भवे आदिकर्मणि च आदितो धातोः विभाषा निष्ठायाम् इडागमो न भवति। मिन्नमनेन, मेदितमनेन प्रमिन्नः, प्रमेदितः। सौनागाः कर्मणि निष्ठायां शकेरिटमिच्छन्ति विकल्पेन। शकितो घटः कर्तुम्, शक्तो घटः कर्तुम्। भावे न भवत्येव, शक्तमनेन। अस्यतेर्भावे, असितमनेन। आदिकर्मणि च न भवत्येव, अस्तः काण्डः।

"मिन्नमनेन" इति। "नपुंसके भावे क्तः" ३।३।११४। "मेदितम्()" इति। "निष्ठा शीङ" १।२।१९ इत्यादिना कित्त्वप्रतिषेधे गुणः। "प्रमिन्नः" इति। प्रशब्द आदिकर्म द्योतयति। "आदिकर्म" इति। आदिभूतक्रियाक्षण इति। तस्मिन्? भूतत्वेन विवक्षिते यः क्तः स पुनः "आदिकर्मणि क्तः कत्र्तरि च" ३।४।७१ इत्यनेन कत्र्तरि कारके भवति। शक्तो घटः कर्त्तुम्(), शकिको घटः कर्त्तुमित्यस्य सिद्धये विभावेति योगविभागोऽत्र कत्र्तव्यः। तत्र "आदितः" ७।२।१६ इति नानुवरत्तनीयम्()। "भावादिकर्मणोः" इत्यत्र द्वितीये योगेऽनुवत्र्तमीयमेव॥

विभाषा भावादिकर्मणोः। आदितो निष्ठाया इड्वेति। "आदितश्चे"त्यत आदित इति, "()आईदितः" इत्यतो निष्ठाग्रहणं , "नेड्वशी"त्यतो नेति चानुवर्तते इति भावः। निषेधस्य वैकल्पिकत्वात्पक्षे इडभ्यनुज्ञायते। प्रस्वेदितश्चैत्र इति। चैत्रकर्तृका आरभ्यमाणप्रस्वेदनक्रियेत्यर्थः। ञीद्भिरिति। ञिरिद्येषां ते ञीतः, तैर्मिदिप्रभृतिभिरिति तदर्थः। स विषयः कित्त्वप्रतिषेधस्येति बोध्यम्। स्विद्यतेस्त्विति। "ञि ष्विदा गात्रप्रक्षरणे" इति दैवादिकस्यैव कित्त्वनिषेधविधौ ग्रहणमित्यर्थः। स्विदित इति। "विभाषा भावे"ति पक्षे इट्। कित्त्वनिषेधविधौ स्विद्यतेग्र्रहणाऽभावात्कित्त्वान्न गुण-। अत्र स्विदादीनाम् "आदितश्चेति इट् प्रतिषिध्यते। भावादिकर्मणोस्तु पक्षे इट्।

प्रस्वेदित इति। प्रशब्द आदिकर्मद्योतनार्थः। स्वेदितमित्यादि भावे। भ्वादिरत्रेति। "ञिष्विदा स्नेहनमोचनयोः" इति पठितः। स्विद्यतेस्त्विति। "ष्विदा गात्र प्रक्षरणे" इति दिवादिषु पठितस्य स्विदित इत्येवेति, कित्त्वनिषेधाऽभावादिति भावः। न च ष्विदेति दैवादिकोऽपि ञीदिति वाच्यम्, हरदत्तग्रन्थविरोधादिति भावः। अत्र हरदत्तः-- ञिक्ष्विदा स्नेहनमोचनयोरिति दिवादिर्गृह्रते न तु ञिक्ष्विदा अव्यक्ते शब्दे इति भ्वादिरपि, मिदिना साहचर्यादित्याह। तच्चिन्त्यम्। भ्वादिष्वपि मिदेः पठ()मानत्वात्। तस्मादविशेषादुभयोग्र्रहणं न्याय्यं। तदेतदाह-- दिवादी भ्वादी चेति।