% Text title : Maha Upanishad % File name : maha.itx % Category : upanishhat % Location : doc\_upanishhat % Author : Vedic Tradition % Transliterated by : Sunder Hattangadi (sunderh at hotmail.com) % Proofread by : Sunder Hattangadi (sunderh at hotmail.com) % Description-comments : 61 / 108; Sama Veda Samanya upanishad % Latest update : June 24, 2000 % Send corrections to : Sanskrit@cheerful.com % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Maha Upanishad ..}## \itxtitle{.. mahopaniShat ..}##\endtitles ## yanmahopaniShadvedya.n chidAkAshatayA sthitam.h . paramAdvaitasAmrAjya.n tadrAmabrahma me gatiH .. AUM ApyAyantu mAmA~NgAni vAkprANashchakShuH shrotramatho balamindriyANi cha .. sarvANi sarvaM brahmopaniShadaM mAhaM brahma nirAkuryAM mA mA brahma nirAkarodanirakaraNama\- stvanirAkAraNaM mestu tadAtmani nirate ya upaniShatsu dharmAste mayi santu te mayi santu.. AUM shAntiH shAntiH shAntiH .. athAto mahopaniShada.n vyAkhyAsyamastadAhureko ha vai nArAyaNa AsInna brahmA neshAno nApo nAgnIShomau neme dyAvApR^ithivI na nakShatrANi na sUryo na chandramAH . sa ekAkI na ramate . tasya dhyAnAntaHsthasya yaj~nastomamuchyate . tasminpuruShAshchaturdasha jAyante . ekA kanyA . dashendriyANi mana ekAdasha.n tejaH . dvAdasho.aha~NkAraH . trayodashakaH prANaH . chaturdasha AtmA . pa~nchadashI buddhiH . bhUtAni pa~ncha tanmAtrANi . pa~ncha mahAbhUtAni . sa ekaH pa~nchavi.nshatiH puruShaH . tatpuruShaM puruSho niveshya nAsya pradhAnasa.nvatsarA jAyante . sa.nvatsarAdadhijAyante . atha punareva nArAyaNaH so.anyatkAmo manasAdhyAyata . tasya dhyAnAntaHsthasya lalATAttryakShaH shUlapANiH puruSho jAyate . bibhrachChriya.n yashaH satyaM brahmacharya.n tapo vairAgyaM mana aishvarya.n sapraNavA vyAhR^itaya R^igyajuHsAmAtharvA~NgirasaH sarvANi ChandA.nsi tAnya~Nge samAshritAni . tasmAdIshAno mahAdevo mahAdevaH . atha punareva nArAyaNaH so.anyatkAmo manasAdhyAyata . tasya dhyAnAntaHsthasya lalATAtsvedo.apapat.h . tA imAH pratatA ApaH . tatastejo hiraNmayamaNDalam.h . tatra brahmA chaturmukho.ajAyata . so.adhyAyt.h . pUrvAbhimukho bhUtvA bhUriti vyAhR^itirgAyatra.n Chanda R^igvedo.agnirdevatA . pashchimAbhimukho bhUtvA bhuvariti vyAhR^itistraiShTubha.n Chando yajurvedo vAyurdevatA . uttarAbhimukho bhUtvA svariti vyAhR^itirjAgrata.n ChandaH sAmavedaH sUryo devatA . dakShiNAbhimukho bhUtvA maharitivyAhR^itirAnuShTabha Chando.atharvavedAH somo devatA . sahasrashIrSha.n deva.n sahasrAkShaM vishvasambhuvam.h . vishvataH parama.n nitya.n vishva.n nArAyaNa.n harim.h . vishvameveda.n puruShastadvishvamupajIvati . pati.n vishveshvara.n deva.n samudre vishvarUpiNam.h . padmakoshapratIkAsha.n lambatyAkoshasa.nnibham.h . hR^idaya.n chApyadhomukha.n santatyai sItkarAbhIshcha . tasya madhye mahAnarchirvishvarchirvishvatomukham.h . tasya madhye vahnishikhA aNIyordhvA vyavasthitA . tasyAH shikhAyA madhye paramAtmA vyavasthitA . sa brahmA sa IshAnaH sendraH so.akSharaH paramaH svarADiti mahopaniShat.h .. iti prathamodhyAyaH .. 1.. shuko nAma mahAtejAH svarUpAnandatatparaH . jAtamAtreNa munirAD yatsatya.n tadavAptavAn.h .. 1.. tenAsau svavivekena svayameva mahAmanAH . pravichArya chira.n sAdhu svAtmanishchayamAptavAn.h .. 2.. anAkhyatvAdagamyatvAnmanaHShaShThendriyasthiteH . chinmAtramevamAtmANurAkAshAdapi sUkShmakaH .. 3.. chidaNoH paramasyAntaH koTibrahmANDareNavaH . utpattisthitimabhyetya lIyante shaktiparyayAt.h .. 4.. AkAshaM bAhyashUnyatvAdanAkAsha.n tu chittvataH . na ki.nchidyadanirdeshya.n vastu satteti ki.nchana .. 5.. chetano.asau prakAshatvAdvedyAbhAvAchChilopamaH . svAtmani vyomani svasthe jagadunmeShachitrakR^it.h .. 6.. tadbhAmAtramida.n vishvamiti na syAttataH pR^ithak.h . jagadbhedo.api tadbhAnamiti bhedo.api tanmayaH .. 7.. sarvagaH sarvasambandho gatyabhAvAnna gachChati . nAstyasAvashrayAbhAvAtsadrUpatvAdathAsti cha .. 8.. vij~nAnamAnandaM brahma rAterdAtuH parAyaNam.h . sarvasa.nkalpasa.nnyAsashchetasA yatparigrahaH .. 9.. jAgrataH pratyayAbhAva.n yasyAhuH pratyayaM budhAH . yatsa.nkochavikAsAbhyA.n jagatpralayasR^iShTayaH .. 10.. niShThA vedAntavAkyAnAmatha vAchAmagocharaH . aha.n sachchitparAnandabrahmaivAsmi na chetaraH .. 11.. svayaiva sUkShmayA buddhyA sarva.n vij~nAtavA~nChukaH . svayaM prApte pare vastunyavishrAntamanAH sthitaH .. 12.. ida.n vastviti vishvAsa.n nAsAvAtmanyupAyayau . kevala.n virarAmAsya cheto viShayachApalam.h . bhogebhyo bhUribha~Ngebhyo dhArAbhya iva chAtakaH .. 13.. ekadA so.amalapraj~no merAvekAntasa.nsthitaH . paprachCha pitaraM bhaktyA kR^iShNadvaipAyanaM munim.h .. 14.. sa.nsArADambaramida.n kathamabhyutthitaM mune . katha.n cha prashama.n yAti ki.n yatkasya kadA vada .. 15.. evaM pR^iShTena muninA vyAsenAkhilamAtmaje . yathAvadakhilaM prokta.n vaktavya.n viditAtmanA .. 16.. aj~nAsiShaM pUrvamevamahamityatha tatpituH . sa shukaH svakayA buddhyA na vAkyaM bahu manyate .. 17.. vyAso.api bhagavAnbuddhvA putrAbhiprAyamIdR^isham.h . pratyuvAcha punaH putra.n nAha.n jAnAmi tattvataH .. 18.. janako nAma bhUpAlo vidyate mithilApure . yathAvadvettyasau vedya.n tasmAtsarvamavApsyasi .. 19.. pitretyuktaH shukaH prAyAtsumerorvasudhAtalam.h . videhanagarIM prApa janakenAbhipAlitAm.h .. 20.. Avedito.asau yAShTIkairjanakAya mahAtmane . dvAri vyAsasuto rAja~nChuko.atra sthitavAniti .. 21.. jij~nAsArtha.n shukasyAsAvAstAmevetyavaj~nayA . uktvA babhUva janakastUShNI.n sapta dinAnyatha .. 22.. tataH praveshayAmAsa janakaH shukama~NgaNe . tatrAhAni sa saptaiva tathaivAvasadunmanAH .. 23.. tataH praveshayAmAsa janako.antaHpurAjire . rAjA na dR^ishyate tAvaditi saptadinAni tam.h .. 24.. tatronmadAbhiH kAntAbhirbhojanairbhogasa.nchayaiH . janako lAlayAmAsa shuka.n shashinibhAnanam.h .. 25.. te bhogAstAni bhojyAni vyAsaputrasya tanmanaH . nAjahvurmandapavano baddhapIThamivAchalam.h .. 26.. kevala.n susamaH svachCho maunI muditamAnasaH . sampUrNa iva shItA.nshuratiShThadamalaH shukaH .. 27.. parij~nAtasvabhAva.n ta.n shuka.n sa janako nR^ipaH . AnIya muditAtmAnamavalokya nanAma ha .. 28.. niHsheShitajagatkAryaH prAptAkhilamanorathaH . kimIpsita.n tavetyAha kR^itasvAgata Aha tam.h .. 29.. sa.nsArADambaramida.n kathamabhyutthita.n guro . kathaM prashamamAyAti yathAvatkathayAshu me ..30.. yathAvadakhilaM prokta.n janakena mahAtmanA . tadeva tatpurA prokta.n tasya pitrA mahAdhiyA .. 31.. svayameva mayA pUrvamabhij~nAta.n visheShataH . etadeva hi pR^iShTena pitrA me samudAhR^itam.h .. 32.. bhavatApyeSha evArthaH kathito vAgvidA.n vara . eSha eva hi vAkyArthaH shAstreShu paridR^ishyate .. 33.. manovikalpasa.njAta.n tadvikalpaparikShayAt.h . kShIyate dagdhasa.nsAro niHsAra iti nishchitaH .. 34.. tatkimetanmahAbhAga satyaM brUhi mamAchalam.h . tvatto vishramamApnomi chetasA bhramatA jagat.h .. 35.. shruNu tAvadidAnI.n tva.n kathyamAnamidaM mayA . shrIshuka.n j~nAnavistAra.n buddhisArAntarAntaram.h .. 36.. yadvij~nAnAtpumAnsadyo jIvanmuktatvamApnuyAt.h .. 37.. dR^ishya.n nAstIti bodhena manaso dR^ishyamArjanam.h . sampanna.n chettadutpannA parA nirvANanirvR^itiH .. 38.. asheSheNa parityAgo vAsanAyA.n ya uttamaH . mokSha ityuchyate sadbhiH sa eva vimalakramaH .. 39.. ye shuddhavAsanA bhUyo na janmAnarthabhAginaH . j~nAtaj~neyAsta uchyante jIvanmuktA mahAdhiyaH .. 40.. padArthabhAvanAdArDhyaM bandha ityabhidhIyate . vAsanAtAnavaM brahmanmokSha ityabhidhIyate .. 41.. tapaH prabhR^itinA yasmai hetunaiva vinA punaH . bhogA iha na rochante sa jIvanmukta uchyate .. 42.. Apatatsu yathAkAla.n sukhaduHkheShvanArataH . na hR^iShyati glAyati yaH sa jIvanmukta uchyate .. 43.. harShAmarShabhayakrodhakAmakArpaNyadR^iShTibhiH . na parAmR^ishyate yo.antaH sa jIvanmukta uchyate .. 44.. aha.nkAramayI.n tyaktvA vAsanA.n lIlayaiva yaH . tiShThati dhyeyasa.ntyAgI sa jIvanmukta uchyate .. 45.. IpsitAnIpsite na sto yasyAntarvartidR^iShTiShu . suShuptivadyashcharati sa jIvanmukta uchyate .. 46.. adhyAtmaratirAsInaH pUrNaH pAvanamAnasaH . prAptAnuttamavishrAntirna ki.nchidiha vA~nChati . yo jIvati gatasnehaH sa jIvanmukta uchyate .. 47.. sa.nvedyena hR^idAkAshe manAgapi na lipyate . yasyAsAvajaDA sa.nvitsa jIvanmukta uchyate .. 48.. rAgadveShau sukha.n duHkha.n dharmAdharmau phalAphale . yaH karotyanapekShyaiva sa jIvanmukta uchyate .. 49.. maunavAnnirahaMbhAvo nirmAno muktamatsaraH . yaH karoti gatodvegaH sa jIvanmukta uchyate .. 50.. sarvatra vigatasneho yaH sAkShivadavasthitaH . nirichCho vartate kArye sa jIvanmukta uchyate .. 51.. yena dharmamadharma.n cha manomananamIhitam.h . sarvamantaH parityakta.n sa jIvanmukta uchyate .. 52.. yAvatI dR^ishyakalanA sakaleya.n vilokyate . sA yena suShThu sa.ntyaktA sa jIvanmukta uchyate .. 53.. kaTvamlalavaNa.n tiktamamR^iShTaM mR^iShTameva cha . samameva cha yo bhu~Nkte sa jIvanmukta uchyate .. 54.. jarAmaraNamApachcha rAjya.n dAridryameva cha . ramyamityeva yo bhu~Nkte sa jIvanmukta uchyate .. 55.. dharmAdharmau sukha.n duHkha.n tathA maraNajanmanI . dhiyA yena susa.ntyakta.n sa jIvanmukta uchyate .. 56.. udvegAnandarahitaH samayA svachChayA dhiyA . na shochate na chodeti sa jIvanmukta uchyate .. 57.. sarvechChAH sakalAH sha~NkAH sarvehAH sarvanishchayAH . dhiyA yena parityaktAH sa jIvanmukta uchyate .. 58.. janmasthitivinAsheShu sodayAstamayeShu cha . samameva mano yasya sa jIvanmukta uchyate .. 59.. na ki.nchana dveShTi tathA na ki.nchidapi kA~NkShati . bhu~Nkte yaH prakR^itAnbhogAnsa jIvanmukta uchyate .. 60.. shAntasa.nsArakalanaH kalAvAnapi niShkalaH . yaH sachitto.api nishchittaH sa jIvanmukta uchyate .. 61.. yaH samastArthajAleShu vyavahAryapi niHspR^ihaH . parArtheShviva pUrNAtmA sa jIvanmukta uchyate .. 62.. jIvanmuktapada.n tyaktvA svadehe kAlasAtkR^ite . vishatyadehamuktatvaM pavano.aspandatAmiva .. 63.. videhamukto nodeti nAstameti na shAmyati . na sannAsanna dUrastho na chAha.n na cha netaraH .. 64.. tataH stimitagaMbhIra.n na tejo na tamastatam.h . anAkhyamanabhivyakta.n satki.nchidavashiShyate .. 65.. na shUnya.n nApi chAkAro na dR^ishya.n nApi darshanam.h . na cha bhUtapadArthaughasadanantatayA sthitam.h .. 66.. kimapyavyapadeshAtmA pUrNAtpUrNatarAkR^itiH . na sannAsanna sadasanna bhAvo bhAvana.n na cha .. 67.. chinmAtra.n chaityarahitamanantamajara.n shivam.h . anAdimadhyaparyanta.n yadanAdi nirAmayam.h .. 68.. draShTR^idarshanadR^ishyAnAM madhye yaddarshana.n smR^itam.h . nAtaH paratara.n ki.nchinnishchayo.astyaparo mune .. 69.. svayameva tvayA j~nAta.n gurutashcha punaH shrutam.h . svasa.nkalpavashAdbaddho niHsa.nkalpAdvimuchyate .. 70.. tena svaya.n tvayA j~nAta.n j~neya.n yasya mahAtmanaH . bhogebhyo hyaratirjAtA dR^ishyAdvA sakalAdiha .. 71.. prAptaM prAptavyamakhilaM bhavatA pUrNachetasA . svarUpe tapasi brahmanmuktastvaM bhrAntimutsR^ija .. 72.. atibAhya.n tathA bAhyamantarAbhyantara.n dhiyaH . shuka pashyanna pashyestva.n sAkShI sampUrNakevalaH .. 73.. vishashrAma shukastUShNI.n svasthe paramavastuni . vItashokabhayAyAso nirIhashChinnasa.nshayaH .. 74.. jagAma shikharaM meroH samAdhyarthamakhaNDitam.h .. 75.. tatra varShasahasrANi nirvikalpasamAdhinA . deshe sthitvA shashAmAsAvAtmanyasnehadIpavat.h .. 76.. vyapagatakalanAkala~NkashuddhaH svayamamalAtmani pAvane pade.asau . salilakaNa ivAMbudhau mahAtmA vigalitavAsanamekatA.n jagAma .. 77.. iti mahopaniShat.h . iti dvitIyo.adhyAyaH .. 2.. nidAgho nAma munirAT prAptavidyashcha bAlakaH . vihR^itastIrthayAtrArthaM pitrAnuj~nAtavAnsvayam.h .. 1.. sArdhatrikoTitIrtheShu snAtvA gR^ihamupAgataH . svodanta.n kathayAmAsa R^ibhu.n natvA mahAyashAH .. 2.. sArdhatrikoTitIrtheShu snAnapuNyaprabhAvataH . prAdurbhUtomanasi me vichAraH so.ayamIdR^ishaH .. 3.. jAyate mriyate loko mriyate jananAya cha . asthiraH sarva eveme sacharAcharacheShTitAH . sarvApadAM padaM pApA bhAvA vibhavabhUmayaH .. 4.. ayaHshalAkAsadR^ishAH parasparamasa~NginaH . shuShyante kevalA bhAvA manaHkalpanayAnayA .. 5.. bhAveShvaratirAyAtA pathikasya maruShviva . shAmyatIda.n katha.n duHkhamiti tapto.asmi chetasA .. 6.. chintAnichayachakrANi nAnandAya dhanAni me . samprasUtakalatrANi gR^ihANyugrApadAmiva .. 7.. iyamasmi sthitodArA sa.nsAre paripelavA . shrIrmune parimohAya sApi nUna.n na sharmadA .. 8.. AyuH pallavakoNAgralambAmbukaNabha~Nguram.h . unmatta iva sa.ntyajya yAmyakANDe sharIrakam.h .. 9.. viShayAshI viShAsa~NgaparijarjarachetasAm.h . aprauDhAtmavivekAnAmAyurAyAsakAraNam.h .. 10.. yujyate veShTana.n vAyorAkAshasya cha khaNDanam.h . granthana.n cha tara~NgANAmAsthA nAyuShi yujyate .. 11.. prApya.n samprApyate yena bhUyo yena na shochyate . parAyA nirvR^iteH sthAna.n yattajjIvitamuchyate .. 12.. taravo.api hi jIvanti jIvanti mR^igapakShiNaH . sa jIvati mano yasya mananenopajIvati .. 13.. jAtAsta eva jagati jantavaH sAdhujIvitAH . ye punarneha jAyante sheShA jaraThagardabhAH .. 14.. bhAro vivekinaH shAstraM bhAro j~nAna.n cha rAgiNaH . ashAntasya mano bhAro bhAro.anAtmavido vapuH .. 15.. aha.nkAravashAdApadaha.nkArAddurAdhayaH . aha.nkAravashAdIhA nAha.nkArAtparo ripuH .. 16.. aha.nkAravashAdyadyanmayA bhukta.n charAcharam.h . tattatsarvamavastveva vastvaha.nkArariktatA .. 17.. itashchetashcha suvyagra.n vyarthamevAbhidhAvati . mano dUratara.n yAti grAme kauleyako yathA .. 18.. krUreNa jaDatA.n yAtA tR^iShNAbhAryAnugAminA . vashaH kauleyakeneva brahmanmukto.asmi chetasA .. 19.. apyabdhipAnAnmahataH sumerUnmUlanAdapi . api vahnyashanAdbrahmanviShamashchittanigrahaH .. 20.. chitta.n kAraNamarthAnA.n tasminsati jagattrayam.h . tasminkShINe jagatkShINa.n tachchikitsyaM prayatnataH .. 21.. yA.n yAmahaM munishreShTha sa.nshrayAmi guNashriyam.h . tA.n tA.n kR^intati me tR^iShNA tantrImiva kumUShikA .. 22.. pada.n karotyala~Nghye.api tR^iptA viphalamIhate . chira.n tiShThati naikatra tR^iShNA chapalamarkaTI .. 23.. kShaNamAyAti pAtAla.n kShaNa.n yAti nabhasthalam.h . kShaNaM bhramati dikku~nje tR^iShNA hR^itpadmaShaTpadI .. 24.. sarvasa.nsAraduHkhAnA.n tR^iShNaikA dIrghaduHkhadA . antaHpurasthamapi yA yojayatyatisa.nkaTe .. 25.. tR^iShNAviShUchikAmantrashchintAtyAgo hi sa dvija . stokenAnandamAyAti stokenAyAti khedatAm.h .. 26.. nAsti dehasamaH shochyo nIcho guNavivarjitaH .. 27.. kalevaramaha.nkAragR^ihasthasya mahAgR^iham.h . luThatvabhyetu vA sthairya.n kimanena guro mama .. 28.. pa~Nktibaddhendriyapashu.n valgattR^iShNAgR^ihA~NgaNam.h . chittabhR^ityajanAkIrNa.n neShTa.n dehagR^ihaM mama .. 29.. jihvAmarkaTikAkrAntavadanadvArabhIShaNam.h . dR^iShTadantAsthishakala.n neShTa.n dehagR^ihaM mama .. 30.. raktamA.nsamayasyAsya sabAhyAbhyantare mune . nAshaikadharmiNo brUhi kaiva kAyasya ramyatA .. 31.. taDitsu sharadabhreShu gandharvanagareShu cha . sthairya.n yena vinirNIta.n sa vishvasitu vigrahe .. 32.. shaishave guruto bhItirmAtR^itaH pitR^itastathA . janato jyeShThabAlAchcha shaishavaM bhayamandiram.h .. 33.. svachittabilasa.nsthena nAnAvibhramakAriNA . balAtkAmapishAchena vivashaH paribhUyate .. 34.. dAsAH putrAH striyashchaiva bAndhavAH suhR^idastathA . hasantyunmattakamiva nara.n vArdhakakampitam.h .. 35.. dainyadoShamayI dIrghA vardhate vArdhake spR^ihA . sarvApadAmekasakhI hR^idi dAhapradAyinI .. 36.. kvachidvA vidyate yaiShA sa.nsAre sukhabhAvanA . AyuH stambamivAsAdya kAlastAmapi kR^intati .. 37.. tR^iNaM pA.nsuM mahendra.n cha suvarNaM merusarShapam.h . AtmaMbharitayA sarvamAtmasAtkartumudyataH . kAlo.aya.n sarvasa.nhArI tenAkrAnta.n jagattrayam.h .. 38.. mA.nsapA~nchAlikAyAstu yantralolea~Ngapa~njare . snAyvasthigranthishAlinyAH striyaH kimiva shobhanam.h .. 39.. tva~NmA.nsaraktabAShpAmbu pR^ithakkR^itvA vilochane . samAlokaya ramya.n chetkiM mudhA parimuhyasi .. 40.. merushR^i~NgataTollAsiga~NgAchalarayopamA . dR^iShTA yasminmune muktAhArasyollAsashAlitA .. 41.. shmashAneShu diganteShu sa eva lalanAstanaH . shvabhirAsvAdyate kAle laghupiNDa ivAndhasaH .. 42.. keshakajjaladhAriNyo duHsparshA lochanapriyAH . duShkR^itAgnishikhA nAryo dahanti tR^iNavannaram.h .. 43.. jvalatAmatidUre.api sarasA api nIrasAH . striyo hi narakAgnInAmindhana.n chAru dAruNam.h .. 44.. kAmanAmnA kirAtena vikIrNA mugdhachetasaH . nAryo naraviha~NgAnAma~NgabandhanavAgurAH .. 45.. janmapalvalamatsyAnA.n chittakardamachAriNAm.h . pu.nsA.n durvAsanArajjurnArI baDishapiNDikA .. 46.. sarveShA.n doSharatnAnA.n susamudgikayAnayA . duHkhashR^i~NkhalayA nityamalamastu mama striyA .. 47.. yasya strI tasya bhogechChA niHstrIkasya kva bhogabhUH . striya.n tyaktvA jagattyakta.n jagattyaktvA sukhI bhavet.h .. 48.. disho.api na hi dR^ishyante desho.apyanyopadeshakR^it.h . shailA api vishIryante shIryante tArakA api .. 49.. shuShyantyapi samudrAshcha dhruvo.apyadhruvajIvanaH . siddhA api vinashyanti jIryante dAnavAdayaH .. 50.. parameShThyapi niShThAvAnhIyate harirapyajaH . bhAvo.apyabhAvamAyAti jIryante vai digIshvarAH .. 51.. brahmA viShNushcha rudrashcha sarvA vA bhUtajAtayaH . nAshamevAnudhAvanti salilAnIva vADavam.h .. 52.. ApadaH kShaNamAyAnti kShaNamAyAnti sampadaH . kShaNa.n janmAtha maraNa.n sarva.n nashvarameva tat.h .. 53.. ashUreNa hatAH shUrA ekenApi shata.n hatam.h . viSha.n viShayavaiShamya.n na viSha.n viShamuchyate .. 54.. janmAntaraghnA viShayA ekajanmahara.n viSham.h . iti me doShadAvAgnidagdhe samprati chetasi .. 55.. sphuranti hi na bhogAshA mR^igatR^iShNAsaraHsvapi . ato mAM bodhayAshu tva.n tattvaj~nAnena vai guro .. 56.. no chenmauna.n samAsthAya nirmAno gatamatsaraH . bhAvayanmanasA viShNu.n lipikarmArpitopamaH .. 57.. iti mahopaniShat.h . iti tR^itIyo.adhyAyaH .. 3.. nidAgha tava nAstanyajj~neya.n j~nAnavatA.n vara . praj~nayA tva.n vijAnAsi IshvarAnugR^ihItayA . chittamAlinyasa.njAtaM mArjayAmi bhramaM mune .. 1.. mokShadvAre dvArapAlashchatvAraH parikIrtitAH . shamo vichAraH santoShashchaturthaH sAdhusa~NgamaH .. 2.. eka.n vA sarvayatnena sarvamutsR^ijya sa.nshrayet.h . ekasminvashage yAnti chatvAro.api vasha.n gatAH .. 3.. shAstraiH sajjanasamparkapUrvakaishcha tapodamaiH . Adau sa.nsAramuktyarthaM praj~nAmevAbhivardhayet.h .. 4.. svAnubhUteshcha shAstrasya guroshchevaikavAkyatA . yasyAbhyAsena tenAtma satata.n chAvalokyate .. 5.. sa.nkalpAshAnusandhAnavarjana.n chetpratikShaNam.h . karoShi tadachittatvaM prApta evAsi pAvanam.h .. 6.. chetaso yadakartR^itva.n tatsamAdhAnamIritam.h . tadeva kevalIbhAva.n sAshubhA nirvR^itiH parA .. 7.. chetasA samparityajya sarvabhAvAtmabhAvanAm.h . yathA tiShThasi tiShTha tvaM mUkAndhabadhiropamaH .. 8.. sarvaM prashAntamajamekamanAdimadhya\- mAbhAsvara.n svadanamAtramachaityachihnam.h . sarvaM prashAntamiti shabdamayI cha dR^iShTi\- rbAdhArthameva hi mudhaiva tadomitIdam.h .. 10.. nityaprabuddhachittastva.n kurvanvApi jagatkriyAm.h . Atmaikatva.n viditvA tva.n tiShThAkShubdhamahAbdhivat.h .. 11.. tattvAvabodha evAsau vAsanAtR^iNapAvakaH . proktaH samAdhishabdena natu tUShNImavasthitiH .. 12.. nirichChe sa.nsthite ratne yathA lokaH pravartate . sattAmAtre pare tattve tathaivAya.n jagadgaNaH .. 13.. atashchAtmani kartR^itvamakartR^itva.n cha vai mune . nirichChatvAdakartAsau kartA sa.nnidhimAtrataH .. 14.. te dve brahmaNi vindeti kartR^itAkartR^ite mune . yatraivaiSha chamatkArastamAshritya sthiro bhava .. 15.. tasmAnnityamakartAhamiti bhAvanayeddhayA . paramAmR^itanAmnI sA samataivAvashiShyate .. 16.. nidAgha shR^iNu sattvasthA jAtA bhuvi mahAguNAH . te nityamevAbhyuditA muditAH sva ivendavaH .. 17.. nApadi glAnimAyAnti nishi hemAmbuja.n yathA . nehante prakR^itAdanyadramante shiShTavartmani .. 18.. AkR^ityaiva virAjante maitryAdiguNavR^ittibhiH . samAH samarasAH saumya satata.n sAdhuvR^ittayaH .. 19.. abdhivaddhatamaryAda bhavati vishadAshayAH . niyati.n na vimu~nchanti mahAnto bhAskarA iva .. 20.. ko.aha.n kathamida.n cheti sa.nsAramalamAtatam.h . pravichAryaM prayatnena prAj~nena sahasAdhunA .. 21.. nAkarmasu niyoktavya.n nAnAryeNa sahAvaset.h . draShTavyaH sarvasa.nhartA na mR^ityuravahelayA .. 22.. sharIramasthimA.nsa.n cha tyaktvA raktAdyashobhanam.h . bhUtamuktAvalItantu.n chinmAtramavalokayet.h .. 23.. upAdeyAnupatana.n heyaikAntavisarjanam.h . yadetanmanaso rUpa.n tadbAhya.n viddhi netarat.h .. 24.. gurushAstroktamArgeNa svAnubhUtyA cha chidghane . brahmaivAhamiti j~nAtvA vItashoko bhavenmuniH .. 25.. yatra nishitAsishatapAtanamutpalatADanavatsoDhavyamagninA dAho himasechanamivA~NgAravartana.n chandanacharcheva niravadhinArAchavikirapAto nidAghavinodanadhArA\- gR^ihashIkaravarShaNamiva svashirachChedaH sukhanidreva mUkIkaraNamAnanamudreva bAdhiryaM mahAnupachaya iveda.n nAvahelanayA bhavitavyameva.n dR^iDhavairAgyAdbodho bhavati .. guruvAkyasamudbhUtasvAnubhUtyAdishuddhayA . yasyAbhyAsena tenAtmA satata.n chAvalokyate .. 26.. vinaShTadigbhramasyApi yathApUrva.n vibhAti dik.h . tathA vij~nAnavidhvasta.n jagannAstIti bhAvaya .. 27.. na dhanAnypakurvanti na mitrANi na bAndhavAH . na kAyakleshavaidhurya.n na tIrthAyatanAshrayaH . kevala.n tanmanomAtramayenAsAdyate padam.h .. 28.. yAni duHkhAni yA tR^iShNA duHsahA ye durAdhayaH . shAntachetaHsu tatsarva.n tamo.arkeShviva nashyati .. 29.. mAtarIva para.n yAnti viShamANi mR^idUni cha . vishvAsamiha bhUtAni sarvANi shamashAlini .. 30.. na rasAyanapAnena na lakShmyAli~Ngitena cha . na tathA sukhamApnoti shamenAntaryathA janaH .. 31.. shrutvA spR^iShTvA cha bhuktvA cha dR^iShTvA j~nAtvA shubhAshubham.h . na hR^iShyati glAyati yaH sa shAnta iti kathyate .. 32.. tuShArakarabiMbAchChaM mano yasya nirAkulam.h . maraNotsavayuddheShu sa shAnta iti kathyate .. 33.. tapasviShu bahuj~neShu yAjakeShu nR^ipeShu cha . balavatsu guNADhyeShu shamavAneva rAjate .. 34.. santoShAmR^itapAnena ye shAntAstR^iptimAgatAH . AtmArAmA mahAtmAnaste mahApadamAgatAH .. 35.. aprApta.n hi parityajya samprApte samatA.n gataH . adR^iShTakhedAkhedo yaH santuShTa iti kathyate .. 36.. nAbhinandatyasamprAptaM prAptaM bhu~Nkte yathepsitam.h . yaH sa saumyasamAchAraH santuShTa iti kathyate .. 37.. ramate dhIryatAprApte sAdhvIvA.antaHpurAjire . sA jIvanmuktatodeti svarUpAnandadAyinI .. 38.. yathAkShaNa.n yathAshAstra.n yathAdesha.n yathAsukham.h . yathAsaMbhavasatsa~NgamimaM mokShapathakramam.h . tAvadvichArayetprAj~no yAvadvishrAntimAtmani .. 39.. turyavishrAntiyuktasya nivR^ittasya bhavArNavAt.h . jIvato.ajIvatashchaiva gR^ihasthasyAthavA yateH .. 40.. nAkR^itena kR^itenArtho na shrutismR^itivibhramaiH . nirmandara ivAmbodhiH sa tiShThati yathAsthitaH .. 41.. sarvAtmavedana.n shuddha.n yadodeti tavAtmakam.h . bhAti prasR^itidikkAlabAhya.n chidrUpadehakam.h .. 42.. evamAtmA yathA yatra samullAsamupAgataH . tiShThatyAshu tathA tatra tadrUpashcha virAjate .. 43.. yadida.n dR^ishyate sarva.n jagatsthAvaraja~Ngamam.h . tatsuShuptAviva svapnaH kalpAnte pravinashyati .. 44.. R^itamAtmA paraMbrahma satyamityAdikA budhaiH . kalpitA vyavahArArtha.n yasya sa.nj~nA mahAtmanaH .. 45.. yathA kaTakashabdArthaH pR^ithagbhAvo na kA~nchanAt.h . na hemakaTakAttadvajjagachChabdArthatA parA .. 46.. teneyamindrajAlashrIrjagati pravitanyate . draShTudR^ishyasya sattAntarbandha ityabhidhIyate .. 47.. draShTA dR^ishyavashAdbaddho dR^ishyAbhAve vimuchyate . jagattvamahamityAdisargAtmA dR^ishyamuchyate .. 48.. manasaivendrajAlashrIrjagati pravitanyate . yAvadetatsaMbhavati tAvanmokSho na vidyate .. 49.. brahmaNA tanyate vishvaM manasaiva svayaMbhuvA . manomayamato vishva.n yannAma paridR^ishyate .. 50.. na bAhye nApi hR^idaye sadrUpa.n vidyate manaH . yadartha.n pratibhAna.n tanmana ityabhidhIyate .. 51.. sa.nkalpanaM mano viddhi sa.nkalpastanna vidyate . yatra sa.nkalpana.n tatra mano.astItyavagamyatAm.h .. 52.. sa.nkalpamanasI bhinne na kadAchana kenachit.h . sa.nkalpajAte galite svarUpamavashiShyate .. 53.. aha.n tva.n jagatityAdau prashAnte dR^ishyasaMbhrame . syAttAdR^ishI kevalatA dR^ishye sattAmupAgate .. 54.. mahApralayasampattau hyasattA.n samupAgate . asheShadR^ishye sargAdau shAntamevAvashiShyate .. 55.. astyanastamito bhAsvAnajo devo nirAmayaH . sarvadA sarvakR^itsarvaH paramAtmetyudAhR^itaH .. 56.. yato vAcho nivartante yo muktairavagamyate . yasya chAtmAdikAH sa.nj~nAH kalpitA na svabhAvataH .. 57.. chittAkAsha.n chidAkAshamAkAsha.n cha tR^itIyakam.h . dvAbhyA.n shUnyatara.n viddhi chidAkAshaM mahAmune .. 58.. deshAddeshAntaraprAptau sa.nvido madhyameva yat.h . nimeSheNa chidAkAsha.n tadviddhi munipu~Ngava .. 59.. tasminnirastaniHsheShasa.nkalpasthitimeShi chet.h . sarvAtmakaM pada.n shAnta.n tadA prApnoShyasa.nshayaH .. 60.. uditaudAryasaundaryavairAgyarasagarbhiNI . AnandasyandinI yaiShA samAdhirabhidhIyate .. 61.. dR^ishyAsaMbhavabodhena rAgadveShAditAnave . ratirbaloditA yAsau samAdhirabhidhIyate .. 62.. dR^ishyAsaMbhavabodho hi j~nAna.n j~neya.n chidAtmakam.h . tadeva kevalIbhAva.n tato.anyatsakalaM mR^iShA .. 63.. matta airAvato baddhaH sarShapIkoNakoTare . mashakena kR^ita.n yuddha.n si.nhaughaireNukoTare .. 64.. padmAkShe sthApito merurnigIrNo bhR^i~NgasUnunA . nidAgha viddhi tAdR^iktva.n jagatetadbhramAtmakam.h .. 65.. chittameva hi sa.nsAro rogAdikleshadUShitam.h . tadeva tairvinirmuktaM bhavAnta iti kathyate .. 66.. manasA bhAvyamAno hi dehatA.n yAti dehakaH . dehavAsanayA mukto dehadharmairna lipyate .. 67.. kalpa.n kShaNIkarotyantaH kShaNa.n nayati kalpatAm.h . manovilAsasa.nsAra iti me nishchitA matiH .. 68.. nAvirato dushcharitAnnAshAnto nAsamAhitaH . nAshAntamanaso vApi praj~nAnenainamApnuyAt.h .. 69.. tadbrahmAnandamadvandva.n nirguNa.n satyachidghanam.h . viditvA svAtmano rUpa.n na bibheti kadAchana .. 70.. parAtpara.n yanmahato mahAntaM svarUpatejomayashAshvata.n shivam.h . kaviM purANaM puruSha.n sanAtanaM sarveshvara.n sarvadevairupAsyam.h .. 71.. ahaM brahmeti niyataM mokShaheturmahAtmanAm.h . dve pade bandhamokShAya nirmameti mameti cha . mameti badhyate janturnirmameti vimuchyate .. 72.. jIveshvarAdirUpeNa chetanAchetanAtmakam.h . IkShaNAdipraveshAntA sR^iShTirIshena kalpitA . jAgradAdivimokShAntaH sa.nsAro jIvakalpitaH .. 73.. triNAchikAdiyogAntA IshvarabhrAntimAshritAH . lokAyatAdisA.nkhyAntA jIvavibhrAntimAshritAH .. 74.. tasmAnmumukShibhirnaiva matirjIveshavAdayoH . kAryA ki.ntu brahmatattva.n nishchalena vichAryatAm.h .. 75.. avisheSheNa sarva.n tu yaH pashyati chidanvayAt.h . sa eva sAkShAdvij~nAnI sa shivaH sa harirvidhiH .. 76.. durlabho viShayatyAgo durlabha.n tattvadarshanam.h . durlabhA sahajAvasthA sadguroH karuNA.n vinA .. 77.. utpannashaktirbodhasya tyaktaniHsheShakarmaNaH . yoginaH sahajAvasthA svayamevopajAyate .. 78.. yadA hyevaiSha etasminnalpamapyantara.n naraH . vijAnAti tadA tasya bhaya.n syAnnatra sa.nshayaH .. 79.. sarvaga.n sachchidAnanda.n j~nAnachakShurnirIkShate . aj~nAnachakShurnekSheta bhAsvantaM bhAnumandahvat.h .. 80.. praj~nAnameva tadbrahma satyapraj~nAnalakShaNam.h . evaM brahmaparij~nAnAdeva martyA.amR^ito bhavet.h .. 81.. bhidyate hR^idayagranthishChidyante sarvasa.nshayAH . kShIyante chAsya karmANi tasmindR^iShTe parAvare .. 82.. anAtmatAM parityajya nirvikArau jagatsthitau . ekaniShThatayAntasthaH sa.nvinmAtraparo bhava .. 83.. marubhUmau jala.n sarvaM marubhUmAtrameva tat.h . jagattrayamida.n sarva.n chinmAtra.n svavichArataH .. 84.. lakShyAlakShyamati.n tyaktvA yastiShThetkevalAtmanA . shiva eva svaya.n sAkShAdayaM brahmaviduttamaH .. 85.. adhiShThAnamanaupamyamavA~Nmanasagocharam.h . nitya.n vibhu.n sarvagata.n susUkShma.n cha tadavyayam.h .. 86.. sarvashaktermaheshasya vilAso hi mano jagat.h . sa.nyamAsa.nyamAbhyA.n cha sa.nsAra.n shAntimanvagAt.h .. 87.. manovyAdheshchikitsArthamupAya.n kathayAmi te . yadyatsvAbhimata.n vastu tattyajanmokShamashnute .. 88.. svAyattamekAntahita.n svepsitatyAgavedanam.h . yasya duShkaratA.n yAta.n dhiktaM puruShakITakam.h .. 89.. svapauruShekasAdhyena svepsitatyAgarUpiNA . manaHprashamamAtreNa vinA nAsti shubhA gatiH .. 90.. asa.nkalpanashastreNa Chinna.n chittamida.n yadA . sarva.n sarvagata.n shAntaM brahma sampadyate tadA .. 91.. bhava bhAvanayA mukto muktaH paramayA dhiyA . dhArayAtmAnamavyagro grastachitta.n chitaH padam.h .. 92.. paraM pauruShamAshritya nItvA chittamachittatAm.h . dhyAnato hR^idayAkAshe chiti chichchakradhArayA .. 93.. mano mAraya niHsha~Nka.n tvAM prabadhnanti nArayaH .. 94.. aya.n so.ahamida.n tanma etAvanmAtrakaM manaH . tadabhAvanamAtreNa dAtreNeva vilIyate .. 95.. ChinnAbhramaNDala.n vyomni yathA sharadi dhUyate . vAtena kalpakenaiva tathAntardhUyate manaH .. 96.. kalpAntapavanA vAntu yAntu chaikatvamarNavAH . tapantu dvAdashAdityA nAsti nirmanasaH kShatiH .. 97.. asa.nkalpanamAtraikasAdhye sakalasiddhide . asa.nkalpAtisAmrAjye tiShThavaShTabdhatatpadaH .. 98.. na hi cha~nchalatAhInaM manaH kvachana dR^ishyate . cha~nchalatvaM manodharmo vahnerdharmo yathoShNatA .. 99.. eShA hi cha~nchalAspandashaktishchittatvasa.nsthitA . tA.n viddhi mAnasI.n shakti.n jagadADaMbarAtmikAm.h .. 100.. yattu cha~nchalatAhIna.n tanmano.amR^itamuchyate . tadeva cha tapaH shAstrasiddhAnte mokSha uchyate .. 101.. tasya cha~nchalatA yaiShA tvavidyA vAsanAtmikA . vAsanAparanAmnI.n tA.n vichAreNa vinAshaya .. 102.. pauruSheNa prayatnena yasminnaiva pade manaH . yojyate tatpadaM prApya nirvikalpo bhavAnagha .. 103.. ataH pauruShamAshritya chittamAkramya chetasA . vishokaM padamAlambya nirAta~NkaH sthiro bhava .. 104.. mana eva samartha.n hi manaso dR^iDhanigrahe . arAjakaH samarthaH syAdrAj~no nigrahakarmaNi .. 105.. tR^iShNAgrAhagR^ihItAnA.n sa.nsArArNavapAtinAm.h . AvartairUhyamAnAnA.n dUra.n svamana eva nauH .. 106.. manasaiva manashChittvA pAshaM paramabandhanam.h . bhavAduttArayAtmAna.n nAsAvanyena tAryate .. 107.. yA yodeti manonAmnI vAsanA vAsitAntarA . tA.n tAM pariharetprAj~nastato.avidyAkShayo bhavet.h .. 108.. bhogaikavAsanA.n tyaktvA tyaja tvaM bhedavAsanAm.h . bhAvAbhAvau tatastyaktyA nirvikalpaH sukhI bhava .. 109.. eSha eva manonAshastvavidyAnAsha eva cha . yattatsa.nvedyate ki.nchittatrAsthAparivarjanam.h .. 110.. anAsthaiva hi nirvANa.n duHkhamAsthAparigrahaH .. 111.. avidyA vidyamAnaiva naShTapraj~neShu dR^ishyate . nAmnaivA~NgIkR^itAkArA samyakpraj~nasya sA kutaH .. 112.. tAvatsa.nsArabhR^iguShu svAtmanA saha dehinam.h . Andolayati nIrandhra.n duHkhakaNTakashAliShu .. 113.. avidyA yAvadasyAstu notpannA kShayakAriNI . svayamAtmAvalokechChA mohasa.nkShayakAriNI .. 114.. asyAH paraM prapashyantAH svAtmanAshaH prajAyate . dR^iShTe sarvagate bodhe svaya.n hyeShA vilIyate .. 115.. ichChAmAtramavidyeya.n tannAsho mokSha uchyate . sa chAsa.nkalpamAtreNa siddho bhavati vai mune .. 116.. manAgapi manovyomni vAsanArajanI kShaye . kAlikA tanutAmeti chidAdityAprakAshanAt.h .. 117.. chaitAnyupAtarahita.n sAmAnyena cha sarvagam.h . yachchittattvamanAkhyeya.n sa AtmA parameshvaraH .. 118.. sarva.n cha khalvidaM brahma nityachidghanamakShatam.h . kalpanAnyA manonAmnI vidyate na hi kAchana .. 119.. na jAyate na mriyatte ki.nchidatra jagattraye . na cha bhAvavikArANA.n sattA kvachana vidyate .. 120.. kevala.n kevalAbhAsa.n sarvasAmAnyamakShatam.h . chaityAnupAtarahita.n chinmAtramiha vidyate .. 121.. tasminnitye tate shuddhe chinmAtre nirupadrave . shAnte shamasamAbhoge nirvikAre chidAtmani .. 122.. yaiShA svabhAvAbhimata.n svaya.n sa.nkalpya dhAvati . chichchaitya.n svayamamlAnaM mAnanAnmana uchyate . ataH sa.nkalpasiddheya.n sa.nkalpenaiva nashyati .. 123.. nAhaM brahmeti sa.nkalpAtsudR^iDhAdbadhyate manaH . sarvaM brahmeti sa.nkalpAtsudR^iDhAnmuchyate manaH .. 124.. kR^isho.aha.n duHkhabaddho.aha.n hastapAdAdimAnaham.h . iti bhAvAnurUpeNa vyavahAreNa badhyate .. 125.. nAha.n duHkhI na me deho bandhaH ko.asyAtmani sthitaH . iti bhAvAnurUpeNa vyavahAreNa muchyate .. 126.. nAhaM mA.nsa.n na chAsthIni dehAdanyaH paro.asmyaham.h . iti nishchitavAnantaH kShINAvidyo vimuchyate .. 127.. kalpiteyamavidyeyamanAtmanyAtmabhAvanAt.h . paraM pauruShamAshritya yatnAtparamayA dhiyA . bhogechChA.n dUratastyaktvA nirvikalpaH sukhI bhava .. 128.. mama putro mama dhanamaha.n so.ayamidaM mama . itIyamindrajAlena vAsanaiva vivalgati .. 129.. mA bhavAj~no bhava j~nastva.n jahi sa.nsArabhAvanAm.h . anAtmanyAtmabhAvena kimaj~na iva rodiShi .. 130.. kastavAya.n jaDo mUko deho mA.nsamayo.ashuchiH . yadartha.n sukhaduHkhAbhyAmavashaH paribhUyase .. 131.. aho nu chitra.n yatsatyaM brahma tadvismR^ita.n nR^iNAm.h . tiShThatastava kAryeShu mAstu rAgAnura~njanA .. 132.. aho nu chitraM padmotthairbaddhAstantubhiradrayaH . avidyamAna yA vidyA tayA vishva.n khilIkR^itam.h .. 133.. ida.n tadvajratA.n yAta.n tR^iNamAtra.n jagattrayam.h .. ityupaniShat.h .. iti chaturtho.adhyAyaH .. 4.. R^ibhuH .. athAparaM pravakShyAmi shR^iNu tAta yathAyatham.h . aj~nAnabhUH saptapadA j~nabhUH saptapadaiva hi .. 1.. padAntarANyasa.nkhyAni prabhavantyanyathaitayoH . svarUpAvasthitirmuktistadbhra.nsho.aha.ntvavedanam.h .. 2.. shuddhasanmAtrasa.nvitteH svarUpAnna chalanti ye . rAgadveShAdayo bhAvAsteShA.n nAj~natvasaMbhavaH .. 3.. yaH svarUpaparibhra.nshashchetvArthe chiti majjanam.h . etasmAdaparo moho na bhUto na bhaviShyati .. 4.. arthAdarthAntara.n chitte yAti madhye tu yA sthitiH . sA dhvastamananAkArA svarUpasthitiruchyate .. 5.. sa.nshAntasarvasa.nkalpA yA shilAvadavasthitiH . jAgrannidrAvinirmuktA sA svarUpasthitiH parA .. 6.. ahantA.nshe kShate shAnte bhedaniShpandachittatA . ajaDA yA prachalati tatsvarUpamitIritam.h .. 7.. bIja.n jAgrattathA jAgranmahAjAgrattathaiva cha . jAgratsvapnastathA svapnaH svapnajAgratsuShuptikam.h .. 8.. iti saptavidho mohaH punareSha parasparam.h . shliShTo bhavatyanekAgrya.n shruNu lakShaNamasya tu .. 9.. prathama.n chetana.n yatsyAdanAkhya.n nirmala.n chitaH . bhaviShyachchittajIvAdinAmashabdArthabhAjanam.h .. 10.. bIjarUpasthita.n jAgradbIjajAgrattaduchyate . eShA j~napternavAvasthA tvajAgratsa.nsthiti.n shruNu .. 11.. navaprasUtasya parAdaya.n chAhamidaM mama . iti yaH pratyayaH svasthastajjAgratprAgabhAvanAt.h .. 12.. aya.n so.ahamida.n tanma iti janmAntaroditaH . pIvaraH pratyayaH prokto mahAjAgraditi sphuTam.h .. 13.. arUDhamathavA rUDha.n sarvathA tanmayAtmakam.h . yajjAgrato manorAjya.n yajjAgratsvapna uchyate .. 14.. dvichandrashuktikArUpyamR^igatR^iShNAdibhedataH . abhyAsaM prApya jAgrattatsvapno nAnAvidho bhavet.h .. 15.. alpakAlaM mayA dR^iShTametannodeti yatra hi . parAmarShaH prabuddhasya sa svapna iti kathyate .. 16.. chira.n sa.ndarshanAbhAvAdapraphullaM bR^ihadvachaH . chirakAlAnuvR^ittistu svapno jAgradivoditaH .. 17.. svapnajAgraditi prokta.n jAgratyapi parisphurat.h . ShaDavasthA parityAgo jaDA jIvasya yA sthitiH .. 18.. bhaviShyadduHkhabodhADhyA sauShuptiH sochyate gatiH . jagattasyAmavasthAyAmantastamasi lIyate .. 19.. saptAvasthA imAH proktA mayA j~nAnasya vai dvija . ekaikA shatasa.nkhyAtra nAnAvibhavarUpiNI .. 20.. imA.n saptapadA.n j~nAnabhUmimAkarNayAnagha . nAnayA j~nAtayA bhUyo mohapa~Nke nimajjati .. 21.. vadanti bahubhedena vAdino yogabhUmikAH . mama tvabhimatA nUnamimA eva shubhapradAH .. 22.. avabodha.n vidurj~nAna.n tadida.n sAptabhUmikam.h . muktistu j~neyamityuktA bhUmikAsaptakAtparam.h .. 23.. j~nAnabhUmiH shubhechChAkhyA prathamA samudAhR^itA . vichAraNA dvitIyA tu tR^itIyA tanumAnasI .. 24.. sattvApattishchaturthI syAttato.asa.nsaktinAmikA . padArthabhAvanA ShaShThI saptamI turyagA smR^itA .. 25.. AsAmantasthitA muktiryasyAM bhUyo na shochati . etAsAM bhUmikAnA.n tvamida.n nirvachana.n shruNu .. 26.. sthitaH kiM mUDha evAsmi prekShe.aha.n shAstrasajjanaiH . vairAgyapUrvamichCheti shubhechChetyuchyate budhaiH .. 27.. shAstrasajjanasamparkavairAgyAbhyAsapUrvakam.h . sadAchArapravR^ittiryA prochyate sA vichAraNA .. 28.. vichAraNAshubhechChAbhyAmindriyArtheShu raktatA . yatra sA tanutAmeti prochyate tanumAnasI .. 29.. bhUmikAtritayAbhyAsAchchitte tu viratervashAt.h . sattvAtmani sthite shuddhe sattvApattirudAhR^itA .. 30.. dashAchatuShTayAbhyAsAdasa.nsargakalA tu yA . rUDhasattvachamatkArA proktA sa.nsaktinAmikA .. 31.. bhUmikApa~nchakAbhyAsAtsvAtmArAmatayA dR^iDham.h . AbhyantarANAM bAhyAnAM padArthAnAmabhAvanAt.h .. 32.. paraprayuktena chiraM prayatnenAvabodhanam.h . padArthabhAvanA nAma ShaShThI bhavati bhUmikA .. 33.. bhUmiShaTkachirAbhyAsAdbhedasyAnupalambanAt.h . yatsvabhAvaikaniShThatva.n sA j~neyA turyagA gatiH .. 34.. eShA hi jIvanmukteShu turyAvastheti vidyate . videhamuktiviShaya.n turyAtItamataH param.h .. 35.. ye nidAgha mahAbhAgAH sAptamIM bhUmimAshritAH . AtmArAmA mahAtmAnaste mahatpadamAgatAH .. 36.. jIvanmuktA na majjanti sukhaduHkharasasthite . prakR^itenAtha kAryeNa ki.nchitkurvanti vA na vA .. 37.. pArshvasthabodhitAH santaH pUrvAcharakramAgatam.h . AchAramAcharatyeva suptabuddhavadutthitAH .. 38.. bhUmikAsaptaka.n chaitaddhImatAmeva gocharam.h . prApya j~nAnadashAmetAM pashumlechChAdayo.api ye .. 39.. sadehA vApyadehA vA te muktA nAtra sa.nshayaH . j~naptirhi granthivichChedastasminsati vimuktatA .. 40.. mR^igatR^iShNAmbubuddhyyAdishAntimAtrAtmakastvasau . ye tu mohArNavAttIrNAstaiH prAptaM paramaM padam.h .. 41.. te sthitA bhUmikAsvAsu svAtmalAbhaparAyaNAH . manaHprashamanopAyo yoga ityabhidhIyate .. 42.. saptabhUmiH sa vij~neyaH kathitAstAshcha bhUmikAH . etAsAM bhUmikAnA.n tu gamaM brahmAbhidhaM padam.h .. 43.. tvattAhantAtmatA yatra paratA nAsti kAchana . na kvachidbhAvakalanA na bhAvAbhAva gocharA .. 44.. sarva.n shAnta.n nirAlamba.n vyomastha.n shAshvata.n shivam.h . anAmayamanAbhAsamanAmakamakAraNam.h .. 45.. na sannasanna madhyAnta.n na sarva.n sarvameva cha . manovachobhiragrAhyaM pUrNAtpUrNa.n sukhAtsukham.h .. 46.. asa.nvedanamAshAntamAtmavedanamAtatam.h . sattA sarvapadArthAnA.n nAnyA sa.nvedanAdR^ite .. 47.. saMbandhe draShTR^idR^ishyAnAM madhye dR^iShTirhi yadvapuH . draShTR^idarshanadR^ishyAdivarjita.n tadidaM padam.h .. 48.. deshAddesha.n gate chitte madhye yachchetaso vaouH . ajADyasa.nvinmanana.n tanmayo bhava sarvadA .. 49.. ajAgratsvapnanidrasya yatte rUpa.n sanAtanam.h . achetana.n chAjaDa.n cha tanmayo bhava sarvadA .. 50.. jaDatA.n varjayitvaikA.n shilAyA hR^idaya.n hi tat.h . amanaskasvarUpa.n yattanmayo bhava sarvadA . chitta.n dUre parityajya yo.asi so.asi sthiro bhava .. 51.. pUrvaM manaH samuditaM paramAtmatattvA\- ttenAtata.n jagadida.n savikalpajAlam.h . shUnyena shUnyamapi vipra yathAmbareNa nIlatvamullasati chArutarAbhidhAnam.h .. 52.. sa.nkalpasa.nkShayadgalite tu chitte sa.nsAramohamihikA galitA bhavanti . svachCha.n vibhAti sharadIva khamAgatAyAM chinmAtramekamajamAdyamanantamantaH .. 53.. akartR^ikamara~Nga.n cha gagane chitramutthitam.h . adraShTR^ika.n svAnubhavamanidrasvapnadarshanam.h .. 54.. sAkShibhUte same svachChe nirvikalpe chidAtmani . nirichChaM pratibimbanti jaganti mukure yathA .. 55.. ekaM brahma chidAkAsha.n sarvAtmakamakhaNDitam.h . iti bhAvaya yatnena chetashchA~nchalyashAntaye .. 56.. rekhoparekhAvalitA yathaikA pIvarI shilA . tathA trailokyavalitaM brahmaikamiha dR^ishyatAm.h .. 57.. dvitIyakAraNAbhAvAdanutpannamida.n jagat.h . j~nAta.n j~nAtavyamadhunA dR^iShTa.n draShTavyamadbhutam.h .. 58.. vishrAnto.asmi chira.n shrAntashchinmAtrAnnAsti ki.nchana . pashya vishrAntasandeha.n vigatAsheShakautukam.h .. 59.. nirastakalpanAjAlamachittatvaM paraM padam.h . ta eva bhUmatAM prAptAH sa.nshAntAsheShakilbiShAH .. 60.. mahAdhiyaH shAntadhiyo ye yAtA vimanaskatAm.h . jantoH kR^itavichArasya vigaladvR^ittichetasaH .. 61.. manana.n tyajato nitya.n ki.nchitpariNataM manaH . dR^ishya.n santyajato heyamupAdeyamupeyuShaH .. 62.. draShTAraM pashyato nityamadraShTAramapashyataH . vij~nAtavye pare tattve jAgarUkasya jIvataH .. 63.. suptasya dhanasaMmohamaye sa.nsAravartmani . atyantapakvavairAgyAdaraseShu raseShvapi .. 64.. sa.nsAravAsanAjAle khagajAla ivAdhunA . troTite hR^idayagranthau shlathe vairAgyara.nhasA .. 65.. kAtakaM phalamAsAdya yathA vAri prasIdati . tathA vij~nAnavashataH svabhAvaH samprasIdati .. 66.. nIrAga.n nirupAsa~Nga.n nirdvandva.n nirupAshrayam.h . viniryAti mano mohAdviha~NgaH pa~njarAdiva .. 67.. shAntasandehadaurAtmya.n gatakautukavibhramam.h . paripUrNAntara.n chetaH pUrNenduriva rAjate .. 68.. nAha.n na chAnyadastIha brahmaivAsmi nirAmayam.h . ittha.n sadastormadhyAdyaH pashyati sa pashyati .. 69.. ayatnopateShvakShidR^igdR^ishyeShu yathA manaH . nIrAgameva patati tadvatkAryeShu dhIradhIH .. 70.. parij~nAyopabhukto hi bhogo bhavati tuShTaye . vij~nAya sevitashchoro maitrImeti na choratAm.h .. 71.. asha~NkitApi samprAptA grAmayAtrA yathAdhvagaiH . prekShyate tadvadeva j~nairbhogashrIravalokyate .. 72.. manaso nigR^ihItasya lIlAbhogo.alpako.api yaH . tamevAlabdhavistAra.n kliShTatvAdbahu manyate .. 73.. baddhamukto mahIpAlo grAsamAtreNa tuShyati . parairabaddho nAkrAnto na rAShTraM bahu manyate .. 74.. hasta.n hatena sampIDya dantairdantAnvichUrNya cha . a~NgAnya~NgairivAkramya jayedAdau svakaM manaH .. 75.. manaso vijayAnnAnyA gatirasti bhavArNave . mahAnarakasAmrAjye mattaduShkR^itavAraNAH .. 76.. AshAsharashalAkADhyA durjayA hIndriyArayaH . prakShINachittadarpasya nigR^ihItendriyadviShaH .. 77.. padminya iva hemante kShIyante bhogavAsanAH . tAvannishIva vetAlA vasanti hR^idi vAsanAH . ekatattvadR^iDhAbhyAsAdyAvanna vijitaM manaH .. 78.. bhR^ityo.abhimatakartR^itvAnmantrI sarvArthakAraNAt.h . sAmantashchendriyAkrAntermano manye vivekinaH .. 79.. lAlanAtsnigdhalalanA pAlAnAtpAlakaH pitA . suhR^iduttamavinyAsAnmano manye manIShiNaH .. 80.. svAlokataH shAstradR^ishA svabuddhyA svAnubhAvataH . prayachChati parA.n siddhi.n tyaktvAtmAnaM manaHpitA .. 81.. suhR^iShTaH sudR^iDhaH svachChaH sukrAntaH suprabodhitaH . svaguNenorjito bhAti hR^idi hR^idyo manomaNiH .. 82.. enaM manomaNiM brahmanbahupa~Nkakala~Nkitam.h . vivekavAriNA siddhyai prakShAlyAlokavAnbhava .. 83.. vivekaM paramAshritya buddhyA satyamavekShya cha . indriyArInala.n ChittvA tIrNo bhava bhavArNavAt.h .. 84.. AsthAmAtramanantAnA.n duHkhAnAmAkara.n viduH . anAsthAmAtramabhitaH sukhAnAmAlaya.n viduH .. 85.. vAsanAtantubaddho.aya.n loko viparivartate . sA prasiddhAtiduHkhAya sukhAyochChedamAgatA .. 86.. dhIro.apyatibahuj~no.api kulajo.api mahAnapi . tR^iShNayA badhyate jantuH si.nhaH shR^i~NkhalayA yathA .. 87.. paramaM pauruSha.n yatnamAsthAdAya sR^idyamam.h . yathAshAstramanudvegamAcharanko na siddhibhAk.h .. 88.. aha.n sarvamida.n vishvaM paramAtmAhamachyutaH . nAnyadastIti sa.nvittyA paramA sA hyaha~NkR^itiH .. 89.. sarvasmAdvyatirikto.aha.n vAlAgrAdapyaha.n tanuH . iti yA sa.nvido brahmandvitIyAha~NkR^itiH shubhA .. 90.. mokShAyaiShA na bandhAya jIvanmuktasya vidyate .. 91.. pANipAdAdimAtro.ayamahamityeSha nishchayaH . aha.nkArastR^itIyo.asau laikikastuchCha eva saH .. 92.. jIva eva durAtmAsau kandaH sa.nsAradustaroH . anenAbhihato janturadho.adhaH paridhAvati .. 93.. anayA duraha.nkR^ityA bhAvAtsa.ntyaktayA chiram.h . shiShTAha.nkAravA~njantuH shamavAnyAti muktatAm.h .. 94.. prathamau dvAvaha.nkArAva~NgIkR^itya tvalaukikau . tR^itIyAha.nkR^itistyAjyA laukikI duHkhadAyinI .. 95.. atha te api sa.ntyajya sarvAha.nkR^itivarjitaH . sa tiShThati tathAtyuchchaiH paramevAdhirohati .. 96.. bhogechChAmAtrako bandhastattyAgo mokSha uchyate . manaso.abhyudayo nAsho manonAsho mahodayaH .. 97.. j~namano nAshamabhyeti mano.aj~nasya hi shR^i~NkhalA . nAnanda.n na nirAnanda.n na chala.n nAchala.n sthiram.h . na sannAsanna chaiteShAM madhya.n j~nAnimano viduH .. 98.. yathA saukShmyAchchidAbhAsya AkAsho nopalakShyate . tathA nira.nshashchidbhAvaH sarvago.api na lakShyate .. 99.. sarvasa.nkalparahitA sarvasa.nj~nAvivarjitA . saiShA chidavinAshAtmA svAtmetyAdikR^itAbhidhA .. 100.. AkAshashatabhAgANChA j~neShu niShkalarUpiNI . sakalAmalasa.nsArasvarUpaikAtmadarshinI .. 101.. nAstameti na chodeti nottiShThati na tiShThati . na cha yAti na chAyAti na cha neha na cheha chit.h .. 102.. saiShA chiyamalAkArA nirvikalpA nirAspadA .. 103.. Adau shamadamaprAyairguNaiH shiShya.n vishodhayet.h . pashchAtsarvamidaM brahma shuddhastvamiti bodhayet.h .. 104.. aj~nasyArdhaprabuddhasya sarvaM brahmeti yo vadet.h . mahAnarakajAleShu sa tena viniyojitaH .. 105.. prabuddhabuddheH prakShINabhogechChasya nirAshiShaH . nAstyavidyAmalamiti prAj~nastUpadishedguruH .. 106.. sati dIpa ivAlokaH satyarka iva vAsaraH . sati puShpa ivAmodashchiti satya.n jagattathA .. 107.. pratibhAsata eveda.n na jagatparamArthataH . j~nAnadR^iShTau prasannAyAM prabodhavitatodaye .. 108.. yathAvajj~nAsyasi svastho madvAgvR^iShTibalAbalam.h . avidyayaivottamayA svArthanAshodyamArthayA .. 109.. vidyA samprApyate brahmansarvadoShApahAriNI . shAmyati hyastramastreNa malena kShAlyate malam.h .. 110.. shama.n viSha.n viSheNaiti ripuNA hanyate ripuH . IdR^ishI bhUtamAyeya.n yA svanAshena harShadA .. 111.. na lakShyate svabhAvo.asyA vIkShyamANaiva nashyati . nAstyeShA paramArthenetyevaM bhAvanayeddhayA .. 112.. sarvaM brahmeti yasyAntarbhAvanA sA hi muktidA . bhedadR^iShTiravidyeya.n sarvathA tA.n visarjayet.h .. 113.. mune nAsAdyate taddhi padamakShayamuchyate . kuto jAteyamiti te dvija mAstu vichAraNA .. 114.. imA.n kathamaha.n hanmItyeShA te.astu vichAraNA . asta.n gatAyA.n kShINAyAmasyA.n j~nAsyasi tatpadam.h .. 115.. yata eShA yathA chaiShA yathA naShTetyakhaNDitam.h . tadasyA rogashAlAyA yatna.n kuru chikitsane .. 116.. yathaiShA janmaduHkheShu na bhUyastvA.n niyokShyati . svAtmani svaparispandaiH sphuratyachChaishchidarNavaH .. 117.. ekAtmakamakhaNDa.n tadityantarbhAvyatA.n dR^iDham.h . ki.nchitkShubhitarUpA sA chichChaktishchinmayArNave.. 118.. tanmayaiva sphuratyachChA tatraivormirivArNave . AtmanyevAtmanA vyomni yathA sarasi mArutaH .. 119.. tathaivAtmAtmashaktyaiva svAtmanyevaiti lolatAm.h . kShaNa.n sphurati sA devI sarvashaktitayA tathA .. 120.. deshakAlakriyAshaktirna yasyAH samprakarShaNe . svasvabhAva.n viditvochchairapyanantapade sthitA .. 121.. rUpaM parimitenAsau bhAvayatyavibhAvitA . yadaivaM bhAvita.n rUpa.n tayA paramakAntayA .. 122.. tadaivainAmanugatA nAmasa.nkhyAdikA dR^ishaH . vikalpakalitAkAra.n deshakAlakriyAspadam.h .. 123.. chito rUpamidaM brahmankShetraj~na iti kathyate . vAsanAH kalpayanso.api yAtyaha.nkAratAM punaH .. 124.. aha~NkAro vinirNetA kala~NkI buddhiruchyate . buddhiH sa.nkalpitAkArA prayAti mananAspadam.h .. 125.. mano ghanavikalpa.n tu gachChatIndriyatA.n shanaiH . pANipAdamaya.n dehamindriyANi vidurbudhAH .. 126.. eva.n jIvo hi sa.nkalpavAsanArajjuveShTitaH . duHkhajAlaparItAtmA kramAdAyAti nIchatAm.h .. 127.. iti shaktimaya.n cheto ghanAha.nkAratA.n gatam.h . koshakArakrimiriva svechChayA yAti bandhanam.h .. 128.. svaya.n kalpita tanmAtrAjAlabhyantaravarti cha . parA.n vivashatAmeti shR^i~NkhalAbaddhasi.nhavat.h .. 129.. kvachinmanaH kvachidbuddhiH kvachijj~nAna.n kvachitkriyA . kvachidetadaha.nkAraH kvachichchittamiti smR^itam.h .. 130.. kvachitprakR^itirityukta.n kvachinmAyeti kalpitam.h . kvachinmalamiti prokta.n kvachitkarmeti sa.nsmR^itam.h .. 131.. kvachidbandha iti khyAta.n kvachitpuryaShTaka.n smR^itam.h . prokta.n kvachidavidyeti kvachidichCheti saMmatam.h .. 132.. iama.n sa.nsAramakhilamAshApAshavidhAyakam.h . dadhadantaHphalairhIna.n vaTadhAnA vaTa.n yathA .. 133.. chintAnalashikhAdagdha.n kopAjagaracharvitam.h . kAmAbdhikallolarata.n vismR^itAtmapitAmaham.h .. 134.. samuddhara mano brahmanmAta~Ngamiva kardamAt.h . eva.n jIvAshritA bhAvA bhavabhAvanayAhitAH .. 135.. brahmaNA kalpitAkArA lakShasho.apyatha koTishaH . sa.nkhyAtItAH purA jAtA jAyante.adyApi chAbhitaH .. 136.. utpatsyante.api chaivAnye kaNaughA iva nirjharAt.h . kechitprathamajanmAnaH kechijjanmashatAdhikAH .. 137.. kechichchAsa.nkhyajanmAnaH kechiddvitribhavAntarAH . kechitkinnaragandharvavidyAdharamahoragAH .. 138.. kechidarkenduvaruNAstryakShAdhokShajapadmajAH . kechidbrahmaNabhUpAlavaishyashUdragaNAH sthitAH .. 139.. kechittR^iNauShadhIvR^ikShaphalamUlapata~NgakAH . kechitkadambajambIrasAlatAlatamAlakAH .. 140.. kechinmahendramalayasahyamandarameravaH . kechitkShArodadhikShIraghR^itekShujalarAshayaH .. 141.. kechidvishAlAH kukubhaH kechinnadyo mahArayAH . vihAyasyuchchakaiH kechinnipatantyutpatanti cha .. 142.. kantukA iva hastena mR^ityunA.avirata.n hatAH . bhuktvA janmasahasrANi bhUyaH sa.nsArasa.nkaTe .. 143.. patanti kechidabudhAH samprApyApi vivekatAm.h . dikkAlAdyanavachChinnamAtmatattva.n svashaktitaH .. 144.. lIlayaiva yadAdatte dikkAlakalita.n vapuH . tadeva jIvaparyAyavAsanAveshataH param.h .. 145.. manaH sampadyate lola.n kalanAkalanonmukham.h . kalayantI manaHshaktirAdau bhAvayati kShaNAt.h .. 146.. AkAshabhAvanAmachChA.n shabdabIjarasonmukhIm.h . tatastadghanatA.n yAta.n ghanaspandakramAnmanaH .. 147.. bhAvayatyanilaspanda.n sparshabIjarasonmukham.h . tAbhyAmAkAshavAtAbhyA.n dR^iDhAbhyAsavashAttataH .. 148.. shabdasparshasvarUpAbhyA.n sa.ngharShAjjanyate.analaH . rUpatanmAtrasahita.n tribhistaiH saha saMmitam.h .. 149.. manastAddR^igguNagata.n rasatanmAtravedanam.h . kShaNAchchetatyapA.n shaitya.n jalasa.nvittato bhavet.h .. 150.. tatastAdR^igguNagataM mano bhAvayati kShaNAt.h . gandhatanmAtrametasmAdbhUmisa.nvittato bhavet.h .. 151.. athetthaMbhUtatanmAtraveShTita.n tanutA.n jahat.h . vapurvahnikaNAkAra.n sphurita.n vyomni pashyati .. 152.. aha.nkArakalAyuktaM buddhibIjasamanvitam.h . tatpuryaShTakamityuktaM bhUtahR^itpadmaShaTpadam.h .. 153.. tasmi.nstu tIvrasa.nvegAdbhAvayadbhAsura.n vapuH . sthUlatAmeti pAkena mano bilvaphala.n yathA .. 154.. mUShAsthadrutahemAbha.n sphurita.n vimalAmbare . sa.nniveshamathAdatte tattejaH svasvabhAvataH .. 155.. Urdhva.n shiraHpiNDamayamadhaH pAdamaya.n tathA . pArshvayorhastasa.nsthAnaM madhye chodaradharmiNam.h .. 156.. kAlena sphuTatAmetya bhavatyamalavigraham.h . buddhisattvabalotsAhavij~nAnaishvaryasa.nsthitaH .. 157.. sa eva bhagavAnbrahmA sarvalokapitAmahaH . avalokya vapurbrahmA kAntamAtmIyamuttamam.h .. 158.. chintAmabhyetya bhagavA.nstrikAlAmaladarshanaH . etasminparamAkAshe chinmAtraikAtmarUpiNI .. 159.. adR^iShTapAraparyante prathama.n kiM bhavediti . iti chintitavAnbrahmA sadyo jAtAmalAtmadR^ik.h .. 160.. apashyatsargavR^indAni samatItAnyanekashaH . smaratyatho sa sakalAnsarvadharmaguNakramAt.h .. 161.. lIlayA kalpayAmAsa chitrAH sa.nkalpataH prajAH . nAnAchArasamArambhA gandharvanagara.n yathA .. 162.. tAsA.n svargApavargArtha.n dharmakAmArthasiddhaye . anantAni vichitrANi shAstrANi samakalpayat.h .. 163.. vira~nchirUpAnmanasaH kalpitatvAjjagatsthiteH . tAvatsthitiriyaM proktA tannAshe nAshamApnuyAt.h .. 164.. na jAyate na mriyate kvachitki.nchitkadAchana . paramArthena viprendra mithyA sarva.n tu dR^ishyate .. 165.. koshamAshAbhuja~NgAnA.n sa.nsArADaMbara.n tyaja . asadetaditi j~nAtvA mAtR^ibhAva.n niveshaya .. 166.. gandharvanagarasyArthe bhUShite.abhUShite tathA . avidyA.nshe sutAdau vA kaH kramaH sukhaduHkhayoH .. 167.. dhanadAreShu vR^iddheShu duHkhayukta.n na tuShTatA . vR^iddhAyAM mohamAyAyA.n kaH samAshvAsavAniha .. 168.. yaireva jAyate rAgo mUrkhasyAdhikatA.n gataiH . taireva bhAgaiH prAj~nasya virAga upajAyate .. 169.. ato nidAgha tattvaj~na vyavahAreShu sa.nsR^iteH . naShTa.n naShTamupekShasva prAptaM prAptamupAhara .. 170.. anAgatAnAM bhogAnAmavA~nChanamakR^itrimam.h . AgatAnA.n cha saMbhoga iti paNDitalakShaNam.h .. 171.. shuddha.n sadasatormadhyaM padaM buddhvAvalaMbya cha . sabAhyAbhyantara.n dR^ishyaM mA gR^ihANa vimu~ncha mA .. 172.. yasya chechChA tathAnichChA j~nasya karmaNi tiShThataH . na tasya lipyate praj~nA padmapatramivAmbubhiH .. 173.. yadi te nendriyArthashrIH spandate hR^idi vai dvija . tadA vij~nAtavij~neyA samuttIrNo bhavArNavAt.h .. 174.. uchchaiHpadAya parayA praj~nayA vAsanAgaNAt.h . puShpAdgandhamapohyAra.n chetovR^ittiM pR^ithakkuru .. 175.. sa.nsArAmbunidhAvasminvAsanAmbupariplute . ye praj~nAnAvamArUDhAste tIrNAH paNDitAH pare .. 176.. na tyajanti na vA~nChanti vyavahAra.n jagadgatam.h . sarvamevAnuvartante pArAvAravido janAH .. 177.. anantasyAtmatattvasya sattAsAmAnyarUpiNaH . chitashchetyonmukhatva.n yattatsa.nkalpA~Nkura.n viduH .. 178.. leshataH prAptasattAkaH sa eva ghanatA.n shanaiH . yAti chittatvamApUrya dR^iDha.n jADyAya meghavat.h .. 179.. bhAvayanti chitishchaitya.n vyatiriktamivAtmanaH . sa.nkalpatAmivAyAti bIjama~NkuratAmiva .. 180.. sa.nkalpana.n hi sa.nkalpaH svayameva prajAyate . vardhate svayamevAshu duHkhAya na sukhAya yat.h .. 181.. mA sa.nkalpaya sa.nkalpaM mA bhAvaM bhAvaya sthitau . sa.nkalpanAshane yatto na bhUyo.ananugachChati .. 182.. bhAvanAbhAvamAtreNa sa.nkalpaH kShIyate svayam.h . sa.nkalpenaiva sa.nkalpaM manasaiva mano mune .. 183.. ChittvA svAtmani tiShTha tva.n kimetAvati duShkaram.h . yathaiveda.n nabhaH shUnya.n jagachChUnya.n tathaiva hi .. 184.. taNDulasya yathA charma yathA tAmrasya kAlimA . nashyati kriyayA vipra puruShasya tathA malam.h .. 185.. jIvasya taNDulasyeva mala.n sahajamapyalam.h . nashyatyeva na sandehastasmAdudyogavAnbhavet.h .. 186.. iti mahopaniShat.h .. iti pa~nchamo.adhyAyaH .. 5.. antarAsthAM parityajya bhAvashrIM bhAvanAmayIm.h . yo.asi so.asi jagatyasmi.nllIlayA viharAnagha .. 1.. sarvatrAhamakarteti dR^iDhabhAvanayAnayA . paramAmR^itanAmnI sA samataivAvashiShyate .. 2.. khedollAsavilAseShu svAtmakartR^itayaikayA . svasa.nkalpe kShaya.n yAte samataivAvashiShyate .. 3.. samatA sarvabhAveShu yAsau satyaparA sthitiH . tasyAmavasthita.n chitta.n na bhUyo janmabhAgbhavet.h .. 4.. athavA sarvakartR^itvamakartR^itva.n cha vai mune . sarva.n tyaktvA manaH pItvA yo.asi so.asi sthiro bhava .. 5.. sheShasthiro samAdhAno yena tyajasi tattyaja . chinmanaHkalanAkAraM prakAshatimirAdikam.h .. 6.. vAsanA.n vAsitAra.n cha prANaspandanapUrvakam.h . samUlamakhila.n tyaktvA vyomasAmyaH prashAntadhIH .. 7.. hR^idayAtsamparityajya sarvavAsanapa~NktayaH . yastiShThati gatavyagraH sa muktaH parameshvaraH .. 8.. dR^iShTa.n draShTavyamakhilaM bhrAntaM bhrAntyA disho dasha . yuktyA vai charato j~nasya sa.nsAro goShpadAkR^itiH .. 9.. sabAhyAbhyantare dehe hyadha Urdhva.n cha dikShu cha . ita AtmA tato.apyAtmA nAstyanAtmamaya.n jagat.h .. 10.. na tadasti na yatrAha.n na tadasti na tanmayam.h . kimanyadabhivA~nChAmi sarva.n sachchinmaya.n tatam.h .. 11.. samasta.n khalvidaM brahma sarvamAtmedamAtatam.h . ahamanya ida.n chAnyaditi bhrAnti.n tyajAnagha .. 12.. tate brahmaghane nitye saMbhavanti na kalpitAH . na shoko.asti na moho.asti na jarAsti na janma vA .. 13.. yadastIha tadevAsti vijvaro bhava sarvadA . yathAprAptAnubhavataH sarvatrAnabhivA~nChanAt.h .. 14.. tyAgAdAnaparityAgI vijvaro bhava sarvadA . yasyeda.n janma pAshchAtya.n tamAshveva mahAmate .. 15.. vishanti vidyA vimalA muktA veNumivottamam.h . viraktamanasA.n samyaksvaprasa~NgAdudAhR^itam.h .. 16.. draShTurdR^ishyasamAyogAtpratyayAnandanishchayaH . yasta.n svamAtmatattvottha.n niShpanda.n samupAsmahe .. 17.. draShTR^idarshanadR^ishyAni tyaktvA vAsanayA saha . darshanapratyayAbhAsamAtmAna.n samupAsmahe .. 18.. dvayormadhyagata.n nityamastinAstIti pakShayoH . prakAshanaM prakAshAnAmAtmAna.n samupAsmahe .. 19.. santyajya hR^idguheshAna.n devamanyaM prayAnti ye . te ratnamabhivA~nChanti tyaktahastasthakaustubhAH .. 20.. utthitAnutthitAnetAnindriyArInpunaH punaH . hanyAdvivekadaNDena vajreNeva harirgirIn.h .. 21.. sa.nsArarAtriduHsvapne shUnye dehamaye bhrame . sarvamevApavitra.n taddR^iShTa.n sa.nsR^itivibhramam.h .. 22.. aj~nAnopahato bAlye yauvane vanitAhataH . sheShe kalatrachintArtaH ki.n karoti narAdhamaH .. 23.. sato.asattA sthitA mUrdhni ramyANAM mUrdhnyaramyatA . sukhAnAM mUrdhniduHkhAni kimeka.n sa.nshrayAmyaham.h .. 24.. yeShA.n nimeShaNAmeShau jagataH pralayodayau . tAdR^ishAH puruShA yAnti mAdR^ishA.n gaNanaiva kA .. 25.. sa.nsAra eva duHkhAnA.n sImAnta iti kathyate . tanmadhye patite dehe sukhamAsAdyate katham.h .. 26.. prabuddho.asmi prabuddho.asmi duShTashchoro.ayamAtmanaH . mano nAma nihanmyenaM manasAsmi chira.n hR^itaH .. 27.. mA khedaM bhaja heyeShu nopAdeyaparo bhava . heyAdeyAdR^ishau tyaktvA sheShasthaH susthiro bhava .. 28.. nirAshatA nirbhayatA nityatA samatA j~natA . nirIhatA niShkriyatA saumyatA nirvikalpatA .. 29.. dhR^irmaitrI manastuShTirmR^idutA mR^idubhAShitA . heyopAdeyanirmukte j~ne tiShThantyapavAsanam.h .. 30.. gR^ihItatR^iShNAshabarIvAsanAjAlamAtatam.h . sa.nsAravAriprasR^ita.n chintAtantubhirAtatam.h .. 31.. anayA tIkShNayA tAta Chindhi buddhishalAkayA . vAtyayevAmbuda.n jAla.n ChittvA tiShTha tate pade .. 32.. manasaiva manashChittvA kuThAreNeva pAdapam.h . padaM pAvanamAsAdya sadya eva sthiro bhava .. 33.. tiShThangachChantsvapa~njAgrannivasannutpatanpatan.h . asadevedamityanta.n nishchityAstAM parityaja .. 34.. dR^ishyamAshrayasIda.n chettatsachchito.asi bandhavAn.h . dR^ishya.n santyajasIda.n chettadA.achitto.asi mokShavAn.h .. 35.. nAha.n nedamiti dhyAya.nstiShTha tvamachalAchalaH . Atmano jagatashchAntardraShTR^idR^ishyadashAntare .. 36.. darshanAkhya.n svamAtmAna.n sarvadA bhAvayanbhava . svAdyasvAdakasa.ntyakta.n svAdyasvAdakamadhyagam.h .. 37.. svadana.n kevala.n dhyAyanparamAtmamayo bhava . avalambya nirAlambaM madhyemadhye sthiro bhava .. 38.. rajjubaddhA vimuchyante tR^iShNAbaddhA na kenachit.h . tasmAnnidAgha tR^iShNA tva.n tyaja sa.nkalpavarjanAt.h .. 39.. etAmahaMbhAvamayIpapuNyA.n ChittvAnahaMbhAva shalAkayaiva .. svabhAvajAM bhavyabhavantabhUmau bhava prashAntAkhilabhUtabhItiH .. 40.. ahameShAM padArthAnAmete cha mama jIvitam.h . nAhamebhirvinA ki.nchinna mayaite vinA kila .. 41.. ityantarnishchaya.n tyaktvA vichArya manasA saha . nAhaM padArthasya na me padArtha iti bhAvite .. 42.. antaHshItalayA buddhyA kurvato lIlayA kriyAm.h . yo nUna.n vAsanAtyAgo dhyeyo brahmanprakIrtitaH .. 43.. sarva.n samatayA buddhyA yaH kR^itvA vAsanAkShayam.h . jahAti nirmamo deha.n neyo.asau vAsanAkShayaH .. 44.. aha.nkAramayI.n tyaktvA vAsanA.n lIlayaiva yaH . tiShThati dhyeyasa.ntyAgI sa jIvanmukta uchyate .. 45.. nirmUla.n kalanA.n tyaktvA vAsanA.n yaH shama.n gataH . j~neya.n tyAgamima.n viddhi mukta.n taM brAhmaNottamam.h .. 46.. dvAvetau brahmatA.n yAtau dvAvetau vigatajvarau . Apatatsu yathAkAla.n sukhaduHkheShvanAratau . sa.nnyAsiyoginau dAntau viddhi shAntau munIshvara .. 47.. IpsitAnIpsite na sto yasyAntarvartidR^iShTiShu . suShuptavadyashcharati sa jIvanmukta uchyate .. 48.. harShAmarShabhayakrodhakAmakArpaNyadR^iShTibhiH . na hR^iShyati glAyati yaH parAmarshavivarjitaH .. 49.. bAhyArthavAsanodbhUtA tR^iShNA baddheti kathyate . sarvArthavAsanonmuktA tR^iShNA mukteti bhaNyate .. 50.. idamastu mametyantamichChAM prArthanayAnvitAm.h . tA.n tIkShNA.n shR^i~NkhalA.n viddhi duHkhajanmabhayapradAm.h .. 51.. tAmetA.n sarvabhAveShu satsvasatsu cha sarvadA . sa.ntyajya paramodAraM padameti mahAmanAH .. 52.. bandhAsthAmatha mokShAsthA.n sukhaduHkhadashAmapi . tyaktvA sadasadAsthA.n tva.n tiShThAkShubdhamahAbdhivat.h .. 53.. jAyate nishchayaH sAdho puruShasya chaturvidhaH .. 54.. ApAdamastakamahaM mAtApitR^ivinirmitaH . ityeko nishchayo brahmanbandhAyAsavilokanAt.h .. 55.. atItaH sarvabhAvebhyo vAlAgrAdapyaha.n tanuH . iti dvitIyo mokShAya nishchayo jAyate satAm.h .. 56.. jagajjAla padArthAtmA sarva evAhamakShayaH . tR^itIyo nishchayashchokto mokShAyaiva dvijottama .. 57.. aha.n jagadvA sakala.n shUnya.n vyoma sama.n sadA . evameSha chaturtho.api nishchayo mokShasiddhidaH .. 58.. eteShAM prathamaH proktastR^iShNayA bandhayogyayA . shuddhatR^iShNAstrayaH svachChA jIvanmuktA vilAsinaH .. 59.. sarva.n chApyahameveti nishchayo yo mahAmate . tamAdAya viShAdAya na bhUyo jAyate matiH .. 60.. shUnya.n tatprakR^itirmAyA brahmavij~nAnamityapi . shivaH puruSha IshAno nityamAtmeti kathyate .. 61.. dvaitAdvaitasamudbhUtairjagannirmANalIlayA . paramAtmamayIshaktiradvaitaiva vijR^imbhate .. 62.. sarvAtItapadAlambI paripUrNaikachinmayaH . nodvegI na cha tuShTAtmA sa.nsAre nAvasIdati .. 63.. prAptakarmakaro nitya.n shatrumitrasamAnadR^ik.h . IhitAnIhitairmukto na shochati na kA~NkShati .. 64.. sarvasyAbhimata.n vaktA choditaH peshaloktimAn.h . Ashayaj~nashcha bhUtAnA.n sa.nsAre nAvasIdati .. 65.. pUrvA.n dR^iShTimavaShTabhya dhyeyatyAgavilAsinIm.h . jIvanmuktatayA svastho loke vihara vijvaraH .. 66.. antaHsa.ntyaktasarvAsho vItarAgo vivAsanaH . bahiHsarvasamAchAro loke vihara vijvaraH .. 67.. bahiHkR^itrimasa.nraMbho hR^idi sa.nrambhavarjitaH . kartA bahirakartAntarloke vihara shuddhadhIH .. 68.. tyaktAha.nkR^itirAshvastamatirAkAshashobhanaH . agR^ihItakala~NkA~Nko loke vihara shuddhadhIH .. 69.. udAraH peshalAchAraH sarvAchArAnuvR^ittimAn.h . antaHsa~NgaparityAgI bahiHsaMbhAravAniva . antarvairAgyamAdAya bahirAshonmukhehitaH .. 70.. ayaM bandhuraya.n neti gaNanA laghuchetasAm.h . udAracharitAnA.n tu vasudhaiva kuTumbakam.h .. 71.. bhAvAbhAvavinirmukta.n jarAmaraNavarjitam.h . prashAntakalanArabhya.n nIrAgaM padamAshraya .. 72.. eShA brAhmI sthitiH svachChA niShkAmA vigatAmayA . AdAya viharanneva.n sa.nkaTeShu na muhyati .. 73.. vairAgyeNAtha shAstreNa mahattvAdiguNairapi . yatsa.nkalpaharArtha.n tatsvayamevonnayenmanaH .. 74.. vairAgyAtpUrNatAmeti mano nAshavashAnugam.h . AshayA raktatAmeti sharadIva saro.amalam.h .. 75.. tameva bhuktivirasa.n vyApAraughaM punaH punaH . divasedivase kurvanprAj~na kasmAnna lajjate .. 76.. chichchaityakalito bandhastanmuktau muktiruchyate . chidachaityA kilAtmeti sarvasiddhAntasa.ngrahaH .. 77.. etannishchayamAdAya vilokaya dhiyeddhayA . svayamevAtmanAtmAnamAnandaM padamApsyasi .. 78.. chidaha.n chidime lokAshchidAshAshchidimAH prajAH . dR^ishyadarshananirmuktaH kevalAmalarUpavAn.h .. 79.. nityodito nirAbhAso draShTA sAkShI chidAtmakaH .. 80.. chaityanirmuktachidrUpaM pUrNajyotiHsvarUpakam.h . sa.nshAntasarvasa.nvedya.n sa.nvinmAtramahaM mahat.h .. 81.. sa.nshAntasarvasa.nkalpaH prashAntasakaleShaNaH . nirvikalpapada.n gatvA svastho bhava munIshvara .. 82.. iti . ya imAM mahopaniShadaM brAhmaNo nityamadhIte . ashrotriyaH shrotriyo bhavati . anupanIta upanIto bhavati . so.agnipUto bhavati . sa vAyupUto bhavati . sa somapUto bhavati . sa satyapUto bhavati . sa sarvapUto bhavati . sa sarvardevairj~nAto bhavati . sa sarveShu tIrtheShu snAto bhavati . sa sarvairdevairanudhyAto bhavati . sa sarvakratubhiriShTavAnbhavati . gAyatryAH ShaShTisahasrANi japtAni phalAni bhavanti . itihAsapurANAnA.n shatasahasrANi japtAni phalAni bhavanti . praNavAnAmayuta.n japtaM bhavati . AchakShuShaH pa~NktiM punAti . AsaptamAnpuruShayugAnpunAti . ityAha bhagavAn hiraNyagarbhaH . japyenAmR^itattva.n cha gachChatItyupaniShat.h . .. iti ShaShTho.adhyAyaH .. 6.. AUM ApyAyantu mamA~NgAni vAkprANashchakShuH shrotramatho balamindriyANi cha .. sarvANi sarvaM brahmopaniShadaM mAhaM brahma nirAkuryAM mA mA brahma nirAkarodanirAkaraNama\- stvanirAkaraNaM mestu tadAtmani nirate ya upaniShatsu dharmAste mayi santu te mayi santu .. AUM shAntiH shAntiH shAntiH .. iti mahopaniShatsamAptA.. ## Encoded by Sunder Hattangadi (sunderh@hotmail.com) \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}