% Text title : Brahma Gita (in Yoga Vasishtha) % File name : brahmagItAyogavAsiShTha.itx % Category : gItA, giitaa % Location : doc\_giitaa % Author : unknown % Transliterated by : Sunder Hattangadi % Proofread by : Sunder Hattangadi % Latest update : Nov. 13, 2010 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Brahma Gita of Yoga Vasishtha ..}## \itxtitle{.. brahmagItA yogavAsiShThAntargatA ..}##\endtitles ## ##Yoga Vasishtha - MokSha-Nirvana Uttarardha Brahmagita - Chs. 173-186## || yogavAsiShThAntargatA brahmagItA || sarga\-kramA~Nka nAma shlokasa~NkhyA 1 \- 173 paramArthopadeshaH 34 2 \- 174 nirvANopadeshaH 30 3 \- 175 advaitayuktiH 79 4 \- 176 brahmANDopAkhyAnam 25 5 \- 177 satyavarNanam 44 6 \- 178 aindavopAkhyAnam 64 7 \- 179 brahmamayatvapratipAdanam 22 8 \- 180 tApasopAkhyAnam 41 9 \- 181 gauryAshramavarNanam 39 10 \- 182 saptadIpeshvara 53 11 \- 183 dvIpasapkAShTakavarNanam 70 13 \- 185 kundadantaprabodhaH 27 14 \- 186 sarvaM khalvidaM brahmeti\- 90 pratipAdanayogopadeshaH 618 || atha prArabhyate yogavAsiShThAntargatA brahmagItA || shrIrAma uvAcha | sarvAnubhavarUpasya tathA sarvAtmano.apyayam | anantasyAtmatattvasya dehe.api kimahaMgrahaH || 1|| chitaH pAShANakAShThatvaM svapnAdiShu kathaM bhavet | idaM pAShANakAShThAdi kathaM nAstyasti vA katham || 2|| vasiShTha uvAcha | sharIriNo yathA haste hastatAyAM yathAgrahaH | sarvAtmanastathA dehe dehatAyAM tathAgrahaH || 3|| pAdapastha yathA patre patratAyAM yathAgrahaH | sarvAtmanastathA vR^ikShe vR^ikShatAyAM tathAgrahaH || 4|| AkAshasya yathA shUnye shUnyatAyAM yathAgrahaH | sarvAtmanastathA dravye dravyatAyAM tathAgrahaH|| 5|| svapnochitaH svapnapure rUpatAyAM yathAgrahaH | sarvAtmanastathA svapnajAgradAdau tathAgrahaH || 6|| yathAgendre dR^iShaddR^ikShavAryAdau sa tathAgrahaH | tathA sarvAtmano.agendrapuratAyAM tathAgrahaH || 7|| sharIrasya yathA keshanakhAdiShu yathAgrahaH | sarvAtmanastathA kAShThadR^iShadAdau tathAgrahaH || 8|| chita eva yathA svapne bhavetkAShThopalAditA | chidAkAshasya sargAdau tathaivAvayavAditA || 9|| chetanAchetanAtmaikaM puruShasya yathA vapuH | nakhakeshajalAkAshadharmamAkArabhAsuram || 10|| chetanAchetanAtmaikaM tathA sarvAtmano vapuH | ja~NgamaM sthAvaramayaM kintu nityamanAkR^iti || 11|| yathAsthitaM shAmyatIdaM samyagj~nAnavato jagat | svapne svapnaparij~nAturyathA dR^iShTArthasaMbhramaH || 12|| chinmAtrAkAshamevedaM na draShTAsti na dR^ishyatA | iti maunamalaM svapnadraShTuryatsA prabuddhatA || 13|| kalpakoTisahasrANi sargA AyAnti yAnti cha | ta evAnye cha chidvyomni jalAvartA ivArNave || 14|| karotyabdhau yathormyAdau nAnA kachakachaM vapuH | chitkaroti tathA sa~nj~nAH sargAdyAshchetane nije || 15|| yathAsthitamidaM vishvaM brahmaivAnAmayaM sadA | tattvaj~naM pratyatattvaj~najanatAnishchayAdR^ite || 16|| nAhaM tara~NgaH salilamahamityeva yuktitaH | buddhaM yena tara~NgeNa kutastasya tara~NgatA || 17|| brahmaNo.asya tara~NgatvamivAbhAnaM yatastataH | tara~NgatvAtara~Ngatve brAhmyau shaktI sthitiM gate || 18|| chidvyomno.atyajato rUpaM svapnavadvyastavedanam | tadidaM hi mano rAma brahmetyuktaH pitAmahaH || 19|| evamAdyaH prajAnAtho nirAkAro nirAmayaH | chinmAtrarUpasa~NkalpapuravatkAraNojjhitaH || 20|| yenA~NgadatvaM nAstIti buddhaM hemA~Ngadena vai | a~NgadatvaM kutastasya tasya shuddheva hematA || 21|| aje sa~NkalpamAtrAtmachinmAtravyomadehini | ahaM tvaM jagadityAdi yadvibhAtaM tadeva tat || 22|| chichchamatkR^itayo bhAnti yAshchidvyomani shUnyatAH | etAstAH sargasa.nhArasthitisa.nrabhasa.nvidaH || 23|| achChaM chinmAtranabhasaH kachanaM svayameva tat | svapnAbhaM chittatAmAtraM sa eSha prapitAmahaH || 24|| yathA tara~Ngastenaiva rUpeNAnyena vAnisham | sphuratyevamanAdyantaH sargapralayavibhramaH || 25|| chidvyomnaH kachanaM kAntaM yadvirADiti shabditam | bhavetsa~Nkalpapuravattasya kuryAnmano.api vai || 26|| sargaH svapnaH svapna eva jAgraddehaH sa eva cha | ghanaM suShuptaM taimiryAdyathA sa.nvedanaM bhavet || 27|| tasya kalpAntarajanI shiroruhatayoditA | prakAshatamasI kAlakriyAkhyAH svA~NgasandhayaH || 28|| tasyAgnirAsyaM dyaurmUrdhA khaM nAbhishcharaNau kShitiH | chandrArkau dR^igdishau shrotre kalpaneti vijR^imbhitA || 29|| evaM samyagdR^ishyamAno vyomAtmA vitatAkR^itiH | asmatsa~NkalpashailAbho virAT svapnAkR^itisthitaH || 30|| yachcha chetachchidAkAshe svayaM kachakachAyate | tadetajjagadityevaM tenAtmaivAnubhUyate || 31|| virADAtmaivamAkAshaM bhAti chinmayamAtatam | svabhAvasvapnanagaraM naganAgamayAtmakam || 32|| anubhavitaivAnubhavaM satyaM svAtmAnamapyasantamiva | anubhavatIyattvena svapnanaTaH svapnadeshamiva || 33|| vedAntArhatasA~NkhyasaugatagurutryakShAdisUktAdR^isho brahmaiva sphuritaM tathAtmakalayAstAdAtmanityaM yataH | teShAM chAtmavido.anurUpamakhilaM svargaM phalaM tadbhava\- tyasya brahmaNa IdR^igeva mahimA sarvAtma yattadvapuH || 34|| ityArShe shrIvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmikIye mokSha\-nirvANa uttarArdhe brahmagItAsu paramArthopadesho nAma trisaptatyadhikashatatamaH sargaH || 173|| \-1\- \medskip\hrule\medskip || atha dvitIyo.adhyAH || || nirvANopadeshaH || vasiShTha uvAcha | sargAdau svapnasa.nvityA chidevAbhAti kevalA | jagadityavabhAseva brahmaivAto jagattrayam || 1|| sargAstara~NgA brahmAbdhesteShu sa.nvedanaM dravaH | sargAntaraM sukhAdyAtma dvaityaikyAdItaratkutaH || 2|| yathA svapnasuShuptAtma nidrArUpakameva kham | dR^ishyAdR^ishyA.nshamekAtma rUpaM chinnabhastathA || 3|| jAgrati svapnanagaraM yAdR^iktAdR^igidaM jagat | parij~nAtaM bhavedatra kathAmAsthA vivekinaH || 4|| sargAdau sargasa.nvitteryathAbhUtArthavedanAt | jAgrati svApnanagaraM yAdR^ishaM tAdR^ishaM jagat || 5|| jAgrati svapnanagaravAsanA vividhA yathA | satyA api na satyAstA jAgratyo vAsanAstathA || 6|| anyathopaprapadyeha kalpyate yadi kAraNam | tatkiM nedIyasI nAtra bhrAntatA kalpyate tathA || 7|| svAnubhUyata eveyaM bhrAntiH svapnajagatsviva | kAraNaM tvanumAsAdhyaM kvAnumAnubhavAdhikA || 8|| dR^iShTamapyasti yanneshe na chAtmani vichAritam | anyathAnupapattyAntarbhrAntyAtma svapnashailavat || 9|| nirvikalpaM paraM jADyaM savikalpaM tu sa.nsR^itiH | dhyAnaM tena samAdhAnaM na saMbhavati ki~nchana || 10|| sachetyaM sa.nsR^itirdhyAnamachetyaM tUpalasthiti | mokSho nopalavadbhAnaM na vikalpAtmakaM tataH || 11|| na cha nAmopalAbhena nirvikalpasamAdhinA | anyadAsAdyate ki~nchillabhyate kiM svanidrayA || 12|| tasmAtsamyakparij~nAnAdbhrAntimAtraM vivekinaH | sargAtyantAsaMbhavato yo jIvanmuktatodayaH || 13|| nirvikalpaM samAdhAnaM tadanantamihochyate | yathAsthitamavikShubdhamAsanaM sarvabhAsanam || 14|| tadanantasuShuptAkhyaM tatturIyamiti smR^itam | tannirvANamiti proktaM tanmokSha iti shabditam || 15|| samyagbodhaikaghanatA yAsau dhyAnamiti smR^itam | dR^ishyAtyantAsaMbhavAtma bodhamAhuH paraM padam || 16|| tachcha nopalavajjADyaM na suShuptopamaM bhavet | na nirvikalpaM na cha vA savikalpaM na vApyasat || 17|| dR^ishyAtyantAsaMbhavAtma tadevAdyaM hi vedanam | tatsarvaM tanna ki~nchichcha tadvadevA~Nga vetti tat || 18|| samyakprabodhAnnirvANaM paraM tatsamudAhR^itam | yathAsthitamidaM vishvaM tatrAlaMpralayaM gatam || 19|| na tatra nAnAnAnA na na cha ki~nchinna ki~nchana | samastasada sadbhAvasImAntaH sa udAhR^itaH|| 20|| atyantAsaMbhavaM dR^ishyaM yadvai nirvANamAsitam | shuddhabodhodayaM shAntaM tadviddhi paramaM padam || 21|| sa cha samprApyate shuddho bodho dhyAnamanuttamam | shAstrAtpadapadArthaj~nabodhinotpannabuddhinA || 22|| mokShopAyAbhidhaM shAstramidaM vAchayatAnisham | buddhyupAyena shuddhena pu.nsA nAnyena kenachit || 23|| na tIrthena na dAnena na snAnena na vidyayA | na dhyAnena na yogena na tapobhirna chAdhvaraiH || 24|| bhrAntimAtraM kiledaM sadasatsadiva lakShyate | vyomaiva jagadAkAraM svapno.anidre chidaMbare || 25|| na shAmyati tapastIrthairbhrAntirnAma kadAchana | tapastIrthAdinA svargAH prApyante na tu muktatA || 26|| bhrAntiH shAmyati shAstrArthAtsamyagbuddhyAvalokitAt | Atmaj~nAnamayAnmokShopAyAdeveha nAnyataH || 27|| AlokakAriNAtyarthaM shAstrArthenaiva shAmyati | amalenAkhilA bhrAntiH prakAshenaiva tAmasI || 28|| sargasa.nhArasa.nsthAnAM bhAso bhAnti chidaMbare | spandanAnIva maruti dravatvAnIva vAriNi || 29|| dravyasya hR^idyeva chamatkR^itirnijA nabhasvataH spanda ivAnishaM yathA | yathA sthitA sR^iShTiriyaM tathAstitA layaM nabhasyantarananyarUpiNI || 30|| ityArShe shrIvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmikIye mokSha\-nirvANa uttarArdhe brahmagItAsu nirvANopadesho nAma chatuHsaptatyadhikashatatamaH sargaH || 174|| \-2\- \medskip\hrule\medskip || atha tR^itIyo.adhyAyaH || || advaitayuktiH || vasiShTha uvAcha | svapnAbhamAdyaM chidvyoma kAraNaM dehasa.nvidAm | dR^ishyAnyatA saMbhavatashchidvyomnastatkuto vapuH || 1|| sargAdau svapnasa.nvittirUpaM sarvaM vinAnagha | na sargo na paro loko dR^ishyamAno.api sidhyati || 2|| asadevAnubhUritthamevedaM bhAsate jagat | svapnA~NganAsa~Nga iva shAntaM chidvyoma kevalam || 3|| evaM nAmAsti chiddhAturanAdinidhano.amalaH | shUnyAtmaivAchCharUpo.api jagadityavabhAti yaH || 4|| malastveSho.aparij~nAtaH parij~nAtaH paraM bhavet | kutaH kila pare vyomanyanAdinidhane malaH || 5|| yadetadvedanaM shuddhaM tadeva svapnapattanam | jagattadeva sargAdau pR^ithvyAdeH saMbhavaH kutaH || 6|| chidvyomAtmAvabhAsasya nabhasaH sargarUpiNI | kR^itA pR^ithvyAdikalatA manobuddhyAditA tathA || 7|| vAryAvarta iavAbhAti pavanaspandavachcha yat | abuddhipUrvaM chidvyomni jagadbhAnamabhittimat || 8|| pashchAttasyaiva tenaiva svayamaishvaryasha.nsinA | kR^itaM buddhyAdipR^ithvyAdikalpanaM sadasanmayam || 9|| svayameva kachatyachChAchChAyeyaM svA mahAchitiH | sargAbhidhAnamasyaiva nabha eveha netarat || 10|| na cha ki~nchana nAmA~Nga kachatyachChaiva sA smR^itA | chinmAtraikaikakalanaM tatamevAtmanAtmani || 11|| chidAkAshashchidAkAshe tadidaM svamala vapuH | chittaM dR^ishyamivAbhAti svapne tathA sthitam || 12|| anyathAnupapanyArthakAraNAbhAvataH svataH | sargAdAveva svAtmaiva dR^ishyaM chidvyoma pashyati || 13|| svapnavattachcha nirdharma manAgapi na bhidyate | tasmAchchidvyoma chidvyoma shUnyatvaM gaganAdivat || 14|| yadeva tatparaM brahma sarvarUpavivarjitam | tadevaikaM tathArUpamevaM sarvatayA sthitam || 15|| svapne.anubhUyate chaitatsvapno hyAtmaiva bhAsate | nAnAbodhamanAnaiva brahmaivAmalameva tat || 16|| brahmaivAtmani chidbhAvAjjIvatvamiva kalpayat | rUpamanyajadevAchChaM manastAmiva gachChati || 17|| idaM sarvaM tanotIva tachcha khAtmakameva kham | bhavatIva jagadrUpaM vikArIvAvikAryapi || 18|| mana eva svayaM brahmA sa sargamya hR^idi sthitaH | karotyavirataM sarvamajasraM sa.nharatyapi || 19|| pR^ithvAdirahito yasminmanohR^idya~Ngavarjite | anyadvA trijagadbhAti yathA svapne nirAkR^iti || 20|| deharUpajagadrUpairahamekamanAkR^iti | manastiShThAmyanantAtmabodhAbodhaM parAbhavam || 21|| neha pR^ithvyAdi no deho na chaivAnyAsti dR^ishyatA | jagatrayA kevalaM khaM manaH kachakachAyate || 22|| vichAryadR^iShTyaitadapi na ki~nchidapi vidyate | kevalaM bhAti chinmAtramAtmanAtmani nirdhanam || 23|| yato vAcho nivartante tUShNIMbhAvo.avashiShyate | vyavahAryapi khAtmaiva tadvattiShThati mUkavat || 24|| anantApAraparyantA chinmAtraparameShTakA | tUShNIMbhUtvA bhavatyeSha prabuddhaH puruShottamaH || 25|| abuddhipUrvaM dravato yathAvartAdayoM.abhasi | kriyante brahmaNA tadvachchittabuddhyAdayo jaDAH || 26|| abuddhipUrvaM vAtena kriyate spandanaM yathA | ananyadevaM buddhyAdi kriyate paramAtmanA || 27|| ananyadAtmano vAyoryathA spandanamavyayam | ananyadAtmanastadvachchinmAtraM paramAtmanaH || 28|| chidvyoma brahmachinmAtramAtmA chiti mahAniti | paramAtmeti paryAyA j~neyA j~nAnavatAM vara || 29|| brahmonmeShanimeShAtma spandAspandAtma vAtavat | nimeSho yAdR^igevAsya samunmeShastathA jagat || 30|| dR^ishyamasya samunmeSho dR^ishyAbhAvo nimeShaNam | ekametannirAkAraM taddvayorapyupakShayAt|| 31|| nimeShonmeShayorekarUpameva paraM matam | ato.asti dR^ishyaM nAstIti sadasachcha sadAchitiH || 32|| nimeSho nAnya unmeShAnnonmeSho.api nimeShataH | brahmaNaH sargavapuSho nimeShonmeSharUpiNaH || 33|| tadyathAsthitamevedaM viddhi shAntamasheShataH | ajAtamajaraM vyoma saumyaM samasamaM jagat || 34|| chidachityAtmakaM vyoma rUpaM kachakachAyate | chinnAma tadidaM bhAti jagadityeva tadvapuH || 35|| na nashyati na chotpannaM dR^ishyaM nApyanubhUyate | svayaM chamatkarotyantaH kevalaM kevalaiva chit || 36|| mahAchidvyomamaNibhA dR^ishyanAmnI nijAkarAt | ananyAnyeva bhAtApi bhAnubhAsa ivoShNatA || 37|| suShuptaM svapnavadbhAti brahmaiva sargavat | sarvamekaM shivaM shAntaM nAnevApi sthitaM sphurat || 38|| yadyatsa.nvedyate yAdR^iksadvAsadvA yathA yadA | tathAnubhUyate tAdR^iktatsadastvasadastu vA || 39|| anyathAnupapatyA chetkAraNaM parikalpyate | tatsvapnAbho jagadbhAvAdanyathA nopapadyate || 40|| pramAtItAtparAdvishvamananyaduditaM yataH | pramAtItamidaM chaiva ki~nchinnAbhyuditaM tataH || 41|| yasya yadrasikaM chittaM tattathA tasya gachChati | brahmaikarasikaM tena manastattAM samashnute || 42|| yachchitto yadgataprANo jano bhavati sarvadA | tattena vastviti j~nAtaM jAnAti tadasau sphuTam || 43|| brahmaikarasikaM yatsyAnmanastattadbhavetkShaNAt | yasya yadrasikaM cheto buddhaM tena tadeva sat || 44|| vishrAntaM yasya vai chittaM jantostatparamArthasat | vyavahR^ityai karotyanyatsadAchArAdatadrasam || 45|| dvitvaikatvAdikalanA neha kAchana vidyate | sattAmAtraM cha dR^igiyamitashchedalamIkShyate || 46|| adR^ishyadR^ishyasadasanmUrtAmUrtadR^ishAmiha | naivAsti na cha nAstyeva kartA bhoktAthavA kvachit || 47|| idamitthamanAdyantaM jagatparyAyamAtmani | brahmaikaghanamAshAntaM sthitaM sthANurivAdhvani || 48|| yadeva brahmabuddhyAdi tadevaitannira~njanam | yadeva gaganaM shAntaM shUnyaM viddhi tadeva tat || 49|| keshoNDrakAdayo vyomni yathA sadasadAtmakAH | dvitAmivAgatA bhAnti pare buddhyAdayastathA || 50|| tathA buddhyAdi dehAdi vedanAdi parApare | anekAnyapyananyAni shUnyatvAni yathAMbare || 51|| suShuptAdvishataH svapnamekanidrAtmano yathA | sargasthasyApi na dvitvaM naikatvaM brahmaNastathA || 52|| evameva kachatyachChA ChAyeyaM svA mahAciteH | na cha ki~nchana nAmA~Nga kachatyachChaivamAsthitA || 53|| chidvyomni hi chidAkAshameva svamamalaM vapuH | chetyaM dR^ishyamivAbhAti svapneShviva yathAsthitam || 54|| anyathAnupapattyArthakAraNAbhAvataH svataH | chidvyomAtmAnamevAdau dR^ishyamityeva pashyati || 55|| sargAdAveva khAtmaiva dR^ishyaM bhAti nirAkR^iti | saMbhramaH svapnasa~NkalpamithyAj~nAneShvivAbhitaH || 56|| svapnavattachcha nirdharma manAgapi na bhidyate | vikAryapi sadharmApi chidvyomno vastuno malAt || 57|| tatsvapnanagarAkAraM sadharmApyasadharmakam | shivAdananyamevetthaM sthitameva nirantaram || 58|| dR^ishyaM svapnAdrivatsvachChaM manAgapi na bhidyate | tasmAchchidvyoma chidvyomnaH shUnyatvaM gaganAdiva || 59|| yadeva tatparaM brahma sarvarUpavivarjitam | tadevedaM tathAbhUtameva sargatayA sthitam || 60 | svapne.anubhUyate chaitatsvapne hyAtmaiva bhAsate | purAditvena na tu satpurAdirachitaM tadA || 61|| svapne cha pratyabhij~nAyAH sa.nskArasya smR^itestathA | na sattA tadidaM dR^iShTamityarthasyAtyasaMbhavAt || 62|| tasmAdetattrayaM tyaktvA yadbhAnaM brahmasa.nvidaH | tasya dR^iShTArthasAdR^ishyAnmUDhaiH smR^ityAditohitA || 63|| yathA yatraiva laharI vAriNyeti punaH punaH | tatraiveti tathA tadvadananyA khe pare jagat || 64|| vidhayaH pratiShedhAshcha sarva eva sadaiva cha | vibhaktAshcha vimishrAshcha pare santi na santi cha || 65|| tasmAtsadbrahma sarvAtma kimivAtra na vidyate | saiva sattaiva sarvAtma chaitadapyetadAtmakam || 66|| bhrAntasya bhramaNaM bhUmerna bhUbhrAntaiva vA gaNaiH | na shAmyati j~nAturapi tathAbhyAsaM vinAtra dR^ik || 67|| shAstrasyAsya tu yannAma vAdanaM tadvinAparaH | abhyAso dR^ishyasa.nshAntyai na bhUto na bhaviShyati || 68|| na jIvannamR^itaM chittaM rodhamAyAti sa.nsR^iteH | avinAbhAvidehatvAdbodhAttvetanna pashyati || 69|| sarvadaivAvinAbhAvi chittaM dR^ishyasharIrayoH | iha chAmutra chaitasya bodhAnte shAmyataH svayam || 70|| chittadR^ishyasharIrANi trINi shAmyanti bodhataH | pavanaspandasainyAni kAraNAbhAvato yathA || 71|| kAraNaM maurkhyamevAsya tachchAsmAdeva shAstrataH | ki~nchitsa.nskR^itabuddhInAM vAchitAdeva shAmyati || 72|| abuddhamuttaragranthAtpUrvaM pUrvaM hi budhyate | granthaM padapadArthaj~naH khedavAnna nivartate || 73|| upAyamidamevAto viddhi shAstraM bhramakShaye | ananyasAdhAraNatAM gatamityanubhUyate || 74|| tasmAdasmAnmahAshAstrAdyathAshakti vichArayet | bhAgau dvau bhAgamekaM vA tena duHkhakShayo bhavet || 75|| AruSheyamidamiti pramAdAchchenna rochate | tadanyadAtmavij~nAnashAstraM ki~nchidvichArayet || 76|| anarthenAvichAreNa vayaH kuryAnna bhasmasAt | bodhena j~nAnasAreNa dR^ishyaM kartavyamAtmasAt || 77|| AyuShaH kShaNa eko.api sarvaratnairna labhyate | nIyate tadvR^ithA yena pramAdaH sumahAnaho || 78|| anubhUtamapi cha no sadR^ishyamidaM draShTR^isahitamapi | svapnanijamaraNabAndhavarodanamiva sadiva kachitamapi || 79|| ityArShe shrIvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmikIye mokSha\-nirvANa uttarArdhe brahmagItAsu paramArthagItAsu advaitayuktirnAma pa~nchasaptatyadhikashatatamaH sargaH || 175|| \-3\- \medskip\hrule\medskip || atha pa~nchamo.adhyAyaH || || satyavarNanam || shrIrAma uvAcha | akAraNakamevedaM jagadbrahma parAtpadAt | yadi pravartate nAma svapnasa~NkalpanAdivat || 1|| tadakAraNataH siddheH saMbhave.anyadakAraNam | kathaM na jAyate vastu kvachitki~nchitkadAchana || 2|| vasiShTha uvAcha | yadyathA kalpitaM yena sa sampashyati tattathA | kalpanaivAnyathA na syAttAdR^ikkAraNavichyuteH || 3|| yathedaM kalpitaM dR^ishyaM manasA yena tattathA | vettyasau yAdR^iganyena kalpitaM vettyasau tathA || 4|| kalpanAkalpanAtmaikaM tachcha brahma svabhAvataH | kalpanAtmedR^ishaM janturyathA keshanakhAdimAn || 5|| akAraNapadArthatvaM sakAraNapadArthatA | brahmaNi dvayamapyasti sarvashaktyAtma tadyataH || 6|| yataH syAdbrahmaNastvanyatkvachitki~nchitkadAchana | tatkAraNavikalpena sa.nyogastasya yujyate || 7|| yatra sarvamanAdyantaM nAnAnAnAtma bhAsate | brahmaiva shAntamekAtma tatra kiM kasya kAraNam || 8|| neha pravartate ki~nchinna cha nAma nivartate | sthitamekamanAdyantaM brahmaiva brahma khAtmakam || 9|| kiM kasya kAraNaM kena kimarthaM bhavatu kva vA | kiM kasya kAraNaM kena kimarthaM mAstu vA kvachit || 10|| neha shUnyaM na vA shUnyaM na sannAsanna madhyatA | vidyate na mahAshUnye na neti na na neti cha || 11|| idaM na ki~nchitki~nchidvA yannAmAstyatha nAsti vA | sarvaM brahmaiva tadviddhi yattathaivAtathaiva tat || 12|| shrIrAma uvAcha | ataj~naviShaye brahmankArye kAraNasaMbhave | kimakAraNatAtma syAtkathaM veti vada prabho || 13|| vasiShTha uvAcha | ataj~no nAma nAstyeva tAvattajj~najanaM prati | asato vyomavR^ikShasya vichAraH kIdR^ishastataH || 14|| ekabodhamayAH shAntavij~nAnaghanarUpiNaH | tajj~nAsteShAmasadrUpe kathamarthe vichAraNA || 15|| atajj~natvaM cha bodhe.antaravabhAti tada~NgatA | gate svapnasuShupte.antariva nidrAtma kevalam || 16|| tathApyabhyupagamyApi mUrkhanishchaya uchyate | prayedamaNu sarvAtma yasmAdbrahma nirAmayam || 17|| santyakAraNakA eva santi kAraNajAstathA | bhAvAH sa.nvidyathA yasmAtkalpyate labhyate tathA || 18|| sarvakAraNasa.nshAntau sarvAnubhavashAlinAm | sargasya kAraNaM nAsti tena sargastvakAraNaH || 19|| hR^idaya~NgamatAtyaktamIshvarAdi prakalpyate | yadatra ki~nchiduHsvAdu vyarthaM vAgjAlameva tat || 20|| anyathAnupapattyaiva svapnAbhAkalanAdR^ite | sthUlAkArAtmikA kAchinnAsti dR^ishyasya dR^ishyatA || 21|| svapnapR^ithvyAdyanubhave kimabuddhasya kAraNam | chitsvabhAvAdR^ite brUhi svapnArtho nAma kIdR^ishaH || 22|| svapnArtho hyaparij~nAto mahAmohabharapradaH | parij~nAto na mohAya yathA sargAstathaiva cha || 23|| shuShkatarkahaThAveshAdyadvApyanubhavojjhitam | kalpyate kAraNaM ki~nchitsA maurkhyAbhiniveshitA || 24|| agnerauShNyamapAM shaityaM prAkAshyaM sarvatejasAm | svabhAvo vAkhilArthAnAM kimabuddhasya kAraNam || 25|| kiM dhyAtR^ishatalabdhasya dhyeyasyaikasya kAraNam | kiM cha gandharvanagare pure bhittiShu kAraNam || 26|| dharmAdyamutrAmUrtatvAnmUrte dehe na kAraNam | dehasya kAraNaM kiM syAttatra sargAdibhoginaH || 27|| bhittyabhittyAdirUpANAM j~nAnasya j~nAnavAdinaH | kiM kAraNamanantAnAmutpannadhva.nsinAM muhuH || 28|| svabhAvasya svabhAvo.asau kila kAraNamityapi | yaduchyate svabhAvasya sA paryAyoktikalpatA || 29|| tasmAdakAraNA bhrAntirbhAvA bhAnti cha kAraNam | aj~ne j~ne tvakhilaM kAryaM kAraNAdbhavati sthitam || 30|| yadvatsvapnaparij~nAnAtsvapne dravyApahAribhiH | na duHkhAkaraNaM tadvajjIvitaM tattvadarshanAt || 31|| sargAdAveva notpannaM dR^ishyaM chidgaganaM tvidam | svarUpaM svapnavadbhAti nAnyadatropapadyate || 32|| anyA na kAchitkalanA dR^ishyate sopapattikA | asmAnnyAyAdR^ite kasmAdbrahmaivaiShAnubhUtibhUH || 33|| UrmyAvartadravatvAdi shuddhe jalaghane yathA | tathedaM sargaparyAyaM brahmaNi brahma bhAsate || 34|| spandAvartavivartAdi nirmale pavane yathA | tathAyaM brahmapavane sargaspando.avabhAsate || 35|| yathAnantatvasauShiryashUnyatvAdi mahAMbare | sa sannAsannabodhAtma tathA sargaH parAparaH || 36|| eShu nidrAdikeShvete sUpalabdhA api sphuTam | bhAvA asanmayA evamete.ananyAtmakA yataH || 37|| sargapralayasa.nsthAnAnyevamAtmani chidghane | saumye svapnasuShuptAbhA shuddhe nidrAghane yathA || 38|| svapnAtsvapnAntarANyAste nidrAyAM mAnavo yathA | sargAtsargAntarANyAste svasattAyAmajastathA || 39|| pR^ithvAdirahito.apyeSha brahmAkAsho nirAmayaH | atadvA.nstadvadAbhAti yathA svapnAnubhUtiShu || 40|| sthitA yathAsyAM pashyantAM shabdA ghaTapaTAdayaH | jAtAjAtAH sthitAH sargAstathAnanye mahAchiti || 41|| pashyantAmeva pashyantI yathA bhAti tathaiva cha | yathA shabdAstathA sargAshchitaiva chitichinmayaH || 42|| kiM shAstrakaM tatra kathAvichArai\- rnirvAsanaM jIvitameva mokShaH | sarge tvasatyevaprakAraNatvA\- tsatyeva nAstyeva na nAma kAchit || 43|| eShA cha siddheha hi vAsaneti sA bodhasattaiva nirantaraikA | nAnAtvanAnArahitaiva bhAti svapne chideveha purAdirUpA || 44|| ityArShe shrIvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmikIye mokSha\-nirvANa uttarArdhe brahmagItAsu satyavarNanaM nAma saptasaptatyadhikashatatamaH sargaH || 177|| \-5\- \medskip\hrule\medskip || atha ShaShThaH sargaH || || aindavopAkhyAnam || shrIrAma uvAcha | padArthA dvividhAH santi mUrtAmUrtA jagattraye | yatra sapratighAH kechitkechidapratighA api || 1|| tAnihApratighAnADhurnAnyonyaM vellayanti ye | tA.nshcha sapratighAnAhuranyonyaM vellayanti ye || 2|| iha sapratighAnaM tu dR^iShTamanyonyavellanam | natvapratigharUpANAM keShA~nchidapi ki~nchana || 3|| tatra sa.nvedanaM nAma yadidaM chandramaNDale | itaH patatyapratighaM tatsarveNAnubhUyate || 4|| ardhaprabuddhasa~NkalpavikalpAdvaitakalpitam | vadAmyabhyupagamyedaM na tu bodhadashAsthitam || 5|| kaH prANamArutaH kShobhaM janayatyAshayasthitaH | praveshanirgamabhayaM kathaM vA vada me prabho || 6|| kathamapratighaM nAma vedanaM pratighAtmakam | imaM dehaM chAlayati bhAraM bhAraharo yathA || 7|| yadi sapratighaM vastu vellatyapratighAtmakam | kathaM sa.nvittimAtreNa puMsaH shailo na valgati || 8|| vasiShTha uvAcha | vikAsamatha sa~Nkochamatra nAlI hR^idi sthitA | yadA yAti tadA prANashchChedairAyAti yAti cha || 9|| bAhyopaskarabhasrAyAM yathAkAshAspadAtmakaH | vAyuryAtyapi chAyAti tathAtra spandanaM hR^idi || 10|| shrIrAma uvAcha | bahirbhasrAmayaskAraH sa~NkochanavikAsanaiH | yojayatyAntaraM nADIM kashchAlayati chAlakaH || 11|| shataM kathaM bhavedekaM kathamekaM shataM bhavet | kathaM sachetanA ete kAShThaloShToopalAdayaH|| 12|| kasmAnna sthAvaraM vastu praspandyapi chamatkR^itam | vastu ja~Ngamameveha spandimAtreva kiM vada || 13|| vasiShTha uvAcha | antaHsa.nvedanaM nAma chAlayatyAntraveShTanam | bahirbhasrAmayaskAra iva loke.anucheShTanam || 14|| shrIrAma uvAcha | vAyvantrAdisharIrasthaM sarvaM sapratighaM mune | kathamapratighA sa.nvichchAlayediti me vada || 15|| sa.nvidapratighAkArA yadi sapratighAtmakam | chAlayedachalipyattadadUramambho yadichChayA || 16|| sapratighApratighayormitho yadi padArthayoH | vellanaM syAttadichChaiva kartR^ikarmendriyaiH kva kim || 17|| sapratighApratighayoH sheSho nAsti bahiryathA | tathaivAntarahaM manye sheShaM kathaya me mune || 18|| antaHsvayaM yoginA vA yathaitadanubhUyate | amUrtasyaiva mUrtena vellanaM tadvadAshu me || 19|| vasiShTha uvAcha | sarvasandehavR^ikShANAM mUlakAShamidaM vachaH | sarvaikatAnubhUtyarthaM shR^iNu shravaNabhUShaNam || 20|| neha ki~nchinna nAmAsti vastu sapratighaM kvachit | sarvadA sarvamevedaM shAntamapratighaM tatam || 21|| shuddhaM sa.nvinmayaM sarvaM shAntamapratighAtmakam | padArthajAtaM pR^ithvyAdi svapnasa~Nkalpayoriva || 22|| AdAvante cha nAstIdaM kAraNAbhAvato.akhilam | bhrAntyAtmA vartamAnApi bhAti chitsvapnagA yathA || 23|| dyauH kShamA vAyurAkAshaM parvatAH sarito dishaH | mahatA kAraNaughena bodhamapratighaM viduH || 24|| antaHkaraNabhUtAdi mR^itkAShThadR^iShadAdi vA | sarvaM shUnyamashUnyaM cha chetanaM viddhi netarat || 25|| tatraivamaindavAkhyAnaM shR^iNu shravaNabhUShaNam | mayA cha pUrvamuktaM tatki~nchAnyadabhivarNyate || 26|| tathApi vartamAnoktaprashnabodhAya tachChR^iNu | yathedaM sarvamadryAdi chidityeva tu bhotsyate || 27 | kasmi.nshchitprAktanenaiva jagajjAle.abhavaddvijaH | tapovedakriyAdhAro brahmanninduriti smR^itaH || 28|| dasha tasyAbhavanputrA jagato diktaTA iva | mahAshayA mahAtmAno mahatAmAspadAM satAm || 29|| sa teShAM kAlavashataH pitAntardhimupAyayau | dashAnAM bhagavAnrudra ekAdasha iva kShaye || 30|| tasyAnugamanaM chakre bhAryA vaidhavyabhItibhiH | anuraktA dinasyeva sandhyA tArAvilochanA || 31|| tayoste tanayA duHkhakalitA vipinaM gatAH | kR^itaurdhvadehikAstyaktvA vyavahAraM samAdhaye || 32|| dhAraNAnAM samastAnAM kA syAduttamasiddhidA | dhAraNA yanmayAH santaH syAmaH sarveshvarA vayam || 33|| iti te tatra sa~nchintya baddhapadmAsanA dasha | idaM sa~nchintayAmAsurnirvighne kandarodare || 34|| padmajAdhiShThitAsheShajagaddhAraNayA sthitAH | bhavAma padmajopetaM jagadrUpamavighnataH || 35|| iti sa~nchintya sabrahma jagaddhAraNayA chiram | nimIlitadR^ishastasthuste chitrarachitA iva || 36|| athaitaddhAraNAbaddhachittAste tAvadachyutAH | AsanmAsAndashAShTau cha yAvatte tatra dehakAH || 37|| shuShkAH ka~NkAlatAM yAtAH kravyAdaishcharvitA~NgakAH | nAshamabhyAyayustatra ChAyAbhAgA iavAtapaiH || 38|| ahaM brahmA jagachchedaM sargo.ayaM bhuvanAnvitaH | iti sampashyatAM teShAM dIrghakAlo.abhyavartata || 39|| tAni chittAnyadehAni dashaikadhyAnatastataH | sampannAni jagantyeva dasha dehAni vai pR^ithak || 40|| iti teShAM chidichChAsAsampannA sakalaM jagat | atyantasvachCharUpaiva sthitA chAkAravarjitA || 41|| sa.nvinmayatvAjjagatAM teShAM bhUmyachalAdi tat | sarvaM chidAtmakaM viddhi no chedanyatkimuchyatAm || 42|| kilayattrijagajjAlaM teShAM kimAtmatattathA | sa.nvidAkAshashUnyatvamAtramevetaranna tat || 43|| vidyate na yathA ki~nchittara~NgaH salilAdR^ite | sa.nvittatvAdR^ite tadvadvidyate chalanAdikam || 44|| aindavAni yathaitAni chinmayAni jaganti khe | tathA chinmayameteShu kAShThaloShTopalAdyapi || 45|| yathaivaindavasa~NkalpAste jagattvamupAgatAH | tathaivAbjajasa~Nkalpo jagattvamayamAgataH || 46|| tasmAdiheme girayo vasudhApAdapA ghanAH | mahAbhUtAni sarvaM cha chinmAtramayamAtatam || 47|| chidvR^ikShAshchinmahI chiddyaushchidAkAshaM chidadrayaH | nAchitkvachitsaMbhavati teShvaindavajagatsviva || 48|| chinmAtrakhakulAlena svadehachalachakrake | svasharIramR^idA sargaH kuto.ayaM kriyate.anisham || 49|| sa~Nkalpanirmite sarge dR^iShadashchennachetanAH | tadatra loShTashailAdi kimetaditi kathyatAm || 50|| kalanasmR^itisa.nskArA dadhatyarthaM cha nodare | prA~NmR^iShTaM kalpanAdInAmanyaivArthakalAvatAm || 51|| taddhAmasa.nvido nAmni maNirAshau maNiryathA | sarvAtmani tathA chitte kashchidartha udetyalam || 52|| akAryakaraNasyArtho na bhinno brahmaNaH kvachit | svabhAva iti tenedaM sarvaM brahmeti nishchayaH || 53|| yathApravR^ittaM chidvAri vahatyAvartateva nau | svayatnenAtitIvreNa parAtmIyAtmanA vinA || 54|| padmalIlA jagadiva prakachanti jaganti yat | chinmAtrAdbrahmaNaH svasmAdanyAni na manAgapi || 55|| ajAtmAniruddhaM cha sanmAtraM brahma khAtmakam | shAntaM sadasatormadhyaM chidbhAmAtramidaM jagat || 56|| yatsa.nvinmayamadryAdisa~NkalpaM jagati sthitam | tadasa.nvinmayamiti vaktA.aj~no j~nairvihasyate || 57|| jagantyAtmeva sa~NkalpamayAnyetAni vetti khe | khAtmakAni tathedaM cha brahma sa~NkalpajaM jagat || 58|| yAvadyAvadiyaM dR^iShTiH shIghraM shIghraM vilokyate | tAvattAvadidaM duHkhaM shIghraM shIghraM vilIyate || 59|| yAvadyAvadiyaM dR^iShTiH prekShyate na chirAchchitA | tAvattAvadidaM duHkhaM bhavetpratighanaM ghanam || 60|| dIrghaduShkR^itamUDhAnAmimAM dR^iShTimapashyatAm | sa.nsR^itirvajrasAreyaM na kadAchitprashAmyati || 61|| nehAkR^itirna cha bhavAbhavajanmanAshAH sattA na chaiva na cha nAma tathAstyasattA | shAntaM paraM kachati kevalamAtmanItthaM brahmAthavA kachanamapyalamatra nAsti || 62|| AdyantavarjitamalabhyalatAgramUla\- nirmANamUlapariveshamasheShamachCham | antasthanirgaganasargakaputrakaughaM nityaM sthitaM nanu ghanaM gatajanmanAsham || 63|| sanmAtramantarahitAkhilahastajAtaM paryantahInagaNanA~NgamamuktarUpam | AtmAmbarAtmakamahaM tvidameva sarvaM sustambharUpamajamaunamalaM vikalpaiH || 64|| ityArShe shrIvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmikIye mokSha\-nirvANa uttarArdhe brahmagItAsu aindavo nAmAShTasaptatyadhikashatatamaH sargaH || 178|| \-6\- \medskip\hrule\medskip || atha saptamaH sargaH || || brahmamayatvapratipAdanam || vasiShTha uvAcha | evaM chinmAtramevaikaM shuddhaM sattvaM jagattrayam | saMbhavantIha bhUtAni nAj~nabuddhAni kAnichit || 1|| tasmAtkutaH sharIrAdi vastu sapratighaM kutaH | yadidaM dR^ishyate ki~nchittadapratighamAtatam || 2|| sthitaM chidvyoma chidvyomni shAnte shAntaM samaM sthitam | sthitamAkAshamAkAshe j~naptirj~naptau vijR^imbhate || 3|| sarvaM sa.nvinmayaM shAntaM satsvapnaM iva jAgrati | sthitamapratighAkAraM kvAsau sapratighAM sthitiH || 4|| kva deha avayavAH kvAntraveShTanI kvAsthipa~njaram | vyomevApratighaM viddhi dehaM sapratighoShamam || 5|| sa.nvitkarau shiraH sa.nvitsa.nvidindriyavR^indakam | shAntamapratighaM sarvaM na sapratighamasti hi || 6|| brahmavyomnaH svapnarUpasvabhAvatvAjjagatsthiteH | idaM sarvaM saMbhavati sahetukamahetukam || 7|| na kAraNaM vinA kAryaM bhavatItyupapadyate | yadyathA yena nirNItaM tattathA tena lakShyate || 8|| kAraNena vinA kAryaM sadvadityupapadyate | yathA bhAvitamevArthaM sa.nvidApnotyasa.nshayam || 9|| yathA saMbhavati svapne sarvaM sarvatra sarvathA | chinmayatvAttathA jAgratyasti sarvAtmarUpatA || 10|| sarvAtmani brahmapade nAnAnAtmani sthitA | astyakAraNakAryANAM sattA kAraNajApi cha || 11|| ekaH sahasraM bhavati yathA hyete kilaindavAH | prayAtA bhUtalakShatvaM sa~NkalpajagatAM gaNaiH || 12|| sahasramekaM bhavati sa.nvidAM cha tathA hi yat | sAyujye chakrapANyAdeH sargairekaM bhavedvapuH || 13|| eka eka bhavatyabdhiH sravantInAM shatairapi | eka eka bhavetkAla R^itusa.nvatsarotkaraiH || 14|| sa.nvidAkAsha evAyaM dehaH svapna ivoditaH | svapnAdrivannirAkAraH svAnubhUtisphuTo.api cha || 15|| sa.nvittirevAnubhavAtsaivAnanubhavAtmikA | draShTR^idR^ishyadR^ishA bhAti chidvyomaikamato jagat || 16|| vedanAvedanAtmaikaM nidrAsvapnasuShuptavat | vAtaspandAvivAbhinnau chidvyomaikamato jagat || 17|| draShTA dR^ishyaM darshanaM cha chidbhAna paramArthakham | shUnyasvapna ivAbhAti chidvyomaikamato jagat || 18|| jagattvamasadeveshe bhrAntyA prathamasargataH | svapne bhayamivAsheShaM parij~nAta prashAmyati || 19|| ekasyAH sa.nvidaH svapne yathA bhAnamanekadhA | nAnApadArtharUpeNa sargAdau gagane tathA || 20|| bahudIpe gR^ihe chChAyA bahvyo bhAntyekavadyathA | sarvashaktestathaivaikA bhAti shaktiranekadhA || 21|| yatsIkarasphuraNamambunidhau shivAkhya vyomnIva vR^ikShanikarasphuraNaM sa sargaH | vyomneSha vR^ikShanikaro vyatiriktarUpo brahmAmbudhau na tu manAgapi sargabinduH || 22|| ityArShe shrIvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmikIye mokSha\-nirvANa uttarArdhe brahmagItAsu brahmamayatvapratipAdanaM nAmaikonAshItyadhikashatatamaH sargaH || 179|| \-7\- \medskip\hrule\medskip || atha aShTamo.adhyAyaH || || tApasopAkhyAnam || shrIrAma uvAcha | imaM me sa.nshayaM Chindhi bhagavanbhAskaraM tamaH | bhuvanasyeva bhAvAnAM samyagrUpAnubhUtaye || 1|| kadAchidahamekAgro vidyAgehe vipashchitAm | sa.nsadi sthitavAnyAvattApasaH kashcidAgataH || 2|| vidvAn dvijavaraH shrImAnvidehajanamaNDalAt | mahAtapAH kAntiyuto durvAsA iva duHsahaH || 3|| sa pravishyAbhivAdyAshu sabhAmAbhAsvaradyutim | upavishyAsane tiShThannasmAbhirabhivAditaH || 4|| vedAntasA~NkhyasiddhAntavAdAnsa.nhR^itya sattamam | sukhopaviShTaM vishrAntaM tamahaM pR^iShTavAnidam || 5|| dIrghAdhvanA parishrAntaH sayatna iva lakShyase | vadAdya vadatAM shreShTha kuta AgamanaM kR^itam || 6|| brAhmaNa uvAcha | evametanmahAbhAga sumahAyatnavAnaham | yadarthamAgato.asmIha tasyAkarNaya nirNayam || 7|| vaideho nAma desho.asti sarvasaubhAgyasa.nyutaH | svargasyAsvarasa.nsthasya pratibimbamivAvanau || 8|| tatrAhaM brAhmaNo jAtaH prAptavidyashcha sa.nsthitaH | kundAvadAdantatvAtkundadanta iti shrutaH || 9|| athAhaM jAtavairAgyaH pravihartuM pravR^ittavAn | devadvijamunIndrANAM saMbhramAchChamashAntaye || 10|| shrIparvatamakhaNDe.ahaM kadAchitprAptavAnaham | tatrAvasaM chiraM kAlaM mR^idu dIrghaM tapashcharan || 11|| tatrAstyaraNyaM viditaM muktaM tR^iNavanAdibhiH | tyaktatejastamobhrAdibhUmAviva nabhastalam || 12|| tatrAsti madhye viTapi laghuH pelavapallavaH | sthita eSho.ambare shUnye mandarashmirivA.nshumAn || 13|| lambate tasya shAkhAyAM puruShaH pAvanAkR^itiH | bhAnurbhAnAviva rashmigR^ihIto grathitAkR^itiH || 14|| mau~njadAmani baddhordhvapAdo nityamavAkShirAH | aShThIlatvaM dadhadiva mahAShThIlasya shAlmaleH || 15|| dR^iShTaH prAptena taM deshaM sa kadAchinmayA pumAn | vichArito nikaTato vakShaHsthA~njalisampuTaH || 16|| yAvajjIvatyasau vipro niHshvasityahatAkR^itiH | shItavAtAtapasparshAnsarvAnvetti cha kAlajAn || 17|| anantaramasAveko nopacharyamayA bahUn | divasAtapakhedena vishrambhe pAtitaH shanaiH || 18|| pR^iShTashcha ko.asi bhagavankimarthaM dAruNaM tapaH | karoShIdaM vishAlAkSha lakShyAlakShyAtmajIvitaH || 19|| atha tenoktamarthaste ka ivAnena tApasa | arthe nAtivichitrA hi bhavantIchChAH sharIriNAm || 20|| ityuktavAnprayatnena so.anubandhena vai mayA | yadA pR^iShTastadA tena mamoktamidamuttaram || 21|| mathurAyAmahaM jAto vR^iddhiM yAtaH piturgR^ihe | bAlyayauvanayormadhye sthitaH padapadArthavit || 22|| samagrasukhasaMbhArakosho bhavati bhUmipaH | ityahaM shrutavA.nstatra bhogArthI navayauvanaH || 23|| atha saptamahAdvIpavistIrNAyA bhuvaH patiH | syAmityahamudArAtmA paribimbitavA.nshchiram || 24|| ityarthena samAgatya deshamitthamahaM sthitaH | atra dvAdashavarShANi samatItAni mAnada || 25|| tadakAraNamitratvaM gachCheShTaM deshamAshugaH | ahaM chAbhimataprApteritthameva dR^iDhasthitiH || 26|| iti tenehamuktaH sa.nstamichChaM proktavA~nChR^iNu | AshcharyashravaNe chetaH khedameti na dhImataH || 27|| sAdho yAvattayA prApto na nAmAbhimato varaH | tvadrakShAparicharyArthamiha tAvadahaM sthitaH || 28|| mayetyukte sa pAShANa maunavAnabhamachChamI | nimIlitekShaNaH kShINarUpastvakalano bahiH || 29|| tathAhaM puratastasya kAShThamaunavato.avasam | ShaNmAsAnvigatodvegaM vegAnkAlakR^itAnsahan || 30|| arkabimbAdviniShkramya tatpradeshAntare sthitam | ekadA dR^iShTavAnasmi puruShaM bhAnubhAsvaram || 31|| sa tena pUjyate yAvanmanasA karmaNA mayA | uvAcha tAvadvachanamamR^itasyandasundaram || 32|| shAkhApralambanapara he brahmandIrghatApasa | tapaH sa.nhara sa.nhArI gR^ihANAbhimataM varam || 33|| saptAbdhidvIpavalayAM pAlayiShyasi medinIm | saptavarShasahasrANi dehenAnena dharmataH || 34|| evaM samIhitaM datvA sa dvitIyo divAkaraH | gantumastamathArkAbdhimavishatprodito yataH || 35|| tasminyAte mayA proktaM tasya shAkhAtapasvinaH | shrutadR^iShTAnubhUtAgryavaradasya vivekinaH || 36|| samprAptAbhimataM brahma.nstarushAkhAvalambanam | tapastyaktvA yathA prAptaM vyavahAraM samAchara || 37|| evama~NgIkR^itavataH pAdau tasya mayA tataH | muktau viTapinastasmAdAlAnAtkAlabhAviva || 38|| svAtaH pavitrahasto.asau chakre japtvAghamarShaNam | phalena puNyalabdhena viTapAdvratapAraNam || 39|| tatpuNyavashataH prAptaiH svAdubhistaistaroH phalaiH | samAshvastAvasa~NkShubdhAvAvAM tatra dinatrayam || 40|| saptadvIpasamudramudritadishaM bhoktuM samagrAM mahIM vipraH pAdapalambitena vapuShA taptvordhvapAdastapaH | samprApyAbhimataM varaM dinakR^ito vishvasya chAhnAM trayaM sArdhaM matsuhR^idA svameva sadanaM gantuM pravR^itto.abhavat || 41|| ityArShe shrIvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmikIye mokSha\-nirvANa uttarArdhe brahmagItAsu tApsopAkhyAnaM nAmAshItyadhikashatatamaH sargaH || 180|| \-8\- \medskip\hrule\medskip || atha navamo.adhyAyaH || || gauryAshramavarNanam || kundadanta uvAcha | AvAsamantare gantuM pravR^ittau muditAkR^itI | mathurAnagarIM chandrasUryAvindrapurImiva || 1|| prApya rodhAbhidhaM grAmaM vishramyAmravaNAchale | uShitau dve dine tasminsAlIse nagare sukham || 2|| adhvAnanditachittAbhyAmAvAbhyAmativAhitaH | dvitIye.ahani shItAmbusnigdhachChAyAvanadrumAH || 3|| nadItIralatonmuktapuShpaprakarapANDurAH | tarattara~NgajhA~NkAragAyanAnanditAdhvagAH || 4|| snigdhadrumavanachChAyaraNanmR^igaviha~NgamAH | sthUlashAdvalashAkhAgraprotAvashyAyamauktikAH || 5 | ja~NgalAdripuragrAmashvabhrAbhUpasthalAvanIH | samulla~Nghya dine tasminsaritsrotaH sarA.nsi cha || 6|| nItavantau nishAmAvAM kadalIkAnane ghane | tuShArashishire shrAntau kadalIdalatalpake || 7|| prAptAvAvAM tR^itIye.ahni ShaNDaShaNDakamaNDitam | ja~NgalaM janavichChedavibhaktaM khamivAkR^itam || 8|| tatra sa prakR^itaM mArgaM parityajya vanAntaram | pravishansamuvAchedamakAryakaraNaM vachaH || 9|| gachChAvo.atrAshrame gauryA munimaNDalamaNDite | bhrAtaro me sthitAH sapta vaneShvevamivArthinaH || 10|| bhrAtaroShTau vayamime jAtAnekatayA tayA | ekasa.nvinmayA jAtA ekasa~NkalpanishchayAH || 11|| tena te.apyatra tapase svanishchayasamAshrayAH | sthitA Agatya vividhaistapobhiH kShapitainasaH || 12|| taiH sArdhaM bhrAtR^ibhiH pUrvamAgatyAhamihAvasam | ShaNmAsAnAshrame gauryAstena dR^iShTo mayaiSha saH || 13|| puShpakhaNDa taruchChAyA suptamugdhamR^igArbhakaH | parNoTajAgravishrAntashukodgrAhitashAstradR^ik || 14|| tadbrahmalokasa~NkAshamehi munyAshramaM shriye | gachChAvo.achChataraM tatra chetaH puNyairbhaviShyati || 15|| viduShAmapi dhIrANAmapi tattvavidAmapi | tvarate hi manaH pu.nsAmalaMbuddhivilokane || 16|| tenetyukte cha tAvAvAM prAptau munyAshramaM cha tam | yAvattatra mahAraNye pashyAvashchAntarUpiNam || 17|| na vR^ikShaM noTajaM ki~nchinna gulmaM na cha mAnavam | na muniM nArbhakaM nAnyanna vediM na cha vA dvijam || 18|| kevalaM shUnyamevAti tadaraNyamanantakam | tApopataptamabhito bhUmau sthitamivAmbaram || 19|| hA kaShTaM kimidaM jAtamiti tasminvadatyatha | AvAbhyAM suchiraM bhrAntvA dR^iShTa ekatra vR^ikShakaH || 20|| snigdhachChavirghanachChAyaH shItalo.ambudharopamaH | tale tasya samAdhAne sa.nsthito vR^iddhatApasaH || 21|| AvAmagre munestasya chChAyAyAM shAdvalasthale | upaviShTau chiraM yAvannAsau dhyAnAnnivartate || 22|| tatashchireNa kAlena mayodvegena chApalAt | uktaM mune prabudhyasva dhyAnAdityuchchakairvachaH || 23|| shabdenochchairmadIyena samprabuddho.abhavanmuniH | si.nho.ambudaraveNeva jR^imbhAM kR^itvAbhyuvAcha cha || 24|| kau bhavantAvimau sAdhU kvAsau gauryAshramo gataH | kena vAhamihAnItaH kAlo.ayaM kashcha vartate || 25|| tenetyukte mayApyuktaM bhagavanviddhi IdR^isham | na ki~nchidAvAM buddho.api kasmAjjAnAsi na svayam || 26|| iti shrutvA sa bhagavAnpunardhyAnamayo.abhavat | dadarshodantamakhilamasmAkaM svAtmanastathA || 27|| muhUrtamAtreNovAcha prabudhya dhyAnato muniH | shrUyatAmidamAshcharyamAryau hi kAryavedinau || 28|| yamimaM pashyathaH sAdhU kadambataruputrakam | madAspadamaraNyAnyAdhammillamiva puShpitam || 29|| kenApi kAraNenAsminsatI vAgIshvarI satI | avasaddashavarShANi samastartuniShevitA || 30|| tadA tenehavistIrNamabhavadghanakAnanam | gaurivanamiti khyAtaM bhUShitaM kusumartubhiH || 31|| bhR^i~NgA~NganAjanamanoharahArigIta\- lIlAvilolakalakaNThaviha~Ngama~Nga | puShpAmbuvAhashatachandranabhovitAnaM rAjIvareNukaNakIrNadigantarAlam || 32|| mandArakundamakarandasugandhitAshaM sa.nsUchChvasatkusumarAshishashA~NkaniShTham | santAnakastabakahAsavikAsakAnta\- mAmodimArutasamastalatA~Nganaugham || 33|| puShkAkarasya nagaraM navagItabhR^i~NgaM bhR^i~NgA~NganAkusumakhaNDakamaNDapADhyam | chandrA.nshujAlaparikomalapuShpadolA\- dolAyamAnasurasiddhavadhUsamUham || 34|| hArItaha.nsashukakokilakokakAka\- chakrAhvabhAsakalavi~NkakulAkulA~Ngam | meruNDakukkuTakapi~njalahemachUDa\- rADhAmayUrabakakalpitakeliramyam || 35|| gandharvayakShasurasiddhakirITaghR^iShTa\- pAdAbjakarNikakadambasarasvatIkam | vAtAyanaM kanakakomalachampakaugha\- tArAmbarAmbudharapUragR^ihItagandham || 36|| mandAnilaskhalitapallavabAlavallI\- vinyAsaguptadivasAdhiparashmishItam | pItaM kadambakaravIrakanAlikera\- tAlItamAlakulapuShpaparAgapUraiH || 37|| kahvArakIrNakumudotpalapadmakhaNDa\- valgachchakorabakakokakadambaha.nsam | tAlIsaguggulakachandanapAribhadra\- bhadradrumodavihArivichitrashakti || 38|| tasminvane chiramuvAsa harArdhadehA kenApi kAraNavashena chirAya gaurI | bhUtvA prasannashashibimbamukhI kadamba\- vAgIshvarI shashikaleva shivasya mUrdhni || 39|| ityArShe shrIvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmikIye mokSha\-nirvANa uttarArdhe brahmagItAsu tApasopAkhyAne gauryAshramavarNanaM nAmaikAshItyadhikashatatamaH sargaH || 181|| \-9\- \medskip\hrule\medskip || atha dashamo.adhyAyaH || || saptadIpeshvara || vR^iddhatApasa uvAcha | tasminneva kadambe.asminvarShANi svechChayA dasha | sthitvA gaurI jagAmAtha haravAmArdhamandiram || 1|| tatsparshAmR^itasikto.ayaM kadambataruputrakaH | utsa~Nga iva chAsIno na yAtyeva purANatAm || 2|| tato gauryA prayAtAyAM tadvanaM tAdR^ishaM mahat | sAmAnyavanatAM yAtaM janavR^indopajIvitam || 3|| mAlavo nAma desho.asti tatrAhaM pR^ithivIpatiH | kadAchittyaktarAjya shrIrmunInAmAshramAnbhraman || 4|| imaM deshamanuprApta iha chAshramavAsibhiH | pUjito.asya kadambasya dhyAnaniShThastale sthitaH || 5|| kenachittvatha kAlena bhrAtR^ibhiH saptabhiH saha | bhavAnabhyAgataH pUrvaM taporthamimamAshramam || 6|| tapasvino.aShTAviha te tathA nAma tadAvasan | yathA tapasvino.anye te teShAM mAnyAstapasvinaH || 7|| kAlenAntaramasAvekaH shrIparvataM gataH | svAminaM kArtikeyaM cha dvitIyastapase gataH || 8|| vArANasIM tR^itIyastu chaturtho.agAddhimAchalam | ihaiva te pare dhIrAshchatvAro.anye paraM tapan || 9|| sarveShAmeva chaiteShAM pratyekaM tvetadIpsitam | yathA samastadvIpAyA bhuvo.asyAH syAM mahIpatiH || 10|| atha sampAditaM teShAM sarveShAmetadIpsitam | tapastuShTAbhiriShTabhirdevatAbhirvaraiH || 11|| tapataste tato yAtA bhrAtaraH sadanaM nijam | bhUmau dharmayugaM bhuktvA vedhA brahmapurImiva || 12|| tadbhavadbhrAtR^ibhirbhavya varadAnavidhau tadA | idaM varodyatA yatnAtprArthitAH sveShTadevatAH || 13|| devyasmAkamime sarve saptadvIpeshvarau sthitau | satyAH prakR^itayaH santu sarva AshramavAsinaH || 14|| tamiShTadevatAsArthamurarIkR^itya sAdaram | teShAmastvevamityuktvA jagAmAntarddhimIshvarI || 15|| te tataH sadanaM yAtAsteShAmAshramavAsinaH | sarva eva gatAH pashchAdeka evAsmi no gataH || 16|| ahaM kevalamekAnte dhyAnaikagatamAnasaH | vAgIshvarIkadambasya tale tiShThAmi shailavat || 17|| atha kAle vahatyasminnR^itusa.nvatsarAtmani | iadaM sarvaM vanaM ChinnaM janaiH paryantavAsibhiH || 18|| idaM kadambamamlAnaM janatAH pUjayantyalam | vAgIshvarIgR^ihamiti mAM chaivaikasamAdhigam || 19|| athainaM deshamAyAtau bhavantau dIrghatApasau | etattvatkathitaM sarvaM dhyAnadR^iShTaM mayAkhilam || 20|| tasmAdutthAya he sAdhU gachChataM gR^ihamAgatau | tatra te bhrAtaraH sarve sa~NgatA dArabandhubhiH || 21|| aShTAnAM bhavatAM bhavyaM sadane sve bhaviShyati | mahAtmanAM brahmaloke vasUnAmiva sa~NgamaH || 22|| ityukte tena sa mayA pR^iShTaH paramatApasaH | sandehAdidamAshcharyamAryAstadvarNayAmyaham || 23|| ekaiva saptadvIpAsti bhagavanbhUriyaM kila | tulyakAlaM bhavantyaShTau saptadvIpeshvarAH katham || 24|| kadambatApasa uvAcha | asama~njasametAvadeva no yAvaduchyate | idamanyadasaMbaddhataraM sa.nshrUyatAM mama || 25|| ete.aShTau bhrAtarastatra tApasA dehasa~NkShaye | saptadvIpeshvarAH sarve bhaviShyanti gR^ihodare || 26|| aShTau hyete mahIpITheShveteShveteShu sadmasu | saptadvIpeshvarA bhUpA bhaviShyantIha me shR^iNu || 27|| astyeteShAM kilAShTAnAM bhAryAShTakamaninditam | digantarANAM niyataM tArAShTakamivojjvalam || 28|| tadbhAryAShTakameteShu yAteShu tapase chiram | babhUva duHkhitaM strINAM yadviyogo.ahiduHsahaH || 29|| duHkhitAH pratyaye teShAM chakrustA dAruNaM tapaH | shatachAndrAyaNaM tAsAM tuShTAbhUttena pArvatI || 30|| adR^ishyovAcha sA tAsAM vacho.antaHpuramandire | devI saparyAvasare pratyekaM pR^ithagIshvarI || 31|| devyuvAcha | bhartrarthamatha chAtmArthaM gR^ihyatAM bAlike varaH | chiraM kliShTAsi tapasA nidAghenaiva ma~njarI || 32|| ityAkarNya vacho devyA dattapuShpA chiraNTikA | svavAsanAnusAreNa kurvANaiveshvarIstavam || 33|| AnandamantharovAcha vachanaM mR^idubhAShiNI | AkAshasa.nsthitAM devIM mayUrIvAbhramAlikAm || 34|| chiraNTikovAcha | devi devAdhidevena yatha te premashaMbhunA | bhartrA mama tathA prema sa bhartAstu mamAmaraH || 35|| devyuvAcha | AsR^iShTerniyaterdArDhyAdamaratvaM na labhyate | tapodAnairato.anyatvaM varaM varaya suvrate || 36|| chiraNTikovAcha | alabhyametanme devi tanmadbhartR^irgR^ihAntarAt | mR^itasya mA viniryAtu jIvo bAhyamapi kShaNAt || 37|| dehapAtashcha me bharturyadA syAdAtmamandire | tadetadastviti varoo dIyatAmambike mama || 38|| devyuvAcha | evamastu sute tvaM cha patyau lokAntarAsthite | bhaviShyasi priyA bhAryA dehAnte nAtra sa.nshayaH || 39|| ityuktvA virarAmAsau gauryA gIrgaganodare | meghamAlAdhvaniriva niravadyasamudyatA || 40|| devyAM gatAyAM bhartArastAsAM kAlena kenachit | te kakubbhyaH samAjagmuH sarve prAptamahAvarAH || 41|| adyAyamapi sa.nyAtu bhAryAyA nikaTaM patiH | bhrAtR^iNAM bAndhavAnAM cha bhavatvanyonyasa~NgamaH || 42|| idamanyadathaiteShAmasama~njasamAkulam | shR^iNu ki.nvR^ittamAshcharyamAryakAryoparodhakam || 43|| tapyatAM tapa eteShAM pitarau tau vadhU yutau | tIrthamunyAshramashreNIM draShTuM duHkhAnvitau gatau || 44|| sharIranairapekShyeNa putrANAM hitakAmyayA | gantuM kalApagrAmaM taM yatnavantau babhUvatuH || 45|| tau prayAtau munigrAma mArge dadR^ishatuH sitam | puruShaM kapilaM hrasvaM bhasmA~NgaM chordhvamUrdhajam || 46|| dhUlIlavamanAdR^itya taM jaratpAnthasha~NkayA | yadA tau jagmatustena sa uvAchAnvitaH krudhA || 47|| savadhUka mahAmUrkha tIrthArthI dArasa.nyutaH | mAM durvAsasamulla~Nghya gachChasyavihitAnatiH || 48|| vadhUnAM te sutAnAM cha gachChatastapasArjitAH | viparItA bhaviShyanti labdhA api mahAvarAH || 49|| ityuktavantaM taM yAvatsadAro.atha vadhUyutaH | sanmAnaM kurute tAvanmunirantardhimAyayau || 50|| atha tau pitarau teShAM savadhUkau suduHkhitau | kR^ishIbhUtau dInamukhau nirAshau gR^ihamAgatau || 51|| ato vadAmyahaM teShAM naikaM nAmAsama~njasam | asama~njasalakShANi gaNDe sphoTAH sphuTA iva || 52|| chidvyomasa~NkalpamahApueresmi\- nnitthaM vichitrANyasama~njasAni | niHshUnyarUpe.api hi saMbhavanti dR^ishye yathA vyomani dR^ishyajR^imbhAH || 53|| ityArShe shrIvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmikIye mokSha\-nirvANa uttarArdhe brahmagItAsu tApasopAkhyAnAntargatasaptadvIpeshvaro saptadvIpeshvara nAma vyashItyadhikashatatamaH sargaH || 182|| \-10\- \medskip\hrule\medskip || atha ekAdasho.adhyAyaH || ||dvIpasaptakAShTakavarNanam || kundadanta uvAcha | tataH pR^iShTo mayA tatra sa gauryAshramatApasaH | tApasa.nshuShkadarbhAgrajarAjarjaramUrdhajaH || 1|| ekaiva saptadvIpAsti vasudhA yatra tatra te | saptadvIpeshvarA aShTau bhavanti kathamuttamAH || 2|| yasya jIvasya sadanAnnAsti nirgamanaM bahiH | sa karoti kathaM saptadvIpeshatvena digjayam || 3|| yairvarA varadairdattAH shApaiste tadviruddhatAm | kathaM gachChanti gachChanti kathaM ChAyA hi tApatAm || 4|| mitho.ashakyAM kathaM dharmau sthitimekatra gachChataH | AdhAra evAdheyatvaM karoti kathamAtmani || 5|| gauryAshramatApasa uvAcha | sampashyasi kimeteShAM bho sAdho shR^iNvanantaram | aShTame.asminsusamprApte taM pradeshaM sabAndhavam || 6|| ito bhavantau taM deshamAsAdya sukhasa.nsthitau | svabandhusukhasa.nsthAnau ka~nchitkAlaM bhaviShyataH || 7|| tataste.aShTau mariShyanti bhrAtaraH kramasho gR^ihe | bAndhavo.atha kariShyanti teShAM dehA.nstadagnisAt || 8|| teShAM te sa.nvidAkAshaH pR^ithakpR^ithagavasthitAH | muhUrtamAtraM sthAsyanti suShuptasthA jaDA iva || 9|| etasminnantare teShAM tAni karmANi dharmataH | ekatra sa~NghaTiShyanti varashApAtmakAni khe || 10|| karmANi tAnyadhiShThAtR^idevarUpANi peTakam | varashApasharIrANi kariShyanti pR^ithak pR^ithak || 11|| varAste.atra gamiShyanti subhagAH padmapANayaH | brahmadaNDAyudhAshchandradhavalA~NgAshchaturbhujAH || 12|| shApAstatra bhaviShyanti trinetrAH shUlapANayaH | bhIShaNAH kR^iShNameghAbhA dvibhujA bhrukuTImukhAH || 13|| varA vadiShyanti sudUraM gamyatAM shApAH kAlo.asmAkamupAgataH | R^itUnAmiva tannAma kaH samartho.ativartitum || 14|| shApA vadiShyanti gamyatAM he varA dUraM kAlo.asmAkamupAgataH | R^itUnAmiva tannAma kaH samartho.ativartitum || 15|| varA vadiShyanti kR^itA bhavanto muninA vayaM dinakR^itA kR^itAH | munInAM chAdhiko devo bhagavantaM purA yataH || 16|| pravadatsu vareShvevaM shApAH kruddhadhiyo varAn | vivasvatA kR^itA yUyaM vayaM rudrA.nshataH kR^itAH || 17|| devAnAmadhiko rudro rudrA.nshaprabhavo muniH | ityuktvA prodyatA teShAM chakruHshru~NgANyagA iva || 18|| ashApeShUdyatashR^i~NgeShu varA idamarAtiShu | vihasantaH pravakShyanti prameyIkR^itanishchayam || 19|| he shApAH pApatAM tyaktvA kAryasyAnto vichAryatAm | yatkAryaM kalahasyAnte tadevAdau vichAryatAm || 20|| pitAmahapurIM gatvA kalahAnte vinirNayaH | kartavyo.asmAbhiretatatkimAdau neha vidhIyate || 21|| shApairvaroktamAkarNya bADhamityurarIkR^itam | ko na gR^ihNAti mUDho.api vAkyaM yuktisamanvitam || 22|| tataH shApA varaiH sArdhaM yAsyanti brahmaNaH puram | mahAnubhAvA hi gatiH sadA sandehanashane || 23|| praNAmapUrvaM tatsarvaM yathAvR^ittaM parasparam | brahmaNe kathayiShyanti shrutvA teShAM sa vakShyati || 24|| brahmovAcha | varashApAdhipA bhobho ye.antaH sArA jayanti te | ke.antaHsArA iti mitho nUnamanviShyatAM svayam || 25|| iti shrutvA praviShTAste sAratAM samavekShitum | varANAM hR^idayaM shApAH shApAnAM hR^idayaM varAH || 26|| te parasparamanviShya svayaM hR^idayasAratAm | j~nAtvA cha samavAyena pravakShyanti pitAmaham || 27|| shApA vakShyanti jitAH prajAnAtha vayaM nAntaHsArA vayaM yataH | antaHsArA varA eva vajrastambhA ivAchalAH || 28|| vayaM kileme bhagavanvarAH shApAshcha sarvadA | nanu sa.nvinmayA eva deho.anyo.asmAkamasti no || 29|| varadasya hi yA sa.nvidvaro datta iti sthitA | saivArthini mayA labdho varo.ayamiti tiShThati || 30|| vij~naptimAtravachanaM dehaM saiva phalaM tataH | pashyatyanubhavatyatti deshakAlashatabhramaiH || 31|| varadAtmA gR^ihItatvAchchitkAlAntarasaMbhR^itA | yadA tadAntaHsArAsau durjayA na tu shApajA || 32|| varapradAnaM varadairvaradAnAM varArthibhiH | yadA suchiramabhyastaM varANAM sAratA tadA || 33|| yadeva suchiraM sa.nvidabhyasyati tadeva sA | sAramevAshu bhavati bhavatyAshu cha tanmayI || 34|| shuddhAnAmatishuddhaiva sa.nvijjayati sa.nvidAm | ashuddhAnAM tvashuddhaiva kAlAtsAmyaM na vidyate || 35|| kShaNA.nshenApi yo jyeShTho nyAyastenAvapUryate | nArthe nyAyAntaraM ki~nchitkartumutsahate madam || 36|| samenobhayakoTisthaM mishraM vastu bhavetsamam | varashApavilAsena kShIramishraM yathA payaH || 37|| samAbhyAM varashApAbhyAmathavA chiddvirUpatAm | svayamevAnubhavati svapneShviva purAtmikA || 38|| shikShitaM tvatta eveti yattadeva tava prabho | punaH pratIpaM paThitaM shIghraM yAmo namo.astu te || 39|| ityuktvA sa svaya.nshApaH kvApi shApagaNo yayau | prashAnte timire dR^iShTe vyomni keshoNDrakaM yathA || 40|| athAnyo varapUgo.atra gR^ihanirgamarodhakaH | sthAnisthAnamivAdeshaH samAnArtho.abhyapUrayat || 41|| shApasthAnakA vadiShyanti saptadvIpeshajIvAnAM niryANaM shavasadmanaH | devesha vidmo na vayamandhakUpAdivAmbhasAm || 42|| saptadvIpeshvarAnetAnime dvIpeShu sadmasu | kArayanti varA varyA vIrA digvijayaM raNe || 43|| tadevamanivArye.asminvirodhe vibudheshvara | yadanuShTheyamasmAbhistadAdisha shivAya naH || 44|| brahmovAcha | saptadvIpeshvaravarA gR^iharodhavarAshcha he | kAmaH sampanna eveha bhavatAM bhavatAmapi || 45|| vrajataitadapekShatvaM yAvanneShTAvapi kShaNAt | chiraM chirAya sadane saptadvIpeshvarAH sthitAH || 46|| samanantaramevaite dehapAtAtsvasadmasu | saptadvIpeshvarAH sarve sampannAH paramaM varAH || 47|| sarve varA vadiShyanti kuto bhUmaNDalAnyaShTau saptadvIpAni bhUtayaH | ekameveha bhUpIThaM shrutaM dR^iShTaM cha netarat || 48|| kathaM chaitAni tiShThanti kasmi.nshchidgR^ihakoshake | padmAkShakoshake sUkShme kathaM bhAnti mata~NgajAH || 49|| brahmovAcha | yuktaM yuShmAbhirasmAbhiH sarvaM vyomAtmakaM jagat | sthitaM chitparamANvantarantaHsvapno.anubhUyate || 50|| bhAti yatparamasyANorantasthasvagR^ihodare | sphuritaM tatkimAshcharyaM kaH smayaH prakR^iteH krame || 51|| mR^iteranantaraM bhAti yathAsthitamidaM jagat | shUnyAtmaiva ghanAkAraM tasminnaiva kShaNe chitaH || 52|| aNAvapi jaganmAti yatra tatra gR^ihodare | saptadvIpA vasumatI kachatIti kimadbhutam || 53|| yadbhAtIdaM cha chittatvaM jagatvaM jagatkvachit | chinmAtrameva tadbhAti shUnyatvena yathAmbaram || 54|| iti te brahmaNA proktA varadena varAstataH | tAnAdhibhautikabhrAntimayAnsantyajya dehakAn || 55|| praNamyAjaM samaM jagmurAtivAhikadehinaH | saptadvIpe cha devAnAM gR^ihakoshAnkachajjanAn || 56|| yAvatte tatra sampannA saptadvIpAdhinAyakAH | aShTAvapIShTApuShTAnAM dinAShTakamahIbhujAm || 57 ||. te parasparamaj~nAtA aj~nAshchAnyonyabandhavaH | anyonyabhUmaNDalagA anyonyAbhimate hitAH || 58|| teShAM kashchidgR^ihasyAntareva tAruNyasundaraH | ujjayinyAM mahApuryAM rAjadhAnyAM sukhe sthitaH || 59|| shAkadvIpAspadaH kashchinnAgalokajigIShayA | vicharatyabdhijaThare sarvadigvijayodyataH || 60|| kushadvIparAjadhAnyAM nirAdhiH sakalaprajAH | kR^itadigvijayaH kashchitsuptaH kAntAvalambitaH || 61|| shAlmalidvIpashailendrashiraHpuryAH sarovare | jalalIlArataH kashchitsahavidyAdharIgaNaiH || 62|| krau~nchadvIpe hemapure saptadvIpavivardhite | pravR^itto vAjimedhena kashchidyaShTuM dinAShTakam || 63|| udyataH shAlmalidvIpe kashchiddvIpAntachAriNA | yoddhumuddhR^itadigdantidantAkR^iShTakulAchalaH || 64|| gomedadvIpakaH kashchitpuShkaradvIparAT sutAm | samAnetuM vashAdyAti kaShatseno.aShTamo.abhavat || 65|| puShkaradvIpakaH kashchillokAlokAdribhUbhujaH | dUtena saha niryAto dhanabhUmididR^ikShayA || 66|| pratyekamitthameteShAM dvIpadvIpAdhinAthatAm | kurvatAM svagR^ihAkAshe dR^iShTvA svapratibhochitAm || 67|| tyaktAbhimAnikAkArA dvividhAste varAstataH | tatsa.nvidbhirgR^iheShvantarekatAM khAni khairiva || 68|| yAsyanti te bhaviShyanti samprAptAbhimatAshchiram | saptadvIpeshvarAstuShTA nanvaShTAvapi tuShTimat || 69|| ityete pravikasitoditakriyArthAH prApsyanti pravitatabuddhayastapobhiH | antaryatsphurati vidastadeva bAhye nAptaM kaistaduchitakarmabhiH kileti || 70|| ityArShe shrIvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmikIye mokSha\-nirvANa uttarArdhe brahmagItAsu tApasopAkhyAnAntargata dvIpasaptakAShTakavarNanaM nAma trisaptatyadhikashatatamaH sargaH || 183|| \-11\- \medskip\hrule\medskip || atha dvAdasho.adhyAyaH || || kundadantopadeshaH || kundadanta uvAcha | ityuktavAnasau pR^iShTaH kadambatalatApasaH | saptadvIpA bhuvo.aShTau tAH kathaM bhrAtA gR^iheShviti || 1|| kadambatApasa uvAcha | chiddhAturIdR^igevAyaM yadesha vyomarUpyapi | sarvago yatra yatrAste tatra tatrAtmani svayam || 2|| AtmAnamitthaM trailokyarUpeNAnyena vA nijam | paripashyati rUpaM svamatyajanneva khAtmakam || 3|| kundadanta uvAcha | ekasminvimale shAnte shive paramakAraNe | kathaM svabhAvasa.nsiddhA nAnAtA vAstavI sthitA || 4|| kadambatApasa uvAcha | sarvaM shAntaM chidAkAshaM nAnAstIha na ki~nchana | dR^ishyamAnamapi sphAramAvartAtmA yathAmbhasi || 5|| asatsveShu padArtheShu padArthA iti bhAnti yat | chitkhaM svapnasuShuptAtma tattasyAchChaM nijaM vapuH || 6|| saspando.api hi niHspandaH parvato.api na parvataH | yathA svapneShu chidbhAvaHsvabho.arthagatastathA || 7|| na svabhAvA na chaivArthAH santi sarvAtmakochite | sargAdau kachitaM rUpaM yadyathA tattathA sthitam || 8|| na cha nAma paraM rUpaM kachanAkachanAtmakam | dravyAtmA chichcha chidvyoma sthitamitthaM hi kevalam || 9|| ekaiva chidyathA svapne senAyAM janalakShatAm | gatevAchChaiva kachati tathaivAsyAH padArthatA || 10|| yatsvataH svAtmani svachChe chitkhaM kachakachAyate | tattenaiva tadAkAraM jagadityanubhUyate || 11|| asatyapi yathA vahnAvuShNasa.nviddhi bhAsate | sa.nvinmAtrAtmake vyomni tathArthaH svasvabhAsakaH || 12|| asatyapi yathA stambhe svapne khe stambhatA vidaH | tathedamasyA nAnAtvamananyadapi chAnyavat || 13|| Adisarge padArthatvaM tatsvabhAvAchChameva cha | chidvyomnA yadyathA buddhaM tattathAdyApi vindate || 14|| puShpe patre phale stambhe tarureva yathA tataH | sarva sarvatra sarvAtma parameva tathA.aparam || 15|| paramArthAmbarAmbhodhAvApaH sarga paraMparA | paramArtha mahAkAshe shUnyatA sargasa.nvidaH || 16|| paramArthashcha sargashcha paryAyau taruvR^ikShavat | bodhAdetadabodhAttu dvaitaM duHkhAya kevalam || 17|| paramArtho jagachchedakamityeva nishchayaH | adhyAtmashAstrabodhena bhavetsaiShA hi muktatA || 18|| sa~Nkalpasya vapurbrahma sa~NkalpakachidAkR^iteH | tadeva jagato rUpaM tasmAdbrahmAtmakaM jagat || 19|| yato vAcho nivartante na nivartanta eva vA | vidhayaH pratiShedhAshcha bhAvAbhAvadR^ishastathA || 20|| amaunamaunaM jIvAtma yatpAShANavadAsanam | yatsadevAsadAbhAsAM tadbrahmAbhidhamuchyate || 21|| sarvasminnekasughane brahmaNyeva nirAmaye | kA pravR^ittirnivR^ittiH kA bhAvAbhAvAdivastunaH || 22|| ekasyAmeva nidrAyAM suShuptasvapnavibhramAH | yadA bhAntyavichitrAyAM chitrA iva nirantarAH || 23|| etasyAM chitkhasattAyAM tathA mUlakasargakAH | bahavo bhAntyachitrAyAM chitrA iva nirantarAH || 24|| dravye dravyAntarashliShTaM yatkAryAntaramAkShipet | tadvadantastathAbhUtachitsAraM sphuraNaM mithaH || 25|| sarve padArthAshchitsAramAtramapratighAH sadA | yathA bhAnti tathA bhAnti chinmAtraikAtmatAvashAt || 26 | chinmAtraikAtmasAratvAdyathAsa.nvedanaM sthitAH | niHspandA nirmanaskArAH sphuranti dravyashaktayaH || 27|| avidyamAnamevedaM dR^ishyate.athAnubhUyate | jagatsvapna ivAsheShaM sarudropendrapadmajam || 28|| vichitrAH khalu dR^ishyante chijjale spandarItayaH | harShAmarShaviShAdotthaja~NgamasthAvarAtmani || 29|| svabhAvavAtAdhUtasya jagajjAlachamatkR^iteH | hA chinmarIchipA.nshvabhranIhArasya visAritA || 30|| yathA keshoNDrakaM vyomni bhAti vyAmalachakShuShaH | tathaiveyaM jagadbhAntirbhAtyanAtmavido.ambare || 31|| yAvatsa~NkalpitaM tAvadyathA sa~NkalpitaM tathA | yathA sa~NkalpanagaraM kachatIdaM jagattathA || 32|| sa~Nkalpanagare yAvatsa~NkalpasakalA sthitiH | bhavatyevApyasadrUpA satIvAnubhave sthitA || 33|| pravahatyeva niyatirniyatArthapradAyinI | sthAvaraM ja~NgamaM chaiva tiShThatyeva yathAkramam || 34|| jAyate ja~NgamaM jIvAtsthAvaraM sthAvarAdapi | niyatyAdho vahatyambu gachChatyUrdhvamathAnalaH || 35|| vahanti dehayantrANi jyotI.nShi pratapanti cha | vAyavo nityagatayaH sthitAH shailAdayaH sthirAH || 36|| jyotirmayaM nivR^ittaM tu dhArAsArAmbarIkR^itam | yugasa.nvatsarAdyAtma kAlachakraM pravartate || 37|| bhUtalaikAntarAbdhyadrisa.nniveshaH sthitAyate | bhAvAbhAvograhotsargadravyashaktishcha tiShThati || 38|| kundadanta uvAcha | prAgdR^iShTaM smR^itimAyAti tatsvasa~NkalpanAnyataH | bhAti prathamasarge tu kasya prAgdR^iShTabhAsanam || 39|| tApasa uvAcha | apUrvaM dR^ishyate sarvaM svapne svamaraNaM yathA | prAgdR^iShTaM dR^iShTamityeva tatraivAbhyAsataH smR^itiH || 40|| chittvAchchidvyomni kachati jagatsa~Nkalpapattanam | na sannAsadidaM tasmAdbhAtAbhAtaM yataH svataH || 41|| chitprasAdena sa~NkalpasvapnAdyadyAnubhUyate | shuddhaM chidvyoma sa~NkalpapuraM mA smaryatAM katham || 42|| harShAmarShavinirmuktairduHkhena cha sukhena cha | prakR^itenaiva mArgeNa j~nashchakrairiva gamyate || 43|| nidrAvyapagame svapnanagare yAdR^ishaM smR^itau | chidvyomAtma paraM viddhi tAdR^ishaM trijagadbhramam || 44|| sa.nvidAbhAsamAtraM yajjagadityabhishabditam | tatsa.nvidvyoma sa.nshAntaM kevalaM viddhi netarat || 45|| yasminsarvaM yataH sarvaM yatsarvaM sarvatashcha yat | sarvaM sarvatayA sarvaM tatsarvaM sarvadA sthitam || 46|| yatheyaM sa.nsR^itirbrAhmI bhavato yadbhaviShyati | yathA bhAnaM cha dR^ishyasya tadetatkathitaM mayA || 47|| uttiShThataM vrajatamAspadamahni padmaM bhR^i~NgAvivAbhimatamAshu vidhIyatAM svam | tiShThAmi duHkhamalamastasamAdhisa.nsthaM bhUyaH samAdhimahama~Nga chiraM vishAmi || 48|| ityArShe shrIvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmikIye mokSha\-nirvANa uttarArdhe brahmagItAsu tApasopAkhyAnAntargata kundadantopadesho nAma chatuHshItyadhikashatatamaH sargaH || 184|| \-12\- \medskip\hrule\medskip || atha trayodasho.adhyAyaH || || kundadantaprabodhaH || kundadanta uvAcha | jaranmunirapItyuktvA dhyAnamIlitalochanaH | AsIdaspanditaprANamanAshchitra ivArpitaH || 1|| AvAbhyAM praNayodAraiH prArthito.api punaHpunaH | vAkyaiH sa.nsAramavidanna vacho dattavAnpunaH || 2|| AvAM pradeshatastasmAchchalitvA mandamutsukau | dinaiH katipayaiH prAptau gR^ihaM muditabAndhavam || 3|| atha tatrotsavaM kR^itvA kathAH prochya chirantanIH | sthitAstAvadvayaM yAvatsaptApi bhrAtaro.atha te || 4|| krameNa vilayaM prAptAH pralayeShvarNavA iva | mukto.asau me sakhaivaika ekArNava ivAShTakaH || 5|| tataH kAlena so.apyastaM dinAnte.arka ivAgataH | ahaM duHkhaprItAtmA paraM vaidhuryamAgataH || 6|| tato.ahaM duHkhito bhUyaH kadambatarutApasam | gato duHkhopaghAtAya tajj~nAnaM praShTumAdR^itaH || 7|| tatra mAsatrayeNAsau samAdhivirato.abhavat | praNatena mayA pR^iShTaH sannidaM proktavAnatha || 8|| kadambatApasa uvAcha | ahaM samAdhivirataH sthAtuM shaknomi na kShaNam | samAdhimeva pravishyAmyahamAshu kR^itatvaraH || 9|| paramArthopadeshaste nAbhyAsena vinAnagha | lagatyatra parAM yuktimimAM shR^iNu tataH kuru || 10|| ayodhyAnAma pUrasti tatrAsti vasudhAdhipaH | nAmnA dasharathastasya putro rAma iti shrutaH || 11|| sakAshaM tatra gachCha tvaM tasmai kulaguruH kila | vasiShThAkhyo munishreShThaH kathayiShyati sa.nsadi || 12|| mokShopAyakathAM divyAM tAM shrutvA suchiraM dvija | vishrAntimeShyasi pare pade.ahamiva pAvane || 13|| ityuktvA sa samAdhAnarasAyanamahArNavam | vi.nvashAhamimaM deshaM tvatsakAshamupAgataH || 14|| eSho.ahametadvR^ittaM me sarvaM kathitavAnaham | yathAvR^ittaM yathAdR^iShTaM yathAshrutamakhaNDitam || 15|| shrIrAma uvAcha | sakundadanta ityAdikathAkathanakovidaH | sthitastataH prabhR^ityeva matsamIpagataH sadA || 16|| sa eSha kundadantAkhyo dvijaH pArshve samAsthitaH | shrutavAnsa.nhitAmetAM mokShopAyAbhidhAmiha || 17|| sa eSha kundadantAkhyo mama pArshvagato dvijaH | adya niHsa.nshayo jAto na veti paripR^ichChyatAm || 18|| shrIvAlmIkiruvAcha | ityukte rAghaveNAtha provAcha vadatA.nvaraH | sa vasiShTho munishreShThaH kundadantaM vilokayan || 19|| shrIvasiShTha uvAcha | kundadanta dvijavara kathyatAM kiM tvayAnagha | buddhaM shrutavatA j~neyaM maduktaM mokShadaM param || 20|| kundadanta uvAcha | sarvasa.nshayavichChedi cheta eva jayAya me | sarvasa.nshayavichChedo j~nAtaM j~neyamakhaNDitam || 21|| j~nAtaM j~nAtavyamamalaM dR^iShTaM draShTavyamakShatam | prAptaM prAptavyamakhilaM vishrAnto.asmi pare pade || 22|| buddheyaM tvadidaM sarvaM paramArthaghanaM ghanam | ananyenAtmano vyomni jagadrUpeNa jR^imbhitam || 23|| sarvAtmakatayA sarvarUpiNaH sarvagAtmanaH | sarvaM sarveNa sarvatra sarvadA saMbhavatyalam || 24|| saMbhavanti jagatyantaH siddhArthakaNakoTare | na saMbhavanti cha yathA j~nAnametadasheShataH || 25|| gR^ihe.antaH saMbhavatyeva saptadvIpA vasundharA | gehaM cha shUnyamevAste satyametadasa.nshayam || 26|| yadyadyadA vastu yathoditAtma bhAtIha bhUtairanubhUyate cha | tattattadA sarvaghanastathAste brahmetthamAdyantavimuktamasti || 27|| ityArShe shrIvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmikIye mokSha\-nirvANa uttarArdhe brahmagItAsu tApasopAkhyAnAntargata kundadantaprabodho saptadvIpeshvara nAma pa~nchAshItyadhikashatatamaH sargaH || 185|| \-13\- \medskip\hrule\medskip || atha chaturdasho.adhyAyaH || || sarvaM khalvidaM brahmetipratipAdanayogopadeshaH || shrIvAlmIkiruvAcha | kundadante vadatyevaM vasiShTho bhagavAnmuniH | uvAchedamanindyAtmA paramArthochitaM vachaH || 1|| shrIvasiShTha uvAcha | bata vij~nAnavishrAntirasya jAtA mahAtmanaH | karAmalakavadvishvaM brahmeti paripashyati || 2|| kiledaM bhrAntimAtrAtma vishvaM brahmeti bhAtyajam | bhrAntirbrahmaiva cha brahma shAntamekamanAmayam || 3|| yadyathA yena yatrAsti yAdR^igyAvadyadA yataH | tattathA tena tatrAsti tAdR^iktAvattadA tataH || 4|| shivaM shAntamajaM maunamamaunamajaraM tatam | sushUnyAshUnyamabhavamanAdinidhanaM dhruvam || 5|| yasyA yasyAstvavasthAyAH kriyate sa.nvidA bharaH | sA sA sahasrashAkhatvameti sekairyathA latA || 6|| paro brahmANDamevANushchidvyomnontaH sthito yataH | paramANureva brahmANDamantaH sthitajagadyataH || 7|| tasmAchchidAkAshamanAdimadhya\- makhaNDitaM saumyamidaM samastam | nirvANamastaM gatajAtibandho yathAsthitaM tiShTha nirAmayAtmA || 8|| svayaM dR^ishyaM svayaM draShTR^i svayaM chittvaM svayaM jaDam | svayaM ki~nchinna ki~nchichcha brahmAtmanyeva sa.nsthitam || 9|| yathA yatra jagatyetatsvayaM brahma khamAtmani | svarUpamajahachChAntaM yatra sampadyate tathA || 10|| brahma dR^ishyamiti dvaitaM na kadAchidyathAsthitam | ekatvametayorviddhi shUnyatvAkAshayoriva || 11|| dR^ishyameva paraM brahma paraM brahmaiva dR^ishyatA | etanna shAntaM nA.ashAntaM nAnAkAraM na chAkR^itiH || 12|| yAdR^ikprabodhe svapnAdistAdR^igdeho nirAkR^itiH | sa.nvinmAtrAtmA pratighaH svAnubhUto.apyasanmyaH || 13|| sa.nvinmayo yathA janturnidrAtmAste jaDo.abhavat | jaDIbhUtA tathaivAste sa.nvitsthAvaranAmikA || 14|| sthAvaratvAjjaDAchchittvaM ja~NgamAtma prayAti chit | jIvaH suShuptAtmA svapnaM jAgrachchaiva jagachChataiH || 15|| AmokShameShA jIvasya bhuvyambhasyanile.anale | khe khAtmabhirjagallakShaiH svapnAbhairbhAsate sthitiH || 16|| chichchinoti tathA jADyaM naro nidrAsthitiryathA | chinoti jaDatAM chittvaM na nAma jaDatAvashAt || 17|| chitA vedana vettAraM sthAvaraM kriyate vapuH | chitA vedana vettAraM ja~NgamaM kriyate vapuH || 18|| yathA pu.nso nakhAH pAdavekameva sharIrakam | tathaikamevApratighaM chitaH sthAvaraja~Ngamam || 19|| Adisarge svapna iva yatprathAmAgataM sthitam | chito rUpaM jagaditi tattathaivAnta uchyate || 20|| tachchaivApratighaM shAntaM yathAsthitamavasthitam | na prathAmAgataM ki~nchinnAsIdaprathitaM hitam || 21|| ayamAdirayaM chAntaH sargasyetyavabhAsate | chitaH sughananidrAyAH suShuptasvapnakoShThataH || 22|| sthita eko hyanAdyantaH paramArthaghano yataH | pralayasthitisargANAM na nAmApyasti mAM prati || 23|| pralayasthitisargAdi dR^ishyamAnaM na vidyate | etanna chAtmanashchAnyachchitre chitravadhUryathA || 24|| kartavyachitrasenAsmAdyathA chitrAnna bhidyate | nAnA.anAnaiva pratighA chittattve sargatA tathA || 25|| vibhAgahInayApyeSha bhAgashchiddhananidrayA | suShuptAnmuchyate mokSha iti svapnastu chittakam || 26|| pralayo.ayamiyaM sR^iShTirayaM svapno ghanastvayam | bhAso.apratigharUpasya chitsahasrarucheriti || 27|| chinnidrAyAH svapnamayo bhAgashchittamudAhR^itam | tadeva muchyate bhUtaM jIvo devasasurAdidR^ik || 28|| eSha eva parij~nAtaH suShuptirbhavati svayam | yadA tadA mokSha iti prochyate mokShakA~NkShibhiH || 29|| shrIrAma uvAcha | chittaM devAsurAdyAtma chinnidrA svAtmadarshanam | kiyatpramANaM bhagavankathamasyodare jagat || 30|| shrIvasiShTha uvAcha | viddhi chittaM naraM devamasuraM sthAvaraM striyam | nAgaM nagaM pishAchAdi khagakITAdirAkShasam || 31|| pramANaM tasya chAnantaM viddhi yadyatra reNutAm | AbrahmastambaparyantaM jagadyAti sahasrashaH || 32|| yadetadAdityapathAdUrdhvaM sa.nyAti vedanam | etachchitaM bhUtametadaparyantAmalAkR^iti || 33|| etadugraM chito rUpamasyAntarbhuvanarddhayaH | yadAyAnti tadA sargashchittAdAgata uchyate || 34|| chittameva vidurjIvaM tadAdyantavivarjitam | khaM ghaTeShviva deheShu chAste nAste tadichChayA || 35|| nimnonnatAnbhuvo bhAgAn gR^ihNAti cha jahAti cha | saritpravAho.a~Nga yathA sharIrANi tathA manaH || 36|| asya tvAtmaparij~nAnAdeSha dehAdisaMbhramaH | shAmyatyAshvavabodhena maruvAHpratyayo yathA || 37|| jagatyantaraNuryatra tatpramANaM hi chetasaH | sadeva cha pumA.nstasmAtpu.nsAmantaH sthitaM jagat || 38|| yAvatki~nchididaM dR^ishyaM tachchittaM svapnabhUShviva | tadeva cha pumA.nstasmAtko bhedo jagadAtmanoH || 39|| chidevAyaM padArthaugho nAstyanyasminpadArthatA | vyatiriktA svapna iva hemnIva kaTakAditA || 40|| yathaikadeshe sarvatra sphurantyApo.ambudhau pR^ithak | brahmaNyananyA nityasthAshchito dR^ishyAtmikAstathA || 41|| yathA dravatvamambhodhAvApo jaTharakoshagAH | sphurantyeva.nvidA.ananyAH padArthaughAstathApare || 42|| yathA sthitajagachChAlabha~njikAkAsharUpadhR^ik | chitstambhoyamapaspandaH sthita AdyantavarjitaH || 43|| yathAsthitamidaM vishvaM sa.nvidvyomni vyavasthitam | svarUpamatyajachChAntaM svapnabhUmAvivAkhilam || 44|| samatA satyatA sattA chaikatA nirvikAritA | AdhArAdheyatAnyonyaM chaitayorvishvasa.nvidoH || 45|| svapnasa~Nkalpasa.nsAravarashApadR^ishAmiha | sarobdhisaridambUnAmiavAnyatvaM na vAthavA || 46|| shrIrAma uvAcha | varashApArthasa.nvittau kAryakAraNatA katham | upAdAnaM vinA kAryaM nAstyeva kila kathyatAm || 47|| shrIvasiShTha uvAcha | svavadAtachidAkAshakachanaM jagaduchyate | sphuraNe payasAmabdhAvAvartachalanaM yathA || 48|| dhvananto.abdhijalAnIva bhAnti bhAvAshchidAtmakAH | sa~NkalpAdIni nAmAni teShAmAhurmanIShiNaH || 49|| kAlenAbhyAsayogena vichAreNa samena cha | jAtervA sAttvikatvena sAttvikenAmalAtmanA || 50|| samyagj~nAnavato j~nasya yathA bhUtArthadarshinaH | buddhirbhavati chinmAtrarUpA dvaitaikyavarjitA || 51|| nirAvaraNavij~nAnamayI chidbrahmarUpiNI | sa.nvitprakAshamAtraikadehAdehavivarjitA || 52|| so.ayaM pashyatyasheSheNa yAvatsa~NkalpamAtrakam | svamAtmakachanaM shAntamananyatparamArthataH || 53|| asyA idaM hi sa~NkalpamAtramevAkhilaM jagat | yathAsa~NkalpanagaraM yathA svapnamahApuram || 54|| AtmA svasa~NkalpavaraH svavadAto yathA yathA | yadyathA sa~Nkalpayati tathA bhavati tasya tat || 55|| sa~Nkalpanagare bAlaH shilAproDDayanaM yathA | satyaM vettyanubhUyAshu svavidheyaniyantraNam || 56|| svasa~NkalpAtmabhUte.asminparamAtmA jagattraye | varashApAdikaM satyaM vettyananyattathAtmanaH || 57|| svasa~Nkalpapure tailaM yathA siddhyati saikatAt | kalpanAtsargasa~NkalpairvarAdIha tathAtmanaH || 58|| anirAvaraNaj~napteryataH shAntA na bhedadhIH | tataH sa~NkalpanAdvaitAdvarAdyasya na siddhyati || 59|| yA yathA kalanA rUDhA tAvatsAdyApi sa.nsthitA | na parAvartitA yAvadyatnAtkalpanayAnyayA || 60|| brahmaNyavayavonmukte dvitaikatve tathA sthire | yathA sAvayave tattve vichitrAvayavakramaH || 61|| shrIrAma uvAcha | anirAvaraNAj~nAnAtkevalaM dharmachAriNaH | shApAdInsamprayachChanti yathA brahma.nstathA vada || 62|| vasiShTha uvAcha | sa~Nkalpayati yannAma sargAdau brahma brahmaNi | tattadevAnubhavati yasmAttattAsti netarat || 63|| brahma vetti yadAtmAnaM sa brahmAyaM prajApatiH | sa cha no brahmaNo bhinnaM dravatvamiva vAriNaH || 64|| sa~Nkalpayati yannAma prathamo.asau prajApatiH | tattadevAshu bhavati tasyedaM kalpanaM jagat || 65|| nirAdhAraM nirAlambaM vyomAtma vyomni bhAsate | durdR^iShTeriva keshoNDraM dR^iShTamuktAvalIva cha || 66|| sa~NkalpitAH prajAstena dharmo dAnaM tapo guNAH | vedAH shAstrANi bhUtAni pa~ncha j~nAnopadeshanAH || 67|| tapasvino.atha vAdaishcha yaddhyuravilambitam | yadyadvedavidastatsyAditi tenAtha kalpitam || 68|| idaM chidbrahmachChidraM khaM vAyushcheShTAgniruShNatA | dravo.ambhaH kaThinaM bhUmiriti tenAtha kalpitAH || 69|| chiddhAturIdR^isho vAsau yadyatkhAtmApi chetati | tattathAnubhavatyAshu tvamahaM sa ivAkhilam || 70|| yadyathA vetti chidvyoma tattathA tadbhavatyalam | svapne tvamahamAdIva sadAtmApyasadAtmakam || 71|| shilAnR^itaM yathA satyaM sa~Nkalpanagare tathA | jagatsa~Nkalpanagare satyaM brahmaNa Ipsitam || 72|| chitsvabhAvena shuddhena yadbuddhaM yachcha yAdR^isham | tadashuddho.anyathA kartuM na shaktaH kITako yathA || 73|| abhyastaM bahulaM sa.nvitpashyatItaradalpakam | svapne jAgratsvarUpe cha vartamAne.akhilaM cha sat || 74|| sadA chidvyoma chidvyomni kachadekamidaM nijam | draShTR^idR^ishyAtmakaM rUpaM pashyadAbhAti netarat || 75|| ekaM draShTA cha dR^ishyaM cha chinnabhaH sarvagaM yataH | tasmAdyatheShTaM yadyatra dR^iShTaM tattatra satsadA || 76|| vAyva~NgagaspandanavajjalA~NgadravabhAvavat | yathA brahmaNi brahmatvaM tathAjasyA~NgagaM jagat || 77|| brahmaivAhaM virADAtmA virADAtmavapurjagat | bhedo na brahmajagatoH shUnyatvAmbarayoriva || 78|| yathA prapAte payaso vichitrAH kaNapa~NktayaH | vichitradeshakAlAntA nipatantyutpatanti cha || 79|| nipattyaivaikayA.a.akalpaM manobuddhyAdivarjitAH | AtmanyevAtmano bhAnti tathA yA brahmasa.nvidaH || 80|| tAMbhi svayaM svadeheShu buddhyAdiparikalpanAH | kR^itvorarIkR^itA sargashrIradbhirdravatA yathA || 81|| tadevaM jagadityasti durbodhena mama tvidam | akAraNakamadvaitamajAtaM karma kevalam || 82|| astasthitiH sharIre.asminyAdR^igrUpAnubhUyateH | upalAdau jaDA sattA tAdR^ishI paramAtmanaH || 83|| yathaikasyAM sunidrAyAM suShuptasvapnakau sthitau | tathaite sargasa.nhArabhAsau brahmaNi sa.nsthite || 84|| suShuptasvapnayorbhAtaH prakAshatamasI yathA | ekasyAmeva nidrAyAM sargAsargo tathA pare || 85|| yathA naro.anubhavati nidrAyAM dR^iShadaH sthitim | paramAtmAnubhavati tathaitajjaDasa.nsthitim || 86|| a~NgaShThasyAthavA~NgulyA vAtAdyasparshane sati | yo.anyachittasyAnubhavo dR^iShadAdau sa AtmanaH || 87|| vyomopalajalAdInAM yathA dehAnubhUtayaH | tathAsmAkamachittAnAmadya nAnAnubhUtayaH || 88|| kAle kalpeShu bhAntyetA yathAhorAtrasa.nvidaH | tathA.asa~NkhyAH pare bhAnti sargasa.nhArasa.nvidaH || 89|| AlokarUpamananAnubhavaiShaNechChA muktAtmani sphurati vArighane svabhAvAt | AvartavIchivalayAdi yathA tathAyaM shAnte pare sphurati sa.nhR^itisargapUgaH || 90 | ityArShe shrIvAsiShThamahArAmAyaNe vAlmikIye mokSha\-nirvANa uttarArdhe brahmagItAsu sarvaM khalvidaM brahmetipratipAdanayogopadesho nAma ShaDashItyadhikashatatamaH || 186|| \-14\- ## Encoded and proofread by Sunder Hattangadi \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}