% Text title : naaTyashaastra adhyaaya 8 % File name : natya08.itx % Category : nATyashAstra, major\_works, bharata % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Sage Bharata % Transliterated by : dpadmakar at hotmail.com % Proofread by : dpadmakar at hotmail.com % Latest update : August 22, 2020 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Natya Shastra Chapter 8..}## \itxtitle{.. nATyashAstram adhyAyaH 8 ..}##\endtitles ## .. shrIrastu .. bharatamunipraNItaM nATyashAstram.h aShTamo.adhyAyaH R^iShayaH UchuH . bhAvAnA.n cha rasA.n cha samutthAna.n yathAkramam.h . tvatprasAdAchChruta.n sarvamichChAmo vedituM punaH ..1.. nATye katividhaH kAryaH tajdnyairabhinayakramaH . kata.n vAbhinayo hyeSha katibhedastu kIrtitaH .. 2.. sarvametadyathAtattva.n kathayasva mahAmune . yo yathAbhinayo yasmin.h yoktavyaH siddhimichChatA .. 3.. teShA.n tu vachana.n shrutvA munInAM bharato muniH . pratyuvAcha punarvAkya.n chaturo.abhinayAn.h prati .. 4.. aha.n vaH kathayiShyAmi nikhilena tapodhanAH . yasmAdabhinayo hyeSha vidhivat.h samudAhR^itam.h .. 5.. yadukta.n chatvAro.abhinaya iti tAn.h varNayiShyAmaH . atrAha ##--## abhinaya iti kasmAt.h . atrochyate ##--## abhItyupasargaH NI~n.h iti prApaNArthako dhAtuH . asyAbhinItyeva.n vyavasthitasya erajityachpratyatyayAntasyAbhinaya ityeva.n rUpa.n siddham.h . etachcha dhAtvarthAnuvachanenAvadhAryaM bhavati . atra shlokau ##--## abhipUrvastu NI~n dhAturAbhimukhyArthanirNaye . yasmAtpadArthAnnayati tasmAdabhinayaH smR^itaH .. 6.. vibhAvayati yasmAchcha nAnArthAn.h hi prayogataH . shAkhA~NgopA~Ngasa.nyuktastasmAdabhinayaH smR^itaH .. 7.. chaturvidhashchaiva bhavennATyasyAbhinayo dvijAH . anekabhedavAhUya.n nATya.n hyasmin.h pratiShThitam.h .. 8.. A~Ngiko vAchikashchaiva hyAhAryaH sAttvikastathA . dnyeyastvabhinayo viprAH chaturdhA parikalpitaH .. 9.. sAttvikaH pUrvamuktastu bhAvaishcha sahito mayA . a~NgAbhinayamevAdau gadato me nibodhata .. 10.. trividhastvA~Ngiko dyneyaH shArIro mukhajastathA . tathA cheShTAkR^itashchaiva shAkhA~NgopA~Ngasa.nyutaH .. 11.. shirohastakaTIdaxaH pArshvapAdasamanvitaH . a~Ngapratya~Ngasa.nyuktaH ShaDa~Ngo nATyasa.ngrahaH .. 12.. tasya shirohastoraHpArshvakaTIpAdataH ShaDa~NgAni . netrabhrUnAsAdharakapolachibukAnyupA~NgAni .. 13.. asya shAkhA cha nR^itta.n cha tathaivA~Nkura eva cha . vastUnyabhinayasyeha vidnyeyAni prayoktR^ibhiH .. 14.. A~Ngikastu bhavechChAkhA hya~NkuraH sUchanA bhavet.h . a~NgahAraviniShpanna.n nR^ittaM tu karaNAshrayam.h .. 15.. mukhaje.abhinaye viprA##!## nAnAbhAvarasAshraye . shirasaH prathama.n karma gadato me nibodhata .. 16.. Akampita.n kampita.n cha dhUta.n vidhutameva cha . parivAhitamAdhUtamavadhUta.n tathA~nchitam.h .. 17.. niha~nchitaM parAvR^ittamutxipta.n chApyadhogatam.h . lolita.n chaiva vidnyeya.n trayodashavidha.n shiraH .. 18.. shanairAkampanAdUrdhvamadhashchAkampitaM bhavet.h . druta.n tadeva bahushaH kampita.n kampita.n shiraH .. 19.. R^ijusthitasya chordhvAdhaH xepAdAkampitaM bhavet.h . bahushashchalita.n yachcha tatkampitamihochyate .. 20.. sa.ndnyopadeshapR^ichChAsu svabhAvAbhAShaNe tathA . nirdeshAvAhane chaiva bhavedAkampita.n shiraH .. 21.. roShe vitarke vidnyAne pratidnyAne.atha tarjane . prashnAtishayavAkyeShu shiraH kampitamiShyate .. 22.. shiraso rechana.n yattu shanaistad.h dhutamiShyate . drutamArechanAdetadvidhuta.n tu bhavechChiraH..23.. anIpsite viShAde cha vismaye pratyaya.n tathA . pArshvAvalokane shUnye pratiShedhe dhuta.n shiraH .. 24.. shItagraste bhayArte cha trAsite jvarite tathA . pItamAtre tathA madye vidhuta.n tu bhavechChiraH .. 25.. paryAyashaH pArshvagata.n shiraH syAt.h parivAhitam.h . AdhUtamuchyate tiryak.h sakR^idudvAhita.n tu yat.h .. 26.. sAdhane vismaye harShe smite chAmarShite tathA . vichAre vihR^ite chaiva lIlAyAM parivAhitam.h .. 27.. garvechChAdarshane chaiva pArshvasthordhvanirIxaNe Adhuta.n tu shiro dnyeyamAtmasambhAvanAdiShu .. 28.. yadadhaH sakR^idAxiptamavadhUta.n tu tachChiraH . sandeshAvAhanAlApasa.ndnyAdiShu nadiShyate .. 29.. ki~nchit.h pArshvanatagrIva.n shiro vidnyeyama~nchitam.h . vyAdhite mUrChite matte chintAyA.n hanudhAraNam.h .. 30.. utxipA.nsAvasakta.n yatku~nchitabhrUlata.n shiraH . niha~nchita.n tu vidnyeya.n strINAmetat.h prayojayet.h .. 31.. garve mAne vilAse cha bivvoke kilaki~nchite . moTTAyite kuTTamite stambhamAne niha~nchitam.h .. 32.. parAvR^ittAnukaraNAt.h parAvR^ittamihochyate . tat.h syAnmukhApaharaNe pR^iShThataH prexaNAdiShu .. 33.. utxipta.n chApi vidnyeyamunmukhAvasthita.n shiraH . prA.nshudivyAstrayogeShu syAdutxiptaM prayogataH .. 34.. adhomukha.n sthita.n chApi budhAH prAhuradhogatam.h . lajjAyA.n cha praNAme cha duHkhe chAdhogata.n shiraH .. 35.. sarvato bhramaNAchchaiva shiraH syAt.h parilolitam.h . mUrchChAvyAdhimadAveshagrahanidrAdiShu smR^itam.h ..36.. R^ijusvabhAvasa.nsthAnaM prAkR^ita.n tu svabhAvajam.h . ma.ngalyAdhyayanadhyAnasvabhAvajayakarmasu .. 37.. ebhyo.anye bahavo bhedA lokAbhinayasa.nshritAH . te cha lokasvabhAvena prayoktavyA prayoktR^ibhiH .. 38.. trayodashavidha.n hyetachChiraHkarma mayoditam.h . ataH paraM pravaxyAmi dR^iShTInAmiha laxaNam.h .. 39.. kAntA bhayAnakA hAsyA karuNA chAdbhutA tathA . raudro vIrA cha bIbhatsA vidnyeyA rasadR^iShTayaH .. 40.. snigdhA hR^iShTA cha dInA cha kruddhA dR^iptA bhayAnvitA . jugupsitA vismitA cha sthAyibhAveShu dR^iShTayaH .. 41.. shUnyA cha malinA chaiva shrAntA lajjAnvitA tathA . glAnA cha sha~NkitA chaiva viShaNNA mukulA tathA .. 42.. ku~nchitA chAbhitaptA cha jihmA salalitA tathA . vitarkitArdhamukulA vibhrAntA viluptA tathA .. 43.. AkekarA vikoshA cha trastA cha madirA tathA . ShaT.htri.nshad.h dR^iShTayo hyetA tAsu nATyaM pratiShThitam.h .. 44.. asya dR^iShTividhAnasya nAnAbhAvarasAshrayam.h . laxaNa.n sampravaxyami yathAkarma prayogataH .. 45.. harShaprasAdajanitA kAntAtyartha.n samanyathA . sabhrUxepakaTAxA cha shR^i~NgAre dR^iShTirixyate .. 46.. prodvR^ittaniShTabdhapuTA sphuradudvR^ittatArakA . dR^iShTirbhayAnAkAtyarthaM bhItA dnyeyA bhayAnake .. 47.. kramAdAku~nchitapuTA vibhrAntAkulatArakA . hAsyA dR^iShTistu kartavyA kuhakAbhinayaM prati .. 48.. patitordhvapuTA sAsrA manyumantharatArakA . nAsAgrAnugatA dR^iShTiH karuNA karuNe rase .. 49.. yA tvAku~nchitapaxmAgrA sAshcharyoddhattatArakA . saumyA vikasitAntA cha sAd.hbhutA dR^iShTiradbhute.. 50 krUrA rUxAruNodvR^itaniShTabdhapuTatArakA . bhrukuTIkuTilA dR^iShTiH raudre raudrI rasA smR^itA .. 51.. dIptA vikasitA xubdhA gambhIrA samatArakA . utphullamadhyA dR^iShTistu vIrA vIrarasAshrayA .. 52.. niku~nchitapuTApA~NgA ghUrNopaplutatArakA . sa.nshliShTasthirapaxmA cha bIbhatsA dR^iShTiriShyate .. 53.. nAsAgrasaktA nimiShA tathAdhobhAgachAriNI . AkekarapuTA shAnte shAntA dR^iShTirbhavedasau .. 54.. rasajA dR^iShTayo hyetA vidnyeyA laxaNAnvitA . ataH paraM pravaxyAmi sthAyibhAvasamAshrayAH .. 55.. vyAkoshamadhyA madhurA sthitatArAbhilAShiNI . sAnandAshruplutA dR^iShTiH snigdheya.n ratibhAvajA .. 56.. chalA hasitagarbhA cha vishattArAnimeShiNI . ki~nchidAku~nchitA dR^iShTiH hR^iShTA hAse prakIrtitA .. 57.. avasrastottarapuTA ki~nchitsara.nbdhatArakA . mandasa~nchAriNI dInA sA shoke dR^iShTiriShyate .. 58.. rUxA sthiroddhatapuTA niShTabdhoddhR^ittatArakA . kuTilA bhrukuTirdR^iShTiH kruddhA krodhe vidhIyate .. 59.. sa.nsthite tArke yasyAH sthitA vikasitA tathA . sattvamudgiratI dR^iptA dR^iShTirutsAhasaMbhavA .. 60.. visphAritobhayapuTA bhayakampitatArakA . niShkrAntamadhyA dR^iShTistu bhayabhAve bhayAnvitA .. 61.. sa.nkochitapuTAdhyAmA dR^iShTirmIlitatArakA . paxmoddeshAt.h samudvignA jugupsAyA.n jugupsitA .. 62.. bhR^ishamud.hvR^ittatArA cha naShTobhayapuTAnvitA . samA vikasitA dR^iShTirvismitA vismaye smR^itA .. 63.. sthAyibhAvAshrayA hyetA vidnyeyAH dR^iShTayo budhaiH . sa.nchAriNInA.n dR^iShTInA.n sampravaxyAmi laxaNam.h .. 64.. samatArA samapuTA niShkampA shUnyadarshanA . bAhyArthAgrAhiNI dhyAmA shUnyA dR^iShTiH prakIrtitA .. 65.. praspandamAnapaxmAgrA nAtyarthamukulaiH puTaiH . malinAntA cha malinA dR^iShTirvismitatArakA .. 66.. shramapramlApitapuTA xAmA ku~nchitalochanA . sannA patitatArA cha shrAntA dR^iShTiH prakIrtitA .. 67.. ki~nchida~nchitapaxmAgrA patitordhvapuTA hriyA . trapAdhogatatArA cha dR^iShTirlajjAnvitA tu sA .. 68.. mlAnabhrupuTapaxmA yA shithilA mandachAriNI . kramapravR^iShTatArA cha glAnA dR^iShTistu sA smR^itA..69.. ki~nchichchalA sthirA ki~nchidudgatA tiryagAyatA . gUDhA chakitatArA cha sha~NkitA dR^iShTiriShyate..70.. viShAdavistIrNapuTA paryastAntA nimeShiNI . ki~nchinniShTabdhatArA cha kAryA dR^iShTIrviShAdinI .. 71.. sphuradAshliShTapaxmAgrA mukulordhvapuTA~nchitA . sukhonmIlitatArA cha mukulA dR^iShTiriShyate..72.. Aniku~nchitapaxmAgrA puTairAku~nchitaistathA . sa.nniku~nchitatArA cha ku~nchitA dR^iShTiriShyate .. 73.. mandAyamAnatArA yA puTaiH prachalitaistathA . santApopaplutA dR^iShTirabhitaptA tu savyathA .. 74.. lambitAku~nchitapuTA shanaistirya~N{} nirIxiNI . nigUDhA gUDhatArA cha jihmA dR^iShTirudAhR^itA .. 75.. madhurAku~nchitAntA cha sabhrUxepA cha sasmitA . samamanyavikArA cha dR^iShTiH sA lalitA smR^itA .. 76.. vitarkodvartitapuTA tathaivotphullatArakA . adhogatavichArA cha dR^iShTireShA vitarkitA..77.. ardhavyAkoshapaxmA cha hlAdArdhamukulaiH puTaiH . smitArshamukulA dR^iShTiH ki~nchillulitatArakA .. 78.. anavasthitatArA cha vibhrAntAkuladarshanA . vistIrNotphullamadhyA cha vibhrAntA dR^iShTiruchyate .. 79.. puTau prasphuritau yasya niShTabdhau patitau punaH . viluptodvR^ittatArA cha dR^iShTireShA tu viplutA .. 80.. Aku~nchitapuTApA~NgA sa~NgatArdhanimeShiNI . muhurvyAvR^ittatArA cha dR^iShTirAkekarA smR^itA .. 81.. vikoshitobhayapuTA protphullA chAnimeShiNI . anavasthitasa~nchArA vikoshA dR^iShTiruchyate .. 82.. trAsodvR^ittapuTA yA tu tathotkampitatArakA . santrAsotphullamadhyA cha trastA dR^iShTirudAhR^itA .. 83.. AghurNamAnamadhyA yA xAmAntA~nchitalochanA . dR^iShTirvikasitApA~NgA madirA taruNe made .. 84.. ki~nchidAku~chitapuTA hyanavasthitatArakA . tathA chalitapaxmA cha dR^iShTirmadhyamade bhavet.h .. 85.. sanimeShAnimeShA cha ki~nchid.h darshitatArakA . adhobhAgacharI dR^iShTiradhame tu made smR^itA .. 86.. ityeva.n laxitA hyetA ShaTatri.nshad.h dR^iShTayo mayA . rasajA sahajAshchAsA.n viniyoga.n nibodhata .. 87.. rasajAsstu raseShveva sthAyiShu sthAyidR^iShTayaH . shR^iNuta vyabhichAriNyaH sa~nchAriShu yathAsthitAH .. 88.. shUnyA dR^iShTistu chintAyA.n stambhe chApi prakIrtitA . nirvede chApi malinA vaivarNye cha vidhIyate .. 89.. shrAntA shramArte svede cha lajAyA.n lalitA tathA . apasmAre tathA vyAdhau glAnyA.n glAnA vidhIyate .. 90.. sha~NkAyA.n sha~NkitA dnyeyA viShAdArthe viShAdinI . nidrAsvapnasukhArtheShu mukulA dR^iShTiriShyate .. 91.. ku~nchitAsUyitAniShTaduShprexAxivyathAShu cha . abhitaptA cha nirvede hyabhighAtAbhitApayoH .. 92.. jihmA dR^iShTirasUyAyA.n jaDatAlasyayostathA . dhR^itau harShe salalitA smR^itau tarke cha tarkitA .. 93.. AhlAdiShvardhamukulA gandhasparshasukhAdiShu . vibhrAntA dR^iShTirAvege sambhrame vibhrame tathA .. 94.. viluptA chapalonmAdaduHkhArtimaraNAdiShu . AkekarA durAloke vichChedapreaxiteShu cha .. 95.. vibodhagarvAmarshaugryamatiShu syAdvikoshitA . trastA trAse bhaved.h dR^iShTirmadirA cha madeShviti .. 96.. ShaTatri.nshad.h dR^iShTayo hyetA yathAvat.h samudAhR^itAH . rasajAnA.n tu dR^iShTInAM bhAvajAnA.n tathaiava cha .. 97.. tArApuTabhruvA.n karma gadato me nibodhata . bhramaNa.n valanaM pAtashchalana.n sampraveshanam.h .. 98.. vivartana.n samud.hvR^itta.n niShkrAmaH prAkR^ita.n tathA . puTAntarmaNDalAvR^ittistArayorbhramaNa.n smR^itam.h .. 99.. valana.n gamana.n tryasraM pAtana.n srastatA tathA . chalana.n kampana.n dnyeyaM pravesho.antaHpraveshanam.h .. 100.. vivartana.n kaTAxastu samudvR^itta.n samunnatiH . niShkrAmo nirgamaH proktaH prAkR^ita.n tu svabhAvajam.h .. 101.. athaiShA.n rasabhAveShu viniyoga.n nibodhata . bhramaNa.n chalanodvR^itte niShkrAmo vIraraudrayoH .. 102.. niShkrAmaNa.n sa.nvalana.n kartavya.n tu bhayAnake . hAsyabIbhatsayoshchApi praveshanamiheShyate .. 103.. pAtana.n karuNe kArya.n niShkrAmaNamathAdbhute . prAkR^ita.n sheShabhAveShu shR^i~NgAre cha vivartitam.h .. 104.. svabhAvasiddhamevaitat.h karma.n lokakriyAshrayam.h . eva.n raseShu bhAveShu tArAkarmANi yojayet.h .. 105.. athA.atraiva pravaxyAmi prakAran.h darshanasya tu . sama.n sAchaynuvR^itte cha hyAlokitavilokite .. 106.. pralokitollokite chApyavalokitameva cha . samatAra.n cha saumya.n cha yaddR^iShTa.n tat.h sama.n smR^itam.h .. 107.. paxmAntaragatatAra.n cha tryasra.n sAchIkR^ita.n tu tat.h . rUpanirvarNanA yuktamanuvR^ittamiti smR^itam.h .. 108.. sahasA darshana.n yat.h syAttadAlokitamuchyate . vilokitaM pR^iShTatastu pArshvAbhyA.n tu pralokitam.h .. 109.. Urdhvamullokita.n dnyeyamavalokitamapyadhaH . ityeShu darshanavidhiH sarvabhAvarasAshrayaH .. 110.. tArAkR^ito.asyAnugataM puTakarma nibodhata . unmeShashcha nimeShashcha prasR^ita.n ku~nchita.n samam.h .. 111.. vivartita.n sa sphuritaM pihita.n savitADitam.h . vishleShaH puTayoryastu sa tUnmeShaH prakIrtitaH .. 112.. samAgamo nimeShaH syAdAyAmaH prasR^itaM bhavet.h . Aku~chita.n ku~nchita.n syAt.h sama.n svAbhAvika.n smR^itam.h .. 113.. vivartita.n samudvR^itta.n sphurita.n spandita.n tathA . sthagitaM pihitaM proktamAhata.n tu vitADitam.h .. 114.. athaiSha.n rasabhAveShu viniyoga.n nibodhata . krodhe vivartita.n kAryo nimeShonmeShaNaiH saha .. 115.. vismayArtheShu harShe cha vIre cha prasR^ita.n smR^itam.h . aniShTadarshane gandhe rase sparshe cha ku~nchitam.h .. 116.. shR^i~NgAre cha sama.n kAryamIrShyAsu sphurita.n tathA . suptamUrchChitavAtoShNadhUmavarShA~njanArtiShu .. 117.. netraroge cha pihitamabhighAte vitADitam.h . ityeva.n rasabhAveShu tArakApuTayorvidhiH .. 118.. kAryAnugatamasyaiva bhruvoH karma nibodhata . utxepaH pAtanashchaiva bhrukuTI chaturaM bhruvoH ..119.. ku~nchita.n rechita.n chaiva sahaja.n cheti saptadhA . bhruvorunnatirutxepaH samamekaikasho.api vA..120.. anenaiva krameNaiva pAtana.n syAdadhomukham.h . bhruvormUlasamutxepAt.h bhrukuTI parikIrtitA .. 121.. chatura.n ki~chiduchCh.hvAsAnmadhurAyatayA bhruvoH . ekasyA ubhayorvApi mR^idubha~Ngastu ku~nchitam.h .. 122.. ekasyA eva lalitAdutxepAdrechitaM bhruvaH . sahajAta.n tu sahaja.n karma svAbhAvika.n smR^itam.h .. 123.. athaiShA.n sampravaxyAmi rasabhAvaprayojanam.h . kope vitarke helAyA.n lIlAdau sahaje tathA .. 124.. shravaNe darshane chaiva bhruvamekA.n samutxipet.h . utxepo vismaye harShe roShe chaiava dvayorapi .. 125.. AsUyitajugupsAyA.n hAsye ghrANe cha pAtanam.h . krodhasthAneShu dIpteShu yojayet.h bhrukuTiM budhaH .. 126.. shR^i~NgAre lalite saumye sukhe sparshe prabodhane . eva.n vidheShu bhAveShu chatura.n tu prayojayet.h .. 127.. strIpuruShayoshcha sa.nlApe nAnAvasthAntarAtmake . moTTAyite kuTTamite vilAse kilaki~nchite .. 128.. niku~nchita.n tu kartavya.n nR^itte yojya.n tu rechitam.h . anAviddheShu bhAveShu vidyAt.h svAbhAvikaM budhaH..129.. ityeva.n tu bhruvaH prokta.n nAsAkarma nibodhata . natA mandA vikR^iShTA cha sochChvAsA cha vikUNitA .. 130.. svAbhAvikA cheti budhaiH ShaD.hvidhA nAsikA smR^itA . natA muhuHshliShTapuTA mandA tu nibhR^itA smR^itA .. 131.. vikR^iShTotphullitapuTA sochChvAsA kR^iShTamArutA . vikUNitA sa.nkuchitA samA svAbhAvikA smR^itA .. 132.. nAsikAlaxaNa.n hyetat.h viniyoga.n nibodhata . madotkampasamAyukte nArINAmanurodhane .. 133.. niHshvAse cha natA kAryA nAsikA nATyayoktR^ibhiH . vichChinnamandarudite sochChvAse cha natA smR^itA .. 134.. nirvegautsukyachintAsu mandA shoke cha yojayet.h . tIvragandhe vikR^iShTA.n tau raudre vIre tathaiva cha .. 135.. iShTaghrANe tathochChvAse dIrghochChvAsAM prayojayet.h . vikUNitA cha kartavyA jugupsAyAmasUyAdiShu .. 136.. kAryA sheShu bhAveShu tadnyaiH svAbhAvikA tathA . xAmaM phulla.n cha ghUrNa.n cha kampita.n ku~nchita.n samam.h .. 137.. ShaDvidha.n gaNDamuddiShTa.n tasya laxaNamuchyate . xAma.n chAvanata.n dnyeyaM phulla.n vikasitaM bhavet.h .. 138.. vitata.n ghUrNamatrokta.n kampita.n sphuritaM bhavet.h . syAt.h ku~nchita.n sa.nku~nchita.n samaM prAkR^itamuchyate .. 139.. gaNDayorlaxaNaM prokta.n viniyoga.n nibodhata . xAma.n duHkheShu kartavyaM praharShe phullameva cha .. 140.. pUrNamutsAhagarveShu romaharSheShu kampitam.h . ku~nchita.n cha saromA~ncha.n sparshe shIte bhaye jvare.. 141.. prAkR^ita.n sheShabhAveShu gaNDakarma bhavediti . vivartana.n kampana.n cha visargo vinigUhanam.h..142.. sandaShTaka.n samudga.n cha ShaT.h karmANyadharasya tu . vikUNita.n vivartastu vepana.n kampana.n smR^itam.h .. 143.. viniShkrAmo visargastu pravesho vinigUhanam.h . sandaShTaka.n dvijaiardaShTa.n samudgaH sahajonnati .. 144.. ityoShThalaxaNaM prokta.n viniyoga.n nibodhata . asUyAvedanAvadnyAbhayAdiShu vivartanam.h .. 145.. kampana.n vepana.n shItabhayaroShajavAdiShu . strIaNA.n vilAse vivvoke visargo ra~njane tathA .. 146.. vinigUhanamAyAse sandaShTa.n krodhakarmasu . samudgastvanukampAyA.n chumbane chAbhinandane ..147.. ityoShThakarmANyuktAni chibukasya nibodhata . kuTTana.n khaNDana.n Chinna.n chukkita.n lehana.n samam.h .. 148.. daShTa.n cha dantakriyayA chibuka.n tviha laxyate . kuTTana.n dantasa.ngharShaH sa.nsphoTaH khaNDanaM muhuH .. 149.. Chinna.n tu gADhasa.nshleShashchukkita.n dUravichyutiH . lehana.n jihvayA lehaH ki~nchit.h shleShaH samaM bhavet.h ..150.. dantairdaShTe.adhare daShTamityeShA.n viniyojanam.h . bhayashItajvarakrodhagrastAnA.n kuTTanaM bhavet.h .. 151.. japAdhyayanasa.nlApabhaxyayoge cha khaNDanam.h . Chinna.n vyAdhau bhaye shIte vyAyAme rudite mR^ite .. 152.. jR^imbhaNe chukkita.n kArya.n tathA lehye cha lehanam.h . sama.n svabhAvabhAveShu sandaShTa.n krodhakarmasu .. 153.. iti dantoShThajihvAnA.n karaNAchchibukakriyA . vidhuta.n vinivR^itta.n cha nirbhugna.n bhugnameva cha .. 154.. vivR^ita.n cha tathodvAhi karmANyatrAsyajAni tu . vyAvR^itta.n vinivR^itta.n syAdvidhuta.n tiryagAyatam.h.. 155.. avA~Nmukhatva.n nirbhugna.n vyAbhugna.n ki~nchidAyatam.h . vishliShToShTha.n cha vivR^itamudvAhyutxiptameva cha .. 156.. vinivR^ittamasUyAyAmIrShyAkrodhakR^itena cha . avadnyAvivR^itAdau cha strINA kAryA prayoktR^ibhiH .. 157.. vidhuta.n vAraNe chaiva naivamityevamAdiShu . nirbhugna.n chApi vidnyeya.n gambhIrAlokanAdiShu .. 158.. bhugna.n lajAnvite yojya.n yatInA.n tu svabhAvajam.h . nirvedautsukyachintAsu naye cha vinimantraNe .. 159.. vivR^itta.n chApi vidnyeya.n hAsyashokabhayAdiShu . strINAmudvAhi lIlAyA.n garve gachChatyanAdare ..160.. eva nAmeti kArya.n cha kopavAkye vichaxaNaiH . sama.n sAcyanuvR^ittAdi yachcha dR^iShTivikalpitam.h .. 161.. tajdnyaistenAnusAreNa kArya.n tadanugaM mukham.h . athAto mukharAgastu chaturdhA parikIrtitaH .. 162.. svAbhAvikaH prasannashcha raktaH shyAmo.arthasa.nshrayaH . svAbhAvikastu kartavyaH svabhAvAbhinayAshrayaH .. 163.. madhyasthAdiShu bhAveShu mukharAgaH prayoktR^ibhiH . prasannastvadbhute kAryo hAsyashR^i~NgArayostathA .. 164.. vIraraudramadAdyeShu raktaH syAt.h karuNe tathA . bhayAnake sabIbhatse shyAma.n sa~njAyate mukham.h .. 1655.. evaM bhAvarasArtheShu mukharAgaM prayojayet.h . shAkhA~NgopA~Ngasa.nyuktaH kR^ito.apyabhinayaH shubhaH .. 166.. mukharAgavihInastu naiva shobhAnvito bhavet.h . sharIrAbhinayo.alpo.api mukharAgasamnvitaH .. 167.. dviguNA.n labhate shobhA.n rAtrAviva nishAkaraH . nayanAbhinayo.api syAnnAnAbhAvarasAsphuTaH .. 168.. mukharAgAnvito yasmAnnATyamatra pratiShThitam.h . yathA netraM prasarpeta mukhabhUdR^iShTisa.nyutam.h .. 169.. tathA bhAvarasopetaM mukharAgaM prayojayet.h . ityevaM mukharAgastu prokto bhAvarasAshrayaH .. 170.. ataH paraM pravaxyAmi grIvAkarmANi vai dvijAH ##!## . samA natonnatA tryasrA rechitA ku~nchitA~nchitA .. 171.. valitA cha nivR^ittA cha grIvA navavidhArthataH . samA svAbhAvikI dhyAnasvabhAjapakarmasu .. 172.. natA natAsyAla~NkArabandhe kaNThAvalambane , unnatAbhyunnatamukhI grIvA chordhvaniveshane .. 173.. tryasrA pArshvagatA dnyeyA skandhabhAre.ati duHkhite . rechitA vidhutabhrAntA hAve mathanR^ittayoH .. 174.. ku~nchitAku~nchite mUrdhni dhArite galaraxaNe . a~nchitApasR^itodbandhakeshakarShordhvadarshane .. 175.. pArshvonmukhI syAdvalitA grIvAbhedaishcha vIxaNe . nivR^itAbhimukhIbhUtA svasthAnAbhimukhAdiShu .. 176.. ityAdi lokabhAvArthA grIvAbha~NgairanekadhA . grIvAkarmANi sarvANi shiraH karmAnugAni hi ..177.. shirasaH karmaNaH karma grIvAyAH sampravartate . ityetallaxaNaM prokta.n shIrShopA~NgasamAshrayam.h . a~NgakarmANi sheShANi gadato me nibodhata .. 179.. iti bhAratIye nATyashAshtre upA~NgavidhAna.n nAma aShTamo.adhyAyaH . ## Encoded by Padmakar Dadegaonkar dadegaonkar@yahoo.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}