% Text title : Prapannakalpadrumah % File name : prapannakalpadrumaH.itx % Category : raama, rAmAnanda, shataka % Location : doc\_raama % Author : bhagavadAchArya % Proofread by : Mrityunjay Pandey % Latest update : February 16, 2024 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Prapannakalpadrumah ..}## \itxtitle{.. prapannakalpadrumaH ..}##\endtitles ## shrIjAnakIjAnimudAravR^ittaM shriyA sametaM shritakalpavR^ikSham | lalAmasAketamahAlayaM taM raghUttamaM rAmamahaM smarAmi || 1|| udAracharitavAle, sundarasAketanivAsI, kalpavR^ikSha ke nIche virAjamAna, jAnakIsahita rAghavendra jAnakInAtha shrIrAmajI ko maiM nirantara smaraNa karatA hU.N || 1|| munIndrashApAd durapahnavAtsA shilAtvametA munirAjapatnI | yadIyapAdAbjarajaH prabhAvAnnamAmi taM prApa tanuM subhadrAm || 2|| gautama muni ke anivAryya shApa se shilAbhAva ko prApta huI ahalyA ne jinake charaNakamala ke raja ke prabhAva se kalyANamaya sharIra ko prApta kiyA unhIM shrIrAma ko maiM namaskAra karatA hU.N || 2|| sadA daridre dravataH svadAsAn kR^ipAkaTAkShAd dravato dayAlo | kadA nu pa~NkeruhapAdadhUli kaNaM tavAhaM shirasA spR^ishAni || 3|| he dayAlo ! daridroM para sarvadA dayA karanevAle, nija janoM kI sadA kR^ipAkaTAkSha se rakShA karane vAle Apake charaNakamala kI dhUri ke kaNa ko maiM kaba shira se sparsha karU.ngA || 3|| nidarshya yannAtha nijaM kaTAkShaM videhapuryAmakhilA mahelAH | videhatAM tvaM gamayA~nchakartha kadA gataH syAM pathitasya tUrNam || 4|| he nAtha ! Apane shrIjanakapura meM samasta mahilAoM ko apane jisa kaTAkSha ko dikhAkara videha banA diyA thA usI kaTAkSha ke mArga meM mai kaba shIghra AU.NgA ? arthAt Apa kR^ipA kaTAkSha se mujhe kaba dekhe.nge || 4|| tvadbhaktiga~NgAlaharIsahastraiH samukShito nAtha kadA bhavAmi || tritApatApAdayutaH paresha ! shvasanmuhuH svasthatamastavAham || 5|| he nAtha ! he paresha ! ApakA dAsa maiM ApakI bhakti bhAgIrathI kI ananta lahariyoM se sI.nchA gayA huA, saMsAra ke tInoM tApoM se pR^ithak hokara shvAsa letA huA punaH kaba atyanta shAnta banU.NgA || 5|| munIndra vR^indArakavR^indavandya praphullapAyo japadadvaye te | jagadvanesambhramijAgarArtaM prabho janaM svApaya nirbharaM mAm || 6|| he prabho ! saMsArarUpa ja~Ngala meM bhramaNa karane ke kAraNa jAgaraNa se duHkhita mujha dAsa ko Apa paramashreShTha muniyoM ke vR^inda se vandanIya tathA vikasitakamalasamAna apane charaNayugala meM atya.nnta gA.Dha nidrA se sone dIjiye || 6|| jAgartu vIjyA yadi vIkShya deva ! chayaM tvadIye hR^idi meM.ahasAM tat | tvameva mAM nirdisha kAndishIko vrajAmi kasyAdya puraH sharaNya || 7|| he divyaguNayukta bhagavan ! yadi mere aparAdhoM ke samUha ko dekhakara Apake bhI hR^idaya meM ghR^iNA utpanna hotI ho to he sharaNya ! Apa hI mujhe kaheM, upAyahIna maiM Aja kisake Age jAU.N ? || 7|| durantaduShprekShyamahAstravAbdhikallolasaMlolitamAnaso.aham | anAthasannAtha gatiM tvadanyAM pashyAmi na kvApi jagachCharaNya || 8|| he anAthoM ke paramashreShTha nAtha ! he jaganmAtra ke sharaNya ! duranta aura durdarshanIya mahAduHkha svarUpa samudra ke kalloloM se vyAkula chittavAlA maiM Apake atirikta anya koI bhI gati nahIM dekhatA hU.N || 8|| nirantarAvR^iddhamahAj~natAduHkShapAkShipAM nAtha vidhAya sadyaH | pradehi me tvaM hyanapAyinIM svAM prapattimAnandarasaprapUrNAm || 9|| he nAtha ! nirantara chAroM ora se baDhatI huI aj~nAnatArUpa duShTa rAtri kA shIghra nAsha karake avinAshinI tathA Anandarasa se paripUrNa apanI prapatti ko mujhe pradAna kariye || 9|| tavAtra yatpAdapunarbhavotthA punAti lokAnakhilAn hi ga~NgA | punarbhavaH saiSha punarbhavaM me dhunotu nAthAsti mameti yA~nchA || 10|| he nAtha ! merI itanI hI bhikShA hai ki Apake jisa charaNanakha se utpanna hokara shrIga~NgAjI isa pR^ithvI para samasta janoM ko pavitra kara rahI haiM vahI charaNanakha mere punaH punaH Agamana ko janma\-maraNa ko naShTa kara de || 10|| yataH pravR^ittA vimalodakA dhunI divaukasAM shItalayatyaharnisham || bhavAnalottaptajanuShmatI navauShadhIshashobho nakharaH punAtu mAm || 11|| jisa nakha se pavitra salilA ga~NgAjI nikalakara saMsArarUpa agni se vidagdha prANiyoM ko sarvadA shItala kara rahI haiM vahI navInachandra samAna nakha mujhe pavitra kare || 11|| tavAdhinAma prathate mahauShadhaM janasyayasyaiva manasyahardivam | na tatsamIpe raghunAtha karhichidvipatpadApyeti kimityatikramaH || 12|| he shrIraghunAthajI ! ApakA parama pavitranAmarUpa mahauShadhi rAtrindiva jisake mana meM nivAsa karatI hai usake pAsa vipatti eka pala bhI nahI AtI parantu Aja yaha viparIta kyoM ho rahA hai ? || 12|| tvamanvAye taraNeH shriyaH pate hyasi prasiddhastaraNirjagattraye kathaM tavAbhyarNamupetya samprati prabho viShIdAmi tamastamIchaye || 13|| he shrIpate ! tInoM loka meM prasiddhi hai ki Apa sUryavaMsha meM sUrya haiM | taba he prabho ! Apake pAsa Akara bhI maiM andhakArapUrNa rAtri meM kyo khinna ho rahA hU.N ? || 13|| bhavArNave sampatitasya bhIShaNe nirAshrayasyAsya janasya tAraNa | dayAnidhe vidruta edhi sAmprataM bhavAdya sadyastaraNirdR^iDhA.avyayA || 14|| he dayAnidhe ! isa bhaya~Nkara bhavasAgara meM paDe hue isa nirAshraya dIna jana ko tArane ke liye Apa dayArdra hR^idayavAle baniye aura shIghra dR^iDha tathA avinAshinI naukA bana jAiye || 14|| manashcha me matta mata~NgajopamaM bhramatyajastraM bahudhA shaThe pathi jaganniyantastava pAdapa~Nkaje vAryo hi ambhojacharaNe tarasvi tat || 15|| he samasta jagata ke niyamana karanevAle ! merA mana matavAlA hAthI samAna sadA duShTa mArga meM bhramaNa karatA rahatA hai | Apa isa baDe balavAle manarUpa gaja ko apane charaNa kamalarUpa khu.nTe meM bAdha dIjiye || 15|| japastapaH kopi vidhIyatAM janaiH paraM jagannAtha mayA tu nishchitam | udetu chennaiva kR^ipA janeShu te tritApahAnirmR^igatR^iShNikA param || 16|| he jagannAtha ! manuShya chAhe koI japa kare yA tapa kare para.nntu maine to nishchaya kara liyA hai ki jaba taka janoM ke Upara ApakI dayA nahI hotI taba taka trividha duHkha kI nivR^itti kevala mR^iga\-tR^iShNA hai || 16|| prapa~ncha pa~nchAnana eSha tiShThati prapachya daMShTrAviShamaM mukhaM nijam | anantashakte tvadante katha~nchana kShamo cha kopIha virakShituM paraH || 17|| he ananta shaktivAle prabho ! yaha prapa~ncharUpa pa~nchAnana siMha apane bhaya~Nkara mukha ko phailAkara baiThA huA hai | Apake atirikta aura koI bhI isa samaya rakShaNa karane meM samartha nahIM hai || 17|| kiyachchiraM me paridevanaM vibho na neShyasi shrotrapathaM dayAnidhe | athAyamapyasti tu kApi kelikA hatosmi keli priyaduHkhitastadA || 18|| he vibho ! kaba taka mere rudana ko Apa na sune.nge ! he dayAnidhe ! kyA mere rudana ko na sunanA bhI ApakI koI krIDA hai ? yadi aisA hai to he krIDA ke premI prabho maiM garIba to mArA gayA ! || 18|| yadi svayaM tvaM gaNayiShyasi prabho susa~nchitAnme.aparimeya durguNAn katha~nchidapyatra na pArayiShyasi shramo vR^ithA te bhavitA priyottama ! || 19|| he prabho ! yadi Apa svayaM mere sa~nchita ananta durguNoM ko ginane baiTheM to Apa kabhI isakA pAra na pAve.nge aura he paramapriya nAtha ! Apako vyartha meM shrama hogA || 19|| vihAya sarvaM jagadekavaibhavaM vichArachAturyyachamUM cha santyajan | ayaM janastvachcharaNaM prapannavAnvidhe hi tadyachcha vibhAtu te shivam || 20|| saMsAra ke samasta uttama vaibhavoM ko ChoDakara vichAra kI chaturAI ko bhI ChoDakara he nAtha ! yaha dAsa Apake charaNoM meM prApta huA hai | Apako jo achChA lage so kariye || 20|| vadAmi satyaM puruShottamAhaM sanAthayiShyastha no janaM svam | tadA prasiddhA tava nAthatA sA.avashA.akR^itArthA bhavitA.aphalADhyA || 21|| he puruShottama ! mai satya kahatA hU.N \- yadi Apa apane janako sanAtha na kare.nge to ApakI prasiddha svAmitA vivasha hokara akR^itArtha tathA niShphala ho jAvegI || 21|| na mAdR^ishaM chetpavituM pravR^ittistadA tu te DiNDima eShakaH kaH | jagatsamagrasya shivAya nityaM prayatnavAn rAghava ityanalpaH || 22|| he prabho ! yadi mere jaiso ko pavitra karane ke liye ApakI pravR^itti nahIM hai to yaha ba.DA bhArI DiNDima kyoM baja rahA hai ki shrIrAghava samasta jagat ke kalyANa ke liye prayatnashIla hai.n || 22|| kathaM parIkShyA tvayi saMsthitA yA jagatpavitrI tava shaktireShA | na yAvadasminnaghini prayuktA kaShe hi sA kA~nchana shuddha tekShyA || 23|| jagat ko pavitra karanevAlI jo shakti Apa meM sthita hai usakI parIkShA taba taka kaise ho, jabataka ki use Apa mere jaise pApI meM prayukta na kareM | kyo.nki sone kI parIkShA to kasauTI para hI hotI hai || 23|| aghAnyanantAni mahAnti nAtha ! na chenmayi syuH kathamitthamArtaH | sthitastava dvAri samashrunetraH praphullarAjIvalochana syAm || 24|| he vikasitakamalasamAna netravAle prabho ! yadi mujhameM ba.De\- ba.De ananta pApa na hote to maiM isa prakAra Arta banakara, rotA huA Apake dvAra para kyoM kha.DA rahatA ? || 24|| vishvambharashchedasi vastutastvaM vishvAni pApAni mayA kR^itAni | vismR^itya vishvambhara mAM bharasva svanAmayAthArthyamatho bharasva || 25|| he vishvambhara ! yadi Apa vastuta: vishmbhara haiM to mere kiye hue samasta pApoM ko bhUlakara merA rakShaNa kariye aura apane nAma kI yathArthatA ko dhAraNa kIjiye || 25|| tvadIya saundarya mahApayodhau nimajjya chAtmAnamapAsya nAtha ! | tvayaikyamevaM bhajataH prabho me kadA prayAsyanti shubhAnyahAni || 26|| he nAtha ! Apake saundarya sAgara meM DUbakara, apane ko bhUlakara Apake sAtha aikya ko dhAraNa karate hue mere shubha divasa kaba vyatIta ho.nge ? || 26|| kadA tavaivA~Nghrisarojayugme vilApya vR^ittIrmanaso.akhilA me | jagachcha hitvA jagadeka deva layotsukhasvAsudhAM svadiShye || 27|| he bhagavan ! Apake hI charaNakamaloM meM apanI mAnasika vR^ittiyoM kA laya karake saMsAra ko tyAgakara saMsAra ke eka mAtra deva ! Apake sAtha sAyujya sukharUpa svAdu\-sudhA kA maiM kaba AsvAdana karU.NgA ? || 27|| mahAmunIndrairapi durlabhaM yadbhavatpadAbjaskhalitaM kadA tat | samutsuko nAtha rajo natena prachumbya mUrdhnA sukR^itI bhaveyam || 28|| he nAtha ! ba.De\-ba.De muniyoM ke liye bhI jo durlabha hai usa Apake charaNakamala se skhalita raja ko avanata mastaka se chUmakara maiM kaba kR^itArtha hoU.NgA || 28|| gajendramokShAya kR^itA tvarA yA prapannasantAna tu tAM nirIkShya | upAyahIno.atishayena dIno janaH prabho tvAM ! sharaNaM prapannaH || 29|| he prapannakalpataro ! gajendramokSha ke samaya jo shIghratA Apane kI thI use hI dekhakara anya upAyoM se hIna, atyanta dInajana maiM ApakI sharaNa meM prApta huA hU.N || 29|| pratyAdishadvAnugR^ihANa vA mAM jagannivAsAsi nira~Nkushastvam | tavaiva shobhA bhajatAM suvR^iddhi yathA tathA nAtha kuruShva shIghram || 30|| he jagannivAsa ! Apa chAhe merA tiraskAra kareM chAhe mere Upara anugraha kare.n | Apa svatantra hai.n | ApakI hI shobhA jaise ba.Dhe, he nAtha ! shIghra vaisA kare.n || 30|| idaM dhanushchaiSha sharo.asireSha prapannarakShAkaraNAya nityam | tvayA vibho sandhriyate sadaiva maduddhR^itau ko nu vilambahetuH ? || he vibho ! Apa prapanna kI rakShA ke liye hI dhanuSh, bANa aura khaDga sadA dhAraNa karate hai.n | taba he nAtha ! mere uddhAra meM vilamba kA kyA hetu hai ? || 31|| tavaiva nAmAmR^itasindhubinduM pibannaro naiva nipIDyate.atra | shrutaM mayaitatkimiti prabho tattavAshrito duHkhabharaM pravIkShe || 32|| he nAtha ! Apa ke nAmarUpa amR^itasindhu ke bindu kA bhI pAna karatA huA puruSha isa saMsAra meM pI.Dita nahI hotA, yaha maine sunA thA | taba he prabho ! yaha ApakA Ashraya lene vAlA maiM kyoM duHkhoM kA samUha dekha rahA hU.N || 32|| aye prabho chechCharaNAgataM mAM nirAshrito nissvamupAyashUnyam | upekShase tarhi jagatraye.api kathaM parIvAda udetu no te || 33|| he prabho ! yadi nirAshrita, nirdhana aura upAyashUnya tathA sharaNa meM Aye hue mere jaise jana kI Apa upekShA kare.nge to tInoM loko meM kyoM na ApakI apakIrti ho ? || 3|| tvameva vAtsalyarasaprapUrNA kR^ipAnidhe dInajanasya me.asi | AnandabhUmirjananI kathaM tvAM vihAya gachChAni nirAkR^ito.api || 34|| he kR^ipAnidhe ! mujha dIna jana kI vAtsalya rasa se pUrNa Ananda kI bhUmi, Apa hI mAtA haiM | ataH he nAtha ! Apa se tiraskR^ita hokara bhI Apako Cho.Dakara kaise jAU.N ? || 34|| pravAhayantaM nayanAmburAshi kathaM samuddhartumimaM janaM bhoH | udetu nAdyAvadhi tAvakInA matirna vA syAM viphalo hyadashruH || 35|| he prabho ! A.NkhoM se A.NsuoM ko bahAte hue isa jana ke uddhAra karane ke liye abhI taka ApakA vichAra kyoM nahI hotA hai ? kyA sachamucha rotA huA maiM niShphala hI to nahI rahU.NgA ? || 35|| jAnAmi no nAtha japaM tapo vA samAdhimudrAM na cha bhaktibhAvam | na dharmatattvaM na cha karmatattvaM tvaM hi bhavAbdherbhava bhavyanaurme || 36|| he nAtha ! maiM japa, tapa, samAdhi athavA bhaktibhAva tathA dharmatattva aura karmatattva Adi kuCha nahIM jAnatA hU.n | ataH isa saMsArasAgara ke liye Apa merI sundara naukA bana jAve.n || 36|| vrajanti kechittava dhAma yogatastathA cha bhaktyA vyabhichArashUnyayA | ahaM tu dIno vidadhAmi rAghava ! tvadIyanAmasmaraNAdhirohaNIm || 37|| he shrIrAghava ! koI to yoga ke dvArA Apake dhAma meM pahu.Nchate haiM aura koI avyabhichAriNI bhakti ke dvArA vahA.N prApta hote hai.n | parantu maiM dIna to vahA.N pahu.Nchane ke liye ApakA nAmasmaraNa rUpa sI.DhI banA rahA hU.N || 37|| athApi no tArayituM samIhase jighR^ikShayA kasyachanApi vastunaH | prasiddhanissvo vitarAmi kinnu te gR^ihANa tuchChaM hR^idayaM tadAtaram || 38|| kadAchit Apa mere pAsa se kisI vastu ke lene kI ichChA se mujhe pAra karane kI ichChA na karate hoM to he prabho ! maiM to saMsAra meM prasiddha nirdhana hU.N ! ataH maiM Apako kyA dU.n ? tathApi ichChA ho to isa mere tuchCha hR^idaya ko kirAye meM le le.n || 38|| sa daityasUnurvalataH kR^ishAnoH surakShitobhUddayayA yayA sA | kva chAdhunAgAd raghuvaMshanAtha ! krame mamAbhAgyahatasya hanta ? || 39|| he shrIraghuvaMshanAtha ! jalatI huI Aga meM se jisa dayA se Apane prahalAda kI rakShA kI thI, hanta ! vaha dayA mujha abhAge ke samaya kahA.N chalI gayI ? || 39|| guNaiH padaM te guNino labhante samarchayA vA tava rAghavendra | bhavAbdhibAdhAprasitAH paraM te kvamAdR^ishA bhAgyahatAH prayAntu || 40|| he shrIrAghavendra ! guNIjana Apake pada ko guNoM ke dvArA athavA to Apake pUjana ke dvArA prApta hote haiM, parantu saMsArasAgara ke duHkho meM pha.Nse hue mere jaise bhAgyahIna kahA.N jAve.n ? || 40|| apAra saMsAra viShAhidaMshasa.nmUrChitasya shrayato mR^itiM vA | shrIrAmanAmAkSharayugmamIDyaM mataH prashasto viShavaidya eva || 41|| he bhagavan ! apArasaMsArarUpa viShaile sarpa ke daMsha se mUrChita athavA maraNa ko prApta hote hue jana ke liye Apake nAma ke stutya do akShara hI prashasta viShavaidya hai || 41|| sAketapuryAM tava rAmachandra ! varaM kura~Ngo.atha khago mR^igo vA | plakShAdivR^ikSho.api varaM paraM no tvaddeshavishleShavato nR^ipatvam || 42 || he shrIrAmachandrajI ! ApakI sAketapurI meM khaga, mR^iga aura to kyA, plakSha Adi vR^ikSha hokara rahanA bhI achChA hai, parantu Apake desha se pR^ithak rahanevAle kI nR^ipatA bhI achChI nahIM hai || 42|| yadA yadA yatra kR^itAnusArAllabheya janmAni cha yAni yAni | tadA cha tatra tvayi teShu teShu santiShThatAM bhaktibharaH sadA me || 43|| he bhagavan ! svakarmoM ke anusAra jahA.N jo janma pAU.N vahAM usa janma meM sarvadA Apa meM merI atyanta bhakti banI rahe || 43|| na chAsti ki~nchitsukR^itaM kR^itaM me na bhaktisevA na cha bhaktasevA | nisargajA nAtha ! kR^ipaiva te.adya mamAvalambo.asti na ki~nchidanyat || 44|| he nAtha ! mai.nne koI uttama karma nahIM kiyA hai, bhakti bhI nahIM kI hai, tathA Apake bhaktoM kI sevA bhI nahIM kI hai | ataH nirhetukI ApakI kR^ipA hI kevala merA avalamba hai, anya kuCha nahI.n || 44|| kadApi soDhaM svajanasya duHkhaM tvayA na he bhaktashivaprayatna ! | na vedmi kiM kAraNamadya yanmAmupekShase dInatamaM tamoghna ! || 45|| svabhaktoM ke kalyANa karane ke prayatnavAle he prabho ! Apane kabhI bhI svajanoM ke duHkha ko nahIM sahana kiyA hai, parantu maiM nahIM jAnatA ki kyA kAraNa hai ? jo he tamoghna ! mujha atyanta dIna kI upekShA Apa kara rahe hai.n || 45|| parIkShase chettu nivedayAmi yat kiM nAtha dAsasya parIkShaNaM syAt | prachaNDarogArditamAnasasya tanau kShurakShepaNamIdR^ishaM kim ? || 46|| kadAchit Apa merI parIkShA karate hoM to he bhagavan ! maiM kahatA hU.N ki dAsa kI bhI kahIM parIkShA kI jAtI hai ? he nAtha ! bhaya~Nkara rogoM se vyathita puruSha ke sharIra meM kahIM ChurA mArA jAtA hai ? ApakI yaha parIkShA karanA, atyanta rogI ke sharIra meM ChurA bho.nkanA jaisA hI hai || 46|| mAtA pitA vA tanayA vineyAstanvanti sAhAyyami me na duHkhe etachChrutaM chApyanubhUtametatparaM tavaudAsyamatIva bAdhate || 47|| he nAtha ! yaha to mai.nne sunA hai ki duHkha meM mAtA, pitA, putra aura sevaka Adi sahAyatA nahIM karate | isakA anubhava bhI kiyA hai, parantu he nAtha ! ApakI udAsInatA mujhe atyanta pI.Dita kara rahI hai || 47|| kurvantu kAmaM bhavabandhabaddhA premAdhivIkShyaiva guNAMshcha kAMshchit | kintu tvadIye hR^idaye kathaM me mahAmaheshAsti guNekShaNechChA ? || 48|| he nAtha ! jo sAMsArika bandhanoM se ba.ndhe hue haiM, ve bhale hI kinhIM guNo ko dekhakara prema kareM, para.ntu he sarveshvara ! Apake hR^idaya meM mere guNoM ke dekhane kI ichChA kyoM huI hai ? || 48|| vittaM matirbhaktirudAravR^itte tiShThenmayi dvAri tavAdhivAsaH sevyeta kiM nAtha mayA sukhena dvArA tayaivAsya janasya mokShaH || 49|| yadi dhana, buddhi aura bhakti mujha meM hotI to he udAravR^ittivAle nAtha ! Apake dvAra para maiM kyoM nivAsa karatA ? dhana Adi ke dvArA hI sukhapUrvaka isa jana kA mokSha ho jAtA || 49|| yadi prabhutvaM raghunAtha te.api santiShThate bhaktaguNAnapekShya | tadA kathaM te bhavarogakhinnaH samAshrayetkopi padAravindam || 50|| he shrIraghunAtha ! yadi ApakI prabhutA bhI bhaktoM ke guNoM kI apekShA se hI hai to saMsArarUpa roga se duHkhita koI bhI Apake charaNakamala kA Ashraya kyA legA ? || 50|| vilokya ke.apIha padAravinde samullasantaM tava pArijAtam | tvAmAshrayante parameSha dAso dayAnidhe dInatayA prapannaH || 51|| he dayAnidhe ! kitane hI jana Apake charaNakamala meM kalpavR^ikSha ko dekhakara (lobha se) ApakA Ashraya lete haiM, para.nntu yaha dAsa to kevala dInatA ke kAraNa hI Apako prApta huA hai || 51|| shrIsvastikaM svastikaraM nirIkShya tvatpAdaka~nje tvayi bhAvapUrNaH | lobhAchcha kechit parameSha dAso dayAnidhe dInatayA prapannaH || 52|| he dayAnidhe ! kalyANa karane vAle svastika chihna ko Apake charaNakamala meM dekhakara lobha se hI kitane hI ApakI bhakti karate haiM, parantu yaha dAsa dInabhAva se hI Apake charaNoM meM prApta huA hai || 52|| ramAramaNa ! shrIkamalAmabhIpsuH prapadyate tvAmiha ko.api nAtha ! ayaM janaste tu padAravindarajobhilAShApahR^itastavAgre || 53|| he ramAramaNa ! kitane hI to lakShmI\-dhana kI ichChA se hI isa saMsAra meM Apako prApta hote haiM, parantu yaha jana to Apake charaNa\-kamala ke raja kI ichChA se mohita hokara Apake sammukha prApta huA hai || 53|| vR^ithaiva taM kalpataruM bibharShi na kalpase kalpayituM mahesha ! yadi prapannasya tavAghriyugmaM tanorvinAshaM bhavasAdhvasasya || 54|| he ramesha ! yadi Apa apane charaNoM meM prapanna puruSha ke saMsAra\-bhaya ke nAsha karane meM samartha nahIM haiM to vR^ithA hI kalpavR^ikSha ko kyoM dhAraNa karate hai.n ? || 54|| vardhiShNu pApopananta janasya duHkhaM nihantuM kShamatA na te chet | vR^ithA prayAsAya dayAnidhe kiM dvAbhyAM dhR^itAbhyAM nu dhanuH sharAbhyAm || 55|| he dayAnidhe | yadi Apa svajana ke ba.Dhane vAle pApoM se prApta duHkha ko naShTa karane kA sAmarthya nahIM rakhate haiM to vyartha meM parishrama mAtra ke lie ina dhanuSha aura bANoM ko dhAraNa karane se kyA lAbha hai ? || 55|| nirIkShya he dakShiNa ! dakShiNe te bhuje suvakraM dhanuretadevam | AshA vichAyyaiva na mu~nchatImaM janaM patedatra kadApi dR^iShTiH || 56|| he parama chatura bhagavan | Apake dakShiNa bhuja meM Te.Dhe\-bA.Nke isa dhanuSha ko dekhakara AshA, yaha vichAra kara hI mujha ko nahI Cho.DatI hai ki kadAchit kabhI idhara bhI dR^iShTi ho jAve | arthAt jaba itane Te.Dhe dhanuSha ko Apa uThAye rakhate haiM to mere jaise Te.Dhe Apako bhAra na ho.nge ? || 56|| tava praphullAmalapa~NkajAdhirasaprapAnabhramaraM mano bheM | shriyaH pate tvaM satataM kuruShva nAto.anyathAste mama kAchidichChA || 57|| he shrIpate ! Apa mere mana ko sadA apane vikasita sundara kamalacharaNa ke rasa kA pAna karanevAlA bhramara banAiye, isase anya merI kuCha bhI ichChA nahIM hai || 57|| prAjyaM surAjyaM na cha kAmaye.ahaM svarAjyamapyAkalaye tR^iNAni | tvatpAdapAthojarajaH kaNAya spR^ihA manasyagha mama sphurantu || 58|| he prabho ! maiM ba.DA bhArI sundara rAjya nahI chAhatA hU.N | svarga ke rAjya ko bhI mai tR^iNa samAna hI mAnatA hU.N | mere mana meM to kevala Apake charaNakamala ke raja kaNa kI sarvadA ichChA jAgatI rahe, yahI merI ichChA hai || 58|| jagatpate.ahaM jagadApadAbhirdurantadurbandhanabaddhachetAH kadA vibhukto nu vipadviyuktastvatpAdasAnnidhyamajastramIshe || 59|| he jagannAtha ! saMsAra kI apattiyoM ke duranta duShTa bandhana se ba.ndhe chittavAlA, nAnA vipattiyoM se ChUTakara, mukta hokara, nirantara Apa ke charaNakamala kI samIpatA ko maiM kaba sevana karU.ngA ? || 59|| vR^ithA kathA mAstu tavAnanAbja viniHsR^itA yA.abhayadA janebhyaH || ato durantAya janAya mahyaM prasAdadR^iShTiM vitarAshu nAtha ! || 60|| he nAtha ! Apake mukhakamala se nikalA huA svajanoM ko abhayaprada vachana vyartha na ho, isake liye mere jaise parama duHkhI jana para shIghra kR^ipAdR^iShTi kariye || 60|| na mAdR^ishaM chedvividhAghapu~nja niku~njamadhye viharantamaj~nam | karoShi pUtaM raghunandanAshu kiM pAvanatvaM tava pApinAM bhoH || 61|| he shrIraghunandana ! yadi nAnA prakAra ke pApa samUha ke ku~njoM meM vihAra karate hue mere jaise aj~na ko Apa shIghra pavitra nahIM karate haiM to Apa meM patita pAvanatA kyA hai ? || 61|| jAgra~njajagajjAlamahendrajAla vibhrAntabuddhi raghuvaMshanAtha | kare gR^ihANAshu dayAM vidhAya samuddhara prApaya dhAma naijam || 62|| he shrIraghuvaMshanAtha ! prastuta jagatjAlarUpa mahendrajAla se bhrAnta buddhi vAle mere hAtha ko shIghra paka.Diye | dayA karake merA uddhAra kIjiye aura apane dhAma meM le chaliye || 62|| tvatpAdaka~nja prasR^itAdhirasyarasaM pibantaM tu manodvirepham | mahAmahomohamata~Ngajo.ayaM prapIDayannAtha nivAraNIyaH || 63|| he nAtha ! Apake charaNakamala se nikale hue svAdiShTa rasa ko rasapAna karate hue mere manarUpa bhramara ko, mahA utsAhI moharUpa gaja pI.Dita kara rahA hai | ise dUra bhagAie || 63|| tavAptimArge vrajato janasya tavaiva mAyA paripanthitAyAH | padaM sametya bhramayatyajastraM janaM tatastAM kuru nAtha dUram || 64|| ApakI prApti ke mArga meM jAte hue janoM ko ApakI mAyA hI vairiNI banakara nirantara ghumAtI hai, ataH use dUra kariye || 64|| na mohamApto.asi kadApi tasmAttajjanyamIsheShadapIha duHkham | na vetsi, yo yanna cha vetti tasya kathaM mahattvaM sa budhoShi vettu || 65|| he Isha ! Apa kabhI bhI moha kI prApta nahIM hue haiM, ataH moha ke tho.De se bhI duHkha ko Apa nahIM jAnate | jo jise nahIM jAnatA hai vaha vidvAn ho to bhI usake mahattva ko kaise jAna sake ? || 65|| jagatpitR^itvaM tava devadeva jagatprasiddhaM jagatAM mahesha ! sa.npAlanAdeva tataH pR^ithaktvaM pR^ithakkariShyatyashaM tatastvAm || 66|| he devoM ke bhI deva ! jagat ke pAlana karane se hI jagat\-prasiddha Apa jagatpitA kahe jAte haiM | taba jagat ke pAlana kA pArthakya Apako jagatpitA ke pada se avashya pR^ithak karegA || 66|| bhavodbhavodbhItibharaprarUDha prachaNDachaNDAMshumayUkhataptaH | tvatpAda satpAdapamAshritosmi kathaM na rakShyastava tajjano.ayam || 67|| he bhagavan ! saMsAra ke bhayarUpa pracha.nDa sUrya kI kiraNoM se tape hue mai.nne Apake charaNarUpa sundara vR^ikSha kA Ashraya liyA hai, ataH yaha jana ApakA rakShya kyoM nahIM hai ? || 67|| AdhyAyatastvAM parihAya sarvamupekShitasyApi na me.asti j~nAniH | tvameva sarveShu janeShu tAvaddhAsyAspadaM saMvrajitAsi nUnam || 68|| he dInabandho ! saba kuCha Cho.Dakara kevala ApakA hI dhyAna karate hue tathApi upekShita merI to kuCha bhI hAni nahIM hai, parantu Apa hI sarvajanoM ke bIcha meM hAsyAspada bane.nge ! || 68|| guNAnupashrutya tavAntikaM me samAgatasyAtha nivartitasya | gatirbhavet kA nu paraM tvamAsyaM kathaM prabho darshayitAsi bhUShu || 69|| Apake guNoM ko sunakara Apake pAsa maiM AyA | aba maiM lauTa jAU.N to isameM merI kyA gati hogI ? para.ntu he nAtha ! Apa apane bhaktoM meM kaise mu.Nha dikhAye.nge ? || 69|| paraM kaThoraM hR^idayaM svabhaktaM raghUttamasyAsti nirAkariShNoH | evaM parIvAda vivarNajAlaM tataH kathaM rotsyasi vishvanAtha || 70|| svabhakta ko nirAkaraNa karanevAle shrIraghunAthajI kA hR^idaya bahuta kaThora hai, isa prakAra se nindAvachana ko he vishvanAtha ! Apa kaise nivR^itta kare.nge ? || 70|| sakR^itprapannAya janAya nityaM dadAmyabhIti nitarAmitIsha | vadantamArabhya na pAlanatvAd vachashchyutaM tvAM vada vishvaset kaH || 71 || eka bAra bhI jo koI merA prapanna hotA hai, maiM use sarvadA abhayadAna detA hU.N, isa prakAra se kahanevAle tathA merI rakShA na karane ke kAraNa apane vachana se chyuta hue ApakA he nAtha ! bhalA Apa hI kahiye, Aja se kauna vishvAsa karegA ? || 71|| yamaM vashIkR^itya padAravindaM sthitaM sadA saMsmaratashcha puMsaH | kA nAma lokeshvara tAvakasya prodetu bhItistu paretamartuH || 72|| yamarAja ko bhI apane vasha meM rakhane vAle Apake shrI\-charaNoM ko smaraNa karane vAle janako, he lokeshvara ! yamarAjakA kyA bhaya ho sakatA hai ? || 72|| nira~NkushaM me vicharanma naHtvaM dayAnidhe pAdasarojamadhye | sthitaM gR^ihItvA~Nkushamadya sadyo hitAya me nAtha vashIkuruShva || 73|| he dayAnidhe ! merA mana nira.nkusha hokara idhara\-udhara bhaTaka rahA hai | Apake charaNakamala meM jo a~Nkusha hai use lekara mere hita ke liye he nAtha ! mere mana ko vasha meM kara dIjiye || 73|| tvatpAdapAthojarathasthitaM taM vA~nChatyadaH sa~NkramituM mano me | ashvaM tato vyutkramaNaM vidhAtaH padena te tADaya dInabandho ! || 74|| he dInabandho ! Apake charaNa kamala meM jo ratha ke sAtha gho.DA ju.DA huA hai, merA mana usa gho.De ke vega ko atikramaNa karane kI ichChA kara rahA hai | ataH he nAtha aisA vyutkrama\-anuchita kArya karane vAle usa mere mana ko apane charaNa se tADana kIjiye || 74|| nAgaM prabho sandisha pAdaka~njasthitaM manomArutamadya me.asau | pibatvajastraM cha tato vimuktaH sukhaM prayANaM pathi te karomi || 75|| he prabho ! Apake charaNakamala meM jo nAga virAjamAna hai, use Aj~nA dIjiye ki vaha mere manarUpa vAyu ko pI jAve, jisase ki usa duShTa se ChUTakara Apake mArga meM sukhapUrvaka prayANa kara sakU.N || 75|| tvatpAdaka~njaM na naraH spR^ishechchet saMsthApitaH kiM charaNe naro.asau | tvaM chetkariShyasyatha pakShapAtaM nyAyaH kva neyo bhagavaMstvayA.asau || 76|| he bhagavan | kadAchit Apa yaha kaheM ki Apake bhI charaNoM ke sparsha karane kA manuShya adhikArI nahIM hai to batAiye ki apane charaNa meM usa nara ko kyoM baiThA rakhA hai ? prabho ! yadi Apa hI pakShapAta kare.nge to nyAya ko Apa kahA.N bheje.nge ? || 76|| ShaDeva me vairiNa ullasanti lasanti te nAtha pade.aShTa koNAH | pratyekamekaikamabhikShipethAH shivaM mama syAt tava koNapUrtiH || 77|| he nAtha ! mere to kAma, krodha, lobha, moha, mada aura mAtsarya kevala yaha ChaH hI shatru haiM aura Apake charaNakamala meM ATha koNa haiM | to he nAtha ! mere eka\-eka shatru ko eka\-eka kone meM DAla dIjiye na ! isase merA to kalyANa ho jAvegA aura Apake khAlI pa.De hue kone bhara jAve.nge || 77|| halaM tavA~Nghristhamaye mahesha kR^iShatvaghakShetramavopya nAtha | netrAshruvAbhistava bhaktibIjaM si~nchAmi mokShAkhyaphalaM yudetu || 78|| he mahesha ! Apa apane charaNakamala meM sthita hala ko mere pApa\-kShetra ko jItane dIjiye | juta jAne para usameM bhakti\-bIja bokara netrAshru jala se use maiM sI.nchU.NgA | usameM se mujhe mokShaphala milegA || 78|| saMsArasaMsArajalapravAhe patannimajjAmi raghupravIra | padasthitena svashareNa taM tvaM vishoShya pApApaha pAhi dAsam || 79|| atyanta vega se chalanevAle saMsAra jalake pravAha meM pa.DA huA maiM DUba rahA hU.N | he raghupravIra ! Apake charaNoM meM jo bANa haiM, usase jaise la~NkAgamana samaya meM samudra ko sukhAyA thA, vaise hI sukhAkara mujha dAsa kI rakShA kariye || 79|| na kAmaye.ahaM maNimaNDapaM te nivAsaheto raghuvaMshavIra | tatkevalaM tvachcharaNAravindaM prakAmaye sa~nchaladutpatAkam || 80|| he raghuvaMshavIra ! maiM apane nivAsa ke liye ApakA maNi\-maNDapa nahI chAhatA hU.N | maiM to kevala usa charaNakamala ko chAhatA hU.N jisameM cha~nchala lambI patAkA u.Da rahI hai || 80|| yadA yadA dhAvati nAtha te.ayaM dAsastvadarthaM tu kalistademam | ruNaddhi rundhyadya musalyamenamayogratastvachcharaNasthitena || 81|| he nAtha ! jaba\-jaba yaha ApakA dAsa Apake liye dau.DatA hai, taba\-taba vaha kali ise rokatA hai | he bhagavan ! yaha mUsala se mArane yogya hai aura Apake charaNa meM mUsala virAjamAna hai, ataH use lekara isa kali ko rokiye || 81|| tvatpAdaka~njasthitametadabjaM nirIkShya lolaM spR^ihayAlu jAtam | mano madIyaM raghunAtha ! tattvaM rantuM tadAj~nApaya dIrghakAlam || 82|| he shrIraghunAthajI ! Apake charaNakamala meM sthita kamala ko dekhakara cha~nchala merA mana lobhI bana gayA hai | ataH he prabho ! dIrghakAla taka khelane ke liye usa kamala ko ise de dIjiye || 82|| kArpaNyamitthaM vahase kimagha lokotpavitrIM sarayUM pade sve | saMsthApya nAlokayase cha pAdaM kathaM janeShvAsta iyAn prakopaH ? || 83|| he bhagavan ! Apa itane kR^ipaNa kyoM ho gaye hai.n ? jagata ko pavitra karanevAlI shrIsarayUjI ko charaNa meM rakha liyA hai aura bhaktoM ko unakA darshana bhI nahIM karane dete haiM | svajanoM ke Upara itanA adhika kopa kyoM hai ? || 83|| vakro vasatyatra vidhU ramesha ! vAme pade tasya cha sAhacharyyAt | vakratvametattava tatsvabhAve sa~NkrAntametadyadi tarhi chitram || 84|| he bhagavan ! Apake vAmacharaNa meM dvitIyA kA vakachandra rahatA hai | usake saMsarga meM yadi Apake usa madhura aura sarala svabhAvameM vakratA A gayI ho to ba.DA Ashcharya hai ? || 84|| sarvasahA pAdamupAsya deva ! vasundharA tiShTati tAvatApi | sarvasahatvaM sahase na chettvaM hatAstadA mAdR^isha eva nAtha || 85|| he deva ! saba kuCha sahana karanevAlI bhagavatI vasundharA Apake charaNa meM nivAsa karatI hai to bhI Apa sarvasaha nahIM hote haiM | mere jaise aparAdhiyoM ko nahIM sahate hai.n ? taba to he nAtha mere jaise dIna to mAre gaye ! || 85|| vINe pravINAsi nira~njanasya pAde sthitA ra~njayituM janAnAm | manAMsi tatkintvamapIha me.adya manaH prasAdAya na yatnashIlA || 86|| nira~njana bhagavAn ke charaNa meM rahanevAlI he vINe ! tuma bhaktajanoM ke chittoM ko ra.njana karane meM ba.DI pravINa ho | to bhalA tuma bhI Aja mujha jana ko prasanna karane ke liye yatna kyoM nahI karatI ho ? || 86|| krodhashcha kAmashcha madashcha lobho mohashcha mAtsaryamaye prabho.adya | sthitAH samAdAya chamUM raNAya kuryAM cha kinnAtha gadAnvitA~Nghre || 87|| he nAtha ! kAma, krodha, lobha, moha, mada aura mAtsarya ye saba Aja apanI senA lekara yuddha ke liye kha.De haiM | he charaNoM meM gadAvAle bhagavan ! kahiye kyA karU.n ? || 87|| saMsArahAlAhalamadya pItvA mriye jagannAtha na pAsi chettvam | kiM syAt tvadIyA~NghrisarojagenAmR^itena chette svajanA mR^itAH syu ? || 88|| he jagannAtha ! yadi Apa nahIM rakShA karate to maiM Aja saMsAra rUpI viSha ko pIkara maratA hU.N | parantu he prabho ! yadi Apake bhakta jana mara jAveM to Apake charaNoM meM rahe amR^ita kA kyA upayoga hogA ? || 88|| vaMshIvibhUShAmahitAbjapAda madR^iShTighaNTApathametya rAma ! vihAramAhAraya tena nityaM sukhaM dR^ishorme.atisukhaM tavApi || 89|| he vaMshI se shobhita charaNavAle prabho ! shrIrAma ! mere netrarUpa rAjamArga meM Akara vihAra kariye | isase mere netroM ko bhI sukha milegA aura Apako bhI || 89|| aho mayA yAni kR^itAnyaghAni na tAni sammAnti mayi prabho.adya | saMsthApanArthaM mama nAtha teShAM ghaTaM padasthaM kR^ipayA pradehi || 90|| he bhagavan ! mai.nne jitane pApa kiye haiM vaha aba mujha meM samAte nahIM hai | ataH Apake charaNa meM jo ghaTa hai use unhe rakhane ke liye kR^ipayA dIjiye || 90|| athApi sandhekShi na tAnyaghAni mAsyanti tatreti tadA dayAtaH | kuNDaM pradehi svapadAbjasaMsthaM hoShyAmi tatraiva samAni tAni || 11|| kadAchit Apako yaha sandeha ho ki mere pApa usa ghaTa meM bhI nahIM samAve.nge to he mahArAja ! apane charaNastha kuNDa ko de dIjiye | usI meM maiM saba pApoM kA homa kara dU.NgA || 91|| tvatpAdamUlaM samupetya nAtha ! sIdAmi chedAdisha dInabandho ! | vrajAni kutrAsharaNaH sharaNya ! kiyadviShIdAmi viShaNNachetAH || 92|| he dInabandho ! Apake charaNoM meM bhI Akara yadi maiM duHkhI hotA hU.N to he sharaNya ! Apa batAiye ki asharaNa maiM kahA jAU.N? duHkhita chittavAlA kaba taka duHkhI hotA rahU.N ? || 92|| kR^ipAM kR^ipAnAtha tathA vidhehi kShaNArdhamapyastu mano yathA me | na tvatpadAbjasmaraNaM vinA na tvadIyanAmasmaraNaM vinA vA || 93|| he kR^ipAnAtha ! aisI kR^ipA kariye ki merA mana AdhA kShaNa bhI Apake charaNa aura nAmake smaraNa binA na rahe || 93|| vilokya doShNorbahu niShThuratvaM tAvAshu muktvA raghuvIrapAdau ! prapannarakShAparibaddhabuddhI yuvAM shraye rakShatamAshu dAsam || 94|| he shrIrAmajI ke yugalacharaNa ! maiM bhagavAn ke hAthoM kI niShThuratA dekhakara, unheM Cho.Dakara, prapannajanoM kI rakShA karane vAle ApakA hI Ashraya letA hU.N | isa dAsa kI shIghra rakShA kare.n || 94|| he rAma ! bAhU mama rakShaNArthamutthApayervA na cha vA parantu | charaNAmbhojasyarajaH pradAne shramo.asmi ko nAma kR^ipAnidhAna || 95|| he shrIrAmajI ! merI rakShA ke liye apanA bAhu Apa uThAveM yA na uThAveM parantu he kR^ipAnidhAna ! apane charaNakamala ke raja dene meM Apako kyA shrama hotA hai ? || 95|| tvaM dInabandhustvayamasti dInaH kR^ipAparastvaM dayanIya eShaH | tvaM rakShakashchaiSha tavAsti rakShyaH kastadvilambe jagadIsha ! hetuH || he jagadIsha ! Apa dInabandhu haiM aura maiM dIna hU.N | Apa kR^ipAlu haiM aura maiM kR^ipA kA pAtra hU.N | Apa rakShaka haiM aura maiM rakShya hUM, taba vilamba kA kyA hetu hai ?||96|| he rAmahastau shrR^iNutaM vacho me yuvAM tu dhatthaH sasharaM hi chApam | pAdau tu lakShmImatha pArijAtaM sudarshanaM sheShasharAmbaraM cha || 97|| tato.abhimAnI yuvayoH subAhU nityaM cha vAmeva shivAya bhUyAt | prayojanaM me tu paraM padAbhyAM kadApyapekShyo na bhavAmi tAbhyAm || 98|| he shrIrAmajI ke dono bAhu ! merI bAta suniye ! Apa to kevala dhanuSha aura bANa dhAraNa karate haiM aura charaNa to lakShmI, kalpavR^ikSha, sheSha, shara, ambara Adi aneka uttama vastuoM ko dhAraNa karate hai.n || 97|| ataH he bAhu ! ApakA yaha abhimAna Apake hI kalyANa ke liye ho | mujhe ApakI AvashyakatA nahI hai | mujhe to kevala bhagavAn ke charaNoM se prayojana hai aura ve merI upekShA na kare.nge || 98|| kR^ito vahethe nu vR^ithAbhimAnaM kadApi ka~nchinna tArayitvA | anantapArAnadhamAn kShaNena maunaM samuddhArya pado jayetAm || 99|| he shrIrAmabAhu ! kabhI kisI ko bhI tAre binA itanA vyartha kA abhimAna Apa kyoM dhAraNa karate hai.n ? jaya ho una charaNoM kA, jinhone ananta adhamajanoM ko kShaNa bhara meM pAra kara diyA to bhI mauna beThe hai.n || 99|| bhaktIrupAlambhagiro nishamya kShaNaM vihasyaiva bhayAnuvR^ittim | apAhara~nchChrIharireSha hastasamudrayA sa~nchayatAdajastram || 100|| bhakta ke isa prakAra ke upAlambha ke vachano ko sunakara haMsakara, bhaya ke Agamana ko hastamudrA se dUra karate hue bhagavAn shrI rAmajI sarvadA vijayI rahe.n || 100|| stotraM pavitraM raghupu~Ngavasya premNA.asakR^idvApi sakR^itpaThedyaH saddhAma dhAmAdhigataH sa tasya punarna saMsArapathaM prayAti || 101|| isa pavitra strota ko yadi koI eka bAra bhI prema se pa.Dha legA to vaha paramapavitra tejavAle bhagavaddhAma meM prApta hokara punaH saMsAra meM na AyegA || 101|| || iti shrI paramahaMsaparivrAjaka jagadaguru rAmAnandAchAryaiH svAmi shrIbhagavadAchArya mahArAjaiH 1984 tame vikramasamvatsare praNItaH prapannakalpadrumaH samAptaH || ## Encoded and proofread by Mrityunjay Pandey \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}