% Text title : Sandhya Prayogah % File name : sandhyAprayogaH.itx % Category : major\_works, pUjA % Location : doc\_z\_misc\_major\_works % Proofread by : Paresh Panditrao, NA, KS Sheshadri Sharma % Latest update : December 24, 2022 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Sandhya Prayogah ..}## \itxtitle{.. sandhyAprayogaH ..}##\endtitles ## atha sandhyAprayogaH(1) | yathoktasnAnAnantaraM shvetaM asyUtArajakadhautaM vastraM(2) paridhAya upavastraM(3) gR^ihItvA kushAdivihitAsane(4) prA~Nmukha(5) upavishya pavitrapANiH(6) puNyadeshe(7) sandhyopAsanamArabheta, tatrAdau yaj~nIyabhasma tIrthamR^ido vA gR^ihItvA jalamishraNAnantaraM \ldq{}OM tryambakaM yajAmahe sugandhimpuShTivarddhanam | urvArukamiva bandhanAnmR^ityormukShIya mAmR^itAt\rdq{} (iti mardayitvA) \ldq{}OM namaH shivAya\rdq{} ityabhimantrya tilakaM(8) kuryAttatra mantraH \- OM tryAyuShaM jamadagneH iti lalATe, OM kashyapasya tryAyuShaM iti grIvAyAm, OM yaddeveShu tryAyuShaM iti bAhumUle, OM tanno.aastu tryAyuShaM iti hR^idaye | viShNusmaraNam \- apavitraH pavitro vetyasya vAmadeva R^iShiH mukhe viShNurdevatA gAyatrIChandaH pavitrakaraNe viniyogaH || OM apavitraH pavitro vA sarvAvasthAM gato.api vA | yaH smaretpuNDarIkAkShaM sa bAhyAbhyantaraH shuchiH || (anena mantreNa viShNuM smR^itvA ki~nchijjalaM shirasi si~nchet) || Achamanam(9) \- OM R^igvedAya svAhA, OM yajurvedAya svAhA, OM sAmavedAya svAhA (iti tribhirmantraiH brahmatIrthena jalaM trirAchamya) OM atharvavedAya namaH (iti karau prakShAlya dakShiNakarNaM spR^ishet) || shikhAbandhanam(10) \- praNavavyAhR^itigAyatryA OM brahmavAkyasahasreNa shivavAkyashatena cha | viShNornAmasahasreNa shikhAgranthiM karomyaham || (ityanena vA badhnIyAt, baddhAyAM kevalaM saMspR^ishedeva ||) khasparshaH(11) \- OM viShNurviShNurviShNuH (iti paThitvA) OM vAgvAk (12) OM prANaH prANaH(13) OM chakShushchakShuH OM shrotraM shrotraM OM nAbhiH OM hR^idayaM OM kaNThaH OM lalATaM OM shiraH OM shikhA OM bAhubhyAM(14) yashobalam(15) | (itIndriyAdyAyatanAni jalArdradakShiNakarasya madhyamAnAmikAbhyAM saMspR^ishet) || abhiShechanam(16) \- OM OM punAtu, OM bhUH punAtu, OM bhuvaH punAtu, OM svaH punAtu, OM mahaH punAtu, OM janaH punAtu, OM tapaH punAtu, OM satyaM punAtu, OM tatsaviturvareNyaM bhargo devasya dhImahi dhiyo yo naH prachodayAt | OM sarvaM punAtu (vAmakare(17) jalamAdAya dakShiNAnAmikayA pratimantraM jale mUrddhAnamabhiShi~nchet) || Asanopaveshanam \- OM pR^ithvIti mantrasya merupR^iShTha R^iShiH sutalaM ChandaH kUrmo devatA Asanopaveshane viniyogaH | OM pR^ithvi tvayA dhR^itA lokA devi tvaM viShNunA dhR^itA | tvaM cha dhAraya mAM devi pavitraM kuru chAsanam | (iti mantreNa dakShiNahastasya madhyamAnAmikAbhyAM Asanopari ki~nchijjalaM kShipet) OM apasarpantu te bhUtA ye bhUtA bhUmisaMsthitAH | ye bhUtA vighnakartAraste nashyantu shivAj~nayA (iti vAmapAdapArShNinA trivAraM bhUmiM tADayitvA bhUtAnyutsAryANi) || shrI bhairavanamaskAraH \- OM tIkShNadaMShTra mahAkAya kalpAntadahanopama | bhairavAya namastubhyamanuj~nAM dAtumarhasi | (ityanena mantreNa shrImahAbhairavaM namaskR^itya sa~NkalpaM kuryAt) || atha sa~NkalpaH(18) \- dakShiNakare jalamAdAya, OM tatsadadyaitasya brahmaNo.ahni dvitIyaparArddhe shrIshvetavArAhakalpe vaivasvatamanvantare aShTAviMshatitame kaliyuge kali\-prathamacharaNe anantakoTibrahmANDAbhyantare asmin brahmANDe jambUdvIpe bhAratakhaNDe AryAvartaikadeshAntargate puNyakShetre amukadeshe ShaShTyabdAnAM madhye amukasaMvatsare amukaR^itau amukamAse amukapakShe amukatithau amukavAsare amukagotrotpanno.amukasharmmAhaM(19) mamopAttaduritakShayapUrvakabrahmavarchasakAmArthaM shrIparameshvaraprItaye prAtaH(20) sandhyopAsanaM kariShye (iti sa~Nkalpya bhUmau tajjalaM kShipet) || atha punarAchamanam \- OM aghamarShaNasUktasyAghamarShaNaR^iShiranuShTup Chando bhAvavR^ito devatA ashvamedhAvabhR^ithe viniyogaH || OM R^ita~ncha satya~nchAbhIddhAttapasodhyajAyata tato rAtryajAyata tataH samudro arNavaH, samudrAdarNavAdadhi saMvatsaro ajAyata, ahorAtrANi vidadhadvishvasya miShato vashI, sUryAchandramasau dhAtA yathApUrvamakalpayat diva~ncha pR^ithivIM chAntarikShamatho svaH | atha karanyAsaH(21) \- OM bhUH a~NguShThAbhyAM(22) namaH | OM bhuvaH tarjanIbhyAM(23) namaH | OM svaH madhyamAbhyAM(24) namaH | OM tatsaviturvareNyam | anAmikAbhyAM(25) namaH | OM bhargo devasya dhImahi kaniShThikAbhyAM(26) namaH | OM dhiyo yo naH prachodayAt karatalakarapR^iShThAbhyAM(27) namaH || atha ShaDa~NganyAsaH(28) namaH | OM bhUH hR^idayAya(29) namaH | OM bhuvaH shirase(30) svAhA | OM svaH shikhAyai vaShaT(31) | OM tatsaviturvareNyaM kavachAya(32) hu.N | OM bhargo devasya dhImahi netratrayAya(33) vauShaT | OM dhiyo yo naH prachodayAt astrAya(34) phaT | atha praNavanyAsaH \- OM \ldq{}a\rdq{} kAraM nAbhau | OM \ldq{}u\rdq{} kAraM hR^idaye | OM \ldq{}ma\rdq{} kAraM mUrdhani || atha sandhyAprayogaH TippaNikA | ## Footnotes for starting of sandhyAprayogaH ## (1)\- samyag dhyAyanti samyag dhyAyate vA parabrahma yasyAM sA sandhyA dvitIyo.arthastu \- sandhIyate parabrahma sA sandhyA sadbhiruchyate || (saptadashI) | ahorAtrasya yA sandhiH sUryanakShatravarjitA | sA tu sandhyA samAkhyAtA munibhistattvadarshibhiH | \ldq{}aharahaH sandhyAmupAsIta\rdq{} (tai\. brA\.) | shaktimAnudite kAle snAnaM sandhyAM na hApayet iti vyAsaH | uttamA tArakopetA madhyamA luptatArakA | adhamA bhAskaropetA prAtaH sandhyA tridhA matA | uttamA bhAskaropetA madhyamA luptabhAskarA | adhamA tArakopetA sAyaM sandhyA tridhA matA | aghyardhaM yAmAdA(?) sAyaM sandhyA mAdhyAhnikIShyate | (dha\. siM\. sA\.) | gauNakAlaH \- udayAstamayAdUrdhvaM yAvatsyAdghaTikAtrayam | tAvatsandhyAmupAsIta prAyashchittamataH param || (skAnde) svakAle sevitA nityaM sandhyA kAmadudhA bhavet | akAle sevitA sA cha sandhyA vandhyA vadhUriva | (vishvA\.) | mukhyakAle yadAvashyaM karmaM karttuM na shakyate | gauNakAle.api kartavyaM gauNo.apyatredR^isho mataH | (gobhilaH) | gauNo.apyatikramya AsAyaM prAtaH sandhyAM kuryAditi kechit | (2)\- snAtvaivaM vAsasI dhaute aklinne paridhApayet | abhAve dhautavastrasya paTTakShaumAdikAni cha | kutapaM yogapaTTaM vA vivAsA yena no bhavet | (nA\. de\.) | ArdravAsAstu yaH kuryAjjapahomaparigrahAn | sarvaM tadrAkShasaM vidyAtkarmajAta~ncha yatkR^itam | yajjale shuShkavastreNa sthale chaivArdravAsasA | japo homastathA dAnaM tatsarvaM niShphalaM bhavet | na syUtena na dagvena pArakyeNa visheShataH | mUShakotkIrNajIrNena karmaM kuryAdvichakShaNaH | (ApastambaH) | (3)\- homadevArchanAdyAsu kriyAsu paThane tathA | naikavastraH pravarteta dvijo nAchamane jape | (vi\. pu\.) | (nA puruSha ityarthaH) | (4)\- kAmyArthaM kambala~nchaiva shreShTha~ncha raktakambalam | kR^iShNAjine j~nAnasiddhirmokShastu vyAghra charmaNi | kushAsane mantrasiddhirnAtra kAryA vichAraNA | dharaNyAM duHkhasambhUtirdaurbhAgyaM dArujAsane | vaMshAsane daridraH syAtpAShANe vyAdhipIDanam | tR^iNAsane yashohAniH pallavaishchittavibhramaH | japadhyAnatapohAniM kurvan vastrAsanaM tathA (vastrAsanamatra kevala vastrAsanaM atra visheShe.api sandhyAyAM kushAsanasya mukhyatvaM granthAntarAdbodhyam) | (5)\- prAk pashchimodagAsyastu prAtaH sAyaM nishAsu cha (iti vAchaspatiH) | (6)\- jape home tathA dAne svAdhyAye pitR^itarpaNe | ashUnyantu kara kuryAtsuvarNarajataiH kushaiH | (la\. hA\.) | mUlaparvaNi kurvANo mahatyA hIyate shriyA | madhyaparvaNi kurvANaH putradArairviyujyate | anAmikAgraparvasthaM pavitraM vibhR^iyAtsadA | (sha~NkhaH) | (7)\- puNyakShetraM nadItIraM guhAparvatamastakam | tIrthapradeshAH sindhUnAM sa~NgamaM pAvana saraH | udyAnAni vichitrANi bilvamUlaM taTaM gireH | devAdyAyatanaM kUlaM samudrasya nijaM gR^iham | (shAradA) | gR^iheShu prAkR^itI (ekaguNA) | sandhyA goShThe shataguNA smR^itA | nadIShu shatasAhasrI anantA shivasannidhau (shAtAtapaH) | bahiHsandhyA dashaguNA goShThaprasravaNAdiShu | khAtatIrthe shataguNA sAhasrI jAhnavItaTe | (vyAsaH) | (8)\- lalATe tilakaM kR^itvA sandhyAkarmaM samAcharet | akR^itvA bhAlatilakaM tasya karma nirarthakam | (pra\. pA\.) | anyachcha \-\- shrAddhe yaj~ne jape home vaishvadeve surArchane | dhR^itatripuNDraH pUtAtmA mR^ityu~njayati mAnavaH | (kAtyA\.) | tilakantu yaj~nIyabhasmanA mukhyaM chandanena tIrthamR^ittikayA vA yathAkulAchAraM lalATAdau kAryam | bhasmAdInAmabhAve jalenaiva dhAryamiti shiShTAH \- \ldq{}mR^idbhasmaM chandanaM proktaM toyaM chaiva chaturthakam |\rdq{} (pra\. pA\.) | (tryAyuShaM jamadagnestu lalATe OM namo namaH | kashyapasya tryAyuShaM cha grIvAyAM OM namo namaH || 64|| yaddeveShu tryAyuShaM cha bAhumUle namo namaH | tanno.astu tryAyuShamiti hR^idi kR^iShNAya te namaH || 65|| \-\- lakShmInArAyaNasaMhitA/khaNDaH 2 (tretAyugasantAnaH)/adhyAyaH 159 tryAyuShaM jamadagneH kashyapasya tryAyuSham | tredhAmRRitasya chakShaNaM trINyAyUMShi te.akaram || 7|| atharvavedaH/kANDaM 5/sUktam 28 tryAyuShaM jamadagneH kashyapasya tryAyuSham| yaddeveShu tryAyuShaM tanno.aastu tryAyuSham|| -yajurveda 3\.62) (9)\- kriyAM yaH kurute mohAdanAchamyaiva nAstikaH | bhavanti hi vR^ithA tasya kriyAH sarvA na saMshayaH | (ma\. ni\. taM\.) hR^itkaNThatAlunAbhistu shuddhayeran strI cha yathAsa~NkhyaM dvijAtayaH | shUdrashcha sakR^itspR^iShTAbhirantataH | (yAj~navalkyaH) | (10)\- sadopavItinA bhAvyaM sadA baddhashikhena cha | vishikho vyupavItashcha yatkaroti na tatkR^itam | (kA\. smR^i\.) snAne dAne jape home sandhyAyAM devatArchane | shikhAgranthiM vinA karma na kuryAdvai kadAchana (Ahni\. kA\.) | khalvATAdidoSheNa vishikhashchennaro bhavet | kaushIM tadA dhArayIta brahmagranthiyutAM shikhAm | (11)\- triHprAshyApo dvirunmR^ijya khAnyadbhiH samupaspR^ishet (yAj~na\.) | anyachcha \- adbhishcha saMspR^ishetkhAni sarvANyapi vishuddhaye | (vR^i\. pA\. saM\.) || (12)\- ityanena oShThe sparshaH | (13)\- ityanena nAsArandhrayoH sparshaH | chakShurityAdi spR^iShTameva | visheShaH \- prANashchakShuH shrotraM ityatra prathamaM dakShiNasparshaH tato vAmasparsha iti vivekaH || (14)\- vAmabAhuM dakShiNaskandhe dhR^itvA tadupari dakShiNabAhuM vAmaskandhe dhArayet | (15)\- namaskAramudrA kAryA | (16)\- shiraso mArjanaM kuryAtkushaiH sodakabindubhiH | praNavo bhUrbhuvaH svashcha sAvitrI cha tR^itIyikA | abdaivatyaM R^ichaM chaiva chaturthamiti mArjanam | (kA\. smR^i\.) || (17)\- nadyAdau satve vAmakare jalagrahaNaM nAvashyakaM kushalAbhe kushenaiva mArjayet | (18)\- ayaM sa~NkalpaH deshavisheSheNa grAhyaH, sa~Nkalpashchenmanasi mananaM proktarItyA.atha, vAchAH vyAhartavyaM tadanu cha kareNAmbusekAstridheti | (R^iShibhaTTIye) | (19)\- atra kShatriyo vaishyo vA chettadA varmmAhaM gupto.ahamiti krameNa yojanIyam | (20)\- madhyAhne \- madhyAhnam, sAya~NkAle \- sAyaM ityUhaH kAryaH | (21)\- yadvIjAdyA bhavedvidyA tadvIjenA~NgakalpanA | athavA mUlamantreNa | (tAntri\.) || (22)\- tarjanIbhyAma~NguShThau spR^ishet | (23)\- a~NguShThAbhyAM tarjanyau spR^ishet | (24)\- a~NguShThAbhyAM madhyame spR^ishet | (25)\- a~NguShThAbhyAmanAmike spR^ishet | (26)\- a~NguShThAbhyAM kaniShThike spR^ishet | (27)\- dakShiNakaraM vAmakarasya parito bhrAmayet | (28)\- ShaDa~NganyAsaH kAryaH na vA kAryo nyAsavidheravaidikatvAditi gR^ihyaparishiShTe spR^iShTaM etenAkSharanyAsapAdanyAsAdInAM mudrAdividhe shApamochanAdividheshcha tAntrikatvenAvaidikatvAdanAvashyakatvaM veditavyama | (dha\. siM\. sA\.). (29)\- dakShiNakareNa hR^idayaM spR^ishet | (30)\- dakShiNakareNa shiraH spR^ishet | (31)\- shikhAM spR^ishet | (32)\- vAmakaraM dakShiNaskandhe kR^itvA dakShiNakara~ncha tadupari vAmaskandhe niveshayet | (33)\- dakShiNakarasya tarjanImadhyamAbhyAM dakShiNavAmanetre krameNa spR^ishet | (34)\- vAmakaratale dakShiNakarasya tarjanImadhyamAbhiH ki~nchittAlaM dadyAt || \section{sandhyAdhyAnamAvAhana~ncha} prAtaH sandhyAyAm \- (pUrvAbhimukhaH) OM gAyatrIM tryakSharAM bAlAM sAkShasUtrakamaNDalum | raktavastrAM chaturvaktrAM haMsavAhanasaMsthitAm || R^igvedakR^itotsa~NgAM raktamAlyAnulepanAm | brahmANIM brahmadaivatyAM brahmalokanivAsinIm || AvAhayAmyahaM devImAyAntIM sUryamaNDalAt | AgachCha varade devi tryakShare brahmavAdini | gAyatri(2)chChandasAM mAtarbrahmayone namo.astu te | madhyAhnasandhyAyAm \- (uda~NmukhaH) OM sAvitrIM yuvatIM shuklAM shuklavastrAM trilochanAm | trishUlinIM vR^iShArUDhAM shvetamAlyAnulepanAm || yajurvedakR^itotsa~NgAM jaTAmukuTamaNDitAm | rudrANIM rudradaivatyAM rudralokanivAsinIm || AvAhayAmyahaM devImAyAntIM sUryamaNDalAt | AgachCha varade devi tryakShare rudravAdini || sAvitri(3)chChandasAM mAtA rudrayone namo.astu te | sAyaM sandhyAyAm \- (pashchimAbhimukhaH) OM vR^iddhAM sarasvatIM kR^iShNAM pItavastrAM chaturbhujAm | sha~NkhachakragadAshAr~NgahastAM garuDavAhinIm || sAmavedakR^itotsa~NgAM vanamAlAvibhUShitAm | vaiShNavIM viShNudaivatyAM viShNulokanivAsinIm | AvAhayAmyahaM devImAyAntIM sUryamaNDalAt | AgachCha varade devi tryakShare viShNuvAdini | sarasvati(4)chChandasAM mAtarviShNuyone namo.astu te | prANAyAmaH(5) \- OMkArasya brahmAR^iShiH gAyatrI Chando.agnirdevatA shuklo varNaH sarvakarmArambhe viniyogaH | OM saptavyAhR^itInAM vishvAmitrajamadagnibharadvAjagautamAtrivasiShThakashyapA R^iShayo gAyatryuShNiganuShTubbR^ihatIpa~NktistriShTubjagatyashChandAMsyagnivAyvAdityabR^ihaspativaruNendravishvedevA devatAH anAdiShTaprAyashchitte prANAyAme viniyogaH | OM gAyatryA vishvAmitraR^iShirgAyatrI ChandaH savitA devatAgnirmukhamupanayane prANAyAme viniyogaH | OM shirasaH prajApatirR^iShistripadA gAyatrI Chando brahmAgni\-vAyusUryA devatA yajuH prANAyAme viniyogaH (iti R^iShyAdikaM smR^itvA) OM bhUrbhuvaH svaH OM tatsaviturvareNyaM bhargo devasya dhImahi dhiyo yo naH prachodayAt (ityAtmanaH rakShArthaM samantAt pradakShiNavadudakaM kShipettato(6) svastikAdyAsanaH sa.nmIlitanayano maunI prANAyAmatrayaM(7) kuryAt tatrA~NguShThena dakShiNanAsApuTaM nirudhya vAmanAsApuTe vAyorAdAnakAle) \- OM bhUH OM bhuvaH OM svaH OM mahaH OM janaH OM tapaH OM satyaM OM tatsaviturvareNyambhargo devasya dhImahi dhiyo yo naH prachodayAt OM Apo jyotI raso.amR^itaM brahma bhUrbhuvaH svarom | (iti japannAbhau viShNuM(8) dhyAyet tataH a~NguShThAnAmikAkaniShThikAbhirnAsApuTadvayaM nirudhya vAyordhAraNakAle OM bhUrityAdi paThan hR^idaye brahmANaM(9) dhyAyet | kaniShThikAnAmikAbhyAM vAmanAsApuTanirodhe dakShiNanAsApuTena vAyostyAga kAle punarapi OM bhUrityAdi paThaMllalATe shivaM(10) dhyAyet | anena prakAreNa ekaH prANAyAmo(11) bhavati, evaM trayaH prANAyAmAH pratisandhyaM kAryAH) | atha sandhyAprayogAntare sandhyAdhyAnamAvAhana~ncha TippaNikA | ## Footnotes for sandhyAdhyAnamAvAhana in sandhyAprayogaH ## (1)\- namaskAramudrAM kR^itvA mantramuchchArayan devatAmAvAhayet | (2)\- pratigrahAnnadoShAchcha pAtakAdupapAtakAt | gAyatrI prochyate yasmAdgAyantaM trAyate yataH (vyAsaH) | (3)\- savitR^idyotanAtsaiva sAvitrI parikIrtitA | jagataH prasavitR^itvAt vAgrUpatvAtsarasvatI | (vyAsaH) | gAyatrI nAma pUrvAhne sAvitrI madhyame dine | sarasvatI cha sAyAhne evaM sandhyA tridhA smR^itA | (vyAsaH) | gAyatrI tu sA~NkhyAyanasagotram | sAvitrI tu kAtyAyanagotram | tathA sarasvatI tu bAhulyagotram | (4)\- vAgrUpatvAtsarasvatI | (vyAsaH) | (5)\- prANAyAmairvinA yadyatkR^itaM karma nirarthakam | ato yatnena kartavyaH prANAyAmaH shubhArthinA | (agastyaH) | tvak charmamAMsarudhiramedomajjAsthibhiH kR^itAH | tathendriyakR^itA doShA dahyante prANanigrahAt (atriH) | yathA parvatadhAtUnAM doShAndahati pAvakaH | evamantargataM pApaM prANAyAmena dahyate | (ma\. ni\. taM\.) | (6)\- jAnUrvorantare samyak kR^itvA pAdatale ubhe | R^ijukAyaH samAsInaH svastikAsanamuchyate (yogashAstra) AdishabdAtsukhAsanAdi, \ldq{}tatra sthirasukhamAsanam\rdq{} (yogasUtra) | (7)\- nityadevArchane home sandhyAyAM shrAddhakarmaNi | snAne dAne tathA ghyAne prANAyAmAstrayaH smR^itA | (vyAsaH) | (8)\- nIlapa~NkajavikhyAtamAnIya nAbhimadhyataH | mahAtmAnaM chaturbAhuM sa keyUraM hariM smaret (vR^i\. pA\. saM\.) | (9)\- hR^itpadma kumbhake ghyAyed brahmANaM pa~NkajAsanam | raktendIvaravarNAbhaM chaturvaktraM pitAmaham | (vR^i\. pA\. saM\.) | (10)\- rechake sha~NkaraM dhyAyellalATasthaM trishUlinam | shuddhasphaTikasa~NkAshaM saMsArArNavatArakam | (11)\- evaM shvasanasaMrodhe devatAtrayachintanAt | agnivAyvambusaMyogAdantaraM shud.hdhyate tribhiH | (vR^i\. pA\. saM\.) | na prANo nApyapAnena vegAdvAyuM samutsR^ijet | yena saktuM karasthAMshcha niHshvAso naiva chAlayet | shanairnAsApuTAdvAyumutsR^ijenna tu vegataH (yAj~na\.) || iti sandhyAdhyAnaM AvAhanaM cha sampUrNam | \section{mantrAchamanam} atha mantrAchamanam(1) || prAtaH sandhyAyAm \- OM sUryashchameti brahmA R^iShiH prakR^itishChandaH sUryo devatA apAmupasparshane viniyogaH | (tataH kare chulukodakaM gR^ihItvA) OM sUryashcha mA manyushcha manyupatayashcha manyukR^itebhyaH pApebhyo rakShantAM yadrAtryA pApamakArShaM manasA vAchA hastAbhyAM padbhyAmudareNa shishnA rAtristadavalumpatu yatki~nchidduritaM mayi idamahamApo.amR^itayonau sUrye jyotiShi juhomi svAhA (ityAchamya(2) punastUShNIM dvirAchAmet tatashcha karaM kShAlayet) | madhyAhnasandhyAyAm \- OM ApaH punantviti viShNurR^iShiranuShTupChandaH Apo devatA apAmupasparshane viniyogaH | OM ApaH punantu pR^ithivIM pR^ithivI pUtA punAtu mAm, punantu brahmaNaspatirbrahmapUtA punAtu mAm, yaduchChiShTamabhojyaM cha yadvA dushcharitaM mama sarvaM punantu mAmApo.asatAM cha pratigraha{\m+}svAhA || sAyaM sandhyAyAm \- OM agnishchameti rudraR^iShiH prakR^itishChando.agnirdevatA apAmupasparshane viniyogaH | agnishcha mA manyushcha manyupatayashcha manyukR^itebhyaH pApebhyo rakShantAM yadahnA pApamakArShaM manasA vAchA hastAbhyAM padbhyAmudareNa shishnA ahastadavalumpatu yatki~nchid duritaM mayi idamahamApo.amR^itayonau satye jyotiShi juhomi svAhA || mArjanam(3) \- OM ApohiShThetyAdi mantrasya sindhudvIpaR^iShirgAyatrIChandaH Apo devatA mArjane viniyogaH (atha jalAshayasthaiH tAmrAdipAtrasthairvAmahastairvA jalaiH ApohiShThetyAdisaptabhiH padaiH shirasi aShTamena bhUmau(4) navamena punaH shirasi dakShiNAnAmikayA mArjayet kushalAbhe kushenaiva mArjayet .) OM ApohiShThAmayo bhuvaH | OM tAna Urje dadhAta na | OM maheraNAya chakShase | OM yo vaH shivatamo rasaH | OM tasya bhAjayate ha naH OM ushatIriva mAtaraH | OM tasmAdara~Nga mAmavaH | OM yasya kShayAya jinvatha | OM Apo janayathA cha naH || AdAnaprakShepaH \- OM sumitriyA durmitrayA iti dvayoH prajApatirR^iShiH yajushChandaH Apo devatA AdAnaprakShepe viniyogaH | OM sumittriyA na Apa oShadhayaH santu (ityanena jalamAdAya) OM durmitriyAstasmai santu yo.asmAndveShTi ya~ncha vayaM dviShmaH (ityanena vAmabhAge jantuhInasthale niHkShipet) || avabhR^ithaH \- OM drupadAdivetyasya kokilo rAjaputra R^iShiranuShTup ChandaH Apo devatA sautrAmaNyavabhR^ithe viniyogaH | ( OMkAreNa jalaM vAmahaste gR^ihItvA tannyubjena dakShiNahastenAchChAdya) OM drupadAdiva mumuchAnaH svinnaH snAto malAdiva | pUtaM pavitreNevAjyamApaH shundhantu mainasaH | (iti vAratrayaM paThitvA tajjalaM shirasi kShipet) || aghamarShaNam \- OM aghamarShaNasUktasyAghamarShaNa R^iShiranuShTup Chando bhAvavR^ito devatA ashvamedhAvabhR^ithe viniyogaH | (punashcha jalamAdAya nAsAyAM yojayitvA) | OM R^ita~ncha satyaM chAbhIddhAttapaso.adhyajAyata tato rAtryajAyata tataH samudro arNavaH samudrAdarNavAdadhi saMvatsaro ajAyata ahorAtrANi vidadhadvishvasya miShato vashI | sUryAchandramasau dhAtA yathApUrvamakalpayad diva~ncha pR^ithivI~nchAntarikShamatho svaH | (ityanenAghrAya dakShiNanAsayA pApapuruShaM nirasya tajjalaM nAvalokya vAmabhAge kShitau nikShipet) | upasparsha \- OM antashcharasIti tirashchIna R^iShiranuShTup ChandaH Apo devatA apAmupasparshane viniyogaH | OM antashcharasi bhUteShu guhAyAM vishvatomukhaH, tvaM yaj~nastvaM vaShaTkAra Apo jyotI raso.amR^itam (ityAchamet) || shrIsUryArghyadAnam(5) \- OMkArasya brahmA R^iShirgAyatrIChando.agnirdevatA | mahAvyAhR^itInAM prajApitarR^iShiH gAyatryuShNiganuShTubhashChandAMsi agnivAyvAdityA devatAH gAyatryA vishvAmitra R^iShirgAyatrIChandaH savitA devatA shrIsUryArghyadAne viniyogaH (sUryAbhimukhastiShThan gandhAkShatapuShpayuktAni trINyarghANi dadyAt) | OM bhUrbhuvaH svaH OM tatsaviturvareNyaM bhargo devasya dhImahi dhiyo yo naH prachodayAt, OM brahmasvarUpiNe shrIsUryanArAyaNAya namaH idamarghyaM dattaM na mama (ityarghatrayaM dattvA dattArghyodakena chakShuHshrotrasparshana~ncha kuryAt)(6) kAlAtikrame sati chaturthaM prAyashchittArghyaM deyam | shrIsUryopasthAnam \- (utthAya bhUmyalagnagulphatalabhAgo vA bhUmyalagnacharaNArdhabhAgo vA svastikAkArapANiH(7) sUryAbhimukhaH sUryopasthAnaM kuryAt) \- OM udvayamityasya praskaNva R^iShiH anuShTup ChandaH sUryo devatA sUryopasthAne viniyogaH | OM udutyamityasya hiraNyastUpa R^iShirgAyatrI ChandaH sUryo devatA sUryopasthAne viniyogaH | OM chitramityasya kautsa R^iShistriShTup ChandaH sUryo devatA sUryopasthAne viniyogaH | OM tachchakShuriti dadhya~N~NAtharvaNa R^iShirakSharAtItapura uShNik ChandaH sUryo devatA sUryopasthAne viniyogaH | OM udvayaM tamasasparisvaH pashyanta uttaram, devaM devatrA sUryamaganma jyotiruttamam | OM udutyaM jAtavedasaM devaM vahanti ketavaH dR^ishe vishvAya sUryam | OM chitraM devAnAmudagAdanIkaM chakShurmitrasya varuNasyAgne AprAdyAvApR^ithivI antarikSha{\m+} sUrya AtmA jagatastasthuShashcha | OM tachchakShurdevahitaM purastAchChukramuchcharat pashyema sharadaH shataM jIvema sharadaH shata{\m+} shR^iNuyAma sharadaH shataM prabravAma sharadaH shatamadInAH shyAma sharadaH shataM bhUyashcha sharadaH shatAt || atha sandhyAprayogAntare mantrAchamanam TippaNikA | ## Footnotes for mantrAchamanam in sandhyAprayogaH ## (1)\- kAMsyenAyasapAtreNa trapusIsakapittalaiH | AchAntaH shatakR^itvo.api na kadAchana shud.hdhyati (AhnikakArikA) | (2)\- trivR^idAchamanam | (3)\- mArjanaM tarpaNaM shrAddhaM na kuryAdvAridhArayA | kuryAchchedvAridhArAbhistatsarvaM niShphalaM bhaveta | (sa\. yA\.) || (4)\- bhUmishabdena charaNAvAkAshaM hR^idayaM smR^itam | shirasyeva shiraH shabdo mArjanaj~nairudAhR^itaH || (5)\- karAbhyAM toyamAmantrya gAyatryA chAbhimantritam | AdityAbhimukhastiShThaMstriH kShipetsandhyayoH dvayoH | madhyAhne tu sakR^ichchaiva kShepaNIyaM dvijAdibhiH || IShannamraH prabhAte tu madhyAhne R^ijusaMsthitaH | upaviShTastu sAyAhne bhUmAvarghyaM vinikShipet (yogIshaH) | apravAhodakasnAnaM viprapAdAvanejanam | gAyatrIjapamarghya~ncha AdityAbhimukhashcharet | (smR^i\.) || nArghya~njalekShipeditishiShTA | (6)\- kAlAtikrame sati OM AkR^iShNena rajasA vartamAno niveshayanna mR^itammartya~ncha hiraNmayena savitA rathena devo yAti bhuvanAni pashyan | brahmasvarUpiNe shrIsUryanArAyaNAya namaH prAyashchittArthaM idamarghyaM dattaM na mama | anena prakAreNa chaturthArghyaM dadyAt || (7)\- prAtastu svastikAkArau madhyAhne tUrdhvabAhukau | sAyaM mukulitAkArau upasthAne karau smR^itau | iti mantrAchamanam | \section{gAyatryAvAhanam} vaidikAvAhanam \- OM tejo.asIti devA R^iShayo gAyatrI ChandaH shukraM daivataM gAyatryAvAhane viniyogaH | (namaskAramudrAM kR^itvA) OM tejo.asi shukramasyamR^itamasi dhAmanAmAsi priyaM devAnAmanAdhR^iShTaM devayajanamasi || laukikAvAhanam \- OM AgachCha varade devi jape me sannidhau bhava | gAyantaM trAyase yasmAt gAyatrI tvaM tataH smR^itA | (ityAvAhya) gAyatryupasthAnam \- gAyatryasIti vimalaR^iShiH pa~NktishChandaH paramAtmA devatA gAyatryupasthAne viniyogaH (upasthAnamudrAM kR^itvA) \- OM gAyatryasyekapadI dvipadI tripadI chatuShpadyapadasi nahi padyase | namaste turIyAya darshatAya padAya paro rajase.asAvado mA prApat (ityupasthAya dhyAnamudrAM kR^itvA dhyAyet) | gAyatrIdhyAnam \- OM shvetavarNA samuddiShTA kausheyavasanA tathA | shvetairvilepanaiH puShpairala~NkAraishcha bhUShitA | AdityamaNDalasthA cha brahmalokagatAtha vA | akShasUtradharA devI padmAsanagatA shubhA | (iti dhyAtvA) gAyatrIjapaH(1) \- OMkArasya brahmA R^iShirgAyatrI Chando.agnirdevatA shuklo varNaH jape viniyogaH | OM trivyAhR^itInAM prajApatirR^iShirgAyatryuShNiganuShTubhashChandAMsyagnivAyvAdityA devatA jape viniyogaH | OM gAyatryA vishvAmitra\-R^iShirgAyatrI ChandaH savitA devatA shuklo varNaH agnirmukhaM brahmA shiro viShNuhR^idayaM rudra kavachaM paramAtmA sharIraM sA~NkhyAyanaShaTsvarA sarasvatI jihvA pi~NgAkShI tripadA gAyatrI savituH prItaye aShTottarashatasa~NkhyayA(2) jape viniyogaH | (iti viniyogaM kR^itvA vastrAchChAditAM(3) japamAlAM gomukhIM vA nAbhideshe(4) dhR^itvA) \- gAyatrImantraH \- OM bhUrbhuvaH svaH OM tatsaviturvareNyaM(5) bhargo devasya dhImahi dhiyo yo naH prachodayAt (evaM pravAla\-rudrAkSha\-sphaTikamauktikAdinirmitayA mAlayA(6) karamAlayA(7) vA mantrArthaM dhyAyamanmaunI sUryAbhimukhastiShThan(8) AmaNDaladarshanAdyathA(9) shakti japet tataH karasampuTaM kR^itvA OM devAgAtu vidogAtu vittvAgAtu mitamanasaspata imaM devayaj~na{\m+} svAhA vAtedhAH (iti paThitvA dakShiNakare jalamAdAya) | japArpaNam \- anena prAtaH(10) sandhyA~NgabhUtena amukasa~NkhyAkena gAyatrImantrajapAkhyena(12) karmaNA shrIbhagavAn brahmasvarUpI(13) savitA prIyatAM namaH | (iti jalaM kShipet) | prArthanA \- yadakSharapadabhraShTaM mAtrAhInantu yadbhavet | tatsarvaM kShamyatAM devi prasIda parameshvari | (iti praNipatya) | shrIsUryapradakShiNA(14) \- OM yAni kAni cha pApAni janmAntarakR^itAni cha | tAni tAni praNashyanti pradakShiNapadepade || (iti shrIsUryaM pradakShiNIkR^itya praNamet) | shrIsUryapraNAmaH \- OM ekachakra ityasya nArAyaNa R^iShiH uShNik ChandaH shrIsUryo devatA sUryanamaskAre viniyogaH | (iti viniyogaM kR^itvA hastau samAnIya) OM ekachakro ratho yasya divyaH kanakabhUShitaH | sa me bhavatu suprItaH padmahasto divAkaraH | (iti natvA sUryAbhimukhastiShThan ghaNTAvat\-raNaraNatsvareNa praNavochchAraNaM kuryAt) | sandhyAvisarjanam(15) \- stutA mayA varadA vedamAtA prachodayantAM pAvamAnI dvijAnAm | AyuH prANaM prajAM pashuM kIrtiM draviNaM brahmavarchasaM mahyaM dattvA vrajata brahmalokam | OM uttare shikhare ityasya kashyapa R^iShiranuShTup ChandaH sandhyA devatA sandhyAvisarjane viniyogaH | OM uttare shikhare devi bhUmyAM parvatamUrdhani | brAhmaNebhyo.abhyanuj~nAtA gachCha devi yathAsukham | (ityanena saMhAramudrayA(16) sandhyAM visarjayet) || devabrAhmaNanamaskAraH \- (namaskAramudrAM kR^itvA) \- OM tatsat | OM sandhyAyai namaH | OM gAyatryai namaH | OM sAvitryai namaH | OM sarasvatyai namaH | OM sarvebhyo devatAbhyo namaH | OM AsatyalokAtpAtAlAdAlokAlokaparvatAt | ye santi brAhmaNA devAstebhyo nityaM namo namaH | yaj~nAtmane namaskAraH \- chaturbhishcha(17) chaturbhishcha dvAbhyAM pa~nchabhireva cha | hUyate cha punardvAbhyAM tasmai yaj~nAtmane namaH | (iti namaskR^itya) || IshvarastutiH \- OM AkAshAtpatitaM toyaM yathA gachChati sAgaram | sarvadevanamaskAraH keshavaM prati gachChati || pramAdAtkurvatAM karma prachyavetAdhvareShu yat | smaraNAdeva tadviShNoH sampUrNaM syAditi shrutiH || yasya smR^ityA cha nAmoktyA tapoyaj~nakriyAdiShu | nyUnaM sampUrNatAM yAti sadyo vande tamachyutam | namaskR^itipUrvakashubhakAmanA \- (karau baddhvA praNamet) OM namo brahmaNe namaste vAyo tvameva pratyakShaM brahmAsi, tvAmeva pratyakShaM brahma vadiShyAmi R^itaM vadiShyAmi satyaM vadiShyAmi tanmAmavatu tadvaktAramavatu avatu mAM avatu vaktAram || mA matiH paradAreShu paradravyeShu mA matiH | parApavAdinI jihvA mA bhUjjanmani janmani | sarve bhavantu sukhinaH sarve santu nirAmayAH sarve bhadrANi pashyantu mA kashchit duHkhabhAg bhavet | anAyAsena maraNaM vinA dainyena jIvanam | dehAnte paramaM sthAnaM dehi me parameshvara || (iti samprArthya) | arpaNam \- (jalaM gR^ihItvA) | OM kAyena vAchA manasendriyairvA bud.hdhyAtmanA vA prakR^iteH svabhAvAt | karomi yadyatsakalaM parasmai nArAyaNAyeti samarpayAmi || anena prAtaH(18) sandhyopAsanAkhyena karmaNA bhagavAn brahmasvarUpo(19) parameshvaraH prIyatAM namaH (iti jalaM kShipet) | tato dvirAchamanam(20) | OM R^igvedAya svAhA, OM yajurvedAya svAhA, OM sAmavedAya svAhA | hastaprakShAlanam \- OM atharvavedAya namaH | OM viShNave namaH | OM viShNave namaH | OM viShNave namaH | AsanAdhaH jalaM kShiptvA OM shakrAya namaH ityuchchAryya svamastake(21) mR^idaM dhR^itvA sandhyAvashiShTajalaM(22) kShipet | || iti sandhyAprayogaH(23) || atha sandhyAprayogAntare gAyatryAvAhanasya TippaNikA | ## Footnotes for gAyatryAvAhanam in sandhyAprayogaH ## (1)\- manomadhye sthito mantro mantramadhye sthitaM manaH | manomantrasamAyuktaM etaddhi japalakShaNam || kadAchidapi no vidvAn gAyatrImudake japet | gAyatryagnimukhI proktA tasmAdutthAya tAM japet || (gobhilaH). a~NguShThAgreNa yajjaptaM yajjaptaM merula~NghanAt | asa~NkhyAtaM tathA japtaM tatsarvaM niShphalaM bhavet || (yamaH) | (visheShajapaniyamAstu japavidheShTippaNyAmagre draShTavyAH) || (2)\- atra dasha aShTAviMshati, aShTottarashata, sahasra ityeShAM madhye anuShTheyaM padaM yojyaM (3)\- vasreNAchChAdya tu karaM dakShiNaM yaH sadA japet | tasya syAtsaphalaM jApyaM taddhInamaphalaM smR^itam | ataeva japArthaM tu gomukhI ghriyate janaiH | (vyAsaH) || (4)\- prAtarnAbhau karaM kR^itvA madhyAhne hR^idi saMsthitam | sAyaM japechcha nAsAgre hyetajapavidhiH smR^itaH || (5)\- pAThakAle vareNyaM syAjjapakAle vareNiyam (iti shikShAvachane paiThInasinoktam) | (6)\- aShTashataM chatuHpa~nchAshat saptaviMshatirvA mAlAmaNayaH | (dha\. si\. sA\.) || (7)\- karamAlAprakAraH \- parvabhistu japeddevIM mAlA kAmyajape smR^itA | gAyatrI vedamUlA syAdvedaH parvasu gIyate | ArabhyAnAmikAmadhye parvANyuktAnyanukramAt | tarjanImUlaparyantaM japeddashasu parvasu | madhyamA~NgulimUle tu yatparvandvitayaM bhavet | tattu meruM vijAnIyAjjape tannAtila~Nghayet | (gA\. ka\.) | (8)\- prAtarmandhyAhnayostiShThan sAyamAsIna eva cha | (9)\- sahasraparamAM devIM shatamadhyAM dashAvarAm | gAyatrIM yaH paThedvipro na sa pApena lipyate | (la\. a\. sa\.) || anyachcha \- aShTottarashataM nityamaShTAviMshatireva vA | vidhinA dashakaM vApi trikAleShu japed budhaH | (vyA\.) sahasrakR^itvastvabhyasya bahiretattrikaM dvijaH | mahato.apyenaso mAsAt tvachevAhirvimuchyate | (manuH) | R^iShayo dIrghasandhyatvAddIrghamAyuravApnuyuH | prajA yashashcha kIrtishcha brahmavarchasameva cha, iti manunA.api gAyatrIjapa eva sandhyApadaM prayuktaM gAyatrIjapena dIrghAyurbhavatIti || (10)\- madhyAhne \- madhyAhnam, sAya~NkAle \- sAyaM ityUhaH kAryaH || (11)\- atra dasha, aShTAviMshati, aShTottarashata, sahasra ityeShAM madhye anuShThitaM padaM yojyam | (12)\- yatkR^ite dashabhirvarShaistretAyAM hAyanena yat | dvApare yattu mAsena ahorAtreNa tatkalau || tapaso brahmacharyasya japAdeshcha phalaM dvijAH | prApnoti puruShastena kalimApnoti mAnavaH || (viShNupurANa) | (13)\- madhyAhnasAyaM\-sandhyayoH brahma ityasya sthAne krameNa rudraviShNu ityUhaH kAryaH | (14)\- ekAM chaNDyAM ravau sapta tisro dadyAdvinAyake | chatasro viShNave dadyAchChive sArddhaM pradakShiNAH | (li~NgArchanachandrikA) || brAhmaNAnAmapi chatasra eva pradakShiNAsteShAmapi harirUpatAyAH shAstranirUpitatvAt || (15)\- na sa dvijo yo na karoti sandhyAM, sandhyA na sA yA manaso vishuddhim | shuddhirna sA yatra na satyamasti satyanna tannirbhayatA na yatra | (16)\- karapR^iShThabhAgau saMspR^iShTau kR^itvA parasparAku~nchitA~Ngulikau adhomArgeNa bhrAmayedeShA saMhAramudrA | (mantrasAre) || (17)\- AshrAvayeti chaturakSharam | astu shrauShaDiti chatukSharam | yajeti dvyakSharam | yajAmahe iti pa~nchAkSharam | dvyakSharo vaShaTkAra iti saptadashabhirakSharairyo hUyate tasmai yaj~nAtmane namaH || (18)\- madhyAhne \- madhyAhnam, sAya~NkAle \- sAyaM ityUhaH kAryaH | (19)\- madhyAhna \- sAyaM sandhyayoH brahmasvarUpI ityasya sthAne krameNa rudraviShNu iti yojanIyam | (20)\- home bhojanakAle cha sandhyayorubhayorapi | AchAntaH punarAchAmedanyatrApi sakR^itsakR^it | dvirAchamya tataH shuddhaH smR^itvA viShNuM sanAtanam || (21)\- aprokShitajapasthAnAchChakro harati tajjapam | tanmR^idA\-lakShma kurvIta lalATe tilakAkR^iti || (22)\- pAdasheShaM pItasheShaM sandhyAsheShaM tathaiva cha | shuno mUtrasamaM toyaM pItvA chAndrAyaNaM charet || (23)\- sandhyAphalam \- sandhyAmupAsate ye tu satataM shaMsitavratAH | vidhUtapApAste yAnti brahmalokaM sanAtanam (atriH) | divA vA yadi vA rAtrau yadaj~nAnakR^itaM bhavet | trikAlasandhyAkaraNAttatsarvaM vipraNashyati | (yAj~na\.) || sandhyA.akaraNe doShaH \- nAnutiShThati yaH pUrvAM nopAste yashcha pashchimAm | sa shUdravadbahiShkAryaH sarvasmAd dvijakarmaNaH || sandhyAhIno.ashuchirnityamanarhaH sarvakarmasu | yadanyatkurute karma na tasya phalabhAgbhavet | (dakShaH) | snAnaM sandhyAM tyajanvipraH saptAhAchChUdratAM brajet (kAtyAyanaH) || doShApavAdaH \- devAgnidvijavidyAnAM kArye mahati saMsthite | sandhyAhAnau na doSho.asti yatastatpuNyasAdhanam || sandhyAtyAge prAyashchittaM \- sarvathA sandhyAlope prati sandhyamekopavAso.avR^itamaShTottarashatasahasraM vA gAyatrIjapaH | atyashaktau satyAM sandhyAlope shatagAyatrIjapaH dvyahaM tryahaM lope tadAvR^ittiH tataH paraM kR^ichChrAdi kalpyam | (dha\. siM\. sA\.) | rAShTrabha~Nge nR^ipakrodhe rogArtte sUtake.api cha | sandhyAvandanavichChittirna doShAya kadAchana | (jamadagniH) || iti gAyatryAvAhanaM sampUrNam | iti sandhyAprayogaH sampUrNaH | ## Proofread by Paresh Panditrao, NA, KS Sheshadri Sharma \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}