% Text title : manusmRiti % File name : manu.itx % Category : samajashastra, sociology\_astrology % Location : doc\_z\_misc\_sociology\_astrology % Transliterated by : Michio Yano, Y.Ikari, Avinash Sathaye sohum at ms.uky.edu % Proofread by : Michio Yano, Y.Ikari, Avinash Sathaye sohum at ms.uky.edu % Description-comments : Reformatted NA % Latest update : November 1, 2010, March 6, 2022 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. ManusmRti ..}## \itxtitle{.. manusmR^iti athavA mAnavadharmashAstram ..}##\endtitles ## \section{adhyAya 1} manumekAgramAsInamabhigamya maharShayaH | pratipUjya yathAnyAyamidaM vachanamabruvan || 1\.1|| bhagavan sarvavarNAnAM yathAvadanupUrvashaH | antaraprabhavAnAM cha dharmAnno vaktumarhasi || 1\.2|| tvameko hyasya sarvasya vidhAnasya svayambhuvaH | achintyasyAprameyasya kAryatattvArthavitprabho || 1\.3|| sa taiH pR^iShTastathA samyagamitojA mahAtmabhiH | pratyuvAchArchya tAn sarvAn maharShI.nshrUyatAmiti || 1\.4|| AsIdidaM tamobhUtamapraj~nAtamalakShaNam | apratarkyamavij~neyaM prasuptamiva sarvataH || 1\.5|| tataH svayambhUrbhagavAnavyakto vya~njayannidam | mahAbhUtAdi vR^ittojAH prAdurAsIttamonudaH || 1\.6|| yo.asAvatIndriyagrAhyaH sUkShmo.avyaktaH sanAtanaH | sarvabhUtamayo.achintyaH sa eva svayamudbabhau || 1\.7|| sa eSha so.abhidhyAya sharIrAtsvAtsisR^ikShurvividhAH prajAH | apa eva sasarjAdau tAsu vIryamavAsR^ijat || 1\.8|| tadaNDamabhavaddhaimaM sahasrA.nshusamaprabham | tasmi~njaj~ne svayaM brahmA sarvalokapitAmahaH || 1\.9|| Apo nArA iti proktA Apo vai narasUnavaH | tA yadasyAyanaM pUrvaM tena nArAyaNaH smR^itaH || 1\.10|| yattatkAraNamavyaktaM nityaM sadasadAtmakam | tadvisR^iShTaH sa puruSho loke brahmaiti kIrtyate || 1\.11|| tasminnaNDe sa bhagavAnuShitvA parivatsaram | svayamevAtmano dhyAnAttadaNDamakaroddvidhA || 1\.12|| tAbhyAM sa shakalAbhyAM cha divaM bhUmiM cha nirmame | madhye vyoma dishashchAShTAvapAM sthAnaM cha shAshvatam || 1\.13|| udbabarhAtmanashchaiva manaH sadasadAtmakam | manasashchApyaha~NkAramabhimantAramIshvaram || 1\.14|| mahAntameva chAtmAnaM sarvANi triguNAni cha | viShayANAM grahItR^INi shanaiH pa~nchaindriyANi cha || 1\.15|| teShAM tvavayavAn sUkShmAn ShaNNAmapyamitaujasAm | sa.nniveshyAtmamAtrAsu sarvabhUtAni nirmame || 1\.16|| yan mUrtyavayavAH sUkShmAstAnImAnyAshrayanti ShaT | tasmAchCharIramityAhustasya mUrtiM manIShiNaH || 1\.17|| tadAvishanti bhUtAni mahAnti saha karmabhiH | manashchAvayavaiH sUkShmaiH sarvabhUtakR^idavyayam || 1\.18|| teShAmidaM tu saptAnAM puruShANAM mahaujasAm | sUkShmAbhyo mUrtimAtrAbhyaH sambhavatyavyayAdvyayam || 1\.19|| AdyAdyasya guNaM tveShAmavApnoti paraH paraH | yo yo yAvatithashchaiShAM sa sa tAvadguNaH smR^itaH || 1\.20|| sarveShAM tu sa nAmAni karmANi cha pR^ithakpR^ithak | vedashabdebhya evAdau pR^ithaksa.nsthAshcha nirmame || 1\.21|| karmAtmanAM cha devAnAM so.asR^ijatprANinAM prabhuH | sAdhyAnAM cha gaNaM sUkShmaM yaj~naM chaiva sanAtanam || 1\.22|| agnivAyuravibhyastu trayaM brahma sanAtanam | dudoha yaj~nasiddhyarthaM R^ich.yajus.sAmalakShaNam || 1\.23|| kAlaM kAlavibhaktIshcha nakShatrANi grahA.nstathA | saritaH sAgarAn shailAn samAni viShamAni cha || 1\.24|| tapo vAchaM ratiM chaiva kAmaM cha krodhameva cha | sR^iShTiM sasarja chaivaimAM sraShTumichChannimAH prajAH || 1\.25|| karmaNAM cha vivekArthaM dharmAdharmau vyavechayat | vivekAya dvandvairayojayachchaimAH sukhaduHkhAdibhiH prajAH || 1\.26|| aNvyo mAtrA vinAshinyo dashArdhAnAM tu yAH smR^itAH | tAbhiH sArdhamidaM sarvaM sambhavatyanupUrvashaH || 1\.27|| yaM tu karmaNi yasmin sa nyayu~Nkta prathamaM prabhuH | sa tadeva svayaM bheje sR^ijyamAnaH punaH punaH || 1\.28|| hi.nsrAhi.nsre mR^idukrUre dharmAdharmAvR^itAnR^ite | yadyasya so.adadhAtsarge tattasya svayamAvishat || 1\.29|| yathartuli~NgAnyartavaH svayamevartuparyaye | svAni svAnyabhipadyante tathA karmANi dehinaH || 1\.30|| lokAnAM tu vivR^iddhyarthaM mukhabAhUrupAdataH | brAhmaNaM kShatriyaM vaishyaM shUdraM cha niravartayat || 1\.31|| dvidhA kR^itvA.atmano dehamardhena puruSho.abhavat | ardhena nArI tasyAM sa virAjamasR^ijatprabhuH || 1\.32|| tapastaptvA.asR^ijadyaM tu sa svayaM puruSho virAT | taM mAM vittAsya sarvasya sraShTAraM dvijasattamAH || 1\.33|| ahaM prajAH sisR^ikShustu tapastaptvA sudushcharam | patIn prajAnAmasR^ijaM maharShInAdito dasha || 1\.34|| marIchimatrya~Ngirasau pulastyaM pulahaM kratum | prachetasaM vasiShThaM cha bhR^iguM nAradameva cha || 1\.35|| ete manU.nstu saptAn yAnasR^ijan bhUritejasaH | devAn devanikAyA.nshcha maharShI.nshchAmitojasaH || 1\.36|| yakSharakShaH pishAchA.nshcha gandharvApsaraso.asurAn | nAgAn sarpAn suparNA.nshcha pitR^INA.nshcha pR^ithaggaNam || 1\.37|| pitR^INAM vidyuto.ashanimeghA.nshcha rohitaindradhanU.nShi cha | ulkAnirghAtaketU.nshcha jyotI.nShyuchchAvachAni cha || 1\.38|| kinnarAn vAnarAn matsyAn vividhA.nshcha viha~NgamAn | pashUn mR^igAn manuShyA.nshcha vyAlA.nshchobhayatodataH || 1\.39|| kR^imikITapata~NgA.nshcha yUkAmakShikamatkuNam | sarvaM cha da.nshamashakaM sthAvaraM cha pR^ithagvidham || 1\.40|| evametairidaM sarvaM manniyogAn mahAtmabhiH | yathAkarma tapoyogAtsR^iShTaM sthAvaraja~Ngamam || 1\.41|| yeShAM tu yAdR^ishaM karma bhUtAnAmiha kIrtitam | tattathA vo.abhidhAsyAmi kramayogaM cha janmani || 1\.42|| pashavashcha mR^igAshchaiva vyAlAshchobhayatodataH | rakShA.nsi cha pishAchAshcha manuShyAshcha jarAyujAH || 1\.43|| manuShAshcha aNDajAH pakShiNaH sarpA nakrA matsyAshcha kachChapAH | yAni chaivaM.prakArANi sthalajAnyaudakAni cha || 1\.44|| svedajaM da.nshamashakaM yUkAmakShikamatkuNam | UShmaNashchopajAyante yachchAnyatkiM chidIdR^isham || 1\.45|| udbhijjAH sthAvarAH sarve bIjakANDaprarohiNaH | oShadhyaH phalapAkAntA bahupuShpaphalopagAH || 1\.46|| apuShpAH phalavanto ye te vanaspatayaH smR^itAH | puShpiNaH phalinashchaiva vR^ikShAstUbhayataH smR^itAH || 1\.47|| guchChagulmaM tu vividhaM tathaiva tR^iNajAtayaH | bIjakANDaruhANyeva pratAnA vallya eva cha || 1\.48|| tamasA bahurUpeNa veShTitAH karmahetunA | antassa.nj~nA bhavantyete sukhaduHkhasamanvitAH || 1\.49|| etadantAstu gatayo brahmAdyAH samudAhR^itAH | ghore.asmin bhUtasa.nsAre nityaM satatayAyini || 1\.50|| evaM sarvaM sa sR^iShTvaidaM mAM chAchintyaparAkramaH | Atmanyantardadhe bhUyaH kAlaM kAlena pIDayan || 1\.51|| yadA sa devo jAgarti tadevaM cheShTate jagat | yadA svapiti shAntAtmA tadA sarvaM nimIlati || 1\.52|| tasmin svapiti tu svasthe karmAtmAnaH sharIriNaH | svapati svakarmabhyo nivartante manashcha glAnimR^ichChati || 1\.53|| yugapattu pralIyante yadA tasmin mahAtmani | tadA.ayaM sarvabhUtAtmA sukhaM svapiti nirvR^itaH || 1\.54|| tamo.ayaM tu samAshritya chiraM tiShThati saindriyaH | na cha svaM kurute karma tadotkrAmati mUrtitaH || 1\.55|| yadA.aNumAtriko bhUtvA bIjaM sthANu chariShNu cha | samAvishati sa.nsR^iShTastadA mUrtiM vimu~nchati || 1\.56|| evaM sa jAgratsvapnAbhyAmidaM sarvaM charAcharam | sa~njIvayati chAjasraM pramApayati chAvyayaH || 1\.57|| idaM shAstraM tu kR^itvA.asau mAmeva svayamAditaH | vidhivadgrAhayAmAsa marIchyAdI.nstvahaM munIn || 1\.58|| etadvo.ayaM bhR^iguH shAstraM shrAvayiShyatyasheShataH | etadhi matto.adhijage sarvameSho.akhilaM muniH || 1\.59|| tatastathA sa tenokto maharShimanunA bhR^iguH | tAnabravIdR^iShIn sarvAn prItAtmA shrUyatAmiti || 1\.60|| svAyambhuvasyAsya manoH ShaDva.nshyA manavo.apare | sR^iShTavantaH prajAH svAH svA mahAtmAno mahaujasaH || 1\.61|| svArochiShashchottamashcha tAmaso raivatastathA | chAkShuShashcha mahAtejA vivasvatsuta eva cha || 1\.62|| svAyambhuvAdyAH saptaite manavo bhUritejasaH | sve sve.antare sarvamidamutpAdyApushcharAcharam || 1\.63|| nimeShA dasha chAShTau cha kAShThA tri.nshattu tAH kalA | tri.nshatkalA muhUrtaH syAdahorAtraM tu tAvataH || 1\.64|| ahorAtre vibhajate sUryo mAnuShadaivike | rAtriH svapnAya bhUtAnAM cheShTAyai karmaNAmahaH || 1\.65|| pitrye rAtryahanI mAsaH pravibhAgastu pakShayoH | karmacheShTAsvahaH kR^iShNaH shuklaH svapnAya sharvarI || 1\.66|| daive rAtryahanI varShaM pravibhAgastayoH punaH | ahastatrodagayanaM rAtriH syAddakShiNAyanam || 1\.67|| brAhmasya tu kShapAhasya yatpramANaM samAsataH | ekaikasho yugAnAM tu kramashastannibodhata || 1\.68|| chatvAryAhuH sahasrANi varShANAM tatkR^itaM yugam | tasya tAvatshatI sa.ndhyA sa.ndhyA.nshashcha tathAvidhaH || 1\.69|| itareShu sasa.ndhyeShu sasa.ndhyA.nsheShu cha triShu | ekApAyena vartante sahasrANi shatAni cha || 1\.70|| yadetatparisa~NkhyAtamAdAveva chaturyugam | etaddvAdashasAhasraM devAnAM yugamuchyate || 1\.71|| daivikAnAM yugAnAM tu sahasraM parisa~NkhyayA | brAhmamekamaharj~neyaM tAvatIM rAtrimeva cha || 1\.72|| tAvatI rAtrireva cha tadvai yugasahasrAntaM brAhmaM puNyamaharviduH | rAtriM cha tAvatImeva te.ahorAtravido janAH || 1\.73|| tasya so.aharnishasyAnte prasuptaH pratibudhyate | pratibuddhashcha sR^ijati manaH sadasadAtmakam || 1\.74|| manaH sR^iShTiM vikurute chodyamAnaM sisR^ikShayA | AkAshaM jAyate tasmAttasya shabdaM guNaM viduH || 1\.75|| AkAshAttu vikurvANAtsarvagandhavahaH shuchiH | balavA~njAyate vAyuH sa vai sparshaguNo mataH || 1\.76|| vAyorapi vikurvANAdvirochiShNu tamonudam | jyotirutpadyate bhAsvattadrUpaguNamuchyate || 1\.77|| jyotiShashcha vikurvANAdApo rasaguNAH smR^itAH | adbhyo gandhaguNA bhUmirityeShA sR^iShTirAditaH || 1\.78|| yadprAgdvAdashasAhasramuditaM daivikaM yugam | tadekasaptatiguNaM manvantaramihochyate || 1\.79|| manvantarANyasa~NkhyAni sargaH sa.nhAra eva cha | krIDannivaitatkurute parameShThI punaH punaH || 1\.80|| chatuShpAtsakalo dharmaH satyaM chaiva kR^ite yuge | nAdharmeNAgamaH kashchin manuShyAn prati vartate || 1\.81|| upavartate itareShvAgamAddharmaH pAdashastvavaropitaH | chaurikAnR^itamAyAbhirdharmashchApaiti pAdashaH || 1\.82|| arogAH sarvasiddhArthAshchaturvarShashatAyuShaH | kR^ite tretAdiShu hyeShAmAyurhrasati pAdashaH || 1\.83|| vayo hrasati vedoktamAyurmartyAnAmAshiShashchaiva karmaNAm | phalantyanuyugaM loke prabhAvashcha sharIriNAm || 1\.84|| anye kR^itayuge dharmAstretAyAM dvApare.apare | anye kaliyuge nR^INAM yugahrAsAnurUpataH || 1\.85|| tapaH paraM kR^itayuge tretAyAM j~nAnamuchyate | dvApare yaj~namevAhurdAnamekaM kalau yuge || 1\.86|| sarvasyAsya tu sargasya guptyarthaM sa mahAdyutiH | mukhabAhUrupajjAnAM pR^ithakkarmANyakalpayat || 1\.87|| adhyApanamadhyayanaM yajanaM yAjanaM tathA | dAnaM pratigrahaM chaiva brAhmaNAnAmakalpayat || 1\.88|| prajAnAM rakShaNaM dAnamijyA.adhyayanameva cha | viShayeShvaprasaktishcha kShatriyasya samAsataH || 1\.89|| samAdishat pashUnAM rakShaNaM dAnamijyA.adhyayanameva cha | vaNikpathaM kusIdaM cha vaishyasya kR^iShimeva cha || 1\.90|| ekameva tu shUdrasya prabhuH karma samAdishat | eteShAmeva varNAnAM shushrUShAmanasUyayA || 1\.91|| UrdhvaM nAbhermedhyataraH puruShaH parikIrtitaH | tasmAn medhyatamaM tvasya mukhamuktaM svayambhuvA || 1\.92|| uttamA~NgodbhavAjjyaiShThyAdbrahmaNashchaiva dhAraNAt | jyaiShThyAd sarvasyaivAsya sargasya dharmato brAhmaNaH prabhuH || 1\.93|| taM hi svayambhUH svAdAsyAttapastaptvA.adito.asR^ijat | havyakavyAbhivAhyAya sarvasyAsya cha guptaye || 1\.94|| yasyAsyena sadA.ashnanti havyAni tridivaukasaH | kavyAni chaiva pitaraH kiM bhUtamadhikaM tataH || 1\.95|| bhUtAnAM prANinaH shreShThAH prANinAM buddhijIvinaH | buddhimatsu narAH shreShThA nareShu brAhmaNAH smR^itAH || 1\.96|| brAhmaNeShu cha vidvA.nso vidvatsu kR^itabuddhayaH | kR^itabuddhiShu kartAraH kartR^iShu brahmavedinaH || 1\.97|| utpattireva viprasya mUrtirdharmasya shAshvatI | sa hi dharmArthamutpanno brahmabhUyAya kalpate || 1\.98|| brAhmaNo jAyamAno hi pR^ithivyAmadhijAyate | IshvaraH sarvabhUtAnAM dharmakoshasya guptaye || 1\.99|| sarvaM svaM brAhmaNasyedaM yatkiM chitjagatIgatam | shraiShThyenAbhijanenedaM sarvaM vai brAhmaNo.arhati || 1\.100|| svameva brAhmaNo bhu~Nkte svaM vaste svaM dadAti cha | AnR^isha.nsyAdbrAhmaNasya bhu~njate hItare janAH || 1\.101|| tasya karmavivekArthaM sheShANAmanupUrvashaH | svAyambhuvo manurdhImAnidaM shAstramakalpayat || 1\.102|| viduShA brAhmaNenaidamadhyetavyaM prayatnataH | shishyebhyashcha pravaktavyaM samyaG nAnyena kena chit || 1\.103|| idaM shAstramadhIyAno brAhmaNaH sha.nsitavrataH | manovAkdehajairnityaM karmadoShairna lipyate || 1\.104|| punAti pa~Nktiva.nshyA.nshcha sapta sapta parAvarAn | pR^ithivImapi chaivemAM kR^itsnAmeko.api so.arhati || 1\.105|| idaM svastyayanaM shreShThamidaM buddhivivardhanam | idaM yashasyamAyuShyaM idaM niHshreyasaM param || 1\.106|| idaM yashasyaM satatam asmin dharme.akhilenoktau guNadoShau cha karmaNAm | chaturNAmapi varNAnAmAchArashchaiva shAshvataH || 1\.107|| AchAraH paramo dharmaH shrutyoktaH smArta eva cha | tasmAdasmin sadA yukto nityaM syAdAtmavAn dvijaH || 1\.108|| AchArAdvichyuto vipro na vedaphalamashnute | AchAreNa tu sa.nyuktaH sampUrNaphalabhAgbhavet || 1\.109|| sampUrNaphalabhAksmR^itaH evamAchArato dR^iShTvA dharmasya munayo gatim | sarvasya tapaso mUlamAchAraM jagR^ihuH param || 1\.110|| jagatashcha samutpattiM sa.nskAravidhimeva cha | vratacharyaupachAraM cha snAnasya cha paraM vidhim || 1\.111|| dArAdhigamanaM chaiva vivAhAnAM cha lakShaNam | mahAyaj~navidhAnaM cha shrAddhakalpaM cha shAshvatam || 1\.112|| vR^ittInAM lakShaNaM chaiva snAtakasya vratAni cha | bhakShyAbhakShyaM cha shauchaM cha dravyANAM shuddhimeva cha || 1\.113|| strIdharmayogaM tApasyaM mokShaM sa.nnyAsameva cha | rAj~nashcha dharmamakhilaM kAryANAM cha vinirNayam || 1\.114|| sAkShiprashnavidhAnaM cha dharmaM strIpu.nsayorapi | vibhAgadharmaM dyUtaM cha kaNTakAnAM cha shodhanam || 1\.115|| vaishyashUdropachAraM cha sa~NkIrNAnAM cha sambhavam | ApaddharmaM cha varNAnAM prAyashchittavidhiM tathA || 1\.116|| sa.nsAragamanaM chaiva trividhaM karmasambhavam | niHshreyasaM karmaNAM cha guNadoShaparIkShaNam || 1\.117|| deshadharmAnjAtidharmAn kuladharmA.nshcha shAshvatAn | pAShaNDagaNadharmA.nshcha shAstre.asminnuktavAn manuH || 1\.118|| yathaidamuktavA.nshAstraM purA pR^iShTo manurmayA | tathaidaM yUyamapyadya matsakAshAnnibodhata || 1\.119|| \section{adhyAya 2} vidvadbhiH sevitaH sadbhirnityamadveSharAgibhiH | hR^idayenAbhyanuj~nAto yo dharmastaM nibodhata || 2\.1|| kAmAtmatA na prashastA na chaivaihAstyakAmatA | kAmyo hi vedAdhigamaH karmayogashcha vaidikaH || 2\.2|| sa~NkalpamUlaH kAmo vai yaj~nAH sa~NkalpasambhavAH | vratAni yamadharmAshcha sarve sa~NkalpajAH smR^itAH || 2\.3|| akAmasya kriyA kA chiddR^ishyate naiha karhi chit | yadyadhi kurute kiM chittattatkAmasya cheShTitam || 2\.4|| teShu samyagvartamAno gachChatyamaralokatAm | yathA sa~NkalpitA.nshchaiha sarvAn kAmAn samashnute || 2\.5|| vedo.akhilo dharmamUlaM smR^itishIle cha tadvidAm | AchArashchaiva sAdhUnAmAtmanastuShTireva cha || 2\.6|| yaH kashchitkasya chiddharmo manunA parikIrtitaH | sa sarvo.abhihito vede sarvaj~nAnamayo hi saH || 2\.7|| sarvaM tu samavekShyaidaM nikhilaM j~nAnachakShuShA | shrutiprAmANyato vidvAn svadharme nivisheta vai || 2\.8|| shrutismR^ityoditaM dharmamanutiShThan hi mAnavaH | iha kIrtimavApnoti pretya chAnuttamaM sukham || 2\.9|| shrutistu vedo vij~neyo dharmashAstraM tu vai smR^itiH | te sarvArtheShvamImA.nsye tAbhyAM dharmo hi nirbabhau || 2\.10|| yo.avamanyeta te mUle hetushAstrAshrayAddvijaH | sa sAdhubhirbahiShkAryo nAstiko vedanindakaH || 2\.11|| vedaH smR^itiH sadAchAraH svasya cha priyamAtmanaH | etachchaturvidhaM prAhuH sAkShAddharmasya lakShaNam || 2\.12|| arthakAmeShvasaktAnAM dharmaj~nAnaM vidhIyate | dharmaM jij~nAsamAnAnAM pramANaM paramaM shrutiH || 2\.13|| shrutidvaidhaM tu yatra syAttatra dharmAvubhau smR^itau | ubhAvapi hi tau dharmau samyaguktau manIShibhiH || 2\.14|| udite.anudite chaiva samayAdhyuShite tathA | sarvathA vartate yaj~na itIyaM vaidikI shrutiH || 2\.15|| niShekAdishmashAnAnto mantrairyasyodito vidhiH | tasya shAstre.adhikAro.asmin j~neyo nAnyasya kasya chit || 2\.16|| sarasvatIdR^ishadvatyordevanadyoryadantaram | taM devanirmitaM deshaM brahmAvartaM prachakShate || 2\.17|| tasmin deshe ya AchAraH pAramparyakramAgataH | varNAnAM sAntarAlAnAM sa sadAchAra uchyate || 2\.18|| kurukShetraM cha matsyAshcha pa~nchAlAH shUrasenakAH | eSha brahmarShidesho vai brahmAvartAdanantaraH || 2\.19|| etaddeshaprasUtasya sakAshAdagrajanmanaH | svaM svaM charitraM shikSheran pR^ithivyAM sarvamAnavAH || 2\.20|| himavadvindhyayormadhyaM yatprAgvinashanAdapi | pratyageva prayAgAchcha madhyadeshaH prakIrtitaH || 2\.21|| A samudrAttu vai pUrvAdA samudrAchcha pashchimAt | tayorevAntaraM giryorAryAvartaM vidurbudhAH || 2\.22|| kR^iShNasArastu charati mR^igo yatra svabhAvataH | sa j~neyo yaj~niyo desho mlechChadeshastvataH paraH || 2\.23|| etAn.hdvijAtayo deshAn sa.nshrayeran prayatnataH | shUdrastu yasmin kasmin vA nivasedvR^ittikarshitaH || 2\.24|| yasmi.nstasmin vA eShA dharmasya vo yoniH samAsena prakIrtitA | sambhavashchAsya sarvasya varNadharmAnnibodhata || 2\.25|| vaidikaiH karmabhiH puNyairniShekAdirdvijanmanAm | kAryaH sharIrasa.nskAraH pAvanaH pretya chaiha cha || 2\.26|| gArbhairhomairjAtakarmachauDamau~njInibandhanaiH | baijikaM gArbhikaM chainaM dvijAnAmapamR^ijyate || 2\.27|| svAdhyAyena vratairhomaistraividyenejyayA sutaiH | mahAyaj~naishcha yaj~naishcha brAhmIyaM kriyate tanuH || 2\.28|| prA~NnAbhivardhanAtpu.nso jAtakarma vidhIyate | mantravatprAshanaM chAsya hiraNyamadhusarpiShAm || 2\.29|| nAmadheyaM dashamyAM tu dvAdashyAM vA.asya kArayet | puNye tithau muhUrte vA nakShatre vA guNAnvite || 2\.30|| ma~NgalyaM brAhmaNasya syAtkShatriyasya balAnvitam | vaishyasya dhanasa.nyuktaM shUdrasya tu jugupsitam || 2\.31|| sharmavadbrAhmaNasya syAdrAj~no rakShAsamanvitam | rAj~nA vaishyasya puShTisa.nyuktaM shUdrasya preShyasa.nyutam || 2\.32|| strINAM sukhaudyamakrUraM vispaShTArthaM manoharam | ma~NgalyaM dIrghavarNAntamAshIrvAdAbhidhAnavat || 2\.33|| chaturthe mAsi kartavyaM shishorniShkramaNaM gR^ihAt | ShaShThe.annaprAshanaM mAsi yadvaiShTaM ma~NgalaM kule || 2\.34|| chUDAkarma dvijAtInAM sarveShAmeva dharmataH | prathame.abde tR^itIye vA kartavyaM shrutichodanAt || 2\.35|| shrutinodanAt garbhAShTame.abde kurvIta brAhmaNasyaupanAyanam | garbhAdekAdashe rAj~no garbhAttu dvAdashe vishaH || 2\.36|| brahmavarchasakAmasya kAryo viprasya pa~nchame | rAj~no balArthinaH ShaShThe vaishyasyaihArthino.aShTame || 2\.37|| A ShoDashAdbrAhmaNasya sAvitrI nAtivartate | A dvAvi.nshAtkShatrabandhorA chaturvi.nshatervishaH || 2\.38|| ata UrdhvaM trayo.apyete yathAkAlamasa.nskR^itAH | sAvitrIpatitA vrAtyA bhavantyAryavigarhitAH || 2\.39|| naitairapUtairvidhivadApadyapi hi karhi chit | brAhmAn yaunA.nshcha sambandhAnnAcharedbrAhmaNaH saha || 2\.40|| brAhmaNaiH saha kArShNarauravabAstAni charmANi brahmachAriNaH | vasIrannAnupUrvyeNa shANakShaumAvikAni cha || 2\.41|| mau~njI trivR^itsamA shlakShNA kAryA viprasya mekhalA | kShatriyasya tu maurvI jyA vaishyasya shaNatAntavI || 2\.42|| mu~njAlAbhe tu kartavyAH kushAshmantakabalvajaiH | trivR^itA granthinaikena tribhiH pa~nchabhireva vA || 2\.43|| kArpAsamupavItaM syAdviprasyaurdhvavR^itaM trivR^it | shaNasUtramayaM rAj~no vaishyasyAvikasautrikam || 2\.44|| brAhmaNo bailvapAlAshau kShatriyo vATakhAdirau | pailavaudumbarau vaishyo daNDAnarhanti dharmataH || 2\.45|| keshAntiko brAhmaNasya daNDaH kAryaH pramANataH | lalATasammito rAj~naH syAttu nAsAntiko vishaH || 2\.46|| R^ijavaste tu sarve syuravraNAH saumyadarshanAH | anudvegakarA nR^INAM satvacho.anagnidUShitAH || 2\.47|| pratigR^ihyepsitaM daNDamupasthAya cha bhAskaram | pradakShiNaM parItyAgniM charedbhaikShaM yathAvidhi || 2\.48|| bhavatpUrvaM charedbhaikShamupanIto dvijottamaH | bhavanmadhyaM tu rAjanyo vaishyastu bhavaduttaram || 2\.49|| mAtaraM vA svasAraM vA mAturvA bhaginIM nijAm | bhikSheta bhikShAM prathamaM yA chainaM nAvamAnayet || 2\.50|| samAhR^itya tu tadbhaikShaM yAvadannamamAyayA | yAvadarthaM nivedya gurave.ashnIyAdAchamya prA~NmukhaH shuchiH || 2\.51|| AyuShyaM prA~Nmukho bhu~Nkte yashasyaM dakShiNAmukhaH | shriyaM pratya~Nmukho bhu~Nkte R^itaM bhu~Nkte hyuda~NmukhaH || 2\.52|| upaspR^ishya dvijo nityamannamadyAtsamAhitaH | bhuktvA chaupaspR^ishetsamyagadbhiH khAni cha sa.nspR^ishet || 2\.53|| pUjayedashanaM nityamadyAchchaitadakutsayan | dR^iShTvA hR^iShyetprasIdechcha pratinandechcha sarvashaH || 2\.54|| pUjitaM hyashanaM nityaM balamUrjaM cha yachChati | apUjitaM tu tadbhuktamubhayaM nAshayedidam || 2\.55|| nauchChiShTaM kasya chiddadyAnnAdyAdetattathA.antarA | na chaivAtyashanaM kuryAnna chauchChiShTaH kva chidvrajet || 2\.56|| anArogyamanAyuShyamasvargyaM chAtibhojanam | apuNyaM lokavidviShTaM tasmAttatparivarjayet || 2\.57|| brAhmeNa viprastIrthena nityakAlamupaspR^ishet | kAyatraidashikAbhyAM vA na pitryeNa kadA chana || 2\.58|| a~NguShThamUlasya tale brAhmaM tIrthaM prachakShate | kAyama~NgulimUle.agre devaM pitryaM tayoradhaH || 2\.59|| trirAchAmedapaH pUrvaM dviH pramR^ijyAttato mukham | khAni chaiva spR^ishedadbhirAtmAnaM shira eva cha || 2\.60|| anuShNAbhiraphenAbhiradbhistIrthena dharmavit | shauchepsuH sarvadA.achAmedekAnte prAguda~NmukhaH || 2\.61|| hR^idgAbhiH pUyate vipraH kaNThagAbhistu bhUmipaH | vaishyo.adbhiH prAshitAbhistu shUdraH spR^iShTAbhirantataH || 2\.62|| uddhR^ite dakShiNe pANAvupavItyauchyate dvijaH | savye prAchInAvItI nivItI kaNThasajjane || 2\.63|| mekhalAmajinaM daNDamupavItaM kamaNDalum | apsu prAsya vinaShTAni gR^ihNItAnyAni mantravat || 2\.64|| keshAntaH ShoDashe varShe brAhmaNasya vidhIyate | rAjanyabandhordvAvi.nshe vaishyasya dvyadhike mataH || 2\.65|| amantrikA tu kAryaiyaM strINAmAvR^idasheShataH | sa.nskArArthaM sharIrasya yathAkAlaM yathAkramam || 2\.66|| vaivAhiko vidhiH strINAM sa.nskAro vaidikaH smR^itaH | patisevA gurau vAso gR^ihArtho.agniparikriyA || 2\.67|| eSha prokto dvijAtInAmaupanAyaniko vidhiH | utpattivya~njakaH puNyaH karmayogaM nibodhata || 2\.68|| upanIyaM guruH shiShyaM shikShayetshauchamAditaH | AchAramagnikAryaM cha sa.ndhyaupAsanameva cha || 2\.69|| adhyeShyamANastvAchAnto yathAshAstramuda~NmukhaH | brahmA~njalikR^ito.adhyApyo laghuvAsA jitaindriyaH || 2\.70|| brahmArambhe.avasAne cha pAdau grAhyau guroH sadA | sa.nhatya hastAvadhyeyaM sa hi brahmA~njaliH smR^itaH || 2\.71|| vyatyastapANinA kAryamupasa~NgrahaNaM guroH | savyena savyaH spraShTavyo dakShiNena cha dakShiNaH || 2\.72|| adhyeShyamANaM tu gururnityakAlamatandritaH | adhIShva bho iti brUyAdvirAmo.astviti chAramet || 2\.73|| brahmaNaH praNavaM kuryAdAdAvante cha sarvadA | sravatyano~NkR^itaM pUrvaM parastAchcha vishIryati || 2\.74|| prAkkUlAn paryupAsInaH pavitraishchaiva pAvitaH | prANAyAmaistribhiH pUtastata oM.kAramarhati || 2\.75|| akAraM chApyukAraM cha makAraM cha prajApatiH | vedatrayAnniraduhadbhUrbhuvaH svaritIti cha || 2\.76|| tribhya eva tu vedebhyaH pAdaM pAdamadUduhat | tadityarcho.asyAH sAvitryAH parameShThI prajApatiH || 2\.77|| etadakSharametAM cha japan vyAhR^itipUrvikAm | sa.ndhyayorvedavidvipro vedapuNyena yujyate || 2\.78|| sahasrakR^itvastvabhyasya bahiretattrikaM dvijaH | mahato.apyenaso mAsAttvachaivAhirvimuchyate || 2\.79|| etayAR^ichA visa.nyuktaH kAle cha kriyayA svayA | brahmakShatriyavidyonirgarhaNAM yAti sAdhuShu || 2\.80|| o.nkArapUrvikAstisro mahAvyAhR^itayo.avyayAH | tripadA chaiva sAvitrI vij~neyaM brahmaNo mukham || 2\.81|| yo.adhIte.ahanyahanyetAM trINi varShANyatandritaH | sa brahma paramabhyeti vAyubhUtaH khamUrtimAn || 2\.82|| ekAkSharaM paraM brahma prANAyAmaH paraM tapaH | sAvitryAstu paraM nAsti maunAtsatyaM vishiShyate || 2\.83|| kSharanti sarvA vaidikyo juhotiyajatikriyAH | akSharaM duShkaraM j~neyaM brahma chaiva prajApatiH || 2\.84|| akSharaM tvakSharaM j~neyaM vidhiyaj~nAjjapayaj~no vishiShTo dashabhirguNaiH | upA.nshuH syAtshataguNaH sAhasro mAnasaH smR^itaH || 2\.85|| ye pAkayaj~nAH chatvAro vidhiyaj~nasamanvitAH | sarve te japayaj~nasya kalAM nArhanti ShoDashIm || 2\.86|| japyenaiva tu sa.nsidhyedbrAhmaNo nAtra sa.nshayaH | kuryAdanyanna vA kuryAn maitro brAhmaNa uchyate || 2\.87|| indriyANAM vicharatAM viShayeShvapahAriShu | sa.nyame yatnamAtiShThedvidvAn yantaiva vAjinAm || 2\.88|| ekAdashendriyANyAhuryAni pUrve manIShiNaH | tAni samyakpravakShyAmi yathAvadanupUrvashaH || 2\.89|| shrotraM tvakchakShuShI jihvA nAsikA chaiva pa~nchamI | pAyUpasthaM hastapAdaM vAkchaiva dashamI smR^itA || 2\.90|| buddhIndriyANi pa~nchaiShAM shrotrAdInyanupUrvashaH | karmendriyANi pa~nchaiShAM pAyvAdIni prachakShate || 2\.91|| ekAdashaM mano j~neyaM svaguNenaubhayAtmakam | yasmin jite jitAvetau bhavataH pa~nchakau gaNau || 2\.92|| indriyANAM prasa~Ngena doShaM R^ichChatyasa.nshayam | sa.nniyamya tu tAnyeva tataH siddhiM nigachChati || 2\.93|| na jAtu kAmaH kAmAnAmupabhogena shAmyati | haviShA kR^iShNavartmaiva bhUya evAbhivardhate || 2\.94|| yashchaitAn prApnuyAtsarvAn yashchaitAn kevalA.nstyajet || prApaNAtsarvakAmAnAM parityAgo vishiShyate || 2\.95|| na tathaitAni shakyante sa.nniyantumasevayA || viShayeShu prajuShTAni yathA j~nAnena nityashaH || 2\.96|| vedAstyAgashcha yaj~nAshcha niyamAshcha tapA.nsi cha | na vipraduShTabhAvasya siddhiM gachChati karhi chit || 2\.97|| shrutvA spR^iShTvA cha dR^iShTvA cha bhuktvA ghrAtvA cha yo naraH | na hR^iShyati glAyati vA sa vij~neyo jitaindriyaH || 2\.98|| indriyANAM tu sarveShAM yadyekaM kSharatIndriyam | tenAsya kSharati praj~nA dR^iteH pAdAdivodakam || 2\.99|| vashe kR^itvendriyagrAmaM sa.nyamya cha manastathA | sarvAn sa.nsAdhayedarthAnakShiNvan yogatastanum || 2\.100|| pUrvAM sa.ndhyAM japa.nstiShThetsAvitrImA.arkadarshanAt | pashchimAM tu samAsInaH samyagR^ikShavibhAvanAt || 2\.101|| pashchimAM tu sadAsIta pUrvAM sa.ndhyAM japa.nstiShThannaishameno vyapohati | pashchimAM tu samAsIno malaM hanti divAkR^itam || 2\.102|| na tiShThati tu yaH pUrvAM naupAste yashcha pashchimAm | sa shUdravadbahiShkAryaH sarvasmAddvijakarmaNaH || 2\.103|| apAM samIpe niyato naityakaM vidhimAsthitaH | sAvitrImapyadhIyIta gatvA.araNyaM samAhitaH || 2\.104|| vedaupakaraNe chaiva svAdhyAye chaiva naityake | nAnurodho.astyanadhyAye homamantreShu chaiva hi || 2\.105|| naityake nAstyanadhyAyo brahmasatraM hi tatsmR^itam || brahmAhutihutaM puNyamanadhyAyavaShaTkR^itam || 2\.106|| yaH svAdhyAyamadhIte.abdaM vidhinA niyataH shuchiH | tasya nityaM kSharatyeSha payo dadhi ghR^itaM madhu || 2\.107|| agnIndhanaM bhaikShacharyAmadhaHshayyAM gurorhitam | A samAvartanAtkuryAtkR^itopanayano dvijaH || 2\.108|| AchAryaputraH shushrUShurj~nAnado dhArmikaH shuchiH | AptaH shakto.arthadaH sAdhuH svo.adhyApyA dasha dharmataH || 2\.109|| nApR^iShTaH kasya chidbrUyAnna chAnyAyena pR^ichChataH | jAnannapi hi medhAvI jaDavalloka Acharet || 2\.110|| adharmeNa cha yaH prAha yashchAdharmeNa pR^ichChati | tayoranyataraH praiti vidveShaM vA.adhigachChati || 2\.111|| dharmArthau yatra na syAtAM shushrUShA vA.api tadvidhA | tatra vidyA na vaptavyA shubhaM bIjamivauShare || 2\.112|| vidyayaiva samaM kAmaM martavyaM brahmavAdinA | Apadyapi hi ghorAyAM na tvenAmiriNe vapet || 2\.113|| vidyA brAhmaNametyAha shevadhiste.asmi rakSha mAm | shevadhiShTe.asmi asUyakAya mAM mAdAstathA syAM vIryavattamA || 2\.114|| yameva tu shuchiM vidyAnniyatabrahmachAriNam | vidyA niyataM brahmachAriNam tasmai mAM brUhi viprAya nidhipAyApramAdine || 2\.115|| brahma yastvananuj~nAtamadhIyAnAdavApnuyAt | sa brahmasteyasa.nyukto narakaM pratipadyate || 2\.116|| laukikaM vaidikaM vA.api tathA.adhyAtmikameva vA | AdadIta yato j~nAnaM taM pUrvamabhivAdayet || 2\.117|| sAvitrImAtrasAro.api varaM vipraH suyantritaH | nAyantritastrivedo.api sarvAshI sarvavikrayI || 2\.118|| shayyA.a.asane.adhyAcharite shreyasA na samAvishet | shayyA.a.asanasthashchaivenaM pratyutthAyAbhivAdayet || 2\.119|| UrdhvaM prANA hyutkramanti yUnaH sthavira Ayati | pratyutthAnAbhivAdAbhyAM punastAn pratipadyate || 2\.120|| abhivAdanashIlasya nityaM vR^iddhopasevinaH | chatvAri tasya vardhante Ayurdharmo yasho balam || 2\.121|| chatvAri sampravardhante abhivAdAtparaM vipro jyAyA.nsamabhivAdayan | asau nAmAhamasmIti svaM nAma parikIrtayet || 2\.122|| nAmadheyasya ye ke chidabhivAdaM na jAnate | tAn prAj~no.ahamiti brUyAtstriyaH sarvAstathaiva cha || 2\.123|| bhoHshabdaM kIrtayedante svasya nAmno.abhivAdane | nAmnAM svarUpabhAvo hi bhobhAva R^iShibhiH smR^itaH || 2\.124|| AyuShmAn bhava saumyaiti vAchyo vipro.abhivAdane | akArashchAsya nAmno.ante vAchyaH pUrvAkSharaH plutaH || 2\.125|| yo na vettyabhivAdasya vipraH pratyabhivAdanam | nAbhivAdyaH sa viduShA yathA shUdrastathaiva saH || 2\.126|| brAhmaNaM kushalaM pR^ichChetkShatrabandhumanAmayam | vaishyaM kShemaM samAgamya shUdramArogyameva cha || 2\.127|| avAchyo dIkShito nAmnA yavIyAnapi yo bhavet | bhobhavatpUrvakaM tvenamabhibhASheta dharmavit || 2\.128|| parapatnI tu yA strI syAdasambandhA cha yonitaH | tAM brUyAdbhavatItyevaM subhage bhaginIti cha || 2\.129|| mAtulA.nshcha pitR^ivyA.nshcha shvashurAn R^itvijo gurUn | asAvahamiti brUyAtpratyutthAya yavIyasaH || 2\.130|| mAtR^ishvasA mAtulAnI shvashrUratha pitR^ishvasA | sampUjyA gurupatnIvatsamAstA gurubhAryayA || 2\.131|| bhrAturbhAryaupasa~NgrAhyA savarNA.ahanyahanyapi | viproShya tUpasa~NgrAhyA j~nAtisambandhiyoShitaH || 2\.132|| piturbhaginyAM mAtushcha jyAyasyAM cha svasaryapi | mAtR^ivadvR^ittimAtiShThen mAtA tAbhyo garIyasI || 2\.133|| dashAbdAkhyaM paurasakhyaM pa~nchAbdAkhyaM kalAbhR^itAm | tryabdapUrvaM shrotriyANAM svalpenApi svayoniShu || 2\.134|| brAhmaNaM dashavarShaM tu shatavarShaM tu bhUmipam | pitAputrau vijAnIyAdbrAhmaNastu tayoH pitA || 2\.135|| vittaM bandhurvayaH karma vidyA bhavati pa~nchamI | etAni mAnyasthAnAni garIyo yadyaduttaram || 2\.136|| mAnasthAnAni pa~nchAnAM triShu varNeShu bhUyA.nsi guNavanti cha | yatra syuH so.atra mAnArhaH shUdro.api dashamIM gataH || 2\.137|| chakriNo dashamIsthasya rogiNo bhAriNaH striyAH | snAtakasya cha rAj~nashcha panthA deyo varasya cha || 2\.138|| teShAM tu samavetAnAM mAnyau snAtakapArthivau | rAjasnAtakayoshchaiva snAtako nR^ipamAnabhAk || 2\.139|| upanIya tu yaH shiShyaM vedamadhyApayeddvijaH | sakalpaM sarahasyaM cha tamAchAryaM prachakShate || 2\.140|| ekadeshaM tu vedasya vedA~NgAnyapi vA punaH | yo.adhyApayati vR^ittyarthamupAdhyAyaH sa uchyate || 2\.141|| niShekAdIni karmANi yaH karoti yathAvidhi | sambhAvayati chAnnena sa vipro gururuchyate || 2\.142|| agnyAdheyaM pAkayaj~nAnagniShTomAdikAn makhAn | yaH karoti vR^ito yasya sa tasyartvigihochyate || 2\.143|| ya AvR^iNotyavitathaM brahmaNA shravaNAvubhau | sa mAtA sa pitA j~neyastaM na druhyetkadA chana || 2\.144|| upAdhyAyAn dashAchArya AchAryANAM shataM pitA | sahasraM tu pitR^In mAtA gauraveNAtirichyate || 2\.145|| utpAdakabrahmadAtrorgarIyAn brahmadaH pitA | brahmajanma hi viprasya pretya chaiha cha shAshvatam || 2\.146|| kAmAn mAtA pitA chainaM yadutpAdayato mithaH | sambhUtiM tasya tAM vidyAdyadyonAvabhijAyate || 2\.147|| AchAryastvasya yAM jAtiM vidhivadvedapAragaH | utpAdayati sAvitryA sA satyA sA.ajarA.amarA || 2\.148|| alpaM vA bahu vA yasya shrutasyaupakaroti yaH | tamapIha guruM vidyAtshrutaupakriyayA tayA || 2\.149|| brAhmasya janmanaH kartA svadharmasya cha shAsitA | bAlo.api vipro vR^iddhasya pitA bhavati dharmataH || 2\.150|| adhyApayAmAsa pitR^In shishurA~NgirasaH kaviH | putrakA iti hauvAcha j~nAnena parigR^ihya tAn || 2\.151|| te tamarthamapR^ichChanta devAnAgatamanyavaH | devAshchaitAn sametyauchurnyAyyaM vaH shishuruktavAn || 2\.152|| aj~no bhavati vai bAlaH pitA bhavati mantradaH | aj~naM hi bAlamityAhuH pitetyeva tu mantradam || 2\.153|| na hAyanairna palitairna vittena na bandhubhiH | R^iShayashchakrire dharmaM yo.anUchAnaH sa no mahAn || 2\.154|| viprANAM j~nAnato jyaiShThyaM kShatriyANAM tu vIryataH | vaishyAnAM dhAnyadhanataH shUdrANAmeva janmataH || 2\.155|| na tena vR^iddho bhavati yenAsya palitaM shiraH | yo vai yuvA.apyadhIyAnastaM devAH sthaviraM viduH || 2\.156|| yathA kAShThamayo hastI yathA charmamayo mR^igaH | yashcha vipro.anadhIyAnastrayaste nAma bibhrati || 2\.157|| yathA ShaNDho.aphalaH strIShu yathA gaurgavi chAphalA | yathA chAj~ne.aphalaM dAnaM tathA vipro.anR^icho.aphalaH || 2\.158|| ahi.nsayaiva bhUtAnAM kAryaM shreyo.anushAsanam | vAkchaiva madhurA shlakShNA prayojyA dharmamichChatA || 2\.159|| yasya vA~NmanasI shuddhe samyaggupte cha sarvadA | sa vai sarvamavApnoti vedAntopagataM phalam || 2\.160|| nAru.ntudaH syAdArto.api na paradrohakarmadhIH | yayA.asyodvijate vAchA nAlokyAM tAmudIrayet || 2\.161|| sammAnAdbrAhmaNo nityamudvijeta viShAdiva | amR^itasyeva chAkA~NkShedavamAnasya sarvadA || 2\.162|| sukhaM hyavamataH shete sukhaM cha pratibudhyate || sukhaM charati loke.asminnavamantA vinashyati || 2\.163|| anena kramayogena sa.nskR^itAtmA dvijaH shanaiH | gurau vasan sa~nchinuyAdbrahmAdhigamikaM tapaH || 2\.164|| tapovisheShairvividhairvrataishcha vidhichoditaiH | vedaH kR^itsno.adhigantavyaH sarahasyo dvijanmanA || 2\.165|| vedameva sadA.abhyasyettapastapyan dvijottamaH | vedAbhyAso hi viprasya tapaH paramihauchyate || 2\.166|| A haiva sa nakhAgrebhyaH paramaM tapyate tapaH | yaH sragvyapi dvijo.adhIte svAdhyAyaM shaktito.anvaham || 2\.167|| yo.anadhItya dvijo vedamanyatra kurute shramam | sa jIvanneva shUdratvamAshu gachChati sAnvayaH || 2\.168|| mAturagre.adhijananaM dvitIyaM mau~njibandhane | tR^itIyaM yaj~nadIkShAyAM dvijasya shrutichodanAt || 2\.169|| tatra yadbrahmajanmAsya mau~njIbandhanachihnitam | tatrAsya mAtA sAvitrI pitA tvAchArya uchyate || 2\.170|| vedapradAnAdAchAryaM pitaraM parichakShate | na hyasmin yujyate karma ki~nchidA mau~njibandhanAt || 2\.171|| nAbhivyAhArayedbrahma svadhAninayanAdR^ite | shUdreNa hi samastAvadyAvadvede na jAyate || 2\.172|| kR^itaupanayanasyAsya vratAdeshanamiShyate | brahmaNo grahaNaM chaiva krameNa vidhipUrvakam || 2\.173|| yadyasya vihitaM charma yatsUtraM yA cha mekhalA | yo daNDo yatcha vasanaM tattadasya vrateShvapi || 2\.174|| sevetaimA.nstu niyamAn brahmachArI gurau vasan | sanniyamyaindriyagrAmaM tapovR^iddhyarthamAtmanaH || 2\.175|| nityaM snAtvA shuchiH kuryAddevarShipitR^itarpaNam | devatAbhyarchanaM chaiva samidAdhAnameva cha || 2\.176|| varjayen madhu mA.nsaM cha gandhaM mAlyaM rasAn striyaH | shuktAni yAni sarvANi prANinAM chaiva hi.nsanam || 2\.177|| abhya~Ngama~njanaM chAkShNorupAnachChatradhAraNam | kAmaM krodhaM cha lobhaM cha nartanaM gItavAdanam || 2\.178|| dyUtaM cha janavAdaM cha parivAdaM tathA.anR^itam | strINAM cha prekShaNAlambhamupaghAtaM parasya cha || 2\.179|| AlambhA.avaghAtaM ekaH shayIta sarvatra na retaH skandayetkva chit | kAmAdhi skandayan reto hinasti vratamAtmanaH || 2\.180|| svapne siktvA brahmachArI dvijaH shukramakAmataH | snAtvA.arkamarchayitvA triH punarmAmityR^ichaM japet || 2\.181|| udakumbhaM sumanaso goshakR^itmR^ittikAkushAn | AharedyAvadarthAni bhaikShaM chAharahashcharet || 2\.182|| vedayaj~nairahInAnAM prashastAnAM svakarmasu | brahmachAryAharedbhaikShaM gR^ihebhyaH prayato.anvaham || 2\.183|| guroH kule na bhikSheta na j~nAtikulabandhuShu | alAbhe tvanyagehAnAM pUrvaM pUrvaM vivarjayet || 2\.184|| sarvaM vApi charedgrAmaM pUrvauktAnAmasambhave | niyamya prayato vAchamabhishastA.nstu varjayet || 2\.185|| dUrAdAhR^itya samidhaH sannidadhyAdvihAyasi | sAyaM.prAtashcha juhuyAttAbhiragnimatandritaH || 2\.186|| akR^itvA bhaikShacharaNamasamidhya cha pAvakam | anAturaH saptarAtramavakIrNivrataM charet || 2\.187|| bhaikSheNa vartayennityaM naikAnnAdI bhavedvratI | bhaikSheNa vratino vR^ittirupavAsasamA smR^itA || 2\.188|| vratavaddevadaivatye pitrye karmaNyatharShivat | kAmamabhyarthito.ashnIyAdvratamasya na lupyate || 2\.189|| brAhmaNasyaiva karmaitadupadiShTaM manIShibhiH | rAjanyavaishyayostvevaM naitatkarma vidhIyate || 2\.190|| chodito guruNA nityamaprachodita eva vA | kuryAdadhyayane yatnamAchAryasya hiteShu cha || 2\.191|| adhyayane yogam sharIraM chaiva vAchaM cha buddhIndriyamanA.nsi cha | niyamya prA~njalistiShThedvIkShamANo gurormukham || 2\.192|| nityamuddhR^itapANiH syAtsAdhvAchAraH susa.nvR^itaH | AsyatAmiti chauktaH sannAsItAbhimukhaM guroH || 2\.193|| hInAnnavastraveShaH syAtsarvadA gurusannidhau | uttiShThetprathamaM chAsya charamaM chaiva sa.nvishet || 2\.194|| pratishrAvaNasambhAShe shayAno na samAcharet | nAsIno na cha bhu~njAno na tiShThanna parA~NmukhaH || 2\.195|| AsInasya sthitaH kuryAdabhigachCha.nstu tiShThataH | pratyudgamya tvAvrajataH pashchAddhAva.nstu dhAvataH || 2\.196|| parA~NmukhasyAbhimukho dUrasthasyetya chAntikam | praNamya tu shayAnasya nideshe chaiva tiShThataH || 2\.197|| nIchaM shayyA.a.asanaM chAsya nityaM syAdgurusannidhau | gurostu chakShurviShaye na yatheShTAsano bhavet || 2\.198|| naudAharedasya nAma parokShamapi kevalam | na chaivAsyAnukurvIta gatibhAShitacheShTitam || 2\.199|| guroryatra parivAdo nindA vA.api pravartate | karNau tatra pidhAtavyau gantavyaM vA tato.anyataH || 2\.200|| parIvAdAtkharo bhavati shvA vai bhavati nindakaH | paribhoktA kR^imirbhavati kITo bhavati matsarI || 2\.201|| dUrastho nArchayedenaM na kruddho nAntike striyAH | yAnAsanasthashchaivainamavaruhyAbhivAdayet || 2\.202|| prativAte.anuvAte cha nAsIta guruNA saha | prativAtAnuvAte asa.nshrave chaiva gurorna kiM chidapi kIrtayet || 2\.203|| go.ashvauShTrayAnaprAsAdaprastareShu kaTeShu cha | AsIta guruNA sArdhaM shilAphalakanauShu cha || 2\.204|| gurorgurau sannihite guruvadvR^ittimAcharet | na chAnisR^iShTo guruNA svAn gurUnabhivAdayet || 2\.205|| vidyAguruShvevameva nityA vR^ittiH svayoniShu | pratiShedhatsu chAdharmAdhitaM chopadishatsvapi || 2\.206|| shreyaHsu guruvadvR^ittiM nityameva samAcharet | guruputreShu chAryeShu guroshchaiva svabandhuShu || 2\.207|| guruputre tathAchArye bAlaH samAnajanmA vA shiShyo vA yaj~nakarmaNi | adhyApayan gurusuto guruvatmAnamarhati || 2\.208|| utsAdanaM cha gAtrANAM snApanauchChiShTabhojane | na kuryAdguruputrasya pAdayoshchAvanejanam || 2\.209|| guruvatpratipUjyAH syuH savarNA guruyoShitaH | asavarNAstu sampUjyAH pratyutthAnAbhivAdanaiH || 2\.210|| abhya~njanaM snApanaM cha gAtrotsAdanameva cha | gurupatnyA na kAryANi keshAnAM cha prasAdhanam || 2\.211|| gurupatnI tu yuvatirnAbhivAdyaiha pAdayoH | pUrNavi.nshativarSheNa guNadoShau vijAnatA || 2\.212|| svabhAva eSha nArINAM narANAmiha dUShaNam | ato.arthAnna pramAdyanti pramadAsu vipashchitaH || 2\.213|| avidvA.nsamalaM loke vidvA.nsamapi vA punaH | pramadA hyutpathaM netuM kAmakrodhavashAnugam || 2\.214|| mAtrA svasrA duhitrA vA na viviktAsano bhavet | balavAnindriyagrAmo vidvA.nsamapi karShati || 2\.215|| kAmaM tu gurupatnInAM yuvatInAM yuvA bhuvi | vidhivadvandanaM kuryAdasAvahamiti bruvan || 2\.216|| viproShya pAdagrahaNamanvahaM chAbhivAdanam | gurudAreShu kurvIta satAM dharmamanusmaran || 2\.217|| yathA khanan khanitreNa naro vAryadhigachChati | tathA gurugatAM vidyAM shushrUShuradhigachChati || 2\.218|| muNDo vA jaTilo vA syAdatha vA syAtshikhAjaTaH | nainaM grAme.abhinimlochetsUryo nAbhyudiyAtkva chit || 2\.219|| taM chedabhyudiyAtsUryaH shayAnaM kAmachArataH | nimlochedvA.apyavij~nAnAjjapannupavaseddinam || 2\.220|| sUryeNa hyabhinirmuktaH shayAno.abhyuditashcha yaH | abhinimluktaH prAyashchittamakurvANo yuktaH syAn mahatenasA || 2\.221|| Achamya prayato nityamubhe sa.ndhye samAhitaH | shuchau deshe japa~njapyamupAsIta yathAvidhi || 2\.222|| yadi strI yadyavarajaH shreyaH kiM chitsamAcharet | tatsarvamAcharedyukto yatra chAsya ramen manaH || 2\.223|| dharmArthAvuchyate shreyaH kAmArthau dharma eva cha | artha evaiha vA shreyastrivarga iti tu sthitiH || 2\.224|| AchAryashcha pitA chaiva mAtA bhrAtA cha pUrvajaH | nArtenApyavamantavyA brAhmaNena visheShataH || 2\.225|| AchAryo brahmaNo mUrtiH pitA mUrtiH prajApateH | mAtA pR^ithivyA mUrtistu bhrAtA svo mUrtirAtmanaH || 2\.226|| yaM mAtApitarau kleshaM sahete sambhave nR^iNAm | na tasya niShkR^itiH shakyA kartuM varShashatairapi || 2\.227|| tayornityaM priyaM kuryAdAchAryasya cha sarvadA | teShveva triShu tuShTeShu tapaH sarvaM samApyate || 2\.228|| teShAM trayANAM shushrUShA paramaM tapa uchyate | na tairanabhyanuj~nAto dharmamanyaM samAcharet || 2\.229|| ta eva hi trayo lokAsta eva traya AshramAH | ta eva hi trayo vedAsta evauktAstrayo.agnayaH || 2\.230|| pitA vai gArhapatyo.agnirmAtA.agnirdakShiNaH smR^itaH | gururAhavanIyastu sA.agnitretA garIyasI || 2\.231|| triShvapramAdyanneteShu trIn lokAn vijayedgR^ihI | dIpyamAnaH svavapuShA devavaddivi modate || 2\.232|| imaM lokaM mAtR^ibhaktyA pitR^ibhaktyA tu madhyamam | gurushushrUShayA tvevaM brahmalokaM samashnute || 2\.233|| sarve tasyAdR^itA dharmA yasyaite traya AdR^itAH | anAdR^itAstu yasyaite sarvAstasyAphalAH kriyAH || 2\.234|| yAvattrayaste jIveyustAvatnAnyaM samAcharet | teShveva nityaM shushrUShAM kuryAtpriyahite rataH || 2\.235|| teShAmanuparodhena pAratryaM yadyadAcharet | tattannivedayettebhyo manovachanakarmabhiH || 2\.236|| triShveteShvitikR^ityaM hi puruShasya samApyate | eSha dharmaH paraH sAkShAdupadharmo.anya uchyate || 2\.237|| shraddadhAnaH shubhAM vidyAmAdadItAvarAdapi | anyAdapi paraM dharmaM strIratnaM duShkulAdapi || 2\.238|| viShAdapyamR^itaM grAhyaM bAlAdapi subhAShitam | amitrAdapi sadvR^ittamamedhyAdapi kA~nchanam || 2\.239|| striyo ratnAnyatho vidyA dharmaH shauchaM subhAShitam | vividhAni cha shilpAni samAdeyAni sarvataH || 2\.240|| abrAhmaNAdadhyAyanamApatkAle vidhIyate | anuvrajyA cha shushrUShA yAvadadhyAyanaM guroH || 2\.241|| nAbrAhmaNe gurau shiShyo vAsamAtyantikaM vaset | brAhmaNe vA.ananUchAne kA~NkShan gatimanuttamAm || 2\.242|| yadi tvAtyantikaM vAsaM rochayeta guroH kule | yuktaH paricharedenamA sharIravimokShaNAt || 2\.243|| A samApteH sharIrasya yastu shushrUShate gurum | sa gachChatya~njasA vipro brahmaNaH sadma shAshvatam || 2\.244|| na pUrvaM gurave kiM chidupakurvIta dharmavit | snAsya.nstu guruNA.aj~naptaH shaktyA gurvrthamAharet || 2\.245|| kShetraM hiraNyaM gAmashvaM ChatraupAnahamAsanam | ChatropAnahamantataH dhAnyaM shAkaM cha vAsA.nsi gurave prItimAvahet || 2\.246|| dhAnyaM vAsA.nsi shAkaM vA gurave prItimAharan) AchArye tu khalu prete guruputre guNAnvite | gurudAre sapiNDe vA guruvadvR^ittimAcharet || 2\.247|| eteShvavidyamAneShu sthAnAsanavihAravAn | prayu~njAno.agnishushrUShAM sAdhayeddehamAtmanaH || 2\.248|| evaM charati yo vipro brahmacharyamaviplutaH | sa gachChatyuttamasthAnaM na chaiha jAyate punaH || 2\.249|| \section{adhyAya 3} ShaTtri.nshadAbdikaM charyaM gurau traivedikaM vratam | tadardhikaM pAdikaM vA grahaNAntikameva vA || 3\.1|| vedAnadhItya vedau vA vedaM vA.api yathAkramam | aviplutabrahmacharyo gR^ihasthAshramamAvaset || 3\.2|| taM pratItaM svadharmeNa brahmadAyaharaM pituH | sragviNaM talpa AsInamarhayetprathamaM gavA || 3\.3|| guruNAnumataH snAtvA samAvR^itto yathAvidhi | udvaheta dvijo bhAryAM savarNAM lakShaNAnvitAm || 3\.4|| asapiNDA cha yA mAturasagotrA cha yA pituH | sA prashastA dvijAtInAM dArakarmaNi maithune || 3\.5|| amaithinI mahAntyapi samR^iddhAni go.ajAvidhanadhAnyataH | strIsambandhe dashaitAni kulAni parivarjayet || 3\.6|| hInakriyaM nishpuruShaM nishChando romashArshasam | kShayyAmayAvy.apasmArishvitrikuShThikulAni cha || 3\.7|| nodvahetkapilAM kanyAM nAdhikA~NgIM na rogiNIm | nAlomikAM nAtilomAM na vAchATAM na pi~NgalAm || 3\.8|| vAchAlAM naR^ikShavR^ikShanadInAmnIM nAntyaparvatanAmikAm | na pakShyahipreShyanAmnIM na cha bhIShaNanAmikAm || 3\.9|| avya~NgA~NgIM saumyanAmnIM ha.nsavAraNagAminIm | tanulomakeshadashanAM mR^idva~NgImudvahetstriyam || 3\.10|| yasyAstu na bhavedbhrAtA na vij~nAyeta vA pitA | vai(vA pitA naupayachCheta tAM prAj~naH putrikA.adharmasha~NkayA || 3\.11|| savarNA.agre dvijAtInAM prashastA dArakarmaNi | kAmatastu pravR^ittAnAmimAH syuH kramasho.avarAH || 3\.12|| shUdraiva bhAryA shUdrasya sA cha svA cha vishaH smR^ite | te cha svA chaiva rAj~nashcha tAshcha svA chAgrajanmanaH || 3\.13|| na brAhmaNakShatriyayorApadyapi hi tiShThatoH | kasmi.nshchidapi vR^ittAnte shUdrA bhAryaupadishyate || 3\.14|| hInajAtistriyaM mohAdudvahanto dvijAtayaH | kulAnyeva nayantyAshu sasantAnAni shUdratAm || 3\.15|| shUdrAvedI patatyatrerutathyatanayasya cha | shaunakasya sutotpattyA tadapatyatayA bhR^igoH || 3\.16|| shUdrAM shayanamAropya brAhmaNo yAtyadhogatim | janayitvA sutaM tasyAM brAhmaNyAdeva hIyate || 3\.17|| daivapitryAtitheyAni tatpradhAnAni yasya tu | nAshnanti pitR^idevAstanna cha svargaM sa gachChati || 3\.18|| vR^iShalIphenapItasya niHshvAsopahatasya cha | tasyAM chaiva prasUtasya niShkR^itirna vidhIyate || 3\.19|| chaturNAmapi varNAnaM pretya chaiha hitAhitAn | aShTAvimAn samAsena strIvivAhAnnibodhata || 3\.20|| brAhmo daivastathaivArShaH prAjApatyastathA.asuraH | gAndharvo rAkShasashchaiva paishAchashchAShTamo.adhamaH || 3\.21|| yo yasya dharmyo varNasya guNadoShau cha yasya yau | tadvaH sarvaM pravakShyAmi prasave cha guNAguNAn || 3\.22|| ShaDAnupUrvyA viprasya kShatrasya chaturo.avarAn | vish.shUdrayostu tAneva vidyAddharmyAnarAkShasAn || 3\.23|| dharmyAnna rAkShasAn chaturo brAhmaNasyAdyAn prashastAn kavayo viduH | rAkShasaM kShatriyasyaikamAsuraM vaishyashUdrayoH || 3\.24|| pa~nchAnAM tu trayo dharmyA dvAvadharmyau smR^itAviha | paishAchashchAsurashchaiva na kartavyau kadA chana || 3\.25|| pR^ithakpR^ithagvA mishrau vA vivAhau pUrvachoditau | gAndharvo rAkShasashchaiva dharmyau kShatrasya tau smR^itau || 3\.26|| AchChAdya chArchayitvA cha shrutashIlavate svayam | AhUya dAnaM kanyAyA brAhmo dharmaH prakIrtitaH || 3\.27|| yaj~ne tu vitate samyagR^itvije karma kurvate | ala~NkR^itya sutAdAnaM daivaM dharmaM prachakShate || 3\.28|| ekaM gomithunaM dve vA varAdAdAya dharmataH | kanyApradAnaM vidhivadArSho dharmaH sa uchyate || 3\.29|| sahaubhau charatAM dharmamiti vAchA.anubhAShya cha | kanyApradAnamabhyarchya prAjApatyo vidhiH smR^itaH || 3\.30|| j~nAtibhyo draviNaM dattvA kanyAyai chaiva shaktitaH | kanyApradAnaM svAchChandyAdAsuro dharma uchyate || 3\.31|| ichChayA.anyonyasa.nyogaH kanyAyAshcha varasya cha | gAndharvaH sa tu vij~neyo maithunyaH kAmasambhavaH || 3\.32|| hatvA ChittvA cha bhittvA cha kroshantIM rudatIM gR^ihAt | prasahya kanyAharaNaM rAkShaso vidhiruchyate || 3\.33|| suptAM mattAM pramattAM vA raho yatropagachChati | sa pApiShTho vivAhAnAM paishAchashchAShTamo.adhamaH || 3\.34|| paishAchaH prathito.adhamaH adbhireva dvijAgryANAM kanyAdAnaM vishiShyate | itareShAM tu varNAnAmitaretarakAmyayA || 3\.35|| yo yasyaiShAM vivAhAnAM manunA kIrtito guNaH | sarvaM shR^iNuta taM viprAH sarvaM kIrtayato mama || 3\.36|| samyakkIrtayato dasha pUrvAn parAn va.nshyAnAtmAnaM chaikavi.nshakam | brAhmIputraH sukR^itakR^itmochayatyenasaH pitR^In || 3\.37|| daivauDhAjaH sutashchaiva sapta sapta parAvarAn | ArShauDhAjaH sutastrI.nstrIn ShaTShaTkAyauDhajaH sutaH || 3\.38|| brAhmAdiShu vivAheShu chaturShvevAnupUrvashaH | brahmavarchasvinaH putrA jAyante shiShTasammatAH || 3\.39|| brahmavarchasinaH rUpasattvaguNopetA dhanavanto yashasvinaH | paryAptabhogA dharmiShThA jIvanti cha shataM samAH || 3\.40|| itareShu tu shiShTeShu nR^isha.nsA.anR^itavAdinaH | jAyante durvivAheShu brahmadharmadviShaH sutAH || 3\.41|| aninditaiH strIvivAhairanindyA bhavati prajA | ninditairninditA nR^INAM tasmAnnindyAn vivarjayet || 3\.42|| pANigrahaNasa.nskAraH savarNAsUpadishyate | asavarNAsvayaM j~neyo vidhirudvAhakarmaNi || 3\.43|| sharaH kShatriyayA grAhyaH pratodo vaishyakanyayA | vasanasya dashA grAhyA shUdrayotkR^iShTavedane || 3\.44|| R^itukAlAbhigAmI syAtsvadAranirataH sadA | parvavarjaM vrajechchainAM tadvrato ratikAmyayA || 3\.45|| R^ituH svAbhAvikaH strINAM rAtrayaH ShoDasha smR^itAH | chaturbhiritaraiH sArdhamahobhiH sadvigarhitaiH || 3\.46|| tAsAmAdyAshchatasrastu ninditaikAdashI cha yA | trayodashI cha sheShAstu prashastA dasharAtrayaH || 3\.47|| yugmAsu putrA jAyante striyo.ayugmAsu rAtriShu | tasmAdyugmAsu putrArthI sa.nvishedArtave striyam || 3\.48|| pumAn pu.nso.adhike shukre strI bhavatyadhike striyAH | same.apumAn puM.striyau vA kShINe.alpe cha viparyayaH || 3\.49|| nindyAsvaShTAsu chAnyAsu striyo rAtriShu varjayan | brahmachAryeva bhavati yatra tatrAshrame vasan || 3\.50|| na kanyAyAH pitA vidvAn gR^ihNIyAtshulkamaNvapi | gR^ihNa.nshChulkaM hi lobhena syAnnaro.apatyavikrayI || 3\.51|| strIdhanAni tu ye mohAdupajIvanti bAndhavAH | nArIyAnAni vastraM vA te pApA yAntyadhogatim || 3\.52|| ArShe gomithunaM shulkaM ke chidAhurmR^iShaiva tat | alpo.apyevaM mahAn vA.api vikrayastAvadeva saH || 3\.53|| tAvAneva sa vikrayaH yAsAM nAdadate shulkaM j~nAtayo na sa vikrayaH | arhaNaM tatkumArINAmAnR^isha.nsyaM cha kevalam || 3\.54|| na kevalam pitR^ibhirbhrAtR^ibhishchaitAH patibhirdevaraistathA | pUjyA bhUShayitavyAshcha bahukalyANamIpsubhiH || 3\.55|| yatra nAryastu pUjyante ramante tatra devatAH | yatraitAstu na pUjyante sarvAstatrAphalAH kriyAH || 3\.56|| (## Followingten verses are missingin M.##) shochanti jAmayo yatra vinashyatyAshu tatkulam | na shochanti tu yatraitA vardhate tadhi sarvadA || 3\.57|| jAmayo yAni gehAni shapantyapratipUjitAH || tAni kR^ityAhatAnIva vinashyanti samantataH || 3\.58|| tasmAdetAH sadA pUjyA bhUShaNAchChAdanAshanaiH | bhUtikAmairnarairnityaM satkAreShUtsaveShu cha || 3\.59|| sa.ntuShTo bhAryayA bhartA bhartrA bhAryA tathaiva cha | yasminneva kule nityaM kalyANaM tatra vai dhruvam || 3\.60|| yadi hi strI na rocheta pumA.nsaM na pramodayet | apramodAtpunaH pu.nsaH prajanaM na pravartate || 3\.61|| striyAM tu rochamAnAyAM sarvaM tadrochate kulam | tasyAM tvarochamAnAyAM sarvameva na rochate || 3\.62|| kuvivAhaiH kriyAlopairvedAnadhyayanena cha | kulAnyakulatAM yAnti brAhmaNAtikrameNa cha || 3\.63|| shilpena vyavahAreNa shUdrApatyaishcha kevalaiH | gobhirashvaishcha yAnaishcha kR^iShyA rAjopasevayA || 3\.64|| ayAjyayAjanaishchaiva nAstikyena cha karmaNAm | kulAnyAshu vinashyanti yAni hInAni mantrataH || 3\.65|| mantratastu samR^iddhAni kulAnyalpadhanAnyapi | kulasa~NkhyAM cha gachChanti karShanti cha mahadyashaH || 3\.66|| vaivAhike.agnau kurvIta gR^ihyaM karma yathAvidhi | pa~nchayaj~navidhAnaM cha paktiM chAnvAhikIM gR^ihI || 3\.67|| pa~ncha sUnA gR^ihasthasya chullI peShaNyupaskaraH | kaNDanI chaudakumbhashcha badhyate yAstu vAhayan || 3\.68|| vadhyate tAsAM krameNa sarvAsAM niShkR^ityarthaM maharShibhiH | pa~ncha kL^iptA mahAyaj~nAH pratyahaM gR^ihamedhinAm || 3\.69|| adhyApanaM brahmayaj~naH pitR^iyaj~nastu tarpaNam | homo daivo balirbhauto nR^iyaj~no.atithipUjanam || 3\.70|| pa~nchaitAn yo mahA.ayaj~nAnna hApayati shaktitaH | sa gR^ihe.api vasannityaM sUnAdoShairna lipyate || 3\.71|| devatA.atithibhR^ityAnAM pitR^INAmAtmanashcha yaH | na nirvapati pa~nchAnAmuchChvasanna sa jIvati || 3\.72|| ahutaM cha hutaM chaiva tathA prahutameva cha | brAhmyaM hutaM prAshitaM cha pa~nchayaj~nAn prachakShate || 3\.73|| japo.ahuto huto homaH prahuto bhautiko baliH | brAhmyaM hutaM dvijAgryArchA prAshitaM pitR^itarpaNam || 3\.74|| svAdhyAye nityayuktaH syAddaive chaivaiha karmaNi | daivakarmaNi yukto hi bibhartIdaM charAcharam || 3\.75|| agnau prAstA.ahutiH samyagAdityamupatiShThate | AdityAjjAyate vR^iShtirvR^iShTerannaM tataH prajAH || 3\.76|| yathA vAyuM samAshritya vartante sarvajantavaH | sarve jIvanti jantavaH tathA gR^ihasthamAshritya vartante sarva AshramAH || 3\.77|| vartanta itarAshramaH yasmAttrayo.apyAshramiNo j~nAnenAnnena chAnvaham | gR^ihasthenaiva dhAryante tasmAjjyeShThAshramo gR^ihI || 3\.78|| gR^ihaM sa sa.ndhAryaH prayatnena svargamakShayamichChatA | sukhaM chehechChatA.atyantaM yo.adhAryo durbalendriyaiH || 3\.79|| R^iShayaH pitaro devA bhUtAnyatithayastathA | AshAsate kuTumbibhyastebhyaH kAryaM vijAnatA || 3\.80|| svAdhyAyenArchayetaR^iShIn homairdevAn yathAvidhi | pitR^I.nshrAddhaishcha nR^InannairbhUtAni balikarmaNA || 3\.81|| kuryAdaharahaH shrAddhamannAdyenodakena vA | dadyAdaharahaH payomUlaphalairvA.api pitR^ibhyaH prItimAvahan || 3\.82|| ekamapyAshayedvipraM pitryarthe pA~nchayaj~nike | pitryarthaM na chaivAtrAshayetkiM chidvaishvadevaM prati dvijam || 3\.83|| vaishvadevasya siddhasya gR^ihye.agnau vidhipUrvakam | AbhyaH kuryAddevatAbhyo brAhmaNo homamanvaham || 3\.84|| agneH somasya chaivAdau tayoshchaiva samastayoH | vishvebhyashchaiva devebhyo dhanvantaraya eva cha || 3\.85|| kuhvai chaivAnumatyai cha prajApataya eva cha | saha dyAvApR^ithivyoshcha tathA sviShTakR^ite.antataH || 3\.86|| evaM samyaghavirhutvA sarvadikShu pradakShiNam | indrAntakAppatIndubhyaH sAnugebhyo baliM haret || 3\.87|| marudbhya iti tu dvAri kShipedapsvadbhya ityapi | vanaspatibhya ityevaM musalolUkhale haret || 3\.88|| uchChIrShake shriyai kuryAdbhadrakAlyai cha pAdataH | brahmavAstoShpatibhyAM tu vAstumadhye baliM haret || 3\.89|| vishvebhyashchaiva devebhyo balimAkAsha utkShipet | divAcharebhyo bhUtebhyo nakta~nchAribhya eva cha || 3\.90|| pR^iShThavAstuni kurvIta baliM sarvAtmabhUtaye | sarvAnnabhUtaye pitR^ibhyo balisheShaM tu sarvaM dakShiNato haret || 3\.91|| shUnAM cha patitAnAM cha shvapachAM pAparogiNAm | vayasAnAM kR^imINAM cha shanakairnirvapedbhuvi || 3\.92|| vayasAM cha evaM yaH sarvabhUtAni brAhmaNo nityamarchati | sa gachChati paraM sthAnaM tejomUrtiH pathArjunA || 3\.93|| kR^itvaitadbalikarmaivamatithiM pUrvamAshayet | bhikShAM cha bhikShave dadyAdvidhivadbrahmachAriNe || 3\.94|| yatpuNyaphalamApnoti gAM dattvA vidhivadguroH | tatpuNyaphalamApnoti bhikShAM dattvA dvijo gR^ihI || 3\.95|| bhikShAmapyudapAtraM vA satkR^itya vidhipUrvakam | vedatattvArthaviduShe brAhmaNAyopapAdayet || 3\.96|| nashyanti havyakavyAni narANAmavijAnatAm | bhasmIbhUteShu vipreShu mohAddattAni dAtR^ibhiH || 3\.97|| bhasmabhUteShu vidyAtapassamR^iddheShu hutaM vipramukhAgniShu | nistArayati durgAchcha mahatashchaiva kilbiShAt || 3\.98|| samprAptAya tvatithaye pradadyAdAsanaudake | annaM chaiva yathAshakti satkR^itya vidhipUrvakam || 3\.99|| sa.nskR^itya shilAnapyu~nChato nityaM pa~nchAgnInapi juhvataH | sarvaM sukR^itamAdatte brAhmaNo.anarchito vasan || 3\.100|| tR^iNAni bhUmirudakaM vAkchaturthI cha sUnR^itA | etAnyapi satAM gehe nochChidyante kadA chana || 3\.101|| ekarAtraM tu nivasannatithirbrAhmaNaH smR^itaH | anityaM hi sthito yasmAttasmAdatithiruchyate || 3\.102|| naikagrAmINamatithiM vipraM sA~NgatikaM tathA | upasthitaM gR^ihe vidyAdbhAryA yatrAgnayo.api vA || 3\.103|| upAsate ye gR^ihasthAH parapAkamabuddhayaH | tena te pretya pashutAM vrajantyannAdidAyinaH || 3\.104|| apraNodyo.atithiH sAyaM sUryauDho gR^ihamedhinA | kAle prAptastvakAle vA nAsyAnashnan gR^ihe vaset || 3\.105|| na vai svayaM tadashnIyAdatithiM yanna bhojayet | dhanyaM yashasyamAyuShyaM svargyaM vA.atithipUjanam || 3\.106|| AsanAvasathau shayyAmanuvrajyAmupAsanAm | uttameShUttamaM kuryAdhIne hInaM same samam || 3\.107|| vaishvadeve tu nirvR^itte yadyanyo.atithirAvrajet | tasyApyannaM yathAshakti pradadyAnna baliM haret || 3\.108|| na bhojanArthaM sve vipraH kulagotre nivedayet | bhojanArthaM hi te sha.nsan vAntAshItyuchyate budhaiH || 3\.109|| na brAhmaNasya tvatithirgR^ihe rAjanya uchyate | vaishyashUdrau sakhA chaiva j~nAtayo gurureva cha || 3\.110|| yadi tvatithidharmeNa kShatriyo gR^ihamAvrajet | bhuktavatsu cha vipreShu kAmaM tamapi bhojayet || 3\.111|| vaishyashUdrAvapi prAptau kuTumbe.atithidharmiNau | bhojayetsaha bhR^ityaistAvAnR^isha.nsyaM prayojayan || 3\.112|| itarAnapi sakhyAdIn samprItyA gR^ihamAgatAn | prakR^ityAnnaM yathAshakti bhojayetsaha bhAryayA || 3\.113|| suvAsinIH kumArIshcha rogiNo garbhiNIH striyaH | atithibhyo.agra evaitAn bhojayedavichArayan || 3\.114|| atithibhyo.anvagevaitAn adattvA tu ya etebhyaH pUrvaM bhu~Nkte.avichakShaNaH | sa bhu~njAno na jAnAti shvagR^idhrairjagdhimAtmanaH || 3\.115|| bhuktavatsvatha vipreShu sveShu bhR^ityeShu chaiva hi | bhu~njIyAtAM tataH pashchAdavashiShTaM tu dampatI || 3\.116|| devAn R^iShIn manuShyA.nshcha pitR^In gR^ihyAshcha devatAH | pUjayitvA tataH pashchAdgR^ihasthaH sheShabhugbhavet || 3\.117|| aghaM sa kevalaM bhu~Nkte yaH pachatyAtmakAraNAt | yaj~nashiShTAshanaM hyetatsatAmannaM vidhIyate || 3\.118|| rAjartvigsnAtakagurUn priyashvashuramAtulAn | arhayen madhuparkeNa parisa.nvatsarAtpunaH || 3\.119|| rAjA cha shrotriyashchaiva yaj~nakarmaNyupasthitau | upasthite madhuparkeNa sampUjyau na tvayaj~na iti sthitiH || 3\.120|| sAyaM tvannasya siddhasya patnyamantraM baliM haret | vaishvadevaM hi nAmaitatsAyaM prAtarvidhIyate || 3\.121|| pitR^iyaj~naM tu nirvartya viprashchandrakShaye.agnimAn | chaindukShaye piNDAnvAhAryakaM shrAddhaM kuryAn mAsAnumAsikam || 3\.122|| pitR^INAM mAsikaM shrAddhamanvAhAryaM vidurbudhAH | tachchAmiSheNA kartavyaM prashastena prayatnataH || 3\.123|| samantata tatra ye bhojanIyAH syurye cha varjyA dvijottamAH | yAvantashchaiva yaishchAnnaistAn pravakShyAmyasheShataH || 3\.124|| dvau daive pitR^ikArye trInekaikamubhayatra vA | pitR^ikR^itye bhojayetsusamR^iddho.api na prasajjeta vistare || 3\.125|| na pravarteta satkriyAM deshakAlau cha shauchaM brAhmaNasampadaH | pa~nchaitAn vistaro hanti tasmAnnaiheta vistaram || 3\.126|| prathitA pretakR^ityaiShA pitryaM nAma vidhukShaye | tasmin yuktasyaiti nityaM pretakR^ityaiva laukikI || 3\.127|| shrotriyAyaiva deyAni havyakavyAni dAtR^ibhiH | arhattamAya viprAya tasmai dattaM mahAphalam || 3\.128|| ekaikamapi vidvA.nsaM daive pitrye cha bhojayet | bhojayan puShkalaM phalamApnoti nAmantraj~nAn bahUnapi || 3\.129|| dUrAdeva parIkSheta brAhmaNaM vedapAragam | tIrthaM tadhavyakavyAnAM pradAne so.atithiH smR^itaH || 3\.130|| sahasraM hi sahasrANAmanR^ichAM yatra bhu~njate | ekastAn mantravitprItaH sarvAnarhati dharmataH || 3\.131|| j~nAnotkR^iShTAya deyAni kavyAni cha havI.nShi cha | na hi hastAvasR^igdigdhau rudhireNaiva shudhyataH || 3\.132|| yAvato grasate grAsAn havyakavyeShvamantravit | tAvato grasate preto dIptashUlarShTyayoguDAn || 3\.133|| j~nAnaniShThA dvijAH ke chittaponiShThAstathA.apare | tapaHsvAdhyAyaniShThAshcha karmaniShThAstathA.apare || 3\.134|| j~nAnaniShTheShu kavyAni pratiShThApyAni yatnataH | havyAni tu yathAnyAyaM sarveShveva chaturShvapi || 3\.135|| ashrotriyaH pitA yasya putraH syAdvedapAragaH | ashrotriyo vA putraH syAtpitA syAdvedapAragaH || 3\.136|| jyAyA.nsamanayorvidyAdyasya syAtshrotriyaH pitA | mantrasampUjanArthaM tu satkAramitaro.arhati || 3\.137|| na shrAddhe bhojayen mitraM dhanaiH kAryo.asya sa~NgrahaH | nAriM na mitraM yaM vidyAttaM shrAddhe bhojayeddvijam || 3\.138|| yasya mitrapradhAnAni shrAddhAni cha havI.nShi cha | tasya pretya phalaM nAsti shrAddheShu cha haviHShu cha || 3\.139|| yaH sa~NgatAni kurute mohAtshrAddhena mAnavaH | sa svargAchchyavate lokAtshrAddhamitro dvijAdhamaH || 3\.140|| sambhojAni sA.abhihitA paishAchI dakShiNA dvijaiH | ihaivAste tu sA loke gaurandhevaikaveshmani || 3\.141|| yathairiNe bIjamuptvA na vaptA labhate phalam | tathA.anR^iche havirdattvA na dAtA labhate phalam || 3\.142|| dAtR^In pratigrahItR^I.nshcha kurute phalabhAginaH | viduShe dakShiNAM dattvA vidhivatpretya chaiha cha || 3\.143|| kAmaM shrAddhe.archayen mitraM nAbhirUpamapi tvarim | dviShatA hi havirbhuktaM bhavati pretya niShphalam || 3\.144|| yatnena bhojayetshrAddhe bahvR^ichaM vedapAragam | shAkhAntagamathAdhvaryuM ChandogaM tu samAptikam || 3\.145|| eShAmanyatamo yasya bhu~njIta shrAddhamarchitaH | pitR^INAM tasya tR^iptiH syAtshAshvatI sAptapauruShI || 3\.146|| eSha vai prathamaH kalpaH pradAne havyakavyayoH | anukalpastvayaM j~neyaH sadA sadbhiranuShThitaH || 3\.147|| mAtAmahaM mAtulaM cha svasrIyaM shvashuraM gurum | dauhitraM viTpatiM bandhuM R^itvigyAjyau cha bhojayet || 3\.148|| na brAhmaNaM parIkSheta daive karmaNi dharmavit | pitrye karmaNi tu prApte parIkSheta prayatnataH || 3\.149|| ye stenapatitaklIbA ye cha nAstikavR^ittayaH | tAn havyakavyayorviprAnanarhAn manurabravIt || 3\.150|| jaTilaM chAnadhIyAnaM durbAlaM kitavaM tathA | yAjayanti cha ye pUgA.nstA.nshcha shrAddhe na bhojayet || 3\.151|| chikitsakAn devalakAn mA.nsavikrayiNastathA | chikitsakAdevalakAmA.nsavikrayiNastathA vipaNena cha jIvanto varjyAH syurhavyakavyayoH || 3\.152|| preShyo grAmasya rAj~nashcha kunakhI shyAvadantakaH | pratiroddhA guroshchaiva tyaktAgnirvArdhuShistathA || 3\.153|| yakShmI cha pashupAlashcha parivettA nirAkR^itiH | brahmadviShparivittishcha gaNAbhyantara eva cha || 3\.154|| kushIlavo.avakIrNI cha vR^iShalIpatireva cha | paunarbhavashcha kANashcha yasya chaupapatirgR^ihe || 3\.155|| bhR^itakAdhyApako yashcha bhR^itakAdhyApitastathA | shUdrashiShyo gurushchaiva vAgduShTaH kuNDagolakau || 3\.156|| akAraNe parityaktA mAtApitrorgurostathA | akAraNaparityaktA brAhmairyaunaishcha sambandhaiH sa.nyogaM patitairgataH || 3\.157|| agAradAhI garadaH kuNDAshI somavikrayI | samudrayAyI bandI cha tailikaH kUTakArakaH || 3\.158|| pitrA vivadamAnashcha kitavo madyapastathA | pAparogyabhishastashcha dAmbhiko rasavikrayI || 3\.159|| dhanuHsharANAM kartA cha yashchAgredidhiShUpatiH | mitradhrugdyUtavR^ittishcha putrAchAryastathaiva cha || 3\.160|| bhrAmarI gaNDamAlI cha shvitryatho pishunastathA | unmatto.andhashcha varjyAH syurvedanindaka eva cha || 3\.161|| hastigo.ashvauShTradamako nakShatrairyashcha jIvati | pakShiNAM poShako yashcha yuddhAchAryastathaiva cha || 3\.162|| srotasAM bhedako yashcha teShAM chAvaraNe rataH | gR^ihasa.nveshako dUto vR^ikShAropaka eva cha || 3\.163|| shvakrIDI shyenajIvI cha kanyAdUShaka eva cha | hi.nsro vR^iShalavR^ittishcha gaNAnAM chaiva yAjakaH || 3\.164|| AchArahInaH klIbashcha nityaM yAchanakastathA | kR^iShijIvI shlIpadI cha sadbhirnindita eva cha || 3\.165|| aurabhriko mAhiShikaH parapUrvApatistathA | pretaniryApakashchaiva varjanIyAH prayatnataH || 3\.166|| etAn vigarhitAchArAnapA~NkteyAn dvijAdhamAn | dvijAtipravaro vidvAnubhayatra vivarjayet || 3\.167|| brAhmaNo tvanadhIyAnastR^iNAgniriva shAmyati | brAhmaNaH hyanadhIyAnaH tasmai havyaM na dAtavyaM na hi bhasmani hUyate || 3\.168|| apA~NktadAne yo dAturbhavatyUrdhvaM phalaudayaH | apa~NktyadAne daive haviShi pitrye vA taM pravakShyAmyasheShataH || 3\.169|| daive karmaNi avratairyaddvijairbhuktaM parivetryAdibhistathA | apA~Nkteyairyadanyaishcha tadvai rakShA.nsi bhu~njate || 3\.170|| dArAgnihotrasa.nyogaM kurute yo.agraje sthite | parivettA sa vij~neyaH parivittistu pUrvajaH || 3\.171|| parivittiH parivettA yayA cha parividyate | sarve te narakaM yAnti dAtR^iyAjakapa~nchamAH || 3\.172|| bhrAturmR^itasya bhAryAyAM yo.anurajyeta kAmataH | dharmeNApi niyuktAyAM sa j~neyo didhiShUpatiH || 3\.173|| paradAreShu jAyete dvau sutau kuNDagolakau | patyau jIvati kuNDaH syAn mR^ite bhartari golakaH || 3\.174|| tau tu jAtau parakShetre prANinau pretya chaiha cha | te tu jAtAH parakShetre prANinaH dattAni havyakavyAni nAshayanti pradAyinAm || 3\.175|| apA~Nktyo yAvataH pa~NktyAn bhu~njAnAnanupashyati | apa~Nktyo yAvataH tAvatAM na phalaM tatra dAtA prApnoti bAlishaH || 3\.176|| vIkShyAndho navateH kANaH ShaShTeH shvitrI shatasya tu | shatasya cha pAparogI sahasrasya dAturnAshayate phalam || 3\.177|| yAvataH sa.nspR^isheda~NgairbrAhmaNAn shUdrayAjakaH | tAvatAM na bhaveddAtuH phalaM dAnasya paurtikam || 3\.168|| vedavidchApi vipro.asya lobhAtkR^itvA pratigraham | vinAshaM vrajati kShipramAmapAtramivAmbhasi || 3\.179|| somavikrayiNe viShThA bhiShaje pUyashoNitam | naShTaM devalake dattamapratiShThaM tu vArdhuShau || 3\.180|| yattu vANijake dattaM naiha nAmutra tadbhavet | bhasmanIva hutaM dravyaM tathA paunarbhave dvije || 3\.181|| itareShu tvapA~NktyeShu yathoddiShTeShvasAdhuShu | medo.asR^i~NmA.nsamajjA.asthi vadantyannaM manIShiNaH || 3\.182|| apA~NktyopahatA pa~NktiH pAvyate yairdvijottamaiH | apa~NktyaupahatA pa~NktiH tAnnibodhata kArtsnyena dvijAgryAn pa~NktipAvanAn || 3\.183|| agryAH sarveShu vedeShu sarvapravachaneShu cha | shrotriyAnvayajAshchaiva vij~neyAH pa~NktipAvanAH || 3\.184|| triNAchiketaH pa~nchAgnistrisuparNaH ShaDa~Ngavit | brahmadeyAtmasantAno jyeShThasAmaga eva cha || 3\.185|| brahmadeyAnusantAno vedArthavitpravaktA cha brahmachArI sahasradaH | shatAyushchaiva vij~neyA brAhmaNAH pa~NktipAvanAH || 3\.186|| pUrvedyuraparedyurvA shrAddhakarmaNyupasthite | nimantrayeta try.avarAn samyagviprAn yathauditAn || 3\.187|| nimantrayIta nimantrito dvijaH pitrye niyatAtmA bhavetsadA | na cha ChandA.nsyadhIyIta yasya shrAddhaM cha tadbhavet || 3\.188|| nimantritAn hi pitara upatiShThanti tAn dvijAn | vAyuvatchAnugachChanti tathA.asInAnupAsate || 3\.189|| ketitastu yathAnyAyaM havye kavye dvijottamaH | kathaM chidapyatikrAman pApaH sUkaratAM vrajet || 3\.190|| Amantritastu yaH shrAddhe vR^iShalyA saha modate | dAturyadduShkR^itaM kiM chittatsarvaM pratipadyate || 3\.191|| akrodhanAH shauchaparAH satataM brahmachAriNaH | nyastashastrA mahAbhAgAH pitaraH pUrvadevatAH || 3\.192|| yasmAdutpattireteShAM sarveShAmapyasheShataH | ye cha yairupacharyAH syurniyamaistAnnibodhata || 3\.193|| manorhairaNyagarbhasya ye marIchyAdayaH sutAH | teShAM R^iShINAM sarveShAM putrAH pitR^igaNAH smR^itAH || 3\.194|| virATsutAH somasadaH sAdhyAnAM pitaraH smR^itAH | agniShvAttAshcha devAnAM mArIchA lokavishrutAH || 3\.195|| daityadAnavayakShANAM gandharvauragarakShasAm | suparNakinnarANAM cha smR^itA barhiShado.atrijAH || 3\.196|| somapA nAma viprANAM kShatriyANAM havirbhujaH | vaishyAnAmAjyapA nAma shUdrANAM tu sukAlinaH || 3\.197|| somapAstu kaveH putrA haviShmanto.a~NgiraHsutAH | pulastyasyAjyapAH putrA vasiShThasya sukAlinaH || 3\.198|| agnidagdhAnagnidagdhAn kAvyAn barhiShadastathA | anagnidagdhAnagnidagdhAn agniShvAttA.nshcha saumyA.nshcha viprANAmeva nirdishet || 3\.199|| ya ete tu gaNA mukhyAH pitR^INAM parikIrtitAH | teShAmapIha vij~neyaM putrapautramanantakam || 3\.200|| R^iShibhyaH pitaro jAtAH pitR^ibhyo devamAnavAH | devebhyastu jagatsarvaM charaM sthANvanupUrvashaH || 3\.201|| rAjatairbhAjanaireShAmatho vA rajatAnvitaiH | vAryapi shraddhayA dattamakShayAyaupakalpate || 3\.202|| daivakAryAddvijAtInAM pitR^ikAryaM vishiShyate | daivaM hi pitR^ikAryasya pUrvamApyAyanaM smR^itam || 3\.203|| teShAmArakShabhUtaM tu pUrvaM daivaM niyojayet | rakShA.nsi vipralumpanti shrAddhamArakShavarjitam || 3\.204|| daivAdyantaM tadIheta pitryAdyantaM na tadbhavet | pitryAdyantaM tvIhamAnaH kShipraM nashyati sAnvayaH || 3\.205|| shuchiM deshaM viviktaM cha gomayenopalepayet | dakShiNApravaNaM chaiva prayatnenopapAdayet || 3\.206|| avakAsheShu chokSheShu jalatIreShu chaiva hi | vivikteShu cha tuShyanti dattena pitaraH sadA || 3\.207|| AsaneShUpakL^ipteShu barhiShmatsu pR^ithakpR^ithak | upaspR^iShTaudakAn samyagviprA.nstAnupaveshayet || 3\.208|| upaveshya tu tAn viprAnAsaneShvajugupsitAn | gandhamAlyaiH surabhibhirarchayeddaivapUrvakam || 3\.209|| teShAmudakamAnIya sapavitrA.nstilAnapi | agnau kuryAdanuj~nAto brAhmaNo brAhmaNaiH saha || 3\.210|| agneH somayamAbhyAM cha kR^itvA.apyAyanamAditaH | havirdAnena vidhivatpashchAtsa.ntarpayetpitR^In || 3\.211|| agnyabhAve tu viprasya pANAvevopapAdayet | yo hyagniH sa dvijo viprairmantradarshibhiruchyate || 3\.212|| akrodhanAn suprasAdAn vadantyetAn purAtanAn | lokasyApyAyane yuktAn shrAddhadevAn dvijottamAn || 3\.213|| shrAddhe devAn dvijottamAn apasavyamagnau kR^itvA sarvamAvR^itya vikramam | AvR^itparikramaM apasavyena hastena nirvapedudakaM bhuvi || 3\.214|| trI.nstu tasmAdhaviHsheShAtpiNDAn kR^itvA samAhitaH | audakenaiva vidhinA nirvapeddakShiNAmukhaH || 3\.215|| nyupya piNDA.nstatastA.nstu prayato vidhipUrvakam | teShu darbheShu taM hastaM nirmR^ijyAllepabhAginAm || 3\.216|| AchamyaudakparAvR^itya trirAyamya shanairasUn | ShaD.hR^itU.nshcha namaskuryAtpitR^Ineva cha mantravat || 3\.217|| udakaM ninayetsheShaM shanaiH piNDAntike punaH | avajighrechcha tAn piNDAn yathAnyuptAn samAhitaH || 3\.218|| piNDebhyastvalpikAM mAtrAM samAdAyAnupUrvashaH | piNDebhyaH svalpikAM tAneva viprAnAsInAn vidhivatpUrvamAshayet || 3\.219|| dhriyamANe tu pitari pUrveShAmeva nirvapet | vipravadvA.api taM shrAddhe svakaM pitaramAshayet || 3\.220|| shrAddhaM pitA yasya nivR^ittaH syAjjIvechchApi pitAmahaH | pitA yasya tu vR^ittaH syAj pituH sa nAma sa~NkIrtya kIrtayetprapitAmaham || 3\.221|| pitAmaho vA tatshrAddhaM bhu~njItaityabravIn manuH | kAmaM vA samanuj~nAtaH svayameva samAcharet || 3\.222|| teShAM dattvA tu hasteShu sapavitraM tilaudakam | tatpiNDAgraM prayachCheta svadhaiShAmastviti bruvan || 3\.223|| prayachChettu pANibhyAM tUpasa~NgR^ihya svayamannasya vardhitam | varddhitam viprAntike pitR^In dhyAyan shanakairupanikShipet || 3\.224|| ubhayorhastayormuktaM yadannamupanIyate | tadvipralumpantyasurAH sahasA duShTachetasaH || 3\.225|| guNA.nshcha sUpashAkAdyAn payo dadhi ghR^itaM madhu | vinyasetprayataH pUrvaM bhUmAveva samAhitaH || 3\.226|| bhakShyaM bhojyaM cha vividhaM mUlAni cha phalAni cha | hR^idyAni chaiva mA.nsAni pAnAni surabhINi cha || 3\.227|| upanIya tu tatsarvaM shanakaiH susamAhitaH | pariveShayeta prayato guNAn sarvAn prachodayan || 3\.228|| nAsramApAtayejjAtu na kupyennAnR^itaM vadet | na pAdena spR^ishedannaM na chaitadavadhUnayet || 3\.229|| asraM gamayati pretAn kopo.arInanR^itaM shunaH | pAdasparshastu rakShA.nsi duShkR^itInavadhUnanam || 3\.230|| yadyadrocheta viprebhyastattaddadyAdamatsaraH | brahmodyAshcha kathAH kuryAtpitR^INAmetadIpsitam || 3\.231|| svAdhyAyaM shrAvayetpitrye dharmashAstrANi chaiva hi | AkhyAnAnItihAsA.nshcha purANAni khilAni cha || 3\.232|| harShayedbrAhmaNA.nstuShTo bhojayechcha shanaiHshanaiH | annAdyenAsakR^ichchaitAn guNaishcha parichodayet || 3\.233|| vratasthamapi dauhitraM shrAddhe yatnena bhojayet | kutapaM chAsanaM dadyAttilaishcha vikiren mahIm || 3\.234|| trINi shrAddhe pavitrANi dauhitraH kutapastilAH | trINi chAtra prasha.nsanti shauchamakrodhamatvarAm || 3\.235|| atyuShNaM sarvamannaM syAdbhu~njIra.nste cha vAgyatAH | na cha dvijAtayo brUyurdAtrA pR^iShTA havirguNAn || 3\.236|| yAvaduShmA bhavatyannaM yAvadashnanti vAgyatAH | pitarastAvadashnanti yAvannaoktA havirguNAH || 3\.237|| yadveShTitashirA bhu~Nkte yadbhu~Nkte dakShiNAmukhaH | saupAnatkashcha yadbhu~Nkte tadvai rakShA.nsi bhu~njate || 3\.238|| chANDAlashcha varAhashcha kukkuTaH shvA tathaiva cha | rajasvalA cha ShaNDhashcha naikSherannashnato dvijAn || 3\.239|| home pradAne bhojye cha yadebhirabhivIkShyate | daive haviShi pitrye vA tadgachChatyayathAtatham || 3\.240|| ghrANena sUkaro hanti pakShavAtena kukkuTaH | shUkaro shvA tu dR^iShTinipAtena sparsheNAvaravarNajaH || 3\.241|| kha~njo vA yadi vA kANo dAtuH preShyo.api vA bhavet | hInAtiriktagAtro vA tamapyapanayetpunaH || 3\.242|| brAhmaNaM bhikShukaM vA.api bhojanArthamupasthitam | brAhmaNairabhyanuj~nAtaH shaktitaH pratipUjayet || 3\.243|| sArvavarNikamannAdyaM sa.nnIyAplAvya vAriNA | samutsR^ijedbhuktavatAmagrato vikiran bhuvi || 3\.244|| asa.nskR^itapramItAnAM tyAginAM kulayoShitAm | uchChiShTaM bhAgadheyaM syAddarbheShu vikirashcha yaH || 3\.245|| uchCheShaNAM bhUmigatamajihmasyAshaThasya cha | dAsavargasya tatpitrye bhAgadheyaM prachakShate || 3\.246|| AsapiNDakriyAkarma dvijAteH sa.nsthitasya tu | adaivaM bhojayetshrAddhaM piNDamekaM cha nirvapet || 3\.247|| sahapiNDakriyAyAM tu kR^itAyAmasya dharmataH | anayaivAvR^itA kAryaM piNDanirvapanaM sutaiH || 3\.248|| shrAddhaM bhuktvA ya uchChiShTaM vR^iShalAya prayachChati | sa mUDho narakaM yAti kAlasUtramavAkShirAH || 3\.249|| shrAddhabhugvR^iShalItalpaM tadaharyo.adhigachChati | tasyAH purIShe taM mAsaM pitarastasya sherate || 3\.250|| pR^iShTvA svaditamityevaM tR^iptAnAchAmayettataH | AchAntA.nshchAnujAnIyAdabhito ramyatAmiti || 3\.251|| svadhA.astvityeva taM brUyurbrAhmaNAstadanantaram | svadhAkAraH parA hyAShIH sarveShu pitR^ikarmasu || 3\.252|| tato bhuktavatAM teShAmannasheShaM nivedayet | yathA brUyustathA kuryAdanuj~nAtastato dvijaiH || 3\.253|| pitrye svaditamityeva vAchyaM goShThe tu sushR^itam | sampannamityabhyudaye daive ruchitamityapi || 3\.254|| sampannam aparAhNastathA darbhA vAstusampAdanaM tilAH | sampAdanaM sR^iShTirmR^iShTirdvijAshchAgryAH shrAddhakarmasu sampadaH || 3\.255|| darbhAH pavitraM pUrvAhNo haviShyANi cha sarvashaH | pavitraM yachcha pUrvoktaM vij~neyA havyasampadaH || 3\.256|| munyannAni payaH somo mA.nsaM yachchAnupaskR^itam | aksAralavaNaM chaiva prakR^ityA haviruchyate || 3\.257|| visR^ijya brAhmaNA.nstA.nstu niyato vAgyataH shuchiH | (visarjya brAhmanA.nstA.nstu prayato vidhipUrvakam) dakShiNAM dishamAkA~NkShan yAchetaimAn varAn pitR^In || 3\.258|| dAtAro no.abhivardhantAM vedAH sa.ntatireva cha | shraddhA cha no mA vyagamadbahudeyaM cha no.astviti || 3\.259|| evaM nirvapaNaM kR^itvA piNDA.nstA.nstadanantaram | gAM vipramajamagniM vA prAshayedapsu vA kShipet || 3\.260|| piNDanirvapaNaM ke chitparastAdeva kurvate | vayobhiH khAdayantyanye prakShipantyanale.apsu vA || 3\.261|| pativratA dharmapatnI pitR^ipUjanatatparA | madhyamaM tu tataH piNDamadyAtsamyaksutArthinI || 3\.262|| AyuShmantaM sutaM sUte yashomedhAsamanvitam | dhanavantaM prajAvantaM sAttvikaM dhArmikaM tathA || 3\.263|| prakShAlya hastAvAchAmya j~nAtiprAyaM prakalpayet | j~nAtibhyaH satkR^itaM dattvA bAndhavAnapi bhojayet || 3\.264|| datvA uchCheShaNaM tu tattiShThedyAvadviprA visarjitAH | yattiShThed tato gR^ihabaliM kuryAditi dharmo vyavasthitaH || 3\.265|| haviryachchirarAtrAya yachchAnantyAya kalpate | pitR^ibhyo vidhivaddattaM tatpravakShyAmyasheShataH || 3\.266|| tilairvrIhiyavairmAShairadbhirmUlaphalena vA | dattena mAsaM tR^ipyanti vidhivatpitaro nR^iNAm || 3\.267|| dvau mAsau matsyamA.nsena trIn mAsAn hAriNena tu | aurabhreNAtha chaturaH shAkunenAtha pa~ncha vai || 3\.268|| ShaNmAsA.nshChAgamA.nsena pArShatena cha sapta vai | aShTAvenasya mA.nsena rauraveNa navaiva tu || 3\.269|| aiNeyamA.nsena dashamAsA.nstu tR^ipyanti varAhamahiShAmiShaiH | shashakUrmayostu mA.nsena mAsAnekAdashaiva tu || 3\.270|| sa.nvatsaraM tu gavyena payasA pAyasena cha | sa.nvatsare vArdhrINasasya mA.nsena tR^iptirdvAdashavArShikI || 3\.271|| kAlashAkaM mahAshalkAH khaDgalohAmiShaM madhu | AnantyAyaiva kalpyante munyannAni cha sarvashaH || 3\.272|| yatkiM chin madhunA mishraM pradadyAttu trayodashIm | tadapyakShayameva syAdvarShAsu cha maghAsu cha || 3\.273|| api naH sa kule bhUyAdyo no dadyAttrayodashIm | pAyasaM madhusarpirbhyAM prAkChAye ku~njarasya cha || 3\.274|| yadyaddadAti vidhivatsamyakshraddhAsamanvitaH | tattatpitR^INAM bhavati paratrAnantamakShayam || 3\.275|| kR^iShNapakShe dashamyAdau varjayitvA chaturdashIm | shrAddhe prashastAstithayo yathaitA na tathaitarAH || 3\.276|| yukShu kurvan dinarkSheShu sarvAn kAmAn samashnute | ayukShu tu pitR^In sarvAn prajAM prApnoti puShkalAm || 3\.277|| yathA chaivAparaH pakShaH pUrvapakShAdvishiShyate | tathA shrAddhasya pUrvAhNAdaparAhNo vishiShyate || 3\.278|| prAchInAvItinA samyagapasavyamatandriNA | pitryamAnidhanAtkAryaM vidhivaddarbhapANinA || 3\.279|| rAtrau shrAddhaM na kurvIta rAkShasI kIrtitA hi sA | sa.ndhyayorubhayoshchaiva sUrye chaivAchiraudite || 3\.280|| anena vidhinA shrAddhaM trirabdasyaiha nirvapet | hemantagrIShmavarShAsu pA~nchayaj~nikamanvaham || 3\.281|| na paitR^iyaj~niyo homo laukike.agnau vidhIyate | na darshena vinA shrAddhamAhitAgnerdvijanmanaH || 3\.282|| yadeva tarpayatyadbhiH pitR^In snAtvA dvijottamaH | tenaiva kR^itsnamApnoti pitR^iyaj~nakriyAphalam || 3\.283|| vasUn vadanti tu pitR^In rudrA.nshchaiva pitAmahAn | prapitAmahA.nstathA.adityAn shrutireShA sanAtanI || 3\.284|| vighasAshI bhavennityaM nityaM vA.amR^itabhojanaH | vighaso bhuktasheShaM tu yaj~nasheShaM tathA.amR^itam || 3\.285|| etadvo.abhihitaM sarvaM vidhAnaM pA~nchayaj~nikam | dvijAtimukhyavR^ittInAM vidhAnaM shrUyatAmiti || 3\.286|| \section{adhyAya 4} chaturthamAyuSho bhAgamuShitvA.adyaM gurau dvijAH | dvitIyamAyuSho bhAgaM kR^itadAro gR^ihe vaset || 4\.1|| adroheNaiva bhUtAnAmalpadroheNa vA punaH | yA vR^ittistAM samAsthAya vipro jIvedanApadi || 4\.2|| yAtrAmAtraprasiddhyarthaM svaiH karmabhiragarhitaiH | akleshena sharIrasya kurvIta dhanasa~nchayam || 4\.3|| R^itAmR^itAbhyAM jIvettu mR^itena pramR^itena vA | satyAnR^itAbhyAmapi vA na shvavR^ittyA kadA chana || 4\.4|| R^itamu~nChashilaM j~neyamamR^itaM syAdayAchitam | mR^itaM tu yAchitaM bhaikShaM pramR^itaM karShaNaM smR^itam || 4\.5|| satyAnR^itaM tu vANijyaM tena chaivApi jIvyate | sevA shvavR^ittirAkhyAtA tasmAttAM parivarjayet || 4\.6|| kusUladhAnyako vA syAtkumbhIdhAnyaka eva vA | tryahehiko vA.api bhavedashvastanika eva vA || 4\.7|| chaturNAmapi chaiteShAM dvijAnAM gR^ihamedhinAm | jyAyAn paraH paro j~neyo dharmato lokajittamaH || 4\.8|| ShaTkarmaiko bhavatyeShAM tribhiranyaH pravartate | dvAbhyAmekashchaturthastu brahmasattreNa jIvati || 4\.9|| vartaya.nshcha shilau~nChAbhyAmagnihotraparAyaNaH | iShTIH pArvAyaNAntIyAH kevalA nirvapetsadA || 4\.10|| na lokavR^ittaM varteta vR^ittihetoH kathaM chana | ajihmAmashathAM shuddhAM jIvedbrAhmaNajIvikAm || 4\.11|| sa.ntoShaM paramAsthAya sukhArthI sa.nyato bhavet | sa.ntoShamUlaM hi sukhaM duHkhamUlaM viparyayaH || 4\.12|| ato.anyatamayA vR^ittyA jIva.nstu snAtako dvijaH | svargAyuShyayashasyAni vratANImAni dhArayet || 4\.13|| svargyAyuShya vedoditaM svakaM karma nityaM kuryAdatandritaH | tadhi kurvan yathAshakti prApnoti paramAM gatim || 4\.14|| naihetArthAn prasa~Ngena na viruddhena karmaNA | na vidyamAneShvartheShu nArtyAmapi yatastataH || 4\.15|| na kalpamAneShvartheShu indriyArtheShu sarveShu na prasajyeta kAmataH | atiprasaktiM chaiteShAM manasA sa.nnivartayet || 4\.16|| sarvAn parityajedarthAn svAdhyAyasya virodhinaH | yathA tathA.adhyApaya.nstu sA hyasya kR^itakR^ityatA || 4\.17|| vayasaH karmaNo.arthasya shrutasyAbhijanasya cha | veShavAgbuddhisArUpyamAcharan vicharediha || 4\.18|| buddhivR^iddhikarANyAshu dhanyAni cha hitAni cha | nityaM shAstrANyavekSheta nigamA.nshchaiva vaidikAn || 4\.19|| yathA yathA hi puruShaH shAstraM samadhigachChati | tathA tathA vijAnAti vij~nAnaM chAsya rochate || 4\.20|| R^iShiyaj~naM devayaj~naM bhUtayaj~naM cha sarvadA | nR^iyaj~naM pitR^iyaj~naM cha yathAshakti na hApayet || 4\.21|| etAneke mahAyaj~nAn yaj~nashAstravido janAH | anIhamAnAH satatamindriyeShveva juhvati || 4\.22|| vAchyeke juhvati prANaM prANe vAchaM cha sarvadA | vAchi prANe cha pashyanto yaj~nanirvR^ittimakShayAm || 4\.23|| j~nAnenaivApare viprA yajantyetairmakhaiH sadA | yajante tairmakhaiH sadA j~nAnamUlAM kriyAmeShAM pashyanto j~nAnachakShuShA || 4\.24|| agnihotraM cha juhuyAdAdyante dyunishoH sadA | darshena chArdhamAsAnte paurNamAsena chaiva hi || 4\.25|| sasyAnte navasasyeShTyA tathArtuante dvijo.adhvaraiH | pashunA tvayanasyAdau samAnte saumikairmakhaiH || 4\.26|| ayanAnte tu samA.nte nAniShTvA navasasyeShTyA pashunA chAgnimAn dvijaH | navAnnamadyAtmA.nsaM vA dIrghamAyurjijIviShuH || 4\.27|| navenAnarchitA hyasya pashuhavyena chAgnayaH | prANAnevAttumichChanti navAnnAmiShagardhinaH || 4\.28|| AsanAshanashayyAbhiradbhirmUlaphalena vA | nAsya kashchidvasedgehe shaktito.anarchito.atithiH || 4\.29|| pAShaNDino vikarmasthAn baiDAlavratikAn shaThAn | haitukAn bakavR^ittI.nshcha vA~NmAtreNApi nArchayet || 4\.30|| vedavidyAvratasnAtA.nshrotriyAn gR^ihamedhinaH | pUjayedhavyakavyena viparItA.nshcha varjayet || 4\.31|| shaktito.apachamAnebhyo dAtavyaM gR^ihamedhinA | sa.nvibhAgashcha bhUtebhyaH kartavyo.anuparodhataH || 4\.32|| rAjato dhanamanvichChetsa.nsIdan snAtakaH kShudhA | yAjyAntevAsinorvA.api na tvanyata iti sthitiH || 4\.33|| na sIdetsnAtako vipraH kShudhA shaktaH kathaM chana | na jIrNamalavadvAsA bhavechcha vibhave sati || 4\.34|| kL^iptakeshanakhashmashrurdAntaH shuklAmbaraH shuchiH | svAdhyAye chaiva yuktaH syAnnityamAtmahiteShu cha || 4\.35|| vaiNavIM dhArayedyaShTiM sodakaM cha kamaNDalum | yaj~nopavItaM vedaM cha shubhaM raukme cha kuNDale || 4\.36|| nekShetodyantamAdityaM nAstaM yAntaM kadA chana | nopasR^iShTaM na vAristhaM na madhyaM nabhaso gatam || 4\.37|| na la~NghayedvatsatantrIM na pradhAvechcha varShati | na chodake nirIkSheta svarUpamiti dhAraNA || 4\.38|| mR^idaM gAM daivataM vipraM ghR^itaM madhu chatuShpatham | pradakShiNAni kurvIta praj~nAtA.nshcha vanaspatIn || 4\.39|| nopagachChetpramatto.api striyamArtavadarshane | samAnashayane chaiva na shayIta tayA saha || 4\.40|| rajasA.abhiplutAM nArIM narasya hyupagachChataH | praj~nA tejo balaM chakShurAyushchaiva prahIyate || 4\.41|| tAM vivarjayatastasya rajasA samabhiplutAm | praj~nA tejo balaM chakShurAyushchaiva pravardhate || 4\.42|| nAshnIyAdbhAryayA sArdhaM nainAmIkSheta chAshnatIm | kShuvatIM jR^imbhamANAM vA na chAsInAM yathAsukham || 4\.43|| nA~njayantIM svake netre na chAbhyaktAmanAvR^itAm | na pashyetprasavantIM cha tejaskAmo dvijottamaH || 4\.44|| nAnnamadyAdekavAsA na nagnaH snAnamAcharet | na mUtraM pathi kurvIta na bhasmani na govraje || 4\.45|| na phAlakR^iShTe na jale na chityAM na cha parvate | na jIrNadevAyatane na valmIke kadA chana || 4\.46|| na sasattveShu garteShu na gachChannapi na sthitaH | na nadItIramAsAdya na cha parvatamastake || 4\.47|| vAyuagnivipramAdityamapaH pashya.nstathaiva gAH | na kadA chana kurvIta viNmUtrasya visarjanam || 4\.48|| tiraskR^ityochcharetkAShThaloShThapatratR^iNAdinA | tR^iNAdi cha niyamya prayato vAchaM sa.nvItA~Ngo.avaguNThitaH || 4\.49|| mUtrochchArasamutsargaM divA kuryAduda~NmukhaH | dakShiNA.abhimukho rAtrau sa.ndhyAyoshcha yathA divA || 4\.50|| ChAyAyAmandhakAre vA rAtrAvahani vA dvijaH | yathAsukhamukhaH kuryAtprANabAdhabhayeShu cha || 4\.51|| pratyagniM pratisUryaM cha pratisomodakadvijam | pratigu prativAtaM cha praj~nA nashyati mehataH || 4\.52|| pratigAM prativAtaM nAgniM mukhenopadhamennagnAM naikSheta cha striyam | nAmedhyaM prakShipedagnau na cha pAdau pratApayet || 4\.53|| adhastAnnopadadhyAchcha na chainamabhila~Nghayet | na chainaM pAdataH kuryAnna prANAbAdhamAcharet || 4\.54|| nAshnIyAtsa.ndhivelAyAM na gachChennApi sa.nvishet | na chaiva pralikhedbhUmiM nAtmano.apaharetsrajam || 4\.55|| nApsu mUtraM purIShaM vA ShThIvanaM vA samutsR^ijet | amedhyaliptamanyadvA lohitaM vA viShANi vA || 4\.56|| naikaH supyAtshUnyagehe na shreyA.nsaM prabodhayet | shUnyagR^ihe svapyAn nodakyayA.abhibhASheta yaj~naM gachChenna chAvR^itaH || 4\.57|| agnyagAre gavAM goShThe brAhmaNAnAM cha sa.nnidhau | svAdhyAye bhojane chaiva dakShiNaM pANimuddharet || 4\.58|| na vArayedgAM dhayantIM na chAchakShIta kasya chit | na divIndrAyudhaM dR^iShTvA kasya chiddarshayedbudhaH || 4\.59|| nAdharmike vasedgrAme na vyAdhibahule bhR^isham | naikaH prapadyetAdhvAnaM na chiraM parvate vaset || 4\.60|| na shUdrarAjye nivasennAdhArmikajanAvR^ite | na pAShaNDigaNAkrAnte nopasShR^iTe.antyajairnR^ibhiH || 4\.61|| na bhu~njItoddhR^itasnehaM nAtisauhityamAcharet || nAtiprage nAtisAyaM na sAyaM prAtarAshitaH || 4\.62|| na kurvIta vR^ithAcheShTAM na vArya~njalinA pibet | notsa~Nge bhakShayedbhakShyAnna jAtu syAtkutUhalI || 4\.63|| na nR^ityedatha vA gAyenna vAditrANi vAdayet | na nR^ityennaiva gAyechcha na vAditrANi vAdayet) nAsphoTayenna cha kShveDenna cha rakto virAvayet || 4\.64|| na cha rakto virodhayet na pAdau dhAvayetkA.nsye kadA chidapi bhAjane | na bhinnabhANDe bhu~njIta na bhAvapratidUShite || 4\.65|| upAnahau cha vAsashcha dhR^itamanyairna dhArayet | upavItamala~NkAraM srajaM karakameva cha || 4\.66|| nAvinItairbhajeddhuryairna cha kShudhvyAdhipIDitaiH | nAvinItairvrajed) na bhinnashR^i~NgAkShikhurairna vAladhivirUpitaiH || 4\.67|| vinItaistu vrajennityamAshugairlakShaNAnvitaiH | varNarUpopasampannaiH pratodenAtudan bhR^isham || 4\.68|| pratodenAkShipan bAlAtapaH pretadhUmo varjyaM bhinnaM tathA.asanam | na ChindyAnnakharomANi dantairnotpATayennakhAn || 4\.69|| na chChindyAn na mR^itloShThaM cha mR^idnIyAnna ChindyAtkarajaistR^iNam | chChindyAt na karma niShphalaM kuryAnnAyatyAmasukhodayam || 4\.70|| loShThamardI tR^iNachChedI nakhakhAdI cha yo naraH | sa vinAshaM vrajatyAshu sUchakA.ashuchireva cha || 4\.71|| sUchako.ashuchireva cha na vigarhya kathAM kuryAdbahirmAlyaM na dhArayet | na vigR^ihya kathAM kuryAd gavAM cha yAnaM pR^iShThena sarvathaiva vigarhitam || 4\.72|| advAreNa cha nAtIyAdgrAmaM vA veshma vA.avR^itam | rAtrau cha vR^ikShamUlAni dUrataH parivarjayet || 4\.73|| nAkShairdIvyetkadA chittu svayaM nopAnahau haret | shayanastho na bhu~njIta na pANisthaM na chAsane || 4\.74|| sarvaM cha tilasambaddhaM nAdyAdastamite ravau | na cha nagnaH shayItaiha na chochChiShTaH kva chidvrajet || 4\.75|| ArdrapAdastu bhu~njIta nArdrapAdastu sa.nvishet | ArdrapAdastu bhu~njAno dIrghamAyuravApnuyAt || 4\.76|| achakShurviShayaM durgaM na prapadyeta karhi chit | na viNmUtramudIkSheta na bAhubhyAM nadIM taret || 4\.77|| adhitiShThenna keshA.nstu na bhasmAsthikapAlikAH | na kArpAsAsthi na tuShAn dIrghamAyurjijIviShuH || 4\.78|| na sa.nvasechcha patitairna chANDAlairna pulkasaiH | na mUrkhairnAvaliptaishcha nAntyairnAntyAvasAyibhiH || 4\.79|| na shUdrAya matiM dadyAnnochChiShTaM na haviShkR^itam | na chAsyopadisheddharmaM na chAsya vratamAdishet || 4\.80|| yo hyasya dharmamAchaShTe yashchaivAdishati vratam | so.asa.nvR^itaM nAma tamaH saha tenaiva majjati || 4\.81|| na sa.nhatAbhyAM pANibhyAM kaNDUyedAtmanaH shiraH | na spR^ishechchaitaduchChiShTo na cha snAyAdvinA tataH || 4\.82|| keshagrahAn prahArA.nshcha shirasyetAn vivarjayet | shiraHsnAtashcha tailena nA~NgaM kiM chidapi spR^ishet || 4\.83|| na rAj~naH pratigR^ihNIyAdarAjanyaprasUtitaH | sUnAchakradhvajavatAM veshenaiva cha jIvatAm || 4\.84|| dashasUnAsamaM chakraM dashachakrasamo dhvajaH | dashadhvajasamo vesho dashaveshasamo nR^ipaH || 4\.85|| dasha sUNAsahasrANi yo vAhayati saunikaH | tena tulyaH smR^ito rAjA ghorastasya pratigrahaH || 4\.86|| yo rAj~naH pratigR^ihNAti lubdhasyauchChAstravartinaH | sa paryAyeNa yAtImAnnarakAnekavi.nshatim || 4\.87|| tAmisramandhatAmisraM mahArauravarauravau | narakaM kAlasUtraM cha mahAnarakameva cha || 4\.88|| sa~njIvanaM mahAvIchiM tapanaM sampratApanam | sa.nhAtaM cha sakAkolaM kuDmalaM pratimUrtikam || 4\.89|| pUtimR^ittikaM lohasha~NkuM R^ijIShaM cha panthAnaM shAlmalIM nadIm | asipatravanaM chaiva lohadArakameva cha || 4\.90|| etadvidanto vidvA.nso brAhmaNA brahmavAdinaH | na rAj~naH pratigR^ihNanti pretya shreyo.abhikA~NkShiNaH || 4\.91|| brAhme muhUrte budhyeta dharmArthau chAnuchintayet | kAyakleshA.nshcha tanmUlAn vedatattvArthameva cha || 4\.92|| utthAyAvashyakaM kR^itvA kR^itashauchaH samAhitaH | pUrvAM sa.ndhyAM japa.nstiShThetsvakAle chAparAM chiram || 4\.93|| R^iShayo dIrghasa.ndhyatvAddIrghamAyuravApnuyuH | praj~nAM yashashcha kIrtiM cha brahmavarchasameva cha || 4\.94|| shrAvaNyAM prauShThapadyAM vA.apyupAkR^itya yathAvidhi | yuktashChandA.nsyadhIyIta mAsAn vipro.ardhapa~nchamAn || 4\.95|| puShye tu ChandasAM kuryAdbahirutsarjanaM dvijaH | mAghashuklasya vA prApte pUrvAhNe prathame.ahani || 4\.96|| yathAshAstraM tu kR^itvaivamutsargaM ChandasAM bahiH | virametpakShiNIM rAtriM tadevaikamaharnisham || 4\.97|| ata UrdhvaM tu ChandA.nsi shukleShu niyataH paThet | vedA~NgAni cha sarvANi kR^iShNapakSheShu sampaThet || 4\.98|| nAvispaShTamadhIyIta na shUdrajanasannidhau | na nishAnte parishrAnto brahmAdhItya punaH svapet || 4\.99|| yathoditena vidhinA nityaM ChandaskR^itaM paThet | brahma ChandaskR^itaM chaiva dvijo yukto hyanApadi || 4\.100|| imAnnityamanadhyAyAnadhIyAno vivarjayet | adhyApanaM cha kurvANaH shiShyANAM vidhipUrvakam || 4\.101|| karNashrave.anile rAtrau divA pA.nsusamUhane | etau varShAsvanadhyAyAvadhyAyaj~nAH prachakShate || 4\.102|| vidyutstanitavarSheShu maholkAnAM cha samplave | AkAlikamanadhyAyameteShu manurabravIt || 4\.103|| etA.nstvabhyuditAn vidyAdyadA prAduShkR^itAgniShu | tadA vidyAdanadhyAyamanR^itau chAbhradarshane || 4\.104|| nirghAte bhUmichalane jyotiShAM chopasarjane | etAnAkAlikAn vidyAdanadhyAyAn R^itAvapi || 4\.104|| prAduShkR^iteShvagniShu tu vidyutstanitaniHsvane | sajyotiH syAdanadhyAyaH sheShe rAtrau yathA divA || 4\.106|| nityAnadhyAya eva syAdgrAmeShu nagareShu cha | dharmanaipuNyakAmAnAM pUtigandhe cha sarvadA || 4\.107|| sarvashaH antargatashave grAme vR^iShalasya cha sannidhau | anadhyAyo rudyamAne samavAye janasya cha || 4\.108|| udake madhyarAtre cha viNmUtrasya visarjane | uchChiShTaH shrAddhabhukchaiva manasA.api na chintayet || 4\.109|| pratigR^ihya dvijo vidvAnekoddiShTasya ketanam | ekoddiShTaniketanam tryahaM na kIrtayedbrahma rAj~no rAhoshcha sUtake || 4\.110|| yAvadekAnudiShTasya gandho lepashcha tiShThati | viprasya viduSho dehe tAvadbrahma na kIrtayet || 4\.111|| shayAnaH prauDhapAdashcha kR^itvA chaivAvasakthikAm | nAdhIyItAmiShaM jagdhvA sUtakAnnAdyameva cha || 4\.112|| nIhAre bANashabde cha sa.ndhyayoreva chobhayoH | amAvAsyAchaturdashyoH paurNamAsy.aShTakAsu cha || 4\.113|| amAvAsyA guruM hanti shiShyaM hanti chaturdashI | brahmAShTakapaurNamAsyau tasmAttAH parivarjayet || 4\.114|| pA.nsuvarShe dishAM dAhe gomAyuvirute tathA | shvakharoShTre cha ruvati pa~Nkto cha na paTheddvijaH || 4\.115|| nAdhIyIta shmashAnAnte grAmAnte govraje.api vA | vasitvA maithunaM vAsaH shrAddhikaM pratigR^ihya cha || 4\.116|| prANi vA yadi vA.aprANi yatkiM chitshrAddhikaM bhavet | tadAlabhyApyanadhyAyaH pANyAsyo hi dvijaH smR^itaH || 4\.117|| chorairupadrute grAme sambhrame chAgnikArite | chorairupaplute sambhrame AkAlikamanadhyAyaM vidyAtsarvAdbhuteShu cha || 4\.118|| upAkarmaNi chotsarge trirAtraM kShepaNaM smR^itam | aShTakAsu tvahorAtraM R^itvantAsu cha rAtriShu || 4\.119|| nAdhIyItAshvamArUDho na vR^ikShaM na cha hastinam | na nAvaM na kharaM noShTraM nairiNastho na yAnagaH || 4\.120|| na vivAde na kalahe na senAyAM na sa~Ngare | na bhuktamAtre nAjIrNe na vamitvA na shuktake || 4\.121|| atithiM chAnanuj~nApya mArute vAti vA bhR^isham | rudhire cha srute gAtrAtshastreNa cha parikShate || 4\.122|| sAmadhvanAvR^igyajuShI nAdhIyIta kadA chana | vedasyAdhItya vA.apyantamAraNyakamadhItya cha || 4\.123|| R^igvedo devadaivatyo yajurvedastu mAnuShaH | sAmavedaH smR^itaH pitryastasmAttasyAshuchirdhvaniH || 4\.124|| etadvidvanto vidvA.nsastrayIniShkarShamanvaham | kramataH pUrvamabhyasya pashchAdvedamadhIyate || 4\.125|| pashumaNDUkamArjArashvasarpanakulAkhubhiH | antarAgamane vidyAdanadhyAyamaharnisham || 4\.126|| dvAveva varjayennityamanadhyAyau prayatnataH | svAdhyAyabhUmiM chAshuddhamAtmAnaM chAshuchiM dvijaH || 4\.127|| amAvAsyAmaShTamIM cha paurNamAsIM chaturdashIm | brahmachArI bhavennityamapyartau snAtako dvijaH || 4\.128|| na snAnamAcharedbhuktvA nAturo na mahAnishi | na vAsobhiH sahAjasraM nAvij~nAte jalAshaye || 4\.129|| devatAnAM guro rAj~naH snAtakAchAryayostathA | nAkrAmetkAmatashChAyAM babhruNo dIkShitasya cha || 4\.130|| madhya.ndine.ardharAtre cha shrAddhaM bhuktvA cha sAmiSham | sa.ndhyayorubhayoshchaiva na seveta chatuShpatham || 4\.131|| udvartanamapasnAnaM viNmUtre raktameva cha | shleshmaniShThyUtavAntAni nAdhitiShThettu kAmataH || 4\.132|| vairiNaM nopaseveta sahAyaM chaiva vairiNaH | adhArmikaM taskaraM cha parasyaiva cha yoShitam || 4\.133|| na hIdR^ishamanAyuShyaM loke kiM chana vidyate | yAdR^ishaM puruShasyeha paradAropasevanam || 4\.134|| kShatriyaM chaiva sarpaM cha brAhmaNaM cha bahushrutam | nAvamanyeta vai bhUShNuH kR^ishAnapi kadA chana || 4\.135|| etattrayaM hi puruShaM nirdahedavamAnitam | tasmAdetattrayaM nityaM nAvamanyeta buddhimAn || 4\.136|| nAtmAnamavamanyeta purvAbhirasamR^iddhibhiH | A mR^ityoH shriyamanvichChennainAM manyeta durlabhAm || 4\.137|| satyaM brUyAtpriyaM brUyAnna brUyAtsatyamapriyam | priyaM cha nAnR^itaM brUyAdeSha dharmaH sanAtanaH || 4\.138|| bhadraM bhadramiti brUyAdbhadramityeva vA vadet | shuShkavairaM vivAdaM cha na kuryAtkena chitsaha || 4\.139|| nAtikalyaM nAtisAyaM nAtimadhya.ndine sthite | nAj~nAtena samaM gachChennaiko na vR^iShalaiH saha || 4\.140|| hInA~NgAnatiriktA~NgAn vidyAhInAn vayo.adhikAn | vayo.atigAn rUpadraviNahInA.nshcha jAtihInA.nshcha nAkShipet || 4\.141|| rUpadravyahInA.nshcha na spR^ishetpANinochChiShTo vipro gobrAhmaNAnalAN | na chApi pashyedashuchiH sustho jyotirgaNAn divA || 4\.142|| svastho jyotirgaNAn divi spR^iShTvaitAnashuchirnityamadbhiH prANAnupaspR^ishet | gAtrANi chaiva sarvANi nAbhiM pANitalena tu || 4\.143|| anAturaH svAni khAni na spR^ishedanimittataH | romANi cha rahasyAni sarvANyeva vivarjayet || 4\.144|| ma~NgalAchArayuktaH syAtprayatAtmA jitendriyaH | japechcha juhuyAchchaiva nityamagnimatandritaH || 4\.145|| ma~NgalAchArayuktAnAM nityaM cha prayatAtmanAm | japatAM juhvatAM chaiva vinipAto na vidyate || 4\.146|| vedamevAbhyasennityaM yathAkAlamatandritaH | vedameva japen taM hyasyAhuH paraM dharmamupadharmo.anya uchyate || 4\.147|| vedAbhyAsena satataM shauchena tapasaiva cha | adroheNa cha bhUtAnAM jAtiM smarati paurvikIm || 4\.148|| paurvikIM sa.nsmaran jAtiM brahmaivAbhyasyate punaH | dvijaH brahmAbhyAsena chAjasramanantaM sukhamashnute || 4\.149|| sAvitrAn shAntihomA.nshcha kuryAtparvasu nityashaH | sAvitrAn shAntihomA.nsh pitR^I.nshchaivAShTakAsvarchennityamanvaShTakAsu cha || 4\.150|| dUrAdAvasathAn mUtraM dUrAtpAdAvasechanam | uchChiShTAnnaniShekaM cha dUrAdeva samAcharet || 4\.151|| maitraM prasAdhanaM snAnaM dantadhAvanama~njanam | pUrvAhNa eva kurvIta devatAnAM cha pUjanam || 4\.152|| daivatAnyabhigachChettu dhArmikA.nshcha dvijottamAn | IshvaraM chaiva rakShArthaM gurUneva cha parvasu || 4\.153|| abhivAdayedvR^iddhA.nshcha dadyAchchaivAsanaM svakam | kR^itA~njalirupAsIta gachChataH pR^iShThato.anviyAt || 4\.154|| shrutismR^ityoditaM samyaG nibaddhaM sveShu karmasu | dharmamUlaM niSheveta sadAchAramatandritaH || 4\.155|| AchArAtlabhate hyAyurAchArAdIpsitAH prajAH | AchArAddhanamakShayyamAchAro hantyalakShaNam || 4\.156|| durAchAro hi puruSho loke bhavati ninditaH | duHkhabhAgI cha satataM vyAdhito.alpAyureva cha || 4\.157|| sarvalakShaNahIno.api yaH sadAchAravAnnaraH | shraddadhAno.anasUyashcha shataM varShANi jIvati || 4\.158|| yadyatparavashaM karma tattadyatnena varjayet || yadyadAtmavashaM tu syAttattatseveta yatnataH || 4\.159|| sarvaM paravashaM duHkhaM sarvamAtmavashaM sukham | etadvidyAtsamAsena lakShaNaM sukhaduHkhayoH || 4\.160|| yatkarma kurvato.asya syAtparitoSho.antarAtmanaH | tatprayatnena kurvIta viparItaM tu varjayet || 4\.161|| AchAryaM cha pravaktAraM pitaraM mAtaraM gurum | na hi.nsyAdbrAhmaNAn gAshcha sarvA.nshchaiva tapasvinaH || 4\.162|| nAstikyaM vedanindAM cha devatAnAM cha kutsanam | dveShaM dambhaM cha mAnaM cha krodhaM taikShhNyaM cha varjayet || 4\.163|| dveShaM stambhaM cha parasya daNDaM nodyachChetkruddho nainaM nipAtayet | anyatra putrAtshiShyAdvA shiShTyarthaM tADayettu tau || 4\.164|| brAhmaNAyAvaguryaiva dvijAtirvadhakAmyayA | shataM varShANi tAmisre narake parivartate || 4\.165|| tADayitvA tR^iNenApi sa.nrambhAtmatipUrvakam | ekavi.nshatImAjAtIH pApayoniShu jAyate || 4\.166|| ayudhyamAnasyotpAdya brAhmaNasyAsR^iga~NgataH | duHkhaM sumahadApnoti pretyAprAj~natayA naraH || 4\.167|| shoNitaM yAvataH pA.nsUn sa~NgR^ihNAti mahItalAt | tAvato.abdAnamutrAnyaiH shoNitotpAdako.adyate || 4\.168|| na kadA chiddvije tasmAdvidvAnavaguredapi | na tADayettR^iNenApi na gAtrAtsrAvayedasR^ik || 4\.169|| adhArmiko naro yo hi yasya chApyanR^itaM dhanam | hi.nsAratashcha yo nityaM naihAsau sukhamedhate || 4\.170|| hi.nsAratish na sIdannapi dharmeNa mano.adharme niveshayet | adhArmikAnAM pApAnAmAshu pashyan viparyayam || 4\.171|| nAdharmashcharito loke sadyaH phalati gauriva | shanairAvartyamAnastu karturmUlAni kR^intati || 4\.172|| yadi nAtmani putreShu na chetputreShu naptR^iShu | na tveva tu kR^ito.adharmaH karturbhavati niShphalaH || 4\.173|| adharmeNaidhate tAvattato bhadrANi pashyati | tataH sapatnAn jayati samUlastu vinashyati || 4\.174|| satyadharmAryavR^itteShu shauche chaivArametsadA | shiShyA.nshcha shiShyAddharmeNa vAch.bAhUdarasa.nyataH || 4\.175|| parityajedarthakAmau yau syAtAM dharmavarjitau | dharmaM chApyasukhodarkaM lokasa~NkruShTameva cha || 4\.176|| na pANipAdachapalo na netrachapalo.anR^ijuH | na syAdvAkchapalashchaiva na paradrohakarmadhIH || 4\.177|| yenAsya pitaro yAtA yena yAtAH pitAmahAH | tena yAyAtsatAM mArgaM tena gachChanna riShyati || 4\.178|| R^itvikpurohitAchAryairmAtulAtithisa.nshritaiH | bAlavR^iddhAturairvaidyairj~nAtisambandhibAndhavaiH || 4\.179|| mAtApitR^ibhyAM jAmIbhirbhrAtrA putreNa bhAryayA | duhitrA dAsavargeNa vivAdaM na samAcharet || 4\.180|| etairvivAdAn sa.ntyajya sarvapApaiH pramuchyate | etairjitaishcha jayati sarvAnlokAnimAn gR^ihI || 4\.181|| AchAryo brahmalokaishaH prAjApatye pitA prabhuH | atithistvindralokesho devalokasya chartvijaH || 4\.182|| jAmayo.apsarasAM loke vaishvadevasya bAndhavAH | sambandhino hyapAM loke pR^ithivyAM mAtR^imAtulau || 4\.183|| AkAsheshAstu vij~neyA bAlavR^iddhakR^ishAturAH | bhrAtA jyeShThaH samaH pitrA bhAryA putraH svakA tanuH || 4\.184|| ChAyA svo dAsavargashcha duhitA kR^ipaNaM param | tasmAdetairadhikShiptaH sahetAsa~njvaraH sadA || 4\.185|| pratigrahasamartho.api prasa~NgaM tatra varjayet | pratigraheNa hyasyAshu brAhmaM tejaH prashAmyati || 4\.186|| na dravyANAmavij~nAya vidhiM dharmyaM pratigrahe | prAj~naH pratigrahaM kuryAdavasIdannapi kShudhA || 4\.187|| hiraNyaM bhUmimashvaM gAmannaM vAsastilAn ghR^itam | pratigR^ihNannavidvA.nstu bhasmIbhavati dAruvat || 4\.188|| hiraNyamAyurannaM cha bhUrgoshchApyoShatastanum | ashvashchakShustvachaM vAso ghR^itaM tejastilAH prajAH || 4\.189|| atapAstvanadhIyAnaH pratigraharuchirdvijaH | ambhasyashmaplavenaiva saha tenaiva majjati || 4\.190|| tasmAdavidvAn bibhiyAdyasmAttasmAtpratigrahAt | svalpakenApyavidvAn hi pa~Nke gauriva sIdati || 4\.191|| na vAryapi prayachChettu baiDAlavratike dvije | na bakavratike pApe nAvedavidi dharmavit || 4\.192|| triShvapyeteShu dattaM hi vidhinA.apyarjitaM dhanam | dAturbhavatyanarthAya paratrAdAtureva cha || 4\.193|| yathA plavenopalena nimajjatyudake taran | tathA nimajjato.adhastAdaj~nau dAtR^ipratIchChakau || 4\.194|| dharmadhvajI sadA lubdhashChAdmiko lokadambhakaH || baiDAlavratiko j~neyo hi.nsraH sarvAbhisa.ndhakaH || 4\.195|| adhodR^iShTirnaiShkR^itikaH svArthasAdhanatatparaH | shaTho mithyAvinItashcha bakavratacharo dvijaH || 4\.196|| ye bakavratino viprA ye cha mArjArali~NginaH | te patantyandhatAmisre tena pApena karmaNA || 4\.197|| na dharmasyApadeshena pApaM kR^itvA vrataM charet | vratena pApaM prachChAdya kurvan strIshUdradambhanam || 4\.198|| pretyeha chedR^ishA viprA garhyante brahmavAdibhiH | ChadmanA charitaM yachcha vrataM rakShA.nsi gachChati || 4\.199|| ali~NgI li~NgiveSheNa yo vR^ittimupajIvati | sa li~NginAM haratyenastiryagyonau cha jAyate || 4\.200|| parakIyanipAneShu na snAyAdhi kadA chana | snAyAchcha kadA chana nipAnakartuH snAtvA tu duShkR^itA.nshena lipyate || 4\.201|| yAnashayyA.a.asanAnyasya kUpodyAnagR^ihANi cha | adattAnyupayu~njAna enasaH syAtturIyabhAk || 4\.202|| nadIShu devakhAteShu taDAgeShu saraHsu cha | snAnaM samAcharennityaM gartaprasravaNeShu cha || 4\.203|| yamAn seveta satataM na nityaM niyamAn budhaH | yamAn patatyakurvANo niyamAn kevalAn bhajan || 4\.204|| nAshrotriyatate yaj~ne grAmayAjikR^ite tathA | striyA klIbena cha hute bhu~njIta brAhmaNaH kva chit || 4\.205|| ashlIkametatsAdhUnAM yatra juhvatyamI haviH | ashlIlam pratIpametaddevAnAM tasmAttatparivarjayet || 4\.206|| mattakruddhAturANAM cha na bhu~njIta kadA chana | keshakITAvapannaM cha padA spR^iShTaM cha kAmataH || 4\.207|| bhrUNaghnAvekShitaM chaiva sa.nspR^iShTaM chApyudakyayA | patatriNAvalIDhaM cha shunA sa.nspR^iShTameva cha || 4\.208|| gavA chAnnamupaghrAtaM ghuShTAnnaM cha visheShataH | gaNAnnaM gaNikAnnaM cha viduShA cha jugupsitam || 4\.209|| stenagAyanayoshchAnnaM takShhNo vArdhuShikasya cha | dIkShitasya kadaryasya baddhasya nigaDasya cha || 4\.210|| abhishastasya ShaNDhasya pu.nshchalyA dAmbhikasya cha | shuktaM paryuShitaM chaiva shUdrasyochChiShTameva cha || 4\.211|| chikitsakasya mR^igayoH krUrasyochChiShTabhojinaH | ugrAnnaM sUtikAnnaM cha paryAchAntamanirdasham || 4\.212|| anarchitaM vR^ithAmA.nsamavIrAyAshcha yoShitaH | dviShadannaM nagaryannaM patitAnnamavakShutam || 4\.213|| pishunAnR^itinoshchAnnaM kratuvikrayiNastathA || | kratuvikrayakasya cha shailUShatunnavAyAnnaM kR^itaghnasyAnnameva cha || 4\.214|| karmArasya niShAdasya ra~NgAvatArakasya cha | suvarNakarturveNasya shastravikrayiNastathA || 4\.215|| shvavatAM shauNDikAnAM cha chailanirNejakasya cha | ra~njakasya nR^isha.nsasya yasya chopapatirgR^ihe || 4\.216|| rajakasya mR^iShyanti ye chopapatiM strIjitAnAM cha sarvashaH | anirdashaM cha pretAnnamatuShTikarameva cha || 4\.217|| rAjAnnaM teja Adatte shUdrAnnaM brahmavarchasam | AyuH suvarNakArAnnaM yashashcharmAvakartinaH || 4\.218|| kArukAnnaM prajAM hanti balaM nirNejakasya cha | gaNAnnaM gaNikAnnaM cha lokebhyaH parikR^intati || 4\.219|| pUyaM chikitsakasyAnnaM pu.nshchalyAstvannamindriyam | viShThA vArdhuShikasyAnnaM shastravikrayiNo malam || 4\.220|| ya ete.anye tvabhojyAnnAH kramashaH parikIrtitAH | teShAM tvagasthiromANi vadantyannaM manIShiNaH || 4\.221|| bhuktvA.ato.anyatamasyAnnamamatyA kShapaNaM tryaham | matyA bhuktvA.acharetkR^ichChraM retoviNmUtrameva cha || 4\.222|| nAdyAtshUdrasya pakvAnnaM vidvAnashrAddhino dvijaH | AdadItAmamevAsmAdavR^ittAvekarAtrikam || 4\.223|| shrotriyasya kadaryasya vadAnyasya cha vArdhuSheH | mImA.nsitvobhayaM devAH samamannamakalpayan || 4\.224|| tAn prajApatirAhaitya mA kR^idhvaM viShamaM samam | shraddhApUtaM vadAnyasya hatamashraddhayetarat || 4\.225|| shraddhayeShTaM cha pUrtaM cha nityaM kuryAdatandritaH | shraddhAkR^ite hyakShaye te bhavataH svAgatairdhanaiH || 4\.226|| dAnadharmaM niSheveta nityamaiShTikapaurtikam | parituShTena bhAvena pAtramAsAdya shaktitaH || 4\.227|| yatkiM chidapi dAtavyaM yAchitenAnasUyayA | utpatsyate hi tatpAtraM yattArayati sarvataH || 4\.228|| vAridastR^iptimApnoti sukhamakShayyamannadaH | akShayam tilapradaH prajAmiShTAM dIpadashchakShuruttamam || 4\.229|| bhUmido bhUmimApnoti dIrghamAyurhiraNyadaH | gR^ihado.agryANi veshmAni rUpyado rUpamuttamam || 4\.230|| vAsodashchandrasAlokyamashvisAlokyamashvadaH | anaDuhaH shriyaM puShTAM godo bradhnasya viShTapam || 4\.231|| yAnashayyAprado bhAryAmaishvaryamabhayapradaH | dhAnyadaH shAshvataM saukhyaM brahmado brahmasArShTitAm || 4\.232|| sarveShAmeva dAnAnAM brahmadAnaM vishiShyate | vAryannagomahIvAsas.tilakA~nchanasarpiShAm || 4\.233|| yena yena tu bhAvena yadyaddAnaM prayachChati | tattattenaiva bhAvena prApnoti pratipUjitaH || 4\.234|| yo.architaM pratigR^ihNAti dadAtyarchitameva vA | tAvubhau gachChataH svargaM narakaM tu viparyaye || 4\.235|| na vismayeta tapasA vadediShTvA cha nAnR^itam | nArto.apyapavadedviprAnna dattvA parikIrtayet || 4\.236|| datvA yaj~no.anR^itena kSharati tapaH kSharati vismayAt | AyurviprApavAdena dAnaM cha parikIrtanAt || 4\.237|| dharmaM shanaiH sa~nchinuyAdvalmIkamiva puttikAH | sa~nchinuyAd paralokasahAyArthaM sarvabhUtAnyapIDayan || 4\.238|| nAmutra hi sahAyArthaM pitA mAtA cha tiShThataH | na putradAraM na j~nAtirdharmastiShThati kevalaH || 4\.239|| ekaH prajAyate jantureka eva pralIyate | eko.anubhu~Nkte sukR^itameka eva cha duShkR^itam || 4\.240|| mR^itaM sharIramutsR^ijya kAShThaloShTasamaM kShitau | vimukhA bAndhavA yAnti dharmastamanugachChati || 4\.241|| tasmAddharmaM sahAyArthaM nityaM sa~nchinuyAtshanaiH | dharmeNa hi sahAyena tamastarati dustaram || 4\.242|| dharmapradhAnaM puruShaM tapasA hatakilbiSham | paralokaM nayatyAshu bhAsvantaM khasharIriNam || 4\.243|| uttamairuttamairnityaM sambandhAnAcharetsaha | sambhandhAn ninIShuH kulamutkarShamadhamAnadhamA.nstyajet || 4\.244|| uttamAnuttamAneva gachChan hInA.nstu varjayan | brAhmaNaH shreShThatAmeti pratyavAyena shUdratAm || 4\.245|| dR^iDhakArI mR^idurdAntaH krUrAchArairasa.nvasan | ahi.nsro damadAnAbhyAM jayetsvargaM tathAvrataH || 4\.246|| edhaudakaM mUlaphalamannamabhyudyataM cha yat | sarvataH pratigR^ihNIyAnmadhvathAbhayadakShiNAm || 4\.247|| AhR^itAbhyudyatAM bhikShAM purastAdaprachoditAm | mene prajApatirgrAhyAmapi duShkR^itakarmaNaH || 4\.248|| nAshnanti pitarastasya dashavarShANi pa~ncha cha || na cha havyaM vahatyagniryastAmabhyavamanyate || 4\.249|| shayyAM gR^ihAn kushAn gandhAnapaH puShpaM maNIn dadhi | dhAnA matsyAn payo mA.nsaM shAkaM chaiva na nirNudet || 4\.250|| gurUn bhR^ityA.nshchojjihIrShannarchiShyan devatAtithIn | sarvataH pratigR^ihNIyAnna tu tR^ipyetsvayaM tataH || 4\.251|| guruShu tvabhyatIteShu vinA vA tairgR^ihe vasan | Atmano vR^ittimanvichChan gR^ihNIyAtsAdhutaH sadA || 4\.252|| ArdhikaH kulamitraM cha gopAlo dAsanApitau | ete shUdreShu bhojyAnnA yAshchAtmAnaM nivedayet || 4\.253|| yAdR^isho.asya bhavedAtmA yAdR^ishaM cha chikIrShitam | yathA chaupacharedenaM tathA.atmAnaM nivedayet || 4\.254|| yo.anyathA santamAtmAnamanyathA satsu bhAShate | sa pApakR^ittamo loke stena AtmApahArakaH || 4\.255|| vAchyarthA niyatAH sarve vA~NmUlA vAgviniHsR^itAH | tA.nstu yaH stenayedvAchaM sa sarvasteyakR^innaraH || 4\.256|| maharShipitR^idevAnAM gatvA.anR^iNyaM yathAvidhi | putre sarvaM samAsajya vasen mAdhyasthyamAshritaH || 4\.257|| AsthitaH ekAkI chintayennityaM vivikte hitamAtmanaH | hitamAtmani ekAkI chintayAno hi paraM shreyo.adhigachChati || 4\.258|| eShauditA gR^ihasthasya vR^ittirviprasya shAshvatI | snAtakavratakalpashcha sattvavR^iddhikaraH shubhaH || 4\.259|| anena vipro vR^ittena vartayan vedashAstravit | vyapetakalmaSho nityaM brahmaloke mahIyate || 4\.260|| \section{adhyAya 5} shrutvaitAn R^iShayo dharmAn snAtakasya yathauditAn | idamUchurmahAtmAnamanalaprabhavaM bhR^igum || 5\.1|| evaM yathoktaM viprANAM svadharmamanutiShThatAm | kathaM mR^ityuH prabhavati vedashAstravidAM prabho || 5\.2|| sa tAnuvAcha dharmAtmA maharShIn mAnavo bhR^iguH | shrUyatAM yena doSheNa mR^ityurviprAn jighA.nsati || 5\.3|| anabhyAsena vedAnAmAchArasya cha varjanAt | AlasyAdannadoShAchcha mR^ityurviprA~njighA.nsati || 5\.4|| viprAn lashunaM gR^i~njanaM chaiva palANDuM kavakAni cha | abhakShyANi dvijAtInAmamedhyaprabhavAni cha || 5\.5|| lohitAn vR^ikShaniryAsAn vR^ishchanaprabhavA.nstathA | vrashchanaprabhavAMH sheluM gavyaM cha peyUShaM prayatnena vivarjayet || 5\.6|| pIyUShaM vR^ithA kR^isarasa.nyAvaM pAyasApUpameva cha | anupAkR^itamA.nsAni devAnnAni havI.nShi cha || 5\.7|| anirdashAyA goH kShIramauShTramaikashaphaM tathA | AvikaM sa.ndhinIkShIraM vivatsAyAshcha goH payaH || 5\.8|| sandhinIkShIraM AraNyAnAM cha sarveShAM mR^igANAM mAhiShaM vinA | strIkShIraM chaiva varjyAni sarvashuktAni chaiva hi || 5\.9|| dadhi bhakShyaM cha shukteShu sarvaM cha dadhisambhavam | dadhisambhavam yAni chaivAbhiShUyante puShpamUlaphalaiH shubhaiH || 5\.10|| kravyAdAn shakunAn sarvAntathA grAmanivAsinaH | kravyAdaH shakunIn anirdiShTA.nshchekashaphAn TiTTibhaM cha vivarjayet || 5\.11|| kalavi~NkaM plavaM ha.nsaM chakrAhvaM grAmakukkuTam | sArasaM rajjuvAlaM cha dAtyUhaM shukasArike || 5\.12|| rajjudAlaM pratudA~njAlapAdA.nshcha koyaShTinakhaviShkirAn | pratudAn nimajjatashcha matsyAdAn saunaM vallUrameva cha || 5\.13|| bakaM chaiva balAkAM cha kAkolaM kha~njarITakam | matsyAdAn viDvarAhA.nshcha matsyAneva cha sarvashaH || 5\.14|| yo yasya mA.nsamashnAti sa tanmA.nsAda uchyate | matsyAdaH sarvamA.nsAdastasmAn matsyAn vivarjayet || 5\.15|| pAThInarohitAvAdyau niyuktau havyakavyayoH | rAjIvAn si.nhatuNDAshcha sashalkAshchaiva sarvashaH || 5\.16|| rAjIvAH na bhakShayedekacharAnaj~nAtA.nshcha mR^igadvijAn | bhakShyeShvapi samuddiShTAn sarvAn pa~nchanakhA.nstathA || 5\.17|| shvAvidhaM shalyakaM godhAM khaDgakUrmashashA.nstathA | bhakShyAn pa~nchanakheShvAhuranuShTrA.nshchaikatodataH || 5\.18|| ChatrAkaM viDvarAhaM cha lashunaM grAmakukkuTam | palANDuM gR^i~njanaM chaiva matyA jagdhvA pateddvijaH || 5\.19|| amatyaitAni ShaD.hjagdhvA kR^ichChraM sAntapanaM charet | yatichAndrAyANaM vA.api sheSheShUpavasedahaH || 5\.20|| sa.nvatsarasyaikamapi charetkR^ichChraM dvijottamaH | aj~nAtabhuktashuddhyarthaM j~nAtasya tu visheShataH || 5\.21|| yaj~nArthaM brAhmaNairvadhyAH prashastA mR^igapakShiNaH | bhR^ityAnAM chaiva vR^ittyarthamagastyo hyAcharatpurA || 5\.22|| babhUvurhi puroDAshA bhakShyANAM mR^igapakShiNAm | purANeShvapi yaj~neShu brahmakShatrasaveShu cha || 5\.23|| purANeShvR^iShiyaj~neShu yatkiM chitsnehasa.nyuktaM bhakShyaM bhojyamagarhitam | tatparyuShitamapyAdyaM haviHsheShaM cha yadbhavet || 5\.24|| chirasthitamapi tvAdyamasnehAktaM dvijAtibhiH | yavagodhUmajaM sarvaM payasashchaiva vikriyA || 5\.25|| etaduktaM dvijAtInAM bhakShyAbhakShyamasheShataH | mA.nsasyAtaH pravakShyAmi vidhiM bhakShaNavarjane || 5\.26|| prokShitaM bhakShayen mA.nsaM brAhmaNAnAM cha kAmyayA | yathAvidhi niyuktastu prANAnAmeva chAtyaye || 5\.27|| prANasyAnnamidaM sarvaM prajApatirakalpayat | sthAvaraM ja~NgamaM chaiva sarvaM prANasya bhojanam || 5\.28|| charANAmannamacharA da.nShTriNAmapyada.nShTriNaH | ahastAshcha sahastAnAM shUrANAM chaiva bhIravaH || 5\.29|| nAttA duShyatyadannAdyAn prANino.ahany.ahanyapi | dhAtraiva sR^iShTA hyAdyAshcha prANino.attAra eva cha || 5\.30|| yaj~nAya jagdhirmA.nsasyetyeSha daivo vidhiH smR^itaH | ato.anyathA pravR^ittistu rAkShaso vidhiruchyate || 5\.31|| krItvA svayaM vA.apyutpAdya paropakR^itameva vA | devAn pitR^I.nshchArchayitvA khAdan mA.nsaM na duShyati || 5\.32|| nAdyAdavidhinA mA.nsaM vidhij~no.anApadi dvijaH | jagdhvA hyavidhinA mA.nsaM pretastairadyate.avashaH || 5\.33|| na tAdR^ishaM bhavatyeno mR^igahanturdhanArthinaH | yAdR^ishaM bhavati pretya vR^ithAmA.nsAni khAdataH || 5\.34|| niyuktastu yathAnyAyaM yo mA.nsaM nAtti mAnavaH | sa pretya pashutAM yAti sambhavAnekavi.nshatim || 5\.35|| asa.nskR^itAn pashUn mantrairnAdyAdvipraH kadA chana | mantraistu sa.nskR^itAnadyAtshAshvataM vidhimAsthitaH || 5\.36|| kuryAdghR^itapashuM sa~Nge kuryAtpiShTapashuM tathA | na tveva tu vR^ithA hantuM pashumichChetkadA chana || 5\.37|| yAvanti pashuromANi tAvatkR^itvo ha mAraNam | vR^ithApashughnaH prApnoti pretya janmani janmani || 5\.38|| yaj~nArthaM pashavaH sR^iShTAH svayameva svayambhuvA | yaj~no.asya bhUtyai sarvasya tasmAdyaj~ne vadho.avadhaH || 5\.39|| oShadhyaH pashavo vR^ikShAstirya~nchaH pakShiNastathA | yaj~nArthaM nidhanaM prAptAH prApnuvantyutsR^itIH punaH || 5\.40|| uchChritIH madhuparke cha yaj~ne cha pitR^idaivatakarmaNi | atraiva pashavo hi.nsyA nAnyatraityabravIn manuH || 5\.41|| eShvartheShu pashUn hi.nsan vedatattvArthaviddvijaH | AtmAnaM cha pashuM chaiva gamayatyuttamaM gatim || 5\.42|| gR^ihe gurAvaraNye vA nivasannAtmavAn dvijaH | nAvedavihitAM hi.nsAmApadyapi samAcharet || 5\.43|| yA vedavihitA hi.nsA niyatA.asmi.nshcharAchare | ahi.nsAmeva tAM vidyAdvedAddharmo hi nirbabhau || 5\.44|| yo.ahi.nsakAni bhUtAni hinastyAtmasukhaichChayA | sa jIvA.nshcha mR^itashchaiva na kva chitsukhamedhate || 5\.45|| yo bandhanavadhakleshAn prANinAM na chikIrShati | sa sarvasya hitaprepsuH sukhamatyantamashnute || 5\.46|| yaddhyAyati yatkurute ratiM badhnAti yatra cha | tadavApnotyayatnena yo hinasti na kiM chana || 5\.47|| nAkR^itvA prANinAM hi.nsAM mA.nsamutpadyate kva chit | na cha prANivadhaH svargyastasmAn mA.nsaM vivarjayet || 5\.48|| samutpattiM cha mA.nsasya vadhabandhau cha dehinAm | prasamIkShya nivarteta sarvamA.nsasya bhakShaNAt || 5\.49|| na bhakShayati yo mA.nsaM vidhiM hitvA pishAchavat | na loke priyatAM yAti vyAdhibhishcha na pIDyate || 5\.50|| anumantA vishasitA nihantA krayavikrayI | sa.nskartA chopahartA cha khAdakashcheti ghAtakAH || 5\.51|| svamA.nsaM paramA.nsena yo vardhayitumichChati | anabhyarchya pitR^In devA.nstato.anyo nAstyapuNyakR^it || 5\.52|| varShe varShe.ashvamedhena yo yajeta shataM samAH | mA.nsAni cha na khAdedyastayoH puNyaphalaM samam || 5\.53|| phalamUlAshanairmedhyairmunyannAnAM cha bhojanaiH | na tatphalamavApnoti yatmA.nsaparivarjanAt || 5\.54|| mAM sa bhakShayitA.amutra yasya mA.nsamihAdmyaham | etatmA.nsasya mA.nsatvaM pravadanti manIShiNaH || 5\.55|| na mA.nsabhakShaNe doSho na madye na cha maithune | pravR^ittireShA bhUtAnAM nivR^ittistu mahAphalA || 5\.56|| pretashuddhiM pravakShyAmi dravyashuddhiM tathaiva cha | chaturNAmapi varNAnAM yathAvadanupUrvashaH || 5\.57|| dantajAte.anujAte cha kR^itachUDe cha sa.nsthite | ashuddhA bAndhavAH sarve sUtake cha tathauchyate || 5\.58|| dashAhaM shAvamAshauchaM sapiNDeShu vidhIyate | arvAksa~nchayanAdasthnAM tryahamekAhameva vA || 5\.59|| sapiNDatA tu puruShe saptame vinivartate | samAnodakabhAvastu janmanAmnoravedane || 5\.60|| yathaidaM shAvamAshauchaM sapiNDeShu vidhIyate | janane.apyevameva syAtnipuNaM shuddhimichChatAm || 5\.61|| sarveShAM shAvamAshauchaM mAtApitrostu sUtakam | (janane.apyevameva syAn mAtApitrostu sUtakam |) sUtakaM mAtureva syAdupaspR^ishya pitA shuchiH || 5\.62|| nirasya tu pumA.nshukramupaspR^isyaiva shudhyati | baijikAdabhisambandhAdanurundhyAdaghaM tryaham || 5\.63|| ahnA chaikena rAtryA cha trirAtraireva cha tribhiH | shavaspR^isho vishudhyanti tryahAdudakadAyinaH || 5\.64|| guroH pretasya shiShyastu pitR^imedhaM samAcharan | pretahAraiH samaM tatra dasharAtreNa shudhyati || 5\.65|| pretAhAraiH rAtribhirmAsatulyAbhirgarbhasrAve vishudhyati | rajasyuparate sAdhvI snAnena strI rajasvalA || 5\.66|| nR^iNAmakR^itachUDAnAM vishuddhirnaishikI smR^itA | nirvR^ittachUDakAnAM tu trirAtrAtshuddhiriShyate || 5\.67|| nirvR^ittamuNDakAnAM UnadvivArShikaM pretaM nidadhyurbAndhavA bahiH | ala~NkR^itya shuchau bhUmAvasthisa~nchayanAdR^ite || 5\.68|| nAsya kAryo.agnisa.nskAro na cha kAryaudakakriyA | araNye kAShThavattyaktvA kShapeyustryahameva tu || 5\.69|| kShapeta tryahameva cha nAtrivarShasya kartavyA bAndhavairudakakriyA | jAtadantasya vA kuryurnAmni vA.api kR^ite sati || 5\.70|| sabrahmachAriNyekAhamatIte kShapaNaM smR^itam | janmanyekaudakAnAM tu trirAtrAtshuddhiriShyate || 5\.71|| strINAmasa.nskR^itAnAM tu tryahAtshudhyanti bAndhavAH | yathauktenaiva kalpena shudhyanti tu sanAbhayaH || 5\.72|| akShAralavaNAnnAH syurnimajjeyushcha te tryaham | mA.nsAshanaM cha nAshnIyuH shayIra.nshcha pR^ithakkShitau || 5\.73|| sa.nnidhAveSha vai kalpaH shAvAshauchasya kIrtitaH | asa.nnidhAvayaM j~neyo vidhiH sambandhibAndhavaiH || 5\.74|| vigataM tu videshasthaM shR^iNuyAdyo hyanirdasham | yatsheShaM dasharAtrasya tAvadevAshuchirbhavet || 5\.75|| atikrAnte dashAhe cha trirAtramashuchirbhavet | sa.nvatsare vyatIte tu spR^iShTvaivApo vishudhyati || 5\.76|| nirdashaM j~nAtimaraNaM shrutvA putrasya janma cha | savAsA jalamAplutya shuddho bhavati mAnavaH || 5\.77|| bAle deshAntarasthe cha pR^ithakpiNDe cha sa.nsthite | savAsA jalamAplutya sadya eva vishudhyati || 5\.78|| antardashAhe syAtAM chetpunarmaraNajanmanI | chetsyAtAM tAvatsyAdashuchirvipro yAvattatsyAdanirdasham || 5\.79|| trirAtramAhurAshauchamAchArye sa.nsthite sati | tasya putre cha patnyAM cha divArAtramiti sthitiH || 5\.80|| shrotriye tUpasampanne trirAtramashuchirbhavet | mAtule pakShiNIM rAtriM shiShyartvigbAndhaveShu cha || 5\.81|| prete rAjani sajyotiryasya syAdviShaye sthitaH | ashrotriye tvahaH kR^itsnamanUchAne tathA gurau || 5\.82|| kR^itsnAM shuddhyedvipro dashAhena dvAdashAhena bhUmipaH | vaishyaH pa~nchadashAhena shUdro mAsena shudhyati || 5\.83|| na vardhayedaghAhAni pratyUhennAgniShu kriyAH | na cha tatkarma kurvANaH sanAbhyo.apyashuchirbhavet || 5\.84|| divAkIrtimudakyAM cha patitaM sUtikAM tathA | shavaM tatspR^iShTinaM chaiva spR^iShTvA snAnena shudhyati || 5\.85|| Achamya prayato nityaM japedashuchidarshane | saurAn mantrAn yathotsAhaM pAvamAnIshcha shaktitaH || 5\.86|| nAraM spR^iShTvA.asthi sasnehaM snAtvA vipro vishudhyati | Achamyaiva tu niHsnehaM gAmAlabhyArkamIkShya vA || 5\.87|| AdiShTI nodakaM kuryAdA vratasya samApanAt | samApte tUdakaM kR^itvA trirAtreNaiva shudhyati || 5\.88|| vR^ithAsa~NkarajAtAnAM pravrajyAsu cha tiShThatAm || AtmanastyAginAM chaiva nivartetodakakriyA || 5\.89|| pAShaNDamAshritAnAM cha charantInAM cha kAmataH | garbhabhartR^idruhAM chaiva surApInAM cha yoShitAm || 5\.90|| AchAryaM svamupAdhyAyaM pitaraM mAtaraM gurum | nirhR^itya tu vratI pretAnna vratena viyujyate || 5\.91|| dakShiNena mR^itaM shUdraM puradvAreNa nirharet | pashchimauttarapUrvaistu yathAyogaM dvijanmanaH || 5\.92|| na rAj~nAmaghadoSho.asti vratinAM na cha sattriNAm | aindraM sthAnamupAsInA brahmabhUtA hi te sadA || 5\.93|| rAj~no mahAtmike sthAne sadyaHshauchaM vidhIyate | prajAnAM parirakShArthamAsanaM chAtra kAraNam || 5\.94|| DimbhAhavahatAnAM cha vidyutA pArthivena cha | DimbAhavahatAnAM gobrAhmaNasya chevArthe yasya chaichChati pArthivaH || 5\.95|| somAgnyarkAnilendrANAM vittAppatyoryamasya cha | aShTAnAM lokapAlAnAM vapurdhArayate nR^ipaH || 5\.96|| lokeshAdhiShThito rAjA nAsyAshauchaM vidhIyate | shauchAshauchaM hi martyAnAM lokebhyaH prabhavApyayau || 5\.97|| udyatairAhave shastraiH kShatradharmahatasya cha | sadyaH sa.ntiShThate yaj~nastathA.ashauchamiti sthitiH || 5\.98|| vipraH shudhyatyapaH spR^iShTvA kShatriyo vAhanAyudham | vaishyaH pratodaM rashmIn vA yaShTiM shUdraH kR^itakriyaH || 5\.99|| etadvo.abhihitaM shauchaM sapiNDeShu dvijottamAH | asapiNDeShu sarveShu pretashuddhiM nibodhata || 5\.100|| asapiNDaM dvijaM pretaM vipro nirhR^itya bandhuvat | vishudhyati trirAtreNa mAturAptA.nshcha bAndhavAn || 5\.101|| yadyannamatti teShAM tu dashAhenaiva shudhyati | anadannannamahnaiva na chettasmin gR^ihe vaset || 5\.102|| anugamyechChayA pretaM j~nAtimaj~nAtimeva cha | aj~nAtimeva vA snAtvA sachailaH spR^iShTvA.agniM ghR^itaM prAshya vishudhyati || 5\.103|| sachailaM, vishuddhyati na vipraM sveShu tiShThatsu mR^itaM shUdreNa nAyayet | asvargyA hyAhutiH sA syAtshUdrasa.nsparshadUShitA || 5\.104|| j~nAnaM tapo.agnirAhAro mR^itmano vAryupA~njanam | vAyuH karmArkakAlau cha shuddheH kartR^INi dehinAm || 5\.105|| sarveShAmeva shauchAnAmarthashauchaM paraM smR^itam | yo.arthe shuchirhi sa shuchirna mR^idvArishuchiH shuchiH || 5\.106|| kShAntyA shudhyanti vidvA.nso dAnenAkAryakAriNaH | shuddhyanti prachChannapApA japyena tapasA vedavittamAH || 5\.107|| mR^ittoyaiH shudhyate shodhyaM nadI vegena shudhyati | rajasA strI manoduShTA sa.nnyAsena dvijottamAH || 5\.108|| adbhirgAtrANi shudhyanti manaH satyena shudhyati | vidyAtapobhyAM bhUtAtmA buddhirj~nAnena shudhyati || 5\.109|| shuddhyati eSha shauchasya vaH proktaH sharIrasya vinirNayaH | nAnAvidhAnAM dravyANAM shuddheH shR^iNuta nirNayam || 5\.110|| taijasAnAM maNInAM cha sarvasyAshmamayasya cha | bhasmanA.adbhirmR^idA chaiva shuddhiruktA manIShibhiH || 5\.111|| nirlepaM kA~nchanaM bhANDamadbhireva vishudhyati | vishuddhyati abjamashmamayaM chaiva rAjataM chAnupaskR^itam || 5\.112|| apAmagneshcha sa.nyogAdhaimaM raupyaM cha nirbabhau | tasmAttayoH svayonyaiva nirNeko guNavattaraH || 5\.113|| tAmrAyaskA.nsyaraityAnAM trapuNaH sIsakasya cha | shauchaM yathArhaM kartavyaM kShArAmlodakavAribhiH || 5\.114|| dravANAM chaiva sarveShAM shuddhirutpavanaM smR^itam | prokShaNaM sa.nhatAnAM cha dAravANAM cha takShaNam || 5\.115|| mArjanaM yaj~napAtrANAM pANinA yaj~nakarmaNi | chamasAnAM grahANAM cha shuddhiH prakShAlanena tu || 5\.116|| charUNAM sruksruvANAM cha shuddhiruShNena vAriNA | sphyashUrpashakaTAnAM cha musalaulUkhalasya cha || 5\.117|| adbhistu prokShaNaM shauchaM bahUnAM dhAnyavAsasAm | prakShAlanena tvalpAnAmadbhiH shauchaM vidhIyate || 5\.118|| chailavatcharmaNAM shuddhirvaidalAnAM tathaiva cha | shAkamUlaphalAnAM cha dhAnyavatshuddhiriShyate || 5\.119|| kausheyAvikayorUShaiH kutapAnAmariShTakaiH | shrIphalaira.nshupaTTAnAM kShaumANAM gaurasarShapaiH || 5\.120|| kShaumavatsha~NkhashR^i~NgANAmasthidantamayasya cha | shuddhirvijAnatA kAryA gomUtreNaudakena vA || 5\.121|| prokShaNAttR^iNakAShThaM cha palAlaM chaiva shudhyati | mArjanaupA~njanairveshma punaHpAkena mR^iNmayam || 5\.122|| madyairmUtraiH purIShairvA ShThIvanaiH pUyashoNitaiH | sa.nspR^iShTaM naiva shuddhyeta punaHpAkena mR^itmayam || 5\.123|| sa.nmArjanaupA~njanena sekenaullekhanena cha | gavAM cha parivAsena bhUmiH shuddhyati pa~nchabhiH || 5\.124|| pakShijagdhaM gavA ghrAtamavadhUtamavakShutam | dUShitaM keshakITaishcha mR^itprakShepeNa shudhyati || 5\.125|| yAvannApetyamedhyAktAdgandho lepashcha tatkR^itaH | tAvan mR^idvAri chAdeyaM sarvAsu dravyashuddhiShu || 5\.126|| trINi devAH pavitrANi brAhmaNAnAmakalpayan | adR^iShTamadbhirnirNiktaM yachcha vAchA prashasyate || 5\.127|| ApaH shuddhA bhUmigatA vaitR^iShNyaM yAsu gorbhavet | avyAptAshchedamedhyena gandhavarNarasAnvitAH || 5\.128|| nityaM shuddhaH kAruhastaH paNye yachcha prasAritam | paNyaM brahmachArigataM bhaikShyaM nityaM medhyamiti sthitiH || 5\.129|| nityamAsyaM shuchi strINAM shakuniH phalapAtane | prasrave cha shuchirvatsaH shvA mR^igagrahaNe shuchiH || 5\.130|| shvabhirhatasya yan mA.nsaM shuchi tan manurabravIt | kravyAdbhishcha hatasyAnyaishchaNDAlAdyaishcha dasyubhiH || 5\.131|| UrdhvaM nAbheryAni khAni tAni medhyAni sarvashaH | yAnyadhastAnyamedhyAni dehAchchaiva malAshchyutAH || 5\.132|| makShikA vipruShashChAyA gaurashvaH sUryarashmayaH | rajo bhUrvAyuragnishcha sparshe medhyAni nirdishet || 5\.133|| viNmUtrotsargashuddhyarthaM mR^idvAryAdeyamarthavat | daihikAnAM malAnAM cha shuddhiShu dvAdashasvapi || 5\.134|| vasA shukramasR^igmajjA mUtraviDghrANakarNaviT | shleshmAshru dUShikA svedo dvAdashaite nR^iNAM malAH || 5\.135|| ekA li~Nge gude tisrastathaikatra kare dasha | ubhayoH sapta dAtavyA mR^idaH shuddhimabhIpsatA || 5\.136|| etatshauchaM gR^ihasthAnAM dviguNaM brahmachAriNAm | triguNaM syAdvanasthAnAM yatInAM tu chaturguNam || 5\.137|| kR^itvA mUtraM purIShaM vA khAnyAchAnta upaspR^ishet | vedamadhyeShyamANashcha annamashna.nshcha sarvadA || 5\.138|| trirAchAmedapaH pUrvaM dviH pramR^ijyAttato mukham | sharIraM shauchamichChan hi strI shUdrastu sakR^itsakR^it || 5\.139|| shUdrANAM mAsikaM kAryaM vapanaM nyAyavartinAm | vaishyavatshauchakalpashcha dvijochChiShTaM cha bhojanam || 5\.140|| nochChiShTaM kurvate mukhyA vipruSho.a~NgaM na yAnti yAH | na shmashrUNi gatAnyAsyaM na dantAntaradhiShThitam || 5\.141|| spR^ishanti bindavaH pAdau ya AchAmayataH parAn | bhaumikaiste samA j~neyA na tairAprayato bhavet || 5\.142|| aprayato uchChiShTena tu sa.nspR^iShTo dravyahastaH kathaM chana | anidhAyaiva taddravyamAchAntaH shuchitAmiyAt || 5\.143|| vAnto viriktaH snAtvA tu ghR^itaprAshanamAcharet | AchAmedeva bhuktvA.annaM snAnaM maithuninaH smR^itam || 5\.144|| suptvA kShutvA cha bhuktvA cha niShThIvyauktvA.anR^itAni cha | pItvA.apo.adhyeShyamANashcha AchAmetprayato.api san || 5\.145|| eShAM shauchavidhiH kR^itsno dravyashuddhistathaiva cha | eSha ukto vaH sarvavarNAnAM strINAM dharmAnnibodhata || 5\.146|| bAlayA vA yuvatyA vA vR^iddhayA vA.api yoShitA | na svAtantryeNa kartavyaM kiM chidkAryaM gR^iheShvapi || 5\.147|| bAlye piturvashe tiShThetpANigrAhasya yauvane | putrANAM bhartari prete na bhajetstrI svatantratAm || 5\.148|| pitrA bhartrA sutairvA.api nechChedvirahamAtmanaH | eShAM hi viraheNa strI garhye kuryAdubhe kule || 5\.149|| sadA prahR^iShTayA bhAvyaM gR^ihakArye cha dakShayA | susa.nskR^itopaskarayA vyaye chAmuktahastayA || 5\.150|| yasmai dadyAtpitA tvenAM bhrAtA vA.anumate pituH | taM shushrUSheta jIvantaM sa.nsthitaM cha na la~Nghayet || 5\.151|| ma~NgalArthaM svastyayanaM yaj~nashchAsAM prajApateH | prayujyate vivAhe tu pradAnaM svAmyakAraNam || 5\.152|| anR^itAvR^itukAle cha mantrasa.nskArakR^itpatiH | sukhasya nityaM dAtaiha paraloke cha yoShitaH || 5\.153|| vishIlaH kAmavR^itto vA guNairvA parivarjitaH | upachAryaH striyA sAdhvyA satataM devavatpatiH || 5\.154|| nAsti strINAM pR^ithagyaj~no na vrataM nApyupoShaNam | upoShitam patiM shushrUShate yena tena svarge mahIyate || 5\.155|| pANigrAhasya sAdhvI strI jIvato vA mR^itasya vA | patilokamabhIpsantI nAcharetkiM chidapriyam || 5\.156|| kAmaM tu kShapayeddehaM puShpamUlaphalaiH shubhaiH | na tu nAmApi gR^ihNIyAtpatyau prete parasya tu || 5\.157|| AsItAmaraNAtkShAntA niyatA brahmachAriNI | yo dharma ekapatnInAM kA~NkShantI tamanuttamam || 5\.158|| anekAni sahasrANi kumArabrahmachAriNAm | divaM gatAni viprANAmakR^itvA kulasa.ntatim || 5\.159|| mR^ite bhartari sAdhvI strI brahmacharye vyavasthitA | svargaM gachChatyaputrA.api yathA te brahmachAriNaH || 5\.160|| apatyalobhAdyA tu strI bhartAramativartate | seha nindAmavApnoti paralokAchcha hIyate || 5\.161|| nAnyotpannA prajA.astIha na chApyanyaparigrahe | na chAnyasya parigrahe na dvitIyashcha sAdhvInAM kva chidbhartopadishyate || 5\.162|| patiM hitvA.apakR^iShTaM svamutkR^iShTaM yA niShevate | hitvA.avakR^iShTaM nindyaiva sA bhavelloke parapUrvaiti chauchyate || 5\.163|| vyabhichArAttu bhartuH strI loke prApnoti nindyatAm | vyabhichAre tu shR^igAlayoniM prApnoti pAparogaishcha pIDyate || 5\.164|| patiM yA nAbhicharati manovAgdehasa.nyutA | dehasa.nyatA sA bhartR^ilokamApnoti sadbhiH sAdhvIti chochyate || 5\.165|| anena nArI vR^ittena manovAgdehasa.nyatA | ihAgryAM kIrtimApnoti patilokaM paratra cha || 5\.166|| evaM vR^ittAM savarNAM strIM dvijAtiH pUrvamAriNIm | dAhayedagnihotreNa yaj~napAtraishcha dharmavit || 5\.167|| bhAryAyai pUrvamAriNyai dattvA.agnInantyakarmaNi | punardArakriyAM kuryAtpunarAdhAnameva cha || 5\.168|| anena vidhinA nityaM pa~nchayaj~nAnna hApayet | dvitIyamAyuSho bhAgaM kR^itadAro gR^ihe vaset || 5\.169|| \section{adhyAya 6} evaM gR^ihAshrame sthitvA vidhivatsnAtako dvijaH | vane vasettu niyato yathAvadvijitaindriyaH || 6\.1|| gR^ihasthastu yathA pashyedvalIpalitamAtmanaH | apatyasyaiva chApatyaM tadA.araNyaM samAshrayet || 6\.2|| sa.ntyajya grAmyamAhAraM sarvaM chaiva parichChadam | putreShu bhAryAM nikShipya vanaM gachChetsahaiva vA || 6\.3|| agnihotraM samAdAya gR^ihyaM chAgniparichChadam | grAmAdaraNyaM niHsR^itya nivasenniyatendriyaH || 6\.4|| niShkramya munyannairvividhairmedhyaiH shAkamUlaphalena vA | etAneva mahAyaj~nAnnirvapedvidhipUrvakam || 6\.5|| vasIta charma chIraM vA sAyaM snAyAtprage tathA | jaTAshcha bibhR^iyAnnityaM shmashrulomanakhAni cha || 6\.6|| yadbhakShyaM syAdtato dadyAdbaliM bhikShAM cha shaktitaH | yadbhakShaH abmUlaphalabhikShAbhirarchayedAshramAgatAn || 6\.7|| :AshramAgataM svAdhyAye nityayuktaH syAddAnto maitraH samAhitaH | dAtA nityamanAdAtA sarvabhUtAnukampakaH || 6\.8|| vaitAnikaM cha juhuyAdagnihotraM yathAvidhi | darshamaskandayan parva paurNamAsaM cha yogataH || 6\.9|| R^ikSheShTy.AgrayaNaM chaiva chAturmAsyAni chAharet | darsheShTy.AgrayaNaM turAyaNaM cha kramasho dakShasyAyanameva cha || 6\.10|| dAkShasyAyanaM vAsantashAradairmedhyairmunyannaiH svayamAhR^itaiH | puroDAshA.nshcharU.nshchaiva vidhivatnirvapetpR^ithak || 6\.11|| devatAbhyastu tadhutvA vanyaM medhyataraM haviH | sheShamAtmani yu~njIta lavaNaM cha svayaM kR^itam || 6\.12|| sthalajaudakashAkAni puShpamUlaphalAni cha | medhyavR^ikShodbhavAnyadyAtsnehA.nshcha phalasambhavAn || 6\.13|| varjayen madhu mA.nsaM cha bhaumAni kavakAni cha | bhUstR^iNaM shigrukaM chaiva shleshmAtakaphalAni cha || 6\.14|| tyajedAshvayuje mAsi munyannaM pUrvasa~nchitam | jIrNAni chaiva vAsA.nsi shAkamUlaphalAni cha || 6\.15|| na phAlakR^iShTamashnIyAdutsR^iShTamapi kena chit | na grAmajAtAnyArto.api mUlANi cha phalAni cha || 6\.16|| puShpAni cha phalAni cha agnipakvAshano vA syAtkAlapakvabhujeva vA | ashmakuTTo bhavedvA.api dantolUkhaliko.api vA || 6\.17|| sadyaH prakShAlako vA syAn mAsasa~nchayiko.api vA | ShaNmAsanichayo vA syAtsamAnichaya eva vA || 6\.18|| naktaM chAnnaM samashnIyAddivA vA.ahR^itya shaktitaH | chaturthakAliko vA syAtsyAdvA.apyaShTamakAlikaH || 6\.19|| chAndrAyaNavidhAnairvA shuklakR^iShNe cha vartayet | pakShAntayorvA.apyashnIyAdyavAgUM kvathitAM sakR^it || 6\.20|| puShpamUlaphalairvA.api kevalairvartayetsadA | kAlapakvaiH svayaM shIrNairvaikhAnasamate sthitaH || 6\.21|| bhUmau viparivarteta tiShThedvA prapadairdinam | sthAnAsanAbhyAM viharetsavaneShUpayannapaH || 6\.22|| grIShme pa~nchatapAstu syAdvarShAsvabhrAvakAshikaH | ArdravAsAstu hemante kramasho vardhaya.nstapaH || 6\.23|| upaspR^isha.nstriShavaNaM pitR^In devA.nshcha tarpayet | tapaschara.nshchogrataraM shoShayeddehamAtmanaH || 6\.24|| agnInAtmani vaitAnAn samAropya yathAvidhi | anagniraniketaH syAn munirmUlaphalAshanaH || 6\.25|| aprayatnaH sukhArtheShu brahmachArI dharA.a.ashayaH | sharaNeShvamamashchaiva vR^ikShamUlaniketanaH || 6\.26|| tApaseShveva vipreShu yAtrikaM bhaikShamAharet | gR^ihamedhiShu chAnyeShu dvijeShu vanavAsiShu || 6\.27|| grAmAdAhR^itya vA.ashnIyAdaShTau grAsAn vane vasan | pratigR^ihya puTenaiva pANinA shakalena vA || 6\.28|| etAshchAnyAshcha seveta dIkShA vipro vane vasan | vividhAshchaupaniShadIrAtmasa.nsiddhaye shrutIH || 6\.29|| R^iShibhirbrAhmaNaishchaiva gR^ihasthaireva sevitAH | vidyAtapovivR^iddhyarthaM sharIrasya cha shuddhaye || 6\.30|| aparAjitAM vA.asthAya vrajeddishamajihmagaH | A nipAtAtsharIrasya yukto vAryanilAshanaH || 6\.31|| AsAM maharShicharyANAM tyaktvA.anyatamayA tanum | vItashokabhayo vipro brahmaloke mahIyate || 6\.32|| vaneShu cha vihR^ityaivaM tR^itIyaM bhAgamAyuShaH | chaturthamAyuSho bhAgaM tyakvA sa~NgAn parivrajet || 6\.33|| AshramAdAshramaM gatvA hutahomo jitendriyaH | bhikShAbaliparishrAntaH pravrajan pretya vardhate || 6\.34|| R^iNAni trINyapAkR^itya mano mokShe niveshayet | anapAkR^itya mokShaM tu sevamAno vrajatyadhaH || 6\.35|| adhItya vidhivadvedAn putrA.nshchotpAdya dharmataH | iShTvA cha shaktito yaj~nairmano mokShe niveshayet || 6\.36|| anadhItya dvijo vedAnanutpAdya tathA sutAn | tathA prajAM aniShTvA chaiva yaj~naishcha mokShamichChan vrajatyadhaH || 6\.37|| prAjApatyaM nirupyeShTiM sarvavedasadakShiNAm | sArvavedasadakShiNAm AtmanyagnIn samAropya brAhmaNaH pravrajedgR^ihAt || 6\.38|| yo dattvA sarvabhUtebhyaH pravrajatyabhayaM gR^ihAt | tasya tejomayA lokA bhavanti brahmavAdinaH || 6\.39|| yasmAdaNvapi bhUtAnAM dvijAnnotpadyate bhayam | tasya dehAdvimuktasya bhayaM nAsti kutashchana || 6\.40|| agArAdabhiniShkrAntaH pavitropachito muniH | samupoDheShu kAmeShu nirapekShaH parivrajet || 6\.41|| eka eva charennityaM siddhyarthamasahAyavAn | siddhimekasya sampashyanna jahAti na hIyate || 6\.42|| siddham anagniraniketaH syAdgrAmamannArthamAshrayet | upekShako.asa~Nkusuko munirbhAvasamAhitaH || 6\.43|| .asA~Nkusuko kapAlaM vR^ikShamUlAni kuchelamasahAyatA | kuchailaM samatA chaiva sarvasminnetatmuktasya lakShaNam || 6\.44|| nAbhinandeta maraNaM nAbhinandeta jIvitam | kAlameva pratIkSheta nirveshaM bhR^itako yathA || 6\.45|| dR^iShTipUtaM nyasetpAdaM vastrapUtaM jalaM pibet | satyapUtAM vadedvAchaM manaHpUtaM samAcharet || 6\.46|| ativAdA.nstitikSheta nAvamanyeta kaM chana | na chaimaM dehamAshritya vairaM kurvIta kena chit || 6\.47|| kruddhyantaM na pratikrudhyedAkruShTaH kushalaM vadet | saptadvArAvakIrNAM cha na vAchamanR^itAM vadet || 6\.48|| adhyAtmaratirAsIno nirapekSho nirAmiShaH | Atmanaiva sahAyena sukhArthI vicharediha || 6\.49|| na chotpAtanimittAbhyAM na nakShatrA~NgavidyayA | nAnushAsanavAdAbhyAM bhikShAM lipseta karhi chit || 6\.50|| na tApasairbrAhmaNairvA vayobhirapi vA shvabhiH | AkIrNaM bhikShukairvA.anyairagAramupasa.nvrajet || 6\.51|| kL^iptakeshanakhashmashruH pAtrI daNDI kusumbhavAn | vicharenniyato nityaM sarvabhUtAnyapIDayan || 6\.52|| ataijasAni pAtrANi tasya syurnirvraNAni cha | teShAmadbhiH smR^itaM shauchaM chamasAnAmivAdhvare || 6\.53|| alAbuM dArupAtraM cha mR^iNmayaM vaidalaM tathA | etANi yatipAtrANi manuH svAyambhuvo.abravIt || 6\.54|| ekakAlaM charedbhaikShaM na prasajjeta vistare | bhaikShe prasakto hi yatirviShayeShvapi sajjati || 6\.55|| vidhUme sannamusale vya~NgAre bhuktavajjane | vR^itte sharAvasampAte bhikShAM nityaM yatishcharet || 6\.56|| alAbhe na viShadI syAtlAbhe chaiva na harShayet | prANayAtrikamAtraH syAtmAtrAsa~NgAdvinirgataH || 6\.57|| abhipUjitalAbhA.nstu jugupsetaiva sarvashaH | abhipUjitalAbhaishcha yatirmukto.api badhyate || 6\.58|| alpAnnAbhyavahAreNa rahaHsthAnAsanena cha | hriyamANAni viShayairindriyANi nivartayet || 6\.59|| indriyANAM nirodhena rAgadveShakShayeNa cha | ahi.nsayA cha bhUtAnAmamR^itatvAya kalpate || 6\.60|| avekSheta gatIrnR^INAM karmadoShasamudbhavAH | niraye chaiva patanaM yAtanAshcha yamakShaye || 6\.61|| viprayogaM priyaishchaiva sa.nyogaM cha tathA.apriyaiH | jarayA chAbhibhavanaM vyAdhibhishchopapIDanam || 6\.62|| dehAdutkramaNaM chAsmAtpunargarbhe cha sambhavam | yonikoTisahasreShu sR^itIshchAsyAntarAtmanaH || 6\.63|| adharmaprabhavaM chaiva duHkhayogaM sharIriNAm | dharmArthaprabhavaM chaiva sukhasa.nyogamakShayam || 6\.64|| sUkShmatAM chAnvavekSheta yogena paramAtmanaH | deheShu cha samutpattimuttameShvadhameShu cha || 6\.65|| deheShu chaivopapattim dUShito.api chareddharmaM yatra tatrAshrame rataH | bhUShito.api samaH sarveShu bhUteShu na li~NgaM dharmakAraNam || 6\.66|| phalaM katakavR^ikShasya yadyapyambuprasAdakam | na nAmagrahaNAdeva tasya vAri prasIdati || 6\.67|| sa.nrakShaNArthaM jantUnAM rAtrAvahani vA sadA | sharIrasyAtyaye chaiva samIkShya vasudhAM charet || 6\.68|| ahnA rAtryA cha yA~njantUn hinastyaj~nAnato yatiH | teShAM snAtvA vishuddhyarthaM prANAyAmAn ShaDAcharet || 6\.69|| prANAyAmA brAhmaNasya trayo.api vidhivatkR^itAH | vyAhR^itipraNavairyuktA vij~neyaM paramaM tapaH || 6\.70|| dahyante dhmAyamAnAnAM dhAtUnAM hi yathA malAH | tathendriyANAM dahyante doShAH prANasya nigrahAt || 6\.71|| prANAyAmairdaheddoShAn dhAraNAbhishcha kilbiSham | pratyAhAreNa sa.nsargAn dhyAnenAnIshvarAn guNAn || 6\.72|| uchchAvacheShu bhUteShu durj~neyAmakR^itAtmabhiH | dhyAnayogena sampashyedgatimasyAntarAtmanaH || 6\.73|| samyagdarshanasampannaH karmabhirna nibadhyate | darshanena vihInastu sa.nsAraM pratipadyate || 6\.74|| ahi.nsayendriyAsa~Ngairvaidikaishchaiva karmabhiH | tapasashcharaNaishchaugraiH sAdhayantIha tatpadam || 6\.75|| asthisthUNaM snAyuyutaM mA.nsashoNitalepanam | charmAvanaddhaM durgandhi pUrNaM mUtrapurIShayoH || 6\.76|| jarAshokasamAviShTaM rogAyatanamAturam | rajasvalamanityaM cha bhUtAvAsamimaM tyajet || 6\.77|| nadIkUlaM yathA vR^ikSho vR^ikShaM vA shakuniryathA | tathA tyajannimaM dehaM kR^ichChrAdgrAhAdvimuchyate || 6\.78|| priyeShu sveShu sukR^itamapriyeShu cha duShkR^itam | visR^ijya dhyAnayogena brahmAbhyeti sanAtanam || 6\.79|| yadA bhAvena bhavati sarvabhAveShu niHspR^ihaH | tadA sukhamavApnoti pretya chaiha cha shAshvatam || 6\.80|| anena vidhinA sarvA.nstyaktvA sa~NgAn shanaiH shanaiH | sarvadvandvavinirmukto brahmaNyevAvatiShThate || 6\.81|| dhyAnikaM sarvamevaitadyadetadabhishabditam | na hyanadhyAtmavitkashchitkriyAphalamupAshnute || 6\.82|| adhiyaj~naM brahma japedAdhidaivikameva cha | AdhyAtmikaM cha satataM vedAntAbhihitaM cha yat || 6\.83|| idaM sharaNamaj~nAnAmidameva vijAnatAm | idamanvichChatAM svargamidamAnantyamichChatAm || 6\.84|| anena kramayogena parivrajati yo dvijaH | sa vidhUyaiha pApmAnaM paraM brahmAdhigachChati || 6\.85|| eSha dharmo.anushiShTo vo yatInAM niyatAtmanAm | vedasa.nnyAsikAnAM tu karmayogaM nibodhata || 6\.86|| brahmachArI gR^ihasthashcha vAnaprastho yatistathA | ete gR^ihasthaprabhavAshchatvAraH pR^ithagAshramAH || 6\.87|| sarve.api kramashastvete yathAshAstraM niShevitAH | yathoktakAriNaM vipraM nayanti paramAM gatim || 6\.88|| sarveShAmapi chaiteShAM vedasmR^itividhAnataH | vedashrutividhAnataH gR^ihastha uchyate shreShThaH sa trInetAn bibharti hi || 6\.89|| yathA nadInadAH sarve sAgare yAnti sa.nsthitim | tathaivAshramiNaH sarve gR^ihasthe yAnti sa.nsthitim || 6\.90|| chaturbhirapi chaivaitairnityamAshramibhirdvijaiH | dashalakShaNako dharmaH sevitavyaH prayatnataH || 6\.91|| dhR^itiH kShamA damo.asteyaM shauchamindriyanigrahaH | dhIrvidyA satyamakrodho dashakaM dharmalakShaNam || 6\.92|| dasha lakShaNAni dharmasya ye viprAH samadhIyate | adhItya chAnuvartante te yAnti paramAM gatim || 6\.93|| dashalakShaNakaM dharmamanutiShThan samAhitaH | vedAntaM vidhivatshrutvA sa.nnyasedanR^iNo dvijaH || 6\.94|| sa.nnyasya sarvakarmANi karmadoShAnapAnudan | niyato vedamabhyasya putraishvarye sukhaM vaset || 6\.95|| evaM sa.nnyasya karmANi svakAryaparamo.aspR^ihaH | sa.nnyAsenApahatyainaH prApnoti paramaM gatim || 6\.96|| eSha vo.abhihito dharmo brAhmaNasya chaturvidhaH | puNyo.akShayaphalaH pretya rAj~nAM dharmaM nibodhata || 6\.97|| \section{adhyAya 7} rAjadharmAn pravakShyAmi yathAvR^itto bhavennR^ipaH | sambhavashcha yathA tasya siddhishcha paramA yathA || 7\.1|| brAhmaM prAptena sa.nskAraM kShatriyeNa yathAvidhi | sarvasyAsya yathAnyAyaM kartavyaM parirakShaNam || 7\.2|| arAjake hi loke.asmin sarvato vidruto bhayAt | rakShArthamasya sarvasya rAjAnamasR^ijatprabhuH || 7\.3|| indrAnilayamArkANAmagneshcha varuNasya cha | chandravitteshayoshchaiva mAtrA nirhR^itya shAshvatIH || 7\.4|| yasmAdeShAM surendrANAM mAtrAbhyo nirmito nR^ipaH | tasmAdabhibhavatyeSha sarvabhUtAni tejasA || 7\.5|| tapatyAdityavachchaiSha chakShU.nShi cha manA.nsi cha | na chainaM bhuvi shaknoti kashchidapyabhivIkShitum || 7\.6|| so.agnirbhavati vAyushcha so.arkaH somaH sa dharmarAT | sa kuberaH sa varuNaH sa mahendraH prabhAvataH || 7\.7|| sa chaindraH svaprabhAvataH bAlo.api nAvamAntavyo manuShya iti bhUmipaH | mahatI devatA hyeShA nararUpeNa tiShThati || 7\.8|| ekameva dahatyagnirnaraM durupasarpiNam | kulaM dahati rAjA.agniH sapashudravyasa~nchayam || 7\.9|| kAryaM so.avekShya shaktiM cha deshakAlau cha tattvataH | kurute dharmasiddhyarthaM vishvarUpaM punaH punaH || 7\.10|| yasya prasAde padmA shrIrvijayashcha parAkrame | mR^ityushcha vasati krodhe sarvatejomayo hi saH || 7\.11|| taM yastu dveShTi sa.nmohAtsa vinashyatyasa.nshayam | tasya hyAshu vinAshAya rAjA prakurute manaH || 7\.12|| tasmAddharmaM yamiShTeShu sa vyavasyennarAdhipaH | aniShTaM chApyaniShTeShu taM dharmaM na vichAlayet || 7\.13|| tasyArthe sarvabhUtAnAM goptAraM dharmamAtmajam | tadarthaM brahmatejomayaM daNDamasR^ijatpUrvamIshvaraH || 7\.14|| tasya sarvANi bhUtAni sthAvarANi charANi cha | bhayAdbhogAya kalpante svadharmAtna chalanti cha || 7\.15|| taM deshakAlau shaktiM cha vidyAM chAvekShya tattvataH | yathArhataH sampraNayennareShvanyAyavartiShu || 7\.16|| sa rAjA puruSho daNDaH sa netA shAsitA cha saH | chaturNAmAshramANAM cha dharmasya pratibhUH smR^itaH || 7\.17|| daNDaH shAsti prajAH sarvA daNDa evAbhirakShati | daNDaH supteShu jAgarti daNDaM dharmaM vidurbudhAH || 7\.18|| samIkShya sa dhR^itaH samyaksarvA ra~njayati prajAH | asamIkShya praNItastu vinAshayati sarvataH || 7\.19|| yadi na praNayedrAjA daNDaM daNDyeShvatandritaH | shUle matsyAnivApakShyan durbalAn balavattarAH || 7\.20|| adyAtkAkaH puroDAshaM shvA cha lihyAddhavistathA | shvA.avalihyAdd svAmyaM cha na syAtkasmi.nshchitpravartetAdharottaram || 7\.21|| sarvo daNDajito loko durlabho hi shuchirnaraH | daNDasya hi bhayAtsarvaM jagadbhogAya kalpate || 7\.22|| devadAnavagandharvA rakShA.nsi patagoragAH | te.api bhogAya kalpante daNDenaiva nipIDitAH || 7\.23|| duShyeyuH sarvavarNAshcha bhidyeran sarvasetavaH | sarvalokaprakopashcha bhaveddaNDasya vibhramAt || 7\.24|| yatra shyAmo lohitAkSho daNDashcharati pApahA | prajAstatra na muhyanti netA chetsAdhu pashyati || 7\.25|| tasyAhuH sampraNetAraM rAjAnaM satyavAdinam | samIkShyakAriNaM prAj~naM dharmakAmArthakovidam || 7\.26|| taM rAjA praNayan samyaktrivargeNAbhivardhate | kAmAtmA viShamaH kShudro daNDenaiva nihanyate || 7\.27|| kAmAndho daNDo hi sumahattejo durdharashchAkR^itAtmabhiH | dharmAdvichalitaM hanti nR^ipameva sabAndhavam || 7\.28|| tato durgaM cha rAShTraM cha lokaM cha sacharAcharam | antarikShagatA.nshchaiva munIn devA.nshcha pIDayet || 7\.29|| so.asahAyena mUDhena lubdhenAkR^itabuddhinA | na shakyo nyAyato netuM saktena viShayeShu cha || 7\.30|| shuchinA satyasa.ndhena yathAshAstrAnusAriNA | praNetuM shakyate daNDaH susahAyena dhImatA || 7\.31|| svarAShTre nyAyavR^ittaH syAdbhR^ishadaNDashcha shatruShu | suhR^itsvajihmaH snigdheShu brAhmaNeShu kShamAnvitaH || 7\.32|| eva.nvR^ittasya nR^ipateH shilo~nChenApi jIvataH | vistIryate yasho loke tailabindurivAmbhasi || 7\.33|| atastu viparItasya nR^ipaterajitAtmanaH | sa~NkShipyate yasho loke ghR^itabindurivAmbhasi || 7\.34|| sve sve dharme niviShTAnAM sarveShAmanupUrvashaH | varNAnAmAshramANAM cha rAjA sR^iShTo.abhirakShitA || 7\.35|| tena yadyatsabhR^ityena kartavyaM rakShatA prajAH | tattadvo.ahaM pravakShyAmi yathAvadanupUrvashaH || 7\.36|| brAhmaNAn paryupAsIta prAtarutthAya pArthivaH | traividyavR^iddhAn viduShastiShThetteShAM cha shAsane || 7\.37|| vR^iddhA.nshcha nityaM seveta viprAn vedavidaH shuchIn | vR^iddhasevI hi satataM rakShobhirapi pUjyate || 7\.38|| tebhyo.adhigachChedvinayaM vinItAtmA.api nityashaH | vinItAtmA hi nR^ipatirna vinashyati karhi chit || 7\.39|| bahavo.avinayAtnaShTA rAjAnaH saparichChadAH | saparigrahAH vanasthA api rAjyAni vinayAtpratipedire || 7\.40|| veno vinaShTo.avinayAtnahuShashchaiva pArthivaH | sudAH paijavanashchaiva sumukho nimireva cha || 7\.41|| pR^ithustu vinayAdrAjyaM prAptavAn manureva cha | kuberashcha dhanaishvaryaM brAhmaNyaM chaiva gAdhijaH || 7\.42|| traividyebhyastrayIM vidyAM daNDanItiM cha shAshvatIm | trayIM vidyAt AnvIkShikIM chAtmavidyAM vArtArambhA.nshcha lokataH || 7\.43|| indriyANAM jaye yogaM samAtiShTheddivAnisham | jitaindriyo hi shaknoti vashe sthApayituM prajAH || 7\.44|| dasha kAmasamutthAni tathA.aShTau krodhajAni cha | vyasanAni dur.antAni prayatnena vivarjayet || 7\.45|| kAmajeShu prasakto hi vyasaneShu mahIpatiH | viyujyate.arthadharmAbhyAM krodhajeShvAtmanaiva tu || 7\.46|| mR^igayA.akSho divAsvapnaH parivAdaH striyo madaH | tauryatrikaM vR^ithATyA cha kAmajo dashako gaNaH || 7\.47|| paishunyaM sAhasaM droha IrShyA.asUyA.arthadUShaNam | vAgdaNDajaM cha pAruShyaM krodhajo.api gaNo.aShTakaH || 7\.48|| dvayorapyetayormUlaM yaM sarve kavayo viduH | taM yatnena jayetlobhaM tajjAvetAvubhau gaNau || 7\.49|| pAnamakShAH striyashchaiva mR^igayA cha yathAkramam | etatkaShTatamaM vidyAtchatuShkaM kAmaje gaNe || 7\.50|| daNDasya pAtanaM chaiva vAkpAruShyArthadUShaNe | krodhaje.api gaNe vidyAtkaShTametattrikaM sadA || 7\.51|| saptakasyAsya vargasya sarvatraivAnuSha~NgiNaH | pUrvaM pUrvaM gurutaraM vidyAdvyasanamAtmavAn || 7\.52|| vyasanasya cha mR^ityoshcha vyasanaM kaShTamuchyate | vyasanyadho.adho vrajati svaryAtyavyasanI mR^itaH || 7\.53|| maulAn shAstravidaH shUrAn labdhalakShAn kulodbhavAn | kulodgatAn sachivAn sapta chAShTau vA prakurvIta parIkShitAn || 7\.54|| kurvIta suparIkShitAn api yatsukaraM karma tadapyekena duShkaram | visheShato.asahAyena kiM tu rAjyaM mahodayam || 7\.55|| kiM nu taiH sArdhaM chintayennityaM sAmAnyaM sa.ndhivigraham | sthAnaM samudayaM guptiM labdhaprashamanAni cha || 7\.56|| teShAM svaM svamabhiprAyamupalabhya pR^ithakpR^ithak | samastAnAM cha kAryeShu vidadhyAddhitamAtmanaH || 7\.57|| sarveShAM tu vishiShTena brAhmaNena vipashchitA | mantrayetparamaM mantraM rAjA ShADguNyasa.nyutam || 7\.58|| nityaM tasmin samAshvastaH sarvakAryANi niHkShipet | nikShipet tena sArdhaM vinishchitya tataH karma samArabhet || 7\.59|| anyAnapi prakurvIta shuchIn prAj~nAnavasthitAn | samyagarthasamAhartR^InamAtyAn suparIkShitAn || 7\.60|| nirvartetAsya yAvadbhiritikartavyatA nR^ibhiH | tAvato.atandritAn dakShAn prakurvIta vichakShaNAn || 7\.61|| teShAmarthe niyu~njIta shUrAn dakShAn kulodgatAn | shuchInAkarakarmAnte bhIrUnantarniveshane || 7\.62|| dUtaM chaiva prakurvIta sarvashAstravishAradam | i~NgitAkAracheShTaj~naM shuchiM dakShaM kulodgatam || 7\.63|| anuraktaH shuchirdakShaH smR^itimAn deshakAlavit | vapuShmAn vItabhIrvAgmI dUto rAj~naH prashasyate || 7\.64|| amAtye daNDa Ayatto daNDe vainayikI kriyA | nR^ipatau kosharAShTre cha dUte sa.ndhiviparyayau || 7\.65|| dUta eva hi sa.ndhatte bhinattyeva cha sa.nhatAn | dUtastatkurute karma bhidyante yena mAnavaH || 7\.66|| sa vidyAdasya kR^ityeShu nirgUDhe~NgitacheShTitaiH | AkArami~NgitaM cheShTAM bhR^ityeShu cha chikIrShitam || 7\.67|| buddhvA cha sarvaM tattvena pararAjachikIrShitam | tathA prayatnamAtiShThedyathA.atmAnaM na pIDayet || 7\.68|| jA~NgalaM sasyasampannamAryaprAyamanAvilam | ramyamAnatasAmantaM svAjIvyaM deshamAvaset || 7\.69|| dhanvadurgaM mahIdurgamabdurgaM vArkShameva vA | nR^idurgaM giridurgaM vA samAshritya vasetpuram || 7\.70|| sarveNa tu prayatnena giridurgaM samAshrayet | eShAM hi bAhuguNyena giridurgaM vishiShyate || 7\.71|| trINyAdyAnyAshritAstveShAM mR^igagartAshrayApcharAH | trINyuttarANi kramashaH plava~NgamanarAmarAH || 7\.72|| yathA durgAshritAnetAnnopahi.nsanti shatravaH | tathA.arayo na hi.nsanti nR^ipaM durgasamAshritam || 7\.73|| ekaH shataM yodhayati prAkArastho dhanurdharaH | shataM dashasahasrANi tasmAddurgaM vidhIyate || 7\.74|| tatsyAdAyudhasampannaM dhanadhAnyena vAhanaiH | brAhmaNaiH shilpibhiryantrairyavasenodakena cha || 7\.75|| tasya madhye suparyAptaM kArayedgR^ihamAtmanaH | guptaM sarvaR^itukaM shubhraM jalavR^ikShasamanvitam || 7\.76|| tadadhyAsyodvahedbhAryAM savarNAM lakShaNAnvitAm | kule mahati sambhUtAM hR^idyAM rUpaguNAnvitAm || 7\.77|| purohitaM cha kurvIta vR^iNuyAdeva chartvijaH | te.asya gR^ihyANi karmANi kuryurvaitAnikAni cha || 7\.78|| yajeta rAjA kratubhirvividhairAptadakShiNaiH | dharmArthaM chaiva viprebhyo dadyAdbhogAn dhanAni cha || 7\.79|| sA.nvatsarikamAptaishcha rAShTrAdAhArayedbalim | syAchchAmnAyaparo loke varteta pitR^ivatnR^iShu || 7\.80|| adhyakShAn vividhAn kuryAttatra tatra vipashchitaH | te.asya sarvANyavekSherannR^iNAM kAryANi kurvatAm || 7\.81|| AvR^ittAnAM gurukulAdviprANAM pUjako bhavet | nR^ipANAmakShayo hyeSha nidhirbrAhmo.abhidhIyate || 7\.82|| na taM stenA na chAmitrA haranti na cha nashyati | tasmAdrAj~nA nidhAtavyo brAhmaNeShvakShayo nidhiH || 7\.83|| na skandate na vyathate na vinashyati karhi chit | na skandati na chyavate variShThamagnihotrebhyo brAhmaNasya mukhe hutam || 7\.84|| samamabrAhmaNe dAnaM dviguNaM brAhmaNabruve | prAdhIte shatasAhasramanantaM vedapArage || 7\.85|| AchArye shatasAhasraM sahasraguNamAchArye pAtrasya hi visheSheNa shraddadhAnatayaiva cha | alpaM vA bahu vA pretya dAnasya phalamashnute || 7\.86|| (deshakAlavidhAnena dravyaM shraddhAsamanvitam | pAtre pradIyate yattu taddharmasya prasAdhanam || 7\.87) ##(AlthougH MedhAtithi comments on the above shloka, Jha's edition does not count it in his numbering of the text.)## samottamAdhamai rAjA tvAhUtaH pAlayan prajAH | na nivarteta sa~NgrAmAtkShAtraM dharmamanusmaran || 7\.87|| sa~NgrAmeShvanivartitvaM prajAnAM chaiva pAlanam | shushrUShA brAhmaNAnAM cha rAj~nAM shreyaskaraM param || 7\.88|| AhaveShu mitho.anyonyaM jighA.nsanto mahIkShitaH | yudhyamAnAH paraM shaktyA svargaM yAntyaparA~NmukhAH || 7\.89|| na kUTairAyudhairhanyAdyudhyamAno raNe ripUn | na karNibhirnApi digdhairnAgnijvalitatejanaiH || 7\.90|| na cha hanyAtsthalArUDhaM na klIbaM na kR^itA~njalim | na muktakeshaM nAsInaM na tavAsmIti vAdinam || 7\.91|| na suptaM na visa.nnAhaM na nagnaM na nirAyudham | nAyudhyamAnaM pashyantaM na pareNa samAgatam || 7\.92|| nAyudhavyasanaprAptaM nArtaM nAtiparikShatam | na bhItaM na parAvR^ittaM satAM dharmamanusmaran || 7\.93|| yastu bhItaH parAvR^ittaH sa~NgrAme hanyate paraiH | bharturyadduShkR^itaM kiM chittatsarvaM pratipadyate || 7\.94|| yatchAsya sukR^itaM kiM chidamutrArthamupArjitam | bhartA tatsarvamAdatte parAvR^ittahatasya tu || 7\.95|| rathAshvaM hastinaM ChatraM dhanaM dhAnyaM pashUn striyaH | sarvadravyANi kupyaM cha yo yajjayati tasya tat || 7\.96|| rAj~nashcha dadyuruddhAramityeShA vaidikI shrutiH | rAj~nA cha sarvayodhebhyo dAtavyamapR^ithagjitam || 7\.97|| eSho.anupaskR^itaH prokto yodhadharmaH sanAtanaH | asmAddharmAnna chyaveta kShatriyo ghnan raNe ripUn || 7\.98|| alabdhaM chaiva lipseta labdhaM rakShetprayatnataH | rakShitaM vardhayechchaiva vR^iddhaM pAtreShu nikShipet || 7\.99|| etachchaturvidhaM vidyAtpuruShArthaprayojanam | asya nityamanuShThAnaM samyakkuryAdatandritaH || 7\.100|| alabdhamichCheddaNDena labdhaM rakShedavekShayA | rakShitaM vardhayedvR^iddhyA vR^iddhaM pAtreShu nikShipet || 7\.101|| nityamudyatadaNDaH syAnnityaM vivR^itapauruShaH | nityaM sa.nvR^itasa.nvAryo nityaM ChidrAnusAryareH || 7\.102|| nityamudyatadaNDasya kR^itsnamudvijate jagat | tasmAtsarvANi bhUtAni daNDenaiva prasAdhayet || 7\.103|| amAyayaiva varteta na kathaM chana mAyayA | budhyetAriprayuktAM cha mAyAM nityaM susa.nvR^itaH || 7\.104|| nAsya ChidraM paro vidyAdvidyAtChidraM parasya cha | gUhetkUrma ivA~NgAni rakShedvivaramAtmanaH || 7\.105|| bakavatchintayedarthAn si.nhavatcha parAkrame | vR^ikavatchAvalumpeta shashavatcha viniShpatet || 7\.106|| evaM vijayamAnasya ye.asya syuH paripanthinaH | tAnAnayedvashaM sarvAn sAmAdibhirupakramaiH || 7\.107|| yadi te tu na tiShTheyurupAyaiH prathamaistribhiH | daNDenaiva prasahyaitA.nshanakairvashamAnayet || 7\.108|| sAmAdInAmupAyAnAM chaturNAmapi paNDitAH | sAmadaNDau prasha.nsanti nityaM rAShTrAbhivR^iddhaye || 7\.109|| yathoddharati nirdAtA kakShaM dhAnyaM cha rakShati | tathA rakShennR^ipo rAShTraM hanyAchcha paripanthinaH || 7\.110|| mohAdrAjA svarAShTraM yaH karShayatyanavekShayA | so.achirAdbhrashyate rAjyAtjIvitAtcha sabAndhavaH || 7\.111|| sharIrakarShaNAtprANAH kShIyante prANinAM yathA | tathA rAj~nAmapi prANAH kShIyante rAShTrakarShaNAt || 7\.112|| rAShTrasya sa~Ngrahe nityaM vidhAnamidamAcharet | susa~NgR^ihItarAShTre hi pArthivaH sukhamedhate || 7\.113|| dvayostrayANAM pa~nchAnAM madhye gulmamadhiShThitam | tathA grAmashatAnAM cha kuryAdrAShTrasya sa~Ngraham || 7\.114|| grAmasyAdhipatiM kuryAddashagrAmapatiM tathA | vi.nshatIshaM shateshaM cha sahasrapatimeva cha || 7\.115|| grAmadoShAn samutpannAn grAmikaH shanakaiH svayam | sha.nsedgrAmadasheshAya dashesho vi.nshatIshine || 7\.116|| vi.nshatIshastu tatsarvaM shateshAya nivedayet | sha.nsedgrAmashateshastu sahasrapataye svayam || 7\.117|| yAni rAjapradeyAni pratyahaM grAmavAsibhiH | annapAnendhanAdIni grAmikastAnyavApnuyAt || 7\.118|| dashI kulaM tu bhu~njIta vi.nshI pa~ncha kulAni cha | grAmaM grAmashatAdhyakShaH sahasrAdhipatiH puram || 7\.119|| teShAM grAmyANi kAryAni pR^ithakkAryANi chaiva hi | rAj~no.anyaH sachivaH snigdhastAni pashyedatandritaH || 7\.120|| nagare nagare chaikaM kuryAtsarvArthachintakam | uchchaiHsthAnaM ghorarUpaM nakShatrANAmiva graham || 7\.121|| sa tAnanuparikrAmetsarvAneva sadA svayam | teShAM vR^ittaM pariNayetsamyagrAShTreShu tatcharaiH || 7\.122|| rAj~no hi rakShAdhikR^itAH parasvAdAyinaH shaThAH | bhR^ityA bhavanti prAyeNa tebhyo rakShedimAH prajAH || 7\.123|| ye kAryikebhyo.arthameva gR^ihNIyuH pApachetasaH | teShAM sarvasvamAdAya rAjA kuryAtpravAsanam || 7\.124|| rAjA karmasu yuktAnAM strINAM preShyajanasya cha | rAjakarmasu pratyahaM kalpayedvR^ittiM sthAnaM karmAnurUpataH || 7\.125|| sthAnakarmAnurUpataH paNo deyo.avakR^iShTasya ShaDutkR^iShTasya vetanam | ShANmAsikastathA.achChAdo dhAnyadroNastu mAsikaH || 7\.126|| krayavikrayamadhvAnaM bhaktaM cha saparivyayam | yogakShemaM cha samprekShya vaNijo dApayetkarAn || 7\.127|| yathA phalena yujyeta rAjA kartA cha karmaNAm | tathA.avekShya nR^ipo rAShTre kalpayetsatataM karAn || 7\.128|| yathA.alpAlpamadantyAdyaM vAryokovatsaShaTpadAH | tathA.alpAlpo grahItavyo rAShTrAdrAj~nAbdikaH karaH || 7\.129|| pa~nchAshadbhAga Adeyo rAj~nA pashuhiraNyayoH | dhAnyAnAmaShTamo bhAgaH ShaShTho dvAdasha eva vA || 7\.130|| AdadItAtha ShaDbhAgaM drumAn samadhusarpiShAm | gandhauShadhirasAnAM cha puShpamUlaphalasya cha || 7\.131|| patrashAkatR^iNAnAM cha charmaNAM vaidalasya cha | mR^inmayAnAM cha bhANDAnAM sarvasyAshmamayasya cha || 7\.132|| mriyamANo.apyAdadIta na rAjA shrotriyAtkaram | na cha kShudhA.asya sa.nsIdetshrotriyo viShaye vasan || 7\.133|| yasya rAj~nastu viShaye shrotriyaH sIdati kShudhA | tasyApi tatkShudhA rAShTramachireNaiva sIdati || 7\.134|| shrutavR^itte viditvA.asya vR^ittiM dharmyAM prakalpayet | sa.nrakShetsarvatashchainaM pitA putramivaurasam || 7\.135|| sa.nrakShyamANo rAj~nA yaM kurute dharmamanvaham | rAj~nA.ayaM tenAyurvardhate rAj~no draviNaM rAShTrameva cha || 7\.136|| yatkiM chidapi varShasya dApayetkarasa.nj~nitam | vyavahAreNa jIvantaM rAjA rAShTre pR^ithagjanam || 7\.137|| kArukAn shilpinashchaiva shUdrA.nshchAtmopajIvinaH | ekaikaM kArayetkarma mAsi mAsi mahIpatiH || 7\.138|| nochChindyAdAtmano mUlaM pareShAM chAtitR^iShNayA | uchChindan hyAtmano mUlamAtmAnaM tA.nshcha pIDayet || 7\.139|| tIkShNashchaiva mR^idushcha syAtkAryaM vIkShya mahIpatiH | tIkShNashchaiva mR^idushchaiva rAja bhavati sammataH || 7\.140|| amAtyamukhyaM dharmaj~naM prAj~naM dAntaM kulodgatam | sthApayedAsane tasmin khinnaH kAryaikShaNe nR^iNAm || 7\.141|| evaM sarvaM vidhAyaidamitikartavyamAtmanaH | yuktashchaivApramattashcha parirakShedimAH prajAH || 7\.142|| vikroshantyo yasya rAShTrAdhriyante dasyubhiH prajAH | sampashyataH sabhR^ityasya mR^itaH sa na tu jIvati || 7\.143|| kShatriyasya paro dharmaH prajAnAmeva pAlanam | nirdiShTaphalabhoktA hi rAjA dharmeNa yujyate || 7\.144|| utthAya pashchime yAme kR^itashauchaH samAhitaH | hutAgnirbrAhmaNA.nshchArchya pravishetsa shubhAM sabhAm || 7\.145|| tatra sthitaH prajAH sarvAH pratinandya visarjayet | visR^ijya cha prajAH sarvA mantrayetsaha mantribhiH || 7\.146|| giripR^iShThaM samAruhya prAsAdaM vA rahogataH | araNye niHshalAke vA mantrayedavibhAvitaH || 7\.147|| yasya mantraM na jAnanti samAgamya pR^ithagjanAH | sa kR^itsnAM pR^ithivIM bhu~Nkte koshahIno.api pArthivaH || 7\.148|| jaDamUkAndhabadhirA.nstairyagyonAn vayo.atigAn | strImlechChavyAdhitavya~NgAn mantrakAle.apasArayet || 7\.149|| bhindantyavamatA mantraM tairyagyonAstathaiva cha | striyashchaiva visheSheNa tasmAttatrAdR^ito bhavet || 7\.150|| madhya.ndine.ardharAtre vA vishrAnto vigataklamaH | chintayeddharmakAmArthAn sArdhaM taireka eva vA || 7\.151|| sArthaM parasparaviruddhAnAM teShAM cha samupArjanam | kanyAnAM sampradAnaM cha kumArANAM cha rakShaNam || 7\.152|| dUtasampreShaNaM chaiva kAryasheShaM tathaiva cha | antaHpuraprachAraM cha praNidhInAM cha cheShTitam || 7\.153|| kR^itsnaM chAShTavidhaM karma pa~nchavargaM cha tattvataH | anurAgAparAgau cha prachAraM maNDalasya cha || 7\.154|| madhyamasya prachAraM cha vijigIShoshcha cheShTitam | udAsInaprachAraM cha shatroshchaiva prayatnataH || 7\.155|| etAH prakR^itayo mUlaM maNDalasya samAsataH | aShTau chAnyAH samAkhyAtA dvAdashaiva tu tAH smR^itAH || 7\.156|| amAtyarAShTradurgArthadaNDAkhyAH pa~ncha chAparAH | pratyekaM kathitA hyetAH sa~NkShepeNa dvisaptatiH || 7\.157|| anantaramariM vidyAdarisevinameva cha | areranantaraM mitramudAsInaM tayoH param || 7\.158|| tAn sarvAnabhisa.ndadhyAtsAmAdibhirupakramaiH | vyastaishchaiva samastaishcha pauruSheNa nayena cha || 7\.159|| sa.ndhiM cha vigrahaM chaiva yAnamAsanameva cha | dvaidhIbhAvaM sa.nshrayaM cha ShaDguNA.nshchintayetsadA || 7\.160|| AsanaM chaiva yAnaM cha sa.ndhiM vigrahameva cha | kAryaM vIkShya prayu~njIta dvaidhaM sa.nshrayameva cha || 7\.161|| sa.ndhiM tu dvividhaM vidyAdrAjA vigrahameva cha | ubhe yAnAsane chaiva dvividhaH sa.nshrayaH smR^itaH || 7\.162|| samAnayAnakarmA cha viparItastathaiva cha | tadA tvAyatisa.nyuktaH sa.ndhirj~neyo dvilakShaNaH || 7\.163|| svaya~NkR^itashcha kAryArthamakAle kAla eva vA | mitrasya chaivApakR^ite dvividho vigrahaH smR^itaH || 7\.164|| ekAkinashchAtyayike kArye prApte yadR^ichChayA | sa.nhatasya cha mitreNa dvividhaM yAnamuchyate || 7\.165|| kShINasya chaiva kramasho daivAtpUrvakR^itena vA | mitrasya chAnurodhena dvividhaM smR^itamAsanam || 7\.166|| balasya svAminashchaiva sthitiH kAryArthasiddhaye | dvividhaM kIrtyate dvaidhaM ShADguNyaguNavedibhiH || 7\.167|| arthasampAdanArthaM cha pIDyamAnasya shatrubhiH | sAdhuShu vyapadeshashcha dvividhaH sa.nshrayaH smR^itaH || 7\.168|| yadA.avagachChedAyatyAmAdhikyaM dhruvamAtmanaH | tadAtve chAlpikAM pIDAM tadA sa.ndhiM samAshrayet || 7\.169|| yadA prahR^iShTA manyeta sarvAstu prakR^itIrbhR^isham | atyuchChritaM tathAtmAnaM tadA kurvIta vigraham || 7\.170|| yadA manyeta bhAvena hR^iShTaM puShTaM balaM svakam | parasya viparItaM cha tadA yAyAdripuM prati || 7\.171|| yadA tu syAtparikShINo vAhanena balena cha | tadAsIta prayatnena shanakaiH sAntvayannarIn || 7\.172|| manyetAriM yadA rAjA sarvathA balavattaram | tadA dvidhA balaM kR^itvA sAdhayetkAryamAtmanaH || 7\.173|| yadA parabalAnAM tu gamanIyatamo bhavet | tadA tu sa.nshrayetkShipraM dhArmikaM balinaM nR^ipam || 7\.174|| nigrahaM prakR^itInAM cha kuryAdyo.aribalasya cha | upaseveta taM nityaM sarvayatnairguruM yathA || 7\.175|| yadi tatrApi sampashyeddoShaM sa.nshrayakAritam | suyuddhameva tatrApi nirvisha~NkaH samAcharet || 7\.176|| sarvopAyaistathA kuryAnnItij~naH pR^ithivIpatiH | yathA.asyAbhyadhikA na syurmitrodAsInashatravaH || 7\.177|| AyatiM sarvakAryANAM tadAtvaM cha vichArayet | atItAnAM cha sarveShAM guNadoShau cha tattvataH || 7\.178|| AyatyAM guNadoShaj~nastadAtve kShipranishchayaH | atIte kAryasheShaj~naH shatrubhirnAbhibhUyate || 7\.179|| yathainaM nAbhisa.ndadhyurmitrodAsInashatravaH | tathA sarvaM sa.nvidadhyAdeSha sAmAsiko nayaH || 7\.180|| tadA tu yAnamAtiShThedarirAShTraM prati prabhuH | tadAnena vidhAnena yAyAdaripuraM shanaiH || 7\.181|| mArgashIrShe shubhe mAsi yAyAdyAtrAM mahIpatiH | phAlgunaM vAtha chaitraM vA mAsau prati yathAbalam || 7\.182|| anyeShvapi tu kAleShu yadA pashyeddhruvaM jayam | tadA yAyAdvigR^ihyaiva vyasane chotthite ripoH || 7\.183|| kR^itvA vidhAnaM mUle tu yAtrikaM cha yathAvidhi | upagR^ihyAspadaM chaiva chArAn samyagvidhAya cha || 7\.184|| sa.nshodhya trividhaM mArgaM ShaDvidhaM cha balaM svakam | sAmparAyikakalpena yAyAdaripuraM prati || 7\.185|| shatrusevini mitre cha gUDhe yuktataro bhavet | gatapratyAgate chaiva sa hi kaShTataro ripuH || 7\.186|| daNDavyUhena tan mArgaM yAyAttu shakaTena vA | varAhamakarAbhyAM vA sUchyA vA garuDena vA || 7\.187|| yatashcha bhayamAsha~Nkettato vistArayedbalam | padmena chaiva vyUhena nivisheta sadA svayam || 7\.188|| senApatibalAdhyakShau sarvadikShu niveshayet | yatashcha bhayamAsha~NketprAchIM tAM kalpayeddisham || 7\.189|| gulmA.nshcha sthApayedAptAn kR^itasa.nj~nAn samantataH | sthAne yuddhe cha kushalAnabhIrUnavikAriNaH || 7\.190|| sa.nhatAn yodhayedalpAn kAmaM vistArayedbahUn | sUchyA vajreNa chaivaitAn vyUhena vyUhya yodhayet || 7\.191|| syandanAshvaiH same yudhyedanUpenodvipaistathA | vR^ikShagulmAvR^ite chApairasicharmAyudhaiH sthale || 7\.192|| kurukShetrA.nshcha matsyA.nshcha pa~nchAlA.nshUrasenajAn | kaurakShetrA.nshcha dIrghA.nllaghU.nshchaiva narAnagrAnIkeShu yojayet || 7\.193|| praharShayedbalaM vyUhya tA.nshcha samyakparIkShayet | bhR^ishaM parIkShayet) cheShTAshchaiva vijAnIyAdarIn yodhayatAmapi || 7\.194|| uparudhyArimAsIta rAShTraM chAsyopapIDayet | dUShayechchAsya satataM yavasAnnodakaindhanam || 7\.195|| bhindyAchchaiva taDAgAni prAkAraparikhAstathA | samavaskandayechchainaM rAtrau vitrAsayettathA || 7\.196|| upajapyAnupajapedbudhyetaiva cha tatkR^itam | yukte cha daive yudhyeta jayaprepsurapetabhIH || 7\.197|| sAmnA dAnena bhedena samastairatha vA pR^ithak | vijetuM prayatetArInna yuddhena kadA chana || 7\.198|| ariM anityo vijayo yasmAddR^ishyate yudhyamAnayoH | parAjayashcha sa~NgrAme tasmAdyuddhaM vivarjayet || 7\.199|| trayANAmapyupAyAnAM pUrvoktAnAmasambhave | tathA yudhyeta sampanno vijayeta ripUn yathA || 7\.200|| jitvA sampUjayeddevAn brAhmaNA.nshchaiva dhArmikAn | pradadyAtparihArArthaM khyApayedabhayAni cha || 7\.201|| sarveShAM tu viditvaiShAM samAsena chikIrShitam | sthApayettatra tadva.nshyaM kuryAchcha samayakriyAm || 7\.202|| pramANAni cha kurvIta teShAM dharmAn yathoditAn | ratnaishcha pUjayedenaM pradhAnapuruShaiH saha || 7\.203|| AdAnamapriyakaraM dAnaM cha priyakArakam | abhIpsitAnAmarthAnAM kAle yuktaM prashasyate || 7\.204|| kAlayuktaM sarvaM karmaidamAyattaM vidhAne daivamAnuShe | tayordaivamachintyaM tu mAnuShe vidyate kriyA || 7\.205|| ## The followingthree shlokas are found only in MedhAtithi's commentary## daivena vidhinA yuktaM mAnuShyaM yatpravartate | parikleshena mahatA tadarthasya samAdhakam || 7\.207 sa.nyuktasyApi daivena puruShakAreNa varjitam | vinA puruShakAreNa phalaM kShetraM prayachChati || 7\.208 chandrArkAdyA grahA vAyuragnirApastathaiva cha | iha daivena sAdhyante pauruSheNa prayatnataH || 7\.209) saha vA.api vrajedyuktaH sa.ndhiM kR^itvA prayatnataH | mitraM hiraNyaM bhUmiM vA sampashya.nstrividhaM phalam || 7\.206|| pArShNigrAhaM cha samprekShya tathAkrandaM cha maNDale | mitrAdathApyamitrAdvA yAtrAphalamavApnuyAt || 7\.207|| hiraNyabhUmisamprAptyA pArthivo na tathaidhate | yathA mitraM dhruvaM labdhvA kR^ishamapyAyatikShamam || 7\.208|| dharmaj~naM cha kR^itaj~naM cha tuShTaprakR^itimeva cha | anuraktaM sthirArambhaM laghumitraM prashasyate || 7\.209|| prAj~naM kulInaM shUraM cha dakShaM dAtArameva cha | kR^itaj~naM dhR^itimantaM cha kaShTamAhurariM budhAH || 7\.210|| AryatA puruShaj~nAnaM shauryaM karuNaveditA | sthaulalakShyaM cha satatamudAsInaguNaudayaH || 7\.211|| kShemyAM sasyapradAM nityaM pashuvR^iddhikarImapi | parityajennR^ipo bhUmimAtmArthamavichArayan || 7\.212|| ApadarthaM dhanaM rakSheddArAn rakSheddhanairapi | Apadarthe AtmAnaM satataM rakSheddArairapi dhanairapi || 7\.213|| saha sarvAH samutpannAH prasamIkShyApado bhR^isham | sa.nyuktA.nshcha viyuktA.nshcha sarvopAyAn sR^ijedbudhaH || 7\.214|| upetAramupeyaM cha sarvopAyA.nshcha kR^itsnashaH | etattrayaM samAshritya prayatetArthasiddhaye || 7\.215|| evaM sarvamidaM rAjA saha sammantrya mantribhiH | vyAyamyAplutya madhyAhne bhoktumantaHpuraM vishet || 7\.216|| tatrAtmabhUtaiH kAlaj~nairahAryaiH parichArakaiH | suparIkShitamannAdyamadyAn mantrairviShApahaiH || 7\.217|| viShaghnairagadaishchAsya sarvadravyANi yojayet | viShaghnairudakaishchAsya sarvadravyANi shodhayet viShaghnAni cha ratnAni niyato dhArayetsadA || 7\.218|| parIkShitAH striyashchainaM vyajanodakadhUpanaiH | veShAbharaNasa.nshuddhAH spR^isheyuH susamAhitAH || 7\.219|| evaM prayatnaM kurvIta yAnashayyA.a.asanAshane | snAne prasAdhane chaiva sarvAla~NkArakeShu cha || 7\.220|| bhuktavAn viharechchaiva strIbhirantaHpure saha | vihR^itya tu yathAkAlaM punaH kAryANi chintayet || 7\.221|| ala~NkR^itashcha sampashyedAyudhIyaM punarjanam | vAhanAni cha sarvANi shastrANyAbharaNAni cha || 7\.222|| sa.ndhyAM chopAsya shR^iNuyAdantarveshmani shastrabhR^it | rahasyAkhyAyinAM chaiva praNidhInAM cha cheShTitam || 7\.223|| gatvA kakShAntaraM tvanyatsamanuj~nApya taM janam | pravishedbhojanArthaM cha strIvR^ito.antaHpuraM punaH || 7\.224|| tatra bhuktvA punaH kiM chittUryaghoShaiH praharShitaH | sa.nvishettaM yathAkAlamuttiShThechcha gataklamaH || 7\.255|| etadvidhAnamAtiShThedarogaH pR^ithivIpatiH | asvasthaH sarvametattu bhR^ityeShu viniyojayet || 7\.226|| \section{adhyAya 8} vyavahArAn didR^ikShustu brAhmaNaiH saha pArthivaH | mantraj~nairmantribhishchaiva vinItaH pravishetsabhAm || 8\.1|| tatrAsInaH sthito vA.api pANimudyamya dakShiNam | vinItaveShAbharaNaH pashyetkAryANi kAryiNAm || 8\.2|| pratyahaM deshadR^iShTaishcha shAstradR^iShTaishcha hetubhiH | aShTAdashasu mArgeShu nibaddhAni pR^ithakpR^ithak || 8\.3|| teShAmAdyaM R^iNAdAnaM nikShepo.asvAmivikrayaH | sambhUya cha samutthAnaM dattasyAnapakarma cha || 8\.4|| vetanasyaiva chAdAnaM sa.nvidashcha vyatikramaH | krayavikrayAnushayo vivAdaH svAmipAlayoH || 8\.5|| sImAvivAdadharmashcha pAruShye daNDavAchike | steyaM cha sAhasaM chaiva strIsa~NgrahaNameva cha || 8\.6|| strIpu.ndharmo vibhAgashcha dyUtamAhvaya eva cha | padAnyaShTAdashaitAni vyavahArasthitAviha || 8\.7|| eShu sthAneShu bhUyiShThaM vivAdaM charatAM nR^iNAm | dharmaM shAshvatamAshritya kuryAtkAryavinirNayam || 8\.8|| yadA svayaM na kuryAttu nR^ipatiH kAryadarshanam | tadA niyu~njyAdvidvA.nsaM brAhmaNaM kAryadarshane || 8\.9|| so.asya kAryANi sampashyetsabhyaireva tribhirvR^itaH | sabhAmeva pravishyAgryAmAsInaH sthita eva vA || 8\.10|| yasmin deshe niShIdanti viprA vedavidastrayaH | rAj~nashchAdhikR^ito vidvAn brahmaNastAM sabhAM viduH || 8\.11|| dharmo viddhastvadharmeNa sabhAM yatropatiShThate | shalyaM chAsya na kR^intanti viddhAstatra sabhAsadaH || 8\.12|| sabhAM vA na praveShTavyaM vaktavyaM vA sama~njasam | sabhA vA na praveShTavyA abruvan vibruvan vA.api naro bhavati kilbiShI || 8\.13|| yatra dharmo hyadharmeNa satyaM yatrAnR^itena cha | hanyate prekShamANAnAM hatAstatra sabhAsadaH || 8\.14|| dharma eva hato hanti dharmo rakShati rakShitaH | tasmAddharmo na hantavyo mA no dharmo hato.avadhIt || 8\.15|| vadhIt vR^iSho hi bhagavAn dharmastasya yaH kurute hyalam | tvalam vR^iShalaM taM vidurdevAstasmAddharmaM na lopayet || 8\.16|| eka eva suhR^iddharmo nidhAne.apyanuyAti yaH | sharIreNa samaM nAshaM sarvamanyadhi gachChati || 8\.17|| pAdo.adharmasya kartAraM pAdaH sAkShiNaM R^ichChati | pAdaH sabhAsadaH sarvAn pAdo rAjAnamR^ichChati || 8\.18|| rAjA bhavatyanenAstu muchyante cha sabhAsadaH | eno gachChati kartAraM nindA.arho yatra nindyate || 8\.19|| jAtimAtropajIvI vA kAmaM syAdbrAhmaNabruvaH | dharmapravaktA nR^ipaterna shUdraH katha.nchana || 8\.20|| yasya shUdrastu kurute rAj~no dharmavivechanam | tasya sIdati tadrAShTraM pa~Nke gauriva pashyataH || 8\.21|| yadrAShTraM shUdrabhUyiShThaM nAstikAkrAntamadvijam | vinashyatyAshu tatkR^itsnaM durbhikShavyAdhipIDitam || 8\.22|| dharmAsanamadhiShThAya sa.nvItA~NgaH samAhitaH | praNamya lokapAlebhyaH kAryadarshanamArabhet || 8\.23|| arthAnarthAvubhau buddhvA dharmAdharmau cha kevalau | varNakrameNa sarvANi pashyetkAryANi kAryiNAm || 8\.24|| bAhyairvibhAvayetli~NgairbhAvamantargataM nR^iNAm | svaravarNai~NgitAkAraishchakShuShA cheShTitena cha || 8\.25|| AkArairi~NgitairgatyA cheShTayA bhAShitena cha | netravaktravikAraishcha gR^ihyate.antargataM manaH || 8\.26|| bAladAyAdikaM rikthaM tAvadrAjA.anupAlayet | yAvatsa syAtsamAvR^itto yAvatchAtItashaishavaH || yAvadvA.atItashaishavaH 8\.27|| vashA.aputrAsu chaivaM syAdrakShaNaM niShkulAsu cha | pativratAsu cha strIShu vidhavAsvAturAsu cha || 8\.28|| jIvantInAM tu tAsAM ye tadhareyuH svabAndhavAH | tA.nshiShyAtchauradaNDena dhArmikaH pR^ithivIpatiH || 8\.29|| praNaShTasvAmikaM rikthaM rAjA tryabdaM nidhApayet | arvAktryabdAddharetsvAmI pareNa nR^ipatirharet || 8\.30|| mamaidamiti yo brUyAtso.anuyojyo yathAvidhi | sa.nvAdya rUpasa~NkhyAdIn svAmI taddravyamarhati || 8\.31|| avedayAno naShTasya deshaM kAlaM cha tattvataH | varNaM rUpaM pramANaM cha tatsamaM daNDamarhati || 8\.32|| AdadItAtha ShaDbhAgaM pranaShTAdhigatAnnR^ipaH | dashamaM dvAdashaM vA.api satAM dharmamanusmaran || 8\.33|| praNaShTAdhigataM dravyaM tiShThedyuktairadhiShThitam | yA.nstatra chaurAn gR^ihNIyAttAn rAjaibhena ghAtayet || 8\.34|| mamAyamiti yo brUyAnnidhiM satyena mAnavaH | tasyAdadIta ShaDbhAgaM rAjA dvAdashameva vA || 8\.35|| anR^itaM tu vadan daNDyaH svavittasyA.nshamaShTamam | tasyaiva vA nidhAnasya sa~NkhyayA.alpIyasIM kalAm || 8\.36|| vidvA.nstu brAhmaNo dR^iShTvA pUrvopanihitaM nidhim | asheShato.apyAdadIta sarvasyAdhipatirhi saH || 8\.38|| yaM tu pashyennidhiM rAjA purANaM nihitaM kShitau | tasmAddvijebhyo dattvA.ardhamardhaM koshe praveshayet || 8\.38|| nidhInAM tu purANAnAM dhAtUnAmeva cha kShitau | ardhabhAgrakShaNAdrAjA bhUmeradhipatirhi saH || 8\.39|| dAtavyaM sarvavarNebhyo rAj~nA chaurairhR^itaM dhanam | rAjA tadupayu~njAnashchaurasyApnoti kilbiSham || 8\.40|| jAtijAnapadAn dharmAn shreNIdharmA.nshcha dharmavit | samIkShya kuladharmA.nshcha svadharmaM pratipAdayet || 8\.41|| svAni karmANi kurvANA dUre santo.api mAnavAH | priyA bhavanti lokasya sve sve karmaNyavasthitAH || 8\.42|| notpAdayetsvayaM kAryaM rAjA nApyasya pUruShaH | na cha prApitamanyena grasedarthaM kathaM chana || 8\.43|| grasetArthaM yathA nayatyasR^ikpAtairmR^igasya mR^igayuH padam | nayettathA.anumAnena dharmasya nR^ipatiH padam || 8\.44|| satyamarthaM cha sampashyedAtmAnamatha sAkShiNaH | sAkShiNam deshaM rUpaM cha kAlaM cha vyavahAravidhau sthitaH || 8\.45|| sadbhirAcharitaM yatsyAddhArmikaishcha dvijAtibhiH | taddeshakulajAtInAmaviruddhaM prakalpayet || 8\.46|| adhamarNArthasiddhyarthamuttamarNena choditaH | dApayeddhanikasyArthamadhamarNAdvibhAvitam || 8\.47|| yairyairupAyairarthaM svaM prApnuyAduttamarNikaH | tairtairupAyaiH sa~NgR^ihya dApayedadhamarNikam || 8\.48|| dharmeNa vyavahAreNa ChalenAcharitena cha | prayuktaM sAdhayedarthaM pa~nchamena balena cha || 8\.49|| yaH svayaM sAdhayedarthamuttamarNo.adhamarNikAt | na sa rAj~nA.abhiyoktavyaH svakaM sa.nsAdhayan dhanam || 8\.50|| arthe.apavyayamAnaM tu karaNena vibhAvitam | dApayeddhanikasyArthaM daNDaleshaM cha shaktitaH || 8\.51|| apahnave.adhamarNasya dehItyuktasya sa.nsadi | abhiyoktA disheddeshyaM karaNaM vA.anyaduddishet || 8\.52|| adeshyaM yashcha dishati nirdishyApahnute cha yaH | yashchAdharottarAnarthAn vigItAnnAvabudhyate || 8\.53|| apadishyApadeshyaM cha punaryastvapadhAvati | apadishyApadeshaM samyakpraNihitaM chArthaM pR^iShTaH sannAbhinandati || 8\.54|| asambhAShye sAkShibhishcha deshe sambhAShate mithaH | niruchyamAnaM prashnaM cha nechChedyashchApi niShpatet || 8\.55|| brUhItyuktashcha na brUyAduktaM cha na vibhAvayet | na cha pUrvAparaM vidyAttasmAdarthAtsa hIyate || 8\.56|| sAkShiNaH santi metyuktvA dishetyukto dishenna yaH | j~nAtAraH santi metyuktvA dharmasthaH kAraNairetairhInaM tamapi nirdishet || 8\.57|| tamiti nirdishet abhiyoktA na chedbrUyAdbadhyo daNDyashcha dharmataH | bandhyo daNDyashcha na chettripakShAtprabrUyAddharmaM prati parAjitaH || 8\.58|| yo yAvadnihnuvItArthaM mithyA yAvati vA vadet | tau nR^ipeNa hyadharmaj~nau dApyau taddviguNaM damam || 8\.59|| pR^iShTo.apavyayamAnastu kR^itAvastho dhaneShiNA | tryavaraiH sAkShibhirbhAvyo nR^ipabrAhmaNasa.nnidhau || 8\.60|| yAdR^ishA dhanibhiH kAryA vyavahAreShu sAkShiNaH | tAdR^ishAn sampravakShyAmi yathA vAchyaM R^itaM cha taiH || 8\.61|| gR^ihiNaH putriNo maulAH kShatravidshUdrayonayaH | arthyuktAH sAkShyamarhanti na ye ke chidanApadi || 8\.62|| AptAH sarveShu varNeShu kAryAH kAryeShu sAkShiNaH | sarvadharmavido.alubdhA viparItA.nstu varjayet || 8\.63|| nArthasambandhino nAptA na sahAyA na vairiNaH | na dR^iShTadoShAH kartavyA na vyAdhyArtA na dUShitAH || 8\.64|| na sAkShI nR^ipatiH kAryo na kArukakushIlavau | na shrotriyo na li~Ngastho na sa~Ngebhyo vinirgataH || 8\.65|| nAdhyadhIno na vaktavyo na dasyurna vikarmakR^it | na vR^iddho na shishurnaiko nAntyo na vikalendriyaH || 8\.66|| nArto na matto nonmatto na kShuttR^iShNopapIDitaH | na shramArto na kAmArto na kruddho nApi taskaraH || 8\.67|| strINAM sAkShyaM striyaH kuryurdvijAnAM sadR^ishA dvijAH | shUdrAshcha santaH shUdrANAM antyAnAmantyayonayaH || 8\.68|| anubhAvI tu yaH kashchitkuryAtsAkShyaM vivAdinAm | antarveshmanyaraNye vA sharIrasyApi chAtyaye || 8\.69|| striyA.apyasambhAve kAryaM bAlena sthavireNa vA | shiShyeNa bandhunA vA.api dAsena bhR^itakena vA || 8\.70|| bAlavR^iddhAturANAM cha sAkShyeShu vadatAM mR^iShA | jAnIyAdasthirAM vAchamutsiktamanasAM tathA || 8\.71|| sAhaseShu cha sarveShu steyasa~NgrahaNeShu cha | vAgdaNDayoshcha pAruShye na parIkSheta sAkShiNaH || 8\.72|| bahutvaM parigR^ihNIyAtsAkShidvaidhe narAdhipaH | sameShu tu guNotkR^iShTAn guNidvaidhe dvijottamAn || 8\.73|| samakShadarshanAtsAkShyaM shravaNAchchaiva sidhyati | tatra satyaM bruvan sAkShI dharmArthAbhyAM na hIyate || 8\.74|| sAkShI dR^iShTashrutAdanyadvibruvannAryasa.nsadi | avA~Nnarakamabhyeti pretya svargAchcha hIyate || 8\.75|| yatrAnibaddho.apIkSheta shR^iNuyAdvA.api kiM chana | pR^iShTastatrApi tadbrUyAdyathAdR^iShTaM yathAshrutam || 8\.76|| eko.alubdhastu sAkShI syAdbahvyaH shuchyo.api na striyaH | tvasAkShI strIbuddherasthiratvAttu doShaishchAnye.api ye vR^itAH || 8\.77|| svabhAvenaiva yadbrUyustadgrAhyaM vyAvahArikam | ato yadanyadvibrUyurdharmArthaM tadapArthakam || 8\.78|| sabhAntaH sAkShiNaH prAptAnarthipratyarthisa.nnidhau | prADvivAko.anuyu~njIta vidhinA.anena sAntvayan || 8\.79|| yaddvayoranayorvettha kArye.asmi.nshcheShTitaM mithaH | tadbrUta sarvaM satyena yuShmAkaM hyatra sAkShitA || 8\.80|| satyaM sAkShye bruvan sAkShI lokAn ApnotyapuShkalAn | ApnotyaninditAn iha chAnuttamAM kIrtiM vAgeShA brahmapUjitA || 8\.81|| sAkShye.anR^itaM vadan pAshairbadhyate vAruNairbhR^isham | vivashaH shatamAjAtIstasmAtsAkShyaM vadedR^itam || 8\.82|| satyena pUyate sAkShI dharmaH satyena vardhate | tasmAtsatyaM hi vaktavyaM sarvavarNeShu sAkShibhiH || 8\.83|| Atmaiva hyAtmanaH sAkShI gatirAtmA tathA.atmanaH | mA.avama.nsthAH svamAtmAnaM nR^iNAM sAkShiNamuttamam || 8\.84|| manyante vai pApakR^ito na kashchitpashyatIti naH | tA.nstu devAH prapashyanti svasyaivAntarapUruShaH || 8\.85|| dyaurbhUmirApo hR^idayaM chandrArkAgniyamAnilAH | rAtriH sa.ndhye cha dharmashcha vR^ittaj~nAH sarvadehinAm || 8\.86|| devabrAhmaNasA.nnidhye sAkShyaM pR^ichChedR^itaM dvijAn | uda~NmukhAn prA~NmukhAn vA pUrvAhNe vai shuchiH shuchIn || 8\.87|| brUhIti brAhmaNaM pR^ichChetsatyaM brUhIti pArthivam | gobIjakA~nchanairvaishyaM shUdraM sarvaistu pAtakaiH || 8\.88|| brahmaghno ye smR^itA lokA ye cha strIbAlaghAtinaH | mitradruhaH kR^itaghnasya te te syurbruvato mR^iShA || 8\.89|| janmaprabhR^iti yatkiM chitpuNyaM bhadra tvayA kR^itam | tatte sarvaM shuno gachChedyadi brUyAstvamanyathA || 8\.90|| eko.ahamasmItyAtmAnaM yastvaM kalyANa manyase | nityaM sthitaste hR^idyeSha puNyapApaikShitA muniH || 8\.91|| yamo vaivasvato devo yastavaiSha hR^idi sthitaH | tena chedavivAdaste mA ga~NgAM mA kurUn gamaH || 8\.92|| nagno muNDaH kapAlena cha bhikShArthI kShutpipAsitaH | kapAlI andhaH shatrukulaM gachChedyaH sAkShyamanR^itaM vadet || 8\.93|| avAkShirAstamasyandhe kilbiShI narakaM vrajet | yaH prashnaM vitathaM brUyAtpR^iShTaH san dharmanishchaye || 8\.94|| andho matsyAnivAshnAti sa naraH kaNTakaiH saha | yo bhAShate.arthavaikalyamapratyakShaM sabhAM gataH || 8\.95|| yasya vidvAn hi vadataH kShetraj~no nAbhisha~Nkate | nAtisha~Nkate tasmAnna devAH shreyA.nsaM loke.anyaM puruShaM viduH || 8\.96|| yAvato bAndhavAn yasmin hanti sAkShye.anR^itaM vadan | tAvataH sa~NkhyayA tasmin shR^iNu saumyAnupUrvashaH || 8\.97|| pa~ncha pashvanR^ite hanti dasha hanti gavAnR^ite | shatamashvAnR^ite hanti sahasraM puruShAnR^ite || 8\.98|| hanti jAtAnajAtA.nshcha hiraNyArthe.anR^itaM vadan | sarvaM bhUmianR^ite hanti mA sma bhUmianR^itaM vadIH || 8\.99|| apsu bhUmivadityAhuH strINAM bhoge cha maithune | abjeShu chaiva ratneShu sarveShvashmamayeShu cha || 8\.100|| etAn doShAnavekShya tvaM sarvAnanR^itabhAShaNe | yathAshrutaM yathAdR^iShTaM sarvamevA~njasA vada || 8\.101|| gorakShakAn vANijikA.nstathA kArukushIlavAn | vANijakA.nstathA preShyAn vArdhuShikA.nshchaiva viprAn shUdravadAcharet || 8\.102|| tadvadan dharmato.artheShu jAnannapyanythA naraH | na svargAchchyavate lokAddaivIM vAchaM vadanti tAm || 8\.103|| shUdraviT.hkShatraviprANAM yatraR^itoktau bhavedvadhaH | tatra vaktavyamanR^itaM tadhi satyAdvishiShyate || 8\.104|| vAgdaivatyaishcha charubhiryajera.nste sarasvatIm | anR^itasyainasastasya kurvANA niShkR^itiM parAm || 8\.105|| kUShmANDairvA.api juhuyAdghR^itamagnau yathAvidhi | udityR^ichA vA vAruNyA tR^ichenAbdaivatena vA || 8\.106|| tripakShAdabruvan sAkShyaM R^iNAdiShu naro.agadaH | tadR^iNaM prApnuyAtsarvaM dashabandhaM cha sarvataH || 8\.107|| yasya dR^ishyeta saptAhAduktavAkyasya sAkShiNaH | rogo.agnirj~nAtimaraNaM R^iNaM dApyo damaM cha saH || 8\.108|| asAkShikeShu tvartheShu mitho vivadamAnayoH | avinda.nstattvataH satyaM shapathenApi lambhayet || 8\.109|| maharShibhishcha devaishcha kAryArthaM shapathAH kR^itAH | vasiShThashchApi shapathaM shepe paijavane nR^ipe || 8\.110|| na vR^ithA shapathaM kuryAtsvalpe.apyarthe naro budhaH | vR^ithA hi shapathaM kurvan pretya chaiha cha nashyati || 8\.111|| kAminIShu vivAheShu gavAM bhakShye tathendhane | brAhmaNAbhyupapattau cha shapathe nAsti pAtakam || 8\.112|| satyena shApayedvipraM kShatriyaM vAhanAyudhaiH | gobIjakA~nchanairvaishyaM shUdraM sarvaistu pAtakaiH || 8\.113|| agniM vA.ahArayedenamapsu chainaM nimajjayet | putradArasya vApyenaM shirA.nsi sparshayetpR^ithak || 8\.114|| yamiddho na dahatyagnirApo nonmajjayanti cha | na chArtiM R^ichChati kShipraM sa j~neyaH shapathe shuchiH || 8\.115|| vatsasya hyabhishastasya purA bhrAtrA yavIyasA | nAgnirdadAha romApi satyena jagataH spashaH || 8\.116|| yasmin yasmin vivAde tu kauTasAkShyaM kR^itaM bhavet | tattatkAryaM nivarteta kR^itaM chApyakR^itaM bhavet || 8\.117|| lobhAnmohAdbhayAtmaitrAtkAmAtkrodhAttathaiva cha | aj~nAnAdbAlabhAvAtcha sAkShyaM vitathamuchyate || 8\.118|| eShAmanyatame sthAne yaH sAkShyamanR^itaM vadet | tasya daNDavisheShA.nstu pravakShyAmyanupUrvashaH || 8\.119|| lobhAtsahasraM daNDyastu mohAtpUrvaM tu sAhasam | bhayAddvau madhyamau daNDau maitrAtpUrvaM chaturguNam || 8\.120|| kAmAddashaguNaM pUrvaM krodhAttu triguNaM param | aj~nAnAddve shate pUrNe bAlishyAtshatameva tu || 8\.121|| etAnAhuH kauTasAkShye proktAn daNDAn manIShibhiH | dharmasyAvyabhichArArthamadharmaniyamAya cha || 8\.122|| kauTasAkShyaM tu kurvANA.nstrIn varNAn dhArmiko nR^ipaH | pravAsayeddaNDayitvA brAhmaNaM tu vivAsayet || 8\.123|| dasha sthAnAni daNDasya manuH svayambhuvo.abravIt | triShu varNeShu yAni syurakShato brAhmaNo vrajet || 8\.124|| upasthamudaraM jihvA hastau pAdau cha pa~nchamam | chakShurnAsA cha karNau cha dhanaM dehastathaiva cha || 8\.125|| anubandhaM parij~nAya deshakAlau cha tattvataH | sArAparAdho chAlokya daNDaM daNDyeShu pAtayet || 8\.126|| adharmadaNDanaM loke yashoghnaM kIrtinAshanam | asvargyaM cha paratrApi tasmAttatparivarjayet || 8\.127|| adaNDyAn daNDayan rAjA daNDyA.nshchaivApyadaNDayan | ayasho mahadApnoti narakaM chaiva gachChati || 8\.128|| vAgdaNDaM prathamaM kuryAddhigdaNDaM tadanantaram | tR^itIyaM dhanadaNDaM tu vadhadaNDamataH param || 8\.129|| vadhenApi yadA tvetAnnigrahItuM na shaknuyAt | tadeShu sarvamapyetatprayu~njIta chatuShTayam || 8\.130|| lokasa.nvyavahArArthaM yAH sa.nj~nAH prathitA bhuvi | tAmrarUpyasuvarNAnAM tAH pravakShyAmyasheShataH || 8\.131|| jAlAntaragate bhAnau yatsUkShmaM dR^ishyate rajaH | prathamaM tatpramANAnAM trasareNuM prachakShate || 8\.132|| trasareNavo.aShTau vij~neyA likShaikA parimANataH | tA rAjasarShapastisraste trayo gaurasarShapaH || 8\.133|| sarShapAH ShaT yavo madhyastriyavaM tvekakR^iShNalam | pa~nchakR^iShNalako mAShaste suvarNastu ShoDasha || 8\.134|| palaM suvarNAshchatvAraH palAni dharaNaM dasha | dve kR^iShNale samadhR^ite vij~neyo raupyamAShakaH || 8\.135|| rUpyamAShakaH te ShoDasha syAddharaNaM purANashchaiva rAjataH | kArShApaNastu vij~neyastAmrikaH kArShikaH paNaH || 8\.136|| dharaNAni dasha j~neyaH shatamAnastu rAjataH | chatuHsauvarNiko niShko vij~neyastu pramANataH || 8\.137|| paNAnAM dve shate sArdhe prathamaH sAhasaH smR^itaH | madhyamaH pa~ncha vij~neyaH sahasraM tveva chottamaH || 8\.138|| R^iNe deye pratij~nAte pa~nchakaM shatamarhati | apahnave taddviguNaM tan manoranushAsanam || 8\.139|| vasiShThavihitAM vR^iddhiM sR^ijedvittavivardhinIm | ashItibhAgaM gR^ihNIyAn mAsAdvArdhuShikaH shate || 8\.140|| dvikaM shataM vA gR^ihNIyAtsatAM dharmamanusmaran | dvikaM shataM hi gR^ihNAno na bhavatyarthakilbiShI || 8\.141|| dvikaM trikaM chatuShkaM cha pa~nchakaM cha shataM samam | mAsasya vR^iddhiM gR^ihNIyAdvarNAnAmanupUrvashaH || 8\.142|| na tvevAdhau sopakAre kausIdIM vR^iddhimApnuyAt | na chAdheH kAlasa.nrodhAtnisargo.asti na vikrayaH || 8\.143|| na bhoktavyo balAdAdhirbhu~njAno vR^iddhimutsR^ijet | mUlyena toShayechchainamAdhisteno.anyathA bhavet || 8\.144|| Adhishchopanidhishchobhau na kAlAtyayamarhataH | avahAryau bhavetAM tau dIrghakAlamavasthitau || 8\.145|| samprItyA bhujyamAnAni na nashyanti kadA chana | dhenuruShTro vahannashvo yashcha damyaH prayujyate || 8\.146|| yatkiM chiddashavarShANi sa.nnidhau prekShate dhanI | bhujyamAnaM paraistUShNIM na sa tatlabdhumarhati || 8\.147|| ajaDashchedapogaNDo viShaye chAsya bhujyate | bhagnaM tadvyavahAreNa bhoktA taddravyamarhati || 8\.148|| taddhanamarhati AdhiH sImA bAladhanaM nikShepopanidhiH striyaH | nikShepaupanidhI rAjasvaM shrotriyasvaM cha na bhogena praNashyati || 8\.149|| yaH svAminA.ananuj~nAtamAdhiM bhU~Nkte.avichakShaNaH | tenArdhavR^iddhirmoktavyA tasya bhogasya niShkR^itiH || 8\.150|| kusIdavR^iddhirdvaiguNyaM nAtyeti sakR^idAhR^itA | sakR^idAhitA) dhAnye sade lave vAhye nAtikrAmati pa~nchatAm || 8\.151|| kR^itAnusArAdadhikA vyatiriktA na sidhyati | kusIdapathamAhustaM pa~nchakaM shatamarhati || 8\.152|| nAtisA.nvatsarIM vR^iddhiM na chAdR^iShTAM punarharet | vinirharet) chakravR^iddhiH kAlavR^iddhiH kAritA kAyikA cha yA || 8\.153|| R^iNaM dAtumashakto yaH kartumichChetpunaH kriyAm | sa dattvA nirjitAM vR^iddhiM karaNaM parivartayet || 8\.154|| adarshayitvA tatraiva hiraNyaM parivartayet | yAvatI sambhavedvR^iddhistAvatIM dAtumarhati || 8\.155|| chakravR^iddhiM samArUDho deshakAlavyavasthitaH | atikrAman deshakAlau na tatphalamavApnuyAt || 8\.156|| samudrayAnakushalA deshakAlArthadarshinaH | sthApayanti tu yAM vR^iddhiM sA tatrAdhigamaM prati || 8\.157|| yo yasya pratibhUstiShTheddarshanAyaiha mAnavaH | adarshayan sa taM tasya prayachChetsvadhanAdR^iNam || 8\.158|| tasya yateta) prAtibhAvyaM vR^ithAdAnamAkShikaM saurikAM cha yat | daNDashulkAvasheShaM cha na putro dAtumarhati || 8\.159|| darshanaprAtibhAvye tu vidhiH syAtpUrvachoditaH | dAnapratibhuvi prete dAyAdAnapi dApayet || 8\.160|| adAtari punardAtA vij~nAtaprakR^itAvR^iNam | pashchAtpratibhuvi prete parIpsetkena hetunA || 8\.161|| nirAdiShTadhanashchettu pratibhUH syAdala.ndhanaH | svadhanAdeva taddadyAnnirAdiShTa iti sthitiH || 8\.162|| mattonmattArtAdhyadhInairbAlena sthavireNa vA | asambaddhakR^itashchaiva vyavahAro na sidhyati || 8\.163|| satyA na bhAShA bhavati yadyapi syAtpratiShThitA | bahishchedbhAShyate dharmAtniyatAdvyavahArikAt || 8\.164|| yogAdhamanavikrItaM yogadAnapratigraham | yatra vA.apyupadhiM pashyettatsarvaM vinivartayet || 8\.165|| grahItA yadi naShTaH syAtkuTumbArthe kR^ito vyayaH | kuTumbe cha dAtavyaM bAndhavaistatsyAtpravibhaktairapi svataH || 8\.166|| kuTumbArthe.adhyadhIno.api vyavahAraM yamAcharet | svadeshe vA videshe vA taM jyAyAnna vichAlayet || 8\.167|| balAddattaM balAdbhuktaM balAdyachchApi lekhitam | sarvAn balakR^itAnarthAnakR^itAn manurabravIt || 8\.168|| trayaH parArthe klishyanti sAkShiNaH pratibhUH kulam | chatvArastUpachIyante vipra ADhyo vaNi~NnR^ipaH || 8\.169|| anAdeyaM nAdadIta parikShINo.api pArthivaH | na chAdeyaM samR^iddho.api sUkShmamapyarthamutsR^ijet || 8\.170|| anAdeyasya chAdAnAdAdeyasya cha varjanAt | daurbalyaM khyApyate rAj~naH sa pretyaiha cha nashyati || 8\.171|| svAdAnAdvarNasa.nsargAttvabalAnAM cha rakShaNAt | balaM sa~njAyate rAj~naH sa pretyaiha cha vardhate || 8\.172|| tasmAdyama iva svAmI svayaM hitvA priyApriye | varteta yAmyayA vR^ittyA jitakrodho jitendriyaH || 8\.173|| yastvadharmeNa kAryANi mohAtkuryAnnarAdhipaH | achirAttaM durAtmAnaM vashe kurvanti shatravaH || 8\.174|| kAmakrodhau tu sa.nyamya yo.arthAn dharmeNa pashyati | prajAstamanuvartante samudramiva sindhavaH || 8\.175|| yaH sAdhayantaM Chandena vedayeddhanikaM nR^ipe | sa rAj~nA tatchaturbhAgaM dApyastasya cha taddhanam || 8\.176|| karmaNA.api samaM kuryAddhanikAyAdhamarNikaH | samo.avakR^iShTajAtistu dadyAtshreyA.nstu tatshanaiH || 8\.177|| anena vidhinA rAjA mitho vivadatAM nR^iNAm | sAkShipratyayasiddhAni kAryANi samatAM nayet || 8\.178|| kulaje vR^ittasampanne dharmaj~ne satyavAdini | mahApakShe dhaninyArye nikShepaM nikShipedbudhaH || 8\.179|| yo yathA nikShipeddhaste yamarthaM yasya mAnavaH | sa tathaiva grahItavyo yathA dAyastathA grahaH || 8\.180|| yo nikShepaM yAchyamAno nikShepturna prayachChati | sa yAchyaH prADvivAkena tatnikShepturasa.nnidhau || 8\.181|| sAkShyabhAve praNidhibhirvayorUpasamanvitaiH | apadeshaishcha sa.nnyasya hiraNyaM tasya tattvataH || 8\.182|| sa yadi pratipadyeta yathAnyastaM yathAkR^itam | na tatra vidyate kiM chidyatparairabhiyujyate || 8\.183|| teShAM na dadyAdyadi tu tadhiraNyaM yathAvidhi | ubhau nigR^ihya dApyaH syAditi dharmasya dhAraNA || 8\.184|| sa nigR^ihyaubhayaM dApya iti dharmasya dhAraNA nikShepopanidhI nityaM na deyau pratyanantare | nashyato vinipAte tAvanipAte tvanAshinau || 8\.185|| svayameva tu yau dadyAn mR^itasya pratyanantare | na sa rAj~nA.abhiyoktavyo na nikSheptushcha bandhubhiH || 8\.186|| achChalenaiva chAnvichChettamarthaM prItipUrvakam | vichArya tasya vA vR^ittaM sAmnaiva parisAdhayet || 8\.187|| nikShepeShveShu sarveShu vidhiH syAtparisAdhane | samudre nApnuyAtkiM chidyadi tasmAnna sa.nharet || 8\.188|| chaurairhR^itaM jalenoDhamagninA dagdhameva vA | na dadyAdyadi tasmAtsa na sa.nharati kiM chana || 8\.189|| nikShepasyApahartAramanikSheptArameva cha | sarvairupAyairanvichChetshapathaishchaiva vaidikaiH || 8\.190|| yo nikShepaM nArpayati yashchAnikShipya yAchate | tAvubhau chauravatshAsyau dApyau vA tatsamaM damam || 8\.191|| nikShepasyApahartAraM tatsamaM dApayeddamam | tathopanidhihartAramavisheSheNa pArthivaH || 8\.192|| upadhAbhishcha yaH kashchitparadravyaM harennaraH | sasahAyaH sa hantavyaH prakAshaM vividhairvadhaiH || 8\.193|| nikShepo yaH kR^ito yena yAvA.nshcha kulasa.nnidhau | tAvAneva sa vij~neyo vibruvan daNDamarhati || 8\.194|| mitho dAyaH kR^ito yena gR^ihIto mitha eva vA | mitha eva pradAtavyo yathA dAyastathA grahaH || 8\.195|| nikShiptasya dhanasyaivaM prItyopanihitasya cha | rAjA vinirNayaM kuryAdakShiNvannyAsadhAriNam || 8\.196|| vikrINIte parasya svaM yo.asvAmI svAmyasa.nmataH | na taM nayeta sAkShyaM tu stenamastenamAninam || 8\.197|| avahAryo bhavetchaiva sAnvayaH ShaTshataM damam | niranvayo.anapasaraH prAptaH syAchchaurakilbiSham || 8\.198|| asvAminA kR^ito yastu dAyo vikraya eva vA | akR^itaH sa tu vij~neyo vyavahAre yathA sthitiH || 8\.199|| sambhogo dR^ishyate yatra na dR^ishyetAgamaH kva chit | AgamaH kAraNaM tatra na sambhoga iti sthitiH || 8\.200|| vikrayAdyo dhanaM kiM chidgR^ihNIyAtkulasa.nnidhau | krayeNa sa vishuddhaM hi nyAyato labhate dhanam || 8\.201|| atha mUlamanAhAryaM prakAshakrayashodhitaH | adaNDyo muchyate rAj~nA nAShTiko labhate dhanam || 8\.202|| nAnyadanyena sa.nsR^iShTarUpaM vikrayamarhati | na chAsAraM na cha nyUnaM na dUreNa tirohitam || 8\.203|| na sAvadyaM na cha nyUnaM na dUre na tirohitaM anyAM cheddarshayitvA.anyA voDhuH kanyA pradIyate | ubhe ta ekashulkena vahedityabravIn manuH || 8\.204|| nonmattAyA na kuShThinyA na cha yA spR^iShTamaithunA | pUrvaM doShAnabhikhyApya pradAtA daNDamarhati || 8\.205|| R^itvigyadi vR^ito yaj~ne svakarma parihApayet | tasya karmAnurUpeNa deyo.nshaH sahakartR^ibhiH || 8\.206|| dakShiNAsu cha dattAsu svakarma parihApayan | kR^itsnameva labhetA.nshamanyenaiva cha kArayet || 8\.207|| yasmin karmaNi yAstu syuruktAH pratya~NgadakShiNAH | sa eva tA AdadIta bhajeran sarva eva vA || 8\.208|| rathaM haretchAdhvaryurbrahmA.adhAne cha vAjinam | hotA vA.api haredashvamudgAtA chApyanaH kraye || 8\.209|| sarveShAmardhino mukhyAstadardhenArdhino.apare | tR^itIyinastR^itIyA.nshAshchaturthA.nshAshcha pAdinaH || 8\.210|| sambhUya svAni karmANi kurvadbhiriha mAnavaiH | anena vidhiyogena kartavyA.nshaprakalpanA || 8\.211|| dharmArthaM yena dattaM syAtkasmai chidyAchate dhanam | pashchAchcha na tathA tatsyAnna deyaM tasya tadbhavet || 8\.212|| yadi sa.nsAdhayettattu darpAtlobhena vA punaH | rAj~nA dApyaH suvarNaM syAttasya steyasya niShkR^itiH || 8\.213|| dattasyaiShauditA dharmyA yathAvadanapakriyA | ata UrdhvaM pravakShyAmi vetanasyAnapakriyAm || 8\.214|| bhR^ito nArto na kuryAdyo darpAtkarma yathoditam | anArto sa daNDyaH kR^iShNalAnyaShTau na deyaM chAsya vetanam || 8\.215|| Artastu kuryAtsvasthaH san yathAbhAShitamAditaH | sa dIrghasyApi kAlasya tatlabheteva vetanam || 8\.216|| yathoktamArtaH sustho vA yastatkarma na kArayet | na tasya vetanaM deyamalponasyApi karmaNaH || 8\.217|| eSha dharmo.akhilenokto vetanAdAnakarmaNaH | ata UrdhvaM pravakShyAmi dharmaM samayabhedinAm || 8\.218|| yo grAmadeshasa~NghAnAM kR^itvA satyena sa.nvidam | visa.nvadennaro lobhAttaM rAShTrAdvipravAsayet || 8\.219|| nigR^ihya dApayechchainaM samayavyabhichAriNam | chatuHsuvarNAn ShaNniShkA.nshshatamAnaM cha rAjakam || 8\.220|| etaddaNDavidhiM kuryAddhArmikaH pR^ithivIpatiH | grAmajAtisamUheShu samayavyabhichAriNAm || 8\.221|| krItvA vikrIya vA kiM chidyasyaihAnushayo bhavet | so.antardashAhAttaddravyaM dadyAchchaivAdadIta vA || 8\.222|| pareNa tu dashAhasya na dadyAnnApi dApayet | AdadAno dadatchaiva rAj~nA daNDyau shatAni ShaT || 8\.223|| yastu doShavatIM kanyAmanAkhyAya prayachChati | tasya kuryAnnR^ipo daNDaM svayaM ShaNNavatiM paNAn || 8\.224|| akanyeti tu yaH kanyAM brUyAddveSheNa mAnavaH | sa shataM prApnuyAddaNDaM tasyA doShamadarshayan || 8\.225|| pANigrahaNikA mantrAH kanyAsveva pratiShThitAH | nAkanyAsu kva chinnR^INAM luptadharmakriyA hi tAH || 8\.226|| pANigrahaNikA mantrA niyataM dAralakShaNam | teShAM niShThA tu vij~neyA vidvadbhiH saptame pade || 8\.227|| yasmin yasmin kR^ite kArye yasyehAnushayo bhavet | tamanena vidhAnena dharmye pathi niveshayet || 8\.228|| pashuShu svAminAM chaiva pAlAnAM cha vyatikrame | vivAdaM sampravakShyAmi yathAvaddharmatattvataH || 8\.229|| divA vaktavyatA pAle rAtrau svAmini tadgR^ihe | yogakSheme.anyathA chettu pAlo vaktavyatAmiyAt || 8\.230|| gopaH kShIrabhR^ito yastu sa duhyAddashato varAm | gosvAmyanumate bhR^ityaH sA syAtpAle.abhR^ite bhR^itiH || 8\.231|| naShTaM vinaShTaM kR^imibhiH shvahataM viShame mR^itam | hInaM puruShakAreNa pradadyAtpAla eva tu || 8\.232|| vighuShya tu hR^itaM chaurairna pAlo dAtumarhati | yadi deshe cha kAle cha svAminaH svasya sha.nsati || 8\.233|| karNau charma cha vAlA.nshcha bastiM snAyuM cha rochanAm | pashuShu svAminAM dadyAn mR^iteShva~NkAni darshayet || 8\.234|| a~NkA.nshcha darshayet) ajAvike tu sa.nruddhe vR^ikaiH pAle tvanAyati | yAM prasahya vR^iko hanyAtpAle tatkilbiShaM bhavet || 8\.235|| tAsAM chedavaruddhAnAM charantInAM mitho vane | yAmutplutya vR^iko hanyAnna pAlastatra kilbiShI || 8\.236|| dhanuHshataM parIhAro grAmasya syAtsamantataH | shamyApAtAstrayo vA.api triguNo nagarasya tu || 8\.237|| tatrAparivR^itaM dhAnyaM vihi.nsyuH pashavo yadi | na tatra praNayeddaNDaM nR^ipatiH pashurakShiNAm || 8\.238|| vR^itiM tatra prakurvIta yAmuShtro na vilokayet | ChidraM cha vArayetsarvaM shvasUkaramukhAnugam || 8\.239|| pathi kShetre parivR^ite grAmAntIye.atha vA punaH | sapAlaH shatadaNDArho vipAlAn vArayetpashUn || 8\.240|| kShetreShvanyeShu tu pashuH sapAdaM paNamarhati | sarvatra tu sado deyaH kShetrikasyaiti dhAraNA || 8\.241|| anirdashAhAM gAM sUtAM vR^iShAn devapashU.nstathA | sapAlAn vA vipAlAn vA na daNDyAn manurabravIt || 8\.242|| kShetriyasyAtyaye daNDo bhAgAddashaguNo bhavet | kShetrikasyAtyaye tato.ardhadaNDo bhR^ityAnAmaj~nAnAtkShetrikasya tu || 8\.243|| etadvidhAnamAtiShTheddhArmikaH pR^ithivIpatiH | svAminAM cha pashUnAM cha pAlAnAM cha vyatikrame || 8\.244|| sImAM prati samutpanne vivAde grAmayordvayoH | jyeShThe mAsi nayetsImAM suprakAsheShu setuShu || 8\.245|| sImAvR^ikShA.nshcha kurvIta nyagrodhAshvatthaki.nshukAn | shAlmalIn sAlatAlA.nshcha kShIriNashchaiva pAdapAn || 8\.246|| gulmAn veNU.nshcha vividhAn shamIvallIsthalAni cha | sharAn kubjakagulmA.nshcha tathA sImA na nashyati || 8\.247|| taDAgAnyudapAnAni vApyaH prasravaNAni cha | sImAsa.ndhiShu kAryANi devatAyatanAni cha || 8\.248|| upaChannAni chAnyAni sImAli~NgAni kArayet | sImAj~nAne nR^iNAM vIkShya nityaM loke viparyayam || 8\.249|| ashmano.asthIni govAlA.nstuShAn bhasma kapAlikAH | karIShamiShTakA.a~NgArA.nshCharkarA vAlukAstathA || 8\.250|| yAni chaivamprakArANi kAlAdbhUmirna bhakShayet | tAni sa.ndhiShu sImAyAmaprakAshAni kArayet || 8\.251|| sImAyA etairli~NgairnayetsImAM rAjA vivadamAnayoH | pUrvabhuktyA cha satatamudakasyAgamena cha || 8\.252|| yadi s.nshaya eva syAtli~NgAnAmapi darshane | sAkShipratyaya eva syAtsImAvAdavinirNayaH || 8\.253|| sImAvAdavinishchayaH grAmIyakakulAnAM cha samakShaM sImni sAkShiNaH | grAmeyaka praShTavyAH sImali~NgAni tayoshchaiva vivAdinoH || 8\.254|| sImAli~NgAni te pR^iShtAstu yathA brUyuH samastAH sImni nishchayam | nibadhnIyAttathA sImAM sarvA.nstA.nshchaiva nAmataH || 8\.255|| shirobhiste gR^ihItvorvIM sragviNo raktavAsasaH | sukR^itaiH shApitAH svaiH svairnayeyuste sama~njasam || 8\.256|| yathoktena nayantaste pUyante satyasAkShiNaH | viparItaM nayantastu dApyAH syurdvishataM damam || 8\.257|| sAkShyabhAve tu chatvAro grAmAH sAmantavAsinaH | grAmasImAntavAsinaH sImAvinirNayaM kuryuH prayatA rAjasa.nnidhau || 8\.258|| sAmantAnAmabhAve tu maulAnAM sImni sAkShiNAm | imAnapyanuyu~njIta puruShAn vanagocharAn || 8\.259|| vyAdhA.nshAkunikAn gopAn kaivartAn mUlakhAnakAn | vyAlagrAhAnu~nChavR^ittInanyA.nshcha vanachAriNaH || 8\.260|| te pR^iShTAstu yathA brUyuH sImAsa.ndhiShu lakShaNam | tattathA sthApayedrAjA dharmeNa grAmayordvayoH || 8\.261|| kShetrakUpataDAgAnAmArAmasya gR^ihasya cha | sAmantapratyayo j~neyaH sImAsetuvinirNayaH || 8\.262|| sAmantAshchetmR^iShA brUyuH setau vivAdatAM nR^iNAm | sarve pR^ithakpR^ithagdaNDyA rAj~nA madhyamasAhasam || 8\.263|| gR^ihaM taDAgamArAmaM kShetraM vA bhIShayA haran | shatAni pa~ncha daNDyaH syAdaj~nAnAddvishato damaH || 8\.264|| sImAyAmaviShahyAyAM svayaM rAjaiva dharmavit | pradishedbhUmimekeShAmupakArAditi sthitiH || 8\.265|| eSho.akhilenAbhihito dharmaH sImAvinirNaye | ata UrdhvaM pravakShyAmi vAkpAruShyavinirNayam || 8\.266|| shataM brAhmaNamAkrushya kShatriyo daNDamarhati | vaishyo.apyardhashataM dve vA shUdrastu vadhamarhati || 8\.267|| pa~nchAshadbrAhmaNo daNDyaH kShatriyasyAbhisha.nsane | vaishye syAdardhapa~nchAshatshUdre dvAdashako damaH || 8\.268|| samavarNe dvijAtInAM dvAdashaiva vyatikrame | vAdeShvavachanIyeShu tadeva dviguNaM bhavet || 8\.269|| ekajAtirdvijAtI.nstu vAchA dAruNayA kShipan | jihvAyAH prApnuyAchChedaM jaghanyaprabhavo hi saH || 8\.270|| nAmajAtigrahaM tveShAmabhidroheNa kurvataH | nikShepyo.ayomayaH sha~NkurjvalannAsye dashA~NgulaH || 8\.271|| dharmopadeshaM darpeNa viprANAmasya kurvataH | taptamAsechayettailaM vaktre shrotre cha pArthivaH || 8\.272|| shrautre shrutaM deshaM cha jAtiM cha karma sharIrameva cha | vitathena bruvan darpAddApyaH syAddvishataM damam || 8\.273|| kANaM vA.apyatha vA kha~njamanyaM vA.api tathAvidham | tathyenApi bruvan dApyo daNDaM kArShApaNAvaram || 8\.274|| mAtaraM pitaraM jAyAM bhrAtaraM tanayaM gurum | AkShAraya.nshataM dApyaH panthAnaM chAdadadguroH || 8\.275|| brAhmaNakShatriyAbhyAM tu daNDaH kAryo vijAnatA | brAhmaNe sAhasaH pUrvaH kShatriye tveva madhyamaH || 8\.276|| viT shUdrayorevameva svajAtiM prati tattvataH | ChedavarjaM praNayanaM daNDasyaiti vinishchayaH || 8\.277|| eSha daNDavidhiH prokto vAkpAruShyasya tattvataH | ata UrdhvaM pravakShyAmi daNDapAruShyanirNayam || 8\.278|| yena kena chida~Ngena hi.nsyAchchetshreShThamantyajaH | ChettavyaM tadtadevAsya tan manoranushAsanam || 8\.279|| pANimudyamya daNDaM vA pANichChedanamarhati | pAdena praharan kopAtpAdachChedanamarhati || 8\.280|| sahAsanamabhiprepsurutkR^iShTasyApakR^iShTajaH | kaTyAM kR^itA~Nko nirvAsyaH sphichaM vA.asyAvakartayet || 8\.281|| avaniShThIvato darpAddvAvoShThau ChedayennR^ipaH | avamUtrayato meDhramavashardhayato gudam || 8\.282|| kesheShu gR^ihNato hastau ChedayedavichArayan | pAdayordADhikAyAM cha grIvAyAM vR^iShaNeShu cha || 8\.283|| tvagbhedakaH shataM daNDyo lohitasya cha darshakaH | mA.nsabhettA tu ShaNniShkAn pravAsyastvasthibhedakaH || 8\.284|| vanaspatInAM sarveShAmupabhogo yathA yathA | yathA tathA damaH kAryo hi.nsAyAmiti dhAraNA || 8\.285|| manuShyANAM pashUnAM cha duHkhAya prahR^ite sati | yathA yathA mahadduHkhaM daNDaM kuryAttathA tathA || 8\.286|| a~NgAvapIDanAyAM cha vraNashoNitayostathA | prANashonitayoH samutthAnavyayaM dApyaH sarvadaNDamathApi vA || 8\.287|| dravyANi hi.nsyAdyo yasya j~nAnato.aj~nAnato.api vA | sa tasyotpAdayettuShTiM rAj~ne dadyAchcha tatsamam || 8\.288|| charmachArmikabhANDeShu kAShThaloShTamayeShu | mUlyAtpa~nchaguNo daNDaH puShpamUlaphaleShu cha || 8\.289|| yAnasya chaiva yAtushcha yAnasvAmina eva cha | dashAtivartanAnyAhuH sheShe daNDo vidhIyate || 8\.290|| ChinnanAsye bhagnayuge tiryakpratimukhAgate | akShabha~Nge cha yAnasya chakrabha~Nge tathaiva cha || 8\.291|| Chedane chaiva yantrANAM yoktrarashmyostathaiva cha | Akrande chApyapaihIti na daNDaM manurabravIt || 8\.292|| yatrApavartate yugyaM vaiguNyAtprAjakasya tu | tatra svAmI bhaveddaNDyo hi.nsAyAM dvishataM damam || 8\.293|| prAjakashchedbhavedAptaH prAjako daNDamarhati | yugyasthAH prAjake.anApte sarve daNDyAH shataM shatam || 8\.294|| sa chettu pathi sa.nruddhaH pashubhirvA rathena vA | pramApayetprANabhR^itastatra daNDo.avichAritaH || 8\.295|| manuShyamAraNe kShipraM chauravatkilbiShaM bhavet | prANabhR^itsu mahatsvardhaM gogajoShTrahayAdiShu || 8\.296|| kShudrakANAM pashUnAM tu hi.nsAyAM dvishato damaH | pa~nchAshattu bhaveddaNDaH shubheShu mR^igapakShiShu || 8\.297|| gardhabhAjAvikAnAM tu daNDaH syAtpa~nchamAShikaH | pA~nchamAShikaH mAShikastu bhaveddaNDaH shvasUkaranipAtane || 8\.298|| bhAryA putrashcha dAsashcha preShyo bhrAtrA cha saudaraH | prAptAparAdhAstADyAH syU rajjvA veNudalena vA || 8\.299|| pR^iShThatastu sharIrasya nottamA~Nge kathaM chana | ato.anyathA tu praharan prAptaH syAchchaurakilbiSham || 8\.300|| eSho.akhilenAbhihito daNDapAruShyanirNayaH | stenasyAtaH pravakShyAmi vidhiM daNDavinirNaye || 8\.301|| paramaM yatnamAtiShThetstenAnAM nigrahe nR^ipaH | stenAnAM nigrahAdasya yasho rAShTraM cha vardhate || 8\.302|| abhayasya hi yo dAtA sa pUjyaH satataM nR^ipaH | sattraM hi vardhate tasya sadaivAbhayadakShiNam || 8\.303|| sarvato dharmaShaDbhAgo rAj~no bhavati rakShataH | adharmAdapi ShaDbhAgo bhavatyasya hyarakShataH || 8\.304|| yadadhIte yadyajate yaddadAti yadarchati | tasya ShaDbhAgabhAgrAjA samyagbhavati rakShaNAt || 8\.305|| rakShan dharmeNa bhUtAni rAjA vadhyA.nshcha ghAtayan | yajate.aharaharyaj~naiH sahasrashatadakShiNaiH || 8\.306|| yo.arakShan balimAdatte karaM shulkaM cha pArthivaH | pratibhAgaM cha daNDaM cha sa sadyo narakaM vrajet || 8\.307|| arakShitAraM rAjAnaM baliShaDbhAgahAriNam | arakShitAramattAraM tamAhuH sarvalokasya samagramalahArakam || 8\.308|| anapekShitamaryAdaM nAstikaM vipralumpakam | anavekShitamaryAdaM arakShitAramattAraM nR^ipaM vidyAdadhogatim || 8\.309|| adhArmikaM tribhirnyAyairnigR^ihNIyAtprayatnataH | nirodhanena bandhena vividhena vadhena cha || 8\.310|| nigraheNa hi pApAnAM sAdhUnAM sa~NgraheNa cha | dvijAtaya ivaijyAbhiH pUyante satataM nR^ipAH || 8\.311|| kShantavyaM prabhuNA nityaM kShipatAM kAryiNAM nR^iNAm | bAlavR^iddhAturANAM cha kurvatA hitamAtmanaH || 8\.312|| yaH kShipto marShayatyArtaistena svarge mahIyate | yastvaishvaryAnna kShamate narakaM tena gachChati || 8\.313|| rAjA stenena gantavyo muktakeshena dhAvatA | dhImatA AchakShANena tatsteyameva~NkarmA.asmi shAdhi mAm || 8\.314|| skandhenAdAya musalaM laguDaM vA.api khAdiram | mushalaM shaktiM chobhayatastIkShNAmAyasaM daNDameva vA || 8\.315|| shAsanAdvA vimokShAdvA stenaH steyAdvimuchyate | ashAsitvA tu taM rAjA stenasyApnoti kilbiSham || 8\.316|| annAde bhrUNahA mArShTi patyau bhAryA.apachAriNI | gurau shiShyashcha yAjyashcha steno rAjani kilbiSham || 8\.317|| rAjabhiH kR^itadaNDAstu kR^itvA pApAni mAnavAH | rAjabhirdhR^itadaNDAstu nirmalAH svargamAyAnti santaH sukR^itino yathA || 8\.318|| yastu rajjuM ghaTaM kUpAddharedbhindyAchcha yaH prapAm | sa daNDaM prApnuyAn mAShaM tachcha tasmin samAharet || 8\.319|| dhAnyaM dashabhyaH kumbhebhyo harato.abhyadhikaM vadhaH | sheShe.apyekAdashaguNaM dApyastasya cha taddhanam || 8\.320|| tathA dharimameyAnAM shatAdabhyadhike vadhaH | suvarNarajatAdInAmuttamAnAM cha vAsasAm || 8\.321|| pa~nchAshatastvabhyadhike hastachChedanamiShyate | sheShe tvekAdashaguNaM mUlyAddaNDaM prakalpayet || 8\.322|| puruShANAM kulInAnAM nArINAM cha visheShataH | mukhyAnAM chaiva ratnAnAM haraNe vadhamarhati || 8\.323|| mahApashUnAM haraNe shastrANAmauShadhasya cha | kAlamAsAdya kAryaM cha daNDaM rAjA prakalpayet || 8\.324|| goShu brAhmaNasa.nsthAsu ChurikAyAshcha bhedane | kharikAyAshcha pashUnAM haraNe chaiva sadyaH kAryo.ardhapAdikaH || 8\.325|| sUtrakArpAsakiNvAnAM gomayasya guDasya cha | dadhnaH kShIrasya takrasya pAnIyasya tR^iNasya cha || 8\.326|| veNuvaidalabhANDAnAM lavaNAnAM tathaiva cha | mR^iNmayAnAM cha haraNe mR^ido bhasmana eva cha || 8\.327|| matsyAnAM pakShiNAM chaiva tailasya cha ghR^itasya cha | mA.nsasya madhunashchaiva yachchAnyatpashusambhavam || 8\.328|| anyeShAM chaivamAdInAM madyAnAmodanasya cha | chaivamAdInAmadyAnAm pakvAnnAnAM cha sarveShAM tanmulyAddviguNo damaH || 8\.329|| puShpeShu harite dhAnye gulmavallInageShu cha | anyeShvaparipUteShu daNDaH syAtpa~nchakR^iShNalaH || 8\.330|| paripUteShu dhAnyeShu shAkamUlaphaleShu cha | niranvaye shataM daNDaH sAnvaye.ardhashataM damaH || 8\.331|| syAtsAhasaM tvanvayavatprasabhaM karma yatkR^itam | niranvayaM bhavetsteyaM hR^itvA.apavyayate cha yat || 8\.332|| yastvetAnyupakL^iptAni dravyANi stenayennaraH | tamAdyaM daNDayedrAjA yashchAgniM chorayedgR^ihAt || 8\.333|| taM shataM yena yena yathA~Ngena steno nR^iShu vicheShTate | tattadeva harettasya pratyAdeshAya pArthivaH || 8\.334|| pitA.achAryaH suhR^itmAtA bhAryA putraH purohitaH | nAdaNDyo nAma rAj~no.asti yaH svadharme na tiShThati || 8\.335|| kArShApaNaM bhaveddaNDyo yatrAnyaH prAkR^ito janaH | tatra rAjA bhaveddaNDyaH sahasramiti dhAraNA || 8\.336|| aShTApAdyaM tu shUdrasya steye bhavati kilbiSham | ShoDashaiva tu vaishyasya dvAtri.nshatkShatriyasya cha || 8\.337|| brAhmaNasya chatuHShaShTiH pUrNaM vA.api shataM bhavet | dviguNA vA chatuHShaShTistaddoShaguNaviddhi saH || 8\.338|| vAnaspatyaM mUlaphalaM dArvagnyarthaM tathaiva cha | tR^iNaM cha gobhyo grAsArthamasteyaM manurabravIt || 8\.339|| yo.adattAdAyino hastAtlipseta brAhmaNo dhanam | yAjanAdhyApanenApi yathA stenastathaiva saH || 8\.340|| dvijo.adhvagaH kShINavR^ittirdvAvikShU dve cha mUlake | AdadAnaH parakShetrAtna daNDaM dAtumarhati || 8\.341|| asa.nditAnAM sa.ndAtA sa.nditAnAM cha mokShakaH | dAsAshvarathahartA cha prAptaH syAchchorakilbiSham || 8\.342|| anena vidhinA rAjA kurvANaH stenanigraham | yasho.asmin prApnuyAtloke pretya chAnuttamaM sukham || 8\.343|| aindraM sthAnamabhiprepsuryashashchAkShayamavyayam | nopekSheta kShaNamapi rAjA sAhasikaM naram || 8\.344|| vAgduShTAttaskarAchchaiva daNDenaiva cha hi.nsataH | sAhasasya naraH kartA vij~neyaH pApakR^ittamaH || 8\.345|| sAhase vartamAnaM tu yo marShayati pArthivaH | sa vinAshaM vrajatyAshu vidveShaM chAdhigachChati || 8\.346|| na mitrakAraNAdrAjA vipulAdvA dhanAgamAt | samutsR^ijetsAhasikAn sarvabhUtabhayAvahAn || 8\.347|| shastraM dvijAtibhirgrAhyaM dharmo yatroparudhyate | dvijAtInAM cha varNAnAM viplave kAlakArite || 8\.348|| Atmanashcha paritrANe dakShiNAnAM cha sa~Ngare | strIviprAbhyupapattau cha ghnan dharmeNa na duShyati || 8\.349|| guruM vA bAlavR^iddhau vA brAhmaNaM vA bahushrutam | AtatAyinamAyAntaM hanyAdevAvichArayan || 8\.350|| nAtatAyivadhe doSho hanturbhavati kashchana | prakAshaM vA.aprakAshaM vA manyustaM manyumR^ichChati || 8\.351|| paradArAbhimarsheShu pravR^ittAnnR^In mahIpatiH | udvejanakarairdaNDaishChinnayitvA pravAsayet || 8\.352|| chihnayitvA) tatsamuttho hi lokasya jAyate varNasa~NkaraH | yena mUlaharo.adharmaH sarvanAshAya kalpate || 8\.353|| parasya patnyA puruShaH sambhAShAM yojayan rahaH | pUrvamAkShArito doShaiH prApnuyAtpUrvasAhasam || 8\.354|| yastvanAkShAritaH pUrvamabhibhASheta kAraNAt | na doShaM prApnuyAtkiM chinna hi tasya vyatikramaH || 8\.355|| parastriyaM yo.abhivadettIrthe.araNye vane.api vA | nadInAM vA.api sambhede sa sa~NgrahaNamApnuyAt || 8\.356|| upachArakriyA keliH sparsho bhUShaNavAsasAm | upakArakriyA saha khaTvA.asanaM chaiva sarvaM sa~NgrahaNaM smR^itam || 8\.357|| striyaM spR^ishedadeshe yaH spR^iShTo vA marShayettayA | parasparasyAnumate sarvaM sa~NgrahaNaM smR^itam || 8\.358|| abrAhmaNaH sa~NgrahaNe prANAntaM daNDamarhati | chaturNAmapi varNAnAM dArA rakShyatamAH sadA || 8\.359|| bhikShukA bandinashchaiva dIkShitAH kAravastathA | sambhAShaNaM saha strIbhiH kuryuraprativAritAH || 8\.360|| na sambhAShAM parastrIbhiH pratiShiddhaH samAcharet | niShiddho bhAShamANastu suvarNaM daNDamarhati || 8\.361|| naiSha chAraNadAreShu vidhirnAtmopajIviShu | sajjayanti hi te nArIrnigUDhAshchArayanti cha || 8\.362|| kiM chideva tu dApyaH syAtsambhAShAM tAbhirAcharan | praiShyAsu chaikabhaktAsu rahaH pravrajitAsu cha || 8\.363|| preShyAsu yo.akAmAM dUShayetkanyAM sa sadyo vadhamarhati | sakAmAM dUShaya.nstulyo na vadhaM prApnuyAnnaraH || 8\.364|| kanyAM bhajantImutkR^iShTaM na kiM chidapi dApayet | jaghanyaM sevamAnAM tu sa.nyatAM vAsayedgR^ihe || 8\.365|| uttamAM sevamAnastu jaghanyo vadhamarhati | shulkaM dadyAtsevamAnaH samAmichChetpitA yadi || 8\.366|| abhiShahya tu yaH kanyAM kuryAddarpeNa mAnavaH | tasyAshu kartye a~Ngulyau daNDaM chArhati ShaTshatam || 8\.367|| kartyA a~Ngulyo sakAmAM dUShaya.nstulyo nA~NguliChedamApnuyAt | dvishataM tu damaM dApyaH prasa~NgavinivR^ittaye || 8\.368|| kanyaiva kanyAM yA kuryAttasyAH syAddvishato damaH | shulkaM cha dviguNaM dadyAtshiphAshchaivApnuyAddasha || 8\.369|| yA tu kanyAM prakuryAtstrI sA sadyo mauNDyamarhati | a~Ngulyoreva vA ChedaM khareNodvahanaM tathA || 8\.370|| bhartAraM la~NghayedyA tu strI j~nAtiguNadarpitA | tAM shvabhiH khAdayedrAjA sa.nsthAne bahusa.nsthite || 8\.371|| pumA.nsaM dAhayetpApaM shayane tapta Ayase | abhyAdadhyushcha kAShThAni tatra dahyeta pApakR^it || 8\.372|| sa.nvatsarAbhishastasya duShTasya dviguNo damaH | sa.nvatsare.abhishastasya vrAtyayA saha sa.nvAse chANDAlyA tAvadeva tu || 8\.373|| shUdro guptamaguptaM vA dvaijAtaM varNamAvasan | aguptama~NgasarvasvairguptaM sarveNa hIyate || 8\.374|| a~NgasarvasvI vaishyaH sarvasvadaNDaH syAtsa.nvatsaranirodhataH | sahasraM kShatriyo daNDyo mauNDyaM mUtreNa chArhati || 8\.375|| brAhmaNIM yadyaguptAM tu gachChetAM vaishyapArthivau | vaishyaM pa~nchashataM kuryAtkShatriyaM tu sahasriNam || 8\.376|| ubhAvapi tu tAveva brAhmaNyA guptayA saha | viplutau shUdravaddaNDyau dagdhavyau vA kaTAgninA || 8\.377|| sahasraM brAhmaNo daNDyo guptAM viprAM balAdvrajan | shatAni pa~ncha daNDyaH syAdichChantyA saha sa~NgataH || 8\.378|| mauNDyaM prANAntikaM daNDo brAhmaNasya vidhIyate | prANAntako itareShAM tu varNAnAM daNDaH prANAntiko bhavet || 8\.379|| prANAntako na jAtu brAhmaNaM hanyAtsarvapApeShvapi sthitam | rAShTrAdenaM bahiH kuryAtsamagradhanamakShatam || 8\.380|| na brAhmaNavadhAdbhUyAnadharmo vidyate bhuvi | tasmAdasya vadhaM rAjA manasA.api na chintayet || 8\.381|| vaishyashchetkShatriyAM guptAM vaishyAM vA kShatriyo vrajet | yo brAhmaNyAmaguptAyAM tAvubhau daNDamarhataH || 8\.382|| sahasraM brAhmaNo daNDaM dApyo gupte tu te vrajan | shUdrAyAM kShatriyavishoH sAhasro vai bhaveddamaH || 8\.383|| shUdrAyA kShatriyAyAmaguptAyAM vaishye pa~nchashataM damaH | mUtreNa mauNDyamichChettu kShatriyo daNDameva vA || 8\.384|| R^ichChettu agupte kShatriyAvaishye shUdrAM vA brAhmaNo vrajan | shatAni pa~ncha daNDyaH syAtsahasraM tvantyajastriyam || 8\.385|| yasya stenaH pure nAsti nAnyastrIgo na duShTavAk | na sAhasikadaNDaghno sa rAjA shakralokabhAk || 8\.386|| eteShAM nigraho rAj~naH pa~nchAnAM viShaye svake | sA.nrAjyakR^itsajAtyeShu loke chaiva yashaskaraH || 8\.387|| R^itvijaM yastyajedyAjyo yAjyaM chartviktyajedyadi | shaktaM karmaNyaduShTaM cha tayordaNDaH shataM shatam || 8\.388|| na mAtA na pitA na strI na putrastyAgamarhati | tyajannapatitAnetAn rAj~nA daNDyaH shatAni ShaT || 8\.389|| AshrameShu dvijAtInAM kArye vivadatAM mithaH | na vibrUyAnnR^ipo dharmaM chikIrShan hitamAtmanaH || 8\.390|| yathArhametAnabhyarchya brAhmaNaiH saha pArthivaH | sAntvena prashamayyAdau svadharmaM pratipAdayet || 8\.391|| prativeshyAnuveshyau cha kalyANe vi.nshatidvije | arhAvabhojayan vipro daNDamarhati mAShakam || 8\.392|| shrotriyaH shrotriyaM sAdhuM bhUtikR^ityeShvabhojayan | tadannaM dviguNaM dApyo hiraNyaM chaiva mAShakam || 8\.393|| hairaNyaM andho jaDaH pIThasarpI saptatyA sthavirashcha yaH | shrotriyeShUpakurva.nshcha na dApyAH kena chitkaram || 8\.394|| shrotriyaM vyAdhitArtau cha bAlavR^iddhAvaki~nchanam | mahAkulInamAryaM cha rAjA sampUjayetsadA || 8\.395|| shAlmalIphalake shlakShNe nenijyAnnejakaH shanaiH | na cha vAsA.nsi vAsobhirnirharenna cha vAsayet || 8\.396|| tantuvAyo dashapalaM dadyAdekapalAdhikam | ato.anyathA vartamAno dApyo dvAdashakaM damam || 8\.397|| shulkasthAneShu kushalAH sarvapaNyavichakShaNAH | kuryurarghaM yathApaNyaM tato vi.nshaM nR^ipo haret || 8\.398|| rAj~naH prakhyAtabhANDAni pratiShiddhAni yAni cha | tANi nirharato lobhAtsarvahAraM harennR^ipaH || 8\.399|| shulkasthAnaM pariharannakAle krayavikrayI | mithyAvAdI cha sa~NkhyAne dApyo.aShTaguNamatyayam || 8\.400|| AgamaM nirgamaM sthAnaM tathA vR^iddhikShayAvubhau | vichArya sarvapaNyAnAM kArayetkrayavikrayau || 8\.401|| pa~ncharAtre pa~ncharAtre pakShe pakShe.atha vA gate | kurvIta chaiShAM pratyakShamarghasa.nsthApanaM nR^ipaH || 8\.402|| tulAmAnaM pratImAnaM sarvaM cha syAtsulakShitam | ShaTsu ShaTsu cha mAseShu punareva parIkShayet || 8\.403|| paNaM yAnaM tare dApyaM pauruSho.ardhapaNaM tare | pAdaM pashushcha yoShitcha pAdArdhaM riktakaH pumAn || 8\.404|| pAde bhANDapUrNAni yAnAni tAryaM dApyAni sArataH | riktabhANDAni yatkiM chitpumA.nsashchaparichChadAH || 8\.405|| dIrghAdhvani yathAdeshaM yathAkAlaM taro bhavet | nadItIreShu tadvidyAtsamudre nAsti lakShaNam || 8\.406|| garbhiNI tu dvimAsAdistathA pravrajito muniH | brAhmaNA li~Nginashchaiva na dApyAstArikaM tare || 8\.407|| yannAvi kiM chiddAshAnAM vishIryetAparAdhataH | taddAshaireva dAtavyaM samAgamya svato.a.nshataH || 8\.408|| eSha nauyAyinAmukto vyavahArasya nirNayaH | dAshAparAdhatastoye daivike nAsti nigrahaH || 8\.409|| vANijyaM kArayedvaishyaM kusIdaM kR^iShimeva cha | pashUnAM rakShaNaM chaiva dAsyaM shUdraM dvijanmanAm || 8\.410|| kShatriyaM chaiva vaishyaM cha brAhmaNo vR^ittikarshitau | bibhR^iyAdAnR^isha.nsyena svAni karmANi kArayet || 8\.411|| dAsyaM tu kArayanlobhAdbrAhmaNaH sa.nskR^itAn dvijAn | anichChataH prAbhavatyAdrAj~nA daNDyaH shatAni ShaT || 8\.412|| shUdraM tu kArayeddAsyaM krItamakrItameva vA | dAsyAyaiva hi sR^iShTo.asau brAhmaNasya svayambhuvA || 8\.413|| na svAminA nisR^iShTo.api shUdro dAsyAdvimuchyate | nisargajaM hi tattasya kastasmAttadapohati || 8\.414|| dhvajAhR^ito bhaktadAso gR^ihajaH krItadattrimau | paitriko daNDadAsashcha saptaite dAsayonayaH || 8\.415|| bhAryA putrashcha dAsashcha traya evAdhanAH smR^itAH | yatte samadhigachChanti yasya te tasya taddhanam || 8\.416|| visrabdhaM brAhmaNaH shUdrAddravyopAdAnamAcharet | na hi tasyAsti kiM chitsvaM bhartR^ihAryadhano hi saH || 8\.417|| vaishyashUdrau prayatnena svAni karmANi kArayet | tau hi chyutau svakarmabhyaH kShobhayetAmidaM jagat || 8\.418|| ahanyahanyavekSheta karmAntAn vAhanAni cha | Ayavyayau cha niyatAvAkarAn koshameva cha || 8\.419|| evaM sarvAnimAn rAjA vyavahArAn samApayan | vyapohya kilbiShaM sarvaM prApnoti paramAM gatim || 8\.420|| \section{adhyAya 9} puruShasya striyAshchaiva dharme vartmani tiShThatoH | dharmye sa.nyoge viprayoge cha dharmAn vakShyAmi shAshvatAn || 9\.1|| asvatantrAH striyaH kAryAH puruShaiH svairdivAnisham | viShayeShu cha sajjantyaH sa.nsthApyA Atmano vashe || 9\.2|| pitA rakShati kaumAre bhartA rakShati yauvane | rakShanti sthavire putrA na strI svAtantryamarhati || 9\.3|| kAle.adAtA pitA vAchyo vAchyashchAnupayan patiH | mR^ite bhartari putrastu vAchyo mAturarakShitA || 9\.4|| sUkShmebhyo.api prasa~NgebhyaH striyo rakShyA visheShataH | striyA dvayorhi kulayoH shokamAvaheyurarakShitAH || 9\.5|| imaM hi sarvavarNAnAM pashyanto dharmamuttamam | yatante rakShituM bhAryAM bhartAro durbalA api || 9\.6|| svAM prasUtiM charitraM cha kulamAtmAnameva cha | svaM cha dharmaM prayatnena jAyAM rakShan hi rakShati || 9\.7|| patirbhAryAM sampravishya garbho bhUtvaiha jAyate | jAyAyAstadhi jAyAtvaM yadasyAM jAyate punaH || 9\.8|| yAdR^ishaM bhajate hi strI sutaM sUte tathAvidham | tasmAtprajAvishuddhyarthaM striyaM rakShetprayatnataH || 9\.9|| na kashchidyoShitaH shaktaH prasahya parirakShitum | etairupAyayogaistu shakyAstAH parirakShitum || 9\.10|| arthasya sa~Ngrahe chainAM vyaye chaiva niyojayet | shauche dharme.annapaktyAM cha pAriNAhyasya vekShaNe || 9\.11|| arakShitA gR^ihe ruddhAH puruShairAptakAribhiH | AtmAnamAtmanA yAstu rakSheyustAH surakShitAH || 9\.12|| pAnaM durjanasa.nsargaH patyA cha viraho.aTanam | svapno.anyagehavAsashcha nArIsa.ndUShaNAni ShaT || 9\.13|| naitA rUpaM parIkShante nAsAM vayasi sa.nsthitiH | surUpaM vA virUpaM vA pumAnityeva bhu~njate || 9\.14|| pau.nshchalyAchchalachittAchcha naisnehyAchcha svabhAvataH | naiHsnehyAch rakShitA yatnato.apIha bhartR^iShvetA vikurvate || 9\.15|| evaM svabhAvaM j~nAtvA.asAM prajApatinisargajam | paramaM yatnamAtiShThetpuruSho rakShaNaM prati || 9\.16|| shayyA.a.asanamala~NkAraM kAmaM krodhamanArjavam | M:anAryatAM drohabhAvaM kucharyAM cha strIbhyo manurakalpayat || 9\.17|| drogdhR^ibhAvaM nAsti strINAM kriyA mantrairiti dharme vyavasthitiH | nirindriyA hyamantrAshcha strIbhyo anR^itamiti sthitiH || 9\.18|| striyo tathA cha shrutayo bahvyo nigItA nigameShvapi | svAlakShaNyaparIkShArthaM tAsAM shR^iNuta niShkR^itIH || 9\.19|| yan me mAtA pralulubhe vicharantyapativratA | tan me retaH pitA vR^i~NktAmityasyaitannidarshanam || 9\.20|| dhyAyatyaniShTaM yatkiM chitpANigrAhasya chetasA | tasyaiSha vyabhichArasya nihnavaH samyaguchyate || 9\.21|| yAdR^igguNena bhartrA strI sa.nyujyeta yathAvidhi | tAdR^igguNA sA bhavati samudreNaiva nimnagA || 9\.22|| akShamAlA vasiShThena sa.nyuktA.adhamayonijA | shAra~NgI mandapAlena jagAmAbhyarhaNIyatAm || 9\.23|| etAshchAnyAshcha loke.asminnapakR^iShTaprasUtayaH | avakR^iShTaprasUtayaH utkarShaM yoShitaH prAptAH svaiH svairbhartR^iguNaiH shubhaiH || 9\.24|| eShoditA lokayAtrA nityaM strIpu.nsayoH shubhA | pretyaiha cha sukhodarkAn prajAdharmAnnibodhata || 9\.25|| prajanArthaM mahAbhAgAH pUjArhA gR^ihadIptayaH | striyaH shriyashcha geheShu na visheSho.asti kashchana || 9\.26|| utpAdanamapatyasya jAtasya paripAlanam | pratyahaM lokayAtrAyAH pratyakShaM strI nibandhanam || 9\.27|| pratyarthaM apatyaM dharmakAryANi shushrUShA ratiruttamA | dArA.adhInastathA svargaH pitR^INAmAtmanashcha ha || 9\.28|| patiM yA nAbhicharati manovAgdehasa.nyatA | sA bhartR^ilokAnApnoti sadbhiH sAdhvIiti chochyate || 9\.29|| vyabhichArAttu bhartuH strI loke prApnoti nindyatAm | sR^igAlayoniM chApnoti pAparogaishcha pIDyate || 9\.30|| shR^igAlayoniM putraM pratyuditaM sadbhiH pUrvajaishcha maharShibhiH | vishvajanyamimaM puNyamupanyAsaM nibodhata || 9\.31|| bhartari putraM vijAnanti shrutidvaidhaM tu kartari | bhartuH AhurutpAdakaM ke chidapare kShetriNaM viduH || 9\.32|| kShetrabhUtA smR^itA nArI bIjabhUtaH smR^itaH pumAn | kShetrabIjasamAyogAtsambhavaH sarvadehinAm || 9\.33|| vishiShTaM kutra chidbIjaM strIyonistveva kutra chit | ubhayaM tu samaM yatra sA prasUtiH prashasyate || 9\.34|| bIjasya chaiva yonyAshcha bIjamutkR^iShTamuchyate | sarvabhUtaprasUtirhi bIjalakShaNalakShitA || 9\.35|| yAdR^ishaM tUpyate bIjaM kShetre kAlopapAdite | tAdR^igrohati tattasmin bIjaM svairvya~njitaM guNaiH || 9\.36|| iyaM bhUmirhi bhUtAnAM shAshvatI yoniruchyate | na cha yoniguNAn kA.nshchidbIjaM puShyati puShTiShu || 9\.37|| bhUmAvapyekakedAre kAloptAni kR^iShIvalaiH | nAnArUpANi jAyante bIjAnIha svabhAvataH || 9\.38|| vrIhayaH shAlayo mudgAstilA mAShAstathA yavAH | yathAbIjaM prarohanti lashunAnIkShavastathA || 9\.39|| anyaduptaM jAtamanyadityetannopapadyate | upyate yadhi yadbIjaM tattadeva prarohati || 9\.40|| tatprAj~nena vinItena j~nAnavij~nAnavedinA | AyuShkAmena vaptavyaM na jAtu parayoShiti || 9\.41|| atra gAthA vAyugItAH kIrtayanti purAvidaH | yathA bIjaM na vaptavyaM pu.nsA paraparigrahe || 9\.42|| nashyatIShuryathA viddhaH khe viddhamanuvidhyataH | tathA nashyati vai kShipraM bIjaM paraparigrahe || 9\.43|| kShiptaM pR^ithorapImAM pR^ithivIM bhAryAM pUrvavido viduH | sthANuchChedasya kedAramAhuH shAlyavato mR^igam || 9\.44|| etAvAneva puruSho yatjAyA.atmA prajaiti ha | viprAH prAhustathA chaitadyo bhartA sA smR^itA~NganA || 9\.45|| na niShkrayavisargAbhyAM bharturbhAryA vimuchyate | evaM dharmaM vijAnImaH prAkprajApatinirmitam || 9\.46|| sakR^ida.nsho nipatati sakR^itkanyA pradIyate | sakR^idAha dadAnIti trINyetAni satAM sakR^it || 9\.47|| dadAmIti yathA go.ashvoShTradAsIShu mahiShyajAvikAsu cha | notpAdakaH prajAbhAgI tathaivAnyA~NganAsvapi || 9\.48|| ye.akShetriNo bIjavantaH parakShetrapravApiNaH | te vai sasyasya jAtasya na labhante phalaM kva chit || 9\.49|| yadanyagoShu vR^iShabho vatsAnAM janayetshatam | gominAmeva te vatsA moghaM skanditamArShabham || 9\.50|| tathaivAkShetriNo bIjaM parakShetrapravApiNaH | kurvanti kShetriNAmarthaM na bIjI labhate phalam || 9\.51|| phalaM tvanabhisa.ndhAya kShetriNAM bIjinAM tathA | pratyakShaM kShetriNAmartho bIjAdyonirgarIyasI || 9\.52|| kriyAbhyupagamAttvetadbIjArthaM yatpradIyate | tasyaiha bhAginau dR^iShTau bIjI kShetrika eva cha || 9\.53|| oghavAtAhR^itaM bIjaM yasya kShetre prarohati | kShetrikasyaiva tadbIjaM na vaptA labhate phalam || 9\.54|| na bIjI labhate phalam eSha dharmo gavAshvasya dAsyuShTrAjAvikasya cha | viha~NgamahiShINAM cha vij~neyaH prasavaM prati || 9\.55|| etadvaH sAraphalgutvaM bIjayonyoH prakIrtitam | ataH paraM pravakShyAmi yoShitAM dharmamApadi || 9\.56|| bhrAturjyeShThasya bhAryA yA gurupatnyanujasya sA | yavIyasastu yA bhAryA snuShA jyeShThasya sA smR^itA || 9\.57|| jyeShTho yavIyaso bhAryAM yavIyAn vA.agrajastriyam | patitau bhavato gatvA niyuktAvapyanApadi || 9\.58|| devarAdvA sapiNDAdvA striyA samyakniyuktayA | prajepsitA.a.adhigantavyA sa.ntAnasya parikShaye || 9\.59|| vidhavAyAM niyuktastu ghR^itAkto vAgyato nishi | ekamutpAdayetputraM na dvitIyaM kathaM chana || 9\.60|| dvitIyameke prajanaM manyante strIShu tadvidaH | anirvR^itaM niyogArthaM pashyanto dharmatastayoH || 9\.61|| anirvR^ittaM vidhavAyAM niyogArthe nirvR^itte tu yathAvidhi | nivR^itte guruvatcha snuShAvatcha varteyAtAM parasparam || 9\.62|| niyuktau yau vidhiM hitvA varteyAtAM tu kAmataH | tAvubhau patitau syAtAM snuShAgagurutalpagau || 9\.63|| nAnyasmin vidhavA nArI niyoktavyA dvijAtibhiH | anyasmin hi niyu~njAnA dharmaM hanyuH sanAtanam || 9\.64|| nodvAhikeShu mantreShu niyogaH kIrtyate kva chit | na vivAhavidhAvuktaM vidhavAvedanaM punaH || 9\.65|| ayaM dvijairhi vidvadbhiH pashudharmo vigarhitaH | manuShyANAmapi prokto vene rAjyaM prashAsati || 9\.66|| sa mahImakhilAM bhu~njan rAjarShipravaraH purA | varNAnAM sa~NkaraM chakre kAmopahatachetanaH || 9\.67|| tataH prabhR^iti yo mohAtpramItapatikAM striyam | niyojayatyapatyArthaM taM vigarhanti sAdhavaH || 9\.68|| yasyA mriyeta kanyAyA vAchA satye kR^ite patiH | tAmanena vidhAnena nijo vindeta devaraH || 9\.69|| yathAvidhyadhigamyainAM shuklavastrAM shuchivratAm | mitho bhajetA prasavAtsakR^itsakR^idR^itAvR^itau || 9\.70|| na dattvA kasya chitkanyAM punardadyAdvichakShaNaH | dattvA punaH prayachChan hi prApnoti puruShAnR^itam || 9\.71|| vidhivatpratigR^ihyApi tyajetkanyAM vigarhitAm | vyAdhitAM vipraduShTAM vA ChadmanA chopapAditAm || 9\.72|| yastu doShavatIM kanyAmanAkhyAyaupapAdayet | tasya tadvitathaM kuryAtkanyAdAturdurAtmanaH || 9\.73|| vidhAya vR^ittiM bhAryAyAH pravasetkAryavAnnaraH | avR^ittikarshitA hi strI praduShyetsthitimatyapi || 9\.74|| vidhAya proShite vR^ittiM jIvenniyamamAsthitA | proShite tvavidhAyaiva jIvetshilpairagarhitaiH || 9\.75|| proShito dharmakAryArthaM pratIkShyo.aShTau naraH samAH | vidyArthaM ShaT yasho.arthaM vA kAmArthaM trI.nstu vatsarAn || 9\.76|| sa.nvatsaraM pratIkSheta dviShantIM yoShitaM patiH | dviShANAM UrdhvaM sa.nvatsarAttvenAM dAyaM hR^itvA na sa.nvaset || 9\.77|| atikrAmetpramattaM yA mattaM rogArtameva vA | sA trIn mAsAn parityAjyA vibhUShaNaparichChadA || 9\.78|| unmattaM patitaM klIbamabIjaM pAparogiNam | na tyAgo.asti dviShantyAshcha na cha dAyApavartanam || 9\.79|| madyapA.asAdhuvR^ittA cha pratikUlA cha yA bhavet | madyapAsatyavR^ittA vyAdhitA vA.adhivettavyA hi.nsrA.arthaghnI cha sarvadA || 9\.80|| vandhyAShTame.adhivedyAbde dashame tu mR^itaprajA | ekAdashe strIjananI sadyastvapriyavAdinI || 9\.81|| yA rogiNI syAttu hitA sampannA chaiva shIlataH | sA.anuj~nApyAdhivettavyA nAvamAnyA cha karhi chit || 9\.82|| adhivinnA tu yA nArI nirgachChedruShitA gR^ihAt | sA sadyaH sa.nniroddhavyA tyAjyA vA kulasa.nnidhau || 9\.83|| pratiShiddhA.api chedyA tu madyamabhyudayeShvapi | pratiShedhe pibedyA tu prekShAsamAjaM gachChedvA sA daNDyA kR^iShNalAni ShaT || 9\.84|| yadi svAshchAparAshchaiva vinderan yoShito dvijAH | tAsAM varNakrameNa syAjjyeShThyaM pUjA cha veshma cha || 9\.85|| bhartuH sharIrashushrUShAM dharmakAryaM cha naityakam | svA chaiva kuryAtsarveShAM nAsvajAtiH kathaM chana || 9\.86|| svA svaiva yastu tatkArayen mohAtsajAtyA sthitayA.anyayA | yathA brAhmaNachANDAlaH pUrvadR^iShTastathaiva saH || 9\.87|| utkR^iShTAyAbhirUpAya varAya sadR^ishAya cha | aprAptAmapi tAM tasmai kanyAM dadyAdyathAvidhi || 9\.88|| kAmamAmaraNAttiShThedgR^ihe kanyArtumatyapi | na chaivainAM prayachChettu guNahInAya karhi chit || 9\.89|| trINi varShANyudIkSheta kumAryartumatI satI | UrdhvaM tu kAlAdetasmAdvindeta sadR^ishaM patim || 9\.90|| adIyamAnA bhartAramadhigachChedyadi svayam | nainaH kiM chidavApnoti na cha yaM sA.adhigachChati || 9\.91|| ala~NkAraM nAdadIta pitryaM kanyA svaya.nvarA | mAtR^ikaM bhrAtR^idattaM vA stenA syAdyadi taM haret || 9\.92|| pitre na dadyAtshulkaM tu kanyAM R^itumatIM haran | sa cha svAmyAdatikrAmedR^itUnAM pratirodhanAt || 9\.93|| tri.nshadvarSho vahetkanyAM hR^idyAM dvAdashavArShikIm | tryaShTavarSho.aShTavarShAM vA dharme sIdati satvaraH || 9\.94|| devadattAM patirbhAryAM vindate nechChayA.atmanaH | tAM sAdhvIM bibhR^iyAnnityaM devAnAM priyamAcharan || 9\.95|| prajanArthaM striyaH sR^iShTAH sa.ntAnArthaM cha mAnavaH | tasmAtsAdhAraNo dharmaH shrutau patnyA sahoditaH || 9\.96|| kanyAyAM dattashulkAyAM mriyeta yadi shulkadaH | devarAya pradAtavyA yadi kanyA.anumanyate || 9\.97|| AdadIta na shUdro.api shulkaM duhitaraM dadan | shulkaM hi gR^ihNan kurute ChannaM duhitR^ivikrayam || 9\.98|| etattu na pare chakrurnApare jAtu sAdhavaH | yadanyasya pratij~nAya punaranyasya dIyate || 9\.99|| nAnushushruma jAtvetatpUrveShvapi hi janmasu | shulkasa.nj~nena mUlyena ChannaM duhitR^ivikrayam || 9\.100|| anyonyasyAvyabhichAro bhavedAmaraNAntikaH | eSha dharmaH samAsena j~neyaH strIpu.nsayoH paraH || 9\.101|| tathA nityaM yateyAtAM strIpu.nsau tu kR^itakriyau | yathA nAbhicharetAM tau viyuktAvitaretaram || 9\.102|| nAticharetAM eSha strIpu.nsayorukto dharmo vo ratisa.nhitaH | ApadyapatyaprAptishcha dAyadharmaM nibodhata || 9\.103|| UrdhvaM pitushcha mAtushcha sametya bhrAtaraH samam | bhajeran paitR^ikaM rikthamanIshAste hi jIvatoH || 9\.104|| jyeShTha eva tu gR^ihNIyAtpitryaM dhanamasheShataH | sheShAstamupajIveyuryathaiva pitaraM tathA || 9\.105|| jyeShThena jAtamAtreNa putrI bhavati mAnavaH | pitR^INAmanR^iNashchaiva sa tasmAtsarvamarhati || 9\.106|| yasminR^iNaM sa.nnayati yena chAnantyamashnute | sa eva dharmajaH putraH kAmajAnitarAn viduH || 9\.107|| piteva pAlayetpUtrAn jyeShTho bhrAtR^In yavIyasaH | putravatchApi varteran jyeShThe bhrAtari dharmataH || 9\.108|| jyeShThaH kulaM vardhayati vinAshayati vA punaH | jyeShThaH pUjyatamo loke jyeShThaH sadbhiragarhitaH || 9\.109|| yo jyeShTho jyeShThavR^ittiH syAn mAtaiva sa pitaiva saH | ajyeShThavR^ittiryastu syAtsa sampUjyastu bandhuvat || 9\.110|| evaM saha vaseyurvA pR^ithagvA dharmakAmyayA | pR^ithagvivardhate dharmastasmAddharmyA pR^ithakkriyA || 9\.111|| jyeShThasya vi.nsha uddhAraH sarvadravyAchcha yadvaram | tato.ardhaM madhyamasya syAtturIyaM tu yavIyasaH || 9\.112|| jyeShThashchaiva kaniShThashcha sa.nharetAM yathoditam | ye.anye jyeShThakaniShThAbhyAM teShAM syAn madhyamaM dhanam || 9\.113|| sarveShAM dhanajAtAnAmAdadItAgryamagrajaH | yachcha sAtishayaM kiM chiddashatashchApnuyAdvaram || 9\.114|| uddhAro na dashasvasti sampannAnAM svakarmasu | yatkiM chideva deyaM tu jyAyase mAnavardhanam || 9\.115|| evaM samuddhR^itoddhAre samAna.nshAn prakalpayet | uddhAre.anuddhR^ite tveShAmiyaM syAda.nshakalpanA || 9\.116|| ekAdhikaM harejjyeShThaH putro.adhyardhaM tato.anujaH | a.nshama.nshaM yavIyA.nsa iti dharmo vyavasthitaH || 9\.117|| svebhyo.nshebhyastu kanyAbhyaH pradadyurbhrAtaraH pR^ithak | svAbhyaH svAbhyastu svAtsvAda.nshAchchaturbhAgaM patitAH syuraditsavaH || 9\.118|| ajAvikaM sekashaphaM na jAtu viShamaM bhajet | ajAvikaM chaikashaphaM ajAvikaM tu viShamaM jyeShThasyaiva vidhIyate || 9\.119|| yavIyAnjyeShThabhAryAyAM putramutpAdayedyadi | samastatra vibhAgaH syAditi dharmo vyavasthitaH || 9\.120|| upasarjanaM pradhAnasya dharmato nopapadyate | pitA pradhAnaM prajane tasmAddharmeNa taM bhajet || 9\.121|| putraH kaniShTho jyeShThAyAM kaniShThAyAM cha pUrvajaH | kathaM tatra vibhAgaH syAditi chetsa.nshayo bhavet || 9\.122|| ekaM vR^iShabhamuddhAraM sa.nhareta sa pUrvajaH | tato.apare jyeShThavR^iShAstadUnAnAM svamAtR^itaH || 9\.123|| jyeShThastu jAto jyeShThAyAM haredvR^iShabhaShoDashAH | tataH svamAtR^itaH sheShA bhajeranniti dhAraNA || 9\.124|| sadR^ishastrIShu jAtAnAM putrANAmavisheShataH | na mAtR^ito jyaiShThyamasti janmato jyaiShThyamuchyate || 9\.125|| janmajyeShThena chAhvAnaM subrahmaNyAsvapi smR^itam | yamayoshchaiva garbheShu janmato jyeShThatA smR^itA || 9\.126|| aputro.anena vidhinA sutAM kurvIta putrikAm | yadapatyaM bhavedasyAM tan mama syAtsvadhAkaram || 9\.127|| anena tu vidhAnena purA chakre.atha putrikAH | vivR^iddhyarthaM svava.nshasya svayaM dakShaH prajApatiH || 9\.128|| dadau sa dasha dharmAya kashyapAya trayodasha | somAya rAj~ne satkR^itya prItAtmA saptavi.nshatim || 9\.129|| yathaivAtmA tathA putraH putreNa duhitA samA | tasyAmAtmani tiShThantyAM kathamanyo dhanaM haret || 9\.130|| mAtustu yautakaM yatsyAtkumArIbhAga eva saH | dauhitra eva cha haredaputrasyAkhilaM dhanam || 9\.131|| dauhitro hyakhilaM rikthamaputrasya piturharet | sa eva dadyAddvau piNDau pitre mAtAmahAya cha || 9\.132|| pautradauhitrayorloke na visheSho.asti dharmataH | tayorhi mAtApitarau sambhUtau tasya dehataH || 9\.133|| putrikAyAM kR^itAyAM tu yadi putro.anujAyate | samastatra vibhAgaH syAtjyeShThatA nAsti hi striyAH || 9\.134|| aputrAyAM mR^itAyAM tu putrikAyAM kathaM chana | dhanaM tatputrikAbhartA haretaivAvichArayan || 9\.135|| akR^itA vA kR^itA vA.api yaM vindetsadR^ishAtsutam | pautrI mAtAmahastena dadyAtpiNDaM hareddhanam || 9\.136|| putreNa lokAnjayati pautreNAnantyamashnute | atha putrasya pautreNa bradhnasyApnoti viShTapam || 9\.137|| punnAmno narakAdyasmAttrAyate pitaraM sutaH | tasmAtputra iti proktaH svayameva svayambhuvA || 9\.138|| pautradauhitrayorloke visheSho nopapadyate | dauhitro.api hyamutrainaM sa.ntArayati pautravat || 9\.139|| mAtuH prathamataH piNDaM nirvapetputrikAsutaH | dvitIyaM tu pitustasyAstR^itIyaM tatpituH pituH || 9\.140|| upapanno guNaiH sarvaiH putro yasya tu dattrimaH | sa haretaiva tadrikthaM samprApto.apyanyagotrataH || 9\.141|| gotrarikthe janayiturna hareddattrimaH kva chit | gotrarikthAnugaH piNDo vyapaiti dadataH svadhA || 9\.142|| aniyuktAsutashchaiva putriNyA.aptashcha devarAt | ubhau tau nArhato bhAgaM jArajAtakakAmajau || 9\.143|| niyuktAyAmapi pumAnnAryAM jAto.avidhAnataH | naivArhaH paitR^ikaM rikthaM patitotpAdito hi saH || 9\.144|| harettatra niyuktAyAM jAtaH putro yathaurasaH | kShetrikasya tu tadbIjaM dharmataH prasavashcha saH || 9\.145|| dhanaM yo bibhR^iyAdbhrAturmR^itasya striyameva cha | so.apatyaM bhrAturutpAdya dadyAttasyaiva taddhanam || 9\.146|| yA niyuktA.anyataH putraM devarAdvA.apyavApnuyAt | taM kAmajamarikthIyaM vR^ithotpannaM prachakShate || 9\.147|| mithyautpannaM etadvidhAnaM vij~neyaM vibhAgasyaikayoniShu | bahvIShu chaikajAtAnAM nAnAstrIShu nibodhata || 9\.148|| brAhmaNasyAnupUrvyeNa chatasrastu yadi striyaH | tAsAM putreShu jAteShu vibhAge.ayaM vidhiH smR^itaH || 9\.149|| kInAsho govR^iSho yAnamala~NkArashcha veshma cha | viprasyauddhArikaM deyamekA.nshashcha pradhAnataH || 9\.150|| trya.nshaM dAyAdharedvipro dvAva.nshau kShatriyAsutaH | vaishyAjaH sArdhamevA.nshama.nshaM shUdrAsuto haret || 9\.151|| sarvaM vA rikthajAtaM taddashadhA parikalpya cha | dharmyaM vibhAgaM kurvIta vidhinA.anena dharmavit || 9\.152|| chaturAna.nshAn haredviprastrIna.nshAn kShatriyAsutaH | vaishyAputro hareddvya.nshama.nshaM shUdrAsuto haret || 9\.153|| yadyapi syAttu satputro.apyasatputro.api vA bhavet | yadyapi syAttu satputro yadyaputro.api vA bhavet| nAdhikaM dashamAddadyAtshUdrAputrAya dharmataH || 9\.154|| brAhmaNakShatriyavishAM shUdrAputro na rikthabhAk | yadevAsya pitA dadyAttadevAsya dhanaM bhavet || 9\.155|| samavarNAsu vA jAtAH sarve putrA dvijanmanAm | uddhAraM jyAyase dattvA bhajerannitare samam || 9\.156|| shUdrasya tu savarNaiva nAnyA bhAryA vidhIyate | tasyAM jAtAH samA.nshAH syuryadi putrashataM bhavet || 9\.157|| putrAn dvAdasha yAnAha nR^INAM svAyambhuvo manuH | teShAM ShaD bandhudAyAdAH ShaDadAyAdabAndhavAH || 9\.158|| aurasaH kShetrajashchaiva dattaH kR^itrima eva cha | gUDhotpanno.apaviddhashcha dAyAdA bAndhavAshcha ShaT || 9\.159|| kAnInashcha sahoDhashcha krItaH paunarbhavastathA | svaya.ndattashcha shaudrashcha ShaDadAyAdabAndhavAH || 9\.160|| yAdR^ishaM phalamApnoti kuplavaiH sa.ntara~njalam | tAdR^ishaM phalamApnoti kuputraiH sa.ntara.nstamaH || 9\.161|| yadyekarikthinau syAtAmaurasakShetrajau sutau | yasya yatpaitR^ikaM rikthaM sa tadgR^ihNIta naitaraH || 9\.162|| eka evaurasaH putraH pitryasya vasunaH prabhuH | sheShANAmAnR^isha.nsyArthaM pradadyAttu prajIvanam || 9\.163|| ShaShThaM tu kShetrajasyA.nshaM pradadyAtpaitR^ikAddhanAt | auraso vibhajan dAyaM pitryaM pa~nchamameva vA || 9\.164|| aurasakShetrajau putrau pitR^irikthasya bhAginau | dashApare tu kramasho gotrarikthA.nshabhAginaH || 9\.165|| svakShetre sa.nskR^itAyAM tu svayamutpAdayedhi yam | tamaurasaM vijAnIyAtputraM prAthamakalpikam || 9\.166|| yastalpajaH pramItasya klIbasya vyAdhitasya vA | svadharmeNa niyuktAyAM sa putraH kShetrajaH smR^itaH || 9\.167|| mAtA pitA vA dadyAtAM yamadbhiH putramApadi | sadR^ishaM prItisa.nyuktaM sa j~neyo dattrimaH sutaH || 9\.168|| sadR^ishaM tu prakuryAdyaM guNadoShavichakShaNam | putraM putraguNairyuktaM sa vij~neyashcha kR^itrimaH || 9\.169|| utpadyate gR^ihe yastu na cha j~nAyeta kasya saH | sa gR^ihe gUDha utpannastasya syAdyasya talpajaH || 9\.170|| mAtApitR^ibhyAmutsR^iShTaM tayoranyatareNa vA | yaM putraM parigR^ihNIyAdapaviddhaH sa uchyate || 9\.171|| pitR^iveshmani kanyA tu yaM putraM janayedrahaH | taM kAnInaM vadennAmnA voDhuH kanyAsamudbhavam || 9\.172|| yA garbhiNI sa.nskriyate j~nAtA.aj~nAtA.api vA satI | voDhuH sa garbho bhavati sahoDha iti chochyate || 9\.173|| krINIyAdyastvapatyArthaM mAtApitroryamantikAt | sa krItakaH sutastasya sadR^isho.asadR^isho.api vA || 9\.174|| yA patyA vA parityaktA vidhavA vA svayechChayA | utpAdayetpunarbhUtvA sa paunarbhava uchyate || 9\.175|| sA chedakShatayoniH syAdgatapratyAgatA.api vA | paunarbhavena bhartrA sA punaH sa.nskAramarhati || 9\.176|| mAtApitR^ivihIno yastyakto vA syAdakAraNAt | AtmAnamarpayedyasmai svaya.ndattastu sa smR^itaH || 9\.177|| yaM brAhmaNastu shUdrAyAM kAmAdutpAdayetsutam | sa pArayanneva shavastasmAtpArashavaH smR^itaH || 9\.178|| dAsyAM vA dAsadAsyAM vA yaH shUdrasya suto bhavet | so.anuj~nAto hareda.nshamiti dharmo vyavasthitaH || 9\.179|| kShetrajAdIn sutAnetAnekAdasha yathoditAn | putrapratinidhInAhuH kriyAlopAn manIShiNaH || 9\.180|| ya ete.abhihitAH putrAH prasa~NgAdanyabIjajAH | yasya te bIjato jAtAstasya te naitarasya tu || 9\.181|| bhrAtR^INAmekajAtAnAmekashchetputravAn bhavet | sarvA.nstA.nstena putreNa putriNo manurabravIt || 9\.182|| sarvAsAmekapatnInAmekA chetputriNI bhavet | sarvAstAstena putreNa prAha putravatIrmanuH || 9\.183|| shreyasaH shreyaso.alAbhe pApIyAn rikthamarhati | bahavashchettu sadR^ishAH sarve rikthasya bhAginaH || 9\.184|| na bhrAtaro na pitaraH putrA rikthaharAH pituH | pitA haredaputrasya rikthaM bhrAtara eva cha || 9\.185|| trayANAmudakaM kAryaM triShu piNDaH pravartate | chaturthaH sampradAtaiShAM pa~nchamo nopapadyate || 9\.186|| anantaraH sapiNDAdyastasya tasya dhanaM bhavet | ata UrdhvaM sakulyaH syAdAchAryaH shiShya eva vA || 9\.187|| sarveShAmapyabhAve tu brAhmaNA rikthabhAginaH | traividyAH shuchayo dAntAstathA dharmo na hIyate || 9\.188|| ahAryaM brAhmaNadravyaM rAj~nA nityamiti sthitiH | itareShAM tu varNAnAM sarvAbhAve harennR^ipaH || 9\.189|| sa.nsthitasyAnapatyasya sagotrAtputramAharet || tatra yadrikthajAtaM syAttattasmin pratipAdayet || 9\.190|| dvau tu yau vivadeyAtAM dvAbhyAM jAtau striyA dhane | tayoryadyasya pitryaM syAttatsa gR^ihNIta naitaraH || 9\.191|| jananyAM sa.nsthitAyAM tu samaM sarve sahodarAH | bhajeran mAtR^ikaM rikthaM bhaginyashcha sanAbhayaH || 9\.192|| yAstAsAM syurduhitarastAsAmapi yathArhataH | mAtAmahyA dhanAtkiM chitpradeyaM prItipUrvakam || 9\.193|| adhyagnyadhyAvAhanikaM dattaM cha prItikarmaNi | bhrAtR^imAtR^ipitR^iprAptaM ShaD vidhaM strIdhanaM smR^itam || 9\.194|| anvAdheyaM cha yaddattaM patyA prItena chaiva yat | patyau jIvati vR^ittAyAH prajAyAstaddhanaM bhavet || 9\.195|| brAhmadaivArShagAndharvaprAjApatyeShu yadvasu | aprajAyAmatItAyAM bhartureva tadiShyate || 9\.196|| yattvasyAH syAddhanaM dattaM vivAheShvAsurAdiShu | aprajAyAmatItAyAM mAtApitrostadiShyate || 9\.197|| striyAM tu yadbhavedvittaM pitrA dattaM kathaM chana | brAhmaNI tadharetkanyA tadapatyasya vA bhavet || 9\.198|| na nirhAraM striyaH kuryuH kuTumbAdbahumadhyagAt | svakAdapi cha vittAdhi svasya bharturanAj~nayA || 9\.199|| patyau jIvati yaH strIbhirala~NkAro dhR^ito bhavet | na taM bhajeran dAyAdA bhajamAnAH patanti te || 9\.200|| ana.nshau klIbapatitau jAtyandhabadhirau tathA | unmattajaDamUkAshcha ye cha ke chinnirindriyAH || 9\.201|| sarveShAmapi tu nyAyyaM dAtuM shaktyA manIShiNA | grAsAchChAdanamatyantaM patito hyadadadbhavet || 9\.202|| yadyarthitA tu dAraiH syAtklIbAdInAM kathaM chana | teShAmutpannatantUnAmapatyaM dAyamarhati || 9\.203|| yatkiM chitpitari prete dhanaM jyeShTho.adhigachChati | bhAgo yavIyasAM tatra yadi vidyAnupAlinaH || 9\.204|| avidyAnAM tu sarveShAmIhAtashcheddhanaM bhavet | samastatra vibhAgaH syAdapitrya iti dhAraNA || 9\.205|| vidyAdhanaM tu yadyasya tattasyaiva dhanaM bhavet | maitryamodvAhikaM chaiva mAdhuparkikameva cha || 9\.206|| bhrAtR^INAM yastu naiheta dhanaM shaktaH svakarmaNA | sa nirbhAjyaH svakAda.nshAtkiM chiddattvopajIvanam || 9\.207|| anupaghnan pitR^idravyaM shrameNa yadupArjitam | svayamIhitalabdhaM tannAkAmo dAtumarhati || 9\.208|| paitR^ikaM tu pitA dravyamanavAptaM yadApnuyAt | na tatputrairbhajetsArdhamakAmaH svayamarjitam || 9\.209|| vibhaktAH saha jIvanto vibhajeran punaryadi | samastatra vibhAgaH syAjjyaiShThyaM tatra na vidyate || 9\.210|| yeShAM jyeShThaH kaniShTho vA hIyetA.nshapradAnataH | mriyetAnyataro vA.api tasya bhAgo na lupyate || 9\.211|| sodaryA vibhajera.nstaM sametya sahitAH samam | bhrAtaro ye cha sa.nsR^iShTA bhaginyashcha sanAbhayaH || 9\.212|| yo jyeShTho vinikurvIta lobhAdbhrAtR^In yavIyasaH | so.ajyeShThaH syAdabhAgashcha niyantavyashcha rAjabhiH || 9\.213|| sarva eva vikarmasthA nArhanti bhrAtaro dhanam | na chAdattvA kaniShThebhyo jyeShThaH kurvIta yotakam || 9\.214|| bhrAtR^INAmavibhaktAnAM yadyutthAnaM bhavetsaha | na putrabhAgaM viShamaM pitA dadyAtkathaM chana || 9\.215|| UrdhvaM vibhAgAtjAtastu pitryameva hareddhanam | sa.nsR^iShTAstena vA ye syurvibhajeta sa taiH saha || 9\.216|| anapatyasya putrasya mAtA dAyamavApnuyAt | mAtaryapi cha vR^ittAyAM piturmAtA hareddhanam || 9\.217|| R^iNe dhane cha sarvasmin pravibhakte yathAvidhi | pashchAddR^ishyeta yatkiM chittatsarvaM samatAM nayet || 9\.218|| vastraM patramala~NkAraM kR^itAnnamudakaM striyaH | yogakShemaM prachAraM cha na vibhAjyaM prachakShate || 9\.219|| ayamukto vibhAgo vaH putrANAM cha kriyAvidhiH | kramashaH kShetrajAdInAM dyUtadharmaM nibodhata || 9\.220|| dyUtaM samAhvayaM chaiva rAjA rAShTrAtnivArayet | rAjAntakaraNAvetau dvau doShau pR^ithivIkShitAm || 9\.221|| prakAshametattAskaryaM yaddevanasamAhvayau | tayornityaM pratIghAte nR^ipatiryatnavAn bhavet || 9\.222|| aprANibhiryatkriyate tatloke dyUtamuchyate | prANibhiH kriyate yastu sa vij~neyaH samAhvayaH || 9\.223|| dyUtaM samAhvayaM chaiva yaH kuryAtkArayeta vA | tAn sarvAn ghAtayedrAjA shUdrA.nshcha dvijali~NginaH || 9\.224|| kitavAn kushIlavAn krUrAn pAShaNDasthA.nshcha mAnavAn | vikarmasthAn shauNDikA.nshcha kShipraM nirvAsayetpurAt || 9\.225|| ete rAShTre vartamAnA rAj~naH prachChannataskarAH | vikarmakriyayA nityaM bAdhante bhadrikAH prajAH || 9\.226|| dyUtametatpurA kalpe dR^iShTaM vairakaraM mahat | tasmAddyUtaM na seveta hAsyArthamapi buddhimAn || 9\.227|| prachChannaM vA prakAshaM vA tanniSheveta yo naraH | tasya daNDavikalpaH syAdyatheShTaM nR^ipatestathA || 9\.228|| kShatravidshUdrayonistu daNDaM dAtumashaknuvan | AnR^iNyaM karmaNA gachChedvipro dadyAtshanaiH shanaiH || 9\.229|| strIbAlonmattavR^iddhAnAM daridrANAM cha rogiNAm | shiphAvidalarajjvAdyairvidadhyAtnR^ipatirdamam || 9\.230|| ye niyuktAstu kAryeShu hanyuH kAryANi kAryiNAm | dhanauShmaNA pachyamAnAstAnniHsvAn kArayennR^ipaH || 9\.231|| kUTashAsanakartR^I.nshcha prakR^itInAM cha dUShakAn | strIbAlabrAhmaNaghnA.nshcha hanyAddviTsevinastathA || 9\.232|| tIritaM chAnushiShTaM cha yatra kva chana yadbhavet | kR^itaM taddharmato vidyAnna tadbhUyo nivartayet || 9\.233|| amAtyaH prADvivAko vA yatkuryuH kAryamanyathA | tatsvayaM nR^ipatiH kuryAttAn sahasraM cha daNDayet || 9\.234|| taM brahmahA cha surApashcha steyI cha gurutalpagaH | taskaro gurutalpagaH ete sarve pR^ithagj~neyA mahApAtakino narAH || 9\.235|| chaturNAmapi chaiteShAM prAyashchittamakurvatAm | shArIraM dhanasa.nyuktaM daNDaM dharmyaM prakalpayet || 9\.236|| gurutalpe bhagaH kAryaH surApAne surAdhvajaH | steye cha shvapadaM kAryaM brahmahaNyashirAH pumAn || 9\.237|| taskare shvapadaM kAryaM asambhojyA hyasa.nyAjyA asampAThyA.avivAhinaH | chareyuH pR^ithivIM dInAH sarvadharmabahiShkR^itAH || 9\.238|| j~nAtisambandhibhistvete tyaktavyAH kR^italakShaNAH | nirdayA nirnamaskArAstan manoranushAsanam || 9\.239|| prAyashchittaM tu kurvANAH sarvavarNA yathoditam | pUrve varNA yathoditam nA~NkyA rAj~nA lalATe syurdApyAstUttamasAhasam || 9\.240|| AgaHsu brAhmaNasyaiva kAryo madhyamasAhasaH | vivAsyo vA bhavedrAShTrAtsadravyaH saparichChadaH || 9\.241|| itare kR^itavantastu pApAnyetAnyakAmataH | sarvasvahAramarhanti kAmatastu pravAsanam || 9\.242|| nAdadIta nR^ipaH sAdhurmahApAtakino dhanam | AdadAnastu tatlobhAttena doSheNa lipyate || 9\.243|| apsu praveshya taM daNDaM varuNAyopapAdayet | shrutavR^ittopapanne vA brAhmaNe pratipAdayet || 9\.244|| Isho daNDasya varuNo rAj~nAM daNDadharo hi saH | IshaH sarvasya jagato brAhmaNo vedapAragaH || 9\.245|| yatra varjayate rAjA pApakR^idbhyo dhanAgamam | tatra kAlena jAyante mAnavA dIrghajIvinaH || 9\.246|| niShpadyante cha sasyAni yathoptAni vishAM pR^ithak | bAlAshcha na pramIyante vikR^itaM cha na jAyate || 9\.247|| brAhmaNAn bAdhamAnaM tu kAmAdavaravarNajam | hanyAchchitrairvadhopAyairudvejanakarairnR^ipaH || 9\.248|| yAvAnavadhyasya vadhe tAvAn vadhyasya mokShaNe | adharmo nR^ipaterdR^iShTo dharmastu viniyachChataH || 9\.249|| udito.ayaM vistarasho mitho vivadamAnayoH | aShTAdashasu mArgeShu vyavahArasya nirNayaH || 9\.250|| evaM dharmyANi kAryANi samyakkurvan mahIpatiH | deshAnalabdhAnlipseta labdhA.nshcha paripAlayet || 9\.251|| samyagniviShTadeshastu kR^itadurgashcha shAstrataH | kaNTakoddharaNe nityamAtiShThedyatnamuttamam || 9\.252|| rakShanAdAryavR^ittAnAM kaNTakAnAM cha shodhanAt | narendrAstridivaM yAnti prajApAlanatatparAH || 9\.253|| ashAsa.nstaskarAn yastu baliM gR^ihNAti pArthivaH | tasya prakShubhyate rAShTraM svargAchcha parihIyate || 9\.254|| nirbhayaM tu bhavedyasya rAShTraM bAhubalAshritam | tasya tadvardhate nityaM sichyamAna iva drumaH || 9\.255|| dvividhA.nstaskarAn vidyAtparadravyApahArakAn | prakAshA.nshchAprakAshA.nshcha chArachakShurmahIpatiH || 9\.256|| prakAshava~nchakAsteShAM nAnApaNyopajIvinaH | prachChannava~nchakAstvete ye stenATavikAdayaH || 9\.257|| utkochakAshchopadhikA va~nchakAH kitavAstathA | ma~NgalAdeshavR^ittAshcha bhadrAshchaikShaNikaiH saha || 9\.258|| bhadraprekShaNikaiH saha asamyakkAriNashchaiva mahAmAtrAshchikitsakAH | shilpopachArayuktAshcha nipuNAH paNyayoShitaH || 9\.259|| evamAdIn vijAnIyAtprakAshA.nllokakaNTakAn | evamAdyAn nigUDhachAriNashchAnyAnanAryAnAryali~NginaH || 9\.260|| tAn viditvA sucharitairgUDhaistatkarmakAribhiH | chAraishchAnekasa.nsthAnaiH protsAdya vashamAnayet || 9\.261|| teShAM doShAnabhikhyApya sve sve karmaNi tattvataH | kurvIta shAsanaM rAjA samyaksArAparAdhataH || 9\.262|| na hi daNDAdR^ite shakyaH kartuM pApavinigrahaH | stenAnAM pApabuddhInAM nibhR^itaM charatAM kShitau || 9\.263|| sabhAprapA.apUpashAlAveshamadyAnnavikrayAH | chatuShpathA.nshchaityavR^ikShAH samAjAH prekShaNAni cha || 9\.264|| jIrNodyAnAnyaraNyAni kArukAveshanAni cha | shUnyAni chApyagArANi vanAnyupavanAni cha || 9\.265|| eva.nvidhAnnR^ipo deshAn gulmaiH sthAvaraja~NgamaiH | taskarapratiShedhArthaM chAraishchApyanuchArayet || 9\.266|| tatsahAyairanugatairnAnAkarmapravedibhiH | vidyAdutsAdayechchaiva nipuNaiH pUrvataskaraiH || 9\.267|| bhakShyabhojyopadeshaishcha brAhmaNAnAM cha darshanaiH | shauryakarmApadeshaishcha kuryusteShAM samAgamam || 9\.268|| ye tatra nopasarpeyurmUlapraNihitAshcha ye | tAn prasahya nR^ipo hanyAtsamitraj~nAtibAndhavAn || 9\.269|| na hoDhena vinA chauraM ghAtayeddhArmiko nR^ipaH | sahoDhaM sopakaraNaM ghAtayedavichArayan || 9\.270|| grAmeShvapi cha ye ke chichchaurANAM bhaktadAyakAH | bhANDAvakAshadAshchaiva sarvA.nstAnapi ghAtayet || 9\.271|| rAShTreShu rakShAdhikR^itAn sAmantA.nshchaiva choditAn | abhyAghAteShu madhyasthA~n shiShyAchchaurAniva drutam || 9\.272|| yashchApi dharmasamayAtprachyuto dharmajIvanaH | daNDenaiva tamapyoShetsvakAddharmAdhi vichyutam || 9\.273|| grAmaghAte hitAbha~Nge pathi moShAbhidarshane | shaktito nAbhidhAvanto nirvAsyAH saparichChadAH || 9\.274|| rAj~naH koshApahartR^I.nshcha pratikUleShu cha sthitAn | prAtikUlyeShvavasthitAn ghAtayedvividhairdaNDairarINAM chopajApakAn || 9\.275|| sa.ndhiM ChittvA tu ye chauryaM rAtrau kurvanti taskarAH | sa.ndhiM bhittvA) teShAM ChittvA nR^ipo hastau tIkShNe shUle niveshayet || 9\.276|| a~NgulIrgranthibhedasya Chedayetprathame grahe | dvitIye hastacharaNau tR^itIye vadhamarhati || 9\.277|| agnidAn bhaktadA.nshchaiva tathA shastrAvakAshadAn | sa.nnidhAtR^I.nshcha moShasya hanyAchchauramiveshvaraH || 9\.278|| taDAgabhedakaM hanyAdapsu shuddhavadhena vA | yadvA.api pratisa.nskuryAddApyastUttamasAhasam || 9\.279|| koShThAgArAyudhAgAradevatAgArabhedakAn | hastyashvarathahartR^I.nshcha hanyAdevAvichArayan || 9\.280|| yastu pUrvaniviShTasya taDAgasyodakaM haret | AgamaM vA.apyapAM bhindyAtsa dApyaH pUrvasAhasam || 9\.281|| samutsR^ijedrAjamArge yastvamedhyamanApadi | sa dvau kArShApaNau dadyAdamedhyaM chAshu shodhayet || 9\.282|| Apadgato.atha vA vR^iddhA garbhiNI bAla eva vA | paribhAShaNamarhanti tachcha shodhyamiti sthitiH || 9\.283|| chikitsakAnAM sarveShAM mithyApracharatAM damaH | amAnuSheShu prathamo mAnuSheShu tu madhyamaH || 9\.284|| sa~NkramadhvajayaShTInAM pratimAnAM cha bhedakaH | pratikuryAchcha tatsarvaM pa~ncha dadyAtshatAni cha || 9\.285|| adUShitAnAM dravyANAM dUShaNe bhedane tathA | maNInAmapavedhe cha daNDaH prathamasAhasaH || 9\.286|| samairhi viShamaM yastu charedvai mUlyato.api vA | samApnuyAddamaM pUrvaM naro madhyamameva vA || 9\.287|| bandhanAni cha sarvANi rAjA mArge niveshayet | rAjamArge duHkhitA yatra dR^ishyeran vikR^itAH pApakAriNaH || 9\.288|| prAkArasya cha bhettAraM parikhANAM cha pUrakam | dvArANAM chaiva bha~NktAraM kShiprameva pravAsayet || 9\.289|| abhichAreShu sarveShu kartavyo dvishato damaH | mUlakarmaNi chAnApteH kR^ityAsu vividhAsu cha || 9\.290|| chAnAptaiH abIjavikrayI chaiva bIjotkR^iShTA tathaiva cha | maryAdAbhedakashchaiva vikR^itaM prApnuyAdvadham || 9\.291|| sarvakaNTakapApiShThaM hemakAraM tu pArthivaH | pravartamAnamanyAye ChedayetlavashaH kShuraiH || 9\.292|| ChedayetkhaNDashaH kShuraiH sItAdravyApaharaNe shastrANAmauShadhasya cha | kAlamAsAdya kAryaM cha rAjA daNDaM prakalpayet || 9\.293|| svAmy.amAtyau puraM rAShTraM koshadaNDau suhR^ittathA | sapta prakR^itayo hyetAH saptA~NgaM rAjyamuchyate || 9\.294|| saptAnAM prakR^itInAM tu rAjyasyAsAM yathAkramam | pUrvaM pUrvaM gurutaraM jAnIyAdvyasanaM mahat || 9\.295|| saptA~Ngasyaiha rAjyasya viShTabdhasya tridaNDavat | anyonyaguNavaisheShyAtna kiM chidatirichyate || 9\.296|| teShu teShu tu kR^ityeShu tattada~NgaM vishiShyate | yena yatsAdhyate kAryaM tattasmi.nshreShThamuchyate || 9\.297|| chAreNotsAhayogena kriyayaiva cha karmaNAm | svashaktiM parashaktiM cha nityaM vidyAnmahIpatiH || 9\.298|| vidyAtparAtmanoH pIDanAni cha sarvANi vyasanAni tathaiva cha | Arabheta tataH kAryaM sa~nchintya gurulAghavam || 9\.299|| Arabhetaiva karmANi shrAntaH shrAntaH punaH punaH | karmANyArabhamANaM hi puruShaM shrIrniShevate || 9\.300|| kR^itaM tretAyugaM chaiva dvAparaM kalireva cha | rAj~no vR^ittAni sarvANi rAjA hi yugamuchyate || 9\.301|| kaliH prasupto bhavati sa jAgraddvAparaM yugam | karmasvabhyudyatastretA vichara.nstu kR^itaM yugam || 9\.302|| indrasyArkasya vAyoshcha yamasya varuNasya cha | chandrasyAgneH pR^ithivyAshcha tejovR^ittaM nR^ipashcharet || 9\.303|| vArShikA.nshchaturo mAsAn yathendro.abhipravarShati | tathA.abhivarShetsvaM rAShTraM kAmairindravrataM charan || 9\.304|| aShTau mAsAn yathA.adityastoyaM harati rashmibhiH | tathA haretkaraM rAShTrAtnityamarkavrataM hi tat || 9\.305|| pravishya sarvabhUtAni yathA charati mArutaH | tathA chAraiH praveShTavyaM vratametadhi mArutam || 9\.306|| yathA yamaH priyadveShyau prApte kAle niyachChati | tathA rAj~nA niyantavyAH prajAstadhi yamavratam || 9\.307|| varuNena yathA pAshairbaddha evAbhidR^ishyate | tathA pApAnnigR^ihNIyAdvratametadhi vAruNam || 9\.308|| paripUrNaM yathA chandraM dR^iShTvA hR^iShyanti mAnavAH | tathA prakR^itayo yasmin sa chAndravratiko nR^ipaH || 9\.309|| pratApayuktastejasvI nityaM syAtpApakarmasu | duShTasAmantahi.nsrashcha tadAgneyaM vrataM smR^itam || 9\.310|| yathA sarvANi bhUtAni dharA dhArayate samam | tathA sarvANi bhUtAni bibhrataH pArthivaM vratam || 9\.311|| etairupAyairanyaishcha yukto nityamatandritaH | stenAn rAjA nigR^ihNIyAtsvarAShTre para eva cha || 9\.312|| parAmapyApadaM prApto brAhmaNAnna prakopayet | te hyenaM kupitA hanyuH sadyaH sabalavAhanam || 9\.313|| yaiH kR^itaH sarvabhakShyo.agnirapeyashcha mahodadhiH | sarvabhakSho kShayI chApyAyitaH somaH ko na nashyetprakopya tAn || 9\.314|| lokAnanyAn sR^ijeyurye lokapAlA.nshcha kopitAH | devAn kuryuradevA.nshcha kaH kShiNva.nstAn samR^idhnuyAt || 9\.315|| yAnupAshritya tiShThanti lokA devAshcha sarvadA | brahma chaiva dhanaM yeShAM ko hi.nsyAttA~njijIviShuH || 9\.316|| avidvA.nshchaiva vidvA.nshcha brAhmaNo daivataM mahat | praNItashchApraNItashcha yathA.agnirdaivataM mahat || 9\.317|| shmashAneShvapi tejasvI pAvako naiva duShyati | hUyamAnashcha yaj~neShu bhUya evAbhivardhate || 9\.318|| evaM yadyapyaniShTeShu vartante sarvakarmasu | sarvathA brAhmaNAH pUjyAH paramaM daivataM hi tat || 9\.319|| kShatrasyAtipravR^iddhasya brAhmaNAn prati sarvashaH | brahmaiva sa.nniyantR^i syAtkShatraM hi brahmasambhavam || 9\.320|| adbhyo.agnirbrahmataH kShatramashmano lohamutthitam | teShAM sarvatragaM tejaH svAsu yoniShu shAmyati || 9\.321|| nAbrahma kShatraM R^idhnoti nAkShatraM brahma vardhate | brahma kShatraM cha sampR^iktamiha chAmutra vardhate || 9\.322|| dattvA dhanaM tu viprebhyaH sarvadaNDasamutthitam | putre rAjyaM samAsR^ijya kurvIta prAyaNaM raNe || 9\.323|| samAsAdya evaM charan sadA yukto rAjadharmeShu pArthivaH | hiteShu chaiva lokasya sarvAn bhR^ityAnniyojayet || 9\.324|| hiteShu chaiva lokebhyaH eSho.akhilaH karmavidhirukto rAj~naH sanAtanaH | imaM karmavidhiM vidyAtkramasho vaishyashUdrayoH || 9\.325|| vaishyastu kR^itasa.nskAraH kR^itvA dAraparigraham | vArtAyAM nityayuktaH syAtpashUnAM chaiva rakShaNe || 9\.326|| prajApatirhi vaishyAya sR^iShTvA paridade pashUn | brAhmaNAya cha rAj~ne cha sarvAH paridade prajAH || 9\.327|| na cha vaishyasya kAmaH syAnna rakSheyaM pashUniti | vaishye chechChati nAnyena rakShitavyAH kathaM chana || 9\.328|| maNimuktApravAlAnAM lohAnAM tAntavasya cha | gandhAnAM cha rasAnAM cha vidyAdarghabalAbalam || 9\.329|| bIjAnAmuptividcha syAtkShetradoShaguNasya cha | mAnayogaM cha jAnIyAttulAyogA.nshcha sarvashaH || 9\.330|| sArAsAraM cha bhANDAnAM deshAnAM cha guNAguNAn | lAbhAlAbhaM cha paNyAnAM pashUnAM parivardhanam || 9\.331|| bhR^ityAnAM cha bhR^itiM vidyAdbhAShAshcha vividhA nR^iNAm | dravyANAM sthAnayogA.nshcha krayavikrayameva cha || 9\.332|| dharmeNa cha dravyavR^iddhAvAtiShThedyatnamuttamam | dadyAchcha sarvabhUtAnAmannameva prayatnataH || 9\.333|| viprANAM vedaviduShAM gR^ihasthAnAM yashasvinAm | shushrUShaiva tu shUdrasya dharmo naishreyasaH paraH || 9\.334|| param shuchirutkR^iShTashushrUShurmR^iduvAganaha~NkR^itaH | brAhmaNAdyAshrayo nityamutkR^iShTAM jAtimashnute || 9\.335|| brAhmaNApAshrayo eSho.anApadi varNAnAmuktaH karmavidhiH shubhaH | Apadyapi hi yasteShAM kramashastannibodhata || 9\.336|| \section{adhyAya 10} adhIyIra.nstrayo varNAH svakarmasthA dvijAtayaH | prabrUyAdbrAhmaNastveShAM netarAviti nishchayaH || 10\.1|| sarveShAM brAhmaNo vidyAdvR^ittyupAyAn yathAvidhi | prabrUyAditarebhyashcha svayaM chaiva tathA bhavet || 10\.2|| vaisheShyAtprakR^itishraiShThyAnniyamasya cha dhAraNAt | sa.nskArasya visheShAchcha varNAnAM brAhmaNaH prabhuH || 10\.3|| brAhmaNaH kShatriyo vaishyastrayo varNA dvijAtayaH | chaturtha ekajAtistu shUdro nAsti tu pa~nchamaH || 10\.4|| sarvavarNeShu tulyAsu patnIShvakShatayoniShu | Anulomyena sambhUtA jAtyA j~neyAsta eva te || 10\.5|| strIShvanantarajAtAsu dvijairutpAditAn sutAn | sadR^ishAneva tAnAhurmAtR^idoShavigarhitAn || 10\.6|| anantarAsu jAtAnAM vidhireSha sanAtanaH | dvyekAntarAsu jAtAnAM dharmyaM vidyAdimaM vidhim || 10\.7|| brAhmaNAdvaishyakanyAyAmambaShTho nAma jAyate | niShAdaH shUdrakanyAyAM yaH pArashava uchyate || 10\.8|| kShatriyAtshUdrakanyAyAM krUrAchAravihAravAn | kShatrashUdravapurjanturugro nAma prajAyate || 10\.9|| viprasya triShu varNeShu nR^ipatervarNayordvayoH | vaishyasya varNe chaikasmin ShaDete.apasadAH smR^itAH || 10\.10|| kShatriyAdviprakanyAyAM sUto bhavati jAtitaH | vaishyAn mAgadhavaidehau rAjaviprA~NganAsutau || 10\.11|| shUdrAdAyogavaH kShattA chaNDAlashchAdhamo nR^iNAm | vaishyarAjanyaviprAsu jAyante varNasa~NkarAH || 10\.12|| ekAntare tvAnulomyAdambaShThograu yathA smR^itau | kShattR^ivaidehakau tadvatprAtilomye.api janmani || 10\.13|| putrA ye.anantarastrIjAH krameNoktA dvijanmanAm | tAnanantaranAmnastu mAtR^idoShAtprachakShate || 10\.14|| brAhmaNAdugrakanyAyAmAvR^ito nAma jAyate | AbhIro.ambaShThakanyAyAmAyogavyAM tu dhigvaNaH || 10\.15|| Ayogavashcha kShattA cha chaNDAlashchAdhamo nR^iNAm | prAtilomyena jAyante shUdrAdapasadAstrayaH || 10\.16|| vaishyAn mAgadhavaidehau kShatriyAtsUta eva tu | pratIpamete jAyante pare.apyapasadAstrayaH || 10\.17|| jAto niShAdAtshUdrAyAM jAtyA bhavati pukkasaH | shUdrAjjAto niShAdyAM tu sa vai kukkuTakaH smR^itaH || 10\.18|| kShatturjAtastathogrAyAM shvapAka iti kIrtyate | vaidehakena tvambaShThyAmutpanno veNa uchyate || 10\.19|| dvijAtayaH savarNAsu janayantyavratA.nstu yAn | tAn sAvitrIparibhraShTAn vrAtyAniti vinirdishet || 10\.20|| vrAtyAttu jAyate viprAtpApAtmA bhUrjakaNTakaH | bhR^ijjakaNTakaH AvantyavATadhAnau cha puShpadhaH shaikha eva cha || 10\.21|| jhallo mallashcha rAjanyAdvrAtyAtnichChivireva cha | vrAtyAtlichChavireva cha naTashcha karaNashchaiva khaso draviDa eva cha || 10\.22|| vaishyAttu jAyate vrAtyAtsudhanvA.achArya eva cha | kAruShashcha vijanmA cha maitraH sAtvata eva cha || 10\.23|| vyabhichAreNa varNAnAmavedyAvedanena cha | svakarmaNAM cha tyAgena jAyante varNasa~NkarAH || 10\.24|| sa~NkIrNayonayo ye tu pratilomAnulomajAH | anyonyavyatiShaktAshcha tAn pravakShyAmyasheShataH || 10\.25|| sUto vaidehakashchaiva chaNDAlashcha narAdhamaH | mAgadhaH tathA.ayogava eva cha kShatrajAtishcha || 10\.26|| kShattR^ijAtishcha ete ShaT sadR^ishAn varNA~njanayanti svayoniShu | mAtR^ijAtyAM prasUyante pravArAsu cha yoniShu || 10\.27|| mAtR^ijAtyAH yathA trayANAM varNAnAM dvayorAtmA.asya jAyate | AnantaryAtsvayonyAM tu tathA bAhyeShvapi kramAt || 10\.28|| kramaH te chApi bAhyAn subahU.nstato.apyadhikadUShitAn | parasparasya dAreShu janayanti vigarhitAn || 10\.29|| yathaiva shUdro brAhmaNyAM bAhyaM jantuM prasUyate | tathA bAhyataraM bAhyashchAturvarNye prasUyate || 10\.30|| pratikUlaM vartamAnA bAhyA bAhyatarAn punaH | hInA hInAn prasUyante varNAn pa~nchadashaiva tu || 10\.31|| prasAdhanopachAraj~namadAsaM dAsajIvanam | dAsyajIvinaM sairindhraM vAgurAvR^ittiM sUte dasyurayogave || 10\.32|| sairandhraM maitreyakaM tu vaideho mAdhUkaM samprasUyate | nR^In prasha.nsatyajasraM yo ghaNTAtADo.aruNodaye || 10\.33|| niShAdo mArgavaM sUte dAsaM naukarmajIvinam | kaivartamiti yaM prAhurAryAvartanivAsinaH || 10\.34|| mR^itavastrabhR^itsvanArIShu garhitAnnAshanAsu cha | anAryAShu bhavantyAyogavIShvete jAtihInAH pR^ithaktrayaH || 10\.35|| kArAvaro niShAdAttu charmakAraH prasUyate | charmakAraM vaidehikAdandhramedau bahirgrAmapratishrayau || 10\.36|| chaNDAlAtpANDusopAkastvaksAravyavahAravAn | AhiNDiko niShAdena vaidehyAmeva jAyate || 10\.37|| chaNDAlena tu sopAko mUlavyasanavR^ittimAn | pukkasyAM jAyate pApaH sadA sajjanagarhitaH || 10\.38|| pulkasyAM niShAdastrI tu chaNDAlAtputramantyAvasAyinam | shmashAnagocharaM sUte bAhyAnAmapi garhitam || 10\.39|| sa~Nkare jAtayastvetAH pitR^imAtR^ipradarshitAH | prachChannA vA prakAshA vA veditavyAH svakarmabhiH || 10\.40|| svajAtijAnantarajAH ShaT sutA dvijadharmiNaH | shUdrANAM tu sadharmANaH sarve.apadhva.nsajAH smR^itAH || 10\.41|| tapobIjaprabhAvaistu te gachChanti yuge yuge | utkarShaM chApakarShaM cha manuShyeShviha janmataH || 10\.42|| shanakaistu kriyAlopAdimAH kShatriyajAtayaH | vR^iShalatvaM gatA loke brAhmaNAdarshanena cha || 10\.43|| brAhmaNAtikrameNa cha pauNDrakAshchauDradraviDAH kAmbojA yavanAH shakAH | puNDrakAshchoDadraviDAH pAradApahlavAshchInAH kirAtA daradAH khashAH || 10\.44|| mukhabAhUrupadjAnAM yA loke jAtayo bahiH | mlechChavAchashchAryavAchaH sarve te dasyavaH smR^itAH || 10\.45|| ye dvijAnAmapasadA ye chApadhva.nsajAH smR^itAH | te ninditairvartayeyurdvijAnAmeva karmabhiH || 10\.46|| sUtAnAmashvasArathyamambaShThAnAM chikitsanam | vaidehakAnAM strIkAryaM mAgadhAnAM vaNikpathaH || 10\.47|| matsyaghAto niShAdAnAM tvaShTistvAyogavasya cha | medAndhrachu~nchumadgUnAmAraNyapashuhi.nsanam || 10\.48|| kShattryugrapukkasAnAM tu bilaukovadhabandhanam | dhigvaNAnAM charmakAryaM veNAnAM bhANDavAdanam || 10\.49|| chaityadrumashmashAneShu shaileShUpavaneShu cha | vaseyurete vij~nAtA vartayantaH svakarmabhiH || 10\.50|| chaNDAlashvapachAnAM tu bahirgrAmAtpratishrayaH | apapAtrAshcha kartavyA dhanameShAM shvagardabham || 10\.51|| vAsA.nsi mR^itachailAni bhinnabhANDeShu bhojanam | kArShNAyasamala~NkAraH parivrajyA cha nityashaH || 10\.52|| na taiH samayamanvichChetpuruSho dharmamAcharan | vyavahAro mithasteShAM vivAhaH sadR^ishaiH saha || 10\.53|| annameShAM parAdhInaM deyaM syAdbhinnabhAjane | rAtrau na vichareyuste grAmeShu nagareShu cha || 10\.54|| divA chareyuH kAryArthaM chihnitA rAjashAsanaiH | abAndhavaM shavaM chaiva nirhareyuriti sthitiH || 10\.55|| vadhyA.nshcha hanyuH satataM yathAshAstraM nR^ipAj~nayA | vadhyavAsA.nsi gR^ihNIyuH shayyAshchAbharaNAni cha || 10\.56|| varNApetamavij~nAtaM naraM kaluShayonijam | AryarUpamivAnAryaM karmabhiH svairvibhAvayet || 10\.57|| anAryatA niShThuratA krUratA niShkriyAtmatA | puruShaM vya~njayantIha loke kaluShayonijam || 10\.58|| pitryaM vA bhajate shIlaM mAturvobhayameva vA | na kathaM chana duryoniH prakR^itiM svAM niyachChati || 10\.59|| kule mukhye.api jAtasya yasya syAdyonisa~NkaraH | sa.nshrayatyeva tatshIlaM naro.alpamapi vA bahu || 10\.60|| yatra tvete paridhva.nsAjjAyante varNadUShakAH | rAShTrikaiH saha tadrAShTraM kShiprameva vinashyati || 10\.61|| rAShTriyaiH brAhmaNArthe gavArthe vA dehatyAgo.anupaskR^itaH | strIbAlAbhyupapattau cha bAhyAnAM siddhikAraNam || 10\.62|| strIbAlAbhyavapattau cha ahi.nsA satyamasteyaM shauchamindriyanigrahaH | etaM sAmAsikaM dharmaM chAturvarNye.abravIn manuH || 10\.63|| shUdrAyAM brAhmaNAjjAtaH shreyasA chetprajAyate | ashreyAn shreyasIM jAtiM gachChatyA saptamAdyugAt || 10\.64|| shUdro brAhmaNatAmeti brAhmaNashchaiti shUdratAm | kShatriyAjjAtamevaM tu vidyAdvaishyAttathaiva cha || 10\.65|| anAryAyAM samutpanno brAhmaNAttu yadR^ichChayA | brAhmaNyAmapyanAryAttu shreyastvaM kveti chedbhavet || 10\.66|| kasya chidbhavet jAto nAryAmanAryAyAmAryAdAryo bhavedguNaiH | jAto.apyanAryAdAryAyAmanArya iti nishchayaH || 10\.67|| tAvubhAvapyasa.nskAryAviti dharmo vyavasthitaH | vaiguNyAjjanmanaH pUrva uttaraH pratilomataH || 10\.68|| janmataH subIjaM chaiva sukShetre jAtaM sampadyate yathA | tathA.aryAjjAta AryAyAM sarvaM sa.nskAramarhati || 10\.69|| bIjameke prasha.nsanti kShetramanye manIShiNaH | bIjakShetre tathaivAnye tatraiyaM tu vyavasthitiH || 10\.70|| akShetre bIjamutsR^iShTamantaraiva vinashyati | abIjakamapi kShetraM kevalaM sthaNDilaM bhavet || 10\.71|| yasmAdbIjaprabhAveNa tiryagjA R^iShayo.abhavan | pUjitAshcha prashastAshcha tasmAdbIjaM prashasyate || 10\.72|| vishiShyate) anAryamAryakarmANamAryaM chAnAryakarmiNam | sampradhAryAbravIddhAtA na samau nAsamAviti || 10\.73|| brAhmaNA brahmayonisthA ye svakarmaNyavasthitAH | te samyagupajIveyuH ShaT karmANi yathAkramam || 10\.74|| adhyApanamadhyayanaM yajanaM yAjanaM tathA | dAnaM pratigrahashchaiva ShaT karmANyagrajanmanaH || 10\.75|| ShaNNAM tu karmaNAmasya trINi karmANi jIvikA | yAjanAdhyApane chaiva vishuddhAchcha pratigrahaH || 10\.76|| trayo dharmA nivartante brAhmaNAtkShatriyaM prati | adhyApanaM yAjanaM cha tR^itIyashcha pratigrahaH || 10\.77|| vaishyaM prati tathaivaite nivarteranniti sthitiH | na tau prati hi tAn dharmAn manurAha prajApatiH || 10\.78|| prati hitAn dharmAn shastrAstrabhR^ittvaM kShatrasya vaNikpashukR^iShirviShaH | AjIvanArthaM dharmastu dAnamadhyayanaM yajiH || 10\.79|| vedAbhyAso brAhmaNasya kShatriyasya cha rakShaNam | vArtAkarmaiva vaishyasya vishiShTAni svakarmasu || 10\.80|| ajIva.nstu yathoktena brAhmaNaH svena karmaNA | jIvetkShatriyadharmeNa sa hyasya pratyanantaraH || 10\.81|| ubhAbhyAmapyajIva.nstu kathaM syAditi chedbhavet | kR^iShigorakShamAsthAya jIvedvaishyasya jIvikAm || 10\.82|| vaishyavR^ittyA.api jIva.nstu brAhmaNaH kShatriyo.api vA | hi.nsAprAyAM parAdhInAM kR^iShiM yatnena varjayet || 10\.83|| kR^iShiM sAdhuiti manyante sA vR^ittiH sadvigarhitAH | bhUmiM bhUmishayA.nshchaiva hanti kAShThamayomukham || 10\.84|| idaM tu vR^ittivaikalyAttyajato dharmanaipuNam | viTpaNyamuddhR^itoddhAraM vikreyaM vittavardhanam || 10\.85|| sarvAn rasAnapoheta kR^itAnnaM cha tilaiH saha | ashmano lavaNaM chaiva pashavo ye cha mAnuShAH || 10\.86|| sarvaM cha tAntavaM raktaM shANakShaumAvikAni cha | api chetsyuraraktAni phalamUle tathauShadhIH || 10\.87|| apaH shastraM viShaM mA.nsaM somaM gandhA.nshcha sarvashaH | kShIraM kShaudraM dadhi ghR^itaM tailaM madhu guDaM kushAn || 10\.88|| AraNyA.nshcha pashUn sarvAn da.nShTriNashcha vayA.nsi cha | madyaM nIliM cha lAkShAM cha sarvA.nshchaikashaphA.nstathA || 10\.89|| nIlIM kAmamutpAdya kR^iShyAM tu svayameva kR^iShIvalaH | vikrINIta tilA.nshUdrAn dharmArthamachirasthitAn || 10\.90|| tilA.nshuddhAn bhojanAbhya~njanAddAnAdyadanyatkurute tilaiH | kR^imibhUtaH shvaviShThAyAM pitR^ibhiH saha majjati || 10\.91|| sadyaH patati mA.nsena lAkShayA lavaNena cha | tryaheNa shUdro bhavati brAhmaNaH kShIravikrayAt || 10\.92|| itareShAM tu paNyAnAM vikrayAdiha kAmataH | brAhmaNaH saptarAtreNa vaishyabhAvaM niyachChati || 10\.93|| rasA rasairnimAtavyA na tveva lavaNaM rasaiH | kR^itAnnaM cha kR^itAnnena tilA dhAnyena tatsamAH || 10\.94|| jIvedetena rAjanyaH sarveNApyanayaM gataH | na tveva jyAya.nsIM vR^ittimabhimanyeta karhi chit || 10\.95|| yo lobhAdadhamo jAtyA jIvedutkR^iShTakarmabhiH | taM rAjA nirdhanaM kR^itvA kShiprameva pravAsayet || 10\.96|| varaM svadharmo viguNo na pArakyaH svanuShThitaH | viguNaH paradharmAtsvadhiShThitAt paradharmeNa jIvan hi sadyaH patati jAtitaH || 10\.97|| vaishyo.ajIvan svadharmeNa shUdravR^ittyA.api vartayet | anAcharannakAryANi nivarteta cha shaktimAn || 10\.98|| ashaknuva.nstu shushrUShAM shUdraH kartuM dvijanmanAm | putradArAtyayaM prApto jIvetkArukakarmabhiH || 10\.99|| yaiH karmabhiH pracharitaiH shushrUShyante dvijAtayaH | tAni kArukakarmANi shilpAni vividhAni cha || 10\.100|| vaishyavR^ittimanAtiShThan brAhmaNaH sve pathi sthitaH | avR^ittikarShitaH sIdannimaM dharmaM samAcharet || 10\.101|| sarvataH pratigR^ihNIyAdbrAhmaNastvanayaM gataH | pavitraM duShyatItyetaddharmato nopapadyate || 10\.102|| nAdhyApanAdyAjanAdvA garhitAdvA pratigrahAt | doSho bhavati viprANAM jvalanAmbusamA hi te || 10\.103|| jIvitAtyayamApanno yo.annamatti tatastataH | AkAshamiva pa~Nkena na sa pApena lipyate || 10\.104|| ajIgartaH sutaM hantumupAsarpadbubhukShitaH | na chAlipyata pApena kShutpratIkAramAcharan || 10\.105|| shvamA.nsamichChanArto.attuM dharmAdharmavichakShaNaH | prANAnAM parirakShArthaM vAmadevo na liptavAn || 10\.106|| bharadvAjaH kShudhArtastu saputro vijane vane | bahvIrgAH pratijagrAha vR^idhostakShNo mahAtapAH || 10\.107|| kShudhArtashchAttumabhyAgAdvishvAmitraH shvajAghanIm | chaNDAlahastAdAdAya dharmAdharmavichakShaNaH || 10\.108|| pratigrahAdyAjanAdvA tathaivAdhyApanAdapi | pratigrahaH pratyavaraH pretya viprasya garhitaH || 10\.109|| yAjanAdhyApane nityaM kriyete sa.nskR^itAtmanAm | pratigrahastu kriyate shUdrAdapyantyajanmanaH || 10\.110|| japahomairapetyeno yAjanAdhyApanaiH kR^itam | pratigrahanimittaM tu tyAgena tapasaiva cha || 10\.111|| shilau~nChamapyAdadIta vipro.ajIvan yatastataH | pratigrahAtshilaH shreyA.nstato.apyu~nChaH prashasyate || 10\.112|| sIdadbhiH kupyamichChadbhirdhane vA pR^ithivIpatiH | dhanaM vA yAchyaH syAtsnAtakairviprairaditsa.nstyAgamarhati || 10\.113|| akR^itaM cha kR^itAtkShetrAdgaurajAvikameva cha | hiraNyaM dhAnyamannaM cha pUrvaM pUrvamadoShavat || 10\.114|| sapta vittAgamA dharmyA dAyo lAbhaH krayo jayaH | prayogaH karmayogashcha satpratigraha eva cha || 10\.115|| vidyA shilpaM bhR^itiH sevA gorakShyaM vipaNiH kR^iShiH | dhR^itirbhaikShaM kusIdaM cha dasha jIvanahetavaH || 10\.116|| brAhmaNaH kShatriyo vA.api vR^iddhiM naiva prayojayet | kAmaM tu khalu dharmArthaM dadyAtpApIyase.alpikAm || 10\.117|| chaturthamAdadAno.api kShatriyo bhAgamApadi | prajA rakShan paraM shaktyA kilbiShAtpratimuchyate || 10\.118|| svadharmo vijayastasya nAhave syAtparA~NmukhaH | shastreNa vaishyAn rakShitvA dharmyamAhArayedbalim || 10\.119|| vaishyAdrakShitvA dhAnye.aShTamaM vishAM shulkaM vi.nshaM kArShApaNAvaram | karmopakaraNAH shUdrAH kAravaH shilpinastathA || 10\.120|| shUdrastu vR^ittimAkA~NkShan kShatramArAdhayedyadi | ArAdhayediti dhaninaM vA.apyupArAdhya vaishyaM shUdro jijIviShet || 10\.121|| svargArthamubhayArthaM vA viprAnArAdhayettu saH | jAtabrAhmaNashabdasya sA hyasya kR^itakR^ityatA || 10\.122|| viprasevaiva shUdrasya vishiShTaM karma kIrtyate | yadato.anyadhi kurute tadbhavatyasya niShphalam || 10\.123|| prakalpyA tasya tairvR^ittiH svakuTumbAdyathArhataH | shaktiM chAvekShya dAkShyaM cha bhR^ityAnAM cha parigraham || 10\.124|| uchChiShTamannaM dAtavyaM jIrNAni vasanAni cha | pulAkAshchaiva dhAnyAnAM jIrNAshchaiva parichChadAH || 10\.125|| na shUdre pAtakaM kiM chinna cha sa.nskAramarhati | nAsyAdhikAro dharme.asti na dharmAtpratiShedhanam || 10\.126|| dharmaipsavastu dharmaj~nAH satAM vR^ittamanuShThitAH | satAM dharmaM mantravarjyaM na duShyanti prasha.nsAM prApnuvanti cha || 10\.127|| mantravarjaM yathA yathA hi sadvR^ittamAtiShThatyanasUyakaH | tathA tathaimaM chAmuM cha lokaM prApnotyaninditaH || 10\.128|| shaktenApi hi shUdreNa na kAryo dhanasa~nchayaH | shUdro hi dhanamAsAdya brAhmaNAneva bAdhate || 10\.129|| ete chaturNAM varNAnAmApaddharmAH prakIrtitAH | yAn samyaganutiShThanto vrajanti paramaM gatim || 10\.130|| eSha dharmavidhiH kR^itsnashchAturvarNyasya kIrtitaH | ataH paraM pravakShyAmi prAyashchittavidhiM shubham || 10\.131|| \section{adhyAya 11} sAntAnikaM yakShyamANamadhvagaM sArvavedasam | gurvarthaM pitR^imAtryarthaM svAdhyAyArthyupatApinaH || 11\.1|| na vai tAn snAtakAn vidyAdbrAhmaNAn dharmabhikShukAn | niHsvebhyo deyametebhyo dAnaM vidyAvisheShataH || 11\.2|| etebhyo hi dvijAgryebhyo deyamannaM sadakShiNam | itarebhyo bahirvedi kR^itAnnaM deyamuchyate || 11\.3|| sarvaratnAni rAjA tu yathArhaM pratipAdayet | brAhmaNAn vedaviduSho yaj~nArthaM chaiva dakShiNAm || 11\.4|| kR^itadAro.aparAn dArAn bhikShitvA yo.adhigachChati | ratimAtraM phalaM tasya dravyadAtustu sa.ntatiH || 11\.5|| dhanAni tu yathAshakti vipreShu pratipAdayet | vedavitsu vivikteShu pretya svargaM samashnute || 11\.6|| yasya traivArShikaM bhaktaM paryAptaM bhR^ityavR^ittaye | adhikaM vA.api vidyeta sa somaM pAtumarhati || 11\.7|| ataH svalpIyasi dravye yaH somaM pibati dvijaH | sa pItasomapUrvo.api na tasyApnoti tatphalam || 11\.8|| shaktaH parajane dAtA svajane duHkhajIvini | madhvApAto viShAsvAdaH sa dharmapratirUpakaH || 11\.9|| bhR^ityAnAmuparodhena yatkarotyaurdhvadehikam | tadbhavatyasukhaudarkaM jIvatashcha mR^itasya cha || 11\.10|| yaj~nashchetpratiruddhaH syAdekenA~Ngena yajvanaH | brAhmaNasya visheShena dhArmike sati rAjani || 11\.11|| yo vaishyaH syAdbahupashurhInakraturasomapaH | kuTumbAttasya taddravyamAharedyaj~nasiddhaye || 11\.12|| AharettrINi vA dve vA kAmaM shUdrasya veshmanaH | na hi shUdrasya yaj~neShu kashchidasti parigrahaH || 11\.13|| yo.anAhitAgniH shatagurayajvA cha sahasraguH | ayaj~nash tayorapi kuTumbAbhyAmAharedavichArayan || 11\.14|| AdAnanityAchchAdAturAharedaprayachChataH | tathA yasho.asya prathate dharmashchaiva pravardhate || 11\.15|| tathaiva saptame bhakte bhaktAni ShaDanashnatA | ashvastanavidhAnena hartavyaM hInakarmaNaH || 11\.16|| khalAtkShetrAdagArAdvA yato vA.apyupalabhyate | AkhyAtavyaM tu tattasmai pR^ichChate yadi pR^ichChati || 11\.17|| brAhmaNasvaM na hartavyaM kShatriyeNa kadA chana | dasyuniShkriyayostu svamajIvan hartumarhati || 11\.18|| yo.asAdhubhyo.arthamAdAya sAdhubhyaH samprayachChati | sa kR^itvA plavamAtmAnaM sa.ntArayati tAvubhau || 11\.19|| yaddhanaM yaj~nashIlAnAM devasvaM tadvidurbudhAH | ayajvanAM tu yadvittamAsurasvaM taduchyate || 11\.20|| na tasmin dhArayeddaNDaM dhArmikaH pR^ithivIpatiH | kShatriyasya hi bAlishyAdbrAhmaNaH sIdati kShudhA || 11\.21|| tasya bhR^ityajanaM j~nAtvA svakuTumbAn mahIpatiH | shrutashIle cha vij~nAya vR^ittiM dharmyAM prakalpayet || 11\.22|| kalpayitvA.asya vR^ittiM cha rakShedenaM samantataH | rAjA hi dharmaShaDbhAgaM tasmAtprApnoti rakShitAt || 11\.23|| na yaj~nArthaM dhanaM shUdrAdvipro bhikSheta karhi chit | yajamAno hi bhikShitvA chaNDAlaH pretya jAyate || 11\.24|| yaj~nArthamarthaM bhikShitvA yo na sarvaM prayachChati | sa yAti bhAsatAM vipraH kAkatAM vA shataM samAH || 11\.25|| devasvaM brAhmaNasvaM vA lobhenopahinasti yaH | sa pApAtmA pare loke gR^idhrauchChiShTena jIvati || 11\.26|| iShTiM vaishvAnarIM nityaM nirvapedabdaparyaye | kL^iptAnAM pashusomAnAM niShkR^ityarthamasambhave || 11\.27|| Apatkalpena yo dharmaM kurute.anApadi dvijaH | sa nApnoti phalaM tasya paratreti vichAritam || 11\.28|| vishvaishcha devaiH sAdhyaishcha brAhmaNaishcha maharShibhiH | Apatsu maraNAdbhItairvidheH pratinidhiH kR^itaH || 11\.29|| prabhuH prathamakalpasya yo.anukalpena vartate | na sAmparAyikaM tasya durmatervidyate phalam || 11\.30|| na brAhmaNo vedayeta ki~nchidrAjani dharmavit | svavIryeNaiva tA.nshiShyAn mAnavAnapakAriNaH || 11\.31|| svavIryAdrAjavIryAchcha svavIryaM balavattaram | tasmAtsvenaiva vIryeNa nigR^ihNIyAdarIn dvijaH || 11\.32|| shrutIratharvA~NgirasIH kuryAdityavichArayan | vAkShastraM vai brAhmaNasya tena hanyAdarIn dvijaH || 11\.33|| kShatriyo bAhuvIryeNa taredApadamAtmanaH | dhanena vaishyashUdrau tu japahomairdvijottamaH || 11\.34|| vidhAtA shAsitA vaktA maitro brAhmaNa uchyate | tasmai nAkushalaM brUyAnna shuShkAM giramIrayet || 11\.35|| na vai kanyA na yuvatirnAlpavidyo na bAlishaH | hotA syAdagnihotrasya nArto nAsa.nskR^itastathA || 11\.36|| narake hi patantyete juhvantaH sa cha yasya tat | juhvataH tasmAdvaitAnakushalo hotA syAdvedapAragaH || 11\.37|| prAjApatyamadattvA.ashvamagnyAdheyasya dakShiNAm | anAhitAgnirbhavati brAhmaNo vibhave sati || 11\.38|| puNyAnyanyAni kurvIta shraddadhAno jitendriyaH | na tvalpadakShiNairyaj~nairyajeteha kathaM chana || 11\.39|| indriyANi yashaH svargamAyuH kIrtiM prajAH pashUn | hantyalpadakShiNo yaj~nastasmAnnAlpadhano yajet || 11\.40|| agnihotryapavidyAgnIn brAhmaNaH kAmakArataH | chAndrAyaNaM charen mAsaM vIrahatyAsamaM hi tat || 11\.41|| ye shUdrAdadhigamyArthamagnihotramupAsate | R^itvijaste hi shUdrANAM brahmavAdiShu garhitAH || 11\.42|| teShAM satatamaj~nAnAM vR^iShalAgnyupasevinAm | padA mastakamAkramya dAtA durgANi sa.ntaret || 11\.43|| akurvan vihitaM karma ninditaM cha samAcharan | prasaktashchaindriyArtheShu prAyashchittIyate naraH || 11\.44|| prasajjanindriyArtheShu akAmataH kR^ite pApe prAyashchittaM vidurbudhAH | kAmakArakR^ite.apyAhureke shrutinidarshanAt || 11\.45|| akAmataH kR^itaM pApaM vedAbhyAsena shudhyati | kAmatastu kR^itaM mohAtprAyashchittaiH pR^ithagvidhaiH || 11\.46|| prAyashchittIyatAM prApya daivAtpUrvakR^itena vA | na sa.nsargaM vrajetsadbhiH prAyashchitte.akR^ite dvijaH || 11\.47|| iha dushcharitaiH ke chitke chitpUrvakR^itaistathA | prApnuvanti durAtmAno narA rUpaviparyayam || 11\.48|| suvarNachauraH kaunakhyaM surApaH shyAvadantatAm | brahmahA kShayarogitvaM daushcharmyaM gurutalpagaH || 11\.49|| pishunaH pautinAsikyaM sUchakaH pUtivaktratAm | dhAnyachauro.a~NgahInatvamAtiraikyaM tu mishrakaH || 11\.50|| annahartA.amayAvitvaM maukyaM vAgapahArakaH | vastrApahArakaH shvaitryaM pa~NgutAmashvahArakaH || 11\.51|| evaM karmavisheSheNa jAyante sadvigarhitAH | jaDamUkAndhabadhirA vikR^itAkR^itayastathA || 11\.52|| charitavyamato nityaM prAyashchittaM vishuddhaye | nindyairhi lakShaNairyuktA jAyante.aniShkR^itenasaH || 11\.53|| brahmahatyA surApAnaM steyaM gurva~NganAgamaH | mahAnti pAtakAnyAhuH sa.nsargashchApi taiH saha || 11\.54|| anR^itaM cha samutkarShe rAjagAmi cha paishunam | guroshchAlIkanirbandhaH samAni brahmahatyayA || 11\.55|| brahmojjhatA vedanindA kauTasAkShyaM suhR^idvadhaH | garhitAnAdyayorjagdhiH surApAnasamAni ShaT || 11\.56|| nikShepasyApaharaNaM narAshvarajatasya cha | bhUmivajramaNInAM cha rukmasteyasamaM smR^itam || 11\.57|| retaHsekaH svayonIShu kumArIShvantyajAsu cha | sakhyuH putrasya cha strIShu gurutalpasamaM viduH || 11\.58|| govadho.ayAjyasa.nyAjyaM pAradAryAtmavikrayaH | gurumAtR^ipitR^ityAgaH svAdhyAyAgnyoH sutasya cha || 11\.59|| parivittitA.anuje.anUDhe parivedanameva cha | tayordAnaM cha kanyAyAstayoreva cha yAjanam || 11\.60|| kanyAyA dUShaNaM chaiva vArdhuShyaM vratalopanam | taDAgArAmadArANAmapatyasya cha vikrayaH || 11\.61|| vrAtyatA bAndhavatyAgo bhR^ityAdhyApanameva cha | bhR^ityA chAdhyayanAdAnamapaNyAnAM cha vikrayaH || 11\.62|| bhR^itAchchAdhyayanAdAnam sarvAkAreShvadhIkAro mahAyantrapravartanam | hi.nsauShadhInAM stryAjIvo.abhichAro mUlakarma cha || 11\.63|| indhanArthamashuShkANAM drumANAmavapAtanam | AtmArthaM cha kriyArambho ninditAnnAdanaM tathA || 11\.64|| anAhitAgnitA steyaM R^iNAnAmanapakriyA | asatshAstrAdhigamanaM kaushIlavyasya cha kriyA || 11\.65|| dhAnyakupyapashusteyaM madyapastrIniShevaNam | strIshUdraviTkShatravadho nAstikyaM chopapAtakam || 11\.66|| brAhmaNasya rujaH kR^itvA ghrAtiraghreyamadyayoH | jaihmyaM cha maithunaM pu.nsi jAtibhra.nshakaraM smR^itam || 11\.67|| kharAshvoShTramR^igaibhAnAmajAvikavadhastathA | sa~NkarIkaraNaM j~neyaM mInAhimahiShasya cha || 11\.68|| ninditebhyo dhanAdAnaM vANijyaM shUdrasevanam | apAtrIkaraNaM j~neyamasatyasya cha bhAShaNam || 11\.69|| kR^imikITavayohatyA madyAnugatabhojanam | phaledhaH.kusumasteyamadhairyaM cha malAvaham || 11\.70|| etAnyenA.nsi sarvANi yathoktAni pR^ithakpR^ithak | yairyairvratairapohyante tAni samyagnibodhata || 11\.71|| brahmahA dvAdasha samAH kuTIM kR^itvA vane vaset | bhaikShAshyAtmavishuddhyarthaM kR^itvA shavashiro dhvajam || 11\.72|| lakShyaM shastrabhR^itAM vA syAdviduShAmichChayA.atmanaH | prAsyedAtmAnamagnau vA samiddhe triravAkShirAH || 11\.73|| yajeta vA.ashvamedhena svarjitA gosavena vA | abhijidvishvajid.hbhyAM vA trivR^itA.agniShTutA.api vA || 11\.74|| japan vA.anyatamaM vedaM yojanAnAM shataM vrajet | brahmahatyApanodAya mitabhuj~niyatendriyaH || 11\.75|| sarvasvaM vedaviduShe brAhmaNAyopapAdayet | dhanaM hi jIvanAyAlaM gR^ihaM vA saparichChadam || 11\.76|| haviShyabhugvA.anusaretpratisrotaH sarasvatIm | japedvA niyatAhArastrirvai vedasya sa.nhitAm || 11\.77|| kR^itavApano nivasedgrAmAnte govraje.api vA | Ashrame vR^ikShamUle vA gobrAhmaNahite rataH || 11\.78|| brAhmaNArthe gavArthe vA sadyaH prANAn parityajet | sa.nyakprANAn muchyate brahmahatyAyA goptA gorbrAhmaNasya cha || 11\.79|| trivAraM pratiroddhA vA sarvasvamavajitya vA | tryavaraM viprasya tannimitte vA prANAlAbhe vimuchyate || 11\.80|| prANAlAbhe.api muchyate evaM dR^iDhavrato nityaM brahmachArI samAhitaH | samApte dvAdashe varShe brahmahatyAM vyapohati || 11\.81|| shiShTvA vA bhUmidevAnAM naradevasamAgame | svameno.avabhR^ithasnAto hayamedhe vimuchyate || 11\.82|| dharmasya brAhmaNo mUlamagraM rAjanya uchyate | tasmAtsamAgame teShAmeno vikhyApya shudhyati || 11\.83|| brahmaNaH sambhavenaiva devAnAmapi daivatam | pramANaM chaiva lokasya brahmAtraiva hi kAraNam || 11\.84|| teShAM vedavido brUyustrayo.apyenaH suniShkR^itim | sA teShAM pAvanAya syAtpavitrA viduShAM hi vAk || 11\.85|| pavitraM ato.anyatamamAsthAya vidhiM vipraH samAhitaH | brahmahatyAkR^itaM pApaM vyapohatyAtmavattayA || 11\.86|| hatvA garbhamavij~nAtametadeva vrataM charet | rAjanyavaishyau chaijAnAvAtreyImeva cha striyam || 11\.87|| uktvA chaivAnR^itaM sAkShye pratirudhya guruM tathA | pratirabhya apahR^itya cha niHkShepaM kR^itvA cha strIsuhR^itvadham || 11\.88|| nikShepaM iyaM vishuddhiruditA pramApyAkAmato dvijam | kAmato brAhmaNavadhe niShkR^itirna vidhIyate || 11\.89|| surAM pItvA dvijo mohAdagnivarNAM surAM pibet | tayA sa kAye nirdagdhe muchyate kilbiShAttataH || 11\.90|| gomUtramagnivarNaM vA pibedudakameva vA | payo ghR^itaM vA.a maraNAdgoshakR^idrasameva vA || 11\.91|| kaNAn vA bhakShayedabdaM piNyAkaM vA sakR^itnishi | surApAnApanuttyarthaM vAlavAsA jaTI dhvajI || 11\.92|| surA vai malamannAnAM pApmA cha malamuchyate | tasmAdbrAhmaNarAjanyau vaishyashcha na surAM pibet || 11\.93|| gauDI paiShTI cha mAdhvI cha vij~neyA trividhA surA | yathaivaikA tathA sarvA na pAtavyA dvijottamaiH || 11\.94|| yakSharakShaH.pishAchAnnaM madyaM mA.nsaM surAsavam | tadbrAhmaNena nAttavyaM devAnAmashnatA haviH || 11\.95|| amedhye vA paten matto vaidikaM vA.apyudAharet | akAryamanyatkuryAdvA brAhmaNo madamohitaH || 11\.96|| yasya kAyagataM brahma madyenAplAvyate sakR^it | tasya vyapaiti brAhmaNyaM shUdratvaM cha sa gachChati || 11\.97|| eShA vichitrAbhihitA surApAnasya niShkR^itiH | ata UrdhvaM pravakShyAmi suvarNasteyaniShkR^itim || 11\.98|| suvarNasteyakR^idvipro rAjAnamabhigamya tu | svakarma khyApayan brUyAtmAM bhavAnanushAstviti || 11\.99|| gR^ihItvA musalaM rAjA sakR^iddhanyAttu taM svayam | vadhena shudhyati steno brAhmaNastapasaiva tu || 11\.100|| tapasApanunutsustu suvarNasteyajaM malam | chIravAsA dvijo.araNye charedbrahmahano vratam || 11\.101|| etairvratairapoheta pApaM steyakR^itaM dvijaH | gurustrIgamanIyaM tu vratairebhirapAnudet || 11\.102|| gurutalpyabhibhAShyainastapte svapyAdayomaye | talpe svapyAd sUrmIM jvalantIM svAshliShyen mR^ityunA sa vishudhyati || 11\.103|| vA.ashliShyen svayaM vA shiShNavR^iShaNAvutkR^ityAdhAya chA~njalau | nair{R^i}tIM dishamAtiShThedA nipAtAdajihmagaH || 11\.104|| khaTvA~NgI chIravAsA vA shmashrulo vijane vane | prAjApatyaM charetkR^ichChramabdamekaM samAhitaH || 11\.105|| chAndrAyaNaM vA trIn mAsAnabhyasyenniyataindriyaH | haviShyeNa yavAgvA vA gurutalpApanuttaye || 11\.106|| etairvratairapoheyurmahApAtakino malam | upapAtakinastvevamebhirnAnAvidhairvrataiH || 11\.107|| upapAtakasa.nyukto goghno mAsaM yavAn pibet | kR^itavApo vasedgoShThe charmaNA tena sa.nvR^itaH || 11\.108|| chaturthakAlamashnIyAdakShAralavaNaM mitam | gomUtreNAcharetsnAnaM dvau mAsau niyatendriyaH || 11\.109|| divA.anugachChedgAstAstu tiShThannUrdhvaM rajaH pibet | shushrUShitvA namaskR^itya rAtrau vIrAsanaM vaset || 11\.110|| vIrAsano tiShThantIShvanutiShThettu vrajantIShvapyanuvrajet | AsInAsu tathA.asIno niyato vItamatsaraH || 11\.111|| AturAmabhishastAM vA chauravyAghrAdibhirbhayaiH | patitAM pa~NkalagnAM vA sarvaupAyairvimochayet || 11\.112|| sarvaprANairvimochayet uShNe varShati shIte vA mArute vAti vA bhR^isham | na kurvItAtmanastrANaM gorakR^itvA tu shaktitaH || 11\.113|| Atmano yadi vA.anyeShAM gR^ihe kShetre.atha vA khale | bhakShayantIM na kathayetpibantaM chaiva vatsakam || 11\.114|| anena vidhinA yastu goghno gAmanugachChati | sa gohatyAkR^itaM pApaM tribhirmAsairvyapohati || 11\.115|| vR^iShabhaikAdashA gAshcha dadyAtsucharitavrataH | avidyamAne sarvasvaM vedavidbhyo nivedayet || 11\.116|| etadeva vrataM kuryurupapAtakino dvijAH | avakIrNivarjyaM shuddhyarthaM chAndrAyaNamathApi vA || 11\.117|| avakIrNivarjaM avakIrNI tu kANena gardabhena chatuShpathe | pAkayaj~navidhAnena yajeta nir{R^i}tiM nishi || 11\.118|| hutvA.agnau vidhivadhomAnantatashcha samityR^ichA | vAtendraguruvahnInAM juhuyAtsarpiShA.ahutIH || 11\.119|| kAmato retasaH sekaM vratasthasya dvijanmanaH | atikramaM vratasyAhurdharmaj~nA brahmavAdinaH || 11\.120|| mArutaM puruhUtaM cha guruM pAvakameva cha | chaturo vratino.abhyeti brAhmaM tejo.avakIrNinaH || 11\.121|| etasminnenasi prApte vasitvA gardabhAjinam | saptAgArA.nshcharedbhaikShaM svakarma parikIrtayan || 11\.122|| tebhyo labdhena bhaikSheNa vartayannekakAlikam | upaspR^isha.nstriShavaNaM tvabdena sa vishudhyati || 11\.123|| triShavaNaM abdena jAtibhra.nshakaraM karma kR^itvA.anyatamamichChayA | charetsA.ntapanaM kR^ichChraM prAjApatyamanichChayA || 11\.124|| sa~NkarApAtrakR^ityAsu mAsaM shodhanamaindavam | aindavaH malinIkaraNIyeShu taptaH syAdyAvakaistryaham || 11\.125|| turIyo brahmahatyAyAH kShatriyasya vadhe smR^itaH | vaishye.aShTamA.nsho vR^ittasthe shUdre j~neyastu ShoDashaH || 11\.126|| akAmatastu rAjanyaM vinipAtya dvijottamaH | vR^iShabhaikasahasrA gA dadyAtsucharitavrataH || 11\.127|| tryabdaM charedvA niyato jaTI brahmahano vratam | vasan dUratare grAmAdvR^ikShamUlaniketanaH || 11\.128|| etadeva charedabdaM prAyashchittaM dvijottamaH | pramApya vaishyaM vR^ittasthaM dadyAchchaikashataM gavAm || 11\.129|| dadyAdvaikashataM gavAm etadeva vrataM kR^itsnaM ShaNmAsA.nshUdrahA charet)| vR^iShabhekAdashA vA.api dadyAdviprAya gAH sitAH || 11\.130|| mArjAranakulau hatvA chAShaM maNDUkameva cha | shvagodhaulUkakAkA.nshcha shUdrahatyAvrataM charet || 11\.131|| payaH pibettrirAtraM vA yojanaM vA.adhvano vrajet | upaspR^ishetsravantyAM vA sUktaM vA.ab.daivataM japet || 11\.132|| abhriM kArShNAyasIM dadyAtsarpaM hatvA dvijottamaH | palAlabhArakaM ShaNDhe saisakaM chaikamAShakam || 11\.133|| ghR^itakumbhaM varAhe tu tiladroNaM tu tittirau | shuke dvihAyanaM vatsaM krau~nchaM hatvA trihAyanam || 11\.134|| hatvA ha.nsaM balAkAM cha bakaM barhiNameva cha | vAnaraM shyenabhAsau cha sparshayedbrAhmaNAya gAm || 11\.135|| vAso dadyAdhayaM hatvA pa~ncha nIlAn vR^iShAn gajam | ajameShAvanaDvAhaM kharaM hatvaikahAyanam || 11\.136|| kravyAdA.nstu mR^igAn hatvA dhenuM dadyAtpayasvinIm | akravyAdAn vatsatarImuShTraM hatvA tu kR^iShNalam || 11\.137|| jInakArmukabastAvIn pR^ithagdadyAdvishuddhaye | chaturNAmapi varNAnAM nArIrhatvA.anavasthitAH || 11\.138|| dAnena vadhanirNekaM sarpAdInAmashaknuvan | ekaikashashcharetkR^ichChraM dvijaH pApApanuttaye || 11\.139|| asthimatAM tu sattvAnAM sahasrasya pramApaNe | pUrNe chAnasyanasthnAM tu shUdrahatyAvrataM charet || 11\.140|| kiM chideva tu viprAya dadyAdasthimatAM vadhe | anasthnAM chaiva hi.nsAyAM prANAyAmena shudhyati || 11\.141|| phaladAnAM tu vR^ikShANAM Chedane japyamR^ichshatam | gulmavallIlatAnAM cha puShpitAnAM cha vIrudhAm || 11\.142|| annAdyajAnAM sattvAnAM rasajAnAM cha sarvashaH | phalapuShpodbhavAnAM cha ghR^itaprAsho vishodhanam || 11\.143|| kR^iShtajAnAmoShadhInAM jAtAnAM cha svayaM vane | vR^ithAlambhe.anugachChedgAM dinamekaM payovrataH || 11\.144|| etairvratairapohyaM syAdeno hi.nsAsamudbhavam | j~nAnAj~nAnakR^itaM kR^itsnaM shR^iNutAnAdyabhakShaNe || 11\.145|| aj~nAnAdvAruNIM pItvA sa.nskAreNaiva shudhyati | matipUrvamanirdeshyaM prANAntikamiti sthitiH || 11\.146|| apaH surAbhAjanasthA madyabhANDasthitAstathA | pa~ncharAtraM pibetpItvA sha~NkhapuShpIshR^itaM payaH || 11\.147|| spR^iShTvA dattvA cha madirAM vidhivatpratigR^ihya cha | shUdrochChiShTAshcha pItvA.apaH kushavAri pibettryaham || 11\.148|| brAhmaNastu surApasya gandhamAghrAya somapaH | prANAnapsu trirAyamya ghR^itaM prAshya vishudhyati || 11\.149|| aj~nAnAtprAshya viNmUtraM surAsa.nspR^iShTameva cha | punaH sa.nskAramarhanti trayo varNA dvijAtayaH || 11\.150|| vapanaM mekhalA daNDo bhaikShacharyA vratAni cha | bhaikShyacharyA nivartante dvijAtInAM punaHsa.nskArakarmaNi || 11\.151|| abhojyAnAM tu bhuktvA.annaM strIshUdrochChiShTameva cha | jagdhvA mA.nsamabhakShyaM cha saptarAtraM yavAn pibet || 11\.152|| shuktAni cha kaShAyA.nshcha pItvA medhyAnyapi dvijaH | tAvadbhavatyaprayato yAvattanna vrajatyadhaH || 11\.153|| viDvarAhakharoShTrANAM gomAyoH kapikAkayoH | prAshya mUtrapurIShANi dvijashchAndrAyaNaM charet || 11\.154|| shuShkANi bhuktvA mA.nsAni bhaumAni kavakAni cha | aj~nAtaM chaiva sUnAsthametadeva vrataM charet || 11\.155|| kravyAdasUkaroShTrANAM kukkuTAnAM cha bhakShaNe | narakAkakharANAM cha taptakR^ichChraM vishodhanam || 11\.156|| mAsikAnnaM tu yo.ashnIyAdasamAvartako dvijaH | sa trINyahAnyupavasedekAhaM chodake vaset || 11\.157|| brahmachArI tu yo.ashnIyAn madhu mA.nsaM kathaM chana | vratachArI tu sa kR^itvA prAkR^itaM kR^ichChraM vratasheShaM samApayet || 11\.158|| biDAlakAkAkhUchChiShTaM jagdhvA shvanakulasya cha | keshakITAvapannaM cha pibedbrahmasuvarchalAm || 11\.159|| abhojyamannaM nAttavyamAtmanaH shuddhimichChatA | aj~nAnabhuktaM tUttAryaM shodhyaM vA.apyAshu shodhanaiH || 11\.160|| eSho.anAdyAdanasyokto vratAnAM vividho vidhiH | steyadoShApahartR^INAM vratAnAM shrUyatAM vidhiH || 11\.161|| dhAnyAnnadhanachauryANi kR^itvA kAmAddvijottamaH | svajAtIyagR^ihAdeva kR^ichChrAbdena vishudhyati || 11\.162|| manuShyANAM tu haraNe strINAM kShetragR^ihasya cha | kUpavApIjalAnAM cha shuddhishchAndrAyaNaM smR^itam || 11\.163|| dravyANAmalpasArANAM steyaM kR^itvA.anyaveshmataH | kR^itvA.anyaveshmani charetsA.ntapanaM kR^ichChraM tanniryAtyAtmashuddhaye || 11\.164|| bhakShyabhojyApaharaNe yAnashayyA.a.asanasya cha | puShpamUlaphalAnAM cha pa~nchagavyaM vishodhanam || 11\.165|| tR^iNakAShThadrumANAM cha shuShkAnnasya guDasya cha | chelacharmAmiShANAM cha trirAtraM syAdabhojanam || 11\.166|| chailacharmAmikShANAM maNimuktApravAlAnAM tAmrasya rajatasya cha | ayaH.kA.nsyaupalAnAM cha dvAdashAhaM kaNAnnatA || 11\.167|| kArpAsakITajorNAnAM dvishaphekashaphasya cha | dveshaphekakhurasya cha pakShigandhauShadhInAM cha rajjvAshchaiva tryahaM payaH || 11\.168|| etairvratairapoheta pApaM steyakR^itaM dvijaH | agamyAgamanIyaM tu vratairebhirapAnudet || 11\.169|| gurutalpavrataM kuryAdretaH siktvA svayoniShu | sakhyuH putrasya cha strIShu kumArIShvantyajAsu cha || 11\.170|| paitR^isvaseyIM bhaginIM svasrIyAM mAtureva cha | mAtushcha bhrAtustanayAM gatvA chAndrAyaNaM charet || 11\.171|| bhrAturAptasya gatvA etAstisrastu bhAryArthe nopayachChettu buddhimAn | j~nAtitvenAnupeyAstAH patati hyupayannadhaH || 11\.172|| amAnuShIShU puruSha udakyAyAmayoniShu | retaH siktvA jale chaiva kR^ichChraM sA.ntapanaM charet || 11\.173|| maithunaM tu samAsevya pu.nsi yoShiti vA dvijaH | goyAne.apsu divA chaiva savAsAH snAnamAcharet || 11\.174|| chaNDAlAntyastriyo gatvA bhuktvA cha pratigR^ihya cha | patatyaj~nAnato vipro j~nAnAtsAmyaM tu gachChati || 11\.175|| vipraduShTAM striyaM bhartA nirundhyAdekaveshmani | yatpu.nsaH paradAreShu tachchainAM chArayedvratam || 11\.176|| sA chetpunaH praduShyettu sadR^ishenopamantritA | sadR^ishenopayantritA kR^ichChraM chAndrAyaNaM chaiva tadasyAH pAvanaM smR^itam || 11\.177|| yatkarotyekarAtreNa vR^iShalIsevanAddvijaH | tadbhaikShabhujjapannityaM tribhirvarShairvyapohati || 11\.178|| eShA pApakR^itAmuktA chaturNAmapi niShkR^itiH | patitaiH samprayuktAnAmimAH shR^iNuta niShkR^itIH || 11\.179|| sa.nvatsareNa patati patitena sahAcharan | yAjanAdhyApanAdyaunAnna tu yAnAsanAshanAt || 11\.180|| yo yena patitenaiShAM sa.nsargaM yAti mAnavaH | sa tasyaiva vrataM kuryAttatsa.nsargavishuddhaye || 11\.181|| patitasyodakaM kAryaM sapiNDairbAndhavairbahiH | nindite.ahani sAyAhne j~nAtirtviggurusa.nnidhau || 11\.182|| dAsI ghaTamapAM pUrNaM paryasyetpretavatpadA | ahorAtramupAsIrannashauchaM bAndhavaiH saha || 11\.183|| nivartera.nshcha tasmAttu sambhAShaNasahAsane | dAyAdyasya pradAnaM cha yAtrA chaiva hi laukikI || 11\.184|| jyeShThatA cha nivarteta jyeShThAvApyaM cha yaddhanam | yadvasu jyeShThA.nshaM prApnuyAchchAsya yavIyAn guNato.adhikaH || 11\.185|| prAyashchitte tu charite pUrNakumbhamapAM navam | tenaiva sArdhaM prAsyeyuH snAtvA puNye jalAshaye || 11\.186|| sa tvapsu taM ghaTaM prAsya pravishya bhavanaM svakam | sarvANi j~nAtikAryANi yathApUrvaM samAcharet || 11\.187|| etadeva vidhiM kuryAdyoShitsu patitAsvapi | etameva vidhiM vastrAnnapAnaM deyaM tu vaseyushcha gR^ihAntike || 11\.188|| enasvibhiranirNiktairnArthaM kiM chitsahAcharet | kR^itanirNejanA.nshchaiva na jugupseta karhi chit || 11\.189|| kR^itanirNejanA.nshchaitAn bAlaghnA.nshcha kR^itaghnA.nshcha vishuddhAnapi dharmataH | sharaNAgatahantR^I.nshcha strIhantR^I.nshcha na sa.nvaset || 11\.190|| yeShAM dvijAnAM sAvitrI nAnUchyeta yathAvidhi | tA.nshchArayitvA trIn kR^ichChrAn yathAvidhyopanAyayet || 11\.191|| prAyashchittaM chikIrShanti vikarmasthAstu ye dvijAH | brahmaNA cha parityaktAsteShAmapyetadAdishet || 11\.192|| yadgarhitenArjayanti karmaNA brAhmaNA dhanam | tasyotsargeNa shudhyanti japyena tapasaiva cha || 11\.193|| japitvA trINi sAvitryAH sahasrANi samAhitaH | mAsaM goShThe payaH pItvA muchyate.asatpratigrahAt || 11\.194|| upavAsakR^ishaM taM tu govrajAtpunarAgatam | praNataM prati pR^ichCheyuH sAmyaM saumyaichChasIti kim || 11\.195|| satyamuktvA tu vipreShu vikiredyavasaM gavAm | gobhiH pravartite tIrthe kuryustasya parigraham || 11\.196|| vrAtyAnAM yAjanaM kR^itvA pareShAmantyakarma cha | abhichAramahInaM cha tribhiH kR^ichChrairvyapohati || 11\.197|| sharaNAgataM parityajya vedaM viplAvya cha dvijaH | sa.nvatsaraM yavAhArastatpApamapasedhati || 11\.198|| shvashR^igAlakharairdaShTo grAmyaiH kravyAdbhireva cha | narAshvoShTravarAhaishcha prANAyAmena shudhyati || 11\.199|| ShaShThAnnakAlatA mAsaM sa.nhitAjapa eva vA | homAshcha sakalA nityamapA~NktyAnAM vishodhanam || 11\.200|| homAshcha shAkalA uShTrayAnaM samAruhya kharayAnaM tu kAmataH | snAtvA tu vipro digvAsAH prANAyAmena shudhyati || 11\.201|| vinA.adbhirapsu vA.apyArtaH shArIraM sa.nniShevya cha | sachailo bahirAplutya gAmAlabhya vishudhyati || 11\.202|| vedoditAnAM nityAnAM karmaNAM samatikrame | snAtakavratalope cha prAyashchittamabhojanam || 11\.203|| hu~NkAraM brAhmaNasyoktvA tva~NkAraM cha garIyasaH | snAtvA.anashnannahaH sheShamabhivAdya prasAdayet || 11\.204|| tADayitvA tR^iNenApi kaNThe vA.abadhya vAsasA | vivAde vA vinirjitya praNipatya prasAdayet || 11\.205|| avagUrya tvabdashataM sahasramabhihatya cha | jighA.nsayA brAhmaNasya narakaM pratipadyate || 11\.206|| shoNitaM yAvataH pA.nsUn sa~NgR^ihNAti mahItale | tAvantyabdasahasrANi tatkartA narake vaset || 11\.207|| narake vrajet avagUrya charetkR^ichChramatikR^ichChraM nipAtane | kR^ichChrAtikR^ichChrau kurvIta viprasyotpAdya shoNitam || 11\.208|| anuktaniShkR^itInAM tu pApAnAmapanuttaye | shaktiM chAvekShya pApaM cha prAyashchittaM prakalpayet || 11\.209|| yairabhyupAyairenA.nsi mAnavo vyapakarShati | tAn vo.abhyupAyAn vakShyAmi devarShipitR^isevitAn || 11\.210|| tryahaM prAtastryahaM sAyaM tryahamadyAdayAchitam | tryahaM paraM cha nAshnIyAtprAjApatyaM charan dvijaH || 11\.211|| gomUtraM gomayaM kShIraM dadhi sarpiH kushodakam | ekarAtropavAsashcha kR^ichChraM sA.ntapanaM smR^itam || 11\.212|| ekaikaM grAsamashnIyAttryahANi trINi pUrvavat | tryahaM chopavasedantyamatikR^ichChraM charan dvijaH || 11\.213|| taptakR^ichChraM charan vipro jalakShIraghR^itAnilAn | pratitryahaM pibeduShNAn sakR^itsnAyI samAhitaH || 11\.214|| yatAtmano.apramattasya dvAdashAhamabhojanam | parAko nAma kR^ichChro.ayaM sarvapApApanodanaH || 11\.215|| ekaikaM hrAsayetpiNDaM kR^iShNe shukle cha vardhayet | upaspR^isha.nstriShavaNametatchANDrAyaNaM smR^itam || 11\.216|| etameva vidhiM kR^itsnamAcharedyavamadhyame | shuklapakShAdiniyatashchara.nshchAndrAyaNaM vratam || 11\.217|| aShTAvaShTau samashnIyAtpiNDAn madhya.ndine sthite | niyatAtmA haviShyAshI yatichAndrAyaNaM charan || 11\.218|| chaturaH prAtarashnIyAtpiNDAn vipraH samAhitaH | chaturo.astamite sUrye shishuchAndrAyaNaM smR^itam || 11\.219|| yathA kathaM chitpiNDAnAM tisro.ashItIH samAhitaH | mAsenAshnan haviShyasya chandrasyaiti salokatAm || 11\.220|| etadrudrAstathA.adityA vasavashchAcharan vratam | sarvAkushalamokShAya marutashcha maharShibhiH || 11\.221|| mahAvyAhR^itibhirhomaH kartavyaH svayamanvaham | ahi.nsA satyamakrodhamArjavaM cha samAcharet || 11\.222|| trirahnastrirnishAyAM cha savAsA jalamAvishet | strIshUdrapatitA.nshchaiva nAbhibhASheta karhi chit || 11\.223|| sthAnAsanAbhyAM viharedashakto.adhaH shayIta vA | brahmachArI vratI cha syAdgurudevadvijArchakaH || 11\.224|| sAvitrIM cha japennityaM pavitrANi cha shaktitaH | sarveShveva vrateShvevaM prAyashchittArthamAdR^itaH || 11\.225|| etairdvijAtayaH shodhyA vratairAviShkR^itenasaH | anAviShkR^itapApA.nstu mantrairhomaishcha shodhayet || 11\.226|| khyApanenAnutApena tapasA.adhyayanena cha | pApakR^itmuchyate pApAttathA dAnena chApadi || 11\.227|| yathA yathA naro.adharmaM svayaM kR^itvA.anubhAShate | tathA tathA tvachaivAhistenAdharmeNa muchyate || 11\.228|| yathA yathA manastasya duShkR^itaM karma garhati | tathA tathA sharIraM tattenAdharmeNa muchyate || 11\.229|| kR^itvA pApaM hi sa.ntapya tasmAtpApAtpramuchyate | naivaM kuryAM punariti nivR^ittyA pUyate tu saH || 11\.230|| evaM sa~nchintya manasA pretya karmaphalodayam | manovA~NmUrtibhirnityaM shubhaM karma samAcharet || 11\.231|| aj~nAnAdyadi vA j~nAnAtkR^itvA karma vigarhitam | tasmAdvimuktimanvichChan dvitIyaM na samAcharet || 11\.232|| yasmin karmaNyasya kR^ite manasaH syAdalAghavam | tasmi.nstAvattapaH kuryAdyAvattuShTikaraM bhavet || 11\.233|| tapomUlamidaM sarvaM daivamAnuShakaM sukham | tapomadhyaM budhaiH proktaM tapo.antaM vedadarshibhiH || 11\.234|| brAhmaNasya tapo j~nAnaM tapaH kShatrasya rakShaNam | vaishyasya tu tapo vArtA tapaH shUdrasya sevanam || 11\.235|| R^iShayaH sa.nyatAtmAnaH phalamUlAnilAshanAH | tapasaiva prapashyanti trailokyaM sacharAcharam || 11\.236|| auShadhAnyagado vidyA daivI cha vividhA sthitiH | tapasaiva prasidhyanti tapasteShAM hi sAdhanam || 11\.237|| yaddustaraM yaddurApaM yaddurgaM yachcha duShkaram | sarvaM tu tapasA sAdhyaM tapo hi duratikramam || 11\.238|| sarvaM tattapasA mahApAtakinashchaiva sheShAshchAkAryakAriNaH | tapasaiva sutaptena muchyante kilbiShAttataH || 11\.239|| kITAshchAhipata~NgAshcha pashavashcha vayA.nsi cha | sthAvarANi cha bhUtAni divaM yAnti tapobalAt || 11\.240|| yatkiM chidenaH kurvanti manovA~NmUrtibhirjanAH | manovAch.karmabhir tatsarvaM nirdahantyAshu tapasaiva tapodhanAH || 11\.241|| tapasaiva vishuddhasya brAhmaNasya divaukasaH | ijyAshcha pratigR^ihNanti kAmAn sa.nvardhayanti cha || 11\.242|| prajApatiridaM shAstraM tapasaivAsR^ijatprabhuH | tathaiva vedAn R^iShayastapasA pratipedire || 11\.243|| ityetattapaso devA mahAbhAgyaM prachakShate | yadetattapaso sarvasyAsya prapashyantastapasaH puNyamuttamam || 11\.244|| puNyamudbhavaM vedAbhyAso.anvahaM shaktyA mahAyaj~nakriyA kShamA | nAshayantyAshu pApAni mahApAtakajAnyapi || 11\.245|| yathaidhastejasA vahniH prAptaM nirdahati kShaNAt | tathA j~nAnAgninA pApaM sarvaM dahati vedavit || 11\.246|| ityetadenasAmuktaM prAyashchittaM yathAvidhi | ata UrdhvaM rahasyAnAM prAyashchittaM nibodhata || 11\.247|| savyAhR^itipraNavakAH prANAyAmAstu ShoDasha | api bhrUNahanaM mAsAtpunantyaharahaH kR^itAH || 11\.248|| kautsaM japtvA.apa ityetadvasiShThaM cha pratItyR^icham | mAhitraM shuddhavatyashcha surApo.api vishudhyati || 11\.249|| sakR^itjaptvA.asyavAmIyaM shivasa~Nkalpameva cha | apahR^itya suvarNaM tu kShaNAdbhavati nirmalaH || 11\.250|| haviShpAntIyamabhyasya na tamaM ha itIti cha | japitvA pauruShaM sUktaM muchyate gurutalpagaH || 11\.251|| enasAM sthUlasUkShmANAM chikIrShannapanodanam | avetyR^ichaM japedabdaM yatki~nchedamitIti vA || 11\.252|| pratigR^ihyApratigrAhyaM bhuktvA chAnnaM vigarhitam | japa.nstaratsamandIyaM pUyate mAnavastryahAt || 11\.253|| somAraudraM tu bahvenAH mAsamabhyasya shudhyati | samAmabhyasya) sravantyAmAcharan snAnamaryamNAmiti cha tR^icham || 11\.254|| abdArdhamindramityetadenasvI saptakaM japet | aprashastaM tu kR^itvA.apsu mAsamAsIta bhaikShabhuk || 11\.255|| mantraiH shAkalahomIyairabdaM hutvA ghR^itaM dvijaH | sugurvapyapahantyeno japtvA vA nama ityR^icham || 11\.256|| mahApAtakasa.nyukto.anugachChedgAH samAhitaH | abhyasyAbdaM pAvamAnIrbhaikShAhAro vishudhyati || 11\.257|| araNye vA trirabhyasya prayato vedasa.nhitAm | muchyate pAtakaiH sarvaiH parAkaiH shodhitastribhiH || 11\.258|| tryahaM tUpavasedyuktastrirahno.abhyupayannapaH | muchyate pAtakaiH sarvaistrirjapitvA.aghamarShaNam || 11\.259|| yathA.ashvamedhaH kraturAT sarvapApApanodanaH | tathA.aghamarShaNaM sUktaM sarvapApApanodanam || 11\.260|| hatvA lokAnapImA.nstrInashnannapi yatastataH | R^igvedaM dhArayan vipro nainaH prApnoti kiM chana || 11\.261|| R^iksa.nhitAM trirabhyasya yajuShAM vA samAhitaH | sAmnAM vA sarahasyAnAM sarvapApaiH pramuchyate || 11\.262|| yathA mahAhradaM prApya kShiptaM loShTaM vinashyati | tathA dushcharitaM sarvaM vede trivR^iti majjati || 11\.263|| R^icho yajU.nShi chAnyAni sAmAni vividhAni cha | eSha j~neyastrivR^idvedo yo vedainaM sa vedavit || 11\.264|| AdyaM yattryakSharaM brahma trayI yasmin pratiShThitA | sa guhyo.anyastrivR^idvedo yastaM veda sa vedavit || 11\.265|| \section{adhyAya 12} chAturvarNyasya kR^itsno.ayamukto dharmastvayA.anaghaH | karmaNAM phalanirvR^ittiM sha.nsa nastattvataH parAm || 12\.1|| sa tAnuvAcha dharmAtmA maharShIn mAnavo bhR^iguH | asya sarvasya shR^iNuta karmayogasya nirNayam || 12\.2|| shubhAshubhaphalaM karma manovAgdehasambhavam | karmajA gatayo nR^INAmuttamAdhamamadhyamaH || 12\.3|| tasyaiha trividhasyApi tryadhiShThAnasya dehinaH | dashalakShaNayuktasya mano vidyAtpravartakam || 12\.4|| paradravyeShvabhidhyAnaM manasA.aniShTachintanam | vitathAbhiniveshashcha trividhaM karma mAnasam || 12\.5|| pAruShyamanR^itaM chaiva paishunyaM chApi sarvashaH | asambaddhapralApashcha vA~NmayaM syAchchaturvidham || 12\.6|| adattAnAmupAdAnaM hi.nsA chaivAvidhAnataH | paradAropasevA cha shArIraM trividhaM smR^itam || 12\.7|| mAnasaM manasevAyamupabhu~Nkte shubhAshubham | vAchA vAchA kR^itaM karma kAyeneva cha kAyikam || 12\.8|| sharIrajaiH karmadoShairyAti sthAvaratAM naraH | vAchikaiH pakShimR^igatAM mAnasairantyajAtitAm || 12\.9|| vAgdaNDo.atha manodaNDaH kAyadaNDastathaiva cha | yasyaite nihitA buddhau tridaNDIti sa uchyate || 12\.10|| tridaNDametannikShipya sarvabhUteShu mAnavaH | kAmakrodhau tu sa.nyamya tataH siddhiM niyachChati || 12\.11|| kAmakrodhau susa.nyamya tataH siddhiM nigachChati yo.asyAtmanaH kArayitA taM kShetraj~naM prachakShate | yaH karoti tu karmANi sa bhUtAtmochyate budhaiH || 12\.12|| jIvasa.nj~no.antarAtmA.anyaH sahajaH sarvadehinAm | yena vedayate sarvaM sukhaM duHkhaM cha janmasu || 12\.13|| tAvubhau bhUtasampR^iktau mahAn kShetraj~na eva cha | uchchAvacheShu bhUteShu sthitaM taM vyApya tiShThataH || 12\.14|| asa~NkhyA mUrtayastasya niShpatanti sharIrataH | uchchAvachAni bhUtAni satataM cheShTayanti yAH || 12\.15|| pa~nchabhya eva mAtrAbhyaH pretya duShkR^itinAM nR^iNAm | pa~nchabhya eva bhUtebhyaH sharIraM yAtanArthIyamanyadutpadyate dhruvam || 12\.16|| tenAnubhUya tA yAmIH sharIreNaiha yAtanAH | tAsveva bhUtamAtrAsu pralIyante vibhAgashaH || 12\.17|| so.anubhUyAsukhodarkAn doShAn viShayasa~NgajAn | vyapetakalmaSho.abhyeti tAvevobhau mahaujasau || 12\.18|| tau dharmaM pashyatastasya pApaM chAtandritau saha | yAbhyAM prApnoti sampR^iktaH pretyeha cha sukhAsukham || 12\.19|| yadyAcharati dharmaM sa prAyasho.adharmamalpashaH | yathAcharati) taireva chAvR^ito bhUtaiH svarge sukhamupAshnute || 12\.20|| yadi tu prAyasho.adharmaM sevate dharmamalpashaH | tairbhUtaiH sa parityakto yAmIH prApnoti yAtanAH || 12\.21|| yAmIstA yAtanAH prApya sa jIvo vItakalmaShaH | tAnyeva pa~ncha bhUtAni punarapyeti bhAgashaH || 12\.22|| etA dR^iShTvA.asya jIvasya gatIH svenaiva chetasA | dharmato.adharmatashchaiva dharme dadhyAtsadA manaH || 12\.23|| sattvaM rajastamashchaiva trIn vidyAdAtmano guNAn | yairvyApyaimAn sthito bhAvAn mahAn sarvAnasheShataH || 12\.24|| yo yadeShAM guNo dehe sAkalyenAtirichyate | sa tadA tadguNaprAyaM taM karoti sharIriNam || 12\.25|| sattvaM j~nAnaM tamo.aj~nAnaM rAgadveShau rajaH smR^itam | etadvyAptimadeteShAM sarvabhUtAshritaM vapuH || 12\.26|| tatra yatprItisa.nyuktaM kiM chidAtmani lakShayet | prashAntamiva shuddhAbhaM sattvaM tadupadhArayet || 12\.27|| yattu duHkhasamAyuktamaprItikaramAtmanaH | tadrajo pratIpaM vidyAtsatataM hAri dehinAm || 12\.28|| hartR^i yattu syAn mohasa.nyuktamavyaktaM viShayAtmakam | apratarkyamavij~neyaM tamastadupadhArayet || 12\.29|| trayANAmapi chaiteShAM guNAnAM yaH phalodayaH | agryo madhyo jaghanyashcha taM pravakShyAmyasheShataH || 12\.30|| vedAbhyAsastapo j~nAnaM shauchamindriyanigrahaH | dharmakriyA.atmachintA cha sAttvikaM guNalakShaNam || 12\.31|| ArambharuchitA.adhairyamasatkAryaparigrahaH | viShayopasevA chAjasraM rAjasaM guNalakShaNam || 12\.32|| lobhaH svapno.adhR^itiH krauryaM nAstikyaM bhinnavR^ittitA | yAchiShNutA pramAdashcha tAmasaM guNalakShaNam || 12\.33|| trayANAmapi chaiteShAM guNAnAM triShu tiShThatAm | idaM sAmAsikaM j~neyaM kramasho guNalakShaNam || 12\.34|| yatkarma kR^itvA kurva.nshcha kariShya.nshchaiva lajjati | tajj~neyaM viduShA sarvaM tAmasaM guNalakShaNam || 12\.35|| yenAsmin karmaNA loke khyAtimichChati puShkalAm | na cha shochatyasampattau tadvij~neyaM tu rAjasam || 12\.36|| yatsarveNechChati j~nAtuM yanna lajjati chAcharan | yena tuShyati chAtmA.asya tatsattvaguNalakShaNam || 12\.37|| tamaso lakShaNaM kAmo rajasastvartha uchyate | sattvasya lakShaNaM dharmaH shraiShThyameShAM yathottaram || 12\.38|| yena yastu guNenaiShAM sa.nsarAn pratipadyate | yena yA.nstu tAn samAsena vakShyAmi sarvasyAsya yathAkramam || 12\.39|| devatvaM sAttvikA yAnti manuShyatvaM cha rAjasAH | tiryaktvaM tAmasA nityamityeShA trividhA gatiH || 12\.40|| trividhA trividhaiShA tu vij~neyA gauNikI gatiH | adhamA madhyamAgryA cha karmavidyAvisheShataH || 12\.41|| sthAvarAH kR^imikITAshcha matsyAH sarpAH sakachChapAH | pashavashcha mR^igAshchaiva jaghanyA tAmasI gatiH || 12\.42|| hastinashcha tura~NgAshcha shUdrA mlechChAshcha garhitAH | si.nhA vyAghrA varAhAshcha madhyamA tAmasI gatiH || 12\.43|| chAraNAshcha suparNAshcha puruShAshchaiva dAmbhikAH | rakShA.nsi cha pishAchAshcha tAmasIShUttamA gatiH || 12\.44|| jhallA mallA naTAshchaiva puruShAH shastravR^ittayaH | dyUtapAnaprasaktAshcha jaghanyA rAjasI gatiH || 12\.45|| rAjAnaH kShatriyAshchaiva rAj~nAM chaiva purohitAH | vAdayuddhapradhAnAshcha madhyamA rAjasI gatiH || 12\.46|| gandharvA guhyakA yakShA vibudhAnucharAshcha ye | tathaivApsarasaH sarvA rAjasIShUttamA gatiH || 12\.47|| tApasA yatayo viprA ye cha vaimAnikA gaNAH | nakShatrANi cha daityAshcha prathamA sAttvikI gatiH || 12\.48|| yajvAna R^iShayo devA vedA jyotI.nShi vatsarAH | pitarashchaiva sAdhyAshcha dvitIyA sAttvikI gatiH || 12\.49|| brahmA vishvasR^ijo dharmo mahAnavyaktameva cha | uttamAM sAttvikImetAM gatimAhurmanIShiNaH || 12\.50|| eSha sarvaH samuddiShTastriprakArasya karmaNaH | triH.prakArasya trividhastrividhaH kR^itsnaH sa.nsAraH sArvabhautikaH || 12\.51|| indriyANAM prasa~Ngena dharmasyAsevanena cha | pApAn sa.nyAnti sa.nsArAnavidvA.nso narAdhamAH || 12\.52|| yAM yAM yoniM tu jIvo.ayaM yena yenaiha karmaNA | kramasho yAti loke.asmi.nstattatsarvaM nibodhata || 12\.53|| bahUn varShagaNAn ghorAnnarakAn prApya tatkShayAt | sa.nsArAn pratipadyante mahApAtakinastvimAn || 12\.54|| shvasUkarakharoShTrANAM go.ajAvimR^igapakShiNAm | chaNDAlapukkasAnAM cha brahmahA yonimR^ichChati || 12\.55|| kR^imikITapata~NgAnAM viDbhujAM chaiva pakShiNAm | hi.nsrANAM chaiva sattvAnAM surApo brAhmaNo vrajet || 12\.56|| lUtA.ahisaraTAnAM cha tirashchAM chAmbuchAriNAm | hi.nsrANAM cha pishAchAnAM steno vipraH sahasrashaH || 12\.57|| tR^iNagulmalatAnAM cha kravyAdAM da.nShTriNAmapi | krUrakarmakR^itAM chaiva shatasho gurutalpagaH || 12\.58|| hi.nsrA bhavanti kravyAdAH kR^imayo.amedhyabhakShiNaH | parasparAdinaH stenAH pretyAntyastrIniSheviNaH || 12\.59|| sa.nyogaM patitairgatvA parasyaiva cha yoShitam | apahR^itya cha viprasvaM bhavati brahmarAkShasaH || 12\.60|| maNimuktApravAlAni hR^itvA lobhena mAnavaH | vividhANi cha ratnAni jAyate hemakartR^iShu || 12\.61|| dhAnyaM hR^itvA bhavatyAkhuH kA.nsyaM ha.nso jalaM plavaH | madhu da.nshaH payaH kAko rasaM shvA nakulo ghR^itam || 12\.62|| mA.nsaM gR^idhro vapAM madgustailaM tailapakaH khagaH | chIrIvAkastu lavaNaM balAkA shakunirdadhi || 12\.63|| kausheyaM tittirirhR^itvA kShaumaM hR^itvA tu darduraH | kArpAsatAntavaM krau~ncho godhA gAM vAggudo guDam || 12\.64|| ChuchChundariH shubhAn gandhAn patrashAkaM tu barhiNaH | ChuchChundarIH shvAvitkR^itAnnaM vividhamakR^itAnnaM tu shalyakaH || 12\.65|| bako bhavati hR^itvA.agniM gR^ihakArI hyupaskaram | raktAni hR^itvA vAsA.nsi jAyate jIvajIvakaH || 12\.66|| vR^iko mR^igaibhaM vyAghro.ashvaM phalamUlaM tu markaTaH | strIM R^ikShaH stokako vAri yAnAnyuShTraH pashUnajaH || 12\.67|| yadvA tadvA paradravyamapahR^itya balAnnaraH | avashyaM yAti tiryaktvaM jagdhvA chaivAhutaM haviH || 12\.68|| striyo.apyetena kalpena hR^itvA doShamavApnuyuH | eteShAmeva jantUnAM bhAryAtvamupayAnti tAH || 12\.69|| svebhyaH svebhyastu karmabhyashchyutA varNA hyanApadi | pApAn sa.nsR^itya sa.nsArAn preShyatAM yAnti shatruShu || 12\.70|| yAnti dasyuShu vAntAshyulkAmukhaH preto vipro dharmAtsvakAchchyutaH | amedhyakuNapAshI cha kShatriyaH kaTapUtanaH || 12\.71|| kUTapUtanaH maitrAkShajyotikaH preto vaishyo bhavati pUyabhuk | maitrAkShijyotikaH chailAshakashcha bhavati shUdro dharmAtsvakAchchyutaH || 12\.72|| yathA yathA niShevante viShayAn viShayAtmakAH | tathA tathA kushalatA teShAM teShUpajAyate || 12\.73|| te.abhyAsAtkarmaNAM teShAM pApAnAmalpabuddhayaH | samprApnuvanti duHkhAni tAsu tAsviha yoniShu || 12\.74|| tAmisrAdiShu chogreShu narakeShu vivartanam | asipatravanAdIni bandhanaChedanAni cha || 12\.75|| vividhAshchaiva sampIDAH kAkolUkaishcha bhakShaNam | karambhavAlukAtApAn kumbhIpAkA.nshcha dAruNAn || 12\.76|| sambhavA.nshcha viyonIShu duHkhaprAyAsu nityashaH | shItAtapAbhighAtA.nshcha vividhAni bhayAni cha || 12\.77|| asakR^idgarbhavAseShu vAsaM janma cha dAruNam | bandhanAni cha kAShThAni parapreShyatvameva cha || 12\.78|| kaShTAni bandhupriyaviyogA.nshcha sa.nvAsaM chaiva durjanaiH | dravyArjanaM cha nAshaM cha mitrAmitrasya chArjanam || 12\.79|| jarAM chaivApratIkArAM vyAdhibhishchopapIDanam | kleshA.nshcha vividhA.nstA.nstAn mR^ityumeva cha durjayam || 12\.80|| yAdR^ishena tu bhAvena yadyatkarma niShevate | tAdR^ishena sharIreNa tattatphalamupAshnute || 12\.81|| eSha sarvaH samuddiShTaH karmaNAM vaH phalodayaH | naiHshreyasakaraM karma viprasyedaM nibodhata || 12\.82|| vedAbhyAsastapo j~nAnamindriyANAM cha sa.nyamaH | ahi.nsA gurusevA cha niHshreyasakaraM param || 12\.83|| sarveShAmapi chaiteShAM shubhAnAmiha karmaNAm | kiM chitshreyaskarataraM karmoktaM puruShaM prati || 12\.84|| sarveShAmapi chaiteShAmAtmaj~nAnaM paraM smR^itam | tadhyagryaM sarvavidyAnAM prApyate hyamR^itaM tataH || 12\.85|| ShaNNAmeShAM tu sarveShAM karmaNAM pretya chaiha cha | shreyaskarataraM j~neyaM sarvadA karma vaidikam || 12\.86|| vaidike karmayoge tu sarvANyetAnyasheShataH | antarbhavanti kramashastasmi.nstasmin kriyAvidhau || 12\.87|| sukhAbhyudayikaM chaiva naiHshreyasikameva cha | pravR^ittaM cha nivR^ittaM cha dvividhaM karma vaidikam || 12\.88|| iha chAmutra vA kAmyaM pravR^ittaM karma kIrtyate | niShkAmaM j~nAtapUrvaM tu nivR^ittamupadishyate || 12\.89|| pravR^ittaM karma sa.nsevyaM devAnAmeti sAmyatAm | nivR^ittaM sevamAnastu bhUtAnyatyeti pa~ncha vai || 12\.90|| sarvabhUteShu chAtmAnaM sarvabhUtAni chAtmani | samaM pashyannAtmayAjI svArAjyamadhigachChati || 12\.91|| yathoktAnyapi karmANi parihAya dvijottamaH | Atmaj~nAne shame cha syAdvedAbhyAse cha yatnavAn || 12\.92|| etadhi janmasAphalyaM brAhmaNasya visheShataH | prApyaitatkR^itakR^ityo hi dvijo bhavati nAnyathA || 12\.93|| pitR^idevamanuShyANAM vedashchakShuH sanAtanam | ashakyaM chAprameyaM cha vedashAstramiti sthitiH || 12\.94|| yA vedabAhyAH smR^itayo yAshcha kAshcha kudR^iShTayaH | shrutayo sarvAstA niShphalAH pretya tamoniShThA hi tAH smR^itAH || 12\.95|| utpadyante chyavante cha yAnyato.anyAni kAni chit | utpadyante vinashyanti tAnyarvAkkAlikatayA niShphalAnyanR^itAni cha || 12\.96|| chAturvarNyaM trayo lokAshchatvArashchAshramAH pR^ithak | bhUtaM bhavyaM bhaviShyaM cha sarvaM vedAtprasidhyati || 12\.97|| bhUtaM bhavadbhaviShyaM cha shabdaH sparshashcha rUpaM cha raso gandhashcha pa~nchamaH | vedAdeva prasUyante prasUtirguNakarmataH || 12\.98|| bibharti sarvabhUtAni vedashAstraM sanAtanam | tasmAdetatparaM manye yatjantorasya sAdhanam || 12\.99|| senApatyaM cha rAjyaM cha daNDanetR^itvameva cha | sainApatyaM sarvalokAdhipatyaM cha vedashAstravidarhati || 12\.100|| yathA jAtabalo vahnirdahatyArdrAnapi drumAn | tathA dahati vedaj~naH karmajaM doShamAtmanaH || 12\.101|| vedashAstrArthatattvaj~no yatra tatrAshrame vasan | ihaiva loke tiShThan sa brahmabhUyAya kalpate || 12\.102|| aj~nebhyo granthinaH shreShThA granthibhyo dhAriNo varAH | dhAribhyo j~nAninaH shreShThA j~nAnibhyo vyavasAyinaH || 12\.103|| tapo vidyA cha viprasya niHshreyasakaraM param | tapasA kilbiShaM hanti vidyayA.amR^itamashnute || 12\.104|| pratyakShaM chAnumAnaM cha shAstraM cha vividhA.a.agamam | trayaM suviditaM kAryaM dharmashuddhimabhIpsatA || 12\.105|| ArShaM dharmopadeshaM cha vedashAstrAvirodhinA | yastarkeNAnusa.ndhatte sa dharmaM veda naitaraH || 12\.106|| naiHshreyasamidaM karma yathoditamasheShataH | mAnavasyAsya shAstrasya rahasyamupadishyate || 12\.107|| upadekShyate anAmnAteShu dharmeShu kathaM syAditi chedbhavet | yaM shiShTA brAhmaNA brUyuH sa dharmaH syAdasha~NkitaH || 12\.108|| dharmeNAdhigato yaistu vedaH saparibR^i.nhaNaH | te shiShTA brAhmaNA j~neyAH shrutipratyakShahetavaH || 12\.109|| dashAvarA vA pariShadyaM dharmaM parikalpayet | try.avarA vA.api vR^ittasthA taM dharmaM na vichAlayet || 12\.110|| traividyo hetukastarkI nairukto dharmapAThakaH | trayashchAshramiNaH pUrve pariShatsyAddashAvarA || 12\.111|| R^igvedavidyajurvidcha sAmavedavideva cha | try.avarA pariShadj~neyA dharmasa.nshayanirNaye || 12\.112|| eko.api vedaviddharmaM yaM vyavasyeddvijottamaH | sa vij~neyaH paro dharmo nAj~nAnAmudito.ayutaiH || 12\.113|| avratAnAmamantrANAM jAtimAtropajIvinAm | sahasrashaH sametAnAM pariShattvaM na vidyate || 12\.114|| yaM vadanti tamobhUtA mUrkhA dharmamatadvidaH | tatpApaM shatadhA bhUtvA tadvaktR^InanugachChati || 12\.115|| etadvo.abhihitaM sarvaM niHshreyasakaraM param | asmAdaprachyuto vipraH prApnoti paramAM gatim || 12\.116|| evaM sa bhagavAn devo lokAnAM hitakAmyayA | dharmasya paramaM guhyaM mamedaM sarvamuktavAn || 12\.117|| sarvamAtmani sampashyetsatchAsatcha samAhitaH | sarvaM hyAtmani sampashyannAdharme kurute manaH || 12\.118|| Atmaiva devatAH sarvAH sarvamAtmanyavasthitam | AtmA hi janayatyeShAM karmayogaM sharIriNAm || 12\.119|| khaM sa.nniveshayetkheShu cheShTanasparshane.anilam | paktidR^iShTyoH paraM tejaH snehe.apo gAM cha mUrtiShu || 12\.120|| manasInduM dishaH shrotre krAnte viShNuM bale haram | vAchyagniM mitramutsarge prajane cha prajApatim || 12\.121|| prashAsitAraM sarveShAmaNIyA.nsamaNorapi | rukmAbhaM svapnadhIgamyaM vidyAttaM puruShaM param || 12\.122|| etameke vadantyagniM manumanye prajApatim | indrameke pare prANamapare brahma shAshvatam || 12\.123|| eSha sarvANi bhUtAni pa~nchabhirvyApya mUrtibhiH | janmavR^iddhikShayairnityaM sa.nsArayati chakravat || 12\.124|| evaM yaH sarvabhUteShu pashyatyAtmAnamAtmanA | sa sarvasamatAmetya brahmAbhyeti paraM padam || 12\.125|| ityetan mAnavaM shAstraM bhR^iguproktaM paThan dvijaH | bhavatyAchAravAnnityaM yatheShTAM prApnuyAdgatim || 12\.126|| \section{samAptaM mAnavaM dharmashAstram} ## % From: Originally typed, analyzed and proofread by M.YANO and Y.IKARI % From: yanom at cc2000.kyoto-su.ac.jp (Michio YANO) % Corrected from Devanagari by Avinash Sathaye sohum at ms.uky.edu %--------------------------------------------------------------------------- %ManusmRti %Originally typed, analyzed and proofread by M.YANO and Y.IKARI %(May-June 1991, January-April1992, March-April 1996) % % %K: ManusmRti with the Sanskrit Commentary Manvartha-MuktAvalI of KullUka %BhaTTa, ed. J.L.Shastri 1983. (Compared with the edition of %Kashi Skt Series 114 ed. Haragovinda Sastri.) %% M: ManusmRti with the commentary of MedAtithi, 2vols. Calcutta 1967 %% M: Manu-smRti with the "ManubhASya" of MedhAtithi, ed. GaGgAnAtha JhA, %GOI 1932,1939 rep. 1992 % %Text is based upon K, and M's variant is given at each pada-end. %There are verses which are found only in K or M. The difference of %the zloka-numbering of chapter between K and M is noticed. % %Some sandhis have been dissolved and word division marks such as %"-" and "." are introduced in the text in order to have easy %identification of individual word form. %"-" indicates resolve of the external sandhi. %"." indicates word division within a compound. % %[M:] variants of MedhAtithi's %Different numbering of verses between M and K is noted. %========================================================================= %| These files are copyrighted by the members of the Joint Seminar (see | %| below). They may be freely distributed and used for scholarly purposes,| %| but anyone wishing to use the files for commercial purposes must apply | %| to the copyright holders for permission to copy the file. | %========================================================================= %---------------------------------------------------------------------- % Many corrections were made from Devanagari output % by Avinash Sathaye sohum at ms.uky.edu % Conversion file from original .dhz to ITRANS format given here % excluding the manual corrections afterwards is available upon request %---------------------------------------------------------------------- The original file (manu.dhz) was Encoded and partly proofread by Prof. Michio YANO and Y.IKARI. Prof. Avinash Sathaye, NA \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}