% Text title : Ishopanishadbhashyam % File name : ishabhashyaGM.itx % Category : upanishhat, gaNapati-muni % Location : doc\_upanishhat % Author : Vasishtha Ganapati Muni % Proofread by : Sunder Hattangadi sunderh at hotmail.com % Latest update : July 21, 2013 % Send corrections to : Sanskrit@cheerful.com % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Ishopanishadbhashya - Ganapati Muni ..}## \itxtitle{.. IshopaniShadbhAShyam ..}##\endtitles ## atha vAjasaneyinAM saMhitopaniShadaM vyAkhyAsyAmaH | AUM IshAvAsyamidaM sarvaM yat kiM cha jagatyAM jagat | tena tyaktena bhu~njIthA mA gR^idhaH kasyasviddhanam || 1|| jagatyAM prapa~nche yat kiM cha jagat gatimat prANavaditi yAvat | tadidaM sarvaM IshA sarvashaktena paramAtmanA vAsyamAchChAdyam vyApyamityarthaH | tena jagadaMshena tyaktena parityaktena aviShayIkR^iteneti yAvat | bhu~njIthAH anubhava Ishvaramiti sheShaH | ghaTe kambugrIvavatvAdervikArAMshasya parityAgena mR^idanubhavavat jagatyAM nAmarUpAdivikArAMshaparityAgena kAraNabhUta\- sadanubhavaH sidhyatIti tAtparyam | evamanayA tripAdyA j~nAnayoga uktH | uttarayA pa~nchapAdyA karmayogamAha mA gR^idho mA kAmaM kR^ithAH | dhanaM kasyasvinna kasyachidityarthaH | kurvanneveha karmANi jijIviShechChata.N samAH | evaM tvayi nAnyatheto.asti na karma lipyate nare || 2|| iha loke karmANi vihitAni kurvanneva shataM samAshchiraM jijIviShet jIvitumichChet | shAshvatamevAtra (jIvitaM) vivakShitaM karmayogaphala\- bhUtam | evaM tvayi nare karma na lipyate sa~NgAya na bhavati | ito mArgAdanyathA nAsti | niShkAmavihitakarmAcharaNAdanyo mArgo nAsti karmalepAbhAvAyetyarthaH | asuryA nAma te lokA andhena tamasAvR^itAH | tA.Nste pretyAbhigachChanti ye ke chAtmahano janAH || 3|| andhena tamasA vR^itAH j~nAnashaktipravilayanAt | asUn prANAn rAntyapaharantyapagatapraj~nAn kurvantIti praj~nAparipanthino bhAvAH asurA uchyante | taddhitatvAdasuryA nAma te.asmaddR^iShTiparokShAH lokAH santIti sheShaH | ye ke chAtmahanaH prakaraNAdAtmaj~nAnashUnyatvAt karmalepatvAchcha hetubhyAM sharIrAdvij~nAnamayasya pR^ithakkaraNAbhAvAdantakAle Atmano hantAraH praj~nAparichyuteH sthAvarasAmyamitA ityarthaH | te tAn pUrvoktAnasuryA.nllokAn pretyAbhigachChanti | mUrChitasya yAdR^isho lokastAdR^ishA eShAM lokA iti vij~nAyate | j~nAnayogItvihaivAtmAnamanubhavati | karmayogi tvaliptatvAd antataH prApnotyamR^itatvam | aparastvAtmahAjugupsitagatirbhavatIti paryavasannaM tAtparyam | anejadekaM manaso javIyo nainaddevA ApnuvanpUrvamarShat | taddhAvato.anyAnatyeti tiShThattasminnapo mAtarishvA dadhAti || 4|| ekaM sarvopAdAnatvAt sarvAtmakamiti kevalaM kimapi vastu | anejat svabhAvAdacha~nchalam | manaso javIyo vegavattaraM dharmabhUtaj~nAnadvArA | pUrvamarShadgachChadenaddevAnApnuvan pashchAnna prApuH | tattiShThadacha~nchalameva dhAvato\- .anyAnatyeti atila~Nghate | tasmin mAtarishvA nijakriyAshaktirUpo vAyuraporasandadhAti dhArayati | yadalepatvAt sUkShmAtisUkShmatvAt sarvAtigatvAchchAnyAbhirvibhUtibhiraspR^ishyamAsIttatra mAtarishvanA nimittena rasaH sUkShmo bhUtvA prANAtmako dhriyamANo yogaM prApetyarthaH | tadejati tannaijati taddUre tadvantike | tadantarasya sarvasya tadu sarvasyAsya bAhyataH || 5|| tadejati tannaijati prAguktarItyA | taddUre sUryamaNDalAntarvartitvAt | tadantike hR^idayAntarvartitvAt | tadasya sarvasyAntarna kevalaM maNDala\- hR^idayayoH | tadasya sarvasya bAhyataH | pUrNamityuktaM bhavati | dviruH pAdapUraNaH | yastu sarvANi bhUtAnyAtmanyevAnupashyati | sarvabhUteShu chAtmAnaM tato na vijugupsate || 6|| yastu sarvANi bhUtAnyAtmanyevAnupashyati | AtmAnaM cha sarvabhUteShu | tato.anubhavAnna vijugupsate na kasmi.Nshchidvastuni jugupsAvAn bhavati | sarvatrAtmadarshanAt | asyAnubhavastu tena tyaktenetyeva | yasminsarvANi bhUtAnyAtmaivAbhUdvijAnataH | tatra ko mohaH kaH shoka ekatvamanupashyataH || 7|| vijAnata Atmaj~nAnino yasmin dashAvisheShe sarvANi bhUtAnyAtmaivAbhUt apR^ithagbhAvena darshanAt | tatra dashAvisheShe ekatvamanupashyataH puruShasya ko mohaH kaH shokaH | mohashokau na syAtAmityarthaH | pUrvatra vikArAMsha\- tyAgena brahmAnubhUtirvivakShitA | atra sarvasyApi brahmatvena darshanaM vivakShitam | vikArANAM viShayatvena sevAsaMsAraH | vibhUtitvenopAsanaM tu pUrNAnubhUtyapratidvandvIti | sa paryagAchChukramakAyamavraNamasnAviraM shuddhamapApaviddham | kavirmanIShIparibhUH svayaMbhUryAthAtathyato.arthAn vyadadhA\- chChAshvatIbhyaH samAbhyaH || 8|| sa muktaH puruSho.akAyamasharIraM avraNamabhedyatvAt asnAviramabhautika\- tvAt | shuddhamamalinam | apApaviddhaM asa~NgatvAt | shukramamR^itaM jyotirmayaM divyaM vapuH paryagAt prApa | kavirmantradarshI manIShI manasa IshaH paribhUH sarvAtmabhAvena vyAptaH svayaMbhUramR^ite divye vapuShi svayamAvirbhAvAt | sa puruSho.arthAn veditavyAnaMshAn yAthAtathyataH satyatayA shAshvatIbhyaH samAbhyaH chiraM loke jij~nAsUnAmarthe sthitaye vyadadhAdrachayAmAsa | abhi\- dadhAvityarthaH | R^iSherAtmAnvitaiva parokShavadeShoktiH | IshvarAdhi\- kAro.ayamityeke | andhaM tamaH pravishanti ye.avidyAmupAsate | tato bhUya iva te tamo ya u vidyAyA.N ratAH || 9|| ye avidyAM kevalAM nidrAmityarthaH | sA hyavidyA kevalA | yatastadA na ki~nchidvijAnAti | te andhaM tamaH pravishanti j~nAnashUnyatvAt | ye vidyAyAM kevalAyAM trayyAdividyAyAM lokaj~nAnAtmikAyAM charatAH saktAH | te tataH pUrvoktAttamasaH bhUya iva tamaH pravishanti | vikArAvij~nAnenAsamuchchitaM vij~nAnaM kadAchinna brahmaj~nAne | bhedena vikAragrahaH | abhedena brahmAnubhava iti parasparavirodhAt | naivaM vibhUtyupAsanochChedaH | tatra vikArANAM pR^ithaktvenAgrahaNAdavidyaiveti | uH pAdapUraNaH | anyadevAhurvidyayAnyadAhuravidyayA | iti shushruma dhIrANAM ye nastadvichachakShire || 10|| vidyayA vakShyamANayA anyadeva phalamAhuH | avidyayA vakShyamANayA anyatphalamAhuH | ye nastat prakaraNaM vichachakShire teShAM dhIrANAM sakAshAditi sheShaH | iti pUrvoktaprakAreNa shushruma shrutavantaH smaH | yadyapyavidyAvidye niShphale kevale tathApi te prakArAntareNa samuchchite phalade iti bhAvaH | vidyAM chAvidyAM cha yastadvedobhaya.N saha | avidyayA mR^ityuM tIrtvA vidyayA.amR^itamashnute || 11|| vidyAM chAvidyAM chobhayaM tatsaha samuchyayena yo veda yugapadvidvAnavidvA.Nshcha bhavatItyarthaH | kasya vidvAn kasyAvidvAniti chet Ishvarasya vidvAn pArthakyena vikArANAmavidvAniti vyAkhyAsyAmaH | sa chAvidyayA pArthakyena vikArANAmaparij~nAnena nimittena mR^ityuM pramAdaM tIrtvA vidyayeshvarAnubhUtyA amR^itaM shAshvataM brahmabhAvena sthitimashnute prApnoti | jagadyaH pR^ithagbhAvena jAnannanubhavati sa IshvaraM lakShaNato jAnannapi naivAnubhavati | ata eva kevalAM vidyAM nyaShedhat | IshvarasyAvidvAn prapa~nchamavijAnannapi na samAdhisthaH | taM tu nidritameva pashyAmaH | ataH kevalAmavidyAM nininda | avidyAvidyayoH prAguktarItyA samuchchayaH sa samAdhireva | andhaM tamaH pravishanti ye.asambhUtimupAsate | tato bhUya iva te tamo ya u sambhUtyA.N ratAH || 12|| ye asambhUtiM sambhUtipratidvandvinaM vinAshamupAsate kevalaM mriyanta iti yAvat | te andhaM tamaH pravishanti | ye sambhUtyAM ratAH janma prAptA iti yAvat | te tato bhUya iva tamaH pravishanti | kevalebhyo mR^itebhyo jAtAH kevalA adhike tamasi praviShTA iti bhAvaH | anyadevAhuH sambhavAdanyadAhurasambhavAt | iti shushruma dhIrANAM ye nastadvichachakShire || 13|| sambhavAdanyadeva phalamAhurvakShyamANAt | asambhavAdvinAshAdanyadeva phalamAhurvakShyamANAt | ye naH (asmabhyaM) tat prakaraNaM vichachakShire | teShAM dhIrANAM sakAshAditi sheShaH | iti pUrvoktaprakAreNa shushruma shrutavantaH smaH | yadyapi maraNajanmanI kevale tamaH pravishahetU tathApi prakArAntareNa samuchchite phalade iti bhAvaH | sambhUtiM cha vinAshaM cha yastadvedobhaya.N saha | vinAshena mR^ityuM tIrtvA sambhUtyA.amR^itamashnute || 14|| sambhUtiM cha vinAshaM cha tadubhayaM saha samuchchayena yo vedAnubhavati yugapajjAto mR^itashcha bhavatItyarthaH | abhimAnatyAgAdatra sharIre mR^itaH | tapasA.a.abhyantare jyotiShi tAdAtmyAjjAta iti vivekaH | sa cha vinAshena dehAbhimAnatyAgenAtra sharIre maraNena mR^ityuM pramAdaM tIrtvA | sambhUtyA.a.abhyAntare jyotiShi tAdAtmyAddivyena janmanA.amR^itaM brahmabhAvamashnute pApnoti | hiraNmayena pAtreNa satyasyApihitaM mukham | tattvaM pUShannapAvR^iNu satyadharmAya dR^iShTaye || 15|| satyasya pratyagAtmano mukhaM bhrUmaNDalavarti divyamAntaraM chakShurhiraNmayena pAtreNAkShNoruparibhAgena pAtrAkAratvAdeSha bhAgaH pAtraM hiraNmayamiti rUpitaH | apihitamAchChAditam | ato vayamantarandhAH | pUShan sUryamaNDalAntarvartin puruSha tvaM tadapAvR^iNu kurvapAvR^itam | kasmai prayojanAya satyadharmAya pratyagAtmadharmAya dR^iShTaye pratIchyai dR^iShTaya iti bhAvaH | pUShannekarShe yama sUrya prAjApatya vyUha rashmIn samUha | tejo yatte rUpaM kalyANatamaM tatte pashyAmi yo.asAvasau puruShaH so.ahamasmi || 16|| pUShan poShaka ekarShe sarvamantrANAM draShTaH | yama niyAmaka prAjApatya prajApaterakhaNDAtmano hiraNyagarbhAtmanA maNDale prAdurbhUtasUrya\- bhagavan, vyUha sannAhaya rashmIn kiraNAn | samUha ekIkuru | mama prANAnAM sarveShAM sajAtIyAnAmanugrahAyeti bhAvaH | rashmayo hi prANA adhyAtmam | tejastejomayaM yatte kalyANatamaM rUpaM tatte pashyAmi | yo.asau asau puruShaH so.ahamasmi | sAkShAtkArAdantaramidamuchyate | vAyuranilamamR^itamathedaM bhasmAnta.N sharIram | AUM krato smara kR^ita.N smara krato smara kR^ita.N smara || 17|| vAyuranilaM nilayanarahitamamR^itaM vastu | sa~Ngarahita iti yAvat | athedaM sharIraM bhasmAntaM nashvaramityarthaH | mAtarishvana evaiShA stutirbhavati | AUM praNavarUpakrato sarvakriyAkArin vAyo smara mAmiti sheShaH | kR^itaM mayA kR^itaM puNyaM smara | vAkyasya dvirvachanaM prArthanAyAmAdarAtishayArtham | agne naya supathA rAye asmAn vishvAni deva vayunAni vidvAn | yuyodhyasmajjuhurANameno bhUyiShThAM te nama uktiM vidhema || 18|| dyusthAnamantarikShasthAnaM cha daivate prArthite | atha pR^ithivIsthAnaM prArthayate | agne deva asmAn rAye sampade vishvAni sarvANi vayunAni sthAnAni vidvAn tvaM supathA shobhanena mArgeNa naya | asman matto juhurANaM lajjAkarameno yuyodhi pR^ithakkuru | te tubhyaM bhUyiShThAM nama uktiM vidhema | yadIshopakramya sUryavAyuvaishvAnarANAM stutyopasaMharati | tat j~nApayatyupaniShat Ishastisra etA devatA vibhUtaya iti vibhUtaya iti | atrAyaM shloko bhavati | saMhitAntAnuvAko.ayaM gopyo vAjasaneyinAm | bhAShyeNa ladhunA.anena dIpeneva prakAshitaH || || iti shrIbhagavanmaharShiramaNAntevAsino vAsiShThasya narasiMhasUno\- rgaNapateH kR^itirvAjasaneyisaMhitopaniShadbhAShyaM samAptam || ## Proofread by Sunder Hattangadi sunderh at hotmail.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}