% Text title : naaTyashaastra adhyaaya 21 % File name : natya21.itx % Category : nATyashAstra, major\_works, bharata % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Sage Bharata % Transliterated by : dpadmakar at hotmail.com % Proofread by : dpadmakar at hotmail.com % Latest update : October 6, 2001 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Natya Shastra Chapter 21..}## \itxtitle{.. nATyashAstram adhyAyaH 21 ..}##\endtitles ## .. shrIrastu .. bharatamunipraNItaM nATyashAstram.h atha ekavi.nsho.adhyAyaH . AhAryAbhinaya.n viprA vyAkhyAsyAmyanupUrvashaH . ysmAt.h prayogaH sarvo.ayamAhAryAbhinaye sthitaH .. 1.. nAnAvasthA prakR^itaya pUrva.n naipathyasAdhitAH . a~NgAdibhirabhivyaktimupagachChantyayatnataH .. 2.. AhAryAbhinayo nAma dnyeyo nepathyajo vidhiH . tatra kAryaH prayatnastu nATyasya shubhamichChatA .. 3.. ##[##tasminyatnastu kartavyo naipathye siddhimichChatA . nATyasyeha tvala~NkAro naipathya.n yatprakIrtitam.h ..##]## .. 4.. chaturvidha.n tu nepathyaM pusto.ala~NkAra eva cha . tathA~NkarachanA chaiva dnyeya.n sajjIvameva cha .. 5.. pustastu trividho dnyeyo nAnArUpapramANataH . sandhimo vyAjimashchaiva veShTimashcha prakIrtitaH .. 6.. kili~njacharmavastrAdyairyadrUpa.n kriyate budhaiH . sandhimo nAma vidnyeyaH pusto nATakasa.nsshrayaH .. 7.. vyAjimo nAma vidnyeayo yantreNa kriyate tu yaH . veShTyate chaiva yadrupa.n veShTimaH sa tu sa.ndnyitaH .. 8.. shailayAnavimAnAni charmavarmadhvajA nagAH . ye kriyante hi nATye tu sa pusta iti sa.ndnyitaH .. 9.. ala~NkArastu vidnyeyo mAlyAbharaNavAsasAm.h . nAnAvidhaH samAyogo.apya~NgopA~NgavidhiH smR^itaH .. 10.. veShTima.n vitata.n chaiva sa.nghAtya.n granthima.n tathA . prAlambita.n tathA chaiva mAlyaM pa~nchavidha.n smR^itam.h ..11.. chaturvidha.n tu vidnyeya.n nATye hyAbharaNaM budhaiH . AvedhyaM bandhanIya.n cha xepyamAropyameva cha .. 12.. Avedhya.n kuNDalAdIha yatsyAchChravaNabhUShaNam.h . Aropya.n hemasUtrAdi hArAshcha vividhAshrayAH .. 13.. shroNIsUtrA~Ngade muktAbandhanIyAni sarvadA . praxepya nUpura.n vidyAdvastrAbharaNameva cha .. 14.. bhUShaNAnA.n vikalpa.n hi puruShastrIsamAshrayam.h . nAvidhaM pravaxyAmi deshajAtisamudbhavam.h ..15.. chUDAmaNiH samukuTaH shiraso bhUShaNa.n smR^itam.h . kuNDala.n mochaka.n kIlA karNAbharaNamiShyate .. 16.. muktAvalI harShaka.n cha sUtraka.n kaNThabhUShaNam.h . vetikA~NgulimudrA cha syAda~NgulivibhUShaNam.h ..17.. hastalI valaya.n chaiva bAhunAlIvibhUShaNam.h . ruchakashcUlikA kAryA maNibandhavibhUShaNam.h .. 18.. keyUre a~Ngade chaiva kUrparoparibhUShaNe . trisarashchaiva hArashcha tathA vaxovibhUShaNam.h .. 19.. vyAlambamauktiko hAro mAlA chaivA~NgabhUShaNam.h . talaka.n sUtraka.n chaiva bhavetkaTivibhUShaNam.h .. 20.. ayaM puruShaniryogaH kAryastvAbharaNAshrayaH . devAnAM pArthivAnA.n cha punarvaxyAmi yoShitAm.h .. 21.. shikhApAsha.n shikhAvyAlaM piNDIpatra.n tathaiva cha . chUDAmaNirmakarikA muktAjAlagavAxikam.h ..22.. shiraso bhUShaNa.n chaiva vichitra.n shIrShajolakam.h . kaNDaka.n shikhipatra.n cha veNIpuchChaH sadorakaH .. 23.. lalATatilaka.n chaiva nAnAshilpaprayojitam.h . bhrUguchChopariguchChashcha kusumAnukR^itistathA .. 24.. karNikA karNavalaya.n tathA syAtpatrakarNikA . kuNDala.n karNamudrA cha karNotkIlakameva cha .. 25.. nAnAratnavichitrANi dantapatrANi chaiva hi . karNayorbhUShaNa.n hyetatkarNapUrastathaiva cha .. 26.. tilakAH patralekhAshcha bhavedgaNDavibhUShaNam.h . trivaNI chaiva vidnyeyaM bhavedvaxovibhUShaNam.h .. 27.. netrayora~njana.n dnyeyamadharasya cha ra~njanam.h . dantAnA.n vividho rAgashchaturNA.n shuklatApi vA .. 28.. rAgAntaravikalpo.atha shobhanenAdhikojvalaH . mugdhAnA.n sundarINA.n cha muktAbhAsitashobhanAH .. 29.. suraktA vApi dantA syuHH padmapallavara~njanAH . ashmarAgoddyotitaH syAdadharaH pallavaprabhaH .. 30.. vilAsashcha bhavettAsA.n savibhrAntanirIxitam.h . muktAvalI vyAlapa~Nktirma~njarI ratnamAlikA .. 31.. ratnAvalI sUtraka.n cha dnyeya.n kaNThavibhUShaNam.h . dvisarastrisarashchaiva chatussarakameva cha ..32.. tathA shR^i~NkhalikA chaiva bhavetkaNThavibhUShaNam.h . a~Ngada.n valaya.n chaiva bAhumUlavibhUShaNam.h .. 33.. nAnAshilpakR^itAshchaiva hArA vaxovibhUShaNam . maNijAlAvanaddha.n cha bhavet.h stanavibhUShaNam.h .. 34.. kharjUraka.n sochChitikaM bAhunAlIvibhUShaNam.h . kalApI kaTaka.n sha~Nkho hastapatra.n sapUrakam.h .. 35.. mudrA~NgulIyaka.n chaiva hya~NgulInA.n vibhUShaNam.h . muktAjAlADhyatalakaM mekhalA kA~nchikApi vA .. 36.. rashanA cha kalApashcha bhavechChroNIvibhUShaNam.h . ekayaShTirbhavetkA~nchI mekhalA tvaShTayaShTikA .. 37.. dviraShTayaShTi rashanA kalApaH pa~nchavi.nshakaH . dvAtri.nshachcha chatuHShaShTiH shatamaShTottara.n tathA .. 38.. muktAhArA bhavantyete devapArthivayoShitAm.h . nUpuraH ki~NkiNIkAshcha ghaNTikA ratnajAlakam.h ..39.. saghoShe kaTake chaiva gulphoparivibhUShANam.h . ja~NghayoH pAdapatra.n syAda~NgulIShva~NgulIyakam.h .. 40.. a~NguShThatilakAshchaiva pAdayoshcha vibhUShaNam.h . tathAlaktakarAgashcha nAnAbhaktiniveshitaH .. 41.. ashokapalAvachChAyaH syAt.h svAbhAvika eva cha . etadvibhUShaNa.n nAryA AkeshAdAnakhAdapi .. 42.. yathAbhavarasAvastha.n vidnyeya.n dvijasattamAH . Agamashcha pramANa.n cha rUpanirvarNana.n tathA .. 43.. vishvakarmamatAtkArya.n subuddhyApi prayoktR^ibhiH . na hi shakya.n suvarNena muktAbhirmaNibhistathA .. 44.. svAdhInamiti ruchyaiva kartuma~Ngasya bhUShaNam.h . vibhAgato.abhiprayuktama~NgashobhAkaraM bhavet.h .. 45.. yathA sthAnAntaragataM bhUShaNa.n ratnasa.nyutam.h . na tu nATyaprayogeShu kartavyaM bhUShaNa.n guru .. 46.. kheda.n janayate taddhi savyAyatavicheShTanAt.h . gurubhAvAvasannasya svedo mUrChA cha jAyate .. 47.. gurvAbharaNasanno hi cheShTA.n na kurute punaH . tasmAttanutvachakR^ita.n sauvarNaM bhUShaNaM bhavet.h .. 48.. ratnavajjatubaddha.n vA na khedajananaM bhavet.h . svechChayA bhUShaNavidhirdivyAnAmupadishyate .. 49.. yatnabhAvaviniShpannaM mAnuShANAM vibhUShaNam.h . ##[##veShTita.n vitata.n chaiva sa.nghAtya.n grathima.n tatha .. 50.. lambashobhi tathA chaiva mAlyaM pa~nchavidha.n smR^itam.h . AchChAdana.n bahuvidha.n nAnApattanasaMbhavam.h .. 51.. tajdnyeya.n triprakAra.n tu shuddha.n rakta.n vichitritam.h##]## . divyAnAM bhUShaNavidhirya eSha parikIrtitaH .. 52.. mAnuShANA.n tu kartavyo nAnAdeshasamAshrayaH . bhUShaNaishchApi veShaishcha nAnAvasthAsamAshrayaiH .. 53.. divyA~NganAnA.n kartavyA vibhaktiH svasvabhUmijA . vidyAdharINA.n yaxINAmapsaronAgayoShitAm.h .. 54.. R^iShidaivatakanyAnA.n veShairnAnAtvamiShyate . tathA cha siddhagandharvarAxasAsurayoShitAm.h .. 55.. divyAnA.n naranArINA.n tathaiva cha shikhaNDakam.h . shikhApuTashikhaNDa.n tu muktAbhUyiShThabhUShaNam.h .. 56.. vidyAdharINA.n kartavyaH shuddho veShaparichChadaH . yaxiNyo.apsarashchaiva karyA ratnavibhUShaNAH .. 57.. samastAnAM bhavedveSho yaxINA kevala.n shikhA . divyanAmiva kartavya.n nAgastrINA.n vibhUShaNam.h .. 58.. muktAmaNilatAprAyAH phaNAstAsA.n tu kevalAH . kArya.n tu munikanyAnAmekaveNIdhara.n shiraH .. 59.. na chApi vibhUShaNavidhistAsA.n veSho vanochitaH . muktAmarakataprAyaM maNDana.n siddhayoShitAm.h .. 60.. tAsA.n tu chaiva kartavyaM pItavastraparichChadam.h . padmarAgamaNiprAya.n gandharvINA.n vibhUShaNam.h .. 61.. vINAhastashcha kartavyaH kausumbhavasanastathA . indranIlaistu kartavya.n rAxasINA.n vibhUShaNam.h .. 62.. sitada.nShTrA cha kartavyA kR^iShNavastraparichChadam.h . vaiDUryamuktAbharaNAH kartavyA surayoShitAm.h .. 63.. shukapi~nChanibhaiarvastraiH kAryastAsAM parichChadaH . puShyarAgaistu maNibhiH kvachidvaiDUryabhUShitaiH .. 64.. divyavAnaranArINA.n kAryo nIlaparichChadaH . eva.n shR^i~NgAriNaH kAryA veShA divyA~NganAshrayAH .. 65.. avasthAntamAsAdya shuddhAH kAryAH punastathA . mAnuShINA.n tu kartavyA nAnAdeshasamudbhavAH .. 66.. veShAbharaNasa.nyogAn.h gadatastAnnibodhata . AvantyayuvatInA.n tu shirassAlakakuntalam.h .. 67.. gauDIyAnAmalakaprAya.n sashikhApAshaveNikam.h . AbhIrayuvatInA.n tu dviveNIdhara eva tu .. 68.. shiraH parigamaH kAryo nIlaprAyamathAmbaram.h . tathA pUrvotarastrINA.n samunnaddhashikhaNDakam.h .. 69.. AkeshAchChAdana.n tAsA.n deshakarmaNi kIrtitam.h . tathaiva daxiNastrINA.n kAryamullekhyasa.nshrayam.h .. 70.. kumbhIbandhakasa.nyukta.n tathAvartalalATikam.h . ##[##gaNikAnA.n tu kartavyamichChAvichChitti maNDanam.h##]## .. 71.. deshajAtividhAnena sheShANAmapi kArayet.h . veSha.n tathA chAbharaNa.n xurakarma parichChadam.h .. 72.. ##[##Agama.n chApi naipathye nATyasyaivaM prayojayet.h##]## . adeshayukto veSho hi na shobhA.n janayiShyati .. 73.. mekhalorasi baddhA tu hAsya.n samupapAdayet.h . tathA proShitakAntAsu vyasanAbhihatAsu cha .. 74.. veSho vai malinaH kArya ekaveNIdhara.n shiraH . vipralambhe tu nAryAstu shuddho veSho bhavediha .. 75.. nAtyAbharaNasa.nyukto na chApi mR^ijayAnvitaH . eva.n strINAM bhavedveSho deshAvasthAsamudbhavaH .. 76.. puruShANAM punashchaiva veShAnvaxyAmi tattvataH . tatrA~NkarachanA pUrva.n kartavyA nATyayoktR^ibhiH .. 77.. tataH paraM prayoktavyA veShA deshasamudbhavAH . sito nIlashcha pItashcha chaturtho rakta eva cha .. 78.. ete svabhAvajA varNA yaiH kArya.n tva~Ngavartanam.h . sa.nyogajAH punashchAnye upavarNA bhavanti hi ..79.. tAnaha.n sampravaxyAmi yathAkAryaM prayoktR^ibhiH . sitanIlasamAyoge kAraNDava iti smR^itaH .. 80.. sitapItasAmAyogAtpANDuvarNaH prakIrtitaH . sitiaraktasamAyoge padmavarNaH prakIrtitaH .. 81.. pItanIlasamAyogAddharito nAma jAyate . nIlaraktasamAyogAtkaShAyo nAma jAyate .. 82.. raktapItasamAyogAdgauravarNa iti smR^itaH . ete sa.nyogajA varNA hyupavarNAstathApare .. 83.. trichaturvarNasa.nyuktA bahavaH samprakIrtitAH . balastho yo bhavedvarNastasya bhAgo bhavettataH .. 84.. durbalasya cha bhAgau dvau nIlaM muktvA pradApayet.h . nIlasyaiko bhavedbhAgashchatvAro.anye tu varNake .. 85.. balavAnsarvavarNAnA.n nIla eva prakIrtitaH . eva.n varNavidhi.n dnyAtvA nAnAsa.nyogasa.nshrayam.h .. 86.. tataH kuryAdyathAyogama~NgAnA.n vartanaM budhaH . vartanachChAdana.n rUpa.n svaveShaparivarjitam.h .. 87.. nATyadharmapravR^itta.n tu dnyeya.n tatprakR^itisthitam.h . svavarNamAtmanashChAdya.n varNakairveShasa.nshrayaiH .. 88.. AkR^itistasya kartavyA yasya prakR^itirAsthitA . yathA jantuH svabhAva.n svaM parityajyAnyadaihikam.h ..89.. tatsvabhAva.n hi bhajate dehAntaramupAshritaH . veSheNa varNakaishchaiva chChAditaH puruShastathA .. 90.. parabhAvaM prakurute yasya veSha.n samAshritaH . devadAnavagandharvayaxarAxasapannagAH .. 91.. prANisa.ndnyAH smR^itA hyete jIvabandhAshcha ye.apare . ##[##strIbhAvAH parvatAH nadyaH samudrA vAhanAni cha .. 92.. nAnAshastrANyapi tathA vidnyeyAH prANisa.ndnyayA##]## . shailaprAsAdayantrANi charmavarmadhvajAstathA .. 93.. nAnApraharaNAdyAshcha te.aprANina iti smR^itAH . athavA kAraNopetA bhavantyete sharIriNaH .. 94.. veShabhAShAshrayopetA nATyadharmamavexya tu . varNAnA.n tu vidhi.n dnyAtvA vayaH prakR^itimeva cha .. 95.. kuryAda~Ngasya rachanA.n deshajAtivayaHshritatAm.h . devA gaurAstu vidnyeyA yaxAshchApsarastathA .. 96.. rudrArkadruhiNaskandAstapanIyaprabhAH smR^itAH . somo bR^ihaspatiH shukro varuNastArakAgaNAH .. 97.. samudrahimavadga~NgAH shvetA hi syurbalastathA . raktama~NgAraka.n vidyAt.h pItau budhahutAshanau .. 98.. nArAyaNo narashchaiva shyAmo nAgashcha vAsukiH . daityAshcha dAnavAshchaiva rAxasA guhyakA nagAH .. 99.. pishAchA jalamAkAshamasitAni tu varNataH . bhavanti ShaTsu dvIpeShu puruShashchaiva varNataH .. 100.. kartavyA nATyayogena niShTaptakanakaprabhAH . jAmbUdvIpasya varShe tu nAnAvarNAshrayA narAH .. 101.. uttarA.nstu kurustyaktvA te chApi kanakaprabhAH . bhadrAshvapuruShAH shvetAH kartavyA varNatastathA .. 102.. ketumAle narA nIlA gaurAH sheSheShu kIrtitAH . nAnAvarNAH smR^itA bhUtA gandharvA yaxapannagAH .. 103.. vidyAdharAstathA chaiva pitarastu samA narAH . punashcha bhArate varShe tA.nstAnvarNAnnibodhata .. 104.. rAjAnaH padmavarNAstu gaurAH shyAmAstathaiva cha . ye chApi sukhino martyA gaurA kAryAstu vaiH budhaiH .. 105.. kukarmiNo grahagrastAH vyAdhitAstapasi sthitAH . AyastakarmiNashchaiva hyasitAshcha kujAtayaH .. 106.. R^iShyayashchaiva kartavyA nitya.n tu badaraprabhAH . tapaHsthitAshcha R^iShayo nityAmevAsitA budhaiH .. 107.. kAraNavyapadeshena tathA chAtmechChayA punaH . varNastatra prakartavyo deshajativashAnugaH .. 108.. desha.n karma cha jAti.n cha pR^ithivyuddeshasa.nshrayam.h . vidnyAya vartanA kAryA puruShANAM prayogataH .. 109.. kirAtabarbarAndhrAshcha draviDAH kAshikosalAH . pulindA dAxiNAtyAshcha prAyeNa tvasitAH smR^itAH .. 110.. shakAshcha yavanAshchaiva pahlavA vAhlikAshcha ye . prAyeNa gaurAH kartavyA uttarA ye shritA disham.h .. 111.. pA~nchAlAH shaurasenAshcha mAhiShAshchauDramAgadhAH . a~NgA va~NgAH kali~NgAshcha shyAmAH kAryAstu varNataH .. 112.. brAhmaNAH xatriyAshchaiva gaurAH kAryAstathaiva hi . vaishyAH shUdrAstathA chaiva shyAmAH kAryAstu varNataH .. 113.. eva.n kR^itvA yathAnyAyaM mukhA~NgopA~NgavartanAm.h . shmashrukarma prayu~njIta deshakAlavayo.anugam.h ..114.. shuddha.n vichitra.n shyAma.n cha tathA romashameva cha . bhavechchaturvidha.n shmashru nAnAvasthAntarAtmakam.h .. 115.. shuddha.n tu li~NginA.n kArya.n tathAmAtyapurodhasAm.h . madhyasthA ye cha puruShA ye cha dIxA.n samAshritAH .. 116.. divyA ye puruShAH kechitsiddhavidyAdharAdayaH . pArthivAshcha kumArAshcha ye cha rAjopajIvinaH .. 117.. shR^i~NgAriNashcha ye martyA yauvanonmAdinashcha ye . teShA.n vichitra.n kartavya.n shmashru nATyaprayoktR^ibhiH .. 118.. anistIrNapratidnyAnA.n duHkhitAnA.n tapasvinAm.h . vyasanAbhihatAnA.n cha shyAma.n shmashru prayojayet.h .. 119.. R^iShINA.n tApasAnA.n cha ye cha dIrghavratA narAH . tathA cha chIrabaddhAnA.n romasha.n shmashru kIrtitam.h .. 120.. eva.n nAnAprakAra.n tu shmashru kAryaM prayoktR^ibhiH . ata UrdhvaM pravaxyAmi veShAnnAnAprayogajAn.h .. 121.. shuddho vichitro malinastrividho veSha uchyate . teShA.n niyoga.n vaxyAmi yathAvadanupUrvashaH .. 122.. devAbhigamane chaiva ma~Ngale niyamasthite . tithinaxatrayoge cha vivAhakaraNe tathA .. 123.. dharmapravR^itta.n yatkarma striyo vA puruShasya vA . veShasteShAM bhavechChuddho ye cha prAyatnikA narAH .. 124.. devadAnavayaxANA.n gandharvoragaraxasAm.h . nR^ipANA.n karkashAnA.n cha chitro veSha udAhR^itaH .. 125.. vR^iddhAnAM brAhmaNAnA.n cha shreShThyamAtyapurodhasAm.h . vaNijA.n kA~nchukIyAnA.n tathA chaiva tapasvinAm.h .. 126.. vipraxetriyavaishyAnA.n sthAnIyA ye cha mAnavAH . shuddho vastravidhisteShA.n kartavyo nATakAshrayaH .. 127.. unmattAnAM pramattAnAmadhvagAnA.n tathaiva cha . vyasanopahatAnA.n cha malino veSha uchyate .. 128.. shuddharaktavichitrANi vAsA.nsyUrdhvAmbarANi cha . yojayennATyatattvadnyo veShayoH shuddhachitrayoH .. 129.. kuryAdveShe tu maline malina.n tu vichaxaNaH . muninirgranthashAkyeShu yatipAshupateShu cha .. 130.. vratAnugastu kartavyo veSho lokasvabhAvataH . chIravalkalacharmANi tApasAnA.n tu yojayet.h .. 131.. parivANmuniShkyAnA.n vAsaH kAShAyamiShyate . nAnAchitrANi vAsA.nsi kuryAtpAshupateShvatha .. 132.. kujAtayashcha ye proktAsteShA.n chaiva yathArhataH . antaHpurapraveshe cha viniyuktA hi ye narAH .. 133.. kAShAyaka~nchukapaTAH kAryAste.api yathAvidhi . avasthAnataratashchaiva nR^iNA.n veSho bhavedatha .. 134.. veShaH sA.ngrAmikashchaiva shUrANA.n sa.nprakIrtitaH . vichitrashastrakavacho baddhatUNo dhanurdharaH .. 135.. chitro veShastu kartavyo nR^ipANA.n nityameva cha . kevalastu bhavechChuddho naxatrotpAtama~Ngale .. 136.. evameSha bhavedveSho deshajAtivayo.anugaH . uttamAdhamamadhyAnA.n strINA.n nR^iNAmathApi cha .. 137.. eva.n vastravidhiH kAryaH prayoge nATakAshraye . nAnAvasthA.n samAsAdya shubhAshubhakR^itastathA .. 138.. tathA pratishirashchApi kartavya.n nATakAshrayam.h . divyAnAM mAnuShANA.n cha deshajAtivayaHshritam.h .. 139.. pArshvAgatA mastakinastathA chaiva kirITinaH . trividho mukuTo dnyeyo divyapArthivasa.nshritaH .. 140.. devagandharvayaxANAM pannagAnA.n saraxasAm.h . kartavyA naikavihiata mukuTAH pArshvamaulayaH .. 141.. uttamA ye cha divyAnA.n te cha kAryAH kirITinaH . madhyamA maulinashchaiva kaniShThAH ShirShamaulinaH .. 142.. narAdhipAnA.n kartavyA mastake mukuTA budhaiH . vidyAdharANA.n cha siddhAnA.n chAraNAnA.n tathaiva cha .. 143.. granthimatkeshamukuTAH kartavyAstu prayoktR^ibhiH . rAxodAnavadaityAnAM pi~NgakeshexaNAni hi .. 144.. harichChshmashrUNi cha tathA mukuTAsyAni kArayet.h . uttamashchApi ye tatra te kAryAH pArshvamaulinaH .. 145.. kasmAttu mukuTAH sR^iShTAH prayoge divypArthive . keshAnA.n Chedana.n dR^iShTa.n vedavAde yathAshruti .. 146.. bhadrIkR^itasya vA yadnye shirasashChAdanechChayA . keshAnAmapyadIrghatvAtsmR^itaM mukuTadhAraNam.h .. 147.. senApateH punashchApi yuvarAjasya chaiva hi . yojayedardhamukuTaM mahAmAtrAshcha ye narAH .. 148.. amAtyAnA.n ka~nchukinA.n tathA shreShThipurodhasAm.h . veShTanAbaddhapaTTAni pratishIrShANi kArayet.h .. 149.. pishAchonmattabhUtAnA.n sAdhakAnA.n tapasvinAm.h . anistIrNapratidnyAnA.n lambakeshaM bhavechChiraH .. 150.. shAkyashrotriyanirgranthaparivrADdIxiteShu cha . shiromuNDa.n tu kartavya.n yadnyadIxAnviteShu cha .. 151.. tathA vratAnuga.n chaiva sheShAnA.n li~NginA.n shiraH . muNDa.n vA ku~nchita.n vApi lambakeshamathApi vA .. 152.. dhUrtAnA.n chaiva kartavya.n ye cha rAtryupajIvinaH . shR^i~NgArachittAH puruShAsteShA.n ku~nchitamUrdhajAH .. 153.. bAlAnAmapi kartavya.n trishikhaNDavibhUShitam.h . jaTAmakuTabaddha.n cha munInA.n tu bhavechChiraH .. 154.. cheTAnAmapi kartavya.n trishikhaM muNDameva vA . vidUShakasya khalatiH syAtkAkapadameva vA .. 155.. sheeShANAmarthayogena deshajAtisamAshrayam.h . shiraH prayoktR^ibhiH kArya.n nAnAvasthAntarAshrayam.h .. 156.. bhUShaNairvarNakairvastrairmAlyaishchaiva yathAvidhi . eva.n nAnAprakAraistu buddhyA veShAnprakalpayet.h .. 157.. pUrva.n tu prakR^iti.n sthApya prayogaguNasaMbhavAm.h . strINA.n vA puruShANA.n vApyavasthAM prApya tAdR^ishIm.h .. 158.. sarve bhAvAshcha divyAnA.n kAryA mAnuShasa.nshrayAH . teShA.n chAnimiShatvAdi naiva kAryaM prayoktR^ibhiH .. 159.. iha bhAvarasAshchaiva dR^iShTibhiH sampratiShThitAH . dR^iShTyaiva sthApito hyarthaH pashchAda~NgairvibhAvyate .. 160.. eva.n dnyeeyA~NgarachanA nAnAprakR^itisaMbhavA . sajIva iti yaH proktastasya vaxyAmi laxaNam.h .. 161.. yaH prANinAM pravesho vai sajIva iti sa.ndnyitaH . chatuShpado.atha dvipadastathA caivApadaH smR^itaH .. 162.. uragAnapadAn.h vidyAd.h dvipadAnkhagamAnuShAn.h . grAmyA AraNyAH pashavo vidnyeyAH syushcatuShpadAH .. 163.. ye te tu yaddhasa.npheTairuparodhaistathaiva cha . nAnApraharaNopetAH prayojyA nATake budhaiH .. 164.. AyudhAni cha kAryANi puruShANAM pramANataH . tAnyaha.n vartayiShyAmi yathApustapramANataH .. 165.. bhiNDirdvAdashatAlaH syAddasha kunto bhavedatha . aShTau shataghnI shUla.n cha tomaraH shaktireva vA .. 166.. aShTau tAlA dhanurdnyeyamAyAmo.asya dvihastakaH . sharo gadA cha vajrA cha chatustAla.n vidhIyate .. 167.. a~NgulAni tvasiH kAryashchatvAri.nshatpramANataH . dvAdashA~Ngulaka.n chakra.n tato.ardhaM prAsa iShyate .. 168.. prAsavatpaTTasa.n vidyAddaNDashchaiva tu vi.nshatiH . vi.nshatiH kaNayashchaiva hya~NgulAni pramANataH .. 169.. shoDaShA~NgulavistIrNa.n sabala.n sampraghaNTikam.h . tri.nshada~NgulimAnena kartavya.n kheTakaM budhaiH .. 170.. jarjaro daNDakAShTha.n cha tathaiva pratishIrShakam.h . Chatra.n chAmara.n chaiva dhvajo shR^i~NgAra eva cha .. 171.. yatki~nchinmAnuShe loke dravyaM pu.nsAM prayojakam.h . yachchopakaraNa.n sarve nATye tatsamprakIrtitam.h .. 172.. yadyasya viShayaprApta.n tenohya.n tasya laxaNam.h . jarjare daNDakAShThe cha sampravaxyAmi laxaNam.h .. 173.. mAhendrA vai dhvajAJ proktA laxaNairvishvakarmaNA . eShAnyatama.n kuryAjjarjara.n dArukarmataH .. 174.. athavA vR^ixayoniH syAtpraroho vApi jarjaraH . veNureva bhavechChreShThastasya vaxyAmi laxaNam.h ..175.. shvetabhUmyA.n tu yo jAtaH puShyanaxatrajastathA . sa.ngrAhyo vai bhavedveNurjarjarArthe prayatnataH .. 176.. pramANama~NgulAnA.n tu shatamaShTottara