श्रीगणेशपूर्वशतकम्
सत्यज्ञानानन्दं गजवदनं नौमि सिद्धिबुद्धीशम् ।
कुर्वे गणेशशतकं कुजुकेनाहं स्वबुद्धिशुद्धयर्थम् ॥ १॥
दिङ्मात्रेण गणपतेर्गुणगणविभवादिवर्णनारूपम् ।
प्रायो वैनायककृतिविदितमतपक्रियाविवृतिपूर्वम् ॥ २॥
यद्यपि मन्दमतिरहं गुणलवमवगन्तुमतितरां नालम् ।
प्रयते तथापि वदितुं लम्बोदर ते दयावलम्बेन ॥ ३॥
जगतः सर्गादाद्यात् प्रागप्येकस्त्वमेव भासि विभो ।
तस्माद्गणप भवन्तं निखिलनिदानं गदन्ति निगमान्ताः ॥ ४॥
त्वमतो मायातीतं सकलजगत्कल्पनाद्यधिष्ठानम् ।
अद्वैतसीमभूतं वाङ्मानसागोचरं परं ब्रह्म ॥ ५॥
सगुणब्रह्मात्मानो गणपतिशिवशक्तिकेशवार्का ये ।
तेषां कारणमाहुः शुद्धाद्वैतानुगा यमात्मानम् ॥ ६॥
यः सर्ववेदवेद्यस्तत्त्वमसिपदाद्यतीतरूपो यः ।
यो योगिवृन्दमृग्यः परमात्मानं तमाश्रये नित्यम् ॥ ७॥
यत्पूर्णयोगलभ्यं भूमात्मकमामनन्ति गाणपताः ।
शुद्धं स्वमहिमसंस्थं ब्रह्मास्मिन् मे मनः सदा स्मरताम् ॥ ८॥
भूमा ब्रह्मैतत् ते षष्ठं गणपं च पञ्चमं प्राहुः ।
तुर्यं गणेशमस्य हि कार्यान् सगुणात्मनोऽपि तान् पञ्च ॥ ९॥
तत्रोपासनकाण्डे परकाष्ठाभूतमसिपदार्थमयम् ।
स्वानन्दं ब्रह्मैतद्गजवदनमहं भजे जगद्वन्द्यम् ॥ १०॥
गाणपतपुङ्गवाः किल पादमयान्यस्य पञ्चमस्याहुः ।
शैवाद्वैतादीनां मुख्यब्रह्माणि यानि चत्वारि ॥ ११॥
अव्याकृतं तुरीयं ब्रह्म त्रिगुणात्मकं गुगणेशाख्यम् ।
विद्यात्मकं गणपते सततं दूरीकरोतु मम दुरितम् ॥ १२॥
यस्य हि नाभिर्ब्रह्मा वदनं विष्णुश्च लोचनं रुद्रः ।
शक्तिश्च वामपार्श्वं दक्षिणमर्कोऽस्मितामयस्त्वात्मा ॥ १३॥
जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तब्रह्म त्रिगुणात्मकं च यत्प्रोक्तम् ।
व्याकृतमाविद्यकमपि तदपि व्यक्तं चकास्तु मे चित्ते ॥ १४॥
ब्रह्म स्वानन्दात्मकविद्याऽविद्यात्मकप्रभेदेन ।
भूमब्रह्म चतुष्पात् प्रकाशतां मेऽनिशं हृदाकाशे ॥ १५॥
मायासमरसयुक्तं शान्तिगतं निष्कलं परं ज्योतिः ।
यद्ब्रह्म पादरूपं गाणेशाद्वैतलक्ष्यभूतमसि ॥ १६॥
यो ब्रह्मपाद आद्यः संयोगायोगपादयुगयुक्तः
तौ पादावप्युदितावध्यारोपापवादपरकाष्ठे ।
सदसत्सहजसमात्मकचतुर्विधानन्दपादरूपस्त्वं
रविशक्तीशहरीणां सङ्घातस्त्वं श्रुतोऽसि गणराज ॥ १७॥
बिन्दुः सोऽहम्बोधः साङ्ख्यश्चेति प्रसिद्धभेदयुतः ।
विद्यापादोऽपि त्वं योगिसमाधौ गृहीतसुविशेषः ॥ १८॥
तुर्याविद्यापादस्त्वमेव सत्यानृतो जगद्रूपः ।
स विराट् हिरण्यगर्भावीशगुणेशाविति प्रभेदयुतः ॥ १९॥
ब्रह्मांशस्थितिभेदाः सर्वे चैते स्फुरन्तु मम चित्ते ।
प्रायोऽसम्प्रज्ञातसमाधिज्ञेया गणेश करुणाब्धे ॥ २०॥
सिद्धिर्बुद्धिश्चेति द्विधा हि वैनायकी महामाया ।
लोकैकनायिका सा तदुपाधिवशात् किलासि बहुधा त्वम् ॥ २१॥
एवं मायोपाधिकपरात्मरूपं हि पञ्चधा भिन्नम् ।
तददस्थागुणभेदान्नीरूपस्यापि ते समाम्नातम् ॥ २२॥
सद्ब्रह्म किल प्रथमं सकलजगद्वीजभूतरूपं त्वम् ।
मूर्तिं विनायक इति स्वेच्छावशतो गणेश गृह्णासि ॥ २३॥
बीजस्य भूमिरूपा केवलमायाद्वितीयमूर्तिस्ते ।
वर्तयति कृत्यमखिलं भुवनेशी सा शिवो पराशक्तिः ॥ २४॥
मायेशं तु तृतीयं रविमण्डलगं हिरण्मयं पुरुषम् ।
त्वामामनन्ति वेदा ह्यनवरतं कालचक्रनेतारम् ॥ २५॥
उपहिततुरीयमूर्तिर्मायायुक्तः परः शिवो गिरीशः ।
कल्पान्तकालरूपी त्वमेव सर्वं च सञ्जरीहर्षि ॥ २६॥
मायामयो हि विष्णुर्मायोपाधेश्च पञ्चमी मूर्तिः ।
सोऽपि त्वमेव निखिलं लोकं पालयसि लीलया सततम् ॥ २७॥
एवं मायावशतो रविशिवशक्त्यादिनामपञ्चकभाक् ।
दिशतु मदीप्सितमखिलं शुद्धब्रह्मात्मकं भवद्रूपम् ॥ २८॥
मायाबद्धः षष्ठः प्रथमशरीरी हिरण्यगर्भस्त्वम् ।
तत्तत्कर्मानुगुणं करोषि सर्गं समस्तलोकस्य ॥ २९॥
प्राक् पद्मासनरूपग्रहणाद्भवतोऽप्युपाधितो भिन्नाः ।
एताश्च सगुणमूर्तीरालम्ब्य मतानि पञ्च जातानि ॥ ३०॥
एते हि पञ्च देवाः स्वस्वाधारेषु सन्ति सर्वत्र ।
वर्णस्वधर्मविभवात्तेजोरूपास्त्रिवर्ण देहेषु ॥ ३१॥
गायत्रीग्रहणेन हि तत्ततेजो विशेषतो भाति ।
तत्तज्जातिगुणा अप्युत्कृष्टत्वेन तेन जायन्ते ॥ ३२॥
मूलाधारे गणपो मणिपूरे हरिरनाहते शम्भुः ।
राजति रविर्विशुद्धौ ब्रह्मसुरन्ध्र शिवा परा शक्तिः ॥ ३३॥
अपि च षडाधारेषु प्राप्यैवं ध्यानयोगचित्तलयौ ।
मुक्ता भवन्ति तस्मात् पञ्चायतनार्चनेऽतिहर्षस्ते ॥ ३४॥
गणपतिपञ्चायतनं पञ्चायतनं रवीश्वरादीनाम् ।
यद्वा तद्वा कृतमपि पूजाविषयेऽतिमात्रतृप्तिस्ते ॥ ३५॥
प्रासादशुद्धपूजा अत एव विहाय पञ्चदेवानाम् ।
पञ्चायतनसपर्यां सगुणसमष्टयर्चनां वदन्ति बुधाः ॥ ३६॥
हर्यादिगणेशान्ताः पञ्चैता ब्रह्ममूर्तयो मुनिभिः ।
अत एव प्रणवस्य च गायत्र्याश्चापि देवताः प्रोक्ताः ॥ ३७॥
व्याचक्षते हि ऋषयो गायत्र्याः पञ्चदेवतापराम् ।
प्रणवस्यापि तथैव प्रपञ्चयन्ति स्म पञ्चधाप्यर्थान् ॥ ३८॥
अत एषां पञ्चानां ब्रह्मत्वनिरूपणे निष्णाताः ।
उत्तरमीमांसाः षट् शुद्धाद्वैतेन तेनिरे मुनयः ॥ ३१॥
प्रतिपादयन्ति चैते यद्यप्यापाततो विभिन्नान् वै ।
सर्वेषां हि ऋषीणां प्रायस्त्वय्येव परमतात्पर्यम् ॥ ४०॥
एते पञ्च मतस्था भवतः सर्वेषु पूर्वपूज्यत्वम् ।
विग्नाधिपत्यमङ्गीकुर्वन्ति यतो गणाधिपत्यं च ॥ ४१॥
भूगतबीजादि यथा पादपरूपेण जायते जगति ।
ब्रह्मैव बीजभूतं प्रकृतिः पृथिवी तया हि संयोगात् ॥ ४२॥
कारणसूक्ष्मस्थूलप्रपञ्चरूपेण जायते क्रमशः ।
मूलं गणपतिरूपं प्रपश्चरूपस्य पादपस्यैवम् ॥ ४३॥
बुद्धिः सिद्धिश्च फले मूलं गणपोऽस्य विश्वरूपतरोः ।
शाखाः केशाः कन्दं त्वर्कोऽखिलमूलमुच्यसेऽतस्त्वम् ॥ ४४॥
सूले जलसेकात् किल तरुपत्रफलादयोऽपि वर्धन्ते ।
तव पूजया गणपते रविशिवशक्त्यादयोऽपि तृप्यन्ति ॥ ४५॥
एवं सगुणब्रह्मव्यपदेशवतां च पञ्च देवानाम् ।
पूर्णकलांशांशांशावताररूपाश्च मूर्तयोऽनन्ताः ॥ ४६॥
भवतः कतिपयमूर्तीराविर्भावावतारतारमुखाः ।
वैनायकमतविदितप्रक्रिययैव ब्रवीमि हेरम्ब ॥ ४७॥
सत्यं ज्ञानमनन्तं ज्योतीरूपं च निर्गुणं ब्रह्म ।
एतन्निर्व्यापारं गजपदवाच्यं लयादिहेतुत्वात् ॥ ४८॥
योगीन्द्रा गच्छन्ति हि समाधिनात्रेति गः स्मृतो मुनिभिः ।
प्रणवात्मकजगदस्माज्जायत इति जः स्मृतिप्रतीतार्थः ॥ ४९॥
गश्वासौ जश्चेति व्युत्पादयति स्मृतिर्हि गजशब्दम् ।
एष प्रतिपदायति प्रभवाप्ययकारणं परं ब्रह्म ॥ ५०॥
मूलप्रकृतिस्त्रिगुणा शुक्तौ रजतं यथा ततो जाता ।
तद्गतचित्प्रतिबिम्बं सगुणब्रह्मेति कीर्तितं मुनिभिः ॥ ५१॥
ओङ्कारब्रह्मेति च नर इति नाम्नी प्रकीर्तिते तस्य ।
सकलज्योतीरूपं सगुणस्योक्तं हि तत्त्वविद्वद्भिः ॥ ५२॥
मूलाविद्यागतनरमद्वैतब्रह्मरूपमपि बिभ्रत् ।
निर्गुणसगुणज्योतीरूमुभयथा तृतीयमप्युक्तम् ॥ ५३॥
अद्वैत इति सदात्मेत्याम्नायन्ते तथा महावाक्याः ।
इत्युक्तानि क्रमतो नामान्येषां स्मृतीतिहासादौ ॥ ५४॥
नरवाच्यसकलरूपो गजवाच्यो निष्कलस्वरूपस्त्वम् ।
विग्नेश सकलनिष्कलरूपमहावाक्यमूर्तिधारी त्वम् ॥ ५५॥
ओं तत्सदिति हि भेदाद्ब्रह्म प्रोक्तं त्रिधा सुधीभिरपि ।
प्रथितं मूर्तमर्म्तं मूर्तामूर्तं त्रिधा तदेवमपि ॥ ५६॥
नामान्तराणि सर्वाण्येतान्युदितानि वेदशीर्षेषु ।
कमलावल्लभ भवतः पूर्वोक्तत्रिविधरूपधारयितुः ॥ ५७॥
अपि चान्यानि गणपते नामानि सहस्रशः प्रसिद्धानि ।
कर्मज्ञानोपासनकाण्डेषु पृथग्विनायकादीनि ॥ ५८॥
निर्गुणरूपध्यानं न साधकाला प्रसिध्यति क्षिप्रम् ।
तदनुग्रहाय धरसे (धत्से)धीपरिपाकानुरूपरूपाणि ॥ ५९॥
मन्दाधिकारिणामपि यथा रुचिः स्यात्तदानुगुण्येन ।
विग्रहवरा गृहीताः सर्वे ते मां सदानुगृह्णन्तु ॥ ६०॥
कैलासे वैकुण्ठे हिरण्मयपुरे च या मणिद्वीपे ।
पूज्यन्तेऽनयस्मिन् वा सर्वा मूर्तीश्च तास्तवोपासे ॥ ६१॥
अष्टोत्तरं शतं वा सहस्रमत्यष्ट मधिका श्च मूर्तयो वा ते ।
मुख्यत्वेन ख्याताः खेलन्त्वखिलाः सदा मम स्वान्ते ॥ ६२॥
काश्चन पत्नीहीना बहुशक्तियुताश्च मूर्तयः काश्वित् ।
पान्त्वेकदन्त भवतोऽप्येकत्यष्टादिशक्तयः सर्वाः ॥ ६३॥
बहुफलपुष्पमही रुहनिकरारामं निघाटितकवाटम् ।
आरामेशसमीपे निष्ठन् कृत्वाह्यारामेशितृसविधे यथोपवनपालः (?) ॥ ६४॥
नोद्धाटयति कवाटं स्वाम्यादेशं विना प्रवेशाय ।
तद्वन्नोद्घाटयति स्वाधिष्ठानादि निजकवाटानि ॥ ६५॥
सर्वशरीरिशरीरे मूलाधारस्थिता हि कुण्डलिनी ।
(मूलाधारस्थकुण्डलिनीशक्तिः)
आवृत्य षडाधारान् मृद्भाण्डमिवास्ति मूलवह्नेर्या ॥ ६६॥
यद्वच्छमीद्रुमेऽग्निस्तद्वन्मूलानले भवान गणेशो स्ति ।
तत्रत्यसिद्धिबुद्धथाद्धि युतभवदाज्ञां गणपाज्ञां विना कदाचिदपि ॥ ६७॥
यदि तव पूजा क्रियते विनायकोद्घाटिताः षडाधाराः ।
अत एव पूर्वपूज्यः सर्वा कर्मा स्म्भेत्वमेव देवाद्यैः ॥ ६८॥
शुक्लाम्बरेतिमन्त्रं प्रोच्चार्य चतुर्मुखादयोऽपि त्वाम् ।
श्वेतविनायकमूर्तिं ध्यात्वा कुर्वन्ति कुट्टनं मुष्टया ॥ ६९॥
सर्वशरीरिशिरस्था मूर्धनि करकुट्टनात् सुधा गलिता ।
पतति सुषुम्नानाडिद्वारा मूलादुपर्युपोद्गतया ॥ ७०॥
सिद्धथा बुद्धथा च युते मूलाधारस्थगणपतौ भवति ।
तेन प्रसीदति भवान् करोति कर्मार्हमन्तरात्मानम् ॥ ७१॥
तादृशकुट्टनतुष्टं श्वेतविनायकमनारतं कलये ।
पीयूषमथनसमये पुरुहूतमुखैश्च पूजितो योऽभूत् ॥ ७२॥
भवतस्तेजोरूपं नरामराद्यैर्न शक्यते द्रष्टुम् ।
अत एव नयनविषयं गृह्णासि त्वं गजाननशरीरम् ॥ ७३॥
नृगजात्मकरूपत्वान्निर्गुणसगुणस्वरूपवत्त्वाच्च ।
हेलम्बोदर स्यादेकदन्त भवतो गजाननाख्या सुविश्रुताम्नाये ॥ ७४॥
गजपदवाच्यं हि मुखं प्रथमं कार्यं हि यस्य देवस्य ।
अत एव वा स कथितो गजमुखनामेति मन्वते मुनयः ॥ ७५॥
त्यक्त्वा मायावदनं गजवदनं निर्गुणं दधौ देवः ।
यो लीलया गणेशस्तं त्वां शरणं सदा प्रपत्येऽहम् ॥ ७६॥
विगतो नायक इति सा विनायकाख्या श्रुतौ समाम्नाता ।
सर्वेषां हि विशेषान्नायक इत्यप्यभिप्रयन्त्यर्थम् ॥ ७७॥
विग्नोऽभिहितो जगतां सामर्थ्यस्य हि विशेषतो हननात् ।
उक्तः स एव कालस्तन्नाथत्वात् त्वमेव विग्नेशः ॥ ७८॥
जीवेश्वरा हि वशगा भवन्ति कालात्मनः परेशस्य ।
तदधीश्वरस्य भवतो विग्नेशत्वे किमस्ति वक्तव्यम् ॥ ७९॥
सर्वब्रह्माण्डानां स्वतन्त्रदेवो विनायको राजा ।
राजप्रतिनिधिरर्कः सहायभूता शिवा महाराज्ञी ॥ ८०॥
सृष्टिस्थितिसंहारान् कर्तारो धातृहरिगिरीशाश्च ।
राज्याधिकारसचिवाः सन्ति भवानी दिवाकराद्याश्च ॥ ८१॥
यद्राज्यरक्षणायैतत्सेनापतितां गुहो महासेनः ।
तज्ज्येष्टराजनामा गजाननोऽभूदितीरितं मुनिभिः ॥ ८२॥
यस्य ज्येष्ठाभावाज्येष्ठत्वादपि च राजभाववताम् ।
तज्ज्येष्ठराजनाम प्रोक्तं स सदा विराजतां चित्ते ॥ ८३॥
यस्योदरमवलम्बश्वराचराणां हि सर्वजन्तूनाम् ।
मातापितरावपि प्रलये स्थित्यादावपि जन्मादावपि
यः सदैव लम्बोदरं तमवलम्बे ॥ ८४॥
शूर्पस्तुषमिव कलुषं निरस्यतीत्यस्य ।
(शूर्पकर्णाख्या कर्णादस्यति हि शूर्पकर्णोऽतः)
विगलितरजस्तमोमलमतिपूतं मां करोतु स गणेशः ॥ ८५॥
ब्रह्मात्ममस्तकत्वात् कण्ठाधो मायिकस्वरूपत्वात् ।
वक्रं देहविलक्षणमस्य तु तुण्डं स वक्रतुण्डोऽतः ॥ ८६॥
मायावाचक एकः दन्तः सत्तात्मवाचकश्च तयोः ।
योगो गणेश इत्यत उक्तोऽसावेकदन्ताम्नापि ॥ ८७॥
ब्रह्मात्मनां पतित्वान्मायागौरीमहेश्वरादीनाम ।
अन्नप्राणप्रभृतिप्रणवान्तब्रह्मणां पतित्वाच्च ॥ ८८॥
यं ब्रह्मणम्पतिरिति प्राहुर्वेदाधिपत्यतोऽप्येवम् ।
तमहं सर्वाधीशं सततं परिशीलयामि विघ्नेशम् ॥ ८९॥
ब्रह्मादिस्तम्बान्तप्राणिगणानामधीश्वरो यतः ।
सगुणब्रह्मगणानामपि तस्मात् त्वं गणेश इत्युक्तः ॥ ९०॥
यन्नामरूपभोगान् मायागूढोऽन्तरेव मुष्णाति ।
तन्मूषकः स्ववाहो यस्य स गणपो विहरतु मम मनसि ॥ ९१॥
मूलप्रकृतिः पत्नी जहाति चैनां तु भुक्तभोगां यः ।
पत्नीहीनोऽभिहितस्ततो गजास्योऽनिशं स मां पातु ॥ ९२॥
ब्रह्मणि वेदे चरतीत्यर्थमभिप्रेत्य वेदगम्यत्वात् ।
तं ब्रह्मचारिशब्दं कुञ्जरवदने प्रयुञ्जते कवयः ॥ ९३॥
ब्रह्मात्ममस्तकत्वात्तस्य महावाक्यगणपतेश्व विभोः ।
तेन च सहसञ्चारादाहुर्वा ब्रह्मचारीति ॥ ९४॥
आत्मारामत्वादपि चरति ब्रह्मण्यबाह्यवृत्तिरिति ।
यमिहामनन्ति मुनयः पायात्स ब्रह्मचारिदेवो गणपो माम् ॥ ९५॥
सन् द्वापरे पराशरपुत्रः सिन्दूरदानवं न्यवधीत् ।
यद्ब्रह्मचर्यवर्ती गदितोऽतो ब्रह्मचारिशब्देन ॥ ९६॥
विमलकमण्डलुतटिनीतीरमयूरेशनगरवर्ये यः ।
भूस्वानन्दे सुचिरादाविर्भूतोऽद्भुतानि कृत्यानि ॥ ९७॥
लोकानुकूलभूतान् सिन्धुवधादींश्च बहुविधान् व्यदधात् ।
निखिलानुग्रहनिरतः सततं द्वैमातुरः स मां पायात् ॥ ९८॥
यत्कोपपावकार्चिष्यसुरौ चण्डप्रचण्डनामानौ ।
प्राप्तौ पतङ्गभावं पालयतु स मां सदैव विघ्नेशः ॥ ९९॥
यश्चाष्टगन्धनिर्मितचन्दनगणपो पुरा भृगोः सुतया ।
रमया प्रपूजितः सन् विवाहसमये पुराणपुरुषस्य ॥ १००॥
दुर्गन्धासुरमवधीन्मधुकैटभमेदसः समुद्भूतम् ।
योऽपि च गव्यगणपतिर्महितो गोलोकराधया पूर्वम् ॥ १०१॥
गव्यैः पयोदधिघृतैर्जघान पापासुरं दुरात्मानम् ।
वरिवस्याम्यनवरतं तं विघ्नेशं दयापयोराशिम् ॥ १०२॥
यं हारिद्रगणपतिं हिमवद्दुहिता महेश्वरश्चापि ।
स्वीये विवाहसमये ह्यपूजयेतां च दम्पती प्राञ्चौ ॥ १०३॥
यश्च हरिद्राबिम्बादाविर्भूतो गणेश्वरः सद्यः ।
अवधीदमङ्गलासुरमन्यमपरमारनामकं ह्यसुरम् ॥ १०४॥
गौरीहरवचनाद्यं च शुभादौ प्रपूजयन्त्यद्य ।
मम हारिद्रगणपतिर्हरतु स दुरितं समस्तमपि सद्यः ॥ १०५॥
कृतयुगसमये योऽसौ काश्यपपुत्रो महोत्कटो भूत्वा ।
देवान्तकं नरान्तकमपि नाम्ना तावहन्महादुष्टौ ॥ १०६॥
प्रापयदानन्दभुवं सशरीरं काशिराजमपि भक्तम् ।
अकरोच्चाद्भुतलीलामहोत्कटं त्वामहं सदार्हामि ॥ १०७॥
योऽपि वरेण्याय पुरा गणेशगीतां हितामुपदिदेश ।
स वरेण्यराजपुत्रो गजाननो मे तनोतु कुशलततिम् ॥ १०८॥
धूम्रविनायकमूर्तिं ग्रहीष्यसि त्वं कलेर्युगस्यान्ते ।
सर्वांश्च निग्रहिष्यसि विप्लुतमतकृत्यनास्तिकप्रायान् ॥ १०९॥
शिश्नोदरमात्रपरा जातिविभागादिवर्जिताः सर्वे ।
धूम्रविनायक (धूमध्वजेन) भवता समूलघातं हता भविष्यन्ति ॥ ११०॥
॥ इति श्रीविद्वद्रत्नोपनामकेन वैयाकरणशिरोमणिना वैदिकषड्दर्शनीसारवेदिना
नीलकण्ठशास्त्रिणा विरचितं गणेशपूर्वशतकं समाप्तम् ।
Proofread by Gopalakrisnan