% Text title : dharmapada % File name : dharmapada.itx % Category : major\_works % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Traditional % Transliterated by : Digitized by a team of volunteers working for http://malayalamebooks.org/ % Proofread by : Daksha % Latest update : August 28, 2021 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Dharmapadam Sanskrit ..}## \itxtitle{.. dharmapadam ..}##\endtitles ## 1\. yamakavargaH prathamaH manaHpUrva~NgamA dharmA manaHshreShThA manomayAH | manasA chetpraduShTena bhAShate vA karoti vA | tato enaM duHkhamanveti chakramiva vahataH padam || 1|| manaHpUrva~NgamA dharmA manaHshreShThA manomayAH | manasA chetprasannena bhAShate vA karoti vA | tata enaM sukhamanveti ChAyevAnapAyinI || 2|| akroshit mAM avadhI mAM ajaiShIt mAM ahArShIt me | ye cha tadupanahyanti vairaM teShAM na shAmyati || 3|| akroshit mAM avadhIt mAM ajaiShIt mAM ahArShIt me | ye tannopanahyanti vairaM teShUpashAmyati || 4|| nahi vaireNa vairANI shAmyantIha kadAchana | avaireNa cha shAmyanti eSha dharmaH sanAtanaH || 5|| pare cha na vijAnanti vayamatra yaMsyAmaH | ye cha tatra vijAnanti tataH shAmyanti medhagAH || 6|| shubhamanupashyantaM viharantamindriyeShu asaMvR^itam | bhojane.amAtrAj~naM kusIdaM hInavIryam | taM vai prasahati mAro vAto vR^ikShamiva durbalam || 7|| ashubhamanupashyantaM viharantaM indriyeShu susaMvR^itam | bhojane cha mAtrAj~naM shraddhamArAbdhavIryam | taM vai na prasahate mAro vAtaH shailamiva parvatam || 8|| aniShkaShAyaH kAShAyaM yo vastraM paridhAsyati | apeto damasatyAbhyAM na sa kAShAyamarhati || 9|| yashcha vAntakaShAyaH syAt shIleShu susamAhitaH | upeto dama\-satyAbhyAM sa vai kAShAyamarhati || 10|| asAre sAramatayaH sAre chAsAradarshinaH | te sAraM nAdhigachChanti mithyAsa~NkalpagocharAH || 11|| sAraM cha sArato j~nAtvA asAraM cha asArataH | te sAraM adhigachChanti samyak\-sa~Nkalpa\-gocharAH || 12|| yathAgAraM dushChannaM vR^iShTiH samatividhyati | evaM abhAvitaM chittaM rAgaH samatividhyati || 13|| yathAgAraM suchChannaM vR^iShTirna samati vidhyati | evaM subhAvitaM chittaM rAgo na samati vidhyati || 14|| iha shochati prettya shochati pApakArI ubhayatra shochati | sa shochati sa vihanyate dR^iShTvA karma kliShTamAtmanaH || 15|| iha modate prettya modate kR^itapuNya ubhayatra modate | sa modate sa pramodate dR^iShTvA karmavishuddhimAtmanaH || 16|| iha tapyati prettya tapyati pApakArI ubhayatra tapyati | pApaM me kR^itamiti tapyati bhUyastapyati durgatiMgataH || 17|| iha nandati pretya nandati kR^itapuNya ubhayatra nandati | puNyaM me kR^itamiti nandati bhUyo nandati sugatiMgataH || 18|| bahyImapi saMhitAM bhAShamANaH na tatkaro bhavati naraH pramattaH | gopa iva gA gaNayan pareShAM na bhAgavAn shrAmaNyasya bhavati || 19|| alpamapi saMhitAM bhAShamANo dharmasya bhavatyanudharmachArI | rAgaM cha dveShaM cha prahAya mohaM samyak prajAnan suvimuktachittaH | anupAdadAnaH iha vA.amutra vA sa bhAgavAn shrAmaNyasya bhavati || 20|| || iti yamakavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 2\. apramAdavargaH dvitIyaH apramAdo.amR^itapadaM pramAdo mR^ityoH padam | apramattA na mriyante ye pramattA yathA mR^itAH|| 1|| etaM visheShato j~nAtvA.apramAde paNDitA | apramAde pramodanta AryANAM gochare ratAH || 2|| te dhyAyinaH sAtatikA nittyaM dR^iDhaparAkramAH | spR^ishanti dhIrA nirvANaM yogakShemaM anuttaram || 3|| utthAnavataH smR^itimataH shuchikarmaNo nishamyakAriNaH | saMyatasya cha dharmajIvano.apramattasya yashobhivarddhate || 4|| utthAnenA.apramAdena saMyamena damena cha | dvIpaM kurvanti medhAvI yaM ogho nAbhikirati || 5|| pramAdamanuyu~njanti bAlA durmedhaso janA | apamAdaM cha medhAvI dhanaM shreShThamiva rakShati || 6|| mA pramAdamanuyu~njIta mA kAmaratisaMstavam | apramatto hi dhyAyan prApnoti vipulaM sukham || 7|| pramAdamapramAdena yadA nudati paNDitaH | praj~nAprAsAdamAruhya ashokaH shokinIM prajAg | parvatastha iva bhUmisthAn dhIro balAn avekShate || 8|| apramattaH pramatteShu supteShu bahujAgaraH | abalAshvamiva shIghrAshvo hittvA yAti sumedhAH || 9|| apramAdena maghavA devAnAM shreShThatAM gataH | apramAdaM prashaMsanti pramAdo garhitaH sadA || 10|| apramAdarato bhikShuH pramAde bhayadarshI vA | sAyojanaM aNuM sthUlaM dahannagniriva gachChati || 11|| apramAdarato bhikShuH pramAde bhayadarshI vA | abhavyaH parihANAya nirvANasyaiva antike || 12|| || iti apramAdavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 3\. chittavargastR^itIyaH spandanaM chapalaM chittaM durakShyaM durnivAryam | R^ijuM karoti medhAvI iShukAra iva tejanam || 1|| vArijaM iva sthale kShiptaM udakasyaukata udbhUtaH | parispandata idaM chittaM mAradheyaM prahAtum || 2|| durnigrahasya laghuno yatra\-kAma\-nipAtinaH | chittasya damanaM sAdhu chittaM dAntaM sukhAvaham || 3|| sudurdR^ishaM sunipuNaM yatra\-kAmanipAti | chittaM rakShenmedhAvI chittaM guptaM sukhAvaham || 4 dUra~NgamaM ekacharaM asharIraM guhAshayam | ye chittaM saMyaMsyanti mokShyante mArabandhanAt || 5|| anavasthitachittasya saddharmaM avijAnataH | pariplavaprasAdasya praj~nA na paripUryate || 6|| anavasruta chittasya ananvAhatachetasaH | puNyapApaprahINasya nA.asti jAgrato bhayam || 7|| kuMbhopamaM kAyamimaM viditvA nagaropamaM chittamidaM sthApayittvA | yudhyeta mAraM praj~nAyudhena jitaM cha rakShedaniveshanaH syAt || 8|| achiraM vatAyaM kAyaH pR^ithivIM adhisheShyate | kShudro.apetavij~nAno nirarthaM iva kali~Ngaram || 9|| dviT dviShaM yat kuryAt vairI vA punarvairiNam | mithyApraNihitaM chittaM pApIyAMsaM enaM tataH kuryAt || 10|| na tat mAtApitarau kuryAtAM anye chApi cha j~nAtikAH | samyakpraNihitaM chittaM shreyAMsaM enaM tataH kuryAt || 11|| || iti chittavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 4\. puShpavargashchaturtthaH ka imAM pR^ithivIM vijeShyate yamalokaM chemaM sadevakam | ko dharmapadaM sudeshitaM kushalaH puShpamiva pracheShyati || 1|| shaikShaH pR^ithavIM vijeShyate yamalokaM cha imaM sadevakam | shaikSho dharmapadaM sudeshitaM kushalaH puShpamiva pracheShyati || 2|| phenopamaM kAyamimaM viditvA marIchidharmaM abhisaMbudhAnaH | ChitvA mArasya prapuShpakANi adarshanaM mR^ityurAjasya gachChet || 3|| puShpANi hyeva prachinvantaM vyAsaktamanasaM naram | suptaM grAmaM mahogha iva mR^ityurAdAya gachChati || 4|| puShpANi hyeva prachinvantaM vyAsaktamanasaM naram | atR^iptameva kAmeShu antakaH kurute vasham || 5|| yathApi bhramaraH puShpaM varNagandhaM aghnan | palAyate rasamAdAya evaM grAme munishcharet || 6|| na pareShAM vilomAni na pareShAM kR^itAkR^itam | AtmanaM eva avekSheta kR^itAnyakR^itAni cha || 7|| yathApi ruchiraM puShpaM varNavadagandhakam | evaM subhAShitA vAk saphalA bhavati kurvataH || 8|| yathApi ruchiraM puShpaM varNavat sagandhakam | evaM subhAShitA vAk saphalA bhavati kurvataH || 9|| yathApi puShparAsheH kuryAt mAlAguNAn bahUn | evaM jAtena marttyena karttavyaM kushalaM bahu || 10|| na puShpagandhaH prativAtameti na chandanaM tagaramallike vA | satA~ncha gandhaH prativAtameti sarvA dishaH satpuruShaH pravAti || 11|| chandanaM tagaraM vApi utpalaM atha vArShikI | eteShAM gandhajAtAnAM shIlagandho.anuttaraH || 12|| alpamAtro.ayaM gandho yo.ayaM tagarachandanI | yashcha shIlavatAM gandho vAti deveShu uttamaH || 13|| teShAM sampannashIlAnAM apramAda\-vihAriNAm | samyagj~nAnavimukttAnAM mAro mArgaM na vindati || 14|| yatA sa~NkAradhAne ujjhite mahApathe | padma tatra jAyeta shuchigandhaM manoramam || 15|| evaM sa~NkArabhUte andhabhUte pR^ithagjane | atirochate praj~nayA samyak\-saMbuddha\-shrAvakaH || 16|| || iti puShpavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 5\. bAlavargaH pa~nchamaH dIrghA jAgrato rAtriH dIrghaM shrAntasya yojanam | dIrgho bAlAnAM saMsAraH saddharmaM avijAnatAm || 1|| charan chet nAdhigachChet shreyAMsaM sadR^ishaM AtmanaH | ekacharyAM dR^iDhaM kuryAt nA.asti bAle sahAyatA || 2|| putrA me santi dhanaM me.asti iti bAlo vihanyate | AtmA hyAtmano nA.asti kutaH putrAH kuto dhanam || 3|| yo bAlo manyate bAlyaM paNDitashchApi tena sa | bAlashcha paNDitamAnI sa vai bAla ityuchyate || 4|| yAvajjIvamapi ched bAlaH paNDitaM paryupAsate | na sa dharmaM vijAnAti darvI sUparasaM yathA || 5|| muhUrttamapi ched vij~nAH paNDitaM paryupAsate | kShipraM dharmaM vijAnAti jihvA sUparasaM yathA || 6|| charanti bAlA durmedhaso.amitreNaivAtmanA | kurvantaH pApakaM karmaM yadbhavati kaTukaphalam || 7|| na tat karma kR^itaM sAdhu yat kR^ittvA.anutapyate | yasyAshrumukho rudan vipAkaM pratisevate || 8|| tachcha karmaM kR^itaM sAdhu yat kR^itvA nAnutapyate | yasya pratItaH sumana vipAkaM pratisevate || 9|| madhviva manyate bAlo yAvat pApaM na pachyate | yadA cha pachyate pApaM atha bAlo duHkhaM nigachChati || 10|| mAse mAse kushAgreNa bAlo bhu~njIta bhojanam | na sa saMkhyAtadharmANAM kalAmarhati ShoDashIm || 11|| nahi pApaM kR^itaM karma sadyaH kShIramiva mu~nchati | dahan bAlamanveti bhasmachChanna iva pAvakaH || 12|| yAvadeva anarthAya j~naptaM bAlasya jAyate | hanti bAlasya shuklAMshaM mUrddhAnamasya vipAtayan || 13|| asad bhavanamichChet puraskAraM cha bhikShuShu | AvAseShu chaishvaryaM pUjAM parakuleShu cha || 14|| mamaiva kR^itaM manyetAM gR^ihi\-pravrajitAvubhau | mamaivAtivashAH syAtAM kR^ityAkR^ityeShu kaShu chit | iti bAlasya sa~Nkalpa ichChA mAnashcha varddhate || 15|| anyA hi lAbhopaniShad anyA nirvANagAmini | evametad abhij~nAya bhikShurbuddhasya shrAvakaH | satkAraM nAbhinandet vivekamanubR^iMhayet || 16|| || iti bAlavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 6\. paNDitavargaH ShaShThaH nidhInAmiva pravaktAraM yaM pashyet varjyadarshinAm | nigR^ihyavAdinaM medhAvinaM tAdR^ishaM paNDitaM bhajet | tAdR^ishaM bhajamAnasya shreyo bhavati na pApIyaH || 1|| avavadedanushiShyAt asabhyAchcha nivArayet | satAM hi sa priyo bhavati asatAM bhavatyapriyaH || 2|| na bhajet pApakAni mitrANi na bhajet puruShAdhamAn | bhajet mitrANi kalyANAni bhajeta puruShanuttamAn || 3|| dharmapItIH sukhaM shete viprasannena chetasA | Aryapravedite dharme sadA ramate paNDitaH || 4|| udakaM hi nayanti netR^ikA iShukArA namayanti tejanam | dAruM namayanti takShakA AtmAnaM damayanti paNDitAH || 5|| shailo yathaikaghano vAtena na samIryate | evaM nindAprashaMsAsu na samIryante paNDitAH || 6|| yathApi hR^ido gaMbhIro viprasanno.anAvilaH | evaM dharmAn shrutvA viprasIdanti paNDitAH || 7|| sarvatra vai satpuruShA vrajanti na kAmakAmA lapanti santaH | sukhena spR^iShTA athavA duHkhena nochchAvachaM paNDitA darshayanti || 8|| nAtmahetoH na parasya hetoH na putramichChenna dhanaM na rAShTram | nechChed adharmeNa samR^iddhimAtmanaH sa shIlavAn praj~nAvAn dhArmikaH syAt || 9|| alpakAste manuShyeShu ye janAH pAragAminaH | athemA itarAH prajAH tIramevAnudhAvati || 10|| ye cha khalu samyagAkhyAte dharme dharmAnuvarttinaH | te janA pArameShyanti mR^ityudheyaM sudustaram || 11|| kR^iShNaM dharmaM viprahAya shuklaM bhAvayet paNDitaH | okAt anokaM Agamya viveke yatra duramam || 12|| tatrAbhiratimichChet hittvA kAmAn aki~nchanaH | paryavadApayet AtmAnaM chittakleshaiH paNDitaH || 13|| yeShAM saMbodhyaMgeShu samyagchittaM subhAvitam | AdAnapratiniHsarge anupAdAya ye ratAH | kShINAsravA jyotiShmantaste loke parinirvR^itAH || 14|| || iti paNDitavarga samAptaH || \medskip\hrule\medskip 7\. arhadvargaH saptamaH gatAdhvano vishokasya vipramuktasya sarvathA | sarvagranthaprahINasya paridAho na vidyate || 1|| udyu~njate smR^itimanto na nikete ramante te | haMsA iva palvalaM hittvA okamokaM jahati te || 2|| yeShAM sannichayo nA.asti ye parij~nAtabhojanAH | shUnyato.animittashcha vimokSho yeShAM gocharaH | AkAsha iva shakuntAnAM gatisteShAM duranvayA || 3|| yasyAsravAH parikShINA AhAre cha aniHsR^itaH | shUnyato.animittashcha vimokSho yasya gocharaH | AkAsha iva shakuntAnAM padaM tasya duranvayam || 4|| yasyendriyANi shamathaM gatAni ashvA yathA sArathinA sudAntAH | prahINamAnasya anAsravasya devA api tasya spR^ihayanti tAdR^ishaH || 5|| pR^ithivIsamo na virudhyate indrakIlopamaH tAdR^ik suvrataH | hR^ida ivApetakardamaH saMsArA na bhavanti tAdR^ishaH || 6|| shAntaM tasya mano bhavati vAk cha karma cha | samyagAj~nAvimuktasya upashAntasya tAdR^ishaH || 7|| ashraddho.akR^itaj~nashcha sandhiChedashcha yo naraH | hatAvakAsho vAntAshaH sa vai uttama puruShaH || 8|| grAme vA yadi vA.a.araNye nimne vA yadi vA sthale | yatrArhanto viharanti sA bhUmI rAmaNIyakA || 9|| ramaNIyAnyaraNyAni yatra na ramate janaH | vItarAgA raMsyante na te kAmagaveShiNaH || 10|| || iti arhadvargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 8\. sahasravargo aShTamaH sahasramapi ched vAcho.anarthapadasaMhitA | ekamarthapadaM shreyo yat shruttvopashAmyati || 1|| sahasramapi chedgAthA anartthapadasaMhitA | ekaM gAthApadaM shreyo yat shruttvopashAmyati || 2|| yashcha gAthAshataM bhAShetAnarthapadasaMhitAH | ekaM dharmapadaM shreyo yat shruttvopashAmyati || 3|| yaH sahasraM sahasreNa saMgrAme mAnuShAn jayet | ekaM cha jayed AtmAnaM sa vai saMgrAmajiduttamaH 4 AtmA ha vai jitaH shreyAn yA cheyamitarA prajA | dAntAtmanaH puruShasya nityaM saMyatachAriNaH || 5|| naiva devo na gandharvo na mAraH saha brahmaNA | jitaM apajitaM kuryAt tathArUpasya jantoH || 6|| mAse mAse sahasreNa yo yajeta shataM samAn | ekaM cha bhAvitAtmAnaM muhurttamapi pUjayet | saiva pujanA shreyasI yachched varShashataM hutam || 7|| yashcha varShashataM janturagniM paricharet vane | ekaM cha bhAvitAtmAnaM muhurttamapi pUjayet | saiva pUjanA shreyasI yachchet varShashataM hutam || 8|| yat ki~nchid iShTaM cha hutaM cha loke saMvatsaraM yajeta puNyApekShaH | sarvamapi tanna chaturbhAgameti abhivAdanA R^ijugateShu shreyasI || 9|| abhivAdanashIlasya nittyaM vR^iddhApachAyinaH | chatvAro dharmA vardhante AyurvarNaH sukhaM balam || 10|| yashcha varShashataM jIvet duHshIlo.asamAhitaH | ekAhaM jIvitaM shreyaH shIlavato dhyAyinaH || 11|| yashcha varShashataM jIvet duShpraj~no.asamAhitaH | ekAhaM jIvitaM shreyaH praj~nAvato dhyAyinaH || 12|| ya~ncha varShashataM jIvet kusIdo hInavIryaH | ekAhaM jIvitaM shreyaH vIryamArabhato dR^iDham || 13|| yashcha varShashataM jIvet apashyan udayavyayaM ekAhaM jIvitaM shreyaH pashyataH udayavyayam || 14|| yashcha varShashataM jIvet apashyannamR^itaM padam | ekAhaM jIvitaM shreyaH pashyato.amR^itaM padam || 15|| ya~ncha varShashataM jIvedapashyan dharmamuttamam | ekAhaM jIvitaM shreyaH pashyato dharmamuttamam || 16|| || iti sahasravargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 9\. pApavargaH navamaH abhitvareta kalyANe pApAt chittaM nivArayet | tandritaM hi kurvataH puNyaM pApe ramate manaH || 1|| pApaM chet puruShaH kuryAt na tat kuryAt punaH punaH | na tasmin ChandaM kuryAt duHkhaH pApasya uchchayaH || 2|| puNyaM chet puruShaH kuryAt kuryAdetat punaH punaH | tasmin ChandaM kuryAt sukhaH puNyasya uchchayaH || 3|| pApo.api pashyati bhadraM yAvat pApaM na pachyate | yadA cha pachyate pApaM atha pApo pApAni pashyati || 4|| bhadro.api pashyati pApaM yAvat bhadraM na pachyate | yadA cha pachyate bhadraM atha bhadrANi pashyati || 5|| mA.avamanyeta pApasya na mAM tad AgamiShyati | udabindunipAtena udakuMbho.api pUryate | bAlaH pUrayati pApaM stokaM stokamapyAchinvan || 6|| mA.avamanyeta puNyasya na mAM tad AgamiShyati | udabindunipAtena udakuMbho.api pUryate | dhIraH pUrayati puNyasya stokaM stokamapyAchinvan || 7|| vANigiva bhayaM mArgaM alpasArtho mahAdhanaH | viShaM jIvitukAma iva pApAni parivarjayet || 8|| pANau ched vraNo na syAd haret pANinA viSham | nA.avraNaM viShamanveti nA.asti pApaM akurvataH || 9|| yo.alpaduShTAya narAya duShyati shuddhAya puruShAyA.ana~NganAya | tameva bAlaM pratyeti pApaM sUkShmo rajaH prativAtamiva kShiptam || 10|| garbhameka utpadyante nirayaM pApakarmiNaH | svargaM sugatayo yAnti parinirvAntyanAsravAH || 11|| nAntarIkShe na samudramadhye na parvatAnAM vivaraM pravishya | na vidyate sa jagati pradesho yatrasthito muchyeta pApakarmaNaH || 12|| nAntarikShe na samudramadhye na parvatAnAM vivaraM pravishya | na vidyate sa jagati pradesho yatrasthitaM na prasaheta mR^ityuH || 13|| || iti pApavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 10\. daNDavargaH dashamaH sarve trasyanti daNDAt sarve bibhyati mR^ityoH | AtmAnaM upamAM kR^itvA na hanyAt na ghAtayet || 1|| sarve trasayanti daNDAt sarveShAM jivitaM priyam | AtmAnaM upamAM kR^itvA na hanyAt na ghAtayet || 2|| sukhakAmAni bhUtAni yo daNDena vihinasti | AtmanaH sukhamanviShya prettya sa na labhate sukham || 3|| sukhakAmAni bhUtAni yo daNDena na hinasati | AtmanaH sukhamanviShya prettya sa labhate sukham || 4|| mA vochaH paruShaM ki~nchid uktAH prativadeyustvAm | duHkhA hi saMraMbhakathA pratidaNDAH spR^isheyustvAm || 5|| sa chet nerayasi AtmAnaM kAMsyamupahataM yathA | eSha prApto.asi nirvANaM saMraMbhaste na vidyate || 6|| yathA daNDena gopAlo gAH prAjayati gocharam | evaM jarA cha mR^ityushchAyuH prAjayataH prANinAm || 7|| atha pApAni karmANi kurvan bAlo na budhyate | svaiH karmabhiH durmedhA agnidagdha iva tapyate || 8|| yo daNDenA.adaNDeShu apraduShTeShu duShyati | dashAnAmanyatamaM sthAnaM kShiprameva nigachChati || 9|| vedanAM paruShAM jyAniM sharIrasya cha bhedanam | gurukaM vA.apyAbAdhaM chittakShepaM vA prApnuyAt || 10|| rAjato vopasargaM abhyAkhyAnaM vA dAruNam | parikShayaM vA j~nAtInAM bhogAnAM vA prabha~njanam || 11|| athavA.asyAgArANi agnirdahati pAvakaH | kAyasya bhedAt duShpraj~no nirayaM sa upapadyate || 12|| na nagnacharyA na jaTA na pa~NkAM nA.anashanaM sthaNDilashAyikA vA | rajojalIyaM utkuTikApradhAnaM shodhayanti marttyaM avitIrNakAMkSham || 13|| ala~NkR^itashchedapi shamaM charet shAnto dAnto niyato brahmachArI | sarveShu bhUteShu nidhAya daNDaM sa brAhmaNaH sa shramaNaH sa bhikShuH || 14|| hrIniShedhaH puruShaH kashchit loke vidyate | yo nindAM na prabudhyati ashvo bhadraH kashAmiva || 15|| ashvo yathA bhadraH kashAniviShTa AtApinaH saMvegino bhavata | shraddhayA shIlena cha vIryeNa cha samAdhinA dharmavinishchayena cha | sampannavidyAcharaNAH pratismR^itAH prahAsyatha duHkhamidaM analpakam || 16|| udakaM hi nayanti netR^ikAH iShukArA namayanti tejanam | dAruM namayanti takShakA AtmAnaM damayanti suvratAH || 17|| || iti daNDavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 11\. jarAvarga ekAdashaH ko nu hAsaH ka Anando nityaM prajvalite sati | andhakAreNA.avanaddhAH pradIpaM na gaveShayatha || 1|| pashya chitrIkR^itaM bimbaM aruShkAyaM samuchChritam | AturaM bahusa~NkalpaM yasya nA.asti dhruvaM sthitiH || 2|| parijIrNamidaM rUpaM roganIDaM prabhaMguram | bhidyate pUtisandeho maraNAntaM hi jivitam || 3|| yAnimAnyapathyAnyalAbUnIva sharadi | kApotakAnyasthInI tAni dR^iShTvA kA ratiH || 4 asthnAM nagaraM kR^itaM mAMsalohitalepanam | yatra jarA cha mR^ityushcha mAno mrakShashchAvahitaH || 5|| jIryanti vai rAjarathA suchitrA atha sharIramapi jarAmupeti | satAM cha dharmo na jarAmupeti santo ha vai sadbhayaH pravedayanti || 6|| alpashruto.ayaM puruSho balIvarda iva jIryati | mAMsAni tasya varddhante praj~nA tasya na varddhate || 7|| anekajAtisaMsAraM samadhAviShaM anivishamAnaH | gR^ihakArakaM gaveShayan duHkhA jAtiH punaH punaH || 8|| gR^ihakAraka dR^iShTo.asi punargehaM na kariShyasi | sarvAste pArshvikA bhagnA gR^ihakUTaM visaMskR^itam | visaMskAragataM chittaM tR^iShNAnAM kShayamadhyagAt || 9|| acharittvA brahmacharyaM alabdhvA yauvane dhanam | jIrNakrau~ncha iva kShIyante kShINamatsya iva palvale || 10|| acharitvA brahmacharyaM alabdhvA yauvane dhanam | sherate chApo.atikShINA iva purANAnyanutanvantH || 11|| || iti jarAvargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 12\. AtmavargaH dvAdashaH AtmAna chet priyaM jAnIyAd rakShettaM surakShitam | trayANAmanyatamaM yAmaM pratijAgR^iyAt paNDitaH || 1|| AtmAnameva prathamaM pratirUpe niveshayet | athAnyamanushiShyAt na klishyet paNDitaH || 2|| AtmAnaM chet tathA kuryAt yathA.anyamanushAsati | sudAnto vata damayed AtmA hi kila durdamaH || 3|| AtmA hi Atmano nAthaH kohi nAthaH paraH syAt | AtmanA hi sudAntena nAthaM labhate durlabham || 4|| Atmanaiva kR^itaM pApaM AtmajaM AtmasaMbhavam | abhimathnAti durmedhasaM vajramivAshmamayaM maNim || 5|| yasyA.atyantadauHshIlyaM mAluvA shAlamivAtatam | karoti sa tathAtmAnaM yathainamichChanti dviShaH || 6|| sukarANyasAdhUnyAtmano.ahitAni cha | yadvai hitaM cha sAdhu cha tadvai paramaduShkaram || 7|| yaH shAsanamarhatAM AryANAM dharmajIvinAm | pratikrushyati durmedhA dR^iShTiM niHshritya pApikAm | phalAni kAShThakasyeva AtmahattyAyai phullati || 8|| Atmanaiva kR^itaM pApaM AtmanA saMklishyati | AtmanA.akR^itaM pApaM Atmanaiva vishudhyati | shuddhayashuddhI prattyAtmaM nA.anyo.anyaM vishodhayet || 9|| Atmano.arthaM parArthena bahunA.api na hApayet | Atmano.arthamabhij~nAya sadarthaprasitaH syAt || 10|| || iti AtmavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 13\. lokavargaH trayodashaH hInaM dharmaM na seveta pramAdena na saMvaset | mithyAdR^iShTiM na seveta na syAt lokavarddhanaH || 1|| uttiShThenna pramAdyed dharmaM sucharitaM charet | dharmachArI sukhaM shete.asmiM loke paratra cha || 2|| dharmaM charet sucharitaM na taM dushcharitaM charet | dharmachArI sukhaM shete.asmiM loke paratra cha || 3|| yathA budbudakaM pashyet yathA pashyet marIchikAm | evaM lokamavekShamANaM mR^ityurAjo na pashyati || 4|| ena pashyatemaM lokaM chitraM rAjarathopamam | yatra bAlA viShIdanti nA.asti sa~Ngo vijAnatAm || 5|| yashcha pUrvaM pramAdya pashchAt sa na pramAdyati | sa imaM lokaM prabhAsayati abhrAnmukta iva chandramA || 6|| yasya pApaM kR^itaM karma kushalena pidhIyate | sa imaM lokaM prabhAsayati abhrAnmukta iva chandramA || 7|| andhabhUto.ayaM lokaH tanuko.atra vipashyati | shakuno jAlamukta ivAlpaH svargAya gachChati || 8|| haMsA Adityapathe yAnti AkAshe yAnti R^iddhiyA | nIyante dhIrA lokAt jitvA mAraM savAhinIkam || 9|| ekaM dharmamatItasya mR^iShAvAdino jantoH | vitIrNaparalokasya nA.asti pApamakAryam || 10|| na vai kadaryA devalokaM vrajanti bAlA ha vai na prashaMsanti dAnam | dhIrashcha dAnaM anumodamAnastenaiva sa bhavati sukhI paratra || 11|| pR^ithivyA ekarAjyAt svargasya gamanAd vA | sarvalokA.a.adhipattyAd srota ApattiphalaM varam || 12|| || iti lokavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 14\. buddhavargaH chaturdashaH yasya jitaM nAvajIyate jitamasya na yAti kashchilloke | taM buddhamanantagocharaM apadaM kena padena nepyatha ? || 1|| yasya jAlinI viShAtmikA tR^iShNA nA.asti kutrachinnetum | taM buddhamanantagocharaM apadaM kena padena nepyatha ? || 2|| ye dhyAnaprasR^itA dhIrAH naiShkAmyopashame ratAH | devA api teShAM spR^ihayanti saMbuddhAnAM smR^itimatAm || 3|| kR^ichChro manuShyapratilAbhaH kR^ichChraM marttyAnAM jIvitam | kR^ichChraM saddharmashravaNaM kR^ichChro buddhAnAm utpAdaH || 4|| sarvapApasyAkaraNaM kushalasyopasampadA | svachittaparyavadApanaM etad buddhAnAM shAsanam || 5|| kShAntiH paramaM tapaH titikShA nirvANaM paramaM vadanti buddhAH | nahi pravrajitaH paropaghAtI shramaNo bhavati paraM viheThayan || 6|| anupavAdo.anupaghAtaH prAtimokShe cha saMvaraH | mAtrAj~natA cha bhakte prAntaM cha shayanAsanam | adhichitte chAyogaH etad buddhAnAM shAsanam || 7|| na kArShApaNavarSheNa tR^iptiH kAmeShu vidyate | alpAsvAdA duHkhAH kAmA iti vij~nAya paNDitaH || 8|| api divyeShu kAmeShu ratiM sa nA.adhigachChati | tR^iShNAkShayarato bhavati samyaksaMbuddhashrAvakaH || 9|| bahu vai sharaNaM yanti parvAtAMshcha vanAni cha | ArAmavR^ikShachaityAni manuShyA bhayatarjitAH || 10|| naitat khalu sharaNaM kShemaM naitat sharaNamuttamam | naitat sharaNamAgamya sarvaduHkhAtpramuchyate || 11|| yashcha buddhaM cha dharmaM cha saMghaM ncha sharaNaM gataH | chatvAri AryasatyAni samyak praj~nayA pashyati || 12|| duHkhaM duHkhasamutpAdaM duHkhasya chAtikramam | AryAShTA~NgikaM mArgaM duHkhopashamagAminam || 13|| etat khalu sharaNaM kShemaM etat sharaNamuttamam | etat sharaNamAgamya sarvaduHkhAt pramuchyate || 14|| durlabhaH puruShAjAneyo na sa sarvatra jAyate | yatra sa jAyate dhIrastatkulaM sukhamedhate || 15|| sukho buddhAnAM utpAdaH sukhA saddharma\-deshanA | sukhA saMghasya sAmagrI samagrANAM tapaH sukham || 16|| pUjArhAn pUjayato buddhAn yadi vA shrAvakAn | prapa~nchasamitikrAntAn tIrNashokaparidravAn || 17|| tAn tAdR^ishAn pUjayato nirvR^itAn akutobhayAn | na shakyaM puNyaM saMkhyAtuM evammAtramapi kenachit || 18|| iti buddhavargaH samAptaH \medskip\hrule\medskip 15\. sukhavargaH pa~nchadashaH susukhaM vata jIvAmo vairiShvavairiNaH | vairiShu manuShyeShu viharAmo.avairiNaH || 1|| susukhaM vata jIvAma AtureShu anAturAH | AtureShu manuShyeShu viharAmo.anAturAH || 2|| susukhaM vata jIvAma utsukeShu anutsukAH | utsukeShu manuShyeShu viharAma anutsukAH || 3|| susukhaM vata jIvAmo yeShAM no nA.asti ki~nchana | prItibhakShyA bhaviShyAmaH devA AbhAsvarA yathA || 4|| jayo vairaM prasUte duHkhaM shete parAjitaH | upashAntaH sukhaM shene hittvA jayaparAjayau || 5|| nA.asti rAgasamo.agniH nA.asti dveShasamaH kaliH | nAsati skandhasadR^ishAni duHkhAH nA.asti shAntiparaM sukham || 6|| jighatsA paramo rogaH saMskAraH paramaM duHkham | etad j~nAtvA yathAbhUtaM nirvANaM paramaM sukham || 7|| ArogyaM paramo lAbhaH santuShTiH paramaM dhanam | vishvAsaH paramA j~nAtiH nirvANaM paramaM sukham || 8|| pravivekarasaM pItvA rasaM upashamasya cha | nirdaro bhavati niShpApo dharma prItirasaM piban || 9|| sAdhu darshanamAryANAM sannivAsaH sadA sukhaH | adarshanena bAlAnAM nityameva sukhI syAt || 10|| bAlasaMgatachArI hi dIrghamadhAnaM shochati | duHkho bAlaiH saMvAso.amitreNaiva sarvadA | dhIrashcha sukhasaMvAso j~nAtInAmiva samAgamaH || 11|| tasmAddhi dhIraM cha prAj~naM cha bahushrutaM cha dhuryashIlaM vratavantamAryam | taM tAdR^ishaM satpuruShaM sumedhasaM bhajeta nakShatrapathamiva chandamAH || 12|| || iti sukhavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 16\. priyavargaH ShoDashaH ayoge yu~njannAtmAnaM yoge chAyojayan | arthaM hittvA priyagrAhI spR^ihayedAtmAnuyoginam || 1|| mA priyaiH samAgachCha apriyaiH kadAchana priyANAm adarshanaM duHkhaM apriyANAM cha darshanam || 2|| tasmAt priyaM na kuryAt priyApAyo hi pApakaH | granthAH teShAM na vidyante yeShAM nA.asti priyApriyam || 3|| priyato jAyate shokaH priyato jAyate bhayam | priyato vipramuktasya nA.asti shokaH kuto bhayam || 4|| premato jAyate shokaH premato jAyate bhayam | premato vipramuktasya nA.asti shokaH kuto bhayam || 5|| ratyA jAyate shoko ratyA jAyate bhayam | ratyA vipramuktasya nA.asti shokaH kuto bhayam || 6|| kAmato jAyate shokaH kAmato jAyate bhayam | kAmato vipramuktasya nA.asti shokaH kuto bhayam || 7|| tR^iShNAyA jAyate shokaH tR^iShNAyA jAyate bhayam | tR^iShNAyA vipramuktasya nA.asti shokaH kuto bhayam || 8|| shIladarshanasampannaM dharmiShThaM satyavAdinam | AtmanaH karma kurvANaM taM janaH kurute priyam || 9|| ChandajAto.anAkhyAte manasA cha sphuritaH syAt | kAmeShu chA.apratibaddhachitta UrdhvasrotA ityuchyate || 10|| chirapravAsinaM puruShaM dUrataH svastyAgatam | j~nAtimitrANi suhR^idashchA.abhinandantyAgatam || 11|| tathaiva kR^itapuNyamapi asmAllokAtparaM gatam | puNyAni pratigR^ihyanti priyaM j~nAtibhivAgatam || 12|| || iti priyavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 17\. krodhavargaH saptadashaH krodhaM jahyAd viprajahyAt mAnaM saMyojanaM sarvamatikrameta | taM nAma\-rUpayorasajyamAnaM aki~nchanaM nA.anupatanti duHkhAni || 1|| yo vai utpatitaM krodhaM rathaM bhrAntamiva dhArayet | tamahaM sArathiM bravImi rashmigrAha itaro janaH || 2|| akrodhena jayet krodhaM asAdhuM sAdhunA jayet| jayet kadarthaM dAnena jayet satyenA.alIkavAdinam || 3|| satyaM bhaNenna krudhyet dadyAdalpe.api yAchitaH | etaistribhiH sthAnaiH gachChed devAnAmantike || 4|| ahiMsakA ye munayo nityaM kAyena saMvR^itAH | te yanti achyutaM sthAnaM yatra gatvA na shochanti || 5|| sadA jAgratAM ahorAtraM anushikShamANAnAm | nirvANaM adhimuktAnAM astaM gachChanti AsravAH || 6|| puraNametad atula ! naitad adyatanameva | nindanti tuShNImAsInaM nindanti bahubhANinam | mitabhANinamapi nindanti nA.asti loke.aninditaH ||7|| na chA.abhUt na bhaviShyati na chaitahiM vidyate | ekAntaM ninditaH puruShaH ekAntaM vA prashaMsitaH || 8|| yashched vij~nAH prashaMsanti anuvichya shvaH shvaH | achChidravR^ittiM medhAvinaM praj~nAshIlasamAhitam || 9|| niShkaM jaMbUnadasyeva kastaM ninditumarhati | devA api taM prashaMsanti brahmaNA.api prashaMsitaH || 10|| kAyaprakopaM rakShet kAyena saMvR^itaH syAt | kAyadushcharitaM hittvA kAyena sucharitaM charet || 11|| vachaH prakopaM rakShed vAchA saMvR^itaH syAt | vacho dushcharitaM hittvA vAchA sucharitaM charet || 12|| manaH prakopaM rakShed manasA saMvR^itaH syAt | manodushcharitaM hittvA manasA sucharitaM charet || 13|| kAyena saMvR^itA dhIrA atha vAchA saMvR^itAH | manasA saMvR^itA dhIrA te vai suparisaMvR^itAH || 14|| || iti krodhavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 18\. malavargoShTAdashaH pANDupalAsamivedAnImasi yamapuruSho.api chatvAM upasthitAH | udyogamukhe cha tiShThasi pAtheyamapi cha te na vidyate || 1|| sa kuru dvIpamAtmanaH kShipraM vyAyachChasva paNDito bhava | nirdhUtamalo.ana~NgaNo divyAM AryabhUmiM eShyasi|| 2|| upanItavayA idanImasi samprayAto.asi yamasyAntike | vAso.api cha te nA.asti antarA pAtheyamapi cha te na vidyate || 3|| sa kuru dvIpamAtmanaH kShipraM vyAyachChasva paNDito bhava | nirdhUtamalo.ana~NgaNo na punarjAtijare upeShyasi || 4|| anupUrveNa medhAvI stokaM stokaM kShaNe kShaNe | karmAro rajatasyeva nirdhamet malamAtmanaH || 5|| ayasa iva malaM samutthitaM tasmAd utthAya tadeva khAdati | evaM atidhAvanachAriNaM svAni karmANi nayanti durgatim || 6|| asvAdhyAyamalA mantrA anutthAnamalA gR^ihA | malaM varNasya kausIdyaM pramAdo rakShato malam || 7|| malaM striyA dushcharitaM mAtsaryaM dadato malam | malaM vai pApakA dharmA asmin loke paratra cha || 8|| tato malaM malataraM avidyA paramaM malam | etat malaM prahAya nirmalA bhavata bhikShavaH || 9|| sujIvitaM ahrIkeNa kAkashUreNa dhvaMsinA | praskandinA pragalbhena saMkliShTena jIvitam || 10|| hrImatA cha durjIvitaM nityaM shUchigaveShiNA | alInenA.apragalbhena shuddhAjIvena pashyatA || 11|| yaH prANamatipAtayati mR^iShAvAdaM cha bhAShate | loke.adattamAdatte paradArAMshcha gachChati || 12|| surAmaireyapAnaM cha yo naro.anuyunakti | ihaivameSha loke mUlaM khanatyAtmanaH ||13|| evaM bho puruSha ! jAnIhi pApadharmANo.asaMyatAn | mA tvAM lobho.adharmashcha chiraM duHkhAya randheran || 14|| dadAti vai yathAshraddhaM yathA prasAdanaM janaH | tatra yo mUko bhavati pareShAM pAnabhojane | na sa divA vA rAtrau vA samAdhiM adhigachChati || 15|| yasya cha tat samuchChinnaM mUlaghAtaM samuddhatam | sa vai divA vA rAtrau vA samAdhiM adhigachChati || 16|| nA.asti rAgasamo.agniH nA.asti dveShasamo grAhaH | nA.asti mohasamaM jAlaM nA.asti tR^iShNA samA nadI || 17|| sudarshaM vadyamanyeShAM AtmanaH punardurdasham | pareShAM hi sa vadyAni avapuNAti yathAtuSham | AtmanaH punaH ChAdayati kalimiva kitavAt shaThaH || 18|| paravadyA.anudarshino nityaM uddhyAnasaMj~ninaH | AsravAstasya varddhante ArAd sa AsravakShayAt || 19|| AkAshe cha padaM nA.asti shramaNo nA.asti bahiH | prapa~nchA.abhiratAH prajA niShprapa~nchAstathAgatAH || 20|| AkAshe cha padaM nA.asti shramaNo nA.asti bahiH | saMskArAH shAshvatA na santi nA.asti buddhAnAmi~Ngitam || 21|| || iti malavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 19\. dharmaShThavargaH ekonaviMshaH na tena bhavati dharmastho yenArthaM sahasA nayet | yashchA.arthaM anarthaM cha ubhau nishchinuyAt paNDitaH || 1|| asAhasena dharmeNa samena nayate parAn | dharmeNa gupto medhAvI dharmastha ityuchyate || 2|| na tAvatA paNDito bhavati yAvatA bahu bhAShate | kShemI avairI abhayaH paNDita ityuchyate || 3|| na tAvatA dharmadharo yAvatA bahu bhAShate | yashchAlpama.api shrutvA dharmaM kAyena pashyati | sa vai dharmadharo bhavati yo dharmaM na pramAdyati || 4|| na tena sthaviro bhavati yenA.asya palitaM shiraH | paripakvaM vayastasya moghajIrNa ityuchyate || 5|| yasmin satyaM cha dharmashchAhiMsA saMyamo damaH | sa vai vAntamalo dhIraH sthavira ituchyate || 6|| na vAk karaNamAtreNa varNapuShkalatayA vA | sAdhurUpo naro bhavati IrShuko matsarI shaThaH || 7|| yasya chaitat samuchChinnaM mUlaghAtaM samuddhatam | sa vAntadoSho medhAvI sAdhurUpa ityuchyate || 8|| na muNDakena shramaNo.avrato.alIkaM bhaNan | ichChAlAbhasamApannaH shramaNaH kiM bhaviShyati || 9|| yashcha shamayati pApAni aNUni sthUlAni sarvashaH | shamitatvAddhi pApAnAM shramaNa ituchyate || 10|| na tAvatA bhikShurbhavati yAvatA bhikShate parAn | vishvaM dharmaM samAdAya bhikShurbhavati na tAvatA || 11|| ya iha puNyaM cha pApaM cha vAhayitvA brahmacharyavAn | saMkhyAya loke charati sa vai bhikShurityuchyate || 12|| na maunena munirbhavati mUDharUpo.avidvAn | yashcha tulAmiva pragR^ihya varamAdAya paNDitaH || 13|| pApAni parivarjayati sa munistena sa muniH | yo manuta ubhau lokau munistena prochyate || 14|| na tenA.a.aryo bhavati yena prANAn hinasti | ahiMsayA sarvaprANAnAM Arya iti prochyate || 15|| na shIlavratamAtreNa bAhushruttyena vA punaH | athavA samAdhilAbhena vivichya shayanena vA || 16|| spR^ishAmi naiShkarmyasukhaM apR^ithagjanasevitam | bhikSho vishvAsaM mA pAdIH aprApta AsravakShayam || 21|| || iti dharmasthavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 20\. mArgavargaH viMshaH mArgANAmaShTA~NgikaH shreShThaH satyAnAM chatvAri padAni | virAgaH shreShTho dharmANAM dvipadAnAM cha chakShuShmAn || 1|| eSha vo mArgo nA.astyanyo darshanasya vishuddhaye | etaM hi yUyaM pratipadyadhvaM mArasyaiSha pramohanaH || 2|| etaM hi yUyaM pratipannA duHkhasyAntaM kariShyatha | AkhyAto vai mayA mArgaH Aj~nAya shalya\-saMsthAnam || 3|| yuShmAbhiH kAryaM AtapyaM AkhyAtArastathAgatAH | pratipannAH pramokShyante dhyAyino mArabandhanAt || 4|| sarve saMskArA anityA iti yadA praj~nayA pashyati | atha nirvindati duHkhAni eSha mArgo vishuddhaye || 5|| sarve saMskArA duHkhA iti yadA praj~nayA pashyati | atha nirvindati duHkhAni eSha mArgo vishuddhaye || 6|| sarve dharmA anAtmAna iti yadA praj~nayA pashyati | atha nirvindati duHkhAni eSha mArgo vishuddhaye || 7|| utthAnakAle.anuttiShThan yuvA bali AlasyamupetaH | saMsanna\-sa~Nkalpa\-manAH kusIdaH praj~nayA mArgaM alaso na vindati || 8|| vAchA.anurakShI manasA susaMkR^itaH kAyena chA.akushalaM na kuryAt | etAn trIn karmapathAn vishodhayet ArAdhayet mArgaM R^iShipraveditam || 9|| yogAd vai jAyate bhUri ayogAd bhUrisaMkShayaH | etaM dvedhApathaM j~nAttvA bhavAya vibhavAya cha | tathA.a.atmAnaM niveshayed yathAbhUri pravardhate || 10|| vanaM Chindhi mA vR^ikShaM vanato jAyate bhayam | ChittvA vanaM cha vanathaM cha nirvanA bhavatha bhikShavaH || 11|| yAvaddhi vanatho na Chidyate.aNumAtro.api narasya nArIShu | pratibaddhamanAH nu tAvat sa vatsaH kShIrapa iva mAtari || 12|| uchChindhi snehamAtmanaH kumudaM shAradIkamiva pANinA | shAntimArgameva bR^iMhaya nirvANaM sugatena deshitam || 13|| iha varShAsu vasiShyAmi iha hemantagrIShmayoH | iti bAlo vichintayati antarAyaM na budhyate || 14|| taM putra\-pashu\-sammataM vyAsaktamanasaM naram | suptaM grAmaM mahaugha iva mR^ityurAdAya gachChati || 15|| na santi putrAstrANAya na pitA nA.api bAndhavAH | antakenAdhipannasya nA.asti j~nAtiShu trANatA || 16|| etamartthavashaM j~nAtvA paNDito shIlasaMvR^itaH | nirvANagamanaM mArgaM kShiprameva vishodhayet || 17|| || iti mArgavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 21\. prakIrNakavargaH ekaviMshaH mAtrAsukhaparityAgAt pashyechchet vipulaM sukham | tyajenmAtrAsukhaM dhIraH sampashyan vipulaM sukham || 1|| paraduHkhopAdAnena ya AtmanaH sukhamichChati | vairasaMsargasaMsR^iShTo vairAt sa na pramuchyate || 2|| yaddhi kR^ityaM apaviddhaM akR^ityaM punaH kuryuH| unmalAnAM pramattAnAM teShAM varddhanta AsravAH || 3|| yeShAM~ncha susamArabdhA nityaM kAyagatA smR^itiH | akR^ityaM te na sevante kR^itye sAtatyakAriNaH | satAM samprajAnAnAM astaM gachChantyAsravAH || 4|| mAtaraM pitaraM hattvA rAjAnau dvau cha kShatriyau | rAShTraM sA.anucharaM hattvA.anagho yAti brAhmaNaH || 5|| mAtaraM pitaraM hatvA rAjAnau dvau cha shrotriyau | vyAghrapaMchamaM hattvA.anagho yAti brAhmaNaH || 6|| suprabuddhaM prabudhyante sadA gautamashrAvakAH | yeShAM divA cha rAtrau cha nityaM buddhagatA smR^itiH || 7|| suprabuddhA prabudhyante sadA gautamashrAvakAH | yeShAM divA cha rAtrau cha nityaM dharmagatA smR^itiH || 8|| suprabuddhAH prabudhyante sadA gautamashrAvakAH | yeShAM divA cha rAtrau cha nityaM saMghagatA smR^itiH || 9|| suprabuddhA prabudhyante sadA gautamashrAvakAH | yeShAM divA cha rAtrau cha nityaM kAyagatA smR^itiH ||10|| suprabuddhAH prabudhyante sadA gautamashrAvakAH | yeShAM divA cha rAtrau cha ahiMsAyAM rataM manaH || 11|| suprabuddhAH prabudhyante sadA gautamashrAvakAH | yeShAM divA cha rAtrau cha bhAvanAyAM rataM manaH || 12|| duShpravrajyAM durabhirAmaM durAvAsaM gR^ihaM duHkham | dukho.asamAnasaMvAso duHkhA.anupatito.adhvagaH | tasmAnna chA.adhvagaH syAnna cha duHkhAnupatitaH syAt || 13|| shraddhaH shIlena sampanno yashobhogasamarpitaH | yaM yaM pradeshaM bhajate tatra tatraiva pUjitaH || 14|| dUre santaH prakAshante himavanta iva parvatAH | asanto.atra na dR^ishyante rAtrikShiptA yathA sharAH || 15|| ekAsana ekashayya ekashcharannatandritaH | eko damayannAtmAnaM vanAnte rataH syAt || 16|| || iti prakIrNakavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 22\. nirayavargo dvAviMshaH abhUtavAdI nirayamupeti yo vA.api kR^itvA na karomi ti chAha | ubhAvapi tau prettya samA bhavato nihInakarmANauH manujauH paratra || 1|| kAShAyakaNThA bahavaH pApadharmA asaMyatAH | pApAH pApaiH karmabhirnirayaM te utpadyante || 2|| shreyAn ayogolo bhuktastapto.agnishikhopama | yachched bhu~njIta duHshIlo rAShTrapiMDaM asaMyataH || 3|| chatvAri sthAnAni naraH pramattaH Apadyate paradAropasevI | apuNyalAbhaM na nikAmashayyAM nindAM tR^itIyAM nirayaM chaturtham || 4|| apuNyalAbhashcha gatishcha pApikA bhItasya bhItayA ratishcha stokikA | rAjA cha daNDaM gurukaM praNayati tasmAt naro paradArAn na sevet || 5|| kusho yathA durgR^ihIto hastamevA.anukR^intati | shrAmaNyaM duShparAmR^iShTaM nirayAyopakarShati || 6|| yat ki~nchit shithilaM karma saMkliShTaM cha yad vratam | saMkR^ichChraM brahmacharyaM na tad bhavati mahatphalam || 7|| kuryAchchet kurvItaitad dR^iDhametat parAkrameta | shithilo hi parivrAjako bhUya Akirate rajaH || 8|| akR^itaM duShkR^itaM shreyaH pashchAt tapati duShkR^itam | kR^itaM cha sukR^itaM shreyo yat kR^itvA nA.anutapyate || 9|| nagaraM yathA pratyantaM guptaM sAntarbAhyaM evaM gopayedAtmAnaM kShaNaM vai mA upAtigAH | kShaNA.atItA hi shochanti niraye samarpitAH || 10|| alajjitA ye lajjante lajjita ye na lajjante | mithyAdR^iShTi samAdAnA sattvA gachChanti durgatim || 11|| abhaye cha bhayadarshino bhaye chA.abhayadarshinaH | mithyAdR^iShTisamAdAnAH sattvA gachChanti durgatim || 12|| avadye vadyamatayo vadye chA.avadyadarshinaH | mithyAdR^iShTisamAdAnAH sattvA gachChanti durgatim || 13|| vadyaM cha vadyato j~nAtvA.avadyaM chAvadyataH | samyagdR^iShTisamAdAnAH sattvA gachChanti sugatim || 14|| || it nirayavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 23\. nAgavargaH trayoviMshaH ahaM nAga iva saMgrAme chApataH patitaM sharam | ativAkyaM titikShiShye duHhshIlA hi bahujanAH || 1|| dAntaM nayanti samitiM dAntaM rAjA.abhirohati | dAntaH shreShThA manuShyeShu yotivAkyaM titikShase || 2|| varamashvatarA dAntA AjAnIyAshcha sindhavaH | ku~njarAshcha mahAnAgA AtmadAntastato varam || 3|| na hi etairyAnaiH gachChedagatAM disham | yathA.a.atmanA sudAntena dAnto dAntena gachChati || 4|| dhanapAlako nAma ku~njaraH kaTakaprabhedano durnivAryaH | baddhaH kavalaM na bhuMkte smarati nAgavanasya ku~njaraH || 5|| mR^iddho yadA bhavati mahAghasashcha nidrAyitaH saparivarttashAyI | mahAvarAha iva nivApapuShTaH punaH punaH garbhamupaiti mandaH || 6|| idaM purA chittamacharat chArikAM yathechChaM yathAkAmaM yathAsukham | tadadyA.ahaM nigrahiShyAmi yonisho hastinaM prabhinnamivA~NkushagrAhaH || 7|| apramAdaratA bhavata svachittamanurakShata | durgAduddharatA.a.atmAnaM pa~Nke sakta iva ku~njaraH || 8|| sa chet labheta nipakvaM sahAyaM sArddhaM charantaM sAdhuvihAriNaM dhIram | abhibhUya sarvAn parishrayAn charet tenA.a.attamanAH smR^itimAn || 9|| na chet labheta nipakvaM sahAyaM sArddhaM charantaM sAdhuvihAriNaM dhIram | rAjeva rAShTraM vijitaM prahAya ekashcharet mAta~Ngo.araNya iva nAgaH || 10|| ekasya charitaM shreyo nA.asti bAle sahAyatA | ekashcharenna cha pApAni kuryAd alpotsuko mAtaMgo.araNya iva nAgaH || 11|| arthe jAte sukhAH sahAyAH tuShTiH sukhA yA yetaretareNa | puNyaM sukhaM jIvitasaMkShaye sarvasya duHkhasya sukhaM prahANam || 12|| sukhA mAtrIyatA loke.atha pitrIyatA sukhA sukhA shramaNatA loke.atha brAhmaNatA sukhA || 13|| sukhaM yAvad jarAM shIlaM sukhA shraddhA pratiShThitA | sukhaH praj~nAyAH pratilAbhaH pApAnAM akaraNaM sukham || 14|| || iti nAgavargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 24\. tR^iShNAvargaH chaturviMshaH manujasya pramattachAriNaH tR^iShNA varddhate mAluveva | sa plavate.aharahaH phalamichChan iva vane vAnaraH || 1|| yaM eShA sAhayati janminI tR^iShNA loke viShAtmikA | shokAstasya pravarddhante.abhivarddhamAnaM vIraNam || 2|| yashchaitAM sAhayati janminIM tR^iShNAM loke duratyayAm | shokAH tasmAt prapatantyudabinduriva puShkarAt || 3|| tad vo vadAmi bhadraM vo yAvanta iha samAgatAH | tR^iShNAyA mUlaM khanatoshIrArthIva vIraNam || 4|| yathA.api mUle.anupadrave dR^iDhe Chinno.api vR^ikShaH punareva rohati | evamapi tR^iShNA.anushaye.anihate nirvarttate duHkhamidaM punaH punaH || 5|| yasya ShaTtriMshat srotAMsi manApashravaNAni bhUyAsuH | vAhA vahanti durdR^iShTi sa~NkalpA rAganiHsR^itAH || 6|| sravanti sarvataH srotAMsi latodbhidya tiShThati | tAM cha dR^iShTvA latAM jAtAM mUlaM praj~nayA Chindata || 7|| saritaH snigddhAshcha saumanasyA bhavanti jantoH te srotaHsR^itAH sukhaiShiNaste vai jAtijaropagA narAH || 8|| tR^iShNayA puraskR^itAH prajAH parisarpanti shasha iva baddhaH | saMyojanasaMgasaktakA duHkhamupayanti punaH punaH chirAya || 9|| tR^iShNayA puraskR^itAH prajAH parisarpanti shasha iva baddhaH | tasmAt tR^iShNAM vinodayed bhikShurAkA~NkShI virAgamAtmAnaH || 10|| yo nirvaNArthI vanA.adhimukto vanamukto vanameva dhAvati | tuM pudgalameva pashyata mukto bandhanameva dhAvati || 11|| na tad dR^iDhaM bandhanamAhurdhIrA yad AyasaM dArujaM parvajaM cha | sAravad\-raktA maNikuNDaleShu putreShu dAreShu cha yA.apekShA || 12|| etad dR^iDhaM bandhanamAhurdhIrA apahAri shithilaM duShpramocham | etadapi ChittvA parivrajanti anapekShiNaH kAmasukhaM prahAya || 13|| ye rAgaraktA anupatanti srotaH svayaMkR^itaM markaTaka iva jAlam | etadapi ChittvA vrajanti dhIrA anapekShiNaH sarvaduHkhaM prahAya || 14|| mu~ncha puro mu~ncha pashchAt madhye mu~ncha bhavasya pAragaH | sarvatra vimuktamAnaso na punaH jAtijare upaipi || 15|| vitarkapramathitasya jantoH tIvrarAgasya shubhA.anudarshinaH | bhUyaH tR^iShNA pravarddhate eSha khalu dR^iDhaM karoti bandhanam || 16|| vitarkopashame cha yo rato.ashubhaM bhAvayate sadA smR^ItaH | eSha khalu vyantIkariShyati eSha Chetsyati mArabandhanam || 17|| niShThAMgato.asaMtrAsI vItatR^iShNo.anaMgaNaH | utsR^ijya bhavashalyAni antimo.ayaM samuChrayaH || 18|| vItatR^iShNo.anAdAno niruktipadakovido | akSharANAM sannipAtaM jAnAti pUrvAparANi cha | sa vai antimashArIro mahAprAj~na ityuchyate|| 19|| sarvAbhibhUH sarvavidahamasmi sarveShu dharmeShu anupaliptaH | sarvaMjahaH tR^iShNAkShaye vimuktaH svayamabhiprAya kamuddisheyam || 20|| sarvadAnaM dharmadAnaM jayati sarvarasaM dharmaraso jayati | sarvAM ratiM dharmaratirjayati tR^iShNAkShayaH sarvaduHkhaM jayati || 21|| ghnanti bhoga durmedhasaM na chet pAragaveShiNaH | bhogatR^iShNayA durmedhA hantyanya ivAtmAnaH || 22|| tR^iNadoShANi kShetrANi rAgadoSheyaM prajA | tasmAddhi vItarAgeShu dattaM bhavati mahAphalam || 23|| tR^iNadoShANi kShetrANi dveShadoSheyaM prajA | tasmAddhi vItadoSheShu dattaM bhavati mahAphalam || 24|| tR^iNadoShANi kShetrANi mohadoSheyaM prajA | tasmAddhi vItamoheShu dattaM bhavati mahAphalam || 25|| tR^iNadoShANi kShetrANi ichChAdoSheyaM prajA | tasmAddhi vigatechCheShu dattaM bhavati mahAphalam || 26|| || iti tR^iShNAvargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 25\. bhikShuvargaH pa~nchaviMshaH chakShuShA saMvaraH sAdhuH sAdhuH shretreNa saMvaraH | ghrANena saMvaraH sAdhuH sAdhuH jihvayA saMvaraH || 1|| kAyena saMvaraH sAdhuH sAdhuH vAchA saMvaraH | manasA saMvaraH sAdhuH sAdhuH sarvatra saMvaraH | sarvatra saMvR^ito bhikShuH sarvaduHkhAt pramuchyate || 2|| hastasaMyataH pAdasaMyato vAchA saMyataH saMyatottamaH | adhyAtmarataH samAhita ekaH santuShTastamAhurbhikShum || 3|| yo mukhasaMyato bhikShuH mantrabhANI anuddhataH | arthaM dharmaM cha dIpayati madhuraM tasya bhAShitam || 4|| dharmArAmo dharmarato dharmaM anuvichintayan | dharmamanusmaran bhikShuH saddharmAnna parihIyate || 5|| svalAbhaM nA.atimanyeta nA.anyeShyaH spR^ihayan charet | anyeShAM spR^ihayan bhikShuH samAdhiM nA.adhigachChati || 6|| alpalAbho.api ched bhikShuH svalAbhaM nA.atimanyate | taM vai devAH prashaMsanti shuddhA.a.ajIvaM atandritam || 7|| sarvasho nAmarUpe yasya nA.asti mamAyitam | asati cha na shochati sa vai bhikShurityuchyate ||8 || maitrIvihArI yo bhikShUH prasanno buddhashAsane | adhigachChet padaM shAntaM saMskAropashamaM sukham || 9|| si~ncha bhikSho ! imAM nAvaM siktA te laghutvaM eShyati | ChittvA rAgaM cha dveShaM cha tato nirvANameShyasi || 10|| pa~ncha Chindhi pa~ncha jahye pa~nchotaraM bhAvaya | pa~nchasaMgA.atigo bhikShuH oghatIrNa ityuchyate || 11|| dhyAya bhikSho mA cha pramAdaH mA te kAmaguNe bhramatu chittam | mA lohagolaM gila pramattaH mA krandIH duHkhamidamiti dahyamAnaH || 12|| nA.asti dhyAnamapraj~nasya praj~nA nA.astyadhyAyataH | yasmin dhyAnaM cha praj~nA cha sa vai nirvANA.antike || 13|| shUnyAgAraM praviShTasya shAntachittasya bhikShoH | amAnuShI ratirbhavati samyag dharmaM vipashyataH || 14|| yato yataH saMmR^ishati skandhAnAM udayavyayam | labhate prItiprAmodyaM amR^itaM tadvijAnatAm || 15|| tatrA.ayamAdirbhavatIha prAj~nasya bhikShoH | indriyaguptiH santuShTiH prAtimokShe cha saMvaraH | mitrANi bhajasva kalyANAni shuddhAjIvAnyatandritAni || 16|| pratisaMstAravR^ittasyA.a.achArakushalaH syAt | tataH prAmodyabahulo duHkhasyA.antaM kariShyati || 17|| varShikA iva puShpANi marditAni pramu~nchati | evaM rAgaM cha dveShaM cha vipramu~nchata bhikShavaH || 18|| shAntakAyo shAntavAk shAntimAn susamAhitaH | vAntalokA.a.amiSho bhikShuH upashAnta ityuchyate || 19|| AtmanA chodayedAtmAnaM prativasedAtmanAM AtmanA | sa AtmaguptaH smR^itimAn sukhaM bhikSho vihariShyasi || 20|| AtmA hyAtmano nAthaH AtmA hyAtmano gatiH | tasmAt saMyamayAtmAnaM ashvaM bhadramiva vANik || 21|| prAmodyabahulo bhikShuH prasanno buddhashAsane | adhigachChet padaM shAntaM saMskAropashamaM sukham || 22|| yo ha vai daharo bhikShuryuktte buddhashAsane | sa imaM lokaM prabhAsayatyabhrAn mukta iva chandramA || 23|| || iti bhikShuvargaH samAptaH || \medskip\hrule\medskip 26\. brAhmaNavargaH ShaDviMshaH Chindhi srotaH parAkramya kAmAn praNuda brAhmaNa | saMskAraNAM kShayaM j~nAtvA.akR^itaj~no.asi brAhmaNa || 1|| yadA dvayordharmayoH pArago bhavati brAhmaNaH | athA.asya sarve saMyogA astaM gachChanti jAnataH || 2|| yasya pAraM apAraM vA pArApAraM na vidyate | vItadaraM visaMyuktaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 3|| dhyAyinaM virajamAsInaM kR^itakR^ityaM anAsravam | uttamArthamanuprAptaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 4|| divA tapatyAdityo rAtrAvAbhAti chandramAH | sannaddhaH kShatriyastapati dhyAyI tapati brAhmaNaH | atha sarvamahorAtraM buddhastapati tejasA || 5|| vAhitapApa iti brAhmaNaH samacharyaH shramaNa ityuchyate | pravrAjayannA.a.atmano malaM tasmAt pravrajita ityuchyate || 6|| na brAhmaNaM praharet nA.asmai mu~nched brAhmaNaH | dhig brAhmaNasya hantAraM tato dhig yasmai mu~nchati || 7|| na brAhmaNasyaitad aki~nchit shreyo yadA niShedho manasA priyebhyaH | yato yato hiMsramano nivartate tatastataH shAmyatyeva duHkham || 8|| yasya kAyena vAchA manasA nA.asti duShkR^itam | saMvR^itaM tribhiH sthAnaiH tamahaM bravImi brAhmaNam || 9|| yasmAd dharmaM vijAnIyAt samyak\-saMbuddha\-deshitam | satkR^itya taM namasyed agnihotramiva brAhmaNaH || 10|| na jaTAbhirna gotreNa na jAtyA bhavati brAhmaNaH | yasmin satyaM cha dharmascha sa shuchiH sa cha brAhmaNaH || 11|| kiM te jaTAbhiH durmedhaH ! kiM te.ajinashATyA | AbhyantaraM te gahanaM bAhyaM parimArjayasi ? || 12|| pAMshukUladharaM jantuM kR^ishaM dhamanisantatam | ekaM vane dhyAyantaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 13|| na chAhaM brAhmaNaM bravImi yonijaM mAtR^isaMbhavam | bho vAdI nAma sa bhavati sa vai bhavati saki~nchanaH | aki~nchanamanAdAnaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 14|| sarvasaMyojanaM ChittvA yo vai na paritrasyati | saMgAtigaM visaMyuktaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 15|| ChitvA nandiM varatrAM cha sandAnaM sahanukramam | utkShiptaparighaM buddhaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 16|| Akroshan vadhabandhaM chAduShTo yastitikShati | kShAntibalaM balAnIkaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 17|| akrodhanaM vratavantaM shIlavantaM anushrutam | dAntamantimashArIraM tamahaM bravImi brAhmaNam || 18|| vAri puShkarapatra ivArAgre iva sarShapaH | yo na lipyate kAmeShu tamahaM bravImi brAhmaNam || 19|| yo duHkhasya prajAnAtIhaiva kShayamAtmanaH | pannabhAraM visaMyuktaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 20|| gaMbhIrapraj~naM medhAvinaM mArgAmArgasya kovidam | uttamArthamanuprAptaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 21|| asaMsR^iShTaM gR^ihasthaiH anAgAraishchobhAbhyAm | anokaHsAriNaM alpechChaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 22|| nidhAya daNDaM bhUteShu traseShu sthAvareShu cha | yo na hanti na ghAtayati tamahaM bravImi brAhmaNam || 23|| aviruddhaM viruddheShu AttadaNDeShu nirvR^itam | sAdAneShvanAdAnaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 24|| yasya rAgashcha dveShashcha mAno mrakShashcha pAtitaH | sarShapa ivA.a.arAgrAt tamahaM bravImi brAhmaNam || 25|| akarkashAM vij~nApanIM giraM sattyAmudIrAyet | yathA nA.abhiShajet ki~nchit tamahaM bravImi brAhmaNam || 26|| ya iha dIrghaM vA hR^isvaM vA.aNuM sthUlaM shubhA.ashubham | loke.adattaM nAdatte tamahaM bravImi brAhmaNam || 27|| AshA yasya na vidyante.asmin loke parasmin cha | nirAshayaM visaMyuktaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 28|| yasyA.a.alayA na vidyanta Aj~nAyA.akathaMkathI | amR^itAvagAdhamanuprAptaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 29|| ya iha puNyaM cha pApaM chobhayoH saMgaM upAtyagAt | ashokaM virajaM shuddhaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 30|| chandramiva vimalaM shuddhaM viprasannamanAvilam | nandIbhavaparIkShINaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 31|| ya imaM pratipathaM durgaM saMsAraM mohamatyagAt | tIrNaH pAragato dhyAyyanejo.akathaMkathI | anupAdAya nirvR^itaH tamahaM bravImi brAhmaNam || 32|| ya iha kAmAn prahAyA.anAgAraH parivrajet | kAmabhavaparikShINaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 33|| ya iha tR^iShNAM prahAyA.anAgAre parivrajet | tR^iShNAbhavaparikShINaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 34|| hittvA mAnuShakaM yogaM divyaM yogamupAtyagAt | sarvayogavisaMyuktaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 35|| hittvA rati~nchArati~ncha shItIbhUtaM nirUpadhim | sarvalokA.abhibhuvaM vIraM tamahaM bravImi brAhmaNam || 36|| chyutiM yo veda sattvAnAM upattiM cha sarvashaH | asaktaM sugataM buddhaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 37|| yasya gatiM na jAnanti deva\-gandharva\-mAnuShAH | kShINAsravaM arhantaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 38|| yasya purashcha pashchAchcha madhye cha nA.asti ki~nchana | aki~nchanamanAdAnaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 39|| R^iShabhaM pravaraM vIraM maharShiM vijitavantam | anejaM snAtakaM buddhaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 40|| pUrvanivAsaM yo veda svargApA.ayaM cha pashyati | atha jAtikShayaM prApto.abhij~nAvyavasito muniH | sarvavyavasitavyavasAnaM tamahaM bravImi brAhmaNam || 41|| || iti brAhmaNavargaH samAptaH || || iti dharmapadaM sampUrNam || ## Digitized by a team of volunteers working for http://malayalamebooks.org The book is available at http://www.archive.org/details/Dhammapada\_{}Pali\_{}Sanskrit\_{}Hindi\_{}by\_{}Rahul\_{}Sankrityayan 1. Link for Dharmapada stories for each verse http://www.thisismyanmar.com/nibbana/dhammapada/dmpada.htm 2. Link for English Translation from Myanmar http://www.thisismyanmar.com/nibbana/dhammapada/verses.htm 3. OR below is a consolidated link for both verse and story adopted from the above links. . http://www.tipitaka.net/tipitaka/dhp/index.php \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}