% Text title : aparokShAnubhUti % File name : aparokshaanubhuuti.itx % Category : vedanta, shankarAchArya % Location : doc\_z\_misc\_shankara % Author : Adi Shankaracharya % Transliterated by : Sunder Hattangadi % Proofread by : Sunder Hattangadi, David Lyttle, PSA Easwaran, kalyana krrit % Latest update : January 2, 1998, January 12, 2022 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. AparokShanubhuti by Shankaracharya ..}## \itxtitle{.. aparokShAnubhUtiH ..}##\endtitles ## shrIhariM paramAnandamupadeShTAramIshvaram | vyApakaM sarvalokAnAM kAraNaM taM namAmyaham || 1|| aparokShAnubhUtirvai prochyate mokShasiddhaye | sadbhireShA prayatnena vIkShaNIyA muhurmuhuH || 2|| svavarNAshramadharmeNa tapasA haritoShaNAt | sAdhanaM prabhavetpu.nsAM vairAgyAdi chatuShTayam || 3|| brahmAdisthAvarAnteShu vairAgyaM viShayeShvanu | yathaiva kAkaviShThAyAM vairAgyaM taddhi nirmalam || 4|| nityamAtmasvarUpaM hi dR^ishyaM tadviparItagam | evaM yo nishchayaH samyagviveko vastunaH sa vai || 5|| sadaiva vAsanAtyAgaH shamo.ayamiti shabditaH | nigraho bAhyavR^ittInAM dama ityabhidhIyate || 6|| viShayebhyaH parAvR^ittiH paramoparatirhi sA | sahanaM sarvaduHkhAnAM titikShA sA shubhA matA || 7|| nigamAchAryavAkyeShu bhaktiH shraddheti vishrutA | chittaikAgryaM tu sallakShye samAdhAnamiti smR^itam || 8|| sa.nsArabandhanirmuktiH kathaM syAnme dayAnidhe | iti yA sudR^iDhA buddhirvaktavyA sA mumukShutA || 9|| uktasAdhanayuktena vichAraH puruSheNa hi | kartavyo j~nAnasiddhyarthamAtmanaH shubhamichChatA || 10|| notpadyate vinA j~nAnaM vichAreNAnyasAdhanaiH | yathA padArthabhAnaM hi prakAshena vinA kvachit || 11|| ko.ahaM kathamidaM jAtaM ko vai kartA.asya vidyate | upAdAnaM kimastIha vichAraH so.ayamIdR^ishaH || 12|| nAhaM bhUtagaNo deho nAhaM chAkShagaNastathA | etadvilakShaNaH kashchidvichAraH so.ayamIdR^ishaH || 13|| aj~nAnaprabhavaM sarvaM j~nAnena pravilIyate | sa~Nkalpo vividhaH kartA vichAraH so.ayamIdR^ishaH || 14|| etayoryadupAdAnamekaM sUkShmaM sadavyayam | yathaiva mR^idghaTAdInAM vichAraH so.ayamIdR^ishaH || 15|| ahameko.api sUkShmashcha j~nAtA sAkShI sadavyayaH | tadahaM nAtra sandeho vichAraH so.ayamIdR^ishaH || 16|| AtmA viniShkalo hyeko deho bahubhirAvR^itaH | tayoraikyaM prapashyanti kimaj~nAnamataH param || 17|| AtmA niyAmakashchAntardeho bAhyo niyamyakaH | tayoraikyaM prapashyanti kimaj~nAnamataH param || 18|| AtmA j~nAnamayaH puNyo deho mA.nsamayo.ashuchiH | tayoraikyaM prapashyanti kimaj~nAnamataH param || 19|| AtmA prakAshakaH svachCho dehastAmasa uchyate | tayoraikyaM prapashyanti kimaj~nAnamataH param || 20|| AtmA nityo hi sadrUpo deho.anityo hyasanmayaH | tayoraikyaM prapashyanti kimaj~nAnamataH param || 21|| AtmanastatprakAshatvaM yatpadArthAvabhAsanam | nAgnyAdidIptivaddIptirbhavatyAndhyaM yato nishi || 22|| deho.ahamityayaM mUDho matvA tiShThatyaho janaH | mamAyamityapi j~nAtvA ghaTadraShTeva sarvadA || 23|| brahmaivAhaM samaH shAntaH sachchidAnandalakShaNaH | nAhaM deho hyasadrUpo j~nAnamityuchyate budhaiH || 24|| nirvikAro nirAkAro niravadyo.ahamavyayaH | nAhaM deho hyasadrUpo j~nAnamityuchyate budhaiH || 25|| nirAmayo nirAbhAso nirvikalpo.ahamAtataH | nAhaM deho hyasadrUpo j~nAnamityuchyate budhaiH || 26|| nirguNo niShkriyo nityo nityamukto.ahamachyutaH | nAhaM deho hyasadrUpo j~nAnamityuchyate budhaiH || 27|| nirmalo nishchalo.anantaH shuddho.ahamajaro.amaraH | nAhaM deho hyasadrUpo j~nAnamityuchyate budhaiH || 28|| svadehaM shobhanaM tyaktvA puruShAkhyaM cha saMmatam | kiM mUrkha shUnyamAtmAnaM dehAtItaM karoShi bhoH || 29|| svAtmAnaM shR^iNu mUrkha tvaM shrutyA yuktyA cha pUruSham | dehAtItaM sadAkAraM sudurdarshaM bhavAdR^ishAm || 30|| aha.nshabdena vikhyAta eka eva sthitaH paraH | sthUlastvanekatAM prAptaH kathaM syAddehakaH pumAn || 31|| ahaM draShTR^itayA siddho deho dR^ishyatayA sthitaH | mamAyamiti nirdeshAtkathaM syAddehakaH pumAn || 32|| ahaM vikArahInastu deho nityaM vikAravAn | iti pratIyate sAkShAtkathaM syAddehakaH pumAn || 33|| yasmAtparamiti shrutyA tayA puruShalakShaNam | vinirNItaM vishuddhena kathaM syAddehakaH pumAn || 34|| sarvaM puruSha eveti sUkte puruShasa.nj~nite | apyuchyate yataH shrutyA kathaM syAddehakaH pumAn || 35|| asa~NgaH puruShaH prokto bR^ihadAraNyake.api cha | anantamalasa.nsR^iShTaH kathaM syAddehakaH pumAn || 36|| tatraiva cha samAkhyAtaH svaya.njyotirhi pUruShaH | jaDaH paraprakAshyo.ayaM kathaM syAddehakaH pumAn || 37|| prokto.api karmakANDena hyAtmA dehAdvilakShaNaH | nityashcha tatphalaM bhu~Nkte dehapAtAdanantaram || 38|| li~NgaM chAnekasa.nyuktaM chalaM dR^ishyaM vikAri cha | avyApakamasadrUpaM tatkathaM syAtpumAnayam || 39|| evaM dehadvayAdanya AtmA puruSha IshvaraH | sarvAtmA sarvarUpashcha sarvAtIto.ahamavyayaH || 40|| ityAtmadehabhAnena prapa~nchasyaiva satyatA | yathoktA tarkashAstreNa tataH kiM puruShArthatA || 41|| ityAtmadehabhedena dehAtmatvaM nivAritam | idAnIM dehabhedasya hyasattvaM sphuTamuchyate || 42|| chaitanyasyaikarUpatvAdbhedo yukto na karhichit | jIvatvaM cha mR^iShA j~neyaM rajjvAM sarpagraho yathA || 43|| rajjvaj~nAnAtkShaNenaiva yadvadrajjurhi sarpiNI | bhAti tadvachchitiH sAkShAdvishvAkAreNa kevalA || 44|| upAdAnaM prapa~nchasya brahmaNo.anyanna vidyate | tasmAtsarvaprapa~ncho.ayaM brahmaivAsti na chetarat || 45|| vyApyavyApakatA mithyA sarvamAtmeti shAsanAt | iti j~nAte pare tattve bhedasyAvasaraH kutaH || 46|| shrutyA nivAritaM nUnaM nAnAtvaM svamukhena hi | kathaM bhAso bhavedanyaH sthite chAdvayakAraNe || 47|| doSho.api vihitaH shrutyA mR^ityormR^ityuM sa gachChati | iha pashyati nAnAtvaM mAyayA va~nchito naraH || 48|| brahmaNaH sarvabhUtAni jAyante paramAtmanaH | tasmAdetAni brahmaiva bhavantItyavadhArayet || 49|| brahmaiva sarvanAmAni rUpANi vividhAni cha | karmANyapi samagrANi bibhartIti shrutirjagau || 50|| suvarNAjjAyamAnasya suvarNatvaM cha shAshvatam | brahmaNo jAyamAnasya brahmatvaM cha tathA bhavet || 51|| svalpamapyantaraM kR^itvA jIvAtmaparamAtmanoH | yo.avatiShThati mUDhAtmA bhayaM tasyAbhibhAShitam || 52|| yatrAj~nAnAdbhaveddvaitamitarastatra pashyati | Atmatvena yadA sarvaM netarastatra chANvapi || 53|| yasminsarvANi bhUtAni hyAtmatvena vijAnataH | na vai tasya bhavenmoho na cha shoko.advitIyataH || 54|| ayamAtmA hi brahmaiva sarvAtmakatayA sthitaH | iti nirdhAritaM shrutyA bR^ihadAraNyasa.nsthayA || 55|| anubhUto.apyayaM loko vyavahArakShamo.api san | asadrUpo yathA svapna uttarakShaNabAdhataH || 56|| svapno jAgaraNe.alIkaH svapne.api jAgaro na hi | dvayameva laye nAsti layo.api hyubhayorna cha || 57|| trayamevaM bhavenmithyA guNatrayavinirmitam | asya draShTA guNAtIto nityo hyekashchidAtmakaH || 58|| yadvanmR^idi ghaTabhrAntiM shuktau vA rajatasthitim | tadvadbrahmaNi jIvatvaM bhrAntyA pashyati na svataH || 59|| yathA mR^idi ghaTo nAma kanake kuNDalAbhidhA | shuktau hi rajatakhyAtirjIvashabdastathA pare || 60|| yathaiva vyomni nIlatvaM yathA nIraM marusthale | puruShatvaM yathA sthANau tadvadvishvaM chidAtmani || 61|| yathaiva shUnye vetAlo gandharvANAM puraM yathA | yathAkAshe dvichandratvaM tadvatsatye jagatsthitiH || 62|| yathA tara~Ngakallolairjalameva sphuratyalam | pAtrarUpeNa tAmraM hi brahmANDaughaistathA.a.atmatA || 63|| ghaTanAmnA yathA pR^ithvI paTanAmnA hi tantavaH | jagannAmnA chidAbhAti j~neyaM tattadabhAvataH || 64|| sarvo.api vyavahArastu brahmaNA kriyate janaiH | aj~nAnAnna vijAnanti mR^ideva hi ghaTAdikam || 65|| kAryakAraNatA nityamAste ghaTamR^idoryathA | tathaiva shrutiyuktibhyAM prapa~nchabrahmaNoriha || 66|| gR^ihyamANe ghaTe yadvanmR^ittikA.a.abhAti vai balAt | vIkShyamANe prapa~nche.api brahmaivAbhAti bhAsuram || 67|| sadaivAtmA vishuddho.api hyashuddho bhAti vai sadA | yathaiva dvividhA rajjurj~nAnino.aj~nAnino nishi || 68|| yathaiva mR^iNmayaH kuMbhastadvaddeho.api chinmayaH | AtmAnAtmavibhAgo.ayaM mudhaiva kriyate budhaiH || 69|| sarpatvena yathA rajjU rajatatvena shuktikA | vinirNItA vimUDhena dehatvena tathA.a.atmatA || 70|| ghaTatvena yathA pR^ithvI paTatvenaiva tantavaH | vinirNItA vimUDhena dehatvena tathA.a.atmatA || 71|| kanakaM kuNDalatvena tara~Ngatvena vai jalam | vinirNItA vimUDhena dehatvena tathA.a.atmatA || 72|| puruShatvena vai sthANurjalatvena marIchikA | vinirNItA vimUDhena dehatvena tathA.a.atmatA || 73|| gR^ihatvenaiva kAShThAni khaDgatvenaiva lohatA | vinirNItA vimUDhena dehatvena tathA.a.atmatA || 74|| yathA vR^ikShaviparyAso jalAdbhavati kasyachit | tadvadAtmani dehatvaM pashyatyaj~nAnayogataH || 75|| potena gachChataH pu.nsaH sarvaM bhAtIva cha~nchalam | tadvadAtmani dehatvaM pashyatyaj~nAnayogataH || 76|| pItatvaM hi yathA shubhre doShAdbhavati kasyachit | tadvadAtmani dehatvaM pashyatyaj~nAnayogataH || 77|| chaxurbhyAM bhramashIlAbhyAM sarvaM bhAti bhramAtmakam | tadvadAtmani dehatvaM pashyatyaj~nAnayogataH || 78|| alAtaM bhramaNenaiva vartulaM bhAti sUryavat | tadvadAtmani dehatvaM pashyatyaj~nAnayogataH || 79|| mahattve sarvavastUnAmaNutvaM hyatidUrataH | tadvadAtmani dehatvaM pashyatyaj~nAnayogataH || 80|| sUkShmatve sarvavastUnAM sthUlatvaM chopanetrataH | tadvadAtmani dehatvaM pashyatyaj~nAnayogataH || 81|| kAchabhUmau jalatvaM vA jalabhUmau hi kAchatA | tadvadAtmani dehatvaM pashyatyaj~nAnayogataH || 82|| yadvadagnau maNitvaM hi maNau vA vahnitA pumAn | tadvadAtmani dehatvaM pashyatyaj~nAnayogataH || 83|| abhreShu satsu dhAvatsu dhAvanniva yathA shashI | tadvadAtmani dehatvaM pashyatyaj~nAnayogataH || 84|| yathaiva digviparyAso mohAdbhavati kasyachit | tadvadAtmani dehatvaM pashyatyaj~nAnayogataH || 85|| yathA shashI jale bhAti cha~nchalatvena kasyachit | tadvadAtmani dehatvaM pashyatyaj~nAnayogataH || 86|| evamAtmanyavidyAto dehAdhyAso hi jAyate | sa evAtmaparij~nAnAllIyate cha parAtmani || 87|| sarvamAtmatayA j~nAtaM jagatsthAvaraja~Ngamam | abhAvAtsarvabhAvAnAM dehatA chAtmanaH kutaH || 88|| AtmAnAM satataM jAnankAlaM naya mahAmate | prArabdhamakhilaM bhu~njannodvegaM kartumarhasi || 89|| utpanne.apyAtmavij~nAne prArabdhaM naiva mu~nchati | iti yachChrUyate shAstre tannirAkriyate.adhunA || 90|| tattvaj~nAnodayAdUrdhvaM prArabdhaM naiva vidyate | dehAdInAmasatyatvAt yathA svapnaH prabodhataH || 91|| karma janmAntarIyaM yatprArabdhamiti kIrtitam | tattu janmAntarAbhAvAtpu.nso naivAsti karhichit || 92|| svapnadeho yathAdhyastastathaivAyaM hi dehakaH | adhyastasya kuto janma janmAbhAve sthitiH kutaH || 93|| upAdAnaM prapa~nchasya mR^idbhANDasyeva kathyate | aj~nAnaM chaiva vedAntaistasminnaShTe kva vishvatA || 94|| yathA rajjuM parityajya sarpaM gR^ihNAti vai bhramAt | tadvatsatyamavij~nAya jagatpashyati mUDhadhIH || 95|| rajjurUpe parij~nAte sarpabhrAntirna tiShThati | adhiShThAne tathA j~nAte prapa~nchaH shUnyatAM vrajet || 96|| dehasyApi prapa~nchatvAtprArabdhAvasthitiH kutaH | aj~nAnijanabodhArthaM prArabdhaM vakti vai shrutiH || 97|| xIyante chAsya karmANi tasmindR^iShTe parAvare | bahutvaM tanniShedhArthaM shrutyA gItaM cha yatsphuTam || 98|| uchyate.aj~nairbalAchchaitattadAnarthadvayAgamaH | vedAntamatahAnaM cha yato j~nAnamiti shrutiH || 99|| tripa~nchA~NgAnyato vakShye pUrvoktasyaiva siddhaye | taishcha sarvaiH sadA kAryaM nididhyAsanameva tu || 100|| nityAbhyAsAdR^ite prAptirna bhavetsachchidAtmanaH | tasmAdbrahma nididhyAsejjij~nAsuH shreyase chiram || 101|| yamo hi niyamastyAgo maunaM deshashcha kAlataH | AsanaM mUlabandhashcha dehasAmyaM cha dR^iksthitiH || 102|| prANasa.nyamanaM chaiva pratyAhArashcha dhAraNA | AtmadhyAnaM samAdhishcha proktAnya~NgAni vai kramAt || 103|| sarvaM brahmeti vij~nAnAdindriyagrAmasa.nyamaH | yamo.ayamiti samprokto.abhyasanIyo muhurmuhuH || 104|| sajAtIyapravAhashcha vijAtIyatiraskR^itiH | niyamo hi parAnando niyamAtkriyate budhaiH || 105|| tyAgaH prapa~ncharUpasya chidAtmatvAvalokanAt | tyAgo hi mahatAM pUjyaH sadyo mokShamayo yataH || 106|| yato vAcho nivartante aprApya manasA saha | yanmaunaM yogibhirgamyaM tadbhajetsarvadA budhaH || 107|| vAcho yasmAnnivartante tadvaktuM kena shakyate | prapa~ncho yadi vaktavyaH so.api shabdavivarjitaH || 108|| iti vA tadbhavenmaunaM satAM sahajasa.nj~nitam | girAM maunaM tu bAlAnAM prayuktaM brahmavAdibhiH || 109|| AdAvante cha madhye cha jano yasminna vidyate | yenedaM satataM vyAptaM sa desho vijanaH smR^itaH || 110|| kalanAt sarvabhUtAnAM brahmAdInAM nimeShataH | kAlashabdena nirdiShTo hyakhaNDAnandako.advayaH || 111|| sukhenaiva bhavedyasminnajasraM brahmachintanam | AsanaM tadvijAnIyAnnetaratsukhanAshanam || 112|| siddhaM yatsarvabhUtAdi vishvAdhiShThAnamavyayam | yasminsiddhAH samAviShTAstadvai siddhAsanaM viduH || 113|| yanmUlaM sarvabhUtAnAM yanmUlaM chittabandhanam | mUlabandhaH sadA sevyo yogyo.asau rAjayoginAm || 114|| a~NgAnAM samatAM vidyAtsame brahmaNi lInatAm | no chennaiva samAnatvamR^ijutvaM shuShkavR^ikShavat || 115|| dR^iShTiM j~nAnamayIM kR^itvA pashyedbrahmamayaM jagat | sA dR^iShTiH paramodArA na nAsAgrAvalokinI || 116|| draShTR^idarshanadR^ishyAnAM virAmo yatra vA bhavet | dR^iShTistatraiva kartavyA na nAsAgrAvalokinI || 117|| chittAdisarvabhAveShu brahmatvenaiva bhAvanAt | nirodhaH sarvavR^ittInAM prANAyAmaH sa ucyate || 118|| niShedhanaM prapa~nchasya rechakAkhyaH samIraNaH | brahmaivAsmIti yA vR^ittiH pUrako vAyurIritaH || 119|| tatastadvR^ittinaishchalyaM kuMbhakaH prANasa.nyamaH | ayaM chApi prabuddhAnAmaj~nAnAM ghrANapIDanam || 120|| viShayeShvAtmatAM dR^iShTvA manasashchiti majjanam | pratyAhAraH sa vij~neyo.abhyasanIyo mumukShubhiH || 121|| yatra yatra mano yAti brahmaNastatra darshanAt | manaso dhAraNaM chaiva dhAraNA sA parA matA || 122|| brahmaivAsmIti sadvR^ittyA nirAlambatayA sthitiH | dhyAnashabdena vikhyAtA paramAnandadAyinI || 123|| nirvikAratayA vR^ittyA brahmAkAratayA punaH | vR^ittivismaraNaM samyaksamAdhirj~nAnasa.nj~nakaH || 124|| eva~nchAkR^itrimAnandaM tAvatsAdhu samabhyaset | vashyo yAvatkShaNAtpu.nsaH prayuktaH san bhavetsvayam || 125|| tataH sAdhananirmuktaH siddho bhavati yogirAT | tatsvarUpaM na chaikasya viShayo manaso girAm || 126|| samAdhau kriyamANe tu vighnAnyAyAnti vai balAt | anusandhAnarAhityamAlasyaM bhogalAlasam || 127|| layastamashcha vikShepo rasAsvAdashcha shUnyatA | evaM yadvighnabAhulyaM tyAjyaM brahmavidA shanaiH || 128|| bhAvavR^ittyA hi bhAvatvaM shUnyavR^ittyA hi shUnyatA | brahmavR^ittyA hi pUrNatvaM tathA pUrNatvamabhyaset || 129|| ye hi vR^ittiM jahatyenAM brahmAkhyAM pAvanIM parAm | vR^ithaiva te tu jIvanti pashubhishcha samA narAH || 130|| ye hi vR^ittiM vijAnanti j~nAtvApi vardhayanti ye | te vai satpuruShA dhanyA vandyAste bhuvanatraye || 131|| yeShAM vR^ittiH samAvR^iddhA paripakvA cha sA punaH | te vai sadbrahmatAM prAptA netare shabdavAdinaH || 132|| kushalA brahmavArtAyAM vR^ittihInAH surAgiNaH | te.apyaj~nAnatayA nUnaM punarAyAnti yAnti cha || 133|| nimeShArdhaM na tiShThanti vR^ittiM brahmamayIM vinA | yathA tiShThanti brahmAdyAH sanakAdyAH shukAdayaH || 134|| kArye kAraNatA.a.ayAtA kAraNe na hi kAryatA | kAraNatvaM svato gachChetkAryAbhAve vichArataH || 135|| atha shuddhaM bhavedvastu yadvai vAchAmagocharam | draShTavyaM mR^idghaTenaiva dR^iShTAntena punaH punaH || 136|| anenaiva prakAreNa vR^ittirbrahmAtmikA bhavet | udeti shuddhachittAnAM vR^ittij~nAnaM tataH param || 137|| kAraNaM vyatirekeNa pumAnAdau vilokayet | anvayena punastaddhi kArye nityaM prapashyati || 138|| kArye hi kAraNaM pashyetpashchAtkAryaM visarjayet | kAraNatvaM svato nashyedavashiShTaM bhavenmuniH || 139|| bhAvitaM tIvravegena yadvastu nishchayAtmanA | pumA.nstaddhi bhavechChIghraM j~neyaM bhramarakITavat || 140|| adR^ishyaM bhAvarUpa~ncha sarvametat chidAtmakam | sAvadhAnatayA nityaM svAtmAnaM bhAvayedbudhaH || 141|| dR^ishyaM hyadR^ishyatAM nItvA brahmAkAreNa chintayet | vidvAnnityasukhe tiShTheddhiyA chidrasapUrNayA || 142|| ebhira~NgaiH samAyukto rAjayoga udAhR^itaH | ki~nchitpakvakaShAyANAM haThayogena sa.nyutaH || 143|| paripakvaM mano yeShAM kevalo.ayaM cha siddhidaH | gurudaivatabhaktAnAM sarveShAM sulabho javAt || 144|| || iti shrImadsha~NkarAchAryavirachitA aparokShAnubhUtiH samAptA || ## Encoded and proofread by Sunder Hattangadi Proofread by David Lyttle, PSA Easwaran and kalyana krrit \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}