% Text title : Parivrad Hridayam % File name : parivrADahRRidayam.itx % Category : major\_works, shataka, upadesha, shrIdharasvAmI, hRidaya % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Author : Shridharaswami % Acknowledge-Permission: Upendra Shripad Dasare, https://shridharamrut.com % Latest update : November 8, 2022 % Send corrections to : Sanskrit@cheerful.com % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. ParivrAd Hridayam ..}## \itxtitle{.. parivrAD hR^idayam ..}##\endtitles ## mokShAnandaikadeho nikhilatanubhR^itAM pUrNabhAgyodayArkaH tattvaj~nAnAbdhichandraH sakalanigamavA~NmaulipIyUShapUrNaH | jIvabrahmaikyarUpaM niratishayasukhaM kAshayanvedavedyama sachchitsaukhyAtmabhUmA jayati nijaruchA sha~NkaroyastamIDe || 1|| svIyaM sAmyaM vidhatte gururiti vachasA cheta AkR^iShyayatnAt vatre shrIdAsabhaktiM paramakhilamidaM j~nAtavAnasmi sAram | satyaM sparsho na kalpyo viditamiti mayA sadgururnopameyaH dR^iShTAnto naiva dR^iShTastribhuvanajaThare sadgurustvaprameyaH || 2|| jyotiHsaMsparshayogAbhdvati khalu yathA vartireva pradIpaH Aste saMlagnachetA gurUpadayugale gauravaM tatsametya | aj~nAnavadhvAntanAshe prathita taraNivadrAjateyaM chidarchiH pApaM tApaM cha dainyaM pariharati nR^iNAM svasya saMyogalAbhAt || 3|| AdarshAnte cha dR^ishyaM sakalamapi mR^iShA vishvametattathaiva sachchitsaukhyAtmake, yaghdyavikR^itamanishaM vIkShate tatsvarUpam | AyAte vA prayAte jalamuchi khamiva svAntamAyAvidUraH AchAryAllabdhabodho bhrama vidhuramanA rAjate rAjate cha || 4|| yatsatyAsatyayogAdakhila jagadidaM bhAsate tadvichintya kShIraM haMso yathA tadvichinuta iti yaH svAtmarUpaM sa dhanyaH | dugdhe gUDhaM yathoste ghR^itamiti sa yatirvishvarUpe svamAtraH jIvannapyadvayo yo guruvachanakR^ipApA~NgapIyUShadR^iShTayA || 5|| niShkAsya svIyashaktyA hR^idikR^ita nilayAn kAmasha~NkUUshcha bhUyaH sevAM kurvannirIho vigalitamayatoha~NkR^itiH sAdhuvR^ittaH | bhaktyA shruNvanmumukShuH stravadamR^itavachaH shrIgurorj~nAnadAtuH budhdvA matvA cha dhanyo jagati vijayate brahmarUpaH kR^itArthaH || 6|| AtmAnAtmakramoaiyaM prathamamabhihitaHsvIyadehe parasmin dehoainityo hmanAtmA svaparavapuShi yo nitya AtmA svayaM saH | svasmAdginnaM cha dR^ishyaM svapara vapurapi j~neyamAtraM jaDaM yat yachchaitanyAbhiyogAvdyavahR^itipaTutAM yAti tatsvIyarUpam || 7|| yantre vidyudyathauhaM pravahati tanuShu svAtmabhAnaM tathaitat chinmAtraM nityiMsaddhaM vigalitakaluShaM dehasa~NgAdvimukatam | tasmAt sarveaipi dehA vyavahR^itipaTavaH sarvasaubhAgyabhAjaH jIvoj~nAtvA vR^ithaivaM viShayamanusaransarvaduHkhaM prayAtim || 8|| bhuktaM pItaM cha sarvaM prabhavati tanuto bhinnarUpaM yadevam nanAdhAtusvarUpaM tadiha matimatA j~nAyate dehayantram | kartA yantrasya bAhye vyavaharati tathA dR^ishyate bhinnerUpaH sAmAnyAdvaiparItyaM sakalamiha yataH sarvamAshcharyametat || 9|| yantrasyAsyAtra kartA viditamidamaho chAlayatyantarasthaH matvauhaM yantramevaM vahati dinanishaM yAti pustrItvamanyat | gachChatyAyAti bhAMukte vadati cha kurute vismarannAmarUpam dArAnvittaM cha putraM patimiha viShayAnkAmayanmUDha Aste || 10|| dehoyaM yantramevaM vyavahR^iti vidhaye dR^ishyate nAsya yantA svAnyonyAdhyAsatosminsakalamapi bhave jAyate karmamohAt | gADhaM duHkhaM cha bhUyo vividhaviShayato vAsanApi pravR^idhdA kAryAttadvAsanAsyAtpunarapi cha tayA kAryamevAtha janma || 11|| deheehantA tadutthAtvatishayamamatAputrabhAryAdikeShu dravyeenyatrApi bhUyo bahuvidhaviShaye duHkhadA nityameva | pustvaM vA strItvamanye na cha bhavati yatstasya vaikArikesmina dehe strItvaM cha puMstvaM manuta iti vR^ithA mauDhayasaMskAratoj~naH || 12|| savarM duHkhAspadaM yatkShaNalavavirasaM pUtigandhaMM niShkR^iShTam hantAtyantApavitraMhyatishayakuhakaM jAtamAtreNa heyam | viNmUtrashleShmapUrNaM khaparavapuraho saMviditvApi bhUyaH saundaryAdyaishcha bhAvairanavaratamidaM manyate toShahetum || 13|| vismR^ityAtmasvarUpaM viShayasukhakR^itanekayatnAnvidhAsyan svIyaM mahatvAtiharShaM bhajati na sahasA vetyahaM va~nchitosmi | vastrAla~NkAratApi svaparavarapuraho sundaraM bhAvayitvA jIvoyaM va~nchitaH sanramata iti vR^ithA nArake mugdhachetAH || 14|| shR^i~NgAraM varNayanti svaparavapurame naiva jAnanti garhyam mithyA strIvarNanaM yadvikR^itamiti na kiM bhAti teShAM kavInAm | chArAH kAmasya sarve kathamapi cha janAnva~nchayanto.atra duShTAH mAdyanto mugdhachittAH prathitamalamidaM bhUShayanti svavAgbhiH || 15|| bhogenAtyantasaukhyaM yadi matiruditA sUryate kAmaputram vighnandR^iShTvepsitArtha tadanadhigamataH krodhAvirbhavechcha | prAptortho naiva nashyenmanuta iti yadA moha etasya nAma dvAraM syAddurgateshcha trayamiha gaditaM vAsudevena sAkShAt || 16|| kAmAkhyo duShkirAto nijadhanuShi yadA mohabANAnniyojya lakShmIkR^ityAtha nArIM taratanumathavA nikShipatyatra chitram | ekAvidvApi yugmaM bata sapadi bhavennApi kopo na hiMsA bANairanyaishcha mR^ityurvighaTanamathavA melanaM vR^idhdiretaiH || 17|| j~nAtvAdhyAtmAdhiyogAdaraya iti sudhIH kAmamohAdikAnvai jitvA hatvA cha bhUyo nijaniratishayAsa~NgashestreNa pUrNaH | pR^ithvI tasya prabhAvAddharati jagadidaM yauvane yo viraktaH pashchAttApAdR^ite kiM vayasi vigalite sAdhanIyaM cha pashchAt || 18|| Adau madhye tathAnte viShayaviShamidaM mohajaM nAshabIjam kAmakrodhAshritaM yatkShaNasukhavirasaM puShpitaM yauvanena | nAnApApaishcha pashchAjjanimR^itaphaladaM nArakaM duHkhakR^ichcha yaktvA jIvansamukto bhramarahitamanAshchiddhanAnandadhAmA || 19|| no dehonendriyaM tanmana iti na matiH prApayatyAtmarUpam kiM bhUmyA kiM cha dhAnyairagaNita dhanato gehato rAjyato.api iShTaimitraishcha putraiH pashubhiriha bhaveti~Nka tathA kAminnIbhiH tatprApya | sarva yatnAdgR^ihasutavanitA kShetra vittAdi dUrama || 20|| vij~nAnaj~nAnapUrNaH pravachananipuNo nItidharmapravINaH sarvatrAtmaikadR^igyaH sakalanigamavAgbhUShaNaH shAntachittaH | tIrtvAmo.ahaM nirichChaH sakaruNahR^idayaH shabdapIyUShapUrNaH yatsAnnidhyAtprashAntaM mana iti cha guruM saMshrayed brAhmaNantam || 21|| yadvadgR^idhasya dR^iShTirnabhasi viharatodho mR^itaprANIlagnA tadvadvedAntavaktA dhanakaNavanitAlAbhadR^iShTirya Aste | shAbdaMsyAdvarNanaM tadvirati virahitaM tena lAbho na dR^iShTaH shabdairnasyAtkShudhAntaH kShudhamiha sa kathaM vArayedannashUnyaH || 22|| nityAnityapratItirvirShayaviramaNaM ShaTkamevaM shamAdeH moktaM vA~nChAtitIvrA yadi bhavati tadA sodhikArI cha mokShe | nityo.ahaM chitsukhAtmA viditamiti cha yadR^ishyamAtrantvanityam nityAnityAnubhUtirvilayati mahAjanmaduHkhaughabIjam || 23|| asmiMlloke yathAsyAttanukaraNamanaH prANasAdhyaM tathAnye loke saukhyanna chAnyadviShayabhavamataH svargasaukhyaM na vA~nChet | nIchochyaiH sAdhanairno bhavati viShayajaM tAratamyaM sukhasya lokAnnirvedamAyAdakR^itamiha na tatsyAtkR^itenAtra yasmAt || 24|| iShTApUrte variShThaM na cha bhavati tatoenyaH plavaH shreya evam matvA svargAchcha karmIai punarapijananaM mR^ityuloke prayAti | gatvA brahmANamindro viratiyutaitovetsvarUpaM cha tasmAt dhIrA j~nAtvAmR^itatvaM dhruvamiha na bhave prArthayantadhruveShu || 25|| shreyo dhIro vR^iNIte viShayamanusaranpreya evAtra mandaH kAmyaM duHkhaikabIjaM kShaNavirasamatho janmadaM moharUpam | asmAchCherayashcha bhinnaM satatamiha bhavedAdadAnasya sAdhu shreyaH svAtmaiva sAkShAnniratishayasukhaM nirbhayaM brahmasa.nj~nam || 26|| duHkhAntAnmoharUpAnpariNativirasAnindriyotthAnashudvAna AmR^ityubrahmalokaM shatashataguNitAnasthirAn karmajAntAn | AnandAnsvAtiriktAnkuhakasalilavadgAsamAnAnasatyam tyaktvA sarvAnnsvapUrNaM niravadhi vimalaM chintayedAtmasaukhyam || 27|| sarveShAM pAtahetuH prathamamiha bhavetkAmarUpo vikAraH duShpUreNAnalena svamapanayanato vivhaloj~noti duHkhI | hanyAtkAmArimenaM bhavati khalu yato vighna AtmapratItau dehasyaivAtra bhAnaM dR^iDhayati na tato rUpashUnyAtmadR^iShTiH || 28|| chitsaukhyaM svAtmano yattadapanayanataH kAma eShoti duShTaH daurgatyaM dehayonAvahaha sukhamiti svIya shaktvA yunakti | jAto yasmAddhi pUrvaM tadabhilaShati yo jAyate tatra bhUyaH jetavyodhyAtmayogAjjanimR^itatiphaladaH kAmashatrushcha yUnA || 29|| labdhvaikaM brahmacharya bhavatihi sutarAM nAnyato brahmalAbhaH tenaivendro hyavAsa svayamatinikaTai brahmaNastattato vet | ChAndogyespaShTa muktaM kathita iti kAmanAshAya mantreH linduMshvetaM tvadatkaM kathamapi na kadA mAbhigAM tadyasho hma || 30|| vede shAstreShu pUrNaH kavirapi cha tathA granthakartApi bhUyo yAvanno kAmajetA satatamapi bhR^iNaMstatvameShoti badhdaH | shAstraM bhArosya jantorvahati yadi vR^iShaHsharkarAM tena kiM syAt svAdaM kiM vetti darvI maNiyutabhujagontarvipo bhIShaNoyam || 31|| sarvAtmabrahmanityaM mahadapimahato sukShmarUpAchcha sUkShmam tattvaM vishvasya sAkShI svayamahamiti yatsaMsphUratsarva dehe | khalvetadbrahmasarvaM niravadhimamalaM naiva yoShitpumAnyat kA nArI ko naro vA suta iha cha tathA kutra tatkAmajanma || 32|| sarvaM pUrNaM shrutervAgatanuvibhavato nirguNokAya AtmA savIsvetAsu bhUmA tanuShujapatiyaH sarvadA so.ahamevam | tasmitbhUnimnasvarUpe nara iti vanitA manyatetrAvivekAt yattaduHkhasyamUlaM janimR^itikR^idato bhAvanAM tAM vijahyAta || 33|| dR^iShTavA dehaM naro vA yuvatiriti yadA bhAvanAj~nAnataHsyAt dehAdanyAshchidAtmA kila niravadhito yaH sa tasyAvamAnaH | eko devaH prasidhdaH pratitanuShu yadA tasya kasyAstyapekShA jIvo brahmaiva sAkShAdayamiti vidite kA cha nArI naraH kaH || 34|| svAtmanyadvaitarUpe nikhilajagadadhiShThAna bhUte cha bhUmni strItvaM vA puMstvametanmanuta iti yadA dehataH svAtmaghAtH | yevidvAMso na yeShAM niravadhimamalaM svAtmarUpaM vibhAti \ldq{}tasUryAnandalokA\ldq{}natishayatamasA chAvR^itAMstAnprayanti || 35|| yAsmiMstatsvAtyarUpaM nibhR^itaviratitaH prasphuTaM syAtsvadehe na no nArI sa jIvo vidhirapi na tathA shrUyate karmaNAsya | saMskArApIha na syAtsvayamiha shuchitaH pravrajetsa svamAtra chatvAro ye kumArAH sanakamukhakR^itA jAtarUpAshcharanti || 36|| sanyAstAstrIShu gArgI vrajanamiti tato vedabAhyaM na tAsAm \ldq{}tAnyevaM vAvarANi\rdq{} shrutiriha tanute nyAsa evAti bhUyAn | \ldq{}vidvAMsaHpravrajante\rdq{} \ldq{}yadahariha tadA pravrajeda\ldq{}yo viraktaH jyAyAnno vA kanIyAnprabhavati mahimA brAhmaNasyaiSha nityaH || 37|| divye vA laukike vA kimapi na manasashchintanaM chApi saukhye svapne.apyevaM jugupsA vamanavadiha tadgogyamAtre cha nityam | bhogye pUrNA viraktiH kR^itasukR^itabharAjjanmaduHkhAdanekAt janmanyasmiMshcha jAtA bhavati sa matimAnnayAsa evAdhikArI || 38|| sa.nnyAso naiva kechidvihita iti kalau khyApayante vR^ithaiva sa.nnyAso bhUmikeyaM bahujananabhavodeti vairAgyatashcha | yasmAtsvAbhAvikIyakR^itasukR^itaphalA muktisopAnamArge prArabdhaM tattosmAtprachalati hi kalau \ldq{}naiva shakyopanetuma\ldq{}|| 39|| dR^iShTAH pUMrva kumArAHshuka iti cha tathA sha~Nkaronye tatosmAt jAtA bAlyAdviraktA bahava iha yato j~nAnavij~nAnapUrNAH | j~nAnaM vairAgyametatsamuditamatulaM pUrvasaMskArayogAt sUryashchAhaM manushcha shrutamidamuditaM vAmadevena garbhe || 40|| j~nAtvA niHsAramevaM jagadakhilamitaH pravrajedyo vivekI bAlyeshakyaM sa gachChedvidhiriti sa tadA hyAshramAdAshramaM cha | sa.nnyasto yAj~navalkyaH shrutishirasi yato nyAsa evAti mukhyaH sa.nnyAsaH sarvayatnAdadhigata yashasA sAdhanIyo vimuktyai || 41|| rajjavaj~nAnena sarpo janita iha yathAbhAti mandAndhakAre svAtmAj~nAnAttathAsyAdvividhaviShayiNI vAsanA mandabudhdau | sachchitsaukhye svarUpe kathamapi na yatonyadgavetsvapratItyA budhdvA samyaksvarUpaM nijasukhakavalAsvAdatR^iptaH parivrAT || 42|| keShA~nchitsyAdviraktiH svayamihaviShaye sa~nchitAdeva bAlye teShAM j~nAnaM cha pashvAdgurucharaNakR^ipA pA~Ngasa~Ngaprasa~NgAt | pashyantonyanna ki~nchijjagati nijaruchA janmato j~nAnino ye teShAM no gurvapekShA, niratishayasukhAH pUrNatR^iptAH svasidhdA || 43|| bandhAyAsaktachittaM viShayavirahitaM syAchchachitaM vimuktyai bhogechChA saiva bandhaH shrutishirasi yatastAMstyajanmokShabhAgI | ichChAvidyaiva sAkShAttadapanayanato jIvabhavasya nAshaH dR^iShTAdR^ishyAdvi badhdo bhavati cha sutarAM dR^ishyashUnye vimuktaH || 44|| tyaktyA dve nAmarUpe jagata iha tataH sheShayitvA svarUpam sachchitsaukhyAdvayaM yadgavati sa puruSho dR^ishyashUnyo vimuktaH | rajjuHsarpasya bAdhe svayamiha vigatAsheShabhAvA yathAste tadvatsyAtsvIyarUpaM vyapagatasakalaM sachchidAnandamAtram || 45|| tyaktvA kAryasya dR^iShTiM sakalajagadadhiShThAnabhUtaM svarUpam j~nAtvA tatsarvasAmyAdvrajati cha paritaH kAshayansUryavadyaH | nityAnandaH parAtmA niravadhiramalosa~NgarUpaH parivrAT tasminsatyasya satye jagadukhilamidaM nAviMrAsInna nashyet || 46|| tva~NnirmokAtsvashaktyA bahirahiriva ye labdhabodhA vrajanti j~nAnAdvairAgyameShAM bhavati viratito j~nAnalAbhaH pareShAm | pArivrAjyaM dvidhA syAnniyamitamasAM j~nAnavairAgyapUrvam dehAdgehAttataH syAtsakalamidamahaM brahmamAtraikarUpam || 47|| tyaktvAdau bhogavA~nChA tyajati sa matimAnsarvabhedAtmadR^iShTim bhAvAbhAvau tatosmAchchalati na sutarAM dhIrdR^iDhA nirvikalpAt | no satyaM nApyasatyaM kimapi na manute svAtmamAtrodvitIyaH sarvasyaitasyachAtmA jagati vijayate sachchidAnandamAtraH || 48|| yatrAnandAshcha modAH pramuda itimudA sarva ete vishanti brahmAnandetra sarve svayamamalapade pUrNakAmA bhavanti | bhinnaM nApyabhinnaM kimapi na cha tataHkasyavaishiShTyameShAm svIye sachchidghane yatsakalamupashamaM yAti kiM chAnyadasmAt || 49|| jAlmaH kAmoti duShTo manujamanupadaM bAdhatentarnilInaH soDhuM shaktonuko no sakR^idapi manute bhogatosmAdvimokam | vyAdhernAshAya yadvadvayupacharati tathA kAmamohasya tApaH shAmyedgogena matvA bata viShayamataH pAmaroyotra bhu~Nkte || 50|| kAmaHshAbhyenna bhogAditigaditamato budhdimeti prayatnAt agniryAvAMshcha bhUyAnghR^ita iha patite kAmatR^idhdistathA syAt | bhogairvR^idhdashchakAmaH punarapi cha tato bhoga evAtra bhUyAn shAbhyennaivAsya tR^iShNA mR^igajalata ito naiva yatno.api shAntaH || 51|| bhumau yAvadhdiraNyaM pashuyuvatijanA dhAnyametatsamastam kroDIkR^ityAyatha dattaM nikhilamapi cha tannAlamekasya tR^iptyai | matvA chittasya shAntyai shamamatisukhadaM hyAvrajedyo vivekI vAkyaM nirduShTametadvadati manurahonAvamanyeta jAtu || 52|| yashvaitAnprApnuyAdvai jagati cha sakalAnkevalAnyastyajettAn bhogAnAM prApaNAtsyAnmanuriha manute tyAga eShAM variShThaH | yasyAtkAmasya saukhyaM jagati yadapi tatsvargasaukhyaM cha divyam saukhyaM tR^iShNAyakShayAdyadgavati na cha kalA ShoDashI tasya tatsyAt || 53|| Aste mUrtiryathaikAtvabhinavaghaTitA sarva saundaryarUpA jAtA mR^itkarpaTAdyairnijakuTiladR^ishA mohayantI janAnAm | niHsArA bhogalabdhau nayanamatiharA dUratotIva ramyA durgandhadravyapUrNA hyashubhatanuraho tadvadevAtiheyA || 54|| jitvA sarvANiyatnAjjayati yadi na chedindriyaM chaikamasmAt praj~nA tenaiva sAkaM kSharati nimiShato vAri yAvaddR^iterveai | tasmAdAdau jayettatparamamatiyuto yanmanaH sarvamukhyam pashchAtsarvendriyANi svayamiha hi vashe svAnubhUtyA bhavanti || 55|| kaNDUM kaNDUyamAnAmatishayasukhadAM manyamAno.api nechChet tatprAptyarthaM na yatnaH kuruta iti tathA syAnna tadvAsanApi | tadvajj~nAtvendriyotthaM sukhamapi na cha tatkAmayedyo vivekI kaNDatigrastachitto bata kimutasukhI dhAnya evaM kR^itI cha || 56|| tyaktvA laulyaM cha karmANyuparatita ito bhogashUnyo viraktaH jitvA vighnAnasheShAnavikR^itamanasA nityasaukhyAtmadR^iShTyA | nityaM brahmAhamekaM nijaguruvachasA bhAvayitvAnubhUAtyA shradhdAyukto mumukShurniratishayasukhasvAtmatuShTaH kR^itI syAt || 57|| yatprItyA prItipAtraM sakalamapi nR^iNAM tadgavedAtmarUpam AtmArtha strI tathA syAtpatirapi cha tato dravyaputrAdikaM yat | sviye dehe.api tadvannijamanasi matau prItirAtmArthameva proyAnyatsvAtmabhAnaM tvahamiti kimuta svAtmarUpaM yadasti || 58|| yAvadyasminpriyatvaM prabhavati khalu tatsaukhyadaM vastutAvat sarvasmAtprItirAtmanyadhikaviShayikA shreShThasaukhyaM svataHsyAt | dAtuM bhoktuM svarUpeaihami na cha kimapi svAtmanonyadyatastat sarvasmAchCheraShThasaukhyaM svayamiha nikhile svArchiShaiveti sAkShAt || 59|| dR^ishyaM yadbAhyasR^iShTau vishadayati nijaM minnabhinnAkR^itestat pashyeshchakShustathedaM viditamiha bhaveshchetasA tanmano.api | budhdirjAnAti budhdyA chapalamana idaM vetti yatsvena bhAsA budveHsAkShI svatorchistamasa iti tathAhaM kR^itestatvayaM hi || 60|| anyatsvasmAdyadevaM janitamiti cha tannAshamabhyeti pashchAt ko vA budhyetsvanAshaM janamati cha yadAvenna tasyAsti nAshaH | nAsho yasmAnnamesya svajanirapi tathA jAtameveha nashyet nityaM sashchitsukhaikaM sakalatanuShu yadbrahma tenAhamadvA || 61|| brahyaivAgre sadekaM sakalamidamahovettadevAhamevam svAtmAnaM tattoaismAdabhavaditi yataH khalvidaM brahya tasmAt | deevAnAM vA R^iShINAM tadabhavaditi yastannR^iNAM pratyabudhyat tadbrahmaivAhamasmItyanubhavaudite brahma sotra bhutervAk || 62|| nAmnAhaM svAtmarUpaM yadabhavaditi tatsveechChayA svIyashaktyA sarvAsvetAsu saMsthaM tvahamiti tanuShu svena bhAsA svamAtram | yaHkopyAmantritaHsannahamiti vadati svIyanAmeti tasmAt bhUmAtmaikoehamevaM vyavahR^iti vidhaye bhinnarUpairyuto.api || 63|| sarveShveteShu deheShvahamahamiti yaH svena rUpeNa bhAti prAksarvasmAtsa ekaH svayamiha na tathAnyanna ki~nchittadAnIm | ekAkI naiva reme.aparamati na tathApashyadatrAtmanaH saH vamAvAmena bhUtvA svayamabhavadayaM pUruSho dakShiNena || 64|| prAgekAkI sa bhUtvA viShayamanusarankAmyamAnotra jAyAm putraM vitta~ncha sarvaM hyayupakaraNamatho karma kurvaMstadartham | ekA lAbhepya kR^itsno manuta iti tathA nAnyadasmAdvariShTham kleshAnprANAvasheShAnsahata iti tato bhUya evAtra mugdhaH || 65|| asmachChabdo yathaiAva prachalati cha tathA sarva li~NgeShu yuShmat tvaM vAhaM bhAnatoyaM sakalavapuShi yo li~NgashUnyodvayaH saH | nakAro nA vikAro nijaniratishayAdAtmarUpaM hi sarvam kA nArI ko naraH syAdahaha jagadidaM duHkhamUlaM vimauaiDhyAt || 66|| sAkShI sarvasya bhUmA sakalajagadadhiShThAnarUpotivishvaH sarvAsvetAsu nityaM hyayamiti tanuShu svIyarUpeNa bhAti | sarvatrAdvaitarUpo janimR^itirahito nAmarUpAdvimuktaH chidrUpaH pratyagAtmA prakR^itivikR^itibhirnAnuliptastvasa~NgaH || 67|| jAgrabdAlyAdyavasthAsvahamiti satataM vyeti tannaiva yasmAt bhinnastAbhyovikArI vilasati sakaleShveva deheShu pUNarH || budveH sAkShI svayaM yaH sadsadidamaho bhAsayAnnirvisheShaH sarveShveteShvayognipratima iha sadA svena rUpeNa dIptaH || 68|| IshAvAsyaM shrutervAgjagadakhilamidaM nehanAnAsti ki~nchit mR^ityorApnoti mR^ityuM jagadakhilamidaM yastu nAneva pashyet | bahmaivedaM variShThaM bhavati cha sakalaM vishvametatsvayaM yat AMrta syAdyattatonyachChratigaditamidaM bhedato bhIshchaH mR^ityuH || 69|| j~nAtvA devaM tathevaM tarati bhavamimaM muchyate sarvapAsheaiH panthA nAnyotimR^ityaM nayati yata ito vidyate nAyanAya | j~nAnAdevAmR^itatvaM bhavati na punarAvartate pUrNakAmaH prANAH krAmAnti naiva kvachana na gamanaM tasya yaH syAdvimuktaH || 70|| bhoktavyaM j~nasya nAsti svayamihahi yataH pUrNAnandarUpaH sarvatrAvasthitAyaM svayamanatishayaH kutra gachChetkimartham | aj~no dehAtmabudhdyA vividha viShayataH kartR^ibhoktR^itvametya karmAdhodhvar~ncha bhoktuM janita iti bhavedhdyAsataH svachChayaiva || 71|| kShIyantasmiMshcha dR^iShTe shrutamihahi yataH sarvakarmANi chAsya karmaprAptaM sukhaM yattadapanayanato nityasaukhyaM hi vidvAna | no shoko janmaduHkhaM maraNamapi tathAnandamAtrAtmanosya j~nAtvA brahmaikyametya svayamiti sa yatiHkevalo nirvikalpaH || 72|| matvA saukhyaM svatonyattadanadhigamato duHkharUpautra jIvaH j~nAte tattve sa bhUmA svayamitihi sukhaM naiva duHkhaM sukhasya | jataM kShIyetasAkShI svayamiha sakalaM vetti yaH sovinAshI saukhyaM yatsvAtmanonyajjanimR^itimadaho svAtmasaukhyaM natAvat || 73|| draShTA dR^ishyAdvibhinnaH shruti shirasIyatAshchidghanaH svena bhAsA draShTurdR^iShTerna lopo yadi bhavati tataH kevale kiM tatonyat | yatrAnyatsyAttadalpaM nijaniravadhito yatra nAnyatsa bhUmA draShTatve jIva evaM janimR^itirahitaH shAshvatAnanda eva || 74|| j~nAtvA budhdeH paro.ahaM satatamiti cha tatsvAtmarUpaM hi budhvA jahyAtkAmaM svadR^iShTayA vadati yadupatiH svAtmasaukhyAya nityam | nirdoShaM brahma nityaM samamihasakalesminsthitAste cha muktAH kasmAtaiH pretyajIvannihahi jita iti shrIpatiH sarga Aha || 75|| vikShepo nAMsti yasmAnmama na tata iha syAtsamAdhiH kadApi vikShepo vA samAdhirmanasa iti na me nirvikalpohamAtmA | no kurve kAraye.api svayamiha jagataH sAkShyataH svastha Ase svAtmAnaM vedyi yasmAduupaniShadi mataM chAvadhUtena gItam || 76|| j~nAtvA svAtmAnamevaM nijajanavanitAvittaputraiShaNAyAH vyutthAya brAhmaNAste shrutiriha tanute bhaikShamevAshrayante | jakShankrIDaMshcha yAnairyuvatibhirathavA na smare tachCharIram sarvatrAyakAyarUpaM vimalasukhadhanaM vIkShate j~naH svarUpam || 77|| dehAtmaj~novivekI manuta iha yatodhyAsato dehadR^iShTayA nAmAkArAnguNAnyaH puruSha iti cha vA strI naM tasyAtmadR^iShTIH | yadvanmUDhasya bhAyAdvapuriti satataM tadvadevAtmadR^igyaH tasyaikaM nirvikAraM niratishaya sukhaM sarvatashchitsvarUpam || 78|| prAkpashchAdasti kumbhAdgaganamidamahoshliShTamevaM pR^ithagyat kumbhotpattAvapIha vyavahR^iti samaye sarvadA sarvatashcha | sarvatraiveha tadvashchyalanavirahitaM sarvadA chitsukhaM yat tiShThankrIDaMshcha gachChanmanuta iti sadA svIyarUpaM parivrAd || 79|| tAvatsarve tara~NgA atishayataralA rUpato bhAnti bhinnAH yAvanna j~nAtametatsakalamapi jalaM bhedashUnyaM svamAtram | j~nAnI pAthastara~NgAnvayavadihasadA sarvamAtvaiva pashyan Aste brahmaiva bhUtvA hyavikR^itamanishaM kevalaM chitsukhaM yat || 80|| j~nAtvA sarveShu bhUteShvahamiti satataM no jugupseta vidvAna yasminsarvAMNi bhUtAnyahamihahi yadAbhUttadA jAnatosya | pArthakyaM nApi temyaH kvachidapi na cha tachchintana bhinnadR^iShTayA syAtko mohashchashokaH shrutigaditamidaM svIyamekatvadR^iShTeH || 81|| bhUtasthAtmAnamevaM bhramarahitamanAH sarvabhUtAni vidvAna svAtmanyevAtra pashyanbR^ihaditi paramaM yAti nAnyena jAtu | kaivalye dattadR^iShTIH sa hi bhavaditi yadbhUtamevaM bhaviShyat j~nAtvA bhUmAnamevaM sakalamidamahaM manyatesau parivrAT || 82|| tadbrahmaivAhamasmItyanubhava udite sarvabhedapramokShaH jIvanmuktasturIyo bhramarahita hR^idA svAtmasaukhyAvashiShTaH | rAgadveShau na kAmaH kvachidapi na tathA bhedabudvishcha tasmin bhAyAdvApyatra tiShThetsakalamapi hutaM svAtmarUpe chidagnau || 83|| rUpaM rUpaM cha bhUtvA sakala tanuShu yaH prAvishatsodvayaH syAt \ldq{}sukte\ldq{}dR^iShTaM cha saMrva puruSha iti tataH kA cha nArI naraH kaH | aj~nAnI naiva jAnanviShayasukhakR^ite prekShate bhedabhAvAn brahmaj~nAnI parivrAT viShayavirantito bhinnabhAvAtiriktaH || 84|| yasmAnnaivA paraM vAparamiti cha tathAstIha ki~nchichChratervAg jyAyo nAgIya evaM na cha bhavati tatastveSha rudrotrai sarvaH | shreShThaHko vA kaniShThaH puruSha iti tathA strI na kopyatra bhedaH eko niShkampa AtmA shrutimathitamahashchitsukhaM brahmabhikShUH || 85|| sachchatyachchAbhavadyannaganagaranarArAmato.api svayaM tat yadbhUtaM yashcha bhavyaM bhavaditi sakalaM naiva bhinnaM yatosmAt | vastre jij~nAsyamAne bhavati kila yathA sUtramAtrAvasheSham kArye jij~nAsyamAne shruti shirasimataM khalvidaM brahmabhikShuH || 86|| ekaH sanbhidyate yastanukaraNamano dharmajAtyAdi bhedAt bhrAntyaivetthaM sa ekaH svayamiha bahudhA jAyatejAyamAnaH | indro mAyAbhirevaM bhavati nigamAvA~Nneha nAnAsti ki~nchit dR^iShTavyotraika dhaivatvaja iti satatannAmato rUpato.api || 87|| agre j~nAnaM yadAsIttadanugatamidaM sarvataH svena bhAsA kAryaM tAvajjaDaM syAdanubhava iti yo j~nAnarUpaH sa sarvaH | kAryaM vAtAvajjaDaM vA viditamiha yato j~nAnarUpeNa sarvam kAryaM syAtkAraNaM chitsvayamiha na tato bhinnametatsvatosti || 88|| chidvIdaM sarvamevaM shrutiShu nigaditaM nAnR^itaM tatkadAchit na syAjj~nAnAtiriktaM viditamiha yato j~nAnamAtraM hi kAryam | kAryaM yajj~nAnarUpaM chiditi lasati tannAdvitIyetra tiShTheta bhinnatvaM vA bahutvaM janimR^itirathavA bhogyabhoktR^itvamanyat || 89|| svasminsarvasya pUrvaM samruditamahamityeva sarva tatastat kArya~nchaityaM jaDaM vA viditamiha bhavejj~neyarUpaM cha dR^ishyam | pUrva sarvasya yatsyAtprabhavati sutarAM kAraNaM hyadvayaM tat taptvaiko.ahaM bahusyAM bhavati cha sakalaM nAnyadetattatosmAt || 90|| shUnyaM na prasphurettatvahamiti na tathAj~nAnamevaM jaDaM vA chaitanyasyaiva bhAnaM praviditamiha tatsarvapUrvaM svamAtram | yatsyAtsarvasya pUrvaM niratishayasukhaM svaprabhaM kevalaM sat svAtmAnaM brahmachAvettadahamiti tataH sarvametachChrutervAk || 91|| \ldq{}taptvA\ldq{}shabdena nAsajjaDamipi na tathA sashchidevAtraM hetuH yasyasyAjj~nAnamevaM tapa iti gaditaM sarvakAryaM chitaHsyAt | ekaM j~nAnaM vishudhdaM samabhavaditi yajj~nAnamevedamagre madhyAdyanteShu kAryaM chiditi tata idaM naivamasmAdvibhinnam || 92|| yasmAjjAtaM tadevaM bhavita kila tato bhinnamIShanna kAryam kAryeM svArchiH sa hetustvavikR^itamanishaM svIyashaktyA hyudeti | pUrNaM tatpUrNametaddvayarahitamitaH pUrNamAdAya pUrNam chidrUpaM sarvamevaM yadi bhavati tadA nirvikalpaM svayaM tat || 93|| kasminj~nAte cha sarvaM viditamiha bhavehR^ihma tatsvAtmarUpam tajjaM tallInamevaM tadanitisakalaM khalvidaM brahma tasmAt | ekIkR^ityedamevaM vividhapariNataM kAryamAtraM parasmin dR^ishyaM nItvAtvadR^ishyaM chiditi sukhaghanaM padyate brahmabhikShuH || 94|| yashchittastanmayaHsyAtkratumayapuruSho brahmamatvA tadekam kShIre kShIre yathA tajjalamiti cha jale shudhdamAsitkanevam | tahR^ihyApyeti vidvAnshrutirihatanute syandramAnashchaH nadyaH hitvA svaM nAmarUpe jalanidhisalilestaM prayAntIha yadvat || 95|| yadvadrajjvAvashiShTho bhavati cha bhujago deshikoktyA tathaitat kAryaM brahmAvashiShThaM vividhapariNataM sachitAnandamAtram | yasyaivaM naiva kAryaM karaNamapi tathA vidyatebhUdgaviShyata tadbrahmAyaM parivrAT nijaguruvachasA kAshate kAshatetra || 96|| sarpo naivAsti rajjurbhujaga iti cha sA rajjuratrArtha ekaH rajjau sarpasya bAdhaH kriyata iti tatastadvadevAtra bhUnmi | kAryaM brahmaiva vAsminkimapi na cha tathA brahmANi syAddhikAryam ekortho brahmachAtra svayamiha satataM kevalaM nAnyadasmAt || 97|| tatsatyaM yattrikAle nijaniratishayAdekarUpaM svapUrNam jAtaM no vA mR^itaM yatkkachidapi na kadA no vikArashcha yasmina | nityAnanndAtmakaM yatsvayamativimalaM j~nAnamAtraM hyanantam bhinnaM yasminna ki~nchijjanitamatha vaseshchaikamevAdvayaM yat || 98|| agreaidvaite na chAsIdasadapi na cha sanneshvaro vA tadAnIm nAsIdvairAjarUpaM mahadapi na tathA bhUmni jIvo rajo vA | nAkAsho vAyuragnirjalamapi pR^ithivI saMsR^itirnaiva vishvam kvAnande kasya sharmanpralayajalamaho kiM bhavedAvarIvaH || 99|| no mR^ityurnoaimR^itatvaMM dinamapi rajanI no tathA sUryachandrau sve naivAnIdavAnta kimapi na cha tatonyattadekaM tadAsIt | sR^iShTeHpUrva yathA taghdyavikR^itamadhunA vartate tAvadevam etadbrahmAviditvA kR^ipaNa iti bhavetpraiti yo mUDhabudgiH || 100|| j~neyaM yattatpravakShyAmyahR^imiti cha vadatbandhamokShasya hetum sannausannAShi tadvadvadati yadupatirbrahma chAnAdi madyata | nAshau naivAvyayasya kvachana bhavati vA ko.api kartuM samarthaH svAdhAraM nopajIvyaM vidalayati yataH kAshate kAshatetra || 101|| advaite kAryametanmanuta iti yadAdhyasyate bhrAntireShA mithyA bhrAntestadAnIM hyavikR^itamanishaM syAdadhiShThAnamekam | brahmAdau madhyatonte bhavati yata idaM brahmamAtraM hi kAryam nAdhiShThAnAtkadApi kvachidapi cha bhavedginnatAtAropitasya || 102|| nAbhAvaH syAtsato yatsahaja iti ga tatobhAva evAsataHsyAt nAdityestyandhakArosadapi sati tathA vartate no kadAchit | kuryAdadvaitabudhdiM dvayamiha na yato vedavAkyaM hitAya khalvetadbrahma sarvaM tadihamahamiti brahma vindate vidvAna || 103|| j~nAte satye.apidhatte jagaditi tadadhiShThAnabhUvetra bhUmni raupyaM shuktau yathA syAjjagaditi na tataH khalvidaM brahma sarvam | yadyadvIkSheta vidvAnnijaniratishayAtsvIyarUpaM prapashyet chitsaukhyAtmasvarUpe sakala jagadidaM nAsti nAsIdgavenno || 104|| svAj~nAnaj~nAnahetU jagadudayalayau sarvasAdhAraNau staH AjIva svarNagarbhaM shrutaya iti jagurhUyate cha prabodhe | bandho mokShashcha mAyA jagadidamakhilaM chApi jIveshabhedaH rajjvaj~nAne yathAhi stadupari na tathA rajjubodhe cha tiShThat || 105|| pashyanpUrNAtmarUpaM sakalajagadidaM shoka mohAdyatItaH shudhdaM brahmAdhyagachChannijaniratishayAtpUrNakAmaH parivrAT | vismR^itya sthUlasUkShme nikhilamapi cha tatsvAvR^iteH kAryabhUtam jIvanmuktasturIyaM padamadhigatavAn shAntamadvaitarUpam || 106|| sarvatrAnandarUpaM prasR^itamiha sadA nistara~NgAbdhivadyat sattAmAtrasvarUpaM chidamalavibhavaM sarvadevaikarUpam | sarvenandantu jIvA adhigatayashasA svIyasachchitsukhAbdhau pUrNAnandAH sma evetyaviratamadhunA santu shAntAchcha tR^iptAH || 107|| sarvAnarthAtidUraM shrutishirasi mataM ma~NgalaM ma~NgalAnAm sarvatrAdvaitarUpaM sakala jagadadhiShThAnabhUtaM vareNyam | smartre svaikyaM vitanvanniravadhivimala sarvasaubhAgyarUpam mAyAvidyAdihInaM sukhaghanamanishaM brahma tatsarvadAham || 108|| || iti shrImatparamahaMsaparivrAjakAchAryasadgurubhagavatA || || shrI shrIdharasvAminA virachitaM parivrAD hR^idayaM sampUrNam || ## parivrAj parivrAT (mahAbhArata, Apastambha dharmasUtra) m. a wandering mendicant, ascetic of the fourth and last religious order (who has renounced the world). \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}