% Text title : Shri Ram Charit Manas - Ayodhyakand % File name : manas2\_i.itx % Category : raama, tulasIdAsa, hindi % Location : doc\_z\_otherlang\_hindi % Author : Goswami Tulasidas % Transliterated by : Mr. Balram J. Rathore, Ratlam, M.P., a retired railway driver % Description-comments : Awadhi, Converted from ISCII to ITRANS % Acknowledge-Permission: Dr. Vineet Chaitanya, vc@iiit.net % Latest update : August 28, 2021 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. % \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=100pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. Shri Ram Charit Manas ..}## \itxtitle{.. shrI rAma charita mAnasa ..}##\endtitles ## shrIgaNeshAyanamaH shrIjAnakIvallabho vijayate shrIrAmacharitamAnasa dvitIya sopAna ayodhyA\-kANDa shloka yasyA~Nke cha vibhAti bhUdharasutA devApagA mastake bhAle bAlavidhurgale cha garala.n yasyorasi vyAlarAT. so.aya.n bhUtivibhUShaNaH suravaraH sarvAdhipaH sarvadA sharvaH sarvagataH shivaH shashinibhaH shrIsha~NkaraH pAtu mAm .. 1 .. prasannatA.n yA na gatAbhiShekatastathA na mamle vanavAsaduHkhataH. mukhAmbujashrI raghunandanasya me sadAstu sA ma~njulama.ngalapradA .. 2 .. nIlAmbujashyAmalakomalA~Nga.n sItAsamAropitavAmabhAgam. pANau mahAsAyakachAruchApa.n namAmi rAma.n raghuva.nshanAtham .. 3 .. do\. shrIguru charana saroja raja nija manu mukuru sudhAri. barana_u.N raghubara bimala jasu jo dAyaku phala chAri .. jaba te.n rAmu byAhi ghara A_e. nita nava ma.ngala moda badhA_e .. bhuvana chAridasa bhUdhara bhArI. sukR^ita megha baraShahi sukha bArI .. ridhi sidhi sa.npati nadI.n suhA_I. umagi avadha a.nbudhi kahu.N A_I .. manigana pura nara nAri sujAtI. suchi amola su.ndara saba bhA.NtI .. kahi na jA_i kachhu nagara bibhUtI. janu etani_a bira.nchi karatUtI .. saba bidhi saba pura loga sukhArI. rAmacha.nda mukha cha.ndu nihArI .. mudita mAtu saba sakhI.n sahelI. phalita biloki manoratha belI .. rAma rUpu gunasIlu subhA_U. pramudita ho_i dekhi suni rA_U .. do\. saba ke.n ura abhilAShu asa kahahi.n manA_i mahesu. Apa achhata jubarAja pada rAmahi de_u naresu .. 1 .. eka samaya saba sahita samAjA. rAjasabhA.N raghurAju birAjA .. sakala sukR^ita mUrati naranAhU. rAma sujasu suni atihi uchhAhU .. nR^ipa saba rahahi.n kR^ipA abhilAShe.n. lokapa karahi.n prIti rukha rAkhe.n .. tibhuvana tIni kAla jaga mAhI.n. bhUri bhAga dasaratha sama nAhI.n .. ma.ngalamUla rAmu suta jAsU. jo kachhu kahija thora sabu tAsU .. rAya.N subhAya.N mukuru kara lInhA. badanu biloki mukuTa sama kInhA .. shravana samIpa bha_e sita kesA. manahu.N jaraThapanu asa upadesA .. nR^ipa jubarAja rAma kahu.N dehU. jIvana janama lAhu kina lehU .. do\. yaha bichAru ura Ani nR^ipa sudinu su_avasaru pA_i. prema pulaki tana mudita mana gurahi sunAya_u jA_i .. 2 .. kaha_i bhu_Alu suni_a muninAyaka. bha_e rAma saba bidhi saba lAyaka .. sevaka sachiva sakala purabAsI. je hamAre ari mitra udAsI .. sabahi rAmu priya jehi bidhi mohI. prabhu asIsa janu tanu dhari sohI .. bipra sahita parivAra gosA_I.n. karahi.n chhohu saba raurihi nA_I .. je gura charana renu sira dharahI.n. te janu sakala bibhava basa karahI.n .. mohi sama yahu anubhaya_u na dUje.n. sabu pAya_u.N raja pAvani pUje.n .. aba abhilAShu eku mana more.n. pUjahi nAtha anugraha tore.n .. muni prasanna lakhi sahaja sanehU. kahe_u naresa rajAyasu dehU .. do\. rAjana rA_ura nAmu jasu saba abhimata dAtAra. phala anugAmI mahipa mani mana abhilAShu tumhAra .. 3 .. saba bidhi guru prasanna jiya.N jAnI. bole_u rA_u raha.Nsi mR^idu bAnI .. nAtha rAmu kari_ahi.n jubarAjU. kahi_a kR^ipA kari kari_a samAjU .. mohi achhata yahu ho_i uchhAhU. lahahi.n loga saba lochana lAhU .. prabhu prasAda siva saba_i nibAhI.n. yaha lAlasA eka mana mAhI.n .. puni na socha tanu raha_u ki jA_U. jehi.n na ho_i pAchhe.n pachhitA_U .. suni muni dasaratha bachana suhA_e. ma.ngala moda mUla mana bhA_e .. sunu nR^ipa jAsu bimukha pachhitAhI.n. jAsu bhajana binu jarani na jAhI.n .. bhaya_u tumhAra tanaya so_i svAmI. rAmu punIta prema anugAmI .. do\. begi bila.nbu na kari_a nR^ipa sAji_a sabu_i samAju. sudina suma.ngalu tabahi.n jaba rAmu hohi.n jubarAju .. 4 .. mudita mahipati ma.ndira A_e. sevaka sachiva suma.ntru bolA_e .. kahi jayajIva sIsa tinha nA_e. bhUpa suma.ngala bachana sunA_e .. jau.n pA.Nchahi mata lAgai nIkA. karahu haraShi hiya.N rAmahi TIkA .. ma.ntrI mudita sunata priya bAnI. abhimata birava.N pare_u janu pAnI .. binatI sachiva karahi kara jorI. ji_ahu jagatapati barisa karorI .. jaga ma.ngala bhala kAju bichArA. begi_a nAtha na lA_i_a bArA .. nR^ipahi modu suni sachiva subhAShA. ba.Dhata bau.n.Da janu lahI susAkhA .. do\. kahe_u bhUpa munirAja kara jo_i jo_i Ayasu ho_i. rAma rAja abhiSheka hita begi karahu so_i so_i .. 5 .. haraShi munIsa kahe_u mR^idu bAnI. Anahu sakala sutIratha pAnI .. auShadha mUla phUla phala pAnA. kahe nAma gani ma.ngala nAnA .. chAmara charama basana bahu bhA.NtI. roma pATa paTa aganita jAtI .. manigana ma.ngala bastu anekA. jo jaga jogu bhUpa abhiShekA .. beda bidita kahi sakala bidhAnA. kahe_u rachahu pura bibidha bitAnA .. saphala rasAla pUgaphala kerA. ropahu bIthinha pura chahu.N pherA .. rachahu ma.nju mani chauke.n chArU. kahahu banAvana begi bajArU .. pUjahu ganapati gura kuladevA. saba bidhi karahu bhUmisura sevA .. do\. dhvaja patAka torana kalasa sajahu turaga ratha nAga. sira dhari munibara bachana sabu nija nija kAjahi.n lAga .. 6 .. jo munIsa jehi Ayasu dInhA. so tehi.n kAju prathama janu kInhA .. bipra sAdhu sura pUjata rAjA. karata rAma hita ma.ngala kAjA .. sunata rAma abhiSheka suhAvA. bAja gahAgaha avadha badhAvA .. rAma sIya tana saguna janA_e. pharakahi.n ma.ngala a.nga suhA_e .. pulaki saprema parasapara kahahI.n. bharata Agamanu sUchaka ahahI.n .. bha_e bahuta dina ati avaserI. saguna pratIti bhe.nTa priya kerI .. bharata sarisa priya ko jaga mAhI.n. iha_i saguna phalu dUsara nAhI.n .. rAmahi ba.ndhu socha dina rAtI. a.nDanhi kamaTha hrada_u jehi bhA.NtI .. do\. ehi avasara ma.ngalu parama suni raha.Nse_u ranivAsu. sobhata lakhi bidhu ba.Dhata janu bAridhi bIchi bilAsu .. 7 .. prathama jA_i jinha bachana sunA_e. bhUShana basana bhUri tinha pA_e .. prema pulaki tana mana anurAgI.n. ma.ngala kalasa sajana saba lAgI.n .. chauke.n chAru sumitrA.N purI. manimaya bibidha bhA.Nti ati rurI .. Ana.Nda magana rAma mahatArI. di_e dAna bahu bipra ha.NkArI .. pUjI.n grAmadebi sura nAgA. kahe_u bahori dena balibhAgA .. jehi bidhi ho_i rAma kalyAnU. dehu dayA kari so baradAnU .. gAvahi.n ma.ngala kokilabayanI.n. bidhubadanI.n mR^igasAvakanayanI.n .. do\. rAma rAja abhiSheku suni hiya.N haraShe nara nAri. lage suma.ngala sajana saba bidhi anukUla bichAri .. 8 .. taba naranAha.N basiShThu bolA_e. rAmadhAma sikha dena paThA_e .. gura Agamanu sunata raghunAthA. dvAra A_i pada nAya_u mAthA .. sAdara aragha de_i ghara Ane. soraha bhA.Nti pUji sanamAne .. gahe charana siya sahita bahorI. bole rAmu kamala kara jorI .. sevaka sadana svAmi AgamanU. ma.ngala mUla ama.ngala damanU .. tadapi uchita janu boli saprItI. paTha_i_a kAja nAtha asi nItI .. prabhutA taji prabhu kInha sanehU. bhaya_u punIta Aju yahu gehU .. Ayasu ho_i so karau.n gosA_I. sevaka laha_i svAmi sevakA_I .. do\. suni saneha sAne bachana muni raghubarahi prasa.nsa. rAma kasa na tumha kahahu asa ha.nsa ba.nsa avata.nsa .. 9 .. barani rAma guna sIlu subhA_U. bole prema pulaki munirA_U .. bhUpa saje_u abhiSheka samAjU. chAhata dena tumhahi jubarAjU .. rAma karahu saba sa.njama AjU. jau.n bidhi kusala nibAhai kAjU .. guru sikha de_i rAya pahi.n gaya_u. rAma hR^idaya.N asa bisama_u bhaya_U .. janame eka sa.nga saba bhA_I. bhojana sayana keli larikA_I .. karanabedha upabIta bi_AhA. sa.nga sa.nga saba bha_e uchhAhA .. bimala ba.nsa yahu anuchita ekU. ba.ndhu bihA_i ba.Dehi abhiShekU .. prabhu saprema pachhitAni suhA_I. hara_u bhagata mana kai kuTilA_I .. do\. tehi avasara A_e lakhana magana prema Ana.nda. sanamAne priya bachana kahi raghukula kairava cha.nda .. 10 .. bAjahi.n bAjane bibidha bidhAnA. pura pramodu nahi.n jA_i bakhAnA .. bharata Agamanu sakala manAvahi.n. Avahu.N begi nayana phalu pAvahi.n .. hATa bATa ghara galI.n athA_I. kahahi.n parasapara loga logA_I .. kAli lagana bhali ketika bArA. pUjihi bidhi abhilAShu hamArA .. kanaka si.nghAsana sIya sametA. baiThahi.n rAmu ho_i chita chetA .. sakala kahahi.n kaba ho_ihi kAlI. bighana manAvahi.n deva kuchAlI .. tinhahi sohA_i na avadha badhAvA. chorahi cha.ndini rAti na bhAvA .. sArada boli binaya sura karahI.n. bArahi.n bAra pAya lai parahI.n .. do\. bipati hamAri biloki ba.Di mAtu kari_a so_i Aju. rAmu jAhi.n bana rAju taji ho_i sakala surakAju .. 11 .. suni sura binaya ThA.Dhi pachhitAtI. bha_i_u.N saroja bipina himarAtI .. dekhi deva puni kahahi.n nihorI. mAtu tohi nahi.n thori_u khorI .. bisamaya haraSha rahita raghurA_U. tumha jAnahu saba rAma prabhA_U .. jIva karama basa sukha dukha bhAgI. jA_i_a avadha deva hita lAgI .. bAra bAra gahi charana sa.Nkochau. chalI bichAri bibudha mati pochI .. U.Ncha nivAsu nIchi karatUtI. dekhi na sakahi.n parA_i bibhUtI .. Agila kAju bichAri bahorI. karahahi.n chAha kusala kabi morI .. haraShi hR^idaya.N dasaratha pura A_I. janu graha dasA dusaha dukhadA_I .. do\. nAmu ma.ntharA ma.ndamati cherI kaike_i keri. ajasa peTArI tAhi kari ga_I girA mati pheri .. 12 .. dIkha ma.ntharA nagaru banAvA. ma.njula ma.ngala bAja badhAvA .. pUchhesi loganha kAha uchhAhU. rAma tilaku suni bhA ura dAhU .. kara_i bichAru kubuddhi kujAtI. ho_i akAju kavani bidhi rAtI .. dekhi lAgi madhu kuTila kirAtI. jimi gava.N taka_i le_u.N kehi bhA.NtI .. bharata mAtu pahi.n ga_i bilakhAnI. kA anamani hasi kaha ha.Nsi rAnI .. Utaru de_i na le_i usAsU. nAri charita kari DhAra_i A.NsU .. ha.Nsi kaha rAni gAlu ba.Da tore.n. dInha lakhana sikha asa mana more.n .. tabahu.N na bola cheri ba.Di pApini. chhA.Da_i svAsa kAri janu sA.Npini .. do\. sabhaya rAni kaha kahasi kina kusala rAmu mahipAlu. lakhanu bharatu ripudamanu suni bhA kubarI ura sAlu .. 13 .. kata sikha de_i hamahi ko_u mA_I. gAlu karaba kehi kara balu pA_I .. rAmahi chhA.Di kusala kehi AjU. jehi janesu de_i jubarAjU .. bhaya_u kausilahi bidhi ati dAhina. dekhata garaba rahata ura nAhina .. dekhehu kasa na jA_i saba sobhA. jo avaloki mora manu chhobhA .. pUtu bidesa na sochu tumhAre.n. jAnati hahu basa nAhu hamAre.n .. nIda bahuta priya seja turA_I. lakhahu na bhUpa kapaTa chaturA_I .. suni priya bachana malina manu jAnI. jhukI rAni aba rahu aragAnI .. puni asa kabahu.N kahasi gharaphorI. taba dhari jIbha ka.DhAva_u.N torI .. do\. kAne khore kUbare kuTila kuchAlI jAni. tiya biseShi puni cheri kahi bharatamAtu musukAni .. 14 .. priyabAdini sikha dInhi_u.N tohI. sapanehu.N to para kopu na mohI .. sudinu suma.ngala dAyaku so_I. tora kahA phura jehi dina ho_I .. jeTha svAmi sevaka laghu bhA_I. yaha dinakara kula rIti suhA_I .. rAma tilaku jau.n sA.Nchehu.N kAlI. de_u.N mAgu mana bhAvata AlI .. kausalyA sama saba mahatArI. rAmahi sahaja subhAya.N pi_ArI .. mo para karahi.n sanehu biseShI. mai.n kari prIti parIchhA dekhI .. jau.n bidhi janamu de_i kari chhohU. hohu.N rAma siya pUta putohU .. prAna te.n adhika rAmu priya more.n. tinha ke.n tilaka chhobhu kasa tore.n .. do\. bharata sapatha tohi satya kahu parihari kapaTa durA_u. haraSha samaya bisama_u karasi kArana mohi sunA_u .. 15 .. ekahi.n bAra Asa saba pUjI. aba kachhu kahaba jIbha kari dUjI .. phorai jogu kapAru abhAgA. bhale_u kahata dukha ra_urehi lAgA .. kahahi.n jhUThi phuri bAta banA_I. te priya tumhahi karu_i mai.n mA_I .. hamahu.N kahabi aba ThakurasohAtI. nAhi.n ta mauna rahaba dinu rAtI .. kari kurUpa bidhi parabasa kInhA. bavA so luni_a lahi_a jo dInhA .. ko_u nR^ipa ho_u hamahi kA hAnI. cheri chhA.Di aba hoba ki rAnI .. jArai jogu subhA_u hamArA. anabhala dekhi na jA_i tumhArA .. tAte.n kachhuka bAta anusArI. chhami_a debi ba.Di chUka hamArI .. do\. gU.Dha kapaTa priya bachana suni tIya adharabudhi rAni. suramAyA basa bairinihi suhda jAni pati_Ani .. 16 .. sAdara puni puni pU.Nchhati ohI. sabarI gAna mR^igI janu mohI .. tasi mati phirI aha_i jasi bhAbI. rahasI cheri ghAta janu phAbI .. tumha pU.Nchhahu mai.n kahata DerA_U.N. dhare_u mora gharaphorI nA_U.N .. saji pratIti bahubidhi ga.Dhi chholI. avadha sA.DhasAtI taba bolI .. priya siya rAmu kahA tumha rAnI. rAmahi tumha priya so phuri bAnI .. rahA prathama aba te dina bIte. sama_u phire.n ripu hohi.n pi.nrIte .. bhAnu kamala kula poShanihArA. binu jala jAri kara_i so_i chhArA .. jari tumhAri chaha savati ukhArI. rU.Ndhahu kari upA_u bara bArI .. do\. tumhahi na sochu sohAga bala nija basa jAnahu rA_u. mana malIna muha mITha nR^ipa rA_ura sarala subhA_u .. 17 .. chatura ga.NbhIra rAma mahatArI. bIchu pA_i nija bAta sa.NvArI .. paTha_e bharatu bhUpa nani_a_ure.n. rAma mAtu mata jAnava ra_ure.n .. sevahi.n sakala savati mohi nIke.n. garabita bharata mAtu bala pI ke.n .. sAlu tumhAra kausilahi mA_I. kapaTa chatura nahi.n ho_i janA_I .. rAjahi tumha para premu biseShI. savati subhA_u saka_i nahi.n dekhI .. rachI pra.npachu bhUpahi apanA_I. rAma tilaka hita lagana dharA_I .. yaha kula uchita rAma kahu.N TIkA. sabahi sohA_i mohi suThi nIkA .. Agili bAta samujhi Daru mohI. de_u dai_u phiri so phalu ohI .. do\. rachi pachi koTika kuTilapana kInhesi kapaTa prabodhu .. kahisi kathA sata savati kai jehi bidhi bA.Dha birodhu .. 18 .. bhAvI basa pratIti ura A_I. pU.Nchha rAni puni sapatha devA_I .. kA pUchhahu.N tumha abahu.N na jAnA. nija hita anahita pasu pahichAnA .. bhaya_u pAkhu dina sajata samAjU. tumha pA_I sudhi mohi sana AjU .. khA_i_a pahiri_a rAja tumhAre.n. satya kahe.n nahi.n doShu hamAre.n .. jau.n asatya kachhu kahaba banA_I. tau bidhi de_ihi hamahi sajA_I .. rAmahi tilaka kAli jau.n bhaya_U.þ tumha kahu.N bipati bIju bidhi baya_U .. rekha kha.NchA_i kaha_u.N balu bhAShI. bhAmini bha_ihu dUdha ka_i mAkhI .. jau.n suta sahita karahu sevakA_I. tau ghara rahahu na Ana upA_I .. do\. kadrU.N binatahi dInha dukhu tumhahi kausilA.N deba. bharatu ba.ndigR^iha se_ihahi.n lakhanu rAma ke neba .. 19 .. kaikayasutA sunata kaTu bAnI. kahi na saka_i kachhu sahami sukhAnI .. tana pase_u kadalI jimi kA.NpI. kubarI.n dasana jIbha taba chA.NpI .. kahi kahi koTika kapaTa kahAnI. dhIraju dharahu prabodhisi rAnI .. phirA karamu priya lAgi kuchAlI. bakihi sarAha_i mAni marAlI .. sunu ma.ntharA bAta phuri torI. dahini A.Nkhi nita pharaka_i morI .. dina prati dekha_u.N rAti kusapane. kaha_u.N na tohi moha basa apane .. kAha karau sakhi sUdha subhA_U. dAhina bAma na jAna_u.N kA_U .. do\. apane chalata na Aju lagi anabhala kAhuka kInha. kehi.n agha ekahi bAra mohi dai_a.N dusaha dukhu dInha .. 20 .. naihara janamu bharaba baru jA_i. ji_ata na karabi savati sevakA_I .. ari basa dai_u ji_Avata jAhI. maranu nIka tehi jIvana chAhI .. dIna bachana kaha bahubidhi rAnI. suni kubarI.n tiyamAyA ThAnI .. asa kasa kahahu mAni mana UnA. sukhu sohAgu tumha kahu.N dina dUnA .. jehi.n rA_ura ati anabhala tAkA. so_i pA_ihi yahu phalu paripAkA .. jaba te.n kumata sunA mai.n svAmini. bhUkha na bAsara nI.nda na jAmini .. pU.Nchhe_u guninha rekha tinha khA.NchI. bharata bhu_Ala hohi.n yaha sA.NchI .. bhAmini karahu ta kahau.n upA_U. hai tumharI.n sevA basa rA_U .. do\. para_u.N kUpa tu_a bachana para saka_u.N pUta pati tyAgi. kahasi mora dukhu dekhi ba.Da kasa na karaba hita lAgi .. 21 .. kubarI.n kari kabulI kaike_I. kapaTa chhurI ura pAhana Te_I .. lakha_i na rAni nikaTa dukhu kai.nse. chara_i harita tina balipasu jaise.n .. sunata bAta mR^idu a.nta kaThorI. deti manahu.N madhu mAhura ghorI .. kaha_i cheri sudhi aha_i ki nAhI. svAmini kahihu kathA mohi pAhI.n .. du_i baradAna bhUpa sana thAtI. mAgahu Aju ju.DAvahu chhAtI .. sutahi rAju rAmahi banavAsU. dehu lehu saba savati hulAsu .. bhUpati rAma sapatha jaba kara_I. taba mAgehu jehi.n bachanu na Tara_I .. ho_i akAju Aju nisi bIte.n. bachanu mora priya mAnehu jI te.n .. do\. ba.Da kughAtu kari pAtakini kahesi kopagR^iha.N jAhu. kAju sa.NvArehu sajaga sabu sahasA jani pati_Ahu .. 22 .. kubarihi rAni prAnapriya jAnI. bAra bAra ba.Di buddhi bakhAnI .. tohi sama hita na mora sa.nsArA. bahe jAta ka_i bha_isi adhArA .. jau.n bidhi puraba manorathu kAlI. karau.n tohi chakha pUtari AlI .. bahubidhi cherihi Adaru de_I. kopabhavana gavani kaike_I .. bipati bIju baraShA ritu cherI. bhu_i.N bha_i kumati kaike_I kerI .. pA_i kapaTa jalu a.nkura jAmA. bara do_u dala dukha phala parinAmA .. kopa samAju sAji sabu so_I. rAju karata nija kumati bigo_I .. rA_ura nagara kolAhalu ho_I. yaha kuchAli kachhu jAna na ko_I .. do\. pramudita pura nara nAri. saba sajahi.n suma.ngalachAra. eka prabisahi.n eka nirgamahi.n bhIra bhUpa darabAra .. 23 .. bAla sakhA suna hiya.N haraShAhI.n. mili dasa pA.Ncha rAma pahi.n jAhI.n .. prabhu Adarahi.n premu pahichAnI. pU.Nchhahi.n kusala khema mR^idu bAnI .. phirahi.n bhavana priya Ayasu pA_I. karata parasapara rAma ba.DA_I .. ko raghubIra sarisa sa.nsArA. sIlu saneha nibAhanihArA. je.nhi je.nhi joni karama basa bhramahI.n. taha.N taha.N Isu de_u yaha hamahI.n .. sevaka hama svAmI siyanAhU. ho_u nAta yaha ora nibAhU .. asa abhilAShu nagara saba kAhU. kaikayasutA hdaya.N ati dAhU .. ko na kusa.ngati pA_i nasA_I. raha_i na nIcha mate.n chaturA_I .. do\. sA.Nsa samaya sAna.nda nR^ipu gaya_u kaike_I geha.N. gavanu niThuratA nikaTa kiya janu dhari deha saneha.N .. 24 .. kopabhavana suni sakuche_u rA_u. bhaya basa agahu.Da para_i na pA_U .. surapati basa_i bAha.Nbala jAke. narapati sakala rahahi.n rukha tAke.n .. so suni tiya risa gaya_u sukhA_I. dekhahu kAma pratApa ba.DA_I .. sUla kulisa asi a.NgavanihAre. te ratinAtha sumana sara mAre .. sabhaya naresu priyA pahi.n gaya_U. dekhi dasA dukhu dAruna bhaya_U .. bhUmi sayana paTu moTa purAnA. di_e DAri tana bhUShaNa nAnA .. kumatihi kasi kubeShatA phAbI. ana ahivAtu sUcha janu bhAbI .. jA_i nikaTa nR^ipu kaha mR^idu bAnI. prAnapriyA kehi hetu risAnI .. chha.n\. kehi hetu rAni risAni parasata pAni patihi nevAra_I. mAnahu.N saroSha bhu_a.nga bhAmini biShama bhA.Nti nihAra_I .. do_u bAsanA rasanA dasana bara marama ThAharu dekha_I. tulasI nR^ipati bhavatabyatA basa kAma kautuka lekha_I .. so\. bAra bAra kaha rA_u sumukhi sulochini pikabachani. kArana mohi sunA_u gajagAmini nija kopa kara .. 25 .. anahita tora priyA ke_i.N kInhA. kehi du_i sira kehi jamu chaha lInhA .. kahu kehi ra.nkahi karau naresU. kahu kehi nR^ipahi nikAsau.n desU .. saka_u.N tora ari amara_u mArI. kAha kITa bapure nara nArI .. jAnasi mora subhA_u barorU. manu tava Anana cha.nda chakorU .. priyA prAna suta sarabasu more.n. parijana prajA sakala basa tore.n .. jau.n kachhu kahau kapaTu kari tohI. bhAmini rAma sapatha sata mohI .. bihasi mAgu manabhAvati bAtA. bhUShana sajahi manohara gAtA .. gharI kugharI samujhi jiya.N dekhU. begi priyA pariharahi kubeShU .. do\. yaha suni mana guni sapatha ba.Di bihasi uThI matima.nda. bhUShana sajati biloki mR^igu manahu.N kirAtini pha.nda .. 26 .. puni kaha rA_u suhrada jiya.N jAnI. prema pulaki mR^idu ma.njula bAnI .. bhAmini bhaya_u tora manabhAvA. ghara ghara nagara ana.nda badhAvA .. rAmahi de_u.N kAli jubarAjU. sajahi sulochani ma.ngala sAjU .. dalaki uThe_u suni hrada_u kaThorU. janu chhu_i gaya_u pAka baratorU .. aisi_u pIra bihasi tehi go_I. chora nAri jimi pragaTi na ro_I .. lakhahi.n na bhUpa kapaTa chaturA_I. koTi kuTila mani gurU pa.DhA_I .. jadyapi nIti nipuna naranAhU. nAricharita jalanidhi avagAhU .. kapaTa sanehu ba.DhA_i bahorI. bolI bihasi nayana muhu morI .. do\. mAgu mAgu pai kahahu piya kabahu.N na dehu na lehu. dena kahehu baradAna du_i te_u pAvata sa.ndehu .. 27 .. jAne_u.N maramu rA_u ha.Nsi kaha_I. tumhahi kohAba parama priya aha_I .. thAti rAkhi na mAgihu kA_U. bisari gaya_u mohi bhora subhA_U .. jhUThehu.N hamahi doShu jani dehU. du_i kai chAri mAgi maku lehU .. raghukula rIti sadA chali A_I. prAna jAhu.N baru bachanu na jA_I .. nahi.n asatya sama pAtaka pu.njA. giri sama hohi.n ki koTika gu.njA .. satyamUla saba sukR^ita suhA_e. beda purAna bidita manu gA_e .. tehi para rAma sapatha kari A_I. sukR^ita saneha avadhi raghurA_I .. bAta dR^i.DhA_i kumati ha.Nsi bolI. kumata kubihaga kulaha janu kholI .. do\. bhUpa manoratha subhaga banu sukha subiha.nga samAju. bhillani jimi chhA.Dana chahati bachanu bhaya.nkaru bAju .. 28 .. mAsapArAyaNa, terahavA.N vishrAma sunahu prAnapriya bhAvata jI kA. dehu eka bara bharatahi TIkA .. mAga_u.N dUsara bara kara jorI. puravahu nAtha manoratha morI .. tApasa beSha biseShi udAsI. chaudaha barisa rAmu banabAsI .. suni mR^idu bachana bhUpa hiya.N sokU. sasi kara chhu_ata bikala jimi kokU .. gaya_u sahami nahi.n kachhu kahi AvA. janu sachAna bana jhapaTe_u lAvA .. bibarana bhaya_u nipaTa narapAlU. dAmini hane_u manahu.N taru tAlU .. mAthe hAtha mUdi do_u lochana. tanu dhari sochu lAga janu sochana .. mora manorathu surataru phUlA. pharata karini jimi hate_u samUlA .. avadha ujAri kInhi kaike_I.n. dInhasi achala bipati kai ne_I.n .. do\. kavane.n avasara kA bhaya_u gaya_u.N nAri bisvAsa. joga siddhi phala samaya jimi jatihi abidyA nAsa .. 29 .. ehi bidhi rA_u manahi.n mana jhA.NkhA. dekhi kubhA.Nti kumati mana mAkhA .. bharatu ki rA_ura pUta na hohI.n. Anehu mola besAhi ki mohI .. jo suni saru asa lAga tumhAre.n. kAhe na bolahu bachanu sa.NbhAre .. dehu utaru anu karahu ki nAhI.n. satyasa.ndha tumha raghukula mAhI.n .. dena kahehu aba jani baru dehU. tajahu.N satya jaga apajasu lehU .. satya sarAhi kahehu baru denA. jAnehu le_ihi mAgi chabenA .. sibi dadhIchi bali jo kachhu bhAShA. tanu dhanu taje_u bachana panu rAkhA .. ati kaTu bachana kahati kaike_I. mAnahu.N lona jare para de_I .. do\. dharama dhura.ndhara dhIra dhari nayana ughAre rAya.N. siru dhuni lInhi usAsa asi mAresi mohi kuThAya.N .. 30 .. Age.n dIkhi jarata risa bhArI. manahu.N roSha taravAri ughArI .. mUThi kubuddhi dhAra niThurA_I. dharI kUbarI.n sAna banA_I .. lakhI mahIpa karAla kaThorA. satya ki jIvanu le_ihi morA .. bole rA_u kaThina kari chhAtI. bAnI sabinaya tAsu sohAtI .. priyA bachana kasa kahasi kubhA.NtI. bhIra pratIti prIti kari hA.NtI .. more.n bharatu rAmu du_i A.NkhI. satya kaha_u.N kari sa.nkarU sAkhI .. avasi dUtu mai.n paTha_iba prAtA. aihahi.n begi sunata do_u bhrAtA .. sudina sodhi sabu sAju sajA_I. de_u.N bharata kahu.N rAju bajA_I .. do\. lobhu na rAmahi rAju kara bahuta bharata para prIti. mai.n ba.Da chhoTa bichAri jiya.N karata rahe_u.N nR^ipanIti .. 31 .. rAma sapatha sata kahU.N subhA_U. rAmamAtu kachhu kahe_u na kA_U .. mai.n sabu kInha tohi binu pU.Nchhe.n. tehi te.n pare_u manorathu chhUchhe.n .. risa pariharU aba ma.ngala sAjU. kachhu dina ga_e.N bharata jubarAjU .. ekahi bAta mohi dukhu lAgA. bara dUsara asama.njasa mAgA .. ajahu.N hR^idaya jarata tehi A.NchA. risa parihAsa ki sA.Nchehu.N sA.NchA .. kahu taji roShu rAma aparAdhU. sabu ko_u kaha_i rAmu suThi sAdhU .. tuhU.N sarAhasi karasi sanehU. aba suni mohi bhaya_u sa.ndehU .. jAsu subhA_u arihi anukUlA. so kimi karihi mAtu pratikUlA .. do\. priyA hAsa risa pariharahi mAgu bichAri bibeku. jehi.n dekhA.N aba nayana bhari bharata rAja abhiSheku .. 32 .. ji_ai mIna barU bAri bihInA. mani binu phaniku ji_ai dukha dInA .. kaha_u.N subhA_u na chhalu mana mAhI.n. jIvanu mora rAma binu nAhI.n .. samujhi dekhu jiya.N priyA prabInA. jIvanu rAma darasa AdhInA .. suni mradu bachana kumati ati jara_I. manahu.N anala Ahuti ghR^ita para_I .. kaha_i karahu kina koTi upAyA. ihA.N na lAgihi rA_uri mAyA .. dehu ki lehu ajasu kari nAhI.n. mohi na bahuta prapa.ncha sohAhI.n. rAmu sAdhu tumha sAdhu sayAne. rAmamAtu bhali saba pahichAne .. jasa kausilA.N mora bhala tAkA. tasa phalu unhahi de_u.N kari sAkA .. do\. hota prAta munibeSha dhari jau.n na rAmu bana jAhi.n. mora maranu rA_ura ajasa nR^ipa samujhi_a mana mAhi.n .. 33 .. asa kahi kuTila bha_I uThi ThA.DhI. mAnahu.N roSha tara.ngini bA.DhI .. pApa pahAra pragaTa bha_i so_I. bharI krodha jala jA_i na jo_I .. do_u bara kUla kaThina haTha dhArA. bhava.Nra kUbarI bachana prachArA .. DhAhata bhUparUpa taru mUlA. chalI bipati bAridhi anukUlA .. lakhI naresa bAta phuri sA.NchI. tiya misa mIchu sIsa para nAchI .. gahi pada binaya kInha baiThArI. jani dinakara kula hosi kuThArI .. mAgu mAtha abahI.n de_u.N tohI. rAma biraha.N jani mArasi mohI .. rAkhu rAma kahu.N jehi tehi bhA.NtI. nAhi.n ta jarihi janama bhari chhAtI .. do\. dekhI byAdhi asAdha nR^ipu pare_u dharani dhuni mAtha. kahata parama Arata bachana rAma rAma raghunAtha .. 34 .. byAkula rA_u sithila saba gAtA. karini kalapataru manahu.N nipAtA .. ka.nThu sUkha mukha Ava na bAnI. janu pAThInu dIna binu pAnI .. puni kaha kaTu kaThora kaike_I. manahu.N ghAya mahu.N mAhura de_I .. jau.n a.ntahu.N asa karatabu rahe_U. mAgu mAgu tumha kehi.n bala kahe_U .. du_i ki ho_i eka samaya bhu_AlA. ha.Nsaba ThaThA_i phulA_uba gAlA .. dAni kahA_uba aru kR^ipanA_I. ho_i ki khema kusala rautA_I .. chhA.Dahu bachanu ki dhIraju dharahU. jani abalA jimi karunA karahU .. tanu tiya tanaya dhAmu dhanu dharanI. satyasa.ndha kahu.N tR^ina sama baranI .. do\. marama bachana suni rA_u kaha kahu kachhu doShu na tora. lAge_u tohi pisAcha jimi kAlu kahAvata mora .. 35 .. û chahata na bharata bhUpatahi bhore.n. bidhi basa kumati basI jiya tore.n .. so sabu mora pApa parinAmU. bhaya_u kuThAhara jehi.n bidhi bAmU .. subasa basihi phiri avadha suhA_I. saba guna dhAma rAma prabhutA_I .. karihahi.n bhA_i sakala sevakA_I. ho_ihi tihu.N pura rAma ba.DA_I .. tora kala.nku mora pachhitA_U. mu_ehu.N na miTahi na jA_ihi kA_U .. aba tohi nIka lAga karu so_I. lochana oTa baiThu muhu go_I .. jaba lagi ji_au.n kaha_u.N kara jorI. taba lagi jani kachhu kahasi bahorI .. phiri pachhitaihasi a.nta abhAgI. mArasi gA_i nahAru lAgI .. do\. pare_u rA_u kahi koTi bidhi kAhe karasi nidAnu. kapaTa sayAni na kahati kachhu jAgati manahu.N masAnu .. 36 .. rAma rAma raTa bikala bhu_AlU. janu binu pa.nkha biha.nga behAlU .. hR^idaya.N manAva bhoru jani ho_I. rAmahi jA_i kahai jani ko_I .. uda_u karahu jani rabi raghukula gura. avadha biloki sUla ho_ihi ura .. bhUpa prIti kaika_i kaThinA_I. ubhaya avadhi bidhi rachI banA_I .. bilapata nR^ipahi bhaya_u bhinusArA. bInA benu sa.nkha dhuni dvArA .. pa.Dhahi.n bhATa guna gAvahi.n gAyaka. sunata nR^ipahi janu lAgahi.n sAyaka .. ma.ngala sakala sohAhi.n na kaise.n. sahagAminihi bibhUShana jaise.n .. tehi.n nisi nIda parI nahi kAhU. rAma darasa lAlasA uchhAhU .. do\. dvAra bhIra sevaka sachiva kahahi.n udita rabi dekhi. jAge_u ajahu.N na avadhapati kAranu kavanu biseShi .. 37 .. pachhile pahara bhUpu nita jAgA. Aju hamahi ba.Da acharaju lAgA .. jAhu suma.ntra jagAvahu jA_I. kIji_a kAju rajAyasu pA_I .. ga_e suma.ntru taba rA_ura mAhI. dekhi bhayAvana jAta DerAhI.n .. dhA_i khA_i janu jA_i na herA. mAnahu.N bipati biShAda baserA .. pUchhe.n ko_u na Utaru de_I. ga_e je.nhi.n bhavana bhUpa kaikai_I .. kahi jayajIva baiTha siru nA_I. daikhi bhUpa gati gaya_u sukhA_I .. socha bikala bibarana mahi pare_U. mAnahu.N kamala mUlu parihare_U .. sachi_u sabhIta saka_i nahi.n pU.NchhI. bolI asubha bharI subha chhUchhI .. do\. parI na rAjahi nIda nisi hetu jAna jagadIsu. rAmu rAmu raTi bhoru kiya kaha_i na maramu mahIsu .. 38 .. Anahu rAmahi begi bolA_I. samAchAra taba pU.Nchhehu A_I .. chale_u suma.ntra rAya rUkha jAnI. lakhI kuchAli kInhi kachhu rAnI .. socha bikala maga para_i na pA_U. rAmahi boli kahihi kA rA_U .. ura dhari dhIraju gaya_u du_Are.n. pUchha.Nhi.n sakala dekhi manu mAre.n .. samAdhAnu kari so sabahI kA. gaya_u jahA.N dinakara kula TIkA .. rAmu suma.ntrahi Avata dekhA. Adaru kInha pitA sama lekhA .. nirakhi badanu kahi bhUpa rajA_I. raghukuladIpahi chale_u levA_I .. rAmu kubhA.Nti sachiva sa.Nga jAhI.n. dekhi loga jaha.N taha.N bilakhAhI.n .. do\. jA_i dIkha raghuba.nsamani narapati nipaTa kusAju .. sahami pare_u lakhi si.nghinihi manahu.N bR^iddha gajarAju .. 39 .. sUkhahi.n adhara jara_i sabu a.ngU. manahu.N dIna manihIna bhu_a.ngU .. saruSha samIpa dIkhi kaike_I. mAnahu.N mIchu gharI gani le_I .. karunAmaya mR^idu rAma subhA_U. prathama dIkha dukhu sunA na kA_U .. tadapi dhIra dhari sama_u bichArI. pU.NchhI madhura bachana mahatArI .. mohi kahu mAtu tAta dukha kArana. kari_a jatana jehi.n ho_i nivArana .. sunahu rAma sabu kArana ehU. rAjahi tuma para bahuta sanehU .. dena kahenhi mohi du_i baradAnA. mAge_u.N jo kachhu mohi sohAnA. so suni bhaya_u bhUpa ura sochU. chhA.Di na sakahi.n tumhAra sa.NkochU .. do\. suta saneha ita bachanu uta sa.nkaTa pare_u naresu. sakahu na Ayasu dharahu sira meTahu kaThina kalesu .. 40 .. nidharaka baiThi kaha_i kaTu bAnI. sunata kaThinatA ati akulAnI .. jIbha kamAna bachana sara nAnA. manahu.N mahipa mR^idu lachchha samAnA .. janu kaThorapanu dhare.n sarIrU. sikha_i dhanuShabidyA bara bIrU .. saba prasa.ngu raghupatihi sunA_I. baiThi manahu.N tanu dhari niThurA_I .. mana musakA_i bhAnukula bhAnu. rAmu sahaja Ana.nda nidhAnU .. bole bachana bigata saba dUShana. mR^idu ma.njula janu bAga bibhUShana .. sunu jananI so_i sutu ba.DabhAgI. jo pitu mAtu bachana anurAgI .. tanaya mAtu pitu toShanihArA. durlabha janani sakala sa.nsArA .. do\. munigana milanu biseShi bana sabahi bhA.Nti hita mora. tehi maha.N pitu Ayasu bahuri sa.nmata jananI tora .. 41 .. bharata prAnapriya pAvahi.n rAjU. bidhi saba bidhi mohi sanamukha Aju. jo.n na jA_u.N bana aisehu kAjA. prathama gani_a mohi mU.Dha samAjA .. sevahi.n ara.NDu kalapataru tyAgI. parihari amR^ita lehi.n biShu mAgI .. te_u na pA_i asa sama_u chukAhI.n. dekhu bichAri mAtu mana mAhI.n .. a.nba eka dukhu mohi biseShI. nipaTa bikala naranAyaku dekhI .. thorihi.n bAta pitahi dukha bhArI. hoti pratIti na mohi mahatArI .. rA_u dhIra guna udadhi agAdhU. bhA mohi te kachhu ba.Da aparAdhU .. jAte.n mohi na kahata kachhu rA_U. mori sapatha tohi kahu satibhA_U .. do\. sahaja sarala raghubara bachana kumati kuTila kari jAna. chala_i jo.nka jala bakragati jadyapi salilu samAna .. 42 .. rahasI rAni rAma rukha pA_I. bolI kapaTa sanehu janA_I .. sapatha tumhAra bharata kai AnA. hetu na dUsara mai kachhu jAnA .. tumha aparAdha jogu nahi.n tAtA. jananI janaka ba.ndhu sukhadAtA .. rAma satya sabu jo kachhu kahahU. tumha pitu mAtu bachana rata ahahU .. pitahi bujhA_i kahahu bali so_I. chauthe.npana jehi.n ajasu na ho_I .. tumha sama su_ana sukR^ita jehi.n dInhe. uchita na tAsu nirAdaru kInhe .. lAgahi.n kumukha bachana subha kaise. magaha.N gayAdika tIratha jaise .. rAmahi mAtu bachana saba bhA_e. jimi surasari gata salila suhA_e .. do\. ga_i muruchhA rAmahi sumiri nR^ipa phiri karavaTa lInha. sachiva rAma Agamana kahi binaya samaya sama kInha .. 43 .. avanipa akani rAmu pagu dhAre. dhari dhIraju taba nayana ughAre .. sachiva.N sa.NbhAri rA_u baiThAre. charana parata nR^ipa rAmu nihAre .. li_e saneha bikala ura lA_I. gai mani manahu.N phanika phiri pA_I .. rAmahi chita_i rahe_u naranAhU. chalA bilochana bAri prabAhU .. soka bibasa kachhu kahai na pArA. hR^idaya.N lagAvata bArahi.n bArA .. bidhihi manAva rA_u mana mAhI.n. jehi.n raghunAtha na kAnana jAhI.n .. sumiri mahesahi kaha_i nihorI. binatI sunahu sadAsiva morI .. AsutoSha tumha avaDhara dAnI. Arati harahu dIna janu jAnI .. do\. tumha preraka saba ke hR^idaya.N so mati rAmahi dehu. bachanu mora taji rahahi ghara parihari sIlu sanehu .. 44 .. ajasu ho_u jaga sujasu nasA_U. naraka parau baru surapuru jA_U .. saba dukha dusaha sahAvahu mohI. lochana oTa rAmu jani ho.nhI .. asa mana guna_i rA_u nahi.n bolA. pIpara pAta sarisa manu DolA .. raghupati pitahi premabasa jAnI. puni kachhu kahihi mAtu anumAnI .. desa kAla avasara anusArI. bole bachana binIta bichArI .. tAta kaha_u.N kachhu kara_u.N DhiThA_I. anuchitu chhamaba jAni larikA_I .. ati laghu bAta lAgi dukhu pAvA. kAhu.N na mohi kahi prathama janAvA .. dekhi gosA_i.Nhi pU.Nchhi_u.N mAtA. suni prasa.ngu bha_e sItala gAtA .. do\. ma.ngala samaya saneha basa socha parihari_a tAta. Ayasu de_i_a haraShi hiya.N kahi pulake prabhu gAta .. 45 .. dhanya janamu jagatItala tAsU. pitahi pramodu charita suni jAsU .. chAri padAratha karatala tAke.n. priya pitu mAtu prAna sama jAke.n .. Ayasu pAli janama phalu pA_I. aiha_u.N begihi.n ho_u rajA_I .. bidA mAtu sana Ava_u.N mAgI. chaliha_u.N banahi bahuri paga lAgI .. asa kahi rAma gavanu taba kInhA. bhUpa soka basu utaru na dInhA .. nagara byApi ga_i bAta sutIchhI. chhu_ata cha.DhI janu saba tana bIchhI .. suni bha_e bikala sakala nara nArI. beli biTapa jimi dekhi davArI .. jo jaha.N suna_i dhuna_i siru so_I. ba.Da biShAdu nahi.n dhIraju ho_I .. do\. mukha sukhAhi.n lochana stravahi soku na hR^idaya.N samA_i. manahu.N karuna rasa kaTaka_I utarI avadha bajA_i .. 46 .. milehi mAjha bidhi bAta begArI. jaha.N taha.N dehi.n kaike_ihi gArI .. ehi pApinihi bUjhi kA pare_U. chhA_i bhavana para pAvaku dhare_U .. nija kara nayana kA.Dhi chaha dIkhA. DAri sudhA biShu chAhata chIkhA .. kuTila kaThora kubuddhi abhAgI. bha_i raghuba.nsa benu bana AgI .. pAlava baiThi pe.Du ehi.n kATA. sukha mahu.N soka ThATu dhari ThATA .. sadA rAmu ehi prAna samAnA. kArana kavana kuTilapanu ThAnA .. satya kahahi.n kabi nAri subhA_U. saba bidhi agahu agAdha durA_U .. nija pratibi.nbu baruku gahi jA_I. jAni na jA_i nAri gati bhA_I .. do\. kAha na pAvaku jAri saka kA na samudra samA_i. kA na karai abalA prabala kehi jaga kAlu na khA_i .. 47 .. kA sunA_i bidhi kAha sunAvA. kA dekhA_i chaha kAha dekhAvA .. eka kahahi.n bhala bhUpa na kInhA. baru bichAri nahi.n kumatihi dInhA .. jo haThi bhaya_u sakala dukha bhAjanu. abalA bibasa gyAnu gunu gA janu .. eka dharama paramiti pahichAne. nR^ipahi dosu nahi.n dehi.n sayAne .. sibi dadhIchi haricha.nda kahAnI. eka eka sana kahahi.n bakhAnI .. eka bharata kara sa.nmata kahahI.n. eka udAsa bhAya.N suni rahahI.n .. kAna mUdi kara rada gahi jIhA. eka kahahi.n yaha bAta alIhA .. sukR^ita jAhi.n asa kahata tumhAre. rAmu bharata kahu.N prAnapi_Are .. do\. cha.ndu chavai baru anala kana sudhA ho_i biShatUla. sapanehu.N kabahu.N na karahi.n kichhu bharatu rAma pratikUla .. 48 .. eka bidhAtahi.n dUShanu de.nhI.n. sudhA dekhA_i dInha biShu jehI.n .. kharabharu nagara sochu saba kAhU. dusaha dAhu ura miTA uchhAhU .. biprabadhU kulamAnya jaTherI. je priya parama kaike_I kerI .. lagI.n dena sikha sIlu sarAhI. bachana bAnasama lAgahi.n tAhI .. bharatu na mohi priya rAma samAnA. sadA kahahu yahu sabu jagu jAnA .. karahu rAma para sahaja sanehU. kehi.n aparAdha Aju banu dehU .. kabahu.N na kiyahu savati AresU. prIti pratIti jAna sabu desU .. kausalyA.N aba kAha bigArA. tumha jehi lAgi bajra pura pArA .. do\. sIya ki piya sa.Ngu pariharihi lakhanu ki rahihahi.n dhAma. rAju ki bhU.Njaba bharata pura nR^ipu ki jIhi binu rAma .. 49 .. asa bichAri ura chhA.Dahu kohU. soka kala.nka koThi jani hohU .. bharatahi avasi dehu jubarAjU. kAnana kAha rAma kara kAjU .. nAhina rAmu rAja ke bhUkhe. dharama dhurIna biShaya rasa rUkhe .. gura gR^iha basahu.N rAmu taji gehU. nR^ipa sana asa baru dUsara lehU .. jau.n nahi.n lagihahu kahe.n hamAre. nahi.n lAgihi kachhu hAtha tumhAre .. jau.n parihAsa kInhi kachhu ho_I. tau kahi pragaTa janAvahu so_I .. rAma sarisa suta kAnana jogU. kAha kahihi suni tumha kahu.N logU .. uThahu begi so_i karahu upA_I. jehi bidhi soku kala.nku nasA_I .. chha.n\. jehi bhA.Nti soku kala.nku jA_i upAya kari kula pAlahI. haThi pheru rAmahi jAta bana jani bAta dUsari chAlahI .. jimi bhAnu binu dinu prAna binu tanu cha.nda binu jimi jAminI. timi avadha tulasIdAsa prabhu binu samujhi dhau.n jiya.N bhAminI .. so\. sakhinha sikhAvanu dInha sunata madhura parinAma hita. te_i.N kachhu kAna na kInha kuTila prabodhI kUbarI .. 50 .. utaru na de_i dusaha risa rUkhI. mR^iginha chitava janu bAghini bhUkhI .. byAdhi asAdhi jAni tinha tyAgI. chalI.n kahata matima.nda abhAgI .. rAju karata yaha dai_a.N bigo_I. kInhesi asa jasa kara_i na ko_I .. ehi bidhi bilapahi.n pura nara nArI.n. dehi.n kuchAlihi koTika gArI.n .. jarahi.n biShama jara lehi.n usAsA. kavani rAma binu jIvana AsA .. bipula biyoga prajA akulAnI. janu jalachara gana sUkhata pAnI .. ati biShAda basa loga logA_I. ga_e mAtu pahi.n rAmu gosA_I .. mukha prasanna chita chauguna chA_U. miTA sochu jani rAkhai rA_U .. do\. nava gaya.ndu raghubIra manu rAju alAna samAna. chhUTa jAni bana gavanu suni ura ana.ndu adhikAna .. 51 .. raghukulatilaka jori do_u hAthA. mudita mAtu pada nAya_u mAthA .. dInhi asIsa lA_i ura lInhe. bhUShana basana nichhAvari kInhe .. bAra bAra mukha chu.nbati mAtA. nayana neha jalu pulakita gAtA .. goda rAkhi puni hR^idaya.N lagA_e. stravata prenarasa payada suhA_e .. premu pramodu na kachhu kahi jA_I. ra.nka dhanada padabI janu pA_I .. sAdara su.ndara badanu nihArI. bolI madhura bachana mahatArI .. kahahu tAta jananI balihArI. kabahi.n lagana muda ma.ngalakArI .. sukR^ita sIla sukha sIva.N suhA_I. janama lAbha ka_i avadhi aghA_I .. do\. jehi chAhata nara nAri saba ati Arata ehi bhA.Nti. jimi chAtaka chAtaki tR^iShita bR^iShTi sarada ritu svAti .. 52 .. tAta jA_u.N bali begi nahAhU. jo mana bhAva madhura kachhu khAhU .. pitu samIpa taba jA_ehu bhai_A. bha_i ba.Di bAra jA_i bali mai_A .. mAtu bachana suni ati anukUlA. janu saneha surataru ke phUlA .. sukha makara.nda bhare shriyamUlA. nirakhi rAma manu bhavaru.N na bhUlA .. dharama dhurIna dharama gati jAnI. kahe_u mAtu sana ati mR^idu bAnI .. pitA.N dInha mohi kAnana rAjU. jaha.N saba bhA.Nti mora ba.Da kAjU .. Ayasu dehi mudita mana mAtA. jehi.n muda ma.ngala kAnana jAtA .. jani saneha basa Darapasi bhore.n. Ana.Ndu a.nba anugraha tore.n .. do\. baraSha chAridasa bipina basi kari pitu bachana pramAna. A_i pAya puni dekhiha_u.N manu jani karasi malAna .. 53 .. bachana binIta madhura raghubara ke. sara sama lage mAtu ura karake .. sahami sUkhi suni sItali bAnI. jimi javAsa pare.n pAvasa pAnI .. kahi na jA_i kachhu hR^idaya biShAdU. manahu.N mR^igI suni kehari nAdU .. nayana sajala tana thara thara kA.NpI. mAjahi khA_i mIna janu mApI .. dhari dhIraju suta badanu nihArI. gadagada bachana kahati mahatArI .. tAta pitahi tumha prAnapi_Are. dekhi mudita nita charita tumhAre .. rAju dena kahu.N subha dina sAdhA. kahe_u jAna bana kehi.n aparAdhA .. tAta sunAvahu mohi nidAnU. ko dinakara kula bhaya_u kR^isAnU .. do\. nirakhi rAma rukha sachivasuta kAranu kahe_u bujhA_i. suni prasa.ngu rahi mUka jimi dasA barani nahi.n jA_i .. 54 .. rAkhi na saka_i na kahi saka jAhU. duhU.N bhA.Nti ura dAruna dAhU .. likhata sudhAkara gA likhi rAhU. bidhi gati bAma sadA saba kAhU .. dharama saneha ubhaya.N mati gherI. bha_i gati sA.Npa chhuchhu.ndari kerI .. rAkha_u.N sutahi kara_u.N anurodhU. dharamu jA_i aru ba.ndhu birodhU .. kaha_u.N jAna bana tau ba.Di hAnI. sa.nkaTa socha bibasa bha_i rAnI .. bahuri samujhi tiya dharamu sayAnI. rAmu bharatu do_u suta sama jAnI .. sarala subhA_u rAma mahatArI. bolI bachana dhIra dhari bhArI .. tAta jA_u.N bali kInhehu nIkA. pitu Ayasu saba dharamaka TIkA .. do\. rAju dena kahi dInha banu mohi na so dukha lesu. tumha binu bharatahi bhUpatihi prajahi pracha.nDa kalesu .. 55 .. jau.n kevala pitu Ayasu tAtA. tau jani jAhu jAni ba.Di mAtA .. jau.n pitu mAtu kahe_u bana jAnA. tau.n kAnana sata avadha samAnA .. pitu banadeva mAtu banadevI. khaga mR^iga charana saroruha sevI .. a.ntahu.N uchita nR^ipahi banabAsU. baya biloki hiya.N ho_i harA.NsU .. ba.DabhAgI banu avadha abhAgI. jo raghuba.nsatilaka tumha tyAgI .. jau.n suta kahau sa.nga mohi lehU. tumhare hR^idaya.N ho_i sa.ndehU .. pUta parama priya tumha sabahI ke. prAna prAna ke jIvana jI ke .. te tumha kahahu mAtu bana jA_U.N. mai.n suni bachana baiThi pachhitA_U.N .. do\. yaha bichAri nahi.n kara_u.N haTha jhUTha sanehu ba.DhA_i. mAni mAtu kara nAta bali surati bisari jani jA_i .. 56 .. deva pitara saba tunhahi gosA_I. rAkhahu.N palaka nayana kI nA_I .. avadhi a.nbu priya parijana mInA. tumha karunAkara dharama dhurInA .. asa bichAri so_i karahu upA_I. sabahi ji_ata jehi.n bhe.nTehu A_I .. jAhu sukhena banahi bali jA_U.N. kari anAtha jana parijana gA_U.N .. saba kara Aju sukR^ita phala bItA. bhaya_u karAla kAlu biparItA .. bahubidhi bilapi charana lapaTAnI. parama abhAgini Apuhi jAnI .. dAruna dusaha dAhu ura byApA. barani na jAhi.n bilApa kalApA .. rAma uThA_i mAtu ura lA_I. kahi mR^idu bachana bahuri samujhA_I .. do\. samAchAra tehi samaya suni sIya uThI akulA_i. jA_i sAsu pada kamala juga ba.ndi baiThi siru nA_i .. 57 .. dInhi asIsa sAsu mR^idu bAnI. ati sukumAri dekhi akulAnI .. baiThi namitamukha sochati sItA. rUpa rAsi pati prema punItA .. chalana chahata bana jIvananAthU. kehi sukR^itI sana ho_ihi sAthU .. kI tanu prAna ki kevala prAnA. bidhi karatabu kachhu jA_i na jAnA .. chAru charana nakha lekhati dharanI. nUpura mukhara madhura kabi baranI .. manahu.N prema basa binatI karahI.n. hamahi sIya pada jani pariharahI.n .. ma.nju bilochana mochati bArI. bolI dekhi rAma mahatArI .. tAta sunahu siya ati sukumArI. sAsu sasura parijanahi pi_ArI .. do\. pitA janaka bhUpAla mani sasura bhAnukula bhAnu. pati rabikula kairava bipina bidhu guna rUpa nidhAnu .. 58 .. mai.n puni putrabadhU priya pA_I. rUpa rAsi guna sIla suhA_I .. nayana putari kari prIti ba.DhA_I. rAkhe_u.N prAna jAnikihi.n lA_I .. kalapabeli jimi bahubidhi lAlI. sI.nchi saneha salila pratipAlI .. phUlata phalata bhaya_u bidhi bAmA. jAni na jA_i kAha parinAmA .. pala.Nga pITha taji goda hi.n.DorA. siya.N na dInha pagu avani kaThorA .. ji_anamUri jimi jogavata raha_U.N. dIpa bAti nahi.n TArana kaha_U.N .. so_i siya chalana chahati bana sAthA. Ayasu kAha ho_i raghunAthA. cha.nda kirana rasa rasika chakorI. rabi rukha nayana saka_i kimi jorI .. do\. kari kehari nisichara charahi.n duShTa ja.ntu bana bhUri. biSha bATikA.N ki soha suta subhaga sajIvani mUri .. 59 .. bana hita kola kirAta kisorI. rachI.n bira.nchi biShaya sukha bhorI .. pA_ina kR^imi jimi kaThina subhA_U. tinhahi kalesu na kAnana kA_U .. kai tApasa tiya kAnana jogU. jinha tapa hetu tajA saba bhogU .. siya bana basihi tAta kehi bhA.NtI. chitralikhita kapi dekhi DerAtI .. surasara subhaga banaja bana chArI. DAbara jogu ki ha.nsakumArI .. asa bichAri jasa Ayasu ho_I. mai.n sikha de_u.N jAnakihi so_I .. jau.n siya bhavana rahai kaha a.nbA. mohi kaha.N ho_i bahuta avala.nbA .. suni raghubIra mAtu priya bAnI. sIla saneha sudhA.N janu sAnI .. do\. kahi priya bachana bibekamaya kInhi mAtu paritoSha. lage prabodhana jAnakihi pragaTi bipina guna doSha .. 60 .. mAsapArAyaNa, chaudahavA.N vishrAma mAtu samIpa kahata sakuchAhI.n. bole sama_u samujhi mana mAhI.n .. rAjakumAri sikhAvana sunahU. Ana bhA.Nti jiya.N jani kachhu gunahU .. Apana mora nIka jau.n chahahU. bachanu hamAra mAni gR^iha rahahU .. Ayasu mora sAsu sevakA_I. saba bidhi bhAmini bhavana bhalA_I .. ehi te adhika dharamu nahi.n dUjA. sAdara sAsu sasura pada pUjA .. jaba jaba mAtu karihi sudhi morI. ho_ihi prema bikala mati bhorI .. taba taba tumha kahi kathA purAnI. su.ndari samujhA_ehu mR^idu bAnI .. kaha_u.N subhAya.N sapatha sata mohI. sumukhi mAtu hita rAkha_u.N tohI .. do\. gura shruti sa.nmata dharama phalu pA_i_a binahi.n kalesa. haTha basa saba sa.nkaTa sahe gAlava nahuSha naresa .. 61 .. mai.n puni kari pravAna pitu bAnI. begi phiraba sunu sumukhi sayAnI .. divasa jAta nahi.n lAgihi bArA. su.ndari sikhavanu sunahu hamArA .. jau haTha karahu prema basa bAmA. tau tumha dukhu pA_uba parinAmA .. kAnanu kaThina bhaya.nkaru bhArI. ghora ghAmu hima bAri bayArI .. kusa ka.nTaka maga kA.Nkara nAnA. chalaba payAdehi.n binu padatrAnA .. charana kamala mudu ma.nju tumhAre. mAraga agama bhUmidhara bhAre .. ka.ndara khoha nadI.n nada nAre. agama agAdha na jAhi.n nihAre .. bhAlu bAgha bR^ika kehari nAgA. karahi.n nAda suni dhIraju bhAgA .. do\. bhUmi sayana balakala basana asanu ka.nda phala mUla. te ki sadA saba dina milihi.n sabu_i samaya anukUla .. 62 .. nara ahAra rajanIchara charahI.n. kapaTa beSha bidhi koTika karahI.n .. lAga_i ati pahAra kara pAnI. bipina bipati nahi.n jA_i bakhAnI .. byAla karAla bihaga bana ghorA. nisichara nikara nAri nara chorA .. Darapahi.n dhIra gahana sudhi A_e.N. mR^igalochani tumha bhIru subhA_e.N .. ha.nsagavani tumha nahi.n bana jogU. suni apajasu mohi de_ihi logU .. mAnasa salila sudhA.N pratipAlI. ji_a_i ki lavana payodhi marAlI .. nava rasAla bana biharanasIlA. soha ki kokila bipina karIlA .. rahahu bhavana asa hR^idaya.N bichArI. cha.ndabadani dukhu kAnana bhArI .. do\. sahaja suhda gura svAmi sikha jo na kara_i sira mAni .. so pachhitA_i aghA_i ura avasi ho_i hita hAni .. 63 .. suni mR^idu bachana manohara piya ke. lochana lalita bhare jala siya ke .. sItala sikha dAhaka bha_i kai.nse.n. chaka_ihi sarada cha.nda nisi jai.nse.n .. utaru na Ava bikala baidehI. tajana chahata suchi svAmi sanehI .. barabasa roki bilochana bArI. dhari dhIraju ura avanikumArI .. lAgi sAsu paga kaha kara jorI. chhamabi debi ba.Di abinaya morI .. dInhi prAnapati mohi sikha so_I. jehi bidhi mora parama hita ho_I .. mai.n puni samujhi dIkhi mana mAhI.n. piya biyoga sama dukhu jaga nAhI.n .. do\. prAnanAtha karunAyatana su.ndara sukhada sujAna. tumha binu raghukula kumuda bidhu surapura naraka samAna .. 64 .. mAtu pitA bhaginI priya bhA_I. priya parivAru suhrada samudA_I .. sAsu sasura gura sajana sahA_I. suta su.ndara susIla sukhadA_I .. jaha.N lagi nAtha neha aru nAte. piya binu tiyahi taranihu te tAte .. tanu dhanu dhAmu dharani pura rAjU. pati bihIna sabu soka samAjU .. bhoga rogasama bhUShana bhArU. jama jAtanA sarisa sa.nsArU .. prAnanAtha tumha binu jaga mAhI.n. mo kahu.N sukhada katahu.N kachhu nAhI.n .. jiya binu deha nadI binu bArI. taisi_a nAtha puruSha binu nArI .. nAtha sakala sukha sAtha tumhAre.n. sarada bimala bidhu badanu nihAre.n .. do\. khaga mR^iga parijana nagaru banu balakala bimala dukUla. nAtha sAtha surasadana sama paranasAla sukha mUla .. 65 .. banadevI.n banadeva udArA. karihahi.n sAsu sasura sama sArA .. kusa kisalaya sAtharI suhA_I. prabhu sa.Nga ma.nju manoja turA_I .. ka.nda mUla phala ami_a ahArU. avadha saudha sata sarisa pahArU .. chhinu chhinu prabhu pada kamala biloki. rahiha_u.N mudita divasa jimi kokI .. bana dukha nAtha kahe bahutere. bhaya biShAda paritApa ghanere .. prabhu biyoga lavalesa samAnA. saba mili hohi.n na kR^ipAnidhAnA .. asa jiya.N jAni sujAna siromani. le_i_a sa.nga mohi chhA.Di_a jani .. binatI bahuta karau.n kA svAmI. karunAmaya ura a.ntarajAmI .. do\. rAkhi_a avadha jo avadhi lagi rahata na jani_ahi.n prAna. dInaba.ndhu sa.ndara sukhada sIla saneha nidhAna .. 66 .. mohi maga chalata na ho_ihi hArI. chhinu chhinu charana saroja nihArI .. sabahi bhA.Nti piya sevA karihau.n. mAraga janita sakala shrama harihau.n .. pAya pakhArI baiThi taru chhAhI.n. kariha_u.N bA_u mudita mana mAhI.n .. shrama kana sahita syAma tanu dekhe.n. kaha.N dukha sama_u prAnapati pekhe.n .. sama mahi tR^ina tarupallava DAsI. pAga paloTihi saba nisi dAsI .. bArabAra mR^idu mUrati johI. lAgahi tAta bayAri na mohI. ko prabhu sa.Nga mohi chitavanihArA. si.nghabadhuhi jimi sasaka si_ArA .. mai.n sukumAri nAtha bana jogU. tumhahi uchita tapa mo kahu.N bhogU .. do\. aise_u bachana kaThora suni jau.n na hrada_u bilagAna. tau prabhu biShama biyoga dukha sahihahi.n pAva.Nra prAna .. 67 .. asa kahi sIya bikala bha_i bhArI. bachana biyogu na sakI sa.NbhArI .. dekhi dasA raghupati jiya.N jAnA. haThi rAkhe.n nahi.n rAkhihi prAnA .. kahe_u kR^ipAla bhAnukulanAthA. parihari sochu chalahu bana sAthA .. nahi.n biShAda kara avasaru AjU. begi karahu bana gavana samAjU .. kahi priya bachana priyA samujhA_I. lage mAtu pada AsiSha pA_I .. begi prajA dukha meTaba A_I. jananI niThura bisari jani jA_I .. phirahi dasA bidhi bahuri ki morI. dekhiha_u.N nayana manohara jorI .. sudina sugharI tAta kaba ho_ihi. jananI ji_ata badana bidhu jo_ihi .. do\. bahuri bachchha kahi lAlu kahi raghupati raghubara tAta. kabahi.n bolA_i lagA_i hiya.N haraShi nirakhiha_u.N gAta .. 68 .. lakhi saneha kAtari mahatArI. bachanu na Ava bikala bha_i bhArI .. rAma prabodhu kInha bidhi nAnA. sama_u sanehu na jA_i bakhAnA .. taba jAnakI sAsu paga lAgI. suni_a mAya mai.n parama abhAgI .. sevA samaya dai_a.N banu dInhA. mora manorathu saphala na kInhA .. tajaba chhobhu jani chhA.Di_a chhohU. karamu kaThina kachhu dosu na mohU .. suni siya bachana sAsu akulAnI. dasA kavani bidhi kahau.n bakhAnI .. bArahi bAra lA_i ura lInhI. dhari dhIraju sikha AsiSha dInhI .. achala ho_u ahivAtu tumhArA. jaba lagi ga.nga jamuna jala dhArA .. do\. sItahi sAsu asIsa sikha dInhi aneka prakAra. chalI nA_i pada paduma siru ati hita bArahi.n bAra .. 69 .. samAchAra jaba lachhimana pA_e. byAkula bilakha badana uThi dhA_e .. ka.npa pulaka tana nayana sanIrA. gahe charana ati prema adhIrA .. kahi na sakata kachhu chitavata ThA.Dhe. mInu dIna janu jala te.n kA.Dhe .. sochu hR^idaya.N bidhi kA honihArA. sabu sukhu sukR^ita sirAna hamArA .. mo kahu.N kAha kahaba raghunAthA. rakhihahi.n bhavana ki lehahi.n sAthA .. rAma biloki ba.ndhu kara jore.n. deha geha saba sana tR^inu tore.n .. bole bachanu rAma naya nAgara. sIla saneha sarala sukha sAgara .. tAta prema basa jani kadarAhU. samujhi hR^idaya.N parinAma uchhAhU .. do\. mAtu pitA guru svAmi sikha sira dhari karahi subhAya.N. lahe_u lAbhu tinha janama kara nataru janamu jaga jAya.N .. 70 .. asa jiya.N jAni sunahu sikha bhA_I. karahu mAtu pitu pada sevakA_I .. bhavana bharatu ripusUdana nAhI.n. rA_u bR^iddha mama dukhu mana mAhI.n .. mai.n bana jA_u.N tumhahi le_i sAthA. ho_i sabahi bidhi avadha anAthA .. guru pitu mAtu prajA parivArU. saba kahu.N para_i dusaha dukha bhArU .. rahahu karahu saba kara paritoShU. nataru tAta ho_ihi ba.Da doShU .. jAsu rAja priya prajA dukhArI. so nR^ipu avasi naraka adhikArI .. rahahu tAta asi nIti bichArI. sunata lakhanu bha_e byAkula bhArI .. si_are.n bachana sUkhi ga_e kai.nse.n. parasata tuhina tAmarasu jaise.n .. do\. utaru na Avata prema basa gahe charana akulA_i. nAtha dAsu mai.n svAmi tumha tajahu ta kAha basA_i .. 71 .. dInhi mohi sikha nIki gosA_I.n. lAgi agama apanI kadarA_I.n .. narabara dhIra dharama dhura dhArI. nigama nIti kahu.N te adhikArI .. mai.n sisu prabhu saneha.N pratipAlA. ma.ndaru meru ki lehi.n marAlA .. gura pitu mAtu na jAna_u.N kAhU. kaha_u.N subhA_u nAtha pati_AhU .. jaha.N lagi jagata saneha sagA_I. prIti pratIti nigama niju gA_I .. more.n saba_i eka tumha svAmI. dInaba.ndhu ura a.ntarajAmI .. dharama nIti upadesi_a tAhI. kIrati bhUti sugati priya jAhI .. mana krama bachana charana rata ho_I. kR^ipAsi.ndhu parihari_a ki so_I .. do\. karunAsi.ndhu suba.ndha ke suni mR^idu bachana binIta. samujhA_e ura lA_i prabhu jAni saneha.N sabhIta .. 72 .. mAgahu bidA mAtu sana jA_I. Avahu begi chalahu bana bhA_I .. mudita bha_e suni raghubara bAnI. bhaya_u lAbha ba.Da ga_i ba.Di hAnI .. haraShita hdaya.N mAtu pahi.n A_e. manahu.N a.ndha phiri lochana pA_e. jA_i janani paga nAya_u mAthA. manu raghuna.ndana jAnaki sAthA .. pU.Nchhe mAtu malina mana dekhI. lakhana kahI saba kathA biseShI .. ga_I sahami suni bachana kaThorA. mR^igI dekhi dava janu chahu orA .. lakhana lakhe_u bhA anaratha AjU. ehi.n saneha basa karaba akAjU .. mAgata bidA sabhaya sakuchAhI.n. jA_i sa.nga bidhi kahihi ki nAhI .. do\. samujhi sumitrA.N rAma siya rUpa susIlu subhA_u. nR^ipa sanehu lakhi dhune_u siru pApini dInha kudA_u .. 73 .. dhIraju dhare_u ku_avasara jAnI. sahaja suhda bolI mR^idu bAnI .. tAta tumhAri mAtu baidehI. pitA rAmu saba bhA.Nti sanehI .. avadha tahA.N jaha.N rAma nivAsU. taha.Ni.N divasu jaha.N bhAnu prakAsU .. jau pai sIya rAmu bana jAhI.n. avadha tumhAra kAju kachhu nAhi.n .. gura pitu mAtu ba.ndhu sura sA_I. se_i_ahi.n sakala prAna kI nA_I.n .. rAmu prAnapriya jIvana jI ke. svAratha rahita sakhA sabahI kai .. pUjanIya priya parama jahA.N te.n. saba mAni_ahi.n rAma ke nAte.n .. asa jiya.N jAni sa.nga bana jAhU. lehu tAta jaga jIvana lAhU .. do\. bhUri bhAga bhAjanu bhayahu mohi sameta bali jA_u.N. jauma tumhare.n mana chhA.Di chhalu kInha rAma pada ThA_u.N .. 74 .. putravatI jubatI jaga so_I. raghupati bhagatu jAsu sutu ho_I .. nataru bA.Njha bhali bAdi bi_AnI. rAma bimukha suta te.n hita jAnI .. tumharehi.n bhAga rAmu bana jAhI.n. dUsara hetu tAta kachhu nAhI.n .. sakala sukR^ita kara ba.Da phalu ehU. rAma sIya pada sahaja sanehU .. rAga roShu iriShA madu mohU. jani sapanehu.N inha ke basa hohU .. sakala prakAra bikAra bihA_I. mana krama bachana karehu sevakA_I .. tumha kahu.N bana saba bhA.Nti supAsU. sa.Nga pitu mAtu rAmu siya jAsU .. jehi.n na rAmu bana lahahi.n kalesU. suta so_i karehu iha_i upadesU .. chha.n\. upadesu yahu jehi.n tAta tumhare rAma siya sukha pAvahI.n. pitu mAtu priya parivAra pura sukha surati bana bisarAvahI.n. tulasI prabhuhi sikha de_i Ayasu dInha puni AsiSha da_I. rati ho_u abirala amala siya raghubIra pada nita nita na_I .. so\. mAtu charana siru nA_i chale turata sa.nkita hR^idaya.N. bAgura biShama torA_i manahu.N bhAga mR^igu bhAga basa .. 75 .. ga_e lakhanu jaha.N jAnakinAthU. bhe mana mudita pA_i priya sAthU .. ba.ndi rAma siya charana suhA_e. chale sa.nga nR^ipama.ndira A_e .. kahahi.n parasapara pura nara nArI. bhali banA_i bidhi bAta bigArI .. tana kR^isa dukhu badana malIne. bikala manahu.N mAkhI madhu chhIne .. kara mIjahi.n siru dhuni pachhitAhI.n. janu bina pa.nkha bihaga akulAhI.n .. bha_i ba.Di bhIra bhUpa darabArA. barani na jA_i biShAdu apArA .. sachiva.N uThA_i rA_u baiThAre. kahi priya bachana rAmu pagu dhAre .. siya sameta do_u tanaya nihArI. byAkula bhaya_u bhUmipati bhArI .. do\. sIya sahita suta subhaga do_u dekhi dekhi akulA_i. bArahi.n bAra saneha basa rA_u le_i ura lA_i .. 76 .. saka_i na boli bikala naranAhU. soka janita ura dAruna dAhU .. nA_i sIsu pada ati anurAgA. uThi raghubIra bidA taba mAgA .. pitu asIsa Ayasu mohi dIjai. haraSha samaya bisama_u kata kIjai .. tAta ki_e.N priya prema pramAdU. jasu jaga jA_i ho_i apabAdU .. suni saneha basa uThi naranAhA.N. baiThAre raghupati gahi bAhA.N .. sunahu tAta tumha kahu.N muni kahahI.n. rAmu charAchara nAyaka ahahI.n .. subha aru asubha karama anuhArI. Isa de_i phalu hdaya.N bichArI .. kara_i jo karama pAva phala so_I. nigama nIti asi kaha sabu ko_I .. do\. \-auru karai aparAdhu ko_u aura pAva phala bhogu. ati bichitra bhagava.nta gati ko jaga jAnai jogu .. 77 .. rAya.N rAma rAkhana hita lAgI. bahuta upAya ki_e chhalu tyAgI .. lakhI rAma rukha rahata na jAne. dharama dhura.ndhara dhIra sayAne .. taba nR^ipa sIya lA_i ura lInhI. ati hita bahuta bhA.Nti sikha dInhI .. kahi bana ke dukha dusaha sunA_e. sAsu sasura pitu sukha samujhA_e .. siya manu rAma charana anurAgA. gharu na sugamu banu biShamu na lAgA .. aura_u sabahi.n sIya samujhA_I. kahi kahi bipina bipati adhikA_I .. sachiva nAri gura nAri sayAnI. sahita saneha kahahi.n mR^idu bAnI .. tumha kahu.N tau na dInha banabAsU. karahu jo kahahi.n sasura gura sAsU .. do\. \-sikha sItali hita madhura mR^idu suni sItahi na sohAni. sarada cha.nda cha.ndani lagata janu chaka_I akulAni .. 78 .. sIya sakucha basa utaru na de_I. so suni tamaki uThI kaike_I .. muni paTa bhUShana bhAjana AnI. Age.n dhari bolI mR^idu bAnI .. nR^ipahi prAna priya tumha raghubIrA. sIla saneha na chhA.Dihi bhIrA .. sukR^ita sujasu paraloku nasA_U. tumhahi jAna bana kahihi na kA_U .. asa bichAri so_i karahu jo bhAvA. rAma janani sikha suni sukhu pAvA .. bhUpahi bachana bAnasama lAge. karahi.n na prAna payAna abhAge .. loga bikala muruchhita naranAhU. kAha kari_a kachhu sUjha na kAhU .. rAmu turata muni beShu banA_I. chale janaka jananihi siru nA_I .. do\. saji bana sAju samAju sabu banitA ba.ndhu sameta. ba.ndi bipra gura charana prabhu chale kari sabahi acheta .. 79 .. nikasi basiShTha dvAra bha_e ThA.Dhe. dekhe loga biraha dava dA.Dhe .. kahi priya bachana sakala samujhA_e. bipra bR^i.nda raghubIra bolA_e .. gura sana kahi baraShAsana dInhe. Adara dAna binaya basa kInhe .. jAchaka dAna mAna sa.ntoShe. mIta punIta prema paritoShe .. dAsI.n dAsa bolA_i bahorI. gurahi sau.npi bole kara jorI .. saba kai sAra sa.NbhAra gosA_I.n. karabi janaka jananI kI nA_I .. bArahi.n bAra jori juga pAnI. kahata rAmu saba sana mR^idu bAnI .. so_i saba bhA.Nti mora hitakArI. jehi te.n rahai bhu_Ala sukhArI .. do\. mAtu sakala more biraha.N jehi.n na hohi.n dukha dIna. so_i upA_u tumha karehu saba pura jana parama prabIna .. 80 .. ehi bidhi rAma sabahi samujhAvA. gura pada paduma haraShi siru nAvA. ganapatI gauri girIsu manA_I. chale asIsa pA_i raghurA_I .. rAma chalata ati bhaya_u biShAdU. suni na jA_i pura Arata nAdU .. kusaguna la.nka avadha ati sokU. haharaSha biShAda bibasa suralokU .. ga_i muruchhA taba bhUpati jAge. boli suma.ntru kahana asa lAge .. rAmu chale bana prAna na jAhI.n. kehi sukha lAgi rahata tana mAhI.n. ehi te.n kavana byathA balavAnA. jo dukhu pA_i tajahi.n tanu prAnA .. puni dhari dhIra kaha_i naranAhU. lai rathu sa.nga sakhA tumha jAhU .. do\. \-suThi sukumAra kumAra do_u janakasutA sukumAri. ratha cha.DhA_i dekharA_i banu phirehu ga_e.N dina chAri .. 81 .. jau nahi.n phirahi.n dhIra do_u bhA_I. satyasa.ndha dR^i.Dhabrata raghurA_I .. tau tumha binaya karehu kara jorI. pheri_a prabhu mithilesakisorI .. jaba siya kAnana dekhi DerA_I. kahehu mori sikha avasaru pA_I .. sAsu sasura asa kahe_u sa.NdesU. putri phiri_a bana bahuta kalesU .. pitR^igR^iha kabahu.N kabahu.N sasurArI. rahehu jahA.N ruchi ho_i tumhArI .. ehi bidhi karehu upAya kada.nbA. phira_i ta ho_i prAna avala.nbA .. nAhi.n ta mora maranu parinAmA. kachhu na basA_i bha_e.N bidhi bAmA .. asa kahi muruchhi parA mahi rA_U. rAmu lakhanu siya Ani dekhA_U .. do\. \-pA_i rajAyasu nA_i siru rathu ati bega banA_i. gaya_u jahA.N bAhera nagara sIya sahita do_u bhA_i .. 82 .. taba suma.ntra nR^ipa bachana sunA_e. kari binatI ratha rAmu cha.DhA_e .. cha.Dhi ratha sIya sahita do_u bhA_I. chale hR^idaya.N avadhahi siru nA_I .. chalata rAmu lakhi avadha anAthA. bikala loga saba lAge sAthA .. kR^ipAsi.ndhu bahubidhi samujhAvahi.n. phirahi.n prema basa puni phiri Avahi.n .. lAgati avadha bhayAvani bhArI. mAnahu.N kAlarAti a.Ndhi_ArI .. ghora ja.ntu sama pura nara nArI. Darapahi.n ekahi eka nihArI .. ghara masAna parijana janu bhUtA. suta hita mIta manahu.N jamadUtA .. bAganha biTapa beli kumhilAhI.n. sarita sarovara dekhi na jAhI.n .. do\. haya gaya koTinha kelimR^iga purapasu chAtaka mora. pika rathA.nga suka sArikA sArasa ha.nsa chakora .. 83 .. rAma biyoga bikala saba ThA.Dhe. jaha.N taha.N manahu.N chitra likhi kA.Dhe .. nagaru saphala banu gahabara bhArI. khaga mR^iga bipula sakala nara nArI .. bidhi kaike_I kirAtini kInhI. je.nhi dava dusaha dasahu.N disi dInhI .. sahi na sake raghubara birahAgI. chale loga saba byAkula bhAgI .. sabahi.n bichAra kInha mana mAhI.n. rAma lakhana siya binu sukhu nAhI.n .. jahA.N rAmu taha.N sabu_i samAjU. binu raghubIra avadha nahi.n kAjU .. chale sAtha asa ma.ntru dR^i.DhA_I. sura durlabha sukha sadana bihA_I .. rAma charana pa.nkaja priya jinhahI. biShaya bhoga basa karahi.n ki tinhahI .. do\. bAlaka bR^iddha bihA_i gR^i.Nha lage loga saba sAtha. tamasA tIra nivAsu kiya prathama divasa raghunAtha .. 84 .. raghupati prajA premabasa dekhI. sadaya hR^idaya.N dukhu bhaya_u biseShI .. karunAmaya raghunAtha gosA.NI. begi pA_i_ahi.n pIra parA_I .. kahi saprema mR^idu bachana suhA_e. bahubidhi rAma loga samujhA_e .. ki_e dharama upadesa ghanere. loga prema basa phirahi.n na phere .. sIlu sanehu chhA.Di nahi.n jA_I. asama.njasa basa bhe raghurA_I .. loga soga shrama basa ga_e so_I. kachhuka devamAyA.N mati mo_I .. jabahi.n jAma juga jAmini bItI. rAma sachiva sana kahe_u saprItI .. khoja mAri rathu hA.Nkahu tAtA. Ana upAya.N banihi nahi.n bAtA .. do\. rAma lakhana suya jAna cha.Dhi sa.nbhu charana siru nA_i .. sachiva.N chalAya_u turata rathu ita uta khoja durA_i .. 85 .. jAge sakala loga bha_e.N bhorU. ge raghunAtha bhaya_u ati sorU .. ratha kara khoja katahahu.N nahi.n pAvahi.n. rAma rAma kahi chahu disi dhAvahi.n .. manahu.N bArinidhi bU.Da jahAjU. bhaya_u bikala ba.Da banika samAjU .. ekahi eka de.nhi.n upadesU. taje rAma hama jAni kalesU .. ni.ndahi.n Apu sarAhahi.n mInA. dhiga jIvanu raghubIra bihInA .. jau.n pai priya biyogu bidhi kInhA. tau kasa maranu na mAge.n dInhA .. ehi bidhi karata pralApa kalApA. A_e avadha bhare paritApA .. biShama biyogu na jA_i bakhAnA. avadhi Asa saba rAkhahi.n prAnA .. do\. rAma darasa hita nema brata lage karana nara nAri. manahu.N koka kokI kamala dIna bihIna tamAri .. 86 .. sItA sachiva sahita do_u bhA_I. sR^i.ngaberapura pahu.Nche jA_I .. utare rAma devasari dekhI. kInha da.nDavata haraShu biseShI .. lakhana sachiva.N siya.N ki_e pranAmA. sabahi sahita sukhu pAya_u rAmA .. ga.nga sakala muda ma.ngala mUlA. saba sukha karani harani saba sUlA .. kahi kahi koTika kathA prasa.ngA. rAmu bilokahi.n ga.nga tara.ngA .. sachivahi anujahi priyahi sunA_I. bibudha nadI mahimA adhikA_I .. majjanu kInha pa.ntha shrama gaya_U. suchi jalu pi_ata mudita mana bhaya_U .. sumirata jAhi miTa_i shrama bhArU. tehi shrama yaha laukika byavahArU .. do\. sudhda sachidAna.ndamaya ka.nda bhAnukula ketu. charita karata nara anuharata sa.nsR^iti sAgara setu .. 87 .. yaha sudhi guha.N niShAda jaba pA_I. mudita li_e priya ba.ndhu bolA_I .. li_e phala mUla bhe.nTa bhari bhArA. milana chale_u hi.Nya.N haraShu apArA .. kari da.nDavata bhe.nTa dhari Age.n. prabhuhi bilokata ati anurAge.n .. sahaja saneha bibasa raghurA_I. pU.NchhI kusala nikaTa baiThA_I .. nAtha kusala pada pa.nkaja dekhe.n. bhaya_u.N bhAgabhAjana jana lekhe.n .. deva dharani dhanu dhAmu tumhArA. mai.n janu nIchu sahita parivArA .. kR^ipA kari_a pura dhAri_a pA_U. thApiya janu sabu logu sihA_U .. kahehu satya sabu sakhA sujAnA. mohi dInha pitu Ayasu AnA .. do\. baraSha chAridasa bAsu bana muni brata beShu ahAru. grAma bAsu nahi.n uchita suni guhahi bhaya_u dukhu bhAru .. 88 .. rAma lakhana siya rUpa nihArI. kahahi.n saprema grAma nara nArI .. te pitu mAtu kahahu sakhi kaise. jinha paTha_e bana bAlaka aise .. eka kahahi.n bhala bhUpati kInhA. loyana lAhu hamahi bidhi dInhA .. taba niShAdapati ura anumAnA. taru si.nsupA manohara jAnA .. lai raghunAthahi ThA_u.N dekhAvA. kahe_u rAma saba bhA.Nti suhAvA .. purajana kari johAru ghara A_e. raghubara sa.ndhyA karana sidhA_e .. guha.N sa.NvAri sA.NtharI DasA_I. kusa kisalayamaya mR^idula suhA_I .. suchi phala mUla madhura mR^idu jAnI. donA bhari bhari rAkhesi pAnI .. do\. siya suma.ntra bhrAtA sahita ka.nda mUla phala khA_i. sayana kInha raghuba.nsamani pAya paloTata bhA_i .. 89 .. uThe lakhanu prabhu sovata jAnI. kahi sachivahi sovana mR^idu bAnI .. kachhuka dUra saji bAna sarAsana. jAgana lage baiThi bIrAsana .. gu.Nha bolA_i pAharU pratItI. ThAva.N ThA.Nva rAkhe ati prItI .. Apu lakhana pahi.n baiThe_u jA_I. kaTi bhAthI sara chApa cha.DhA_I .. sovata prabhuhi nihAri niShAdU. bhaya_u prema basa hdaya.N biShAdU .. tanu pulakita jalu lochana baha_I. bachana saprema lakhana sana kaha_I .. bhUpati bhavana subhAya.N suhAvA. surapati sadanu na paTatara pAvA .. manimaya rachita chAru chaubAre. janu ratipati nija hAtha sa.NvAre .. do\. suchi subichitra subhogamaya sumana suga.ndha subAsa. pala.Nga ma.nju manidIpa jaha.N saba bidhi sakala supAsa .. 90 .. bibidha basana upadhAna turA_I. chhIra phena mR^idu bisada suhA_I .. taha.N siya rAmu sayana nisi karahI.n. nija chhabi rati manoja madu harahI.n .. te siya rAmu sAtharI.n so_e. shramita basana binu jAhi.n na jo_e .. mAtu pitA parijana purabAsI. sakhA susIla dAsa aru dAsI .. jogavahi.n jinhahi prAna kI nA_I. mahi sovata te_i rAma gosA_I.n .. pitA janaka jaga bidita prabhA_U. sasura suresa sakhA raghurA_U .. rAmacha.ndu pati so baidehI. sovata mahi bidhi bAma na kehI .. siya raghubIra ki kAnana jogU. karama pradhAna satya kaha logU .. do\. kaikayana.ndini ma.ndamati kaThina kuTilapanu kInha. jehI.n raghuna.ndana jAnakihi sukha avasara dukhu dInha .. 91 .. bha_i dinakara kula biTapa kuThArI. kumati kInha saba bisva dukhArI .. bhaya_u biShAdu niShAdahi bhArI. rAma sIya mahi sayana nihArI .. bole lakhana madhura mR^idu bAnI. gyAna birAga bhagati rasa sAnI .. kAhu na ko_u sukha dukha kara dAtA. nija kR^ita karama bhoga sabu bhrAtA .. joga biyoga bhoga bhala ma.ndA. hita anahita madhyama bhrama pha.ndA .. janamu maranu jaha.N lagi jaga jAlU. sa.npatI bipati karamu aru kAlU .. dharani dhAmu dhanu pura parivArU. saragu naraku jaha.N lagi byavahArU .. dekhi_a suni_a guni_a mana mAhI.n. moha mUla paramArathu nAhI.n .. do\. sapane.n ho_i bhikhAri nR^ipa ra.nku nAkapati ho_i. jAge.n lAbhu na hAni kachhu timi prapa.ncha jiya.N jo_i .. 92 .. asa bichAri nahi.n kIjA rosU. kAhuhi bAdi na de_i_a dosU .. moha nisA.N sabu sovanihArA. dekhi_a sapana aneka prakArA .. ehi.n jaga jAmini jAgahi.n jogI. paramArathI prapa.ncha biyogI .. jAni_a tabahi.n jIva jaga jAgA. jaba jaba biShaya bilAsa birAgA .. ho_i bibeku moha bhrama bhAgA. taba raghunAtha charana anurAgA .. sakhA parama paramArathu ehU. mana krama bachana rAma pada nehU .. rAma brahma paramAratha rUpA. abigata alakha anAdi anUpA .. sakala bikAra rahita gatabhedA. kahi nita neti nirUpahi.n bedA. do\. bhagata bhUmi bhUsura surabhi sura hita lAgi kR^ipAla. karata charita dhari manuja tanu sunata miTahi jaga jAla .. 93 .. mAsapArAyaNa, pa.ndrahavA vishrAma sakhA samujhi asa parihari mohu. siya raghubIra charana rata hohU .. kahata rAma guna bhA bhinusArA. jAge jaga ma.ngala sukhadArA .. sakala socha kari rAma nahAvA. suchi sujAna baTa chhIra magAvA .. anuja sahita sira jaTA banA_e. dekhi suma.ntra nayana jala chhA_e .. hR^idaya.N dAhu ati badana malInA. kaha kara jori bachana ati dInA .. nAtha kahe_u asa kosalanAthA. lai rathu jAhu rAma ke.n sAthA .. banu dekhA_i surasari anhavA_I. Anehu pheri begi do_u bhA_I .. lakhanu rAmu siya Anehu pherI. sa.nsaya sakala sa.Nkocha niberI .. do\. nR^ipa asa kahe_u gosA_I.N jasa kaha_i karau.n bali so_i. kari binatI pAyanha pare_u dInha bAla jimi ro_i .. 94 .. tAta kR^ipA kari kIji_a so_I. jAte.n avadha anAtha na ho_I .. ma.ntrahi rAma uThA_i prabodhA. tAta dharama matu tumha sabu sodhA .. sibi dadhIchi haricha.nda naresA. sahe dharama hita koTi kalesA .. ra.ntideva bali bhUpa sujAnA. dharamu dhare_u sahi sa.nkaTa nAnA .. dharamu na dUsara satya samAnA. Agama nigama purAna bakhAnA .. mai.n so_i dharamu sulabha kari pAvA. taje.n tihU.N pura apajasu chhAvA .. sa.nbhAvita kahu.N apajasa lAhU. marana koTi sama dAruna dAhU .. tumha sana tAta bahuta kA kaha_U.N. di_e.N utaru phiri pAtaku laha_U.N .. do\. pitu pada gahi kahi koTi nati binaya karaba kara jori. chi.ntA kavanihu bAta kai tAta kari_a jani mori .. 95 .. tumha puni pitu sama ati hita more.n. binatI kara_u.N tAta kara jore.n .. saba bidhi so_i karatabya tumhAre.n. dukha na pAva pitu socha hamAre.n .. suni raghunAtha sachiva sa.nbAdU. bhaya_u saparijana bikala niShAdU .. puni kachhu lakhana kahI kaTu bAnI. prabhu baraje ba.Da anuchita jAnI .. sakuchi rAma nija sapatha devA_I. lakhana sa.Ndesu kahi_a jani jA_I .. kaha suma.ntru puni bhUpa sa.NdesU. sahi na sakihi siya bipina kalesU .. jehi bidhi avadha Ava phiri sIyA. so_i raghubarahi tumhahi karanIyA .. nataru nipaTa avala.nba bihInA. mai.n na ji_aba jimi jala binu mInA .. do\. ma_ike.n sasare.n sakala sukha jabahi.n jahA.N manu mAna .. ta.Nha taba rahihi sukhena siya jaba lagi bipati bihAna .. 96 .. binatI bhUpa kInha jehi bhA.NtI. Arati prIti na so kahi jAtI .. pitu sa.Ndesu suni kR^ipAnidhAnA. siyahi dInha sikha koTi bidhAnA .. sAsu sasura gura priya parivArU. phiratu ta saba kara miTai khabhArU .. suni pati bachana kahati baidehI. sunahu prAnapati parama sanehI .. prabhu karunAmaya parama bibekI. tanu taji rahati chhA.Nha kimi chhe.nkI .. prabhA jA_i kaha.N bhAnu bihA_I. kaha.N cha.ndrikA cha.ndu taji jA_I .. patihi premamaya binaya sunA_I. kahati sachiva sana girA suhA_I .. tumha pitu sasura sarisa hitakArI. utaru de_u.N phiri anuchita bhArI .. do\. Arati basa sanamukha bha_i_u.N bilagu na mAnaba tAta. Arajasuta pada kamala binu bAdi jahA.N lagi nAta .. 97 .. pitu baibhava bilAsa mai.n DIThA. nR^ipa mani mukuTa milita pada pIThA .. sukhanidhAna asa pitu gR^iha more.n. piya bihIna mana bhAva na bhore.n .. sasura chakkava_i kosalarA_U. bhuvana chAridasa pragaTa prabhA_U .. Age.n ho_i jehi surapati le_I. aradha si.nghAsana Asanu de_I .. sasuru etAdR^isa avadha nivAsU. priya parivAru mAtu sama sAsU .. binu raghupati pada paduma parAgA. mohi ke_u sapanehu.N sukhada na lAgA .. agama pa.ntha banabhUmi pahArA. kari kehari sara sarita apArA .. kola kirAta kura.nga biha.ngA. mohi saba sukhada prAnapati sa.ngA .. do\. sAsu sasura sana mori hu.Nti binaya karabi pari pAya.N .. mora sochu jani kari_a kachhu mai.n bana sukhI subhAya.N .. 98 .. prAnanAtha priya devara sAthA. bIra dhurIna dhare.n dhanu bhAthA .. nahi.n maga shramu bhramu dukha mana more.n. mohi lagi sochu kari_a jani bhore.n .. suni suma.ntru siya sItali bAnI. bhaya_u bikala janu phani mani hAnI .. nayana sUjha nahi.n suna_i na kAnA. kahi na saka_i kachhu ati akulAnA .. rAma prabodhu kInha bahu bhA.Nti. tadapi hoti nahi.n sItali chhAtI .. jatana aneka sAtha hita kInhe. uchita utara raghuna.ndana dInhe .. meTi jA_i nahi.n rAma rajA_I. kaThina karama gati kachhu na basA_I .. rAma lakhana siya pada siru nA_I. phire_u banika jimi mUra gavA.NI .. do\. \-ratha hA.Nke_u haya rAma tana heri heri hihinAhi.n. dekhi niShAda biShAdabasa dhunahi.n sIsa pachhitAhi.n .. 99 .. jAsu biyoga bikala pasu aise. prajA mAtu pitu jIhahi.n kaise.n .. barabasa rAma suma.ntru paThA_e. surasari tIra Apu taba A_e .. mAgI nAva na kevaTu AnA. kaha_i tumhAra maramu mai.n jAnA .. charana kamala raja kahu.N sabu kaha_I. mAnuSha karani mUri kachhu aha_I .. chhu_ata silA bha_i nAri suhA_I. pAhana te.n na kATha kaThinA_I .. tarani_u muni gharini ho_i jA_I. bATa para_i mori nAva u.DA_I .. ehi.n pratipAla_u.N sabu parivArU. nahi.n jAna_u.N kachhu a_ura kabArU .. jau prabhu pAra avasi gA chahahU. mohi pada paduma pakhArana kahahU .. chha.n\. pada kamala dho_i cha.DhA_i nAva na nAtha utarA_I chahau.n. mohi rAma rA_uri Ana dasaratha sapatha saba sAchI kahau.n .. baru tIra mArahu.N lakhanu pai jaba lagi na pAya pakhArihau.n. taba lagi na tulasIdAsa nAtha kR^ipAla pAru utArihau.n .. so\. suni kebaTa ke baina prema lapeTe aTapaTe. bihase karunA_aina chita_i jAnakI lakhana tana .. 100 .. kR^ipAsi.ndhu bole musukA_I. so_i karu je.nhi tava nAva na jA_I .. vegi Anu jala pAya pakhArU. hota bila.nbu utArahi pArU .. jAsu nAma sumarata eka bArA. utarahi.n nara bhavasi.ndhu apArA .. so_i kR^ipAlu kevaTahi nihorA. jehi.n jagu kiya tihu pagahu te thorA .. pada nakha nirakhi devasari haraShI. suni prabhu bachana moha.N mati karaShI .. kevaTa rAma rajAyasu pAvA. pAni kaThavatA bhari le_i AvA .. ati Ana.nda umagi anurAgA. charana saroja pakhArana lAgA .. baraShi sumana sura sakala sihAhI.n. ehi sama punyapu.nja ko_u nAhI.n .. do\. pada pakhAri jalu pAna kari Apu sahita parivAra. pitara pAru kari prabhuhi puni mudita gaya_u le_i pAra .. 101 .. utari ThA.Da bha_e surasari retA. sIyarAma guha lakhana sametA .. kevaTa utari da.nDavata kInhA. prabhuhi sakucha ehi nahi.n kachhu dInhA .. piya hiya kI siya jAnanihArI. mani mudarI mana mudita utArI .. kahe_u kR^ipAla lehi utarA_I. kevaTa charana gahe akulA_I .. nAtha Aju mai.n kAha na pAvA. miTe doSha dukha dArida dAvA .. bahuta kAla mai.n kInhi majUrI. Aju dInha bidhi bani bhali bhUrI .. aba kachhu nAtha na chAhi_a more.n. dInadayAla anugraha tore.n .. phiratI bAra mohi je debA. so prasAdu mai.n sira dhari lebA .. do\. bahuta kInha prabhu lakhana siya.N nahi.n kachhu kevaTu le_i. bidA kInha karunAyatana bhagati bimala baru de_i .. 102 .. taba majjanu kari raghukulanAthA. pUji pArathiva nAya_u mAthA .. siya.N surasarihi kahe_u kara jorI. mAtu manoratha pura_ubi morI .. pati devara sa.nga kusala bahorI. A_i karau.n jehi.n pUjA torI .. suni siya binaya prema rasa sAnI. bha_i taba bimala bAri bara bAnI .. sunu raghubIra priyA baidehI. tava prabhA_u jaga bidita na kehI .. lokapa hohi.n bilokata tore.n. tohi sevahi.n saba sidhi kara jore.n .. tumha jo hamahi ba.Di binaya sunA_I. kR^ipA kInhi mohi dInhi ba.DA_I .. tadapi debi mai.n debi asIsA. saphala hopana hita nija bAgIsA .. do\. prAnanAtha devara sahita kusala kosalA A_i. pUjahi saba manakAmanA sujasu rahihi jaga chhA_i .. 103 .. ga.nga bachana suni ma.ngala mUlA. mudita sIya surasari anukulA .. taba prabhu guhahi kahe_u ghara jAhU. sunata sUkha mukhu bhA ura dAhU .. dIna bachana guha kaha kara jorI. binaya sunahu raghukulamani morI .. nAtha sAtha rahi pa.nthu dekhA_I. kari dina chAri charana sevakA_I .. jehi.n bana jA_i rahaba raghurA_I. paranakuTI mai.n karabi suhA_I .. taba mohi kaha.N jasi deba rajA_I. so_i kariha_u.N raghubIra dohA_I .. sahaja saneha rAma lakhi tAsu. sa.nga lInha guha hR^idaya hulAsU .. puni guha.N gyAti boli saba lInhe. kari paritoShu bidA taba kInhe .. do\. taba ganapati siva sumiri prabhu nA_i surasarihi mAtha. ì sakhA anuja siyA sahita bana gavanu kInha radhunAtha .. 104 .. tehi dina bhaya_u biTapa tara bAsU. lakhana sakhA.N saba kInha supAsU .. prAta prAtakR^ita kari radhusA_I. tIratharAju dIkha prabhu jA_I .. sachiva satya shradhdA priya nArI. mAdhava sarisa mItu hitakArI .. chAri padAratha bharA bha.NDAru. punya pradesa desa ati chAru .. chhetra agama ga.Dhu gA.Dha suhAvA. sapanehu.N nahi.n pratipachchhinha pAvA .. sena sakala tIratha bara bIrA. kaluSha anIka dalana ranadhIrA .. sa.ngamu si.nhAsanu suThi sohA. chhatru akhayabaTu muni manu mohA .. chava.Nra jamuna aru ga.nga tara.ngA. dekhi hohi.n dukha dArida bha.ngA .. do\. sevahi.n sukR^iti sAdhu suchi pAvahi.n saba manakAma. ba.ndI beda purAna gana kahahi.n bimala guna grAma .. 105 .. ko kahi saka_i prayAga prabhA_U. kaluSha pu.nja ku.njara mR^igarA_U .. asa tIrathapati dekhi suhAvA. sukha sAgara raghubara sukhu pAvA .. kahi siya lakhanahi sakhahi sunA_I. shrImukha tIratharAja ba.DA_I .. kari pranAmu dekhata bana bAgA. kahata mahAtama ati anurAgA .. ehi bidhi A_i bilokI benI. sumirata sakala suma.ngala denI .. mudita nahA_i kInhi siva sevA. puji jathAbidhi tIratha devA .. taba prabhu bharadvAja pahi.n A_e. karata da.nDavata muni ura lA_e .. muni mana moda na kachhu kahi jA_i. brahmAna.nda rAsi janu pA_I .. do\. dInhi asIsa munIsa ura ati ana.ndu asa jAni. lochana gochara sukR^ita phala manahu.N ki_e bidhi Ani .. 106 .. kusala prasna kari Asana dInhe. pUji prema paripUrana kInhe .. ka.nda mUla phala a.nkura nIke. di_e Ani muni manahu.N amI ke .. sIya lakhana jana sahita suhA_e. ati ruchi rAma mUla phala khA_e .. bha_e bigatashrama rAmu sukhAre. bharavdAja mR^idu bachana uchAre .. Aju suphala tapu tIratha tyAgU. Aju suphala japa joga birAgU .. saphala sakala subha sAdhana sAjU. rAma tumhahi avalokata AjU .. lAbha avadhi sukha avadhi na dUjI. tumhAre.n darasa Asa saba pUjI .. aba kari kR^ipA dehu bara ehU. nija pada sarasija sahaja sanehU .. do\. karama bachana mana chhA.Di chhalu jaba lagi janu na tumhAra. taba lagi sukhu sapanehu.N nahI.n ki_e.N koTi upachAra .. suni muni bachana rAmu sakuchAne. bhAva bhagati Ana.nda aghAne .. taba raghubara muni sujasu suhAvA. koTi bhA.Nti kahi sabahi sunAvA .. so baDa so saba guna gana gehU. jehi munIsa tumha Adara dehU .. muni raghubIra parasapara navahI.n. bachana agochara sukhu anubhavahI.n .. yaha sudhi pA_i prayAga nivAsI. baTu tApasa muni siddha udAsI .. bharadvAja Ashrama saba A_e. dekhana dasaratha su_ana suhA_e .. rAma pranAma kInha saba kAhU. mudita bha_e lahi loyana lAhU .. dehi.n asIsa parama sukhu pA_I. phire sarAhata su.ndaratA_I .. do\. rAma kInha bishrAma nisi prAta prayAga nahA_i. chale sahita siya lakhana jana mudadita munihi siru nA_i .. 108 .. rAma saprema kahe_u muni pAhI.n. nAtha kahi_a hama kehi maga jAhI.n .. muni mana bihasi rAma sana kahahI.n. sugama sakala maga tumha kahu.N ahahI.n .. sAtha lAgi muni siShya bolA_e. suni mana mudita pachAsaka A_e .. sabanhi rAma para prema apArA. sakala kahahi magu dIkha hamArA .. muni baTu chAri sa.nga taba dInhe. jinha bahu janama sukR^ita saba kInhe .. kari pranAmu riShi Ayasu pA_I. pramudita hR^idaya.N chale raghurA_I .. grAma nikaTa jaba nikasahi jA_I. dekhahi darasu nAri nara dhA_I .. hohi sanAtha janama phalu pA_I. phirahi dukhita manu sa.nga paThA_I .. do\. bidA ki_e baTu binaya kari phire pA_i mana kAma. utari nahA_e jamuna jala jo sarIra sama syAma .. 109 .. sunata tIravAsI nara nArI. dhA_e nija nija kAja bisArI .. lakhana rAma siya sundaratA_I. dekhi karahi.n nija bhAgya ba.DA_I .. ati lAlasA basahi.n mana mAhI.n. nA_u.N gA_u.N bUjhata sakuchAhI.n .. je tinha mahu.N bayabiridha sayAne. tinha kari juguti rAmu pahichAne .. sakala kathA tinha sabahi sunA_I. banahi chale pitu Ayasu pA_I .. suni sabiShAda sakala pachhitAhI.n. rAnI rAya.N kInha bhala nAhI.n .. tehi avasara eka tApasu AvA. tejapu.nja laghubayasa suhAvA .. kavi alakhita gati beShu birAgI. mana krama bachana rAma anurAgI .. do\. sajala nayana tana pulaki nija iShTade_u pahichAni. pare_u da.nDa jimi dharanitala dasA na jA_i bakhAni .. 110 .. rAma saprema pulaki ura lAvA. parama ra.nka janu pArasu pAvA .. manahu.N premu paramArathu do_U. milata dhare tana kaha sabu ko_U .. bahuri lakhana pAyanha so_i lAgA. lInha uThA_i umagi anurAgA .. puni siya charana dhUri dhari sIsA. janani jAni sisu dInhi asIsA .. kInha niShAda da.nDavata tehI. mile_u mudita lakhi rAma sanehI .. pi_ata nayana puTa rUpu piyUShA. mudita su_asanu pA_i jimi bhUkhA .. te pitu mAtu kahahu sakhi kaise. jinha paTha_e bana bAlaka aise .. rAma lakhana siya rUpu nihArI. hohi.n saneha bikala nara nArI .. do\. taba raghubIra aneka bidhi sakhahi sikhAvanu dInha. rAma rajAyasu sIsa dhari bhavana gavanu te.Ni.N kInha .. 111 .. puni siya.N rAma lakhana kara jorI. jamunahi kInha pranAmu bahorI .. chale sasIya mudita do_u bhA_I. rabitanujA ka_i karata ba.DA_I .. pathika aneka milahi.n maga jAtA. kahahi.n saprema dekhi do_u bhrAtA .. rAja lakhana saba a.nga tumhAre.n. dekhi sochu ati hR^idaya hamAre.n .. mAraga chalahu payAdehi pA_e.N. jyotiShu jhUTha hamAre.n bhA_e.N .. agamu pa.ntha giri kAnana bhArI. tehi maha.N sAtha nAri sukumArI .. kari kehari bana jA_i na jo_I. hama sa.Nga chalahi jo Ayasu ho_I .. jAba jahA.N lagi taha.N pahu.NchA_I. phiraba bahori tumhahi siru nA_I .. do\. ehi bidhi pU.Nchhahi.n prema basa pulaka gAta jalu naina. kR^ipAsi.ndhu pherahi tinhahi kahi binIta mR^idu baina .. 112 .. je pura gA.Nva basahi.n maga mAhI.n. tinhahi nAga sura nagara sihAhI.n .. kehi sukR^itI.n kehi gharI.n basA_e. dhanya punyamaya parama suhA_e .. jaha.N jaha.N rAma charana chali jAhI.n. tinha samAna amarAvati nAhI.n .. punyapu.nja maga nikaTa nivAsI. tinhahi sarAhahi.n surapurabAsI .. je bhari nayana bilokahi.n rAmahi. sItA lakhana sahita ghanasyAmahi .. je sara sarita rAma avagAhahi.n. tinhahi deva sara sarita sarAhahi.n .. jehi taru tara prabhu baiThahi.n jA_I. karahi.n kalapataru tAsu ba.DA_I .. parasi rAma pada paduma parAgA. mAnati bhUmi bhUri nija bhAgA .. do\. chhA.Nha karahi ghana bibudhagana baraShahi sumana sihAhi.n. dekhata giri bana bihaga mR^iga rAmu chale maga jAhi.n .. 113 .. sItA lakhana sahita raghurA_I. gA.Nva nikaTa jaba nikasahi.n jA_I .. suni saba bAla bR^iddha nara nArI. chalahi.n turata gR^ihakAju bisArI .. rAma lakhana siya rUpa nihArI. pA_i nayanaphalu hohi.n sukhArI .. sajala bilochana pulaka sarIrA. saba bha_e magana dekhi do_u bIrA .. barani na jA_i dasA tinha kerI. lahi janu ra.nkanha suramani DherI .. ekanha eka boli sikha dehI.n. lochana lAhu lehu chhana ehI.n .. rAmahi dekhi eka anurAge. chitavata chale jAhi.n sa.Nga lAge .. eka nayana maga chhabi ura AnI. hohi.n sithila tana mana bara bAnI .. do\. eka dekhi.n baTa chhA.Nha bhali DAsi mR^idula tR^ina pAta. kahahi.n gavA.Ni_a chhinuku shramu gavanaba abahi.n ki prAta .. 114 .. eka kalasa bhari Anahi.n pAnI. a.Ncha_i_a nAtha kahahi.n mR^idu bAnI .. suni priya bachana prIti ati dekhI. rAma kR^ipAla susIla biseShI .. jAnI shramita sIya mana mAhI.n. gharika bila.nbu kInha baTa chhAhI.n .. mudita nAri nara dekhahi.n sobhA. rUpa anUpa nayana manu lobhA .. ekaTaka saba sohahi.n chahu.N orA. rAmacha.ndra mukha cha.nda chakorA .. taruna tamAla barana tanu sohA. dekhata koTi madana manu mohA .. dAmini barana lakhana suThi nIke. nakha sikha subhaga bhAvate jI ke .. munipaTa kaTinha kase.n tUnIrA. sohahi.n kara kamalini dhanu tIrA .. do\. jaTA mukuTa sIsani subhaga ura bhuja nayana bisAla. sarada paraba bidhu badana bara lasata sveda kana jAla .. 115 .. barani na jA_i manohara jorI. sobhA bahuta thori mati morI .. rAma lakhana siya su.ndaratA_I. saba chitavahi.n chita mana mati lA_I .. thake nAri nara prema pi_Ase. manahu.N mR^igI mR^iga dekhi di_A se .. sIya samIpa grAmatiya jAhI.n. pU.Nchhata ati saneha.N sakuchAhI.n .. bAra bAra saba lAgahi.n pA_e.N. kahahi.n bachana mR^idu sarala subhA_e.N .. rAjakumAri binaya hama karahI.n. tiya subhAya.N kachhu pU.Nchhata DarahI.n. svAmini abinaya chhamabi hamArI. bilagu na mAnaba jAni gavA.NrI .. rAjaku_a.Nra do_u sahaja salone. inha te.n lahI duti marakata sone .. do\. syAmala gaura kisora bara su.ndara suShamA aina. sarada sarbarInAtha mukhu sarada saroruha naina .. 116 .. mAsapArAyaNa, solahavA.N vishrAma navAnhapArAyaNa, chauthA vishrAma koTi manoja lajAvanihAre. sumukhi kahahu ko Ahi.n tumhAre .. suni sanehamaya ma.njula bAnI. sakuchI siya mana mahu.N musukAnI .. tinhahi biloki bilokati dharanI. duhu.N sakocha sakuchita barabaranI .. sakuchi saprema bAla mR^iga nayanI. bolI madhura bachana pikabayanI .. sahaja subhAya subhaga tana gore. nAmu lakhanu laghu devara more .. bahuri badanu bidhu a.nchala DhA.NkI. piya tana chita_i bhau.nha kari bA.NkI .. kha.njana ma.nju tirIchhe nayanani. nija pati kahe_u tinhahi siya.N sayanani .. bha_i mudita saba grAmabadhUTI.n. ra.nkanha rAya rAsi janu lUTI.n .. do\. ati saprema siya pAya.N pari bahubidhi dehi.n asIsa. sadA sohAgini hohu tumha jaba lagi mahi ahi sIsa .. 117 .. pArabatI sama patipriya hohU. debi na hama para chhA.Daba chhohU .. puni puni binaya kari_a kara jorI. jau.n ehi mAraga phiri_a bahorI .. darasanu deba jAni nija dAsI. lakhI.n sIya.N saba prema pi_AsI .. madhura bachana kahi kahi paritoShI.n. janu kumudinI.n kaumudI.n poShI.n .. tabahi.n lakhana raghubara rukha jAnI. pU.Nchhe_u magu loganhi mR^idu bAnI .. sunata nAri nara bha_e dukhArI. pulakita gAta bilochana bArI .. miTA modu mana bha_e malIne. bidhi nidhi dInha leta janu chhIne .. samujhi karama gati dhIraju kInhA. sodhi sugama magu tinha kahi dInhA .. do\. lakhana jAnakI sahita taba gavanu kInha raghunAtha. phere saba priya bachana kahi li_e lA_i mana sAtha .. 118 .. ý phirata nAri nara ati pachhitAhI.n. deahi doShu dehi.n mana mAhI.n .. sahita biShAda parasapara kahahI.n. bidhi karataba ulaTe saba ahahI.n .. nipaTa nira.nkusa niThura nisa.nkU. jehi.n sasi kInha saruja sakala.nkU .. rUkha kalapataru sAgaru khArA. tehi.n paTha_e bana rAjakumArA .. jau.n pe inhahi dInha banabAsU. kInha bAdi bidhi bhoga bilAsU .. e bicharahi.n maga binu padatrAnA. rache bAdi bidhi bAhana nAnA .. e mahi parahi.n DAsi kusa pAtA. subhaga seja kata sR^ijata bidhAtA .. tarubara bAsa inhahi bidhi dInhA. dhavala dhAma rachi rachi shramu kInhA .. do\. jau.n e muni paTa dhara jaTila su.ndara suThi sukumAra. bibidha bhA.Nti bhUShana basana bAdi ki_e karatAra .. 119 .. jau.n e ka.nda mUla phala khAhI.n. bAdi sudhAdi asana jaga mAhI.n .. eka kahahi.n e sahaja suhA_e. Apu pragaTa bha_e bidhi na banA_e .. jaha.N lagi beda kahI bidhi karanI. shravana nayana mana gochara baranI .. dekhahu khoji bhu_ana dasa chArI. kaha.N asa puruSha kahA.N asi nArI .. inhahi dekhi bidhi manu anurAgA. paTatara joga banAvai lAgA .. kInha bahuta shrama aika na A_e. tehi.n iriShA bana Ani durA_e .. eka kahahi.n hama bahuta na jAnahi.n. Apuhi parama dhanya kari mAnahi.n .. te puni punyapu.nja hama lekhe. je dekhahi.n dekhihahi.n jinha dekhe .. do\. ehi bidhi kahi kahi bachana priya lehi.n nayana bhari nIra. kimi chalihahi mAraga agama suThi sukumAra sarIra .. 120 .. nAri saneha bikala basa hohI.n. chaka_I sA.Njha samaya janu sohI.n .. mR^idu pada kamala kaThina magu jAnI. gahabari hR^idaya.N kahahi.n bara bAnI .. parasata mR^idula charana arunAre. sakuchati mahi jimi hR^idaya hamAre .. jau.n jagadIsa inhahi banu dInhA. kasa na sumanamaya mAragu kInhA .. jau.n mAgA pA_i_a bidhi pAhI.n. e rakhi_ahi.n sakhi A.Nkhinha mAhI.n .. je nara nAri na avasara A_e. tinha siya rAmu na dekhana pA_e .. suni surupa bUjhahi.n akulA_I. aba lagi ga_e kahA.N lagi bhA_I .. samaratha dhA_i bilokahi.n jA_I. pramudita phirahi.n janamaphalu pA_I .. do\. abalA bAlaka bR^iddha jana kara mIjahi.n pachhitAhi.n .. hohi.n premabasa loga imi rAmu jahA.N jaha.N jAhi.n .. 121 .. gA.Nva gA.Nva asa ho_i ana.ndU. dekhi bhAnukula kairava cha.ndU .. je kachhu samAchAra suni pAvahi.n. te nR^ipa rAnihi dosu lagAvahi.n .. kahahi.n eka ati bhala naranAhU. dInha hamahi jo_i lochana lAhU .. kahahi.n paraspara loga logA_I.n. bAte.n sarala saneha suhA_I.n .. te pitu mAtu dhanya jinha jA_e. dhanya so nagaru jahA.N te.n A_e .. dhanya so desu sailu bana gA_U.N. jaha.N jaha.N jAhi.n dhanya so_i ThA_U.N .. sukha pAya_u bira.nchi rachi tehI. e jehi ke saba bhA.Nti sanehI .. rAma lakhana pathi kathA suhA_I. rahI sakala maga kAnana chhA_I .. do\. ehi bidhi raghukula kamala rabi maga loganha sukha deta. jAhi.n chale dekhata bipina siya saumitri sameta .. 122 .. Age rAmu lakhanu bane pAchhe.n. tApasa beSha birAjata kAchhe.n .. ubhaya bIcha siya sohati kaise. brahma jIva bicha mAyA jaise .. bahuri kaha_u.N chhabi jasi mana basa_I. janu madhu madana madhya rati lasa_I .. upamA bahuri kaha_u.N jiya.N johI. janu budha bidhu bicha rohini sohI .. prabhu pada rekha bIcha bicha sItA. dharati charana maga chalati sabhItA .. sIya rAma pada a.nka barA_e.N. lakhana chalahi.n magu dAhina lA_e.N .. rAma lakhana siya prIti suhA_I. bachana agochara kimi kahi jA_I .. khaga mR^iga magana dekhi chhabi hohI.n. li_e chori chita rAma baTohI.n .. do\. jinha jinha dekhe pathika priya siya sameta do_u bhA_i. bhava magu agamu ana.ndu te_i binu shrama rahe sirA_i .. 123 .. ajahu.N jAsu ura sapanehu.N kA_U. basahu.N lakhanu siya rAmu baTA_U .. rAma dhAma patha pA_ihi so_I. jo patha pAva kabahu.N muni ko_I .. taba raghubIra shramita siya jAnI. dekhi nikaTa baTu sItala pAnI .. taha.N basi ka.nda mUla phala khA_I. prAta nahA_i chale raghurA_I .. dekhata bana sara saila suhA_e. bAlamIki Ashrama prabhu A_e .. rAma dIkha muni bAsu suhAvana. su.ndara giri kAnanu jalu pAvana .. sarani saroja biTapa bana phUle. gu.njata ma.nju madhupa rasa bhUle .. khaga mR^iga bipula kolAhala karahI.n. birahita baira mudita mana charahI.n .. do\. suchi su.ndara Ashramu nirakhi haraShe rAjivanena. suni raghubara Agamanu muni Age.n Aya_u lena .. 124 .. muni kahu.N rAma da.nDavata kInhA. AsirabAdu biprabara dInhA .. dekhi rAma chhabi nayana ju.DAne. kari sanamAnu Ashramahi.n Ane .. munibara atithi prAnapriya pA_e. ka.nda mUla phala madhura magA_e .. siya saumitri rAma phala khA_e. taba muni Ashrama di_e suhA_e .. bAlamIki mana Ana.Ndu bhArI. ma.ngala mUrati nayana nihArI .. taba kara kamala jori raghurA_I. bole bachana shravana sukhadA_I .. tumha trikAla darasI muninAthA. bisva badara jimi tumhare.n hAthA .. asa kahi prabhu saba kathA bakhAnI. jehi jehi bhA.Nti dInha banu rAnI .. do\. tAta bachana puni mAtu hita bhA_i bharata asa rA_u. mo kahu.N darasa tumhAra prabhu sabu mama punya prabhA_u .. 125 .. dekhi pAya munirAya tumhAre. bha_e sukR^ita saba suphala hamAre .. aba jaha.N rA_ura Ayasu ho_I. muni udabegu na pAvai ko_I .. muni tApasa jinha te.n dukhu lahahI.n. te naresa binu pAvaka dahahI.n .. ma.ngala mUla bipra paritoShU. daha_i koTi kula bhUsura roShU .. asa jiya.N jAni kahi_a so_i ThA_U.N. siya saumitri sahita jaha.N jA_U.N .. taha.N rachi ruchira parana tR^ina sAlA. bAsu karau kachhu kAla kR^ipAlA .. sahaja sarala suni raghubara bAnI. sAdhu sAdhu bole muni gyAnI .. kasa na kahahu asa raghukulaketU. tumha pAlaka sa.ntata shruti setU .. chha.n\. shruti setu pAlaka rAma tumha jagadIsa mAyA jAnakI. jo sR^ijati jagu pAlati harati rUkha pA_i kR^ipAnidhAna kI .. jo sahasasIsu ahIsu mahidharu lakhanu sacharAchara dhanI. sura kAja dhari nararAja tanu chale dalana khala nisichara anI .. so\. rAma sarupa tumhAra bachana agochara buddhipara. abigata akatha apAra neti nita nigama kaha .. 126 .. jagu pekhana tumha dekhanihAre. bidhi hari sa.nbhu nachAvanihAre .. te_u na jAnahi.n maramu tumhArA. auru tumhahi ko jAnanihArA .. so_i jAna_i jehi dehu janA_I. jAnata tumhahi tumha_i ho_i jA_I .. tumharihi kR^ipA.N tumhahi raghuna.ndana. jAnahi.n bhagata bhagata ura cha.ndana .. chidAna.ndamaya deha tumhArI. bigata bikAra jAna adhikArI .. nara tanu dharehu sa.nta sura kAjA. kahahu karahu jasa prAkR^ita rAjA .. rAma dekhi suni charita tumhAre. ja.Da mohahi.n budha hohi.n sukhAre .. tumha jo kahahu karahu sabu sA.NchA. jasa kAchhi_a tasa chAhi_a nAchA .. do\. pU.Nchhehu mohi ki rahau.n kaha.N mai.n pU.Nchhata sakuchA_u.N. jaha.N na hohu taha.N dehu kahi tumhahi dekhAvau.n ThA_u.N .. 127 .. suni muni bachana prema rasa sAne. sakuchi rAma mana mahu.N musukAne .. bAlamIki ha.Nsi kahahi.n bahorI. bAnI madhura ami_a rasa borI .. sunahu rAma aba kaha_u.N niketA. jahA.N basahu siya lakhana sametA .. jinha ke shravana samudra samAnA. kathA tumhAri subhaga sari nAnA .. bharahi.n nira.ntara hohi.n na pUre. tinha ke hiya tumha kahu.N gR^iha rUre .. lochana chAtaka jinha kari rAkhe. rahahi.n darasa jaladhara abhilAShe .. nidarahi.n sarita si.ndhu sara bhArI. rUpa bi.ndu jala hohi.n sukhArI .. tinha ke hR^idaya sadana sukhadAyaka. basahu ba.ndhu siya saha raghunAyaka .. do\. jasu tumhAra mAnasa bimala ha.nsini jIhA jAsu. mukutAhala guna gana chuna_i rAma basahu hiya.N tAsu .. 128 .. prabhu prasAda suchi subhaga subAsA. sAdara jAsu laha_i nita nAsA .. tumhahi nibedita bhojana karahI.n. prabhu prasAda paTa bhUShana dharahI.n .. sIsa navahi.n sura guru dvija dekhI. prIti sahita kari binaya biseShI .. kara nita karahi.n rAma pada pUjA. rAma bharosa hR^idaya.N nahi dUjA .. charana rAma tIratha chali jAhI.n. rAma basahu tinha ke mana mAhI.n .. ma.ntrarAju nita japahi.n tumhArA. pUjahi.n tumhahi sahita parivArA .. tarapana homa karahi.n bidhi nAnA. bipra jevA.Ni dehi.n bahu dAnA .. tumha te.n adhika gurahi jiya.N jAnI. sakala bhAya.N sevahi.n sanamAnI .. do\. sabu kari mAgahi.n eka phalu rAma charana rati ho_u. tinha ke.n mana ma.ndira basahu siya raghuna.ndana do_u .. 129 .. kAma koha mada mAna na mohA. lobha na chhobha na rAga na drohA .. jinha ke.n kapaTa da.nbha nahi.n mAyA. tinha ke.n hR^idaya basahu raghurAyA .. saba ke priya saba ke hitakArI. dukha sukha sarisa prasa.nsA gArI .. kahahi.n satya priya bachana bichArI. jAgata sovata sarana tumhArI .. tumhahi chhA.Di gati dUsari nAhI.n. rAma basahu tinha ke mana mAhI.n .. jananI sama jAnahi.n paranArI. dhanu parAva biSha te.n biSha bhArI .. je haraShahi.n para sa.npati dekhI. dukhita hohi.n para bipati biseShI .. jinhahi rAma tumha prAnapi_Are. tinha ke mana subha sadana tumhAre .. do\. svAmi sakhA pitu mAtu gura jinha ke saba tumha tAta. mana ma.ndira tinha ke.n basahu sIya sahita do_u bhrAta .. 130 .. avaguna taji saba ke guna gahahI.n. bipra dhenu hita sa.nkaTa sahahI.n .. nIti nipuna jinha ka_i jaga lIkA. ghara tumhAra tinha kara manu nIkA .. guna tumhAra samujha_i nija dosA. jehi saba bhA.Nti tumhAra bharosA .. rAma bhagata priya lAgahi.n jehI. tehi ura basahu sahita baidehI .. jAti pA.Nti dhanu dharama ba.DA_I. priya parivAra sadana sukhadA_I .. saba taji tumhahi raha_i ura lA_I. tehi ke hR^idaya.N rahahu raghurA_I .. saragu naraku apabaragu samAnA. jaha.N taha.N dekha dhare.n dhanu bAnA .. karama bachana mana rA_ura cherA. rAma karahu tehi ke.n ura DerA .. do\. jAhi na chAhi_a kabahu.N kachhu tumha sana sahaja sanehu. basahu nira.ntara tAsu mana so rA_ura nija gehu .. 131 .. ehi bidhi munibara bhavana dekhA_e. bachana saprema rAma mana bhA_e .. kaha muni sunahu bhAnukulanAyaka. Ashrama kaha_u.N samaya sukhadAyaka .. chitrakUTa giri karahu nivAsU. taha.N tumhAra saba bhA.Nti supAsU .. sailu suhAvana kAnana chArU. kari kehari mR^iga bihaga bihArU .. nadI punIta purAna bakhAnI. atripriyA nija tapabala AnI .. surasari dhAra nA_u.N ma.ndAkini. jo saba pAtaka potaka DAkini .. atri Adi munibara bahu basahI.n. karahi.n joga japa tapa tana kasahI.n .. chalahu saphala shrama saba kara karahU. rAma dehu gaurava giribarahU .. do\. chitrakUTa mahimA amita kahI.n mahAmuni gA_i. A_e nahA_e sarita bara siya sameta do_u bhA_i .. 132 .. raghubara kahe_u lakhana bhala ghATU. karahu katahu.N aba ThAhara ThATU .. lakhana dIkha paya utara karArA. chahu.N disi phire_u dhanuSha jimi nArA .. nadI panacha sara sama dama dAnA. sakala kaluSha kali sA_uja nAnA .. chitrakUTa janu achala aherI. chuka_i na ghAta mAra muThabherI .. asa kahi lakhana ThA_u.N dekharAvA. thalu biloki raghubara sukhu pAvA .. rame_u rAma manu devanha jAnA. chale sahita sura thapati pradhAnA .. kola kirAta beSha saba A_e. rache parana tR^ina sadana suhA_e .. barani na jAhi ma.nju du_i sAlA. eka lalita laghu eka bisAlA .. do\. lakhana jAnakI sahita prabhu rAjata ruchira niketa. soha madanu muni beSha janu rati riturAja sameta .. 133 .. mAsapArAyaNa, satraha.NvA vishrAma amara nAga ki.nnara disipAlA. chitrakUTa A_e tehi kAlA .. rAma pranAmu kInha saba kAhU. mudita deva lahi lochana lAhU .. baraShi sumana kaha deva samAjU. nAtha sanAtha bha_e hama AjU .. kari binatI dukha dusaha sunA_e. haraShita nija nija sadana sidhA_e .. chitrakUTa raghuna.ndanu chhA_e. samAchAra suni suni muni A_e .. Avata dekhi mudita munibR^i.ndA. kInha da.nDavata raghukula cha.ndA .. muni raghubarahi lA_i ura lehI.n. suphala hona hita AsiSha dehI.n .. siya saumitra rAma chhabi dekhahi.n. sAdhana sakala saphala kari lekhahi.n .. do\. jathAjoga sanamAni prabhu bidA ki_e munibR^i.nda. karahi joga japa jAga tapa nija Ashramanhi suchha.nda .. 134 .. yaha sudhi kola kirAtanha pA_I. haraShe janu nava nidhi ghara A_I .. ka.nda mUla phala bhari bhari donA. chale ra.nka janu lUTana sonA .. tinha maha.N jinha dekhe do_u bhrAtA. apara tinhahi pU.Nchhahi magu jAtA .. kahata sunata raghubIra nikA_I. A_i sabanhi dekhe raghurA_I .. karahi.n johAru bhe.nTa dhari Age. prabhuhi bilokahi.n ati anurAge .. chitra likhe janu jaha.N taha.N ThA.Dhe. pulaka sarIra nayana jala bA.Dhe .. rAma saneha magana saba jAne. kahi priya bachana sakala sanamAne .. prabhuhi johAri bahori bahorI. bachana binIta kahahi.n kara jorI .. do\. aba hama nAtha sanAtha saba bha_e dekhi prabhu pAya. bhAga hamAre Agamanu rA_ura kosalarAya .. 135 .. dhanya bhUmi bana pa.ntha pahArA. jaha.N jaha.N nAtha pA_u tumha dhArA .. dhanya bihaga mR^iga kAnanachArI. saphala janama bha_e tumhahi nihArI .. hama saba dhanya sahita parivArA. dIkha darasu bhari nayana tumhArA .. kInha bAsu bhala ThA_u.N bichArI. ihA.N sakala ritu rahaba sukhArI .. hama saba bhA.Nti karaba sevakA_I. kari kehari ahi bAgha barA_I .. bana beha.Da giri ka.ndara khohA. saba hamAra prabhu paga paga johA .. taha.N taha.N tumhahi ahera khelA_uba. sara nirajhara jalaThA_u.N dekhA_uba .. hama sevaka parivAra sametA. nAtha na sakuchaba Ayasu detA .. do\. beda bachana muni mana agama te prabhu karunA aina. bachana kirAtanha ke sunata jimi pitu bAlaka baina .. 136 .. rAmahi kevala premu pi_ArA. jAni le_u jo jAnanihArA .. rAma sakala banachara taba toShe. kahi mR^idu bachana prema paripoShe .. bidA ki_e sira nA_i sidhA_e. prabhu guna kahata sunata ghara A_e .. ehi bidhi siya sameta do_u bhA_I. basahi.n bipina sura muni sukhadA_I .. jaba te A_i rahe raghunAyaku. taba te.n bhaya_u banu ma.ngaladAyaku .. phUlahi.n phalahi.n biTapa bidhi nAnA .. ma.nju balita bara beli bitAnA .. surataru sarisa subhAya.N suhA_e. manahu.N bibudha bana parihari A_e .. ga.nja ma.njutara madhukara shrenI. tribidha bayAri baha_i sukha denI .. do\. nIlaka.nTha kalaka.nTha suka chAtaka chakka chakora. bhA.Nti bhA.Nti bolahi.n bihaga shravana sukhada chita chora .. 137 .. keri kehari kapi kola kura.ngA. bigatabaira bicharahi.n saba sa.ngA .. phirata ahera rAma chhabi dekhI. hohi.n mudita mR^igaba.nda biseShI .. bibudha bipina jaha.N lagi jaga mAhI.n. dekhi rAma banu sakala sihAhI.n .. surasari sarasa_i dinakara kanyA. mekalasutA godAvari dhanyA .. saba sara si.ndhu nadI nada nAnA. ma.ndAkini kara karahi.n bakhAnA .. udaya asta giri aru kailAsU. ma.ndara meru sakala surabAsU .. saila himAchala Adika jete. chitrakUTa jasu gAvahi.n tete .. bi.ndhi mudita mana sukhu na samA_I. shrama binu bipula ba.DA_I pA_I .. do\. chitrakUTa ke bihaga mR^iga beli biTapa tR^ina jAti. punya pu.nja saba dhanya asa kahahi.n deva dina rAti .. 138 .. nayanava.nta raghubarahi bilokI. pA_i janama phala hohi.n bisokI .. parasi charana raja achara sukhArI. bha_e parama pada ke adhikArI .. so banu sailu subhAya.N suhAvana. ma.ngalamaya ati pAvana pAvana .. mahimA kahi_a kavani bidhi tAsU. sukhasAgara jaha.N kInha nivAsU .. paya payodhi taji avadha bihA_I. jaha.N siya lakhanu rAmu rahe A_I .. kahi na sakahi.n suShamA jasi kAnana. jau.n sata sahasa ho.nhi.n sahasAnana .. so mai.n barani kahau.n bidhi kehI.n. DAbara kamaTha ki ma.ndara lehI.n .. sevahi.n lakhanu karama mana bAnI. jA_i na sIlu sanehu bakhAnI .. do\. \-chhinu chhinu lakhi siya rAma pada jAni Apu para nehu. karata na sapanehu.N lakhanu chitu ba.ndhu mAtu pitu gehu .. 139 .. rAma sa.nga siya rahati sukhArI. pura parijana gR^iha surati bisArI .. chhinu chhinu piya bidhu badanu nihArI. pramudita manahu.N chakorakumArI .. nAha nehu nita ba.Dhata bilokI. haraShita rahati divasa jimi kokI .. siya manu rAma charana anurAgA. avadha sahasa sama banu priya lAgA .. paranakuTI priya priyatama sa.ngA. priya parivAru kura.nga biha.ngA .. sAsu sasura sama munitiya munibara. asanu ami_a sama ka.nda mUla phara .. nAtha sAtha sA.NtharI suhA_I. mayana sayana saya sama sukhadA_I .. lokapa hohi.n bilokata jAsU. tehi ki mohi saka biShaya bilAsU .. do\. \-sumirata rAmahi tajahi.n jana tR^ina sama biShaya bilAsu. rAmapriyA jaga janani siya kachhu na Acharaju tAsu .. 140 .. sIya lakhana jehi bidhi sukhu lahahI.n. so_i raghunAtha karahi so_i kahahI.n .. kahahi.n purAtana kathA kahAnI. sunahi.n lakhanu siya ati sukhu mAnI. jaba jaba rAmu avadha sudhi karahI.n. taba taba bAri bilochana bharahI.n .. sumiri mAtu pitu parijana bhA_I. bharata sanehu sIlu sevakA_I .. kR^ipAsi.ndhu prabhu hohi.n dukhArI. dhIraju dharahi.n kusama_u bichArI .. lakhi siya lakhanu bikala ho_i jAhI.n. jimi puruShahi anusara parichhAhI.n .. priyA ba.ndhu gati lakhi raghuna.ndanu. dhIra kR^ipAla bhagata ura cha.ndanu .. lage kahana kachhu kathA punItA. suni sukhu lahahi.n lakhanu aru sItA .. do\. rAmu lakhana sItA sahita sohata parana niketa. jimi bAsava basa amarapura sachI jaya.nta sameta .. 141 .. jogavahi.n prabhu siya lakhanahi.n kaise.n. palaka bilochana golaka jaise.n .. sevahi.n lakhanu sIya raghubIrahi. jimi abibekI puruSha sarIrahi .. ehi bidhi prabhu bana basahi.n sukhArI. khaga mR^iga sura tApasa hitakArI .. kahe_u.N rAma bana gavanu suhAvA. sunahu suma.ntra avadha jimi AvA .. phire_u niShAdu prabhuhi pahu.NchA_I. sachiva sahita ratha dekhesi A_I .. ma.ntrI bikala biloki niShAdU. kahi na jA_i jasa bhaya_u biShAdU .. rAma rAma siya lakhana pukArI. pare_u dharanitala byAkula bhArI .. dekhi dakhina disi haya hihinAhI.n. janu binu pa.nkha bihaga akulAhI.n .. do\. nahi.n tR^ina charahi.n pi_ahi.n jalu mochahi.n lochana bAri. byAkula bha_e niShAda saba raghubara bAji nihAri .. 142 .. dhari dhIraja taba kaha_i niShAdU. aba suma.ntra pariharahu biShAdU .. tumha pa.nDita paramAratha gyAtA. dharahu dhIra lakhi bimukha bidhAtA bibidha kathA kahi kahi mR^idu bAnI. ratha baiThAre_u barabasa AnI .. soka sithila ratha saka_i na hA.NkI. raghubara biraha pIra ura bA.NkI .. charapharAhi.N maga chalahi.n na ghore. bana mR^iga manahu.N Ani ratha jore .. a.Dhuki parahi.n phiri herahi.n pIchhe.n. rAma biyogi bikala dukha tIchhe.n .. jo kaha rAmu lakhanu baidehI. hi.nkari hi.nkari hita herahi.n tehI .. bAji biraha gati kahi kimi jAtI. binu mani phanika bikala jehi bhA.NtI .. do\. bhaya_u niShAda biShAdabasa dekhata sachiva tura.nga. boli susevaka chAri taba di_e sArathI sa.nga .. 143 .. guha sArathihi phire_u pahu.NchA_I. birahu biShAdu barani nahi.n jA_I .. chale avadha le_i rathahi niShAdA. hohi chhanahi.n chhana magana biShAdA .. socha suma.ntra bikala dukha dInA. dhiga jIvana raghubIra bihInA .. rahihi na a.ntahu.N adhama sarIrU. jasu na lahe_u bichhurata raghubIrU .. bha_e ajasa agha bhAjana prAnA. kavana hetu nahi.n karata payAnA .. ahaha ma.nda manu avasara chUkA. ajahu.N na hR^idaya hota du_i TUkA .. mIji hAtha siru dhuni pachhitA_I. manaha.N kR^ipana dhana rAsi gavA.NI .. birida bA.Ndhi bara bIru kahA_I. chale_u samara janu subhaTa parA_I .. do\. bipra bibekI bedabida sa.nmata sAdhu sujAti. jimi dhokhe.n madapAna kara sachiva socha tehi bhA.Nti .. 144 .. jimi kulIna tiya sAdhu sayAnI. patidevatA karama mana bAnI .. rahai karama basa parihari nAhU. sachiva hR^idaya.N timi dAruna dAhu .. lochana sajala DIThi bha_i thorI. suna_i na shravana bikala mati bhorI .. sUkhahi.n adhara lAgi muha.N lATI. ji_u na jA_i ura avadhi kapATI .. bibarana bhaya_u na jA_i nihArI. mAresi manahu.N pitA mahatArI .. hAni galAni bipula mana byApI. jamapura pa.ntha socha jimi pApI .. bachanu na Ava hR^idaya.N pachhitA_I. avadha kAha mai.n dekhaba jA_I .. rAma rahita ratha dekhihi jo_I. sakuchihi mohi bilokata so_I .. do\. \-dhA_i pU.Nchhihahi.n mohi jaba bikala nagara nara nAri. utaru deba mai.n sabahi taba hR^idaya.N bajru baiThAri .. 145 .. puchhihahi.n dIna dukhita saba mAtA. kahaba kAha mai.n tinhahi bidhAtA .. pUchhihi jabahi.n lakhana mahatArI. kahiha_u.N kavana sa.Ndesa sukhArI .. rAma janani jaba A_ihi dhA_I. sumiri bachchhu jimi dhenu lavA_I .. pU.Nchhata utaru deba mai.n tehI. ge banu rAma lakhanu baidehI .. jo_i pU.Nchhihi tehi Utaru debA.jA_i avadha aba yahu sukhu lebA .. pU.Nchhihi jabahi.n rA_u dukha dInA. jivanu jAsu raghunAtha adhInA .. deha_u.N utaru kaunu muhu lA_I. Aya_u.N kusala ku_a.Nra pahu.NchA_I .. sunata lakhana siya rAma sa.NdesU. tR^ina jimi tanu pariharihi naresU .. do\. \-hrada_u na bidare_u pa.nka jimi bichhurata prItamu nIru .. jAnata hau.n mohi dInha bidhi yahu jAtanA sarIru .. 146 .. ehi bidhi karata pa.ntha pachhitAvA. tamasA tIra turata rathu AvA .. bidA ki_e kari binaya niShAdA. phire pAya.N pari bikala biShAdA .. paiThata nagara sachiva sakuchA_I. janu mAresi gura bA.Nbhana gA_I .. baiThi biTapa tara divasu gavA.NvA. sA.Njha samaya taba avasaru pAvA .. avadha prabesu kInha a.Ndhi_Are.n. paiTha bhavana rathu rAkhi du_Are.n .. jinha jinha samAchAra suni pA_e. bhUpa dvAra rathu dekhana A_e .. rathu pahichAni bikala lakhi ghore. garahi.n gAta jimi Atapa ore .. nagara nAri nara byAkula kai.nse.n. nighaTata nIra mInagana jai.nse.n .. do\. \-sachiva Agamanu sunata sabu bikala bhaya_u ranivAsu. bhavana bhaya.nkaru lAga tehi mAnahu.N preta nivAsu .. 147 .. ati Arati saba pU.Nchhahi.n rAnI. utaru na Ava bikala bha_i bAnI .. suna_i na shravana nayana nahi.n sUjhA. kahahu kahA.N nR^ipa tehi tehi bUjhA .. dAsinha dIkha sachiva bikalA_I. kausalyA gR^iha.N ga_I.n lavA_I .. jA_i suma.ntra dIkha kasa rAjA. ami_a rahita janu cha.ndu birAjA .. Asana sayana bibhUShana hInA. pare_u bhUmitala nipaTa malInA .. le_i usAsu socha ehi bhA.NtI. surapura te.n janu kha.Nse_u jajAtI .. leta socha bhari chhinu chhinu chhAtI. janu jari pa.nkha pare_u sa.npAtI .. rAma rAma kaha rAma sanehI. puni kaha rAma lakhana baidehI .. do\. dekhi sachiva.N jaya jIva kahi kInhe_u da.nDa pranAmu. sunata uThe_u byAkula nR^ipati kahu suma.ntra kaha.N rAmu .. 148 .. bhUpa suma.ntru lInha ura lA_I. bU.Data kachhu adhAra janu pA_I .. sahita saneha nikaTa baiThArI. pU.Nchhata rA_u nayana bhari bArI .. rAma kusala kahu sakhA sanehI. kaha.N raghunAthu lakhanu baidehI .. Ane pheri ki banahi sidhA_e. sunata sachiva lochana jala chhA_e .. soka bikala puni pU.Nchha naresU. kahu siya rAma lakhana sa.ndesU .. rAma rUpa guna sIla subhA_U. sumiri sumiri ura sochata rA_U .. rA_u sunA_i dInha banabAsU. suni mana bhaya_u na haraShu harA.NsU .. so suta bichhurata ga_e na prAnA. ko pApI ba.Da mohi samAnA .. do\. sakhA rAmu siya lakhanu jaha.N tahA.N mohi pahu.NchA_u. nAhi.n ta chAhata chalana aba prAna kaha_u.N satibhA_u .. 149 .. puni puni pU.Nchhata ma.ntrahi rA_U. priyatama su_ana sa.Ndesa sunA_U .. karahi sakhA so_i begi upA_U. rAmu lakhanu siya nayana dekhA_U .. sachiva dhIra dhari kaha mudu bAnI. mahArAja tumha pa.nDita gyAnI .. bIra sudhIra dhura.ndhara devA. sAdhu samAju sadA tumha sevA .. janama marana saba dukha bhogA. hAni lAbha priya milana biyogA .. kAla karama basa hauhi.n gosA_I.n. barabasa rAti divasa kI nA_I.n .. sukha haraShahi.n ja.Da dukha bilakhAhI.n. do_u sama dhIra dharahi.n mana mAhI.n .. dhIraja dharahu bibeku bichArI. chhA.Di_a socha sakala hitakArI .. do\. prathama bAsu tamasA bhaya_u dUsara surasari tIra. nhA_I rahe jalapAnu kari siya sameta do_u bIra .. 150 .. kevaTa kInhi bahuta sevakA_I. so jAmini si.ngaraura gavA.NI .. hota prAta baTa chhIru magAvA. jaTA mukuTa nija sIsa banAvA .. rAma sakhA.N taba nAva magA_I. priyA cha.DhA_i cha.Dhe raghurA_I .. lakhana bAna dhanu dhare banA_I. Apu cha.Dhe prabhu Ayasu pA_I .. bikala biloki mohi raghubIrA. bole madhura bachana dhari dhIrA .. tAta pranAmu tAta sana kahehu. bAra bAra pada pa.nkaja gahehU .. karabi pAya.N pari binaya bahorI. tAta kari_a jani chi.ntA morI .. bana maga ma.ngala kusala hamAre.n. kR^ipA anugraha punya tumhAre.n .. chha.n\. tumhare anugraha tAta kAnana jAta saba sukhu pA_ihau.n. pratipAli Ayasu kusala dekhana pAya puni phiri A_ihau.n .. jananI.n sakala paritoShi pari pari pAya.N kari binatI ghanI. tulasI karehu so_i jatanu jehi.n kusalI rahahi.n kosala dhanI .. so\. gura sana kahaba sa.Ndesu bAra bAra pada paduma gahi. karaba so_i upadesu jehi.n na socha mohi avadhapati .. 151 .. purajana parijana sakala nihorI. tAta sunA_ehu binatI morI .. so_i saba bhA.Nti mora hitakArI. jAte.n raha naranAhu sukhArI .. kahaba sa.Ndesu bharata ke A_e.N. nIti na taji_a rAjapadu pA_e.N .. pAlehu prajahi karama mana bAnI. seehu mAtu sakala sama jAnI .. ora nibAhehu bhAyapa bhA_I. kari pitu mAtu sujana sevakA_I .. tAta bhA.Nti tehi rAkhaba rA_U. socha mora jehi.n karai na kA_U .. lakhana kahe kachhu bachana kaThorA. baraji rAma puni mohi nihorA .. bAra bAra nija sapatha devA_I. kahabi na tAta lakhana larikA_I .. do\. kahi pranAma kachhu kahana liya siya bha_i sithila saneha. thakita bachana lochana sajala pulaka pallavita deha .. 152 .. tehi avasara raghubara rUkha pA_I. kevaTa pArahi nAva chalA_I .. raghukulatilaka chale ehi bhA.NtI. dekha_u.N ThA.Dha kulisa dhari chhAtI .. mai.n Apana kimi kahau.n kalesU. ji_ata phire_u.N le_i rAma sa.NdesU .. asa kahi sachiva bachana rahi gaya_U. hAni galAni socha basa bhaya_U .. suta bachana sunatahi.n naranAhU. pare_u dharani ura dAruna dAhU .. talaphata biShama moha mana mApA. mAjA manahu.N mIna kahu.N byApA .. kari bilApa saba rovahi.n rAnI. mahA bipati kimi jA_i bakhAnI .. suni bilApa dukhahU dukhu lAgA. dhIrajahU kara dhIraju bhAgA .. do\. bhaya_u kolAhalu avadha ati suni nR^ipa rA_ura soru. bipula bihaga bana pare_u nisi mAnahu.N kulisa kaThoru .. 153 .. prAna ka.nThagata bhaya_u bhu_AlU. mani bihIna janu byAkula byAlU .. idrI.n sakala bikala bha_i.N bhArI. janu sara sarasija banu binu bArI .. kausalyA.N nR^ipu dIkha malAnA. rabikula rabi a.Nthaya_u jiya.N jAnA. ura dhari dhIra rAma mahatArI. bolI bachana samaya anusArI .. nAtha samujhi mana kari_a bichArU. rAma biyoga payodhi apArU .. karanadhAra tumha avadha jahAjU. cha.Dhe_u sakala priya pathika samAjU .. dhIraju dhari_a ta pA_i_a pArU. nAhi.n ta bU.Dihi sabu parivArU .. jau.n jiya.N dhari_a binaya piya morI. rAmu lakhanu siya milahi.n bahorI .. do\. \-priyA bachana mR^idu sunata nR^ipu chitaya_u A.Nkhi ughAri. talaphata mIna malIna janu sI.nchata sItala bAri .. 154 .. dhari dhIraju uThI baiTha bhu_AlU. kahu suma.ntra kaha.N rAma kR^ipAlU .. kahA.N lakhanu kaha.N rAmu sanehI. kaha.N priya putrabadhU baidehI .. bilapata rA_u bikala bahu bhA.NtI. bha_i juga sarisa sirAti na rAtI .. tApasa a.ndha sApa sudhi A_I. kausalyahi saba kathA sunA_I .. bhaya_u bikala baranata itihAsA. rAma rahita dhiga jIvana AsA .. so tanu rAkhi karaba mai.n kAhA. je.nhi na prema panu mora nibAhA .. hA raghuna.ndana prAna pirIte. tumha binu ji_ata bahuta dina bIte .. hA jAnakI lakhana hA raghubara. hA pitu hita chita chAtaka jaladhara. do\. rAma rAma kahi rAma kahi rAma rAma kahi rAma. tanu parihari raghubara biraha.N rA_u gaya_u suradhAma .. 155 .. ji_ana marana phalu dasaratha pAvA. a.nDa aneka amala jasu chhAvA .. ji_ata rAma bidhu badanu nihArA. rAma biraha kari maranu sa.NvArA .. soka bikala saba rovahi.n rAnI. rUpu sIla balu teju bakhAnI .. karahi.n bilApa aneka prakArA. parahI.n bhUmitala bArahi.n bArA .. bilapahi.n bikala dAsa aru dAsI. ghara ghara rudanu karahi.n purabAsI .. a.Nthaya_u Aju bhAnukula bhAnU. dharama avadhi guna rUpa nidhAnU .. gArI.n sakala kaika_ihi dehI.n. nayana bihIna kInha jaga jehI.n .. ehi bidhi bilapata raini bihAnI. A_e sakala mahAmuni gyAnI .. do\. taba basiShTha muni samaya sama kahi aneka itihAsa. soka nevAre_u sabahi kara nija bigyAna prakAsa .. 156 .. tela nA.Nva bhari nR^ipa tanu rAkhA. dUta bolA_i bahuri asa bhAShA .. dhAvahu begi bharata pahi.n jAhU. nR^ipa sudhi katahu.N kahahu jani kAhU .. etane_i kahehu bharata sana jA_I. gura bolA_I paThaya_u do_u bhA_I .. suni muni Ayasu dhAvana dhA_e. chale bega bara bAji lajA_e .. anarathu avadha ara.nbhe_u jaba te.n. kusaguna hohi.n bharata kahu.N taba te.n .. dekhahi.n rAti bhayAnaka sapanA. jAgi karahi.n kaTu koTi kalapanA .. bipra jevA.Ni dehi.n dina dAnA. siva abhiSheka karahi.n bidhi nAnA .. mAgahi.n hR^idaya.N mahesa manA_I. kusala mAtu pitu parijana bhA_I .. do\. ehi bidhi sochata bharata mana dhAvana pahu.Nche A_i. gura anusAsana shravana suni chale ganesu manA_i .. 157 .. chale samIra bega haya hA.Nke. nAghata sarita saila bana bA.Nke .. hR^idaya.N sochu ba.Da kachhu na sohA_I. asa jAnahi.n jiya.N jA_u.N u.DA_I .. eka nimeSha barasa sama jA_I. ehi bidhi bharata nagara ni_arA_I .. asaguna hohi.n nagara paiThArA. raTahi.n kubhA.Nti kukheta karArA .. khara si_Ara bolahi.n pratikUlA. suni suni ho_i bharata mana sUlA .. shrIhata sara saritA bana bAgA. nagaru biseShi bhayAvanu lAgA .. khaga mR^iga haya gaya jAhi.n na jo_e. rAma biyoga kuroga bigo_e .. nagara nAri nara nipaTa dukhArI. manahu.N sabanhi saba sa.npati hArI .. do\. purajana milihi.n na kahahi.n kachhu gava.Nhi.n johArahi.n jAhi.n. bharata kusala pU.Nchhi na sakahi.n bhaya biShAda mana mAhi.n .. 158 .. hATa bATa nahi.n jA_i nihArI. janu pura daha.N disi lAgi davArI .. Avata suta suni kaikayana.ndini. haraShI rabikula jalaruha cha.ndini .. saji AratI mudita uThi dhA_I. dvArehi.n bhe.nTi bhavana le_i A_I .. bharata dukhita parivAru nihArA. mAnahu.N tuhina banaja banu mArA .. kaike_I haraShita ehi bhA.Nti. manahu.N mudita dava lA_i kirAtI .. sutahi sasocha dekhi manu mAre.n. pU.Nchhati naihara kusala hamAre.n .. sakala kusala kahi bharata sunA_I. pU.NchhI nija kula kusala bhalA_I .. kahu kaha.N tAta kahA.N saba mAtA. kaha.N siya rAma lakhana priya bhrAtA .. do\. suni suta bachana sanehamaya kapaTa nIra bhari naina. bharata shravana mana sUla sama pApini bolI baina .. 159 .. tAta bAta mai.n sakala sa.NvArI. bhai ma.ntharA sahAya bichArI .. kachhuka kAja bidhi bIcha bigAre_u. bhUpati surapati pura pagu dhAre_u .. sunata bharatu bha_e bibasa biShAdA. janu sahame_u kari kehari nAdA .. tAta tAta hA tAta pukArI. pare bhUmitala byAkula bhArI .. chalata na dekhana pAya_u.N tohI. tAta na rAmahi sau.npehu mohI .. bahuri dhIra dhari uThe sa.NbhArI. kahu pitu marana hetu mahatArI .. suni suta bachana kahati kaike_I. maramu pA.Nchhi janu mAhura de_I .. Adihu te.n saba Apani karanI. kuTila kaThora mudita mana baranI .. do\. bharatahi bisare_u pitu marana sunata rAma bana gaunu. hetu apanapa_u jAni jiya.N thakita rahe dhari maunu .. 160 .. bikala biloki sutahi samujhAvati. manahu.N jare para lonu lagAvati .. tAta rA_u nahi.n soche jogU. bi.Dha_i sukR^ita jasu kInhe_u bhogU .. jIvata sakala janama phala pA_e. a.nta amarapati sadana sidhA_e .. asa anumAni socha pariharahU. sahita samAja rAja pura karahU .. suni suThi sahame_u rAjakumArU. pAke.n chhata janu lAga a.NgArU .. dhIraja dhari bhari lehi.n usAsA. pApani sabahi bhA.Nti kula nAsA .. jau.n pai kuruchi rahI ati tohI. janamata kAhe na mAre mohI .. pe.Da kATi tai.n pAla_u sI.nchA. mIna ji_ana niti bAri ulIchA .. do\. ha.nsaba.nsu dasarathu janaku rAma lakhana se bhA_i. jananI tU.N jananI bha_I bidhi sana kachhu na basA_i .. 161 .. jaba tai.n kumati kumata jiya.N Thaya_U. kha.nDa kha.nDa ho_i hrada_u na gaya_U .. bara mAgata mana bha_i nahi.n pIrA. gari na jIha muha.N pare_u na kIrA .. bhUpa.N pratIta tori kimi kInhI. marana kAla bidhi mati hari lInhI .. bidhihu.N na nAri hR^idaya gati jAnI. sakala kapaTa agha avaguna khAnI .. sarala susIla dharama rata rA_U. so kimi jAnai tIya subhA_U .. asa ko jIva ja.ntu jaga mAhI.n. jehi raghunAtha prAnapriya nAhI.n .. bhe ati ahita rAmu te_u tohI. ko tU ahasi satya kahu mohI .. jo hasi so hasi muha.N masi lA_I. A.Nkhi oTa uThi baiThahi.n jA_I .. do\. rAma birodhI hR^idaya te.n pragaTa kInha bidhi mohi. mo samAna ko pAtakI bAdi kaha_u.N kachhu tohi .. 162 .. suni satrughuna mAtu kuTilA_I. jarahi.n gAta risa kachhu na basA_I .. tehi avasara kubarI taha.N A_I. basana bibhUShana bibidha banA_I .. lakhi risa bhare_u lakhana laghu bhA_I. barata anala ghR^ita Ahuti pA_I .. humagi lAta taki kUbara mArA. pari muha bhara mahi karata pukArA .. kUbara TUTe_u phUTa kapArU. dalita dasana mukha rudhira prachArU .. Aha da_i_a mai.n kAha nasAvA. karata nIka phalu ana_isa pAvA .. suni ripuhana lakhi nakha sikha khoTI. lage ghasITana dhari dhari jho.nTI .. bharata dayAnidhi dInhi chha.DA_I. kausalyA pahi.n ge do_u bhA_I .. do\. malina basana bibarana bikala kR^isa sarIra dukha bhAra. kanaka kalapa bara beli bana mAnahu.N hanI tusAra .. 163 .. bharatahi dekhi mAtu uThi dhA_I. muruchhita avani parI jha_i.N A_I .. dekhata bharatu bikala bha_e bhArI. pare charana tana dasA bisArI .. mAtu tAta kaha.N dehi dekhA_I. kaha.N siya rAmu lakhanu do_u bhA_I .. kaika_i kata janamI jaga mAjhA. jau.n janami ta bha_i kAhe na bA.NjhA .. kula kala.nku jehi.n janame_u mohI. apajasa bhAjana priyajana drohI .. ko tibhuvana mohi sarisa abhAgI. gati asi tori mAtu jehi lAgI .. pitu surapura bana raghubara ketU. mai.n kevala saba anaratha hetu .. dhiga mohi bhaya_u.N benu bana AgI. dusaha dAha dukha dUShana bhAgI .. do\. mAtu bharata ke bachana mR^idu suni suni uThI sa.NbhAri .. li_e uThA_i lagA_i ura lochana mochati bAri .. 164 .. sarala subhAya mAya.N hiya.N lA_e. ati hita manahu.N rAma phiri A_e .. bhe.nTe_u bahuri lakhana laghu bhA_I. soku sanehu na hR^idaya.N samA_I .. dekhi subhA_u kahata sabu ko_I. rAma mAtu asa kAhe na ho_I .. mAtA.N bharatu goda baiThAre. A.Nsu pau.nchhi mR^idu bachana uchAre .. ajahu.N bachchha bali dhIraja dharahU. kusama_u samujhi soka pariharahU .. jani mAnahu hiya.N hAni galAnI. kAla karama gati aghaTita jAni .. kAhuhi dosu dehu jani tAtA. bhA mohi saba bidhi bAma bidhAtA .. jo etehu.N dukha mohi ji_AvA. ajahu.N ko jAna_i kA tehi bhAvA .. do\. pitu Ayasa bhUShana basana tAta taje raghubIra. bisama_u haraShu na hR^idaya.N kachhu pahire balakala chIra. 165 .. mukha prasanna mana ra.nga na roShU. saba kara saba bidhi kari paritoShU .. chale bipina suni siya sa.Nga lAgI. raha_i na rAma charana anurAgI .. sunatahi.n lakhanu chale uThi sAthA. rahahi.n na jatana ki_e raghunAthA .. taba raghupati sabahI siru nA_I. chale sa.nga siya aru laghu bhA_I .. rAmu lakhanu siya banahi sidhA_e. ga_i_u.N na sa.nga na prAna paThA_e .. yahu sabu bhA inha A.Nkhinha Age.n. ta_u na tajA tanu jIva abhAge.n .. mohi na lAja nija nehu nihArI. rAma sarisa suta mai.n mahatArI .. ji_ai marai bhala bhUpati jAnA. mora hR^idaya sata kulisa samAnA .. do\. kausalyA ke bachana suni bharata sahita ranivAsa. byAkula bilapata rAjagR^iha mAnahu.N soka nevAsu .. 166 .. bilapahi.n bikala bharata do_u bhA_I. kausalyA.N li_e hR^idaya.N lagA_I .. bhA.Nti aneka bharatu samujhA_e. kahi bibekamaya bachana sunA_e .. bharatahu.N mAtu sakala samujhA_I.n. kahi purAna shruti kathA suhA_I.n .. chhala bihIna suchi sarala subAnI. bole bharata jori juga pAnI .. je agha mAtu pitA suta mAre.n. gA_i goTha mahisura pura jAre.n .. je agha tiya bAlaka badha kInhe.n. mIta mahIpati mAhura dInhe.n .. je pAtaka upapAtaka ahahI.n. karama bachana mana bhava kabi kahahI.n .. te pAtaka mohi hohu.N bidhAtA. jau.n yahu ho_i mora mata mAtA .. do\. je parihari hari hara charana bhajahi.n bhUtagana ghora. tehi ka_i gati mohi de_u bidhi jau.n jananI mata mora .. 167 .. bechahi.n bedu dharamu duhi lehI.n. pisuna parAya pApa kahi dehI.n .. kapaTI kuTila kalahapriya krodhI. beda bidUShaka bisva birodhI .. lobhI la.npaTa lolupachArA. je tAkahi.n paradhanu paradArA .. pAvau.n mai.n tinha ke gati ghorA. jau.n jananI yahu sa.nmata morA .. je nahi.n sAdhusa.nga anurAge. paramAratha patha bimukha abhAge .. je na bhajahi.n hari naratanu pA_I. jinhahi na hari hara sujasu sohA_I .. taji shrutipa.nthu bAma patha chalahI.n. ba.nchaka birachi beSha jagu chhalahI.n .. tinha kai gati mohi sa.nkara de_U. jananI jau.n yahu jAnau.n bhe_U .. do\. mAtu bharata ke bachana suni sA.Nche sarala subhAya.N. kahati rAma priya tAta tumha sadA bachana mana kAya.N .. 168 .. rAma prAnahu te.n prAna tumhAre. tumha raghupatihi prAnahu te.n pyAre .. bidhu biSha chavai stravai himu AgI. ho_i bArichara bAri birAgI .. bha_e.N gyAnu baru miTai na mohU. tumha rAmahi pratikUla na hohU .. mata tumhAra yahu jo jaga kahahI.n. so sapanehu.N sukha sugati na lahahI.n .. asa kahi mAtu bharatu hiya.N lA_e. thana paya stravahi.n nayana jala chhA_e .. karata bilApa bahuta yahi bhA.NtI. baiThehi.n bIti ga_i saba rAtI .. bAmade_u basiShTha taba A_e. sachiva mahAjana sakala bolA_e .. muni bahu bhA.Nti bharata upadese. kahi paramAratha bachana sudese .. do\. tAta hR^idaya.N dhIraju dharahu karahu jo avasara Aju. uThe bharata gura bachana suni karana kahe_u sabu sAju .. 169 .. nR^ipatanu beda bidita anhavAvA. parama bichitra bimAnu banAvA .. gahi pada bharata mAtu saba rAkhI. rahI.n rAni darasana abhilAShI .. cha.ndana agara bhAra bahu A_e. amita aneka suga.ndha suhA_e .. saraju tIra rachi chitA banA_I. janu surapura sopAna suhA_I .. ehi bidhi dAha kriyA saba kInhI. bidhivata nhA_i tilA.njuli dInhI .. sodhi sumR^iti saba beda purAnA. kInha bharata dasagAta bidhAnA .. jaha.N jasa munibara Ayasu dInhA. taha.N tasa sahasa bhA.Nti sabu kInhA .. bha_e bisuddha di_e saba dAnA. dhenu bAji gaja bAhana nAnA .. do\. si.nghAsana bhUShana basana anna dharani dhana dhAma. di_e bharata lahi bhUmisura bhe paripUrana kAma .. 170 .. pitu hita bharata kInhi jasi karanI. so mukha lAkha jA_i nahi.n baranI .. sudinu sodhi munibara taba A_e. sachiva mahAjana sakala bolA_e .. baiThe rAjasabhA.N saba jA_I. paTha_e boli bharata do_u bhA_I .. bharatu basiShTha nikaTa baiThAre. nIti dharamamaya bachana uchAre .. prathama kathA saba munibara baranI. kaika_i kuTila kInhi jasi karanI .. bhUpa dharamabratu satya sarAhA. jehi.n tanu parihari premu nibAhA .. kahata rAma guna sIla subhA_U. sajala nayana pulake_u munirA_U .. bahuri lakhana siya prIti bakhAnI. soka saneha magana muni gyAnI .. do\. sunahu bharata bhAvI prabala bilakhi kahe_u muninAtha. hAni lAbhu jIvana maranu jasu apajasu bidhi hAtha .. 171 .. asa bichAri kehi de_i_a dosU. byaratha kAhi para kIji_a rosU .. tAta bichAru kehi karahu mana mAhI.n. socha jogu dasarathu nR^ipu nAhI.n .. sochi_a bipra jo beda bihInA. taji nija dharamu biShaya layalInA .. sochi_a nR^ipati jo nIti na jAnA. jehi na prajA priya prAna samAnA .. sochi_a bayasu kR^ipana dhanavAnU. jo na atithi siva bhagati sujAnU .. sochi_a sUdru bipra avamAnI. mukhara mAnapriya gyAna gumAnI .. sochi_a puni pati ba.nchaka nArI. kuTila kalahapriya ichchhAchArI .. sochi_a baTu nija bratu parihara_I. jo nahi.n gura Ayasu anusara_I .. do\. sochi_a gR^ihI jo moha basa kara_i karama patha tyAga. sochi_a jati pra.npacha rata bigata bibeka birAga .. 172 .. baikhAnasa so_i sochai jogu. tapu bihA_i jehi bhAva_i bhogU .. sochi_a pisuna akArana krodhI. janani janaka gura ba.ndhu birodhI .. saba bidhi sochi_a para apakArI. nija tanu poShaka niradaya bhArI .. sochanIya sabahi bidhi so_I. jo na chhA.Di chhalu hari jana ho_I .. sochanIya nahi.n kosalarA_U. bhuvana chAridasa pragaTa prabhA_U .. bhaya_u na aha_i na aba honihArA. bhUpa bharata jasa pitA tumhArA .. bidhi hari haru surapati disinAthA. baranahi.n saba dasaratha guna gAthA .. do\. kahahu tAta kehi bhA.Nti ko_u karihi ba.DA_I tAsu. rAma lakhana tumha satruhana sarisa su_ana suchi jAsu .. 173 .. saba prakAra bhUpati ba.DabhAgI. bAdi biShAdu kari_a tehi lAgI .. yahu suni samujhi sochu pariharahU. sira dhari rAja rajAyasu karahU .. rA.Nya rAjapadu tumha kahu.N dInhA. pitA bachanu phura chAhi_a kInhA .. taje rAmu jehi.n bachanahi lAgI. tanu parihare_u rAma birahAgI .. nR^ipahi bachana priya nahi.n priya prAnA. karahu tAta pitu bachana pravAnA .. karahu sIsa dhari bhUpa rajA_I. ha_i tumha kaha.N saba bhA.Nti bhalA_I .. parasurAma pitu agyA rAkhI. mArI mAtu loka saba sAkhI .. tanaya jajAtihi jaubanu daya_U. pitu agyA.N agha ajasu na bhaya_U .. do\. anuchita uchita bichAru taji je pAlahi.n pitu baina. te bhAjana sukha sujasa ke basahi.n amarapati aina .. 174 .. avasi naresa bachana phura karahU. pAlahu prajA soku pariharahU .. surapura nR^ipa pA_ihi paritoShU. tumha kahu.N sukR^ita sujasu nahi.n doShU .. beda bidita sa.nmata sabahI kA. jehi pitu de_i so pAva_i TIkA .. karahu rAju pariharahu galAnI. mAnahu mora bachana hita jAnI .. suni sukhu lahaba rAma baidehI.n. anuchita kahaba na pa.nDita kehI.n .. kausalyAdi sakala mahatArI.n. te_u prajA sukha hohi.n sukhArI.n .. parama tumhAra rAma kara jAnihi. so saba bidhi tumha sana bhala mAnihi .. sau.npehu rAju rAma kai A_e.N. sevA karehu saneha suhA_e.N .. do\. kIji_a gura Ayasu avasi kahahi.n sachiva kara jori. raghupati A_e.N uchita jasa tasa taba karaba bahori .. 175 .. kausalyA dhari dhIraju kaha_I. pUta pathya gura Ayasu aha_I .. so Adari_a kari_a hita mAnI. taji_a biShAdu kAla gati jAnI .. bana raghupati surapati naranAhU. tumha ehi bhA.Nti tAta kadarAhU .. parijana prajA sachiva saba a.nbA. tumhahI suta saba kaha.N avala.nbA .. lakhi bidhi bAma kAlu kaThinA_I. dhIraju dharahu mAtu bali jA_I .. sira dhari gura Ayasu anusarahU. prajA pAli parijana dukhu harahU .. gura ke bachana sachiva abhina.ndanu. sune bharata hiya hita janu cha.ndanu .. sunI bahori mAtu mR^idu bAnI. sIla saneha sarala rasa sAnI .. chha.n\. sAnI sarala rasa mAtu bAnI suni bharata byAkula bha_e. lochana saroruha stravata sI.nchata biraha ura a.nkura na_e .. so dasA dekhata samaya tehi bisarI sabahi sudhi deha kI. tulasI sarAhata sakala sAdara sIva.N sahaja saneha kI .. so\. bharatu kamala kara jori dhIra dhura.ndhara dhIra dhari. bachana ami_a.N janu bori deta uchita uttara sabahi .. 176 .. mAsapArAyaNa, aThArahavA.N vishrAma mohi upadesu dInha gura nIkA. prajA sachiva sa.nmata sabahI kA .. mAtu uchita dhari Ayasu dInhA. avasi sIsa dhari chAha_u.N kInhA .. gura pitu mAtu svAmi hita bAnI. suni mana mudita kari_a bhali jAnI .. uchita ki anuchita ki_e.N bichArU. dharamu jA_i sira pAtaka bhArU .. tumha tau dehu sarala sikha so_I. jo Acharata mora bhala ho_I .. jadyapi yaha samujhata ha_u.N nIke.n. tadapi hota paritoShu na jI ke.n .. aba tumha binaya mori suni lehU. mohi anuharata sikhAvanu dehU .. Utaru de_u.N chhamaba aparAdhU. dukhita doSha guna ganahi.n na sAdhU .. do\. pitu surapura siya rAmu bana karana kahahu mohi rAju. ehi te.n jAnahu mora hita kai Apana ba.Da kAju .. 177 .. hita hamAra siyapati sevakA_I. so hari lInha mAtu kuTilA_I .. mai.n anumAni dIkha mana mAhI.n. Ana upAya.N mora hita nAhI.n .. soka samAju rAju kehi lekhe.n. lakhana rAma siya binu pada dekhe.n .. bAdi basana binu bhUShana bhArU. bAdi birati binu brahma bichArU .. saruja sarIra bAdi bahu bhogA. binu haribhagati jAya.N japa jogA .. jAya.N jIva binu deha suhA_I. bAdi mora sabu binu raghurA_I .. jA_u.N rAma pahi.n Ayasu dehU. ekahi.n A.Nka mora hita ehU .. mohi nR^ipa kari bhala Apana chahahU. so_u saneha ja.DatA basa kahahU .. do\. kaike_I su_a kuTilamati rAma bimukha gatalAja. tumha chAhata sukhu mohabasa mohi se adhama ke.n rAja .. 178 .. kaha_u.N sA.Nchu saba suni pati_AhU. chAhi_a dharamasIla naranAhU .. mohi rAju haThi de_ihahu jabahI.n. rasA rasAtala jA_ihi tabahI.n .. mohi samAna ko pApa nivAsU. jehi lagi sIya rAma banabAsU .. rAya.N rAma kahu.N kAnanu dInhA. bichhurata gamanu amarapura kInhA .. mai.n saThu saba anaratha kara hetU. baiTha bAta saba suna_u.N sachetU .. binu raghubIra biloki abAsU. rahe prAna sahi jaga upahAsU .. rAma punIta biShaya rasa rUkhe. lolupa bhUmi bhoga ke bhUkhe .. kaha.N lagi kahau.n hR^idaya kaThinA_I. nidari kulisu jehi.n lahI ba.DA_I .. do\. kArana te.n kAraju kaThina ho_i dosu nahi mora. kulisa asthi te.n upala te.n loha karAla kaThora .. 179 .. kaike_I bhava tanu anurAge. pA.Nvara prAna aghA_i abhAge .. jau.n priya biraha.N prAna priya lAge. dekhaba sunaba bahuta aba Age .. lakhana rAma siya kahu.N banu dInhA. paTha_i amarapura pati hita kInhA .. lInha bidhavapana apajasu ApU. dInhe_u prajahi soku sa.ntApU .. mohi dInha sukhu sujasu surAjU. kInha kaike_I.n saba kara kAjU .. ehi te.n mora kAha aba nIkA. tehi para dena kahahu tumha TIkA .. kaika_I jaThara janami jaga mAhI.n. yaha mohi kaha.N kachhu anuchita nAhI.n .. mori bAta saba bidhihi.n banA_I. prajA pA.Ncha kata karahu sahA_I .. do\. graha grahIta puni bAta basa tehi puni bIchhI mAra. tehi pi_A_i_a bArunI kahahu kAha upachAra .. 180 .. kaika_i su_ana jogu jaga jo_I. chatura bira.nchi dInha mohi so_I .. dasaratha tanaya rAma laghu bhA_I. dInhi mohi bidhi bAdi ba.DA_I .. tumha saba kahahu ka.DhAvana TIkA. rAya rajAyasu saba kaha.N nIkA .. utaru de_u.N kehi bidhi kehi kehI. kahahu sukhena jathA ruchi jehI .. mohi kumAtu sameta bihA_I. kahahu kahihi ke kInha bhalA_I .. mo binu ko sacharAchara mAhI.n. jehi siya rAmu prAnapriya nAhI.n .. parama hAni saba kaha.N ba.Da lAhU. adinu mora nahi dUShana kAhU .. sa.nsaya sIla prema basa ahahU. sabu_i uchita saba jo kachhu kahahU .. do\. rAma mAtu suThi saralachita mo para premu biseShi. kaha_i subhAya saneha basa mori dInatA dekhi .. 181. gura bibeka sAgara jagu jAnA. jinhahi bisva kara badara samAnA .. mo kaha.N tilaka sAja saja so_U. bha_e.N bidhi bimukha bimukha sabu ko_U .. parihari rAmu sIya jaga mAhI.n. ko_u na kahihi mora mata nAhI.n .. so mai.n sunaba sahaba sukhu mAnI. a.ntahu.N kIcha tahA.N jaha.N pAnI .. Daru na mohi jaga kahihi ki pochU. paralokahu kara nAhina sochU .. eka_i ura basa dusaha davArI. mohi lagi bhe siya rAmu dukhArI .. jIvana lAhu lakhana bhala pAvA. sabu taji rAma charana manu lAvA .. mora janama raghubara bana lAgI. jhUTha kAha pachhitA_u.N abhAgI .. do\. Apani dAruna dInatA kaha_u.N sabahi siru nA_i. dekhe.n binu raghunAtha pada jiya kai jarani na jA_i .. 182 .. Ana upA_u mohi nahi sUjhA. ko jiya kai raghubara binu bUjhA .. ekahi.n A.Nka iha_i mana mAhI.n. prAtakAla chaliha_u.N prabhu pAhI.n .. jadyapi mai.n anabhala aparAdhI. bhai mohi kArana sakala upAdhI .. tadapi sarana sanamukha mohi dekhI. chhami saba karihahi.n kR^ipA biseShI .. sIla sakucha suThi sarala subhA_U. kR^ipA saneha sadana raghurA_U .. arihuka anabhala kInha na rAmA. mai.n sisu sevaka jadyapi bAmA .. tumha pai pA.Ncha mora bhala mAnI. Ayasu AsiSha dehu subAnI .. jehi.n suni binaya mohi janu jAnI. Avahi.n bahuri rAmu rajadhAnI .. do\. jadyapi janamu kumAtu te.n mai.n saThu sadA sadosa. Apana jAni na tyAgihahi.n mohi raghubIra bharosa .. 183 .. bharata bachana saba kaha.N priya lAge. rAma saneha sudhA.N janu pAge .. loga biyoga biShama biSha dAge. ma.ntra sabIja sunata janu jAge .. mAtu sachiva gura pura nara nArI. sakala saneha.N bikala bha_e bhArI .. bharatahi kahahi sarAhi sarAhI. rAma prema mUrati tanu AhI .. tAta bharata asa kAhe na kahahU. prAna samAna rAma priya ahahU .. jo pAva.Nru apanI ja.DatA_I. tumhahi sugA_i mAtu kuTilA_I .. so saThu koTika puruSha sametA. basihi kalapa sata naraka niketA .. ahi agha avaguna nahi mani gaha_I. hara_i garala dukha dArida daha_I .. do\. avasi chali_a bana rAmu jaha.N bharata ma.ntru bhala kInha. soka si.ndhu bU.Data sabahi tumha avala.nbanu dInha .. 184 .. bhA saba ke.n mana modu na thorA. janu ghana dhuni suni chAtaka morA .. chalata prAta lakhi nirana_u nIke. bharatu prAnapriya bhe sabahI ke .. munihi ba.ndi bharatahi siru nA_I. chale sakala ghara bidA karA_I .. dhanya bharata jIvanu jaga mAhI.n. sIlu sanehu sarAhata jAhI.n .. kahahi parasapara bhA ba.Da kAjU. sakala chalai kara sAjahi.n sAjU .. jehi rAkhahi.n rahu ghara rakhavArI. so jAna_i janu garadani mArI .. ko_u kaha rahana kahi_a nahi.n kAhU. ko na chaha_i jaga jIvana lAhU .. do\. jara_u so sa.npati sadana sukhu suhada mAtu pitu bhA_i. sanamukha hota jo rAma pada karai na sahasa sahA_i .. 185 .. ghara ghara sAjahi.n bAhana nAnA. haraShu hR^idaya.N parabhAta payAnA .. bharata jA_i ghara kInha bichArU. nagaru bAji gaja bhavana bha.NDArU .. sa.npati saba raghupati kai AhI. jau binu jatana chalau.n taji tAhI .. tau parinAma na mori bhalA_I. pApa siromani sA_i.N dohA_I .. kara_i svAmi hita sevaku so_I. dUShana koTi de_i kina ko_I .. asa bichAri suchi sevaka bole. je sapanehu.N nija dharama na Dole .. kahi sabu maramu dharamu bhala bhAShA. jo jehi lAyaka so tehi.n rAkhA .. kari sabu jatanu rAkhi rakhavAre. rAma mAtu pahi.n bharatu sidhAre .. do\. Arata jananI jAni saba bharata saneha sujAna. kahe_u banAvana pAlakI.n sajana sukhAsana jAna .. 186 .. chakka chakki jimi pura nara nArI. chahata prAta ura Arata bhArI .. jAgata saba nisi bhaya_u bihAnA. bharata bolA_e sachiva sujAnA .. kahe_u lehu sabu tilaka samAjU. banahi.n deba muni rAmahi.n rAjU .. begi chalahu suni sachiva johAre. turata turaga ratha nAga sa.NvAre .. aru.ndhatI aru agini samA_U. ratha cha.Dhi chale prathama munirA_U .. bipra bR^i.nda cha.Dhi bAhana nAnA. chale sakala tapa teja nidhAnA .. nagara loga saba saji saji jAnA. chitrakUTa kaha.N kInha payAnA .. sibikA subhaga na jAhi.n bakhAnI. cha.Dhi cha.Dhi chalata bha_I saba rAnI .. do\. sau.npi nagara suchi sevakani sAdara sakala chalA_i. sumiri rAma siya charana taba chale bharata do_u bhA_i .. 187 .. rAma darasa basa saba nara nArI. janu kari karini chale taki bArI .. bana siya rAmu samujhi mana mAhI.n. sAnuja bharata payAdehi.n jAhI.n .. dekhi sanehu loga anurAge. utari chale haya gaya ratha tyAge .. jA_i samIpa rAkhi nija DolI. rAma mAtu mR^idu bAnI bolI .. tAta cha.Dhahu ratha bali mahatArI. ho_ihi priya parivAru dukhArI .. tumhare.n chalata chalihi sabu logU. sakala soka kR^isa nahi.n maga jogU .. sira dhari bachana charana siru nA_I. ratha cha.Dhi chalata bha_e do_u bhA_I .. tamasA prathama divasa kari bAsU. dUsara gomati tIra nivAsU .. do\. paya ahAra phala asana eka nisi bhojana eka loga. karata rAma hita nema brata parihari bhUShana bhoga .. 188 .. sa_I tIra basi chale bihAne. sR^i.ngaberapura saba ni_arAne .. samAchAra saba sune niShAdA. hR^idaya.N bichAra kara_i sabiShAdA .. kArana kavana bharatu bana jAhI.n. hai kachhu kapaTa bhA_u mana mAhI.n .. jau.n pai jiya.N na hoti kuTilA_I. tau kata lInha sa.nga kaTakA_I .. jAnahi.n sAnuja rAmahi mArI. kara_u.N aka.nTaka rAju sukhArI .. bharata na rAjanIti ura AnI. taba kala.nku aba jIvana hAnI .. sakala surAsura jurahi.n jujhArA. rAmahi samara na jItanihArA .. kA Acharaju bharatu asa karahI.n. nahi.n biSha beli ami_a phala pharahI.n .. do\. asa bichAri guha.N gyAti sana kahe_u sajaga saba hohu. hathavA.Nsahu borahu tarani kIji_a ghATArohu .. 189 .. hohu sa.Njo_ila rokahu ghATA. ThATahu sakala marai ke ThATA .. sanamukha loha bharata sana le_U.N. ji_ata na surasari utarana de_U.N .. samara maranu puni surasari tIrA. rAma kAju chhanabha.ngu sarIrA .. bharata bhA_i nR^ipu mai jana nIchU. ba.De.n bhAga asi pA_i_a mIchU .. svAmi kAja kariha_u.N rana rArI. jasa dhavaliha_u.N bhuvana dasa chArI .. taja_u.N prAna raghunAtha nihore.n. duhU.N hAtha muda modaka more.n .. sAdhu samAja na jAkara lekhA. rAma bhagata mahu.N jAsu na rekhA .. jAya.N ji_ata jaga so mahi bhArU. jananI jaubana biTapa kuThArU .. do\. bigata biShAda niShAdapati sabahi ba.DhA_i uchhAhu. sumiri rAma mAge_u turata tarakasa dhanuSha sanAhu .. 190 .. begahu bhA_ihu sajahu sa.Njo_U. suni rajA_i kadarA_i na ko_U .. bhalehi.n nAtha saba kahahi.n saharaShA. ekahi.n eka ba.DhAva_i karaShA .. chale niShAda johAri johArI. sUra sakala rana rUcha_i rArI .. sumiri rAma pada pa.nkaja panahI.n. bhAthI.n bA.Ndhi cha.DhA_inhi dhanahI.n .. a.NgarI pahiri kU.N.Di sira dharahI.n. pharasA bA.Nsa sela sama karahI.n .. eka kusala ati o.Dana khA.N.De. kUdahi gagana manahu.N chhiti chhA.N.De .. nija nija sAju samAju banA_I. guha rA_utahi johAre jA_I .. dekhi subhaTa saba lAyaka jAne. lai lai nAma sakala sanamAne .. do\. bhA_ihu lAvahu dhokha jani Aju kAja ba.Da mohi. suni saroSha bole subhaTa bIra adhIra na hohi .. 191 .. rAma pratApa nAtha bala tore. karahi.n kaTaku binu bhaTa binu ghore .. jIvata pA_u na pAchhe.n dharahI.n. ru.nDa mu.nDamaya medini karahI.n .. dIkha niShAdanAtha bhala TolU. kahe_u bajA_u jujhA_U DholU .. etanA kahata chhI.nka bha_i bA.Ne. kahe_u saguni_anha kheta suhA_e .. bU.Dhu eku kaha saguna bichArI. bharatahi mili_a na ho_ihi rArI .. rAmahi bharatu manAvana jAhI.n. saguna kaha_i asa bigrahu nAhI.n .. suni guha kaha_i nIka kaha bU.DhA. sahasA kari pachhitAhi.n bimU.DhA .. bharata subhA_u sIlu binu bUjhe.n. ba.Di hita hAni jAni binu jUjhe.n .. do\. gahahu ghATa bhaTa samiTi saba le_u.N marama mili jA_i. bUjhi mitra ari madhya gati tasa taba kariha_u.N A_i .. 192 .. lakhana sanehu subhAya.N suhA_e.N. bairu prIti nahi.n dura_i.N durA_e.N .. asa kahi bhe.nTa sa.Njovana lAge. ka.nda mUla phala khaga mR^iga mAge .. mIna pIna pAThIna purAne. bhari bhari bhAra kahAranha Ane .. milana sAju saji milana sidhA_e. ma.ngala mUla saguna subha pA_e .. dekhi dUri te.n kahi nija nAmU. kInha munIsahi da.nDa pranAmU .. jAni rAmapriya dInhi asIsA. bharatahi kahe_u bujhA_i munIsA .. rAma sakhA suni sa.ndanu tyAgA. chale utari umagata anurAgA .. gA_u.N jAti guha.N nA_u.N sunA_I. kInha johAru mAtha mahi lA_I .. do\. karata da.nDavata dekhi tehi bharata lInha ura lA_i. manahu.N lakhana sana bhe.nTa bha_i prema na hR^idaya.N samA_i .. 193 .. bhe.nTata bharatu tAhi ati prItI. loga sihAhi.n prema kai rItI .. dhanya dhanya dhuni ma.ngala mUlA. sura sarAhi tehi barisahi.n phUlA .. loka beda saba bhA.Ntihi.n nIchA. jAsu chhA.Nha chhu_i le_i_a sI.nchA .. tehi bhari a.nka rAma laghu bhrAtA. milata pulaka paripUrita gAtA .. rAma rAma kahi je jamuhAhI.n. tinhahi na pApa pu.nja samuhAhI.n .. yaha tau rAma lA_i ura lInhA. kula sameta jagu pAvana kInhA .. karamanAsa jalu surasari para_I. tehi ko kahahu sIsa nahi.n dhara_I .. ulaTA nAmu japata jagu jAnA. bAlamIki bha_e brahma samAnA .. do\. svapacha sabara khasa jamana ja.Da pAva.Nra kola kirAta. rAmu kahata pAvana parama hota bhuvana bikhyAta .. 194 .. nahi.n achiraju juga juga chali A_I. kehi na dInhi raghubIra ba.DA_I .. rAma nAma mahimA sura kahahI.n. suni suni avadhaloga sukhu lahahI.n .. rAmasakhahi mili bharata sapremA. pU.NchhI kusala suma.ngala khemA .. dekhi bharata kara sIla sanehU. bhA niShAda tehi samaya bidehU .. sakucha sanehu modu mana bA.DhA. bharatahi chitavata ekaTaka ThA.DhA .. dhari dhIraju pada ba.ndi bahorI. binaya saprema karata kara jorI .. kusala mUla pada pa.nkaja pekhI. mai.n tihu.N kAla kusala nija lekhI .. aba prabhu parama anugraha tore.n. sahita koTi kula ma.ngala more.n .. do\. samujhi mori karatUti kulu prabhu mahimA jiya.N jo_i. jo na bhaja_i raghubIra pada jaga bidhi ba.nchita so_i .. 195 .. kapaTI kAyara kumati kujAtI. loka beda bAhera saba bhA.NtI .. rAma kInha Apana jabahI te.n. bhaya_u.N bhuvana bhUShana tabahI te.n .. dekhi prIti suni binaya suhA_I. mile_u bahori bharata laghu bhA_I .. kahi niShAda nija nAma subAnI.n. sAdara sakala johArI.n rAnI.n .. jAni lakhana sama dehi.n asIsA. ji_ahu sukhI saya lAkha barIsA .. nirakhi niShAdu nagara nara nArI. bha_e sukhI janu lakhanu nihArI .. kahahi.n lahe_u ehi.n jIvana lAhU. bhe.nTe_u rAmabhadra bhari bAhU .. suni niShAdu nija bhAga ba.DA_I. pramudita mana la_i chale_u levA_I .. do\. sanakAre sevaka sakala chale svAmi rukha pA_i. ghara taru tara sara bAga bana bAsa banA_enhi jA_i .. 196 .. sR^i.ngaberapura bharata dIkha jaba. bhe saneha.N saba a.nga sithila taba .. sohata di_e.N niShAdahi lAgU. janu tanu dhare.n binaya anurAgU .. ehi bidhi bharata senu sabu sa.ngA. dIkhi jA_i jaga pAvani ga.ngA .. rAmaghATa kaha.N kInha pranAmU. bhA manu maganu mile janu rAmU .. karahi.n pranAma nagara nara nArI. mudita brahmamaya bAri nihArI .. kari majjanu mAgahi.n kara jorI. rAmacha.ndra pada prIti na thorI .. bharata kahe_u surasari tava renU. sakala sukhada sevaka suradhenU .. jori pAni bara mAga_u.N ehU. sIya rAma pada sahaja sanehU .. do\. ehi bidhi majjanu bharatu kari gura anusAsana pA_i. mAtu nahAnI.n jAni saba DerA chale lavA_i .. 197 .. jaha.N taha.N loganha DerA kInhA. bharata sodhu sabahI kara lInhA .. sura sevA kari Ayasu pA_I. rAma mAtu pahi.n ge do_u bhA_I .. charana chA.Npi kahi kahi mR^idu bAnI. jananI.n sakala bharata sanamAnI .. bhA_ihi sau.npi mAtu sevakA_I. Apu niShAdahi lInha bolA_I .. chale sakhA kara so.n kara jore.n. sithila sarIra saneha na thore.n .. pU.Nchhata sakhahi so ThA_u.N dekhA_U. neku nayana mana jarani ju.DA_U .. jaha.N siya rAmu lakhanu nisi so_e. kahata bhare jala lochana ko_e .. bharata bachana suni bhaya_u biShAdU. turata tahA.N la_i gaya_u niShAdU .. do\. jaha.N si.nsupA punIta tara raghubara kiya bishrAmu. ati saneha.N sAdara bharata kInhe_u da.nDa pranAmu .. 198 .. kusa sA.NtharIínihAri suhA_I. kInha pranAmu pradachchhina jA_I .. charana rekha raja A.Nkhinha lA_I. bana_i na kahata prIti adhikA_I .. kanaka bi.ndu du_i chArika dekhe. rAkhe sIsa sIya sama lekhe .. sajala bilochana hR^idaya.N galAnI. kahata sakhA sana bachana subAnI .. shrIhata sIya biraha.N dutihInA. jathA avadha nara nAri bilInA .. pitA janaka de_u.N paTatara kehI. karatala bhogu jogu jaga jehI .. sasura bhAnukula bhAnu bhu_AlU. jehi sihAta amarAvatipAlU .. prAnanAthu raghunAtha gosA_I. jo ba.Da hota so rAma ba.DA_I .. do\. pati devatA sutIya mani sIya sA.NtharI dekhi. biharata hrada_u na hahari hara pabi te.n kaThina biseShi .. 199 .. lAlana jogu lakhana laghu lone. bhe na bhA_i asa ahahi.n na hone .. purajana priya pitu mAtu dulAre. siya raghubarahi prAnapi_Are .. mR^idu mUrati sukumAra subhA_U. tAta bA_u tana lAga na kA_U .. te bana sahahi.n bipati saba bhA.NtI. nidare koTi kulisa ehi.n chhAtI .. rAma janami jagu kInha ujAgara. rUpa sIla sukha saba guna sAgara .. purajana parijana gura pitu mAtA. rAma subhA_u sabahi sukhadAtA .. bairi_u rAma ba.DA_I karahI.n. bolani milani binaya mana harahI.n .. sArada koTi koTi sata seShA. kari na sakahi.n prabhu guna gana lekhA .. do\. sukhasvarupa raghuba.nsamani ma.ngala moda nidhAna. te sovata kusa DAsi mahi bidhi gati ati balavAna .. 200 .. rAma sunA dukhu kAna na kA_U. jIvanataru jimi jogava_i rA_U .. palaka nayana phani mani jehi bhA.NtI. jogavahi.n janani sakala dina rAtI .. te aba phirata bipina padachArI. ka.nda mUla phala phUla ahArI .. dhiga kaike_I ama.ngala mUlA. bha_isi prAna priyatama pratikUlA .. mai.n dhiga dhiga agha udadhi abhAgI. sabu utapAtu bhaya_u jehi lAgI .. kula kala.nku kari sR^ije_u bidhAtA.N. sA_i.Ndoha mohi kInha kumAtA.N .. suni saprema samujhAva niShAdU. nAtha kari_a kata bAdi biShAdU .. rAma tumhahi priya tumha priya rAmahi. yaha nirajosu dosu bidhi bAmahi .. chha.n\. bidhi bAma kI karanI kaThina je.nhi.n mAtu kInhI bAvarI. tehi rAti puni puni karahi.n prabhu sAdara sarahanA rAvarI .. tulasI na tumha so rAma prItamu kahatu hau.n sauhe.n ki_e.N. parinAma ma.ngala jAni apane Ani_e dhIraju hi_e.N .. so\. a.ntarajAmI rAmu sakucha saprema kR^ipAyatana. chali_a kari_a bishrAmu yaha bichAri dR^i.Dha Ani mana .. 201 .. sakhA bachana suni ura dhari dhIrA. bAsa chale sumirata raghubIrA .. yaha sudhi pA_i nagara nara nArI. chale bilokana Arata bhArI .. paradakhinA kari karahi.n pranAmA. dehi.n kaika_ihi khori nikAmA .. bharI bhari bAri bilochana le.nhI.n. bAma bidhAtAhi dUShana dehI.n .. eka sarAhahi.n bharata sanehU. ko_u kaha nR^ipati nibAhe_u nehU .. ni.ndahi.n Apu sarAhi niShAdahi. ko kahi saka_i bimoha biShAdahi .. ehi bidhi rAti logu sabu jAgA. bhA bhinusAra gudArA lAgA .. gurahi sunAva.N cha.DhA_i suhA_I.n. na_I.n nAva saba mAtu cha.DhA_I.n .. da.nDa chAri maha.N bhA sabu pArA. utari bharata taba sabahi sa.NbhArA .. do\. prAtakriyA kari mAtu pada ba.ndi gurahi siru nA_i. Age.n ki_e niShAda gana dInhe_u kaTaku chalA_i .. 202 .. kiya_u niShAdanAthu agu_A_I.n. mAtu pAlakI.n sakala chalA_I.n .. sAtha bolA_i bhA_i laghu dInhA. bipranha sahita gavanu gura kInhA .. Apu surasarihi kInha pranAmU. sumire lakhana sahita siya rAmU .. gavane bharata payodehi.n pA_e. kotala sa.nga jAhi.n Dori_A_e .. kahahi.n susevaka bArahi.n bArA. ho_i_a nAtha asva asavArA .. rAmu payodehi pAya.N sidhA_e. hama kaha.N ratha gaja bAji banA_e .. sira bhara jA_u.N uchita asa morA. saba te.n sevaka dharamu kaThorA .. dekhi bharata gati suni mR^idu bAnI. saba sevaka gana garahi.n galAnI .. do\. bharata tIsare pahara kaha.N kInha prabesu prayAga. kahata rAma siya rAma siya umagi umagi anurAga .. 203 .. jhalakA jhalakata pAyanha kai.nse.n. pa.nkaja kosa osa kana jaise.n .. bharata payAdehi.n A_e AjU. bhaya_u dukhita suni sakala samAjU .. khabari lInha saba loga nahA_e. kInha pranAmu tribenihi.n A_e .. sabidhi sitAsita nIra nahAne. di_e dAna mahisura sanamAne .. dekhata syAmala dhavala halore. pulaki sarIra bharata kara jore .. sakala kAma prada tIratharA_U. beda bidita jaga pragaTa prabhA_U .. mAga_u.N bhIkha tyAgi nija dharamU. Arata kAha na kara_i kukaramU .. asa jiya.N jAni sujAna sudAnI. saphala karahi.n jaga jAchaka bAnI .. do\. aratha na dharama na kAma ruchi gati na chaha_u.N nirabAna. janama janama rati rAma pada yaha baradAnu na Ana .. 204 .. jAnahu.N rAmu kuTila kari mohI. loga kaha_u gura sAhiba drohI .. sItA rAma charana rati more.n. anudina ba.Dha_u anugraha tore.n .. jaladu janama bhari surati bisAra_u. jAchata jalu pabi pAhana DAra_u .. chAtaku raTani ghaTe.n ghaTi jA_I. ba.Dhe premu saba bhA.Nti bhalA_I .. kanakahi.n bAna cha.Dha_i jimi dAhe.n. timi priyatama pada nema nibAhe.n .. bharata bachana suni mAjha tribenI. bha_i mR^idu bAni suma.ngala denI .. tAta bharata tumha saba bidhi sAdhU. rAma charana anurAga agAdhU .. bAda galAni karahu mana mAhI.n. tumha sama rAmahi ko_u priya nAhI.n .. do\. tanu pulake_u hiya.N haraShu suni beni bachana anukUla. bharata dhanya kahi dhanya sura haraShita baraShahi.n phUla .. 205 .. pramudita tIratharAja nivAsI. baikhAnasa baTu gR^ihI udAsI .. kahahi.n parasapara mili dasa pA.NchA. bharata saneha sIlu suchi sA.NchA .. sunata rAma guna grAma suhA_e. bharadvAja munibara pahi.n A_e .. da.nDa pranAmu karata muni dekhe. mUratima.nta bhAgya nija lekhe .. dhA_i uThA_i lA_i ura lInhe. dInhi asIsa kR^itAratha kInhe .. Asanu dInha nA_i siru baiThe. chahata sakucha gR^iha.N janu bhaji paiThe .. muni pU.Nchhaba kachhu yaha ba.Da sochU. bole riShi lakhi sIlu sa.NkochU .. sunahu bharata hama saba sudhi pA_I. bidhi karataba para kichhu na basA_I .. do\. tumha galAni jiya.N jani karahu samujhI mAtu karatUti. tAta kaika_ihi dosu nahi.n ga_I girA mati dhUti .. 206 .. yaha_u kahata bhala kahihi na ko_U. loku beda budha sa.nmata do_U .. tAta tumhAra bimala jasu gA_I. pA_ihi loka_u bedu ba.DA_I .. loka beda sa.nmata sabu kaha_I. jehi pitu de_i rAju so laha_I .. rA_u satyabrata tumhahi bolA_I. deta rAju sukhu dharamu ba.DA_I .. rAma gavanu bana anaratha mUlA. jo suni sakala bisva bha_i sUlA .. so bhAvI basa rAni ayAnI. kari kuchAli a.ntahu.N pachhitAnI .. taha.Nu.N tumhAra alapa aparAdhU. kahai so adhama ayAna asAdhU .. karatehu rAju ta tumhahi na doShU. rAmahi hota sunata sa.ntoShU .. do\. aba ati kInhehu bharata bhala tumhahi uchita mata ehu. sakala suma.ngala mUla jaga raghubara charana sanehu .. 207 .. so tumhAra dhanu jIvanu prAnA. bhUribhAga ko tumhahi samAnA .. yaha tamhAra Acharaju na tAtA. dasaratha su_ana rAma priya bhrAtA .. sunahu bharata raghubara mana mAhI.n. pema pAtru tumha sama ko_u nAhI.n .. lakhana rAma sItahi ati prItI. nisi saba tumhahi sarAhata bItI .. jAnA maramu nahAta prayAgA. magana hohi.n tumhare.n anurAgA .. tumha para asa sanehu raghubara ke.n. sukha jIvana jaga jasa ja.Da nara ke.n .. yaha na adhika raghubIra ba.DA_I. pranata kuTu.nba pAla raghurA_I .. tumha tau bharata mora mata ehU. dhare.n deha janu rAma sanehU .. do\. tumha kaha.N bharata kala.nka yaha hama saba kaha.N upadesu. rAma bhagati rasa siddhi hita bhA yaha sama_u ganesu .. 208 .. nava bidhu bimala tAta jasu torA. raghubara ki.nkara kumuda chakorA .. udita sadA a.Ntha_ihi kabahU.N nA. ghaTihi na jaga nabha dina dina dUnA .. koka tiloka prIti ati karihI. prabhu pratApa rabi chhabihi na harihI .. nisi dina sukhada sadA saba kAhU. grasihi na kaika_i karatabu rAhU .. pUrana rAma supema piyUShA. gura avamAna doSha nahi.n dUShA .. rAma bhagata aba ami_a.N aghAhU.N. kInhehu sulabha sudhA basudhAhU.N .. bhUpa bhagIratha surasari AnI. sumirata sakala su.nmagala khAnI .. dasaratha guna gana barani na jAhI.n. adhiku kahA jehi sama jaga nAhI.n .. do\. jAsu saneha sakocha basa rAma pragaTa bha_e A_i .. je hara hiya nayanani kabahu.N nirakhe nahI.n aghA_i .. 209 .. kIrati bidhu tumha kInha anUpA. jaha.N basa rAma pema mR^igarUpA .. tAta galAni karahu jiya.N jA_e.N. Darahu daridrahi pArasu pA_e.N .. .. sunahu bharata hama jhUTha na kahahI.n. udAsIna tApasa bana rahahI.n .. saba sAdhana kara suphala suhAvA. lakhana rAma siya darasanu pAvA .. tehi phala kara phalu darasa tumhArA. sahita payAga subhAga hamArA .. bharata dhanya tumha jasu jagu jaya_U. kahi asa pema magana puni bhaya_U .. suni muni bachana sabhAsada haraShe. sAdhu sarAhi sumana sura baraShe .. dhanya dhanya dhuni gagana payAgA. suni suni bharatu magana anurAgA .. do\. pulaka gAta hiya.N rAmu siya sajala saroruha naina. kari pranAmu muni ma.nDalihi bole gadagada baina .. 210 .. muni samAju aru tIratharAjU. sA.Nchihu.N sapatha aghA_i akAjU .. ehi.n thala jau.n kichhu kahi_a banA_I. ehi sama adhika na agha adhamA_I .. tumha sarbagya kaha_u.N satibhA_U. ura a.ntarajAmI raghurA_U .. mohi na mAtu karataba kara sochU. nahi.n dukhu jiya.N jagu jAnihi pochU .. nAhina Daru bigarihi paralokU. pitahu marana kara mohi na sokU .. sukR^ita sujasa bhari bhu_ana suhA_e. lachhimana rAma sarisa suta pA_e .. rAma biraha.N taji tanu chhanabha.ngU. bhUpa socha kara kavana prasa.ngU .. rAma lakhana siya binu paga panahI.n. kari muni beSha phirahi.n bana banahI .. do\. ajina basana phala asana mahi sayana DAsi kusa pAta. basi taru tara nita sahata hima Atapa baraShA bAta .. 211 .. ehi dukha dAha.N daha_i dina chhAtI. bhUkha na bAsara nIda na rAtI .. ehi kuroga kara auShadhu nAhI.n. sodhe_u.N sakala bisva mana mAhI.n .. mAtu kumata ba.Dha_I agha mUlA. tehi.n hamAra hita kInha ba.NsUlA .. kali kukATha kara kInha kuja.ntrU. gA.Di avadhi pa.Dhi kaThina kuma.ntru .. mohi lagi yahu kuThATu tehi.n ThATA. ghAlesi saba jagu bArahabATA .. miTa_i kujogu rAma phiri A_e.N. basa_i avadha nahi.n Ana upA_e.N .. bharata bachana suni muni sukhu pA_I. sabahi.n kInha bahu bhA.Nti ba.DA_I .. tAta karahu jani sochu biseShI. saba dukhu miTahi rAma paga dekhI .. do\. kari prabodha munibara kahe_u atithi pemapriya hohu. ka.nda mUla phala phUla hama dehi.n lehu kari chhohu .. 212 .. suni muni bachana bharata hi.Nya sochU. bhaya_u ku_avasara kaThina sa.NkochU .. jAni garu_i gura girA bahorI. charana ba.ndi bole kara jorI .. sira dhari Ayasu kari_a tumhArA. parama dharama yahu nAtha hamArA .. bharata bachana munibara mana bhA_e. suchi sevaka siSha nikaTa bolA_e .. chAhi_e kInha bharata pahunA_I. ka.nda mUla phala Anahu jA_I .. bhalehI.n nAtha kahi tinha sira nA_e. pramudita nija nija kAja sidhA_e .. munihi socha pAhuna ba.Da nevatA. tasi pUjA chAhi_a jasa devatA .. suni ridhi sidhi animAdika A_I. Ayasu ho_i so karahi.n gosA_I .. do\. rAma biraha byAkula bharatu sAnuja sahita samAja. pahunA_I kari harahu shrama kahA mudita munirAja .. 213 .. ridhi sidhi sira dhari munibara bAnI. ba.DabhAgini Apuhi anumAnI .. kahahi.n parasapara sidhi samudA_I. atulita atithi rAma laghu bhA_I .. muni pada ba.ndi kari_a so_i AjU. ho_i sukhI saba rAja samAjU .. asa kahi rache_u ruchira gR^iha nAnA. jehi biloki bilakhAhi.n bimAnA .. bhoga bibhUti bhUri bhari rAkhe. dekhata jinhahi amara abhilAShe .. dAsI.n dAsa sAju saba lInhe.n. jogavata rahahi.n manahi manu dInhe.n .. saba samAju saji sidhi pala mAhI.n. je sukha surapura sapanehu.N nAhI.n .. prathamahi.n bAsa di_e saba kehI. su.ndara sukhada jathA ruchi jehI .. do\. bahuri saparijana bharata kahu.N riShi asa Ayasu dInha. bidhi bisamaya dAyaku bibhava munibara tapabala kInha .. 214 .. muni prabhA_u jaba bharata bilokA. saba laghu lage lokapati lokA .. sukha samAju nahi.n jA_i bakhAnI. dekhata birati bisArahI.n gyAnI .. Asana sayana subasana bitAnA. bana bATikA bihaga mR^iga nAnA .. surabhi phUla phala ami_a samAnA. bimala jalAsaya bibidha bidhAnA. asana pAna sucha ami_a amI se. dekhi loga sakuchAta jamI se .. sura surabhI surataru sabahI ke.n. lakhi abhilAShu suresa sachI ke.n .. ritu basa.nta baha tribidha bayArI. saba kaha.N sulabha padAratha chArI .. straka cha.ndana banitAdika bhogA. dekhi haraSha bisamaya basa logA .. do\. sa.npata chaka_I bharatu chaka muni Ayasa khelavAra .. tehi nisi Ashrama pi.njarA.N rAkhe bhA bhinusAra .. 215 .. mAsapArAyaNa, unnIsavA.N vishrAma kInha nimajjanu tIratharAjA. nA_i munihi siru sahita samAjA .. riShi Ayasu asIsa sira rAkhI. kari da.nDavata binaya bahu bhAShI .. patha gati kusala sAtha saba lInhe. chale chitrakUTahi.n chitu dInhe.n .. rAmasakhA kara dInhe.n lAgU. chalata deha dhari janu anurAgU .. nahi.n pada trAna sIsa nahi.n chhAyA. pemu nemu bratu dharamu amAyA .. lakhana rAma siya pa.ntha kahAnI. pU.Nchhata sakhahi kahata mR^idu bAnI .. rAma bAsa thala biTapa biloke.n. ura anurAga rahata nahi.n rokai.n .. daikhi dasA sura barisahi.n phUlA. bha_i mR^idu mahi magu ma.ngala mUlA .. do\. ki_e.N jAhi.n chhAyA jalada sukhada baha_i bara bAta. tasa magu bhaya_u na rAma kaha.N jasa bhA bharatahi jAta .. 216 .. ja.Da chetana maga jIva ghanere. je chita_e prabhu jinha prabhu here .. te saba bha_e parama pada jogU. bharata darasa meTA bhava rogU .. yaha ba.Di bAta bharata ka_i nAhI.n. sumirata jinahi rAmu mana mAhI.n .. bAraka rAma kahata jaga je_U. hota tarana tArana nara te_U .. bharatu rAma priya puni laghu bhrAtA. kasa na ho_i magu ma.ngaladAtA .. siddha sAdhu munibara asa kahahI.n. bharatahi nirakhi haraShu hiya.N lahahI.n .. dekhi prabhA_u suresahi sochU. jagu bhala bhalehi pocha kahu.N pochU .. gura sana kahe_u kari_a prabhu so_I. rAmahi bharatahi bhe.nTa na ho_I .. do\. rAmu sa.NkochI prema basa bharata sapema payodhi. banI bAta begarana chahati kari_a jatanu chhalu sodhi .. 217 .. bachana sunata suraguru musakAne. sahasranayana binu lochana jAne .. mAyApati sevaka sana mAyA. kara_i ta ulaTi para_i surarAyA .. taba kichhu kInha rAma rukha jAnI. aba kuchAli kari ho_ihi hAnI .. sunu suresa raghunAtha subhA_U. nija aparAdha risAhi.n na kA_U .. jo aparAdhu bhagata kara kara_I. rAma roSha pAvaka so jara_I .. lokahu.N beda bidita itihAsA. yaha mahimA jAnahi.n durabAsA .. bharata sarisa ko rAma sanehI. jagu japa rAma rAmu japa jehI .. do\. manahu.N na Ani_a amarapati raghubara bhagata akAju. ajasu loka paraloka dukha dina dina soka samAju .. 218 .. sunu suresa upadesu hamArA. rAmahi sevaku parama pi_ArA .. mAnata sukhu sevaka sevakA_I. sevaka baira bairu adhikA_I .. jadyapi sama nahi.n rAga na roShU. gahahi.n na pApa pUnu guna doShU .. karama pradhAna bisva kari rAkhA. jo jasa kara_i so tasa phalu chAkhA .. tadapi karahi.n sama biShama bihArA. bhagata abhagata hR^idaya anusArA .. aguna alepa amAna ekarasa. rAmu saguna bha_e bhagata pema basa .. rAma sadA sevaka ruchi rAkhI. beda purAna sAdhu sura sAkhI .. asa jiya.N jAni tajahu kuTilA_I. karahu bharata pada prIti suhA_I .. do\. rAma bhagata parahita nirata para dukha dukhI dayAla. bhagata siromani bharata te.n jani Darapahu surapAla .. 219 .. satyasa.ndha prabhu sura hitakArI. bharata rAma Ayasa anusArI .. svAratha bibasa bikala tumha hohU. bharata dosu nahi.n rA_ura mohU .. suni surabara suragura bara bAnI. bhA pramodu mana miTI galAnI .. baraShi prasUna haraShi surarA_U. lage sarAhana bharata subhA_U .. ehi bidhi bharata chale maga jAhI.n. dasA dekhi muni siddha sihAhI.n .. jabahi.n rAmu kahi lehi.n usAsA. umagata pemu manaha.N chahu pAsA .. dravahi.n bachana suni kulisa paShAnA. purajana pemu na jA_i bakhAnA .. bIcha bAsa kari jamunahi.n A_e. nirakhi nIru lochana jala chhA_e .. do\. raghubara barana biloki bara bAri sameta samAja. hota magana bAridhi biraha cha.Dhe bibeka jahAja .. 220 .. jamuna tIra tehi dina kari bAsU. bhaya_u samaya sama sabahi supAsU .. rAtahi.n ghATa ghATa kI taranI. A_I.n aganita jAhi.n na baranI .. prAta pAra bha_e ekahi khe.nvA.N. toShe rAmasakhA kI sevA.N .. chale nahA_i nadihi sira nA_I. sAtha niShAdanAtha do_u bhA_I .. Age.n munibara bAhana Achhe.n. rAjasamAja jA_i sabu pAchhe.n .. tehi.n pAchhe.n do_u ba.ndhu payAde.n. bhUShana basana beSha suThi sAde.n .. sevaka suhrada sachivasuta sAthA. sumirata lakhanu sIya raghunAthA .. jaha.N jaha.N rAma bAsa bishrAmA. taha.N taha.N karahi.n saprema pranAmA .. do\. magabAsI nara nAri suni dhAma kAma taji dhA_i. dekhi sarUpa saneha saba mudita janama phalu pA_i .. 221 .. kahahi.n sapema eka eka pAhI.n. rAmu lakhanu sakhi hohi.n ki nAhI.n .. baya bapu barana rUpa so_i AlI. sIlu sanehu sarisa sama chAlI .. beShu na so sakhi sIya na sa.ngA. Age.n anI chalI chatura.ngA .. nahi.n prasanna mukha mAnasa khedA. sakhi sa.ndehu ho_i ehi.n bhedA .. tAsu taraka tiyagana mana mAnI. kahahi.n sakala tehi sama na sayAnI .. tehi sarAhi bAnI phuri pUjI. bolI madhura bachana tiya dUjI .. kahi sapema saba kathAprasa.ngU. jehi bidhi rAma rAja rasa bha.ngU .. bharatahi bahuri sarAhana lAgI. sIla saneha subhAya subhAgI .. do\. chalata payAde.n khAta phala pitA dInha taji rAju. jAta manAvana raghubarahi bharata sarisa ko Aju .. 222 .. bhAyapa bhagati bharata AcharanU. kahata sunata dukha dUShana haranU .. jo kachhu kahaba thora sakhi so_I. rAma ba.ndhu asa kAhe na ho_I .. hama saba sAnuja bharatahi dekhe.n. bha_inha dhanya jubatI jana lekhe.n .. suni guna dekhi dasA pachhitAhI.n. kaika_i janani jogu sutu nAhI.n .. ko_u kaha dUShanu rAnihi nAhina. bidhi sabu kInha hamahi jo dAhina .. kaha.N hama loka beda bidhi hInI. laghu tiya kula karatUti malInI .. basahi.n kudesa kugA.Nva kubAmA. kaha.N yaha darasu punya parinAmA .. asa ana.ndu achiriju prati grAmA. janu marubhUmi kalapataru jAmA .. do\. bharata darasu dekhata khule_u maga loganha kara bhAgu. janu si.nghalabAsinha bhaya_u bidhi basa sulabha prayAgu .. 223 .. nija guna sahita rAma guna gAthA. sunata jAhi.n sumirata raghunAthA .. tIratha muni Ashrama suradhAmA. nirakhi nimajjahi.n karahi.n pranAmA .. manahI.n mana mAgahi.n baru ehU. sIya rAma pada paduma sanehU .. milahi.n kirAta kola banabAsI. baikhAnasa baTu jatI udAsI .. kari pranAmu pU.Nchhahi.n jehi.n tehI. kehi bana lakhanu rAmu baidehI .. te prabhu samAchAra saba kahahI.n. bharatahi dekhi janama phalu lahahI.n .. je jana kahahi.n kusala hama dekhe. te priya rAma lakhana sama lekhe .. ehi bidhi bUjhata sabahi subAnI. sunata rAma banabAsa kahAnI .. do\. tehi bAsara basi prAtahI.n chale sumiri raghunAtha. rAma darasa kI lAlasA bharata sarisa saba sAtha .. 224 .. ma.ngala saguna hohi.n saba kAhU. pharakahi.n sukhada bilochana bAhU .. bharatahi sahita samAja uchhAhU. milihahi.n rAmu miTahi dukha dAhU .. karata manoratha jasa jiya.N jAke. jAhi.n saneha surA.N saba chhAke .. sithila a.nga paga maga Dagi Dolahi.n. bihabala bachana pema basa bolahi.n .. rAmasakhA.N tehi samaya dekhAvA. saila siromani sahaja suhAvA .. jAsu samIpa sarita paya tIrA. sIya sameta basahi.n do_u bIrA .. dekhi karahi.n saba da.nDa pranAmA. kahi jaya jAnaki jIvana rAmA .. prema magana asa rAja samAjU. janu phiri avadha chale raghurAjU .. do\. bharata premu tehi samaya jasa tasa kahi saka_i na seShu. kabihi.n agama jimi brahmasukhu aha mama malina janeShu .. 225. sakala saneha sithila raghubara ke.n. ga_e kosa du_i dinakara Dharake.n .. jalu thalu dekhi base nisi bIte.n. kInha gavana raghunAtha pirIte.n .. uhA.N rAmu rajanI avaseShA. jAge sIya.N sapana asa dekhA .. sahita samAja bharata janu A_e. nAtha biyoga tApa tana tA_e .. sakala malina mana dIna dukhArI. dekhI.n sAsu Ana anuhArI .. suni siya sapana bhare jala lochana. bha_e sochabasa socha bimochana .. lakhana sapana yaha nIka na ho_I. kaThina kuchAha sunA_ihi ko_I .. asa kahi ba.ndhu sameta nahAne. pUji purAri sAdhu sanamAne .. chha.n\. sanamAni sura muni ba.ndi baiThe uttara disi dekhata bha_e. nabha dhUri khaga mR^iga bhUri bhAge bikala prabhu Ashrama ga_e .. tulasI uThe avaloki kAranu kAha chita sachakita rahe. saba samAchAra kirAta kolanhi A_i tehi avasara kahe .. do\. sunata suma.ngala baina mana pramoda tana pulaka bhara. sarada saroruha naina tulasI bhare saneha jala .. 226 .. bahuri sochabasa bhe siyaravanU. kArana kavana bharata AgavanU .. eka A_i asa kahA bahorI. sena sa.nga chatura.nga na thorI .. so suni rAmahi bhA ati sochU. ita pitu bacha ita ba.ndhu sakochU .. bharata subhA_u samujhi mana mAhI.n. prabhu chita hita thiti pAvata nAhI .. samAdhAna taba bhA yaha jAne. bharatu kahe mahu.N sAdhu sayAne .. lakhana lakhe_u prabhu hR^idaya.N khabhArU. kahata samaya sama nIti bichArU .. binu pU.Nchha kachhu kaha_u.N gosA_I.n. sevaku samaya.N na DhITha DhiThA_I .. tumha sarbagya siromani svAmI. Apani samujhi kaha_u.N anugAmI .. do\. nAtha suhrada suThi sarala chita sIla saneha nidhAna .. saba para prIti pratIti jiya.N jAni_a Apu samAna .. 227 .. biSha_I jIva pA_i prabhutA_I. mU.Dha moha basa hohi.n janA_I .. bharatu nIti rata sAdhu sujAnA. prabhu pada prema sakala jagu jAnA .. te_U Aju rAma padu pA_I. chale dharama marajAda meTA_I .. kuTila kuba.ndha ku_avasaru tAkI. jAni rAma banavAsa ekAkI .. kari kuma.ntru mana sAji samAjU. A_e karai aka.nTaka rAjU .. koTi prakAra kalapi kuTalA_I. A_e dala baTori do_u bhA_I .. jau.n jiya.N hoti na kapaTa kuchAlI. kehi sohAti ratha bAji gajAlI .. bharatahi dosu de_i ko jA_e.N. jaga baurA_i rAja padu pA_e.N .. do\. sasi gura tiya gAmI naghuShu cha.Dhe_u bhUmisura jAna. loka beda te.n bimukha bhA adhama na bena samAna .. 228 .. sahasabAhu suranAthu trisa.nkU. kehi na rAjamada dInha kala.nkU .. bharata kInha yaha uchita upA_U. ripu rina ra.ncha na rAkhaba kA_U .. eka kInhi nahi.n bharata bhalA_I. nidare rAmu jAni asahA_I .. samujhi parihi so_u Aju biseShI. samara saroSha rAma mukhu pekhI .. etanA kahata nIti rasa bhUlA. rana rasa biTapu pulaka misa phUlA .. prabhu pada ba.ndi sIsa raja rAkhI. bole satya sahaja balu bhAShI .. anuchita nAtha na mAnaba morA. bharata hamahi upachAra na thorA .. kaha.N lagi sahi_a rahi_a manu mAre.n. nAtha sAtha dhanu hAtha hamAre.n .. do\. chhatri jAti raghukula janamu rAma anuga jagu jAna. lAtahu.N mAre.n cha.Dhati sira nIcha ko dhUri samAna .. 229 .. uThi kara jori rajAyasu mAgA. manahu.N bIra rasa sovata jAgA .. bA.Ndhi jaTA sira kasi kaTi bhAthA. sAji sarAsanu sAyaku hAthA .. Aju rAma sevaka jasu le_U.N. bharatahi samara sikhAvana de_U.N .. rAma nirAdara kara phalu pA_I. sovahu.N samara seja do_u bhA_I .. A_i banA bhala sakala samAjU. pragaTa kara_u.N risa pAchhila AjU .. jimi kari nikara dala_i mR^igarAjU. le_i lapeTi lavA jimi bAjU .. taisehi.n bharatahi sena sametA. sAnuja nidari nipAta_u.N khetA .. jau.n sahAya kara sa.nkaru A_I. tau mAra_u.N rana rAma dohA_I .. do\. ati saroSha mAkhe lakhanu lakhi suni sapatha pravAna. sabhaya loka saba lokapati chAhata bhabhari bhagAna .. 230 .. jagu bhaya magana gagana bha_i bAnI. lakhana bAhubalu bipula bakhAnI .. tAta pratApa prabhA_u tumhArA. ko kahi saka_i ko jAnanihArA .. anuchita uchita kAju kichhu ho_U. samujhi kari_a bhala kaha sabu ko_U .. sahasA kari pAchhai.n pachhitAhI.n. kahahi.n beda budha te budha nAhI.n .. suni sura bachana lakhana sakuchAne. rAma sIya.N sAdara sanamAne .. kahI tAta tumha nIti suhA_I. saba te.n kaThina rAjamadu bhA_I .. jo achava.Nta nR^ipa mAtahi.n te_I. nAhina sAdhusabhA jehi.n se_I .. sunahu lakhana bhala bharata sarIsA. bidhi prapa.ncha maha.N sunA na dIsA .. do\. bharatahi ho_i na rAjamadu bidhi hari hara pada pA_i .. kabahu.N ki kA.NjI sIkarani chhIrasi.ndhu binasA_i .. 231 .. timiru taruna taranihi maku gila_I. gaganu magana maku meghahi.n mila_I .. gopada jala bU.Dahi.n ghaTajonI. sahaja chhamA baru chhA.Dai chhonI .. masaka phU.Nka maku meru u.DA_I. ho_i na nR^ipamadu bharatahi bhA_I .. lakhana tumhAra sapatha pitu AnA. suchi suba.ndhu nahi.n bharata samAnA .. saguna khIru avaguna jalu tAtA. mila_i racha_i parapa.nchu bidhAtA .. bharatu ha.nsa rabiba.nsa ta.DAgA. janami kInha guna doSha bibhAgA .. gahi guna paya taji avaguna bArI. nija jasa jagata kInhi uji_ArI .. kahata bharata guna sIlu subhA_U. pema payodhi magana raghurA_U .. do\. suni raghubara bAnI bibudha dekhi bharata para hetu. sakala sarAhata rAma so prabhu ko kR^ipAniketu .. 232 .. jau.n na hota jaga janama bharata ko. sakala dharama dhura dharani dharata ko .. kabi kula agama bharata guna gAthA. ko jAna_i tumha binu raghunAthA .. lakhana rAma siya.N suni sura bAnI. ati sukhu lahe_u na jA_i bakhAnI .. ihA.N bharatu saba sahita sahA_e. ma.ndAkinI.n punIta nahA_e .. sarita samIpa rAkhi saba logA. mAgi mAtu gura sachiva niyogA .. chale bharatu jaha.N siya raghurA_I. sAtha niShAdanAthu laghu bhA_I .. samujhi mAtu karataba sakuchAhI.n. karata kutaraka koTi mana mAhI.n .. rAmu lakhanu siya suni mama nA_U.N. uThi jani anata jAhi.n taji ThA_U.N .. do\. mAtu mate mahu.N mAni mohi jo kachhu karahi.n so thora. agha avaguna chhami Adarahi.n samujhi ApanI ora .. 233 .. jau.n pariharahi.n malina manu jAnI. jau sanamAnahi.n sevaku mAnI .. more.n sarana rAmahi kI panahI. rAma susvAmi dosu saba janahI .. jaga jasa bhAjana chAtaka mInA. nema pema nija nipuna nabInA .. asa mana gunata chale maga jAtA. sakucha saneha.N sithila saba gAtA .. pherata manahu.N mAtu kR^ita khorI. chalata bhagati bala dhIraja dhorI .. jaba samujhata raghunAtha subhA_U. taba patha parata utA_ila pA_U .. bharata dasA tehi avasara kaisI. jala prabAha.N jala ali gati jaisI .. dekhi bharata kara sochu sanehU. bhA niShAda tehi samaya.N bidehU .. do\. lage hona ma.ngala saguna suni guni kahata niShAdu. miTihi sochu ho_ihi haraShu puni parinAma biShAdu .. 234 .. sevaka bachana satya saba jAne. Ashrama nikaTa jA_i ni_arAne .. bharata dIkha bana saila samAjU. mudita chhudhita janu pA_i sunAjU .. Iti bhIti janu prajA dukhArI. tribidha tApa pI.Dita graha mArI .. jA_i surAja sudesa sukhArI. hohi.n bharata gati tehi anuhArI .. rAma bAsa bana sa.npati bhrAjA. sukhI prajA janu pA_i surAjA .. sachiva birAgu bibeku naresU. bipina suhAvana pAvana desU .. bhaTa jama niyama saila rajadhAnI. sA.nti sumati suchi su.ndara rAnI .. sakala a.nga sa.npanna surA_U. rAma charana Ashrita chita chA_U .. do\. jIti moha mahipAlu dala sahita bibeka bhu_Alu. karata aka.nTaka rAju pura.N sukha sa.npadA sukAlu .. 235 .. bana pradesa muni bAsa ghanere. janu pura nagara gA_u.N gana khere .. bipula bichitra bihaga mR^iga nAnA. prajA samAju na jA_i bakhAnA .. khagahA kari hari bAgha barAhA. dekhi mahiSha bR^iSha sAju sarAhA .. bayaru bihA_i charahi.n eka sa.ngA. jaha.N taha.N manahu.N sena chatura.ngA .. jharanA jharahi.n matta gaja gAjahi.n. manahu.N nisAna bibidhi bidhi bAjahi.n .. chaka chakora chAtaka suka pika gana. kUjata ma.nju marAla mudita mana .. aligana gAvata nAchata morA. janu surAja ma.ngala chahu orA .. beli biTapa tR^ina saphala saphUlA. saba samAju muda ma.ngala mUlA .. do\. rAma saila sobhA nirakhi bharata hR^idaya.N ati pemu. tApasa tapa phalu pA_i jimi sukhI sirAne.n nemu .. 236 .. mAsapArAyaNa, bIsavA.N vishrAma navAhnapArAyaNa, pA.NchavA.N vishrAma taba kevaTa U.Nche.n cha.Dhi dhA_I. kahe_u bharata sana bhujA uThA_I .. nAtha dekhi_ahi.n biTapa bisAlA. pAkari ja.nbu rasAla tamAlA .. jinha tarubaranha madhya baTu sohA. ma.nju bisAla dekhi manu mohA .. nIla saghana pallva phala lAlA. abirala chhAha.N sukhada saba kAlA .. mAnahu.N timira arunamaya rAsI. birachI bidhi sa.Nkeli suShamA sI .. e taru sarita samIpa gosA.NI. raghubara paranakuTI jaha.N chhA_I .. tulasI tarubara bibidha suhA_e. kahu.N kahu.N siya.N kahu.N lakhana lagA_e .. baTa chhAyA.N bedikA banA_I. siya.N nija pAni saroja suhA_I .. do\. jahA.N baiThi munigana sahita nita siya rAmu sujAna. sunahi.n kathA itihAsa saba Agama nigama purAna .. 237 .. sakhA bachana suni biTapa nihArI. umage bharata bilochana bArI .. karata pranAma chale do_u bhA_I. kahata prIti sArada sakuchA_I .. haraShahi.n nirakhi rAma pada a.nkA. mAnahu.N pArasu pAya_u ra.nkA .. raja sira dhari hiya.N nayananhi lAvahi.n. raghubara milana sarisa sukha pAvahi.n .. dekhi bharata gati akatha atIvA. prema magana mR^iga khaga ja.Da jIvA .. sakhahi saneha bibasa maga bhUlA. kahi supa.ntha sura baraShahi.n phUlA .. nirakhi siddha sAdhaka anurAge. sahaja sanehu sarAhana lAge .. hota na bhUtala bhA_u bharata ko. achara sachara chara achara karata ko .. do\. pema ami_a ma.ndaru birahu bharatu payodhi ga.NbhIra. mathi pragaTe_u sura sAdhu hita kR^ipAsi.ndhu raghubIra .. 238 .. sakhA sameta manohara joTA. lakhe_u na lakhana saghana bana oTA .. bharata dIkha prabhu Ashramu pAvana. sakala suma.ngala sadanu suhAvana .. karata prabesa miTe dukha dAvA. janu jogI.n paramArathu pAvA .. dekhe bharata lakhana prabhu Age. pU.Nchhe bachana kahata anurAge .. sIsa jaTA kaTi muni paTa bA.Ndhe.n. tUna kase.n kara saru dhanu kA.Ndhe.n .. bedI para muni sAdhu samAjU. sIya sahita rAjata raghurAjU .. balakala basana jaTila tanu syAmA. janu muni beSha kInha rati kAmA .. kara kamalani dhanu sAyaku pherata. jiya kI jarani harata ha.Nsi herata .. do\. lasata ma.nju muni ma.nDalI madhya sIya raghucha.ndu. gyAna sabhA.N janu tanu dhare bhagati sachchidAna.ndu .. 239 .. sAnuja sakhA sameta magana mana. bisare haraSha soka sukha dukha gana .. pAhi nAtha kahi pAhi gosA_I. bhUtala pare lakuTa kI nA_I .. bachana sapema lakhana pahichAne. karata pranAmu bharata jiya.N jAne .. ba.ndhu saneha sarasa ehi orA. uta sAhiba sevA basa jorA .. mili na jA_i nahi.n gudarata bana_I. sukabi lakhana mana kI gati bhana_I .. rahe rAkhi sevA para bhArU. cha.DhI cha.nga janu khai.ncha khelArU .. kahata saprema nA_i mahi mAthA. bharata pranAma karata raghunAthA .. uThe rAmu suni pema adhIrA. kahu.N paTa kahu.N niSha.nga dhanu tIrA .. do\. barabasa li_e uThA_i ura lA_e kR^ipAnidhAna. bharata rAma kI milani lakhi bisare sabahi apAna .. 240 .. milani prIti kimi jA_i bakhAnI. kabikula agama karama mana bAnI .. parama pema pUrana do_u bhA_I. mana budhi chita ahamiti bisarA_I .. kahahu supema pragaTa ko kara_I. kehi chhAyA kabi mati anusara_I .. kabihi aratha Akhara balu sA.NchA. anuhari tAla gatihi naTu nAchA .. agama saneha bharata raghubara ko. jaha.N na jA_i manu bidhi hari hara ko .. so mai.n kumati kahau.n kehi bhA.NtI. bAja surAga ki gA.NDara tA.NtI .. milani biloki bharata raghubara kI. suragana sabhaya dhakadhakI dharakI .. samujhA_e suraguru ja.Da jAge. baraShi prasUna prasa.nsana lAge .. do\. mili sapema ripusUdanahi kevaTu bhe.nTe_u rAma. bhUri bhAya.N bhe.nTe bharata lachhimana karata pranAma .. 241 .. bhe.nTe_u lakhana lalaki laghu bhA_I. bahuri niShAdu lInha ura lA_I .. puni munigana duhu.N bhA_inha ba.nde. abhimata AsiSha pA_i ana.nde .. sAnuja bharata umagi anurAgA. dhari sira siya pada paduma parAgA .. puni puni karata pranAma uThA_e. sira kara kamala parasi baiThA_e .. sIya.N asIsa dInhi mana mAhI.n. magana saneha.N deha sudhi nAhI.n .. saba bidhi sAnukUla lakhi sItA. bhe nisocha ura apaDara bItA .. ko_u kichhu kaha_i na ko_u kichhu pU.NchhA. prema bharA mana nija gati chhU.NchhA .. tehi avasara kevaTu dhIraju dhari. jori pAni binavata pranAmu kari .. do\. nAtha sAtha muninAtha ke mAtu sakala pura loga. sevaka senapa sachiva saba A_e bikala biyoga .. 242 .. sIlasi.ndhu suni gura AgavanU. siya samIpa rAkhe ripudavanU .. chale sabega rAmu tehi kAlA. dhIra dharama dhura dInadayAlA .. gurahi dekhi sAnuja anurAge. da.nDa pranAma karana prabhu lAge .. munibara dhA_i li_e ura lA_I. prema umagi bhe.nTe do_u bhA_I .. prema pulaki kevaTa kahi nAmU. kInha dUri te.n da.nDa pranAmU .. rAmasakhA riShi barabasa bhe.nTA. janu mahi luThata saneha sameTA .. raghupati bhagati suma.ngala mUlA. nabha sarAhi sura barisahi.n phUlA .. ehi sama nipaTa nIcha ko_u nAhI.n. ba.Da basiShTha sama ko jaga mAhI.n .. do\. jehi lakhi lakhanahu te.n adhika mile mudita munirA_u. so sItApati bhajana ko pragaTa pratApa prabhA_u .. 243 .. Arata loga rAma sabu jAnA. karunAkara sujAna bhagavAnA .. jo jehi bhAya.N rahA abhilAShI. tehi tehi kai tasi tasi rukha rAkhI .. sAnuja mili pala mahu saba kAhU. kInha dUri dukhu dAruna dAhU .. yaha ba.Di bAta.N rAma kai nAhI.n. jimi ghaTa koTi eka rabi chhAhI.n .. mili kevaTihi umagi anurAgA. purajana sakala sarAhahi.n bhAgA .. dekhI.n rAma dukhita mahatArI.n. janu subeli avalI.n hima mArI.n .. prathama rAma bhe.nTI kaike_I. sarala subhAya.N bhagati mati bhe_I .. paga pari kInha prabodhu bahorI. kAla karama bidhi sira dhari khorI .. do\. bheTI.n raghubara mAtu saba kari prabodhu paritoShu .. a.nba Isa AdhIna jagu kAhu na de_i_a doShu .. 244 .. guratiya pada ba.nde duhu bhA_I. sahita bipratiya je sa.Nga A_I .. ga.nga gauri sama saba sanamAnI.n .. dehi.n asIsa mudita mR^idu bAnI .. gahi pada lage sumitrA a.nkA. janu bheTI.n sa.npati ati ra.nkA .. puni janani charanani do_u bhrAtA. pare pema byAkula saba gAtA .. ati anurAga a.nba ura lA_e. nayana saneha salila anhavA_e .. tehi avasara kara haraSha biShAdU. kimi kabi kahai mUka jimi svAdU .. mili jananahi sAnuja raghurA_U. gura sana kahe_u ki dhAri_a pA_U .. purajana pA_i munIsa niyogU. jala thala taki taki utare_u logU .. do\. mahisura ma.ntrI mAtu gura gane loga li_e sAtha .. pAvana Ashrama gavanu kiya bharata lakhana raghunAtha .. 245 .. sIya A_i munibara paga lAgI. uchita asIsa lahI mana mAgI .. gurapatinihi munitiyanha sametA. milI pemu kahi jA_i na jetA .. ba.ndi ba.ndi paga siya sabahI ke. Asirabachana lahe priya jI ke .. sAsu sakala jaba sIya.N nihArI.n. mUde nayana sahami sukumArI.n .. parI.n badhika basa manahu.N marAlI.n. kAha kInha karatAra kuchAlI.n .. tinha siya nirakhi nipaTa dukhu pAvA. so sabu sahi_a jo dai_u sahAvA .. janakasutA taba ura dhari dhIrA. nIla nalina loyana bhari nIrA .. milI sakala sAsunha siya jA_I. tehi avasara karunA mahi chhA_I .. do\. lAgi lAgi paga sabani siya bhe.nTati ati anurAga .. hR^idaya.N asIsahi.n pema basa rahi_ahu bharI sohAga .. 246 .. bikala saneha.N sIya saba rAnI.n. baiThana sabahi kahe_u gura gyAnI.n .. kahi jaga gati mAyika muninAthA. kahe kachhuka paramAratha gAthA .. nR^ipa kara surapura gavanu sunAvA. suni raghunAtha dusaha dukhu pAvA .. marana hetu nija nehu bichArI. bhe ati bikala dhIra dhura dhArI .. kulisa kaThora sunata kaTu bAnI. bilapata lakhana sIya saba rAnI .. soka bikala ati sakala samAjU. mAnahu.N rAju akAje_u AjU .. munibara bahuri rAma samujhA_e. sahita samAja susarita nahA_e .. bratu nira.nbu tehi dina prabhu kInhA. munihu kahe.n jalu kAhu.N na lInhA .. do\. bhoru bha_e.N raghuna.ndanahi jo muni Ayasu dInha .. shraddhA bhagati sameta prabhu so sabu sAdaru kInha .. 247 .. kari pitu kriyA beda jasi baranI. bhe punIta pAtaka tama taranI .. jAsu nAma pAvaka agha tUlA. sumirata sakala suma.ngala mUlA .. suddha so bhaya_u sAdhu sa.nmata asa. tIratha AvAhana surasari jasa .. suddha bha_e.N du_i bAsara bIte. bole gura sana rAma pirIte .. nAtha loga saba nipaTa dukhArI. ka.nda mUla phala a.nbu ahArI .. sAnuja bharatu sachiva saba mAtA. dekhi mohi pala jimi juga jAtA .. saba sameta pura dhAri_a pA_U. Apu ihA.N amarAvati rA_U .. bahuta kahe_u.N saba kiya_u.N DhiThA_I. uchita ho_i tasa kari_a gosA.NI .. do\. dharma setu karunAyatana kasa na kahahu asa rAma. loga dukhita dina du_i darasa dekhi lahahu.N bishrAma .. 248 .. rAma bachana suni sabhaya samAjU. janu jalanidhi mahu.N bikala jahAjU .. suni gura girA suma.ngala mUlA. bhaya_u manahu.N mAruta anukulA .. pAvana paya.N tihu.N kAla nahAhI.n. jo biloki a.ngha ogha nasAhI.n .. ma.ngalamUrati lochana bhari bhari. nirakhahi.n haraShi da.nDavata kari kari .. rAma saila bana dekhana jAhI.n. jaha.N sukha sakala sakala dukha nAhI.n .. jharanA jharihi.n sudhAsama bArI. tribidha tApahara tribidha bayArI .. biTapa beli tR^ina aganita jAtI. phala prasUna pallava bahu bhA.NtI .. su.ndara silA sukhada taru chhAhI.n. jA_i barani bana chhabi kehi pAhI.n .. do\. sarani saroruha jala bihaga kUjata gu.njata bhR^i.nga. baira bigata biharata bipina mR^iga biha.nga bahura.nga .. 249 .. kola kirAta bhilla banabAsI. madhu suchi su.ndara svAdu sudhA sI .. bhari bhari parana puTI.n rachi rurI. ka.nda mUla phala a.nkura jUrI .. sabahi dehi.n kari binaya pranAmA. kahi kahi svAda bheda guna nAmA .. dehi.n loga bahu mola na lehI.n. pherata rAma dohA_I dehI.n .. kahahi.n saneha magana mR^idu bAnI. mAnata sAdhu pema pahichAnI .. tumha sukR^itI hama nIcha niShAdA. pAvA darasanu rAma prasAdA .. hamahi agama ati darasu tumhArA. jasa maru dharani devadhuni dhArA .. rAma kR^ipAla niShAda nevAjA. parijana praja_u chahi_a jasa rAjA .. do\. yaha ji.Nya.N jAni sa.Nkochu taji kari_a chhohu lakhi nehu. hamahi kR^itAratha karana lagi phala tR^ina a.nkura lehu .. 250 .. tumha priya pAhune bana pagu dhAre. sevA jogu na bhAga hamAre .. deba kAha hama tumhahi gosA.NI. Idhanu pAta kirAta mitA_I .. yaha hamAri ati ba.Di sevakA_I. lehi na bAsana basana chorA_I .. hama ja.Da jIva jIva gana ghAtI. kuTila kuchAlI kumati kujAtI .. pApa karata nisi bAsara jAhI.n. nahi.n paTa kaTi nahi peTa aghAhI.n .. saponehu.N dharama buddhi kasa kA_U. yaha raghuna.ndana darasa prabhA_U .. jaba te.n prabhu pada paduma nihAre. miTe dusaha dukha doSha hamAre .. bachana sunata purajana anurAge. tinha ke bhAga sarAhana lAge .. chha.n\. lAge sarAhana bhAga saba anurAga bachana sunAvahI.n. bolani milani siya rAma charana sanehu lakhi sukhu pAvahI.n .. nara nAri nidarahi.n nehu nija suni kola bhillani kI girA. tulasI kR^ipA raghuba.nsamani kI loha lai laukA tirA .. so\. biharahi.n bana chahu ora pratidina pramudita loga saba. jala jyo.n dAdura mora bha_e pIna pAvasa prathama .. 251 .. pura jana nAri magana ati prItI. bAsara jAhi.n palaka sama bItI .. sIya sAsu prati beSha banA_I. sAdara kara_i sarisa sevakA_I .. lakhA na maramu rAma binu kAhU.N. mAyA saba siya mAyA mAhU.N .. sIya.N sAsu sevA basa kInhI.n. tinha lahi sukha sikha AsiSha dInhI.n .. lakhi siya sahita sarala do_u bhA_I. kuTila rAni pachhitAni aghA_I .. avani jamahi jAchati kaike_I. mahi na bIchu bidhi mIchu na de_I .. lokahu.N beda bidita kabi kahahI.n. rAma bimukha thalu naraka na lahahI.n .. yahu sa.nsa_u saba ke mana mAhI.n. rAma gavanu bidhi avadha ki nAhI.n .. do\. nisi na nIda nahi.n bhUkha dina bharatu bikala suchi socha. nIcha kIcha bicha magana jasa mInahi salila sa.Nkocha .. 252 .. kInhI mAtu misa kAla kuchAlI. Iti bhIti jasa pAkata sAlI .. kehi bidhi ho_i rAma abhiShekU. mohi avakalata upA_u na ekU .. avasi phirahi.n gura Ayasu mAnI. muni puni kahaba rAma ruchi jAnI .. mAtu kahehu.N bahurahi.n raghurA_U. rAma janani haTha karabi ki kA_U .. mohi anuchara kara ketika bAtA. tehi maha.N kusama_u bAma bidhAtA .. jau.n haTha kara_u.N ta nipaTa kukaramU. haragiri te.n guru sevaka dharamU .. eka_u juguti na mana ThaharAnI. sochata bharatahi raini bihAnI .. prAta nahA_i prabhuhi sira nA_I. baiThata paTha_e riShaya.N bolA_I .. do\. gura pada kamala pranAmu kari baiThe Ayasu pA_i. bipra mahAjana sachiva saba jure sabhAsada A_i .. 253 .. bole munibaru samaya samAnA. sunahu sabhAsada bharata sujAnA .. dharama dhurIna bhAnukula bhAnU. rAjA rAmu svabasa bhagavAnU .. satyasa.ndha pAlaka shruti setU. rAma janamu jaga ma.ngala hetU .. gura pitu mAtu bachana anusArI. khala dalu dalana deva hitakArI .. nIti prIti paramAratha svArathu. ko_u na rAma sama jAna jathArathu .. bidhi hari haru sasi rabi disipAlA. mAyA jIva karama kuli kAlA .. ahipa mahipa jaha.N lagi prabhutA_I. joga siddhi nigamAgama gA_I .. kari bichAra ji.Nya.N dekhahu nIke.n. rAma rajA_i sIsa sabahI ke.n .. do\. rAkhe.n rAma rajA_i rukha hama saba kara hita ho_i. samujhi sayAne karahu aba saba mili sa.nmata so_i .. 254 .. saba kahu.N sukhada rAma abhiShekU. ma.ngala moda mUla maga ekU .. kehi bidhi avadha chalahi.n raghurA_U. kahahu samujhi so_i kari_a upA_U .. saba sAdara suni munibara bAnI. naya paramAratha svAratha sAnI .. utaru na Ava loga bha_e bhore. taba siru nA_i bharata kara jore .. bhAnuba.nsa bha_e bhUpa ghanere. adhika eka te.n eka ba.Dere .. janamu hetu saba kaha.N pitu mAtA. karama subhAsubha de_i bidhAtA .. dali dukha saja_i sakala kalyAnA. asa asIsa rA_uri jagu jAnA .. so gosA_i.N bidhi gati jehi.n chhe.nkI. saka_i ko TAri Teka jo TekI .. do\. bUjhi_a mohi upA_u aba so saba mora abhAgu. suni sanehamaya bachana gura ura umagA anurAgu .. 255 .. tAta bAta phuri rAma kR^ipAhI.n. rAma bimukha sidhi sapanehu.N nAhI.n .. sakucha_u.N tAta kahata eka bAtA. aradha tajahi.n budha sarabasa jAtA .. tumha kAnana gavanahu do_u bhA_I. pheri_ahi.n lakhana sIya raghurA_I .. suni subachana haraShe do_u bhrAtA. bhe pramoda paripUrana gAtA .. mana prasanna tana teju birAjA. janu jiya rA_u rAmu bha_e rAjA .. bahuta lAbha loganha laghu hAnI. sama dukha sukha saba rovahi.n rAnI .. kahahi.n bharatu muni kahA so kInhe. phalu jaga jIvanha abhimata dInhe .. kAnana kara_u.N janama bhari bAsU. ehi.n te.n adhika na mora supAsU .. do\. a.NtarajAmI rAmu siya tumha sarabagya sujAna. jo phura kahahu ta nAtha nija kIji_a bachanu pravAna .. 256 .. bharata bachana suni dekhi sanehU. sabhA sahita muni bha_e bidehU .. bharata mahA mahimA jalarAsI. muni mati ThA.Dhi tIra abalA sI .. gA chaha pAra jatanu hiya.N herA. pAvati nAva na bohitu berA .. auru karihi ko bharata ba.DA_I. sarasI sIpi ki si.ndhu samA_I .. bharatu munihi mana bhItara bhA_e. sahita samAja rAma pahi.N A_e .. prabhu pranAmu kari dInha su_Asanu. baiThe saba suni muni anusAsanu .. bole munibaru bachana bichArI. desa kAla avasara anuhArI .. sunahu rAma sarabagya sujAnA. dharama nIti guna gyAna nidhAnA .. do\. saba ke ura a.ntara basahu jAnahu bhA_u kubhA_u. purajana jananI bharata hita ho_i so kahi_a upA_u .. 257 .. Arata kahahi.n bichAri na kA_U. sUjha jU_Arihi Apana dA_U .. suni muni bachana kahata raghurA_U. nAtha tumhArehi hAtha upA_U .. saba kara hita rukha rA_uri rAkhe.N. Ayasu ki_e.N mudita phura bhAShe.n .. prathama jo Ayasu mo kahu.N ho_I. mAthe.N mAni karau sikha so_I .. puni jehi kaha.N jasa kahaba gosA_I.N. so saba bhA.Nti ghaTihi sevakA_I.N .. kaha muni rAma satya tumha bhAShA. bharata saneha.N bichAru na rAkhA .. tehi te.n kaha_u.N bahori bahorI. bharata bhagati basa bha_i mati morI .. more.N jAna bharata ruchi rAkhi. jo kIji_a so subha siva sAkhI .. do\. bharata binaya sAdara suni_a kari_a bichAru bahori. karaba sAdhumata lokamata nR^ipanaya nigama nichori .. 258 .. guru anurAga bharata para dekhI. rAma hdaya.N Ana.ndu biseShI .. bharatahi dharama dhura.ndhara jAnI. nija sevaka tana mAnasa bAnI .. bole gura Ayasa anukUlA. bachana ma.nju mR^idu ma.ngalamUlA .. nAtha sapatha pitu charana dohA_I. bhaya_u na bhu_ana bharata sama bhA_I .. je gura pada a.nbuja anurAgI. te lokahu.N bedahu.N ba.DabhAgI .. rA_ura jA para asa anurAgU. ko kahi saka_i bharata kara bhAgU .. lakhi laghu ba.ndhu buddhi sakuchA_I. karata badana para bharata ba.DA_I .. bharatu kahahI.n so_i ki_e.N bhalA_I. asa kahi rAma rahe aragA_I .. do\. taba muni bole bharata sana saba sa.Nkochu taji tAta. kR^ipAsi.ndhu priya ba.ndhu sana kahahu hR^idaya kai bAta .. 259 .. suni muni bachana rAma rukha pA_I. guru sAhiba anukUla aghA_I .. lakhi apane sira sabu chharu bhArU. kahi na sakahi.n kachhu karahi.n bichArU .. pulaki sarIra sabhA.N bha_e ThADhe.n. nIraja nayana neha jala bA.Dhe.n .. kahaba mora muninAtha nibAhA. ehi te.n adhika kahau.n mai.n kAhA. mai.n jAna_u.N nija nAtha subhA_U. aparAdhihu para koha na kA_U .. mo para kR^ipA saneha biseShI. khelata khunisa na kabahU.N dekhI .. sisupana tema parihare_u.N na sa.ngU. kabahu.N na kInha mora mana bha.ngU .. mai.n prabhu kR^ipA rIti jiya.N johI. hArehu.N khela jitAvahi.n mohI .. do\. mahU.N saneha sakocha basa sanamukha kahI na baina. darasana tR^ipita na Aju lagi pema pi_Ase naina .. 260 .. bidhi na sake_u sahi mora dulArA. nIcha bIchu jananI misa pArA. yaha_u kahata mohi Aju na sobhA. apanI.n samujhi sAdhu suchi ko bhA .. mAtu ma.ndi mai.n sAdhu suchAlI. ura asa Anata koTi kuchAlI .. phara_i ki kodava bAli susAlI. mukutA prasava ki sa.nbuka kAlI .. sapanehu.N dosaka lesu na kAhU. mora abhAga udadhi avagAhU .. binu samujhe.n nija agha paripAkU. jAri_u.N jAya.N janani kahi kAkU .. hR^idaya.N heri hAre_u.N saba orA. ekahi bhA.Nti bhalehi.n bhala morA .. gura gosA_i.N sAhiba siya rAmU. lAgata mohi nIka parinAmU .. do\. sAdhu sabhA gura prabhu nikaTa kaha_u.N suthala sati bhA_u. prema prapa.nchu ki jhUTha phura jAnahi.n muni raghurA_u .. 261 .. bhUpati marana pema panu rAkhI. jananI kumati jagatu sabu sAkhI .. dekhi na jAhi bikala mahatArI. jarahi.n dusaha jara pura nara nArI .. mahI.n sakala anaratha kara mUlA. so suni samujhi sahi_u.N saba sUlA .. suni bana gavanu kInha raghunAthA. kari muni beSha lakhana siya sAthA .. binu pAnahinha payAdehi pA_e.N. sa.nkaru sAkhi rahe_u.N ehi ghA_e.N .. bahuri nihAra niShAda sanehU. kulisa kaThina ura bhaya_u na behU .. aba sabu A.Nkhinha dekhe_u.N A_I. ji_ata jIva ja.Da saba_i sahA_I .. jinhahi nirakhi maga sA.Npini bIchhI. tajahi.n biShama biShu tAmasa tIchhI .. do\. te_i raghuna.ndanu lakhanu siya anahita lAge jAhi. tAsu tanaya taji dusaha dukha dai_u sahAva_i kAhi .. 262 .. suni ati bikala bharata bara bAnI. Arati prIti binaya naya sAnI .. soka magana saba sabhA.N khabhArU. manahu.N kamala bana pare_u tusArU .. kahi aneka bidhi kathA purAnI. bharata prabodhu kInha muni gyAnI .. bole uchita bachana raghuna.ndU. dinakara kula kairava bana cha.ndU .. tAta jA.Nya jiya.N karahu galAnI. Isa adhIna jIva gati jAnI .. tIni kAla tibhu_ana mata more.n. punyasiloka tAta tara tore .. ura Anata tumha para kuTilA_I. jA_i loku paraloku nasA_I .. dosu dehi.n jananihi ja.Da te_I. jinha gura sAdhu sabhA nahi.n se_I .. do\. miTihahi.n pApa prapa.ncha saba akhila ama.ngala bhAra. loka sujasu paraloka sukhu sumirata nAmu tumhAra .. 263 .. kaha_u.N subhA_u satya siva sAkhI. bharata bhUmi raha rA_uri rAkhI .. tAta kutaraka karahu jani jA_e.N. baira pema nahi dura_i durA_e.N .. muni gana nikaTa bihaga mR^iga jAhI.n. bAdhaka badhika biloki parAhI.n .. hita anahita pasu pachchhi_u jAnA. mAnuSha tanu guna gyAna nidhAnA .. tAta tumhahi mai.n jAna_u.N nIke.n. karau.n kAha asama.njasa jIke.n .. rAkhe_u rAya.N satya mohi tyAgI. tanu parihare_u pema pana lAgI .. tAsu bachana meTata mana sochU. tehi te.n adhika tumhAra sa.NkochU .. tA para gura mohi Ayasu dInhA. avasi jo kahahu chaha_u.N so_i kInhA .. do\. manu prasanna kari sakucha taji kahahu karau.n so_i Aju. satyasa.ndha raghubara bachana suni bhA sukhI samAju .. 264 .. sura gana sahita sabhaya surarAjU. sochahi.n chAhata hona akAjU .. banata upA_u karata kachhu nAhI.n. rAma sarana saba ge mana mAhI.n .. bahuri bichAri paraspara kahahI.n. raghupati bhagata bhagati basa ahahI.n. sudhi kari a.nbarISha durabAsA. bhe sura surapati nipaTa nirAsA .. sahe suranha bahu kAla biShAdA. narahari ki_e pragaTa prahalAdA .. lagi lagi kAna kahahi.n dhuni mAthA. aba sura kAja bharata ke hAthA .. Ana upA_u na dekhi_a devA. mAnata rAmu susevaka sevA .. hiya.N sapema sumirahu saba bharatahi. nija guna sIla rAma basa karatahi .. do\. suni sura mata suragura kahe_u bhala tumhAra ba.Da bhAgu. sakala suma.ngala mUla jaga bharata charana anurAgu .. 265 .. sItApati sevaka sevakA_I. kAmadhenu saya sarisa suhA_I .. bharata bhagati tumhare.n mana A_I. tajahu sochu bidhi bAta banA_I .. dekhu devapati bharata prabhA_U. sahaja subhAya.N bibasa raghurA_U .. mana thira karahu deva Daru nAhI.n. bharatahi jAni rAma parichhAhI.n .. suno suragura sura sa.nmata sochU. a.ntarajAmI prabhuhi sakochU .. nija sira bhAru bharata jiya.N jAnA. karata koTi bidhi ura anumAnA .. kari bichAru mana dInhI ThIkA. rAma rajAyasa Apana nIkA .. nija pana taji rAkhe_u panu morA. chhohu sanehu kInha nahi.n thorA .. do\. kInha anugraha amita ati saba bidhi sItAnAtha. kari pranAmu bole bharatu jori jalaja juga hAtha .. 266 .. kahau.n kahAvau.n kA aba svAmI. kR^ipA a.nbunidhi a.ntarajAmI .. gura prasanna sAhiba anukUlA. miTI malina mana kalapita sUlA .. apaDara Dare_u.N na socha samUle.n. rabihi na dosu deva disi bhUle.n .. mora abhAgu mAtu kuTilA_I. bidhi gati biShama kAla kaThinA_I .. pA_u ro.api saba mili mohi ghAlA. pranatapAla pana Apana pAlA .. yaha na_i rIti na rA_uri ho_I. lokahu.N beda bidita nahi.n go_I .. jagu anabhala bhala eku gosA_I.n. kahi_a ho_i bhala kAsu bhalA_I.n .. de_u devataru sarisa subhA_U. sanamukha bimukha na kAhuhi kA_U .. do\. jA_i nikaTa pahichAni taru chhAha.N samani saba socha. mAgata abhimata pAva jaga rA_u ra.nku bhala pocha .. 267 .. lakhi saba bidhi gura svAmi sanehU. miTe_u chhobhu nahi.n mana sa.ndehU .. aba karunAkara kIji_a so_I. jana hita prabhu chita chhobhu na ho_I .. jo sevaku sAhibahi sa.NkochI. nija hita chaha_i tAsu mati pochI .. sevaka hita sAhiba sevakA_I. karai sakala sukha lobha bihA_I .. svArathu nAtha phire.n sabahI kA. ki_e.N rajA_i koTi bidhi nIkA .. yaha svAratha paramAratha sAru. sakala sukR^ita phala sugati si.ngAru .. deva eka binatI suni morI. uchita ho_i tasa karaba bahorI .. tilaka samAju sAji sabu AnA. kari_a suphala prabhu jau.n manu mAnA .. do\. sAnuja paTha_i_a mohi bana kIji_a sabahi sanAtha. nataru pheri_ahi.n ba.ndhu do_u nAtha chalau.n mai.n sAtha .. 268 .. nataru jAhi.n bana tIni_u bhA_I. bahuri_a sIya sahita raghurA_I .. jehi bidhi prabhu prasanna mana ho_I. karunA sAgara kIji_a so_I .. deva.N dInha sabu mohi abhAru. more.n nIti na dharama bichAru .. kaha_u.N bachana saba svAratha hetU. rahata na Arata ke.n chita chetU .. utaru de_i suni svAmi rajA_I. so sevaku lakhi lAja lajA_I .. asa mai.n avaguna udadhi agAdhU. svAmi saneha.N sarAhata sAdhU .. aba kR^ipAla mohi so mata bhAvA. sakucha svAmi mana jA_i.N na pAvA .. prabhu pada sapatha kaha_u.N sati bhA_U. jaga ma.ngala hita eka upA_U .. do\. prabhu prasanna mana sakucha taji jo jehi Ayasu deba. so sira dhari dhari karihi sabu miTihi anaTa avareba .. 269 .. bharata bachana suchi suni sura haraShe. sAdhu sarAhi sumana sura baraShe .. asama.njasa basa avadha nevAsI. pramudita mana tApasa banabAsI .. chupahi.n rahe raghunAtha sa.NkochI. prabhu gati dekhi sabhA saba sochI .. janaka dUta tehi avasara A_e. muni basiShTha.N suni begi bolA_e .. kari pranAma tinha rAmu nihAre. beShu dekhi bha_e nipaTa dukhAre .. dUtanha munibara bUjhI bAtA. kahahu bideha bhUpa kusalAtA .. suni sakuchA_i nA_i mahi mAthA. bole chara bara jore.n hAthA .. bUjhaba rA_ura sAdara sA_I.n. kusala hetu so bhaya_u gosA_I.n .. do\. nAhi ta kosala nAtha ke.n sAtha kusala ga_i nAtha. mithilA avadha biseSha te.n jagu saba bhaya_u anAtha .. 270 .. kosalapati gati suni janakaurA. bhe saba loka soka basa baurA .. jehi.n dekhe tehi samaya bidehU. nAmu satya asa lAga na kehU .. rAni kuchAli sunata narapAlahi. sUjha na kachhu jasa mani binu byAlahi .. bharata rAja raghubara banabAsU. bhA mithilesahi hR^idaya.N harA.NsU .. nR^ipa bUjhe budha sachiva samAjU. kahahu bichAri uchita kA AjU .. samujhi avadha asama.njasa do_U. chali_a ki rahi_a na kaha kachhu ko_U .. nR^ipahi dhIra dhari hR^idaya.N bichArI. paTha_e avadha chatura chara chArI .. bUjhi bharata sati bhA_u kubhA_U. A_ehu begi na ho_i lakhA_U .. do\. ga_e avadha chara bharata gati bUjhi dekhi karatUti. chale chitrakUTahi bharatu chAra chale terahUti .. 271 .. dUtanha A_i bharata ka_i karanI. janaka samAja jathAmati baranI .. suni gura parijana sachiva mahIpati. bhe saba socha saneha.N bikala ati .. dhari dhIraju kari bharata ba.DA_I. li_e subhaTa sAhanI bolA_I .. ghara pura desa rAkhi rakhavAre. haya gaya ratha bahu jAna sa.NvAre .. dugharI sAdhi chale tatakAlA. ki_e bishrAmu na maga mahIpAlA .. bhorahi.n Aju nahA_i prayAgA. chale jamuna utarana sabu lAgA .. khabari lena hama paTha_e nAthA. tinha kahi asa mahi nAya_u mAthA .. sAtha kirAta chha sAtaka dInhe. munibara turata bidA chara kInhe .. do\. sunata janaka Agavanu sabu haraShe_u avadha samAju. raghuna.ndanahi sakochu ba.Da socha bibasa surarAju .. 272 .. gara_i galAni kuTila kaike_I. kAhi kahai kehi dUShanu de_I .. asa mana Ani mudita nara nArI. bhaya_u bahori rahaba dina chArI .. ehi prakAra gata bAsara so_U. prAta nahAna lAga sabu ko_U .. kari majjanu pUjahi.n nara nArI. ganapa gauri tipurAri tamArI .. ramA ramana pada ba.ndi bahorI. binavahi.n a.njuli a.nchala jorI .. rAjA rAmu jAnakI rAnI. Ana.Nda avadhi avadha rajadhAnI .. subasa basa_u phiri sahita samAjA. bharatahi rAmu karahu.N jubarAjA .. ehi sukha sudhA.N sI.nchI saba kAhU. deva dehu jaga jIvana lAhU .. do\. gura samAja bhA_inha sahita rAma rAju pura ho_u. achhata rAma rAjA avadha mari_a mAga sabu ko_u .. 273 .. suni sanehamaya purajana bAnI. ni.ndahi.n joga birati muni gyAnI .. ehi bidhi nityakarama kari purajana. rAmahi karahi.n pranAma pulaki tana .. U.Ncha nIcha madhyama nara nArI. lahahi.n darasu nija nija anuhArI .. sAvadhAna sabahI sanamAnahi.n. sakala sarAhata kR^ipAnidhAnahi.n .. larikA_ihi te raghubara bAnI. pAlata nIti prIti pahichAnI .. sIla sakocha si.ndhu raghurA_U. sumukha sulochana sarala subhA_U .. kahata rAma guna gana anurAge. saba nija bhAga sarAhana lAge .. hama sama punya pu.nja jaga thore. jinhahi rAmu jAnata kari more .. do\. prema magana tehi samaya saba suni Avata mithilesu. sahita sabhA sa.nbhrama uThe_u rabikula kamala dinesu .. 274 .. bhA_i sachiva gura purajana sAthA. Age.n gavanu kInha raghunAthA .. giribaru dIkha janakapati jabahI.n. kari pranAma ratha tyAge_u tabahI.n .. rAma darasa lAlasA uchhAhU. patha shrama lesu kalesu na kAhU .. mana taha.N jaha.N raghubara baidehI. binu mana tana dukha sukha sudhi kehI .. Avata janaku chale ehi bhA.NtI. sahita samAja prema mati mAtI .. A_e nikaTa dekhi anurAge. sAdara milana parasapara lAge .. lage janaka munijana pada ba.ndana. riShinha pranAmu kInha raghuna.ndana .. bhA_inha sahita rAmu mili rAjahi. chale lavA_i sameta samAjahi .. do\. Ashrama sAgara sA.nta rasa pUrana pAvana pAthu. sena manahu.N karunA sarita li_e.N jAhi.n raghunAthu .. 275 .. borati gyAna birAga karAre. bachana sasoka milata nada nAre .. socha usAsa samIra ta.nragA. dhIraja taTa tarubara kara bha.ngA .. biShama biShAda torAvati dhArA. bhaya bhrama bhava.Nra abarta apArA .. kevaTa budha bidyA ba.Di nAvA. sakahi.n na khe_i aika nahi.n AvA .. banachara kola kirAta bichAre. thake biloki pathika hiya.N hAre .. Ashrama udadhi milI jaba jA_I. manahu.N uThe_u a.nbudhi akulA_I .. soka bikala do_u rAja samAjA. rahA na gyAnu na dhIraju lAjA .. bhUpa rUpa guna sIla sarAhI. rovahi.n soka si.ndhu avagAhI .. chha.n\. avagAhi soka samudra sochahi.n nAri nara byAkula mahA. dai doSha sakala saroSha bolahi.n bAma bidhi kInho kahA .. sura siddha tApasa jogijana muni dekhi dasA bideha kI. tulasI na samarathu ko_u jo tari sakai sarita saneha kI .. so\. ki_e amita upadesa jaha.N taha.N loganha munibaranha. dhIraju dhari_a naresa kahe_u basiShTha bideha sana .. 276 .. jAsu gyAnu rabi bhava nisi nAsA. bachana kirana muni kamala bikAsA .. tehi ki moha mamatA ni_arA_I. yaha siya rAma saneha ba.DA_I .. biSha_I sAdhaka siddha sayAne. tribidha jIva jaga beda bakhAne .. rAma saneha sarasa mana jAsU. sAdhu sabhA.N ba.Da Adara tAsU .. soha na rAma pema binu gyAnU. karanadhAra binu jimi jalajAnU .. muni bahubidhi bidehu samujhA_e. rAmaghATa saba loga nahA_e .. sakala soka sa.nkula nara nArI. so bAsaru bIte_u binu bArI .. pasu khaga mR^iganha na kInha ahArU. priya parijana kara kauna bichArU .. do\. do_u samAja nimirAju raghurAju nahAne prAta. baiThe saba baTa biTapa tara mana malIna kR^isa gAta .. 277 .. je mahisura dasaratha pura bAsI. je mithilApati nagara nivAsI .. ha.nsa ba.nsa gura janaka purodhA. jinha jaga magu paramArathu sodhA .. lage kahana upadesa anekA. sahita dharama naya birati bibekA .. kausika kahi kahi kathA purAnI.n. samujhA_I saba sabhA subAnI.n .. taba raghunAtha kosikahi kahe_U. nAtha kAli jala binu sabu rahe_U .. muni kaha uchita kahata raghurA_I. gaya_u bIti dina pahara a.DhA_I .. riShi rukha lakhi kaha terahutirAjU. ihA.N uchita nahi.n asana anAjU .. kahA bhUpa bhala sabahi sohAnA. pA_i rajAyasu chale nahAnA .. do\. tehi avasara phala phUla dala mUla aneka prakAra. la_i A_e banachara bipula bhari bhari kA.Nvari bhAra .. 278 .. kAmada me giri rAma prasAdA. avalokata apaharata biShAdA .. sara saritA bana bhUmi bibhAgA. janu umagata Ana.Nda anurAgA .. beli biTapa saba saphala saphUlA. bolata khaga mR^iga ali anukUlA .. tehi avasara bana adhika uchhAhU. tribidha samIra sukhada saba kAhU .. jA_i na barani manoharatA_I. janu mahi karati janaka pahunA_I .. taba saba loga nahA_i nahA_I. rAma janaka muni Ayasu pA_I .. dekhi dekhi tarubara anurAge. jaha.N taha.N purajana utarana lAge .. dala phala mUla ka.nda bidhi nAnA. pAvana su.ndara sudhA samAnA .. do\. sAdara saba kaha.N rAmagura paTha_e bhari bhari bhAra. pUji pitara sura atithi gura lage karana pharahAra .. 279 .. ehi bidhi bAsara bIte chArI. rAmu nirakhi nara nAri sukhArI .. duhu samAja asi ruchi mana mAhI.n. binu siya rAma phiraba bhala nAhI.n .. sItA rAma sa.nga banabAsU. koTi amarapura sarisa supAsU .. parihari lakhana rAmu baidehI. jehi gharu bhAva bAma bidhi tehI .. dAhina da_i_u ho_i jaba sabahI. rAma samIpa basi_a bana tabahI .. ma.ndAkini majjanu tihu kAlA. rAma darasu muda ma.ngala mAlA .. aTanu rAma giri bana tApasa thala. asanu ami_a sama ka.nda mUla phala .. sukha sameta sa.nbata du_i sAtA. pala sama hohi.n na jani_ahi.n jAtA .. do\. ehi sukha joga na loga saba kahahi.n kahA.N asa bhAgu .. sahaja subhAya.N samAja duhu rAma charana anurAgu .. 280 .. ehi bidhi sakala manoratha karahI.n. bachana saprema sunata mana harahI.n .. sIya mAtu tehi samaya paThA_I.n. dAsI.n dekhi su_avasaru A_I.n .. sAvakAsa suni saba siya sAsU. Aya_u janakarAja ranivAsU .. kausalyA.N sAdara sanamAnI. Asana di_e samaya sama AnI .. sIlu saneha sakala duhu orA. dravahi.n dekhi suni kulisa kaThorA .. pulaka sithila tana bAri bilochana. mahi nakha likhana lagI.n saba sochana .. saba siya rAma prIti ki si mUratI. janu karunA bahu beSha bisUrati .. sIya mAtu kaha bidhi budhi bA.NkI. jo paya phenu phora pabi TA.NkI .. do\. suni_a sudhA dekhi_ahi.n garala saba karatUti karAla. jaha.N taha.N kAka ulUka baka mAnasa sakR^ita marAla .. 281 .. suni sasocha kaha debi sumitrA. bidhi gati ba.Di biparIta bichitrA .. jo sR^iji pAla_i hara_i bahorI. bAla keli sama bidhi mati bhorI .. kausalyA kaha dosu na kAhU. karama bibasa dukha sukha chhati lAhU .. kaThina karama gati jAna bidhAtA. jo subha asubha sakala phala dAtA .. Isa rajA_i sIsa sabahI ke.n. utapati thiti laya biShahu amI ke.n .. debi moha basa sochi_a bAdI. bidhi prapa.nchu asa achala anAdI .. bhUpati ji_aba maraba ura AnI. sochi_a sakhi lakhi nija hita hAnI .. sIya mAtu kaha satya subAnI. sukR^itI avadhi avadhapati rAnI .. do\. lakhanu rAma siya jAhu.N bana bhala parinAma na pochu. gahabari hiya.N kaha kausilA mohi bharata kara sochu .. 282 .. Isa prasAda asIsa tumhArI. suta sutabadhU devasari bArI .. rAma sapatha mai.n kInha na kA_U. so kari kaha_u.N sakhI sati bhA_U .. bharata sIla guna binaya ba.DA_I. bhAyapa bhagati bharosa bhalA_I .. kahata sAradahu kara mati hIche. sAgara sIpa ki jAhi.n ulIche .. jAna_u.N sadA bharata kuladIpA. bAra bAra mohi kahe_u mahIpA .. kase.n kanaku mani pArikhi pA_e.N. puruSha parikhi_ahi.n samaya.N subhA_e.N. anuchita Aju kahaba asa morA. soka saneha.N sayAnapa thorA .. suni surasari sama pAvani bAnI. bha_I.n saneha bikala saba rAnI .. do\. kausalyA kaha dhIra dhari sunahu debi mithilesi. ko bibekanidhi ballabhahi tumhahi saka_i upadesi .. 283 .. rAni rAya sana avasaru pA_I. apanI bhA.Nti kahaba samujhA_I .. rakhi_ahi.n lakhanu bharatu gabanahi.n bana. jau.n yaha mata mAnai mahIpa mana .. tau bhala jatanu karaba subichArI. more.n sauchu bharata kara bhArI .. gU.Dha saneha bharata mana mAhI. rahe.n nIka mohi lAgata nAhI.n .. lakhi subhA_u suni sarala subAnI. saba bha_i magana karuna rasa rAnI .. nabha prasUna jhari dhanya dhanya dhuni. sithila saneha.N siddha jogI muni .. sabu ranivAsu bithaki lakhi rahe_U. taba dhari dhIra sumitrA.N kahe_U .. debi da.nDa juga jAmini bItI. rAma mAtu sunI uThI saprItI .. do\. begi pA_u dhAri_a thalahi kaha saneha.N satibhAya. hamare.n tau aba Isa gati ke mithilesa sahAya .. 284 .. lakhi saneha suni bachana binItA. janakapriyA gaha pAya punItA .. debi uchita asi binaya tumhArI. dasaratha gharini rAma mahatArI .. prabhu apane nIchahu AdarahI.n. agini dhUma giri sira tinu dharahI.n .. sevaku rA_u karama mana bAnI. sadA sahAya mahesu bhavAnI .. ra_ure a.nga jogu jaga ko hai. dIpa sahAya ki dinakara sohai .. rAmu jA_i banu kari sura kAjU. achala avadhapura karihahi.n rAjU .. amara nAga nara rAma bAhubala. sukha basihahi.n apane.n apane thala .. yaha saba jAgabalika kahi rAkhA. debi na ho_i mudhA muni bhAShA .. do\. asa kahi paga pari pema ati siya hita binaya sunA_i .. siya sameta siyamAtu taba chalI su_Ayasu pA_i .. 285 .. priya parijanahi milI baidehI. jo jehi jogu bhA.Nti tehi tehI .. tApasa beSha jAnakI dekhI. bhA sabu bikala biShAda biseShI .. janaka rAma gura Ayasu pA_I. chale thalahi siya dekhI A_I .. lInhi lA_i ura janaka jAnakI. pAhuna pAvana pema prAna kI .. ura umage_u a.nbudhi anurAgU. bhaya_u bhUpa manu manahu.N payAgU .. siya saneha baTu bA.Dhata johA. tA para rAma pema sisu sohA .. chirajIvI muni gyAna bikala janu. bU.Data lahe_u bAla avala.nbanu .. moha magana mati nahi.n bideha kI. mahimA siya raghubara saneha kI .. do\. siya pitu mAtu saneha basa bikala na sakI sa.NbhAri. dharanisutA.N dhIraju dhare_u sama_u sudharamu bichAri .. 286 .. tApasa beSha janaka siya dekhI. bhaya_u pemu paritoShu biseShI .. putri pavitra ki_e kula do_U. sujasa dhavala jagu kaha sabu ko_U .. jiti surasari kIrati sari torI. gavanu kInha bidhi a.nDa karorI .. ga.nga avani thala tIni ba.Dere. ehi.n ki_e sAdhu samAja ghanere .. pitu kaha satya saneha.N subAnI. sIya sakucha mahu.N manahu.N samAnI .. puni pitu mAtu lInha ura lA_I. sikha AsiSha hita dInhi suhA_I .. kahati na sIya sakuchi mana mAhI.n. ihA.N basaba rajanI.n bhala nAhI.n .. lakhi rukha rAni janAya_u rA_U. hR^idaya.N sarAhata sIlu subhA_U .. do\. bAra bAra mili bhe.nTa siya bidA kInha sanamAni. kahI samaya sira bharata gati rAni subAni sayAni .. 287 .. suni bhUpAla bharata byavahArU. sona suga.ndha sudhA sasi sArU .. mUde sajala nayana pulake tana. sujasu sarAhana lage mudita mana .. sAvadhAna sunu sumukhi sulochani. bharata kathA bhava ba.ndha bimochani .. dharama rAjanaya brahmabichArU. ihA.N jathAmati mora prachArU .. so mati mori bharata mahimAhI. kahai kAha chhali chhu_ati na chhA.NhI .. bidhi ganapati ahipati siva sArada. kabi kobida budha buddhi bisArada .. bharata charita kIrati karatUtI. dharama sIla guna bimala bibhUtI .. samujhata sunata sukhada saba kAhU. suchi surasari ruchi nidara sudhAhU .. do\. niravadhi guna nirupama puruShu bharatu bharata sama jAni. kahi_a sumeru ki sera sama kabikula mati sakuchAni .. 288 .. agama sabahi baranata barabaranI. jimi jalahIna mIna gamu dharanI .. bharata amita mahimA sunu rAnI. jAnahi.n rAmu na sakahi.n bakhAnI .. barani saprema bharata anubhA_U. tiya jiya kI ruchi lakhi kaha rA_U .. bahurahi.n lakhanu bharatu bana jAhI.n. saba kara bhala saba ke mana mAhI.n .. debi para.ntu bharata raghubara kI. prIti pratIti jA_i nahi.n tarakI .. bharatu avadhi saneha mamatA kI. jadyapi rAmu sIma samatA kI .. paramAratha svAratha sukha sAre. bharata na sapanehu.N manahu.N nihAre .. sAdhana siddha rAma paga nehU .. mohi lakhi parata bharata mata ehU .. do\. bhorehu.N bharata na pelihahi.n manasahu.N rAma rajA_i. kari_a na sochu saneha basa kahe_u bhUpa bilakhA_i .. 289 .. rAma bharata guna ganata saprItI. nisi da.npatihi palaka sama bItI .. rAja samAja prAta juga jAge. nhA_i nhA_i sura pUjana lAge .. ge nahA_i gura pahI.n raghurA_I. ba.ndi charana bole rukha pA_I .. nAtha bharatu purajana mahatArI. soka bikala banabAsa dukhArI .. sahita samAja rA_u mithilesU. bahuta divasa bha_e sahata kalesU .. uchita ho_i so_i kIji_a nAthA. hita sabahI kara raure.n hAthA .. asa kahi ati sakuche raghurA_U. muni pulake lakhi sIlu subhA_U .. tumha binu rAma sakala sukha sAjA. naraka sarisa duhu rAja samAjA .. do\. prAna prAna ke jIva ke jiva sukha ke sukha rAma. tumha taji tAta sohAta gR^iha jinhahi tinhahi.n bidhi bAma .. 290 .. so sukhu karamu dharamu jari jA_U. jaha.N na rAma pada pa.nkaja bhA_U .. jogu kujogu gyAnu agyAnU. jaha.N nahi.n rAma pema paradhAnU .. tumha binu dukhI sukhI tumha tehI.n. tumha jAnahu jiya jo jehi kehI.n .. rA_ura Ayasu sira sabahI ke.n. bidita kR^ipAlahi gati saba nIke.n .. Apu Ashramahi dhAri_a pA_U. bhaya_u saneha sithila munirA_U .. kari pranAma taba rAmu sidhA_e. riShi dhari dhIra janaka pahi.n A_e .. rAma bachana guru nR^ipahi sunA_e. sIla saneha subhAya.N suhA_e .. mahArAja aba kIji_a so_I. saba kara dharama sahita hita ho_I. do\. gyAna nidhAna sujAna suchi dharama dhIra narapAla. tumha binu asama.njasa samana ko samaratha ehi kAla .. 291 .. suni muni bachana janaka anurAge. lakhi gati gyAnu birAgu birAge .. sithila saneha.N gunata mana mAhI.n. A_e ihA.N kInha bhala nAhI .. rAmahi rAya.N kahe_u bana jAnA. kInha Apu priya prema pravAnA .. hama aba bana te.n banahi paThA_I. pramudita phiraba bibeka ba.DA_I .. tApasa muni mahisura suni dekhI. bha_e prema basa bikala biseShI .. sama_u samujhi dhari dhIraju rAjA. chale bharata pahi.n sahita samAjA .. bharata A_i Age.n bha_i lInhe. avasara sarisa su_Asana dInhe .. tAta bharata kaha terahuti rA_U. tumhahi bidita raghubIra subhA_U .. do\. rAma satyabrata dharama rata saba kara sIlu sanehu .. sa.nkaTa sahata sakocha basa kahi_a jo Ayasu dehu .. 292 .. suni tana pulaki nayana bhari bArI. bole bharatu dhIra dhari bhArI .. prabhu priya pUjya pitA sama ApU. kulaguru sama hita mAya na bApU .. kausikAdi muni sachiva samAjU. gyAna a.nbunidhi Apunu AjU .. sisu sevaka Ayasu anugAmI. jAni mohi sikha de_i_a svAmI .. ehi.n samAja thala bUjhaba rA_ura. mauna malina mai.n bolaba bA_ura .. chhoTe badana kaha_u.N ba.Di bAtA. chhamaba tAta lakhi bAma bidhAtA .. Agama nigama prasiddha purAnA. sevAdharamu kaThina jagu jAnA .. svAmi dharama svArathahi birodhU. bairu a.ndha premahi na prabodhU .. do\. rAkhi rAma rukha dharamu bratu parAdhIna mohi jAni. saba ke.n sa.nmata sarba hita kari_a pemu pahichAni .. 293 .. bharata bachana suni dekhi subhA_U. sahita samAja sarAhata rA_U .. sugama agama mR^idu ma.nju kaThore. arathu amita ati Akhara thore .. jyau mukha mukura mukuru nija pAnI. gahi na jA_i asa adabhuta bAnI .. bhUpa bharata muni sahita samAjU. ge jaha.N bibudha kumuda dvijarAjU .. suni sudhi socha bikala saba logA. manahu.N mInagana nava jala jogA .. deva.N prathama kulagura gati dekhI. nirakhi bideha saneha biseShI .. rAma bhagatimaya bharatu nihAre. sura svArathI hahari hiya.N hAre .. saba ko_u rAma pemamaya pekhA. bha_u alekha socha basa lekhA .. do\. rAmu saneha sakocha basa kaha sasocha surarAja. rachahu prapa.nchahi pa.ncha mili nAhi.n ta bhaya_u akAju .. 294 .. suranha sumiri sAradA sarAhI. debi deva saranAgata pAhI .. pheri bharata mati kari nija mAyA. pAlu bibudha kula kari chhala chhAyA .. bibudha binaya suni debi sayAnI. bolI sura svAratha ja.Da jAnI .. mo sana kahahu bharata mati pherU. lochana sahasa na sUjha sumerU .. bidhi hari hara mAyA ba.Di bhArI. so_u na bharata mati saka_i nihArI .. so mati mohi kahata karu bhorI. cha.ndini kara ki cha.nDakara chorI .. bharata hR^idaya.N siya rAma nivAsU. taha.N ki timira jaha.N tarani prakAsU .. asa kahi sArada ga_i bidhi lokA. bibudha bikala nisi mAnahu.N kokA .. do\. sura svArathI malIna mana kInha kuma.ntra kuThATu .. rachi prapa.ncha mAyA prabala bhaya bhrama arati uchATu .. 295 .. kari kuchAli sochata surarAjU. bharata hAtha sabu kAju akAjU .. ga_e janaku raghunAtha samIpA. sanamAne saba rabikula dIpA .. samaya samAja dharama abirodhA. bole taba raghuba.nsa purodhA .. janaka bharata sa.nbAdu sunA_I. bharata kahA_uti kahI suhA_I .. tAta rAma jasa Ayasu dehU. so sabu karai mora mata ehU .. suni raghunAtha jori juga pAnI. bole satya sarala mR^idu bAnI .. bidyamAna Apuni mithilesU. mora kahaba saba bhA.Nti bhadesU .. rA_ura rAya rajAyasu ho_I. rA_uri sapatha sahI sira so_I .. do\. rAma sapatha suni muni janaku sakuche sabhA sameta. sakala bilokata bharata mukhu bana_i na utaru deta .. 296 .. sabhA sakucha basa bharata nihArI. rAmaba.ndhu dhari dhIraju bhArI .. kusama_u dekhi sanehu sa.NbhArA. ba.Dhata bi.ndhi jimi ghaTaja nivArA .. soka kanakalochana mati chhonI. harI bimala guna gana jagajonI .. bharata bibeka barAha.N bisAlA. anAyAsa udharI tehi kAlA .. kari pranAmu saba kaha.N kara jore. rAmu rA_u gura sAdhu nihore .. chhamaba Aju ati anuchita morA. kaha_u.N badana mR^idu bachana kaThorA .. hiya.N sumirI sAradA suhA_I. mAnasa te.n mukha pa.nkaja A_I .. bimala bibeka dharama naya sAlI. bharata bhAratI ma.nju marAlI .. do\. nirakhi bibeka bilochananhi sithila saneha.N samAju. kari pranAmu bole bharatu sumiri sIya raghurAju .. 297 .. prabhu pitu mAtu suhrada gura svAmI. pUjya parama hita ata.nrajAmI .. sarala susAhibu sIla nidhAnU. pranatapAla sarbagya sujAnU .. samaratha saranAgata hitakArI. gunagAhaku avaguna agha hArI .. svAmi gosA.Nihi sarisa gosA_I. mohi samAna mai.n sA_i.N dohA_I .. prabhu pitu bachana moha basa pelI. Aya_u.N ihA.N samAju sakelI .. jaga bhala pocha U.Ncha aru nIchU. ami_a amarapada mAhuru mIchU .. rAma rajA_i meTa mana mAhI.n. dekhA sunA katahu.N ko_u nAhI.n .. so mai.n saba bidhi kInhi DhiThA_I. prabhu mAnI saneha sevakA_I .. do\. kR^ipA.N bhalA_I ApanI nAtha kInha bhala mora. dUShana bhe bhUShana sarisa sujasu chAru chahu ora .. 298 .. rA_uri rIti subAni ba.DA_I. jagata bidita nigamAgama gA_I .. kUra kuTila khala kumati kala.nkI. nIcha nisIla nirIsa nisa.nkI .. te_u suni sarana sAmuhe.n A_e. sakR^ita pranAmu kihe.n apanA_e .. dekhi doSha kabahu.N na ura Ane. suni guna sAdhu samAja bakhAne .. ko sAhiba sevakahi nevAjI. Apu samAja sAja saba sAjI .. nija karatUti na samujhi_a sapane.n. sevaka sakucha sochu ura apane.n .. so gosA_i.N nahi dUsara kopI. bhujA uThA_i kaha_u.N pana ropI .. pasu nAchata suka pATha prabInA. guna gati naTa pAThaka AdhInA .. do\. yo.n sudhAri sanamAni jana ki_e sAdhu siramora. ko kR^ipAla binu pAlihai biridAvali barajora .. 299 .. soka saneha.N ki bAla subhA_e.N. Aya_u.N lA_i rajAyasu bA_e.N .. tabahu.N kR^ipAla heri nija orA. sabahi bhA.Nti bhala mAne_u morA .. dekhe_u.N pAya suma.ngala mUlA. jAne_u.N svAmi sahaja anukUlA .. ba.De.n samAja biloke_u.N bhAgU. ba.DI.n chUka sAhiba anurAgU .. kR^ipA anugraha a.ngu aghA_I. kInhi kR^ipAnidhi saba adhikA_I .. rAkhA mora dulAra gosA_I.n. apane.n sIla subhAya.N bhalA_I.n .. nAtha nipaTa mai.n kInhi DhiThA_I. svAmi samAja sakocha bihA_I .. abinaya binaya jathAruchi bAnI. chhamihi de_u ati Arati jAnI .. do\. suhrada sujAna susAhibahi bahuta kahaba ba.Di khori. Ayasu de_i_a deva aba saba_i sudhArI mori .. 300 .. prabhu pada paduma parAga dohA_I. satya sukR^ita sukha sIva.N suhA_I .. so kari kaha_u.N hi_e apane kI. ruchi jAgata sovata sapane kI .. sahaja saneha.N svAmi sevakA_I. svAratha chhala phala chAri bihA_I .. agyA sama na susAhiba sevA. so prasAdu jana pAvai devA .. asa kahi prema bibasa bha_e bhArI. pulaka sarIra bilochana bArI .. prabhu pada kamala gahe akulA_I. sama_u sanehu na so kahi jA_I .. kR^ipAsi.ndhu sanamAni subAnI. baiThA_e samIpa gahi pAnI .. bharata binaya suni dekhi subhA_U. sithila saneha.N sabhA raghurA_U .. chha.n\. raghurA_u sithila saneha.N sAdhu samAja muni mithilA dhanI. mana mahu.N sarAhata bharata bhAyapa bhagati kI mahimA ghanI .. bharatahi prasa.nsata bibudha baraShata sumana mAnasa malina se. tulasI bikala saba loga suni sakuche nisAgama nalina se .. so\. dekhi dukhArI dIna duhu samAja nara nAri saba. maghavA mahA malIna mu_e mAri ma.ngala chahata .. 301 .. kapaTa kuchAli sIva.N surarAjU. para akAja priya Apana kAjU .. kAka samAna pAkaripu rItI. chhalI malIna katahu.N na pratItI .. prathama kumata kari kapaTu sa.NkelA. so uchATu saba ke.n sira melA .. suramAyA.N saba loga bimohe. rAma prema atisaya na bichhohe .. bhaya uchATa basa mana thira nAhI.n. chhana bana ruchi chhana sadana sohAhI.n .. dubidha manogati prajA dukhArI. sarita si.ndhu sa.ngama janu bArI .. duchita katahu.N paritoShu na lahahI.n. eka eka sana maramu na kahahI.n .. lakhi hiya.N ha.Nsi kaha kR^ipAnidhAnU. sarisa svAna maghavAna jubAnU .. do\. bharatu janaku munijana sachiva sAdhu sacheta bihA_i. lAgi devamAyA sabahi jathAjogu janu pA_i .. 302 .. kR^ipAsi.ndhu lakhi loga dukhAre. nija saneha.N surapati chhala bhAre .. sabhA rA_u gura mahisura ma.ntrI. bharata bhagati saba kai mati ja.ntrI .. rAmahi chitavata chitra likhe se. sakuchata bolata bachana sikhe se .. bharata prIti nati binaya ba.DA_I. sunata sukhada baranata kaThinA_I .. jAsu biloki bhagati lavalesU. prema magana munigana mithilesU .. mahimA tAsu kahai kimi tulasI. bhagati subhAya.N sumati hiya.N hulasI .. Apu chhoTi mahimA ba.Di jAnI. kabikula kAni mAni sakuchAnI .. kahi na sakati guna ruchi adhikA_I. mati gati bAla bachana kI nA_I .. do\. bharata bimala jasu bimala bidhu sumati chakorakumAri. udita bimala jana hR^idaya nabha ekaTaka rahI nihAri .. 303 .. bharata subhA_u na sugama nigamahU.N. laghu mati chApalatA kabi chhamahU.N .. kahata sunata sati bhA_u bharata ko. sIya rAma pada ho_i na rata ko .. sumirata bharatahi premu rAma ko. jehi na sulabha tehi sarisa bAma ko .. dekhi dayAla dasA sabahI kI. rAma sujAna jAni jana jI kI .. dharama dhurIna dhIra naya nAgara. satya saneha sIla sukha sAgara .. desu kAla lakhi sama_u samAjU. nIti prIti pAlaka raghurAjU .. bole bachana bAni sarabasu se. hita parinAma sunata sasi rasu se .. tAta bharata tumha dharama dhurInA. loka beda bida prema prabInA .. do\. karama bachana mAnasa bimala tumha samAna tumha tAta. gura samAja laghu ba.ndhu guna kusamaya.N kimi kahi jAta .. 304 .. jAnahu tAta tarani kula rItI. satyasa.ndha pitu kIrati prItI .. sama_u samAju lAja gurujana kI. udAsIna hita anahita mana kI .. tumhahi bidita sabahI kara karamU. Apana mora parama hita dharamU .. mohi saba bhA.Nti bharosa tumhArA. tadapi kaha_u.N avasara anusArA .. tAta tAta binu bAta hamArI. kevala gurukula kR^ipA.N sa.NbhArI .. nataru prajA parijana parivArU. hamahi sahita sabu hota khu_ArU .. jau.n binu avasara athava.N dinesU. jaga kehi kahahu na ho_i kalesU .. tasa utapAtu tAta bidhi kInhA. muni mithilesa rAkhi sabu lInhA .. do\. rAja kAja saba lAja pati dharama dharani dhana dhAma. gura prabhA_u pAlihi sabahi bhala ho_ihi parinAma .. 305 .. sahita samAja tumhAra hamArA. ghara bana gura prasAda rakhavArA .. mAtu pitA gura svAmi nidesU. sakala dharama dharanIdhara sesU .. so tumha karahu karAvahu mohU. tAta taranikula pAlaka hohU .. sAdhaka eka sakala sidhi denI. kIrati sugati bhUtimaya benI .. so bichAri sahi sa.nkaTu bhArI. karahu prajA parivAru sukhArI .. bA.NTI bipati sabahi.n mohi bhA_I. tumhahi avadhi bhari ba.Di kaThinA_I .. jAni tumhahi mR^idu kaha_u.N kaThorA. kusamaya.N tAta na anuchita morA .. hohi.n kuThAya.N suba.ndhu suhA_e. o.Di_ahi.n hAtha asanihu ke ghA_e .. do\. sevaka kara pada nayana se mukha so sAhibu ho_i. tulasI prIti ki rIti suni sukabi sarAhahi.n so_i .. 306 .. sabhA sakala suni raghubara bAnI. prema payodhi ami_a janu sAnI .. sithila samAja saneha samAdhI. dekhi dasA chupa sArada sAdhI .. bharatahi bhaya_u parama sa.ntoShU. sanamukha svAmi bimukha dukha doShU .. mukha prasanna mana miTA biShAdU. bhA janu gU.Ngehi girA prasAdU .. kInha saprema pranAmu bahorI. bole pAni pa.nkaruha jorI .. nAtha bhaya_u sukhu sAtha ga_e ko. lahe_u.N lAhu jaga janamu bha_e ko .. aba kR^ipAla jasa Ayasu ho_I. karau.n sIsa dhari sAdara so_I .. so avala.nba deva mohi de_I. avadhi pAru pAvau.n jehi se_I .. do\. deva deva abhiSheka hita gura anusAsanu pA_i. Ane_u.N saba tIratha salilu tehi kaha.N kAha rajA_i .. 307 .. eku manorathu ba.Da mana mAhI.n. sabhaya.N sakocha jAta kahi nAhI.n .. kahahu tAta prabhu Ayasu pA_I. bole bAni saneha suhA_I .. chitrakUTa suchi thala tIratha bana. khaga mR^iga sara sari nirjhara girigana .. prabhu pada a.nkita avani biseShI. Ayasu ho_i ta Avau.n dekhI .. avasi atri Ayasu sira dharahU. tAta bigatabhaya kAnana charahU .. muni prasAda banu ma.ngala dAtA. pAvana parama suhAvana bhrAtA .. riShinAyaku jaha.N Ayasu dehI.n. rAkhehu tIratha jalu thala tehI.n .. suni prabhu bachana bharata sukha pAvA. muni pada kamala mudita siru nAvA .. do\. bharata rAma sa.nbAdu suni sakala suma.ngala mUla. sura svArathI sarAhi kula baraShata surataru phUla .. 308 .. dhanya bharata jaya rAma gosA_I.n. kahata deva haraShata bari_A_I. muni mithilesa sabhA.N saba kAhU. bharata bachana suni bhaya_u uchhAhU .. bharata rAma guna grAma sanehU. pulaki prasa.nsata rA_u bidehU .. sevaka svAmi subhA_u suhAvana. nemu pemu ati pAvana pAvana .. mati anusAra sarAhana lAge. sachiva sabhAsada saba anurAge .. suni suni rAma bharata sa.nbAdU. duhu samAja hiya.N haraShu biShAdU .. rAma mAtu dukhu sukhu sama jAnI. kahi guna rAma prabodhI.n rAnI .. eka kahahi.n raghubIra ba.DA_I. eka sarAhata bharata bhalA_I .. do\. atri kahe_u taba bharata sana saila samIpa sukUpa. rAkhi_a tIratha toya taha.N pAvana ami_a anUpa .. 309 .. bharata atri anusAsana pA_I. jala bhAjana saba di_e chalA_I .. sAnuja Apu atri muni sAdhU. sahita ga_e jaha.N kUpa agAdhU .. pAvana pAtha punyathala rAkhA. pramudita prema atri asa bhAShA .. tAta anAdi siddha thala ehU. lope_u kAla bidita nahi.n kehU .. taba sevakanha sarasa thalu dekhA. kinha sujala hita kUpa biseShA .. bidhi basa bhaya_u bisva upakArU. sugama agama ati dharama bichArU .. bharatakUpa aba kahihahi.n logA. ati pAvana tIratha jala jogA .. prema sanema nimajjata prAnI. ho_ihahi.n bimala karama mana bAnI .. do\. kahata kUpa mahimA sakala ga_e jahA.N raghurA_u. atri sunAya_u raghubarahi tIratha punya prabhA_u .. 310 .. kahata dharama itihAsa saprItI. bhaya_u bhoru nisi so sukha bItI .. nitya nibAhi bharata do_u bhA_I. rAma atri gura Ayasu pA_I .. sahita samAja sAja saba sAde.n. chale rAma bana aTana payAde.n .. komala charana chalata binu panahI.n. bha_i mR^idu bhUmi sakuchi mana manahI.n .. kusa ka.nTaka kA.NkarI.n kurA_I.n. kaTuka kaThora kubastu durA_I.n .. mahi ma.njula mR^idu mAraga kInhe. bahata samIra tribidha sukha lInhe .. sumana baraShi sura ghana kari chhAhI.n. biTapa phUli phali tR^ina mR^idutAhI.n .. mR^iga biloki khaga boli subAnI. sevahi.n sakala rAma priya jAnI .. do\. sulabha siddhi saba prAkR^itahu rAma kahata jamuhAta. rAma prAna priya bharata kahu.N yaha na ho_i ba.Di bAta .. 311 .. ehi bidhi bharatu phirata bana mAhI.n. nemu premu lakhi muni sakuchAhI.n .. punya jalAshraya bhUmi bibhAgA. khaga mR^iga taru tR^ina giri bana bAgA .. chAru bichitra pabitra biseShI. bUjhata bharatu dibya saba dekhI .. suni mana mudita kahata riShirA_U. hetu nAma guna punya prabhA_U .. katahu.N nimajjana katahu.N pranAmA. katahu.N bilokata mana abhirAmA .. katahu.N baiThi muni Ayasu pA_I. sumirata sIya sahita do_u bhA_I .. dekhi subhA_u sanehu susevA. dehi.n asIsa mudita banadevA .. phirahi.n ga_e.N dinu pahara a.DhA_I. prabhu pada kamala bilokahi.n A_I .. do\. dekhe thala tIratha sakala bharata pA.Ncha dina mAjha. kahata sunata hari hara sujasu gaya_u divasu bha_i sA.Njha .. 312 .. bhora nhA_i sabu jurA samAjU. bharata bhUmisura terahuti rAjU .. bhala dina Aju jAni mana mAhI.n. rAmu kR^ipAla kahata sakuchAhI.n .. gura nR^ipa bharata sabhA avalokI. sakuchi rAma phiri avani bilokI .. sIla sarAhi sabhA saba sochI. kahu.N na rAma sama svAmi sa.NkochI .. bharata sujAna rAma rukha dekhI. uThi saprema dhari dhIra biseShI .. kari da.nDavata kahata kara jorI. rAkhI.n nAtha sakala ruchi morI .. mohi lagi sahe_u sabahi.n sa.ntApU. bahuta bhA.Nti dukhu pAvA ApU .. aba gosA_i.N mohi de_u rajA_I. sevau.n avadha avadhi bhari jA_I .. do\. jehi.n upAya puni pAya janu dekhai dInadayAla. so sikha de_i_a avadhi lagi kosalapAla kR^ipAla .. 313 .. purajana parijana prajA gosA_I. saba suchi sarasa saneha.N sagA_I .. rA_ura badi bhala bhava dukha dAhU. prabhu binu bAdi parama pada lAhU .. svAmi sujAnu jAni saba hI kI. ruchi lAlasA rahani jana jI kI .. pranatapAlu pAlihi saba kAhU. de_u duhU disi ora nibAhU .. asa mohi saba bidhi bhUri bharoso. ki_e.N bichAru na sochu kharo so .. Arati mora nAtha kara chhohU. duhu.N mili kInha DhIThu haThi mohU .. yaha ba.Da doShu dUri kari svAmI. taji sakocha sikha_i_a anugAmI .. bharata binaya suni sabahi.n prasa.nsI. khIra nIra bibarana gati ha.nsI .. do\. dInaba.ndhu suni ba.ndhu ke bachana dIna chhalahIna. desa kAla avasara sarisa bole rAmu prabIna .. 314 .. tAta tumhAri mori parijana kI. chi.ntA gurahi nR^ipahi ghara bana kI .. mAthe para gura muni mithilesU. hamahi tumhahi sapanehu.N na kalesU .. mora tumhAra parama puruShArathu. svArathu sujasu dharamu paramArathu .. pitu Ayasu pAlihi.n duhu bhA_I. loka beda bhala bhUpa bhalA_I .. gura pitu mAtu svAmi sikha pAle.n. chalehu.N kumaga paga parahi.n na khAle.n .. asa bichAri saba socha bihA_I. pAlahu avadha avadhi bhari jA_I .. desu kosu parijana parivArU. gura pada rajahi.n lAga chharubhArU .. tumha muni mAtu sachiva sikha mAnI. pAlehu puhumi prajA rajadhAnI .. do\. mukhi_A mukhu so chAhi_ai khAna pAna kahu.N eka. pAla_i poSha_i sakala a.Nga tulasI sahita bibeka .. 315 .. rAjadharama sarabasu etano_I. jimi mana mAha.N manoratha go_I .. ba.ndhu prabodhu kInha bahu bhA.NtI. binu adhAra mana toShu na sA.NtI .. bharata sIla gura sachiva samAjU. sakucha saneha bibasa raghurAjU .. prabhu kari kR^ipA pA.NvarI.n dInhI.n. sAdara bharata sIsa dhari lInhI.n .. charanapITha karunAnidhAna ke. janu juga jAmika prajA prAna ke .. sa.npuTa bharata saneha ratana ke. Akhara juga juna jIva jatana ke .. kula kapATa kara kusala karama ke. bimala nayana sevA sudharama ke .. bharata mudita avala.nba lahe te.n. asa sukha jasa siya rAmu rahe te.n .. do\. mAge_u bidA pranAmu kari rAma li_e ura lA_i. loga uchATe amarapati kuTila ku_avasaru pA_i .. 316 .. so kuchAli saba kaha.N bha_i nIkI. avadhi Asa sama jIvani jI kI .. nataru lakhana siya sama biyogA. hahari marata saba loga kurogA .. rAmakR^ipA.N avareba sudhArI. bibudha dhAri bha_i gunada gohArI .. bhe.nTata bhuja bhari bhA_i bharata so. rAma prema rasu kahi na parata so .. tana mana bachana umaga anurAgA. dhIra dhura.ndhara dhIraju tyAgA .. bArija lochana mochata bArI. dekhi dasA sura sabhA dukhArI .. munigana gura dhura dhIra janaka se. gyAna anala mana kase.n kanaka se .. je bira.nchi niralepa upA_e. paduma patra jimi jaga jala jA_e .. do\. te_u biloki raghubara bharata prIti anUpa apAra. bha_e magana mana tana bachana sahita birAga bichAra .. 317 .. jahA.N janaka gura mati bhorI. prAkR^ita prIti kahata ba.Di khorI .. baranata raghubara bharata biyogU. suni kaThora kabi jAnihi logU .. so sakocha rasu akatha subAnI. sama_u sanehu sumiri sakuchAnI .. bhe.nTi bharata raghubara samujhA_e. puni ripudavanu haraShi hiya.N lA_e .. sevaka sachiva bharata rukha pA_I. nija nija kAja lage saba jA_I .. suni dAruna dukhu duhU.N samAjA. lage chalana ke sAjana sAjA .. prabhu pada paduma ba.ndi do_u bhA_I. chale sIsa dhari rAma rajA_I .. muni tApasa banadeva nihorI. saba sanamAni bahori bahorI .. do\. lakhanahi bhe.nTi pranAmu kari sira dhari siya pada dhUri. chale saprema asIsa suni sakala suma.ngala mUri .. 318 .. sAnuja rAma nR^ipahi sira nA_I. kInhi bahuta bidhi binaya ba.DA_I .. deva dayA basa ba.Da dukhu pAya_u. sahita samAja kAnanahi.n Aya_u .. pura pagu dhAri_a de_i asIsA. kInha dhIra dhari gavanu mahIsA .. muni mahideva sAdhu sanamAne. bidA ki_e hari hara sama jAne .. sAsu samIpa ga_e do_u bhA_I. phire ba.ndi paga AsiSha pA_I .. kausika bAmadeva jAbAlI. purajana parijana sachiva suchAlI .. jathA jogu kari binaya pranAmA. bidA ki_e saba sAnuja rAmA .. nAri puruSha laghu madhya ba.Dere. saba sanamAni kR^ipAnidhi phere .. do\. bharata mAtu pada ba.ndi prabhu suchi saneha.N mili bhe.nTi. bidA kInha saji pAlakI sakucha socha saba meTi .. 319 .. parijana mAtu pitahi mili sItA. phirI prAnapriya prema punItA .. kari pranAmu bhe.nTI saba sAsU. prIti kahata kabi hiya.N na hulAsU .. suni sikha abhimata AsiSha pA_I. rahI sIya duhu prIti samA_I .. raghupati paTu pAlakI.n magA_I.n. kari prabodhu saba mAtu cha.DhA_I .. bAra bAra hili mili duhu bhA_I. sama saneha.N jananI pahu.NchA_I .. sAji bAji gaja bAhana nAnA. bharata bhUpa dala kInha payAnA .. hR^idaya.N rAmu siya lakhana sametA. chale jAhi.n saba loga achetA .. basaha bAji gaja pasu hiya.N hAre.n. chale jAhi.n parabasa mana mAre.n .. do\. gura guratiya pada ba.ndi prabhu sItA lakhana sameta. phire haraSha bisamaya sahita A_e parana niketa .. 320 .. bidA kInha sanamAni niShAdU. chale_u hR^idaya.N ba.Da biraha biShAdU .. kola kirAta bhilla banachArI. phere phire johAri johArI .. prabhu siya lakhana baiThi baTa chhAhI.n. priya parijana biyoga bilakhAhI.n .. bharata saneha subhA_u subAnI. priyA anuja sana kahata bakhAnI .. prIti pratIti bachana mana karanI. shrImukha rAma prema basa baranI .. tehi avasara khaga mR^iga jala mInA. chitrakUTa chara achara malInA .. bibudha biloki dasA raghubara kI. baraShi sumana kahi gati ghara ghara kI .. prabhu pranAmu kari dInha bharoso. chale mudita mana Dara na kharo so .. do\. sAnuja sIya sameta prabhu rAjata parana kuTIra. bhagati gyAnu bairAgya janu sohata dhare.n sarIra .. 321 .. muni mahisura gura bharata bhu_AlU. rAma biraha.N sabu sAju bihAlU .. prabhu guna grAma ganata mana mAhI.n. saba chupachApa chale maga jAhI.n .. jamunA utari pAra sabu bhaya_U. so bAsaru binu bhojana gaya_U .. utari devasari dUsara bAsU. rAmasakhA.N saba kInha supAsU .. sa_I utari gomatI.n nahA_e. chauthe.n divasa avadhapura A_e. janaku rahe pura bAsara chArI. rAja kAja saba sAja sa.NbhArI .. sau.npi sachiva gura bharatahi rAjU. terahuti chale sAji sabu sAjU .. nagara nAri nara gura sikha mAnI. base sukhena rAma rajadhAnI .. do\. rAma darasa lagi loga saba karata nema upabAsa. taji taji bhUShana bhoga sukha ji_ata avadhi kI.n Asa .. 322 .. sachiva susevaka bharata prabodhe. nija nija kAja pA_i pA_i sikha odhe .. puni sikha dInha boli laghu bhA_I. sau.npI sakala mAtu sevakA_I .. bhUsura boli bharata kara jore. kari pranAma baya binaya nihore .. U.Ncha nIcha kAraju bhala pochU. Ayasu deba na karaba sa.NkochU .. parijana purajana prajA bolA_e. samAdhAnu kari subasa basA_e .. sAnuja ge gura geha.N bahorI. kari da.nDavata kahata kara jorI .. Ayasu ho_i ta rahau.n sanemA. bole muni tana pulaki sapemA .. samujhava kahaba karaba tumha jo_I. dharama sAru jaga ho_ihi so_I .. do\. suni sikha pA_i asIsa ba.Di ganaka boli dinu sAdhi. si.nghAsana prabhu pAdukA baiThAre nirupAdhi .. 323 .. rAma mAtu gura pada siru nA_I. prabhu pada pITha rajAyasu pA_I .. na.ndigAva.N kari parana kuTIrA. kInha nivAsu dharama dhura dhIrA .. jaTAjUTa sira munipaTa dhArI. mahi khani kusa sA.NtharI sa.NvArI .. asana basana bAsana brata nemA. karata kaThina riShidharama sapremA .. bhUShana basana bhoga sukha bhUrI. mana tana bachana taje tina tUrI .. avadha rAju sura rAju sihA_I. dasaratha dhanu suni dhanadu lajA_I .. tehi.n pura basata bharata binu rAgA. cha.ncharIka jimi cha.npaka bAgA .. ramA bilAsu rAma anurAgI. tajata bamana jimi jana ba.DabhAgI .. do\. rAma pema bhAjana bharatu ba.De na ehi.n karatUti. chAtaka ha.nsa sarAhi_ata Te.nka bibeka bibhUti .. 324 .. deha dinahu.N dina dUbari ho_I. ghaTa_i teju balu mukhachhabi so_I .. nita nava rAma prema panu pInA. ba.Dhata dharama dalu manu na malInA .. jimi jalu nighaTata sarada prakAse. bilasata betasa banaja bikAse .. sama dama sa.njama niyama upAsA. nakhata bharata hiya bimala akAsA .. dhruva bisvAsa avadhi rAkA sI. svAmi surati surabIthi bikAsI .. rAma pema bidhu achala adoShA. sahita samAja soha nita chokhA .. bharata rahani samujhani karatUtI. bhagati birati guna bimala bibhUtI .. baranata sakala sukachi sakuchAhI.n. sesa ganesa girA gamu nAhI.n .. do\. nita pUjata prabhu pA.NvarI prIti na hR^idaya.N samAti .. mAgi mAgi Ayasu karata rAja kAja bahu bhA.Nti .. 325 .. pulaka gAta hiya.N siya raghubIrU. jIha nAmu japa lochana nIrU .. lakhana rAma siya kAnana basahI.n. bharatu bhavana basi tapa tanu kasahI.n .. do_u disi samujhi kahata sabu logU. saba bidhi bharata sarAhana jogU .. suni brata nema sAdhu sakuchAhI.n. dekhi dasA munirAja lajAhI.n .. parama punIta bharata AcharanU. madhura ma.nju muda ma.ngala karanU .. harana kaThina kali kaluSha kalesU. mahAmoha nisi dalana dinesU .. pApa pu.nja ku.njara mR^igarAjU. samana sakala sa.ntApa samAjU. jana ra.njana bha.njana bhava bhArU. rAma saneha sudhAkara sArU .. chha.n\. siya rAma prema piyUSha pUrana hota janamu na bharata ko. muni mana agama jama niyama sama dama biShama brata Acharata ko .. dukha dAha dArida da.nbha dUShana sujasa misa apaharata ko. kalikAla tulasI se saThanhi haThi rAma sanamukha karata ko .. so\. bharata charita kari nemu tulasI jo sAdara sunahi.n. sIya rAma pada pemu avasi ho_i bhava rasa birati .. 326 .. mAsapArAyaNa, ikkIsavA.N vishrAma iti shrImadrAmacharitamAnase sakalakalikaluShavidhva.nsane dvitIyaH sopAnaH samAptaH. \-\-\-\-\-\-\-\-\-\-\-\- (ayodhyAkANDa samApta) ## \medskip\hrule\obeylines Please send corrections to sanskrit@cheerful.com Last updated \today https://sanskritdocuments.org \end{document}