% Text title : Jnanasankalini Tantram % File name : jnAnasankalinItantram.itx % Category : yoga, tantra % Location : doc\_yoga % Transliterated by : staff of Muktabodha.org Mark S.G. Dyczkowski, Ruma Dewan % Proofread by : Ruma Dewan % Acknowledge-Permission: Marjorie Woollacott, Ph.D., Digital Library Coordinator muktabodha.org % Latest update : October 30, 2022 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Jnanasankalini Tantram ..}## \itxtitle{.. j~nAnasa~NkalinItantram ..}##\endtitles ## || OM shrIgaNeshAya namaH || atha j~nAnasa~NkalinItantra yogashAsana | kailAsashikharAsInaM devadevaM jagadgurum | pR^ichChati sA mahAdevI brUhi j~nAnaM maheshvara || 1|| (sma) devyuvAcha \- kutaH sR^iShTirbhavedeva kathaM sR^iShTirvinashyati | (sR^iShTirbhaveddeva) brahmaj~nAnaM kathaM deva sR^iShTisaMhAravarjitam || 2|| shivovAcha \- avyaktAchcha bhavetsR^iShTiravyaktAchcha cha vinashyati | avyaktaM brahmaNo j~nAnaM sR^iShTisaMhAravarjitam || 3|| o~NkArAdakSharA sarvAstvetA vidyAshchaturdasha | (o~NkArAdakSharAt) mantrapUjAtapodhyAnaM karmAkarmau tathaiva cha || 4|| (karmAkarma) ShaDa~NgaM vedAshchatvAri mImAMsA nyAyavistaraH | (vedAshchatvAro) dharmashAstrapurANAni etA vidyAshchaturdasha || 5|| tAvadvij~nA bhavetsarvA yAvadj~nAnaM na jAyate | (tAvad vidyA) brahmaj~nAnapada~NgatvA sarvavidyA: sthirA bhavet || 6|| (brahmaj~nAnaM padaM j~nAtvA sarvavidyA) vedashAstrapurANAni sAmAnyagaNikA iva | yA punaH shAmbhavI vidyA guptA kulavadhUriva || 7|| dehasthAH sarvavidyAshcha dehasthAH sarvadevatAH | dehastha sarvatIrthAni guruvAkyena labhyate || 8|| (dehasthAH) adhyAtmavidyA hi nR^iNAM saukhyamokShakarI bhavet | dharma karma tathA japyametatsarvaM nivartate || 9|| kAShThamadhye yathA vahniH puShpe gandhaH payo.amR^itam | dehamadhye tathA devaH puNyapApavivarjitam || 10|| (puNyapApavivarjitaH) iDA bhagavatI ga~NgA pi~NgalA yamunA nadI | (jamunA) iDApi~Ngalayormadhye suShumnA cha sarasvatI || 11|| triveNIsa~Ngamo yatra tIrtharAjo sa uchyate | (tIrtharAjaH) tatra snAnaM prakurvIta sarvapApaiH pramuchyate || 12|| devyuvAcha \- kIdR^ishI khecharI mudrA vidyA cha shAmbhavI punaH | kIdR^ishyadhyAtmavidyA cha tanme brUhi maheshvara || 13|| shivovAcha \- manaH sthiraM yasya vinAvalambanaM vAyuH sthiraM yasya vinAnirodhanam | (vAyuH sthiro) dR^iShTissthirA yasya vinAvalokanaM sA eva mudrA vicharantI khecharI || 14|| bAlasya mUrkhasya yathaiva chetaH svapnena hIno.api karoti nidrA | (nidrAm) tato gataH patho nirAvalambaH sA eva vidyA vicharantI shAmbhavI || 15|| (yatho) (nidrAvalamba ?) devyuvAcha \- devadeva jagannAtha brUhi me parameshvara | darshanAni kathaM deva bhavanti cha pR^ithakpR^ithak || 16|| shivovAcha \- tridaNDI cha bhavedbhakto vedAbhyAsarataH sadA | prakR^itivAdarata: sakto baudhya: shUnyetivAdinaH || 17|| (prakR^itivAdaratAH shAktA bauddhA shUnyAtivAdinaH) atordhvaM gamino jIvAH tattvaj~no.api tAdR^ishaH | (atordhvaM gAmino ye vA tattvaj~nA api tAdR^ishAH) sarvaM nAstIti chArvAkA jalpanti viShayAshritAH || 18|| (viShayesthitAH) umA pR^ichChati he deva piNDabrahmANDalakShaNam | pa~nchabhUta kathaM deva guNAH ke pa~nchaviMshatiH || 19|| (pa~nchabhUtaM) shivovAcha \- asthi mAMsaM nakhaM chaiva tvaglomAni cha pa~nchamam | (tva~NlomAni? nakhaM chaiva cha pa~nchamam) pR^ithvI pa~nchaguNA proktA brahmaj~nAnena bhAsate || 20|| shukrashoNitamajjA cha mala mUtraM cha pa~nchamam | (malaM) apAM pa~nchaguNA proktA brahmaj~nAnena bhAsate || 21|| (pa~nchaguNAH) nidrA tR^iShA kShudhA chaiva klAntirAyuShya pa~nchakam | (kShudhA tR^iShA) (klAntirAlasyapa~nchamam) tejaH pa~nchaguNAH proktA brahmaj~nAnena bhAsate || 22|| dhAraNaM chAlanaM kShepaM sa~NkochaM prasaraM tathA | vAyo pa~nchaguNAH proktA brahmaj~nAnena bhAsate || 23|| (vAyoH) kAmaM krodhaM tathA mohaM lajjA lobha~ncha pa~nchamam | nabhaH pa~nchaguNaH proktA brahmaj~nAnena bhAsate || 24|| (pa~nchaguNAH) AkAshAjjAyate vAyurvAyorutpadyate raviH | raverutpadyate toyaM toyAdutpadyate mahI || 25|| mahI vilIyate toyaM ravau toyaM vilIyate | (mahI vilIyate toye toyaM vilIyate ravau) ravirvilIyate vAyau vAyurvilIyate tu khe || 26|| pa~nchatattvAdbhavetsR^iShTistattvAttattve vIlIyate | (pa~nchatattvAdbhavetsR^iShTistattvAttattvaM) pa~nchatattvAtparaM tattvaM tattvAtItaM nira~njanam || 27|| sparshanaM rasanaM chaiva ghrANaM chakShushcha shrottaram | (shrotrakam) pa~nchendriyamidaM tattvaM manosAdhanamindriyam || 28|| (manaH sAdhakamindriyam) brahmANDalakShaNaM sarvaM dehamadhye vyavasthitam | sAkArAsya vinashyanti nirAkAro na nashyati || 29|| (sAkArAshcha) nirAkAro mano yasya nirAkAro shamo bhavet | (nirAkAraM mano yasya nirAkArasamo bhavet) tasmAtsarvaprayatnena sAkAraM tu parityajet || 30|| devyuvAcha \- AdinAtha mayi brUhi saptadhAtuH kathaM bhavet | AtmA chaivAntarAtmA cha paramAtmA kathaM bhavet || 31|| shivovAcha \- shukrashoNitamajjA cha medo mAMsaM cha pa~nchamam | asthi tvakchaiva saptai te sharIreShu vyavasthitAH || 32|| sharIraM chaivamAtmAnamantarAtmA manobhavet | paramAtmA bhavechChUnyaM mano yatra vilIyate || 33|| raktadhAturbhavenmAtA shukradhAturbhavetpitA | shUnyadhAtorbhavetprANo garbhapiNDaM prajAyate || 34|| (shUnyadhAturbhavetprANo) devyovAcha \- kathamutpadyate vAchA kathaM vAchA vilIyate | vAkyasya nirNayaM brUhi pashya j~nAna.nmudAhara || 35|| (j~nAnamudAhara) shivovAcha \- avyaktAjjAyate prANaH prANAdutpadyate manaH | manasotpadyate vAchA mano vAchi vilIyate || 36|| (vAchA) devyuvAcha \- kasminsthAne vasetsUryo kasminsthAne vasechChashiH | (vasetsUryaH) (vasechChashI) kasminsthAne vasedvAyuH kasminsthAne vasenmanaH || 37|| shivovAcha \- tAlumUle sthitashchandro nAbhimUle divAkaraH | sUryAgre vasate vAyushchandrAgre vasate manaH || 38|| sUryAgre vasate chittaM chandrAgre jIvitaM priye | etadyuktirmahAdevi guruvAkyena labhyate || 39|| (etadyuktaM mahAdevi) devyovAcha \- kasminsthAne vasechChaktiH kasminsthAne vasechChivaH | kasminsthAne vasetkAlo jarA kena prajAyate || 40|| shivovAcha \- pAtAle vasate shaktirbrahmANDe vasate shivaH | antarikShe vasetkAlo jarA tena prajAyate || 41|| devyuvAcha \- AhAraM kA~NkShate kosau bhu~njate pibate katham | (ko.asau) jAgratsvapnasuShuptau cha ko vAsau pratibudhyate || 42|| (vA.asau) (pratibudhyati) shivovAcha \- AhAraM kA~NkShate prANo bhu~njate.api hutAshanaH | jAgratsvapnasuShuptau cha vAyu: svapitibudhyate || 43|| (vAyushcha pratibudhyati) devyuvAcha \- ko vA karoti karmANi ko vA lipyate pAtakaiH | (lipyeta) ko vA karoti pApAni ko vA pApaiH pramuchyate || 44|| shivovAcha \- manaH karoti pApAni mano lipyate pAtakaiH | manashcha tanmano bhUtvA na puNyairna cha pAtakaiH || 45|| (tanmanA, tanmayA) devyuvAcha \- jIvaH kena prakAreNa shivo bhavati kashchu sa: | (kasya cha) kAryasya kAraNaM brUhi kathaM ki~ncha prasAdhanam || 46|| (prasAdanam) shivovAcha \- bhrAntibaddho bhavejjIvo bhrAntimuktaH sadAshivaH | kAryaM hi karaNaM taM cha punarbodha vishiShyate || 47|| (kAraNaM) (tva~ncha punarbodho) mano.anyatra shivo.anyatra shaktiranyatra mArutaH | / || 48|| idaM tIrthamidaM tIrthaM bhramanti tAmasA janAH || 48|| / | AtmatIrthaM na jAnanti kathaM mokSho varAnane || 49/48|| (jAnAti) na vedo vedamityAha veda brahma sanAtanam | (na vedaM vedamityAhurvedo) brahmavidyArato yastu sa vipro vedapAragaH || 50/49|| manthitvA chaturo vedAnsarvashAstrANi chaiva hi | (mathitvA) sAraM tu yogino pItvA takraM pivanti paNDitAH || 51/50|| (yogibhiH pItaM takraM pibanti) uchChIShTaM sarvashAstrANi sarvA vidyA mukhe mukhe | nochChiShTaM brahmaNo j~nAnamavyaktaM chidanAmayam || 52/51|| (chetanAmayam) na tapastapa ityAhurbrahmacharyaM tapottamam | UrdhvaretA bhavedyastu sa devo na tu mAnuShaH || 53/52|| na dhyAnaM dhyAnamityAhurdhyAnaM shUnyagataM manaH | tasya dhyAnaprasAdena saukhyaM mokShaM na saMshayaH || 54/53|| na homaM homamityAhu samAdhau tattu bhUyate | (homamityAhuH) brahmAgnau hUyate prANaM homakarma taduchyate || 55/54|| pApakarma bhavedbhavyaM puNyaM chaiva pravartate | tasmAtsarvaprayatnena taddravyaM cha tyajedbudhaH || 56/55|| (tAdrUpyaM) yAvadvarNaM kulaM sarvaM tAvajj~nAnaM na jAyate | brahmaj~nAnapadaM gatvA sarvavarNavivarjitaH || 57/56|| (j~nAtvA) devyuvAcha \- yattvayA kathitaM j~nAnaM nAhaM jAnAmi sha~Nkara | nishchayaM brUhi devesha mano yatra vilIyate || 58/57|| shivovAcha \- mano vAkyaM tathA karma tritayaM yatra lIyate | (tR^itIyaM?) vinA svapnaM yathA nidrA brahmaj~nAnaM taduchyate || 59/58|| ekAkI nispR^ihaH shAntashchintAnidrAvivarjitaH | (shAntashchintAvivarjitaH) bAlabhAvastathA bhAva brahmaj~nAnaM taduchyate || 60/59|| (bhAvo) shlokArdhaM tu pravakShyAmi taduktaM tattvadarshibhiH | (yaduktaM) sarvachintAparityAgo nishchinto yoga uchyate || 61/60|| nimiShaM nimiShArddhaM vA samAdhimadhigachChati | shatajanmArjitaM pApaM tatkShaNAdeva nashyati || 62/61|| (tatkShaNAtdevi) devyuvAcha \- kasyA nAma bhavechChaktiH kasya nAma bhavechChivaH | (kasya nAma bhavechChaktiH) etanme brUhi bho deva pashyaj~nAnaM prakAshaya || 63|| (pashchAjj~nAnaM) shivovAcha \- chalachchitte vasechChaktiH sthirachitte vasechChivaH | sthirachitte bhaveddevi sa dehastho.api sidhyati || 64|| (sthirachitto) devyuvAcha \- kasminsthAne tridhA shaktiH ShaTchakraM cha tathaiva cha | ekaviMshatibrahmANDaM saptapAtAlameva cha || 65|| shivovAcha \- UrdhvashaktirbhavetkaNThaH adhashaktirbhavetgudaH | madhyashaktirbhavennAbhiH shaktyatItaM nira~njanam || 66|| AdhAraM guhyachakraM tu svAdhiShThAnaM cha li~Ngakam | chakrabhedaM mayAkhyAtaM chakrAtItaM namo namaH || 67|| kAyordhvaM cha brahmalokasvadhaH pAtAlameva cha | (brahmalokaH svAdhaH, brahmalokaH svAdhAH) UrdhvamUlamadhaHshAkhaM vR^ikShAkAraM kalevaram || 68|| (UrdhvamUlamadhaHsAgraM ?) devyuvAcha \- shiva sha~Nkara IshAna brUhi me parameshvara | dashavAyu kathaM deva dashadvArANi chaiva hi || 69|| (dashavAyuH) shivovAcha \- hR^idi prANaH sthito vAyurapAno gudasaMsthitaH | samAno nAbhideshe tu udAnaH kaNThasaMsthitaH || 70|| (kaNThamAshritaH) vyAnaH sarvagato dehe sarvAgAtreShu saMsthitaH | nAga Urdhvogato vAyuH kUrmastIrthAni kUrmmostIrthAni saMsthitaH || 71|| (Urdhvagato) (kUrmmosthIni, kUrma tIrthAni) kR^ikaraH kShobhite chaiva devadatto.api jR^imbhaNe | (krakaraH) dhana~njayo nAdaghoShe nivishechchaiva sanmatiH|| 72|| (shAmyati) ete vAyunirAlamba yoginAM yogasammataH | (eSha, evaM) (vAyurnirAlambo) navadvAraM cha prAtyakShaM dashamaM mana uchyate || 73|| devyuvAcha \- nADIbhedaM cha me brUhi sarvagAtreShu saMsthitam | shaktiH kuNDalinI chaiva prasUte dashanADikA || 74|| (prasUtA) shivovAcha \- IDA cha pi~NgalA chaiva suShumnA chordhvagAminI | gAndhArI hastijihvA cha prasavA gamanAyatA: || 75|| (gamanAyatA) alambuShAyashA chaiva dakShiNA~Nge cha saMsthitAH | (alambusA) kulashcha sha~NkhinI chaiva vAmA~Nge cha vapo:sthitA || 76|| (vyavasthitAH) etAsu dashanADIShu nAnAnADIprasUtikA: | (nAnAnADIprasUtikA) dvisaptatisahasrANi sharIre nADikAH smR^itAH || 77|| etA yo vindate devI sa yogI yogalakShaNaH | j~nAnanADI bhaveddevI yoginAM siddhidAyinI || 78|| devyuvAcha \- bhUtanAtha mahAdeva brUhi me parameshvara | trayo devA: kathaM deva trayo bhAvAstrayo guNAH || 79|| (trayo devA, trayadevA:) shivovAcha \- rajobhAvasthito brahmA sattvabhAvasthito hariH | (satvabhAvasthito) krodhabhAvesthito rudrastrayo devAstrayo guNAH || 80|| (krodhabhAvasthito) ekamUrtistrayo devA brahmaviShNumaheshvarAH | nAnAbhAvaM mano yasya tasya muktirna jAyate || 81|| vIryarUpI bhavedbrahmA vAyurUpaH sthito hariH | manorUpI sthitA rudrastrayo devAstrayo guNAH || 82|| (manorUpaH sthito) dayAbhAvesthito brahmA shuddhabhAvasthito hariH | (dayAbhAvasthito) agnibhAvasthito rudrastrayo devAstrayo guNAH || 83|| ekaM bhUtaM paraM brahma jagatsarvaM charAcharam | nAnAbhAve mano yasya tasya muktirna jAyate || 84|| (nAnAbhAvaM mano) ahaM sR^iShTirahaM kAlo.apyahaM brahmA.apyahaM hariH | ahaM rudro.apyahaM shUnyamahaM vyApI niraMtaram || 85|| (nira~njanam) ahaM sarvAtmakaM devi niShkAmo gaganopamAH | (sarvAtmako) svabhAvo nirmalaM shAntaM saivAhaM na saMshayaH || 86|| (svabhAva) (svAntaM) (sa evAhaM) jitendriyo bhavechChUro brahmachArI sa paNDitaH | (bhavet suro) (supaNDitaH) satyavAdI bhavedbhakto dAtA dhIro hiterataH || 87|| brahmacharyaM tapomUlaM dharmamUlA dayA smR^itA | (brahmacharyyaM) tasmAtsarvaprayatnena dayAdharmaM samAshrayet || 88|| devyuvAcha \- yogeshvara jagannAtha umAyAH prANavallabha | vedasandhyA tapo dhyAnaM homakarma kulaM katham || 89|| shivovAcha \- ashvamedhasahasrANi vAjapeyashatAni cha | brahmaj~nAnasamaM puNyaM kalAM nArhaMti ShoDashIm || 90|| (nArhati) sarvadA sarvatIrtheShu yatphalaM labhate shuchiH | brahmaj~nAnasamaM puNyaM kalAM nArhaMti ShoDashIm || 91|| (nArhati) na mitraM na cha putrashcha na pitA na cha bAndhavAH | (putrAshcha) na svAmI cha gurostulyaM yaddR^iShTaM paramaM padam || 92|| (nayashyAmI ?) na cha vidyAgurostulyA nA tIrthaM na cha devatAH | (vidyAgurostulyaM na) (nAtithyaM ?) gurostulyaM na vai ko.api yaddR^iShTaM paramaM padam || 93|| ekamapyakSharaM yastu guru shiShye nivedanam | (guruH) (nivedayet) pR^ithivyAM nAsti taddravyaM yaddattvA chA nR^iNo bhavet || 94|| (chAnR^iNI) yasya kasya na dAtavyaM brahmaj~nAnaM sugopitam | yasya kasyApi bhaktasya sadgurustasya dhIyate || 95|| (dIyate) mantraM pUjAM tapo dhyAnaM homaM japyaM balikriyA | (balikriyAm) saMnyAsaM sarvakarmANi laukikInI tyajedbudhaH || 96|| (laukikAni) saMsargAdbahavo doShA: niHsa~NgAdbahavo guNAH | (doShA) tasmAtsa~Ngaprayatnena yati sa~NgaM parityajet || 97|| (tasmAt sarvaprayatnena) (yatiH) akAraH sAttviko j~neya ukAro rAjasaH smR^itaH | makArastAmasaH proktastribhiH prakR^itiruchyate || 98|| akSharA prakR^itiH proktA akSharaH svayamIshvaraH | (rakSharaH ?) IshvarAnirgatA sA hi prakR^itirguNabandhanA || 99|| (IshvarAnnirgatA) sA mAyA pAlinI shaktiH sR^iShTisaMhArakAriNI | avidyA mohinI yA sA shabdarUpA yashasvinI || 100|| akArashchaiva R^igveda ukAro yajuruchyate | makAraH sAmavedastu triShu yukto.apyatharvaNaH || 101|| o~NkArastu pluto j~neyastrinAda iti saMj~nitaH | akArastvatha bhUrloka ukAro bhuvaruchyate || 102|| (bhuva uchyate) savya~njana makArastu svarlokastu vidhIyate | (savya~njano) akSharaistribhiretaishcha bhavedAtmA vyavasthitaH || 103|| akAraH pR^ithivI j~neyA pItavarNena saMyutA | (saMyutaH) antarikSha ukArastu vidyudvarNa ihochyate || 104|| (antarIkShaM ?) makAraH svariti j~neyA shuklavarNena saMyutaH | (j~neyaH) dhruvamekAkSharaM brahma OM ityevaM vyavasthitam || 105|| (sthirAsano bhavennityaM chintAnidrAvivarjitaH | (chintAnidrAvyavasthitaH) Asu sa~njAyate yogI nAnyathA shivabhAShite || 106|| (sa jAyate) (shivabhAShitam) ya idaM paThate nityaM shR^iNoti cha dine dine | sarvapApavishuddhAtmA shivalokaM sa gachChati || 107||) devyuvAcha \- sthUlasya lakShaNaM brUhi kathaM mano vilIyate | paramArthaM cha nirvANaM sthUlasUkShmasya lakShaNam || 108/106|| shivovAcha \- yena j~nAnena he devi vidyate na cha kilbiSham | (kilbiShI) pR^ithivyApastathA tejo vAyurAkAshameva cha | / || 108/107|| sthUlarUpI sthito.ayaM cha sUkShmaM cha anyathA sthitiH || 109/108|| (sthitaH) (sthirAsano bhavennityaM chintAnidrAvivarjitaH | Ashu sa jAyate yogI nAnyathA shivabhAShitam || 109|| ya idaM paThate nityaM shR^iNoti cha dine dine | sarvapApavishuddhAtmA shivalokaM sa gachChati || 110||) || iti yogashAstre haragaurIsaMvAde j~nAnasa~NkalinItantraM samAptam || ## Note for the reader(s): (1) There are word and shloka-numbering variations amongst the referenced publications. (2) The two shlokas 106-107 are placed in the end in some publications with numbering adjusted. The ones given in the end (109-110) are in accordance with the meaning of these shloka. The original text is from Muktabodha Indological Research Institute www.muktabodha.org Data entered by the staff of Muktabodha under the direction of Mark S. G. Dyczkowski. Revised and proofread by Ruma Dewan \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}