% Text title : naaTyashaastra adhyaaya 27 % File name : natya27.itx % Category : nATyashAstra, major\_works, bharata % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Sage Bharata % Transliterated by : dpadmakar at hotmail.com % Proofread by : dpadmakar at hotmail.com % Latest update : November 23, 2002 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Natya Shastra Chapter 27..}## \itxtitle{.. nATyashAstram adhyAyaH 27 ..}##\endtitles ## .. shrIrastu .. bharatamunipraNItaM nATyashAstram.h atha saptavi.nsho.adhyAyaH siddhInA.n tu pravaxyAmi laxaNa.n nATakAshrayam.h . yasmAtprayogaH sarvo.aya.n siddhyarthaM.n sampradarshitaH .. 1.. ## I will now tell the features of 'achievements' which are related to the drama since every performance is presented for the 'achievements'. 1.## siddhistu dvividhA dnyeyA vA~Nmano~NgasamudbhavA . daivI cha mAnuShI chaiva nAnAbhAvasamutthitA .. 2.. ##'achievments' are known to be two fold - arising out of speech and mind and out of body. arising out of many emotions, it is also divine and human.## dashA~NgA mAnuShI siddhIrdaivI tu dvividhA smR^itA . nAnAsattvAshrayakR^itA vA~NnaipathyasharIrajA .. 3.. ##The human achievements have ten types and divine is known to be two fold. It is based on various characters and born out of speech, drapery and body (of the actor).## smitApahAsinI hAsA sAdhvaho kaShTameva cha . prabaddhanAdA cha tathA siddhirdnyeyAtha vA~NmayI .. 4.. pulakaishcha saromA~nchairabhyutthAnaistathaiva cha . cheladAnA~NgulixepaiH shArIrI siddhiriShyate .. 5.. ki~nchichChiShTo raso hAsyo nR^ityadbhiryatra yujyate . smitena sa pratigrAhyaH prexakairnityameva cha .. 6.. ki~nchidaspaShTahAsya.n yattathA vachanameva cha . arthahAsyena tadgrAhyaM prexakairnityameva hi .. 7.. vidUShakochChedakR^itaM bhavechChilpakR^ita.n cha yat.h . atihAsyena tadgrAhyaM prexakairnityameva tu .. 8.. ahokArastathA kAryo nR^iNAM prakR^itisaMbhavaH . yaddharmapadasa.nyukta.n yathAtishayasaMbhavam.h .. 9.. tatra sAdhviti yadvAkyaM prayoktavya.n hi sAdhakaiH . vismayAviShTabhAveShu praharShArtheShu chaiva hi .. 10.. karuNe.api prayoktavya.n kaShTa.n shAstrakR^itena tu . prabaddhanAdA cha tathA vismayArtheShu nityashaH .. 11.. sAdhixepeShu vAkyeShu praspanditatanUruhaiH . kutUhalottarAvedhairbahumAnena sAdhayet.h .. 12.. dIptapradesha.n yatkArya.n ChedyabhedyAhavAtmakam.h . savidravamathotphulla.n tathA yuddhaniyuddhajam.h .. 13.. prakampitA.nsashIrSha~ncha sAshra.n sotthAnameva cha . tatprexakaistu kushalaissAdhyameva.n vidhAnataH .. 14.. eva.n sAdhayitavyaiShA tajdnyaiH siddhistu mAnuShI . daivikI~ncha punaH siddhi.n sampravaxyAmi tattvataH .. 15.. yA bhAvAtishayopetA sattvayuktA tathaiva cha . sA prexakaistu kartavyA daivI siddhiH prayogataH .. 16.. na shabdo na yatra na xobho na chotpAtanidarshanam.h . sampUrNatA cha ra.ngasya daivI siddhistu sA smR^itA .. 17.. daivI cha mAnuShI chaiva siddhireShA mayoditA . ata UrdhvaM pravaxyAmi ghAtAndaivasamutthitan.h .. 18.. daivAtmaparasamutthA trividhA ghAtA budhaistu vidnyeyA . autpAtikashchaturthaH kadAchidatha saMbhavatyeShu .. 19.. vAtAgnivarShaku~njarabhuja~NgamaNDapanipAtAH . kITavyAlapipIlikapashupraveshanAshcha daivakakR^itA .. 20.. ghAtanataH paramahaM parayuktAn.h sampravaxyAmi . ##[##vaivarNya.n chAcheShTa.n vibhramitatva.n smR^itipramohashcha .. 21.. anyavachana.n cha kAvya.n tathA.ngadoSho vihastatvam.h . ete tvAtmasamutthA ghAtA dnyeyA prayogadnyaiH .. 22..##]## mAtsaryAddveShAdvA tatpaxatvAttathArthabhedatvAt.h . ete tu parasamutthA dnyeyA ghAtA budhairnityam.h .. 23.. atihasitaruditavisphoTitAnyathotkR^iShTanAlikApAtAH . gomayaloShTapipIlikAvixepAshchArisaMbhUtAH .. 24.. autpatikAshcha ghAtA mattonmattapraveshali~NgakR^itaH . punarAtmasamutthA ye ghAtA.nstA.nstAn.h pravaxyAmi .. 25.. vailaxaNyamacheShTitavibhUmikatva.n smR^itipramoShashcha . anyavachana.n cha kAvya.n tathArtanAdo vihastatvam.h .. 26.. atihasitaruditavisvarapipIlikAkITapashuvirAvAshcha . mukuTAbharaNanipAtA puShkarajAH kAvyadoShAshcha .. 27.. atihasitaruditahasitAni siddhairbhAvasya dUShakANi syuH . kITapipIlikapAtA siddhi.n sarvAtmanA ghnAnta .. 28.. vivasvaramajAtatAla.n varNasvarasampadA cha parihINam.h . adnyAtasthAnalaya.n svaragatameva.nvidha.n hanyAt.h .. 29.. mukuTAbharaNanipAtaH prabaddhanAdashcha nAshano bhavati . pashuvishasana.n tatha a syAdbahuvachanaghnaM prayogeShu .. 30.. viShama.n mAnavihIna.n vimArjana.n chAkulaprahAra.n cha . avibhaktagrahamoxaM puShkaragatamIdR^isha.n hanti .. 31.. punarukto hyasamAso vibhaktibhedo visandhayo.apArthaH . traili~Ngajashcha doShaH pratyaxaparoxasaMmohAH .. 32.. ChandovR^ittatyAgo gurulAghavasa~Nkaro yaterbhedaH . etAni yathA sthUla.n ghAtasthAnAni kAvyasya .. 33.. dnyeyau tu kAvyajAtau dvau ghAtAvapratikriyau nityam.h . prakR^itivyasanasamutthaH sheShodakanAlikatvam.h .. 34.. apratibhAga.n skhalana.n visvaramuchchAraNa.n cha kAvyasya . asthAnabhUShaNatvaM patanaM mukuTasya vibhra.nshaH .. 35.. vAjisyandanaku~njarakharoShTrashibikAvimAnayAnAnAm.h . ArohaNAvataraNeShvanabhidnyatva.n vihastvam.h .. 36.. praharaNakavachAnAmapyayathAgrahaNa.n vidhAraNa.n chApi . amukuTabhUShaNayogashchirapravesho.athavA ra~Nge .. 37.. ebhiH sthAnavisheShairghAtA laxyAstu sUribhiH kushalaiH . yUpAgnichayanadarbhastragbhANDaparigrahAnmuktvA .. 38.. siddhyA mishro ghAtassarvagatashchaikadeshajo vApi . nATyakushalaiH salekhyA siddhirvA syAdvighAto vA .. 39.. nAlekhyo bahudinajaH sarvagato.avyaktalaxaNavisheShaH . yastvaikadivasajAtassa pratyavaro.api lekhyassyAt.h .. 40.. jarjaramoxyasyAnte siddhermoxastu nAlikAyAstu . kartavyastviha satata.n nATyadnyaiH prAshnikairvidhinA .. 41.. dainye dInatvamAyAnti te nATye prexakAH smR^itAH . ye tuShTau tuShTimAyAnti shoke shoka.n vrajanti cha .. 42.. yo.anyasya mahe mUrdho nA.ndIshlokaM paTheddhi devasya . svavashena pUrvara~Nge siddherghAtaH prayogasya ..43.. yo deshabhAvarahitaM bhAShAkAvyaM prayojayed.hbuddhyA . tasyApyabhilekhyaH syAdghAto deshaH prayogadnyaiH .. 44.. kaH shakto nATyavidhau yathAvadupapAdanaM prayogasya . kartu.n vyagramanA vA yathAvaduktaM paridnyAtam.h .. 45.. tasmAdgambhIrArthAH shabdA ye lokavedasa.nsiddhAH . sarvajanena grAhyA yojyA nATake vidhivat.h .. 46.. na cha ki~nchidguNahIna.n doShaiH parivarjita.n na chAki~nchit.h . tasmAnnATyaprakR^itau doShA nATyArthato grAhyA .. 47.. na cha nAdarastu kAryo naTena vAga~Ngasattvanepathye . rasabhAvayoshcha gIteShvAtodye lokayuktyA.n cha .. 48.. evametattu vidnyeya.n siddhInA.n laxaNaM budhaiH . ata UrdhvaM pravaxyAmi prAshnikAnA.n tu laxaNam.h .. 49.. chAritrAbhijanopetAH shAntavR^ittAH kR^itashramAH . yashodharmaparAshchaiva madhyasthavayasAnvitAH .. 50.. ShaDa~NganATyakushalAH prabuddhAH shuchayaH samAH . chaturAtodyakushalAH vR^ittadnyAstattvadarshinaH .. 51.. deshabhAShAvidhAnadnyAH kalAshilpaprayojakAH .. chaturthAbhinayopetA rasabhAvavikalpakAH .. 52.. shabdachChandovidhAnadnyA nAnAshAstravichaxaNAH . eva.n vidhAstu kartavyAH prAshnikA dasharUpake .. 53.. avyagrairindriyaiH shuddha UhApohavishAradaH . tyaktadoShonuarAgI cha sa nATye prexakaH smR^itaH .. 54.. na chaivete guNAH samyak.h sarvasmin.h prexake smR^itAH . vidnyeyasyAprameyatvAtsa.nkIrNAnA.n cha pArShadi .. 55.. yadyasya shilpa.n nepathya.n karmacheShTitameva vA . tattathA tena kArya.n tu svakarmaviShayaM prati .. 56.. nAnAshIlAH prakR^itayaH shIle nATya.n vinirmitam.h . uttamAdhamamadhyAnA.n vR^iddhabAlishayoShitAm.h .. 57.. tuShyanti taruNAH kAme vidagdhAH samayAtvite . artheShvarthaparAshchaiva moxe chAtha virAgiNaH .. 58.. shUrAstu vIraraudreShu niyuddheShvAhaveShu cha . dharmAkhyAne purANeShu vR^iddhAstuShyanti nityashaH .. 59.. na shakyamadhamairdnyAtumuttamAnA.n vicheShTitam.h . tattvabhAveShu sarveShu tuShyanti satataM budhAH .. 60.. bAlA mUrkhAH striyashchaiva hAsyanaipathyayoH sadA . yastuShTo tuShTimAyAti shoke shokamupaiti cha .. 61.. kruddhaH krodhe bhaye bhItaH sa shreShThaH prexakaH smR^itaH . evaM bhAvAnukaraNe yo yasmin.h pravishennaraH .. 62.. sa tatra prexako dnyeyo guNairebhirala~NkR^itaH . eva.n hi prexakA dnyeyAH prayoge dasharUpataH .. 63.. sa.ngharShe tu samutpanne prAshnikAn.h sa.nnibodhata . yadnyavinnartakashchaiva ChandovichChabdavittathA .. 64.. astravichchitrakR^idveshyA gandharvo rajasevakaH . yadnyavidyadnyayoge tu nartako.abhinaye smR^itaH .. 65.. ChandovidvR^ittabandheShu shabdavitpAThyavistare . iShvastravitsauShThave tu nepathye chaiva chitrakR^it.h .. 66.. kAmopachAre veshyA cha gAndharvaH svarakarmaNi . sevakastUpachAre syAdete vai prAshnikAH smR^itAH .. 67.. ebhirdR^iShTAntasa.nyuktairdoShA vAchyAstathA guNAH . ashAstradnyA vivAdeShu yathA prakR^itikarmataH .. 68.. athaite prashnikA dnyeyAH kathitA ye mayAnaghAH . shAstradnyAnAdyadA tu syAtsa.ngharShaH shAstrasa.nshrayaH .. 69.. shAstraprAmANanirmANairvyavahAro bhavettadA . bhartR^iniyogAdanyo.anyavigrAtspardhayApi bharatAnAm.h .. 70.. arthapatAkA hetossa.ngharSho nAma saMbhavati . teShA.n kArya.n vyavahAradarshanaM paxapAtaviraheNa .. 71.. kR^itvA paNaM patAkA.n vyavahAraH sa bhavitavyastu . sarvairananyamatibhiH sukhopaviShTaishcha shuddhabhAvaishcha .. 72.. yairlekhakagamakasahAyAssaha siddhibhirghAtAH . nAtyAsanairnadUrasa.nsthitaiH prexakaistu bhavitavyam.h .. 73.. teShAmAsanayogo dvAdashahastasthitaH kAryaH . yAni vihitAni pUrva.n siddhisthAnAni tAni laxyANi .. 74.. ghAtAshcha laxaNIyAH prayogato nATyayoge tu . daivAdghAtasamutthAH parotthitA vA budhairnavairlekhyAH .. 75.. ghAtA nATyasamutthA hyAtmasamutthAstu lekhyAH syuH . ghAtA yasya tvalpAH sa.nkhyAtAH siddhayashcha bahulAH syuH .. 76.. vidita.n kR^itvA rAdnyastasmai deyA patAkA hi . sidhyatishayAtpatAkA samasiddhau pArthivAdnyayA deyA .. 77.. atha narapatiH samaH syAdubhayorapi sA tadA deyA . eva.n vidhidnyairyaShTavyo vyavahAraH sama~njasAm.h .. 78.. svasthachittasukhAsinaiH suvishiShTairguNArthibhiH . vimR^ishya prexakairgrAhya.n sarvarAgaparA~NgamukhaiH .. 79.. sAdhana dUShaNAbhAsaH prayogasamayAshritaiH . samatvama~NgamAdhuryaM pAThyaM prakR^itayo rasAH .. 80.. vAdya.n gAna.n sanepathyametajdnyeyaM prayatnataH . gItavAditratAlena kalAntarakalAsu cha .. 81.. uada~Nga.n kriyate nATya.n samantAt.h samamuchyate . a~NgopA~NgasamAyukta.n gItatAlalayAnvitam.h .. 82.. gAnavAdyasamatva.n cha tadbudhaiH samamuchyate . sanirbhugnamuraH kR^itvA chaturashrakrutau karau .. 83.. grIvA~nchitA tathA karyA tva~NgamAdhuryameva cha . pUrvroktAnIha sheShANi yAni dravyANi sAdhakai h.. 84.. vadyAdInAM punarvuprA laxaNa.n sannibodhata . vAdyaprabhR^itayo gAna.n vAdyamANAni nirdishet.h .. 85.. yAni sthAnAni siddhInA.n taiH siddhi.n tu prakAshayet.h . harShAda~NgasamudbhUtA.n nAnArasasamutthitAm.h .. 86.. vArakAlAstu vidnyeyA nATyadnyairvividhAshrayAH . divasaishchaiva rAtrishcha tayorvArAn.h nibodhata .. 87.. pUrvAhNastvatha madhyAhnastvaparAhNastathaiva cha . divA samutthA vidnyeyA nATyavArAH prayogataH .. 88.. prAdoShikArdharAtrishcha tathA prAbhAtiko.aparaH . nATyavArA bhavantyete rAtrAvityanupUrvashaH .. 89.. eteShA.n atra yadyojya.n nATyakArya.n rasAshrayam.h . tadaha.n sampravaxyAmi vArakAlasamAshrayam.h .. 90.. yachChrotraramaNIya.n syAddharmotthanakR^ita.n cha yat.h . pUrvAhNe tatprayoktavya.n shuddha.n vA vikR^ita.n tathA .. 91.. sattvotthAnaguNairyukta.n vAdyabhUyiShThameva cha . puShkala.n sattvayukta.n cha aparAhNe prayojayet.h .. 92.. kaishikIvR^ittisa.nyukta.n shR^i~NgArasasa.nshrayam.h . nR^ityavAditragItADhyaM pradoShe nATyamiShyate .. 93.. yannarmahAsyabahula.n karuNaprAyameva cha . prabhAtakAle tatkArya.n nATya.n nidrAvinAshanam.h .. 94.. ardharAtre niyu~njIta samadhyAhne tathaiva cha . sandhyAbhojanakAle cha nATya.n naiva prayojayet.h .. 95.. eva.n kAla.n cha desha.n cha samIxya cha balAbalam.h . nitya.n nATyaM prayu~njIta yathAbhAva.n yathArasam.h .. 96.. athava deshakAlau cha na parIxyau prayoktR^ibhiH yathaivAdnyApayedbhartA tadA yojyamasa.nshayam.h. . 97.. tathA samudiAtAshchaiva vidnyeyA nATakAshritAH . pAtraM prayogamR^iddhishcha vidnyeyAstu trayo guNAH .. 98.. buddhimatva.n surUpatva.n layatAladnyatA tathA . rasabhAvadnyatA chaiva vayassthatva.n kutUhalam.h .. 99.. grahaNa.n dhAraNa.n chaiva gAtrAvaikalyameva cha . nijasAdhvasatotsAha iti pAtragato vidhiH .. 100.. suvAdyatA sugAnatva.n supAThyatva.n tathaiva cha . shAstrakarmasamAyogaH prayoga iti sa.ndnyitaH .. 101.. shuchibhUShaNatAyA.n tu mAlyAbharaNavAsasAm.h . vichitrarachanA chaiva samR^iddhiriti sa.ndnyitA .. 102.. yadA samuditAH sarve ekIbhUtA bhavanti hi . ala~NkArAH sakutapA mantavyo nATakAshrayAH .. 103.. etadukta.n dvijashreShThAH siddhInA.n laxaNaM mayA . ata UrdhvaM pravaxyAmyAtodyAnA.n vikalpanam.h .. 104.. iti bhAratIye nATyashAstre siddhivya~njako nAma saptavi.nsho.adhyAyaH .. ## Encoded by Padmakar Dadegaonkar dadegaonkar@yahoo.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}