% Text title : anugItA % File name : anugiitaa.itx % Category : gItA, giitaa % Location : doc\_giitaa % Proofread by : Sunder Hattangadi, PSA Easwaran % Description-comments : Adhyaya numbers 16-19 in Ashvamedhika, Mahabharata % Acknowledge-Permission: Professor Tokunaga % Latest update : June 2, 1998, December 30, 2022 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Anugita ..}## \itxtitle{.. anugItA ..}##\endtitles ## mahAbhArate AshvamedhikAdhyAyAntargatA \section{adhyAyaH 16} janamejaya uvAcha sabhAyAM vasatostasyAM nihatyArInmahAtmanoH | keshavArjunayoH kA nu kathA samabhavaddvija || 1|| vaishampAyana uvAcha kR^iShNena sahitaH pArthaH svarAjyaM prApya kevalam | tasyAM sabhAyAM ramyAyAM vijahAra mudA yutaH || 2|| tataH ka~nchitsabhoddeshaM svargoddeshasamaM nR^ipa | yadR^ichChayA tau muditau jagmatuH svajanAvR^itau || 3|| tataH pratItaH kR^iShNena sahitaH pANDavo.arjunaH | nirIkShya tAM sabhAM ramyAmidaM vachanamabravIt || 4|| viditaM te mahAbAho sa~NgrAme samupasthite | mAhAtmyaM devakImAtastachcha te rUpamaishvaram || 5|| yattu tadbhavatA proktaM tadA keshava sauhR^idAt | tatsarvaM puruShavyAghra naShTaM me naShTachetasaH || 6|| mama kautUhalaM tvasti teShvartheShu punaH prabho | bhavAMshcha dvArakAM gantA nachirAdiva mAdhava || 7|| vaishanpAyana uvAcha evamuktastataH kR^iShNaH phalgunaM pratyabhAShata | pariShvajya mahAtejA vachanaM vadatAM varaH || 8|| vAsudeva uvAcha shrAvitastvaM mayA guhyaM j~nApitashcha sanAtanam | dharmaM svarUpiNaM pArtha sarvalokAMshcha shAshvatAn || 9|| abuddhvA yanna gR^ihNIthAstanme sumahadapriyam | nUnamashraddadhAno.asi durmedhAshchAsi pANDava || 10|| sa hi dharmaH suparyApto brahmaNaH padavedane | na shakyaM tanmayA bhUyastathA vaktumasheShataH || 11|| paraM hi brahma kathitaM yogayuktena tanmayA | itihAsaM tu vakShyAmi tasminnarthe purAtanam || 12|| yathA tAM buddhimAsthAya gatimagryAM gamiShyasi | shR^iNu dharmabhR^itAM shreShTha gadataH sarvameva me || 13|| AgachChadbrAhmaNaH kashchitsvargalokAdarindama | brahmalokAchcha durdharShaH so.asmAbhiH pUjito.abhavat || 14|| asmAbhiH paripR^iShTashcha yadAha bharatarShabha | divyena vidhinA pArtha tachChR^iNuShvAvichArayan || 15|| brAhmaNa uvAcha mokShadharmaM samAshritya kR^iShNa yanmAnupR^ichChasi | bhUtAnAmanukampArthaM yanmohachChedanaM prabho || 16|| tatte.ahaM sampravakShyAmi yathAvanmadhusUdana | shR^iNuShvAvahito bhUtvA gadato mama mAdhava || 17|| kashchidviprastapo yuktaH kAshyapo dharmavittamaH | AsasAda dvijaM ka~nchiddharmANAmAgatAgamam || 18|| gatAgate subahusho j~nAnavij~nAnapAragam | lokatattvArthakushalaM j~nAtAraM sukhaduHkhayoH || 19|| jAtismaraNatattvaj~naM kovidaM puNyapApayoH | draShTAramuchchanIchAnAM karmabhirdehinAM gatim || 20|| charantaM muktavatsiddhaM prashAntaM saMyatendriyam | dIpyamAnaM shriyA brAhmyA kramamANaM cha sarvashaH || 21|| antardhAnagatij~naM cha shrutvA tattvena kAshyapaH | tathaivAntarhitaiH siddhairyAntaM chakradharaiH saha || 22|| sambhAShamANamekAnte samAsInaM cha taiH saha | yadR^ichChayA cha gachChantamasaktaM pavanaM yathA || 23|| taM samAsAdya medhAvI sa tadA dvijasattamaH | charaNau dharmakAmo vai tapasvI susamAhitaH | pratipede yathAnyAyaM bhaktyA paramayA yutaH || 24|| vismitashchAdbhutaM dR^iShTvA kAshyapastaM dvijottamam | parichAreNa mahatA guruM vaidyamatoShayat || 25|| prItAtmA chopapannashcha shrutachAritrasaMyutam | bhAvena toShayachchainaM guruvR^ittyA parantapaH || 26|| tasmai tuShTaH sa shiShyAya prasanno.athAbravIdguruH | siddhiM parAmabhiprekShya shR^iNu tanme janArdana || 27|| siddha uvAcha vividhaiH karmabhistAta puNyayogaishcha kevalaiH | gachChantIha gatiM martyA devaloke.api cha sthitim || 28|| na kvachitsukhamatyantaM na kvachichChAshvatI sthitiH | sthAnAchcha mahato bhraMsho duHkhalabdhAtpunaH punaH || 29|| ashubhA gatayaH prAptAH kaShTA me pApasevanAt | kAmamanyuparItena tR^iShNayA mohitena cha || 30|| punaH punashcha maraNaM janma chaiva punaH punaH | AhArA vividhA bhuktAH pItA nAnAvidhAH stanAH || 31|| mAtaro vividhA dR^iShTAH pitarashcha pR^ithagvidhAH | sukhAni cha vichitrANi duHkhAni cha mayAnagha || 32|| priyairvivAso bahushaH saMvAsashchApriyaiH saha | dhananAshashcha samprApto labdhvA duHkhena taddhanam || 33|| avamAnAH sukaShTAshcha parataH svajanAttathA | shArIrA mAnasAshchApi vedanA bhR^ishadAruNAH || 34|| prAptA vimAnanAshchogrA vadhabandhAshcha dAruNAH | patanaM niraye chaiva yAtanAshcha yamakShaye || 35|| jarA rogAshcha satataM vAsanAni cha bhUrishaH | loke.asminnanubhUtAni dvandvajAni bhR^ishaM mayA || 36|| tataH kadAchinnirvedAnnikArAnnikR^itena cha | lokatantraM parityaktaM duHkhArtena bhR^ishaM mayA | tataH siddhiriyaM prAptA prasAdAdAtmano mayA || 37|| nAhaM punarihAgantA lokAnAlokayAmyaham | A siddherA prajAsargAdAtmano me gatiH shubhA || 38|| upalabdhA dvijashreShTha tatheyaM siddhiruttamA | itaH paraM gamiShyAmi tataH parataraM punaH | brahmaNaH padamavyagraM mA te.abhUdatra saMshayaH || 39|| nAhaM punarihAgantA martyaloke parantapa | prIto.asmi te mahAprAj~na brUhi kiM karavANi te || 40|| yadIpsurupapannastvaM tasya kAlo.ayamAgataH | abhijAne cha tadahaM yadarthaM mAmupAgataH | achirAttu gamiShyAmi yenAhaM tvAmachUchudam || 41|| bhR^ishaM prIto.asmi bhavatashchAritreNa vichakShaNa | paripR^ichCha yAvadbhavate bhAShe yadyattavepsitam || 42|| bahu manye cha te buddhiM bhR^ishaM sampUjayAmi cha | yenAhaM bhavatA buddho medhAvI hyasi kAshyapa || 43|| iti shrImahAbhArate Ashvamedhike parvaNi anugItAparvaNi saptadasho.adhyAyaH || \section{adhyAyaH 17} vAsudeva uvAcha tatastasyopasa~NgR^ihya pAdau prashnAnsudurvachAn | paprachCha tAMshcha sarvAnsa prAha dharmabhR^itAM varaH || 1|| kAshyapa uvAcha kathaM sharIraM chyavate kathaM chaivopapadyate | kathaM kaShTAchcha saMsArAtsaMsaranparimuchyate || 2|| AtmAnaM vA kathaM yuktvA tachCharIraM vimu~nchati | sharIratashcha nirmuktaH kathamanyatprapadyate || 3|| kathaM shubhAshubhe chAyaM karmaNI svakR^ite naraH | upabhu~Nkte kva vA karma videhasyopatiShThati || 4|| brAhmaNa uvAcha evaM sa~nchoditaH siddhaH prashnAMstAnpratyabhAShata | AnupUrvyeNa vArShNeya yathA tanme vachaH shR^iNu || 5|| siddha uvAcha AyuH kIrtikarANIha yAni karmANi sevate | sharIragrahaNe.anyasmiMsteShu kShINeShu sarvashaH || 6|| AyuH kShayaparItAtmA viparItAni sevate | buddhirvyAvartate chAsya vinAshe pratyupasthite || 7|| sattvaM balaM cha kAlaM chApyaviditvAtmanastathA | ativelamupAshnAti tairviruddhAnyanAtmavAn || 8|| yadAyamatikaShTAni sarvANyupaniShevate | atyarthamapi vA bhu~Nkte na vA bhu~Nkte kadAchana || 9|| duShTAnnaM viShamAnnaM cha so.anyonyena virodhi cha | guru vApi samaM bhu~Nkte nAtijIrNe.api vA punaH || 10|| vyAyAmamatimAtraM vA vyavAyaM chopasevate | satataM karma lobhAdvA prAptaM vegavidhAraNam || 11|| rasAtiyuktamannaM vA divAsvapnaM niShevate | apakvAnAgate kAle svayaM doShAnprakopayan || 12|| svadoShakopanAdrogaM labhate maraNAntikam | atha chodbandhanAdIni parItAni vyavasyati || 13|| tasya taiH kAraNairjantoH sharIrAchchyavate yathA | jIvitaM prochyamAnaM tadyathAvadupadhAraya || 14|| UShmA prakupitaH kAye tIvravAyusamIritaH | sharIramanuparyeti sarvAnprANAn ruNaddhi vai || 15|| atyarthaM balavAnUShmA sharIre parikopitaH | bhinatti jIvasthAnAni tAni marmANi viddhi cha || 16|| tataH savedanaH sadyo jIvaH prachyavate kSharan | sharIraM tyajate jantushChidyamAneShu marmasu | vedanAbhiH parItAtmA tadviddhi dvijasattama || 17|| janImaraNasaMvignAH satataM sarvajantavaH | dR^ishyante santyajantashcha sharIrANi dvijarShabha || 18|| garbhasa~NkramaNe chApi marmaNAmatisarpaNe | tAdR^ishImeva labhate vedanAM mAnavaH punaH || 19|| bhinnasandhiratha kledamadbhiH sa labhate naraH | yathA pa~nchasu bhUteShu saMshritatvaM nigachChati | shaityAtprakupitaH kAye tIvravAyusamIritaH || 20|| yaH sa pa~nchasu bhUteShu prANApAne vyavasthitaH | sa gachChatyUrdhvago vAyuH kR^ichChrAnmuktvA sharIriNam || 21|| sharIraM cha jahAtyeva niruchChvAsashcha dR^ishyate | nirUShmA sa niruchChvAso niHshrIko gatachetanaH || 22|| brahmaNA samparityakto mR^ita ityuchyate naraH | srotobhiryairvijAnAti indriyArthA~nsharIrabhR^it | taireva na vijAnAti prANamAhArasambhavam || 23|| tatraiva kurute kAye yaH sa jIvaH sanAtanaH | teShAM yadyadbhavedyuktaM sannipAte kvachitkvachit | tattanmarma vijAnIhi shAstradR^iShTaM hi tattathA || 24|| teShu marmasu bhinneShu tataH sa samudIrayan | Avishya hR^idayaM jantoH sattvaM chAshu ruNaddhi vai | tataH sa chetano janturnAbhijAnAti ki~nchana || 25|| tamasA saMvR^itaj~nAnaH saMvR^iteShvatha marmasu | sa jIvo niradhiShThAnashchAlyate mAtarishvanA || 26|| tataH sa taM mahochChvAsaM bhR^ishamuchChvasya dAruNam | niShkrAmankampayatyAshu tachCharIramachetanam || 27|| sa jIvaH prachyutaH kAyAtkarmabhiH svaiH samAvR^itaH | a~NkitaH svaiH shubhaiH puNyaiH pApairvApyupapadyate || 28|| brAhmaNA j~nAnasampannA yathAvachChrutanishchayAH | itaraM kR^itapuNyaM vA taM vijAnanti lakShaNaiH || 29|| yathAndhakAre khadyotaM lIyamAnaM tatastataH | chakShuShmantaH prapashyanti tathA taM j~nAnachakShuShaH || 30|| pashyantyevaMvidhAH siddhA jIvaM divyena chakShuShA | chyavantaM jAyamAnaM cha yoniM chAnupraveshitam || 31|| tasya sthAnAni dR^iShTAni trividhAnIha shAstrataH | karmabhUmiriyaM bhUmiryatra tiShThanti jantavaH || 32|| tataH shubhAshubhaM kR^itvA labhante sarvadehinaH | ihaivochchAvachAnbhogAnprApnuvanti svakarmabhiH || 33|| ihaivAshubhakarmA tu karmabhirnirayaM gataH | avAksa niraye pApo mAnavaH pachyate bhR^isham | tasmAtsudurlabho mokSha AtmA rakShyo bhR^ishaM tataH || 34|| UrdhvaM tu jantavo gatvA yeShu sthAneShvavasthitAH | kIrtyamAnAni tAnIha tattvataH sannibodha me | tachChrutvA naiShThikIM buddhiM budhyethAH karmanishchayAt || 35|| tArA rUpANi sarvANi yachchaitachchandramaNDalam | yachcha vibhrAjate loke svabhAsA sUryamaNDalam | sthAnAnyetAni jAnIhi narANAM puNyakarmaNAm || 36|| karmakShayAchcha te sarve chyavante vai punaH punaH | tatrApi cha visheSho.asti divi nIchochchamadhyamaH || 37|| na tatrApyasti santoSho dR^iShTvA dIptatarAM shriyam | ityetA gatayaH sarvAH pR^ithaktve samudIritAH || 38|| upapattiM tu garbhasya vakShyAmyahamataHparam | yathAvattAM nigadataH shR^iNuShvAvahito dvija || 39|| iti shrImahAbhArate Ashvamedhike parvaNi anugItAparvaNi aShTAdasho.adhyAyaH || \section{adhyAyaH 18} brAhmaNa uvAcha shubhAnAmashubhAnAM cha neha nAsho.asti karmaNAm | prApya prApya tu pachyante kShetraM kShetraM tathA tathA || 1|| yathA prasUyamAnastu phalI dadyAtphalaM bahu | tathA syAdvipulaM puNyaM shuddhena manasA kR^itam || 2|| pApaM chApi tathaiva syAtpApena manasA kR^itam | purodhAya mano hIha karmaNyAtmA pravartate || 3|| yathA karmasamAviShTaH kAmamanyusamAvR^itaH | naro garbhaM pravishati tachchApi shR^iNu chottaram || 4|| shukraM shoNitasaMsR^iShTaM striyA garbhAshayaM gatam | kShetraM karmajamApnoti shubhaM vA yadi vAshubham || 5|| saukShmyAdavyaktabhAvAchcha na sa kvachana sajjate | samprApya brahmaNaH kAyaM tasmAttadbrahma shAshvatam | tadbIjaM sarvabhUtAnAM tena jIvanti jantavaH || 6|| sa jIvaH sarvagAtrANi garbhamAvishya bhAgashaH | dadhAti chetasA sadyaH prANasthAneShvavasthitaH | tataH spandayate.a~NgAni sa garbhashchetanAnvitaH || 7|| yathA hi lohaniShyando niShikto bimbavigraham | upaiti tadvajjAnIhi garbhe jIvapraveshanam || 8|| lohapiNDaM yathA vahniH pravishatyabhitApayan | tathA tvamapi jAnIhi garbhe jIvopapAdanam || 9|| yathA cha dIpaH sharaNaM dIpyamAnaH prakAshayet | evameva sharIrANi prakAshayati chetanA || 10|| yadyachcha kurute karma shubhaM vA yadi vAshubham | pUrvadehakR^itaM sarvamavashyamupabhujyate || 11|| tatastatkShIyate chaiva punashchAnyatprachIyate | yAvattanmokShayogasthaM dharmaM naivAvabudhyate || 12|| tatra dharmaM pravakShyAmi sukhI bhavati yena vai | AvartamAno jAtIShu tathAnyonyAsu sattama || 13|| dAnaM vrataM brahmacharyaM yathoktavratadhAraNam | damaH prashAntatA chaiva bhUtAnAM chAnukampanam || 14|| saMyamashchAnR^ishaMsyaM cha parasvAdAnavarjanam | vyalIkAnAmakaraNaM bhUtAnAM yatra sA bhuvi || 15|| mAtApitroshcha shushrUShA devatAtithipUjanam | guru pUjA ghR^iNA shauchaM nityamindriyasaMyamaH || 16|| pravartanaM shubhAnAM cha tatsatAM vR^ittamuchyate | tato dharmaH prabhavati yaH prajAH pAti shAshvatIH || 17|| evaM satsu sadA pashyettatra hyeShA dhruvA sthitiH | AchAro dharmamAchaShTe yasminsanto vyavasthitAH || 18|| teShu taddharmanikShiptaM yaH sa dharmaH sanAtanaH | yastaM samabhipadyeta na sa durgatimApnuyAt || 19|| ato niyamyate lokaH pramuhya dharmavartmasu | yastu yogI cha muktashcha sa etebhyo vishiShyate || 20|| vartamAnasya dharmeNa puruShasya yathAtathA | saMsAratAraNaM hyasya kAlena mahatA bhavet || 21|| evaM pUrvakR^itaM karma sarvo janturniShevate | sarvaM tatkAraNaM yena nikR^ito.ayamihAgataH || 22|| sharIragrahaNaM chAsya kena pUrvaM prakalpitam | ityevaM saMshayo loke tachcha vakShyAmyataH param || 23|| sharIramAtmanaH kR^itvA sarvabhUtapitAmahaH | trailokyamasR^ijadbrahmA kR^itsnaM sthAvaraja~Ngamam || 24|| tataH pradhAnamasR^ijachchetanA sA sharIriNAm | yayA sarvamidaM vyAptaM yAM loke paramAM viduH || 25|| iha tatkSharamityuktaM paraM tvamR^itamakSharam | trayANAM mithunaM sarvamekaikasya pR^ithakpR^ithak || 26|| asR^ijatsarvabhUtAni pUrvasR^iShTaH prajApatiH | sthAvarANi cha bhUtAni ityeShA paurvikI shrutiH || 27|| tasya kAlaparImANamakarotsa pitAmahaH | bhUteShu parivR^ittiM cha punarAvR^ittimeva cha || 28|| yathAtra kashchinmedhAvI dR^iShTAtmA pUrvajanmani | yatpravakShyAmi tatsarvaM yathAvadupapadyate || 29|| sukhaduHkhe sadA samyaganitye yaH prapashyati | kAyaM chAmedhyasa~NghAtaM vinAshaM karma saMhitam || 30|| yachcha ki~nchitsukhaM tachcha sarvaM duHkhamiti smaran | saMsArasAgaraM ghoraM tariShyati sudustaram || 31|| janImaraNarogaishcha samAviShTaH pradhAnavit | chetanAvatsu chaitanyaM samaM bhUteShu pashyati || 32|| nirvidyate tataH kR^itsnaM mArgamANaH paraM padam | tasyopadeshaM vakShyAmi yAthAtathyena sattama || 33|| shAshvatasyAvyayasyAtha padasya j~nAnamuttamam | prochyamAnaM mayA vipra nibodhedamasheShataH || 34|| iti shrImahAbhArate Ashvamedhike parvaNi anugItAparvaNi ekonaviMsho.adhyAyaH || \section{adhyAyaH 19} brAhmaNa uvAcha yaH syAdekAyane lInastUShNIM ki~nchidachintayan | pUrvaM pUrvaM parityajya sa nirArambhako bhavet || 1|| sarvamitraH sarvasahaH samarakto jitendriyaH | vyapetabhayamanyushcha kAmahA muchyate naraH || 2|| AtmavatsarvabhUteShu yashcharenniyataH shuchiH | amAnI nirabhImAnaH sarvato mukta eva saH || 3|| jIvitaM maraNaM chobhe sukhaduHkhe tathaiva cha | lAbhAlAbhe priya dveShye yaH samaH sa cha muchyate || 4|| na kasya chitspR^ihayate nAvajAnAti ki~nchana | nirdvandvo vItarAgAtmA sarvato mukta eva saH || 5|| anamitro.atha nirbandhuranapatyashcha yaH kvachit | tyaktadharmArthakAmashcha nirAkA~NkShI sa muchyate || 6|| naiva dharmI na chAdharmI pUrvopachitahA cha yaH | dhAtukShayaprashAntAtmA nirdvandvaH sa vimuchyate || 7|| akarmA chAvikA~NkShashcha pashya~njagadashAshvatam | asvasthamavashaM nityaM janma saMsAramohitam || 8|| vairAgyabuddhiH satataM tApadoShavyapekShakaH | AtmabandhavinirmokShaM sa karotyachirAdiva || 9|| agandharasamasparshamashabdamaparigraham | arUpamanabhij~neyaM dR^iShTvA.a.atmAnaM vimuchyate || 10|| pa~ncha bhUtaguNairhInamamUrtimadalepakam | aguNaM guNabhoktAraM yaH pashyati sa muchyate || 11|| vihAya sarvasa~NkalpAnbud.hdhyA shArIramAnasAn | shanairnirvANamApnoti nirindhana ivAnalaH || 12|| vimuktaH sarvasaMskAraistato brahma sanAtanam | paramApnoti saMshAntamachalaM divyamakSharam || 13|| ataH paraM pravakShyAmi yogashAstramanuttamam | yajj~nAtvA siddhamAtmAnaM loke pashyanti yoginaH || 14|| tasyopadeshaM pashyAmi yathAvattannibodha me | yairdvAraishchArayannityaM pashyatyAtmAnamAtmani || 15|| indriyANi tu saMhR^itya mana Atmani dhArayet | tIvraM taptvA tapaH pUrvaM tato yoktumupakramet || 16|| tapasvI tyaktasa~Nkalpo dambhAha~NkAravarjitaH | manIShI manasA vipraH pashyatyAtmAnamAtmani || 17|| sa chechChakno.atyayaM sAdhuryoktumAtmAnamAtmani | tata ekAntashIlaH sa pashyatyAtmAnamAtmani || 18|| saMyataH satataM yukta AtmavAnvijitendriyaH | tathAyamAtmanA.a.atmAnaM sAdhu yuktaH prapashyati || 19|| yathA hi puruShaH svapne dR^iShTvA pashyatyasAviti | tathArUpamivAtmAnaM samprayuktaH prapashyati || 20|| iShIkAM vA yathA mu~njAtkashchinnirhR^itya darshayet | yogI niShkR^iShTamAtmAnaM yathA sampashyate tanau || 21|| mu~njaM sharIraM tasyAhuriShIkAmAtmani shritAm | etannidarshanaM proktaM yogavidbhiranuttamam || 22|| yadA hi yuktamAtmAnaM samyakpashyati dehabhR^it | tadAsya neshate kashchittrailokyasyApi yaH prabhuH || 23|| anyonyAshchaiva tanavo yatheShTaM pratipadyate | vinivR^itya jarAmR^ityU na hR^iShyati na shochati || 24|| devAnAmapi devatvaM yuktaH kArayate vashI | brahma chAvyayamApnoti hitvA dehamashAshvatam || 25|| vinashyatsvapi lokeShu na bhayaM tasya jAyate | klishyamAneShu bhUteShu na sa klishyati kenachit || 26|| duHkhashokamayairghoraiH sa~Ngasneha samudbhavaiH | na vichAlyeta yuktAtmA nispR^ihaH shAntamAnasaH || 27|| nainaM shastrANi vidhyante na mR^ityushchAsya vidyate | nAtaH sukhataraM kiM chilloke kvachana vidyate || 28|| samyagyuktvA yadAtmAnamAtmanyeva prapashyati | tadaiva na spR^ihayate sAkShAdapi shatakratoH || 29|| nirvedastu na gantavyo yu~njAnena katha~nchana | yogamekAntashIlastu yathA yu~njIta tachChR^iNu || 30|| dR^iShTapUrvA dishaM chintya yasminsannivasetpure | purasyAbhyantare tasya manashchAyaM na bAhyataH || 31|| purasyAbhyantare tiShThanyasminnAvasathe vaset | tasminnAvasathe dhAryaM sa bAhyAbhyantaraM manaH || 32|| prachintyAvasathaM kR^itsnaM yasminkAye.avatiShThate | tasminkAye manashchAsya na katha~nchana bAhyataH || 33|| sanniyamyendriyagrAmaM nirghoShe nirjane vane | kAyamabhyantaraM kR^itsnamekAgraH parichintayet || 34|| dantAMstAlu cha jihvAM cha galaM grIvAM tathaiva cha | hR^idayaM chintayechchApi tathA hR^idayabandhanam || 35|| ityuktaH sa mayA shiShyo medhAvI madhusUdana | paprachCha punarevemaM mokShadharmaM sudurvacham || 36|| bhuktaM bhuktaM kathamidamannaM koShThe vipachyate | kathaM rasatvaM vrajati shoNitaM jAyate katham | tathA mAMsaM cha medashcha snAyvasthIni cha poShati || 37|| kathametAni sarvANi sharIrANi sharIriNAm | vardhante vardhamAnasya vardhate cha kathaM balam | nirojasAM niShkramaNaM malAnAM cha pR^ithakpR^ithak || 38|| kuto vAyaM prashvasiti uchChvasityapi vA punaH | kaM cha deshamadhiShThAya tiShThatyAtmAyamAtmani || 39|| jIvaH kAyaM vahati chechcheShTayAnaH kalevaram | kiM varNaM kIdR^ishaM chaiva niveshayati vai manaH | yAthAtathyena bhagavanvaktumarhasi me.anagha || 40|| iti samparipR^iShTo.ahaM tena vipreNa mAdhava | pratyabruvaM mahAbAho yathA shrutamarindama || 41|| yathA svakoShThe prakShipya koShThaM bhANDamanA bhavet | tathA svakAye prakShipya mano dvArairanishchalaiH | AtmAnaM tatra mArgeta pramAdaM parivarjayet || 42|| evaM satatamudyuktaH prItAtmA nachirAdiva | AsAdayati tadbrahma yaddR^iShTvA syAtpradhAnavit || 43|| na tvasau chakShuShA grAhyo na cha sarvairapIndriyaiH | manasaiva pradIpena mahAnAtmani dR^ishyate || 44|| sarvataH pANipAdaM taM sarvato.akShishiromukham | jIvo niShkrAntamAtmAnaM sharIrAtsamprapashyati || 45|| sa tadutsR^ijya dehaM svaM dhArayanbrahma kevalam | AtmAnamAlokayati manasA prahasanniva || 46|| idaM sarvarahasyaM te mayoktaM dvijasattama | ApR^ichChe sAdhayiShyAmi gachCha shiShya yathAsukham || 47|| ityuktaH sa tadA kR^iShNa mayA shiShyo mahAtapAH | agachChata yathAkAmaM brAhmaNashChinnasaMshayaH || 48|| vAsudeva uvAcha ityuktvA sa tadA vAkyaM mAM pArtha dvijapu~NgavaH | mokShadharmAshritaH samyaktatraivAntaradhIyata || 49|| kachchidetattvayA pArtha shrutamekAgrachetasA | tadApi hi rathasthastvaM shrutavAnetadeva hi || 50|| naitatpArtha suvij~neyaM vyAmishreNeti me matiH | nareNAkR^itasa.nj~nena vidagdhenAkR^itAtmanA || 51|| surahasyamidaM proktaM devAnAM bharatarShabha | kachchinnedaM shrutaM pArtha martyenAnyena kenachit || 52|| na hyetachChrotumarho.anyo manuShyastvAmR^ite.anagha | naitadadya suvij~neyaM vyAmishreNAntarAtmanA || 53|| kriyAvadbhirhi kaunteya devalokaH samAvR^itaH | na chaitadiShTaM devAnAM martyairupari vartanam || 54|| parA hi sA gatiH pArtha yattadbrahma sanAtanam | yatrAmR^itatvaM prApnoti tyaktvA duHkhaM sadA sukhI || 55|| evaM hi dharmamAsthAya ye.api syuH pApayonayaH | striyo vaishyAstathA shUdrAste.api yAnti parAM gatim || 56|| kiM punarbrAhmaNAH pArtha kShatriyA vA bahushrutAH | svadharmaratayo nityaM brahmalokaparAyaNAH || 57|| hetumachchaitaduddiShTamupAyAshchAsya sAdhane | siddheH phalaM cha mokShashcha duHkhasya cha vinirNayaH | ataH paraM sukhaM tvanyatkiM nu syAdbharatarShabha || 58|| shrutavA~nshraddadhAnashcha parAkrAntashcha pANDava | yaH parityajate martyo lokatantramasAravat | etairupAyaiH sa kShipraM parAM gatimavApnuyAt || 59|| etAvadeva vaktavyaM nAto bhUyo.asti ki~nchana | ShaNmAsAnnityayuktasya yogaH pArtha pravartate || 60|| iti shrImahAbhArate Ashvamedhike parvaNi anugItAparvaNi ekonaviMSho.adhyAyaH || || iti anugItA samAptA || ## Mahabharata Ashvamedhika parva. Proofread by Sunder Hattangadi, PSA Easwaran \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}