कपिलमुनिप्रणीत तत्त्वसमास

कपिलमुनिप्रणीत तत्त्वसमास

अथातस्तत्त्वसमासः ॥ १॥ अष्टौ प्रकृतयः ॥ २॥ षोडश विकाराः ॥ ३॥ पुरुषः ॥ ४॥ त्रैगुण्यम् ॥ ५॥ सञ्चरः प्रतिसञ्चरः ॥ ६॥ अध्यात्ममधिभूतमधिदैवं च ॥ ७॥ पञ्चाभिबुद्धयः ॥ ८॥ पञ्च दृग्योनयः ॥ ९॥ पञ्च वायवः ॥ १०॥ पञ्च कर्मात्मानः ॥ ११॥ पञ्चपर्वा अविद्या ॥ १२॥ अष्टाविंशतिधाऽशक्तिः ॥ १३॥ नवधा तुष्टिः ॥ १४॥ अष्टधा सिद्धिः ॥ १५॥ दश मौलिकार्थाः ॥ १६॥ अनुग्रहः सर्गः ॥ १७॥ चतुर्दशविधो भूतसर्गः ॥ १८॥ त्रिविधो बन्धः ॥ १९॥ त्रिविधो मोक्षः ॥ २०॥ त्रिविधं प्रमाणम् ॥ २१॥ ॥ इति ॥
Encoded by Haresh BakShi hbakShi@soundofindia.com The notes corresponding to numbers and items: अष्टौ प्रकृतयः ॥ २॥ jaDatattva has two categories: prakRiti and vikRiti. The eight prakRiti-s are: 3 pradhAna 1) mUla pprakRiti 2) mahattattva 3) ahaMkAra; and five tanmAtrA-s: 4) shabda 5) sparsha 6) rUpa 7) rasa 8) gandha. षोडश विकाराः ॥ ३॥ They are: 5 sthUla bhUta [1-5]; 11 indriya-s [6-16] 5 sthUla bhUta-s 1) AkAsha 2) vAyu 3) agni 4) jala 5) pRithvI 5 j~nAnendriya-s 6) shrotra 7) tvachA 8) netra 9) rasanA 10) ghrANa 5 karmendriya-s 11) vANI 12) hasta 13) pAda 14) upastha 15) gudA and 16) manaH त्रैगुण्यम् ॥ ५॥ they are: 1) sattva 2) rajas 3) tamas पञ्चाभिबुद्धयः ॥ ८॥ The 5 'vRitti-s' of buddhi are: 1) pramANa 2) viparyaya 3) vikalpa 4) nidrA 5) smRiti पञ्च दृग्योनयः ॥ ९॥ 5 j~nAnendriya-s: 1) shrotra 2) tvachA 3) netra 4) rasanA 5) ghrANa पञ्च वायवः ॥ १०॥ 5 life forces: 1) prANa 2) apAna (30 samAna 4) vyAna 5) udAna पञ्च कर्मात्मानः ॥ ११॥ karmendriya-s: 1) vANI 2) hasta 3) pAda 4) upastha 5) gudA पञ्चपर्वा अविद्या ॥ १२॥ The avidyA-s, the 5 knots or joints, are: 1) avidyA 2) asmitA 3) rAga 4) dveSha 5) abhinivesha अष्टाविंशतिधाऽशक्तिः ॥ १३॥ 11 ashakti-s exist on the annihilation of the 11 indriya-s. 17 ashakti-s arise from the buddhi: 9 opposites of the 9 tuShTi-s see .14.); and 8 opposites of siddhi-s, i.e. asiddhi-s see .15.. नवधा तुष्टिः ॥ १४॥ Of the 9, 4 are adhyAtmika [1-4], and 5 are bAhya [5-9]. 1) prakRiti 2) upAdAna 3) kAla 4) bhAgya 5) shabda-tuShTi 6) sparsha-tuShTi 7) rUpa-tuShTi 8) rasa-tuShTi 9) gandha-tuShTi अष्टधा सिद्धिः ॥ १५॥ They are as under; their opposites are the 8 asiddhi-s: The 8 siddhi-s: 1) Uha 2) shabda 3) adhyayana 4) suhRit- prApti 5) dAna 6) AdhyAtmika duHkhahAna 7) Adhibhautika duHkhahAna 8) Adhidaivika duHkhahAna दश मौलिकार्थाः ॥ १६॥ 10 mUla dharma-s : 1) astitva 2) saMyoga 3) viyoga 4) sheShavRittva 5) ekatva 6) arthavattva 7) parArthya 8) anyatA 9) akartRitva 10) bahutva चतुर्दशविधो भूतसर्गः ॥ १८॥ The 14 bhUta worlds are: The bhUta-s, here, are deva-s, having 8 daivika sRiShTi-s [1-8]; 5 tiryak yoni-s (᳚animal/lower worlds᳚) [9-13]; 1 human world [14]. 1) brAhma 2) prAjApatya 3) aindra 4) daiva 5) gAndharva 6) pitrya 7) videha 8) prakRiti-laya; 9) pashu 10) pakShI 11) sarIsRipa 12) kITa 13) sthAvara 14) human -- these are the 14 yoni-s (worlds) त्रिविधो बन्धः ॥ १९॥ The 3 bandha-s are: 1) vaikRitika 2) dAkShiNika 3) prakRitika. त्रिविधो मोक्षः ॥ २०॥ The three types of liberation (from the bandha-s mentioned in .19.): Liberation from 1) vaikArika bandha 2) dAkShiNika bandha 3) prakRitika bandha. त्रिविधं प्रमाणम् ॥ २१॥ The 3 means of acquiring correct perception (pramANa) are: 1) pratyakSha 2) anumAna 3) Agama or Aptavachana. एतत् सम्यग् ज्ञात्वा कृतकृत्यः स्यात् । न पुनस्त्रिविधेन दुःखेनाभिभूयते ॥ २२॥
% Text title            : tattvasamaasa
% File name             : tattvasamaasa.itx
% itxtitle              : tattvasamAsam (kapilamunipraNItam)
% engtitle              : kapilamunipraNIta tattvasamAsa
% Category              : vedanta, yoga
% Location              : doc_yoga
% Sublocation           : yoga
% Author                : Muni Kapila
% Language              : Sanskrit
% Subject               : philosophy/hinduism/religion
% Transliterated by     : Haresh Bakshi hareshbakshi at hotmail.com
% Proofread by          : Haresh Bakshi hareshbakshi at hotmail.com
% Indexextra            : (kapilamuni)
% Latest update         : February 6, 2003
% Send corrections to   : sanskrit at cheerful dot c om
% Site access           : https://sanskritdocuments.org

This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of any website or individuals or for commercial purpose without permission. Please help to maintain respect for volunteer spirit.

BACK TO TOP
sanskritdocuments.org