% Text title : nRisi.nhataapinyupanishhat % File name : nrisinha.itx % Category : upanishhat, dashAvatAra, svara % Location : doc\_upanishhat % Author : Vedic tradition % Transliterated by : Sunder Hattangadi % Proofread by : Sunder Hattangadi, Vipin Kumar vedastudy at yahoo.com % Latest update : May 2, 2007, February 2, 2024 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Nrisinhatapini Upanishad ..}## \itxtitle{.. nR^isi.nhatApinyupaniShat ..}##\endtitles ## yatturyo~NkArAgraparAbhUmisthiravarAsanam | pratiyogivinirmuktaturya.nturyamahaM mahaH || OM bhadraM karNebhiH shR^iNuyAma devAH | bhadraM pashyemAkShabhiryajatrAH | sthiraira~NgaistuShTuvA{\m+}sastanUbhiH | vyashema devahitaM yadAyuH | svasti na indro vR^iddhashravAH | svasti naH pUShA vishvavedAH | svasti nastArkShyo ariShTanemiH | svasti no bR^ihaspatirdadhAtu | OM shAntiH shAntiH shAntiH || OM Apo vA idamAsa.nstatsalilameva | sa prajApatirekaH puShkaraparNe samabhavat | tasyAntarmanasi kAmaH samavartata idaM sR^ijeyamiti | tasmAdyatpuruSho manasAbhigachChati tadvAchA vadati tatkarmaNA karoti tadeShabhyanUktA | kAmastadagre samavartatAdhi manaso retaH prathamaM yadAsIt | sato bandhumasati niravindanhR^idi pratIShyA kavayo manISheti upainaM tadupanamati yatkAmo bhavati ya evaM veda sa tapo.atapyata sa tapastaptvA sa etaM mantrarAjaM nArasi.nhamAnuShTabhamapashyattena vai sarvamidamasR^ijata yadidaM ki~ncha | tasmAtsarvamAnuShTubhamityAchakShate yadidaM ki~ncha | anuShTubho vA imAni bhUtAni jAyante anuShTubhA jAtAni jIvanti anuShTubhaM prayantyabhisa.nvishanti tasyaiShA bhavati anuShTupprathamA bhavati anuShTubuttamA bhavati vAgvA anuShTup vAchaiva prayanti vAchodyanti paramA vA eShA ChandasAM yadanuShTubiti || 1|| sasAgarAM saparvatAM saptadvIpAM vasundharAM tatsAmnaH prathamaM pAdaM jAnIyAt yakShagandharvApsarogaNasevitamantarikShaM tatsAmno dvitIyaM pAdaM jAnIyAdvasurudrAdityaiH sarvairdevaiH sevitaM divaM tatsAmnastR^itIyaM pAdaM jAnIyAt brahmasvarUpaM nira~njanaM paramavyomnikaM tatsAmnashchaturthaM pAdaM jAnIyAdyo jAnIte so.amR^itatvaM cha gachChati R^igyajuHsAmAtharvANashchatvAro vedAH sA~NgAH sashAkhAshchatvAraH pAdA bhavanti kiM dhyAnaM kiM daivataM kAnya~NgAni kAni daivatAni kiM ChandaH ka R^iShiriti || 2|| sa hovAcha prajApatiH sa yo ha vai sAvitryasyAShTAkSharaM padaM shriyAbhiShiktaM tatsAmno.a~NgaM veda shriyA haivAbhiShichyate sarve vedAH praNavAdikAstaM praNavaM tatsAmno.a~NgaM veda sa trI.nllokA~njayati chaturvi.nshatyakSharA mahAlaxmIryajustatsAmno.a~NgaM veda sa AyuryashaHkIrti\- j~nAneishvaryavAnbhavati tasmAdidaM sA~NgaM sAma jAnIyAdyo jAnIte so.amR^itatvaM cha gachChati sAvitrIM praNavaM yajurlaxmIM strIshUdrAya nechChanti dvAtri.nshadakSharaM sAma jAnIyAdyo jAnIte so.amR^itatvaM cha gachChati sAvitrIM laxmIM yajuH praNavaM yadi jAnIyAt strI shUdraH sa mR^ito.adho gachChati tasmAtsarvadA nAchaShTe yadyAchaShTe sa AchAryastenaiva sa mR^ito.adho gachChati || 3|| sa hovAcha prajApatiH agnirvai devA idaM sarvaM vishvA bhUtAni prANA vA indriyANi pashavo.annamabhR^itaM samrAT svarADvirAT tatsAmnaH prathamaM pAdaM jAnIyAt R^igyajuHsAmAtharvarUpaH sUryo.antarAditye hiraNmayaH puruShastatsAmno dvitIyaM pAdaM jAnIyAt ya oShadhInAM prabhurbhavati tArAdhipatiH somastatsAmnastR^itIyaM pAdaM jAnIyAt sa brahmA sa shivaH sa hariH sendraH so.akSharaH paramaH svarAT tatsAmnashchaturthaM pAdaM jAnIyAdyo jAnIte so.amR^itatvaM cha gachChati ugraM prathamasyAdyaM jvalaM dvitIyasyAdyaM nR^isi.nhaM tR^itIyasyAdyaM mR^ityuM chaturthasyAdyaM sAma jAnIyAdyo jAnIte so.amR^itatvaM cha gachChati tasmAdidaM sAma yatra kutrachinnAchaShTe yadi dAtumapekShate putrAya shushrUShave dAsyatyanyasmai shiShyAya vA cheti || 4|| sa hovAcha prajApatiH kShIrodArNavashAyinaM nR^ikesarivigrahaM yogidhyeyaM paraM padaM sAma jAnIyAdyo jAnIte so.amR^itatvaM cha gachChati vIraM prathamasyAdyArdhAntyaM taM sa dvitIyasyAdyArdhAntyaM haM bhI tR^itIyasyAdyArdhAntyaM mR^ityuM chaturthasyAdyArdhAntyaM sAma tu jAnIyAdyo jAnIte ## variation found with syAdyArdhAntyam vs syArdhAntyam ## so.amR^itatvaM cha gachChati tasmAdidaM sAma yena kenachidAchAryamukhena yo jAnIte sa tenaiva sharIreNa sa.nsArAnmuchyate mochayati mumukShurbhavati japAttenaiva sharIreNa devatAdarshanaM karoti tasmAdidameva mukhyadvAraM kalau nAnyeShAM bhavati tasmAdidaM sA~NgaM sAma jAnIyAdyo jAnIte so.amR^itatvaM cha gachChati || 5|| R^itaM satyaM paraM brahma puruShaM kR^iShNapi~Ngalam | UrdhvaretaM virUpAkShaM sha~NkaraM nIlalohitam || umApatiH pashupatiH pinAkI hyamitadyutiH | IshAnaH sarvavidyAnAmIshvaraH sarvabhUtAnAM brahmAdhipatirbrahmaNo.adhipatiryo vai yajurvedavAchyastaM sAma jAnIyAdyo jAnIte so.amR^itatvaM cha gachChati mahAprathamAntArdhasyAdyantavato dvitIyAntArdhasyAdyaM ShaNaM tR^itIyAntArdhasyAdyaM nAmA chaturthAntArdhasyAdyaM sAma jAnIte so.amR^itatvaM cha gachChati tasmAdidaM sAma sachchidAnandamayaM paraM brahma tamevava.nvidvAnamR^ita iha bhavati tasmAdidaM sA~NgaM sAma jAnIyAdyo jAnIte so.amR^itatvaM cha gachChati || 6|| vishvasR^ija etena vai vishvamidamasR^ijanta yadvishvamasR^ijanta tasmAdvishvasR^ijo vishvamenAnanu prajAyate brahmaNaH salokatAM sArShTitAM sAyujyaM yAnti tasmAdidaM sA~NgaM sAma jAnIyAdyo jAnIte so.amR^itatvaM cha gachChati viShNuM prathamAntyaM mukhaM dvitIyAntyaM bhadraM tR^itIyAntyaM myahaM chaturthyAntaM sAma jAnIyAdyo ## var chaturthasyAntaM## jAnIte so.amR^itatvaM cha gachChati strIpu.nsayorvA ihaiva sthAtumapekShate tasmai sarvaishvairyaM dadAti yatra kutrApi mriyate dehAnte devaH paramaM brahma tArakaM vyAchaShTe yenAsAvamR^itIbhUtvA so.amR^itatvaM cha gachChati tasmAdidaM sAma madhyagaM japati tasmAdidaM sAmA~NgaM prajApatistasmAdidaM sAmA~NgaM prajApatirya evaM vedeti mahopaniShat | ya etAM mahopaniShadaM veda sa kR^itapurashcharaNo mahAviShNurbhavati mahAviShNurbhavati || 7|| iti prathamopaniShat || 1|| devA ha vai mR^ityoH pApmabhyaH sa.nsArAchcha bibhIyuste prajApatimupAdhAva.nstebhya etaM mantrarAjaM nArasi.nhamAnuShTubhaM prAyachChattena vai te mR^ityumajayan pApmAnaM chAtaransa.nsAraM chAtara.nstasmAdyo mR^ityoH pApmabhyaH sa.nsArAchcha bibhIyAtsa etaM mantrarAjaM nArasi.nhamAnuShTubhaM pratigR^ihNIyAtsa mR^ityuM tarati sa pApmAnaM tarati sa sa.nsAraM tarati tasya ha vai praNavasya yA pUrvA mAtrA pR^ithivyakAraH sa R^igbhirR^igvedo brahmA vasavo gAyatrI gArhapatyaH sA sAmnaH prathamaH pAdo bhavati dvitIyAntarikShaM sa ukAraH sa yajurbhiryajurvedo viShNurudrA\- striShTubdakShiNAgniH sA sAmno dvitIyaH pAdo bhavati tR^itIyA dyauH sa makAraH sa sAmabhiH sAmavedo rudrA AdityA jagatyAhavanIyaH sA sAmnastR^itIyaH pAdo bhavati yAvasAne.asya chaturthyardhamAtrA sa somaloka o~NkAraH so.atharvaNairmantrairatharvavedaH sa.nvartako.agnirmaruto virADekarShirbhAsvatI smR^itA sA sAmnashchaturthaH pAdo bhavati || 1|| aShTAkSharaH prathamaH pAdo bhavatyaShTAkSharAstrayaH pAdA bhavantyevaM dvAtri.nshadakSharANi sampadyante dvAtri.nshadakSharA vA anuShTubbhavatyanuShTubhA sarvamidaM sR^iShTamanuShTubhA sarvamupasa.nhR^itaM tasya haitasya pa~nchA~NgAni bhavanti chatvAraH pAdAshchatvArya~NgAni bhavanti sapraNavaM sarvaM pa~nchamaM bhavati hR^idayAya namaH shirase svAhA shikhAyai vaShaT kavachAya huM astrAya phaDiti prathamaM prathamena sa.nyujyate dvitIyaM dvitIyena tR^itIyaM tR^itIyena chaturthaM chaturthena pa~nchamaM pa~nchamena vyatiShajati vyatiShiktA vA ime lokAstasmAdvyatiShiktAnya~NgAni bhavanti omityetadakSharamidaM sarvaM tasmAtpratyakSharamubhayata o~NkAro bhavati akSharANAM nyAsamupadishanti brahmavAdinaH || 2|| tasya ha vA ugraM prathamaM sthAnaM jAnIyAdyo jAnIte so.amR^itatvaM cha gachChati vIraM dvitIyaM sthAnaM mahAviShNuM tR^itIyaM sthAnaM jvalantaM chaturthaM sthAnaM sarvatomukhaM pa~nchamaM sthAnaM nR^isi.nhaM ShaShThaM sthAnaM bhIShaNaM saptamaM sthAnaM bhadramaShTamaM sthAnaM mR^ityumR^ityuM navamaM sthAnaM namAmi dashamaM sthAnamahamekAdashaM sthAnaM jAnIyAdyo jAnIte so.amR^itatvaM cha gachChati ekAdashapadA vA anuShTubbhavatyanuShTubhA sarvamidaM sR^iShTamanuShTubhA sarvamidamupasa.nhR^itaM tasmAtsarvAnuShTubhaM jAnIyAdyo jAnIte so.amR^itatvaM cha gachChati || 3|| devA ha vai prajApatimabruvannatha kasmAduchyata ugramiti sa hovAcha prajApatiryasmAtsvamahimnA sarvA{\m+}llokAnsarvAndevAnsarvAnAtmanaH sarvANi bhUtAnyudvR^ihNAtyajasraM sR^ijati visR^ijati vivAsayattyudgrAhyata udgR^ihyate stuhi shrutaM gartasadaM yuvAnaM mR^igaM na bhImamupahantumugraM mR^iDAjaritre rudrastavAno anyante asmannivapantu senAH ##var ##siMhastavAno tasmAduchyata ugramiti || atha kasmAduchyate vIramiti yasmAtsvamahimnA sarvA{\m+}llokAnsarvAndevAnsarvAnAtmanaH sarvANi bhUtAni viramati virAmayatyajasraM sR^ijati visR^ijati vAsayati yato vIraH karmaNyaH sudR^ikSho yuktagrAvA jAyate devakAmastasmAduchyate vIramiti || atha kasmAduchyate mahAviShNumiti yasmAtsvamahimnA sarvA{\m+}llokAnsarvAndevAnsarvAnAtmanaH sarvANi bhUtAni vyApnoti vyApayati sneho yathA palalapiNDaM shAntamUlamotaM protamanuvyAsaM ##variation ## palalapiNDamotaprotamanuprAptaM vyatiShikto vyApayate yasmAnna jAtaH paro anyo asti ya Avivesha bhuvanAni vishvA prajApatiH prajayA sa.nvidAnaH trINi jyotI.nShi sachate saShoDashIM tasmAduchyate mahAviShNumiti || ##var ## ShoDashIti | atha kasmAduchyate jvalantamiti yasmAtsvamahimnA sarvA.c.nllokAnsarvAndevAnsarvAnAtmanaH sarvANi svatejasA jvalati jvAlayati jvAlyate jvAlayate savitA prasavitA dIpto dIpayandIpyamAnaH jvalaM jvalitA tapanvitapantsa.ntapanrochano rochamAnaH shobhanaH shobhamAnaH kalyANastasmAduchyate jvalantamiti || atha kasmAduchyate sarvatomukhamiti yasmAtsvamahimnA sarvA{\m+}llokAnsarvAndevAnsarvAnAtmanaH sarvANi bhUtAni svayamanindriyo.api sarvataH pashyati sarvataH shR^iNoti sarvato gachChati sarvata Adatte sarvagaH sarvagatastiShThati | ekaH purastAdya idaM babhUva yato babhUva bhuvanasya gopAH | yamapyeti bhuvanaM sAmparAye namAmi tamahaM sarvatomukhamiti tasmAduchyate sarvatomukhamiti || atha kasmAduchyate nR^isi.nhamiti yasmAtsarveShAM bhUtAnAM nA vIryatamaH shreShThatamashcha si.nho vIryatamaH shreShThatamashcha | tasmAnnR^isi.nha AsItparameshvaro jagaddhitaM vA etadrUpaM yadakSharaM bhavati pratadviShNustavate ## variation ## pratadviShNuH stavate vIryAya mR^igo na bhImaH kucharo giriShThAH | yasyoruShu triShu vikramaNeShvadhikShiyanti bhuvanAni vishvA tasmAduchyate nR^isi.nhamiti || atha kasmAduchyate bhIShaNamiti yasmAdbhIShaNaM yasya rUpaM dR^iShTvA sarve lokAH sarve devAH sarvANi bhUtAni bhItyA palAyante svayaM yataH kutashcha na bibheti bhIShAsmAdvAtaH pavate bhIShodeti sUryaH bhIShAsmAdagnishchendrashcha mR^ityurdhAvati pa~nchama iti tasmAduchyate bhIShaNamiti || atha kasmAduchyate bhadramiti yasmAtsvayaM bhadro bhUtvA sarvadA bhadraM dadAti rochano rochamAnaH shobhanaH shobhamAnaH kalyANaH | bhadraM karNebhiH shR^iNuyAma devAH bhadraM pashyemAkShabhiryajatrAH sthiraira~NgaistuShTuvA{\m+}sastanUbhirvyashema devahitaM yadAyuH tasmAduchyate bhadramiti || atha kasmAduchyate mR^ityumR^ityumiti yasmAtsvamahimnA svabhaktAnAM smR^ita eva mR^ityumapamR^ityuM cha mArayati | ya AtmadA baladA yasya vishva upAsate prashiShaM yasya devAH yasya ChAyAmR^itaM yo mR^ityumR^ityuH kasmai devAya haviShA vidhema tasmAduchyate mR^ityumR^ityumiti || atha kasmAduchyate namAmIti yasmAdyaM sarve devA namanti mumukShavo brahmavAdinashcha | pra nUnaM brahmaNaspatirmantraM vadatyukthyaM ## variation ## vadatyukthaM yasminnindro varuNo mitro aryamA devA okA.nsi chakrire tasmAduchyate namAmIti || atha kasmAduchyate.ahamiti | ahamasmi prathamajA R^itAsya pUrvaM devebhyo amR^itasya nAbhiH | ## variation ## nAbhAyi yo mA dadAti sa idevamAvAH ahamannamannamadantamadmi ahaM vishvaM ## variation ## ahamannamannamadantamAdyi bhuvanamabhyabhavAM suvarNajyotirya evaM vedeti mahopaniShat || 4|| iti dvitIyopaniShat || 2|| devA ha vai prajApatimabruvannAnuShTubhasya mantrarAjasya nArasi.nhasya shaktiM bIjaM no brUhi bhagavanniti sa hovAcha prajApatirmAyA vA eShA nArasi.nhI sarvamidaM sR^ijati sarvamidaM rakShati sarvamidaM sa.nharati tasmAnmAyAmetAM shaktiM vidyAdya etAM mAyAM shaktiM veda sa pApmAnaM tarati sa mR^ityuM tarati sa sa.nsAraM tarati so.amR^itatvaM cha gachChati mahatIM shriyamashnute mImA.nsante brahmavAdino hrasvA dIrghA plutA cheti || yadi hrasvA bhavati sarvaM pApmAnaM dahatyamR^itatvaM cha gachChati yadi dIrghA bhavati mahatIM shriyamApnotyamR^itatvaM cha gachChati yadi plutA bhavati j~nAnavAnbhavatyamR^itatvaM cha gachChati tadetadR^iShiNoktaM nidarshanaM sa IM pAhi ya R^ijIShI tarutraH shriyaM lakShmImaupalAmambikAM gAM ShaShThIM cha yAmindrasenetyudAhuH tAM vidyAM brahmayoniM sarUpAmihAyuShe sharaNamahaM prapadye sarveShAM vA ## variation ## sarUpAM tAmihAyuShe etadbhUtAnAmAkAshaH parAyaNaM sarvANi ha vA imAni bhUtAnyAkAshAdeva jAyanta AkAshAdeva jAtAni jIvantyAkAshaM prayatyabhisa.nvishanti tasmAdAkAshaM bIjaM vidyAttadeva jyAyastadetadR^iShiNoktaM nidarshanaM ha.nsaH shuchiShadvasurantarikShasaddhotA vediShadatithirduroNasat || nR^iShadvarasadR^itasadvyomasadabjAgojA R^itajA adrijA R^itaM bR^ihat || ya evaM vedeti mahopaniShat || iti tR^itIyopaniShat || 3|| devA ha vai prajApatimabruvannanuShTubhasya mantrarAjasya nArasi.nhasyA~NgamantrAnno brUhi bhagava iti sa hovAcha prajApatiH praNavaM sAvitrIM yajurlaxmIM nR^isi.nhagAyatrImitya~NgAni jAnIyAdyo jAnIte so.amR^itatvaM cha gachChati || 1|| omityetadakSharamidaM sarvaM tasyopavyAkhyAnaM bhUtaM bhavadbhaviShyaditi sarvamo~NkAra eva yachchAnyattrikAlAtItaM tadapyo~NkAra eva sarvaM hyetadbrahmAyamAtmA brahma so.ayamAtmA chatuShpAjjAgaritasthAno bahiHpraj~naH saptA~Nga ekonavi.nshatimukhaH sthUlabhugvaishvAnaraH prathamaH pAdaH | svapnasthAne.antapraj~naH saptA~Nga ekonavi.nshatimukhaH praviviktabhuktaijaso dvitIyaH pAdaH | yatra supto na ka~nchana kAmaM kAmayate na ka~nchana svapnaM pashyati tatsuShuptaM suShuptasthAna ekIbhUtaH praj~nAnaghana ekAnandamayo hyAnandabhuk chetomukhaH prAj~nastR^itIyo pAdaH | eSha sarveshvara eSha sarvaj~na eSho.antaryAmyeSha yoniH sarvasya prabhavApyayau hi bhUtAnAM nAntaHpraj~naM na bahiHpraj~naM nobhayataHpraj~naM na praj~naM nApraj~naM na praj~nAnaghanamadR^iShTa\- mavyavahAryamagrAhyamalakShaNamachintyamavyapadeshya\- maikAtmyapratyayasAraM prapa~nchopashamaM shAntaM shivamadvaitaM chaturthaM manyante sa AtmA sa vij~neyaH || 2|| atha sAvitrI gAyatryA yajuShA proktA tayA sarvamidaM vyAptaM ghR^iNiriti dve akShare sUrya iti trINi etadvai sAvitrasyAShTAkSharaM padaM shriyAbhiShiktaM ya evaM veda shriyA haivAbhiShichyate | tadetadR^ichAbhyuktaM R^icho akShare parame vyomanyasmindevA adhivishve niSheduH | yastanna veda kimR^ichA kariShyati ya ittadvidusta ime samAsata iti na ha vA etasyarchA na yajuShA na sAmnArtho.asti yaH sAvitrIM vedeti | OM bhUrlakShmIrbhuvarlakShmIH svarlakShmIH kAlakarNI tanno mahAlakShmIH prachodayAt ityeShA vai mahAlakShmIryajurgAyatrI chaturvi.nshatyakSharA bhavati | gAyatrI vA idaM sarvaM yadidaM ki~ncha tasmAdya etAM mahAlakShmIM yAjuShIM veda mahatIM shriyamashnute | OM nR^isi.nhAya vidmahe vajranakhAya dhImahi | tannaH si.nhaH prachodayAt ityeShA vai nR^isi.nhagAyatrI devAnAM vedAnAM nidAnaM bhavati ya evaM veda nidAnavAnbhavati || 3|| devA ha vai prajApatimabruvannatha kairmantraiH stuto devaH prIto bhavati svAtmAnaM darshayati tanno brUhi bhagavanniti sa hovAcha prajApatiH | OM yo ha vai nR^isi.nho devo bhagavAnyashcha brahmA bhUrbhuvaH svastasmai vai namo namaH || 1|| ##[##yathA prathamamantroktAvAdyantau tathA sarvamantreShu draShTavyau##]##|| yashcha viShNuH || 2|| yashcha maheshvaraH || 3|| yashcha puruShaH || 4|| yashcheshvaraH || 5|| yA sarasvatI || 6|| yA shrIH || 7|| yA gaurI || 8|| yA prakR^itiH || 9|| yA vidyA || 10|| yashcho~NkAraH || 11|| yAshchatasro.ardhamAtrAH || 12|| ye vedAH sA~NgAH sashAkhAH setihAsAH || 13|| ye cha pa~nchAgnayaH || 14|| yAH sapta mahAvyAhR^itayaH || 15|| ye chAShTau lokapAlAH || 16|| ye chAShTau vasavaH || 17|| ye chaikAdasha rudrAH || 18|| ye cha dvAdashAdityAH || 19|| ye chAShTau grahAH || 20|| yAni cha pa~nchamahAbhUtAni || 21|| yashcha kAlaH || 22|| yashcha manuH || 23|| yashcha mR^ityuH || 24|| yashcha yamaH || 25|| yashchAntakaH || 26|| yashcha prANaH || 27|| yashcha sUryaH || 28|| yashcha somaH || 29|| yashcha virAT puruShaH || 30|| yashcha jIvaH || 31|| yachcha sarvam || 32|| iti dvAtri.nshat iti tAnprajApatirabravIdetairmantrairnityaM devaM stuvadhvam | tato devaH prIto bhavati svAtmAnaM darshayati tasmAdya etairmantrairnityaM devaM stauti sa devaM pashyati so.amR^itatvaM cha gachChati ya evaM vedeti mahopaniShat || iti chaturthyupaniShat || 4|| devA ha vai prajApatimabruvannAnuShTubhasya mantrarAjasya nArasi.nhasya mahAchakraM nAma chakraM no brUhi bhagava iti sArvakAmikaM mokShadvAraM yadyogina upadishanti sa hovAcha prajApatiH ShaDakSharaM vA etatsudarshanaM mahAchakraM tasmAtShaDaraM bhavati ShaTpatraM chakraM bhavati ShaDvA R^itava R^itubhiH sammitaM bhavati madhye nAbhirbhavati nAbhyAM vA ete arAH pratiShThitA mAyayA etatsarvaM veShTitaM bhavati nAtmAnaM mAyA spR^ishati tasmAnmAyayA bahirveShTitaM bhavati | athAShTAramaShTapatraM chakraM bhavatyaShTAkSharA vai gAyatrI gAyatryA sammitaM bhavati bahirmAyayA veShTitaM bhavati kShetraM kShetraM vai mAyaiShA sampadyate | atha dvAdashAraM dvAdashapatraM chakraM bhavati dvAdashAkSharA vai jagatI jagatyA sammitaM bhavati bahirmAyayA veShTitaM bhavati | atha ShoDashAraM ShoDashapatraM chakraM bhavati ShoDashakalo vai puruShaH puruSha evedaM sarvaM puruSheNa sammitaM bhavati mAyayA bahirveShTitaM bhavati | atha dvAtri.nshadaraM dvAtri.nshatpatraM chakraM bhavati dvAtri.nshadakSharA vA anuShTubbhavatyanuShTubhA sarvamidaM bhavati bahirmAyayA veShTitaM bhavatyarairvA etatsubaddhaM bhavati vedA vA ete arAH patrairvA etatsarvataH parikrAmati ChandA.nsi vai patrANi || 1|| etatsudarshanaM mahAchakraM tasya madhye nAbhyAM tArakaM yadakSharaM nArasi.nhamekAkSharaM tadbhavati ShaTsu patreShu ShaDakSharaM sudarshanaM bhavatyaShTasu patreShvaShTAkSharaM nArAyaNaM bhavati dvAdashasu patreShu dvAdashAkSharaM vAsudevaM bhavati ShoDashasu patreShu mAtR^ikAdyAH sabindukAH ShoDasha svarA bhavanti dvAtri.nshatsu patreShu dvAtri.nshadakSharaM mantrarAjaM nArasi.nhamAnuShTubhaM bhavati tadvA etatsudarshanaM nAma chakraM sArvakAmikaM mokShadvAramR^i~NmayaM yajurmayaM sAmamayaM brahmamayamamR^itamayaM bhavati tasya purastAdvasava Asate rudrA dakShiNata AdityAH pashchAdvishvedevA uttarato brahmaviShNumaheshvarA nAbhyAM sUryAchandramasau pArshvayostadetadR^ichAbhyuktam | R^icho akShare parame vyomanyasmindevA adhivishve niSheduH | yastanna veda kimR^ichA kariShyati ya ittadvidusta ime samAsata iti tadetatsudarshanaM mahAchakraM bAlo vA yuvA vA veda sa mahAnbhavati sa guruH sarveShAM mantrANAmupadeShTA bhavatyanuShTubhA homaM kuryAdanuShTubhArchanaM kuryAttadetadrakShoghnaM mR^ityutArakaM guruNA labdhaM kaNThe bAhau shikhAyAM vA badhnIta saptadvIpavatI bhUmirdakShiNArthaM nAvakalpate tasmAchChraddhayA yAM kA~nchidgAM dadyAtsa dakShiNA bhavati || 2|| devA ha vai prajApatimabruvannAnuShTubhasya mantrarAjasya nArasi.nhasya phalaM no brUhi bhagava iti sa hovAcha prajApatirya etaM mantrarAjaM nArasi.nhamAnuShTubhaM nityamadhIte so.agnipUto bhavati sa vAyupUto bhavati sa AdityapUto bhavati sa somapUto bhavati sa satyapUto bhavati sa brahmapUto bhavati sa viShNupUto bhavati sa rudrapUto bhavati sa sarvapUto bhavati sa sarvapUto bhavati || 3|| ya etaM mantrarAjaM nArasi.nhamAnuShTubhaM nityamadhIte sa mR^ityuM tarati sa pApmAnaM tarati sa bhrUNahatyAM tarati sa vIrahatyAM tarati sa sarvahatyAM tarati sa sa.nsAraM tarati sa sarvaM tarati sa sarvaM tarati || 4|| ya etaM mantrarAjaM nArasi.nhamAnuShTubhaM nityamadhIte so.agniM stambhayati sa vAyuM stambhayati sa AdityaM stambhayati sa stomaM stambhayati sa udakaM stambhayati sa sarvAndevAnstambhayati sa sarvAngrahAnstambhayati sa viShaM stambhayati sa viShaM stambhayati || 5|| ya etaM mantrarAjaM nArasi.nhamAnuShTubhaM nityamadhIte sa devAnAkarShayati sa yakShAnAkarShayati sa nAgAnAkarShayati sa grahAnAkarShayati sa manuShyAnAkarShayati sa sarvAnAkarShayati sa sarvAnAkarShayati || 6|| ya etaM mantrarAjaM nArasi.nhamAnuShTubhaM nityamadhIte sa bhUrlokaM jayati sa bhuvarlokaM jayati sa svarlokaM jayati sa maharlokaM jayati sa janolokaM jayati sa tapolokaM jayati sa satyalokaM jayati sa sarvA.nllokA~njayati sa sarvA.nllokA~njayati || 7|| ya etaM mantrarAjamAnuShTubhaM nityamadhIte so.agniShTomena yajate sa ukthyena yajate sa ShoDashinA yajate sa vAjapeyena yajate so.atirAtreNa yajate so.aptoryAmeNa yajate so.ashvamedhena yajate sa sarvaiH kratubhiryajate sa sarvaiH kratubhiryajate || 8|| ya etaM mantrarAjaM nArasi.nhamAnuShTubhaM nityamadhIte sa R^icho.adhIte sa yajU.nShyadhIte sa sAmAnyadhIte so.atharvaNamadhIte so.a~NgirasamadhIte sa shAkhA adhIte sa purANAnyadhIte sa kalpAnadhIte sa gAthAmadhIte sa nArAsha.nsIradhIte sa praNavamadhIte yaH praNavamadhIte sa sarvamadhIte sa sarvamadhIte || 9|| anupanItashatamekamekenopanItena tatsamamupanItashatamekamekena gR^ihasthena tatsamaM gR^ihasthashatamekamekena vAnaprasthena tatsamaM vAnaprasthashatamekamekena yatinA tatsamaM yatInAM tu shataM pUrNamekamekena rudrajApakena tatsamaM rudrajApakashatamekamekena\- atharvashiraHshikhAdhyApakena tatsamamatharvashiraH\- shikhAdhyApakashatamekamekena tApanIyopaniShada\- dhyApakena tatsamaM tApanIyopaniShadadhyApaka\- shatamekamekena mantrarAjadhyApakena tatsamaM tadvA etatparamaM dhAma mantrarAjAdhyApakasya yatra na sUryastapati yatra na vAyurvAti yatra na chandramA bhAti yatra na nakShatrANi bhAnti yatra nAgnirdahati yatra na mR^ityuH pravishati yatra na duHkhaM sadAnandaM paramAnandaM shAntaM shAshvataM sadAshivaM brahmAdivanditaM yogidhyeyaM paramaM padaM yatra gatvA na nivartante yoginaH || tadetadR^ichAbhyuktam | tadviShNoH paramaM padaM sadA pashyanti sUrayaH | divIva chakShurAtatam | tadviprAso vipanyavo jAgR^ivA.nsaH samindhate | viShNoryatparamaM padam | tadetanniShkAmasya bhavati tadetanniShkAmasya bhavati ya evaM vedeti mahopaniShat || 10|| iti pa~nchamopaniShat || 5|| iti nR^isi.nhapUrvatApinyupaniShat || || nR^isi.nhottaratApinyupaniShat || nR^isi.nhottaratApinyAM turyaturyAtmakaM mahaH | paramAdvaitasAmrAjyaM pratyakShamupalabhyate || OM devA ha vai prajApatimabruvannaNoraNIyA.n\- samimamAtmAnamo~NkAraM no vyAchakShveti tathetyomityetadakSharamidaM sarvaM tasyopavyAkhyAnaM bhUtaM bhavadbhaviShyaditi sarvamo~NkAra eva yachchAnyattrikAlAtItaM tadapyo~NkAra eva sarvaM hyetadbrahmAyamAtmA brahma tametamAtmAnamomiti brahmaNaikIkR^itya brahma chAtmAnamomityekIkR^itya tadekamajaramamR^itamabhayamomityanubhUya tasminnidaM sarvaM trisharIramAropya tanmayaM hi tadeveti sa.nharedomiti taM vA etaM trisharIramAtmAnaM trisharIraM paraM brahmAnusandadhyAtsthUlatvAt\- sthUlabhuktvAchcha sUkShmatvAtsUkShmabhuktvA\- chchaikyAdAnandabhogAchcha so.ayamAtmA chatuShpAjjAgaritasthAnaH sthUlapraj~naH saptA~Nga ekonavi.nshatimukhaH sthUlabhuk chaturAtmA vishvo vaishvAnaraH prathamaH pAdaH || svapnasthAnaH sUkShmapraj~naH saptA~Nga ekonavi.nshatimukhaH sUkShmabhuk chaturAtmA taijaso hiraNyagarbho dvitIyaH pAdaH || yatra supto na ka~nchana kAmaM kAmayate na ka~nchana svapnaM pashyati tatsuShuptaM suShuptasthAna ekIbhUtaH praj~nAnaghana evAnandamayo hyAnandabhuk chetomukhashchaturAtmA prAj~na IshvarastR^itIyaH pAdaH || eSha sarveshvara eSha sarvaj~na eSho.antaryAmeSha yoniH sarvasya prabhavApyayau hi bhUtAnaM trayamapyetatsuShuptaM svapnaM mAyAmAtraM chidekaraso hyayamAtmAtha turIyashchaturAtmA turIyAvasitatvAdekaikasyotAnuj~nAtranuj~nAvikalpai\- strayamapyatrApisuShuptaM svapnaM mAyAmAtraM chidekaraso hyayamAtmAthAyamAdesho na sthUlapraj~naM na sUkShmapraj~naM nobhayataHpraj~naM na praj~naM nApraj~naM na praj~nAnaghana\- madR^iShTamavyavahAryamagrAhyamalakShaNa\- machintyamachintyamavyapadeshyamaikAtmyapratyayasAraM prapa~nchopashamaM shivaM shAntamadvaitaM chaturthaM manyante sa AtmA sa vij~neya IshvaragrAsasturIyasturIyaH || iti prathamaH khaNDaH || 1|| taM vA etamAtmAnaM jAgratyasvapnamasuShuptaM svapne.ajAgratamasuShuptaM suShupte.ajAgratamasvapnaM turIye.ajAgratamasvapnamasuShuptamavyabhichAriNaM nityAnandaM sadekarasaM hyeva chakShuSho draShTA shrotrasya draShTA vAcho draShTA manaso draShTA buddherdraShTA prANasya draShTA tamaso draShTA sarvasya draShTA tataH sarvasmAdanyo vilakShaNachakShuShaH sAkShI shrotrasya sAkShI vAchaH sAkShI manasaH sAkShIH buddheH sAkShI prANasya sAkShI tamasaH sAkShI sarvasya sAkShI tato.avikriyo mahAchaitanyo.asmAtsarvasmAtpriyatama AnandaghanaM hyevamasmAtsarvasmAtpurataH suvibhAtamekarasamevAjaramamR^itamabhayaM brahmaivApyajayainaM chatuShpAdaM mAtrAbhiro~NkAreNa chaikIkuryAjjAgaritasthAnashchaturAtmA vishvo vaishvAnarashchatUrUpo~NkAra eva chatUrUpo ##var ## chatUrUpo.akAra hyayamakAraH sthUlasUkShmabIjasAkShibhirakArarUpai\- rApterAdimattvAdvA sthUlatvAtsUkShmatvAd\- bIjatvAtsAkShitvAchchApnoti ha vA idaM sarvamAdishcha bhavati ya evaM veda || svapnasthAnashchaturAtmA taijaso hiraNyagarbhashchatUrUpa ukAra eva chatUrUpo hyayamukAraH sthUlasUkShmabIja\- sAkShibhirukArarUpairutkarShAdubhayatvAtsthUlatvAt\- sUkShmatvAdbIjatvAtsAkShitvAchchotkarShati ha vai j~nAnasantatiM samAnashcha bhavati ya evaM veda || suShuptasthAnashchaturAtmA prAj~naIshvarashchaturUpo makAra eva chatUrUpo hyayaM makAraH sthUlasUkShma\- bIjasAkShibhirmakArarUpairmiterapItervA sthUlatvAt\- sUkShmatvAdbIjatvAtsAkShitvAchcha minoti ha vA idaM sarvamapItishcha bhavati ya evaM veda || mAtrAmAtrAH pratimAtrAH kuryAdatha turIya IshvaragrAsaH sa svarAT svayamIshvaraH svaprakAshashchaturAtmo\- tAnuj~nAtranuj~nAvikalpairoto hyayamAtmA hyathaivedaM ##var ## yathedaM sarvamantakAle kAlAgniH sUrya usrairanuj~nAto hyayamAtmA hyasya sarvasya svAtmAnaM dadAtIdaM sarvaM svAtmAnameva karoti yathA tamaH savitan j~naikaraso hyayamAtmA chidrUpa eva yathA dAhyaM dagdhvAgniravikalpo hyayamAtmA vA~Nmano.agocharatvAchchidrUpashchatUrUpa OMkAra eva chatUrUpo hyayamo~NkAra otAnuj~nAtranuj~nA\- vikalpairo~NkArarUpairAtmaiva nAmarUpAtmakaM hIdaM sarvaM turIyatvAchchidrUpatvAchchotatvAdanuj~nAtR^itvAda\- nuj~nAnatvAdavikalparUpatvAchchAvikalparUpaM hIdaM sarvaM naiva tatra kAchana bhidAstyatha ##var ## midAstyatha tasyAyamAdesho.amAtrashchaturtho.avyavahAryaH prapa~nchopashamaH shivo.advaita o~NkAra Atmaiva sa.nvishatyAtmanAtmAnaM ya evaM vedaiSha vIro nArasi.nhena vAnuShTubhA mantrarAjena turIyaM vidyAdeSha hyAtmAnaM prakAshayati sarvasa.nhArasamarthaH paribhavAsahaH prabhurvyAptaH sadojjvalo.avidyAtatkAryahInaH svAtmabandhaharaH sarvadA dvaitarahita AnandarUpaH sarvAdhiShThAnaH sanmAtro nirastAvidyAtamomoho.ahameveti tasmAdevamevemamAtmAnaM paraM brahmAnusandadhyAdeSha vIro nR^isi.nha eveti || iti dvitIyaH khaNDaH || 2|| tasya ha vai praNavasya yA pUrvA mAtrA sA prathamaH pAdo bhavati dvitIyA dvitIyasya tR^itIyA tR^itIyasya chaturthyotAnuj~nAtranuj~nAvikalparUpA tayA turIyaM chaturAtmAnamanviShya chaturthapAdena cha tayA turIyeNAnuchintayangrasettasya ha vA etasya praNavasya yA pUrvA mAtrA sA pR^ithivyakAraH sa R^igbhirR^igvedo brahmA vasavo gAyatrI gArhapatyaH sA prathamaH pAdo bhavati | bhavati cha sarveShu pAdeShu chaturAtmA sthUlasUkShma\- bIjasAkShibhirdvitIyAntarikShaM sa ukAraH sa yajurbhiryajurvedo viShNurudrAstriShTubdakShiNAgniH sA dvitIyaH pAdo bhavati cha sarveShu pAdeShu chaturAtmA sthUlasUkShmabIjasAkShibhistR^itIyA dyauH sa makAraH sa sAmabhiH sAmavedo rudrAdityA jagatyAhavanIyaH sA tR^itIyaH pAdo bhavati | bhavati cha sarveShu pAdeShu chaturAtmA sthUlasUkShmabIjasAkShibhiryA.avasAne.asya chaturthyardhamAtrA sA somaloka OMkAraH sAtharvaNai\- rmantrairatharvavedaH sa.nvartako.agnirmaruto virADekarShirbhAsvatI smR^itA sA chaturthaH pAdo bhavati | bhavati cha sarveShu pAdeShu chaturAtmA sthUlasUkShmabIjasAkShibhirmAtrA mAtrAH pratimAtrAH kR^itvotAnuj~nAtranuj~nAvikalparUpaM chintayangrasejj~no.amR^ito hutasa.nvitkaH shuddhaH sa.nviShTo nirvighna imamasuniyame.anubhUyehedaM sarvaM dR^iShTvA sa prapa~nchahIno.atha sakalaH sAdhAro.amR^itamayashchaturAtmAtha mahApIThe saparivAraM tametaM chatuHsaptAtmAnaM chaturAtmAnaM mUlAgnAvagnirUpaM praNavaM sandadhyAtsaptAtmAnaM chaturAtmAnamakAraM rudraM bhrUmadhye saptAtmAnaM chaturAtmAnaM chatuHsaptAtmAnaM chaturAtmAnamo~NkAraM sarveshvaraM dvAdashAnte saptAtmAnaM chaturAtmAnaM chatuHsaptAtmAnamo~NkAraM turIyamAnandAmR^itarUpaM ShoDashAnte.athAnandAmR^itenai\- tA.nshchaturdhA sampUjya tathA brahmANameva viShNumeva rudrameva vibhaktA.nstrInevAvibhaktA.nstrIneva li~NgarUpAneva cha sampUjyopahAraishchaturdhAtha li~NgAtsa.nhR^itya ##var ## li~NgAn tejasA sharIratrayaM sa.nvyApya tadadhiShThAnamAtmAnaM sa.njvAlya tatteja AtmachaitanyarUpaM balamavaShTabhya guNairaikyaM sampAdya mahAsthUlaM mahAsUkShme mahAsUkShmaM mahAkAraNe cha sa.nhR^itya mAtrAbhirotA\- nuj~nAtranuj~nAvikalparUpaM chintayangraset || iti tR^itIyaH khaNDaH || 3|| taM vA etamAtmAnaM paramaM brahmo~NkAraM turIyo~NkArAgravidyotamanuShTubhA natvA prasAdyomiti sa.nhR^ityAhamityanusandadhyAdathaitamevAtmAnaM paramaM brahmo~NkAraM turIyo~NkArAgravidyotamekA\- dashAtmAnaM nArasi.nhaM natvomiti sa.nharannAnusandadhyA\- dathaitamevamAtmAnaM paramaM brahmo~NkAraM turIyo~NkArAgravidyotaM praNavena sa.nchintyAnuShTubhA natvA sachchidAnandapUrNAtmasu navAtmakaM sachchidAnandapUrNAtmAnaM paraM brahma sambhAvyAha\- mityAtmAnamAdAya manasA brahmaNaikIkuryAdyadanuShTubhaiva ##var ## namasA vA eSha upavasanneSha hi sarvatra sarvadA sarvAtmA san sarvamatti nR^isi.nho.asau parameshvaro.asau hi sarvatra sarvadA sarvAtmA santsarvamatti nR^isi.nha evaikala eSha turIya eSha evogra eSha eva vIra eSha eva mahAneSha eva viShNureSha eva jvalanneSha eva sarvatomukha eSha eva nR^isi.nha eSha eva bhIShaNa eSha eva bhadra eSha eva mR^ityumR^ityureSha eva namAmyeSha evAhamevaM yogArUDho brahmaNyevAnuShTubhaM sandadhyAdo~NkAra iti || tadetau shlokau bhavataH || sa.nstabhya si.nhaM svasutAnguNArthAn\- sa.nyojya shR^i~NgairR^iShabhasya hatvA || vashyAM sphurantImasatIM nipIDya sambhakShya si.nhena sa eSha vIraH || shR^i~NgaprotAnpAdAnspR^iShTvA hatvA tAnagrasatsvayam | natvA cha bahudhA dR^iShTvA nR^isi.nhaH svayamudbabhAviti || iti chaturthaH khaNDaH || 4|| athaiSha u eva akAra AptatamArtha Atmanyeva nR^isi.nhe deve brahmaNi vartata eSha hyevAptatama eSha hi sAkShyeSha Ishvarastatsarvagato na hIdaM sarvameSha hi vyAptatamaidaM sarvaM yadayamAtmA mAyAmAtra eSha evogra eSha hi vyAptatama eSha eva vIra eSha hi vyAptatama eSha eva mahAneSha hi vyAptatama eSha eva viShNureSha hi vyAptatama eSha eva jvalanneSha hi vyAptatama eSha eva sarvatomukha eSha hi vyAptatama eSha eva nR^isi.nha eSha hi vyAptatama eSha eva bhIShaNa eSha hi vyAptatama eSha eva bhadra eSha hi vyAptatama eSha eva mR^ityumR^ityureSha hi vyAptatama eSha eva namAmyeSha hi vyAptatama eSha evAhameSha hi vyAptatama Atmaiva nR^isi.nho devo brahma bhavati ya evaM veda so.akAmo niShkAma AptakAma AtmakAmena tasya prANA utkrAmantyatraiva samavalIyante brahmaiva sanbrahmApyetyathaiSha evo~NkAra utkR^iShTatamArtha Atmanyeva nR^isi.nhe deve brahmaNi vartate tasmAdeSha satyasvarUpo na hyanyadastyaprameyamanAtmaprakAshameSha hi svaprakAsho.asa~Ngo.anyanna vIkShata AtmAto nAnyathA prAptirAtmamAtraM hyetadutkR^iShTameSha evogra eSha hyevotkR^iShTa eSha eva viShNureSha hyevotkR^iShTa eSha eva jvalanneSha hyevotkR^iShTa eSha eva sarvatomukha eSha hyevotkR^iShTa eSha eva nR^isi.nha eSha hyevotkR^iShTa eSha eva bhIShaNa eSha hyevotkR^iShTa eSha eva bhadra eSha hyevotkR^iShTa eSha eva mR^ityumR^ityureSha hyevotkR^iShTa eSha eva namAmyeSha hyevotkR^iShTa eSha evAhameSha hyevotkR^iShTastasmAdAtmAnamevainaM jAnIyAdAtmaiva nR^isi.nho devo brahma bhavati ya evaM veda so.akAmo niShkAma AptakAma AtmakAmo na tasya prANA utkrAmantyatraiva samavalIyante brahmaiva sanbrahmApyetyathaiSha eva makAro mahAvibhUtyartha Atmanyaiva nR^isi.nhe deve brahmaNi vartate tasmAdayamanalpo.abhinnarUpaH svaprakAsho brahmaivAptatama utkR^iShTatama etadeva brahmApi sarvaj~naM mahAmAyaM mahAvibhUtyetadevogrametaddhi mahAvibhUtyetadeva vIrametaddhi mahAvibhUtyatadeva mahadetaddhi mahAvibhUtyetadeva viShNvetaddhi mahAvibhUtyetadeva jvaladetaddhi mahAvibhUtyetadeva sarvatomukhametaddhi mahAvibhUtyetadeva nR^isi.nhametaddhi mahAvibhUtyetadeva bhIShaNametaddhi mahAvibhUtyetadeva bhadrametaddhi mahAvibhUtyetadeva mR^ityumR^ityvetaddhi mahAvibhUtyetadeva namAmyetaddhi mahAvibhUtyetadevAhametaddhi mahAvibhUti tasmAdakArokArAbhyAmimamAtmAnamAptatamamutkR^iShTatamaM chinmAtraM sarvadraShTAraM sarvasAkShiNaM sarvagrAsaM sarvapremAspadaM sachchidAnandamAtramekarasaM purato.asmAtsarvasmAtsuvibhAtamanviShyAptatamamutkR^iShTatamaM mahAmAyaM mahAvibhUti sachchidAnandamAtramekarasaM purameva brahma makAreNa jAnIyAdAtmaiva nR^isi.nho devaH ##var ## parameva parameva brahma bhavati ya evaM veda so.akAmo niShkAma AptakAma AtmakAmo na tasya prANA utkrAmantyatraiva samavalIyante brahmaiva sanbrahmApyetIti ha prajApatiruvAcha prajApatiruvAcha || iti pa~nchamaH khaNDaH || 5|| te devA imamAtmAnaM j~nAtumaichCha.nstAnhAsuraH pApmA parijagrAha ta aikShantahantainamAsuraM pApmAnaM grasAma ityetamevo~NkArAgravidyotaM turIyaturIyamAtmAnamugramanugraM vIramavIraM mahAntamamahAntaM viShNumaviShNuM jvalantamajvalantaM sarvatomukhamasarvatomukhaM nR^isi.nhamanR^isi.nhaM bhIShaNamabhIShaNaM bhadramabhadraM mR^ityumR^ityumamR^ityumR^ityuM namAmyanamAmyahamanahaM nR^isi.nhAnuShTubhaiva bubudhire tebhyo hAsAvAsuraH pApmA sachchidAnandaghanajyotirabhavattasmAdapakvakaShAya imamevo~NkArAgravidyotaM turIyaturIyamAtmAnaM nR^isi.nhAnuShTubhaiva jAnIyAttasyAsuraH pApmA sachchidAnandaghanajyotirbhavati te devA jyotiSha uttitIrShavo dvitIyAdbhayameva pashyanta imamevo~NkArAgravidyotaM turIyaturIyamAtmAnamanuShTubhAnviShya praNavenaiva tasminnavasthitAstebhyastajjyotirasya sarvasya purataH suvibhAtamavibhAtamadvaitamachintyamali~NgaM svaprakAshamAnandaghanaM shUnyamabhavadeva.nvitsvaprakAshaM parameva brahma bhavati te devAH putraiShaNAyAshcha vittaiShaNAyAshcha lokaiShaNAyAshcha sasAdhanebhyo vyutthAya nirAkArA niShparigrahA ashikhA ayaj~nopavItA andhA badhirA mugdhAH klIbA mUkA unmatta iva parivartamAnAH shAntA dAntA uparatAstitikShavaH samAhitA Atmarataya AtmakrIDA AtmamithunA AtmAnandAH praNavameva paraM brahmAtmaprakAshaM shUnyaM jAnantastatraiva parisamAptAstasmAddevAnAM vratamAcharanno~NkAre pare brahmaNi paryavasito bhavetsa AtmanyevAtmAnaM paraM brahma pashyati || tadeSha shlokaH || shR^i~NgeshvashR^i~NgaM sa.nyojya si.nhaM shR^i~NgeShu yojayet | shR^i~NgAbhyAM shR^i~NgamAbadhya trayo devA upAsata iti || iti ShaShThaH khaNDaH || 6|| devA ha vai prajApatimabruvan bhUya eva no bhagavAnvij~nApayatviti tathetyajatvAdamaratvAda\- jaratvAdamR^itatvAdashokatvAdamohatvAdanashanAyatvAda\- pipAsatvAdadvaitatvAchchAkareNemamAtmAna\- manviShyotkR^iShTatvAdutpAdakatvAdutpraveShTatvAdu\- tthApayitR^itvAduddraShTR^itvAdutkartR^itvAdutpatha\- vArakatvAddudgrAsatvAdudbhrAntatvAduttIrNavikR^itatvA\- chcho~NkAreNemamAtmAnaM paramaM brahma nR^isi.nhamanviShyAkAreNemamAtmAnamukAraM pUrvArdhamAkR^iShya si.nhIkR^ityottarArdhena taM si.nhamAkR^iShya mahattvAnmahastvAnmAnatvA\- nmuktatvAnmahAdevatvAnmaheshvaratvAnmahAsattvA\- nmahAchittvAnmahAnandatvAnmahAprabhutvAchcha makArArdhenAnenAtmanaikIkuryAdasharIro nirindriyo.aprANo.atamAH sachchidAnandamAtraH sa svarAD bhavati ya evaM veda kastvamityahamiti hovAchaivamevedaM sarvaM tasmAdahamiti sarvAbhidhAnaM tasyAdirayamakAraH sa eva bhavati | sarvaM hyayamAtmAyaM hi sarvAntaro na hIdaM sarvamahamiti hovAchaiva nirAtmakamAtmaivedaM sarvaM tasmAtsarvAtmakenAkAreNa sarvAtmakamAtmAnamanvichChedbrahmaivedaM sarvaM sachchidAnandarUpaM sachchidAnandarUpamidaM sarvaM saddhIdaM sarvaM satsaditi chiddhIdaM sarvaM kAshate prakAshate cheti kiM saditIdamidaM netyanubhUtiriti kaiShetIyamiyaM netyavachanenaivAnubhavannuvAchaivameva chidAnandAvapyavachanenaivAnubhavannuvAcha sarvamanyaditi sa paramAnandasya brahmaNo nAma brahmeti tasyAntyo.ayaM makAraH sa eva bhavati tasmAnmakAreNa paramaM brahmAnvichChetkimidamevamityukAra ityevAhAvichikitsan\- tasmAdakAreNemamAtmAnamanviShya makAreNa brahmaNAnu\- sandadhyAdukAreNAvichikitsannasharIro.anindriyo.aprANo.atamAH sachchidAnandamAtraH sa svarAD bhavati ya evaM veda brahma vA idaM sarvamattR^itvAdugratvAdvIratvAnmahatvAd\- viShNutvAjjvalatvAtsarvatomukhatvAnnR^isi.nhatvAdbhIShaNatvA\- dbhadratvAnmR^ityumR^ityutvAnnamAmitvAdahaMtvAditi satataM hyetadbrahmogratvAdvIratvAnmahattvAdviShNutvAjjvalatvA\- sarvatomukhatvAnnR^isi.nhatvAdbhIShaNatvAdbhadratvA\- nmR^ityumR^ityutvAnnamAmitvAditi tasmAdakAreNa paramaM brahmAnviShya makAreNa mana AdyavitAraM mana AdisAkShiNa\- manvichChetsa yadaitatsarvamapekShate tadaitatsarvamasminpravishati sa yadA pratibudhyate tadetatsarvamasmAdevottiShThati tadeva tatsarvaM nirUhya pratyUhya sampIDya sa.njvAlya sambhakShya svAtmAnamevaiShAM dadAtyatyugro.ativIrotimahAniti viShNuratijvalannatisarvatomukho.atinR^isi.nho.atibhIShaNo.ati\- bhadrotimR^ityumR^ityuratinamAmyatyahaM bhUtvA sve mahimni sadA samAsate tasmAdenamakArArthena pareNa brahmaNaikIkuryAdukAreNAvichikitsannasharIro nirindriyo.aprANo.amanaH sachchidAnandamAtraH sa svarAD bhavati ya evaM veda || tadeSha shlokaH || shR^i~NgaM shR^i~NgArdhamAkR^iShya shR^i~NgeNAnena yojayet | shR^i~NgamenaM pare shR^i~Nge tamanenApi yojayet || iti saptamaH khaNDaH || 7|| atha turIyeNotashcha protashcha hyayamAtmA nR^isi.nho.asminsarvamayaM sarvAtmAnaM hi sarvaM naivAto.advayo hyayamAtmaikala evAvikalpo na hi vastu sadayaM hyota iva sadghano.ayaM chidghana Anandaghana evaikaraso.avyavahAryaH kenachanAdvitIya otashcha protashchaiSha o~NkAra evaM naivamiti pR^iShTa omityevAha vAgvA o~NkAro vAgevedaM sarvaM na hyashabdamivehAsti chinmayo hyayamo~NkArashchinmayamidaM sarvaM tasmAtparameshvara evaikameva tadbhavatyeta\- damR^itamayametadbrahmAbhayaM vai brahma bhavati ya evaM vedeti rahasyamanuj~nAtA hyayamAtmaiSha hyasya sarvasya svAtmAnamanujAnAti na hIdaM sarvaM svata Atmavinna hyayamoto nAnuj~nAtA.asa~NgatvAda\- vikAritvAdasattvAdanyasyAnuj~nAtA hyayamo~NkAra omiti hyanujAnAti vAgvA o~NkAro vAgevedaM sarvamanujAnAti chinmayo hyayamo~NkArashchiddhIdaM sarvaM nirAtmakamAtmasAtkaroti tasmAtparameshvara evaikameva tadbhavatyetadamR^itamabhayametadbrahmAbhayaM vai brahmAbhayaM hi vai brahma bhavati ya evaM vedeti rahasyamanuj~naikaraso hyayamAtmA praj~nAnaghana evAyaM yasmAtsarvAtpurataH suvibhAto.atashchidghana eva na hyayamoto nAnuj~nAtaitadAtmyaM hIdaM sarvaM sadevAnuj~naikaraso hyayamo~NkAra omiti hyevAnujAnAti vAgvA o~NkAro vAgeva hyanujAnAti chinmayo hyayamo~NkArashchideva hyanuj~nA tasmAtparameshvara evaikameva tadbhavatyetadamR^itamabhayametadbrahmAbhayaM vai brahmAbhayaM hi vai brahma bhavati ya evaM vedeti rahasyamavikalpo hyayamAtmA.advitIyatvAdavikalpo hyayamo~NkAro.advitIyatvAdeva chinmayo hyayamo~NkAra\- stasmAtparameshvara evaikameva tadbhavatyavikalpo.api nAtra kAchana bhidAsti naiva tatra kAchana bhidAstyatra hi bhidAmiva manyamAnaH shatadhA sahasradhA bhinno mR^ityoH sa mR^ityumApnoti tadetadadvayaM svaprakAshaM mahAnandamAtmA evaitadamR^itamabhayametadbrahmAbhayaM vai brahmAbhayaM hi vai brahma bhavati ya evaM vedeti rahasyam || ityaShTamaH khaNDaH || 8|| devA ha vai prajApatimabruvannimameva no bhagavanno~NkAramAtmAnamupadisheti tathetyupadraShTAnumantaiSha AtmA nR^isi.nhashchidrUpa evAvikAro hyupalabdhaH sarvasya sarvatra na hyasti dvaitasiddhirAtmaiva siddho.advitIyo mAyayA hyanyadiva sa vA eSha AtmA para eShaiva sarvaM tathAhi prAj~ne saiShA.avidyA jagatsarvamAtmA paramAtmaiva svaprakAsho.apyaviShayaj~nAnatvAjjAnanneva hyanyatrAnyanna vijAnAtyanubhUtermAyA cha ##var ## hyatra na tamorUpAnubhUtistadetajjaDaM mohAtmakama\- nantamidaM rUpasyAsya vya~njikA nityanivR^ittApi mUDhairAtmeva dR^iShTAsya sattvamasattvaM cha darshayati siddhatvAsiddhatvAbhyAM svatantrA\- svatantratvena saiShA vaTabIjasAmAnyavadaneka\- vaTashaktirekaiva | tadyathA vaTabIjasAmanyameka\- manekAnsvAvyatiriktAnvaTAnsabIjAnutpAdya tatra tatra pUrNaM sattiShThatyevamevaiShA mAyA svAvyatiriktAni pUrNAni kShetrANi darshayitvA jIveshAvabhAsena karoti mAyA chAvidyA cha svayameva bhavati saiShA chitrA sudR^iDhA bahva~NkurA svayaM guNabhinnA~NkureShvapi guNabhinnA sarvatra brahmaviShNushivarUpiNI chaitanyadIptA tasmAdAtmana eva traividhyaM sarvatra yonitvamabhimantA jIvo niyanteshvaraH sarvAhammAnI hiraNyagarbhastrirUpa Ishvara\- vadvyaktachaitanyaHsarvago hyeSha IshvaraH kriyAj~nAnAtmA sarvaM sarvamayaM sarve jIvAH sarvamayAH sarvAsvavasthAsu tathApyalpAH sa vA eSha bhUtAnIndriyANi virAjaM devatAH koshA.nshcha sR^iShTvA pravishyAmUDho mUDha iva vyavaharannAste mAyayaiva tasmAdadvaya evAyamAtmA sanmAtro nityaH shuddho buddhaH satyo mukto nira~njano vibhuradvayAnandaH paraH pratyagekarasaH pramANairetairavagataH sattAmAtraM hIdaM sarvaM sadeva purastAtsiddhaM hi brahma na hyatra ki~nchAnubhUyate nAvidyAnubhavAtmA na svaprakAshe sarvasAkShiNyavikriye.advaye pashyatehApi sanmAtramasadanyatsatyaM hItthaM purastAdayoni svAtmasthamAnandachidghanaM siddhaM hyasiddhaM tadviShNurIshAno brahmAnyadapi sarvaM sarvagataM sarvamata eva shuddho.abAdhyasvarUpo buddhaH sukhasvarUpa AtmA na hyetannirAtmakamapi nAtmA purato hi siddho na hIdaM sarvaM kadAchidAtmA hi svamahimastho nirapekSha eka eva sAkShI svaprakAshaH kiM tannityamAtmAtra hyeva na vichikitsyametaddhIdaM sarvaM sAdhayati draShTA draShTuH sAkShyavikriyaH siddho niravadyo bAhyAbhyantaravIkShaNAtsuvisphuTatamaH sa parastAdbrUtaiSha dR^iShTo.adR^iShTo.avyavahAryo.apyalpo nAlpaH sAkShyavisheSho.ananyo.asukhaduHkho.advayaH paramAtmA sarvaj~no.ananto.abhinno.advayaH sarvadA sa.nvittirmAyayA nAsa.nvittiH svaprakAshe yUyameva dR^iShTAH kimadvayena dvitIyameva na yUyameva brUhyeva bhagavanniti devA UchuryUyameva dR^ishyate chennAtmaj~nA asa~Ngo hyayamAtmA.ato yUyameva svaprakAshA idaM hi satsa.nvinmayatvAdyUyameva neti hochurhantAsa~NgA vayamiti hochuH kathaM pashyantIti hovAcha na vayaM vidma iti hochustato yUyameva svaprakAshA iti hovAcha na cha satsa.nvinmAyA etau hi purastAtsuvibhAtamavyavahArya\- mevAdvayaM j~nAto naiSha vij~nAto viditAviditAtpara ##var for naiSha ## hyevaiSha iti hochuH sa hovAcha tadvA etadbrahmAdvayaM brahmatvAnnityaM shuddhaM buddhaM muktaM satyaM sUkShmaM paripUrNamadvayaM sadAnandachinmAtra\- mAtmaivAvyavahAryaM kena cha tattadetadAtmAna\- momityapashyantaH pashyata tadetatsatyamAtmA brahmaiva brahmAtmaivAtra hyeva na vichikitsyamityoM satyaM tadetatpaNDitA eva pashyantyetaddhyashabda\- masparshamarUpamarasamagandhamavaktavyamanA\- dAtavyamagantavyamavisarjayitavyamanAnandayitavya\- mamantavyamaboddhavyamamanaha~Nkartayitavyama\- chetayitavyamaprANayitavyamanapAnayitavyama\- vyAnayitavyamanudAnayitavyamasamAnayitavyama\- nindriyamaviShayamakaraNamalakShaNamasa~Ngama\- guNamavikriyamavyapadeshyamasattvamaraskama\- tamaskamamAyamabhayamapyaupaniShadameva suvibhAtaM sakR^idvibhAtaM purato.asmAtsarvasmA\- tsuvibhAtamadvayaM pashyata ha.nsaH so.ahamiti sa ##var ## pashyatAhaM sa hovAcha kimeSha dR^iShTo.adR^iShTo veti dR^iShTo viditAviditAtpara iti hochuH kvaiShA kathamiti hochuH kiM tena na ki.nchaneti hochuryUyamevAshcharyarUpA iti hovAcha na chetyAhuromityanujAnIdhvaM brUtainamiti j~nAto.aj~nAtashcheti hochurnachainamiti hochuriti brUtaivainamAtmasiddhamiti hovAcha pashyAma eva bhagavo na cha vayaM pashyAmo naiva vayaM vaktuM shaknumo namaste.astu bhagavan prasIdeti hochurna bhetavyaM pR^ichChateti hovAcha kvaiShanuj~netyeSha ##var ## kaiShAnuj~netyeSha evAtmeti hovAcha te hochurnamastubhyaM vayaM ta iti ha prajApatirdevAnanu shashAsAnushashAseti || tadeSha shlokaH || otamotena jAnIyAdanuj~nAtAramAntaram | anuj~nAmadvayaM labdhvA upadraShTAramAvrajet || iti navamaH khaNDaH || 9|| OM bhadraM karNebhiH shR^iNuyAma devAH | bhadraM pashyemAkShabhiryajatrAH | sthiraira~NgaistuShTuvA{\m+}sastanUbhiH | vyashema devahitaM yadAyuH | OM svasti na indro vR^iddhashravAH | svasti naH pUShA vishvavedAH | svasti nastArkShyo ariShTanemiH | svasti no bR^ihaspatirdadhAtu || OM shAntiH shAntiH shAntiH || iti nR^isi.nhottaratApinyupaniShatsamAptA || ## Mostly from IShAdyaShTottarashanopaniShadH by Shri Vasudev Lakshman Panashikar Also IshAdiviMshottarashatomaniShadH by Shri Narayana Ram AchArya Encoded and proofread by Sunder Hattangadi Reproofread by Vipin Kumar \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}