% Text title : Paingal Upanishad % File name : paingala.itx % Category : upanishhat, upanishad % Location : doc\_upanishhat % Author : Vedic Tradition % Transliterated by : Sunder Hattangadi (sunderh at hotmail.com) % Proofread by : Sunder Hattangadi (sunderh at hotmail.com) % Description-comments : 59/108; Shukla Yajur Veda, Samanya Upanishad % Latest update : July 16, 1999 % Send corrections to : Sanskrit@cheerful.com % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. pai~NgalopaniShat.h ..}## \itxtitle{.. pai~NgalopaniShat ..}##\endtitles ## shukla_yajurvedIya sAmAnya upaniShat.h .. pai~NgalopaniShadvedyaM paramAnandavigraham.h . paritaH kalaye rAmaM paramAkSharavaibhavam.h .. AUM pUrNamadaH pUrNamidaM pUrNAtpUrNamudachyate . pUrNasya pUrNamAdAya pUrNamevAvashiShyate .. AUM shAntiH shAntiH shAntiH .. atha ha pai~NGalo yAGYavalkyamupasametya dvAdashavarshashushrUShApUrvakaM paramarahasyakaivalyamanubrUhIti paprachCha . sa hovAcha yAGYnavalkyaH sadeva somyedamagra AsIt.h . tannityamuktamavikriya.n satyaGYAnAnandaM paripUrNa.n sanAtanamekamevAdvitIyaM brahma . tasminmarushuktikAsthANusphaTikAdau jalaraupyapuruSharekhAdivallohitashuklakR^iShNaguNamayI guNasAmyAnirvAchyA mUlaprakR^itirAsIt.h . tatpratibimbita.n yattatsAkShichaitanyamAsIt.h . sA punarvikR^itiM prApya sattvodriktA.avyaktAkhyAvaraNashaktirAsIt.h . tatpratibimbita.n yattadIshvarachaitanyamAsIt.h . sa svAdhInamAyaH sarvaGYaH sR^iShTisthitilayAnAmAdikartA jagada~NkurarUpo bhavati . svasminvilIna.n sakala.n jagadAvirbhAvayati . prANikarmavashAdeSha paTo yadvatprasAritaH prANikarmakShayAtpunastirobhAvayati . tasminnevAkhila.n vishva.n sa~NkochitapaTavadvartate . IshAdhiShThitAvaraNashaktito rajodriktA mahadAkhyA vikShepashaktirAsIt.h . tatpratibimbita.n yattaddhiraNyagarbhachaitanyamAsIt.h . sa mahattattvAbhimAnI spaShTAspaShTavapurbhavati . hiraNyagarbhAdhiShThitavikShepashaktitastamodriktAha~NkArAbhidhA sthUlashaktirAsIt.h . tatpratibimbita.n yattadvirATachaitanyamAsIt.h . sa tadabhimAnI spaShTavapuH sarvasthUlapAlako viShNuH pradhAnapuruSho bhavati . tasmAdAtmana AkAshaH sambhUtaH . AkAshAdvAyuH . vAyoragniH . agnerApaH . adbhyaH pR^ithivI . tAni pa~ncha tanmAtrANi triguNAni bhavanti . sraShTukAmo jagadyonistamoguNamadhiShThAya sUkShmatanmAtrANi bhUtAni sthUlIkartu.n so.akAmayata . sR^iShTeH parimitAni bhUtAnyekameka.n dvidhA vidhAya punashchaturdhA kR^itvA svasvetaradvitIyA.nshaiH pa~nchadhA sa.nyojya pa~nchIkR^itabhUtairanantakoTibrahmANDAni tattadaNDochitagolakasthUlasharIrANyasR^ijat.h . sa pa~nchabhUtAnA.n rajo.nshA.nshchaturdhA kR^itvA bhAgatrayAtpa~nchavR^ittyAtmakaM prANamasR^ijat.h . sa teShA.n turyabhAgena karmendriyANyasR^ijat.h . sa teShA.n sattvA.nsha.n chaturdhA kR^itvA bhAgatrayasamaShTitaH pa~nchakriyAvR^ittyAtmakamantaHkaraNamasR^ijat.h . sa teShA.n sattvaturIyabhAgena j~nAnendriyANyasR^ijat.h . sattvasamaShTita indriyapAlakAnasR^ijat.h . tAni sR^iShTAnyaNDe prAchikShipat.h . tadAj~nayA samaShTyaNDa.n vyApya tAnyatiShThan.h . tadAj~nayAha~NkArasamanvito virAT sthUlAnyarakShat.h . hiraNyagarbhastadAj~nayA sUkShmANyapAlayat.h . aNDasthAni tAni tena vinA spanditu.n cheShTitu.n vA na shekuH . tAni chetanIkartu.n so.akAmayata brahmANDabrahmarandhrANi samastavyaShTimastakAnvidArya tadevAnuprAvishat.h . tadA jaDAnyapi tAni chetanavatsvakarmANi chakrire . sarvaj~nesho mAyAleshasamanvito vyaShTidehaM pravishya tayA mohito jIvatvamagamat.h . sharIratrayatAdAtmyAtkartR^itvabhoktR^itvatAmagamat.h . jAgratsvapnasuShuptimUrchChAmaraNadharmayukto ghaTIyantravadudvigno jAto mR^ita iva kulAlachakranyAyena paribhramatIti .. iti prathamo.adhyAyaH .. 1.. atha pai~Ngalo yAj~navalkyamuvAcha sarvalokAnA.n sR^iShTisthityantakR^idvibhUrIshaH katha.n jIvatvamagamaditi . sa hovAcha yAj~navalkyaH sthUlasUkShmakAraNadehodbhavapUrvaka.n jIveshvarasvarUpa.n vivichya kathayAmIti sAvadhAnenaikAgratayA shrUyatAm.h . IshaH pa~nchIkR^itamahAbhUtaleshAnAdAya vyaShTisamaShTyAtmakasthUlasharIrANi yathAkramamakarot.h . kapAlacharmAntrAsthimA.nsanakhAni pR^ithivya.nshAH . raktamUtralAlAsvedAdikamava.nshAH . kShuttR^iShNoShNamohamaithunAdyA agnya.nshAH . prachAraNottAraNashvAsAdikA vAyva.nshAH . kAmakrodhAdayo vyomA.nshAH . etatsa~NghAta.n karmaNi sa~nchita.n tvagAdiyuktaM bAlyAdyavasthAbhimAnAspadaM bahudopAshraya.n sthUlasharIraM bhavati .. athApa~nchIkR^itamahAbhUtarajo.nshabhAgatrayasamaShTitaH prANamasR^ijat.h . prANApAnavyAnodAnasamAnAH prANavR^ittayaH . nAgakUrmakR^ikaradevadattadhana~njayA upaprANAH . hR^idAsananAbhikaNThasarvA~NgAni sthAnAni . AkAshAdirajoguNaturIyabhAgena karmendriyamasR^ijat.h . vAkpANipAdapAyUpAsthAstadvR^ittayaH . vachanAdAnagamanavisargAnandAstadviShayAH .. evaM bhUtasattvA.nshabhAgatrayasamaShTito.antaHkaraNamasR^ijat.h . antaHkaraNamanobuddhichittAha~NkArAstadvR^ittayaH . sa~NkalpanishchayasmaraNAbhimAnAnusandhAnAstadviShayAH . galavadananAbhihR^idayabhrUmadhya.n sthAnam.h . bhUtasatvaturIyabhAgena j~nAnendriyamasR^ijat.h . shrotratvakchakShurjihvAghrANAstadvR^ittayaH . shabdasparsharUparasagandhAstadviShayAH . digvAtArkapracheto.ashvivahnIndropendramR^ityukAH . chandro viShNushchaturvaktraH shambhushcha kAraNAdhipAH .. athAnnamayaprANamayamanomayavij~nAmayAnandamayAH pa~ncha koshAH . annarasenaiva bhUtvAnnarasenAbhivR^iddhiM prApyAnnarasamayapR^ithivyA.n yadvilIyate so.annamayakoshaH . tadeva sthUlasharIram.h . karmendriyaiH saha prANAdipa~nchakaM prANamayakoshaH . j~nAnendriyaiH saha buddhirvij~nAnamayakoshaH . etatkoshatraya.n li~NgasharIram.h . svarUpAj~nAnamAnandamayakoshaH . tatkAraNasharIram.h .. atha j~nAnendriyapa~nchaka.n karmendriyapa~nchakaM prANAdipa~nchaka.n viyadAdipa~nchakamantaHkaraNachatuShTaya.n kAmakarmatamA.nsyaShTapuram.h .. ishAj~nayA virAjo vyaShTidehaM pravishya buddhimadhiShThAya vishvatvamagamat.h . vij~nAnAtmA chidAbhAso vishvo vyAvahAriko jAgratsthUladehAbhimAnI karmabhUriti cha vishvasya nAma bhavati . IshAj~nayA sUtrAtmA vyaShTisUkShmasharIraM pravishya mana adhiShThAya taijasatvamagamat.h . taijasaH prAtibhAsikaH svapnakalpita iti taijasasya nAma bhavati . IshAj~nayA mAyopAdhiravyaktasamanvito vyaShTikAraNasharIraM pravishya prAj~natvamagamat.h . prAj~novichChinnaH pAramArthikaH suShuptyabhimAnIti prAj~nasya nAma bhavati . avyaktaleshAj~nAnAchChAditapAramArthikajIvasya tattvamasyAdivAkyAni brahmaNaikatA.n jaguH netarayorvyAvahArikaprAtibhAsikayoH . antaHkaraNapratibimbitachaitanya.n yattadevAvasthAtrayabhAgbhavati . sa jAgratsvapnasuShuptyavasthAH prApya ghaTIyantravadudvigno jAto mR^ita iva sthito bhavati . atha jAgratsvapnasuShuptimUrchChAmaraNAdyavasthAH pa~ncha bhavanti .. tattaddevatAgrahAnvitaiH shrotrAdij~nAnendriyaiH shabdyAdyarthaviShayagrahaNaj~nAna.n jAgradavasthA bhavati . tatra bhrUmadhya.n gato jIva ApAdamastaka.n vyApya kR^iShishravaNAdyakhilakriyAkartA bhavati . tattatphalabhuk cha bhavati . lokAntaragataH karmArjitaphala.n sa eva bhu~Nkte . sa sArvabhaumavadvyavahArAchChrAnta antarbhavanaM praveShTuM mArgamAshritya tiShThati . karaNoparame jAgratsa.nskArotthaprabodhavadgrAhyagrAhakarUpasphuraNa.n svapnAvasthA bhavati . tatra vishva eva jAgradvyavahAralopAnnADImadhya.n chara.nstaijasatvamavApya vAsanArUpaka.n jagadvaichitrya.n svabhAsA bhAsayanyathepsita.n svayaM bhu~Nkte .. chittaikakaraNA suShuptyavasthA bhavati . bhramavishrAntashakuniH pakShau sa.nhR^itya nIDAbhimukha.n yathA gachChati tathA jIvo.api jAgratsvapnaprapa~nche vyavahR^itya shrAnto.aj~nAnaM pravishya svAnandaM bhu~Nkte .. akasmAnmudgaradaNDAdyaistADitavadbhayAj~nAnAbhyAmindriyasa~Ngh AtaiH kampanniva mR^itatulyA mUrchChA bhavati . jAgratsvapnasuShuptimUrchChAvasthAnAmanyA brahmAdistambaparyanta.n sarvajIvabhayapradA sthUladehavisarjanI maraNAvasthA bhavati . karmendriyANi j~nAnendriyANi tattadviShayAnprANAnsa.nhR^itya kAmakarmAnvita avidyAbhUtaveShTito jIvo dehAntaraM prApya lokAntara.n gachChati . prAkkarmaphalapAkenAvartAntarakITavadvishrAnti.n naiva gachChati . satkarmaparipAkato bahUnA.n janmanAmante nR^iNAM mokShechChA jAyate . tadA sadgurumAshritya chirakAlasevayA bandhaM mokSha.n kashchitprayAti . avichArakR^ito bandho vichArAnmokSho bhavati . tasmAtsadA vichArayet.h . adhyAropApavAdataH svarUpa.n nishchayIkartu.n shakyate . tasmAtsadA vichArayejjagajjIvaparamAtmano jIvabhAvajagadbhAvabAdhe pratyagabhinnaM brahmaivAvashiShyata iti .. iti dvitIyo.adhyAyaH .. 2.. atha hainaM pai~NgalaH prapachCha yAj~navalkyaM mahAvAkyavivaraNamanubrUhIti . sa hovAcha yAj~navalkyastattvamasi tva.n tadasi tvaM brahmAsyahaM brahmAsmItyanusandhAna.n kuryAt.h . tatra pArokShyashabalaH sarvaj~natvAdilakShaNo mAyopAdhiH sachchidAnandalakShaNo jagadyonistatpadavAchyo bhavati . sa evAntaHkaraNasambhinnabodho.asmatpratyayAvalambanastvampadavAchyo bhavati . parajIvopAdhimAyAvidye vihAya tattvaMpadalakShyaM pratyagabhinnaM brahma . tattvamasItyahaM brahmAsmIti vAkyArthavichAraH shravaNaM bhavati . ekAntena shravaNArthAnusandhAnaM mananaM bhavati . shravaNamanananirvichikitse.arthe vastunyekatAnavattayA chetaHsthApana.n nididhyAsanaM bhavati . dhyAtR^idhyAne vihAya nivAtasthitadIpavaddhyeyaikagochara.n chitta.n samAdhirbhavati . tadAnImAtmagocharA vR^ittayaH samutthitA aj~nAtA bhavanti . tAH smaraNAdanumIyante . ihAnAdisa.nsAre sa~nchitAH karmakoTayo.anenaiva vilaya.n yAnti . tatobhyAsapATavAtsahasrashaH sadAmR^itadhArA varShati . tato yogavittamAH samAdhi.n dharmameghaM prAhuH . vAsanAjAle niHsheShamamunA pravilApite karmasa~nchaye puNyapApe samUlonmUlite prAkparokShamapi karatalAmalakavadvAkyamapratibaddhAparokShasAkShAtkAraM prasUyate . tadA jIvanmukto bhavati .. IshaH pa~nchIkR^itabhUtAnAmapa~nchIkaraNa.n kartu.n so.akAmayata . brahmANDatadgatalokAnkAryarUpA.nshcha kAraNatvaM prApayitvA tataH sUkShmA~Nga.n karmendriyANi prANA.nshcha j~nAnendriyANyantaHkaraNachatuShTaya.n chaikIkR^itya sarvANi bhautikAni kAraNe bhUtapa~nchake sa.nyojya bhUmi.n jale jala.n vahnau vahni.n vAyau vAyumAkAshe chAkAshamaha~NkAre chAha~NkAraM mahati mahadavyakte.avyaktaM puruShe krameNa vilIyate . virAdDDhiraNyagarbheshvarA upAdhivilayAtparamAtmani lIyante . pa~nchIkR^itamahAbhUtasambhavakarmasa~nchitasthUladehaH karmakShayAtsatkarmaparipAkato.apa~nchIkaraNaM prApya sUkShmeNaikIbhUtvA kAraNarUpatvamAsAdya tatkAraNa.n kUTasthe pratyagAtmani vilIyate . vishvataijasaprAj~nAH svasvopAdhilayAtpratyagAtmani lIyante . aNDa.n j~nAnAgninA dagdha.n kAraNaiH saha paramAtmani lInaM bhavati . tato brAhmaNaH samAhito bhUtvA tattvaMpadaikyameva sadA kuryAt.h . tato meghApAye.n.ashumAnivAtmAvirbhavati . dhyAtvA madhyasthamAtmAna.n kalashAntaradIpavat.h . a~NguShThamAtramAtmAnamadhUmajyotirUpakam.h .. 1.. prakAshayantamantaHstha.n dhyAyetkUTasthamavyayam.h . dhyAyannAste munishchaiva chAsupterAmR^itestu yaH .. 2.. jIvanmuktaH sa vij~neyaH sa dhanyaH kR^itakR^ityavAn.h . jIvanmuktapada.n tyaktvA svadehe kAlasAtkR^ite . vishatyadehamuktatvaM pavano.aspandatAmiva .. 3.. ashabdamasparshamarUpamavyaya.n tathA rasa.n nityamagandhavachcha yat.h . anAdyanantaM mahataH para.n dhruva.n tadeva shiShyatyamala.n nirAmayam.h .. 4.. iti .. iti tR^itIyo.adhyAyaH .. 3.. atha hainaM pai~NgalaH prapachCha yAj~navalkya.n j~nAninaH ki.n karma kA cha sthitiriti . sa hovAcha yAj~navalkyaH . amAnitvAdisampanno mumukShurekavi.nshatikula.n tArayati . brahmavinmAtreNa kulamekottarashata.n tArayati . AtmAna.n rathina.n viddhi sharIra.n rathameva cha . buddhi.n tu sArathi.n viddhi manaH pragrahameva cha .. 1.. indriyANi hayAnAhurviShayA.nsteShu gocharAn.h . ja~NgamAni vimAnAni hR^idayAni manIShiNaH .. 2.. AtmendriyamanoyuktaM bhoktetyAhurmaharShayaH . tato nArAyaNaH sAkShAddhR^idaye supratiShThitaH .. 3.. prArabdhakarmaparyantamahinirmokavadvyavaharati . chandravachcharate dehI sa muktashchAniketanaH .. 4.. tIrthe shvapachagR^ihe vA tanu.n vihAya yAti kaivalyam.h . prANAnavakIrya yAti kaivalyam.h .. taM pashchAddigbali.n kuryAdathavA khanana.n charet.h . pu.nsaH pravrajanaM prokta.n netarAya kadAchana .. 5.. nAshaucha.n nAgnikArya.n cha na piNDa.n nodakakriyA . na kuryAtpArvaNAdIni brahmabhUtAya bhikShave .. 6.. dagdhasya dahana.n nAsti pakvasya pachana.n yathA . j~nAnAgnidagdhadehasya na cha shrAddha.n na cha kriyA .. 7.. yAvachchopAdhiparyanta.n tAvachChushrUShayedgurum.h . guruvadgurubhAryAyA.n tatputreShu cha vartanam.h .. 8.. shuddhamAnasaH shuddhachidrUpaH sahiShNuH so.ahamasmi sahiShNuH so.ahamasmIti prApte j~nAnena vij~nAne j~neye paramAtmani hR^idi sa.nsthite dehe labdhashAntipada.n gate tadA prabhAmanobuddhishUnyaM bhavati . amR^itena tR^iptasya payasA kiM prayojanam.h . eva.n svAtmAna.n j~nAtvA vedaiH prayojana.n kiM bhavati . j~nAnAmR^itatR^iptayogino na ki~nchitkartavyamasti tadasti chenna sa tattvavidbhavati . dUrastho.api na dUrasthaH piNDavarjitaH piNDastho.api pratyagAtmA sarvavyApI bhavati . hR^idaya.n nirmala.n kR^itvA chintayitvApyanAmayam.h . ahameva para.n sarvamiti pashyetpara.n sukham.h .. 9.. yathA jale jala.n kShipta.n kShIre kShIra.n ghR^ite ghR^itam.h . avisheSho bhavettdvajjivAtmaparamAtmanoH .. 10.. dehe j~nAnena dIpite buddhirakhaNDAkArarUpA yadA bhavati tadA vidvAnbrahmaj~nAnAgninA karmabandha.n nirdahet.h . tataH pavitraM parameshvarAkhyamadvaitarUpa.n vimalAmbarAbham.h . yathodake toyamanupraviShTa.n tathAtmarUpo nirupAdhisa.nsthitaH .. 11.. AkAshavatsUkShmasharIra AtmA na dR^ishyate vAyuvadantarAtmA . sa bAhyamabhyantaranishchalAtmA j~nAnolkayApashyati chAntarAtmA .. 12.. yatrayatra mR^ito j~nAnI yena vA kena mR^ityunA . yathA sarvagata.n vyoma tatratatra laya.n gataH .. 13.. ghaTAkAshamivAtmAna.n vilaya.n vetti tattvataH . sa gachChati nirAlamba.n j~nAnAloka.n samantataH .. 14.. tapedvarShasahasrANi ekapAdasthito naraH . etasya dhyAnayogasya kalA.n nArhati ShoDashIm.h .. 15.. ida.n j~nAnamida.n j~neya.n tatsarva.n j~nAtumichChati . . api varShasahasrAyuH shAstrAnta.n nAdhigachChati .. 16.. vij~neyo.akSharatanmAtro jIvita.n vApi cha~nchalam.h . vihAya shAstrajAlAni yatsatya.n tadupAsatAm.h .. 17.. anantakarmashaucha.n cha japo yaj~nastathaiva cha . tIrthayAtrAbhigamana.n yAvattattva.n na vindati .. 18.. ahaM brahmeti niyataM mokShaheturmahAtmanAm.h . dve pade bandhamokShAya na mameti mameti cha .. 19.. mameti badhyate janturnirmameti vimuchyate . manaso hyunmanI bhAve dvaita.n naivopalabhyate .. 20.. yadA yAtyunmanIbhAvastadA tatparamaM padam.h . yatrayatra mano yAti tatratatra paraM padam.h .. 21.. tatratatra paraM brahma sarvatra samavasthitam.h . hanyAnmuShTibhirAkAsha.n kShudhArtaH khaNDayettuSham.h .. 22.. nAhaM brahmeti jAnAti tasya muktirna jAyate . ya etadupaniShada.n nityamadhIte so.agnipUto bhavati . sa vAyupUto bhavati . sa AdityapUto bhavati . sa brahmapUto bhavati . sa viShNupUto bhavati . sa rudrapUto bhavati . sa sarveShu tIrtheShu snAto bhavati . sa sarveShu vedeShvadhIto bhavati . sa sarvavedavratacharyAsu charito bhavati . tenetihAsapurANAnA.n rudrANA.n shatasahasrANi japtAni phalAni bhavanti . praNavAnAmayuta.n japtaM bhavati . dasha pUrvAndashottarAnpunAti . sa pa~NktipAvano bhavati . sa mahAnbhavati . brahmahatyAsurApAnasvarNasteyagurutalpagamanatatsa.nyogipAtakebhya H pUto bhavati . tadviShNoH paramaM pada.n sadA pashyanti sUrayaH . divIva chakShurAtatam.h .. tadviprAso vipanyavo jAgR^ivA.nsaH samindhate . viShNoryatparamaM padam.h .. AUM satyamityupaniShat.h .. AUM pUrNAmada iti shAntiH .. iti pai~NgalopaniShtsamAptA .. ## Encoded by Sunder Hattangadi (sunderh@hotmail.com) \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}