Kiratarjuniyam

 किरातार्जुनीयम् 
१. प्रथमः सर्गः
श्रियः कुरूणामधिपस्य पालनीं
      प्रजासु वृत्तिं यमयुङ्क्त वेदितुम् ।
स वर्णिलिङ्गी विदितः समाययौ
      युधिष्ठिरं द्वैतवने वनेचरः ॥ १.१॥

कृतप्रणामस्य महीं महीभुजे
      जितां सपत्नेन निवेदयिष्यतः ।
न विव्यथे तस्य मनो न हि प्रियं
      प्रवक्तुमिच्छन्ति मृषा हितैषिणः ॥ १.२॥

द्विषां विघाताय विधातुमिच्छतो
      रहस्यनुज्ञामधिगम्य भूभृतः ।
स सौष्ठवौदार्य-विशेषशालिनीं
      विनिश्चितार्थामिति वाचमाददे ॥ १.३॥

क्रियासु युक्तैर्नृप चारचक्षुषो
      न वञ्चनीयाः प्रभवोऽनुजीविभिः ।
अतोऽर्हसि क्षन्तुमसाधु साधु वा
      हितं मनोहारि च दुर्लभं वचः ॥ १.४॥

स किंसखा साधु न शास्ति योऽधिपं
      हितान्न यः संश‍ृणुते स किम्प्रभुः ।
सदानुकूलेषु हि कुर्वते रतिं
      नृपेष्वमात्येषु च सर्वसम्पदः ॥ १.५॥

निसर्ग-दुर्बोधमबोध-विक्लवाः क्व
      भूपतीनां चरितं क्व जन्तवः ।
तवानुभावोऽयमवेदि यन्मया
      निगूढतत्त्वं नयवर्त्म विद्विषाम् ॥ १.६॥

विशङ्कमानो भवतः पराभवं
      नृपासनस्थोऽपि वनाधिवासिनः ।
दुरोदरच्छद्मजितां समीहते
      नयेन जेतुं जगतीं सुयोधनः ॥ १.७॥

तथापि जिह्मः स भवज्जिगीषया
      तनोति शुभ्रं गुणसम्पदा यशः ।
समुन्नयन् भूतिमनार्यसङ्गमा-
      द्वरं विरोधोऽपि समं महात्मभिः ॥ १.८॥

कृतारिषड्वर्गजयेन मानवी-
      मगम्यरूपां पदवीं प्रपित्सुना ।
विभज्य नक्तन्दिवमस्ततन्द्रिणा
      वितन्यते तेन नयेन पौरुषम् ॥ १.९॥

सखीनिव प्रीतियुजोऽनुजीविनः
      समानमानान् सुहृदश्च बन्धुभिः ।
स सन्ततं दर्शयते गतस्मयः
      कृताधिपत्यामिव साधु बन्धुताम् ॥ १.१०॥

असक्तमाराधयतो यथायथं
      विभज्य भक्त्या समपक्षपातया ।
गुणानुरागादिव सख्यमीयिवान्न
      बाधतेऽस्य त्रिगणः परस्परम् ॥ १.११॥

निरत्ययं साम न दानवर्जितं
      न भूरि दानं विरहय्य सत्क्रियाम् ।
प्रवर्तते तस्य विशेषशालिनी
      गुणानुरोधेन विना न सत्क्रिया ॥ १.१२॥

वसूनि वाञ्छन्न वशी न मन्युना
      स्वधर्म इत्येव निवृत्तकारणः ।
गुरूपदिष्टेन रिपौ सुतेऽपि वा
      निहन्ति दण्डेन स धर्मविप्लवम् ॥ १.१३॥

विधाय रक्षान् परितः परेतरा-
      नशङ्किताकारमुपैति शङ्कितः ।
क्रियापवर्गेष्वनुजीविसात्कृताः
      कृतज्ञतामस्य वदन्ति सम्पदः ॥ १.१४॥

अनारतं तेन पदेषु लम्भिता
      विभज्य सम्यग्विनियोग-सत्क्रियाः ।
फलन्त्युपायाः परिबृंहितायती-
      रुपेत्य सङ्घर्षमिवार्थसम्पदः ॥ १.१५॥

अनेकराजन्य-रथाश्वसङ्कुलं
      तदीयमास्थान-निकेतनाजिरम् ।
नयत्ययुग्मच्छदगन्धिरार्द्रतां
      भृशं नृपोपायनदन्तिनां मदः ॥ १.१६॥

सुखेन लभ्या दधतः कृषीवलै-
      रकृष्टपच्या इव सस्यसम्पदः ।
वितन्वति क्षेममदेवमातृका-
      श्चिराय तस्मिन् कुरवश्चकासति ॥ १.१७॥

महौजसो मानधना धनार्चिता
      धनुर्भृतः संयति लब्धकीर्तयः ।
न संहतास्तस्य न भेदवृत्तयः
      प्रियाणि वाञ्छन्त्यसुभिः समीहितुम् ॥ १.१८॥

उदारकीर्तेरुदयं दयावतः
      प्रशान्तबाधं दिशतोऽभिरक्षया ।
स्वयं प्रदुग्धेऽस्य गुणैरुपस्नुता
      वसूपमानस्य वसूनि मेदिनी ॥ १.१९॥

महीभृतां सच्चरितैश्चरैः क्रियाः
      स वेद निःशेषमशेषितक्रियः ।
महोदयैस्तस्य हितानुबन्धिभिः
      प्रतीयते धातुरिवेहितं फलैः ॥ १.२०॥

न तेन सज्यं क्वचिदुद्यतं धनु-
      र्न वा कृतं कोपविजिह्ममाननम् ।
गुणानुरागेण शिरोभिरुह्यते
      नराधिपैर्माल्यमिवास्य शासनम् ॥ १.२१॥

स यौवराज्ये नवयौवनोद्धतं
      निधाय दुःशासनमिद्धशासनः ।
मखेष्वखिन्नोऽनुमतः पुरोधसा
      धिनोति हव्येन हिरण्यरेतसम् ॥ १.२२॥

प्रलीनभूपालमपि स्थिरायति
      प्रशासदावारिधि मण्डलं भुवः ।
स चिन्तयत्येव भियस्त्वदेष्यती-
      रहो दुरन्ता बलवद्विरोधिता ॥ १.२३॥

कथाप्रसङ्गेन जनैरुदाहृता-
      दनुस्मृताखण्डल-सूनुविक्रमः ।
तवाभिधानाद्- व्यथते नताननः
      स दुःसहान्मन्त्रपदादिवोरगः ॥ १.२४॥

तदाशु कर्तुं त्वयि जिह्ममुद्यते
      विधीयतां तत्र विधेयमुत्तरम् ।
परप्रणीतानि वचांसि चिन्वतां
      प्रवृत्तिसाराः खलु मादृशां गिरः ॥ १.२५॥

इतीरयित्वा गिरमात्तसत्क्रिये
      गतेऽथ पत्यौ वनसन्निवासिनाम् ।
प्रविश्य कृष्णा सदनं महीभुजा
      तदाचचक्षेऽनुजसन्निधौ वचः ॥ १.२६॥

निशम्य सिद्धिं द्विषतामपाकृती-
      स्ततस्ततस्त्या विनियन्तुमक्षमा ।
नृपस्य मन्युव्यवसायदीपिनी-
      रुदाजहार द्रुपदात्मजा गिरः ॥ १.२७॥

भवादृशेषु प्रमदाजनोदितं
      भवत्यधिक्षेप इवानुशासनम् ।
तथापि वक्तुं व्यवसाययन्ति मां
      निरस्त-नारीसमया दुराधयः ॥ १.२८॥

अखण्डमाखण्डल-तुल्यधामभि-
      श्चिरं धृता भूपतिभिः स्ववंशजैः ।
त्वया स्वहस्तेन मही मदच्युता
      मतङ्गजेन स्रगिवापवर्जिता ॥ १.२९॥

व्रजन्ति ते मूढधियः पराभवं
      भवन्ति मायाविषु ये न मायिनः ।
प्रविश्य हि घ्नन्ति शठास्तथाविधा-
      नसंवृताङ्गान्निशिता इवेषवः ॥ १.३०॥

गुणानुरक्तामनुरक्तसाधनः
      कुलाभिमानी कुलजां नराधिपः ।
परैस्त्वदन्यः क इवापहारयेन्-
      मनोरमामात्मवधूमिव श्रियम् ॥ १.३१॥

भवन्तमेतर्हि मनस्विगर्हिते
      विवर्तमानं नरदेव वर्त्मनि ।
कथं न मन्युर्ज्वलयत्युदीरितः
      शमीतरुं शुष्कमिवाग्निरुच्छिखः ॥ १.३२॥

अवन्ध्यकोपस्य विहन्तुरापदां
      भवन्ति वश्याः स्वयमेव देहिनः ।
अमर्षशून्येन जनस्य जन्तुना
      न जातहार्देन न विद्विषादरः ॥ १.३३॥

परिभ्रमंल्लोहित-चन्दनोचितः
      पदातिरन्तर्गिरि रेणुरूषितः ।
महारथः सत्यधनस्य मानसं
      दुनोति नो कच्चिदयं वृकोदरः ॥ १.३४॥

विजित्य यः प्राज्यमयच्छदुत्तरान्
      कुरूनकुप्यं वसु वासवोपमः ।
स वल्कवासांसि तवाधुनाहरन्
      करोति मन्युं न कथं धनञ्जयः ॥ १.३५॥

वनान्तशय्या-कठिनीकृताकृती
      कचाचितौ विष्वगिवागजौ गजौ ।
कथं त्वमेतौ धृतिसंयमौ यमौ
      विलोकयन्नुत्सहसे न बाधितुम् ॥ १.३६॥

इमामहं वेद न तावकीं धियं
      विचित्ररूपाः खलु चित्तवृत्तयः ।
विचिन्तयन्त्या भवदापदं परां
      रुजन्ति चेतः प्रसभं ममाधयः ॥ १.३७॥

पुराधिरूढः शयनं महाधनं
      विबोध्यसे यः स्तुतिगीतिमङ्गलैः ।
अदभ्रदर्भामधिशय्य स स्थलीं
      जहासि निद्रामशिवैः शिवारुतैः ॥ १.३८॥

पुरोपनीतं नृप रामणीयकं
      द्विजातिशेषेण यदेतदन्धसा ।
तदद्य ते वन्यफलाशिनः परं
      परैति कार्श्यं यशसा समं वपुः ॥ १.३९॥

अनारतं यौ मणिपीठशायिना-
      वरञ्जयद्राजशिरःस्रजां रजः ।
निषीदतस्तौ चरणौ वनेषु ते
      मृगद्विजालूनशिखेषु बर्हिषाम् ॥ १.४०॥

द्विषन्निमित्ता यदियं दशा ततः
      समूलमुन्मूलयतीव मे मनः ।
परैरपर्यासित-वीर्यसम्पदां
      पराभवोऽप्युत्सव एव मानिनाम् ॥ १.४१॥

विहाय शान्तिं नृप धाम तत्पुनः
      प्रसीद सन्धेहि वधाय विद्विषाम् ।
व्रजन्ति शत्रूनवधूय निःस्पृहाः
      शमेन सिद्धिं मुनयो न भूभृतः ॥ १.४२॥

पुरःसरा धामवतां यशोधनाः
      सुदुःसहं प्राप्य निकारमीदृशम् ।
भवादृशाश्चेदधिकुर्वते रतिं
      निराश्रया हन्त हता मनस्विता ॥ १.४३॥

अथ क्षमामेव निरस्तविक्रम-
      श्चिराय पर्येषि सुखस्य साधनम् ।
विहाय लक्ष्मीपतिलक्ष्म कार्मुकं
      जटाधरः सञ्जुहुधीह पावकम् ॥ १.४४॥

न समयपरिरक्षणं क्षमं ते
      निकृतिपरेषु परेषु भूरिधाम्नः ।
अरिषु हि विजयार्थिनः क्षितीशा
      विदधति सोपधि सन्धिदूषणानि ॥ १.४५॥

विधिसमयनियोगाद्दीप्तिसंहारजिह्मं
      शिथिलवसुमगाधे मग्नमापत्पयोधौ ।
रिपुतिमिरमुदस्योदीयमानं दिनादौ
      दिनकृतमिव लक्ष्मीस्त्वां समभ्येतु भूयः ॥ १.४६॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        प्रथमः सर्गः ॥ १॥

२. व्यासागमनो नाम द्वितीयः सर्गः
विहितां प्रियया मनःप्रिया-
      मथ निश्चित्य गिरं गरीयसीम् ।
उपपत्तिमदूर्जिताश्रयं
      नृपमूचे वचनं वृकोदरः ॥ २.१॥

यदवोचत वीक्ष्य मानिनी
      परितः स्नेहमयेन चक्षुषा ।
अपि वागधिपस्य दुर्वचं
      वचनं तद्विदधीत विस्मयम् ॥ २.२॥

विषमोऽपि विगाह्यते नयः
      कृततीर्थः पयसामिवाशयः ।
स तु तत्र विशेषदुर्लभः
      सदुपन्यस्यति कृत्यवर्त्म यः ॥ २.३॥

परिणामसुखे गरीयसि
      व्यथकेऽस्मिन् वचसि क्षतौजसाम् ।
अतिवीर्यवतीव भेषजे
      बहुरल्पीयसि दृश्यते गुणः ॥ २.४॥

इयमिष्टगुणाय रोचतां
      रुचिरार्था भवतेऽपि भारती ।
ननु वक्तृविशेषनिःस्पृहा
      गुणगृह्या वचने विपश्चितः ॥ २.५॥

चतसृष्वपि ते विवेकिनी
      नृप विद्यासु निरूढिमागता ।
कथमेत्य मतिर्विपर्ययं
      करिणी पङ्कमिवावसीदति ॥ २.६॥

विधुरं किमतः परं परै-
      रवगीतां गमिते दशामिमाम् ।
अवसीदति यत्सुरैरपि
      त्वयि सम्भावितवृत्ति पौरुषम् ॥ २.७॥

द्विषतामुदयः सुमेधसा
      गुरुरस्वन्ततरः सुमर्षणः ।
न महानपि भूतिमिच्छता
      फलसम्पत्प्रवणः परिक्षयः ॥ २.८॥

अचिरेण परस्य भूयसीं
      विपरीतां विगणय्य चात्मनः ।
क्षययुक्तिमुपेक्षते कृती
      कुरुते  तत्प्रतिकारमन्यथा ॥ २.९॥

अनुपालयतामुदेष्यतीं
      प्रभुशक्तिं द्विषतामनीहया ।
अपयान्त्यचिरान्महीभुजां
      जननिर्वादभयादिव श्रियः ॥ २.१०॥

क्षययुक्तमपि स्वभावजं
      दधतं धाम शिवं समृद्धये ।
प्रणमन्त्यनपायमुत्थितं
      प्रतिपच्चन्द्रमिव प्रजा नृपम् ॥ २.११॥

प्रभवः खलु कोशदण्डयोः
      कृतपञ्चाङ्ग-विनिर्णयो नयः ।
स विधेयपदेषु दक्षतां
      नियतिं लोक इवानुरुध्यते ॥ २.१२॥

अभिमानवतो मनस्विनः
      प्रियमुच्चैः पदमारुरुक्षतः ।
विनिपात-निवर्तनक्षमं
      मतमालम्बनमात्मपौरुषम् ॥ २.१३॥

विपदोऽभिभवन्त्यविक्रमं
      रहयत्यापदुपेतमायतिः ।
नियता लघुता निरायते-
      रगरीयान्न पदं नृपश्रियः ॥ २.१४॥

तदलं प्रतिपक्षमुन्नते-
      रवलम्ब्य व्यवसायवन्ध्यताम् ।
निवसन्ति पराक्रमाश्रया
      न विषादेन समं समृद्धयः ॥ २.१५॥

अथ चेदवधिः प्रतीक्ष्यते
      कथमाविष्कृत-जिह्मवृत्तिना ।
धृतराष्ट्रसुतेन सुत्यजा-
      श्चिरमास्वाद्य नरेन्द्रसम्पदः ॥ २.१६॥

द्विषता विहितं त्वयाथवा
      यदि लब्धा पुनरात्मनः पदम् ।
जननाथ तवानुजन्मनां
      कृतमाविष्कृत-पौरुषैर्भुजैः ॥ २.१७॥

मदसिक्त-मुखैर्मृगाधिपः
      करिभिर्वर्तयते स्वयं हतैः ।
लघयन् खलु तेजसा जग-
      न्न महानिच्छति भूतिमन्यतः ॥ २.१८॥

अभिमानधनस्य गत्वरै-
      रसुभिः स्थास्नु यशश्चिचीषतः ।
अचिरांशु-विलासचञ्चला
      ननु लक्ष्मीः फलमानुषङ्गिकम् ॥ २.१९॥

ज्वलितं न हिरण्यरेतसं
      चयमास्कन्दति भस्मनां जनः ।
अभिभूतिभयादसूनतः
      सुखमुज्झन्ति न धाम मानिनः ॥ २.२०॥

किमपेक्ष्य फलं पयोधरान्
      ध्वनतः प्रार्थयते मृगाधिपः ।
प्रकृतिः खलु सा महीयसः
      सहते नान्यसमुन्नतिं यया ॥ २.२१॥

कुरु तन्मतिमेव विक्रमे
      नृप निर्धूय तमः प्रमादजम् ।
ध्रुवमेतदवेहि विद्विषां
      त्वदनुत्साहहता विपत्तयः ॥ २.२२॥

द्विरदानिव दिग्विभावितां-
      श्चतुरस्तोयनिधीनिवायतः ।
प्रसहेत रणे तवानुजान्
      द्विषतां कः शतमन्युतेजसः ॥ २.२३॥

ज्वलतस्तव जातवेदसः
      सततं वैरिकृतस्य चेतसि ।
विदधातु शमं शिवेतरा
      रिपुनारी-नयनाम्बुसन्ततिः ॥ २.२४॥

इति दर्शितविक्रियं सुतं
      मरुतः कोपपरीतमानसम् ।
उपसान्त्वयितुं महीपति-
      र्द्विरदं दुष्टमिवोपचक्रमे ॥ २.२५॥

अपवर्जितविप्लवे शुचौ
      हृदयग्राहिणि मङ्गलास्पदे ।
विमला तव विस्तरे गिरां
      मतिरादर्श इवाभिदृश्यते ॥ २.२६॥

स्फुटता न पदैरपाकृता
      न च न स्वीकृतमर्थगौरवम् ।
रचिता पृथगर्थता गिरां
      न च सामर्थ्यमपोहितं क्वचित् ॥ २.२७॥

उपपत्तिरुदाहृता बला-
      दनुमानेन न चागमः क्षतः ।
इदमीदृगनीदृगाशयः
      प्रसभं वक्तुमुपक्रमेत कः ॥ २.२८॥

अवितृप्ततया तथापि मे
      हृदयं निर्णयमेव धावति ।
अवसाययितुं क्षमाः सुखं
      न विधेयेषु विशेषसम्पदः ॥ २.२९॥

सहसा विदधीत न क्रिया-
      मविवेकः परमापदां पदम् ।
वृणते हि विमृष्यकारिणं
      गुणलुब्धाः स्वयमेव सम्पदः ॥ २.३०॥

अभिवर्षति योऽनुपालयन्
      विधिबीजानि विवेकवारिणा ।
स सदा फलशालिनीं क्रियां
      शरदं लोक इवाधितिष्ठति ॥ २.३१॥

शुचि भूषयति श्रुतं वपुः
      प्रशमस्तस्य भवत्यलङ्क्रिया ।
प्रशमाभरणं पराक्रमः
      स नयापादित-सिद्धिभूषणः ॥ २.३२॥

मतिभेद-तमस्तिरोहिते
      गहने कृत्यविधौ विवेकिनाम् ।
सुकृतः परिशुद्ध आगमः
      कुरुते दीप इवार्थदर्शनम् ॥ २.३३॥

स्पृहणीयगुणैर्महात्मभि-
      श्चरिते वर्त्मनि यच्छतां मनः ।
विधिहेतुरहेतुरागसां
      विनिपातोऽपि समः समुन्नतेः ॥ २.३४॥

शिवमौपयिकं गरीयसीं
      फलनिष्पत्तिमदूषितायतीम् ।
विगणय्य नयन्ति पौरुषं
      विजितक्रोधरया जिगीषवः ॥ २.३५॥

अपनेयमुदेतुमिच्छता
      तिमिरं रोषमयं धिया पुरः ।
अविभिद्य निशाकृतं तमः
      प्रभया नांशुमताप्युदीयते ॥ २.३६॥

बलवानपि कोपजन्मन-
      स्तमसो नाभिभवं रुणद्धि यः ।
क्षयपक्ष इवैन्दवीः कलाः
      सकला हन्ति स शक्तिसम्पदः ॥ २.३७॥

समवृत्तिरुपैति मार्दवं
      समये यश्च तनोति तिग्मताम् ।
अधितिष्ठति लोकमोजसा
      स विवस्वानिव मेदिनीपतिः ॥ २.३८॥

क्व चिराय परिग्रहः श्रियां
      क्व च दुष्टेन्द्रियवाजिवश्यता ।
शरदभ्र-चलाश्चलेन्द्रियै-
      रसुरक्षा हि बहुच्छलाः श्रियः ॥ २.३९॥

किमसामयिकं वितन्वता
      मनसः क्षोभमुपात्तरंहसः ।
क्रियते पतिरुच्चकैरपां
      भवता धीरतयाधरीकृतः ॥ २.४०॥

श्रुतमप्यधिगम्य ये रिपून्
      विनयन्ते स्म न शरीरजन्मनः ।
जनयन्त्यचिराय सम्पदा-
      मयशस्ते खलु चापलाश्रयम् ॥ २.४१॥

अतिपातित-कालसाधना
      स्वशरीरेन्द्रिय-वर्गतापनी ।
जनवन्न भवन्तमक्षमा
      नयसिद्धेरपनेतुमर्हति ॥ २.४२॥

उपकारकमायतेर्भृशं
      प्रसवः कर्मफलस्य भूरिणः ।
अनपायि निबर्हणं द्विषां
      न तितिक्षा-सममस्ति साधनम् ॥ २.४३॥

प्रणतिप्रवणान् विहाय नः
      सहजस्नेह-निबद्धचेतसः ।
प्रणमन्ति सदा सुयोधनं
      प्रथमे मानभृतां न वृष्णयः ॥ २.४४॥

सुहृदः सहजास्तथेतरे
      मतमेषां न विलङ्घयन्ति ये ।
विनयादिव यापयन्ति ते
      धृतराष्ट्रात्मजमात्मसिद्धये ॥ २.४५॥

अभियोग इमान्महीभुजो
      भवता तस्य कृतः कृतावधेः ।
प्रविघाटयिता समुत्पतन्
      हरिदश्वः कमलाकरानिव ॥ २.४६॥

उपजापसहान् विलङ्घयन्
      स विधाता नृपतीन्मदोद्धतः ।
सहते न जनोऽप्यधःक्रियां
      किमु लोकाधिकधाम राजकम् ॥ २.४७॥

असमापित-कृत्यसम्पदां
      हतवेगं विनयेन तावता ।
प्रभवन्त्यभिमानशालिनां
      मदमुत्तम्भयितुं विभूतयः ॥ २.४८॥

मदमानसमुद्धतं नृपं
      न वियुङ्क्ते नियमेन मूढता ।
अतिमूढ उदस्यते नया-
      न्नयहीनादपरज्यते जनः ॥ २.४९॥

अपराग-समीरणेरितः
      क्रमशीर्णाकुल-मूलसन्ततिः ।
सुकरस्तरुवत्सहिष्णुना
      रिपुरुन्मूलयितुं महानपि ॥ २.५०॥

अणुरप्युपहन्ति विग्रहः
      प्रभुमन्तःप्रकृति-प्रकोपजः ।
अखिलं हि हिनस्ति भूधरं
      तरुशाखान्तनिघर्षजोऽनलः ॥ २.५१॥

मतिमान् विनयप्रमाथिनः
      समुपेक्षेत समुन्नतिं द्विषः ।
सुजयः खलु तादृगन्तरे
      विपदन्ता ह्यविनीतसम्पदः ॥ २.५२॥

लघुवृत्तितया भिदां गतं
      बहिरन्तश्च नृपस्य मण्डलम् ।
अभिभूय हरत्यनन्तरः
      शिथिलं कूलमिवापगा-रयः ॥ २.५३॥

अनुशासतमित्यनाकुलं
      नयवर्त्माकुलमर्जुनाग्रजम् ।
स्वयमर्थ इवाभिवाञ्छित-
      स्तमभीयाय पराशरात्मजः ॥ २.५४॥

मधुरैरवशानि लम्भय-
      न्नपि तिर्यञ्चि शमं निरीक्षितैः ।
परितः पटु बिभ्रदेनसां
      दहनं धाम विलोकनक्षमम् ॥ २.५५॥

सहसोपगतः सविस्मयं
      तपसां सूतिरसूतिरापदाम् ।
ददृशे जगतीभुजा मुनिः
      स वपुष्मानिव पुण्यसञ्चयः ॥ २.५६॥

अथोच्चकैरासनतः परार्ध्या-
      दुद्यन् स धूतारुणवल्कलाग्रः ।
रराज कीर्णाकपिशांशुजालः
      श‍ृङ्गात्सुमेरोरिव तिग्मरश्मिः ॥ २.५७॥

अवहितहृदयो विधाय सोऽर्हा-
      मृषिवदृषिप्रवरे गुरूपदिष्टाम् ।
तदनुमतमलञ्चकार पश्चात्
      प्रशम इव श्रुतमासनं नरेन्द्रः ॥ २.५८॥

व्यक्तोदितस्मित-मयूखविभासितोष्ठ-
      स्तिष्ठन्मुनेरभिमुखं स विकीर्णधाम्नः ।
तन्वन्तमिद्धमभितो गुरुमंशुजालं
      लक्ष्मीमुवाह सकलस्य शशाङ्कमूर्तेः ॥ २.५९॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        व्यासागमनो नाम द्वितीयः सर्गः ॥ २॥

३. तृतीयः सर्गः
ततः शरच्चन्द्रकराभिरामै-
      रुत्सर्पिभिः प्रांशुमिवांशुजालैः ।
बिभ्राणमानीलरुचं पिशङ्गी-
      र्जटास्तडित्वन्तमिवाम्बुवाहम् ॥ ३.१॥

प्रसादलक्ष्मीं दधतं समग्रां
      वपुःप्रकर्षेण जनातिगेन ।
प्रसह्य चेतःसु समासजन्त-
      मसंस्तुतानामपि भावमार्द्रम् ॥ ३.२॥

अनुद्धताकारतया विविक्तां
      तन्वन्तमन्तःकरणस्य वृत्तिम् ।
माधुर्यविस्रम्भ-विशेषभाजा
      कृतोपसम्भाषमिवेक्षितेन ॥ ३.३॥

धर्मात्मजो धर्मनिबन्धिनीनां
      प्रसूतिमेनःप्रणुदां श्रुतीनाम् ।
हेतुं तदभ्यागमने परीप्सुः
      सुखोपविष्टं मुनिमाबभाषे ॥ ३.४॥

अनाप्त-पुण्योपचयैर्दुरापा
      फलस्य   निर्धूतरजाः सवित्री ।
तुल्या भवद्दर्शनसम्पदेषा
      वृष्टेर्दिवो वीतबलाहकायाः ॥ ३.५॥

अद्य क्रियाः कामदुघाः क्रतूनां
      सत्याशिषः सम्प्रति भूमिदेवाः ।
आ संसृतेरस्मि जगत्सु जात-
      स्त्वय्यागते यद्बहुमानपात्रम् ॥ ३.६॥

श्रियं विकर्षत्यपहन्त्यघानि
      श्रेयः परिस्नौति तनोति कीर्तिम् ।
सन्दर्शनं लोकगुरोरमोघं
      तवात्मयोनेरिव किं न धत्ते ॥ ३.७॥

श्च्योतन्मयूखेऽपि हिमद्युतौ मे
      न निर्वृतं निर्वृतिमेति चक्षुः ।
समुज्झित-ज्ञातिवियोगखेदं
      त्वत्सन्निधावुच्छ्वसतीव चेतः ॥ ३.८॥

निरास्पदं प्रश्नकुतूहलित्व-
      मस्मास्वधीनं किमु निःस्पृहाणाम् ।
तथापि कल्याणकरीं गिरं ते
      मां श्रोतुमिच्छा मुखरीकरोति ॥ ३.९॥

इत्युक्तवानुक्ति-विशेषरम्यं
      मनः समाधाय जयोपपत्तौ ।
उदारचेता गिरमित्युदारां
      द्वैपायनेनाभिदधे नरेन्द्रः ॥ ३.१०॥

चिचीषतां जन्मवतामलघ्वीं
      यशोवतंसामुभयत्र भूतिम् ।
अभ्यर्हिता बन्धुषु तुल्यरूपा
      वृत्तिर्विशेषेण तपोधनानाम् ॥ ३.११॥

तथापि निघ्नं नृप तावकीनैः
      प्रह्वीकृतं मे हृदयं गुणौघैः ।
वीतस्पृहाणामपि मुक्तिभाजां
      भवन्ति भव्येषु हि पक्षपाताः ॥ ३.१२॥

सुता न यूयं किमु तस्य राज्ञः
      सुयोधनं वा न गुणैरतीताः ।
यस्त्यक्तवान् वः स वृथा बलाद्वा
      मोहं विधत्ते विषयाभिलाषः ॥ ३.१३॥

जहातु नैनं कथमर्थसिद्धिः
      संशय्य कर्णादिषु तिष्ठते यः ।
असाधुयोगा हि जयान्तरायाः
      प्रमाथिनीनां विपदां पदानि ॥ ३.१४॥

पथश्च्युतायां समितौ रिपूणां
      धर्म्यां दधानेन धुरं चिराय ।
त्वया विपत्स्वप्यविपत्ति रम्य-
      माविष्कृतं प्रेम परं गुणेषु ॥ ३.१५॥

विधाय विध्वंसमनात्मनीनं
      शमैकवृत्तेर्भवतश्छलेन ।
प्रकाशित-त्वन्मतिशीलसाराः
      कृतोपकारा इव विद्विषस्ते ॥ ३.१६॥

लभ्या धरित्री तव विक्रमेण
      ज्यायांश्च वीर्यास्त्रबलैर्विपक्षः ।
अतः प्रकर्षाय विधिर्विधेयः
      प्रकर्षतन्त्रा हि रणे जयश्रीः ॥ ३.१७॥

त्रिःसप्तकृत्वो जगतीपतीनां
      हन्ता गुरुर्यस्य स जामदग्न्यः ।
वीर्यावधूतः स्म तदा विवेद
      प्रकर्षमाधारवशं गुणानाम् ॥ ३.१८॥

यस्मिन्ननैश्वर्य-कृतव्यलीकः
      पराभवं प्राप्त इवान्तकोऽपि ।
धुन्वन् धनुः कस्य रणे न  कुर्यान्-
      मनो भयैकप्रवणं स भीष्मः ॥ ३.१९॥

सृजन्तमाजाविषुसंहतीर्वः
      सहेत कोपज्वलितं गुरुं कः ।
परिस्फुरल्लोल-शिखाग्रजिह्वं
      जगज्जिघत्सन्तमिवान्तवह्निम् ॥ ३.२०॥

निरीक्ष्य संरम्भ-निरस्तधैर्यं
      राधेयमाराधितजामदग्न्यम् ।
असंस्तुतेषु प्रसभं भयेषु
      जायेत मृत्योरपि पक्षपातः ॥ ३.२१॥

यया समासादित-साधनेन
      सुदुश्चरामाचरता तपस्याम् ।
एते दुरापं समवाप्य वीर्य-
      मुन्मूलितारः कपिकेतनेन ॥ ३.२२॥

महत्त्वयोगाय महामहिम्ना-
      माराधनीं तां नृप देवतानाम् ।
दातुं प्रदानोचित भूरिधाम्नी-
      मुपागतः सिद्धिमिवास्मि विद्याम् ॥ ३.२३॥

इत्युक्तवन्तं व्रज साधयेति
      प्रमाणयन् वाक्यमजातशत्रोः ।
प्रसेदिवांसं तमुपाससाद
      वसन्निवान्ते विनयेन जिष्णुः ॥ ३.२४॥

निर्याय विद्याथ दिनादिरम्याद्-
      बिम्बादिवार्कस्य मुखान्महर्षेः ।
पार्थाननं वह्निकणावदाता
      दीप्तिः  स्फुरत्पद्ममिवाभिपेदे ॥ ३.२५॥

योगं च तं योग्यतमाय तस्मै
      तपःप्रभावाद्विततार सद्यः ।
येनास्य तत्त्वेषु कृतेऽवभासे
      समुन्मिमीलेव चिराय चक्षुः ॥ ३.२६॥

आकारमाशंसित-भूरिलाभं
      दधानमन्तःकरणानुरूपम् ।
नियोजयिष्यन् विजयोदये तं
      तपःसमाधौ मुनिरित्युवाच ॥ ३.२७॥

अनेन योगेन विवृद्धतेजा
      निजां  परस्मै पदवीमयच्छन् ।
समाचराचारमुपात्तशस्त्रो
      जपोपवासाभिषवैर्मुनीनाम् ॥ ३.२८॥

करिष्यसे यत्र सुदुश्चराणि
      प्रसत्तये गोत्रभिदस्तपांसि ।
शिलोच्चयं चारुशिलोच्चयं  त-
      मेष क्षणान्नेष्यति गुह्यकस्त्वाम् ॥ ३.२९॥

इति ब्रुवाणेन महेन्द्रसूनुं
      महर्षिणा तेन तिरोबभूवे ।
तं राजराजानुचरोऽस्य साक्षात्
      प्रदेशमादेशमिवाधितष्ठौ ॥ ३.३०॥

कृतानतिर्व्याहृतसान्त्ववादे
      जातस्पृहः पुण्यजनः स जिष्णौ ।
इयाय सख्याविव सम्प्रसादं
      विश्वासयत्याशु सतां हि योगः ॥ ३.३१॥

अथोष्णभासेव सुमेरुकुञ्जान्
      विहीयमानानुदयाय तेन ।
बृहद्द्युतीन् दुःखकृतात्मलाभं
      तमः शनैः पाण्डुसुतान् प्रपेदे ॥ ३.३२॥

असंशयालोचित-कार्यनुन्नः
      प्रेम्णा समानीय विभज्यमानः ।
तुल्याद्विभागादिव तन्मनोभि-
      र्दुःखातिभारोऽपि लघुः स मेने ॥ ३.३३॥

धैर्येण विश्वास्यतया महर्षे-
      स्तीव्रादरातिप्रभवाच्च मन्योः ।
वीर्यं च विद्वत्सु सुते मघोनः
      स तेषु न स्थानमवाप शोकः ॥ ३.३४॥

तान् भूरिधाम्नश्चतुरोऽपि  दूरं
      विहाय यामानिव वासरस्य ।
एकौघभूतं तदशर्म कृष्णां
      विभावरीं ध्वान्तमिव प्रपेदे ॥ ३.३५॥

तुषारलेखाकुलितोत्पलाभे
      पर्यश्रुणी मङ्गलभङ्गभीरुः ।
अगूढभावापि विलोकने सा
      न लोचने मीलयितुं विषेहे ॥ ३.३६॥

अकृत्रिम-प्रेमरसाभिरामं
      रामार्पितं दृष्टिविलोभि दृष्टम् ।
मनःप्रसादाञ्जलिना निकामं
      जग्राह पाथेयमिवेन्द्रसूनुः ॥ ३.३७॥

धैर्यावसादेन हृतप्रसादा
      वन्यद्विपेनेव निदाघसिन्धुः ।
निरुद्धबाष्पोदयसन्नकण्ठ-
      मुवाच कृच्छ्रादिति राजपुत्री ॥ ३.३८॥

मग्नां द्विषच्छद्मनि पङ्कभूते
      सम्भावनां भूतिमिवोद्धरिष्यन् ।
आधिद्विषामा तपसां प्रसिद्धे-
      रस्मद्विना मा भृशमुन्मनीभूः ॥ ३.३९॥

यशोऽधिगन्तुं सुखलिप्सया वा
      मनुष्य-सङ्ख्यामतिवर्तितुं वा ।
निरुत्सुकानामभियोगभाजां
      समुत्सुकेवाङ्कमुपैति सिद्धिः ॥ ३.४०॥

लोकं विधात्रा विहितस्य गोप्तुं
      क्षत्रस्य मुष्णन् वसु जैत्रमोजः ।
तेजस्विताया विजयैकवृत्ते-
      र्निघ्नन् प्रियं प्राणमिवाभिमानम् ॥ ३.४१॥

व्रीडानतैराप्तजनोपनीतः
      संशय्य कृच्छ्रेण नृपैः प्रपन्नः ।
वितानभूतं विततं पृथिव्यां
      यशः समूहन्निव दिग्विकीर्णम् ॥ ३.४२॥

वीर्यावदानेषु कृतावमर्ष-
      स्तन्वन्नभूतामिव सम्प्रतीतिम् ।
कुर्वन् प्रयामक्षयमायतीना-
      मर्कत्विषामह्न इवावशेषः ॥ ३.४३॥

प्रसह्य योऽस्मासु परैः प्रयुक्तः
      स्मर्तुं न शक्यः किमुताधिकर्तुम् ।
नवीकरिष्यत्युपशुष्यदार्द्रः
      स त्वद्विना मे हृदयं निकारः ॥ ३.४४॥

प्राप्तोऽभिमान-व्यसनादसह्यं
      दन्तीव दन्तव्यसनाद्विकारम् ।
द्विषत्प्रतापान्तरितोरुतेजाः
      शरद्घनाकीर्ण इवादिरह्नः ॥ ३.४५॥

सव्रीडमन्दैरिव निष्क्रियत्वा-
      न्नात्यर्थमस्त्रैरवभासमानः ।
यशःक्षयक्षीणजलार्णवाभ-
      स्त्वमन्यमाकारमिवाभिपन्नः ॥ ३.४६॥

दुःशासनामर्ष-रजोविकीर्णै-
      रेभिर्विनाथैरिव भाग्यनाथैः ।
केशैः कदर्थीकृतवीर्यसारः
      कच्चित्स एवासि धनञ्जयस्त्वम् ॥ ३.४७॥

स क्षत्रियस्त्राणसहः सतां य-
      स्तत्कार्मुकं कर्मसु यस्य शक्तिः ।
वहन् द्वयीं यद्यफलेऽर्थजाते
      करोत्यसंस्कार-हतामिवोक्तिम् ॥ ३.४८॥

वीतौजसः सन्निधिमात्रशेषा
      भवत्कृतां भूतिमपेक्षमाणाः ।
समानदुःखा इव नस्त्वदीयाः
      सरूपतां पार्थ गुणा भजन्ते ॥ ३.४९॥

आक्षिप्यमाणं रिपुभिः प्रमादा-
      न्नागैरिवालूनसटं मृगेन्द्रम् ।
त्वां धूरियं योग्यतयाधिरूढा
      दीप्त्या दिनश्रीरिव तिग्मरश्मिम् ॥ ३.५०॥

करोति योऽशेषजनातिरिक्तां
      सम्भावनामर्थवतीं क्रियाभिः ।
संसत्सु जाते पुरुषाधिकारे
      न पूरणी तं समुपैति सङ्ख्या ॥ ३.५१॥

प्रियेषु यैः पार्थ विनोपपत्ते-
      र्विचिन्त्यमानैः क्लममेति चेतः ।
तव प्रयातस्य जयाय तेषां
      क्रियादघानां मघवा विघातम् ॥ ३.५२॥

मा गाश्चिरायैकचरः प्रमादं
      वसन्नसम्बाधशिवेऽपि देशे ।
मात्सर्य-रागोपहतात्मनां हि
      स्खलन्ति साधुष्वपि मानसानि ॥ ३.५३॥

तदाशु कुर्वन् वचनं महर्षे-
      र्मनोरथान्नः सफलीकुरुष्व ।
प्रत्यागतं त्वास्मि कृतार्थमेव
      स्तनोपपीडं परिरब्धुकामा ॥ ३.५४॥

उदीरितां तामिति याज्ञसेन्या
      नवीकृतोद्ग्राहितविप्रकाराम् ।
आसाद्य वाचं स भृशं दिदीपे
      काष्ठामुदीचीमिव तिग्मरश्मिः ॥ ३.५५॥

अथाभिपश्यन्निव विद्विषः  पुरः
      पुरोधसारोपित-हेतिसंहतिः ।
बभार रम्योऽपि वपुः स भीषणं
      गतः क्रियां मन्त्र इवाभिचारिकीम् ॥ ३.५६॥

अविलङ्घ्य-विकर्षणं परैः
      प्रथितज्यारवकर्म कार्मुकम् ।
अगतावरि-दृष्टिगोचरं
      शित-निस्त्रिंशयुजौ महेषुधी ॥ ३.५७॥

यशसेव तिरोदधन्मुहु-
      र्महसा  गोत्रभिदायुधक्षतीः ।
कवचं च सरत्नमुद्वह-
      ञ्ज्वलितज्योतिरिवान्तरं दिवः ॥ ३.५८॥

अलकाधिप-भृत्यदर्शितं
      शिवमुर्वीधरवर्त्म सम्प्रयान् ।
हृदयानि समाविवेश स
      क्षणमुद्बाष्पदृशां तपोभृताम् ॥ ३.५९॥

अनुजगुरथ दिव्यं दुन्दुभिध्वानमाशाः
      सुरकुसुमनिपातैर्व्योम्नि लक्ष्मीर्वितेने ।
प्रियमिव कथयिष्यन्नालिलिङ्ग  स्फुरन्तीं
      भुवमनिभृतवेलावीचिबाहुः पयोधिः ॥ ३.६०॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        तृतीयः सर्गः ॥ ३॥

४. शरद्वर्णनं नाम चतुर्थः सर्गः
ततः स कूजत्कलहंस-मेखलां
      सपाकसस्याहित-पाण्डुतागुणाम् ।
उपाससादोपजनं जनप्रियः
      प्रियामिवासादितयौवनां भुवम् ॥ ४.१॥

विनम्रशालि-प्रसवौघशालिनी-
      रपेतपङ्काः ससरोरुहाम्भसः ।
ननन्द पश्यन्नुपसीम स स्थली-
      रुपायनीभूत-शरद्गुणश्रियः ॥ ४.२॥

निरीक्ष्यमाणा इव विस्मयाकुलैः
      पयोभिरुन्मीलित-पद्मलोचनैः ।
हृतप्रियादृष्टि-विलासविभ्रमा
      मनोऽस्य जह्रुः शफरीविवृत्तयः ॥ ४.३॥

तुतोष पश्यन् कलमस्य सोऽधिकं
      सवारिजे वारिणि रामणीयकम् ।
सुदुर्लभे नार्हति कोऽभिनन्दितुं
      प्रकर्षलक्ष्मीमनुरूपसङ्गमे ॥ ४.४॥

नुनोद तस्य स्थलपद्मिनीगतं
      वितर्कमाविष्कृत-फेनसन्तति ।
अवाप्तकिञ्जल्क-विभेदमुच्चकै-
      र्विवृत्तपाठीनपराहतं पयः ॥ ४.५॥

कृतोर्मि-रेखं शिथिलत्वमायता
      शनैः शनैः शान्तरयेण वारिणा ।
निरीक्ष्य रेमे स समुद्रयोषितां
      तरङ्गित-क्षौमविपाण्डु सैकतम् ॥ ४.६॥

मनोरमं प्रापितमन्तरं भ्रुवो-
      रलङ्कृतं केसररेणुणाणुना ।
अलक्तताम्राधर-पल्लवश्रिया
      समानयन्तीमिव बन्धुजीवकम् ॥ ४.७॥

नवातपालोहितमाहितं मुहु-
      र्महानिवेशौ परितः पयोधरौ ।
चकासयन्तीमरविन्दजं रजः
      परिश्रमाम्भःपुलकेन सर्पता ॥ ४.८॥

कपोलसंश्लेषि विलोचनत्विषा
      विभूषयन्तीमवतंसकोत्पलम् ।
सुतेन पाण्डोः कलमस्य गोपिकां
      निरीक्ष्य मेने शरदः कृतार्थता ॥ ४.९॥

उपारताः पश्चिमरात्रिगोचरा-
      दपारयन्तः पतितुं जवेन गाम् ।
तमुत्सुकाश्चक्रुरवेक्षणोत्सुकं
      गवां गणाः प्रस्नुतपीवरौधसः ॥ ४.१०॥

परीतमुक्षावजये जयश्रिया
      नदन्तमुच्चैः क्षतसिन्धुरोधसम् ।
ददर्श पुष्टिं दधतं स  शारदीं
      सविग्रहं दर्पमिवाधिपं गवाम् ॥ ४.११॥

विमुच्यमानैरपि तस्य मन्थरं
      गवां हिमानीविशदैः कदम्बकैः ।
शरन्नदीनां पुलिनैः कुतूहलं
      गलद्दुकूलैर्जघनैरिवादधे ॥ ४.१२॥

गतान् पशूनां सहजन्मबन्धुतां
      गृहाश्रयं प्रेम वनेषु बिभ्रतः ।
ददर्श गोपानुपधेनु पाण्डवः
      कृतानुकारानिव गोभिरार्जवे ॥ ४.१३॥

परिभ्रमन्मूर्धजषट्पदाकुलैः
      स्मितोदयादर्शितदन्तकेसरैः ।
मुखैश्चलत्कुण्डल-रश्मिरञ्जितै-
      र्नवातपामृष्ट-सरोजचारुभिः ॥ ४.१४॥

निबद्धनिःश्वास-विकम्पिताधरा
      लता इव प्रस्फुरितैकपल्लवाः ।
व्यपोढपार्श्वैरपवर्तितत्रिका
      विकर्षणैः पाणिविहारहारिभिः ॥ ४.१५॥

व्रजाजिरेष्वम्बुदनादशङ्किनीः
      शिखण्डिनामुन्मदयत्सु योषितः ।
मुहुः प्रणुन्नेषु मथां विवर्तनै-
      र्नदत्सु कुम्भेषु मृदङ्गमन्थरम् ॥ ४.१६॥

स मन्थरावल्गित-पीवरस्तनीः
      परिश्रमक्लान्त-विलोचनोत्पलाः ।
निरीक्षितुं नोपरराम बल्लवी
      -रभिप्रनृत्ता इव वारयोषितः ॥ ४.१७॥

पपात पूर्वां जहतो विजिह्मतां
      वृषोपभुक्तान्तिक-सस्यसम्पदः ।
रथाङ्गसीमन्तित-सान्द्रकर्दमान्
      प्रसक्तसम्पातपृथक्कृतान् पथः ॥ ४.१८॥

जनैरुपग्राममनिन्द्यकर्मभि-
      र्विविक्तभावेङ्गितभूषणैर्वृताः ।
भृशं ददर्शाश्रममण्डपोपमाः
      सपुष्पहासाः स निवेशवीरुधः ॥ ४.१९॥

ततः स सम्प्रेक्ष्य शरद्गुणश्रियं
      शरद्गुणालोकनलोलचक्षुषम् ।
उवाच यक्षस्तमचोदितोऽपि    गां
      न हीङ्गितज्ञोऽवसरेऽवसीदति ॥ ४.२०॥

इयं शिवाया नियतेरिवायतिः
      कृतार्थयन्ती जगतः फलैः क्रियाः ।
जयश्रियं पार्थ पृथूकरोतु ते
      शरत्प्रसन्नाम्बुरनम्बुवारिदा ॥ ४.२१॥

उपैति सस्यं परिणामरम्यता
      नदीरनौद्धत्यमपङ्कता महीम् ।
नवैर्गुणैः सम्प्रति संस्तवस्थिरं
      तिरोहितं प्रेम घनागमश्रियः ॥ ४.२२॥

पतन्ति नास्मिन् विशदाः पतत्त्रिणो
      धृतेन्द्रचापा न पयोदपङ्क्तयः ।
तथापि पुष्णाति नभः श्रियं परां
      न रम्यमाहार्यमपेक्षते गुणम् ॥ ४.२३॥

विपाण्डुभिर्म्लानतया पयोधरै-
      श्च्युताचिराभा-गुणहेमदामभिः ।
इयं कदम्बानिलभर्तुरत्यये
      न दिग्वधूनां कृशता न राजते ॥ ४.२४॥

विहाय वाञ्छामुदिते मदात्यया-
      दरक्तकण्ठस्य रुते शिखण्डिनः ।
श्रुतिः श्रयत्युन्मदहंसनिःस्वनं
      गुणाः प्रियत्वेऽधिकृता न संस्तवः ॥ ४.२५॥

अमी पृथुस्तम्बभृतः पिशङ्गतां
      गता विपाकेन फलस्य शालयः ।
विकासि वप्राम्भसि गन्धसूचितं
      नमन्ति निघ्रातुमिवासितोत्पलम् ॥ ४.२६॥

मृणालिनीनामनुरञ्जितं त्विषा
      विभिन्नमम्भोज-पलाशशोभया ।
पयः स्फुरच्छालिशिखा-पिशङ्गितं
      द्रुतं धनुष्खण्डमिवाहिविद्विषः ॥ ४.२७॥

विपाण्डु संव्यानमिवानिलोद्धतं
      निरुन्धतीः सप्तपलाशजं रजः ।
अनाविलोन्मीलित-बाणचक्षुषः
      सपुष्पहासा वनराजियोषितः ॥ ४.२८॥

अदीपितं वैद्युतजातवेदसा
      सिताम्बुदच्छेद-तिरोहितातपम् ।
ततान्तरं सान्तरवारिशीकरैः
      शिवं नभोवर्त्म सरोजवायुभिः ॥ ४.२९॥

सितच्छदानामपदिश्य धावतां
      रुतैरमीषां ग्रथिताः पतत्रिणाम् ।
प्रकुर्वते वारिद-रोधनिर्गताः
      परस्परालापमिवामला दिशः ॥ ४.३०॥

विहारभूमेरभिघोषमुत्सुकाः
      शरीरजेभ्यश्च्युत-यूथपङ्क्तयः ।
असक्तमूधांसि पयः क्षरन्त्यमू-
      रुपायनानीव नयन्ति धेनवः ॥ ४.३१॥

जगत्प्रसूतिर्जगदेकपावनी
      व्रजोपकण्ठं तनयैरुपेयुषी ।
द्युतिं समग्रां समितिर्गवामसा-
      वुपैति मन्त्रैरिव संहिताहुतिः ॥ ४.३२॥

कृतावधानं जितबर्हिणध्वनौ
      सुरक्तगोपीजन-गीतनिःस्वने ।
इदं जिघत्सामपहाय भूयसीं
      न सस्यमभ्येति मृगीकदम्बकम् ॥ ४.३३॥

असावनास्थापरयावधीरितः
      सरोरुहिण्या शिरसा नमन्नपि ।
उपैति शुष्यन् कलमः सहाम्भसा
      मनोभुवा तप्त इवाभिपाण्डुताम् ॥ ४.३४॥

अमी समुद्धूतसरोजरेणुना
      हृता  हृतासारकणेन वायुना ।
उपागमे दुश्चरिता इवापदां
      गतिं न निश्चेतुमलं शिलीमुखाः ॥ ४.३५॥

मुखैरसौ विद्रुमभङ्गलोहितैः
      शिखाः पिशङ्गीः कलमस्य बिभ्रती ।
शुकावलिर्व्यक्तशिरीषकोमला
      धनुःश्रियं गोत्रभिदोऽनुगच्छति ॥ ४.३६॥

इति कथयति तत्र नातिदूरादथ
      ददृशे पिहितोष्णरश्मिबिम्बः ।
विगलितजलभारशुक्लभासां
      निचय इवाम्बुमुचां नगाधिराजः ॥ ४.३७॥

तमतनुवनराजिश्यामितोपत्यकान्तं
      नगमुपरि हिमानीगौरमासाद्य जिष्णुः ।
व्यपगतमदरागस्यानुसस्मार  लक्ष्मी-
      मसितमधरवासो बिभ्रतः सीरपाणेः ॥ ४.३८॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        शरद्वर्णनं नाम चतुर्थः सर्गः ॥ ४॥

५. हिमवद्वर्णनं नाम पञ्चमः सर्गः
अथ जयाय नु मेरुमहीभृतो
      रभसया नु दिगन्तदिदृक्षया ।
अभिययौ स हिमाचलमुच्छ्रितं
      समुदितं नु विलङ्घयितुं नभः ॥ ५.१॥

तपनमण्डल-दीपितमेकतः
      सततनैश-तमोवृतमन्यतः ।
हसितभिन्न-तमिस्रचयं पुरः
      शिवमिवानुगतं गजचर्मणा ॥ ५.२॥

क्षितिनभःसुरलोकनिवासिभिः
      कृतनिकेतमदृष्टपरस्परैः ।
प्रथयितुं विभुतामभिनिर्मितं
      प्रतिनिधिं जगतामिव शम्भुना ॥ ५.३॥

भुजगराजसितेन नभःश्रिता
      कनकराजि-विराजितसानुना ।
समुदितं निचयेन तडित्वतीं
      लघयता शरदम्बुद-संहतिम् ॥ ५.४॥

मणिमयूख-चयांशुकभासुराः
      सुरवधूपरिभुक्त-लतागृहाः ।
दधतमुच्चशिलान्तरगोपुराः
      पुर इवोदितपुष्पवना भुवः ॥ ५.५॥

अविरतोज्झित-वारिविपाण्डुभि-
      र्विरहितैरचिरद्युतितेजसा ।
उदितपक्षमिवारतनिःस्वनैः
      पृथुनितम्ब-विलम्बिभिरम्बुदैः ॥ ५.६॥

दधतमाकरिभिः करिभिः क्षतैः
      समवतारसमैरसमैस्तटैः ।
विविधकामहिता महिताम्भसः
      स्फुटसरोजवना जवना नदीः ॥ ५.७॥

नवविनिद्र-जपाकुसुमत्विषां
      द्युतिमतां निकरेण महाश्मनाम् ।
विहितसान्ध्य-मयूखमिव क्वचि-
      न्निचितकाञ्चनभित्तिषु सानुषु ॥ ५.८॥

पृथुकदम्ब-कदम्बकराजितं
      ग्रथितमाल-तमालवनाकुलम् ।
लघुतुषारतुषारजलश्च्युतं
      धृतसदान-सदाननदन्तिनम् ॥ ५.९॥

रहितरत्नचयान्न शिलोच्चया-
      नपलताभवना न दरीभुवः ।
विपुलिनाम्बुरुहा न सरिद्वधू-
      रकुसुमान् दधतं न महीरुहः ॥ ५.१०॥

व्यथितसिन्धुमनीरशनैः शनै-
      रमरलोकवधूजघनैर्घनैः ।
फणभृतामभितो विततं ततं
      दयितरम्यलताबकुलैः कुलैः ॥ ५.११॥

ससुरचापमनेकमणिप्रभै-
      रपपयोविशदं हिमपाण्डुभिः ।
अविचलं शिखरैरुपबिभ्रतं
      ध्वनितसूचितमम्बुमुचां चयम् ॥ ५.१२॥

विकचवारिरुहं दधतं सरः
      सकलहंसगणं शुचि मानसम् ।
शिवमगात्मजया च कृतेर्ष्यया
      सकलहं सगणं शुचिमानसम् ॥ ५.१३॥

ग्रहविमानगणानभितो दिवं
      ज्वलयतौषधिजेन कृशानुना ।
मुहुरनुस्मरयन्तमनुक्षपं
      त्रिपुरदाहमुमापतिसेविनः ॥ ५.१४॥

विततशीकर-राशिभिरुच्छ्रितै-
      रुपलरोधविवर्तिभिरम्बुभिः ।
दधतमुन्नतसानुसमुद्धतां
      धृतसितव्यजनामिव जाह्नवीम् ॥ ५.१५॥

अनुचरेण धनाधिपतेरथो
      नगविलोकनविस्मितमानसः ।
स जगदे वचनं प्रियमादरान्
      मुखरतावसरे हि विराजते ॥ ५.१६॥

अलमेष विलोकितः प्रजानां
      सहसा संहतिमंहसां विहन्तुम् ।
घनवर्त्म सहस्रधेव कुर्वन्
      हिमगौरैरचलाधिपः शिरोभिः ॥ ५.१७॥

इह दुरधिगमैः किञ्चिदेवागमैः
      सततमसुतरं वर्णयन्त्यन्तरम् ।
अमुमतिविपिनं वेद दिग्व्यापिनं
      पुरुषमिव परं पद्मयोनिः परम् ॥ ५.१८॥

रुचिरपल्लव-पुष्पलतागृहै-
      रुपलसज्जलजैर्जलराशिभिः ।
नयति सन्ततमुत्सुकतामयं
      धृतिमतीरुपकान्तमपि स्त्रियः ॥ ५.१९॥

सुलभैः सदा नयवतायवता
      निधिगुह्यकाधिपरमैः परमैः ।
अमुना धनैः क्षितिभृतातिभृता
      समतीत्य भाति जगती जगती ॥ ५.२०॥

अखिलमिदममुष्य गौरीगुरो-
      स्त्रिभुवनमपि नैति मन्ये तुलाम् ।
अधिवसति सदा यदेनं जनै-
      रविदितविभवो भवानीपतिः ॥ ५.२१॥

वीतजन्मजरसं परं शुचि
      ब्रह्मणः पदमुपैतुमिच्छताम् ।
आगमादिव तमोपहादितः
      सम्भवन्ति मतयो भवच्छिदः ॥ ५.२२॥

दिव्यस्त्रीणां सचरणलाक्षारागा
      रागायाते निपतितपुष्पापीडाः ।
पीडाभाजः कुसुमचिताः साशंसं
      शंसन्त्यस्मिन् सुरतविशेषं शय्याः ॥ ५.२३॥

गुणसम्पदा समधिगम्य परं
      महिमानमत्र महिते जगताम् ।
नयशालिनि श्रिय इवाधिपतौ
      विरमन्ति न ज्वलितुमौषधयः ॥ ५.२४॥

कुररीगणः कृतरवस्तरवः
      कुसुमानताः सकमलं कमलम् ।
इह सिन्धवश्च वरणावरणाः
      करिणां मुदे सनलदानलदाः ॥ ५.२५॥

सादृश्यं गतमपनिद्रचूतगन्धै-
      रामोदं मदजलसेकजं दधानः ।
एतस्मिन्मदयति कोकिलानकाले
      लीनालिः सुरकरिणां कपोलकाषः ॥ ५.२६॥

सनाकवनितं नितम्बरुचिरं
      चिरं सुनिनदैर्नदैर्वृतममुम् ।
मता फलवतोऽवतो रसपरा
      परास्तवसुधा सुधाधिवसति ॥ ५.२७॥

श्रीमल्लताभवनमोषधयः प्रदीपाः
      शय्या नवानि हरिचन्दनपल्लवानि ।
अस्मिन् रतिश्रमनुदश्च सरोजवाताः
      स्मर्तुं दिशन्ति न दिवः सुरसुन्दरीभ्यः ॥ ५.२८॥

ईशार्थमम्भसि चिराय तपश्चरन्त्या
      यादोविलङ्घन-विलोलविलोचनायाः ।
आलम्बताग्रकरमत्र भवो भवान्याः
      श्च्योतन्निदाघसलिलाङ्गुलिना करेण ॥ ५.२९॥

येनापविद्धसलिलः स्फुटनागसद्मा
      देवासुरैरमृतमम्बुनिधिर्ममन्थे ।
व्यावर्तनैरहिपतेरयमाहिताङ्कः
      खं व्यालिखन्निव विभाति स मन्दराद्रिः ॥ ५.३०॥

नीतोच्छ्रायं मुहुरशिशिररश्मेरुस्रै-
      रानीलाभैर्विरचितपरभागा रत्नैः ।
ज्योत्स्नाशङ्कामिव वितरति हंसश्येनी
      मध्येऽप्यह्नः स्फटिकरजतभित्तिच्छाया ॥ ५.३१॥

दधत इव विलासशालि नृत्यं
      मृदु पतता पवनेन कम्पितानि ।
इह ललितविलासिनीजनभ्रू-
      गतिकुटिलेषु पयःसु पङ्कजानि ॥ ५.३२॥

अस्मिन्नगृह्यत पिनाकभृता सलील-
      माबद्धवेपथुरधीरविलोचनायाः ।
विन्यस्तमङ्गल-महौषधिरीश्वरायाः
      स्रस्तोरगप्रतिसरेण करेण पाणिः ॥ ५.३३॥

क्रामद्भिर्घन-पदवीमनेकसङ्ख्यै-
      स्तेजोभिः शुचिमणिजन्मभिर्विभिन्नः ।
उस्राणां व्यभिचरतीव सप्तसप्तेः
      पर्यस्यन्निह निचयः सहस्रसङ्ख्याम् ॥ ५.३४॥

व्यधत्त यस्मिन् पुरमुच्चगोपुरं
      पुरां विजेतुर्धृतये धनाधिपः ।
स एष कैलास उपान्तसर्पिणः
      करोत्यकालास्तमयं विवस्वतः ॥ ५.३५॥

नानारत्नज्योतिषां सन्निपातै-
      श्छन्नेष्वन्तःसानु वप्रान्तरेषु ।
बद्धां बद्धां भित्तिशङ्काममुष्मिन्
      नावानावान्मातरिश्वा निहन्ति ॥ ५.३६॥

रम्या नवद्युतिरपैति न शाद्वलेभ्यः
      श्यामीभवन्त्यनुदिनं नलिनीवनानि ।
अस्मिन् विचित्रकुसुमस्तबकाचितानां
      शाखाभृतां परिणमन्ति न पल्लवानि ॥ ५.३७॥

परिसरविषयेषु लीढमुक्ता
      हरिततृणोद्गमशङ्कया मृगीभिः ।
इह नवशुककोमला मणीनां
      रविकरसंवलिताः फलन्ति भासः ॥ ५.३८॥

उत्फुल्लस्थलनलिनी-वनादमुष्मा-
      दुद्धूतः सरसिजसम्भवः परागः ।
वात्याभिर्वियति विवर्तितः समन्ता-
      दाधत्ते कनकमयातपत्रलक्ष्मीम् ॥ ५.३९॥

इह सनियमयोः सुरापगाया-
      मुषसि सयावकसव्यपादरेखा ।
कथयति शिवयोः शरीरयोगं
      विषमपदा पदवी विवर्तनेषु ॥ ५.४०॥

सम्मूर्छतां रजतभित्ति-मयूखजालै
      रालोलपादप-लतान्तरनिर्गतानाम् ।
घर्मद्युतेरिह मुहुः पटलानि धाम्ना-
      मादर्शमण्डलनिभानि समुल्लसन्ति ॥ ५.४१॥

शुक्लैर्मयूखनिचयैः परिवीतमूर्ति-
      र्वप्राभिघात-परिमण्डलितोरुदेहः ।
श‍ृङ्गाण्यमुष्य भजते गणभर्तुरुक्षा
      कुर्वन् वधूजनमनःसु शशाङ्कशङ्काम् ॥ ५.४२॥

सम्प्रति लब्धजन्म शनकैः कथमपि लघुनि
      क्षीणपयस्युपेयुषि भिदां जलधरपटले ।
खण्डितविग्रहं बलभिदो धनुरिह विविधाः
      पूरयितुं भवन्ति विभवः शिखरमणिरुचः ॥ ५.४३॥

स्नपितनवलतातरुप्रवालै-
      रमृतलवस्रुति-शालिभिर्मयूखैः ।
सततमसितयामिनीषु शम्भो-
      रमलयतीह वनान्तमिन्दुलेखा ॥ ५.४४॥

क्षिपति योऽनुवनं विततां  बृहद्
      बृहतिकामिव रौचनिकीं रुचम् ।
अयमनेक-हिरण्मयकन्दरस्तव
      पितुर्दयितो जगतीधरः ॥ ५.४५॥

सक्तिं जवादपनयत्यनिले लतानां
      वैरोचनैर्द्विगुणिताः सहसा मयूखैः ।
रोधोभुवां मुहुरमुत्र हिरण्मयीनां
      भासस्तडिद्विलसितानि विडम्बयन्ति ॥ ५.४६॥

कषणकम्पनिरस्तमहाहिभिः
      क्षणविमत्तमतङ्गजवर्जितैः ।
इह मदस्नपितैरनुमीयते
      सुरगजस्य गतं हरिचन्दनैः ॥ ५.४७॥

जलदजालघनैरसिताश्मना-
      मुपहतप्रचयेह मरीचिभिः ।
भवति दीप्तिरदीपितकन्दरा
      तिमिरसंवलितेव विवस्वतः ॥ ५.४८॥

भव्यो भवन्नपि मुनेरिह शासनेन
      क्षात्रे स्थितः पथि तपस्य हतप्रमादः ।
प्रायेण सत्यपि हितार्थकरे विधौ हि
      श्रेयांसि लब्धुमसुखानि विनान्तरायैः ॥ ५.४९॥

मा भूवन्नपथहृतस्तवेन्द्रियाश्वाः
      सन्तापे दिशतु शिवः शिवां प्रसक्तिम् ।
रक्षन्तस्तपसि बलं च लोकपालाः
      कल्याणीमधिकफलां क्रियां क्रियासुः ॥ ५.५०॥

इत्युक्त्वा सपदि हितं प्रियं प्रियार्हे
      धाम स्वं गतवति राजराजभृत्ये ।
सोत्कण्ठं किमपि पृथासुतः प्रदध्यौ
      सन्धत्ते भृशमरतिं हि सद्वियोगः ॥ ५.५१॥

तमनतिशयनीयं सर्वतः सारयोगा-
      दविरहितमनेकेनाङ्कभाजा फलेन ।
अकृशमकृशलक्ष्मीश्चेतसाशंसितं स
      स्वमिव पुरुषकारं शैलमभ्याससाद ॥ ५.५२॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        हिमवद्वर्णनं नाम पञ्चमः सर्गः ॥ ५॥

६. युवतिप्रस्थानं नाम षष्ठः सर्गः
रुचिराकृतिः कनकसानुमथो
      परमः पुमानिव पतिं पतताम् ।
धृतसत्पथस्त्रिपथगामभितः
      स तमारुरोह पुरुहूतसुतः ॥ ६.१॥

तमनिन्द्यबन्दिन इवेन्द्रसुतं
      विहितालि-निक्वणजयध्वनयः ।
पवनेरिताकुल-विजिह्मशिखा
      जगतीरुहोऽवचकरुः कुसुमैः ॥ ६.२॥

अवधूतपङ्कज-परागकणा-
      स्तनुजाह्नवी-सलिलवीचिभिदः ।
परिरेभिरेऽभिमुखमेत्य सुखाः
      सुहृदः सखायमिव तं मरुतः ॥ ६.३॥

उदितोपल-स्खलनसंवलिताः
      स्फुटहंससारस-विरावयुजः ।
मुदमस्य माङ्गलिकतूर्यकृतां
      ध्वनयः प्रतेनुरनुवप्रमपाम् ॥ ६.४॥

अवरुग्णतुङ्ग-सुरदारुतरौ
      निचये पुरः सुरसरित्पयसाम् ।
स ददर्श वेतसवनाचरितां
      प्रणतिं बलीयसि समृद्धिकरीम् ॥ ६.५॥

प्रबभूव नालमवलोकयितुं
      परितः सरोजरजसारुणितम् ।
सरिदुत्तरीयमिव संहतिमत्स
      तरङ्गरङ्गि कलहंसकुलम् ॥ ६.६॥

दधति क्षतीः परिणतद्विरदे
      मुदितालियोषिति मदस्रुतिभिः ।
अधिकां स रोधसि बबन्ध धृतिं
      महते रुजन्नपि गुणाय महान् ॥ ६.७॥

अनुहेमवप्रमरुणैः समतां
      गतमूर्मिभिः सहचरं पृथुभिः ।
स रथाङ्गनामवनितां करुणै-
      रनुबध्नतीमभिननन्द रुतैः ॥ ६.८॥

सितवाजिने निजगदू रुचय-
      श्चलवीचिराग-रचनापटवः ।
मणिजालमम्भसि निमग्नमपि
      स्फुरितं मनोगतमिवाकृतयः ॥ ६.९॥

उपलाहतोद्धत-तरङ्गधृतं
      जविना विधूतविततं मरुता ।
स ददर्श केतकशिखाविशदं
      सरितः प्रहासमिव फेनमपाम् ॥ ६.१०॥

बहु बर्हिचन्द्रकनिभं विदधे
      धृतिमस्य दानपयसां पटलम् ।
अवगाढमीक्षितुमिवेभपतिं
      विकसद्विलोचनशतं सरितः ॥ ६.११॥

प्रतिबोधजृम्भण-विभिन्नमुखी
      पुलिने सरोरुहदृशा ददृशे ।
पतदच्छमौक्तिक-मणिप्रकरा
      गलदश्रुबिन्दुरिव शुक्तिवधूः ॥ ६.१२॥

शुचिरप्सु विद्रुमलताविटप-
      स्तनुसान्द्र-फेनलवसंवलितः ।
स्मरदायिनः स्मरयति स्म भृशं
      दयिताधरस्य दशनांशुभृतः ॥ ६.१३॥

उपलभ्य चञ्चलतरङ्गधृतं
      मदगन्धमुत्थितवतां पयसः ।
प्रतिदन्तिनामिव स सम्बुबुधे
      करियादसामभिमुखान् करिणः ॥ ६.१४॥

स जगाम विस्मयमुद्वीक्ष्य पुरः
      सहसा समुत्पिपतिषोः फणिनः ।
प्रहितं दिवि प्रजविभिः श्वसितैः
      शरदभ्रविभ्रममपां पटलम् ॥ ६.१५॥

स ततार सैकतवतीरभितः
      शफरीपरिस्फुरितचारुदृशः ।
ललिताः सखीरिव बृहज्जघनाः
      सुरनिम्नगामुपयतीः सरितः ॥ ६.१६॥

अधिरुह्य पुष्पभरनम्रशिखैः
      परितः परिष्कृततलां तरुभिः ।
मनसः प्रसत्तिमिव मूर्ध्नि गिरेः
      शुचिमाससाद स वनान्तभुवम् ॥ ६.१७॥

अनुसानु पुष्पितलताविततिः
      फलितोरु-भूरुहविविक्तवनः ।
धृतिमाततान तनयस्य हरे-
      स्तपसेऽधिवस्तुमचलामचलः ॥ ६.१८॥

प्रणिधाय तत्र विधिनाथ धियं
      दधतः पुरातनमुनेर्मुनिताम् ।
श्रममादधावसुकरं न तपः
      किमिवावसादकरमात्मवताम् ॥ ६.१९॥

शमयन् धृतेन्द्रियशमैकसुखः
      शुचिभिर्गुणैरघमयं स तमः ।
प्रतिवासरं सुकृतिभिर्ववृधे
      विमलः कलाभिरिव शीतरुचिः ॥ ६.२०॥

अधरीचकार च विवेकगुणा-
      दगुणेषु तस्य धियमस्तवतः ।
प्रतिघातिनीं विषयसङ्गरतिं
      निरुपप्लवः शमसुखानुभवः ॥ ६.२१॥

मनसा जपैः प्रणतिभिः प्रयतः
      समुपेयिवानधिपतिं स दिवः ।
सहजेतरौ  जयशमौ दधती
      बिभराम्बभूव युगपन्महसी ॥ ६.२२॥

शिरसा हरिन्मणिनिभः स वहन्
      कृतजन्मनोऽभिषवणेन जटाः ।
उपमां ययावरुणदीधितिभिः
      परिमृष्टमूर्धनि तमालतरौ ॥ ६.२३॥

धृतहेतिरप्यधृत-जिह्ममति-
      श्चरितैर्मुनीनधरयञ्शुचिभिः ।
रजयाञ्चकार विरजाः स मृगान्
      कमिवेशते रमयितुं न गुणाः ॥ ६.२४॥

अनुकूलपातिनमचण्डगतिं
      किरता सुगन्धिमभितः पवनम् ।
अवधीरितार्तवगुणं सुखतां
      नयता रुचां निचयमंशुमतः ॥ ६.२५॥

नवपल्लवाञ्जलिभृतः प्रचये
      बृहतस्तरून् गमयतावनतिम् ।
स्तृणता तृणैः प्रतिनिशं मृदुभिः
      शयनीयतामुपयतीं वसुधाम् ॥ ६.२६॥

पतितैरपेतजलदान्नभसः
      पृषतैरपां शमयता च रजः ।
स दयालुनेव परिगाढकृशः
      परिचर्ययानुजगृहे तपसा ॥ ६.२७॥

महते फलाय तदवेक्ष्य शिवं
      विकसन्निमित्तकुसुमं स पुरः ।
न जगाम विस्मयवशं वशिनां
      न निहन्ति धैर्यमनुभावगुणः ॥ ६.२८॥

तदभूरिवासरकृतं सुकृतै-
      रुपलभ्य वैभवमनन्यभवम् ।
उपतस्थुरास्थितविषादधियः
      शतयज्वनो वनचरा वसतिम् ॥ ६.२९॥

विदिताः प्रविश्य विहितानतयः
      शिथिलीकृतेऽधिकृतकृत्यविधौ ।
अनपेतकालमभिरामकथाः
      कथयाम्बभूवुरिति गोत्रभिदे ॥ ६.३०॥

शुचिवल्कवीत-तनुरन्यतम-
      स्तिमिरच्छिदामिव गिरौ भवतः ।
महते जयाय मघवन्ननघः
      पुरुषस्तपस्यति तपञ्जगतीम् ॥ ६.३१॥

स बिभर्ति भीषणभुजङ्गभुजः
      पृथु विद्विषां भयविधायि धनुः ।
अमलेन तस्य धृतसच्चरिता-
      श्चरितेन चातिशयिता मुनयः ॥ ६.३२॥

मरुतः शिवा नवतृणा जगती
      विमलं नभो रजसि वृष्टिरपाम् ।
गुणसम्पदानुगुणतां गमितः
      कुरुतेऽस्य भक्तिमिव भूतगणः ॥ ६.३३॥

इतरेतरानभिभवेन मृगा-
      स्तमुपासते गुरुमिवान्तसदः ।
विनमन्ति चास्य तरवः प्रचये
      परवान् स तेन भवतेव नगः ॥ ६.३४॥

उरु सत्त्वमाह विपरिश्रमता
      परमं वपुः प्रथयतीव जयम् ।
शमिनोऽपि तस्य नवसङ्गमने
      विभुतानुषङ्गि भयमेति जनः ॥ ६.३५॥

ऋषिवंशजः स यदि दैत्यकुले
      यदि वान्वये महति भूमिभृताम् ।
चरतस्तपस्तव वनेषु सहा
      न वयं निरूपयितुमस्य गतिम् ॥ ६.३६॥

विगणय्य कारणमनेकगुणं
      निजयाथवा कथितमल्पतया ।
असदप्यदः सहितुमर्हति नः
      क्व वनेचराः क्व निपुणा मतयः ॥ ६.३७॥

अधिगम्य गुह्यकगणादिति तन्-
      मनसः प्रियं प्रियसुतस्य तपः ।
निजुगोप हर्षमुदितं मघवा
      नयवर्त्मगाः प्रभवतां हि धियः ॥ ६.३८॥

प्रणिधाय चित्तमथ भक्ततया
      विदितेऽप्यपूर्व इव तत्र हरिः ।
उपलब्धुमस्य नियमस्थिरतां
      सुरसुन्दरीरिति वचोऽभिदधे ॥ ६.३९॥

सुकुमारमेकमणु मर्मभिदा-
      मतिदूरगं युतममोघतया ।
अविपक्षमस्त्रमपरं कतम-
      द्विजयाय यूयमिव चित्तभुवः ॥ ६.४०॥

भववीतये हतबृहत्तमसा-
      मवबोधवारि रजसः शमनम् ।
परिपीयमाणमिव वोऽसकलै-
      रवसादमेति नयनाञ्जलिभिः ॥ ६.४१॥

बहुधा गतां जगति भूतसृजा
      कमनीयतां समभिहृत्य पुरा ।
उपपादिता विदधता भवतीः
      सुरसद्मयानसुमुखी जनता ॥ ६.४२॥

तदुपेत्य विघ्नयत तस्य तपः
      कृतिभिः कलासु सहिताः सचिवैः ।
हृतवीतरागमनसां ननु वः
      सुखसङ्गिनं प्रति सुखावजितिः ॥ ६.४३॥

अविमृष्यमेतदभिलष्यति स
      द्विषतां वधेन विषयाभिरतिम् ।
भववीतये न हि तथा स विधिः
      क्व शरासनं क्व च विमुक्तिपथः ॥ ६.४४॥

पृथुधाम्नि तत्र परिबोधि च मा
      भवतीभिरन्यमुनिवद्विकृतिः ।
स्वयशांसि विक्रमवतामवतां
      न वधूष्वघानि विमृषन्ति धियः ॥ ६.४५॥

आशंसितापचितिचारु पुरः सुराणा-
      मादेशमित्यभिमुखं समवाप्य भर्तुः ।
लेभे परां द्युतिममर्त्यवधूसमूहः
      सम्भावना ह्यधिकृतस्य तनोति तेजः ॥ ६.४६॥

प्रणतिमथ विधाय प्रस्थिताः सद्मनस्ताः
      स्तनभरनमिताङ्गीरङ्गनाः प्रीतिभाजः ।
अचलनलिनलक्ष्मीहारि नालं बभूव
      स्तिमितममरभर्तुर्द्रष्टुमक्ष्णां सहस्रम् ॥ ६.४७॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        युवतिप्रस्थानं नाम षष्ठः सर्गः ॥ ६॥

७. सप्तमः सर्गः
श्रीमद्भिः सरथगजैः सुराङ्गनानां
      गुप्तानामथ सचिवैस्त्रिलोकभर्तुः ।
सम्मूर्छन्नलघु-विमानरन्ध्रभिन्नः
      प्रस्थानं समभिदधे मृदङ्गनादः ॥ ७.१॥

सोत्कण्ठैरमर-गणैरनुप्रकीर्णान्
      निर्याय ज्वलितरुचः पुरान्मघोनः ।
रामाणामुपरि विवस्वतः स्थितानां
      नासेदे चरितगुणत्वमातपत्रैः ॥ ७.२॥

धूतानामभिमुखपातिभिः समीरै-
      रायासादविशद-लोचनोत्पलानाम् ।
आनिन्ये मदजनितां श्रियं वधूना-
      मुष्णांशुद्युतिजनितः कपोलरागः ॥ ७.३॥

तिष्ठद्भिः कथमपि देवतानुभावा-
      दाकृष्टैः प्रजविभिरायतं तुरङ्गैः ।
नेमीनामसति विवर्तने रथौघै-
      रासेदे वियति विमानवत्प्रवृत्तिः ॥ ७.४॥

कान्तानां कृतपुलकः स्तनाङ्गरागे
      वक्त्रेषु च्युततिलकेषु मौक्तिकाभः ।
सम्पेदे श्रमसलिलोद्गमो विभूषा
      रम्याणां विकृतिरपि श्रियं तनोति ॥ ७.५॥

राजद्भिः पथि मरुतामभिन्नरूपै-
      रुल्कार्चिः स्फुटगतिभिर्ध्वजांशुकानाम् ।
तेजोभिः कनकनिकाष-राजिगौरै-
      रायामः क्रियत इव स्म सातिरेकः ॥ ७.६॥

रामाणामवजित-माल्यसौकुमार्ये
      सम्प्राप्ते वपुषि सहत्वमातपस्य ।
गन्धर्वैरधिगतविस्मयैः प्रतीये
      कल्याणी विधिषु विचित्रता विधातुः ॥ ७.७॥

सिन्दूरैः कृतरुचयः सहेमकक्ष्याः
      स्रोतोभिस्त्रिदशगजा मदं क्षरन्तः ।
सादृश्यं ययुररुणांशु-रागभिन्नै-
      र्वर्षद्भिः स्फुरितशतह्रदैः पयोदैः ॥ ७.८॥

अत्यर्थं दुरुपसदादुपेत्य दूरं
      पर्यन्तादहिम-मयूखमण्डलस्य ।
आशानामुपरिचितामिवैकवेणीं
      रम्योर्मिं त्रिदशनदीं ययुर्बलानि ॥ ७.९॥

आमत्तभ्रमर-कुलाकुलानि
      धुन्वन्नुद्धूत-ग्रथितरजांसि पङ्कजानि ।
कान्तानां गगननदीतरङ्गशीतः
      सन्तापं विरमयति स्म मातरिश्वा ॥ ७.१०॥

सम्भिन्नैरिभ-तुरगावगाहनेन
      प्राप्योर्वीरनुपदवीं विमानपङ्क्तीः ।
तत्पूर्वं प्रतिविदधे सुरापगाया
      वप्रान्तस्खलितविवर्तनं पयोभिः ॥ ७.११॥

क्रान्तानां ग्रहचरितात्पथो रथाना-
      मक्षाग्रक्षत-सुरवेश्मवेदिकानाम् ।
निःसङ्गं प्रधिभिरुपाददे विवृत्तिः
      सम्पीडक्षुभितजलेषु तोयदेषु ॥ ७.१२॥

तप्तानामुपदधिरे विषाणभिन्नाः
      प्रह्लादं सुरकरिणां घनाः क्षरन्तः ।
युक्तानां खलु महतां परोपकारे
      कल्याणी भवति रुजत्स्वपि प्रवृत्तिः ॥ ७.१३॥

संवाता मुहुरनिलेन नीयमाने
      दिव्यस्त्रीजघनवरांशुके विवृत्तिम् ।
पर्यस्यत्पृथुमणि-मेखलांशुजालं
      सञ्जज्ञे युतकमिवान्तरीयमूर्वोः ॥ ७.१४॥

प्रत्यार्द्रीकृत-तिलकास्तुषारपातैः
      प्रह्लादं शमितपरिश्रमा दिशन्तः ।
कान्तानां बहुमतिमाययुः पयोदा
      नाल्पीयान् बहु सुकृतं हिनस्ति दोषः ॥ ७.१५॥

यातस्य ग्रथिततरङ्गसैकताभे
      विच्छेदं विपयसि वारिवाहजाले ।
आतेनुस्त्रिदश-वधूजनाङ्गभाजां
      सन्धानं सुरधनुषः प्रभा मणीनाम् ॥ ७.१६॥

संसिद्धाविति करणीयसन्निबद्धै-
      रालापैः पिपतिषतां विलङ्घ्य वीथीम् ।
आसेदे दशशतलोचनध्वजिन्या
      जीमूतैरपिहितसानुरिन्द्रकीलः ॥ ७.१७॥

आकीर्णा मुखनलिनैर्विलासिनीना-
      मुद्धूतस्फुट-विशदातपत्रफेना ।
सा तूर्यध्वनित-गभीरमापतन्ती
      भूभर्तुः शिरसि नभोनदीव रेजे ॥ ७.१८॥

सेतुत्वं दधति पयोमुचां विताने
      संरम्भादभिपततो रथाञ्जवेन ।
आनिन्युर्नियमित-रश्मिभुग्नघोणाः
      कृच्छ्रेण क्षितिमवनामिनस्तुरङ्गाः ॥ ७.१९॥

माहेन्द्रं नगमभितः करेणुवर्याः
      पर्यन्तस्थितजलदा दिवः पतन्तः ।
सादृश्यं निलयन-निष्प्रकम्पपक्षै-
      राजग्मुर्जलनिधि-शायिभिर्नगेन्द्रैः ॥ ७.२०॥

उत्सङ्गे समविषमे समं महाद्रेः
      क्रान्तानां वियदभिपातलाघवेन ।
आ मूलादुपनदि सैकतेषु लेभे
      सामग्री खुरपदवी तुरङ्गमाणाम् ॥ ७.२१॥

सध्वानं निपतितनिर्झरासु मन्द्रैः
      सम्मूर्छन् प्रतिनिनदैरधित्यकासु ।
उद्ग्रीवैर्घनरव-शङ्कया मयूरैः
      सोत्कण्ठं ध्वनिरुपशुश्रुवे रथानाम् ॥ ७.२२॥

सम्भिन्नामविरल-पातिभिर्मयूखै-
      र्नीलानां भृशमुपमेखलं मणीनाम् ।
विच्छिन्नामिव वनिता नभोन्तराले
      वप्राम्भःस्रुतिमवलोकयाम्बभूवुः ॥ ७.२३॥

आसन्नद्विपपदवीमदानिलाय
      क्रुध्यन्तो धियमवमत्य धूर्गतानाम् ।
सव्याजं निजकरिणीभिरात्तचित्ताः
      प्रस्थानं सुरकरिणः कथञ्चिदीषुः ॥ ७.२४॥

नीरन्ध्रं पथिषु रजो रथाङ्गनुन्नं
      पर्यस्यन्नवसलिलारुणं वहन्ती ।
आतेने वनगहनानि वाहिनी सा
      घर्मान्तक्षुभितजलेव जह्नुकन्या ॥ ७.२५॥

सम्भोगक्षम-गहनामथोपगङ्गं
      बिभ्राणां ज्वलितमणीनि सैकतानि ।
अध्यूषुश्च्युतकुसुमाचितां  सहाया
      वृत्रारेरविरलशाद्वलां  धरित्रीम् ॥ ७.२६॥

भूभर्तुः समधिकमादधे तदोर्व्याः
      श्रीमत्तां हरिसखवाहिनीनिवेशः ।
संसक्तौ किमसुलभं महोदयाना-
      मुच्छ्रायं नयति यदृच्छयापि योगः ॥ ७.२७॥

सामोदाः कुसुमतरुश्रियो विविक्ताः
      सम्पत्तिः किसलयशालिनीलतानाम् ।
साफल्यं ययुरमराङ्गनोपभुक्ताः
      सा लक्ष्मीरुपकुरुते यया परेषाम् ॥ ७.२८॥

क्लान्तोऽपि त्रिदशवधूजनः पुरस्ता-
      ल्लीनाहिश्वसित-विलोलपल्लवानाम् ।
सेव्यानां हतविनयैरिवावृतानां
      सम्पर्कं परिहरति स्म चन्दनानाम् ॥ ७.२९॥

उत्सृष्टध्वजकुथकङ्कटा धरित्री-
      मानीता विदितनयैः श्रमं विनेतुम् ।
आक्षिप्तद्रुमगहना युगान्तवातैः
      पर्यस्ता गिरय इव द्विपा विरेजुः ॥ ७.३०॥

प्रस्थानश्रमजनितां विहाय निद्रा-
      मामुक्ते गजपतिना सदानपङ्के ।
शय्यान्ते कुलमलिनां क्षणं विलीनं
      संरम्भच्युतमिव श‍ृङ्खलं चकाशे ॥ ७.३१॥

आयस्तः सुरसरिदोघरुद्धवर्त्मा
      सम्प्राप्तुं वनगजदानगन्धि रोधः ।
मूर्धानं निहितशिताङ्कुशं विधुन्वन्
      यन्तारं न विगणयाञ्चकार नागः ॥ ७.३२॥

आरोढुः समवनतस्य पीतशेषे
      साशङ्कं पयसि समीरिते करेण ।
सम्मार्जन्नरुणमदस्रुती कपोलौ
      सस्यन्दे मद इव शीकरः करेणोः ॥ ७.३३॥

आघ्राय क्षणमतितृष्यतापि रोषा-
      दुत्तीरं निहितविवृत्तलोचनेन ।
सम्पृक्तं वनकरिणां मदाम्बुसेकै-
      र्नाचेमे हिममपि वारि वारणेन ॥ ७.३४॥

प्रश्च्योतन्मदसुरभीणि निम्नगायाः
      क्रीडन्तो गजपतयः पयांसि कृत्वा ।
किञ्जल्कव्यवहित-ताम्रदानलेखै-
      रुत्तेरुः सरसिजगन्धिभिः कपोलैः ॥ ७.३५॥

आकीर्णं बलरजसा घनारुणेन
      प्रक्षोभैः सपदि तरङ्गितं तटेषु ।
मातङ्गोन्मथित-सरोजरेणुपिङ्गं
      माञ्जिष्ठं वसनमिवाम्बु निर्बभासे ॥ ७.३६॥

श्रीमद्भिर्नियमित-कन्धरापरान्तैः
      संसक्तैरगुरुवनेषु साङ्गहारम् ।
सम्प्रापे निसृतमदाम्बुभिर्गजेन्द्रैः
      प्रस्यन्दिप्रचलित-गण्डशैलशोभा ॥ ७.३७॥

निःशेषं प्रशमितरेणु वारणानां
      स्रोतोभिर्मदजलमुज्झतामजस्रम् ।
आमोदं व्यवहितभूरिपुष्पगन्धो
      भिन्नैलासुरभिमुवाह गन्धवाहः ॥ ७.३८॥

सादृश्यं दधति गभीरमेघघोषै-
      रुन्निद्रक्षुभित-मृगाधिपश्रुतानि ।
आतेनुश्चकित-चकोरनीलकण्ठान्
      कच्छान्तानमर-महेभबृंहितानि ॥ ७.३९॥

शाखावसक्त-कमनीयपरिच्छदाना-
      मध्वश्रमातुर-वधूजनसेवितानाम् ।
जज्ञे निवेशनविभागपरिष्कृतानां
      लक्ष्मीः पुरोपवनजा वनपादपानाम् ॥ ७.४०॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        सप्तमः सर्गः ॥ ७॥

८. सुराङ्गनाविहारः नामाष्टमः सर्गः
अथ स्वमायाकृत-मन्दिरोज्ज्वलं
      ज्वलन्मणि व्योमसदां सनातनम् ।
सुराङ्गना गोपतिचापगोपुरं
      पुरं वनानां विजिहीर्षया जहुः ॥ ८.१॥

यथायथं ताः सहिता नभश्चरैः
      प्रभाभिरुद्भासित-शैलवीरुधः ।
वनं विशन्त्यो वनजायतेक्षणाः
      क्षणद्युतीनां दधुरेकरूपताम् ॥ ८.२॥

निवृत्तवृत्तोरु-पयोधरक्लमः
      प्रवृत्तनिर्ह्रादि-विभूषणारवः ।
नितम्बिनीनां भृशमादधे धृतिं
      नभःप्रयाणादवनौ परिक्रमः ॥ ८.३॥

घनानि कामं कुसुमानि बिभ्रतः
      करप्रचेयान्यपहाय शाखिनः ।
पुरोऽभिसस्रे सुरसुन्दरीजनै-
      र्यथोत्तरेच्छा हि गुणेषु कामिनः ॥ ८.४॥

तनूरलक्तारुण-पाणिपल्लवाः
      स्फुरन्नखांशूत्कर-मञ्जरीभृतः ।
विलासिनीबाहुलता वनालयो
      विलेपनामोदहृताः सिषेविरे ॥ ८.५॥

निपीयमानस्तबका शिलीमुखै-
      रशोकयष्टिश्चलबालपल्लवा ।
विडम्बयन्ती ददृशे वधूजनै-
      रमन्ददष्टौष्ठकरावधूननम् ॥ ८.६॥

करौ धुनाना नवपल्लवाकृती
      वृथा कृथा मानिनि मा परिश्रमम् ।
उपेयुषी कल्पलताभिशङ्कया
      कथं न्वितस्त्रस्यति षट्पदावलिः ॥ ८.७॥

जहीहि कोपं दयितोऽनुगम्यतां
      पुरानुशेते तव चञ्चलं मनः ।
इति प्रियं काञ्चिदुपैतुमिच्छतीं
      पुरोऽनुनिन्ये निपुणः सखीजनः ॥ ८.८॥

समुन्नतैः काशदुकूलशालिभिः
      परिक्वणत्सारस-पङ्क्तिमेखलैः ।
प्रतीरदेशैः स्वकलत्रचारुभि-
      र्विभूषिताः कुञ्जसमुद्रयोषितः ॥ ८.९॥

विदूरपातेन भिदामुपेयुष-
      श्च्युताः प्रवाहादभितः प्रसारिणः ।
प्रियाङ्कशीताः शुचिमौक्तिकत्विषो
      वनप्रहासा इव वारिबिन्दवः ॥ ८.१०॥

सखीजनं प्रेम गुरूकृतादरं
      निरीक्षमाणा इव नम्रमूर्तयः ।
स्थिरद्विरेफाञ्जन-शारितोदरै-
      र्विसारिभिः पुष्पविलोचनैर्लताः ॥ ८.११॥

उपेयुषीणां बृहतीरधित्यका
      मनांसि जह्रुः सुरराजयोषिताम् ।
कपोलकाषैः करिणां मदारुणै-
      रुपाहितश्यामरुचश्च चन्दनाः ॥ ८.१२॥

स्वगोचरे सत्यपि चित्तहारिणा
      विलोभ्यमानाः प्रसवेन शाखिनाम् ।
नभश्चराणामुपकर्तुमिच्छतां
      प्रियाणि चक्रुः प्रणयेन योषितः ॥ ८.१३॥

प्रयच्छतोच्चैः कुसुमानि  मानिनी
      विपक्षगोत्रं दयितेन लम्भिता ।
न किञ्चिदूचे चरणेन केवलं
      लिलेख बाष्पाकुललोचना भुवम् ॥ ८.१४॥

प्रियेऽपरा यच्छति वाचमुन्मुखी
      निबद्धदृष्टिः शिथिलाकुलोच्चया ।
समादधे नांशुकमाहितं वृथा
      विवेद पुष्पेषु न पाणिपल्लवम् ॥ ८.१५॥

सलीलमासक्त-लतान्तभूषणं
      समासजन्त्या कुसुमावतंसकम् ।
स्तनोपपीडं नुनुदे नितम्बिना
      घनेन कश्चिज्जघनेन कान्तया ॥ ८.१६॥

कलत्रभारेण विलोलनीविना
      गलद्दुकूलस्तनशालिनोरसा ।
बलिव्यपाय-स्फुटरोमराजिना
      निरायतत्वादुदरेण ताम्यता ॥ ८.१७॥

विलम्बमानाकुलकेशपाशया
      कयाचिदाविष्कृतबाहुमूलया ।
तरुप्रसूनान्यपदिश्य सादरं
      मनोधिनाथस्य मनः समाददे ॥ ८.१८॥

व्यपोहितुं लोचनतो मुखानिलै-
      रपारयन्तं किल पुष्पजं रजः ।
पयोधरेणोरसि काचिदुन्मनाः
      प्रियं जघानोन्नतपीवरस्तनी ॥ ८.१९॥

इमान्यमूनीत्यपवर्जिते शनै-
      र्यथाभिरामं कुसुमाग्रपल्लवे ।
विहाय निःसारतयेव भूरुहान्
      पदं वनश्रीर्वनितासु सन्दधे ॥ ८.२०॥

प्रवालभङ्गारुणपाणिपल्लवः
      परागपाण्डूकृतपीवरस्तनः ।
महीरुहः पुष्पसुगन्धिराददे
      वपुर्गुणोच्छ्रायमिवाङ्गनाजनः ॥ ८.२१॥

वरोरुभिर्वारणहस्तपीवरै-
      श्चिराय खिन्नान्नवपल्लवश्रियः ।
समेऽपि यातुं चरणाननीश्वरान्
      मदादिव प्रस्खलतः पदे पदे ॥ ८.२२॥

विसारिकाञ्चीमणिरश्मिलब्धया
      मनोहरोच्छ्राय-नितम्बशोभया ।
स्थितानि जित्वा नवसैकतद्युतिं
      श्रमातिरिक्तैर्जघनानि गौरवैः ॥ ८.२३॥

समुच्छ्वसत्पङ्कज-कोशकोमलै-
      रुपाहितश्रीण्युपनीवि नाभिभिः ।
दधन्ति मध्येषु वलीविभङ्गिषु
      स्तनातिभारादुदराणि नम्रताम् ॥ ८.२४॥

समानकान्तीनि तुषारभूषणैः
      सरोरुहैरस्फुटपत्त्रपङ्क्तिभिः ।
चितानि घर्माम्बुकणैः समन्ततो
      मुखान्यनुत्फुल्लविलोचनानि च ॥ ८.२५॥

विनिर्यतीनां गुरुखेदमन्थरं
      सुराङ्गनानामनुसानुवर्त्मनः ।
सविस्मयं रूपयतो नभश्चरान्
      विवेश तत्पूर्वमिवेक्षणादरः ॥ ८.२६॥

अथ स्फुरन्मीनविधूतपङ्कजा
      विपङ्कतीरस्खलितोर्मिसंहतिः ।
पयोऽवगाढुं कलहंसनादिनी
      समाजुहावेव वधूः सुरापगा ॥ ८.२७॥

प्रशान्तघर्माभिभवः शनैर्विवान्
      विलासिनीभ्यः परिमृष्टपङ्कजः ।
ददौ भुजालम्बमिवात्तशीकर-
      स्तरङ्गमालान्तरगोचरोऽनिलः ॥ ८.२८॥

गतैः सहावैः कलहंसविक्रमं
      कलत्रभारैः पुलिनं नितम्बिभिः ।
मुखैः सरोजानि च दीर्घलोचनैः
      सुरस्त्रियः साम्यगुणान्निरासिरे ॥ ८.२९॥

विभिन्नपर्यन्तग-मीनपङ्क्तयः
      पुरो विगाढाः सखिभिर्मरुत्वतः ।
कथञ्चिदापः सुरसुन्दरीजनैः
      सभीतिभिस्तत्प्रथमं प्रपेदिरे ॥ ८.३०॥

विगाढमात्रे रमणीभिरम्भसि
      प्रयत्नसंवाहित-पीवरोरुभिः ।
विभिद्यमाना विससार सारसा-
      नुदस्य तीरेषु तरङ्गसंहतिः ॥ ८.३१॥

शिलाघनैर्नाकसदामुरःस्थलै-
      र्बृहन्निवेशैश्च वधूपयोधरैः ।
तटाभिनीतेन विभिन्नवीचिना
      रुषेव भेजे कलुषत्वमम्भसा ॥ ८.३२॥

विधूतकेशाः परिलोलितस्रजः
      सुराङ्गनानां प्रविलुप्तचन्दनाः ।
अतिप्रसङ्गाद्विहितागसो मुहुः
      प्रकम्पमीयुः सभया इवोर्मयः ॥ ८.३३॥

विपक्षचित्तोन्मथना नखव्रणा-
      स्तिरोहिता विभ्रममण्डनेन ये ।
हृतस्य शेषानिव कुङ्कुमस्य तान्
      विकत्थनीयान् दधुरन्यथा स्त्रियः ॥ ८.३४॥

सरोजपत्त्रे नु विलीनषट्पदे
      विलोलदृष्टेः स्विदमू विलोचने ।
शिरोरुहाः स्विन्नतपक्ष्मसन्तते-
      र्द्विरेफवृन्दं नु निशब्दनिश्चलम् ॥ ८.३५॥

अगूढहासस्फुटदन्तकेसरं
      मुखं स्विदेतद्विकसन्नु पङ्कजम् ।
इति प्रलीनां नलिनीवने सखीं
      विदाम्बभूवुः सुचिरेण योषितः ॥ ८.३६॥

प्रियेण सङ्ग्रथ्य विपक्षसन्निधा-
      वुपाहितां वक्षसि पीवरस्तने ।
स्रजं न काचिद्विजहौ जलाविलां
      वसन्ति हि प्रेम्णि गुणा न वस्तुनि ॥ ८.३७॥

असंशयं न्यस्तमुपान्तरक्ततां
      यदेव रोद्धुं रमणीभिरञ्जनम् ।
हृतेऽपि तस्मिन् सलिलेन शुक्लतां
      निरास रागो नयनेषु न श्रियम् ॥ ८.३८॥

द्युतिं वहन्तो वनितावतंसका
      हृताः प्रलोभादिव वेगिभिर्जलैः ।
उपप्लुतास्तत्क्षणशोचनीयतां
      च्युताधिकाराः सचिवा इवाययुः ॥ ८.३९॥

विपत्त्रलेखा निरलक्तकाधरा
      निरञ्जनाक्षीरपि बिभ्रतीः श्रियम् ।
निरीक्ष्य रामा बुबुधे नभश्चरै-
      रलङ्कृतं तद्वपुषैव मण्डनम् ॥ ८.४०॥

तथा न पूर्वं कृतभूषणादरः
      प्रियानुरागेण विलासिनीजनः ।
यथा जलार्द्रो नखमण्डनश्रिया
      ददाह दृष्टीश्च विपक्षयोषिताम् ॥ ८.४१॥

शुभाननाः साम्बुरुहेषु भीरवो
      विलोलहाराश्चलफेनपङ्क्तिषु ।
नितान्तगौर्यो हृतकुङ्कुमेष्वलं
      न लेभिरे ताः परभागमूर्मिषु ॥ ८.४२॥

ह्रदाम्भसि व्यस्तवधूकराहते
      रवं मृदङ्गध्वनि-धीरमुज्झति ।
मुहुस्तनैस्तालस्समं समाददे
      मनोरमं नृत्यमिव प्रवेपितम् ॥ ८.४३॥

श्रिया हसद्भिः कलमानि सस्मितै-
      रलङ्कृताम्बुः प्रतिमागतैर्मुखैः ।
कृतानुकूल्या सुरराजयोषितां
      प्रसादसाफल्यमवाप जाह्वनी ॥ ८.४४॥

परिस्फुरन्मीनविघट्टितोरवः
      सुराङ्गनास्त्रासविलोलदृष्टयः ।
उपाययुः कम्पितपाणिपल्लवाः
      सखीजनस्यापि विलोकनीयताम् ॥ ८.४५॥

भयादिवाश्लिष्य झषाहतेऽम्भसि
      प्रियं मुदानन्दयति स्म मानिनी ।
अकृत्रिमप्रेम-रसाहितैर्मनो
      हरन्ति रामाः कृतकैरपीहितैः ॥ ८.४६॥

तिरोहितान्तानि नितान्तमाकुलै-
      रपां विगाहादलकैः प्रसारिभिः ।
ययुर्वधूनां वदनानि तुल्यतां
      द्विरेफवृन्दान्तरितैः सरोरुहैः ॥ ८.४७॥

करौ धुनाना नवपल्लवाकृती
      पयस्यगाधे किल जातसम्भ्रमा ।
सखीषु निर्वाच्यमधार्ष्ट्य-दूषितं
      प्रियाङ्गसंश्लेषमवाप मानिनी ॥ ८.४८॥

प्रियैः सलीलं करवारिवारितः
      प्रवृद्धनिःश्वासविकम्पितस्तनः ।
सविभ्रमाधूतकराग्रपल्लवो
      यथार्थतामाप विलासिनीजनः ॥ ८.४९॥

उदस्य धैर्यं दयितेन सादरं
      प्रसादितायाः करवारिवारितम् ।
मुखं निमीलन्नयनं नतभ्रुवः
      श्रियं सपत्नीवदनादिवाददे ॥ ८.५०॥

विहस्य पाणौ विधृते धृताम्भसि
      प्रियेण वध्वा मदनार्द्रचेतसः ।
सखीव काञ्ची पयसा घनीकृता
      बभार वीतोच्चयबन्धमंशुकम् ॥ ८.५१॥

निरञ्जने साचिविलोकितं दृशा-
      वयावकं वेपथुरोष्ठपल्लवम् ।
नतभ्रुवो मण्डयति स्म विग्रहे
      बलिक्रिया चातिलकं तदास्पदम् ॥ ८.५२॥

निमीलदाकेकर-लोलचक्षुषां
      प्रियोपकण्ठं कृतगात्रवेपथुः ।
निमज्जतीनां श्वसितोद्धतस्तनः
      श्रमो नु तासां मदनो नु  पप्रथे ॥ ८.५३॥

प्रियेण सिक्ता चरमं विपक्षत-
      श्चुकोप काचिन्न तुतोष सान्त्वनैः ।
जनस्य रूढप्रणयस्य चेतसः
      किमप्यमर्षोऽनुनये भृशायते ॥ ८.५४॥

इत्थं विहृत्य वनिताभिरुदस्यमानं
      पीनस्तनोरुजघन-स्थलशालिनीभिः ।
उत्सर्पितोर्मिचय-लङ्घिततीरदेश-
      मौत्सुक्यनुन्नमिव वारि पुरः प्रतस्थे ॥ ८.५५॥

तीरान्तराणि मिथुनानि रथाङ्गनाम्नां
      नीत्वा विलोलितसरोजवनश्रियस्ताः ।
संरेजिरे सुरसरिज्जलधौतहारा-
      स्तारावितानतरला इव यामवत्यः ॥ ८.५६॥

सङ्क्रान्तचन्दन-रसाहितवर्णभेदं
      विच्छिन्नभूषणमणि-प्रकरांशुचित्रम् ।
बद्धोर्मि नाकवनितापरिभुक्तमुक्तं
      सिन्धोर्बभार सलिलं शयनीयलक्ष्मीम् ॥ ८.५७॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        सुराङ्गनाविहारः नामाष्टमः सर्गः ॥ ८॥

९. सुरसुन्दरीसम्भोगवर्णनं नाम नवमः सर्गः
वीक्ष्य रन्तुमनसः सुरनारी-
      रात्तचित्र-परिधानविभूषाः ।
तत्प्रियार्थमिव यातुमथास्तं
      भानुमानुपपयोधि ललम्बे ॥ ९.१॥

मध्यमोपलनिभे लसदंशा-
      वेकतश्च्युतिमुपेयुषि भानौ ।
द्यौरुवाह परिवृत्तिविलोलां
      हारयष्टिमिव वासरलक्ष्मीम् ॥ ९.२॥

अंशुपाणिभिरतीव पिपासुः
      पद्मजं मधु भृशं रसयित्वा ।
क्षीबतामिव गतः क्षितिमेष्यं-
      ल्लोहितं वपुरुवाह पतङ्गः ॥ ९.३॥

गम्यतामुपगते नयनानां
      लोहितायति सहस्रमरीचौ ।
आससाद विरहय्य धरित्रीं
      चक्रवाकहृदयान्यभितापः ॥ ९.४॥

मुक्तमूललघुरुज्झितपूर्वः
      पश्चिमे नभसि सम्भृतसान्द्रः ।
सामि मज्जति रवौ न विरेजे
      खिन्नजिह्म इव रश्मिसमूहः ॥ ९.५॥

कान्तदूत्य इव कुङ्कुमताम्राः
      सायमण्डनमभि त्वरयन्त्यः ।
सादरं ददृशिरे वनिताभिः
      सौधजालपतिता रविभासः ॥ ९.६॥

अग्रसानुषु नितान्तपिशङ्गै-
      र्भूरुहान्मृदुकरैरवलम्ब्य ।
अस्तशैलगहनं नु विवस्वा-
      नाविवेश जलधिं नु महीं नु ॥ ९.७॥

आकुलश्चलपतत्रिकुलाना-
      मारवैरनुदितौषसरागः ।
आययावहरिदश्व-विपाण्डु-
      स्तुल्यतां दिनमुखेन दिनान्तः ॥ ९.८॥

आस्थितः स्थगितवारिदपङ्क्त्या
      सन्ध्यया गगनपश्चिमभागः ।
सोर्मिविद्रुम-वितानविभासा
      रञ्जितस्य जलधेः श्रियमूहे ॥ ९.९॥

प्राञ्जलावपि जने नतमूर्ध्नि
      प्रेम तत्प्रवणचेतसि हित्वा ।
सन्ध्ययानुविदधे विरमन्त्या
      चापलेन सुजनेतरमैत्री ॥ ९.१०॥

औषसातप-भयादपलीनं
      वासरच्छवि-विरामपटीयः ।
सन्निपत्य शनकैरिव निम्ना-
      दन्धकारमुदवाप समानि ॥ ९.११॥

एकतामिव गतस्य विवेकः
      कस्यचिन्न महतोऽप्युपलेभे ।
भास्वता निदधिरे भुवनाना-
      मात्मनीव पतितेन विशेषाः ॥ ९.१२॥

इच्छतां सह वधूभिरभेदं
      यामिनीविरहिणां विहगानाम् ।
आपुरेव मिथुनानि वियोगं
      लङ्घ्यते न खलु कालनियोगः ॥ ९.१३॥

यच्छति प्रतिमुखं दयितायै
      वाचमन्तिकगतेऽपि शकुन्तौ ।
नीयते स्म नतिमुज्झितहर्षं
      पङ्कजं मुखमिवाम्बुरुहिण्या ॥ ९.१४॥

रञ्जिता नु विविधास्तरुशैला
      नामितं नु गगनं स्थगितं नु ।
पूरिता नु विषमेषु धरित्री
      संहृता नु ककुभस्तिमिरेण ॥ ९.१५॥

रात्रिरागमलिनानि विकासं
      पङ्कजानि रहयन्ति विहाय ।
स्पष्टतारकमियाय नभः श्री-
      र्वस्तुमिच्छति निरापदि सर्वः ॥ ९.१६॥

व्यानशे शशधरेण विमुक्तः
      केतकीकुसुमकेसरपाण्डुः ।
चूर्णमुष्टिरिव लम्भितकान्ति-
      र्वासवस्य दिशमंशुसमूहः ॥ ९.१७॥

उज्झती शुचमिवाशु तमिस्रा-
      मन्तिकं व्रजति तारकराजे ।
दिक्प्रसादगुणमण्डनमूहे
      रश्मिहासविशदं मुखमैन्द्री ॥ ९.१८॥

नीलनीरजनिभे हिमगौरं
      शैलरुद्धवपुषः सितरश्मेः ।
खे रराज निपतत्करजालं
      वारिधेः पयसि गाङ्गमिवाम्भः ॥ ९.१९॥

द्यां निरुन्धदतिनीलघनाभं
      ध्वान्तमुद्यतकरेण पुरस्तात् ।
क्षिप्यमाणमसितेतरभासा
      शम्भुनेव करिचर्म चकासे ॥ ९.२०॥

अन्तिकान्तिक-गतेन्दुविसृष्टे
      जिह्मतां जहति दीधितिजाले ।
निःसृतस्तिमिर-भारनिरोधा-
      दुच्छ्वसन्निव रराज दिगन्तः ॥ ९.२१॥

लेखया विमलविद्रुमभासा
      सन्ततं तिमिरमिन्दुरुदासे ।
दंष्ट्रया कनकटङ्कपिशङ्ग्या
      मण्डलं भुव इवादिवराहः ॥ ९.२२॥

दीपयन्नथ नभः किरणौघैः
      कुङ्कुमारुण-पयोधरगौरः ।
हेमकुम्भ इव पूर्वपयोधे-
      रुन्ममज्ज शनकैस्तुहिनांशुः ॥ ९.२३॥

उद्गतेन्दुमविभिन्न-तमिस्रां
      पश्यति स्म रजनीमवितृप्तः ।
व्यंशुकस्फुट-मुखीमतिजिह्मां
      व्रीडया नववधूमिव लोकः ॥ ९.२४॥

न प्रसादमुचितं गमिता द्यौ-
      र्नोद्धृतं तिमिरमद्रिवनेभ्यः ।
दिङ्मुखेषु न च धाम विकीर्णं
      भूषितैव रजनी हिमभासा ॥ ९.२५॥

मानिनीजन-विलोचनपाता-
      नुष्णबाष्पकलुषान् प्रतिगृह्णन् ।
मन्दमन्दमुदितः प्रययौ खं
      भीतभीत इव शीतमयूखः ॥ ९.२६॥

श्लिष्यतः प्रियवधूरुपकण्ठं
      तारकास्ततकरस्य हिमांशोः ।
उद्वमन्नभिरराज समन्ता-
      दङ्गराग इव लोहितरागः ॥ ९.२७॥

प्रेरितः शशधरेण करौघः
      संहतान्यपि नुनोद तमांसि ।
क्षीरसिन्धुरिव मन्दरभिन्नः
      काननान्यविरलोच्चतरूणि ॥ ९.२८॥

शारतां गमितया शशिपादै-
      श्छायया विटपिनां प्रतिपेदे ।
न्यस्तशुक्लबलि-चित्रतलाभि-
      स्तुल्यता वसतिवेश्ममहीभिः ॥ ९.२९॥

आतपे धृतिमता सह वध्वा
      यामिनीविरहिणा विहगेन ।
सेहिरे न किरणा हिमरश्मे-
      र्दुःखिते मनसि सर्वमसह्यम् ॥ ९.३०॥

गन्धमुद्धत-रजःकणवाही
      विक्षिपन् विकसतां कुमुदानाम् ।
आदुधाव परिलीनविहङ्गा
      यामिनीमरुदपां वनराजीः ॥ ९.३१॥

संविधातुमभिषेकमुदासे
      मन्मथस्य लसदंशुजलौघः ।
यामिनीवनितया ततचिह्नः
      सोत्पलो रजतकुम्भ इवेन्दुः ॥ ९.३२॥

ओजसापि खलु नूनमनूनं
      नासहायमुपयाति जयश्रीः ।
यद्विभुः शशिमयूखसखः स-
      न्नाददे विजयि चापमनङ्गः ॥ ९.३३॥

सद्मनां विरचनाहितशोभै-
      रागतप्रियकथैरपि दूत्यम् ।
सन्निकृष्टरतिभिः सुरदारै-
      र्भूषितैरपि विभूषणमीषे ॥ ९.३४॥

न स्रजो रुरुचिरे रमणीभ्य-
      श्चन्दनानि विरहे मदिरा वा ।
साधनेषु हि रतेरुपधत्ते
      रम्यतां प्रियसमागम एव ॥ ९.३५॥

प्रस्थिताभिरधिनाथनिवासं
      ध्वंसित-प्रियसखीवचनाभिः ।
मानिनीभिरपहस्तितधैर्यः
      सादयन्नपि मदोऽवललम्बे ॥ ९.३६॥

कान्तवेश्म बहु सन्दिशतीभि-
      र्यातमेव रतये रमणीभिः ।
मन्मथेन परिलुप्तमतीनां
      प्रायशः स्खलितमप्युपकारि ॥ ९.३७॥

आशु कान्तमभिसारितवत्या
      योषितः पुलकरुद्धकपोलम् ।
निर्जिगाय मुखमिन्दुमखण्डं
      खण्डपत्रतिलकाकृति कान्त्या ॥ ९.३८॥

उच्यतां स वचनीयमशेषं
      नेश्वरे परुषता सखि साध्वी ।
आनयैनमनुनीय कथं वा
      विप्रियाणि जनयन्ननुनेयः ॥ ९.३९॥

किं गतेन न हि युक्तमुपैतुं
      कः  प्रिये सुभगमानिनि मानः ।
योषितामिति कथासु समेतैः
      कामिभिर्बहुरसा धृतिरूहे ॥ ९.४०॥

योषितः पुलकरोधि दधत्या
      घर्मवारि नवसङ्गमजन्म ।
कान्तवक्षसि बभूव पतन्त्या
      मण्डनं लुलितमण्डनतैव ॥ ९.४१॥

शीधुपानविधुरासु निगृह्णन्
      मानमाशु शिथिलीकृतलज्जः ।
सङ्गतासु दयितैरुपलेभे
      कामिनीषु मदनो नु मदो नु ॥ ९.४२॥

द्वारि चक्षुरधिपाणि कपोलौ
      जीवितं त्वयि कुतः कलहोऽस्याः ।
कामिनामिति वचः पुनरुक्तं
      प्रीतये नवनवत्वमियाय ॥ ९.४३॥

साचि लोचनयुगं नमयन्ती
      रुन्धती दयितवक्षसि पातम् ।
सुभ्रुवो जनयति स्म विभूषां
      सङ्गतावुपरराम च लज्जा ॥ ९.४४॥

सव्यलीकमवधीरितखिन्नं
      प्रस्थितं सपदि कोपपदेन ।
योषितः सुहृदिव स्म रुणद्धि
      प्राणनाथमभिबाष्पनिपातः ॥ ९.४५॥

शङ्किताय कृतबाष्पनिपाता-
      मीर्ष्यया विमुखितां दयिताय ।
मानिनीमभिमुखाहितचित्तां
      शंसति स्म घनरोमविभेदः ॥ ९.४६॥

लोलदृष्टि वदनं दयिताया-
      श्चुम्बति प्रियतमे रभसेन ।
व्रीडया सह विनीवि नितम्बा-
      दंशुकं शिथिलतामुपपेदे ॥ ९.४७॥

ह्रीतया गलितनीवि निरस्य-
      न्नन्तरीयमवलम्बितकाञ्चि ।
मण्डलीकृतपृथुस्तनभारं
      सस्वजे दयितया हृदयेशः ॥ ९.४८॥

आदृता नखपदैः परिरम्भा-
      श्चुम्बितानि घनदन्तनिपातैः ।
सौकुमार्यगुणसम्भृतकीर्ति-
      र्वाम एव सुरतेष्वपि कामः ॥ ९.४९॥

पाणिपल्लवविधूननमन्तः
      सीत्कृतानि नयनार्धनिमेषाः ।
योषितां रहसि गद्गदवाचा-
      मस्त्रतामुपययुर्मदनस्य ॥ ९.५०॥

पातुमाहितरतीन्यभिलेषु-
      स्तर्षयन्त्यपुनरुक्तरसानि ।
सस्मितानि वदनानि वधूनां
      सोत्पलानि च मधूनि युवानः ॥ ९.५१॥

कान्तसङ्गम-पराजितमन्यौ
      वारुणीरसन-शान्तविवादे ।
मानिनीजन उपाहितसन्धौ
      सन्दधे धनुषि नेषुमनङ्गः ॥ ९.५२॥

कुप्यताशु भवतानतचित्ताः
      कोपितांश्च वरिवस्यत यूनः ।
इत्यनेक उपदेश इव स्म
      स्वाद्यते युवतिभिर्मधुवारः ॥ ९.५३॥

भर्तृभिः प्रणयसम्भ्रमदत्तां
      वारुणीमतिरसां रसयित्वा ।
ह्रीविमोहविरहादुपलेभे
      पाटवं नु हृदयं नु वधूभिः ॥ ९.५४॥

स्वादितः स्वयमथैधितमानं
      लम्भितः प्रियतमैः सह पीतः ।
आसवः प्रतिपदं प्रमदानां
      नैकरूपरसतामिव भेजे ॥ ९.५५॥

भ्रूविलास-सुभगाननुकर्तुं
      विभ्रमानिव वधूनयनानाम् ।
आददे मृदुविलोल-पलाशै-
      रुत्पलैश्चषकवीचिषु कम्पः ॥ ९.५६॥

ओष्ठपल्लवविदंशरुचीनां
      हृद्यतामुपययौ रमणानाम् ।
फुल्ललोचन-विनीलसरोजै-
      रङ्गनास्यचषकैर्मधुवारः ॥ ९.५७॥

प्राप्यते गुणवतापि गुणानां
      व्यक्तमाश्रयवशेन विशेषः ।
तत्तथा हि दयिताननदत्तं
      व्यानशे मधु रसातिशयेन ॥ ९.५८॥

वीक्ष्य रत्नचषकेष्वतिरिक्तां
      कान्तदन्तपद-मण्डनलक्ष्मीम् ।
जज्ञिरे बहुमताः प्रमदाना-
      मोष्ठयावकनुदो मधुवाराः ॥ ९.५९॥

लोचनाधरकृताहृतरागा
      वासितानन-विशेषितगन्धा ।
वारुणी परगुणात्मगुणानां
      व्यत्ययं विनिमयं नु वितेने ॥ ९.६०॥

तुल्यरूपमसितोत्पलमक्ष्णोः
      कर्णगं निरुपकारि विदित्वा ।
योषितः सुहृदिव प्रविभेजे
      लम्भितेक्षण-रुचिर्मदरागः ॥ ९.६१॥

क्षीणयावक-रसोऽप्यतिपानैः
      कान्तदन्तपद-सम्भृतशोभः ।
आययावतितरामिव वध्वाः
      सान्द्रतामधर-पल्लवरागः ॥ ९.६२॥

रागकान्तनयनेषु नितान्तं
      विद्रुमारुण-कपोलतलेषु ।
सर्वगापि ददृशे वनितानां
      दर्पणेष्विव मुखेषु मदश्रीः ॥ ९.६३॥

बद्धकोप-विकृतीरपि रामा-
      श्चारुताभिमततामुपनिन्ये ।
वश्यतां मधुमदो दयिताना-
      मात्मवर्ग-हितमिच्छति सर्वः ॥ ९.६४॥

वाससां शिथिलतामुपनाभि
      ह्रीनिरासमपदे कुपितानि ।
योषितां विदधती गुणपक्षे
      निर्ममार्ज मदिरा वचनीयम् ॥ ९.६५॥

भर्तृषूपसखि निक्षिपतीना-
      मात्मनो मधुमदोद्यमितानाम् ।
व्रीडया विफलया वनितानां
      न स्थितं न विगतं हृदयेषु ॥ ९.६६॥

रुन्धती नयनवाक्यविकासं
      सादितोभयकरा परिरम्भे ।
व्रीडितस्य ललितं युवतीनां
      क्षीबता बहुगुणैरनुजह्रे ॥ ९.६७॥

योषिदुद्धत-मनोभवरागा
      मानवत्यपि ययौ दयिताङ्कम् ।
कारयत्यनिभृता गुणदोषे
      वारुणी  खलु रहस्यविभेदम् ॥ ९.६८॥

आहिते नु मधुना मधुरत्वे
      चेष्टितस्य गमिते नु विकासम् ।
आबभौ नव इवोद्धतरागः
      कामिनीष्ववसरः कुसुमेषोः ॥ ९.६९॥

मा गमन्मदविमूढधियो नः
      प्रोज्झ्य रन्तुमिति शङ्कितनाथाः ।
योषितो न मदिरां भृशमीषुः
      प्रेम पश्यति भयान्यपदेऽपि ॥ ९.७०॥

चित्तनिर्वृतिविधायि विविक्तं
      मन्मथो मधुमदः शशिभासः ।
सङ्गमश्च दयितैः स्म नयन्ति
      प्रेम कामपि भुवं प्रमदानाम् ॥ ९.७१॥

धार्ष्ट्यलङ्घित-यथोचितभूमौ
      निर्दयं विलुलितालकमाल्ये ।
मानिनीरतिविधौ कुसुमेषु-
      र्मत्तमत्त इव विभ्रममाप ॥ ९.७२॥

शीधुपानविधुरेषु वधूनां
      निघ्नतामुपगतेषु वपुःषु ।
ईहितं रतिरसाहितभावं
      वीतलक्ष्यमपि कामिषु रेजे ॥ ९.७३॥

अन्योन्यरक्त-मनसामथ बिभ्रतीनां
      चेतोभुवो हरिसखाप्सरसां निदेशम् ।
वैबोधिकध्वनि-विभावितपश्चिमार्धा
      सा संहृतेव परिवृत्तिमियाय रात्रिः ॥ ९.७४॥

निद्राविनोदित-नितान्तरतिक्लमाना-
      मायामिमङ्गलनिनादविबोधितानाम् ।
रामासु भाविविरहाकुलितासु यूनां
      तत्पूर्वतामिव समादधिरे रतानि ॥ ९.७५॥

कान्ताजनं सुरतखेद-निमीलिताक्षं
      संवाहितुं समुपयानिव मन्दमन्दम् ।
हर्म्येषु माल्यमदिरा-परिभोगगन्धा-
      नाविश्चकार रजनीपरिवृत्तिवायुः ॥ ९.७६॥

आमोदवासित-चलाधरपल्लवेषु
      निद्राकषायित-विपाटललोचनेषु ।
व्यामृष्टपत्त्रतिलकेषु विलासिनीनां
      शोभां बबन्ध वदनेषु मदावशेषः ॥ ९.७७॥

गतवति नखलेखालक्ष्यतामङ्गरागे
      समददयितपीताताम्र-बिम्बाधराणाम् ।
विरहविधुरमिष्टा सत्सखीवाङ्गनानां
      हृदयमवललम्बे रात्रिसम्भोगलक्ष्मीः ॥ ९.७८॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        सुरसुन्दरीसम्भोगवर्णनं नाम नवमः सर्गः ॥ ९॥

१०. अर्जुनविलोभनप्रत्याख्यानः नाम दशमः सर्गः
अथ परिमलजामवाप्य लक्ष्मी-
      मवयवदीपित-मण्डनश्रियस्ताः ।
वसतिमभिविहाय रम्यहावाः
      सुरपतिसूनु-विलोभनाय जग्मुः ॥ १०.१॥

द्रुतपदमभियातुमिच्छतीनां
      गगनपरिक्रम-लाघवेन तासाम् ।
अवनिषु चरणैः पृथुस्तनीना-
      मलघुनितम्बतया चिरं निषेदे ॥ १०.२॥

निहितसरस-यावकैर्बभासे
      चरणतलैः कृतपद्धतिर्वधूनाम् ।
अविरलविततेव शक्रगोपै-
      ररुणितनीलतृणोलपा धरित्री ॥ १०.३॥

ध्वनिरगविवरेषु नूपुराणां
      पृथुरशनागुण-शिञ्जितानुयातः ।
प्रतिरवविततो वनानि चक्रे
      मुखरसमुत्सुक-हंससारसानि ॥ १०.४॥

अवचयपरिभोगवन्ति हिंस्रैः
      सहचरितान्यमृगाणि काननानि ।
अभिदधुरभितो मुनिं वधूभ्यः
      समुदितसाध्वस-विक्लवं च चेतः ॥ १०.५॥

नृपतिमुनिपरिग्रहेण सा भूः
      सुरसचिवाप्सरसां जहार तेजः ।
उपहितपरम-प्रभावधाम्नां
      न हि जयिनां तपसामलङ्घ्यमस्ति ॥ १०.६॥

सचकितमिव विस्मयाकुलाभिः
      शुचिसिकतास्वतिमानुषाणि ताभिः ।
क्षितिषु ददृशिरे पदानि जिष्णो-
      रुपहितकेतु-रथाङ्गलाञ्छनानि ॥ १०.७॥

अतिशयित-वनान्तरद्युतीनां
      फलकुसुमावचयेऽपि तद्विधानाम् ।
ऋतुरिव तरुवीरुधां समृद्ध्या
      युवतिजनैर्जगृहे मुनिप्रभावः ॥ १०.८॥

मृदितकिसलयः सुराङ्गनानां
      ससलिल-वल्कलभार-भुग्नशाखः ।
बहुमतिमधिकां ययावशोकः
      परिजनतापि गुणाय सद्गुणानाम् ॥ १०.९॥

यमनियम-कृशीकृतस्थिराङ्गः
      परिददृशे विधृतायुधः स ताभिः ।
अनुपमशम-दीप्ततागरीयान्
      कृतपदपङ्क्तिरथर्वणेव वेदः ॥ १०.१०॥

शशधर इव लोचनाभिरामै-
      र्गगनविसारिभिरंशुभिः परीतः ।
शिखरनिचयमेकसानुसद्मा
      सकलमिवापि दधन्महीधरस्य ॥ १०.११॥

सुरसरिति परं तपोऽधिगच्छन्
      विधृतपिशङ्ग-बृहज्जटाकलापः ।
हविरिव विततः शिखासमूहैः
      समभिलषन्नुपवेदि जातवेदाः ॥ १०.१२॥

सदृशमतनुमाकृतेः प्रयत्नं
      तदनुगुणामपरैः क्रियामलङ्घ्याम् ।
दधदलघु तपः क्रियानुरूपं
      विजयवतीं च तपःसमां समृद्धिम् ॥ १०.१३॥

चिरनियमकृशोऽपि शैलसारः
      शमनिरतोऽपि दुरासदः प्रकृत्या ।
ससचिव इव निर्जनेऽपि तिष्ठन्
      मुनिरपि तुल्यरुचिस्त्रिलोकभर्तुः ॥ १०.१४॥

तनुमवजितलोकसारधाम्नीं
      त्रिभुवनगुप्तिसहां विलोकयन्त्यः ।
अवययुरमरस्त्रियोऽस्य यत्नं
      विजयफले विफलं तपोधिकारे ॥ १०.१५॥

मुनिदनुतनयान् विलोभ्य सद्यः
      प्रतनुबलान्यधितिष्ठतस्तपांसि ।
अलघुनि बहु मेनिरे च ताः स्वं
      कुलिशभृता विहितं पदे नियोगम् ॥ १०.१६॥

अथ कृतकविलोभनं विधित्सौ
      युवतिजने हरिसूनुदर्शनेन ।
प्रसभमवततार चित्तजन्मा
      हरति मनो मधुरा हि यौवनश्रीः ॥ १०.१७॥

सपदि हरिसखैर्वधूनिदेशाद्
      ध्वनितमनोरम-वल्लकीमृदङ्गैः ।
युगपदृतुगणस्य सन्निधानं
      वियति वने च यथायथं वितेने ॥ १०.१८॥

सजलजलधरं नभो विरेजे
      विवृतिमियाय रुचिस्तडिल्लतानाम् ।
व्यवहितरतिविग्रहैर्वितेने
      जलगुरुभिः स्तनितैर्दिगन्तरेषु ॥ १०.१९॥

परिसुरपतिसूनुधाम सद्यः
      समुपदधन्मुकुलानि मालतीनाम् ।
विरलमपजहार बद्धबिन्दुः
      सरजसतामवनेरपां निपातः ॥ १०.२०॥

प्रतिदिशमभिगच्छताभिमृष्टः
      ककुभविकास-सुगन्धिनानिलेन ।
नव इव विबभौ सचित्तजन्मा
      गतधृतिराकुलितश्च जीवलोकः ॥ १०.२१॥

व्यथितमपि भृशं मनो हरन्ती
      परिणतजम्बु-फलोपभोगहृष्टा ।
परभृतयुवतिः स्वनं वितेने
      नवनवयोजित-कण्ठरागरम्यम् ॥ १०.२२॥

अभिभवति मनः कदम्बवायौ
      मदमधुरे च शिखण्डिनां निनादे ।
जन इव न धृतेश्चचाल जिष्णु-
      र्न हि महतां सुकरः समाधिभङ्गः ॥ १०.२३॥

धृतबिस-वलयावलिर्वहन्ती
      कुमुदवनैक-दुकूलमात्तबाणा ।
शरदमलतले सरोजपाणौ
      घनसमयेन वधूरिवाललम्बे ॥ १०.२४॥

समदशिखिरुतानि हंसनादैः
      कुमुदवनानि कदम्बपुष्पवृष्ट्या ।
श्रियमतिशयिनीं समेत्य जग्मु-
      र्गुणमहतां महते गुणाय योगः ॥ १०.२५॥

सरजसमपहाय केतकीनां
      प्रसवमुपान्तिक-नीपरेणुकीर्णम् ।
प्रियमधुरसनानि षट्पदाली
      मलिनयति स्म विनीलबन्धनानि ॥ १०.२६॥

मुकुलितमतिशय्य बन्धुजीवं
      धृतजलबिन्दुषु शाद्वलस्थलीषु ।
अविरलवपुषः सुरेन्द्रगोपा
      विकचपलाश-चयश्रियं समीयुः ॥ १०.२७॥

अविरलफलिनी-वनप्रसूनः
      कुसुमितकुन्दसुगन्धिगन्धवाहः ।
गुणमसमयजं चिराय लेभे
      विरलतुषार-कणस्तुषारकालः ॥ १०.२८॥

निचयिनि लवलीलताविकासे
      जनयति लोध्रसमीरणे च हर्षम् ।
विकृतिमुपययौ न पाण्डुसूनु-
      श्चलति नयान्न जिगीषतां हि चेतः ॥ १०.२९॥

कतिपयसहकार-पुष्परम्य-
      स्तनुतुहिनोऽल्प-विनिद्रसिन्दुवारः ।
सुरभिमुख-हिमागमान्तशंसी
      समुपययौ शिशिरः स्मरैकबन्धुः ॥ १०.३०॥

कुसुमनग-वनान्युपैतुकामा
      किसलयिनीमवलम्ब्य चूतयष्टिम् ।
क्वणदलिकुलनूपुरा निरासे
      नलिनवनेषु पदं वसन्तलक्ष्मीः ॥ १०.३१॥

विकसितकुसुमाधरं हसन्तीं
      कुरबकराजिवधूं विलोकयन्तम् ।
ददृशुरिव सुराङ्गना निषण्णं
      सशरमनङ्गमशोकपल्लवेषु ॥ १०.३२॥

मुहुरनुपतता विधूयमानं
      विरचितसंहति दक्षिणानिलेन ।
अलिकुलमलकाकृतिं प्रपेदे
      नलिनमुखान्तविसर्पि पङ्कजिन्याः ॥ १०.३३॥

श्वसनचलित-पल्लवाधरोष्ठे
      नवनिहितेर्ष्यमिवावधूनयन्ती ।
मधुसुरभिणि षट्पदेन पुष्पे
      मुख इव शाललतावधूश्चुचुम्बे ॥ १०.३४॥

प्रभवति न तदा परो विजेतुं
      भवति जितेन्द्रियता यदात्मरक्षा ।
अवजितभुवनस्तथा हि लेभे
      सिततुरगे विजयं न पुष्पमासः ॥ १०.३५॥

कथमिव तव सम्मतिर्भवित्री
      सममृतुभिर्मुनिनावधीरितस्य ।
इति विरचित-मल्लिकाविकासः
      स्मयत इव स्म मधुं निदाघकालः ॥ १०.३६॥

बलवदपि बलं मिथोविरोधि
      प्रभवति नैव विपक्षनिर्जयाय ।
भुवनपरिभवी न यत्तदानीं
      तमृतुगणः क्षणमुन्मनीचकार ॥ १०.३७॥

श्रुतिसुखमुपवीणितं सहायै-
      रविरल-लाञ्छनहारिणश्च कालाः ।
अविहितहरिसूनु-विक्रियाणि
      त्रिदशवधूषु मनोभवं वितेनुः ॥ १०.३८॥

न दलति निचये तथोत्पलानां
      न च विषमच्छद-गुच्छयूथिकासु ।
अभिरतिमुपलेभिरे यथासां
      हरितनयावयवेषु लोचनानि ॥ १०.३९॥

मुनिमभिमुखतां निनीषवो याः
      समुपययुः कमनीयतागुणेन ।
मदनमुपदधे स एव तासां
      दुरधिगमा हि गतिः प्रयोजनानाम् ॥ १०.४०॥

प्रकृतमनुससार नाभिनेयं
      प्रविकसदङ्गुलि पाणिपल्लवं वा ।
प्रथममुपहितं विलासि चक्षुः
      सिततुरगे न चचाल नर्तकीनाम् ॥ १०.४१॥

अभिनयमनसः सुराङ्गनाया
      निहितमलक्तक-वर्तनाभिताम्रम् ।
चरणमभिपपात षट्पदाली
      धृतनवलोहित-पङ्कजाभिशङ्का ॥ १०.४२॥

अविरलमलसेषु नर्तकीनां
      द्रुतपरिषिक्तमलक्तकं पदेषु ।
सवपुषमिव चित्तरागमूहु-
      र्नमितशिखानि कदम्बकेसराणि ॥ १०.४३॥

नृपसुतमभितः समन्मथायाः
      परिजनगात्र-तिरोहिताङ्गयष्टेः ।
स्फुटमभिलषितं बभूव वध्वा
      वदति हि संवृतिरेव कामितानि ॥ १०.४४॥

अभिमुनि सहसा हृते परस्या
      घनमरुता जघनांशुकैकदेशे ।
चकितमवसनोरु सत्रपायाः
      प्रतियुवतीरपि विस्मयं निनाय ॥ १०.४५॥

धृतबिसवलये निधाय पाणौ
      मुखमधिरूषित-पाण्डुगण्डलेखम् ।
नृपसुतमपरा स्मराभितापा-
      दमधुमदालसलोचनं निदध्यौ ॥ १०.४६॥

सखि दयितमिहानयेति सा मां
      प्रहितवती कुसुमेषुणाभितप्ता ।
हृदयमहृदया न नाम पूर्वं
      भवदुपकण्ठमुपागतं विवेद ॥ १०.४७॥

चिरमपि कलितान्यपारयन्त्या
      परिगदितुं परिशुष्यता मुखेन ।
गतघृण गमितानि सत्सखीनां
      नयनयुगैः सममार्द्रतां मनांसि ॥ १०.४८॥

अचकमत सपल्लवां धरित्रीं
      मृदुसुरभिं विरहय्य पुष्पशय्याम् ।
भृशमरतिमवाप्य तत्र चास्या-
      स्तव सुखशीतमुपैतुमङ्कमिच्छा ॥ १०.४९॥

तदनघ तनुरस्तु सा सकामा
      व्रजति पुरा हि परासुतां त्वदर्थे ।
पुनरपि सुलभं तपोऽनुरागी
      युवतिजनः खलु नाप्यतेऽनुरूपः ॥ १०.५०॥

जहिहि कठिनतां प्रयच्छ वाचं
      ननु करुणामृदु मानसं मुनीनाम् ।
उपगतमवधीरयन्त्यभव्याः
      स निपुणमेत्य कयाचिदेवमूचे ॥ १०.५१॥

सललितचलित-त्रिकाभिरामाः
      शिरसिज-संयमनाकुलैकपाणिः ।
सुरपतितनयेऽपरा निरासे
      मनसिजजैत्रशरं विलोचनार्धम् ॥ १०.५२॥

कुसुमितमवलम्ब्य चूतमुच्चै-
      स्तनुरिभकुम्भ-पृथुस्तनानताङ्गी ।
तदभिमुखमनङ्गचापयष्टि-
      र्विसृतगुणेव समुन्ननाम काचित् ॥ १०.५३॥

सरभसमवलम्ब्य नीलमन्या
      विगलितनीवि विलोलमन्तरीयम् ।
अभिपतितुमनाः ससाध्वसेव
      च्युतरशनागुण-सन्दितावतस्थे ॥ १०.५४॥

यदि मनसि शमः किमङ्ग चापं
      शठ विषयास्तव वल्लभा न मुक्तिः ।
भवतु दिशति नान्यकामिनीभ्य-
      स्तव हृदये हृदयेश्वरावकाशम् ॥ १०.५५॥

इति विषमितचक्षुषाभिधाय
      स्फुरदधरोष्ठमसूयया कयाचित् ।
अगणितगुरुमानलज्जयासौ
      स्वयमुरसि श्रवणोत्पलेन जघ्ने ॥ १०.५६॥

सविनयमपराभिसृत्य साचि
      स्मितसुभगैक-लसत्कपोललक्ष्मीः ।
श्रवणनियमितेन तं निदध्यौ
      सकलमिवासकलेन लोचनेन ॥ १०.५७॥

करुणमभिहितं त्रपा निरस्ता
      तदभिमुखं च विमुक्तमश्रु ताभिः ।
प्रकुपितमभिसारणेऽनुनेतुं
      प्रियमियती ह्यबलाजनस्य भूमिः ॥ १०.५८॥

असकलनयनेक्षितानि लज्जा
      गतमलसं परिपाण्डुता विषादः ।
इति विविधमियाय तासु भूषां
      प्रभवति मण्डयितुं वधूरनङ्गः ॥ १०.५९॥

अलसपदमनोरमं प्रकृत्या
      जितकलहंसवधूगति प्रयातम् ।
स्थितमुरु-जघनस्थलातिभारा-
      दुदितपरिश्रम-जिह्मितेक्षणं वा ॥ १०.६०॥

भृशकुसुमशरेषु-पातमोहा-
      दनवसितार्थ-पदाकुलोऽभिलापः ।
अधिकविततलोचनं वधूना-
      मयुगपदुन्नमितभ्रु वीक्षितं च ॥ १०.६१॥

रुचिकरमपि नार्थवद्बभूव
      स्तिमितसमाधिशुचौ पृथातनूजे ।
ज्वलयति महतां मनांस्यमर्षे
      न हि लभतेऽवसरं सुखाभिलाषः ॥ १०.६२॥

स्वयं संराध्यैवं शतमखमखण्डेन तपसा
      परोच्छित्त्या लभ्यामभिलषति लक्ष्मीं हरिसुते ।
मनोभिः सोद्वेगैः प्रणयविहति-ध्वस्तरुचयः
      सगन्धर्वा धाम त्रिदशवनिताः स्वं प्रतिययुः ॥ १०.६३॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        अर्जुनविलोभनप्रत्याख्यानः नाम दशमः सर्गः ॥ १०॥

११. इन्द्रसमागमो नामैकादशः सर्गः
अथामर्षान्निसर्गाच्च जितेन्द्रियतया तया ।
आजगामाश्रमं जिष्णोः प्रतीतः  पाकशासनः ॥ ११.१॥

मुनिरूपोऽनुरूपेण सूनुना ददृशे पुरः ।
द्राघीयसा वयोतीतः परिक्लान्तः किलाध्वना ॥ ११.२॥

जटानां कीर्णया केशैः संहत्या  परितः सितैः ।
पृक्तयेन्दुकरैरह्नः पर्यन्त  इव सन्ध्यया ॥ ११.३॥

विशदभ्रू-युगच्छन्न-वलितापाङ्गलोचनः ।
प्रालेयावतति-म्लान-पलाशाब्ज  इव ह्रदः ॥ ११.४॥

आसक्तभरनीकाशैरङ्गैः परिकृशैरपि ।
आद्यूनः सद्गृहिण्येव प्रायो यष्ट्यावलम्बितः ॥ ११.५॥

गूढोऽपि वपुषा राजन् धाम्ना लोकाभिभाविना ।
अंशुमानिव तन्वभ्र-पटलच्छन्नविग्रहः ॥ ११.६॥

जरतीमपि बिभ्राणस्तनुमप्राकृताकृतिः ।
चकाराक्रान्तलक्ष्मीकः ससाध्वसमिवाश्रमम् ॥ ११.७॥

अभितस्तं पृथासूनुः स्नेहेन परितस्तरे ।
अविज्ञातेऽपि बन्धौ हि बलात्प्रह्लादते मनः ॥ ११.८॥

आतिथेयीमथासाद्य सुतादपचितिं हरिः ।
विश्रम्य विष्टरे नाम व्याजहारेति भारतीम् ॥ ११.९॥

त्वया साधु समारम्भि नवे वयसि यत्तपः ।
ह्रियते विषयैः प्रायो वर्षीयानपि मादृशः ॥ ११.१०॥

श्रेयसीं तव सम्प्राप्ता गुणसम्पदमाकृतिः ।
सुलभा रम्यता लोके दुर्लभं हि गुणार्जनम् ॥ ११.११॥

शरदम्बुधरच्छाया-गत्वर्यो यौवनश्रियः ।
आपातरम्या विषयाः पर्यन्तपरितापिनः ॥ ११.१२॥

अन्तकः पर्यवस्थाता जन्मिनः सन्ततापदः ।
इति त्याज्ये भवे भव्यो मुक्तावुत्तिष्ठते जनः ॥ ११.१३॥

चित्तवानसि कल्याणी यत्त्वां मतिरुपस्थिता ।
विरुद्धः केवलं वेषः सन्देहयति मे मनः ॥ ११.१४॥

युयुत्सुनेव कवचं किमामुक्तमिदं त्वया ।
तपस्विनो हि वसते केवलाजिनवल्कले ॥ ११.१५॥

प्रपित्सोः किं च ते मुक्तिं निःस्पृहस्य कलेवरे ।
महेषुधी धनुर्भीमं भूतानामनभिद्रुहः ॥ ११.१६॥

भयङ्करः प्राणभृतां मृत्योर्भुज इवापरः ।
असिस्तव तपस्थस्य न समर्थयते शमम् ॥ ११.१७॥

जयमत्रभवान्नूनमरातिष्वभिलाषुकः ।
क्रोधलक्ष्म क्षमावन्तः क्वायुधं क्व तपोधनाः ॥ ११.१८॥

यः करोति वधोदर्का निःश्रेयसकरीः क्रियाः ।
ग्लानिदोषच्छिदः स्वच्छाः स मूढः पङ्कयत्यपः ॥ ११.१९॥

मूलं दोषस्य हिंसादेरर्थकामौ  स्म मा पुषः ।
तौ हि तत्त्वावबोधस्य दुरुच्छेदावुपप्लवौ ॥ ११.२०॥

अभिद्रोहेण भूतानामर्जयन् गत्वरीः श्रियः ।
उदन्वानिव सिन्धूनामापदामेति पात्रताम् ॥ ११.२१॥

या गम्याः सत्सहायानां यासु खेदो भयं यतः ।
तासां किं यन्न दुःखाय विपदामिव सम्पदाम् ॥ ११.२२॥

दुरासदानरीनुग्रान् धृतेर्विश्वासजन्मनः ।
भोगान् भोगानिवाहेयानध्यास्यापन्न दुर्लभा ॥ ११.२३॥

नान्तरज्ञाः श्रियो जातु प्रियैरासां न भूयते ।
आसक्तास्तास्वमी मूढा वामशीला हि जन्तवः ॥ ११.२४॥

कोऽपवादः स्तुतिपदे यदशीलेषु चञ्चलाः ।
साधुवृत्तानपि क्षुद्रा विक्षिपन्त्येव सम्पदः ॥ ११.२५॥

कृतवानन्यदेहेषु कर्ता च विधुरं मनः ।
अप्रियैरिव संयोगो विप्रयोगः  प्रियैः सह ॥ ११.२६॥

शून्यमाकीर्णतामेति तुल्यं व्यसनमुत्सवैः ।
विप्रलम्भोऽपि लाभाय सति प्रियसमागमे ॥ ११.२७॥

तदा रम्याण्यरम्याणि प्रियाः शल्यं तदासवः ।
तदैकाकी सबन्धुः सन्निष्टेन रहितो यदा ॥ ११.२८॥

युक्तः प्रमाद्यसि हितादपेतः परितप्यसे ।
यदि नेष्टात्मनः पीडा मा सञ्जि भवता जने ॥ ११.२९॥

जन्मिनोऽस्य स्थितिं विद्वांल्लक्ष्मीमिव चलाचलाम् ।
भवान्मा स्म वधीन्न्याय्यं न्यायाधारा हि साधवः ॥ ११.३०॥

विजहीहि रणोत्साहं मा तपः साधु नीनशः ।
उच्छेदं जन्मनः कर्तुमेधि शान्तस्तपोधन ॥ ११.३१॥

जीयन्तां दुर्जया देहे रिपवश्चक्षुरादयः ।
जितेषु ननु लोकोऽयं तेषु कृत्स्नस्त्वया जितः ॥ ११.३२॥

परवानर्थसंसिद्धौ नीचवृत्तिरपत्रपः ।
अविधेयेन्द्रियः पुंसां गौरिवैति विधेयताम् ॥ ११.३३॥

श्वस्त्वया सुखसंवित्तिः स्मरणीयाधुनातनी ।
इति स्वप्नोपमान्मत्वा कामान्मा गास्तदङ्गताम् ॥ ११.३४॥

श्रद्धेया विप्रलब्धारः प्रिया विप्रियकारिणः ।
सुदुस्त्यजास्त्यजन्तोऽपि कामाः कष्टा हि शत्रवः ॥ ११.३५॥

विविक्तेऽस्मिन्नगे भूयः प्लाविते जह्नुकन्यया ।
प्रत्यासीदति मुक्तिस्त्वां पुरा मा भूरुदायुधः ॥ ११.३६॥

व्याहृत्य मरुतां पत्याविति वाचमवस्थिते ।
वचः प्रश्रय-गम्भीरमथोवाच कपिध्वजः ॥ ११.३७॥

प्रसादरम्यमोजस्वि गरीयो लाघवान्वितम् ।
साकाङ्क्षमनुपस्कारं विष्वग्गति निराकुलम् ॥ ११.३८॥

न्यायनिर्णीत-सारत्वान्निरपेक्षमिवागमे ।
अप्रकम्प्यतयान्येषामाम्नाय-वचनोपमम् ॥ ११.३९॥

अलङ्घ्यत्वाज्जनैरन्यैः क्षुभितोदन्वदूर्जितम् ।
औदार्यादर्थसम्पत्तेः शान्तं  चित्तमृषेरिव ॥ ११.४०॥

इदमीदृग्गुणोपेतं लब्धावसरसाधनम् ।
व्याकुर्यात्कः प्रियं वाक्यं यो वक्ता नेदृगाशयः ॥ ११.४१॥

न ज्ञातं तात यत्नस्य पौर्वापर्यममुष्य ते ।
शासितुं येन मां धर्मं मुनिभिस्तुल्यमिच्छसि ॥ ११.४२॥

अविज्ञातप्रबन्धस्य वचो वाचस्पतेरिव ।
व्रजत्यफलतामेव नयद्रुह  इवेहितम् ॥ ११.४३॥

श्रेयसोऽप्यस्य ते तात वचसो नास्मि भाजनम् ।
नभसः स्फुटतारस्य रात्रेरिव  विपर्ययः ॥ ११.४४॥

क्षत्रियस्तनयः पाण्डोरहं पार्थो धनञ्जयः ।
स्थितः प्रास्तस्य दायादैर्भ्रातुर्ज्येष्ठस्य शासने ॥ ११.४५॥

कृष्णद्वैपायनादेशाद्बिभर्मि  व्रतमीदृशम् ।
भृशमाराधने यत्तः स्वाराध्यस्य मरुत्वतः ॥ ११.४६॥

दुरक्षान् दीव्यता राज्ञा राज्यमात्मा वयं वधूः ।
नीतानि पणतां नूनमीदृशी भवितव्यता ॥ ११.४७॥

तेनानुजसहायेन द्रौपद्या च मया  विना ।
भृशमायामियामासु यामिनीष्वभितप्यते ॥ ११.४८॥

हृतोत्तरीयां प्रसभं सभायामागतह्रियः ।
मर्मच्छिदा नो वचसा निरतक्षन्नरातयः ॥ ११.४९॥

उपाधत्त सपत्नेषु कृष्णाया गुरुसन्निधौ ।
भावमानयने सत्याः सत्यङ्कारमिवान्तकः ॥ ११.५०॥

तामैक्षन्त क्षणं सभ्या दुःशासनपुरःसराम् ।
अभिसायार्कमावृत्तां छायामिव महातरोः ॥ ११.५१॥

अयथार्थक्रियारम्भैः पतिभिः किं तवेक्षितैः ।
अरुध्येतामितीवास्या नयने बाष्पवारिणा ॥ ११.५२॥

सोढवान्नो दशामन्त्यां ज्यायानेव गुणप्रियः ।
सुलभो हि द्विषां भङ्गो दुर्लभा सत्स्ववाच्यता ॥ ११.५३॥

स्थित्यतिक्रान्तिभीरूणि स्वच्छान्याकुलितान्यपि ।
तोयानि तोयराशीनां मनांसि च  मनस्विनाम् ॥ ११.५४॥

धार्तराष्ट्रैः सह प्रीतिर्वैरमस्मास्वसूयत ।
असन्मैत्री हि दोषाय कूलच्छायेव सेविता ॥ ११.५५॥

अपवादादभीतस्य समस्य गुणदोषयोः ।
असद्वृत्तेरहोवृत्तं दुर्विभावं विधेरिव ॥ ११.५६॥

ध्वंसेत हृदयं सद्यः परिभूतस्य मे परैः ।
यद्यमर्षः प्रतीकारं भुजालम्बं न लम्भयेत् ॥ ११.५७॥

अवधूयारिभिर्नीता हरिणैस्तुल्यवृत्तिताम् ।
अन्योन्यस्यापि जिह्रीमः किं पुनः सहवासिनाम् ॥ ११.५८॥

शक्तिवैकल्य-नम्रस्य निःसारत्वाल्लघीयसः ।
जन्मिनो मानहीनस्य तृणस्य च समा गतिः ॥ ११.५९॥

अलङ्घ्यं तत्तदुद्वीक्ष्य यद्यदुच्चैर्महीभृताम् ।
प्रियतां ज्यायसीं मा गान्महतां केन तुङ्गता ॥ ११.६०॥

तावदाश्रीयते लक्ष्म्या तावदस्य स्थिरं यशः ।
पुरुषस्तावदेवासौ यावन्मानान्न हीयते ॥ ११.६१॥

स पुमानर्थवज्जन्मा यस्य नाम्नि  पुरःस्थिते ।
नान्यामङ्गुलिमभ्येति सङ्ख्यायामुद्यताङ्गुलिः ॥ ११.६२॥

दुरासदवनज्यायान् गम्यस्तुङ्गोऽपि भूधरः ।
न जहाति महौजस्कं मानप्रांशुमलङ्घ्यता ॥ ११.६३॥

गुरून् कुर्वन्ति ते वंश्यानन्वर्था तैर्वसुन्धरा ।
येषां यशांसि शुभ्राणि ह्रेपयन्तीन्दुमण्डलम् ॥ ११.६४॥

उदाहरणमाशीःषु प्रथमे ते मनस्विनाम् ।
शुष्केऽशनिरिवामर्षो यैररातिषु पात्यते ॥ ११.६५॥

न सुखं प्रार्थये नार्थमुदन्वद्वीचि-चञ्चलम् ।
नानित्यताशनेस्त्रस्यन् विविक्तं ब्रह्मणः पदम् ॥ ११.६६॥

प्रमार्ष्टुमयशःपङ्कमिच्छेयं छद्मना कृतम् ।
वैधव्य-तापिताराति-वनितालोचनाम्बुभिः ॥ ११.६७॥

अपहस्येऽथवा सद्भिः प्रमादो वास्तु मे धियः ।
अस्थान-विहितायासः कामं जिह्रेतु वा भवान् ॥ ११.६८॥

वंशलक्ष्मीमनुद्धृत्य समुच्छेदेन विद्विषाम् ।
निर्वाणमपि मन्येऽहमन्तरायं जयश्रियः ॥ ११.६९॥

अजन्मा पुरुषस्तावद्गतासुस्तृणमेव वा ।
यावन्नेषुभिरादत्ते विलुप्तमरिभिर्यशः ॥ ११.७०॥

अनिर्जयेन द्विषतां यस्यामर्षः प्रशाम्यति ।
पुरुषोक्तिः कथं तस्मिन् ब्रूहि त्वं हि तपोधन ॥ ११.७१॥

कृतं पुरुषशब्देन जातिमात्रावलम्बिना ।
योऽङ्गीकृतगुणैः श्लाघ्यः सविस्मयमुदाहृतः ॥ ११.७२॥

ग्रसमानमिवौजांसि सदसा गौरवेरितम् ।
नाम यस्याभिनन्दन्ति द्विषोऽपि स पुमान् पुमान् ॥ ११.७३॥

यथाप्रतिज्ञं द्विषतां युधि प्रतिचिकीर्षया ।
ममैवाध्येति नृपतिस्तृष्यन्निव जलाञ्जलेः ॥ ११.७४॥

स वंशस्यावदातस्य शशाङ्कस्येव लाञ्छनम् ।
कृच्छ्रेषु व्यर्थया यत्र भूयते भर्तुराज्ञया ॥ ११.७५॥

कथं वादीयतामर्वाङ्मुनिता धर्मरोधिनी ।
आश्रमानुक्रमः पूर्वैः स्मर्यते न व्यतिक्रमः ॥ ११.७६॥

आसक्ता धूरियं रूढा जननी दूरगा च मे ।
तिरस्करोति स्वातन्त्र्यं ज्यायांश्चाचारवान्नृपः ॥ ११.७७॥

स्वधर्ममनुरुन्धन्ते नातिक्रममरातिभिः ।
पलायन्ते कृतध्वंसा नाहवान्मानशालिनः ॥ ११.७८॥

विच्छिन्नाभ्रविलायं वा विलीये नगमूर्धनि ।
आराध्य वा सहस्राक्षमयशःशल्यमुद्धरे ॥ ११.७९॥

इत्युक्तवन्तं परिरभ्य दोर्भ्यां
      तनूजमाविष्कृतदिव्यमूर्तिः ।
अघोपघातं मघवा विभूत्यै
      भवोद्भवाराधनमादिदेश ॥ ११.८०॥

प्रीते पिनाकिनि मया सह लोकपालै-
      र्लोकत्रयेऽपि विहिताप्रतिवार्यवीर्यः ।
लक्ष्मीं समुत्सुकयितासि भृशं परेषा-
      मुच्चार्य वाचमिति तेन तिरोबभूवे ॥ ११.८१॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        इन्द्रसमागमो नामैकादशः सर्गः ॥ ११॥

१२. ईश्वराभिगमनो नाम द्वादशः सर्गः
अथ वासवस्य वचनेन
      रुचिरवदनस्त्रिलोचनम् ।
क्लान्ति-रहितमभिराधयितुं
      विधिवत्तपांसि विदधे धनञ्जयः ॥ १२.१॥

अभिरश्मिमालि विमलस्य
      धृतजयधृतेरनाशुषः ।
तस्य भुवि बहुतिथास्तिथयः
      प्रतिजग्मुरेकचरणं निषीदतः ॥ १२.२॥

वपुरिन्द्रियोपतपनेषु
      सततमसुखेषु पाण्डवः ।
व्याप नगपतिरिव स्थिरतां
      महतां हि धैर्यमविभाव्यवैभवम् ॥ १२.३॥

न पपात सन्निहितपक्ति-
      सुरभिषु फलेषु मानसम् ।
तस्य शुचिनि शिशिरे च पय-
      स्यमृतायते हि सुतपः सुकर्मणाम् ॥ १२.४॥

न विसिस्मिये न विषसाद
      मुहुरलसतां न चाददे ।
सत्त्वमुरुधृति रजस्तमसी
      न हतः स्म तस्य हतशक्तिपेलवे ॥ १२.५॥

तपसा कृशं वपुरुवाह स
      विजित-जगत्त्रयोदयम् ।
त्रासजननमपि तत्त्वविदां
      किमिवास्ति यन्न सुकरं मनस्विभिः ॥ १२.६॥

ज्वलतोऽनलादनुनिशीथ-
      मधिकरुचिरम्भसां निधेः ।
धैर्यगुणमवजयन् विजयी
      ददृशे समुन्नततरः स शैलतः ॥ १२.७॥

जपतः सदा जपमुपांशु
      वदनमभितो विसारिभिः ।
तस्य दशनकिरणैः शुशुभे
      परिवेषभीषणमिवार्कमण्डलम् ॥ १२.८॥

कवचं स बिभ्रदुपवीत-
      पदनिहितसज्यकार्मुकः ।
शैलपतिरिव महेन्द्रधनुः-
      परिवीतभीमगहनो विदिद्युते ॥ १२.९॥

प्रविवेश गामिव कृशस्य
      नियमसवनाय गच्छतः ।
तस्य पदविनमितो हिमवान्
      गुरुतां नयन्ति हि गुणा न संहतिः ॥ १२.१०॥

परिकीर्णमुद्यतभुजस्य
      भुवनविवरे दुरासदम् ।
ज्योतिरुपरि शिरसो विततं
      जगृहे निजान्मुनिदिवौकसां पथः ॥ १२.११॥

रजनीषु राजतनयस्य
      बहुलसमयेऽपि धामभिः ।
भिन्नतिमिरनिकरं न जहे
      शशिरश्मि-सङ्गमयुजा नभः श्रिया ॥ १२.१२॥

महता मयूखनिचयेन
      शमितरुचि जिष्णुजन्मना ।
ह्रीतमिव नभसि वीतमले
      न विराजते स्म वपुरंशुमालिनः ॥ १२.१३॥

तमुदीरितारुण-जटांशु-
      मधिगुणशरासनं जनाः ।
रुद्रमनुदित-ललाटदृशं
      ददृशुर्मिमन्थिषुमिवासुरीः पुरीः ॥ १२.१४॥

मरुतां पतिः स्विदहिमांशुरुत
      पृथुशिखः शिखी तपः ।
तप्तुमसुकरमुपक्रमते
      न जनोऽयमित्यवयये स तापसैः ॥ १२.१५॥

न ददाह भूरुहवनानि
      हरितनयधाम दूरगम् ।
न स्म नयति परिशोषमपः
      सुसहं बभूव न च सिद्धतापसैः ॥ १२.१६॥

विनयं गुणा इव विवेक-
      मपनयभिदं नया इव ।
न्यायमवधय इवाशरणाः
      शरणं ययुः शिवमथो महर्षयः ॥ १२.१७॥

परिवीतमंशुभिरुदस्त-
      दिनकर-मयूखमण्डलैः ।
शम्भुमुपहतदृशः सहसा
      न च ते निचायितुमभिप्रसेहिरे ॥ १२.१८॥

अथ भूतभव्य-भवदीश-
      मभिमुखयितुं कृतस्तवाः ।
तत्र महसि ददृशुः पुरुषं
      कमनीयविग्रहमयुग्मलोचनम् ॥ १२.१९॥

ककुदे वृषस्य कृतबाहु-
      मकृशपरिणाहशालिनि ।
स्पर्शसुखमनुभवन्तमुमा-
      कुचयुग्ममण्डल इवार्द्रचन्दने ॥ १२.२०॥

स्थितमुन्नते तुहिनशैल-
      शिरसि भुवनातिवर्तिना ।
साद्रिजलधि-जलवाहपथं
      सदिगश्नुवानमिव विश्वमोजसा ॥ १२.२१॥

अनुजानुमध्यमवसक्त-
      विततवपुषा महाहिना ।
लोकमखिलमिव भूमिभृता
      रवितेजसामवधिनाधिवेष्टितम् ॥ १२.२२॥

परिणाहिना तुहिनराशि-
      विशदमुपवीतसूत्रताम् ।
नीतमुरगमनुरञ्जयता शितिना
      गलेन विलसन्मरीचिना ॥ १२.२३॥

प्लुतमालती-सितकपाल-
      कुमुदमवरुद्धमूर्धजम् ।
शेषमिव सुरसरित्पयसां शिरसा
      विसारि शशिधाम बिभ्रतम् ॥ १२.२४॥

मुनयस्ततोऽभिमुखमेत्य
      नयनविनिमेषनोदिताः ।
पाण्डुतनयतपसा जनितं
      जगतामशर्म भृशमाचचक्षिरे ॥ १२.२५॥

तरसैव कोऽपि भुवनैक-
      पुरुष पुरुषस्तपस्यति ।
ज्योतिरमलवपुषोऽपि रवे-
      रभिभूय वृत्र इव भीमविग्रहः ॥ १२.२६॥

स धनुर्महेषुधि बिभर्ति
      कवचमसिमुत्तमं जटाः ।
वल्कमजिनमिति चित्रमिदं
      मुनिताविरोधि न च नास्य राजते ॥ १२.२७॥

चलनेऽवनिश्चलति तस्य
      करणनियमे सदिङ्मुखम् ।
स्तम्भमनुभवति शान्तमरुद्-
      ग्रहतारकागणयुतं नभस्तलम् ॥ १२.२८॥

स तदोजसा विजितसार-
      ममर-दितिजोपसंहितम् ।
विश्वमिदमपिदधाति पुरा
      किमिवास्ति यन्न तपसामदुष्करम् ॥ १२.२९॥

विजिगीषते यदि जगन्ति
      युगपदथ सञ्जिहीर्षति ।
प्राप्तुमभवमभिवाञ्छति वा
      वयमस्य नो विषहितुं क्षमा रुचः ॥ १२.३०॥

किमुपेक्षसे कथय नाथ
      न तव विदितं न किञ्चन ।
त्रातुमलमभयदार्हसि नस्त्वयि
      मा स्म शासति भवत्पराभवः ॥ १२.३१॥

इति गां विधाय विरतेषु
      मुनिषु वचनं समाददे ।
भिन्नजलधिजलनादगुरु ध्वनयन्
      दिशां विवरमन्धकान्तकः ॥ १२.३२॥

बदरी-तपोवननिवास-
      निरतमवगात मान्यथा ।
धातुरुदयनिधने जगतां
      नरमंशमादिपुरुषस्य गां गतम् ॥ १२.३३॥

द्विषतः परासिसिषुरेष
      सकलभुवनाभितापिनः ।
क्रान्तकुलिशकर-वीर्यबलान्
      मदुपासनं विहितवान्महत्तपः ॥ १२.३४॥

अयमच्युतश्च वचनेन
      सरसिरुहजन्मनः प्रजाः ।
पातुमसुरनिधनेन विभू
      भुवमभ्युपेत्य मनुजेषु तिष्ठतः ॥ १२.३५॥

सुरकृत्यमेतदवगम्य
      निपुणमिति मूकदानवः ।
हन्तुमभिपतति पाण्डुसुतं
      त्वरया तदत्र सह गम्यतां मया ॥ १२.३६॥

विवरेऽपि नैनमनिगूढ-
      मभिभवितुमेष पारयन् ।
पापनिरतिरविशङ्कितया
      विजयं व्यवस्यति वराहमायया ॥ १२.३७॥

निहते विडम्बितकिरात-
      नृपतिवपुषा रिपौ मया ।
मुक्तनिशितविशिखः प्रसभं
      मृगयाविवादमयमाचरिष्यति ॥ १२.३८॥

तपसा निपीडितकृशस्य
      विरहितसहायसम्पदः ।
सत्त्वविहितमतुलं भुजयो-
      र्बलमस्य पश्यत मृधेऽधिकुप्यतः ॥ १२.३९॥

इति तानुदारमनुनीय
      विषमहरिचन्दनालिना ।
घर्मजनितपुलकेन लसद्-
      गजमौक्तिकावलिगुणेन वक्षसा ॥ १२.४०॥

वदनेन पुष्पितलतान्त-
      नियमितविलम्बितमौलिना ।
बिभ्रदरुणनयनेन रुचं
      शिखिपिच्छलाञ्छितकपोलभित्तिना ॥ १२.४१॥

बृहदुद्वहञ्जलदनादि
      धनुरुपहितैकमार्गणम् ।
मेघनिचय इव संववृते
      रुचिरः किरातपृतनापतिः शिवः ॥ १२.४२॥

अनुकूलमस्य च विचिन्त्य
      गणपतिभिरात्तविग्रहैः ।
शूलपरशु-शरचापभृतै-
      र्महती वनेचरचमूर्विनिर्ममे ॥ १२.४३॥

विरचय्य काननविभाग-
      मनुगिरमथेश्वराज्ञया ।
भीमनिनदपिहितोरुभुवः
      परितोऽपदिश्य मृगयां प्रतस्थिरे ॥ १२.४४॥

क्षुभिताभिनिःसृतविभिन्न-
      शकुनिमृगयूथनिःस्वनैः ।
पूर्णपृथुवनगुहाविवरः सहसा
      भयादिव ररास भूधरः ॥ १२.४५॥

न विरोधिनी रुषमियाय पथि
      मृगविहङ्ग-संहतिः ।
घ्नन्ति सहजमपि भूरिभियः
      सममागताः सपदि वैरमापदः ॥ १२.४६॥

चमरीगणैर्गणबलस्य
      बलवति भयेऽप्युपस्थिते ।
वंशविततिषु विषक्तपृथु-
      प्रियबालवालधिभिराददे धृतिः ॥ १२.४७॥

हरसैनिकाः प्रतिभयेऽपि
      गजमद-सुगन्धिकेसरैः ।
स्वस्थमभिददृशिरे सहसा
      प्रतिबोध-जृम्भितमुखैर्मृगाधिपैः ॥ १२.४८॥

बिभराम्बभूवुरपवृत्त-
      जठरशफरीकुलाकुलाः ।
पङ्कविषमिततटाः सरितः
      करिरुग्ण-चन्दनरसारुणं पयः ॥ १२.४९॥

महिष-क्षतागुरुतमाल-
      नलदसुरभिः सदागतिः ।
व्यस्त-शुकनिभशिलाकुसुमः
      प्रणुदन् ववौ वनसदां परिश्रमम् ॥ १२.५०॥

मथिताम्भसो रयविकीर्ण-
      मृदितकदलीगवेधुकाः ।
क्लान्तजलरुहलताः सरसी-
      र्विदधे निदाघ इव सत्त्वसम्प्लवः ॥ १२.५१॥

इति चालयन्नचलसानु-
      वनगहनजानुमापतिः ।
प्राप मुदितहरिणीदशन-
      क्षतवीरुधं वसतिमैन्द्रसूनवीम् ॥ १२.५२॥

स तमाससाद घननील-
      मभिमुखमुपस्थितं मुनेः ।
पोत्रनिकषण-विभिन्नभुवं
      दनुजं दधानमथ सौकरं वपुः ॥ १२.५३॥

कच्छान्ते सुरसरितो निधाय सेना-
      मन्वीतः स कतिपयैः किरातवर्यैः ।
प्रच्छन्नस्तरुगहनैः सगुल्मजालै-
      र्लक्ष्मीवाननुपदमस्य सम्प्रतस्थे ॥ १२.५४॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        ईश्वराभिगमनो नाम द्वादशः सर्गः ॥ १२॥

१३. दूतवाक्यं नाम त्रयोदशः सर्गः
वपुषां परमेण भूधराणा-
      मथ सम्भाव्यपराक्रमं विभेदे ।
मृगमाशु विलोकयाञ्चकार
      स्थिरदंष्ट्रोग्रमुखं महेन्द्रसूनुः ॥ १३.१॥

स्फुटबद्धसटोन्नतिः स दूरा-
      दभिधावन्नवधीरितान्यकृत्यः ।
जयमिच्छति तस्य जातशङ्के
      मनसीमं मुहुराददे वितर्कम् ॥ १३.२॥

घनपोत्रविदीर्ण-शालमूलो
      निबिडस्कन्ध-निकाषरुग्णवप्रः ।
अयमेकचरोऽभिवर्तते मां
      समरायेव समाजुहूषमाणः ॥ १३.३॥

इह वीतभयास्तपोनुभावा-
      ज्जहति व्यालमृगाः परेषु वृत्तिम् ।
मयि तां सुतरामयं विधत्ते
      विकृतिः किं नु भवेदियं नु माया ॥ १३.४॥

अथवैष कृतज्ञयेव पूर्वं
      भृशमासेवितया रुषा न मुक्तः ।
अवधूय विरोधिनीः किमारान्
      मृगजातीरभियाति मां जवेन ॥ १३.५॥

न मृगः खलु कोऽप्ययं जिघांसुः
      स्खलति ह्यत्र तथा भृशं मनो मे ।
विमलं कलुषीभवच्च चेतः
      कथयत्येव हितैषिणं रिपुं वा ॥ १३.६॥

मुनिरस्मि निरागसः कुतो मे
      भयमित्येष न भूतयेऽभिमानः ।
परवृद्धिषु बद्धमत्सराणां
      किमिव ह्यस्ति दुरात्मनामलङ्घ्यम् ॥ १३.७॥

दनुजः स्विदयं क्षपाचरो वा
      वनजे नेति बलं बतास्ति सत्त्वे ।
अभिभूय तथा हि मेघनीलः
      सकलं कम्पयतीव शैलराजम् ॥ १३.८॥

अयमेव मृगव्यसत्त्रकामः
      प्रहरिष्यन्मयि मायया शमस्थे ।
पृथुभिर्ध्वजिनी-रवैरकार्षी-
      च्चकितोद्भ्रान्तमृगाणि काननानि ॥ १३.९॥

बहुशः कृतसत्कृतेर्विधातुं
      प्रियमिच्छन्नथवा सुयोधनस्य ।
क्षुभितं वनगोचराभियोगाद्-
      गणमाशिश्रियदाकुलं तिरश्चाम् ॥ १३.१०॥

अवलीढसनाभिरश्वसेनः
      प्रसभं खाण्डवजातवेदसा वा ।
प्रतिकर्तुमुपागतः समन्युः
      कृतमन्युर्यदि वा वृकोदरेण ॥ १३.११॥

बलशालितया यथा तथा वा
      धियमुच्छेदपरामयं दधानः ।
नियमेन मया निबर्हणीयः
      परमं लाभमरातिभङ्गमाहुः ॥ १३.१२॥

कुरु तात तपांस्यमार्गदायी
      विजयायेत्यलमन्वशान्मुनिर्माम् ।
बलिनश्च वधादृतेऽस्य शक्यं
      व्रतसंरक्षणमन्यथा न कर्तुम् ॥ १३.१३॥

इति तेन विचिन्त्य चापनाम
      प्रथमं पौरुषचिह्नमाललम्बे ।
उपलब्धगुणः परस्य भेदे
      सचिवः शुद्ध इवाददे च बाणः ॥ १३.१४॥

अनुभाववता गुरु स्थिरत्वा-
      दविसंवादि धनुर्धनञ्जयेन ।
स्वबलव्यसनेऽपि पीड्यमानं
      गुणवन्मित्रमिवानतिं प्रपेदे ॥ १३.१५॥

प्रविकर्ष-निनादभिन्नरन्ध्रः
      पदविष्टम्भ-निपीडितस्तदानीम् ।
अधिरोहति गाण्डिवं महेषौ
      सकलः संशयमारुरोह शैलः ॥ १३.१६॥

ददृशेऽथ सविस्मयं शिवेन
      स्थिरपूर्णायत-चापमण्डलस्थः ।
रचितस्तिसृणां पुरां विधातुं
      वधमात्मेव भयानकः परेषाम् ॥ १३.१७॥

विचकर्ष च संहितेषुरुच्चै-
      श्चरणास्कन्दन-नामिताचलेन्द्रः ।
धनुरायतभोग-वासुकिज्या-
      वदनग्रन्थि-विमुक्तवह्नि शम्भुः ॥ १३.१८॥

स भवस्य भवक्षयैकहेतोः
      सितसप्तेश्च विधास्यतोः सहार्थम् ।
रिपुराप पराभवाय मध्यं
      प्रकृति-प्रत्यययोरिवानुबन्धः ॥ १३.१९॥

अथ दीपित-वारिवाहवर्त्मा
      रववित्रासित-वारणादवार्यः ।
निपपात जवादिषुः पिनाकान्-
      महतोऽभ्रादिव वैद्युतः कृशानुः ॥ १३.२०॥

व्रजतोऽस्य बृहत्पतत्त्रजन्मा
      कृततार्क्ष्योपनिपात-वेगशङ्कः ।
प्रतिनादमहान्महोरगाणां
      हृदयश्रोत्रभिदुत्पपात नादः ॥ १३.२१॥

नयनादिव शूलिनः प्रवृत्तै-
      र्मनसोऽप्याशुतरं यतः पिशङ्गैः ।
विदधे विलसत्तडिल्लताभैः
      किरणैर्व्योमनि मार्गणस्य मार्गः ॥ १३.२२॥

अपयन् धनुषः शिवान्तिकस्थै-
      र्विवरेसद्भिरभिख्यया जिहानः ।
युगपद्ददृशे विशन् वराहं
      तदुपोढैश्च नभश्चरैः पृषत्कः ॥ १३.२३॥

स तमालनिभे रिपौ सुराणां
      घननीहार इवाविषक्तवेगः ।
भयविप्लुतमीक्षितो नभःस्थै-
      र्जगतीं ग्राह इवापगां जगाहे ॥ १३.२४॥

सपदि प्रियरूपपर्वरेखः
      सितलोहाग्रनखः खमाससाद ।
कुपितान्तक-तर्जनाङ्गुलिश्री-
      र्व्यथयन् प्राणभृतः कपिध्वजेषुः ॥ १३.२५॥

परमास्त्र-परिग्रहोरुतेजः
      स्फुरदुल्काकृति विक्षिपन् वनेषु ।
स जवेन पतन् परःशतानां
      पततां व्रात इवारवं वितेने ॥ १३.२६॥

अविभावित-निष्क्रमप्रयाणः
      शमितायाम इवातिरंहसा सः ।
सह पूर्वतरं नु चित्तवृत्ते-
      रपतित्वा नु चकार लक्ष्यभेदम् ॥ १३.२७॥

स वृषध्वज-सायकावभिन्नं
      जयहेतुः प्रतिकायमेषणीयम् ।
लघु साधयितुं शरः प्रसेहे
      विधिनेवार्थमुदीरितं प्रयत्नः ॥ १३.२८॥

अविवेक-वृथाश्रमाविवार्थं
      क्षयलोभाविव संश्रितानुरागम् ।
विजिगीषुमिवानय-प्रमादाववसादं
      विशिखौ विनिन्यतुस्तम् ॥ १३.२९॥

अथ दीर्घतमं तमः प्रवेक्ष्यन्
      सहसा रुग्णरयः स सम्भ्रमेण ।
निपतन्तमिवोष्णरश्मिमुर्व्यां
      वलयीभूततरुं धरां च मेने ॥ १३.३०॥

स गतः क्षितिमुष्ण-शोणितार्द्रः
      खुरदंष्ट्राग्र-निपात-दारिताश्मा ।
असुभिः क्षणमीक्षितेन्द्रसूनु-
      र्विहितामर्ष-गुरुध्वनिर्निरासे ॥ १३.३१॥

स्फुटपौरुषमापपात पार्थ-
      स्तमथ प्राज्यशरः शरं जिघृक्षुः ।
न तथा कृतवेदिनां करिष्यन्
      प्रियतामेति यथा कृतावदानः ॥ १३.३२॥

उपकार इवासति प्रयुक्तः
      स्थितिमप्राप्य मृगे गतः प्रणाशम् ।
कृतशक्तिरवाङ्मुखो गुरुत्वा-
      ज्जनितव्रीड इवात्मपौरुषेण ॥ १३.३३॥

स समुद्धरता विचिन्त्य तेन
      स्वरुचं कीर्तिमिवोत्तमां दधानः ।
अनुयुक्त इव स्ववार्तमुच्चैः
      परिरेभे नु भृशं विलोचनाभ्याम् ॥ १३.३४॥

तत्र कार्मुकभृतं महाभुजः
      पश्यति स्म सहसा वनेचरम् ।
सन्निकाशयितुमग्रतः स्थितं
      शासनं कुसुमचापविद्विषः ॥ १३.३५॥

स प्रयुज्य तनये महीपते-
      रात्मजातिसदृशीं किलानतिम् ।
सान्त्वपूर्वमभिनीतिहेतुकं
      वक्तुमित्थमुपचक्रमे वचः ॥ १३.३६॥

शान्तता विनययोगि मानसं
      भूरिधाम विमलं तपः श्रुतम् ।
प्राह ते नु सदृशी दिवौकसा-
      मन्ववायमवदातमाकृतिः ॥ १३.३७॥

दीपितस्त्वमनुभावसम्पदा
      गौरवेण लघयन्महीभृतः ।
राजसे मुनिरपीह कारय-
      न्नाधिपत्यमिव शातमन्यवम् ॥ १३.३८॥

तापसोऽपि विभुतामुपेयिवा-
      नास्पदं त्वमसि सर्वसम्पदाम् ।
दृश्यते हि भवतो विना जनै-
      रन्वितस्य सचिवैरिव द्युतिः ॥ १३.३९॥

विस्मयः क इव वा जयश्रिया
      नैव मुक्तिरपि ते दवीयसी ।
ईप्सितस्य न भवेदुपाश्रयः
      कस्य निर्जितरजस्तमोगुणः ॥ १३.४०॥

ह्रेपयन्नहिमतेजसं त्विषा
      स  त्वमित्थमुपपन्नपौरुषः ।
हर्तुमर्हसि वराहभेदिनं
      नैनमस्मदधिपस्य सायकम् ॥ १३.४१॥

स्मर्यते तनुभृतां सनातनं
      न्याय्यमाचरितमुत्तमैर्नृभिः ।
ध्वंसते यदि भवादृशस्ततः
      कः प्रयातु वद तेन वर्त्मना ॥ १३.४२॥

आकुमारमुपदेष्टुमिच्छवः
      सन्निवृत्तिमपथान्महापदः ।
योगशक्तिजित-जन्ममृत्यवः
      शीलयन्ति यतयः सुशीलताम् ॥ १३.४३॥

तिष्ठतां तपसि पुण्यमासजन्
      सम्पदोऽनुगुणयन् सुखैषिणाम् ।
योगिनां परिणमन् विमुक्तये
      केन नास्तु विनयः सतां प्रियः ॥ १३.४४॥

नूनमत्रभवतः शराकृतिं
      सर्वथायमनुयाति सायकः ।
सोऽयमित्यनुपपन्नसंशयः
      कारितस्त्वमपथे पदं यया ॥ १३.४५॥

अन्यदीयविशिखे न केवलं
      निःस्पृहस्य भवितव्यमाहृते ।
निघ्नतः परनिबर्हितं मृगं
      व्रीडितव्यमपि ते सचेतसः ॥ १३.४६॥

सन्ततं निशमयन्त उत्सुका
      यैः प्रयान्ति मुदमस्य सूरयः ।
कीर्तितानि हसितेऽपि तानि यं
      व्रीडयन्ति चरितानि मानिनम् ॥ १३.४७॥

अन्यदोषमिव सः स्वकं गुणं
      ख्यापयेत् कथमधृष्टताजडः ।
उच्यते स खलु कार्यवत्तया
      धिग्विभिन्न-बुधसेतुमर्थिताम् ॥ १३.४८॥

दुर्वचं तदथ मा स्म भून्मृग-
      स्त्वय्यसौ यदकरिष्यदोजसा ।
नैनमाशु यदि वाहिनीपतिः
      प्रत्यपत्स्यत शितेन पत्त्रिणा ॥ १३.४९॥

को न्विमं हरितुरङ्गमायुध-
      स्थेयसीं दधतमङ्गसंहतिम् ।
वेगवत्तरमृते चमूपते-
      र्हन्तुमर्हति शरेण दंष्ट्रिणम् ॥ १३.५०॥

मित्रमिष्टमुपकारि संशये
      मेदिनीपतिरयं तथा च ते ।
तं विरोध्य भवता निरासि मा
      सज्जनैकवसतिः कृतज्ञता ॥ १३.५१॥

लभ्यमेकसुकृतेन दुर्लभा
      रक्षितारमसुरक्ष्यभूतयः ।
स्वन्तमन्तविरसा जिगीषतां
      मित्रलाभमनु लाभसम्पदः ॥ १३.५२॥

चञ्चलं वसु नितान्तमुन्नता
      मेदिनीमपि हरन्त्यरातयः ।
भूधरस्थिरमुपेयमागतं
      मावमंस्त सुहृदं महीपतिम् ॥ १३.५३॥

जेतुमेव भवता तपस्यते
      नायुधानि दधते मुमुक्षवः ।
प्राप्स्यते च सकलं महीभृता
      सङ्गतेन तपसः फलं त्वया ॥ १३.५४॥

वाजिभूमिरिभराज-काननं
      सन्ति रत्ननिचयाश्च भूरिशः ।
काञ्चनेन किमिवास्य पत्त्रिणा
      केवलं न सहते विलङ्घनम् ॥ १३.५५॥

सावलेपमुपलिप्सिते परै-
      रभ्युपैति विकृतिं रजस्यपि ।
अर्थितस्तु न महान् समीहते
      जीवितं किमु धनं धनायितुम् ॥ १३.५६॥

तत्तदीय-विशिखातिसर्जना-
      दस्तु वां गुरु यदृच्छयागतम् ।
राघव-प्लवगराजयोरिव
      प्रेम युक्तमितरेतराश्रयम् ॥ १३.५७॥

नाभियोक्तुमनृतं त्वमिष्यसे
      कस्तपस्विविशिखेषु चादरः ।
सन्ति भूभृति शरा हि नः परे
      ये पराक्रमवसूनि वज्रिणः ॥ १३.५८॥

मार्गणैरथ तव प्रयोजनं
      नाथसे किमु पतिं न भूभृतः ।
त्वद्विधं सुहृदमेत्य सोऽर्थिनं
      किं न यच्छति विजित्य मेदिनीम् ॥ १३.५९॥

तेन सूरिरुपकारिताधनः
      कर्तुमिच्छति न याचितं वृथा ।
सीदतामनुभवन्निवार्थिनां
      वेद यत्प्रणयभङ्गवेदनाम् ॥ १३.६०॥

शक्तिरर्थपतिषु स्वयङ्ग्रहं
      प्रेम कारयति वा निरत्ययम् ।
कारणद्वयमिदं निरस्यतः
      प्रार्थनाधिकबले विपत्फला ॥ १३.६१॥

अस्त्रवेदमधिगम्य तत्त्वतः
      कस्य चेह भुजवीर्यशालिनः ।
जामदग्न्यमपहाय गीयते
      तापसेषु चरितार्थमायुधम् ॥ १३.६२॥

अभ्यघानि मुनिचापलात्त्वया
      यन्मृगः क्षितिपतेः परिग्रहः ।
अक्षमिष्ट तदयं प्रमाद्यतां
      संवृणोति खलु दोषमज्ञता ॥ १३.६३॥

जन्मवेषतपसां विरोधिनीं
      मा कृथाः पुनरमूमपक्रियाम् ।
आपदेत्युभय-लोकदूषणी
      वर्तमानमपथे हि दुर्मतिम् ॥ १३.६४॥

यष्टुमिच्छसि पितॄन्न साम्प्रतं
      संवृतोऽर्चिचयिषुर्दिवौकसः ।
दातुमेव पदवीमपि क्षमः
      किं मृगेऽङ्ग विशिखं न्यवीविशः ॥ १३.६५॥

सज्जनोऽसि विजहीहि चापलं
      सर्वदा क इव वा सहिष्यते ।
वारिधीनिव युगान्तवायवः
      क्षोभयन्त्यनिभृता गुरूनपि ॥ १३.६६॥

अस्त्रवेदविदयं महीपतिः
      पर्वतीय इति मावजीगणः ।
गोपितुं भुवमिमां मरुत्वता
      शैलवासमनुनीय लम्भितः ॥ १३.६७॥

तत्तितिक्षितमिदं मया मुने-
      रित्यवोचत वचश्चमूपतिः ।
बाणमत्रभवते निजं दिश-
      न्नाप्नुहि त्वमपि सर्वसम्पदः ॥ १३.६८॥

आत्मनीनमुपतिष्ठते गुणाः
      सम्भवन्ति विरमन्ति चापदः ।
इत्यनेक-फलभाजि मा स्म भू-
      दर्थिता कथमिवार्यसङ्गमे ॥ १३.६९॥

दृश्यतामयमनोकहान्तरे
      तिग्महेति-पृतनाभिरन्वितः ।
साहिवीचिरिव सिन्धुरुद्धतो
      भूपतिः समयसेतुवारितः ॥ १३.७०॥

सज्यं धनुर्वहति योऽहिपतिस्थवीयः
      स्थेयाञ्जयन् हरितुरङ्गमकेतुलक्ष्मीम् ।
अस्यानुकूलय मतिं मतिमन्ननेन
      सख्या सुखं समभियास्यसि चिन्तितानि ॥ १३.७१॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        दूतवाक्यं नाम त्रयोदशः सर्गः ॥ १३॥

१४. अर्जुनाभिगमनो नाम चौर्दशः सर्गः
ततः किरातस्य वचोभिरुद्धतैः
      पराहतः शैल इवार्णवाम्बुभिः ।
जहौ न धैर्यं कुपितोऽपि पाण्डवः
      सुदुर्ग्रहान्तःकरणा हि साधवः ॥ १४.१॥

सलेशमुल्लिङ्गित-शात्रवेङ्गितः
      कृती गिरां विस्तर-तत्त्वसङ्ग्रहे ।
अयं प्रमाणीकृत-कालसाधनः
      प्रशान्तसंरम्भ इवाददे वचः ॥ १४.२॥

विविक्तवर्णाभरणा सुखश्रुतिः
      प्रसादयन्ती हृदयान्यपि द्विषाम् ।
प्रवर्तते नाकृतपुण्यकर्मणां
      प्रसन्नगम्भीरपदा सरस्वती ॥ १४.३॥

भवन्ति ते सभ्यतमा विपश्चितां
      मनोगतं वाचि निवेशयन्ति ये ।
नयन्ति तेष्वप्युपपन्ननैपुणा
      गभीरमर्थं कतिचित्प्रकाशताम् ॥ १४.४॥

स्तुवन्ति गुर्वीमभिधेयसम्पदं
      विशुद्धिमुक्तेरपरे विपश्चितः ।
इति स्थितायां प्रतिपूरुषं रुचौ
      सुदुर्लभाः सर्वमनोरमा गिरः ॥ १४.५॥

समस्य सम्पादयता गुणैरिमां
      त्वया समारोपितभार भारतीम् ।
प्रगल्भमात्मा धुरि धुर्य वाग्मिनां
      वनचरेणापि सताधिरोपितः ॥ १४.६॥

प्रयुज्य सामाचरितं विलोभनं
      भयं विभेदाय धियः प्रदर्शितम् ।
तथाभियुक्तं च शिलीमुखार्थिना
      यथेतरन्न्याय्यमिवावभासते ॥ १४.७॥

विरोधि सिद्धेरिति कर्तुमुद्यतः
      स वारितः किं भवता न भूपतिः ।
हिते नियोज्यः खलु भूतिमिच्छता
      सहार्थनाशेन नृपोऽनुजीविना ॥ १४.८॥

ध्रुवं प्रणाशः प्रहितस्य पत्त्रिणः
      शिलोच्चये तस्य विमार्गणं नयः ।
न युक्तमत्रार्य-जनातिलङ्घनं
      दिशत्यपायं हि सतामतिक्रमः ॥ १४.९॥

अतीतसङ्ख्या विहिता ममाग्निना
      शिलीमुखाः खाण्डवमत्तुमिच्छता ।
अनादृतस्यामर-सायकेष्वपि
      स्थिता कथं शैलजनाशुगे धृतिः ॥ १४.१०॥

यदि प्रमाणीकृतमार्यचेष्टितं
      किमित्यदोषेण तिरस्कृता वयम् ।
अयातपूर्वा परिवादगोचरं
      सतां हि वाणी गुणमेव भाषते ॥ १४.११॥

गुणापवादेन तदन्यरोपणाद्
      भृशाधिरूढस्य समञ्जसं जनम् ।
द्विधेव कृत्वा हृदयं निगूहतः
      स्फुरन्नसाधोर्विवृणोति वागसिः ॥ १४.१२॥

वनाश्रयाः कस्य मृगाः परिग्रहाः
      श‍ृणाति यस्तान् प्रसभेन तस्य ते ।
प्रहीयतामत्र नृपेण मानिता
      न मानिता चास्ति भवन्ति च श्रियः ॥ १४.१३॥

न वर्त्म कस्मैचिदपि प्रदीयता-
      मिति व्रतं मे विहितं महर्षिणा ।
जिघांसुरस्मान्निहतो मया मृगो
      व्रताभिरक्षा हि सतामलङ्क्रिया ॥ १४.१४॥

मृगान् विनिघ्नन्मृगयुः स्वहेतुना
      कृतोपकारः कथमिच्छतां तपः ।
कृपेति चेदस्तु मृगः क्षतः क्षणा-
      दनेन पूर्वं न मयेति का गतिः ॥ १४.१५॥

अनायुधे सत्त्वजिघांसिते मुनौ
      कृपेति वृत्तिर्महतामकृत्रिमा ।
शरासनं बिभ्रति सज्यसायकं
      कृतानुकम्पः स कथं प्रतीयते ॥ १४.१६॥

अथो शरस्तेन मदर्थमुज्झितः
      फलं च तस्य प्रतिकायसाधनम् ।
अविक्षते तत्र मयात्मसात्कृते
      कृतार्थता नन्वधिका चमूपतेः ॥ १४.१७॥

यदात्थ कामं भवता स याच्यता-
      मिति क्षमं नैतदनल्पचेतसाम् ।
कथं प्रसह्याहरणैषिणां प्रियाः
      परावनत्या मलिनीकृताः श्रियः ॥ १४.१८॥

अभूतमासज्य विरुद्धमीहितं
      बलादलभ्यं तव लिप्सते नृपः ।
विजानतोऽपि ह्यनयस्य रौद्रतां
      भवत्यपाये परिमोहिनी मतिः ॥ १४.१९॥

असिः शरा वर्म धनुश्च नोच्चकै-
      र्विविच्य किं प्रार्थितमीश्वरेण ते ।
अथास्ति शक्तिः कृतमेव याच्ञया
      न दूषितः शक्तिमतां स्वयङ्ग्रहः ॥ १४.२०॥

सखा स युक्तः कथितः कथं त्वया
      यदृच्छयासूयति यस्तपस्यते ।
गुणार्जनोच्छ्राय-विरुद्धबुद्धयः
      प्रकृत्यमित्रा हि सतामसाधवः ॥ १४.२१॥

वयं क्व वर्णाश्रम-रक्षणोचिताः
      क्व जातिहीना मृगजीवितच्छिदः ।
सहापकृष्टैर्महतां न सङ्गतं
      भवन्ति गोमायुसखा न दन्तिनः ॥ १४.२२॥

परोऽवजानाति यदज्ञताजड-
      स्तदुन्नतानां न विहन्ति धीरताम् ।
समानवीर्यान्वय-पौरुषेषु यः
      करोत्यतिक्रान्तिमसौ तिरस्क्रिया ॥ १४.२३॥

यदा विगृह्णाति हतं तदा यशः
      करोति मैत्रीमथ दूषिता गुणाः ।
स्थितिं समीक्ष्योभयथा परीक्षकः
      करोत्यवज्ञोपहतं पृथग्जनम् ॥ १४.२४॥

मया मृगान् हन्तुरनेन हेतुना
      विरुद्धमाक्षेप-वचस्तितिक्षितम् ।
शरार्थमेष्यत्यथ लप्स्यते गतिं
      शिरोमणिं दृष्टिविषाज्जिघृक्षतः ॥ १४.२५॥

इतीरिताकूतमनीलवाजिनं
      जयाय दूतः प्रतितर्ज्य तेजसा ।
ययौ समीपं ध्वजिनीमुपेयुषः
      प्रसन्नरूपस्य विरूपचक्षुषः ॥ १४.२६॥

ततोऽपवादेन पताकिनीपते-
      श्चचाल निर्ह्रादवती महाचमूः ।
युगान्तवाताभिहतेव कुर्वती
      निनादमम्भोनिधि-वीचिसंहतिः ॥ १४.२७॥

रणाय जैत्रः प्रदिशन्निव त्वरां
      तरङ्गितालम्बित-केतुसन्ततिः ।
पुरो बलानां सघनाम्बुशीकरः
      शनैः प्रतस्थे सुरभिः समीरणः ॥ १४.२८॥

जयारव-क्ष्वेडितनादमूर्छितः
      शरासनज्यातल-वारणध्वनिः ।
असम्भवन्भूधर-राजकुक्षिषु
      प्रकम्पयन् गामवतस्तरे दिशः ॥ १४.२९॥

निशातरौद्रेषु विकासतां गतैः
      प्रदीपयद्भिः ककुभामिवान्तरम् ।
वनेसदां हेतिषु भिन्नविग्रहै-
      र्विपुस्फुरे रश्मिमतो मरीचिभिः ॥ १४.३०॥

उदूढवक्षःस्थगितैकदिङ्मुखो
      विकृष्टविस्फारित-चापमण्डलः ।
वितत्य पक्षद्वयमायतं बभौ
      विभुर्गणानामुपरीव मध्यगः ॥ १४.३१॥

सुगेषु दुर्गेषु च तुल्यविक्रमै-
      र्जवादहम्पूर्विकया यियासुभिः ।
गणैरविच्छेद-निरुद्धमाबभौ
      वनं निरुच्छ्वासमिवाकुलाकुलम् ॥ १४.३२॥

तिरोहितश्वभ्रनिकुञ्जरोधसः
      समश्नुवानाः सहसातिरिक्तताम् ।
किरातसैन्यैरपिधाय रेचिता
      भुवः क्षणं निम्नतयेव भेजिरे ॥ १४.३३॥

पृथूरुपर्यस्त-बृहल्लतातति-
      र्जवानिलाघूर्णित-शालचन्दना ।
गणाधिपानां परितः प्रसारिणी
      वनान्यवाञ्चीव चकार संहतिः ॥ १४.३४॥

ततः सदर्पं प्रतनुं तपस्यया
      मदस्रुतिक्षाममिवैकवारणम् ।
परिज्वलन्तं निधनाय भूभृतां
      दहन्तमाशा इव जातवेदसम् ॥ १४.३५॥

अनादरोपात्त-धृतैकसायकं
      जयेऽनुकूले सुहृदीव सस्पृहम् ।
शनैरपूर्णप्रतिकारपेलवे
      निवेशयन्तं नयने बलोदधौ ॥ १४.३६॥

निषण्णमापत्प्रतिकारकारणे
      शरासने धैर्य इवानपायिनि ।
अलङ्घनीयं प्रकृतावपि स्थितं
      निवात-निष्कम्पमिवापगापतिम् ॥ १४.३७॥

उपेयुषीं बिभ्रतमन्तकद्युतिं
      वधाददूरे पतितस्य दंष्ट्रिणः ।
पुरः समावेशितसत्पशुं द्विजैः
      पतिं पशूनामिव हूतमध्वरे ॥ १४.३८॥

निजेन नीतं विजितान्यगौरवं
      गभीरतां धैर्यगुणेन भूयसा ।
वनोदयेनेव घनोरुवीरुधा
      समन्धकारीकृतमुत्तमाचलम् ॥ १४.३९॥

महर्षभस्कन्धमनूनकन्धरं
      बृहच्छिलावप्रघनेन वक्षसा ।
समुज्जिहीर्षुं जगतीं महाभरां
      महावराहं महतोऽर्णवादिव ॥ १४.४०॥

हरिन्मणिश्याममुदग्रविग्रहं
      प्रकाशमानं परिभूय देहिनः ।
मनुष्यभावे पुरुषं पुरातनं
      स्थितं जलादर्श इवांशुमालिनम् ॥ १४.४१॥

गुरुक्रियारम्भ-फलैरलङ्कृतं
      गतिं प्रतापस्य जगत्प्रमाथिनः ।
गणाः समासेदुरनीलवाजिनं
      तपात्यये तोयघना घना इव ॥ १४.४२॥

यथास्वमाशंसितविक्रमाः पुरा
      मुनिप्रभावक्षततेजसः परे ।
ययुः क्षणादप्रतिपत्तिमूढतां
      महानुभावः प्रतिहन्ति पौरुषम् ॥ १४.४३॥

ततः प्रजह्रे सममेव तत्र तै-
      रपेक्षितान्योन्यबलोपपत्तिभिः ।
महोदयानामपि सङ्घवृत्तितां
      सहायसाध्याः प्रदिशन्ति  सिद्धयः ॥ १४.४४॥

किरातसैन्यादुरुचापनोदिताः
      समं समुत्पेतुरुपात्तरंहसः ।
महावनादुन्मनसः खगा इव
      प्रवृत्तपत्त्रध्वनयः शिलीमुखाः ॥ १४.४५॥

गभीररन्ध्रेषु भृशं महीभृतः
      प्रतिस्वनैरुन्नमितेन सानुषु ।
धनुर्निनादेन जवादुपेयुषा
      विभिद्यमाना इव दध्वनुर्दिशः ॥ १४.४६॥

विधूनयन्ती गहनानि भूरुहां
      तिरोहितोपान्त-नभोदिगन्तरा ।
महीयसी वृष्टिरिवानिलेरिता
      रवं वितेने गणमार्गणावलिः ॥ १४.४७॥

त्रयीमृतूनामनिलाशिनः सतः
      प्रयाति पोषं वपुषि प्रहृष्यतः ।
रणाय जिष्णोर्विदुषेव सत्वरं
      घनत्वमीये शिथिलेन वर्मणा ॥ १४.४८॥

पतत्सु शस्त्रेषु वितत्य रोदसी
      समन्ततस्तस्य धनुर्दुधूषतः ।
सरोषमुल्केव पपात भीषणा
      बलेषु दृष्टिर्विनिपातशंसिनी ॥ १४.४९॥

दिशः समूहन्निव विक्षिपन्निव
      प्रभां रवेराकुलयन्निवानिलम् ।
मुनिश्चचाल क्षयकालदारुणः
      क्षितिं सशैलां चलयन्निवेषुभिः ॥ १४.५०॥

विमुक्तमाशंसितशत्रुनिर्जयै-
      रनेकमेकावसरं वनेचरैः ।
स निर्जघानायुधमन्तरा शरैः
      क्रियाफलं काल इवातिपातितः ॥ १४.५१॥

गतैः परेषामविभावनीयतां
      निवारयद्भिर्विपदं विदूरगैः ।
भृशं बभूवोपचितो बृहत्फलैः
      शरैरुपायैरिव पाण्डुनन्दनः ॥ १४.५२॥

दिवः पृथिव्याः ककुभां नु मण्डलात्
      पतन्ति बिम्बादुत तिग्मतेजसः ।
सकृद्विकृष्टादथ कार्मुकान्मुनेः
      शराः शरीरादिति तेऽभिमेनिरे ॥ १४.५३॥

गणाधिपानामविधाय निर्गतैः
      परासुतां मर्मविदारणैरपि ।
जवादतीये हिमवानधोमुखैः
      कृतापराधैरिव तस्य पत्त्रिभिः ॥ १४.५४॥

द्विषां क्षतीर्याः प्रथमे शिलीमुखा
      विभिद्य देहावरणानि चक्रिरे ।
न तासु पेते विशिखैः पुनर्मुने-
      ररुन्तुदत्वं महतां ह्यगोचरः ॥ १४.५५॥

समुज्झिता यावदराति निर्यती
      सहैव चापान्मुनिबाणसंहतिः ।
प्रभा हिमांशोरिव पङ्कजावलिं
      निनाय सङ्कोचमुमापतेश्चमूम् ॥ १४.५६॥

अजिह्ममोजिष्ठममोघमक्लमं
      क्रियासु बह्वीषु पृथङ्नियोजितम् ।
प्रसेहिरे सादयितुं न सादिताः
      शरौघमुत्साहमिवास्य विद्विषः ॥ १४.५७॥

शिवध्वजिन्यः प्रतियोधमग्रतः
      स्फुरन्तमुग्रेषु-मयूखमालिनम् ।
तमेकदेशस्थमनेकदेशगा
      निदध्युरर्कं युगपत्प्रजा इव ॥ १४.५८॥

मुनेः शरौघेण तदुग्ररंहसा
      बलं प्रकोपादिव विष्वगायता ।
विधूनितं भ्रान्तिमियाय सङ्गिनीं
      महानिलेनेव निदाघजं रजः ॥ १४.५९॥

तपोबलेनैष विधाय भूयसी-
      स्तनूरदृश्याः स्विदिषून्निरस्यति ।
अमुष्य मायाविहतं निहन्ति नः
      प्रतीपमागत्य किमु स्वमायुधम् ॥ १४.६०॥

हृता गुणैरस्य भयेन वा मुने-
      स्तिरोहिताः स्वित्प्रहरन्ति देवताः ।
कथं न्वमी सन्ततमस्य सायका
      भवन्त्यनेके जलधेरिवोर्मयः ॥ १४.६१॥

जयेन कच्चिद्विरमेदयं रणाद्-
      भवेदपि स्वस्ति चराचराय वा ।
तताप कीर्णा नृपसूनुमार्गणै-
      रिति प्रतर्काकुलिता पताकिनी ॥ १४.६२॥

अमर्षिणा कृत्यमिव क्षमाश्रयं
      मदोद्धतेनेव हितं प्रियं वचः ।
बलीयसा तद्विधिनेव पौरुषं
      बलं निरस्तं न रराज जिष्णुना ॥ १४.६३॥

प्रतिदिशं प्लवगाधिप-लक्ष्मणा
      विशिखसंहति-तापितमूर्तिभिः ।
रविकरग्लपितैरिव वारिभिः
      शिवबलैः परिमण्डलता दधे ॥ १४.६४॥

प्रवितत-शरजालच्छन्न-विश्वान्तराले
      विधुवति धनुराविर्मण्डलं पाण्डुसूनौ ।
कथमपि जयलक्ष्मीर्भीतभीता विहातुं
      विषमनयन-सेनापक्षपातं विषेहे ॥ १४.६५॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        अर्जुनाभिगमनो नाम चौर्दशः सर्गः ॥ १४॥

१५. युद्धवर्णनं नाम पञ्चदशः सर्गः
अथ भूतानि वार्त्रघ्न-शरेभ्यस्तत्र तत्रसुः ।
भेजे दिशः परित्यक्त-महेष्वासा च सा चमूः ॥ १५.१॥

अपश्यद्भिरिवेशानं रणान्निववृते गणैः ।
मुह्यत्येव हि कृच्छ्रेषु सम्भ्रमज्वलितं मनः ॥ १५.२॥

खण्डिताशंसया तेषां पराङ्मुखतया तया ।
आविवेश कृपा केतौ कृतोच्चैर्वानरं नरम् ॥ १५.३॥

आस्थामालम्ब्य नीतेषु वशं क्षुद्रेष्वरातिषु ।
व्यक्तिमायाति महतां माहात्म्यमनुकम्पया ॥ १५.४॥

स सासिः सासुसूः सासो येयायेयाययाययः ।
ललौ लीलां ललोऽलोलः शशीशशिशुशीः शशन् ॥ १५.५॥

त्रासजिह्मं यतश्चैतान्मन्दमेवान्वियाय सः ।
नातिपीडयितुं भग्नानिच्छन्ति हि महौजसः ॥ १५.६॥

अथाग्रे हसता साचि-स्थितेन स्थिरकीर्तिना ।
सेनान्या ते जगदिरे किञ्चिदायस्तचेतसा ॥ १५.७॥

मा विहासिष्ट समरं समरन्तव्यसंयतः ।
क्षतं क्षुण्णासुरगणैरगणैरिव किं यशः ॥ १५.८॥

विवस्वदंशुसंश्लेष-द्विगुणीकृततेजसः ।
अमी वो मोघमुद्गूर्णा हसन्तीव  महासयः ॥ १५.९॥

वनेऽवने वनसदां मार्गं मार्गमुपेयुषाम् ।
वाणैर्बाणैः समासक्तं शङ्केऽशं केन शाम्यति ॥ १५.१०॥

पातितोत्तुङ्गमाहात्म्यैः संहृतायतकीर्तिभिः ।
गुर्वीं कामापदं हन्तुं कृतमावृत्तिसाहसम् ॥ १५.११॥

नासुरोऽयं न वा नागो धरसंस्थो  न राक्षसः ।
ना सुखोऽयं नवाभोगो धरणिस्थो हि राजसः ॥ १५.१२॥

मन्दमस्यन्निषुलतां घृणया मुनिरेष वः ।
प्रणुदत्यागतावज्ञं जघनेषु पशूनिव ॥ १५.१३॥

न नोननुन्नो नुन्नोनो नाना नानानना ननु ।
नुन्नोऽनुन्नो ननुन्नेनो नानेना नुन्ननुन्ननुत् ॥ १५.१४॥

वरं कृतध्वस्तगुणादत्यन्तमगुणः पुमान् ।
प्रकृत्या ह्यमणिः श्रेयान्नालङ्कारश्च्युतोपलः ॥ १५.१५॥

स्यन्दना नो चतुरगाः सुरेभा वाविपत्तयः ।
स्यन्दना नो च तुरगाः सुरेभावा विपत्तयः ॥ १५.१६॥

भवद्भिरधुनाराति-परिहापितपौरुषैः ।
ह्रदैरिवार्कनिष्पीतैः प्राप्तः   पङ्को दुरुत्तरः ॥ १५.१७॥

वेत्रशाककुजे शैलेऽलेशैजेऽकुकशात्रवे ।
यात किं विदिशो जेतुं तुञ्जेशो दिवि किन्तया ॥ १५.१८॥

अयं वः क्लैब्यमापन्नान् दृष्टपृष्ठानरातिना ।
इच्छतीशश्च्युताचारान् दारानिव निगोपितुम् ॥ १५.१९॥

ननु हो मथना राघो घोरा नाथमहो नु न ।
तयदातवदा भीमा माभीदा बत दायत ॥ १५.२०॥

किं त्यक्तापास्तदेवत्व-मानुष्यकपरिग्रहैः ।
ज्वलितान्यगुणैर्गुर्वी स्थिता तेजसि मानिता ॥ १५.२१॥

निशितासिरतोऽभीको न्येजतेऽमरणा रुचा ।
सारतो न विरोधी नः स्वाभासो भरवानुत ॥ १५.२२॥

तनुवारभसो भास्वानधीरोऽविनतोरसा ।
चारुणा रमते जन्ये कोऽभीतो रसिताशिनि ॥ १५.२३॥

विभिन्नपातिताश्वीय-निरुद्धरथवर्त्मनि ।
हतद्विपनगष्ठ्यूत-रुधिराम्बुनदाकुले ॥ १५.२४॥

देवाकानिनि कावादे वाहिकास्वस्वकाहि  वा ।
काकारेभभरे काका निस्वभव्यव्यभस्वनि ॥ १५.२५॥

प्रनृत्तशववित्रस्त-तुरगाक्षिप्तसारथौ ।
मारुतापूर्णतूणीर-विक्रुष्टहतसादिनि ॥ १५.२६॥

ससत्त्वरतिदे नित्यं सदरामर्षनाशिनि ।
त्वराधिककसन्नादे रमकत्वमकर्षति ॥ १५.२७॥

आसुरे लोकवित्रास-विधायिनि महाहवे ।
युष्माभिरुन्नतिं नीतं निरस्तमिह पौरुषम् ॥ १५.२८॥

इति शासति सेनान्यां गच्छतस्ताननेकधा ।
निषिध्य हसता किञ्चित्तस्थे तत्राऽन्धकारिणा ॥ १५.२९॥

मुनीषु-दहनातप्तांल्लज्जया निविवृत्सतः ।
शिवः प्रह्लादयामास तान्निषेध-हिमाम्बुना ॥ १५.३०॥

दूनास्तेऽरिबलादूना निरेभा बहु मेनिरे ।
भीताः शितशराभीताः शङ्करं तत्र शङ्करम् ॥ १५.३१॥

महेषुजलधौ शत्रोर्वर्तमाना दुरुत्तरे ।
प्राप्य पारमिवेशानमाशश्वास पताकिनी ॥ १५.३२॥

स बभार रणापेतां चमूं पश्चादवस्थिताम् ।
पुरः सूर्यादपावृत्तां छायामिव महातरुः ॥ १५.३३॥

मुञ्चतीशे शराञ्जिष्णौ पिनाकस्वनपूरितः ।
दध्वान ध्वनयन्नाशाः स्फुटन्निव धराधरः ॥ १५.३४॥

तद्गणा ददृशुर्भीमं चित्रसंस्था इवाचलाः ।
विस्मयेन तयोर्युद्धं चित्रसंस्था इवाचलाः ॥ १५.३५॥

परिमोहयमाणेन शिक्षालाघव-लीलया ।
जैष्णवी विशिखश्रेणी परिजह्रे पिनाकिना ॥ १५.३६॥

अवद्यन् पत्रिणः शम्भोः सायकैरवसायकैः ।
पाण्डवः परिचक्राम शिक्षया रणशिक्षया ॥ १५.३७॥

चारचुञ्चुश्चिरारेची चञ्चच्चीररुचा रुचः ।
चचार रुचिरश्चारु चारैराचारचञ्चुरः ॥ १५.३८॥

स्फुरत्पिशङ्गमौर्वीकं धुनानः स बृहद्धनुः ।
धृतोल्कानल-योगेन तुल्यमंशुमता बभौ ॥ १५.३९॥

पार्थबाणाः पशुपतेरावव्रुर्विशिखावलिम् ।
पयोमुच इवारन्ध्राः सावित्रीमंशुसंहतिम् ॥ १५.४०॥

शरवृष्टिं विधूयोर्वीमुदस्तां  सव्यसाचिना ।
रुरोध मार्गणैर्मार्गं तपनस्य त्रिलोचनः ॥ १५.४१॥

तेन व्यातेनिरे भीमा भीमार्जनफलाननाः ।
न नानुकम्प्य विशिखाः शिखाधरजवाससः ॥ १५.४२॥

द्युवियद्गामिनी तार-संरावविहतश्रुतिः ।
हैमीषुमाला शुशुभे विद्युतामिव संहतिः ॥ १५.४३॥

विलङ्घ्य पत्रिणां पङ्क्तिं भिन्नः शिवशिलीमुखैः ।
ज्यायो वीर्यमुपाश्रित्य न चकम्पे कपिध्वजः ॥ १५.४४॥

जगतीशरणे युक्तो हरिकान्तः सुधासितः ।
दानवर्षीकृताशंसो नागराज इवाबभौ ॥ १५.४५॥

विफलीकृतयत्नस्य क्षतबाणस्य शम्भुना ।
गाण्डीवधन्वनः खेभ्यो निश्चक्राम  हुताशनः ॥ १५.४६॥

स पिशङ्गजटावलिः किर-
      न्नुरुतेजः परमेण मन्युना ।
ज्वलितौषधिजातवेदसा
      हिमशैलेन समं विदिद्युते ॥ १५.४७॥

शतशो विशिखानवद्यते
      भृशमस्मै रणवेगशालिने ।
प्रथयन्ननिवार्यवीर्यतां
      प्रजिगायेषुमघातुकं शिवः ॥ १५.४८॥

शम्भोर्धनुर्मण्डलतः प्रवृत्तं
      तं मण्डलादंशुमिवांशुभर्तुः ।
निवारयिष्यन् विदधे सिताश्वः
      शिलीमुखच्छायवृतां धरित्रीम् ॥ १५.४९॥

घनं विदार्यार्जुनबाणपूगं
      ससारवाणोऽयुगलोचनस्य ।
घनं विदार्यार्जुनबाणपूगं
      ससार बाणोऽयुगलोचनस्य ॥ १५.५०॥

रुजन् महेषून् बहुधाशुपातिनो
      मुहुः शरौघैरपवारयन् दिशः ।
चलाचलोऽनेक इव क्रियावशान्-
      महर्षिसङ्घैर्बुबुधे धनञ्जयः ॥ १५.५१॥

विकाशमीयुर्जगतीशमार्गणा
      विकाशमीयुर्जगतीशमार्गणाः ।
विकाशमीयुर्जगतीशमार्गणा
      विकाशमीयुर्जगतीशमार्गणाः ॥ १५.५२॥

सम्पश्यतामिति शिवेन वितायमानं
      लक्ष्मीवतः क्षितिपतेस्तनयस्य वीर्यम् ।
अङ्गान्यभिन्नमपि तत्त्वविदां मुनीनां
      रोमाञ्चमञ्चिततरं बिभराम्बभूवुः ॥ १५.५३॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        युद्धवर्णनं नाम पञ्चदशः सर्गः ॥ १५॥

१६. किरातार्जुनयुद्धं नाम षोडशः सर्गः
ततः किराताधिपतेरलघ्वी-
      माजिक्रियां वीक्ष्य विवृद्धमन्युः ।
स तर्कयामास विविक्ततर्क-
      श्चिरं विचिन्वन्निति कारणानि ॥ १६.१॥

मदस्रुतिश्यामितगण्डलेखाः
      क्रामन्ति विक्रान्तनराधिरूढाः ।
सहिष्णवो नेह युधामभिज्ञा
      नागा नगोच्छ्रायमिवाक्षिपन्तः ॥ १६.२॥

विचित्रया चित्रयतेव भिन्नां
      रुचं रवेः केतनरत्नभासा ।
महारथौघेन न सन्निरुद्धाः
      पयोदमन्द्रध्वनिना धरित्री ॥ १६.३॥

समुल्लसत्प्रास-महोर्मिमालं
      परिस्फुरच्चामर-फेनपङ्क्ति ।
विभिन्नमर्यादमिहातनोति
      नाश्वीयमाशा जलधेरिवाम्भः ॥ १६.४॥

हताहतेत्युद्धतभीमघोषैः
      समुज्झिता योद्धृभिरभ्यमित्रम् ।
न हेतयः प्राप्ततडित्त्विषः खे
      विवस्वदंशुज्वलिताः पतन्ति ॥ १६.५॥

अभ्यायतः सन्ततधूमधूम्रं
      व्यापि प्रभाजालमिवान्तकस्य ।
रजः प्रतूर्णाश्व-रथाङ्गनुन्नं
      तनोति न व्योमनि मातरिश्वा ॥ १६.६॥

भूरेणुना रासभधूसरेण
      तिरोहिते वर्त्मनि लोचनानाम् ।
नास्त्यत्र तेजस्विभिरुत्सुकाना-
      मह्नि प्रदोषः सुरसुन्दरीणाम् ॥ १६.७॥

रथाङ्गसङ्क्रीडितमश्वहेषा
      बृहन्ति मत्तद्विपबृंहितानि ।
सङ्घर्षयोगादिव मूर्च्छितानि
      ह्रादं निगृह्णन्ति न दुन्दुभीनाम् ॥ १६.८॥

अस्मिन् यशःपौरुषलोलुपाना-
      मरातिभिः प्रत्युरसं क्षतानाम् ।
मूर्छान्तरायं मुहुरुच्छिनत्ति
      नासारशीतं करिशीकराम्भः ॥ १६.९॥

असृङ्नदीनामुपचीयमानै-
      र्विदारयद्भिः पदवीं ध्वजिन्याः ।
उच्छ्रायमायान्ति न शोणितौघैः
      पङ्कैरिवाश्यानघनैस्तटानि ॥ १६.१०॥

परिक्षते वक्षसि दन्तिदन्तैः
      प्रियाङ्कशीता नभसः पतन्ती ।
नेह प्रमोहं प्रियसाहसानां
      मन्दारमाला विरलीकरोति ॥ १६.११॥

निषादिसन्नाह-मणिप्रभौघे
      परीयमाणे करिशीकरेण ।
अर्कत्विषोन्मीलितमभ्युदेति
      न खण्डमाखण्डलकार्मुकस्य ॥ १६.१२॥

महीभृता पक्षवतेव भिन्ना
      विगाह्य मध्यं परवारणेन ।
नावर्तमाना निनदन्ति भीम-
      मपां निधेराप इव ध्वजिन्यः ॥ १६.१३॥

महारथानां प्रतिदन्त्यनीक-
      मधिस्यदस्यन्दनमुत्थितानाम् ।
आमूललूनैरतिमन्युनेव
      मातङ्गहस्तैर्व्रियते न पन्थाः ॥ १६.१४॥

धृतोत्पलापीड इव प्रियायाः
      शिरोरुहाणां शिथिलः कलापः ।
न बर्हभारः पतितस्य शङ्को-
      र्निषादिवक्षःस्थलमातनोति ॥ १६.१५॥

उज्झत्सु संहार इवास्तसङ्ख्य-
      मह्नाय तेजस्विषु जीवितानि ।
लोकत्रयास्वादनलोलजिह्वं
      न व्याददात्याननमत्र मृत्युः ॥ १६.१६॥

इयं च दुर्वारमहारथाना-
      माक्षिप्य वीर्यं महतां बलानाम् ।
शक्तिर्ममावस्यति हीनयुद्धे
      सौरीव ताराधिपधाम्नि दीप्तिः ॥ १६.१७॥

माया स्विदेषा मतिविभ्रमो वा
      ध्वस्तं नु मे वीर्यमुताहमन्यः ।
गाण्डीवमुक्ता हि यथा पुरा मे
      पराक्रमन्ते न शराः किराते ॥ १६.१८॥

पुंसः पदं मध्यममुत्तमस्य
      द्विधेव कुर्वन् धनुषः प्रणादैः ।
नूनं तथा नैषा यथास्य वेषः
      प्रच्छन्नमप्यूहयते हि चेष्टा ॥ १६.१९॥

धनुः प्रबन्धध्वनितं रुषेव
      सकृद्विकृष्टा विततेव मौर्वी ।
सन्धानमुत्कर्षमिव व्युदस्य
      मुष्टेरसम्भेद इवापवर्गे ॥ १६.२०॥

अंसाववष्टब्धनतौ समाधिः
      शिरोधराया रहितप्रयासः ।
धृता विकारांस्त्यजता मुखेन
      प्रसादलक्ष्मीः शशलाञ्छनस्य ॥ १६.२१॥

प्रहीयते कार्यवशागतेषु
      स्थानेषु विष्टब्धतया न देहः ।
स्थितप्रयातेषु ससौष्ठवश्च
      लक्ष्येषु पातः सदृशः शराणाम् ॥ १६.२२॥

परस्य भूयान् विवरेऽभियोगः
      प्रसह्य संरक्षणमात्मरन्ध्रे ।
भीष्मेऽप्यसम्भाव्यमिदं गुरौ वा
      न सम्भवत्येव वनेचरेषु ॥ १६.२३॥

अप्राकृतस्याहवदुर्मदस्य
      निवार्यमस्यास्त्रबलेन वीर्यम् ।
अल्पीयसोऽप्यामयतुल्यवृत्ते-
      र्महापकाराय रिपोर्विवृद्धिः ॥ १६.२४॥

स सम्प्रधार्यैवमहार्यसारः
      सारं विनेष्यन् सगणस्य शत्रोः ।
प्रस्वापनास्त्रं द्रुतमाजहार
      ध्वान्तं घनानद्ध इवार्धरात्रः ॥ १६.२५॥

प्रसक्त-दावानल-धूमधूम्रा
      निरुन्धती धाम सहस्ररश्मेः ।
महावनानीव महातमिस्रा
      छाया ततानेशबलानि काली ॥ १६.२६॥

आसादिता तत्प्रथमं प्रसह्य
      प्रगल्भतायाः पदवीं हरन्ती ।
सभेव भीमा विदधे गणानां
      निद्रा निरासं प्रतिभागुणस्य ॥ १६.२७॥

गुरुस्थिराण्युत्तम-वंशजत्वा-
      द्विज्ञातसाराण्यनुशीलनेन ।
केचित्समाश्रित्य गुणान्वितानि
      सुहृत्कुलानीव धनूंषि तस्थुः ॥ १६.२८॥

कृतान्तदुर्वृत्त इवापरेषां
      पुरः प्रतिद्वन्द्विनि पाण्डवास्त्रे ।
अतर्कितं पाणितलान्निपेतुः
      क्रियाफलानीव तदायुधानि ॥ १६.२९॥

अंसस्थलैः केचिदभिन्नधैर्याः
      स्कन्धेषु संश्लेषवतां तरूणाम् ।
मदेन मीलन्नयनाः सलीलं
      नागा इव स्रस्तकरा निषेदुः ॥ १६.३०॥

तिरोहितेन्दोरथ शम्भुमूर्ध्नः
      प्रणम्यमानं तपसां निवासैः ।
सुमेरुश‍ृङ्गादिव बिम्बमार्कं
      पिशङ्गमुच्चैरुदियाय तेजः ॥ १६.३१॥

छायां विनिर्धूय तमोमयीं तां
      तत्त्वस्य संवित्तिरिवापविद्याम् ।
ययौ विकासं द्युतिरिन्दुमौले-
      रालोकमभ्यादिशती गणेभ्यः ॥ १६.३२॥

त्विषां ततिः पाटलिताम्बुवाहा
      सा सर्वतः पूर्वसरीव सन्ध्या ।
निनाय तेषां द्रुतमुल्लसन्ती
      विनिद्रतां लोचनपङ्कजानि ॥ १६.३३॥

पृथग्विधान्यस्त्र-विरामबुद्धाः
      शस्त्राणि भूयः प्रतिपेदिरे ते ।
मुक्ता वितानेन बलाहकानां
      ज्योतींषि रम्या इव दिग्विभागाः ॥ १६.३४॥

द्यौरुन्ननामेव दिशः प्रसेदुः
      स्फुटं विसस्रे सवितुर्मयूखैः ।
क्षयं गतायामिव यामवत्यां
      पुनः समीयाय दिनं दिनश्रीः ॥ १६.३५॥

महास्त्रदुर्गे शिथिलप्रयत्नं
      दिग्वारणेनेव परेण रुग्णे ।
भुजङ्गपाशान् भुजवीर्यशाली
      प्रबन्धनाय प्रजिघाय जिष्णुः ॥ १६.३६॥

जिह्वाशतान्युल्लसयन्त्यजस्रं
      लसत्तडिल्लोल-विषानलानि ।
त्रासान्निरस्तां भुजगेन्द्रसेना
      नभश्चरैस्तत्पदवीं विवव्रे ॥ १६.३७॥

दिङ्नाग-हस्ताकृतिमुद्वहद्भि-
      र्भोगैः प्रशस्तासितरत्ननीलैः ।
रराज सर्पावलिरुल्लसन्ती
      तरङ्गमालेव नभोर्णवस्य ॥ १६.३८॥

निःश्वासधूमैः स्थगितांशुजालं
      फणावतामुत्फण-मण्डलानाम् ।
गच्छन्निवास्तं वपुरभ्युवाह
      विलोचनानां सुखमुष्णरश्मिः ॥ १६.३९॥

प्रतप्त-चामीकरभासुरेण
      दिशः प्रकाशेन पिशङ्गयन्त्यः ।
निश्चक्रमुः प्राणहरेक्षणानां
      ज्वाला महोल्का इव लोचनेभ्यः ॥ १६.४०॥

आक्षिप्त- सम्पातमपेतशोभ-
      मुद्वह्नि धूमाकुल-दिग्विभागम् ।
वृतं नभो भोगिकुलैरवस्थां
      परोपरुद्धस्य पुरस्य भेजे ॥ १६.४१॥

तमाशु चक्षुःश्रवसां समूहं
      मन्त्रेण तार्क्ष्योदयकारणेन ।
नेता नयेनेव परोपजापं
      निवारयामास पतिः पशूनाम् ॥ १६.४२॥

प्रतिघ्नतीभिः कृतमीलितानि
      द्युलोकभाजामपि लोचनानि ।
गरुत्मतां संहतिभिर्विहायः
      क्षणप्रकाशाभिरिवावतेने ॥ १६.४३॥

ततः सुपर्णव्रजपक्षजन्मा
      नानागतिर्मण्डलयञ्जवेन ।
जरत्तृणानीव वियन्निनाय
      वनस्पतीनां गहनानि वायुः ॥ १६.४४॥

मनःशिलाभङ्गनिभेन पश्चा-
      न्निरुध्यमानं निकरेण भासाम् ।
व्यूढैरुरोभिश्च विनुद्यमानं
      नभः ससर्पेव पुरः खगानाम् ॥ १६.४५॥

दरीमुखैरासव-रागताम्रं
      विकासि रुक्मच्छदधाम पीत्वा ।
जवानिलाघूर्णित-सानुजालो
      हिमाचलः क्षीब इवाचकम्पे ॥ १६.४६॥

प्रवृत्तनक्तन्दिव-सन्धिदीप्तै-
      र्नभस्तलं गां च पिशङ्गयद्भिः ।
अन्तर्हितार्कैः परितः पतद्भि-
      श्छायाः समाचिक्षिपिरे वनानाम् ॥ १६.४७॥

स भोगिसङ्घः शममुग्रधाम्नां
      सैन्येन निन्ये विनतासुतानाम् ।
महाध्वरे विध्यपचारदोषः
      कर्मान्तरेणेव महोदयेन ॥ १६.४८॥

साफल्यमस्त्रे रिपुपौरुषस्य
      कृत्वा गते भाग्य इवापवर्गम् ।
अनिन्धनस्य प्रसभं समन्युः
      समाददेऽस्त्रं ज्वलनस्य जिष्णुः ॥ १६.४९॥

ऊर्ध्वं तिरश्चीनमधश्च कीर्णै-
      र्ज्वालासटैर्लङ्घित-मेघपङ्क्तिः ।
आयस्त-सिंहाकृतिरुत्पपात
      प्राण्यन्तमिच्छन्निव जातवेदाः ॥ १६.५०॥

भित्त्वेव भाभिः सवितुर्मयूखा-
      ञ्जज्वाल विष्वग्विसृतस्फुलिङ्गः ।
विदीर्यमाणाश्म-निनादधीरं
      ध्वनिं वितन्वन्नकृशः कृशानुः ॥ १६.५१॥

चयानिवाद्रीनिव तुङ्गश‍ृङ्गान्
      क्वचित्पुराणीव हिरण्मयानि ।
महावनानीव च किंशुकानां
      ततान वह्निः पवनानुवृत्त्या ॥ १६.५२॥

मुहुश्चलत्पल्लव-लोहिनीभि-
      रुच्चैः शिखाभिः शिखिनोऽवलीढाः ।
तलेषु मुक्ताविशदा बभूवुः
      सान्द्राञ्जन-श्यामरुचः पयोदाः ॥ १६.५३॥

लिलिक्षतीव क्षयकालरौद्रे
      लोकं विलोलार्चिषि रोहिताश्वे ।
पिनाकिना हूतमहाम्बुवाह-
      मस्त्रं पुनः पाशभृतः प्रणिन्ये ॥ १६.५४॥

ततो धरित्रीधर-तुल्यरोधस-
      स्तडिल्लतालिङ्गित-नीलमूर्तयः ।
अधोमुखाकाश-सरिन्निपातिनी-
      रपः प्रसक्तं मुमुचुः पयोमुचः ॥ १६.५५॥

पराहतध्वस्तशिखे शिखावतो
      वपुष्यधिक्षिप्त-समिद्धतेजसि ।
कृतास्पदास्तप्त इवायसि ध्वनिं
      पयोनिपाताः प्रथमे वितेनिरे ॥ १६.५६॥

महानले भिन्नसिताभ्रपातिभिः
      समेत्य सद्यः क्वथनेन फेनताम् ।
व्रजद्भिरार्द्रेन्धनवत्परिक्षयं
      जलैर्वितेने दिवि धूमसन्ततिः ॥ १६.५७॥

स्वकेतुभिः पाण्डुरनीलपाटलैः
      समागताः शक्रधनुःप्रभाभिदः ।
असंस्थितामादधिरे विभावसो-
      र्विचित्रचीनांशुक-चारुतां त्विषः ॥ १६.५८॥

जलौघसम्मूर्छनमूर्छितस्वनः
      प्रसक्त-विद्युल्लसितैधित-द्युतिः ।
प्रशान्तिमेष्यन् धृतधूममण्डलो
      बभूव भूयानिव तत्र पावकः ॥ १६.५९॥

प्रवृद्धसिन्धूर्मि-चयस्थवीयसां
      चयैर्विभिन्नाः पयसां प्रपेदिरे ।
उपात्तसन्ध्यारुचिभिः सरूपतां
      पयोदविच्छेदलवैः कृशानवः ॥ १६.६०॥

उपैत्यनन्त-द्युतिरप्यसंशयं
      विभिन्नमूलोऽनुदयाय सङ्क्षयम् ।
तथा हि तोयौघविभिन्नसंहतिः
      स हव्यवाहः प्रययौ पराभवम् ॥ १६.६१॥

अथ विहितविधेयैराशु मुक्ता वितानै-
      रसितनगनितम्ब-श्यामभासां घनानाम् ।
विकसदमलधाम्नां प्राप नीलोत्पलानां
      श्रियमधिकविशुद्धां वह्निदाहादिव द्यौः ॥ १६.६२॥

इति विविधमुदासे सव्यसाची यदस्त्रं
      बहुसमरनयज्ञः सादयिष्यन्नरातिम् ।
विधिरिव विपरीतः पौरुषं न्यायवृत्तेः
      सपदि तदुपनिन्ये रिक्ततां नीलकण्ठः ॥ १६.६३॥

वीतप्रभाव-तनुरप्यतनुप्रभावः
      प्रत्याचकाङ्क्ष जयिनीं भुजवीर्यलक्ष्मीम् ।
अस्त्रेषु भूतपतिनापहृतेषु जिष्णु-
      र्वर्षिष्यता दिनकृतेव जलेषु लोकः ॥ १६.६४॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        किरातार्जुनयुद्धं नाम षोडशः सर्गः ॥ १६॥

१७. सप्तदशः सर्गः
अथापदामुद्धरणक्षमेषु
      मित्रेष्विवास्त्रेषु तिरोहितेषु ।
धृतिं गुरुश्रीर्गुरुणाभिपुष्यन्
      स्वपौरुषेणेव शरासनेन ॥ १७.१॥

भूरिप्रभावेण रणाभियोगात्
      प्रीतो विजिह्मश्च तदीयवृद्ध्या ।
स्पष्टोऽप्यविस्पष्टवपुःप्रकाशः
      सर्पन्महाधूम इवाद्रिवह्निः ॥ १७.२॥

तेजः समाश्रित्य परैरहार्यं
      निजं महन्मित्रमिवोरुधैर्यम् ।
आसादयन्नस्खलितस्वभावं
      भीमे भुजालम्बमिवारिदुर्गे ॥ १७.३॥

वंशोचितत्वादभिमानवत्या
      सम्प्राप्तया सम्प्रियतामसुभ्यः ।
समक्षमादित्सितया परेण
      वध्वेव कीर्त्या परितप्यमानः ॥ १७.४॥

पतिं नगानामिव बद्धमूल-
      मुन्मूलयिष्यंस्तरसा विपक्षम् ।
लघुप्रयत्नं निगृहीतवीर्य-
      स्त्रिमार्गगावेग इवेश्वरेण ॥ १७.५॥

संस्कारवत्त्वाद्रमयत्सु चेतः
      प्रयोगशिक्षागुणभूषणेषु ।
जयं यथार्थेषु शरेषु पार्थः
      शब्देषु भावार्थमिवाशशंसे ॥ १७.६॥

भूयः समाधानविवृद्धतेजा
      नैवं पुरा युद्धमिति व्यथावान् ।
स निर्ववामास्रममर्षनुन्नं
      विषं महानाग इवेक्षणाभ्याम् ॥ १७.७॥

तस्याहवायास-विलोलमौलेः
      संरम्भ-ताम्रायतलोचनस्य ।
निर्वापयिष्यन्निव रोषतप्तं
      प्रस्नापयामास मुखं निदाघः ॥ १७.८॥

क्रोधान्धकारान्तरितो रणाय
      भ्रूभेदरेखाः स बभार तिस्रः ।
घनोपरुद्धः प्रभवाय वृष्टे-
      रूर्ध्वांशुराजीरिव तिग्मरश्मिः ॥ १७.९॥

स प्रध्वनय्याम्बुदनादि चापं
      हस्तेन दिङ्नाग इवाद्रिश‍ृङ्गम् ।
बलानि शम्भोरिषुभिस्तताप
      चेतांसि चिन्ताभिरिवाशरीरः ॥ १७.१०॥

सद्वादितेवाभिनिविष्टबुद्धौ
      गुणाभ्यसूयेव विपक्षपाते ।
अगोचरे वागिव चोपरेमे
      शक्तिः शराणां शितिकण्ठकाये ॥ १७.११॥

उमापतिं पाण्डुसुतप्रणुन्नाः
      शिलीमुखा न व्यथयाम्बभूवुः ।
अभ्युत्थितस्याद्रिपतेर्नितम्ब-
      मर्कस्य पादा इव हैमनस्य ॥ १७.१२॥

सम्प्रीयमाणोऽनुबभूव तीव्रं
      पराक्रमं तस्य पतिर्गणानाम् ।
विषाणभेदं हिमवानसह्यं
      वप्रानतस्येव सुरद्विपस्य ॥ १७.१३॥

तस्मै हि भारोद्धरणे समर्थं
      प्रदास्यता बाहुमिव प्रतापम् ।
चिरं विषेहेऽभिभवस्तदानीं
      स कारणानामपि कारणेन ॥ १७.१४॥

प्रत्याहतौजाः कृतसत्त्ववेगः
      पराक्रमं ज्यायसि यस्तनोति ।
तेजांसि भानोरिव निष्पतन्ति
      यशांसि वीर्यज्वलितानि तस्य ॥ १७.१५॥

दृष्टावदानाद् व्यथतेऽरिलोकः
      प्रध्वंसमेति व्यथिताच्च तेजः ।
तेजोविहीनं विजहाति दर्पः
      शान्तार्चिषं दीपमिव प्रकाशः ॥ १७.१६॥

ततः प्रयात्यस्तमदावलेपः
      स जय्यतायाः पदवीं जिगीषोः ।
गन्धेन जेतुः प्रमुखागतस्य
      प्रतिद्विपस्येव मतङ्गजौघः ॥ १७.१७॥

एवं प्रतिद्वन्द्विषु तस्य कीर्तिं
      मौलीन्दुलेखाविशदां विधास्यन् ।
इयेष पर्यायजयावसादां
      रणक्रियां शम्भुरनुक्रमेण ॥ १७.१८॥

मुनेर्विचित्रैरिषुभिः स भूयान्
      निन्ये वशं भूतपतेर्बलौघः ।
सहात्मलाभेन समुत्पतद्भि-
      र्जातिस्वभावैरिव जीवलोकः ॥ १७.१९॥

वितन्वतस्तस्य शरान्धकारं
      त्रस्तानि सैन्यानि रवं निशेमुः ।
प्रवर्षतः सन्ततवेपथूनि
      क्षपाघनस्येव गवां कुलानि ॥ १७.२०॥

स सायकान् साध्वसविप्लुतानां
      क्षिपन् परेषामतिसौष्ठवेन ।
शशीव दोषावृतलोचनानां
      विभिद्यमानः पृथगाबभासे ॥ १७.२१॥

क्षोभेण तेनाथ गणाधिपानां
      भेदं ययावाकृतिरीश्वरस्य ।
तरङ्गकम्पेन महाह्रदानां
      छायामयस्येव दिनस्य कर्तुः ॥ १७.२२॥

प्रसेदिवांसं न तमाप कोपः
      कुतः परस्मिन् पुरुषे विकारः ।
आकारवैषम्यमिदं च भेजे
      दुर्लक्ष्यचिह्ना महतां हि वृत्तिः ॥ १७.२३॥

विस्फार्यमाणस्य ततो भुजाभ्यां
      भूतानि भर्त्रा धनुरन्तकस्य ।
भिन्नाकृतिं ज्यां ददृशुः स्फुरन्तीं
      क्रुद्धस्य जिह्वामिव तक्षकस्य ॥ १७.२४॥

सव्यापसव्य-ध्वनितोग्रचापं
      पार्थः किराताधिपमाशशङ्के ।
पर्याय-सम्पादित-कर्णतालं
      यन्ता गजं व्यालमिवापराद्धः ॥ १७.२५॥

निजघ्निरे तस्य हरेषुजालैः
      पतन्ति वृन्दानि शिलीमुखानाम् ।
ऊर्जस्विभिः सिन्धुमुखागतानि
      यादांसि यादोभिरिवाम्बुराशेः ॥ १७.२६॥

विभेदमन्तः पदवीनिरोधं
      विध्वंसनं चाविदितप्रयोगः ।
नेतारिलोकेषु करोति यद्यत्
      तत्तच्चकारास्य शरेषु शम्भुः ॥ १७.२७॥

सोढावगीत-प्रथमायुधस्य
      क्रोधोज्झितैर्वेगितया पतद्भिः ।
छिन्नैरपि त्रासितवाहिनीकैः
      पेते कृतार्थैरिव तस्य बाणैः ॥ १७.२८॥

अलङ्कृतानामृजुतागुणेन
      गुरूपदिष्टां गतिमास्थितानाम् ।
सतामिवापर्वणि मार्गणानां
      भङ्गः स जिष्णोर्धृतिमुन्ममाथ ॥ १७.२९॥

बाणच्छिदस्ते विशिखाः स्मरारे-
      रवाङ्मुखीभूतफलाः पतन्तः ।
अखण्डितं पाण्डवसायकेभ्यः
      कृतस्य सद्यः प्रतिकारमापुः ॥ १७.३०॥

चित्रीयमाणानतिलाघवेन
      प्रमाथिनस्तान् भवमार्गणानाम् ।
समाकुलाया निचखान दूरं
      बाणान् ध्वजिन्या हृदयेष्वरातिः ॥ १७.३१॥

तस्यातियत्नादतिरिच्यमाने
      पराक्रमेऽन्योन्यविशेषणेन ।
हन्ता पुरां भूरि पृषत्कवर्षं
      निरास नैदाघ इवाम्बु मेघः ॥ १७.३२॥

अनामृशन्तः क्वचिदेव मर्म
      प्रियैषिणानुप्रहिताः शिवेन ।
सुहृत्प्रयुक्ता इव नर्मवादाः
      शरा मुनेः प्रीतिकरा बभूवुः ॥ १७.३३॥

अस्त्रैः समानामतिरेकिणीं वा
      पश्यन्नीषूणामपि तस्य शक्तिम् ।
विषादवक्तव्यबलः प्रमाथी
      स्वमाललम्बे बलमिन्दुमौलिः ॥ १७.३४॥

तपस्तपोवीर्यसमुद्धतस्य
      पारं यियासोः समरार्णवस्य ।
महेषुजालान्यखिलानि जिष्णो-
      रर्कः पयांसीव समाचचाम ॥ १७.३५॥

रिक्ते सविस्रम्भमथार्जुनस्य
      निषङ्गवक्त्रे निपतात पाणिः ।
अन्यद्विपापीतजले सतर्षं
      मतङ्गजस्येव नगाश्मरन्ध्रे ॥ १७.३६॥

च्युते स तस्मिन्निषुधौ शरार्थाद्
      ध्वस्तार्थसारे सहसेव बन्धौ ।
तत्कालमोघप्रणयः प्रपेदे
      निर्वाच्यताकाम इवाभिमुख्यम् ॥ १७.३७॥

आघट्टयामास गतागताभ्यां
      सावेगमग्राङ्गुलिरस्य तूणौ ।
विधेयमार्गे मतिरुत्सुकस्य
      नयप्रयोगाविव गां जिगीषोः ॥ १७.३८॥

बभार शून्याकृतिरर्जुनस्तौ
      महेषुधी वीतमहेषुजालौ ।
युगान्तसंशुष्कजलौ विजिह्मः
      पूर्वापरौ लोक इवाम्बुराशी ॥ १७.३९॥

तेनानिमित्तेन तथा न पार्थ-
      स्तयोर्यथा रिक्ततयानुतेपे ।
स्वामापदं प्रोज्झ्य विपत्तिमग्नं
      शोचन्ति सन्तो ह्युपकारिपक्षम् ॥ १७.४०॥

प्रतिक्रियायै विधुरः स तस्मात्
      कृच्छ्रेण विश्लेषमियाय हस्तः ।
पराङ्मुखत्वेऽपि कृतोपकारात्
      तूणीमुखान्मित्रकुलादिवार्यः ॥ १७.४१॥

पश्चात्क्रिया तूणयुगस्य भर्तु-
      र्जज्ञे तदानीमुपकारिणीव ।
सम्भावनायामधरीकृतायां
      पत्युः पुरः साहसमासितव्यम् ॥ १७.४२॥

तं शम्भुराक्षिप्तमहेषुजालं
      लोहैः शरैर्मर्मसु निस्तुतोद ।
हृतोत्तरं तत्त्वविचारमध्ये
      वक्तेव दोषैर्गुरुभिर्विपक्षम् ॥ १७.४३॥

जहार चास्मादचिरेण वर्म
      ज्वलन्मणिद्योतितहैमलेखम् ।
चण्डः पतङ्गान्मरुदेकनीलं
      तडित्वतः खण्डमिवाम्बुदस्य ॥ १७.४४॥

विकोशनिर्धौत-तनोर्महासेः
      फणावतश्च त्वचि विच्युतायाम् ।
प्रतिद्विपाबद्धरुषः समक्षं
      नागस्य चाक्षिप्तमुखच्छदस्य ॥ १७.४५॥

विबोधितस्य ध्वनिना घनानां
      हरेरपेतस्य च शैलरन्ध्रात् ।
निरस्तधूमस्य च रात्रिवह्ने-
      र्विना तनुत्रेण रुचिं स भेजे ॥ १७.४६॥

अचित्ततायामपि नाम युक्ता-
      मनूर्ध्वतां प्राप्य तदीयकृच्छ्रे ।
महीं गतौ ताविषुधी तदानीं
      विवव्रतुश्चेतनयेव योगम् ॥ १७.४७॥

स्थितं विशुद्धे नभसीव सत्त्वे
      धाम्ना तपोवीर्यमयेन युक्तम् ।
शस्त्राभिघातैस्तमजस्रमीश-
      स्त्वष्टा विवस्वन्तमिवोल्लिलेख ॥ १७.४८॥

संरम्भवेगोज्झित-वेदनेषु
      गात्रेषु बाधिर्यमुपागतेषु ।
मुनेर्बभूवागणितेषुराशे-
      र्लौहस्तिरस्कार इवात्ममन्युः ॥ १७.४९॥

ततोऽनुपूर्वायतवृत्तबाहुः
      श्रीमान् क्षरल्लोहितदिग्धदेहः ।
आस्कन्द्य वेगेन विमुक्तनादः
      क्षितिं विधुन्वन्निव पार्ष्णिघातैः ॥ १७.५०॥

साम्यं गतेनाशनिना मघोनः
      शशाङ्कखण्डाकृतिपाण्डुरेण ।
शम्भुं बिभित्सुर्धनुषा जघान
      स्तम्बं विषाणेन महानिवेभः ॥ १७.५१॥

रयेण सा सन्निदधे पतन्ती
      भवोद्भवेनात्मनि चापयष्टिः ।
समुद्धता सिन्धुरनेकमार्गा
      परे स्थितेनौजसि जह्नुनेव ॥ १७.५२॥

विकार्मुकः कर्मसु शोचनीयः
      परिच्युतौदार्य इवोपचारः ।
विचिक्षिपे शूलभृता सलीलं
      स पत्रिभिर्दूरमदूरपातैः ॥ १७.५३॥

उपोढकल्याणफलोऽभिरक्षन्
      वीरव्रतं पुण्यरणाश्रमस्थः ।
जपोपवासैरिव संयतात्मा
      तेपे मुनिस्तैरिषुभिः शिवस्य ॥ १७.५४॥

ततोऽग्रभूमिं व्यवसायसिद्धेः
      सीमानमन्यैरतिदुस्तरं सः ।
तेजःश्रियामाश्रयमुत्तमासिं
      साक्षादहङ्कारमिवाललम्बे ॥ १७.५५॥

शरानवद्यन्ननवद्यकर्मा
      चचार चित्रं प्रविचारमार्गैः ।
हस्तेन निस्त्रिंशभृता स दीप्तः
      सार्कांशुना वारिधिरूर्मिणेव ॥ १७.५६॥

यथा निजे वर्त्मनि भाति भाभि-
      श्छायामयश्चाप्सु सहस्ररश्मिः ।
तथा नभस्याशु रणस्थलीषु
      स्पष्टद्विमूर्तिर्ददृशे स भूतैः ॥ १७.५७॥

शिवप्रणुन्नेन शिलीमुखेन
      त्सरुप्रदेशादपवर्जिताङ्गः ।
ज्वलन्नसिस्तस्य पपात पाणे-
      र्घनस्य वप्रादिव वैद्युतोऽग्निः ॥ १७.५८॥

आक्षिप्त-चापावरणेषुजाल-
      श्छिन्नोत्तमासिः स मृधेऽवधूतः ।
रिक्तः प्रकाशश्च बभूव भूमे-
      रुत्सादितोद्यान इव प्रदेशः ॥ १७.५९॥

स खण्डनं प्राप्य परादमर्षवान्
      भुजद्वितीयोऽपि विजेतुमिच्छया ।
ससर्ज वृष्टिं परिरुग्णपादपां
      द्रवेतरेषां पयसामिवाश्मनाम् ॥ १७.६०॥

नीरन्ध्रं परिगमिते क्षयं पृषत्कै-
      र्भूतानामधिपतिना शिलाविताने ।
उच्छ्रायस्थगित-नभोदिगन्तरालं
      चिक्षेप क्षितिरुहजालमिन्द्रसूनुः ॥ १७.६१॥

निःशेषं शकलितवल्कलाङ्गसारैः
      कुर्वद्भिर्भुवमभितः कषायचित्राम् ।
ईशानः सकुसुमपल्लवैर्नगैस्तै-
      रातेने बलिमिव रङ्गदेवताभ्यः ॥ १७.६२॥

उन्मज्जन्मकर इवामरापगाया
      वेगेन प्रतिमुखमेत्य बाणनद्याः ।
गाण्डीवी कनकशिलानिभं भुजाभ्या-
      माजघ्ने विषमविलोचनस्य वक्षः ॥ १७.६३॥

अभिलषत उपायं विक्रमं कीर्तिलक्ष्म्यो-
      रसुगममरिसैन्यैरङ्कमभ्यागतस्य ।
जनक इव शिशुत्वे सुप्रियस्यैकसूनो-
      रविनयमपि सेहे पाण्डवस्य स्मरारिः ॥ १७.६४॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        सप्तदशः सर्गः ॥ १७॥

१८. धनञ्जयास्त्रलाभो नाम अष्टादशः सर्गः
तत उदग्र इव द्विरदे मुनौ
      रणमुपेयुषि भीमभुजायुधे ।
धनुरपास्य सबाणधि शङ्करः
      प्रतिजघान घनैरिव मुष्टिभिः ॥ १८.१॥

हरपृथासुतयोर्ध्वनिरुत्पत-
      न्नमृदुसंवलिताङ्गुलिपाणिजः ।
स्फुटदनल्पशिला-रवदारुणः
      प्रतिननाद दरीषु दरीभृतः ॥ १८.२॥

शिवभुजाहति-भिन्नपृथुक्षतीः
      सुखमिवानुबभूव कपिध्वजः ।
क इव नाम बृहन्मनसां भवे-
      दनुकृतेरपि सत्त्ववतां क्षमः ॥ १८.३॥

व्रणमुखच्युत-शोणितशीकर-
      स्थगितशैलतटाभ-भुजान्तरः ।
अभिनवौषसरागभृता बभौ
      जलधरेण समानमुमापतिः ॥ १८.४॥

उरसि शूलभृतः प्रहिता मुहुः
      प्रतिहतिं ययुरर्जुनमुष्टयः ।
भृशरया इव सह्यमहीभृतः
      पृथुनि रोधसि सिन्धुमहोर्मयः ॥ १८.५॥

निपतितेऽधिशिरोधरमायते
      सममरत्नियुगेऽयुगचक्षुषः ।
त्रिचतुरेषु पदेषु किरीटिना
      लुलितदृष्टि मदादिव चस्खले ॥ १८.६॥

अभिभवोदितमन्युविदीपितः
      समभिसृत्य भृशं जवमोजसा ।
भुजयुगेन विभज्य समाददे
      शशिकलाभरणस्य भुजद्वयम् ॥ १८.७॥

प्रववृतेऽथ महाहवमल्लयो-
      रचलसञ्चलनाहरणो रणः ।
करणश‍ृङ्खल-सङ्कलनागुरु-
      र्गुरुभुजायुध-गर्वितयोस्तयोः ॥ १८.८॥

अयमसौ भगवानुत पाण्डवः
      स्थितमवाङ्मुनिना शशिमौलिना ।
समधिरूढमजेन नु जिष्णुना
      स्विदिति वेगवशान्मुमुहे गणैः ॥ १८.९॥

प्रचलिते चलितं स्थितमास्थिते
      विनमिते नतमुन्नतमुन्नतौ ।
वृषकपिध्वजयोरसहिष्णुना
      मुहुरभावभयादिव भूभृता ॥ १८.१०॥

करणश‍ृङ्खलनिःसृतयोस्तयोः
      कृतभुजध्वनि वल्गु विवल्गतोः ।
चरणपात-निपातितरोधसः
      प्रससृपुः सरितः परितः स्थलीः ॥ १८.११॥

वियति वेगपरिप्लुतमन्तरा
      समभिसृत्य रयेण कपिध्वजः ।
चरणयोश्चरणानमितक्षिति-
      र्निजगृहे तिसृणां जयिनं पुराम् ॥ १८.१२॥

विस्मितः सपदि तेन कर्मणा
      कर्मणां क्षयकरः परः पुमान् ।
क्षेप्तुकाममवनौ तमक्लमं
      निष्पिपेष परिरभ्य वक्षसा ॥ १८.१३॥

तपसा तथा न मुदमस्य ययौ
      भगवान् यथा विपुलसत्त्वतया ।
गुणसंहतेः समतिरिक्तमहो
      निजमेव सत्त्वमुपकारि सताम् ॥ १८.१४॥

अथ हिमशुचिभस्मभूषितं
      शिरसि विराजितमिन्दुलेखया ।
स्ववपुरतिमनोहरं हरं
      दधतमुदीक्ष्य ननाम पाण्डवः ॥ १८.१५॥

सहशरधि निजं तथा कार्मुकं
      वपुरतनु तथैव संवर्मितम् ।
निहितमपि तथैव पश्यन्नसिं
      वृषभगतिरुपाययौ विस्मयम् ॥ १८.१६॥

सिषिचुरवनिमम्बुवाहाः शनैः
      सुरकुसुममियाय चित्रं दिवः ।
विमलरुचि भृशं नभो दुन्दुभे-
      र्ध्वनिरखिलमनाहतस्यानशे ॥ १८.१७॥

आसेदुषां गोत्रभिदोऽनुवृत्त्या
      गोपायकानां भुवनत्रयस्य ।
रोचिष्णुरत्नावलिभिर्विमानै-
      र्द्यौराचिता तारकितेव रेजे ॥ १८.१८॥

हंसा बृहन्तः सुरसद्मवाहाः
      संह्रादिकण्ठाभरणाः पतन्तः ।
चक्रुः प्रयत्नेन विकीर्यमाणै-
      र्व्योम्नः परिष्वङ्गमिवाग्रपक्षैः ॥ १८.१९॥

मुदितमधुलिहो वितानीकृताः
      स्रज उपरि वितत्य सान्तानिकीः ।
जलद इव निषेदिवांसं वृषे
      मरुदुपसुखयाम्बभूवेश्वरम् ॥ १८.२०॥

कृतधृति परिवन्दितेनोच्चकै-
      र्गणपतिभिरभिन्नरोमोद्गमैः ।
तपसि कृतफले फलज्यायसी
      स्तुतिरिति जगदे हरेः सूनुना ॥ १८.२१॥

शरणं भवन्तमतिकारुणिकं
      भव भक्तिगम्यमधिगम्य जनाः ।
जितमृत्यवोऽजित भवन्ति भये
      ससुरासुरस्य जगतः शरणम् ॥ १८.२२॥

विपदेति तावदवसादकरी
      न च कामसम्पदभिकामयते ।
न नमन्ति चैकपुरुषं पुरुषा-
      स्तव यावदीश न नतिः क्रियते ॥ १८.२३॥

संसेवन्ते दानशीला विमुक्त्यै
      सम्पश्यन्तो जन्मदुःखं पुमांसः ।
यन्निःसङ्गस्त्वं फलस्यानतेभ्य-
      स्तत्कारुण्यं केवलं न स्वकार्यम् ॥ १८.२४॥

प्राप्यते यदिह दूरमगत्वा
      यत्फलत्यपरलोकगताय ।
तीर्थमस्ति न भवार्णवबाह्यं
      सार्वकामिकमृते भवतस्तत् ॥ १८.२५॥

व्रजति शुचि पदं त्वयि प्रीतिमान्
      प्रतिहतमतिरेति घोरां गतिम् ।
इयमनघ निमित्तशक्तिः परा
      तव वरद न चित्तभेदः क्वचित् ॥ १८.२६॥

दक्षिणां प्रणतदक्षिण मूर्तिं
      तत्त्वतः शिवकरीमविदित्वा ।
रागिणापि विहिता तव भक्त्या
      संस्मृतिर्भव भवत्यभवाय ॥ १८.२७॥

दृष्ट्वा दृश्यान्याचरणीयानि विधाय
      प्रेक्षाकारी याति पदं मुक्तमपायैः ।
सम्यग्दृष्टिस्तस्य परं पश्यति यस्त्वां
      यश्चोपास्ते साधु विधेयं स विधत्ते ॥ १८.२८॥

युक्ताः स्वशक्त्या मुनयः प्रजानां
      हितोपदेशैरुपकारवन्तः ।
समुच्छिनत्सि त्वमचिन्त्यधामा
      कर्माण्युपेतस्य दुरुत्तराणि ॥ १८.२९॥

सन्निबद्धमपहर्तुमहार्यं
      भूरि दुर्गतिभयं भुवनानाम् ।
अद्भुताकृतिमिमामतिमाय-
      स्त्वं बिभर्षि करुणामय मायाम् ॥ १८.३०॥

न रागि चेतः परमा विलासिता
      वधूः शरीरेऽस्ति न चास्ति मन्मथः ।
नमस्क्रिया चोषसि धातुरित्यहो
      निसर्गदुर्बोधमिदं तवेहितम् ॥ १८.३१॥

तवोत्तरीयं करिचर्म साङ्गजं
      ज्वलन्मणिः सारशनं महानहिः ।
स्रगास्यपङ्क्तिः शवभस्म चन्दनं
      कला हिमांशोश्च समं चकासति ॥ १८.३२॥

अविग्रहस्याप्यतुलेन हेतुना
      समेतभिन्नद्वयमूर्ति तिष्ठतः ।
तवैव नान्यस्य जगत्सु दृश्यते
      विरुद्धवेषाभरणस्य कान्तता ॥ १८.३३॥

आत्मलाभ-परिणामनिरोधै-
      र्भूतसङ्घ इव न त्वमुपेतः ।
तेन सर्वभुवनातिग लोके
      नोपमानमसि नाप्युपमेयः ॥ १८.३४॥

त्वमन्तकः स्थावरजङ्गमानां
      त्वया जगत्प्राणिति देव विश्वम् ।
त्वं योगिनां हेतुफले रुणत्सि
      त्वं कारणं कारणकारणानाम् ॥ १८.३५॥

रक्षोभिः सुरमनुजैर्दितेः सुतैर्वा
      यल्लोकेष्वविकलमाप्तमाधिपत्यम् ।
पाविन्याः शरणगतार्तिहारिणे त-
      न्माहात्म्यं भव भवते नमस्क्रियायाः ॥ १८.३६॥

तरसा भुवनानि यो बिभर्ति
      ध्वनति ब्रह्म यतः परं पवित्रम् ।
परितो दुरितानि यः पुनीते
      शिव तस्मै पवनात्मने नमस्ते ॥ १८.३७॥

भवतः स्मरतां सदासने
      जयिनि ब्रह्ममये निषेदुषाम् ।
दहते भवबीजसन्ततिं
      शिखिनेऽनेकशिखाय ते नमः ॥ १८.३८॥

आबाधामरणभयार्चिषा चिराय
      प्लुष्टेभ्यो भव महता भवानलेन ।
निर्वाणं समुपगमेन यच्छते ते
      बीजानां प्रभव नमोऽस्तु जीवनाय ॥ १८.३९॥

यः सर्वेषामावरीता वरीयान्
      सर्वैर्भावैर्नावृतोऽनादिनिष्ठः ।
मार्गातीतायेन्द्रियाणां नमस्ते-
      ऽविज्ञेयाय व्योमरूपाय तस्मै ॥ १८.४०॥

अणीयसे विश्वविधारिणे नमो
      नमोऽन्तिकस्थाय नमो दवीयसे ।
अतीत्य वाचां मनसां च गोचरं
      स्थिताय ते तत्पतये नमो नमः ॥ १८.४१॥

असंविदानस्य ममेश संविदां
      तितिक्षितुं दुश्चरितं त्वमर्हसि ।
विरोध्य मोहात्पुनरभ्युपेयुषां
      गतिर्भवानेव दुरात्मनामपि ॥ १८.४२॥

आस्तिक्यशुद्धमवतः प्रियधर्म धर्मं
      धर्मात्मजस्य विहितागसि शत्रुवर्गे ।
सम्प्राप्नुयां विजयमीश यया समृद्ध्या
      तां भूतनाथ विभुतां वितराहवेषु ॥ १८.४३॥

इति निगदितवन्तं सूनुमुच्चैर्मघोनः
      प्रणतशिरसमीशः सादरं सान्त्वयित्वा ।
ज्वलदनलपरीतं रौद्रमस्त्रं दधानं
      धनुरुपपदमस्मै वेदमभ्यादिदेश ॥ १८.४४॥

स पिङ्गाक्षः श्रीमान् भुवनमहनीयेन महसा
      तनुं भीमां बिभ्रत्त्रिगुणपरिवारप्रहरणः ।
परीत्येशानं त्रिः स्तुतिभिरुपगीतः सुरगणैः
      सुतं पाण्डोर्वीरं जलदमिव भास्वानभिययौ ॥ १८.४५॥

अथ शशधरमौलेरभ्यनुज्ञामवाप्य
      त्रिदशपतिपुरोगाः पूर्णकामाय तस्मै ।
अवितथफलमाशीर्वादमारोपयन्तो
      विजयि विविधमस्त्रं लोकपाला वितेरुः ॥ १८.४६॥

असंहार्योत्साहं जयिनमुदयं प्राप्य तरसा
      धुरं गुर्वीं वोढुं स्थितमनवसादाय जगतः ।
स्वधाम्ना लोकानां तमुपरि कृतस्थानममरा-
      स्तपोलक्ष्म्या दीप्तं दिनकृतमिवोच्चैरुपजगुः ॥ १८.४७॥

व्रज जय रिपुलोकं पादपद्मानतः सन्
      गदित इति शिवेन श्लाघितो देवसङ्घैः ।
निजगृहमथ गत्वा सादरं पाण्डुपुत्रो
      धृतगुरुजयलक्ष्मीर्धर्मसूनुं ननाम ॥ १८.४८॥

इति श्रीभारविकृतौ किरातार्जुनीये महाकाव्ये
        धनञ्जयास्त्रलाभो नामाष्टादशः सर्गः ॥ १८॥

इति कवि श्रीभारविविरचितं किरातार्जुनीयं सम्पूर्णम् ।


Encoded by Harunaga Isaacson
Proofread by Harunaga Isaacson, Rajani Arjun Shankar