% Text title : kauTilIya arthashAstraM % File name : artha.itx % Category : samAjashAstra, sociology\_astrology % Location : doc\_z\_misc\_sociology\_astrology % Latest update : October 1, 2010 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. kauTilIya arthashAstraM ..}## \itxtitle{.. kauTilIya arthashAstram ..}##\endtitles ## ##01.1.01## pR^ithivyA lAbhe pAlane cha yAvantyarthashAstrANi pUrvAchAryaiH prastAvitAni prAyashastAni sa.nhR^ityakamidamarthashAstraM kR^itam ##01.1.02## tasyAyaM prakaraNAdhikaraNasamuddeshaH ##01.1.03a## vidyAsamuddeshaH, vR^iddhasamuddeshaH, indriyajayaH, amAtya utpattiH, mantripurohita utpattiH, upadhAbhiH shauchAshauchaj~nAnaM amAtyAnAM, - ##01.1.03b## gUDhapuruShapraNidhiH, svaviShaye kR^ityAkR^ityapakSharakShaNaM, paraviShaye kR^ityAkR^ityapakSha upagrahaH, ##01.1.03ch## mantrAdhikAraH, dUtapraNidhiH, rAjaputrarakShaNaM, aparuddhavR^ittaM, aparuddhe vR^ittiH, rAjapraNidhiH, nishAntapraNidhiH, AtmarakShitakaM, , iti vinayAdhikArikaM prathamaM adhikaraNam.h ##01.1.04a## janapadaniveshaH, bhUmichChidrApidhAnaM, durgavidhAnaM, durganiveshaH, samnidhAtR^inichayakarma, samAhartR^isamudayaprasthApanaM, akShapaTale gANanikyAdhikAraH, ##01.1.04b## samudayasya yuktApahR^itasya pratyAnayanaM, upayuktaparIkShA, shAsanAdhikAraH, koshapraveshyaratnaparIkShA, AkarakarmAntapravartanaM, akShashAlAyAM suvarNAdhyakShaH ##01.1.04ch## vishikhAyAM sauvarNikaprachAraH, koShThAgArAdhyakShaH, paNyAdhyakShaH, kupyAdhyakShaH, AyudhAdhyakShaH, tulAmAnapautavaM, ##01.1.04d## deshakAlamAnaM, shulkAdhyakShaH, sUtrAdhyakShaH, sItAdhyakShaH, surA.adhyakShaH, sUnAdhyakShaH, gaNikA.adhyakShaH, ##01.1.04e## nAv.adhyakShaH, go.adhyakShaH, ashvAdhyakShaH, hasty.adhyakShaH, rathAdhyakShaH, patty.adhyakShaH, senApatiprachAraH, mudrA.adhyakShaH, vivItAdhyakShaH, samAhartR^iprachAraH, ##01.1.04f## gR^ihapatikavaidehakatApasavya~njanAH praNidhayaH, nAgarikapraNidhiH ityadhyakShaprachAro dvitIyaM adhikaraNam.h ##01.1.05a## vyavahArasthApanA, vivAdapadanibandhaH, vivAhasamyuktaM, dAyavibhAgaH, vAstukaM, samayasya anapAkarma, R^iNAdAnaM, aupanidhikaM, dAsakarmakarakalpaH, ##01.1.05b## sambhUya samutthAnaM, vikrItakrItAnushayaH, dattasya anapAkarma, asvAmivikrayaH, svasvAmisambandhaH, sAhasaM, vAkpAruShyaM, daNDapAruShyaM, dyUtasamAhvayaM, prakIrNakaM - iti, dharmasthIyaM tR^itIyaM adhikaraNam.h ##01.1.06a## kArukarakShaNaM, vaidehakarakShaNaM, upanipAtapratIkAraH, gUDhAjIvinAM rakShA, siddhavya~njanairmANavaprakAshanaM, sha~NkArUpakarmAbhigrahaH, ##01.1.06b## AshumR^itakaparIkShA, vAkyakarmAnuyogaH, sarvAdhikaraNarakShaNaM ##01.1.06ch## ekA~NgavadhaniShkrayaH, shuddhashchitrashcha daNDa kalpaH, kanyAprakarma, atichAradaNDAH - iti kaNTakashodhanaM chaturthaM adhikaraNam.h ##01.1.07## dANDakarmikaM, koshAbhisaMharaNaM, bhR^ityabharaNIyaM, anujIvivR^ittaM, samayAchArikaM, rAjyapratisandhAnaM, ekAishvaryaM - iti yogavR^ittaM pa~nchamaM adhikaraNam.h ##01.1.08## prakR^itisampadaH, shamavyAyAmikaM - iti maNDalayoniH ShaShThaM adhikaraNam.h ##01.1.09a## ShADguNyasamuddeshaH, kShayasthAnavR^iddhinishchayaH, saMshrayavR^ittiH, samahInajyAyasAM guNAbhiniveshaH, hInasandhayaH, vigR^ihya AsanaM, sandhAya AsanaM, vigR^ihya yAnaM, sandhAya yAnaM, ##01.1.09b## sambhUya prayANaM, yAtavyAmitrayorabhigrahachintA, kShayalobhavirAgahetavaH prakR^itInAM, sAmavAyikaviparimarshaH, ##01.1.09ch## saMhita prayANikaM, paripaNitAparipaNitApasR^itAH sandhayaH, dvaidhIbhAvikAH sandhivikramAH, yAtavyavR^ittiH, anugrAhyamitravisheShAH, ##01.1.09d## mitrahiraNyabhUmikarmasandhayaH, pArShNigrAhachintA, hInashaktipUraNaM, balavatA vigR^ihya uparodhahetavaH, daNDa upanatavR^ittaM, ##01.1.09e## daNDa upanAyivR^ittaM, sandhikarma, samAdhimokShaH, madhyamacharitaM, udAsInacharitaM, maNDalacharitaM - iti ShADguNyaM saptamaM adhikaraNam.h ##01.1.10## prakR^itivyasanavargaH, rAjarAjyayorvyasanachintA, puruShavyasanavargaH, pIDanavargaH, stambhavargaH, koshasa~NgavargaH, mitravyasanavargaH - iti vyasanAdhikArikaM aShTamaM adhikaraNam.h ##01.1.11a## shaktideshakAlabalAbalaj~nAnaM, yAtrAkAlAH, bala upAdAnakAlAH, samnAhaguNAH, pratibalakarma, pashchAt.h kopachintA, bAhyAbhyantaraprakR^itikopapratIkArAH ##01.1.11b## kShayavyayalAbhaviparimarshaH, bAhyAbhyantarAshchApadaH, duShyashatrusamyuktAH, arthAnarthasaMshayayuktAH, tAsAM upAyavikalpajAH siddhayaH - ityabhiyAsyat.h karma navamaM adhikaraNam.h ##01.1.12## skandhAvAraniveshaH, skandhAvAraprayANaM, balavyasanAvaskandakAlarakShaNaM, kUTayuddhavikalpAH, svasainya utsAhanaM, svabalAnyabalavyAyogaH, yuddhabhUmayaH, patty.ashvarathahastikarmANi, pakShakakSha urasyAnAM balAgrato vyUhavibhAgaH, sAraphalgubalavibhAgaH, patty.ashvarathahastiyuddhAni, daNDabhogamaNDalAsaMhatavyUhavyUhanaM, tasya prativyUhasthApanaM - iti sA~NgrAmikaM dashamaM adhikaraNam.h ##01.1.13## bheda upAdAnAni, upAMshudaNDAH - iti sa~NghavR^ittaM ekAdashaM adhikaraNam.h ##01.1.14## dUtakarma, mantrayuddhaM, senAmukhyavadhaH, maNDalaprotsAhanaM, shastrAgnirasapraNidhayaH, vIvadhAsAraprasAravadhaH, yogAtisandhAnaM, daNDAtisandhAnaM, ekavijayaH - ityAbalIyasaM dvAdashaM adhikaraNam.h ##01.1.15## upajApaH, yogavAmanaM, apasarpapraNidhiH, paryupAsanakarma, avamardaH, labdhaprashamanaM - iti durgalambha upAyaH trayodashaM adhikaraNam.h ##01.1.16## parabalaghAtaprayogaH, pralambhanaM, svabala upaghAtapratIkAraH - ityaupaniShadikaM chaturdashaM adhikaraNam.h ##01.1.17## tantrayuktayaH - iti tantrayuktiH pa~nchadashaM adhikaraNam.h ##01.1.18## shAstrasamuddeshaH pa~nchadashAdhikaraNAni sa-ashItiprakaraNashataM sa-pa~nchAshad.adhyAyashataM ShaTshlokasahasrANi iti ##01.1.19ab## sukhagrahaNavij~neyaM tattvArthapadanishchitam.h | ##01.1.19chd## kauTilyena kR^itaM shAstraM vimuktagranthavistaram.h (iti) ## Chapt | Section.1: Enumeration of the sciences## ## i) Establishing (the necessity of) philosophy## ##01.2.01## AnvIkShikI trayI vArttA daNDanItishcha iti vidyAH ##01.2.02## trayI vArttA daNDa nItishcha iti mAnavAH ##01.2.03## trayI visheSho hyAnvIkShikI iti ##01.2.04## vArttA daNDanItishcha iti bArhaspatyAH ##01.2.05## saMvaraNamAtraM hi trayI lokayAtrAvida iti ##01.2.06## daNDanItirekA vidyA ityaushanasAH ##01.2.07## tasyAM hi sarvavidyA.a.arambhAH pratibaddhA iti ##01.2.08## chatasra eva vidyA iti kauTilyaH ##01.2.09## tAbhirdharmArthau yad.h vidyAt.h tad.h vidyAnAM vidyAtvam.h ##01.2.10## sA~NkhyaM yogo lokAyataM cha ityAnvIkShikI ##01.2.11## dharmAdharmau trayyAM arthAnarthau vArttAyAM nayAnayau daNDanItyAM balAbale cha etAsAM hetubhiranvIkShamANA lokasya upakaroti vyasane.abhyudaye cha buddhiM avasthApayati praj~nAvAkyakriyAvaishAradyaM cha karoti ##01.2.12ab## pradIpaH sarvavidyAnAM upAyaH sarvakarmaNAm.h | ##01.2.12chd## AshrayaH sarvadharmANAM shashvad.h AnvIkShikI matA (iti) ## Chapt | Section.1, (I) Establishing (the necessity of) the Vedic Lore## ##01.3.01## sAma.R^igyajurvedAH trayaH trayI ##01.3.02## atharvaveda itihAsavedau cha vedAH ##01.3.03## shikShA kalpo vyAkaraNaM niruktaM ChandovichitirjyotiShaM iti chA~NgAni ##01.3.04## eSha trayIdharmashchaturNAM varNAnAM AshramANAM cha svadharmasthApanAd.h aupakArikaH ##01.3.05## svadharmo brAhmaNasya adhyayanaM adhyApanaM yajanaM yAjanaM dAnaM pratigrahashcha ##01.3.06## kShatriyasyAdhyayanaM yajanaM dAnaM shastrAjIvo bhUtarakShaNaM cha ##01.3.07## vaishyasyAdhyayanaM yajanaM dAnaM kR^iShipAshupAlye vaNijyA cha ##01.3.08## shUdrasya dvijAtishushrUShA vArttA kArukushIlavakarma cha ##01.3.09## gR^ihasthasya svadharmAjIvaH tulyairasamAna.R^iShibhirvaivAhyaM R^itugAmitvaM devapitr.atithipUjA bhR^ityeShu tyAgaH sheShabhojanaM cha ##01.3.10## brahmachAriNaH svAdhyAyo agnikAryAbhiShekau bhaikShavratitvaM AchArye prANAntikI vR^ittiH tad.abhAve guruputre sa-brahmachAriNi vA ##01.3.11## vAnaprasthasya brahmacharyaM bhUmau shayyA jaTA.ajinadhAraNaM agnihotrAbhiShekau devatApitr.atithipUjA vanyashchAhAraH ##01.3.12## parivrAjakasya jita indriyatvaM anArambho niShki~nchanatvaM sa~NgatyAgo bhaikShavrataM anekatrAraNye cha vAso bAhyAbhyantaraM cha shaucham.h ##01.3.13## sarveShAM ahiMsA satyaM shauchaM anasUya AnR^ishaMsyaM kShamA cha ##01.3.14## svadharmaH svargAyAnantyAya cha ##01.3.15## tasyAtikrame lokaH sa~NkarAd.h uchChidyeta ##01.3.16ab## tasmAt.h svadharmaM bhUtAnAM rAjA na vyabhichArayet.h | ##01.3.16chd## svadharmaM sandadhAno hi pretya cha iha cha nandati ##01.3.17ab## vyavasthitAryamaryAdaH kR^itavarNAshramasthitiH | ##01.3.17chd## trayyA.abhirakShito lokaH prasIdati na sIdati (iti) ## Chapt | Ii) Establishing (the necessity of) Economics, and (iv) the Science of Politics## ##01.4.01## kR^iShipAshupAlye vaNijyA cha vArtA, dhAnyapashuhiraNyakupyaviShTipradAnAd.h aupakArikI ##01.4.02## tayA svapakShaM parapakShaM cha vashIkaroti koshadaNDAbhyAm.h ##01.4.03## AnvIkShikI trayI vArttAnAM yogakShemasAdhano daNDaH, tasya nItirdaNDa nItiH, alabdhalAbhArthA labdhaparirakShaNI rakShitavivardhanI vR^iddhasya tIrthe pratipAdanI cha ##01.4.04## tasyAM AyattA lokayAtrA ##01.4.05## tasmAllokayAtrA.arthI nityaM udyatadaNDaH syAt.h ##01.4.06## na hyevaMvidhaM vasha upanayanaM asti bhUtAnAM yathA daNDaH | ityAchAryAH ##01.4.07## na iti kauTilyaH ##01.4.08## tIkShNadaNDo hi bhUtAnAM udvejanIyo bhavati ##01.4.09## mR^idudaNDaH paribhUyate ##01.4.10## yathA.arhadaNDaH pUjyate ##01.4.11## suvij~nAtapraNIto hi daNDaH prajA dharmArthakAmairyojayati ##01.4.12## duShpraNItaH kAmakrodhAbhyAM avaj~nAnAd.h vA vAnaprasthaparivrAjakAn.h api kopayati, kiM.a~Nga punargR^ihasthAn.h ##01.4.13## apraNItaH tu mAtsyanyAyaM udbhAvayati ##01.4.14## balIyAn.h abalaM hi grasate daNDadharAbhAve ##01.4.15## sa tena guptaH prabhavati iti ##01.4.16ab## chaturvarNAshramo loko rAj~nA daNDena pAlitaH | ##01.4.16chd## svadharmakarmAbhirato vartate sveShu vartmasu (iti) ## Chapt | Section.2: Association with elders## ##01.5.01## tasmAd.h daNDamUlAH tisro vidyAH ##01.5.02## vinayamUlo daNDaH prANabhR^itAM yogakShemAvahaH ##01.5.03## kR^itakaH svAbhAvikashcha vinayaH ##01.5.04## kriyA hi dravyaM vinayati nAdravyam.h ##01.5.05## shushrUShA shravaNagrahaNadhAraNavij~nAna UhApohatattvAbhiniviShTabuddhiM vidyA vinayati na itaram.h ##01.5.06## vidyAnAM tu yathAsvaM AchAryaprAmANyAd.h vinayo niyamashcha ##01.5.07## vR^ittachaulakarmA lipiM sa~NkhyAnaM cha upayu~njIta ##01.5.08## vR^itta upanayanaH trayIM AnvIkShikIM cha shiShTebhyo vArttAM adhyakShebhyo daNDanItiM vaktR^iprayoktR^ibhyaH ##01.5.09## brahmacharyaM cha ShoDashAd.h varShAt.h ##01.5.10## ato godAnaM dArakarma chAsya ##01.5.11## nityashcha vidyAvR^iddhasamyogo vinayavR^iddhy.arthaM, tanmUlatvAd.h vinayasya ##01.5.12## pUrvaM aharbhAgaM hasty.ashvarathapraharaNavidyAsu vinayaM gachChet.h | ##01.5.13## pashchimaM itihAsashravaNe ##01.5.14## purANaM itivR^ittaM AkhyAyika udAharaNaM dharmashAstraM arthashAstraM cha iti itihAsaH ##01.5.15## sheShaM ahorAtrabhAgaM apUrvagrahaNaM gR^ihItaparichayaM cha kuryAt.h, agR^ihItAnAM AbhIkShNyashravaNaM cha ##01.5.16## shrutAdd.h hi praj~nA upajAyate praj~nAyA yogo yogAd.h AtmavattA iti vidyAnAM sAmarthyam.h ##01.5.17ab## vidyAvinIto rAjA hi prajAnAM vinaye rataH | ##01.5.17chd## ananyAM pR^ithivIM bhu~Nkte sarvabhUtahite rataH (iti) ## Chapt | Section.3: Control over the senses, (i) Casting out the group of six enemies## ##01.6.01## vidyA vinayaheturindriyajayaH kAmakrodhalobhamAnamadaharShatyAgAt.h kAryaH ##01.6.02## karNatvag.akShijihvAghrANa indriyANAM shabdasparsharUparasagandheShvavipratipattirindriyajayaH, shAstrAnuShThAnaM vA ##01.6.03## kR^itsnaM hi shAstraM idaM indriyajayaH ##01.6.04## tad.h viruddhavR^ittiravashya indriyashchAturanto api rAjA sadyo vinashyati ##01.6.05## yathA dANDakyo nAma bhojaH kAmAd.h brAhmaNakanyAM abhimanyamAnaH sa-bandhurAShTro vinanAsha, karAlashcha vaidehaH ##01.6.06## kopAj janamejayo brAhmaNeShu vikrAntaH, tAlaja~Nghashcha bhR^iguShu ##01.6.07## lobhAd.h ailashchAturvarNyaM atyAhArayamANaH, sauvIrashchAjabinduH | ##01.6.08## mAnAd.h rAvaNaH paradArAn.h aprayachChan.h, duryodhano rAjyAd.h aMshaM cha ##01.6.09## madAd.h dambhodbhavo bhUtAvamAnI, haihayashchArjunaH ##01.6.10## harShAd.h vAtApiragastyaM atyAsAdayan.h, vR^iShNisa~Nghashcha dvaipAyanaM iti ##01.6.11ab## ete chAnye cha bahavaH shatruShaDvargaM AshritAH | ##01.6.11chd## sa-bandhurAShTrA rAjAno vineshurajita indriyAH ##01.6.12ab## shatruShaDvargaM utsR^ijya jAmadagnyo jita indriyaH | ##01.6.12chd## ambarIShashcha nAbhAgo bubhujAte chiraM mahIm.h (iti) ## Chapt | I) The life of a sage-like king## ##01.7.01## tasmAd.h ariShaDvargatyAgena indriyajayaM kurvIta, vR^iddhasamyogena praj~nAM, chAreNa chakShuH, utthAnena yogakShemasAdhanaM, kAryAnushAsanena svadharmasthApanaM, vinayaM vidyA upadeshena, lokapriyatvaM arthasamyogena vR^ittim.h ##01.7.02## evaM vashya indriyaH parastrIdravyahiMsAshcha varjayet.h, svapnaM laulyaM anR^itaM uddhataveShatvaM anarthyasamyogaM adharmasamyuktaM anarthasamyuktaM cha vyavahAram.h ##01.7.03## dharmArthAvirodhena kAmaM seveta, na nihsukhaH syAt.h ##01.7.04## samaM vA trivargaM anyonyAnubaddham.h ##01.7.05## eko hyatyAsevito dharmArthakAmAnAM AtmAnaM itarau cha pIDayati ##01.7.06## artha eva pradhAna iti kauTilyaH ##01.7.07## arthamUlau hi dharmakAmAviti ##01.7.08## maryAdAM sthApayed.h AchAryAn.h amAtyAn.h vA, ya enaM apAya sthAnebhyo vArayeyuH, ChAyAnAlikApratodena vA rahasi pramAdyantaM abhitudeyuH ##01.7.09ab## sahAyasAdhyaM rAjatvaM chakraM ekaM na vartate | ##01.7.09chd## kurvIta sachivAMH tasmAt.h teShAM cha shR^iNuyAn.h matam.h (iti) ## Chapt | Appointment of ministers## ##01.8.01## sahAdhyAyino amAtyAn.h kurvIta, dR^iShTashauchasAmarthyatvAt iti bhAradvAjaH ##01.8.02## te hyasya vishvAsyA bhavanti iti ##01.8.03## na iti vishAlAkShaH ##01.8.04## sahakrIDitatvAt.h paribhavantyenam.h ##01.8.05## ye hyasya guhyasadharmANaH tAn.h amAtyAn.h kurvIta, samAnashIlavyasanatvAt.h ##01.8.06## te hyasya marmaj~nabhayAnnAparAdhyanti iti ##01.8.07## sAdhAraNa eSha doShaH iti pArAsharAH ##01.8.08## teShAM api marmaj~nabhayAt.h kR^itAkR^itAnyanuvarteta ##01.8.09ab## yAvadbhyo guhyaM AchaShTe janebhyaH puruShAdhipaH | ##01.8.09chd## avashaH karmaNA tena vashyo bhavati tAvatAm.h ##01.8.10## ya enaM Apatsu prANAbAdhayuktAsvanugR^ihNIyuH tAn.h amAtyAn.h kurvIta, dR^iShTAnurAgatvAt iti ##01.8.11## na iti pishunaH ##01.8.12## bhaktireShA na buddhiguNaH ##01.8.13## sa~NkhyAtArtheShu karmasu niyuktA ye yathA.a.adiShTaM arthaM savisheShaM vA kuryuH tAn.h amAtyAn.h kurvIta, dR^iShTaguNatvAt iti ##01.8.14## na iti kauNapadantaH ##01.8.15## anyairamAtyaguNairayuktA hyete ##01.8.16## pitR^ipaitAmahAn.h amAtyAn.h kurvIta, dR^iShTAvadAnatvAt.h ##01.8.17## te hyenaM apacharantaM api na tyajanti, sagandhatvAt.h ##01.8.18## amAnuSheShvapi cha etad.h dR^ishyate ##01.8.19## gAvo hyasagandhaM gogaNaM atikramya sagandheShvevAvatiShThante iti ##01.8.20## na iti vAtavyAdhiH ##01.8.21## te hyasya sarvaM avagR^ihya svAmivat.h pracharanti ##01.8.22## tasmAnnItivido navAn.h amAtyAn.h kurvIta ##01.8.23## navAH tu yamasthAne daNDadharaM manyamAnA nAparAdhyanti iti ##01.8.24## na iti bAhudantI putraH ##01.8.25## shAstravid.h adR^iShTakarmA karmasu viShAdaM gachChet.h ##01.8.26## tasmAd.h abhijanapraj~nAshauchashauryAnurAgayuktAn.h amAtyAn.h kurvIta, guNaprAdhAnyAt iti ##01.8.27## sarvaM upapannaM iti kauTilyaH ##01.8.28## kAryasAmarthyAdd.h hi puruShasAmarthyaM kalpyate ##01.8.29ab## sAmarthyashcha vibhajyAmAtyavibhavaM deshakAlau cha karma cha | ##01.8.29chd## amAtyAH sarva eva ete kAryAH syurna tu mantriNaH (iti) ## Chapt | Appointment of counsellors and chaplain## ##01.9.01## jAnapado abhijAtaH svavagrahaH kR^itashilpashchakShuShmAn.h prAj~no dhArayiShNurdakSho vAgmI pragalbhaH pratipattimAn.h utsAhaprabhAvayuktaH kleshasahaH shuchirmaitro dR^iDhabhaktiH shIlabalArogyasattvayuktaH stambhachApalahInaH sampriyo vairANAM akartA ityamAtyasampat.h ##01.9.02## ataH pAdArghaguNahInau madhyamAvarau ##01.9.03## teShAM janapad.abhijanaM avagrahaM chAptataH parIkSheta, samAnavidyebhyaH shilpaM shAstrachakShuShmattAM cha, karmArambheShu praj~nAM dhArayiShNutAM dAkShyaM cha, kathAyogeShu vAgmitvaM prAgalbhyaM pratibhAnavattvaM cha, saMvAsibhyaH shIlabalArogyasattvayogaM astambhaM achApalaM cha, pratyakShataH sampriyatvaM avairatvaM cha ##01.9.04## pratyakShaparokShAnumeyA hi rAjavR^ittiH ##01.9.05## svayaM drShTaM pratyakSham.h ##01.9.06## para upadiShTaM parokSham.h ##01.9.07## karmasu kR^itenAkR^itAvekShaNaM anumeyam.h ##01.9.08## yaugapadyAt.h tu karmaNAM anekatvAd.h anekasthatvAchcha deshakAlAtyayo mA bhUd.h iti parokShaM amAtyaiH kArayet.h ityamAtyakarma | ##01.9.09## purohitaM udita uditakulashIlaM sa-a~Nge vede daive nimitte daNDanItyAM chAbhivinItaM ApadAM daivamAnuShINAM atharvabhirupAyaishcha pratikartAraM kurvIta ##01.9.10## taM AchAryaM shiShyaH pitaraM putro bhR^ityaH svAminaM iva chAnuvarteta ##01.9.11ab## brAhmaNena edhitaM kShatraM mantrimantrAbhimantritam.h | ##01.9.11chd## jayatyajitaM atyantaM shAstrAnugamashastritam.h (iti) ## Chapt | Ascertainment of the integrity or the absence of integrity of ministerbymeans of secret tests## ##01.10.01## mantripurohitasakhaH sAmAnyeShvadhikaraNeShu sthApayitvA.amAtyAn.h upadhAbhiH shodhayet.h ##01.10.02## purohitaM ayAjyayAjanAdhyApane niyuktaM amR^iShyamANaM rAjA.avakShipet.h ##01.10.03## sa sattribhiH shapathapUrvaM ekaikaM amAtyaM upajApayet.h - adhArmiko ayaM rAjA, sAdhu dhArmikaM anyaM asya tatkulInaM aparuddhaM kulyaM ekapragrahaM sAmantaM ATavikaM aupapAdikaM vA pratipAdayAmaH, sarveShAM etad.h rochate, kathaM vA tava iti ##01.10.04## pratyAkhyAne shuchiH | iti dharma upadhA ##01.10.05## senApatirasatpragraheNAvakShiptaH sattribhirekaikaM amAtyaM upajApayet.h lobhanIyenArthena rAjavinAshAya, sarveShAM etad.h rochate, kathaM vA tava iti ##01.10.06## pratyAkhyAne shuchiH | ityartha upadhA ##01.10.07## parivrAjikA labdhavishvAsA.antaHpure kR^itasatkArA mahAmAtraM ekaikaM upajapet.h - rAjamahiShI tvAM kAmayate kR^itasamAgama upAyA, mahAn.h arthashcha te bhaviShyati iti ##01.10.08## pratyAkhyAne shuchiH | iti kAma upadhA ##01.10.09## prahavaNanimittaM eko amAtyaH sarvAn.h amAtyAn.h AvAhayet.h ##01.10.10## tena udvegena rAjA tAn.h avarundhyAt.h ##01.10.11## kApaTikashchAtra pUrvAvaruddhaH teShAM arthamAnAvakShiptaM ekaikaM amAtyaM upajapet.h - asat.h pravR^itto ayaM rAjA, sAdhvenaM hatvA.anyaM pratipAdayAmaH, sarveShAM etad.h rochate, kathaM vA tava iti ##01.10.12## pratyAkhyAne shuchiH | iti bhaya upadhA ##01.10.13## tatra dharma upadhAshuddhAn.h dharmasthIyakaNTakashodhaneShu karmasu sthApayet.h, artha upadhAshuddhAn.h samAhartR^isamnidhAtR^inichayakarmasu, kAma upadhA shuddhAn.h bAhyAbhyantaravihArarakShAsu, bhaya upadhAshuddhAn.h AsannakAryeShu rAj~naH ##01.10.14## sarva upadhAshuddhAn.h mantriNaH kuryAt.h ##01.10.15## sarvatrAshuchIn.h khanidravyahastivanakarmAnteShu upayojayet.h ##01.10.16ab## trivargabhayasaMshuddhAn.h amAtyAn.h sveShu karmasu | ##01.10.16chd## adhikuryAd.h yathA shauchaM ityAchAryA vyavasthitAH ##01.10.17ab## na tveva kuryAd.h AtmAnaM devIM vA lakShyaM IshvaraH | ##01.10.17chd## shauchahetoramAtyAnAM etat.h kauTilyadarshanam.h ##01.10.18ab## na dUShaNaM aduShTasya viSheNa ivAmbhasashcharet.h | ##01.10.18chd## kadAchidd.h hi praduShTasya nAdhigamyeta bheShajam.h ##01.10.19ab## kR^itA cha kaluShAbuddhirupadhAbhishchaturvidhA | ##01.10.19chd## nAgatvA.antaM nivarteta sthitA sattvavatAM dhR^itau ##01.10.20ab## tasmAd.h bAhyaM adhiShThAnaM kR^itvA kArye chaturvidhe | ##01.10.20chd## shauchAshauchaM amAtyAnAM rAjA mArgeta sattribhiH (iti) ## Chapt | Appointment of persons in secret service## ##01.11.01## upadhAbhiH shuddhAmAtyavargo gUDhapuruShAn.h utpAdayet.h kApaTika udAsthitagR^ihapatikavaidehakatApasavya~njanAn.h sattritIShkNarasadabhikShukIshcha ##01.11.02## paramarmaj~naH pragalbhashChAtraH kApaTikaH ##01.11.03## taM arthamAnAbhyAM protsAhya mantrI brUyAt.h - rAjAnaM mAM cha pramANaM kR^itvA yasya yad.h akushalaM pashyasi tat.h tadAnIM eva pratyAdisha iti ##01.11.04## pravrajyA pratyavasitaH praj~nAshauchayukta udAsthitaH ##01.11.05## sa vArttAkarmapradiShTAyAM bhUmau prabhUtahiraNyAntevAsI karma kArayet.h ##01.11.06## karmaphalAchcha sarvapravrajitAnAM grAsAchChAdanAvasathAn.h pratividadhyAt.h ##01.11.07## vR^ittikAmAMshcha upajapet.h - etena eva veSheNa rAjArthashcharitavyo bhaktavetanakAle cha upasthAtavyam iti ##01.11.08## sarvapravrajitAshcha svaM svaM vargaM evaM upajapeyuH ##01.11.09## karShako vR^ittikShINaH praj~nAshauchayukto gR^ihapatikavya~njanaH ##01.11.10## sa kR^iShikarmapradiShTAyAM bhUmau - iti samAnaM pUrveNa ##01.11.11## vANijako vR^ittikShINaH praj~nAshauchayukto vaidehakavya~njanaH ##01.11.12## sa vaNikkarmapradiShTAyAM bhUmau - iti samAnaM pUrveNa ##01.11.13## muNDo jaTilo vA vR^ittikAmaH tApasavya~njanaH ##01.11.14## sa nagarAbhyAshe prabhUtamuNDajaTilAntevAsI shAkaM yavamuShTiM vA mAsadvimAsAntaraM prakAshaM ashnIyAt.h, gUDhaM iShTaM AhAram.h ##01.11.15## vaidehakAntevAsinashcha enaM samiddhayogairarchayeyuH ##01.11.16## shiShyAshchAsyAvedayeyuH - asau siddhaH sAmedhikaH iti ##01.11.17## samedhAshAstibhishchAbhigatAnAM a~NgavidyayA shiShyasaMj~nAbhishcha karmANyabhijane avasitAnyAdishet.h - alpalAbhaM agnidAhaM chorabhayaM dUShyavadhaM tuShTidAnaM videshapravR^ittij~nAnaM, idaM adya shvo vA bhaviShyati, idaM vA rAjA kariShyati iti ##01.11.18## tad.h asya gUDhAH sattriNashcha sampAdayeyuH ##01.11.19## sattvapraj~nAvAkyashaktisampannAnAM rAjabhAgyaM anuvyAharet.h, mantrisamyogaM cha brUyAt.h ##01.11.20## mantrI cha eShAM vR^ittikarmabhyAM viyateta ##01.11.21## ye cha kAraNAd.h abhikruddhAH tAn.h arthamAnAbhyAM shamayet.h, akAraNakruddhAMH tUShNIM daNDena, rAjadviShTakAriNashcha ##01.11.22ab## pUjitAshchArthamAnAbhyAM rAj~nA rAja upajIvinAm.h | ##01.11.22chd## jAnIyuH shauchaM ityetAH pa~nchasaMsthAH prakIrtitAH (iti) ## Chapt | Appointment of roving spies Rules for secret servants## ##01.12.01## ye chApyasmabandhino avashyabhartavyAH te lakShaNaM a~NgavidyAM jambhakavidyAM mAyAgataM AshramadharmaM nimittaM antarachakraM ityadhIyAnAH sattriNaH, saMsargavidyAM cha ##01.12.02## ye janapade shUrAH tyaktAtmAno hastinaM vyAlaM vA dravyahetoH pratiyodhayeyuH te tIkShNAH ##01.12.03## ye bandhuShu nihsnehAH krUrA alasAshcha te rasadAH ##01.12.04## parivrAjikA vR^ittikAmA daridrA vidhavA pragalbhA brAhmaNyantaHpure kR^itasatkArA mahAmAtrakulAnyabhigachChet.h ##01.12.05## etayA muNDA vR^iShalyo vyAkhyAtAH iti sa~nchArAH | ##01.12.06## tAn.h rAjA svaviShaye mantripurohitasenApatiyuvarAjadauvArikAntarvaMshikaprashAstR^i samAhartR^isamnidhAtR^ipradeShTR^inAyakapauravyAvahArikakArmAntikamantripariShad.adhyakShadaNDa durgAntapAlATavikeShu shraddheyadeshaveShashilpabhAShA.abhijanApadeshAn.h bhaktitaH sAmarthyayogAchchApasarpayet.h ##01.12.07## teShAM bAhyaM chAraM ChatrabhR^i~NgAravyajanapAdukAsanayAnavAhana upagrAhiNaH tIkShNA vidyuH ##01.12.08## taM sattriNaH saMsthAsvarpayeyuH ##01.12.09## sUdArAlikasnApakasaMvAhakAstarakakalpakaprasAdhaka udakaparichArakA rasadAH kubjavAmanakirAtamUkabadhirajaDAndhachChadmAno naTanartakagAyanavAdakavAgjIvanakushIlavAH striyashchAbhyantaraM chAraM vidyuH ##01.12.10## taM bhikShkyaH saMsthAsvaprayeyuH ##01.12.11## saMsthAnAM antevAsinaH saMj~nAlipibhishchArasa~nchAraM kuryuH ##01.12.12## na chAnyonyaM saMsthAH te vA vidyuH ##01.12.13## bhikShukIpratiShedhe dvAhsthaparamparA mAtApitR^ivya~njanAH shilpakArikAH kushIlavA dAsyo vA gItapAThyavAdyabhANDagUDhalekhyasaMj~nAbhirvA chAraM nirhareyuH ##01.12.14## dIrgharoga unmAdAgnirasavisargeNa vA gUDhanirgamanam.h ##01.12.15## trayANAM ekavAkye sampratyayaH ##01.12.16## teShAM abhIkShNavinipAte tUShNIndaNDaH pratiShedhaH ##01.12.17## kaNTakashodhana uktAshchApasarpAH pareShu kR^itavetanA vaseyurasampAtinashchArArtham.h ##01.12.18## ta ubhayavetanAH ##01.12.19ab## gR^ihItaputradArAMshcha kuryAd.h ubhayavetanAn.h | ##01.12.19chd## tAMshchAriprahitAn.h vidyAt.h teShAM shauchaM cha tadvidhaiH ##01.12.20ab## evaM shatrau cha mitre cha madhyame chAvapechcharAn.h | ##01.12.20chd## udAsIne cha teShAM cha tIrtheShvaShTAdashasvapi ##01.12.21ab## antargR^ihacharAH teShAM kubjavAmanapaNDakAH | ##01.12.21chd## shilpavatyaH striyo mUkAshchitrAshcha mlechChajAtayaH ##01.12.22ab## durgeShu vaNijaH saMsthA durgAnte siddhatApasAH | ##01.12.22chd## karShaka udAsthitA rAShTre rAShTrAnte vrajavAsinaH ##01.12.23ab## vane vanacharAH kAryAH shramaNATavikAdayaH | ##01.12.23chd## parapravR^ittij~nAnArthAH shIghrAshchAraparamparAH ##01.12.24ab## parasya cha ete boddhavyAH tAdR^ishaireva tAdR^ishAH | ##01.12.24chd## chArasa~nchAriNaH saMsthA gUDhAshchAgUDhasaMj~nitAH ##01.12.25ab## akR^ityAn.h kR^ityapakShIyairdarshitAn.h kAryahetubhiH | ##01.12.25chd## parApasarpaj~nAnArthaM mukhyAn.h anteShu vAsayet.h (iti) ## Chapt | keeping a watch over the seducible and non-seducible parties in ones own territory## ##01.13.01## kR^itamahAmAtrApasarpaH paurajAnapadAn.h apasarpayet.h ##01.13.02## sattriNo dvandvinaH tIrthasabhApUgajanasamavAyeShu vivAdaM kuryuH ##01.13.03## sarvaguNasampannashchAyaM rAjA shrUyate, na chAsya kashchid.h guNo dR^ishyate yaH paurajAnapadAn.h daNDakarAbhyAM pIDayati iti ##01.13.04## tatra ye.anuprashaMseyuH tAn.h itaraH taM cha pratiShedhayet.h ##01.13.05## mAtsyanyAyAbhibhUtAH prajA manuM vaivasvataM rAjAnaM chakrire ##01.13.06## dhAnyaShaDbhAgaM paNyadashabhAgaM hiraNyaM chAsya bhAgadheyaM prakalpayAm-AsuH ##01.13.07## tena bhR^itA rAjAnaH prajAnAM yogakShemAvahAH ##01.13.08## teShAM kilbiShaM adaNDakarA harantyayogakShemAvahAshcha prajAnAm.h ##01.13.09## tasmAd.h u~nChaShaDbhAgaM AraNyakA.api nirvapanti - tasya etad.h bhAgadheyaM yo.asmAn.h gopAyati iti ##01.13.10## indrayamasthAnaM etad.h rAjAnaH pratyakShaheDaprasAdAH ##01.13.11## tAn.h avamanyamAnAn.h daivo.api daNDaH spR^ishati ##01.13.12## tasmAd.h rAjAno nAvamantavyAH ##01.13.13## ityevaM kShudrakAn.h pratiShedhayet.h ##01.13.14## kiMvadantIM cha vidyuH ##01.13.15## ye chAsya dhAnyapashuhiraNyAnyAjIvanti, tairupakurvanti vyasane.abhyudaye vA, kupitaM bandhuM rAShTraM vA vyAvartayanti, amitraM ATavikaM vA pratiShedhayanti, teShAM muNDajaTilavya~njanAH tuShTAtuShTatvaM vidyuH ##01.13.16## tuShTAn.h bhUyo.arthamAnAbhyAM pUjayet.h ##01.13.17## atuShTAMH tuShTihetoH tyAgena sAmnA cha prasAdayet.h ##01.13.18## parasparAd.h vA bhedayed.h enAn.h, sAmantATavikatatkulInAparuddhebhyashcha ##01.13.19## tathA.apyatuShyato daNDakarasAdhanAdhikAreNa janapadavidveShaM grAhayet.h ##01.13.20## viviShTAn.h upAMshudaNDena janapadakopena vA sAdhayet.h ##01.13.21## guptaputradArAn.h AkarakarmAnteShu vA vAsayet.h pareShAM AspadabhayAt.h ##01.13.22## kruddhalubdhabhItamAninaH tu pareShAM kR^ityAH ##01.13.23## teShAM kArtAntikanaimittikamauhUrtikavya~njanAH parasparAbhisambandhaM amitrATavikasambandhaM vA vidyuH ##01.13.24## tuShTAn.h arthamAnAbhyAM pUjayet.h | ##01.13.25## atuShTAn.h sAmadAnabhedadaNDaiH sAdhayet.h ##01.13.26ab## evaM svaviShaye kR^ityAn.h akR^ityAMshcha vichakShaNaH | ##01.13.26chd## para upajApAt.h samrakShet.h pradhAnAn.h kShudrakAn.h api (iti) ## Chapt | Winning over the seducible and non-seducible parties in the enemy territory## ##01.14.01## kR^ityAkR^ityapakSha upagrahaH svaviShaye vyAkhyAtaH, paraviShaye vAchyaH ##01.14.02## saMshrutyArthAn.h vipralabdhaH, tulyakAriNoH shilpe vA upakAre vA vimAnitaH, vallabhAvaruddhaH, samAhUya parAjitaH, pravAsa upataptaH, kR^itvA vyayaM alabdhakAryaH, svadharmAd.h dAyAdyAd.h vA uparuddhaH, mAnAdhikArAbhyAM bhraShTaH, kulyairantarhitaH, prasabhAbhimR^iShTastrIkaH, kArAbhinyastaH, para uktadaNDitaH, mithyA.a.achAravAritaH, sarvasvaM AhAritaH, bandhanaparikliShTaH, pravAsitabandhuH iti kruddhavargaH ##01.14.03## svayaM upahataH, viprakR^itaH, pApakarmAbhikhyAtaH, tulyadoShadaNDena udvignaH, paryAttabhUmiH, daNDena upanataH, sarvAdhikaraNasthaH, sahasA upachitArthaH, tatkulIna upAshaMsuH, pradviShTo rAj~nA, rAjadveShI cha - iti bhItavargaH ##01.14.04## parikShINaH, anyAttasvaH, kadaryaH, vyasanI, atyAhitavyavahArashcha - iti lubdhavargaH ##01.14.05## AtmasambhAvitaH, mAnakAmaH, shatrupUjA.amarShitaH, nIchairupahitaH, tIkShNaH, sAhasikaH, bhogenAsantuShTaH - iti mAnivargaH ##01.14.06## teShAM muNDajaTilavya~njanairyo yadbhaktiH kR^ityapakShIyaH taM tena upajApayet.h ##01.14.07## yathA madAndho hastI mattenAdhiShThito yad.h yad.h AsAdayati tat.h sarvaM pramR^idnAti, evaM ayaM ashAstrachakShurandho rAjA paurajAnapadavadhAyAbhyutthitaH, shakyaM asya pratihastiprotsAhanenApakartuM, amarShaH kriyatAm iti kruddhavargaM upajApayet.h ##01.14.08## yathA lInaH sarpo yasmAd.h bhayaM pashyati tatra viShaM utsR^ijati, evaM ayaM rAjA jAtadoShAsha~NkaH tvayi purA krodhaviShaM utsR^ijati, anyatra gamyatAm iti bhItavargaM.upajApayet.h ##01.14.09## yathA shvagaNinAM dhenuH shvabhyo duhyate na brAhmaNebhyaH, evaM ayaM rAjA sattvapraj~nAvAkyashaktihInebhyo duhyate nAtmaguNasampannebhyaH, asau rAjA puruShavisheShaj~naH, tatra gamyatAm iti lubdhavargaM.upajApayet.h ##01.14.10## yathA chaNDAla udapAnashchaNDAlAnAM eva upabhogyo nAnyeShAM, evaM ayaM rAjA nIcho nIchAnAM eva upabhogyo na tvadvidhAnAM AryANAM, asau rAjA puruShavisheShaj~naH, tatra gamyatAm iti mAnivargaM upajApayet.h ##01.14.11ab## tathA iti pratipannAMH tAn.h saMhitAn.h paNakarmaNA | ##01.14.11chd## yojayeta yathAshakti sa-apasarpAn.h svakarmasu ##01.14.12ab## labheta sAmadAnAbhyAM kR^ityAMshcha parabhUmiShu | ##01.14.12chd## akR^ityAn.h bhedadaNDAbhyAM paradoShAMshcha darshayan.h (iti) ## Chapt | The topic of counsel## ##01.15.01## kR^itasvapakShaparapakSha upagrahaH kAryArambhAMshchintayet.h ##01.15.02## mantrapUrvAH sarvArambhAH ##01.15.03## tad.uddeshaH saMvR^itaH kathAnAM anihshrAvI pakShibhirapyanAlokyaH syAt.h | ##01.15.04## shrUyate hi shukasArikAbhirmantro bhinnaH, shvabhirapyanyaishcha tiryagyonibhiriti ##01.15.05## tasmAn.h mantra uddeshaM anAyukto na upagachChet.h ##01.15.06## uchChidyeta mantrabhedI ##01.15.07## mantrabhedo hi dUtAmAtyasvAminAM i~NgitAkArAbhyAm.h ##01.15.08## i~NgitaM anyathAvR^ittiH ##01.15.09## AkR^itigrahaNaM AkAraH ##01.15.10## tasya saMvaraNaM AyuktapuruSharakShaNaM AkAryakAlAd.h iti ##01.15.11## teShAM hi pramAdamadasuptapralApAH, kAmAdirutsekaH, prachChanno.avamato vA mantraM bhinatti ##01.15.12## tasmAd.h AdrakShen.h mantram.h ##01.15.13## mantrabhedo hyayogakShemakaro rAj~naH tad.AyuktapuruShANAM cha ##01.15.14## tasmAd.h guhyaM eko mantrayeta iti bhAradvAjaH ##01.15.15## mantriNAM api hi mantriNo bhavanti, teShAM apyanye ##01.15.16## sA eShA mantriparamparA mantraM bhinatti ##01.15.17ab## tasmAnnAsya pare vidyuH karma ki~nchichchikIrShitam.h | ##01.15.17chd## ArabdhAraH tu jAnIyurArabdhaM kR^itaM eva vA ##01.15.18## na ekasya mantrasiddhirasti iti vishAlAkShaH ##01.15.19## pratyakShaparokShAnumeyA hi rAjavR^ittiH ##01.15.20## anupalabdhasya j~nAnaM upalabdhasya nishchitabalAdhAnaM arthadvaidhasya saMshayachChedanaM ekadeshadR^iShTasya sheSha upalabdhiriti mantrisAdhyaM etat.h ##01.15.21## tasmAd.h buddhivR^iddhaiH sArdhaM adhyAsIta mantram.h ##01.15.22ab## na ka~nchid.h avamanyeta sarvasya shR^iNuyAn.h matam.h | ##01.15.22chd## bAlasyApyarthavadvAkyaM upayu~njIta paNDitaH | ##01.15.23## etan.h mantraj~nAnaM, na etan.h mantrarakShaNam iti pArAsharAH ##01.15.24## yad.h asya kAryaM abhipretaM tatpratirUpakaM mantriNaH pR^ichChet.h - kAryaM idaM evaM AsIt.h, evaM vA yadi bhavet.h, tat.h kathaM kartavyam iti ##01.15.25## te yathA brUyuH tat.h kuryAt.h ##01.15.26## evaM mantra upalabdhiH saMvR^itishcha bhavati iti ##01.15.27## na iti pishunaH ##01.15.28## mantriNo hi vyavahitaM arthaM vR^ittaM avR^ittaM vA pR^iShTA anAdareNa bruvanti prakAshayanti vA ##01.15.29## sa doShaH ##01.15.30## tasmAt.h karmasu ye yeShvabhipretAH taiH saha mantrayeta ##01.15.31## tairmantrayamANo hi mantrasiddhiM guptiM cha labhate iti ##01.15.32## na iti kauTilyaH ##01.15.33## anavasthA hyeShA ##01.15.34## mantribhiH tribhishchaturbhirvA saha mantrayeta ##01.15.35## mantrayamANo hyekenArthakR^ichChreShu nishchayaM nAdhigachChet.h ##01.15.36## ekashcha mantrI yathA iShTaM anavagrahashcharati ##01.15.37## dvAbhyAM mantrayamANo dvAbhyAM saMhatAbhyAM avagR^ihyate, vigR^ihItAbhyAM vinAshyate ##01.15.38## tat.h triShu chatuShu vA kR^ichChreNa upapadyate ##01.15.39## mahAdoShaM upapannaM tu bhavati ##01.15.40## tataH pareShu kR^ichChreNArthanishchayo gamyate, mantro vA rakShyate ##01.15.41## deshakAlakAryavashena tvekena saha dvAbhyAM eko vA yathAsAmarthyaM mantrayeta ##alterNative views approved## ##01.15.42## karmaNAM Arambha upAyaH puruShadravyasampad.h deshakAlavibhAgo vinipAtapratIkAraH kAryasiddhiriti pa~nchA~Ngo mantraH ##01.15.43## tAn.h ekaikashaH pR^ichChet.h samastAMshcha ##01.15.44## hetubhishcha eShAM matipravivekAn.h vidyAt.h ##01.15.45## avAptArthaH kAlaM nAtikrAmayet.h ##01.15.46## na dIrghakAlaM mantrayeta, na teShAM pakShIyairyeShAM apakuryAt.h ##01.15.47## mantripariShadaM dvAdashAmAtyAn.h kurvIta iti mAnavAH ##01.15.48## ShoDasha iti bArhaspatyAH ##01.15.49## viMshatim ityaushanasAH ##01.15.50## yathAsAmarthyaM iti kauTilyaH ##01.15.51## te hyasya svapakShaM parapakShaM cha chintayeyuH ##01.15.52## akR^itArambhaM ArabdhAnuShThAnaM anuShThitavisheShaM niyogasampadaM cha karmaNAM kuryuH ##01.15.53## AsannaiH saha karmANi pashyet.h ##01.15.54## anAsannaiH saha pattrasampreShaNena mantrayeta ##01.15.55## indrasya hi mantripariShad.R^iShINAM sahasram.h ##01.15.56## sa tachchakShuH ##01.15.57## tasmAd.h imaM dvy.akShaM sahasrAkShaM AhuH ##01.15.58## Atyayike kArye mantriNo mantripariShadaM chAhUya brUyAt.h ##01.15.59## tatra yadbhUyiShThA brUyuH kAryasiddhikaraM vA tat.h kuryAt.h ##01.15.60## kurvatashcha ##01.15.60ab## nAsya guhyaM pare vidyushChidraM vidyAt.h parasya cha | ##01.15.60chd## gUhet.h kUrma ivA~NgAni yat.h syAd.h vivR^itaM AtmanaH ##01.15.61ab## yathA hyashrotriyaH shrAddhaM na satAM bhoktuM arhati | ##01.15.61chd## evaM ashrutashAstrArtho na mantraM shrotuM arhati (iti) ## Chapt | Rules for the envoy## ##01.16.01## udvR^ittamantro dUtapraNidhiH ##01.16.02## amAtyasampadA upeto nisR^iShTArthaH ##01.16.03## pAdaguNahInaH parimitArthaH ##01.16.04## ardhaguNahInaH shAsanaharaH ##01.16.05## suprativihitayAnavAhanapuruShaparivApaH pratiShTheta ##01.16.06## shAsanaM evaM vAchyaH paraH, sa vakShyatyevaM, tasya idaM prativAkyaM, evaM atisandhAtavyaM, ityadhIyAno gachChet.h ##01.16.07## aTavy.antapAlapurarAShTramukhyaishcha pratisaMsargaM gachChet.h ##01.16.08## anIkasthAnayuddhapratigrahApasArabhUmIrAtmanaH parasya chAvekSheta ##01.16.09## durgarAShTrapramANaM sAravR^ittiguptichChidrANi cha upalabheta ##01.16.10## parAdhiShThAnaM anuj~nAtaH pravishet.h ##01.16.11## shAsanaM cha yathA uktaM brUyAt.h, prANAbAdhe.api dR^iShTe ##01.16.12## parasya vAchi vaktre dR^iShTyAM cha prasAdaM vAkyapUjanaM iShTapariprashnaM guNakathAsa~NgaM AsannaM AsanaM satkAraM iShTeShu smaraNaM vishvAsagamanaM cha lakShayet.h tuShTasya, viparItaM atuShTasya ##01.16.13## taM brUyAt.h - dUtamukhA hi rAjAnaH, tvaM chAnye cha ##01.16.14## tasmAd.h udyateShvapi shastreShu yathA uktaM vaktAro dUtAH ##01.16.15## teShAM antAvasAyino.apyavadhyAH, kiM a~Nga punarbrAhmaNAH ##01.16.16## parasya etad.h vAkyam.h ##01.16.17## eSha dUtadharmaH iti ##01.16.18## vased.h avisR^iShTaH pUjayA na utsiktaH ##01.16.19## pareShu balitvaM na manyeta ##01.16.20## vAkyaM aniShTaM saheta ##01.16.21## striyaH pAnaM cha varjayet.h ##01.16.22## ekaH shayIta ##01.16.23## suptamattayorhi bhAvaj~nAnaM dR^iShTam.h ##01.16.24## kR^ityapakSha upajApaM akR^ityapakShe gUDhapraNidhAnaM rAgAparAgau bhartari randhraM cha prakR^itInAM tApasavaidehakavya~njanAbhyAM upalabheta, tayorantevAsibhishchikitsakapAShaNDavya~njana ubhayavetanairvA ##01.16.25## teShAM asambhAShAyAM yAchakamatta unmattasuptapralApaiH puNyasthAnadevagR^ihachitralekhyasaMj~nAbhirvA chAraM upalabheta ##01.16.26## upalabdhasya upajApaM upeyAt.h ##01.16.27## pareNa cha uktaH svAsAM prakR^itInAM pramANaM nAchakShIta ##01.16.28## sarvaM veda bhavAn.h iti brUyAt.h, kAryasiddhikaraM vA ##01.16.29## kAryasyAsiddhAvuparudhyamAnaH tarkayet.h - kiM bharturme vyasanaM AsannaM pashyan.h, svaM vA vyasanaM pratikartukAmaH, pArShNigrAhaM AsAraM antaHkopaM ATavikaM vA samutthApayitukAmaH, mitraM AkrandaM vA vyAghAtayitukAmaH, svaM vA parato vigrahaM antaHkopaM ATavikaM vA pratikartukAmaH, saMsiddhaM vA me bharturyAtrAkAlaM abhihantukAmaH, sasyapaNyakupyasa~NgrahaM durgakarma balasamuddAnaM vA kartukAmaH, svasainyAnAM vA vyAyAmasya deshakAlAvAkA~NkShamANaH, paribhavapramAdAbhyAM vA, saMsargAnubandhArthI vA, mAM uparuNaddhi iti ##01.16.30## j~nAtvA vased.h apasared.h vA ##01.16.31## prayojanaM iShTaM avekSheta vA ##01.16.32## shAsanaM aniShTaM uktvA bandhavadhabhayAd.h avisR^iShTo.apyapagachChet.h, anyathA niyamyeta ##01.16.33ab## preShaNaM sandhipAlatvaM pratApo mitrasa~NgrahaH | ##01.16.33chd## upajApaH suhR^idbhedo gUDhadaNDAtisAraNam.h ##01.16.34ab## bandhuratnApaharaNaM chAraj~nAnaM parAkramaH | ##01.16.34chd## samAdhimokSho dUtasya karma yogasya chAshrayaH ##01.16.35ab## svadUtaiH kArayed.h etat.h paradUtAMshcha rakShayet.h | ##01.16.35chd## pratidUtApasarpAbhyAM dR^ishyAdR^ishyaishcha rakShibhiH (iti) ## Chapt | Guarding against princes## ##01.17.01## rakShito rAjA rAjyaM rakShatyAsannebhyaH parebhyashcha, pUrvaM dArebhyaH putrebhyashcha ##01.17.02## dArarakShaNaM nishAntapraNidhau vakShyAmaH ##01.17.03## putrarakShaNaM tu ##01.17.04## janmaprabhR^iti rAjaputrAn.h rakShet.h ##01.17.05## karkaTakasadharmANo hi janakabhakShA rAjaputrAH ##01.17.06## teShAM ajAtasnehe pitaryupAMshudaNDaH shreyAn.h iti bhAradvAjaH ##01.17.07## nR^ishaMsaM aduShTavadhaH kShatrabIjavinAshashcha iti vishAlAkShaH ##01.17.08## tasmAd.h ekasthAnAvarodhaH shreyAn.h iti ##01.17.09## ahibhayaM etad iti pArAsharAH ##01.17.10## kumAro hi vikramabhayAn.h mAM pitA.avaruNaddhi iti j~nAtvA taM evA~Nke kuryAt.h ##01.17.11## tasmAd.h antapAladurge vAsaH shreyAn.h iti ##01.17.12## aurabhraM bhayaM etad iti pishunaH ##01.17.13## pratyApatterhi tad.h eva kAraNaM j~nAtvA.antapAlasakhaH syAt.h ##01.17.14## tasmAt.h svaviShayAd.h apakR^iShTe sAmantadurge vAsaH shreyAn.h iti ##01.17.15## vatsasthAnaM etad iti kauNapadantaH ##01.17.16## vatsena iva hi dhenuM pitaraM asya sAmanto duhyAt.h ##01.17.17## tasmAn.h mAtR^ibandhuShu vAsaH shreyAn.h iti ##01.17.18## dhvajasthAnaM etad iti vAtavyAdhiH ##01.17.19## tena hi dhvajenAditikaushikavad.h asya mAtR^ibAndhavA bhikSheran.h ##01.17.20## tasmAd.h grAmya sukheShvenaM avasR^ijet.h ##01.17.21## sukha uparuddhA hi putrAH pitaraM nAbhidruhyanti iti ##01.17.22## jIvanmaraNaM etad.h iti kauTilyaH ##01.17.23## kAShThaM iva ghuNajagdhaM rAjakulaM avinItaputraM abhiyuktamAtraM bhajyeta ##01.17.24## tasmAd.h R^itumatyAM mahiShyAM R^itvijashcharuM aindrAbArhaspatyaM nirvapeyuH ##01.17.25## ApannasattvAyAH kaumArabhR^ityo garbhabharmaNi prasave cha viyateta ##01.17.26## prajAtAyAH putrasaMskAraM purohitaH kuryAt.h ##01.17.27## samarthaM tadvido vinayeyuH ##01.17.28## sattriNAM ekashcha enaM mR^igayAdyUtamadyastrIbhiH pralobhayet.h pitari vikramya rAjyaM gR^ihANa iti ##01.17.29## taM anyaH sattrI pratiShedhayet ityAmbhIyAH ##01.17.30## mahAdoShaM abuddhabodhanaM it.h kauTilyaH ##01.17.31## navaM hi dravyaM yena yenArthajAtena upadihyate tat.h tad.h AchUShati ##01.17.32## evaM ayaM navabuddhiryad.h yad.h uchyate tat.h tatshAstra upadeshaM ivAbhijAnAti ##01.17.33## tasmAd.h dharmyaM arthyaM chAsya upadishennAdharmyaM anarthyaM cha ##01.17.34## sattriNaH tvenaM tava smaH iti vadantaH pAlayeyuH ##01.17.35## yauvana utsekAt.h parastrIShu manaH kurvANaM AryAvya~njanAbhiH strIbhiramedhyAbhiH shUnyAgAreShu rAtrAvudvejayeyuH ##01.17.36## madyakAmaM yogapAnena udvejayeyuH ##01.17.37## dyUtakAmaM kApaTikairudvejayeyuH ##01.17.38## mR^igayAkAmaM pratirodhakavya~njanaiH trAsayeyuH ##01.17.39## pitari vikramabuddhiM tathA ityanupravishya bhedayeyuH - aprArthanIyo rAjA, vipanne ghAtaH, sampanne narakapAtaH, sa~NkroshaH, prajAbhirekaloShTavadhashcha iti ##01.17.40## virAgaM vedayeyuH ##01.17.41## priyaM ekaputraM badhnIyAt.h ##01.17.42## bahuputraH pratyantaM anyaviShayaM vA preShayed.h yatra garbhaH paNyaM Dimbo vA na bhavet.h ##01.17.43## AtmasampannaM sainApatye yauvarAjye vA sthApayet.h ##01.17.44## buddhimAn.AhAryabuddhirdurbuddhiriti putravisheShAH ##01.17.45## shiShyamANo dharmArthAvupalabhate chAnutiShThati cha buddhimAn.h ##01.17.46## upalabhamAno nAnutiShThatyAhAryabuddhiH ##01.17.47## apAyanityo dharmArthadveShI cha iti durbuddhiH ##01.17.48## sa yadyekaputraH putra utpattAvasya prayateta ##01.17.49## putrikAputrAn.h utpAdayed.h vA ##01.17.50## vR^iddhaH tu vyAdhito vA rAjA mAtR^ibandhukulyaguNavatsAmantAnAM anyatamena kShetre bIjaM utpAdayet.h ##01.17.51## na cha ekaputraM avinItaM rAjye sthApayet.h ##01.17.52ab## bahUnAM ekasamrodhaH pitA putrahito bhavet.h | ##01.17.52chd## anyatrApada aishvaryaM jyeShThabhAgi tu pUjyate ##01.17.53ab## kulasya vA bhaved.h rAjyaM kulasa~Ngho hi durjayaH | ##01.17.53chd## arAjavyasanAbAdhaH shashvad.h Avasati kShitim.h (iti) ## Chapt | The conduct of a prince in disfavour## ## Behaviour towards a prince in disfavour## ##01.18.01## vinIto rAjaputraH kR^ichChravR^ittirasadR^ishe karmaNi niyuktaH pitaraM anuvarteta, anyatra prANAbAdhakaprakR^itikopakapAtakebhyaH ##01.18.02## puNye karmaNi niyuktaH puruShaM adhiShThAtAraM yAchet.h ##01.18.03## puruShAdhiShThitashcha savisheShaM AdeshaM anutiShThet.h ##01.18.04## abhirUpaM cha karmaphalaM aupAyanikaM cha lAbhaM piturupanAyayet.h ##01.18.05## tathA.apyatuShyantaM anyasmin.h putre dAreShu vA snihyantaM araNyAyApR^ichCheta ##01.18.06## bandhavadhabhayAd.h vA yaH sAmanto nyAyavR^ittirdhArmikaH satyavAg.avisaMvAdakaH pratigrahItA mAnayitA chAbhipannAnAM taM Ashrayeta ##01.18.07## tatrasthaH koshadaNDasampannaH pravIrapuruShakanyAsambandhaM aTavIsambandhaM kR^ityapakSha upagrahaM cha kuryAt.h ##01.18.08## ekacharaH suvarNapAkamaNirAgahemarUpyapaNyAkarakarmAntAn.h AjIvet.h ##01.18.09## pAShaNDasa~NghadravyaM ashrotriya upabhogyaM vA devadravyaM ADhyavidhavAdravyaM vA gUDhaM anupravishya sArthayAnapAtrANi cha madanarasayogenAtisandhAyApaharet.h ##01.18.10## pAragrAmikaM vA yogaM AtiShThet.h ##01.18.11## mAtuH parijana upagraheNa vA cheShTeta ##01.18.12## kArushilpikushIlavachikitsakavAgjIvanapAShaNDachChadmabhir vA naShTarUpaH tadvya~njanasakhashChidreShu pravishya rAj~naH shastrarasAbhyAM prahR^itya brUyAt.h - ahaM asau kumAraH, sahabhogyaM idaM rAjyaM, eko nArhati bhoktuM, ye kAmayante mAM bhartuM tAn.h ahaM dviguNena bhaktavetanena upasthAsyAmi iti ityaparuddhavR^ittam.h | ##01.18.13## aparuddhaM tu mukhyaputrApasarpAH pratipAdyAnayeyuH, mAtA vA pratigR^ihItA ##01.18.14## tyaktaM gUDhapuruShAH shastrarasAbhyAM hanyuH ##01.18.15## atyaktaM tulyashIlAbhiH strIbhiH pAnena mR^igayayA vA prasa~njayitvA rAtrAvupagR^ihyAnayeyuH ##01.18.16ab## upasthitaM cha rAjyena mad.UrdhvaM iti sAntvayet.h | ##01.18.16chd## ekasthaM atha samrundhyAt.h putravAMH tu pravAsayet.h (iti) ## Chapt | Rules for the king## ##01.19.01## rAjAnaM utthitaM anUttiShThante bhR^ityAH ##01.19.02## pramAdyantaM anupramAdyanti ##01.19.03## karmANi chAsya bhakShayanti ##01.19.04## dviShadbhishchAtisandhIyate | ##01.19.05## tasmAd.h utthAnaM AtmanaH kurvIta ##01.19.06## nAlikAbhiraharaShTadhA rAtriM cha vibhajet.h, ChAyApramANena vA ##01.19.07## tripauruShI pauruShI chatur.a~NgulA naShTachChAyo madhyAhna iti chatvAraH pUrve divasasyAShTabhAgAH ##01.19.08## taiH pashchimA vyAkhyAtAH ##01.19.09## tatra pUrve divasasyAShTabhAge rakShAvidhAnaM Ayavyayau cha shR^iNuyAt.h ##01.19.10## dvitIye paurajAnapadAnAM kAryANi pashyet.h ##01.19.11## tR^itIye snAnabhojanaM seveta, svAdhyAyaM cha kurvIta ##01.19.12## chaturthe hiraNyapratigrahaM adhyakShAMshcha kurvIta ##01.19.13## pa~nchame mantripariShadA pattrasampreShaNena mantrayeta, chAraguhyabodhanIyAni cha budhyeta ##01.19.14## ShaShThe svairavihAraM mantraM vA seveta ##01.19.15## saptame hasty.ashvarathAyudhIyAn.h pashyet.h ##01.19.16## aShTame senApatisakho vikramaM chintayet.h ##01.19.17## pratiShThite.ahani sandhyAM upAsIta ##01.19.18## prathame rAtribhAge gUDhapuruShAn.h pashyet.h ##01.19.19## dvitIye snAnabhojanaM kurvIta, svAdhyAyaM cha ##01.19.20## tR^itIye tUryaghoSheNa saMviShTashchaturthapa~nchamau shayIta ##01.19.21## ShaShThe tUryaghoSheNa pratibuddhaH shAstraM itikartavyatAM cha chintayet.h ##01.19.22## saptame mantraM adhyAsIta, gUDhapuruShAMshcha preShayet.h ##01.19.23## aShTame R^itvig.AchAryapurohitasvastyayanAni pratigR^ihNIyAt.h, chikitsakamAhAnasikamauhUrtikAMshcha pashyet.h ##01.19.24## savastAM dhenuM vR^iShabhaM cha pradakShiNIkR^itya upasthAnaM gachChet.h ##01.19.25## AtmabalAnukUlyena vA nishA.aharbhAgAn.h pravibhajya kAryANi seveta ##01.19.26## upasthAnagataH kAryArthinAM advArAsa~NgaM kArayet.h ##01.19.27## durdarsho hi rAjA kAryAkAryaviparyAsaM AsannaiH kAryate ##01.19.28## tena prakR^itikopaM arivashaM vA gachChet.h ##01.19.29## tasmAd.h devatA.a.ashramapAShaNDashrotriyapashupuNyasthAnAnAM bAlavR^iddhavyAdhitavyasany.anAthAnAM strINAM cha krameNa kAryANi pashyet.h, kAryagauravAd.h Atyayikavashena vA ##01.19.30ab## sarvaM AtyayikaM kAryaM shR^iNuyAnnAtipAtayet.h . ##01.19.30chd## kR^ichChrasAdhyaM atikrAntaM asAdhyaM vA.api jAyate ##01.19.31ab## agny.agAragataH kAryaM pashyed.h vaidyatapasvinAm.h . ##01.19.31chd## purohitAchAryasakhaH pratyutthAyAbhivAdya cha ##01.19.32ab## tapasvinAM tu kAryANi traividyaiH saha kArayet.h . ##01.19.32chd## mAyAyogavidAM chaiva na svayaM kopakAraNAt.h ##01.19.33ab## rAj~no hi vrataM utthAnaM yaj~naH kAryAnushAsanam.h . ##01.19.33chd## dakShiNA vR^ittisAmyaM tu dIkShA tasyAbhiSecanam.h ##01.19.34ab## prajAsukhe sukhaM rAj~naH prajAnAM cha hite hitam.h . ##01.19.34chd## nAtmapriyaM hitaM rAj~naH prajAnAM tu priyaM hitam.h ##01.19.35ab## tasmAnnitya utthito rAjA kuryAd.h arthAnushAsanam.h | ##01.19.35chd## arthasya mUlaM utthAnaM anarthasya viparyayaH ##01.19.36ab## anutthAne dhruvo nAshaH prAptasyAnAgatasya cha . ##01.19.36chd## prApyate phalaM utthAnAllabhate chArthasampadam.h (iti) ## Chapt | Regulation for the royal residence## ##01.20.01## vAstukaprashaste deshe saprAkAraparikhAdvAraM anekakakShyAparigataM antaHpuraM kArayet.h ##01.20.02## koshagR^ihavidhAnena madhye vAsagR^ihaM, gUDhabhittisa~nchAraM mohanagR^ihaM tanmadhye vA vAsagR^ihaM, bhUmigR^ihaM vA.a.asannachaityakAShThadevatA.apidhAnadvAraM anekasuru~NgAsa~nchAraM tasya upari prAsAdaM gUDhabhittisopAnaM suShirastambhapraveshApasAraM vA vAsagR^ihaM yantrabaddhatalAvapAtaM kArayet.h, ApatpratIkArArthaM Apadi vA ##01.20.03## ato.anyathA vA vikalpayet.h, sahAdhyAyibhayAt.h ##01.20.04## mAnuSheNAgninA trirapasavyaM parigataM antaHpuraM agniranyo na dahati, na chAtrAnyo.agnirjvalati, vaidyutena bhasmanA mR^itsamyuktena karakavAriNA.avaliptaM cha ##01.20.05## jIvantIshvetAmuShkakapuShpavandAkAbhirakShIve jAtasyAshvatthasya pratAnena guptaM sarpA viShANi vA na prabhavanti ##01.20.06## mayUranakulapR^iShata utsargaH sarpAn.h bhakShayati ##01.20.07## shukaH sArikA bhR^i~NgarAjo vA sarpaviShasha~NkAyAM kroshati ##01.20.08## krau~ncho viShAbhyAshe mAdyati, glAyati jIva~njIvakaH, mriyate mattakokilaH, chakorasyAkShiNI virajyete ##01.20.09## ityevaM agniviShasarpebhyaH pratikurvIta ##01.20.10## pR^iShThataH kakShyAvibhAge strInivesho garbhavyAdhisaMsthA vR^ikSha udakasthAnaM cha ##01.20.11## bahiH kanyAkumArapuram.h ##01.20.12## purastAd.h ala~NkArabhUmirmantrabhUmirupasthAnaM kumArAdhyakShasthAnaM cha ##01.20.13## kakShyAntareShvantarvaMshikasainyaM tiShThet.h ##01.20.14## antargR^ihagataH sthavirastrIparishuddhAM devIM pashyet.h ##01.20.15## devIgR^ihe lIno hi bhrAtA bhadrasenaM jaghAna, mAtuH shayyA.antargatashcha putraH kArUSham.h ##01.20.16## lAjAn.h madhunA iti viSheNa paryasya devI kAshirAjaM, viShadigdhena nUpreNa vairantyaM, mekhalAmaNinA sauvIraM, jAlUthaM Adarshena, veNyAM gUDhaM shastraM kR^itvA devI vidUrathaM jaghAna ##01.20.17## tasmAd.h etAnyAspadAni pariharet.h ##01.20.18## muNDajaTilakuhakapratisaMsargaM bAhyAbhishcha dAsIbhiH pratiShedhayet.h ##01.20.19## na cha enAH kulyAH pashyeyuH, anyatra garbhavyAdhisaMsthAbhyaH ##01.20.20## rUpAjIvAH snAnapragharShashuddhasharIrAH parivartitavastrAla~NkArAH pashyeyuH ##01.20.21## ashItikAH puruShAH pa~nchAshatkAH striyo vA mAtApitR^ivya~njanAH sthaviravarShadharAbhyAgArikAshchAvarodhAnAM shauchAshauchaM vidyuH, sthApayeyushcha svAmihite, ##01.20.22ab## svabhUmau cha vaset.h sarvaH parabhUmau na sa~ncharet.h . ##01.20.22chd## na cha bAhyena saMsargaM kashchid.h Abhyantaro vrajet.h ##01.20.23ab## sarvaM chAvekShitaM dravyaM nibaddhAgamanirgamam.h . ##01.20.23chd## nirgachChed.h abhigachChed.h vA mudrAsa~NkrAntabhUmikam.h (iti) ## Chapt | Concerning the protection of (the kings) own person## ##01.21.01## shayanAd.h utthitaH strIgaNairdhanvibhiH parigR^ihyate, dvitIyasyAM kakShyAyAM ka~nchuka uShNIShibhirvarShadharAbhyAgArikaiH, tR^itIyasyAM kubjavAmanakirAtaiH, chaturthyAM mantribhiH sambandhibhirdauvArikaishcha prAsapANibhiH ##01.21.02## pitR^ipaitAmahaM sambandhAnubaddhaM shikShitaM anuraktaM kR^itakarmANaM cha janaM AsannaM kurvIta, nAnyatodeshIyaM akR^itArthamAnaM svadeshIyaM vA.apyapakR^itya upagR^ihItam.h ##01.21.03## antarvaMshikasainyaM rAjAnaM antaHpuraM cha rakShet.h ##01.21.04## gupte deshe mAhAnasikaH sarvaM AsvAdabAhulyena karma kArayet.h ##01.21.05## tad.h rajA tathaiva pratibhu~njIta pUrvaM agnaye vayobhyashcha baliM kR^itvA ##01.21.06## agnerjvAlAdhUmanIlatA shabdasphoTanaM cha viShayuktasya, vayasAM vipattishcha ##01.21.07a## annasya UShmA mayUragrIvAbhaH shaityaM Ashu kliShTasya iva vaivarNyaM sa-udakatvaM aklinnatvaM cha ##01.21.07b## vya~njanAnAM Ashu shuShkatvaM cha kvAthadhyAmaphenapaTalavichChinnabhAvo gandhasparsharasavadhashcha ##01.21.07ch## draveShu hInAtiriktachChAyAdarshanaM phenapaTalasImanta UrdhvarAjIdarshanaM cha ##01.21.07d## rasasya madhye nIlA rAjI, payasaH tAmrA, madyatoyayoH kAlI, dadhnaH shyAmA, madhunaH shvetA, dravyANAM ArdrANAM Ashu pramlAnatvaM utpakvabhAvaH kvAthanIlashyAvatA cha ##01.21.07e## shuShkANAM Ashu shAtanaM vaivarNyaM cha, ##01.21.07f## kaThinAnAM mR^idutvaM mR^idUnAM cha kaThinatvaM, tad.abhyAshe kShudrasattvavadhashcha, ##01.21.07g## AstaraNapravaraNAnAM dhyAmamaNDalatA tanturomapakShmashAtanaM cha, ##01.21.07h## lohamaNimayAnAM pa~NkamalopadehatA sneharAgagauravaprabhAvavarNasparshavadhashcha - iti viShayuktasya li~NgAni ##01.21.08## viShapradasya tu shuShkashyAvavaktratA vAksa~NgaH svedo vijR^imbhaNaM chAtimAtraM vepathuH praskhalanaM vAkyaviprekShaNaM AvegaH karmaNi svabhUmau chAnavasthAnaM iti ##01.21.09## tasmAd.h asya jA~NgulIvido bhiShajashchAsannAH syuH ##01.21.10## bhiShagbhaiShajyAgArAd.h AsvAdavishuddhaM auShadhaM gR^ihItvA pAchakapeShakAbhyAM AtmanA cha pratisvAdya rAj~ne prayachChet.h ##01.21.11## pAnaM pAnIyaM chAuShadhena vyAkhyAtam.h ##01.21.12## kalpakaprasAdhakAH snAnashuddhavastrahastAH samudraM upakaraNaM antarvaMshikahastAd.h AdAya parichareyuH ##01.21.13## snApakasaMvAhakAstarakarajakamAlAkArakarma dAsyaH prasiddhashauchAH kuryuH, tAbhiradhiShThitA vA shilpinaH ##01.21.14## AtmachakShuShi niveshya vastramAlyaM dadyuH, snAnAnulepanapragharShachUrNavAsasnAnIyAni cha svavakShobAhuShu cha ##01.21.15## etena parasmAd.h AgatakaM vyAkhyAtam.h ##01.21.16## kushIlavAH shastrAgnirasakrIDAvarjaM narmayeyuH ##01.21.17## AtodyAni cha eShAM antaH tiShTheyuH, ashvarathadvipAla~NkArAshcha ##01.21.18## AptapuruShAdhiShThitaM yAnavAhanaM Arohet.h, nAvaM chAptanAvikAdhiShThitam.h ##01.21.19## anyanaupratibaddhAM vAtavegavashAM cha na upeyAt.h ##01.21.20## udakAnte sainyaM AsIta ##01.21.21## matsyagrAhavishuddhaM udakaM avagAheta ##01.21.22## vyAlagrAhavishuddhaM udyAnaM gachChet.h ##01.21.23## lubdhakashvagaNibhirapAstastenavyAlaparAbAdhabhayaM chalalakShyaparichayArthaM mR^igAraNyaM gachChet.h ##01.21.24## AptashastragrAhAdhiShThitaH siddhatApasaM pashyet.h, mantripariShadA saha sAmantadUtam.h ##01.21.25## samnaddho.ashvaM hastinaM vA.a.arUDhaH samnaddhaM anIkaM pashyet.h ##01.21.26## niryANe.abhiyAne cha rAjamArgaM ubhayataH kR^itArakShaM shastribhirdaNDibhishchApAstashastrahastapravrajitavya~NgaM gachChet.h ##01.21.27## na puruShasambAdhaM avagAheta ##01.21.28## yAtrAsamAja utsavaprahavaNAni cha dashavargikAdhiShThitAni gachChet.h ##01.21.29ab## yathA cha yogapuruShairanyAn.h rAjA.adhitiShThati . ##01.21.30chd## tathA.ayaM anyAbAdhebhyo rakShed.h AtmAnaM AtmavAn.h (iti) ##Book | The activityof the head of departments## ## Chapt | Sec, 19: Settlement of the countryside## ##02.01.01## bhUtapUrvaM abhUtapUrvaM vA janapadaM paradeshApavAhanena svadeshAbhiShyandavamanena vA niveshayet.h ##02.01.02## shUdrakarShakaprAyaM kulashatAvaraM pa~nchakulashataparaM grAmaM kroshadvikroshasImAnaM anyonyArakShaM niveshayet.h ##02.01.03## nalIshailavanabhR^iShTidarIsetubandhashamIshAlmalIkShIravR^ikShAn.h anteShu sImnAM sthApayet.h ##02.01.04## aShTashatagrAmyA madhye sthAnIyaM, chatuhshatagrAmyA droNamukhaM, dvishatagrAmyAH kArvaTikaM, dashagrAmIsa~NgraheNa sa~NgrahaM sthApayet.h ##02.01.05## anteShvantapAladurgANi janapadadvArANyantapAlAdhiShThitAni sthApayet.h ##02.01.06## teShAM antarANi vAgurikashabarapulindachaNDAlAraNyacharA rakSheyuH ##02.01.07a## R^itvig.AchAryapurohitashrotriyebhyo brahmadeyAnyadaNDakarANyabhirUpadAyAdakAni prayachChet.h ##02.01.07b## adhyakShasa~NkhyAyakAdibhyo gopasthAnikAnIkasthachikitsakAshvadamakaja~NghAkArikebhyashcha vikrayAdhAnavarjAni ##02.01.08## karadebhyaH kR^itakShetrANyaikapuruShikANi prayachChet.h ##02.01.09## akR^itAni kartR^ibhyo nAdeyAni ##02.01.10## akR^iShatAM AChidyAnyebhyaH prayachChet.h ##02.01.11## grAmabhR^itakavaidehakA vA kR^iSheyuH ##02.01.12## akR^iShanto vA.avahInaM dadyuH ##02.01.13## dhAnyapashuhiraNyaishcha etAn.h anugR^ihNIyAt.h ##02.01.14## tAnyanu sukhena dadyuH ##02.01.15## anugrahaparihArau cha etebbhyaH koshavR^iddhikarau dadyAt.h, kosha upaghAtakau varjayet.h ##02.01.16## alpakosho hi rAjA paurajAnapadAn.h eva grasate ##02.01.17## niveshasamakAlaM yathA.a.agatakaM vA parihAraM dadyAt.h ##02.01.18## nivR^ittaparihArAn.h pitA ivAnugR^ihNIyAt.h ##02.01.19## AkarakarmAntadravyahastivanavrajavaNikpathaprachArAn.h vAristhalapathapaNyapattanAni cha niveshayet.h ##02.01.20## saha udakaM AhArya udakaM vA setuM bandhayet.h ##02.01.21## anyeShAM vA badhnatAM bhUmimArgavR^ikSha upakaraNAnugrahaM kuryAt.h, puNyasthAnArAmANAM cha ##02.01.22## sambhUyasetubandhAd.h apakrAmataH karmakarabalIvardAH karma kuryuH ##02.01.23## vyayakarmaNi cha bhAgI syAt.h, na chAMshaM labheta ##02.01.24## matsyaplavaharitapaNyAnAM setuShu rAjA svAmyaM gachChet.h ##02.01.25## dAsAhitakabandhUn.h ashR^iNvato rAjA vinayaM grAhayet.h ##02.01.26## bAlavR^iddhavyasany.anAthAMshcha rAjA bibhR^iyAt.h, striyaM aprajAtAM prajAtAyashcha putrAn.h ##02.01.27## bAladravyaM grAmavR^iddhA vardhayeyurA vyavahAraprApaNAt.h, devadravyaM cha ##02.01.28## apatyadAraM mAtApitarau bhrAtR^In.h aprAptavyavahArAn.h bhaginIH kanyA vidhavAshchAbibhrataH shaktimato dvAdashapaNo daNDaH, anyatra patitebhyaH, anyatra mAtuH ##02.01.29## putradAraM apratividhAya pravrajataH pUrvaH sAhasadaNDaH, striyaM cha pravrAjayataH ##02.01.30## luptavyAyAmaH pravrajed.h ApR^ichChya dharmasthAn.h ##02.01.31## anyathA niyamyeta ##02.01.32## vAnaprasthAd.h anyaH pravrajitabhAvaH, sajAtAd.h anyaH sa~NghaH, sAmutthAyikAd.h anyaH samayAnubandho vA nAsya janapadaM upanivisheta ##02.01.33## na cha tatrArAmA vihArArthA vA shAlAH syuH ##02.01.34## naTanartakagAyanavAdakavAgjIvanakushIlavA na karmavighnaM kuryuH ##02.01.35## nirAshrayatvAd.h grAmANAM kShetrAbhiratatvAchcha puruShANAM koshaviShTidravyadhAnyarasavR^iddhirbhavati ##02.01.36ab## parachakrATavIgrastaM vyAdhidurbhikShapIDitam.h . ##02.01.36chd## deshaM parihared.h rAjA vyayakrIDAshcha vArayet.h ##02.01.37ab## daNDaviShTikarAbAdhai rakShed.h upahatAM kR^iShim.h . ##02.01.37chd## stenavyAlaviShagrAhairvyAdhibhishcha pashuvrajAn.h ##02.01.38ab## vallabhaiH kArmikaiH stenairantapAlaishcha pIDitam.h . ##02.01.38chd## shodhayet.h pashusa~Nghaishcha kShIyamANaM vaNikpatham.h ##02.01.39ab## evaM dravyadvipavanaM setubandhaM athAkarAn.h . ##02.01.39chd## rakShet.h pUrvakR^itAn.h rAjA navAMshchAbhipravartayet.h (iti) ## Chapt | Disposal of non-agricultural land## ##02.2.01## akR^iShyAyAM bhUmau pashubhyo vivItAni prayachChet.h ##02.2.02## pradiShTAbhayasthAvaraja~NgamAni cha brahmasomAraNyAni tapasvibhyo gorutaparANi prayachChet.h ##02.2.03## tAvanmAtraM ekadvAraM khAtaguptaM svAduphalagulmaguchChaM akaNTakidrumaM uttAnatoyAshayaM dAntamR^igachatuShpadaM bhagnanakhadaMShTravyAlaM mArgayukahastihastinIkalabhaM mR^igavanaM vihArArthaM rAj~naH kArayet.h ##02.2.04## sarvAtithimR^igaM pratyante chAnyanmR^igavanaM bhUmivashena vA niveshayet.h ##02.2.05## kupyapradiShTAnAM cha dravyANAM eka ekasho vanAni niveshayet.h, dravyavanakarmAntAn.h aTavIshcha dravyavanApAshrayAH ##02.2.06## pratyante hastivanaM aTavy.ArakShaM niveshayet.h ##02.2.07## nAgavanAdhyakShaH pArvataM nAdeyaM sArasamAnUpaM cha nAgavanaM viditaparyantapraveshaniShkAsaM nAgavanapAlaiH pAlayet.h ##02.2.08## hastighAtinaM hanyuH ##02.2.09## dantayugaM svayaMmR^itasyAharataH sapAdachatuShpaNo lAbhaH ##02.2.10## nAgavanapAlA hastipakapAdapAshikasaimikavanacharakapArikarmikasakhA hastimUtrapurIShachChannagandhA bhallAtakIshAkhAprachChannAH pa~nchabhiH saptabhirvA hastibandhakIbhiH saha charantaH shayyAsthAnapadyAleNDakUlaghAta uddeshena hastikulaparyagraM vidyuH ##02.2.11## yUthacharaM ekacharaM niryUthaM yUthapatiM hastinaM vyAlaM mattaM potaM bandhamuktaM cha nibandhena vidyuH ##02.2.12## anIkasthapramANaiH prashastavya~njanAchArAn.h hastino gR^ihNIyuH ##02.2.13## hastipradhAnaM vijayo rAj~naH ##02.2.14## parAnIkavyUhadurgaskandhAvArapramardanA hyatipramANasharIrAH prANaharakarmANo hastinaH ##02.2.15ab## kAli~NgA~NgarajAH shreShThAH prAchyAshchedikarUShajAH . ##02.2.15chd## dAshArNAshchAparAntAshcha dvipAnAM madhyamA matAH ##02.2.16ab## saurAShTrikAH pA~nchanadAH teShAM pratyavarAH smR^itAH . ##02.2.16chd## sarveShAM karmaNA vIryaM javaH tejashcha vardhate (iti) ## Chapt | Construction of forts## ##02.3.01## chaturdishaM janapadAnte sAmparAyikaM daivakR^itaM durgaM kArayet.h, antardvIpaM sthalaM vA nimnAvaruddhaM audakaM, prAstaraM guhAM vA pArvataM, nirudakastambaM iriNaM vA dhAnvanaM, kha~njana udakaM stambagahanaM vA vanadurgam.h ##02.3.02## teShAM nadIparvatadurgaM janapadArakShasthAnaM, dhAnvanavanadurgaM aTavIsthAnaM ApadyapasAro vA ##02.3.03## janapadamadhye samudayasthAnaM sthAnIyaM niveshayet.h, vAstukaprashaste deshe nadIsa~Ngame hradasyAvishoShasyA~Nke sarasaH taTAkasya vA, vR^ittaM dIrghaM chatur.ashraM vA vAstuvashena vA pradakShiNa udakaM paNyapuTabhedanaM aMsapathavAripathAbhyAM upetam.h ##02.3.04## tasya parikhAH tisro daNDAntarAH kArayet.h chaturdasha dvAdasha dasha iti daNDAn.h vistIrNAH, vistArAd.h avagADhAH pAda UnaM ardhaM vA, tribhAgamUlAH, mUlachatur.ashrA vA, pAShANa upahitAH pAShANa iShTakAbaddhapArshvA vA, toyAntikIrAgantutoyapUrNA vA saparivAhAH padmagrAhavatIshcha ##02.3.05## chaturdaNDApakR^iShTaM parikhAyAH ShaDdaNDa uchChritaM avaruddhaM taddviguNaviShkambhaM khAtAd.h vapraM kArayed.h UrdhvachayaM ma~nchapR^iShThaM kumbhakukShikaM vA hastibhirgobhishcha kShuNNaM kaNTakigulmaviShavallIpratAnavantam.h ##02.3.06## pAMsusheSheNa vAstuchChidraM rAjabhavanaM vA pUrayet.h ##02.3.07a## vaprasya upari prAkAraM viShkambhadviguNa utsedhaM aiShTakaM dvAdashahastAd.h UrdhvaM ojaM yugmaM vA A chaturviMshatihastAd.h iti kArayet.h ##02.3.07b## rathacharyAsa~nchAraM tAlamUlaM murajakaiH kapishIrShakaishchAchitAgram.h ##02.3.08## pR^ithushilAsaMhataM vA shailaM kArayet.h, na tveva kAShTamayam.h ##02.3.09## agniravahito hi tasmin.h vasati ##02.3.10## viShkambhachatur.ashraM aTTAlakaM utsedhasamAvakShepasopAnaM kArayet.h triMshaddaNDAntaraM cha ##02.3.11## dvayoraTTAlakayormadhye saharmyadvitalAM adhyardhAyAyAmAM pratolIM kArayet.h ##02.3.12## aTTAlakapratolImadhye tridhAnuShkAdhiShThAnaM sa-apidhAnachChidraphalakasaMhataM indrakoshaM kArayet.h ##02.3.13## antareShu dvihastaviShkambhaM pArshve chaturguNAyAmaM devapathaM kArayet.h ##02.3.14## daNDAntarA dvidaNDAntarA vA charyAH kArayet.h, agrAhye deshe pradhAvanikAM niShkiradvAraM cha ##02.3.15## bahirjAnubha~njanIshUlaprakarakUpakUTAvapAtakaNTakapratisarAhipR^iShThatAlapattrashR^i~NgATakashvadaMShTrArgala upaskandanapAdukAmbarISha udapAnakaiH pratichChannaM ChannapathaM kArayet.h ##02.3.16## prAkAraM ubhayato meNDhakaM adhyardhadaNDaM kR^itvA pratolIShaTtulA.antaraM dvAraM niveshayet.h pa~nchadaNDAd.h eka uttaraM A.aShTadaNDAd.h iti chatur.ashraM ShaDbhAgaM AyAmAd.adhikaM aShTabhAgaM vA ##02.3.17## pa~nchadashahastAd.h eka uttaraM A.aShTAdashahastAd.h iti tala utsedhaH ##02.3.18## stambhasya parikShepaH ShaD.AyAmo, dviguNo nikhAtaH, chUlikAyAshchaturbhAgaH ##02.3.19## Aditalasya pa~nchabhAgAH shAlA vApI sImAgR^ihaM cha ##02.3.20## dashabhAgikau dvau pratima~nchau, antaraM ANIharmyaM cha ##02.3.21## samuchChrayAd.h ardhatale sthUNAbandhashcha ##02.3.22## ardhavAstukaM uttamAgAraM, tribhAgAntaraM vA, iShTakA.avabaddhapArshvaM, vAmataH pradakShiNasopAnaM gUDhabhittisopAnaM itarataH ##02.3.23## dvihastaM toraNashiraH ##02.3.24## tripa~nchabhAgikau dvau kapATayogau ##02.3.25## dvau parighau ##02.3.26## aratnirindrakIlaH ##02.3.27## pa~nchahastaM ANidvAram.h ##02.3.28## chatvAro hastiparighAH ##02.3.29## niveshArdhaM hastinakham.h ##02.3.30## mukhasamaH sa~NkramaH saMhAryo bhUmimayo vA nirudake ##02.3.31## prAkArasamaM mukhaM avasthApya tribhAgagodhAmukhaM gopuraM kArayet.h ##02.3.32## prAkAramadhye vApIM kR^itvA puShkariNIdvAraM, chatuHshAlaM adhyardhAntaraM sANikaM kumArIpuraM, muNDaharmyadvitalaM muNDakadvAraM, bhUmidravyavashena vA niveshayet.h ##02.3.33## tribhAgAdhikAyAmA bhANDavAhinIH kulyAH kArayet.h ##02.3.34ab## tAsu pAShANakuddAlAH kuThArIkANDakalpanAH . ##02.3.34chd## muShuNDhImudgarA daNDAshchakrayantrashataghnayaH ##02.3.35ab## kAryAH kArmArikAH shUlA vedhanAgrAshcha veNavaH . ##02.3.35chd## uShTragrIvyo.agnisamyogAH kupyakalpe cha yo vidhiH (iti) ## Chapt | Lay-out of the fortified city## ##02.4.01## trayaH prAchInA rAjamArgAH traya udIchInA iti vAstuvibhAgaH ##02.4.02## sa dvAdashadvAro yukta udakabhramachChannapathaH ##02.4.03## chaturdaNDAntarA rathyAH ##02.4.04## rAjamArgadroNamukhasthAnIyarAShTravivItapathAH samyAnIyavyUhashmashAnagrAmapathAshchAShTadaNDAH ##02.4.05## chaturdaNDaH setuvanapathaH, dvidaNDo hastikShetrapathaH, pa~nchAratnayo rathapathaH, chatvAraH pashupathaH, dvau kShudrapashumanuShyapathaH ##02.4.06## pravIre vAstuni rAjaniveshashchAturvarNyasamAjIve ##02.4.07## vAstuhR^idayAd.h uttare navabhAge yathA uktavidhAnaM antaHpuraM prAnmukhaM udanmukhaM vA kArayet.h ##02.4.08## tasya pUrva uttaraM bhAgaM AchAryapurohita ijyAtoyasthAnaM mantriNashchAvaseyuH, pUrvadakShiNaM bhAgM mahAnasaM hastishAlA koShThAgAraM cha ##02.4.09## tataH paraM gandhamAlyarasapaNyAH prasAdhanakAravaH kShatriyAshcha pUrvAM dishaM adhivaseyuH ##02.4.10## dakShiNapUrvaM bhAgaM bhANDAgAraM akShapaTalaM karmaniShadyAshcha, dakShiNapashchimaM bhAgaM kupyagR^ihaM AyudhAgAraM cha ##02.4.11## tataH paraM nagaradhAnyavyAvahArikakArmAntikabalAdhyakShAH pakvAnnasurAmAMsapaNyA rUpAjIvAH tAlAvacharA vaishyAshcha dakShiNAM dishaM adhivaseyuH ##02.4.12## pashchimadakShiNaM bhAgaM khara uShTraguptisthAnaM karmagR^ihaM cha, pashchima uttaraM bhAgaM yAnarathashAlAH ##02.4.13## tataH paraM UrNAsUtraveNucharmavarmashastrAvaraNakAravaH shUdrAshcha pashchimAM dishaM adhivaseyuH ##02.4.14## uttarapashchimaM bhAgaM paNyabhaiShajyagR^ihaM, uttarapUrvaM bhAgaM kosho gavAshvaM cha ##02.4.15## tataH paraM nagararAjadevatAlohamaNikAravo brAhmaNAshcha uttarAM dishaM adhivaseyuH ##02.4.16## vAstuchChidrAnushAleShu shreNIprapaNinikAyA AvaseyuH ##02.4.17## aparAjitApratihatajayantavaijayantakoShThAn.h shivavaishravaNAshvishrImadirAgR^ihANi cha puramadhye kArayet.h ##02.4.18## yathA uddeshaM vAstudevatAH sthApayet.h ##02.4.19## brAhmAindrayAmyasainApatyAni dvArANi ##02.4.20## bahiH parikhAyA dhanuHshatApakR^iShTAshchaityapuNyasthAnavanasetubandhAH kAryAH, yathAdishaM cha digdevatAH ##02.4.21## uttaraH pUrvo vA shmashAnabhAgo varNa uttamAnAM, dakShiNena shmashAnaM varNAvarANAm.h ##02.4.22## tasyAtikrame pUrvaH sAhasadaNDaH ##02.4.23## pAShaNDachaNDAlAnAM shmashAnAnte vAsaH ##02.4.24## karmAntakShetravashena kuTumbinAM sImAnaM sthApayet.h ##02.4.25## teShu puShpaphalavATAn.h dhAnyapaNyanichayAMshchAnuj~nAtAH kuryuH ##02.4.26## dashakulIvATaM kUpasthAnam.h ##02.4.27## sarvasnehadhAnyakShAralavaNagandhabhaiShajyashuShkashAkayavasavallUratR^iNakAShThalohacharmA~NgArasnAyuviShaviShANaveNuvalkalasAradArupraharaNAvaraNAshmanichayAn.h anekavarSha upabhogasahAn.h kArayet.h ##02.4.28## navenAnavaM shodhayet.h ##02.4.29## hasti.ashvarathapAdAtaM anekamukhyaM avasthApayet.h ##02.4.30## anekamukhyaM hi parasparabhayAt.h para upajApaM na upaiti ##02.4.31## etenAntapAladurgasaMskArA vyAkhyAtAH ##02.4.32ab## na cha bAhirikAn.h kuryAt.h pure rAShTra upaghAtakAn.h . ##02.4.32chd## kShipej janapade cha etAn.h sarvAn.h vA dApayet.h karAn.h (iti) ## Chapt | The work of store-keeping by the director of stories## ##02.5.01## samnidhAtA koshagR^ihaM paNyagR^ihaM koShThAgAraM kupyagR^ihaM AyudhAgAraM bandhanAgAraM cha kArayet.h ##02.5.02## chatur.ashrAM vApIM an-udaka upasnehAM khAnayitvA pR^ithushilAbhirubhayataH pArshvaM mUlaM cha pracitya sAradArupa~njaraM bhUmisamaM tritalaM anekavidhAnaM kuTTimadeshasthAnatalaM ekadvAraM yantrayuktasopAnaM bhUmigR^ihaM kArayet.h ##02.5.03## tasya upari ubhayatoniShedhaM sa-pragrIvaM aiShTakaM bhANDavAhinIparikShiptaM koshagR^ihaM kArayet.h, prAsAdaM vA ##02.5.04## janapadAnte dhruvanidhiM Apad.arthaM abhityaktaiH kArayet.h ##02.5.05a## pakva iShTakAstambhaM chatuHshAlaM ekadvAraM anekasthAnatalaM vivR^itastambhApasAraM ubhayataH paNyagR^ihaM koShThAgAraM cha ##02.5.05b## dIrghabahushAlaM kakShyAvR^itakuDyaM antaH kupyagR^ihaM, tad.h eva bhUmigR^ihayuktaM AyudhAgAraM ##02.5.05ch## pR^ithagdharmasthIyaM mahAmAtrIyaM vibhaktastrIpuruShasthAnaM apasArataH suguptakakShyaM bandhanAgAraM kArayet.h ##02.5.06## sarveShAM shAlAH khAta udapAnavarchasnAnagR^ihAgniviShatrANamArjAranakulArakShAsvadaivatapUjanayuktAH kArayet.h ##02.5.07## koShThAgAre varShamAnaM aratnimukhaM kuNDaM sthApayet.h ##02.5.08## tatjAtakaraNAdhiShThitaH purANaM navaM cha ratnaM sAraM phalgu kupyaM vA pratigR^ihNIyAt.h ##02.5.09## tatra ratna upadhAvuttamo daNDaH kartuH kArayitushcha sAra upadhau madhyamaH, phalgukupya upadhau tat.h cha tAvat.h cha daNDaH ##02.5.10## rUpadarshakavishuddhaM hiraNyaM pratigR^ihNIyAt.h ##02.5.11## ashuddhaM Chedayet.h ##02.5.12## AhartuH pUrvaH sAhasadaNDaH ##02.5.13## shuddhaM pUrNaM abhinavaM cha dhAnyaM pratigR^ihNIyAt.h ##02.5.14## viparyaye mUlyadviguNo daNDaH ##02.5.15## tena paNyaM kupyaM AyudhaM cha vyAkhyAtam.h ##02.5.16## sarvAdhikaraNeShu yukta upayuktatatpuruShANAM paNAdichatuShpaNaparamApahAreShu pUrvamadhyama uttamavadhA daNDAH ##02.5.17## koshAdhiShThitasya koshAvachChede ghAtaH ##02.5.18## tadvaiyAvR^ityakarANAM ardhadaNDAH ##02.5.19## paribhAShaNaM avij~nAte ##02.5.20## chorANAM abhipradharShaNe chitro ghAtaH ##02.5.21## tasmAd.h AptapuruvAdhiShThitaH samnidhAtA nichayAn.h anutiShThet.h ##02.5.22a## bAhyaM abhyantaraM chAyaM vidyAd.h varShashatAd.h api . ##02.5.22b## yathA pR^iShTo na sajjeta vyaye sheShe cha sa~nchaye (iti) ## Chapt | chapter 24 The setting up of revenue by the administration## ##02.6.01## samAhartA durgaM rAShTraM khaniM setuM vanaM vrajaM vaNikpathaM chAvekSheta ##02.6.02## shulkaM daNDaH pautavaM nAgariko lakShaNAdhyakSho mudrA.adhyakShaH surA sUnA sUtraM tailaM ghR^itaM kShAraH sauvarNikaH paNyasaMsthA veshyA dyUtaM vAstukaM kArushilpigaNo devatA.adhyakSho dvArabahirikA.a.adeyaM cha durgam.h ##02.6.03## sItA bhAgo baliH karo vaNik.h nadIpAlaH taro nAvaH pattanaM vivichitaM vartanI rajjushchorarajjushcha rAShTram.h ##02.6.04## suvarNarajatavajramaNimuktApravAlasha~NkhalohalavaNabhUmiprastararasadhAtavaH khaniH ##02.6.05## puShpaphalavATaShaNDakedAramUlavApAH setuH ##02.6.06## pashumR^igadravyahastivanaparigraho vanam.h ##02.6.07## gomahiShaM ajAvikaM khara uShtraM ashvAshvataraM cha vrajaH ##02.6.08## sthalapatho vAripathashcha vaNikpathaH ##02.6.09## ityAyasharIram.h ##02.6.10## mUlyaM bhAgo vyAjI parighaH klptam(klR^iptam) rUpikaM atyayashchAyamukham.h ##02.6.11## devapitR^ipUjAdAnArthaM, svastivAchanaM, antaHpuraM, mahAnasaM, dUtaprAvartimaM, koShThAgAraM, AyudhAgAraM, paNyagR^ihaM, kupyagR^ihaM, karmAnto, viShTiH, patti.ashvarathadvipaparigraho, gomaNDalaM, pashumR^igapakShivyAlavATAH, kAShThatR^iNavATAshcha iti vyayasharIram.h ##02.6.12## rAjavarShaM mAsaH pakSho divasashcha vyuShTaM, varShAhemantagrIShmANAM tR^itIyasaptamA divasa UnAH pakShAH sheShAH pUrNAH, pR^ithag.adhimAsakaH, iti kAlaH ##02.6.13## karaNIyaM siddhaM sheShaM Ayavyayau nIvI cha ##02.6.14## saMsthAnaM prachAraH sharIrAvasthApanaM AdAnaM sarvasamudayapiNDaH sa~njAtaM - etat.h karaNIyam.h ##02.6.15## koshArpitaM rAjahAraH puravyayashcha praviShTaM paramasaMvatsarAnuvR^ittaM shAsanamuktaM mukhAj~naptaM chApAtanIyaM - etat.h siddham.h ##02.6.16## siddhikarmayogaH daNDasheShaM AharaNIyaM balAtkR^itapratiShTabdhaM avamR^iShTaM cha prashodhyaM - etatsheShaM, asAraM alpasAraM cha ##02.6.17## vartamAnaH paryuShito.anyajAtashchAyaH ##02.6.18## divasAnuvR^itto vartamAnaH ##02.6.19## paramasAMvatsarikaH paraprachArasa~NkrAnto vA paryuShitaH ##02.6.20## naShTaprasmR^itaM AyuktadaNDaH pArshvaM pArihINikaM aupAyanikaM DamaragatakasvaM aputrakaM nidhishchAnyajAtaH ##02.6.21## vikShepavyAdhitAntarArambhasheShaM cha vyayapratyAyaH ##02.6.22## vikriye paNyAnAM arghavR^iddhirupajA, mAna unmAnavisheSho vyAjI, krayasa~NgharShe vArdhavR^iddhiH - ityAyaH ##02.6.23## nityo nitya utpAdiko lAbho lAbha utpAdika iti vyayaH ##02.6.24## divasAnuvR^itto nityaH ##02.6.25## pakShamAsasaMvatsaralAbho lAbhaH ##02.6.26## tayorutpanno nitya utpAdiko lAbha utpAdika iti vyayaH ##02.6.27## sa~njAtAd.h AyavyayavishuddhA nIvI, prAptA chAnuvR^ittA cha ##02.6.28ab## evaM kuryAt.h samudayaM vR^iddhiM chAyasya darshayet.h . ##02.6.28chd## hrAsaM vyayasya cha prAj~naH sAdhayechcha viparyayam.h (iti) ## Chapt | The topic of accounts in the records and audit office## ##02.7.01## akShapaTalaM adhyakShaH prAnmukhaM udanmukhaM vA vibhakta upasthAnaM nibandhapustakasthAnaM kArayet.h ##02.7.02## tatrAdhikaraNAnAM sa~NkhyAprachArasa~njAtAgraM, karmAntAnAM dravyaprayogavR^iddhikShayavyayaprayAmavyAjIyogasthAnavetanaviShTipramANaM, ratnasAraphalgukupyAnAM arghaprativarNakamAnapratimAna unmAnAvamAnabhANDaM, deshagrAmajAtikulasa~NghAnAM dharmavyavahAracharitrasaMsthAnaM, rAja upajIvinAM pragrahapradeshabhogaparihArabhaktavetanalAbhaM, rAj~nashcha patnIputrANAM ratnabhUmilAbhaM nirdesha utpAtikapratIkAralAbhaM, mitrAmitrANAM cha sandhivigrahapradAnAdAnaM nibandhapustakasthaM kArayet.h ##02.7.03## tataH sarvAdhikaraNAnAM karaNIyaM siddhaM sheShaM Ayavyayau nIvIM upasthAnaM prachAraM charitraM saMsthAnaM cha nibandhena prayachChet.h ##02.7.04## uttamamadhyamAvareShu cha karmasu tajjAtikaM adhyakShaM kuryAt.h, sAmudayikeShvavaklR^iptikam(avakL^iptikam) yaM upahatya rAjA nAnutapyeta ##02.7.05## sahagrAhiNaH pratibhuvaH karma upajIvinaH putrA bhrAtaro bhAryA duhitaro bhR^ityAshchAsya karmachChedaM vaheyuH ##02.7.06## trishataM chatuHpa~nchAshat.h chAhorAtrANAM karmasaMvatsaraH ##02.7.07## taM AShADhIparyavasAnaM UnaM pUrNaM vA dadyAt.h ##02.7.08## karaNAdhiShThitaM adhimAsakaM kuryAt.h ##02.7.09## apasarpAdhiShThita~ncha prachAram.h ##02.7.10## prachAracharitrasaMsthAnAnyanupalabhamAno hi prakR^itaH samudayaM aj~nAnena parihApayati, utthAnakleshAsahatvAd.h Alasyena, shabdAdiShvindriyArtheShu prasaktaH pramAdena, sa~NkroshAdharmAnarthabhIrubhAyena, kAryArthiShvanugrahabuddhiH kAmena, hiMsAbuddhiH kopena, vidyAdravyavallabhApAshrayAd.h darpeNa, tulAmAnatarkagaNitAntara upadhAnAt.h lobhena ##02.7.11## teShAM AnupUrvyA yAvAn.h artha upaghAtaH tAvAn.h eka uttaro daNDaH iti mAnavAH ##02.7.12## sarvatrAShTaguNaH iti pArAsharAH ##02.7.13## dashaguNaH iti bArhaspatyAH ##02.7.14## viMshatiguNaH ityaushanasAH ##02.7.15## yathA.aparAdhaM iti kauTilyaH ##02.7.16## gANanikyAni AShADhIM AgachCheyuH ##02.7.17## AgatAnAM samudrapustakabhANDanIvIkAnAM ekatrAsambhAShA.avarodhaM kArayet.h ##02.7.18## AyavyayanIvInAM agrANi shrutvA nIvIM avahArayet.h ##02.7.19## yachchAgrAd.h AyasyAntaraparNe nIvyAM vardheta vyayasya vA yat.h parihApayet.h, tad.h aShTaguNaM adhyakShaM dApayet.h ##02.7.20## viparyaye taM eva prati syAt.h ##02.7.21## yathAkAlaM anAgatAnAM apustakabhANDanIvIkAnAM vA deyadashabandho daNDaH ##02.7.22## kArmike cha upasthite kAraNikasyApratibadhnataH pUrvaH sAhasadaNDaH ##02.7.23## viparyaye kArmikasya dviguNaH ##02.7.24## prachArasamaM mahAmAtrAH samagrAH shrAvayeyuraviShamamantrAH ##02.7.25## pR^ithagbhUto mithyAvAdI cha eShAM uttamaM daNDaM dadyAt.h ##02.7.26## akR^itAhorUpaharaM mAsaM AkA~NkSheta ##02.7.27## mAsAd.h UrdhvaM mAsadvishata uttaraM daNDaM dadyAt.h ##02.7.28## alpashesalekhyanIvIkaM pa~ncharAtraM AkA~NkSheta ##02.7.29## tataH paraM koshapUrvaM ahorUpaharaM dharmavyavahAracharitrasaMsthAnasa~NkalananirvartanAnumAnachAraprayogairavekSheta ##02.7.30## divasapa~ncharAtrapakShamAsachAturmAsyasaMvatsaraishcha pratisamAnayet.h ##02.7.31## vyuShTadeshakAlamukha utpatti.anuvR^ittipramANadAyakadApakanibandhakapratigrAhakaishchAyaM samAnayet.h ##02.7.32## vyuShTadeshakAlamukhalAbhakAraNadeyayogapramANAj~nApaka uddhArakavidhAtR^ikapratigrAhakaishcha vyayaM samAnayet.h ##02.7.33## vyuShTadeshakAlamukhAnuvartanarUpalakShaNapramANanikShepabhAjanagopAyakaishcha nIvIM samAnayet.h ##02.7.34## rAjArthe kAraNikasyApratibadhnataH pratiShedhayato vA.a.aj~nAM nibandhAd.h AyavyayaM anyathA nIvIM avalikhato dviguNaH ##02.7.35## kramAvahInaM utkramaM avij~nAtaM punar.uktaM vA vastukaM avalikhato dvAdashapaNo daNDaH ##02.7.36## nIvIM avalikhato dviguNaH ##02.7.37## bhakShayato.aShTaguNaH ##02.7.38## nAshayataH pa~nchabandhaH pratidAnaM cha ##02.7.39## mithyAvAde steyadaNDaH ##02.7.40## pashchAtpratij~nAte dviguNaH, prasmR^ita utpanne cha ##02.7.41ab## aparAdhaM sahetAlpaM tuShyed.h alpe.api cha udaye . ##02.7.41chd## mahA upakAraM chAdhyakShaM pragraheNAbhipUjayet.h (iti) ## Chapt | Recovery of revenue misappropriated by state employees## ##02.8.01## koshapUrvAH sarvArambhAH ##02.8.02## tasmAt.h pUrvaM koshaM avekSheta ##02.8.03## prachArasamR^iddhishcharitrAnugrahashchoranigraho yuktapratiShedhaH sasyasampat.h paNyabAhulyaM upasargapramokShaH parihArakShayo hiraNya upAyanaM iti koshavR^iddhiH ##02.8.04## pratibandhaH prayogo vyavahAro.avastAraH parihApaNaM upabhogaH parivartanaM apahArashcha iti koshakShayaH ##02.8.05## siddhInAM asAdhanaM anavatAraNaM apraveshanaM vA pratibandhaH ##02.8.06## tatra dashabandho daNDaH ##02.8.07## koshadravyANAM vR^iddhiprayogAH prayogaH ##02.8.08## paNyavyavahAro vyavahAraH ##02.8.09## tatra phaladviguNo daNDaH ##02.8.10## siddhaM kAlaM aprAptaM karoti aprAptaM prAptaM vA ityavastAraH ##02.8.11## tatra pa~nchabandho daNDaH ##02.8.12## klR^iptam(kL^iptam) AyaM parihApayati vyayaM vA vivardhayati iti parihApaNam.h ##02.8.13## tatra hInachaturguNo daNDaH ##02.8.14## svayaM anyairvA rAjadravyANAM upabhojanaM upabhogaH ##02.8.15## tatra ratna upabhoge ghAtaH, sAra upabhoge madhyamaH sAhasadaNDaH, phalgukupya upabhoge tachcha tAvat.h cha daNDaH ##02.8.16## rAjadravyANAM anyadravyenAdAnaM parivartanam.h ##02.8.17## tad.h upabhogena vyAkhyAtam.h ##02.8.18## siddhaM AyaM na praveshayati, nibaddhaM vyayaM na prayachChati, prAptAM nIvIM vipratijAnIta ityapahAraH ##02.8.19## tatra dvAdashaguNo daNDaH ##02.8.20## teShAM haraNa upAyAshchatvAriMshat.h ##02.8.21a## pUrvaM siddhaM pashchAd.h avatAritaM, pashchAt.h siddhaM pUrvaM avatAritaM, sAdhyaM na siddhaM, asAdhyaM siddhaM, siddhaM asiddhaM kR^itaM, asiddhaM siddhaM kR^itaM, alpasiddhaM bahu kR^itaM, bahusiddhaM alpaM kR^itaM, anyat.h siddhaM anyat.h kR^itaM, anyataH siddhaM anyataH kR^itaM, ##02.8.21b## deyaM na dattaM, adeyaM dattaM, kAle na dattaM, akAle dattaM, alpaM dattaM bahu kR^itaM, bahu dattaM alpaM kR^itaM, anyad.h dattaM anyat.h kR^itaM, anyato dattaM anyataH kR^itaM, ##02.8.21ch## praviShTaM apraviShTaM kR^itaM, apraviShTaM praviShTaM kR^itaM, kupyaM adattamUlyaM praviShTaM, dattamUlyaM na praviShTaM ##02.8.21d## sa~NkShepo vikShepaH kR^itaH, vikShepaH sa~NkShepo vA, mahA.arghaM alpArgheNa parivartitaM, alpArghaM mahA.argheNa vA ##02.8.21e## samAropito.arghaH, pratyavaropito vA, saMvatsaro mAsaviShamaH kR^itaH, mAso divasaviShamo vA, samAgamaviShamaH, mukhaviShamaH, kArmikaviShamaH ##02.8.21f## nirvartanaviShamaH, piNDaviShamaH, varNaviShamaH, arghaviShamaH, mAnaviShamaH, mApanaviShamaH, bhAjanaviShamaH - iti haraNa upAyAH ##02.8.22## tatra upayuktanidhAyakanibandhakapratigrAhakadAyakadApakamantrivaiyAvR^ityakarAn.h eka ekasho.anuyu~njIta ##02.8.23## mithyAvAde cha eShAM yuktasamo daNDaH ##02.8.24## prachAre chAvaghoShayet.h amunA prakR^itena upahatAH praj~nApayantu iti ##02.8.25## praj~nApayato yathA upaghAtaM dApayet.h ##02.8.26## anekeShu chAbhiyogeShvapavyayamAnaH sakR^id.h eva para uktaH sarvaM bhajeta ##02.8.27## vaiShamye sarvatrAnuyogaM dadyAt.h ##02.8.28## mahatyarthApahAre chAlpenApi siddhaH sarvaM bhajeta ##02.8.29## kR^itapratighAtAvasthaH sUchako niShpannArthaH ShaShThaM aMshaM labheta, dvAdashaM aMshaM bhR^itakaH ##02.8.30## prabhUtAbhiyogAd.h alpaniShpattau niShpannasyAMshaM labheta ##02.8.31## aniShpanne shArIraM hairaNyaM vA daNDaM labheta, na chAnugrAhyaH ##02.8.32ab## niShpattau nikShiped.h vAdaM AtmAnaM vA.apavAhayet.h . ##02.8.32chd## abhiyukta upajApAt.h tu sUchako vadhaM ApnuyAt.h (iti) ## Chapt | Inspection of the Rork of officers## ##02.9.01## amAtyasampadA upetAH sarvAdhyakShAH shaktitaH karmasu niyojyAH ##02.9.02## karmasu cha eShAM nityaM parIkShAM kArayet.h, chittAnityatvAt.h manuShyAnAm.h ##02.9.03## ashvasadharmANo hi manuShyA niyuktAH karmasu vikurvate ##02.9.04## tasmAt.h kartAraM karaNaM deshaM kAlaM kAryaM prakShepaM udayaM cha eShu vidyAt.h ##02.9.05## te yathAsandeshaM asaMhatA avigR^ihItAH karmANi kuryuH ##02.9.06## saMhatA bhakShayeyuH, vigR^ihItA vinAshayeyuH ##02.9.07## na chAnivedya bhartuH ka~nchid.h ArambhaM kuryuH, anyatrApatpratIkArebhyaH ##02.9.08## pramAdasthAneShu cha eShAM atyayaM sthApayed.h divasavetanavyayadviguNam.h ##02.9.09## yashcha eShAM yathA.a.adiShTaM arthaM savisheShaM vA karoti sa sthAnamAnau labheta ##02.9.10## alpAyatishchet.h mahAvyayo bhakShayati ##02.9.11## viparyaye yathA.a.ayativyayashcha na bhakShayati ityAchAryAH ##02.9.12## apasarpeNa eva upalabhyeta iti kauTilyaH ##02.9.13## yaH samudayaM parihApayati sa rAjArthaM bhakShayati ##02.9.14## sa ched.h aj~nAnAdibhiH parihApayati tad.h enaM yathAguNaM dApayet.h ##02.9.15## yaH samudayaM dviguNaM udbhAvayati sa janapadaM bhakShayati ##02.9.16## sa ched.h rAjArthaM upanayatyalpAparAdhe vArayitavyaH, mahati yathA.aparAdhaM daNDayitavyaH ##02.9.17## yaH samudayaM vyayaM upanayati sa puruShakarmANi bhakShayati ##02.9.18## sa karmadivasadravyamUlyapuruShavetanApahAreShu yathA.aparAdhaM daNDayitavyaH ##02.9.19## tasmAd.h asya yo yasminn.h adhikaraNe shAsanasthaH sa tasya karmaNo yAthAtathyaM Ayavyayau cha vyAsasamAsAbhyAM AchakShIta ##02.9.20## mUlaharatAdAtvikakadaryAMshcha pratiShedhayet.h ##02.9.21## yaH pitR^ipaitAmahaM arthaM anyAyena bhakShayati sa mUlaharaH ##02.9.22## yo yad.h yad.h utpadyate tat.h tad.h bhakShayati sa tAdAtvikaH ##02.9.23## yo bhR^ityAtmapIDAbhyAM upachinotyarthaM sa kadaryaH ##02.9.24## sa pakShavAMshched.h anAdeyaH, viparyaye paryAdAtavyaH ##02.9.25## yo mahatyarthasamudaye sthitaH kadaryaH samnidhatte.avanidhatte.avasrAvayati vA - samnidhatte svaveshmani, avanidhatte paurajAnapadeShu, avasrAvayati paraviShaye - tasya sattrI mantrimitrabhR^ityabandhupakShaM AgatiM gatiM cha dravyANAM upalabheta ##02.9.26## yashchAsya paraviShaye sa~nchAraM kuryAt.h taM anupravishya mantraM vidyAt.h ##02.9.27## suvidite shatrushAsanApadeshena enaM ghAtayet.h ##02.9.28## tasmAd.h asyAdhyakShAH sa~NkhyAyakalekhakarUpadarshakanIvIgrAhaka uttarAdhyakShasakhAH karmaNi kuryuH ##02.9.29## uttarAdhyakShA hasti.ashvarathArohAH ##02.9.30## teShAM antevAsinaH shilpashauchayuktAH sa~NkhyAyakAdInAM apasarpAH ##02.9.31## bahumukhyaM anityaM chAdhikaraNaM sthApayet.h ##02.9.32ab## yathA hyanAsvAdayituM na shakyaM jihvAtalasthaM madhu7 vA viShaM vA . ##02.9.32chd## arthaH tathA hyarthachareNa rAj~naH svalpo.apyanAsvAdayituM na shakyaH ##02.9.33ab## matsyA yathA.antaH salile charanto j~nAtuM na shakyAH salilaM pibantaH . ##02.9.33chd## yuktAH tathA kAryavidhau niyuktA j~nAtuM na shakyA dhanaM AdadAnAH ##02.9.34ab## api shakyA gatirj~nAtuM patatAM khe patatriNAm.h . ##02.9.34chd## na tu prachChannabhAvAnAM yuktAnAM charatAM gatiH ##02.9.35ab## AsrAvayechcha upachitAn.h viparyasyechcha karmasu . ##02.9.35chd## yathA na bhakShayantyarthaM bhakShitaM nirvamanti vA ##02.9.36ab## na bhakShayanti ye tvarthAnnyAyato vardhayanti cha . ##02.9.36chd## nityAdhikArAH kAryAH te rAj~naH priyahite ratAH (iti) ## Chapt | On edicts## ##02.10.01## shAsane shAsanaM ityAchakShate ##02.10.02## shAsanapradhAnA hi rAjAnaH, tanmUlatvAt.h sandhivigrahayoH ##02.10.03## tasmAd.h amAtyasampadA upetaH sarvasamayavid.h AshugranthashchAru.akSharo lekhanavAchanasamartho lekhakaH syAt.h ##02.10.04## so.avyagramanA rAj~naH sandeshaM shrutvA nishchitArthaM lekhaM vidadhyAt.h deshAishvaryavaMshanAmadheya upachAraM Ishvarasya, deshanAmadheya upachAraM anIshvarasya ##02.10.05ab## jAtiM kulaM sthAnavayaHshrutAni karma.R^iddhishIlAnyatha deshakAlau . ##02.10.05chd## yaunAnubandhaM cha samIkShya kArye lekhaM vidadhyAt.h puruShAnurUpam.h ##02.10.06## arthakramaH sambandhaH paripUrNatA mAdhuryaM audAryaM spaShTatvaM iti lekhasampat.h ##02.10.07## tatra yathAvad.h anupUrvakriyA pradhAnasyArthasya pUrvaM abhinivesha ityarthakramaH ##02.10.08## prastutasyArthasyAnuparodhAd.h uttarasya vidhAnaM AsamApteriti sambandhaH ##02.10.09## arthapadAkSharANAM anyUnAtiriktatA hetu.udAharaNadR^iShTAntairartha upavarNanA.ashrAntapadatA iti paripUrNatA ##02.10.10## sukha upanItachAru.arthashabdAbhidhAnaM mAdhuryam.h ##02.10.11## agrAmyashabdAbhidhAnaM audAryam.h ##02.10.12## pratItashabdaprayogaH spaShTatvaM iti ##02.10.13## akArAdayo varNAH triShaShTiH ##02.10.14## varNasa~NghAtaH padam.h ##02.10.15## tachchaturvidhaM nAmAkhyAta upasarganipAtAshcha iti ##02.10.16## tatra nAma sattvAbhidhAyi ##02.10.17## avishiShTali~NgaM AkhyAtaM kriyAvAchi ##02.10.18## kriyAvisheShakAH prAdaya upasargAH ##02.10.19## avyayAshchAdayo nipAtAH ##02.10.20## padasamUho vAkyaM arthaparisamAptau ##02.10.21## ekapadAvaraH tripadaparaH parapadArthAnuparodhena vargaH kAryaH ##02.10.22## lekhaparisaMharaNArtha itishabdo vAchikaM asya iti cha ##02.10.23ab## nindA prashaMsA pR^ichChA cha tathA.a.akhyAnaM athArthanA . ##02.10.23chd## pratyAkhyAnaM upAlambhaH pratiShedho.atha chodanA ##02.10.24ab## sAntvaM abhyupapattishcha bhartsanAnunayau tathA . ##02.10.24chd## eteShvarthAH pravartante trayodashasu lekhajAH ##02.10.25## tatrAbhijanasharIrakarmaNAM doShavachanaM nindA ##02.10.26## guNavachanaM eteShAM eva prashaMsA ##02.10.27## kathaM etad iti pR^ichChA ##02.10.28## evam ityAkhyAnam.h ##02.10.29## dehi ityarthanA ##02.10.30## na prayachChAmi iti pratyAkhyAnam.h ##02.10.31## ananurUpaM bhavataH ityupAlambhaH ##02.10.32## mA kArShIH iti pratiShedhaH ##02.10.33## idaM kriyatAm iti chodanA ##02.10.34## yo.ahaM sa bhavAn.h, yan.h mama dravyaM tad.h bhavataH ityupagrahaH sAntvam.h ##02.10.35## vyasanasAhAyyaM abhyupapattiH ##02.10.36## sadoShaM AyatipradarshanaM abhibhartsanam.h ##02.10.37## anunayaH trividho.arthakR^itAvatikrame puruShAdivyasane cha iti ##02.10.38ab## praj~nApanAj~nAparidAnalekhAH tathA parIhAranisR^iShTilekhau . ##02.10.38chd## prAvR^ittikashcha pratilekha eva sarvatragashcha iti hi shAsanAni ##02.10.39ab## anena vij~nApitaM evaM Aha tad.h dIyatAM ched.h yadi tattvaM asti . ##02.10.39chd## rAj~naH samIpe varakAraM Aha praj~nApanA eShA vividhA upadiShTA ##02.10.40ab## bharturAj~nA bhaved.h yatra nigrahAnugrahau prati . ##02.10.40chd## visheSheNa tu bhR^ityeShu tad.Aj~nAlekhalakShaNam.h ##02.10.41ab## yathA.arhaguNasamyuktA pUjA yatra upalakShyate . ##02.10.41chd## apyAdhau paridAne vA bhavataH tAvupagrahau ##02.10.42ab## jAtervisheSheShu pareShu chaiva grAmeShu desheShu cha teShu teShu . ##02.10.42chd## anugraho yo nR^ipternideshAt.h tajj~naH parIhAra iti vyavasyet.h ##02.10.43ab## nisR^iShTisthA.a.apanA kAryakaraNe vachane tathA . ##02.10.43chd## eSha vAchikalekhaH syAd.h bhavennaisR^iShTiko.api vA ##02.10.44ab## vividhAM daivasamyuktAM tattvajAM chaiva mAnuShIm.h . ##02.10.44chd## dvividhAM tAM vyavasyanti pravR^ittiM shAsanaM prati ##02.10.45ab## dR^iShTvA lekhaM yathAtattvaM tataH pratyanubhAShya cha . ##02.10.45chd## pratilekho bhavet.h kAryo yathA rAjavachaH tathA ##02.10.46ab## yatra IshvarAMshchAdhikR^itAMshcha rAjA rakShA upakArau pathikArthaM Aha . ##02.10.46chd## sarvatrago nAma bhavet.h sa mArge deshe cha sarvatra cha veditavyaH ##02.10.47## upAyAH sAma upapradAnabhedadaNDAH ##02.10.48## tatra sAma pa~nchavidhaM - guNasa~NkIrtanaM, sambandha upAkhyAnaM, paraspara upakArasandarshanaM, AyatipradarshanaM, Atma upanidhAnaM iti ##02.10.49## tatrAbhijanasharIrakarmaprakR^itishrutadravyAdInAM guNagrahaNaM prashaMsA stutirguNasa~NkIrtanam.h ##02.10.50## j~nAtiyaunamaukhasrauvakulahR^idayamitrasa~NkIrtanaM sambandha upAkhyAnam.h ##02.10.51## svapakShaparapakShayoranyonya upakArasa~NkIrtanaM paraspara upakArasandarshanam.h ##02.10.52## asminn.h evaM kR^ita idaM Avayorbhavati ityAshAjananaM Ayatipradarshanam.h ##02.10.53## yo.ahaM sa bhavAn.h, yan.h mama dravyaM tad.h bhavatA svakR^ityeShu prayojyatAm ityAtma upanidhAnam.h | iti ##02.10.54## upapradAnaM artha upakAraH ##02.10.55## sha~NkAjananaM nirbhartsanaM cha bhedaH ##02.10.56## vadhaH pariklesho.arthaharaNaM daNDaH | iti ##02.10.57## akAntirvyAghAtaH punar.uktaM apashabdaH samplava iti lekhadoShaH ##02.10.58## tatra kAlapattrakaM achAruviShaM avirAgAkSharatvaM akAntiH ##02.10.59## pUrveNa pashchimasyAnupapattirvyAghAtaH ##02.10.60## uktasyAvisheSheNa dvitIyaM uchchAraNaM punar.uktam.h ##02.10.61## li~NgavachanakAlakArakANAM anyathAprayogo.apashabdaH ##02.10.62## avarge vargakaraNaM chAvargakriyA guNaviparyAsaH samplavaH | iti ##02.10.63ab## sarvashAstrANyanukramya prayogaM upalabhya cha . ##02.10.63chd## kauTilyena nara indrArthe shAsanasya vidhiH kR^itaH (iti) ## Chapt | Examination of the precious articles to be received into the treasury## ##02.11.01## koshAdhyakShaH koshapraveshyaM ratnaM sAraM phalguM kupyaM vA tajjAtakaraNAdhiShThitaH pratigR^ihNIyAt.h ##02.11.02## tAmraparNikaM pANDyakavATakaM pAshikyaM kauleyaM chaurNeyaM mAhendraM kArdamikaM srautasIyaM hrAdIyaM haimavataM cha mauktikam.h ##02.11.03## shuktiH sha~NkhaH prakIrNakaM cha yonayaH ##02.11.04## masUrakaM tripuTakaM kUrmakaM ardhachandrakaM ka~nchukitaM yamakaM kartakaM kharakaM siktakaM kAmaNDalukaM shyAvaM nIlaM durviddhaM chAprashastam.h ##02.11.05## sthUlaM vR^ittaM nistalaM bhrAjiShNu shvetaM guru snigdhaM deshaviddhaM cha prashastam.h ##02.11.06## shIrShakaM upashIrShakaM prakANDakaM avaghATakaM taralapratibaddhaM cha iti yaShTiprabhedAH ##02.11.07## yaShTInAM aShTasahasraM indrachChandaH ##02.11.08## tato.ardhaM vijayachChandaH ##02.11.09## chatuShShaShTirardhahAraH ##02.11.10## chatuShpa~nchAshad.h rashmikalApaH ##02.11.11## dvAtriMshad.h guchChaH ##02.11.12## saptaviMshatirnakShatramAlA ##02.11.13## chaturviMshatirardhaguchChaH ##02.11.14## viMshatirmANavakaH ##02.11.15## tato.ardhaM ardhamANavakaH ##02.11.16## eta eva maNimadhyAH tanmANavakA bhavanti ##02.11.17## ekashIrShakaH shuddho hAraH ##02.11.18## tadvatsheShAH ##02.11.19## maNimadhyo.ardhamANavakaH ##02.11.20## triphalakaH phalakahAraH, pa~nchaphalako vA ##02.11.21## sUtraM ekAvalI shuddhA ##02.11.22## sA eva maNimadhyA yaShTiH ##02.11.23## hemamaNichitrA ratnAvalI ##02.11.24## hemamaNimuktA.antaro.apavartakaH ##02.11.25## suvarNasUtrAntaraM sopAnakam.h ##02.11.26## maNimadhyaM vA maNisopAnakam.h ##02.11.27## tena shirohastapAdakaTIkalApajAlakavikalpA vyAkhyAtAH ##02.11.28## maNiH kauTomAleyakaH pArasamudrakashcha ##02.11.29## saugandhikaH padmarAgo.anavadyarAgaH pArijAtapuShpako bAlasUryakaH ##02.11.30## vaiDUryaM utpalavarNaH shirIShapuShpaka udakavarNo vaMsharAgaH shukapattravarNaH puShyarAgo gomUtrako gomedakaH ##02.11.31## indranIlo nIlAvalIyaH kalAyapuShpako mahAnIlo jambv.Abho jImUtaprabho nandakaH sravanmadhyaH ##02.11.32## shuddhasphaTiko mUlATavarNaH shItavR^iShTiH sUryakAntashcha | iti maNayaH ##02.11.33## ShaD.ashrashchatur.ashro vR^itto vA tIvrarAgaH saMsthAnavAn.h aChaH snigdho gururarchiShmAn.h antargataprabhaH prabhA.anulepI cha iti maNiguNAH ##02.11.34## mandarAgaprabhaH sa-sharkaraH puShpachChidraH khaNDo durviddho lekhAkIrNa iti doShAH ##02.11.35## vimalakaH sasyako.a~njanamUlakaH pittakaH sulabhako lohitAkSho mR^igAshmako jyotIrasako mAleyako.ahichChatrakaH kUrpaH pratikUrpaH sugandhikUrpaH kShIravakaH shshuktichUrNakaH shilApravAlakaH pulakaH shuklapulaka ityantarajAtayaH ##02.11.36## sheShAH kAchamaNayaH ##02.11.37## sabhArAShTrakaM tajjamArAShTrakaM kAstIrarAShTrakaM shrIkaTanakaM maNimantakaM indravAnakaM cha vajram.h ##02.11.38## khaniH srotaH prakIrNakaM cha yonayaH ##02.11.39## mArjArAkShakaM shirIShapuShpakaM gomUtrakaM gomedakaM shuddhasphaTikaM mUlATIvarNaM maNivarNAnAM anyatamavarNaM iti vajravarNAH ##02.11.40## sthUlaM guru prahArasahaM samakoTikaM bhAjanalekhi tarkubhrAmi bhrAjiShNu cha prashastam.h ##02.11.41## naShTakoNaM nirAshri pArshvApavR^ittaM chAprashastam.h ##02.11.42## pravAlakaM AlakandakaM vaivarNikaM cha, raktaM padmarAgaM cha karaTagarbhiNikAvarjaM iti ##02.11.43## chandanaM sAtanaM raktaM bhUmigandhi ##02.11.44## goshIrShakaM kAlatAmraM matsyagandhi ##02.11.45## harichandanaM shukapattravarNaM Amragandhi, tArNasaM cha ##02.11.46## grAmerukaM raktaM raktakAlaM vA bastamUtragandhi ##02.11.47## daivasabheyaM raktaM padmagandhi, jApakaM cha ##02.11.48## jo~NgakaM raktaM raktakAlaM vA snigdhaM, taurUpaM cha ##02.11.49## mAleyakaM pANDuraktam.h ##02.11.50## kuchandanaM rUkShaM agurukAlaM raktaM raktakAlaM vA ##02.11.51## kAlaparvatakaM raktakAlaM anavadyavarNaM vA ##02.11.52## koshAgAraparvatakaM kAlaM kAlachitraM vA ##02.11.53## shIta udakIyaM padmAbhaM kAlasnigdhaM vA ##02.11.54## nAgaparvatakaM rUkShaM shaivalavarNaM vA ##02.11.55## shAkalaM kapilam.h | iti ##02.11.56## laghu snigdhaM ashyAnaM sarpiHsnehalepi gandhasukhaM tvag.anusAryanulbaNaM avirAgyuShNasahaM dAhagrAhi sukhasparshanaM iti chandanaguNAH ##02.11.57## aguru jo~NgakaM kAlaM kAlachitraM maNDalachitraM vA ##02.11.58## shyAmaM do~Ngakam.h ##02.11.59## pArasamudrakaM chitrarUpaM ushIragandhi navamAlikAgandhi vA | iti ##02.11.60## guru snigdhaM peshalagandhi nirhAryagnisahaM asamplutadhUmaM vimardasahaM ityaguruguNAH ##02.11.61## tailaparNikaM ashokagrAmikaM mAMsavarNaM padmagandhi ##02.11.62## jo~NgakaM raktapItakaM utpalagandhi gomUtragandhi vA ##02.11.63## grAmerukaM snigdhaM gomUtragandhi ##02.11.64## sauvarNakuDyakaM raktapItaM mAtulu~Ngagandhi ##02.11.65## pUrNakadvIpakaM padmagandhi navanItagandhi vA ##02.11.66## bhadrashriyaM pAralauhityakaM jAtIvarNam.h ##02.11.67## AntaravatyaM ushIravarNam.h ##02.11.68## ubhayaM kuShThagandhi cha | iti ##02.11.69## kAleyakaH svarNabhUmijaH snigdhapItakaH ##02.11.70## auttaraparvatako raktapItakaH iti sArAH | ##02.11.71## piNDakvAthadhUmasahaM avirAgi yogAnuvidhAyi cha ##02.11.72## chandanAguruvachcha teShAM guNAH ##02.11.73## kAntanAvakaM praiyakaM cha uttaraparvatakaM charma ##02.11.74## kAntanAvakaM mayUragrIvAbham.h ##02.11.75## praiyakaM nIlapItashvetalekhAbinduchitram.h ##02.11.76## tad.ubhayaM aShTA~NgulAyAmam.h ##02.11.77## bisI mahAbisI cha dvAdashagrAmIye ##02.11.78## avyaktarUpA duhilitikA chitrA vA bisI ##02.11.79## paruShA shvetaprAyA mahAbisI ##02.11.80## dvAdashA~NgulAyAmaM ubhayam.h ##02.11.81## shyAmikA kAlikA kadalI chandra uttarA shAkulA chArohajAH ##02.11.82## kapilA binduchitrA vA shyAmikA ##02.11.83## kAlikA kapilA kapotavarNA vA ##02.11.84## tad.h ubhayaM aShTA~NgulAyAmam.h ##02.11.85## paruShA kadalI hastAyatA ##02.11.86## sA eva chandrachitrA chandra uttarA ##02.11.87## kadalItribhAgA shAkulA koThamaNDalachitrA kR^itakarNikA.ajinachitrA vA | iti ##02.11.88## sAmUraM chInasI sAmUlI cha bAhlaveyAH ##02.11.89## ShaTtriMshad.a~NgulaM a~njanavarNaM sAmUram.h ##02.11.90## chInasI raktakAlI pANDukAlI vA ##02.11.91## sAmUlI godhUmavarNA | iti ##02.11.92## sAntinA nalatUlA vR^ittapR^ichChA chaudrAH ##02.11.93## sAtinA kR^iShNA ##02.11.94## nalatUlA nalatUlavarNA ##02.11.95## kapilA vR^ittapuchChA cha iti charmajAtayaH | ##02.11.96## charmaNAM mR^idu snigdhaM bahularoma cha shreShTham.h ##02.11.97## shuddhaM shuddharaktaM pakSharaktaM chAvikaM, khachitaM vAnachitraM khaNDasa~NghAtyaM tantuvichChinnaM cha ##02.11.98## kambalaH kauchapakaH kulamitikA saumitikA turagAstaraNaM varNakaM talichChakaM vAravANaH paristomaH samantabhadrakaM chAvikam.h ##02.11.99## pichChilaM ArdraM iva cha sUkShmaM mR^idu cha shreShTham.h ##02.11.100## aShTaprotisa~NghAtyA kR^iShNA bhi~NgisI varShavAraNaM apasAraka iti naipAlakam.h ##02.11.101## sampuTikA chatur.ashrikA lambarA kaTavAnakaM prAvarakaH sattalikA iti mR^igaroma ##02.11.102## vA~NgakaM shvetaM snigdhaM dukUlam.h ##02.11.103## pauNDrakaM shyAmaM maNisnigdham.h ##02.11.104## sauvarNakuDyakaM sUryavarNaM maNisnigdha udakavAnaM chatur.ashravAnaM vyAmishravAnaM cha ##02.11.105## eteShAM ekAMshukaM adhyardhadvitrichatur.aMshukaM iti ##02.11.106## tena kAshikaM pauNDrakaM cha kShaumaM vyAkhyAtam.h ##02.11.107## mAgadhikA pauNDrikA sauvarNakuDyakA cha pattra UrNA ##02.11.108## nAgavR^ikSho likucho bakulo vaTashcha yonayaH ##02.11.109## pItikA nAgavR^ikShikA ##02.11.110## godhUmavarNA laikuchI ##02.11.111## shvetA bAkulI ##02.11.112## sheShA navanItavarNA ##02.11.113## tAsAM sauvarNakuDyakA shreShThA ##02.11.114## tayA kausheyaM chInapaTTAshcha chInabhUmijA vyAkhyAtAH ##02.11.115## mAdhuraM AparAntakaM kAli~NgaM kAshikaM vA~NgakaM vAtsakaM mAhiShakaM cha kArpAsikaM shreShTham.h | iti ##02.11.116## ataH pareShAM ratnAnAM pramANaM mUlyalakShaNam.h | ##02.11.117## jAtiM rUpaM cha jAnIyAnnidhAnaM navakarma cha ##02.11.118## purANapratisaMskAraM karma guhyaM upaskarAn.h | ##02.11.119## deshakAlaparIbhogaM hiMsrANAM cha pratikriyAm.h (iti) ## Chapt | Starting ore mines and factories## ##02.12.01## AkarAdhyakShaH shulbadhAtushAstrarasapAkamaNirAgaj~naH tajj~nasakho vA tajjAtakarmakara upakaraNasampannaH kiTTamUShA~NgArabhasmali~NgaM vA.a.akaraM bhUtapUrvaM abhutapUrvaM vA bhUmiprastararasadhAtuM atyarthavarNagauravaM ugragandharasaM parIkSheta ##02.12.02## parvatAnAM abhij~nAta uddeshAnAM bilaguha upatyakAlayanagUDhakhAteShvantaH prasyandino jambUchUtatAlaphalapakvaharidrAbhedaguDa(gUDa?)haritAlamanaHshilAkShaudrahi~NgulukapuNDarIkashukamayUrapattravarNAH savarNa udakoShadhiparyantAshchikkaNA vishadA bhArikAshcha rasAH kA~nchanikAH ##02.12.03## apsu niShThyUtAH tailavadvisarpiNaH Sha~NkamalagrAhiNashcha tAmrarUpyayoH shatAd.h upari veddhAraH ##02.12.04## tatpratirUpakaM ugragandharasaM shilAjatu vidyAt.h ##02.12.05## pItakAstAmrakAH tAmrapItakA vA bhUmiprastaradhAtavo bhinnA nIlarAjIvanto mudgamAShakR^isaravarNA vA dadhibindupiNDachitrA haridrAharItakIpadmapattrashaivalayakR^itplIhAnavadyavarNA bhinnAshchu~nchuvAlukAlekhAbindusvastikavantaH sugulikA archiShmantaH tApyamAnA na bhidyante bahuphenadhUmAshcha suvarNadhAtavaH pratIvApArthAH tAmrarUpyavedhanAH ##02.12.06## sha~NkhakarpUrasphaTikanavanItakapotapArAvatavimalakamayUragrIvAvarNAH sasyakagomedakaguDamatsyaNDikAvarNAH kovidArapadmapATalIkalAyakShaumAtasIpuShpavarNAH sa-sIsAH sA~njanA visrA bhinnAH shvetAbhAH kR^iShNAH kR^iShNAbhAH shvetAH sarve vA lekhAbinduchitrA mR^idavo dhmAyamAnA na sphuTanti bahuphenadhUmAshcha rUpyadhAtavaH ##02.12.07## sarvadhAtUnAM gauravavR^iddhau sattvavR^iddhiH ##02.12.08## teShAM ashuddhA mUDhagarbhA vA tIkShNamUtrakSharabhAvitA rAjavR^ikShavaTapIlugopittarochanAmahiShakharakarabhamUtraleNDapiNDabaddhAH tatpratIvApAH tad.avalepA vA vishuddhAH sravanti ##02.12.09## yavamAShatilapalAshapIlukShArairgokShIrAjakShIrairvA kadalIvajrakandapratIvapo mArdavakaraH ##02.12.10ab## madhumadhukaM ajApayaH sa-tailaM ghR^itaguDakiNvayutaM sa-kandalIkam.h | ##02.12.10chd## yad.h api shatasahasradhA vibhinnaM bhavati mR^idu tribhireva tanniShekaiH ##02.12.11## godantashR^i~NgapratIvApo mR^idustambhanaH ##02.12.12## bhArikaH snigdho mR^idushcha prastaradhAturbhUmibhAgo vA pi~Ngalo haritaH pATalo lohito vA tAmradhAtuH ##02.12.13## kAkamochakaH kapotarochanAvarNaH shvetarAjinaddho vA visraH sIsadhAtuH ##02.12.14## USharakarburaH pakvaloShThavarNo vA trapudhAtuH ##02.12.15## kharumbaH pANDurohitaH sinduvArapuShpavarNo vA tIkShNadhAtuH ##02.12.16## kAkANDabhujapattravarNo vA vaikR^intakadhAtuH ##02.12.17## achChaH snigdhaH sa-prabho ghoShavAn.h shItaH tIvraH tanurAgashcha maNidhAtuH ##02.12.18## dhAtusamutthaM tajjAtakarmAnteShu prayojayet.h ##02.12.19## kR^itabhANDavyavahAraM ekamukhaM, atyayaM chAnyatra kartR^ikretR^ivikretR^INAM sthApayet.h ##02.12.20## AkarikaM apaharantaM aShTaguNaM dApayed.h anyatra ratnebhyaH ##02.12.21## stenaM anisR^iShTa upajIvinaM cha baddhaM karma kArayet.h, daNDa upakAriNaM cha ##02.12.22## vyayakriyAbhArikaM AkaraM bhAgena prakrayeNa vA dadyAt.h, lAghavikaM AtmanA kArayet.h ##02.12.23## lohAdhyakShaH tAmrasIsatrapuvaikR^intakArakUTavR^ittakaMsatAlalohakarmAntAn.h kArayet.h, lohabhANDavyavahAraM cha ##02.12.24## lakShaNAdhyakShashchaturbhAgatAmraM rUpyarUpaM tIkShNatrapusIsA~njanAnAM anyatamamAShabIjayuktaM kArayet.h - paNaM ardhapaNaM pAdaM, aShTabhAgaM iti, pAdAjIvaM tAmrarUpaM - mAShakaM ardhamAShakaM kAkaNIM ardhakAkaNIM iti ##02.12.25## rUpadarshakaH paNayAtrAM vyAvahArikIM koshapraveshyAM cha sthApayet.h ##02.12.26## rUpikaM aShTakaM shataM, pa~nchakaM shataM vyAjIM, pArIkShikaM aShTabhAgikaM, shataM, pa~nchaviMshatipaNaM atyayaM cha anyatrakartR^ikretR^ivikretR^iparIkShitR^ibhyaH ##02.12.27## khany.adhyakShaH sha~NkhavajramaNimuktApravAlakShArakarmAntAn.h kArayet.h, paNanavyavahAraM cha ##02.12.28## lavaNAdhyakShaH pAkamuktaM lavaNabhAgaM prakrayaM cha yathAkAlaM sa~NgR^ihNIyAd.h, vikrayAchcha mUlyaM rUpaM vyAjIM cha ##02.12.29## AgantulavaNaM ShaDbhAgaM dadyAt.h ##02.12.30## dattabhAgavibhAgasya vikrayaH, pa~nchakaM shataM vyAjIM rUpaM rUpikaM cha ##02.12.31## kretA shulkaM rAjapaNyachChedAnurUpaM cha vaidharaNaM dadyAt.h, anyatra kretA ShaTChataM atyayaM cha ##02.12.32## vilavaNaM uttamaM daNDaM dadyAd.h, aniShR^iShTa upajIvI chAnyatra vAnaprasthebhyaH ##02.12.33## shrotriyAH tapasvino viShTayashcha bhaktalavaNaM hareyuH ##02.12.34## ato.anyo lavaNakShAravargaH shulkaM dadyAt.h ##02.12.35ab## evaM mUlyaM cha bhAgaM cha vyAjIM parighaM atyayam.h | ##02.12.35chd## shulkaM vaidharaNaM daNDaM rUpaM rUpikaM eva cha ##02.12.36ab## khanibhyo dvAdashavidhaM dhAtuM paNyaM cha saMharet.h | ##02.12.36chd## evaM sarveShu paNyeShu sthApayen.h mukhasa~Ngraham.h ##02.12.37ab## AkaraprabhaH koshaH koshAd.h daNDaH prajAyate | ##02.12.37chd## pR^ithivI koshadaNDAbhyAM prApyate koshabhUShaNA (iti) ## Chapt | Superintendent of gold in the RorkShop## ##02.13.01## suvarNAdhyakShaH suvarNarajatakarmAntAnAM asambandhAveshanachatuHshAlAM ekadvArAM akShashAlAM kArayet.h ##02.13.02## vishikhAmadhye sauvarNikaM shilpavantaM abhijAtaM prAtyayikaM cha sthApayet.h ##02.13.03## jAmbUnadaM shAtakumbhaM hATakaM vaiNavaM shR^i~NgashuktijaM jAtarUpaM rasaviddhaM Akara udgataM cha suvarNam.h ##02.13.04## ki~njalkavarNaM mR^idu snigdhaM anAdi bhrAjiShNu cha shreShThaM, raktapItakaM madhyamaM, raktaM avaram.h ##02.13.05## shreShThAnAM pANDu shvetaM chAprAptakam.h ##02.13.06## tad.h yenAprAptakaM tachchaturguNena sIsena shodhayet.h ##02.13.07## sIsAnvayena bhidyamAnaM shuShkapaTalairdhmApayet.h ##02.13.08## rUkShatvAd.h bhidyamAnaM tailagomaye niSecayet.h ##02.13.09## Akara udgataM sIsAnvayena bhidyamAnaM pAkapattrANi kR^itvA gaNDikAsu kuTTayet.h, kadalIvajrakandakalke vA niSecayet.h ##02.13.10## tuttha udgataM gauDikaM kAmbukaM chAkravAlikaM cha rUpyam.h ##02.13.11## shvetaM snigdhaM mR^idu cha shreShTham.h ##02.13.12## viparyaye sphoTanaM cha duShTam.h ##02.13.13## tatsIsachaturbhAgena shodhayet.h ##02.13.14## udgatachUlikaM achChaM bhrAjiShNu dadhivarNaM cha shuddham.h ##02.13.15## shuddhasya eko hAridrasya suvarNo varNakaH ##02.13.16## tataH shulbakAkaNy.uttarApasAritA AchatuHsImAntAd.h iti ShoDasha varNakAH ##02.13.17## suvarNaM pUrvaM nikaShya pashchAd.h varNikAM nikaShayet.h ##02.13.18## samarAgalekhaM animna unnate deshe nikaShitaM, parimR^iditaM parilIDhaM nakhAntarAd.h vA gairikeNAvachUrNitaM upadhiM vidyAt.h ##02.13.19## jAtihi~Ngulukena puShpakAsIsena vA gomUtrabhAvitena digdhenAgrahastena saMspR^iShTaM suvarNaM shvetIbhavati ##02.13.20## sa-kesaraH snigdho mR^idurbhAjiShNushcha nikaSharAgaH shreShThaH ##02.13.21## kAli~NgakaH tApIpAShANo vA mudgavarNo nikaShaH shreShThaH ##02.13.22## samarAgI vikrayakrayahitaH ##02.13.23## hastichChavikaH saharitaH pratirAgI vikrayahitaH ##02.13.24## sthiraH paruSho viShamavarNashchApratirAgI krayahitaH ##02.13.25## ChedashchikkaNaH samavarNaH shlakShNo mR^idurbhAjiShNushcha shreShThaH ##02.13.26## tApo bahir.antashcha samaH ki~njalkavarNaH kuraNDakapuShpavarNo vA shreShThaH ##02.13.27## shyAvo nIlashchAprAptakaH ##02.13.28## tulApratimAnaM pautavAdhyakShe vakShyAmaH ##02.13.29## tena upadeshena rUpyasuvarNaM dadyAd.h AdadIta cha ##02.13.30## akShashAlAM anAyukto na upagachChet.h ##02.13.31## abhigachChann.h uchChedyaH ##02.13.32## Ayukto vA sarUpyasuvarNaH tena eva jIyeta ##02.13.33## vichitavastrahastaguhyAH kA~nchanapR^iShatatvaShTR^itapanIyakAravo dhmAyakacharakapAMsudhAvakAH pravisheyurniShkaseyushcha ##02.13.34## sarvaM cha eShAM upakaraNaM aniShThitAshcha prayogAH tatra evAvatiShTheran.h ##02.13.35## gR^ihItaM suvarNaM dhR^itaM cha prayogaM karaNamadhye dadyAt.h ##02.13.36## sAyaM prAtashcha lakShitaM kartR^ikArayitR^imudrAbhyAM nidadhyAt.h ##02.13.37## kShepaNo guNaH kShudrakaM iti karmANi ##02.13.38## kShepaNaH kAchArpaNAdIni ##02.13.39## guNaH sUtravAnAdIni ##02.13.40## ghanaM suShiraM pR^iShatAdiyuktaM kShudrakaM iti ##02.13.41## arpayet.h kAchakarmaNaH pa~nchabhAgaM kA~nchanaM dashabhAgaM kaTumAnam.h ##02.13.42## tAmrapAdayuktaM rUpyaM rUpyapAdayuktaM vA suvarNaM saMskR^itakaM, tasmAd.h rakShet.h ##02.13.43## pR^iShatakAchakarmaNaH trayo hi bhAgAH paribhANDaM dvau vAstukaM, chatvAro vA vAstukaM trayaH paribhANDam.h ##02.13.44## tvaShTR^ikarmaNaH shulbabhANDaM samasuvarNena samyUhayet.h ##02.13.45## rUpyabhANDaM ghanaM suShiraM vA suvarNArdhenAvalepayet.h ##02.13.46## chaturbhAgasuvarNaM vA vAlukAhi~Ngulukasya rasena chUrNena vA vAsayet.h | ##02.13.47## tapanIyaM jyeShThaM suvarNaM surAgaM samasIsAtikrAntaM pAkapattrapakvaM saindhavikayA ujjvAlitaM nIlapItashvetaharitashukapattravarNAnAM prakR^itirbhavati ##02.13.48## tIkShNaM chAsya mayUragrIvAbhaM shvetabha~NgaM chimichimAyitaM pItachUrNitaM kAkaNikaH suvarNarAgaH ##02.13.49## tAraM upashuddhaM vA - asthitutthe chatuH samasIse chatuH shuShkatutthe chatuH kapAle trirgomaye dvirevaM saptadashatutthAtikrAntaM saindhavikayA ujjvAlitam.h ##02.13.50## etasmAt.h kAkaNy.uttaramAd.h vimAShAd.h iti suvarNe deyaM, pashchAd.h rAgayogaH, shvetatAraM bhavati | ##02.13.51## trayo.aMshAH tapanIyasya dvAtriMshadbhAgashvetatAraM UrchChitAH tat.h shvetalohitakaM bhavati ##02.13.52## tAmraM pItakaM karoti ##02.13.53## tapanIyaM ujjvAlya rAgatribhAgaM dadyAt.h, pItarAgaM bhavati ##02.13.54## shvetatArabhAgau dvAvekaH tapanIyasya mudgavarNaM karoti ##02.13.55## kAlAyasasyArdhabhAgAbhyaktaM kR^iShNaM bhavati ##02.13.56## pratilepinA rasena dviguNAbhyaktaM tapanIyaM shukapattravarNaM bhavati ##02.13.57## tasyArambhe rAgavisheSheShu prativarNikAM gR^ihNIyAt.h ##02.13.58## tIkShNatAmrasaMskAraM cha budhyeta ##02.13.59## tasmAd.h vajramaNimuktApravAlarUpANAM apaneyimAnaM cha rUpyasuvarNabhANDabandhapramANAni cha ##02.13.60ab## samarAgaM samadvandvaM asaktapR^iShataM sthiram.h | ##02.13.60chd## supramR^iShTaM asampItaM vibhaktaM dhAraNe sukham.h ##02.13.61ab## abhinItaM prabhAyuktaM saMsthAnaM adhuraM samam.h | ##02.13.61chd## manonetrAbhirAmaM cha tapanIyaguNAH smR^itAH (iti) ## Chapt | Activity of the goldsmitH in the market-highRay## ##02.14.01## sauvarNikaH paurajAnapadAnAM rUpyasuvarNaM AveshanibhiH kArayet.h ##02.14.02## nirdiShTakAlakAryaM cha karma kuryuH, anirdiShTakAlaM kAryApadesham.h ##02.14.03## kAryasyAnyathAkaraNe vetananAshaH, taddviguNashcha daNDaH ##02.14.04## kAlAtipAtane pAdahInaM vetanaM taddviguNashcha daNDaH ##02.14.05## yathAvarNapramANaM nikShepaM gR^ihNIyuH tathAvidhaM evArpayeyuH ##02.14.06## kAlAntarAd.h api cha tathAvidhaM eva pratigR^ihNIyuH, anyatra kShINaparishIrNAbhyAm.h ##02.14.07## AveshanibhiH suvarNapudgalalakShaNaprayogeShu tattaj jAnIyAt.h ##02.14.08## taptakaladhautakayoH kAkaNikaH suvarNe kShayo deyaH ##02.14.09## tIkShNakAkaNI - rUpyadviguNaH - rAgaprakShepaH, tasya ShaDbhAgaH kShayaH ##02.14.10## varNahIne mAShAvare pUrvaH sAhasadaNDaH, pramANahIne madhyamaH, tulApratimAna upadhAvuttamaH, kR^itabhANDa upadhau cha ##02.14.11## sauvarNikenAdR^iShTaM anyatra vA prayogaM kArayato dvAdashapaNo daNDaH ##02.14.12## karturdviguNaH sa-apasArashchet.h ##02.14.13## anapasAraH kaNTakashodhanAya nIyeta ##02.14.14## kartushcha dvishato daNDaH paNachChedanaM vA ##02.14.15## tulApratimAnabhANDaM pautavahastAt.h krINIyuH ##02.14.16## anyathA dvAdashapaNo daNDaH ##02.14.17## ghanaM suShiraM samyUhyaM avalepyaM sa~NghAtyaM vAsitakaM cha kArukarma ##02.14.18## tulAviShamaM apasAraNaM visrAvaNaM peTakaH pi~Nkashcha iti haraNa upAyAH ##02.14.19## samnAminyutkIrNikA bhinnamastaka upakaNThI kushikyA sakaTukakShyA parivelyA.ayaskAntA cha duShTatulAH ##02.14.20## rUpyasya dvau bhAgAvekaH shulbasya tripuTakam.h ##02.14.21## tenAkarod.h gataM apasAryate tattripuTakApasAritam.h ##02.14.22## shulbena shulbApasAritaM, vellakena vellakApasAritaM, shulbArdhasAreNa hemnA hemApasAritam.h ##02.14.23## mUkamUShA pUtikiTTaH karaTukamukhaM nAlI sandaMsho jo~NganI suvarchikAlavaNaM tad.h eva suvarNaM ityapasAraNamArgAH ##02.14.24## pUrvapraNihitA vA piNDavAlukA mUShAbhedAd.h agniShThAd.h uddhriyante ##02.14.25## pashchAd.h bandhane AchitakapattraparIkShAyAM vA rUpyarUpeNa parivartanaM visrAvaNaM, piNDavAlukAnAM lohapiNDavAlukAbhirvA ##02.14.26## gADhashchAbhyuddhAryashcha peTakaH samyUhyAvalepyasa~NghAtyeShu kriyate ##02.14.27## sIsarUpaM suvarNapattreNAvaliptaM abhyantaraM aShTakena baddhaM gADhapeTakaH ##02.14.28## sa eva paTalasampuTeShvabhyuddhAryaH ##02.14.29## pattraM AshliShTaM yamakapattraM vA.avalepyeShu kriyate ##02.14.30## shulbaM tAraM vA garbhaH pattrANAM sa~NghAtyeShu kriyate ##02.14.31## shulbarUpaM suvarNapattrasaMhataM pramR^iShTaM supArshvaM, tad.h eva yamakapattrasaMhataM pramR^iShTaM tAmratArarupaM cha uttaravarNakaH ##02.14.32## tad.h ubhayaM tApanikaShAbhyAM nihshabda ullekhanAbhyAM vA vidyAt.h ##02.14.33## abhyuddhAryaM badarAmle lavaNa udake vA sAdayanti iti peTakaH ##02.14.34## ghane suShire vA rUpe suvarNamR^inmAlukAhi~Ngulukakalpo vA tapto.avatiShThate ##02.14.35## dR^iDhavAstuke vA rUpe vAlukAmishraM jatu gAndhArapa~Nko vA tapto.avatiShThate ##02.14.36## tayoH tApanaM avadhvaMsanaM vA shuddhiH ##02.14.37## sa-paribhANDe vA rUpe lavaNaM ulkayA kaTusharkarayA taptaM avatiShThate ##02.14.38## tasya kvAthanaM shuddhiH ##02.14.39## abhrapaTalaM aShTakena dviguNavAstuke vA rUpe badhyate ##02.14.40## tasyApihitakAchakasya udake nimajjata ekadeshaH sIdati, paTalAntareShu vA sUchyA bhidyate ##02.14.41## maNayo rUpyaM suvarNaM vA ghanasuShirANAM pi~NkaH ##02.14.42## tasya tApanaM avadhvaMsanaM vA shuddhiH | iti pi~NkaH ##02.14.43## tasmAd.h vajramaNimuktApravAlarUpANAM jAtirUpavarNapramANapudgalalakShaNAnyupalabheta ##02.14.44## kR^itabhANDaparIkShAyAM purANabhANDapratisaMskAre vA chatvAro haraNa upAyAH - parikuTTanaM avachChedanaM ullekhanaM parimardanaM vA ##02.14.45## peTakApadeshena pR^iShataM guNaM piTakAM vA yat.h parishAtayanti tatparikuTTanam.h ##02.14.46## yaddviguNavAstukAnAM vA rUpe sIsarUpaM prakShipyAbhyantaraM avachChindanti tad.h avachChedanam.h ##02.14.47## yad.h ghanAnAM tIkShNena ullikhanti tad.h ullekhanam.h ##02.14.48## haritAlamanaHshilAhi~NgulukachUrNAnAM anyatamena kuruvindachUrNena vA vastraM samyUhya yat.h parimR^idnanti tat.h parimardanam.h ##02.14.49## tena sauvarNarAjatAni bhANDAni kShIyante, na cha eShAM ki~nchid.h avarugNaM bhavati ##02.14.50## bhagnakhaNDaghR^iShTAnAM samyUhyAnAM sadR^ishenAnumAnaM kuryAt.h ##02.14.51## avalepyAnAM yAvad.h utpATitaM tAvad.h utpATyAnumAnaM kuryAt.h ##02.14.52## virUpANAM vA tApanaM udakapeShaNaM cha bahushaH kuryAt.h ##02.14.53## avakShepaH pratimAnaM agnirgaNDikA bhaNDikAdhikaraNI pi~nChaH sUtraM chellaM bollanaM shira utsa~Ngo makShikA svakAya IkShA dR^itirudakasharAvaM agniShThaM iti kAchaM vidyAt.h ##02.14.54## rAjatAnAM visraM malagrAhi paruShaM prastInaM vivarNaM vA duShTaM iti vidyAt.h ##02.14.55ab## evaM navaM cha jIrNaM cha virUpaM chApi bhANDakam.h | ##02.14.55chd## parIkShetAtyayaM cha eShAM yathA uddiShTaM prakalpayet.h (iti) ## Chapt | Superintendent of the magashin## ##02.15.01## koShThAgArAdhyakShaH sItArAShTrakrayimaparivartakaprAmityakApamityakasaMhanikAnyajAtavyayapratyAya upasthAnAnyupalabhet.h ##02.15.02## sItA.adhyakSha upanItaH sasyavarNakaH sItA ##02.15.03## piNDakaraH ShaDbhAgaH senAbhaktaM baliH kara utsa~NgaH pArshvaM pArihINikaM aupAyanikaM kauShTheyakaM cha rAShTram.h ##02.15.04## dhAnyamUlyaM koshanirhAraH prayogapratyAdAnaM cha krayimam.h ##02.15.05## sasyavarNAnAM arghAntareNa vinimayaH parivartakaH ##02.15.06## sasyayAchanaM anyataH prAmityakam.h ##02.15.07## tad.h eva pratidAnArthaM Apamityakam.h ##02.15.08## kuTTakarochakasaktushuktapiShTakarma tajjIvaneShu tailapIDanamaudrachAkrikeShvikShUNAM cha kShArakarma saMhanikA ##02.15.09## naShTaprasmR^itAdiranyajAtaH ##02.15.10## vikShepavyAdhitAntarArambhasheShaM cha vyayapratyAyaH ##02.15.11## tulAmAnAntaraM hastapUraNaM utkaro vyAjI paryuShitaM prArjitaM cha upasthAnam.h | iti ##02.15.12## dhAnyasnehakShAralavaNAnAM dhAnyakalpaM sItA.adhyakShe vakShyAmaH ##02.15.13## sarpistailavasAmajjAnaH snehAH ##02.15.14## phANitaguDamatsyaNDikAkhaNDasharkarAH kShAravargaH ##02.15.15## saindhavasAmudrabiDayavakShArasauvarchala udbhedajA lavaNavargaH ##02.15.16## kShaudraM mArdvIkaM cha madhu ##02.15.17## ikShurasaguDamadhuphANitajAmbavapanasAnAM anyatamo meShashR^i~NgIpippalIkvAthAbhiShuto mAsikaH ShANmAsikaH sAMvatsariko vA chidbhiTorvAruka ikShukANDAmraphalAmalakAvasutaH shuddho vA shuktavargaH ##02.15.18## vR^ikShAmlakaramardAmravidalAmalakamAtulu~NgakolabadarasauvIrakaparUShakAdiH phalAmlavargaH ##02.15.19## dadhidhAnyAmlAdirdravAmlavargaH ##02.15.20## pippalImarichashR^i~NgiberA.ajAjIkirAtatiktagaurasarShapakustumburuchorakadamanakamaruvakashigrukANDAdiH kaTukavargaH ##02.15.21## shuShkamatsyamAMsakandamUlaphalashAkAdi cha shAkavargaH ##02.15.22## tato.ardhaM Apad.arthaM jAnapadAnAM sthApayed.h, ardhaM upayu~njIta ##02.15.23## navena chAnavaM shodhayet.h ##02.15.24## kShuNNaghR^iShTapiShTabhR^iShTAnAM ArdrashuShkasiddhAnAM cha dhAnyAnAM vR^iddhikShayapramANAni pratyakShIkurvIta ##02.15.25## kodravavrIhINAM ardhaM sAraH, shAlInAM ardhabhAga UnaH, tribhAga Uno varakANAm.h ##02.15.26## priya~NgUNAM ardhaM sAro navabhAgavR^iddhishcha ##02.15.27## udArakaH tulyaH, yavA godhUmAshcha kShuNNAH, tilA yavA mudgamAShAshcha ghR^iShTAH ##02.15.28## pa~nchabhAgavR^iddhirgodhUmaH, saktavashcha ##02.15.29## pAda UnA kalAyachamasI ##02.15.30## mudgamAShANAM ardhapAda UnA ##02.15.31## shaumbyAnAM ardhaM sAraH, tribhAga Uno masUrANAm.h ##02.15.32## piShTaM AmaM kulmAShAshchAdhyardhaguNAH ##02.15.33## dviguNo yAvakaH, pulAkaH, piShTaM cha siddham.h ##02.15.34## kodravavaraka udArakapriya~NgUNAM triguNaM annaM, chaturguNaM vrIhINAM, pa~nchaguNaM shAlInAm.h ##02.15.35## timitaM aparAnnaM dviguNaM, ardhAdhikaM virUDhAnAm.h ##02.15.36## pa~nchabhAgavR^iddhirbhR^iShTAnAm.h ##02.15.37## kalAyo dviguNaH, lAjA bharujAshcha ##02.15.38## ShaTkaM tailaM atasInAm.h ##02.15.39## nimbakushAmrakapitthAdInAM pa~nchabhAgaH ##02.15.40## chaturbhAgikAH tilakusumbhamadhUka i~NgudIsnehAH ##02.15.41## kArpAsakShaumANAM pa~nchapale palaM sUtram.h ##02.15.42## pa~nchadroNe shAlInAM dvAdashADhakaM taNDulAnAM kalabhabhojanaM, ekAdashakaM vyAlAnAM, dashakaM aupavAhyAnAM navakaM sAmnAhyAnAM, aShTakaM pattInAM, saptakaM mukhyAnAM, ShaTkaM devIkumArANAM, pa~nchakaM rAj~nAM, akhaNDaparishuddhAnAM vA tuaNDulAnAM prasthaH ##02.15.43## taNDulAnAM prasthaH chaturbhAgaH sUpaH sUpaShoDasho lavaNasyAMshaH chaturbhAgaH sarpiShaH tailasya vA ekaM AryabhaktaM puMsaH ##02.15.44## ShaDbhAgaH sUpaH ardhasnehaM avarANAm.h ##02.15.45## pAda UnaM strINAm.h ##02.15.46## ardhaM bAlAnAm.h ##02.15.47## mAMsapalaviMshatyA snehArdhakuDubaH paliko lavaNasyAMshaH kShArapalayogo dvidharaNikaH kaTukayogo dadhnushchArdhaprasthaH ##02.15.48## tena uttaraM vyAkhyAtam.h ##02.15.49## shAkAnAM adhyardhaguNaH, shuShkANAM dviguNaH, sa chaiva yogaH ##02.15.50## hasty.ashvayoH tad.adhyakShe vidhApramANaM vakShyAmaH ##02.15.51## balIvardAnAM mAShadroNaM yavAnAM vA pulAkaH, sheShaM ashvavidhAnam.h ##02.15.52## visheSho ghANapiNyAkatulA, kaNakuNDakaM dashADhakaM vA ##02.15.53## dviguNaM mahiSha uShTrANAm.h ##02.15.54## ardhadroNaM kharapR^iShatarohitAnAm.h ##02.15.55## ADhakaM eNakura~NgANAm.h ##02.15.56## ardhADhakaM aja eDakavarAhANAM, dviguNaM vA kaNakuNDakam.h ##02.15.57## prasthodanaH shunAm.h ##02.15.58## haMsakrau~nchamayUrANAM ardhaprasthaH ##02.15.59## sheShANAM ato mR^igapashupakShivyAlAnAM ekabhaktAd.h anumAnaM grAhayet.h ##02.15.60## a~NgArAMH tuShAn.h lohakarmAntabhittilepyAnAM hArayet.h ##02.15.61## kaNikA dAsakarmakarasUpakArANAM, ato.anyad.h audanikApUpikebhyaH prayachChet.h ##02.15.62## tulAmAnabhANDaM rochanIdR^iShanmusala ulUkhalakuTTakarochakayantrapattrakashUrpachAlanikAkaNDolIpiTakasammArjanyashcha upakaraNAni ##02.15.63## mArjakarakShakadharakamAyakamApakadAyakadApakashalAkApratigrAhakadAsakarmakaravargashcha viShTiH ##02.15.64ab## uchchairdhAnyasya nikShepo mUtAH kShArasya saMhatAH | ##02.15.64chd## mR^itkAShThakoShThAH snehasya pR^ithivI lavaNasya cha (iti) ## Chapt | Director of trade## ##02.16.01## paNyAdhyakShaH sthalajalajAnAM nAnAvidhAnAM paNyAnAM sthalapathavAripatha upayAtAnAM sAraphalgv.arghAntaraM priyApriyatAM cha vidyAt.h, tathA vikShepasa~NkShepakrayavikrayaprayogakAlAn.h ##02.16.02## yachcha paNyaM prachuraM syAt.h tad.h ekIkR^ityArghaM Aropayet.h ##02.16.03## prApte.arghe vA.arghAntaraM kArayet.h ##02.16.04## svabhUmijAnAM rAjapaNyAnAM ekamukhaM vyavahAraM sthApayet.h, parabhUmijAnAM anekamukham.h ##02.16.05## ubhayaM cha prajAnAM anugraheNa vikrApayet.h ##02.16.06## sthUlaM api cha lAbhaM prajAnAM aupaghAtikaM vArayet.h ##02.16.07## ajasrapaNyAnAM kAla uparodhaM sa~NkuladoShaM vA na utpAdayet.h ##02.16.08## bahumukhaM vA rAjapaNyaM vaidehakAH kR^itArghaM vikrINIran.h ##02.16.09## ChedAnurUpaM cha vaidharaNaM dadyuH ##02.16.10## ShoDashabhAgo mAnavyAjI, viMshatibhAgaH tulAmAnaM, gaNyapaNyAnAM ekAdashabhAgaH ##02.16.11## parabhUmijaM paNyaM anugraheNAvAhayet.h ##02.16.12## nAvikasArthavAhebhyashcha parihAraM AyatikShamaM dadyAt.h ##02.16.13## anabhiyogashchArtheShvAgantUnAM, anyatra sabhyA upakAribhyaH ##02.16.14## paNyAdhiShThAtAraH paNyamUlyaM ekamukhaM kAShThadroNyAM ekachChidrApidhAnAyAM nidadhyuH ##02.16.15## ahnashchAShTame bhAge paNyAdhyakShasyArpayeyuH - idaM vikrItaM, idaM sheSham iti ##02.16.16## tulAmAnabhANDaM chArpayeyuH ##02.16.17## iti svaviShaye vyAkhyAtam.h ##02.16.18## paraviShaye tu - paNyapratipaNyayorarghaM mUlyaM chAgamayya shulkavartanyA.a.ativAhikagulmataradeyabhaktabhAgavyayashuddhaM udayaM pashyet.h ##02.16.19## asatyudaye bhANDanirvahaNena paNyapratipaNyAnayanena vA lAbhaM pashyet.h ##02.16.20## tataH sArapAdena sthalavyavahAraM adhvanA kShemeNa prayojayet.h ##02.16.21## aTavy.antapAlapurarAShTramukhyaishcha pratisaMsargaM gachChed.h anugrahArtham.h ##02.16.22## Apadi sAraM AtmAnaM vA mokShayet.h ##02.16.23## Atmano vA bhUmiM prAptaH sarvadeyavishuddhaM vyavahareta ##02.16.24## vAripathe vA yAnabhAgakapathy.adanapaNyapratipaNyArghapramANayAtrAkAlabhayapratIkArapaNyapattanachAritrANyupalabheta ##02.16.25ab## nadIpathe cha vij~nAya vyavahAraM charitrataH | ##02.16.25chd## yato lAbhaH tato gachChed.h alAbhaM parivarjayet.h (iti) ## Chapt | Director of forest produce## ##02.17.01## kupyAdhyakSho dravyavanapAlaiH kupyaM AnAyayet.h ##02.17.02## dravyavanakarmAntAMshcha prayojayet.h ##02.17.03## dravyavanachChidrAM cha deyaM atyayaM cha sthApayed.h anyatrApadbhyaH ##02.17.04## kupyavargaH - shAkatinishadhanvanArjunamadhUkatilakasAlashiMshapA.arimedarAjAdanashirIShakhadirasaralatAlasarjAshvakarNasomavalkakushAmrapriyakadhavAdiH sAradAruvargaH ##02.17.05## uTajachimiyachApaveNuvaMshasAtinakaNTakabhAllUkAdirveNuvargaH ##02.17.06## vetrashIkavallIvAshIshyAmalatAnAgalatA.a.adirvallIvargaH ##02.17.07## mAlatImUrvA.arkashaNagavedhukA.atasy.AdirvalkavargaH ##02.17.08## mu~njabalbajAdi rajjubhANDam.h ##02.17.09## tAlItAlabhUrjAnAM pattram.h ##02.17.10## kiMshukakusumbhaku~NkumAnAM puShpam.h ##02.17.11## kandamUlaphalAdirauShadhavargaH ##02.17.12## kAlakUTavatsanAbhahAlAhalameShashR^i~NgamustAkuShThamahAviShavellitakagaurArdrabAlakamArkaTahaimavatakAli~NgakadAradakA~NkolasAraka uShTrakAdIni viShANi, sarpAH kITAshcha ta eva kumbhagatAH viShavargaH ##02.17.13## godhAserakadvIpy.R^ikShashiMshumArasiMhavyAghrahastimahiShachamarasR^imarakhaDgagomR^igagavayAnAM charmAsthipittasnAyv.akShidantashR^i~NgakhurapuchChAni, anyeShAM vA.api mR^igapashupakShivyAlAnAm.h ##02.17.14## kAlAyasatAmravR^ittakaMsasIsatrapuvaikR^intakArakUTAni lohAni ##02.17.15## vidalamR^ittikAmayaM bhANDam.h ##02.17.16## a~NgAratuShabhasmAni, mR^igapashupakShivyAlavATAH kAShThatR^iNavATAshcha | iti ##02.17.17ab## bahirantashcha karmAntA vibhaktAH sArvabhANDikAH | ##02.17.17chd## AjIvapurarakShA.arthAH kAryAH kupya upajIvinA (iti) ## Chapt | Superintendent of the armoury## ##02.18.01## AyudhAgArAdhyakShaH sA~NgrAmikaM daurgakarmikaM parapurAbhighAtikaM cha yantraM AyudhaM AvaraNaM upakaraNaM cha tajjAtakArushilpibhiH kR^itakarmapramANakAlavetanaphalaniShpattibhiH kArayet.h, svabhUmiShu cha sthApayet.h ##02.18.02## sthAnaparivartanaM AtapapravAtapradAnaM cha bahushaH kuryAt.h ##02.18.03## UShma upasnehakrimibhirupahanyamAnaM anyathA sthApayet.h ##02.18.04## jAtirUpalakShaNapramANAgamamUlyanikShepaishcha upalabheta ##02.18.05## sarvatobhadrajAmadagnyabahumukhavishvAsaghAtisa~NghATIyAnakaparjanyakabAhu.UrdhvabAhv.ardhabAhUni sthitayantrANi ##02.18.06## pA~nchAlikadevadaNDasUkarikAmusalayaShTihastivArakatAlavR^intamudgaragadAspR^iktalAkuddAlAsphATima utpATima udghATimashataghnitrishUlachakrANi chalayantrANi ##02.18.07## shaktiprAsakuntahATakabhiNDipAlashUlatomaravarAhakarNakaNayakarpaNatrAsikAdIni cha hulamukhAni ##02.18.08## tAlachApadAravashAr~NgANi kArmukakodaNDadrUNA dhanUMShi ##02.18.09## mUrvA.arkashanagavedhuveNusnAyUni jyAH ##02.18.10## veNusharashalAkAdaNDAsananArAchAshcha iShavaH ##02.18.11## teShAM mukhAni ChedanabhedanatADanAnyAyasAsthidAravANi ##02.18.12## nistriMshamaNDalAgrAsiyaShTayaH khaDgAH ##02.18.13## khaDgamahiShavAraNaviShANadAruveNumUlAni tsaravaH ##02.18.14## parashukuThArapaTTasakhanitrakuddAlakrakachakANDachChedanAH kShurakalpAH ##02.18.15## yantragoShpaNamuShTipAShANarochanIdR^iShadashchAshmAyudhAni ##02.18.16## lohajAlikApaTTakavachasUtraka~NkaTashiMshumArakakhaDgidhenukahastigocharmakhurashR^i~Ngasa~NghAtaM varmANi ##02.18.17## shirastrANakaNThatrANakUrpAsaka~nchukavAravANapaTTanAga udarikAH peTIcharmahastikarNatAlamUladhamanikAkapATakiTikA.apratihatabalAhakAntAshchAvaraNANi ##02.18.18## hastirathavAjinAM yogyAbhANDaM Ala~NkArikaM samnAhakalpanAshcha upakaraNAni ##02.18.19## aindrajAlikaM aupaniShadikaM cha karma ##02.18.20ab## karmAntAnAM cha - ichChAM ArambhaniShpattiM prayogaM vyAjaM uddayam.h | ##02.18.20chd## kShayavyayau cha jAnIyAt.h kupyAnAM Ayudha IshvaraH (iti) ## Chapt | Standardization of Rights and measures## ##02.19.01## pautavAdhyakShaH pautavakarmAntAn.h kArayet.h ##02.19.02## dhAnyamAShA dasha suvarNamAShakaH, pa~ncha vA gu~njAH ##02.19.03## te ShoDasha suvarNaH karSho vA ##02.19.04## chatuShkarShaM palam.h ##02.19.05## aShTAshItirgaurasarShapA rUpyamAShakaH ##02.19.06## te ShoDasha dharaNaM, shaumbyAni vA viMshatiH ##02.19.07## viMshatitaNDulaM vajradharaNam.h ##02.19.08## ardhamAShakaH mAShakaH dvau chatvAraH aShTau mAShakAH suvarNo dvau chatvAraH, aShTau suvarNAH dasha viMshatiH triMshat.h chatvAriMshat.h shataM iti ##02.19.09## tena dharaNAni vyAkhyAtAni ##02.19.10## pratimAnAnyayomayAni mAgadhamekalashailamayAni yAni vA na udakapradehAbhyAM vR^iddhiM gachCheyuruShNena vA hrAsam.h ##02.19.11## ShaDa~NgulAd.h UrdhvaM aShTA~Ngula uttarA dasha tulAH kArayet.h lohapalAd.h UrdhvaM ekapala uttarAH, yantraM ubhayataHshikyaM vA ##02.19.12## pa~nchatriMshatpalalohAM dvisaptaty.a~NgulAyAmAM samavR^ittAM kArayet.h ##02.19.13## tasyAH pa~nchapalikaM maNDalaM baddhvA samakaraNaM kArayet.h ##02.19.14## tataH karSha uttaraM palaM pala uttaraM dashapalaM dvAdasha pa~nchadasha viMshatiriti padAni kArayet.h ##02.19.15## tata AshatAd.h dasha uttaraM kArayet.h ##02.19.16## akSheShu nAndIpinaddhaM kArayet.h ##02.19.17## dviguNalohAM tulAM ataH ShaNNavaty.a~NgulAyAmAM parimANIM kArayet.h ##02.19.18## tasyAH shatapadAd.h UrdhvaM viMshatiH pa~nchAshat.h shataM iti padAni kArayet.h ##02.19.19## viMshatitauliko bhAraH ##02.19.20## dashadhAraNikaM palam.h ##02.19.21## tatpalashataM AyamAnI ##02.19.22## pa~nchapalAvarA vyAvahArikI bhAjanyantaHpurabhAjanI cha ##02.19.23## tAsAM ardhadharaNAvaraM palaM, dvipalAvaraM uttaralohaM, ShaD.a~NgulAvarAshchAyAmAH ##02.19.24## pUrvayoH pa~nchapalikaH prayAmo mAMsalohalavaNamaNivarjam.h ##02.19.25## kAShThatulA aShTahastA padavatI pratimAnavatI mayUrapadAdhiShThitA ##02.19.26## kAShThapa~nchaviMshatipalaM taNDulaprasthasAdhanam.h ##02.19.27## eSha pradesho bahv.alpayoH ##02.19.28## iti tulApratimAnaM vyAkhyAtam.h ##02.19.29## atha dhAnyamAShadvipalashataM droNaM AyamAnaM, saptAshItipalashataM ardhapalaM cha vyAvahArikaM, pa~nchasaptatipalashataM bhAjanIyaM, dviShaShTipalashataM ardhapalaM chAntaHpurabhAjanIyam.h ##02.19.30## teShAM ADhakaprasthakuDubAshchaturbhAgAvarAH ##02.19.31## ShoDashadroNA khArI ##02.19.32## viMshatidroNikaH kumbhaH ##02.19.33## kumbhairdashabhirvahaH ##02.19.34## shuShkasAradArumayaM samaM chaturbhAgashikhaM mAnaM kArayet.h, antaHshikhaM vA ##02.19.35## rasasya tu surAyAH puShpaphalayoH tuShA~NgArANAM sudhAyAshcha shikhAmAnaM dviguNa uttarA vR^iddhiH ##02.19.36## sa-pAdapaNo droNamUlyaM ADhakasya pAda UnaH, ShaNmAShakAH prasthasya, mAShakaH kuDubasya ##02.19.37## dviguNaM rasAdInAM mAnamUlyam.h ##02.19.38## viMshatipaNAH pratimAnasya ##02.19.39## tulAmUlyaM tribhAgaH ##02.19.40## chaturmAsikaM prAtivedhanikaM kArayet.h ##02.19.41## apratividdhasyAtyayaH sa-pAdaH saptaviMshatipaNaH ##02.19.42## prAtivedhanikaM kAkaNIkaM aharahaH pautavAdhyakShAya dadyuH ##02.19.43## dvAtriMshadbhAgaH taptavyAjI sarpiShaH, chatuHShaShTibhAgaH tailasya ##02.19.44## pa~nchAshad.h bhAgo mAnasrAvo dravANAm.h ##02.19.45## kuDubArdhachatur.aShTabhAgAni mAnAni kArayet.h ##02.19.46## kuDubAshchatur.ashItirvArakaH sarpiSho mataH ##02.19.47## chatuHShaShTiH tu tailasya pAdashcha ghaTikA.anayoH ## Chapt | Measures of space and time## ##02.20.01## mAnAdhyakShyo deshakAlamAnaM vidyAt.h ##02.20.02## aShTau paramANavo rathachakravipruT ##02.20.03## tA aShTau likShA ##02.20.04## tA aShtau yUkA ##02.20.05## tA aShTau yavamadhyaH ##02.20.06## aShTau yavamadhyA a~Ngulam.h ##02.20.07## madhyamasya puruShasya madhyamAyA anugulyA madhyaprakarSho vA.a~Ngulam.h ##02.20.08## chatur.a~Ngulo dhanurgrahaH ##02.20.09## aShTA~NgulA dhanurmuShTiH ##02.20.10## dvAdashA~NgulA vitastiH, ChAyApauruShaM cha ##02.20.11## chaturdashA~NgulaM shamaH shalaH parIrayaH padaM cha ##02.20.12## dvivitastiraratniH prAjApatyo hastaH ##02.20.13## sa-dhanurgrahaH pautavavivItamAnam.h ##02.20.14## sa-dhanurmuShTiH kuShkuH kaMso vA ##02.20.15## dvichatvAriMshad.a~NgulaH takShNaH krAkachanikakiShkuH skandhAvAradurgarAjaparigrahamAnam.h ##02.20.16## chatuShpa~nchAshad.a~NgulaH kUpyavanahastaH ##02.20.17## chatur.ashIty.a~Ngulo vyAmo rajjumAnaM khAtapauruShaM cha ##02.20.18## chatur.aratnirdaNDo dhanurnAlikA pauruShaM cha gArhapatyam.h ##02.20.19## aShTashatA~NgulaM dhanuH pathiprAkAramAnaM pauruShaM chAgnicityAnAm.h ##02.20.20## ShaTkaMso daNDo brahmadeyAtithyamAnam.h ##02.20.21## dashadaNDo rajjuH ##02.20.22## dvirajjukaH parideshaH ##02.20.23## trirajjukaM nivartanaM ekataH ##02.20.24## dvidaNDAdhiko bAhuH ##02.20.25## dvidhanuHsahasraM gorutam.h ##02.20.26## chaturgorutaM yojanam.h ##02.20.27## iti deshamAnam.h ##02.20.28## kAlamAnaM ata Urdhvam.h ##02.20.29## tuTo lavo nimeShaH kAShThA kallA nAlikA muhUrtaH pUrvAparabhAgau divaso rAtriH pakSho mAsa R^iturayanaM saMvatsaro yugaM iti kAlAH ##02.20.30## dvau tuTau lavaH ##02.20.31## dvau lavau nimeShaH ##02.20.32## pa~nchanimeShAH kAShThAH ##02.20.33## triMshatkAShThAH kalAH ##02.20.34## chatvAriMshatkalAH nAlikA ##02.20.35## suvarNamAShakAshchatvArashchatur.a~NgulAyAmAH kumbhachChidraM ADhakaM ambhaso vA nAlikA ##02.20.36## dvinAliko muhUrtaH ##02.20.37## pa~nchadashamuhUrto divaso rAtrishcha chaitre chAshvayuje cha mAsi bhavataH ##02.20.38## tataH paraM tribhirmuhUrtairanyataraH ShaNmAsaM vardhate hrasate cha iti ##02.20.39## ChAyAyAM aShTapauruShyAM aShTAdashabhAgashChedaH, ShaTpauruShyAM chaturdashabhAgaH, tripauruShyAM aShTabhAgaH, dvipauruShyAM ShaDbhAgaH, pauruShyAM chaturbhAgaH, aShTA~NgulAyAM trayo dashabhAgAH, chatur.a~NgulAyAM trayo.aShTabhAgAH, achChAyo madhyAhna iti ##02.20.40## parAvR^itte divase sheShaM evaM vidyAt.h ##02.20.41## AShADhe mAsi naShTachChAyo madhyAhno bhavati ##02.20.42## ataH paraM shrAvaNAdInAM ShaNmAsAnAM dvy.a~Ngula uttarA mAghAdInAM dvy.a~NgulAvarA ChAyA iti ##02.20.43## pa~nchadashAhorAtrAH pakShaH ##02.20.44## somApyAyanaH shuklaH ##02.20.45## somAvachChedano bahulaH ##02.20.46## dvipakSho mAsaH ##02.20.47## triMshad.ahorAtraH karmamAsaH ##02.20.48## sa-ardhaH sauraH ##02.20.49## ardhanyUnashchAndramAsaH ##02.20.50## saptaviMshatirnAkShatramAsaH ##02.20.51## dvAtriMshad.h balamAsaH ##02.20.52## pa~nchatriMshad.h ashvavAhAyAH ##02.20.53## chatvAriMshaddhastivAhAyAH ##02.20.54## dvau mAsAvR^ituH ##02.20.55## shrAvaNaH prauShThapadashcha varShAH ##02.20.56## AshvayujaH kArttikashcha sharat.h ##02.20.57## mArgashIrShaH pauShashcha hemantaH ##02.20.58## mAghaH phAlgunashcha shishiraH ##02.20.59## chaitro vaishAkhashcha vasantaH ##02.20.60## jyeShThAmUlIya AShADhashcha grIShmaH ##02.20.61## shishirAdyuttarAyaNam.h ##02.20.62## varShAdi dakShiNAyanam.h ##02.20.63## dvy.ayanaH saMvatsaraH ##02.20.64## pa~nchasaMvatsaro yugam.h | iti ##02.20.65ab## divasasya haratyarkaH ShaShTibhAgaM R^itau tataH | ##02.20.65chd## karotyekaM ahashChedaM tathA eva ekaM cha chandramAH ##02.20.66ab## evaM ardhatR^itIyAnAM abdAnAM adhimAsakam.h | ##02.20.66chd## grIShme janayataH pUrvaM pa~nchAbdAnte cha pashchimam.h (iti) ## Chapt | Collector of chostums and tolls## ##02.21.01## shulkAdhyakShaH shulkashAlAM dhvajaM cha prAnmukhaM udanmukhaM vA mahAdvArAbhyAshe niveshayet.h ##02.21.02## shulkAdAyinashchatvAraH pa~ncha vA sArtha upayAtAn.h vaNijo likheyuH - ke kutastyAH kiyatpaNyAH kva chAbhij~nAnaM mudrA vA kR^itA iti ##02.21.03## amudrANAM atyayo deyadviguNaH ##02.21.04## kUTamudrANAM shulkAShTaguNo daNDaH ##02.21.05## bhinnamudrANAM atyayo ghaTikAsthAne sthAnam.h ##02.21.06## rAjamudrAparivartane nAmakR^ite vA sa-pAdapaNikaM vahanaM dApayet.h ##02.21.07## dhvajamUla upasthitasya pramANaM arghaM cha vaidehikAH paNyasya brUyuH etatpramANenArgheNa paNyaM idaM kaH kretA iti ##02.21.08## triruddha uShitaM arthibhyo dadyAt.h ##02.21.09## kretR^isa~NgharShe mUlyavR^iddhiH sa-shulkA koshaM gachChet.h ##02.21.10## shulkabhayAt.h paNyapramANa mUlyaM vA hInaM bruvataH tad.h atiriktaM rAjA haret.h ##02.21.11## shulkaM aShTaguNaM vA dadyAt.h ##02.21.12## tad.h eva niviShTapaNyasya bhANDasya hInaprativarNakenArghApakarShaNe sArabhANDasya phalgubhANDena pratichChAdane cha kuryAt.h ##02.21.13## pratikretR^ibhayAd.h vA paNyamUlyAd.h upari mUlyaM vardhayato mUlyavR^iddhiM rAjA haret.h, dviguNaM vA shulkaM kuryAt.h ##02.21.14## tad.h evAShTaguNaM adhyakShasyach | ChAdayataH ##02.21.15## tasmAd.h vikrayaH paNyAnAM dhR^ito mito gaNito vA kAryaH, tarkaH phalgubhANDAnAM AnugrAhikANAM cha ##02.21.16## dhvajamUlaM atikrAntAnAM chAkR^itashulkAnAM shulkAd.h aShTaguNo daNDaH ##02.21.17## pathika utpathikAH tad.h vidyuH ##02.21.18## vaivAhikaM anvAyanaM aupAyikaM yaj~nakR^ityaprasavanaimittikaM deva ijyAchaula upanayanagodAnavratadIkShA.a.adiShu kriyAvisheSheShu bhANDaM uchChulkaM gachChet.h ##02.21.19## anyathAvAdinaH steyadaNDaH ##02.21.20## kR^itashulkenAkR^itashulkaM nirvAhayato dvitIyaM ekamudrayA bhittvA paNyapuTaM apaharato vaidehakasya tachcha tAvachcha daNDaH ##02.21.21## shulkasthAnAd.h gomayapalAlaM pramANaM kR^itvA.apaharata uttamaH sAhasadaNDaH ##02.21.22## shastravarmakavachaloharatharatnadhAnyapashUnAM anyatamaM anirvAhyaM nirvAhayato yathA.avaghuShito daNDaH paNyanAshashcha ##02.21.23## teShAM anyatamasyAnayane bahireva uchChulko vikrayaH ##02.21.24## antapAlaH sa-pAdapaNikAM vartanIM gR^ihNIyAt.h paNyavahanasya, paNikAM ekakhurasya, pashUnAM ardhapaNikAM kShudrapashUnAM pAdikAM, aMsabhArasya mAShikAm.h ##02.21.25## naShTApahR^itaM cha pratividadhyAt.h ##02.21.26## vaideshyaM sArthaM kR^itasAraphalgubhANDavichayanaM abhij~nAnaM mudrAM cha dattvA preShayed.h adhyakShasya ##02.21.27## vaidehakavya~njano vA sArthapramANaM rAj~naH preShayet.h ##02.21.28## tena pradeshena rAjA shulkAdhyakShasya sArthapramANaM upadishet.h sarvaj~nakhyApanArtham.h ##02.21.29## tataH sArthaM adhyakSho.abhigamya brUyAt.h idaM amuShyAM uShya cha sArabhANDaM phalgubhANDaM cha, na nihUhitavyaM, eSha rAj~naH prabhAvaH iti ##02.21.30## nihUhataH phalgubhANDaM shulkAShTaguNo daNDaH, sArabhANDaM sarvApahAraH ##02.21.31ab## rAShTrapIDAkaraM bhANDaM uchChindyAd.h aphalaM cha yat.h | ##02.21.31chd## mahA upakAraM uchChulkaM kuryAd.h bIjaM cha durlabham.h (iti) ## Chapt | Tariff of duties and tolls## ##02.22.01## bAhyaM AbhyantaraM chAtithyam.h ##02.22.02## niShkrAmyaM praveshyaM cha shulkam.h ##02.22.03## praveshyAnAM mUlyapa~nchabhAgaH ##02.22.04## puShpaphalashAkamUlakandavAllikyabIjashuShkamatsyamAMsAnAM ShaDbhAgaM gR^ihNIyAt.h ##02.22.05## sha~NkhavajramaNimuktApravAlahArANAM tajjAtapuruShaiH kArayet.h kR^itakarmapramANakAlavetanaphalaniShpattibhiH ##02.22.06## kShaumadukUlakrimitAnaka~NkaTaharitAlamanaHshilA.a~njanahi~NgulukalohavarNadhAtUnAM chandanAgurukaTukakiNvAvarANAM charmadantAstaraNaprAvaraNakrimijAtAnAM Aja eDakasya cha dashabhAgaH pa~nchadashabhAgo vA ##02.22.07## vastrachatuShpadadvipadasUtrakArpAsagandhabhaiShajyakAShThaveNuvalkalacharmamR^idbhANDAnAM dhAnyasnehakShAralavaNamadyapakvAnnAdInAM cha viMshatibhAgaH pa~nchaviMshatibhAgo vA ##02.22.08## dvArAdeyaM shulkaM pa~nchabhAgaH AnugrAhikaM vA yathAdesha upakAraM sthApaytet ##02.22.09## jAtibhUmiShu cha paNyAnAM vikrayaH ##02.22.10## khanibhyo dhAtupaNyAdAne ShaTChataM atyayaH ##02.22.11## puShpaphalavATebhyaH puShpaphalAdAne chatuShpa~nchAshatpaNo daNDaH ##02.22.12## ShaNDebhyaH shAkamUlakandAdAne pAda UnaM dvipa~nchAshatpaNo daNDaH ##02.22.13## kShetrebhyaH sarvasasyAdAne tripa~nchAshatpaNaH ##02.22.14## paNo.adhyardhapaNashcha sItA.atyayaH ##02.22.15ab## ato navapurANAM deshajAticharitrataH | ##02.22.15chd## paNyAnAM sthApayechshuklaM atyayaM chApakArataH (iti) ## Chapt | Superintendent of yarns (and textiles) ## ##02.23.01## sUtrAdhyakShaH sUtravarmavastrarajjuvyavahAraM tajjAtapuruShaiH kArayet.h ##02.23.02## UrNAvalkakArpAsatUlashaNakShaumANi cha vidhavAnya~NgAkanyApravrajitAdaNDapratikAriNIbhI rUpAjIvAmAtR^ikAbhirvR^iddharAjadAsIbhirvyuparata upasthAnadevadAsIbhishcha kartayet.h ##02.23.03## shlakShNasthUlamadhyatAM cha sUtrasya viditvA vetanaM kalpayet.h, bahv.alpatAM cha ##02.23.04## sUtrapramANa j~nAtvA tailAmalaka udvartanairetA anugR^ihNIyAt.h ##02.23.05## tithiShu pratimAnadAnaishcha karma kArayitavyAH ##02.23.06## sUtrahrAse vetanahrAso dravyasArAt.h ##02.23.07## kR^itakarmapramANakAlavetanaphalaniShpattibhiH kArubhishcha karma kArayet.h, pratisaMsargaM cha gachChet.h ##02.23.08## kShaumadukUlakrimitAnarA~NkavakArpAsasUtravAnakarmAntAMshcha prayu~njAno gandhamAlyadAnairanyaishchAupagrAhikairArAdhayet.h ##02.23.09## vastrAstaraNaprAvaraNavikalpAn.h utthApayet.h ##02.23.10## ka~NkaTakarmAntAMshcha tajjAtakArushilpibhiH kArayet.h ##02.23.11## yAshchAniShkAsinyaH proShitA vidhavA nya~NgAH kanyakA vA.a.atmAnaM bibhR^iyuH tAH svadAsIbhiranusArya sa-upagrahaM karma kArayitavyAH ##02.23.12## svayaM AgachChantInAM vA sUtrashAlAM pratyuShasi bhANDavetanavinimayaM kArayet.h ##02.23.13## sUtraparIkShA.arthamAtraH pradIpaH ##02.23.14## striyA mukhasandarshane.anyakAryasambhAShAyAM vA pUrvaH sAhasadaNDaH, vetanakAlAtipAtane madhyamaH, akR^itakarmavetanapradAne cha ##02.23.15## gR^ihItvA vetanaM karmAkurvatyA a~NguShThasandaMshaM dApayet.h, bhakShitApahR^itAvaskanditAnAM cha ##02.23.16## vetaneShu cha karmakarANAM aparAdhato daNDaH ##02.23.17## rajjuvartakairvarmakAraishcha svayaM saMsR^ijyeta ##02.23.18## bhANDAni cha varatrAdIni vartayet.h ##02.23.19ab## sUtravalkamayI rajjurvaratrA vaitravaiNavIH | ##02.23.19chd## sAmnAhyA bandhanIyAshcha yAnayugyasya karayet.h (iti) ## Chapt | Director of agriculture## ##02.24.01## sItA.adhyakShaH kR^iShitantrashulbavR^ikShAyurvedaj~naH tajj~nasakho vA sarvadhAnyapuShpaphalashAkakandamUlavAllikyakShaumakArpAsabIjAni yathAkAlaM gR^ihNIyAt.h ##02.24.02## bahuhalaparikR^iShTAyAM svabhUmau dAsakarmakaradaNDapratikartR^ibhirvApayet.h ##02.24.03## karShaNayantra upakaraNabalIvardaishcha eShAM asa~NgaM kArayet.h, kArubhishcha karmArakuTTAkamedakarajjuvartakasarpagrAhAdibhishcha ##02.24.04## teShAM karmaphalavinipAte tatphalahAnaM daNDaH ##02.24.05## ShoDashadroNaM jA~NgalAnAM varShapramANaM, adhyardhaM AnUpAnAM deshavApAnAM, ardhatrayodashAshmakAnAM, trayoviMshatiravantInAM, amitaM aparAntAnAM haimanyAnAM cha, kulyA.a.avApAnAM cha kAlataH ##02.24.06## varShatribhAgaH pUrvapashchimamAsayoH, dvau tribhAgau madhyamayoH - suShamArUpam.h ##02.24.07## tasya upaladhirbR^ihaspateH sthAnagamanagarbhAdhAnebhyaH shukra udayAstamayachArebhyaH sUryasya prakR^itivaikR^itAchcha ##02.24.08## sUryAd.h bIjasiddhiH, bR^ihaspateH sasyAnAM stambakAritA, shukrAd.h vR^iShTiH | iti ##02.24.09ab## trayaH saptAhikA meghA ashItiH kaNashIkarAH | ##02.24.09chd## ShaShTirAtapameghAnAM eShA vR^iShTiH samA hitA ##02.24.10ab## vAtaM AtapayogaM cha vibhajan.h yatra varShati | ##02.24.10chd## trIn.h karIShAMshcha janayaMH tatra sasyAgamo dhruvaH ##02.24.11## tataH prabhUta udakaM alpa udakaM vA sasyaM vApayet.h ##02.24.12## shAlivrIhikodravatilapriya~Ngu.udArakavarakAH pUrvavApAH ##02.24.13## mudgamAShashaimbyA madhyavApAH ##02.24.14## kusumbhamasUrakulatthayavagodhUmakalAyAtasIsarShapAH pashchAdvApAH ##02.24.15## yathA.R^ituvashena vA bIjavApAH ##02.24.16## vApAtiriktaM ardhasItikAH kuryuH, svavIrya upajIvino vA chaturthapa~nchabhAgikAH ##U2.24.17## yathA iShTaM anavasitabhAgaM dadyuH, anyatra kR^ichChrebhyaH ##U2.24.18## svasetubhyo hastaprAvartimaM udakabhAgaM pa~nchamaM dadyuH, skandhaprAvartimaM chaturthaM, srotoyantraprAvartimaM cha tR^itIyaM, chaturthaM nadIsarastaTAkakUpa uddhATam.h ##U2.24.19## karma udakapramANena kaidAraM haimanaM graiShmikaM vA sasyaM sthApayet.h ##U2.24.20## shAly.Adi jyeShThaM, ShaNDo madhyamaH, ikShuH pratyavaraH ##02.24.21## ikShavo hi bahv.AbAdhA vyayagrAhiNashcha ##02.24.22## phenAghAto vallIphalAnAM, parIvAhAntAH pippalImR^idvIka ikShUNAM, kUpaparyantAH shAkamUlAnAM, haraNIparyantA haritakAnAM, pAlyo lavAnAM gandhabhaiShajya ushIrahrIberapiNDAlukAdInAm.h ##02.24.23## yathAsvaM bhUmiShu cha sthAlyAshchAnUpyAshchoShadhIH sthApayet.h ##02.24.24## tuShArapAyanamuShNashoShaNaM chAsaptarAtrAd.h iti dhAnyabIjAnAM, trirAtraM vA pa~ncharAtraM vA koshIdhAnyAnAM, madhughR^itasUkaravasAbhiH shakR^idyuktAbhiH kANDabIjAnAM Chedalepo, madhughR^itena kandAnAM, asthibIjAnAM shakR^id.AlepaH, shAkhinAM gartadAho go.asthishakR^idbhiH kAle dauhrdaM cha ##02.24.25## prarUDhAMshchAshuShkakaTumatsyAMshcha snuhikShIreNa pAyayet.h ##02.24.26ab## kArpAsasAraM nirmokaM sarpasya cha samAharet.h | ##02.24.26chd## na sarpAH tatra tiShThanti dhUmo yatra eSha tiShThati ##02.24.27## sarvajIjAnAM tu prathamavApe suvarNa udakasamplutAM pUrvamuShTiM vApayed.h, amuM cha mantraM brUyAt.h - prajApataye kAshyapAya devAya cha namaH sadA | sItA me R^idhyatAM devI bIjeShu cha dhaneShu cha ##02.24.28## ShaNDavATagopAlakadAsakarmakarebhyo yathApuruShaparivApaM bhaktaM kuryAt.h, sa-pAdapaNikaM cha mAsaM dadyAt.h ##02.24.29## karmAnurUpaM kArubhyo bhaktavetanam.h ##02.24.30## prashIrNaM cha puShpaphalaM devakAryArthaM vrIhiyavaM AgrayaNArthaM shrotriyAH tapasvinashchAhareyuH, rAshimUlaM u~nChavR^ittayaH ##02.24.31ab## yathAkAlaM cha sasyAdi jAtaM jAtaM praveshayet.h | ##02.24.31chd## na kShetre sthApayet.h ki~nchit.h palAlaM api paNDitaH ##02.24.32ab## prAkArANAM samuchChrayAn.h valabhIrvA tathAvidhAH | ##02.24.32chd## na saMhatAni kurvIta na tuchChAni shirAMsi cha ##02.24.33ab## khalasya prakarAn.h kuryAn.h maNDalAnte samAshritAn.h | ##02.24.33chd## anagnikAH sa-udakAshcha khale syuH parikarmiNaH (iti) ## Chapt | Controller of spiritual liquors## ##02.25.01## surA.adhyakShaH surAkiNvavyavahArAn.h durge janapade skandhAvAre vA tajjAtasurAkiNvavyavahAribhiH kArayed.h, ekamukhaM anekamukhaM vA vikrayakrayavashena vA ##02.25.02## ShaTshataM atyayaM anyatra kartR^ikretR^ivikretR^INAM sthApayet.h ##02.25.03## grAmAd.h anirNayaNaM asampAtaM cha surAyAH, pramAdabhayAt.h karmasu ~njirdiShTAnAM, maryAdAtikramabhayAd.h AryANAM, utsAhabhayAchcha tIShkNAnAm.h ##02.25.04## lakShitaM alpaM vA chaturbhAgaM ardhakuDubaM kuDubaM ardhaprasthaM prasthaM vA iti j~nAtashauchA nirhareyuH ##02.25.05## pAnAgAreShu vA pibeyurasa~nchAriNaH ##02.25.06## nikShepa upanidhiprayogApahR^itAnAM aniShTa upagatAnAM cha dravyANAM j~nAnArthaM asvAmikaM kupyaM hiraNyaM cha upalabhya niShkeptAraM anyatra vyapadeshena grAhayed.h, ativyayakartAraM anAyativyayaM cha ##02.25.07## na chAnargheNa kAlikAM vA surAM dadyAd.h, anyatra duShTasurAyAH ##02.25.08## tAM anyatra vikrApayet.h ##02.25.09## dAsakarmakarebhyo vA vetanaM dadyAt.h ##02.25.10## vAhanapratipAnaM sUkarapoShaNaM vA dadyAt.h ##02.25.11## pAnAgArANy.anekakakShyANi vibhaktashayanAsanavanti pAna uddeshAni gandhamAlya udakavanti R^itusukhAni kArayet.h ##02.25.12## tatrasthAH prakR^ity.autpattikau vyayau gUDhA vidyuH, AgantUMshcha ##02.25.13## kretR^INAM mattasuptAnAM ala~NkArAtChAdanahiraNyAni cha vidyuH ##02.25.14## tannAshe vaNijaH tachcha tAvachcha daNDaM dadyuH ##02.25.15## vaNijashH tu saMvR^iteShu kakShyAvibhAgeShu svadAsIbhiH peshalarUpAbhirAgantUnAM vAstavyAnAM chAryarUpANAM mattasuptAnAM bhAvaM vidyuH ##02.25.16## medakaprasannAsavAriShTamaireyamadhUnAm.h ##02.25.17## udakadroNaM taNDulAnAM ardhADhakaM trayaH prasthAH kiNvasya iti medakayogaH ##02.25.18## dvAdashADhakaM piShTasya pa~ncha prasthAH kiNvasya kramukatvakphalayukto vA jAtisambhAraH prasannAyogaH ##02.25.19## kapitthatulA phANitaM pa~nchataulikaM prastho madhuna ityAsavayogaH ##U2.25.20## pAd.adhiko jyeShThaH pAdahInaH kaniShThaH ##U2.25.21## chikitsakapramANAH pratyekasho vikArANAM ariShTAH ##U2.25.22## meShashR^i~NgItvakkvAthAbhiShuto guDapratIvApaH pippalImarichasambhAraH triphalAyukto vA maireyaH ##U2.25.23## guDayuktAnAM vA sarveShAM triphalAsambhAraH ##U2.25.24## mR^idvIkAraso madhu ##u2.25.25## tasya svadesho vyAkhyAnaM kApishAyanaM hArahUrakaM iti ##U2.25.26## mAShakalanIdroNamAmaM siddhaM vA tribhAgAdhikataNDulaM moraTAdInAM kArShikabhAgayuktaM kiNvabandhaH ##02.25.27## pAThAloghratejovaty.elAvAlukamadhukamadhurasApriya~NgudAruharidrAmarichapippalInAM cha pa~nchakArShikaH sambhArayogo medakasya prasannAyAshcha ##02.25.28## madhukaniryUhayuktA kaTasharkarA varNaprasAdanI cha ##02.25.29## chochachitrakavila~NgagajapippalInAM cha kArShikaH kramukamadhukamustAlodhrANAM dvikArShikashchAsavasambhAraH ##02.25.30## dashabhAgashcha eShAM bIjabandhaH ##02.25.31## prasannAyogaH shvetasurAyAH ##02.25.32## sahakArasurA rasa uttarA bIja uttarA vA mahAsurA sambhArikI vA ##02.25.33## tAsAM moraTApalAshapattUrameShashR^i~NgIkara~njakShIravR^ikShakaShAyabhAvitaM dagdhakaTasharkarAchUrNaM loghrachitrakavila~NgapAThAmustAkali~NgayavadAruharidra indIvarashatapuShpApAmArgasaptaparNanimbAsphotakalkArdhayuktaM antarnakho muShTiH kumbhIM rAjapeyAM prasAdayati ##02.25.34## phANitaH pa~nchapalikashchAtra rasavR^iddhirdeyaH ##02.25.35## kuTumbinaH kR^ityeShu shvetasurAM, auShadhArthaM vAriShTaM, anyad.h vA kartuM labheran.h ##02.25.36## utsavasamAjayAtrAsu chatur.ahaH sauriko deyaH ##02.25.37## teShvananuj~nAtAnAM prahavanAntaM daivasikaM atyayaM gR^ihNIyAt.h ##02.25.38## surAkiNvavichayaM striyo bAlAshcha kuryuH ##02.25.39## arAjapaNyAH pa~nchakaM shataM shulkaM dadyuH, surakAmedakAriShTamadhuphalAmlAmlashIdhUnAM cha ##02.25.40ab## ahnashcha vikrayaM j~nAtvA vyAjIM mAnahiraNyayoH | ##02.25.40chd## tathA vaidharaNaM kuryAd.h uchitaM chAnuvartayet.h (iti) ## Chapt | Supervisor of (animal-)slaughter## ##02.26.01## sUnA.adhyakShaH pradiShTAbhayAnAM abhayavanavAsinAM cha mR^igapashupakShimatsyAnAM bandhavadhahiMsAyAM uttamaM daNDaM kArayet.h, kuTumbinAM abhayavanaparigraheShu madhyamam.h ##02.26.02## apravR^ittavadhAnAM matsyapakShiNAM bandhavadhahiMsAyAM pAda UnasaptaviMshatipaNaM atyayaM kuryAt.h, mR^igapashUnAM dviguNam.h ##02.26.03## pravR^ittahiMsAnAM aparigR^ihItAnAM ShaDbhAgaM gR^ihNIyAt.h, matsyapakShiNAM dashabhAgaM vA.adhikaM, mR^igapashUnAM shulkaM vA.adhikam.h ##02.26.04## pakShimR^igANAM jIvat.h ShaDbhAgaM abhayavaneShu pramu~nchet.h ##02.26.05## sAmudrahasty.ashvapuruShavR^iShagardabhAkR^itayo matsyAH sArasA nAdeyAH taTAkakulyA udbhavA vA krau~ncha utkroshakadAtyUhahaMsachakravAkajIva~njIvakabhR^i~NgarAjachakoramattakokilamayUrashukamadanashArikA vihArapakShiNo ma~NgalyAshchAnye.api prANinaH pakShimR^igA hiMsAbAdhebhyo rakShyAH ##02.26.06## rakShA.atikrame pUrvaH sAhasadaNDaH ##02.26.07## mR^igapashUnAM anasthimAMsaM sadyohataM vikrINIran.h ##02.26.08## asthimataH pratipAtaM dadyuH ##02.26.09## tulAhIne hInAShTaguNam.h ##02.26.10## vatso vR^iSho dhenushcha eShAM avadhyAH ##02.26.11## ghnataH pa~nchAshatko daNDaH, kliShTaghAtaM ghAtayatashcha ##02.26.12## parishUnaM ashiraHpAdAsthi vigandhaM svayaMmR^itaM cha na vikrINIran.h ##02.26.13## anyathA dvAdashapaNo daNDaH ##02.26.14ab## duShTAH pashumR^igavyAlA matsyashchAbhayachAriNaH | ##02.26.14chd## anyatra guptisthAnebhyo vadhabandhaM avApnuyuH (iti) ## Chapt | Superintendent of courtesans## ##02.27.01## gaNikA.adhyakSho gaNikA.anvayAM agaNikA.anvayAM vA rUpayauvanashilpasampannAM sahasreNa gaNikAM kArayet.h, kuTumbArdhena pratigaNikAm.h ##02.27.02## niShpatitApretayorduhitA bhaginI vA kuTumbaM bhareta, mAtA vA pratigaNikAM sthApayet.h ##02.27.03## tAsAM abhAve rAjA haret.h ##02.27.04## saubhAgyAla~NkAravR^iddhyA sahasreNa vAraM kaniShThaM madhyamaM uttamaM vA.a.aropayet.h ChatrabhR^i~NgAravyajanashibikApIThikAratheShu cha visheShArtham.h ##02.27.05## saubhAgyabha~Nge mAtR^ikAM kuryAt.h ##02.27.06## niShkrayashchaturviMshatisAhasro gaNikAyAH, dvAdashasAhasro gaNikAputrasya ##02.27.07## aShTavarShAt.h prabhR^iti rAj~naH kushIlavakarma kuryAt.h ##02.27.08## gaNikAdAsI bhagnabhogA koShThAgAre mahAnase vA karma kuryAt.h ##02.27.09## avishantI sapAdapaNaM avaruddhA mAsavetanaM dadyAt.h ##02.27.10## bhogaM dAyamAyaM vyayaM AyatiM cha gaNikAyA nibandhayet.h, ativyayakarma cha vArayet.h ##02.27.11## mAtR^ihastAd.h anyatra abharaNanyAse sapAdachatuShpaNo daNDaH ##02.27.12## svApateyaM vikrayaM AdhAnaM vA nayantyAH sapAdapa~nchAshatpaNaH paNo.ardhapaNachChedane ##02.27.13## akAmAyAH kumAryA vA sAhase uttamo daNDaH, sakAmAyAH pUrvaH sAhasadaNDaH ##02.27.14## gaNikAM akAmAM rundhato niShpAtayato vA vraNavidAraNena vA rUpaM.upaghnataH sahasraM daNDaH ##02.27.15## sthAnvisheSheNa vA daNDavR^iddhiH AniShkrayadviguNAt.h ##02.27.16## prAptAdhikAraM gaNikAM ghatayato niShkrayatriguNo daNDaH ##02.27.17## mAtR^ikAduhitR^ikArUpadAsInAM ghAte uttamaH sAhasadaNDaH ##02.27.18## sarvatra prathame.aparAdhe prathamaH, dvitIye dviguNaH, tR^itIye triguNaH, chaturthe yathAkAmI syAt.h ##02.27.19## rAjAj~nayA puruShaM anabhigachChantI gaNikA shiphAsahasraM labhIta, pa~nchasahasraM vA daNDaH ##02.27.20## bhogaM gR^ihItvA dviShatyA bhogadviguNo daNDaH ##02.27.21## vasatibhogApahAre bhogaM aShTaguNaM dadyAd.h anyatra vyAdhipuruShadoShebhyaH ##02.27.22## puruShaM ghnatyAshchitApratApe.apsu praveshanaM vA ##02.27.23## gaNikAbharaNaM arthaM bhogaM vA.apaharato.aShTaguNo daNDaH ##02.27.24## gaNikA bhogaM AyatiM puruShaM cha nivedayet.h ##02.27.25## etena naTanartakagAyanavAdakavAgjIvanakushIlavaplavakasaubhikachAraNAnAM strIvyavahAriNAM striyo gUDhAjIvAshcha vyAkhyAtAH ##02.27.26## teShAM tUryaM AgantukaM pa~nchapaNaM prekShAvetanaM dadyAt.h ##02.27.27## rUpAjIvA bhogadvayaguNaM mAsaM dadyuH ##02.27.28## gItavAdyapAThyanR^ityanATyAkSharachitravINAveNumR^ida~Ngaparachittaj~nAnagandhamAlyasamyUhanasaMvAdanasaMvAhanavaishikakalAj~nAnAni gaNikA dAsI ra~Nga upajIvinIshcha grAhayato rAjamaNDalAd.h AjIvaM kuryAt.h ##02.27.29## gaNikAputrAn.h ra~Nga upajIvinAM cha mukhyAnniShpAdayeyuH, sarvatAlAvacharANAM cha ##02.27.30ab## saMj~nAbhAShA.antaraj~nAshcha striyaH teShAM anAtmasu | ##02.27.30chd## chAraghAtapramAdArthaM prayojyA bandhuvAhanAH (iti) ## Chapt | Controller of shipping## ##02.28.01## nAv.adhyakShaH samudrasamyAnanadImukhataraprachArAn.h devasarovisaronadItarAMshcha sthAnIyAdiShvavekSheta ##02.28.02## tadvelAkUlagrAmAH klR^iptaM dadyuH ##02.28.03## matsyabandhakA naukAbhATakaM ShaDbhAgaM dadyuH ##02.28.04## pattanAnuvR^ittaM shulkabhAgaM vaNijo dadyuH, yAtrAvetanaM rAjanaubhiH sampatantaH ##02.28.05## sha~NkhamuktAgrAhiNo naubhATakaM dadyuH, svanaubhirvA tareyuH ##02.28.06## adhyakShashcha eShAM khany.adhyakSheNa vyAkhyAtaH ##02.28.07## pattanAdhyakShanibaddhaM paNyapattanachAritraM nAv.adhyakShaH pAlayet.h ##02.28.08## mUDhavAtAhatA nAvaH pitA ivAnugR^ihNIyAt.h ##02.28.09## udakaprAptaM paNyaM ashulkaM ardhashulkaM vA kuryAt.h ##02.28.10## yathAnirdiShTAshcha etAH paNyapattanayAtrAkAleShu preShayet.h ##02.28.11## samyAtIrnAvaH kShetrAnugatAH shulkaM yAchet.h ##02.28.12## hiMsrikA nirghAtayet.h, amitraviShayAtigAH paNyapattanachAritra upaghAtikAshcha ##02.28.13## shAsakaniryAmakadArtraashmigrAhaka utsechakAdhiShThitAshcha mahAnAvo hemantagrIShmatAryAsu mahAnadIShu prayojayet.h, kShudrikAH kShudrikAsu varShAsrAviNIShu ##02.28.14## bAdhatIrthAshcha etAH kAryA rAjadviShTakAriNAM taraNabhayAt.h ##02.28.15## akAle.atIrthe cha tarataH pUrvaH sAhasadaNDaH ##02.28.16## kAle tIrthe chAniShR^iShTatAriNaH pAda UnasaptaviMshatipaNaH tarAtyayaH ##02.28.17## kaivartakAShTatR^iNabhArapuShpaphalavATaShaNDagopAlakAnAM anatyayaH, sambhAvyadUtAnupAtinAM cha senAbhANDaprayogANAM cha svataraNaiH taratAM, bIjabhaktadravya upaskarAMshchAnUpagrAmANAM tArayatAm.h ##02.28.18## brAhmaNapravrajitabAlavR^iddhavyAdhitashAsanaharagarbhiNyo nAv.adhyakShamudrAbhiH tareyuH ##02.28.19## kR^itapraveshAH pAraviShayikAH sArthapramANA vA pravisheyuH ##02.28.20## parasya bhAryAM kanyAM vittaM vA.apaharantaM shavittaM vA.apaharantaM sha~NkitaM AvignaM udbhANDIkR^itaM mahAbhANDena mUrdhni bhAreNAvachChAdayantaM sadyogR^ihItali~NginaM ali~NginaM vA pravrajitaM alakShyavyAdhitaM bhayavikAriNaM gUDhasArabhANDashAsanashastrAgniyogaM viShahastaM dIrghapathikaM amudraM cha upagrAhayet.h ##02.28.21## kShudrapashurmanuShyashcha sabhAro mAShakaM dadyAt.h, shirobhAraH kAyabhAro gavAshvaM cha dvau, uShTramahiShaM chaturaH, pa~ncha labhuyAnaM, ShaD goli~NgaM, sapta shakaTaM, panyabhAraH pAdam.h ##02.28.22## tena bhANDabhAro vyAkhyAtaH ##02.28.23## dviguNo mahAnadIShu taraH ##02.28.24## klR^iptaM AnUpagrAmA bhaktavetanaM dadyuH ##02.28.25## pratyanteShu tarAH shulkaM AtivAhikaM vartanIM cha gR^ihNIyuH, nirgachChatashchAmudradravyasya bhANDaM hareyuH, atibhAreNAvelAyAM atirthe taratashcha ##02.28.26## puruSha upakaraNahInAyAM asaMskR^itAyAM vA nAvi vipannAyAM nAv.adhhyakSho naShTaM vinaShTaM vA.abhyAvahet.h ##02.28.27ab## saptAhavR^ittAM AShADhIM kArttikIM chAntarA taraH | ##02.28.27chd## kArmikaH pratyayaM dadyAnnityaM chAhnikaM Avahet.h (iti) ## Chapt | Superintendent of cattle## ##02.29.01## go.adhyakSho vetana upagrAhikaM karapratikaraM bhagna utsR^iShTakaM bhAgAnupraviShTakaM vrajaparyagraM naShTaM vinaShTaM kShIraghR^itasa~njAtaM cha upalabheta ##02.29.02## gopAlakapiNDArakadohakamanthakalubdhakAH shataM shataM dhenUnAM hiraNyabhR^itAH pAlayeyuH ##02.29.03## kShIraghR^itabhR^itA hi vatsAn.h upahanyuH | iti vetana upagrAhikam.h ##02.29.04## jaradgudhenugarbhiNIpaShThauhIvatsatarINAM samavibhAgaM rUpashataM ekaH pAlayet.h ##02.29.05## ghR^itasyAShTau vArakAn.h paNikaM puchChaM a~Nkacharma cha vArShikaM dadyAt.h | iti karapratikaraH ##02.29.06## vyAdhitAnya~NgA.ananyadohIdurdohAputraghnInAM cha samavibhAgaM rUpashataM pAlayantaH tajjAtikaM bhAgaM dadyuH | iti bhagna utShR^iShTakam.h ##02.29.07## parachakrATavIbhayAd.h anupraviShTAnAM pashUnAM pAlanadharmeNa dashabhagaM dadyuH | iti bhAgAnupraviShTakam.h ##02.29.08## vatsA vatsatarA damyA vahino vR^iShA ukShANashcha pu~NgavAH, yugavAhanashakaTavahA vR^iShabhAH sUnAmahiShAH pR^iShTaskandhavAhinashcha mahiShAH, vatsikA vatsatarI paShTahuhI garbhiNI dhenushchAprajAtA vandhyAshcha gAvo mahiShyashcha, mAsadvimAsajAtAH tAsAM upajA vatsA vatsikAshcha ##02.29.09## mAsadvimAsajAtAn.h a~Nkayet.h ##02.29.10## mAsadvimAsaparyuShitaM a~Nkayet.h ##02.29.11## a~NkaM chihnaM varNaM shR^i~NgAntaraM cha lakShaNaM evaM upajA nibandhayet.h | iti vrajaparyagram.h ##02.29.12## chorahR^itaM anyayUthapraviShTaM avalInaM vA naShTam.h ##02.29.13## pa~NkaviShamavyAdhijarAtoyAhArAvasannaM vR^ikShataTakAShThashilA.abhihataM IshAnavyAlasarpagrAhadAvAgnivipannaM vinaShTam.h ##02.29.14## pramAdAd.h abhyAvaheyuH ##02.29.15## evaM rUpAgraM vidyAt.h ##02.29.16## svayaM hantA ghAtayitA hartA hArayitA cha vadhyaH ##02.29.17## parapashUnAM rAjA~Nkena parivartayitA rUpasya pUrvaM sAhasadaNDaM dadyAt.h ##02.29.18## svadeshIyAnAM chorahR^itaM pratyAnIya paNitaM rUpaM haret.h ##02.29.19## paradeshIyAnAM mokShayitA.ardhaM haret.h ##02.29.20## bAlavR^iddhavyAdhitAnAM gopAlakAH pratikuryuH ##02.29.21## lubdhakashvagaNibhirapAstaH tenAvyAlaparAbAdhabhayaM R^ituvibhaktaM araNyaM chArayeyuH ##02.29.22## sarpavyAlatrAsanArthaM gocharAnupAtaj~nAnArthaM cha trasnUnAM ghaNTAtUryaM cha badhnIyuH ##02.29.23## samavyUDhatIrthaM akardamagrAhaM udakaM avatArayeyuH pAlayeyushcha ##02.29.24## stenavyAlasarpagrAhagR^ihItaM vyAdhijarA.avasannaM chAvedayeyuH, anyathA rUpamUlyaM bhajeran.h ##02.29.25## kAraNamR^itasyA~Nkacharma gomahiShasya, karNalakShaNaM ajAvikAnAM, puchChaM a~Nkacharma chAshvakhara uShTrANAM, bAlacharmabastipittasnAyudantakhurashR^i~NgAsthIni chAhareyuH ##02.29.26## mAMsaM ArdraM shuShkaM vA vikrINIyuH ##02.29.27## udashvitshvavarAhebhyo dadyuH ##02.29.28## kUrchikAM senAbhaktArthaM AhareyuH ##02.29.29## kilATo ghANapiNyAkakledArthaH ##02.29.30## pashuvikretA pAdikaM rUpaM dadyAt.h ##02.29.31## varShAsharaddhemantAn.h ubhayataHkAlaM duhyuH, shishiravasantagrIShmAn.h ekakAlam.h ##02.29.32## dvitIyakAladogdhura~NguShThachChedo daNDaH ##02.29.33## dohanakAlaM atikrAmataH tatphalahAnaM daNDaH ##02.29.34## etena nasyadamyayugapi~NganavartanakAlA vyAkhyAtAH ##02.29.35## kShIradroNe gavAM ghR^itaprasthaH, pa~nchabhAgAdhiko mahiShINAM, dvibhAgAdhiko.ajAvInAm.h ##02.29.36## mantho vA sarveShAM pramANam.h ##02.29.37## bhUmitR^iNa udakavisheShAdd.h hi kShIraghR^itavR^iddhirbhavati ##02.29.38## yUthavR^iShaM vR^iSheNAvapAtayataH pUrvaH sAhasadaNDaH, ghAtayata uttamaH ##02.29.39## varNAvarodhena dashatI rakShA ##02.29.40## upaniveshadigvibhAgo goprachArAd.h balAnvayato vA gavAM rakShAsAmarthyAchcha ##02.29.41## ajAvInAM ShaNmAsikImUrNAM grAhayet.h ##02.29.42## tenAshvakhara uShTravarAhavrajA vyAkhyAtAH ##02.29.43## balIvardAnAM nasyAshvabhadragativAhinAM yavasasyArdhabhAraH tR^iNasya dviguNaM, tulA ghANapiNyAkasya, dashADhakaM kaNakuNDakasya, pa~nchapalikaM mukhalavanAM, tailakuDubo nasyaM prasthaH pAnaM, mAMsatulA, dadhnashchADhakaM, yavadroNaM mAShANAM vA pulAkaH, kShIradroNaM ardhADhakaM vA surAyAH snehaprasthaH kShAradashapalaM shR^i~NgiberapalaM cha pratipAnam.h ##02.29.44## pAda UnaM ashvataragokharANAM, dviguNaM mahiSha uShTrANAm.h ##02.29.45## karmakarabalIvardAnAM pAyanArthAnAM cha dhenUnAM karmakAlataH phalatashcha vidhAdAnam.h ##02.29.46## sarveShAM tR^iNa udakaprAkAmyam.h ##02.29.47## iti gomaNDalaM vyAkhyAtam.h ##02.29.48ab## pa~ncha.R^iShabhaM kharAshvAnAM ajAvInAM dasha.R^iShabham.h | ##02.29.48chd## shatyaM gomahiSha uShTrANAM yUthaM kuryAchchaturvR^iSham.h (iti) ## Chapt | Superintendent of horses## ##02.30.01## ashvAdhyakShaH paNyAgArikaM kraya upAgataM AhavalabdhaM AjAtaM sAhAyyAgatakaM paNasthitaM yAvatkAlikaM vA.ashvaparyagraM kulavayovarNachihnavargAgamairlekhayet.h ##02.30.02## aprashastanya~NgavyAdhitAMshchAvedayet.h ##02.30.03## koshakoShThAgArAbhyAM cha gR^ihItvA mAsalAbhaM ashvavAhashchintayet.h ##02.30.04## ashvavibhavenAyatAM ashvAyAM adviguNavistArAM chaturdvAra upAvartanamadhyAM sa-pragrIvAM pradvArAsanaphalakayuktAnAM vAnaramayUrapR^iShatanakulachakorashukasArikAkIrNAM shAlAM niveshayet.h ##02.30.05## ashvAyAM achatur.ashrashlakShNaphalakAstAraM sa-khAdanakoShThakaM sa-mUtrapurISha utsargaM eka ekashaH prAnmukhaM udanmukhaM vA sthAnaM niveshayet.h ##02.30.06## shAlAvashena vA digvibhAgaM kalpayet.h ##02.30.07## vaDavAvR^iShakishorANAM ekAnteShu ##02.30.08## vaDavAyAH prajatAyAH trirAtraM ghR^itaprasthaH pAnam.h ##02.30.09## ata UrdhvaM saktuprasthaH snehabhaiShajyapratipAnaM dasharAtram.h ##02.30.10## tataH pulAko yavasaM ArtavashchAhAraH ##02.30.11## dasharAtrAd.h UrdhvaM kishorasya ghR^itachaturbhAgaH saktukuDubaH kShIraprasthashchAhAra AShaNmAsAt.h ##02.30.12## tataH paraM mAsa uttaraM ardhavR^iddhiryavaprastha AtrivarShAt.h, droNa AchaturvarShAt.h ##02.30.13## ata UrdhvaM chaturvarShaH pa~nchavarSho vA karmaNyaH pUrNapramANaH ##02.30.14## dvAtriMshad.a~NgulaM mukhaM uttamAshvasya, pa~nchamukhAnyAyAmo, viMshaty.a~NgulA ja~NghA, chaturja~Ngha utsedhaH ##02.30.15## try.a~NgulAvaraM madhyamAvarayoH ##02.30.16## shatA~NgulaH pariNAhaH ##02.30.17## pa~nchabhAgAvaro madhyamAvarayoH ##02.30.18## uttamAshvasya dvidroNaM shAlivrIhiyavapriya~NgUNAM ardhashuShkaM ardhasiddhaM vA mudgamAShANAM vA pulAkaH snehaprasthashcha, pa~nchapalaM lavaNasya, mAMsaM pa~nchAshatpalikaM rasasyADhakaM dviguNaM vA dadhnaH piNDakledanArthaM, kShArapa~nchapalikaH surAyAH prasthaH payaso vA dviguNaH pratipAnam.h ##02.30.19## dIrghapathabhAraklAntAnAM cha khAdanArthaM snehaprastho.anuvAsanaM kuDubo nasyakarmaNaH, yavasasyArdhabhAraH tR^iNasya dviguNaH ShaD.aratniparikShepaH pu~njIlagraho vA ##02.30.20## pAdAvaraM etan.h madhyamAvarayoH ##02.30.21## uttamasamo rathyo vR^iShashcha madhyamaH ##02.30.22## madhyamasamashchAvaraH ##02.30.23## pAdahInaM vaDavAnAM pArashamAnAM cha ##02.30.24## ato.ardhaM kishorANAM cha ##02.30.25## iti vidhAyogaH ##02.30.26## vidhApAchakasUtragrAhakachikitsakAH pratisvAdabhAjaH ##02.30.27## yuddhavyAdhijarAkarmakShINAH piNDagocharikAH syuH ##02.30.28## asamaraprayogyAH paurajAnapadAnAM arthena vR^iShA vaDavAsvAyojyAH ##02.30.29## prayogyAnAM uttamAH kAmbojasaindhavAraTTavanAyujAH, madhyamA bAhlIkapApeyakasauvIrakataitalAH, sheShAH pratyavarAH ##02.30.30## teShAM tIShkNabhadramandavashena sAmnAhyaM aupavAhyakaM vA karma prayojayet.h ##02.30.31## chatur.ashraM karmAshvasya sAmnAhyam.h ##02.30.32## valgano nIchairgato la~Nghano ghoraNo nAroShTrashchAupavAhyAH ##02.30.33## tatrAupaveNuko vardhamAnako yamaka AlIDhaplutaH pR^ithug.astrikachAlI cha valganaH ##02.30.34## sa eva shiraHkarNavishuddho nIchairgataH, ShoDashamArgo vA ##02.30.35## prakIrNakaH prakIrNa uttaro niShaNNaH pArshvAnuvR^itta UrmimArgaH sharabhakrIDitaH sharabhaplutaH tritAlo bAhyAnuvR^ittaH pa~nchapANiH siMhAyataH svAdhUtaH kliShTaH shli~Ngito bR^iMhitaH puShpAbhikIrNashcha iti nIchairgatamArgaH ##02.30.36## kapipluto bhekapluteNapluta ekapAdaplutaH kokilasa~nchAry.urasyo bakachArI cha la~NghanaH ##02.30.37## kA~Nko vArikA~Nko mAyUro.ardhamAyUro nAkulordhanAkulo vArAho.ardhavArAhashcha iti dhoraNaH ##02.30.38## saMj~nApratikAro nAra uShTra iti ##02.30.39## ShaNNava dvAdasha iti yojanAnydhvA rathyAnAM, pa~ncha yojanAnyardhAShTamAni dasha iti pR^iShThavAhinAM ashvAnAM adhvA ##02.30.40## vikramo bhadrAshvAso bhAravAhya iti mArgAH ##02.30.41## vikramo valgitaM upakaNThaM upajavo javashcha dhArAH ##02.30.42## teShAM bandhana upakaraNaM yogyAchAryAH pratidisheyuH, sA~NgrAmikaM rathAshvAla~NkAraM cha sUtAH ##02.30.43## ashvAnAM chikitsakAH sharIrahrAsavR^iddhipratIkAraM R^ituvibhaktaM chAhAram.h ##02.30.44## sUtragrAhakAshvabandhakayAvasikavidhApAchakasthAnapAlakeshakArajA~NgulIvidashcha svakarmabhirashvAn.h ArAdhayeyuH ##02.30.45## karmAtikrame cha eShAM divasavetanachChedanaM kuryAt.h ##02.30.46## nIrAjana uparuddhaM vAhayatashchikitsaka uparuddhaM vA dvAdashapaNo daNDaH ##02.30.47## kriyAbhaiShajyasa~Ngena vyAdhivR^iddhau pratIkAradviguNo daNDaH ##02.30.48## tad.aparAdhena vailomye pattramUlyaM daNDaH ##02.30.49## tena gomaNDalaM khara uShTramahiShaM ajAvikaM cha vyAkhyAtam.h ##02.30.50ab## dvirahnaH snAnaM ashvAnAM gandhamAlyaM cha dApayet.h | ##02.30.50chd## kR^iShNasandhiShu bhUta ijyAH shukleShu svastivAchanam.h ##02.30.51ab## nIrAjanAM Ashvayuje kArayennavame.ahani | ##02.30.51chd## yAtrA.a.adAvavasAne vA vyAdhau vA shAntike rataH (iti) ## Chapt | Superintendent of elephants## ##02.31.01## hasty.adhyakSho hastivanarakShAM damyakarmakShAntAnAM hastihastinIkalabhAnAM shAlAsthAnashayyAkarmavidhAyavasapramANaM karmasvAyogaM bandhana upakaraNaM sA~NgrAmikaM ala~NkAraM chikitsakAnIkasthAupasthAyikavargaM chAnutiShThet.h ##02.31.02## hasty.AyAmadviguNa utsedhaviShkambhAyAmAM hastinIsthAnAdhikAM sapragrIvAM kumArIsa~NgrahAM prAnmukhIM udanmukhIM vA shAlAM niveshayet.h ##02.31.03## hasty.AyAmachatur.ashrashlakShNAlAnastambhaphalakAstarakaM sa-mUtrapurISha utsargaM sthAnaM niveshayet.h ##02.31.04## sthAnasamAM shayyAM ardhApAshrayAM durge sAmnAhyAupavAhyAnAM bahirdamyavyAlAnAm.h ##02.31.05## prathamasaptama aShTamabhAgAvahnaH snAnakAlau, tad.anantaraM vidhAyAH ##02.31.06## pUrvAhne vyAyAmakAlaH, pashchAhnaH pratipAnakAlaH ##02.31.07## rAtribhAgau dvau svapnakAlA, tribhAgaH saMveshana utthAnikaH ##02.31.08## grIShme grahaNakAlaH ##02.31.09## viMshativarSho grAhyaH ##02.31.10## vikko moDho makkaNo vyAthito garbhiNI dhenukA hastinI chAgrAhyAH ##02.31.11## saptAratni utsedho navAyAmo dasha pariNAhaH pramANatashchatvAriMshadvarSho bhavatyuttamaH, triMshadvarSho madhyamaH, pa~nchaviMshativarSho.avaraH ##02.31.12## tayoH pAdAvaro vidhAvidhiH ##02.31.13## aratnau taNuladroNaH, ardhADhakaM tailasya, sarpiShaH trayaH prasthAH, dashapalaM lavaNasya, mAMsaM pa~nchAshatpalikaM, rasasyADhakaM dviguNaM vA dadhnaH piNDakledanArthaM, kShAradashapalikaM madyasyADhakaM dviguNaM vA payasaH pratipAnaM, gAtrAvasekaH tailaprasthaH, shiraso.aShTabhAgaH prAdIpikashcha, yavasasya dvau bhArau sa-pAdau, shaShpasya shuShkasyArdhatR^itIyo bhAraH, kaDa~NkarasyAniyamaH ##02.31.14## saptAratninA tulyabhojano.aShTAratniratyarAlaH ##02.31.15## yathAhastaM avasheShaH ShaD.aratniH pa~nchAratnishcha ##02.31.16## kShIrayAvasiko vikkaH krIDA.arthaM grAhyaH ##02.31.17## sa~njAtalohitA pratichChannA samliptapakShA samakakShyA vyatikIrNamAMsA samatalpatalA jAtadroNikA iti shobhAH ##02.31.18ab## shobhAvashena vyAyAmaM bhadrma mandaM cha kArayet.h | ##02.31.18chd## mR^igaM sa~NkIrNali~NgaM cha karmasvR^ituvashena vA ## Chapt | Activity of elephants## ##02.32.01## karmaskandhAshchatvAro damyaH sAmnAhya aupavAhyo vyAlashcha ##02.32.02## tatra damyaH pa~nchavidhaH skandhagataH stambhagato vArigato.avapAtagato yUthagatashcha iti ##02.32.03## tasya upavichAro vikkakarma ##02.32.04## sAmnAhyaH saptakriyApatha upasthAnaM saMvartanaM samyAnaM vadhAvadho hastiyuddhaM nAgarAyaNaM sA~NgrAmikaM cha ##02.32.05## tasya upavichAraH kakShyAkarma graiveyakarma yUthakarma cha ##02.32.06## aupavAhyo.aShTavidha AcharaNaH ku~njarAupavAhyo dhoraNa AdhAnagatiko yaShTy.upavAhyaH totra upavAhyaH shuddha upavAhyo mArgayukashcha iti ##02.32.07## tasya upavichAraH shAradakarma hInakarma nAra uShTrakarma cha ##02.32.08## vyAla ekakriyApathaH sha~Nkito.avaruddho viShamaH prabhinnaH prabhinnavinishchayo madahetuvinishchayashcha ##02.32.09## tasya-upavichAra Ayamya ekarakShAkarma ##02.32.10## kriyAvipanno vyAlaH shuddhaH suvrato viShamaH sarvadoShapraduShTashcha ##02.32.11## teShAM bandhana upakaraNaM anIkasthapramANam.h ##02.32.12## AlAnagraiveyakakShyApArAyaNaparikShepa uttarAdikaM bandhanam.h ##02.32.13## a~NkushaveNuyantrAdikaM upakaraNam.h ##02.32.14## vaijayantIkShurapramAlAstaraNakuthA.a.adikaM bhUShaNam.h ##02.32.15## varmatomarasharAvApayantrAdikaH sA~NgrAmikAla~NkAraH ##02.32.16## chikitsakAnIkasthArohakAdhoraNahastipakaupachArikavidhApAchakayAvasikapAdapAshikakuTIrrakShakAupashayaikAdiraupasthAyikavargaH ##02.32.17## chikitsakakuTIrakShavidhApAchakAH prasthodanaM snehaprasR^itiM kShAralavaNayoshcha dvipalikaM hareyuH, dashapalaM mAMsasya, anyatra chikitsakebhyaH ##02.32.18## pathivyAdhikarmamadajarA.abhitaptAnAM chikitsakAH pratikuryuH ##02.32.19## sthAnasyAshuddhiryavasasyAgrahaNaM sthale shAyanaM abhAge ghAtaH parArohaNaM akAle yAnaM abhUmAvatIrthe.avatAraNaM taruShaNDa ityatyayasthAnAni ##02.32.20## taM eShAM bhaktavetanAd.h AdadIta ##02.32.21ab## tisro nIrAjanAH kAryAshchAturmAsya.R^itusandhiShu | ##02.32.21chd## bhUtAnAM kR^iShNasandhI ijyAH senAnyaH shuklasandhuShu ##02.32.22ab## dantamUlaparINAhadviguNaM projjhya kalpayet.h | ##02.32.22chd## abde dvy.ardhe nadIjAnAM pa~nchAbde parvatokasAm.h (iti) ## Chapt | Superintendent of chariots## ## Superintendent of foot-soldiers## ## Activity of the commandant of the army## ##02.33.01## ashvAdhyakSheNa rathAdhyakSho vyAkhyAtaH ##02.33.02## sa rathakarmAntAn.h kArayet.h ##02.33.03## dashapuruSho dvAdashAntaro rathaH ##02.33.04## tasmAd.h ekAntarAvarA AShaD.antarAd.h iti sapta rathAH ##02.33.05## devarathapuShyarathasA~NgrAmikapAriyANikaparapurAbhiyAnikavainayikAMshcha rathAn.h kArayet.h ##02.33.06## iShv.astrapraharaNAvaraNa upakaraNakalpanAH sArathirathikarathyAnAM cha karmasvAyogaM vidyAt.h, Akarmabhyashcha bhaktavetanaM bhR^itAnAM abhR^itAnAM cha yogyArakShA.anuShThAnaM arthamAnakarma cha ##02.33.07## etena patty.adhyakSho vyAkhyAtaH ##02.33.08## sa maulabhR^itashreNimitrAmitrATavIbalAnAM sAraphalgutAM vidyAt.h, nimnasthalaprakAshakUTakhanakAkAshadivArAtriyuddhavyAyAmaM cha, AyogaM ayogaM cha karmasu ##02.33.09## ted.h eva senApatiH sarvayuddhapraharaNavidyAvinIto hasty.ashvarathacharyAsa~NghuShTashchatur.a~Ngasya balasyAnuShThAnAdhiShThAnaM vidyAt.h ##02.33.10## svabhUmiM yuddhakAlaM pratyanIkaM abhinnabhedanaM bhinnasandhAnaM saMhatabhedanaM bhinnavadhaM durgavadhaM yAtrAkAlaM cha pashyet.h ##02.33.11ab## tUryadhvajapatAkAbhirvyUhasaMj~nAH prakalpayet.h | ##02.33.11chd## sthAne yAne praharaNe sainyAnAM vinaye rataH (iti) ## Chapt | Superintendent of passports## ## Superintendent of pasture lands## ##02.34.01## mudrA.adhyakSho mudrAM mAShakeNa dadyAt.h ##02.34.02## sa-mudro janapadaM praveShTuM niShkramituM vA labheta ##02.34.03## dvAdashapaNaM amudro jAnapado dadyAt.h ##02.34.04## kUTamudrAyAM pUrvaH sAhasadaNDaH tirojanapadasya uttamaH ##02.34.05## vivItAdhyakSho mudrAM pashyet.h ##02.34.06## grAmAntareShu cha vivItaM sthApayet.h ##02.34.07## choravyAlabhayAnnimnAraNyAni shodhayet.h ##02.34.08## anudake kUpasetubandha utsAn.h sthApayet.h, puShpaphalavATAMshcha ##02.34.09## lubdhakashvagaNinaH parivrajeyuraraNyAni ##02.34.10## taskarAmitrAbhyAgame sha~NkhadundubhishabdaM agrAhyAH kuryuH shailavR^ikShAdhirUDhA vA shIghravAhanA vA ##02.34.11## amitrATavIsa~nchAraM cha rAj~no gR^ihakapotairmudrAyuktairhArayet.h, dhUmAgniparamparayA vA ##02.34.12ab## dravyahastivanAjIvaM vartanIM chorarakShaNam.h | ##02.34.12chd## sArthAtivAhyaM gorakShyaM vyavahAraM cha kArayet.h (iti) ## Chapt | Activity of the administrator## ## Secret agents in the disguise of householders, traders, and ascetics## ##02.35.01## samAhartA chaturdhA janApdaM vibhajya jyeShThamadhyamakaniShThavibhAgena grAmAgraM parihArakaM AyudhIyaM dhAnyapashuhiraNyakupyaviShTipratikaraM idaM etAvad.h iti nibandhayet.h ##02.35.02## tatpradiShTaH pa~nchagrAmIM dashagrAmIM vA gopashchintayet.h ##02.35.03## sImAvarodhena grAmAgraM, kR^iShTAkR^iShTasthalakedArArAmaShaNDavATavanavAstuchaityadevagR^ihasetubandhashmashAnasattraprapApuNyasthAnavivItapathisa~NkhyAnena kShetrAgraM, tena sImnAM kShetrANAM cha karadAkaradasa~NkhyAnena ##02.35.04## teShu cha etAvachchAturvArNyaM, etAvantaH karShakagorakShakavaidehakakArukarmakaradAsAshcha, etAvachcha dvipadachatuShpadaM, idaM cha eShu hiraNyalviShTishulkadaNDaM samuttiShThati iti ##02.35.05## kulAnAM cha strIpuruShANAM bAlavR^iddhakarmacharitrAjIvavyayaparimANaM vidyAt.h ##02.35.06## evaM cha janapadachaturbhAgaM sthAnikashchintayet.h ##02.35.07## gopasthAnikasthAneShu pradeShTAraH kAryakaraNaM balipragrahaM cha kuryuH ##02.35.08## samAhartR^ipradiShTAshcha gR^ihapatikavya~njanA yeShu grAmeShu praNihitAH teShAM grAmANAM kShetragR^ihakulAgraM vidyuH, mAnasa~njAtAbhyAM kShetrANi bhogaparihArAbhyAM gR^ihANi varNakarmabhyAM kulAni cha ##02.35.09## teShAM ja~NghAgraM Ayavyayau cha vidyuH ##02.35.10## prasthitAgatAnAM cha pravAsAvAsakAraNaM, anarthyAnAM cha strIpuruShANAM chAraprachAraM cha vidyuH ##02.35.11## evaM vaidehakavya~njanAH svabhUmijAnAM rAjapaNyAnAM khanisetuvanakarmAntakShetrajAnAM pramANaM arghaM cha vidyuH ##02.35.12## parabhUmijAtAnAM vAristhalapatha upayAtAnAM sAraphalgupuNyAnAM karmasu cha shulkavartany.AtivAhikagulmataradeyabhAgabhaktapaNyAgArapramANaM vidyuH ##02.35.13## evaM samAhartR^ipradiShTAH tApasavya~njanAH karShakagorakShakavaidehakAnAM adhyakShANAM cha shauchAshauchaM vidyuH ##02.35.14## purANa choravya~njanAshchAntevAsinashchaityachatuShpathashUnyapada udapAnanadInipAnatIrthAyatanAshramAraNyashailavanagahaneShu stenAmitrapravIrapuruShANAM cha praveshanasthAnagamanaprayojanAnyupalabheran.h ##02.35.15ab## samAhartA janapadaM chintayed.h evaM utthitaH | ##02.35.15chd## chintayeyushcha saMsthAH tAH saMsthAshchAnyAH svayonayaH (iti) ## Chapt | Rules for the city-superintendent## ##02.36.01## samAhartR^ivannAgariko nagaraM chintayet.h ##02.36.02## dashakulIM gopo viMshatikulIM chatvAriMshatkulIM vA ##02.36.03## sa tasyAM strIpuruShANAM jAtigotranAmakarmabhiH ja~NghAgraM Ayavyayau cha vidyAt.h ##02.36.04## evaM durgachaturbhAgaM sthAnikashchintayet.h ##02.36.05## dharmAvasathinaH pAShaNDipathikAn.h Avedya vAsayeyuH, svapratyayAshcha tapasvinaH shrotriyAMshcha ##02.36.06## kArushilpinaH svakarmasthAneShu svajanaM vAsayeyuH, vaidehakAshchAnyonyaM svakarmasthAneShu ##02.36.07## paNyAnAM adeshakAlavikretAraM asvakaraNaM cha nivedayeyuH ##02.36.08## shauNDikapAkvamAMsikAudanikarUpAjIvAH parij~nAtaM AvAsayeyuH ##02.36.09## ativyayakartAraM atyAhitakarmANaM cha nivedayeyuH ##02.36.10## chikitsakaH prachChannavraNapratIkArakArayitAraM apathyakAriNaM cha gR^ihasvAmI cha nivedya gopasthAnikayormuchyeta, anyathA tulyadoShaH syAt.h ##02.36.11## prasthitAgatau cha nivedayet.h, anyathA rAtridoShaM bhajeta ##02.36.12## kShemarAtriShu tripaNaM dadyAt.h ##02.36.13## pathika utpathikAshcha bahir.antashcha nagarasya devagR^ihapuNyasthAnavanashmashAneShu sa-vraNaM aniShTa upakaraNaM udbhANDIkR^itaM AvignaM atisvapnaM adhvaklAntaM apUrvaM vA gR^ihNIyuH ##02.36.14## evaM abhyantare shUnyaniveshAveshanashauNDikAudanikapAkvamAMsikadyUtapAShaNDAvAseShu vichayaM kuryuH ##02.36.15## agnipratIkAraM cha grIShme ##02.36.16## madhyamayorahnashchaturbhAgayoraShTabhAgo.agnidaNDaH ##02.36.17## bahir.adhishrayaNaM vA kuryuH ##02.36.18## pAdaH pa~nchaghaTInAM kumbhadroNinihshreNIparashushUrpA~NkushakachagrahaNIdR^itInAM chAkaraNe ##02.36.19## tR^iNakaTachChannAnyapanayet.h ##02.36.20## agnijIvina ekasthAn.h vAsayet.h ##02.36.21## svagR^ihapradvAreShu gR^ihasvAmino vaseyuH asampAtino rAtrau ##02.36.22## rathyAsu kuTavrajAH sahasraM tiShTheyuH, chatuShpathadvArarAjaparigraheShu cha ##02.36.23## pradIptaM anabhidhAvato gR^ihasvAmino dvAdashapaNo daNDaH, ShaTpaNo.avakrayiNaH ##02.36.24## pramAdAd.h dIpteShu chatuShpa~nchAshatpaNo daNDaH ##02.36.25## pradIpiko.agninA vadhyaH ##02.36.26## pAMsunyAse rathyAyAM aShTabhAgo daNDaH, pa~Nka udakasamnirodhe pAdaH ##02.36.27## rAjamArge dviguNaH ##02.36.28## paNyasthAna udakasthAnadevagR^iharAjaparigraheShu paNa uttarA viShTAdaNDAH, mUtreShvardhadaNDAH ##02.36.29## bhaiShajyavyAdhibhayanimittaM adaNDyAH ##02.36.30## mArjArashvanakulasarpapretAnAM nagarasyAntar.utsarge tripaNo daNDaH, khara uShTrAshvatarAshvapretAnAM ShaTpaNaH, manuShyapretAnAM pa~nchAshatpaNaH ##02.36.31## mArgaviparyAse shavadvArAd.h anyatashcha shavanirNayane pUrvaH sAhasadaNDaH ##02.36.32## dvAHsthAnAM dvishatam.h ##02.36.33## shmashAnAd.h anyatra nyAse dahane cha dvAdashapaNo daNDaH ##02.36.34## viShaNNAlikaM ubhayatorAtraM yAmatUryam.h ##02.36.35## tUryashabde rAj~no gR^ihAbhyAshe sapAdapaNaM.akShaNatADanaM prathamapashchimayAmikaM, madhyamayAmikaM dviguNaM, antashchaturguNam.h ##02.36.36## sha~NkanIye deshe li~Nge pUrvApadAne cha gR^ihItaM anuyu~njIta ##02.36.37## rAjaparigraha upagamane nagararakShA.a.arohaNe cha madhyamaH sAhasadaNDaH ##02.36.38## sUtikAchikitsakapretapradIpayAnanAgarikatUryaprekShA.agninimittaM mudrAbhishchAgrAhyAH ##02.36.39## chArarAtriShu prachChannaviparItaveShAH pravrajitA daNDashastrahastAshcha manuShyA doShato daNDyAH ##02.36.40## rakShiNAM avAryaM vArayatAM vAryaM chAvArayatAM kShaNadviguNo daNDaH ##02.36.41## striyaM dAsIM adhimehayatAM pUrvaH sAhasadaNDaH, adAsIM madhyamaH, kR^itAvarodhAM uttamaH, kulastriyaM vadhaH ##02.36.42## chetanAchetanikaM rAtridoShaM ashaMsato nAgarikasya doShAnurUpo daNDaH, pramAdasthAne cha ##02.36.43## nityaM udakasthAnamArgabhramachChannapathavapraprAkArarakShA.avekShaNaM naShTaprasmR^itApasR^itAnAM cha rakShaNam.h ##02.36.44## bandhanAgAre cha bAlavR^iddhavyAdhitAnAthAnAM jAtanakShatrapaurNamAsIShu visargaH ##02.36.45## paNyashIlAH samayAnubaddhA vA doShaniShkrayaM dadyuH ##02.36.46ab## divase pa~ncharAtre vA bandhanasthAn.h vishodhayet.h | ##02.36.46chd## karmaNA kAyadaNDena hiraNyAnugraheNa vA ##02.36.47ab## apUrvadeshAdhigame yuvarAjAbhiSecane | ##02.36.47chd## putrajanmani vA mokSho bandhanasya vidhIyate (iti) ##Book | Determination of (valid and invalid) transactions## ## Chapt | Filing of law-suits## ##03.1.01## dharmasthAH trayaH trayo.amAtyA janapadasandhisa~NgrahaNadroNamukhasthAnIyeShu vyAvahArikAn.h arthAn.h kuryuH ##03.1.02## tirohitAntar.agAranaktAraNya upadhy.upahvarakR^itAMshcha vyavahArAn.h pratiShedhayeyuH ##03.1.03## kartuH kArayituH pUrvaH sAhasadaNDaH ##03.1.04## shrotR^INAM eka ekaM pratyardhadaNDAH ##03.1.05## shraddheyAnAM tu dravyavyapanayaH ##03.1.06## parokSheNAdhika.R^iNagrahaNaM avaktavyakarA vA tirohitAH sidhyeyuH ##03.1.07## dAyanikShepa upanidhivivAhayuktAH strINAM aniShkAsinInAM vyAdhitAnAM chAmUDhasaMj~nAnAM antar.agArakR^itAH sidhyeyuH ##03.1.08## sAhasAnupraveshakalahavivAharAjaniyogayuktAH pUrvarAtravyavahAriNAM cha rAtrikR^itAH sidhyeyuH ##03.1.09## sArthavrajAshramavyAdhachAraNamadhyeShvaraNyacharANAM araNyakR^itAH sidhyeyuH ##03.1.10## gUDhAjIviShu cha upadhikR^itAH sidhyeyuH ##03.1.11## mithaHsamavAye cha upahvarakR^itAH sidhyeyuH ##03.1.12## ato.anyathA na sidhyeyuH, apAshrayavadbhishcha kR^itAH, pitR^imatA putreNa, pitrA putravatA, niShkulena bhrAtrA, kaniShThenAvibhaktAMshena, patimatyA putravatyA cha striyA, dAsAhitakAbhyAM, aprAptAtItavyavahArAbhyAM, abhishastapravrajitanya~Ngavyasanibhishcha, anyatra niShR^iShTavyavahArebhyaH ##03.1.13## tatrApi kruddhenArtena mattena unmattenAvagR^ihItena vA kR^itA vyavahArA na sidhyeyuH ##03.1.14## kartR^ikArayitR^ishrotR^INAM pR^ithag yathA uktA daNDAH ##03.1.15## sve sve tu varge deshe kAle cha svakaraNakR^itAH sampUrNAchArAH shuddhadeshA dR^iShTarUpalakShaNapramANaguNAH sarvavyavahArAH sidhyeyuH ##03.1.16## pashchimaM cha eShAM karaNaM AdeshAdhivarjaM shraddheyam.h iti vyavahArasthApanA | ##03.1.17## saMvatsaraM R^ituM mAsaM pakShaM divasaM karaNaM adhikaraNaM R^iNaM vedakAvedakayoH kR^itasamarthAvasthayordeshagrAmajAtigotranAmakarmANi chAbhilikhya vAdiprativAdiprashnAn.h arthAnupUrvyA niveshayet.h ##03.1.18## niviShTAMshchAvekSheta ##03.1.19## nibaddhaM vAdaM utsR^ijyAnyaM vAdaM sa~NkrAmati, pUrva uktaM pashchimenArthena nAbhisandhatte, paravAkyaM anabhigrAhyaM abhigrAhyAvatiShThate, pratij~nAya deshaM nirdisha ityukte na nirdishati, hInadeshaM adeshaM vA nirdishati, nirdiShTAd.h deshAd.h anyaM deshaM upasthApayati, upasthite deshe.arthavachanaM na evaM ityapavyayate, sAkShibhiravadhR^itaM na ichChati, asambhAShye deshe sAkShibhirmithaH sambhAShate, iti parA uktahetavaH ##03.1.20## parA uktadaNDaH pa~nchabandhaH ##03.1.21## svayaMvAdidaNDo dashabandhaH ##03.1.22## puruShabhR^itiraShTAMshaH ##03.1.23## pathibhaktaM arghavisheShataH ##03.1.24## tad.h ubhayaM niyamyo dadyAt.h ##03.1.25## abhiyukto na pratyabhiyu~njIta, anyatra kalahasAhasasArthasamavAyebhyaH ##03.1.26## na chAbhiyukte.abhiyoge.asti ##03.1.27## abhiyoktA chet.h pratyuktaH tad.ahareva na pratibrUyAt.h parA uktaH syAt.h ##03.1.28## kR^itakAryavinishchayo hyabhiyoktA nAbhiyuktaH ##03.1.29## tasyApratibruvataH trirAtraM saptarAtraM iti ##03.1.30## ata UrdhvaM tripaNAvarArdhyaM dvAdashapaNaparaM daNDaM kuryAt.h ##03.1.31## tripakShAd.h UrdhvaM apratibruvataH parA uktadaNDaM kR^itvA yAnyasya dravyANi syuH tato.abhiyoktAraM pratipAdayed.h, anyatra vR^itty.upakaraNebhyaH ##03.1.32## tad.h eva niShpatato.abhiyuktasya kuryAt.h ##03.1.33## abhiyokturniShpAtasamakAlaH parA uktabhAvaH ##03.1.34## pretasya vyasanino vA sAkShivachanaM asAram.h ##03.1.35## abhiyoktA daNDaM dattvA karma kArayet.h ##03.1.36## AdhiM vA sa kAmaM praveshayet.h ##03.1.37## rakShoghnarakShitaM vA karmaNA pratipAdayed.h, anyatra brAhmaNAt.h ##03.1.38ab## chaturvarNAshramasyAyaM lokasyAchArarakShaNAt.h | ##03.1.38chd## nashyatAM sarvadharmANAM rAjA dharmapravartakaH ##03.1.39ab## dharmashcha vyavahArashcha charitraM rAjashAsanam.h | ##03.1.39chd## vivAdArthashchatuShpAdaH pashchimaH pUrvabAdhakaH ##03.1.40ab## tatra satye sthito dharmo vyavahAraH tu sAkShiShu | ##03.1.40chd## charitraM sa~Ngrahe puMsAM rAj~nAM Aj~nA tu shAsanam.h ##03.1.41ab## rAj~naH svadharmaH svargAya prajA dharmeNa rakShituH | ##03.1.41chd## arakShiturvA kShepturvA mithyAdaNDaM ato.anyathA ##03.1.42ab## daNDo hi kevalo lokaM paraM cha imaM cha rakShati | ##03.1.42chd## rAj~nA putre cha shatrau cha yathAdoShaM samaM dhR^itaH ##03.1.43ab## anushAsadd.h hi dharmeNa vyavahAreNa saMsthayA | ##03.1.43chd## nyAyena cha chaturthena chatur.antAM vA mahIM jayet.h ##03.1.44ab## saMsthA yA dharmashAstreNa shAstraM vA vyAvahArikam.h | ##03.1.44chd## yasminn.h arthe virudhyeta dharmeNArthaM vinirNayet.h ##03.1.45ab## shAstraM vipratipadyeta dharme nyAyena kenachit.h | ##03.1.45chd## nyAyaH tatra pramANaM syAt.h tatra pATho hi nashyati ##03.1.46ab## dR^iShTadoShaH svayaMvAdaH svapakShaparapakShayoH | ##03.1.46chd## anuyogArjavaM hetuH shapathashchArthasAdhakaH ##03.1.47ab## pUrva uttarArthavyAghAte sAkShivaktavyakAraNe | ##03.1.47chd## chArahastAchcha niShpAte pradeShTavyaH parAjayaH (iti) ## Chapt | Concerning marriage## ## (i) Law of marriage (I) Rules concerning women property(Ii) Concerning supersession (of a wife) by a second marriage## ##03.2.01## vivAhapUrvo vyavahAraH ##03.2.02## kanyAdAnaM kanyAM ala~NkR^itya brAhmo vivAhaH ##03.2.03## sahadharmacharyA prAjApatyaH ##03.2.04## gomithunAdAnAd.h ArShaH ##03.2.05## antarvedyAM R^itvije dAnAd.h daivaH ##03.2.06## mithaHsamavAyAd.h gAndharvaH ##03.2.07## shulkAdAnAd.h AsuraH ##03.2.08## prasahyAdAnAd.h rAkShasaH ##03.2.09## suptamattAdAnAt.h paishAchaH ##03.2.10## pitR^ipramANAshchatvAraH pUrve dharmyAH, mAtApitR^ipramANAH sheShAH ##03.2.11## tau hi shulkaharau duhituH, anyatarAbhAve.anyataro vA ##03.2.12## dvitIyaM shulkaM strI hareta ##03.2.13## sarveShAM prIty.AropaNaM apratiShiddham.h iti vivAhadharmaH | ##03.2.14## vR^ittirAbandhyaM vA strIdhanam.h ##03.2.15## paradvisAhasrA sthApyA vR^ittiH, AbandhyAniyamaH ##03.2.16## tad.h AtmaputrasnuShAbharmaNi pravAsApratividhAne cha bhAryAyA bhoktuM adoShaH, pratirodhakavyAdhidurbhikShabhayapratIkAre dharmakArye cha patyuH, sambhUya vA dampatyormithunaM prajAtayoH ##03.2.17## trivarSha upabhuktaM cha dharmiShTheShu vivAheShu nAnuyu~njIta ##03.2.18## gAndharvAsura upabhuktaM sa-vR^iddhikaM ubhayaM dApyeta, rAkShasapaishAcha upabhuktaM steyaM dadyAt.h ##03.2.19## mR^ite bhartari dharmakAmA tadAnIM eva sthApyAbharaNaM shulkasheShaM cha labheta ##03.2.20## labdhvA vA vindamAnA sa-vR^iddhikaM ubhayaM dApyeta ##03.2.21## kuTumbakAmA tu shvashurapatidattaM niveshakAle labheta ##03.2.22## niveshakAlaM hi dIrghapravAse vyAkhyAsyAmaH ##03.2.23## shvashuraprAtilomyena vA niviShTA shvashurapatidattaM jIyeta ##03.2.24## j~nAtihastAd.abhimR^iShTAyA j~nAtayo yathAgR^ihItaM dadyuH ##03.2.25## nyAya upagatAyAH pratipattA strIdhanaM gopayet.h ##03.2.26## patidAyaM vindamAnA jIyeta ##03.2.27## dharmakAmA bhu~njIta ##03.2.28## putravatI vindamAnA strIdhanaM jIyeta ##03.2.29## tat.h tu strIdhanaM putrA hareyuH ##03.2.30## putrabharaNArthaM vA vindamAnA putrArthaM sphAtIkuryAt.h ##03.2.31## bahupuruShaprajAnAM putrANAM yathApitR^idattaM strIdhanaM avasthApayet.h ##03.2.32## kAmakaraNIyaM api strIdhanaM vindamAnA putrasaMsthaM kuryAt.h ##03.2.33## aputrA patishayanaM pAlayantI gurusamIpe strIdhanaM AyuHkShayAd.h bhu~njIta ##03.2.34## Apad.arthaM hi strIdhanam.h ##03.2.35## UrdhvaM dAyAdaM gachChet.h ##03.2.36## jIvati bhartari mR^itAyAH putrA duhitarashcha strIdhanaM vibhajeran.h, aputrAyA duhitaraH, tad.abhAve bhartA ##03.2.37## shulkaM anvAdheyaM anyad.h vA bandhubhirdattaM bAndhavA hareyuH iti strIdhanakalpaH | ##03.2.38## varShANyaShTAvaprajAyamAnAM aputrAM vandhyAM chAkA~NkSheta, dasha ninduM, dvAdasha kanyAprasavinIm.h ##03.2.39## tataH putrArthI dvitIyAM vindeta ##03.2.40## tasyAtikrame shulkaM strIdhanaM ardhaM chAdhivedanikaM dadyAt.h, chaturviMshatipaNaparaM cha daNDam.h ##03.2.41## shulkaM strIdhanaM ashulkastrIdhanAyAH tatpramANaM AdhivedanikaM anurUpAM cha vR^ittiM dattvA bahvIrapi vindeta ##03.2.42## putrArthA hi striyaH ##03.2.43## tIrthasamavAye chAsAM yathAvivAhaM pUrva UDhAM jIvatputrAM vA pUrvaM gachChet.h ##03.2.44## tIrthagUhanAgamane ShaN.NavatirdaNDaH ##03.2.45## putravatIM dharmakAmAM vandhyAM ninduM nIrajaskAM vA nAkAmAM upeyAt.h ##03.2.46## na chAkAmaH puruShaH kuShThinIM unmattAM vA gachChet.h ##03.2.47## strI tu putrArthaM evambhUtaM vA upagachChet.h ##03.2.48ab## nIchatvaM paradeshaM vA prasthito rAjakilbiShI | ##03.2.48chd## prANAbhihantA patitaH tyAjyaH klIbo.api vA patiH (iti) ## Chapt | iv) Marital duty, (v) Maintenance, (vi) Cruelty, (vI) Disaffection, (vIi) Misconduct, (ix) Prohibition of favours and dealings## ##03.3.01## dvAdashavarShA strI prAptavyavahArA bhavati, ShoDashavarShaH pumAn.h ##03.3.02## ata UrdhvaM ashushrUShAyAM dvAdashapaNaH striyA daNDaH, puMso dviguNaH iti shushrUShA | ##03.3.03## bharmaNyAyAM anirdiShTakAlAyAM grAsAchChAdanaM vA.adhikaM yathApuruShaparivApaM savisheShaM dadyAt.h ##03.3.04## nirdiShTakAlAyAM tad.h eva sa~NkhyAya bandhaM cha dadyAt.h ##03.3.05## shulkastrIdhanAdhivedanikAnAM anAdAne cha ##03.3.06## shvashurakulapraviShTAyAM vibhaktAyAM vA nAbhiyojyaH patiH iti bharma | ##03.3.07## naShTe vinaShTe nya~Nge apitR^ike amAtR^ike ityanirdeshena vinayagrAhaNam.h ##03.3.08## veNudalarajjuhastAnAM anyatamena vA pR^iShThe trirAghAtaH ##03.3.09## tasyAtikrame vAgdaNDapAruShyadaNDAbhyAM ardhadaNDAH ##03.3.10## tad.h eva striyA bhartari prasiddhadoShAyAH ##03.3.11## IrShyayA bAhyavihAreShu dvAreShvatyayo yathAnirdiShTaH iti pAruShyam.h | ##03.3.12## bhartAraM dviShatI strI saptArtavAnyamaNDayamAnA tadAnIM eva sthApyAbharaNaM nidhAya bhartAraM anyayA saha shayAnaM anushayIta ##03.3.13## bhikShuky.anvAdhij~nAtikulAnAM anyatame vA bhartA dviShan.h striyaM ekAM anushayIta ##03.3.14## dR^iShTali~Nge maithunApahAre savarNApasarpa upagame vA mithyAvAdI dvAdashapaNaM dadyAt.h ##03.3.15## amokShyA bharturakAmasya dviShatI bhAryA, bhAryAyAshcha bhartA ##03.3.16## parasparandveShAn.h mokShaH ##03.3.17## strIviprakArAd.h vA puruShashchen.h mokShaM ichChed.h yathAgR^ihItaM asyai dadyAt.h ##03.3.18## puruShaviprakArAd.h vA strI chen.h mokShaM ichChennAsyai yathAgR^ihItaM dadyAt.h ##03.3.19## amokSho dharmavivAhAnAm.h iti dveShaH | ##03.3.20## pratiShiddhA strI darpamadyakrIDAyAM tripaNaM daNDaM dadyAt.h ##03.3.21## divA strIprekShAvihAragamane ShaTpaNo daNDaH, puruShaprekShAvihAragamane dvAdashapaNaH ##03.3.22## rAtrau dviguNaH ##03.3.23## suptamattapravrajane bharturadAne cha dvArasya dvAdashapaNaH ##03.3.24## rAtrau niShkasane dviguNaH ##03.3.25## strIpuMsayormaithunArthenA~NgavicheShTAyAM raho.ashlIlasambhAShAyAM vA chaturviMshatipaNaH striyA daNDaH, puMso dviguNaH ##03.3.26## keshanIvidantanakhAlambaneShu pUrvaH sAhasadaNDaH, puMso dviguNaH ##03.3.27## sha~NkitasthAne sambhAShAyAM cha paNasthAne shiphAdaNDaH ##03.3.28## strINAM grAmamadhye chaNDAlaH pakShAntare pa~nchashiphA dadyAt.h ##03.3.29## paNikaM vA prahAraM mokShayet.h ityatIchAraH | ##03.3.30## pratiShiddhayoH strIpuMsayoranyonya upakAre kShudrakadravyANAM dvAdashapaNo daNDaH, sthUlakadravyANAM chaturviMshatipaNaH, hiraNyasuvarNayoshchatuShpa~nchAshatpaNaH striyA daNDaH, puMsordviguNaH ##03.3.31## ta evAgamyayorardhadaNDAH, tathA pratiShiddhapuruShavyavahAreShu cha iti pratiShedhaH | ##03.3.32ab## rAjadviShTAtichArAbhyAM AtmApakramaNena cha | ##03.3.32chd## strIdhanAnItashulkAnAM asvAmyaM jAyate striyAH (iti) ## Chapt | Leaving home, goi.g away(with a man), Short absence from home, Long absence from home## ##03.4.01## patikulAnniShpatitAyAH striyAH ShaTpaNo daNDaH, anyatra viprakArAt.h ##03.4.02## pratiShiddhAyAM dvAdashapaNaH ##03.4.03## prativeshagR^ihAtigatAyAH ShaTpaNaH ##03.4.04## prAtiveshikabhikShukavaidehakAnAM avakAshabhikShApaNyadAne dvAdashapaNo daNDaH ##03.4.05## pratiShiddhAnAM pUrvaH sAhasadaNDaH ##03.4.06## paragR^ihAtigatAyAshchaturviMshatipaNaH ##03.4.07## parabhAryA.avakAshadAne shatyo daNDaH, anyatrApadbhyaH ##03.4.08## vAraNAj~nAnayornirdoShaH ##03.4.09## pativiprakArAt.h patij~nAtisukhAvasthagrAmikAnvAdhibhikShukIj~nAtikulAnAM anyatamaM apuruShaM gantuM adoShaH iti AchAryAH ##03.4.10## sa-puruShaM vA j~nAtikulam.h ##03.4.11## kuto hi sAdhvIjanasyachChalam.h ##03.4.12## sukhaM etad.h avaboddhuM, iti kauTilyaH ##03.4.13## pretavyAdhivyasanagarbhanimittaM apratiShiddhaM eva j~nAtikulagamanam.h ##03.4.14## tannimittaM vArayato dvAdashapaNo daNDaH ##03.4.15## tatrApi gUhamAnA strIdhanaM jIyeta, j~nAtayo vA ChAdayantaH shulkasheSham.h iti niShpatanam | ##03.4.16## patikulAnniShpatya grAmAntaragamane dvAdashapaNo daNDaH sthApyA.a.abharaNalopashcha ##03.4.17## gamyena vA puMsA saha prasthAne chaturviMshatipaNaH sarvadharmalopashcha, anyatra bharmadAnatIrthagamanAbhyAm.h ##03.4.18## puMsaH pUrvaH sAhasadaNDaH tulyashreyasoH, pApIyaso madhyamaH ##03.4.19## bandhur.adaNDyaH ##03.4.20## pratiShedhe.ardhadaNDAH ##03.4.21## pathi vyantare gUDhadeshAbhigamane maithunArthena sha~NkitapratiShiddhAyAM vA pathy.anusaraNe sa~NgrahaNaM vidyAt.h ##03.4.22## tAlAvacharachAraNamatsyabandhakalubdhakagopAlakashauNDikAnAM anyeShAM cha prasR^iShTastrIkANAM pathy.anusaraNaM adoShaH ##03.4.23## pratiShiddhe vA nayataH puMsaH striyo vA gachChantyAH ta evArdhadaNDAH iti pathy.anusaraNam.h | ##03.4.24## hrasvapravAsinAM shUdravaishyakShatriyabrAhmaNAnAM bhAryAH saMvatsara uttaraM kAlaM AkA~NkSheran.h aprajAtAH, saMvatsarAdhikaM prajAtAH ##03.4.25## prativihitA dviguNaM kAlam.h ##03.4.26## aprativihitAH sukhAvasthA bibhR^iyuH, paraM chatvAri varShANyaShTau vA j~nAtayaH ##03.4.27## tato yathAdattaM AdAya pramu~ncheyuH ##03.4.28## brAhmaNaM adhIyAnaM dashavarShANyaprajAtA, dvAdasha prajAtA, rAjapuruShaM AyuHkShayAd.h AkA~NkSheta ##03.4.29## savarNatashcha prajAtA nApavAdaM labheta ##03.4.30## kuTumba.R^iddhilope vA sukhAvasthairvimuktA yathA iShTaM vindeta, jIvitArthaM ApadgatA vA ##03.4.31## dharmavivAhAt.h kumArI parigrahItAraM anAkhyAya proShitaM ashrUyamANaM sapta tIrthAnyAkA~NkSheta, saMvatsaraM shrUyamANam.h ##03.4.32## AkhyAya proShitaM ashrUyamANaM pa~ncha tIrthAnyAkA~NkSheta, dasha shrUyamANam.h ##03.4.33## ekadeshadattashulkaM trINi tIrthAnyashrUyamANaM, shrUyamANaM sapta tIrthAnyAkA~NkSheta ##03.4.34## dattashulkaM pa~ncha tIrthAnyashrUyamANaM, dasha shrUyamANam.h ##03.4.35## tataH paraM dharmasthairvisR^iShTA yathA iShTaM vindeta ##03.4.36## tIrtha uparodho hi dharmavadha iti kauTilyaH iti hrasvapravAsaH || ##03.4.37## dIrghapravAsinaH pravrajitasya pretasya vA bhAryA sapta tIrthAnyAkA~NkSheta, saMvatsaraM prajAtA ##03.4.38## tataH patisodaryaM gachChet.h ##03.4.39## bahuShu pratyAsannaM dhArmikaM bharmasamarthaM kaniShThaM abhAryaM vA ##03.4.40## tad.abhAve.apyasodaryaM sapiNDaM kulyaM vA.a.asannam.h ##03.4.41## eteShAM eSha eva kramaH ##03.4.42ab## etAn.h utkramya dAyAdAn.h vedane jArakarmaNi | ##03.4.42chd## jArastrIdAtR^ivettAraH samprAptAH sa~NgrahAtyayam.h (iti) ## Chapt | Partition of inheritance## ## Orderof inheritance## ##03.5.01## anIshvarAH pitR^imantaH sthitapitR^imAtR^ikAH putrAH ##03.5.02## teShAM UrdhvaM pitR^ito dAyavibhAgaH pitR^idravyANAm.h ##03.5.03## svayaM.ArjitaM avibhAjyaM, anyatra pitR^idravyAd.h utthitebhyaH ##03.5.04## pitR^idravyAd.h avibhakta upagatAnAM putrAH pautrA vA AchaturthAd.h ityaMshabhAjaH ##03.5.05## tAvad.h avichChinnaH piNDo bhavati ##03.5.06## vichChinnapiNDAH sarve samaM vibhajeran.h ##03.5.07## apitR^idravyA vibhaktapitR^idravyA vA saha jIvantaH punarvibhajeran.h ##03.5.08## yatashcha uttiShTheta sa dvy.aMshaM labheta ##03.5.09## dravyaM aputrasya sodaryA bhrAtaraH sahajIvino vA hareyuH kanyAshcha ##03.5.10## rikthaM putravataH putrA duhitaro vA dharmiShTheShu vivAheShu jAtAH ##03.5.11## tad.abhAve pitA dharamANaH ##03.5.12## pitr.abhAve bhrAtaro bhrAtR^iputrAshcha ##03.5.13## apitR^ikA bahavo.api cha bhrAtaro bhrAtR^iputrAshcha piturekaM aMshaM hareyuH ##03.5.14## sodaryANAM anekapitR^ikANAM pitR^ito dAyavibhAgaH ##03.5.15## pitR^ibhrAtR^iputrANAM pUrve vidyamAne nAparaM avalambante, jyeShThe cha kaniShThaM arthagrAhiNam.h ##03.5.16## jIvadvibhAge pitA na ekaM visheShayet.h ##03.5.17## na cha ekaM akAraNAnnirvibhajeta ##03.5.18## piturasatyarthe jyeShThAH kaniShThAn.h anugR^ihNIyuH, anyatra mithyAvR^ittebhyaH ##03.5.19## prAptavyavahArANAM vibhAgaH ##03.5.20## aprAptavyavahArANAM deyavishuddhaM mAtR^ibandhuShu grAmavR^iddheShu vA sthApayeyuH AvyavahAraprApaNAt.h, proShitasya vA ##03.5.21## samniviShTasamaM asamniviShTebhyo naiveshanikaM dadyuH, kanyAbhyashcha prAdAnikam.h ##03.5.22## R^iNarikthayoH samo vibhAgaH ##03.5.23## udapAtrANyapi niShki~nchanA vibhajeran.h ityAchAryAH ##03.5.24## ChalaM etad.h iti kauTilyaH ##03.5.25## sato.arthasya vibhAgo nAsataH ##03.5.26## etAvAn.h arthaH sAmAnyaH tasya etAvAn.h praty.aMsha ityanubhAShya bruvan.h sAkShiShu vibhAgaM kArayet.h ##03.5.27## durvibhaktaM anyonyApahR^itaM antarhitaM avij~nAta utpannaM vA punarvibhajeran.h ##03.5.28## adAyAdakaM rAjA haret.h strIvR^ittipretakAryavarjaM, anyatra shrotriyadravyAt.h ##03.5.29## tat.h traivedyebhyaH prayachChet.h ##03.5.30## patitaH patitAj jAtaH klIbashchAnaMshAH, jaDa unmattAndhakuShThinashcha ##03.5.31## sati bhAryArthe teShAM apatyaM atadvidhaM bhAgaM haret.h ##03.5.32## grAsAchChAdanaM itare patitavarjAH ##03.5.33ab## teShAM cha kR^itadArANAM lupte prajanane sati | ##03.5.33chd## sR^ijeyurbAndhavAH putrAMH teShAM aMshAn.h prakalpayet.h (iti) ## Chapt | Division into shares## ##03.6.01## ekastrIputrANAM jyeShThAMshaH - brAhmaNAnAM ajAH, kShatriyANAM ashvAH, vaishyAnAM gAvaH, shUdrANAM avayaH ##03.6.02## kANala~NgAH teShAM madhyamAMshaH, bhinnavarNAH kaniShThAMshaH ##03.6.03## chatuShpadAbhAve ratnavarjAnAM dashAnAM bhAgaM dravyANAM ekaM jyeShTho haret.h ##03.6.04## pratimuktasvadhApAsho hi bhavati ##03.6.05## ityaushanaso vibhAgaH ##03.6.06## pituH parivApAd.h yAnaM AbharaNaM cha jyeShThAMshaH, shayanAsanaM bhuktakAMsyaM cha madhyamAMshaH, kR^iShNaM dhAnyAyasaM gR^ihaparivApo goshakaTaM cha kaniShThAMshaH ##03.6.07## sheShadravyANAM ekadravyasya vA samo vibhAgaH ##03.6.08## adAyAdA bhaginyaH, mAtuH parivApAd.h bhuktakAMsyAbharaNabhAginyaH ##03.6.09## mAnuShahIno jyeShThaH tR^itIyaM aMshaM jyeShThAMshAllabheta, chaturthaM anyAyavR^ittiH, nivR^ittadharmakAryo vA ##03.6.10## kAmAchAraH sarvaM jIyeta ##03.6.11## tena madhyamakaniShThau vyAkhyAtau ##03.6.12## tayormAnuSha upeto jyeShThAMshAd.h ardhaM labheta ##03.6.13## nAnAstrIputrANAM tu saMskR^itAsaMskR^itayoH kanyAkR^itakShatayorabhAve cha ekasyAH putrayoryamayorvA pUrvajanmanA jyeShThabhAvaH ##03.6.14## sUtamAgadhavrAtyarathakArANAM aishvaryato vibhAgaH ##03.6.15## sheShAH taM upajIveyuH ##03.6.16## anIshvarAH samavibhAgAH ##03.6.17## chAturvarNyaputrANAM brAhmaNIputrashchaturo.aMshAn.h haret.h, kShatriyAputrastrIn.h aMshAn.h, vaishyAputro dvAvaMshau, ekaM shUdrAputraH ##03.6.18## tena trivarNadvivarNaputravibhAgaH kShatriyavaishyayorvyAkhyAtaH ##03.6.19## brAhmaNasyAnantarAputraH tulyAMshaH ##03.6.20## kShatriyavaishyayorardhAMshaH tulyAMsho vA mAnuSha upetaH ##03.6.21## tulyAtulyayorekaputraH sarvaM haret.h, bandhUMshcha bibhR^iyAt.h ##03.6.22## brAhmaNAnAM tu pArashavaH tR^itIyaM aMshaM labheta, dvAvaMshau sapiNDaH kulyo vA.a.asannaH, svadhAdAnahetoH ##03.6.23## tad.abhAve piturAchAryo.antevAsI vA ##03.6.24ab## kShetre vA janayed.h asya niyuktaH kShetrajaM sutam.h | ##03.6.24chd## mAtR^ibandhuH sagotro vA tasmai tat.h pradished.h dhanam.h (iti) ## Chapt | Classification of sons## ##03.7.01## paraparigrahe bIjaM utsR^iShTaM kShetriNaH ityAchAryAH ##03.7.02## mAtA bhastrA, yasya retaH tasyApatyam ityapare ##03.7.03## vidyamAnaM ubhayaM iti kauTilyaH ##03.7.04## svaya~njAtaH kR^itakriyAyAM aurasaH ##03.7.05## tena tulyaH putrikAputraH ##03.7.06## sagotreNAnyagotreNa vA niyuktena kShetrajAtaH kShetrajaH putraH ##03.7.07## janayiturasatyanyasmin.h putre sa eva dvipitR^iko dvigotro vA dvayorapi svadhArikthabhAg bhavati ##03.7.08## tatsadharmA bandhUnAM gR^ihe gUDhajAtaH tu gUDhajaH ##03.7.09## bandhunA utsR^iShTo.apaviddhaH saMskartuH putraH ##03.7.10## kanyAgarbhaH kAnInaH ##03.7.11## sagarbha UDhAyAH saha UDhaH ##03.7.12## punarbhUtAyAH paunarbhavaH ##03.7.13## svaya~njAtaH piturbandhUnAM cha dAyAdaH ##03.7.14## parajAtaH saMskartureva na bandhUnAm.h ##03.7.15## tatsadharmA mAtApitR^ibhyAM adbhirmukto dattaH ##03.7.16## svayaM bandhubhirvA putrabhAva upagata upagataH ##03.7.17## putratve.adhikR^itaH kR^itakaH ##03.7.18## parikrItaH krItaH iti | ##03.7.19## aurase tu utpanne savarNAH tR^itIyAMshaharAH, asavarNA grAsAchChAdanabhAginaH ##03.7.20## brAhmaNakShatriyayoranantarAputrAH savarNAH, ekAntarA asavarNAH ##03.7.21## brAhmaNasya vaishyAyAM ambaShThaH, shUdrAyAM niShAdaH pArashavo vA ##03.7.22## kShatriyasya shUdrAyAM ugraH ##03.7.23## shUdra eva vaishyasya ##03.7.24## savarNAsu cha eShAM acharitavratebhyo jAtA vrAtyAH ##03.7.25## ityanulomAH ##03.7.26## shUdrAd.h AyogavakShattachaNDAlAH ##03.7.27## vaishyAn.h mAgadhavaidehakau ##03.7.28## kShatriyAt.h sUtaH ##03.7.29## paurANikaH tvanyaH sUto mAgadhashcha, brahmakShatrAd.h visheShaH ##03.7.30## ta ete pratilomAH svadharmAtikramAd.h rAj~naH sambhavanti ##03.7.31## ugrAnnaiShAdyAM kukkuTaH, viparyaye pulkasaH ##03.7.32## vaidehikAyAM ambaShThAd.h vaiNaH, viparyaye kushIlavaH ##03.7.33## kShattAyAM ugrAtshvapAkaH ##03.7.34## ityete.anye chAntarAlAH ##03.7.35## karmaNA vaishyo rathakAraH ##03.7.36## teShAM svayonau vivAhaH, pUrvAparagAmitvaM vR^ittAnuvR^ittaM cha ##03.7.37## shUdrasadharmANo vA, anyatra chaNDAlebhyaH ##03.7.38## kevalaM evaM vartamAnaH svargaM Apnoti rAjA, narakaM anyathA ##03.7.39## sarveShAM antarAlAnAM samo vibhAgaH ##03.7.40ab## deshasya jAtyAH sa~Nghasya dharmo grAmasya vA.api yaH | ##03.7.40chd## uchitaH tasya tena eva dAyadharmaM prakalpayet.h (iti) ## Chapt | Immovable property## ## Dwelling-places## ##03.8.01## sAmantapratyayA vAstuvivAdAH ##03.8.02## gR^ihaM kShetraM ArAmaH setubandhaH taTAkaM AdhAro vA vAstuH ##03.8.03## karNakIlAyasasambandho.anugR^ihaM setuH ##03.8.04## yathAsetubhogaM veshma kArayet.h ##03.8.05## abhUtaM vA parakuDyAd.h apakramya dvAvaratnI tripadIM vA deshabandhaM kArayet.h ##03.8.06## avaskaraM bhramaM udapAnaM vA na gR^iha uchitAd.h anyatra, anyatra sUtikAkUpAd.h AnirdashAhAd.h iti ##03.8.07## tasyAtikrame pUrvaH sAhasadaNDaH ##03.8.08## tena indhanAvaghAtanakR^itaM kalyANakR^ityeShvAchAma udakamArgAshcha vyAkhyAtAH ##03.8.09## tripadIpratikrAntaM adhyardhaM aratniM vA gADhaprasR^itaM udakamArgaM prasravaNaprapAtaM vA kArayet.h ##03.8.10## tasyAtikrame chatuShpa~nchAshatpaNo daNDaH ##03.8.11## ekapadIpratikrAntaM aratniM vA chakrichatuShpadasthAnaM agniShThaM uda~njarasthAnaM rochanIM kuTTanIM vA kArayet.h ##03.8.12## tasyAtikrame chaturviMshatipaNo daNDaH ##03.8.13## sarvavAstukayoH prAkShiptakayorvA shAlayoH kiShkurantarikA tripadI vA ##03.8.14## tayoshchatur.a~NgulaM nIprAntaram nIvrAntaram##?## samArUDhakaM vA ##03.8.15## kiShkumAtraM ANidvAraM antarikAyAM khaNDaphullArthaM asampAtaM kArayet.h ##03.8.16## prakAshArthaM alpaM UrdhvaM vAtAyanaM kArayet.h ##03.8.17## tad.avasite veshmanichChAdayet.h ##03.8.18## sambhUya vA gR^ihasvAmino yathA iShTaM kArayeyuH, aniShTaM vArayeyuH ##03.8.19## vAnalaTyAshcha UrdhvaM AvAryabhAgaM kaTaprachChannaM avamarshabhittiM vA kArayed.h varShAbAdhabhayAt.h ##03.8.20## tasyAtikrame pUrvaH sAhasadaNDaH, pratilomadvAravAtAyanabAdhAyAM cha, anyatra rAjamArgarathyAbhyaH ##03.8.21## khAtasopAnapraNAlInishreNy.avaskarabhAgairbahirbAdhAyAM bhoganigrahe cha ##03.8.22## parakuDyaM udakena upaghnato dvAdashapaNo daNDaH, mUtrapurISha upaghAte dviguNaH ##03.8.23## praNAlImokSho varShati, anyathA dvAdashapaNo daNDaH ##03.8.24## pratiShiddhasya cha vasataH, nirasyatashchAvakrayiNaM anyatra pAruShyasteyasAhasasa~NgrahaNamithyAbhogebhyaH ##03.8.25## svayaM.abhiprasthito varShAvakrayasheShaM dadyAt.h ##03.8.26## sAmAnye veshmani sAhAyyaM aprayachChataH, sAmAnyaM uparundhato bhogaM cha gR^ihe dvAdashapaNo daNDaH ##03.8.27## vinAshayataH taddviguNaH ##03.8.28ab## koShThakA~NgaNavarchAnAM agnikuTTanashAlayoH | ##03.8.28chd## vivR^itAnAM cha sarveShAM sAmAnyo bhoga iShyate (iti) ## Chapt | sale of immovable property Fixing of boundaries Enchroachment and Damage## ##03.9.01## j~nAtisAmantadhanikAH krameNa bhUmiparigrahAn.h kretuM abhyAbhaveyuH ##03.9.02## tato.anye bAhyAH ##03.9.03## sAmantachatvAriMshatkulyeShu gR^ihapratimukhe veshma shrAvayeyuH, sAmantagrAmavR^iddheShu kShetraM ArAmaM setubandhaM taTAkaM AdhAraM vA maryAdAsu yathAsetubhogaM anenArgheNa kaH kretA iti ##03.9.04## trirAghuShitaM avyAhataM kretA kretuM labheta ##03.9.05## spardhayA vA mUlyavardhane mUlyavR^iddhiH sa-shulkA koshaM gachChet.h ##03.9.06## vikrayapratikroShTA shulkaM dadyAt.h ##03.9.07## asvAmipratikroshe chaturviMshatipaNo daNDaH ##03.9.08## saptarAtrAd.h UrdhvaM anabhisarataH pratikruShTo vikrINIta ##03.9.09## pratikruShTAtikrame vAstuni dvishato daNDaH, anyatra chaturviMshatipaNo daNDaH iti vAstuvikrayaH | ##03.9.10## sImavivAdaM grAmayorubhayoH sAmantA pa~nchagrAmI dashagrAmI vA setubhiH sthAvaraiH kR^itrimairvA kuryAt.h ##03.9.11## karShakagopAlakavR^iddhAH pUrvabhuktikA vA bAhyAH setUnAM abhij~nA bahava eko vA nirdishya sImasetUn.h viparItaveShAH sImAnaM nayeyuH ##03.9.12## uddiShTAnAM setUnAM adarshane sahasraM daNDaH | ##03.9.13## tad.h eva nIte sImApahAriNAM setuchChidAM cha kuryAt.h ##03.9.14## pranaShTasetubhogaM vA sImAnaM rAjA yathA upakAraM vibhajet.h iti sImavivAdaH | ##03.9.15## kShetravivAdaM sAmantagrAmavR^iddhAH kuryuH ##03.9.16## teShAM dvaidhIbhAve yato bahavaH shuchayo.anumatA vA tato niyachCheyuH madhyaM vA gR^ihNIyuH ##03.9.17## tad.ubhayaparA uktaM vAstu rAjA haret.h, pranaShTasvAmikaM cha ##03.9.18## yathA upakAraM vA vibhajet.h ##03.9.19## prasahyAdAne vAstuni steyadaNDaH ##03.9.20## kAraNAdAne prayAsaM AjIvaM cha parisa~NkhyAya bandhaM dadyAt.h iti kShetravivAdaH | ##03.9.21## maryAdA.apaharaNe pUrvaH sAhasadaNDaH ##03.9.22## maryAdAbhede chaturviMshatipaNaH ##03.9.23## tena tapovanavivItamahApathashmashAnadevakulayajanapuNyasthAnavivAdA vyAkhyAtAH iti maryAdAsthApanam.h | ##03.9.24## sarva eva vivAdAH sAmantapratyayAH ##03.9.25## vivItasthalakedAraShaNDakhalaveshmavAhanakoShThAnAM pUrvampUrvaM AbAdhaM saheta ##03.9.26## brahmasomAraNyadevayajanapuNyasthAnavarjAH sthalapradeshAH ##03.9.27## AdhAraparivAhakedAra upabhogaiH parakShetrakR^iShTabIjahiMsAyAM yathA upaghAtaM mUlyaM dadyuH ##03.9.28## kedArArAmasetubandhAnAM parasparahiMsAyAM hiMsAdviguNo daNDaH ##03.9.29## pashchAnniviShTaM adharataTAkaM na uparitaTAkasya kedAraM udakenAplAvayet.h ##03.9.30## upariniviShTaM nAdharataTAkasya pUrAsrAvaM vArayed.h, anyatra trivarSha uparatakarmaNaH ##03.9.31## tasyAtikrame pUrvaH sAhasadaNDaH, taTAkavAmanaM cha ##03.9.32## pa~nchavarSha uparatakarmaNaH setubandhasya svAmyaM lupyeta, anyatrApadbhyaH ##03.9.33## taTAkasetubandhAnAM navapravartane pA~nchavarShikaH parihAraH, bhagna utsR^iShTAnAM chAturvarShikaH, samupArUDhAnAM traivarShikaH, sthalasya dvaivarShikaH ##03.9.34## svAtmAdhAne vikraye cha ##03.9.35## khAtaprAvR^ittiM anadInibandhAyatanataTAkakedArArAmaShaNDavApAnAM sasyavarNabhAga uttarikaM anyebhyo vA yathA upakAraM dadyuH ##03.9.36## prakrayAvakrayAdhibhAgabhoganiShR^iShTa upabhoktArashcha eShAM pratikuryuH ##03.9.37## arpatIkAre hInadviguNo daNDaH ##03.9.38ab## setubhyo mu~nchataH toyaM avAre ShaTpaNo damaH | ##03.9.38chd## vAre vA toyaM anyeShAM pramAdena uparundhataH (iti) ## Chapt | Damage to pastures, fields and roads## ##03.10.01## karma udakamArgaM uchitaM rundhataH kurvato.anuchitaM vA pUrvaH sAhasadaNDaH, setukUpapuNyasthAnachaityadevAyatanAni cha parabhUmau niveshayataH ##03.10.02## pUrvAnuvR^ittaM dharmasetuM AdhAnaM vikrayaM vA nayato nAyayato vA madhyamaH sAhasadaNDaH, shrotR^INAM uttamaH, anyatra bhagna utsR^iShTAt.h ##03.10.03## svAmyabhAve grAmAH puNyashIlA vA pratikuryuH ##03.10.04## pathipramANaM durganiveshe vyAkhyAtam.h ##03.10.05## kShudrapashumanuShyapathaM rundhato dvAdashapaNo daNDaH, mahApashupathaM chaturviMshatipaNaH, hastikShetrapathaM chatuShpa~nchAshatpaNaH, setuvanapathaM ShaTshataH, shmashAnagrAmapathaM dvishataH, droNamukhapathaM pa~nchashataH, sthAnIyarAShTravivItapathaM sAhasraH ##03.10.06## atikarShaNe cha eShAM daNDachaturthA daNDAH ##03.10.07## karShaNe pUrva uktAH ##03.10.08## kShetrikasyAkShipataH kShetraM upavAsasya vA tyajato bIjakAle dvAdashapaNo daNDaH, anyatra doSha upanipAtAviShahyebhyaH ##03.10.09## karadAH karadeShvAdhAnaM vikrayaM vA kuryuH, brahmadeyikA brahmadeyikeShu ##03.10.10## anyathA pUrvaH sAhasadaNDaH ##03.10.11## karadasya vA.akaradagrAmaM pravishataH ##03.10.12## karadaM tu pravishataH sarvadravyeShu prAkAmyaM syAt.h, anyatrAgArAt.h ##03.10.13## tad.h apyasmai dadyAt.h ##03.10.14## anAdeyaM akR^iShato.anyaH pa~nchavarShANyupabhujya prayAsaniShkrayeNa dadyAt.h ##03.10.15## akaradAH paratra vasanto bhogaM upajIveyuH ##03.10.16## grAmArthena grAmikaM vrajantaM upavAsAH paryAyeNAnugachCheyuH ##03.10.17## ananugachChantaH paNArdhapaNikaM yojanaM dadyuH ##03.10.18## grAmikasya grAmAd.h astenapAradArikaM nirasyatashchaturviMshatipaNo daNDaH, grAmasya uttamaH ##03.10.19## nirastasya pravesho hyabhigamena vyAkhyAtaH ##03.10.20## stambhaiH samantato grAmAd.h dhanuHshatApakR^iShTaM upasAlaM kArayet.h ##03.10.21## pashuprachArArthaM vivItaM Alavanena upajIveyuH ##03.10.22## vivItaM bhakShayitvA.apasR^itAnAM uShTramahiShANAM pAdikaM rUpaM gR^ihNIyuH, gavAshvakharANAM chArdhapAdikaM, kShudrapashUnAM ShoDashabhAgikam.h ##03.10.23## bhakShayitvA niShaNNAnAM eta eva dviguNA daNDAH, parivasatAM chaturguNAH ##03.10.24## grAmadevavR^iShA vA.anirdashAhA vA dhenurukShANo govR^iShAshchAdaNDyAH ##03.10.25## sasyabhakShaNe sasya upaghAtaM niShpattitaH parisa~NkhyAya dviguNaM dApayet.h ##03.10.26## svAminashchAnivedya chArayato dvAdashapaNo daNDaH, pramu~nchatashchaturviMshatipaNaH ##03.10.27## pAlinAM ardhadaNDAH ##03.10.28## tad.h eva ShaNDabhakShaNe kuryAt.h ##03.10.29## vATabhede dviguNaH veshmakhalavalayagatAnAM cha dhAnyAnAM bhakShaNe ##03.10.30## hiMsApratIkAraM kuryAt.h ##03.10.31## abhayavanamR^igAH parigR^ihItA vA bhakShayantaH svAmino nivedya yathA.avadhyAH tathA pratiSheddhavyAH ##03.10.32## pashavo rashmipratodAbhyAM vArayitavyAH ##03.10.33## teShAM anyathA hiMsAyAM daNDapAruShyadaNDAH ##03.10.34## prArthayamAnA dR^iShTAparAdhA vA sarva upAyairniyantavyAH iti kShetrapathahiMsA | ##03.10.35## karShakasya grAmaM abhyupetyAkurvato grAma evAtyayaM haret.h ##03.10.36## karmAkaraNe karmavetanadviguNaM, hiraNyAdAne pratyaMshadviguNaM, bhakShyapeyAdAne cha prahavaNeShu dviguNaM aMshaM dadyAt.h ##03.10.37## prekShAyAM anaMshadaH, sa-svajano na prekSheta ##03.10.38## prachChannashravaNa IkShaNe cha sarvahite cha karmaNi nigraheNa dviguNaM aMshaM dadyAt.h ##03.10.39## sarvahitaM ekasya bruvataH kuryurAj~nAm.h ##03.10.40## akaraNe dvAdashapaNo daNDaH ##03.10.41## taM chet.h sambhUya vA hanyuH pR^ithag eShAM aparAdhadviguNo daNDaH ##03.10.42## upahantR^iShu vishiShTaH ##03.10.43## brAhmaNashcha eShAM jyaiShThyaM niyamyeta ##03.10.44## prahavaNeShu cha eShAM brAhmaNA nAkAmAH kuryuH, aMshaM cha labheran.h ##03.10.45## tena deshajAtikulasa~NghAnAM samayasyAnapAkarma vyAkhyAtam.h ##03.10.46ab## rAjA deshahitAn.h setUn.h kurvatAM pathi sa~NkramAn.h | ##03.10.46chd## grAmashobhAshcha rakShAshcha teShAM priyahitaM charet.h (iti) ## Chapt | Non-payment of debts## ##03.11.01## sapAdapaNA dharmyA mAsavR^iddhiH paNashatasya, pa~nchapaNA vyAvahArikI, dashapaNA kAntAragANAM, viMshatipaNA sAmudrANAm.h ##03.11.02## tataH paraM kartuH kArayitushcha pUrvaH sAhasadaNDaH, shrotR^INAM eka ekaM pratyardhadaNDaH ##03.11.03## rAjanyayogakShemAvahe tu dhanikadhAraNikayoshcharitraM avekSheta ##03.11.04## dhAnyavR^iddhiH sasyaniShpattAvupArdhA, paraM mUlyakR^itA vardheta ##03.11.05## prakShepavR^iddhirudayAd.h ardhaM samnidhAnasannA vArShikI deyA ##03.11.06## chirapravAsaH stambhapraviShTo vA mUlyadviguNaM dadyAt.h ##03.11.07## akR^itvA vR^iddhiM sAdhayato vardhayato vA, mUlyaM vA vR^iddhiM Aropya shrAvayato bandhachaturguNo daNDaH ##03.11.08## tuchChashrAvaNAyAM abhUtachaturguNaH ##03.11.09## tasya tribhAgaM AdAtA dadyAt.h, sheShaM pradAtA ##03.11.10## dIrghasattravyAdhigurukula uparuddhaM bAlaM asAraM vA naR^iNaM anuvardheta ##03.11.11## muchyamAnaM R^iNaM apratigR^ihNato dvAdashapaNo daNDaH ##03.11.12## kAraNApadeshena nivR^ittavR^iddhikaM anyatra tiShThet.h ##03.11.13## dashavarSha upekShitaM R^iNaM apratigrAhyaM, anyatra bAlavR^iddhavyAdhitavyasaniproShitadeshatyAgarAjyavibhramebhyaH ##03.11.14## pretasya putrAH kusIdaM dadyuH, dAyAdA vA rikthaharAH, sahagrAhiNaH, pratibhuvo vA ##03.11.15## na prAtibhAvyaM anyat.h ##03.11.16## asAraM bAlaprAtibhAvyam.h ##03.11.17## asa~NkhyAtadeshakAlaM tu putrAH pautrA dAyAdA vA rikthaM haramANA dadyuH ##03.11.18## jIvitavivAhabhUmiprAtibhAvyaM asa~NkhyAtadeshakAlaM tu putrAH pautrA vA vaheyuH ##03.11.19## nAnAR^iNasamavAye tu na ekaM dvau yugapad.h abhivadeyAtAM, anyatra pratiShThamAnAt.h ##03.11.20## tatrApi gR^ihItAnupUrvyA rAjashrotriyadravyaM vA pUrvaM pratipAdayet.h ##03.11.21## dampatyoH pitAputrayoH bhrAtR^INAM chAvibhaktAnAM paraspara.kR^itaM R^iNaM asAdhyam.h ##03.11.22## agrAhyAH karmakAleShu karShakA rAjapuruShAshcha ##03.11.23## strI chApratishrAviNI patikR^itaM R^iNaM, anyatra gopAlakArdhasItikebhyaH ##03.11.24## patiH tu grAhyaH strIkR^itaM R^iNaM, apratividhAya proShita iti ##03.11.25## sampratipattAvuttamaH ##03.11.26## asmapratipattau tu sAkShiNaH pramANaM prAtyayikAH shuchayo.anumatA vA trayo.avarArdhyAH ##03.11.27## pakShAnumatau vA dvau, R^iNaM prati na tveva ekaH ##03.11.28## pratiShiddhAH syAlasahAyAnvarthidhanikadhAraNikavairinya~NgadhR^itadaNDAH, pUrve chAvyavahAryAH ##03.11.29## rAjashrotriyagrAmabhR^itakakuShThivraNinaH patitachaNDAlakutsitakarmANo.andhabadhiramUkAhaMvAdinaH strIrAjapuruShAshcha, anyatra svavargebhyaH ##03.11.30## pAruShyasteyasa~NgrahaNeShu tu vairisyAlasahAyavarjAH ##03.11.31## rahasyavyavahAreShvekA strI puruSha upashrotA upadraShTA vA sAkShI syAd.h rAjatApasavarjam.h ##03.11.32## svAmino bhR^ityAnAM R^itvig.AchAryAH shiShyANAM mAtApitarau putrANAM chAnigraheNa sAkShyaM kuryuH, tesAM itare vA ##03.11.33## parasparAbhiyoge cha eShAM uttamAH parA uktA dashabandhaM dadyuH, avarAH pa~nchabandham.h iti sAkShy.adhikAraH || ##03.11.34## brAhmaNa udakumbhAgnisakAshe sAkShiNaH parigR^ihNIyAt.h ##03.11.35## tatra brAhmaNaM brUyAt.h satyaM brUhi iti ##03.11.36## rAjanyaM vaishyaM vA mA tava iShTApUrtaphalaM, kapAlahastaH shatrukulaM bhikShA.arthI gachCheH iti ##03.11.37## shUdraM janmamaraNAntare yad.h vaH puNyaphalaM tad.h rAjAnaM gachChed.h, rAj~nashcha kilbiShaM yuShmAn.h anyathAvAde, daNDashchAnubaddhaH, pashchAd.h api j~nAyeta yathAdR^iShTashrutaM, ekamantrAH satyaM upaharata iti ##03.11.38## anupaharatAM saptarAtrAd.h UrdhvaM dvAdashapaNo daNDaH, tripakShAd.h UrdhvaM abhiyogaM dadyuH ##03.11.39## sAkShibhede yato bahavaH shuchayo.anumatA vA tato niyachCheyuH, madhyaM vA gR^ihNIyuH ##03.11.40## tad.h vA dravyaM rAjA haret.h ##03.11.41## sAkShiNashched.h abhiyogAd.h UnaM brUyuratiriktasyAbhiyoktA bandhaM dadyAt.h ##03.11.42## atiriktaM vA brUyuH tad.atiriktaM rAjA haret.h ##03.11.43## bAlishyAd.h abhiyokturvA duhshrutaM durlikhitaM pretAbhiniveshaM vA samIkShya sAkShipratyayaM eva syAt.h ##03.11.44## sAkShibAliShyeShveva pR^ithag.anuyoge deshakAlakAryANAM pUrvamadhyama uttamA daNDAH ityaushanasAH ##03.11.45## kUTasAkShiNo yaM arthaM abhUtaM kuryurbhUtaM vA nAshayeyuH tad.h dashaguNaM daNDaM dadyuH iti mAnavAH ##03.11.46## bAlishyAd.h vA visaMvAdayatAM chitro ghAtaH iti bArhaspatyAH ##03.11.47## na iti kauTilyaH ##03.11.48## dhruvaM hi sAkShibhiH shrotavyam.h ##03.11.49## ashR^iNvatAM chaturviMshatipaNo daNDaH, tato.ardhaM abruvANAnAm.h ##03.11.50ab## deshakAlAvidUrasthAn.h sAkShiNaH pratipAdayet.h | ##03.11.50chd## dUrasthAn.h aprasArAn.h vA svAmivAkyena sAdhayet.h (iti) ## Chapt | Deposits## ##03.12.01## upanidhirR^iNena vyAkhyAtaH ##03.12.02## parachakrATavikAbhyAM durgarAShTravilope vA, pratirodhakairvA grAmasArthavrajavilope, chakrayuktanAshe vA, grAmamadhyAgny.udakAbAdhe jvAlAvega uparuddhe vA, nAvi nimagnAyAM muShitAyAM vA svayaM uparUDho na upanidhiM abhyAvahet.h ##03.12.03## upanidhibhoktA deshakAlAnurUpaM bhogavetanaM dadyAt.h, dvAdashapaNaM cha daNDam.h ##03.12.04## upabhoganimittaM naShTaM vinaShTaM vA.abhyAvahet.h, chaturviMshatipaNashcha daNDaH, anyathA vA niShpatane ##03.12.05## pretaM vyasanagataM vA na upanidhiM abhyAvahet.h ##03.12.06## AdhAnavikrayApavyayaneShu chAsya chaturguNapa~nchabandho daNDaH ##03.12.07## parivartane niShpAtane vA mUlyasamaH ##03.12.08## tenAdhipraNAsha upabhogavikrayAdhAnApahArA vyAkhyAtAH ##03.12.09## nAdhiH sa-upakAraH sIdet.h, na chAsya mUlyaM vardheta, anyatra nisargAt.h ##03.12.10## nirupakAraH sIdet.h, mUlyaM chAsya vardheta ##03.12.11## upasthitasyAdhiM aprayachChato dvAdashaNpaNo daNDaH ##03.12.12## prayojakAsamnidhAne vA grAmavR^iddheShu sthApayitvA niShkrayaM AdhiM pratipadyeta ##03.12.13## nivR^ittavR^iddhiko vA.a.adhiH tatkAlakR^itamUlyaH tatra evAvatiShTheta, anAshavinAshakaraNAdhiShThito vA ##03.12.14## dhAraNikAsamnidhAne vA vinAshabhayAd.h udgatArghaM dharmasthAnuj~nAto vikrINIta, AdhipAlapratyayo vA ##03.12.15## sthAvaraH tu prayAsabhogyaH phalabhogyo vA prakShepavR^iddhimUlyashuddhaM AjIvaM amUlyakShayeNa upanayet.h ##03.12.16## anisR^iShTa upabhoktA mUlyashuddhaM AjIvaM bandhaM cha dadyAt.h ##03.12.17## sheShaM upanidhinA vyAkhyAtam.h ##03.12.18## etenAdesho.anvAdhishcha vyAkhyAtau ##03.12.19## sArthenAnvAdhihasto vA pradiShTAM bhUmiM aprAptashchorairbhagna utsR^iShTo vA nAnvAdhiM abhyAvahet.h ##03.12.20## antare vA mR^itasya dAyAdo.api nAbhyAvahet.h ##03.12.21## sheShaM upanidhinA vyakahyAtam.h ##03.12.22## yAchitakaM avakrItakaM vA yathAvidhaM gR^ihNIyuH tathAvidhaM evArpayeyuH ##03.12.23## bhreSha upanipAtAbhyAM deshakAla uparodhi dattaM naShTaM vinaShTaM vA nAbhyAvaheyuH ##03.12.24## sheShaM upanidhinA vyAkhyAtam.h ##03.12.25## vaiyAvR^ityavikrayaH tu - vaiyAvR^ityakarA yathAdeshakAlaM vikrINAnAH paNyaM yathAjAtaM mUlyaM udayaM cha dadyuH ##03.12.26## deshakAlAtipAtane vA parihINaM sampradAnakAlikenArgheNa mUlyaM udayaM cha dadyuH ##03.12.27## yathAsambhAShitaM vA vikrINAnA na udayaM adhigachCheyuH, mUlyaM eva dadyuH ##03.12.28## arghapatane vA parihINaM yathAparihINaM mUlyaM UnaM dadyuH ##03.12.29## sAMvyavahArikeShu vA prAtyayikeShvarAjavAchyeShu bhreSha upanipAtAbhyAM naShTaM vinaShTaM vA mUlyaM api na dadyuH ##03.12.30## deshakAlAntaritAnAM tu paNyAnAM kShayavyayavishuddhaM mUlyaM udayaM cha dadyuH, paNyasamavAyAnAM cha pratyaMsham.h ##03.12.31## sheShaM upanidhinA vyAkhyAtam.h ##03.12.32## etena vaiyAvR^ityavikrayo vyAkhyAtaH ##03.12.33## nikShepashcha upanidhinA ##03.12.34## taM anyena nikShpitaM anyasyArpayato hIyeta ##03.12.35## nikShepApahAre pUrvApadAnaM nikSheptArashcha pramANam.h ##03.12.36## ashuchayo hi kAravaH ##03.12.37## na eShAM karaNapUrvo nikShepadharmaH ##03.12.38## karaNahInaM nikShepaM apavyayamAnaM gUDhabhittinyastAn.h sAkShiNo nikSheptA rahasi praNipAtena praj~nApayet.h, vanAnte vA madyaprahavaNavishvAsena ##03.12.39## rahasi vR^iddho vyAdhito vA vaidehakaH kashchit.h kR^italakShaNaM dravyaM asya haste nikShipyApagachChet.h ##03.12.40## tasya pratideshena putro bhrAtA vA.abhigamya nikShepaM yAcheta ##03.12.41## dAne shuchiH, anyathA nikShepaM steyadaNDaM cha dadyAt.h ##03.12.42## pravrajyA.abhimukho vA shraddheyaH kashchit.h kR^italakShaNaM dravyaM asya haste nikShipya pratiShTheta ##03.12.43## tataH kAlAntarAgato yAcheta ##03.12.44## dAne shuchiH, anyathA nikShepaM steyadaNDaM cha dadyAt.h ##03.12.45## kR^italakShaNena vA dravyeNa pratyAnayed.h enam.h ##03.12.46## bAlishajAtIyo vA rAtrau rAjadAyikAkShaNabhItaH sAraM asya haste nikShipyApagachChet.h ##03.12.47## sa enaM bandhanAgAragato yAcheta ##03.12.48## dAne shuchiH, anyathA nikShepaM steyadaNDaM cha dadyAt.h ##03.12.49## abhij~nAnena chAsya gR^ihe janaM ubhayaM yAcheta ##03.12.50## anyatartAdAne yathA uktaM purastAt.h ##03.12.51## dravyabhogAnAM AgamaM chAsyAnuyu~njIta, tasya chArthasya vyavahAra upali~NganaM, abhiyoktushchArthasAmarthyam.h ##03.12.52## etena mithaHsamavAyo vyAkhyAtaH ##03.12.53ab## tasmAt.h sAkShimad.h achChannaM kuryAt.h samyagvibhAShitam.h | ##03.12.53chd## sve pare vA jane kAryaM deshakAlAgravarNataH (iti) ## Chapt | Law concerning slaves and labourers## ##03.13.01## udaradAsavarjaM AryaprANaM aprAptavyavahAraM shUdraM vikrayAdhAnaM nayataH svajanasya dvAdashapaNo daNDaH, vaishyaM dviguNaH, kShatriyaM triguNaH, brAhmaNaM chaturguNaH ##03.13.02## parajanasya pUrvamadhyama uttamavadhA daNDAH, kretR^ishrotR^INAM cha ##03.13.03## mlechChAnAM adoShaH prajAM vikretuM AdhAtuM vA ##03.13.04## na tvevAryasya dAsabhAvaH ##03.13.05## athavA.a.aryaM AdhAya kulabandhana AryANAM Apadi, niShkrayaM chAdhigamya bAlaM sAhAyyadAtAraM vA pUrvaM niShkrINIran.h ##03.13.06## sakR^id.AtmAdhAtA niShpatitaH sIdet.h, dviranyenAhitakaH, sakR^id.h ubhau paraviShayAbhimukhau ##03.13.07## vittApahAriNo vA dAsasyAryabhAvaM apaharato.ardhadaNDaH ##03.13.08## niShpatitapretavyasaninAM AdhAtA mUlyaM bhajeta ##03.13.09## pretaviNmUtra uchChiShTagrAhaNaM Ahitasya nagnasnApanaM daNDapreShaNaM atikramaNaM cha strINAM mUlyanAshakaraM, dhAtrIparichArikArdhasItika upachArikANAM cha mokShakaram.h ##03.13.10## siddhaM upachArakasyAbhiprajAtasyApakramaNam.h ##03.13.11## dhAtrIM AhitikAM vA.akAmAM svavashAM gachChataH pUrvaH sAhasadaNDaH, paravashAM madhyamaH ##03.13.12## kanyAM AhitikAM vA svayaM anyena vA duShayato mUlyanAshaH shulkaM taddvuguNashcha daNDaH ##03.13.13## AtmavikrayiNaH prajAM AryAM vidyAt.h ##03.13.14## AtmAdhigataM svAmikarmAviruddhaM labheta, pitryaM cha dAyam.h ##03.13.15## mUlyena chAryatvaM gachChet.h ##03.13.16## tena udaradAsAhitakau vyAkhyAtau ##03.13.17## prakShepAnurUpashchAsya niShkrayaH ##03.13.18## daNDapraNItaH karmaNA daNDaM upanayet.h ##03.13.19## AryaprANo dhvajAhR^itaH karmakAlAnurUpeNa mUlyArdhena vA vimuchyeta ##03.13.20## gR^ihejAtadAyAgatalabdhakrItAnAM anyatamaM dAsaM UnAShTavarShaM vibandhuM akAmaM nIche karmaNi videshe dAsIM vA sagarbhAM aprativihitagarbhabharmaNyAM vikrayAdhAnaM nayataH pUrvaH sAhasadaNDaH, kretR^ishrotR^INAM cha ##03.13.21## dAsaM anurUpeNa niShkrayeNAryaM akurvato dvAdashapaNo daNDaH, saMrodhashchAkaraNAt.h ##03.13.22## dAsadravyasya j~nAtayo dAyAdAH, teShAM abhAve svAmI ##03.13.23## svAminaH svasyAM dAsyAM jAtaM samAtR^ikaM adAsaM vidyAt.h ##03.13.24## gR^ihyA chet.h kuTumbArthachintanI mAtA bhrAtA bhaginI chAsyA adAsAH syuH ##03.13.25## dAsaM dAsIM vA niShkrIya punarvikrayAdhAnaM nayato dvAdashapaNo daNDaH, anyatra svayaMvAdibhyaH iti dAsakalpaH | ##03.13.26## karmakarasya karmasambandhaM AsannA vidyuH ##03.13.27## yathAsambhAShitaM vetanaM labheta, karmakAlAnurUpaM asambhAShitavetanaH ##03.13.28## karShakaH sasyAnAM gopAlakaH sarpiShAM vaidehakaH paNyAnAM AtmanA vyavahR^itAnAM dashabhAgaM asambhAShitavetano labheta ##03.13.29## sambhAShitavetanaH tu yathAsambhAShitam.h ##03.13.30## kArushilpikushIlavachikitsakavAgjIvanaparichArakAdirAshAkArikavargaH tu yathA.anyaH tadvidhaH kuryAd.h yathA vA kushalAH kalpayeyuH tathA vetanaM labheta ##03.13.31## sAkShipratyayaM eva syAt.h ##03.13.32## sAkShiNAM abhAve yataH karma tato.anuyu~njIta ##03.13.33## vetanAdAne dashabandho daNDaH, ShaTpaNo vA ##03.13.34## apavyayamAne dvAdashapaNo daNDaH, pa~nchabandho vA ##03.13.35## nadIvegajvAlAstenavyAla uparuddhaH sarvasvaputradArAtmadAnenArtaH trAtAraM AhUya niShtIrNaH kushalapradiShTaM vetanaM dadyAt.h ##03.13.36## tena sarvatrArtadAnAnushayA vyAkhyAtAH ##03.13.37ab## labheta puMshchalI bhogaM sa~Ngamasya upali~NganAt.h | ##03.13.37chd## atiyAchnA tu jIyeta daurmatyAvinayena vA (iti) ## Chapt | Duties of servants## ## Undertaking in partnership## ##03.14.01## gR^ihItvA vetanaM karmAkurvato bhR^itakasya dvAdashapaNo daNDaH, saMrodhashchAkaraNAt.h ##03.14.02## ashaktaH kutsite karmaNi vyAdhau vyasane vA.anushayaM labheta, pareNa vA kArayitum.h ##03.14.03## tasyavyayakarmaNA labheta bhartA vA kArayitum.h ##03.14.04## nAnyaH tvayA kArayitavyo, mayA vA nAnyasya kartavyam ityavarodhe bharturakArayato bhR^itakasyAkurvato vA dvAdashapaNo daNDaH ##03.14.05## karmaniShThApane bharturanyatra gR^ihItavetano nAsakAmaH kuryAt.h ##03.14.06## upasthitaM akArayataH kR^itaM eva vidyAd ityAchAryAH ##03.14.07## na iti kauTilyaH ##03.14.08## kR^itasya vetanaM nAkR^itasyAsti ##03.14.09## sa ched.h alpaM api kArayitvA na kArayet.h kR^itaM evAsya vidyAt.h ##03.14.10## deshakAlAtipAtanena karmaNAM anyathAkaraNe vA nAsakAmaH kR^itaM anumanyeta ##03.14.11## sambhAShitAd.h adhikakriyAyAM prayAsaM na moghaM kuryAt.h ##03.14.12## tena sa~NghabhR^itA vyAkhyAtAH ##03.14.13## teShAM AdhiH saptarAtraM AsIta ##03.14.14## tato.anyaM upasthApayet.h, karmaniShpAkaM cha ##03.14.15## na chAnivedya bhartuH sa~NghaH ka~nchit.h parihared.h upanayed.h vA ##03.14.16## tasyAtikrame chaturviMshatipaNo daNDaH ##03.14.17## sa~Nghena parihR^itasyArdhadaNDaH iti bhR^itakAdhikAraH || ##03.14.18## sa~NghabhR^itAH sambhUyasamutthAtAro vA yathAsambhAShitaM vetanaM samaM vA vibhajeran.h ##03.14.19## karShaNavaidehakA vA sasyapaNyArambhaparyavasAnAntare sannasya yathAkR^itasya karmaNaH pratyaMshaM dadyuH ##03.14.20## puruSha upasthAne samagraM aMshaM dadyuH ##03.14.21## saMsiddhe tu uddhR^itapaNye sannasya tadAnIM eva pratyaMshaM dadyuH ##03.14.22## sAmAnyA hi pathisiddhishchAsiddhishcha ##03.14.23## prakrAnte tu karmaNi svasthasyApakrAmato dvAdashapaNo daNDaH ##03.14.24## na cha prAkAmyaM apakramaNe ##03.14.25## choraM tvabhayapUrvaM karmaNaH pratyaMshena grAhayed.h, dadyAt.h pratyaMshaM abhayaM cha ##03.14.26## punaHsteye pravAsanaM, anyatragamane cha ##03.14.27## mahA.aparAdhe tu dUShyavad.h Acharet.h ##03.14.28## yAjakAH svAprachAradravyavarjaM yathAsambhAShitaM vetanaM samaM vA vibhajeran.h ##03.14.29## agniShTomAdiShu cha kratuShu dIkShaNAd.h UrdhvaM tR^itIyaM aMshaM, madhyama upasada UrdhvaM ardhaM aMshaM, sutye prAtaHsavanAd.h UrdhvaM pAda UnaM aMsham.h ##03.14.30## mAdhyandinAt.h savanAd.h UrdhvaM samagraM aMshaM labheta ##03.14.31## nItA hi dakShiNA bhavanti ##03.14.32## bR^ihaspatisavavarjaM pratisavanaM hi dakShiNA dIyante ##03.14.33## tenAhargaNadakShiNA vyAkhyAtAH ##03.14.34## sanAnAM AdashAhorAtrAtsheShabhR^itAH karma kuryuH, anye vA svapratyayAH ##03.14.35## karmaNyasamApte tu yajamAnaH sIded.h, R^itvijaH karma samApayya dakShiNAM hareyuH ##03.14.36## asamApte tu karmaNi yAjyaM yAjakaM vA tyajataH pUrvaH sAhasadaNDaH ##03.14.37ab## anAhitAgniH shataguruyajvA cha sahasraguH | ##03.14.37chd## surApo vR^iShalIbhartA brahmahA gurutalpagaH ##03.14.38ab## asatpratigrahe yuktaH stenaH kutsitayAjakaH | ##03.14.38chd## adoShaH tyaktuM anyonyaM karmasa~NkaranishchayAt.h (iti) ## Chapt | Rescission of sale and purchase## ##03.15.01## vikrIya paNyaM aprayachChato dvAdashapaNo daNDaH, anyatra doSha upanipAtAviShahyebhyaH ##03.15.02## paNyadoSho doShaH ##03.15.03## rAjachorAgny.udakabAdha upanipAtaH ##03.15.04## bahuguNahInaM ArtakR^itaM vA.aviShahyam.h ##03.15.05## vaidehakAnAM ekarAtraM anushayaH, karShakANAM trirAtraM, gorakShakANAM pa~ncharAtram.h ##03.15.06## vyAmishrANAM uttamAnAM cha varNAnAM vR^ittivikraye saptarAtram.h ##03.15.07## AtipAtikAnAM paNyAnAM anyatrAvikreyam ityavarodhenAnushayo deyaH ##03.15.08## tasyAtikrame chaturviMshatipaNo daNDaH, paNyadashabhAgo vA ##03.15.09## krItvA paNyaM apratigR^ihNato dvAdashapaNo daNDaH, anyatra doSha upanipAtAviShahyebhyaH ##03.15.10## samAnashchAnushayo vikreturanushayena ##03.15.11## vivAhAnAM tu trayANAM pUrveShAM varNAnAM pANigrahaNAt.h siddhaM upAvartanaM, shUdrANAM cha prakarmaNaH ##03.15.12## vR^ittapANigrahaNayorapi doShaM aupashAyikaM dR^iShTvA siddhaM upAvartanam.h ##03.15.13## na tvevAbhiprajAtayoH ##03.15.14## kanyAdoShaM aupashAyikaM anAkhyAya prayachChataH kanyAM ShaN.NavatirdaNDaH, shulkastrIdhanapratidAnaM cha ##03.15.15## varayiturvA varadoShaM anAkhyAya vindato dviguNaH, shulkastrIdhananAshashcha ##03.15.16## dvipadachatuShpadAnAM tu kuNThavyAdhitAshuchInAM utsAhasvAsthyashuchInAM AkhyAne dvAdashapaNo daNDaH ##03.15.17## AtripakShAd.h iti chatuShpadAnAM upAvartanaM, AsaMvatsarAd.h iti manuShyANAm.h ##03.15.18## tAvatA hi kAlena shakyaM shauchAshauche j~nAtum.h ##03.15.19ab## dAtA pratigrahItA cha syAtAM na upahatau yathA | ##03.15.19chd## dAne kraye vA.anushayaM tathA kuryuH sabhAsadaH (iti) ## Chapt | Non-conveyance of gifts## ## sale without ownership## ## Relation of ownership## ##03.16.01## dattasyApradAnaM R^iNAdAnena vyAkhyAtam.h ##03.16.02## dattaM avyavahAryaM ekatrAnushaye varteta ##03.16.03## sarvasvaM putradAraM AtmAnaM vA pradAyAnushayinaH prayachChet.h ##03.16.04## dharmadAnaM asAdhuShu karmasu chAupaghAtikeShu vA, arthadAnaM anupakAriShvapakAriShu vA, kAmadAnaM anarheShu cha ##03.16.05## yathA cha dAtA pratigrahItA cha na upahatau syAtAM tathA.anushayaM kushalAH kalpayeyuH ##03.16.06## daNDabhayAd.h AkroshabhayAd.h anarthabhayAd.h vA bhayadAnaM pratigR^ihNataH steyadaNDaH, prayachChatashcha ##03.16.07## roShadAnaM parahiMsAyAM, rAj~nAM upari darpadAnaM cha ##03.16.08## tatra uttamo daNDaH ##03.16.09## prAtibhAvyaM daNDashulkasheShaM AkShikaM saurikaM cha nAkAmaH putro dAyAdo vA rikthaharo dadyAt.h iti dattasyAnapAkarma | ##03.16.10## asvAmivikrayaH tu - naShTApahR^itaM AsAdya svAmI dharmasthena grAhayet.h ##03.16.11## deshakAlAtipattau vA svayaM gR^ihItvA upaharet.h ##03.16.12## dharmasthashcha svAminaM anuyu~njIta kutaH te labdham iti ##03.16.13## sa ched.h AchArakramaM darshayeta, na vikretAraM, tasya dravyasyAtisargeNa muchyeta ##03.16.14## vikretA ched.h dR^ishyeta, mUlyaM steyadaNDaM cha dadyAt.h ##03.16.15## sa ched.h apasAraM adhigachChed.h apasared.h A.apasArakShayAt.h ##03.16.16## kShaye mUlyaM steyadaNDaM cha dadyAt.h ##03.16.17## nAShTikashcha svakaraNaM kR^itvA naShTapratyAhR^itaM labheta ##03.16.18## svakaraNAbhAve pa~nchabandho daNDaH ##03.16.19## tachcha dravyaM rAjadharmyaM syAt.h ##03.16.20## naShTApahR^itaM anivedya utkarShataH svAminaH pUrvaH sAhasadaNDaH ##03.16.21## shulkasthAne naShTApahR^ita utpannaM tiShThet.h ##03.16.22## tripakShAd.h UrdhvaM anabhisAraM rAjA haret.h, svAmI vA svakaraNena ##03.16.23## pa~nchapaNikaM dvipadarUpasya niShkrayaM dadyAt.h, chatuShpaNikaM ekakhurasya, dvipaNikaM gomahiShasya, pAdikaM kShudrapashUnAm.h ##03.16.24## ratnasAraphalgukupyAnAM pa~nchakaM shataM dadyAt.h ##03.16.25## parachakrATavIhR^itaM tu pratyAnIya rAjA yathAsvaM prayachChet.h ##03.16.26## chorahR^itaM avidyamAnaM svadravyebhyaH prayachChet.h, pratyAnetuM ashakto vA ##03.16.27## svaya~NgrAheNAhR^itaM pratyAnIya tanniShkrayaM vA prayachChet.h ##03.16.28## paraviShayAd.h vA vikrameNAnItaM yathApradiShTaM rAj~nA bhu~njIta, anyatrAryaprANebhyo devabrAhmaNatapasvidravyebhyashcha ityasvAmivikrayaH | ##03.16.29## svasvAmisambandhaH tu - bhogAnuvR^ittiruchChinnadeshAnAM yathAsvaM dravyANAm.h ##03.16.30## yat.h svaM dravyaM anyairbhujyamAnaM dasha varShANyupekSheta, hIyetAsya, anyatra bAlavR^iddhavyAdhitavyasaniproShitadeshatyAgarAjyavibhramebhyaH ##03.16.31## viMshativarSha upekShitaM anavasitaM vAstu nAnuyu~njIta ##03.16.32## j~nAtayaH shrotriyAH pAShaNDA vA rAj~nAM asaMnidhau paravAstuShu vivasanto na bhogena hareyuH, upanidhiM AdhiM nidhiM nikShepaM striyaM sImAnaM rAjashrotriyadravyANi cha ##03.16.33## AshramiNaH pAShaNDA vA mahatyavakAshe parasparaM abAdhamAnA vaseyuH ##03.16.34## alpAM bAdhAM saheran.h ##03.16.35## pUrvAgato vA vAsaparyAyaM dadyAt.h ##03.16.36## apradAtA nirasyeta ##03.16.37## vAnaprasthayatibrahmachAriNAM AchAryashiShyadharmabhrAtR^isamAnatIrthyA rikthabhAjaH krameNa ##03.16.38## vivAdapadeShu cha eShAM yAvantaH paNA daNDAH tAvatI rAtrIH kShapaNAbhiShekAgnikAryamahAkachChavardhanAni rAj~nashchareyuH ##03.16.39## ahiraNyasuvarNAH pAShaDhAH sAdhavaH ##03.16.40## te yathAsvaM upavAsavratairArAdhayeyuH, anyatra pAruShyasteyasAhasasa~NgrahaNebhyaH ##03.16.41## teShu yathA uktA daNDAH kAryAH ##03.16.42ab## pravrajyAsu vR^ithA.a.achArAn.h rAjA daNDena vArayet.h | ##03.16.42chd## dharmo hyadharma upahataH shAstAraM hantyupekShitaH (iti) ## Chapt | Forcible seizure## ##03.17.01## sAhasaM anvayavat.h prasabhakarma ##03.17.02## niranvaye steyaM, apavyayane cha ##03.17.03## ratnasAraphalgukupyAnAM sAhase mUlyasamo daNDaH iti mAnavAH ##03.17.04## mUlyadviguNaH ityaushanasAH ##03.17.05## yathA.aparAdha iti kauTilyaH ##03.17.06## puShpaphalashAkamUlakandapakvAnnacharmaveNumR^idbhANDAdInAM kShudrakadravyANAM dvAdshapaNAvarashchaturviMshatipaNaparo daNDaH ##03.17.07## kAlAyasakAShTharajjudravyakShudrapashupaTAdInAM sthUlakadravyANAM chaturviMshatipaNAvaro.aShTachatvAriMshatpaNaparo daNDaH ##03.17.08## tAmravR^ittakaMsakAchadantabhANDAdInAM sthUlakadravyANAM aShTachatvAriMshatpaNAvaraH ShaN.NavatiparaH pUrvaH sAhasadaNDaH ##03.17.09## mahApashumanuShyakShetragR^ihahiraNyasuvarNasUkShmavastrAdInAM sthUlakadravyANAM dvishatAvaraH pa~nchashataparo madhyamaH sAhasadaNDaH ##03.17.10## striyaM puruShaM vA.abhiShahya badhnato bandhayato bandhaM vA mokShayataH pa~nchashatAvaraH sahasrapara uttamaH sAhasadaNDaH ityAchAryAH || ##03.17.11## yaH sAhasaM pratipattA iti kArayati sa dviguNaM dadyAt.h ##03.17.12## yAvadd.h hiraNyaM upayokShyate tAvad.h dAsyAmi iti sa chaturguNaM daNDaM dadyAt.h ##03.17.13## yaH etAvadd.h hiraNyaM dAsyAmi iti pramANaM uddishya kArayati sa yathA uktaM hiraNyaM daNDaM cha dadyAt iti bArhaspatyAH ##03.17.14## sa chet.h kopaM madaM mohaM vA.apadished.h yathA uktavad.h daNDaM enaM kuryAd.h iti kauTilyaH ##03.17.15ab## daNDakarmasu sarveShu rUpaM aShTapaNaM shatam.h | ##03.17.15chd## shatAt.h pareShu vyAjIM cha vidyAt.h pa~nchapaNaM shatam.h ##03.17.16ab## prajAnAM doShabAhulyAd.h rAj~nAM vA bhAvadoShataH | ##03.17.16chd## rUpavyAjyAvadharmiShThe dharmyA tu prakR^itiH smR^itA (iti) ## Chapt | Verbal i~njury## ##03.18.01## vAkpAruShyaM upavAdaH kutsanaM abhibhartsanaM iti ##03.18.02## sharIraprakR^itishrutavR^ittijanapadAnAM sharIra upavAde kANakha~njAdibhiH satye tripaNo daNDaH, mithyA upavAde ShaTpaNo daNDaH ##03.18.03## shobhanAkShimantaH iti kANakha~njAdInAM stutinindAyAM dvAdashapaNo daNDaH ##03.18.04## kuShTha unmAdaklaibyAdibhiH kutsAyAM cha satyamithyAstutinindAsu dvAdashapaNa uttarA daNDAH tulyeShu ##03.18.05## vishiShTeShu dviguNAH, hIneShvardhadaNDAH, parastrIShu dviguNAH, pramAdamadamohAdibhirardhadaNDAH ##03.18.06## kuShTha unmAdayoshchikitsakAH saMnikR^iShTA pumAMsashcha pramANaM, klIbabhAve striyo mUtrapheno.apsu viShThAnimajjanaM cha ##03.18.07## prakR^ity.upavAde brAhmaNakShatriyavaishyashUdrAntAvasAyinAM apareNa pUrvasya tripaNa uttarA daNDAH, pUrveNAparasya dvipaNAdharAH, kubrAhmaNAdibhishcha kutsAyAm.h ##03.18.08## tena shruta upavAdo vAgjIvanAnAM, kArukushIlavAnAM vR^itty.upavAdaH, prAjjUNakagAndhArAdInAM cha janapada upavAdA vyAkhyAtAH ##03.18.09## yaH paraM evaM tvAM kariShyAmi iti karaNenAbhibhartsayed.h, akaraNe yaH tasya karaNe daNDaH tato.ardhadaNDaM dadyAt.h ##03.18.10## ashaktaH kopaM madaM mohaM vA.apadished.h dvAdashapaNaM daNDaM dadyAt.h ##03.18.11## jAtavairAshayaH shaktashchApakartuM yAvajjIvikAvasthaM dadyAt.h ##03.18.12ab## svadeshagrAmayoH pUrvaM madhyamaM jAtisa~NghayoH | ##03.18.12chd## AkroshAd.h devachaityAnAM uttamaM daNDaM arhati (iti) ## Chapt | Physical i~njury## ##03.19.01## daNDapAruShyaM sparshanaM avagUrNaM prahataM iti ##03.19.02## nAbheradhaHkAyaM hastapa~NkabhasmapAMsubhiriti spR^ishataH tripaNo daNDaH, tairevAmedhyaiH pAdaShThIvikAbhyAM cha ShaTpaNaH, ChardimUtrapurIShAdibhirdvAdashapaNaH ##03.19.03## nAbherupari dviguNAH, shirasi chaturguNAH sameShu ##03.19.04## vishiShTeShu dviguNAH, hIneShvardhadaNDAH, parastrIShu dviguNAH, pramAdamadamohAdibhirardhadaNDAH ##03.19.05## pAdavastrahastakeshAvalambaneShu ShaTpaNa uttarA daNDAH ##03.19.06## pIDanAveShTanA~nchanaprakarShaNAdhyAsaneShu pUrvaH sAhasadaNDaH ##03.19.07## pAtayitvA.apakrAmato.ardhadaNDaH ##03.19.08## shUdro yenA~Ngena brAhmaNaM abhihanyAt.h tad.h asyachChedayet.h ##03.19.09## avagUrNe niShkrayaH, sparshe.ardhadaNDaH ##03.19.10## tena chaNDAlAshuchayo vyAkhyAtaH ##03.19.11## hastenAvagUrNe tripaNAvaro dvAdashapaNaparo daNDaH, pAdena dviguNaH, duHkha utpAdanena dravyeNa pUrvaH sAhasadaNDaH, prANAbAdhikena madhyamaH ##03.19.12## kAShThaloShTapAShANalohadaNDarajjudravyANAM anyatamena duHkhaM ashoNitaM utpAdayatashchaturviMshatipaNo daNDaH, shoNita utpAdane dviguNaH, anyatra duShTashoNitAt.h ##03.19.13## mR^itakalpaM ashoNitaM ghnato hastapAdapAra~nchikaM vA kurvataH pUrvaH sAhasadaNDaH, pANipAdadantabha~Nge karNanAsAchChedane vraNavidAraNe chcha, anyatra duShTavraNebhyaH ##03.19.14## sakthigrIvAbha~njane netrabhedane vA vAkyacheShTAbhojana uparodheShu cha madhyamaH sAhasadaNDaH samutthAnavyayashcha ##03.19.15## vipattau kaNTakashodhanAya nIyeta ##03.19.16## mahAjanasya ekaM ghnataH pratyekaM dviguNo daNDaH ##03.19.17## paryuShitaH kalaho.anupravesho vA nAbhiyojyaH ityAchAryAH ##03.19.18## nAstyapakAriNo mokSha iti kauTilyaH ##03.19.19## kalahe pUrvAgato jayati, akShamamANo hi pradhAvati ityAchAryAH ##03.19.20## na iti kauTilyaH ##03.19.21## pUrvaM pashchAd.h vA.abhigatasya sAkShiNaH pramANaM, asAkShike ghAtaH kalaha upali~NganaM vA ##03.19.22## ghAtAbhiyogaM apratibruvataH tad.h ahareva pashchAtkAraH ##03.19.23## kalahe dravyaM apaharato dashapaNo daNDaH, kShudrakadravyahiMsAyAM tachcha tAvachcha daNDaH, sthUlakadravyahiMsAyAM tachcha dviguNashcha daNDaH, vastrAbharaNahiraNyasuvarNabhANDahiMsAyAM tachcha pUrvashcha sAhasadaNDaH ##03.19.24## parakuDyaM abhighAtena kShobhayataH tripaNo daNDaH, Chedanabhedane ShaTpaNaH, pratIkArashcha ##03.19.25## duHkha utpAdanaM dravyaM anyaveshmani prakShipato dvAdashapaNo daNDaH, prANAbAdhikaM pUrvaH sAhasadaNDaH ##03.19.26## kShudrapashUnAM kAShThAdibhirduHkha utpAdane paNo dviguNo vA daNDaH, shoNita utpAdane dviguNaH ##03.19.27## mahApashUnAM eteShveva sthAneShvdviguNo daNDaH samutthAnavyayashcha ##03.19.28## pura upavanavanaspatInAM puShpaphalachChAyAvatAM prarohachChedane ShaTpaNaH, kShudrashAkhAchChedane dvAdashapaNaH, pInashAkhAchchChedane chaturviMshatipaNaH, skandhavadhe pUrvaH sAhasadaNDaH, samuchChittau madhyamaH ##03.19.29## puShpaphalachChAyAvadgulmalatAsvardhadaNDAH, puNyasthAnatapovanashmashAnadrumeShu cha ##03.19.30ab## sImavR^ikSheShu chaityeShu drumeShvAlakShiteShu cha | ##03.19.30chd## ta eva dviguNA daNDAH kAryA rAjavaneShu cha (iti) ## Chapt | Gambling and betting## ## Mischellaneous## ##03.20.01## dyUtAdhyakSho dyUtaM ekamukhaM kArayet.h ##03.20.02## anyatra dIvyato dvAdashapaNo daNDo gUDhAjIvij~nApanArtham.h ##03.20.03## dyUtAbhiyoge jetuH pUrvaH sAhasadaNDaH, parAjitasya madhyamaH ##03.20.04## bAlishajAtIyo hyeSha jetukAmaH parAjayaM na kShamate ityAchAryAH ##03.20.05## na itykauTilyaH ##03.20.06## parAjitashched.h dviguNadaNDaH kriyeta na kashchana rAjAnaM abhisariShyati ##03.20.07## prAyasho hi kitavAH kUTadevinaH ##03.20.08## teShAM adhyakShAH shuddhAH kAkaNIrakShAMshcha sthApayeyuH ##03.20.09## kAkaNy.akShANAM anya upadhAne dvAdashapaNo daNDaH, kUTakarmaNi pUrvaH sAhasadaNDo jitapratyAdAnaM, upadhau steyadaNDashcha ##03.20.10## jitadravyAd.h adhyakShaH pa~nchakaM shataM AdadIta, kAkaNy.akShArAlAshalAkA.avakrayaM udakabhUmikarmakrayaM cha ##03.20.11## dravyANAM AdhAnaM vikrayaM cha kuryAt.h ##03.20.12## akShabhUmihastadoShANAM chApratiShedhane dviguNo daNDaH ##03.20.13## tena samAhvayo vyAkhyAtaH, anyatra vidyAshilpasamAhvayAt.h | iti ##03.20.14## prakIrNakaM tu - yAchitakAvakrItakAhitakanikShepakANAM yathAdeshakAlaM adAne, yAmachChAyAsamupaveshasaMsthitInAM vA deshakAlAtipAtane, gulmataradeyaM brAhmaNaM sAdhayataH, prativeshAnuveshayorupari nimantraNe cha dvAdashapaNo daNDaH ##03.20.15## sandiShTaM arthaM aprayachChato, bhrAtR^ibhAryAM hastena la~Nghayato, rUpAjIvAM anya uparuddhAM gachChataH, paravaktavyaM paNyaM krINAnasya, samudraM gR^ihaM udbhindataH, sAmantachatvAriMshatkulyAbAdhAM AcharatashchAShTachatvAriMshatpaNo daNDaH ##03.20.16## kulanIvIgrAhakasyApavyayane, vidhavAM ChandavAsinIM prasahyAdhicharataH, chaNDAlasyAryAM spR^ishataH, pratyAsannaM ApadyanabhidhAvato, niShkAraNaM abhidhAvanaM kurvataH, shAkyAjIvakAdIn.h vR^iShalapravrajitAn.h devapitR^ikAryeShu bhojayataH shatyo daNDaH ##03.20.17## shapathavAkyAnuyogaM aniShR^iShTaM kurvataH, yuktakarma chAyuktasya, kShudrapashuvR^iShANAM puMstva upaghAtinaH, dAsyA garbhaM auShadhena pAtayatashcha pUrvaH sAhasadaNDaH ##03.20.18## pitAputrayordampatyorbhrAtR^ibhaginyormAtulabhagineyayoH shiShyAchAryayorvA parasparaM apatitaM tyajataH, sArthAbhiprayAtaM grAmamadhye vA tyajataH pUrvaH sAhasadaNDaH, kAntAre madhyamaH, tannimittaM bhreShayata uttamaH, sahaprasthAyiShvanyeShvardhadaNDAH ##03.20.19## puruShaM abandhanIyaM badhnato bandhayato bandhaM vA mokShayato, bAlaM aprAptavyavahAraM badhnato bandhayato vA sahasraM daNDaH ##03.20.20## puruShAparAdhavisheSheNa daNDavisheShaH kAryaH ##03.20.21## tIrthakaraH tapasvI vyAdhitaH kShutpipAsA.adhvaklAntaH tirojanapado daNDakhedI niShki~nchanashchAnugrAhyAH ##03.20.22## devabrAhmaNatapasvistrIbAlavR^iddhavyAdhitAnAM anAthAnAM anabhisaratAM dharmasthAH kAryANi kuryuH, na cha deshakAlabhogachChalenAtihareyuH ##03.20.23## pUjyA vidyAbuddhipauruShAbhijanakarmAtishayatashcha puruShAH ##03.20.24ab## evaM kAryANi dharmasthAH kuryurachChaladarshinaH | ##03.20.24chd## samAH sarveShu bhAveShu vishvAsyA lokasampriyAH (iti) ##Book | suppression of criminals## ## Chapt | keeping a watch over artisans## ##04.1.01## pradeShTAraH trayaH trayo.amAtyAH kaNTakashodhanaM kuryuH ##04.1.02## arthyapratIkArAH kArushAsitAraH saMnikSheptAraH svavittakAravaH shreNIpramANA nikShepaM gR^ihNIyuH ##04.1.03## vipattau shreNI nikShepaM bhajeta ##04.1.04## nirdiShTadeshakAlakAryaM cha karma kuryuH, anirdiShTadeshakAlaM kAryApadesham.h ##04.1.05## kAlAtipAtane pAdahInaM vetanaM taddviguNashcha daNDaH ##04.1.06## anyatra bhreSha upanipAtAbhyAM naShTaM vinaShTaM vA.abhyAvaheyuH ##04.1.07## kAryasyAnyathAkaraNe vetananAshaH taddviguNashcha daNDaH ##04.1.08## tantuvAyA dasha ekAdashikaM sUtraM vardhayeyuH ##04.1.09## vR^iddhichChede ChedadviguNo daNDaH ##04.1.10## sUtramUlyaM vAnavetanaM, kShaumakausheyAnAM adhyardhaguNaM, pattra UrNAkambaladukUlAnAM dviguNam.h ##04.1.11## mAnahIne hInAvahInaM vetanaM taddviguNashcha daNDaH, tulAhIne hInachaturguNo daNDaH, sUtraparivartane mUlyadviguNaH ##04.1.12## tena dvipaTavAnaM vyAkhyAtam.h ##04.1.13## UrNAtulAyAH pa~nchapaliko vihananachChedo romachChedashcha ##04.1.14## rajakAH kAShThaphalakashlakShNashilAsu vastrANi nenijyuH ##04.1.15## anyatra nenijato vastra upaghAtaM ShaTpaNaM cha daNDaM dadyuH ##04.1.16## mudgarA~NkAd.h anyad.h vAsaH paridadhAnAH tripaNaM daNDaM dadyuH ##04.1.17## paravastravikrayAvakrayAdhAneShu cha dvAdashapaNo daNDaH, parivartane mUlyadviguNo vastradAnaM cha ##04.1.18## mukulAvadAtaM shilApaTTashuddhaM dhautasUtravarNaM pramR^iShTashvetaM cha ekarAtra uttaraM dadyuH ##04.1.19## pa~ncharAtrikaM tanurAgaM, ShaDrAtrikaM nIlaM, puShpalAkShAma~njiShThAraktaM guruparikarma yatna upachAryaM jAtyaM vAsaH saptarAtrikam.h ##04.1.20## tataH paraM vetanahAniM prApnuyuH ##04.1.21## shraddheyA rAgavivAdeShu vetanaM kushalAH kalpayeyuH ##04.1.22## parArdhyAnAM paNo vetanaM, madhyamAnAM ardhapaNaH, pratyavarANAM pAdaH, sthUlakAnAM mAShakadvimAShakaM, dviguNaM raktakAnAm.h ##04.1.23## prathamanejane chaturbhAgaH kShayaH, dvitIye pa~nchabhAgaH ##04.1.24## tena uttaraM vyAkhyAtam.h ##04.1.25## rajakaiH tunnavAyA vyAkhyAtAH ##04.1.26## suvarNakArANAM ashuchihastAd.h rUpyaM suvarNaM anAkhyAya sarUpaM krINatAM dvAdashapaNo daNDaH, virUpaM chaturviMshatipaNaH, chorahastAd.h aShTachatvAriMshatpaNaH ##04.1.27## prachChannavirUpamUlyahInakrayeShu steyadaNDaH, kR^itabhANDa upadhau cha ##04.1.28## suvarNAn.h mAShakaM apaharato dvishato daNDaH, rUpyadharaNAn.h mAShakaM apaharato dvAdashapaNaH ##04.1.29## tena uttaraM vyAkhyAtam.h ##04.1.30## varNa utkarShaM apasAraNaM yogaM vA sAdhayataH pa~nchashato daNDaH ##04.1.31## tayorapacharaNe rAgasyApahAraM vidyAt.h ##04.1.32## mAShako vetanaM rUpyadharaNasya, suvarNasyAShTabhAgaH ##04.1.33## shikShAvisheSheNa dviguNo vetanavR^iddhiH ##04.1.34## tena uttaraM vyAkhyAtam.h ##04.1.35## tAmravR^ittakaMsavaikR^intakArakUTakAnAM pa~nchakaM shataM vetanam.h ##04.1.36## tAmrapiNDo dashabhAgakShayaH ##04.1.37## palahIne hInadviguNo daNDaH ##04.1.38## tena uttaraM vyAkhyAtam.h ##04.1.39## sIsatrapupiNDo viMshatibhAgakShayaH ##04.1.40## kAkaNI chAsya palavetanam.h ##04.1.41## kAlAyasapiNDaH pa~nchabhAgakShayaH ##04.1.42## kAkaNIdvayaM chAsya palavetanam.h ##04.1.43## tena uttaraM vyAkhyAtam.h ##04.1.44## rUpadarshakasya sthitAM paNayAtrAM akopyAM kopayataH kopyAM akopayato dvAdashapaNo daNDaH ##04.1.45## vyAjIparishuddhau paNayAtrA ##04.1.46## paNAn.h mAShakaM upajIvato dvAdashapaNo daNDaH ##04.1.47## tena uttaraM vyAkhyAtam.h ##04.1.48## kUTarUpaM kArayataH pratigR^ihNato niryApayato vA sahasraM daNDaH, koshe prakShipato vadhaH ##04.1.49## charakapAMsudhAvakAH sAratribhAgaM, dvau rAjA ratnaM cha ##04.1.50## ratnApahAra uttamo daNDaH ##04.1.51## khaniratnanidhinivedaneShu ShaShThaM aMshaM nivettA labheta, dvAdashaM aMshaM bhR^itakaH ##04.1.52## shatasahasrAd.h UrdhvaM rAjagAmI nidhiH ##04.1.53## Une ShaShThaM aMshaM dadyAt.h ##04.1.54## paurvapauruShikaM nidhiM jAnapadaH shuchiH svakaraNena samagraM labheta ##04.1.55## svakaraNAbhAve pa~nchashato daNDaH, prachChannAdAne sahasram.h ##04.1.56## bhiShajaH prANAbAdhikaM anAkhyAya upakramamANasya vipattau pUrvaH sAhasadaNDaH, karmAparAdhena vipattau madhyamaH ##04.1.57## marmavadhavaiguNyakaraNe daNDapAruShyaM vidyAt.h ##04.1.58## kushIlavA varShArAtraM ekasthA vaseyuH ##04.1.59## kAmadAnaM atimAtraM ekasyAtivAdaM cha varjayeyuH ##04.1.60## tasyAtikrame dvAdashapaNo daNDaH ##04.1.61## kAmaM deshajAtigotracharaNamaithunAvahAsena narmayeyuH ##04.1.62## kushIlavaishchAraNA bhikShukAshcha vyAkhyAtAH ##04.1.63## teShAM ayaHshUlena yAvataH paNAn.h abhivadeyuH tAvantaH shiphAprahArA daNDAH ##04.1.64## sheShANAM karmaNAM niShpattivetanaM shilpinAM kalpayet.h ##04.1.65ab## evaM chorAn.h achorAkhyAn.h vaNikkArukushIlavAn.h | ##04.1.66chd## bhikShukAn.h kuhakAMshchAnyAn.h vArayed.h deshapIDanAt.h (iti) ## Chapt | keeping a watch overtraders## ##04.2.01## saMsthA.adhyakShaH paNyasaMsthAyAM purANabhANDAnAM svakaraNavishuddhAnAM AdhAnaM vikrayaM vA sthApayet.h ##04.2.02## tulAmAnabhANDAni chAvekSheta pautavApachArAt.h ##04.2.03## parimANIdroNayorardhapalahInAtiriktaM adoShaH ##04.2.04## palahInAtirikte dvAdashapaNo daNDaH ##04.2.05## tena pala uttarA daNDavR^iddhirvyAkhyAtA ##04.2.06## tulAyAH karShahInAtiriktaM adoShaH ##04.2.07## dvikarShahInAtirikte ShaTpaNo daNDaH ##04.2.08## tena karSha uttarA daNDavR^iddhirvyAkhyAtA ##04.2.09## ADhakasyArdhakarShahInAtiriktaM adoShaH ##04.2.10## karShahInAtirikte tripaNo daNDaH ##04.2.11## tena karSha uttarA daNDavR^iddhirvyAkhyAtA ##04.2.12## tulAmAnavisheShANAM ato.anyeShAM anumAnaM kuryAt.h ##04.2.13## tulAmAnAbhyAM atiriktAbhyAM krItvA hInAbhyAM vikrINAnasya ta eva dviguNA daNDAH ##04.2.14## gaNyapaNyeShvaShTabhAgaM paNyamUlyeShvapaharataH ShaN.NavatirdaNDaH ##04.2.15## kAShThalohamaNimayaM rajjucharmamR^iNmayaM sUtravalkaromamayaM vA jAtyaM ityajAtyaM vikrayAdhAnaM nayato mUlyAShTaguNo daNDaH ##04.2.16## sArabhANDaM ityasArabhANDaM tajjAtaM ityatajjAtaM rAdhAyuktaM ityupadhiyuktaM samudgaparivartimaM vA vikrayAdhAnaM nayato hInamUlyaM chatuShpa~nchAshatpaNo daNDaH, paNamUlyaM dviguNo, dvipaNamUlyaM dvishataH ##04.2.17## tenArghavR^iddhau daNDavR^iddhirvyAkhyAtA ##04.2.18## kArushilpinAM karmaguNApakarShaM AjIvaM vikrayakraya upaghAtaM vA sambhUya samutthApayatAM sahasraM daNDaH ##04.2.19## vaidehakAnAM vA sambhUya paNyaM avarundhatAM anargheNa vikrINatAM vA sahasraM daNDaH ##04.2.20## tulAmAnAntaraM arghavarNAntaraM vA - dharakasya mAyakasya vA paNamUlyAd.h aShTabhAgaM hastadoSheNAcharato dvishato daNDaH ##04.2.21## tena dvishata uttarA daNDavR^iddhirvyAkhyAtA ##04.2.22## dhAnyasnehakShAralavaNagandhabhaiShajyadravyANAM samavarNa upadhAne dvAdashapaNo daNDaH ##04.2.23## yanniShR^iShTaM upajIveyuH tad.h eShAM divasasa~njAtaM sa~NkhyAya vaNik.h sthApayet.h ##04.2.24## kretR^ivikretrorantarapatitaM AdAyAd.h anyad.h bhavati ##04.2.25## tena dhAnyapaNyanichayAMshchAnuj~nAtAH kuryuH ##04.2.26## anyathAnichitaM eShAM paNyAdhyakSho gR^ihNIyAt.h ##04.2.27## tena dhAnyapaNyavikraye vyavaharetAnugraheNa prajAnAm.h ##04.2.28## anuj~nAtakrayAd.h upari cha eShAM svadeshIyAnAM paNyAnAM pa~nchakaM shataM AjIvaM sthApayet.h, paradeshIyAnAM dashakam.h ##04.2.29## tataH paraM arghaM vardhayatAM kraye vikraye vA bhAvayatAM paNashate pa~nchapaNAd.h dvishato daNDaH ##04.2.30## tenArghavR^iddhau daNDavR^iddhirvyAkhyAtA ##04.2.31## sambhUyakraye cha eShAM avikrIte nAnyaM sambhUyakrayaM dadyAt.h ##04.2.32## paNya upaghAte cha eShAM anugrahaM kuryAt.h ##04.2.33## paNyabAhulyAt.h paNyAdhyakShaH sarvapaNyAnyekamukhAni vikrINIta ##04.2.34## teShvavikrIteShu nAnye vikrINIran.h ##04.2.35## tAni divasavetanena vikrINIrann.h anugraheNa prajAnAm.h ##04.2.36ab## deshakAlAntaritAnAM tu paNyAnAM - prakShepaM paNyaniShpattiM shulkaM vR^iddhiM avakrayam.h | ##04.2.36chd## vyayAn.h anyAMshcha sa~NkhyAya sthApayed.h arghaM arghavit.h (iti) ## Chapt | Remedial measures during calamities## ##04.3.01## daivAnyaShTau mahAbhayAni - agnirudakaM vyAdhirdurbhikShaM mUShikA vyAlAH sarpA rakShAMsi iti ##04.3.02## tebhyo janapadaM rakShet.h ##04.3.03## grIShme bahir.adhishrayaNaM grAmAH kuryuH, dashamUlIsa~NgraheNAdhiShThitA vA ##04.3.04## nAgarikapraNidhAvagnipratiShedho vyAkhyAtaH, nishAntapraNidhau rAjaparigrahe cha ##04.3.05## balihomasvastivAchanaiH parvasu chAgnipUjAH kArayet.h ##04.3.06## varShArAtraM AnUpagrAmAH pUravelAM utsR^ijya vaseyuH ##04.3.07## kAShThaveNunAvashcha upagR^ihNIyuH ##04.3.08## uhyamAnaM alAbudR^itiplavagaNDikAveNikAbhiH tArayeyuH ##04.3.09## anabhisaratAM dvAdashapaNo daNDaH, anyatra plavahInebhyaH ##04.3.10## parvasu cha nadIpUjAH kArayet.h ##04.3.11## mAyAyogavido vedavido vA varShaM abhichareyuH ##04.3.12## varShAvagrahe shachInAthaga~NgAparvatamahAkachChapUjAH kArayet.h ##04.3.13## vyAdhibhayaM aupaniShadikaiH pratIkAraiH pratikuryuH, auShadhaishchikitsakAH shAntiprAyashchittairvA siddhatApasAH ##04.3.14## tena marako vyAkhyAtaH ##04.3.15## tIrthAbhiSecanaM mahAkachChavardhanaM gavAM shmashAnAvadohanaM kabandhadahanaM devarAtriM cha kArayet.h ##04.3.16## pashuvyAdhimarake sthAnArthanIrAjanaM svadaivatapUjanaM cha kArayet.h ##04.3.17## durbhikShe rAjA bIjabhakta upagrahaM kR^itvA.anugrahaM kuryAt.h, durgasetukarma vA bhaktAnugraheNa, bhaktasaMvibhAgaM vA, deshanikShepaM vA ##04.3.18## mitrANi vA vyapAshrayeta, karshanaM vamanaM vA kuryAt.h ##04.3.19## niShpannasasyaM anyaviShayaM vA sajanapado yAyAt.h, samudrasarastaTAkAni vA saMshrayeta ##04.3.20## dhAnyashAkamUlaphalAvApAn.h vA setuShu kurvIta, mR^igapashupakShivyAlamatsyArambhAn.h vA ##04.3.21## mUShikabhaye mArjAranakula utsargaH ##04.3.22## teShAM grahaNahiMsAyAM dvAdashapaNo daNDaH, shunAM anigrahe chAnyatrAraNyacharebhyaH ##04.3.23## snuhikShIraliptAni dhAnyAni visR^ijed.h, upaniShadyogayuktAni vA ##04.3.24## mUShikakaraM vA prayu~njIta ##04.3.25## shAntiM vA siddhatApasAH kuryuH ##04.3.26## parvasu cha mUShikapUjAH kArayet.h ##04.3.27## tena shalabhapakShikrimibhayapratIkArA vyAkhyAtAH ##04.3.28## vyAlabhaye madanarasayuktAni pashushavAni prasR^ijet.h, madanakodravapUrNAnyaudaryANi vA ##04.3.29## lubdhakAH shvagaNino vA kUTapa~njarAvapAtaishchareyuH ##04.3.30## AvaraNinaH shastrapANayo vyAlAn.h abhihanyuH ##04.3.31## anabhisarturdvAdashapaNo daNDaH ##04.3.32## sa eva lAbho vyAlaghAtinaH ##04.3.33## parvasu cha parvatapUjAH kArayet.h ##04.3.34## tena mR^igapashupakShisa~NghagrAhapratIkArA vyAkhyAtAH ##04.3.35## sarpabhaye mantrairoShadhibhishcha jA~NgulIvidashchareyuH ##04.3.36## sambhUya vA.api sarpAn.h hanyuH ##04.3.37## atharvavedavido vA.abhichareyuH ##04.3.38## parvasu cha nAgapUjAH kArayet.h ##04.3.39## tena udakaprANibhayapratIkArA vyAkhyAtAH ##04.3.40## rakShobhaye rakShoghnAnyatharvavedavido mAyAyogavido vA karmANi kuryuH ##04.3.41## parvasu cha vitardichChatra ullopikAhastapatAkAchChAga upahAraishchaityapUjAH kArayet.h ##04.3.42## charuM vashcharAmaH ityevaM sarvabhayeShvahorAtraM chareyuH ##04.3.43## sarvatra cha upahatAn.h pitA ivAnugR^ihNIyAt.h ##04.3.44ab## mAyAyogavidaH tasmAd.h viShaye siddhatApasAH | ##04.3.44chd## vaseyuH pUjitA rAj~nA daivApatpratikAriNaH (iti) ## Chapt | Guarding against persons with secret means of income## ##04.4.01## samAhartR^ipraNidhau janapadarakShaNaM uktam.h ##04.4.02## tasya kaNTakashodhanaM vakShyAmaH ##04.4.03## samAhartA janapade siddhatApasapravrajitachakracharachAraNakuhakaprachChandakakArtAntikanaimittikamauhUrtikachikitsaka unmattamUkabadhirajaDAndhavaidehakakArushilpikushIlavaveshashauNDikApUpikapAkvamAMsikAudanikavya~njanAn.h praNidadhyAt.h ##04.4.04## te grAmANAM adhyakShANAM cha shauchAshauchaM vidyuH ##04.4.05## yaM chAtra gUDhAjIvinaM sha~Nketa taM sattriNA.apasarpayet.h ##04.4.06## dharmasthaM vishvAsa upagataM sattrI brUyAt.h - asau me bandhurabhiyuktaH, tasyAyaM anarthaH pratikriyatAM, ayaM chArthaH pratigR^ihyatAm iti ##04.4.07## sa chet.h tathA kuryAd.h upadAgrAhaka iti pravAsyeta ##04.4.08## tena pradeShTAro vyAkhyAtAH ##04.4.09## grAmakUTaM adhyakShaM vA sattrI brUyAt.h - asau jAlmaH prabhUtadravyaH, tasyAyaM anarthaH, tena enaM AhArayasva iti ##04.4.10## sa chet.h tathA kuryAd.h utkochaka iti pravAsyeta ##04.4.11## kR^itakAbhiyukto vA kUTasAkShiNo.abhij~nAtAnarthavaipulyenArabheta ##04.4.12## te chet.h tathA kuryuH kUTasAkShiNa iti pravAsyeran.h ##04.4.13## tena kUTashrAvaNakArakA vyAkhyAtAH ##04.4.14## yaM vA mantrayogamUlakarmabhiH shmAshAnikairvA saMvadanakarakaM manyeta taM sattrI brUyAt.h - amuShya bhAryAM snuShAM duhitaraM vA kAmaye, sA mAM pratikAmayatAM, ayaM chArthaH pratigR^ihyatAm iti ##04.4.15## sa chet.h tathA kuryAt.h saMvadanakAraka iti pravAsyeta ##04.4.16## tena kR^ityAbhichArashIlau vyAkhyAtau ##04.4.17## yaM vA rasasya kartAraM kretAraM vikretAraM bhaiShajyAhAravyavahAriNaM vA rasadaM manyeta taM sattrI brUyAt.h - asau me shatruH, tasya upaghAtaH kriyatAM, ayaM chArthaH pratigR^ihyatAm iti ##04.4.18## sa chet.h tathA kuryAd.h rasada iti pravAsyeta ##04.4.19## tena madanayogavyavahArI vyAkhyAtaH ##04.4.20## yaM vA nAnAlohakShArANAM a~NgArabhasmAsandaMshamuShTikAdhikaraNIbimba.Ta~NkamUShANAM abhIkShNakretAraM maShIbhasmadhUmadigdhahastavastrali~NgaM karmAra upakaraNasaMsargaM kUTarUpakArakaM manyeta taM sattrI shiShyatvena saMvyavahAreNa chAnupravishya praj~nApayet.h ##04.4.21## praj~nAtaH kUTarUpakAraka iti pravAsyeta ##04.4.22## tena rAgasyApahartA kUTasuvarNavyavahArI cha vyAkhyAtaH ##04.4.23ab## ArabdhAraH tu hiMsAyAM gUDhAjIvAH trayodasha | ##04.4.23chd## pravAsyA niShkrayArthaM vA dadyurdoShavisheShataH (iti) ## Chapt | Detection of criminals througH secret agents in the disguise of holymen## ##04.5.01## sattriprayogAd.h UrdhvaM siddhavya~njanA mANavAn.h mANavavidyAbhiH pralobhayeyuH, prasvApanAntardhAnadvArApohamantreNa pratirodhakAn.h, saMvadanamantreNa pAratalpikAn.h ##04.5.02## teShAM kR^ita utsAhAnAM mahAntaM sa~NghaM AdAya rAtrAvanyaM grAmaM uddishyAnyaM grAmaM kR^itakastrIpuruShaM gatvA brUyuH - iha eva vidyAprabhAvo dR^ishyatAM, kR^ichChraH paragrAmo gantum iti ##04.5.03## tato dvArApohamantreNa dvArANyapohya pravishyatAm iti brUyuH ##04.5.04## antardhAnamantreNa jAgratAM ArakShiNAM madhyena mANavAn.h atikrAmayeyuH ##04.5.05## prasvApanamantreNa prasvApayitvA rakShiNaH shayAbhirmANavaiH sa~nchArayeyuH ##04.5.06## saMvadanamantreNa bhAryAvya~njanAH pareShAM mANavaiH sammodayeyuH ##04.5.07## upalabdhavidyAprabhAvANAM purashcharaNA.a.adyAdisheyurabhij~nAnArtham.h ##04.5.08## kR^italakShaNadravyeShu vA veshmasu karma kArayeyuH ##04.5.09## anupraviShTA vA ekatra grAhayeyuH ##04.5.10## kR^italakShaNadravyakrayavikrayAdhAneShu yogasurAmattAn.h vA grAhayeyuH ##04.5.11## gR^ihItAn.h pUrvApadAnasahAyAn.h anuyu~njIta ##04.5.12## purANachoravya~njanA vA chorAn.h anupraviShTAH tathA eva karma kArayeyurgrAhayeyushcha ##04.5.13## gR^ihItAn.h samAhartA paurajAnapadAnAM darshayet.h - choragrahaNIM vidyAM adhIte rAjA, tasya upadeshAd.h ime chorA gR^ihItAH, bhUyashcha grahIShyAmi, vArayitavyo vaH svajanaH pApAchArah iti ##04.5.14## yaM chAtrApasarpa upadeshena shamyApratodAdInAM apahartAraM jAnIyAt.h taM eShAM pratyAdishet.h eSha rAj~naH prabhAvaH iti ##04.5.15## purANachoragopAlakavyAdhashvagaNinashcha vanachorATavikAn.h anupraviShTAH prabhUtakUTahiraNyakupyabhANDeShu sArthavrajagrAmeShvenAn.h abhiyojayeyuH ##04.5.16## abhiyoge gUDhabalairghAtayeyuH, madanarasayuktena vA pathy.adanena ##04.5.17## gR^ihItaloptrabhArAn.h AyatagataparishrAntAn.h prasvapataH prahavaNeShu yogasurAmattAn.h vA grAhayeyuH ##04.5.18ab## pUrvavachcha gR^ihItvA enAn.h samAhartA prarUpayet.h | ##04.5.18chd## sarvaj~nakhyApanaM rAj~naH kArayan.h rAShTravAsiShu (iti) ## Chapt | Arrest on suspicion, with the stolen article and by indication of the act## ##04.6.01## siddhaprayogAd.h UrdhvaM sha~NkArUpakarmAbhigrahaH ##04.6.02a## kShINadAyakuTumbaM, alpanirveshaM, viparItadeshajAtigotranAmakarmApadeshaM, prachChannavR^ittikarmANaM, ##04.6.02b## mAMsasurAbhakShyabhojanagandhamAlyavastravibhUShaNeShu prasaktaM, ativyayakartAraM, puMshchalIdyUtashauNDikeShu prasaktaM, ##04.6.02ch## abhIkShNapravAsinaM, avij~nAtasthAnagamanaM, ekAntAraNyaniShkuTavikAlachAriNaM, prachChanne sAmiShe vA deshe bahumantrasaMnipAtaM, ##04.6.02d## sadyaHkShatavraNAnAM gUDhapratIkArakArayitAraM, antargR^ihanityaM, abhyadhigantAraM, kAntAparaM, ##04.6.02e## paraparigrahANAM parastrIdravyaveshmanAM abhIkShNapraShTAraM, kutsitakarmashAstra upakaraNasaMsargaM, ##04.6.02f## virAtre ChannakuDyachChAyAsa~nchAriNaM, virUpadravyANAM adeshakAlavikretAraM, jAtavairashayaM, hInakarmajAtiM, ##04.6.02g## vigUhamAnarUpaM, li~NgenAli~NginaM, li~NginaM vA bhinnAchAraM, pUrvakR^itApadAnaM, svakarmabhirapadiShTaM, ##04.6.02h## nAgarikamahAmAtradarshane guhamAnaM apasarantaM anuchChvAsa upaveshinaM AvignaM shuShkabhinnasvaramukhavarNaM, ##04.6.02i## shastrahastamanuShyasampAtatrAsinaM, hiMsrastenanidhinikShepApahAraparaprayogagUDhAjIvinAM anyatamaM sha~Nketa iti sha~NkA.abhigrahaH || ##04.6.03## rUpAbhigrahaH tu - naShTApahR^itaM avidyamAnaM tajjAtavyavahAriShu nivedayet.h ##04.6.04## tachchenniveditaM AsAdya prachChAdayeyuH sAchivyakaradoShaM ApnuyuH ##04.6.05## ajAnanto.asya dravyasyAtisargeNa muchyeran.h ##04.6.06## na chAnivedya saMsthA.adhyakShasya purANabhANDAnAM AdhAnaM vikrayaM vA kuryuH ##04.6.07## tachchenniveditaM AsAdyeta, rUpAbhigR^ihItaM AgamaM pR^ichChet.h kutaH te labdham iti ##04.6.08## sa chet.h brUyAt.h dAyAdyAd.h avAptaM, amuShmAllabdhaM krItaM kAritaM AdhiprachChannaM, ayaM asya deshaH kAlashcha upasamprApteH, ayaM asyArghaH pramANaM lakShaNaM mUlyaM cha iti, tasyAgamasamAdhau muchyeta ##04.6.09## nAShTikashchet.h tad.h eva pratisandadhyAt.h, yasyA pUrvo dIrghashcha paribhogaH shuchirvA deshaH tasya dravyaM iti vidyAt.h ##04.6.10## chatuShpadadvipadAnAM api hi rUpali~NgasAmAnyaM bhavati, kiM a~Nga punarekayonidravyakartR^iprasUtAnAM kupyAbharaNabhANDAnAM iti ##04.6.11## sa ched.h brUyAt.h yAchitakaM avakrItakaM AhitakaM nikShepaM upanidhiM vaiyAvR^ityakarma vA.amuShya iti, tasyApasArapratisandhAnena muchyeta ##04.6.12## na evam ityapasAro vA brUyAt.h, rUpAbhigR^ihItaH parasya dAnakAraNaM AtmanaH pratigrahakAraNaM upali~NganaM vA dAyakadApakanibandhakapratigrAhaka upadraShTR^ibhirupashrotR^ibhirvA pratisamAnayet.h ##04.6.13## ujjhitapranaShTaniShpatita upalabdhasya deshakAlalAbha upali~Nganena shuddhiH ##04.6.14## ashuddhaH tachcha tAvachcha daNDaM dadyAt.h ##04.6.15## anyathA steyadaNDaM bhajeta iti rUpAbhigrahaH | ##04.6.16## karmAbhigrahaH tu - muShitaveshmanaH praveshaniShkasanaM advAreNa, dvArasya sandhinA bIjena vA vedhaM, uttamAgArasya jAlavAtAyananIpravedhaM, ArohaNAvataraNe cha kuDyasya vedhaM, upakhananaM vA gUDhadravyanikShepaNagrahaNa upAyaM, upadesha upalabhyaM abhyantarachCheda utkaraparimarda upakaraNaM abhyantarakR^itaM vidyAt.h ##04.6.17## viparyaye bAhyakR^itaM, ubhayata ubhayakR^itam.h ##04.6.18a## abhyantarakR^ite puruShaM AsannaM vyasaninaM krUrasahAyaM taskara upakaraNasaMsargaM, striyaM vA daridrakulAM anyaprasaktAM vA, ##04.6.18b## parichArakajanaM vA tadvidhAchAraM, atisvapnaM, nidrAklAntaM, Avignam | shuShkabhinnasvaramukhavarNaM, anavasthitaM, ##04.6.18ch## atipralApinaM, uchchArohaNasaMrabdhagAtraM, vilUnanighR^iShTabhinnapATitasharIravastraM, jAtakiNasaMrabdhahastapAdaM, ##04.6.18d## pAMsupUrNakeshanakhaM vilUnabhugnakeshanakhaM vA, samyaksnAtAnuliptaM tailapramR^iShTagAtraM sadyodautahastapAdaM vA, ##04.6.18e## pAMsupichChileShu tulyapAdapadanikShepaM, praveshaniShkasanayorvA tulyamAlyamadyagandhavastrachChedavilepanasvedaM parIkSheta ##04.6.19## choraM pAradArikaM vA vidyAt.h ##04.6.20ab## sagopasthAniko bAhyaM pradeShTA choramArgaNam.h | ##04.6.20chd## kuryAnnAgarikashchAntardurge nirdiShTahetubhiH (iti) ## Chapt | In quest of sudden deaths## ##04.7.01## tailAbhyaktaM AshumR^itakaM parIkSheta ##04.7.02## niShkIrNamUtrapurIShaM vAtapUrNakoShThatvakkaM shUnapAdapANimAn.h mIlitAkShaM savya~njanakaNThaM pITananiruddha uchChvAsahataM vidyAt.h ##04.7.03## taM eva sa~NkuchitabAhusakthiM udbandhahataM vidyAt.h ##04.7.04## shUnapANipAda udaraM apagatAkShaM udvR^ittanAbhiM avaropitaM vidyAt.h ##04.7.05## nistabdhagudAkShaM sandaShTajihvaM AdhmAta udaraM udakahataM vidyAt.h ##04.7.06## shoNitAnusiktaM bhagnabhinnagAtraM kAShThairashmabhirvA hataM vidyAt.h ##04.7.07## sambhagnasphuTitagAtraM avakShiptaM vidyAt.h ##04.7.08## shyAvapANipAdadantanakhaM shithilamAMsaromacharmANaM phena upadigdhamukhaM viShahataM vidyAt.h ##04.7.09## taM eva sa-shoNitadaMshaM sarpakITahataM vidyAt.h | ##04.7.10## vikShiptavastragAtraM ativantaviriktaM madanayogahataM vidyAt.h ##04.7.11## ato.anyatamena kAraNena hataM hatvA vA daNDabhayAd.h udbaddhanikR^ittakaNThaM vidyAt.h ##04.7.12## viShahatasya bhojanasheShaM vayobhiH parIkSheta ##04.7.13## hR^idayAd.h uddhR^ityAgnau prakShiptaM chiTichiTAyad.indradhanurvarNaM vA viShayuktaM vidyAt.h, dagdhasya hR^idayaM adagdhaM dR^iShTvA vA ##04.7.14## tasya parichArakajanaM vAgdaNDapAruShyAtilabdhaM mArgeta, duHkha upahataM anyaprasaktaM vA strIjanaM, dAyavR^ittistrIjanAbhimantAraM vA bandhum.h ##04.7.15## tad.h eva hata udbaddhasya parIkSheta ##04.7.16## svayaM udbaddhasya vA viprakAraM ayuktaM mArgeta ##04.7.17## sarveShAM vA strIdAyAdyadoShaH karmaspardhA pratipakShadveShaH paNyasaMsthAsamavAyo vA vivAdapadAnAM anyatamad.h vA roShasthAnam.h ##04.7.18## roShanimitto ghAtaH ##04.7.19## svayaM.AdiShTapuruShairvA, chorairarthanimittaM, sAdR^ishyAd.h anyavairibhirvA hatasya ghAtaM AsannebhyaH parIkSheta ##04.7.20## yenAhUtaH saha sthitaH prasthito hatabhUmiM AnIto vA taM anuyu~njIta ##04.7.21## ye chAsya hatabhUmAvAsannacharAH tAn.h eka ekashaH pR^ichChet.h kenAyaM ihAnIto hato vA, kaH sashastraH sa~NgUhamAna udvigno vA yuShmAbhirdR^iShTaH iti ##04.7.22## te yathA brUyuH tathA.anuyu~njIta ##04.7.23ab## anAthasya sharIrasthaM upabhogaM parichChadam.h | ##04.7.23chd## vastraM veShaM vibhUShAM vA dR^iShTvA tadvyavahAriNaH ##04.7.24ab## anuyu~njIta saMyogaM nivAsaM vAsakAraNam.h | ##04.7.24chd## karma cha vyavahAraM cha tato mArgaNaM Acharet.h ##04.7.25ab## rajjushastraviShairvA.api kAmakrodhavashena yaH | ##04.7.25chd## ghAtayet.h svayaM AtmAnaM strI vA pApena mohitA ##04.7.26ab## rajjunA rAjamArge tAMshchaNDAlenApakarShayet.h | ##04.7.26chd## na shmashAnavidhiH teShAM na sambandhikriyAH tathA ##04.7.27ab## bandhuH teShAM tu yaH kuryAt.h pretakAryakriyAvidhim.h | ##04.7.27chd## tadgatiM sa charet.h pashchAt.h svajanAd.h vA pramuchyate ##04.7.28ab## saMvatsareNa patati patitena samAcharan.h | ##04.7.28chd## yAjanAdhyApanAd.h yaunAt.h taishchAnyo.api samAcharan.h (iti) ## Chapt | Investigation througH interrogation and througH torture## ##04.8.01## muShitasaMnidhau bAhyAnAM abhyantarANAM cha sAkShiNAM abhishastasya deshajAtigotranAmakarmasArasahAyanivAsAn.h anuyu~njIta ##04.8.02## tAMshchApadeshaiH pratisamAnayet.h ##04.8.03## tataH pUrvasyAhnaH prachAraM rAtrau nivAsaM cha grahaNAd.h ityanuyu~njIta ##04.8.04## tasyApasArapratisandhAne shuddhaH syAt.h, anyathA karmaprAptaH ##04.8.05## trirAtrAd.h UrdhvaM agrAhyaH sha~NkitakaH pR^ichChA.abhAvAd.h anyatra upakaraNadarshanAt.h ##04.8.06## achoraM chora ityabhivyAharatashchorasamo daNDaH, choraM prachChAdayatashcha ##04.8.07## choreNAbhishasto vairadveShAbhyAM apadiShTakaH shuddhaH syAt.h ##04.8.08## shuddhaM parivAsayataH pUrvaH sAhasadaNDaH ##04.8.09## sha~NkAniShpannaM upakaraNamantrisahAyarUpavaiyAvR^ityakarAnniShpAdayet.h ##04.8.10## karmaNashcha pradeshadravyAdAnAMshavibhAgaiH pratisamAnayet.h ##04.8.11## eteShAM kAraNAnAM anabhisandhAne vipralapantaM achoraM vidyAt.h ##04.8.12## dR^ishyate hyachoro.api choramArge yadR^ichChayA saMnipAte choraveShashastrabhANDasAmAnyena gR^ihyamANashchorabhANDasya upavAsena vA, yathA.aNimANDavyaH karmakleshabhayAd.h achoraH choro.asmi iti bruvANaH ##04.8.13## tasmAt.h samAptakaraNaM niyamayet.h ##04.8.14## mandAparAdhaM bAlaM vR^iddhaM vyAdhitaM mattaM unmattaM kShutpipAsA.adhvaklAntaM atyAshitaM AmakAshitaM durbalaM vA na karma kArayet.h ##04.8.15## tulya shIlapuMshchalIprApAvikakathA.avakAshabhojanadAtR^ibhirapasarpayet.h ##04.8.16## evaM atisandadhyAt.h, yathA vA nikShepApahAre vyAkhyAtam.h ##04.8.17## AptadoShaM karma kArayet.h, na tveva striyaM garbhiNIM sUtikAM vA mAsAvaraprajAtAm.h ##04.8.18## striyAH tvardhakarma, vAkyAnuyogo vA ##04.8.19## brAhmaNasya sattriparigrahaH shrutavataH tapasvinashcha ##04.8.20## tasyAtikrama uttamo daNDaH kartuH kArayitushcha, karmaNA vyApAdanena cha ##04.8.21## vyAvahArikaM karmachatuShkaM - ShaD daNDAH, sapta kashAH, dvAvuparinibandhau, udakanAlikA cha ##04.8.22## paraM pApakarmaNAM nava vetralatAH, dvAdasha kashAH, dvAvUruveShTau, viMshatirnaktamAlalatAH, dvAtriMshattalAH, dvau vR^ishchikabandhau, ullambane cha dve, sUchI hastasya, yavAgUpItasya ekaparvadahanaM a~NgulyAH, snehapItasya pratApanaM ekaM ahaH, shishirarAtrau balbajAgrashayyA cha ##04.8.23## ityaShTAdashakaM karma ##04.8.24## tasya upakaraNaM pramANaM praharaNaM pradharaNaM avadhAraNaM cha kharapaTTAd.h Agamayet.h ##04.8.25## divasAntaraM eka ekaM cha karma kArayet.h ##04.8.26## pUrvakR^itApadAnaM pratij~nAyApaharantaM ekadeshadR^iShTadravyaM karmaNA rUpeNa vA gR^ihItaM rAjakoshaM avastR^iNantaM karmavadhyaM vA rAjavachanAt.h samastaM vyastaM abhyastaM vA karma kArayet.h ##04.8.27## sarvAparAdheShvapIDanIyo brAhmaNaH ##04.8.28## tasyAbhishastA~Nko lalATe syAd.h vyavahArapatanAya, steyo shvA, manuShyavadhe kabandhaH, gurutalpe bhagaM, surApAne madyadhvajaH ##04.8.29ab## brAhmaNaM pApakarmANaM udghuShyA~NkakR^itavraNam.h | ##04.8.29chd## kuryAnnirviShayaM rAjA vAsayed.h AkareShu vA (iti) ## Chapt | keeping a watch over officers of all departments## ##04.9.01## samAhartR^ipradeShTAraH pUrvaM adhyakShANAM adhyakShapuruShANAM cha niyamanaM kuryuH ##04.9.02## khanisArakarmAntebhyaH sAraM ratnaM vA.apaharataH shuddhavadhaH ##04.9.03## phalgudravyakarmAntebhyaH phalgu dravyaM upaskaraM vA pUrvaH sAhasadaNDaH ##04.9.04## paNyabhUmibhyo vA rAjapaNyaM mAShamUlyAd.h UrdhvaM ApAdamUlyAd.h ityapaharato dvAdashapaNo daNDaH, AdvipAdamUlyAd.h iti chaturviMshatipaNaH, AtripAdamUlyAd.h iti ShaTtriMshatpaNaH, ApaNamUlyAd.h ityaShTachatvAriMshatpaNaH, AdvipaNamUlyAd.h iti pUrvaH sAhasadaNDaH, AchatuShpaNamUlyAd.h iti madhyamaH, A.aShTapaNamUlyAd.h ityuttamaH, AdashapaNamUlyAd.h iti vadhaH ##04.9.05## koShThapaNyakupyAyudhAgArebhyaH kupyabhANDa upaskarApahAreShvardhamUlyeShu eta eva daNDAH ##04.9.06## koshabhANDAgArAkShashAlAbhyashchaturbhAgamUlyeShu eta eva dviguNA daNDAH ##04.9.07## chorANAM abhipradharShaNe chitro ghAtaH ##04.9.08## iti rAjaparigraheShu vyAkhyAtam.h ##04.9.09## bAhyeShu tu - prachChannaM ahani kShetrakhalaveshmApaNebhyaH kupyabhANDaM upaskaraM vA mAShamUlyAd.h UrdhvaM ApAdamUlyAd.h ityapaharataH tripaNo daNDaH, gomayapradehena vA pralipyAvaghoShaNam AdvipAdamUlyAd.h iti ShaTpaNaH, gomayabhasmanA vA pralipyAvaghoShaNaM, AtripAdamUlyAd.h iti navapaNaH, gomayabhasmanA vA pralipyAvaghoShaNaM, sharAvamekhalayA vA.ApaNamUlyAd.h iti dvAdashapaNaH, muNDanaM pravrAjanaM vA.AdvipaNamUlyAd.h iti chaturviMshatipaNaH, muNDasya iShTakAshakalena pravrAjanaM vA.AchatuShpaNamUlyAd.h iti ShaTtriMshatpaNaH Apa~nchapaNamUlyAd.h ityaShTachatvAriMshatpaNaH, AdashapaNamUlyAd.h iti pUrvaH sAhasadaNDaH AviMshatipaNamUlyAd.h it.h dvishataH AtriMshatpaNamUlyAd.h iti pa~nchashataH AchatvAriMshatpaNamUlyAd.h iti sAhasraH Apa~nchAshatpaNamUlyAd.h iti vadhaH ##04.9.10## prasahya divA rAtrau vA.a.antaryAmikaM apaharato.ardhamUlyeShu eta eva daNDAH ##04.9.11## prasahya divA rAtrau vA sa-shastrasyApaharatashchaturbhAgamUlyeShu eta eva dviguNA daNDAH ##04.9.12## kuTumbikAdhyakShamukhyasvAminAM kUTashAsanamudrAkarmasu pUrvamadhya uttamavadhA daNDAH, yathA.aparAdhaM vA ##04.9.13## dharmasthashched.h vivadamAnaM puruShaM tarjayati bhartsayatyapasArayatyabhigrasate vA pUrvaM asmai sAhasadaNDaM kuryAt.h, vAkpAruShye dviguNam.h ##04.9.14## pR^ichChyaM na pR^ichChati, apR^ichChyaM pR^ichChati, pR^iShTvA vA visR^ijati, shikShayati, smArayati, pUrvaM dadAti vA, iti madhyamaM asmai sAhasadaNDaM kuryAt.h ##04.9.15## deyaM deshaM na pR^ichChati, adeyaM deshaM pR^ichChati, kAryaM adeshenAtivAhayati, ChalenAtiharati, kAlaharaNena shrAntaM apavAhayati, mArgApannaM vAkyaM utkramayati, matisAhAyyaM sAkShibhyo dadAti, tAritAnushiShTaM kAryaM punarapi gR^ihNAti, uttamaM asmai sAhasadaNDaM kuryAt.h ##04.9.16## punar.aparAdhe dviguNaM sthAnAd.h vyavaropaNaM cha ##04.9.17## lekhakashched.h uktaM na likhati, anuktaM likhati, duruktaM upalikhati, sUktaM ullikhati, artha utpattiM vA vikalpayati, iti pUrvaM asmai sAhasadaNDaM kuryAd.h, yathA.aparAdhaM vA ##04.9.18## dharmasthaH pradeShTA vA hairaNyadaNDaM adaNDye kShipati kShepadviguNaM asmai daNDaM kuryAt.h, hInAtiriktAShTaguNaM vA ##04.9.19## sharIradaNDaM kShipati shArIraM eva daNDaM bhajeta, niShkrayadviguNaM vA ##04.9.20## yaM vA bhUtaM arthaM nAshayati abhUtaM arthaM karoti tad.aShTaguNaM daNDaM dadyAt.h ##04.9.21## dharmasthIye chArake bandhanAgAre vA shayyA.a.asanabhojana uchchArasa~nchArarodhabandhaneShu tripaNa uttarA daNDAH kartuH kArayitushcha ##04.9.22## chArakAd.h abhiyuktaM mu~nchato niShpAtayato vA madhyamaH sAhasadaNDaH, abhiyogadAnaM cha, bandhanAgArAt.h sarvasvaM vadhashcha ##04.9.23## bandhanAgArAdhyakShasya saMruddhakaM anAkhyAya chArayatashchaturviMshatipaNo daNDaH, karma kArayato dviguNaH, sthAnAnyatvaM gamayato.annapAnaM vA rundhataH ShaN.NavatirdaNDaH, parikleshayata utkoTayato vA madhyamaH sAhasadaNDaH, ghnataH sAhasraH ##04.9.24## parigR^ihItAM dAsIM AhitikAM vA saMruddhikAM adhicharataH pUrvaH sAhasadaNDaH, chora.DAmarikabhAryAM madhyamaH, saMruddhikAM AryAM uttamaH ##04.9.25## saMruddhasya vA tatra eva ghAtaH ##04.9.26## tad.h evAkShaNagR^ihItAyAM AryAyAM vidyAt.h, dAsyAM pUrvaH sAhasadaNDaH ##04.9.27## chArakaM abhittvA niShpAtayato madhyamaH, bhittvA vadhaH, bandhanAgArAt.h sarvasvaM vadhashcha ##04.9.28ab## evaM arthacharAn.h pUrvaM rAjA daNDena shodhayet.h | ##04.9.28chd## shodhayeyushcha shuddhAH te paurajAnapadAn.h damaiH (iti) ## Chapt | Redemption from the cutting of individual limbs## ##04.10.01## tIrthaghAtagranthibheda UrdhvakarANAM prathame.aparAdhe sandeshachChedanaM chatuShpa~nchAshatpaNo vA daNDaH, dvitIye ChedanaM paNasya shatyo vA daNDaH, tR^itIye dakShiNahastavadhashchatuHshato vA daNDaH, chaturthe yathAkAmI vadhaH ##04.10.02## pa~nchaviMshatipaNAvareShu kukkuTanakulamArjArashvasUkarasteyeShu hiMsAyAM vA chatuShpa~nchAshatpaNo daNDaH, nAsAgrachChedanaM vAchaNDAlAraNyacharANAM ardhadaNDAH ##04.10.03## pAshajAlakUTAvapAteShu baddhAnAM mR^igapashupakShivyAlamatsyAnAM AdAne tachcha tAvachcha daNDaH ##04.10.04## mR^igadravyavanAn.h mR^igadravyApahAre shAtyo daNDaH ##04.10.05## bimbavihAramR^igapakShisteye hiMsAyAM vA dviguNo daNDaH ##04.10.06## kArushilpikushIlavatapasvinAM kShudrakadravyApahAre shatyo daNDaH, sthUlakadravyApahAre dvishataH, kR^iShidravyApahAre cha ##04.10.07## durgaM akR^itapraveshasya pravishataH prAkArachChidrAd.h vA nikShepaM gR^ihItvA.apasarataH kANDarAvadho, dvishAto vA daNDaH ##04.10.08## chakrayuktaM nAvaM kShudrapashuM vA.apaharata ekapAdavadhaH, trishato vA daNDaH ##04.10.09## kUTakAkaNy.akShArAlAshalAkAhastaviShamakAriNa ekahastavadhaH, chatuHshato vA daNDaH ##04.10.10## stenapAradArikayoH sAchivyakarmaNi striyAH sa~NgR^ihItAyAshcha karNanAsAchChedanaM, pa~nchashato vA daNDaH, puMSho dviguNaH ##04.10.11## mahApashuM ekaM dAsaM dAsIM vA.apaharataH pretabhANDaM vA vikrINAnasya dvipAdavadhaH, ShaTChato vA daNDaH ##04.10.12## varNa uttamAnAM gurUNAM cha hastapAdala~Nghane rAjayAnavAhanAdy.ArohaNe cha ekahastapAdavadhaH, saptashato vA daNDaH ##04.10.13## shUdrasya brAhmaNavAdino devadravyaM avastR^iNato rAjadviShTaM Adishato dvinetrabhedinashcha yogA~njanenAndhatvaM, aShTashato vA daNDaH ##04.10.14## choraM pAradArikaM vA mokShayato rAjashAsanaM UnaM atiriktaM vA likhataH kanyAM dAsIM vA sa-hiraNyaM aparahataH kUTavyavahAriNo vimAMsavikrayiNashcha vAmahastadvipAdavadho, navashato vA daNDaH ##04.10.15## mAnuShamAMsavikraye vadhaH ##04.10.16## devapashupratimAmanuShyakShetragR^ihahiraNyasuvarNaratnasasyApahAriNa uttamo daNDaH, shuddhavadho vA ##04.10.17ab## puruShaM chAparAdhaM cha kAraNaM gurulAghavam.h | ##04.10.17chd## anubandhaM tadAtvaM cha deshakAlau samIkShya cha ##04.10.18ab## uttamAvaramadhyatvaM pradeShTA daNDakarmaNi | ##04.10.18chd## rAj~nashcha prakR^itInAM cha kalpayed.h antarA sthitaH (iti) ## Chapt | Law of capital punishment, simple and with torture## ##04.11.01## kalahe ghnataH puruShaM chitro ghAtaH ##04.11.02## saptarAtrasyAntarmR^ite shuddhavadhaH, pakShasyAntaruttamaH, mAsasyAntaH pa~nchashataH samutthAnavyayashcha ##04.11.03## shastreNa praharata uttamo daNDaH ##04.11.04## madena hastavadhaH, mohena dvishataH ##04.11.05## vadhe vadhaH ##04.11.06## prahAreNa garbhaM pAtayata uttamo daNDaH, bhaiShajyena madhyamaH, parikleshena pUrvaH sAhasadaNDaH ##04.11.07## prasabhastrIpuruShaghAtakAbhisArakanigrAhakAvaghoShakAvaskandaka upavedhakAn.h pathiveshmapratirodhakAn.h rAjahasty.ashvarathAnAM hiMsakAn.h stenAn.h vA shUlAn.h ArohayeyuH ##04.11.08## yashcha enAn.h dahed.h apanayed.h vA sa taM eva daNDaM labheta, sAhasaM uttamaM vA ##04.11.09## hiMsrastenAnAM bhaktavAsa upakaraNAgnimantradAnavaiyAvR^ityakarmasu uttamo daNDaH, paribhAShaNaM avij~nAte ##04.11.10## hiMsrastenAnAM putradAraM asamantraM visR^ijet.h, samantraM AdadIta ##04.11.11## rAjyakAmukaM antaHpurapradharShakaM aTavy.amitra utsAhakaM durgarAShTradaNDakopakaM vA shirohastapradIpikaM ghAtayet.h ##04.11.12## brAhmaNaM tamaH praveshayet.h ##04.11.13## mAtR^ipitR^iputrabhrAtr.AchAryatapasvighAtakaM vA.atvakShiraHprAdIpikaM ghAtayet.h ##04.11.14## teShAM Akroshe jihvAchChedaH, a~NgAbhiradane tad.a~NgAn.h mochyaH ##04.11.15## yadR^ichChAghAte puMsaH pashuyUthasteye cha shuddhavadhaH ##04.11.16## dashAvaraM cha yUthaM vidyAt.h ##04.11.17## udakadhAraNaM setuM bhindataH tatra evApsu nimajjanaM, anudakaM uttamaH sAhasadaNDaH, bhagna utsR^iShTakaM madhyamaH ##04.11.18## viShadAyakaM puruShaM striyaM cha puruShaghnIM apaH praveshayed.h agarbhiNIM, garbhiNIM mAsAvaraprajAtAm.h ##04.11.19## patiguruprajAghAtikAM agniviShadAM sandhichChedikAM vA gobhiH pATayet.h ##04.11.20## vivItakShetrakhalaveshmadravyahastivanAdIpikaM agninA dAhayet.h ##04.11.21## rAjAkroshakamantrabhedakayoraniShTapravR^ittikasya brAhmaNamahAnasAvalehinashcha jihvAM utpATayet.h ##04.11.22## praharaNAvaraNastenaM anAyudhIyaM iShubhirghAtayet.h ##04.11.23## AyudhIyasya uttamaH ##04.11.24## meDhraphala upaghAtinaH tad.h evachChedayet.h ##04.11.25## jihvAnAsa upaghAte sandaMshavadhaH ##04.11.26ab## ete shAstreShvanugatAH kleshadaNDA mahAtmanAm.h | ##04.11.26chd## akliShTAnAM tu pApAnAM dharmyaH shuddhavadhaH smR^itaH (iti) ## Chapt | Violation of maidens## ##04.12.01## savarNAM aprAptaphalAM prakurvato hastavadhaH, chatuHshato vA daNDaH ##04.12.02## mR^itAyAM vadhaH ##04.12.03## prAptaphalAM prakurvato madhyamApradeshinIvadho, dvishato vA daNDaH ##04.12.04## pitushchAvahInaM dadyAt.h ##04.12.05## na cha prAkAmyaM akAmAyAM labbheta ##04.12.06## sakAmAyAM chatuShpa~nchAshatpaNo daNDaH, striyAH tvardhadaNDaH ##04.12.07## parashulkAvaruddhAyAM hastavadhaH, chatuHshato vA daNDaH, shulkadAnaM cha ##04.12.08## saptArtavaprajAtAM varaNAd.h UrdhvaM alabhamAnaH prakR^itya prAkAmI syAt.h, na cha pituravahInaM dadyAt.h ##04.12.09## R^itupratirodhibhiH svAmyAd.h apakrAmati ##04.12.10## trivarShaprajAtArtavAyAH tulyo gantuM adoShaH, tataH paraM atulyo.apyanala~NkR^itAyAH ##04.12.11## pitR^idravyAdAne steyaM bhajeta ##04.12.12## paraM uddishyAnyasya vindato dvishato daNDaH ##04.12.13## na cha prAkAMyaM akAmAyAM labheta ##04.12.14## kanyAM anyAM darshayitvA.anyAM prayachChataH shatyo daNDaH tulyAyAM, hInAyAM dviguNaH ##04.12.15## prakarmaNyakumAryAshchatuShpa~nchAshatpaNo daNDaH, shulkavyayakarmaNI cha pratidadyAt.h ##04.12.16## avasthAya tajjAtaM pashchAtkR^itA dviguNaM dadyAt.h ##04.12.17## anyashoNita upadhAne dvishato daNDaH, mithyA.abhishaMsinashcha puMsaH ##04.12.18## shulkavyayakarmaNI cha jIyeta ##04.12.19## na cha prAkAMyaM akAmAyAM labheta ##04.12.20## strIprakR^itA sakAmA samAnA dvAdashapaNaM daNDaM dadyAt.h, prakartrI dviguNam.h ##04.12.21## akAmAyAH shatyo daNDa AtmarAgArthaM, shulkadAnaM cha ##04.12.22## svayaM prakR^itA rAjadAsyaM gachChet.h ##04.12.23## bahirgrAmasya prakR^itAyAM mithyA.abhishaMsane cha dviguNo daNDaH ##04.12.24## prasahya kanyAM apaharato dvishataH, sa-suvarNAM uttamaH ##04.12.25## bahUnAM kanyA.apahAriNAM pR^ithag yathA uktA daNDAH ##04.12.26## gaNikAduhitaraM prakurvatashchatuShpa~nchAshatpaNo daNDaH, shulkaM mAturbhogaH ShoDashaguNaH ##04.12.27## dAsasya dAsyA vA duhitaraM adAsIM prakurvatashchaturviMshatipaNo daNDaH shulkAbandhyadAnaM cha ##04.12.28## niShkrayAnurUpAM dAsIM prakurvato dvAdashapaNo daNDo vastrAbandhyadAnaM cha ##04.12.29## sAchivyAvakAshadAne kartR^isamo daNDaH ##04.12.30## proShitapatikAM apacharantIM patibandhuH tatpuruSho vA sa~NgR^ihNIyAt.h ##04.12.31## sa~NgR^ihItA patiM AkA~NkSheta ##04.12.32## patishchet.h kShameta visR^ijyeta ubhayam.h ##04.12.33## akShamAyAM striyAH karNanAsAchChedanaM, vadhaM jArashcha prApnuyAt.h ##04.12.34## jAraM chora ityabhiharataH pa~nchashato daNDaH, hiraNyena mu~nchataH tad.aShTaguNaH ##04.12.35## keshAkeshikaM sa~NgrahaNaM, upali~NganAd.h vA sharIra upabhogAnAM, tajjAtebhyaH(tajj~nAtebhyaH?## chf.N12.60##), strIvachanAd.h vA ##04.12.36## parachakrATavIhR^itAM oghapravyUDhAM araNyeShu durbhikShe vA tyaktAM pretabhAva utsR^iShTAM vA parastriyaM nistArayitvA yathAsambhAShitaM samupabhu~njIta ##04.12.37## jAtivishiShTAM akAmAM apatyavatIM niShkrayeNa dadyAt.h ##04.12.38ab## chorahastAnnadIvegAd.h durbhikShAd.h deshavibhramAt.h | ##04.12.38chd## nistArayitvA kAntArAnnaShTAM tyaktAM mR^itA iti vA ##04.12.39ab## bhu~njIta striyaM anyeShAM yathAsambhAShitaM naraH | ##04.12.39chd## na tu rAjapratApena pramuktAM svajanena vA ##04.12.40ab## na cha uttamAM na chAkAmAM pUrvApatyavatIM na cha | ##04.12.40chd## IdR^ishIM tvanurUpeNa niShkrayeNApavAhayet.h (iti) ## Chapt | Punishments for transgressions## ##04.13.01## brAhmaNaM apeyaM abhakShyaM vA grAsayata uttamo daNDaH, kShatriyaM madhyamaH, vaishyaM pUrvaH sAhasadaNDaH, shUdraM chatuShpa~nchAshatpaNo daNDaH ##04.13.02## svayaM grasitAro nirviShayAH kAryAH ##04.13.03## paragR^ihAbhigamane divA pUrvaH sAhasadaNDaH, rAtrau madhyamaH ##04.13.04## divA rAtrau vA sashastrasya pravishata uttamo daNDaH ##04.13.05## bhikShukavaidehakau matta unmattau balAd.h Apadi chAtisaMnikR^iShTAH pravR^ittapraveshAshchAdaNDyAH, anyatra pratiShedhAt.h ##04.13.06## svaveshmano virAtrAd.h UrdhvaM parivAraM ArohataH pUrvaH sAhasadaNDaH, paraveshmano madhyamaH, grAmArAmavATabhedinashcha ##04.13.07## grAmeShvantaH sArthikA j~nAtasArA vaseyuH ##04.13.08## muShitaM pravAsitaM cha eShAM anirgataM rAtrau grAmasvAmI dadyAt.h ##04.13.09## grAmAntareShu vA muShitaM pravAsitaM vivItAdhyakSho dadyAt.h ##04.13.10## avivItAnAM chorarajjukaH ##04.13.11## tathA.apyaguptAnAM sImAvarodhena vichayaM dadyuH ##04.13.12## asImAvarodhe pa~nchagrAmI dashagrAmI vA ##04.13.13## durbalaM veshma shakaTaM anuttabdhaM UrdhastambhaM shastraM anapAshrayaM apratichChannaM shvabhraM kUpaM kUTAvapAtaM vA kR^itvA hiMsAyAM daNDapAruShyaM vidyAt.h ##04.13.14## vR^ikShachChedane daMyarashmiharaNe chatuShpadAnAM adAntasevane vAhane vA kAShThaloShTapAShANadaNDabANabAhuvikShepaNeShu yAne hastinA cha smaghaTTane apehi iti prakoshann.h adaNDyaH ##04.13.15## hastinA roShitena hato droNAnnaM madyakumbhaM mAlyAnulepanaM dantapramArjanaM cha paTaM dadyAt.h ##04.13.16## ashvamedhAvabhR^ithasnAnena tulyo hastinA vadha iti pAdaprakShAlanam.h ##04.13.17## udAsInavadhe yAturuttamo daNDaH ##04.13.18## shR^i~NgiNA daMShTriNA vA hiMsyamAnaM amokShayataH svAminaH pUrvaH sAhasadaNDaH, pratikruShTasya dviguNaH ##04.13.19## shR^i~NgidaMShTribhyAM anyonyaM ghAtayataH tachcha tAvachcha daNDaH ##04.13.20## devapashuM R^iShabhaM ukShANaM gokumArIM vA vAhayataH pa~nchashato daNDaH, pravAsayata uttamaH ##04.13.21## lomadohavAhanaprajanana upakAriNAM kShudrapashUnAM adAne tachcha tAvachcha daNDaH, pravAsane cha, anyatra devapitR^ikAryebhyaH ##04.13.22## ChinnanasyaM bhagnayugaM tiryakpratimukhAgataM pratyAsarad.h vA chakrayuktaM yAtA pashumanuShyasambAdhe vA hiMsAyAM adaNDyaH ##04.13.23## anyathA yathA uktaM mAnuShaprANihiMsAyAM daNDaM abhyAvahet.h ##04.13.24## amAnuShaprANivadhe prANidAnaM cha ##04.13.25## bAle yAtari yAnasthaH svAmI daNDyaH, asvAmini yAnasthaH, prAptavyavahAro vA yAtA ##04.13.26## bAlAdhiShThitaM apuruShaM vA yAnaM rAjA haret.h ##04.13.27## kR^ityAbhichArAbhyAM yatparaM ApAdayet.h tad.ApAdayitavyaH ##04.13.28## kAmaM bhAryAyAM anichChantyAM kanyAyAM vA dArArthino bhartari bhAryAyA vA saMvadanakaraNam.h ##04.13.29## anyathAhiMsAyAM madhyamaH sAhasadaNDaH ##04.13.30## mAtApitrorbhaginIM mAtulAnIM AchAryANIM snuShAM duhitaraM bhaginIM vA.adhicharataH trili~NgachChedanaM vadhashcha ##04.13.31## sakAmA tad.h eva labheta, dAsaparichArakAhitakabhuktA cha ##04.13.32## brAhmaNyAM aguptAyAM kShatriyasya uttamaH, sarvasvaM vaishyasya, shUdraH kaTAgninA dahyeta ##04.13.33## sarvatra rAjabhAryAgamane kumbhIpAkaH ##04.13.34## shvapAkIgamane kR^itakabandhA~NkaH paraviShayaM gachChet.h, shvapAkatvaM vA shUdraH ##04.13.35## shvapAkasyAryAgamane vadhaH, striyAH karNanAsAchChedanam.h ##04.13.36## pravrajitAgamane chaturviMshatipaNo daNDaH ##04.13.37## sakAmA tad.h eva labheta ##04.13.38## rUpAjIvAyAH prasahya upabhoge dvAdashapaNo daNDaH ##04.13.39## bahUnAM ekAM adhicharatAM pR^ithak.h chaturviMshatipaNo daNDaH ##04.13.40## striyaM ayonau gachChataH pUrvaH sAhasadaNDaH, puruShaM adhimehatashcha ##04.13.41ab## maithune dvAdashapaNaH tiryagyoniShvanAtmanaH | ##04.13.41chd## daivatapratimAnAM cha gamane dviguNaH smR^itaH ##04.13.42ab## adaNDyadaNDane rAj~no daNDaH triMshadguNo.ambhasi | ##04.13.42chd## varuNAya pradAtavyo brAhmaNebhyaH tataH param.h ##04.13.43ab## tena tat.h pUyate pApaM rAj~no daNDApachArajam.h | ##04.13.43chd## shAstA hi varuNo rAj~nAM mithyA vyAcharatAM nR^iShu (iti) ##Book | ## ## Chapt | Infliction of secret punishment## ##05.1.01## durgarAShTrayoH kaNTakashodhanaM uktam.h ##05.1.02## rAjarAjyayorvakShyAmaH ##05.1.03## rAjAnaM avagR^ihya upajIvinaH shatrusAdhAraNA vA ye mukhyAH teShu gUDhapuruShapraNidhiH kR^ityapakSha upagraho vA siddhiH yathA uktaM purastAd.h, upajApo.apasarpo vA yathA pAragrAmike vakShyAmaH ##05.1.04## rAjya upaghAtinaH tu vallabhAH saMhatA vA ye mukhyAH prakAshaM ashakyAH pratiSheddhuM dUShyAH teShu dharmaruchirupAMshudaNDaM prayu~njIta ##05.1.05## dUShyamahAmAtrabhrAtaraM asatkR^itaM sattrI protsAhya rAjAnaM darshayet.h ##05.1.06## taM rAjA dUShyadravya upabhogAtisargeNa dUShye vikramayet.h ##05.1.07## shastreNa rasena vA vikrAntaM tatra eva ghAtayed.h bhrAtR^ighAtako.ayam iti ##05.1.08## tena pArashavaH parichArikAputrashcha vyAkhyAtau ##05.1.09## dUShyaMmahAmAtraM vA sattriprotsAhito bhrAtA dAyaM yAcheta ##05.1.10## taM dUShyagR^ihapratidvAri rAtrAvupashayAnaM anyatra vA vasantaM tIkShNo hantA brUyAd.h hato.ayaM dAyakAmukaH iti ##05.1.11## tato hatapakShaM upagR^ihya itaraM nigR^ihNIyAt.h ##05.1.12## dUShyasamIpasthA vA sattriNo bhrAtaraM dAyaM yAchamAnaM ghAtena paribhartsayeyuH ##05.1.13## taM rAtrau iti samAnam.h ##05.1.14## dUShyamahAmAtrayorvA yaH putraH pituH pitA vA putrasya dArAn.h adhicharati, bhrAtA vA bhrAtuH, tayoH kApaTikamukhaH kalahaH pUrveNa vyAkhyAtaH ##05.1.15## dUShyamahAmAtraputraM AtmasambhAvitaM vA sattrI rAjaputraH tvaM, shatrubhayAd.h iha nyasto.asi ityupajapet.h ##05.1.16## pratipannaM rAjA rahasi pUjayet.h prAptayauvarAjyakAlaM tvAM mahAmAtrabhayAnnAbhiShi~nchAmi iti ##05.1.17## taM sattrI mahAmAtravadhe yojayet.h ##05.1.18## vikrAntaM tatra eva ghAtayet.h pitR^ighAtako.ayam iti ##05.1.19## bhikShukI vA dUShyabhAryAM sAMvadanikIbhirauShadhIbhiH saMvAsya rasenAtisandadhyAt.h ##05.1.20## ityApyaprayogaH ##05.1.21## dUShyamahAmAtraM aTavIM paragrAmaM vA hantuM kAntAravyavahite vA deshe rAShTrapAlaM antapAlaM vA sthApayituM nAgarasthAnaM vA kupitaM avagrAhituM sArthAtivAhyaM pratyante vA sa-pratyAdeyaM AdAtuM phalgubalaM tIkShNayuktaM preShayet.h ##05.1.22## rAtrau divA vA yuddhe pravR^itte tIkShNAH pratirodhakavya~njanA vA hanyuH abhiyoge hataH iti ##05.1.23## yAtrAvihAragato vA dUShyamahAmAtrAn.h darshanAyAhvayet.h ##05.1.24## te gUDhashastraiH tIkShNaiH saha praviShTA madhyamakakShyAyAM AtmavichayaM antaHpraveshanArthaM dadyuH ##05.1.25## tato dauvArikAbhigR^ihItAH tIkShNAH dUShyaprayuktAH sma iti brUyuH ##05.1.26## te tad.abhivikhyApya dUShyAn.h hanyuH ##05.1.27## tIkShNasthAne chAnye vadhyAH ##05.1.28## bahirvihAragato vA dUShyAn.h AsannAvAsAn.h pUjayet.h ##05.1.29## teShAM devIvya~njanA vA duHstrI rAtrAvAvAseShu gR^ihyeta iti samAnaM pUrveNa ##05.1.30## dUShyamahAmAtraM vA sUdo bhakShakAro vA te shobhanaH iti stavena bhakShyabhojyaM yAcheta, bahirvA kvachid.h adhvagataH pAnIyam.h ##05.1.31## tad.ubhayaM rasena yojayitvA pratisvAdane tAveva upayojayet.h ##05.1.32## tad.abhivikhyApya rasadau iti ghAtayet.h ##05.1.33## abhichArashIlaM vA siddhavya~njano godhAkUrmakarkaTakakUTAnAM lakShaNyAnAM anyatamaprAshanena manorathAn.h avApsyasi iti grAhayet.h ##05.1.34## pratipannaM karmaNi rasena lohamusalairvA ghAtayet.h karmavyApadA hataH iti ##05.1.35## chikitsakavya~njano vA daurAtmikaM asAdhyaM vA vyAdhiM dUShyasya sthApayitvA bhaiShajyAhArayogeShu rasenAtisandadhyAt.h ##05.1.36## sUdArAlikavya~njanA vA praNihitA dUShyaM rasenAtisandadhyuH ##05.1.37## ityupaniShatpratiShedhaH ##05.1.38## ubhayadUShyapratiShedhaH tu ##05.1.39## yatra dUShyaH pratiSheddhavyaH tatra dUShyaM eva phalgubalatIkShNayuktaM preShayet.h, gachCha, amuShmin.h durge rAShTre vA sainyaM utthApaya hiraNyaM vA, vallabhAd.h vA hiraNyaM AhAraya, vallabhakanyAM vA prasahyAnaya, durgasetuvaNikpathashUnyaniveshakhanidravyahastivanakarmaNAM anyatamad.h vA kAraya rAShTrapAlyaM antapAlyaM vAyashcha tvA pratiShedhayenna vA te sAhAyyaM dadyAt.h sa bandhavyaH syAt iti ##05.1.40## tathaiva itareShAM preShayed.h amuShyAvinayaH pratiSheddhavyaH iti ##05.1.41## taM eteShu kalahasthAneShu karmapratighAteShu vA vivadamAnaM tIkShNAH shastraM pAtayitvA prachChannaM hanyuH ##05.1.42## tena doSheNa itare niyantavyAH ##05.1.43## purANAM grAmANAM kulAnAM vA dUShyANAM sImAkShetrakhalaveshmamaryAdAsu dravya upakaraNasasyavAhanahiMsAsu prekShAkR^itya utsaveShu vA samutpanne kalahe tIkShNairutpAdite vA tIkShNAH shastraM pAtayitvA brUyuH evaM kriyante ye.amunA kalahAyante: iti ##05.1.44## tena doSheNa itare niyantavyAH ##05.1.45## yeShAM vA dUShyANAM jAtamUlAH kalahAH teShAM kShetrakhalaveshmAnyAdIpayitvA bandhusambandhiShu vAhaneShu vA tIkShNAH shastraM pAtayitvA tathaiva brUyuH amunA prayuktAH smaH iti ##04.4.46## tena doSheNa itare niyantavyAH ##05.1.47## durgarAShTradUShyAn.h vA sattriNaH parasparasyAveshanikAn.h kArayeyuH ##05.1.48## tatra rasadA rasaM dadyuH ##05.1.49## tena doSheNa itare niyantavyAH ##05.1.50## bhikShukI vA dUShyarAShTramukhyaM dUShyarAShTramukhyasya bhAryA snuShA duhitA vA kAmayate ityupajapet.h ##05.1.51## pratipannasyAbharaNaM AdAya svAmine darshayet.h asau te mukhyo yauvana utsikto bhAryAM snuShAM duhitaraM vA.abhimanyate iti ##05.1.52## tayoH kalaho rAtrau iti samAnam.h ##05.1.53## dUShyadaNDa upanateShu tu - yuvarAjaH senApatirvA ki~nchid.h apakR^ityApakrAnto vikrameta ##05.1.54## tato rAjA dUShyadaNDa upanatAn.h eva preShayet.h phalgubalatIkShNayuktAn.h iti samAnAH sarva eva yogAH ##05.1.55## teShAM cha putreShvanukShiyatsu yo nirvikAraH sa pitR^idAyaM labheta ##05.1.56## evaM asya putrapautrAn.h anuvartate rAjyaM apAstapuruShadoSham.h ##05.1.57ab## svapakShe parapakShe vA tUShNIM daNDaM prayojayet.h | ##05.1.57chd## AyatyAM cha tadAtve cha kShamAvAn.h avisha~NkitaH (iti) ## Chapt | Replenishment of the treasury## ##05.2.01## koshaM akoshaH pratyutpannArthakR^ichChraH sa~NgR^ihNIyAt.h ##05.2.02## janapadaM mahAntaM alpapramANaM vA.adevamAtR^ikaM prabhUtadhAnyaM dhAnyasyAMshaM tR^itIyaM chaturthaM vA yAcheta, yathAsAraM madhyaM avaraM vA ##05.2.03## durgasetukarmavaNikpathashUnyaniveshakhanidravyahastivanakarma upakAriNaM pratyantaM alpapramANaM vA na yAcheta ##05.2.04## dhAnyapashuhiraNyAdi nivishamAnAya dadyAt.h ##05.2.05## chaturthaM aMshaM dhAnyAnAM bIjabhaktashuddhaM cha hiraNyena krINIyAt.h ##05.2.06## araNyajAtaM shrotriyasvaM cha pariharet.h ##05.2.07## tad.h apyanugraheNa krINIyAt.h ##05.2.08## tasyAkaraNe vA samAhartR^ipuruShA grIShme karShakANAM udvApaM kArayeyuH ##05.2.09## pramAdAvaskannasyAtyayaM dviguNaM udAharanto bIjakAle bIjalekhyaM kuryuH ##05.2.10## niShpanne haritapakvAdAnaM vArayeyuH, anyatra shAkakaTabha~NgamuShTibhyAM devapitR^ipUjAdAnArthaM gavArthaM vA ##05.2.11## bhikShukagrAmabhR^itakArthaM cha rAshimUlaM parihareyuH ##05.2.12## svasasyApahAriNaH pratipAto.aShTaguNaH ##05.2.13## parasasyApahAriNaH pa~nchAshadguNaH sItA.atyayaH, svavargasya, bAhyasya tu vadhaH ##05.2.14## chaturthaM aMshaM dhAnyAnAM ShaShThaM vanyAnAM tUlalAkShAkShaumavalkakArpAsaraumakausheyakauShadhagandhapuShpaphalashAkapaNyAnAM kAShThaveNumAMsavallUrANAM cha gR^ihNIyuH, dantAjinasyArdham.h ##05.2.15## tad.h anisR^iShTaM vikrINAnasya pUrvaH sAhasadaNDaH ##05.2.16## iti karShakeShu praNayaH ##05.2.17## suvarNarajatavajramaNimuktApravAlAshvahastipaNyAH pa~nchAshatkarAH ##05.2.18## sUtravastratAmravR^ittakaMsagandhabhaiShajyashIdhupaNyAshchatvAriMshatkarAH ##05.2.19## dhAnyarasalohapaNyAH shakaTavyavahAriNashcha triMshatkarAH ##05.2.20## kAchavyavahAriNo mahAkAravashcha viMshatikarAH ##05.2.21## kShudrakAravo bandhakIpoShakAshcha dashakarAH ##05.2.22## kAShThaveNupAShANamR^idbhANDapakvAnnaharitapaNyAH pa~nchakarAH ##05.2.23## kushIlavA rUpAjIvAshcha vetanArdhaM dadyuH ##05.2.24## hiraNyakaraM karmaNyAn.h AhArayeyuH, na cha eShAM ka~nchid.h aparAdhaM parihareyuH ##05.2.25## te hyaparigR^ihItaM abhinIya vikrINIran.h ##05.2.26## iti vyavahAriShu praNayaH ##05.2.27## kukkuTasUkaraM ardhaM dadyAt.h, kShudrapashavaH ShaDbhAgaM, gomahiShAshvatarakhara uShTrAshcha dashabhAgam.h ##05.2.28## bandhakIpoShakA rAjapreShyAbhiH paramarUpayauvanAbhiH koshaM saMhareyuH ##05.2.29## iti yonipoShakeShu praNayaH ##05.2.30## sakR^id.h eva na dviH prayojyaH ##05.2.31## tasyAkaraNe vA samAhartA kAryaM apadishya paurajAnapadAn.h bhikSheta ##05.2.32## yogapuruShAshchAtra pUrvaM atimAtraM dadyuH ##05.2.33## etena pradeshena rAjA paurajAnapadAn.h bhikSheta ##05.2.34## kApaTikAshcha enAn.h alpaM prayachChataH kutsayeyuH ##05.2.35## sArato vA hiraNyaM ADhyAn.h yAcheta, yathA upakAraM vA, svavashA vA yad.h upahareyuH ##05.2.36## sthAnachChatraveShTanavibhUShAshcha eShAM hiraNyena prayachChet.h ##05.2.37## pAShaNDasa~NghadravyaM ashrotriya upabhogyaM devadravyaM vA kR^ityakarAH pretasya dagdhagR^ihasya vA haste nyastaM ityupahareyuH ##05.2.38## devatA.adhyakSho durgarAShTradevatAnAM yathAsvaM ekasthaM koshaM kuryAt.h, tathaiva cha upaharet.h ##05.2.39## daivatachaityaM siddhapuNyasthAnaM aupapAdikaM vA rAtrAvutthApya yAtrAsamAjAbhyAM AjIvet.h ##05.2.40## chaitya upavanavR^ikSheNa vA devatA.abhigamanaM anArtavapuShpaphalayuktena khyApayet.h ##05.2.41## manuShyakaraM vA vR^ikShe rakShobhayaM prarUpayitvA siddhavya~njanAH paurajAnapadAnAM hiraNyena pratikuryuH ##05.2.42## suru~NgAyukte vA kUpe nAgaM aniyatashiraskaM hiraNya upahAreNa darshayet.h ##05.2.43## nAgapratimAyAM antashChannAyAM chaityachChidre valmIkachChidre vA sarpadarshanaM AhAreNa pratibaddhasaMj~naM kR^itvA shraddadhAnAnAM darshayet.h ##05.2.44## ashraddadhAnAnAM AchamanaprokShaNeShu rasaM upachArya devatA.abhishApaM brUyAt.h, abhityaktaM vA daMshayitvA ##05.2.45## yogadarshanapratIkAreNa vA koshAbhisaMharaNaM kuryAt.h ##05.2.46## vaidehakavya~njano vA prabhUtapaNyAntevAsI vyavahareta ##05.2.47## sa yadA paNyamUlye nikShepaprayogairupachitaH syAt.h tadA enaM rAtrau moShayet.h ##05.2.48## etena rUpadarshakaH suvarNakArashcha vyAkhyAtau ##05.2.49## vaidehakavya~njano vA prakhyAtavyavahAraH prahavaNanimittaM yAchitakaM avakrItakaM vA rUpyasuvarNabhANDaM anekaM gR^ihNIyAt.h ##05.2.50## samAje vA sarvapaNyasandohena prabhUtaM hiraNyasuvarNaM R^iNaM gR^ihNIyAt.h, pratibhANDamUlyaM cha ##05.2.51## tad.h ubhayaM rAtrau moShayet.h ##05.2.52## sAdhvIvya~njanAbhiH strIbhirdUShyAn.h unmAdayitvA tAsAM eva veshmasvabhigR^ihya sarvasvAnyAhareyuH ##05.2.53## dUShyakulyAnAM vA vivAde pratyutpanne rasadAH praNihitA rasaM dadyuH ##05.2.54## tena doSheNa itare paryAdAtavyAH ##05.2.55## dUShyaM abhityakto vA shraddheyApadeshaM paNyaM hiraNyanikShepaM R^iNaprayogaM dAyaM vA yAcheta ##05.2.56## dAsashabdena vA dUShyaM Alambeta, bhAryAM asya snuShAM duhitaraM vA dAsIshabdena bhAryAshabdena vA ##05.2.57## taM dUShyagR^ihapratidvAri rAtrAvupashayAnaM anyatra vA vasantaM tIkShNo hatvA brUyAt.h hato.ayaM arthakAmukaH iti ##05.2.58## tena doSheNa itare paryAdAtavyAH ##05.2.59## siddhavya~njano vA dUShyaM jambhakavidyAbhiH pralobhayitvA brUyAt.h akShayahiraNyaM rAjadvArikaM strIhR^idayaM arivyAdhikaraM AyuShyaM putrIyaM vA karma jAnAmi iti ##05.2.60## pratipannaM chaityasthAne rAtrau prabhUtasurAmAMsagandhaM upahAraM kArayet.h ##05.2.61## ekarUpaM chAtra hiraNyaM pUrvanikhAtaM pretA~NgaM pretashishurvA yatra nihitaH syAt.h, tato hiraNyaM asya darshayed.h atyalpam iti cha brUyAt.h ##05.2.62## prabhUtahiraNyahetoH punarupahAraH kartavya iti svayaM eva etena hiraNyena shvobhUte prabhUtaM aupahArikaM krINIhi iti ##05.2.63## sa tena hiraNyenAupahArikakraye gR^ihyeta ##05.2.64## mAtR^ivya~njanayA vA putro me tvayA hataH ityavakupitA syAt.h ##05.2.65## saMsiddhaM evAsya rAtriyAge vanayAge vanakrIDAyAM vA pravR^ittAyAM tIkShNA vishasyAbhityaktaM atinayeyuH ##05.2.66## dUShyasya vA bhR^itakavya~njano vetanahiraNye kUTarUpaM prakShipya prarUpayet.h ##05.2.67## karmakaravya~njano vA gR^ihe karma kurvANaH stenakUTarUpakAraka upakaraNaM upanidadhyAt.h, chikitsakavya~njano vA garaM agadApadeshena ##05.2.68## pratyAsanno vA dUShyasya sattrI praNihitaM abhiShekabhANDaM amitrashAsanaM cha kApaTikamukhenAchakShIta, kAraNaM cha brUyAt.h ##05.2.69## evaM dUShyeShvadhArmikeShu cha varteta, na itareShu ##05.2.70ab## pakvaM pakvaM ivArAmAt.h phalaM rAjyAd.h avApnuyAt.h | ##05.2.70chd## AtmachChedabhayAd.h AmaM varjayet.h kopakArakam.h (iti) ## Chapt | Salaries of state servants## ##05.3.01## durgajanapadashaktyA bhR^ityakarma samudayapAdena sthApayet.h, kAryasAdhanasahena vA bhR^ityalAbhena ##05.3.02## sharIraM avekSheta, na dharmArthau pIDayet.h ##05.3.03## R^itvig.AchAryamantripurohitasenApatiyuvarAjarAjamAtR^irAjamahiShyo.aShTachatvAriMshatsAhasrAH ##05.3.04## etAvatA bharaNenAnAspadyatvaM akopakaM cha eShAM bhavati ##05.3.05## dauvArikAntarvaMshikaprashAstR^isamAhartR^isaMnidhAtArashchaturviMshatisAhasrAH ##05.3.06## etAvatA karmaNyA bhavanti ##05.3.07## kumArakumAramAtR^inAyakapauravyAvahArikakArmAntikamantripariShadrAShTrAntapAlAshcha dvAdashasAhasrAH ##05.3.08## svAmiparibandhabalasahAyA hyetAvatA bhavanti ##05.3.09## shreNImukhyA hasty.ashvarathamukhyAH pradeShTArashchAShTasAhasrAH ##05.3.10## svavargAnukarShiNo hyetAvatA bhavanti ##05.3.11## patty.ashvarathahasty.adhyakShA dravyahastivanapAlAshcha chatuHsAhasrAH ##05.3.12## rathikAnIkasthachikitsakAshvadamakavardhakayo yonipoShakAshcha dvisAhasrAH ##05.3.13## kArtAntikanaimittikamauhUrtikapaurANikasUtamAgadhAH purohitapuruShAH sarvAdhyakShAshcha sAhasrAH ##05.3.14## shilpavantaH pAdAtAH sa~NkhyAyakalekhakAdivargashcha pa~nchashatAH ##05.3.15## kushIlavAH tvardhatR^itIyashatAH, dviguNavetanAshcha eShAM tUryakarAH ##05.3.16## kArushilpino viMshatishatikAH ##05.3.17## chatuShpadadvipadaparichArakapArikarmikAupasthAyikapAlakaviShTibandhakAH ShaShTivetanAH, AryayuktArohakamANavakashailakhanakAH sarva upasthAyinashcha ##05.3.18## AchAryA vidyAvantashcha pUjAvetanAni yathA.arhaM labheran.h pa~nchashatAvaraM sahasraparam.h ##05.3.19## dashapaNiko yojane dUto madhyamaH, dasha uttare dviguNavetana AyojanashatAd.h iti ##05.3.20## samAnavidyebhyaH triguNavetano rAjA rAjasUyAdiShu kratuShu ##05.3.21## rAj~naH sArathiH sAhasraH ##05.3.22## kApaTika udAsthitagR^ihapatikavaidehakatApasavya~njanAH sAhasrAH ##05.3.23## grAmabhR^itakasattritIkShNarasadabhikShukyaH pa~nchashatAH ##05.3.24## chArasa~nchAriNo.ardhatR^itIyashatAH, prayAsavR^iddhavetanA vA ##05.3.25## shatavargasahasravargANAM adhyakShA bhaktavetanalAbhaM AdeshaM vikShepaM cha kuryuH ##05.3.26## avikShepo rAjaparigrahadurgarAShTrarakShAvekShaNeShu cha ##05.3.27## nityamukhyAH syuranekamukhyAshcha ##05.3.28## karmasu mR^itAnAM putradArA bhaktavetanaM labheran.h ##05.3.29## bAlavR^iddhavyAdhitAshcha eShAM anugrAhyAH ##05.3.30## pretavyAdhitasUtikAkR^ityeShu cha eShAM arthamAnakarma kuryAt.h ##05.3.31## alpakoshaH kupyapashukShetrANi dadyAt.h, alpaM cha hiraNyam.h ##05.3.32## shUnyaM vA niveshayituM abhyutthito hiraNyaM eva dadyAt.h, na grAmaM grAmasa~njAtavyavahArasthApanArtham.h ##05.3.33## etena bhR^itAnAM abhR^itAnAM cha vidyAkarmabhyAM bhaktavetanavisheShaM cha kuryAt.h ##05.3.34## ShaShTivetanasyADhakaM kR^itvA hiraNyAnurUpaM bhaktaM kuryAt.h ##05.3.35## patty.ashvarathadvipAH sUrya udaye bahiH sandhidivasavarjaM shilpayogyAH kuryuH ##05.3.36## teShu rAjA nityayuktaH syAt.h, abhIkShNaM cha eShAM shilpadarshanaM kuryAt.h ##05.3.37## kR^itanara indrA~NkaM shastrAvaraNaM AyudhAgAraM praveshayet.h ##05.3.38## ashastrAshchareyuH, anyatra mudrA.anuj~nAtAt.h ##05.3.39## naShTaMvinaShTaM vA dviguNaM dadyAt.h ##05.3.40## vidhvastagaNanAM cha kuryAt.h ##05.3.41## sArthikAnAM shastrAvaraNaM antapAlA gR^ihNIyuH, samudraM avachArayeyurvA ##05.3.42## yAtrAM abhyutthito vA senAM udyojayet.h ##05.3.43## tato vaidehakavya~njanAH sarvapaNyAnyAyudhIyebhyo yAtrAkAle dviguNapratyAdeyAni dadyuH ##05.3.44## evaM rAjapaNyayogavikrayo vetanapratyAdAnaM cha bhavati ##05.3.45## evaM avekShitAyavyayaH koshadaNDavyasanaM nAvApnoti ##05.3.46## iti bhaktavetanavikalpaH ##05.3.47ab## sattriNashchAyudhIyAnAM veshyAH kArukushIlavAH | ##05.3.47chd## daNDavR^iddhAshcha jAnIyuH shauchAshauchaM atandritAH (iti) ## Chapt | Proper conduct fora dependant## ##05.4.01## lokayAtrAvid.h rAjAnaM AtmadravyaprakR^itisampannaM priyahitadvAreNAshrayeta ##05.4.02## yaM vA manyeta yathA.ahaM Ashraya IpsurevaM asau vinaya IpsurAbhigAmikaguNayuktaH iti, dravyaprakR^itihInaM apyenaM Ashrayeta, na tvevAnAtmasampannam.h ##05.4.03## anAtmavA hi nItishAstradveShAd.h anarthyasaMyogAd.h vA prApyApi mahad.h aishvaryaM na bhavati ##05.4.04## Atmavati labdhAvakAshaH shAstrAnuyogaM dadyAt.h ##05.4.05## avisaMvAdAdd.h hi sthAnasthairyaM avApnoti ##05.4.06## matikarmasu pR^iShThaH tadAtve chAyatyAM cha dharmArthasaMyuktaM samarthaM pravINavad.h apariShadbhIruH kathayet.h ##05.4.07## IpsitaH paNeta dharmArthAnuyogaM avishiShTeShu balavatsaMyukteShu daNDadhAraNaM matsaMyoge tadAtve cha daNDadhAraNaM iti na kuryAH, pakShaM vR^ittiM guhyaM cha me na upahanyAH, saMj~nayA cha tvAM kAmakrodhadaNDaneShu vArayeyam iti ##05.4.08## AdiShTaH pradiShTAyAM bhUmAvanuj~nAtaH pravishet.h, upavishechcha pArshvataH saMnikR^iShTaviprakR^iShTaH parAsanam.h ##05.4.09## vigR^ihya kathanaM asabhyaM apratyakShaM ashraddheyaM anR^itaM cha vAkyaM uchchairanarmaNi hAsaM vAtaShThIvane cha shabdavatI na kuryAt.h ##05.4.10## mithaH kathanaM anyena, janavAde dvandvakathanaM, rAj~no veShaM uddhatakuhakAnAM cha, ratnAtishayaprakAshAbhyarthanaM, ekAkShy.oShThanirbhogaM bhrukuTIkarma vAkyAvakShepaNaM cha bruvati, balavat.h saMyuktavirodhaM, strIbhiH strIdarshibhiH sAmantadUtairdveShyapakShAvakShiptAn.h arthyaishcha pratisaMsargaM ekArthacharyAM sa~NghAtaM cha varjayet.h ##05.4.11ab## ahInakAlaM rAjArthaM svArthaM priyahitaiH saha | ##05.4.11chd## parArthaM deshakAle cha brUyAd.h dharmArthasaMhitam.h ##05.4.12ab## pR^iShTaH priyahitaM brUyAnna brUyAd.h ahitaM priyam.h | ##05.4.12chd## apriyaM vA hitaM brUyAtshR^iNvato.anumato mithaH ##05.4.13ab## tUShNIM vA prativAkye syAd.h veShyAdIMshcha na varNayet.h | ##05.4.13chd## apriyA api dakShAH syuH tadbhAvAd.h ye bahiShkR^itAH ##05.4.14ab## anarthyAshcha priyA dR^iShTAshchittaj~nAnAnuvartinaH | ##05.4.14chd## abhihAsyeShvabhihased.h ghorahAsAMshcha varjayet.h (iti) ##05.4.15ab## parAt.h sa~NkrAmayed.h ghoraM na cha ghoraM pare vadet.h | ##05.4.15chd## titikShetAtmanashchaiva kShamAvAn.h pR^ithivIsamaH ##05.4.16ab## AtmarakShA hi satataM pUrvaM kAryA vijAnatA | ##05.4.16chd## agnAviva hi samproktA vR^ittI rAjA upajIvinAm.h ##05.4.17ab## ekadeshaM dahed.h agniH sharIraM vA paraM gataH | ##05.4.17chd## sa-putradAraM rAjA tu ghAtayed.h ardhayeta vA (iti) ## Chapt | Proper behaviour for a courtier## ##05.5.01## niyuktaH karmasu vyayavishuddhaM udayaM darshayet.h ##05.5.02## AbhyantaraM bAhyaM guhyaM prakAshyaM AtyayikaM upekShitavyaM vA kAryaM idaM evam iti visheShayechcha ##05.5.03## mR^igayAdyUtamadyastrIShu prasaktaM na enaM anuvarteta prashaMsAbhiH ##05.5.04## AsannashchAsya vyasana upaghAte prayateta, para upajApAtisandhAna upadhibhyashcha rakShet.h ##05.5.05## i~NgitAkArau chAsya lakShayet.h ##05.5.06## kAmadveShaharShadainyavyavasAyabhayadvandvaviparyAsaM i~NgitAkArAbhyAM hi mantrasaMvaraNArthaM Acharati prAj~naH ##05.5.07## darshane prasIdati, vAkyaM pratigR^ihNAti, AsanaM dadAti, vivikto darshayate, sha~NkAsthAne nAtisha~Nkate, kathAyAM ramate, parij~nApyeShvavekShate, pathyaM uktaM sahate, smayamAno niyu~Nkte, hastena spR^ishati, shlAghye na upahasati, parokShaM guNaM bravIti, bhakShyeShu smarati, saha vihAraM yAti, vyasane.abhyupapadyate, tadbhaktIn.h pUjayati, guhyaM AchaShTe, mAnaM vardhayati, arthaM karoti, anarthaM pratihanti - iti tuShTaj~nAnam.h ##05.5.08## etad.h eva viparItaM atuShTasya, bhUyashcha vakShyAmaH ##05.5.09## sandarshane kopaH, vAkyasyAshravaNapratiShedhau, AsanachakShuShoradAnaM, varNasvarabhedaH, ekAkShibhrukuTy.oShThanirbhogaH, svedashvAsasmitAnAM asthAna utpattiH, paramantraNaM, akasmAdvrajanaM, vardhanaM anyasya, bhUmigAtravilekhanaM, anyasya upatodanaM, vidyAvarNadeshakutsA, samadoShanindA, pratidoShanindA, pratilomastavaH, sukR^itAnavekShaNaM, duShkR^itAnukIrtanaM, pR^iShThAvadhAnaM, atityAgaH, mithyA.abhibhAShaNaM, rAjadarshinAM cha tadvR^ittAnyatvam.h ##05.5.10## vR^ittivikAraM chAvekShetApyamAnuShANAm.h ##05.5.11## ayaM uchchaiH si~nchati iti kAtyAyanaH pravavrAja, krau~ncho.apasavyam iti kaNi~Nko bhAradvAjaH, tR^iNam iti dIrghashchArAyaNaH, shItA shATI iti ghoTamukhaH, hastI pratyaukShIt iti ki~njalkaH, rathAshvaM prAshaMsIt iti pishunaH, pratiravaNe shunaH pishunaputraH ##05.5.12## arthamAnAvakShepe cha parityAgaH ##05.5.13## svAmishIlaM Atmanashcha kilbiShaM upalabhya vA pratikurvIta ##05.5.14## mitraM upakR^iShTaM vA.asya gachChet.h ##05.5.15ab## tatrastho doShanirghAtaM mitrairbhartari chAcharet.h | ##05.5.15chd## tato bhartari jIve vA mR^ite vA punarAvrajet.h (iti) ## Chapt | Continuance of the kingdom## ## Continuous sovereignty## ##05.6.01## rAjavyasanaM evaM amAtyaH pratikurvIta ##05.6.02## prAg eva maraNAbAdhabhayAd.h rAj~naH priyahita upagraheNa mAsadvimAsAntaraM darshanaM sthApayed.h deshapIDA.apahaM amitrApahaM AyuShyaM putrIyaM vA karma rAjA sAdhayati ityapadeshena ##05.6.03## rAjavya~njanaM arUpavelAyAM prakR^itInAM darshayet.h, mitrAmitradUtAnAM cha ##05.6.04## taishcha yathA uchitAM sambhAShAM amAtyamukho gachChet.h ##05.6.05## dauvArikAntarvaMshikamukhashcha yathA uktaM rAjapraNidhiM anuvartayet.h ##05.6.06## apakAriShu cha heDaM prasAdaM vA prakR^itikAntaM darshayet.h, prasAdaM eva upakAriShu ##05.6.07## AptapuruShAdhiShThitau durgapratyantasthau vA koshadaNDAvekasthau kArayet.h, kulyakumAramukhyAMshchAnyApadeshena ##05.6.08## yashcha mukhyaH pakShavAn.h durgATavIstho vA vaiguNyaM bhajeta taM upagrAhayet.h ##05.6.09## bahv.AbAdhaM vA yAtrAM preShayet.h, mitrakulaM vA ##05.6.10## yasmAchcha sAmantAd.h AbAdhaM pashyet.h taM utsavavivAhahastibandhanAshvapaNyabhUmipradAnApadeshenAvagrAhayet.h, svamitreNa vA ##05.6.11## tataH sandhiM adUShyaM kArayet.h ##05.6.12## ATavikAmitrairvA vairaM grAhayet.h ##05.6.13## tatkulInaM aparuddhaM vA bhUMy.ekadeshena upagrAhayet.h ##05.6.14## kulyakumAramukhya upagrahaM kR^itvA vA kumAraM abhiShiktaM eva darshayet.h ##05.6.15## dANDakarmikavad.h vA rAjyakaNTakAn.h uddhR^itya rAjyaM kArayet.h ##05.6.16## yadi vA kashchin.h mukhyaH sAmantAdInAM anyatamaH kopaM bhajeta taM ehi, rAjAnaM tvA kariShyAmi ityAvAhayitvA ghAtayet.h ##05.6.17## ApatpratIkAreNa vA sAdhayet.h ##05.6.18## yuvarAje vA krameNa rAjyabhAraM Aropya rAjavyasanaM khyApayet.h ##05.6.19## parabhUmau rAjavyasane mitreNAmitravya~njanena shatroH sandhiM avasthApyApagachChet.h ##05.6.20## sAmantAdInAM anyatamaM vA.asya durge sthApayitvA.apagachChet.h ##05.6.21## kumAraM abhiShichya vA prativyUheta ##05.6.22## pareNAbhiyukto vA yathA uktaM ApatpratIkAraM kuryAt.h ##05.6.23## evaM ekAishvaryaM amAtyaH kArayed.h iti kauTilyaH ##05.6.24## na evam iti bhAradvAjaH ##05.6.25## pramriyamANe vA rAjanyamAtyaH kulyakumAramukhyAn.h parasparaM mukhyeShu vA vikramayet.h ##05.6.26## vikrAntaM prakR^itikopena ghAtayet.h ##05.6.27## kulyakumAramukhyAn.h upAMshudaNDena vA sAdhayitvA svayaM rAjyaM gR^ihNIyAt.h ##05.6.28## rAjyakAraNAdd.h hi pitA putrAn.h putrAshcha pitaraM abhidruhyanti, kiM a~Nga punaramAtyaprakR^itirhyekapragraho rAjyasya ##05.6.29## tat.h svayaM upasthitaM nAvamanyeta ##05.6.30## svayaM ArUDhA hi strI tyajyamAnA.abhishapati iti lokapravAdaH ##05.6.31ab## kAlashcha sakR^id.h abhyeti yaM naraM kAlakA~NkShiNam.h | ##05.6.31chd## durlabhaH sa punaH tasya kAlaH karma chikIrShataH ##05.6.32## prakR^itikopakaM adharmiShThaM anaikAntikaM cha etad.h iti kauTilyaH ##05.6.33## rAjaputraM AtmasampannaM rAjye sthApayet.h ##05.6.34## sampannAbhAve.avyasaninaM kumAraM rAjakanyAM garbhiNIM devIM vA puraskR^itya mahAmAtrAn.h saMnipAtya brUyAt.h ayaM vo nikShepaH, pitaraM asyAvekShadhvaM sattvAbhijanaM Atmanashcha, dhvajamAtro.ayaM bhavanta eva svAminaH, kathaM vA kriyatAm iti ##05.6.35## tathA bruvANaM yogapuruShA brUyuH ko.anyo bhavatpurogAd.h asmAd.h rAj~nashchAturvarNyaM arhati pAlayitum iti ##05.6.36## tathA ityamAtyaH kumAraM rAjakanyAM garbhiNIM devIM vA.adhikurvIta, bandhusambandhinAM mitrAmitradUtAnAM cha darshayet.h ##05.6.37## bhaktavetanavisheShaM amAtyAnAM AyudhIyAnAM cha kArayet.h, bhUyashchAyaM vR^iddhaH kariShyati iti brUyAt.h ##05.6.38## evaM durgarAShTramukhyAn.h AbhASheta, yathA.arhaM cha mitrAmitrapakSham.h ##05.6.39## vinayakarmaNi cha kumArasya prayateta ##05.6.40## kanyAyAM samAnajAtIyAd.h apatyaM utpAdya vA.abhiShi~nchet.h ##05.6.41## mAtushchittakShobhabhayAt.h kulyaM alpasattvaM ChAtraM cha lakShaNyaM upanidadhyAt.h ##05.6.42## R^itau cha enAM rakShet.h ##05.6.43## na chAtmArthaM ka~nchid.h utkR^iShTaM upabhogaM kArayet.h ##05.6.44## rAjArthaM tu yAnavAhanAbharaNavastrastrIveshmaparivApAn.h kArayet.h ##05.6.45ab## yauvanasthaM cha yAcheta vishramaM chittakAraNAt.h | ##05.6.45chd## parityajed.h atuShyantaM tuShyantaM chAnupAlayet.h ##05.6.46ab## nivedya putrarakShA.arthaM gUDhasAraparigrahAn.h | ##05.6.46chd## araNyaM dIrghasattraM vA sevetAruchyatAM gataH ##05.6.47ab## mukhyairavagR^ihItaM vA rAjAnaM tatpriyAshritaH | ##05.6.47chd## itihAsapurANAbhyAM bodhayed.h arthashAstravit.h ##05.6.48ab## siddhavya~njanarUpo vA yogaM AsthAya pArthivam.h | ##05.6.48chd## labheta labdhvA dUShyeShu dANDakarmikaM Acharet.h (iti) ##Book | ## maNDalayoniH ShaShThaM adhikaraNam.h ## Chapt | ## ShaN.NavatitamaM prakaraNaM - prakR^itisampadaH ##06.1.01## svAmy.amAtyajanapadadurgakoshadaNDamitrANi prakR^itayaH ##06.1.02## tatra svAmisampat.h ##06.1.03## mahAkulIno daivabuddhisattvasampanno vR^iddhadarshI dhArmikaH satyavAg avisaMvAdakaH kR^itaj~naH sthUlalakSho mahA utsAho.adIrghasUtraH shakyasAmanto dR^iDhabuddhirakShudrapariShatko vinayakAma ityAbhigAmikA guNAH ##06.1.04## shushrUShAshravaNagrahaNadhAraNavij~nAna UhApohatattvAbhiniveshAH praj~nAguNAH ##06.1.05## shauryaM amarShaH shIghratA dAkShyaM cha utsAhaguNAH ##06.1.06## vAgmI pragalbhaH smR^itimatibalavAn.h udagraH sv.avagrahaH kR^itashilpo.avyasano daNDanAyyupakArApakArayordR^iShTapratIkArI hrImAn.h ApatprakR^ityorviniyoktA dIrghadUradarshI deshakAlapuruShakArakAryapradhAnaH sandhivikramatyAgasamyamapaNaparachChidravibhAgI saMvR^ito.adInAbhihAsyajihmabhrukuTIkShaNaH kAmakrodhalobhastambhachApala upatApapaishunyahInaH shaklaH smita udagrAbhibhAShI vR^iddha upadeshAchAra ityAtmasampat.h ##06.1.07## amAtyasampad.h uktA purastAt.h ##06.1.08## madhye chAnte cha sthAnavAn.h AtmadhAraNaH paradhAraNashchApadi svArakShaH svAjIvaH shatrudveShI shakyasAmantaH pa~NkapAShANa uSharaviShamakaNTakashreNIvyAlamR^igATavIhInaH kAntaH sItAkhanidravyahastivanavAn.h gavyaH pauruSheyo guptagocharaH pashumAn.h adevamAtR^iko vAristhalapathAbhyAM upetaH sArachitrabahupaNyo daNDakarasahaH karmashIlakarShako.abAlishasvAmy.avaravarNaprAyo bhaktashuchimanuShya iti janapadasampat.h ##06.1.09## durgasampad.h uktA purastAt.h ##06.1.10## dharmAdhigataH pUrvaiH svayaM vA hemarUpyaprAyashchitrasthUlaratnahiraNyo dIrghAM apyApadaM anAyatiM saheta iti koshasampat.h ##06.1.11## pitR^ipaitAmaho nityo vashyaH tuShTabhR^itaputradAraH pravAseShvavisaMvAditaH sarvatrApratihato duHkhasaho bahuyuddhaH sarvayuddhapraharaNavidyAvishAradaH sahavR^iddhikShayikatvAd.h advaidhyaH kShatraprAya iti daNDasampat.h ##06.1.12## pitR^ipaitAmahaM nityaM vashyaM advaidhyaM mahallaghusamutthaM iti mitrasampat.h ##06.1.13## arAjabIjI lubdhaH kShudrapariShatko viraktaprakR^itiranyAyavR^ittirayukto vyasanI nirutsAho daivapramANo yatki~nchanakAryagatirananubandhaH klIbo nityApakArI cha ityamitrasampat.h ##06.1.14## evambhUto hi shatruH sukhaH samuchChettuM bhavati ##06.1.15ab## arivarjAH prakR^itayaH sapta etAH svaguNa udayAH | ##06.1.15chd## uktAH pratya~NgabhUtAH tAH prakR^itA rAjasampadaH ##06.1.16ab## sampAdayatyasampannAH prakR^itIrAtmavAnnR^ipaH | ##06.1.16chd## vivR^iddhAshchAnuraktAshcha prakR^itIrhantyanAtmavAn.h ##06.1.17ab## tataH sa duShTaprakR^itishchAturanto.apyanAtmavAn.h | ##06.1.17chd## hanyate vA prakR^itibhiryAti vA dviShatAM vasham.h ##06.1.18ab## AtmavAMH tvalpadesho.api yuktaH prakR^itisampadA | ##06.1.18chd## nayaj~naH pR^ithivIM kR^itsnAM jayatyeva na hIyate (iti) ## Chapt | ## shamavyAyAmikam.h ##06.2.01## shamavyAyAmau yogakShemayoryoniH ##06.2.02## karmArambhANAM yogArAdhano vyAyAmaH ##06.2.03## karmaphala upabhogAnAM kShemArAdhanaH shamaH ##06.2.04## shamavyAyAmayoryoniH ShADguNyam.h ##06.2.05## kShayaH sthAnaM vR^iddhirityudayAH tasya ##06.2.06## mAnuShaM nayApanayau, daivaM ayAnayau ##06.2.07## daivamAnuShaM hi karma lokaM yApayati ##06.2.08## adR^iShTakAritaM daivam.h ##06.2.09## tasminn.h iShTena phalena yogo.ayaH, aniShTenAnayaH ##06.2.10## dR^iShTakAritaM mAnuSham.h ##06.2.11## tasmin.h yogakShemaniShpattirnayaH, vipattirapanayaH ##06.2.12## tachchintyaM, achintyaM daivam.h ##06.2.13## rAjA AtmadravyaprakR^itisampanno nayasyAdhiShThAnaM vijigIShuH ##06.2.14## tasya samantato maNDalIbhUtA bhUmy.anantarA ariprakR^itiH ##06.2.15## tathA eva bhUmy.ekAntarA mitraprakR^itiH ##06.2.16## arisampadyuktaH sAmantaH shatruH, vyasanI yAtavyaH, anapAshrayo durbalAshrayo vA uchChedanIyaH, viparyaye pIDanIyaH karshanIyo vA ##06.2.17## ityarivisheShAH ##06.2.18## tasmAn.h mitraM arimitraM mitramitraM arimitramitraM chAnantaryeNa bhUmInAM prasajyante purastAt.h, pashchAt.h pArShNigrAha AkrandaH pArShNigrAhAsAra AkrandAsAraH ##06.2.19## bhUmy.anantaraH prakR^itimitraH, tulyAbhijanaH sahajaH, viruddho virodhayitA vA kR^itrimaH ##06.2.20## bhUmy.ekAntaraM prakR^itimitraM, mAtApitR^isambaddhaM sahajaM, dhanajIvitahetorAshritaM kR^itrimam.h ##06.2.21## arivijigIShvorbhUmy.anantaraH saMhatAsaMhatayoranugrahasamartho nigrahe chAsaMhatayormadhyamaH ##06.2.22## arivijigIShumadhyAnAM bahiH prakR^itibhyo balavattaraH saMhatAsaMhatAnAM arivijigIShumadhyamAnAM anugrahasamartho nigrahe chAsaMhatAnAM udAsInaH ##06.2.23## iti prakR^itayaH ##06.2.24## vijigIShurmitraM mitramitraM vA.asya prakR^itayaH tisraH ##06.2.25## tAH pa~nchabhiramAtyajanapadadurgakoshadaNDaprakR^itibhireka ekashaH samyuktA maNDalaM aShTAdashakaM bhavati ##06.2.26## anena maNDalapR^ithaktvaM vyAkhyAtaM arimadhyama udAsInAnAm.h ##06.2.27## evaM chaturmaNDalasa~NkShepaH ##06.2.28## dvAdasha rAjaprakR^itayaH ShaShTirdravyaprakR^itayaH, sa~NkShepeNa dvisaptatiH ##06.2.29## tAsAM yathAsvaM sampadaH ##06.2.30## shaktiH siddhishcha ##06.2.31## balaM shaktiH ##06.2.32## sukhaM siddhiH ##06.2.33## shaktiH trividhA - j~nAnabalaM mantrashaktiH, koshadaNDabalaM prabhushaktiH, vikramabalaM utsAhashaktiH ##06.2.34## evaM siddhiH trividhA eva - mantrashaktisAdhyA mantrasiddhiH, prabhushaktisAdhyA prabhusiddhiH, utsAhashaktisAdhyA utsAhasiddhiH ##06.2.35## tAbhirabhyuchchito jyAyAn.h bhavati, apachito hInaH, tulyashaktiH samaH ##06.2.36## tasmAtshaktiM siddhiM cha ghaTetAtmanyAveshayituM, sAdhAraNo vA dravyaprakR^itiShvAnantaryeNa shauchavashena vA ##06.2.37## dUShyAmitrAbhyAM vA.apakraShTuM yateta ##06.2.38## yadi vA pashyet.h amitro me shaktiyukto vAgdaNDapAruShyArthadUShaNaiH prakR^itIrupahaniShyati, siddhiyukto vA mR^igayAdyUtamadyastrIbhiH pramAdaM gamiShyati, sa viraktaprakR^itirupakShINaH pramatto vA sAdhyo me bhaviShyati, vigrahAbhiyukto vA sarvasandohena ekastho.adurgastho vA sthAsyati, sa saMhatasainyo mitradurgaviyuktaH sAdhyo me bhaviShyati, balavAn.h vA rAjA parataH shatruM uchChettukAmaH taM uchChidya mAM uchChindyAd iti balavatA prArthitasya me vipannakarmArambhasya vA sAhAyyaM dAsyati, madhyamalipsAyAM cha, ityevaM.AdiShu kAraNeShvamitrasyApi shaktiM siddhiM cha ichChet.h ##06.2.39ab## nemiM ekAntarAn.h rAj~naH kR^itvA chAnantarAn.h arAn.h | ##06.2.39chd## nAbhiM AtmAnaM AyachChennetA prakR^itimaNDale ##06.2.40ab## madhye hyupahitaH shatrurneturmitrasya cha ubhayoH | ##06.2.40chd## uchChedyaH pIDanIyo vA balavAn.h api jAyate (iti) ##Book | ## ## Chapt | ## ShADguNyasamuddeshaH - kShayasthAnavR^iddhinishchayaH ##07.1.01## ShADguNyasya prakR^itimaNDalaM yoniH ##07.1.02## sandhivigrahAsanayAnasaMshrayadvaidhIbhAvAH ShADguNyam ityAchAryAH ##07.1.03## dvaiguNyam iti vAtavyAdhiH ##07.1.04## sandhivigrahAbhyAM hi ShADguNyaM sampadyate iti ##07.1.05## ShADguNyaM eva etad.h avasthAbhedAd.h iti kauTilyaH ##07.1.06## tatra paNabandhaH sandhiH ##07.1.07## apakAro vigrahaH ##07.1.08## upekShaNaM Asanam.h ##07.1.09## abhyuchchayo yAnam.h ##07.1.10## parArpaNaM saMshrayaH ##07.1.11## sandhivigraha upAdAnaM dvaidhIbhAvaH ##07.1.12## iti ShaDguNAH ##07.1.13## parasmAdd.h hIyamAnaH sandadhIta ##07.1.14## abhyuchchIyamAno vigR^ihNIyAt.h ##07.1.15## na mAM paro nAhaM paraM upahantuM shaktaH ityAsIta ##07.1.16## guNAtishayayukto yAyAt.h ##07.1.17## shaktihInaH saMshrayeta ##07.1.18## sahAyasAdhye kArye dvaidhIbhAvaM gachChet.h ##07.1.19## iti guNAvasthApanam.h ##07.1.20## teShAM yasmin.h vA guNe sthitaH pashyet.h ihasthaH shakShyAmi durgasetukarmavaNikpathashUnyaniveshakhanidravyahastivanakarmANyAtmanaH pravartayituM, parasya cha etAni karmANyupahantum iti taM AtiShThet.h ##07.1.21## sA vR^iddhiH ##07.1.22## AshutarA me vR^iddhirbhUyastarA vR^iddhy.udayatarA vA bhaviShyati, viparItA parasya iti j~nAtvA paravR^iddhiM upekSheta ##07.1.23## tulyakAlaphala udayAyAM vA vR^iddhau sandhiM upeyAt.h ##07.1.24## yasmin.h vA guNe sthitaH svakarmaNAM upaghAtaM pashyenna itarasya tasminna tiShThet.h ##07.1.25## eSha kShayaH ##07.1.26## chiratareNAlpataraM vR^iddhy.udayataraM vA kSheShye, viparItaM paraH iti j~nAtvA kShayaM upekSheta ##07.1.27## tulyakAlaphala udaye vA kShaye sandhiM upeyAt.h ##07.1.28## yasmin.h vA guNe sthitaH svakarmavR^iddhiM kShayaM vA nAbhipashyed.h etatsthAnam.h ##07.1.29## hrasvataraM vR^iddhy.udayataraM vA sthAsyAmi, viparItaM paraH iti j~nAtvA sthAnaM upekSheta ##07.1.30## tulyakAlaphala udaye vA sthAne sandhiM upeyAd ityAchAryAH ##07.1.31## na etad.h vibhAShitaM iti kauTilyaH ##07.1.32a## yadi vA pashyet.h sandhau sthito mahAphalaiH svakarmabhiH parakarmANyupahaniShyAmi, mahAphalAni vA svakarmANyupabhokShye, parakarmANi vA, sandhivishvAsena vA yoga upaniShatpraNidhibhiH parakarmANyupahaniShyAmi, sukhaM vA sAnugrahaparihArasaukaryaM phalalAbhabhUyastvena svakarmaNAM parakarmayogAvahaM janaM AsrAvayiShyAmi - ##07.1.32b## balinA.atimAtreNa vA saMhitaH paraH svakarma upaghAtaM prApsyati, yena vA vigR^ihIto mayAsandhatte tenAsya vigrahaM dIrghaM kariShyAmi, mayA vA saMhitasya maddveShiNo janapadaM pIDayiShyati - ##07.1.32ch## para upahato vA.asya janapado mAM AgamiShyati, tataH karmasu vR^iddhiM prApsyAmi, vipannakarmArambho vA viShamasthaH paraH karmasu na me vikrameta - ##07.1.32d## parataH pravR^ittakarmArambho vA tAbhyAM saMhitaH karmasu vR^iddhiM prApsyAmi, shatrupratibaddhaM vA shatruNA sandhiM kR^itvA maNDalaM bhetsyAmi - ##07.1.32e## bhinnaM avApsyAmi, daNDAnugraheNa vA shatruM upagR^ihya maNDalalipsAyAM vidveShaM grAhayiShyAmi, vidviShTaM tena eva ghAtayiShyAmi iti sandhinA vR^iddhiM AtiShThet.h ##07.1.33a## yadi vA pashyet.h AyudhIyaprAyaH shreNIprAyo vA me janapadaH shailavananadIdurga ekadvArArakSho vA shakShyati parAbhiyogaM pratihantuM, viShayAnte durgaM aviShahyaM apAshrito vA shakShyAmi parakarmANyupahantuM - ##07.1.33b## vyasanapIDa upahata utsAho vA paraH samprAptakarma upaghAtakAlaH, vigR^ihItasyAnyato vA shakShyAmi janapadaM apavAhayitum iti vigrahe sthito vR^iddhiM AtiShThet.h ##07.1.34## yadi vA manyeta na me shaktaH paraH karmANyupahantuM nAhaM tasya karma upaghAtI vA, vyasanaM asya, shvavarAhayoriva kalahe vA, svakarmAnuShThAnaparo vA vardhiShye ityAsanena vR^iddhiM AtiShThet.h ##07.1.35## yadi vA manyeta yAnasAdhyaH karma upaghAtaH shatroH, prativihitasvakarmArakShashchAsmi iti yAnena vR^iddhiM AtiShThet.h ##07.1.36## yadi vA manyeta nAsmi shaktaH parakarmANyupahantuM, svakarma upaghAtaM vA trAtum iti, balavantaM AshritaH svakarmAnuShThAnena kShayAt.h sthAnaM sthAnAd.h vR^iddhiM chAkA~NkSheta ##07.1.37## yadi vA manyeta sandhinA ekataH svakarmANi pravartayiShyAmi, vigraheNa ekataH parakarmANyupahaniShyAmi iti dvaidhIbhAvena vR^iddhiM AtiShThet.h ##07.1.38ab## evaM ShaDbhirguNairetaiH sthitaH prakR^itimaNDale | ##07.1.38chd## paryeSheta kShayAt.h sthAnaM sthAnAd.h vR^iddhiM cha karmasu (iti) ## Chapt | ## saMshrayavR^itti ##07.2.01## sandhivigrahayoH tulyAyAM vR^iddhau sandhiM upeyAt.h ##07.2.02## vigrahe hi kShayavyayapravAsapratyavAyA bhavanti ##07.2.03## tenAsanayAnayorAsanaM vyAkhyAtam.h ##07.2.04## dvaidhIbhAvasaMshrayayordvaidhIbhAvaM gachChet.h ##07.2.05## dvaidhIbhUto hi svakarmapradhAna Atmana eva upakaroti, saMshritaH tu parasya upakaroti, nAtmanaH ##07.2.06## yadbalaH sAmantaH tadvishiShTabalaM Ashrayet.h ##07.2.07## tadvishiShTabalAbhAve taM evAshritaH koshadaNDabhUmInAM anyatamenAsya upakartuM adR^iShTaH prayateta ##07.2.08## mahAdoSho hi vishiShTabalasamAgamo rAj~nAM, anyatrArivigR^ihItAt.h ##07.2.09## ashakye daNDa upanatavad.h varteta ##07.2.10## yadA chAsya prANaharaM vyAdhiM antaHkopaM shatruvR^iddhiM mitravyasanaM upasthitaM vA tannimittAM Atmanashcha vR^iddhiM pashyet.h tadA sambhAvyavyAdhidharmakAryApadeshenApayAyAt.h ##07.2.11## svaviShayastho vA na upagachChet.h ##07.2.12## Asanno vA.asya chChidreShu praharet.h ##07.2.13## balIyasorvA madhyagataH trANasamarthaM Ashrayeta, yasya vA.antardhiH syAt.h, ubhau vA ##07.2.14## kapAlasaMshrayaH tiShThet.h, mUlaharaM itarasya itaraM apadishan.h ##07.2.15## bhedaM ubhayorvA parasparApadeshaM prayu~njIta, bhinnayorupAMshudaNDam.h ##07.2.16## pArshvastho vA balasthayorAsannabhayAt.h pratikurvIta ##07.2.17## durgApAshrayo vA dvaidhIbhUtaH tiShThet.h ##07.2.18## sandhivigrahakramahetubhirvA cheShTeta ##07.2.19## dUShyAmitrATavikAn.h ubhayorupagR^ihNIyAt.h ##07.2.20## etayoranyataraM gachChaMH tairevAnyatarasya vyasane praharet.h ##07.2.21## dvAbhyAM upahato vA maNDalApAshrayaH tiShThet.h, madhyamaM udAsInaM vA saMshrayeta ##07.2.22## tena saha ekaM upagR^ihya itaraM uchChindyAd.h, ubhau vA ##07.2.23## dvAbhyAM uchChinno vA madhyama udAsInayoH tatpakShIyANAM vA rAj~nAM nyAyavR^ittiM Ashrayeta ##07.2.24## tulyAnAM vA yasya prakR^itayaH sukhyeyurenaM, yatrastho vA shaknuyAd.h AtmAnaM uddhartuM, yatra vA pUrvapuruSha uchitA gatirAsannaH sambandho vA, mitrANi bhUyAMsyatishaktimanti vA bhaveyuH ##07.2.25ab## priyo yasya bhaved.h yo vA priyo.asya kataraH tayoH | ##07.2.25chd## priyo yasya sa taM gachChed.h ityAshrayagatiH parA (iti) ## Chapt | ## samahInajyAyasAM guNAbhiniveshaH - hInasandhayaH ##07.3.01## vijigIShuH shakty.apekShaH ShADguNyaM upayu~njIta ##07.3.02## samajyAyobhyAM sandhIyeta, hInena vigR^ihNIyAt.h ##07.3.03## vigR^ihIto hi jyAyasA hastinA pAdayuddhaM ivAbhyupaiti ##07.3.04## samena chAmaM pAtraM AmenAhataM iva ubhayataH kShayaM karoti ##07.3.05## kumbhena ivAshmA hInena ekAntasiddhiM avApnoti ##07.3.06## jyAyAMshchenna sandhiM ichChed.h daNDa upanatavR^ittaM AbalIyasaM vA yogaM AtiShThet.h ##07.3.07## samashchenna sandhiM ichChed.h yAvanmAtraM apakuryAt.h tAvanmAtraM asya pratyapakuryAt.h ##07.3.08## tejo hi sandhAnakAraNam.h ##07.3.09## nAtaptaM lohaM lohena sandhatta iti ##07.3.10## hInashchet.h sarvatrAnupraNataH tiShThet.h sandhiM upeyAt.h ##07.3.11## AraNyo.agniriva hi duHkhAmarShajaM tejo vikramayati ##07.3.12## maNDalasya chAnugrAhyo bhavati ##07.3.13## saMhitashchet.h paraprakR^itayo lubdhakShINApacharitAH pratyAdAnabhayAd.h vA na upagachChanti iti pashyedd.h hIno.api vigR^ihNIyAt.h ##07.3.14## vigR^ihItashchet.h paraprakR^itayo lubdhakShINApacharitA vigraha udvignA vA mAM na upagachChanti iti pashyej jyAyAn.h api sandhIyeta, vigraha udvegaM vA shamayet.h ##07.3.15## vyasanayaugapadye.api guruvyasano.asmi, laghuvyasanaH paraH sukhena pratikR^itya vyasanaM Atmano.abhiyu~njyAd iti pashyej jyAyAn.h api sandhIyeta ##07.3.16## sandhivigrahayoshchet.h parakarshanaM Atma upachayaM vA nAbhipashyej jyAyAn.h apyAsIta ##07.3.17## paravyasanaM apratikAryaM chet.h pashyedd.h hIno.apyabhiyAyAt.h ##07.3.18## apratikAryAsannavyasano vA jyAyAn.h api saMshrayeta ##07.3.19## sandhinA ekato vigraheNa ekatashchet.h kAryasiddhiM pashyej jyAyAn.h api dvaidhIbhUtaH tiShThet.h ##07.3.20## evaM samasya ShADguNya upayogaH ##07.3.21## tatra tu prativisheShaH ##07.3.22ab## pravR^ittachakreNAkrAnto rAj~nA balavatA.abalaH | ##07.3.22chd## sandhinA upanamet.h tUrNaM koshadaNDAtmabhUmibhiH ##07.3.23ab## svayaM sa~NkhyAtadaNDena daNDasya vibhavena vA | ##07.3.23chd## upasthAtavyaM ityeSha sandhirAtmAmiSho mataH ##07.3.24ab## senApatikumArAbhyAM upasthAtavyaM ityayam.h | ##07.3.24chd## puruShAntarasandhiH syAnnAtmanA ityAtmarakShaNaH ##07.3.25ab## ekenAnyatra yAtavyaM svayaM daNDena vA ityayam.h | ##07.3.25chd## adR^iShTapuruShaH sandhirdaNDamukhyAtmarakShaNaH ##07.3.26ab## mukhyastrIbandhanaM kuryAt.h pUrvayoH pashchime tvarim.h | ##07.3.26chd## sAdhayed.h gUDhaM ityete daNDa upanatasandhayaH ##07.3.27ab## koshadAnena sheShANAM prakR^itInAM vimokShaNam.h | ##07.3.27chd## parikrayo bhavet.h sandhiH sa eva cha yathAsukham.h ##07.3.28ab## skandha upaneyo bahudhA j~neyaH sandhirupagrahaH | ##07.3.28chd## niruddho deshakAlAbhyAM atyayaH syAd.h upagrahaH ##07.3.29ab## viShahyadAnAd.h AyatyAM kShamaH strIbandhanAd.h api | ##07.3.29chd## suvarNasandhirvishvAsAd.h ekIbhAvagato bhavet.h ##07.3.30ab## viparItaH kapAlaH syAd.h atyAdAnAbhibhAShitaH | ##07.3.30chd## pUrvayoH praNayet.h kupyaM hasty.ashvaM vA garAnvitam.h ##07.3.31ab## tR^itIye praNayed.h arthaM kathayan.h karmaNAM kShayam.h | ##07.3.31chd## tiShThechchaturtha ityete kosha upanatasandhayaH ##07.3.32ab## bhUmy.ekadeshatyAgena sheShaprakR^itirakShaNam.h | ##07.3.32chd## AdiShTasandhiH tatra iShTo gUDhastena upaghAtinaH ##07.3.33ab## bhUmInAM AttasArANAM mUlavarjaM praNAmanam.h | ##07.3.33chd## uchChinnasandhiH tatra iShTaH paravyasanakA~NkShiNaH ##07.3.34ab## phaladAnena bhUmInAM mokShaNaM syAd.h avakrayaH | ##07.3.34chd## phalAtimukto bhUmibhyaH sandhiH sa paridUShaNaH ##07.3.35ab## kuryAd.h avekShaNaM pUrvau pashchimau tvAbalIyasam.h | ##07.3.35chd## AdAya phalaM ityete desha upanatasandhayaH ##07.3.36ab## svakAryANAM vashena ete deshe kAle cha bhAShitAH | ##07.3.36chd## AbalIyasikAH kAryAH trividhA hInasandhayaH (iti) ## Chapt | ## vigR^ihyAsanaM - sandhAyAsanaM - vigR^ihyayAnaM - sandhAyayAnaM - sambhUyaprayANam.h ##07.4.01## sandhivigrahayorAsanaM yAnaM cha vyAkhyAtam.h ##07.4.02## sthAnaM AsanaM upekShaNaM cha ityAsanaparyAyAH ##07.4.03## visheShaH tu - guNa ekadeshe sthAnaM, svavR^iddhiprApty.arthaM AsanaM, upAyAnAM aprayoga upekShaNam.h ##07.4.04## atisandhAnakAmayorarivijigIShvorupahantuM ashaktayorvigR^ihyAsanaM sandhAya vA ##07.4.05## yadA vA pashyet.h svadaNDairmitrATavIdaNDairvA samaM jyAyAMsaM vA karshayituM utsahe iti tadA kR^itabAhyAbhyantarakR^ityo vigR^ihyAsIta ##07.4.06## yadA vA pashyet.h utsAhayuktA me prakR^itayaH saMhatA vivR^iddhAH svakarmANyavyAhatAshchariShyanti parasya vA karmANyupahaniShyanti iti tadA vigR^ihyAsIta ##07.4.07a## yadA vA pashyet.h parasyApacharitAH kShINA lubdhAH svachakrastenATavIvyathitA vA prakR^itayaH svayaM upajApena vA mAM eShyanti, sampannA me vArttA, vipannA parasya, tasya prakR^itayo durbhikSha upahatA mAM eShyanti; vipannA me vArttA, sampannA parasya, - ##07.4.07b## taM me prakR^itayo na gamiShyanti, vigR^ihya chAsya dhAnyapashuhiraNyAnyAhariShyAmi, svapaNya upaghAtIni vA parapaNyAni nivartayiShyAmi, - ##07.4.07ch## paravaNikpathAd.h vA saravanti mAM eShyanti vigR^ihIte, na itaraM, dUShyAmitrATavInigrahaM vA vigR^ihIto na kariShyati, taireva vA vigrahaM prApsyati, - ##07.4.07d## mitraM me mitrabhAvyabhiprayAto bahv.alpakAlaM tanukShayavyayaM arthaM prApsyati, guNavatIM AdeyAM vA bhUmiM, - ##07.4.07e## sarvasandohena vA mAM anAdR^itya prayAtukAmaH kathaM na yAyAd iti paravR^iddhipratighAtArthaM pratApArthaM cha vigR^ihyAsIta ##07.4.08## taM eva hi pratyAvR^itto grasate ityAchAryAH ##07.4.09## na iti kauTilyaH ##07.4.10## karshanamAtraM asya kuryAd.h avyasaninaH, paravR^iddhyA tu vR^iddhaH samuchChedanam.h ##07.4.11## evaM parasya yAtavyo.asmai sAhAyyaM avinaShTaH prayachChet.h ##07.4.12## tasmAt.h sarvasandohaprakR^itaM vigR^ihyAsIta ##07.4.13## vigR^ihyAsanahetuprAtilomye sandhAyAsIta ##07.4.14## vigR^ihyAsanahetubhirabhyuchchitaH sarvasandohavarjaM vigR^ihya yAyAt.h ##07.4.15## yadA vA pashyet.h vyasanI paraH, prakR^itivyasanaM vA.asya shIShaprakR^itibhirapratikAryaM, svachakrapIDitA viraktA vA.asya prakR^itayaH karshitA nirutsAhAH parasparAd.h vA bhinnAH shakyA lobhayituM, agny.udakavyAdhimarakadurbhikShanimittaM kShINayugyapuruShanichayarakShAvidhAnaH paraH iti tadA vigR^ihya yAyAt.h ##07.4.16## yadA vA pashyet.h mitraM Akrandashcha me shUravR^iddhAnuraktaprakR^itiH, viparItaprakR^itiH paraH pArShNigrAhashchAsArashcha, shakShyAmi mitreNAsAraM Akrandena pArShNigrAhaM vA vigR^ihya yAtum iti tadA vigR^ihya yAyAt.h ##07.4.17## yadA vA phalaM ekahAryaM alpakAlaM pashyet.h tadA pArShNigrAhAsArAbhyAM vigR^ihya yAyAt.h ##07.4.18## viparyaye sandhAya yAyAt.h ##07.4.19## yadA vA pashyet.h na shakyaM ekena yAtuM avashyaM cha yAtavyam iti tadA samahInajyAyobhiH sAmavAyikaiH sambhUya yAyAd.h, ekatra nirdiShTenAMshena, anekatrAnirdiShTenAMshena ##07.4.20## teShAM asamavAye daNDaM anyatamasmAnniviShTAMshena yAcheta ##07.4.21## sambhUyAbhigamanena vA nirvishyeta, dhruve lAbhe nirdiShTenAMshena, adhruve lAbhAMshena ##07.4.22ab## aMsho daNDasamaH pUrvaH prayAsasama uttamaH | ##07.4.22chd## vilopo vA yathAlAbhaM prakShepasama eva vA (iti) ## Chapt | ## yAtavyAmitrayorabhigrahachintAH - kShayalobhavirAgahetavaH prakR^itInAM - sAmavAyikaviparimarshaH ##07.5.01## tulyasAmantavyasane yAtavyaM amitraM vA ityamitraM abhiyAyAt.h, tatsiddhau yAtavyam.h ##07.5.02## amitrasiddhau hi yAtavyaH sAhAyyaM dadyAnnAmitro yAtavyasiddhau ##07.5.03## guruvyasanaM yAtavyaM laghuvyasanaM amitraM vA iti guruvyasanaM saukaryato yAyAd ityAchAryAH ##07.5.04## na iti kauTilyaH ##07.5.05## laghuvyasanaM amitraM yAyAt.h ##07.5.06## laghvapi hi vyasanaM abhiyuktasya kR^ichChraM bhavati ##07.5.07## satyaM gurvapi gurutaraM bhavati ##07.5.08## anabhiyuktaH tu laghuvyasanaH sukhena vyasanaM pratikR^ityAmitro yAtavyaM abhisaret.h, pArShNiM vA gR^ihNIyAt.h ##07.5.09## yAtavyayaugapadye guruvyasanaM nyAyavR^ittiM laghuvyasanaM anyAyavR^ittiM viraktaprakR^itiM vA iti viraktaprakR^itiM yAyAt.h ##07.5.10## guruvyasanaM nyAyavR^ittiM abhiyuktaM prakR^itayo.anugR^ihNanti, laghuvyasanaM anyAyavR^ittiM upekShante, viraktA balavantaM apyuchChindanti ##07.5.11## tasmAd.h viraktaprakR^itiM eva yAyAt.h ##07.5.12## kShINalubdhaprakR^itiM apacharitaprakR^itiM vA iti kShINalubdhaprakR^itiM yAyAt.h, kShINalubdhA hi prakR^itayaH sukhena upajApaM pIDAM vA upagachChanti, nApacharitAH pradhAnAvagrahasAdhyAH ityAchAryAH ##07.5.13## na iti kauTilyaH ##07.5.14## kShINalubdhA hi prakR^itayo bhartari snigdhA bhartR^ihite tiShThanti, upajApaM vA visaMvAdayanti, anurAge sArvaguNyaM iti ##07.5.15## tasmAd.h apacharitaprakR^itiM eva yAyAt.h ##07.5.16## balavantaM anyAyavR^ittiM durbalaM vA nyAyavR^ittiM iti balavantaM anyAyavR^ittiM yAyAt.h ##07.5.17## balavantaM anyAyavR^ittiM abhiyuktaM prakR^itayo nAnugR^ihNanti, niShpAtayanti, amitraM vA.asya bhajante ##07.5.18## durbalaM tu nyAyavR^ittiM abhiyuktaM prakR^itayaH parigR^ihNanti, anuniShpatanti vA ##07.5.19ab## avakShepeNa hi satAM asatAM pragraheNa cha | ##07.5.19chd## abhUtAnAM cha hiMsAnAM adharmyANAM pravartanaiH ##07.5.20ab## uchitAnAM charitrANAM dharmiShThAnAM nivartanaiH | ##07.5.20chd## adharmasya prasa~Ngena dharmasyAvagraheNa cha ##07.5.21ab## akAryANAM cha karaNaiH kAryANAM cha praNAshanaiH | ##07.5.21chd## apradAnaishcha deyAnAM adeyAnAM cha sAdhanaiH ##07.5.22ab## adaNDanaishcha daNDyAnAM adaNDyAnAM cha daNDanaiH | ##07.5.22chd## agrAhyANAM upagrAhairgrAhyANAM chAnabhigrahaiH ##07.5.23ab## anarthyAnAM cha karaNairarthyAnAM cha vighAtanaiH | ##07.5.23chd## arakShaNaishcha chorebhyaH svayaM cha parimoShaNaiH ##07.5.24ab## pAtaiH puruShakArANAM karmaNAM guNadUShaNaiH | ##07.5.24chd## upaghAtaiH pradhAnAnAM mAnyAnAM chAvamAnanaiH ##07.5.25ab## virodhanaishcha vR^iddhAnAM vaiShamyeNAnR^itena cha | ##07.5.25chd## kR^itasyApratikAreNa sthitasyAkaraNena cha ##07.5.26ab## rAj~naH pramAdAlasyAbhyAM yogakShemavadhena vA | ##07.5.26chd## prakR^itInAM kShayo lobho vairAgyaM cha upajAyate ##07.5.27ab## kShINAH prakR^itayo lobhaM lubdhA yAnti virAgatAm.h | ##07.5.27chd## viraktA yAntyamitraM vA bhartAraM ghnanti vA svayam.h ##07.5.28## tasmAt.h prakR^itInAM kShayalobhavirAgakAraNAni na utpAdayet.h, utpannAni vA sadyaH pratikurvIta ##07.5.29## kShINA lubdhA viraktA vA prakR^itaya iti ##07.5.30## kShINAH pIDana uchChedanabhayAt.h sadyaH sandhiM yuddhaM niShpatanaM vA rochayante ##07.5.31## lubdhA lobhenAsantuShTAH para upajApaM lipsante ##07.5.32## viraktAH parAbhiyogaM abhyuttiShThante ##07.5.33## tAsAM hiraNyadhAnyakShayaH sarva upaghAtI kR^ichChrapratIkArashcha, yugyapuruShakShayo hiraNyadhAnyasAdhyaH ##07.5.34## lobha aikadeshiko mukhyAyattaH parArtheShu shakyaH pratihantuM AdAtuM vA ##07.5.35## virAgaH pradhAnAvagrahasAdhyaH ##07.5.36## niShpradhAnA hi prakR^itayo bhogyA bhavantyanupajApyAshchAnyeShAM, anApatsahAH tu ##07.5.37## prakR^itimukhyapragrahaiH tu bahudhA bhinnA guptA bhavantyApatsahAshcha ##07.5.38## sAmavAyikAnAM api sandhivigrahakAraNAnyavekShya shaktishauchayuktaiH sambhUya yAyAt.h ##07.5.39## shaktimAn.h hi pArShNigrahaNe yAtrAsAhAyyadAne vA shaktaH, shuchiH siddhau chAsiddhau cha yathAsthitakArI iti ##07.5.40## teShAM jyAyasA ekena dvAbhyAM samAbhyAM vA sambhUya yAtavyaM iti dvAbhyAM samAbhyAM shreyaH ##07.5.41## jyAyasA hyavagR^ihItashcharati, samAbhyAM atisandhAnAdhikye vA ##07.5.42## tau hi sukhau bhedayituM, duShTashcha eko dvAbhyAM niyantuM bheda upagrahaM cha upagantuM iti ##07.5.43## samena ekena dvAbhyAM hInAbhyAM vA iti dvAbhyAM hInAbhyAM shreyaH ##07.5.44## tau hi dvikAryasAdhakau vashyau cha bhavataH ##07.5.45ab## kAryasiddhau tu - kR^itArthAj jyAyaso gUDhaH sApadeshaM apasravet.h | ##07.5.45chd## ashucheH shuchivR^ittAt.h tu pratIkShetA visarjanAt.h ##07.5.46ab## sattrAd.h apasared.h yattaH kalatraM apanIya vA | ##07.5.46chd## samAd.h api hi labdhArthAd.h vishvaH tasya bhayaM bhavet.h ##07.5.47ab## jyAyastve chApi labdhArthaH samo.api parikalpate | ##07.5.47chd## abhyuchchitashchAvishvAsyo vR^iddhishchittavikAriNI ##07.5.48ab## vishiShTAd.h alpaM apyaMshaM labdhvA tuShTamukho vrajet.h | ##07.5.48chd## anaMsho vA tato.asyA~Nke prahR^itya dviguNaM haret.h ##07.5.49ab## kR^itArthaH tu svayaM netA visR^ijet.h sAmavAyikAn.h | ##07.5.49chd## api jIyeta na jayen.h maNDala iShTaH tathA bhavet.h (iti) ## Chapt | ## saMhitaprayANikaM - paripaNitAparipaNitApasR^itAH sandhayaH ##07.6.01## vijigIShurdvitIyAM prakR^itiM evaM atisandadhyAt.h ##07.6.02## sAmantaM saMhitaprayANe yojayet.h tvaM ito yAhi, ahaM ito yAsyAmi, samAno lAbhaH iti ##07.6.03## lAbhasAmye sandhiH, vaiShamye vikramaH ##07.6.04## sandhiH paripaNitashchAparipaNitashcha ##07.6.05## tvaM etaM deshaM yAhi, ahaM imaM deshaM yAsyAmi iti paripaNitadeshaH ##07.6.06## tvaM etAvantaM kAlaM cheShTasva, ahaM etAvantaM kAlaM cheShTiShye iti paripaNitakAlaH ##07.6.07## tvaM etAvatkAryaM sAdhaya, ahaM idaM kAryaM sAdhayiShyAmi iti paripaNitArthaH ##07.6.08## yadi vA manyeta shailavananadIdurgaM aTavIvyavahitaM ChinnadhAnyapuruShavIvadhAsAraM ayavasa indhana udakaM avij~nAtaM prakR^iShTaM anyabhAvadeshIyaM vA sainyavyAyAmAnAM alabdhabhaumaM vA deshaM paro yAsyati, viparItaM aham ityetasmin.h visheShe paripaNitadeshaM sandhiM upeyAt.h ##07.6.09## yadi vA manyeta pravarSha uShNashItaM ativyAdhiprAyaM upakShINAhAra upabhogaM sainyavyAyAmAnAM chAuparodhikaM kAryasAdhanAnAM UnaM atiriktaM vA kAlaM parashcheShTiShyate, viparItaM aham ityetasmin.h visheShe paripaNitakAlaM sandhiM upeyAt.h ##07.6.10## yadi vA manyeta pratyAdeyaM prakR^itikopakaM dIrghakAlaM mahAkShayavyayaM alpaM anarthAnubandhaM akalyaM adharmyaM madhyama udAsInaviruddhaM mitra upaghAtakaM vA kAryaM paraH sAdhayiShyati, viparItaM aham ityetasmin.h visheShe paripaNitArthaM sandhiM upeyAt.h ##07.6.11## evaM deshakAlayoH kAlakAryayordeshakAryayordeshakAlakAryANAM chAvasthApanAt.h saptavidhaH paripaNitaH ##07.6.12## tasmin.h prAg evArabhya pratiShThApya cha svakarmANi parakarmasu vikrameta ##07.6.13## vyasanatvarAvamAnAlasyayuktaM aj~naM vA shatruM atisandhAtukAmo deshakAlakAryANAM anavasthApanAt.h saMhitau svaH iti sandhivishvAsena parachChidraM AsAdya prahared.h ityaparipaNitaH ##07.6.14## tatra etad.h bhavati ##07.6.15ab## sAmantena eva sAmantaM vidvAn.h Ayojya vigrahe | ##07.6.15chd## tato.anyasya hared.h bhUmiM ChittvA pakShaM samantataH ##07.6.16## sandherakR^itachikIrShA kR^itashleShaNaM kR^itavidUShaNaM avashIrNakriyA cha ##07.6.17## vikramasya prakAshayuddhaM kUTayuddhaM tUShNIMyuddham.h ##07.6.18## iti sandhivikramau ##07.6.19## apUrvasya sandheH sAnubandhaiH sAmAdibhiH paryeShaNaM samahInajyAyasAM cha yathAbalaM avasthApanaM akR^itachikIrShA ##07.6.20## kR^itasya priyahitAbhyAM ubhayataH paripAlanaM yathAsambhAShitasya cha nibandhanasyAnuvartanaM rakShaNaM cha kathaM parasmAnna bhidyeta iti kR^itashleShaNam.h ##07.6.21## parasyApasandheyatAM dUShyAtisandhAnena sthApayitvA vyatikramaH kR^itavidUShaNam.h ##07.6.22## bhR^ityena mitreNa vA doShApasR^itena pratisandhAnaM avashIrNakriyA ##07.6.23## tasyAM gatAgatashchaturvidhaH - kAraNAd.h gatAgato, viparItaH, kAraNAd.h gato.akAraNAd.h Agato, viparItashcha iti ##07.6.24## svAmino doSheNa gato guNenAgataH parasya guNena gato doSheNAgata iti kAraNAd.h gatAgataH sandheyaH ##07.6.25## svadoSheNa gatAgato guNaM ubhayoH parityajya akAraNAd.h gatAgataH chalabuddhirasandheyaH ##07.6.26## svAmino doSheNa gataH parasmAt.h svadoSheNAgata iti kAraNAd.h gato.akAraNAd.h AgataH tarkayitavyaH paraprayuktaH svena vA doSheNApakartukAmaH, parasya uchChettAraM amitraM me j~nAtvA pratighAtabhayAd.h AgataH, paraM vA mAM uchChettukAmaM parityajyAnR^ishaMsyAd.h AgataH iti ##07.6.27## j~nAtvA kalyANabuddhiM pUjayed.h, anyathAbuddhiM apakR^iShTaM vAsayet.h ##07.6.28## svadoSheNa gataH paradoSheNAgata ityakAraNAd.h gataH kAraNAd.h AgataH tarkayitavyaH ChidraM me pUrayiShyati, uchito.ayaM asya vAsaH, paratrAsya jano na ramate, mitrairme saMhitaH, shatrubhirvigR^ihItaH, lubdhakrUrAd.h AvignaH shatrusaMhitAd.h vA parasmAt iti ##07.6.29## j~nAtvA yathAbuddhyavasthApayitavyaH ##07.6.30## kR^itapraNAshaH shaktihAnirvidyApaNyatvaM AshAnirvedo deshalaulyaM avishvAso balavadvigraho vA parityAgasthAnam ityAchAryAH ##07.6.31## bhayaM avR^ittiramarSha iti kauTilyaH ##07.6.32## ihApakArI tyAjyaH, parApakArI sandheyaH, ubhayApakArI tarkayitavya iti samAnam.h ##07.6.33## asandheyena tvavashyaM sandhAtavye yataH prabhAvaH tataH pratividadhyAt.h ##07.6.34ab## sa upakAraM vyavahitaM guptaM AyuHkShayAd.h iti | ##07.6.34chd## vAsayed.h aripakShIyaM avashIrNakriyAvidhau ##07.6.35ab## vikramayed.h bhartari vA siddhaM vA daNDachAriNam.h ##07.6.35chd## kuryAd.h amitrATavIShu pratyante vA.anyataH kShipet.h ##07.6.36ab## paNyaM kuryAd.h asiddhaM vA siddhaM vA tena saMvR^itam.h ##07.6.36chd## tasya eva doSheNAdUShya parasandheyakAraNAt.h ##07.6.37ab## atha vA shamayed.h enaM Ayaty.arthaM upAMshunA ##07.6.37chd## AyatyAM cha vadhaprepsuM dR^iShTvA hanyAd.h gatAgatam.h ##07.6.38ab## arito.abhyAgato doShaH shatrusaMvAsakAritaH ##07.6.38chd## sarpasaMvAsadharmitvAnnitya udvegena dUShitaH ##07.6.39ab## jAyate plakShabIjAshAt.h kapotAd.h iva shAlmaleH ##07.6.39chd## udvegajanano nityaM pashchAd.h api bhayAvahaH ##07.6.40ab## prakAshayuddhaM nirdiShTe deshe kAle cha vikramaH ##07.6.40chd## vibhIShaNaM avaskandaH pramAdavyasanArdanam.h ##07.6.41ab## ekatra tyAgaghAtau cha kUTayuddhasya mAtR^ikA ##07.6.41chd## yogagUDha upajApArthaM tUShNIMyuddhasya lakShaNam.h (iti) ## Chapt | ## dvaidhIbhAvikAH sandhivikramAH ##07.7.01## vijigIShurdvitIyAM prakR^itiM evaM upagR^ihNIyAt.h ##07.7.02## sAmantaM sAmantena sambhUya yAyAt.h, yadi vA manyeta pArShNiM me na grahIShyati, pArShNigrAhaM vArayiShyati, yAtavyaM nAbhisariShyati, baladvaiguNyaM me bhaviShyati, vIvadhAsArau me pravartayiShyati, parasya vArayiShyati, bahv.AbAdhe me pathi kaNTakAn.h mardayiShyati, durgATavy.apasAreShu daNDena chariShyati, yAtavyaM aviShahye doShe sandhau vA sthApayiShyati, labdhalAbhAMsho vA shatrUn.h anyAn.h me vishvAsayiShyati iti ##07.7.03## dvaidhIbhUto vA koshena daNDaM daNDena koshaM sAmantAnAM anyatamAllipseta ##07.7.04## teShAM jyAyaso.adhikenAMshena samAt.h samena hInAdd.h hInena iti samasandhiH ##07.7.05## viparyaye viShamasandhiH ##07.7.06## tayorvisheShalAbhAd.h atisandhiH ##07.7.07## vyasaninaM apAyasthAne saktaM anarthinaM vA jyAyAMsaM hIno balasamena lAbhena paNeta ##07.7.08## paNitaH tasyApakArasamartho vikrameta, anyathA sandadhyAt.h ##07.7.09## evambhUto vA hInashaktipratApapUraNArthaM sambhAvyArthAbhisArI mUlapArShNitrANArthaM vA jyAyAMsaM hIno balasamAd.h vishiShTena lAbhena paNeta ##07.7.10## paNitaH kalyANabuddhiM anugR^ihNIyAt.h, anyathA vikrameta ##07.7.11## jAtavyasanaprakR^itirandhraM upasthitAnarthaM vA jyAyAMsaM hIno durgamitrapratiShTabdho vA hrasvaM adhvAnaM yAtukAmaH shatruM ayuddhaM ekAntasiddhiM vA lAbhaM AdAtukAmo balasamAdd.h hInena lAbhena paNeta ##07.7.12## paNitaH tasyApakArasamartho vikrameta, anyathA sandadhyAt.h ##07.7.13## arandhravyasano vA jyAyAn.h dur.ArabdhakarmANaM bhUyaH kShayavyayAbhyAM yoktukAmo dUShyadaNDaM pravAsayitukAmo dUShyadaNDaM AvAhayitukAmo vA pIDanIyaM uchChedanIyaM vA hInena vyathayitukAmaH sandhipradhAno vA kalyANabuddhirhInaM lAbhaM pratigR^ihNIyAt.h ##07.7.14## kalyANabuddhinA sambhUyArthaM lipseta, anyathA vikrameta ##07.7.15## evaM samaH samaM atisandadhyAd.h anugR^ihNIyAd.h vA ##07.7.16## parAnIkasya pratyanIkaM mitrATavInAM vA, shatrorvibhUmInAM deshikaM mUlapArShNitrANArthaM vA samo balasamena lAbhena paNeta ##07.7.17## paNitaH kalyANabuddhiM anugR^ihNIyAt.h, anyathA vikrameta ##07.7.18## jAtavyasanaprakR^itirandhraM anekaviruddhaM anyato labhamAno vA samo balasamAdd.h hInena lAbhena paNeta ##07.7.19## paNitaH tasyApakArasamartho vikrameta, anyathA sandadhyAt.h ##07.7.20## evambhUto vA samaH sAmantAyattakAryaH kartavyabalo vA balasamAd.h vishiShTena lAbhena paNeta ##07.7.21## paNitaH kalyANabuddhiM anugR^ihNIyAt.h anyathA vikrameta ##07.7.22## jAtavyasanaprakR^itirandhraM abhihantukAmaH sv.ArabdhaM ekAntasiddhiM vA.asya karma upahantukAmo mUle yAtrAyAM vA prahartukAmo yAtavyAdbhUyo labhamAno vA jyAyAMsaM hInaM samaM vA bhUyo yAcheta ##07.7.23## bhUyo vA yAchitaH svabalarakShA.arthaM durdharShaM anyadurgaM AsAraM aTavIM vA paradaNDena marditukAmaH prakR^iShTe.adhvani kAle vA paradaNDaM kShayavyayAbhyAM yoktukAmaH paradaNDena vA vivR^iddhaH taM eva uchChettukAmaH paradaNDaM AdAtukAmo vA bhUyo dadyAt.h ##07.7.24## jyAyAn.h vA hInaM yAtavyApadeshena haste kartukAmaH paraM uchChidya vA taM eva uchChettukAmaH, tyAgaM vA kR^itvA pratyAdAtukAmo balasamAd.h vishiShTena lAbhena paNeta ##07.7.25## paNitaH tasyApakArasamartho vikrameta, anyathA sandadhyAt.h ##07.7.26## yAtavyasaMhito vA tiShThet.h, dUShyAmitrATavIdaNDaM vA.asmai dadyAt.h ##07.7.27## jAtavyasanaprakR^itirandhro vA jyAyAn.h hInaM balasamena lAbhena paNeta ##07.7.28## paNitaH tasyApakArasamartho vikrameta, anyathA sandadhyAt.h ##07.7.29## evambhUtaM hInaM jyAyAn.h balasamAdd.h hInena lAbhena paNeta ##07.7.30## paNitaH tasyApakArasamartho vikrameta, anyathA sandadhyAt.h ##07.7.31ab## Adau budhyeta paNitaH paNamAnashcha kAraNam.h ##07.7.31chd## tato vitarkya ubhayato yataH shreyashtato vrajet.h (iti) ## Chapt | ## yAtavyavR^ittiH - anugrAhyamitravisheShAH ##07.8.01## yAtavyo.abhiyAsyamAnaH sandhikAraNaM AdAtukAmo vihantukAmo vA sAmavAyikAnAM anyatamaM lAbhadvaiguNyena paNeta ##07.8.02## paNamAnaH kShayavyayapravAsapratyavAyapara upakArasharIrAbAdhAMshchAsya varNayet.h ##07.8.03## pratipannaM arthena yojayet.h ##07.8.04## vairaM vA parairgrAhayitvA visaMvAdayet.h ##07.8.05## durArabdhakarmANaM bhUyaH kShayavyayAbhyAM yoktukAmaH sv.ArabdhAM vA yAtrAsiddhiM vighAtayitukAmo mUle yAtrAyAM vA prahartukAmo yAtavyasaMhitaH punaryAchitukAmaH pratyutpannArthakR^ichChraH tasminn.h avishvasto vA tadAtve lAbhaM alpaM ichChet.h, AyatyAM prabhUtam.h ##07.8.06## mitra upakAraM amitra upaghAtaM arthAnubandhaM avekShamANaH pUrva upakArakaM kArayitukAmo bhUyaH tadAtve mahAntaM lAbhaM utsR^ijyAyatyAM alpaM ichChet.h ##07.8.07## dUShyAmitrAbhyAM mUlahareNa vA jyAyasA vigR^ihItaM trAtukAmaH tathAvidhaM upakAraM kArayitukAmaH sambandhAvekShI vA tadAtve chAyatyAM cha lAbhaM na pratigR^ihNIyAt.h ##07.8.08## kR^itasandhiratikramitukAmaH parasya prakR^itikarshanaM mitrAmitrasandhivishleShaNaM vA kartukAmaH parAbhiyogAtsha~NkamAno lAbhaM aprAptaM adhikaM vA yAcheta ##07.8.09## taM itaraH tadAtve chAyatyAM cha kramaM avekSheta ##07.8.10## tena pUrve vyAkhyAtAH ##07.8.11## arivijigIShvoH tu svaM svaM mitraM anugR^ihNatoH shakyakalyabhavyArambhisthirakarmAnuraktaprakR^itibhyo visheShaH ##07.8.12## shakyArambhI viShahyaM karmArabhate, kalyArambhI nirdoShaM, bhavyArambhI kalyANa udayam.h ##07.8.13## sthirakarmA nAsamApya karma uparamate ##07.8.14## anuraktaprakR^itiH susahAyatvAd.h alpenApyanugraheNa kAryaM sAdhayati ##07.8.15## ta ete kR^itArthAH sukhena prabhUtaM cha upakurvanti ##07.8.16## ataH pratilomA nAnugrAhyAH ##07.8.17## tayorekapuruShAnugrahe yo mitraM mitrataraM vA.anugR^ihNAti so.atisandhatte ##07.8.18## mitrAd.h AtmavR^iddhiM hi prApnoti, kShayavyayapravAsapara upakArAn.h itaraH ##07.8.19## kR^itArthashcha shatrurvaiguNyaM eti ##07.8.20## madhyamaM tvanugR^ihNatoryo madhyamaM mitraM mitrataraM vA.anugR^ihNAti so.atisandhatte ##07.8.21## mitrAd.h AtmavR^iddhiM hi prApnoti, kShayavyayapravAsapara upakArAn.h itaraH ##07.8.22## madhyamashched.h anugR^ihIto viguNaH syAd.h amitro.atisandhatte ##07.8.23## kR^itaprayAsaM hi madhyamAmitraM apasR^itaM ekArtha upagataM prApnoti ##07.8.24## tena udAsInAnugraho vyAkhyAtaH ##07.8.25## madhyama udAsInayorbalAMshadAne yaH shUraM kR^itAstraM duHkhasahaM anuraktaM vA daNDaM dadAti so.atisandhIyate ##07.8.26## viparIto.atisandhatte ##07.8.27## yatra tu daNDaH prahitaH taM vA chArthaM anyAMshcha sAdhayati tatra maulabhR^itashreNImitrATavIbalAnAM anyatamaM upalabdhadeshakAlaM daNDaM dadyAt.h, amitrATavIbalaM vA vyavahitadeshakAlam.h ##07.8.28## yaM tu manyeta kR^itArtho me daNDaM gR^ihNIyAd.h, amitrATavy.abhUmy.anR^ituShu vA vAsayed.h, aphalaM vA kuryAd iti, daNDavyAsa~NgApadeshena na enaM anugR^ihNIyAt.h ##07.8.29## evaM avashyaM tvanugrahItavye tatkAlasahaM asmai daNDaM dadyAt.h ##07.8.30## AsamApteshcha enaM vAsayed.h yodhayechcha balavyasanebhyashcha rakShet.h ##07.8.31## kR^itArthAchcha sApadeshaM apasrAvayet.h ##07.8.32## dUShyAmitrATavIdaNDaM vA.asmai dadyAt.h ##07.8.33## yAtavyena vA sandhAya enaM atisandadhyAt.h ##07.8.34ab## same hi lAbhe sandhiH syAd.h viShame vikramo mataH ##07.8.34chd## samahInavishiShTAnAM ityuktAH sandhivikramAH (iti) ## Chapt | ## mitrahiraNyabhUmikarmasandhayaH, tatra mitrasandhiH hiraNyasandhishcha ##07.9.01## saMhitaprayANe mitrahiraNyabhUmilAbhAnAM uttara uttaro lAbhaH shreyAn.h ##07.9.02## mitrahiraNye hi bhUmilAbhAd.h bhavataH, mitraM hiraNyalAbhAt.h ##07.9.03## yo vA lAbhaH siddhaH sheShayoranyataraM sAdhayati ##07.9.04## tvaM chAhaM cha mitraM labhAvahe ityevaM.AdidH samasandhiH ##07.9.05## tvaM mitram ityevaM.AdirviShamasandhiH ##07.9.06## tayorvisheShalAbhAd.h atisandhiH ##07.9.07## samasandhau tu yaH sampannaM mitraM mitrakR^ichChre vA mitraM avApnoti so.atisandhatte ##07.9.08## Apadd.h hi sauhR^idasthairyaM utpAdayati ##07.9.09## mitrakR^ichChre.api nityaM avashyaM anityaM vashyaM vA iti nityaM avashyaM shreyaH, tadd.h hi anupakurvad.h api nApakaroti ityAchAryAH ##07.9.10## na iti kauTilyaH ##07.9.11## vashyaM anityaM shreyaH ##07.9.12## yAvad.h upakaroti tAvan.h mitraM bhavati, upakAralakShaNaM mitraM iti ##07.9.13## vashyayorapi mahAbhogaM anityaM alpabhogaM vA nityaM iti mahAbhogaM anityaM shreyaH, mahAbhogaM anityaM alpakAlena mahad.upakurvan.h mahAnti vyayasthAnAni pratikaroti ityAchAryAH || ##07.9.14## na iti kauTilyaH ##07.9.15## nityaM alpabhogaM shreyaH ##07.9.16## mahAbhogaM anityaM upakArabhayAd.h apakrAmati, upakR^itya vA pratyAdAtuM Ihate ##07.9.17## nityaM alpabhogaM sAtatyAd.h alpaM upakurvan.h mahatA kAlena mahad.h upakaroti ##07.9.18## gurusamutthaM mahan.h mitraM laghusamutthaM alpaM vA iti gurusamutthaM mahan.h mitraM pratApakaraM bhavati, yadA cha uttiShThate tadA kAryaM sAdhayati ityAchAryAH ##07.9.19## na iti kauTilyaH ##07.9.20## laghusamutthaM alpaM shreyaH ##07.9.21## lagusamutthaM alpaM mitraM kAryakAlaM nAtipAtayati daurbalyAchcha yathA iShTabhogyaM bhavati, na itarat.h prakR^iShTabhaumam.h ##07.9.22## vikShiptasainyaM avashyasainyaM vA iti vikShiptaM sainyaM shakyaM pratisaMhartuM vashyatvAd ityAchAryAH ##07.9.23## na iti kauTilyaH ##07.9.24## avashyasainyaM shreyaH ##07.9.25## avashyaM hi shakyaM sAmAdibhirvashyaM kartuM, na itarat.h kAryavyAsaktaM pratisaMhartum.h ##07.9.26## puruShabhogaM hiraNyabhogaM vA mitraM iti puruShabhogaM mitraM shreyaH, pruShabhogaM mitraM pratApakaraM bhavati, yadA cha uttiShThate tadA kAryaM sAdhayati ityAchAryAH ##07.9.27## na iti kauTilyaH ##07.9.28## hiraNyabhogaM mitraM shreyaH ##07.9.29## nityo hi hiraNyena yogaH kadAchid.h daNDena ##07.9.30## daNDashcha hiraNyenAnye cha kAmAH prApyanta iti ##07.9.31## hiraNyabhogaM bhUmibhogaM vA mitraM iti hiraNyabhogaM gatimattvAt.h sarvavyayapratIkArakaram ityAchAryAH ##07.9.32## na iti kauTilyaH ##07.9.33## mitrahiraNye hi bhUmilAbhAd.h bhavata ityuktaM purastAd.h ##07.9.34## tasmAd.h bhUmibhogaM mitraM shreya iti ##07.9.35## tulye puruShabhoge vikramaH kleshasahatvaM anurAgaH sarvabalalAbho vA mitrakulAd.h visheShaH ##07.9.36## tulye hiraNyabhoge prArthitArthatA prAbhUtyaM alpaprayasatA sAtatyaM cha visheShaH ##07.9.37## tatra etad.h bhavati ##07.9.38ab## nityaM vashyaM laghu.utthAnaM pitR^ipaitAmahaM mahat.h | ##07.9.38chd## advaidhyaM cha iti sampannaM mitraM ShaDguNaM uchyate ##07.9.39ab## R^ite yad.h arthaM praNayAd.h rakShyate yachcha rakShati | ##07.9.39chd## pUrva upachitasambandhaM tan.h mitraM nityaM uchyate ##07.9.40ab## sarvachitramahAbhogaM trividhaM vashyaM uchyate | ##07.9.40chd## ekatobhogyubhayataH sarvatobhogi chAparam.h ##07.9.41ab## AdAtR^i vA dAtr.api vA jIvatyariShu hiMsayA | ##07.9.41chd## mitraM nityaM avashyaM taddurgATavy.apasAri cha ##07.9.42ab## anyato vigR^ihItaM yallaghuvyasanaM eva vA | ##07.9.42chd## sandhatte cha upakArAya tan.h mitraM vashyaM adhruvam.h ##07.9.43ab## ekArthenAtha sambaddhaM upakAryavikAri cha | ##07.9.43chd## mitrabhAvi bhavatyetan.h mitraM advaidhyaM Apadi ##07.9.44ab## mitrabhAvAd.h dhruvaM mitraM shatrusAdhAraNAchchalam.h | ##07.9.44chd## na kasyachid.h udAsInaM dvayorubhayabhAvi tat.h ##07.9.45ab## vijigIShoramitraM yan.h mitraM antardhitAM gatam.h | ##07.9.45chd## upakAre.aniviShTaM vA.ashaktaM vA.anupakAri tat.h ##07.9.46ab## priyaM parasya vA rakShyaM pUjyaM sambaddhaM eva vA | ##07.9.46chd## anugR^ihNAti yan.h mitraM shatrusAdhAraNaM hi tat.h ##07.9.47ab## prakR^iShTabhaumaM santuShTaM balavachchAlasaM cha yat.h | ##07.9.47chd## udAsInaM bhavatyetad.h vyasanAd.h avamAnitam.h ##07.9.48ab## arernetushcha yad.h vR^iddhiM daurbalyAd.h anuvartate | ##07.9.48chd## ubhayasyApyavidviShTaM vidyAd.h ubhayabhAvi tat.h ##07.9.49ab## kAraNAkAraNadhvastaM kAraNAkAraNAgatam.h | ##07.9.49chd## yo mitraM samupekSheta sa mR^ityuM upagUhati ##07.9.50## kShipraM alpo lAbhashchirAn.h mahAn.h iti vA kShipraM alpo lAbhaH kAryadeshakAlasaMvAdakaH shreyAn.h ityAchAryAH ##07.9.51## na iti kauTilyaH ##07.9.52## chirAd.h avinipAtI bIjasadharmA mahAmllAbhaH shreyAn.h, viparyaye pUrvaH ##07.9.53ab## evaM dR^iShTvA dhruve lAbhe lAbhAMshe cha guNa udayam.h | ##07.9.53chd## svArthasiddhiparo yAyAt.h saMhitaH sAmavAyikaiH (iti) ## Chapt | ## mitrahiraNyabhUmikarmasandhayaH, tatra bhUmisandhiH ##07.10.01## tvaM chAhaM cha bhUmiM labhAvahe iti bhUmisandhiH ##07.10.02## tayoryaH pratyupasthitArthaH sampannAM bhUmiM avApnoti so.atisandhatte ##07.10.03## tulye sampannAlAbhe yo balavantaM Akramya bhUmiM avApnoti so.atisandhatte ##07.10.04## bhUmilAbhaM shatrukarshanaM pratApaM cha hi prApnoti ##07.10.05## durbalAdbhUmilAbhe satyaM saukaryaM bhavati ##07.10.06## durbala eva cha bhUmilAbhaH, tatsAmantashcha mitraM amitrabhAvaM gachChati ##07.10.07## tulye balIyastve yaH sthitashatruM utpATya bhUmiM avApnoti so.atisandhatte ##07.10.08## durgAvAptirhi svabhUmirakShaNaM amitrATavIpratiShedhaM cha karoti ##07.10.09## chalAmitrAdbhUmilAbhe shakyasAmantato visheShaH ##07.10.10## durbalasAmantA hi kShiprApyAyanayogakShemA bhavati ##07.10.11## viparItA balavat.h sAmantA koshadaNDAvachChedanI cha bhUmirbhavati ##07.10.12## sampannA nityAmitrA mandaguNA vA bhUmiranityAmitrA iti sampannA nityAmitrA shreyasI bhUmiH sampannA hi koshadaNDau sampAdayati, tau chAmitrapratighAtakau ityAchAryAH ##07.10.13## na iti kauTilyaH ##07.10.14## nityAmitrAlAbhe bhUyAn.h shatrulAbho bhavati ##07.10.15## nityashcha shatrurupakR^ite chApakR^ite cha shatrureva bhavati, anityaH tu shatrurupakArAd.h anapakArAd.h vA shAmyati ##07.10.16## yasyA hi bhUmerbahudurgAshchoragaNairmlechChATavIbhirvA nityAvirahitAH pratyantAH sA nityAmitrA, viparyaye tvanityAmitrA ##07.10.17## alpA pratyAsannA mahatI vyavahitA vA bhUmiriti alpA pratyAsannA shreyasI ##07.10.18## sukhA hi prAptuM pAlayituM abhisArayituM cha bhavati ##07.10.19## viparItA vyavahitA ##07.10.20## vyavahitayorapi daNDadhAraNA.a.atmadhAraNA vA bhUmiriti AtmadhAraNA shreyasI ##07.10.21## sA hi svasamutthAbhyAM koshadaNDAbhyAM dhAryate ##07.10.22## viparItA daNDadhAraNA daNDasthAnam.h ##07.10.23## bAlishAt.h prAj~nAd.h vA bhUmilAbha iti bAlishAdbhUmilAbhaH shreyAn.h ##07.10.24## suprApyA.anupAlyA hi bhavati, apratyAdeyA cha ##07.10.25## viparItA prAj~nAd.h anuraktA ##07.10.26## pIDanIya uchChedanIyayoruchChedanIyAd.h bhUmilAbhaH shreyAn.h ##07.10.27## uchChedanIyo hyanapAshrayo durbalApAshrayo vA.abhiyuktaH koshadaNDAvAdAyApasartukAmaH prakR^itibhiH tyajyate, na pIDanIyo durgamitrapratiShTabdhaH ##07.10.28## durgapratiShTabdhayorapi sthalanadIdurgIyAbhyAM sthaladurgIyAd.h bhUmilAbhaH shreyAn.h ##07.10.29## sthAleyaM hi surodhAvamardAvaskandaM anihshrAvishatru cha ##07.10.30## nadIdurgaM tu dviguNakleshakaraM, udakaM cha pAtavyaM vR^ittikaraM chAmitrasya ##07.10.31## nadIparvatadurgIyAbhyAM nadIdurgIyAd.h bbhUmilAbhaH shreyAn.h ##07.10.32## nadIdurgaM hi hastistambhasa~NkramasetubandhanaubhiH sAdhyaM anityagAmbhIryaM avasrAvyudakaM cha ##07.10.33## pArvataM tu sv.ArakShaM duruparodhi kR^ichChrArohaNaM, bhagne cha ekasminna sarvavadhaH, shilAvR^ikShapramokShashcha mahA.apakAriNAm.h ##07.10.34## nimnasthalayodhibhyo nimnayodhibhyo bhUmilAbhaH shreyAn.h ##07.10.35## nimnayodhino hyuparuddhadeshakAlAH, sthalayodhinaH tu sarvadeshakAlayodhinaH ##07.10.36## khanakAkAshayodhibhyaH khanakebhyo bhUmilAbhaH shreyAn.h ##07.10.37## khanakA hi khAtena shastreNa cha ubhayathA yudhyante, shastreNa evAkAshayodhinaH ##07.10.38ab## evaMvidhyebhyaH pR^ithivIM labhamAno.arthashAstravit.h | ##07.10.38chd## saMhitebhyaH parebhyashcha visheShaM adhigachChati (iti) ## Chapt | ## mitrahiraNyabhUmikarmasa.ndhayaH - tatra anavasitasa.ndhiH ##07.11.01## tvaM chAhaM cha shUnyaM niveshayAvahe ityanavasitasandhiH ##07.11.02## tayoryaH pratyupasthitArtho yathA uktaguNAM bhUmiM niveshayati so.atisandhatte ##07.11.03## tatrApi sthalaM audakaM vA iti mahataH sthalAd.h alpaM audakaM shreyaH, sAtatyAd.h avasthitatvAchcha phalAnAm.h ##07.11.04## sthalayorapi prabhUtapUrvAparasasyaM alpavarShapAkaM asaktArambhaM shreyaH ##07.11.05## audakayorapi dhAnyavApaM adhAnyavApAtshreyaH ##07.11.06## tayoralpabahutve dhAnyakAntAd.h alpAn.h mahad.h adhAnyakAntaM shreyaH ##07.11.07## mahatyavakAshe hi sthAlyAshchAnUpyAshchoShadhayo bhavanti ##07.11.08## durgAdIni cha karmANi prabhUtyena kriyante ##07.11.09## kR^itrimA hi bhUmiguNAH ##07.11.10## khanidhAnyabhogayoH khanibhogaH koshakaraH, dhAnyabhogaH koshakoShThAgArakaraH ##07.11.11## dhAnyamUlA hi durgAdInAM karmaNAM ArambhAH ##07.11.12## mahAviShayavikrayo vA khanibhogaH shreyAn.h ##07.11.13## dravyahastivanabhogayordravyavanabhogaH sarvakarmaNAM yoniH prabhUtanidhAnakShamashcha, viparIto hastivanabhogaH ityAchAryAH ##07.11.14## na iti kauTilyaH ##07.11.15## shakyaM dravyavanaM anekaM anekasyAM bhUmau vApayituM, na hastivanam.h ##07.11.16## hastipradhAno hi parAnIkavadha iti ##07.11.17## vAristhalapathabhogayoranityo vAripathabhogaH, nityaH sthalapathabhogaH ##07.11.18## bhinnamanuShyA shreNImanuShyA vA bhUmiriti bhinnamanuShyA shreyasI ##07.11.19## bhinnamanuShyA bhogyA bhavati, anupajApyA chAnyeShAM, anApatsahA tu ##07.11.20## viparItA shreNImanuShyA, kope mahAdoShA ##07.11.21## tasyAM chAturvarNyaniveshe sarvabhogasahatvAd.h avaravarNaprAyA shreyasI, bAhulyAd.h dhruvatvAchcha kR^iShyAH karShakavatI, kR^iShyAshchAnyeShAM chArambhANAM prayojakatvAt.h gorakShakavatI, paNyanichaya.R^iNAnugrahAd.h ADhyavaNigvatI ##07.11.22## bhUmiguNAnAM apAshrayaH shreyAn.h ##07.11.23## durgApAshrayA puruShApAshrayA vA bhUmiriti puruShApAshrayA shreyasI ##07.11.24## puruShavad.h dhi rAjyam.h ##07.11.25## apuruShA gaurvandhyeva kiM duhIta ##07.11.26## mahAkShayavyayaniveshAM tu bhUmiM avAptukAmaH pUrvaM eva kretAraM paNeta durbalaM arAjabIjinaM nirutsAhaM apakShaM anyAyavR^ittiM vyasaninaM daivapramANaM yatki~nchanakAriNaM vA ##07.11.27## mahAkShayavyayaniveshAyAM hi bhUmau durbalo rAjabIjI niviShTaH sagandhAbhiH prakR^itibhiH saha kShayavyayenAvasIdati ##07.11.28## balavAn.h arAjabIjI kShayavyayabhayAd.h asagandhAbhiH prakR^itibhiH tyajyate ##07.11.29## nirutsAhaH tu daNDavAn.h api daNDasyApraNetA sadaNDaH kShayavyayenAvabhajyate ##07.11.30## koshavAn.h apyapakShaH kShayavyayAnugrahahInatvAnna kutashchit.h prApnoti ##07.11.31## anyAyavR^ittirniviShTaM apyutthApayet.h ##07.11.32## sa kathaM aniviShTaM niveshayet.h ##07.11.33## tena vyasanI vyAkhyAtaH ##07.11.34## daivapramANo mAnuShahIno nirArambho vipannakarmArambho vA.avasIdati ##07.11.35## yatki~nchanakArI na ki~nchid.h AsAdayati ##07.11.36## sa cha eShAM pApiShThatamo bhavati ##07.11.37## yatki~nchid.ArabhamANo hi vijigIShoH kadAchichChidraM AsAdayed ityAchAryAH ##07.11.38## yathA ChidraM tathA vinAshaM apyAsAdayed.h iti kauTilyaH ##07.11.39## teShAM alAbhe yathA pArShNigrAha upagrahe vakShyAmaH tathA bhUmiM avasthApayet.h ##07.11.40## ityabhihitasandhiH ##07.11.41## guNavatIM AdeyAM vA bhUmiM balavatA krayeNa yAchitaH sandhiM avasthApya dadyAt.h ##07.11.42## ityanibhR^itasandhiH ##07.11.43## samena vA yAchitaH kAraNaM avekShya dadyAt.h pratyAdeyA me bhUmirvashyA vA, anayA pratibaddhaH paro me vashyo bhaviShyati bhUmivikrayAd.h vA mitrahiraNyalAbhaH kAryasAmarthyakaro me bhaviShyati iti ##07.11.44## tena hInaH kretA vyAkhyAtaH ##07.11.45ab## evaM mitraM hiraNyaM cha sajanAM ajanAM cha gAm.h | ##07.11.45chd## labhamAno.atisandhatte shAstravit.h sAmavAyikAn.h (iti) ## Chapt | ## mitrahiraNyabhUmikarmasa.ndhayaH, tatra karmasa.ndhiH ##07.12.01## tvaM chAhaM cha durgaM kArayAvahe iti karmasandhiH ##07.12.02## tayoryo daivakR^itaM aviShahyaM alpavyayArambhaM durgaM kArayati so.atisandhatte ##07.12.03## tatrApi sthalanadIparvatadurgANAM uttara uttaraM shreyaH ##07.12.04## setubandhayorapyAhArya udakAt.h saha udakaH shreyAn.h ##07.12.05## saha udakayorapi prabhUtavApasthAnaH shreyAn.h ##07.12.06## dravyavanayorapi yo mahatsAravaddravyATavIkaM viShayAnte nadImAtR^ikaM dravyavanaM Chedayati so.atisandhatte ##07.12.07## nadImAtR^ikaM hi sv.AjIvaM apAshrayashchApadi bhavati ##07.12.08## hastivanayorapi yo bahushUramR^igaM durbalaprativeshaM.anantAvakleshi viShayAnte hastivanaM badhnAti so.atisandhatte ##07.12.09## tatrApi bahukuNThAlpashUrayoH alpashUraM shreyaH, shUreShu hi yuddhaM, alpAH shUrA bahUn.h ashUrAn.h bha~njanti, te bhagnAH svasainyAvaghAtino bhavanti ityAchAryAH ##07.12.10## na iti kauTilyaH ##07.12.11## kuNThA bahavaH shreyAMsaH, skandhaviniyogAd.h anekaM karma kurvANAH sveShAM apAshrayo yuddhe, pareShAM durdharShA vibhIShaNAshcha ##07.12.12## bahuShu hi kuNTheShu vinayakarmaNA shakyaM shauryaM AdhAtuM, na tvevAlpeShu shUreShu bahutvaM iti ##07.12.13## khanyorapi yaH prabhUtasArAM adurgamArgAM alpavyayArambhAM khaniM khAnayati, so.atisandhatte ##07.12.14## tatrApi mahAsAraM alpaM alpasAraM vA prabhUtaM iti mahAsAraM alpaM shreyaH, vajramaNimuktApravAlahemarUpyadhAturhi prabhUtaM alpasAraM atyargheNa grasate ityAchAryAH ##07.12.15## na iti kauTilyaH ##07.12.16## chirAd.h alpo mahAsArasya kretA vidyate, prabhUtaH sAtatyAd.h alpasArasya ##07.12.17## etena vaNikpatho vyAkhyAtaH ##07.12.18## tatrApi vAristhalapathayorvAripathaH shreyAn.h, alpavyayavyAyAmaH prabhUtapaNya udayashcha ityAchAryAH ##07.12.19## na iti kauTilyaH ##07.12.20## samruddhagatirasArvakAlikaH prakR^iShTabhayayonirniShpratIkArashcha vAripathaH, viparItaH sthalapathaH ##07.12.21## vAripathe tu kUlasamyAnapathayoH kUlapathaH paNyapattanabAhulyAtshreyAn.h, nadIpatho vA, sAtatyAd.h viShahyAbAdhatvAchcha ##07.12.22## sthalapathe.api haimavato dakShiNApathAtshreyAn.h, hasty.ashvagandhadantAjinarUpyasuvarNapaNyAH sAravattarAH ityAchAryAH ##07.12.23## na iti kauTilyaH ##07.12.24## kambalAjinAshvapaNyavarjAH sha~NkhavajramaNimuktAsuvarNapaNyAshcha prabhUtatarA dakShiNApathe ##07.12.25## dakShiNApathe.api bahukhaniH sArapaNyaH prasiddhagatiralpavyayavyAyAmo vA vaNikpathaH shreyAn.h, prabhUtaviShayo vA phalgupuNyaH ##07.12.26## tena pUrvaH pashchimashcha vaNikpatho vyAkhyAtaH ##07.12.27## tatrApi chakrapAdapathayoshchakrapatho vipulArambhatvAtshreyAn.h, deshakAlasambhAvano vA khara uShTrapathaH ##07.12.28## AbhyAM aMsapatho vyAkhyAtaH ##07.12.29## parakarma udayo netuH kShayo vR^iddhirviparyaye ##07.12.30## tulye karmapathe sthAnaM j~neyaM svaM vijigIShuNA ##07.12.31## alpAgamAtivyayatA kShayo vR^iddhirviparyaye ##07.12.32## samAyavyayatA sthAnaM karmasu j~neyaM AtmanaH ##07.12.33## tasmAd.h alpavyayArambhaM durgAdiShu mahA udayam.h ##07.12.34## karma labdhvA vishiShTaH syAd.h ityuktAH karmasandhayaH (iti) ## Chapt | ## pArShNigrAhchintA ##07.13.01## saMhatyArivijigIShvoramitrayoH parAbhiyoginoH pArShNiM gR^ihNatoryaH shaktisampannasya pArShNiM gR^ihNAti so.atisandhatte ##07.13.02## shaktisampanno hyamitraM uchChidya pArShNigrAhaM uchChindyAt.h, na hInashaktiralabdhalAbhaH ##07.13.03## shaktisAmye yo vipulArambhasya pArShNiM gR^ihNAti so.atisandhatte ##07.13.04## vipulArambho hyamitraM uchChidya pArShNigrAhaM uchChindyAt.h, nAlpArambhaH saktachakraH ##07.13.05## ArambhasAmye yaH sarvasandohena prayAtasya pArShNiM gR^ihNAti so.atisandhatte ##07.13.06## shUnyamUlo hyasya sukaro bhavati, naikadeshabalaprayAtaH kR^itapArShNipratividhAnaH ##07.13.07## bala upAdAnasAmye yashchalAmitraM prayAtasya pArShNiM gR^ihNAti so.atisandhatte ##07.13.08## chalAmitraM prayAto hi sukhenAvAptasiddhiH pArShNigrAhaM uchChindyAt.h, na sthitAmitraM prayAtaH ##07.13.09## asau hi durgapratihataH pArShNigrAhe cha pratinivR^ittaH sthitenAmitreNAvagR^ihyate ##07.13.10## tena pUrve vyAkhyAtAH ##07.13.11## shatrusAmye yo dhArmikAbhiyoginaH pArShNiM gR^ihNAti so.atisandhatte ##07.13.12## dhArmikAbhiyogI hi sveShAM pareShAM cha dveShyo bhavati, adhArmikAbhiyogI sampriyaH ##07.13.13## tena mUlaharatAdAtvikakadaryAbhiyoginAM pArShNigrahaNaM vyAkhyAtam.h ##07.13.14## mitrAbhiyoginoH pArShNigrahaNe ta eva hetavaH ##07.13.15## mitraM amitraM chAbhiyu~njAnayoryo mitrAbhiyoginaH pArShNiM gR^ihNAti so.atisandhatte ##07.13.16## mitrAbhiyogI hi sukhenAvAptasiddhiH pArShNigrAhaM uchChindyAt.h ##07.13.17## sukaro hi mitreNa sandhirnAmitreNa ##07.13.18## mitraM amitraM cha uddharatoryo.amitra uddhAriNaH pArShNiM gR^ihNAti so.atisandhatte ##07.13.19## vR^iddhamitro hyamitra uddhArI pArShNigrAhaM uchChindyAt.h, na itaraH svapakSha upaghAtI ##07.13.20## tayoralabdhalAbhApagamane yasyAmitro mahato lAbhAd.h viyuktaH kShayavyayAdhiko vA sa pArShNigrAho.atisandhatte ##07.13.21## labdhalAbhApagamane yasyAmitro lAbhena shaktyA hInaH sa pArShNigrAho.atisandhatte, yasya vA yAtavyaH shatrorvigrahApakArasamarthaH syAt.h ##07.13.22## pArShNigrAhayorapi yaH shakyArambhabala upAdAnAdhikaH sthitashatruH pArshvasthAyI vA so.atisandhatte ##07.13.23## pArshvasthAyI hi yAtavyAbhisAro mUlAbAdhakashcha bhavati, mUlAbAdhaka eva pashchAtsthAyI ##07.13.24ab## pArShNigrAhAH trayo j~neyAH shatroshcheShTAnirodhakAH | ##07.13.24chd## sAmantaH pR^iShThato vargaH prativeshau cha pArshvayoH ##07.13.25ab## arernetushcha madhyastho durbalo.antardhiruchyate | ##07.13.25chd## pratighAto balavato durgATavy.apasAravAn.h ##07.13.26## madhyamaM tvarivijigIShvorlipsamAnayormadhyamasya pArShNiM gR^ihNatorlabdhalAbhApagamane yo madhyamaM mitrAd.h viyojayatyamitraM cha mitraM Apnoti so.atisandhatte ##07.13.27## sandheyashcha shatrurupakurvANo, na mitraM mitrabhAvAd.h utkrAntam.h ##07.13.28## tena udAsInalipsA vyAkhyAtA ##07.13.29## pArShNigrahaNAbhiyAnayoH tu mantrayuddhAd.h abhyuchchayaH ##07.13.30## vyAyAmayuddhe hi kShayavyayAbhyAM ubhayoravR^iddhiH ##07.13.31## jitvA.api hi kShiNadaNDakoshaH parAjito bhavati ityAchAryAH ##07.13.32## na iti kauTilyaH ##07.13.33## sumahatA.api kShayavyayena shatruvinAsho.abhyupagantavyaH ##07.13.34## tulye kShayavyaye yaH purastAd.h dUShyabalaM ghAtayitvA nihshalyaH pashchAd.h vashyabalo yudhyeta so.atisandhatte ##07.13.35## dvayorapi purastAd.h dUShyabalaghAtinoryo bahulataraM shaktimattaraM atyantadUShyaM cha ghAtayet.h so.atisandhatte ##07.13.36## tenAmitrATavIbalaghAto vyAkhyAtaH ##07.13.37ab## pArShNigrAho.abhiyoktA vA yAtavyo vA yadA bhavet.h | ##07.13.37chd## vijigIShuH tadA tatra netraM etat.h samAcharet.h ##07.13.38ab## pArShNigrAho bhavennetA shatrormitrAbhiyoginaH | ##07.13.38chd## vigrAhya pUrvaM AkrandaM pArShNigrAhAbhisAriNA ##07.13.39ab## AkrandenAbhiyu~njAnaH pArShNigrAhaM nivArayet.h | ##07.13.39chd## tathA.a.akrandAbhisAreNa pArShNigrAhAbhisAriNam.h ##07.13.40ab## arimitreNa mitraM cha purastAd.h avaghaTTayet.h | ##07.13.40chd## mitramitraM areshchApi mitramitreNa vArayet.h ##07.13.41ab## mitreNa grAhayet.h pArShNiM abhiyukto.abhiyoginaH | ##07.13.41chd## mitramitreNa chAkrandaM pArShNigrAhAnnivArayet.h ##07.13.42ab## evaM maNDalaM AtmArthaM vijigIShurniveshayet.h | ##07.13.42chd## pR^iShThatashcha purastAchcha mitraprakR^itisampadA ##07.13.43ab## kR^itsne cha maNDale nityaM dUtAn.h gUDhAMshcha vAsayet.h | ##07.13.43chd## mitrabhUtaH sapatnAnAM hatvA hatvA cha saMvR^itaH ##07.13.44ab## asaMvR^itasya kAryANi prAptAnyapi visheShataH | ##07.13.44chd## nihsaMshayaM vipadyante bhinnaplava iva udadhau (iti) ## Chapt | ## hInashaktipUraNam.h ##07.14.01## sAmavAyikairevaM abhiyukto vijigIShuryaH teShAM pradhAnaH taM brUyAt.h tvayA me sandhiH, idaM hiraNyaM, ahaM cha mitraM, dviguNA te vR^iddhiH, nArhasyAtmakShayeNa mitramukhAn.h amitrAn.h vardhayituM, ete hi vR^iddhAH tvAM eva paribhaviShyanti iti ##07.14.02## bhedaM vA brUyAt.h anapakAro yathA.ahaM etaiH sambhUyAbhiyuktaH tathA tvAM apyete saMhitabalAH svasthA vyasane vA.abhiyokShyante, balaM hi chittaM vikaroti, tad.h eShAM vighAtaya iti ##07.14.03## bhinneShu pradhAnaM upagR^ihya hIneShu vikramayet.h, hInAn.h anugrAhya vA pradhAne, yathA vA shreyo.abhimanyeta tathA ##07.14.04## vairaM vA parairgrAhayitvA visaMvAdayet.h ##07.14.05## phalabhUyastvena vA pradhAnaM upajApya sandhiM kArayet.h ##07.14.06## atha ubhayavetanAH phalabhUyastvaM darshayantaH sAmavAyikAn.h atisaMhitAH stha ityudddUShayeyuH ##07.14.07## duShTeShu sandhiM dUShayet.h ##07.14.08## atha ubhayavetanA bhUyo bhedaM eShAM kuryuH evaM tad.h yad.h asmAbhirdarshitam iti ##07.14.09## bhinneShvanyatama upagraheNa cheShTeta ##07.14.10## pradhAnAbhAve sAmavAyikAnAM utsAhayitAraM sthirakarmANaM anuraktaprakR^iktiM lobhAd.h bhayAd.h vA sa~NghAtaM upAgataM vijigIShorbhItaM rAjyapratisambaddhaM mitraM chalAmitraM vA pUrvAn.h uttarAbhAve sAdhayet.h - utsAhayitAraM AtmanisargeNa, sthirakarmANaM sAntvapraNipAtena, anuraktaprakR^itiM kanyAdAnayApanAbhyAM, lubdhaM aMshadvaiguNyena, bhItaM ebhyaH koshadaNDAnugraheNa, svato bhItaM vishvAsya pratibhUpradAnena, rAjyapratisambaddhaM ekIbhAva upagamanena, mitraM ubhayataH priyahitAbhyAM, upakAratyAgena vA, chalAmitraM avadhR^itaM anapakAra upakArAbhyAm.h ##07.14.11## yo vA yathA.ayogaM bhajeta taM tathA sAdhayet.h, sAmadAnabhedadaNDairvA yathA.a.apatsu vyAkhyAsyAmaH ##07.14.12## vyasana upaghAtatvarito vA koshadaNDAbhyAM deshe kAle kArye vA.avadhR^itaM sandhiM upeyAt.h ##07.14.13## kR^itasandhirhInaM AtmAnaM pratikurvIta ##07.14.14## pakShe hIno bandhumitrapakShaM kurvIta, durgaM aviShahyaM vA ##07.14.15## durgamitrapratiShTabdho hi sveShAM pareShAM cha pUjyo bhavati ##07.14.16## mantrashaktihInaH prAj~napuruSha upachayaM vidyAvR^iddhasamyogaM vA kurvIta ##07.14.17## tathA hi sadyaH shreyaH prApnoti ##07.14.18## prabhAvahInaH prakR^itiyogakShemasiddhau yateta ##07.14.19## janapadaH sarvakarmaNAM yoniH, tataH prabhAvaH ##07.14.20## tasya sthAnaM AtmanashchApadi durgam.h ##07.14.21## setubandhaH sasyAnAM yoniH ##07.14.22## nityAnuShakto hi varShaguNalAbhaH setuvApeShu ##07.14.23## vaNikpathaH parAtisandhAnasya yoniH ##07.14.24## vaNikpathena hi daNDagUDhapuruShAtinayanaM shastrAvaraNayAnavAhanakrayashcha kriyate, pravesho nirNayanaM cha ##07.14.25## khaniH sa~NgrAma upakaraNAnAM yoniH, dravyavanaM durgakarmaNAM yAnarathayoshcha, hastivanaM hastinAM, gavAshvakhara uShTrANAM cha vrajaH ##07.14.26## teShAM alAbhe bandhumitrakulebhyaH samArjanam.h ##07.14.27## utsAhahInaH shreNIpravIrapuruShANAM choragaNATavikamlechChajAtInAM parApakAriNAM gUDhapuruShANAM cha yathAlAbbhaM upachayaM kurvIta ##07.14.28## paramishrApratIkAraM AbalIyasaM vA pareShu prayu~njIta ##07.14.29ab## evaM pakSheNa mantreNa dravyeNa cha balena cha | ##07.14.29chd## sampannaH pratinirgachChet.h parAvagrahaM AtmanaH (iti) ## Chapt | ## vigR^ihya uparodhahetavaH - daNDa upanatavR^ittam.h ##07.15.01## durbalo rAjA balavatA.abhiyuktaH tadvishiShTabalaM Ashrayeta yaM itaro mantrashaktyA nAtisandadhyAt.h ##07.15.02## tulyamantrashaktInAM Ayattasampado vR^iddhasamyogAd.h vA visheShaH ##07.15.03## vishiShTabalAbhAve samabalaiH tulyabalasa~NghairvA balavataH sambhUya tiShThed.h yAnna mantraprabhAvashaktibhyAM atisandadhyAt.h ##07.15.04## tulyamantraprabhAvashaktInAM vipulArambhato visheShaH ##07.15.05## samabalAbhAve hInabalaiH shuchibhirutsAhibhiH pratyanIkabhUtairbalavataH sambhUya tiShThed.h yAnna mantraprabhAva utsAhashaktibhiratisandadhyAt.h ##07.15.06## tulya utsAhashaktInAM svayuddhabhUmilAbhAd.h visheShaH ##07.15.07## tulyabhUmInAM svayuddhakAlalAbhAd.h visheShaH ##07.15.08## tulyadeshakAlAnAM yugyashastrAvaraNato visheShaH ##07.15.09## sahAyAbhAve durgaM Ashrayeta yatrAmitraH prabhUtasainyo.api bhaktayavasa indhana udaka uparodhaM na kuryAt.h svayaM cha kShayavyayAbhyAM yujyeta ##07.15.10## tulyadurgANAM nichayApasArato visheShaH ##07.15.11## nichayApasArasampannaM hi manuShyadurgaM ichChed.h iti kauTilyaH ##07.15.12a## tad.h ebhiH kArNairAshrayeta - pArShNigrAhaM AsAraM madhyamaM udAsInaM vA pratipAdayiShyAmi, sAmantATavikatatkulInAparuddhAnAM anyatamenAsya rAjyaM hArayiShyAmi ghAtayiShyAmi vA - ##07.15.12b## kR^ityapakSha upagraheNa vA.asya durge rAShTre skandhAvAre vA kopaM samutthApayiShyAmi, shastrAgnirasapraNidhAnairaupaniShadikairvA yathA iShTaM AsannaM haniShyAmi - ##07.15.12ch## svayaM.adhiShThitena vA yogapraNidhAnena kShayavyayaM enaM upaneShyAmi, kShayavyayapravAsa upatapte vA.asya mitravarge sainye vA krameNa upajApaM prApsyAmi - ##07.15.12d## vIvadhAsAraprasAravadhena vA.asya skandhAvArAvagrahaM kariShyAmi, daNDa upanayena vA.asya randhraM utthApya sarvasandohena prahariShyAmi, pratihata utsAhena vA yathA iShTaM sandhiM avApsyAmi, mayi pratibaddhasya vA sarvataH kopAH samutthAsyanti - ##07.15.12e## nirAsAraM vA.asya mUlaM mitrATavIdaNDairuddhAtayiShyAmi, mahato vA deshasya yogakShemaM ihasthaH pAlayiShyAmi, svavikShiptaM mitravikShiptaM vA me sainyaM ihasthasya ekasthaM aviShahyaM bhaviShyati, nimnakhAtarAtriyuddhavishAradaM vA me sainyaM pathyAbAdhamuktaM Asanne karma kariShyati - ##07.15.12f## viruddhadeshakAlaM ihAgato vA svayaM eva kShayavyayAbhyAM na bhaviShyati, mahAkShayavyayAbhigamyo.ayaM desho durgATavy.apasArabAhulyAt.h - ##07.15.12g## pareShAM vyAdhiprAyaH sainyavyAyAmAnAM alabdhabhaumashcha, taM ApadgataH pravekShyati, praviShTo vA na nirgamiShyati iti ##07.15.13## kAraNAbhAve balasamuchChraye vA parasya durgaM unmuchyApagachChet.h ##07.15.14## agnipata~Ngavad.h amitre vA pravishet.h ##07.15.15## anyatarasiddhirhi tyaktAtmano bhavati ityAchAryAH ##07.15.16## na iti kauTilyaH ##07.15.17## sandheyatAM AtmanaH parasya cha upalabhya sandadhIta ##07.15.18## viparyaye vikrameNa sandhiM apasAraM vA lipseta ##07.15.19## sandheyasya vA dUtaM preShayet.h ##07.15.20## tena vA preShitaM arthamAnAbhyAM satkR^itya brUyAt.h idaM rAj~naH paNyAgAraM, idaM devIkumArANAM, devIkumAravachanAt.h, idaM rAjyaM ahaM cha tvad.arpaNaH iti ##07.15.21## labdhasaMshrayaH samayAchArikavad.h bhartari varteta ##07.15.22## durgAdIni cha karmANi AvAhavivAhaputrAbhiShekAshvapaNyahastigrahaNasattrayAtrAvihAragamanAni chAnuj~nAtaH kurvIta ##07.15.23## svabhUmy.avasthitaprakR^itisandhiM upaghAtaM apasR^iteShu vA sarvaM anuj~nAtaH kurvIta ##07.15.24## duShTapaurajAnapado vA nyAyavR^ittiranyAM bhUmiM yAcheta ##07.15.25## duShyavad.h upAMshudaNDena vA pratikurvIta ##07.15.26## uchitAM vA mitrAd.h bhUmiM dIyamAnAM na pratigR^ihNIyAt.h ##07.15.27## mantripurohitasenApatiyuvarAjAnAM anyatamaM adR^ishyamAne bhartari pashyet.h, yathAshakti cha upakuryAt.h ##07.15.28## daivatasvastivAchaneShu tatparA AshiSho vAchayet.h ##07.15.29## sarvatrAtmanisargaM guNaM brUyAt.h ##07.15.30ab## samyuktabalavatsevI viruddhaH sha~NkitAdibhiH | ##07.15.30chd## varteta daNDa upanato bhartaryevaM avasthitaH (iti) ## Chapt | ## daNDa upanAyivR^ittam.h ##07.16.01## anuj~nAtasandhipaNa udvegakaraM balavAn.h vijigIShamANo yataH svabhUmiH sva.R^ituvR^ittishcha svasainyAnAM, adurgApasAraH shatrur.apArShNiranAsArashcha, tato yAyAt.h ##07.16.02## viparyaye kR^itapratIkAro yAyAt.h ##07.16.03## sAmadAnAbhyAM durbalAn.h upanamayet.h, bhedadaNDAbhyAM balavataH ##07.16.04## niyogavikalpasamuchchayaishcha upAyAnAM anantara ekAntarAH prakR^itIH sAdhayet.h ##07.16.05## grAmAraNya upajIvivrajavaNikpathAnupAlanaM ujjhitApasR^itApakAriNAM chArpaNaM iti sAntvaM Acharet.h ##07.16.06## bhUmidravyakanyAdAnaM abhayasya cha iti dAnaM Acharet.h ##07.16.07## sAmantATavikatatkulInAparuddhAnAM anyatama upagraheNa koshadaNDabhUmidAyayAchanaM iti bhedaM Acharet.h ##07.16.08## prakAshakUTatUShNIMyuddhadurgalambha upAyairamitrapragrahaNaM iti daNDaM Acharet.h ##07.16.09## evaM utsAhavato daNDa upakAriNaH sthApayet.h, svaprabhAvavataH kosha upakAriNaH, praj~nAvato bhUmy.upakAriNaH ##07.16.10## teShAM paNyapattanagrAmakhanisa~njAtena ratnasAraphalgukupyena dravyahastivanavrajasamutthena yAnavAhanena vA yad.h bahusha upakaroti tachchitrabhogam.h ##07.16.11## yad.h daNDena koshena vA mahad.h upakaroti tan.h mahAbhogam.h ##07.16.12## yad.h daNDakoshabhUmIbhirupakaroti tat.h sarvabhogam.h ##07.16.13## yad.h amitraM ekataH pratikaroti tad.h ekatobhogi ##07.16.14## yad.h amitraM AsAraM cha ubhayataH pratikaroti tad.h ubhayatobhogi ##07.16.15## yad.h amitrAsAraprativeshATavikAn.h sarvataH pratikaroti tat.h sarvatobhogi ##07.16.16a## pArShNigrAhashchATavikaH shatrumukhyaH shatrurvA bhUmidAnasAdhyaH kashchid.h AsAdyeta, nirguNayA bhUmyA enaM upagrAhayet.h, apratisambaddhayA durgasthaM, nirupajIvyayA.a.aTavikaM - ##07.16.16b## pratyAdeyayA tatkulInaM shatroH, apachChinnayA shatroraparuddhaM nityAmitrayA shreNIbalaM, balavatsAmantayA saMhatabalaM, ubhAbhyAM yuddhe pratilomaM, - ##07.16.16ch## alabdhavyAyAmayA utsAhinaM, shUyayA.aripakShIyaM, karshitayA.apavAhitaM, mahAkShayavyayaniveshayA gatapratyAgataM, anapAshrayayA pratyapasR^itaM, pareNAnadhivAsyayA svayaM eva bhartAraM upagrAhayet.h ##07.16.17## teShAM mahA upakAraM nirvikAraM chAnuvartayet.h ##07.16.18## pratilomaM upAMshunA sAdhayet.h ##07.16.19## upakAriNaM upakArashaktyA toShayet.h ##07.16.20## prayAsatashchArthamAnau kuryAd.h, vyasaneShu chAnugraham.h ##07.16.21## svayaM.AgatAnAM yathA iShTadarshanaM pratividhAnaM cha kuryAt.h ##07.16.22## paribhava upaghAtakutsAtivAdAMshcha eShu na prayu~njIta ##07.16.23## dattvA chAbhayaM pitA ivAnugR^ihNIyAt.h ##07.16.24## yashchAsyApakuryAt.h tad.h doShaM abhivikhyApya prakAshaM enaM ghAtayet.h ##07.16.25## para udvegakAraNAd.h vA dANDakarmikavachcheShTeta ##07.16.26## na cha hatasya bhUmidravyaputradArAn.h abhimanyeta ##07.16.27## kulyAn.h apyasya sveShu pAtreShu sthApayet.h ##07.16.28## karmaNi mR^itasya putraM rAjye sthApayet.h ##07.16.29## evaM asya daNDa upanatAH putrapautrAn.h anuvartante ##07.16.30## yaH tu upanatAn.h hatvA baddhvA vA bhUmidravyaputradArAn.h abhimanyeta tasya udvignaM maNDalaM abhAvAya uttiShThate ##07.16.31## ye chAsyAmAtyAH svabhUmiShvAyattAH te chAsya udvignA maNDalaM Ashrayante ##07.16.32## svayaM vA rAjyaM prANAn.h vA.asyAbhimanyante ##07.16.33ab## svabhUmiShu cha rAjAnaH tasmAt.h sAmnA.anupAlitAH | ##07.16.33chd## bhavantyanuguNA rAj~naH putrapautrAnuvartinaH (iti) ## Chapt | ## sa.ndhikarma -samAdhimokShaH ##07.17.01## shamaH sandhiH samAdhirityeko.arthaH ##07.17.02## rAj~nAM vishvAsa upagamaH shamaH sandhiH samAdhiriti ##07.17.03## satyaM shapatho vA chalaH sandhiH, pratibhUH pratigraho vA sthAvaraH ityAchAryAH ##07.17.04## na iti kauTilyaH ##07.17.05## satyaM shapatho vA paratra iha cha sthAvaraH sandhiH, ihArtha eva pratibhUH pratigraho vA balApekShaH ##07.17.06## saMhitAH smaH iti satyasandhAH pUrve rAjAnaH satyena sandadhire ##07.17.07## tasyAtikrame shapathena agny.udakasItAprAkAraloShTahastiskandhAshvapR^iShTaratha upasthashastraratnabIjagandharasasuvarNahiraNyAnyAlebhire hanyuretAni tyajeyushcha enaM yaH shapathaM atikrAmet iti ##07.17.08## shapathAtikrame mahatAM tapasvinAM mukhyAnAM vA prAtibhAvyabandhaH pratibhUH ##07.17.09## tasmin.h yaH parAvagrahasamarthAn.h pratibhuvo gR^ihNAti, so.atisandhatte ##07.17.10## viparIto.atisandhIyate ##07.17.11## bandhumukhyapragrahaH pratigrahaH ##07.17.12## tasmin.h yo dUShyAmAtyaM dUShyApatyaM vA dadAti, so.atisandhatte ##07.17.13## viparIto.atisandhIyate ##07.17.14## pratigrahagrahaNavishvastasya hi parashChidreShu nirapekShaH praharati ##07.17.15## apatyasamAdhau tu kanyAputradAne dadat.h tu kanyAM atisandhatte ##07.17.16## kanyA hyadAyAdA pareShAM evArthAyAkleshyA(?) cha ##07.17.17## viparItaH putraH ##07.17.18## putrayorapi yo jAtyaM prAj~naM shUraM kR^itAstraM ekaputraM vA dadAti so.atisandhIyate ##07.17.19## viparIto.atisandhatte ##07.17.20## jAtyAd.h ajAtyo hi luptadAyAdasantAnatvAd.h AdhAtuM shreyAn.h, prAj~nAd.h aprAj~no mantrashaktilopAt.h, shUrAd.h ashUra utsAhashaktilopAt.h, kR^itAstrAd.h akR^itAstraH prahartavyasampallopAt.h, ekaputrAd.h anekaputro nirapekShatvAt.h ##07.17.21## jAtyaprAj~nayorjAtyaM aprAj~naM aishvaryaprakR^itiranuvartate, prAj~naM ajAtyaM mantrAdhikAraH ##07.17.22## mantrAdhikAre.api vR^iddhasamyogAj jAtyaH prAj~naM atisandhatte ##07.17.23## prAj~nashUrayoH prAj~naM ashUraM matikarmaNAM yogo.anuvartate, shUraM aprAj~naM vikramAdhikAraH ##07.17.24## vikramAdhikAre.api hastinaM iva lubdhakaH prAj~naH shUraM atisandhattesh ##07.17.25## shUrakR^itAstrayoH shUraM akR^itAstraM vikramavyavasAyo.anuvartate, kR^itAstraM ashUraM lakShyalambhAdhikAraH ##07.17.26## lakShyalambhAdhikAre.api sthairyapratipatty.asammoShaiH shUraH kR^itAstraM atisandhatte ##07.17.27## bahv.ekaputrayorbahuputra ekaM dattvA sheShapratiShTabdhaH sandhiM atikrAmati, na itaraH ##07.17.28## putrasarvasvadAne sandhishchet.h putraphalato visheShaH ##07.17.29## samaphalayoH shaktaprajananato visheShaH ##07.17.30## shaktaprajananayorapyupasthitaprajananato visheShaH ##07.17.31## shaktimatyekaputre tu luptaputra utpattirAtmAnaM AdadhyAt.h, na cha ekaputraM iti ##07.17.32## abhyuchchIyamAnaH samAdhimokShaM kArayet.h ##07.17.33## kumArAsannAH sattriNaH kArushilpivya~njanAH karmANi kurvANAH suru~NgayA rAtrAvupakhAnayitvA kumAraM apahareyuH ##07.17.34## naTanartakagAyanavAdakavAgjIvanakushIlavaplavakasaubhikA vA pUrvapraNihitAH paraM upatiShTheran.h ##07.17.35## te kumAraM paramparayA upatiShTheran.h ##07.17.36## teShAM aniyatakAlapraveshasthAnanirgamanAni sthApayet.h ##07.17.37## tataH tadvya~njano vA rAtrau pratiShTheta ##07.17.38## tena rUpAjIvA bhAryAvya~njanAshcha vyAkhyAtAH ##07.17.39## teShAM vA tUryabhANDaphelAM gR^ihItvA nirgachChet.h ##07.17.40## sUdArAlikasnApakasaMvAhakAstarakakalpakaprasAdhaka udakaparichArakairvA dravyavastrabhANDaphelAshayanAsanasambhogairnirhriyeta ##07.17.41## parichArakachChadmanA vA ki~nchid.h arUpavelAyAM AdAya nirgachChet.h, suru~NgAmukhena vA nishA upahAreNa ##07.17.42## toyAshaye vA vAruNaM yogaM AtiShThet.h ##07.17.43## vaidehakavya~njanA vA pakvAnnaphalavyavahAreNArakShiShu rasaM upachArayeyuH ##07.17.44## daivata upahArashrAddhaprahavaNanimittaM ArakShiShu madanayogayuktaM annapAnaM rasaM vA prayujyApagachChet.h, ArakShakaprotsAhanena vA ##07.17.45## nAgarakakushIlavachikitsakApUpikavya~njanA vA rAtrau samR^iddhagR^ihANyAdIpayeyuH ArakShiNAM vA ##07.17.46## vaidehakavya~njanA vA paNyasaMsthAM AdIpayeyuH ##07.17.47## anyad.h vA sharIraM nikShipya svagR^ihaM AdIpayed.h anupAtabhayAt.h ##07.17.48## tataH sandhichChedakhAtasuru~NgAbhirapagachChet.h ##07.17.49## kAchakumbhabhANDabhAravya~njano vA rAtrau pratiShTheta ##07.17.50## muNDajaTilAnAM pravAsanAnyanupraviShTo vA rAtrau tadvya~njanaH pratiShTheta, virUpavyAdhikaraNAraNyacharachChadmanAM anyatamena vA ##07.17.51## pretavya~njano vA gUDhairnirhriyeta ##07.17.52## pretaM vA strIveSheNAnugachChet.h ##07.17.53## vanacharavya~njanAshcha enaM anyato yAntaM anyato.apadisheyuH ##07.17.54## tato.anyato gachChet.h ##07.17.55## chakracharANAM vA shakaTavATairapagachChet.h ##07.17.56## Asanne chAnupAte sattraM vA gR^ihNIyAt.h ##07.17.57## sattrAbhAve hiraNyaM rasaviddhaM vA bhakShyajAtaM ubhayataHpanthAnaM utsR^ijet.h ##07.17.58## tato.anyato.apagachChet.h ##07.17.59## gR^ihIto vA sAmAdibhiranupAtaM atisandadhyAt.h, rasaviddhena vA pathy.adanena ##07.17.60## vAruNayogAgnidAheShu vA sharIraM anyad.h AdhAya shatruM abhiyu~njIta putro me tvayA hataH iti ##07.17.61a## upAttachChannashastro vA rAtrau vikramya rakShiShu ##07.17.61b## shIghrapAtairapasared.h gUDhapraNihitaiH saha (iti) ## Chapt | ## madhyamacharitaM - udAsInacharitaM - maNDalacharitam.h ##07.18.01## madhyamasyAtmA tR^itIyA pa~nchamI cha prakR^itI prakR^itayaH ##07.18.02## dvitIyA chaturthI ShaShThI cha vikR^itayaH ##07.18.03## tachched.h ubhayaM madhyamo.anugR^ihNIyAt.h, vijigIShurmadhyamAnulomaH syAt.h ##07.18.04## na ched.h anugR^ihNIyAt.h, prakR^ity.anulomaH syAt.h ##07.18.05## madyamashched.h vijigIShormitraM mitrabhAvi lipseta, mitrasyAtmanashcha mitrANyutthApya madhyamAchcha mitrANi bhedayitvA mitraM trAyeta ##07.18.06## maNDalaM vA protsAhayet.h atipravR^iddho.ayaM madhyamaH sarveShAM no vinAshAyAbhyutthitaH, sambhUyAsya yAtrAM vihanAma iti ##07.18.07## tachchen.h maNDalaM anugR^ihNIyAt.h, madhyamAvagraheNAtmAnaM upabR^iMhayet.h ##07.18.08## na ched.h anugR^ihNIyAt.h, koshadaNDAbhyAM mitraM anugR^ihya ye madhyamadveShiNo rAjAnaH parasparAnugR^ihItA vA bahavaH tiShTheyuH, ekasiddhau vA bahavaH sidhyeyuH, parasparAd.h vA sha~NkitA na uttiShTheran.h, teShAM pradhAnaM ekaM AsannaM vA sAmadAnAbhyAM labheta ##07.18.09## dviguNo dvitIyaM trigunaH tR^itIyam.h ##07.18.10## evaM abhyuchchito madhyamaM avagR^ihNIyAt.h ##07.18.11## deshakAlAtipattau vA sandhAya madhyamena mitrasya sAchivyaM kuryAt.h, dUShyeShu vA karmasandhim.h ##07.18.12## karshanIyaM vA.asya mitraM madhyamo lipseta, pratistambhayed.h enaM ahaM tvA trAyeya iti A karshanAt.h ##07.18.13## karshitaM enaM trAyeta ##07.18.14## uchChedanIyaM vA.asya mitraM madhyamo lipseta, karshitaM enaM trAyeta madhyamavR^iddhibhayAt.h ##07.18.15## uchChinnaM vA bhUmy.anugraheNa haste kuryAd.h anyatrApasArabhayAt.h ##07.18.16## karshanIya uchChedanIyayoshchen.h mitrANi madhyamasya sAchivyakarANi syuH, puruShAntareNa sandhIyeta ##07.18.17## vijigIShorvA tayormitrANyavagrahasamarthAni syuH, sandhiM upeyAt.h ##07.18.18## amitraM vA.asya madhyamo lipseta, sandhiM upeyAt.h ##07.18.19## evaM svArthashcha kR^ito bhavati madhyamasya priyaM cha ##07.18.20## madhyamashchet.h svamitraM mitrabhAvi lipseta, puruShAntareNa sandadhyAt.h ##07.18.21## sApekShaM vA nArhasi mitraM uchChettum iti vArayet.h ##07.18.22## upekSheta vA maNDalaM asya kupyatu svapakShavadhAt iti ##07.18.23## amitraM Atmano vA madhyamo lipseta, koshadaNDAbhyAM enaM adR^ishyamAno.anugR^ihNIyAt.h ##07.18.24## udAsInaM vA madhyamo lipseta, asmai sAhAyyaM dadyAd.h udAsInAd.h bhidyatAm iti ##07.18.25## madhyama udAsInayoryo maNDalasyAbhipretaH taM Ashrayeta ##07.18.26## madhyamacharitena udAsInacharitaM vyAkhyAtam.h ##07.18.27## udAsInashchen.h madhyamaM lipseta, yataH shatruM atisandadhyAn.h mitrasya upakAraM kuryAd.h udAsInaM vA daNDa upakAriNaM labheta tataH pariNameta ##07.18.28## evaM upabR^ihyAtmAnaM ariprakR^itiM karshayen.h mitraprakR^itiM cha upagR^ihNIyAt.h ##07.18.29a## satyapyamitrabhAve tasyAnAtmavAnnityApakArI shatruH shatrusaMhitaH pArShNigrAho vA vyasanI yAtavyo vyasane vA neturabhiyoktA ityaribhAvinaH, ekArthAbhiprayAtaH pR^ithag.arthAbhiprayAtaH sambhUyayAtrikaH saMhitaprayANikaH svArthAbhiprayAtaH sAmutthAyikaH koshadaNDayoranyatarasya kretA vikretA vA dvaidhIbhAvika iti mitrabhAvinaH, - ##07.18.29b## sAmanto balavataH pratighAto.antardhiH prativesho vA balavataH pArShNigrAho vA svayaM upanataH pratApa upanato vA daNDa upanata iti bhR^ityabhAvinaH sAmantAH ##07.18.30## tairbhUmy.ekAntarA vyAkhyAtAH ##07.18.31ab## teShAM shatruvirodhe yan.h mitraM ekArthatAM vrajet.h | ##07.18.31chd## shaktyA tad.anugR^ihNIyAd.h viShaheta yayA param.h ##07.18.32ab## prasAdhya shatruM yan.h mitraM vR^iddhaM gachChed.h avashyatAm.h | ##07.18.32chd## sAmanta ekAntarAbhyAM tatprakR^itibhyAM virodhayet.h ##07.18.33ab## tatkulInAparuddhAbhyAM bhUmiM vA tasya hArayet.h | ##07.18.33chd## yathA vA.anugrahApekShaM vashyaM tiShThet.h tathA charet.h ##07.18.34ab## na upakuryAd.h amitraM vA gachChed.h yad.h atikarshitam.h | ##07.18.34chd## tad.h ahInaM avR^iddhaM cha sthApayen.h mitraM arthavit.h ##07.18.35ab## arthayuktyA chalaM mitraM sandhiM yad.h upagachChati | ##07.18.35chd## tasyApagamane hetuM vihanyAnna chaled.h yathA ##07.18.36ab## arisAdhAraNaM yad.h vA tiShThet.h tad.h aritaH shaTham.h | ##07.18.36chd## bhedayed.h bhinnaM uchChindyAt.h tataH shatruM anantaram.h ##07.18.37ab## udAsInaM cha yat.h tiShThet.h sAmantaiH tad.h virodhayet.h | ##07.18.37chd## tato vigrahasantaptaM upakAre niveshayet.h ##07.18.38ab## amitraM vijigIShuM cha yat.h sa~ncharati durbalam.h | ##07.18.38chd## tad.h balenAnugR^ihNIyAd.h yathA syAnna parAnmukham.h ##07.18.39ab## apanIya tato.anyasyAM bhUmau vA samniveshayet.h | ##07.18.39chd## niveshya pUrvaM tatrAnyad.h daNDAnugrahahetunA ##07.18.40ab## apakuryAt.h samarthaM vA na upakuryAd.h yad.h Apadi | ##07.18.40chd## uchChindyAd.h eva tanmitraM vishvasyA~NkaM upasthitam.h ##07.18.41ab## mitravyasanato vA.ariruttiShThed.h yo.anavagrahaH | ##07.18.41chd## mitreNa eva bhavet.h sAdhyashChAditavyasanena saH ##07.18.41ab## amitravyasanAn.h mitraM utthitaM yad.h virajyati | ##07.18.41chd## arivyasanasiddhyA tatshatruNA eva prasidhyati ##07.18.42ab## vR^iddhiM kShayaM cha sthAnaM cha karshana uchChedanaM tathA ##07.18.42chd## sarva upAyAn.h samAdadhyAd.h etAn.h yashchArthashAstravit.h | ##07.18.43ab## evaM anyonyasa~nchAraM ShADguNyaM yo.anupashyati ##07.18.43chd## sa buddhinigalairbaddhairiShTaM krIDati pArthivaiH (iti) ##Book | ## ## Chapt | ## prakR^itivyasanavargaH ##08.1.01## vyasanayaugapadye saukaryato yAtavyaM rakShitavyaM vA iti vyasanachintA ##08.1.02## daivaM mAnuShaM vA prakR^itivyasanaM anayApanayAbhyAM sambhavati ##08.1.03## guNaprAtilomyaM abhAvaH pradoShaH prasa~NgaH pIDA vA vyasanam.h ##08.1.04## vyasyatyenaM shreyasa iti vyasanam.h ##08.1.05## svAmy.amAtyajanapadadurgakoshadaNDamitravyasanAnAM pUrvaM pUrvaM garIyaH ityAchAryAH ##08.1.06## na iti bharadvAjaH ##08.1.07## svAmy.amAtyavyasanayoramAtyavyasanaM garIyaH ##08.1.08## mantro mantraphalAvAptiH karmAnuShThAnaM Ayavyayakarma daNDapraNayanaM amitrATavIpratiShedho rAjyarakShaNaM vyasanapratIkAraH kumArarakShaNaM abhiShekashcha kumArANAM AyattaM amAtyeShu ##08.1.09## teShAM abhAve tad.abhAvaH, ChinnapakShasya iva rAj~nashcheShTAnAshashcha ##08.1.10## vyasaneShu chAsannaH para upajApaH ##08.1.11## vaiguNye cha prANAbAdhaH prANAntikacharatvAd.h rAj~naH iti ##08.1.12## na iti kauTilyaH ##08.1.13## mantripurohitAdibhR^ityavargaM adhyakShaprachAraM puruShadravyaprakR^itivyasanapratIkAraM edhanaM cha rAjA eva karoti ##08.1.14## vyasaniShu vA.amAtyeShvanyAn.h avyasaninaH karoti ##08.1.15## pUjyapUjane dUShyAvagrahe cha nityayuktaH tiShThati ##08.1.16## svAmI cha sampannaH svasampadbhiH prakR^itIH sampAdayati ##08.1.17## sa yatshIlaH tatshIlAH prakR^itayo bhavanti, utthAne pramAde cha tad.AyattatvAt.h ##08.1.18## tatkUTasthAnIyo hi svAmI iti ##08.1.19## amAtyajanapadavyasanayorjanapadavyasanaM garIyaH iti vishAlAkShaH ##08.1.20## kosho daNDaH kupyaM viShTirvAhanaM nichayAshcha janapadAd.h uttiShThante ##08.1.21## teShAM abhAvo janapadAbhAve, svAmy.amAtyayoshchAnantaraH iti ##08.1.22## na iti kauTilyaH ##08.1.23## amAtyamUlAH sarvArambhAH - janapadasya karmasiddhayaH svataH paratashcha yogakShemasAdhanaM vyasanapratIkAraH shUnyanivesha upachayau daNDakarAnugrahashcha iti ##08.1.24## janapadadurgavyasanayordurgavyasanam iti pArAsharAH ##08.1.25## durge hi koshadaNDa utpattirApadi sthAnaM cha janapadasya ##08.1.26## shaktimattarAshcha paurA jAnapadebhyo nityAshchApadi sahAyA rAj~naH ##08.1.27## jAnapadAH tvamitrasAdhAraNAH iti ##08.1.28## na iti kauTilyaH ##08.1.29## janapadamUlA durgakoshadaNDasetuvArttA.a.arambhAH ##08.1.30## shauryaM sthairyaM dAkShyaM bAhulyaM cha jAnapadeShu ##08.1.31## parvatAntardvIpAshcha durgA nAdhyuShyante janapadAbhAvAt.h ##08.1.32## karShakaprAye tu durgavyasanaM, AyudhIyaprAye tu janapade janapadavyasanaM iti ##08.1.33## durgakoshavyasanayoH koshavyasanam iti pishunaH ##08.1.34## koshamUlo hi durgasaMskAro durgarakShaNaM janapadamitrAmitranigraho deshAntaritAnAM utsAhanaM daNDabalavyavahArashcha ##08.1.35## durgaH koshAd.h upajApyaH pareShAm.h ##08.1.36## koshaM AdAya cha vyasane shakyaM apayAtuM, na durgam iti ##08.1.37## na iti kauTilyaH ##08.1.38## durgArpaNaH kosho daNDaH tUShNIMyuddhaM svapakShanigraho daNDabalavyavahAra AsArapratigrahaH parachakrATavIpratiShedhashcha ##08.1.39## durgAbhAve cha koshaH pareShAm.h ##08.1.40## dR^ishyate hi durgavatAM anuchChittiriti ##08.1.41## koshadaNDavyasanayordaNDavyasanam iti kauNapadantaH ##08.1.42## daNDamUlo hi mitrAmitranigrahaH paradaNDa utsAhanaM svadaNDapratigrahashcha ##08.1.43## daNDAbhAve cha dhruvaH koshavinAshaH ##08.1.44## koshAbhAve cha shakyaH kupyena bhUmyA parabhUmisvaya~NgrAheNa vA daNDaH piNDayituM, daNDavatA cha koshaH ##08.1.45## svAminashchAsannavR^ittitvAd.h amAtyasadharmA daNDaH iti ##08.1.46## na iti kauTilyaH ##08.1.47## koshamUlo hi daNDaH ##08.1.48## koshAbhAve daNDaH paraM gachChati, svAminaM vA hanti ##08.1.49## sarvAbhiyogakarashcha kosho dharmakAmahetuH ##08.1.50## deshakAlakAryavashena tu koshadaNDayoranyataraH pramANIbhavati ##08.1.51## lambhapAlano hi daNDaH koshasya, koshaH koshasya daNDasya cha bhavati ##08.1.52## sarvadravyaprayojakatvAt.h koshavyasanaM garIya iti ##08.1.53## daNDamitravyasanayormitravyasanam iti vAtavyAdhiH ##08.1.54## mitraM abhR^itaM vyavahitaM cha karma karoti, pArShNigrAhaM AsAraM amitraM ATavikaM cha pratikaroti, koshadaNDabhUmibhishcha upakaroti vyasanAvasthAyogam iti ##08.1.55## na iti kauTilyaH ##08.1.56## daNDavato mitraM mitrabhAve tiShThati, amitro vA mitrabhAve ##08.1.57## daNDamitrayoH tu sAdhAraNe kArye sArataH svayuddhadeshakAlalAbhAd.h visheShaH ##08.1.58## shIghrAbhiyAne tvamitrATavikAnabhyantarakope cha na mitraM vidyate ##08.1.59## vyasanayaugapadye paravR^iddhau cha mitraM arthayuktau tiShThati ##08.1.60## iti prakR^itivyasanasampradhAraNaM uktam.h ##08.1.61ab## prakR^ity.avayavAnAM tu vyasanasya visheShataH | ##08.1.61chd## bahubhAvo.anurAgo vA sAro vA kAryasAdhakaH ##08.1.62ab## dvayoH tu vyasane tulye visheSho guNataH kShayAt.h | ##08.1.62chd## sheShaprakR^itisAdguNyaM yadi syAnnAvidheyakam.h ##08.1.63ab## sheShaprakR^itinAshaH tu yatra ekavyasanAd.h bhavet.h | ##08.1.63chd## vyasanaM tad.h garIyaH syAt.h pradhAnasya itarasya vA (iti) ## Chapt | ## rAjarAjyayorvyasanachintA ##08.2.01## rAjA rAjyaM iti prakR^itisa~NkShepaH ##08.2.02## rAj~no.abhyantaro bAhyo vA kopa iti ##08.2.03## ahibhayAd.h abhyantaraH kopo bAhyakopAt.h pApIyAn.h, antar.amAtyakopashchAntaHkopAt.h ##08.2.04## tasmAt.h koshadaNDashaktiM AtmasaMsthAM kurvIta ##08.2.05## dvairAjyavairAjyayordvairAjyaM anyonyapakShadveShAnurAgAbhyAM parasparasa~NgharSheNa vA vinashyati, vairAjyaM tu prakR^itichittagrahaNApekShi yathAsthitaM anyairbhujyate ityAchAryAH ##08.2.06## na iti kauTilyaH ##08.2.07## pitAputrayorbhrAtrorvA dvairAjyaM tulyayogakShemaM amAtyAvagrahaM vartayati ##08.2.08## vairAjyaM tu jIvataH parasyAchChidya na etan.h mama iti manyamAnaH karshayati, apavAhayati, paNyaM vA karoti, viraktaM vA parityajyApagachChati iti ##08.2.09## andhashchalitashAstro vA rAjA iti ashAstrachakShurandho yatki~nchanakArI dR^iDhAbhiniveshI parapraNeyo vA rAjyaM anyAyena upahanti, chalitashAstraH tu yatra shAstrAchchalitamatirbhavati shakyAnunayo bhavati ityAchAryAH ##08.2.10## na iti kauTilyaH ##08.2.11## andho rAjA shakyate sahAyasampadA yatra tatra vA paryavasthApayitum.h ##08.2.12## chalitashAstraH tu shAstrAd.h anyathA.abhiniviShTabuddhiranyAyena rAjyaM AtmAnaM cha upahanti iti ##08.2.13## vyAdhito navo vA rAjA iti vyAdhito rAjA rAjya upaghAtaM amAtyamUlaM prANAbAdhaM vA rAjyamUlaM avApnoti, navaH tu rAjA svadharmAnugrahaparihAradAnamAnakarmabhiH prakR^itira~njana upakAraishcharati ityAchAryAH ##08.2.14## na iti kauTilyaH ##08.2.15## vyAdhito rAjA yathApravR^ittaM rAjapraNidhiM anuvartayati ##08.2.16## navaH tu rAjA balAvarjitaM mama idaM rAjyam iti yathA iShTaM anavagrahashcharati ##08.2.17## sAmutthAyikairavagR^ihIto vA rAjya upaghAtaM marShayati ##08.2.18## prakR^itiShvarUDhaH sukhaM uchChettuM bhavati iti ##08.2.19## vyAdhite visheShaH pAparogyapAparogI cha ##08.2.20## nave.apyabhijAto.anabhijAta iti ##08.2.21## durbalo.abhijAto balavAn.h anabhijAto rAjA iti durbalasyAbhijAtasya upajApaM daurbalyApekShAH prakR^itayaH kR^ichChreNa upagachChanti, balavatashchAnabhijAtasya balApekShAH sukhena ityAchAryAH ##08.2.22## na iti kauTilyaH ##08.2.23## durbalaM abhijAtaM prakR^itayaH svayaM upanamanti, jAtyaM aishvaryaprakR^itiranuvartata iti ##08.2.24## balavatashchAnabhijAtasya upajApaM visaMvAdayanti, anurAge sArvaguNyaM iti ##08.2.25## prayAsavadhAt.h sasyavadho muShTivadhAt.h pApIyAn.h, nirAjIvatvAd.h avR^iShTirativR^iShTitaH ##08.2.26ab## dvayordvayorvyasanayoH prakR^itInAM balAbalam.h | ##08.2.26chd## pAramparyakrameNa uktaM yAne sthAne cha kAraNam.h (iti) ## Chapt | ## puruShavyasanavargaH ##08.3.01## avidyAvinayaH puruShavyasanahetuH ##08.3.02## avinIto hi vyasanadoShAnna pashyati ##08.3.03## tAn.h upadekShyAmaH ##08.3.04## kopajaH trivargaH, kAmajashchaturvargaH ##08.3.05## tayoH kopo garIyAn.h ##08.3.06## sarvatra hi kopashcharati ##08.3.07## prAyashashcha kopavashA rAjAnaH prakR^itikopairhatAH shrUyante, kAmavashAH kShayanimittaM arivyAdhibhiriti ##08.3.08## na iti bhAradvAjaH ##08.3.09## satpuruShAchAraH kopo vairayAtanaM avaj~nAvadho bhItamanuShyatA cha ##08.3.10## nityashcha kopena sambandhaH pApapratiShedhArthaH ##08.3.11## kAmaH siddhilAbhaH sAntvaM tyAgashIlatA sampriyabhAvashcha ##08.3.12## nityashcha kAmena sambandhaH kR^itakarmaNaH phala upabhogArthaH iti ##08.3.13## na iti kauTilyaH ##08.3.14## dveShyatA shatruvedanaM duHkhAsa~Ngashcha kopaH ##08.3.15## paribhavo dravyanAshaH pATachcharadyUtakAralubdhakagAyanavAdakaishchAnarthyaiH samyogaH kAmaH ##08.3.16## tayoH paribhavAd.h dveShyatA garIyasI ##08.3.17## paribhUtaH svaiH paraishchAvagR^ihyate, dveShyaH samuchChidyata iti ##08.3.18## dravyanAshAtshatruvedanaM garIyaH ##08.3.19## dravyanAshaH koshAbAdhakaH, shatruvedanaM prANAbAdhakaM iti ##08.3.20## anarthyasamyogAd.h duHkhasamyogo garIyAn.h ##08.3.21## anarthyasamyogo muhUrtapratIkAro, dIrghakleshakaro duHkhAnAM Asa~Nga iti ##08.3.22## tasmAt.h kopo garIyAn.h ##08.3.23## vAkpAruShyaM arthadUShaNaM daNDapAruShyaM iti ##08.3.24## vAkpAruShyArthadUShaNayorvAkpAruShyaM garIyaH iti vishAlAkShaH ##08.3.25## paruShamukto hi tejasvI tejasA pratyArohati ##08.3.26## duruktashalyaM hR^idi nikhAtaM tejaHsandIpanaM indriya upatApi cha iti ##08.3.27## na iti kauTilyaH ##08.3.28## arthapUjA vAkShalyaM apahanti, vR^ittivilopaH tvarthadUShaNam.h ##08.3.29## adAnaM AdAnaM vinAshaH parityAgo vA.arthasya ityarthadUShaNam.h ##08.3.30## arthadUShaNadaNDapAruShyayorarthadUShaNaM garIyaH iti pArAsharAH ##08.3.31## arthamUlau dharmakAmau ##08.3.32## arthapratibaddhashcha loko vartate ##08.3.33## tasya upaghAto garIyAn.h iti ##08.3.34## na iti kauTilyaH ##08.3.35## sumahatA.apyarthena na kashchana sharIravinAshaM ichChet.h ##08.3.36## daNDapAruShyAchcha taM eva doShaM anyebhyaH prApnoti ##08.3.37## iti kopajaH trivargaH ##08.3.38## kAmajaH tu mR^igayA dyUtaM striyaH pAnaM iti chaturvargaH ##08.3.39## tasya mR^igayAdyUtayormR^igayA garIyasI iti pishunaH ##08.3.40## stenAmitravyAladAvapraskhalanabhayadinmohAH kShutpipAse cha prANAbAdhaH tasyAm.h ##08.3.41## dyUte tu jitaM evAkShaviduShA yathA jayatsenaduryodhanAbhyAm iti ##08.3.42## na itykauTilyaH ##08.3.43## tayorapyanyataraparAjayo.asti iti nalayudhiShThirAbhyAM vyAkhyAtam.h ##08.3.44## tad.h eva vijitadravyaM AmiShaM vairAnubandhashcha ##08.3.45## sato.arthasya vipratipattirasatashchArjanaM apratibhuktanAsho mUtrapurIShadhAraNabubhukShA.a.adibhishcha vyAdhilAbha iti dyUtadoShAH ##08.3.46## mR^igayAyAM tu vyAyAmaH shleShmapittamedaHsvedanAshashchale sthite cha kAye lakShaparichayaH kopabhayasthAneShu cha mR^igANAM chittaj~nAnaM anityayAnaM cha iti ##08.3.47## dyUtastrIvyasanayoH kaitavavyasanam iti kauNapadantaH ##08.3.48## sAtatyena hi nishi pradIpe mAtari cha mR^itAyAM dIvyatyeva kitavaH ##08.3.49## kR^ichChre cha pratipR^iShTaH kupyati ##08.3.50## strIvyasane tu snAnapratikarmabhojanabhUmiShu bhavatyeva dharmArthapariprashnaH ##08.3.51## shakyA cha strI rAjahiteniyoktuM, upAMshudaNDena vyAdhinA vA vyAvartayituM avasrAvayituM vA iti ##08.3.52## na iti kauTilyaH ##08.3.53## sapratyAdeyaM dyUtaM niShpratyAdeyaM strIvyasanam.h ##08.3.54## adarshanaM kAryanirvedaH kAlAtipAtanAd.h anartho dharmalopashcha tantradaurbalyaM pAnAnubandhashcha iti ##08.3.55## strIpAnavyasanayoH strIvyasanam iti vAtavyAdhiH ##08.3.56## strIShu hi bAlishyaM anekavidhaM nishAntapraNidhau vyAkhyAtam.h ##08.3.57## pAne tu shabdAdInAM indriyArthAnAM upabhogaH prItidAnaM parijanapUjanaM karmashramavadhashcha iti ##08.3.58## na iti kauTilyaH ##08.3.59## strIvyasane bhavatyapatya utpattirAtmarakShaNaM chAntardAreShu, viparyayo vA bAhyeShu, agamyeShu sarva uchChittiH ##08.3.60## tad.h ubhayaM pAnavyasane ##08.3.61## pAnasampat.h - saMj~nAnAsho.anunmattasya unmattatvaM apretasya pretatvaM kaupInadarshanaM shrutapraj~nAprANavittamitrahAniH sadbhirviyogo.anarthyasamyogaH tantrIgItanaipuNyeShu chArthaghneShu prasa~Nga iti ##08.3.62## dyUtamadyayordyUtam.h ##08.3.63## ekeShAM paNanimitto jayaH parAjayo vA prANiShu nishchetaneShu vA pakShadvaidhena prakR^itikopaM karoti ##08.3.64## visheShatashcha sa~NghAnAM sa~NghadharmiNAM cha rAjakulAnAM dyUtanimitto bhedaH tannimitto vinAsha ityasatpragrahaH pApiShThatamo vyasanAnAM tantradaurbalyAd.h iti ##08.3.65ab## asatAM pragrahaH kAmaH kopashchAvagrahaH satAm.h | ##08.3.65chd## vyasanaM doShabAhulyAd.h atyantaM ubhayaM matam.h ##08.3.66ab## tasmAt.h kopaM cha kAmaM cha vyasanArambhaM AtmavAn.h | ##08.3.66chd## parityajen.h mUlaharaM vR^iddhasevI jita indriyaH (iti) ## Chapt | ## pIDanavargaH - stambhavargaH - koshasa.ngavargaH ##08.4.01## daivapIDanaM - agnirudakaM vyAdhirdurbhikShaM maraka iti ##08.4.02## agny.udakayoragnipIDanaM apratikAryaM sarvadAhi cha, shakyApagamanaM tAryAbAdhaM udakapIDanam ityAchAryAH ##08.4.03## na it.h kauTilyaH ##08.4.04## agnirgrAmaM ardhagrAmaM vA dahati, udakavegaH tu grAmashatapravAhI iti ##08.4.05## vyAdhidurbhikShayorvyAdhiH pretavyAdhita upasR^iShTaparichArakavyAyAma uparodhena karmANyupahanti, durbhikShaM punarakarma upaghAti hiraNyapashukaradAyi cha ityAchAryAH ##08.4.06## na iti kauTilyaH ##08.4.07## ekadeshapIDano vyAdhiH shakyapratIkArashcha, sarvadeshapIDanaM durbhikShaM prANinAM ajIvanAya iti ##08.4.08## tena marako vyAkhyAtaH ##08.4.09## kShudrakamukhyakShayayoH kShudrakakShayaH karmaNAM ayogakShemaM karoti, mukhyakShayaH karmAnuShThAna uparodhadharmA ityAchAryAH ##08.4.10## na iti kauTilyaH ##08.4.11## shakyaH kShudrakakShayaH pratisandhAtuM bAhulyAt.h kShudrakANAM, na mukhyakShayaH ##08.4.12## sahasreShu hi mukhyo bhavatyeko na vA sattvapraj~nA.a.adhikyAt.h tad.AshrayatvAt.h kShudrakANAM iti ##08.4.13## svachakraparachakrayoH svachakraM atimAtrAbhyAM daNDakarAbhyAM pIDayatyashakyaM cha vArayituM, parachakraM tu shakyaM praiyoddhuM upasAreNa sandhinA vA mokShayitum ityAchAryAH ##08.4.14## na iti kauTilyaH ##08.4.15## svachakrapIDanaM prakR^itipuruShamukhya upagrahavighAtAbhyAM shakyate vArayituM ekadeshaM vA pIDayati, sarvadeshapIDanaM tu parachakraM vilopaghAtadAhavidhvaMsanApavAhanaiH pIDayati iti ##08.4.16## prakR^itirAjavivAdayoH prakR^ItivivAdaH prakR^itInAM bhedakaH parAbhiyogAn.h Avahati, rAjavivAdaH tu prakR^itInAM dviguNabhaktavetanaparihArakaro bhavati ityAchAryAH ##08.4.17## na iti kauTilyaH ##08.4.18## shakyaH prakR^itivivAdaH prakR^itimukhya upagraheNa kalahasthAnApanayanena vA vArayitum.h ##08.4.19## vivadamAnAH tu prakR^itayaH parasparasa~NgharSheNa upakurvanti ##08.4.20## rAjavivAdaH tu pIDana uchChedanAya prakR^itInAM dviguNavyAyAmasAdhya iti ##08.4.21## desharAjavihArayordeshavihAraH traikAlyena karmaphala upaghAtaM karoti, rAjavihAraH tu kArushilpikushIlavavAgjIvanarUpAjIvAvaidehaka upakAraM karoti ityAchAryAH ##08.4.22## na iti kauTilyaH ##08.4.23## deshavihAraH karmashramaM avadhA.arthaM alpaM bhakShayati bhakShayitvA cha bhUyaH karmasu yogaM gachChati, rAjavihAraH tu svayaM vallabhaishcha svaya~NgrAhapraNayapaNyAgArakArya upagrahaiH pIDayati iti ##08.4.24## subhagAkumArayoH kumAraH svayaM vallabhaishcha svaya~NgrAhapraNayapaNyAgArakArya upagrahaiH pIDayati, subhagA vilAsa upabhogena ityAchAryAH ##08.4.25## na iti kauTilyaH ##08.4.26## shakyaH kumAro mantripurohitAbhyAM vArayituM, na subhagA bAlishyAd.h anarthyajanasamyogAchcha iti ##08.4.27## shreNImukhyayoH shreNI bAhulyAd.h anavagrahA steyasAhasAbhyAM pIDayati, mukhyaH kAryAnugrahavighAtAbhyAm ityAchAryAH ##08.4.28## na iti kauTilyaH ##08.4.29## suvyAvartyA shreNI samAnashIlavyasanatvAt.h, shreNImukhya ekadesha upagraheNa vA ##08.4.30## stambhayukto mukhyaH paraprANadravya upaghAtAbhyAM pIDayati iti ##08.4.31## samnidhAtR^isamAhartroH samnidhAtA kR^itavidUShaNAtyayAbhyAM pIDayati, samAhartA karaNAdhiShThitaH pradiShTaphala upabhogI bhavati ityAchAryAH ##08.4.32## na iti kauTilyaH ##08.4.33## samnidhAtA kR^itAvasthaM anyaiH koshapraveshyaM pratigR^ihNAti, samAhartA tu pUrvaM arthaM AtmanaH kR^itvA pashchAd.h rAjArthaM karoti praNAshayati vA, parasvAdAne cha svapratyayashcharati iti ##08.4.34## antapAlavaidehakayorantapAlashchoraprasargadeyAtyAdAnAbhyAM vaNikpathaM pIDayati, vaidehakAH tu paNya.pratipaNyAnugrahaiH prasAdhayanti ityAchAryAH ##08.4.35## na iti kauTilyaH ##08.4.36## antapAlaH paNyasampAtAnugraheNa vartayati, vaidehakAH tu sambhUya paNyAnAM utkarShApakarShaM kurvANAH paNe paNashataM kumbhe kumbhashataM ityAjIvanti ##08.4.37## abhijAta uparuddhA bhUmiH pashuvraja uparuddhA vA iti abhijAta uparuddhA bhUmiH mahAphalA.apyAyudhIya upakAriNI na kShamA mokShayituM vyasanAbAdhabhayAt.h, pashuvraja uparuddhA tu kR^iShiyogyA kShamA mokShayitum.h ##08.4.38## vivItaM hi kShetreNa bAdhyate ityAchAryAH ##08.4.39## na iti kauTilyaH ##08.4.40## abhijAta uparuddhA bhUmiratyantamahA upakArA.api kShamA mokShayituM vyasanAbAdhabhayAt.h, pashuvraja uparuddhA tu koshavAhana upakAriNI na kShamA mokShayituM, anyatra sasyavApa uparodhAd.h iti ##08.4.41## pratirodhakATavikayoH pratirodhakA rAtrisattracharAH sharIrAkramiNo nityAH shatasahasrAhapAriNaH pradhAnakopakAshcha vyavahitAH pratyantarAraNyacharAshchATavikAH prakAshA dR^isyAshcharanti, ekadeshaghAtakAshcha ityAchAryAH ##08.4.42## na iti kauTilyaH ##08.4.43## pratirodhakAH pramattasyAparahanti, alpAH kuNThAH sukhA j~nAtuM grahItuM cha, svadeshasthAH prabhUtA vikrAntAshchATavikAH prakAshayodino.apahartAro hantArashcha deshAnAM rAjasadharmANa iti ##08.4.44## mR^igahastivanayoH mR^igAH prabhUtAH prabhUtamAMsacharma upakAriNo mandagrAsAvakleshinaH suniyamyAshcha ##08.4.45## viparItA hastino gR^ihyamANA duShTAshcha deshavinAshAya iti ##08.4.46## svaparasthAnIya upakArayoH svasthAnIya upakAro dhAnyapashuhiraNyakupya upakAro jAnapadAnAM ApadyAtmadhAraNaH ##08.4.47## viparItaH parasthAnIya upakAraH ##08.4.48## iti pIDanAni - Abhyantaro mukhyastambho bAhyo.amitrATavIstambhaH iti stambhavargah ##08.4.49## tAbhyAM pIDanairyathA uktaishcha pIDitaH, sakto mukhyeShu, parihAra upahataH, prakIrNo, mithyAsaMhR^itaH, sAmantATavIhR^ita iti koshasa~NgavargaH ##08.4.50ab## pIDanAnAM anutpattAvutpannAnAM cha vAraNe | ##08.4.50chd## yateta deshavR^iddhy.arthaM nAshe cha stambhasa~NgayoH (iti) ## Chapt | ## balavyasanavargaH - mitravyasanavargaH ##08.5.01## balavyasanAni - amAnitaM, vimAnitaM, abhR^itaM, vyAdhitaM, navAgataM, dUrAyAtaM, parishrAntaM, parikShINaM, pratihataM, hatAgravegaM, anR^ituprAptaM, abhUmiprAptaM, AshAnirvedi, parisR^iptaM, kalatragarbhi, antaHshalyaM, kupitamUlaM, bhinnagarbhaM, apasR^itaM, atikShiptaM, upaniviShTaM, samAptaM, uparuddhaM, parikShiptaM, ChinnadhAnyapuruShavIvadhaM, svavikShiptaM, mitravikShiptaM, dUShyayuktaM, duShTapArShNigrAhaM, shUnyamUlaM, asvAmisaMhataM, bhinnakUTaM, andhaM iti ##08.5.02## teShAM amAnitavimAnitAniyatayoramAnitaM kR^itArthamAnaM yudhyeta, na vimAnitaM antaHkopam.h ##08.5.03## abhR^itavyAdhitayorabhR^itaM tadAtvakR^itavetanaM yudhyeta, na vyAdhitaM akarmaNyam.h ##08.5.04## navAgatadUrAyAtayornavAgataM anyata upalabdhadeshaM anavamishraM yudhyeta, na dUrAyataM Ayatagatapariklesham.h ##08.5.05## parishrAntaparikShINayoH parishrAntaM snAnabhojanasvapnalabdhavishrAmaM yudhyeta, na parikShINaM anyatrAhave kShINayugyapuruSham.h ##08.5.06## pratihatahatAgravegayoH pratihataM agrapAtabhagnaM pravIrapuruShasaMhataM yudhyeta, na hatAgravegaM agrapAtahatavIram.h ##08.5.07## anR^itv.abhUmiprAptayoranR^ituprAptaM yatha.R^ituyugyashastrAvaraNaM yudhyeta, nAbhUmiprAptaM avaruddhaprasAravyAyAmam.h ##08.5.08## AshAnirvediparisR^iptayorAshAnirvedi labdhAbhiprAyaM yudhyeta, na parisR^iptaM apasR^itamukhyam.h ##08.5.09## kalatragarbhy.antaHshalyayoH kalatragarbhi unmuchya kalatraM yudhyeta, nAntaHshalyaM antaramitram.h ##08.5.10## kupitamUlabhinnagarbhayoH kupitamUlaM prashamitakopaM sAmAdibhiryudhyeta, na bhinnagarbhaM anyonyasmAd.h bhinnam.h ##08.5.11## apasR^itAtikShiptayorapasR^itaM ekarAjyAtikrAntaM mantravyAyAmAbhyAM sattramitrApAshrayaM yudhyeta, nAtikShiptaM anekarAjyAtikrAntaM bahv.AbAdhatvAt.h ##08.5.12## upaniviShTasamAptayorupaniviShTaM pR^ithagyAnasthAnaM atisandhAyAriM yudhyeta, na samAptaM ariNA ekasthAnayAnam.h ##08.5.13## uparuddhaparikShiptayoruparuddhaM anyato niShkramya uparoddhAraM pratiyudhyeta, na parikShiptaM sarvataH pratiruddham.h ##08.5.14## ChinnadhAnyapuruShavIvadhayoH ChinnadhAnyaM anyato dhAnyaM AnIya ja~NgamasthAvarAhAraM vA yudhyeta, na ChinnapuruShavIvadhaM anabhisAram.h ##08.5.15## svavikShiptamitravikShiptayoH svavikShiptaM svabhUmau vikShiptaM sainyaM Apadi shakyaM AvAhayituM, na mitravikShiptaM viprakR^iShTadeshakAlatvAt.h ##08.5.16## dUShyayuktaduShTapArShNigrAhayordUShyayuktaM AptapuruShAdhiShThitaM asaMhataM yudhyeta, na duShTapArShNigrAhaM pR^iShThAbhighAtatrastam.h ##08.5.17## shUnyamUlAsvAmisaMhatayoH shUnyamUlaM kR^itapaurajAnapadArakShaM sarvasandohena yudhyeta, nAsvAmisaMhataM rAjasenApatihInam.h ##08.5.18## bhinnakUTAndhayorbhinnakUTaM anyAdhiShThitaM yudhyeta, nAndhaM adeshikaM - iti ##08.5.19ab## doShashuddhirbalAvApaH sattrasthAnAtisaMhitam.h | ##08.5.19chd## sandhishcha uttarapakShasya balavyasanasAdhanam.h ##08.5.20ab## rakShet.h svadaNDaM vyasane shatrubhyo nityaM utthitaH | ##08.5.20chd## prahared.h daNDarandhreShu shatrUNAM nityaM utthitaH ##08.5.21ab## yato nimittaM vyasanaM prakR^itInAM avApnuyAt.h | ##08.5.21chd## prAg eva pratikurvIta tannimittaM atandritaH | ##08.5.22ab## abhiyAtaM svayaM mitraM sambhUyAnyavashena vA ##08.5.22chd## parityaktaM ashaktyA vA lobhena praNayena vA | ##08.5.23ab## vikrItaM abhiyu~njAne sa~NgrAme vA.apavartinA ##08.5.23chd## dvaidhIbhAvena vA.amitraM yAsyatA vA.anyaM anyataH | ##08.5.24ab## pR^ithag vA sahayAne vA vishvAsenAtisaMhitam.h ##08.5.24chd## bhayAvamAnAlasyairvA vyasanAnna pramokShitam.h | ##08.5.25ab## avaruddhaM svabhUmibhyaH samIpAd.h vA bhayAd.h gatam.h ##08.5.25chd## AchChedanAd.h adAnAd.h vA dattvA vA.apyavamAnitam.h | ##08.5.26ab## atyAhAritaM arthaM vA svayaM paramukhena vA ##08.5.26chd## atibhAre niyuktaM vA bha~NktvA paraM upasthitam.h | ##08.5.27ab## upekShitaM ashaktyA vA prArthayitvA virodhitam.h ##08.5.27chd## kR^ichChreNa sAdhyate mitraM siddhaM chAshu virajyati | ##08.5.28ab## kR^itaprayAsaM mAnyaM vA mohAn.h mitraM amAnitam.h | ##08.5.28chd## mAnitaM vA na sadR^ishaM shaktito vA nivAritam.h ##08.5.29ab## mitra upaghAtatrastaM vA sha~NkitaM vA.arisaMhitAt.h | ##08.5.29chd## dUShyairvA bhedituM mitraM sAdhyaM siddhaM cha tiShThati ##08.5.30ab## tasmAnna utpAdayed.h enAn.h doShAn.h mitra upaghAtakAn.h | ##08.5.30chd## utpannAn.h vA prashamayed.h guNairdoSha upaghAtibhiH (iti) ##Book | ## ## Chapt | ## shaktideshakAlabalAbalaj~nAnaM - yAtrAkAlAH ##09.1.01## vijigIShurAtmanaH parasya cha balAbalaM shaktideshakAlayAtrAkAlabalasamuddAnakAlapashchAtkopakShayavyayalAbhApadAM j~nAtvA vishiShTabalo yAyAt.h, anyathA.a.asIta ##09.1.02## utsAhaprabhAvayorutsAhaH shreyAn.h ##09.1.03## svayaM hi rAjA shUro balavAn.h arogaH kR^itAstro daNDadvitIyo.api shaktaH prabhAvavantaM rAjAnaM jetum.h ##09.1.04## alpo.api chAsya daNDaH tejasA kR^ityakaro bhavati ##09.1.05## nirutsAhaH tu prabhAvavAn.h rAjA vikramAbhipanno nashyati ityAchAryAH ##09.1.06## na iti kauTilyaH ##09.1.07## prabhAvavAn.h utsAhavantaM rAjAnaM prabhAvenAtisandhatte tadvishiShTaM anyaM rAjAnaM AvAhya bhR^itvA krItvA pravIrapuruShAn.h ##09.1.08## prabhUtaprabhAvahayahastiratha upakaraNasampannashchAsya daNDaH sarvatrApratihatashcharati ##09.1.09## utsAhavatashcha prabhAvavanto jitvA krItvA cha striyo bAlAH pa~Ngavo.andhAshcha pR^ithivIM jigyuriti ##09.1.10## prabhAvamantrayoH prabhAvaH shreyAn.h ##09.1.11## mantrashaktisampanno hi vandhyabuddhiraprabhAvo bhavati ##09.1.12## mantrakarma chAsya nishchitaM aprabhAvo garbhadhAnyaM avR^iShTiriva upahanti ityAchAryAH ##09.1.13## na iti kauTilyaH ##09.1.14## mantrashaktiH shreyasI ##09.1.15## praj~nAshAstrachakShurhi rAjA.alpenApi prayatnena mantraM AdhAtuM shaktaH parAn.h utsAhaprabhAvavatashcha sAmAdibhiryoga upaniShadbhyAM chAtisandhAtum.h ##09.1.16## evaM utsAhaprabhAvamantrashaktInAM uttara uttarAdhiko.atisandhatte ##09.1.17## deshaH pR^ithivI ##09.1.18## tasyAM himavatsamudrAntaraM udIchInaM yojanasahasraparimANaM tiryak.h chakravartikShetram.h ##09.1.19## tatrAraNyo grAmyaH parvata audako bhaumaH samo viShama iti visheShAH ##09.1.20## teShu yathAsvabalavR^iddhikaraM karma prayu~njIta ##09.1.21## yatrAtmanaH sainyavyAyAmAnAM bhUmiH, abhUmiH parasya, sa uttamo deshaH, viparIto.adhamaH, sAdhAraNo madhyamaH ##09.1.22## kAlaH shIta uShNavarShAtmA ##09.1.23## tasya rAtrirahaH pakSho mAsa R^iturayanaM saMvatsaro yugaM iti visheShAH ##09.1.24## teShu yathAsvabalavR^iddhikaraM karmaprayu~njIta ##09.1.25## yatrAtmanaH sainyavyAyAmAnAM R^ituH anR^ituH parasya, sa uttamaH kAlaH, viparIto.adhamaH, sAdhAraNo madhyamaH ##09.1.26## shaktideshakAlAnAM tu shaktiH shreyasI ityAchAryAH ##09.1.27## shaktimAn.h hi nimnasthalavato deshasya shIta uShNavarShavatashcha kAlasya shaktaH pratIkAre bhavati ##09.1.28## deshaH shreyAn.h ityeke ##09.1.29## sthalagato hi shvA nakraM vikarShati, nimnagato nakraH shvAnam iti ##09.1.30## kAlaH shreyAn.h ityeke ##09.1.31## divA kAkaH kaushikaM hanti, rAtrau kaushikaH kAkam iti ##09.1.32## na iti kauTilyaH ##09.1.33## parasparasAdhakA hi shaktideshakAlAH ##09.1.34## tairabhyuchchitaH tR^itIyaM chaturthaM vA daNDasyAMshaM mUle pArShNyAM pratyantATavIShu cha rakShA vidhAya kAryasAdhanasahaM koshadaNDaM chAdAya kShINapurANabhaktaM agR^ihItanavabhaktaM asaMskR^itadurgamamitraM vArShikaM chAsya sasyaM haimanaM cha muShTiM upahantuM mArgashIrShIM yAtrAM yAyAt.h ##09.1.35## haimAnaM chAsya sasyaM vAsantikaM cha muShTiM upahantuM chaitrIM yAtrAM yAyAt.h ##09.1.36## kShINakR^iNakAShTha udakaM asaMskR^itadurgamamitraM vAsantikaM chAsya sasyaM vArShikIM cha muShTiM upahantuM jyeShThAmUlIyAM yAtrAM yAyAt.h ##09.1.37## atyuShNaM alpayavasa indhana udakaM vA deshaM hemante yAyAt.h ##09.1.38## tuShAradurdinaM agAdhanimnaprAyaM gahanatR^iNavR^ikShaM vA deshaM grIShme yAyAt.h ##09.1.39## svasainyavyAyAmayogyaM parasyAyogyaM varShati yAyAt.h ##09.1.40## mArgashIrShIM taiShIM chAntareNa dIrghakAlAM yAtrAM yAyAt.h, chaitrIM vaishAkhIM chAntareNa madhyamakAlAM, jyeShThAmUlIyAM AShADhIM chAntareNa hrasvakAlAM, upoShiShyan.h vyasane chaturthIm.h ##09.1.41## vyasanAbhiyAnaM vigR^ihyayAne vyAkhyAtam.h ##09.1.42## prAyashashchAchAryAH paravyasane yAtavyam ityupadishanti ##09.1.43## shakty.udaye yAtavyaM anaikAnntikatvAd.h vyasanAnAM iti kauTilyaH ##09.1.44## yadA vA prayAtaH karshayituM uchChetuM vA shaknuyAd.h amitraM tadA yAyAt.h ##09.1.45## atyuShNa upakShINe kAle hastibalaprAyo yAyAt.h ##09.1.46## hastino hyantaHsvedAH kuShThino bhavanti ##09.1.47## anavagAhamAnAH toyaM apibantashchAntar.avakShArAchchAndhIbhavanti ##09.1.48## tasmAt.h prabhUta udake deshe varShati cha hastibalaprAyo yAyAt.h ##09.1.49## viparyaye khara uShTrAshvabalaprAyo deshaM alpavarShapa~Nkam.h ##09.1.50## varShati maruprAyaM chatur.a~Ngabalo yAyAt.h ##09.1.51## samaviShamanimnasthalahrasvadIrghavashena vA.adhvano yAtrAM vibhajet.h ##09.1.52ab## sarvA vA hrasvakAlAH syuryAtavyAH kAryalAghavAt.h | ##09.1.52chd## dIrghAH kAryagurutvAd.h vA varShAvAsaH paratra cha (iti) ## Chapt | ## bala upAdAnakAlAH -samnAhaguNAH -pratibalakarma ##09.2.01## maulabhR^itakashreNImitrAmitrATavIbalAnAM samuddAnakAlAH ##09.2.02## mUlarakShaNAd.h atiriktaM maulabalaM, atyAvApayuktA vA maulA mUle vikurvIran.h, bahulAnuraktamaulabalaH sArabalo vA pratiyoddhA, vyAyAmena yoddhavyaM, prakR^iShTe.adhvani kAle vA kShayavyayasahatvAn.h maulAnAM, bahulAnuraktasampAte cha yAtavyasya upajApabhayAd.h anyasainyAnAM bhR^itAdInAM avishvAse, balakShaye vA sarvasainyAnAM - iti maulabalakAlaH ##09.2.03## prabhUtaM me bhR^itabalaM alpaM cha maulabalamN parasyAlpaM viraktaM vA maulabalaM, phalguprAyaM asAraM vA bhR^itasainyamN mantreNa yoddhavyaM alpavyAyAmenaN hrasvo deshaH kAlo vA tanukShayavyayahN alpAvApaM shAnta upajApaM vishvastaM vA me sainyamN parasyAlpaH prasAro hantavyahN - iti bhR^itabalakAlaH ##09.2.04## prabhUtaM me shreNIbalaM, shakyaM mUle yAtrAyAM chAdhAtumN hrasvaH pravAsaH, shreNIbalaprAyaH pratiyoddhA mantravyAyAmAbhyAM pratiyoddhukAmaH, daNDabalavyavahAraH - iti shreNIbalakAlaH ##09.2.05## prabhUtaM me mitrabalaM shakyaM mUle yAtrAyAM chAdhAtumN alpaH pravAso mantrayuddhAchcha bhUyo vyAyAmayuddhamN mitrabalena vA pUrvaM aTavIM nagarasthAnaM AsAraM vA yodhayitvA pashchAt.h svabalena yoddhayiShyAmiN mitrasAdhAraNaM vA me kAryamN mitrAyattA vA me kAryasiddhihN AsannaM anugrAhyaM vA me mitramN atyAvApaM vA.asya sAdayiShyAmi - iti mitrabalakAlaH ##09.2.06## prabhUtaM me shatrubalaM, shatrubalena yodhayiShyAmi nagarasthAnaM aTavIM vA, tatra me shvavarAhayoH kalahe chaNDAlasya ivAnyatarasiddhirbhaviShyatiN AsArANAM aTavInAM vA kaNTakamardanaM etat.h kariShyAmiN - atyupachitaM vA kopabhayAnnityaM AsannaM aribalaM vAsayed.h, anyatrAbhyantarakopasha~NkAyAH - shatruyuddhAvarayuddhakAlashcha - ityamitrabalakAlaH ##09.2.07## tenATavIbalakAlo vyAkhyAtaH ##09.2.08## mArgAdeshikaM, parabhUmiyogyaM, ariyuddhapratilomaM, aTavIbalaprAyaH shatrurvA, bilvaM bilvena hanyatAmN alpaH prasAro hantavyaH - ityaTavIbalakAlaH ##09.2.09## sainyaM anekaM anekasthaM uktaM anuktaM vA vilopArthaM yad.h uttiShThati tad.h autsAhikaM - abhaktavetanaM vilopaviShTipratApakaraM bhedyaM pareShAM, abhedyaM tulyadeshajAtishilpaprAyaM saMhataM mahat.h iti bala upAdAnakAlAh ##09.2.10## teShAM kupyabhR^itaM amitrATavIbalaM vilopabhR^itaM vA kuryAt.h ##09.2.11## amitrasya vA balakAle pratyutpanne shatrubalaM avagR^ihNIyAt.h, anyatra vA preShayet.h, aphalaM vA kuryAt.h, vikShiptaM vA vAsayet.h, kAle vA.atikrAnte visR^ijet.h ##09.2.12## parasya cha etad.h balasamuddAnaM vighAtayet.h, AtmanaH sampAdayet.h ##09.2.13## pUrvaM pUrvaM cha eShAM shreyaH samnAhayitum.h ##09.2.14## tadbhAvabhAvitvAnnityasatkArAnugamAchcha maulabalaM bhR^itabalAtshreyaH ##09.2.15## nityAnantaraM kShipra utthAyi vashyaM va bhR^itabalaM shreNIbalAtshreyaH ##09.2.16## jAnapadaM ekArtha upagataM tulyasa~NgharShAmarShasiddhilAbhaM cha shreNIbalaM mitrabalAtshreyaH ##09.2.17## aparimitadeshakAlaM ekArtha upagamAchcha mitrabalaM amitrabalAtshreyaH ##09.2.18## AryAdhiShThitaM amitrabalaM aTavIbalAtshreyaH ##09.2.19## tad.h ubhayaM vilopArtham.h ##09.2.20## avilope vyasane cha tAbhyAM ahibhayaM syAt.h ##09.2.21## brAhmaNakShatriyavaishyashUdrasainyAnAM tejaHprAdhAnyAt.h pUrvaM pUrvaM shreyaH samnAhayitum ityAchAryAH ##09.2.22## na iti kauTilyaH ##09.2.23## praNipAtena brAhmaNabalaM paro.abhihArayet.h ##09.2.24## praharaNavidyAvinItaM tu kShatriyabalaM shreyaH, bahulasAraM vA vaishyashUdrabalaM iti ##09.2.25## tasmAd.h evambalaH paraH, tasya etat.h pratibalaM iti balasamuddAnaM kuryAt.h ##09.2.26## hastiyantrashakaTagarbhakuntaprAsahATakaveNushalyavad.h hastibalasya pratibalam.h ##09.2.27## tad.h eva pAShANalaguDAvaraNA~NkushakachagrahaNIprAyaM rathabalasya pratibalam.h ##09.2.28## tad.h evAshvAnAM pratibalaM, varmiNo vA hastino.ashvA vA varmiNaH ##09.2.29## kavachino rathA AvaraNinaH pattayashcha chatur.a~Ngabalasya pratibalam.h ##09.2.30ab## evaM balasamuddAnaM parasainyanivAraNam.h | ##09.2.30chd## vibhavena svasainyAnAM kuryAd.h a~NgavikalpashaH (iti) ## Chapt | ## pashchAtkopachintA - bAhyAbhyantaraprakR^itikopapratIkAraH ##09.3.01## alpaH pashchAtkopo mahAn.h purastAllAbha iti alpaH pashchAtkopo garIyAn.h ##09.3.02## alpaM pashchAtkopaM prayAtassya dUShyAmitrATavikA hi sarvataH samedhayanti, prakR^itikopo vA ##09.3.03## labdhaM api cha mahAntaM purastAllAhaM evambhUte bhR^ityamitrakShayavyayA grasante ##09.3.04## tasmAt.h sahasra ekIyaH purastAllAbhasyAyogaH shata ekIyo vA pashchAtkopa iti na yAyAt.h ##09.3.05## sUchImukhA hyanarthA iti lokapravAdaH ##09.3.06## pashchAtkope sAmadAnabhedadaNDAn.h prayu~njIta ##09.3.07## purastAllAbhe senApatiM kumAraM vA daNDachAriNaM kurvIta ##09.3.08## balavAn.h vA rAjA pashchAtkopAvagrahasamarthaH purastAllAbhaM AdAtuM yAyAt.h ##09.3.09## abhyantarakopasha~NkAyAM sha~NkitAn.h AdAya yAyAt.h, bAhyakopasha~NkAyAM vA putradAraM eShAm.h ##09.3.10## abhyantarAvagrahaM kR^itvA shUnyapAlaM anekabalavargaM anekamukhyaM cha sthApayitvA yAyAt.h, na vA yAyAt.h ##09.3.11## abhyantarakopo bAhyakopAt.h pApIyAn.h ityuktaM purastAt.h ##09.3.12## mantrapurohitasenApatiyuvarAjAnAM anyatamakopo.abhyantarakopaH ##09.3.13## taM AtmadoShatyAgena parashakty.aparAdhavashena vA sAdhayet.h ##09.3.14## mahA.aparAdhe.api purohite samrodhanaM avasrAvaNaM vA siddhiH, yuvarAje samrodhanaM nigraho vA guNavatyanyasmin.h sati putre ##09.3.15## putraM bhrAtaraM anyaM vA kulyaM rAjagrAhiNaM utsAhena sAdhayet.h, utsAhAbbhAve gR^ihItAnuvartanasandhikarmabhyAM arisandhAnabhayAt.h ##09.3.16## anyebhyaH tadvidhebhyo vA bhUmidAnairvishvAsayed.h enam.h ##09.3.17## tadvishiShTaM svaya~NgrAhaM daNDaM vA preShayet.h, sAmantATavikAn.h vA, tairvigR^ihItaM atisandadhyAt.h ##09.3.18## aparuddhAdAnaM pAragrAmikaM vA yogaM AtiShThet.h ##09.3.19## etena mantrasenApatI vyAkhyAtau ##09.3.20## mantry.AdivarjAnAM antar.amAtyAnAM anyatamakopo.antar.amAtyakopaH ##09.3.21## tatrApi yathA.arhaM upAyAn.h prayu~njIta ##09.3.22## rAShTramukhyAntapAlATavikadaNDa upanatAnAM anyatamakopo bAhyakopaH ##09.3.23## taM anyonyenAvagrAhayet.h ##09.3.24## atidurgapratiShTabdhaM vA sAmantATavikatatkulInAparuddhAnAM anyatamenAvagrAhayet.h ##09.3.25## mitreNa upagrAhayed.h vA yathA nAmitraM gachChet.h ##09.3.26## amitrAd.h vA sattrI bhedayed.h enaM - ayaM tvA yogapuruShaM manyamAno bhartaryeva vikramayiShyati, avAptArtho daNDachAriNaM amitrATavikeShu kR^ichChre vA prayAse yokShyati, viputradAraM ante vA vAsayiShyati ##09.3.27## pratihatavikramaM tvAM bhartarypaNyaM kariShyati, tvayA vA sandhiM kR^itvA bhartAraM eva prasAdayiShyati ##09.3.28## mitraM upakR^iShTaM vA.asya gachCha iti ##09.3.29## pratipannaM iShTAbhiprAyaiH pUjayet.h ##09.3.30## apratipannasya saMshrayaM bhedayed.h asau te yogapuruShaH praNihitaH iti ##09.3.31## sattrI cha enaM abhityaktashAsanairghAtayet.h, gUDhapuruShairvA ##09.3.32## sahaprasthAyino vA.asya pravIrapuruShAn.h yathA.abhiprAyakaraNenAvAhayet.h ##09.3.33## tena praNihitAn.h sattrI brUyAt.h ##09.3.34## iti siddhiH ##09.3.35## parasya cha enAn.h kopAn.h utthApayet.h, Atmanashcha shamayet.h ##09.3.36## yaH kopaM kartuM shamayituM vA shaktaH tatra upajApaH kAryaH ##09.3.37## yaH satyasandhaH shaktaH karmaNi phalAvAptau chAnugrahItuM vinipAte cha trAtuM tatra pratijApaH kAryaH, tarkayitavyashcha kalyANabuddhirutAho shaTha iti ##09.3.38## shaTho hi bAhyo.abhyantaraM evaM upajapati - bhartAraM chedd.h hatvA mAM pratipAdayiShyati shatruvadho bhUmilAbhashcha me dvividho lAbho bhaviShyati, atha vA shatrurenaM AhaniShyati iti hatabandhupakShaH tulyadoShadaNDena udvignashcha me bhUyAn.h akR^ityapakSho bhaviShyati, tadvidhe vA.anyasminn.h api sha~Nkito bhaviShyati, anyaM anyaM chAsya mukhyaM abhityaktashAsanena ghAtayiShyAmi iti ##09.3.39## abhyantaro vA shaTho bAhyaM evaM upajapati - koshaM asya hariShyAmi, daNDaM vA.asya haniShyAmi, duShTaM vA bhartAraM anena ghAtayiShyAmi, pratipannaM bAhyaM amitrATavikeShu vikramayiShyAmi chakraM asya sajyatAM, vairaM asya prasajyatAM, tataH svAdhIno me bhaviShyati, tato bhartAraM eva prasAdayiShyAmi, svayaM vA rAjyaM grahIShyAmiN baddhvA vA bAhyabhUmiM bhartR^ibhUmiM cha ubhayaM avApsyAmi, viruddhaM vA.a.avAhayitvA bAhyaM vishvastaM ghAtayiShyAmi, shUnyaM vA.asya mUlaM hariShyAmi iti ##09.3.40## kalyANabuddhiH tu sahajIvyarthaM upajapati ##09.3.41## kalyANabuddhinA sandadhIta, shaThaM tathA iti pratigR^ihyAtisandadhyAt.h - iti ##09.3.42ab## evaM upalabhya - pare parebhyaH sve svebhyaH sve parebhyaH svataH pare | ##09.3.42chd## rakShyAH svebhyaH parebhyashcha nityaM AtmA vipashchitA (iti) ## Chapt | ## kShayavyayalAbhaviparimarshaH ##09.4.01## yugyapuruShApachayaH kShayaH ##09.4.02## hiraNyadhAnyApachayo vyayaH ##09.4.03## tAbhyAM bahuguNavishiShTe lAbhe yAyAt.h ##09.4.04## AdeyaH pratyAdeyaH prasAdakaH prakopako hrasvakAlaH tanukShayo.alpavyayo mahAn.h vR^iddhy.udayaH kalyo dharmyaH purogashcha iti lAbhasampat.h ##09.4.05## suprApyAnupAlyaH pareShAM apratyAdeya ityAdeyaH ##09.4.06## viparyaye pratyAdeyaH ##09.4.07## taM AdadAnaH tatrastho vA vinAshaM prApnoti ##09.4.08## yadi vA pashyet.h pratyAdeyaM AdAya koshadaNDanichayarakShAvidhAnAnyavasrAvayiShyAmi, khanidravyahastivanasetubandhavaNikpathAn.h uddhR^itasArAn.h kariShyAmi, prakR^itIrasya karshayiShyAmi, apavAhayiShyAmi, AyogenArAdhayiShyAmi vA, tAH paraM pratiyogena kopayiShyati, pratipakShe vA.asya paNyaM enaM kariShyAmi, mitraM aparuddhaM vA.asya pratipAdayiShyAmi, mitrasya svasya vA deshasya pIDAM atrasthaH taskarebhyaH parebhyashcha pratikariShyAmi, mitraM AshrayaM vA.asya vaiguNyaM grAhayiShyAmi, tad.h amitraviraktaM tatkulInaM pratipatsyate, satkR^itya vA.asmai bhUmiM dAsyAmi iti saMhitasamutthitaM mitraM me chirAya bhaviShyati iti pratyAdeyaM api lAbhaM AdadIta ##09.4.09## ityAdeyapratyAdeyau vyAkhyAtau ##09.4.10## adhArmikAd.h dhArmikasya lAbho labhyamAnaH sveShAM pareShAM cha prasAdako bhavati ##09.4.11## viparItaH prakopaka iti ##09.4.12## mantriNAM upadeshAllAbho.alabhyamAnaH kopako bhavati ayaM asmAbhiH kShayavyayau grAhitaH iti ##09.4.13## dUShyamantriNAM anAdarAllAbho labhyamAnaH kopako bhavati siddhArtho.ayaM asmAn.h vinAshayiShyati iti ##09.4.14## viparItaH prasAdakaH ##09.4.15## iti prasAdakakopakau vyAkhyAtau ##09.4.16## gamanamAtrasAdhyatvAd.h hrasvakAlaH ##09.4.17## mantrasAdhyatvAt.h tanukShayaH ##09.4.18## bhaktamAtravyayatvAd.h alpavyayaH ##09.4.19## tadAtvavaipulyAn.h mahAn.h ##09.4.20## arthAnubandhakatvAd.h vR^iddhy.udayaH ##09.4.21## nirAbAdhakatvAt.h kalyaH ##09.4.22## prashasta upAdAnAd.h dharmyaH ##09.4.23## sAmavAyikAnAM anirbandhagAmitvAt.h purogaH - iti ##09.4.24## tulye lAbhe deshakAlau shakty.upAyau priyApriyau javAjavau sAmIpyaviprakarShau tadAtvAnubandhau sAratvasAtatye bAhulyabAhuguNye cha vimR^ishya bahuguNayuktaM lAbhaM AdadIta ##09.4.25## lAbhavighnAH - kAmaH kopaH sAdhvasaM kAruNyaM hrIranAryabhAvo mAnaH sAnukroshatA paralokApekShA dhArmikatvaM atyAgitvaM dainyaM asUyA hastagatAvamAno daurAtmyaM avishvAso bhayaM apratIkAraH shIta uShNavarShANAM AkShamyaM ma~NgalatithinakShatra iShTitvaM iti ##09.4.26ab## nakShatraM ati pR^ichChantaM bAlaM artho.ativartate | ##09.4.26chd## artho hyarthasya nakShatraM kiM kariShyanti tArakAH ##09.4.27ab## nAdhanAH prApnuvantyarthAnnarA yatnashatairapi | ##09.4.27chd## arthairarthA prabadhyante gajAH prajigajairiva (iti) ## Chapt | ## bAhyAbhyantarAshchApadaH ##09.5.01## sandhy.AdInAM ayathA uddeshAvasthApanaM apanayaH ##09.5.02## tasmAd.h ApadaH sambhavanti ##09.5.03## bAhya utpattirabhyantarapratijApA, abhyantara utpattirbAhyapratijApA, bAhya utpattirbAhyapratijApA, abhyantara utpattirabhyantarapratijApA - ityApadaH ##09.5.04## yatra bAhyA abhyantarAnupajapanti, abhyantarA vA bAhyAn.h, tatra ubhayayoge pratijapataH siddhirvisheShavatI ##09.5.05## suvyAjA hi pratijapitAro bhavanti, na upajapitAraH ##09.5.06## teShu prashAnteShu nAnyAnshaknuyurupajapituM upajapitAraH ##09.5.07## kR^ichChra upajApA hi bAhyAnAM abhyantarAH teShAM itare vA ##09.5.08## mahatashcha prayatnasya vadhaH pareShAM, arthAnubandhashchAtmana iti ##09.5.09## abhyantareShu pratijapatsu sAmadAne prayu~njIta ##09.5.10## sthAnamAnakarma sAntvam.h ##09.5.11## anugrahaparihArau karmasvAyogo vA dAnam.h ##09.5.12## bAhyeShu pratijapatsu bhedadaNDau prayu~njIta ##09.5.13## sattriNo mitravya~njanA vA bAhyAnAM chAraM eShAM brUyuH ayaM vo rAjA dUShyavya~njanairatisandhAtukAmaH, budhyadhvam iti ##09.5.14## dUShyeShu vA dUShyavya~njanAH praNihitA dUShyAn.h bAhyairbhedayeyuH, bAhyAn.h vA dUShyaiH ##09.5.15## dUShyAn.h anupraviShTA vA tIkShNAH shastrarasAbhyAM hanyuH ##09.5.16## AhUya vA bAhyAn.h ghAtayeyuH ##09.5.17## yatra bAhyA bAhyAn.h upajapanti, abhyantarAn.h abhyantarA vA, tatra ekAntayoga upajapituH siddhirvisheShavatI ##09.5.18## doShashuddhau hi dUShyA na vidyante ##09.5.19## dUShyashuddhau hi doShaH punaranyAn.h dUShayati ##09.5.20## tasmAd.h bAhyeShu upajapatsu bhedadaNDau prayu~njIta ##09.5.21## sattriNo mitravya~njanA vA brUyuH ayaM vo rAjA svayaM AdAtukAmaH, vigR^ihItAH sthAnena rAj~nA, budhyadhvam iti ##09.5.22## pratijapiturvA dUtadaNDAn.h anupraviShTAH tIkShNAH shastrarasAdibhireShAM ChidreShu prahareyuH ##09.5.23## tataH sattriNaH pratijapitAraM abhishaMseyuH ##09.5.24## abhyantarAn.h abhyantareShu upajapatsu yathA.arhaM upAyaM prayu~njIta ##09.5.25## tuShTali~NgaM atuShTaM viparItaM vA sAma prayu~njIta ##09.5.26## shauchasAmarthyApadeshena vyasanAbhyudayAvekShaNena vA pratipUjanaM iti dAnam.h ##09.5.27## mitravya~njano vA brUyAd.h etAn.h chittaj~nAnArthaM upadhAsyati vo rAjA, tad.h asyAkhyAtavyaM iti ##09.5.28## parasparAd.h vA bhedayed.h enAn.h asau chAsau cha vo rAjanyevaM upajapati - iti bhedaH ##09.5.29## dANDakarmikavachcha daNDaH ##09.5.30## etAsAM chatasR^iNAM ApadAM abhyantarAM eva pUrvaM sAdhayet.h ##09.5.31## ahibhayAd.h abhyantarakopo bAhyakopAt.h pApIyAn.h ityuktaM purastAd.h ##09.5.32ab## pUrvAM pUrvAM vijAnIyAllaghvIM ApadaM ApadAm.h | ##09.5.32chd## utthitAM balavadbhyo vA gurvIM laghvIM viparyaye (iti) ## Chapt | ## dUShyashatrusamyuktAH ##09.6.01## dUShyebhyaH shatrubhyashcha dvividhA shuddhA ##09.6.02## dUShyashuddhAyAM paureShu jAnapadeShu vA daNDavarjAn.h upAyAn.h prayu~njIta ##09.6.03## daNDo hi mahAjane kSheptuM ashakyaH ##09.6.04## kShipto vA taM chArthaM na kuryAt.h, anyaM chAnarthaM utpAdayet.h ##09.6.05## mukhyeShu tveShAM dANDakarmikavachcheShTeta ##09.6.06## shatrushuddhAyAM yataH shatruH pradhAnaH kAryo vA tataH sAmAdibhiH siddhiM lipseta ##09.6.07## svAminyAyattA pradhAnasiddhiH, mantriShvAyattA.a.ayattasiddhiH, ubhayAyattA pradhAnAyattasiddhiH ##09.6.08## dUShyAdUShyANAM AmishritatvAd.h AmishrA ##09.6.09## AmishrAyAM adUShyataH siddhiH ##09.6.10## AlambanAbhAve hyAlambitA na vidyante ##09.6.11## mitrAmitrANAM ekIbhAvAt.h paramishrA ##09.6.12## paramishrAyAM mitrataH siddhiH ##09.6.13## sukaro hi mitreNa sandhiH, nAmitreNa iti ##09.6.14## mitraM chenna sandhiM ichChed.h abhIkShNaM upajapet.h ##09.6.15## tataH sattribhiramitrAd.h bhedayitvA mitraM labheta ##09.6.16## mitrasa~Nghasya vA yo.antasthAyI taM labheta ##09.6.17## antasthAyini labdhe madhyasthAyino bhidyante ##09.6.18## madhyasthAyinaM vA labheta ##09.6.19## madhyasthAyini labdhe nAntasthAyinaH saMhanyante ##09.6.20## yathA cha eShAM AshrayabhedaH tAn.h upAyAn.h prayu~njIta ##09.6.21## dhArmikaM jAtikulashrutavR^ittastavena sambandhena pUrveShAM traikAlya upakArAn.h apakArAbhyAM vA sAntvayet.h ##09.6.22## nivR^itta utsAhaM vigrahashrAntaM pratihata upAyaM kShayavyayAbhyAM pravAsena cha upataptaM shauchenAnyaM lipsamAnaM anyasmAd.h vA sha~NkamAnaM maitrIpradhAnaM vA kalyANabuddhiM sAmnA sAdhayet.h ##09.6.23## lubdhaM kShINaM vA tapasvimukhyAvasthApanApUrvaM dAnena sAdhayet.h ##09.6.24## tat.h pa~nchavidhaM - deyavisargo gR^ihItAnuvartanaM AttapratidAnaM svadravyadAnaM apUrvaM parasveShu svaya~NgrAhadAnaM cha ##09.6.25## iti dAnakarma ##09.6.26## parasparadveShavairabhUmiharaNasha~NkitaM ato.anyatamena bhedayet.h ##09.6.27## bhIruM vA pratighAtena kR^itasandhireSha tvayi karmakariShyati, mitraM asya nisR^iShTaM, sandhau vA nAbhyantaraH iti ##09.6.28## yasya vA svadeshAd.h anyadeshAd.h vA paNyAni paNyAgAratayA.a.agachCheyuH tAni asya yAtavyAllabdhAni iti sattriNashchArayeyuH ##09.6.29## bahulIbhUte shAsanaM abhityaktena preShayet.h etat.h te paNyaM paNyAgAraM vA mayA te preShitaM, sAmavAyikeShu vikramasva, apagachCha vA, tataH paNasheShaM avApsyasi iti ##09.6.30## tataH sattriNaH pareShu grAhayeyuH etad.h aripradattam iti ##09.6.31## shatruprakhyAtaM vA paNyaM avij~nAtaM vijigIShuM gachChet.h ##09.6.32## tad.h asya vaidehakavya~njanAH shatrumukhyeShu vikrINIran.h ##09.6.33## tataH sattriNaH pareShu grAhayeyuH etat.h paNyaM aripradattam iti ##09.6.34## mahA.aparAdhAn.h arthamAnAbhyAM upagR^ihya vA shastrarasAgnibhiramitre praNidadhyAt.h ##09.6.35## atha ekaM amAtyaM niShpAtayet.h ##09.6.36## tasya putradAraM upagR^ihya rAtrau hataM iti khyApayet.h ##09.6.37## athAmAtyaH shatroH tAn.h eka ekashaH prarUpayet.h ##09.6.38## te ched.h yathA uktaM kuryurna cha enAn.h grAhayet.h ##09.6.39## ashaktimato vA grAhayet.h ##09.6.40## AptabhAva upagato mukhyAd.h asyAtmAnaM rakShaNIyaM kathayet.h ##09.6.41## athAmitrashAsanaM mukhya upaghAtAya preShitaM ubhayavetano grAhayet.h ##09.6.42## utsAhashaktimato vA preShayet.h amuShya rAjyaM gR^ihANa, yathA.asthito naH sandhiH iti ##09.6.43## tataH sattriNaH pareShu grAhayeyuH ##09.6.44## ekasya skandhAvAraM vIvadhaM AsAraM vA ghAtayeyuH ##09.6.45## itareShu maitrIM bruvANAH tvaM eteShAM ghAtayitavyaH ityupajapeyuH ##09.6.46## yasya vA pravIrapuruSho hastI hayo vA mriyeta gUDhapuruShairhanyeta hriyeta vA sattriNaH paraspara upahataM brUyuH ##09.6.47## tataH shAsanaM abhishastasya preShayet.h bhUyaH kuru tataH paNashIShaM avApsyasi iti ##09.6.48## tad.h ubhayavetanA grAhayeyuH ##09.6.49## bhinneShvanyatamaM labheta ##09.6.50## tena senApatikumAradaNDachAriNo vyAkhyAtAH ##09.6.51## sAndhikaM cha bhedaM prayu~njIta ##09.6.52## iti bhedakarma ##09.6.53## tIkShNaM utsAhinaM vyasaninaM sthitashatruM vA gUDhapuruShAH shastrAgnirasAdibhiH sAdhayeyuH, saukaryato vA teShAM anyatamaH ##09.6.54## tIkShNo hyekaH shastrarasAgnibhiH sAdhayet.h ##09.6.55## ayaM sarvasandohakarma vishiShTaM vA karoti ##09.6.56## ityupAyachaturvargaH ##09.6.57## pUrvaH pUrvashchAsya laghiShThaH ##09.6.58## sAntvaM ekaguNam.h ##09.6.59## dAnaM dviguNaM sAntvapUrvam.h ##09.6.60## bhedaH triguNaH sAntvadAnapUrvaH ##09.6.61## daNDashchaturguNaH sAntvadAnabhedapUrvaH ##09.6.62## ityabhiyu~njAneShu uktam.h ##09.6.63## svabhUmiShTheShu tu ta eva upAyAH ##09.6.64## visheShaH tu ##09.6.65## svabhUmiShThAnAM anyatamasya paNyAgArairabhij~nAtAn.h dUtamukhyAn.h abhIkShNaM preShayet.h ##09.6.66## ta enaM sandhau parahiMsAyAM vA yojayeyuH ##09.6.67## apratipadyamAnaM kR^ito naH sandhiH ityAvedayeyuH ##09.6.68## taM itareShAM ubhayavetanAH sa~NkrAmayeyuH ayaM vo rAjA duShTaH iti ##09.6.69## yasya vA yasmAd.h bhayaM vairaM dveSho vA taM tasmAd.h bhedayeyuH ayaM te shatruNA sandhatte, purA tvAM atisandhatte, kShiprataraM sandhIyasva, nigrahe chAsya prayatasva iti ##09.6.70## AvAhavivAhAbhyAM vA kR^itvA samyogaM asamyuktAn.h bhedayet.h ##09.6.71## sAmantATavikatatkulInAparuddhaishcha eShAM rAjyAni ghAtayet.h, sArthavrajATavIrvA, daNDaM vA.abhisR^itam.h ##09.6.72## parasparApAshrayAshcha eShAM jAtisa~NghAshChidreShu prahareyuH, gUDhAshchAgnirasashastreNa ##09.6.73ab## vItaMsagilavachchArIn.h yogairAcharitaiH shaThaH | ##09.6.73chd## ghAtayet.h paramishrAyAM vishvAsenAmiSheNa cha (iti) ## Chapt | ## arthAnarthasa.nshayayuktAH - tAsAM upAyavikalpajAH siddhayaH ##09.7.01## kAmAdirutsekaH svAH prakR^itIH kopayati, apanayo bAhyAH ##09.7.02## tad.h ubhayaM AsurI vR^ittiH ##09.7.03## svajanavikAraH kopaH ##09.7.04## paravR^iddhihetuShu Apad.artho.anarthaH saMshaya iti ##09.7.05## yo.arthaH shatruvR^iddhiM aprAptaH karoti, prAptaH pratyAdeyaH pareShAM bhavati, prApyamANo vA kShayavyaya udayo bhavati, sa bhavatyApad.arthaH ##09.7.06## yathA sAmantAnAM AmiShabhUtaH sAmantavyasanajo lAbhaH, shatruprArthito vA svabhAvAdhigamyo lAbhaH, pashchAt.h kopena pArShNigrAheNa vA vigR^ihItaH purastAllAbhaH, mitra uchChedena sandhivyatikrameNa vA maNDalaviruddho lAbhaH ityApad.arthaH ##09.7.07## svataH parato vA bhaya utpattirityanarthaH ##09.7.08## tayoH artho na vA iti, anartho na vA iti, artho.anartha iti, anartho.artha iti saMshayaH ##09.7.09## shatrumitraM utsAhayituM artho na vA iti saMshayaH ##09.7.10## shatrubalaM arthamAnAbhyAM AvAhayituM anartho na vA iti saMshayaH ##09.7.11## balavatsAmantAM bhUmiM AdAtuM artho.anartha iti saMshayaH ##09.7.12## jAyasA sambhUyayAnaM anartho.artha iti saMshayaH ##09.7.13## teShAM arthasaMshayaM upagachChet.h ##09.7.14## artho.arthAnubandhaH, artho niranubandhaH, artho.anarthAnubandhaH, anartho.arthAnubandhaH, anartho niranubandhaH, anartho.anarthAnubandhaH ityanubandhaShaDvargaH ##09.7.15## shatruM utpATya pArShNigrAhAdAnaM artho.anarthAnubandhaH ##09.7.16## udAsInasya daNDAnugrahaH phalena artho niranubandhaH ##09.7.17## parasyAntar.uchChedanaM artho.anarthAnubandhaH ##09.7.18## shatruprativeshasyAnugrahaH koshadaNDAbhyAM anartho.anarthAnubandhaH ##09.7.19## hInashaktiM utsAhya nivR^ittiranartho niranubandhaH ##09.7.20## jyAyAMsaM utthApya nivR^ittiranartho.anarthAnubandhaH ##09.7.21## teShAM pUrvaH pUrvaH shreyAn.h upasamprAptum.h ##09.7.22## iti kAryAvasthApanam.h ##09.7.23## samantato yugapad.artha utpattiH samantato.arthApad.h bhavati ##09.7.24## sA eva pArShNigrAhavigR^ihItA samantato.arthasaMshayApad.h bhavati ##09.7.25## tayormitrAkranda upagrahAt.h siddhiH ##09.7.26## samantataH shatrubhyo bhaya utpattiH samantto.anarthApad.h bhavati ##09.7.27## sA eva mitravigR^ihItA samantato.anarthasaMshayApad.h bhavati ##09.7.28## tayoshchalAmitrAkranda upagrahAt.h siddhiH, paramishrApratIkAro vA ##09.7.29## ito lAbha itarato lAbha ityubhayato.arthApad.h bhavati ##09.7.30## tasyAM samantato.arthAyAM cha lAbhaguNayuktaM arthaM AdAtuM yAyAt.h ##09.7.31## tulye lAbhaguNe pradhAnaM AsannaM anatipAtinaM Uno vA yena bhavet.h taM AdAtuM yAyAt.h ##09.7.32## ito.anartha itarato.anartha ityubhayato.anarthApat.h ##09.7.33## tasyAM samantato.anarthAyAM cha mitrebhyaH siddhiM lipseta ##09.7.34## mitrAbhAve prakR^itInAM laghIyasya ekato.anarthAM sAdhayet.h, ubhayato.anarthAM jyAyasyA, samantato.anarthAM mUlena pratikuryAt.h ##09.7.35## ashakye sarvaM utsR^ijyApagachChet.h ##09.7.36## dR^iShTA hi jIvataH punar.AvR^ittiryathA suyAtrA udayanAbhyAm.h ##09.7.37## ito lAbha itarato rAjyAbhimarsha ityubhayato.arthAnarthApad.h bhavati ##09.7.38## tasyAM anarthasAdhako yo.arthaH taM AdAtuM yAyAt.h ##09.7.39## anyathA hi rAjyAbhimarshaM vArayet.h ##09.7.40## etayA samantato.arthAnarthApad.h vyAkhyAtA ##09.7.41## ito.anartha itarato.arthasaMshaya ityubhayato.anarthArthasaMshayA ##09.7.42## tasyAM pUrvaM anarthaM sAdhayet.h, tatsiddhAvarthasaMshayam.h ##09.7.43## etayA samantato.anarthArthasaMshayA vyAkhyAtA ##09.7.44## ito.artha itarato.anarthasaMshaya ityubhayato.arthAnarthasaMshayApad.h ##09.7.45## etayA samantato.arthAnarthasaMshayA vyAkhyAtA ##09.7.46## tasyAM pUrvAM pUrvAM prakR^itInAM anarthasaMshayAn.h mokShayituM yateta ##09.7.47## shreyo hi mitraM anarthasaMshaye tiShThanna daNDaH, daNDo vA na kosha iti ##09.7.48## samagramokShaNAbhAve prakR^itInAM avayavAn.h mokShayituM yateta ##09.7.49## tatra puruShaprakR^itInAM bahulaM anuraktaM vA tIkShNalubdhavarjaM, dravyaprakR^itInAM sAraM mahA upakAraM vA ##09.7.50## sandhinA.a.asanena dvaidhIbhAvena vA laghUni, viparyayairgurUNi ##09.7.51## kShayasthAnavR^iddhInAM cha uttara uttaraM lipseta ##09.7.52## prAtilomyena vA kShayAdInAM AyatyAM visheShaM pashyet.h ##09.7.53## iti deshAvasthApanam.h ##09.7.54## etena yAtrA.a.adimadhyAnteShvarthAnarthasaMshayAnAM upasamprAptirvyAkhyAtA ##09.7.55## nirantarayogitvAchchArthAnarthasaMshayAnAM yAtrA.a.adAvarthaH shreyAn.h upasamprAptuM pArShNigrAhAsArapratighAte kShayavyayapravAsapratyAdeye mUlarakShaNeShu cha bhavati ##09.7.56## tathA.anarthaH saMshayo vA svabhUmiShThasya viShahyo bhavati ##09.7.57## etena yAtrAmadhye.arthAnarthasaMshayAnAM upasamprAptirvyAkhyAtA ##09.7.58## yAtrA.ante tu karshanIyaM uchChedanIyaM vA karshayitvA uchChidya vA.arthaH shreyAn.h upasamprAptuM nAnarthaH saMshayo vA parAbAdhabhayAt.h ##09.7.59## sAmavAyikAnAM apurogasya tu yAtrAmadhyAntago.anarthaH saMshayo vA shreyAn.h upasamprAptuM anirbandhagAmitvAt.h ##09.7.60## artho dharmaH kAma ityarthatrivargaH ##09.7.61## tasya pUrvaH pUrvaH shreyAn.h upasamprAptum.h ##09.7.62## anartho.adharmaH shoka ityanarthatrivargaH ##09.7.63## tasya pUrvaH pUrvaH shreyAn.h pratikartum.h ##09.7.64## artho.anartha iti, dharmo.adharma iti, kAmaH shoka iti saMshayatrivargaH ##09.7.65## tasya uttarapakShasiddhau pUrvapakShaH shreyAn.h upasamprAptum.h ##09.7.66## iti kAlAvasthApanam.h ##09.7.67## ityApadaH - tAsAM siddhiH ##09.7.68## putrabhrAtR^ibandhuShu sAmadAnAbhyAM siddhiranurUpA, paurajAnapadadaNDamukhyeShu dAnabhedAbhyAM, sAmantATavikeShu bhedadaNDAbhyAm.h ##09.7.69## eShA.anulomA, viparyaye pratilomA ##09.7.70## mitrAmitreShu vyAmishrA siddhiH ##09.7.71## parasparasAdhakA hyupAyAH ##09.7.72## shatroH sha~NkitAmAtyeShu sAntvaM prayuktaM sheShaprayogaM nivartayati, dUShyAmAtyeShu dAnaM, sa~NghAteShu bhedaH, shaktimatsu daNDa iti ##09.7.73## gurulAghavayogAchchApadAM niyogavikalpasamuchchayA bhavanti ##09.7.74## anena eva upAyena nAnyena iti niyogaH ##09.7.75## anena vA.anyena vA iti vikalpaH ##09.7.76## anenAnyena cha iti samuchchayaH ##09.7.77## teShAM ekayogAshchatvAraH triyogAshcha, dviyogAH ShaT, ekashchaturyogaH ##09.7.78## iti pa~nchadasha upAyAH ##09.7.79## tAvantaH pratilomAH ##09.7.80## teShAM ekena upAyena siddhirekasiddhiH, dvAbhyAM dvisiddhiH, tribhiH trisiddhiH, chaturbhishchatuHsiddhiriti ##09.7.81## dharmamUlatvAt.h kAmaphalatvAchchArthasya dharmArthakAmAnubandhA yA.arthasya siddhiH sA sarvArthasiddhiH ##09.7.82## daivAd.h agnirudakaM vyAdhiH pramAro vidravo durbhikShaM AsurI sR^iShTirityApadaH ##09.7.83## tAsAM daivatabrAhmaNarpaNipAtataH siddhiH ##09.7.84ab## ativR^iShTiravR^iShTirvA sR^iShTirvA yA.a.asurI bhavet.h | ##09.7.84chd## tasyAM AtharvaNaM karma siddhArambhAshcha siddhayaH (iti) ##Book | ## ## Chapt | ## skandhAvAraniveshaH ##10.1.01## vAstukaprashaste vAstuni nAyakavardhaki mauhUrtikAH skandhAvAraM, vR^ittaM dIrghaM chatur.ashraM vA bhUmivashena vA, chaturdvAraM ShaTpathaM navasaMsthAnaM mApayeyuH khAtavaprasAladvArATTAlakasampannaM bhaye sthAne cha ##10.1.02## madhyamasya uttare navabhAge rAjavAstukaM dhanuHshatAyAmaM ardhavistAraM, pashchimArdhe tasyAntaHpuram.h ##10.1.03## antarvaMshikasainyaM chAnte nivisheta ##10.1.04## purastAd.h upasthAnaM, dakShiNataH koshashAsanakAryakaraNAni, vAmato rAjAupavAhyAnAM hasty.ashvarathAnAM sthAnam.h ##10.1.05## ato dhanuHshatAntarAshchatvAraH shakaTamethIpratatistambhasAlaparikShepAH ##10.1.06## prathame purastAn.h mantripurohitau, daNShiNataH koShThAgAraM mahAnasaM cha, vAmataH kupyAyudhAgAram.h ##10.1.07## dvitIye maulabhR^itAnAM sthAnaM ashvarathAnAM senApateshcha ##10.1.08## tR^itIye hastinaH shreNyaH prashAstA cha ##10.1.09## chaturthe viShTirnAyako mitrAmitrATavIbalaM svapuruShAdhiShThitam.h ##10.1.10## vaNijo rUpAjIvAshchAnumahApatham.h ##10.1.11## bAhyato lubdhakashvagaNinaH satUryAgnayaH, gUDhAshchArakShAH ##10.1.12## shatrUNAM ApAte kUpakUTAvapAtakaNTakinIshcha sthApayet.h ##10.1.13## aShTAdashavargANAM ArakShaviparyAsaM kArayet.h ##10.1.14## divAyAmaM cha kArayed.h apasarpaj~nAnArtham.h ##10.1.15## vivAdasaurikasamAjadyUtavAraNaM cha kArayet.h, mudrArakShaNaM cha ##10.1.16## senAnivR^ittaM AyudhIyaM ashAsanaM shUnyapAlo badhnIyAt.h ##10.1.17ab## purastAd.h adhvanaH samyakprashAstA rakShaNAni cha | ##10.1.17chd## yAyAd.h vardhakiviShTibhyAM udakAni cha kArayet.h (iti) ## Chapt | ## skandhAvAraprayANaM - balavyasanAvaskandakAlarakShaNam.h ##10.2.01## grAmAraNyAnAM adhvani niveshAn.h yavasa indhana udakavashena parisa~NkhyAya sthAnAsanagamanakAlaM cha yAtrAM yAyAt.h ##10.2.02## tatpratIkAradviguNaM bhakta upakaraNaM vAhayet.h ##10.2.03## ashakto vA sainyeShvAyojayet.h, antareShu vA nichinuyAt.h ##10.2.04## purastAnnAyakaH, madhye kalatraM svAmI cha, pArshvayorashvA bAhu.utsAraH, chakrAnteShu hastinaH prasAravR^iddhirvA, pashchAt.h senApatiryAyAt.h nivisheta ##10.2.05## sarvato vanAjIvaH prasAraH ##10.2.06## svadeshAd.h anvAyatirvIvadhaH ##10.2.07## mitrabalaM AsAraH ##10.2.08## kalatrasthAnaM apasAraH ##10.2.09## purastAd.h adhyAghAte makareNa yAyAt.h, pashchAtshakaTena, pArshvayorvajreNa, samantataH sarvatobhadreNa, ekAyane sUchyA ##10.2.10## pathidvaidhIbhAve svabhUmito yAyAt.h ##10.2.11## abhUmiShThAnAM hi svabhUmiShThA yuddhe pratilomA bhavanti ##10.2.12## yojanaM adhamA, adhyardhaM madhyamA, dviyojanaM uttamA, sambhAvyA vA gatiH ##10.2.13## AshrayakArI sampannaghAtI pArShNirAsAro madhyama udAsIno vA pratikartavyaH, sa~NkaTo mArgaH shodhayitavyaH, kosho daNDo mitrAmitrATavIbalaM viShTi.R^iturvA pratIkShyAH, kR^itadurgakarmanichayarakShAkShayaH krItabalanirvedo mitrabalanirvedashchAgamiShyati, upajapitAro vA nAtitvarayanti, shatrurabhiprAyaM vA pUrayiShyati, iti shanairyAyAt.h, viparyaye shIghram.h ##10.2.14## hastistambhasa~NkramasetubandhanaukAShThaveNusa~NghAtairalAbucharmakaraNDadR^itiplavagaNDikAveNikAbhishcha udakAni tArayet.h ##10.2.15## tIrthAbhigrahe hasty.ashvairanyato rAtrAvuttArya sattraM gR^ihNIyAt.h ##10.2.16## anudake chakrichatuShpadaM chAdhvapramANena shaktyA udakaM vAhayet.h ##10.2.17## dIrghakAntAraM anudakaM yavasa indhana udakahInaM vA kR^ichChrAdhvAnaM abhiyogapraskannaM kShutpipAsA.adhvaklAntaM pa~NkatoyagambhIrANAM vA nadIdarIshailAnAM udyAnApayAne vyAsaktaM ekAyanamArge shailaviShame sa~NkaTe vA bahulIbhUtaM niveshe prasthite visamnAhaM bhojanavyAsaktaM AyatagataparishrAntaM avasuptaM vyAdhimarakadurbhikShapIDitaM vyAdhitapatty.ashvadvipaM abhUmiShThaM vA balavyasaneShu vA svasainyaM rakShet.h, parasainyaM chAbhihanyAt.h ##10.2.18## ekAyanamArgaprayAtasya senAnishchAragrAsAhArashayyAprastArAgninidhAnadhvajAyudhasa~NkhyAnena parabalaj~nAnam.h ##10.2.19## tadA.a.atmAno gUhayet.h ##10.2.20ab## pArvataM vanadurgaM vA sApasArapratigraham.h | ##10.2.20chd## svabhumau pR^iShThataH kR^itvA yudhyeta nivisheta cha (iti) ## Chapt | ## kUTayuddhavikalpAH - svasainya utsAhanaM - svabalAnyabalavyAyogaH ##10.3.01## balavishiShTaH kR^ita upajApaH prativihita.R^ituH svabhUmyAM prakAshayuddhaM upeyAt.h ##10.3.02## viparyaye kUTayuddham.h ##10.3.03## balavyasanAvaskandakAleShu paraM abhihanyAt.h, abhUmiShThaM vA svabhUmiShThaH, prakR^itipragraho vA svabhUmiShTham.h ##10.3.04## dUShyAmitrATavIbalairvA bha~NgaM dattvA vibhUmiprAptaM hanyAt.h ##10.3.05## saMhatAnIkaM hastibhirbhedayet.h ##10.3.06## pUrvaM bha~NgapradAnenAnupralInaM bhinnaM abhinnaH pratinivR^itya hanyAt.h ##10.3.07## purastAd.h abhihatya prachalaM vimukhaM vA pR^iShThato hasty.ashvenAbhihanyAt.h ##10.3.08## pR^iShThato.abhihatyA prachalaM vimukhaM vA purastAt.h sArabalenAbhihanyAt.h ##10.3.09## tAbhyAM pArshvAbhigAtau vyAkhyAtau ##10.3.10## yato vA dUShyaphalgubalaM tato.abhihanyAt.h ##10.3.11## purastAd.h viShamAyAM pR^iShThato.abhihanyAt.h ##10.3.12## pR^iShThato viShamAyAM purastAd.h abhihanyAt.h ##10.3.13## pArshvato viShamAyAM itarato.abhihanyAt.h ##10.3.14## dUShyAmitrATavIbalairvA pUrvaM yodhayitvA shrAntaM ashrAntaH paraM abhihanyAt.h ##10.3.15## dUShyabalena vA svayaM bha~NgaM dattvA jitam iti vishvastaM avishvastaH sattrApAshrayo.abhihanyAt.h ##10.3.16## sArthavrajaskandhAvArasaMvAhavilopapramattaM apramatto.abhihanyAt.h ##10.3.17## phalgubalAvachChannasArabalo vA paravIrAn.h anupravishya hanyAt.h ##10.3.18## gograhaNena shvApadavadhena vA paravIrAn.h AkR^iShya sattrachChanno.abhihanyAt.h ##10.3.19## rAtrAvavaskandena jAgarayitvA nidrAklAntAn.h avasuptAn.h vA divA hanyAt.h ##10.3.20## sapAdacharmakoshairvA hastibhiH sauptikaM dadyAt.h ##10.3.21## ahaHsamnAhaparishrAntAn.h aparAhne.abhihanyAt.h ##10.3.22## shuShkacharmavR^ittasharkarAkoshakairgomahiSha uShTrayUthairvA trasnubhirakR^itahasty.ashvaM bhinnaM abhinnaH pratinivR^ittaM hanyAt.h ##10.3.23## pratisUryavAtaM vA sarvaM abhihanyAt.h ##10.3.24## dhAnvanavanasa~NkaTapa~NkashailanimnaviShamanAvo gAvaH shakaTavyUho nIhAro rAtririti sattrANi ##10.3.25## pUrve cha praharaNakAlAH kUTayuddhahetavaH ##10.3.26## sa~NgrAmaH tu nirdiShTadeshakAlo dharmiShThaH ##10.3.27## saMhatya daNDaM brUyAt.h tulyavetano.asmi, bhavadbhiH saha bhogyaM idaM rAjyaM, mayA.abhihitaiH paro.abhihantavyaH iti ##10.3.28## vedeShvapyanushrUyate samAptadakShiNAnAM yaj~nAnAM avabhR^itheShu sA te gatiryA shUrANAm iti ##10.3.29## api iha shlokau bhavataH ##10.3.30ab## yAn.h yaj~nasa~NghaiH tapasA cha viprAH svarga eShiNaH pAtrachayaishcha yAnti | ##10.3.30chd## kShaNena tAn.h apyatiyAnti shUrAH prANAn.h suyuddheShu parityajantaH ##10.3.31ab## navaM sharAvaM salilasya pUrNaM susaMskR^itaM darbhakR^ita uttarIyam.h | ##10.3.31chd## tat.h tasya mA bhUnnarakaM cha gachChed.h yo bhartR^ipiNDasya kR^ite na yudhyet.h - iti ##10.3.32## mantripurohitAbhyAM utsAhayed.h yodhAn.h vyUhasampadA ##10.3.33## kArtAntikAdishchAsya vargaH sarvaj~nadaivatasamyogakhyApanAbhyAM svapakShaM uddharShayet.h, parapakShaM cha udvejayet.h ##10.3.34## shvo yuddham iti kR^ita upavAsaH shastravAhanaM chAnushayIta ##10.3.35## atharvabhishcha juhuyAt.h ##10.3.36## vijayayuktAH svargIyAshchAshiSho vAchayet.h ##10.3.37## brAhmaNebhyashchAtmAnaM atisR^ijet.h ##10.3.38## shauryashilpAbhijanAnurAgayuktaM arthamAnAbhyAM avisaMvAditaM anIkagarbhaM kurvIta ##10.3.39## pitR^iputrabhrAtR^ikANAM AyudhIyAnAM adhvajaM muNDAnIkaM rAjasthAnam.h ##10.3.40## hastI ratho vA rAjavAhanaM ashvAnubandhaH ##10.3.41## yat.h prAyasainyo yatra vA vinItaH syAt.h t(ad) adhirohayet.h ##10.3.42## rAjavya~njano vyUhAdhiShThAnaM AyojyaH ##10.3.43## sUtamAgadhAH shUrANAM svargaM asvargaM bhIrUNAM jAtisa~NghakulakarmavR^ittastavaM cha yodhAnAM varNayeyuH ##10.3.44## purohitapuruShAH kR^ityAbhichAraM brUyuH, yantrikavardhakimauhUrtikAH svakarmasiddhiM asiddhiM pareShAm.h ##10.3.45## senApatirarthamAnAbhyAM abhisaMskR^itaM anIkaM AbhASheta - shatasAhasro rAjavadhaH, pa~nchAshatsAhasraH senApatikumAravadhaH, dashasAhasraH pravIramukhyavadhaH, pa~nchasAhasro hastirathavadhaH, sAhasro.ashvavadhaH, shatyaH pattimukhyavadhaH, shiro viMshatikaM bhogadvaiguNyaM svaya~NgrAhashcha iti ##10.3.46## tad.h eShAM dashavargAdhipatayo vidyuH ##10.3.47## chikitsakAH shastrayantrAgadasnehavastrahastAH striyashchAnnapAnarakShiNyaH puruShANAM uddharShaNIyAH pR^iShThataH tiShTheyuH ##10.3.48## adakShiNAmukhaM pR^iShThataHsUryaM anulomavAtaM anIkaM svabhUmau vyUheta ##10.3.49## parabhUmivyUhe chAshvAMshchArayeyuH ##10.3.50## yatra sthAnaM prajavashchAbhUmirvyUhasya tatra sthitaH prajavitashcha ubhayathA jIyeta viparyaye jayati, ubhayathA sthAne prajave cha ##10.3.52## samA viShamA vyAmishrA vA bhUmiriti purastAt.h pArshvAbhyAM pashchAchcha j~neyA ##10.3.53## samAyAM daNDamaNDalavyUhAH, viShamAyAM bhogAsaMhatavyUhAH, vyAmishrAyAM viShamavyUhAH ##10.3.54## vishiShTabalaM bha~NktvA sandhiM yAcheta ##10.3.55## samabalena yAchitaH sandadhIta ##10.3.56## hInaM anuhanyAt.h, na tveva svabhUmiprAptaM tyaktAtmAnaM vA ##10.3.57ab## punar.AvartamAnasya nirAshasya cha jIvite | ##10.3.57chd## adhAryo jAyate vegaH tasmAd.h bhagnaM na pIDayet.h (iti) ## Chapt | ## yuddhabhUmayaH - patty.ashvarathahastikarmANi ##10.4.01## svabhUmiH patty.ashvarathadvipAnAM iShTA yuddhe niveshe cha ##10.4.02## dhAnvanavananimnasthalayodhinAM khanakAkAshadivArAtriyodhinAM cha puruShANAM nAdeyapArvatAnUpasArasAnAM cha hastinAM ashvAnAM cha yathAsvaM iShTA yuddhabhUmayaH kAlAshcha ##10.4.03## samA sthirA.abhikAshA nirutkhAtinyachakrakhurA.anakShagrAhiNyavR^ikShagulmavratatIstambhakedArashvabhravalmIkasikatApa~Nkabha~NgurA daraNahInA cha rathabhUmiH, hasty.ashvayormanuShyANAM cha same viShame hitA yuddhe niveshe cha ##10.4.04## aNv.ashmavR^ikShA hrasvala~NghanIyashvabhrA mandadaraNadoShA chAshvabhUmiH ##10.4.05## sthUlasthANvashmavR^ikShavratatIvalmIkagulmA padAtibhUmiH ##10.4.06## gamyashailanimnaviShamA mardanIyavR^ikShA ChedanIyavratatI pa~Nkabha~NgurA daraNahInA cha hastibhUmiH ##10.4.07## akaNTakinyabahuviShamA pratyAsAravatI iti padAtInAM atishayaH ##10.4.08## dviguNapratyAsArA kardama udakakha~njanahInA nihsharkarA iti vAjinAM atishayaH ##10.4.09## pAMsukardama udakanalasharAdhAnavatI shvadaNShTrahInA mahAvR^ikShashAkhAghAtaviyuktA iti hastinAM atishayaH ##10.4.10## toyAshayApAshrayavatI nirutkhAtinI kedArahInA vyAvartanasamarthA iti rathAnAM atishayaH ##10.4.11## uktA sarveShAM bhUmiH ##10.4.12## etayA sarvabalaniveshA yuddhAni cha vyAkhyAtAni bhavanti ##10.4.13## bhUmivAsavanavichayo.aviShamatoyatIrthavAtarashmigrahaNaM vIvadhAsArayorghAto rakShA vA vishuddhiH sthApanA cha balasya prasAravR^iddhirbAhu.utsAraH pUrvaprahAro vyAveshanaM vyAvedhanaM AshvAso grahaNaM mokShaNaM mArgAnusAravinimayaH koshakumArAbhiharaNaM jaghanakoTy.abhighAto hInAnusAraNaM anuyAnaM samAjakarma ityashvakarmANi ##10.4.14## puroyAnaM akR^itamArgavAsatIrthakarma bAhu.utsAraH toyataraNAvataraNe sthAnagamanAvataraNaM viShamasambAdhapravesho.agnidAnashamanaM ekA~Ngavijayo bhinnasandhAnaM abhinnabhedanaM vyasane trANaM abhighAto vibhIShikA trAsanaM.audAryaM grahaNaM mokShaNaM sAladvArATTAlakabha~njanaM koshavAhanApavAhanaM iti hastikarmANi ##10.4.15## svabalarakShA chatur.a~NgabalapratiShedhaH sa~NgrAme grahaNaM mokShaNaM bhinnasandhAnaM abhinnabhedanaM trAsanaM audAryaM bhImaghoShashcha iti rathakarmANi ##10.4.16## sarvadeshakAlashastravahanaM vyAyAmashcha iti padAtikarmANi ##10.4.17## shibiramArgasetukUpatIrthashodhanakarma yantrAyudhAvaraNa upakaraNagrAsavahanaM AyodhanAchcha praharaNAvaraNapratividdhApanayanaM iti viShTikarmANi ##10.4.18ab## kuryAd.h gavAshvavyAyogaM ratheShvalpahayo nR^ipaH | ##10.4.18chd## khara uShTrashakaTAnAM vA garbhaM alpagajaH tathA (iti) ## Chapt | ## pakShakakSha urasyAnAM balAgrato vyUhavibhAgaH - sAraphalgubalavibhAgaH - patty.ashvarathahastiyuddhAni ##10.5.01## pa~nchadhanuHshatApakR^iShTaM durgaM avasthApya yuddhaM upeyAt.h, bhUmivashena vA ##10.5.02## vibhaktamukhyAM achakShurviShaye mokShayitvA senAM senApatinAyakau vyUheyAtAm.h ##10.5.03## shamAntaraM pattiM sthApayet.h, trishamAntaraM ashvaM, pa~nchashamAntaraM rathaM hastinaM vA ##10.5.04## dviguNAntaraM triguNAntaraM vA vyUheta ##10.5.05## evaM yathAsukhaM asambAdhaM yudhyeta ##10.5.06## pa~nchAratni dhanuH ##10.5.07## tasmin.h dhanvinaM sthApayet.h, tridhanuShyashvaM, pa~nchadhanuShi rathaM hastinaM vA ##10.5.08## pa~nchadhanuranIkasandhiH pakShakakSha urasyAnAm.h ##10.5.09## ashvasya trayaH puruShAH pratiyoddhAraH ##10.5.10## pa~nchadasha rathasya hastino vA, pa~ncha chAshvAH ##10.5.11## tAvantaH pAdagopA vAjirathadvipAnAM vidheyAH ##10.5.12## trINi trikANyanIkaM rathAnAM urasyaM sthApayet.h, tAvat.h kakShaM pakShaM cha ubhayataH ##10.5.13## pa~nchachatvAriMshad.h evaM rathA rathavyUhe bhavanti, dve shate pa~nchaviMshatishchAshvAH, ShaTshatAni pa~nchasaptatishcha puruShAH pratiyodhAraH, tAvantaH pAdagopAH ##10.5.14## eSha samavyUhaH ##10.5.15## tasya dviratha uttarA vR^iddhirA ekaviMshatirathAd.h iti ##10.5.16## evaM ojA dasha samavyUhaprakR^itayo bhavanti ##10.5.17## pakShakakSha urasyAnAM mitho viShamasa~NkhyAne viShamavyUhaH ##10.5.18## tasyApi dviratha uttarA vR^iddhirA ekaviMshatirathAd.h iti ##10.5.19## evaM ojA dasha viShamavyUhaprakR^itayo bhavanti ##10.5.20## ataH sainyAnAM vyUhasheShaM AvApaH kAryaH ##10.5.21## rathAnAM dvau tribhAgAva~NgeShvAvApayet.h, sheShaM urasyaM sthApayet.h ##10.5.22## evaM tribhAga Uno rathAnAM AvApaH kAryaH ##10.5.23## tena hastinAM ashvAnAM AvApo vyAkhyAtaH ##10.5.24## yAvad.ashvarathadvipAnAM yuddhasambAdhanM na kuryAt.h tAvad.h AvApaH kAryaH ##10.5.25## daNDabAhulyaM AvApaH ##10.5.26## pattibAhulyaM pratyApAvaH ##10.5.27## ekA~NgabAhulyaM anvAvApaH ##10.5.28## dUShyabAhulyaM atyAvApaH ##10.5.29## parAvApAt.h pratyAvApAchcha chaturguNAd.h A.aShTaguNAd.h iti vA vibhavataH sainyAnAM AvApaH ##10.5.30## rathavyUhena hastivyUho vyAkhyAtaH ##10.5.31## vyAmishro vA hastirathAshvAnAM - chakrAnteShu hastinaH pArshvayorashvA rathA urasye ##10.5.32## hastinAM urasyaM rathAnAM kakShAvashvAnAM pakShAviti madhyabhedI ##10.5.33## viparIto.antabhedI ##10.5.34## hastinAM eva tu shuddhaH - sAmnAhyAnAM urasyaM aupavAhyAnAM jaghanaM vyAlAnAM koTyAviti ##10.5.35## ashvavyUho - varmiNAM urasyaM shuddhAnAM kakShapakShAviti ##10.5.36## pattivyUhaH - purastAd.h AvaraNinaH pR^iShThato dhanvinaH ##10.5.37## iti shuddhAH ##10.5.38## pattayaH pakShayorashvAH pArshvayoH hastinaH pR^iShThato rathAH purastAt.h, paravyUhavashena vA viparyAsaH ##10.5.39## iti dvy.a~NgabalavibhAgaH ##10.5.40## tena tr.a~NgabalavibhAgo vyAkhyAtaH ##10.5.41## daNDasampat.h sArabalaM puMsAM ##10.5.42## hasty.ashvayorvisheShaH kulaM jAtiH sattvaM vayaHsthatA prANo varShma javaH tejaH shilpaM stairyaM udagratA vidheyatvaM suvya~njanAchAratA iti ##10.5.43## patty.ashvarathadvipAnAM sAratribhAgaM urasyaM sthApayet.h, dvau tribhAgau kakShaM pakShaM cha ubhayataH, anulomaM anusAraM, pratilomaM tR^itIyasAraM, phalgu pratilomam.h ##10.5.44## evaM sarvaM upayogaM gamayet.h ##10.5.45## phalgubalaM anteShvavadhAya vegAbhihUliko bhavati ##10.5.46## sArabalaM agrataH kR^itvA koTIShvanusAraM kuryAt.h, jaghane tR^itiyiyasAraM, madhye phalgubalam.h ##10.5.47## evaM etat.h sahiShNu bhavati ##10.5.48## vyUhaM tu sthApayitvA pakShakakSha urasyAnAM ekena dvAbhyAM vA praharet.h, sheShaiH pratigR^ihNIyAt.h ##10.5.49## yat.h parasya durbalaM vItahasty.ashvaM dUShyAmAtyaM kR^ita upajApaM vA tatprabhUtasAreNAbhihanyAt.h ##10.5.50## yad.h vA parasya sAriShThaM taddviguNasAreNAbhihanyAt.h ##10.5.51## yad.h a~NgaM alpasAraM AtmanaH tad.h bahunA upachinuyAt.h ##10.5.52## yataH parasyApachayaH tato.abhyAshe vyUheta, yatot.h vA bhayaM syAt.h ##10.5.53## abhisR^itaM parisR^itaM atisR^itaM apasR^itaM unmathyAvadhAnaM valayo gomUtrikA maNDalaM prakIrNikA vyAvR^ittapR^iShThaM anuvaMshaM agrataH pArshvAbhyAM pR^iShThato bhagnarakShA bhagnAnupAta ityashvayuddhAni ##10.5.54## prakIrNikAvarjAnyetAnyeva chaturNAM a~NgAnAM vyastasamastAnAM vA ghAtaH, pakShakakSha urasyAnAM cha prabha~njanaM avaskandaH sauptikaM cha iti hasityuddhAni ##10.5.55## unmathyAvadhAnavarjAnyetAnyeva svabhUmAvabhiyAnApayAnasthitayuddhAni iti rathayuddhAni ##10.5.56## sarvadeshakAlapraharaNaM upAMshudaNDashcha iti pattiyuddhAni ##10.5.57ab## etena vidhinA vyUhAn.h ojAn.h yugmAMshcha kArayet.h | ##10.5.57chd## vibhavo yAvad.h a~NgAnAM chaturNAM sadR^isho bhavet.h ##10.5.58ab## dve shate dhanuShAM gatvA rAjA tiShThet.h pratigrahe | ##10.5.58chd## bhinnasa~NghAtanaM tasmAnna yudhyetApratigrahaH (iti) ## Chapt | ## daNDabhogamaNDalAsa.nhatavyUhavyUhanaM - tasya prativyUhasthAnam.h ##10.6.01## pakShAvurasyaM pratigraha ityaushanaso vyUhavibhAgaH ##10.6.02## pakShau kakShAvurasyM pratigraha iti bArhasptyaH ##10.6.03## prapakShakakSha urasyA ubhayoH daNDabhogamaNDalAsaMhatAH prakR^itivyUhAH ##10.6.04## tatra tiryagvR^ittirdaNDaH ##10.6.05## samastAnAM anvAvR^ittirbhogaH ##10.6.06## saratAM sarvatovR^ittirmaNDalaH ##10.6.07## sthitAnAM pR^ithag.anIkavR^ittirasaMhataH ##10.6.08## pakShakakSha urasyaiH samaM vartamAno daNDaH ##10.6.09## sa kakShAtikrAntaH pradaraH ##10.6.10## sa eva pakShakakShAbhyAM pratikrAnto dR^iDhakaH ##10.6.11## sa evAtikrAntaH pakShAbhyAM asahyaH ##10.6.12## pakShAvavasthApya urasyAtikrAntaH shyenaH ##10.6.13## viparyaye chApaM chApakukuShiH pratiShThaH supratiShThashcha ##10.6.14## chApapakShaH sa~njayaH ##10.6.15## sa eva urasyAtikrAnto vijayaH ##10.6.16## sthUlakarNapakShaH sthUNAkarNaH ##10.6.17## dviguNapakShasthUNo vishAlavijayaH ##10.6.18## try.abhikrAntapakShashchamUmukhaH ##10.6.19## viparyaye jhaShAsyaH ##10.6.20## UrdhvarAjirdaNDaH sUchI ##10.6.21## dvau daNDau valayaH ##10.6.22## chatvAro durjayaH ##10.6.23## iti daNDavyUhAH ##10.6.24## pakShakakSha urasyairviShamaM vartamAno bhogaH ##10.6.25## sa sarpasArI gomUtrikA vA ##10.6.26## sa yugma urasyo daNDapakShaH shakaTaH ##10.6.27## viparyaye makaraH ##10.6.28## hasty.ashvarathairvyatikIrNaH shakaTaH pAripatantakaH ##10.6.29## iti bhogavyUhAH ##10.6.30## pakShakakSha urasyAnAM ekIbhAve maNDalaH ##10.6.31## sa sarvatomukhaH sarvatobhadraH ##10.6.32## aShTAnIko durjayaH ##10.6.33## iti maNDalavyUhAH ##10.6.34## pakShakakSha urasyAnAM asaMhatAd.h asaMhataH ##10.6.35## sa pa~nchAnIkAnAM AkR^itisthApanAd.h vajro godhA vA ##10.6.36## chaturNAM uddhAnakaH kAkapadI vA ##10.6.37## trayANAM ardhachandrakaH karkaTakashR^i~NgI vA ##10.6.38## ityasaMhatavyUhAH ##10.6.39## ratha urasyo hastikakSho.ashvapR^iShTho.ariShTaH ##10.6.40## pattayo.ashvA rathA hastinashchAnupR^iShThaM achalaH ##10.6.41## hastino.ashvA rathAH pattayashchAnupR^iShThaM apratihataH ##10.6.42## teShAM pradaraM dR^iDhakena ghAtayet.h, dR^iDhakaM asahyena, shyenaM chApena, pratiShThaM supratiShThena, sa~njayaM vijayena, sthUNAkarNaM vishAlavijayena, pAripatantakaM sarvatobhadreNa ##10.6.43## durjayena sarvAn.h prativyUheta ##10.6.44## patty.ashvarathadvipAnAM pUrvaM pUrvaM uttareNa ghAtayet.h, hInA~NgaM adhikA~Ngena cha iti ##10.6.45## a~Ngadashakasya ekaH patiH patikaH, patikadashakasya ekaH senApatiH, taddashakasya eko nAyaka iti ##10.6.46## sa tUryaghoShadhvajapatAkAbhirvyUhA~NgAnAM saMj~nAH sthApayed.h a~NgavibhAge sa~NghAte sthAne gamane vyAvartane praharaNe cha ##10.6.47## same vyUhe deshakAlasArayogAt.h siddhiH ##10.6.48ab## yantrairupaniShadyogaiH tIkShNairvyAsaktaghAtibhiH | ##10.6.48chd## mAyAbhirdevasamyogaiH shakaTairhastibhIShaNaiH ##10.6.49ab## dUShyaprakopairgoyUthaiH skandhAvArapradIpanaiH | ##10.6.49chd## koTIjaghanaghAtairvA dUtavya~njanabhedanaiH ##10.6.50ab## durgaM dagdhaM hR^itaM vA te kopaH kulyaH samutthitaH | ##10.6.50chd## shatrurATaviko vA iti parasya udvegaM Acharet.h ##10.6.51ab## ekaM hanyAnna vA hanyAd.h iShuH kShipto dhanuShmatA | ##10.6.51chd## praj~nAnena tu matiH kShiptA hanyAd.h garbhagatAn.h api (iti) ##Book | ## ## Chapt | ## bheda upAdAnAni - upA.nshudaNDAH ##11.1.01## sa~NghalAbho daNDamitralAbhAnAM uttamaH ##11.1.02## sa~NghA hi saMhatatvAd.h adhR^iShyAH pareShAm.h ##11.1.03## tAn.h anuguNAn.h bhu~njIta sAmadAnAbhyAM, viguNAn.h bhedadaNDAbhyAm.h ##11.1.04## kAmbojasurAShTrakShatriyashreNy.Adayo vArttashastra upajIvinaH ##11.1.05## lichChivikavR^ijikamallakamadrakakukurakurupA~nchAlAdayo rAjashabda upajIvinaH ##11.1.06## sarveShAM AsannAH sattriNaH sa~NghAnAM parasparanya~NgadveShavairakalahasthAnAnyupalabhya kramAbhinItaM bhedaM upachArayeyuH asau tvA vijalpati iti ##11.1.07## evaM ubhayatobaddharoShANAM vidyAshilpadyUtavaihArikeShvAchAryavya~njanA bAlakalahAn.h utpAdayeyuH ##11.1.08## veshashauNDikeShu vA pratilomaprashaMsAbhiH sa~NghamukhyamanuShyANAM tIkShNAH kalahAn.h utpAdayeyuH, kR^ityapakSha upagraheNa vA ##11.1.09## kumArakAn.h vishiShTachChindikayA hInachChindikAn.h utsAhayeyuH ##11.1.10## vishiShTAnAM cha ekapAtraM vivAhaM vA hInebhyo vArayeyuH ##11.1.11## hInAn.h vA vishiShTairekapAtre vivAhe vA yojayeyuH ##11.1.12## avahInAn.h vA tulyabhAva upagamane kulataH pauruShataH sthAnaviparyAsato vA ##11.1.13## vyavahAraM avasthitaM vA pratilomasthApanena nishAmayeyuH ##11.1.14## vivAdapadeShu vA dravyapashumanuShyAbhighAtena rAtrau tIkShNAH kalahAn.h utpAdayeyuH ##11.1.15## sarveShu cha kalahasthAneShu hInapakShaM rAjA koshadaNDAbhyAM upagR^ihya pratipakShavadhe yojayet.h ##11.1.16## bhinnAn.h apavAhayed.h vA ##11.1.17## bhUmau cha eShAM pa~nchakulIM dashakulIM vA kR^iShyAyAM niveshayet.h ##11.1.18## ekasthA hi shastragrahaNasamarthAH syuH ##11.1.19## samavAye cha eShAM atyayaM sthApayet.h ##11.1.20## rAjashabdibhiravaruddhaM avakShiptaM vA kulyaM abhijAtaM rAjaputratve sthApayet.h ##11.1.21## kArtAntikAdishchAsya vargo rAjalakShaNyatAM sa~NgheShu prakAshayet.h ##11.1.22## sa~NghamukhyAMshcha dharmiShThAn.h upajapet.h svadharmaM amuShya rAj~naH putre bhrAtari vA pratipadyadhvam iti ##11.1.23## pratipanneShu kR^ityapakSha upagrahArthaM arthaM daNDaM cha preShayet.h ##11.1.24## vikramakAle shauNDikavya~njanAH putradArapretApadeshena naiSecanikam iti madanarasayuktAn.h madyakumbhAnshatashaH prayachCheyuH ##11.1.25## chaityadaivatadvArarakShAsthAneShu cha sattriNaH samayakarmanikShepaM sahiraNyAbhij~nAnamudrANi hiraNyabhAjanAni cha prarUpayeyuH ##11.1.26## dR^ishyamAneShu cha sa~NgheShu rAjakIyAH ityAvedayeyuH ##11.1.27## athAvaskandaM dadyAt.h ##11.1.28## sa~NghAnAM vA vAhanahiraNye kAlike gR^ihItvA sa~NghamukhyAya prakhyAtaM dravyaM prayachChet.h ##11.1.29## tad.h eShAM yAchite dattaM amuShmai mukhyAya iti brUyAt.h ##11.1.30## etena skandhAvArATavIbhedo vyAkhyAtaH ##11.1.31## sa~NghamukhyaputraM AtmasambhAvitaM vA sattrI grAhayet.h amuShya rAj~naH putraH tvaM, shatrubhayAd.h iha nyasto.asi iti ##11.1.32## pratipannaM rAjA koshadaNDAbhyAM upagR^ihya sa~NgheShu vikramayet.h ##11.1.33## avAptArthaH taM api pravAsayet.h ##11.1.34## bandhakIpoShakAH plavakanaTanartakasaubhikA vA praNihitAH strIbhiH paramarUpayauvanAbhiH sa~NghamukhyAn.h unmAdayeyuH ##11.1.35## jAtakAmAnAM anyatamasya pratyayaM kR^itvA.anyatra gamanena prasabhaharaNena vA kalahAn.h utpAdayeyuH ##11.1.36## kalahe tIkShNAH karma kuryuH hato.ayaM itthaM kAmukaH iti ##11.1.37## visaMvAditaM vA marShayamANaM abhisR^itya strI brUyAt.h asau mAM mukhyaH tvayi jAtakAmAM bAdhate, tasmi~njIvati na iha sthAsyAmi iti ghAtaM asya prayojayet.h ##11.1.38## prasahyApahR^itA vA vanAnte kriDAgR^ihe vA.apahartAraM rAtrau tIkShNena ghAtayet.h, svayaM vA rasena ##11.1.39## tataH prakAshayet.h amunA me priyo hataH iti ##11.1.40## jAtakAmaM vA siddhavya~njanaH sAMvadanikIbhirauShadhIbhiH saMvAsya rasenAtisandhAyApagachChet.h ##11.1.41## tasminn.h apakrAnte sattriNaH paraprayogaM abhishaMseyuH ##11.1.42## ADhyavidhavA gUDhAjIvA yogastriyo vA dAyanikShepArthaM vivadamAnAH sa~NghamukhyAn.h unmAdayeyuH, aditikaushikastriyo nartakIgAyanA vA ##11.1.43## pratipannAn.h gUDhaveshmasu rAtrisamAgamapraviShTAMH tIkShNA hanyurbaddhvA hareyurvA ##11.1.44## sattrI vA strIlolupaM sa~NghamukhyaM prarUpayet.h amuShmin.h grAme daridrakullaM apasR^itaM, tasya strI rAjArhA, gR^ihANa enAm iti ##11.1.45## gR^ihItAyAM ardhamAsAnantaraM siddhavya~njano dUShyasa~Nghamukhyamadhye prakroshet.h asau me mukhyo bhAryAM snuShAM bhaginIM duhitaraM vA.adhicharati iti ##11.1.46## taM chet.h sa~Ngho nigR^ihNIyAt.h, rAjA enaM upagR^ihya viguNeShu vikramayet.h ##11.1.47## anigR^ihIte siddhavya~njanaM rAtrau tIkShNAH pravAsayeyuH ##11.1.48## tataH tadvya~njanAH prakrosheyuH asau brahmahA brAhmaNIjArashcha iti ##11.1.49## kArtAntikavya~njano vA kanyAM anyena vR^itAM anyasya prarUpayet.h amuShya kanyA rAjapatnI rAjaprasavinI cha bhaviShyati, sarvasvena prasahya vA enAM labhasva iti ##11.1.50## alabhyamAnAyAM parapakShaM uddharShayet.h ##11.1.51## labdhAyAM siddhaH kalahaH ##11.1.52## bhikShukI vA priyabhAryaM mukhyaM brUyAt.h asau te mukhyo yauvana utsikto bhAryAyAM mAM prAhiNot.h, tasyAhaM bhayAllekhyaM AbharaNaM gR^ihItvA.a.agatA.asmi, nirdoShA te bhAryA, gUDhaM asmin.h pratikartavyaM, ahaM api tAvat.h pratipatsyAmi iti ##11.1.53## evaM.AdiShu kalahasthAneShu svayaM utpanne vA kalahe tIkShNairutpAdite vA hInapakShaM rAjA koshadaNDAbhyAM upagR^ihya viguNeShu vikramayed.h apavAhayed.h vA ##11.1.54## sa~NgheShvevaM ekarAjo varteta ##11.1.55## sa~NghAshchApyevaM ekarAjAd.h etebhyo.atisa~NghAn.h ebhyo rakShayeyuH ##11.1.56ab## sa~Nghamukhyashcha sa~NgheShu nyAyavR^ittirhitaH priyaH | ##11.1.56chd## dAnto yuktajanaH tiShThet.h sarvachittAnuvartakaH (iti) ##Book | ## ## Chapt | ## dUtakarma ##12.1.01## balIyasA.abhiyukto durbalaH sarvatrAnupraNato vetasadharmA tiShThet.h ##12.1.02## indrasya hi sa praNamati yo balIyaso namati iti bhAradvAjaH ##12.1.03## sarvasandohena balAnAM yudhyeta ##12.1.04## parAkramo hi vyasanaM apahanti ##12.1.05## svadharmashcha eSha kShatriyasya, yuddhe jayaH parAjayo vA iti vishAlAkShaH ##12.1.06## na iti kauTilyaH ##12.1.07## sarvatrAnupraNataH kulaiDaka iva nirAsho jIvite vasati ##12.1.08## yudhyamAnashchAlpasainyaH samudraM ivAplavo.avagAhamAnaH sIdati ##12.1.09## tadvishiShTaM tu rAjAnaM Ashrito durgaM aviShahyaM vA cheShTeta ##12.1.10## trayo.abhiyoktAro dharmalobhAsuravijayina iti ##12.1.11## teShAM abhyavapattyA dharmavijayI tuShyati ##12.1.12## taM abhyavapadyeta, pareShAM api bhayAt.h ##12.1.13## bhUmidravyaharaNena lobhavijayI tuShyati ##12.1.14## taM arthenAbhyavapadyeta ##12.1.15## bhUmidravyaputradAraprANaharaNenAsuravijayI ##12.1.16## taM bhUmidravyAbhyAM upagR^ihyAgrAhyaH pratikurvIta ##12.1.17## teShAM anyatamaM uttiShThamAnaM sandhinA mantrayuddhena kUTayuddhena vA prativyUheta ##12.1.18## shatrupakShaM asya sAmadAnAbhyAM, svapakShaM bhedadaNDAbhyAm.h ##12.1.19## durgaM rAShTraM skandhAvAraM vA.asya gUDhAH shastrarasAgnibhiH sAdhayeyuH ##12.1.20## sarvataH pArShNiM asya grAhayet.h ##12.1.21## aTavIbhirvA rAjyaM ghAtayet.h, tatkulInAparuddhAbhyAM vA hArayet.h ##12.1.22## apakArAnteShu chAsya dUTaM preShayet.h ##12.1.23## anapakR^itya vA sandhAnam.h ##12.1.24## tathA.apyabhiprayAntaM koshadaNDayoH pAda uttaraM ahorAtra uttaraM vA sandhiM yAcheta ##12.1.25## sa ched.h daNDasandhiM yAcheta, kuNThaM asmai hasty.ashvaM dadyAd.h, utsAhitaM vA garayuktam.h ##12.1.26## puruShasandhiM yAcheta, dUShyAmitrATavIbalaM asmai dadyAd.h yogapuruShAdhiShThitam.h ##12.1.27## tathA kuryAd.h yathA ubhayavinAshaH syAt.h ##12.1.28## tIkShNabalaM vA.asmai dadyAd.h yad.h avamAnitaM vikurvIta, maulaM anuraktaM vA yad.h asya vyasane.apakuryAt.h ##12.1.29## koshasandhiM yAcheta, sAraM asmai dadyAd.h yasya kretAraM nAdhigachChet.h, kupyaM ayuddhayogyaM vA ##12.1.30## bhUmisandhiM yAcheta, pratyAdeyAM nityAmitrAM anapAshrayAM mahAkShayavyayaniveshAM vA.asmai bhUmiM dadyAt.h ##12.1.31## sarvasvena vA rAjadhAnIvarjena sandhiM yAcheta balIyasaH ##12.1.32ab## yat.h prasahya hared.h anyaH tat.h prayachched.h upAyataH | ##12.1.32chd## rakShet.h svadehaM na dhanaM kA hyanitye dhane dayA (iti) ## Chapt | ## mantrayuddha ##12.2.01## sa chet.h sandhau nAvatiShTheta, brUyAd.h enaM - ime shatruShaDvargavashagA rAjAno vinaShTAH, teShAM anAtmavatAM nArhasi mArgaM anugantum.h ##12.2.02## dharmaM arthaM chAvekShasva ##12.2.03## mitramukhA hyamitrAH te ye tvA sAhasaM adharmaM arthAtikramaM cha grAhayanti ##12.2.04## shUraiH tyaktAtmabhiH saha yoddhuM sAhasaM, janakShayaM ubhayataH kartuM adharmaH, dR^iShTaM arthaM mitraM aduShTaM cha tyaktuM arthAtikramaH ##12.2.05## mitravAMshcha sa rAjA, bhUyashcha etenArthena mitrANyudyojayiShyati yAni tvA sarvato.abhiyAsyanti ##12.2.06## na cha madhyama udAsInayormaNDalasya vA parityaktaH, bhavAMH tu parityaktaH yattvA samudyuktaM upaprekShante bhUyaH kShayavyayAbhyAM yujyatAM, mitrAchcha bhidyatAM, atha enaM parityaktamUlaM sukhena uchChetsyAmaH iti ##12.2.07## sa bhavAnnArhati mitramukhAnAM amitrANAM shrotuM, mitrANyudvejayituM amitrAMshcha shreyasA yoktuM, prANasaMshayaM anarthaM cha upagantum iti yachChet.h ##12.2.08## tathA.api pratiShThamAnasya prakR^itikopaM asya kArayed.h yathA sa~NghavR^itte vyAkhyAtaM yogavAmane cha ##12.2.09## tIkShNarasadaprayogaM cha ##12.2.10## yad.h uktaM AtmarakShitake rakShyaM tatra tIkShNAn.h rasadAMshcha prayu~njIta ##12.2.11## bandhakIpoShakAH paramarUpayauvanAbhiH strIbhiH senAmukhyAn.h unmAdayeyuH ##12.2.12## bahUnAM ekasyAM dvayorvA mukhyayoH kAme jAte tIkShNAH kalahAn.h utpAdayeyuH ##12.2.13## kalahe parAjitapakShaM paratrApagamane yAtrAsAhAyyadAne vA bharturyojayeyuH ##12.2.14## kAmavashAn.h vA siddhavya~njanAH sAMvadanikIbhiroShadhIbhiratisandhAnAya mukhyeShu rasaM dApayeyuH ##12.2.15## vaidehakavya~njane vA rAjamahiShyAH subhagAyAH preShyAM AsannAM kAmanimittaM arthenAbhivR^iShya parityajet.h ##12.2.16## tasya eva parichArakavya~njana upadiShTaH siddhavya~njanaH sAMvadanikIM oShadhIM dadyAt.h vaidehakasharIre.avaghAtavyA iti ##12.2.17## siddhe subhagAyA apyenaM yogaM upadishet.h rAjasharIre.avadhAtavyA iti ##12.2.18## tato rasenAtisandadhyAt.h ##12.2.19## kArtAntikavya~njano vA mahAmAtraM rAjalakShaNasampannam kramAbhinItaM brUyAt.h ##12.2.20## bhAryAM asya bhikShukI rAjapatnI rAjaprasavinI vA bhaviShyasi iti ##12.2.21## bhAryAvya~njanA vA mahAmAtraM brUyAt.h rAjA kila mAM avarodhayiShyati, tavAntikAya pattralekhyaM AbharaNaM cha idaM parivrAjikayA.a.ahR^itam iti ##12.2.22## sUdArAlikavya~njano vA rasaprayogArthaM rAjavachanaM arthaM chAsya lobhanIyaM abhinayet.h ##12.2.23## tad.h asya vaidehakavya~njanaH pratisandadhyAt.h, kAryasiddhiM cha brUyAt.h ##12.2.24## evaM ekena dvAbhyAM tribhirityupAyaireka ekaM asya mahAmAtraM vikramAyApagamanAya vA yojayet.h - iti ##12.2.25## durgeShu chAsya shUnyapAlAsannAH sattriNaH paurajAnapadeShu maitrInimittaM AvedayeyuH - shUnyapAlena uktA yodhAshchAdhikaraNasthAshcha kR^ichChragato rAjA jIvann.h AgamiShyati, na vA, prasahya vittaM ArjayadhvaM, amitrAMshcha hata iti ##12.2.26## bahulIbhUte tIkShNAH paurAnnishAsvAhArayeyuH, mukhyAMshchAbhihanyuH evaM kriyante ye shUnyapAlasya na shushrUShante iti ##12.2.27## shUnyapAlasthAneShu cha sashoNitAni shastravittabandhanAnyutsR^ijeyuH ##12.2.28## tataH sattriNaH shUnyapAlo ghAtayati vilopayati cha ityAvedayeyuH ##12.2.29## evaM jAnapadAn.h samAharturbhedayeyuH ##12.2.30## samAhartR^ipuruShAMH tu grAmamadhyeShu rAtrau tIkShNA hatvA brUyuH evaM kriyante ye janapadaM adharmeNa bAdhante iti ##12.2.31## samutpanne doShe shUnyapAlaM samAhartAraM vA prakR^itikopena ghAtayeyuH ##12.2.32## tatkulInaM aparuddhaM vA pratipAdayeyuH ##12.2.33ab## antaHpurapuradvAraM dravyadhAnyaparigrahAn.h | ##12.2.33chd## daheyuH tAMshcha hanyurvA brUyurasyArtavAdinaH (iti) ## Chapt | ## senAmukhyavadhah - maNDalaprotsAhanam.h ##12.3.01## rAj~no rAjavallabhAnAM chAsannAH sattriNaH patty.ashvarathadvipamukhyAnAM rAjA kruddhaH iti suhR^idvishvAsena mitrasthAnIyeShu kathayeyuH ##12.3.02## bahulIbhUte tIkShNAH kR^itarAtrichArapratIkArA gR^iheShu svAmivachanenAgamyatAm iti brUyuH ##12.3.03## tAnnirgachChata evAbhihanyuH, svAmisandeshaH iti chAsannAn.h brUyuH ##12.3.04## ye chApravAsitAH tAn.h sattriNo brUyuH etat.h tad.h yad.h asmAbhiH kathitaM, jIvitukAmenApakrAntavyam iti ##12.3.05## yebhyashcha rAjA yAchito na dadAti tAn.h sattriNo brUyuH - uktaH shUnyapAlo rAj~nA ayAchyaM arthaM asau chAsau cha mA yAchate, mayA pratyAkhyAtAH shatrusaMhitAH, teShAM uddharaNe prayatasva iti ##12.3.06## tataH pUrvavad.h Acharet.h ##12.3.07## yebhyashcha rAjA yAchito dadAti tAn.h sattriNo brUyuH - uktaH shUnyapAlo rAj~nA ayAchyaM arthaM asau chAsau cha mA yAchate, tebhyo mayA so.artho vishvAsArthaM dattaH, shatrusaMhitAH, teShAM uddharaNe prayatasva iti ##12.3.08## tataH pUrvavad.h Acharet.h ##12.3.09## ye cha enaM yAchyaM arthaM na yAchante tAn.h sattriNo brUyuH - uktaH shUnyapAlo rAj~nA yAchyaM arthaM asau chAsau cha mA na yAchate, kiM anyat.h svadoShasha~NkitatvAt.h, teShAM uddharaNe prayatasva iti ##12.3.10## tataH pUrvavad.h Acharet.h ##12.3.11## etena sarvaH kR^ityapakSho vyAkhyAtaH ##12.3.12## pratyAsanno vA rAjAnaM sattrI grAhayet.h asau chAsau cha te mahAmAtraH shatrupuruShaiH sambhAShate iti ##12.3.13## pratipanne dUShyAn.h asya shAsanaharAn.h darshayet.h etat.h tat iti ##12.3.14## senAmukhyaprakR^itipuruShAn.h vA bhUmyA hiraNyena vA lobhayitvA sveShu vikramayed.h apavAhayed.h vA ##12.3.15## yo.asya putraH samIpe durge vA prativasati taM sattriNA upajApayet.h AtmasampannataraH tvaM putraH, tathA.apyantarhitaH, tatkiM upekShase vikramya gR^ihANa, purA tvA yuvarAjo vinAshayati iti ##12.3.16## tatkulInaM aparuddhaM vA hiraNyena pratilobhya brUyAt.h antarbalaM pratyantaskandhaM antaM vA.asya pramR^idnIhi iti ##12.3.17## ATavikAn.h arthamAnAbhyAM upagR^ihya rAjyaM asya ghAtayet.h ##12.3.18## pArShNigrAhaM vA.asya brUyAt.h eSha khalu rAjA mAM uchChidya tvAM uchChetsyati, pArShNiM asya gR^ihANa, tvayi nivR^ittasyAhaM pArShNiM grahIShyAmi iti ##12.3.19## mitrANi vA.asya brUyAt.h ahaM vaH setuH, mayi vibhinne sarvAn.h eSha vo rAjA plAvayiShyati, sambhUya vA.asya yAtrAM vihanAma iti ##12.3.20## tatsaMhatAnAM asaMhatAnAM cha preShayet.h eSha khalu rAjA mAM utpATya bhavatsu karma kariShyati, budhyadhvaM, ahaM vaH shreyAn.h abhyupapattum iti ##12.3.21ab## madhyamasya prahiNuyAd.h udAsInasya vA punaH | ##12.3.21chd## yathA.a.asannasya mokShArthaM sarvasvena tad.arpaNam.h (iti) ## Chapt | ## shastrAgnirasapraNidhayaH - vIvadhAsAraprrasAravadhaH ##12.4.01## ye chAsya durgeShu vaidehakavya~njanAH, grAmesu gR^ihapatikavya~njanAH, janapadasandhiShu gorakShakatApasavya~njanAH, te sAmantATavikatatkulInAparuddhAnAM paNyAgArapUrvaM preShayeyuH ayaM desho hAryaH iti ##12.4.02## AgatAMshcha eShAM durge gUDhapuruShAn.h arthamAnAbhyAM abhisatkR^itya prakR^itichChidrANi pradarshayeyuH ##12.4.03## teShu taiH saha prahareyuH ##12.4.04## skandhAvAre vA.asya shauNDikavya~njanaH putraM abhityaktaM sthApayitvA.avaskandakAle rasena pravAsayitvA naiSecanikam iti madanarasayuktAn.h madyakumbhAnshatashaH prayachChet.h ##12.4.05## shuddhaM vA madyaM pAdyaM vA madyaM dadyAd.h ekaM ahaH, uttaraM rassiddhaM prayachChet.h ##12.4.06## shuddhaM vA madyaM daNDamukhyebhyaH pradAya madakAle rasasiddhaM prayachChet.h ##12.4.07## daNDamukhyavya~njano vA putraM abhityaktaM iti samAnam.h ##12.4.08## pAkvamAMsikAudanikAuNDikApUpikavya~njanA vA paNyavisheShaM avaghoShayitvA parasparasa~NgharSheNa kAlikaM samarghataraM iti vA parAn.h AhUya rasena svapaNyAnyapachArayeyuH ##12.4.09## surAkShIradadhisarpistailAni vA tadvyavahartR^ihasteShu gR^ihItA striyo bAlAshcha rasayukteShu svabhAjaneShu parikireyuH ##12.4.10## anenArgheNa, vishiShTaM vA bhUyo dIyatAm iti tatra evAvAkireyuH ##12.4.11## etAnyeva vaidehakavya~njanAH, paNyavireyeNAhartAro vA ##12.4.12## hasty.ashvAnAM vidhAyavaseShu rasaM AsannA dadyuH ##12.4.13## karmakaravya~njanA vA rasAktaM yavasaM udakaM vA vikrINIran.h ##12.4.14## chirasaMsR^iShTA vA govANijakA gavAM ajAvInAM vA yUthAnyavaskandakAleShu pareShAM mohasthAneShu pramu~ncheyuH, ashvakhara uShTramahiShAdInAM duShTAMshcha ##12.4.15## tadvya~njanA vA chuchChundarIshoNitAktAkShAn.h ##12.4.16## lubdhakavya~njanA vA vyAlamR^igAn.h pa~njarebhyaH pramu~ncheyuH, sarpagrAhA vA sarpAn.h ugraviShAn.h, hastijIvino vA hastinaH ##12.4.17## agnijIvino vA.agniM avasR^ijeyuH ##12.4.18## gUDhapuruShA vA vimukhAn.h patty.ashvarathadvipamukhyAn.h abhihanyuH, AdIpayeyurvA mukhyAvAsAn.h ##12.4.19## dUShyAmitrATavikavya~njanAH praNihitAH pR^iShThAbhighAtaM avaskandapratigrahaM vA kuryuH ##12.4.20## vanagUDhA vA pratyantaskandhaM upaniShkR^iShyAbhihanyuH, ekAyane vIvadhAsAraprasArAn.h vA ##12.4.21## sasa~NketaM vA rAtriyuddhe bhUritUryaM Ahatya brUyuH anupraviShTAH smo, labdhaM rAjyam iti ##12.4.22## rAjAvAsaM anupraviShTA vA sa~NkuleShu rAjAnaM hanyuH ##12.4.23## sarvato vA prayAtaM ena(?eva?) mlechChATavikadaNTachAriNaH sattrApAshrayAH stambhavATApAshrayA vA hanyuH ##12.4.24## lubdhakavya~njanA vA.avaskandasa~NkuleShu gUDhayuddhahetubhirabhihanyuH ##12.4.25## ekAyane vA shailastambhavATakha~njanAntar.udake vA svabhUmibalenAbhihanyuH ##12.4.26## nadIsarastaTAkasetubandhabhedavegena vA plAvayeyuH ##12.4.27## dhAnvanavanadurganimnadurgasthaM vA yogAgnidhUmAbhyAM nAshayeyuH ##12.4.28## sa~NkaTagataM agninA, dhAnvanagataM dhUmena, nidhAnagataM rasena, toyAvagADhaM duShTagrAhairudakacharaNairvA tIkShNAH sAdhayeyuH, AdIptAvAsAnniShpatantaM vA ##12.4.29ab## yogavAmanayogAbhyAM yogenAnyatamena vA | ##12.4.29chd## amitraM atisandadhyAt.h saktaM uktAsu bhUmiShu (iti) ## Chapt | ## yogAtisa.ndhAnaM - daNDAtisa.ndhAnaM - ekavijayaH ##12.5.01## daivatejyAyAm(devatA ijyAyAm?) yAtrAyAM amitrasya bahUni pUjA.a.agamasthAnAni bhaktitaH ##12.5.02## tatrAsya yogaM ubjayet.h ##12.5.03## devatAgR^ihapraviShTasya upari yantramokShaNena gUDhabhittiM shilAM vA pAtayet.h ##12.5.04## shilAshastravarShaM uttamAgArAt.h, kapATaM avapAtitaM vA, bhittipraNihitaM ekadeshabaddhaM vA parighaM mokShayet.h ##12.5.05## devatAdehadhvajapraharaNAni vA.asya upariShTAt.h pAtayet.h ##12.5.06## sthAnAsanagamanabhUmiShu vA.asya gomayapradehena gandha udakaprasekena vA rasaM atichArayet.h, puShpachUrNa upahAreNa vA ##12.5.07## gandhapratichChannaM vA.asya tIkShNaM dhUmaM atinayet.h ##12.5.08## shUlakUpaM avapAtanaM vA shayanAsanasyAdhastAd.h yantrabaddhatalaM enaM kIlamokShaNena praveshayet.h ##12.5.09## pratyAsanne vA.amitre janapadAj janaM avarodhakShamaM atinayet.h ##12.5.10## durgAchchAnavarodhakShamaM apanayet.h, pratyAdeyaM ariviShayaM vA preShayet.h ##12.5.11## janapadaM cha ekasthaM shailavananadIdurgeShvaTavIvyavahiteShu vA putrabhrAtR^iparigR^ihItaM sthApayet.h ##12.5.12## uparodhahetavo daNDa upanatavR^itte vyAkhyAtAH ##12.5.13## tR^iNakAShThaM AyojanAd.h dAhayet.h ##12.5.14## udakAni cha dUShayet.h, avasrAvayechcha ##12.5.15## kUpakUTAvapAtakaNTakinIshcha bahirubjayet.h ##12.5.16## suru~NgAM amitrasthAne bahumukhIM kR^itvA nichayamukhyAn.h abhihArayet.h, amitraM vA ##12.5.17## paraprayuktAyAM vA suru~NgAyAM parikhAM udakAntikIM khAnayet.h, kUpashAlAM anusAlaM vA ##12.5.18## toyakumbhAn.h kAMsyabhANDAni vA sha~NkAsthAneShu sthApayet.h khAtAbhij~nAnArtham.h ##12.5.19## j~nAte suru~NgApathe pratisuru~NgAM kArayet.h ##12.5.20## madhye bhittvA dhUmaM udakaM vA prayachChet.h ##12.5.21## prativihitadurgo vA mUle dAyAd kR^itvA pratilomAM asya dishaM gachChet.h, yato vA mitrairbandhubhirATavikairvA saMsR^ijyeta parasyAmitrairdUShyairvA mahadbhiH, yato vA gato.asya mitrairviyogaM kuryAt.h pArShNiM vA gR^ihNIyAt.h rAjyaM vA.asya hArayet.h vIvadhAsAraprasArAn.h vA vArayet.h, yato vA shaknuyAd.h AkShikavad.h apakShepeNAsya prahartuM, yato vA svaM rAjyaM trAyeta mUlasya upachayaM vA kuryAt.h ##12.5.22## yataH sandhiM abhipretaM labheta tato vA gachChet.h ##12.5.23## sahaprasthAyino vA.asya preShayeyuH ayaM te shatrurasmAkaM hastagataH, paNyaM viprakAraM vA.apadishya hiraNyaM antaHsArabalaM cha preShaya yasya enaM arpayema baddhaM pravAsitaM vA iti ##12.5.24## pratipanne hiraNyaM sArabalaM chAdadIta ##12.5.25## antapAlo vA durgasampradAne bala ekadeshaM atinIya vishvastaM ghAtayet.h ##12.5.26## janapadaM ekasthaM vA ghAtayituM amitrAnIkaM AvAhayet.h ##12.5.27## tad.h avaruddhadeshaM atinIya vishvastaM ghAtayet.h ##12.5.28## mitravya~njano vA bAhyasya preShayet.h kShINaM asmin.h durge dhAnyaM snehAH kShAro lavaNaM vA, tad.h amuShmin.h deshe kAle cha pravekShyati, tad.h upagR^ihANa iti ##12.5.29## tato rasaviddhaM dhAnyaM snehaM kShAraM lavaNaM vA dUShyAmitrATavikAH praveshayeyuH, anye vA.abhityaktAH ##12.5.30## tena sarvabhANDavIvadhagrahaNaM vyAkhyAtam.h ##12.5.31## sandhiM vA kR^itvA hiraNya ekadeshaM asmai dadyAt.h, vilambamAnaH sheSham.h ##12.5.32## tato rakShAvidhAnAnyavasrAvayet.h ##12.5.33## agnirasashastrairvA praharet.h ##12.5.34## hiraNyapratigrAhiNo vA.asya vallabhAn.h anugR^ihNIyAt.h ##12.5.35## parikShINo vA.asmai durgaM dattvA nirgachChet.h ##12.5.36## suru~NgayA kukShipradareNa vA prAkArabhedena nirgachChet.h ##12.5.37## rAtrAvavaskandaM dattvA siddhaH tiShThet.h, asiddhaH pArshvenApagachChet.h ##12.5.38## pAShaNDachChadmanA mandaparivAro nirgachChet.h ##12.5.39## pretavya~njano vA gUDhairnihriyeta ##12.5.40## strIveShadhArI vA pretaM anugachChet.h ##12.5.41## daivata upahArashrAddhaprahavaNeShu vA rasaviddhaM annapAnaM avasR^ijya ##12.5.42## kR^ita upajApo dUShyavya~njanairniShpatya gUDhasainyo.abhihanyAt.h ##12.5.43## evaM gR^ihItadurgo vA prAshyaprAshaM chaityaM upasthApya daivatapratimAchChidraM pravishyAsIta, gUDhabhittiM vA, daivatapratimAyuktaM vA bhUmigR^iham.h ##12.5.44## vismR^ite suru~NgayA rAtrau rAjAvAsaM anupravishya suptaM amitraM hanyAt.h ##12.5.45## yantravishleShaNaM vA vishleShyAdhastAd.h avapAtayet.h ##12.5.46## rasAgniyogenAvaliptaM gR^ihaM jatugR^ihaM vA.adhishayAnaM amitraM AdIpayet.h ##12.5.47## pramadavanavihArANAM anyatame vA vihArasthAne pramattaM bhUmigR^ihasuru~NgAgUDhabhittipraviShTAH tIkShNA hanyuH, gUDhapraNihitA vA rasena ##12.5.48## svapato vA niruddhe deshe gUDhAH striyaH sarparasAgnidhUmAn.h upari mu~ncheyuH ##12.5.49## pratyutpanne vA kAraNe yad.h yad.h upapadyeta tat.h tad.h amitre.antaHpuragate gUDhasa~nchAraH prayu~njIta ##12.5.50## tato gUDhaM evApagachChet.h, svajanasaMj~nAM cha prarUpayet.h ##12.5.51ab## dvAhsthAn.h varShadharAMshchAnyAnnigUDha upahitAn.h pare | ##12.5.51chd## tUryasaMj~nAbhirAhUya dviShatsheShANi ghAtayet.h (iti) ##Book | ## ## Chapt | ## upajApaH ##13.1.01## vijigIShuH paragrAmaM avAptukAmaH sarvaj~nadaivatasamyogakhyApanAbhyAM svapakShaM uddharShayet.h, parapakShaM cha udvejayet.h ##13.1.02## sarvaj~nakhyApanaM tu - gR^ihaguhyapravR^ittij~nAnena pratyAdesho mukhyAnAM, kaNTakashodhanApasarpAvagamena prakAshanaM rAjadviShTakAriNAM, vij~nApya upAyanakhyApanaM adR^iShTasaMsargavidyAsaMj~nA.a.adibhiH, videshapravR^ittij~nAnaM tad.h ahareva gR^ihakapotena mudrAsamyuktena ##13.1.03## daivatasamyogakhyApanaM tu - suru~NgAmukhenAgnichaityadaivatapratimAchChidrAn.h anupraviShTairagnichaityadaivatavya~njanaiH sambhAShaNaM pUjanaM cha, udakAd.h utthitairvA nAgavaruNavya~njanaiH sambhAShaNaM pUjanaM cha, rAtrAvantar.udake samudravAlukAkoshaM praNidhAyAgnimAlAdarshanaM, shilAshikyAvagR^ihIte plavake sthAnaM, udakabastinA jarAyuNA vA shiro.avagUDhanAsaH pR^iShatAntrakulIranakrashiMshumAra udravasAbhirvA shatapAkyaM tailaM nastaH prayogaH ##13.1.04## tena rAtrigaNashcharati ##13.1.05## ityudakacharaNAni ##13.1.06## tairvaruNanAgakanyAvAkyakriyA sambhAShaNaM cha, kopasthAneShu mukhAd.h agnidhUma utsargaH ##13.1.07## tad.h asya svaviShaye kArtAntikanaimittikamauhUrtikapaurANika ikShaNikagUDhapuruShAH sAchivyakarAH taddarshinashcha prakAshayeyuH ##13.1.08## parasya viShaye daivatadarshanaM divyakoshadaNDa utpattiM chAsya brUyuH ##13.1.09## daivataprashnanimittavAyasA~NgavidyAsvapnamR^igapakShivyAhAreShu chAsya vijayaM brUyuH, viparItaM amitrasya ##13.1.10## sadundubhiM ulkAM cha parasya nakShatre darshayeyuH ##13.1.11## parasya mukhyAn.h mitratvena upadishanto dUtavya~njanAH svAmisatkAraM brUyuH, svapakShabalAdhAnaM parapakShapratighAtaM cha ##13.1.12## tulyayogakShemaM amAtyAnAM AyudhIyAnAM cha kathayeyuH ##13.1.13## teShu vyasanAbhyudayAvekShaNaM apatyapUjanaM cha prayu~njIta ##13.1.14## tena parapakShaM utsAhayed.h yathA uktaM purastAt.h ##13.1.15## bhUyashcha vakShyAmaH ##13.1.16## sAdhAraNagardabhena dakShAn.h, lakuTashAkhAhananAbhyAM daNDachAriNaH, kula eDakena cha udvignAn.h, ashanivarSheNa vimAnitAn.h, vidulenAvakeshinA vAyasapiNDena kaitavajameghena iti vihatAshAn.h durbhagAla~NkAreNa dveShiNA iti pUjAphalAn.h, vyAghracharmaNA mR^ityukUTena cha upahitAn.h, pIluvikhAdanena karakayoShTrayA gardabhIkShIrA.abhimanthanena iti dhruva upakAriNa iti ##13.1.17## pratipannAn.h arthamAnAbhyAM yojayet ##13.1.18## dravyabhaktachChidreShu cha enAn.h dravyabhaktadAnairanugR^ihNIyAt.h ##13.1.19## apratigR^ihNatAM strIkumArAla~NkArAn.h abhihareyuH ##13.1.20## durbhikShastenATavy.upaghAteShu cha paurajAnapadAn.h utsAhayantaH sattriNo brUyuH rAjAnaM anugrahaM yAchAmahe niranugrahAH paratra gachChAmaH iti ##13.1.21ab## tathA iti pratipanneShu dravyadhAnyAnyaparigrahaiH | ##13.1.21chd## sAchivyaM kAryaM ityetad.h upajApAd.h bhUtaM mahat.h (iti) ## Chapt | ## yogavAmanam.h ##13.2.01## muNDo jaTilo vA parvataguhAvAsI chaturvarShashatAyurbruvANaH prabhUtajaTilAntevAsI nagarAbhyAshe tiShThet.h ##13.2.02## shiShyAshchAsya mUlaphala upagamanairamAtyAn.h rAjAnaM cha bhagavaddarshanAya yojayeyuH ##13.2.03## samAgatAshcha rAj~nA pUrvarAjadeshAbhij~nAnAni kathayet.h, shate shate cha varShANAM pUrNe.ahaM agniM pravishya punarbAlo bhavAmi, tad.h iha bhavat.h samIpe chaturthaM agniM pravekShyAmi, avashyaM me bhavAn.h mAnayitavyaH, trIn.h varAn.h vR^iNIShNa(vR^iShIShva) iti ##13.2.04## pratipannaM brUyAt.h saptarAtraM iha saputradAreNa prekShAprahavaNapUrvaM vastavyam iti ##13.2.05## vasantaM avaskandeta ##13.2.06## muNDo vA jaTilo vA sthAnikavya~njanaH prabhUtajaTilAntevAsI vastashoNitadigdhAM veNushalAkAM suvarNachUrNenAvalipya valmIke nidadhyAd.h upajihvikAnusaraNArthaM, svarNanAlikAM vA ##13.2.07## tataH sattrI rAj~naH kathayet.h asau siddhaH puShpitaM nidhiM jAnAti iti ##13.2.08## sa rAj~nA pR^iShThaH tathA iti brUyAt.h, tachchAbhij~nAnaM darshayet.h, bhUyo vA hiraNyaM antar.AdhAya ##13.2.09## brUyAchcha enaM nAgarakShito.ayaM nidhiH praNipAtasAdhyaH iti ##13.2.10## pratipannaM brUyAt.h saptarAtram iti samAnam.h ##13.2.11## sthAnikavya~njanaM vA rAtrau tejanAgniyuktaM ekAnte tiShThantaM sattriNaH kramAbhInItaM rAj~naH kathayeyuH asau siddhaH sAmedhikaH iti ##13.2.12## taM rAjA yaM arthaM yAcheta taM asya kariShyamANaH saptarAtram iti samAnam.h ##13.2.13## siddhavya~njano vA rAjAnaM jambhakavidyAbhiH pralobhayet.h ##13.2.14## taM rAjA iti samAnam.h ##13.2.15## siddhavya~njano vA deshadevatAM abhyarhitAM Ashritya prahavaNairabhIkShNaM prakR^itimukhyAn.h abhisaMvAsya krameNa rAjAnaM atisandadhyAt.h ##13.2.16## jaTilavya~njanaM antar.udakavAsinaM vA sarvashvetaM taTasuru~NgAbhUmigR^ihApasaraNaM varuNaM nAgarAjaM vA sattriNaH kramAbhinItaM rAj~naH kathayeyuH ##13.2.17## taM rAjA iti samAnam.h ##13.2.18## janapadAntevAsI siddhavya~njano vA rAjAnaM shatrudarshanAya yojayet.h ##13.2.19## pratipannaM bimbaM kR^itvA shatruM AvAhayitvA niruddhe deshe ghAtayet.h ##13.2.20## ashvapaNya upayAtA vaidehakavya~njanAH paNya upAyananimittaM AhUya rAjAnaM paNyaparIkShAyAM AsaktaM ashvavyatikIrNaM vA hanyuH, ashvaishcha prahareyuH ##13.2.21## nagarAbhyAshe vA chaityaM Aruhya rAtrau tIkShNAH kumbheShu nAlIn.h vA vidulAni dhamantaH svAmino mukhyAnAM vA mAMsAni bhakShayiShyAmaH, pUjA no vartatAm ityavyaktaM brUyuH ##13.2.22## tad.h eShAM naimittikamauhUrtikavya~njanAH khyApayeyuH ##13.2.23## ma~Ngalye vA hrade taTAkamadhye vA rAtrau tejanatailAbhyaktA nAgarUpiNaH shaktimusalAnyayomayAni niShpeShayantaH tathaiva brUyuH ##13.2.24## R^ikShacharmaka~nchukino vA.agnidhUma utsargayuktA rakShorUpaM vahantaH trirapasavyaM nagaraM kurvANAH shvasR^igAlavAshitAntareShu tathaiva brUyuH ##13.2.25## chaityadaivatapratimAM vA tejanatailenAbhrapaTalachChannenAgninA vA rAtrau prajvAlya tathaiva brUyuH ##13.2.26## tad.h anye khyApayeyuH ##13.2.27## daivatapratimAnAM abhyarhitAnAM vA shoNitena prasrAvaM atimAtraM kuryuH ##13.2.28## tad.h anye devarudhirasaMsrAve sa~NgrAme parAjayaM brUyuH ##13.2.29## sandhirAtriShu shmashAnapramukhe vA chaityaM UrdhvabhakShitairmanuShyaiH prarUpayeyuH ##13.2.30## tato rakShorUpI manuShyakaM yAcheta ##13.2.31## yashchAtra shUravAdiko.anyatamo vA draShTuM AgachChet.h taM anye lohamusalairhanyuH, yathA rakShobhirhata iti j~nAyeta ##13.2.32## tad.h adbhutaM rAj~naH taddarshinaH sattriNashcha kathayeyuH ##13.2.33## tato naimititkamauhUrtikavya~njanAH shAntiM prAyashchittaM brUyuH anyathA mahad.h akushalaM rAj~no deshasya cha iti ##13.2.34## pratipannaM eteShu saptarAtraM eka ekamantrabalihomaM svayaM rAj~nA kartavyam iti brUyuH ##13.2.35## tataH samAnam.h ##13.2.36## etAn.h vA yogAn.h Atmani darshayitvA pratikurvIta pareShAM upadeshArtham.h ##13.2.37## tataH prayojayed.h yogAn.h ##13.2.38## yogadarshanapratIkAreNa vA koshAbhisaMharaNaM kuryAt.h ##13.2.39## hastikAmaM vA nAgavanapAlA hastinA lakShaNyena pralobhayeyuH ##13.2.40## pratipannaM gahanaM ekAyanaM vA.atinIya ghAtayeyuH, baddhvA vA.apahareyuH ##13.2.41## tena mR^igayAkAmo vyAkhyAtaH ##13.2.42## dravyastrIlolupaM ADhyavidhavAbhirvA paramarUpayauvanAbhiH strIbhirdAyanikShepArthaM upanItAbhiH sattriNaH pralobhayeyuH ##13.2.43## pratipannaM rAtrau sattrachChannAH samAgame shastrarasAbhyAM ghAtayeyuH ##13.2.44## siddhapravrajitachaityastUpadaivatapratimAnAM abhIkShNAbhigamaneShu vA bhUmigR^ihasuru~NgArUDhabhittipraviShTAH tIkShNAH paraM abhihanyuH ##13.2.45ab## yeShu desheShu yAH prekShAH prekShate pArthivaH svayam.h | ##13.2.45chd## yAtrAvihAre ramate yatra krIDati vA.ambhasi ##13.2.46ab## dhig.ukty.AdiShu sarveShu yaj~naprahavaNeShu vA | ##13.2.46chd## sUtikApretarogeShu prItishokabhayeShu vA | ##13.2.47ab## pramAdaM yAti yasmin.h vA vishvAsAt.h svajana utsave ##13.2.47chd## yatrAsyArakShisa~nchAro durdine sa~NkuleShu vA | ##13.2.48ab## viprasthAne pradIpte vA praviShTe nirjane.api vA | ##13.2.48chd## vastrAbharaNamAlyAnAM phelAbhiH shayanAsanaiH ##13.2.49ab## madyabhojanaphelAbhiH tUryairvA.abhigatAH saha | ##13.2.49chd## prahareyurariM tIkShNAH pUrvapraNihitaiH saha (iti) ##13.2.50ab## yathaiva pravisheyushcha dviShataH sattrahetubhiH | ##13.2.50chd## tathaiva chApagachCheyurityuktaM yogavAmanam.h ## Chapt | ## apasarpapraNidhiH ##13.3.01## shreNImukhyaM AptaM niShpAtayet.h ##13.3.02## sa paraM Ashrtya pakShApadeshena svaviShayAt.h sAchivyakarasahAya upAdAnaM kurvIta ##13.3.03## kR^itApasarpa upachayo vA paraM anumAnya svAmino dUShyagrAmaM vItahasty.ashvaM dUShyAmAtyaM daNDaM AkrandaM vA hatvA parasya preShayet.h ##13.3.04## janapada ekadeshaM shreNIM aTavIM vA sahAya upAdAnArthaM saMshrayeta ##13.3.05## vishvAsaM upagataH svAminaH preShayet.h ##13.3.06## tataH svAmI hastibandhanaM aTavIghAtaM vA.apadishya gUDhaM eva praharet.h ##13.3.07## etenAmAtyATavikA vyAkhyAtAH ##13.3.08## shatruNA maitrIM kR^itvA.amAtyAn.h avakShipet.h ##13.3.09## te tatshatroH preShayeyuH bhartAraM naH prasAdaya iti ##13.3.10## sa yaM dUtaM preShayet.h, taM upAlabheta bhartA te mAM amAtyairbhedayati, na cha punarihAgantavyam iti ##13.3.11## atha ekaM amAtyaM niShpAtayet.h ##13.3.12## sa paraM Ashritya yogApasarpAparaktadUShyAn.h ashaktimataH stenATavikAn.h ubhaya upaghAtakAn.h vA parasya upaharet.h ##13.3.13## AptabhAva upagataH pravIrapuruSha upaghAtaM asya upahared.h antapAlaM ATavikaM daNDachAriNaM vA dR^iDhaM asau chAsau cha te shatruNA sandhatte iti ##13.3.14## atha pashchAd.h abhityaktashAsanairenAn.h ghAtayet.h ##13.3.15## daNDabalavyavahAreNa vA shatruM udyojya ghAtayet.h ##13.3.16## kR^ityapakSha upagraheNa vA parasyAmitraM rAjAnaM AtmanyapakArayitvA.abhiyu~njIta ##13.3.17## tataH parasya preShayet.h asau te vairI mamApakaroti, taM ehi sambhUya haniShyAvaH, bhUmau hiraNye vA te parigrahaH iti ##13.3.18## pratipannaM abhisatkR^ityAgataM avaskandena prakAshayuddhena vA shatruNA ghAtayet.h ##13.3.19## abhivishvAsanArthaM bhUmidAnaputrAbhiShekarakShA.apadeshena vA grAhayet.h ##13.3.20## aviShahyaM upAMshudaNDena vA ghAtayet.h ##13.3.21## sa ched.h daNDaM dadyAnna svayaM AgachChet.h taM asya vairiNA ghAtayet.h ##13.3.22## daNDena vA prayAtuM ichChenna vijigIShuNA tathA.apyenaM ubhayataHsampIDanena ghAtayet.h ##13.3.23## avishvasto vA pratyekasho yAtuM ichChed.h rAjya ekadeshaM vA yAtavyasyAdAtukAmaH, tathA.apyenaM vairiNA sarvasandohena vA ghAtayet.h ##13.3.24## vairiNA vA saktasya daNDa upanayena mUlaM anyato hArayet.h ##13.3.25## shatrubhUmyA vA mitraM paNeta, mitrabhUmyA vA shatrum.h ##13.3.26## tataH shatrubhUmilipsAyAM mitreNAtmanyapakArayitvA.abhiyu~njIta - iti samAnAH pUrveNa sarva eva yogAH ##13.3.27## shatruM vA mitrabhUmilipsAyAM pratipannaM daNDenAnugR^ihNIyAt.h ##13.3.28## tato mitragataM atisandadhyAt.h ##13.3.29## kR^itapratividhAno vA vyasanaM Atmano darshayitvA mitreNAmitraM utsAhayitvA.a.atmAnaM abhiyojayet.h ##13.3.30## tataH sampIDanena ghAtayet.h, jIvagrAheNa vA rAjyavinimayaM kArayet.h ##13.3.31## mitreNAshritashchetshatruragrAhye sthAtuM ichChet.h sAmantAdibhirmUlaM asya hArayet.h ##13.3.32## daNDena vA trAtuM iChet.h taM asya ghAtayet.h ##13.3.33## tau chenna bhidyeyAtAM prakAshaM evAnyonyabhUmyA paNeta ##13.3.34## tataH parasparaM mitravya~njanA vA ubhayavetanA vA dUtAn.h preShayeyuH ayaM te rAjA bhUmiM lipsate shatrusaMhitaH iti ##13.3.35## tayoranyataro jAtAsha~NkAroShaH, pUrvavachcheShteta ##13.3.36## durgarAShTradaNDamukhyAn.h vA kR^ityapakShahetubhirabhivikhyApya pravrAjayet.h ##13.3.37## te yuddhAvaskandAvarodhavyasaneShu shatruM atisandadhyuH ##13.3.38## bhedaM vA.asya svavargebhyaH kuryuH ##13.3.39## abhityaktashAsanaiH pratisamAnayeyuH ##13.3.40## lubdhakavya~njanA vA mAMsavikrayeNa dvAhsthA dauvArikApAshrayAshchorAbhyAgamaM parasya dviH tririti nivedya labdhapratyayA bharturanIkaM dvidhA niveshya grAmavadhe.avaskande cha dviShato brUyuH AsannashchoragaNaH, mahAMshchAkrandaH, prabhUtaM sainyaM AgachChatu iti ##13.3.41## tad.h arpayitvA grAmaghAtadaNDasya sainyaM itarad.h AdAya rAtrau durgadvAreShu brUyuH hatashchoragaNaH, siddhayAtraM idaM sainyaM AgataM, dvAraM apAvriyatAm iti ##13.3.42## pUrvapraNihitA vA dvArANi dadyuH ##13.3.43## taiH saha prahareyuH ##13.3.44## kArushilpipAShaNDakushIlavavaidehakavya~njanAn.h AyudhIyAn.h vvA paradurge praNidadhyAt.h ##13.3.45## teShAM gR^ihapatikavya~njanAH kAShThatR^iNadhAnyapaNyashakaTaiH praharaNAvaraNAnyabhihareyuH, devadhvajapratimAbhirvA ##13.3.46## tataH tadvya~njanAH pramattavadhaM avaskandapratigrahaM abhipraharaNaM pR^iShThataH sha~Nkhadundubhishabdena vA praviShTam ityAvedayeyuH ##13.3.47## prAkAradvArATTAlakadAnaM anIkabhedaM ghAtaM vA kuryuH ##13.3.48## sArthagaNavAsibhirAtivAhikaiH kanyAvAhikairashvapaNyavyavahAribhirupakaraNahArakairdhAnyakretR^ivikretR^ibhirvA pravrajitali~NgibhirdUtaishcha daNaD.atinayanaM, sandhikarmavishvAsanArtham.h ##13.3.49## iti rAjApasarpAH ##13.3.50## eta evATavInAM apasarpAH kaNTakashodhana uktAshcha ##13.3.51## vrajaM aTavy.AsannaM apasarpAH sArthaM vA chorairghAtayeyuH ##13.3.52## kR^itasa~NketaM annapAnaM chAtra madanarasaviddhaM vA kR^itvA.apagachCheyuH ##13.3.53## gopAlakavaidehakAshcha tatashchorAn.h gR^ihItaloptrabhArAn.h madanarasavikArakAle.avaskandayeyuH ##13.3.54## sa~NkarShaNadaivatIyo vA muNDajaTilavya~njanaH prahavaNakarmaNA madanarasayogenAtisandadhyAt.h ##13.3.55## athAvaskandaM dadyAt.h ##13.3.56## shauNDikavya~njano vA daivatapretakArya utsavasamAjeShvATavikAn.h surAvikraya upAyananimittaM madanarasayogenAtisandadhyAt.h ##13.3.57## athAvaskandaM dadyAt.h ##13.3.58ab## grAmaghAtapraviShTAM vA vikShipya bahudhA.aTavIm.h | ##13.3.58chd## ghAtayed.h iti chorANAM apasarpAH prakIrtitAH (iti) ## Chapt | ## paryupAsanakarma - avamardaH ##13.4.01## karshanapUrvaM paryupAsanakarma ##13.4.02## janapadaM yathAniviShTaM abhaye sthApayet.h ##13.4.03## utthitaM anugrahaparihArAbhyAM niveShayet.h, anyatrApasarataH ##13.4.04## sa~NgrAmAd.h anyasyAM bhUmau niveshayet.h, ekasyAM vA vAsayet.h ##13.4.05## na hyajano janapado rAjyaM ajanapadaM vA bhavati iti kauTilyaH ##13.4.06## viShamasthasya muShTiM sasyaM vA hanyAd.h, vIvadhaprasArau cha ##13.4.07ab## prasAravIvadhachChedAn.h muShTisasyavadhAd.h api | ##13.4.07chd## vamanAd.h gUDhaghAtAchcha jAyate prakR^itikShayaH ##13.4.08## prabhUtaguNabaddha(vaddha) anyakupyayantrashastrAvaraNaviShTirashmisamagraM me sainyaM, R^itushcha purastAt.h, apartuH parasya, vyAdhidurbhikShanichayarakShAkShayaH krItabalanirvedo mitrabalanirvedashcha iti paryupAsIta ##13.4.09## kR^itvA skandhAvArasya rakShAM vIvadhAsArayoH pathashcha, parikShipya durgaM khAtasAlAbhyAM, dUShayitvA udakaM, avasrAvya parikhAH sampUrayitvA vA, suru~NgAbalakuTikAbhyAM vapraprAkArau hArayet.h, dAraM cha guDena ##13.4.10## nimnaM vA pAMsumAlayA.a.achChAdayet.h ##13.4.11## bahulArakShaM yantrairghAtayet.h ##13.4.12## niShkirAd.h upaniShkR^iShyAshvaishcha prahareyuH ##13.4.13## vikramAntareShu cha niyogavikalpasamuchchayaishcha upAyAnAM siddhiM lipseta ##13.4.14## durgavAsinaH shyenakAkanaptR^ibhAsashukasArika ulUkakapotAn.h grAhayitvA puchCheShvagniyogayuktAn.h paradurge visR^ijet.h ##13.4.15## apakR^iShTaskandhAvArAd.h uchChritadhvajadhanvArakSho vA mAnuSheNAgninA paradurgaM AdIpayet.h ##13.4.16## gUDhapurShAshchAntardurgapAlakA nakulavAnarabiDAlashunAM puchCheShvagniyogaM AdhAya kANDanichayarakShAvidhAnaveshmasu visR^ijeyuH ##13.4.17## shuShkamatsyAnAM udareShvagniM AdhAya vallUre vA vAyasa upahAreNa vayobhirhArayeyuH ##13.4.18## saraladevadArupUtitR^iNaguggulushrIveShTakasarjarasalAkShAgulikAH khara uShTrAjAvInAM leNDaM chAgnidhAraNam.h ##13.4.19## priyAlachUrNaM avalgujamaShImadhu.uchChiShTaM ashvakhara uShTragoleNDaM ityeSha kShepyo.agniyogaH ##13.4.20## sarvalohachUrNaM agnivarNaM vA kumbhIsIsatrapuchUrNaM vA pAribhadrakapalAshapuShpakeshamaShItailamadhu.uchChiShTakashrIveShTakayukto.agniyogo vishvAsaghAtI vA ##13.4.21## tenAvaliptaH shaNatrapusavalkaveShTito bANa ityagniyogaH ##13.4.22## na tveva vidyamAne parAkrame.agniM avasR^ijet.h ##13.4.23## avishvAsyo hyagnirdaivapIDanaM cha, apratisa~NkhyAtaprANidhAnyapashuhiraNyakupyadravyakShayakaraH ##13.4.24## kShINanichayaM chAvAptaM api rAjyaM kShayAya eva bhavati iti paryupAsanakarma ##13.4.25## sarvArambha upakaraNaviShTisampanno.asmi, vyAdhitaH para upadhAviruddhaprakR^itirakR^itadurgakarmanichayo vA, nirAsAraH sAsAro vA purA mitraiH sandhatte ityavamardakAlaH ##13.4.26## svayaM agnau jAte samutthApite vA prahavaNe prekShA.anIkadarshanasa~NgasaurikakalaheShu nityayuddhashrAntabale bahulayuddhapratividdhapretapuruShe jAgaraNaklAntasuptajane durdine nadIvege vA nIhArasamplave vA.avamR^idnIyAt.h ##13.4.27## skandhAvAraM utsR^ijya vA vanagUDhaH shatruM niShkrAntaM ghAtayet.h ##13.4.28## mitrAsAramukhyavya~njano vA samruddhena maitrIM kR^itvA dUtaM abhityaktaM preShayet.h - idaM te ChidraM, ime dUShyAH samroddhurvA ChidraM, ayaM te kR^ityapakShaH iti ##13.4.29## taM pratidUtaM AdAya nirgachChantaM vijigIShurgR^ihItvA doShaM abhivikhyApya pravAsya apagachChet.h ##13.4.30## tato mitrAsAravya~njano vA samruddhaM brUyAt.h mAM trAtuM upanirgachCha, mayA vA saha samroddhAraM jahi iti ##13.4.31## pratipannaM ubhayataHsampIDanena ghAtayet.h, jIvagrAheNa vA rAjyavinimayaM kArayet.h ##13.4.32## nagaraM vA.asya pramR^idnIyAt.h ##13.4.33## sArabalaM vA.asya vamayitvA.abhihanyAt.h ##13.4.34## tena daNDa upanatATavikA vyAkhyAtAH ##13.4.35## daNDa upanatATavikayoranyataro vA samruddhasya preShayet.h - ayaM samroddhA vyAdhitaH, pArShNigrAheNAbhiyuktaH, ChidraM anyad.h utthitaM, anyasyAM bhUmAvapayAtukAmaH iti ##13.4.36## pratipanne samroddhA skandhAvAraM AdIpyApayAyAt.h ##13.4.37## tataH pUrvavad.h Acharet.h ##13.4.38## paNyasampAtaM vA kR^itvA paNyena enaM rasaviddhenAtisandadhyAt.h ##13.4.39## AsAravya~njano vA samruddhasya dUtaM preShayet.h - mayA bAhyaM abhihataM upanirgachChAbhihantum iti ##13.4.40## pratipannaM pUrvavad.h Acharet.h ##13.4.41## mitraM bandhuM vA.apadishya yogapuruShAH shAsanamudrAhastAH pravishya durgaM grAhayeyuH ##13.4.42## AsAravya~nj~nano vA samruddhasya preShayet.h - amuShmin.h deshe kAle cha skandhAvAraM abhihaniShyAmi, yuShmAbhirapi yoddhavyam iti ##13.4.43## pratipannaM yathA uktaM abhyAghAtasa~NkulaM darshayitvA rAtrau durgAnniShkrAntaM ghAtayet.h ##13.4.44## yad.h vA mitraM AvAhayed.h ATavvikaM vA, taM utsAhayet.h vikramya samruddhe bhUmiM asya pratipadyasva iti ##13.4.45## vikrAntaM prakR^itibhirdUShyamukhya upagraheNa vA ghAtayet.h, svayaM vA rasena mitraghAtako.ayam ityavAptArthaH ##13.4.46## vikramitukAmaM vA mitravya~njanaH parasyAbhishaMset.h ##13.4.47## AptabhAva upagataH pravIrapuruShAnasya upaghAtayet.h ##13.4.48## sandhiM vA kR^itvA janapadaM enaM niveshayet.h ##13.4.49## niviShTaM asya janapadaM avij~nAto hanyAt.h ##13.4.50## apakArayitvA dUShyATavikeShu vA bala ekadeshaM atinIya durgaM avaskandena hArayet.h ##13.4.51## dUShyAmitrATavikadveShyapratyapasR^itAshcha kR^itArthamAnasaMj~nAchihnAH paradurgaM avaskandeyuH ##13.4.52## paradurgaM avaskandya skandhAvAraM vA patitaparAnmukhAbhipannaM uktakeshashastrabhayavirUpebhyashchAbhayaM ayudhyamAnebhyashcha dadyuH ##13.4.53## paradurgaM avApya vishuddhashatrupakShaM kR^ita upAMshudaNDapratIkAraM antarbahishcha pravishet.h ##13.4.54## evaM vijigIShuramitrabhUmiM labdhvA madhyamaM lipseta, tatsiddhAvudAsInam.h ##13.4.55## eSha prathamo mArgaH pR^ithivIM jetum.h ##13.4.56## madhyama udAsInayorabhAve guNAtishayenAriprakR^itIH sAdhayet.h, tata uttarAH prakR^itIH ##13.4.57## eSha dvitIyo mArgaH ##13.4.58## maNDalasyAbhAve shatruNA mitraM mitreNa vA shatruM ubhayataHsampIDanena sAdhayet.h ##13.4.59## eShatR^itIyo mArgaH ##13.4.60## shakyaM ekaM vA sAmantaM sAdhayet.h, tena dviguNo dvitIyaM, triguNaH tR^itIyam.h ##13.4.61## eSha chaturtho mArgaH pR^ithivIM jetum.h ##13.4.62## jitvA cha pR^ithivIM vibhaktavarNAshramAM svadharmeNa bhu~njIta ##13.4.63ab## upajApo.apasarpashcha vAmanaM paryupAsanam.h | ##13.4.63chd## avamardashcha pa~ncha ete durgalambhasya hetavaH (iti) ## Chapt | ## labdhaprashamanam.h ##13.5.01## dvividhaM vijigIShoH samutthAnaM - aTavy.AdikaM ekagrAmAdikaM cha ##13.5.02## trividhashchAsya lambhaH - navo, bhUtapUrvaH, pitrya iti ##13.5.03## navaM avApya lAbhaM paradoShAn.h svaguNaishChAdayet.h, guNAn.h guNadvaiguNyena ##13.5.04## svadharmakarmAnugrahaparihAradAnamAnakarmabhishcha prakR^itipriyahitAnyanuvarteta ##13.5.05## yathAsambhAShitaM cha kR^ityapakShaM upagrAhayet.h, bhUyashcha kR^itaprayAsam.h ##13.5.06## avishvAso hi visaMvAdakaH sveShAM pareShAM cha bhavati, prakR^itiviruddhAchArashcha ##13.5.07## tasmAt.h samAnashIlaveShabhAShA.a.achAratAM upagaChet.h ##13.5.08## deshadaivatasmAja utsavavihAreShu cha bhaktiM anuvarteta ##13.5.09## deshagrAmajAtisa~NghamukhyeShu chAbhIkShNaM sattriNaH parasyApachAraM darshayeyuH, mAhAbhAgyaM bhaktiM cha teShu svAminaH, svAmisatkAraM cha vidyamAnam.h ##13.5.10## uchitaishcha enAn.h bhogaparihArarakShA.avekShaNairbhu~njIta ##13.5.11## sarvadevatA.a.ashramapUjanaM cha vidyAvAkyadharmashUrapuruShANAM cha bhUmidravyadAnaparihArAn.h kArayet.h, sarvabandhanamokShaNaM anugrahaM dInAnAthavyAdhitAnAM cha ##13.5.12## chAturmAsyeShvardhamAsikaM aghAtaM, paurNamAsIShu cha chAtUrAtrikaM rAjadeshanakShatreShvaikarAtrikam.h ##13.5.13## yonibAlavadhaM puMstva upaghAtaM cha pratiShedhayet.h ##13.5.14## yachcha koshadaNDa upaghAtakaM adharmiShThaM vA charitraM manyeta tad.h apanIya dharmyavyavahAraM sthApayet.h ##13.5.15## choraprakR^itInAM mlechChajAtInAM cha sthAnaviparyAsaM anekasthaM kArayet.h, durgarAShTradaNDamukhyAnAM cha ##13.5.16## parA upagR^ihItAnAM cha mantripurohitAnAM parasya pratyanteShvanekasthaM vAsaM kArayet.h ##13.5.17## apakArasamarthAn.h anukShiyato vA bhartR^ivinAshaM upAMshudaNDena prashamayet.h ##13.5.18## svadeshIyAn.h vA pareNa vA.aparuddhAn.h apavAhitasthAneShu sthApayet.h ##13.5.19## yashcha tatkulInaH pratyAdeyaM AdAtuM shaktaH, pratyantATavIstho vA prabAdhituM abhijAtaH, tasmai viguNAM bhUmiM prayachChet.h, guNavatyAshchaturbhAgaM vA koshadaNDadAnaM avasthApya, yad.h upakurvANaH paurajAnapadAn.h kopayet.h ##13.5.20## kupitaiH tairenaM ghAtayet.h ##13.5.21## prakR^itibhirupakruShTaM apanayet.h, aupaghAtike vA deshe niveshayet.h - iti ##13.5.22## bhUtapUrve yena doSheNApavR^ittaH taM prakR^itidoShaM ChAdayet.h, yena cha guNena upAvR^ittaH taM tIvrIkuryAt.h - iti ##13.5.23## pitrye piturdoShAMshChAdayet.h, guNAMshcha prakAshayet.h - iti ##13.5.24ab## charitraM akR^itaM dharmyaM kR^itaM chAnyaiH pravartayet.h | ##13.5.24chd## pravartayenna chAdharmyaM kR^itaM chAnyairnivartayet.h (iti) ##Book | ## ## Chapt | ## parabalaghAtaprayogaH ##14.1.01## chAturvarNyarakShA.arthaM aupaniShadikaM adharmiShTheShu prayu~njIta ##14.1.02## kAlakUTAdirviShavargaH shraddheyadeshaveShashilpabhAShA.abhijanApadeshaiH kubjavAmanakirAtamUkabadhirajaDAndhachChadmabhirmlechChajAtIyairabhipretaiH strIbhiH pumbhishcha parasharIra upabhogeShvavadhAtavyaH ##14.1.03## rAjakrIDAbhANDanidhAnadravya upabbhogeShu gUDhAH shastranidhAnaM kuryuH, sattrAjIvinashcha rAtrichAriNo.agnijIvinashchAgninidhAnam.h ##14.1.04## chitrabhekakauNDinyakakR^ikaNapa~nchakuShThashatapadIchUrNaM uchchidi~NgakambalIshatakanda(kardama?) idhmakR^ikalAsachUrNaM gR^ihagolikAndhAhikakrakaNTakapUtikITagomArikAchUrNaM bhallAtakAvalgujarasamyuktaM sadyaHprANaharaM, eteShAM vA dhUmaH ##14.1.05ab## kITo vA.anyatamaH taptaH kR^iShNasarpapriya~NgubhiH | ##14.1.05chd## shoShayed.h eSha samyogaH sadyaHprANaharo mataH ##14.1.06## dhAmArgavayAtudhAnamUlaM bhallAtakapuShpachUrNayuktaM ArdhamAsikaH ##14.1.07## vyAghAtakamUlaM bhallAtakapuShpachUrNayuktaM kITayogo mAsikaH ##14.1.08## kalAmAtraM puruShANAM, dviguNaM kharAshvAnAM, chaturguNaM hasty.uShTrANAm.h ##14.1.09## shatakardama uchchidi~NgakaravIrakaTutumbImatsyadhUmo madanakodravapalAlena hastikarNapalAshapalAlena vA pravAtAnuvAte praNIto yAvachcharati tAvan.h mArayati ##14.1.10## pUkikITamastyakaTutumbIshatakardama idhma indragopachUrNaM pUtikITakShudrArAlAhemavidArIchUrNaM vA bastashR^i~NgakhurachUrNayuktaM andhIkaro dhUmaH ##14.1.11## pUtikara~njapattraharitAlamanaHshilAgu~njAraktakArpAsapalAlAnyAsphoTakAchagoshakR^idrasapiShTaM andhIkaro dhUmaH ##14.1.12## sarpanirmokaM go.ashvapurIShaM andhAhikashirashchAndhIkaro dhUmaH ##14.1.13## pArAvataplavakakravyAdAnAM hastinaravarAhANAM cha mUtrapurIShaM kAsIsahi~NguyavatuShakaNataNDulAH kArpAsakuTajakoshAtakInAM cha bIjAni gomUtrikAbhANDImUlaM nimbashigruphaNirjakAkShIvapIlukabha~NgaH sarpashapharIcharma hastinakhashR^i~NgachUrNaM ityeSha dhUmo madanakodravapalAlena hastikarNapalAshapalAlena vA praNItaH pratyekasho yAvachcharati tAvan.h mArayati ##14.1.14## kAlIkuShThanaDashatAvalImUlaM sarpaprachalAkakR^ikaNapa~nchakuShThachUrNaM vA dhUmaH pUrvakalpenArdrashuShkapalAlena vA praNItaH sa~NgrAmAvataraNAvaskandanasa~NkuleShu kR^itanejana udakAkShipratIkAraiH praNItaH sarvaprANinAM netraghnaH ##14.1.15## shArikAkapotabakabalAkAleNDaM arkAkShipIlukasnuhikShIrapiShTaM andhIkaraNaM a~njanaM udakadUShaNaM cha ##14.1.16## yavakashAlimUlamadanaphalajAtIpattranaramUtrayogaH plakShavidArImUlayukto mUka udumbaramadanakodravakvAthayukto hastikarNapalAshakvAthayukto vA madanayogaH ##14.1.17## shR^i~NgigautamavR^ikakaNTakAramayUrapadIyogo gu~njAlA~NgalIviShamUlika i~NgudIyogaH karavIrAkShipIlukArkamR^igamAraNIyogo madnakodravakvAthayukto hastikarNapalAshakvAthayukto vA madanayogaH ##14.1.18## samastA vA yavasa indhana udakadUShaNAH ##14.1.19## kR^itakaNDalakR^ikalAsagR^ihagolikAndhAhikadhUmo netravadhaM unmAdaM cha karoti ##14.1.20## kR^ikalAsagR^ihagolikAyogaH kuShThakaraH ##14.1.21## sa eva chitraM ekAntramadhuyuktaH pramehaM ApAdayati, manuShyalohitayuktaH shoSham.h ##14.1.22## dUShIviShaM madanakodravachUrNaM apajihvikAyogaH ##14.1.23## mAtR^ivAhakA~njalikAraprachalAkabhekAkShipIlukayogo viShUchikAkaraH ##14.1.24## pa~nchakuShThakakauNDinyakarAjavR^ikShapuShpamadhuyogo jvarakaraH ##14.1.25## bhAsanakulajihvAgranthikAyogaH kharIkShIrapiShTo mUkabadhira.karo mAsArdhamAsikaH ##14.1.26## kalAmAtraM puruShANAM it.h samAnaM pUrveNa ##14.1.27## bha~NgakvAtha upanayanaM auShadhAnAM, chUrNaM prANabhR^itAM, sarveShAM vA kvAtha upanayanaM, evaM vIryavattaraM bhavti ##14.1.28## iti yogasampat.h ##14.1.29## shAlmalI vidArIdhAnyasiddho mUlavatsanAbhasamyuktashchuchChundarIshoNitapralepena digdho bANo yaM vidhyati sa viddho.anyAn.h dashapuruShAn.h dashati, te daShTA dashAnyAn.h dashanti puruShAn.h ##14.1.30## ballAtakayAtudhAnAvAnudhAmArgavabANAnAM puShpairelakAkShigugguluhAlAhalAnAM cha kaShAyaM bastanarashoNitayuktaM daMshayogaH ##14.1.31## tato.ardhadharaNiko yogaH saktupiNyAkAbhyAM udake praNIto dhanuHshatAyAmaM udakAshayaM dUShayati ##14.1.32## matsyaparamparA hyetena daShTA.abhimR^iShTA vA viShIbhavati, yashcha etad.h udakaM pibati spR^ishati vA ##14.1.33## raktashvetasarShapairgodhA tripakShaM uShTrikAyAM bhUmau nikhAtAyAM nihitA vadhyena uddhR^itA yAvat.h pashyati tAvan.h mArayati, kR^iShNasarpo vA ##14.1.34## vidyutpradagdho.a~NgAro jvAlo vA vidyutpradagdhaiH kAShThairgR^ihItashchAnuvAsitaH kR^ittikAsu bharaNIShu vA raudreNa karmaNA.abhihuto.agniH praNItashcha nispratIkAro dahati ##14.1.35ab## karmArAd.h agniM AhR^itya kShaudreNa juhuyAt.h pR^ithak.h | ##14.1.35chd## surayA shauNDikAd.h agniM mArgato.agniM ghR^itena cha ##14.1.36ab## mAlyena cha ekapatny.agniM puMshchaly.agniM cha sarShapaiH | ##14.1.36chd## dadhnA cha sUtikAsvagniM AhitAgniM cha taNDulaiH ##14.1.37ab## chaNDAlAgniM cha mAMsena chitAgniM mAnuSheNa cha ##14.1.37chd## samastAn.h bastavasayA mAnuSheNa dhruveNa cha ##14.1.38ab## juhuyAd.h agnimantreNa rAjavR^ikShasya dArubhiH | ##14.1.38chd## eSha niShpratikAro.agnirdviShatAM netramohanaH ##14.1.39## adite namaste, anumate namaste, sarasvati namaste, deva savitarnamAste ##14.1.40## agnaye svAhA, somAya svAhA, bhUH svAhA bhuvaH svAhA (iti) ## Chapt | ## pralambhanaM, tatra adbhuta utpAdanam.h ##14.2.01## shirISha udumbarashamIchUrNaM sarpiShA saMhR^ityArdhamAsikaH kShudyogaH ##14.2.02## kasheruka utpalakandekShumUlabisadUrvAkShIraghR^itamaNDasiddho mAsikaH ##14.2.03## mAShayavakulatthadarbhamUlachUrNaM vA kShIraghR^itAbhyAM, vallIkShIraghR^itaM vA samasiddhaM, sAlapR^ishniparNImUlakalkaM payasA pItvA, payo vA tatsiddhaM madhughR^itAbhyAM ashitvA mAsaM upavasati ##14.2.04## shvetabastamUtre saptarAtra uShitaiH siddhArthakaiH siddhaM tailaM kaTukAlAbau mAsArdhamAsasthitaM chatuShpadadvipadAnAM virUpakaraNam.h ##14.2.05## takrayavabhakShasya saptarAtrAd.h UrdhvaM shvetagardabhasya leNDayavaiH siddhaM gaurasarShapatailaM virUpakaraNam.h ##14.2.06## etayoranyatarasya mUtraleNDarasasiddhaM siddhArthakatailaM arkatUlapata~NgachUrNapratIvApaM shvetIkaraNam.h ##14.2.07## shvetakukkuTAjagaraleNDayogaH shvetIkaraNam.h ##14.2.08## shvetabastamUtre shvetasarShapAH saptarAtra uShitAstakra(?)marka.kShIralavaNaM dhAnyaM cha pakShasthito yogaH shvetIkaraNam.h ##14.2.09## kaTukAlAbau valIgate gataM.ardhamAsasthitaM gaurasarShapapiShTaM romNAM shvetIkaraNam.h ##14.2.10ab## alojuneti yaH kITaH shvetA cha gR^ihagolikA | ##14.2.10chd## etena piShtenAbhyaktAH keshAH syuH sha~NkhapANDarAH ##14.2.11## gomayena tindukAriShTakalkena vA marditA~Ngasya bhallAtakarasAnuliptasya mAsikaH kuShThayogaH ##14.2.12## kR^iShNasarpamukhe gR^ihagolikAmukhe vA saptarAtra uShitA gujjAH kuShThayogaH ##14.2.13## shukapittANDarasAbhya~NgaH kuShThayogaH ##14.2.14## kuShThasyapriyAlakalkakaShAyaH pratIkAraH ##14.2.15## kukkuTakoshAtakI(?)shatAvarImUlayuktaM AhArayamANo mAsena gauro bhavati ##14.2.16## vaTakaShAyasnAtaH sahacharakalkadigdhaH kR^iShNo bhavati ##14.2.17## shakunaka~NgutailayuktA haritAlamanaHshilAH shyAmIkaraNam.h ##14.2.18## khadyotachUrNaM sarShapatailayuktaM rAtrau jvalati ##14.2.19## khadyotagaNDUpadachUrNaM samudrajantUnAM bhR^i~NgakapAlAnAM khadirakarNikArANAM puShpachUrNaM vA shakunaka~NgutailayuktaM tejanachUrNam.h ##14.2.20## pAribhadrakatvanmaShI maNDUkavasayA yuktA gAtraprajvAlanaM agninA ##14.2.21## paribhadrakatvaktilakalkapradigdhaM sharIraM agninA jvalati ##14.2.22## pIlutvanmaShImayaH piNDo haste jvalati ##14.2.23## maNDUkavasAdigdho.agninA jvalati ##14.2.24## tena pradigdhaM a~NgaM kushAmraphalatailasiktaM samudramaNDUkIphenakasarjarasachUrNayuktaM vA jvalati ##14.2.25## maNDUkakulIrAdInAM vasayA samabhAgaM tailaM siddhaM abhya~NgaM gAtrANAM agniprajvAlanam.h ##14.2.26## veNumUlashaivalaliptaM a~NgaM maNDUkavasAdigdhaM agninA jvalati ##14.2.27## pAribhadrakappatibalAva~njulavajrakadalImUlakalkena maNDUkavasAsiddhena tailenAbhyaktapAdo.a~NgAreShu gachChati ##14.2.28ab## upa udakA pratibalA va~njulaH pAribhadrakaH | ##14.2.28chd## eteShAM mUlakalkena maNDUkavasayA saha ##14.2.29ab## sAdhayet.h tailaM etena pAdAvabhyajya nirmalau | ##14.2.29chd## a~NgArarAshau vichared.h yathA kusumasa~nchaye ##14.2.30## haMsakrau~nchamayUrANAM anyeShAM vA mahAshakunInAM udakaplavAnAM puchCheShu baddhA naladIpikA rAtrAvulkAdarshanam.h ##14.2.31## vaidyutaM bhasmA~Ngishamanam.h ##14.2.32## strIpuShpapAyitA mAShA vrajakulImUlaM maNDUkavasAmishraM chulluyAM dIptAyAM apAchanam.h ##14.2.33## chullIshodhanaM pratIkAraH ##14.2.34## pIlumayo maNiragnigarbhaH suvarchalAmUlagranthiH sUtragranthirvA pichupariveShTito mukhyAd.h agnidhUma utsargaH ##14.2.35## kushAmraphalatailasikto.agnirvarShapravAteShu jvalati ##14.2.36## samudraphenakaH tailayukto.ambhasi plavamAno jvalati ##14.2.37## plavamAnAnAM asthiShu kalmAShaveNunA nirmathito.agnirna udakena shAmyati, udakena jvalati ##14.2.38## shastrahatasya shUlaprotasya vA puruShasya vAmapArshvaparshukAsthiShu kalmAShaveNunA nirmathito.agniH striyAH puruShasya vA.asthiShu manuShyaparshukayA nirmathito.agniryatra trirapasavyaM gachChati na chAtrAnyo.agnirjvalati ##14.2.39ab## chuchchundarI kha~njarITaH khArakITashcha piShyate | ##14.2.39chd## ashvamUtreNa saMsR^iShTA nigalAnAM tu bha~njanam.h ##14.2.40## ayaskAnto vA pAShANaH kulIradardurakhArakITavasApradehena dviguNaH ##14.2.41## nArakagarbhaH ka~NkabhAsapArshva utpala udakapiShTashchatuShpadadvipadAnAM pAdalepaH ##14.2.42## ulUkagR^idhravasAbhyAM uShTracharma upAnahAvabhyajya vaTapattraiH pratichChAdya pa~nchAshadyojanAnyashrAnto gachChati ##14.2.43## shyenaka~NkakAkagR^idhrahaMsakrau~nchavIchIrallAnAM majjAno retAMsi vA yojanashatAya, siMhavyAghradvIpakAka ulUkAnAM majjAno retAMsi vA ##14.2.44## sArvavarNikAni garbhapatanAnyuShTrikAyAM abhiShUya shmashAne pretashishUn.h vA tatsamutthitaM medo yojanashatAya ##14.2.45a## aniShTairadbhuta utpAtaiH parasya udvegaM Acharet.h | ##14.2.45b## ArAjyAya iti nirvAdaH samAnaH kopa uchyate (iti) ## Chapt | ## pralambhanaM, tatra bhaiShajyamantrayogaH ##14.3.01## mArjAra uShTravR^ikavarAhashvAvidvAgulInaptR^ikAka ulUkAnAM anyeShAM vA nishAcharANAM sattvAnAM ekasya dvayorbahUnAM vA dakShiNAni vAmAni chAkShINi gR^ihItvA dvidhA chUrNaM kArayet.h ##14.3.02## tato dakShiNaM vAmena vAmaM dakShiNena samabhyajya rAtrau tamasi cha pashyati ##14.3.03ab## ekAmlakaM varAhAkShi khadyotaH kAlashArivA | ##14.3.03chd## etenAbhyaktanayano rAtrau rUpANi pashyati ##14.3.04## trirAtra upoShitaH puShyeNa shastrahatasya shUlaprotasya vA puMsaH shiraHkapAle mR^ittikAyAM yavAn.h AvAsyAvikShIreNa sechayet.h ##14.3.05## tato yavavirUDhamAlAM Abadhya naShTachChAyArUpashcharati ##14.3.06## triratra upoShitaH puShyeNa shvamArjAra ulUkavAgulInAM dakShiNAni vAmAni chAkShINi dvidhA chUrNaM kArayet.h ##14.3.07## tato yathAsvaM abhyaktAkSho naShTachChAyArUpashcharati ##14.3.08## trirAtra upoShitaH puShyeNa puruShaghAtinaH kANDakasya shalAkAM a~njanIM cha kArayet.h ##14.3.09## tato anyatamenAkShichUrNenAbhyaktAkSho naShTachChAyArUpashcharati ##14.3.10## trirAtra upoShitaH puShyeNa kAlAyasIM a~njanIM shalAkAM cha kArayet.h ##14.3.11## tato nishAcharANAM sattvAnAM anyatamasya shiraHkapAlaM a~njanena pUrayitvA mR^itAyAH striyA yonau praveshya dAhayet.h ##14.3.12## tad.h a~njanaM puShyeNa uddhR^itya tasyAM a~njanyAM nidadhyAt.h ##14.3.13## tenAbhyaktAkSho naShTaChAyArUpashcharati ##14.3.14## yatra brAhmaNaM AhitAgniM dagdhaM dahyamAnaM vA pashyet.h tatra trirAtra upoShitaH puShyeNa svayaMmR^itasya vAsasA prasevaM kR^itvA chitAbhasmanA pUrayitvA taM Abadhya naShTachChAyArUpashcharati ##14.3.15## brAhmaNasya pretakArye yo gaurmAryate tasyAsthimajjachUrNapUrNA.ahibhastrA pashUnAM antardhAnam.h ##14.3.16## sarpadaShTasya bhasmanA pUrNA prachalAkabhastrA mR^igANAM antardhAnam.h ##14.3.17## ulUkavAgulIpuchChapurIShajAnv.asthichUrNapUrNA.ahibhastrA pakShiNAM antardhAnam.h ##14.3.18## ityaShTAvantardhAnayogaH ##14.3.19ab## baliM vairochanaM vande shatamAyaM cha shambaram.h | ##14.3.19chd## bhaNDIrapAkaM narakaM nikumbhaM kumbhaM eva cha ##14.3.20ab## devalaM nAradaM vande vande sAvarNigAlavam.h | ##14.3.20chd## eteShAM anuyogena kR^itaM te svApanaM mahat.h ##14.3.21ab## yathA svapantyajagarAH svapantyapi chamUkhalAH | ##14.3.21chd## tathA svapantu puruShA ye cha grAme kutUhalAH ##14.3.22ab## bhaNDakAnAM sahasreNa rathanemishatena cha | ##14.3.22chd## imaM gR^ihaM pravekShyAmi tUShNIM Asantu bhANDakAH ##14.3.23ab## namaskR^itvA cha manave baddhvA shunakaphelakAH | ##14.3.23chd## ye devA devalokeShu mAnuSheShu cha brAhmaNAH ##14.3.24ab## adhyayanapAragAH siddhA ye cha kaulAsa tApasAH | ##14.3.24chd## etebhyaH sarvasiddhebhyaH kR^itaM te svApanaM mahat.h ##14.3.25## atigachChanti cha mayyapagachChantu saMhatAH ##14.3.26## alite, valite, manave svAhA ##14.3.27## etasya prayogaH ##14.3.28## trirAtra upoShitaH kR^iShNachaturdashyAM puShyayoginyAM shvapAkIhastAd.h vilakhAvalekhanaM krINIyAt.h ##14.3.29## tanmAShaiH saha kaNDolikAyAM kR^itvA.asa~NkIrNa Adahane nikhAnayet.h ##14.3.30## dvitIyasyAM chaturdashyAM uddhR^itya kumAryA peShayitvA gulikAH kArayet.h ##14.3.31## tata ekAM gulikAM abhimantrayitvA yatra etana mantreNa kShipati tat.h sarvaM prasvApayati ##14.3.32## etena eva kalpena shvAvidhaH shalyakaM trikAlaM trishvetaM asa~NkIrNa Adahane nikhAnayet.h ##14.3.33## dvitIyasyAM chaturdashyAM uddhR^ityAdahanabhasmanA saha yatra etena mantreNa kShipati tat.h sarvaM prasvApayati ##14.3.34ab## suvarNapuShpIM brahmANIM brahmANaM cha kushadhvajam.h | ##14.3.34chd## sarvAshcha devatA vande vande sarvAMshcha tApasAn.h ##14.3.35ab## vashaM me brAhmaNA yAntu bhUmipAlAshcha kShatriyAH | ##14.3.35chd## vashaM vaishyAshcha shUdrAshcha vashatAM yAntu me sadA ##14.3.36## svAhA - amile kimile vayuchAre prayoge phakke vayuhve vihAle dantakaTake svAhA ##14.3.37ab## sukhaM svapantu shunakA ye cha grAme kutUhalAH | ##14.3.37chd## shvAvidhaH shalyakaM cha etat.h trishvetaM brahmanirmitam.h ##14.3.38ab## prasuptAH sarvasiddhA hi etat.h te svApanaM kR^itam.h | ##14.3.38chd## yAvad.h grAmasya sImAntaH sUryasya udgamanAd.h iti ##14.3.39## svAhA ##14.3.40## etasya prayogaH ##14.3.41## shvAvidhaH shalyakAni trishvetAni, saptarAtra upoShitaH kR^iShNachaturdashyAM khAdirAbhiH samidhAmir(?) agniM etena mantreNAShTashatasampAtaM kR^itvA madhughR^itAbhyAM abhijuhuyAt.h ##14.3.42## tata ekaM etena mantreNa grAmadvAri gR^ihadvAri vA yatra nikhanyate tat.h sarvaM prasvApayati ##14.3.43ab## baliM vairochanaM vande shatamAyaM cha shambaram.h | ##14.3.43chd## nikumbhaM narakaM kumbhaM tantukachChaM mahA.asuram.h ##14.3.44ab## armAlavaM pramIlaM cha maNDa ulUkaM ghaTa ubalam.h | ##14.3.44chd## kR^iShNakaMsa upachAraM cha paulomIM cha yashasvinIm.h ##14.3.45ab## abhimantrayitvA gR^ihNAmi siddhy.arthaM shavashArikAm.h | ##14.3.45chd## jayatu jayati cha namaH shalakabhUtebhyaH svAhA ##14.3.46ab## sukhaM svapantu shunakA ye cha grAme kutUhalAH | ##14.3.46chd## sukhaM svapantu siddhArthA yaM arthaM mArgayAmahe | ##14.3.46ech## yAvad.h astaM ayAd.h udayo yAvad.h arthaM phalaM mama ##14.3.47## iti svAhA ##14.3.48## etasya prayogaH ##14.3.49## chaturbhakta upavAsI kR^iShNachaturdashyAM asa~NkIrNa Adahane baliM kR^itvA etena mantreNa shavashArikAM gR^ihItvA pautrIpoTTalikaM badhnIyAt.h ##14.3.50## tanmadhye shvAvidhaH shalyakena viddhvA yatra etena mantreNa nikhanyate tat.h sarvaM prasvApayati ##14.3.51ab## upaimi sharaNaM chAgniM daivatAni disho dasha | ##14.3.51chd## apayAntu cha sarvANi vashatAM yAntu me sadA ##14.3.52## svAhA ##14.3.53## etasya prayogaH ##14.3.54## trirAtra uposShitaH puShyeNa sharkarA ekaviMshatisampAtaM kR^itvA madhughR^itAbhyAM abhijuhuyAt.h ##14.3.55## tato gandhamAlyena pUjayitvA nikhAnayet.h ##14.3.56## dvitIyena puShyeNa uddhR^itya ekAM sharkarAM abhimantrayitvA kapATaM AhanyAt.h ##14.3.57## abhyantarM chatasR^iNAM sharkarANAM dvAraM apAvriyate ##14.3.58## chaturbhakta upavAsI kR^iShNachaturdashyAM bhagnasya puruShasyAsthnA R^iShabhaM kArayet.h, abhimantrayechcha etena ##14.3.59## dvigoyuktaM goyAnaM AhR^itaM bhavati ##14.3.60## tataH paramAkAshe virAmati ##14.3.61## ravisagandhaH parighamati sarvaM pR^iNAti ##14.3.62## chaNDAlIkumbhItumbakaTukasAroghaH sanArIbhago.asi - svAhA ##14.3.63## tAla udghATanaM prasvApanaM cha ##14.3.64## trirAtra upoShitaH puShyeNa shastrahatasya shUlaprotasya vA puMsaH shiraHkapAle mR^ittikAyAM tuvarIrAvAsya udakena sechayet.h ##14.3.65## jAtAnAM puShyeNa eva gR^ihItvA rajjukAM vartayet.h ##14.3.66## tataH sajyAnAM dhanuShAM yantrANAM cha purastAchChedanaM jyAchChedanaM karoti ##14.3.67## udakAhibhastrAM uchChvAsamR^ittikayA striyAH puruShasya vA pUrayet.h, nAsikAbandhanaM mukhagrahashcha ##14.3.68## varAhabhastrAM uchChvAsamR^ittikayA pUrayitvA markaTasnAyunA.avabadhnIyAt.h, AnAhakAraNam.h ##14.3.69## kR^iShNachaturdashyAM shastrahatAyA goH kapilAyAH pittena rAjavR^ikShamayIM amitrapratimAM a~njyAt.h, andhIkaraNam.h ##14.3.70## chaturbhakta upavAsI kR^iShNachaturdashyAM baliM kR^itvA shUlaprotasya puruShasyAsthnA kIlakAn.h kArayet.h ##14.3.71## eteShAM ekaH purIShe mUtre vA nikhAta AnAhaM karoti, pade.asyAsane vA nikhAtaH shoSheNa mArayati, ApaNe kShetre gR^ihe vA vR^ittichChedaM karoti ##14.3.72## etena eva kalpena vidyuddagdhasya vR^ikShasya kIlakA vyAkhyAtAH ##14.3.73ab## punarnavaM avAchInaM nimbaH kAmamadhushcha yaH | ##14.3.73chd## kapiroma manuShyAsthi baddhvA mR^itakavAsasA ##14.3.74ab## nikhanyate gR^ihe yasya dR^iShTvA vA yat.h padaM nayet.h | ##14.3.74chd## saputradAraH sadhanastrIn.h pakShAnnAtivartate ##14.3.75ab## punarnavaM avAchInaM nimbaH kAmamadhushcha yaH | ##14.3.75chd## svaya~NguptA manuShyAsthi pade yasya nikhanyate ##14.3.76ab## dvAre gR^ihasya senAyA grAmasya nagarasya vA | ##14.3.76chd## saputradAraH sadhanastrIn.h pakShAnnAtivartate ##14.3.77ab## ajamarkaTaromANi mArjAranakulasya cha | ##14.3.77chd## brAhmaNAnAM shvapAkAnAM kAka ulUkasya chAharet.h | ##14.3.77chd## etena viShThA.avakShuNNA sadya utsAdakArikA ##14.3.78ab## pretanirmAlikA kiNvaM romANi nakulasya cha | ##14.3.78chd## vR^ishchikAly(?) ahikR^ittishcha pade yasya nikhanyate | ##14.3.78ef## bhavatyapuruShaH sadyo yAvat.h tannApanIyate ##14.3.79## trirAtra upoShitaH puShyeNa shastrahatasya shUlaprotasya vA puMsaH shiraHkapAle mR^ittikAyAM gu~njA AvAsya udakena sechayet.h ##14.3.80## jAtAnAM amAvAsyAyAM paurNamAsyAM vA puShyayoginyAM gu~njavallIrgrAhayitvA maNDalikAni kArayet.h ##14.3.81## teShvannapAnabhAjanAni nyastAni na kShIyante ##14.3.82## rAtriprekShAyAM pravR^ittAyAM pradIpAgniShu mR^itadhenoH stanAn.h utkR^itya dAhayet.h ##14.3.83## dagdhAn.h vR^iShamUtreNa peShayitvA navakumbhaM antarlepayet.h ##14.3.84## taM grAmaM apasavyaM pariNIya yat.h tatra nyastaM navanItaM eShAM tat.h sarvaM AgachChati ##14.3.85## kR^iShNachaturdashyAM puShyayoginyAM shuno lagnakasya yonau kAlAyasIM mudrikAM preShayet.h ##14.3.85## tAM svayaM patitAM gR^ihNIyAt.h ##14.3.87## tayA vR^ikShaphalAnyAkAritAnyAgachChanti ##14.3.88ab## mantrabhaiShajyasamyuktA yogA mAyAkR^itAshcha ye | ##14.3.88chd## upahanyAd.h amitrAMH taiH svajanaM chAbhipAlayet.h (iti) ## Chapt | ## svabala upaghAtapratIkAraH ##14.4.01## svapakShe paraprayuktAnAM dUShIviShagarANAM pratIkAraH ##14.4.02## shleShmAtakakapitthadantidantashaThagojishirIShapATalIbalAsyonAgapunarnavAshvetavAraNakvAthayuktam(?) chandanasAlAvR^ikIlohitayuktaM nejana udakaM rAja upabhogyAnAM guhyaprakShAlanaM strINAM, senAyAshcha viShapratIkAraH ##14.4.03## pR^iShatanakulanIlakaNThagodhApittayuktaM mahIrAjIchUrNaM sinduvAritavaraNavAruNItaNDulIyakashataparvAgrapiNDItakayogo madanadoShaharaH ##14.4.04## sR^igAlavinnAmadanasinduvAritavaraNavAraNavalImUlakaShAyANAM anyatamasya samastAnAM vA kShIrayuktaM pAnaM madanadoShaharam.h ##14.4.05## kaiDaryapUtitilatailaM unmAdaharaM nastaHkarma ##14.4.06## priya~NgunaktamAlayogaH kuShThaharaH ##14.4.07## kuShThalodhrayogaH pAkashoShaghnaH ##14.4.08## kaTaphaladravantIvila~NgachUrNaM nastaHkarma shirorogaharam.h ##14.4.09## priya~Nguma~njiShThAtagaralAkShArasamadhukaharidrAkShaudrayogo rajju.udakaviShaprahArapatananihsaMj~nAnAM punaHpratyAnayanAya ##14.4.10## manuShyANAM akShamAtraM, gavAshvAnAM dviguNaM, chaturguNaM hasty.uShTrANAm.h ##14.4.11## rukmagarbhashcha eShAM maNiH sarvaviShaharaH ##14.4.12## jIvantIshvetAmuShkakapuShpavandAkAnAM akShIve jAtasyAshvatthasya maNiH sarvaviShaharaH ##14.4.13ab## tUryANAM taiH praliptAnAM shabdo viShavinAshanaH | ##14.4.13chd## liptadhvajaM patAkAM vA dR^iShTvA bhavati nirviShaH ##14.4.14ab## etaiH kR^itvA pratIkAraM svasainyAnAM athAtmanaH | ##14.4.14chd## amitreShu prayu~njIta viShadhUmAmbudUShaNAn.h (iti) ##Book | ## ## Chapt | ## tantrayuktayaH ##15.1.01## manuShyANAM vR^ittirarthaH, manuShyavatI bhUmirityarthaH ##15.1.02## tasyAH pR^ithivyA lAbhapAlana upAyaH shAstraM arthashAstraM iti ##15.1.03## taddvAtriMshad.h yuktiyuktaM - adhikaraNaM, vidhAnaM, yogaH, padArthaH, hetv.arthaH, uddeshaH, nirdeshaH, upadeshaH, apadeshaH, atideshaH, pradeshaH, upamAnaM, arthApattiH, saMshayaH, prasa~NgaH, viparyayaH, vAkyasheShaH, anumataM, vyAkhyAnaM, nirvachanaM, nidarshanaM, apavargaH, svasaMj~nA, pUrvapakShaH, uttarapakShaH, ekAntaH, anAgatAvekShaNaM, atikrAntAvekShaNaM, niyogaH, vikalpaH, samuchchayaH UhyaM iti ##15.1.04## yaM arthaM adhikR^itya uchyate tad.h adhikaraNam.h ##15.1.05## pR^ithivyA lAbhe pAlane cha yAvantyarthashAstrANi pUrvAchAryaiH prasthApitAni prAyashaH tAni saMhR^itya ekaM idaM arthashAstraM kR^itam iti ##15.1.06## shAstrasya prakaraNAnupUrvI vidhAnam.h ##15.1.07## vidyAsamuddeshaH, vR^iddhasamyogaH, indriyajayaH, amAtya utpattiH ityevaM.AdikaM iti ##15.1.08## vAkyayojanA yogaH ##15.1.09## chaturvarNAshramo lokaH iti ##15.1.10## padAvadhikaH padArthaH ##15.1.11## mUlahara iti padam.h ##15.1.12## yaH pitR^ipaitAmahaM arthaM anyAyena bhakShayati sa mUlaharaH ityarthaH ##15.1.13## heturarthasAdhako hetv.arthaH ##15.1.14## arthamUlau hi dharmakAmau iti ##15.1.15## samAsavAkyaM uddeshaH ##15.1.16## vidyAvinayaheturindriyajayaH iti ##15.1.17## vyAsavAkyaM nirdeshaH ##15.1.18## karNatvag.akShijihvAghrANa indriyANAM shabdasparsharUparasagandheShvavipratipattirindriyajayaHiti ##15.1.19## evaM vartitavyaM ityupadeshaH ##15.1.20## dharmArthavirodhena kAmaM seveta, na nihsukhaH syAt iti ##15.1.21## evaM asAvAha ityapadeshaH ##15.1.22## mantripariShadaM dvAdashAmAtyAn.h kurvIta iti mAnavAH - ShoDasha iti bArhaspatyAH - viMshatiM ityaushanasAH - yathAsAmarthyaM iti kauTilyaH iti ##15.1.23## uktena sAdhanaM atideshaH ##15.1.24## dattasyApradAnaM R^iNAdAnena vyAkhyAtam iti ##15.1.25## vaktavyena sAdhanaM pradeshaH ##15.1.26## sAmadAnabhedadaNDairvA, yathA.a.apatsu vyAkhyAsyAmaH iti ##15.1.27## dR^iShTenAdR^iShTasya sAdhanaM upamAnam.h ##15.1.28## nivR^ittaparihArAn.h pitA ivAnugR^ihNIyAt iti ##15.1.29## yad.h anuktaM arthAd.h Apadyate sA.arthApattiH ##15.1.30## lokayAtrAvid.h rAjAnaM AtmadravyaprakR^itisampannaM priyahitadvAreNAshrayeta ##15.1.31## nApriyahitadvAreNAshrayeta ityarthAd.h ApannaM bhavati iti ##15.1.32## ubhayatohetumAn.h arthaH saMshayaH ##15.1.33## kShINalubdhaprakR^itiM apacharitaprakR^itiM vA iti ##15.1.34## prakaraNAntareNa samAno.arthaH prasa~NgaH ##15.1.35## kR^iShikarmapradiShTAyAM bhUmau - iti samAnaM pUrveNa iti ##15.1.36## pratilomena sAdhanaM viparyayaH ##15.1.37## viparItaM atuShTasya iti ##15.1.38## yena vAkyaM samApyate sa vAkyasheShaH ##15.1.39## ChinnapakShasya iva rAj~nashcheShTAnAshashcha iti ##15.1.40## tatra shakuneH iti vAkyasheShaH ##15.1.41## paravAkyaM apratiShiddhaM anumatam.h ##15.1.42## pakShAvurasyaM pratigraha ityaushanaso vyUhavibhAgaH iti ##15.1.43## atishayavarNanA vyAkhyAnam.h ##15.1.44## visheShatashcha sa~NghAnAM sa~NghadharmiNAM cha rAjakulAnAM dyUtanimitto bhedaH tannimitto vinAsha ityasatpragrahaH pApiShThatamo vyasanAnAM tantradaurbalyAt iti ##15.1.45## guNataH shabdaniShpattirnirvachanam.h ##15.1.46## vyasyatyenaM shreyasa iti vyasanam iti ##15.1.47## dR^iShTAnto dR^iShTAntayukto nidarshanam.h ##15.1.48## vigR^ihIto hi jyAyasA hastinA pAdayuddhaM ivAbhyupaiti iti ##15.1.49## abhiplutavyapakarShaNaM apavargaH ##15.1.50## nityaM AsannaM aribalaM vAsayed.h anyatrAbhyantarakopasha~NkAyAH iti ##15.1.51## parairasamitaH shabdaH svasaMj~nA ##15.1.52## prathamA prakR^itiH, tasya bhUmy.anantarA dvitIyA, bhUmy.ekAntarA tR^itIyA iti ##15.1.53## pratiSheddhavyaM vAkyaM pUrvapakShaH ##15.1.54## svAmy.amAtyavyasanayoramAtyavyasanaM garIyaH iti ##15.1.55## tasya nirNayanavAkyaM uttarapakShaH ##15.1.56## tad.AyattatvAt.h, tatkUTasthAnIyo hi svAmI iti ##15.1.57## sarvatrAyattaM ekAntaH ##15.1.58## tasmAd.h utthAnaM AtmanaH kurvIta iti ##15.1.59## pashchAd.h evaM vihitaM ityanAgatAvekShaNam.h ##15.1.60## tulApratimAnaM pautavAdhyakShe vakShyAmaH iti ##15.1.61## purastAd.h evaM vihitaM ityatikrAntAveShkaNam.h ##15.1.62## amAtyasampad.h uktA purastAt iti ##15.1.63## evaM nAnyathA iti niyogaH ##15.1.64## tasmAd.h dharmyaM arthyaM chAsya upadishet.h, nAdharmyaM anarthayM cha iti ##15.1.65## anena vA.anena vA iti vikalpaH ##15.1.66## duhitaro vA dharmiShTheShu vivAheShu jAtAH iti ##15.1.67## anena chAnena cha iti samuchchayaH ##15.1.68## svaya~njAtaH piturbandhUnAM cha dAyAdaH iti ##15.1.69## anuktakaraNaM Uhyam.h ##15.1.70## yathA cha dAtA pratigrahItA cha na upahatau syAtAM tathA.anushayaM kushalAH kalpayeyuH iti ##15.1.71ab## evaM shAstraM idaM yuktaM etAbhiH tantrayuktibhiH | ##15.1.71chd## avAptau pAlane cha uktaM lokasyAsya parasya cha ##15.1.72ab## dharmaM arthaM cha kAmaM cha pravartayati pAti cha | ##15.1.72chd## adharmAnarthavidveShAn.h idaM shAstraM nihanti cha ##15.1.73ab## yena shAstraM cha shastraM cha nandarAjagatA cha bhUH | ##15.1.73chd## amarSheNa uddhR^itAnyAshu tena shAstraM idaM kR^itam.h (iti) ## End of the ArthashAstra## ## \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}