% Text title : Subhashita Wise Sayings from Ramayana with Marathi Meanings subhAShitAni % File name : subhAShitAnirAmAyaNa.itx % Category : subhaashita, sangraha, subhAShita % Location : doc\_z\_misc\_subhaashita % Transliterated by : Mandar Mali aryavrutta at gmail.com % Proofread by : Mandar Mali aryavrutta at gmail.com % Latest update : October 26, 2019 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Subhashita Wise Sayings from Ramayana with Marathi Meanings ..}## \itxtitle{.. sArthashrIrAmAyaNasubhAShitAni ..}##\endtitles ## ma.ngalAcharaNam | ApadAmapahartAraM dAtAraM sarvasampadAm | lokAbhirAmaM shrIrAmaM bhUyo bhUyo namAmyaham || hartA ApattI.nchA\, dAtA nikhilArthasiddhi.nchA tevIM | shrIrAma lokana.ndana\, tachcharaNAM nitya nitya mI sevIM || 1 akurvanto.api pApAni shuchayaH pApasaMshrayAt | kA\.sa\.shlo\. parapApairvinashyanti matsyA nAgahR^ide yathA || 3\.38\.26 jyApramANe sarpa asalelyA DohA.ntIla mAse nAsha pAvatAta\, tyApramANe svataH shuchirbhUta va pApakarma na karaNAre asehi loka pApIjanA.nchA Ashraya kelyAmuLe tyA dusaRyA.nchyA pAtakA.nnI nAsha pAvatAta\. 2 akR^itAtmAnamAsAdya rAjAnamanaye ratam | samR^iddhAni vinashyanti rAShTrANi nagarANi cha || 5\.21\.11 jyAchyA chittAlA j~nAnAchA saMskAra nAhI\, va jo anItIche ThAyIM Asakta jhAlelA Ahe\, ashA rAjAchI prApti jhAlI asatAM\, samR^iddha rAShTre ANi nagareM nAsha pAvatAta\. 3 agniM prajvalitaM dR^iShTvA vastreNAhartumichChasi | kalyANavR^ittAM yo bhAryAM rAmasyAhartumichChasi || 3\.47\.43 (sItA rAvaNAlA mhaNate) jyAarthI tU rAmAchyA sadAcharaNI bhAryelA haraNa karaNyAche ichChitosa\, tyAarthI tUM pradIpta jhAlelA Agni pAhUna\, tyAlA vastrAne bA.ndhUna ANaNyAchIcha ichChA karIta Ahesa\. 4 a~Ngapratya~NgajaH putro hR^idayAchchAbhijAyate | tasmAtpriyataromAtuH priyA eva tu bAndhavAH || 2\.74\.14 (mukha\, vakShaHsthaLa\, udara\, hasta\, charaNa ityAdi) a.ngA.npAsUna va (netra a.nguli\, ityAdi) pratya.ngA.npAsUna ANi hR^idayApAsUna sarva a.ngA.npAsUnautpanna jhAlelyA tejAchyA yogeM \- hoNArA putra mAtushrIsa atya.nta priya asato\. itara bA.ndhava he sAdhAraNacha priya asatAta\. 5 a~njaliM kurmi kaikeyi pAdau chApi spR^ishAmi te | sharaNaM bhava rAmasya mA.adharmo mAmiha spR^ishet || 2\.12\.36 (dasharatha mhaNato) he kaikeyi\, mI tulA hAta joDitoM\, va tujhyA pAyA.nnAhI sparsha karito\, rAmAche rakShaNa kara\. hyA jagA.nta adharma malA sparsha na karo\. 6 atithiH kila pUjArhaH prAkR^ito.api vijAnatA | dharma jij~nAsamAnena kiM punaryAdR^isho bhavAn || 5\.1\.113 (mainAkaparvata mArutIlA mhaNato\.) dharmajij~nAsu j~nAtyA puruShAne sAmAnya atithihI pUjAvA\, he yogya Ahe; maga tujasArakhA atithi prApta jhAlA asatA\, tyAchI pUjA karAvI\, he vegaLe kashAlA sA.ngitale pAhije? 7 atimAninamagrAhyamAtmasambhAvitaM naram | krodhanaM vyasane hanti svajano.api narAdhipam || 3\.33\.16 haTTI\, kashAnehI na vaLaNArA\, ati abhimAna bALagaNArA\, va sadA krodha karaNArA\, asA manuShya\, maga to rAjA kA asenA\, sa.nkaTA.nta AlA asatA\, tyAchecha loka tyAchA nAsha karitAta\. 8 atisnehapariShva~NgAdvartirArdrApi dahyate || 4\.1\.117 ati snehAchyA telAchyA sa.nparkAne bhijalelIhI vAta dagdha hote\. 9 atuShTaM sveShu dAreShu chapalaM chapalendriyam | nayanti nikR^itipraj~naM paradArAH parAbhavam || 5\.21\.8 svastrIche ThAyIM asa.ntuShTa\, ajite.ndriya\, viparIta buddhIchyA\, cha.nchala manAche puruShAsa parastriyA apakIrtIsa pochavitAta\. 10 atyeti rajanI yA tu sA na pratinivartate | yAtyeva yamunA pUrNa samudrasudakArNavam || 2\.105\.19 jyApramANe udakAne paripUrNa bharalelyA samudrAkaDe yamunA nadI jAte tI kadhI mAge paratUna yeta nAhI\, tyApramANe jI rAtra ekadA nighUna jAte\, tI punaH parata yeta nAhI\. 11 athavA kiM mamaitena rAjyadravyamayena tu | uddhR^itaM me svayaM toyaM vratAdeshaM kariShyati || 2\.22\.28 (rAma lakShmaNAlA mhaNato vanavAsAchyA vratAchA sa.nkalpa karaNyAsAThI mI yA abhiSheka jalAne snAna karIna) athavA rAjyA.ntIla dravya jyAkaritAM kharchI paDale Ahe ase he udaka tarI malA kashAlA pAhije? mI svataH ANilelyA udakAnecha mAjhA vratagrahaNAchA sa.nkalpa hoIla\. 12 athAtmaparidhAnArthaM sItA kausheyavAsinI | samprekShya chIraM santrastA pR^iShatI vAgurAmiva || 2\.37\.9 (rAma va lakShmaNa yA.nnI valkale svIkAralI) na.ntara paiThaNI nesalelI sItA ApalyAlA nesaNyAkaritAM (kaikeyIne) ANUna dilele valkala pAhUna\, jALe pAhilyAvara trasta hoNARyA hariNIpramANe trasta jhAlI\. 13 adharmaH sumahAnnAtha bhavettasya tu bhUpateH | yo harebdalipaDbhAgaM na cha rakShati putravat || 3\.6\.11 (tapasvI R^iShi rAmAlA mhaNatAta) he nAtha\, jo rAjA prajepAsUna utpannAchA sahAvA bhAga karabhAra mhaNUna gheUna tiche putravat pAlana karIta nAhI\, to tyAchA moThA adharma hoya\. 14 adharShitAnAM shUrANAM samareShvanivartinAm | dharShaNAmarShaNaM bhIru maraNAdatirichyate || 4\.16\.3 (vAlI tArelA mhaNato) he bhitrye\, parotkarSha sahana na karaNAre va samarA.nta mAghAra na gheNAre\, ashA shUrA.nnA shatru.nnI kelelA apamAna sahana karaNe he maraNAhUnahi adhika duHkhadAyaka Ahe\. 15 anabhij~nAya shAstrArthAn puruShAH pashubuddhayaH prAgalbhyAdvaktumichChanti mantriShvabhyantarIkR^itAH || 6\.63\.14 ma.ntrijanA.nmadhye samAviShTa kelele pashubuddhi puruSha ApalyA A.ngachyA bolakepaNAchyA jorAvara anabhij~nAsa aj~nAnyAsa shAstrArthAchyA goShTI sA.ngU ichChitAta\. 16 anavasthau hi dR^ishyete yuddhe jayaparAjayau || 5\.37\.55 yuddhAmadhye jaya kAya kiMvA parAjaya kAya\, he anishchita asatAta\. 17 anAgatavidhAnaM tu kartavyaM shubhamichChatA | ApadAsha~NkamAnena puruSheNa vipashchitA || 3\.24\.11 kalyANa ichChiNARyA vidvAna puruShAne puDhe vipatti yeIla\, ashI sha.nkA yetA.ncha\, tI vipatti prApta hoNyApUrvIcha parihArAchI yojanA karAvI\. 18 anirvedaM cha dAkShyaM cha manasashchAparAjayam | kAryasiddhikarANyAhustasmAdetadbravImyaham || 4\.49\.6 (sItechA shodha lAvaNyAviShayI prayatnA.nchI parAkAShThA kelI pAhije aseM a.ngada vAnarama.nDaLIlA sA.ngato) utsAha\, dakShatA\, ANi kAryAviShayI unmukhatA\, hI kAryasiddhi ghaDavUna ANitAta\, aseM mhaNatAta\, mhaNUna he mI sA.ngato\. 19 anirvedaH shriyo mUlamanirvedaH paraM sukham || 5\.12\.10 utsAha he sa.npattIche kAraNa hoya\, ANi utsAha mhaNajecha parama sukha hoya\. 20 anirvedo hi satataM sarvArtheShu pravartakaH | karoti saphalaM jantoH karma yachcha karoti saH || 5\.12\.11 sarva goShTI.nchI pravR^itti hoNyAlA utsAha hecha eka nehamI.nche kAraNa Ahe\. prANI je kAhI karma karito\, te tyAche karma hAcha utsAha saphala karito\. 21 anubandhamajAnantaH karmaNAmavichakShaNAH | shIghrameva vinashyanti yathA tvaM vinashiShyasi || 3\.51\.26 (jaTAyu pakShI rAvaNAlA mhaNato) je mUDha puruSha ApalyA kR^ityA.nchyA pariNAmAkaDe lakSha deta nAhIta te tujhyApramANe satvaracha nAsha pAvatAta\. 22 anR^itaM noktapUrvaM me na cha vakShye kadAchana | etatte pratijAnAmi satyenaiva shapAmyaham || 4\.7\.22 (rAma sugrIvAlA mhaNato) Ajaparya.nta mI pUrvI kadhIM anR^ita bhAShaNa kele nAhI\, ANi puDhehI kadhI karaNAra nAhI\, he mI tulA pratij~neneM sA.ngatoM va yAsa.nba.ndhI satyAchI shapatha vAhato\. 23 antakAle hi bhUtAni muhyantIti purA shrutiH | rAj~naivaM kurvatA loke pratyakShA sA shrutiH kR^itA || 2\.106\.13 (bharata rAmAlA mhaNato \- dasharatha pityAne kaikeyIche mhaNaNe mAnya keleM \- yAvarUna) a.ntakAla prApta jhAlA asatAM prANyA.nchI buddhi viparIta hote\, aseM pUrvIpAsUna aikivA.nta Ahe; ANi hI goShTa\, aseM karaNARyA rAjAneM\, Aja lokA.nta siddha karUna dAkhavilI Ahe\. 24 apakSho hi kathaM pakShI karma ki~nchitsamArabhet || 4\.59\.23 (gR^idharAja sa.npAti vAnarA.nnA sA.ngato) pa.nkha nAhI.ntase jhAlelA pakShI kAMhIM parAkramA.nche kR^itya karaNyAsa pravR^itta hoNAra kasA? 25 apyahaM jIvitaM jahyAM tvAM vA sIte salakShmaNAm | na tu pratij~nAM saMshrutya brAhmaNebhyo visheShataH || 3\.10\.18 (rAma mhaNato) he sIte\, mI tujhA\, lakShmaNAchA\, va svataHchyA jIvitAchAhI tyAga karIna\. para.ntu koNAjavaLa\, visheShataH brAhmaNA.njavaLa\, kelelyA pratij~nechA tyAga kadhIhI karaNAra nAhI\. 26 apyahaM jIvitaM jahyAM yuShmAnvA puruSharShabhAH | apavAdabhayAdbhItaH kiM punarjanakAtmajAm || 7\.45\.14 (rAma ba.ndhU.nnA mhaNato) puruShashreShThA.nno\, lokApavAdAlA bhiUna mI svajIvitAchA va tumachAhi tyAga karIna; maga janakakanyechA tyAga karIna\, yA.nta Ashcharya teM kAya? 27 apyeva dahanaM spR^iShTvA vane tiShThanti pAdapAH | rAjadaNDaparAmR^iShTAstiShThante nAparAdhinaH || 6\.29\.12 agnIne sparsha kelele vR^ikShahI vanA.nta rAhatAta\, para.ntu rAjada.nDAsa pAtra jhAlele aparAdhI (jiva.nta) rAhAta nAhIta\. 28 apramattashcha yo rAjA sarvaj~no vijitendriyaH | kR^itaj~no dharmashIlashcha sa rAjA tiShThate chiram || 3\.33\.20 jo rAjA (sarvadA) sAvadhAna\, sarvaj~na\, jite.ndriya\, kR^itaj~na ANi dharmashIla asato\, to rAjyAvara chirakAla sthira rAhAto\. 29 apramatto bale koshe durge janapade tathA | bhavethA guha rAjyaM hi durArakShatamaM matam || 2\.52\.72 (rAma mhaNato) he guhA\, tUM sainya\, kosha\, kille\, tasecha desha yAMsa.nba.ndhAne sAvadhAna rahA\. kAraNa\, rAjyAche rakShaNa karaNe mhaNaje atya.nta kaThINa hoya\, aseM mAnile Ahe\. 30 amR^itaM viShasampR^iktaM tvayA vAnara bhAShitam | yachcha nAnyamanA rAmo yachcha shokaparAyaNaH || 5\.37\.2 (sItA mArutIlA mhaNate) he vAnarA\, tujheM bhAShaNa viShamishrita amR^itAsArakhe Ahe\. \ldq{}rAmAche mana (tujavAchUna) koNatyAhI ThikANI Asakta hota nAhI\rdq{}\, he je tUM bolalAsa\, teM amR^itAsArakheM\, va \ldq{}rAma (tujhyAsa.nba.ndhAne) ekasArakhA shoka karIta Ahe\rdq{} ase jeM tUM sA.ngitaleMsa\, te malA viShAsArakhe vATata Ahe\. 31 ayaM hi sAgaro bhImaH setukarmadidR^ikShayA | dadau daNDabhayAdgAdhaM rAghavAya mahodadhiH || 6\.22\.47 (vAnarashreShTa nala mhaNato) hyA bhaya.nkara mahodadhi sAgarAne\, da.nDAchyA bhItImuLe\, setukArya pAhANyAchI ichChA dharUna rAghavAsa (ApalA) ThAva dilA\. 32 ayuktachAraM durdarshamasvAdhInaM narAdhipam | varjayanti narA dUrAnnadIpa~Nkamiva dvipAH || 3\.33\.5 jo rAjA (rAShTrA.ntIla bAtamyA samajAvyA mhaNUna) herA.nchI yojanA karIta nAhIM; (prajAjanAMsa) darshana deta nAhI\. jo parata.ntra asato\, (striyAdikA.nchyA svAdhIna asato) tyAlA nadItIla chikhala pAhatA.ncha hattI nadIchA tyAga karUna jAtAta\, tyApramANe loka varjya karitAta\. 33 arayashcha manuShyeNa vij~neyAshChamachAriNaH | vishvastAnAmavishvastAshChidreShu praharantyapi || 4\.2\.22 kapaTAneM sa.nchAra karaNARyA shatru.nchA manuShyAne shodha gheta rahAve.n\. kAraNa\, te sAvadha rAhUna\, sa.ndhi sA.npaDalI asatAM\, vishvAsa pAvalelyA (shatru) janAMvara prahAra karaNyAsa chukata nAhIta\. 34 arthaM vA yadi vA kAmaM shiShTAH shAstreShvanAgatam | vyavasyantyanurAjAnaM dharmaM paulastyanandana || 3\.50\.9 (jaTAyu mhaNato) he rAvaNA\, shAstrAmadhye jyAchA nITa bodha hota nAhI asA dharma\, artha\, athavA kAma rAjAche.ncha AcharaNa pAhUna shiShTa loka nishchita karIta asatAta\. 35 arthAnAntare buddhirnishchitApi na shobhate | ghAtayantIha kAryANi dUtAH paNDitamAninaH || 5\.2\.38 (la.nkA avalokana kelyAna.ntara mArutIche svagata vichAra) kAryAkAryAviShayI svAmIneM ma.ntryAsahavartamAna jarI ekhAdA vichAra nishchita kelA asalA\, tarI ayogya dUtAshI gA.nTha paDalyAvara tyA vichArApAsUna kAhIeka niShpanna hota nAhI\. kAraNa\, shahANapaNAchyA ghame.nDI.nta asaNAre dUta svAmikAryAchA ghAta karitAta\. 36 arthinaH kAryanivR^ittimakarturapi yashcharet | tasya syAtsaphalaM janma kiM punaH pUrvakAriNaH || 4\.43\.7 jyAne pUrvI ApalyAvara upakAra kelA nAhI\, ashA arthijanAchI (yAchakAchI) kAryasiddhi kelyAne jIvita saphala hoIla; maga jyAne pUrvI ApalyAvara upakAra kele Aheta\, tyAche kArya kelyAne teM jIvita saphala hoIlacha\, he kashAlA sA.ngitale pAhije? 37 arthinAmupapannAnAM pUrva chApyupakAriNAm | AshAM saMshrutya yo hanti sa loke puruShAdhamaH || 4\.30\.71 pUrvI jyA.nnI ApalyAvara upakAra kele Aheta\, ashA yAchakA.nnA tyA.nchyA kAryasiddhIchyA kAmI vachana deUna jo kAryahAni karito\, to puruSha lokA.nmadhye adhama hoya\. 38 arthI yenArthakR^ityena saMvrajatyavichArayan | tamarthamarthashAstraj~nAH prAhurathyAH sulakShmaNa || 3\.43\.34 (rAma mhaNato) he bhalyA lakShmaNA\, koNI puruSha ekhAdyA arthAchI apekShA karUna tyAchyA prAptIsAThI prayatna karito\, to\, vichAra na karitAM kelelA asalA\, tarI arthashAstraj~na shahANe loka tyAsa \ldq{}arthacha\rdq{} mhaNata asatAta\. 39 arthena hi vimuktasya puruShasyAlpachetasaH | vichChidyante kriyAH sarvA grIShme kusarito yathA || 6\.83\.33 grIShma R^itU.nta jyApramANe lahAna lahAna nadyA ATUna jAtAta tyApramANe dravyahIna ANi alpabuddhi ashA manuShyAchyA sarva kriyA nAsha pAvatAta\. 40 arthebhyo.atha pravR^iddhebhyaH saMvR^ittebhyastatastataH | kriyAH sarvAH pravartante parvatebhya ivApagAH || 6\.83\.32 parvatApAsUna jyApramANe nadyA utpanna hota asatAta\, tyApramANe sa.npAdana kelelyA ANi sarvatra vR^iddhi.ngata jhAlelyA dravyApAsUna sarva kriyA siddha hotAta\. 41 artho hi naShTakAryArthairayatnenAdhigamyate || 4\.1\.121 naShTa jhAlelI vastU jyA.nnA avashya miLavAvayAchI Ahe tyA.nnA tI yatnAvA.nchUna kadhIhi miLata nAhI\. 42 avashyaM labhate kartA phalaM pApasya karmaNaH | ghoraM pratyAgate kAle drumaH puShpamivArtavam || 3\.29\.8 jyApramANe vR^ikShAvara tyA tyA R^itukAlAlA uchita ashI puShpeM utpanna hotAta\, tyApramANe pApakarmAchaM duHkharUpa phala bhogakAla AlA asatAM kAlA avashya bhogAve lAgate\. 43 avashyaM prANinA prANA rakShitavyA yathAvalam || 6\.9\.14 pratyeka prANyAne Apale prANa avashya yathAsAmarthya rakShaNa karAve\. 44 avij~nAya phalaM yo hi karma tvevAnudhAvati | sa shochetphalavelAyAM yathA kiMshukasevakaH || 2\.63\.9 jo puruSha karmAchyA phalAchA vichAra na karitAM teM karma karaNyAsa pravR^itta hoto\, tyAchI phaLa miLaNyAchI veLa prApta jhAlI asatAM\, paLasAchyA jhADAchI (phalaprAptyartha) sevA karaNARyAsArakhI shokasthiti hoIla\. 45 avistaramasandigdhamavilambitamavyatham | uraHsthaM kaNThagaM vAkyaM vartate madhyamasvaram || 4\.3\.31 anayA chitrayA vAchA tristhAnavya~njanasthayA | kasya nArAdhyate chittamudyatAserarerapi || 4\.3\.33 (mArutIche bhAShaNa aikUna rAma lakShmaNAlA mhaNato) (uttama vAkya mha.nTale mhaNaje) je ati vistR^ita nasate\, sa.ndigdha nasate\, tvarita uchchAritAM yete\, shrotyA.nchyA karNAsa pIDA deta nAhI\. uraHsthalApAsUna ka.nThAkaDe madhyama svarA.nta ati uchcha nAhI\. kiMvA Ati nIchahI nAhI ashA svarA.nta jAteM teM hoya\. (hR^idaya\, ka.nTha ANi shirasthAna ashA) tIna ThikANI spaShTapaNe vyakta hoNARyA (hyAchyA) vANIne khaDga ugArUna AlelyA shatrUchehI ra.njana jhAlyAvA.nchUna rahANAra nAhI\. (maga itarA.nche hoIla\, he ughaDacha Ahe\.) 46 ashoka shokApanuda shokopahatachetanam | tvannAmAnaM kuru kShipraM priyAsandarshanena mAm || 3\.60\.17 (rAma mhaNato\.) he shokahArakA ashokA ! mAjhI shokAneM j~nAnashakti naShTa jhAlI Ahe\. priye (sIte) chyA darshanAne malA tvarita tujhyA nAmApramANe (ashoka) kara\. 47 asR^ijadbhagavAnpakShau dvAveva hi pitAmahaH | surANAmasurANAM cha dharmAdharmoM tadAshrayau || 6\.35\.13 aishvaryasa.npanna ashA pitAmahAne brahmadevAneM deva ANi asura ase dona pakSha nirmANa kele\, ANi tyA.nchyA ThikANI anukrameM dharma va adharma utpanna kele\. 48 asmi~njIvati vIre tu hatamapyahataM balam | hanUmatyujjhitaprANe jIvanto.api mR^itA vayam || 6\.74\.22 (mAruti jiva.nta Ahe kAya\, asA jA.nbavAnAne bibhIShaNAlA prashna kelA asatAM bibhIShaNAne vichArale kI\, mArutIbaddalacha prashna kAM vichAralA yAvara jA.nbavAn bibhIShaNAlA sA.ngato) hA vIra hanumAna jiva.nta asatAM sainya mArale gele\, tarI teM na mArilyAsArakhe Ahe\, ANi hA melA asatA AmhI jiva.nta asUnahI melyAsArakhe Aho\. 49 asvAdhInaM kathaM devaM prakArairabhirAdhyate | svAdhInaM samatikramya mAtaraM pitaraM gurum || 2\.30\.33 (rAma sItelA mhaNato) mAtA\, pitA va guru hI ApalyA hAtachI daivate TAkUna deUna svAdhIna nasalelyA dusaRyA daivatAchI nAnA prakArA.nnI ArAdhanA\, karAvI tarI kashI? 50 ahaM hi vachanAdrAj~naH pateyamapi pAvake || 2\.18\.28 bhakShayeyaM viShaM tIkShNaM pateyamapi chArNave | niyukto guruNA pitrA nR^ipeNa cha hitena cha || 2\.18\.29 (rAma kaikeyIlA mhaNato) mI rAjAchyA sA.ngaNyAvarUna agnIta dekhIla paDena\. hitakartA guru\, mAjhA bApa (dasharatha) rAjA\, yAne Aj~nA kelI asatAM\, mI tIkShNa viShAche bhakShaNa karIna\, kiMvA samudrAtahI uDI gheIna\. 51 ahitaM cha hitAkAraM dhArShTayAjalpanti ye narAH | avashyaM mantrabAhyAste kartavyAH kR^ityadUShakAH || 6\.63\.16 je koNI vastutaH ahitaprada\, para.ntu bAherUna hitakAraka vATaNyAjoge bhAShaNa dhArShTayAne karitAta\, te kAryanAshaka hota\. tyAMsa ApalyA vichArA.nta sallAmasalatI.nta gheU naye\. 52 ahireva aheH pAdAnvijAnAti na saMshayaH || 5\.42\.9 sarpAche pAya \- charaNarahita gati \- sarpacha jANato\, yA.nta saMshaya nAhI\. 53 aho tama ivedaM syAnna praj~nAyeta ki~nchana | rAjA chenna bhavelloke vibhajansAdhvasAdhunI || 2\.67\.36 chA.ngale ANi vAITa yAchI nivaDa karaNArA rAjA jara pR^ithvIvara nasela\, tara sarvacha a.ndhAra hoIla\, ANi (kAryAkArya) kAMhI.ncha samajaNAra nAhI\. 54 ahorAtrANi gachChanti sarveShAM prANinAmiha | AyuMShi kShapayantyAshu grIShme jalamivAMshavaH || 2\.105\.20 grIShma R^itU.nta udakAchA nAsha karaNARyA (sUrya) kiraNA.npramANe yA mR^ityulokI nighUna jANARyA divasarAtrI sarva prANyA.nchyA AyuShyAchA shIghra nAsha karitAta\. 55 AkArashChAdyamAno.api na shakyo vinigUhitum | balAddhi vivR^iNotyeva bhAvamantargataM nR^iNAm || 6\.17\.64 manuShyAne ApalA AkAra \- harShavikArAdi manobhAvanA.nnI chehaRyAvara hoNArA pheraphAra AMvarUna dharaNyAchA kitIhI prayatna kelA\, tarI to AMvaratA yeta nAhI\. to AkAra\, manuShyA.nchA a.ntargata (chA.ngalA vAITa) bhAva kashAnA kashA prakAre pragaTa karitocha\. 56 ADhyo vApi daridro vA duHkhitaH sukhito.api vA | nirdoShashcha sadoShashcha vayasyaH paramA gatiH || 4\.8\.8 shrIma.nta aso\, vA daridrI aso; sukhI aso vA duHkhI aso; nirdoSha aso\, vA sadoSha aso\, mitra mhaNaje parama gati hoya\. 57 AtmaprashaMsinaM duShTaM dhR^iShTaM viparidhAvakam | sarvatrotsR^iShTadaNDaM cha lokaH satkurute naram || 6\.21\.15 AtmaprashaMsA karaNArA\, duShTa AcharaNAchA\, sAhasI\, ApalyA prasiddhIkaritAM dhAMvapaLa karaNArA\, va sarvatra da.nDa karIta jANArA\, ashAcha puruShAchA loka satkAra karitAta\. 58 AtmAnaM niyamaistaistaiH karShayitvA prayatnataH | prApyate nipuNairdharmo na sukhAllabhate sukham || 3\.9\.31 (dharmasa.npAdanArtha je je niyama sA.ngitale Aheta) tyA tyA niyamA.nchyA yoge.nkarUna prayatnA.nnoM sharIra jhijavUna shahANe loka dharmAchI prApti karUna ghetAta\. kAraNa\, sukhApAsUna sukha miLata nasate\. (kaShTa karUna sukha miLavAve lAgate\.) 59 AtmAnamanushocha tvaM kimanyamanushochasi | Ayustu hIyate yasya sthitasyAtha gatasya cha || 2\.105\.21 (rAma bharatAlA mhaNato) tUM ApalyAviShayIM shoka kara\. dusaRyAviShayI kAya mhaNUna shoka karitosa? koNI manuShya\, maga to ubhA aso\, kiMvA chAlaNArA aso tyAche AyuShya kShINa hota asate\. 60 AtmA rakShyaH prayatnena || 5\.46\.16 (pratyekAneM) prayatnapUrvaka svadehAche rakShaNa karAve.n\. 61 AtmA hi dArAH sarveShA dArasa~NgrahavartinAm || 2\.37\.24 pratyeka vivAhita puruShAchI strI hA tyAchA AtmAcha Ahe\. 62 AnR^ishaMsyaM paro dharmaH || 5\.38\.39 (prANimAtrAvara) dayA karaNe hAcha shreShTha dharma hoya\. 63 AbhijAtyaM hi te manye yathA mAtustathaiva cha | na hi nimbAtsravetkShaudraM loke nigaditaM vachaH || 2\.35\.17 (suma.ntra sArathi kaikeyIlA dhikkArapUrvaka mhaNato) tujhA kulInapaNA tujhyA AIpramANecha mI samajata Ahe ! (tujhyA AIpramANecha tUM duShTa Ahesa\.) \ldq{}li.nbAchyA jhADA.ntUna kadhI madha pAghaLata nAhI\rdq{} hI mhaNa lokA.nmadhye prasiddha Ahe\. 64 AmmraM ChittvA kuThAreNa nimbaM paricharettu kaH | yashchainaM payasA si~nchennaivAsya madhuro bhavet || 2\.35\.16 A.nbyAche jhADa kuRhADIne toDUna TAkUna li.nbAchyA jhADAchI jopAsanA koNa karaNAra Ahe? kAraNa\, yA li.nbAchyA jhADAlA jo pANI ghAlIla tyAchyAkaritAM te kadhIM madhura hoNAra nAhI\. 65 Ayaste vipulaH kachchitkachchidalpataro vyayaH | apAtreShu na te kachchikosho gachChati rAghava || 2\.100\.54 (rAma bharatAlA vichArato\.) he rAghavA\, tujhI prApti vipula AhenA? tujhA kharcha ati alpa AhenA? tujhyA khajinyA.ntIla dravya apAtrIM kharcha hota nAhI.nnA? 66 ArAdhitA hi shIlena prayatnaishchopasevitAH | rAjAnaH samprasIdanti prakupyanti viparyaye || 2\.26\.35 rAje lokA.nchI sadvartanAne ArAdhanA ANi prayatnapUrvaka sevA kelI asatA te prasanna hotAta\. yAchyA ulaTa vartanAne te kruddha hotAta\. 67 AsphoTayAmAsa chuchumba puchChaM nananda chikrIDa jagau jagAma | stambhAnarohannipapAta bhUmau nidarshayansvAM prakR^itiM kapInAm || 5\.10\.54 (hI sItA asAvI asA tarka jhAlyAvara mArutIlA Ana.nda jhAlA tyAchaM varNana) vAnarA.nnA yogya asA ApalA jAtisvabhAva darshaviNyAsa udyukta jhAlelA to hanumAn Apale puchCha ApaTUM lAgalA\, tyAche chu.nbana gheUM lAgalA\, manAmadhye Ana.ndita hoUna krIDA karUM lAgalA\, gAUM lAgalA\. ikaDe tikaDe dhAvAdhAva karUM lAgalA\. ANi khA.nbAvara chaDhUna phirUna jaminIvarahI uDyA mArUM lAgalA\. 68 AhuH satyaM hi paramaM dharmaM dharmavidojanAH || 2\.14\.3 \ldq{}satya hAcha parama dharma hoya\,\rdq{} aseM dharmavette loka mhaNatAta\. 69 idaM sharIraM niHsa~nj~naM bandha vA ghAtayasva vA | nedaM sharIraM rakShyaM me jIvitaM vApi rAkShasa || 3\.56\.21 na tu shakyamapakroshaM pR^ithivyAM dAtumAtmanaH || 3\.56\.22 (sItA rAvaNAlA mhaNate) he rAkShasA\, he jaDa sharIra bA.ndhUna Theva\, agara yAchA ghAta kara\. kAraNa mAjhI pR^ithvIvara (sItA gaira chAlIchI nighAlI ashA prakArachI) ni.ndA hoNAra asela tara sharIra kAya\, athavA jIvita kAya\, yA.nche rakShaNa malA karAvayAcheM nAhI.n\. 70 idaM tu mama dInasya mano bhUyaH prakarShati | yadihAsya priyAkhyAturna kurmi sadR^ishaM priyam || 6\.1\.12 eSha sarvasvabhUtastu pariShva~Ngo hanUmataH | mayA kAlamimaM prApya dattastasya mahAtmanaH || 6\.1\.13 (rAma mhaNato) sItechA shodha lAgalA hI priyavArtA kathana karaNARyA hyA vAnarAche \- mArutIche \- tyAne kelelyA kAryAnurUpa priya mI karUM shakata nAhI\, tyAmuLe maja dInAche mana atya.nta khinna hota Ahe\. ashA veLI kaDakaina bheTa deNe hecha kAya te mAjhyApAshI uraleM Ahe ANi hI bheTa mI tyA mahAtmyA hanuma.ntAlA deta Ahe\. 71 uttaraM notsahe vaktuM daivataM bhavatI mama | vAkyamapratirUpaM tu na chitraM strIShu maithili || 3\.45\.29 (lakShmaNa mhaNato) he sIte\, tUM mAjheM daivata asalyAmuLe mAjhyAne tulA uttara devavata nAhI\. striyA.nnI anuchita bhAShaNa karaNe\, hyA.nta kAMhI Ashcharya nAhI\. (he sAhajika Ahe\.) 72 utsAhavantaH puruShA nAvasIdanti karmasu || 4\.1\.123 utsAhI puruSha koNatyAhI kAryAta khachUna jAta nAhIta\. 73 utsAho balavAnArya nAstyutsAhAtparaM balam | sotsAhasya hi lokeShu na ki~nchidapi durlabham || 4\.1\.122 (lakShmaNa rAmAlA mhaNato) he AryA\, utsAha hA (atya.nta) balavAna Ahe\. utsAhApekShA dusareM shreShTha aseM bala nAhI\. utsAhI puruShAlA lokA.nmadhye durlabha ase kAhIcha nAhI\. 74 udvijante yathA sarpAnnarAdanR^itavAdinaH | dharmaH satyaparo loke mUlaM sarvasya chochyate || 2\.109\.12 sarpApAsUna jashI lokA.nnA bhIti asate\, tyAchapramANe asatyavAdI manuShyApAsUna lokA.nnA bhIti asate\. jyA.nta satya mukhya Ahe\, asA jo dharma\, tocha lokA.nta (sarva iShTaprAptIche) mULa Ahe\, ase sA.ngatAta\. 75 udvejanIyo bhUtAnAM nR^ishaMsaH pApakarmakR^ita | trayANAmapi lokAnAmIshvaro.api na tiShThati || 3\.29\.3 jo prANimAtrAlA udvigna karito\, jo pApakarmI va duShTa asato to tInahI lokA.nchA prabhu jhAlA\, tarI phAra kAlaparya.nta TikaNAra nAhI\. 76 upakAraphalaM mitramapakAro.arilakShaNam || 4\.8\.21 upakArarUpa phala hai mitratvAche lakShaNa va apakAra karaNe he shatrutvAche lakShaNa hoya\. 77 upakAreNa vIrastu pratikAreNa yujyate | akR^itaj~no.apratikR^ito hanti sattvavatAM manaH || 4\.27\.45 vIra puruShAvara koNIhI upakAra kelA asatA\, to vIra puruSha pratyupakAra karitocha\. upakAra na jANUna pratyupakAra na karIla\, tara to sattvashIla puruShA.nchA manobha.nga karito\. 78 upabhuktaM yathA vAsaH srajo vA mR^iditA yathA | evaM rAjyAtparibhraShTaH samartho.api nirarthakaH || 3\.33\.19 jyApramANe vAparalele vastra athavA churagaLalelyA mALA nirupayogI hotAta\, tyAchapramANe rAjyApAsUna bhraShTa jhAlelA puruSha samartha asUnahI nirupayogI hoto\. 79 upashAntavaNikpaNyA naShTaharShA nirAshrayA | ayodhyA nagarI chAsInaShTatAramivAmbaram || 2\.48\.35 (rAma vanavAsAlA gelyAvara ayodhyechI sthiti\.) vANyA.nchI dukAneM ba.nda jhAlI\, harSha nAhIsA jhAlA\, lokA.nchA Ashraya tuTalyAsArakhA jhAlA ashA prakAre tI ayodhyA nagarI nakShatrashUnya AkAshApramANe nisteja disU lAgalI\. 80 upAyakushalo hyeva jayechChatrUnatandritaH || 6\.8\.12 upAyayojane.nta kushala ashA manuShyAne ALasa TAkUna shatrUsa ji.nkAve.n\. 81 ubhe sandhye shayAnasya yatpApaM parikalpyate | tachcha pApaM bhavettasya yasyAryo.anumate gataH || 2\.75\.44 (ApalyA nirAparAdhipaNAviShayI khAtrI karUna deNArA bharata kausalyelA mhaNato) jyAchI anumati miLavUna Arya \- shrIrAmacha.ndravanavAsAlA gelA\, tyAsa sakALI va sa.ndhyAkALI nidrA karaNARyAlA jeM pApa lAgate\, teM lAgAve.n\. 82 R^iddhiyuktA hi puruShA na sahante parastavam || 2\.26\.25 vaibhavayukta puruShAMsa dusaRyAchI stuti sahana hota nAhI\. 83 eka eva hi vandhyAyAH shoko bhavati mAnasaH | aprajAsmIti santoSho na hyanyaH putra vidyate || 2\.20\.37 (kausalyA rAmAlA mhaNate) putrA\, va.ndhyelA (malA sa.ntati nAhIM\, asA) ekacha mAnasika shoka asato; itara koNatehI duHkha tilA asata nAhI\. 84 ekA~NgahInaM vastreNa jIvitaM maraNAdvaram || 2\.95pra\.53 (rAma kAvaLyAlA mhaNato) maraNApekShA (mAjhyA) astrAne eka avayava kamI hoUna (tulA) jiva.nta rAhaNe bare Ahe\. 85 ekaikasyopakArasya prANAndAsyAmi te kape | sheShasyehopakArANAM bhavAma R^iNino vayam || 7\.40\.23 (rAma mArutIlA mhaNatAta) he kape\, tujhyA ekekA upakArAkaritAM mI prANa deIna\. sheSha rAhilelyA upakArA.nchebaddala AmhI tujhe R^iNI rAhU.n\. 86 etadarthaM hi rAjyAni prashAsati narAdhipAH | yadeShAM sarvakR^ityeShu mano na pratihanyate || 2\.52\.25 rAje loka yAkaritA.ncha rAjya karitAta kI\, (kAmakrodhAdiviShayaka pravR^itti karaNARyA) koNatyAhI kR^ityA.nta ApalA manobha.nga hoU naye\. 87 eSha svabhAvo nArINAmanubhUya purA sukham | alpAmapyApadaM prApya duShyanti prajahatyapi || 2\.39\.21 striyA.nchA asA svabhAva asato kI\, pUrvI sukhAchA anubhava gheUna puDheM alpahI vipatti AlI asatA\, tyA (patIlA) doSha detAta\, kiMvA tyAchA tyAgahI karitAta\. 88 eShA hi prakR^itiH strINAmAsR^iShTe raghunandana | samasthamanurajyante viShamasthaM tyajanti cha || 3\.13\.5 (agastyamuni rAmAlA mhaNatAta) sR^iShTi nirmANa jhAlyApAsUna striyA.nchA svabhAvacha asA disUna yeto kI\, chA.ngalyA sthitIta (pati) asalyAsa tyA tyAche anura.njana karitAta\. para.ntu to viShama \- daridrI \- sthitIta asalyAsa tyA tyAchA tyAga karitAta\. 89 eShTavyA bahavaH putrA guNavanto bahushrutAH | teShAM vai samavetAnAmapi kashchidgayAM vrajet || 2\.107\.13 guNava.nta ANi bahushruta ase aneka putra asAve\, ashI ichChA (manuShyAne) karAvI\. kAraNa\, tyA ekatra jhAlelyA putrA.ntUna ekhAdA tarI (pitarA.nchyA svargaprAptyartha) gayelA jAIla\. 90 aishvaryamadamatto hi sarvo.ahamiti manyate || 5\.64\.19 aishvaryAchyA madAne matta jhAlelA pratyeka isama \ldq{}mIcha (prabhu)\rdq{} ase mAnato\. 91 aishvarye vA suvistIrNe vyasane vA sudAruNe | rajjveva puruShaM baddhvA kR^itAntaH parikarShati || 5\.37\.3 atya.nta vipula aishvaryAchyA sthitIta kAya\, kiMvA mahAbhaya.nkara sa.nkaTAchyA sthitIta kAya\, yama puruShAsa dorIne baddha karUna AkarShaNa karIta asato\. 92 aurasyAnapi putrAn hi tyajantyahitakAriNaH | samarthAnsampragR^ihNanti janAnapi narAdhipAH || 2\.26\.36 rAje loka aurasa putrA.nchA\, te ahita karaNAre asalyAsa\, tyAga karitAta\. ANi samartha ashA prAkR^ita manuShyA.nchAhI sa.ngraha karitAta\. 93 kachchijAnapado vidvAn dakShiNaH pratibhAnavAn | yathoktavAdI dUtaste kR^ito bharata paNDitaH || 2\.100\.35 (rAma mhaNato) he bharatA\, svadeshAtIla\, vidvAna\, hushAra\, buddhimAna\, Aj~nenusAra vAgaNAre ANi chatura dUta tUM Thevile Ahesa nA? (shloka 93 te 100 yA.nmadhye rAmAne bharatAlA kushala prashna vichArile Aheta\.) 94 kachchitsahasraimarkhANAmekamichChasi paNDitam | paNDito hyarthakR^ichChreShu kuryAnniH shreyasaM mahat || 2\.100\.22 hajAroM mUrkhAchA tyAga karUna ekAcha paNDitAchA (sahavAsa) karaNyAcheM tUM ichChitosa nA ! kAraNa\, koNatyAhI kAryAsa.nba.ndhAneM sa.nkaTa Ale asatAM pa.nDitacha (taraNopAya suchavUna) kalyANa karito\. 95 kachchitsvAdukR^itaM bhojyameko nAshnAsi rAghava | kachchidAshaMsamAnebhyo mitrebhyaHsamprayachChasi || 2\.10\.75 he rAghavA\, (bharatA) svAdiShTa kelele bhojya padArtha tUM ekaTAcha bhakShaNa karIta nAhIMsa nA? tyA padArthA.nchI ichChA karaNARyA mitrA.nnA tUM te detosa nA? 96 kachchidarthaM cha kAmaM cha dharmaM cha jayatAM vara | vibhajya kAle kAlaj~na sarvAnvarada sevase || 2\.100\.63 he vIrashreShThA ! tUM kAlaj~na Ahesa\, tasAcha varadahI Ahesa; tarI dharma\, artha\, kAma yA puruShArthAcheM tUM veLA nemUna yogyakAlIM sevana karIta asatosa nA? 97 kachchidarthaM vinishchitya laghumUlaM mahodayam | kShipramArabhase karma na dIrghayasi rAghava || 2\.100\.19 (rAma bharatAlA mhaNato) he rAghavA\, jeM alpa yatnAne sAdhya hoNAre va jyAche phala moThe Ahe\, ashA kAryAchA nishchaya karUna teM kArya tvarita karitosa nA? tyA kAmI vila.nba lAvIta nAhIsa nA? 98 kachchinna sarve karmAntAH pratyakShAste.avisha~NkayA | sarve vA punarutsR^iShTA madhyamevAtra kAraNam || 2\.100\.52 (rAma bharatAlA vichArato) tujhe sarva chAkara nirbhayapaNe tujhyA dR^iShTIsamora yeta nAhIta nA? kiMvA tyA sarvA.nnA tUM ba.ndI kelI nAhIMsa nA? ashA sa.nba.ndhA.nta (rAjAne) madhyama mArga dharilelA barA\. 99 kachinidrAvashaM naiShi kachchitkAle.avabudhyase | kachchichchApararAtreShu chintayasyarthanaipuNam || 2\.100\.17 tUM nidrAvasha hota nAhIMsa nA? tUM yogya kAlI jAgR^ita hotosa nA? dravyaprApti koNatyA upAyAne hoIla\, yAche chi.ntana uttararAtrIM karitosa nA? 100 kachchinmantrayase naikaH kachchinna bahubhiH saha | kachchitte mantrito mantro rAShTra na paridhAvati || 2\.100\.18 (rAma bharatAlA vichArato) tUM ApalyA svataHshIcha ekaTA athavA puShkaLa maNDaLIshI masalata karIta nAhIMsa nA? tUM TharavilelI masalata amalAnta yeNyApUrvIcha rAShTrAmadhye prasiddha hota nAhI nA? 101 kathaM rAjA sthito dharme paradArAnparAmR^ishet || 3\.50\.6 (prajApAlanarUpa) dharmAche ThikANI sthita asaNArA rAjA parastrIlA kasA bareM sparsha karIla? 102 kanyApitR^itvaM duHkhaM hi sarveShAM mAnakA~NshiNAm || 7\.9\.10 sarva mAnI manuShyA.nnA poTIM kanyA yeNe mhaNaje kharokhara duHkha hoya\. 103 karNavanti hi bhUtAni visheSheNa tura~NgamAH | yUyaM tasmAnivartadhvaM yAchanAM prativeditAH || 2\.45\.15 (rAma rathA.nta basUna araNyA.nta jAU lAgalA asatAM\, dvijama.nDaLI rathAchyA ghoDyA.nnA \ldq{}tumhI parata phirA\rdq{} ase mhaNatAta) prANyA.nnA kAna Aheta\, visheShekarUna ashvA.nche kAna tara Adhika tikhaTa Aheta\. mhaNUna he ashvA.nno\, AmachyA yAchanekaDe lakSha deUna tumhI parata phirA\. (bahiRyAMsArakhe puDhe jAU nakA\.) 104 kartavyaM vAstushamanaM saumitre chirajIvibhiH || 2\.56\.22 (rAma mhaNato) he lakShmaNA\, chirakAla jIvitAchI ichChA karaNARyA.nnI vAstushA.nti karAvI\. 105 karma lokaviruddhaM tu kurvANaM kShaNadAchara | tIkShNaM sarvajano hanti sarpaM duShTamivAgatam || 3\.29\.4 (rAma khara rAkShasAlA mhaNato) he rAkShasA\, prApta jhAlelyA duShTa sarpAchA sarva loka vadha karitAta\. tyAchapramANe lokaviruddha karma karaNARyA krUra puruShAchAhI vadha karitAta\. 106 kalyANI bata gAtheyaM laukikI pratibhAti mAm | eti jIvantamAnando naraM varShashatAdapi || 6\.126\.2 (bharata mArutIlA mhaNato) manuShya jiva.nta rAhilyAsa\, sha.nbhara varShAnI kA hoInA\, tyAlA Ana.nda prApta hoto\, hI lokaprasiddha mhaNa kalyANaprada Ahe\, ase malA vATate\. 107 kashchidAmravaNaM ChittvA palAshAMshcha niShi~nchati | puShpaM dR^iShTvA phale gR^idhnuH sa shochati phalAgame || 2\.63\.8 jo koNI Amravana toDUna palAsha vR^ikShA.nche si.nchana karito\, va tyA paLasA.nche puShpa pAhUna phaLahI tase.ncha miLela\, ashI AshA karito\, to phalaprAptikAlI shoka pAvato\. 108 kAmaM dR^iShTvA mayA sarvA vishvastA rAvaNastriyaH | na tu me manasA ki~nchidvaikR^ityamupapadyate || 5\.11\.42 (sItechA shodha lAvaNyAsAThI rAvaNAchyA a.ntaHpurA.nta shiralelA mAruti mhaNato) parapuruSha ApaNAlA pAhIla\, ashI yatki.nchitahI sha.nkA jyA.nchyA manA.nta nAhI\, ashA niHsha.nkapaNe paDalelyA sarva rAvaNastriyA mI pAhilyA\, para.ntu yA pAhaNyAmuLe manAmadhye kAhI.ncha vikAra utpanna jhAlA nAhI\. 109 kAyena kurute pApaM manasA sampradhArya tat | anR^itaM jihvayA chAha trividhaM karma pAtakam || 2\.109\.21 manuShya prathamataH a.ntaHkaraNA.nta pApakarmAchA nishchaya karito\, na.ntara tyA pApAchA jihveneM uchchAra karito\, va tadana.ntara dehAne tyAche AcharaNa karito\, ase tIna prakArache pApakarma Ahe\. 110 kAryANAM karmaNA pAraM yo gachChati sa buddhimAn || 6\.88\.14 jo kR^iti karUna kAryAchyA pAra jAto\, to buddhimAna hoya\. 111 kAryArthinAM vimardo hi rAj~nAndoShAya kalpate || 7\.53\.24 kAryArthI lokA.nchA kalaha mha.nTalA mhaNaje rAjA.nnA doShAspada hoto\. 112 kArye karmaNi nirvR^itte yo bahUnyapi sAdhayet | pUrvakAryAvirodhena sa kAryaM kartumarhati || 5\.41\.5 mukhya kArya siddhIlA gele asatA\, tyA pUrvakAryAsa virodha na yeIla\, ashA rItIne dusarIhI bahuta kAyeM jo karito\, tocha kArya karaNyAviShayI yogya hoto\. 113 kAlo hi duratikramaH || 3\.68\.21 kAlAche atikramaNa karaNe hI goShTa duHsAdhya Ahe\. 114 kiM tvAmanyata vaidehaH pitA me mithilAdhipaH | rAma jAmAtaraM prApya striyaM puruShavigraham || 2\.30\.3 (vanavAsAlA yeNyAsa.nba.ndhAne anumati miLAvI mhaNUna sItA rAmAlA mhaNate) he rAmA\, mAjhA pitA mithilApati janaka yAsa\, AkR^itIne mAtra puruSha\, para.ntu vastutaH strI ashA tumhAM jAMvayAchI prApti hoUna kAya bare vATale asela? 115 kIrtyarthaM tu samArambhaH sarveShAM sumahAtmanAm || 7\.45\.13 sarva mahAtme kIrti sa.npAdana karaNyAkaritA.ncha khaTapaTa karIta asatAta\. 116 kulInamakulInaM vA vIraM puruShamAninam | chAritrameva vyAkhyAti shuchiM vA yadi vAshuchim || 2\.109\.4 puruSha chA.ngalyA kuLA.ntIla Ahe kiMvA vAITa kuLA.ntIla Ahe\, vIra Ahe kiMvA adhIra Ahe ANi pavitra Ahe kI apavitra Ahe\, he sarva tyAchyA vartanAvarUna samajUna yete\. 117 kR^itakR^ityA hi vaidehI ChAyevAnugatA patim | na jahAti ratA dharme merumarkaprabhA yathA || 2\.40\.24 ChAyepramANe patIlA anusaraNArI sItA kharokhara dhanya Ahe\. kAraNa\, sUryAchI prabhA jyApramANe meruparvatAlA soDIta nAhI\, tyApramANe dharmAche ThikANI rata asalelI hI sItA ApalyA patIlA soDUna rahAta nAhI\. 118 kR^itaM na pratikuryAdyaH puruShANAM hi dUShakaH || 4\.38\.26 puruShA.nmadhye tocha dharmanAshaka hoya kI\, jo kelelyA upakArAchI pheDa pratyupakArAne karIta nAhI\. 119 kR^itArthA hyakR^itArthAnAM mitrANAM na bhavanti ye | tAnmR^itAnapi kravyAdAH kR^itaghnAnnopabhu~njate || 4\.30\.73 je svataH kR^itArtha hoUna kR^itakArya na jhAlelyA ApalyA mitrA.nchyA upayogI paData nAhIta\, tyA kR^itaghnAMsa melyAvara shvAnAdi mAMsabhakShaka pashusuddhA bhakShaNa karIta nAhIta\. 120 kR^ite cha pratikartavyameSha dharmaH sanAtanaH || 5\.1\.106 upakArAchI pratyupakArAne pheDa karAvI\, hA sanAtana dharma hoya\. 121 kR^itsnAdbhayAjj~nAtibhayaM sukaShTaM viditaM cha naH || 6\.16\.8 (rAvaNa bibhIShaNAlA mhaNato\.) koNatyAhI bhayApekShA bhAUba.ndA.nche bhaya phAracha kaThINa\, he AmhAlA samajUna chukale Ahe\. 122 kaikeyi mAmakA~NgAni mA sprAkShIH pApanishchaye | nahi tvAM draShTamichChAmi na bhAryA na cha bAndhavI || 2\.42\.6 (rAma vanA.nta nighUna gelyAvara dasharatha kaikeyIlA mhaNato) he kaikeyi\, tUM mAjhyA avayavA.nnA sparsha karUM nako\. he pApanishchaye\, malA tujheM to.nDa pAhaNyAchI ichChA nAhI\. tUM mAjhI bhAryA navhesa itake.ncha navhe para.ntu (lA.nbachI koNI) nAtevAIka suddhA navhesa\. 123 kopaM na gachChanti hi sattvavantaH || 5\.52\.16 sattvashIla manuShya kadhIhI kopavasha hota nAhIta\. 124 kruddhaH pApaM na kuryAtkaH kruddho hanyAdgurUnapi | kruddhaH paruShayA vAchA naraH sAdhUnadhikShipet || 5\.55\.4 kruddha jhAlA asatAM koNa bareM pApa karaNAra nAhIM? kruddha puruSha gurUchAhI vadha karIla\. kuddha manuShya ApalyA kaThora bhAShaNAne sAdhU.nnAhI TAkUna bolela\. 125 krodhaH prANaharaH shatruH krodho mitramukho ripuH | krodho hyasirmahAtIkShNaH sarva krodho.apakarShati || 7\.59 pra\. 2\.21 krodha hA prANaharaNakartA shatru hoya\. krodha hA mitramukha shatru (hitashatru) Ahe\. krodha atya.nta tIkShNa asA khaDga Ahe\. krodha hA sarvanAshaka Ahe\. 126 kShatriyANAM tu vIrANAM vaneShu niyatAtmanAm | dhanuShA kAryametAvadArtAnAmabhirakShaNam || 3\.9\.26 kShatriya vIrA.nchA dharma mha.nTalA mhaNaje\, vanA.nta rAhUna manonigraha karaNARyA pIDita janA.nche dhanuShyAchyA sAhyAne rakShaNa karaNe\, hA hoya\. 127 kShatriyANAmiha dhanurhatAshasyendhanAni cha | samIpataH sthitaM tejo balamuchChrayate bhR^isham || 3\.9\.15 agnIcheM teja kAShThAche yogAne yA lokI jaseM vR^iddhi.ngata hote\, tyApramANe kShatriyA.njavaLa asalele dhanuShya\, tyA.nchyA tejobalAchI vR^iddhi karite\. 128 kShatriyairdhAryate chApo nArtashabdo bhavediti || 3\.10\.3 (rakShaNa hota nasalyAmuLe) pIDita hoUna lokA.nnA raData basaNyAchI pALI yeU naye\, evaDhyAchakaritAM kShatriyA.nnI dhanuShya dhAraNa karAvayAche asate\. 129 kShatriyo nihataHsa~Nkhye na shochya iti nishchayaH || 6\.109\.19 kShatriya raNA.ngaNAvara paDalA asatA\, tyAbaddala shoka karU naye\, hI nishchita goShTa Ahe\. 130 kShamayA hi samAyuktaM mAmayaM makarAlayaH | asamarthaM vijAnAti dhik kShamAmIdR^ishe jane || 6\.21\.20 (samudrAne darshana dile nAhI tevhAM rAma lakShmaNAlA mhaNato) mI kShameche avala.nbana kele asalyAmuLe hA samudra malA ashakta samajata Ahe\. mhaNUna ashA puruShAche ThikANI darshavilelyA kShamelA dhikkAra aso\. 131 gatiM khara ivAshvasya haMsasyeva cha vAyasaH | nAnvetumutsahe vIra tava mArgamarindama || 6\.128\.5 (bharata rAmAlA mhaNato\.) he shatrudamanA vIrA\, jyApramANe ghoDyAchyA gatIche anukaraNa karaNyAsa gardabha asamartha Ahe\, athavA haMsAchI gati svIkAraNyAsa kAvaLA asamartha Ahe\. tyApramANe prajeche rakShaNa karaNyAchyA tujhyA mArgAche avala.nbana karaNyAsa mI asamartha Ahe\. 132 gatirekA patirnAryA dvitIyA gatirAtmajaH | tR^itIyA j~nAtayo rAjashchaturthI naiva vidyate || 2\.61\.24 (kausalyA dasharathAlA mhaNate) he rAjA\, striyA.nnA pahilI gati mhaNaje pati hI hoya\. tyA.nchI dusarI gati mhaNaje putra\, ANi tisarI gati mha.nTalI mhaNaje j~nAti hota\. tyA.nnA chavathI gati (AdhAra) mhaNUna nAhI\. 133 gatodake setubandho na kalyANi vidhIyate || 2\.9\.54 (ma.ntharA kaikeyIlA mhaNate) he kalyANi\, pANI nighUna gelyAvara koNI bA.ndha ghAlIta nasatAta\. 134 garjanti na vR^ithA shUrA nirjalA iva toyadAH || 6\.65\.3 shUra loka\, nirjala meghA.npramANe\, vyartha garjanA karIta nasatAta\. 135 gAtreShu valayaH prAptAH shvetAshchaiva shiroruhAH | jarayA puruSho jIrNaH kiM hi kR^itvA prabhAvayet || 2\.105\.23 (rAma bharatAlA sA.ngato) avayavAMvara surakutyA paDatAta\, mastakAvarIla kesa pA.nDhare hoUna jAtAta ANi jareneM manuShya jIrNa hoUna jAto\. tevhA koNatA upAya karUna he sarva TALaNyAlA prANI samartha hoNAra Ahe? 136 gAyanti kechitprahasanti kechit nR^ityanti kechitpraNamanti kechit | paThanti kechitpracharanti kechit plavanti kechitpralapanti kechit || 5\.61\.17 (sItechA shodha lAgalyAmuLe Ana.ndita jhAlele vAnara madhupAna karUna tarra jhAle) kityeka (vAnara) gAUM lAgale\, kityeka hasUM lAgale\, kityeka nAchU lAgale\, kityeka praNAma karU lAgale\, kityeka paThaNa karUM lAgale\, kityaka sa.nchAra karU lAgale\, kityeka uDyA mArU lAgale\, tara kityeka baDabaDa karUM lAgale\. 137 guNavAnvA parajanaH svajano nirguNo.api vA | nirguNaH svajanaH shreyAn yaH paraH para eva saH || 6\.87\.15 (i.ndrajit bibhIShaNAlA mhaNato) svajana nirguNa asUna dusare jarI guNI asale tarI nirguNI svajana bare\, para.ntu je parake te parakecha hota\. 138 gurulAghavamarthAnAmArambhe karmaNAM phalam | doSha vA yo na jAnAti sa bAla iti hochyate || 2\.63\.7 koNatyAhI karmAlAAra.nbha karaNyAchyA veLI tyAchyA phalAsa.nba.ndhAne utkR^iShTAnikR^iShTabhAva ANi guNadoSha jo jANIta nAhI tyAlA mUrkha aseM mhaNatAta\. 139 gurorapyavaliptasya kAryAkAryamajAnataH | utpathaM pratipannasya kAryaM bhavati shAsanam || 2\.21\.13 kAryAkAryavichAra na jANaNArA\, durmArgAlA lAgalelA\, va garviShTha\, ashA gurUsahI da.nDa karaNe yogya hoya\. 140 gR^ihyante yadi roSheNa tvAdR^isho.api vichakShaNAH | tataH shAstravipashchittvaM shrama eva hi kevalam || 5\.52\.8 (vibhIShaNa rAvaNAlA mhaNato) tujhyAsArakhe shahANe loka jara krodhAdhIna hotAta\, tara maga shAstrA.nmadhye pA.nDitya sa.npAdana karaNe mhaNaje kevaLa vR^ithA shramacha hota\. 141 goghne chaiva surApe cha chaure bhagnavrate tathA | niShkR^itirvihitA sadbhiH kR^itaghne nAsti niShkR^itiH || 4\.34\.12 gohatyA karaNArAlA\, surApAna karaNArAlA\, chorAlA\, vratabha.nga karaNArAlA\, sajjanA.nnI prAyashchitta sA.ngitale Ahe; para.ntu kR^itaghnAlA prAyashchitta sA.ngitale nAhI\. 142 godAvarIM pravekShyAmi hInA rAmeNa lakShmaNa | AbandhiShye.athavA tyakShye viShame dehamAtmanaH || 3\.45\.37 pibAmi vA viShaM tIkShNaM pravekShyAmi hutAshanam | na tvahaM rAghavAdanyaM kadApi puruShaM spR^ishe || 3\.45\.38 (sItA mhaNate) he lakShmaNA\, rAmAchA viyoga jhAlA asatA mI godAvarImadhye uDI TAkIna\, gaLyAlA phAsa lAvUna gheIna\, kaDyAvara ubhI rAhUna tethUna ApalA deha loTUna deIna\, nAhItara tIkShNa viSha sevana karIna athavA agnImadhye pravesha karIna\. para.ntu rAmAvA.nchUna itara puruShAlA mI kadhIhi sparsha karaNAra nAhI\. 143 gobrAhmaNahitArthAya deshasya cha hitAya cha | tava chaivAprameyasya vachanaM kartumudyataH || 1\.26\.5 (vishvAmitra munI.nnI tATakechA vadha karaNyAviShayI rAmAlA sA.ngitale asatAM rAma vishvAmitrA.nnA mhaNato) gobrAhmaNA.nchyA hitAkaritAM ANi deshAchyA kalyANAkaritAM atarkya prabhAvAne yukta je ApaNa tyA ApalyA Aj~nepramANe vAgaNyAsa mI tayAra Ahe\. 144 chaturNAmAshramANAM hi gArhasthyaM shreShThamuttamam || 2\.106\.22 chArahI AshramA.nmadhye gR^ihasthAshrama hAcha uttama hoya\. 145 chandrahInamivAkAshaM toyahInamivArNavam | apashyanihatAnandaM nagaraM te vichetasaH || 2\.47\.18 (rAmAchyA pAThopATha gelele loka khinna hoUna parata ayodhyemadhye Ale tyA veLI) cha.ndrahIna AkAshApramANe athavA udakashUnya sAgarApramANe Ana.ndarahita jhAleleM nagara tyA bhA.nbAvUna gelelyA lokA.nnI avalokana kele.n\. 146 chAreNa viditaH shatruH paNDitairvasudhAdhipaiH | yuddhe svalpena yatnena samAsAdya nirasyate || 6\.29\.22 shahANyA rAjA.nnI herA.nkaDUna jyAchI mAhitI miLavilI Ahe asA shatru yuddhabhUmIvara prApta jhAlA asatAM\, alpa prayatnAne nAsha pAvato\. 147 ChinnA bhinnA prabhinnA vA dIptA vAgnau pradIpitA | rAvaNaM nopatiShTheyaM kiM pralApena vashchiram || 5\.26\.10 (sItA rAkShasastriyA.nnA mhaNate) tumachyA yA puShkaLa baDabaDIchA upayoga kAya? mI Chinnabhinna jhAle asatAM\, mAjhe tukaDe tukaDe jhAle asatAM\, mI agnIne bhAjUna gele asatAM\, athavA peTale asatAMhI rAvaNAchA svIkAra karaNAra nAhI\. 148 jAnAmi shIlaM j~nAtInAM sarvalokeShu rAkShasa | hR^iShyanti vyasaneShvete j~nAtInAM j~nAtayaH sadA || 6\.16\.3 (rAvaNa bibhIShaNAlA mhaNato) he rAkShasA\, trailokyAmadhye bhAUba.ndA.nchA svabhAva kasA asato\, he mI jANIta Ahe\. are\, bhAUba.ndAMvara sa.nkaTe AlI asatAM dusare bhAUba.nda nehamI Ana.nda mAnIta asatAta\. 149 jIvantyA hi striyA bhartA daivataM prabhureva cha || 2\.24\.21 strI jiva.nta asatA.nnA pati hecha tiche daivata Ahe\, tyAchapramANe to tichA prabhuhI Ahe\. 150\. jIvechchiraM vajradharasya pashchA\- chChachIM pradhR^iShyApratirUparUpAm | na mAdR^ishIM rAkShasa dharShayitvA pItAmR^itasyApi tavAsti mokShaH || 3\.48\.24 (sItA rAvaNAlA mhaNate) he rAkShasA\, vajra dhAraNa karaNARyA i.ndrAchI jI anupama sau.ndaryasa.npanna bhAryA shachI tichA apahAra kelyAna.ntarahI kadAchit puShkaLa divasaparya.nta jiva.nta rAhaNe shakya Ahe; para.ntu balAtkArAne majasArakhyA rAmabhAryelA haraNa karUna nelyAvara tUM jarI amR^itapAna kelesa tarI mR^ityUpAsUna tujhI suTakA hoNAra nAhI\. 151 jetavyamiti kAkutstho martavyamiti rAvaNaH | dhR^itau svavIryasarvasvaM yuddhe.adarshayatAM tadA || 6\.107\.7 rAmAne ji.nkaNyAchA va rAvaNAne maraNyAchA nishchaya karUna Apale sarva kAhI sAmarthya tyA veLI yuddhAmadhye pragaTa kele\. 152 jyeShTho bhrAtA pitA vApi yashcha vidyAM prayachChati | trayaste pitaro j~neyA dharme cha pathi vartinaH || 4\.18\.13 (rAma vAlIlA mhaNato) vaDIla ba.ndhu\, pitA ANi jo vidyA shikavito to he tighejaNa\, dharmamArgAne chAlaNARyA.nche pite Aheta ase samajale pAhije\. 153 taDitpatAkAbhirala~NkR^itAnA | mudIrNagambhIramahAravANAm vibhAnti rUpANi balAhakAnAM raNotsukAnAmiva vAnarANAm || 4\.28\.31 (varShAkAlAche varNana) jyA.nchyAkaDUna ga.nbhIra ANi moThA shabda uchchAralA jAta Ahe\, ashI hI vidyullatArUpa patAkA.nnI shobhaNArI meghA.nchI rUpeM yuddhArtha utsuka jhAlelyA vAnarAMsArakhIM shobhata Aheta\. 154 tataH sumantreNa guhena chaiva samIyatU rAjasutAvaraNye | divAkarashchaiva nishAkarashcha yathAmbare shukrabR^ihaspatibhyAm || 2\.99\.41 (bharata shatrughna vanAmadhye asalelyA rAmAlA bheTale) na.ntara sUrya ANi cha.ndra he jase AkAshA.nta shukrANi bR^ihaspati yA.nchyAshI saMyukta hotAta (bheTatAta)\, tyApramANe te rAjaputra \- rAmalakShmaNa \- araNyA.nta suma.ntra (pradhAna) ANi guha yA.nnA bheTale\. 155 tadadbhutaM sthairyamevakShya rAghave samaM jano harShamavApa duHkhitaH | na yAtyayodhyAmiti duHkhito.abhavat sthirapratij~natvamavekShya harShitaH || 2\.106\.34 rAmAchyA A.ngacheM (pitR^ivachanapAlanarUpa) adbhutaM sthairya pAhuna lokA.nnA duHkha jhAleM\, tasAcha harShahI jhAlA\. rAmacha.ndra ayodhyelA yeta nAhI\, mhaNUna duHkha jhAle\, tyApramANe tyAchyA pratij~nechI sthiratA pAhUna tyA.nnA harSha jhAlA\. 156 tadbrUhi vachanaM devi rAj~no yadabhikA~NkShitam | kariShye pratijAne cha rAmo dvirnAbhibhAShate || 2\.18\.30 (rAma mhaNato) devi (kaikeyi\,) rAjAchyA manA.nta jo kAhI abhiprAya asela\, to sA.nga\. rAma kadhIhI (parasparaviruddha) donadA bolata nasato\. 157 tanme dahati gAtrANi viShaM pItamivAshaye | hA nAtheti priyA sA mAM hrIyamANA yadabravIt || 6\.5\.7 (rAma lakShmaNAlA mhaNato) udarAmadhye viSha ghetale asatA teM jyApramANe gAtre dagdha karUna TAkite\, tyApramANe rAvaNa haraNa karUna neta asatA.nnA \ldq{}he nAtha\rdq{} aseM jeM tI sItA malA uddeshUna mhaNAlI te mhaNaNe mAjhI gAtre dagdha karIta Ahe\. 158 tapate yajate chaiva yachcha dAnaM prayachChati | krodhena sarva harati tasmAtkrodhaM visarjayet || 7\.59 pra\. 2\.22 manuShya jeM kAMhIM tapa karito\, yajana karito\, athavA dAna deto\, tyA sarvA.nchA krodha nAsha karito; mhaNUna krodhAchA tyAga karAvA\. 159 tapo hi paramaM shreyaH sa.nmohamitaratsukham || 7\.84\.9 tapa heM parama kalyANa karaNAre Ahe; itara sukha moha pADaNAre Ahe\. 160 tIkShNakAmAstu gandharvAstIkShNakopA bhuja~NgamAH | mR^igANAM tu bhayaM tIkShNaM tatastIkShNakShudhA vayam || 4\.59\.9 (gR^idharAja sa.npAti vAnarA.nnA mhaNato) jyApramANe ga.ndharvA.nchI kAmavAsanA tIkShNa asate\, sarpAchA krodha tIkShNa asato ANi mR^igA.nche bhaya tIkShNa asate tyApramANe AmhAM gR^idhrapakShyA.nchI kShudhA tIkShNa asate\. 161 tIkShNamalpapradAtAraM pramattaM garvitaM shaTham | vyasane sarvabhUtAni nAbhidhAvanti pArthivam || 3\.33\.15 jo (ApalyA pradhAnAdikAMshI) kaThorapaNAne vAgato\, tyAMsa vetana vagaire svalpa pramANAne deto\, jo unmattapaNe vAgato\, garva dhAraNa karito\, guptapaNe lokA.nche ahita karito\, ashA rAjAvara sa.nkaTa Ale asatA\, tyAchyA saMrakShaNAkaritAM koNIhI (tyAche svajanahIM) dhAvUna yeta nAhIta\. 162 tvadvidhA na hi shochanti satataM sarvadarshanAH | sumahatsvapi kR^ichChreShu rAmAnirviNNadarshanAH || 3\.66\.14 (lakShmaNa mhaNato) he rAmA\, tujhyAsArakhe sarvaj~nAnasa.npanna loka\, kevaDhIhI moThI sa.nkaTe AlI\, tarI viShAdarahita asatAta\. kadhIhI shoka karIta nAhIta\. 163 tvaM tu bAlasvabhAvashcha buddhihInashcha rAkShasa | j~nAtavyaM taM na jAnIShe kathaM rAjA bhaviShyasi || 3\.33\.8 (shUrpaNakhA rAvaNAlA mhaNate\.) he rAkShasA\, tujhA bAlasvabhAva ajUna gelA nAhI\. tUM buddhihIna Ahesa\. je jANaNyAsa yogya te tUM jANata nAhIsa\. tUM rAjA kasA hoNAra ! 164 tvaM punarjambukaH siMhI mAmihechChasi durlabhAm | nAhaM shakyA tvayA spraShTumAdityasya prabhA yathA || 3\.47\.37 (sItA rAvaNAlA mhaNate) tUM tara kolhA asUna durlabha ashA siMhapatnIchI mAjhI ichChA karIta Ahesa\, sUryApAsUna sUryaprabhA vegaLI karUna sparsha karaNe jase shakya nAhI\, tyApramANe tUM malA sparsha karaNe hI goShTa shakya nAhI\. 165 daNDa eva paro loke puruShasyeti me matiH | dhikkShamAmakR^itaj~neShu sAntvaM dAnamathApi vA || 6\.22\.46 (nala vAnara rAmAlA mhaNato akR^itaj~na anupakArI puruShAlA) da.nDa karaNe\, hI goShTa puruShAchI moThI kAryasiddhi ghaDavUna ANaNArI Ahe\, ase malA vATate\. kR^itaghnAlA kShamA karaNe\, sAmopachArAchyA goShTI sA.ngaNe\, kiMvA dAna karaNe\, he dhikkArAspada Ahe\. 166 dadyAnna pratigR^ihNIyAtsatyaM brUyAnna chAnR^itam | api jIvitahetorhi rAmaH satyaparAkramaH || 5\.33\.25 (la.nkemadhye ashoka vanA.nta sItA dR^iShTIsa paDalyAvara tichyApuDhe mArutIne shrIrAmacha.ndrAche guNa varNana kele) satyaparAkramI rAma dAna karIla\. pratigraha karaNAra nAhI satyabhAShaNa karIla\, asatya bolaNAra nAhI\. ki.nbahunA jIvitAchAhI tyAga karIla\, para.ntu satya soDaNAra nAhI\. 167 dIno vA rAjyahIno vA yo me bhartA sa me guruH | taM nityamanuraktAsmi yathA sUryaM suvarchalA || 5\.24\.9 (sItA rAvaNAlA mhaNate) mAjhA bhartA\, maga to dIna aso\, agara rAjyahIna aso\, to malA pUjya Ahe\. jyApramANe sUryapatnI suvarchalA sUryAche ThikANIM anurakta asate\, tyApramANe mI nehamI tyA rAmAchecha ThikANIM anurakta Ahe\. 168 dIptamagnimaraNyaM vA yadi rAmaH pravekShyati | praviShTaM tatra mAM devi tvaM pUrvamavadhAraya || 2\.11\.7 (lakShmaNa kausalyelA mhaNato) he devi\, prajvalita agnIta\, athavA araNyA.nta jara rAma pravesha karIla\, tara tyAchyA AdhIcha mI tyA ThikANI pravesha karIna he tUM pakkaM samaja\. 169 duHkhitaH sukhito vApi sakhyurnityaM sakhA gatiH || 4\.8\.40 duHkhI aso\, agara sukhI aso\, mitrAlA mitracha gati hoya\. 170 duHkhe me duHkhamakarorvraNe kShAramivAdadAH | rAjAnaM pretabhAvasthaM kR^itvA rAmaM cha tApasam || 2\.73\.3 (bharata kaikeyIlA mhaNato) rAjAlA ThAra mArUna va rAmAlA tapasvI karavUna\, vraNAvara kShArAcheM si.nchana karAve\, tyApramANe tUM mAjhyA duHkhAvara duHkhAchI DAgaNI dilI Ahesa\. 171 durbalasya tvanAthasya rAjA bhavati ve balam || 7\.59 pra\.3\.22 durbala va anAtha yA.nche bala mha.nTale mhaNaje rAjA hoya\. 172 durlabhaM hi sadA sukham || 2\.18\.13 nehamI sukha miLaNe mhaNaje durlabha Ahe\. 173 durlabhasya cha dharmasya jIvitasya shubhasya cha | rAjAno vAnarashreShTha pradAtAro na saMshayaH || 4\.18\.42 (rAma vAlIlA mhaNato) he vAnarashreShThA\, durlabha dharma\, jIvita ANi kalyANa yA.nchI (prajelA) prApti karUna deNAre rAjecha Aheta\. yA.nta saMshaya nAhI\. 174 duHshIlaH kAmavR^itto vA dhanairvA parivarjitaH | strINAmAryasvabhAvAnAM paramaM daivataM patiH || 2\.117\.24 vAITa AcharaNAchA\, svechChAchArI kiMvA dhanahIna asA jarI pati asalA\, tarI to susvabhAvI striyA.nnA parama daivatacha hoya\. 175 dR^ishyamAne bhavetprItiH sauhR^idaM nAstyadR^ishyataH | nAshayanti kR^itaghnAstu na rAmo nAshayiShyati || 5\.26\.39 (la.nkemadhye kArAgR^ihA.nta paDalelI sItA vichAra karate) dR^iShTIsamora asalelyA manuShyAche ThikANI prema kAyama asate\. te.ncha manuShya dR^iShTIADa jhAle asatA tyAchyAsa.nba.ndhAne prema kAyama rahAta nAhI\. para.ntu (sA.nprata aseMhI mhaNatA yeNAra nAhI\.) kAraNa kR^itaghna puruSha dR^iShTIADa jhAlelyA manuShyAvarIla prema nAhIMseM karatAta\, taseM rAma karaNAra nAhI\. 176 dR^iShTapUrvaM na te rUpaM pAdau dR^iShTau tavAnaghe | kathamatra hi pashyAmi rAmeNa rahitAM vane || 7\.48\.22 (\ldq{}tUM mAjhyAkaDe samakSha baghUna jA\rdq{} ase sItene lakShmaNAlA sA.ngitale asatAM lakShmaNa sItelA mhaNato) he niShpApe (sIte\,) tujheM rUpa mI pUrvI pAhilele nAhI\. tujhe charaNa mAtra mI pAhilele Aheta\. hyA vanA.nta rAma sa.nnidha nasatA.nnA mI tujhyAkaDe kasA bare pAhUM? 177 dR^iShTA devIti hanumadvadanAdamR^itopamam | AkarNya vachanaM rAmo harShamApa salakShmaNaH || 5\.64\.43 hanuma.ntAchyA to.nDUna ApaNa devI (sItA) pAhilI\, aseM amR^itatulya vachana aikUna lakShmaNAlA va rAmAlA parama harSha jhAlA\. (Ana.ndAchI vArtA laukara samajAvI\, ashI sarvA.nnA svAbhAvika utsukatA asate\, mhaNUna mArutIne vAkya uchchAratA.nnA dekhIla tyA.ntalyA tyA.nta jo mahattvAchA shabda \ldq{}dR^iShTA\rdq{} hAcha Ara.nbhI uchchAralA Ahe\.) 178 deshakAlavihInAni karmANi viparItavat | kriyamANAni duShyanti havIMShyaprayateShviva || 6\.63\.6 ayogya ThikANI va ayogyaveLI ghaDaNArI viparItakarme asaMskR^ita agnImadhye TAkalelyA havirdravyApramANe duHkhAlA kAraNIbhUta hotAta\. 179 deshe deshe kalatrANi deshe deshe cha bAndhavAH | taM tu deshaM na pashyAmi yatra bhrAtA sahodaraH || 6\.101\.14 ki.ntu rAjyena durdharSha lakShmaNena vinA mama | kathaM vakShyAmyahaM tvamvAM sumitrAM putravatsalAm || 6\.101\.15 (yuddhAmadhye rAvaNAne lakShmaNAlA pADile asatAM rAma shoka karito\.) ThikaThikANI bhAryA Aheta va ThikaThikANI bA.ndhavahI Aheta; para.ntu lakShmaNAsArakhA bhrAtA koThe dR^iShTIsa paDela aseM malA vATata nAhI\. he aji.nkya\, tuja lakShmaNAvA.nchUna malA rAjyAshI kAya kartavya Ahe? putravatsala sumitrA mAtelA mI AtAM kAya bareM sA.ngU? 180 daivataM hi patiH striyAH || 7\.95\.10 strIche daivata mhaNaje pati hoya\. 181 daivaM puruShakAreNa yaH samarthaH prabAdhitum | na daivena vipannArthaH puruShaH so.avasIdati || 2\.23\.18 jo puruSha ApalyA parAkramAne daivAchA nirAsa karaNyAsa samartha asato\, tyAchA daivAne kAryanAsha jhAlA\, tarI to khachUna jAta nAhI\. 182 dvidhA bhajyeyamapyevaM na nameyaM tu kasyachit | eSha me sahajo doShaH svabhAvo duratikramaH || 6\.36\.11 (rAvaNa mAlyavAna rAkShasAlA mhaNato) prasa.nga paDalyAsa mAjhyA (kaLakApramANe) dona chiraphaLyAhI hoUna jAtIla para.ntu mI koNAchyAhI puDhe namra hoNAra nAhI\. hA mAjhA svAbhAvika doSha Ahe\. para.ntu svabhAva pAlaTatAM yeNe ashakya Ahe\. 183 dhanatyAgaH sukhatyAgo deshatyAgo.api vAnagha | vayasyArthe pravartante snehaM dR^iShTvA tathAvidham || 4\.8\.9 (sugrIva rAmAlA mhaNato) he niShpApA\, tashA prakArachA sneha pAhUna\, tyA snehyAkaritAM dravyAchA\, sukhAchA kiMvA deshAchAhI tyAga kelA jAto\. 184 dhanyAH khalu mahAtmAno ye buddhyA kopamutthitam | nirundhanti mahAtmAno dIptamagnimivAmbhasA || 5\.55\.3 pradIpta jhAlelA agni jyApramANe udakAne vijhavUna TAkitAta\, tyApramANe utpanna jhAlelA krodha je mahAtme ApalyA buddhIneM nAhIMsA karatAta te kharokhara dhanya hota\. 185 dharmamarthaM cha kAmaM cha kAle yastu niShevate | vibhajya satataM vIra sa rAjA harisattama || 4\.38\.21 (rAma sugrIvAlA mhaNato) he vAnarashreShTha vIrA\, jo dharma\, artha ANi kAma yA.nche kAlavibhAgAne tyA tyA kALI sevana karito tocha (kharA) rAjA hoya\. 186 dharmalopo mahAMstAvatkR^ite hyapratikurvataH | arthalopashcha mitrasya nAshe guNavato mahAn || 4\.33\.47 upakArAbaddala pratyupakAra na karaNARyAchyA hAtUna moThA dharmalopa hoto\. tyAmuLe guNavAna mitrAchyA maitrIchA nAsha hoUna moThI arthahAnihI hote\. 187 dharmAtprachyutashIlaM hi puruShaM pApanishchayam | tyaktvA sukhamavApnoti hastAdAshIviShaM yathA || 6\.87\.22 hAtA.ntUna sarpAsa TAkileM asatAM jase sukha hote\, tyAchapramANe dharmabhraShTa pApamati puruShAchA tyAga kelA asatAM sukha hote\. 188 dharmAdarthaH prabhavati dharmAtprabhavate sukham | dharmeNa labhate sarvaM dharmasAramidaM jagat || 3\.9\.30 dharmApAsUna arthalAbha hoto\, dharmApAsUna sukha hote\. dharmApAsUna sarva kAhI prApta hote\. he jaga mhaNaje dharmAchyA AshrayAvara Ahe\. 189 dharmeNa rAShTra vindeta dharmeNaivAnupAlayet | dharmAchCharaNyatAM yAti rAjA sarvabhayApahaH || 7\.95 pra\.2\.15 dharmAne rAjAlA rAShTra prApta hota asUna dharmAchyAcha yogAne to prajeche paripAlana karaNyAsa samartha hoto\. dharmAchyAcha yogAne rAjA sarva bhayA.nche nivAraNa karaNArA hota asalyAmuLe sharaNa jANyAsa to yogya hota asato\. 190 dharmo hi paramo loke dharme satyaM pratiShThitam || 2\.21\.41 lokA.nmadhye dharma hA atya.nta shreShTha Ahe\, ANi dharmAchyAcha ThikANI satya pratiShThita Ahe\. 191 dharmo hi shrUyate pakSha amarANAM mahAtmanAm | adharmo rakShasAM pakSho hyasurANAM cha rAkShasa || 6\.35\.14 (mAtAmaha mAlyavAna rAvaNAlA mhaNato) he rAkShasA\, dharma hA mahAtmyA devA.nchA pakSha Ahe\, ANi adharma hA rAkShasa ANi asura yA.nchA pakSha Ahe\, aseM aikaNyA.nta yete\. 192 dharShitaM marShaNIyaM cha cheShTitaM kR^itakarmaNAm || 5\.63\.30 (sugrIva dadhimukhAlA mhaNato\. sItechA shodha lAgalyAmuLe Ana.ndita jhAlelyA vAnarA.nnI madhuvana phasta karUna TAkile.n\.) he vAnara kR^itakArya asalyAmuLe\, tyA.nchI dA.nDagAI ANi tyA.nchyA cheShTA kShamya Aheta\. 193 dhAraNAddharmamityAhurdharmeNa vidhR^itAH prajAH | yasmAddhArayate sarvaM trailokyaM sacharAcharam || 7\.59 pra\.2\.7 dhAraNAmuLe \ldq{}dharma\rdq{} ase nAMva prApta jhAle Ahe\. prajA dharmAne dhAraNa kelyA jAtAta\, yAcha kAraNAstava sarva sthAvaraja.ngama trailokyAchaM dhAraNa dharma karIta asato\. 194 dhAraNAdvidviShAM chaiva dharmeNAra~njayanprajAH | tasmAddhAraNamityuktaM sa dharma iti nishchayaH || 7\.59 pra\.2\.8 shatruche \- adharmAcheM \- niyamana karUna va nyAyAlA anusarUna dharma\, prajA.nche anura.njana karIta asato\. asA jo dharma tyAsacha \ldq{}dhAraNa\rdq{} aseM nishchita mha.nTale Ahe\. 195 dhigastu paravashyatAm || 5\.25\.20 paravashatelA dhikkAra aso\. 196 dhigastu yoShito nAma shaThAH svArthaparAyaNAH | na bravImi striyaH sarvA bharatasyaiva mAtaram || 2\.12\.100 (dasharatha mhaNato) jyA svArthaparAyaNa labADa striyA Aheta\, tyA.nnA dhikkAra aso\. sarva striyAMviShayI mI bolata nAhI\. bharatAchyA mAtelA mAtra mAjhaM bolaNe lAgU Ahe\. 197 dhuramekAkinAM nyastAM vR^iShabheNa balIyasA | kishoravadguruM bhAraM na voDhumahamutsahe || 6\.128\.3 (bharata rAmAlA mhaNato) jyApramANe ekAdyA baliShTha bailAne ApalyA khAndyAvarIla jokhaDAchA moThA bhAra (javaLIla) kovaLyA gohyAvara lAdalA asatA to tyA vatsAchyAne vAhavata nAhI\, tasA mI hA moThA rAjyabhAra vAhaNyAsa utsAha pAvata nAhI\. 198 dhR^itipravAlaH prasabhAgryapuShpa\- stapobalaH shauryanibaddhamUlaH | raNe mahAnAkShasarAjavR^ikShaH sa.nmardito rAghavamArutena || 6\.109\.10 (raNA~NgaNAnta rAvaNa marUna paDalyAnantara vibhIShaNa mhaNato) dhairya hecha jyAche komala pallava\, haTTa hecha jyAcheM utkR^iShTa puShpa\, tapa hecha jyAche bala ANi shaurya hecha jyAche khola gelele mULa\, asA rAkShasarAjarUpa prachaNDa vR^ikSha raNAmadhye rAmarUpa vAyUneM ulathUna pADilA\. 199 na kashchinnAparAdhyati || 4\.36\.11 jyAchyAkaDUna aparAdha ghaData nAhI\, asA koNI nAhI\. 200 na kAlasyAsti bandhutvaM na heturna parAkramaH | na mitraj~nAtisambandhaH kAraNaM nAtmano vashaH || 4\.25\.7 kAlAlA ba.ndhutva nAhI\, tyAlA koNatyAhI kAraNAchI garaja lAgata nAhI; tyAlA phiraviNyAsa parAkrama samartha hota nAhI\, mitra va j~nAtijana yA.nchA sa.nba.ndhahI tyAlA lAgata nAhI\, to koNAchyAhI adhIna rAhata nAhI\. 201 na kAlAduttaraM ki~nchitparaM karma upAsitum || 4\.25\.3 veLa nighUna gelI mhaNaje koNatehI satkarma karitAM yeta nAhI\. 202 na kulena na rUpeNa na dAkShiNyena maithilI | mayAdhikA vA tulyA vA tattu mohAnna budhyase || 6\.11\.28 (maraNa pAvalelyA rAvaNAkaDe pAhUna tyAchI strI ma.ndodarI vilApa karate) kulAne\, rUpAne athavA saraLasvabhAvAne sItA mAjhyApekShA jAsta nAhI\, itakecha navhe\, tara mAjhyA barobarIchIhI nAhI; para.ntu mohAmuLe tulA yA goShTIchA umaja paDalA nAhI\. 203 na khalvadyaiva saumitre jIvitaM jAhnavIjale | tyajeyaM rAjavaMshastu bharturme parihAsyate || 7\.48\.8 (sItA mhaNate) he lakShmaNA\, ga.ngechyA pANyA.nta mI Aja prANatyAga karIta nAhI\. tase kelyAsa (mI garbhavatI asalyAkAraNAne) patIchA rAjavaMsha naShTa hoIla\. 204 nakhaistudanto dashanairdashanta staleshcha pAdaishcha samApayantaH | madAtkapi te kapayaH samantA\- nmahAvanaM nirviShayaM cha chakruH || 5\.6\.24 (sItechA shodha lAgalyAmuLe Ana.ndita jhAlele vAnara dadhimukhAne rakShaNa kelelyA madhuvanA.nta shirale va tyAlA na jumAnatAM tethe tyA.nnI dhumAkULa ghAtalA\.) kAhI jaNa nakhA.nnI tyA dadhimukhAche bochakAre kADhU lAgale\, kAhIjaNa dA.ntA.nnI tyAlA chAvU lAgale\, ANi kAhIjaNa chaparAkA.nnI va lAthA.nnI tyAlA mR^itaprAya karUM lAgale\. aso\. ashA rItIne mada chaDhalyAmuLe tyA vAnarA.nnI tyA sarva mahAvanA.ntIla yatki.nchitahI yogya vastu shillaka ThevilI nAhI\. 205 na cha karmasu sIdanti mahatsvamitatejasaH || 5\.68\.19 mahAtejasvI loka moThyA kAmA.nta kadhIhI shrama pAvata nAhIta\. (khachUna jAta nAhIta\.) 206 na cha pashyAmi sadR^ishaM pR^ithivyAM tava ki~nchana | sadR^ishaM yatpriyAkhyAne tava dattvA bhavetsukham || 6\.113\.19 (rAmAne rAvaNAchA vadha kelA hI Ana.ndAchI vArtA mArutIchyA mukhA.ntUna aikalyAvara sItA mhaNate he mArute\,) tUM jI priyavArtA kathana kelIsa\, tyAbaddala yogya deNagI tulA deUna sukha pAvena\, ashI ekahI vastu pR^ithvIvara malA disata nAhI\. 207 na cha sItA tvayA hInA na chAhamapi rAghava | muhUrtamapi jIvAvo jalAnmatsyAvivoddhR^itau || 2\.35\.31 (lakShmaNa mhaNato) he rAghavA\, udakA.ntUna bAhera kADhalele mAse jyApramANe jiva.nta rAhaNe ashakya Ahe\, tyAchapramANe tujhA viyoga jhAlA asatAM\, sItelA athavA malA thoDAveLahI jiva.nta rAhaNe ashakya Ahe\. 208 na chAtipraNayaH kAryaH kartavyo.apraNayashcha te | ubhayaM hi mahAdoShaM tasmAdantaradR^igbhava || 4\.22\.23 (sugrIvAbarobara kase vAgAve yAviShayI maraNonmukha vAlI ApalyA a.ngada putrAlA upadesha karato\.) sugrIvAshI tUM ati lagaTapaNAhI karUM nakosa\, va tuTakapaNAnehI vAgU nakosa; kAraNa hI donhI moThI anarthAvaha Aheta\. mhaNUna tUM madhyama mArgAkaDe lakSha deUna vAgata jA\. 209 na chiraM pApakarmANaH krUrA lokajugupsitAH | aishvaryaM prApya tiShThanti shIrNamUlA iva drumAH || 3\.29\.7 jyA.nchI muLe Chinna jhAlI Aheta\, ase vR^ikSha vAchata nAhItaH tyApramANe je kara asUna pApakarme karaNAre asatAta\, va teNekarUna lokani.ndesa pAtra jhAlele asatAta\, tyAMsa aishvarya prApta jhAle\, tarI tyAchA te chirakAla upabhoga gheU shakata nAhIta\. 210 na chirAtprApyate loke pApAnAM karmaNAM phalam | saviShANAmivAnnAnAM bhuktAnAM kShaNadAchara || 3\.29\.9 (rAma khara rAkShasAlA mhaNato) he nishAcharA\, bhakShaNa kelelyA saviSha annAche phala prApta hoNyAsa jasA phAra veLa lAgata nAhI\, tasA jagAmadhye pApakarmAche phaLa prApta hoNyAsa phAra veLa lAgata nAhI\. 211 na tatkuryAdasistIkShNaH sarpo vA vyAhataH padA | arirvA nityasa~Nkruddho yathAtmA duranuShThitaH || 7\.59 pra\.2\.25 kumArgAlA lAgaleleM mana jyApramANe ghAta karate\, tyApramANe tIkShNa khaDga\, shepaTIvara pAya dilelA sarpa kiMvA nehamI kruddha asalelA shatrudekhIla ghAta karIta nAhI\. 212 na tatsamAchareddhIro yatparo.asya vigarhayet | yathAtmanastathAnyeShAM dArA rakShyA vimarshanAt || 3\.50\.8 (jaTAyu rAvaNAlA mhaNato) dusarA jyAlA nAMva ThevIla teM karma vichArI puruShAne kadhIhI karUM naye\. ApalyA strIpramANecha parastrIchehI parapuruShAchyA sparshApAsUna rakShaNa kele pAhije\. 213 na taM pashyAmyahaM loke parokShamapi yo naraH | svamitro.api nirasto.api yo.asya doShamudAharet || 2\.21\.5 (lakShmaNa kausalyelA mhaNato) apamAna karUna soDalelA hADavairI jarI jhAlA\, tarI rAmAchyA mAgeMsuddhA tyAchA doSha kADhaNArA puruSha yA jagatAmadhye koNI aselasA malA disata nAhI\. 214 na tu sadyovinItasya dR^ishyate karmaNaH phalam | kAlo.apya~NgIbhavatyatra sasyAnAmiva paktaye || 3\.49\.27 bephAmapaNe kelelyA kR^ityAche phaLa tAbaDatoba dR^iShTIsa paData nAhI\. kAraNa dhAnye paripakva hoNyAsa jyApramANe kAlAchI apekShA Ahe.\. tyApramANe karmAche phala prApta hoNyAsa kAlAchI apekShA Ahe\. 215 na te manuShyA devAste ye chAru shubhakuNDalam | mukhaM drakShyanti rAmasya varShe pa~nchadashe punaH || 2\.64\.68 (maraNonmukha dasharatharAjA mhaNato) rAmacha.ndrAche su.ndara ku.nDalama.nDita manohara mukha pa.ndharAvyA varShI je punaH pAhAtIla\, te manuShya navheta\, tara sAkShAt deva hota\. 216 na tvAM pashyAmi kausalye sAdhu mAM pANinA spR^isha | rAma me.anugatA dR^iShTiradyApi na nivatete || 2\.42\.34 (rAma vanavAsAlA gelyAmuLe duHkhI jhAlelA dasharatharAjA madhyarAtrI kausalyelA mhaNato\.) he kausalye\, tUM malA disata nAhIsa\. tUM malA ApalyA hastAne sparsha kara bareM ! mAjhI dR^iShTi rAmAchyA barobara gelI Ahe\, tI tyApAsUna nivR^itta hota nAhI\. 217 na tvevAnAgate kAle dehAchyavati jIvitam || 2\.39\.5 kAla prApta jhAlyAshivAya dehApAsUna jIvita naShTa hota nAhI\. 218 na dUtavadhyAM pravadanti santo | dUtasya dR^iShTA bahavo hi daNDAH || 5\.52\.14 dUtAchA vadha karaNyAsa sajjanA.nnI sA.ngitale nAhI\. dUtAlA itara da.nDa sA.ngitale Aheta\. 219 na deshakAlau hi yathArthadharmA | vavekShate kAmaratirmanuShyaH || 4\.33\.55 kAmAsakta jhAlelyA manuShyAlA deshakAlA.nche bhAna rAhAta nAhIM ANi to dharma va artha yA puruShArthA.nchIhI parvA karIta nAhI\. 220 na nUnaM chAtmanaH shreyaH pathyaM vA samavekShase | mR^ityukAle yathA martyo viparItAni sevate || 3\.53\.17 (sItA rAvaNAlA mhaNate) svataHlA koNatI goShTa tAtkAla kiMvA pariNAmI sukhAvaha hoNArI Ahe\, yAchA vichAra tUM kharokhara muLIcha karIta nAhIsa\. mR^ityu samIpa AlelA manuShya jyApramANe viparIta kR^ityA.nche avala.nbana karUM lAgato\, tyApramANe tUM karIta Ahesa\. 221 nandantyudita Aditye nandantyastamite.ahani | Atmano nAvabudhyante manuShyA jIvitakShayam || 2\.105\.24 sUryodaya jhAlA asatAM manuShye Ana.ndita asatAta\, ANi divasa astAlA gelA asatAMhI Ana.ndIcha asatAta\. para.ntu ApalyA jIvitAchA kShaya hota Ahe\, he tyA.nnA samajata nAhI\. 222 na pareNAhR^itaM bhakShyaM vyAghraH khAditumichChati | evameva naravyAghraH paralIDhaM na manyate || 2\.61\.16 (kausalyA dasharathAlA mhaNate) jyApramANe vyAghra dusanyAne ANilele bhakShya khANyAchI ichChA karIta nAhI\, tyAchapramANe shreShTha puruSha dusaRyAche uShTe kadhI gheta nAhI\. 223 na pApAnAM vadhe pApaM vidyate shatrusUdana || 5\.52\.11 (rAvaNa bibhIShaNAlA mhaNato) he shatrunAshakA\, pApyAchA vadha karaNyA.nta pApa kadhIhI lAgata nAhI\. 224 na pitA nAtmajo vAtmA na mAtA na sakhIjanaH | iha pretya cha nArINAM patireko gatiH sadA || 2\.27\.6 (sItA rAmAlA mhaNate) ihalokIM\, ANi paralokIhI striyAMsa pitA\, putra\, AtmA (svataH tI\,) mAtA\, kiMvA sakhyA hyA.ntUna ekahI gati nasUna tyA.nchI gati mhaNaje eka paticha hoya\. 225 na pitryamanuvartante mAtR^ikaM dvipadA iti | khyAto lokapravAdo.ayaM bharatenAnyathA kR^itaH || 3\.16\.34 manuShye pityAchyA svabhAvAche anukaraNa na karitAM mAtechyA svabhAvAche anukaraNa karitAta\, mhaNUna lokA.nta prasiddhi Ahe\. tI bharatAne khoTI karUna dAkhavilI\. (bharata kaikeyIchyA vaLaNAvara gelA nAhI\.) 226 na buddhipUrvaM nAbuddhaM smarAmIha kadAchana | mAtR^iNAM vA piturvAhaM kR^itamalpaM cha vipriyam || 2\.22\.8 (rAma lakShmaNAlA mhaNato) mAtA.nnA athavA pityAlA apriya asalelI kShullakahI goShTa samajUna athavA na samajUna kadhIhI kelyAche malA smarata nAhI\. 227 na me duHkhaM priyA dUre na me duHkhaM hR^iteti cha | etadevAnushochAmi vayo.asyA hyativartate || 6\.5\.5 (rAma lakShmaNAlA mhaNato) priyA dUra jhAlI mhaNUna mI shoka karIta nAhI kiMvA tiche shatrUne haraNa kele mhaNUnahI malA duHkha nAhIM; para.ntu hichA AyuShyakAla phukaTa jAta Ahe\, mhaNUna malA duHkha hota Ahe\. 228 nayanAbhyAM prasupto vA jAgarti nayachakShuShA | vyaktakrodhaprasAdashcha sa rAjA pUjyate janaiH || 3\.33\.21 (shUrpaNakhA rAvaNAlA mhaNate) DoLe miTUna nijalA tarI nyAyadR^iShTi ughaDI ThevUna jo jAgata asato\, ANi yogya ThikANI.ncha jyAchA krodha va kR^ipA hI vyakta hota asatAta\, tyAcha rAjAlA loka mAna deta asatAta\. 229 na rAjyabhraMshanaM bhadre na suhR^idbhivinAbhavaH | mano me bAdhate dR^iShTvA ramaNIyamimaM girim || 2\.94\.3 (rAma chitrakUTa parvatAchI shobhA sItelA dAkhavito) he kalyANi\, hA ramaNIya parvata avalokana karUna rAjyabhraMsha ANi suhR^idA.nchA viyoga yA.nchyA yogAne mAjhyA manAlA pIDA hota nAhI\. 230 narAma paradArAnsa chakShurbhyAmapi pashyati || 2\.72\.48 (kaikeyI bharatAlA mhaNate) to rAma parastrIkaDe kadhI DoLyA.nnI pahAta dekhIla nAhI\. 231 navamAsadhR^itaM garbhaM bhAskarasya gabhastibhiH | pItvA rasaM samudrANAM dyauH prasUte rasAyanam || 4\.28\.3 (mAlyavAn parvatAvara rAhAta asatAM rAma lakShmaNAjavaLa varShAkAlAche varNana karito\.) sUryakiraNA.nchyA yogAne samudrAche pANI shoShUna gheUna (kArtikAdi) naU mahineparya.nta dhAraNa kelelA va rasAyanApramANe lokA.nchyA jIvanAsa kAraNa hoNArA jalarUpa garbha AkAsharUpI strI TAkUna deta Ahe\. 232 na vAkyamAtreNa bhavAnpradhAno | na katthanAtsatpuruShA bhavanti || 6\.71\.59 (lakShmaNa atikAya rAkShasAlA mhaNato) kevaLa baDabaDa karaNyAne tUM shreShTha hota nAhIMsa ANi phushArakyA mAraNyAne koNI satpuruShahI hota nAhIta\. 233 na viShAde manaH kArya viShAdo doShavattaraH | viShAdo hanti puruShaM bAlaM kruddha ivoragaH || 4\.64\.9 (samudra pAhUna khinna jhAlelyA vAnarA.nnA dhIra deUna a.ngada mhaNato) tumhI manAmadhye kheda karUM nakA\, kheda hA phAra vAITa Ahe\. kAraNa kuddha jhAlelA sarpa jyApramANe bAlakAchA ghAta karato\, tyApramANe kheda hA manuShyAchA ghAta karito\. 234 na shaktastvaM balAddhartuM vaidehIM mama pashyataH | hetubhirnyAyAyasaMyuktairdhruvAM vedashrutImiva || 3\.50\.22 (jaTAyu rAvaNAlA mhaNato) jyApramANe nyAyayukta hetU.nnI (pramANA.nnI) sanAtana vedashR^itIsa anyathA karaNe shakya nAhI\, (mImAMsakA.npuDhe sanAtana vedashrutIlA hetvAbhAsA.nchyA yogAneM bhalatIkaDe neNyAsa jyApramANe shAstrI samartha hota nAhI) tyApramANe tUM mAjhyA samakSha balAtkArAne sItelA haraNa karaNyAviShayI samartha hoNAra nAhIsa\. 235 na shekuH samavasthAtuM nihate vAhinIpatau | setubandhaM samAsAdya vishIrNaM salilaM yathA || 6\.58\.59 (prahasta senApatIchA vadha jhAlyAvara rAkShasA.nchI jhAlelI sthiti) phuTalelyA ba.ndhARyApAshI yeUna pochalele pANI jyApramANe sthira rAhaNyAsa samartha hota nAhI\, tyApramANe senApatIchA vadha jhAlyAvara te rAkShasa samarA.ngaNAmadhye ubhe rAhaNyAsa samartha jhAle nAhIta\. 236 na shokaparitApena shreyasA yujyate mR^itaH || 4\.25\.2 shokasa.ntApAmuLe mR^itAlA kadhIhI sadgati prApta hota nAhI\. 237 na shobhArthAvimau bAhU na dhanurbhUShaNAya me | nAsirAbandhanArthAya na sharAH stambhahetavaH || 2\.23\.31 amitramathanArthAya sarvametachchatuShTayam || 2\.23\.32 (lakShmaNa rAmAlA mhaNato) he mAjhe bAhu kAMhIM shobhekaritA nAhIta\, he dhanuShya bhUShaNa mhaNUna mI bALagilele nAhI\. hI taravAra mI kAhI ka.nbarelA bA.ndhUna ThevaNyAkaritA.ncha ghetalelI nAhI va he bANa svastha paDUna rAhaNyAkaritAM mI dhAraNa kelele nAhIta\. yA sarva chArIhI vastu shatrUchA nAsha karaNyAkaritA.ncha Aheta\. 238 naShTaM dR^iShTvA nAbhyanandan vipulaM vA dhanAgamam | putraM prathamajaM labdhvA jananI nApyanandata || 2\.48\.5 (vanAta nighAlelyA rAmAchyAmArge jAUna parata AlelyA lokA.nchI sthiti\.) naShTa jhAlelI vastu sA.npaDalI asatA athavA puShkaLa dravya miLAle asatAMhI koNAlA Ana.nda hoInAsA jhAlA va pahilyAcha khepesa putra jhAlA tarI mAtelA Ana.nda hoInAsA jhAlA\. 239 na sa kShamaH kopayituM yaH prasAdyaH punarbhavet | pUrvopakAraM smaratA kR^itaj~nena visheShataH || 4\.32\.20 (hanumAna sugrIvAlA mhaNato) jyAchI punarapi kR^ipA sa.npAdana karaNyAchA prasa.nga yAvayAchA asela tyAlA krodha ANaNecha yogya nAhI\. visheShataH svataHvara pUrvI jhAlelA upakAra smaraNARyA kR^itaj~na puruShAne tara hI goShTa karitA.ncha upayogI nAhI\. 240 na sarve bhrAtarastAta bhavanti bharatopamAH | madvidhA vA pituH putrAH suhR^ido vA bhavadvidhAH || 6\.18\.15 (sarva vAnarama.nDaLIkaDe pAhUna rAma lakShmaNAlA mhaNato) bAbAre\, sarvacha bhrAte bharatAsArakhe nAhIta\, pityAche sarvacha putra mAjhyAsArakhe nAhIta kiMvA tumachyAsArakhe mitrahI sarvA.nnA miLata nAhIta\. 241 na sa sa~NkuchitaH panthA yena vAlI hato gataH | samaye tiShTha sugrIva mA vAlipathamanvagAH || 4\.30\.81 (rAma lakShmaNAlA mhaNato\, tUM sugrIvAkaDe jAUna tyAlA aseM sA.nga kI\,) mAjhyAkaDUna vadha pAvalelA vAlI jyA mArgAne gelA\, to mAge kAMhIM agadI sa.nkuchita nAhI\. (vAlI jAta asatA.nnA tulAhI tyAchyA barobara jAtA yeIla\, itakA to moThA Ahe\.) mhaNUna ApalyA vachanAviShayA khabaradAra rahA\. ANi vAlIchyA mArgAlA jAU nakosa\. 242 na sAma rakShassu guNAya kalpate na dAnamarthopachiteShu yujyate | na bhedasAdhyA baladarpitA janAH parAkramastveSha mameha rochate || 5\.41\.3 (la.nke.nta shiralyAvara mAruti vichAra karato\.) yA rAkShasA.nche ThikANIM sAmAchA kAhI upayoga hoNAra nAhI\. je dhanasa.npanna asatAta\, tyA.nchyA ThikANI dAnAchA upayoga hota nAhIM; je loka balAne garviShTha asatAta\. te bheda upAyAne sAdhya hota nasatAta\. (yA rAkShasA.nnA ji.nkaNyAkaritAM) parAkramAchIcha yojanA karaNe malA iShTa vATate\. 243 na sAmnA shakyate kIrtirna sAmnA shakyate yashaH | prAptuM lakShmaNa lokesmi~njayo vA raNamUrdhani || 6\.21\.16 (rAma mhaNato) he lakShmaNA\, sAmopAyAne (deshA.ntarI) kIrti hota nAhI\, kiMvA (svadeshIhI) yasha prApta hota nAhI\. tasecha ihalokI raNA.ngaNAvara jayahI sAmopachArAne prApta hota nAhI.n\. 244 na sA sabhA yatra na santi vR^iddhA vR^iddhA na te ye na vadanti dharmam | nAsau dharmo yatra na satyamasti na tatsatyaM yachChalenAnuviddham || 7\.59 pra\. 3\.33 jImadhye vR^iddhama.nDaLI nAhIM\, tI sabhA navhe; je dharmAlA anusarUna bolata nAhIta te vR^iddha navheta; jyAmadhye satya nAhIM to dharma navhe; ANi jyA.nta kapaTa Ahe\, teM satya navhe\. 245 na supratikaraM tattu mAtrA pitrA cha yatkR^itam || 2\.111\.9 AIbApA.nnI (putrAvara) kelele upakAra pheDaNe kadhIhI shakya nAhI\. 246 na hi ka~nchana pashyAmo rAghavasyAguNaM vayam || 2\.36\.27 (siddhArtha pradhAna dasharathAlA mhaNato) rAghavAchyA ThikANI AmhA.nlA koNatAcha doSha disUna yeta nAhI\. 247 na hi gandhamupAghrAya rAmalakShmaNayostvayA | shakyaM sandarshane sthAtuM shunA shArdUlayoriva || 5\.21\.31 (sItA rAvaNAlA mhaNate) kutrA vAghAchyA dR^iShTIpuDhe ubhA rAhaNe jase ashakya Ahe\, tyAchapramANe rAmalakShmaNA.nchI yatki.nchitahI ga.ndhavArtA (sugAvA) lAgatA.ncha tyA.nchyA dR^iShTIsamora rAhaNe tulA ashakya Ahe\. 248 na hi tadbhavitA rAShTraM yatra rAmo na bhUpatiH | tadvanaM bhavitA rAShTraM yatra rAmo nivatsyati || 2\.37\.29 (vasiShThamuni kaikeyIlA mhaNatAta) jetheM rAma rAjA nAhI\, teM (sthala) kadhIhI rAShTra hoNAra nAhIM; ANi jetheM rAma vAstavya karIla\, te vanahI rAShTra hoIla\. 249 na hi te strIvadhakR^ite ghR^iNA kAryA narottama || 1\.25\.17 (vishvAmitra rAmAlA tATakechA vadha karaNyAviShayI sA.ngatAta) he puruShashreShThA\, strIvadha karAvA lAgata Ahe mhaNUna tUM manAmadhye dayA ANUM nakosa\. 250 na hi dharmaviruddheShu bahvapAyeShu karmasu | mUlaghAtiShu sajjante buddhimanto bhavadvidhAH || 5\.1\.18 (mAruti rAvaNAlA mhaNato) jI kR^itye dharmAchyA viruddha Aheta\, jyA.nta aneka apAya Aheta\, jI samULa ghAta karaNArI Aheta\, tyA kR^ityA.nchyA ThikANI tumachyAsArakhe buddhima.nta loka Asakta hota nAhIta\. 251 na hi dharmAbhiraktAnAM loke ki~nchana durlabham || 7\.10\.33 jagA.nta dharmAchyA ThikANIM anurakta asaNARyA.nnA kAMhI.ncha durlabha nAhI\. 252 na hi prakR^iShTAHpreShyante preShyante hItare janAH || 5\.39\.39 (kAryAviShayI yojanA karitA.nnA) kaniShTha shreShThA.nnA preraNA karIta nasUna shreShThacha kaniShThA.nnA preraNA karitAta\. 253 na hi pratij~nAM kurvanti vitathAM satyavAdinaH | lakShaNaM hi mahattvasya pratij~nAparipAlanam || 6\.101\.51 satyavAdI loka ApalI pratij~nA kadhIhI khoTI karIta nasatAta\. pratij~neche paripAlana karaNe hecha moThepaNAche lakShaNa hoya\. 254 na hi preShayitA tAta svAmI preShyaH katha~nchana || 4\.65\.22 (jA.nbavAn a.ngadAlA mhaNato) bAbAre\, jo prabhu itarAMsa (dUta mhaNUna) pAThaviNArA\, to dUtA.nnI pAThaviNyAsa yogya \- preShya \- kadApi hoNAra nAhI\. 255 na hyato dharmacharaNaM ki~nchidasti mahattaram | yathA pitari shushrUShA tasya vA vachanakriyA || 2\.19\.22 (rAma kaikeyIlA mhaNato) pityAchI shushrUShA karaNe\, athavA tyAchyA Aj~nepramANe vAgaNe yApekShA koNatehI dharmAcharaNa shreShTha nAhI\. 256 na hyaniShTo.anushAsyate || 3\.10\.20 jo apriya asela tyAlA koNI hitAchA upadesha karIta nasato\. 257 na hyabuddhiM gato rAjA sarvabhUtAni shAsti hi || 4\.2\.18 buddhibhraShTa jhAlelA rAjA sarva prajAMvara a.nmala chAlaviNyAsa samartha hota nAhI\. 258 na hyarthAstatra tiShThanti na dArA na cha bAndhavAH | suprIto bhR^ityavargastu yatra tiShThati rAghava || 7\.64\.6 jetheM (shatru chAlUna AlA asatAM) sa.ntuShTa bhR^ityavarga rAhato (upayogI paDato) tetheM dravya\, striyA kiMvA bA.ndhava\, he rahAta nAhIta (upayogI paData nAhIta\.) 259 na hyekaH sAdhako hetuH svalpasyApIha karmaNaH | yo hyartha bahudhA veda sa samartho.arthasAdhane || 5\.41\.6 svalpahI kArya sAdhaNyAchyA kAmI ekacha hetu purA hota nAhI\. jyAlA bharapUra sAdhaneM mAhIta Aheta\, tocha kAryasiddhi karU shakato\. 260 nAgniragnau pravartate || 5\.55\.22 agnIsa dagdha karaNyAsa Agni pravR^itta hota nAhI\. 261 nAgnirnAnyAni shastrANi na naH pAshA bhayAvahAH | ghorAHsvArthaprayuktAstu j~nAtayo no bhayAvahAH || 6\.16\.7 (padmavanA.nta pUrvI hattI.nnI mha.nTalele shloka rAvaNa bibhIShaNAlA sA.ngato) agni\, itara shastre ANi pAsha hI AmhA.nlA bhaya utpanna karaNArI nAhIta\, para.ntu he R^ira\, svArthasAdhu bhAUba.nda mAtra AmhA.nlA bhayAvaha Aheta\. 262 nAtantrI vidyate vINA nAchakro vidyate rathaH | nApatiH sukhamedheta yA syAdapi shatAtmajA || 2\.39\.29 vINA jashI tArevA.nchUna vAjaNe shakya nAhI\, ratha jasA chakrAvA.nchUna asaNe shakya nAhI\, tashI shataputravatI strI asalI\, tarI tI patIvA.nchUna sukha pAvaNAra nAhI\. 263 nAtra kashchidyathAbhAvaM prANI samativartate | tena tasminna sAmarthya pretasyAstyanushochataH || 2\.105\.28 hyA lokI koNIhI prANI janmamaraNA.ncheM ula.nghana karUM shakata nAhI\. (aseM Ahe tarI to mR^itAsa uddeshUna shoka karito\.) vastutaH hyA shoka karaNARyAchyA A.ngA.nta svajanAvara yeNArA mR^ityu TALaNyAche sAmarthya nasate.n\. 264 nAdadAnaM sharAnghorAnvimu~nchantaM mahAbalam | na kArmukaM vikarShantaM rAmaM pashyAmi saMyuge || 3\.34\.7 (shUrpaNakhA rAmAchI hakIkata rAvaNAlA sA.ngate) hA mahAbalavAna rAma (bhAtyA.ntUna) ghora bANa kevhAM kADhito\, kevhAM shatrUvara soDito\, tase.ncha raNA.ngaNAvara dhanuShya kevhAM AkarShaNa karito\, he malA kAhIcha kaLata nAhI\. 265 nArAjake janapade tUdyAnAni samAgatAH | sAyAhne krIDituM yAnti kumAryo hemabhUShitAH || 2\.67\.17 arAjaka deshAmadhye suvarNabhUShaNA.nnI bhUShita jhAlelyA kumArikA ekatra juLUna sAya.nkALI bAgA.ntUna krIDA karaNyAsa jAta nAhIta\. 266 nArAjake janapade dhanavantaH surakShitAH | sherate vivR^itadvArAH kR^iShigorakShajIvinaH || 2\.67\.18 rAjahIna deshA.nta dhanavAna loka surakShita nasatAta\. kR^iShi karaNAre gorakShaNa karaNAre lokahI daravAje ughaDe TAkUna nijU shakata nAhIta\. 267 nArAjake janapade prahR^iShTanaTanartakAH | utsavAshcha samAjAshcha vardhante rAShTravardhanAH || 2\.67\.15 arAjaka deshA.nta Ana.ndita naTa va sUtradhAra jyAmadhye Aheta ase devAdikA.nche utsava va rAShTronnatIlA kAraNa hoNAre samAja vR^iddhi.ngata hota nAhIta\. 268 nArAjake janapade yogakShemaH pravartate || 2\.67\.24 rAjahIna deshA.nta lokA.nche yogakShema sukhAne chAlata nAhIta\. 269 nArAjake janapade svakaM bhavati kasyachita | matsyA iva janA nityaM bhakShayanti parasparam || 2\.67\.31 rAjahIna deshA.nta koNAchAhI jIva svastha nasato\. matsya jase parasparA.nche bhakShaNa karIta asatAta\, tase.ncha ashA deshA.nta loka parasparAMsa bhakShaNa karitAta\. 270 nAhaM jAnAmi keyare nAhaM jAnAmi kuNDale | nUpure tvabhijAnAmi nityaM pAdAbhivandanAt || 4\.6\.22 (sIteche ala.nkAra oLakhaNyAsa sA.ngitale asatA lakShmaNa rAmAlA mhaNato) sItechI bAhubhUShaNe malA ThAUka nAhIta\, va ku.nDalehI mAhIta nAhIta\. para.ntu nehamI sItechyA pAyAM paDaNyAchA prasa.nga yeta asalyAmuLe toraDyA.nchI mAtra malA oLakha paTata Ahe\. 271 nityamanyonyasaMhR^iShTA vyasaneShvAtatAyinaH | prachChannahR^idayA ghorA j~nAtayastu bhayAvahAH || 6\.16\.5 (rAvaNa vibhIShaNAlA mhaNato ! ekamekA.nchyA vipattImadhye Ana.nda mAnUna ApalA Ashaya gupta ThevaNAre he krUra AtatAyI (ekamekA.nchyA gharAvara agni ThevaNAre) bhAUba.nda phAracha bhaya.nkara Aheta\. 272 nimittaM lakShaNaM svapnaM shakunisvaradarshanam | avashyaM sukhaduHkheShu narANAM paridR^ishyate || 3\.52\.2 sukhAche kiMvA duHkhAche prasa.nga yAvayAche asalyAsa svapna athavA pakShyA.nchA svara aseM kAMhIM tarI sUchaka chinha manuShyA.nchyA dR^iShTIsa avashya yeta asate\. 273 niyuktairmantribhirvAchyo hyavashyaM pArthivo hitam || 4\.32\.18 niyojita ma.ntryA.nnI rAjAlA hitAchyA goShTI avashya sA.ngAvyA\. 274 nirAyudhAnAM kramatAmasa~NgagatipauruShAH | dArA hyupahasiShyanti sa vai ghAtaH sujIvatAm || 6\.66\.20 (yuddhAche veLI paLata suTaNARyA vAnarA.nnA a.ngada mhaNato\.) tumachI gati va parAkrama hI donhI koThehI ku.nThita hoNArI nasatA.nnA AyudhA.nchA tyAga karUna jara tumhI jAU lAgalA\, tara tumachyA bAyakAhI tumhAlA hasatIla ANi striyA.nnI upahAsa karaNe hA tara mAnAne rAhaNARyA.nchA ghAtacha hoya\. 275 nirutsAhasya dInasya shokaparyAkulAtmanaH | sarvArthA vyavasIdanti vyasanaM chAdhigachChati || 6\.2\.6 nirutsAha\, dIna\, shokAne vyAkula\, ashA puruShA.nchI sarva kArye nAsha pAvatAta\, ANi tyA.njavara sa.nkaTa kosaLatAta\. 276 nItyA sunItayA rAjA dharmaM rakShati rakShitA | yadA na pAlayedrAjA kShipraM nashyanti vai prajAH || 7\.59 pra\.2\.25 prajeche rakShaNa karaNArA rAjA utkR^iShTa chAlavilelyA nItIne dharmAcheM rakShaNa karIta asato\. rAjA jevhAM dharmAche rakShaNa karInAsA hoto tevhAM prajechA satvara nAsha hoto\. 277 nR^ishaMsamanR^ishaMsaM vA prajArakShaNakAraNAt | pAtakaM vA sadoShaM vA kartavyaM rakShatA sadA || 1\.25\.18 jyAsa prajArakShaNa karAvayAche Ahe\, tyAlA tyA rakShaNAkaritAM kvachit prasa.ngI thoDese krauryAche kiMvA ki.nchit pAtaka\, agara kAMhIM sadoSha karma karaNe bhAga paDale\, tarI tyAne te karAve.n\. 278 neyaM mama mahI saumya durlabhA sAgarAmbarA | nahIchCheyamadharmeNa shakratvamapi lakShmaNa || 2\.97\.7 (rAma mhaNato) he saumya lakShmaNA\, hI sAgararUpa vastra paridhAna kelelI pR^ithvI malA durlabha Ahe\, aseM nAhI\. tathApi mI tichI ichChA karIta nAhI\. adharmAne i.ndrapada miLAle\, tarI tyAchI mI ichChA karIta nAhI\. 279 naikAntavijayo yuddhe bhUtapUrvaH kadAchana | parairvA hanyate vIraH parAnvA hanti saMyuge || 6\.109\.18 yuddhA.nta nishchayAtmaka jayacha hoto\, aseM pUrvI kadhIhI jhAle nAhI\. vIrapuruSha raNA.ngaNAvara shatrUkaDUna mAralA jAto\. kiMvA shatrUlA mArito\. 280 naitachchitraM naravyAghre shIlavR^ittavidAM vare | yadAryaM tvayi tiShThettu nimnotsR^iShTamivodakam || 2\.113\.16 (bharadvAja muni mhaNatAta he bharatA\,) tUM narashreShTha ANi uttama prakArachA shIlavR^ittaj~na Ahesa\. tase.ncha\, tujhyA ThikANI uttama chAritrya vasata Ahe\, tyA.nta Ashcharya nAhI\. TAkalele pANI kholagaTa jAgetacha rahAta asate\. 281 naitachChithilayA buddhathA tvaM vetsi mahadantaram | kva cha svajanasaMvAsaH kva cha nIchaparAshrayaH || 6\.87\.14 (i.ndrajita bibhIShaNAlA mhaNato\.) svajanAsaha vAstavya karaNe koNIkaDe\, ANi shatrUchyA AshrayAlA rAhUna nIcha banaNe koNIkaDe yA.ntIla mahada.ntara tujhyA kotyA buddhImuLe tulA samajata nAhI\. 282 naivaMvidhamasatkAraM rAghavo marShayiShyati | balavAniva shArdUlo vAladherabhimarshanam || 2\.61\.19 (kausalyA dasharathAlA sA.ngate\, bharatAne upabhogilele rAjya rAma svIkAraNAra nAhI\.) balavAn vyAghra jyApramANe puchChasparsha sahana karIta nAhI\, tyApramANe rAma ashA prakArachA apamAna kadhIhI sahana karaNAra nAhI\. 283 naiShA hi sA strI bhavati shlAghanIyena dhImatA | ubhayorlokayorloke patyA yA samprasAdyate || 2\.62\.13 svargaloka va manuShyaloka yA doho.nmadhye stutya asalelyA vichArI bhartyAkaDUna jI strI ApaNa prasanna vhAve mhaNUna prArthanA karUna ghete\, tI strI lokAmadhye kulIna mhaNUna gaNalI jAta nAhI\. 284 nyastadaNDA vayaM rAjan jitakrodhA jitendriyAH | rakShaNIyAstvayA shashvadgarbhabhUtAstapodhanAH || 3\.1\.22 (maharShi rAmAlA mhaNatAta\.) he rAjA\, AmhI krodhasaMyamana va i.ndriyadamana karUna prANyA.nchA nigraha karaNyAche soDileM Ahe\. mhaNUna mAtA jyApramANe garbhAche rakShaNa karite\, tyApramANe tulA Amache rakShaNa karaNe avashya Ahe\. 285 patirhi devatA nAryAH patirbandhuH patirguruH | prANairapi priyaM tasmAdbhartuH kAryaM visheShataH || 7\.48\.18 pati hI striyA.nchI devatA Ahe\. striyA.nchA ba.ndhu ANi guruhI tocha Ahe\. mhaNUna bhartyAche priyakArya prANa kharchI ghAlUnahI visheShekarUna tyA.nnI karAve.n\. 286 patishushrUShaNAnnAryAstapo nAnyadvidhIyate || 2\.118\.9 patishushrUShepalIkaDe strIlA dusare koNatehI tapa nAhI\. 287 padmamAtapasantaptaM parikliShTamivotpalam | kA~nchanaM rajasA dhvastaM kliShTaM chandramivAmbudaiH || 2\.104\.25 mukhaM te prekShya mAM shoko dahatyagnirivAshrayam | bhR^ishaM manasi vaidehi vyasanAraNisambhavaH || 2\.104\.26 (kausalyA mhaNate\.)he sIte\, unhAne sa.ntapta jhAlele padma\, churaDalele raktakamala\, dhuLIne malina jhAlele suvarNa\, athavA meghAchChAdita cha.ndra\, yA.npramANe tujheM mukha pAhUna (araNIpAsUna utpanna jhAlelA) agni AshrayabhUta kAShThAMsa dahana karito\, tasAcha mAjhyA a.ntaHkaraNA.nta duHkharUpa araNIpAsUna utpanna jhAlelA shoka malA dahana karIta Ahe\. 288 paratravAse hi vadantyanuttamam | tapodhanAH satyavacho hitaM nR^iNAm || 2\.11\.29 (kaikeyI dasharathAlA mhaNate\.) paralokI vAstavya karaNyAmadhye manuShyA.nnA satyavachana atya.nta hitakAraka hote aseM tapodhana mhaNata asatAta\. 289 paradArAbhimarshAttu nAnyatpApataraM mahata || 3\.38\.30 parastrIgamanApekShA adhika aseM dusare koNatehI mahApAtaka nAhI\. 290 paradArAvarodhasya prasuptasya nirIkShaNam | idaM khalu mamAtyarthaM dharmalopaM kariShyati || 5\.11\.39 (sItechA shodha lAvaNyAsAThI rAvaNAchyA a.ntaHpurAta shiralelA mAruti mhaNato\.) a.ntaHpurA.nta nijalelyA parastriyA.nche avalokana\, hI goShTa mAjhyA dharmAchA atishaye.nkarUna lopa karIla\. 291 paraM nirvedamAgamya na hi nonmIlanaM kShamam || 4\.49\.8 (a.ngada vAnarA.nnA mhaNato\.) manAmadhye atishaya khinna hoUna udyoga soDUna deNe yogya nAhI\. 292 paramApadgatasyApi dharme mama matibhavet || 7\.10\.30 (bibhIShaNAne brahmadevAjavaLa vara mAgitalA\.) mI parAkAShThechyA vipattIta jarI sA.npaDaloM tarI dharmAkaDecha mAjhI buddhi asAvI\. 293 parasparshAttu vaidehyA na duHkhataramasti me | piturvinAshAtsaumitre svarAjyaharaNAttathA || 3\.2\.21 (virAdha rAkShasAne sItelA uchalUna nele he pAhUna rAma mhaNato\.) he lakShmaNA\, sItelA jhAlelA parapuruShAchA sparsha\, hyAhUna adhika duHkhadAyaka aseM malA kAhI vATata nAhI\. pityAche maraNa ANi svarAjyaharaNa hyAhUnahI teM duHkha adhika Ahe\. 294 parasya vIryaM svabalaM cha buddhvA sthAnaM kShayaM chaiva tathaiva vR^iddhim | tathA svapakShe.apyanumR^ishya buddhayA vadetkShamaM svAmihitaM sa mantrI || 6\.14\.22 jo puruSha shatrUche ANi ApaleM bala jANato\, shatrUchyA ANi ApalyA sainyAchI sthiti\, vR^iddhi\, ANi kShaya hyA.nchA buddhipUrvaka vichAra karito\, ANi svAmIche hita kashA.nta Ahe te yogya rItIne sA.ngato\, tocha kharA ma.ntrI hoya\. 295 parasvaharaNe yuktaM paradArAbhimarshakam | tyAjyamAhurdurAtmAnaM veshma prajvalitaM yathA || 6\.87\.23 paradravyApahArI ANi parastrIharaNakartA asA jo durAtmA to prajvalita gR^ihApramANe tyAjya hoya\. 296 parasvAnAM cha haraNaM paradArAbhimarshanam | suhR^idAmatisha~NkA cha trayo doShAH kShayAvahAH || 6\.87\.24 paradravya haraNa karaNe\, parastrIsamAgama ANi mitrA.nchyA ThikANI sha.nkita vR^itti he tIna doSha nAshakAraka Aheta\. 297 parAkramotsAhamatipratApa saushIlyamAdhuryanayAnayaishcha | gAmbhIryachAturyasuvIryadhairyai\- rhanUmataH ko.apyadhiko.asti loke || 7\.36\.43 parAkrama\, utsAha\, buddhi\, pratApa\, sushIlatA madhuravANI\, nIti va anIti yA.nche j~nAna\, gA.nbhIrya\, chAturya\, utkR^iShTavIrya\, ANi dhairya yA guNA.nnI jagatAmadhye hanumAnApekShAM koNa bareM adhika Ahe? 298 parAntakAle hi gatAyuSho narA | hitaM na gR^ihNanti suhR^idbhirIritam || 6\.16\.27 jyA.nche AyuShya sa.npale Ahe ase puruSha suhR^idA.nnI kelele hitakAraka bhAShaNa a.ntakAlIM aikUna gheta nAhIta\. 299 parimR^iShTo dashAntena dashAbhAgena sevyate || 3\.72\.8 (sugrIva tujhyA sArakhAcha duHkhI Ahe tyAchyAshI tUM sakhya kara\, aseM kaba.ndhAneM rAmAlA sA.ngitale\.) jo grahadashechyA pheRyA.nta sA.npaDalA Ahe\, tyAlA grahadashechyA pheRyA.nta sA.npaDalelyAchIcha madata hota asate\. 300 pApAnubandho vai yasya karmaNaH ko nu tatpumAn | kurvIta lokAdhipatiH svayambhUrbhagavAnapi || 3\.51\.32 (jaTAyu rAvaNAlA mhaNato\.) jyAchA pariNAma chA.ngalA nAhIM teM karma pratyakSha lokAdhipati bhagavAn brahmadevahI jarI jhAlA\, tarI koNatA bareM (kalyANechChu) puruSha karaNyAsa pravR^itta hoIla? 301 pitA hi daivataM tAta devatAnAmapi smR^itam || 2\.34\.52 (rAma dasharathAlA mhaNato\.) bAbA\, devatA.nnA suddhA pitA hecha daivata mhaNUna mha.nTale Ahe\. 302 piturhi vachanaM kurvanna kashchinnAma hIyate || 2\.2\.37 pitR^ivAkyAche pAlana karaNArA koNIhi hAni pAvata nAhI\. 303 piturhi samatikrAntaM putro yaH sAdhu manyate | tadapatyaM mataM loke viparItamato.anyathA || 2\.106\.15 (bharata rAmAlA mhaNato\.) pityAchyA hAtUna kAhI atikrama jhAlA asatAM jo putra to sudhArUna gheto\, tyAlAcha lokA.nmadhye apatya mhaNUna mhaNatAta\. yAchyA ulaTa vAgaNArAsa apatya mhaNata nAhIta\. 304 pIDAkaramamitrANAM yachcha kartavyameva tat || 6\.81\.29 shatrU.nnA jeM jeM mhaNUna pIDAdAyaka Ahe\, teM teM (tyA.nta pApa asale tarI) kartavyacha hoya\. 305 punnAmno narakAdyasmAtpitaraM trAyate sutaH | tasmAtputra iti proktaH pitR^iR^inyaH pAti sarvataH || 2\.107\.12 \ldq{}put\rdq{} nAmaka narakApAsUna pityAche rakShaNa karito\, athavA (svargalokaprAptikAraka karmA.nnI) jo pitarA.nche nityashaH rakShaNa karito\, tyAsacha \ldq{}putra\rdq{} ase mhaNatAta\. 306 puruShasya hi lokesmin shokaH shauryApakarShaNaH || 6\.2\.13 yA lokIM shoka hA puruShAchyA shauryAchA nAsha karaNArA Ahe\. 307 pUrvaM kR^itArtho mitrANAM na tatpratikaroti yaH | kR^itaghnaH sarvabhUtAnAM sa vadhyaH plavageshvara || 4\.34\.10 (lakShmaNa sugrIvAlA mhaNato\.) he vAnarashreShThA\, pUrvI mitrA.nchyA hAtUna svataHche kArya jhAle asatAMhI jo tyA mitrA.nche upakAra pheDIta nAhI\, asA kR^itaghna puruSha sarva lokAMsa vadhya Ahe\. 308 pUrvApakAriNaM hatvA na hyadharmeNa yujyate || 2\.96\.24 jyAne prathama apakAra kelA Ahe\, ashAchA vadha kelA asatAM adharma ghaData nAhI\. 309 paurakAryANi yo rAjA na karoti dine dine | saMvR^ite narake ghore patito nAtra saMshayaH || 7\.53\.6 jo rAjA paurajanA.nchI kArye pratyahI karIta nAhI\, to vAyUchA sa.nchAra nasalelyA ghora narakA.nta paDato yA.nta saMshaya nAhI\. 310 paurA hyAtmakR^itAhuHkhAdvipramochyA nR^ipAtmajaiH | na tu khalvAtmanA yojyA duHkhena puravAsinaH || 2\.46\.23 (rAma lakShmaNAlA sA.ngato\.) ApaNA.nkaritAM jara nagaravAsI lokA.nnA duHkha hota asela\, tara rAjaputrA.nnI tyA.nnA duHkhA.ntUna mukta keleM pAhije\. ApalyAkAratAM lokA.nnA duHkha hoU deNe kharokhara yogya nAhI\. 311 pauruSheNa tu yo yuktaH sa tu shUra iti smR^itaH || 6\.71\.60 jyAchyA A.ngI parAkrama Ahe tyAlAcha shUra ase mhaNatAta\. 312 pratigraho hi viprendra kShatriyANAM sugarhitaH || 7\.76\.35 (rAma agastya munI.nnA mhaNato\.) he brAhmaNashreShThA\, kShatriyAMsa pratigraha mhaNaje atya.nta ni.ndya hoya\. 313 pratij~nAyAM hi naShTAyAM dharmo hi vilayaM vrajet || 7\.106\.9 pratij~nA naShTa jhAlI asatAM dharma layAlA jAto\. 314 prativaktuM prakR^iShTe hi nApakR^iShTastu shaknuyAt || 4\.18\.47 (vAlI rAmAlA mhaNato\.) shreShThAchyApuDhe uttara deNyAsa kaniShTha samartha hoNAra nAhI\. 315 pratyagAramivAyAntI savatsA vatsakAraNAt | baddhavatsA yathA dhenU rAmamAtAbhyadhAvata || 2\.40\.43 (rAma vanavAsAlA nighAlA asatA tyAchyAmAgeM kausalyA jAUM lAgalI\.) gharA.nta vAsarUM bA.ndhUna Thevile asale mhaNaje gAya parata yetA.nnA vAsarAkaritAM jashI dhAvata dhAvata gharI yete\, tashI rAmamAtA kausalyA rAmAchyA mAgomAga dhAvU lAgalI\. 316 pradhAnaM sAdhakaM vaidyaM dharmashIlaM cha rAkShasa | j~nAtayo.apyavamanyante shUraM paribhavanti cha || 6\.16\.4 (rAvaNa bibhIShaNAlA mhaNato\.) he rAkShasA\, ApalyA kulAmadhye shreShTha padAsa chaDhalelA\, rAjyarakShaNa vagaire karaNArA\, j~nAnI ANi dharmashIla asA jarI koNI asalA\, tarI bhAUba.nda tyAchA apamAna karIta asatAta\. ANi to jarI shUra asalA tarI Chidra pAhUna tyAchA parAjaya karIta asatAta\. 317 pravAdaHsatyamevAyaM tvAM prati prAyasho nR^ipa | pativratAnAM nAkasmAtpatantyashrUNi bhUtale || 6\.111\.66 (rAvaNavadhAmuLe vilApa karaNArI ma.ndodarI rAvaNAlA uddeshUna mhaNate\.) he rAjA\, \ldq{}pativratA striyA.nche ashru kAMhItarI anartha oDhavalyAvA.nchUna vinAkAraNa kadhIhi bhUmIvara paData nAhIta\rdq{} ashI jI lokA.nmadhye mhaNa Ahe\, tI tujhyA sa.nba.ndhAneM kharI TharalI\. 318 prashamashcha kShamA chaiva ArjavaM priyavAditA | asAmarthyaphalA hyete nirguNeShu satAM guNAH || 6\.21\.14 shA.nti\, kShamA\, saralapaNA\, priyavAditva he sajjanA.nche guNa nirguNa puruShA.nchyA ThikANI nirupayogI hotAta\. 319 prAptachAritrasandehA mama pratimukhe sthitA | dIpo netrAturasyeva pratikUlAsi me dR^iDhA || 6\.115\.17 (rAma sItelA mhaNato\.) jyApramANe netrarogI puruShAlA divA atishaya pratikUla hota asato\, tyApramANe mAjhyA samora asalelI tUM\, tujhyA vartanAsa.nba.ndhAneM saMshaya utpanna jhAlyAmuLe mAjhyA dR^iShTIlA atishaya pratikUla jhAlI Ahesa\. 320 prApsyAmi yAnadha guNAnko me shvastAnpradAsyati | apakramaNamevAtaH sarvakAmairahaM vR^iNe || 2\.34\.40 (rAma dasharathAlA mhaNato\, TharalyApramANe vanA.nta gelo asatAM) Aja je guNa malA prApta hotIla\, te malA udyAM koNa deNAra Ahe? yethUna gamana karaNe yA.ntacha mAjhe sarva manoratha paripUrNa hota Aheta\, yAsAThI AjachyA Aja vanavAsAlA jANe hecha malA pasa.nta Ahe\. 321 prAsAdAgre vimAnairvA vaihAyasagatena vA | sarvAvasthAgatA bhartuH pAdachChAyA vishiShyate || 2\.27\.9 (sItA rAmAlA mhaNate\.) koNatIhI avasthA prApta jhAlI tarI strIne paticharaNA.nchyA ChAyelA asaNe.ncha \- rAjavADyA.nta rAhaNyApekShA\, vimAnA.nta basUna phiraNyApekShA athavA siddhi prApta jhAlyAmuLe AkAshamArgAne gamana karaNyApekShA \- adhika shreyaskara Ahe\. 322 priyaM chedbharatasyaitadrAmapravrAjanaM bhavet | mA sma me bharataH kArShItpretakR^ityaM gatAyuShaH || 2\.12\.92 (dasharatha mhaNato\.) rAmAchA vanavAsa jara bharatAlA priya asela\, tara mI mR^ita jhAlyAvara mAjheM uttarakArya tyAne karUM naye\. 323 praiShyaM pApIyasAM yAtu sUrya cha prati mehatu | hantu pAdena gAM suptAM yasyAryo.anumate gataH || 2\.75\.22 (rAmAlA vanA.nta pAThaviNARyAsa bharatAche shivyAshApa\.) jyAchyA anumatIne shreShTha rAma vanavAsAlA gelA\, tyAlA atya.nta pApI janA.nchI sevA karaNe bhAga paDo\. tyAsa sUryAche puDhe mUtra kelyAche pApa lAgo; tase.ncha nidrista gAIlA lAtha mAralyAche pApa tyAchyA A.ngIM jaDo\. 324 protsAhito.ayaM kaikeyyA santuShTo yadi naH pitA | amitrabhUto niHsa~NgaM badhyatAM vadhyatAmapi || 2\.21\.12 (lakShmaNa rAmAlA va kausalyelA mhaNato\.) kaikeyIchyA protsAhanAne tijavara sa.ntuShTa hoUna AmachA pitA jara AmachyAMshI shatratvAne vAgU lAgela\, tara kharokhara tyAlA bA.ndhUna TAkaNyAlA athavA tyAchA vadha karaNyAlAhI kAhI chi.ntA nAhI\. 325 baliShaDbhAgamuddhatya nR^ipasyArakShituH prajAH | adharmo yo.asya so.asyAstu yasyAryo.anumate gataH || 2\.75\.25 (bharata mhaNato\.) prajA.npAsUna (kararUpAne) sahAvA bhAga gheUnahI tyA.nche rakShaNa na kelyAne je pApa rAjAsa lAgate\, te pApa jyAchyA anumatIne shreShTha rAma vanAlA gelA\, tyAlA lAgo\. 326 balaiH samagrairyudhi mAM rAvaNaM jitya saMyuge | vijayI svapuraM yAyAttattasya sadR^ishaM bhavet || 5\.39\.29 (sItA mArutIlA mhaNate\.) samagra sainyAsaha yeUna va raNA.ngaNAvara rAvaNAlA ji.nkUna vijayI hotsAtA rAma malA rAjadhAnIlA gheUna jAIla\, tara tI goShTa tyAlA shobhaNyAsArakhI hoIla\. 327 bahavaH sAdhavo loke yuktA dharmamanuShThitAH | pareShAmaparAdhena vinaShTAH saparichChadAH || 3\.39\.21 dharmAnuShThAna karUnahI itarA.nchyA aparAdhAne parivArAsaha nAsha pAvalele aneka sAdhupuruSha yA lokI Aheta\. 328 bAlishastu naro nityaM vaiklavyaM yo.anuvartate | sa ma~njatyavashaH shoke bhArAkrAnteva naurjale || 4\.7\.10 (sugrIva rAmAlA mhaNato\.) ojhyAne jarjara jhAlelI naukA jyApramANe pANyAmadhye buDate\, tyApramANe jo bAlisha puruSha nehamI kheda karIta basato\, to nirupAya hoUna shokAmadhye buDUna jAto\. 329 bAlisho bata kAmAtmA rAmo dasharathAtmajaH | iti vakShyati mAM loko jAnakImavishodhya hi || 6\.118\.14 (rAma mhaNato\.) mI sItechI shuddhi na karitAM (tiche grahaNa kelyAsa) rAma hA atya.nta viShayala.npaTa jhAlA Ahe ANi mUrkha Ahe\, aseM loka malA mhaNatIla\. 330 bAlendragopAntarachitritena | vibhAti bhUmirnavashAdvalena gAtrAnupR^iktena shukaprabheNa nArIva lAkShokShitakambalena || 4\.28\.24 (rAma lakShmaNAjavaLa varShAkAlAche varNana karito\.) lahAna lahAna i.ndragopasa.nj~naka kITakA.nnI madhUna madhUna chitravichitra jhAlelyA hiravyAgAra gavatAne yukta jhAlelI bhUmi\, lAkShAbi.nduyukta ashI popaTI ra.ngAchI shAlajoDI A.ngAsarashI pA.ngharUna basalelyA strIpramANe disata hotI\. 331 bAShpeNa pihitaM dInaM rAmaH saumitriNA saha | chakarSheva guNairbaddhaM janaM puranivAsinam || 2\.45\.12 (vanA.nta jANAchyA rAmAchyA mAgomAga prajAjana jAU lAgale\.) adhU.nnI jyA.nche netra bharUna gelele Aheta ashA tyA nagaravAsI dIna janA.nnA lakShmaNAsahavartamAna rAma ApalyA guNA.nnI bA.ndhUna TAkUna jasA kAMhIM oDhUnacha neU lAgalA\. 332 brahmanbrahmabalaM divyaM kShAtrAcha balavattaram || 1\.54\.14 (kAmadhenu vasiShThA.nnA mhaNate\.) he brAhmaNA\, kShAtrabalApekShAM divya brahmabala adhika shreShTha Ahe\. 333 bravanparArthaM paravAnna dUto vadhamarhati || 5\.52\.19 dUta mha.nTalA mhaNaje paravasha asUna to dusaRyAchA niropa sA.ngaNArA asato\, tyAarthI tyAchA vadha karaNe yogya nAhI\. 334 bhagavanyANinAM nityaM nAnyatra maraNAdbhayam || 7\.10\.16 (rAvaNa brahmadevAlA mhaNato\.) he bhagavana\, prANyA.nnA nehamI maraNApekShA dusareM kashAchehI bhaya nAhI\. 335 bhartA tu khalu nArINAM guNavAnnirguNo.api vA | dharma vimR^ishamAnAnAM pratyakShaM devi daivatam || 2\.26\.8 (dasharatha kausalyelA mhaNato\.) he devi\, pati guNavAna aso\, vA nirguNa aso\, dharmAne chAlaNARyA striyA.nche to kharokhara pratyakSha daivata Ahe\. 336 bhartA nAma paraM nAryAH shobhanaM bhUShaNAdapi || 5\.16\.26 ala.nkArApekShAhI pati he striyA.nche parama su.ndara bhUShaNa Ahe\. 337 bharturichChA hi nArINAM putrakoTyA vishiShyate || 2\.35\.8 patIchyA ichChelA anusarUna vAgaNe he\, striyA.nnA eka koTi putra prApta hoNyApekShAhI adhika Ahe\. 338 bharturbhaktiM puraskR^itya rAmAdanyasya vAnara | nAhaM spaShTuM svato gAtramichCheyaM vAnarottama || 5\.37\.62 yadahaM gAtrasaMsparshaM rAvaNasya gatA balAt | anIshA kiM kariShyAmi vinAthA vivashA satI || 5\.37\.63 (sItA mArutIlA mhaNate\.) he vAnarA\, he vAnarashreShThA\, bhartyAchyA ThikANI atishayacha bhakti asalyAmuLe tyA rAmAvA.nchUna dusaRyA koNAchyAhI sharIrAlA ApaNa hoUna sparsha karaNyAchI mAjhI ichChA nAhI\. rAvaNAchyA sharIrAchA sparsha malA jhAlA Ahe; para.ntu to mAjhyA ichCheviruddha jhAlA Ahe\. mI anAtha\, svataH asamartha ANi parAdhIna asalyAmuLe karaNAra kAya? 339 bhartuH shushrUShayA nArI labhate svargamuttamam | api yA nirnamaskArA nivR^ittA devapUjanAt || 2\.24\.27 (rAma kausalyelA mhaNato\.) jI strI devAdikAMsa namaskAra karIta nAhI\, kiMvA tyA.nche pUjana karIta nAhI\, kevaLa bhartyAchI shushrUShA karite\, tyA strIlA utkR^iShTa svarga prApta hoto\. 340 bhavAnkalatramasmAkaM svAmibhAve vyavasthitaH | svAmI kalatraM sainyasya gatireShA parantapa || 4\.65\.23 (jA.nbavAn a.ngadAlA mhaNato\.) svAmI yA nAtyAne asalelA tUM AmhA.nlA bhAryechyA sthAnI Ahesa\. (bharRyAne bhAyeche rakShaNa karaNe jaseM atya.nta avashya Ahe\, tase AmhI sarva vAnarA.nnI jivA.nta jIva Ahe toparya.nta tujheM rakShaNa karaNe avashya Ahe.) he shatrutApanA\, svAmI hIcha sainyAchI bhAryA hoya\. tocha sainyAchA AdhAra Ahe\. 341 bhAvaj~nena kR^itaj~nena dharmaj~nena cha lakShmaNa | tvayA putreNa dharmAtmA na saMvR^ittaH pitA mama || 3\.15\.29 (parNashAlemadhye tayAra kelelA Ashrama pAhUna sa.ntuShTa jhAlelA rAma lakShmaNAlA mhaNato\.) he lakShmaNA\, tUM mAjhyA manA.ntIla abhiprAya jANaNArA Ahesa\. tUM kR^itaj~na Ahesa\, dharmaj~na Ahesa\, asA tUM putra asalyAmuLe mAjhA dharmAtmA pitA (dasharatha) maraNa pAvalAcha nAhIM ase malA vATate\. (kAraNa tU.nchaM mAjheM pityApramANe paripAlana karIta Ahesa.) 342 bhR^itAshchArthA vinashyanti deshakAlavirodhitAH | viklavaM dUtamAsAdya tamaH sUryodaye yathA || 5\.2\.37 sUryodaya jhAlA asatA jyApramANe a.ndhakAra nAhIsA hoto\, tyApramANe ayogya dUtAchI gA.nTha paDalI asatA\, desha va kAla viruddha jhAlyA kAraNAne javaLa javaLa siddhIsa gelelIhI kArye nAhIMshI hota asatAta\. 343\. mattA gajendrA muditA gavendrA | vaneShu vikrAntatarA mR^igendrAH ramyA dharendrA nibhR^itA narendrAH prakrIDito vAridharaiH surendraH || 4\.28\.43 (varShAkAlAche varNana\.) vanAmadhye jikaDe tikaDe gaje.ndra matta jhAle Aheta\, moThamoThe vR^iShabha Ana.ndita jhAle Aheta\, siMha ApalA parAkrama jAsta jAstacha gAjavU lAgale Aheta\, parvata ramaNIya disU lAgale Aheta\, rAje loka svastha basale Aheta ANi devarAja i.ndra meghA.nchyA yogAneM krIDA karIta basalA Ahe\. 344 mada~Nge jIrNatAM yAtu yattvayopakR^itaM kape | naraH pratyupakArANAmApatsvAyAti pAtratAm || 7\.40\.24 (rAma mArutIlA mhaNato\.) he kape\, tUM kelele upakAra mAjhyA A.ngI jirUna jAvota\. ( tujhyA upakArA.nchI pheDa tujhyAvara tasA prasa.nga yeUna mAjhyA hAtUna na hovo.) manuShya sa.nkaTakAlIM upakArA.nchyA pheDIlA pAtra hota asato\. (tujhe upakArA.nche ojheM majavara jashAche taseM rAhaNAra.) 345 mano hi hetuH sarveShAmindriyANAM pravartane | shubhAshubhAsvavasthAsu tachcha me suvyavasthitam || 5\.11\.43 (sItechA shodha lAvaNyAsAThI rAvaNAche a.ntaHpura pAhilyAvara mAruti mhaNato\.) baRyA vAITa sthitImadhye koNatyAhI i.ndriyAchI pravR^itti hoNyAche kAraNa mana hecha Ahe\. ANi teM mAjheM mana tara agadI svastha Ahe\. 346 mantramUlaM cha vijayaM pravadanti manasvinaH || 6\.6\.5 jaya masalatIvara avala.nbUna asato\, ase vichArI loka mhaNata asatAta\. 347 manye prItivishiShTA sA matto lakShmaNa sArikA | yattasyAH shrUyate vAkyaM shuka pAdamarerdasha || 2\.53\.22 (rAma mhaNato\.) he lakShmaNA\, (mAjhyA mAtene pAlana karUna bolaNyAsa shikavilelI) sALu.nkI mAjhyApekShA mAjhyA mAtevara adhika prIti karaNArI Ahe ase malA vATate\. kAraNa \ldq{}he shukA\, shatrUchyA pAyAlA daMsha kara\rdq{} aseM tarI tyA sALu.nkIche vAkya tichyA kAnAvara paData asate\. (para.ntu shatrUchA parAjaya karaNyAsa.nba.ndhAche tase nusate mAjhe shabda dekhIla tichyA kAnAvara paData nAhIta.) 348 mamaiva nUnaM maraNaM na vidyate | na chAvakAsho.asti yamakShaye mama yadantako.adyaiva na mAM jihIrShati prasahya siMho rudatIM mR^igImiva || 2\.20\.50 (kausalyA mhaNate\.) shoka karIta basalelyA hariNIlA ekAekI uchalUna neNARyA siMhApramANe mR^ityu malA neNyAche manA.nta ANIta nAhI\, yAvarUna mI kharokhara amara Ahe\, va yamAchyA gharIM malA jAgA nAhI hecha khare.n\. 349 mayaikena tu niyuktaH parimuchyasva rAghava | mAM hi bhUtabaliM dattvA palAyasva yathAsukham || 3\.69\.39 adhigantAsi vaidehImachiraNeti me matiH || 3\.69\.40 (kaba.ndha rAkShasAchyA tAvaDIta sA.npaDalyAvara lakShmaNa rAmAlA mhaNAlA\.) he rAghavA\, mAjhyA ekaTyAchA yA rAkShasAlA (kaba.ndhAlA) bali deUna ApaNAlA soDIva\, ANi yethUna sukhAne paLUna jA\. lavakaracha jAnakIchI tulA prApti hoIla\, ase malA vATate\. 350 maraNAntAni vairANi nivR^ittaM naH prayojanam | kriyatAmasya saMskAro mamApyeSha yathA tava || 6\.109\.26 (rAvaNAcheM aurvadehika karma karaNyAviShayI anuj~nA detA.nnA rAma bibhIShaNAlA sA.ngato\.) vairAchA a.nta maraNAbarobara hota asalyAmuLe\, te Amache vairAche prayojana AtAM sa.npale.n\. (ApalA kAryabhAga urakalA Ahe.) tara jasA to tujhA Apta\, tasAcha mAjhAhI asalyAmuLe\, tyAchA saMskAra kara\. 351 mahatevAmbuvegena bhinnaH seturjalAgame | durAvaraM tvadanyena rAjyakhaNDamidaM mahat || 2\.105\.5 (bharata rAmAlA mhaNato\.) jyApramANe parjanyakAlI jalavegAne moDalelA pUla durusta karaNe atya.nta kaThINa Ahe\, tyApramANe he bharatakha.nDa nAMvAche pracha.nDa rAjya tujhyAvA.nchUna itarAMsa AvaratAM yeNe kaThINa Ahe\. 352 maharShayo dharmatapobhirAmAH | kAmAnukAmAH pratibaddhamohAH ayaM prakR^ityA chapalaH kapistu kathaM na sajjeta sukheShu rAjA || 4\.33\.57 (kAmAsakta jhAlelyA sugrIvAbaddala tArA lakShmaNAlA mhaNate\.) dharmArtha tapashcharyA karUna tyA.nta ramamANa hoNAre ase maharShihI kAmAtura hoUna striyAMviShayI mohita jhAle Aheta\, maga jAtInecha cha.nchala asalelA hA vAnara\, ANi tyA.ntUnahI rAjA asatA.nnA viShayasukhAviShayI kasA bareM Asakta hoNAra nAhIM? 353 mA niShAda pratiShThAM tvamagamaH shAshvatIH samAH | yatkrau~nchamithunAdekamavadhIH kAmamohitam || 1\.2\.15 (vAlmIki munI~nchyA mukhAntUna nighAlele sahaja udgAra\.) he niShAdA\, jyAarthI yA krau~ncha pakShyA~nchyA joDapyApaikI kAmamohita jhAlelyA ekAchA (narAchA) tUM vadha kelA Ahesa\, tyAarthI tujhe pAya phAra varShe bhuIlA lAgaNAra nAhIta\. (tUM phAra divasa jagaNAra nAhIsa.) (yA shlokAchA anya rItIne AshIrvAdapara khAlIlapramANe arthakaritAM yeto\. he mA \- niShAda \- lakShmIche nivAsasthAnabhUta rAmachandrA ! mandodarI va rAvaNa yA dampatyAntUna rAvaNAchA tumhI vadha kelA\, tyAarthI aneka varSheparyanta akhaNDa pratiShThesa \- aishvaryAsa \- ApaNa prApta vhAveM.) 354 mitaM dadAti hi pitA mitaM bhrAtA mitaM sutaH | amitasya tu dAtAraM bhartAraM kA na pUjayet || 2\.39\.30 pitA bhrAtA kiMvA putra yA.nnI kitIhI dile\, tarI te parimitacha asAvayAcheM; aparimita deNArA mhaNaje eka paticha hoya\. ashA patIchI sevA koNatI strI karaNAra nAhI? 355 mumurShANAM tu sarveShAM yatpathyaM tanna rochate || 3\.53\.18 je maraNonmukha jhAlele asatAta\, tyA.nnA pathya mhaNUna AvaDatacha nAhI\. 356 mUlamarthasya saMrakShyameSha kAryavidAM nayaH | mUle hi sati sidhyanti guNAH sarve phalodayAH || 4\.65\.25 koNatyAhI goShTIche mULa rakShaNa karUna Thevile pAhije\, asA kAryavettyA puruShA.nchA nyAya Ahe\. kAraNa mULa jara kAyama asela tara itara sarva udayonmukha guNa siddhIsa jAtAta\. (sarva kirakoLa goShTI siddha hotAta\.) 357 mR^idurhi paribhUyate || 2\.21\.11 jo mR^idu asato\, tyAchA (sarvatra) parAjaya vhAvayAchAcha\. (maU sA.npaDale mhaNaje loka koparAne khaNUM lAgatAta\.) 358 yaH kR^ite hanyate bhartuH sa pumAn svargamR^ichChati || 6\.92\.9 jo svAmikAryAsAThI vadha pAvato\, to puruSha svargAlA jAto\. 359 yaH khalvapi vanaM prApya mR^igavyAlaniShevitam | na pibenmadhu samprApya sa naro bAlisho bhavet || 6\.13\.2 mR^iga ANi sarpa yA.nnI Ashraya kelele durgama vana prApta jhAlyAvara madha hAtI AlA asatAM\, jo tyAche sevana karIta nAhIM to mUrkha puruSha hoya\. 360 yaH pashchAtpUrvakAryANi karmANyabhichikIrShati | pUrva chAparakAryANi sa na veda nayAnayau || 6\.12\.32 pUrvI kartavya asalelyA karmAchA jo mAgAhUna vichAra karito ANi na.ntarachI kAmeM pUrvI karUM pAhato\. tyAlA nyAya anyAya kAhI.ncha samajata nAhI\. 361 yato mUlaM naraH pashyetprAdurbhAvamihAtmanaH | kathaM tasminna varteta pratyakShe sati daivate || 2\.18\.16 (rAma kaikeyIlA mhaNato\.) jo (pitA) ApalyA janmAsa mULa kAraNa\, jyApAsUna ApaNa janmAlA Alo\, va mhaNUna jo Apale pratyakSha daivata\, tyA pityAchyA manApramANe koNatA bareM puruSha vAgaNAra nAhI? 362 yatkartavyaM manuShyeNa dharShaNAM pratimArjatA | tatkR^itaM rAvaNaM hatvA mayedaM mAnakA~NkShiNA || 6\.115\.13 (rAma sItelA mhaNato\.) apamAnAche parimArjana karaNARyA manuShyAchyA hAtUna jeM hoNyAsArakhe Ahe\, te mI laukikAchI chADa bALagaNARyA rAmAne rAvaNAchA vadha karUna kele Ahe\. 363 yatkR^itvA na bhaveddharmo na kIrtirna yasho dhruvam | sharIrasya bhavetkhedaH kastatkarma samAcharet || 3\.50\.19 (jaTAyu rAvaNAlA mhaNato\.) je kelyAne dharma\, kIrti\, aDhaLa yasha yA.npaikI kAhI eka prApta hota nAhI\, ulaTa sharIrAlA klesha mAtra hotAta tyA karmAche AcharaNa koNa bareM karIla? 364 yatra rAmo bhayaM nAtra nAsti tatra parAbhavaH || 2\.48\.15 jyA ThikANI rAma Ahe tyAThikANI bhaya nAhI va parAjayahI nAhI\. 365 yathA kAShThaM cha kAShThaM cha sameyAtAM mahArNave | sametya tu vyapetAyAM kAlamAsAdya ka~nchana || 2\.105\.26 evaM bhAryAshcha putrAshcha j~nAtayashcha vasUni cha | sametya vyavadhAvanti dhruvo hyeShAM vinAbhavaH || 2\.105\.27 jyApramANe mahAsAgarAmadhye eka kAShTha ANi dusareM kAShTha yA.nchA samAgama hoto\, na.ntara kAhI veLAne tyA.nchA viyoga hoto\, tyAchapramANe bhAryA\, putra\, bhAUba.nda va sa.npatti yA.nchA samAgama hota asUna na.ntara tIM ekamekA.npAsUna dUra dhAvU lAgatAta\. kAraNa\, hyA.nchA viyoga hA TharalelAcha Ahe\. 366 yathAgAraM dR^iDhasthUNaM jIrNaM bhUtvopasIdati | tathAvasIdanti narA jarAmR^ityuvashaM gatAH || 2\.105\.18 gharAche khA.nba baLakaTa asale\, tarI te ghara jIrNa hoUna nAsha pAvateM\, tyApramANe manuShye jarA va mR^ityu yA.nchyA svAdhIna hoUna nAsha pAvatAta\. 367 yathA tava tathAnyeShAM rakShyA dArA nishAchara | AtmAnamupamAM kR^itvA sveShu dAreShu ramyatAm || 5\.21\.7 (sItA rAvaNAlA mhaNate\.) he rAkShasA\, jashA tujhyA striyA tulA saMrakShaNIya Aheta tashAcha dusaRyA.nchyAhI Aheta\, mhaNUna je ApaNAlA duHkha techa dusaRyAlA duHkha\, ase samajUna tUM svataHchyAcha strIjanA.nche ThikANI ramamANa ho\. 368 yathA dR^iShTiH sharIrasya nityameva pravartate | tathA narendro rAShTrasya prabhavaH satyadharmayoH || 2\.67\.33 jyApramANe sharIrAche hitAhita pAhaNyAviShayI dR^iShTi nehamI tatpara asate\, tyAchaprANe satya ANi dharma hyA.nchI pravR^itti karaNArA rAjA rAShTrAchyA hitAhitAviShayIM nehamI dakSha asato\. 369 yathA puShkarapatreShu patitAstoyabindavaH | na shleShamabhigachChanti tathA.anAryeShu sauhR^idam || 6\.16\.11 kamalapatrAMvara paDalele jalabi.ndu jyApramANe tyA patrA.nnA chikaTata nAhIta\, tyAchapramANe duShTa puruShA.nche a.ntaHkaraNA.nta maitrI Tharata nAhI\. 370 yathA pUrva gajaH snAtvA gR^ihya hastena vai rajaH | dUShayatyAtmano dehaM tathA.anAryeShu sauhR^idam || 6\.16\.15 jyApramANe hattI prathamataH snAna karito\, ANi na.ntara lagecha so.nDeneM dhULa gheUna Apale sarva sharIra malina karito\, (mhaNaje snAnAmuLe prApta jhAlelI nirmalatA nAhIshI karUna TAkito) tyApramANe duShTa loka pUrvI sa.npAdana kelelA sneha svataHcha nAhIsA karUna TAkitAta\. 371 yathA phalAnAM pakkAnAM nAnyatra patanAdbhayam | evaM narasya jAtasya nAnyatra maraNAdbhayam || 2\.105\.17 jyApramANe pakva phalA.nnA patanAvA.nchUna dusareM bhaya nAhI\, tyAchapramANe janmAsa AlelyA manuShyA.nnA maraNAvA.nchUna dusare bhaya nAhI\. 372 yathA hi kurute rAjA prajAstamanuvartate || 7\.43\.19 jase rAjA karUM lAgato\, tase lokahI tyAlA anusarUna vAgU lAgatAta\. 373 yathA hyanudakA nadyo yathA vApyatR^iNaM vanam | agopAlA yathA gAvastathA rAShTramarAjakam || 2\.67\.29 jashA udakahIna nadyA\, jaseM tR^iNarahita vana\, jashA gurAkhyAvA.nchUna gAI\, tyApramANe arAjaka rAShTra hoya\. 374 yadantaraM vAyasavainateyayo\- ryadantaraM madgumayUrayorapi | yadantaraM haMsakagR^idhrayorvane tadantaraM dAsharathestavaiva cha || 3\.47\.47 (sItA rAvaNAlA mhaNate\.) kAvaLA ANi garuDa yA.nmadhye jevaDhe a.ntara Ahe\, pANako.nbaDA ANi mora yA.nmadhye jevaDhe a.ntara Ahe haMsa ANi gidhADa yA.nmadhye jevaDhe a.ntara Ahe\, tevaDhe a.ntara tUM ANi dAsharathi rAma yA.nchyAmadhye Ahe\. 375 yadantaraM siMhashR^igAlayorvane yadantaraM syandanikAsamudrayoH | surAgryasauvIrakayoryadantaraM tadantaraM dAsharathestavaiva cha || 3\.47\.45 (sItA rAvaNAlA mhaNate\.) siMha ANi kolhA hyA.nchyAta jeM a.ntara vanAmadhye disUna yete\, kiMvA samudra ANi oDhA yA.nchyAmadhye jeM a.ntara dR^iShTotpattIsa yete\, athavA amR^ita ANi kA.njI hyA.nchyAmadhye jeM a.ntara anubhavAlA yete\, teM a.ntara dAsharathi rAma ANi tUM yA.nchyAmadhye asalyAche nidarshanAsa yeta Ahe\. 376 yadantaraM kA~nchanasIsalohayo\- ryadantaraM chandanavAripa~NkayoH | yadantaraM hastibiDAlayorvane tadantaraM dAsharathestavaiva cha || 3\.47\.46 (sItA rAvaNAlA mhaNate\.) jevaDhe a.ntara suvarNa ANi shise yA dhAtU.nmadhye Ahe\, jevaDhe a.ntara cha.ndanodaka ANi chikhala yA.nta Ahe\, ANi jevaDheM a.ntara hattI va mA.njara yA.nta Ahe\, tevaDhe a.ntara dAsharathi rAma ANi tUM yA.nta Ahe\. 377 yadannaHpuruSho bhavati tadannAstasya devatAH || 2\.103\.30 (rAma mhaNato\.) jeM anna puruSha bhakShaNa karIta asela te.ncha anna tyAne ApalyA devatA.nnA dyAve\. 378 yadAcharati kalyANi shubhaM vA yadi vAshubham | tadeva labhate bhadre kartA karmajamAtmanaH || 2\.63\.16 (dasharatha kausalyelA mhaNato\.) he kalyANi\, manuShya shubha athavA ashabha je kAhI karma karito\. tyAche phala tyA kartyA puruShAlA karmApramANe prApta hotecha\. 379 yadA vinAsho bhUtAnAM dR^ishyate kAlachoditaH | tadA kArye pramAdyanti narAH kAlavashaM gatAH || 3\.56\.16 jevhAM kAlAchyA preraNepramANe prANyA.nchA nAsha hoNyAchA samaya disata asato\, tevhAM kAlAchyA adhIna jhAlelyA lokA.nchI buddhi kartavyAsa.nba.ndhAneM viparIta hota asate\. 380 yadi tvaM prasthito durgaM vanamadyaiva rAghava | agrataste gamiShyAmi mR^idnantI kushakaNTakAn || 2\.27\.7 (sItA mhaNate\.) he rAghavA\, ApaNa jara Ajacha durgama vanavAsAlA nighAlA\, tara tumachyApuDhe mIhi darbha va kA.nTe tuDavIta tuDavIta jANAra\. 381 yadindro varShate varShaM na tachchitraM bhaviShyati | Adityo.asau sahasrAMshuH kuryAdvitimiraM namaH || 4\.39\.2 chandramA rajanIM kuryAtprabhayA saumya nirmalAm | tvadvidho vApi mitrANAM prItiM kuryAtparantapa || 4\.39\.3 (rAma sugrIvAlA mhaNato\.) i.ndrAne jara parjanyavR^iShTi kelI kiMvA hajAroM kiraNA.nnI yukta asalelyA sUryAne AkAsha a.ndhakArarahita keleM\, cha.ndrAne ApalyA prabhechyA yogAne rAtra nirmala karUna TAkilI kiMvA he vinayasa.npanna shatrutApanA\, tujhyAsArakhyAne mitrAMvara prema kele\, tara te kAhI Ashcharya mhaNatA yeNAra nAhI\. 382 yadi hyakAle maraNaM yadR^ichChayA labheta kashchidguruduHkhakarshitaH gatAhamadyaiva paretasaMsadaM vinA tvayA dhenurivAtmajena vai || 2\.20\.53 (kausalyA rAmAlA mhaNate\.) atya.nta duHkhapIDita manuShya svechChenurUpa jara maraNa pAvela\, tara vatsarahita dhenUpramANe mIhi tujhyA viyogAne Ajacha yamasadanAlA gelye asatye\. 383 yadravyaM bAndhavAnAM vA mitrANAM vA kShaye bhavet | nAhaM tatpratigR^ihNIyAM bhakShyAnviShakR^itAniva || 2\.97\.44 (rAma lakShmaNAlA mhaNato\.) bA.ndhavA.nchyA va mitrA.nchyA nAshAne prApta hoNAre dravya viShamishrita bhakShya padArthA.npramANe mI svIkAraNAra nAhI\. 384 yadvinA bharataM tvAM cha shatrughnaM vApi mAnada | bhavenmama sukhaM ki~nchidbhasma tatkurutAM shikhI || 2\.97\.8 (rAma mhaNato\.) he mAna deNARyA (lakShmaNA\,) tujhA\, bharatAchA kiMvA shatrughnAchA viyoga hoUna je kAhI sukha malA hoNAra asela tyAche agni bhasma karUna TAko\. 385 yadvR^ittAHsanti rAjAnastadvR^ittAH santi hi prajAH || 2\.109\.9 rAje jyA vartanAche asatAta\, tyAcha vartanAchyA prajA asatAta\. 386 yamakShayamanuprAptA drakShyanti na hi mAnavAH || 2\.64\.61 (dasharatha kausalyelA mhaNato\.) yamasadanAlA nighAlelyA mAnavA.nnA kAhI disenAseM hote.n\. 387 yamichChetpunarAyAtaM nainaM dUramanuvrajet || 2\.40\.50 (deshA.ntarI jANARyAne) punaH satvara parata yAve\, ashI ichChA asalyAsa tyAlA phAra dUraparya.nta pohochaviNyAsa jAU naye\. 388 yamichChennarakaM netuM saputrapashubAndhavam | deveShvadhiShThitaM kuryAdgoShu taM brAhmaNeShu cha || 7\.59 pra\.2\.48 jyAlA putra\, pashu\, bA.ndhava yA sarvAMsaha narakA.nta pADaNyAchI ApalI ichChA asela\, tyAlA devAMvara\, brAhmaNAMvara kiMvA gAIvara adhikArI nemAve.n\. 389 yastu rAjA sthito.adharme mitrANAmupakAriNAm | mithyA pratij~nAM kurute ko nR^ishaMsatarastataH || 4\.34\.8 jo rAjA adharmAne vAgaNArA asUna\, upakAra karaNARyA mitrA.npAshIM khoTI pratij~nA karito\, tyAhUna atya.nta duShTa asA koNa bareM Ahe? 390 yastu hitvA mataM bhartuH svamataM sampradhArayet | anuktavAdI dUtaH san sa dUto vadhamarhati || 6\.20\.19 jo dUta ApalyA dhanyAche mata soDUna Apale.ncha mata pratipAdana karito\, to dUta dhanyAne na sA.ngitalele bolata asalyAmuLe vadhAsa pAtra Ahe\. 391 yastvayA saha sa svargo nirayo yastvayA vinA | iti jAnanparAM prItiM gachCha rAma mayA saha || 2\.30\.18 (sItA rAmAlA mhaNate\.) ApalyAbarobara jI sthiti malA prApta hoIla to mAjhA svarga Ahe\, ANi ApalA viyoga hoUna kasalIhI sthiti jarI prApta hoNAra asalI\, tarI to malA naraka Ahe; he mAjhe ApalyA ThikANI asaleleM parAkAShTheche prema jANUna he rAma\, ApaNa malA barobara gheUna vanA.nta chalA\. 392 yasmAtpashyanti dUrasthAnsarvAnarthAnnarAdhipAH | chAreNa tasmAduchyante rAjAno dIrghachakShuShaH || 3\.33\.10 rAjeloka dUradUrachyA sarva goShTI herA.nkaDUna jANUna ghetAta mhaNUna tyA.nnA \ldq{}dIrghadR^iShTi\rdq{} ase mhaNatAta\. 393 yasya bhR^ityAshcha dAsAshcha mR^iShTAnyannAni bhu~njate | kathaM sa bhokShyate rAmo vane mUlaphalAnyayam || 2\.24\.3 (kausalyA mhaNate\.) jyAche nokara ANi jyAche dAsa miShTAnna bhojana karIta Aheta\, asA hA rAma vanAmadhye muLe ANi phaLe khAUna kasA rAhaNAra ! 394 yasyAH putrasahasrANi sApi shochati kAmadhuk | kiM punaryA vinA rAmaM kausalyA vartayiShyati || 2\.74\.28 jilA hajAroM putra Aheta\, tI kAmadhenu dekhIla (ApalyA putrA.nnA duHkhI pAhUna) shoka karite\, (maga jilA ekacha putra Ahe) ashI kausalyA rAmAvA.nchUna (rAmAlA vanA.nta hoNAre klesha manA.nta ANUna) kase bareM jIvana dhAraNa karIla? 395 yasyArthA dharmakAmArthAstasya sarva pradakShiNam | adhanenArthakAmena nArthaH shakyaM vichinvatA || 6\.83\.38 jyAchyApAshI dravya asela tyAchecha dharma\, artha va kAma he puruShArtha siddhIsa jAtAta\. sarva kAhI tyAlA anukUla asate\. dravyAchI ichChA karaNArA manuShya shodhaka asalA tarI daridrI asalyAsa tyAlA dravyaprApti hoNAra nAhI\. (Ara.nbhI thoDe tarI dravya asalyAvAchUna dravya miLaNe shakya nAhI\.) 396 yasyArthAstasya mitrANi yasyArthAstasya bAndhavAH | yasyArthAH sa pumA.Nlloke yasyArthAH sa cha paNDitaH || 6\.83\.35 jyAchyAjavaLa paisA Ahe\, tyAlA mitra ANi bA.ndhava yA.nchI prApti hote\. jyAchyAjavaLa sa.npatti Ahe\, tocha jagA.nta manuShya\, ANi tocha jagA.nta pa.nDita\. 397 yasyArthAH sa cha vikrAnto yasyArthAH sa cha buddhimAn | yasyArthAH sa mahAbAhuryasyArthAH sa guNAdhikaH || 6\.83\.36 jyAchyAjavaLa paisA Ahe\, tocha parAkramI; jyAchyAjavaLa dhana Ahe\, tocha buddhimAn\. jyAchyAjavaLa dravya Ahe\, to mahAbAhu ANi tocha adhika guNavAn\. 398 yaH samutpatitaM krodhaM kShamayaiva nirasyati | yathoragastvachaM jIrNAM sa vai puruSha uchyate || 5\.55\.6 sarpa jashI jIrNa tvachA soDato\, tyApramANe utpanna jhAlelyA krodhAlA jo kShamene ghAlavito\, tocha kharokhara puruSha mha.nTalA Ahe\. 399 yaH svapakShaM parityajya parapakShaM niShevate | sa svapakShe kShayaM yAte pashchAttaireva hanyate || 6\.87\.16 (i.ndrajit bibhIShaNAlA mhaNato\.) jo svakIya pakSha soDUna parapakShAchA svIkAra karito\, to\, svapakSha nAshAlA gelA asatA\, tyAchyA (parapakShA) kaDUna mAralA jAto\. 400 yA tvaM virahitA nItA chalachittena rakShasA | daivasampAdito doSho mAnuSheNa mayA jitaH || 6\.115\.5 (rAvaNavadhAna.ntara rAma sItelA mhaNato\.) cha.nchala chittAchyA rAkShasAne (rAvaNAne) tulA ekaTI asatA.nnA nele\, hA anartha daivAmuLe ghaDalA va to mI manuShyAchyA parAkramAneM nAhIMsA kelA\. 401 yAdR^ishaM kurute karma tAdR^ishaM phalamashnute || 7\.15\.24 jyA prakArache karma manuShya karito\, tyAchaprakArache phaLa tyAlA miLate\. 402 ye tu sabhyAH sadA j~nAtvA tUShNIM dhyAyanta Asate | yathAprAptaM na bruvate te sarve.anR^itavAdinaH || 7\.59 pra\.3\.34 je sabhAsada ekAdI goShTa jANUnahI svastha basUna rAhatAta\, bolaNeM prApta jhAle asatAMhI bolata nAhIta\, te khoTe bolaNAre hota\. 403 ye shokamanuvartante na teShAM vidyate sukham | tejashcha kShayate teShAM na tvaM shochitumarhasi || 4\.7\.12 (sugrIva rAmAlA mhaNato\.) je shokAlA anusarUna vAgatAta\, tyA.nnA sukha hota nAhI\. tyA.nchyA tejAchA kShaya hoto\. mhaNUna tUM shoka karUM nakosa\. 404 yo viShAdaM prasahate vikrame samupasthite | tejasA tasya hInasya puruShArtho na sidhyati || 4\.64\.10 (a.ngada vAnarA.nnA mhaNato\.) parAkrama karUna dAkhaviNyAchA prasa.nga AlA asatAM jo puruSha khinna hoUna basato\, tyA tejohIna puruShAchA manoratha kadhIhI siddhIsa jAta nAhI\. 405 yo hi kAlavyatIteShu mitrakAryeShu vartate | sa kR^itvA mahato.apyarthAnna mitrArthena yujyate || 4\.29\.15 jo yogya kAla nighUna gelA asatAM\, mitrakAryA.nkaritA prayatna karito\, tyAne moThamoThI kArya kelI\, tarI mitrakArya siddhIsa nelyAche phaLa tyAlA prApta hota nAhI\. 406 yo hi dattvA dvipashreShThaM kakShyAyAM kurute manaH | rajjusnehena kiM tasya tyajataH ku~njarottamam || 2\.37\.3 (rAma dasharathAlA mhaNato\.) shreShTha hattIche dAna karUna jo tyAlA bA.ndhAvayAchyA dorIvara mana ThevIla\, (tara te Ashcharya hoya.) tyAlA uttama hattIchA tyAga kelyAna.ntara tyA dorIshI kAya kartavya asate? 407 yo hi bhR^ityo niyuktaH sanbhartrA karmaNi duShkare | kuryAttadanurAgeNa tamAhuH puruShottamam || 6\.1\.7 dhanyAne durghaTa kAryAkaDe yojanA kelI asatAM teM kArya pAra pADUna tyAchyA ThikANI prema asalyAmuLe jo sebaka dusarehI kArya shevaTAsa neto\, to uttama puruSha hoya\. 408 yo hi viklavayA buddhayA prasaraM shatrave dishet | sa hato mandabuddhiH syAdyathA kApuruShastathA || 7\.68\.20 jo avichArAne shatrUlA avasara deto\, tyA ma.ndabuddhi puruShAchA durbala puruShApramANe vadha hoto\. 409 rakArAdIni nAmAni rAmatrastasya rAvaNa | ratnAni cha rathAshchaiva vitrAsaM janayanti me || 3\.39\.18 (mArIcha mhaNato\.) he rAvaNA\, rAmAchI jaraba basUna gelyAmuLe rakArAne jyA nAMvA.nchA Ara.nbha hoto\, tI nAMveM mhaNaje udAharaNArtha\, ratne\, ratha ityAdi hI mAjhe ThikANI bhaya utpanna karitAta\. 410 rakShyA hi rAj~nA dharmeNa sarve viShayavAsinaH || 2\.100\.148 rAjAne ApalyA deshA.nta rAhaNARyA sarva lokA.nche dharmAne paripAlana kele pAhije\. 411 rAghavasya priyAM bhAryAmadhigantuM tvamichChasi | avasR^ijya shilAM kaNThe samudraM tartumichChasi || 3\.47\.41 (sItA rAvaNAlA mhaNate\.) rAmAchI priya bhAryA prApta hoNyAchI tUM ichChA karIta Ahesa; mhaNaje gaLyAmadhye shiLA bA.ndhUna samudra tarUna jANyAchecha tUM manAmadhye ANileM Ahesa\. 412 rAjadoShairvipadyante prajA hyavidhipAlitAH | asadvR^itte hi nR^ipatAvakAle mriyate janaH || 7\.73\.16 anyAyAne pALalelyA prajA.nchA rAjAchyA doShA.nnI nAsha hoto\. rAjA durvartana karaNArA nighAlyAsa prajA akAlI maratAta\. 413 rAjamUlA prajAH sarvA rAjA dharmaHsanAtanaH || 7\.59 pra\.3\.38 sarva prajA rAjamUlaka asatAta\. rAjA mhaNaje sanAtana dharma hoya\. 414 rAjA kartA cha goptA cha sarvasya jagataH pitA | rAjA kAlo yugaM chaiva rAjA sarvamidaM jagat || 7\.59 pra\.2\.6 rAjA hA kartA\, rakShaka\, tasAcha sarva jagAchA pitA Ahe\. rAjA kAla ANi yuga asUna he sarva jagat rAjAcha Ahe\. 415 rAjA dharmashcha kAmashcha dravyANAM chottamo nidhiH | dharmaH shubhaM vA pApaM vA rAjamUlaM pravartate || 3\.50\.10 (jaTAyu rAvaNAlA mhaNato\.) dharma\, kAma ANi uttama vastU.nche utkR^iShTa bhA.nDAra he sarva rAjAcha Ahe\. kAraNa\, dharma\, puNya athavA pAtaka he sarva rAjamUlakacha pravR^itta hota asate\. 416 rAjA mAtA pitA chaiva rAjA hitakaro nR^iNAm || 2\.67\.34 rAjA (prajA.nchI) mAtA\, tyApramANe pitAhI Ahe\. rAjA prajA.nche hita karaNArA Ahe\. 417 rAjaiva kartA bhUtAnAM rAjA chaiva vinAyakaH | rAjA supteShu jAgarti rAjA pAlayati prajAH || 7\.59 pra\.2\.4 rAjAcha sarva bhUtA.nchA kartA asUna\, tyA.nchA moThA nAyakahI tocha Ahe\. sarva loka nijale asatAM rAjA jAgato\, ANi prajApAlana karito\. 418 rAjyaM bhraShTaM vanevAsaH sItA naShTA mR^ito dvijaH | IdR^ishIyaM mamAlakShmIrdahedapi hi pAvakam || 3\.67\.24 sa.npUrNamapi chedadya pratareyaM mahodadhim | so.api nUnaM mamAlakShmyA vishuShyetsaritAmpatiH || 3\.67\.25 (jaTAyu pakShI mUchChita jhAlelA pAhUna rAma mhaNato\.) rAjya nAhIMseM jhAleM\, vanAmadhye vAstavya karaNyAchA prasa.nga AlA\, sItechA ThikANa nAhI\, ANi (kaivArI jaTAyu) pakShIhI marUna gelA; ashA prakArachI hI mAjhI Apatti agnIlAhI jALUna TAkIla\. hA duHkhasa.ntApa shamana hoNyAkaritAM sa.npUrNa mahAsAgarAmadhye jara mI Aja uDI ghAtalI\, tara to nadyA.nchA adhipati asalelA sAgarahI mAjhyA AgImuLe kharokhara shuShka hoUna jAIla\. 419 rAmaM dasharathaM viddhi mAM viddhi janakAtmajAm | ayodhyAmaTavIM viddhi gachCha tAta yathAsukham || 2\.40\.9 (sumitrA lakShmaNAlA mhaNate\.) bAbA\, tUM rAmAche ThikANI dasharatha rAjAchI bhAvanA kara\, janakAtmajA sItA mI Ahe\, aseM samaja\. ANi araNya mhaNaje ayodhyA\, ase samajUna vanAlA sukhAne jA\. 420 rAmo bhAmini lokasya chAturvarNyasya rakShitA | maryAdAnAM cha lokasya kartA kArayitA cha saH || 5\.35\.11 (mAruti la.nkemadhye sItechyApuDhe rAmAche guNa varNana karito\.) bAI sIte\, rAma hA chAturvarNyAchA rakShaNakartA asUna lokA.nnA dharmamaryAdA ghAlUna deNArA va tyApramANe lokA.nnA vAgaviNArAhI Ahe\. 421 lakShmIshchandrAdapeyAdvA himavAnvA himaM tyajet | atIyAtsAgaro velAM na pratij~nAmahaM pituH || 2\.112\.18 (rAma bharatAlA mhaNato\.) phAratara kAya\, kA.nti cha.ndrAlA soDUna jAIla\, himAlayaparvatAvarIlahI barpha nAhIse hoIla va samudrahI maryAdeche ula.nghana karIla\, para.ntu mI ApalyA pityAchyA pratij~nechA tyAga karaNAra nAhI\. 422 lokapravAdaH satyo.ayaM paNDitaiH samudAhR^itaH | akAle durlabho mR^ityuH striyA vA puruShasya vA || 5\.25\.12 (sItA mhaNate\.) strIlA kAya kiMvA puruShAlA kAya\, akAlI mR^ityu yeNe durlabha hoya\, hI vidvAnA.nchyA to.nDachI mhaNa satya Ahe\. 423 vaktavyatAM cha rAjAno vane rAjye vrajanti cha || 7\.43\.6 (rAma mhaNato\.) rAje vanAmadhye asota athavA rAjyAvara asota; loka tyA.nnA kAhI.nnA kAhI tarI nAve ThevItacha asatAta\. 424 vayasyasyopakartavyaM dharmamevAnupashyatA || 4\.18\.29 dharmAkaDe dR^iShTi deUna vAgaNARyAne mitrAvara upakAra kelAcha pAhije\. 425 varjayedvajramutsR^iShTaM varjayedantakashchiram | tvadvidhaM natu sa~Nkruddho lokanAthaH sa rAghavaH || 5\.21\.23 (sItA rAvaNAlA mhaNate\.) i.ndrAchyA hAtUna suTalele vajra athavA pratyakSha mR^ityuhI puShkaLa divasaparya.nta kadAchit tujhI upekShA karIla\. para.ntu R^iddha jhAlelA lokanAtha rAma tujhyAsArakhyAchA prANaghAta kelyAshivAya rahANAra nAhI\. 426 vasetsaha sapatnena kuddhenAshIviSheNa cha | na tu mitrapravAdena saMvasechChatrusevinA || 6\.16\.2 (rAvaNa vibhIShaNAlA mhaNato\.) shatrUshI sahavAsa karAvA\. kruddha jhAlelyA sarpAbarobarahI rahAve; para.ntu mitra mhaNUna prasiddha asalelyA ANi shatrUchI shushrUShA karaNARyA puruShAbarobara kadhI vAstavya karUM naye\. 427 vahanti varShanti nadanti bhAnti dhyAyanti nR^ityanti samAshvasanti | nadyo ghanA mattagajA vanAntAH priyAvihInAH shikhinaH plava~NgamAH || 4\.28\.27 (mAlyavAn parvatAvara rAhata asatAM rAma lakShmaNAjavaLa varShAkAlAche varNana karito\.) sA.npratakALI nadyA vAhUM lAgalyA Aheta\, meghA.nnI varShAva surU kelA Ahe\, madonmatta hattI garjanA karIta Aheta\, vanapradeshAmadhye shobhA yeta chAlalI Ahe\, priya striyA.nchA viyoga jhAlele pati striyA.nche dhyAna karIta Aheta\, mora nR^itya karUM lAgale Aheta ANi (sugrIvAlA rAjya prApta jhAlyAmuLe) vAnarA.nnAhI dhIra yeU lAgalA Ahe\. (yA shlokA.ntIla pahilyA dona charaNA.nmadhye kriyApade AlI asUna shevaTachyA dona charaNA.nmadhye tyA kriyApadA.nche karte kramAne dile Aheta.) 428 vAchyAvAchyaM prakupito na vijAnAti karhichit | nAkAryamasti kruddhasya nAvAchyaM vidyate kvachit || 5\.55\.5 atishaya kruddha jhAlelA manuShya bolAve kAya\, ANi bolU naye kAya\, he jANata nAhI\. kruddha manuShyAlA akArya ase kAhI nAhI\, ANi avAchya aseMhI kAhI nAhI\. 429 vAmaH kAmo manuShyANAM yasminkila nibadhyate | jane tasmistvanukroshaH snehashcha kila jAyate || 5\.22\.4 (rAvaNa sItelA mhaNato\.) hA manuShyA.nchA kAma duShTa Ahe\. rAgAvaNyAsa yogya ashA manuShyAche ThikANI hA jaDalA\, tara tyAviShayIM suddhA manuShyAche manA.nta sneha va dayA hI utpanna hotAta\. 430 vAhi vAta yataH kAntA tAM spR^iShTvA mAmapi spR^isha | tvayi me gAtrasaMsparshashchandre dR^iShTisamAgamaH || 6\.5\.6 (sItAvirahAmuLe shokAkula jhAlelA rAma vARyAlA mhaNato\.) he vAyo\, jyA ThikANI mAjhI kA.ntA Ahe\, tetheM jA\, ANi tilA sparsha karUna ye\, na.ntara malA sparsha kara\. kAraNa\, cha.ndra dR^iShTIsa paDalA asatAM jyApramANe uShNatemuLe jhAlelA sa.ntApa nAhIsA hoto\, tyApramANe kA.ntechyA sharIrAlA sparsha karUna tUM malA sparsha kelAsa\, mhaNaje mAjhA virahajanya sa.ntApa kAhI kamI hoIla\. 431 viklavo vIryahIno yaH sa daivamanuvartate | vIrAH sa.nbhAvitAtmAno na daivaM paryupAsate || 2\.23\.17 jo bhitrA ANi parAkramahIna asato\, to devAchyA mAge lAgato\. vIra ANi abUdAra puruSha daivAchI kAsa dharUna basata nAhIta\. 432 vigarhitaM cha nIchaM cha kathamAryo.abhidhAsyati | trAhIti vachanaM sIte yastrAyetridashAnapi || 3\.59\.11 (lakShmaNa mhaNato\.) he sIte; jo devA.nchehI rakShaNa karUM shakela to Arya rAma \ldq{}lakShmaNA\, mAjheM saMrakShaNa kara\rdq{} he kShatriyAlA ayogya ANi mhaNUnacha ni.ndya ase shabda kase uchchArIla? 433 viditashchAstu bhadraM te yo.ayaM raNaparishramaH | sutIrNaH suhR^idAM vIryAnna tvadarthaM mayA kR^itaH || 6\.115\.15 rakShatA tu mayA vR^ittamapavAdaM cha sarvataH | prakhyAtasyAtmavaMshasya nya~Nga cha parimArjatA || 6\.115\.16 (rAma sItelA mhaNato\.) tujheM kalyANa aso\. mitrA.nchyA sAmarthyAmuLe jyAchyA.ntUna mI chA.ngalyA rItIne pAra paDaloM\, to hA sa.ngrAmAsa.nba.ndhI khaTATopa tujhyA karitA kelelA nAhI\. he tulA mAhIta asU de\. Apale vartana kAyama rAkhaNyAkaritAM\, apavAda sarvasvI TALaNyAkaritAM ANi ApalyA prakhyAta vaMshAlA AlelA kamIpaNA nAhIsA karaNyAkaritA hA sarva khaTATopa mI kelA Ahe\. 434 vidyate goShu sampannaM vidyate j~nAtito bhayam | vidyate strIShu chApalyaM vidyate brAhmaNe tapaH || 6\.16\.9 (padmavanA.nta hattI.nnI mha.nTalele shloka rAvaNa vibhIShaNAlA sA.ngato\.) gAIche ThikANI havyakavyasAdhanasa.npatti\, j~nAtI.nche ThikANI bhaya\, striyA.nche ThikANI cha.nchalatA va brAhmaNAche ThikANI tapa hI TharalelIcha Aheta\. 435 vinAshayanti bhartAraM sahitAH shatrubhirbudhaiH | viparItAni kR^ityAni kArayantIha mantriNaH || 6\.63\.17 vichArI shatrUMshI miLUna gelele kAhIM ma.ntrI dhanyAchA nAsha karaNyAchyA uddeshAne tyAchyAkaDUna viparIta kR^itye karavitAta\. 436 vinAshe bahavo doShA jIvanprApnoti bhadrakam | tasmAtprANAndhariShyAmi dhruvo jIvati sa~NgamaH || 5\.13\.45 (la.nketa sItechA shodha lAgenA tyAveLI mAruti mhaNato\.) prANatyAga karaNyA.nta puShkaLacha doSha asUna puruSha jiva.nta rAhilA asatAM tyAche kadhItarI kalyANa hotecha\. mhaNUna mI prANa dhAraNa karUna rAhIna\. kAraNa puruSha kAyama rAhilyAsa tyAlA iShTa asalelI goShTa kadhItarI niHsaMshaya prApta hotacha asate\. 437 vinItavinayasyApi prakR^itirna vidhIyate | prakR^itiM gUhamAnasya nishchayena kR^itirdhuvA || 7\.59 pra\.2\.26 jyAlA vinayAche shikShaNa miLAle Ahe\, tyAlAhI mULasvabhAva TAkitAM yeta nAhI\. hyAstava (duShTa) svabhAva jarI ekhAdyAne bAhera dAkhavilA nAhI\, tarI (duShTa) kR^itya tyAchyA hAtUna hoNAra he Tharalelecha Ahe\. 438 vilIyamAnairvihagairnimIladbhishcha pa~NkajaiH | vikasantyA cha mAlatyA gato.astaM j~nAyate raviH || 4\.28\.52 sA.nprata pakShI ApApalyA gharaTyA.nta jAU lAgale Aheta\, sUryavikAsI kamale miTalI Aheta\, ANi mAlatI praphulita jhAlI Ahe\, yAvarUna sUrya astAsa gelA Ahe ase samajate.n\. 439 vivyathe bharato tIvravraNe tudyeva sUchinA || 2\.75\.17 (kausalyeneM nirbhartsanA kelI asatA) bharata\, tIvra vraNAche ThikANI suIne TochAve\, tyApramANe vyathita jhAlA\. 440 viShAdanakrAdhyuShite paritrAsormimAlini | kiM mAM na trAyase magnAM vipule shokasAgare || 3\.21\.12 (kAna va nAka kApale gelyAna.ntara shUrpaNakhA bhrAtyA kharAlA mhaNate\.) khedarUpa nakrA.ncheM jyA.nta vAstavya Ahe\, ANi jyAvara trAsarUpa lATA usaLata Aheta ashA agAdha shokasAgarA.nta magna jhAlelyA mAjhA uddhAra tUM kA bare karIta nAhIMsa? 441 vyasane vArthakR^ichChre vA bhaye vA jIvitAntage | vimR^ishaMshcha svayA buddhyA dhR^itimAnnAvasIdati || 4\.7\.9 sa.nkaTakAlI\, dhanAchA nAsha jhAlA asatAM\, athavA jIvitAchA nAsha karaNAre aseM bhaya prApta jhAle asatAMhI svatAchyA buddhIne vichAra karaNArA dhairyavAna puruSha manAmadhye khachata nAhI\. 442 vratopavAsaniratA yA nArI paramottamA | bhartAraM nAnuvarteta sA cha pApagatirbhavet || 2\.24\.26 AcharaNAne sarvotkR^iShTa ANi nehamI vrateM va upavAsa karaNArI ashI jarI strI asalI\, tarI bhartyAchyA anurodhAne jara tI vAgata nasela tara tilA narakaprApti hote\. 443 shakyamApatitaH soDhuM prahAro ripuhastataH | soDhumApatitaH shokaH susUkShmo.api na shakyate || 2\.62\.16 shatrUchyA hAtachA prahAra sahana karaNe shakya Ahe\. para.ntu prApta jhAlelA atisUkShmahI shoka sahana karaNe shakya nAhI\. 444 shakyA lobhayituM nAhamaishvaryeNa dhanena vA | ananyA rAghaveNAhaM bhAskareNa yathA prabhA || 5\.21\.15 (sItA rAvaNAlA mhaNate\.) aishvaryAchyA yogAne athavA dhanAchyA yogAne mAjhe mana koNAlAhI vaLavitA yeNe shakya nAhI\. kAraNa\, sUryApAsUna jashI tyAchI prabhA bhinna nAhI\, tashIcha mI rAmApAsUna bhinna nAhI\. 445 shatayojanavistIrNaH sAgaro makarAlayaH | vikramashlAghanIyena kramatA goShpadIkR^itaH || 5\.36\.8 (sItA mArutIlA mhaNate\.) makarA.nche vasatisthAna\, tase.ncha sha.nbhara yojaneM vistIrNa ashA samudrAche ulla.nghana karUna tUM tyAlA gAIchyA pAvalApramANe karUna TAkileM Ahesa\. tyAarthI tujhA parAkrama atya.nta varNanIya Ahe\. 446 sharArchiShamanAdhR^iShyaM chApakhaDgendhanaM raNe | rAmAgniM sahasA dIptaM na praveShTuM tvamarhasi || 3\.37\.15 (mArIcha rAvaNAlA mhaNato\.) bANa hyA jyAchyA jyAlA Aheta\, dhanuShya va khaDga hI jyAchI i.ndhane Aheta\, va jyAchyAsamora jANehI durghaTa Ahe ashA rAmarUpa pradIpta agnIta raNAmadhye avichArAne pravesha karaNe tulA yogya nAhI\. 447 shilAtalaM prApya yathA mR^igendro mahAraNaM prApya yathA gajendraH | rAjyaM samAsAdya yathA narendra\- stathA prakAsho virarAja chandraH || 5\.5\.7 (la.nke.nta gelelyA mArutIne AkAshAchyA madhyabhAgI AlelA cha.ndra avalokana kelA\.) shilAtalAvara prApta jhAlelA siMha\, moThyA raNA.ngaNAvara yeUna ThepalelA gajashreShTha\, rAjyaprApti jhAlelA narapati jase shobhatAta\, tyApramANe hyA veLI prakAshamAna jhAlelA cha.ndra shobhata hotA\. 448 shubhaM vA yadi vA pApaM yo hi vAkyamudIritam | satyena pratigR^ihNAti sa vIraH puruShottamaH || 4\.30\.72 shubha kiMvA ashubha vAkya ekadAM uchchArile asatA teM jo khareM karUna dAkhavito tocha vIra puruShashreShTha hoya\. 449 shubhakR^ichChubhamApnoti pApakR^itpApamashnute | vibhIShaNaH sukhaM prAptastvaM prAptaH pApamIdR^isham || 6\.11\.26 (ma.ndodarI vadha pAvalelyA rAvaNAlA uddeshUna mhaNate\.) puNyakarma karaNARyAlA kalyANaprApti hote\, tara pApakarma karaNARyAlA pApaphaLa bhogAve lAgate\. bibhIShaNAlA sukhAchI prApti jhAlI\, ANi (tyAchyA ulaTa) tulA ashI vAITa sthiti prApta jhAlI Ahe\. 450 shuShkakAShThaibhavetkAryaM loShTairapi cha pAMsubhiH | na tu sthAnAtparibhraShTaiH kAryaM syAdvasudhAdhipaiH || 3\.33\.18 shuShka kAShThA.nnI\, mAtIchyA DhekaLA.nnI\, tase.ncha rajaHkaNA.nnIhI kArye hotAta\. para.ntu rAjA ekadA sthAnabhraShTa jhAlA mhaNaje tyAjapAsUna koNatehI kArya hota nAhI\. 451 shUrAshcha balavantashcha kR^itAstrAshcha raNAjire | kAlAbhipannAH sIdanti yathA vAlukasetavaH || 3\.69\.50 shUra asota\, balavAn asota\, athavA raNabhUmIvara astravidyAnaipuNya dAkhaviNAre asota\, kAlAneM vyApta jhAle asatAM te vALUchyA setUpramANe nAsha pAvatAta\. 452 shUreNa dhanadabhrAtrA balaiH samuditena cha | apohya rAmaM kasmAchchiddArachauryaM tvayA kR^itam || 5\.22\.22 (sItA rAvaNAlA mhaNate\.) sainyA.nchyA yogAne prabala jhAlelA tUM kuberAchA bhrAtA moThA shUra paDalAsa; mhaNUnacha mArIcha rAkShasAchyA mAyeneM rAmAlA dUra ghAlavUna strIchaurya karaNyAche shaurya tujhyA hAtUna ghaDale\. 453 shokashcha kila kAlena gachChatA hyapagachChati | mama chApashyataH kAntAmahanyahani vardhate || 6\.5\.4 (rAma lakShmaNAlA mhaNato\.) kAla jasajasA jAto\, tasatasA shoka kharokhara kamI hota asato\. para.ntu sItA dR^iShTIsa paData nasalyAmuLe mAjhA shoka tara divase.ndivasa vADhata Ahe\. 454 shokaH sarvArthanAshanaH || 6\.2\.17 shoka hA sarvArthA.nchA nAshaka Ahe\. 455 shokenAbhiprapannasya jIvite chApi saMshayaH || 4\.7\.13 shokAne manuShya vyApta jhAlA asatA jIvitAviShayIM dekhIla saMshaya utpanna hota asato\. 456 shoko nAshayate dhairya shoko nAshayate shrutam | shoko nAshayate sarvaM nAsti shokasamo ripuH || 2\.62\.15 shoka dhairyAchA nAsha karito\, shoka (shikalelyA) shAstravidyechA nAsha karito\, shoka sarvA.nchA nAsha karito\. mhaNUna shokAsArakhA dusarA shatru nAhI\. 457 shochyastvamasi durbuddhe nindanIyashcha sAdhubhiH | yastvaM svajanamutsR^ijya parabhR^ityatvamAgataH || 6\.87\.13 (i.ndrajita bibhIShaNAlA mhaNato\.) he durbuddhe\, jyAarthI svajanA.nchA tyAga karUna tUM parakyA.nchA dAsa jhAlA Ahesa\, tyAarthI tujhI sthiti shochanIya jhAlI asUna tUM sajjanA.nchyA ni.ndesa pAtra jhAlA Ahesa\. 458 shrUyate hi drumaH kashchichChettavyo vanajIvanaiH | sannikarShAdiShIkAbhirmochitaH paramAdbhayAt || 2\.8\.30 (ma.ntharA kaikeyIlA mhaNate\.) vanAmadhye upajIvikA karaNARyA.nnA eka vR^ikSha toDAvayAchA hotA; para.ntu tyAchyA bhovatAlI asalelyA kA.nTerI jhuDapA.nnI tyA parAkAShThechyA toDaNyAchyA bhItIpAsUna tyA vR^ikShAlA mukta keleM aseM aikaNyA.nta Ahe\. 459 ShaTpAdatantrImadhurAbhidhAnaM plava~NgamodIritakaNThatAlam | AviShkR^itaM meghamR^ida~NganAdai\- rvaneShu sa~NgItamiva pravR^ittam || 4\.28\.36 (rAma lakShmaNAjavaLa varShAkAlAche varNana karito\.) vanAmadhye Aja gAyana surU jhAlyAsArakhe vATata Ahe\. kAraNa bhR^i.nga gu.njArava karIta asalyAmuLe ta.ntuvAdyA.nchyA madhuradhvanIchA bhAsa hota Ahe\. beDUka shabda karIta asalyAmuLe koNI gavaIcha ApalyA ka.nThA.ntUna tAlasUra kADhIta asalyAsArakhe bhAsata Ahe\. ANi meghA.nchI garjanA chAlU asalyAmuLe mR^ida.ngavAdanacha surU asalyAchA bhAsa hota Ahe\. 460 saMshrutya cha na shakShyAmi jIvamAnaH pratishravam | munInAmanyathAkartuM satyamiShTaM hi me sadA || 3\.10\.17 (rAma sItelA mhaNato\.) ekadAM jI munI.nchyA javaLa pratij~nA kelI\, tyA pratij~neche jivA.nta jIva Ahe toparya.nta mAjhyAne ulla.nghana hoNe shakya nAhI\. 461 saktaM grAmyeShu bhogeShu kAmavR^ittaM mahIpatim | lubdhaM na bahu manyante shmashAnAgnimiva prajAH || 3\.33\.3 jo rAjA grAmya viShayA.nche ThikANI Asakta hoUna manAsa yeIla\, taseM vartana karaNArA ANi lobhI asato\, tyAsa prajA smashAnA.ntIla agnIpramANe anAdaraNIya samajatAta\. 462 sa~njIvitaM kShipramahaM tyajeyaM viSheNa shastreNa shitena vApi | viShasya dAtA na tu me.asti kashchi\- chChastrasya vA veshmani rAkShasasya || 5\.28\.16 (rAvaNAchyA kArAgR^ihA.nta trasta jhAlelI sItA mhaNate\.) viShAneM kiMvA tIkShNa shastrAne mI AtAM jIvitAchA tyAga satvara karaNAra Ahe\, para.ntu yA rAkShasAchyA gR^ihA.nta viSha kiMvA shastra koNI malA ANUna deIla\, asA nAhI\. 463 sa tu shreShTherguNairyuktaH prajAnAM pArthivAtmajaH | bahishchara iva prANo babhUva guNataH priyaH || 2\.1\.19 utkR^iShTa guNA.nnI sa.npanna asalelA to rAjakumAra rAma A.ngachyA guNA.nmuLe prajAjanA.nnA sharIrAbAhera sa.nchAra karaNArA prANacha kI kAya asA \- priya jhAlA\. 464 satyadharmAbhiraktAnAM nAsti mR^ityukR^itaM bhayam || 6\.46\.34 satyadharmAche ThikANI Asakta jhAlelyA lokA.nnA mR^ityUcheM bhaya nasate\. 465 satyamekapadaM brahma satye dharmaH pratiShThitaH | satyamevAkShayA vedAH satyenAvApyate param || 2\.14\.7 satya he ekapadarUpa (O.nkArarUpa) brahma Ahe; satyAche ThikANI dharmAchI sthiti Ahe; akShaya vedahI satyAchyAcha AshrayAne Aheta\. satyAne parabrahmAchI prApti hote\. 466 satyameveshvaro loke satye dharmaH sadAshritaH || 2\.109\.13 satya mhaNajecha parameshvara hoya\, sajjanA.nnI Ashraya kelelA dharma satyAche ThikANI Ahe\. 467 satyaM batedaM pravadanti loke | nAkAlamR^ityurbhavatIti santaH || 5\.28\.3 (sItA mhaNate\.) akAlI koNAlAhI maraNa yeta nAhI\, mhaNUna satpuruSha bolatAta\, te satya Ahe\. 468 satyashchAtra pravAdo.ayaM laukikaH pratibhAti mA | pitR^insamanujAyante narA mAtarama~NganAH || 2\.35\.28 (suma.ntra sArathi kaikeyIlA mhaNato\.) puruSha pityApramANe hotAta ANi striyA mAtepramANe nipajatAta\, yA laukika mhaNIchI satyatA hyA tujhyA AcharaNA.nta tara malA agadI kharokhara paTata Ahe\. 469 sadR^ishAchchApakR^iShTAcha loke kanyApitA janAt | pradharShaNamavApnoti shakreNApi samo bhuvi || 2\.118\.35 kanyechA pitA hA pR^ithvIvara i.ndrAsArakhA asalA\, tarI ApalyA barobarIchyA kiMvA ApalyAhUna kamI yogyatechyAhI varapakShAkaDUna tyAchA apamAna hoto\. (maga yogyatene adhika asalelyA varapakShAchI tara goShTa pAhije kashAlA !) 470 santashchAritrabhUShaNAH || 6\.113\.42 sajanA.nche bhUShaNa mhaNaje tyA.nche chAritrya hoya\. 471 sannikarShAchcha sauhArdaM jAyate sthAvareShviva || 2\.8\.28 (ma.ntharA kaikeyIlA mhaNate\.) vR^ikShalatAdikA.nche ThikANI sA.nnidhyAmuLe jaseM parasparasaMyogarUpa prema vADhata asate\, taseM manuShyA.nmadhyehI sA.nnidhyAmuLecha prema vADhata asate\. 472 sa bhAraH saumya bhartavyo yo naraM nAvasAdayet | tadannamapi bhoktavyaM jIryate yadanAmayam || 3\.50\.18 (jaTAyu rAvaNAlA mhaNato\.) he saumyA\, jyAchyAkhAlI chiraDUna jANyAchI pALI yeNAra nAhI\, to bhAra manuShyAne uchalAvA ANi anna tarI rogotpatti na hotAM jeM jirela techa khAve.n\. 473 samutpatitameghasya vIchimAlAkulasya cha | visheSho na dvayorAsItsAgarasyAmbarasya cha || 6\.4\.120 udbhavalelyA meghA.nnI yukta asaleleM AkAsha ANi lATA.nchyA samudAyA.nnI vyApta hoUna gelelA samudra hyA.nmadhye kAhIeka bheda disenAsA jhAlA\. 474 sampR^iShTena tu vaktavyam || 3\.40\.9 vichArale asatAM bolAve.n\. 475 samprAptamavamAnaM yastejasA na pramArjati | kastasya pauruSheNArtho mahatApyalpachetasaH || 6\.115\.6 (rAma sItelA mhaNato\.) apamAna jhAlA asatAM jo tejAchyA yogAne tyAche parimArjana karIta nAhI\, tyA ma.ndamati puruShAchA parAkrama jarI moThA asalA tarI tyAchA kAya upayoga? 476 saritAM tu patiH svalpAM maryAdAM satyamanvitaH | satyAnurodhAtsamaye velAM svAM nAtivatete || 2\.14\.6 samudra satyavrata asalyA karaNAne satyAchA tyAga hoIla\, yA bhItIne (cha.ndrodayakAlI) svalpa maryAdA ula.ndhya asUnahI to svataHchyA maryAdeche ulla.nghana karIta nAhI\. 477 sarvatra khalu dR^ishyante sAdhavo dharmachAriNaH | shUrAHsharaNyAHsaumitre tiryagyonigateShvapi || 3\.68\.24 (sItelA soDaviNyAsAThI rAvaNApAshI yuddha karIta asatAM jaTAyu pakShI maraNa pAvalA he pAhUna rAma mhaNato\.) he lakShmaNA\, shUra va sharaNa jANyAsa yogya ase dharmAne vAgaNAre sAdhujana kharokhara sarvatra mhaNaje tiryagyoni prApta jhAlelyA prANyA.ntahI dR^iShTIsa paDatAta\. 478 sarvathA sukaraM mitraM duShkaraM pratipAlanam | anityatvAttu chittAnAM prItiralpe.api bhidyate || 4\.32\.7 (sugrIva ma.ntryA.nnA mhaNato\.) mitra sa.npAdana karaNe sulabha Ahe\, para.ntu tyAchyAshI sakhya kAyama rAkhaNe mAtra sarva prakAre kaThINa Ahe\. kAraNa\, a.ntaHkaraNe sthira nasalyAmuLe shatru.nnI alpasvalpa jarI mitrAchyA kAnA.nta sA.ngitale\, tarI suddhA ubhayatA.ntIla premAlA vyatyaya yeto\. 479 sarvadA sarvabhUtAnAM nAsti mR^ityuralakShaNaH | tava tadvadayaM mR^ityurmaithilIkR^italakShaNaH || 6\.111\.29 (ma.ndodarI rAvaNAlA uddeshUna mhaNate\.) sarva prANyA.nnA sarvakALI nimittAvA.nchUna mR^ityu nAhI\, tyApramANe tulA hA AlelA mR^ityu sItechyA nimittAne Ahe\. 480 sarve kShayAntA nichayAH patanAntAH samuchChrayAH | saMyogA viprayogAntA maraNAntaM cha jIvitam || 7\.52\.11 tasmAtputreShu dAreShu mitreShu cha dhaneShu cha | nAtiprasa~NgaH kartavyo viprayogo hi tairdhruvam || 7\.52\.12 sarva aishvaryA.nchA shevaTa nAshA.nta hoto\, uchchatvAchA shevaTa patanA.nta hoto\, saMyogAchA shevaTa viyogA.nta hoto\, ANi jIvitAchA shevaTa maraNA.nta hoto\. mhaNUna putra\, strI\, mitra\, dhanasa.npatti yA.nchyA ThikANI atishaya Asakti kadhIM karUM naye\. kAraNa\, tyA.nchA viyoga niHsaMshaya vhAvayAchAcha Ahe\. 481 sarve chaNDasya bibhyati || 6\.2\.21 jo atya.nta kruddha asato\, tyAlA sarva bhitAta\. 482 sa suhR^iyo vipannArthaM dInamabhyupapadyate | sa bandhuryopanIteShu sAhAyyAyopakalpate || 6\.63\.27 jyAchA kAryabhAga naShTa jhAlA Ahe\, ashA dInAvara jo upakAra karito\, tocha suhR^ida hoya\, ANi nItimArgApAsUna dUra gelelyA lokA.nnA nItimArgAvara ANUna soDaNyAsAThI jo sAhya karaNyAsa tayAra asato to ba.ndhu hoya\. 483 sahasrANyapi mUrkhANAM yadayupAste mahIpatiH | athavApyayutAnyeva nAsti teShu sahAyatA || 2\.100\.23 eko.apyamAtyo medhAvI shUro dakSho vichakShaNaH | rAjAnaM rAjaputraM vA prApayenmahatIM shriyam || 2\.100\.24 (rAma bharatAlA mhaNato\.) hajAro.ncha navhe para.ntu lAkhoM mUrkha loka jarI rAjAjavaLa asale tarI tyA.nchI rAjAlA madata hota nAhI\. para.ntu buddhimAna\, shUra\, dakSha va nItishAstravettA asA eka jarI amAtya javaLa asalA\, tarI to rAjAlA athavA rAjaputrAlA moThe vaibhava prApta karUna deIla\. (\ldq{}ayuta\rdq{} mhaNaje dahA hajAra\, asA artha asatA.nnA \ldq{}ayutAni\rdq{} yAche bhAShA.ntara bhASheta juLaNyAkaritAM lAkhoM aseM kele Ahe.) 484 sahaiva mR^ityurvrajati saha mR^ityurniShIdati | gatvA sudIrghamadhvAnaM saha mR^ityurnivartate || 2\.105\.22 (rAma bharatAlA mhaNato\.) prANI jAU lAgalA tarI mR^ityu tyAchyA barobara jAtocha; to basalA tarI mR^ityu tyAchyA barobara basatocha\, ANi barAcha dUra mArga chAlUna prANI parata phirUM lAgalA\, tarI dekhIla mR^ityu tyAchyA barobaracha chAlata jAUna parata phirato (mR^ityu prANyA.nchyA sa.nnidha ekasArakhA Ahecha Ahe.) 485 sAgaraM chAmbaraprakhyamambaraM sAgaropamam | rAmarAvaNayoryuddhaM rAmarAvaNayoriva || 6\.107\.51 sAgara AkAshAsArakhA Ahe taseM AkAsha sAgarAsArakhe Ahe\. para.ntu rAmarAvaNAche yuddha mhaNaje rAmarAvaNA.nchyA sArakhecha hoya\. (tyAlA upamAcha nAhI\.) 486 sAparAdho.api bAlo hi rakShitavyaH svavAndhavaiH || 7\.13\.20 koNI bAlaka jarI aparAdhI asalA\, tarI tyAche bA.ndhavA.nnI rakShaNa karaNe yogya Ahe\. 487 sItAharaNajaM duHkhaM na me saumya tathAgatam | yathA vinAsho gR^idhrasya matkR^ite cha parantapa || 3\.68\.25 (jaTAyUchA vadha jhAlyAna.ntara rAma lakShmaNAlA mhaNato\.) he vinayasa.npanna shatrutApanA\, mAjhyAkaritAM gR^idhrapakShyAchA (jaTAyUchA) vadha jhAlA\, yAbaddala jasA mAjhyA manAlA chaTakA lAgUna rAhilA Ahe\, tasA sItechA apahAra jhAlyAmuLe hoNARyA duHkhAchA chaTakA lAgUna rAhilelA nAhI\. 488 sujIvaM nityashastasya yaH parairupajIvyate | rAma tena tu durjIvaM yaH parAnupajIvati || 2\.105\.7 (bharata mhaNato\.) he rAmA\, jyA puruShAchyA jIvitAvara dusare jIvita chAlavitAta\, tyA puruShAche jIvita dhanya hoya\. tase.ncha jyA puruShAche jIvita dusaRyAvara avala.nbUna asate\, teM jIvita duHkhAvaha hoya\. 489 sunItaM hitakAmena vAkyamuktaM dashAnana | na gR^ihNantyakR^itAtmAnaH kAlasya vashamAgatAH || 6\.16\.20 (bibhIShaNa rAvaNAlA mhaNato\.) he dashAnanA\, hitechCha puruShAne utkR^iShTanItIlA anusarUnahI kelele bhAShaNa kAlAchyA tAvaDIta sApaDalele ajite.ndriya puruSha svIkArIta nAhIta\. 490 sumukhaM durmukhI rAmaM vR^ittamadhyaM mahodarI | vishAlAkShaM virUpAkShI sukeshaM tAmramUrdhajA || 3\.17\.9 priyarUpaM virUpA sA susvaraM bhairavasvanA | taruNaM dAruNA vR^iddhA dakShiNaM vAmabhAShiNI || 3\.17\.10 nyAyavR^ittaM sudurvR^ittA priyamapriyadarshanA | sharIrajasamAviShTA rAkShasI rAmamabravIt || 3\.17\.11 (rAmAjavaLa shUrpaNakhA AlI ANi bolU lAgalI\.) rAma su.ndara mukhAchA\, tara tI (shUrpaNakhA) durmukhI; rAma kR^isha udarAchA\, tara tI mahodarI\, rAma vishAlAkSha\, tara tI virUpAkShI; rAma su.ndara keshA.nchA\, tara tI tAmrakeshI; rAma susvarUpa\, tara tI kurUpa; rAmAchA susvara tara tichA karkasha svara\, rAma taruNa tara tI krUra va vR^iddhaH rAma chatura bhAShaNa karaNArA; tara tI durbhAShaNa karaNArI; rAma nyAyAne vAgaNArA\, tara tI atyanta durvR^ittaH rAma sarvAMsa priya\, tara tI sarvAMsa apriya\, ashI tI kAmapIDita (shUrpaNakhA) rAkShasI rAmAlA mhaNAlI\. (yA ThikANI rAma va shUrpaNakhA yA.nnA dilelI visheShaNe paraspara viruddha Aheta.) 491 sulabhAH puruShA rAjansatataM priyavAdinaH | apriyasya cha pathyasya vaktA shrotA cha durlabhaH || 3\.37\.2 (mArIcha rAvaNAlA mhaNato\.) he rAjA\, (hitAhitAchA vichAra na karitAM kevaLa) satata madhura bhAShaNa karaNAre puruSha sulabha Aheta\, para.ntu apriya jarI asale tarI hitakAraka bhAShaNa karaNArA vaktA ANi teM aikUna gheNArA shrotA he durlabha Aheta\. 492 suhR^idAmarthakR^ichCheShu yuktaM buddhimatA sadA | samarthenopasandeShTuM shAshvatI bhUtimichChatA || 6\.17\.33 (rAma vAnarA.nnA mhaNato\.) mitrA.nchA nira.ntara abhyudaya vhAvA\, ashI ichChA karaNARyA buddhimAn va vichArasamartha puruShAneM\, kAryAkAryAviShayI sa.ndeha prApta jhAlA asatA\, mitrA.nnA upadesha karaNe sarvadA yogyacha Ahe\. 493 sUkShmaH paramavij~neyaH satAM dharmaH plava~Ngama | hR^idisthaH sarvabhUtAnAmAtmA veda shubhAshubham || 4\.18\.15 (rAma vAlIlA mhaNato\.) he vAnarA\, sajjanA.nchA dharma sUkShma asalyAmuLe to itarA.nnA samajaNe atya.nta ashakya Ahe\. prANimAtrAchyA hR^idayAmadhye vAsa karaNArA paramAtmA mAtra prANyA.nche pApapuNya jANIta Ahe\. 494 saumitre yo.abhiShekArthe mama sambhArasambhramaH | abhiShekanivR^ittyarthe so.astu sambhArasambhramaH || 2\.22\.5 (rAma mhaNato\.) he lakShmaNA\, mAjhyA abhiShekAchaM sAmAna jitakyA tvareneM juLaviNyAta Ale Ahe\, titakyA tvareneM vanavAsAlA jANyAchyA sAmagrIchI tayArI jhAlI pAhije\. 495 striyA bhartA hi daivatam || 2\.39\.31 pati mhaNaje striyA.nche daivatacha hoya\. 496 strINAM pavitraM paramaM patireko vishiShyate || 2\.39\.24 striyA.nnA pati hecha utkR^iShTa puNyasAdhana Ahe\, strIlA itara sarva puNyasAdhanA.npekShAM pati adhika Ahe\. 497 sthiraM hi nUnaM hR^idayaM mamAyasaM na bhidyate yadbhuvi no vidIryate | anena duHkhena cha dehamarpitaM dhruvaM hyakAle maraNaM na vidyate || 2\.20\.51 (rAma vanavAsAlA jANAra he aikUna shokAkula jhAlelI kausalyA mhaNate\.) kharokhara mAjhaM hR^idaya jyAarthI hyA prasa.ngI phATUna jAta nAhI\, tyAarthI teM lokha.nDAche banavilyApramANe baLakaTa Ahe ANi ashA prakArachyA duHkhAne deha vyApta jhAlA asatA.nnA dekhIla jyAarthI to vidIrNa hoUna pR^ithvIvara paData nAhI\, tyAarthI maraNa akAlI koNAlA yeta nAhI\, hecha nishchita Ahe\. 498 snigdhasya bhajamAnasya yuktamarthAya kalpitum || 7\.25\.49 premAne ApalyAjavaLa yeNARyAchyA upayogI paDaNe yogya Ahe\. 499 svargoM dhanaM vA dhAnyaM vA vidyAH putrAH sukhAni cha | guruvR^ittyanurodhena na ki~nchidapi durlabham || 2\.30\.36 (rAma sItelA mhaNato\.) vaDilA.nchyA ta.ntrAne vAgaNARyAlA svarga\, dhana\, dhAnya\, vidyA\, putra ANi sukha hyA.npaikI kAhI.ncha durlabha nAhI\. 500 svAminA pratikUlena prajAstIkShNena rAvaNa | rakShyamANA na vardhante mR^igA gomAyunA yathA || 3\.41\.14 (mArIcha rAvaNAlA mhaNato\.) vyAdha rakShaNa karIta asatA.nnA jyApramANe mR^iga vR^iddhi.ngata hota nAhIta\, tyAchapramANe pratikUla ANi ugra asA rAjA rakShaNa karIta asatA.nnA prajechI bharabharATa hota nAhI\. 501 haMso yathA rAjatapa~njarasthaH siMho yathA mandarakandarasthaH | vIro yathA garvitaku~njarastha shchandro.api babhrAja tathAmbarasthaH || 5\.5\.4 (la.nketa gelelyA mArutIne cha.ndra avalokana kelA\.) rupyAchyA pi.njaRyAmadhye asalelA haMsa jasA shobhato\, ma.ndaraparvatAchyA guheta rAhilelA siMha jasA disato ANi madonmatta hattIvara ArUDha jhAlelA vIra jasA chamakato\, tasA AkAshA.nta asalelA cha.ndra jhaLakU lAgalA\. 502 hitvA dharmaM tathArthaM cha kAmaM yastu niShevate | sa vR^ikShAgre yathA suptaH patitaH pratibudhyate || 4\.38\.22 (rAma sugrIvAlA mhaNato\.) dharma va artha yA.nchI parvA na karitA jo kAmAchecha sevana karito\, to\, vR^ikShAgrAvara jhopI gelelA puruSha jyApramANe khAlI paDalyAvara jAgA hoto\, tyApramANe aishvaryApAsUna bhraShTa jhAlyAna.ntara shuddhIvara yeto\. iti | ## Encoded and proofread by Mandar Mali aryavrutta at gmail.com \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}