% Text title : naaTyashaastra adhyaaya 24 % File name : natya24.itx % Category : nATyashAstra, major\_works, bharata % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Sage Bharata % Transliterated by : dpadmakar at hotmail.com % Proofread by : dpadmakar at hotmail.com % Latest update : November 23, 2002 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Natya Shastra Chapter 24..}## \itxtitle{.. nATyashAstram adhyAyaH 24 ..}##\endtitles ## .. shrIrastu .. bharatamunipraNItaM nATyashAstram.h chaturvi.nsho.adhyAyaH samAsatastu prakR^itistrividhA parikIrtitA . puruShANAmatha strINAmuttamAdhamamadhyamA .. 1.. jitendriya dnyAnavatI nAnAshilpavichaxaNA . daxiNAdhamahAlaxyA bhItAnAM parisAntvanI ..2.. nAnAshAstrArthasampannA gAmbhIryaudAryashAlinI . sthairyatyAgaguNopetA dnyeyA prakR^itiruttamA .. 3.. lokopachArachaturA shilpashAstravishAradA . vidnyAnamAdhuryayutA madhyamA prakR^itiH smR^itA .. 4.. rUxavAcho.atha duHshIlAH kusattvAH sthUlabuddhayaH . krodhanAghAtakAshchaiva mitraghnAshChidramAninaH .. 5.. pishunAstUddhatairvAkyairakR^itadnyAstathAlasAH . mAnyAmAnyA visheShadnyA strIlolAH kalahapriyAH .. 6.. sUchakAH pApakarmANaH paradravyApahAriNaH . ebhirdoShaistusampannA bhavantIhAdhamA narAH .. 7.. eva.n tu shIlato nR^INAM prakR^itistrividhA smR^itA . strINAM punashcha prakR^iti.n vyAkhyAsyAmyanupUrvashaH .. 8.. mR^idubhAbA chAchapalA smitabhAShiNyaniShThurA . gurUNA.n vachane daxA salajjA vinayAnvitA .. 9.. rUpAbhijanamAdhuryairguNaiH svAbhAvikeryutA . gAmbhIryadhairyasampannA vidnyeyA pramadottamA .. 10.. nAtyutkR^iShTairanikhilairebhirevAnvitA guNaiH . alpadoShAnuviddhA cha madhyamA prakR^itiH smR^itA .. 11.. adhamA prakR^itiryA tu puruShANAM prakIrtitA . vidnyeyA saiva nArINAmadhamAnA.n samAsataH .. 12.. napu.nsakastu vidnyeyaH sa.nkIrNo.adhama eva cha . preShyAdirapi vidnyeyA sa.nkIrNA prakR^itidvijAH .. 13.. shakArashcha viTashchaiva ye chAnyepyevamAdayaH . sa.nkIrNAste.api vidnyeyA hyadhamA nATake budhaiH .. 14.. etA dnyeyAH prakR^itayaH puruShastrInapuMsakaiH . AsA.n tu sampravaxyAmi vidhAna.n shIlasa.nshrayam.h .. 15.. atra chatvAra eva syurnAyakAH parikIrtitAH . madhyamottamaprakR^itau nAnAlaxaNalaxitAH .. 16.. dhIroddhatA dhIralalitA dhIrodAttAstathaiva cha . dhIraprashAntakAshchaiva nAyakAH parikIrtitAH .. 17.. devA dhIroddhatA dnyeyAH syurdhIralalitA nR^ipAH . senApatiramAtyashcha dhIrodAttau prakIrtitau .. 18.. dhIraprashAntA vidnyeyA brAhmaNA vANijastathA . eteShA.n tu punardnyeyAshchatvArastu vidUShakaH .. 19.. li.ngI dvijo rAjajIvI shiShyashcheti yathAkramam.h . devaxitibhR^itAmAtyabrAhmaNAnAM prayojayet.h .. 20.. vipralaMbhasuhR^idomI sa.nkathAlApapeshalAH . vyasanI prApya duHkha.n vA yujyate.abhyudayena yaH .. 21.. tathA puruShamAhustaM pradhAna.n nAyakaM budhAH . yatrAnekasya bhavato vyasanAbhyudayau punaH .. 22.. sapuShTau yatra tau syAtA.n na bhavettatra nAyakaH . divyA cha nR^ipapatnI cha kulastrI gaNikA tathA .. 23.. etAstu nAyikA dnyeya nAnAprakR^itilaxaNAH . dhIrA cha lalitA cha syAdudAttA nibhR^itA tathA .. 24.. divyA rAjA~NganAshchaiva guNairyuktA bhavanti hi . udAttA nibhR^itA chaiva bhavettu kulajA~NganA .. 25.. lalite chAbhyudAtte cha gaNikAshilpakArike . ##[##prakR^itInA.n tu sarvAsAmupachArAd.h dvidhA smR^itAH .. 26.. bAhyashchAbhyantarashchaiva tayorvaxyAmi laxaNam.h . tatra rAjopachAro yo bhavedAbhyantaro hi saH .. 27.. tato vAkyopachArastu yasya bAhyaH sa uchyate . atha rAjopachAre cha rAdnyAmantaHpurAshritam.h .. 28.. strIvibhAgaM pravaxyAmi vibhaktamupachArataH . ##]## rAjopachAra.n vaxyAmi hyantaHpurasamAshrayam.h .. 29.. mahAdevI tathA devyaH svAminyaH sthApitA api . bhoginyaH shilpakAriNyo nATakIyAH sanartakAH ..30.. anuchArikAshcha vidnyeyAstathA cha parichArikAH . tathA sa.nchArikAshchaiva tathA preShaNakArikAH .. 31.. mahattaryaH pratIhAryaH kumAryaH sthavirA api . AyuktikAshcha nR^ipaterayamantaHpuro janaH .. 32.. atra mUrdhAbhiShiktA yA kulashIlasamanvitA . guNairyuktA vayassthA cha madhyasthA krodhanA tathA .. 33.. mukterShyA nR^ipashIladnyA sukhaduHkhasahA samA . shAntisvastyayanairbhartussatataM ma~NgalaiShiNI .. 34.. shAntA pativratA dhIrA antaHpurahite ratA . ebhirguNaistu sa.nyuktA mahadevItyudAhR^itA .. 35.. ebhireva guNairyuktAstatsa.nskAravivarjitAH . garvitAshchAtisaubhAgyAH patisaMbhogatatparAH . 36.. shuchinityojvalAkArAH patipaxAbhyasUyakAH . vayorUpaguNADhyA yAstA devya iti bhAShitAH .. 37.. senApateramAtyAnAM bhR^ityAnAmathavA punaH . bhaveyustanayA yAstu pratisammAnavarjitAH .. 38.. shIlarUpaguNairyAstu sampannA nR^ipaterhitAH . svaguNairlabdhasammAnA svAminya iti tAH smR^itAH .. 39.. rUpayauvanashAlinyaH karkashA vibhramAnvitAH . ratisaMbhogakushalAH pratipaxAbhyasUyakAH .. 40.. daxA bhartushcha chittadnyA gandhamAlyojvalAssadA . nR^ipateshChandavartinyo na hIrShyAmAnagarvitAH .. 41.. utthitAshcha pramattAshcha tyaktAlasyA na niShThurAH . mAnyAmAnyavisheShadnyAH sthApitA iti tAH smR^itAH .. 42.. kulashIlalabdhapUjAmR^idavo nAtichodbhaTAH . madhyasthA nibhR^itAH xAntA bhoginya iti tAH smR^itAH .. 43.. nAnAkalAvisheShadnyA nAnAshilpavichaxaNAH . gandhapuShpavibhAgadnyA lekhyAlekhyavikalpikAH .. 44.. shayanAsanabhAgadnyAshchaturA madhurAstathA . daxAH saumyAH sphuTAH shliShThA nibhR^itAH shilpakArikAH .. 45.. grahamoxalayadnyA yA rasabhAvavikalpikAH . chaturAnATyakushalAshchohApohavichaxaNAH .. 46.. rUpayauvanasampannA nATakIyAstu tAH smR^itAH . helAbhAvavisheShADhyA satvenAbhinayena cha . 47.. mAdhuryena cha sampannA hyAtodyakushalA tathA . a~Ngapratya~NgasampannA chatuShShaShThikalAnvitA .. 48.. chaturAH prashnayopetAH strIdoShaishcha vivarjitAH . sadA pragalbhA cha tathA tyaktAlasyA jitashramA .. 49.. nAnAshilpaprayogadnyA nR^ittagItavichaxaNA . atha rUpaguNaudAryadhairyasaubhAgyashIlasampannA .. 50.. peshalamadhurasnigdhAnunAdikalachitrakaNThA cha . samAgatAsu nArIShu rUpayauvanakantibhiH .. 51.. na dR^ishyate guNairstulyA yasyAH sA nartakI smR^itA . sarvAvasthopachAreShu yA na mu~nchati parthivam.h. .. 52.. vidnyeyA daxiNA daxA nATyadnyairanuchArikA . shayyApAlI ChatradhArI tathA vyajanadhAriNI .. 53.. sa.nvAhikA gandhayoktrI tathA chaiva prasAdhikA . tathAbharaNayoktrI cha mAlyasa.nyojikA tathA .. 54.. eva.n vidhA bhaveyuryAH tA dnyeyAH parichArikAH . nAnAkaxyA vichAriNyaH tathoapavanasa.ncharAH .. 55.. devatAyatanakrIDA prAsAdaparichArikAH . yAmakinyastathA chaiva yAshchaiva.n laxaNAH striyaH .. 56.. sa.nchArikAstu vidnyeyA nATyadnyaiH samudAhR^itAH . preShaNe.akAmasa.nyukte guhyAguhyasamutthite .. 57.. nR^ipairyAstu niyujyante tAH dnyeyAH parichArikAH . sarvAntaHpuraraxAsu stutisvastyayanena cha .. 58.. yA vR^iddhimabhinandanti tA vidnyeyA mahattarAH . sandhivigrahasaMbaddhanAnAchArasamutthitam.h .. 59.. nivedayanti yAH kAryaM pratihAryastu tAH smR^itAH . aprAptarasasaMbhogA na saMbhrAntA na chodbhaTAH .. 60.. nibhR^itAshcha salajjAshcha kumAryo bAlikAH smR^itAH . purvarAjanayadnyA yAH purvarAjAbhipUjitAH .. 61.. purvarAjAnucharitAstA vR^iddhA iti sudnyitAH . bhANDAgAreShvadhikR^itAshchAyudhAdhikR^itAstathA .. 62.. phalamUlauShadhInA.n cha tathA chaivAnvavexakI . gandhAbharaNavastrANAM mAlyAnA.n chaiva chintikA .. 63.. bahvAshraye tathA yuktA dnyeyA hyAyuktikAstu tAH . ityantaHpurachAriNyaH striyaH proktA samAsataH .. 64.. visheShaNavisheSheNa tAsA.n vaxyAmi vai dvijAH . anuraktAshcha bhaktAshcha nAnApArshvasamutthitAH .. 65.. yA niyuktA niyogeShu kAryeShu vividheShu cha . na chodbhaTA asaMbhrAntA na lubdhA nApi niShThurAH .. 66.. dAntAH xAntAH prasannAshcha jitakrodhA jitendriyAH . akAmA lobhaDInAshcha strIdoShaishcha vivarjitAH .. 67.. sA tvantaHpurasa.nchAre yojyA pArthivaveshmani . kArukAH ka~nchukIyAshcha tathA varShavarAH punaH .. 68.. aupasthAyikanirmuNDA strINA preShaNakarmaNi . raxaNa.n cha kumArINAM bAlikAnAM prayojayet.h .. 69.. antaHpurAdhikAreShu rAjacharyAnuvarttinAm.h . sarvavR^ittAntasa.nvAhAH patyAgAre niyojayet.h .. 70.. vinItAH svalpasattvA ye klIbA vai strIsvabhAvikAH . jAtyA na doShiNashchaiva te vai varShavarAH smR^itAH 71.. brahmANAH kushalA vR^iddhAH kAmadoShavivarjitAH . prayojaneShu devInAM prayoktavyA nR^ipaiH sadA .. 72.. etadaShTAdashavidhaM proktamantaHpuraM mayA . ataH paraM pravaxyAmi bAhyaM puruShasaMbhavam.h .. 73.. rAjA senApatishchaiva purodhA mantriNastathA . sachivAH prADvivAkAshcha kumArAdhikR^itAstathA .. 74.. eke chAnye cha bahavo mAnyA dnyeyA nR^ipasya tu . vesheShameShA.n vaxyAmi laxaNena nibodhata .. 75.. balavAn.h buddhisampannaH satyavAdI jitendriyaH . daxaH pragalbho dhR^itimAn.h vikrAnto matimA~nChuchiH .. 76.. dIrghadarshI mahotsAhaH kR^itadnyaH priyavA~NmR^iduH . lokapAlavratadharaH karmamArgavishAradaH .. 77.. utthitashchApramattashcha vR^iddhasevyarthashAstravit.h . parabhAve~NgitAbhidnyaH shUro raxAsamanvitaH .. 78.. UhApohavichArI cha nAnAshilpaprayojakaH . nItishAstrArthakushalastathA chaivAnurAgavAn.h .. 79.. dharmadnyo.avyasanI chaiva guNaireterbhavennR^ipaH . kulInA buddhisampannA nAnAshAstravipashchitAH .. 80.. snigdhA parerahAryashcha na pramattAshcha deshajAH . alubdhAshcha vinItAshcha shuchayo dhArmikAstathA .. 81.. purodho mantriNastvebhirguNairyuktA bhavanti hi . buddhimAnnItisampannastyaktAlasyaH priya.nvadaH .. 82.. pararandhravidhidnyashcha yAtrAkAlavisheShavit.h . arthashAstrArthakushalo hyanuraktaH kulodbhavaH .. 83.. deshavitkAlavichchaiva kartavyaH xitipaiH sadA . vyavahArArthatattvadnyA buddhimanto bahushrutAH .. 84.. madhyasthA dhArmikA dhIrAH kAryAkAryavivekinaH . xAntA dAntA jitakrodhA sarvatra samadarshinaH .. 85.. IdR^ishaH prADvivAkAstu sthApyA dharmAsane dvijAH . utthitAshcha pramattAshcha tyaktAlasyA jitashramAH .. 86.. snigdhA shAntA vinItAshcha madhyasthA nipuNAstathA . nayadnyA vinayadnyAshcha UhApohavichaxaNAH .. 87.. sarvashAtrArthasampannAH kumArAdhikR^itAstathA . bR^ihaspatimatAdeShA.n guNA.nshchAbhikA.nxayet.h .. 88.. vidnyeya.n chopahArya.n cha sabhyAnA.n cha vikalpanam.h . ityeSha vo mayA proktaH prADvivAkanirNayaH .. 89.. ata UrdhvaM pravaxyAmi chitrAbhinayanaM punaH .. iti bhAratIye nATyashAsre pu.nstryupachAro nAmAdhyAyashchaturvi.nshaH .. ## Encoded by Padmakar Dadegaonkar dadegaonkar@yahoo.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}