% Text title : adhyAtma rAmAyaNa uttara kANDa % File name : adhyaatmaRamuttara.itx % Category : adhyAtmarAmAyaNa, raama, vyAsa % Location : doc\_raama % Author : Shri Veda Vyas % Transliterated by : Vishwas Bhide vishwas underscore bhide at yahoo.com % Proofread by : Vishwas Bhide, PSA Easwaran, ahimsasoldier % Latest update : June 20, 2005, April 4, 2015 % Send corrections to : Sanskrit@cheerful.com % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. adhyAtmarAmAyaNe uttarakANDam ..}## \itxtitle{.. adhyAtmarAmAyaNe uttarakANDam ..}##\endtitles ## \section{|| prathamaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | jayati raghuvaMshatilakaH kausalyAhR^idayanandano rAmaH | dashavadananidhanakArI dAsharathiH puNDarIkAkShaH || 1|| pArvatyuvAcha | atha rAmaH kimakarotkausalyAnandavardhanaH | hatvA mR^idhe rAvaNAdIn rAkShasAn bhImavikramaH || 2|| abhiShiktastvayodhyAyAM sItayA saha rAghavaH | mAyAmAnuShatAM prApya kati varShANi bhUtale || 3|| sthitavAn lIlayA devaH paramAtmA sanAtanaH | atyajanmAnuShaM lokaM kathamante raghUdvahaH || 4|| etadAkhyAhi bhagavan shraddadhatyA mama prabho | kathApIyuShamAsvAdya tR^iShNA me.atIva vardhate | rAmachandrasya bhagavan brUhi vistarashaH kathAm || 5|| shrImahAdeva uvAcha | rAkShasAnAM vadhaM kR^itvA rAjye rAma upasthite | AyayurmunayaH sarve shrIrAmamabhivanditum || 6|| vishvAmitro.asitaH kaNvo durvAsA bhR^igura~NgirAH | kashyapo vAmadevo.atristathA saptarShayo.amalAH || 7|| agastyaH saha shiShyaishcha munibhiH sahito.abhyagAt | dvAramAsAdya rAmasya dvArapAlamathAbravIt || 8|| brUhi rAmAya munayaH samAgatya bahiHsthitAH | agastyapramukhAH sarve AshIrbhirabhinanditum || 9|| pratIhArastato rAmamagastyavachanAd drutam | namaskR^ityAbravIdvAkyaM vinayAvanataH prabhum || 10|| kR^itA~njaliruvAchedamagastyo munibhiH saha | deva tvaddarshanArthAya prApto bahirupasthitaH || 11|| tamuvAcha dvArapAlaM praveshaya yathAsukham | pUjitA vivishurveshma nAnAratnavibhUShitam || 12|| dR^iShTvA rAmo munIn shIghraM pratyutthAya kR^itA~njaliH | pAdyArghyAdibhirApUjya gAM nivedya yathAvidhi || 13|| natvA tebhyo dadau divyAnyAsanAni yathArhataH | upaviShTA prahR^iShTAshcha munayo rAmapUjitAH || 14|| sampR^iShTakushalAH sarve rAmaM kushalamabruvan | kushalaM te mahAbAho sarvatra raghunandana || 15|| diShTyedAnIM prapashyAmo hatashatrumarindama | na hi bhAraH sa te rAma rAvaNo rAkShaseshvaraH || 16|| sadhanustvaM hi lokAMstrIn vijetuM shakta eva hi | diShTyA tvayA hatAH sarve rAkShasA rAvaNAdayaH || 17|| sahyametanmahAbAho rAvaNasya nibarhaNam | asahyametatsamprAptaM rAvaNeryanniShUdanam || 18|| antakapratimAH sarve kumbhakarNAdayo mR^idhe | antakapratimairbANairhatAste raghusattama || 19|| dattA cheyaM tvayAsmAkaM purA hyabhayadakShiNA | hatvA rakShogaNAn sa~Nkhye kR^itakR^ityo.adya jIvasi || 20|| shrutvA tu bhAShitaM teShAM munInAM bhAvitAtmanAm | vismayaM paramaM gatvA rAmaH prA~njalirabravIt || 21|| rAvaNAdInatikramya kumbhakarNAdirAkShasAn | trilokajayino hitvA kiM prashaMsatha rAvaNim || 22|| tatastadvachanaM shrutvA rAghavasya mahAtmanaH | kumbhayonirmahAtejA rAmaM prItyA vacho.abravIt || 23|| shR^iNu rAma yathA vR^ittaM rAvaNe rAvaNasya cha | janma karma varAdAnaM sa~NkShepAdvadato mama || 24|| purA kR^itayuge rAma pulastyo brahmaNaH sutaH | tapastaptuM gato vidvAn meroH pArshvaM mahAmatiH || 25|| tR^iNabindorAshrame.asau nyavasanmunipu~NgavaH | tapastepe mahAtejAH svAdhyAyanirataH sadA || 26|| tatrAshrame mahAramye devagandharvakanyakAH | gAyantyo nanR^itustatra hasantyo vAdayanti cha || 27|| pulastyasya tapovighnaM chakruH sarvA aninditAH | tataH kruddho mahAtejA vyAjahAra vacho mahat || 28|| yA me dR^iShTipathaM gachChetsA garbhaM dhArayiShyati | tAH sarvAH shApasaMvignA na taM deshaM prachakramuH || 29|| tR^iNabindostu rAjarSheH kanyA tannAshR^iNodvachaH | vichachAra muneragre nirbhayA taM prapashyatI || 30|| babhUva pANDuratanurvya~njitAntaHsharIrajA | dR^iShTvA sA dehavaivarNyaM bhItA pitaramanvagAt || 31|| tR^iNabindushcha tAM dR^iShTvA rAjarShiramitadyutiH | dhyAtvA munikR^itaM sarvamavaidvij~nAnachakShuShA || 32|| tAM kanyAM munivaryAya pulastyAya dadau pitA | tAM pragR^ihyAbravItkanyAM bADhamityeva sa dvijaH || 33|| shushrUShaNaparAM dR^iShTvA muniH prIto.abravIdvachaH | dAsyAmi putramekaM te ubhayorvaMshavardhanam || 34|| tataH prAsUta sA putraM pulastyAllokavishrutam | vishravA iti vikhyAtaH paulastyo brahmavinmuniH || 35|| tasya shIlAdikaM dR^iShTvA bharadvAjo mahAmuniH | bhAryArthaM svAM duhitaraM dadau vishravase mudA || 36|| tasyAM tu putraH sa~njaj~ne paulastyAllokasammataH | pitR^itulyo vaishravaNo brahmaNA chAnumoditaH || 37|| dadau tattapasA tuShTo brahmA tasmai varaM shubham | mano.abhilaShitaM tasya dhaneshatvamakhaNDitam || 38|| tato labdhavaraH so.api pitaraM draShTumAgataH | puShpakeNa dhanAdhyakSho brahmadattena bhAsvatA || 39|| namaskR^ityAtha pitaraM nivedya tapasaH phalam | prAha me bhagavAn brahmA dattvA varamaninditam || 40|| nivAsAya na me sthAnaM dattavAn parameshvaraH | brUhi me niyataM sthAnaM hiMsA yatra na kasyachit || 41|| vishravA api taM prAha la~NkAnAma purI shubhA | rAkShasAnAM nivAsAya nirmitA vishvakarmaNA || 42|| tyaktvA viShNubhayAddaityA vivishuste rasAtalam | sA purI duShpradharShAnyairmadhyesAgaramAsthitA || 43|| tatra vAsAya gachCha tvaM nAnyaiH sAdhiShThitA purA | pitrAdiShTastvasau gatvA tAM purIM dhanado.avishat || 44|| sa tatra suchiraM kAlamuvAsa pitR^isammataH | kasyachittvatha kAlasya sumAlI nAma rAkShasaH || 45|| rasAtalAnmartyalokaM chachAra pishitAshanaH | gR^ihItvA tanayAM kanyAM sAkShAddevImiva shriyam || 46|| apashyaddhanadaM devaM charantaM puShpakeNa saH | hitAya chintayAmAsa rAkShasAnAM mahAmanAH || 47|| uvAcha tanayAM tatra kaikasIM nAma nAmataH | vatse vivAhakAlaste yauvanaM chAtivartate || 48|| pratyAkhyAnAchcha bhItaistvaM na varairgR^ihyase shubhe | sA tvaM varaya bhadraM te muniM brahmakulodbhavam || 49|| svayameva tataH putrA bhaviShyanti mahAbalAH | IdR^ishAH sarvashobhADhyA dhanadena samAH shubhe || 50|| tatheti sA.a.ashramaM gatvA muneragre vyavasthitA | likhantI bhuvamagreNa pAdenAdhomukhI sthitA || 51|| tAmapR^ichChanmuniH kA tvaM kanyA.asi varavarNini | sAbravItprA~njalirbrahman dhyAnena j~nAtumarhasi || 52|| tato dhyAtvA muniH sarvaM j~nAtvA tAM pratyabhAShata | j~nAtaM tavAbhilaShitaM mattaH putrAnabhIpsasi || 53|| dAruNAyAM tu velAyAmAgatAsi sumadhyame | ataste dAruNau putrau rAkShasau sambhaviShyataH || 54|| sAbravInmunishArdUla tvatto.apyevaMvidhau sutau | tAmAha pashchimo yaste bhaviShyati mahAmatiH || 55|| mahAbhAgavataH shrImAn rAmabhaktyekatatparaH | ityuktA sA tathA kAle suShuve dashakandharam || 56|| rAvaNaM viMshatibhujaM dashashIrShaM sudAruNam | tadrakShojAtamAtreNa chachAla cha vasundharA || 57|| babhUvurnAshahetUni nimittAnyakhilAnyapi | kumbhakarNastato jAto mahAparvatasannibhaH || 58|| tataH shUrpaNakhA nAma jAtA rAvaNasodarI | tato vibhIShaNo jAtaH shAntAtmA saumyadarshanaH || 59|| svAdhyAyI niyatAhAro nityakarmaparAyaNaH | kumbhakarNastu duShTAtmA dvijAn santuShTachetasaH || 60|| bhakShayannR^iShisa~NghAMshcha vichachArAtidAruNaH | rAvaNo.api mahAsattvo lokAnAM bhayadAyakaH | vavR^idhe lokanAshAya hyAmayo dehinAmiva || 61|| rAma tvaM sakalAntarasthamabhito jAnAsi vij~nAnadR^ik sAkShI sarvahR^idi sthito hi paramo nityodito nirmalaH | tvaM lIlAmanujAkR^itiH svamahiman mAyAguNairnAjyase lIlArthaM pratichodito.adya bhavatA vakShyAmi rakShodbhavam || 62|| jAnAmi kevalamanantamachintyashaktiM chinmAtramakSharamajaM viditAtmatattvam | tvAM rAma gUDhanijarUpamanupravR^itto mUDho.apyahaM bhavadanugrahatashcharAmi || 63|| evaM vadantaminavaMshapavitrakIrtiH kumbhodbhavaM raghupatiH prahasan babhAShe | mAyAshritaM sakalametadananyakatvAt matkIrtanaM jagati pApaharaM nibodha || 64|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde uttarakANDe prathamaH sargaH || 1|| \iti \section{|| dvitIya sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | shrIrAmavachanaM shrutvA paramAnandanirbharaH | muniH provAcha sadasi sarveShAM tatra shR^iNvatAm || 1|| atha vitteshvaro devastatra kAlena kenachit | Ayayau puShpakArUDhaH pitaraM draShTuma~njasA || 2|| dR^iShTvA taM kaikasI tatra bhrAjamAnaM mahaujasam | rAkShasI putrasAmIpyaM gatvA rAvaNamabravIt || 3|| putra pashya dhanAdhyakShaM jvalantaM svena tejasA | tvamapyevaM yathA bhUyAstathA yatnaM kuru prabho || 4|| tachChrutvA rAvaNo roShAt pratij~nAmakaroddrutam | dhanadena samo vApi hyadhiko vAchireNa tu || 5|| bhaviShyAmyamba mAM pashya santApaM tyaja suvrate | ityuktvA duShkaraM kartuM tapaH sa dashakandharaH || 6|| agamatphalasid.hdhyarthaM gokarNaM tu sahAnujaH | svaM svaM niyamamAsthAya bhrAtaraste tapo mahat || 7|| AsthitA duShkaraM ghoraM sarvalokaikatApanam | dashavarShasahasrANi kumbhakarNo.akarottapaH || 8|| vibhIShaNo.api dharmAtmA satyadharmaparAyaNaH | pa~nchavarShasahasrANi pAdenaikena tasthivAn || 9|| divyavarShasahasraM tu nirAhAro dashAnanaH | pUrNe varShasahasre tu shIrShamagnau juhAva saH | evaM varShasahasrANi nava tasyAtichakramuH || 10|| atha varShasahasraM tu dashame dashamaM shiraH | ChettukAmasya dharmAtmA prAptashchAtha prajApatiH | vatsa vatsa dashagrIva prIto.asmItyabhyabhAShata || 11|| varaM varaya dAsyAmi yatte manasi kA~NkShitam | dashagrIvo.api tachChrutvA prahR^iShTenAntarAtmanA || 12|| amaratvaM vR^iNomIsha varado yadi me bhavAn | suparNanAgayakShANAM devatAnAM tathAsuraiH | avadhyatvaM tu me dehi tR^iNabhUtA hi mAnuShAH || 13|| tathAstviti prajAdhyakShaH punarAha dashAnanam | agnau hutAni shIrShANi yAni te.asurapu~Ngava || 14|| bhaviShyanti yathApUrvamakShayANi cha sattama || 15|| evamuktvA tato rAma dashagrIvaM prajApatiH | vibhIShaNamuvAchedaM praNataM bhaktavatsalaH || 16|| vibhIShaNa tvayA vatsa kR^itaM dharmArthamuttamam | tapastato varaM vatsa vR^iNIShvAbhimataM hitam || 17|| vibhIShaNo.api taM natvA prA~njalirvAkyamabravIt | deva me sarvadA buddhirdharme tiShThatu shAshvatI | mA rochayatvadharmaM me buddhiH sarvatra sarvadA || 18|| tataH prajApatiH prIto vibhIShaNamathAbravIt | vatsa tvaM dharmashIlo.asi tathaiva cha bhaviShyasi || 19|| ayAchito.api te dAsye hyamaratvaM vibhIShaNa | kumbhakarNamathovAcha varaM varaya suvrata || 20|| vANyA vyApto.atha taM prAha kumbhakarNaH pitAmaham | svapsyAmi deva ShaNmAsAn dinamekaM tu bhojanam || 21|| evamastviti taM prAha brahmA dR^iShTvA divaukasaH | sarasvatI cha tadvaktrAnnirgatA prayayau divam || 22|| kumbhakarNastu duShTAtmA chintayAmAsa duHkhitaH | anabhipretamevAsyAtkiM nirgatamaho vidhiH || 23|| sumAlI varalabdhAMstAn j~nAtvA pautrAn nishAcharAn | pAtAlAnnirbhayaH prAyAt prahastAdibhiranvitaH || 24|| dashagrIvaM pariShvajya vachanaM chedamabravIt | diShTyA te putra saMvR^itto vA~nChito me manorathaH || 25|| yadbhayAchcha vayaM la~NkAM tyaktvA yAtA rasAtalam | tadgataM no mahAbAho mahadviShNukR^itaM bhayam || 26|| asmAbhiH pUrvamuShitA la~NkeyaM dhanadena te | bhrAtrAkrAntAmidAnIM tvaM pratyAnetumihArhasi || 27|| sAmnA vAtha balenApi rAj~nAM bandhuH kutaH suhR^it | ityukto rAvaNaH prAha nArhasyevaM prabhAShitum || 28|| vittesho gururasmAkamevaM shrutvA tamabravIt | prahastaH prashritaM vAkyaM rAvaNaM dashakandharam || 29|| shR^iNu rAvaNa yatnena naivaM tvaM vaktumarhasi | nAdhItA rAjadharmAste nItishAstraM tathaiva cha || 30|| shUrANAM na hi saubhrAtraM shR^iNu me vadataH prabho | kashyapasya sutA devA rAkShasAshcha mahAbalAH || 31|| parasparamayudhyanta tyaktvA sauhR^idamAyudhaiH | naivedAnIntanaM rAjan vairaM devairanuShThitam || 32|| prahastasya vachaH shrutvA dashagrIvo durAtmanaH | tatheti krodhatAmrAkShastrikUTAchalamanvagAt || 33|| dUtaM prahastaM sampreShya niShkAsya dhanadeshvaram | la~NkAmAkramya sachivai rAkShasaiH sukhamAsthitaH || 34|| dhanadaH pitR^ivAkyena tyaktvA la~NkAM mahAyashAH | gatvA kailAsashikharaM tapasAtoShayachChivam || 35|| tena sakhyamanuprApya tenaiva paripAlitaH | alakAM nagarIM tatra nirmame vishvakarmaNA || 36|| dikpAlatvaM chakArAtra shivena paripAlitaH | rAvaNo rAkShasaiH sArdhamabhiShiktaH sahAnujaiH || 37|| rAjyaM chakArAsurANAM trilokIM bAdhayan khalaH | bhaginIM kAlakha~njAya dadau vikaTarUpiNIm || 38|| vidyujjihvAya nAmnAsau mahAmAyI nishAcharaH | tato mayo vishvakarmA rAkShasAnAM diteH sutaH || 39|| sutAM mandodarIM nAmnA dadau lokaikasundarIm | rAvaNAya punaH shaktimamoghAM prItamAnasaH || 40|| vairochanasya dauhitrIM vR^itrajvAleti vishrutAm | svayandattAmudavahatkumbhakarNAya rAvaNaH || 41|| gandharvarAjasya sutAM shailUShasya mahAtmanaH | vibhIShaNasya bhAryArthe dharmaj~nAM samudAvahat || 42|| saramAM nAma subhagAM sarvalakShaNasaMyutAm | tato mandodarI putraM meghanAdamajIjanat || 43|| jAtamAtrastu yo nAdaM meghavatpramumocha ha | tataH sarve.abruvanmeghanAdo.ayamiti chAsakR^it || 44|| kumbhakarNastataH prAha nidrA mAM bAdhate prabho | tatashcha kArayAmAsa guhAM dIrghAM suvistarAm || 45|| tatra suShvApa mUDhAtmA kumbhakarNo vighUrNitaH | nidrite kumbhakarNe tu rAvaNo lokarAvaNaH || 46|| brAhmaNAn R^iShimukhyAMshcha devadAnavakinnarAn | devashriyo manuShyAMshcha nijaghne samahoragAn || 47|| dhanado.api tataH shrutvA rAvaNasyAkramaM prabhuH | adharmaM mA kuruShveti dUtavAkyairnyavArayat || 48|| tataH kruddho dashagrIvo jagAma dhanadAlayam | vinirjitya dhanAdhyakShaM jahArottamapuShpakam || 49|| tato yamaM cha varuNaM nirjitya samare.asuraH | svargalokamagAtturNaM devarAjajighAMsayA || 50|| tato.abhavanmahadyuddhamindreNa saha daivataiH | tato rAvaNamabhyetya babandha tridasheshvaraH || 51|| tachChrutvA sahasAgatya meghanAdaH pratApavan | kR^itvA ghoraM mahadyuddhaM jitvA tridashapu~NgavAn || 52|| indraM gR^ihItvA badhvAsau meghanAdo mahAbalaH | mochayitvA tu pitaraM gR^ihItvendraM yayau puram || 53|| brahmA tu mochayAmAsa devendraM meghanAdataH | dattvA varAn bahUMstasmai brahmA svabhavanaM yayau || 54|| rAvaNo vijayI lokAn sarvAn jitvA krameNa tu | kailAsaM tolayAmAsa bAhubhiH parighopamaiH || 55|| tatra nandIshvareNaivaM shapto.ayaM rAkShaseshvaraH | vAnarairmAnuShaishchaiva nAshaM gachCheti kopinA || 56|| shapto.apyagaNayan vAkyaM yayau haihayapattanam | tena baddho dashagrIvaH pulastyena vimochitaH || 57|| tato.atibalamAsAdya jighAMsurharipu~Ngavam | dhR^itastenaiva kakSheNa vAlinA dashakandharaH || 58|| bhrAmayitvA tu chaturaH samudrAn rAvaNaM hariH | visarjayAmAsa tatastena sakhyaM chakAra saH || 59|| rAvaNaH paramaprIta evaM lokAn mahAbalaH | chakAra svavashe rAma bubhuje svayameva tAn || 60|| evamprabhAvo rAjendra dashagrIvaH sahendrajit | tvayA vinihataH sa~Nkhye rAvaNo lokarAvaNaH || 61|| meghanAdashcha nihato lakShmaNena mahAtmanA | kumbhakarNashcha nihatastvayA parvatasannibhaH || 62|| bhavAnnArAyaNaH sAkShAjjagatAmAdikR^idvibhuH | tvatsvarUpamidaM sarvaM jagatsthAvaraja~Ngamam || 63|| tvannAbhikamalotpanno brahmA lokapitAmahaH | agniste mukhato jAto vAchA saha raghUttama || 64|| bAhubhyAM lokapAlaughAshchakShurbhyAM chandrabhAskarau | dishashcha vidishashchaiva karNAbhyAM te samutthitAH || 65|| ghrANAtprANaH samutpannashchAshvinau devasattamau | ja~NghAjAnUrujaghanAdbhuvarlokAdayo.abhavan || 66|| kukShideshAtsamutpannAshchatvAraH sAgarA hare | stanAbhyAmindravaruNau vAlakhilyAshcha retasaH || 67|| meDhrAdyamo gudAnmR^ityurmanyo rudrastrilochanaH | asthibhyaH parvatA jAtAH keshebhyo meghasaMhatiH || 68|| oShadhyastava romebhyo nakhebhyashcha kharAdayaH | tvaM vishvarUpaH puruSho mAyAshaktisamanvitaH || 69|| nAnArUpa ivAbhAsi guNavyatikare sati | tvAmAshrityaiva vibudhAH pibantyamR^itamadhvare || 70|| tvayA sR^iShTamidaM sarvaM vishvaM sthAvaraja~Ngamam | tvAmAshrityaiva jIvanti sarve sthAvaraja~NgamAH || 71|| tvadyuktamakhilaM vastu vyavahAre.api rAghava | kShIramadhyagataM sarpiryathA vyApyAkhilaM payaH || 72|| tvadbhAsA bhAsate.arkAdi na tvaM tenAvabhAsase | sarvagaM nityamekaM tvAM j~nAnachakShurvilokayet || 73|| nAj~nAnachakShustvAM pashyedandhadR^ig bhAskaraM yathA | yoginastvAM vichinvanti svadehe parameshvaram || 74|| atannirasanamukhairvedashIrShairaharnisham | tvatpAdabhaktileshena gR^ihItA yadi yoginaH || 75|| vichinvanto hi pashyanti chinmAtraM tvAM na chAnyathA | mayA pralapitaM ki~nchitsarvaj~nasya tavAgrataH | kShantumarhasi devesha tavAnugrahabhAgaham || 76|| digdeshakAlaparihInamananyamekaM chinmAtramakSharamajaM chalanAdihInam | sarvaj~namIshvaramanantaguNaM vyudasta\- mAyaM bhaje raghupatiM bhajatAmabhinnam || 77|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde uttarakANDe dvitIyaH sargaH || 2|| \iti \section{|| tR^itIya sargaH ||} shrIrAma uvAcha | vAlisugrIvayorjanma shrotumichChAmi tattvataH | ravIndrau vAnarAkArau jaj~nAtAviti naH shrutam || 1|| agastya uvAcha | meroH svarNamayasyAdrermadhyashR^i~Nge maNiprabhe | tasmin sabhA.a.aste vistIrNA brahmaNaH shatayojanA || 2|| tasyAM chaturmukhaH sAkShAtkadAchidyogamAsthitaH | netrAbhyAM patitaM divyamAnandasalilaM bahu || 3|| tadgR^ihItvA kare brahmA dhyAtvA ki~nchittadatyajat | bhUmau patitamAtreNa tasmAjjAto mahAkapiH || 4|| tamAha druhiNo vatsa ki~nchitkAlaM vasAtra me | samIpe sarvashobhADhye tataH shreyo bhaviShyati || 5|| ityukto nyavasattatra brahmaNA vAnarottamaH | evaM bahutithe kAle gate R^ikShAdhipaH sudhIH || 6|| kadAchitparyaTannadrau phalamUlArthamudyataH | apashyaddivyasalilAM vApIM maNishilAnvitAm || 7|| pAnIyaM pAtumAgachChattatra ChAyAmayaM kapim | dR^iShTvA pratikapiM matvA nipapAta jalAntare || 8|| tatrAdR^iShTvA hariM shIghraM punarutplutya vAnaraH | apashyatsundarIM rAmAmAtmAnaM vismayaM gataH || 9|| tataH suresho deveshaM pUjayitvA chaturmukham | gachChan madhyAhnasamaye dR^iShTvA nArIM manoramAm || 10|| kandarpasharaviddhA~NgastyaktavAn vIryamuttamam | tAmaprApyaiva tadbIjaM vAladeshe.apatadbhuvi || 11|| vAlI samabhavattatra shakratulyaparAkramaH | tasya dattvA sureshAnaH svarNamAlAM divaM gataH || 12|| bhAnurapyAgatastatra tadAnImeva bhAminIm | dR^iShTvA kAmavasho bhUtvA grIvAdeshe.asR^ijanmahat || 13|| bIjaM tasyAstataH sadyo mahAkAyo.abhavaddhariH | tasya dattvA hanUmantaM sahAyArthaM gato raviH || 14|| putradvayaM samAdAya gatvA sA nidritA kvachit | prabhAte.apashyadAtmAnaM pUrvavadvAnarAkR^itim || 15|| phalamUlAdibhiH sArdhaM putrAbhyAM sahitaH kapiH | natvA chaturmukhasyAgre R^ikSharAjaH sthitaH sudhIH || 16|| tato.abravItsamAshvAsya bahushaH kapiku~njaram | tatraikaM devatAdUtamAhUyAmarasannibham || 17|| gachCha dUta mayAdiShTo gR^ihItvA vAnarottamam | kiShkindhAM divyanagarIM nirmitAM vishvakarmaNA || 18|| sarvasaubhAgyavalitAM devairapi durAsadAm | tasyAM siMhAsane vIraM rAjAnamabhiShechaya || 19|| saptadvIpagatA ye ye vAnarAH santi durjayAH | sarve te R^ikSharAjasya bhaviShyanti vashe.anugAH || 20|| yadA nArAyaNaH sAkShAdrAmo bhUtvA sanAtanaH | bhUbhArAsuranAshAya sambhaviShyati bhUtale || 21|| tadA sarve sahAyArthe tasya gachChantu vAnarAH | ityukto brahmaNA dUto devAnAM sa mahAmatiH || 22|| yathA.a.aj~naptastathA chakre brahmaNA taM harIshvaram | devadUtastato gatvA brahmaNe tannyavedayat || 23|| tadAdi vAnarANAM sA kiShkindhA.abhUnnR^ipAshrayaH || 24|| sarveshvarastvamevAsIridAnIM brahmaNArthitaH | bhUmerbhAro hR^itaH kR^itsnastvayA lIlAnR^idehinA | sarvabhUtAntarasthasya nityamuktachidAtmanaH || 25|| akhaNDAnantarUpasya kiyAneSha parAkramaH | tathApi varNyate sadbhirlIlAmAnuSharUpiNaH || 26|| yashaste sarvalokAnAM pApahatyai sukhAya cha | ya idaM kIrtayenmartyo vAlisugrIvayormahat || 27|| janma tvadAshrayatvAtsa muchyate sarvapAtakaiH || 28|| athAnyAM sampravakShyAmi kathAM rAma tvadAshrayAm | sItA hR^itA yadarthaM sA rAvaNena durAtmanA || 29|| purA kR^itayuge rAma prajApatisutaM vibhum | sanatkumAramekAnte samAsInaM dashAnanaH | vinayAvanato bhUtvA hyabhivAdyedamabravIt || 30|| ko nvasmin pravaro loke devAnAM balavattaraH | devAshcha yaM samAshritya yuddhe shatruM jayanti hi || 31|| kaM yajanti dvijA nityaM kaM dhyAyanti cha yoginaH | etanme shaMsa bhagavan prashnaM prashnavidAMvara || 32|| j~nAtvA tasya hR^idisthaM yattadasheSheNa yogadR^ik | dashAnanamuvAchedaM shR^iNu vakShyAmi putraka || 33|| bhartA yo jagatAM nityaM yasya janmAdikaM na hi | surAsurairnuto nityaM harirnArAyaNo.avyayaH || 34|| yannAbhipa~NkajAjjAto brahmA vishvasR^ijAM patiH | sR^iShTaM yenaiva sakalaM jagatsthAvaraja~Ngamam || 35|| taM samAshritya vibudhA jayanti samare ripUn | yogino dhyAnayogena tamevAnujapanti hi || 36|| maharShervachanaM shrutvA pratyuvAcha dashAnanaH | daityadAnavarakShAMsi viShNunA nihatAni cha || 37|| kAM vA gatiM prapadyante pretya te munipu~Ngava | tamuvAcha munishreShTho rAvaNaM rAkShasAdhipam || 38|| daivatairnihatA nityaM gatvA svargamanuttamam | bhogakShaye punastasmAdbhraShTA bhUmau bhavanti te || 39|| pUrvArjitaiH puNyapApairmriyante chodbhavanti cha | viShNunA ye hatAste tu prApnuvanti harergatim || 40|| shrutvA munimukhAtsarvaM rAvaNo hR^iShTamAnasaH | yotsye.ahaM hariNA sArdhamiti chintAparo.abhavat || 41|| manaHsthitaM parij~nAya rAvaNasya mahAmuniH | uvAcha vatsa te.abhIShTaM bhaviShyati na saMshayaH || 42|| ka~nchitkAlaM pratIkShasva sukhI bhava dashAnana | evamuktvA mahAbAho muniH punaruvAcha tam || 43|| tasya svarUpaM vakShyAmi hyarUpasyApi mAyinaH | sthAvareShu cha sarveShu nadeShu cha nadIShu cha || 44|| o~NkArashchaiva satyaM cha sAvitrI pR^ithivI cha saH | samastajagadAdhAraH sheSharUpadharo hi saH || 45|| sarve devAH samudrAshcha kAlaH sUryashcha chandramAH | sUryodayo divArAtrI yamashchaiva tathAnilaH || 46|| agnirindrastathA mR^ityuH parjanyo vasavastathA | brahmA rudrAdayashchaiva ye chAnye devadAnavAH || 47|| vidyotate jvalatyeSha pAti chAttIti vishvakR^it | krIDAM karotyavyayAtmA so.ayaM viShNuH sanAtanaH || 48|| tena sarvamidaM vyAptaM trailokyaM sacharAcharam | nIlotpaladalashyAmo vidyudvarNAmbarAvR^itaH || 49|| shuddhajAmbUnadaprakhyAM shriyaM vAmA~NkasaMsthitAm | sadAnapAyinIM devIM pashyannAli~Ngya tiShThati || 50|| draShTuM na shakyate kaishchiddevadAnavapannagaiH | yasya prasAdaM kurute sa chainaM draShTumarhati || 51|| na cha yaj~natapobhirvA na dAnAdhyayanAdibhiH | shakyate bhagavAn draShTumupAyairitarairapi || 52|| tadbhaktaistadgataprANaistachchittairdhUtakalmaShaiH | shakyate bhagavAn viShNurvedAntAmaladR^iShTibhiH || 53|| athavA draShTumichChA te shR^iNu tvaM parameshvaram | tretAyuge sa devesho bhavitA nR^ipavigrahaH || 54|| hitArthaM devamartyAnAmikShvAkUNAM kule hariH | rAmo dAsharathirbhUtvA mahAsattvaparAkramaH || 55|| piturniyogAtsa bhrAtrA bhAryayA daNDake vane | vichariShyati dharmAtmA jaganmAtrA svamAyayA || 56|| evaM te sarvamAkhyAtaM mayA rAvaNa vistarAt | bhajasva bhaktibhAvena sadA rAmaM shriyA yutam || 57|| agastya uvAcha | evaM shrutvAsurAdhyakSho dhyAtvA ki~nchidvichArya cha | tvayA saha virodhepsurmumude rAvaNo mahAn || 58|| yuddhArthI sarvato lokAn paryaTan samavasthitaH | etadarthaM mahArAja rAvaNo.atIva buddhimAn | hR^itavAn jAnakIM devIM tvayAtmavadhakA~NkShayA || 59|| imAM kathAM yaH shR^iNuyAtpaThedvA saMshrAvayedvA shravaNArthinAM sadA | AyuShyamArogyamanantasaukhyaM prApnoti lAbhaM dhanamakShayaM cha || 60|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde uttarakANDe tR^itIyaH sargaH || 3|| \iti \section{|| chaturtha sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | ekadA brahmaNo lokAdAyAntaM nAradaM munim | paryaTan rAvaNo lokAn dR^iShTvA natvAbravIdvachaH || 1|| bhagavan brUhi me yoddhuM kutra santi mahAbalAH | yoddhumichChAmi balibhistvaM j~nAtAsi jagattrayam || 2|| munirdhyA.a.atvAha suchiraM shvetadvIpanivAsinaH | mahAbalA mahAkAyAstatra yAhi mahAmate || 3|| viShNupUjAratA ye vai viShNunA nihatAshcha ye | ta eva tatra sa~njAtA ajeyAshcha surAsuraiH || 4|| shrutvA tadrAvaNo vegAnmantribhiH puShpakeNa tAn | yoddhukAmaH samAgatya shvetadvIpasamIpataH || 5|| tatprabhAhatatejaskaM puShpakaM nAchalattataH | tyaktvA vimAnaM prayayau mantriNashcha dashAnanaH || 6|| pravishanneva tad dvIpaM dhR^ito hastena yoShitA | pR^iShTashcha tvaM kutaH ko.asi preShitaH kena vA vada || 7|| ityukto lIlayA strIbhirhasantIbhiH punaH punaH | kR^ichChrAddhastAdvinirmuktastAsAM strINAM dashAnanaH || 8|| AshcharyamatulaM labdhvA chintayAmAsa durmatiH | viShNunA nihato yAmi vaikuNThamiti nishchitaH || 9|| mayi viShNuryathA kupyettathA kAryaM karomyaham | iti nishchitya vaidehIM jahAra vipine.asuraH || 10|| jAnanneva parAtmAnaM sa jahArAvanIsutAm | mAtR^ivatpAlayAmAsa tvattaH kA~NkShan vadhaM svakam || 11|| rAma tvaM parameshvaro.asi sakalaM jAnAsi vij~nAnadR^ig bhUtaM bhavyamidaM trikAlakalanAsAkShI vikalpojjhitaH | bhaktAnAmanuvartanAya sakalAM kurvan kriyAsaMhatiM tvaM shR^iNvanmanujAkR^itirmunivacho bhAsIsha lokArchitaH || 12|| stutvaivaM rAghavaM tena pUjitaH kumbhasambhavaH | svAshramaM munibhiH sArdhaM prayayau hR^iShTamAnasaH || 13|| rAmastu sItayA sArdhaM bhrAtR^ibhiH saha mantribhiH | saMsArIva ramAnAtho ramamANo.avasadgR^ihe || 14|| anAsakto.api viShayAn bubhuje priyayA saha | hanumatpramukhaiH sadbhirvAnaraiH pariveShTitaH || 15|| puShpakaM chAgamadrAmamekadA pUrvavatprabhum | prAha deva kubereNa preShitaM tvAmahaM tataH || 16|| jitaM tvaM rAvaNenAdau pashchAdrAmeNa nirjitam | atastvaM rAghavaM nityaM vaha yAvadvasedbhuvi || 17|| yadA gachChedraghushreShTho vaikuNThaM yAhi mAM tadA | tachChrutvA rAghavaH prAha puShpakaM sUryasannibham || 18|| yadA smarAmi bhadraM te tadAgachCha mamAntikam | tiShThAntardhAya sarvatra gachChedAnIM mamAj~nayA || 19|| ityuktvA rAmachandro.api paurakAryANi sarvashaH | bhrAtR^ibhirmantribhiH sArdhaM yathAnyAyaM chakAra saH || 20|| rAghave shAsati bhuvaM lokanAthe ramApatau | vasudhA sasyasampannA phalavantashcha bhUruhAH || 21|| janA dharmaparAH sarve patibhaktiparAH striyaH | nApashyatputramaraNaM kashchidrAjani rAghave || 22|| samAruhya vimAnAgryaM rAghavaH sItayA saha | vAnarairbhrAtR^ibhiH sArdhaM sa~nchachArAvaniM prabhuH || 23|| amAnuShANi kAryANi chakAra bahusho bhuvi | brAhmaNasya sutaM dR^iShTvA bAlaM mR^itamakAlataH || 24|| shochantaM brAhmaNaM chApi j~nAtvA rAmo mahAmatiH | tapasyantaM vane shUdraM hatvA brAhmaNabAlakam || 25|| jIvayAmAsa shUdrasya dadau svargamanuttamam | lokAnAmupadeshArthaM paramAtmA raghUttamaH || 26|| koTishaH sthApayAmAsa shivali~NgAni sarvashaH | sItAM cha ramayAmAsa sarvabhogairamAnuShaiH || 27|| shashAsa rAmo dharmeNa rAjyaM paramadharmavit | kathAM saMsthApayAmAsa sarvalokamalApahAm || 28|| dashavarShasahasrANi mAyAmAnuShavigrahaH | chakAra rAjyaM vidhivallokavandyapadAmbujaH || 29|| ekapatnIvrato rAmo rAjarShiH sarvadA shuchiH | gR^ihamedhIyamakhilamAcharan shikShayan janAn || 30|| sItA premNAnuvR^ittyA cha prashrayeNa damena cha | bharturmanoharA sAdhvI bhAvaj~nA sA hriyA bhiyA || 31|| ekadAkrIDavipine sarvabhogasamanvite | ekAnte divyabhavane sukhAsInaM raghUttamam || 32|| nIlamANikyasa~NkAshaM divyAbharaNabhUShitam | prasannavadanaM shAntaM vidyutpu~njanibhAmbaram || 33|| sItA kamalapatrAkShI sarvAbharaNabhUShitA | rAmamAha karAbhyAM sA lAlayantI padAmbuje || 34|| devadeva jagannAtha paramAtman sanAtana | chidAnandAdimadhyAntarahitAsheShakAraNa || 35|| deva devAH samAsAdya mAmekAnte.abruvanvachaH | bahusho.arthyamAnAste vaikuNThAgamanaM prati || 36|| tvayA sametashchichChaktyA rAmastiShThati bhUtale | visR^ijyAsmAn svakaM dhAma vaikuNThaM cha sanAtanam || 37|| Aste tvayA jagaddhAtri rAmaH kamalalochanaH | agrato yAhi vaikuNThaM tvaM tathA chedraghUttamaH || 38|| AgamiShyati vaikuNThaM sanAthAnnaH kariShyati | iti vij~nApitAhaM tairmayA vij~nApito bhavAn || 39|| yadyuktaM tatkuruShvAdya nAhamAj~nApaye prabho | sItAyAstadvachaH shrutvA rAmo dhyAtvAbravItkShaNam || 40|| devi jAnAmi sakalaM tatropAyaM vadAmi te | kalpayitvA miShaM devi lokavAdaM tvadAshayam || 41|| tyajAmi tvAM vane lokavAdAdbhIta ivAparaH | bhaviShyataH kumArau dvau vAlmIkerAshramAntike || 42|| idAnIM dR^ishyate garbhaH punarAgatya me.antikam | lokAnAM pratyayArthaM tvaM kR^itvA shapathamAdarAt || 43|| bhUmervivaramAtreNa vaikuNThaM yAsyasi drutam | pashchAdahaM gamiShyAmi eSha eva sunishchayaH || 44|| ityuktvA tAM visR^ijyAtha rAmo j~nAnaikalakShaNaH | mantribhirmantratattvaj~nairbalamukhyaishcha saMvR^itaH || 45|| tatropaviShTaM shrIrAmaM suhR^idaH paryupAsata | hAsyaprauDhakathAsuj~nA hAsayantaH sthitA harim || 46|| kathAprasa~NgAtpaprachCha rAmo vijayanAmakam | paurA jAnapadA me kiM vadantIha shubhAshubham || 47|| sItAM vA mAtaraM vA me bhrAtRRInvA kaikayImatha | na bhetavyaM tvayA brUhi shApito.asi mamopari || 48|| ityuktaH prAha vijayo deva sarve vadanti te | kR^itaM suduShkaraM sarvaM rAmeNa viditAtmanA || 49|| kintu hatvA dashagrIvaM sItAmAhR^itya rAghavaH | amarShaM pR^iShThataH kR^itvA svaM veshma pratyapAdayat || 50|| kIdR^ishaM hR^idaye tasya sItAsambhogajaM sukham | yA hR^itA vijane.araNye rAvaNena durAtmanA || 51|| asmAkamapi duShkarma yoShitAM marShaNaM bhavet | yAdR^igbhavati vai rAjA tAdR^ishyo niyataM prajAH || 52|| shrutvA tadvachanaM rAmaH svajanAn paryapR^ichChata | te.api natvAbruvan rAmamevametanna saMshayaH || 53|| tato visR^ijya sachivAn vijayaM suhR^idastathA | AhUya lakShmaNaM rAmo vachanaM chedamabravIt || 54|| lokApavAdastu mahAn sItAmAshritya me.abhavat | sItAM prAtaH samAnIya vAlmIkerAshramAntike || 55|| tyaktvA shIghraM rathena tvaM punarAyAhi lakShmaNa | vakShyase yadi vA ki~nchittadA mAM hatavAnasi || 56|| ityukto lakShmaNo bhItyA prAtarutthAya jAnakIm | sumantreNa rathe kR^itvA jagAma sahasA vanam || 57|| vAlmIkerAshramasyAnte tyaktvA sItAmuvAcha saH | lokApavAdabhItyA tvAM tyaktavAn rAghavo vane || 58|| doSho na kashchinme mAtargachChAshramapadaM muneH | ityuktvA lakShmaNaH shIghraM gatavAn rAmasannidhim || 59|| sItApi duHkhasantaptA vilalApAtimugdhavat | shiShyaiH shrutvA cha vAlmIkiH sItAM j~nAtvA sa divyadR^ik || 60|| arghyAdibhiH pUjayitvA samAshvAsya cha jAnakIm | j~nAtvA bhaviShyaM sakalamArpayan muniyoShitAm || 61|| tAstAM sampUjayanti sma sItAM bhaktyA dine dine | j~nAtvA parAtmano lakShmIM munivAkyena yoShitaH | sevAM chakruH sadA tasyA vinayAdibhirAdarAt || 62|| rAmo.api sItArahitaH parAtmA vij~nAnadR^ikkevala AdidevaH | santyajya bhogAnakhilAn virakto munivrato.abhUnmunisevitA~NghriH || 63|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde uttarakANDe chaturthaH sargaH || 4|| \iti \section{|| pa~nchama sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | tato jaganma~Ngalama~NgalAtmanA vidhAya rAmAyaNakIrtimuttamAm | chachAra pUrvAcharitaM raghUttamo rAjarShivaryairabhisevitaM yathA || 1|| saumitriNA pR^iShTa udArabuddhinA rAmaH kathAH prAha purAtanIH shubhAH | rAj~naH pramattasya nR^igasya shApato dvijasya tiryaktvamathAha rAghavaH || 2|| kadAchidekAnta upasthitaM prabhuM rAmaM ramAlAlitapAdapa~Nkajam | saumitrirAsAditashuddhabhAvanaH praNamya bhaktyA vinayAnvito.abravIt || 3|| tvaM shuddhabodho.asi hi sarvadehinA\- mAtmAsyadhIsho.asi nirAkR^itiH svayam | pratIyase j~nAnadR^ishAM mahAmate pAdAbjabhR^i~NgAhitasa~Ngasa~NginAm || 4|| ahaM prapanno.asmi padAmbujaM prabho bhavApavargaM tava yogibhAvitam | yathA~njasA.aj~nAnamapAravAridhiM sukhaM tariShyAmi tathAnushAdhi mAm || 5|| shrutvAtha saumitrivacho.akhilaM tadA prAha prapannArtiharaH prasannadhIH | vij~nAnamaj~nAnatamaHprashAntaye shrutiprapannaM kShitipAlabhUShaNaH || 6|| Adau svavarNAshramavarNitAH kriyAH kR^itvA samAsAditashuddhamAnasaH | samApya tatpUrvamupAttasAdhanaH samAshrayetsadgurumAtmalabdhaye || 7|| kriyA sharIrodbhavaheturAdR^itA priyApriyau tau bhavataH surAgiNaH | dharmetarau tatra punaH sharIrakaM punaH kriyA chakravadIryate bhavaH || 8|| aj~nAnamevAsya hi mUlakAraNaM tad.hdhyAnamevAtra vidhau vidhIyate | vidyaiva tannAshavidhau paTIyasI na karma tajjaM savirodhamIritam || 9|| nAj~nAnahAnirna cha rAgasa~NkShayo bhavettataH karma sadoShamudbhavet | tataH punaH saMsR^itirapyavAritA tasmAdbudho j~nAnavichAravAn bhavet || 10|| nanu kriyA vedamukhena choditA tathaiva vidyA puruShArthasAdhanam | kartavyatA prANabhR^itaH prachoditA vidyAsahAyatvamupaiti sA punaH || 11|| karmAkR^itau doShamapi shrutirjagau tasmAtsadA kAryamidaM mumukShuNA | nanu svatantrA dhruvakAryakAriNI vidyA na ki~nchinmanasApyapekShate || 12|| na satyakAryo.api hi yadvadadhvaraH prakA~NkShate.anyAnapi kArakAdikAn | tathaiva vidyA vidhitaH prakAshitaiH vishiShyate karmabhireva muktaye || 13|| kechidvadantIti vitarkavAdina\- stadapyasaddR^iShTavirodhakAraNAt | dehAbhimAnAdabhivardhate kriyA vidyA gatAha~NkR^ititaH prasid.hdhyati || 14|| vishuddhavij~nAnavirochanA~nchitA vidyAtmavR^ittishcharameti bhaNyate | udeti karmAkhilakArakAdibhiH nihanti vidyAkhilakArakAdikam || 15|| tasmAttyajetkAryamasheShataH sudhIH vidyAvirodhAnna samuchchayo bhavet | AtmAnusandhAnaparAyaNaH sadA nivR^ittasarvendriyavR^ittigocharaH || 16|| yAvachCharIrAdiShu mAyayAtmadhI\- stAvadvidheyo vidhivAdakarmaNAm | netIti vAkyairakhilaM niShidhya tat j~nAtvA parAtmAnamatha tyajetkriyAH || 17|| yadA parAtmAtmavibhedabhedakaM vij~nAnamAtmanyavabhAti bhAsvaram | tadaiva mAyA pravilIyate.a~njasA sakArakA kAraNamAtmasaMsR^iteH || 18|| shrutipramANAbhivinAshitA cha sA kathaM bhaviShyatyapi kAryakAriNI | vij~nAnamAtrAdamalAdvitIyata\- stasmAdavidyA na punarbhaviShyati || 19|| yadi sma naShTA na punaH prasUyate kartAhamasyeti matiH kathaM bhavet | tasmAtsvatantrA na kimapyapekShate vidyA vimokShAya vibhAti kevalA || 20|| sA taittirIyashrutirAha sAdaraM nyAsaM prashastAkhilakarmaNAM sphuTam | etAvadityAha cha vAjinAM shrutiH j~nAnaM vimokShAya na karma sAdhanam || 21|| vidyAsamatvena tu darshitastvayA kraturna dR^iShTAnta udAhR^itaH samaH | phalaiH pR^ithaktvAdbahukArakaiH kratuH saMsAdhyate j~nAnamato viparyayam || 22|| sapratyavAyo hyahamityanAtmadhI\- raj~naprasiddhA na tu tattvadarshinaH | tasmAdbudhaistyAjyamavikriyAtmabhiH vidhAnataH karma vidhiprakAshitam || 23|| shraddhAnvitastattvamasIti vAkyato guroH prasAdAdapi shuddhamAnasaH | vij~nAya chaikAtmyamathAtmajIvayoH sukhI bhavenmerurivAprakampanaH || 24|| Adau padArthAvagatirhi kAraNaM vAkyArthavij~nAnavidhau vidhAnataH | tattvampadArthau paramAtmajIvakA\- vasIti chaikAtmyamathAnayorbhavet || 25|| pratyakparokShAdivirodhamAtmanoH vihAya sa~NgR^ihya tayoshchidAtmatAm | saMshodhitAM lakShaNayA cha lakShitAM j~nAtvA svamAtmAnamathAdvayo bhavet || 26|| ekAtmakatvAjjahatI na sambhavet tathA.ajahallakShaNatA virodhataH | so.ayampadArthAviva bhAgalakShaNA yujyeta tattvampadayoradoShataH || 27|| rasAdipa~nchIkR^itabhUtasambhavaM bhogAlayaM duHkhasukhAdikarmaNAm | sharIramAdyantavadAdikarmajaM mAyAmayaM sthUlamupAdhimAtmanaH || 28|| sUkShmaM manobuddhidashendriyairyutaM prANairapa~nchIkR^itabhUtasambhavam | bhoktuH sukhAderanusAdhanaM bhavet sharIramanyadvidurAtmano budhAH || 29|| anAdyanirvAchyamapIha kAraNaM mAyApradhAnaM tu paraM sharIrakam | upAdhibhedAttu yataH pR^ithak sthitaM svAtmAnamAtmanyavadhArayetkramAt || 30|| kosheShvayaM teShu tu tattadAkR^itiH vibhAti sa~NgAt sphaTikopalo yathA | asa~NgarUpo.ayamajo yato.advayo vij~nAyate.asmin parito vichArite || 31|| buddhestridhA vR^ittirapIha dR^ishyate svapnAdibhedena guNatrayAtmanaH | anyonyato.asmin vyabhichArato mR^iShA nitye pare brahmaNi kevale shive || 32|| dehendriyaprANamanashchidAtmanAM sa~NghAdajasraM parivartate dhiyaH | vR^ittistamomUlatayAj~nalakShaNA yAvadbhavettAvadasau bhavodbhavaH || 33|| netipramANena nirAkR^itAkhilo hR^idA samAsvAditachidghanAmR^itaH | tyajedasheShaM jagadAttasadrasaM pItvA yathAmbhaH prajahAti tatphalam || 34|| kadAchidAtmA na mR^ito na jAyate na kShIyate nApi vivardhate.anavaH | nirastasarvAtishayaH sukhAtmakaH svayamprabhaH sarvagato.ayamadvayaH || 35|| evaMvidhe j~nAnamaye sukhAtmake kathaM bhavo duHkhamayaH pratIyate | aj~nAnato.adhyAsavashAtprakAshate j~nAne vilIyeta virodhataH kShaNAt || 36|| yadanyadanyatra vibhAvyate bhramA\- dadhyAsamityAhuramuM vipashchitaH | asarpabhUte.ahivibhAvanaM yathA rajjvAdike tadvadapIshvare jagat || 37|| vikalpamAyArahite chidAtmake\- .aha~NkAra eSha prathamaH prakalpitaH | adhyAsa evAtmani sarvakAraNe nirAmaye brahmaNi kevale pare || 38|| ichChAdirAgAdisukhAdidharmikAH sadA dhiyaH saMsR^itihetavaH pare | yasmAtprasuptau tadabhAvataH paraH sukhasvarUpeNa vibhAvyate hi naH || 39|| anAdyavidyodbhavabuddhibimbito jIvaH prakAsho.ayamitIryate chitaH | AtmA dhiyaH sAkShitayA pR^ithak sthito bud.hdhyAparichChinnaparaH sa eva hi || 40|| chidbimbasAkShyAtmadhiyAM prasa~Ngata\- stvekatra vAsAdanalAktalohavat | anyonyamadhyAsavashAtpratIyate jaDAjaDatvaM cha chidAtmachetasoH || 41|| guroH sakAshAdapi vedavAkyataH | sa~njAtavidyAnubhavo nirIkShya tam | svAtmAnamAtmasthamupAdhivarjitaM tyajedasheShaM jaDamAtmagocharam || 42|| prakAsharUpo.ahamajo.ahamadvayo\- .asakR^idvibhAto.ahamatIva nirmalaH | vishuddha vij~nAnaghano nirAmayaH sampUrNa Anandamayo.ahamakriyaH || 43|| sadaiva mukto.ahamachintyashaktimAn atIndriyaj~nAnamavikriyAtmakaH | anantapAro.ahamaharnishaM budhaiH vibhAvito.ahaM hR^idi vedavAdibhiH || 44|| evaM sadAtmAnamakhaNDitAtmanA vichAramANasya vishuddhabhAvanA | hanyAdavidyAmachireNa kArakai rasAyanaM yadvadupAsitaM rujaH || 45|| vivikta AsIna upAratendriyo vinirjitAtmA vimalAntarAshayaH | vibhAvayedekamananyasAdhano vij~nAnadR^ikkevala AtmasaMsthitaH || 46|| vishvaM yadetatparamAtmadarshanaM vilApayedAtmani sarvakAraNe | pUrNashchidAnandamayo.avatiShThate na veda bAhyaM na cha ki~nchidAntaram || 47|| pUrvaM samAdherakhilaM vichintaye\- do~NkAramAtraM sacharAcharaM jagat | tadeva vAchyaM praNavo hi vAchako vibhAvyate.aj~nAnavashAnna bodhataH || 48|| akArasa~nj~naH puruSho hi vishvako hyukArakastaijasa Iryate kramAt | prAj~no makAraH paripaThyate.akhilaiH samAdhipUrvaM na tu tattvato bhavet || 49|| vishvaM tvakAraM puruShaM vilApaye\- dukAramadhye bahudhA vyavasthitam | tato makAre pravilApya taijasaM dvitIyavarNaM praNavasya chAntime || 50|| makAramapyAtmani chidghane pare vilApayedprAj~namapIha kAraNam | so.ahaM paraM brahma sadA vimuktima\- dvij~nAnadR^i~Nmukta upAdhito.amalaH || 51|| evaM sadA jAtaparAtmabhAvanaH svAnandatuShTaH parivismR^itAkhilaH | Aste sa nityAtmasukhaprakAshakaH sAkShAdvimukto.achalavArisindhuvat || 52|| evaM sadAbhyastasamAdhiyogino nivR^ittasarvendriyagocharasya hi | vinirjitAsheShariporahaM sadA dR^ishyo bhaveyaM jitaShaDguNAtmanaH || 53|| dhyAtvaivamAtmAnamaharnishaM muni\- stiShThetsadA muktasamastabandhanaH | prArabdhamashnannabhimAnavarjito mayyeva sAkShAtpravilIyate tataH || 54|| Adau cha madhye cha tathaiva chAntato bhavaM viditvA bhayashokakAraNam | hitvA samastaM vidhivAdachoditaM bhajetsvamAtmAnamathAkhilAtmanAm || 55|| Atmanyabhedena vibhAvayannidaM bhavatyabhedena mayAtmanA tadA | yathA jalaM vArinidhau yathA payaH kShIre viyadvyomnyanile yathAnilaH || 56|| itthaM yadIkSheta hi lokasaMsthito jaganmR^iShaiveti vibhAvayanmuniH | nirAkR^itatvAchChrutiyuktimAnato yathendubhedo dishi digbhramAdayaH || 57|| yAvanna pashyedakhilaM madAtmakaM tAvanmadArAdhanatatparo bhavet | shraddhAluratyUrjitabhaktilakShaNo yastasya dR^ishyo.ahamaharnishaM hR^idi || 58|| rahasyametachChrutisArasa~NgrahaM mayA vinishchitya tavoditaM priya | yastvetadAlochayatIha buddhimAn sa muchyate pAtakarAshibhiH kShaNAt || 59|| bhrAtaryadIdaM paridR^ishyate jaga\- nmAyaiva sarvaM parihR^itya chetasA | madbhAvanAbhAvitashuddhamAnasaH sukhI bhavAnandamayo nirAmayaH || 60|| yaH sevate mAmaguNaM guNAtparaM hR^idA kadA vA yadi vA guNAtmakam | so.ahaM svapAdA~nchitareNubhiH spR^ishan punAti lokatritayaM yathA raviH || 61|| vij~nAnametadakhilaM shrutisAramekaM vedAntavedyacharaNena mayaiva gItam | yaH shraddhayA paripaThed gurubhaktiyukto madrUpameti yadi madvachaneShu bhaktiH || 62|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde uttarakANDe pa~nchamaH sargaH || 5|| \iti \section{|| ShaShThaH sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | ekadA munayaH sarve yamunAtIravAsinaH | AjagmU rAghavaM draShTuM bhayAllavaNarakShasaH || 1|| kR^itvAgre tu munishreShThaM bhArgavaM chyavanaM dvijAH | asa~NkhyAtAH samAyAtA rAmAdabhayakA~NkShiNaH || 2|| tAn pUjayitvA parayA bhaktyA raghukulottamaH | uvAcha madhuraM vAkyaM harShayan munimaNDalam || 3|| karavANi munishreShThAH kimAgamanakAraNam | dhanyo.asmi yadi yUyaM mAM prItyA draShTumihAgatAH || 4|| duShkaraM chApi yatkAryaM bhavatAM tatkaromyaham | Aj~nApayantu mAM bhR^ityaM brAhmaNA daivataM hi me || 5|| tachChrutvA sahasA hR^iShTashchyavano vAkyamabravIt | madhunAmA mahAdaityaH purA kR^itayuge prabho || 6|| AsIdatIva dharmAtmA devabrAhmaNapUjakaH | tasya tuShTo mahAdevo dadau shUlamanuttamam || 7|| prAha chAnena yaM haMsi sa tu bhasmIbhaviShyati | rAvaNasyAnujA bhAryA tasya kumbhInasI shrutA || 8|| tasyAM tu lavaNo nAma rAkShaso bhImavikramaH | AsIddurAtmA durdharSho devabrAhmaNahiMsakaH || 9|| pIDitAstena rAjendra vayaM tvAM sharaNaM gatAH | tachChrutvA rAghavo.apyAha mA bhIrvo munipu~NgavAH || 10|| lavaNaM nAshayiShyAmi gachChantu vigatajvarAH | ityuktvA prAha rAmo.api bhrAtRRIn ko vA haniShyati || 11|| lavaNaM rAkShasaM dadyAt brAhmaNebhyo.abhayaM mahat | tachChrutvA prA~njaliH prAha bharato rAghavAya vai || 12|| ahameva haniShyAmi devAj~nApaya mAM prabho | tato rAmaM namaskR^itya shatrughno vAkyamabravIt || 13|| lakShmaNena mahatkAryaM kR^itaM rAghava saMyuge | nandigrAme mahAbuddhirbharato duHkhamanvabhUt || 14|| ahameva gamiShyAmi lavaNasya vadhAya cha | tvatprasAdAdraghushreShTha hanyAM taM rAkShasaM yudhi || 15|| tachChrutvA svA~NkamAropya shatrughnaM shatrusUdanaH | prAhAdyaivAbhiShekShyAmi mathurArAjyakAraNAt || 16|| AnAyya cha susambhArAn lakShamaNenAbhiShechane | anichChantamapi snehAdabhiShekamakArayat || 17|| dattvA tasmai sharaM divyaM rAmaH shatrughnamabravIt | anena jahi bANena lavaNaM lokakaNTakam || 18|| sa tu sampUjya tachChUlaM gehe gachChati kAnanam | bhakShaNArthaM tu jantUnAM nAnAprANivadhAya cha || 19|| sa tu nAyAti sadanaM yAvadvanacharo bhavet | tAvadeva puradvAri tiShTha tvaM dhR^itakArmukaH || 20|| yotsyate sa tvayA kruddhastadA vadhyo bhaviShyati | taM hatvA lavaNaM krUraM tadvanaM madhusa~nj~nitam || 21|| niveshya nagaraM tatra tiShTha tvaM me.anushAsanAt | ashvAnAM pa~nchasAhasraM rathAnAM cha tadardhakam || 22|| gajAnAM ShaT shatAnIha pattInAmayutatrayam | AgamiShyati pashchAttvamagre sAdhaya rAkShasam || 23|| ityuktvA mUrdhnyavaghrAya preShayAmAsa rAghavaH | shatrughnaM munibhiH sArdhamAshIrbhirabhinandya cha || 24|| shatrughno.api tathA chakre yathA rAmeNa choditaH | hatvA madhusutaM yuddhe mathurAmakarotpurIm || 25|| sphItAM janapadAM chakre mathurAM dAnamAnataH | sItApi suShuve putrau dvau vAlmIkerathAshrame || 26|| munistayornAma chakre kusho jyeShTho.anujo lavaH | krameNa vidyAsampannau sItAputrau babhUvatuH || 27|| upanItau cha muninA vedAdhyayanatatparau | kR^itsnaM rAmAyaNaM prAha kAvyaM bAlakayormuniH || 28|| sha~NkareNa purA proktaM pArvatyai purahAriNA | vedopabR^iMhanArthAya tAvagrAhayata prabhuH || 29|| kumArau svarasampannau sundarAvashvinAviva | tantrItAlasamAyuktau gAyantau cheraturvane || 30|| tatra tatra munInAM tau samAje surarUpiNau | gAyantAvabhito dR^iShTvA vismitA munayo.abruvan || 31|| gandharveShviva kinnareShu bhuvi vA deveShu devAlaye pAtAleShvathavA chaturmukhagR^ihe lokeShu sarveShu cha | asmAbhishchirajIvibhishchirataraM dR^iShTvA dishaH sarvato nAj~nAyIdR^ishagItavAdyagarimA nAdarshi nAshrAvi cha || 32|| evaM stuvadbhirakhilairmunibhiH prativAsaram | AsAte sukhamekAnte vAlmIkerAshrame chiram || 33|| atha rAmo.ashvamedhAdIMshchakAra bahudakShiNAn | yaj~nAn svarNamayIM sItAM vidhAya vipuladyutiH || 34|| tasmin vitAne R^iShayaH sarve rAjarShayastathA | brAhmaNAH kShatriyA vaishyAH samAjagmurdidR^ikShavaH || 35|| vAlmIkirapi sa~NgR^ihya gAyantau tau kushIlavau | jagAma R^iShivATasya samIpaM munipu~NgavaH || 36|| tatraikAnte sthitaM shAntaM samAdhivirame munim | kushaH paprachCha vAlmIkiM j~nAnashAstraM kathAntare || 37|| bhagavan shrotumichChAmi sa~NkShepAdbhavato.akhilam | dehinaH saMsR^itirbandhaH kathamutpadyate dR^iDhaH || 38|| kathaM vimuchyate dehI dR^iDhabandhAdbhavAbhidhAt | vaktumarhasi sarvaj~na mahyaM shiShyAya te mune || 39|| vAlmIkiruvAcha | shR^iNu vakShyAmi te sarvaM sa~NkShepAdbandhamokShayoH | svarUpaM sAdhanaM chApi mattaH shrutvA yathoditam || 40|| tathaivAchara bhadraM te jIvanmukto bhaviShyasi | deha eva mahAgehamadehasya chidAtmanaH || 41|| tasyAha~NkAra evAsminmantrI tenaiva kalpitaH | dehagehAbhimAnaM svaM samAropya chidAtmani || 42|| tena tAdAtmyamApannaH svacheShTitamasheShataH | vidadhAti chidAnande tadvAsitavapuH svayam || 43|| tena sa~Nkalpito dehI sa~NkalpanigaDAvR^itaH | putradAragR^ihAdIni sa~Nkalpayati chAnisham || 44|| sa~Nkalpayan svayaM dehI parishochati sarvadA | trayastasyAhamo dehA adhamottamamadhyamAH || 45|| tamaH sattvarajaH sa~nj~nA jagataH kAraNaM sthiteH | tamorUpAddhi sa~NkalpAnnityaM tAmasacheShTayA || 46|| atyantaM tAmaso bhUtvA kR^imikITatvamApnuyAt | sattvarUpo hi sa~Nkalpo dharmaj~nAnaparAyaNaH || 47|| adUramokShasAmrAjyaH sukharUpo hi tiShThati | rajorUpo hi sa~Nkalpo loke sa vyavahAravAn || 48|| paritiShThati saMsAre putradArAnura~njitaH | trividhaM tu parityajya rUpametanmahAmate || 49|| sa~NkalpaM paramApnoti padamAtmaparikShaye | dR^iShTIH sarvAH parityajya niyamya manasA manaH || 50|| sabAhyAbhyantarArthasya sa~Nkalpasya kShayaM kuru | yadi varShasahasrANi tapashcharasi dAruNam || 51|| pAtAlasthasya bhUsthasya svargasthasyApi te.anagha | nAnyaH kashchidupAyo.asti sa~NkalpopashamAdR^ite || 52|| anAbAdhe.avikAre sve sukhe paramapAvane | sa~Nkalpopashame yatnaM pauruSheNa paraM kuru || 53|| sa~Nkalpatantau nikhilA bhAvAH protAH kilAnagha | Chinne tantau na jAnImaH kva yAnti vibhavAH parAH || 54|| niHsa~Nkalpo yathAprAptavyavahAraparo bhava | kShaye sa~NkalpajAlasya jIvo brahmatvamApnuyAt || 55|| adhigataparamArthatAmupetya prasabhamapAsya vikalpajAlamuchchaiH | adhigamaya padaM tadadvitIyaM vitatasukhAya suShuptachittavR^ittiH || 56|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde uttarakANDe ShaShThaH sargaH || 6|| \iti \section{|| saptama sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | vAlmIkinA bodhito.asau kushaH sadyogatabhramaH | antarmukto bahiH sarvamanukurvaMshchakAra saH || 1|| vAlmIkirapi tau prAha sItAputrau mahAdhiyau | tatra tatra cha gAyantau pure vIthiShu sarvataH || 2|| rAmasyAgre pragAyetaM shushrUShuryadi rAghavaH | na grAhyaM vai yuvAbhyAM tadyadi ki~nchitpradAsyati || 3|| iti tau choditau tatra gAyamAnau vicheratuH | yathoktamR^iShiNA pUrvaM tatra tatrAbhyagAyatAm || 4|| tAM sa shushrAva kAkutsthaH pUrvacharyAM tatastataH | apUrvapAThajAtiM cha geyena samabhiplutAm || 5|| bAlayo rAghavaH shrutvA kautUhalamupeyivAn | atha karmAntare rAjA samAhUya mahAmunIn || 6|| rAj~nashchaiva naravyAghraH paNDitAMshchaiva naigamAn | paurANikAn shabdavido ye cha vR^iddhA dvijAtayaH || 7|| etAn sarvAn samAhUya gAyakau samaveshayat | te sarve hR^iShTamanaso rAjAno brAhmaNAdayaH || 8|| rAmaM tau dArakau dR^iShTvA vismitAH hyanimeShaNAH | avochan sarva evaite parasparamathAgatAH || 9|| imau rAmasya sadR^ishau bimbAdbimbamivoditau | jaTilau yadi na syAtAM na cha valkaladhAriNau || 10|| visheShaM nAdhigachChAmo rAghavasyAnayostadA | evaM saMvadatAM teShAM vismitAnAM parasparam || 11|| upachakramaturgAtuM tAvubhau munidArakau | tataH pravR^ittaM madhuraM gAndharvamatimAnuSham || 12|| shrutvA tanmadhuraM gItamaparAhNe raghUttamaH | uvAcha bharataM chAbhyAM dIyatAmayutaM vasu || 13|| dIyamAnaM suvarNaM tu na tajjagR^ihatustadA | kimanena suvarNena rAjannau vanyabhojanau || 14|| iti santyajya sandattaM jagmaturmunisannidhim | evaM shrutvA tu charitaM rAmaH svasyaiva vismitaH || 15|| j~nAtvA sItAkumArau tau shatrughnaM chedamabravIt | hanUmantaM suSheNaM cha vibhIShaNamathA~Ngadam || 16|| bhagavantaM mahAtmAnaM vAlmIkiM munisattamam | AnayadhvaM munivaraM sasItaM devasammitam || 17|| asyAstu parShado madhye pratyayaM janakAtmajA | karotu shapathaM sarve jAnantu gatakalmaShAm || 18|| sItAM tadvachanaM shrutvA gatAH sarve.ativismitAH | UchuryathoktaM rAmeNa vAlmIkiM rAmapArShadAH || 19|| rAmasya hR^idgataM sarvaM j~nAtvA vAlmIkirabravIt | shvaH kariShyati vai sItA shapathaM janasaMsadi || 20|| yoShitAM paramaM daivaM patireva na saMshayaH | tachChrutvA sahasA gatvA sarve prochurmunervachaH || 21|| rAghavasyApi rAmo.api shrutvA munivachastathA | rAjAno munayaH sarve shR^iNudhvamiti chAbravIt || 22|| sItAyAH shapathaM lokA vijAnantu shubhAshubham | ityuktA rAghaveNAtha lokAH sarve didR^ikShavaH || 23|| brAhmaNAH kShatriyA vaishyAH shUdrAshchaiva maharShayaH | vAnarAshcha samAjagmuH kautUhalasamanvitAH || 24|| tato munivarastUrNaM sasItaH samupAgamat | agratastamR^iShiM kR^itvA.a.ayAntI ki~nchidavA~NmukhI || 25|| kR^itA~njalirbAShpakaNThA sItA yaj~naM vivesha tam | dR^iShTvA lakShmImivAyAntIM brahmANamanuyAyinIm || 26|| vAlmIkeH pR^iShThataH sItAM sAdhuvAdo mahAnabhUt | tadA madhye janaughasya pravishya munipu~NgavaH || 27|| sItAsahAyo vAlmIkiriti prAha cha rAghavam | iyaM dAsharathe sItA suvratA dharmachAriNI || 28|| apApA te purA tyaktA mamAshramasamIpataH | lokApavAdabhItena tvayA rAma mahAvane || 29|| pratyayaM dAsyate sItA tadanuj~nAtumarhasi | imau tu sItAtanayAvimau yamalajAtakau || 30|| sutau tu tava durdharShau tathyametadbravImi te | prachetaso.ahaM dashamaH putro raghukulodvaha || 31|| anR^itaM na smarAmyuktaM tathemau tava putrakau | bahUn varShagaNAn samyak tapashcharyA mayA kR^itA || 32|| nopAshnIyAM phalaM tasyA duShTeyaM yadi maithilI | vAlmIkinaivamuktastu rAghavaH pratyabhAShata || 33|| evametanmahAprAj~na yathA vadasi suvrata | pratyayo janito mahyaM tava vAkyairakilbiShaiH || 34|| la~NkAyAmapi datto me vaidehyA pratyayo mahAn | devAnAM puratastena mandire sampraveshitA || 35|| seyaM lokabhayAdbrahmannapApA.api satI purA | sItA mayA parityaktA bhavAMstatkShantumarhati || 36|| mamaiva jAtau jAnAmi putrAvetau kushIlavau | shuddhAyAM jagatImadhye sItAyAM prItirastu me || 37|| devAH sarve parij~nAya rAmAbhiprAyamutsukAH | brahmANamagrataH kR^itvA samAjagmuH sahasrashaH || 38|| prajAH samAgaman hR^iShTAH sItA kausheyavAsinI | uda~NmukhI hyadhodR^iShTiH prA~njalirvAkyamabravIt || 39|| rAmAdanyaM yathAhaM vai manasApi na chintaye | tathA me dharaNI devI vivaraM dAtumarhati || 40|| tathA shapantyAH sItAyAH prAdurAsInmahAdbhutam | bhUtalAddivyamatyarthaM siMhAsanamanuttamam || 41|| nAgendrairdhriyamANaM cha divyadehai raviprabham | bhUdevI jAnakIM dorbhyAM gR^ihItvA snehasaMyutA || 42|| svAgataM tAmuvAchainAmAsane saMnyaveshayat | siMhAsanasthAM vaidehIM pravishantIM rasAtalam || 43|| nirantarA puShpavR^iShTirdivyA sItAmavAkirat | sAdhuvAdashcha sumahAn devAnAM paramAdbhutaH || 44|| Uchushcha bahudhA vAcho hyantarikShagatAH surAH | antarikShe cha bhUmau cha sarve sthAvaraja~NgamAH || 45|| vAnarAshcha mahAkAyAH sItAshapathakAraNAt | kechichchintAparAstasya kechid.hdhyAnaparAyaNAH || 46|| kechidrAmaM nirIkShantaH kechitsItAmachetasaH | muhUrtamAtraM tatsarvaM tUShNImbhUtamachetanam || 47|| sItApraveshanaM dR^iShTvA sarvaM sammohitaM jagat | rAmastu sarvaM j~nAtvaiva bhaviShyatkAryagauravam || 48|| ajAnanniva duHkhena shushocha janakAtmajAm | brahmaNA R^iShibhiH sArdhaM bodhito raghunandanaH || 49|| pratibuddha iva svapnAchchakArAnantarAH kriyAH | visasarja R^iShIn sarvAnR^itvijo ye samAgatAH || 50|| tAn sarvAn dhanaratnAdyaistoShayAmAsa bhUrishaH | upAdAya kumArau tAvayodhyAmagamatprabhuH || 51|| tadAdi niHspR^iho rAmaH sarvabhogeShu sarvadA | AtmachintAparo nityamekAnte samupasthitaH || 52|| ekAnte dhyAnanirate ekadA rAghave sati | j~nAtvA nArAyaNaM sAkShAtkausalyA priyavAdinI || 53|| bhaktyAgatya prasannaM taM praNatA prAha hR^iShTadhIH | rAma tvaM jagatAmAdirAdimadhyAntavarjitaH || 54|| paramAtmA parAnandaH pUrNaH puruSha IshvaraH | jAto.asi me garbhagR^ihe mama puNyAtirekataH || 55|| avasAne mamApyadya samayo.abhUdraghUttama | nAdyApyabodhajaH kR^itsno bhavabandho nivartate || 56|| idAnImapi me j~nAnaM bhavabandhanivartakam | yathA sa~NkShepato bhUyAttathA bodhaya mAM vibho || 57|| nirvedavAdinImevaM mAtaraM mAtR^ivatsalaH | dayAluH prAha dharmAtmA jarAjarjaritAM shubhAm || 58|| mArgAstrayo mayA proktAH purA mokShAptisAdhakAH | karmayogo j~nAnayogo bhaktiyogashcha shAshvataH || 59|| bhaktirvibhidyate mAtastrividhA guNabhedataH | svabhAvo yasya yastena tasya bhaktirvibhidyate || 60|| yastu hiMsAM samuddishya dambhaM mAtsaryameva vA | bhedadR^iShTishcha saMrambhI bhakto me tAmasaH smR^itaH || 61|| phalAbhisandhirbhogArthI dhanakAmo yashastathA | archAdau bhedabud.hdhyA mAM pUjayetsa tu rAjasaH || 62|| parasminnarpitaM yastu karmanirharaNAya vA | kartavyamiti vA kuryAdbhedabud.hdhyA sa sAttvikaH || 63|| madguNAshrayaNAdeva mayyanantaguNAlaye | avichChinnA manovR^ittiryathA ga~NgAmbuno.ambudhau || 64|| tadeva bhaktiyogasya lakShaNaM nirguNasya hi | ahaitukyavyavahitA yA bhaktirmayi jAyate || 65|| sA me sAlokyasAmIpyasArShTisAyujyameva vA | dadAtyapi na gR^ihNanti bhaktA matsevanaM vinA || 66|| sa evAtyantiko yogo bhaktimArgasya bhAmini | madbhAvaM prApnuyAttena atikramya guNatrayam || 67|| mahatA kAmahInena svadharmAcharaNena cha | karmayogena shastena varjitena vihiMsanAt || 68|| maddarshanastutimahApUjAbhiH smR^itivandanaiH | bhUteShu madbhAvanayA sa~NgenAsatyavarjanaiH || 69|| bahumAnena mahatAM duHkhinAmanukampayA | svasamAneShu maitryA cha yamAdInAM niShevayA || 70|| vedAntavAkyashravaNAnmama nAmAnukIrtanAt | satsa~NgenArjavenaiva hyahamaH parivarjanAt || 71|| kA~NkShayA mama dharmasya parishuddhAntaro janaH | madguNashravaNAdeva yAti mAma~njasA janaH || 72|| yathA vAyuvashAdgandhaH svAshrayAdghrANamAvishet | yogAbhyAsarataM chittamevamAtmAnamAvishet || 73|| sarveShu prANijAteShu hyahamAtmA vyavasthitaH | tamaj~nAtvA vimUDhAtmA kurute kevalaM bahiH || 74|| kriyotpannairnaikabhedairdravyairme nAmba toShaNam | bhUtAvamAninArchAyAmarchito.ahaM na pUjitaH || 75|| tAvanmAmarchayeddevaM pratimAdau svakarmabhiH | yAvatsarveShu bhUteShu sthitaM chAtmani na smaret || 76|| yastu bhedaM prakurute svAtmanashcha parasya cha | bhinnadR^iShTerbhayaM mR^ityustasya kuryAnna saMshayaH || 77|| mAmataH sarvabhUteShu parichChinneShu saMsthitam | ekaM j~nAnena mAnena maitryA chArchedabhinnadhIH || 78|| chetasaivAnishaM sarvabhUtAni praNametsudhIH | j~nAtvA mAM chetanaM shuddhaM jIvarUpeNa saMsthitam || 79|| tasmAtkadAchinnekSheta bhedamIshvarajIvayoH | bhaktiyogo j~nAnayogo mayA mAtarudIritaH || 80|| AlambyaikataraM vApi puruShaH shubhamR^ichChati | tato mAM bhaktiyogena mAtaH sarvahR^idi sthitam || 81|| putrarUpeNa vA nityaM smR^itvA shAntimavApsyasi | shrutvA rAmasya vachanaM kausalyA.a.anandasaMyutA || 82|| rAmaM sadA hR^idi dhyAtvA ChittvA saMsArabandhanam | atikramya gatIstisro.apyavApa paramAM gatim || 83|| kaikeyI chApi yogaM raghupatigaditaM pUrvamevAdhigamya shraddhAbhaktiprashAntA hR^idi raghutilakaM bhAvayantI gatAsuH | gatvA svargaM sphurantI dasharathasahitA modamAnAvatasthe mAtA shrIlakShmaNasyApyativimalamatiH prApa bhartuH samIpam || 84|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde uttarakANDe saptamaH sargaH || 7|| \iti \section{|| aShTama sargaH ||} shrImahAdeva uvAcha | atha kAle gate kasmin bharato bhImavikramaH | yudhAjitA mAtulena hyAhUto.agAtsasainikaH || 1|| rAmAj~nayA gatastatra hatvA gandharvanAyakAn | tisraH koTIH pure dve tu niveshya raghunandanaH || 2|| puShkaraM puShkarAvatyAM takShaM takShashilAhvaye | abhiShichya sutau tatra dhanadhAnyasuhR^idvR^itau || 3|| punarAgatya bharato rAmasevAparo.abhavat | tataH prIto raghushreShTho lakShmaNaM prAha sAdaram || 4|| ubhau kumArau saumitre gR^ihItvA pashchimAM disham | tatra bhillAn vinirjitya duShTAn sarvApakAriNaH || 5|| a~Ngadashchitraketushcha mahAsattvaparAkramau | dvayordve nagare kR^itvA gajAshvadhanaratnakaiH || 6|| abhiShichya sutau tatra shIghramAgachCha mAM punaH | rAmasyAj~nAM puraskR^itya gajAshvabalavAhanaH || 7|| gatvA hatvA ripUn sarvAn sthApayitvA kumArakau | saumitriH punarAgatya rAmasevAparo.abhavat || 8|| tatastu kAle mahati prayAte rAmaM sadA dharmapathe sthitaM harim | draShTuM samAgAdR^iShiveShadhArI kAlastato lakShmaNamityuvAcha || 9|| nivedayasvAtibalasya dUtaM mAM draShTukAmaM puruShottamAya | rAmAya vij~nApanamasti tasya maharShimukhyasya chirAya dhIman || 10|| tasya tadvachanaM shrutvA saumitristvarayAnvitaH | AchachakShe.atha rAmAya sa samprAptaM tapodhanam || 11|| evaM bruvantaM provAcha lakShmaNaM rAghavo vachaH | shIghraM praveshyatAM tAta muniH satkArapUrvakam || 12|| lakShmaNastu tathetyuktvA prAveshayata tApasam | svatejasA jvalantaM taM ghR^itasiktaM yathAnalam || 13|| so.abhigamya raghushreShThaM dIpyamAnaH svatejasA | munirmadhuravAkyena vardhasvetyAha rAghavam || 14|| tasmai sa munaye rAmaH pUjAM kR^itvA yathAvidhi | pR^iShTvAnAmayamavyagro rAmaH pR^iShTo.atha tena saH || 15|| divyAsane samAsIno rAmaH provAcha tApasam | yadarthamAgato.asi tvamiha tatprApayasva me || 16|| vAkyena choditastena rAmeNAha munirvachaH | dvandvameva prayoktavyamanAlakShyaM tu tadvachaH || 17|| nAnyena chaitachChrotavyaM nAkhyAtavyaM cha kasyachit | shR^iNuyAdvA nirIkShedvA yaH sa vadhyastvayA prabho || 18|| tatheti cha pratij~nAya rAmo lakShmaNamabravIt | tiShTha tvaM dvAri saumitre nAyAtvatra jano rahaH || 19|| yadyAgachChati ko vApi sa vadhyo me na saMshayaH | tataH prAha muniM rAmo yena vA tvaM visarjitaH || 20|| yatte manIShitaM vAkyaM tadvadasva mamAgrataH | tataH prAha munirvAkyaM shR^iNu rAma yathAtatham || 21|| brahmaNA preShito.asmIsha kAryArthe te.antikaM prabho | ahaM hi pUrvajo deva tava putraH parantapa || 22|| mAyAsa~Ngamajo vIra kAlaH sarvaharaH smR^itaH | brahmA tvAmAha bhagavAn sarvadevarShipUjitaH || 23|| rakShituM svargalokasya samayaste mahAmate | purA tvameka evAsIrlokAn saMhR^itya mAyayA || 24|| bhAryayA sahitastvaM mAmAdau putramajIjanaH | tathA bhogavataM nAgamanantamudakeshayam || 25|| mAyayA janayitvA tvaM dvau sasattvau mahAbalau | madhukaiTabhakau daityau hatvA medo.asthisa~nchayam || 26|| imAM parvatasambaddhAM medinIM puruSharShabha | padme divyArkasa~NkAshe nAbhyAmutpAdya mAmapi || 27|| mAM vidhAya prajAdhyakShaM mayi sarvaM nyavedayat | so.ahaM saMyuktasambhArastvAmavochaM jagatpate || 28|| rakShAM vidhatsva bhUtebhyo ye me vIryApahAriNaH | tatastvaM kashyapAjjAto viShNurvAmanarUpadhR^ik || 29|| hR^itavAnasi bhUbhAraM vadhAdrakShogaNasya cha | sarvAsUtsAryamANAsu prajAsu dharaNIdhara || 30|| rAvaNasya vadhAkA~NkShI martyalokamupAgataH | dashavarShasahasrANi dashavarShashatAni cha || 31|| kR^itvA vAsasya samayaM tridasheShvAtmanaH purA | sa te manorathaH pUrNaH pUrNe chAyuShi te nR^iShu || 32|| kAlastApasarUpeNa tvatsamIpamupAgamat | tato bhUyashcha te buddhiryadi rAjyamupAsitum || 33|| tattathA bhava bhadraM te evamAha pitAmahaH | yadi te gamane buddhirdevalokaM jitendriya || 34|| sanAthA viShNunA devA bhajantu vigatajvarAH | chaturmukhasya tadvAkyaM shrutvA kAlena bhAShitam || 35|| hasan rAmastadA vAkyaM kR^itsnasyAntakamabravIt | shrutaM tava vacho me.adya mamApIShTataraM tu tat || 36|| santoShaH paramo j~neyastvadAgamanakAraNAt | trayANAmapi lokAnAM kAryArthaM mama sambhavaH || 37|| bhadraM te.astvAgamiShyAmi yata evAhamAgataH | manorathastu samprApto na me.atrAsti vichAraNA || 38|| matsevakAnAM devAnAM sarvakAryeShu vai mayA | sthAtavyaM mAyayA putra yathA chAha prajApatiH || 39|| evaM tayoH kathayatordurvAsA munirabhyagAt | rAjadvAraM rAghavasya darshanApekShayA drutam || 40|| munirlakShmaNamAsAdya durvAsA vAkyamabravIt | shIghraM darshaya rAmaM me kAryaM me.atyantamAhitam || 41|| tachChrutvA prAha saumitrirmuniM jvalanatejasam | rAmeNa kAryaM kiM te.adya kiM te.abhIShTaM karomyaham || 42|| rAjA kAryAntare vyagro muhUrtaM sampratIkShyatAm | tachChrutvA krodhasantapto muniH saumitrimabravIt || 43|| asmin kShaNe tu saumitre na darshayasi chedvibhum | rAmaM saviShayaM vaMshaM bhasmIkuryAM na saMshayaH || 44|| shrutvA tadvachanaM ghoramR^iSherdurvAsaso bhR^isham | svarUpaM tasya vAkyasya chintayitvA sa lakShmaNaH || 45|| sarvanAshAdvaraM me.adya nAsho hyekasya kAraNAt | nishchityaivaM tato gatvA rAmAya prAha lakShmaNaH || 46|| saumitrervachanaM shrutvA rAmaH kAlaM vyasarjayat | shIghraM nirgamya rAmo.api dadarshAtreH sutaM munim || 47|| rAmo.abhivAdya samprIto muniM paprachCha sAdaram | kiM kAryaM te karomIti munimAha raghUttamaH || 48|| tachChrutvA rAmavachanaM durvAsA rAmamabravIt | adya varShasahasrANAmupavAsasamApanam || 49|| ato bhojanamichChAmi siddhaM yatte raghUttama | rAmo munivachaH shrutvA santoSheNa samanvitaH || 50|| sa siddhamannaM munaye yathAvatsamupAharat | munirbhuktvAnnamamR^itaM santuShTaH punarabhyagAt || 51|| svamAshramaM gate tasmin rAmaH sasmAra bhAShitam | kAlena shokaduHkhArto vimanAshchAtivihvalaH || 52|| avA~Nmukho dInamanA na shashAkAbhibhAShitum | manasA lakShmaNaM j~nAtvA hataprAyaM raghUdvahaH || 53|| avA~Nmukho babhUvAtha tUShNImevAkhileshvaraH | tato rAmaM vilokyAha saumitrirduHkhasamplutam || 54|| tUShNImbhUtaM chintayantaM garhantaM snehabandhanam | matkR^ite tyaja santApaM jahi mAM raghunandana || 55|| gatiH kAlasya kalitA pUrvamevedR^ishI prabho | tvayi hInapratij~ne tu narako me dhruvaM bhavet || 56|| mayi prItiryadi bhavedyadyanugrAhyatA tava | tyaktvA sha~NkAM jahi prAj~na mA mA dharmaM tyaja prabho || 57|| saumitriNoktaM tachChrutvA rAmashchalitamAnasaH | AhUya mantriNaH sarvAn vasiShThaM chedamabravIt || 58|| munerAgamanaM yattu kAlasyApi hi bhAShitam | pratij~nAmAtmanashchaiva sarvamAvedayatprabhuH || 59|| shrutvA rAmasya vachanaM mantriNaH sapurohitAH | UchuH prA~njalayaH sarve rAmamakliShTakAriNam || 60|| pUrvameva hi nirdiShTaM tava bhUbhArahAriNaH | lakShmaNena viyogaste j~nAto vij~nAnachakShuShA || 61|| tyajAshu lakShmaNaM rAma mA pratij~nAM tyaja prabho | pratij~nAte parityakte dharmo bhavati niShphalaH || 62|| dharme naShTe.akhile rAma trailokyaM nashyati dhruvam | tvaM tu sarvasya lokasya pAlako.asi raghUttama || 63|| tyaktvA lakShmaNamevaikaM trailokyaM trAtumarhasi | rAmo dharmArthasahitaM vAkyaM teShAmaninditam || 64|| sabhAmadhye samAshrutya prAha saumitrima~njasA | yatheShTaM gachCha saumitre mA bhUddharmasya saMshayaH || 65|| parityAgo vadho vApi satAmevobhayaM samam | evamukte raghushreShThe duHkhavyAkulitekShaNaH || 66|| rAmaM praNamya saumitriH shIghraM gR^ihamagAtsvakam | tato.agAtsarayUtIramAchamya sa kR^itA~njaliH || 67|| nava dvArANi saMyamya mUrdhni prANamadhArayat | yadakSharaM paraM brahma vAsudevAkhyamavyayam || 68|| padaM tatparamaM dhAma chetasA so.abhyachintayat | vAyurodhena saMyuktaM sarve devAH saharShayaH || 69|| sAgnayo lakShmaNaM puShpaistuShTuvushcha samAkiran | adR^ishyaM vibudhaiH kaishchitsasharIraM cha vAsavaH || 70|| gR^ihItvA lakShmaNaM shakraH svargalokamathAgamat | tato viShNoshchaturbhAgaM taM devaM surasattamAH | sarve devarShayo dR^iShTvA lakShmaNaM samapUjayan || 71|| lakShmaNe hi divamAgate harau siddhalokagatayoginastadA | brahmaNA saha samAgamanmudA draShTumAhitamahAhirUpakam || 72|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde uttarakANDe aShTamaH sargaH || 8|| \iti \section{|| navama sargaH ||} shrI mahAdeva uvAcha | lakShmaNaM tu parityajya rAmo duHkhasamanvitaH | mantriNo naigamAMshchaiva vasiShThaM chedamabravIt || 1|| abhiShekShyAmi bharatamadhirAjye mahAmatim | adya chAhaM gamiShyAmi lakShmaNasya padAnugaH || 2|| evamukte raghushreShThe paurajAnapadAstadA | drumA ivachChinnamUlA duHkhArtAH patitA bhuvi || 3|| mUrchChito bharato vApi shrutvA rAmAbhibhAShitam | garhayAmAsa rAjyaM sa prAhedaM rAmasannidhau || 4|| satyena cha shape nAhaM tvAM vinA divi vA bhuvi | kA~NkShe rAjyaM raghushreShTha shape tvatpAdayoH prabho || 5|| imau kushalavau rAjannabhiShi~nchasva rAghava | kosaleShu kushaM vIramuttareShu lavaM tathA || 6|| gachChantu dUtAstvaritaM shatrughnAnayanAya hi | asmAkametadgamanaM svarvAsAya shR^iNotu saH || 7|| bharatenoditaM shrutvA patitAstAH samIkShya tam | prajAshcha bhayasaMvignA rAmavishleShakAtarAH || 8|| vasiShTho bhagavAn rAmamuvAcha sadayaM vachaH | pashya tAtAdarAtsarvAH patitA bhUtale prajAH || 9|| tAsAM bhAvAnugaM rAma prasAdaM kartumarhasi | shrutvA vasiShThavachanaM tAH samutthApya pUjya cha || 10|| sasneho raghunAthastAH kiM karomIti chAbravIt | tataH prA~njalayaH prochuH prajA bhaktyA raghUdvaham || 11|| gantumichChasi yatra tvamanugachChAmahe vayam | asmAkameShA paramA prItirdharmo.ayamakShayaH || 12|| tavAnugamane rAma hR^idgatA no dR^iDhA matiH | putradArAdibhiH sArdhamanuyAmo.adya sarvathA || 13|| tapovanaM vA svargaM vA puraM vA raghunandana | j~nAtvA teShAM manodArDhyaM kAlasya vachanaM tathA || 14|| bhaktaM paurajanaM chaiva bADhamityAha rAghavaH | kR^itvaiva nishchayaM rAmastasminnevAhani prabhuH || 15|| prasthApayAmAsa cha tau rAmabhadraH kushIlavau | aShTau rathasahasrANi sahasraM chaiva dantinAm || 16|| ShaShTiM chAshvasahasrANAmekaikasmai dadau balam | bahuratnau bahudhanau hR^iShTapuShTajanAvR^itau || 17|| abhivAdya gatau rAmaM kR^ichChreNa tu kushIlavau | shatrughnAnayane dUtAn preShayAmAsa rAghavaH || 18|| te dUtAstvaritaM gatvA shatrughnAya nyavedayan | kAlasyAgamanaM pashchAdatriputrasya cheShTitam || 19|| lakShmaNasya cha niryANaM pratij~nAM rAghavasya cha | putrAbhiShechanaM chaiva sarvaM rAmachikIrShitam || 20|| shrutvA taddUtavachanaM shtrughnaH kulanAshanam | vyathito.api dhR^itiM labdhvA putrAvAhUya satvaraH | abhiShichya subAhuM vai mathurAyAM mahAbalaH || 21|| yUpaketuM cha vidishAnagare shatrusUdanaH | ayodhyAM tvaritaM prAgAtsvayaM rAmadidR^ikShayA || 22|| dadarsha cha mahAtmAnaM tejasA jvalanaprabham | dukUlayugasaMvItaM R^iShibhishchAkShayairvR^itam || 23|| abhivAdya ramAnAthaM shatrughno raghupu~Ngavam | prA~njalirdharmasahitaM vAkyaM prAha mahAmatiH || 24|| abhiShichya sutau tatra rAjye rAjIvalochana | tavAnugamane rAjan viddhi mAM kR^itanishchayam || 25|| tyaktuM nArhasi mAM vIra bhaktaM tava visheShataH | shatrughnasya dR^iDhAM buddhiM vij~nAya raghunandanaH || 26|| sajjIbhavatu madhyAhne bhavAnityabravIdvachaH | atha kShaNAtsamutpeturvAnarAH kAmarUpiNaH || 27|| R^ikShAshcha rAkShasAshchaiva gopuchChAshcha sahasrashaH | R^iShINAM devatAnAM cha putrA rAmasya nirgamam || 28|| shrutvA prochU raghushreShThaM sarve vAnararAkShasAH | tavAnugamane viddhi nishchitArthAn hi naH prabho || 29|| etasminnantare rAmaM sugrIvo.api mahAbalaH | yathAvadabhivAdyAha rAghavaM bhaktavatsalam || 30|| abhiShichyA~NgadaM rAjye Agato.asmi mahAbalam | tavAnugamane rAma viddhi mAM kR^itanishchayam || 31|| shrutvA teShAM dR^iDhaM vAkyaM R^ikShavAnararakShasAm | vibhIShaNamuvAchedaM vachanaM mR^idu sAdaram || 32|| dhariShyati dharA yAvatprajAstAvatprashAdhi me | vachanAdrAkShasaM rAjyaM shApito.asi mamopari || 33|| na ki~nchiduttaraM vAchyaM tvayA matkR^itakAraNAt | evaM vibhIShaNaM tUktvA hanUmantamathAbravIt || 34|| mArute tvaM chira~njIva mamAj~nAM mA mR^iShA kR^ithAH | jAmbavantamatha prAha tiShTha tvaM dvAparAntare | 35|| mayA sArdhaM bhavedyuddhaM yatki~nchitkAraNAntare | tatastAn rAghavaH prAha R^ikSharAkShasavAnarAn | sarvAneva mayA sArdhaM prayAteti dayAnvitaH || 36|| tataH prabhAte raghuvaMshanAtho vishAlavakShAH sitaka~njanetraH | purodhasaM prAha vasiShThamAryaM yAntvagnihotrANi puro guro me | 37|| tato vasiShTho.api chakAra sarvaM prAsthAnikaM karma mahadvidhAnAt | kShaumAmbaro darbhapavitrapANiH mahAprayANAya gR^ihItabuddhiH || 38|| niShkramya rAmo nagarAtsitAbhrA- chChashIva yAtaH shashikoTikAntiH | rAmasya savye sitapadmahastA padmA gatA padmavishAlanetrA || 39|| pArshve.atha dakShe.aruNaka~njahastA shyAmA yayau bhUrapi dIpyamAnA | shAstrANi shastrANi dhanushcha bANA jagmuH purastAddhR^itavigrahAste || 40|| vedAshcha sarve dhR^itavigrahAshcha yayushcha sarve munayashcha divyAH | mAtA shrutInAM praNavena sAdhvI yayau hariM vyAhR^itibhiH sametA || 41|| gachChantamevAnugatA janAste saputradArAH saha bandhuvargaiH | anAvR^itadvAramivApavargaM rAmaM vrajantaM yayurAptakAmAH | sAntaHpuraH sAnucharaH sabhAryaH shatrughnayukto bharato.anuyAtaH || 42|| gachChantamAlokya ramAsametaM shrIrAghavaM paurajanAH samastAH | sabAlavR^iddhAshcha yayurdvijAgryAH sAmAtyavargAshcha samantriNo yayuH || 43|| sarve gatAH kShatramukhAH prahR^iShTA vaishyAshcha shUdrAshcha tathA pare cha | sugrIvamukhyA haripu~NgavAshcha snAtA vishuddhAH shubhashabdayuktAH || 44|| na kashchidAsIdbhavaduHkhayukto dIno.athavA bAhyasukheShu saktaH | AnandarUpAnugatA viraktA yayushcha rAmaM pashubhR^ityavargaiH || 45|| bhUtAnyadR^ishyAni cha yAni tatra ye prANinaH sthAvaraja~NgamAshcha | sAkShAtparAtmAnamanantashaktiM jagmurvimuktAH paramekamIsham || 46|| nAsIdayodhyAnagare tu jantuH kashchittadA rAmamanA na yAtaH | shUnyaM babhUvAkhilameva tatra puraM gate rAjani rAmachandre || 47|| tato.atidUraM nagarAtsa gatvA dR^iShTvA nadIM tAM harinetrajAtAm | nananda rAmaH smR^itapAvano.ato dadarsha chAsheShamidaM hR^idistham || 48|| athAgatastatra pitAmaho mahAn devAshcha sarve R^iShayashcha siddhAH | vimAnakoTIbhirapArapAraM samAvR^itaM khaM surasevitAbhiH || 49|| raviprakAshAbhirabhisphuratsvaM jyotirmayaM tatra nabho babhUva | svayamprakAshairmahatAM mahadbhiH samAvR^itaM puNyakR^itAM variShThaiH || 50|| vavushcha vAtAshcha sugandhavanto vavarSha vR^iShTiH kusumAvalInAm | upasthite devamR^ida~NganAde gAyatsu vidyAdharakinnareShu || 51|| rAmastu padbhyAM sarayUjalaM sakR^it spR^iShTvA parikrAmadanantashaktiH | brahmA tadA prAha kR^itA~njalistaM rAmaM parAtman parameshvarastvam || 52|| viShNuH sadAnandamayo.asi pUrNo jAnAsi tattvaM nijamaishamekam | tathApi dAsasya mamAkhilesha kR^itaM vacho bhaktaparo.asi vidvan || 53|| tvaM bhrAtR^ibhirvaiShNavamevamAdyaM pravishya dehaM paripAhi devAn | yadvA paro vA yadi rochate taM pravishya dehaM paripAhi nastvam || 54|| tvameva devAdhipatishcha viShNuH jAnanti na tvAM puruShA vinA mAm | sahasrakR^itvastu namo namaste prasIda devesha punarnamaste || 55|| pitAmahaprArthanayA sa rAmaH pashyatsu deveShu mahAprakAshaH | muShNaMshcha chakShUMShi divaukasAM tadA babhUva chakrAdiyutashchaturbhujaH || 56|| sheSho babhUveshvaratalpabhUtaH saumitriratyadbhutabhogadhArI | babhUvatushchakradarau cha divyau kaikeyisUnurlavaNAntakashcha || 57|| sItA cha lakShmIrabhavatpureva rAmo hi viShNuH puruShaH purANaH | sahAnujaH pUrvasharIrakeNa babhUva tejomayadivyamUrtiH || 58|| viShNuM samAsAdya surendramukhyA devAshcha siddhA munayashcha dakShAH | pitAmahAdyAH paritaH pareshaM stavairgR^iNantaH paripUjayantaH || 59|| AnandasamplAvitapUrNachittA babhUvire prAptamanorathAste | tadAha viShNurdruhiNaM mahAtmA ete hi bhaktA mayi chAnuraktAH || 60|| yAntaM divaM mAmanuyAnti sarve tiryakSharIrA api puNyayuktAH | vaikuNThasAmyaM paramaM prayAntu samAvishasvAshu mamAj~nayA tvam || 61|| shrutvA harervAkyamathAbravItkaH sAntAnikAn yAntu vichitrabhogAn | lokAnmadIyopari dIpyamAnAn tvadbhAvayuktAH kR^itapuNyapu~njAH || 62|| ye chApi te rAma pavitranAma gR^iNanti martyA layakAla eva | aj~nAnato vApi bhajantu lokAn tAneva yogairapi chAdhigamyAn || 63|| tato.atihR^iShTA harirAkShasAdyAH spR^iShTvA jalaM tyaktakalevarAste | prapedire prAktanameva rUpaM yadaMshajA R^ikShaharIshvarAste || 64|| prabhAkaraM prApa haripravIraH sugrIva AdityajavIryavattvAt | tato vimagnAH sarayUjaleShu narAH parityajya manuShyadeham || 65|| Aruhya divyAbharaNA vimAnaM prApushcha te sAntanikAkhyalokAn | tiryakprajAtA api rAmadR^iShTA jalaM praviShTA divameva yAtAH || 66|| didR^ikShavo jAnapadAshcha lokA rAmaM samAlokya vimuktasa~NgAH | smR^itvA hariM lokaguruM pareshaM spR^iShTvA jalaM svargamavApura~njaH || 67|| etAvadevottaramAha shambhuH shrIrAmachandrasya kathAvasheSham | yaH pAdamapyatra paThetsa pApAd\- vimuchyate janmasahasrajAtAt || 68|| dine dine pApachayaM prakurvan paThennaraH shlokamapIha bhaktyA | vimuktasarvAghachayaH prayAti rAmasya sAlokyamananyalabhyam || 69|| AkhyAnametadraghunAyakasya kR^itaM purA rAghavachoditena | maheshvareNAptabhaviShyadarthaM shrutvA tu rAmaH paritoShameti || 70|| rAmAyaNaM kAvyamanantapuNyaM shrIsha~NkareNAbhihitaM bhavAnyai | bhaktyA paThedyaH shR^iNuyAt sa pApaiH vimuchyate janmashatodbhavaishcha || 71|| adhyAtmarAmaM paThatashcha nityaM shrotushcha bhaktyA likhitushcha rAmaH | atiprasannashcha sadA samIpe sItAsametaH shriyamAtanoti || 72|| rAmAyaNaM janamanoharamAdikAvyaM brahmAdibhiH suravarairapi saMstutaM cha | shraddhAnvitaH paThati yaH shR^iNuyAttu nityaM viShNoH prayAti sadanaM sa vishuddhadehaH || 73|| iti shrImadadhyAtmarAmAyaNe umAmaheshvarasaMvAde uttarakANDe navamaH sargaH || 9|| || samAptamidamuttarakANDam || || sampUrNam iti adhyAtmarAmAyaNam || \iti ## Encoded and proofread by Nagaraj Balijepalli nagaraj at iastate.edu Revised by Agne Easwaran easwaranpsa at rediffmail.com and ahimsasoldier at gmail.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}