रामकृष्णस्तुतिः ४
(* शार्दूलविक्रीडितं वृत्तं)
कौसल्यासुत देवकीसुत यशोदापुत्र गोगोपिका-
सूनो (१) पृश्नितनूजनेऽदितिविकुण्ठाजानसूयात्मज ।
रोहिण्यात्मज देवहूतितनय श्रीरेणुकानन्दन
ब्रह्माद्युद्भवमूल निस्तुल गुणैकालङ्कृते ! पाहि माम् ॥ १॥
कालिन्दीतटकेलिलोल कलनालास्यैकबद्धादर
क्रीडानिर्जितकालियस्मय महादावानलप्राशन ।
कृष्ण क्लेशविनाशनाखिलकलाकौतूहलालङ्कृत
क्रूरातिसमूहकाल करुणावारान्निधे! पाहि माम् ॥ २॥
कस्तूरीतिलकाभिराम कलिताकालाम्बुदारमच्छवे
कुञ्जारण्यविलासकोकिल कलालापैकलुब्धश्रुते ।
कर्णालम्बिविलोलकुण्डल करेवेणो गलेकौस्तुभ
भ्राजस्काञ्चनकान्तिचैल शिखिपिच्छोत्तसम्भृत् ! पाहि माम ॥ ३॥
साङ्गालङ्कृतबाहुदण्ड खगमेशस्यन्दन ख्यातिभृ-
(२) त्स्वर्वीभूत कृतप्रसाद खलखद्योतप्रदीपायित ।
खेदानाप्त सरासुरान्तक (३) खरेषुस्तोमतूणीरभृ-
त्खेलत्खेचरखञ्जरीटनयनागीतोन्नते! पाहि माम् ॥ ४॥
गोधीगोचर दूरगूढगरिमन्गीतामृताम्भोनिधे
गोपीगोरसभुग्गुहागत गृहस्थश्रेष्ठ गुप्ताशय ।
गीष्पत्युत्तम गुर्वनुग्रहगृहीतागाधकीलातनो
गुणज्ञानगभीरतत्व (४)गगनग्रस्तायते! पाहि माम् ॥ ५॥
गोविन्दाच्युत गोपबालक (५)गिरां दूरेस्य गोपीपते
गङ्गातात गजेन्द्रतारक गदापाणे गदाग्रेभव ।
गोसंरक्षक गेयसद्गुणतते गोवर्धनोधारक
ग्रैवेयीकृतगुञ्ज गोकुलवधूलीलागुरो! पाहि माम् ॥ ६॥
गङ्गाभृद्गिरिभृद्गदाभृदरिभृत्पाथोजभूस्कम्बुभृ(६)
च्छ्रीभृत्कौस्तुभभृन्महीभृदसिभृत्तूणीरभृच्छार्ङ्गभृत् ।
गुञ्जाभूच्छिखिपिच्छभृत्तुलसिकाभृद्वंशभृद्वेत्रभृ-
(७)च्छ्रीरभृत्कम्बलभृन्मनुष्यतनुभृच्छ्रीवत्सभृत्पाहि माम् ॥ ७॥
चक्रिंश्चित्तचकोर चन्द्र चतुरास्यादे चतुर्वेदवित्
चातुर्याकर चारुचित्रचरितानिर्वाच्यवाचस्पते ।
चेतश्चोर चिरन्तनाचल चमत्काराञ्चिताचञ्चला
चाराप्रच्युत चिन्तकाखिलजगच्चितामणे! पाहि माम् ॥ ८॥
ज्योतिर्जीवनकृत् जनार्दन जगज्जीवातुकृजाह्नवी-
जन्मक्षेत्र जरादिवर्जित जयैकाधार जीवाश्रय ।
ज्याजाने जगदीश्वर व्रवधूजाराऽज जन्याजित
ज्याघाताङ्कितरम्यदोर्जलधिजामातः प्रभो! पाहि माम् ॥ ९॥
तीर्थाधीश तपस्विमुख्य तपन त्रैय्यात्मक त्राणकृ-
त्तत्वज्ञानद तारक त्रिभुवनस्थायिन् तमालद्युते ।
ताराचक्रगत त्रिविष्टपगुरो तेजोनिधे तूर्णग
(८)त्र्यक्षेषोऽतनुतापशामक(९) तुरङ्गास्य प्रभो! पाहि माम् ॥ १०॥
दैत्यारे दलिताघ दानवरिपो दामोदर द्रौपदी
दुःखारण्यदवादिदेव दमितादान्तावदातादृत ।
दूरास्तोदय दीर्घदर्शन दयासिन्धोऽतिदेवद्रुमो-
दार द्राद्गितदासदैन्य(१०) दरभृ दिव्यद्यु ! पाहि माम् ॥ ११॥
दूर्वाश्यामल दासदूत दुरितास्पृष्ट द्युमन्देवकी-
दायाद युसदां पते द्विजपते दर्वीकिरारिध्वज ।
दत्तात्रेय दिगन्तविश्रुत दृशां दुर्लक्ष्य दीनावनो-
द्युक्तादीनवदावदाव(११) दयितानादिस्मृते! पाहि माम् ॥ १२॥
दोषज्ञ द्रविणप्रद प्रथमजाऽभिज्ञ क्रियाज्ञ क्रतो
वैकुण्ठाधिपते दृढव्रत जितक्रोध प्रतीपान्तक ।
कैवल्यैश्वर देव केशव हृषीकेशाऽक्षराऽधोक्षज
द्वारावत्यधिराज रुक्मिमदजिस्सौभान्तकृत्(१२) ! पाहि माम् ॥ १३॥
धर्माध्वावन धन्य धीर धरणीध्राधार धीप्रेरक
ध्येयध्याननिविष्ट धार्मिक धुतानेकाघ काल ध्रुव ।
धानामुष्टिसुतुष्ट धेनुचरणप्रोद्धूतधुलीमिल-
त्धाराधूसर धीमतां धन धृताऽजीर्यत्धृते! पाहि माम् ॥ १४॥
नित्यानन्द निसर्गनिर्मल निधे नागेन्द्र नारायण
न्यासीशान नवीननीतिनिपुण न्यग्रोध (१३)नासीरभृत् ।
नानारूप निरीह नाथ नृहरे निर्माय नाकेश्वर
न्यायात्मन्नृपते नमस्कृतिगते नानानुते ! पाहि माम् ॥ १५॥
नन्दाङ्गग्रसनोत्सुकाजगरभिद्युग्मार्जुनोन्मूलन
द्रव्येशानुग शङ्खचूडदमनारिष्टप्रलम्बान्तकृत् ।
केशिद्वेषण धेनुकान्तक तृणावर्तघ्न विघ्नापह
स्वीयानन्दकरावतार खलजिद्राधापते! पाहि माम् ॥ १६॥
पद्मावल्लभ पद्मनाथ परमप्रख्यात पायोधर-
प्रख्य प्राज्ञ परात्पर प्रशमितापारप्रपन्नापद ।
पृथ्वीपालक पापिपावन पुरारातिप्रमोदास्पद
प्रेष्ठ प्रेमल पार्थसूत पुरुजित्पूर्णद्युते ! पाहि माम् ॥ १७॥
पारावारग पापपर्वतपवे पर्जन्यकृत्पूतना-
प्राणप्राशन पद्मसम्भवपितः प्रेक्षावतां पूर्वज ।
पुण्याख्यान पुराणपूरुष पदानम्रापदुद्धारकृ-
त्पूताख्य प्रणवापराजित विपत्पाथस्तरे! पाहि माम् ॥ १८॥
प्रद्युम्न प्रथितप्रभाव पिशिताशघ्न प्रजापालक
प्रह्मप्रेप्सितकृत्प्रसादसुमुख प्रांशोऽपवर्गप्रद ।
प्रीत प्रीतिकर प्रयागसदन प्राणिप्रयासापह
प्रज्ञानाकलित प्रपञ्चरहित प्राचां पते! पाहि माम् ॥ १९॥
ब्रहाश्चर्य बुधेन्द्र बुद्धिद बलिन्बुद्धाख्य बुद्धाखिल
ब्रह्मन्ब्राह्मण बाणबाहुदलन ब्रह्मण्य देवाब्जदृक् ।
बीभत्सुप्रिय बालकृष्ण बलभिद्ध्न्धो बकारे बकी
क्ष्वेडस्तन्यनिबद्धतृष्ण बलिभूयाञ्चावटो! पाहि माम् ॥ २०॥
बद्धोन्मोचनकृद्धिभीषणसख ब्रह्मद्विदुत्सादन
ब्रह्मास्त्रानलदग्धशात्रव बृहत्कीर्ते बलैकार्णव ।
बाणव्रातनिकृत्तराक्षसचमूतुङ्गोस्पतन्मस्तक-
व्यूहाच्छादितबिम्बभास्कर कृतानेकस्तुते ! पाहि माम् ॥ २१॥
भौमास्वन्तक भीष्मसंस्तुत भुजङ्गेन्द्राभबाहोऽभव
भ्राजिष्णोऽभयदासदक्ष भरतभ्रातर्भृशोदाहृत ।
भूषाभूषण भूतिभासुर भिषग्भैषज्यकृत् भारभृत्
भैष्मीभर्तरिभारिविक्रमगते भृत्यार्तिभित्! पाहि माम् ॥ २२॥
भक्ताभीप्सितभद्रभव्यचरिताम्भोधेऽभिरामाकृते
भूमन् भीहर भूभरापह भवभ्रान्तिघ्न भूतिप्रद ।
भावायत्त भजञ्जनाप्त भगवन्मास्वत्परार्ध्यप्रभ
भ्रूसङ्केतवशानुवर्तिजगदुद्भूतिक्षते ! पाहि माम् ॥ २३॥
मेघश्याम मनोज्ञ मन्मथखने मानाय मीनाकृते
मायाधीश्वर मानमानमधुभिन्मायिम्मुरद्वेषण ।
मूर्तानन्द महेश माधव मुने मात्सर्यमोहातिग
म्लायत्सज्जनसस्यपूर्णकरुणावृष्टे महन् ! पाहि माम् ॥ २४॥
मार्कण्डेयगुरो मृडार्चितमहाशक्ते मनोमन्त्रकृत्
मङ्गल्याभिध मञ्जुरूप मघवन्मार्तण्ड मृत्युजय ।
मुक्तालङ्कृत मुक्तपूजित मनोवा क्कायकर्मा तिग
म्लेच्छोत्सादन मुक्त मुक्तिद महोराशे मधो! पाहि माम् ॥ २५॥
यज्ञाधीश यशोधने यदुपते योगेश योगीश्वर
ध्येयाङ्घ्रिद्वय य त्नलभ्य यमिहृद्विश्राम यत्युत्तम ।
यातायातविरामकारण यमाद्यष्टाङ्गयोगस्थिते
यज्वन् यज्ञशरीर यज्ञफलभुग्यज्ञान्तकृत्! पाहि माम् ॥ २६॥
रोलम्बालक(१४) रोहिताक्ष रणजित् रागिन् रसज्ञर्धिकृत्
रत्नाधीश्वर रेणुकेय रिपुभिद्राजीवपत्रेक्षण ।
रक्षादक्षिण रैवताहितरते रोगघ्न रौद्राकृते
रुद्राराधितपादपल्लव रमारङ्ग प्रभो! पाहि माम् ॥ २७॥
श्रीमद्राघव रामभद्र रमणीयोदारकीर्ते रवे
राजाभिष्टुत राजराज रघुवंशोतंस रक्षोंऽतक ।
रामारञ्जन राम रावणरिपो रात्रिञ्चरत्रासकृत्
रोचिष्णो रघुवीर रखरचिताकल्प प्रभो! पाहि माम् ॥ २८॥
लावण्याकर लोभनीयललितव्याहार लक्ष्मीपते!
लीलामानुष लक्ष्मणाग्रज लयोत्पत्तिस्थितिप्रेक्षक ।
लोभानास्पद लोकलोचन लसल्लक्ष्मन् कलामाबुधे
लङ्केशान्तक लेखमोचनयशोलोल प्रभो! पाहि माम् ॥ २९॥
वेदोत्धारक वेदवेद्य विषयव्यावृत्त विद्यानिधे
विश्वव्यापक वेणुवादनपटो विद्युल्लताभाम्बर ।
विष्णो वामन वासुदेव विनतावंशावतंसध्वज
व्यालाधीश्वरतल्प वासववरव्यूह व्रतिन् ! पाहि माम् ॥ ३०॥
वीर्योदारविराजमानविरते वावदान व्रजा
लङ्कार व्यसनघ्र वारिरुहभृत् विद्वद्य विश्वम्भर ।
विश्वास्य व्यपकारवित्तम वराहाकार विश्वम्भरो-
द्धारोदार विशिष्ट विश्ववरद व्योमावधे! पाहि माम् ॥ ३१॥
वालिध्वंसन (१५)वार्धिबन्धन वसिष्ठाप्तात्मदृक् विश्वदृक
विश्वामित्रमखावन व्रतिपते वैदेहकन्यापते ।
विख्याताद्भुतलील वाडववधूव्रीडाव्यथावारण-
व्यापाराङ्घ्रिरजस्क वारितविपन्नाधे विधे! पाहि माम् ॥ ३२॥
शौरे शाश्वत शुद्ध शोभन शतानन्द श्रितानन्दकृत्
शर्व श्राव्यगुण श्रमापह शरण्याङ्घ्रे शुभोत्पादक ।
शोचिष्केश शताह्न शोकशमन श्रेयस्तते शापहृत्
शम्भो शङ्कर शर्वरीकरशरच्चन्द्रास्य भो पाहि माम् ॥ ३३॥
शूराग्रेसर शान्त शान्तिद शमिन् शोभाकर श्रीकर
श्रीकान्त श्रुतिशेवधे श्रुतिशतान्तःशंसित श्रीपते ।
श्यामाङ्ग श्वसनस्वरूप शरणप्राप्तावनैकाहत
श्रीजाने शिशुपालशातन शिव श्रीश्रीनिधे! पाहि माम् ॥ ३४॥
शीलालङ्कृत शेषतल्पशयन श्रदालुसंशीलित
श्वेतद्वीपपदस्थिते शतधृते शम्पाशताभांशुक ।
शर्माप्ते शिपिविष्ट शत्रुशमन श्रेष्ठश्रुते शारदा-
शब्दागोचर शक्तिशंसन शुचे शास्त्रारणे! पाहि माम् ॥ ३५॥
शब्दब्रह्मशरीर शास्त्रकुशल श्लाघार्ह सच्छेखर
श्लोक्य श्लक्ष्ण शिखीन्द्रपिच्छमुकुट श्यामासमालिङ्गित ।
शश्वच्छोभित शर्मकृत् शतमख श्राद्धेश शुत्धागम
श्रीवत्साञ्चितवत्स शारदाशशिच्छत्र प्रभो! पाहि माम् ॥ ३६॥
सूक्ष्म स्वच्छ सुधांशुसुन्दर सुदृक् सर्वज्ञ सर्वेश्वर
स्रष्टः साधुसहाय सम्मनसख स्वाधीन सत्यप्रिय ।
सत्यावल्लभ सत्यसङ्गर सुभद्रासोदर स्वङ्गद
स्रग्विन्सामग (१६) सरिहेस्यनुजने सन् सस्कृते ! पाहि माम् ॥ ३७॥
सुत्रामानुज सात्वतर्षभ सहस्राक्षाङ्घ्रिदोर्मस्तक
स्वर्भूसिद्धसमूहसेव्य सुभग स्वङ्ग स्वतस्सम्भव ।
सर्वाध्यक्ष सुजात सित्धिद सुहृत्संसारसन्तारण
स्वामिन्सारसनेत्र सात्त्विक सुखस्तोमारण ! पाहि माम् ॥ ३८॥
सत्यज्ञाननिधे कलाकुलनिधे कारुण्यवारान्निधे
शब्दब्रह्मनिधे यशोमृतनिधे विश्वष्टलीलानिधे ।
मानारस्मानिधे जगप्रयनिध लावण्यपाथोनिधे
कल्याणैकनिधे महागुणनिधे तेजोनिधे ! पाहि माम् ॥ ३९॥
हर्यक्षानन होमनिष्ठ हुतभुग्धोतर्हविर्भोजन
होमन्टेपितकाल हंस हितकृद्धेलाजितद्वेषण ।
हारालङ्कृत हेमभूषण हताराते हराराधक
हादिन्याभ धनुर्लताधर हरे हर्षावुधे ! पाहि माम् ॥ ४०॥
क्षेत्रज्ञ क्षमिणांवर क्षितिभरक्षत्रापह क्षोभण
क्षुत्तृष्णादिविकारपट्करहित क्ष्मानिर्जरैकप्रिय ।
क्षत्तृप्रेमपद क्षताहितमद क्षेमालय क्षौद्रवाक्
क्षेत्रेश क्षणदाचरेशदमन क्षोणीपते ! पाहि माम् ॥ ४१॥
क्षीराम्भोनिधिमन्दिर क्षणकर क्षान्तापराध क्षम
क्षाम क्षीणविवर्धन क्षपितरुक्क्षुण्णासुरानीकप ।
क्ष्वेडग्रीवनुत क्षुमासुमनिभ क्षुब्धाब्धिफेनस्मित
क्षिप्रोत्धार करोहित क्षरपर क्षेत्रस्थिते ! पाहि माम् ॥ ४२॥
छिन्नानेकभवोत्सवासनगुण च्छन्दानुगेज्छावश
छद्मद्यूतहताप्तसम्पदवनीपालासुरच्छेदक ।
छत्रीभूतफणीन्द्रवारितघनासारच्छलानाकुल
छन्दोभिष्टुतपादपङ्कजरजःस्वच्छच्छवे! पाहि माम् ॥ ४३॥
सत्त्वाढ्यप्रकृते परास्तनिकृते निर्दोषमोदाकृते
सर्वत्रोपकृते विगीतविकृते लब्धात्मवित्सस्कृते ।
नित्यानन्तधृते दयालयमतेऽन्वर्थापबाधस्तुते
भक्तस्वर्व्रतते क्षताहिततते लक्ष्मीपते ! पाहि माम् ॥ ४४॥
विद्वद्वृन्न्दपते तपोनिधिपते तत्वज्ञगोष्ठीपते
पुण्यारण्यपते बहुप्रदपते सद्वीरसेनापते ।
योगाभ्यासिपते क्षमाधनपते विष्वग्दयावत्पते
दीनानाथपते जगत्रयपते सीतापते ! पाहि माम् ॥ ४५॥
वाणीनाथगुरो सनन्दनगुरो सद्भक्तसंसद्गुरो
प्रादादिगुरो विभीषणगुरो सुग्रोवसेनागुरो ।
गीर्वाणर्षिगुरो पराशरशुकव्यासांवरीषोद्धव-
व्याधाक्रूरकिरीटिदाल्भ्यजनक श्रीसद्गुरो! पाहि माम् ॥ ४६॥
भक्ताब्जद्युमणे महीपतिमणे शस्त्रज्ञचूडामणे
भास्वद्वंशमणे सुलक्षणमणे शास्त्रज्ञसंसन्मणे ।
वैराग्याढ्यमणे सुरद्रुममणे देवर्षिभूषामणे
पुण्यश्लोकमणे पुरातनमणे चिन्तामणे! पाहि माम् ॥ ४७॥
अक्रूरेक्षितदिव्यरूप रजकव्यापादन स्वेष्टकृत्
कुब्जारूपद पुण्यदर्शन जगन्नेत्रोत्सवैकाकर ।
मालाकारकृतप्रसाद कुशलालङ्कार रामानुज
ध्वस्तेष्वास हतद्विपेन्द्र रदभृच्चाणूरभित् ! पाहि माम् ॥ ४८॥
मत्तेभोद्भटमल्लमर्दन महावीर प्रजारञ्जन
स्वायत्तोग्रपराक्रमातरुचे कंसासुविध्वंसन ।
सद्बन्न्धो वसुदेवबन्धहरण स्वीयेच्छितापूरण
श्रीसान्दीपनि शिष्य कालयवनाराते प्रभो! पाहि माम् ॥ ४९॥
कौन्तेयप्रतिपालनोत्सुक जरासन्धाभियाते (१७)नृगो-
द्धर्तः पौण्ड्रकमूर्धकर्तन सुधन्वघ्नक्षराजार्चित ।
भामेच्छावशपारिजातहरण प्रत्यूह कृद्वज्रभृ-
द्दर्पघ्नाजित सन्मयूरकरुणाम्भोद प्रभो ! पाहि (१८)माम् ॥ ५०॥
इति श्रीरामनन्दनमयूरेश्वरकृता रामकृष्णस्तुतिः समाप्ता ।
टिप्पणि
* यद्यपि कविलिखितायां मातृकायां ``रामकृष्णस्तुति, पत्रे २।'' इति लिखितं वर्तते तथापि काव्यसङ्ग्रहमुद्रिते पुस्तके दृश्यमानं ``हरिसम्बोधनस्तोत्रम्'' इत्येवान्वर्थ नामास्य भासते ।
१। देवकीतनय ।
२। हस्तदोषः-वर्वी । खवीम्भूत वामन ।
३। सराणामिषूणां स्तोमो यत्र तादृशं तूणीरं विभीर्तीति तत्सम्बुद्धैः ।
४। गगनग्रस्ता आयतिर्विस्तारो यस्य ।
५। गिरां वाचां दूरेत्यो दूरेभवोऽविषय इति यावत् ।
६। अरि चक्रं तद्विभतीति ।
७। शिचं शिक्यं विभतीति तादृक् ।
८। त्र्वक्षस्यम्बकः इपुर्वाणो यस्य ।
९। ``क'' इत्यपेक्षितमपि प्रमादादलिखितम् ।
१०। दितं खण्डितं दासानां दैन्यं येन सः ।
११। आदीनवा दोषास्तेषां दावो वनं तस्य दावो वहिः ।
१२। सौभः शाल्वः ।
१३। नासीरं सेनामुखम् ।
१४। रोलम्बा भ्रमरास्तत्सदृशा अलका यस्य ।
१५। वाधिः समुद्रः ।
१६। सीरहेतिबलभद्रः ।
१७। हस्तदोषः-नृगोधर्तः ।
१८। अत्र समाप्तिद्योतकः कविकाव्यनामाद्युल्लेखो न वर्तते ।
Proofread by Rajesh Thyagarajan