% Text title : naaTyashaastra adhyaaya 2 % File name : natya02.itx % Category : nATyashAstra, major\_works, bharata % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Sage Bharata % Transliterated by : dpadmakar at hotmail.com % Proofread by : dpadmakar at hotmail.com % Latest update : May 24, 2001 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Natya Shastra Chapter 2..}## \itxtitle{.. nATyashAstram adhyAyaH 2 ..}##\endtitles ## .. shrIrastu .. bharatamunipraNItaM nATyashAstram.h atha bhAratIye nATyashAstre dvitIyo.adhyAyaH . bharatasya vachaH shrutvA paprachChurmunayastataH . bhagavan.h shrotumichChAmo yajana.n ra~Ngasa.nshrayam.h .. 1.. atha vA yA kriyAstatra laxaNa.n yachcha pUjanam.h . bhaviShyad.hbhirnaraiH kArya.n katha.n tannATyaveshmani .. 2.. ihAdirnATyayogasya nATyamaNDapa eva hi . tasmAttasyaiva tAvattva.n laxaNa.n vaktumarhasi .. 3.. teShA.n tu vachana.n shrutvA munInAM bharato.abravIt.h . laxaNaM pUjana.n chaiva shrUyatA.n nATyaveshmanaH .. 4.. divyAnAM mAnasI sR^iShTirgR^iheShUpavaneShu cha . (yathA bhAvAbhinirvartyAH sarve bhAvAstu mAnuShAH ..) narANA.n yatnataH kAryA laxaNAbhihitA kriyA .. 5.. shrUyatA.n tadyathA yatra kartavyo nATyamaNDapaH . tasya vAstu cha pUjA cha yathA yojyA prayatnataH .. 6.. iha prexyAgR^iha.n dR^iShTvA dhImatA vishvakarmaNA . trividhaH sanniveshashcha shAstrataH parikalpitaH .. 7.. vikR^iShTashchaturashrashcha tryashrashchaiva tu maNDapaH . teShA.n trINi pramANAni jyeShThaM madhya.n tathA.avaram.h .. 8.. pramANameShA.n nirdiShTa.n hastadaNDasamAshrayam.h . shata.n chAShTau chatuHShaShTirhastA dvAtri.nshadeva cha .. 9.. aShTAdhika.n shata.n jyeShTha.n chatuHShaShTistu madhyamam.h . kanIyastu tathA veshma hastA dvAtri.nshadiShyate .. 10.. devAnA.n tu bhavejjyeShTha.n nR^ipANAM madhyamaM bhavet.h . sheShANAM prakR^itInA.n tu kanIyaH sa.nvidhIyate .. 11.. ##(##prexAgR^ihANA.n sarveShAM prashastaM madhyama.n smR^itam.h . tatra pAThya.n cha geya.n cha sukhashrAvyataraM bhavet.h .. prexAgR^ihANA.n sarveShA.n triprakAro vidhiH smR^itaH . vikR^iShTashchaturasrashcha tryasrashchaiva prayoktR^ibhiH .. kanIyastu smR^ita.n tryasra.n chaturasra.n tu madhyamam.h . jyeShTha.n vikR^iShTa.n vidnyeya.n nATyavedaprayoktR^ibhiH ..##)## pramANa.n yachcha nirdiShTa.n laxaNa.n vishvakarmaNA . prexAgR^ihANA.n sarveShA.n tachchaiva hi nibodhata .. 12.. aNU rajashcha vAlashcha lixA yUkA yavastathA . a~Ngula.n cha tathA hasto daNDashchaiva prakIrtitaH .. 13.. aNavo.aShTau rajaH prokta.n tAnyaShTau vAla uchyate . vAlAstvaShTau bhavellixA yUkA lixAShTakaM bhavet.h .. 14.. yUkAstvaShTau yavo dnyeyo yavAstvaShTau tathA~Ngulam . a~NgulAni tathA hastashchaturvi.nshatiruchyate .. 15.. chaturhasto bhaveddaNDo nirdiShTastu pramANataH . anenaiva pramANena vaxyAmyeShA.n vinirNayam.h .. 16.. chatuHShaShTikarAnkuryAddIrghatvena tu maNDapam.h . dvAtri.nshata.n cha vistAranmartyAnA.n yo bhavediha .. 17.. ata Urdhva.n na kartavyaH kartR^ibhirnATyamaNDapaH . yasmAdavyaktabhAva.n hi tatra nATya.n vrajediti .. 18.. maNDape viprakR^iShTe tu pAThyamuchchAritasvaram.h . anissaraNadharmatvAdvisvaratvaM bhR^isha.n vrajet.h .. 19.. yashchApyAsyagato bhAvo nAnAdR^iShTisamanvitaH sa veshmanaH prakR^iShTatvAd.h vrajedavyaktatAM parAm.h .. 20.. prexAgR^ihANA.n sarveShA.n tasmAnmadhyamamiShyate . yAvatpAThya.n cha geya.n cha tatra shravyataraM bhavet.h .. 21.. ##[##prexAgR^ihANA.n sarveShA.n triprakAro vidhiH smR^itaH . vikR^iShTashchaturasrashcha tryasrashchaiva prayoktR^ibhiH ..) kanIyastu smR^ita.n tryasra.n chaturasra.n tu madhyamam.h . jyeShTha.n vikR^iShTa.n vidnyeya.n nATyavedaprayoktR^ibhiH ##]##.. devAnAM mAnasI sR^iShTirgR^iheShUpavaneShu cha . yatnabhAvAbhiniShpannAH sarve bhAvA hi mAnuShA .. 22.. tasmAddevakR^itairbhAvairna vispardheta mAnuShaH . mAnuShasya tu gehasya sampravaxyAmi laxaNam.h .. 23.. bhUmervibhAgaM pUrva.n tu parIxeta prayojaka . tato vAstu pramANena prArabheta shubhechChayA .. 24.. samA sthirA tu kaThinA kR^iShNA gaurI cha yA bhavet.h . bhUmistatraiva kartavyaH kartR^ibhirnATyamaNDapaH .. 25.. prathama.n shodhana.n kR^itvA lA~Ngalena samutkR^iShet.h . asthikIlakapAlAni tR^iNagulmA.nshcha shodhayet.h .. 26.. shodhayitvA vasumatIM pramANa.n nirdishettataH . (trINyuttarANi saumya.n cha vishAkhApi cha revatI ., hastitiShyAnurAdhAshcha prashastA nATyakarmaNi .) puShyanaxatrayogena shukla.n sUtraM prasArayet.h .. 27.. kArpAsaM bAlbaja.n vApi mau~nja.n vAlkalameva cha . sUtraM budhaistu kartavya.n yasya chChedo na vidyate .. 28.. ardhachChinne bhavetsUtre svAmino maraNa.n dhruvam.h . tribhAgachChinnayA rajvA rAShTrakopo vidhIyate .. 29.. ChinnAyA.n tu chaturbhAge prayokturnAsha uchyate . hastAtprabhraShTayA vApi kashchitvapachayo bhavet.h .. 30.. tasmAnnityaM prayatnena rajjugrahaNamiShyate . kArya.n chaiva prayatnena mAna.n nATyagR^ihasya tu .. 31.. muhUrtenAnukUlena tithyA sukaraNena cha . brAhmaNA.nstarpayitvA tu puNyAha.n vAchayettataH .. 32.. shAntitoya.n tato dattvA tataH sUtraM prasArayet.h . chatuShShaShTikarAnkR^itvA dvidhA kuryAtpunashcha tAn .. 33.. pR^iShThato yo bhavedbhAgo dvidhAbhUtasya tasya tu . samamardhavibhAgena ra~NgashIrShaM prakalpayet.h .. 34.. pashchime cha vibhAge.atha nepathyagR^ihamAdishet.h . vibhajya bhAgAnvidhivadyayathAvadanupUrvashaH .. 35.. shubhe naxatrayoge cha maNDapasya niveshanam.h . sha~NkhadundubhinirghoShairmR^ida~NgapaNavAdibhiH .. 36.. sarvAtodyaiH praNuditaiH sthApana.n kAryameva tu . utsAryANi tvaniShTAni pAShaNDyAshramiNastathA .. 37.. kAShAyavasanAshchaiva vikalAshchaiava ye narAH . nishAyA.n cha baliH kAryA nAnAbhojanasa.nyutaH .. 38.. gandhapuShpaphalopetA disho dasha samAshritaH . pUrveNa shuklAnnayuto nIlAnno daxiNena cha .. 39.. pashchimena baliH pIto raktashchaivottareNa tu . yAdR^isha.n dishi yasyA.n tu daivataM parikalpitam.h .. 40.. tAdR^ishastatra dAtavyo balirmantrapuraskR^itaH . sthApane brAhmaNebhyashcha dAtavya.n ghR^itapAyasam.h .. 41.. madhuparkastathA rAdnye kartR^ibhyashcha guDaudanam.h . naxatreNa tu kartavyaM mUlena sthApanaM budhaiH .. 42.. muhUrtenAnukUlena tithyA sukaraNena cha . eva.n tu sthApana.n kR^itvA bhittikarma prayojayet.h .. 43.. bhittikarmaNi nirvR^itte stambhAnA.n sthApana.n tataH . tithinaxatrayogena shubhena karaNena cha .. 44.. stambhAnA.n sthApana.n kArya.n rohiNyA shravaNena vA . AchAryeNa suyuktena trirAtropoShitena cha .. 45.. stambhAnA.n sthApana.n kAryaM prApte sUryodaye shubhe . prathame brAhmaNastambhe sarpissarShapasa.nskR^itaH .. 46.. sarvashuklo vidhiH kAryo dadyAtpAyasameva cha . tatashcha xatriyastambhe vastramAlyAnulepanam.h .. 47.. sarva raktaM pradAtavya.n dvijebhyashcha guDaudanam.h . vaishyastambhe vidhiH kAryo digbhAge pashchimottare .. 48.. sarvaM prItaM pradAtavya.n dvijebhyashcha ghR^itaudanam.h . shUdrastambhe vidhiH kAryaH samyakpUrvottarAshraye .. 49.. nIlaprAyaM prayatnena kUsara.n cha dvijAshanam.h . pUrvoktabrAhmaNastambhe shuklamAlyAnulepane .. 50.. nixipetkanaka.n mUle karNAbharaNasa.nshrayam.h . tAmra.n chAdhaH pradAtavya.n stambhe xatriyasa.ndnyake .. 51.. vaishyastambhasya mUle tu rajata.n sampradApayet.h . shUdrastambhasya mUle tu dadyAdAyasameva cha .. 52.. sarveShveva tu nixepya.n stambhamUleShu kA~nchanam.h . svastipuNyAhaghoSheNa jayashabdena chaiva hi .. 53.. stambhAnA.n sthApana.n kAryaM puShpamAlApuraskR^itam.h . ratnadAnaiH sagodAnairvastradAnairanalpakaiH .. 54.. brAhmaNA.nstarpayitvA tu stambhAnutthApayettataH . achala.n chApyakampa~ncha tathaivAvalitaM punaH .. 55.. stambhasyotthApane samyagdoShA hyete prakIrtitAH . avR^iShTiruktA chalane valane mR^ityuto bhayam.h .. 56.. kampane parachakrAttu bhayaM bhavati dAruNam.h . doShairetairvihIna.n tu stambhamutthApayechChivam.h .. 57.. pavitre brAhmaNastambhe dAtavyA daxiNA cha gauH . sheShANAM bhojana.n kArya.n sthApane kartR^isa.nshrayam.h .. 58.. mantrapUta.n cha taddeya.n nATyAchAryeNa dhImatA . purohita.n nR^ipa.n chaiva bhojayenmadhupAyasaiH .. 59.. kartR^InApi tathA sarvAnkR^isarA.n lavaNottarAm.h . sarvameva.n vidhi.n kR^itvA sarvAtodyaiH pravAditaiH .. 60.. abhimantrya yathAnyAya.n stambhAnutthApayechChuchiH . 'yathA.achalo girirmerurhimavA.nshcha mahAbalaH .. 61.. jayAvaho narendrasya tathA tvamachalo bhava .' stambhadvAra.n cha bhitti.n cha nepathyagR^ihameva cha .. 62.. evamutthApayetajdnyo vidhidR^iShTena karmaNA . ra~NgapIThasya pArshve tu kartavyA mattavAraNI .. 63.. chatustambhasamAyuktA ra~NgapIThapramANataH . adhyardhahastotsedhena kartavyA mattavAraNI .. 64.. utsedhena tayostulya.n kartavya.n ra~NgamaNDapam.h . tasyA.n mAlya.n cha dhUpa.n cha gandha.n vastra.n tathaiva cha .. 65.. nAnAvarNAni deyAni tathA bhUtapriyo baliH . Ayasa.n tatra dAtavya.n stambhAnA.n kushailairadhaH .. 66.. bhojane kR^isarAshchaiva dAtavyaM brAhmaNAshanam.h . eva.n vidhipuraskAraiH kartavyA mattavAraNI .. 67.. ra~NgapITha.n tataH kArya.n vidhidR^iShTeNa karmaNA . ra~NgashIrShastu kartavya.n ShaDdArukasamanvitam.h .. 68.. kArya.n dvAradvaya.n chAtra nepathyagR^ihakasya tu . pUraNe mR^ittikA chAtra kR^iShNA deyA prayatnataH .. 69.. lA~Ngalena samutkR^iShya nirloShTatR^iNasharkaram.h . lA~Ngale shuddhavarNo tu dhuryo yojyau prayatnataH .. 70.. kartAraH puruShashchAtra ye.a~NgadoShavivirjitAH . ahInA~Ngaishcha voDhavyA mR^ittikA piTakairnavaiH .. 71.. eva.nvidhaiH prakartavya.n ra~NgashIrShaM prayatnataH . kUrmapR^iShTha.n na kartavyaM matsyapR^iShTha.n tathaiva cha .. 72.. shuddhAdarshatalAkAra.n ra~NgashIrShaM prashasyate . ratnAni chAtra deyAni pUrve vajra.n vichaxaNaiH .. 73.. vaiDUrya.n daxiNe pArshve sphaTikaM pashchime tathA . pravAlamuttare chaiva madhye tu kanakaM bhavet.h .. 74.. eva.n ra~NgashiraH kR^itvA dArukarma prayojayet.h . UhapratyUhasa.nyuktaH nAnAshilpaprayojitam.h .. 75.. nAnAsa~njavanopetaM bahuvyAlopashobhitam.h . sasAlabha~njikAbhishcha samantAtsamala~NkR^itam.h .. 76.. nirvyUhakuharopeta.n nAnAgrathitavedikam.h . nAnAvinyAsasa.nyukta.n chitrajAlagavAxakam.h .. 77.. supIThadhAriNIyukta.n kapotAlIsamAkulam.h . nAnAkuTTimavinyastaiH stambhaishchApyupashobhitam.h .. 78.. eva.n kAShThavidhi.n kR^itvA bhittikarma prayojayet.h . stambha.n vA nAgadanta.n vA vAtAyanamathApi vA .. 79.. koNa.n vA sapratidvAra.n dvAraviddha.n na kArayet.h . kAryaH shailaguhAkAro dvibhUmirnATyamaNDapaH .. 80.. mandavAtAyanopeto nirvAto dhIrashabdavAn . tasmAnnivAtaH kartavyaH kartR^ibhirnATyamaNDapaH .. 81.. gambhIrasvaratA yena kutapasya bhaviShyati . bhittikarmavidhi.n kR^itvA bhittilepaM pradApayet.h .. 82.. sudhAkarma bahistasya vidhAtavyaM prayatnataH . bhittiShvatha viliptAsu parimR^iShTAsu sarvataH .. 83.. samAsu jAtashobhAsu chitrakarma prayojayet.h . chitrakarmaNi chAlekhyAH puruShAH srIjanAstathA .. 84.. latAbandhAshcha kartavyAshcharita.n chAtmbhogajam.h . eva.n vikR^iShTa.n kartavya.n nATyaveshma prayoktR^ibhiH .. 85.. punareva hi vaxyAmi chaturashrasya laxaNam.h . samantatashcha kartavyA hastA dvAtri.nshadeva tu .. 86.. shubhabhUmivibhAgastho nATyadnyairnATyamaNDapaH . yo vidhiH pUrvamuktastu laxaNaM ma~NgalAni cha .. 87.. vikR^iShTe tAnyasheShANi chaturashre.api kArayet.h . chaturashra.n sama.n kR^itvA sUtreNa pravibhajya cha .. 88.. bAhyataH sarvataH kAryA bhittiH shliShTeShTakA dR^iDhA . tatrAbhyantarataH kAryA ra~NgapIThopari sthitAH .. 89.. dasha prayoktR^ibhiH stambhAH shaktA maNDapadhAraNe . stambhAnAM bAhyatashchApi sopAnAkR^iti pIThakam.h .. 90.. iShTakAdArubhiH kAryaM prexakANA.n niveshanam.h . hastapramANairutsedhairbhUmibhAgasamutthitaiH .. 91.. ra~NgapIThAvalokya.n tu kuryAdAsanaja.n vidhim.h . ShaDanyAnantare chaiva punaH stambhAnyathAdisham.h .. 92.. vidhinA sthApayetadnyo dR^iDhAnmaNDapadhAraNe . aShTau stambhAnpunashchaiva teShAmupari kalpayet.h .. 93.. sthApya.n chaiva tataH pIThamaShTahastapramANataH . viddhAsyamaShTahasta.n cha pITha.n teShu tato nyaset.h .. 94.. tatra stambhAH pradAtavyAstadnyairmaNDapadhAraNe . dhAraNIdhAraNAste cha shAlastrIbhirala~NkR^itAH .. 95.. nepathyagR^ihaka.n chaiva tataH kAryaM prayatnataH . dvAra.n chaikaM bhavettatra ra~NgapIThapraveshanam.h .. 96.. janapraveshana.n chAnyadAbhimukhyena kArayet.h . ra~NgasyAbhimukha.n kArya.n dvitIya.n dvArameva tu .. 97.. aShTahasta.n tu kartavya.n ra~NgapIThaM pramANataH . chaturashra.n samatala.n vedikAsamala~NkR^itam.h .. 98.. pUrvapramANanirdiShTA kartavyA mattavAraNI . chatuHstambhasamAyuktA vedikAyAstu pArshvataH .. 99.. samunnata.n sama.n chaiva ra~NgashIrSha.n tu kArayet.h . vikR^iShTe tUnnata.n kArya.n chaturashre sama.n tathA .. 100.. evametena vidhinA chaturashra.n gR^ihaM bhavet.h . ataH paraM pravaxyAmi tryashragehasya laxaNam.h .. 101.. tryashra.n trikoNa.n kartavya.n nATyaveshmaprayoktR^ibhiH . madhye trikoNamevAsya ra~NgapITha.n tu kArayet.h .. 102.. dvAra.n tainaiva koNena kartavya.n tasya veshmanaH . dvitIya.n chaiva kartavya.n ra~NgapIThasya pR^iShThataH .. 103.. vidhiryashchaturashrasya bhittistambhasamAshrayaH . sa tu sarvaH prayoktavyastryashrasyApi prayoktR^ibhiH .. 104.. evametena vidhinA kAryA nATyagR^ihA budhaiH . punareShAM pravaxyAmi pUjAmeva.n yathAvidhiH .. 105.. iti bhAratIye nATyashAstre maNDapavidhAno nAma dvitIyo.adhyAyaH .. ## Encoded by Padmakar Dadegaonkar dadegaonkar@yahoo.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}