% Text title : Yogashikha Upanishad % File name : yogashikha.itx % Category : upanishhat % Location : doc\_upanishhat % Author : Vedic tradition % Transliterated by : Sunder Hattangadi % Proofread by : Sunder Hattangadi % Description-comments : 63 / 108; Krishna Yajurveda - Yoga upanishad % Latest update : July 13, 2000 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Yogashikha Upanishad ..}## \itxtitle{.. yogashikhopaniShat ..}##\endtitles ## yogaj~nAne yatpadAptisAdhanatvena vishrute . tatraipadaM brahmatattva.n svamAtramavashiShyate .. AUM saha nAvavatu saha nau bhunaktu saha vIrya.n karavAvahai . tejasvinAvadhItamastu mA vidviShAvahai .. AUM shAntiH shAntiH shAntiH .. sarve jIvAH sukhairduHkhairmAyAjAlena veShTitAH . teShAM muktiH katha.n deva kR^ipayA vada sha~Nkara .. 1.. sarvasiddhikaraM mArgaM mAyAjAlanikR^intanam.h . janmamR^ityujarAvyAdhinAshana.n sukhada.n vada .. 2.. iti hiraNyagarbhaH paprachCha sa hovAcha maheshvaraH . nAnAmArgaistu duShprApa.n kaivalyaM paramaM padam.h .. 3.. siddhimArgeNa labhate nAnyathA padmasaMbhava . patitAH shAstrajAleShu praj~nayA tena mohitAH .. 4.. svAtmaprakAsharUpa.n tatki.n shAstreNa prakAshyate . niShkala.n nirmala.n shAnta.n sarvAtIta.n nirAmayam.h .. 5.. tadeva jIvarUpeNa puNyapApaphalairvR^itam.h . paramAtmapada.n nitya.n tatkatha.n jIvatA.n gatam.h .. 6.. tattvAtIta.n mahAdeva prasAdAtkathayeshvara . sarvabhAvapadAtIta.n j~nAnarUpa.n nira~njanam.h .. 7.. vAyuvatsphurita.n svasmi.nstatrAha.nkR^itirutthitA . pa~nchAtmakamabhUtpiNDa.n dhAtubaddha.n guNAtmakam.h .. 8.. sukhaduHkhaiH samAyukta.n jIvabhAvanayA kuru . tena jIvAmidhA proktA vishuddhe paramAtmani .. 9.. kAmakrodhabhaya.n chApi mohalobhamatho rajaH . janma mR^ityushcha kArpaNya.n shokastandrA kShudhA tR^iShA .. 10.. tR^iShNA lajjA bhaya.n duHkha.n viShAdo harSha eva cha . ebhirdoShairvinirmuktaH sa jIvaH shiva uchyate .. 11.. tasmAddoShavinAshArthamupAya.n kathayAmi te . j~nAna.n kechidvadantyatra kevala.n tanna siddhaye .. 12.. yogahIna.n katha.n j~nAnaM mokShada.n bhavatIha bhoH . yogo.api j~nAnahInastu na kShamo mokShakarmaNi .. 13.. tasmAjj~nAna.n cha yoga.n cha mumukShurdR^iDhamabhyaset.h . j~nAnasvarUpamevAdau j~neya.n j~nAnaikasAdhanam.h .. 14.. aj~nAna.n kIdR^isha.n cheti pravichAryaM mumukShuNA . j~nAta.n yena nija.n rUpa.n kaivalyaM paramaM padam.h .. 15.. asau doShairvinirmuktaH kAmakrodhabhayAdibhiH . sarvadoShairvR^ito jIvaH katha.n j~nAnena muchyate .. 16.. svAtmarUpa.n yathA j~nAnaM pUrNa.n tadvyApaka.n tathA . kAmakrodhAdidoShANA.n svarUpAnnAsti bhinnatA .. 17.. pashchAttasya vidhiH ki.nnu niShedho.api kathaM bhavet.h . vivekI sarvadA muktaH sa.nsArabhramavarjitaH .. 18.. paripUrNa.n svarUpa.n tatsatya.n kamalasaMbhava . sakala.n niShkala.n chaiva pUrNatvAchcha tadeva hi .. 19.. kalinA sphUrtirUpeNa sa.nsArabhramatA.n gatam.h . niShkala.n nirmala.n sAkShAtsakala.n gaganopamam.h .. 20.. utpattisthitisa.nhArasphUrtij~nAnavivarjitam.h . etadrUpa.n samAyAtaH sa kathaM mohasAgare .. 21.. nimajjati mahAbAho tyaktvA vidyAM punaH punaH . sukhaduHkhAdimoheShu yathA sa.nsAriNA.n sthitiH .. 22.. tathA j~nAnI yadA tiShThedvAsanAvAsitastadA . tayornAsti visheSho.atra samA sa.nsArabhAvanA .. 23.. j~nAna.n chedIdR^isha.n j~nAtamaj~nAna.n kIdR^ishaM punaH . j~nAnaniShTho virakto.api dharmaj~no vijitendriyaH .. 24.. vinA dehena yogena na mokSha.n labhate vidhe . apakvAH paripakvAshcha dehino dvividhAH smR^itAH .. 25.. apakvA yogahInAstu pakvA yogena dehinaH . sarvo yogAgninA deho hyajaDaH shokavarjitaH .. 26.. jaDastu pArthivo j~neyo hyapakvo duHkhado bhavet.h . dhyAnastho.asau tathApyevamindriyairvivasho bhavet.h .. 27.. tAni gADha.n niyamyApi tathApyanyaiH prabAdhyate . shItoShNasukhaduHkhAdyairvyAdhibhirmAnasaistathA .. 28.. anyairnAnAvidhairjIvaiH shastrAgnijalamArutaiH . sharIraM pIDyate taistaishchitta.n sa.nkShubhyate tataH .. 29.. tathA prANavipattau tu kShobhamAyAti mArutaH . tato duHkhashatairvyApat.n chitta.n kShubdhaM bhavennR^iNAm.h .. 30.. dehAvasAnasamaye chitte yadyadvibhAvayet.h . tattadeva bhavejjIva ityeva.n janmakAraNam.h .. 31.. dehAnte kiM bhavejjanma tanna jAnanti mAnavAH . tasmAjj~nAna.n cha vairAgya.n jIvasya kevala.n shramaH .. 32.. pipIlikA yathA lagnA dehe dhyAnAdvimuchyate . asau ki.n vR^ishchikairdraShTo dehAnte vA katha.n sukhI .. 33.. tasmAnmUDhA na jAnanti mithyAtarkeNa veShTitAH . aha.nkR^itiryadA yasya naShTA bhavati tasya vai .. 34.. dehastvapi bhavennaShTo vyAdhayashchAsya kiM punaH . jalAgnishastrakhAtAdibAdhA kasya bhaviShyati .. 35.. yadA yadA parikShINA puShTA chAha.nkR^itirbhavet.h . tamanenAsya nashyanti pravartante rugAdayaH .. 36.. kAraNena vinA kArya.n na kadAchana vidyate . aha.nkAra.n vinA tadvaddehe duHkha.n kathaM bhavet.h .. 37.. sharIreNa jitAH sarve sharIra.n yogibhirjitam.h . tatkatha.n kurute teShA.n sukhaduHkhAdikaM phalam.h .. 38.. indriyANi mano buddhiH kAmakrodhAdika.n jitam.h . tenaiva vijita.n sarva.n nAsau kenApi bAdhyate .. 39.. mahAbhUtAni tattvAni sa.nhR^itAni krameNa cha . saptadhAtumayo deho dagdhA yogAgninA shanaiH .. 40.. devairapi na lakShyeta yogideho mahAbalaH . bhedabandhavinirmukto nAnAshaktidharaH paraH .. 41.. yathAkAshastathA deha AkAshAdapi nirmalaH . sUkShmAtsUkShmataro dR^ishyaH sthUlAtsthUlo jaDAjjaDaH .. 42.. ichChArUpo hi yogIndraH svatantrastvajarAmaraH . krIDate triShu lokeShu lIlayA yatrakutrachit.h .. 43.. achintyashaktimAnyogI nAnArUpANi dhArayet.h . sa.nharechcha punastAni svechChayA vijitendriyaH .. 44.. nAsau maraNamApnoti punaryogabalena tu . haThena mR^ita evAsau mR^itasya maraNa.n kutaH .. 45.. maraNa.n yatra sarveShA.n tatrAsau parijIvati . yatra jIvanti mUDhAstu tatrAsau mR^ita eva vai .. 46.. kartavya.n naiva tasyAsti kR^itenAsau na lipyate . jIvanmuktaH sadA svachChaH sarvadoShavivarjitaH .. 47.. viraktA j~nAninashchAnye dehena vijitAH sadA . te katha.n yogibhistulyA mA.nsapiNDAH kudehinaH .. 48.. dehAnte j~nAnibhiH puNyAtpApAchcha phalamApyate . IdR^isha.n tu bhavettattadbhuktvA j~nAnI punarbhavet.h .. 49.. pashchAtpuNyena labhate siddhena saha sa~Ngatim.h . tataH siddhasya kR^ipayA yogI bhavati nAnyathA .. 50.. tato nashyati sa.nsAro nAnyathA shivabhAShitam.h . yogena rahita.n j~nAna.n na mokShAya bhavedvidhe .. 51.. j~nAnenaiva vinA yogo na siddhyati kadAchana . janmAntaraishcha bahubhiryogo j~nAnena labhyate .. 52.. j~nAna.n tu janmanaikena yogAdeva prajAyate . tasmAyogAtparataro nAsti mArgastu mokShadaH .. 53.. pravichArya chira.n j~nAnaM mukto.ahamiti manyate . kimasau mananAdeva mukto bhavati tatkShaNAt.h .. 54.. pashchAjjanmashantAntarairyogAdeva vimuchyate . na tathA bhavato yogAjjanmamR^ityU punaH punaH .. 55.. prANApAnasamAyogAchchandrasUryaikatA bhavet.h . saptadhAtumaya.n dehamagninA ra~njayeddhruvam.h .. 56.. vyAdhayastasya nashyanti chChedakhAtAdikAstathA , tadAsau paramAkAsharUpo dehyavatiShThati .. 57.. kiM punarbahunoktena maraNa.n nAsti tasya vai . dehIva dR^ishyate loke dagdhakarpUravatsvayam.h .. 58.. chittaM prANena saMbaddha.n sarvajIveShu sa.nsthitam.h . rajjvA yadwatsusaMbaddhaH pakShI tadvadidaM manaH .. 59.. nAnAvidhairvichAraistu na bAdhya.n jAyate manaH . tasmAttasya jayopAyaH prANa eva hi nAnyathA .. 60.. tarkairjalpaiH shAstrajAlairyuktibhirmantrabheShajaiH . na vasho jAyate prANaH siddhopAya.n vinA vidhe .. 61.. upAya.n tamavij~nAya yogamArge pravartate . khaNDaj~nAnena sahasA jAyate kleshavattaraH .. 62.. yo jitvA pavanaM mohAdyogamichChati yoginAm.h . so.apakva.n kumbhamAruhya sAgara.n tartumichChati .. 63.. yasya prANo vilIno.antaH sAdhake jIvite sati . piNDo na patitastasya chitta.n doShaiH prabAdhate .. 64.. shuddhe chetasi tasyaiva svAtmaj~nAnaM prakAshate . tasmAjj~nAnaM bhavedyogAjjanmanaikena padmaja .. 65.. tasmAdyoga.n tamevAdau sAdhako nityamabhyaset.h . mumukShubhiH prANajayaH kartavyo mokShahetave .. 66.. yogAtparataraM puNya.n yogAtparatara.n shivam.h . yogAtparatara.n sUkShma.n yogAtparatara.n nahi .. 67.. yo.apAnaprANayoraikya.n svarajoretasostathA . sUryAchandramasoryogo jIvAtmaparamAtmanoH .. 68.. eva.n tu dvandvajAlasya sa.nyogo yoga uchyate . atha yogashikhA.n vakShye sarvaj~nAneShu chottamAm.h .. 69.. yadAnudhyAyate mantra.n gAtrakampo.atha jAyate . AsanaM padmakaM baddhvA yachchAnyadapi rochate .. 70.. nAsAgre dR^iShTimAropya hastapAdau cha sa.nyatau . manaH sarvatra sa.ngR^ihya AUMkAra.n tatra chintayet.h .. 71.. dhyAyate satataM prAj~no hR^itkR^itvA parameshvaram.h . ekastambhe navadvAre tristhUNe pa~nchadaivate .. 72.. IdR^ishe tu sharIre vA matimAnnopalakShayet.h . AdityamaNDalAkAra.n rashmijvAlAsamAkulam.h .. 73.. tasya madhyagata.n vahniM prajvaleddIpavartivat.h . dIpashikhA tu yA mAtrA sA mAtrA parameshvare .. 74.. bhindanti yoginaH sUrya.n yogAbhyAsena vai punaH . dvitIya.n suShumnAdvAraM parishubhra.n samarpitam.h .. 75.. kapAlasampuTaM pItvA tataH pashyati tatpadam.h . atha na dhyAyate janturAlasyAchcha pramAdataH .. 76.. yadi trikAlamAgachChetsa gachChetpuNyasampadam.h . puNyametatsamAsAdya sa.nkShipya kathitaM mayA .. 77.. labdhayogo.atha buddhyeta prasannaM parameshvaram.h . janmAntarasahasreShu yadA kShINa.n tu kilbiSham.h .. 78.. tadA pashyati yogena sa.nsArochChedanaM mahat.h . adhunA sampravakShyAmi yogAbhyAsasya lakShaNam.h .. 79.. marujjayo yasya siddhaH sevayetta.n guru.n sadA . guruvastraprasAdena kuryAtprANajayaM budhaH .. 80.. vitastipramita.n dairghya.n chatura~NgulavistR^itam.h . mR^idula.n dhavalaM prokta.n veShTanAmbaralakShaNam.h .. 81.. nirudhya mAruta.n gADha.n shaktichAlanayuktitaH . aShTadhA kuNDalIbhUtAmR^ijvI.n kuryAttu kuNDalIm.h .. 82.. pAyorAku~nchana.n kuryAtkuNDalI.n chAlayettadA . mR^ityuchakragatasyApi tasya mR^ityubhaya.n kutaH .. 83.. etadeva para.n guhya.n kathita.n tu mayA tava . vajrAsanagato nityamUrdhvAku~nchanamabhyaset.h .. 84.. vAyunA jvalito vahniH kuNDalImanisha.n dahet.h . santaptA sAgninA jIvashaktistrailokyamohinI .. 85.. pravishechchandratuNDe tu suShumnAvadanAntare . vAyunA vahninA sArdhaM brahmagranthiM bhinatti sA .. 86.. viShNugranthi.n tato bhittvA rudragranthau cha tiShThati . tatastu kumbhakairgADhaM pUrayitvA punaHpunaH .. 87.. athAbhyasetsUryabhedamujjAyI.n chApi shItalIm.h . bhastrA.n cha sahito nAma syAchchatuShTayakumbhakaH .. 88.. bandhatrayeNa sa.nyuktaH kevalaprAptikArakaH . athAsya lakShaNa.n samyakkathayAmi samAsataH .. 89.. ekAkinA samupagamya viviktadeshaM prANAdirUpamamR^itaM paramArthatattvam.h . laghvAshinA dhR^itimatA paribhAvitavyaM sa.nsArarogaharamauShadhamadvitIyam.h .. 90.. sUryanADyA samAkR^iShya vAyumabhyAsayoginA . vidhivatkumbhaka.n kR^itvA rechayechChrItarashminA .. 91.. udare bahurogaghna.n krimidoSha.n nihanti cha . muhurmuhurida.n kArya.n sUryabhedamudAhR^itam.h .. 92.. nADIbhyA.n vAyumAkR^iShya kuNDalyAH pArshvayoH kShipet.h . dhArayedudare pashchAdrechayediDayA sudhIH .. 93.. kaNThe kaphAdi doShaghna.n sharIrAgnivivardhanam.h . nADIjalApaha.n dhAtugatadoShavinAshanam.h .. 94.. gachChatastiShThataH kAryamujjAyAkhya.n tu kumbhakam.h . mukhena vAyu.n sa.ngR^ihya ghrANarandhreNa rechayet.h .. 95.. shItalIkaraNa.n cheda.n hanti pitta.n kShudhA.n tR^iSham.h . stanayoratha bhastreva lohakArasya vegataH .. 96.. rechyetpUrayedvAyumAshrama.n dehaga.n dhiyA . yathA shramo bhaveddehe tathA sUryeNa pUrayet.h .. 97.. kaNThasa.nkochana.n kR^itvA punashchandreNa rechayet.h . vAtapittashleShmahara.n sharIrAgnivivardhanam.h .. 98.. kuNDalIbodhaka.n vaktradoShaghna.n shubhada.n sukham.h . brahmanADImukhAntasthakaphAdyargalanAshanam.h .. 99.. samyagbandhusamudbhUta.n granthitrayavibhedakam.h . visheSheNaiva kartavyaM bhastrAkhya.n kumbhaka.n tvidam.h .. 100.. bandhatrayamathedAnIM pravakShyAmi yathAkramam.h . nitya.n kR^itena tenAsau vAyorjayamavApnuyAt.h .. 101.. chaturNAmapi bhedAnA.n kumbhake samupasthite . bandhatrayamida.n kArya.n vakShyamANaM mayahi tat.h .. 102.. prathamo mUlabandhastu dvitIyoDDIyanAbhidhaH . jAlandhArastR^itIyastu lakShaNa.n kathayAmyaham.h .. 103.. gudaM pArShNyA tu sampIDya pAyumAku~nchaledbalAt.h . vAra.nvAra.n yathA chordhva.n samAyAti samIraNaH .. 104.. prANApAnau nAdabindU mUlabandhena chaikatAm.h . gatvA yogasya sa.nsiddhi.n yachChato nAtra sa.nshayaH .. 105.. kumbhakAnte rechakAdau kartavyastUDDiyAnakaH . bandho yena suShumnAyAM prANastUDDIyate yataH .. 106 tasmAduDDIyanAkhyo.aya.n yogibhiH samudAhR^itaH . uDDiyAna.n tu sahaja.n guruNA kathita.n sadA .. 107.. abhyasettadatandrastu vR^iddho.api taruNo bhavet.h . nAbherUrdhvamadhashchApi trANa.n kuryAtprayatnataH .. 108.. ShANmAsamabhyasenmR^ityu.n jayatyeva na sa.nshayaH . pUrakAnte tu kartavyo bandho jAlandharAbhidhaH .. 109.. kaNThasa.nkocharUpo.asau vAyurmArganirodhakaH . kaNThamAku~nchya hR^idaye sthApayeddR^iDhamichChayA .. 110.. bandho jAlandharAkhyo.ayamamR^itApyAyakArakaH . adhastAtku~nchanenAshu kaNThasa.nkochane kR^ite .. 111.. madhye pashchimatAnena syAtprANo brahmanADigaH . vajrAsanasthito yogI chAlayitvA tu kuNDalIm.h .. 112.. kuryAdanantaraM bhastrI.n kuNDalImAshu bodhayet.h . bhidyante granthayo va.nshe taptalohashalAkayA .. 113.. tathaiva pR^iShThava.nshaH syAdgranthibhedastu vAyunA . pipIlikAyA.n lagnAyA.n kaNDUstatra pravartate .. 114.. suShumnAyA.n tathAbhyAsAtsatata.n vAyunA bhavet.h . rudragranthi.n tato bhittvA tato yAti shivAtmakam.h .. 115.. chandrasUryau samau kR^itvA tayoryogaH pravartate . guNatrayamatIta.n syAdgranthitrayavibhedanAt.h .. 116.. shivashaktisamAyoge jAyate paramA sthitiH . yathA karI kareNaiva pAnIyaM prapibetsadA .. 117.. suShumnAvajranAlena pavamAna.n grasettathA . vajradaNDasamudbhUtA maNayashchaikavi.nshatiH .. 118.. suShumnAyA.n sthitaH sarve sUtre maNigaNA iva . mokShamArge pratiShThAnAtsuShumnA vishvarUpiNI .. 119.. yathaiva nishchitaH kAlashchandrasUryanibandhanAt.h . ApUrya kumbhito vAyurbahirno yAti sAdhake .. 120.. punaHpunastadvadeva pashchimadvAralakShaNam.h . pUritastu sa taddvArairIShatkumbhakatA.n gataH .. 121.. pravishetsarvagAtreShu vAyuH pashchimamArgataH . rechitaH kShINatA.n yAti pUritaH poShayettataH .. 122.. yatraiva jAta.n sakalevaraM mana\- statraiva lIna.n kurute sa yogAt.h . sa eva mukto niraha.nkR^itiH sukhI mUDhA na jAnanti hi piNDapAtinaH .. 123.. chitta.n viniShTa.n yadi bhAsita.n syA\- ttatra pratIto maruto.api nAshaH . na chedyadi syAnna tu tasya shAstraM nAtmapratItirna gururna mokShaH .. 124.. jalUkA rudhira.n yadvadbalAdAkarShati svayam.h . brahmanADI tathA dhAtUnsantatAbhyAsayogataH .. 125.. anenAbhyAsayogena nityamAsanabandhataH . chitta.n vilInatAmeti bindurno yAtyadhastathA .. 126.. rechakaM pUrakaM muktvA vAyunA sthIyate sthiram.h . nAnA nAdAH pravartante sa.nsravechchandramaNDalam.h .. 127.. nashyanti kShutpipAsAdyAH sarvadoShAstatastadA . svarUpe sachchidAnande sthitimApnoti kevalam.h .. 128.. kathita.n tu tava prItyA hyetadabhyAsalakShaNam.h . mantro layo haTho rAjayogo.antarbhUmikAH kramAt.h .. 129.. eka eva chaturdhA.ayaM mahAyogo.abhidhIyate . hakAreNa bahiryAti sakAreNa vishetpunaH .. 130.. ha.nsaha.nseti mantro.aya.n sarvairjIvashcha japyate . guruvAkyAtsuShumnAyA.n viparIto bhavejjapaH .. 131.. so.aha.nso.ahamiti prokto mantrayogaH sa uchyate . pratItirmantrayogAchcha jAyate pashchime pathi .. 132.. hakAreNa tu sUryaH syAtsakAreNenduruchyate . sUryAchandramasoraikya.n haTha ityabhidhIyate .. 133.. haThena grasyate jADya.n sarvadoShasamudbhavam.h . kShetraj~naH paramAtmA cha tayoraikya.n yadA bhavet.h .. 134.. tadaikye sAdhite brahma.nshchitta.n yAti vilInatAm.h . pavanaH sthairyamAyAti layayogodaye sati .. 135.. layAtsamprApyate saukhya.n svAtmAnadaM paraM padam.h . yonimadhye mahAkShetre japAbandhUkasa.nnibham.h .. 136.. rajo vasati jantUnA.n devItattva.n samAvR^itam.h . rajaso retaso yogAdrAjayoga iti smR^itaH .. 137.. aNimAdipadaM prApya rAjate rAjayogataH . prANApAnasamAyogo j~neya.n yogachatuShTayam.h .. 138.. sa.nkShepAtkathitaM brahmannAnyathA shivabhAShitam.h . krameNa prApyate prApyamabhyAsAdeva nAnyathA .. 139.. ekenaiva sharIreNa yogAbhyAsAchChanaiHshanaiH . chirAtsamprApyate muktirmarkaTakrama eva saH .. 140.. yogasiddhi.n vinA dehaH pramAdAdyadi nashyati . pUrvavAsanayA yuktaH sharIra.n chAnyadApnuyAt.h .. 141.. tataH puNyavashAtsiddho guruNA saha sa.ngataH . pashchimadvAramArgeNa jAyate tvaritaM phalam.h .. 142.. pUrvajanmakR^itAbhyAsAtsattvaraM phalamashnute . etadeva hi vij~neya.n tatkAkamatamuchyate .. 143.. nAsti kAkamatAdanyadabhyAsAkhyamataH param.h . tenaiva prApyate muktirnAnyathA shivabhAShitam.h .. 144.. haThayogakramAtkAShThAsahajIvalayAdikam.h . nAkR^itaM mokShamArga.n syAtprasiddhAM pashchima.n vinA .. 145.. Adau rogAH praNashyanti pashchAjjADya.n sharIrajam.h . tataH samaraso bhUtvA chandro varShatyanAratam.h .. 146.. dhAtU.nshcha sa.ngrahedvahniH pavanena samantataH . nAnA nAdAH pravartante mArdava.n syAtkalevare .. 147.. jitvA vR^iShTyAdika.n jADya.n khecharaH sa bhavennaraH . sarvaj~nosau bhavetkAmarUpaH pavanavegavAn.h .. 148.. krIDate triShu likeShu jAyante siddhayo.akhilAH . karpUre lIyamAne ki.n kAThinya.n tatra vidyate .. 149.. aha.nkArakShaye tadvaddehe kaThinA kutaH . sarvakartA cha yogIndraH svatantro.anantarUpavAn.h .. 150.. jIvanmukto mahAyogI jAyate nAtra sa.nshayaH . dvividhAH siddhayo loke kalpitA.akalpitAstathA .. 151.. rasauShadhikriyAjAlamantrAbhyAsAdhisAdhanAt.h . siddhyanti siddhayo yAstu kalpitAstAH prakIrtitAH .. 152.. anityA alpavIryAstAH siddhayaH sAdhanodbhavAH . sAdhanena vinApyeva.n jAyante svata eva hi .. 153.. svAtmayogaikaniShTheShu svAtantryAddIshvarapriyAH . prabhUtAH siddhayo yAstAH kalpanArahitAH smR^itAH .. 154. siddhAnityA mahAvIryA ichChArUpAH svayogajAH . chirakAlAtprajAyante vAsanArahiteShu cha .. 155.. tAstu gopyA mahAyogAtparamAtmapade.avyaye . vinA kArya.n sadA gupta.n yogasiddhasya lakShaNam.h .. 156.. yathAkAsha.n samuddishya gachChadbhiH pathikaiH pathi . nAnA tIrthAni dR^ishyante nAnAmArgAstu siddhayaH .. 157.. svayameva prajAyante lAbhAlAbhavivarjite . yogamArge tathaiveda.n siddhijAlaM pravartate .. 158.. parIkShakaiH svarNakArairhema samprochyate yathA . sidhibhirlakShayetsiddha.n jIvanmukta.n tathaiva cha .. 159.. alaukikaguNastasya kadAchiddR^ishyate dhruvam.h . siddhibhiH parihIna.n tu naraM baddha.n tu lakShayet.h .. 160.. ajarAmarapiNDo yo jIvanmuktaH sa eva hi . pashukukkuTakITAdyA mR^iti.n samprApnuvanti vai .. 161.. teShA.n kiM piNDapAtena muktirbhavati padmaja . na bahiH prANa AyAti piNDasya patana.n kutaH .. 162.. piNDapAtena yA muktiH sA muktirna tu hanyate . dehe brahmatvamAyAte jalAnA.n saindhava.n yathA .. 163.. ananyatA.n yadA yAti tadA muktaH sa uchyate . vimatAni sharIrANi indriyANi tathaiva cha .. 164.. brahma dehatvamApanna.n vAri budbudatAmiva . dashadvAra pura.n deha.n dashanADImahApatham.h .. 165.. dashabhirvAyubhirvyApta.n dashendriyaparichChadam.h . ShaDAdhArApavaraka.n ShaDanvayamahAvanam.h .. 166.. chatuHpIThasamAkIrNa.n chaturAmnAyadIpakam.h . bindunAdamahAli~Nga.n shivashaktiniketanam.h .. 167.. deha.n shivAlayaM prokta.n siddhida.n sarvadehinAm.h . gudameDhrAntarAlasthaM mUlAdhAra.n trikoNakam.h .. 168.. shivasya jIvarUpasya sthAna.n taddhi prachakShate . yatra kuNDalinInAma parA shaktiH pratiShThitA .. 169.. yasmAdutpadyate vAyuryasmAdvahniH pravartate . yasmAdutpadyate binduryasmAnnAdaH pravartate .. 170.. yasmAdutpadyate ha.nso yasmAdutpadyate manaH . tadetatkAmarUpAkhyaM pITha.n kAmaphalapradam.h .. 171.. svAdhiShThAnAhvaya.n chakra.n li~NgamUle ShaDasrake . nAbhideshe sthita.n chakra.n dashAraM maNipUrakam.h .. 172.. dvAdashAraM mahAchakra.n hR^idaye chApyanAhatam.h . tadetatpUrNagiryAkhyaM pITha.n kamalasaMbhava .. 173.. kaNThakUpe vishuddhyAkhya.n yachchakra.n ShoDashAsrakam.h . pITha.n jAlandhara nAma tiShThatyatra sureshvara .. 174.. Aj~nA nAma bhruvormadhye dvidala.n chakramuttamam.h . uDyAnAkhyaM mahApIThamupariShTAtpratiShThitam.h .. 175.. chaturasra.n dharaNyAdau brahmA tatrAdhidevatA . ardhachandrAkR^iti chala.n viShNustasyAdhidevatA .. 176.. trikoNamaNDala.n vahnI rudrastasyAdhidevatA . vAyorbimba.n tu ShaTkoNamIshvaro.asyAdhidevatA .. 177.. AkAshamaNDala.n vR^itta.n devatAsya sadAshivaH . nAdarUpa.n bhruvormadhye manaso maNDala.n viduH .. 178.. iti prathamo.adhyAyaH .. 1.. punaryogasya mAhAtmya.n shrotumichChAmi sha~Nkara . yasya vij~nAnamAtreNa khecharIsamatA.n vrajet.h .. 1.. shR^iNu brahmanpravakShyAmi gopanIyaM prayatnataH . dvAdashAbda.n tu shushrUShA.n yaH kuryAdapramAdataH .. 2.. tasmai vAchya.n yathAtathya.n dAntAya brahmachAriNe . pANDityAdarthalobhAdvA pramAdAdvA prayachChati .. 3.. tenAdhIta.n shruta.n tena tena sarvamanuShThitam.h . mUlamantra.n vijAnAti yo vidvAngurudarshitam.h .. 4.. shivashaktimayaM mantraM mUlAdhArAtsamutthitam.h . tasya mantrasya vai brahma~nChrotA vaktA cha durlabhaH .. 5.. etatpIThamiti prokta.n nAdali~Nga.n chidAtmakam.h . tasya vij~nAnamAtreNa jIvanmukto bhavejjanaH .. 6.. aNimAdikamaishvaryamachirAdeva jAyate . mananAtprANanAchchaiva madrUpasyAvabodhanAt.h .. 7.. mantramityuchyate brahmanmadadhiShThAnato.api vA . mUlatvAtsarvamantrANAM mUlAdhArAtsamudbhavAt.h .. 8.. mUlasvarUpali~NgatvAnmUlamantra iti smR^itaH . sUkShmatvAtkAraNAtvAchcha layanAdgamanAdapi .. 9.. lakShaNAtparameshasya li~NgamityabhidhIyate . sa.nnidhAnAtsamasteShu jantuShvapi cha santatam.h .. 10.. sUchakatvAchcha rUpasya sUtramityabhidhIyate . mahAmAyA mahAlakShmIrmahAdevI sarasvatI .. 11.. AdhArashaktiravyaktA yayA vishvaM pravartate . sUkShmAbhA bindurUpeNa pITharUpeNa vartate .. 12.. bindupITha.n vinirbhidya nAdali~Ngamupasthitam.h . prANenochchAryate brahmanShaNmukhIkaraNena cha .. 13.. gurUpadeshamArgeNa sahasaiva prakAshate . sthUla.n sUkShma.n para.n cheti trividhaM brahmaNo vapuH .. 14.. pa~nchabrahmamaya.n rUpa.n sthUla.n vairAjamuchyate . hiraNyagarbha.n sUkShma.n tu nAdaM bIjatrayAtmakam.h .. 15.. paraM brahma para.n satya.n sachchidAnandalakShaNam.h . aprameyamanirdeshyamavA~Nmanasagocharam.h .. 16.. shuddha.n sUkShma.n nirAkAra.n nirvikAra.n nira~njanam.h . anantamaparichChedyamanUpamamanAmayam.h .. 17.. AtmamantrasadAbhyAsAtparatattvaM prakAshate . tadabhivyaktachihnAni siddhidvArANi me shR^iNu .. 18.. dIpajvAlendukhadyotavidyunnakShatrabhAsvarAH . dR^ishyante sUkShmarUpeNa sadA yuktasya yoginaH .. 19.. aNimAdikamaishvaryamachirAttasya jAyate . nAsti nAdAtparo mantro na devaH svAtmanaH paraH .. 20.. nAnusandheH parA pUjA na hi tR^ipteH paraM mukham.h . gopanIyaM prayatnena sarvadA siddhimichChatA . madbhakta etadvij~nAya kR^ita kR^ityaH sukhI bhavet.h .. 21.. yasya deve parA bhaktiryathA deve tathA gurau . tasyaite kathitA hyarthAH prakAshante mahAtmanaH .. 22.. iti .. iti dvitIyo.adhyAyaH .. 2.. yannamasya.n chidAkhyAta.n yatsiddhInA.n cha kAraNam.h . yena vij~nAtamAtreNa janmabandhAtpramuchyate .. 1.. akSharaM paramo nAdaH shabdabrahmeti kathyate . mUlAdhAragatA shaktiH svAdhArA bindurUpiNI .. 2.. tasyAmutpadyate nAdaH sUkShmabIjAdivA~NkuraH . tAM pashyantI.n vidurvishva.n yayA pashyanti yoginaH .. 3.. hR^idaye vyajyate ghoSho garjatparjanyasa.nnibhaH . tatra sthitA sureshAna madhyametyabhidhIyate .. 4.. prANena cha svarAkhyena prathitA vaikharI punaH . shAkhApallavarUpeNa tAlvAdisthAnaghaTTanAt.h .. 5.. akArAdikShakArAntAnyakSharANi samIrayet.h . akSharebhyaH padAni syuH padebhyo vAkyasaMbhavaH .. 6.. sarve vAkyAtmakA mantrA vedashAstrANi kR^itsnashaH . purANAni cha kAvyAni bhAShAshcha vividhA api .. 7.. saptasvarAshcha gAthAshcha sarve nAdasamudbhavAH . eShA sarasvatI devI sarvabhUtaguhAshrayA .. 8.. vAyunA vahniyuktena preryamANA shanaiH shanaiH . tadvivartapadairvAkyairityeva.n vartate sadA .. 9.. ya imA.n vaikharI shakti.n yogI svAtmani pashyati . sa vAksiddhimavApnoti sarasvatyAH prasAdataH .. 10.. vedashAstrapurANAnA.n svaya.n kartA bhaviShyati . yatra bindushcha nAdashcha somasUryAgnivAyavaH .. 11.. indriyANi cha sarvANi laya.n gachChanti suvrata . vAyavo yatra lIyante mano yatra vilIyate .. 12.. ya.n labdhvA chApara.n lAbhaM manyate nAdhika.n tataH . yasmi.nsthito na duHkhena guruNApi vichAlyate .. 13.. yatroparamate chitta.n niruddha.n yogasevayA . yatra chaivAtmanAtmAnaM pashyannAtmani tuShyati .. 14.. sukhamAtyantika.n yattadbuddhigrAhyamatIndriyam.h . etatkSharAkSharAtItamanakSharamitIryate .. 15.. kSharaH sarvANi bhUtAni sUtrAtmA.akShara uchyate . akSharaM paramaM brahma nirvisheSha.n nira~njanam.h .. 16.. alakShaNamalakSha.n tadapratarkyamanUpamam.h . apArapAramachChedyamachintyamatinirmalam.h .. 17.. AdhAra.n sarvabhUtAnAmanAdhAramanAmayam.h . apramANamanirdeshyamaprameyamatIndriyam.h .. 18.. asthUlamanaNuhrasvamadIrghamajamavyayam.h . ashabdamasparsharUpamachakShuHshrotranAmakam.h .. 19.. sarvaj~na.n sarvaga.n shAnta.n sarveShA.n hR^idaye sthitam.h . susa.nvedya.n gurumatAtsudurbodhamachetasAm.h .. 20.. niShkala.n nirguNa.n shAnta.n nirvikAra.n nirAshrayam.h . nirlepaka.n nirApAya.n kUTasthamachala.n dhruvam.h .. 21.. jyotiShAmapi tajjyotistamaHpAre pratiShThitam.h . bhAvAbhAvavinirmuktaM bhAvanAmAtragocharam.h .. 22.. bhaktigamyaM para.n tattvamantarlInena chetasA . bhAvanAmAtramevAtra kAraNaM padmasaMbhava .. 23.. yathA dehAntaraprApteH kAraNaM bhAvanA nR^iNAm.h . viShaya.n dhyAyataH pu.nso viShaye ramate manaH .. 24.. mAmanusmaratashchittaM mayyevAtra vilIyate . sarvaj~natvaM pareshatva.n sarvasampUrNashaktitA . anantashaktimattva.n cha madanusmaraNAdbhavet.h .. 25.. iti.. iti tR^itIyo.adhyAyaH .. 3.. chaitanasyaikarUpatvadbhedo yukto na karhichit.h . jIvatva.n cha tathA j~neya.n rajjvA.n sarpagraho yathA .. 1.. rajjvaj~nAnAtkShaNenaiva yadvadrajjurhi sarpiNI . bhAti tadvachchitiH sAkShAdvishvAkAreNa kevalA .. 2.. upAdAnaM prapa~nchasya brahmaNo.anyanna vidyate . tasmAtsarvaprapa~ncho.ayaM brahmaivAsti na chetarat.h .. 3.. vyApyavyApyakatA mithyA sarvamAtmeti shAsanAt.h . iti j~nAte pare tattve bhedasyAvasaraH kutaH .. 4.. brahmaNaH sarvabhUtAni jAyante paramAtmanaH . tasmAdetAni brahmaiva bhavantIti vichintaya .. 5.. brahmaiva sarvanAmAni rUpANi vividhAni cha . karmANyapi samagrANi bibhartIti vibhAvaya .. 6.. suvarNAjjAyamAnasya suvarNatva.n cha shAshvatam.h . brahmaNo jAyamAnasya brahmatva.n cha tathA bhavet.h .. 7.. svalpamapyantara.n kR^itvA jIvAtmaparamAtmanoH . yastiShThati vimUDhAtmA bhaya.n tasyApi bhAShitam.h .. 8.. yadaj~nAnadbhaveddvaitamitarattatprapashyati . Atmatvena tadA sarva.n netarattatra chANvapi .. 9.. anubhUto.apyaya.n loko vyavahArakShamo.api san.h . asadrUpo yathA svapna uttarakShaNabAdhitaH .. 10.. svapne jAgarita.n nAsti jAgare svapnatA nahi . dvayameva laye nAsti layo.api hyanayorna cha .. 11.. trayameva bhavenmithyA guNatrayavinirmitam.h . asya draShTA guNAtIto nityo hyeSha chidAtmakaH .. 12.. yadvanmR^idi ghaTabhrAntiH shuktau hi rajatasthitiH . tadvadbrahmaNi jIvatva.n vIkShamANe vinashyati .. 13.. yathA mR^idi ghaTo nAma kanake kuNDalAbhidhA . shuktau hi rajatakhyAtirjIvashabdastathA pare .. 14.. yathaiva vyomni nIlatva.n yathA nIraM marusthale . puruShatva.n yathA sthANau tadvadvishva.n chidAtmani .. 15.. yathaiva shUnyo vetAlo gandharvANaM pura.n yathA . yathAkAshe dvichandratva.n tadvatsatye jagatsthitiH .. 16.. yathA tara~Ngakallolairjalameva sphuratyalam.h . ghaTanAmnA yathA pR^ithvI paTanAmnA hi tantavaH .. 17.. jagannAmnA chidAbhAti sarvaM brahmaiva kevalam.h . yathA vandhyAsuto nAsti yathA nasti marau jalam.h .. 18.. yathA nAsti nabhovR^ikShastathA nAsti jagatsthitiH . gR^ihyamAne ghaTe yadvanmR^ittikA bhAti vai balAt.h .. 19.. vIkShyamANe prapa~nche tu brahmaivAbhAti bhAsuram.h . sadaivAtmA vishuddho.asmi hyashuddho bhAti vai sadA .. 20.. yathaiva dvividhA rajjurj~nAnino.aj~nAnino.anisham.h . yathaiva mR^inmayaH kuMbhastadvaddeho.api chinmayaH .. 21.. AtmAnAtmaviveko.ayaM mudhaiva kriyate budhaiH .. sarpatvena yathA rajjU rajatatvena shuktikA .. 22.. vinirNItA vimUDhena dehatvena tathAtmatA . ghaTatvena yathA pR^ithvI jalatvena marIchikA .. 23.. gR^ihatvena hi kAShThAni khaDgatvena hi lohatA . tadvadAtmani dehatvaM pashyatyaj~nAnayogataH .. 24.. iti.. iti chaturtho.adhyAyaH .. 4.. punaryogaM pravakShyAmi guhyaM brahmasvarUpakam.h . samAhitamanA bhUtvA shR^iNu brahmanyathAkramam.h .. 1.. dashadvArapura.n deha.n dashanADImahApatham.h . dashabhirvAyubhirvyApta.n dashendriyaparichChadam.h .. 2.. ShaDAdhArApavaraka.n ShaDanvayamahAvanam.h . chatuHpIThasamAkIrNa.n chaturAmnAyadIpakam.h .. 3.. bindunAdamahAli~NgaviShNulakShmIniketanam.h . deha.n viShNvAlayaM prokta.n siddhida.n sarvadehinAm.h .. 4.. gudameDhrAntarAlasthaM mUlAdhAra.n trikoNakam.h . shivasya jIvarUpasya sthAna.n taddhi prachakShate .. 5.. yatra kuNDalinI nAma parA shaktiH pratiShThitA . yasmAdutpadyate vAyuryasmAdvahniH pravartate .. 6.. yasmAdutpadyate binduryasmAnnAdaH pravartate . yasmAdutpadyate ha.nso yasmAdutpadyate manaH .. 7.. tadetatkAmarUpAkhyaM pITha.n kAmaphalapradam.h . svAdhiShThAnahvaya.n chakra.n li~NgamUle ShaDasrakam.h .. 8.. nAbhideshe sthita.n chakra.n dashAsraM maNipUrakam.h . dvAdashAraM mahAchakra.n hR^idaye chApyanAhatam.h .. 9.. tadetatpUrNagiryAkhyaM pITha.n kamalasaMbhava . kaNThakUpe vishuddhAkhya.n yachchakra.n ShoDashAsrakam.h .. 10.. pITha.n jAlandhara.n nAma tiShThatyatra chaturmukha . Aj~nA nAma bhruvormadhye dvidala.n chakramuttamam.h .. 11.. uDyAnAkhyaM mahApIThamupariShTAtpratiShThitam.h . sthAnAnyetAni dehe.asmi~nChaktirUpaM prakAshate .. 12.. chaturasradharaNyAdau brahmA tatrAdhidevatA . ardhachandrAkR^iti jala.n viShNustasyAdhidevatA .. 13.. trikoNamaNDala.n vahnI rudrastasyAdhidevatA . vAyorbiMba.n tu ShaTkoNa.n sa.nkarSho.atrAdhidevatA .. 14.. AkAshamaNDala.n vR^itta.n shrImannArAyaNo.atrAdhidevatA . nAdarUpa.n bhruvormadhye manaso maNDala.n viduH .. 15.. shAMbhavasthAnametatte varNitaM padmasaMbhava . ataH paraM pravakShyAmi nADIchakrasya nirNayam.h .. 16.. mUlAdhAratrikoNasthA suShumnA dvAdashA~NgulA . mUlArdhachChinnava.nshAbhA brahmanADIti sA smR^itA .. 17.. iDA cha pi~NgalA chaiva tasyAH pArshvadvaye gate . vilaMbinyAmanusyUte nAsikAntamupAgate .. 18.. iDAyA.n hemarUpeNa vAyurvAmena gachChati . pi~NgalAyA.n tu sUryAtmA yAti dakShiNapArshvataH .. 19.. vilaMbinIti yA nADI vyaktA nAbhau pratiShThitA . tatra nADyaH samutpannastiryagUrdhvamadhomukhAH .. 20.. tannAbhichakramityukta.n kukkuTANDamiva sthitam.h . gAndhArI hastijihvA cha tasmAnnetradvaya.n gate .. 21.. pUShA chAlambusA chaiva shrotradvayamupAgate . shUrA nAma mahAnADI tasmAdbhrUmadhyamAshritA .. 22.. vishvodarI tu yA nADI sA bhu~Nkte.anna.n chaturvidham.h . sarasvatI tu yA nADI sA jihvAntaM prasarpati .. 23.. rAkAhvayA tu yA nADI pItvA cha salila.n kShaNAt.h . kShutamutpAdayed ghrANe shleShmANa.n sa.nchinoti cha .. 24.. kaNThakUpodbhavA nADI sha~NkhinAkhyA tvadhomukhI . annasAra.n samAdAya mUrdhni sa.nchinute sadA .. 25.. nAbheradhogatAstisro jADayaH syuradhomukhaH . mala.n tyajetkuhUrnADI mUtraM mu~nchati vAruNI .. 26.. chitrAkhyA sIvini nADI shuklamochanakAraNI . nADIchakramiti proktaM bindurUpamataH shR^iNu .. 27.. sthUla.n sUkShmaM para.n cheti trividhaM brahmaNo vapuH . sthUla.n shuklAtmakaM binduH sUkShmaM pa~nchAgnirUpakam.h .. 28.. somAtmakaH paraH proktaH sadA sAkShI sadAchyutaH . pAtAlAnAmadhobhAge kAlAgniryaH pratiShThitaH .. 29.. samUlAgniH sharIre.agniryasmAnnAdaH prajAyate . vaDavAgniH sharIrastho hyasthimadhye pravartate .. 30.. kAShThapAShANayorvahnirhyasthimadhye pravartate . kAShThapAShaNajo vahniH pArthivo grahaNIgataH.. 31.. antarikShagato vahnirvaidyutaH svAntarAtmakaH . nabhasthaH sUryarUpo.agnirnAbhimaNDalamAshritaH .. 32.. viSha.n varShati sUryo.asau sravatyamR^itamunmukhaH . tAlumUle sthitashchandraH sudhA.n varShatyadhomukhaH .. 33.. bhrUmadhyanilayo binduH shuddhasphaTikasa.nnibhaH . mahAviShNoshcha devasya tatsUkShma.n rUpamuchyate .. 34.. etatpa~nchAgnirUpa.n yo bhAvayedbuddhimAndhiyA . tena bhukta.n cha pIta.n cha hutameva na sa.nshayaH .. 35.. sukhasa.nsevita.n svapna.n sujIrNamitabhojanam.j . sharIrashuddhi.n kR^itvAdau sukhamAsanamAsthitaH .. 36.. prANasya shodhayenmArga.n rechapUrakakumbhakaiH . gudamAku~nchya yatnena mUlashaktiM prapUjayet.h .. 37.. nAbhau li~Ngasya madhye tu uDyAnAkhya.n cha bandhayet.h . uDDIya yAti tenaiva shaktitoDyAnapIThakam.h .. 38.. kaNTha.n sa~Nkochayetki.nchidbandho jAlandhari hyayam.h . bandhayetkhechari mudrA.n dR^iDhachittaH samAhitaH .. 39.. kapAlavivare jihvA praviShTA viparItagA . bhruvorantargatA dR^iShTirmudrA bhavati khecharI .. 40.. khecharyA mudrita.n yena vivara.n lambikordhvataH . na pIyUShaM patatyagnau na cha vAyuH pradhAvati .. 41.. na kShudhA na tR^iShA nidrA naivAlasyaM prajAyate . na cha mR^ityurbhavettasya yo mudrA.n vetti khecharIm.h .. 42.. tataH pUrvApare vyomni dvAdashAnte.achyutAtmake . uDDyAnapIThe nirdvandve nirAlambe nira~njane .. 43.. tataH pa~Nkajamadhyastha.n chandramaNDalamadhyagam.h . nArAyaNamanudhyAyetsravatamamR^ita.n sadA .. 44.. bhidyate hR^idayagranthishChidyante sarvasa.nshayAH . kShIyante chAsya karmANi tasmidnR^iShTe parAvare .. 45.. atha siddhiM pravakShyAmi sukhopAya.n sureshvara . jitendriyANA.n shAntAnA.n jitashvAsavichetasAm.h .. 46.. nAde manolayaM brahmandUrashravaNakAraNam.h . bindau manolaya.n kR^itvA dUradarshanamApnuyAt.h .. 47.. kAlAtmani mano lIna.n trikAlaj~nAnakAraNam.h . parakAyamanoyogaH parakAyapraveshakR^it.h .. 48.. amR^ita.n chintayenmUrdhni kShuttR^iShAviShashAntaye . pR^ithivyA.n dhArayechchittaM pAtAlagamanaM bhavet.h .. 49.. salile dhArayechchitta.n nAmbhasA paribhUyate . agnau sandhArayechchittamagninA dahyate na saH .. 50.. vAyau manolaya.n kuryAdAkAshagamanaM bhavet.h . AkAshe dhArayechchittamaNimAdikamApnuyAt.h .. 51.. virADrUpe mano yu~njanmahimAnamavApnuyAt.h . chaturmukhe mano yu~nja~njagatsR^iShTikaro bhavet.h .. 52.. indrarUpiNamAtmAnaM bhAvayanmartyabhogavAn.h . viShNurUpe mahAyogI pAlayedakhila.n jagat.h .. 53.. rudrarUpe mahAyogI sa.nharatyeva tejasA . nArAyaNe mano yu~njansarvasiddhimavApnuyAt.h .. 54.. yathA sa.nkalpayedyogI yogayukto jitendriyaH . tathA tattadavApnoti bhAva evAtra kAraNam.h .. 55.. gururbrahmA gururviShNurgururdevaH sadAchyutaH . na guroradhikaH kashchittriShu lokeShu vidyate .. 56.. divyaj~nAnopadeShTAra.n deshikaM parameshvaram.h . pUjayetparayA bhaktyA tasya j~nAnaphalaM bhavet.h .. 57.. yathA gurustathaivesho yathaiveshostathA guruH . pUjanIyo mahAbhaktyA na bhedo vidyate.anayoH .. 58.. nAdvaitavAda.n kurvIta guruNA saha kutrachit.h . advaitaM bhAvayedbhaktyA gurordevasya chAtmanaH .. 59.. yogashikhAM mahAguhya.n yo jAnAti mahAmatiH . na tasya ki.nchidaj~nAta.n triShu lokeShu vidyate .. 60.. na puNyapApe nAsvastho na duHkha.n na parAjayaH . na chAsti punarAvR^ittirasminsa.nsAramaNDale .. 61.. siddhau chitta.n na kurvIta cha~nchalatvena chetasaH . tathA vij~nAtatattvo.asau mukta eva na sa.nshayaH .. 62.. ityupaniShat.h .. iti pa~nchamo.adhyAyaH .. 5.. upAsanAprakAraM me brUhi tvaM parameshvara . yena vij~nAtamAtreNa mukto bhavati sa.nsR^iteH .. 1.. upAsanAprakAra.n te rahasya.n shrutisArakam.h . hiraNyagarbha vakShyAmi shrutvA samyagupAsaya .. 2.. suShumnAyai kuNDalInyai sudhAyai chandramaNDalAt.h . manonmanyai namastubhyaM mahAshaktyai chidAtmane .. 3.. shata.n chaikA cha hR^idayasya nADya\- stAsAM mUrdhAnamabhiniHsR^itaikA . tayordhvamAyannamR^itatvameti vishva~N~NnyA utkramaNe bhavanti .. 4.. ekottara.n nADishata.n tAsAM madhye parA smR^itA . suShumnA tu pare lInA virajA brahmarUpiNI .. 5.. iDA tiShThati vAmena pi~NgalA dakShiNena tu . tayormadhye para.n sthAna.n yastadveda sa vedavit.h .. 6.. prANAnsandhArayettasminnAsAbhyAntarachAriNaH . bhUtvA tatrAyataprANaH shanaireva samabhyaset.h .. 7.. gudasya pR^iShThabhAge.asminvINAdaNDaH sa dehabhR^it.h . dIrghAstidehaparyantaM brahmanADIti kathyate .. 8.. tasyAnte suShira.n sUkShmaM brahmanADIti sUrabhiH . iDApi~Ngalayormadhye suShumnA sUryarUpiNI .. 9.. sarvaM pratiShThita.n tasminsarvaga.n vishvatomukham.h . tasya madhyagatAH sUryasomAgniparameshvarAH .. 10.. bhUtalokA dishaH kShetrAH samudrAH parvatAH shilAH . dvIpAshcha nimnagA vedAH shAstravidyAkalAkSharAH .. 11.. svaramantrapurANAni guNAshchaite cha sarvashaH . bIjaM bIjAtmakasteShA.n kShetraj~naH prANavAyavaH .. 12.. suShumnAntargata.n vishva.n tasminsarvaM pratiShThitam.h . nAnAnADIprasavaga.n sarvabhUtAntarAtmani .. 13.. UrdhvamUlamadhaHshAkha.n vAyumArgeNa sarvagam.h . dvisaptatisahasrANi nADyaH syurvAyugocharAH .. 14.. sarvamArgeNa suShirAstirya~nchaH suShirAtmatAH . adhashchordhva.n cha kuNDalyAH sarvadvAranirodhanAt.h .. 15.. vAyunA saha jIvordhvaj~nAnAnmokShamavApnuyAt.h . j~nAtvA suShumnA.n tadbheda.n kR^itvA pAyu.n cha madhyagam.h .. 16.. kR^itvA tu chaindavasthAne ghrANarandhre nirodhayet.h . dvisaptatisahasrANi nADIdvArANi pa~njare .. 17.. suShumnA shAmbhavI shaktiH sheShAstvanye nirarthakAH . hR^illekhe paramAnande tAlumUle vyavasthite .. 18.. ata Urdhva.n nirodhe tu madhyamaM madhyamadhyamam.h . uchchArayetparA.n shaktiM brahmarandhranivAsinIm.h . yadi bhramarasR^iShTiH syAtsa.nsArabhramaNa.n tyajet.h .. 19.. gamAgamastha.n gamanAdishUnyaM chidrUpadIpa.n timirAndhanAsham.h . pashyAmi ta.n sarvajanAntarasthaM namAmi ha.nsaM paramAtmarUpam.h .. 20.. anAhatasya shabdasya tasya shabdasya yo dhvaniH . dhvanerantargata.n jyotirjyotiSho.antargataM manaH . tanmano vilaya.n yAti tadviShNoH paramaM padam.h .. 21.. kechidvadanti chAdhAra.n suShumnA cha sarasvatI . AdhArAjjAyate vishva.n vishva.n tatraiva lIyate .. 22.. tasmAtsarvaprayatnena gurupAda.n samAshrayet.h . AdhArashaktinidrAyA.n vishvaM bhavati nidrayA .. 23.. tasyA.n shaktiprabodhena trailokyaM pratibudhyate . AdhAra.n yo vijAnAti tamasaH paramashnute .. 24.. tasya vij~nAnamAtreNa naraH pApaiH pramuchyate .. 25.. AdhArachakramahasA vidyutpu~njasamaprabhA . tadA muktirna sandeho yadi tuShTaH svaya.n guruH .. 26.. AdhArachakramahasA puNyapApe nikR^intayet.h . AdhAravAtarodhena lIyate gaganAntare .. 27.. AdhAravAtarodhena sharIra.n kaMpate yadA . AdhAravAtarodhena yogI nR^ityati sarvadA .. 28.. AdhAravAtarodhena vishva.n tatraiva dR^ishyate . sR^iShTimAdhAramAdhAramAdhAre sarvadevatAH . AdhAre sarvavedAshcha tasmAdAdhAramAshrayet.h .. 29.. AdhAre pashchime bhAge triveNIsa~Ngamo bhavet.h . tatra snAtvA cha pItvA cha naraH pApAtpramuchyate .. 30.. AhAre pashchima.n li~Nga.n kavATa.n tatra vidyate . tasyodghATanamAtreNa muchyate bhavabandhanAt.h .. 31.. AdhArapashchime bhAge chandrasUryau sthirau yadi . tatra tiShThati vishvesho dhyAtvA brahmamayo bhavet.h .. 32.. AdhArapashchime bhAge mUrtistiShThati sa.nj~nayA . ShaT chakrANi cha nirbhidya brahmarandhrAdbahirgatam.h .. 33.. vAmadakShe nirundhanti pravishanti suShumnayA . brahmarandhraM pravishyAntaste yAnti paramA.n gatim.h .. 34.. suShumnAyA.n yadA ha.nsastvadha UrdhvaM pradhAvati . suShumnAyA.n yadA prANaM bhrAmayedyo nirantaram.h .. 35.. suShumnAyA.n yadA prANaH sthiro bhavati dhImatAm.h . suShumnAyAM praveshena chandrasUryau laya.n gatau .. 36.. tadA samarasaM bhAva.n yo jAnAti sa yogavit.h . suShumnAyA.n yadA yasya mriyate manaso rayaH .. 37.. suShumnAyA.n yadA yogI kShaNaikamapi tiShTati . suShumnAyA.n yadA yogI kShaNArdhamapi tiShThati .. 38.. suShumnAyA.n yadA yogI sulagno lavaNAmbuvat.h . suShumnAyA.n yadA yogI lIyate kShIranIravat.h .. 39.. bhidyate cha tadA granthishchidyante sarvasa.nshayAH . kShIyante paramAkAshe te yAnti paramA.n gatim.h .. 40.. ga~NgAyA.n sAgare snAtvA natvA cha maNikarNikAm.h . madhyanADIvichArasya kalA.n nArhanti ShoDashIm.h .. 41.. shrIshailadarshanAnmuktirvArANasyAM mR^itasya cha . kedArodakapAnena madhyanADIpradarshanAt.h .. 42.. ashvamedhasahasrANi vAjapeyashatAni cha . suShumnAdhyAnayogasya kalA.n nArhanti ShoDashIm.h .. 43.. suShumnAyA.n sadA goShThI.n yaH kashchitkurute naraH . sa muktaH sarvapApebhyo nishreyasamavApnuyAt.h .. 44.. suShumnaiva para.n tIrtha.n suShumnaiva para.n japaH . suShumnaiva para.n dhyAna.n suShumnaiva parA gatiH .. 45.. anekayaj~nadAnAni vratAni niyamAstathA . suShumnAdhyAnaleshasya kalA.n nArhanti ShoDashIm.h .. 46.. brahmarandhre mahAsthAne vartate satata.n shivA . chichChaktiH paramAdevI madhyame supratiShThitA .. 47.. mAyAshaktirlalATAgrabhAge vyomAmbuje tathA . nAdarUpA parAshaktirlalATasya tu madhyame .. 48.. bhAge bindumayI shaktirlalATasyAparA.nshake . bindumadhye cha jIvAtmA sUkShmarUpeNa vartate .. 49.. hR^idaye sthUlarUpeNa madhyamena tu madhyage .. 50.. prANApAnavasho jIvo hyadhashchordhva.n cha dhAvati . vAmadakShiNamArgeNa cha~nchalatvAnna dR^ishyate .. 51.. AkShipto bhujadaNDena yathochchalati kandukaH . prANApAnasamAkShiptastathA jIvo na vishramet.h .. 52.. apAnaH karShati prANaM prANo.apAna.n cha karShati . hakAreNa bahiryAti sakAreNa vishetpunaH .. 53.. ha.nsaha.nsetyamuM mantra.n jIvo japati sarvadA . tadvidvAnakShara.n nitya.n yo jAnAti sa yogavit.h .. 54.. kandordhve kuNDalIshaktirmuktirUpA hi yoginAm.h . bandhanAya cha mUDhAnA.n yastA.n vetti sa yogavit.h .. 55.. bhUrbhuvaHsvarime lokAshchandrasUryA.agnidevatAH . yAsu mAtrAsu tiShThanti tatpara.n jyotiromiti .. 56.. trayaH kAlAstrayo devAstrayo lokAstrayaH svarAH . trayo vedAH sthitA yatra tatpara.n jyotiromiti .. 57.. chitte chalati sa.nsAro nishchalaM mokSha uchyate . tasmAchchitta.n sthirIkuryAtpraj~nayA parayA vidhe .. 58.. chitta.n kAraNamarthAnA.n tasminsati jagattrayam.h . tasminkShINe jagatkShINa.n tachchikitsyaM prayatnataH .. 59.. manoha.n gaganAkAraM manoha.n sarvatomukham.h . manoha.n sarvamAtmA cha na manaH kevalaH paraH .. 60.. manaH karmANi jAyante mano lipyati pAtakaiH . manashchedunmanIbhUyAnna puNya.n na cha pAtakam.h .. 61.. manasA mana Alokya vR^ittishUnya.n yadA bhavet.h . tataH paraM parabrahma dR^ishyate cha sudurlabham.h .. 62.. manasA mana Alokya mukto bhavati yogavit.h . manasA mana Alokya unmanyanta.n sadA smaret.h .. 63.. manasA mana Alokya yoganiShThaH sadA bhavet.h . manasA mana Alokya dR^ishyante pratyayA dasha .. 64.. yadA pratyayA dR^ishyante tadA yogIshvaro bhavet.h .. 65.. bindunAdakalAjyotIravIndudhruvatArakam.h . shAnta.n cha tadatIta.n cha paraMbrahma taduchyate .. 66.. hasatyullasati prItyA krIDate modate tadA . tanoti jIvanaM buddhyA bibheti sarvatobhayAt.h .. 67.. rodhyate budhyate shoke muhyate na cha sampadA . kaMpate shatrukAryeShu kAmena ramate hasan.h .. 68.. smR^itvA kAmarata.n chitta.n vijAnIyAtkalevare . yatra deshe vasedvAyushchitta.n tadvasati dhruvam.h .. 69.. manashchandro ravirvAyurdR^iShTiragnirudAhR^itaH . bindunAdakalA brahman viShNubrahmeshadevatAH .. 70.. sadA nAdAnusandhAnAtsa.nkShINA vAsanA bhavet.h . nira~njane vilIyeta marunmanasi padmaja .. 71.. yo vai nAdaH sa vai bindustadvai chittaM prakIrtitam.h . nAdo bindushcha chitta.n cha tribhiraikyaM prasAdayet.h .. 72.. mana eva hi bindushcha utpattisthitikAraNam.h . manasotpadyate binduryathA kShIra.n ghR^itAtmakam.h .. 73.. ShaT chakrANi parij~nAtvA pravishetsukhamaNDalam.h . pravishedvAyumAkR^iShya tathaivordhva.n niyojayet.h .. 74.. vAyuM bindu.n tathA chakra.n chitta.n chaiva samabhyaset.h . samAdhimekena samamamR^ita.n yAnti yoginaH .. 75.. yathAgnirdArumadhyastho nottiShThenmathana.n vinA . vinA chAbhyAsayogena j~nAnadIpastathA nahi .. 76.. ghaTamadhye yathA dIpo bAhye naiva prakAshate . bhinne tasmin ghaTe chaiva dIpajvAlA cha bhAsate .. 77.. svakAya.n ghaTamityukta.n yathA jIvo hi tatpadam.h . guruvAkyasamAbhinne brahmaj~nAnaM prakAshate .. 78.. karNadhAra.n guruM prApya tadvAkyaM plavavadR^iDham.h . abhyAsavAsanAshaktyA taranti bhavasAgaram.h .. 79.. ityupaniShat.h . iti yogashikhopaniShadi ShaShTho.adhyAyaH .. 6.. AUM saha nAvavatu saha nau bhunaktu saha vIrya.n karavAvahai . tejasvinavadhItamastu mA vidviShAvahai .. OM shAntiH shAntiH shAntiH .. AUM tatsat.h .. iti yogashikhopaniShatsamAptA .. ## Encoded by Sunder Hattangadi \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}