Kumbhaghonam Edition in Gujarati Script
1. આદિપર્વ
આદિપર્વ - અધ્યાય 001
॥ શ્રીઃ ॥
1.1. અધ્યાયઃ 001
(અનુક્રમણિકાપર્વ ॥ 1 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
આદૌ મઙ્ગલાચરણં॥ 1 ॥ નૈમિશારણ્યે દીર્ઘસત્રે શૌનકાદીન્પ્રતિ સૌતેરાગમનમ્॥ 2 ॥ તત્ર શૌનકાદિભિઃ સૌતિં પ્રતિ ભારતકથનચોદના॥ 3 ॥ સૌતિના શ્રીમન્નારાયણનમસ્કારપૂર્વકં વ્યાસસ્ય ભારતનિર્માણકથનમ્॥ 4 ॥ પર્વાનુક્રમણિકા॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-1-0 (0)
॥ શ્રીવેદવ્યાસાય નમઃ॥ 1-1-0x (0)
નારાયણં નમસ્કૃત્ય નરં ચૈવ નરોત્તમમ્।
દેવીં સરસ્વતીં ચૈવ(વ્યાસં) તતો જયમુદીરયેત્ ॥ 1-1-1 (1)
`નારાયણં સુરગુરું જગદેકનાથં'
ભક્તપ્રિયં સકલલોકનમસ્કૃતં ચ।
ત્રૈગુણ્યવર્જિતમજં વિભુમાદ્યમીશં
વન્દે ભવઘ્નમમરાસુરસિદ્ધવન્દ્યમ્'॥ 1-1-2 (2)
`નમો ધર્માય મહતે નમઃ કૃષ્ણાય વેધસે।
બ્રાહ્મણેભ્યો નમસ્કૃત્ય ધર્માન્વક્ષ્યામિ શાશ્વતાન્'॥ 1-1-3 (3)
ૐ નમો ભગવતે વાસુદેવાય।
ૐ નમઃ પિતામહાય। ૐ નમઃ પ્રજાપતિભ્યઃ।
ૐ નમઃ કૃષ્ણદ્વૈપાયનાય।
ૐ નમઃ સર્વવિઘ્નવિનાયકેભ્યઃ॥ 1-1-4 (4)
રોમહર્ષણપુત્ર ઉગ્રશ્રવાઃ સૌતિઃ પૌરાણિકો
નૈમિશારણ્યે શૌનકસ્ય કુલપતેર્દ્વાદશવાર્ષિકે સત્રે 1-1-5 (5)
સુખાસીનાનભ્યગચ્છદ્બ્રહ્મર્ષીન્સંશિતવ્રતાન્।
વિનયાવનતો ભૂત્વા કદાચિત્સૂતનન્દનઃ॥ 1-1-6 (6)
તમાશ્રમમનુપ્રાપ્ય નૈમિશારણ્યવાસિનઃ।
`ઉવાચ તાનૃષીન્સર્વાન્ધન્યો વોઽસ્મ્યદ્યદર્શનાત્ 1-1-7 (7)
વેદ વૈયાસિકીઃ સર્વાઃ કથા ધર્માર્યૈસંહિતાઃ।
વક્ષ્યામિ વો દ્વિજશ્રેષ્ઠાઃ શૃણ્વન્ત્વદ્ય તપોધનાઃ 1-1-8 (8)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા નૈમિશારણ્યવાસિનઃ।
ચિત્રા શ્રોતું કથાસ્તત્ર પરિવ્રુસ્તપસ્વિનઃ॥ 1-1-9 (9)
અભિવાદ્ય મુનીંસ્તાંસ્તુ સર્વાનેવ કુતાઞ્જલિઃ।
અપૃચ્છત્સ તપોવૃદ્ધિં સદ્ભિશ્ચૈવાભિપૂજિતઃ॥ 1-1-10 (10)
અથ તેષૂપવિષ્ટેષુ સર્વેષ્વેવ તપસ્વિષુ।
નિર્દિષ્ટમાસનં ભેજે વિનયાદ્રૌમહર્ષણિઃ॥ 1-1-11 (11)
સુખાસીનં તતસ્તં તુ વિશ્રાન્તમુપલક્ષ્ય ચ।
અથાપૃચ્છદૃષિસ્તત્ર કશ્ચિત્પ્રસ્તાવયન્કથાઃ॥ 1-1-12 (12)
કુત આગમ્યતે સૌતે ક્વચાયં વિહૃતસ્ત્વયા।
કાલઃ કમલપત્રાક્ષ શંસૈતત્પૃચ્છતો મમ॥ 1-1-13 (13)
એવં પૃષ્ટોઽબ્રવીત્સમ્યગ્યથાવદ્રૌમહર્ષણિઃ।
વાક્યં વચનસંપન્નસ્તેષાં ચ ચરિતાશ્રયમ્॥ 1-1-14 (14)
તસ્મિન્સદસિ વિસ્તીર્ણે મુનીનાં ભાવિતાત્મનામ્। 1-1-15 (15)
સૌતિરુવાચ।
જનમેજયસ્ય રાજર્ષેઃ સર્પસત્રે મહાત્મનઃ॥ 1-1-15x (1)
સમીપે પાર્થિવેન્દ્રસ્ય સમ્યક્પારિક્ષિતસ્ય ચ।
કૃષ્ણદ્વૈપાયનપ્રોક્તાઃ સુપુણ્યા વિવિધાઃ કથાઃ 1-1-16 (16)
કથિતાશ્ચાપિ વિધિવદ્યા વૈશમ્પાયનેન વૈ।
શ્રુત્વાઽહં તા વિચિત્રાર્થા મહાભારતસંશ્રિતાઃ॥ 1-1-17 (17)
વહૂનિ સંપરિક્રમ્ય તીર્થાન્યાયતનાનિ ચ।
સમન્તપઞ્ચકં નામ પુણ્યં દ્વિજનિષેવિતમ્॥ 1-1-18 (18)
ગતવાનસ્મિ તં દેશં યુદ્ધં યત્રાભવત્પુરા।
કુરૂણાં પાણ્ડવાનાં ચ સર્વેષાં ચહીક્ષિતામ્॥ 1-1-19 (19)
દિદૃક્ષુંરાગતસ્તસ્માત્સમીપં ભાવતામિહ।
આયુષ્મન્તઃ સર્વ એવ બ્રહ્મભાતા હિ મે મતાઃ॥
અસ્મિન્યજ્ઞે મહાભઙ્ગાઃ સૂર્યપાવકવર્ચસઃ॥ 1-1-20 (20)
કૃતાભિષેકાઃ શુચયઃ કૃતજપ્યા હુતાગ્નયઃ।
ભવન્ત આસતે સ્વસ્થા બ્રવીમિ કિમહં દ્વિજાઃ 1-1-21 (21)
પુરાણસંહિતાઃ પુણ્યાઃ કથા ધર્માર્થસંશ્રિતાઃ।
ઇતિવૃત્તં નરેન્દ્રાણામૃષીણાં ચ મહાત્મનામ્॥ 1-1-22 (22)
ઋષય ઊચુઃ। 1-1-23x (2)
દ્વૈપાયનેન યત્પ્રોક્તં પુરાણં પરમર્ષિણા।
સુરૈર્બ્રહ્મર્ષિભિશ્ચૈવ શ્રુત્વા યદભિપૂજિતમ્॥ 1-1-23 (23)
તસ્યાખ્યાનવરિષ્ઠસ્ય વિચિત્રપદપર્વણઃ।
સૂક્ષ્માર્થન્યાયયુક્તસ્ય વેદાર્થૈર્ભૂષિતસ્ય ચ॥ 1-1-24 (24)
ભારતસ્યેતિહાસસ્ય પુણ્યાં ગ્રન્થાર્થસંયુતામ્।
સંસ્કારોપગતાં બ્રાહ્મીં નાનાશાસ્ત્રોપબૃંહિતામ્॥ 1-1-25 (25)
જનમેજયસ્ય યાં રાજ્ઞો વૈશમ્પાયન ઉક્તવાન્।
યથાવત્સ ઋષિઃ પૃષ્ટઃ સત્રે દ્વૈપાયનાજ્ઞયા॥ 1-1-26 (26)
વેદૈશ્ચતુર્ભિઃ સયુક્તાં વ્યાસસ્યાદ્ભુતકર્મણઃ।
સંહિતાં શ્રોતુમિચ્છામઃ પુણ્યાં પાપભયાપહામ્॥ 1-1-27 (27)
સૌતિરુવાચ। 1-1-28x (3)
આદ્યં પુરુષમીશાનં પુરુહૂતં પુરુષ્ટુતમ્।
ઋતમેકાક્ષરં બ્રહ્મ વ્યક્તાવ્યક્તં સનાતનમ્॥ 1-1-28 (28)
અસચ્ચ સચ્ચૈવ ચ યદ્વિશ્વં સદસતઃ પરમ્
પરાવરાણાં સ્રષ્ટારં પુરાણં પરમવ્યયમ્॥ 1-1-29 (29)
મઙ્ગલ્યં મઙ્ગલં વિષ્ણું વરેણ્યમનઘં શુચિમ્।
નમસ્કૃત્ય હૃષીકેશં ચરાચરગુરું હરિમ્॥ 1-1-30 (30)
મહર્ષેઃ પૂજિતસ્યેહ સર્વલોકૈર્મહાત્મનઃ।
પ્રવક્ષ્યામિ મતં પુણ્યં વ્યાસસ્યાદ્ભુતકર્મણઃ॥ 1-1-31 (31)
`નમો ભગવતે તસ્મૈ વ્યાસાયામિતતેજસે।
યસ્ય પ્રસાદાદ્વક્ષ્યામિ નારાયણકથામિમામ્॥ 1-1-32 (32)
સર્વાશ્રમાભિશમનં સર્વતીર્થાવગાહનમ્।
ન તથા ફલદ સૂતે નારાયણકથા યથા॥ 1-1-33 (33)
નાસ્તિ નારાયણસમં ન ભૂતં ન ભવિષ્યતિ।
એતેન સત્યવાક્યેન સર્વાર્થાન્સાધયામ્યહમ્'॥ 1-1-34 (34)
આચખ્યુઃ કવયઃ કેચિત્સંપ્રત્યાચક્ષતે પરે।
આખ્યાસ્યન્તિ તથૈવાન્ય ઇતિહાસમિમં ભુવિ॥ 1-1-35 (35)
ઇદં તુ ત્રિષુ લોકેષુ મહજ્જ્ઞાનં પ્રતિષ્ઠિતમ્।
વિસ્તરૈશ્ચ સમાસૈશ્ચ ધાર્યતે યદ્દ્વિજાતિભિઃ॥ 1-1-36 (36)
અલઙ્કૃતં શુભૈઃ શબ્દૈઃ સમયૈર્દિવ્યધનુષૈઃ।
છન્દોવૃત્તૈશ્ચ વિવિધૈરન્વિતં વિદુષાંપ્રિયમ્॥ 1-1-37 (37)
તપસા બ્રહ્મચર્યેણ વ્યસ્ય વેદં સનાતનમ્।
ઇતિહાસમિમં ચક્રે પુણ્યં સત્યવતીસુતઃ॥ 1-1-38 (38)
`પુણ્યે હિમવતઃ પાદે મેધ્યે ગિરિગુહાલયે।
વિશોધ્ય દેહં ધર્માત્મા દર્ભસંસ્તરમાશ્રિતઃ॥ 1-1-39 (39)
શુચિઃ સનિયમો વ્યાસઃ શાન્તાત્માતપસિ સ્થિતઃ
ભારતસ્યેતિહાસસ્ય ધર્મેણાન્વીક્ષ્ય તાં ગતિમ્॥ 1-1-40 (40)
પ્રવિશ્ય યોગં જ્ઞાનેન સોઽપશ્યત્સર્વમન્તતઃ॥ 1-1-41 (41)
નિષ્પ્રભેઽસ્મિન્નિરાલોકે સર્વતસ્તમસા વૃતે।
બૃહદણ્ડમભૂદેકં પ્રજાનાં બીજમવ્યયમ્॥ 1-1-42 (42)
યુગસ્યાદિનિમિત્તં તન્મહદ્દિવ્યં પ્રચક્ષત।
વ્યસ્મિંસ્તચ્છ્રૂયતે સત્યંજ્યોતિર્બ્રહ્મ સનાતનમ્॥ 1-1-43 (43)
અદ્ભુતં ચાપ્યચિન્ત્યં ચ સર્વત્ર સમતાં મતમ્।
અવ્યક્તં કારણં સૂક્ષ્મં યત્તત્સદસદાત્મકમ્॥ 1-1-44 (44)
યસ્મિન્પિતામહો જજ્ઞે પ્રભુરેકઃ પ્રજાપતિઃ।
બ્રહ્મા સુરગુરુઃ સ્થાણુર્મનુઃ કઃ પરમેષ્ઠ્યથ॥ 1-1-45 (45)
પ્રાચેતસસ્તથા દક્ષો દક્ષપુત્રાશ્ચ સપ્તવૈ।
તતઃ પ્રજાનાં પતયઃ પ્રાભવન્નેકવિંશતિઃ॥ 1-1-46 (46)
પુરુષશ્ચાપ્રમેયાત્મા યં સર્વઋષયો વિદુ।
વિશ્વેદેવાસ્તથાઽઽદિત્યા વસવોઽથાશ્વિનાવપિ॥ 1-1-47 (47)
યક્ષાઃ સાધ્યાઃ પિશાચાશ્ચ ગુહ્યકાઃ પિતરસ્તથા।
તતઃ પ્રસૂતા વિદ્વાંસઃ શિષ્ટા બ્રહ્મર્ષિસત્તમાઃ॥ 1-1-48 (48)
મહર્ષયશ્ચ બહવઃ સર્વૈઃ સમુદિતા ગુણૈઃ।
આતો દ્યૌઃ પૃથિવી વાયુરન્તરિક્ષં દિશસ્તયા॥ 1-1-49 (49)
સંવત્સરર્તવો માસાઃ પક્ષાહોરાત્રયઃ ક્રમાત્।
યચ્ચાન્યદપિ તત્સર્વં સંભૂતં લોકસાક્ષિકમ્॥ 1-1-50 (50)
યદિદં દૃશ્યતે કિંચિદ્બૂતં સ્થાવરજઙ્ગમમ્।
પુનઃસંક્ષિપ્યતે સર્વં જગત્પ્રાપ્તે યુગક્ષયે॥ 1-1-51 (51)
યથર્તુષ્વૃતુલિઙ્ગાનિ નાનારૂપાણિ પર્યયે।
દૃશ્યન્તે તાનિ તાન્યેવ તથા ભાવા યુગાદિષુ॥ 1-1-52 (52)
એવમેતદનાદ્યન્તં ભૂતસંઘાતકારકમ્।
અનાદિનિધનં લોકે ચક્રં સંપરિવર્તતે॥ 1-1-53 (53)
ત્રયસ્ત્રિંશત્સહસ્રાણિ ત્રયસ્ત્રિંશચ્છતાનિ ચ।
ત્રયસ્ત્રિંશચ્ચ દેવનાં સૃષ્ટિઃ સંક્ષેપલક્ષણા॥ 1-1-54 (54)
દિવઃ પુત્રો બૃહદ્ભાનુશ્ચક્ષુરાત્મા વિભાવસુઃ।
સવિતા સ ઋચીકોઽર્કો ભાનુરાશાવહો રવિઃ॥ 1-1-55 (55)
પુત્રા વિવસ્વતઃ સર્વે મનુસ્તેષાં તથાઽવરઃ।
દેવભ્રાટ્ તનયસ્તસ્ય સુભ્રાડિતિ તતઃ સ્મૃતઃ॥ 1-1-56 (56)
સુભ્રાજસ્તુ ત્રયઃ પુત્રાઃ પ્રજાવન્તો બહુશ્રુતાઃ।
દશજ્યોતિઃ શતજ્યોતિઃ સહસ્રજ્યોતિરેવ ચ॥ 1-1-57 (57)
દશપુત્રસહસ્રાણિ દશજ્યોતેર્મહાત્મનઃ।
તતો દશગુણાશ્ચાન્યે શતજ્યોતેરિહાત્મજાઃ॥ 1-1-58 (58)
ભૂયસ્તતો દશગુણાઃ સહસ્રજ્યોતિષઃ સુતાઃ।
તેભ્યોઽયં કુરુવંશશ્ચ યદૂનાં ભરતસ્ય ચ॥ 1-1-59 (59)
યયાતીક્ષ્વાકૃવંશશ્ચ રાજર્ષીણાં ચ સર્વશઃ।
સંભૂતા બહવો વંશા ભૂતસર્ગાઃ સુવિસ્તરાઃ॥ 1-1-60 (60)
ભૂતસ્થાનાનિ સર્વાણિ રહસ્યં ત્રિવિધં ચ યત્।
વેદા યોગઃ સવિજ્ઞાનો ધર્મોઽર્થઃ કામ એવ ચ॥ 1-1-61 (61)
ધર્માર્થકામયુક્તાનિ શાસ્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ।
લોકયાત્રાવિધાન ચ સર્વ તદ્દૃષ્ટવાનૃષિઃ॥ 1-1-62 (62)
`નીતિર્ભરતવંશસ્ય વિસ્તારશ્ચૈવ સર્વશઃ।'
ઇતિહાસાઃ સહવ્યાખ્યા વિવિધાશ્રુતયોઽપિ ચ॥ 1-1-63 (63)
ઇહ સર્વમનુક્રાન્તમુક્તં ગ્રન્થસ્ય લક્ષણમ્।
`સંક્ષેપેણેતિહાસસ્ય તતો વક્ષ્યતિ વિસ્તરમ્॥' 1-1-64 (64)
વિસ્તીર્યૈતન્મહજ્જ્ઞાનમૃષિઃ સંક્ષિપ્ય ચાબ્રવીત્।
ઇષ્ટં હિ વિદુષાં લોકે સમાસવ્યાસધારણમ્॥ 1-1-65 (65)
મન્વાદિ ભારતં કેચિદાસ્તીકાદિ તથાઽપરે।
તથોપરિચરાદ્યન્યે વિપ્રાઃ સમ્યગધીયિરે॥ 1-1-66 (66)
વિવિધં સંહિતાજ્ઞાનં દીપયન્તિ મનીષિણઃ।
વ્યાખ્યાતું કુશલાઃ કેચિદ્ગ્રન્થાન્ધારયિતું પરે॥ 1-1-67 (67)
તપસા બ્રહ્મચર્યેણ વ્યસ્ય વેદં સનાતનમ્।
ઇતિહાસમિમં ચક્રે પુણ્યં સત્યવતીત્સુતઃ॥ 1-1-68 (68)
પરાશરાત્મજો વિદ્વાન્બ્રહ્મર્ષિઃ સંશિતવ્રતઃ।
માતુર્નિયોગાદ્ધર્માત્મા ગાઙ્ગેયસ્ય ચ ધીમતઃ॥ 1-1-69 (69)
ક્ષેત્રે વિચિત્રવીર્યસ્ય કૃષ્ણદ્વૈપાયનઃ પુરા।
ત્રીનગ્નીનિવ કૌરવ્યાઞ્જનયામાસ વીર્યવાન્॥ 1-1-70 (70)
ઉત્પાદ્ય ધૃતરાષ્ટ્રં ચ પાણ્ડું વિદુરમેવ ચ।
જગામ તપસે ધીમાન્પુનરેવાશ્રમં પ્રતિ॥ 1-1-71 (71)
તેષુ જાતેષુ વૃદ્ધેષુ ગતેષુ પરમાં ગતિમ્।
અબ્રવીદ્ભારતં લોકે માનુષેઽસ્મિન્મહાનૃષિઃ॥ 1-1-72 (72)
જનમેજયેન પૃષ્ટઃ સન્બ્રાહ્મણૈશ્ચ સહસ્રશઃ।
શશાસ શિષ્યમાસીનં વૈશમ્પાયનમન્તિકે॥ 1-1-73 (73)
સ સદસ્યૈઃ સહાસીનં શ્રાવયામાસ ભારતમ્।
કર્માન્તરેષુ યજ્ઞસ્ય ચોદ્યમાનઃ પુનઃ પુનઃ॥ 1-1-74 (74)
વિસ્તારં કુરુવંશસ્ય ગાન્ધાર્યા ધર્મશીલતામ્।
ક્ષત્તુઃ પ્રજ્ઞાં ધૃતિં કુન્ત્યાઃ સમ્યગ્દ્વૈપાયનોબ્રવીત્॥ 1-1-75 (75)
વાસુદેવસ્ય માહાત્મ્યં પાણ્ડવાનાં ચ સત્યતામ્।
દુર્વૃત્તં ધાર્તરાષ્ટ્રાણામુક્તવાન્ભગવાનૃષિઃ॥ 1-1-76 (76)
ઇદં શતસહસ્રં તુ શ્લોકાનાં પુણ્યકર્મણામ્।
ઉપાખ્યાનૈઃ સહ જ્ઞેયં શ્રાવ્યં ભારતમુત્તમમ્॥ 1-1-77 (77)
ચતુર્વિંશતિસાહસ્રીં ચક્રે ભારતસંહિતામ્।
ઉપાખ્યાનૈર્વિના તાવદ્ભારતં પ્રોચ્યતે બુધૈઃ॥ 1-1-78 (78)
તતોઽધ્યર્ધશતં ભૂયઃ સંક્ષેપં કૃતવાનૃષિઃ।
અનુક્રમણિકાધ્યાયં વૃત્તાન્તં સર્વપર્વણામ્॥ 1-1-79 (79)
તસ્યાખ્યાનવરિષ્ઠસ્ય કૃત્વા દ્વૈપાયનઃ પ્રભુઃ।
કથમધ્યાપયાનીહ શિષ્યાનિત્યન્વચિન્તયત્॥ 1-1-80 (80)
તસ્ય તચ્ચિન્તિતં જ્ઞાત્વા ઋષેર્દ્વૈપાયનસ્ય ચ।
તત્રાજગામ ભગવાન્બ્રહ્મા લોકગુરુઃ સ્વયમ્॥ 1-1-81 (81)
પ્રીત્યર્થં તસ્ય ચૈવર્ષેર્લોકાનાં હિતકામ્યયા।
તં દૃષ્ટ્વા વિસ્મિતો ભૂત્વા પ્રાઞ્જલિઃ પ્રણતઃ સ્થિતઃ॥ 1-1-82 (82)
આસનં કલ્પયામાસ સર્વૈર્મુનિગણૈર્વૃતઃ॥ 1-1-83 (83)
હિરણ્યમર્ભમાસીનં તસ્મિંસ્તુ પરમાસને।
પરિવૃત્યાસનભ્યાશે વાસવેયઃ સ્થિતોઽભવત્॥ 1-1-84 (84)
અનુજ્ઞાતોઽથ કૃષ્ણસ્તુ બ્રહ્મણા પરમેષ્ઠિના।
નિષસાદાસનાભ્યાશે પ્રીયમાણઃ શુચિસ્મિતઃ॥ 1-1-85 (85)
ઉવાચ સ મહાતેજા બ્રહ્માણં પરમેષ્ઠિનમ્।
કૃતં મયેદં ભગવન્કાવ્યં પરમપૂજિતમ્॥ 1-1-86 (86)
બ્રહ્મન્વેદરહસ્ય ચ યચ્ચાન્યત્સ્થાપિતં મયા।
સાઙ્ગોપનિષદાં ચૈવ વેદાનાં વિસ્તરક્રિયા॥ 1-1-87 (87)
ઇતિહાસપુરાપાનામુન્મેષં નિમિષં ચ યત્।
ભૂતં ભવ્યં ભવિષ્યચ્ચ ત્રિવિધં કાલસંજ્ઞિતમ્॥ 1-1-88 (88)
જરામૃત્યુભયવ્યાધિભાવાભાવવિનિશ્ચયઃ।
વિવિધસ્ય ચ ધર્મસ્ય હ્યાશ્રમાણાં ચ લક્ષણમ્॥ 1-1-89 (89)
ચાતુર્વર્ણ્યવિધાનં ચ પુરાણાનાં ચ કૃત્સ્નશઃ।
તપસો બ્રહ્મચર્યસ્ય પૃથિવ્યાશ્ચન્દ્રસૂર્યયોઃ॥ 1-1-90 (90)
ગ્રહનક્ષત્રતારાણાં પ્રમાણં ચ યુગૈઃ સહ।
ઋચો યજૂષિ સામાનિ વેદાધ્યાત્મં તથૈવ ચ॥ 1-1-91 (91)
ન્યાયશિક્ષા ચિકિત્સા ચ દાનં પાશુપતં તથા।
ઇતિ નૈકાશ્રયં જન્મ દિવ્યમાનુષસંજ્ઞિતમ્॥ 1-1-92 (92)
તીર્થાનાં ચૈવ પુણ્યાનાં દેશાનાં ચૈવ કીર્તનમ્।
નદીનાં પર્વતાનાં ચ વનાનાં સાગરસ્ય ચ॥ 1-1-93 (93)
પુરાણાં ચૈવ દિવ્યાનાં કલ્પાનાં યુદ્ધકૌશલમ્।
વાક્યજાતિવિશેષાશ્ચ લોકયાત્રાક્રમશ્ચ યઃ॥ 1-1-94 (94)
યચ્ચાપિ સર્વગં વસ્તુ તચ્ચૈવ પ્રતિપાદિતમ્।
પરં ન લેખકઃ કશ્ચિદેતસ્ય ભુવિ વિદ્યતે॥ 1-1-95 (95)
બ્રહ્મોવાચ। 1-1-96x (4)
તપોવિશિષ્ટદપિ વૈ વસિષ્ઠાન્મુનિપુંગવાત્।
મન્યે શ્રેષ્ઠવ્યં ત્વાં વૈ રહસ્યજ્ઞાનવેદનાત્॥ 1-1-96 (96)
જન્મપ્રભૃતિ સત્યાં તે વેદ્મિ ગાં બ્રહ્મવાદિનીમ્।
ત્વયાચ કાવ્યમિત્યુક્તં તસ્માત્કાવ્યં ભવિષ્યતિ॥ 1-1-97 (97)
અસ્ય કાવ્યસ્ય કવયો ન સમર્થા વિશેષણે।
વિશેષણે ગૃહસ્થસ્ય શેષાસ્ત્રય ઇવાશ્રમાઃ॥ 1-1-98 (98)
`જડાન્ધબધિરોન્મત્તં તમોભૂતં જગદ્ભવેત્।
યદિ જ્ઞાનહુતાશેન ત્વયા નોજ્જ્વલિયં ભવેત્॥ 1-1-99 (99)
તમસાન્ધસ્ય લોકસ્ય વેષ્ટિતસ્ય સ્વકર્મભિઃ।
જ્ઞાનાઞ્જનશલાકાભિર્બુદ્ધિનેત્રોત્સવઃ કૃતઃ'॥ 1-1-100 (100)
ધર્માર્થકામમોક્ષાર્થૈઃ સમાસવ્યાસકીર્તનૈઃ।
ત્વયા ભારતસૂર્યેણ નૃણાં વિનિહતં તમઃ॥ 1-1-101 (101)
પુરાણપૂર્ણચન્દ્રેણ શ્રુતિજ્યોત્સ્નાપ્રકાશિના।
નૃણાં કુમુદસૌમ્યાનાં કૃતં બુદ્ધિપ્રસાદનમ્॥ 1-1-102 (102)
ઇતિહાસપ્રદીપેન મોહાવરણઘાતિના।
લોકગર્ભગૃહં કૃત્સ્નં યથાવત્સંપ્રકાશિતમ્॥ 1-1-103 (103)
સંગ્રહાધ્યાયબીજો વૈ પૌલોમાસ્તીકમૂલવાન્।
સંભવસ્કન્ધવિસ્તારઃ સભાપર્વવિટઙ્કવાન્॥ 1-1-104 (104)
આરણ્યપર્વરૂપાઢ્યો વિરાટોદ્યોગસારવાન્।
ભીષ્મપર્વમહાશાખો દ્રોણપર્વપલાશવાન્॥ 1-1-105 (105)
કર્ણપર્વસિતૈઃ પુષ્પૈઃ શલ્યપર્વસુગન્ધિભિઃ।
સ્ત્રીપર્વૈષીકવિશ્રામઃ શાન્તિપર્વમહાફલઃ॥ 1-1-106 (106)
અશ્વમેધામૃતસસ્ત્વાશ્રમસ્થાનસંશ્રયઃ।
મૌસલશ્રુતિસંક્ષેપઃ શિષ્ટદ્વિજનિષેવિતઃ॥ 1-1-107 (107)
સર્વેષાં કવિમુખ્યાનામુપજીવ્યો ભવિષ્યતિ।
પર્જન્યઇવ ભૂતાનામક્ષયો ભારદ્રુમઃ॥ 1-1-108 (108)
કાવ્યસ્ય લેખનાર્થાય ગણેશઃ સ્મર્યતાં મુને। 1-1-109 (109)
સૌતિરુવાચ। 1-1-110x (5)
એવમાભાષ્ય તં બ્રહ્મા જગામ સ્વં નિવેશનમ્।
ભગવાન્સ જગત્સ્રષ્ટા ઋષિદેવગણૈઃ સહ॥ 1-1-110 (110)
તતઃ સસ્માર હેરમ્બં વ્યાસઃ સત્યવતીસુતઃ॥ 1-1-111 (111)
સ્મૃતમાત્રો ગણેશાનો ભક્તચિન્તિતપૂરકઃ।
તત્રાજગામ વિઘ્નેશો વેદવ્યાસો યતઃ સ્થિતઃ॥ 1-1-112 (112)
પૂજિતશ્ચોપવિષ્ટશ્ચ વ્યાસેનોક્તસ્તદાનઘ।
લેખકો ભારતસ્યાસ્ય ભવ ત્વં ગણનાયક॥
મયૈવ પ્રોચ્યમાનસ્ય મનસા કલ્પિતસ્ય ચ॥ 1-1-113 (113)
શ્રુત્વૈતત્પ્રાહ વિઘ્નેશો યદિ મે લેખની ક્ષણમ્।
લિખતો નાવતિષ્ઠેત તદા સ્યાં લેખકો હ્યહમ્॥ 1-1-114 (114)
વ્યાસોઽપ્યુવાચ તં દેવમબુદ્ધ્વા મા લિખ ક્વચિત્।
ઓમિત્યુક્ત્વા ગણેશોપિ બભૂવ કિલ લેખકઃ॥ 1-1-115 (115)
ગ્રન્થગ્રન્થિં તદા ચક્રે મુનિર્ગૂઢં કુતૂહલાત્।
યસ્મિન્પ્રતિજ્ઞયા પ્રાહ મુનિર્દ્વૈપાયનસ્ત્વિદમ્॥ 1-1-116 (116)
અષ્ટૌ શ્લોકસહસ્રાણિ અષ્ટૌ શ્લોકશતાનિ ચ।
અહં વેદ્મિ શુકો વેત્તિ સંજયો વેત્તિ વા ન વા॥ 1-1-117 (117)
તચ્છ્લોકકૂટમદ્યાપિ ગ્રથિતં સુદૃઢં મુને।
ભેત્તું ન શક્યતેઽર્થસ્યં ગૂઢત્વાત્પ્રશ્રિતસ્ય ચ॥ 1-1-118 (118)
સર્વજ્ઞોપિ ગણેશો યત્ક્ષણમાસ્તે વિચારયન્।
તાવચ્ચકાર વ્યાસોપિ શ્લોકાનન્યાન્બહૂનપિ॥ 1-1-119 (119)
તસ્ય વૃક્ષસ્ય વક્ષ્યામિ શાખાપુષ્પફલોદયમ્।
સ્વાદુમેધ્યરસોપેતમચ્છેદ્યમમરૈરપિ॥ 1-1-120 (120)
અનુક્રમણિકાધ્યાયં વૃત્તાન્તં સર્વપર્વણામ્।
ઇદં દ્વૈપાયનઃ પૂર્વં પુત્રમધ્યાપયચ્છુકમ્॥ 1-1-121 (121)
તતોઽન્યેભ્યોઽનુરૂપેભ્યઃ શિષ્યેભ્યઃ પ્રદદૌ પ્રભુ
ષષ્ટિં શતસહસ્રાણિ ચકારાન્યાં સ સંહિતામ્।
ત્રિંશચ્છતસહસ્રં ચ દેવલોકે પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 1-1-122 (122)
પિત્ર્યે પઞ્ચદશ પ્રોક્તં રક્ષોયક્ષે ચતુર્દશ।
એકં શતસહસ્રં તુ માનુષેષુ પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 1-1-123 (123)
નારદોઽશ્રાવયદ્દેવાનસિતો દેવલઃ પિતૃન્।
ગન્ધર્વયક્ષરક્ષાંસિ શ્રાવયામાસ વૈ શુકઃ॥ 1-1-124 (124)
`વૈશમ્પાયનવિપ્રર્ષિઃ શ્રાવયામાસ પાર્થિવમ્।
પારિક્ષિતં મહાત્માનં નામ્ના તુ જનમેજયમ્'॥ 1-1-125 (125)
અસ્મિંસ્તુ માનુષે લોકે વૈશમ્પાયન ઉક્તવાન્।
શિષ્યો વ્યાસસ્ય ધર્માત્મા સર્વવેદવિદાં વરઃ॥ 1-1-126 (126)
એકં શતસહસ્રં તુ મયોક્તં વૈ નિબોધત॥ 1-1-127 (127)
દુર્યોધનો મન્યુમયો મહાદ્રુમઃ
કર્ણઃ સ્કન્ધઃ શકુનિસ્તસ્ય શાખાઃ।
દુશ્શાસનઃ પુષ્પફલે સમૃદ્ધે
મૂલં રાજા ધૃતરાષ્ટ્રોઽમનીષિ। 1-1-128 (128)
યુધિષ્ઠિરે ધર્મમયો મહાદ્રુમઃ
સ્કન્ધોઽર્જુનો ભીમસેનોઽસ્ય શાખાઃ।
માદ્રીસુતૌ પુષ્પફલે સમૃદ્ધે
મૂલં કૃષ્ણો બ્રહ્મ ચ બ્રાહ્મણાશ્ચ॥ 1-1-129 (129)
પાણ્ડુર્જિત્વા બહૂન્દેશાન્યુધા વિક્રમણેન ચ।
અરણ્યે મૃગયાશીલો ન્યવસત્સજનસ્તથા॥ 1-1-130 (130)
મૃગવ્યવાયનિધનાત્કૃચ્છ્રાં પ્રાપ સ આપદમ્।
જન્મપ્રભૃતિ પાર્થાનાં તત્રાચારવિધિક્રમઃ॥ 1-1-131 (131)
માત્રોરભ્યુપપત્તિશ્ચ ધર્મોપનિષદં પ્રતિ।
ધર્માનિલેન્દ્રાંસ્તાભિઃ સાઽઽજુહાવ સુતવાઞ્છયા॥ 1-1-132 (132)
`તતો ધર્મોપનિષદં ભૂત્વા ભર્તુઃ પ્રિયા પૃથા।
ધર્માનિલેન્દ્રાંસ્તાભિઃ સાઽઽજુહાવ સુતવાઞ્છયા॥ 1-1-133 (133)
તદ્દત્તોપનિષન્માદ્રી ચાશ્વિનાવાજુહાવ ચ।
જાતાઃ પાર્થાસ્તતઃ સર્વે કુન્ત્યા માદ્ર્યાશ્ચ મન્ત્રતઃ।'
તાપસૈઃ સહ સંવૃદ્ધા માતૃભ્યાં પરિરક્ષિતાઃ॥ 1-1-134 (134)
મેધ્યારણ્યેષુ પુણ્યેષુ મહતામાશ્રમેષુ ચ।
`તેષુ જાતેષુ સર્વેષુ પાણ્ડવેષુ મહાત્મસુ॥ 1-1-135 (135)
માદ્ર્યા તુ સહ સંગમ્ય ઋષિશાપપ્રભાવતઃ।
મૃતઃ પાણ્ડુર્મહાપુણ્યે શતશૃઙ્ગે મહાગિરૌ॥' 1-1-136 (136)
ઋષિભિશ્ચ સમાનીતા ધાર્તરાષ્ટ્રાન્પ્રતિ સ્વયમ્।
શિશવશ્ચાભિરૂપાશ્ચ જટિલા બ્રહ્મચારિણઃ॥ 1-1-137 (137)
પુત્રાશ્ચ ભ્રાતરશ્ચેમે શિષ્યાશ્ચ સુહૃદશ્ચ વઃ।
પાણ્ડવા એત ઇત્યુક્ત્વા મુનયોઽન્તર્હિતાસ્તતઃ॥ 1-1-138 (138)
તાંસ્તૈર્નિવેદિતાન્દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવાન્કૌરવાસ્તદા।
શિષ્ટાશ્ચ વર્ણાઃ પૌરા યે તે હર્ષાચ્ચુક્રુશુર્ભૃશમ્॥ 1-1-139 (139)
આહુઃ કેચિન્ન તસ્યૈતે તસ્યૈત ઇતિ ચાપરે।
યદા ચિરમૃતઃ પાણ્ડુઃ કથં તસ્યેતદિ ચાપરે॥ 1-1-140 (140)
સ્વાગતં સર્વથા દિષ્ટ્યા પાણ્ડોઃ પશ્યામ સન્તતિમ્।
ઉચ્યતાં સ્વાગતમિતિ વાચોઽશ્રૂયન્ત સર્વશઃ॥ 1-1-141 (141)
તસ્મિન્નુપરતે શબ્દે દિશઃ સર્વા નિનાદયન્।
અન્તર્હિતાનાં ભૂતાનાં નિઃસ્વનસ્તુમુલીઽભવત્॥ 1-1-142 (142)
પુષ્પવૃષ્ટિઃ શુભા ગન્ધાઃ શઙ્ખદુન્દુભિનિઃસ્વનાઃ।
આસન્પ્રવેશે પાર્થાનાં તદદ્ભુતમિવાભવત્॥ 1-1-143 (143)
તત્પ્રીત્યા ચૈવ સર્વેષાં પૌરાણાં હર્ષસંભવઃ।
શબ્દ આસીન્મહાંસ્તત્ર દિવસ્પૃક્કીર્તિવર્ધનઃ॥ 1-1-144 (144)
તેઽધીત્ય નિખિલાન્વેદાઞ્શાસ્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ।
ન્યવસન્પાણ્ડવાસ્તત્ર પૂજિતા અકુતોભયાઃ॥ 1-1-145 (145)
યુધિષ્ઠિરસ્ય શૌચેન પ્રીતાઃ પ્રકૃતયોઽભવન્।
ધૃત્યા ચ ભીમસેનસ્ય વિક્રમેણાર્જુનસ્ય ચ॥ 1-1-146 (146)
ગુરુશુશ્રૂષયા કુન્ત્યા યમયોર્વિનયેન ચ।
તુતોષ લોકઃ સકલસ્તેષાં શૌર્યગુણેન ચ॥ 1-1-147 (147)
સમવાયે તતો રાજ્ઞાં કન્યાં ભર્તૃસ્વયંવરામ્।
પ્રાપ્તવાનર્જુનઃ કૃષ્ણાં કૃત્વા કર્મ સુદુષ્કરમ્॥ 1-1-148 (148)
તતઃ પ્રભૃતિ લોકેઽસ્મિન્પૂજ્યઃ સર્વધનુષ્મતામ્।
આદિત્ય ઇવ દુષ્પ્રેક્ષ્યઃ સમરેષ્વપિ ચાભવત્॥ 1-1-149 (149)
સ સર્વાન્પાર્થિવાઞ્જિત્વા સર્વાંશ્ચ મહતો ગણાન્।
આજહારાર્જુનો રાજ્ઞો રાજસૂયં મહાક્રતુમ્॥ 1-1-150 (150)
અન્નવાન્દક્ષિણાવાંશ્ચ સર્વૈઃ સમુદિતો ગુણૈઃ।
યુધિષ્ઠિરેણ સંપ્રાપ્તો રાજસૂયો મહાક્રતુઃ॥ 1-1-151 (151)
સુનયાદ્વાસુદેવસ્ય ભીમાર્જુનબલેન ચ।
ઘાતયિત્વા જરાસન્ધં ચૈદ્યં ચ બલગર્વિતમ્॥ 1-1-152 (152)
દુર્યોધનં સમાગચ્છન્નર્હણાનિ તતસ્તતઃ।
મણિકાઞ્ચનરત્નાનિ ગોહસ્ત્યશ્વધનાનિ ચ॥ 1-1-153 (153)
વિચિત્રાણિ ચ વાસાંસિ પ્રાવારાવરણાનિ ચ।
કમ્બલાજિનરત્નાનિ રાઙ્કવાસ્તરણાનિ ચ॥ 1-1-154 (154)
સમૃદ્ધાં તાં તથા દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવાનાં તદા શ્રિયમ્।
ઈર્ષ્યાસમુત્થઃ સુમહાંસ્તસ્ય મન્યુરજાયત॥ 1-1-155 (155)
વિમાનપ્રતિમાં તત્ર મયેન સુકૃતાં સભામ્।
પાણ્ડવાનામુપહૃતાં સ દૃષ્ટ્વા પર્યતપ્યત॥ 1-1-156 (156)
તત્રાવહસિતશ્ચાસીત્પ્રસ્કન્દન્નિવ સંભ્રમાત્।
પ્રત્યક્ષં વાસુદેવસ્ય ભીમેનાનભિજાતવત્॥ 1-1-157 (157)
સ ભોગાન્વિવિધાન્ભુઞ્જન્રત્નાનિ વિવિધાનિ ચ।
કથિતો ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય વિવર્ણો હરિણઃ કૃશઃ॥ 1-1-158 (158)
અન્વજાનાત્તતો દ્યૂતં ધૃતરાષ્ટ્રઃ સુતપ્રિયઃ।
તચ્છ્રુત્વા વાસુદેવસ્ય કોપઃ સમભવન્મહાન્॥ 1-1-159 (159)
નાતિપ્રીતમનાશ્ચાસીદ્વિવાદાંશ્ચાન્વમોદત।
દ્યૂતાદીનનયાન્ઘોરાન્વિવિધાંશ્ચાપ્યુપૈક્ષત॥ 1-1-160 (160)
નિરસ્ય વિદુરં ભીષ્મં દ્રોણં શારદ્વતં કૃપમ્।
વિગ્રહે તુમુલે તસ્મિન્દહન્ક્ષત્રં પરસ્પરમ્॥ 1-1-161 (161)
જયત્સુ પાણ્ડુપુત્રેષુ શ્રુત્વા સુમહદપ્રિયમ્।
દુર્યોધનમતં જ્ઞાત્વા કર્ણસ્ય શકુનેસ્તથા॥ 1-1-162 (162)
ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચિરં ધ્યાત્વા સંજયં વાક્યમબ્રવીત્।
શૃણુ સંજય સર્વં મે નચાસૂયિતુમર્હસિ॥ 1-1-163 (163)
શ્રુતવાનસિ મેધાવી બુદ્ધિમાન્પ્રાજ્ઞસંમતઃ।
ન વિગ્રહે મમ મતિર્ન ચ પ્રીયે કુલક્ષયે॥ 1-1-164 (164)
ન મે વિશેષઃ પુત્રેષુ સ્વેષુ પામ્ડુસુતેષુ વા।
વૃદ્ધં મામભ્યસૂયન્તિ પુત્રા મન્યુપરાયણાઃ॥ 1-1-165 (165)
અહં ત્વચક્ષુઃ કાર્પણ્યાત્પુત્રપ્રીત્યા સહામિ તત્।
મુહ્યન્તં ચાનુમુહ્યામિ દુર્યોધનમચેતનમ્॥ 1-1-166 (166)
રાજસૂયે શ્રિયં દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવસ્ય મહૌજસઃ।
તચ્ચાવહસનં પ્રાપ્ય સભારોહણદર્શને॥ 1-1-167 (167)
અમર્ષિતઃ સ્વયં જેતુમશક્તઃ પાણ્ડવાન્રણે।
નિરુત્સાહશ્ચ સંપ્રાપ્તું સુશ્રિયં ક્ષત્રિયોઽપિ સન્॥ 1-1-168 (168)
ગાન્ધારરાજસહિતશ્છદ્મદ્યૂતમમન્ત્રયત્।
તત્ર યદ્યદ્યથા જ્ઞાતં મયાં સંજય તચ્છૃણુ॥ 1-1-169 (169)
શ્રુત્વા તુ મમ વાક્યાનિ બુદ્ધિયુક્તાનિ તત્ત્વતઃ।
તતો જ્ઞાસ્યસિ માં સૌતે પ્રજ્ઞાટચક્ષુષમિત્યુત॥ 1-1-170 (170)
યદાઽશ્રૌષં ધનુરાયમ્ય ચિત્રં
વિદ્ધં લક્ષ્યં પાતિતં વૈ પૃથિવ્યામ્।
કૃષ્ણાં હૃતાં પ્રેક્ષતાં સર્વરાજ્ઞાં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-171 (171)
યદાઽશ્રૌષં દ્વારકાયાં સુભદ્રાં
પ્રસહ્યોઢાં માધવીમર્જુનેન।
ઇન્દ્રપ્રસ્થં વૃષ્ણિવીરૌ ચ યાતૌ
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-172 (172)
યદાઽશ્રૌષં દેવરાજં પ્રવૃષ્ટં
શરૈર્દિવ્યૈર્વારિતં ચાર્જુનેન।
અગ્નિં તથા તર્પિતં ખાણ્ડવે ચ
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-173 (173)
યદાઽશ્રૌષં જાતુષાદ્વેશ્મનસ્તા-
ન્મુક્તાન્પાર્થાન્પઞ્ચ કુન્ત્યા સમેતાન્।
યુક્તં ચૈષાં વિદુરં સ્વાર્થસિદ્ધ્યૈ
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-174 (174)
યદાઽશ્રૌષં દ્રૌપદીં રઙ્ગમધ્યે
લક્ષ્યં ભિત્ત્વા નિર્જિતામર્જુનેન।
શૂરાન્પઞ્ચાલાન્પાણ્ડવેયાંશ્ચ યુક્તાં-
સ્તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-175 (175)
યદાઽશ્રૌષં માગધાનાં વરિષ્ઠં
જરાસન્ધં ક્ષ્વમધ્યે જ્વલન્તમ્।
દોર્ભ્યાં હતં ભીમસેનેન ગત્વા
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-176 (176)
યદાઽશ્રૌષં દિગ્જયે પાણ્ડુપુત્રૈ-
ર્વશીકૃતાન્ભૂમિપાલાન્પ્રસહ્ય।
મહાક્રતું રાજસૂયં કૃતં ચ
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-177 (177)
યદાઽશ્રૌષં દ્રૌપદીમશ્રુકણ્ઠીં
સભાં નીતાં દુઃખિતામેકવસ્ત્રામ્।
રજસ્વલાં નાથવતીમનાથવ-
ત્તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-178 (178)
યદાઽશ્રૌષં વાસસાં તત્ર રાશિં
સમાક્ષિપત્કિતવો મન્દબુદ્ધિઃ।
દુઃશાસનો ગતવાન્નૈવં ચાન્તં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-179 (179)
યદાઽશ્રૌષં હૃતરાજ્યં યુધિષ્ઠિરં
પરાજિતં સૌબલેનાક્ષવત્યામ્।
અન્વાગતં ભ્રાતૃભિરપ્રમેયૈ-
સ્તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-180 (180)
યદાશ્રૌષં વિવિધાસ્તત્ર ચેષ્ટા
ધર્માત્મનાં પ્રસ્થિતાનાં વનાય।
જ્યેષ્ઠપ્રીત્યા ક્લિશ્યતાં પાણ્ડવાનાં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-181 (181)
યદાઽશ્રૌષં સ્નાતકાનાં સહસ્રૈ-
રન્વાગતં ધર્મરાજં વનસ્થમ્।
ભિક્ષાભુજાં બ્રાહ્મણાનાં મહાત્મનાં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-182 (182)
`યદાઽશ્રૌષં વનવાસેન પાર્થા-
ન્સમાગતાન્મહર્ષિભિઃ પુરાણૈઃ।
ઉપાસ્યમાનાન્સગણૈર્જાતસખ્યાં-
સ્તદા નાશંસે વિજયાય સંજર્ય॥' 1-1-184 (183)
યદાશ્રૌષં ત્રિદિવસ્થં ધનંજયં
શક્રાત્સાક્ષાદ્દિવ્યમસ્ત્રં યથાવત્।
અધીયાનં શંસિતં સત્યસન્ધં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-185 (184)
યદાઽશ્રોષં કાલકેયાસ્તતસ્તે
પૌલોમાનો વરદાનાચ્ચ દૃપ્તાઃ।
દેવૈરજેયા નિર્જિતાશ્ચાર્જુનેન
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-186 (185)
યદાઽશ્રૌષમસુરાણાં વધાર્થે
કિરીટિનં યાન્તમમિત્રકર્શનમ્।
કૃતાર્થં ચાપ્યાગતં શક્રલોકા-
ત્તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-187 (186)
`યદાઽશ્રૌષં તીર્થયાત્રાપ્રવૃત્તં
પાણ્ડોઃ સુતં સહિતં લોમશેન।
બૃહદશ્વાદક્ષહૃદયં ચ પ્રાપ્તં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥' 1-1-188 (187)
યદાઽશ્રૌષં વૈશ્રવણેન સાર્ધં
સમાગતં ભીમન્યાંશ્ચ પાર્થાન્।
તસ્મિન્દેશે માનુષાણામગમ્યે
તદા નાશંસિ વિજયાય સંજયા॥ 1-1-189 (188)
યદાઽશ્રૌષં ઘોષયાત્રાગતાનાં
બન્ધં ગન્ધર્વૈર્મોક્ષણં ચાર્જુનેન।
સ્વેષાં સુતાનાં કર્ણબુદ્ધૌ રતાનાં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-190 (189)
યદાઽશ્રૌષં યક્ષરૂપેણ ધર્મં
સમાગતં ધર્મરાજેન સૂત।
પ્રશ્નાન્કાંશ્ચિદ્વિબ્રુવાણં ચ સમ્યક્
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-191 (190)
યદાઽશ્રૌષં ન વિદુર્મામકાસ્તાન્
પ્રચ્છન્નરૂપાન્વસતઃ પાણ્ડવેયાન્।
વિરાટરાષ્ટ્રે સહ કૃષ્ણયા ચ
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-192 (191)
`યદાઽશ્રૌષં કીચકાનાં વરિષ્ઠં
નિષૂદિતં ભ્રાતૃશતેન સાર્ધમ્।
દ્રૌપદ્યર્થે ભીમસેનેન સઙ્ખ્યે
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥' 1-1-193 (192)
યદાઽશ્રૌષં મામકાનાં વરિષ્ઠા-
ન્ધનંજયેનૈકરથેન ભગ્નાન્।
વિરાટરાષ્ટ્રે વસતા મહાત્મના
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-194 (193)
યદાઽશ્રૌષં સત્કૃતં મત્સ્યરાજ્ઞા
સુતાં દત્તામુત્તરામર્જુનાય।
તાં ચાર્જુનઃ પ્રત્યગૃહ્ણાત્સુતાર્થે
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-195 (194)
યદાઽશ્રૌષં નિર્જિતસ્યાધનસ્ય
પ્રવ્રાજિતસ્ય સ્વજનાત્પ્રચ્યુતસ્ય।
અક્ષૌહિણીઃ સપ્ત યુધિષ્ઠિરસ્ય
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 196 ॥ 1-1-196 (195)
યદાઽશ્રૌષં માધવં વાસુદેવં
સર્વાત્મના પાણ્ડવાર્થે નિવિષ્ટમ્।
યસ્યેમાં ગાં વિક્રમમેકમાહુ-
સ્તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-197 (196)
યદાઽશ્રૌષં નરનારાયણૌ તૌ
કૃષ્ણાર્જુનૌ વદતો નારદસ્ય।
અહં દ્રષ્ટા બ્રહ્મલોકે ચ સમ્યક્
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-198 (197)
યદાઽશ્રૌષં લોકહિતાય કૃષ્ણં
શમાર્થિનમુપયાતં કુરૂણામ્।
શમં કુર્વાણમકૃતાર્થં ચ યાતં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 199 ॥ 1-1-199 (198)
યદાઽશ્રૌષં કર્ણદુર્યોધનાભ્યાં
બુદ્ધિં કૃતાં નિગ્રહે કેશવસ્ય।
તં ચાત્માનં બહુધા દર્શયાનં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-200 (199)
યદાઽશ્રૌષં વાસુદેવે પ્રયાતે
રથસ્યૈકામગ્રતસ્તિષ્ઠમાનામ્।
આર્તાં પૃથાં સાન્ત્વિતાં કેશવેન
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-201 (200)
યદાઽશ્રૌષં મન્ત્રિણં વાસુદેવં
તથા ભીષ્મં શાન્તનવં ચ તેષામ્।
ભારદ્વાજં ચાશિષોઽનુબ્રુવાણં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-202 (201)
યદા કર્ણો ભીષ્મમુવાચ વાક્યં
નાહં યોત્સ્યે યુધ્યમાને ત્વયીતિ।
હિત્વા સેનામપચક્રામ ચાપિ
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-203 (202)
યદાઽશ્રૌષં વાસુદેવાર્જુનૌ તૌ
તથા ધનુર્ગાણ્ડિવમપ્રમેયમ્।
ત્રીણ્યુગ્રવીર્યાણિ સમાગતાનિ
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-204 (203)
યદાઽશ્રૌષં કશ્લલેનાભિપન્ને
રથોપસ્થે સીદમાનેઽર્જુને વૈ।
કૃષ્ણં લોકાન્દર્શયાનં શરીરે
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-205 (204)
યદાઽશ્રૌષં ભીષ્મમિત્રકર્શનં
નિઘ્નન્તમાજાવયુતં રથાનામ્।
નૈષાં કશ્ચિદ્વધ્યતે ખ્યાતરૂપ-
સ્તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-206 (205)
યદાઽશ્રૌષં ચાપગેયેન સઙ્ખ્યે
સ્વયં મૃત્યું વિહિતં ધાર્મિકેણ।
તચ્ચાકાર્ષુઃ પાણ્ડવેયાઃ પ્રહૃષ્ટા-
સ્તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-207 (206)
યદાઽશ્રૌષં ભીષ્મમત્યન્તશૂરં
હતં પાર્થેનાહવેષ્વપ્રધૃષ્યમ્।
શિખણ્ડિનં પુરતઃ સ્થાપયિત્વા
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-208 (207)
યદાઽશ્રૌષં શરતલ્પે શયાનં
વૃદ્ધં વીરં સાદિતં ચિત્રપુઙ્ખૈઃ।
ભીષ્મં કૃત્વા સોમકાનલ્પશેષાં-
સ્તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-209 (208)
યદાઽશ્રૌષં શાન્તનવે શયાને
પાનીયાર્થે ચોદિતેનાર્જુનેન।
ભૂમિં ભિત્ત્વા તર્પિતં તત્ર ભીષ્મં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-210 (209)
યદાશ્રૌષં શુક્રસૂર્યૌ ચ યુક્તૌ
કૌન્તેયાનામનુલોમૌ જયાય।
નિત્યં ચાસ્માઞ્શ્વાપદા ભીષયન્તિ
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-211 (210)
યદા દ્રોણો વિવિધાનસ્ત્રમાર્ગા-
ન્નિદર્શયન્સમરે ચિત્રયોધી।
ન પાણ્ડવાઞ્શ્રેષ્ઠતરાન્નિહન્તિ
તદા નાશંસે વિજયાયં સંજય॥ 1-1-212 (211)
યદાઽશ્રૌષં ચાસ્મદીયાન્મહારથા-
ન્વ્યવસ્થિતાનર્જુનસ્યાન્તકાય।
સંશપ્તકાન્નિહતાનર્જુનેન
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-213 (212)
યદાઽશ્રૌષં વ્યૂહમભેદ્યમન્યૈ-
ર્ભારદ્વાજેનાત્તશસ્ત્રેણ ગુપ્તમ્।
ભિત્ત્વા સૌભદ્રં વીરમેકં પ્રવિષ્ટં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-214 (213)
યદાઽભિમન્યું પરિવાર્ય બાલં
સર્વે હત્ત્વા હૃષ્ટરૂપા બભૂવુઃ।
મહારથાઃ પાર્થમશક્નુવન્ત-
સ્તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-215 (214)
યદાઽશ્રૌષમભિમન્યું નિહત્ય
હર્ષાન્મૂઢાન્ક્રોશતો ધાર્તરાષ્ટ્રાન્।
ક્રોધાદુક્તં સૈન્ધવે ચાર્જુનેન
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-216 (215)
યદાઽશ્રૌષં સૈન્ધવાર્થે પ્રતિજ્ઞાં
પ્રતિજ્ઞાતાં તદ્વધાયાર્જુનેન।
સત્યાં તીર્ણાં શત્રુમધ્યે ચ તેન
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-217 (216)
યદાઽશ્રૌષં શ્રાન્તહયે ધનંજયે
મુક્ત્વા હયાન્પાયયિત્વોપવૃત્તાન્।
પુનર્યુક્ત્વા વાસુદેવં પ્રયાતં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-218 (217)
યદાઽશ્રૌષં વાહનેષ્વક્ષમેષુ
રથોપસ્થે તિષ્ઠતા પાણ્ડવેન।
સર્વાન્યોધાન્વારિતાનર્જુનેન
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-219 (218)
યદાઽશ્રૌષં નાગબલૈઃ સુદુઃસહં
દ્રોણાનીકં યુયુધાનં પ્રમથ્ય।
યાતં વાર્ષ્ણેયં યત્ર તૌ કૃષ્ણપાર્થૌ
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-220 (219)
યદાઽશ્રૌષં કર્ણમાસાદ્ય મુક્તં
વધાદ્ભીમં કુત્સયિત્વા વચોભિઃ।
ધનુષ્કોટ્યાઽઽતુદ્ય કર્ણેન વીરં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-221 (220)
યદા દ્રોણઃ કૃતવર્મા કૃપશ્ચ
કર્ણો દ્રૌણિર્મદ્રરાજશ્ચ શૂરઃ।
અમર્ષયન્સૈન્ધવં વધ્યમાનં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-222 (221)
યદાઽશ્રૌષં દેવરાજેન દત્તાં
દિવ્યાં શક્તિં વ્યંસિતાં માધવેન।
ઘટોત્કચે રાક્ષસે ઘોરરૂપે
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-223 (222)
યદાઽશ્રૌષં કર્ણઘટોત્કચાભ્યાં
યુદ્ધે મુક્તાં સૂતપુત્રેણ શક્તિમ્।
યયા વધ્યઃ સમરે સવ્યસાચી
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-224 (223)
યદાઽશ્રૌષં દ્રોણમાચાર્યમેકં
ધૃષ્ટદ્યુમ્નેનાભ્યતિક્રમ્ય ધર્મમ્।
રથોપસ્થે પ્રાયગતં વિશસ્તં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-225 (224)
યદાઽશ્રૌષં દ્રૌણિના દ્વૈરથસ્થં
માદ્રીસુતં નકુલં લોકમધ્યે।
સમં યુદ્ધે મણ્ડલેભ્યશ્ચરન્તં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-226 (225)
યદા દ્રોણે નિહતે દ્રોણપુત્રો
નારાયણં દિવ્યમસ્ત્રં વિકુર્વન્।
નૈષામન્તં ગતવાન્પાણ્ડવાનાં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-227 (226)
યદાઽશ્રૌષં ભીમસેનેન પીતં
રક્તં ભ્રાતુર્યુધિ દુઃશાસનસ્ય।
નિવારિતં નાન્યતમેન ભીમં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-228 (227)
યદાઽશ્રૌષં કર્ણમત્યન્તશૂરં
હતં પાર્થેનાહવેષ્વપ્રધૃષ્યમ્।
તસ્મિન્ભ્રાતૃણાં વિગ્રહે દેવગુહ્યે
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-229 (228)
યદાઽશ્રૌષં દ્રોણપુત્રં ચ શૂરં
દુઃશાસનં કૃતવર્માણમુગ્રમ્।
યુધિષ્ઠિરં ધર્મરાજં જયન્તં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-230 (229)
યદાઽશ્રૌષં નિહતં મદ્રરાજં
રણે શૂરં ધર્મરાજેન સૂત।
સદા સઙ્ગ્રામે સ્પ્રધતે યસ્તુ કૃષ્ણં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-231 (230)
યદાઽશ્રૌષં કલહદ્યૂતમૂલં
માયાબલં સૌબલં પાણ્ડવેન।
હતં સઙ્ગ્રામે સહદેવેન પાપં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-232 (231)
યદાઽશ્રૌષં શ્રાન્તમેકં શયાનં
હ્રદં ગત્વા સ્તમ્ભયિત્વા તદમ્ભઃ।
દુર્યોધનં વિરથં ભગ્નશક્તિં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-233 (232)
યદાઽશ્રૌષં પાણ્ડવાંસ્તિષ્ઠમાનાન્
ગત્વા હ્રદે વાસુદેવેન સાર્ધમ્।
અમર્ષણં ધર્ષયતઃ સુતં મે
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-234 (233)
યદાઽશ્રૌષં વિવિધાંશ્ચિત્રમાર્ગાન્
ગદાયુદ્ધે મણ્ડલશશ્ચરન્તમ્।
મિથ્યા હતં વાસુદેવસ્ય બુદ્ધ્યા
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-235 (234)
યદાઽશ્રૌષં દ્રોણપુત્રાદિભિસ્તૈ-
ર્હતાન્પઞ્ચાલાન્દ્રૌપદેયાંશ્ચ સુપ્તાન્।
કૃતં બીભત્સમયશસ્યં ચ કર્મ
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-236 (235)
યદાઽશ્રૌષં ભીમસેનાનુયાતે-
નાશ્વત્થામ્ના પરમાસ્ત્રં પ્રયુક્તમ્।
ક્રુદ્ધેનૈષીકમવધીદ્યેન ગર્ભં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-237 (236)
યદાઽશ્રૌષં બ્રહ્મશિરોઽર્જુનેન
સ્વસ્તીત્યુક્ત્વાઽસ્ત્રમસ્ત્રેણ શાન્તમ્।
અશ્વત્થામ્ના મણિરત્નં ચ દત્તં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-238 (237)
યદાઽશ્રૌષં દ્રોણપુત્રેણ ગર્ભે
વૈરાટ્યા વૈ પાત્યમાને મહાસ્ત્રૈઃ।
સંજીવયામીતિ હરેઃ પ્રતિજ્ઞાં
તદા નાશંસે વિજયાય સંજય॥ 1-1-239 (238)
દ્વૈપાયનઃ કેશવો દ્રોણપુત્રં
પરસ્પેરણાભિશાપૈઃ શશાપ।
બુદ્ધ્વા ચાહં બુદ્ધિહીનોઽદ્ય સૂત
સંતપ્યે વૈ પુત્રપૌત્રૈશ્ચ હીનઃ॥ 1-1-240 (239)
શોચ્યા ગાન્ધારી પુત્રપૌત્રૈર્વિહીના
તથા વધ્વા પિતૃભિર્ભ્રાતૃભિશ્ચ।
કૃતં કાર્યં દુષ્કરં પાણ્ડવેયૈઃ
પ્રાપ્તં રાજ્યમસપત્નં પુનસ્તૈઃ॥ 1-1-241 (240)
કષ્ટં યુદ્ધે દશ શેષાઃ શ્રુતા મે
ત્રયોઽસ્માકં પાણ્ડવાનાં ચ સપ્ત।
દ્વ્યૂના વિંશતિરાહતાઽક્ષૌહિણીનાં
તસ્મિન્સઙ્ગ્રામે ભૈરવે ક્ષત્રિયાણામ્॥ 1-1-242 (241)
તમસ્ત્વતીવ વિસ્તીર્ણં મોહ આવિશતીવ મામ્।
સંજ્ઞાં નોપલભે સૂત મનો વિહ્વલતીવ મે॥ 1-1-243 (242)
સૌતિરુવાચ। 1-1-244x (6)
ઇત્યુક્ત્વા ધૃતરાષ્ટ્રોઽથ વિલપ્ય બહુ દુઃખિતઃ।
મૂર્ચ્છિતઃ પુનરાશ્વસ્તઃ સંજયં વાક્યમબ્રવીત્॥ 1-1-244 (243)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 1-1-245x (7)
સંજયૈવં ગતે પ્રાણાંસ્ત્યક્તુમિચ્છામિ મા ચિરમ્।
સ્તોકં હ્યપિ ન પશ્યામિ ફલં જીવિતધારણે॥ 1-1-245 (244)
સૌતિરુવાચ। 1-1-246x (8)
તં તથા વાદિનં દીનં વિલપન્તં મહીપતિમ્।
નિઃશ્વસન્તં યથા નાગં મુહ્યમાનં પુનઃ પુનઃ॥ 1-1-246 (245)
ગાવલ્ગણિરિદં ધીમાન્મહાર્થં વાક્યમબ્રવીત્। 1-1-247 (246)
સંજય ઉવાચ।
શ્રુતવાનસિ વૈ રાજન્મહોત્સાહાન્મહાબલાન્॥ 1-1-247x (9)
દ્વૈપાયનસ્ય વદતો નારદસ્ય ચ ધીમતઃ।
મહત્સુ રાજવંશેષુ ગુણૈઃ સમુદિતેષુ ચ॥ 1-1-248 (247)
જાતાન્દિવ્યાસ્ત્રવિદુષઃ શક્રપ્રતિમતેજસઃ।
ધર્મેણ પૃથિવીં જિત્વા યજ્ઞૈરિષ્ટ્વાપ્તદક્ષિણૈઃ॥ 1-1-249 (248)
અસ્મિઁલ્લોકે યશઃ પ્રાપ્ય તતઃ કાલવશં ગતાન્।
શૈબ્યં મહારથં વીરં સૃંજયં જયતાં વરમ્॥ 1-1-250 (249)
સુહોત્રં રન્તિદેવં ચ કાક્ષીવન્તમતૌશિજમ્।
બાહ્લીકં દમનં ચૈદ્યં શર્યાતિમજિતં નલમ્॥ 1-1-251 (250)
વિશ્વામિત્રમમિત્રઘ્નમમ્બરીષં મહાબલમ્।
મરુત્તં મનુમિક્ષ્વાકું ગયં ભરતમેવ ચ॥ 1-1-252 (251)
રામં દાશરથિં ચૈવ શશબિન્દું ભગીરથમ્।
કૃતવીર્યં મહાભાગં તથૈવ જનમેજયમ્॥ 1-1-253 (252)
યયાતિં શુભકર્માણં દેવૈર્યો યાજિતઃ સ્વયમ્।
`ચૈત્યયૂપાઙ્કિતા ભૂમિર્યસ્યેયં સવનાકરા॥ 1-1-254 (253)
ઇતિ રાજ્ઞાં ચતુર્વિંશન્નારદેન સુરર્ષિણા।
પુત્રશોકાભિતપ્તાય પુરા શ્વૈત્યાય કીર્તિતમ્॥ 1-1-255 (254)
તેભ્યશ્ચાન્યે ગતાઃ પૂર્વં રાજાનો બલવત્તરાઃ।
મહારથા મહાત્માનઃ સર્વૈઃ સમુદિતા ગુણૈઃ॥ 1-1-256 (255)
પૂરુઃ કુરુર્યદુઃ શૂરો વિષ્વગશ્વો મહાદ્યુતિઃ।
અણુહો યુવનાશ્વશ્ચ કકુત્સ્થો વિક્રમી રઘુઃ॥ 1-1-257 (256)
વિજયો વીતિહોત્રોઽહ્ગો ભવઃ શ્વેતો બૃહદ્ગુરુઃ।
ઉશીનરઃ શતરથઃ કઙ્કો દુલિદુહો દ્રુમઃ॥ 1-1-258 (257)
દમ્ભોદ્ભવઃ પરો વેનઃ સગરઃ સંકૃતિર્નિમિઃ।
અજેયઃ પરશુઃ પુણ્ડ્રઃ શંભુર્દેવાવૃધોઽનઘઃ॥ 1-1-259 (258)
દેવાહ્વયઃ સુપ્રતિમઃ સુપ્રતીકો બૃહદ્રથઃ।
મહોત્સાહો વિનીતાત્મા સુક્રતુર્નૈષધો નલઃ॥ 1-1-260 (259)
સત્યવ્રતઃ શાન્તભયઃ સુમિત્રઃ સુબલઃ પ્રભુઃ।
જાનુજઙ્ઘોઽનરણ્યોઽર્કઃ પ્રિયભૃત્યઃ શુચિવ્રતઃ॥ 1-1-261 (260)
બલબન્ધુર્નિરામર્દઃ કેતુશૃઙ્ગો બૃહદ્બલઃ।
ધૃષ્ટકેતુર્બૃહત્કેતુર્દીપ્તકેતુર્નિરામયઃ॥ 1-1-262 (261)
અવિક્ષિચ્ચપલો ધૂર્તઃ કૃતબન્ધુર્દૃઢેષુધિઃ।
મહાપુરાણસંભાવ્યઃ પ્રત્યઙ્ગઃ પરહા શ્રુતિઃ॥ 1-1-263 (262)
એતે ચાન્યે ચ રાજાનઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃ।
શ્રૂયન્તે શતશશ્ચાન્યે સઙ્ખ્યાતાશ્ચૈવ પદ્મશઃ॥ 1-1-264 (263)
હિત્વા સુવિપુલાન્ભોગાન્બુદ્ધિમન્તો મહાબલાઃ।
રાજાનો નિધનં પ્રાપ્તાસ્તવ પુત્રૈર્મહત્તરઃ॥ 1-1-265 (264)
યેષાં દિવ્યાનિ કર્માણિ વિક્રમસ્ત્યાગ એવ ચ।
માહાત્મ્યમપિ ચાસ્તિક્યં સત્યં શૌચં દયાઽર્જવમ્॥ 1-1-266 (265)
વિદ્વદ્ભિઃ કથ્યતે લોકે પુરાણૈઃ કવિસત્તમૈઃ।
સર્વર્દ્ધિગુણસંપન્નાસ્તે ચાપિ નિધનં ગતાઃ॥ 1-1-267 (266)
તવ પુત્રા દુરાત્માનઃ પ્રતપ્તાશ્ચૈવ મન્યુના।
લુબ્ધા દુર્વૃત્તભૂયિષ્ઠા ન તાઞ્છોચિતુમર્હસિ॥ 1-1-268 (267)
શ્રુતવાનસિ મેધાવી બુદ્ધિમાન્પ્રાજ્ઞસંમતઃ।
યેષાં શાસ્ત્રાનુગા બુદ્ધિર્ન તે મુહ્યન્તિ ભારત॥ 1-1-269 (268)
નિગ્રહાનુગ્રહૌ ચાપિ વિદિતૌ તે નરાધિપ।
નાત્યન્તમેવાનુવૃત્તિઃ કાર્યા તે પુત્રરક્ષણે॥ 1-1-270 (269)
ભવિતવ્યં તથા તચ્ચ નાનુશોચિતુમર્હસિ।
દૈવં પુરુષકારેણ કો નિવર્તિતુમર્હતિ॥ 1-1-271 (270)
વિધાતૃવિહિતં માર્ગં ન કશ્ચિદતિવર્તતે।
કાલમૂલમિદં સર્વં ભાવાભાવૌ સુખાસુખે॥ 1-1-272 (271)
કાલઃ સૃજતિ ભૂતાનિ કાલઃ સંહરતે પ્રજાઃ।
સંહરન્તં પ્રજાઃ કાલં કાલઃ શમયતે પુનઃ॥ 1-1-273 (272)
કાલો વિકુરુતે ભાવાન્સર્વાંલ્લોકે શુભાશુભાન્।
કાલઃ સંક્ષિપતે સર્વાઃ પ્રજા વિસૃજતે પુનઃ॥ 1-1-274 (273)
કાલઃ સુપ્તેષુ જાગર્તિ કાલો હિ દુરતિક્રમઃ।
કાલઃ સર્વેષુ ભૂતેષુ ચરત્યવિધતઃ સમઃ॥ 1-1-275 (274)
અતીતાનાગતા ભાવા યે ચ વર્તન્તિ સાંપ્રતમ્।
તાન્કાલનિર્મિતાન્બુદ્ધ્વા ન સંજ્ઞાં હાતુમર્હસિ॥ 1-1-276 (275)
સૌતિરુવાચ। 1-1-277x (10)
ઇત્યેવં પુત્રશોકાર્તં ધૃતરાષ્ટ્રં જનેશ્વરમ્।
આશ્વાસ્ય સ્વસ્થમકરોત્સૂતો ગાવલ્ગણિસ્તદા॥ 1-1-277 (276)
ધૃતરાષ્ટ્રોઽપિ તચ્છ્રુત્વા ધૃતિમેવ સમાશ્રયત્।
દિષ્ટ્યેદમાગતમિતિ મત્ત્વા સ પ્રાજ્ઞસત્તમઃ॥ 1-1-278 (277)
લોકાનાં ચ હિતાર્થાય કારુણ્યાન્મુનિસત્તમઃ।
અત્રોપનિષદં પુણ્યાં કૃષ્ણદ્વૈપાયનોઽબ્રવીત્॥ 1-1-279 (278)
વિદ્વદ્ભિઃ કથ્યતે લોકે પુરાણે કવિસત્તમૈઃ।
ભારતાધ્યયનં પુણ્યમપિ પાદમધીયતઃ।
શ્રદ્દધાનસ્ય પૂયન્તે સર્વપાપાન્યશેષતઃ॥ 1-1-280 (279)
દેવા દેવર્ષયો હ્યત્ર તથા બ્રહ્મર્ષયોઽમલાઃ।
કીર્ત્યન્તે શુમકર્માણસ્તથા યક્ષા મહોરગાઃ॥ 1-1-281 (280)
ભગવાન્વાસુદેવશ્ચ કીર્ત્યતેઽત્ર સનાતનઃ।
સ હિ સત્યમૃતં ચૈવ પવિત્રં પુણ્યમેવ ચ॥ 1-1-282 (281)
શાશ્વતં બ્રહ્મ પરમં ધ્રુવં જ્યોતિઃ સનાતનમ્।
યસ્ય દિવ્યાનિ કર્માણિ કથન્તિ મનીષિણઃ॥ 1-1-283 (282)
અસત્સત્સદસચ્ચૈવ યસ્માદ્વિશ્વં પ્રવર્તતે।
સન્તતિશ્ચ પ્રવૃત્તિશ્ચ જન્મમૃત્યુપુનર્ભવાઃ॥ 1-1-284 (283)
અધ્યાત્મં શ્રૂયતેં યત્ર પઞ્ચભૂતગુણાત્મકમ્।
અવ્યક્તાદિ પરં યચ્ચ સ એવ પરિગીયતે॥ 1-1-285 (284)
યં ધ્યાયન્તિ સદા મુક્તા ધ્યાનયોગબલાન્વિતાઃ।
પ્રતિબિમ્બમિવાદર્શે પશ્યન્ત્યાત્મન્યવસ્થિતમ્॥ 1-1-286 (285)
શ્રદ્દધાનઃ સદા યુક્તઃ સદા ધર્મપરાયણઃ।
આસેવન્નિમમધ્યાયં નરઃ પાપાત્પ્રમુચ્યતે॥ 1-1-287 (286)
અનુક્રમણિકાધ્યાયં ભારતસ્યેમમાદિતઃ।
આસ્તિકઃ સતતં શૃણ્વન્ન કૃચ્છ્રેષ્વવસીદતિ॥ 1-1-288 (287)
ઉભે સન્ધ્યે જપન્કિંચિત્સદ્યો મુચ્યેત કિલ્બિષાત્।
અનુક્રમણ્યા યાવત્સ્યાદહ્નારાત્ર્યા ચ સંચિતમ્॥ 1-1-289 (288)
ભારતસ્ય વપુર્હ્યેતત્સત્યં ચામૃતમેવ ચ।
નવનીતં યથા દધ્નો દ્વિપદાં બ્રાહ્મણો યથા॥ 1-1-290 (289)
આરણ્યકં ચ વેદેભ્ય ઓષધિભ્યોઽમૃતં યથા।
હ્રદાનામુદધિઃ શ્રેષ્ઠો ગૌર્વરિષ્ઠા ચતુષ્પદામ્॥ 1-1-291 (290)
યથૈતાનીતિહાસાનાં તથા ભારતમુચ્યતે।
યશ્ચૈનં શ્રાવયેચ્છ્રાદ્ધે બ્રાહ્મણાન્પાદમન્તતઃ॥ 1-1-292 (291)
અક્ષય્યમન્નપાનં વૈ પિતૃંસ્તસ્યોપતિષ્ઠતે।
ઇતિહાસપુરાણાભ્યાં વેદં સમુપબૃંહયેત્॥ 1-1-293 (292)
બિભેત્યલ્પશ્રુતાદ્વેદો મામયં પ્રતરિષ્યતિ।
કાર્ષ્ણં વેદમિમં વિદ્વાઞ્શ્રાવયિત્વાર્થમશ્નુતે॥ 1-1-294 (293)
ભ્રૂણહત્યાદિકં ચાપિ પાપં જહ્યાદસંશયમ્।
ય ઇમં શુચિરધ્યાયં પઠેત્પર્વણિ પર્વણિ॥ 1-1-295 (294)
અધીતં ભારતં તેન કૃત્સ્નં સ્યાદિતિ મે મતિઃ।
યશ્ચૈનં શૃણુયાન્નિત્યમાર્ષં શ્રદ્ધાસમન્વિતઃ॥ 1-1-296 (295)
સ દીર્ઘમાયુઃ કીર્તિં ચ સ્વર્ગતિં ચાપ્નુયાન્નરઃ।
એકતશ્ચતુરો વેદા ભારતં ચૈતદેકતઃ॥ 1-1-297 (296)
પુરા કિલ સુરૈઃ સર્વૈઃ સમેત્ય તુલયા ધૃતમ્।
ચતુર્ભ્યઃ સરહસ્યેભ્યો વેદેભ્યો હ્યધિકં યદા॥ 1-1-298 (297)
તદાપ્રભૃતિ લોકેઽસ્મિન્મહાભારતમુચ્યતે।
મહત્ત્વે ચ ગુરુત્વે ચ ધ્રિયમાણં યતોઽધિકમ્॥ 1-1-299 (298)
મહત્ત્વાદ્ભારવત્ત્વાચ્ચ મહાભારતમુચ્યતે।
નિરુક્તમસ્ય યો વેદ સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ 1-1-300 (299)
તપો નકલ્કોઽધ્યયનં નકલ્કઃ
સ્વાભાવિકો વેદવિધિર્નકલ્કઃ।
પ્રસહ્ય વિત્તાહરણં નકલ્ક-
સ્તાન્યેવ ભાવોપહતાનિ કલ્કઃ॥ 1-1-301 (300)
ઇતિ શ્રીમન્માહાભારતે આદિપર્વણિ અનુક્રમણિકાપર્વણિ પ્રથમોઽધ્યાયઃ॥ 1 ॥ ॥ અનુક્રમણિકાપર્વ સમાપ્તમ્ ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-1-1 શ્રીલક્ષ્મીનૃસિંહાય નમઃ॥ શ્રીહયગ્રીવાય નમઃ॥ શ્રીવેદવ્યાસાય નમઃ॥ ઇહ ખલુ ભગવાન્પારાશર્યઃ પરમકારુણિકો મ્દમતીનનુગ્રહીતું ચતુર્દશવિદ્યાસ્થાનાન્યેકત્ર દિદર્શયિષુર્મહાભારતાખ્યમિતિહાસં પ્રણેષ્યન્પ્રારિપ્સિતસ્ય નિષ્પ્રત્યૂહારિપૂરણાય પ્રચયગમનાય ચ મઙ્ગલં રચયન્ શિષ્યશિક્ષાયૈ લોકરૂપેમ નિબઘ્નન્નર્યાત્તત્ર પ્રેક્ષાવત્પ્રવૃત્ત્યઙ્ગમભિધેયાદિ દર્શયતિ॥ નારાયણમિતિ॥ નરોત્તમં પુરુષોત્તમં નારાયણં નરં દેવી સરસ્વતીં (વ્યાસં) ચૈવ નમસ્કૃત્ય જયં ભારતાખ્યમિતિહાસં ઉદીરયેત્॥ 1-1-2 લક્ષાલઙ્કારવ્યાખ્યાનરીત્યાયમાદ્યઃ શ્લોકઃ॥ 1-1-3 કતિપયકોશરીત્યાયસ્પદ્યઃ॥ 3 ॥ 1-1-5 રોમહર્ષણપુત્રઃ રોમાણિ હર્ષયાઞ્ચકે શ્રોતૄણા યઃ સ્વભાષિતૈઃ। કર્મણા પ્રથિતસ્તેન રોમહર્ષણસંજ્ઞયા। ઇતિ કૌર્મે નિરુક્તાર્થનામ્નઃ પુત્રઃ। અગ્રશ્રવાઃ ઉગ્રસ્ય નૃસિંહસ્ય શ્રવઃ શ્રવણં યસ્ય સઃ। પૌરાણિકઃ પુરાણે કૃતશ્રમઃ। નૈમિશારણ્યે વાયવીયે। એતન્મનોમયં ચક્રં મયા સૃષ્ટં વિસૃજ્યતે। યત્રાસ્ય શીર્યતે નેમિઃ સ દેશસ્તપસઃ શુભઃ। ઇત્યુક્ત્વા સૂર્યસંકાશં ચક્રં સૃષ્ટ્વા મનોમયમ્। પ્રણિપત્ય મહાદેવં વિસસર્જ પિતામહઃ। તેપિ હૃષ્ટતરા વિપ્રાઃ પ્રણમ્ય જગતાં પ્રભુમ્. પ્રયયુસ્તસ્ય ચક્રસ્ય યત્ર નેમિર્વ્યશીર્યત। તદ્વનં તેન વિખ્યાતં નૈમિશં મુનિપૂજિતમ્। ઇતિ ઉક્તરૂપે। નૈમિષેતિ પાઠે તુ વારાહે। એવં કૃત્વા તતો દેવો મુનિ ગૌરમુખં તદા। ઉવાચ નિમિષેણેદં નિહતં દાનવં બલં। અરણ્યેઽસ્મિંસ્તતસ્ત્વેતન્નૈમિષારણ્યસંજ્ઞિતં। ઇતિ નિર્વચનં દ્રષ્ટવ્યં। શુનકસ્ય મુનેરપત્યં શૌનકઃ। કુલપતેઃ। એકો દશસહસ્રાણિ યોઽન્નદાનાદિના ભરેત્। સ વૈ કુલપતિઃ ઇત્યુક્તલક્ષણસ્ય। સત્રે યે યજમાનાસ્તએવ ઋત્વિજો યસ્મિન્બહુકર્તૃકે ક્રતૌ સ સત્રસંજ્ઞ તસ્મિન્॥ 5 ॥ 1-1-7 નૈમિશારણ્યવાસિનઃ તાન્સર્વાનૃષીનુવાચેત્યન્વયઃ॥ 7 ॥ 1-1-8 અહં તપોધનાઃ સિકીઃ સર્વાઃ કથા વેદ જાનામિ॥ 8 ॥ 1-1-11 નિર્દિષ્ટં ઇહોપવિશ્યતામિતિ દર્શિતમ્॥ 11 ॥ 1-1-12 પ્રસ્તાવયન્ ઉપોદ્ધાતયન્॥ 12 ॥ 1-1-13 વિહૃતઃ નીતઃ॥ 13 ॥ 1-1-14 તેષાં મુનીનાં ચાદન્યેષાં રાજાદીનાં ચ યાનિ ચરિતાનિ તેષામાશ્રયભૂતમ્। ભાવિતાત્મનાં શોધિતચિત્તાનામ્॥ 14 ॥ 1-1-18 સમન્તપઞ્ચકં સમન્તાત્ પઞ્ચકં પરશુરામકૃતહૃદપઞ્ચકં યસ્મિંસ્તત્। સ્યમન્તપઞ્ચકમિત્યપિ પાઠો દૃશ્યતે॥ 18 ॥ 1-1-21 બ્રવીમિ કિમહં દ્વિજાઃ અહં ચ પુરાણાદિષ્વન્યતમં કિં બ્રવીમિ તદાજ્ઞાપયતેતિ શેષઃ॥ 21 ॥ 1-1-25 સંસ્કારોપગતાં પદાદિવ્યુત્પત્તિમતીમ્। બ્રાહ્મો વાચં। બ્રાહ્મી તુ ભારતી ભાષેત્યમરઃ॥ 25 ॥ 1-1-28 મઙ્ગલાચરણપૂર્વકં મુનિભિઃ પ્રાર્થિતમર્થં વક્તું પ્રતિજાનીતે આદ્યમિત્યદિચતુર્ભિઃ। હરિં નમસ્કૃત્ય મહર્ષેર્મતં પ્રવક્ષ્યામીત્યન્વયઃ। પુરુહૂતં પુરુભિર્બહુભિર્હોતૃભિઃ હૂતં આહૂતં। પુરુભિઃ સામગૈઃ સ્તુતં। ઋતં સત્યં। એકશ્ચાસાવક્ષરશ્ચ તં। એકં અદ્વિતીયં સમાધિકરહિતમિતિ વા। અક્ષરં નાશરહિતં। વ્યખ્યવ્યક્તં રામકૃષ્ણાદિરૂપેણ દૃશ્યં। જ્ઞાનાનન્દાદિરૂપેણ મન્દેરદૃશ્યં॥ 28 ॥ 1-1-30 મઙ્ગલ્યં મઙ્ગલપ્રદં॥ 30 ॥ 1-1-36 જ્ઞાનં જ્ઞાનસાધનં ઇદં ભારત ત્રિષુ લોકેષુ પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 36 ॥ 1-1-37 સમયૈઃ સંકેતૈઃ। છન્દોવૃત્તૈઃ ત્રિષ્ટુબાદિછન્દોન્તીતૈરિન્દ્રવજ્રાદિભિર્વૃત્તૈઃ॥ 37 ॥ 1-1-45 યસ્મિન્ બ્રહ્માણ્ડે॥ 45 ॥ 1-1-52 પ્રતિકલ્પં સૃષ્ટેઃ સમાનનામરૂપત્વમાહ યથેતિ॥ 52 ॥ 1-1-53 કલ્પાનામાનન્ત્યમાહ એવમિતિ॥ 53 ॥ 1-1-54 એવં જડસૃષ્ટિમુક્ત્વા ચેતનસૃષ્ટિમાહ ત્રયન્નિંશદિતિ॥ 54 ॥ 1-1-61 ભૂતસ્થાનાનિ નૃણાં વાસસ્થાનાનિ નગરાદીનિ॥ 61 ॥ 1-1-64 ઇહ સર્વમનુકાન્તં અનુકમેણ ઉક્તં॥ 64 ॥ 1-1-65 સમાસઃ સઙ્ક્ષેપઃ। વ્યાસો વિસ્તારઃ॥ 65 ॥ 1-1-66 ભારતારમ્ભે મતભેદમાહ મન્વાદીતિ। મન્વાદિ મનુર્મન્ત્રઃ નારાયણં નમસ્કૃત્યેતિ। ૐ નમો ભગવતે વાસુદેવાયેતિ વા તદાદિ। પ્રસ્તીકં આસ્તીકચરિતં તદાદિ। ઉપરિચરો વસુઃ તચ્ચરિતાદિ વા॥ 66 ॥ 1-1-67 બહ્વર્થત્વાદ્વિવિધં સંહિતાજ્ઞાનં દીપયન્તિ પ્રકાશયન્તિ॥ 67 ॥ 1-1-69 મહુઃ સત્યવત્યાઃ। ગાઙ્ગેયસ્ય ભીષ્મસ્ય॥ 69 ॥ 1-1-70 ક્ષત્ર ભાર્યાસુ અમ્બિકાદિષુ॥ 70 ॥ 1-1-71 પરમાં ગતિં મૃત્યું॥ 71 ॥ 1-1-73 શશાસં ત્વમમન્ ભારતં શ્રાવયેત્યાજ્ઞાપિતવાન્॥ 73 ॥ 1-1-84 વસોઃ અપત્યં સ્ત્રી વાસ્ત્રી તસ્યાઃ અપત્યં વાસવેયો વ્યાસઃ॥ 84 ॥ 1-1-85 કૃષ્ણો વ્યાસઃ॥ 85 ॥ 1-1-98 વિશેષણે અતિશાયને॥ 98 ॥ 1-1-104 વિટઙ્કાઃ પક્ષ્યુપવેશનસ્થાનાનિ॥ 104 ॥ 1-1-105 સારો મજ્જા॥ 105 ॥ 1-1-106 વિશ્રામઃ છાયા॥ 106 ॥ 1-1-108 આશ્રમસ્થાનસંશ્રયઃ આશ્રમવાસિકસ્યણ્ડિલઃ। મૌસલશ્રુતિસંક્ષેપઃ મૌસલાદિગ્રન્થઃ શ્રુતિસ્થાનીયદીર્ઘશાખાન્તઃ॥ 108 ॥ 1-1-112 યતઃ યત્ર દેશે॥ 112 ॥ 1-1-115 અબુદ્ધ્વા અર્થમિતિ શેષઃ। ઓમિત્યઙ્ગીકારે॥ 115 ॥ 1-1-116 અન્થગ્રન્થિં ગ્રન્થે દુર્ભેદ્યસ્થાનં॥ 116 ॥ 1-1-131 કૃચ્છ્રાં આપદં વ્યવાયકાલે મરિષ્યસીત્યેવં શાપરૂપાં। તત્ર આપદિ એવં સત્યામપિ પાર્થાનાં પાણ્ડવાનાં જન્મપ્રભૃતિ આચારવિધિક્રમઃ અભૂદિતિ શેષઃ॥ 131 ॥ 1-1-132 આચારવિધિક્રમમેવાહ। માત્રોરિતિ। માત્રોઃ કુન્તીમાદ્યોઃ। ધર્મોપનિષદં પ્રતિ આપદિ અપત્યાર્થે વિશિષ્ટઃ પુમાન્પ્રાર્થનીય ઇત્યેવરૂપં ધર્મરહસ્યં પ્રતિ। અભ્યુપપત્તિઃ અઙ્ગીકારઃ॥ 132 ॥ 1-1-137 ધાર્તરાષ્ટ્રાન્ધૃતરાષ્ટ્રસંબન્ધિગૃહાન્॥ 137 ॥ 1-1-142 અન્તર્હિતાનાં ભૂતાનાં નિઃસ્વનઃ પાણ્ડુપુત્રા એવૈતે ઇત્યેવંરૂપા અશરીરવાક્॥ 142 ॥ 1-1-148 ભર્તારં સ્વયમેવ વૃણુત ઇતિ ભર્તૃસ્વયંવરાં॥ 148 ॥ 1-1-150 રાજ્ઞો યુધિષ્ઠિરસ્ય॥ 150 ॥ 1-1-157 અનભિજાતવત્ ગ્રામીણવત્॥ 157 ॥ 1-1-160 ધૃતરાષ્ટ્રો યદ્વિવાદાનન્વમોદત યચ્ચાનયાનુપૈક્ષત તસ્માદ્વાસુદેવસ્ય કોપઃ સમભવત્॥ 160 ॥ 1-1-161 દહન્ અદહત્॥ 161 ॥ 1-1-173 પ્રવૃષ્ટં વર્ષણે પ્રવૃત્તં॥ 173 ॥ 1-1-181 ચેષ્ટાઃ બાહુવીક્ષણાદ્યાઃ॥ 181 ॥ 1-1-182 સ્નાતકાનાં સમાપિતવિદ્યાવ્રતાનાં બ્રાહ્મણાનાં॥ 182 ॥ 1-1-185 શંસિતં પ્રશસ્યં॥ 185 ॥ 1-1-197 ઇમાં ગાં પૃથિવીં યસ્ય વાસુદેવસ્ય એકં વિક્રમં પદમાત્રમાહુઃ॥ 197 ॥ 1-1-198 યૌ નરનારાયણૌ બ્રહ્મલોકે અહં દ્રષ્ટા અદ્રાક્ષં તૌ કૃષ્ણાર્જુનૌ અર્જુનકૃષ્ણૌ ઇતિ વદતો નારદસ્ય નારદાત્॥ 198 ॥ 1-1-200 બહુધા વિશ્વરૂપત્વેન॥ 200 ॥ 1-1-202 તેષાં પાણ્ડવાનાં॥ 202 ॥ 1-1-209 સોમકાનેવ અલ્પશેષાન્કૃત્વા॥ 209 ॥ 1-1-210 ચોદિતમર્જુનં ચ। ગાં ભિત્ત્વામ્બો વારુણેનાદદાને ઇતિ પાઠાન્તરં॥ 210 ॥ 1-1-223 વ્યંસિતાં વ્યર્થીકૃતાં॥ 223 ॥ 1-1-237 ક્રુદ્ધેનૈષીકં ચાવધીદ્યન્ન ગર્ભં ઇતિ પાઠાન્તરમ્॥ 1-1-280 પૂયન્તે નશ્યન્તિ॥ 280 ॥ 1-1-294 કાર્ષ્ણં કૃષ્ણેન વ્યાસેન પ્રોક્તં॥ 294 ॥ 1-1-301 નનુ વેદેભ્યઃ કથમિદમધિકં અત્ર યુદ્ધપ્રધાનાનાં કર્મણાં બન્ધનહેતૂનાં કથનાદુપનિષદિ તાવન્મોક્ષસાધનાનાં ધર્માણાં બ્રહ્મણશ્ચ પ્રતિપાદનાદિતિ ચેત્તત્રાહ। તપ ઇતિ। તપઃ કૃચ્છ્રચાન્દ્રાયણાદિ નકલ્કઃ પાપનાશકં। સ્વાભાવિકઃ સ્વસ્વવર્ણાશ્રમાદિપુરસ્કારેણ વિહિતઃ। વેદવિધિઃ વેદોક્તો વિધિઃ સન્ધ્યોપાસનાદિઃ। પ્રસહ્ય પ્રકર્ષેણ સોઢ્વા ક્ષુધાદિદુઃખમપિ સોઢ્વા। વિત્તસ્ય આહરણં શિલોઞ્છાદિના અર્જનં। તાન્યેવ તપઆદીન્યેવ ભાવેન ફલાનુસન્ધાનેન ઉપહતાનિ પ્રતિષિદ્ધાનિ। કલ્કઃ પાપહેતુઃ। તથાચાત્રાપિ મોક્ષધર્માદિષુ તત્રતત્ર નિષ્કામકર્મણાં પ્રતિપાદનં બ્રહ્મનિરૂપણં ચાસ્ત્યેવ। અતો વેદાદપ્યુત્તમં ભારતં॥ 301 ॥ ઇતિ ટિપ્પણે પ્રથમોઽધ્યાયઃ॥ 1 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 002
॥ શ્રીઃ ॥
1.2. અધ્યાયઃ 002
(અથ પર્વસંગ્રહપર્વ ॥ 2 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સમન્તપઞ્ચકાખ્યાનં॥ 1 ॥ અક્ષૌહિણ્યાદિપરિમાણ॥ 2 ॥ આદિપર્વાદિસર્વપર્વણાં સંક્ષેપેણ વૃત્તાન્તકથનં॥ 3 ॥ નારતશ્રવણફલકથનં॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-2-0 (301)
ઋષય ઊચુઃ। 1-2-0x (11)
સમન્તપઞ્ચકમિતિ યદુક્તં સૂતનન્દન।
એતત્સર્વં યથાતત્ત્વં શ્રોતુમિચ્છામહે વયમ્॥ 1-2-1 (302)
સૌતિરુવાચ। 1-2-2x (12)
શૃણુધ્વં મમ ભો વિપ્રા બ્રુવતશ્ચ કથાઃ શુભાઃ।
સમન્તપઞ્ચકાખ્યં ચ શ્રોતુમર્હથ સત્તમાઃ॥ 1-2-2 (303)
ત્રેતાદ્વાપરયોઃ સન્ધૌ રામઃ શસ્ત્રભૃતાં વરઃ।
અસકૃત્પાર્થિવં ક્ષત્રં જઘાનામર્ષચોદિતઃ॥ 1-2-3 (304)
સ સર્વં ક્ષત્રમુત્સાદ્ય સ્વવીર્યેણાનલદ્યુતિઃ।
સમન્તપઞ્ચકે પઞ્ચ ચકાર રુધિરહ્રદાન્॥ 1-2-4 (305)
સ તેષુ રુધિરામ્ભઃસુ હ્રદેષુ ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ।
પિતૄન્સંતર્પયામાસ રુધિરેણેતિ નઃ શ્રુતમ્॥ 1-2-5 (306)
અથર્ચીકાદયોઽભ્યેત્ય પિતરો રામમબ્રુવન્।
રામ રામ મહાભાગ પ્રીતાઃ સ્મ તવ ભાર્ગવ॥ 1-2-6 (307)
અનયા પિતૃભક્ત્યા ચ વિક્રમેણ તવ પ્રભો।
વરં વૃણીષ્વ ભદ્રં તે યમિચ્છસિ મહાદ્યુતે॥ 1-2-7 (308)
રામ ઉવાચ। 1-2-8x (13)
યદિ મે પિતરઃ પ્રીતા યદ્યનુગ્રાહ્યતા મયિ।
યચ્ચ રોષાભિભૂતેન ક્ષત્રમુત્સાદિતં મયા॥ 1-2-8 (309)
અતશ્ચ પાપાન્મુચ્યેઽહમેષ મે પ્રાર્થિતો વરઃ।
હ્રદાશ્ચ તીર્થભૂતા મે ભવેયુર્ભુવિ વિશ્રુતાઃ॥ 1-2-9 (310)
એવં ભવિષ્યતીત્યેવં પિતરસ્તમથાબ્રુવન્।
તં ક્ષમસ્વેતિ નિષિષિધુસ્તતઃ સ વિરરામ હ॥ 1-2-10 (311)
તેષાં સમીપે યો દેશો હ્રદાનાં રુધિરામ્ભસામ્।
સમન્તપઞ્ચકમિતિ પુણ્યં તત્પરિકીર્તિતમ્॥ 1-2-11 (312)
યેન લિઙ્ગેન યો દેશો યુક્તઃ સમુપલક્ષ્યતે।
તેનૈવ નામ્ના તં દેશં વાચ્યમાહુર્મનીષિણઃ॥ 1-2-12 (313)
અન્તરે ચૈવ સંપ્રાપ્તે કલિદ્વાપરયોરભૂત્।
સમન્તપઞ્ચકે યુદ્ધં કુરુપાણ્ડવસેનયોઃ॥ 1-2-13 (314)
તસ્મિન્પરમધર્મિષ્ઠે દેશે ભૂદોષવર્જિતે।
અષ્ટાદશ સમાજગ્મુરક્ષૌહિણ્યો યુયુત્સયા॥ 1-2-14 (315)
સમેત્ય તં દ્વિજાસ્તાશ્ચ તત્રૈવ નિધં ગતાઃ।
એતન્નામાભિનિર્વૃત્તં તસ્ય દેશસ્ય વૈ દ્વિજાઃ॥ 1-2-15 (316)
પુણ્યશ્ચ રમણીયશ્ચ સ દેશો વઃ પ્રકીર્તિતઃ।
તદેતત્કથિતં સર્વં મયા બ્રાહ્મણસત્તમાઃ॥
યથા દેશઃ સ વિખ્યાતસ્ત્રિષુ લોકેષુ સુવ્રતાઃ॥ 1-2-16 (317)
ઋષય ઊચુઃ। 1-2-17x (14)
અક્ષૌહિણ્ય ઇતિ પ્રોક્તં યત્ત્વયા સૂતનન્દન।
એતદિચ્છામહે શ્રોતું સર્વમેવ યથાતથમ્॥ 1-2-17 (318)
અક્ષૌહિણ્યાઃ પરીમાણં નરાશ્વરથદન્તિનામ્।
યથાવચ્ચૈવ નો બ્રૂહિ સર્વં હિ વિદિતં તવ॥ 1-2-18 (319)
સૌતિરુવાચ। 1-2-19x (15)
એકો રથો ગજશ્ચૈકો નરાઃ પઞ્ચ પદાતયઃ।
ત્રયશ્ચ તુરગાસ્તજ્જ્ઞૈઃ પત્તિરિત્યભિધીયતે॥ 1-2-19 (320)
પત્તિં તુ ત્રિગુણામેતામાહુઃ સેનામુખં બુધાઃ।
ત્રીણિ સેનામુખાન્યેકો ગુલ્મ ઇત્યભિધીયતે॥ 1-2-20 (321)
ત્રયો ગુલ્મા ગણો નામ વાહિની તુ ગણાસ્ત્રયઃ।
સ્મૃતાસ્તિસ્રસ્તુ વાહિન્યઃ પૃતનેતિ વિચક્ષણૈઃ॥ 1-2-21 (322)
ચમૂસ્તુ પૃતનાસ્તિસ્રસ્તિસ્રશ્ચમ્વસ્ત્વનીકિની।
અનીકિનીં દશગુણાં પ્રાહુરક્ષૌહિણીં બુધાઃ॥ 1-2-22 (323)
અક્ષૌહિણ્યાઃ પ્રસંખ્યાતા રથાનાં દ્વિજસત્તમાઃ।
સંખ્યાગણિતતત્ત્વજ્ઞૈઃ સહસ્રાણ્યેકવિંશતિઃ॥ 1-2-23 (324)
શતાન્યુપરિ ચૈવાષ્ટૌ તથા ભૂયશ્ચ સપ્તતિઃ।
ગજાનાં ચ પરીમાણમેતદેવ વિનિર્દિશેત્॥ 1-2-24 (325)
જ્ઞેયં શતસહસ્રં તુ સહસ્રાણિ નવૈવ તુ।
નરાણામપિ પઞ્ચાશચ્છતાનિ ત્રીણિ ચાનઘાઃ॥ 1-2-25 (326)
પઞ્ચ ષષ્ટિસહસ્રાણિ તથાશ્વાનાં શતાનિ ચ।
દશોત્તરાણિ ષટ્ પ્રાહુર્યથાવદિહ સંખ્યયા॥ 1-2-26 (327)
એતામક્ષૌહિણીં પ્રાહુઃ સંખ્યાતત્ત્વદિતો જનાઃ।
યાં વઃ કથિતવાનસ્મિ વિસ્તરેણ તપોધનાઃ॥ 1-2-27 (328)
એતયા સંખ્યયા હ્યાસન્કુરુપાણ્ડવસેનયોઃ।
અક્ષૌહિણ્યો દ્વિજશ્રેષ્ઠાઃ પિણ્ડિતાષ્ટાદશૈવ તુ॥ 1-2-28 (329)
સમેતાસ્તત્ર વૈ દેશે તત્રૈવ નિધં ગતાઃ।
કૌરવાન્કારણં કૃત્વા કાલેનાદ્ભુતકર્મણા॥ 1-2-29 (330)
અહાનિ યુયુધે ભીષ્મો દશૈવ પરમાસ્ત્રવિત્।
અહાનિ પઞ્ચ દ્રોણસ્તુ રરક્ષ કુરુવાહિનીમ્॥ 1-2-30 (331)
અહની યુયુધે દ્વે તુ કર્ણઃ પરબલાર્દનઃ।
શલ્યોઽર્ધદિવસં ચૈવ ગદાયુદ્ધમતઃ પરમ્॥ 1-2-31 (332)
તસ્યૈવ દિવસસ્યાન્તે દ્રૌણિહાર્દિક્યગૌતમાઃ।
પ્રસુપ્તં નિશિ વિશ્વસ્તં જઘ્નુર્યૌધિષ્ઠિરં બલમ્॥ 1-2-32 (333)
યત્તુ શૌનક સત્રે તે ભારતાખ્યાનમુત્તમમ્।
જનમેજયસ્ય તત્સત્રે વ્યાસશિષ્યેણ ધીમતા॥ 1-2-33 (334)
કથિતં વિસ્તરાર્થં ચ યશો વીર્યં મહીક્ષિતામ્।
પૌષ્યં તત્ર ચ પૌલોમમાસ્તીકં ચાદિતઃ સ્મૃતમ્॥ 1-2-34 (335)
વિચિત્રાર્થપદાખ્યાનમનેકસમયાન્વિતમ્।
પ્રતિપન્નં નરૈઃ પ્રાજ્ઞૈર્વૈરાગ્યમિવ મોક્ષિભિઃ॥ 1-2-35 (336)
આત્મેવ વેદિતવ્યેષુ પ્રિયેષ્વિવ હિ જીવિતમ્।
ઇતિહાસઃ પ્રધાનાર્થઃ શ્રેષ્ઠઃ સર્વાગમેષ્વયમ્॥ 1-2-36 (337)
અનાશ્રિત્યેદમાખ્યાનં કથા ભુવિ ન વિદ્યતે।
આહારમનપાશ્રિત્ય શરીરસ્યેવ ધારણમ્॥ 1-2-37 (338)
તદેતદ્ભારતં નામ કવિભિસ્તૂપજીવ્યતે।
ઉદયતેપ્સુભિર્ભૃત્યૈરભિજાત ઇવેશ્વરઃ॥ 1-2-38 (339)
ઇતિહાસોત્તમે યસ્મિન્નર્પિતા બુદ્ધિરુત્તમા।
સ્વરવ્યઞ્જનયોઃ કૃત્સ્ના લોકવેદાશ્રયેવ વાક્॥ 1-2-39 (340)
તસ્ય પ્રજ્ઞાભિપન્નસ્ય વિચિત્રપદપર્વણઃ।
સૂક્ષ્માર્થન્યાયયુક્તસ્ય વેદાર્થૈર્ભૂષિતસ્ય ચ॥ 1-2-40 (341)
ભારતસ્યેતિહાસસ્ય શ્રૂયતાં પર્વસંગ્રહઃ।
પર્વાનુક્રમણી પૂર્વં દ્વિતીયઃ પર્વસંગ્રહઃ॥ 1-2-41 (342)
પૌષ્યં પૌલોમમાસ્તીકમાદિરંશાવતારણમ્।
તતઃ સંભવપર્વોક્તમદ્ભુતં રોમહર્ષણમ્॥ 1-2-42 (343)
દાહો જતુગૃહસ્યાત્ર હૈડિમ્બં પર્વ ચોચ્યતે।
તતો બકવધઃ પર્વ પર્વ ચૈત્રરથં તતઃ॥ 1-2-43 (344)
તતઃ સ્વયંવરો દેવ્યાઃ પાઞ્ચાલ્યાઃ પર્વ ચોચ્યતે।
ક્ષાત્રધર્મેણ નિર્જિત્ય તતો વૈવાહિકં સ્મૃતમ્॥ 1-2-44 (345)
વિદુરાગમનં પર્વ રાજ્યલાભસ્તથૈવ ચ।
અર્જુનસ્ય વને વાસઃ સુભદ્રાહરણં તતઃ॥ 1-2-45 (346)
સુભદ્રાહરણાદૂર્ધ્વં જ્ઞેયા હરણહારિકા।
તતઃ ખાણ્ડવદાહાખ્યં તત્રૈવ મયદર્શનમ્॥ 1-2-46 (347)
સભાપર્વ તતઃ પ્રોક્તં મન્ત્રપર્વ તતઃ પરમ્।
જરાસન્ધવધઃ પર્વ પર્વ દિગ્વિજયં તથા॥ 1-2-47 (348)
પર્વ દિગ્વિજયાદૂર્ધ્વં રાજસૂયિકમુચ્યતે।
તતશ્ચાર્ઘાભિહરણં શિશુપાલવધસ્તતઃ॥ 1-2-48 (349)
દ્યૂતપર્વ તતઃ પ્રોક્તમનુદ્યૂતમઃ પરમ્।
તત આરણ્યકં પર્વ કિર્મીરવધ એવચ॥ 1-2-49 (350)
અર્જુનસ્યાભિગમનં પર્વ જ્ઞેયમતઃ પરમ્।
ઈશ્વરાર્જુનયોર્યુદ્ધં પર્વ કૈરાતસંજ્ઞિતમ્॥ 1-2-50 (351)
ઇન્દ્રલોકાભિગમનં પર્વ જ્ઞેયમતઃ પરમ્।
નલોપાખ્યાનમપિ ચ ધાર્મિકં કરુણોદયમ્॥ 1-2-51 (352)
તીર્થયાત્રા તતઃ પર્વ કુરુરાજસ્ય ધીમતઃ।
જટાસુરવધઃ પર્વ યક્ષયુદ્ધમતઃ પરમ્॥ 1-2-52 (353)
નિવાતકવચૈર્યુદ્ધં પર્વ ચાજગરં તતઃ।
માર્કણ્ડેયસમાસ્યા ચ પર્વાનન્તરમુચ્યતે॥ 1-2-53 (354)
સંવાદશ્ચ તતઃ પર્વ દ્રૌપદીસત્યભામયોઃ।
ઘોષયાત્રા તતઃ પર્વ તતઃ પ્રાયોપવેશનેમ્।
મન્ત્રસ્ય નિશ્ચયં ચૈવ મૃગસ્વપ્નોદ્ભવં તતઃ॥ 1-2-54 (355)
વ્રીહિદ્રૌણિકમાખ્યાનમૈન્દ્રદ્યુમ્નં તથૈવ ચ।
દ્રૌપદીહરણં પર્વ જયદ્રથવિમોક્ષણમ્॥ 1-2-55 (356)
રામોપાખ્યાનમત્રૈવ પર્વ જ્ઞેયમતઃ પરમ્।
પતિવ્રતાયા માહાત્મ્યં સાવિત્ર્યાશ્ચૈવમદ્ભુતમ્॥ 1-2-56 (357)
કુણ્ડલાહરણં પર્વ તતઃ પરમિહોચ્યતે।
આરણેયં તતઃ પર્વ વૈરાટં તદનન્તરમ્॥
પાણ્ડવાનાં પ્રવેશશ્ચ સમયસ્ય ચ પાલનમ્॥ 1-2-57 (358)
કીચકાનાં વધઃ પર્વ પર્વ ગ્રોગ્રહણં તતઃ।
અભિમન્યોશ્ચ વૈરાટ્યાઃ પર્વ વૈવાહિકં સ્મૃતમ્॥ 1-2-58 (359)
ઉદ્યોગપર્વ વિજ્ઞેયમત ઊર્ધ્વં મહાદ્ભુતમ્।
તતઃ સંજયયાનાખ્યં પર્વ જ્ઞેયમતઃ પરમ્॥ 1-2-59 (360)
પ્રજાગરં તથા પર્વ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ચિન્તયા।
પર્વ સાનત્સુજાતં વૈ ગુહ્યમધ્યાત્મદર્શનમ્॥ 1-2-60 (361)
યાનસન્ધિસ્તતઃ પર્વ ભગવદ્યાનમેવ ચ।
માતલીયમુપાખ્યાનં ચરિતં ગાલવસ્ય ચ॥ 1-2-61 (362)
સાવિત્રં વામદેવ્યં ચ વૈન્યોપાખ્યાનમેવ ચ।
જામદગ્ન્યમુપાખ્યાનં પર્વ ષોડશરાજકમ્॥ 1-2-62 (363)
સભાપ્રવેશઃ કૃષ્ણસ્ય વિદુલાપુત્રશાસનમ્।
ઉદ્યોગઃ સૈન્યનિર્યાણં વિશ્વોપાખ્યાનમેવ ચ॥ 1-2-63 (364)
જ્ઞેયં વિવાદપર્વાત્ર કર્ણસ્યાપિ મહાત્મનઃ।
`મન્ત્રસ્ય નિશ્ચયં કૃત્વા કાર્યસ્ય સમનન્તરમ્॥ 1-2-64 (365)
શ્વેતસ્ય વાસુદેવેન ચિત્રં બહુકથાશ્રયમ્।'
નિર્યાણં ચ તતઃ પર્વ કુરુપાણ્ડવસેનયોઃ॥ 1-2-65 (366)
રથાતિરથસંખ્યા ચ પર્વોક્તં તદનન્તરમ્।
ઉલૂકદૂતાગમનં પર્વામર્ષવિવર્ધનમ્॥ 1-2-66 (367)
અમ્બોપાખ્યાનમત્રૈવ પર્વ જ્ઞેયમતઃ પરમ્॥
ભીષ્માભિષેચનં પર્વ તતશ્ચાદ્ભુતમુચ્યતે॥ 1-2-67 (368)
જમ્બૂખમ્ડવિનિર્માણં પર્વોક્તં તદનન્તરમ્॥
ભૂમિપર્વ તતઃ પ્રોક્તં દ્વીપવિસ્તારકીર્તનમ્॥ 1-2-68 (369)
`દિવ્યં ચક્ષુર્દદૌ યત્ર સંજયાય મહામુનિઃ।'
પર્વોક્તં ભગવદ્ગીતા પર્વ ભીષ્મવધસ્તતઃ।
દ્રોણાભિષેચનં પર્વ સંશપ્તકવધસ્તતઃ॥ 1-2-69 (370)
અભિમન્યુવધઃ પર્વ પ્રતિજ્ઞા પર્વ ચોચ્યતે।
જયદ્રથવધઃ પર્વ ઘટોત્કચવધસ્તતઃ॥ 1-2-70 (371)
તતો દ્રોણવધઃ પર્વ વિજ્ઞેયં લોમહર્ષણમ્।
મોક્ષો નારાયણાસ્ત્રસ્ય પર્વાનન્તરમુચ્યતે॥ 1-2-71 (372)
કર્ણપર્વ તતો જ્ઞેયં શલ્યપર્વ તતઃ પરમ્।
હ્રદપ્રવેશનં પર્વ ગદાયુદ્ધમતઃ પરમ્॥ 1-2-72 (373)
સારસ્વતં તતઃ પર્વ તીર્થવંશાનુકીર્તનમ્।
અત ઊર્ધ્વં સુબીભત્સં પર્વ સૌપ્તિકમુચ્યતે॥ 1-2-73 (374)
ઐષીકં પર્વ ચોદ્દિષ્ટમત ઊર્ધ્વં સુદારુણમ્।
જલપ્રદાનિકં પર્વ સ્ત્રીવિલાપસ્તતઃ પરમ્॥ 1-2-74 (375)
શ્રાદ્ધપર્વ તતો જ્ઞેયં કુરૂણામૌર્ધ્વદેહિકમ્।
ચાર્વાકનિગ્રહઃ પર્વ રક્ષસો બ્રહ્મરૂપિણઃ॥ 1-2-75 (376)
આભિષેચનિકં પર્વ ધર્મરાજસર્ય ધીમતઃ।
પ્રવિભાગો ગૃહાણાં ચ પર્વોક્તં તદનન્તરમ્॥ 1-2-76 (377)
શાન્તિપર્વ તતો યત્ર રાજધર્માનુશાસનમ્।
આપદ્ધર્મશ્ચ પર્વોક્તં મોક્ષધર્મસ્તતઃ પરમ્॥ 1-2-77 (378)
શુકપ્રશ્નાભિગમનં બ્રહ્મપ્રશ્નાનુશાસનમ્।
પ્રાદુર્ભાવશ્ચ દુર્વાસઃસંવાદશ્ચૈવ માયયા॥ 1-2-78 (379)
તતઃ પર્વ પરિજ્ઞેયમાનુશાસનિકં પરમ્।
સ્વર્ગારોહણિકં ચૈવ તતો ભીષ્મસ્ય ધીમતઃ॥ 1-2-79 (380)
તતોઽશ્વમેધિકં પર્વ સર્વપાપપ્રણાશનમ્।
અનુગીતા તતઃ પર્વ જ્ઞેયમધ્યાત્મવાચકમ્॥ 1-2-80 (381)
પર્વ ચાશ્રમવાસાખ્યં પુત્રદર્શનમેવ ચ।
નારદાગમનં પર્વ તતઃ પરમિહોચ્યતે॥ 1-2-81 (382)
મૌસલં પર્વ ચોદ્દિષ્ટં તતો ઘોરં સુદારુણમ્।
મહાપ્રસ્થાનિકં પર્વ સ્વર્ગારોહણિકં તતઃ॥ 1-2-82 (383)
હરિવંશસ્તતઃ પર્વ પુરાણં ખિલસંજ્ઞિતમ્।
વિષ્ણુપર્વ શિશોશ્ચર્યા વિષ્ણોઃ કંસવધસ્તથા॥ 1-2-83 (384)
ભવિષ્યં પર્વ ચાપ્યુક્તં ખિલેષ્વેવાદ્ભુતં મહત્।
એતત્પર્વશતં પૂર્ણં વ્યાસેનોક્તં મહાત્મના॥ 1-2-84 (385)
યથાવત્સૂતપુત્રેણ રૌમહર્ષણિના તતઃ।
ઉક્તાનિ નૈમિશારણ્યે પર્વાણ્યષ્ટાદશૈવ તુ॥ 1-2-85 (386)
સમાસો ભારતસ્યાયમત્રોક્તઃ પર્વસંગ્રહઃ।
પૌષ્યં પૌલોમમાસ્તીકમાદિરંશાવતારણમ્॥ 1-2-86 (387)
સંભવો જતુવેશ્માખ્યં હિડિમ્બબકયોર્વધઃ।
તથા ચૈત્રરથં દેવ્યાઃ પાઞ્ચાલ્યાશ્ચ સ્વયંવરઃ॥ 1-2-87 (388)
ક્ષાત્રધર્મેણ નિર્જિત્ય તતો વૈવાહિકં સ્મૃતમ્।
વિદુરાગમનં ચૈવ રાજ્યલાભસ્તથૈવ ચ॥ 1-2-88 (389)
વનવાસોઽર્જુનસ્યાપિ સુભદ્રાહરણં તતઃ।
હરણાહરણં ચૈવ દહનં ખાણ્ડવસ્ય ચ॥ 1-2-89 (390)
મયસ્ય દર્શનં ચૈવ આદિપર્વણિ કથ્યતે।
પૌષ્યે પર્વણિ માહાત્મ્યમુત્તઙ્કસ્યોપવર્ણિતમ્॥ 1-2-90 (391)
પૌલોમે ભૃગુવંશસ્ય વિસ્તારઃ પરિકીર્તિતઃ।
આસ્તીકે સર્વનાગાનાં ગરુડસ્ય ચ સંભવઃ॥ 1-2-91 (392)
ક્ષીરોદમથં ચૈવ જન્મોચ્ચૈઃશ્રવસસ્તથા।
યજતઃ સર્પસત્રેણ રાજ્ઞઃ પારિક્ષિતસ્ય ચ॥ 1-2-92 (393)
કથેયમભિનિર્વૃત્તા ભારતાનાં મહાત્મનામ્।
વિવિધાઃ સંભવા રાજ્ઞામુક્તાઃ સંભવપર્વણિ॥ 1-2-93 (394)
અન્યેષાં ચૈવ શૂરાણામૃષેર્દ્વૈપાયનસ્ય ચ।
અંશાવતરણં ચાત્ર દેવાનાં પરિકીર્તિતમ્॥ 1-2-94 (395)
દૈત્યાનાં દાનવાનાં ચ યક્ષાણાં ચ મહૌજસામ્।
નાગાનામથ સર્પાણાં ગન્ધર્વાણાં પતત્ત્રિણામ્॥ 1-2-95 (396)
અન્યેષાં ચૈવ ભૂતાનાં વિવિધાનાં સમુદ્ભવઃ।
મહર્ષેરાશ્રમપદે કણ્વસ્ય ચ તપસ્વિનઃ॥ 1-2-96 (397)
શકુન્તલાયાં દુષ્યન્તાદ્ભરતશ્ચાપિ જજ્ઞિવાન્।
યસ્ય લોકેષુ નામ્નેદં પ્રથિતં ભારતં કુલમ્॥ 1-2-97 (398)
વસૂનાં પુનરુત્પત્તિર્ભાગીરથ્યાં મહાત્મનામ્।
શન્તનોર્વેશ્મનિ પુનસ્તેષાં ચારોહણં દિવિ॥ 1-2-98 (399)
તેજોંશાનાં ચ સંપાતો ભીષ્મસ્યાપ્યત્ર સંભવઃ।
રાજ્યાન્નિવર્તનં તસ્ય બ્રહ્મચર્યવ્રતે સ્થિતિઃ॥ 1-2-99 (400)
પ્રતિજ્ઞાપાલનં ચૈવ રક્ષા ચિત્રાઙ્ગદસ્ય ચ।
હતે ચિત્રાઙ્ગદે ચૈવ રક્ષા ભ્રાતુર્યવીયસઃ॥ 1-2-100 (401)
વિચિત્રવીર્યસ્ય તથા રાજ્યે સંપ્રતિપાદનમ્।
ધર્મસ્ય નૃષુ સંભૂતિરણીમાણ્ડવ્યશાપજા॥ 1-2-101 (402)
કૃષ્ણદ્વૈપાયનાચ્ચૈવ પ્રસૂતિર્વરદાનજા।
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પાણ્ડોશ્ચ પાણ્ડવાનાં ચ સંભવઃ॥ 1-2-102 (403)
વારણાવતયાત્રા ચ મન્ત્રો દુર્યોધનસ્ય ચ।
કૂટસ્ય ધાર્તરાષ્ટ્રેણ પ્રેષણં પાણ્ડવાન્પ્રતિ॥ 1-2-103 (404)
હિતોપદેશશ્ચ પથિ ધર્મરાજસ્ય ધીમતઃ।
વિદુરેણ કૃતો યત્ર હિતાર્થં મ્લેચ્છભાષયા॥ 1-2-104 (405)
વિદુરસ્ય ચ વાક્યેન સુરુઙ્ગોપક્રમક્રિયા।
નિષાદ્યાઃ પઞ્ચપુત્રાયાઃ સુપ્તાયા જતુવેશ્મનિ॥ 1-2-105 (406)
પુરોચનસ્ય ચાત્રૈવ દહનં સંપ્રકીર્તિતમ્।
પાણ્ડવાનાં વને ઘોરે હિડિમ્બાયાશ્ચ દર્શનમ્॥ 1-2-106 (407)
તત્રૈવ ચ હિડિમ્બસ્ય વધો ભીમાન્મહાબલાત્।
ઘટોત્કચસ્ય ચોત્પત્તિંરત્રૈવ પરિકીર્તિતા॥ 1-2-107 (408)
મહર્ષેર્દર્શનં ચૈવ વ્યાસસ્યામિતતેજસઃ।
તદાજ્ઞયૈકચક્રાયાં બ્રાહ્મણસ્ય નિવેશને॥ 1-2-108 (409)
અજ્ઞાતચર્યયા વાસો યત્ર તેષાં પ્રકીર્તિતઃ।
બકસ્ય નિધનં ચૈવ નાગરાણાં ચ વિસ્મયઃ॥ 1-2-109 (410)
સંભવશ્ચૈવ કૃષ્ણાયા ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય ચૈવ હ।
બ્રાહ્મણાત્સમુપશ્રુત્ય વ્યાસવાક્યપ્રચોદિતાઃ॥ 1-2-110 (411)
દ્રૌપદીં પ્રાર્થયન્તસ્તે સ્વયંવરદિદૃક્ષયા।
પઞ્ચાલાનભિતો જગ્મુર્યત્ર કૌતૂહલાન્વિતાઃ॥ 1-2-111 (412)
અઙ્ગારપર્ણં નિર્જિત્ય ગઙ્ગાકૂલેઽર્જુનસ્તદા।
સખ્યં કૃત્વા તતસ્તેન તસ્માદેવ ચ શુશ્રુવે॥ 1-2-112 (413)
તાપત્યમથ વાસિષ્ઠમૌર્વં ચાખ્યાનમુત્તમમ્।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતઃ સર્વૈઃ પઞ્ચાલાનભિતો યયૌ॥ 1-2-113 (414)
પાઞ્ચાલનગરે ચાપિ લક્ષ્યં ભિત્ત્વા ધનઞ્જયઃ।
દ્રૌપદીં લબ્ધવાનત્ર મધ્યે સર્વમહીક્ષિતામ્॥ 1-2-114 (415)
ભીમસેનાર્જુનૌ યત્ર સંરબ્ધાન્પૃથિવીપતીન્।
શલ્યકર્ણૌ ચ તરસા જિતવન્તૌ મહામૃધે॥ 1-2-115 (416)
દૃષ્ટ્વા તયોશ્ચ તદ્વીર્યમપ્રમેયમમાનુષમ્।
શઙ્કમાનૌ પાણ્ડવાંસ્તાન્ રામકૃષ્ણૌ મહામતી॥ 1-2-116 (417)
જગ્મતુસ્તૈઃ સમાગન્તું શાલાં ભાર્ગવવેશ્મનિ।
પઞ્ચાનામેકપત્નીત્વે વિમર્શો દ્રુપદસ્ય ચ॥ 1-2-117 (418)
પઞ્ચેન્દ્રાણામુપાખ્યાનમત્રૈવાદ્ભુતમુચ્યતે।
દ્રૌપદ્યા દેવવિહીતો વિવાહશ્ચાપ્યમાનુષઃ॥ 1-2-118 (419)
ક્ષત્તુશ્ચ ધાર્તરાષ્ટ્રેણ પ્રેષણં પાણ્ડવાન્પ્રતિ।
વિદુરસ્ય ચ સંપ્રાપ્તિર્દર્શનં કેશવસ્ય ચ॥ 1-2-119 (420)
ખાણ્ડવપ્રસ્થવાસશ્ચ તથા રાજ્યાર્ધસર્જનમ્।
નારદસ્યાજ્ઞયા ચૈવ દ્રૌપદ્યાઃ સમયક્રિયા॥ 1-2-120 (421)
સુન્દોપસુન્દયોસ્તદ્વદાખ્યાનં પરિકીર્તિતમ્।
અનન્તરં ચ દ્રૌપદ્યા સહાસીનં યુધિષ્ઠિરમ્॥ 1-2-121 (422)
અનુ પ્રવિશ્ય વિપ્રાર્થે ફાલ્ગુનો ગૃહ્ય ચાયુધમ્।
મોક્ષયિત્વા ગૃહં ગત્વા વિપ્રાર્થં કૃતનિશ્ચયઃ॥ 1-2-122 (423)
સમયં પાલયન્વીરો વનં યત્ર જગામ હ।
પાર્થસ્ય વનવાસે ચ ઉલૂપ્યા પથિ સઙ્ગમઃ॥ 1-2-123 (424)
પુણ્યતીર્થાનુસંયાનં બભ્રુવાહનજન્મ ચ।
તત્રૈવ મોક્ષયામાસ પઞ્ચ સોઽપ્સરસઃ શુભાઃ॥ 1-2-124 (425)
શાપાદ્ગ્રાહત્વમાપન્ના બ્રાહ્મણસ્ય તપસ્વિનઃ।
પ્રભાસતીર્થે પાર્થેન કૃષ્ણસ્ય ચ સમાગમઃ॥ 1-2-125 (426)
દ્વારકાયાં સુભદ્રા ચ કામયાનેન કામિની।
વાસુદેવસ્યાનુમતે પ્રાપ્તા ચૈવ કિરીટિના॥ 1-2-126 (427)
ગૃહીત્વા હરણં પ્રાપ્તે કૃષ્ણે દેવકિનન્દને।
અભિમન્યોઃ સુભદ્રાયાં જન્મ ચોત્તમતેજસઃ॥ 1-2-127 (428)
દ્રૌપદ્યાસ્તનયાનાં ચ સંભવોઽનુપ્રકીર્તિતઃ।
વિહારાર્થં ચ ગતયોઃ કૃષ્ણયોર્યમુનામનુ॥ 1-2-128 (429)
સંપ્રાપ્તિશ્ચક્રધનુષોઃ ખાણ્ડવસ્ય ચ દાહનમ્।
મયસ્ય મોક્ષો જ્વલનાદ્ભુજઙ્ગસ્ય ચ મોક્ષણમ્॥ 1-2-129 (430)
મહર્ષેર્મન્દપાલસ્ય શાર્ઙ્ગ્યા તનયસંભવઃ।
ઇત્યેતદાદિપર્વોક્તં પ્રથમં બહુ વિસ્તરમ્॥ 1-2-130 (431)
અધ્યાયાનાં શતે દ્વે તુ સંખ્યાતે પરમર્ષિણા।
સપ્તવિંશતિરધ્યાયા વ્યાસેનોત્તમતેજસા॥ 1-2-131 (432)
અષ્ટૌ શ્લોકસહસ્રાણિ અષ્ટૌ શ્લોકશતાનિ ચ।
શ્લોકાશ્ચ ચતુરાશીતિર્મુનિનોક્તા મહાત્મના॥ 1-2-132 (433)
દ્વિતીયં તુ સભાપર્વ બહુવૃત્તાન્તમુચ્યતે।
સભાક્રિયા પાણ્ડવાનાં કિઙ્કરાણાં ચ દર્શનમ્। 1-2-133 (434)
લોકપાલસભાખ્યાનં નારદાદ્દેવદર્શિનઃ।
રાજસૂયસ્ય ચારમ્ભો જરાસન્ધવધસ્તથા॥ 1-2-134 (435)
ગિરિવ્રજે નિરુદ્ધાનાં રાજ્ઞાં કૃષ્ણેન મોક્ષણમ્।
તથા દિગ્વિજયોઽત્રૈવ પામ્ડવાનાં પ્રકીર્તિતઃ॥ 1-2-135 (436)
રાજ્ઞામાગમનં ચૈવ સાર્હણાનાં મહક્રતૌ।
રાજસૂયેઽર્ઘસંવાદે શિશુપાલવધસ્તથા॥ 1-2-136 (437)
યજ્ઞે વિભૂતિં તાં દૃષ્ટ્વા દુઃખામર્ષાન્વિતસ્ય ચ।
દુર્યોધનસ્યાવહાસો ભીમેન ચ સભાતલે॥ 1-2-137 (438)
યત્રાસ્ય મન્યુરુદ્ભૂતો યેન દ્યૂતમકારયત્।
યત્ર ધર્મસુતં દ્યૂતે શકુનિઃ કિતવોઽજયત્॥ 1-2-138 (439)
યત્ર દ્યૂતાર્ણવે મગ્નાં દ્રૌપદીં નૌરિવાર્ણવાત્।
ધૃતરાષ્ટ્રો મહાપ્રાજ્ઞઃ સ્નુષાં પરમદુઃખિતામ્॥ 1-2-139 (440)
તારયામાસ તાંસ્તીર્ણાઞ્જ્ઞાત્વા દુર્યોધનો નૃપઃ।
પુનરેવ તતો દ્યૂતે સમાહ્વયત પાણ્ડવાન્॥ 1-2-140 (441)
જિત્વા સ વનવાસાય પ્રેષયામાસ તાંસ્તતઃ।
એતત્સર્વં સભાપર્વ સમાખ્યાતં મહાત્મના॥ 1-2-141 (442)
અધ્યાયાઃ સપ્તતિર્જ્ઞેયાસ્તથા ચાષ્ટૌ પ્રસંખ્યયા।
શ્લોકાનાં દ્વે સહસ્રે તુ પઞ્ચ શ્લોકશતાનિ ચ॥ 1-2-142 (443)
શ્લોકાશ્ચૈકાદશ જ્ઞેયાઃ પર્વણ્યસ્મિન્દ્વિજોત્તમાઃ।
અતઃ પરં તૃતીયં તુ જ્ઞેયમારણ્યકં મહત્॥ 1-2-143 (444)
વનવાસં પ્રયાતેષુ પાણ્ડવેષુ મહાત્મસુ।
પૌરાનુગમનં ચૈવ ધર્મપુત્રસ્ય ધીમતઃ॥ 1-2-144 (445)
અન્નૌષધીનાં ચ કૃતે પાણ્ડવેન મહાત્મના।
દ્વિજાનાં ભરણાર્થં ચ કૃતમારાધનં રવેઃ॥ 1-2-145 (446)
ધૌમ્યોપદેશાત્તિગ્માંશુપ્રસાદાદન્નસંભઃ।
હિતં ચ બ્રુવતઃ ક્ષત્તુઃ પરિત્યાગોઽમ્બિકાસુતાત્॥ 1-2-146 (447)
ત્યક્તસ્ય પાણ્ડુપુત્રાણાં સમીપગમનં તથા।
પુનરાગમનં ચૈવ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય શાસનાત્॥ 1-2-147 (448)
કર્ણપ્રોત્સાહનાચ્ચૈવ ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય દુર્મતેઃ।
વનસ્થાન્પાણ્ડવાન્હન્તું મન્ત્રો દુર્યોધનસ્યચ॥ 1-2-148 (449)
તં દુષ્ટભાવં વિજ્ઞાય વ્યાસસ્યાગમનં દ્રુતમ્।
નિર્યાણપ્રતિષેધશ્ચ સુરભ્યાખ્યાનમેવ ચ॥ 1-2-149 (450)
મૈત્રેયાગમનં ચાત્ર રાજ્ઞશ્ચૈવાનુશાસનમ્।
શાપોત્સર્ગશ્ચ તેનૈવ રાજ્ઞો દુર્યોધનસ્ય ચ॥ 1-2-150 (451)
કિર્મીરસ્ય વધશ્ચાત્ર ભીમસેનેન સંયુગે।
વૃષ્ણીનામાગમશ્ચાત્ર પાઞ્ચાલાનાં ચ સર્વશઃ॥ 1-2-151 (452)
શ્રુત્વા શકુનિના દ્યૂતે નિકૃત્યા નિર્જિતાંશ્ચ તાન્।
ક્રુદ્ધસ્યાનુપ્રશમનં હરેશ્ચૈવ કિરીટિના॥ 1-2-152 (453)
પરિદેવનં ચ પાઞ્ચાલ્યા વાસુદેવસ્ય સન્નિધૌ।
આશ્વાસનં ચ કૃષ્ણેન દુઃખાર્તાયાઃ પ્રકીર્તિતમ્॥ 1-2-153 (454)
તથા સૌભવધાખ્યાનમત્રૈવોક્તં મહર્ષિણા।
સુભદ્રાયાઃ સપુત્રાયાઃ કૃષ્ણેન દ્વારકાં પુરીમ્॥ 1-2-154 (455)
નયનં દ્રૌપદેયાનાં ધૃષ્ટદ્યુમ્નેન ચૈવ હ।
પ્રવેશઃ પાણ્ડવેયાનાં રમ્યે દ્વૈતવને તતઃ॥ 1-2-155 (456)
ધર્મરાજસ્ય ચાત્રૈવ સંવાદઃ કૃષ્ણયા સહ।
સંવાદશ્ચ તથા રાજ્ઞા ભીમસ્યાપિ પ્રકીર્તિતઃ॥ 1-2-156 (457)
સમીપં પાણ્ડુપુત્રાણાં વ્યાસસ્યાગમનં તથા।
પ્રતિશ્રુત્યાથ વિદ્યાયા દાનં રાજ્ઞો મહર્ષિણા॥ 1-2-157 (458)
ગમનં કામ્યકે ચાપિ વ્યાસે પ્રતિગતે તતઃ।
અસ્ત્રહેતોર્વિવાસશ્ચ પાર્થસ્યામિતતેજસઃ॥ 1-2-158 (459)
મહાદેવેન યુદ્ધં ચ કિરાતવપુષા સહ।
દર્શનં લોકપાલાનામસ્ત્રપ્રાપ્તિસ્તથૈવ ચ॥ 1-2-159 (460)
મહેન્દ્રલોકગમનમસ્ત્રાર્થે ચ કિરીટિનઃ।
યત્ર ચિન્તા સમુત્પન્ના ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ભૂયસી॥ 1-2-160 (461)
દર્શનં બૃહદશ્વસ્ય મહર્ષેર્ભાવિતાત્મનઃ।
યુધિષ્ઠિરસ્ય ચાર્તસ્ય વ્યસને પરિદેવનમ્॥ 1-2-161 (462)
નલોપાખ્યાનમત્રૈવ ધર્મિષ્ઠં કરુણોદયમ્।
દમયન્ત્યાઃ સ્થિતિર્યત્ર નલસ્ય ચરિતં તથા॥ 1-2-162 (463)
તથાક્ષહૃદયપ્રાપ્તિસ્તસ્માદેવ મહર્ષિતઃ।
લોમશસ્યાગમસ્તત્ર સ્વર્ગાત્પાણ્ડુસુતાન્પ્રતિ॥ 1-2-163 (464)
વનવાસગતાનાં ચ પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્।
સ્વર્ગે પ્રવૃત્તિરાખ્યાતા લોમશેનાર્જુનસ્ય વૈ॥ 1-2-164 (465)
સંદેશાદર્જુનસ્યાત્ર તીર્થાભિગમનક્રિયા।
તીર્થાનાં ચ ફલપ્રાપ્તિઃ પુણ્યત્વં ચાપિ કીર્તિતમ્॥ 1-2-165 (466)
પુલસ્ત્યતીર્થયાત્રા ચ નારદેન મહર્ષિણા।
તીર્થયાત્રા ચ તત્રૈવ પાણ્ડવાનાં મહાત્મનાં॥ 1-2-166 (467)
તથા યજ્ઞવિભૂતિશ્ચ ગયસ્યાત્ર પ્રકીર્તિતા॥ 1-2-167 (468)
આગસ્ત્યમપિ ચાખ્યાનં યત્ર વાતાપિભક્ષણમ્।
લોપામુદ્રાભિપમનમપત્યાર્થમૃષેસ્તથા॥ 1-2-168 (469)
ઋશ્યશૃઙ્ગસ્ય ચરિતં કૌમારબ્રહ્મચારિણઃ।
જામદગ્ન્યસ્ય રામસ્ય ચરિતં ભૂરિતેજસઃ॥ 1-2-169 (470)
કાર્તવીર્યવધો યત્ર હૈહયાનાં ચ વર્ણ્યતે।
પ્રભાસતીર્થે પાણ્ડૂનાં વૃષ્ણિભિશ્ચ સમાગમઃ॥ 1-2-170 (471)
સૌકન્યમપિ ચાખ્યાનં ચ્યવનો યત્ર ભાર્ગવઃ।
શર્યાતિયજ્ઞે નાસત્યૌ કૃતવાન્સોમપીથિનૌ॥ 1-2-171 (472)
તાભ્યાં ચ યત્ર સ મુનિર્યૌવનં પ્રતિપાદિતઃ।
માન્ધાતુશ્ચાપ્યુપાખ્યાનં રાજ્ઞોઽત્રૈવપ્રકીર્તિતં॥ 1-2-172 (473)
જન્તૂપાખ્યાનમત્રૈવ યત્ર પુત્રેણ સોમકઃ।
પુત્રાર્થમયજદ્રાજા લેભે પુત્રશતં ચ સઃ॥ 1-2-173 (474)
તતઃ શ્યેનકપોતીયમુપાખ્યાનમનુત્તમમ્।
ઇન્દ્રાગ્ની યત્ર ધર્મશ્ચાપ્યજિજ્ઞાસઞ્શિબિં નૃપમ્॥ 1-2-174 (475)
અષ્ટાવક્રીયમત્રૈવ વિવાદો યત્ર બન્દિના।
અષ્ટાવક્રસ્ય વિપ્રર્ષેર્જનકસ્યાધ્વરેઽભવત્॥ 1-2-175 (476)
નૈયાયિકાનાં મુખ્યેન વરુણસ્યાત્મજેન ચ।
પરાજિતો યત્ર બન્દી વિવાદેન મહાત્મના॥ 1-2-176 (477)
વિજિત્ય સાગરં પ્રાપ્તં પિતરં લબ્ધવાનૃષિઃ।
યવક્રીતસ્ય ચાખ્યાનં રૈભ્યસ્ય ચ મહાત્મનઃ।
ગન્ધમાદનયાત્રા ચ વાસો નારાયણાશ્રમે॥ 1-2-177 (478)
નિયુક્તો ભીમસેનશ્ચ દ્રૌપદ્યા ગન્ધમાદને।
વ્રજન્પથિ મહાબાહુર્દૃષ્ટવાન્પવનાત્મજમ્॥ 1-2-178 (479)
કદલીષણ્ડમધ્યસ્થં હનૂમન્તં મહાબલમ્।
યત્ર મન્દારપુષ્પાર્થે નલિનીં તામધર્ષયત્॥ 1-2-179 (480)
યત્રાસ્ય યુદ્ધમભવત્સુમહદ્રાક્ષસૈઃ સહ।
યક્ષૈશ્ચૈવ મહાવીર્યૈર્મણિમત્પ્રમુખૈસ્તથા॥ 1-2-180 (481)
જટાસુરસ્ય ચ વધો રાક્ષસસ્ય વૃકોદરાત્।
વૃષપર્વણો રાજર્ષેસ્તતોઽભિગમનં સ્મૃતમ્॥ 1-2-181 (482)
આર્ષ્ટિષેણાશ્રમે ચૈષાં ગમનં વાસ એવ ચ।
પ્રોત્સાહનં ચ પાઞ્ચાલ્યા ભીમસ્યાત્ર મહાત્મનઃ॥ 1-2-182 (483)
કૈલાસારોહણં પ્રોક્તં યત્ર યક્ષૈર્બલોત્કટૈઃ।
યુદ્ધમાસીન્મહાઘોરં મણિમત્પ્રમુખૈઃ સહ॥ 1-2-183 (484)
સમાગમશ્ચ પાણ્ડૂનાં યત્ર વૈશ્રવણેન ચ।
સમાગમશ્ચાર્જુનસ્ય તત્રૈવ ભ્રાતૃભિઃ સહ॥ 1-2-184 (485)
અવાપ્ય દિવ્યાન્યસ્ત્રાણિ ગુર્વર્થં સવ્યસાચિના।
નિવાતકવચૈર્યુદ્ધં હિરણ્યપુરવાસિભિઃ॥ 1-2-185 (486)
નિવાતકવચૈર્ઘોરૈર્દાનવૈઃ સુરશત્રુભિઃ।
પૌલોમૈઃ કાલકેયૈશ્ચ યત્ર યુદ્ધં કિરીટિનઃ॥ 1-2-186 (487)
વધશ્ચૈષાં સમાખ્યાતો રાજ્ઞસ્તેનૈવ ધીમતા।
અસ્ત્રસંદર્શનારમ્ભો ધર્મરાજસ્ય સન્નિધૌ॥ 1-2-187 (488)
પાર્થસ્ય પ્રતિષેધશ્છ નારદેન સુરર્ષિણા।
અવરોહણં પુનશ્ચૈવ પાણ્ડૂનાં ગન્ધમાદનાત્॥ 1-2-188 (489)
ભીમસ્ય ગ્રહણં ચાત્ર પર્વતાભોગવર્ષ્મણા।
ભુજગેન્દ્રેણ બલિના તસ્મિન્સુગહને વને॥ 1-2-189 (490)
અમોક્ષયદ્યત્ર ચૈનં પ્રશ્નાનુક્ત્વા યુધિષ્ઠિરઃ।
કામ્યકાગમનં ચૈવ પુનસ્તેષાં મહાત્મનામ્॥ 1-2-190 (491)
તત્રસ્થાંશ્ચ પુનર્દ્રષ્ટું પાણ્ડવાન્પરુષર્ષભાન્।
વાસુદેવસ્યાગમનમત્રૈવ પરિકીર્તિતમ્॥ 1-2-191 (492)
માર્કણ્ડેયસમાસ્યાયામુપાખ્યાનાનિ સર્વશઃ।
પૃથોર્વૈન્યસ્ય યત્રોક્તમાખ્યાનં પરમર્ષિણા॥ 1-2-192 (493)
સંવાદશ્ચ સરસ્વત્યાસ્તાર્ક્ષ્યર્ષેઃ સુમહાત્મનઃ।
મત્સ્યોપાખ્યાનમત્રૈવ પ્રોચ્યતે તદનન્તરમ્॥ 1-2-193 (494)
માર્કણ્ડેયસમાસ્યા ચ પુરાણં પરિકીર્ત્યતે।
ઐન્દ્રદ્યુમ્નામુપાખ્યાનં તથૈવાઙ્ગિરસં સ્મૃતમ્॥ 1-2-194 (495)
પતિવ્રતાયાશ્ચાખ્યાનં તથૈવાઙ્ગિરસં સ્મૃતમ્।
દ્રૌપદ્યાઃ કીર્તિતશ્ચાત્ર સંવાદઃ સત્યભામયા॥ 1-2-195 (496)
પુનર્દ્વૈતવનં ચૈવ પાણ્ડવાઃ સમુપાગતાઃ।
ઘોષયાત્રા ચ ગન્ધર્વૈર્યત્ર બદ્ધઃ સુયોધનઃ॥ 1-2-196 (497)
હ્રિયમાણસ્તુ મન્દાત્મા મોક્ષિતોઽસૌ કિરીટિના।
ધર્મરાજસ્ય ચાત્રૈવ મૃગસ્વપ્નનિદર્શનાત્॥ 1-2-197 (498)
કામ્યકે કાનનશ્રેષ્ઠે પુનર્ગમનમુચ્યતે।
વ્રીહિદ્રૌણિકમાખ્યાનમત્રૈવ બહુવિસ્તરમ્॥ 1-2-198 (499)
દુર્વાસસોઽપ્યુપાખ્યાનમત્રૈવ પરિકીર્તિતમ્।
જયદ્રથેનાપહારો દ્રૌપદ્યાશ્ચાશ્રમાન્તરાત્॥ 1-2-199 (500)
યત્રૈનમન્વયાદ્ભીમો વાયુવેગસમો જવે।
ચક્રે ચૈનં પઞ્ચશિખં યત્ર ભીમો મહાબલઃ॥ 1-2-200 (501)
રામાયણમુપાખ્યાનમત્રૈવ બહુવિસ્તરમ્।
યત્ર રામેણ વિક્રમ્ય નિહતો રાવણો યુધિ॥ 1-2-201 (502)
સાવિત્ર્યાશ્ચાપ્યુપાખ્યાનમત્રૈવ પરિકીર્તિતમ્।
કર્ણસ્ય પરિમોક્ષોઽત્ર કુણ્ડલાભ્યાં પુરંદરાત્॥ 1-2-202 (503)
યત્રાસ્ય શક્તિં તુષ્ટોઽસાવદાદેકવધાય ચ।
આરણેયમુપાખ્યાનં યત્ર ધર્મોઽન્વશાત્સુતમ્॥ 1-2-203 (504)
જગ્મુર્લબ્ધવરા યત્ર પાણ્ડવાઃ પશ્ચિમાં દિશમ્।
એતદારણ્યકં પર્વ તૃતીયં પરિકીર્તિતમ્॥ 1-2-204 (505)
અત્રાધ્યાયશતે દ્વે તુ સંખ્યયા પરિકીર્તિતે।
એકોનસપ્તતિશ્ચૈવ તથાઽધ્યાયાઃ પ્રકીર્તિતાઃ॥ 1-2-205 (506)
એકાદશ સહસ્રાણિ શ્લોકાનાં ષટ્ શતાનિ ચ।
ચતુઃષષ્ટિસ્તથા શ્લોકાઃ પર્વણ્યસ્મિન્પ્રકીર્તિતાઃ॥ 1-2-206 (507)
અતઃ પરં નિબોધેદં વૈરાટં પર્વ વિસ્તરમ્।
વિરાટનગરે ગત્વા શ્મશાને વિપુલાં શમીમ્॥ 1-2-207 (508)
દૃષ્ટ્વા સંનિદધુસ્તત્ર પાણ્ડવા હ્યાયુધાન્યુત।
યત્ર પ્રવિશ્ય નગરં છદ્મના ન્યવસંસ્તુ તે॥ 1-2-208 (509)
પાઞ્ચાલીં પ્રાર્થયાનસ્ય કામોપહતચેતસઃ।
દુષ્ટાત્મનો વધો યત્ર કીચકસ્ય વૃકોદરાત્॥ 1-2-209 (510)
પાણ્ડવાન્વેષણાર્થં ચ રાજ્ઞો દુર્યોધનસ્ય ચ।
ચારાઃ પ્રસ્થાપિતાશ્ચાત્ર નિપુણાઃ સર્વતોદિશં॥ 1-2-210 (511)
ન ચ પ્રવૃત્તિસ્તૈર્લબ્ધા પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્।
ગોગ્રહશ્ચ વિરાટસ્ય ત્રિગર્તૈઃ પ્રથમં કૃતઃ॥ 1-2-211 (512)
યત્રાસ્ય યુદ્ધં સુમહત્તૈરાસીલ્લોમહર્ષણમ્।
હ્રિયમાણશ્ચ યત્રાસૌ ભીમસેનેન મોક્ષિતઃ॥ 1-2-212 (513)
ગોધનં ચ વિરાટસ્ય મોક્ષિતં યત્ર પાણ્ડવૈઃ।
અનન્તરં ચ કુરુભિસ્તસ્ય ગોગ્રહણં કૃતમ્॥ 1-2-213 (514)
સમસ્તા યત્ર પાર્થેન નિર્જિતાઃ કુરવો યુધિ।
પ્રત્યાહૃતં ગોધનં ચ વિક્રમેણ કિરીટિના॥ 1-2-214 (515)
વિરાટેનોત્તરા દત્તા સ્નુષા યત્ર કિરીટિનઃ।
અભિમન્યું સમુદ્દિશ્ય સૌભદ્રમરિઘાતિનમ્॥ 1-2-215 (516)
ચતુર્થમેતદ્વિપુલં વૈરાટં પર્વ વર્ણિતમ્।
અત્રાપિ પરિસંખ્યાતા અધ્યાયાઃ પરમર્ષિણા॥ 1-2-216 (517)
સપ્તષષ્ટિરથો પૂર્ણાઃ શ્લોકાનામપિ મે શૃણુ।
શ્લોકાનાં દ્વે સહસ્રે તુ શ્લોકાઃ પઞ્ચાશદેવ તુ॥ 1-2-217 (518)
ઉક્તાનિ વેદવિદુષા પર્વણ્યસ્મિન્મહર્ષિણા।
ઉદ્યોગપર્વ વિજ્ઞેયં પઞ્ચમં શૃણ્વતઃ પરમ્॥ 1-2-218 (519)
ઉપપ્લાવ્યે નિવિષ્ટેષુ પાણ્ડવેષુ જિગીષયા।
દુર્યોધનોઽર્જુનશ્ચૈવ વાસુદેવમુપસ્થિતૌ॥ 1-2-219 (520)
સાહાય્યમસ્મિન્સમરે ભવાન્નૌ કર્તુમર્હતિ।
ઇત્યુક્તે વચને કૃષ્ણો યત્રોવાચ મહામતિઃ॥ 1-2-220 (521)
અયુધ્યમાનમાત્માનં મન્ત્રિણં પુરુષર્ષભૌ।
અક્ષૌહિણીં વા સૈન્યસ્ય કસ્ય કિં વા દદામ્યહમ્॥ 1-2-221 (522)
વવ્રે દુર્યોધનઃ સૈન્યં મન્દાત્મા યત્ર દુર્મતિઃ।
અયુધ્યભાનં સચિવં વવ્રે કૃષ્મં ધનંજયઃ॥ 1-2-222 (523)
મદ્રરાજં વ રાજાનમાયાન્તં પાણ્ડવાન્પ્રતિ।
ઉપહારૈર્વઞ્ચાયત્વા વર્ત્મન્યેવ સુયોધનઃ॥ 1-2-223 (524)
વરદં તં વરં વવ્રે સાહાય્યં ક્રિયતાં મમ।
શલ્યસ્તસ્મૈ પ્રતિશ્રુત્ય જગામોદ્દિશ્ય પાણ્ડવાન્॥ 1-2-224 (525)
શાન્તિપૂર્વં ચાકથયદ્યત્રેન્દ્રવિજયં નૃપઃ।
પુરોહિતપ્રેષણં ચ પાણ્ડવૈઃ કૌરવાન્પ્રતિ॥ 1-2-225 (526)
વૈચિત્રવીર્યસ્ય વચઃ સમાદાય પુરોધસઃ।
તથેન્દ્રવિજયં ચાપિ યાનં ચૈવ પુરોધસઃ॥ 1-2-226 (527)
સંજયં પ્રેષયામાસ શમાર્થી પાણ્ડવાન્પ્રતિ।
યત્ર દૂતં મહારાજો ધૃતરાષ્ટ્રઃ પ્રતાપવાન્॥ 1-2-227 (528)
શ્રુત્વા ચ પાણ્ડવાન્યત્ર વાસુદેવપુરોગમાન્।
પ્રજાગરઃ સંપ્રજજ્ઞે ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ચિન્તયા॥ 1-2-228 (529)
વિદુરો યત્ર વાક્યાનિ વિચિત્રાણિ હિતાનિ ચ।
શ્રાવયામાસ રાજાનં ધૃતરાષ્ટ્રં મનીષિણમ્॥ 1-2-229 (530)
તથા સનત્સુજાતેન યત્રાધ્યાત્મમનુત્તમમ્।
મનસ્તાપાન્વિતો રાજા શ્રાવિતઃ શોકલાલસઃ॥ 1-2-230 (531)
પ્રભાતે રાજસમિતૌ સંજયો યત્ર વા વિભો।
ઐકાત્મ્યં વાસુદેવસ્ય પ્રોક્તવાનર્જુનસ્ય ચ॥ 1-2-231 (532)
યત્ર કૃષ્ણો દયાપન્નઃ સન્ધિમિચ્છન્મહામતિઃ।
સ્વયમાગાચ્છણં કર્તું નગરં નાગસાહ્વયમ્॥ 1-2-232 (533)
પ્રત્યાખ્યાનં ચ કૃષ્ણસ્ય રાજ્ઞા દુર્યોધનેન વૈ।
શમાર્થે યાચમાનસ્ય પક્ષયોરુભયોર્હિતમ્॥ 1-2-233 (534)
દમ્ભોદ્ભવસ્ય ચાખ્યાનમત્રૈવ પરિકીર્તિતમ્।
વરાન્વેષણમત્રૈવ માતલેશ્ચ મહાત્મનઃ॥ 1-2-234 (535)
મહર્ષેશ્ચાપિ ચરિતં કથિતં ગાલવસ્ય વૈ।
વિદુલાયાશ્ચ પુત્રસ્ય પ્રોક્તં ચાપ્યનુશાસનમ્॥ 1-2-235 (536)
કર્ણદુર્યોધનાદીનાં દુષ્ટં વિજ્ઞાય મન્ત્રિતમ્।
યોગેશ્વરત્પં કૃષ્ણેન યત્ર રાજ્ઞાં પ્રદર્શિતમ્॥ 1-2-236 (537)
રથમારોપ્ય કૃષ્ણેન યત્ર કર્ણોઽનુમન્ત્રિતઃ।
ઉપાયપૂર્વં શૌટીર્યાત્પ્રત્યાખ્યાતશ્ચ તેન સઃ॥ 1-2-237 (538)
આગમ્ય હાસ્તિનપુરાદુપપ્લાવ્યમરિંદમઃ।
પાણ્ડવાનાં યથાવૃત્તં સર્વમાખ્યાતવાન્હરિઃ॥ 1-2-238 (539)
તે તસ્ય વચનં શ્રુત્વા મન્ત્રયિત્વા ચ યદ્ધિતમ્।
સાઙ્ગ્રામિકં તતઃ સર્વં સઞ્જં ચક્રુઃ પરંતપાઃ॥ 1-2-239 (540)
તતો યુદ્ધાય નિર્યાતા નરાશ્વરથદન્તિનઃ।
નગરાદ્ધાસ્તિનપુરાદ્વલસંખ્યાનમેવચ॥ 1-2-240 (541)
યત્ર રાજ્ઞા હ્યુલૂકસ્ય પ્રેષણં પામ્ડવાન્પ્રતિ।
શ્વોભાવિનિ મહાયુદ્ધે દૌત્યેન કૃતવાન્પ્રભુઃ॥ 1-2-241 (542)
રથાતિરથસંખ્યાનમમ્બોપાખ્યાનમેવ ચ।
એતત્સુબહુવૃત્તાન્તં પઞ્ચમં પર્વ ભારતે॥ 1-2-242 (543)
ઉદ્યોગપર્વ નિર્દિષ્ટં સન્ધિવિગ્રહમિશ્રિતમ્।
અધ્યાયાનાં શતં પ્રોક્તં ષડશીતિર્મહર્ષિણા॥ 1-2-243 (544)
શ્લોકાનાં ષટ્ સહસ્રાણિ તાવન્ત્યેવ શતાનિ ચ।
શ્લોકાશ્ચ નવતિઃ પ્રોક્તાસ્તથૈવાષ્ટૌ મહાત્મના॥ 1-2-244 (545)
વ્યાસેનોદારમતિના પર્વણ્યસ્મિંસ્તપોધનાઃ।
અતઃ પરં વિચિત્રાર્થં ભીષ્મપર્વ પ્રચક્ષતે॥ 1-2-245 (546)
જમ્બૂખણ્ડવિનિર્માણં યત્રોક્તં સંજયેન હ।
યત્ર યૌધિષ્ઠિરં સૈન્યં વિષાદમગમત્પરમ્॥ 1-2-246 (547)
યત્ર યુદ્ધમભૂદ્ધોરં દસાહાનિ સુદારુણમ્।
કશ્મલં યત્ર પાર્થસ્ય વાસુદેવો મહામતિઃ॥ 1-2-247 (548)
મોહજં નાશયામાસ હેતુભિર્મોક્ષદર્શિભિઃ।
સમીક્ષ્યાદોક્ષજઃ ક્ષિપ્રં યુધિષ્ઠિરહિતે રતઃ॥ 1-2-248 (549)
રથાદાપ્લુત્ય વેગેન સ્વયં કૃષ્ણ ઉદારધીઃ।
પ્રતોદપાણિરાધાવદ્ભીષ્મં હન્તું વ્યપેતભીઃ॥ 1-2-249 (550)
વાક્યપ્રતોદાભિહતો યત્ર કૃષ્ણેન પાણ્ડવઃ।
ગાણ્ડીવધન્વા સમરે સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ॥ 1-2-250 (551)
શિખણ્ડિનં પુરસ્કૃત્ય યત્ર પાર્થો મહાધનુઃ।
વિનિઘ્નન્નિશિતૈર્બાણૈ રથાદ્ભીષ્મમપાતયત્॥ 1-2-251 (552)
શરતલ્પગતશ્ચૈવ ભીષ્મો યત્ર બભૂવ હ।
ષષ્ઠમેતત્સમાખ્યાતં ભારતે પર્વ વિસ્તૃતમ્॥ 1-2-252 (553)
અધ્યાયાનાં શતં પ્રોક્તં તથા સપ્તદશાપરે।
પઞ્ચ શ્લોકસહસ્રાણિ સંખ્યયાષ્ટૌ શતાનિ ચ॥ 1-2-253 (554)
શ્લોકાશ્ચ ચતુરાશીતિરસ્મિન્પર્વણિ કીર્તિતાઃ।
વ્યાસેન વેદવિદુષા સંખ્યાતા ભીષ્મપર્વણિ॥ 1-2-254 (555)
દ્રોણપર્વ તતશ્ચિત્રં બહુવૃત્તાન્તમુચ્યતે।
સૈનાપત્યેઽભિષિક્તોઽથ યત્રાચાર્યઃ પ્રતાપવાન્॥ 1-2-255 (556)
દુર્યોધનસ્ય પ્રીત્યર્થં પ્રતિજજ્ઞે મહાસ્ત્રવિત્।
ગ્રહણં ધર્મરાજસ્ય પાણ્ડુપુત્રસ્ય ધીમતઃ॥ 1-2-256 (557)
યત્ર સંશપ્તકાઃ પાર્થમપનિન્યૂ રણાજિરાત્।
ભગદત્તો મહારાજો યત્ર શક્રસમો યુધિ॥ 1-2-257 (558)
સુપ્રતીકેન નાગેન સ હિ શાન્તઃ કિરીટિના।
યત્રાભિમન્યું બહવો જઘ્નુરેકં મહારથાઃ॥ 1-2-258 (559)
જયદ્રથમુખા બાલં શૂરમપ્રાપ્તયૌવનમ્।
હતેઽભિમન્યૌ ક્રુદ્ધેન યત્ર પાર્થેન સંયુગે॥ 1-2-259 (560)
અક્ષૌહિણીઃ સપ્ત હત્વા હતો રાજા જયદ્રથઃ।
યત્ર ભીમો મહાબાહુઃ સાત્યકિશ્ચ મહારથઃ॥ 1-2-260 (561)
અન્વેષણાર્થં પાર્થસ્ય યુધિષ્ઠિરનૃપાજ્ઞયા।
પ્રવિષ્ટૌ ભારતીં સેનામપ્રધૃષ્યાં સુરૈરપિ॥ 1-2-261 (562)
સંશપ્તકાવશેષં ચ કૃતં નિઃશેષમાહવે।
સંશપ્તકાનાં વીરાણાં કોટ્યો નવ મહાત્મનામ્॥ 1-2-262 (563)
કિરીટિનાભિનિષ્ક્રમ્ય પ્રાપિતા યમસાદનમ્।
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રાશ્ચ તથા પાષાણયોધિનઃ॥ 1-2-263 (564)
નારાયણાશ્ચ ગોપાલાઃ સમરે ચિત્રયોધિનઃ।
અલમ્બુષઃ શ્રુતાયુશ્ચ જલસન્ધશ્ચ વીર્યવાન્॥ 1-2-264 (565)
સૌમદત્તિર્વિરાટશ્ચ દ્રુપદશ્ચ મહારથઃ।
ઘટોત્કચાદયશ્ચાન્યે નિહતા દ્રોણપર્વણિ॥ 1-2-265 (566)
અશ્વત્થામાપિ ચાત્રૈવ દ્રોણે યુધિ નિપાતિતે।
અસ્ત્રં પ્રાદુશ્ચકારોગ્રં નારાયણમમર્ષિતઃ॥ 1-2-266 (567)
આગ્નેયં કીર્ત્યતે યત્ર રુદ્રમાહાત્મ્યમુત્તમમ્।
વ્યાસસ્ય ચાપ્યાગમનં માહાત્મ્યં કૃષ્ણપાર્થયોઃ॥ 1-2-267 (568)
સપ્તમં ભારતે પર્વ મહદેતદુદાહૃતમ્।
યત્ર તે પૃથિવીપાલાઃ પ્રાયશો નિધનં ગતાઃ॥ 1-2-268 (569)
દ્રોણપર્વણિ યે શઊરા નિર્દિષ્ટાઃ પુરુષર્ષભાઃ।
અત્રાધ્યાયશતં પ્રોક્તં તથાધ્યાયાશ્ચ સપ્તતિઃ॥ 1-2-269 (570)
અષ્ટૌ શ્લોકસહસ્રાણિ તથા નવ શતાનિ ચ।
શ્લોકા નવ તથૈવાત્ર સંખ્યાતાસ્તત્ત્વદર્શિના॥ 1-2-270 (571)
પારાશર્યેણ મુનિનાં સંચિન્ત્ય દ્રોણપર્વણિ।
અતઃ પરં કર્ણપર્વ પ્રોચ્યતે પરમાદ્ભુતમ્॥ 1-2-271 (572)
સારથ્યે વિનિયોગશ્ચ મદ્રરાજસ્ય ધીમતઃ।
આખ્યાતં યત્ર પૌરામં ત્રિપુરસ્ય નિપાતનમ્॥ 1-2-272 (573)
પ્રયાણે પરુષશ્ચાત્ર સંવાદઃ કર્ણશલ્યયોઃ।
હંસકાકીયમાખ્યાનં તત્રૈવાક્ષેપસંહિતમ્॥ 1-2-273 (574)
વધઃ પાણ્ડ્યસ્ય ચ તથા અશ્વત્થામ્ના મહાત્મના।
દણ્ડસેનસ્ય ચ તતો દણ્ડસ્ય ચ વધસ્તથા॥ 1-2-274 (575)
દ્વૈરથે યત્ર કર્ણેન ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
સંશયં ગમિતો યુદ્ધે મિષતાં સર્વધન્વિનામ્॥ 1-2-275 (576)
અન્યોન્યં પ્રતિ ચ ક્રોધો યુધિષ્ઠિરકિરીટિનોઃ।
યત્રૈવાનુનયઃ પ્રોક્તો માધવેનાર્જુનસ્ય હિ॥ 1-2-276 (577)
પ્રતિજ્ઞાપૂર્વકં ચાપિ વક્ષો દુઃશાસનસ્ય ચ।
ભિત્ત્વા વૃકોદરો રક્તં પીતવાન્યત્ર સંયુગે॥ 1-2-277 (578)
દ્વૈરથે યત્ર પાર્થેન હતઃ કર્ણો મહારથઃ।
અષ્ટમં પર્વ નિર્દિષ્ટમેતદ્ભારતચિન્તકૈઃ॥ 1-2-278 (579)
એકોનસપ્તતિઃ પ્રોક્તા અધ્યાયાઃ કર્ણપર્વણિ।
ચત્વાર્યેવ સહસ્રાણિ નવ શ્લોકશતાનિ ચ॥ 1-2-279 (580)
ચતુઃષષ્ટિસ્તથા શ્લોકાઃ પર્વણ્યસ્મિન્પ્રકીર્તિતાઃ।
અતઃ પરં વિચિત્રાર્થં શલ્યપર્વ પ્રકીર્તિતમ્॥ 1-2-280 (581)
હતપ્રવીરે સૈન્યે તુ નેતા મદ્રેશ્વરોઽભવત્।
યત્ર કૌમારમાખ્યાનમભિષેકસ્ય કર્મ ચ॥ 1-2-281 (582)
વૃત્તાનિ ચાથ યુદ્ધાનિ કીર્ત્યન્તે યત્ર ભાગશઃ।
વિનાશઃ કુરુમુખ્યાનાં શલ્યપર્વણિ કીર્ત્યતે॥ 1-2-282 (583)
શલ્યસ્ય નિધનં ચાત્ર ધર્મરાજાન્મહાત્મનઃ।
શકુનેશ્ચ વધોઽત્રૈવ સહદેવેન સંયુગે॥ 1-2-283 (584)
સૈન્યે ચ હતભૂયિષ્ઠે કિંચિચ્છિષ્ટે સુયોધનઃ।
હ્રદં પ્રવિશ્ય યત્રાસૌ સંસ્તભ્યાપોવ્યવસ્થિતઃ॥ 1-2-284 (585)
પ્રવૃત્તિસ્તત્ર ચાખ્યાતા યત્ર ભીમસ્ય લુબ્ધકૈઃ।
ક્ષેપયુક્તૈર્વચોભિશ્ચ ધર્મરાજસ્ય ધીમતઃ॥ 1-2-285 (586)
હ્રદાત્સમુત્થિતો યત્ર ધાર્તરાષ્ટ્રોઽત્યમર્ષણઃ।
ભીમેન ગદયા યુદ્ધં યત્રાસૌ કૃતવાન્સહ॥ 1-2-286 (587)
સમવાયે ચ યુદ્ધસ્ય રામસ્યાગમનં સ્મૃતમ્।
સરસ્વત્યાશ્ચ તીર્થાનાં પુણ્યતા પરિકીર્તિતા॥ 1-2-287 (588)
ગદાયુદ્ધં ચ તુમુલમત્રૈવ પરિકીર્તિતમ્।
દુર્યોધનસ્ય રાજ્ઞોઽથ યત્ર ભીમેન સંયુગે॥ 1-2-288 (589)
ઊરૂ ભગ્નૌ પ્રસહ્યાજૌ ગદયા ભીમવેગયા।
નવમં પર્વ નિર્દિષ્ટમેતદદ્ભુતમર્થવત્॥ 1-2-289 (590)
એકોનપષ્ટિરધ્યાયાઃ પર્વણ્યત્ર પ્રકીર્તિતાઃ।
સંખ્યાતા બહુવૃત્તાન્તાઃ શ્લોકસંખ્યાઽત્ર કથ્યતે॥ 1-2-290 (591)
ત્રીણિ શ્લોકસહસ્રાણિ દ્વે શતે વિંશતિસ્તથા।
મુનિના સંપ્રણીતાનિ કૌરવાણાં યશોભૃતા॥ 1-2-291 (592)
અતઃ પરં પ્રવક્ષ્યામિ સૌપ્તિકં પર્વ દારુણમ્।
ભગ્નોરું યત્ર રાજાનં દુર્યોધનમમર્ષણમ્॥ 1-2-292 (593)
અપયાતેષુ પાર્થેષુ ત્રયસ્તેઽભ્યાયયૂ રથાઃ।
કૃતવર્મા કૃપો દ્રૌણિઃ સાયાહ્ને રુધિરોક્ષિતમ્॥ 1-2-293 (594)
સમેત્ય દદૃશુર્ભૂમૌ પતિતં રણમૂર્ધનિ।
પ્રતિજજ્ઞે દૃઢક્રોધો દ્રૌણિર્યત્ર મહારથઃ॥ 1-2-294 (595)
અહત્વા સર્વપાઞ્ચાલાન્ધૃષ્ટદ્યુમ્નપુરોગમાન્।
પાણ્ડવાંશ્ચ સહામાત્યાન્ન વિમોક્ષ્યામિ દંશનં॥ 1-2-295 (596)
યત્રૈવમુક્ત્વા રાજાનમપક્રમ્ય ત્રયો રથાઃ।
સૂર્યાસ્તમનવેલાયામાસેદુસ્તે મહદ્વનમ્॥ 1-2-296 (597)
ન્યગ્રોધસ્યાથ મહતો યત્રાધસ્તાદ્વ્યવસ્થિતાઃ।
તતઃ કાકાન્બહૂન્રાત્રૌ દૃષ્ટ્વોલૂકેન હિંસિતાન્॥ 1-2-297 (598)
દ્રૌણિઃ ક્રોધસમાવિષ્ટઃ પિતુર્વધમનુસ્મરન્।
પાઞ્ચાલાનાં પ્રસુપ્તાનાં વધં પ્રતિ મનો દધે॥ 1-2-298 (599)
ગત્વા ચ શિબિરદ્વારિ દુર્દર્શં તત્ર રાક્ષસમ્।
ઘોરરૂપમપશ્યત્સ દિવામાવૃત્ય ધિષ્ઠિરમ્॥ 1-2-299 (600)
તેન વ્યાઘાતમસ્ત્રાણાં ક્રિયમાણમવેક્ષ્ય ચ।
દ્રૌણિર્યત્ર વિરૂપાક્ષં રુદ્રમારાધ્ય સત્વરઃ॥ 1-2-300 (601)
પ્રસુપ્તાન્નિશિ વિશ્વસ્તાન્ધૃષ્ટદ્યુમ્નપુરોગમાન્।
પાઞ્ચાલાન્સપરીવારાન્દ્રૌપદેયાંશ્ચ સર્વશઃ॥ 1-2-301 (602)
કૃતવર્મણા ચ સહિતઃ કૃપેણ ચ નિજઘ્નિવાન્।
યત્રામુચ્યન્ત તે પાર્થાઃ પઞ્ચ કૃષ્ણબલાશ્રયાત્॥ 1-2-302 (603)
સાત્યકિશ્ચ મહેષ્વાસઃ શેષાશ્ચ નિધનં ગતાઃ।
પાઞ્ચાલાનાં પ્રસુપ્તાનાં યત્ર દ્રોણસુતાદ્વધઃ॥ 1-2-303 (604)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય સૂતેન પાણ્ડવેષુ નિવેદિતઃ।
દ્રૌપદી પુત્રશોકાર્તા પિતૃભ્રાતૃવધાર્દિતા॥ 1-2-304 (605)
કૃતાનશનસંકલ્પા યત્ર ભર્તૃનુપાવિશત્।
દ્રૌપદીવચનાદ્યત્ર ભીમો ભીમપરાક્રમઃ॥ 1-2-305 (606)
પ્રિયં તસ્યાશ્ચિકીર્ષન્વૈ ગદામાદાય વીર્યવાન્।
અન્વધાવત્સુસંક્રુદ્ધો ભારદ્વાજં ગુરોઃ સુતમ્॥ 1-2-306 (607)
ભીમસેનભયાદ્યત્ર દૈવેનાભિપ્રચોદિતઃ।
અપાણ્ડવાયેતિ રુષા દ્રૌણિરસ્ત્રમવાસડદત્॥ 1-2-307 (608)
મૈવમિત્યબ્રવીત્કૃષ્ણઃ શમયંસ્તસ્ય તદ્વચઃ।
યત્રાસ્ત્રમસ્ત્રેણ ચ તચ્છમયામાસ ફાલ્ગુનઃ॥ 1-2-308 (609)
દ્રૌણેશ્ચ દ્રોહબુદ્ધિત્વં વીક્ષ્ય પાપાત્મનસ્તદા।
દ્રૌણિદ્વૈપાયનાદીનાં શાપાશ્ચાન્યોન્યકારિતાઃ॥ 1-2-309 (610)
મણિં તથા સમાદાય દ્રોણપુત્રાન્મહારથાત્।
પાણ્ડવાઃ પ્રદદુર્હૃષ્ટા દ્રૌપદ્યૈ જિતકાશિનઃ॥ 1-2-310 (611)
એતદ્વૈ દશમં પર્વ સૌપ્તિકં સમુદાહૃતમ્।
અષ્ટાદશાસ્મિન્નદ્યાયાઃ પર્વમ્યુક્તા મહાત્મના॥ 1-2-311 (612)
શ્લોકાનાં કથિતાન્યત્ર શતાન્યષ્ટૌ પ્રસંખ્યયા।
શ્લોકાશ્ચ સપ્તતિઃ પ્રોક્તા મુનિના બ્રહ્મવાદિના॥ 1-2-312 (613)
સૌપ્તિકૈષીકસંબન્ધે પર્વણ્યુત્તમતેજસી।
અત ઊર્ધ્વમિદં પ્રાહુઃ સ્ત્રીપર્વ કરુણોદયમ્॥ 1-2-313 (614)
પુત્રશોકાભિસંતપ્તઃ પ્રજ્ઞાચક્ષુર્નરાધિપઃ।
કૃષ્ણોપનીતાં યત્રાસાવાયસીં પ્રતિમાં દૃઢાં॥ 1-2-314 (615)
ભીમસેનદ્રોહબુદ્ધિર્ધૃતરાષ્ટ્રો બભઞ્જહ।
તથા શોકાભિતપ્તસ્ય ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ધીમતઃ॥ 1-2-315 (616)
સંસારદહનં બુદ્ધ્યા હેતુભિર્મોક્ષદર્શનૈઃ।
વિદુરેણ ચ યત્રાસ્ય રાજ્ઞ આશ્વાસનં કૃતમ્॥ 1-2-316 (617)
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ચાત્રૈવ કૌરવાયોધનં તથા।
સાન્તઃપુરસ્ય ગમનં શોકાર્તસ્ય પ્રકીર્તિતમ્॥ 1-2-317 (618)
વિલાપો વીરપત્નીનાં યત્રાતિકરુણઃ સ્મૃતઃ।
ક્રોધાવેશઃ પ્રમોહશ્ચ ગાન્ધારીધૃતરાષ્ટ્રયોઃ॥ 1-2-318 (619)
યત્ર તાન્ક્ષત્રિયાઃ શૂરાન્સઙ્ગ્રામેષ્વનિવર્તિનઃ।
પુત્રાન્ભ્રાતૃન્પિતૄંશ્ચૈવ દદૃશુર્નિહતાન્રણે॥ 1-2-319 (620)
પુત્રપૌત્રવધાર્તાયાસ્તથાત્રૈવ પ્રકીર્તિતા।
ગાન્ધાર્યાશ્ચાપિ કૃષ્ણેન ક્રોધોપશમનક્રિયા॥ 1-2-320 (621)
યત્ર રાજા મહાપ્રાજ્ઞઃ સર્વધર્મભૃતાં વરઃ।
રાજ્ઞાંતાનિ શરીરાણિ દાહયામાસ શાસ્ત્રતઃ॥ 1-2-321 (622)
તોયકર્મણિ ચારબ્ધે રાજ્ઞામુદકદાનિકે।
ગૂઢોત્પન્નસ્ય ચાખ્યાનં કર્ણસ્ય પૃથયાત્મનઃ॥ 1-2-322 (623)
સુતસ્યૈતદિહ પ્રોક્તં વ્યાસેન પરમર્ષિણા।
એતદેકાદશં પર્વ શોકવૈક્લવ્યકારણમ્॥ 1-2-323 (624)
પ્રણીતં સજ્જનમનોવૈક્લવ્યાશ્રુપ્રવર્તકમ્।
સપ્તવિંશતિરધ્યાયાઃ પર્વણ્યસ્મિન્પ્રકીર્તિતાઃ॥ 1-2-324 (625)
શ્લોકસપ્તશતી ચાપિ પઞ્ચસપ્તતિસંયુતા।
સંખ્યયા ભારતાખ્યાનમુક્તં વ્યાસેન ધીમતા॥ 1-2-325 (626)
અતઃ પરં શાન્તિપર્વ દ્વાદશં બુદ્ધિવર્ધનમ્।
યત્ર નિર્વેદમાપન્નો ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-2-326 (627)
ઘાતયિત્વા પિતૄન્ભ્રાતૄન્પુત્રાન્સંબન્ધિમાતુલાન્।
શાન્તિપર્વણિ ધર્માશ્ચ વ્યાખ્યાતાઃશારતલ્પિકાઃ॥ 1-2-327 (628)
રાજભિર્વેદિતવ્યાસ્તે સમ્યગ્જ્ઞાનબુભુત્સુભિઃ।
આપદ્ધર્માશ્ચ તત્રૈવ કાલહેતુપ્રદર્શિનઃ॥ 1-2-328 (629)
યાન્બુદ્ધ્વા પુરુષઃ સમ્યક્સર્વજ્ઞત્વમવાપ્નુયાત્।
મોક્ષધર્માશ્ચ કથિતા વિચિત્રા બહુવિસ્તરાઃ॥ 1-2-329 (630)
દ્વાદશં પર્વ નિર્દિષ્ટમેતત્પ્રાજ્ઞજનપ્રિયમ્।
અત્ર પર્વણિ વિજ્ઞેયમધ્યાયાનાં શતત્રયમ્॥ 1-2-330 (631)
વિંશચ્ચૈવ તથાધ્યાયા નવ ચૈવ તપોધાઃ।
ચતુર્દશસહસ્રાણિ તથા સપ્તશતાનિ ચ॥ 1-2-331 (632)
સપ્તશ્લોકાસ્તથૈવાત્ર પઞ્ચવિંશતિસંખ્યયા।
અત ઊર્ધ્વં ચ વિજ્ઞેયમનુશાસનમુત્તમમ્॥ 1-2-332 (633)
યત્ર પ્રકૃતિમાપન્નઃ શ્રુત્વા ધર્મવિનિશ્ચયમ્।
ભીષ્માદ્ભાગીરથીપુત્રાત્કુરુરાજો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-2-333 (634)
વ્યવહારોઽત્ર કાર્ત્સ્ન્યેન ધર્માર્થીયઃ પ્રકીર્તિતઃ।
વિવિધાનાં ચ દાનાનાં ફલયોગાઃ પ્રકીર્તિતાઃ॥ 1-2-334 (635)
તથા પાત્રવિશેષાશ્ચ દાનાનાં ચ પરો વિધિઃ।
આચારવિધિયોગશ્ચ સત્યસ્ય ચ પરા ગતિઃ॥ 1-2-335 (636)
મહાભાગ્યં ગવાં ચૈવ બ્રાહ્મણાનાં તથૈવ ચ।
રહસ્યં ચૈવ ધર્માણાં દેશકાલોપસંહિતમ્॥ 1-2-336 (637)
એતત્સુબહુવૃત્તાન્તમુત્તમં ચાનુશાસનમ્।
ભીષ્મસ્યાત્રૈવ સંપ્રાપ્તિઃ સ્વર્ગસ્ય પરિકીર્તિતા॥ 1-2-337 (638)
એતત્ત્રયોદશં પર્વ ધર્મનિશ્ચયકારકમ્।
અધ્યાયાનાં શતં ત્વત્ર ષટ્ચત્વારિંશદેવ તુ॥ 1-2-338 (639)
શ્લોકાનાં તુ સહસ્રાણિ પ્રોક્તાન્યષ્ટૌ પ્રસંખ્યયા।
તતોઽશ્વમેધિકં નામ પર્વ પ્રોક્તં ચતુર્દશમ્॥ 1-2-339 (640)
તત્સંવર્તમરુત્તીયં યત્રાખ્યાનમનુત્તમમ્।
સુવર્ણકોશસંપ્રાપ્તિર્જન્મ ચોક્તં પરીક્ષિતઃ॥ 1-2-340 (641)
દગ્ધસ્યાસ્ત્રાગ્નિના પૂર્વં કૃષ્ણાત્સંજીવનં પુનઃ।
ચર્યાયાં હયમુત્સૃષ્ટં પાણ્ડવસ્યાનુગચ્છતઃ॥ 1-2-341 (642)
તત્ર તત્ર ચ યુદ્ધાનિ રાજપુત્રૈરમર્ષણૈઃ।
ચિત્રાઙ્ગદાયાઃ પુત્રેણ સ્વપુત્રેણ ધનંજયઃ॥ 1-2-342 (643)
સઙ્ગ્રામે બભ્રુવાહેન સંશયં ચાત્ર જગ્મિવાન્।
સુદર્શનં તથાઽઽખ્યાનં વૈષ્ણવં ધર્મમેવ ચ।
અશ્વમેધે મહાયજ્ઞે નકુલાખ્યાનમેવ ચ॥ 1-2-343 (644)
ઇત્યાશ્વમેધિકં પર્વ પ્રોક્તમેતન્મહાદ્ભુતમ્।
અધ્યાયાનાં શતં ચૈવ ત્રયોઽધ્યાયાશ્ચ કીર્તિતાઃ॥ 1-2-344 (645)
ત્રીણિ શ્લોકસહસ્રાણિ તાવન્ત્યેવ શતાનિ ચ।
વિંશતિશ્ચ તથા શ્લોકાઃ સંખ્યાતાસ્તત્ત્વદર્શિના॥ 1-2-345 (646)
તતસ્ત્વાશ્રમવાસાખ્યં પર્વ પઞ્ચદશં સ્મૃતમ્।
યત્ર રાજ્યં સમુત્સૃજ્ય ગાન્ધાર્યા સહિતો નૃપઃ॥ 1-2-346 (647)
ધૃતરાષ્ટ્રોશ્રમપદં વિદુરશ્ચ જગામ હ।
યં દૃષ્ટ્વા પ્રસ્થિતં સાધ્વી પૃથાપ્યનુયયૌ તદા॥ 1-2-347 (648)
પુત્રરાજ્યં પરિત્યજ્ય ગુરુશુશ્રૂષણે રતા।
યત્ર રાજા હતાન્પુત્રાન્પૌત્રાનન્યાંશ્ચ પાર્થિવાન્॥ 1-2-348 (649)
લાકાન્તરગતાન્વીરાનપશ્યત્પુનરાગતાન્।
ઋષેઃ પ્રસાદાત્કૃષ્ણસ્ય દૃષ્ટ્વાશ્ચર્યમનુત્તમમ્॥ 1-2-349 (650)
ત્યક્ત્વા શોકં સદારશ્ચ સિદ્ધિં પરમિકાં ગતઃ।
યત્ર ધર્મં સમાશ્રિત્ય વિદુરઃ સુગતિં ગતઃ॥ 1-2-350 (651)
સંજયશ્ચ સહામાત્યો વિદ્વાન્ગાવલ્ગણિર્વશી।
દદર્શ નારદં યત્ર ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-2-351 (652)
નારદાચ્ચૈવ શુશ્રાવ વૃષ્ણીનાં કદનં મહત્।
એતદાશ્રમવાસાખ્યં પર્વોક્તં મહદદ્ભુતમ્॥ 1-2-352 (653)
દ્વિચત્વારિંશદધ્યાયાઃ પર્વૈતદભિસઙ્ખ્યયા।
સહસ્રમેકં શ્લોકાનાં પઞ્ચશ્લોકશતાનિ ચ॥ 1-2-353 (654)
ષડેવ ચ તથા શ્લોકાઃ સંખ્યાતાસ્તત્ત્વદર્શિના।
અતઃ પરં નિબોધેદં મૌસલં પર્વ દારુણમ્॥ 1-2-354 (655)
યત્ર તે પુરુષવ્યાઘ્રાઃ શસ્ત્રસ્પર્શહતા યુધિ।
બ્રહ્મદણ્ડવિનિષ્પિષ્ટાઃ સમીપે લવણામ્ભસઃ॥ 1-2-355 (656)
આપાને પાનકલિતા દૈવેનાભિપ્રચોદિતાઃ।
એરકારૂપિભિર્વજ્રૈર્નિજઘ્નુરિતરેતરમ્॥ 1-2-356 (657)
યત્ર સર્વક્ષયં કૃત્વા તાવુભૌ રામકેશવૌ।
નાતિચક્રામતુઃ કાલં પ્રાપ્તં સર્વહરં મહત્॥ 1-2-357 (658)
યત્રાર્જુનો દ્વારવતીમેત્ય વૃષ્ણિવિનાકૃતામ્।
દૃષ્ટ્વા વિપાદમગમત્પરાં ચાર્તિં નરર્ષભઃ॥ 1-2-358 (659)
સ સંસ્કૃત્ય નરશ્રેષ્ઠં માતુલં શૌરિમાત્મનઃ।
દદર્શ યદુવીરાણામાપાને વૈશસં મહત્॥ 1-2-359 (660)
શરીરં વાસુદેવસ્ય રામસ્ય ચ મહાત્મનઃ।
સંસ્કારં લમ્ભયામાસ વૃષ્ણીનાં ચ પ્રધાનતઃ॥ 1-2-360 (661)
સવૃદ્ધબાલમાદાય દ્વારવત્યાસ્તતો જનમ્।
દદર્શાપદિ કષ્ટાયાં ગાણ્ડીવસ્ય પરાભવમ્॥ 1-2-361 (662)
સર્વેષાં ચૈવ દિવ્યાનામસ્ત્રાણામપ્રસન્નતામ્।
નાશં વૃષ્ણિકલત્રાણાં પ્રભાવાનામનિત્યતામ્॥ 1-2-362 (663)
દૃષ્ટ્વા નિર્વેદમાપન્નો વ્યાસવાક્યપ્રચોદિતઃ।
ધર્મરાજં સમાસાદ્ય સંન્યાસં સમરોચયત્॥ 1-2-363 (664)
ઇત્યેતન્મૌસલં પર્વ ષોડશં પરિકીર્તિતમ્।
અધ્યાયાષ્ટૌ સમાખ્યાતાઃ શ્લોકાનાં ચ શતત્રયમ્॥ 1-2-364 (665)
શ્લોકાનાં વિંશતિશ્ચવ સંખ્યાતા તત્ત્વદર્શિના।
મહાપ્રસ્થાનિકં તસ્માદૂર્ધ્વં સપ્તદશં સ્મૃતમ્॥ 1-2-365 (666)
યત્ર રાજ્યં પરિત્યજ્ય પાણ્ડવાઃ પુરુષર્ષભાઃ।
દ્રૌપદ્યા સહિતા દેવ્યા મહાપ્રસ્થાનમાસ્થિતાઃ॥ 1-2-366 (667)
યત્ર તેઽગ્નિં દદૃશિરે લૌહિત્યં પ્રાપ્ય સાગરમ્।
યત્રાગ્નિના ચોદિતશ્ચ પાર્થસ્તસ્મૈ મહાત્મને॥ 1-2-367 (668)
દદૌ સંપૂજ્ય તદ્દિવ્યં ગાણ્ડીવં ધનુરુત્તમમ્।
યત્ર ભ્રાતૃન્નિપતિતાન્દ્રૌપદીં ચ યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-2-368 (669)
દૃષ્ટ્વા હિત્વા જગામૈવ સર્વાનનવલોકયન્।
એતત્સપ્તદશં પર્વ મહાપ્રસ્થાનિકં સ્મૃતમ્॥ 1-2-369 (670)
યત્રાધ્યાયાસ્ત્રયઃ પ્રોક્તાઃ શ્લોકાનાં ચ શતત્રયમ્।
વિંશતિશ્ચ તથા શ્લોકાઃ સંખ્યાતાસ્તત્ત્વદર્શિના॥ 1-2-370 (671)
સ્વર્ગપર્વ તતો જ્ઞેયં દિવ્યં યત્તદમાનુષમ્।
પ્રાપ્તં દૈવરથં સ્વર્ગાન્નેષ્ટવાન્યત્ર ધર્મરાટ્॥ 1-2-371 (672)
આરોદું સુમહાપ્રાજ્ઞ આનૃશંસ્યાચ્છુના વિના।
તામસ્યાવિચલાં જ્ઞાત્વા સ્થિતિં ધર્મે મહાત્મનઃ॥ 1-2-372 (673)
શ્વરૂપં યત્ર તત્ત્યક્ત્વા ધર્મેણાસૌ સમન્વિતઃ।
સ્વર્ગં પ્રાપ્તઃસચ તથા યાતનાવિપુલા ભૃશમ્॥ 1-2-373 (674)
દેવદૂતેન નરકં યત્ર વ્યાજેન દર્શિતમ્।
શુશ્રાવ યત્ર ધર્માત્મા ભ્રાતૄણાં કરુણાગિરઃ॥ 1-2-374 (675)
નિદેશે વર્તમાનાનાં દેશે તત્રૈવ વર્તતામ્।
અનુદર્શિતશ્ચ ધર્મેણ દેવરાજ્ઞા ચ પાણ્ડવઃ॥ 1-2-375 (676)
આપ્લુત્યાકાશગઙ્ગાયાં દેહં ત્યક્ત્વા સ માનુષમ્।
સ્વધર્મનિર્જિતં સ્થાનં સ્વર્ગે પ્રાપ્ય સ ધર્મરાટ્॥ 1-2-376 (677)
મુમુદે પૂજિતઃ સર્વૈઃ સેન્દ્રૈઃ સુરગણૈઃ સહ।
એતદષ્ટાદશં પર્વ પ્રોક્તં વ્યાસેન ધીમતા॥ 1-2-377 (678)
અધ્યાયાઃ પઞ્ચ સંખ્યાતાઃ પર્વમ્યસ્મિન્મહાત્મના।
શ્લોકાનાં દ્વે શતે ચૈવ પ્રસંખ્યાતે તપોધાઃ॥ 1-2-378 (679)
નવ શ્લોકાસ્તથૈવાન્યે સંખ્યાતાઃ પરમર્ષિણા।
અષ્ટાદશૈવમેતાનિ પર્વાણ્યેતાન્યશેષતઃ॥ 1-2-379 (680)
ખિલેષુ હરિવંશશ્ચ ભવિષ્યં ચ પ્રકીર્તિતમ્।
દશ શ્લોકસહસ્રાણિ વિંશચ્છ્લોકશતાનિ ચ॥ 1-2-380 (681)
ખિલેષુ હરિવંશે ચ સંખ્યાતાનિ મહર્ષિણા।
એતત્સર્વં સમાખ્યાતં ભારતે પર્વસંગ્રહઃ॥ 1-2-381 (682)
અષ્ટાદશ સમાજગ્મુરક્ષૌહિણ્યો યયુત્સયા।
તન્મહાદારુણં યુદ્ધમહાન્યષ્ટાદશાભવત્॥ 1-2-382 (683)
યો વિદ્યાચ્ચતુરો વેદાન્સાઙ્ગોપનિષદો દ્વિજઃ।
ન ચાખ્યાનમિદં વિદ્યાન્નૈવ સ સ્યાદ્વિચક્ષણઃ॥ 1-2-383 (684)
અર્થશાસ્ત્રમિદં પ્રોક્તં ધર્મશાસ્ત્રમિદં મહત્।
કામશાસ્ત્રમિદં પ્રોક્તં વ્યાસેનામિતબુદ્ધિના॥ 1-2-384 (685)
શ્રુત્વા ત્વિદમુપાખ્યાનં શ્રાવ્યમન્યન્ન રોચતે।
પુંસ્કોકિલગિરં શ્રુત્વા રૂક્ષા ધ્વાઙ્ક્ષસ્ય વાગિવ॥ 1-2-385 (686)
ઇતિહાસોત્તમાદસ્માઞ્જાયન્તે કવિબુદ્ધયઃ।
પઞ્ચભ્ય ઇવ્ ભૂતેભ્યો લોકસંવિધયસ્ત્રયઃ॥ 1-2-386 (687)
અસ્યાખ્યાનસ્ય વિષયે પુરાણં વર્તતે દ્વિજાઃ।
અન્તરિક્ષસ્ય વિષયે પ્રજા ઇવ ચતુર્વિધાઃ॥ 1-2-387 (688)
ક્રિયાગુણાનાં સર્વેષામિદમાખ્યાનમાશ્રયઃ।
ઇન્દ્રિયાણાં સમસ્તાનાં ચિત્રા ઇવ મનઃ ક્રિયાઃ॥ 1-2-388 (689)
અનાશ્રિત્યૈતદાખ્યાનં કથા ભુવિ ન વિદ્યતે।
આહારમનપાશ્રિત્ય શરીરસ્યેવ ધારણમ્॥ 1-2-389 (690)
ઇદં કવિવરૈઃ સર્વૈરાખ્યાનમુપજીવ્યતે।
ઉદયપ્રેપ્સુભિર્ભૃત્યૈરભિજાત ઇવેશ્વરઃ॥ 1-2-390 (691)
અસ્ય કાવ્યસ્ય કવયો ન સમર્થા વિશેષણે।
સાધોરિવ ગૃહસ્થસ્ય શેષાસ્ત્રય ઇવાશ્રમાઃ॥ 1-2-391 (692)
ધર્મે મતિર્ભવતુ વઃ સતતોત્થિતાનાં
સ હ્યેક એવ પરલોકગતસ્ય બન્ધુઃ।
અર્થાઃ સ્ત્રિયશ્ચ નિપુણૈરપિ સેવ્યમાના
નૈવાપ્તભાવમુપયાન્તિ ન ચ સ્થિરત્વમ્॥ 1-2-392 (693)
દ્વૈપાયનૌષ્ઠપુટનિઃસૃતમપ્રમેયં
પુણ્યં પવિત્રમથ પાપહરં શિવં ચ।
યો ભારતં સમધિગચ્છતિ વાચ્યમાનં
કિં તસ્ય પુષ્કરજલૈરભિષેચનેન॥ 1-2-393 (694)
યદહ્ના કુરુતે પાપ બ્રાહ્મણસ્ત્વિન્દ્રિયૈશ્ચરન્।
મહાભારતમાખ્યાય સન્ધ્યાં મુચ્યતિ પશ્ચિમામ્॥ 1-2-394 (695)
યદ્રાત્રૌ કુરુતે પાપં કર્મણા મનસા ગિરા।
મહાભારતમાખ્યાય પૂર્વાં સન્ધ્યાં પ્રમુચ્યતે॥ 1-2-395 (696)
યો ગોશતં કનકશૃઙ્ગમયં દદાતિ
વિપ્રાય વેદવિદુષે ચ બહુશ્રુતાય।
પુણ્યાં ચ ભારતકથાં શૃણુયાચ્ચ નિત્યં
તુલ્યં ફલં ભવતિ તસ્ય ચ તસ્ય ચૈવ॥ 1-2-396 (697)
આખ્યાનં તદિદમનુત્તમં મહાર્થં
વિજ્ઞેયં મહદિહ પર્વસંગ્રહેણ।
શ્રુત્વાદૌ ભવતિ નૃણાં સુખાવગાહં
વિસ્તીર્ણં લવણજલં યથા પ્લવેન॥ 1-2-397 (698)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ પર્વસંગ્રહપર્વણિ દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ॥ 2 ॥ ॥ સમાપ્તં પર્વસંગ્રહપર્વ ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-2-3 ક્ષત્ર ક્ષત્રિયજાતિં। અમર્ષઃ સ્વપિતુઃ ક્ષત્રિયેણ હતત્વાજ્જાતસ્ય ક્રોધસ્યાસહનં તેન ચોદિતઃ પ્રેરિતઃ॥ 1-2-10 નિષિષિધુઃ નિષિદ્ધવન્તઃ। અક્ષરાધિક્યમાર્ષ॥ 1-2-14 ભૂદોષાઃ નિમ્નોન્નતત્વકણ્ટકિત્વાદયઃ॥ 1-2-19 પદાતય ઇતિ રથાદિગતાનાં નરાણ વ્યુદાસઃ॥ 1-2-23-26 અક્ષૌહિણ્યાઃ 21870 રથાઃ। 21871 ગજાઃ। 109350 પદાતયઃ। 65610 હયાઃ॥ 1-2-28 પિણ્ડિતા એકીભૂતાઃ॥ 1-2-32 હાર્દિક્યઃ કૃતવર્મા ગૌતમઃ કૃપઃ॥ 1-2-33 તે તવ સત્રે યદ્ભારતાખ્યાનં મત્તઃ પ્રવૃત્તં તજ્જનમેજયસ્ય સત્રે વ્યાસશિષ્યેણ કથિતમિત્યુત્તરેણ સંબન્ધઃ॥ 1-2-34 તત્ર ભારતે॥ 1-2-35 પ્રતિપન્નં શરણીકૃતં॥ 1-2-38 અભિજાતઃ કુલીનઃ॥ 1-2-46 હરણં દાયઃ પારિબર્હમિતિ યાવત્ તસ્ય હારિકા સમાનયનં॥ 1-2-49 અનુદ્યૂતં પુનર્દ્યૂતં॥ 1-2-50 અભિગમનં તપસે ગમનં॥ 1-2-53 સમાસ્યા સહાવસ્થાનં॥ 1-2-57 પ્રવેશઃ વિરાટનગરે। સમયસ્ય સંકેતસ્ય નિયમસ્ય વા॥ 1-2-70 પ્રતિજ્ઞા જયદ્રથવધાર્થં॥ 1-2-72 હ્રદપ્રવેશનં દુર્યોધનસ્ય॥ 1-2-83 અન્યત્ર કથિતસ્યાવશિષ્ટં યત્પુનઃ પ્રક્રમ્ય કથ્યતે તત્ ખિલં પ્રોચ્યતે। હરિવંશશ્ચ તાદૃશઃ॥ 1-2-90 માહાત્મ્યમુત્તઙ્કસ્ય ઉદઙ્કસ્યેત્યપિ પાઠઃ॥ 1-2-117 ભાર્ગવઃ કુલાલઃ॥ 1-2-138 કિતવો દ્યૂતકારકઃ॥ 1-2-150 શત્રુસ્તવ ઊરૂ ભેત્સ્યતીતિશાપોત્સર્ગઃ॥ 1-2-220 નૌ આવયોર્મધ્યે મમૈવ સાહાય્યં કર્તુમર્હતીતિ પ્રત્યેકં પ્રાર્થના જ્ઞેયા॥ 1-2-231 ઐકાત્મ્યં એકચિત્તત્વં॥ 1-2-237 શૌટીર્યાત્ ગર્વાત્॥ 1-2-255 આચાર્યઃ દ્રોણાચાર્યઃ॥ 1-2-287 સમવાયે સમયે॥ 1-2-316 સંસારદહનં નિરૂપ્યેતિશેષઃ॥ 1-2-317 આયોધનં યુદ્ધસ્થાનં॥ 1-2-319 ક્ષત્રિયાઃ ક્ષત્રિયસ્ત્રિયઃ॥ 1-2-327 શરાએવ તલ્પો યસ્ય સઃ શરતલ્પો ભીષ્મઃ તેન પ્રોક્તાઃ। શરતલ્પે ભવા વા તત્રસ્થેન વ્યાખ્યાતત્વાત્॥ 1-2-343 સુદર્શનં તથાખ્યાનમિત્યત્ર મૃગદર્શ તથાચૈવેતિ-મણિદર્શનં તથાચૈવેત્યપિ પાઠો દૃશ્યતે॥ 1-2-347 ધૃતરાષ્ટ્રઃ આશ્રમપદમિતિ ચ્છેદઃ સન્ધિરાર્ષઃ॥ 1-2-355 બ્રહ્મદણ્ડઃ બ્રાહ્મણશાપઃ॥ 1-2-356 આપાને પાનગોષ્ઠ્યાં પાનેન કલિતાઃ વિવશીકૃતાઃ। એરકાઃ તૃણવિશેષાઃ॥ 1-2-357 નાતિચક્રામતુઃ કાલં સમર્થાવપિ મર્યાદાં નોલ્લઙ્ઘિતવન્તાવિત્યર્થઃ॥ 1-2-359 વૈશસં પરસ્પરં વિશસનં॥ 1-2-372 અસ્ય અવિચલામિતિચ્છેદઃ॥ 1-2-387 વિષયે દેશે અન્તરિત્યર્થઃ। પુરાણં અષ્ટાદશભેદં પાદ્માદિ॥ 1-2-394 સંધ્યાં સંધ્યાયાં॥ દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ॥ 2 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 003
॥ શ્રીઃ ॥
1.3. અધ્યાયઃ 003
(અથ પૌષ્યપર્વ ॥ 3 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
જનમેજયં પ્રતિ સરમાખ્યદવેશુનીશાપઃ॥ 1 ॥ શાપનિવારણાર્થમૃષેઃ સોમશ્રવસઃ પૌરોહિત્યેન વરણમ્॥ 2 ॥ આરુણ્યુપમન્યુબૈદાખ્યાનાં ધૌમ્યશિષ્યાણામુપાખ્યાનમ્॥ 3 ॥ બૈદશિષ્યસ્યોત્તઙ્કસ્યોપાખ્યાનમ્॥ 4 ॥ પૌષ્યસ્ય રાજ્ઞ ઉપાખ્યાનમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-3-0 (699)
સૌતિરુવાચ। 1-3-0x (16)
જનમેજયઃ પારિક્ષિતઃ સહ ભ્રાતૃભિઃ કુરુક્ષેત્રે દીર્ઘસત્રમુપાસ્તે।
તસ્ય ભ્રાતરસ્ત્રયઃ શ્રુતસેન ઉગ્રસેનો ભીમસેન ઇતિ।
તેષુ તત્સત્રમુપાસીનેષ્વભ્યાગચ્છત્સારમેયઃ॥ 1-3-1 (700)
જનમેજયસ્ય ભ્રાતૃભિરભિહતો રોરૂયમાણો માતુઃ સમીપમુપાગચ્છત્॥ 1-3-2 (701)
તં માતા રોરૂયમાણમુવાચ।
કિં રોદિષિ કેનાસ્યભિહત ઇતિ॥ 1-3-3 (702)
સ એવમુક્તો માતરં પ્રત્યુવાચ જનમેજયસ્ય ભ્રાતૃભિરભિહતોઽસ્મીતિ॥ 1-3-4 (703)
તં માતા પ્રત્યુવાચ વ્યક્તં ત્વયા તત્રાપરાદ્ધં યેનાસ્યભિહત ઇતિ॥ 1-3-5 (704)
સ તાં પુનરુવાચ નાપરાધ્યામિ કિંચિન્નાવેક્ષે હવીંષિ નાવલિહ ઇતિ॥ 1-3-6 (705)
તચ્છ્રુત્વા તસ્ય માતા સરમા પુત્રદુઃખાર્તા તત્સત્રમુપાગચ્છદ્યત્ર સ જનમેજયઃ સહ ભ્રાતૃભિર્દીર્ઘસત્રમુપાસ્તે॥ 1-3-7 (706)
સ તયા ક્રુદ્ધયા તત્રોક્તોઽયં મે પુત્રો ન કિંચિદપરાધ્યતિ નાવેક્ષતે હવીંષિ નાવલેઢિ કિમર્થમભિહત ઇતિ॥ 1-3-8 (707)
ન કિંચિદુક્તવન્તસ્તે સા તાનુવાચ યસ્માદયમભિહતોઽનપકારી તસ્માદદૃષ્ટં ત્વાં ભયમાગમિષ્યતીતિ॥ 1-3-9 (708)
જનમેજય એવમુક્તો દેવશુન્યા સરમયા ભૃશં સંભ્રાન્તો વિષણ્ણશ્ચાસીત્॥ 1-3-10 (709)
સ તસ્મિન્સત્રે સમાપ્તે હાસ્તિનપુરં પ્રત્યેત્ય પુરોહિતમનુરૂપમન્વિચ્છમાનઃ પરં યત્નમકરોદ્યો મે પાપકૃત્યાં શમયેદિતિ॥ 1-3-11 (710)
સ કદાચિન્મૃગયાં ગતઃ પારિક્ષિતો જનમેજયઃ કસ્મિંશ્ચિત્સ્વવિષય આશ્રમમપશ્યત્॥ 1-3-12 (711)
તત્ર કશ્ચિદૃપિરાસાઞ્ચક્રે શ્રુતશ્રવા નામ।
તસ્ય તપસ્યભિરતઃ પુત્ર આસ્તે સોમશ્રવા નામ॥ 1-3-13 (712)
તસ્ય તં પુત્રમભિગમ્ય જનમેજયઃ પારિક્ષિતઃ પૌરોહિત્યાય વવ્રે॥ 1-3-14 (713)
સ નમસ્કૃત્ય તમૃષિમુવાચ ભગવન્નયં તવ પુત્રો મમ પુરોહિતોઽસ્ત્વિતિ॥ 1-3-15 (714)
સ એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ જનમેજયં ભો જનમેજય પુત્રોઽયં મમ સર્પ્યાં જાતો મહાતપસ્વી સ્વાધ્યાયસંપન્નો મત્તપોવીર્યસંભૃતો મચ્છુક્રં પીતવત્યાસ્તસ્યાઃ કુક્ષૌ જાતઃ॥ 1-3-16 (715)
સમર્થોઽયં ભવતઃ સર્વાઃ પાપકૃત્યાઃ શમયિતુમન્તરેણ મહાદેવકૃત્યામ્॥ 1-3-17 (716)
અસ્ય ત્વેકમુપાંશુવ્રતં યદેનં કશ્ચિદ્બ્રાહ્મણઃ કંચિદર્થમભિયાચેત્તં તસ્મૈ દદ્યાદયં યદ્યેતદુત્સહસે તતો નયસ્વૈનમિતિ॥ 1-3-18 (717)
તેનૈવમુક્તો જનમેજયસ્તં પ્રત્યુવાચ ભગવંસ્તત્તથા ભવિષ્યતીતિ॥ 1-3-19 (718)
સ તં પુરોહિતમુપાદાયોપાવૃત્તો ભ્રાતૃનુવાચ મયાઽયં વૃત ઉપાધ્યાયો યદયં બ્રૂયાત્તત્કાર્યમવિચારયદ્ભિર્ભવદ્ભિરિતિ।
તેનૈવમુક્તા ભ્રાતરસ્તસ્ય તથા ચક્રુઃ।
સ તથા ભ્રાતૄન્સંદિશ્ય તક્ષશિલાં પ્રત્યભિપ્રતસ્થે તં ચ દેશં વશે સ્થાપયામાસ॥ 1-3-20 (719)
એતસ્મિન્નન્તરે કશ્ચિદૃષિર્ધૌમ્યો નામાપોદસ્તસ્ય શિષ્યાસ્ત્રયો બભૂવુઃ॥ 1-3-21 (720)
ઉપમન્યુરારુણિર્બૈદશ્ચેતિ સ એકં શિષ્યંમારુણિં પાઞ્ચાલ્યં પ્રેષયામાસ ગચ્છ કેદારખણ્ડં બધાનેતિ॥ 1-3-22 (721)
સ ઉપાધ્યાયેન સંદિષ્ટ આરુણિઃ પાઞ્ચાલ્યસ્તત્ર ગત્વા તત્કેદારખણ્ડં બદ્ધું નાશકત્।
સ ક્લિશ્યમાનોઽપશ્યદુપાયં ભવત્વેવં કરિષ્યામીતિ॥ 1-3-23 (722)
સ તત્ર સંવિવેશ કેદારખણ્ડે શયાને વ તથા તસ્મિંસ્તદુદકં તસ્થૌ॥ 1-3-24 (723)
તતઃ કદાચિદુપાધ્યાય આપોદો ધૌમ્યઃ શિષ્યાવપૃચ્છત્ ક્વ આરુણિઃ પાઞ્ચાલ્યો ગત ઇતિ॥ 1-3-25 (724)
તૌ તં પ્રત્યૂચતુર્ભગવંસ્ત્વયૈવ પ્રેષિતો ગચ્છ કેદારખણ્ડં બધાનેતિ।
સ એવમુક્તસ્તૌ શિષ્યૌ પ્રત્યુવાચ તસ્માત્તત્ર સર્વે ગચ્છામો યત્ર સ ગત ઇતિ॥ 1-3-26 (725)
સ તત્ર ગત્વા તસ્યાહ્વાનાય શબ્દં ચકારઃ।
ભો આરુણે પાઞ્ચાલ્ય ક્વાસિ વત્સૈહીતિ॥ 1-3-27 (726)
સ તચ્છ્રુત્વા આરુણિરુપાધ્યાયવાક્યં તસ્માત્કેદારખણ્ડાત્સહસોત્થાયતમુપાધ્યાયમુપતસ્થે॥ 1-3-28 (727)
પ્રોવાચ ચૈનમયમસ્મ્યત્ર કેદારખણ્ડે નિઃસરમાણમુદકમવારણીયં સંરોદ્ધું સંવિષ્ટો ભગવચ્છબ્દં શ્રુત્વૈવ સહસા વિદાર્ય કેદારખણ્ડં ભવન્તમુપસ્થિતઃ॥ 1-3-29 (728)
તદભિવાદયે ભગવન્તમાજ્ઞાપયતુ ભવાન્કમર્થં કરવાણીતિ॥ 1-3-30 (729)
સ એવમુક્ત ઉપાધ્યાયઃ પ્રત્યુવાચ યસ્માદ્ભવાન્કેદારખણ્ડં વિદાર્યોત્થિતસ્તસ્માદુદ્દાલક એવનામ્ના ભવાન્ભવિષ્યતીત્યુપાધ્યાયેનાનુગૃહીતઃ॥ 1-3-31 (730)
યસ્માચ્ચ ત્વયા મદ્વચનમનુષ્ઠિતં તસ્માચ્છ્રેયોઽવાપ્સ્યસિ।
સર્વે ચ તે વેદાઃ પ્રતિભાસ્યન્તિ સર્વાણિ ચ ધર્મશાસ્ત્રાણીતિ॥ 1-3-32 (731)
સ એવમુક્ત ઉપાધ્યાયેનેષ્ટં દેશં જગામ॥ 1-3-33 (732)
અથાપરઃ શિષ્યસ્તસ્યૈવાપોદસ્ય ધૌમ્યસ્યોપમન્યુર્નામ।
તં ચોપાધ્યાયઃ પ્રેષયામાસ વત્સોપમન્યો ગા રક્ષસ્વેતિ॥ 1-3-34 (733)
સ ઉપાધ્યાયવચનાદરક્ષદ્ગાઃ સ ચાહનિ ગા રક્ષિત્વા દિવસક્ષયે ગુરુગૃહમાગમ્યોપાધ્યાયસ્યાગ્રતઃ સ્થિત્વા નમશ્ચક્રે॥ 1-3-35 (734)
તમુપાધ્યાયઃ પીવાનમપશ્યદુવાચ ચૈનં વત્સોપમન્યો કેન વૃત્તિં કલ્પયસિ પીવાનસિ દૃઢમિતિ॥ 1-3-36 (735)
સ ઉપાધ્યાયં પ્રત્યુવાચ ભો ભૈક્ષ્યેણ વૃત્તિં કલ્પયામીતિ તમુપાધ્યાયઃ પ્રત્યુવાચ॥ 1-3-37 (736)
મય્યનિવેદ્ય બૈક્ષ્યં નીપયોક્તવ્યમિતિ।
સ તથેત્યુક્તો ભૈક્ષ્યં ચરિત્વોણધ્યાયન્યવેદયત્॥ 1-3-38 (737)
સ તસ્માદુપાધ્યાયઃ સર્વમેવ ભૈક્ષ્યમગૃહ્ણાત્।
સ તથેત્યુક્તઃ પુનરરક્ષદ્ગા અહનિ રક્ષિત્વા નિશામુખે ગુરુકુલમાગમ્ય ગુરોરગ્રતઃસ્થિત્વા નમશ્ચક્રે॥ 1-3-39 (738)
તમુપાધ્યાયસ્તથાપિ પીવાનમેવ દૃષ્ટ્વોવાચ।
વત્સોપમન્યો સર્વમશેષતસ્તે ભૈક્ષ્યં ગૃહ્ણામિ કેનેદાનીં વૃત્તિં કલ્પયસીતિ॥ 1-3-40 (739)
સ એવમુક્ત ઉપાધ્યાયં પ્રત્યુવાચ।
ભગવતે નિવેદ્ય પૂર્વમપરં ચરામિ તેન વૃત્તિં કલ્પયામીતિ તમુપાધ્યાયઃ પ્રત્યુવાચ॥ 1-3-41 (740)
નૈષા ન્યાય્યા ગુરુવૃત્તિરન્યેષામપિ ભૈક્ષ્યોપજીવિનાં વૃત્ત્યુપરોધં કરોષિ ઇત્યેવં વર્તમાનો લુબ્ધોઽસીતિ॥ 1-3-42 (741)
સ તથેત્યુક્ત્વા ગા અરક્ષદ્રક્ષિત્વાચ પુનરુપાધ્યાયગૃહમાગમ્યોપાધ્યાયસ્યાગ્રતઃ સ્થિત્વા નમશ્ચક્રે॥ 1-3-43 (742)
તમુપાધ્યાયસ્તથાપિ પીવાનમેવ દૃષ્ટ્વા પુનરુવાચ।
વત્સોપમન્યો અહં તે સર્વં ભૈક્ષ્યં ગૃહ્ણામિ ન ચાન્યચ્ચરસિ પીવાનસિ ભૃશં કેન વૃત્તિં કલ્પયસીતિ॥ 1-3-44 (743)
સ એવમુક્તસ્તમુપાધ્યાયં પ્રત્યુવાચ।
ભો એતાસાં ગવાં પયસા વૃત્તિં કલ્પયામીતિ।
તમુવાચોપાધ્યાયો નૈતન્ન્યાય્યં પય ઉપયોક્તું ભવતો મયા નાભ્યનુજ્ઞાતમિતિ॥ 1-3-45 (744)
સ તથેતિ પ્રતિજ્ઞાય ગા રક્ષિત્વા પુનરુપાધ્યાયગૃહમેત્ય ગુરોરગ્રતઃ સ્થિત્વા નમશ્ચક્રે॥ 1-3-46 (745)
તમુપાધ્યાયઃ પીવાનમેવ દૃષ્ટ્વોવાચ।
વત્સોપમન્યો ભૈક્ષ્યં નાશ્નાસિ ન ચાન્યચ્ચરસિ પયો ન પિબસિ પીવાનસિ ભૃશં કેનેદાનીં વૃત્તિં કલ્પયસીતિ॥ 1-3-47 (746)
સ એવમુક્ત ઉપાધ્યાયં પ્રત્યુવાચ।
ભોઃ ફેનં પિબાપિ યમિમે વત્સા માતૄણાં સ્તનાત્પિબન્ત ઉદ્ગિરન્તિ॥ 1-3-48 (747)
તમુપાધ્યાયઃ પ્રત્યુવાચ।
એતે ત્વદનુકમ્પયા ગુણવન્તો વત્સાઃ પ્રભૂતતરં ફેનમુદ્ગિરન્તિ।
તદેષામપિ વત્સાનાં વૃત્ત્યુપરોધં કરોષ્યેવં વર્તમાનઃ।
ફેનમપિ ભવાન્ન પાતુમર્હતીતિ સ તથેતિ પ્રતિશ્રુત્ય નિરાહારઃ પુનરરક્ષદ્ગાઃ॥ 1-3-49 (748)
તથા પ્રતિષિદ્ધો ભૈક્ષ્યં નાશ્નાતિ નચાન્યચ્ચરતિ પયો ન પિબતિ ફેનં નોપયુહ્ક્તે સ કદાચિદરણ્યે ક્ષુધાર્તોઽર્કપત્રાણ્યભક્ષયત્॥ 1-3-50 (749)
સ તૈરર્કપત્રૈર્ભક્ષિતૈઃ ક્ષારતિક્તકટુરૂક્ષૈસ્તીક્ષ્ણવિપાકૈશ્ચક્ષુષ્યુપહતોઽન્ધો બભૂવ।
તતઃ સોઽન્ધોઽપિ ચઙ્ક્રમ્યમાણઃ કૂપેઽપતત્॥ 1-3-51 (750)
અથ તસ્મિન્નનાગચ્છતિ સૂર્યે ચાસ્તાચલાવલમ્બિનિ ઉપાધ્યાયઃ શિષ્યાનવોચત્॥ 1-3-52 (751)
મયોપમન્યુઃ સર્વતઃ પ્રતિષિદ્ધઃ સ નિયતં કુપિતસ્તતો નાગચ્છતિ ચિરગતસ્ત્વિતિ।
તતોઽન્વેષ્ય ઇત્યેવમુક્ત્વા શિષ્યૈઃ સાર્ધમરણ્યં ગત્વા તસ્યાહ્વાનાય શબ્દં ચકાર ભો ઉપમન્યો ક્વાસિ વત્સૈહીતિ॥ 1-3-53 (752)
સ ઉપાધ્યાયસ્ય આહ્વાનવચનં શ્રુત્વા પ્રત્યુવાચોચ્ચૈરયમસ્મિન્કૂપે પતિતોઽહમિતિ।
તમુપાધ્યાયઃ પ્રત્યુવાચ કથં ત્વમસ્મિન્કૂપે પતિત ઇતિ॥ 1-3-54 (753)
સ ઉપાધ્યાયં પ્રત્યુવાચ અર્કપત્રાણિ ભક્ષયિત્વાન્ધીભૂતોસ્મ્યતશ્ચઙ્ક્રમ્યમાણઃ કૂપે પતિત ઇતિ।
તમુપાધ્યાયઃ પ્રત્યુવાચ॥ 1-3-55 (754)
અશ્વિનૌ સ્તુહિ તૌ દેવભિષજૌ ત્વાં ચક્ષુષ્મન્તં કર્તારાવિતિ।
સ એવમુક્ત ઉપાધ્યાયેનોપમન્યુઃ સ્તોતુમુપચક્રમે દેવાવશ્વિનૌ વાગ્ભિર્ઋગ્ભિઃ॥ 1-3-56 (755)
પ્રપૂર્વગૌ પૂર્વજૌ ચિત્રભાનૂ
ગિરા વાં શંસામિ તપસા હ્યનન્તૌ।
દિવ્યૌ સુપર્ણૌ વિરજૌ વિમાના-
વધિક્ષિપન્તૌ ભુવનાનિ વિશ્વા॥ 1-3-57 (756)
હિરણ્મયૌ શકુની સાંપરાયૌ
નાસત્યદસ્રૌ સુનસૌ વૈજયન્તૌ।
શુક્લં વયન્તૌ તરસા સુવેમા-
વધિવ્યયન્તાવસિતં વિવસ્વતઃ॥ 1-3-58 (757)
ગ્રસ્તાં સુપર્ણસ્ય બલેન વર્તિકા-
મમુઞ્ચતામશ્વિનૌ સૌભગાય।
તાવત્સુવૃત્તાવનમં તમાય યા-
વસત્તમા ગા અરુણા ઉદાવહત્॥ 1-3-59 (758)
ષષ્ટિશ્ચ ગાવસ્ત્રિશતાશ્ચ ધેનવ
એકં વત્સં સુવતે તં દુહન્તિ।
નાનાગોષ્ઠા વિહિતા એકદોહના-
સ્તાવશ્વિનૌ દુહતો ઘર્મમુક્થ્યમ્॥ 1-3-60 (759)
એકાં નાભિં સપ્ત સથા અરાઃ શ્રિતાઃ
પ્રધિષ્વન્યા વિંશતિરર્પિતા અરાઃ।
અનેમિ ચક્રં પરિવર્તતેઽજરં
માયાઽશ્વિનૌ સમનક્તિ ચર્ષણી॥ 1-3-61 (760)
એકં ચક્રં વર્તતે દ્વાદશારં
ષણ્ણાભિમેકાક્ષમમૃતસ્ય ધારણમ્।
યસ્મિન્દેવા અધિ વિશ્વે વિષક્તા-
સ્તાવશ્વિનૌ મુઞ્ચતો મા વિષીદતમ્॥ 1-3-62 (761)
અશ્વિનાવિન્દુમમૃતં વૃત્તભૂયૌ
તિરોધત્તામશ્વિનૌ દાસપત્ની।
હિત્વા ગિરિમશ્વિનૌ ગામુદાચરન્તૌ
તદ્વૃષ્ટિમહ્નાત્પ્રસ્થિતૌ બલસ્ય॥ 1-3-63 (762)
યુવાં દિશો જનયથો દશાગ્રે
સમાનં મૂર્ધ્નિ રથયાનં વિયન્તિ।
તાસાં યાતમૃષયોઽનુપ્રયાન્તિ
દેવા મનુષ્યાઃ ક્ષિતિમાચરન્તિ॥ 1-3-64 (763)
યુવાં વર્ણાન્વિકુરુથો વિશ્વરૂપાં-
સ્તેઽધિક્ષિયન્તે ભુવનાનિ વિશ્વા।
તે ભાનવોઽપ્યનુસૃતાશ્ચરન્તિ
દેવા મનુષ્યાઃ ક્ષિતિમાચરન્તિ॥ 1-3-65 (764)
તૌ નાસત્યાવશ્વિનૌ વાં મહેઽહં
સ્રજં ચ યાં બિભૃથઃ પુષ્કરસ્ય।
તૌ નાસત્વાવમૃતાવૃતાવૃધા-
વૃતે દેવાસ્તત્પ્રપદે ન સૂતે॥ 1-3-66 (765)
મુખેન ગર્ભં લભતાં યુવાનૌ
ગતાસુરેતત્પ્રપદેન સૂતે।
સદ્યો જાતો માતરમત્તિ ગર્ભ-
સ્તાવશ્વિનૌ મુઞ્ચથૌ જીવસે ગામ્॥ 1-3-67 (766)
સ્તોતું ન શક્નોમિ ગુણૈર્ભવન્તૌ
ચક્ષુર્વિહીનઃ પથિ સંપ્રમોહઃ।
દુર્ગેઽહમસ્મિન્પતિતોઽસ્મિ કૂપે
યુવાં શરણ્યૌ શરણં પ્રપદ્યે॥ 1-3-68 (767)
સૌતિરુવાચ। 1-3-69x (17)
એવમૃગ્ભિશ્ચાન્યૈરસ્તુવત્।
ઇત્યેવં તેનાભિષ્ટુતાવશ્વિનાવાજગ્મતુરાહતુશ્ચૈં પ્રીતૌ સ્વ એષ તેઽપૂપોશાનૈનમિતિ॥ 1-3-69 (768)
સ એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ નાનૃતમૂચતુર્ભગવન્તૌ નત્વહમેતમપૂપમુપયોક્તુમુત્સહે ગુરવેઽનિવેદ્યેતિ॥ 1-3-70 (769)
તતસ્તમશ્વિનાવૂચતુઃ।
આવાભ્યાં પુરસ્તાદ્ભવત ઉપાધ્યાયેનૈવમેવાભિષ્ટુતાભ્યામપૂપોદત્ત ઉપયુક્તઃ સ તેનાનિવેદ્ય ગુરવે ત્વમપિ તથૈવ કુરુષ્વ યથા કૃતમુપાધ્યાયેનેતિ॥ 1-3-71 (770)
સ એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ એતત્પ્રત્યનુનયે ભવન્તાવશ્વિનૌ નોત્સહેઽહમનિવેદ્ય ગુરવેઽપૂપમુપયોક્તુમિતિ॥ 1-3-72 (771)
તમશ્વિનાવાહતુઃ પ્રીતૌ સ્વસ્તવાનયા ગુરુભક્ત્યા।
ઉપાધ્યાયસ્ય તે કાર્ષ્ણાયસા દન્તા ભવતોઽપિ હિરણ્મયા ભવિષ્યન્તિ ચક્ષુષ્માંશ્ચ ભવિષ્યસિ શ્રેયશ્ચાવાપ્સ્યસીતિ॥ 1-3-73 (772)
સ એવમુક્તોઽશ્વિભ્યાં લબ્ધચક્ષુરુપાધ્યાયસકાશમાગમ્યાભ્યવાદયત્॥ 1-3-74 (773)
આચચક્ષે ચ સ ચાસ્ય પ્રીતિમાન્બભૂવ॥ 1-3-75 (774)
આહ ચૈનં યથાઽશ્વિનાવાહતુસ્તથા ત્વં શ્રેયોઽવાપ્સ્યસીતિ॥ 1-3-76 (775)
સર્વે ચ તે વેદાઃપ્રતિભાસ્યન્તિ સર્વાણિ ચ ધર્મશાસ્ત્રાણીતિ।
એષા તસ્યાપિ પરીક્ષોપમન્ન્યોઃ॥ 1-3-77 (776)
અથાપરઃ શિષ્યસ્તસ્યૈવાપોદસ્ય ધૌમ્યસ્ય બૈદો નામ તમુપાધ્યાયઃ સમાદિદેશ વત્સ બૈદ ઇહાસ્યતાં તાવન્મમ ગૃહે કંચિત્કાલં શુશ્રૂષુણા ચ ભવિતવ્યં શ્રેયસ્તે ભવિષ્યતીતિ॥ 1-3-78 (777)
સ તથેત્યુક્ત્વા ગુરુકુલે દીર્ઘકાલં ગુરુશુશ્રૂષણપરોઽવસત્।
ગૌરિવ નિત્યં ગુરુણા ધૂર્ષુ નિયોજ્યમાનઃ શીતોષ્ણક્ષુત્તૃષ્ણાદુઃખસહઃ સર્વત્રાપ્રતિકૂલસ્તસ્ય મહતાત્કાલેન ગુરુઃ પરિતોષં જગામ॥ 1-3-79 (778)
તત્પરિતોષાચ્ચ શ્રેયઃ સર્વજ્ઞતાં ચાવાપ।
એષા તસ્યાપિ પરીક્ષા બૈદસ્ય॥ 1-3-80 (779)
સ ઉપાધ્યાયેનાનુજ્ઞાતઃ સમાવૃત્તસ્તસ્માદ્ગુરુકુલવાસાદ્ગૃહાશ્રમં પ્રત્યપદ્યત।
તસ્યાપિ સ્વગૃહે વસતસ્ત્રયઃ શિષ્યા બભૂવુઃ સ શિષ્યાન્ન કિંચિદુવાચ કર્મ વા ક્રિયતાં ગુરુશુશ્રૂષા વેતિ।
દુઃખાભિજ્ઞો હિ ગુરુકુલવાસસ્ય શિષ્યાન્પરિક્લેશેન યોજયિતું નેયેષ॥ 1-3-81 (780)
અથ કસ્મિંશ્ચિત્કાલે બૈદં બ્રાહ્મણં જનમેજયઃ પૌષ્યશ્ચ ક્ષત્રિયાવુપેત્યોપાધ્યાયં વરયાઞ્ચક્રતુઃ॥ 1-3-82 (781)
સ કદાચિદ્યાજ્યકાર્યેણાભિપ્રસ્થિત ઉત્તઙ્કનામાનં શિષ્યં નિયોજયામાસ॥ 1-3-83 (782)
ભોયત્કિંચિદસ્મદ્ગૃહે પરિહીયતે તદિચ્છામ્યહમપરિહીયમાનં ભવતા ક્રિયમાણમિતિ સ એવં પ્રતિસંદિશ્યોત્તઙ્કં બૈદઃ પ્રવાસં જગામ॥ 1-3-84 (783)
અથોત્તઙ્કઃ શુશ્રૂષુર્ગુરુનિયોગમનુતિષ્ઠમાનો ગુરુકુલે વસતિ સ્મ।
સ તત્ર વસમાન ઉપાધ્યાયસ્ત્રીભિઃ સહિતાભિરાહૂયોક્તઃ॥ 1-3-85 (784)
ઉપાધ્યાયાની તે ઋતુમતી ઉપાધ્યાયશ્ચ પ્રોષિતોઽસ્યા યથાઽયમૃતુર્વન્ધ્યો ન ભવતિ તથા ક્રિયતામેષા વિષીદતીતિ॥ 1-3-86 (785)
એવમુક્તસ્તાઃ સ્ત્રિયઃ પ્રત્યુવાચ।
ન મયા સ્ત્રીણાં વચનાદિદમકાર્યં કરણીયમ્।
ન હ્યહમુપાધ્યાયેન સંદિષ્ટોઽકાર્યમપિ ત્વયા કાર્યમિતિ॥ 1-3-87 (786)
તસ્ય પુનરુપાધ્યાયઃ કાલાન્તરેણ ગૃહમાજગામ તસ્માત્પ્રવાસાત્।
સ તુ તદ્વૃત્તં તસ્યાશેષમુપલભ્ય પ્રીતિમાનભૂત્॥ 1-3-88 (787)
ઉવાચ ચૈનં વત્સોત્તઙ્કં કિં તે પ્રિયં કરવાણીતિ।
ધર્મતો હિ શુશ્રૂષિતોઽસ્મિ ભવતા તેન પ્રીતિઃ પરસ્પરેણ નૌ સંવૃદ્ધા તદનુજાને ભવન્તં સર્વાનેવ કામાનવાપ્સ્યસિ ગમ્યતામિતિ॥ 1-3-89 (788)
સ એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ કિં તે પ્રિયં કરવાણીતિ એવં હ્યાહુઃ॥ 1-3-90 (789)
યશ્ચાધર્મેણ વૈ બ્રૂયાદ્યશ્ચાધર્મેણ પૃચ્છતિ।
તયોરન્યતરઃ પ્રૈતિ વિદ્વેષં ચાધિગચ્છતિ॥ 1-3-91 (790)
સોહમનુજ્ઞાતો ભવતા ઇચ્છામીષ્ટં ગુર્વર્થમુપહર્તુમિતિ।
તેનૈવમુક્ત ઉપાધ્યાયઃ પ્રત્યુવાચ વત્સોત્તઙ્ક ઉષ્યતાં તાવદિતિ॥ 1-3-92 (791)
સ કદાચિત્તમુપાધ્યાયમાહોત્તઙ્ક આજ્ઞાપયતુ ભવાન્કિં તે પ્રિયમુપાહરામિ ગુર્વર્થમિતિ॥ 1-3-93 (792)
તમુપાધ્યાયઃ પ્રત્યુવાચ વત્સોત્તઙ્ક બહુશો માં ચોદયસિ ગુર્વર્થમુપાહરામીતિ તદ્ગચ્છૈનાં પ્રવિશ્યોપાધ્યાયાનીં પૃચ્છ કિમુપાહરામીતિ એષા યદ્બ્રવીતિ તદુપાહરસ્વેતિ॥ 1-3-94 (793)
સ એવમુક્ત ઉપાધ્યાયેનોપાધ્યાયાનીમપૃચ્છદ્ભવત્યુપાધ્યાયેનાસ્મ્યનુજ્ઞાતો ગૃહં ગન્તુમિચ્છામીષ્ટં તે ગુર્વર્થમુપહૃત્યાનૃણો ગન્તું તદાજ્ઞાપયતુ ભવતી કિમુપાહરામિ ગુર્વર્થમિતિ॥ 1-3-95 (794)
સૈવમુક્તોપાધ્યાયાની તમુત્તઙ્કં પ્રત્યુવાચ ગચ્છ પૌષ્યં પ્રતિ રાજાનં કુણ્ડલે ભિક્ષિતું તસ્ય ક્ષત્રિયયા પિનદ્ધે॥ 1-3-96 (795)
આનયસ્વેતશ્ચતુર્થેઽહનિ પુણ્યકર્મ ભવિતા તાભ્યામાબદ્ધાભ્યાં શોભમાના બ્રાહ્મણાન્પરિવેષ્ટુમિચ્છામિ।
તત્સંપાદયસ્વ એવં હિ કુર્વતઃ શ્રેયો ભવિતાઽન્યથા કુતઃ શ્રેય ઇતિ॥ 1-3-97 (796)
સ એવમુક્તસ્તયોપાધ્યાયાન્યા પ્રાતિષ્ઠતોત્તઙ્કઃ સ પથિ ગચ્છન્નપશ્યદૃષભમતિપ્રમાણં તમધિરૂઢં ચ પુરુષમતિપ્રમાણમેવ સ પુરુષ ઉત્તઙ્કમભ્યભાષત॥ 1-3-98 (797)
ભોઉત્તઙ્કૈતત્પુરીષમસ્ય ઋષભસ્ય ભક્ષયસ્વેતિ સ એવમુક્તો નૈચ્છત્॥ 1-3-99 (798)
તમાહ પુરુષો ભૂયો ભક્ષયસ્વોત્તઙ્ક મા વિચારયોપાધ્યાયેનાપિ તે ભક્ષિતં પૂર્વમિતિ॥ 1-3-100 (799)
સ એવમુક્તો બાઢમિત્યુક્ત્વા તદા તદ્વૃપભસ્ય મૂત્રં પુરીષં ચ ભક્ષયિત્વોત્તઙ્કઃ સંભ્રમાઢુત્થિત એવાપોઽનુસ્પૃશ્ય પ્રતસ્થે॥ 1-3-101 (800)
યત્ર સ ક્ષત્રિયઃ પૌષ્યસ્તમુપેત્યાસીનમપશ્યદુત્તઙ્કઃ।
સ ઉત્તઙ્કસ્તમુપેત્યાશીર્ભિરભિનન્દ્યોવાચ॥ 1-3-102 (801)
અર્થી ભવન્તમુપાગતોઽસ્મીતિ સ એનમભિવાદ્યોવાચ।
ભગવન્પૌષ્યઃ ખલ્વહં કિં કરવાણીતિ॥ 1-3-103 (802)
સ તમુવાચ ગુર્વર્થં કુણ્ડલયોરર્થેનાભ્યાગતોઽસ્મિ।
યે વૈ તે ક્ષત્રિયા પિનદ્ધે કુણ્ડલે તે ભવાન્દાતુમર્હતીતિ॥ 1-3-104 (803)
તં પ્રત્યુવાચ પૌષ્યઃ પ્રવિશ્યાન્તઃપુરં ક્ષત્રિયા યાચ્યતામિતિ।
સ તેનૈવમુક્તઃ પ્રવિશ્યાન્તઃપુરં ક્ષત્રિયાં નાપશ્યત્॥ 1-3-105 (804)
સ પૌષ્યં પુનરુવાચ ન યુક્તં ભવતાઽહમનૃતેનોપચરિતું ન હિ તેઽન્તઃપુરે ક્ષત્રિયા સન્નિહિતા નૈનાં પશ્યામિ॥ 1-3-106 (805)
સ એવમુક્તઃ પૌષ્યઃ ક્ષણમાત્રં વિમૃશ્યોત્તઙ્કં પ્રત્યુવાચ।
નિયતં ભવાનુચ્છિષ્ટઃ સ્મર તાવન્ન હિ સા ક્ષત્રિયા ઉચ્છિષ્ટેનાશુચિના શક્યા દ્રષ્ટું પતિવ્રતાત્વાત્સૈષા નાશુચેર્દર્શનમુપૈતીતિ॥ 1-3-107 (806)
અથૈવમુક્ત ઉત્તઙ્કઃ સ્મૃત્વોવાચાસ્તિ ખલુ મયા તુ ભક્ષિતં નોપસ્પૃષ્ટમાગચ્છતેતિ।
તં પૌષ્યઃ પ્રત્યુવાચ એષ તે વ્યતિક્રમો નોત્થિતેનોપસ્પૃષ્ટં ભવતિ શીઘ્રમાગચ્છતેતિ॥ 1-3-108 (807)
અથોત્તઙ્કસ્તં તથેત્યુક્ત્વા પ્રાઙ્મુખ ઉપાવેશ્ય સુપ્રક્ષાલિતપાણિપાદવદનો નિઃશબ્દાભિરફેનાભિરનુષ્ણાભિર્હૃદ્ગતાભિરદ્ભિસ્ત્રિઃ પીત્વા દ્વિઃ પરિમૃજ્ય ખાન્યદ્ભિરુપસ્પૃશ્ય ચાન્તઃપુરં પ્રવિવેશ॥ 1-3-109 (808)
તતસ્તાં ક્ષત્રિયામપશ્યત્સા ચ દૃષ્ટ્વૈવોત્તઙ્કં પ્રત્યુત્થાયાભિવાદ્યોવાચ સ્વાગતં તે ભગવન્નાજ્ઞાપય કિં કરવાણીતિ॥ 1-3-110 (809)
સ તામુવાચૈતે કુણ્ડલે ગુર્વર્થં મે ભિક્ષિતે દાતુમર્હસીતિ।
સા પ્રીતા તેન તસ્ય સદ્ભાવેન પાત્રમયમનતિક્રમણીયશ્ચેતિ મત્વા તે કુણ્ડલે અવમુચ્યાસ્મૈ પ્રાયચ્છદાહ ચૈનમેતે કુણ્ડલે તક્ષકો નાગરાજઃ સુભૃશં પ્રાર્થયત્યપ્રમત્તો નેતુમર્હસીતિ॥ 1-3-111 (810)
સ એવમુક્તસ્તાં ક્ષત્રિયાં પ્રત્યુવાચ ભવતી સુનિર્વૃતા ભવતુ।
ન માં શક્તસ્તક્ષકો નાગરાજો ધર્ષયિતુમિતિ॥ 1-3-112 (811)
સ એવમુક્ત્વા તાં ક્ષત્રિયામામન્ત્ર્ય પૌષ્યસકાશમાગચ્છત્।
આહ ચૈનં ભોઃ પૌષ્ય પ્રીતોઽસ્મીતિ તમુત્તઙ્કં પૌષ્યઃ પ્રત્યુવાચ॥ 1-3-113 (812)
ભગવંશ્ચિરેણ પાત્રમાસાદ્યતે ભવાશ્ચ ગુણવાનતિથિસ્તદિચ્છે શ્રાદ્ધં કર્તું ક્રિયતાં ક્ષણ ઇતિ॥ 1-3-114 (813)
તમુત્તઙ્કઃ પ્રત્યુવાચ કૃતક્ષણ એવાસ્મિ શીઘ્રમિચ્છામિ યથોપપન્નમન્નમુપસ્કૃતં ભવતેતિ સ તથેત્યુક્ત્વા યથોપપન્નેનાન્નેનૈનં ભોજયામાસ॥ 1-3-115 (814)
અથોત્તઙ્કઃ સકેશં શીતમન્નં દૃષ્ટ્વા અશુચ્યેતદિતિ મત્વા તં પૌષ્યમુવાચ।
યસ્માન્મે અશુચ્યન્નં દદાસિ તસ્માદન્ધો ભવિષ્યસીતિ॥ 1-3-116 (815)
તં પૌષ્યઃ પ્રત્યુવાચ।
યસ્માત્ત્વમદુષ્ટમન્નંદૂષયસિ તસ્માદનપત્યો ભવિષ્યસીતિ તમુત્તઙ્કઃ પ્રત્યુવાચ॥ 1-3-117 (816)
ન યુક્તં ભવતાઽન્નમશુચિ દત્ત્વા પ્રતિશાપં દાતું તસ્માદન્નમેવ પ્રત્યક્ષીકુરુ।
તતઃ પૌષ્યસ્તદન્નમશુચિ દૃષ્ટ્વા તસ્યાશુચિભાવમપરોક્ષયામાસ॥ 1-3-118 (817)
અથ તદન્નં મુક્તકેશ્યા સ્ત્રિયોપહૃતમનુષ્ણં સકેશં ચાશુચ્યેતદિતિ મત્વા તમૃષિમુત્તઙ્કં પ્રસાદયામાસ॥ 1-3-119 (818)
ભઘવન્નેતદજ્ઞાનાદન્નં સકેશમુપાહૃતં શીતં ચ।
તત્ક્ષામયે ભવન્તં ન ભવેયમન્ધ ઇતિ।
તમુત્તઙ્કઃ પ્રત્યુવાચ॥ 1-3-120 (819)
ન મૃષા બ્રવીમિ ભૂત્વા ત્વમન્ધો નચિરાદનન્ધો ભવિષ્યસીતિ।
મમાપિ શાપો ભવતા દત્તો ન ભવેદિતિ॥ 1-3-121 (820)
તં પૌષ્યઃ પ્રત્યુવાચ ન ચાહં શક્તઃ શાપં પ્રત્યાદાતું ન હિ મે મન્યુરદ્યાપ્યુપશમં ગચ્છતિ કિં ચૈતદ્ભવતા ન જ્ઞાયતે।
યથા॥ 1-3-122 (821)
નવનીતં હૃદયં બ્રાહ્મણસ્ય
વાચિ ક્ષુરો નિહિતસ્તીક્ષ્ણધારઃ।
તદુભયમેતદ્વિપરીતં ક્ષત્રિયસ્ય
વાઙ્ગવનીતં હૃદયં તીક્ષ્ણધારમ્॥ ઇતિ॥ 1-3-123 (822)
તદેવંગતે ન શક્તોઽહં તીક્ષ્ણહૃદયત્વાત્તં શાપમન્યથાકર્તું ગમ્યતામિતિ।
તમુત્તઙ્કઃ પ્રત્યુવાચ॥ 1-3-124 (823)
ભવતાઽહમન્નસ્યાશુચિભાવમાલક્ષ્ય પ્રત્યનુનીતઃ।
પ્રાક્ ચ તેઽભિહિતં યસ્માદદુષ્ટમન્નં દૂષયસિ તસ્માદનપત્યો ભવિષ્યસીતિ।
દુષ્ટે ચાન્ને નૈષ મમ શાપો ભવિષ્યતીતિ॥ 1-3-125 (824)
સાધયામસ્તાવદિત્યુક્ત્વા પ્રાતિષ્ઠતોત્તઙ્કસ્તે કુણ્ડલે ગૃહીત્વા।
સોઽપશ્યદથ પથિ નગ્નં ક્ષપણકમાગચ્છન્તં મુહુર્મુહુર્દૃશ્યમાનમદૃશ્યમાનં ચ॥ 1-3-126 (825)
અથોત્તઙ્કસ્તે કુણ્ડલે સંન્યસ્ય ભૂમાવુદકાર્થં પ્રચક્રમે।
એતસ્મિન્નન્તરે સ ક્ષપણકસ્ત્વરમાણ ઉપસૃત્ય તે કુણ્ડલે ગૃહીત્વા પ્રાદ્રવત્॥ 1-3-127 (826)
તમુત્તઙ્કોઽભિસૃત્ય કૃતોદકકાર્યઃ શુચિઃ પ્રયતો નમો દેવેભ્યો ગુરુભ્યશ્ચ કૃત્વા મહતા જવેન તમન્વયાત્॥ 1-3-128 (827)
તસ્ય તક્ષકો દૃઢમાસન્નઃ સતં જગ્રાહ।
ગૃહીતમાત્રઃ સ તદ્રૂપં વિહાય તક્ષકસ્વરૂપં કૃત્વા સહસા ધરણ્યાં વિવૃતં મહાબિલં પ્રવિવેશ॥ 1-3-129 (828)
પ્રવિશ્ય ચ નાગલોકં સ્વભવનમગચ્છત્।
અથોત્તઙ્કસ્તસ્યાઃ ક્ષત્રિયાયા વચઃ સ્મૃત્વા તં તક્ષકમન્વગચ્છત્॥ 1-3-130 (829)
સ તદ્બિલં દણ્ડકાષ્ઠેન ચખાન ન ચાશકત્।
તં ક્લિશ્યમાનમિન્દ્રોઽપશ્યત્સ વજ્રં પ્રેષયામાસ।
ગચ્છાસ્ય બ્રાહ્મણસ્ય સાહાય્યં કુરુષ્વેતિ॥ 1-3-131 (830)
અથ વજ્રં દણ્ડકાષ્ઠમનુપ્રવિશ્ય તદ્બિલમદારયત્॥ 1-3-132 (831)
તમુત્તઙ્કોઽનુવિવેશ તેનૈવ બિલેન પ્રવિશ્ય ચ તં નાગલોકમપર્યન્તમનેકવિધપ્રાસાદહર્મ્યવલભીનિર્યૂહશતસંકુલમુચ્ચાવચક્રીડાશ્ચર્યસ્થાનાવકીર્ણમપશ્યત્॥ 1-3-133 (832)
સ તત્ર નાગાંસ્તાનસ્તુવદેભિઃ શ્લોકૈઃ।
ય ઐરાવતરાજાનઃ સર્પાઃ સમિતિશોભાઃ।
ક્ષરન્ત ઇવ જીમૂતાઃ સવિદ્યુત્પવનેરિતાઃ॥ 1-3-134 (833)
સુરૂપા બહુરૂપાશ્ચ તથા કલ્માષકુણ્ડલાઃ।
આદિત્યવન્નાકપૃષ્ઠે રેજુરૈરાવતોદ્ભવાઃ॥ 1-3-135 (834)
બહૂનિ નાગવેશ્માનિ ગઙ્ગાયાસ્તીર ઉત્તરે।
તત્રસ્થાનપિ સંસ્તૌમિ મહતઃ પન્નગાનહમ્॥ 1-3-136 (835)
ઇચ્છેત્કોઽર્કાંશુસેનાયાં ચર્તુમૈરાવતં વિના।
શતાન્યશીતિરષ્ટૌ ચ સહસ્રાણિ ચ વિંશતિઃ॥ 1-3-137 (836)
સર્પાણાં પ્રગ્રહા યાન્તિ ધૃતરાષ્ટ્રો યદૈજતિ।
યે ચૈનમુપસર્પન્તિ યે ચ દૂરપથં ગતાઃ॥ 1-3-138 (837)
અહમૈરાવતજ્યેષ્ઠભ્રાતૃભ્યોઽકરવં નમઃ।
યસ્ય વાસઃ કુરુક્ષેત્રે ખાણ્ડવે ચાભવત્પુરા॥ 1-3-139 (838)
તં નાગરાજમસ્તૌષં કુણ્ડલાર્થાય તક્ષકમ્।
તક્ષકશ્ચાશ્વસેનશ્ચ નિત્યં સહચરાવુભૌ॥ 1-3-140 (839)
કુરુક્ષેત્રં ચ વસતાં નદીમિક્ષુમતીમનુ।
જઘન્યજસ્તક્ષકસ્ય શ્રુતસેનેતિ યઃ સુતઃ॥ 1-3-141 (840)
અવસદ્યો મહદ્દ્યુમ્નિ પ્રાર્થયન્નાગમુખ્યતામ્।
કરવાણિ સદા ચાહં નમસ્તસ્મૈ મહાત્મને॥ 1-3-142 (841)
સૌતિરુવાચ। 1-3-143x (18)
એવં સ્તુત્વા સ વિપ્રર્ષિરુત્તઙ્કો ભુજગોત્તમાન્।
નૈવ તે કુણ્ડલે લેભે તતશ્ચિન્તામુપાગમત્॥ 1-3-143 (842)
એવં સ્તુવન્નપિ નાગાન્યદા તે કુણ્ડલે નાલભત્તદાઽપશ્યત્સ્ત્રિયૌ તન્ત્રે અધિરોપ્ય સુવેમે પટં વયન્ત્યૌ।
તસ્મિંસ્તન્ત્રે કૃષ્ણાઃ સિતાશ્ચ તન્તવશ્ચક્રં ચાપશ્યદ્દ્વાદશારં ષડ્ભિઃ કુમારૈઃ પરિવર્ત્યમાનં પુરુષં ચાપશ્યદશ્વં ચ દર્શનીયમ્॥ 1-3-144 (843)
સ તાન્સર્વાંસ્તુષ્ટાવ એભિર્મન્ત્રવાદશ્લોકૈઃ॥ 1-3-145 (844)
ત્રીણ્યર્પિતાન્યત્ર શતાનિ મધ્યે
ષષ્ટિશ્ચ નિત્યં ચરતિ ધ્રુવેઽસ્મિન્।
ચક્રે ચતુર્વિંશતિપર્વયોગે
ષડ્વૈ કુમારાઃ પરિવર્તયન્તિ॥ 1-3-146 (845)
તન્ત્રં ચેદં વિશ્વરૂપે યુવત્યૌ
વયતસ્તન્તૂન્સતતં વર્તયન્ત્યૌ।
કૃષ્ણાન્સિતાંશ્ચૈવ વિવર્તયન્ત્યૌ
ભૂતાન્યજસ્રં ભુવનાનિ ચૈવ॥ 1-3-147 (846)
વજ્રસ્ય ભર્તા ભુવનસ્ય ગોપ્તા
વૃત્રસ્ય હન્તા નમુચેર્નિહન્તા।
કૃષ્ણે વસાનો વસને મહાત્મા
સત્યાનૃતે યો વિવિનક્તિ લોકે॥ 1-3-148 (847)
યો વાજિનં ગર્ભમપાં પુરાણં
વૈશ્વાનરં વાહનમભ્યુપૈતિ।
નમોઽસ્તુ તસ્મૈ જગદીશ્વરાય
લોકત્રયેશાય પુરંદરાય॥ 1-3-149 (848)
તતઃ સ એનં પુરુષઃ પ્રાહ પ્રીતોઽસ્મિ તેઽહસનેન સ્તોત્રેણ કિં તે પ્રિયં કરવાણીતિ।
સ તમુવાચ નાગા મે વશમીયુરિતિ॥ 1-3-150 (849)
સ ચૈનં પુરુષઃ પુનરુવાચ એતમશ્વમપાને ધમસ્વેતિ॥ 1-3-151 (850)
તતોઽશ્વસ્યાપાનમધમત્તતોઽશ્વાદ્ધમ્યમાનાત્સર્વસ્રોતોભ્યઃ પાવકાર્ચિષઃ સધૂમા નિષ્પેતુઃ॥ 1-3-152 (851)
તાભિર્નાગલોક ઉપધૂપિતેઽથ સંભ્રાન્તસ્તક્ષકોઽગ્નેસ્તેજોભયાદ્વિષણ્ણઃ કુણ્ડલે ગૃહીત્વા સહસા ભવનાન્નિષ્ક્રમ્યોત્તઙ્કમુવાચ॥ 1-3-153 (852)
ઇમે કુણ્ડલે ગૃહ્ણાતુ ભવાનિતિ।
સ તે પ્રતિજગ્રાહોત્તઙ્કઃ પ્રતિગૃહ્ય ચ કુણ્ડલેઽચિન્તયત્॥ 1-3-154 (853)
અદ્ય તત્પુણ્યકમુપાધ્યાયાન્યા દૂરં ચાહમભ્યાગતઃ સ કથં સંભાવયેયમિતિ॥ 1-3-155 (854)
તત એનં ચિન્તયાનમેવ સ પુરુષ ઉવાચ।
ઉત્તઙ્ક એનમેવાશ્વમધિરોહ ત્વાં ક્ષણેનૈવોપાધ્યાયકુલં પ્રાપયિષ્યતીતિ॥ 1-3-156 (855)
સ તથેન્યુક્ત્વા તમશ્વમધિરુહ્ય પ્રત્યાજગામોપાધ્યાયકુલં।
ઉપાધ્યાયાની ચ સ્નાતા કેશાનાવાપયન્ત્યુપવિષ્ટોત્તઙ્કો નાગચ્છતીતિ શાપાયાસ્ય મનો દધે॥ 1-3-157 (856)
અથૈતસ્મિન્નન્તરે સ ઉત્તઙ્કઃ પ્રવિશ્ય ઉપાધ્યાયકુલં ઉપાધ્યાયાનીમભ્યવાદયત્તે ચાસ્યૈ કુણ્ડલે પ્રાયચ્છત્સા ચૈનં પ્રત્યુવાચ॥ 1-3-158 (857)
ઉત્તઙ્ક દેશે કાલેઽભ્યાગતઃ સ્વાગતં તે વત્સ `ઇદાનીં યદ્યનાગતોસિ કોપિતયા મયા શપ્તો ભવિષ્યસિ' શ્રેયસ્તવોપસ્થિતં સિદ્ધિમાપ્નુહીતિ॥ 1-3-159 (858)
અથોત્તઙ્ક ઉપાધ્યાયમભ્યવાદયત્।
તમુપાધ્યાયઃ પ્રત્યુવાચ વત્સોત્તઙ્ક સ્વાગતં તે કિં ચિરં કૃતમિતિ॥ 1-3-160 (859)
તમુત્તઙ્ક ઉપાધ્યાયં પ્રત્યુવાચ।
ભોસ્તક્ષકેણ મે નાગરાજેન વિઘ્નઃ કૃતોઽસ્મિન્કર્મણિ તેનાસ્મિ નાગલોકં ગતઃ॥ 1-3-161 (860)
તત્ર ચ મયા દૃષ્ટે સ્ત્રિયૌ તન્ત્રેઽધિરોપ્ય પટં વયન્ત્યૌ તસ્મિંશ્ચ કૃષ્ણાઃ સિતાશ્ચ તન્તવઃ।
કિં તત્॥ 1-3-162 (861)
તત્ર ચ મયા ચક્રં દૃષ્ટં દ્વાદશારં ષટ્ચૈનં કુમારાઃ પરિવર્તયન્તિ તદપિ કિં।
પુરુષશ્ચાપિ મયા દૃષ્ટઃ સ ચાપિ કઃ।
અશ્વશ્ચાતિપ્રમાણો દૃષ્ટઃ સ ચાપિ કઃ॥ 1-3-163 (862)
પથિ ગચ્છતા ચ મયા ઋષભો દૃષ્ટસ્તં ચ પુરુષોઽધિરૂઢસ્તેનાસ્મિ સોપચારમુક્ત ઉત્તઙ્કાસ્ય ઋષભસ્ય પુરીષં ભક્ષય ઉપાધ્યાયેનાપિ તે ભક્ષિતમિતિ॥ 1-3-164 (863)
તતસ્તસ્ય વચનાન્મયા તદૃષભસ્ય પુરીષમુપયુક્તં સ ચાપિ કઃ।
તદેતદ્ભવતોપદિષ્ટમિચ્છેયં શ્રોતું કિં તદિતિ।
સ તેનૈવમુક્ત ઉપાધ્યાયઃ પ્રત્યુવાચ॥ 1-3-165 (864)
યે તે સ્ત્રિયૌ ધાતા વિધાતા ચ યે ચ તે કૃષ્ણાઃ સિતાસ્તન્તવસ્તે રાત્ર્યહની।
યદપિ તચ્ચક્રં દ્વાદશારં ષટ્કુમારાઃ પરિવર્તયન્તિ તેપિ ષડ્ઋતવઃ દ્વાદશારા દ્વાદશ માસાઃ સંવત્સરશ્ચક્રમ્॥ 1-3-166 (865)
યઃ પુરુષઃસ પર્જન્યઃ યોઽશ્વઃ સોઽગ્નિઃ ય ઋષભસ્ત્વયા પથિ ગચ્છતા દૃષ્ટઃ સ ઐરાવતો નાગરાટ્॥ 1-3-167 (866)
યશ્ચૈનમધિરૂઢઃ પુરુષઃ સ ચેન્દ્રઃ યદપિ તે ભક્ષિતં તસ્ય ઋષભસ્ય પુરીષં તદમૃતં તેન ખલ્વસિ તસ્મિન્નાગભવને ન વ્યાપન્નસ્ત્વમ્॥ 1-3-168 (867)
સ હિ ભગવાનિન્દ્રો મમ સખા ત્વદનુક્રોશાદિમમનુગ્રહં કૃતવાન્।
તસ્માત્કુણ્ડલે ગૃહીત્વા પુનરાગતોઽસિ॥ 1-3-169 (868)
તત્સૌમ્ય ગમ્યતામનુજાને ભવન્તં શ્રેયોઽવાપ્સ્યસીતિ।
સ ઉપાધ્યાયેનાનુજ્ઞાતો ભગવાનુત્તઙ્કઃ ક્રુદ્ધસ્તક્ષકં પ્રતિચિકીર્ષમાણો હાસ્તિનપુરં પ્રતસ્થે॥ 1-3-170 (869)
સ હાસ્તિનપુરં પ્રાપ્ય નચિરાદ્વિપ્રસત્તમઃ।
સમાગચ્છત રાજાનમુત્તઙ્કો જનમેજયમ્॥ 1-3-171 (870)
પુરા તક્ષશિલાસંસ્થં નિવૃત્તમપરાજિતમ્।
સમ્યગ્વિજયિનં દૃષ્ટ્વા સમન્તાન્મન્ત્રિભિર્વૃતમ્॥ 1-3-172 (871)
તસ્મૈ જયાશિષઃ પૂર્વં યથાન્યાયં પ્રયુજ્ય સઃ।
ઉવાચૈનં વચઃ કાલે શબ્દસંપન્નયા ગિરા॥ 1-3-173 (872)
ઉત્તઙ્ક ઉવાચ। 1-3-174x (19)
અન્યસ્મિન્કરણીયે તુ કાર્યે પાર્થિવસત્તમ।
અર્ચયિત્વા યથાન્યાયં પ્રત્યુવાચ દ્વિજોત્તમમ્॥ 1-3-174 (873)
સૌતિરુવાચ। 1-3-175x (20)
એવમુક્તસ્તુ વિપ્રેણ સ રાજા જનમેજયઃ।
અર્ચયિત્વા યથાન્યાયં પ્રત્યુવાચ દ્વિજોત્તમમ્॥ 1-3-175 (874)
જનમેજય ઉવાચ। 1-3-176x (21)
આસાં પ્રજાનાં પરિપાલનેન
સ્વં ક્ષત્રધર્મં પરિપાલયામિ।
પ્રવ્રૂહિ મે કિં કરણીયમદ્ય
યેનાસિ કાર્યેણ સમાગતસ્ત્વમ્॥ 1-3-176 (875)
સૌતિરુવાચ। 1-3-177x (22)
સ એવમુક્તસ્તુ નૃપોત્તમેન
દ્વિજોત્તમઃ પુણ્યકૃતાં વરિષ્ઠઃ।
ઉવાચ રાજાનમદીનસત્વં
સ્વમેવ કાર્યં નૃપતે કુરુષ્વ॥ 1-3-177 (876)
ઉત્તઙ્ક ઉવાચ। 1-3-178x (23)
તક્ષકેણ મહીન્દ્રેન્દ્ર યેન તે હિંસિતઃ પિતા।
તસ્મૈ પ્રતિકુરુષ્વ ત્વં પન્નગાય દુરાત્મને॥ 1-3-178 (877)
કાર્યકાલં હિ મન્યેઽહં વિધિદૃષ્ટસ્ય કર્મણઃ।
તદ્ગચ્છાપચિતિં રાજન્પિતુસ્તસ્ય મહાત્મનઃ॥ 1-3-179 (878)
તેન હ્યનપરાધી સ દષ્ટો દુષ્ટાન્તરાત્મના।
પઞ્ચત્વમગમદ્રાજા વજ્રાહત ઇવ દ્રુમઃ॥ 1-3-180 (879)
બલદર્પસમુત્સિક્તસ્તક્ષકઃ પન્નગાધમઃ।
અકાર્યં કૃતવાન્પાપો યોઽદશત્પિતરં તવ॥ 1-3-181 (880)
રાજર્ષિવંશગોપ્તારમમરપ્રતિમં નૃપમ્।
યિયાસું કાશ્યપં ચૈવ ન્યવર્તયત પાપકૃત્॥ 1-3-182 (881)
હોતુમર્હસિ તં પાપં જ્વલિતે હવ્યવાહને।
સર્પસત્રે મહારાજ ત્વરિતં તદ્વિધીયતામ્॥ 1-3-183 (882)
એવં પિતુશ્ચાપચિતિં કૃતવાંસ્ત્વં ભવિષ્યસિ।
મમ પ્રિયં ચ સુમહત્કૃતં રાજન્ ભવિષ્યતિ॥ 1-3-184 (883)
કર્મણઃ પૃથિવીપાલ મમ યેન દુરાત્મના।
વિઘ્નઃ કૃતો મહારાજ ગુર્વર્થં ચરતોઽનઘ॥ 1-3-185 (884)
સૌતિરુવાચ। 1-3-186x (24)
એતચ્છ્રુત્વા તુ નૃપતિસ્તક્ષકાય ચુકોપ હ।
ઉત્તઙ્કવાક્યહવિષા દીપ્તોઽગ્નિર્હવિષા યથા॥ 1-3-186 (885)
અપૃચ્છત્સ તદા રાજા મન્ત્રિણઃ સ્વાન્સુદુઃખિતઃ।
ઉત્તઙ્કસ્યૈવ સાંનિધ્યે પિતુઃ સ્વર્ગગતિં પ્રતિ॥ 1-3-187 (886)
તદૈવ હિ સ રાજેન્દ્રો દુઃખશોકાપ્લુતોઽભવત્।
યદૈવ વૃત્તં પિતરમુત્તઙ્કાદશૃણોત્તદા॥ ॥ 1-3-188 (887)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ પૌષ્યપર્વમિ તૃતીયોઽધ્યાયઃ॥ 3 ॥ ॥ સમાપ્તં ચ પૌષ્યપર્વ ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-3-1 પરિક્ષિતોઽપત્ય પુમાન્પારિક્ષિતઃ। સરમાયાઃ દેવશુન્યાઃ અપત્યં પુમાન્સારમેયઃ॥ 1-3-9 અદૃષ્ટં અતર્કિતં॥ 1-3-10 સંભ્રાન્તઃ સંતપ્ત ઇતિ પાઠાન્તરં॥ 1-3-11 પાપકૃત્યાં શાપરૂપાં બલાયુઃ-પ્રાણનિકૃન્તનીં દેવતાં। શમયેદક્રોધનાં કુર્યાત્। 1-3-18 ઉપાંશુવ્રતં ગૂઢવ્રતં॥ 1-3-20 તક્ષશિલાં દેશવિશેષં જેતુમિતિ શેષઃ॥ 1-3-21 અપોત્તીત્યપોદઃ અબ્ભક્ષઃ તસ્યાપત્યમાપોદઃ॥ 1-3-22 કેદારો મહાક્ષેત્રાન્તર્ગતં ચતુરસ્રં તસ્ય ખણ્ડો જલનિરોધભિત્તિઃ તં॥ 1-3-36 પીવાનં પુષ્ટં। વૃત્તિં જીવિકાં॥ 1-3-42 વૃત્ત્યુપરોધં વૃત્તિપ્રતિબન્ધં॥ 1-3-44 ચરસિ ભક્ષયસિ॥ 1-3-51 તીક્ષ્ણવિપાકૈઃ પાકકાલે ઉદરેઽગ્નિજ્વાલોત્થાપકૈઃ॥ 1-3-56 કર્તારાવિતિ લુડન્તં॥ 1-3-57 પ્રપૂર્વગાવિતિ। અસ્ય શ્લોકસ્યાનન્વયાદુત્તરશ્લોકસ્થં સંબોધનમિહ યોજ્યમ્। હે નાસત્યદસ્રૌ ગિરા વાણ્યા। વાં યુવાં શંસામિ સ્તૌમિ। વ્યવહિતાશ્ચેતિ ગતિસંજ્ઞત્વાત્પ્રશંસામીતિ વાઽન્વયઃ। કિંભૂતૌ વાં। પ્રપૂર્વગૌ પ્રકર્ષેણાન્યદેવતાભ્યઃ પૂર્વં યજ્ઞં ગચ્છન્તૌ। પૂર્વજૌ અશ્વજાત્યાં હિ પૂર્વં મુખસંયોગઃ તતઃ સંયોગાદ્ગર્ભોત્પત્તિરિતિ તત્ર ગર્ભોત્પત્તેઃ પૂર્વં મુખયોહગમાત્રાજ્જાતૌ। ચિત્રભાનૂ અગ્નિતુલ્યૌ। તપસા સામર્થ્યેન। અનન્તૌ અનન્તરૂપધરૌ। દિવ્યૌ દિવઃ દ્યોતમાનાત્સૂર્યાદ્ભવૌ। સુપર્ણૌ શોભનગમનૌ। વિરજૌ વિગતરજોગુણૌ। વિશ્વા વિશ્વાનિ। ભુવનાનિ અધિ। વિમાનૌ સ્વવિમાનૌ। ક્ષિપન્તૌ પ્રેરયન્તૌ॥ 1-3-58 હિરણ્મયાવિતિ। કિંભૂતૌ વિમાનૌ। હિરણ્મયૌ સુવર્ણમયૌ। શકુની। લુપ્તોપમમેતત્। શીઘ્રગામિત્વાત્પક્ષિણાવિવ। યદ્વા પદદ્વયમપ્યશ્વિનોરેવ વિશેષણં। હિરણ્મયૌ સુવર્ણાલઙ્કૃતૌ। શકુની આરોગ્યકરણેન શકું શક્તિં નયતઃ પ્રાપયત ઇતિ શકુની। સાંપરાયૌ સંપરાયઃ પરલોકસ્તસ્મૈ હિતૌ। યદ્વા સાંપરાયામાપદિ અયઃ પ્રાપ્તિર્યયોસ્તૌ। ભક્તાનામાપદિ તદ્રક્ષણાયાગચ્છન્તૌ। નાસત્યદસ્રૌ। નાસત્યૌ અસત્યરહિતૌ। નાસાપુટજાતૌ વા। દસ્રૌ દર્શનીયૌ। સુસૌ સુનાસિકૌ। વિશેષેણ જયન્તૌ વિજયન્તૌ। વિજયન્તાવેવ વૈજયન્તૌ। વિવસ્વતઃ સૂર્યસ્ય તરસા બલેન અસિતં શ્યામકુષ્ઠં અધિવ્યયન્તૌ નિરાકુર્વન્તૌ। શુક્લં દીપ્તિયુક્તં વર્મં ચક્ષુર્વા। વયન્તૌ કુર્વન્તૌ। સૂર્યસ્ય પિતૃત્વાત્ તદ્બલેન યુવયોરેતત્સામર્થ્યં યુજ્યત ઇતિ સ્તુતિઃ। સુવેમૌ। લુપ્તોપમમેતત્। યથા વેમધારિણૌ તન્તુવાયૌ પટાદસિતકેશાદિ દૂરીકુરુતઃ શુક્લં ચ તન્તું વયતસ્તથેત્યર્થઃ॥ 1-3-59 ગ્રસ્તામિતિ। હે અશ્વિનૌ। સુપર્ણસ્ય લુપ્તોપમમેતત્। સુપર્ણતુલ્યપરાક્રમસ્ય ગતેર્વા વૃકસ્ય બલેન ગ્રસ્તાં અભિભૂતાં। વર્તિકાં વર્તિકાખ્યાં પક્ષિણીં। તસ્યાઃ સૌભગાય જીવનરૂપસુખાય। અમુઞ્ચતાં ભવન્તાવિતિ શેષઃ। આસ્નો વૃકસ્યેત્યસ્યામૃચિ ઇયં કથા પ્રસિદ્ધા। અહં તૌ યુવાં તાવત્ કાર્ત્સ્ન્યેન અનમં નમસ્કૃતવાનસ્મિ। તૌ કૌ। યૌ પ્રતિ। સુષ્ટુ વર્તત ઇતિ સુવૃત્ સોમયાગકર્તા। તમાય તમુ ગ્લાનાવિતિ ધાતોઃ ગ્લાનયે। અસત્તમાઃ અસમીચીના અપિ ગાઃ ઉદાવહત્ પ્રાર્થનાવિષયત્વેન પ્રાપયામાસ। ગોવિષયપ્રાર્થનાં કૃતવાનિત્યર્થઃ। કિંભૂતૌ યૌ। અરુણા અરુણૌ। ડાદેશશ્છાન્દસઃ। લુપ્તોપમમેતત્। સોમયાગે હિ પ્રાતરનુવાકાદાવશ્વિનોઃ સ્તુતત્વાત્ યથા દિનારમ્ભે અરુણસ્તથા સોમયાગારમ્ભે યુવામિત્યર્થઃ। અત્રાયમાશયઃ। સોમયાગે ઇન્દ્રાદિષુ દેવતાભૂતેષુ સત્સ્વપિ અસમીચીનગોરક્ષણસ્યાનન્યસાધ્યત્વજ્ઞાનેન યજમાનેન ભવન્તાવેવ પ્રાર્થિતાવિત્યહમપિ યુવામેવ સ્તૌમીતિ॥ 1-3-60 ષષ્ટિશ્ચ ગાવ ઇતિ। જ્યોતિષ્ટોમે સન્ત્યુપસદસ્તિસ્રઃ। તાશ્ચ સત્રેઽધિકા ભવન્તિ। ઉપસત્સુ ચ પ્રવર્ગ્ય ઉક્તઃ। તત્ર મહાવીરાખ્યપાત્રેષુ તપ્તે ઘૃતે દુગ્ધં પ્રક્ષિપ્યતે તદર્થા ચાસ્તિ ધેનુઃ। તતો ઘૃતં દુગ્ધં ચ મિશ્રમશ્વિભ્યાં હૂયતે। એવં સતિ યદા ગવામયનાદિસત્રેષુ સંવત્સરમુપસદઃ ક્રિયન્તે તત્ર ઘર્મે સર્વોત્કૃષ્ટે અશ્વિનાવેવ યષ્ટવ્યાવિતિ સ્તુતિરત્ર ક્રિયતે। તાવશ્વિનાવનમમિતિ ગતેન સંબન્ધઃ। તૌ કૌ યત્તદોર્નિત્યસંબન્ધાદ્યૌ તં ઘર્મં દુહતઃ સાધયતઃ। પ્રસિદ્ધોપિ ઘર્મો ભવતોર્ભવતિ। ભવતોરેવ દેવતાત્વાદિત્યાશયઃ। તં કં યત્તદોર્નિત્યસંબન્ધાદ્યં ઘર્મં ત્રિશતાઃ ષષ્ટિશ્ચ ધેનવો દુગ્ધદાત્ર્યો ગાવઃ। ઘર્મે દુગ્ધરહિતાનાં ગવામનુપયોગાત્। એકં વત્સં વત્સરં। અત્યન્તસંયોગે દ્વિતીયા। વત્સરાવધીત્યર્થઃ। સુવતે સાધયન્તિ। ઘૃતેન। દુહન્તિ દુગ્ધેન સાધયન્તિ। યજ્ઞાદૌ સાવનઃ સ્મૃત ઇતિ વાક્યાદત્ર સાવનવર્ષગ્રહણેન ષષ્ટ્યધિકશતત્રયદિનાનિ ભવન્તિ। તેન તાવત્ય એવ ગાવઃ ઘૃતદુગ્ધાભ્યાં ઘર્મં સાધયન્તીત્યર્થઃ। કથંભૂતા ગાવઃ। નાનાગોષ્ઠાઃ લુપ્તોપમમેતત્। દિનાનાં ગોષ્ઠોપમાયા વિવક્ષિતત્વાત્ નાનાગોષ્ઠનિષ્ઠા ઇત્યર્તઃ। એકદોહના વિહિતાઃ એકોઽધ્વર્યુર્દોહનકર્તા યાસામેવંભૂતાઃ શ્રુતાવુક્તા ઇત્યર્થઃ। કિંભૂત ઘર્મં ઉક્થ્યં પ્રશસ્યમ્॥ 1-3-61-62 એકાં નાભિમિતિ। સૂર્યરથચાલકત્વેનાશ્વિનાવત્ર સ્તૂયેતે। શ્લોકદ્વયસ્યૈકાન્વયઃ। હે અશ્વિનૌ યુવાં। વિષીદતં વિષીદન્તં। છાન્દસો નુમભાવઃ। માં મુઞ્ચતઃ। લકારવ્યત્યયેન મુઞ્ચતમિત્યાશંસા। તૌ કૌ। યાવશ્વિનૌ। ચર્ષણી લુપ્તોપમં ચૈતત્। ચર્ષણિશબ્દો નિઘણ્ટુષુ મનુષ્યપર્યાયઃ પઠિતઃ। મનુષ્યાવિવેત્યર્થઃ। સૂર્યરથચાલકત્વેન અશ્વિનોઃ શોભાં વક્તું સૂર્યરથસંબન્ધિચક્રદ્વયગતિં વર્ણયતિ પાદત્રિકદ્વયેન। એકપદમાવૃત્ય યોજ્યં। એકં ચક્રં ઈદૃશં પરિવર્તતે ભ્રમતિ। અન્યદેકં ચક્રં ઈદૃશં વર્તતે ચલતીત્યર્થઃ। કીદૃશમેકં ચક્રં આદ્યસ્ય એકાં નાભિં સપ્તશતાઃ સપ્તશતસઙ્ખ્યાઃ અરાઃ અન્યાશ્ચ વિંશતિસઙ્ખ્યા અરાઃ શ્રિતાઃ સંલગ્નાઃ। ચક્રમધ્યસ્થનાભૌ વિંશત્યધિકસપ્તશતસંખ્યાઃ અરાઃ તિર્યક્ સંલગ્ના ઇત્યર્થઃ। કિંભૂતા અરાઃ। પ્રધિષુ બાહ્યચક્રાવયવેષુ અર્પિતા અધિનિવેશિતા ઇત્યર્થઃ। કીદૃશમન્યચ્ચક્રં દ્વાદશારં ષણ્ણાભિ। પુંરત્વં છાન્દસમ્। કીદૃશં પ્રથમચક્રં। અનેમિ ચલનેમિરહિતમિત્યર્થઃ। અજરં ન જીર્યત ઇત્યજરમ્। જીર્ણં ન ભવતીત્યર્થઃ। એકં ચક્રં મધ્યશઙ્કુનિહિતપાશવત્સ્વસ્થલ એવ પરિભ્રમત્। દ્વિતીયં તુ સમન્તતશ્ચરતીત્યાશયઃ। દ્વિતીયચક્રવિશેષણમેકાક્ષમિતિ। એકં ઉત્કૃષ્ટોઽક્ષોઽસ્ય અતિદૃઢ ઇત્યર્થઃ। અમૃતસ્ય સ્વર્ગસ્ય ધારણં રક્ષણસાધનમ્। યસ્મિન્સ્વચક્રે વિશ્વે સવે દેવાઃ અધિવિષક્તાઃ। પ્રાધાન્યાદ્દેવગ્રહણમ્। તેન તદુપલક્ષિતાઃ સર્વે જીવા ઇત્યર્થઃ। સર્વેષાં સૂર્યચક્રનિયોગોદિતત્વાદિત્યર્થઃ। અત્ર "પઞ્ચારે ચક્રે" ઇત્યાદિશ્રુતયો માનમ્॥ 1-3-63 અશ્વિનાવિતિ। હે અશ્વિનૌ દાસપત્ની। સુપાંસુલુગિતિ લુપ્ત સપ્તમીબહુવચનત્વેન દાસપત્નીષુ અપ્સુ। ઇન્દું અમૃતં સોમાખ્યમમૃતં। તિરોધત્તાં કૃતવન્તૌ। કિંભૂતાવશ્વિનૌ વૃત્તભૂયૌ ભૂયોવૃત્તૌ નાનાકર્માણાવિત્યર્થઃ। હિત્વેતિ। અશ્વિનૌ યત્ યદા ગિરિં મે હિત્વા ત્યક્ત્વા ગાં ભુવં ઉદાચરન્તૌ ગચ્છન્તૌ। તત્ તદા બલસ્ય પ્રાણિનાં સામર્થ્યસ્ય સંબન્ધિનીં તજ્જનિકાં વૃષ્ટિં પ્રતિ। અહ્નાત શીઘ્રમ્। અહ્નાદિતિ સુબન્તપ્રતિરૂપકમવ્યયં। પ્રસ્થિતૌ કૃતપ્રસ્થાનૌ ભવથઃ। સુમેરોઃ સકાશાદ્ભુવમાગત્ય પ્રાણિનામન્નાદિદ્વારેણ બલજનિકાં વૃષ્ટિં કુરુથ ઇત્યર્થઃ॥ 1-3-64 યુવામિતિ। હે અશ્વિનૌ યુવાં અગ્રે પ્રથમં સમાનં સમ્યક્ આનઃ આગતં ગમન યસ્મિન્કર્મણિ તથા। સોમયાગે પ્રથમં ગચ્છન્તાવિતિ યાવત્ દશ દિશો જનયથઃ। દિક્શબ્દેન ઇન્દ્રાદયો દિક્પાલા લક્ષ્યન્તે। જનિઃ પ્રાદુર્ભાવાર્થઃ। સોમયાગે પ્રથમગામિત્વેન ઇન્દ્રાદિદેવતાપ્રાદુર્ભાવકત્વં। અથ તદનન્તરં યાઃ દિશઃ દિગ્દેવતા મૂર્ધ્નિ યાગસ્ય મૂર્ધ્નિ પ્રધાને વિયન્તિ સંબન્ધ્યન્તે। તાસાં દિગ્દેવતાનાં યાતં યાનમનુ પશ્ચાત્ ઋષયઃ પ્રયાન્તિ મૂર્ધ્નીતિ પૂર્વેણાન્વયઃ। અતએવ યુવયોઃ દેવા મનુષ્યાશ્ચ ક્ષિતિમૈશ્વર્યં ઐશ્વર્ય યુક્તાં સ્તુતિમાચરન્તિ કુર્વન્તિ॥ 1-3-65 યુવાં વર્ણાનિતિ ત ઇતિ તચ્છબ્દાત્ યચ્છબ્દો દ્રષ્ટવ્યઃ। હે અશ્વિનૌ યુવાં વર્ણાન્નાનાવર્ણાન્ વિશ્વરૂપાન્ સૃષ્ટ્યાદિહેતુત્વેન અનેકરૂપાન્ યાનભાનૂન્ વિકુરુથઃ વિશેષેણ કુરુથઃ સૂર્યરથપ્રકાશયિતૃત્વાદિત્યાશયઃ। તે ભાનવઃ સૂર્યકિરણાઃ વિશ્વા વિશ્વાનિ સર્વાણિ ભુવનાનિ અધિક્ષિયન્તે આવૃણ્વન્તિ। ત એવ ભાનવોઽનુસૃતાશ્ચરન્ત્યપિ વિચરન્તિ ચેત્યર્થઃ। અતએવ દેવા મનુષ્યાશ્ચ યુવયોઃ ક્ષિતિ સ્તુતિમાચરન્તીતિ પૂર્વવદર્થઃ॥ 1-3-66 તૌ નાસત્યાવિતિ હે નાસત્યાવશ્વિનૌ અહં તૌ વાં યુવાં મહે પૂજયામિ। મનસા પૂજયામીત્યર્થઃ। યાં છાન્દસત્વેન જાત્યભિપ્રાયેણૈકવચનમ્। યે। પુષ્કરસ્ય જાત્યભિપ્રાયૈકવચનં। પુષ્કરાણાં પદ્માનાં સ્રજં જાત્યેકવચનેન સ્રજૌ માલે બિભૃથો ધારયથઃ। તૌ પ્રસિદ્ધૌ અમૃતૌ નાસ્તિ મૃતં મરણં યયોસ્તૌ તથોક્તૌ ઋતાવૃધૌ ઋતં સત્યં યજ્ઞમુદકં વા વર્ધયત ઇતિ તથા તૌ નાસત્યૌ ઋતે વિના દેવા ઇન્દ્રાદયઃ પદે સ્થાને સોમયાગાદૌ તદ્દેવસંબન્ધિત્વેન પ્રસિદ્ધં હવિઃ ન પ્રસૂતે વચનવ્યત્યયેન ન પ્રાપ્નુવન્તિ। સોમયાગે અશ્વિનોઃ પ્રથમગામિત્વેન તૌ વિના દેવાઃ સ્વાંશં ન સ્વીકુર્વન્તીત્યર્થઃ॥ 1-3-67 મુખેન ગર્ભમિતિ। હે અશ્વિનૌ તૌ યુવાં જીવસે જીવિતુ। અસેન્પ્રત્યયાન્તમેતત્। ગાં દૃષ્ટિં મુઞ્ચથઃ લકારવ્યત્યયેન મુઞ્ચતમિત્યાશંસા। તૌ કૌ યૌ મુખેન કૃત્વા યુવાનૌ તરુણાવેવ ગર્ભં ભાવપ્રધાનો નિર્દેશઃ। ગર્ભત્વં લભતાં અલભતાં। બહુલં છન્દસીત્યડભાવઃ। નનુ નવમાસગર્ભધારણાભાવે કથમાકસ્મિકોત્પત્તિઃ કથં ચ સ્તન્યપાનાદ્યભાવે આકસ્મિકં તારુણ્યમિત્યત આહ। ગતાસુરિત્યાદિ। ગતા અસવઃ પ્રાણા યસ્યેતિ ગતાસુર્મનુષ્યાદિઃ। એતત્ છાન્દસો લિઙ્ગવ્યત્યયઃ। એનં ગર્ભં। પ્રપદેન પ્રકૃષ્ટેન પદેન ગમનેન નવમાસરૂપેણ પ્રસૂતે જાતઃ ઉત્પન્નઃ સ ગર્ભઃ સદ્યઃ તત્કાલે જનનીં અત્તિ પિબતિ। મનુષ્યદેહે એતદુચિતમ્। અશ્વિનોસ્તુ મરણધર્મત્વાભાવાન્નૈવમિત્યાશયઃ॥ 1-3-77 એષા તસ્યેતિ સૂતવાક્યં॥ 1-3-79 ગૌર્બલીવર્દઃ॥ 1-3-81 નેયેષ ન કામિતવાન્॥ 1-3-83 નિયોજયામાસ અગ્નિશુશ્રૂષાદતવિતિ શેષઃ॥ 1-3-84 પરિહીયતે ન્યૂનં ભવતિ॥ 1-3-90 આહુઃ વૃદ્ધા ઇતિ શેષઃ॥ 1-3-91 વ્રૂયાત્ અધ્યાયપયેત્। પૃચ્છતિ અધીતે। અધર્મેણ ગુરુદક્ષિણાદિવ્યતિરેકેણ॥ 1-3-96 પિનદ્ધે ધૃતે॥ 1-3-101 અનુપસ્પૃશ્ય અનાચમ્ય॥ 1-3-106 અનૃતેનોપચરિતું વઞ્ચયિતું॥ 1-3-127 ઉદકાર્થં શૌચાચમનાદિ કર્તું॥ 1-3-129 દૃઢમાસન્નઃ અત્યન્તસન્નિહિતઃ॥ 1-3-135 કલ્માષકુણ્ડલાઃ ચિત્રકુણ્ડલાઃ॥ 1-3-137 અર્કાંશુસેનાયાં સેનાવદ્દુઃસહરશ્મિજાલે॥ 1-3-142 મહદ્દ્યુગ્નિ તીર્થવિશેષે॥ 1-3-145 મન્ત્રવાદશ્લોકૈઃ મન્ત્રસ્વરૂપશ્લોકૈઃ॥ 1-3-146 ત્રીણ્યર્પિતાનીતિ। મન્ત્રલિઙ્ગમાત્રાવગમાત્તુષ્ટાવ। વિશેષશાનં તુ તસ્ય ગુરુમુખાદેવ ભવિષ્યતિ। અત્ર ચક્રે। નિત્યં ચરતિ ભ્રમતિ। ધ્રુવે પ્રવાહરૂપેણ નિત્યે કાલરૂપે। શતાનિ ષષ્ટિશ્ચ અહોરાત્રાણામિતિ શેષઃ। ચતુર્વિંશતિપર્વણાં શુક્લકૃષ્ણપક્ષરૂપાણાં યોગો યુસ્મિન્તથાભૂતે। મધ્યેઽર્પિતાનિ। યચ્ચ ષટ્કુમારાઃ ઋતવઃ પરિવર્તયન્તિ॥ 1-3-147 તન્ત્રં ચેદમિતિ। તન્ત્રં આતાનવિતાનરૂપં તન્તુસમુદાયં। વિશ્વરૂપે સમયભેદેન સ્ત્રીપુરુષાદિરૂપે। યુવત્યૌ ધાતાવિઘાતારૌ। વયતઃ રચનાં કુરતઃ। સંવત્સરરૂપં પટમિતિશેષઃ। વર્તયન્ત્યૌ સંચારયન્ત્યૌ। ભૂતાનિ ચ પરિવર્તયન્ત્યૌ વયત ઇતિ પૂર્વેણાન્વયઃ॥ 1-3-148 ભર્તા ધારકઃ॥ 1-3-149 અપાં ગર્ભં અદ્ભ્યો જાતં। પુરાણં આદિસર્ગભવં। વૈશ્વાનરં અગ્નિરૂપમશ્વ। વાજિન વાહનં અભ્યુપૈતિ। તસ્મૈ નમ ઇત્યન્વયઃ॥ 1-3-152 સ્નોતોભ્યઃ શરીરરન્ધ્રેભ્યઃ॥ 1-3-157 આવાપયન્તી વેણીરૂપેણ કેશાનાં સંગ્રથનં કારયન્તી॥ 1-3-159 ત્વં મનાગસિ ન શપ્તઃ ઇતિ પાઠે સ્વલકાલનિમિત્તં ન શપ્તોસિ। યદિ ક્ષમં નાગતઃ સ્યાઃ શપ્તઃ સ્યા ઇત્યર્થઃ॥ 1-3-168 ન વ્યાપન્નો ન મૃતઃ॥ 1-3-182 કશ્યપ ઇત્યપિ પાઠો દૃશ્યતે॥ ॥ તૃતીયોઽધ્યાયઃ॥ 3 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 004
॥ શ્રીઃ ॥
1.4. અધ્યાયઃ 004
(અથ પૌલોમપર્વ ॥ 4 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સૌતિશૌનકસંવાદમુખેન કથોપોદ્ધાતઃ॥ 1 ॥ રોમહર્ષણપુત્ર ઉગ્રશ્રવાઃ સૌતિઃ પૌરાણિકો નૈમિશારણ્યે શૌનકસ્ય કુલપતેર્દ્વાદશવાર્ષિકે સત્રે ઋષીનભ્યાગતાનુપતસ્થે॥ 1-4-1 (888) પૌરાણિકઃ પુરાણે કૃતશ્રમઃ સ કૃતાઞ્જલિસ્તાનુવાચ। `મયોત્તઙ્કસ્ય ચરિતમશેષમુક્તં જનમેજયસ્ય સાર્પસત્રે નિમિત્તાન્તરમિદમપિ।' કિં ભવન્તઃ શ્રોતુમિચ્છન્તિ કિમહં બ્રવાણીતિ॥ 1-4-2 (889) તમૃષય ઊચુઃ। 1-4-3x (25) પરં રૌમહર્ષણે પ્રવક્ષ્યામસ્ત્વાં નઃ પ્રતિવક્ષ્યસિ વચઃ શુશ્રૂષતાં કથાયોગં નઃ કથાયોગે॥ 1-4-3 (890) તત્ર ભગવાન્ કુલપતિસ્તુ શૌનકોઽગ્નિશરણમધ્યાસ્તે। `દીર્ઘસત્રત્વાત્સર્વાઃ કથાઃ શ્રોતું કાલોસ્તિ॥' 1-4-4 (891) યૌઽસૌ દિવ્યાઃ કથા વેદ દેવતાસુરસંશ્રિતાઃ। મનુષ્યોરગગન્ધર્વકથા વેદ ચ સર્વશઃ॥ 1-4-5 (892) સ ચાપ્યસ્મિન્મશે સૌતે વિદ્વાન્કુલપતિર્દિવજઃ। દક્ષો ધૃતવ્રતો ધીમાઞ્શાસ્ત્રે ચારણ્યકે ગુરુઃ॥ 1-4-6 (893) સત્યવાદી શમપરસ્તપસ્વી નિયતવ્રતઃ। સર્વેષામેવ નો માન્યઃ સ તાવત્પ્રતિપાલ્યતામ્॥ 1-4-7 (894) તસ્મિન્નધ્યાસતિ ગુરાવાસનં પરમાર્ચિતમ્। તતો વક્ષ્યસિ યત્ત્વાં સ પ્રક્ષ્યતિ દ્વિજસત્તમઃ॥ 1-4-8 (895) સૌતિરુવાચ। 1-4-9x (26) એવમસ્તુ ગુરૌ તસ્મિન્નુપવિષ્ટે મહાત્મનિ। તેન પૃષ્ટઃ કથાઃ પુણ્યા વક્ષ્યામિ વિવિધાશ્રયાઃ॥ 1-4-9 (896) સોઽથ વિપ્રર્ષભઃ સર્વં કૃત્વા કાર્યં યથાવિધિ। દેવાન્વાગ્ભિઃ પિતૄનદ્ભિસ્તર્પયિત્વાઽઽજગામ હ॥ 1-4-10 (897) યત્ર બ્રહ્મર્ષયઃ સિદ્ધાઃ સુખાસીના ધૃતવ્રતાઃ। યજ્ઞાયતનમાશ્રિત્ય સૂતપુત્રપુરસ્પરાઃ॥ 1-4-11 (898) ઋત્વિક્ષ્વથ સદસ્યેષુ સ વૈ ગૃહપતિસ્તદા। ઉપવિષ્ટેષૂપવિષ્ટઃ શૌનકોઽથાબ્રવીદિદમ્॥ ॥ 1-4-12 (899) ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ પૌલોમપર્વણિ ચતુર્થોઽધ્યાયઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-4-7 પ્રતિપાલ્યતાં પ્રતીક્ષ્યતાં॥ 1-4-10 વાગ્ભિઃ બ્રહ્મયજ્ઞીયાભિઃ॥ ચતુર્થોઽદ્યાયઃ॥ 4 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 005
॥ શ્રીઃ ॥
1.5. અધ્યાયઃ 005
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ભૃગુવંશકથનમ્॥ 1 ॥ પૌલોમોપાખ્યાનમ્॥ 2 ॥ પુલોમાપહારઃ॥ 3 ॥ પુલોમાગ્નિસંવાદઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-5-0 (900)
શૌનક ઉવાચ। 1-5-0x (27)
પુરાણમખિલં તાત પિતા તેઽધીતવાન્પુરા।
`ભારતાધ્યયનં સર્વં કૃષ્ણદ્વૈપાયનાત્તદા।'
કચ્ચિત્ત્વમપિ તત્સર્વમધીષે રૌમહર્ષણે॥ 1-5-1 (901)
પુરાણે હિ કથા દિવ્યા આદિવંશાશ્ચ ધીમતામ્।
કથ્યન્તે યે પુરાઽસ્માભિઃ શ્રુતપૂર્વાઃ પિતુસ્તવ॥ 1-5-2 (902)
તત્ર વંશમહં પૂર્વં શ્રોતુમિચ્છામિ ભાર્ગવમ્।
કથયસ્વ કથામેતાં કલ્યાઃ સ્મઃ શ્રવણે તવ॥ 1-5-3 (903)
સૌતિરુવાચ। 1-5-4x (28)
યદધીતં પુરા સમ્યગ્દ્વિજશ્રેષ્ઠૈર્મહાત્મભિઃ।
વૈશમ્પાયનવિપ્રાગ્ર્યૈસ્તૈશ્ચાપિ કથિતં યથા॥ 1-5-4 (904)
યદધીતં ચ પિત્રા મે સમ્યક્કૈવ તતો મયા।
તાવચ્છૃણુષ્વ યો દેવૈઃ સેન્દ્રૈઃ સર્ષિમરુદ્ગણૈઃ॥ 1-5-5 (905)
પૂજિતઃ પ્રવરો વંશો ભાર્ગવો ભૃગુનન્દન।
ઇમં વંશમહં પૂર્વં ભાર્ગવં તે મહામુને॥ 1-5-6 (906)
નિગદામિ યથાયુક્તં પુરાણાશ્રયસંયુતમ્।
ભૃગુર્મહર્ષિર્ભગવાન્બ્રહ્મણા વૈ સ્વયંભુવા॥ 1-5-7 (907)
વરુણસ્ય ક્રતૌ જાતઃ પાવકાદિતિ નઃ શ્રુતમ્।
ભૃગોઃ સુદયિતઃ પુત્રશ્ચ્યવનો નામ ભાર્ગવઃ॥ 1-5-8 (908)
ચ્યવનસ્ય ચ દાયાદઃ પ્રમતિર્નામ ધાર્મિકઃ।
પ્રમતેરપ્યભૂત્પુત્રો ઘૃતાચ્યાં રુરુરિત્યુત॥ 1-5-9 (909)
રુરોરપિ સુતો જજ્ઞે શુનકો વેદપારગઃ।
પ્રમદ્વરાયાં ધર્માત્મા તવ પૂર્વપિતામહઃ॥ 1-5-10 (910)
તપસ્વી ચ યશસ્વી ચ શ્રુતવાન્બ્રહ્મવિત્તમઃ।
ધાર્મિકઃ સત્યવાદી ચ નિયતો નિયતાશનઃ॥ 1-5-11 (911)
શૌનક ઉવાચ। 1-5-12x (29)
સૂતપુત્ર યથા તસ્ય ભાર્ગવસ્ય મહાત્મનઃ।
ચ્યવનત્વં પરિખ્યાતં તન્મમાચક્ષ્વ પૃચ્છતઃ॥ 1-5-12 (912)
સૌતિરુવાચ। 1-5-13x (30)
ભૃગોઃ સુદયિતા ભાર્યા પુલોમેત્યભિવિશ્રુતા।
તસ્યાં સમભવદ્ગર્ભો ભૃગુવીર્યસમુદ્ભવઃ॥ 1-5-13 (913)
તસ્મિન્ગર્ભેઽથ સંભૂતે પુલોમાયાં ભૃગૂદ્વહ।
સમયે સમશીલિન્યાં ધર્મપત્ન્યાં યશસ્વિનઃ॥ 1-5-14 (914)
અભિષેકાય નિષ્ક્રાન્તે ભૃગૌ ધર્મભૃતાં વરે।
આશ્રમં તસ્ય રક્ષોઽથ પુલોમાઽભ્યાજગામ હ॥ 1-5-15 (915)
તં પ્રવિશ્યાશ્રમં દૃષ્ટ્વા ભૃગોર્ભાર્યામનિન્દિતામ્।
હૃચ્છયેન સમાવિષ્ટો વિચેતાઃ સમપદ્યત॥ 1-5-16 (916)
અભ્યાગતં તુ તદ્રક્ષઃ પુલોમા ચારુદર્શના।
ન્યમન્ત્રયત વન્યેન ફલમૂલાદિના તદા॥ 1-5-17 (917)
તાં તુ રક્ષસ્તદા બ્રહ્મન્હૃચ્છયેનાભિપીડિતમ્।
દૃષ્ટ્વા હૃષ્ટમભૂદ્રાજઞ્જિહીર્ષુસ્તામનિન્દિતામ્॥ 1-5-18 (918)
જાતમિત્યબ્રવીત્કાર્યં જિહીર્ષુર્મુદિતઃ શુભામ્।
સા હિ પૂર્વં વૃતા તેન પુલોમ્ના તુ શુચિસ્મિતા॥ 1-5-19 (919)
તાં તુ પ્રાદાત્પિતા પશ્ચાદ્ભૃગવે શાસ્ત્રવત્તદા।
તસ્ય તત્કિલ્બિષં નિત્યં હૃદિ વર્તતિ ભાર્ગવ॥ 1-5-20 (920)
ઇદમન્તરમિત્યેવં હર્તું ચક્રે મનસ્તદા।
અથાગ્નિશરણેઽપશ્યજ્જ્વલન્તં જાતવેદસમ્॥ 1-5-21 (921)
તમપૃચ્છત્તતો રક્ષઃ પાવકં જ્વલિતં તદા।
શંસ મે કસ્ય ભાર્યેયમગ્ને પૃચ્છે ઋતેન વૈ॥ 1-5-22 (922)
મુખં ત્વમસિ દેવાનાં વદ પાવક પૃચ્છતે।
મયા હીયં વૃતા પૂર્વં ભાર્યાર્થે વરવર્ણિની॥ 1-5-23 (923)
પશ્ચાદિમાં પિતા પ્રાદાદ્ભૃગવેઽનૃતકારકઃ।
સેયં યદિ વરારોહા ભૃગોર્ભાર્યા રહોગતા॥ 1-5-24 (924)
તથા સત્યં સમાખ્યાહિ જિહીર્ષામ્યાશ્રમાદિમામ્।
સ મન્યુસ્તત્ર હૃદયં પ્રદહન્નિવ તિષ્ઠતિ॥ 1-5-25 (925)
મત્પૂર્વભાર્યાં યદિમાં ભૃગુરાપ સુમધ્યમામ્।
`અસંમતમિદં મેઽદ્ય હરિષ્યામ્યાશ્રમાદિમામ્'॥ 1-5-26 (926)
સૌતિરુવાચ। 1-5-27x (31)
એવં રક્ષસ્તમામન્ત્ર્ય જ્વલિતં જાતવેદસમ્।
શઙ્કમાનં ભૃગોર્ભાર્યાં પુનઃપુનરપૃચ્છત॥ 1-5-27 (927)
ત્વમગ્ને સર્વભૂતાનામન્તશ્ચરસિ નિત્યદા।
સાક્ષિવત્પુણ્યપાપેષુ સત્યં બ્રૂહિ કવે વચઃ॥ 1-5-28 (928)
મત્પૂર્વભાર્યાઽપહૃતા ભૃગુણાઽનૃતકારિણા।
સેયં યદિ તથા મે ત્વં સત્યમાખ્યાતુમર્હસિ॥ 1-5-29 (929)
શ્રુત્વા ત્વત્તો ભૃગોર્ભાર્યાં હરિષ્યામ્યાશ્રમાદિમામ્।
જાતવેદઃ પશ્યતસ્તે વદ સત્યાં ગિરં મમ॥ 1-5-30 (930)
સૌતિરુવાચ। 1-5-31x (32)
તસ્યૈતદ્વચનં શ્રુત્વા સપ્તાર્ચિર્દુઃખિતોઽભવત્।
`સત્યં વદામિ યદિ મે શાપઃ સ્યાદ્બ્રહ્મવિત્તમાત્॥ 1-5-31 (931)
અસત્યં ચેદહં બ્રૂયાં પતિષ્યે નરકાન્ધ્રુવમ્।'
ભીતોઽનૃતાચ્ચ શાપાચ્ચ ભૃગોરિત્યબ્રવીચ્છનૈઃ॥ 1-5-32 (932)
ત્વયા વૃતા પુલોમેયં પૂર્વં દાનવનન્દન।
કિં ત્વિયં વિધિના પૂર્વં મન્ત્રવન્ન વૃતા ત્વયા॥ 1-5-33 (933)
પિત્રા તુ ભૃગવે દત્તા પુલોમેયં યશસ્વિની।
દદાતિ ન પિતા તુભ્યં વરલોભાન્મહાયશાઃ॥ 1-5-34 (934)
અથેમાં વેદદૃષ્ટેન કર્મણા વિધિપૂર્વકમ્।
ભાર્યામૃષિર્ભૃગુઃ પ્રાપ માં પુરસ્કૃત્ય દાનવ॥ 1-5-35 (935)
સેયમિત્યવગચ્છામિ નાનૃતં વક્તુમુત્સહે।
નાનૃતં હિ સદા લોકે પૂજ્યતે દાનવોત્તમ॥ ॥ 1-5-36 (936)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ પૌલોમપર્વણિ પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ॥ 5 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-5-3 કલ્યાઃ સમર્થાઃ। તવ ત્વત્તઃ શ્રોતુમિતિ સંબન્ધઃ॥ 1-5-7 યથાયુક્તં કથાયુક્તં ઇત્યપિ પાઠઃ। પુરાણસ્ય આશ્રયઃ ઉપોદ્ધાતઃતત્સંયુતં॥ 1-5-19 બાલ્યે કિલ રુદતીં કન્યાં રોદનાનિવૃત્ત્યર્થં ભીષયિતું પિત્રોક્તં રે રક્ષ એનાં ગૃહાણેતિ। તાવતૈવ ગૃહે સન્નિહિતેન રક્ષસા વૃતા મમેયં ભાર્યેતિ॥ 1-5-27 શઙ્કમાનં છલવચનેન પૂર્વં મહ્યં દત્તા પશ્ચાદ્વિધિપૂર્વકં ભૃગવે દત્તાઽતો મમ વા ભૃગોર્વા ભાર્યેતિ સન્દિહાનમ્॥ 1-5-28 કવે સર્વજ્ઞ॥ પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ॥ 5 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 006
॥ શ્રીઃ ॥
1.6. અધ્યાયઃ 006
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ચ્યવનોત્પત્તી રક્ષોવિનાશશ્ચ॥ 1 ॥ અગ્નેર્ભૃગુશાપઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-6-0 (937)
સૌતિરુવાચ। 1-6-0x (33)
અગ્નેરથ વચઃ શ્રુત્વા તદ્રક્ષઃ પ્રજહાર તામ્।
બ્રહ્મન્વરાહરૂપેણ મનોમારુતરંહસા॥ 1-6-1 (938)
તતઃ સ ગર્ભો નિવસન્કુક્ષૌ ભૃગુકુલોદ્વહ।
રોષાન્માતુશ્ચ્યુતઃ કુક્ષેશ્ચ્યવનસ્તેન સોઽભવત્॥ 1-6-2 (939)
તં દૃષ્ટ્વા માતુરુદરાચ્ચ્યુતમાદિત્યવર્ચસમ્।
તદ્રક્ષો ભસ્મસાદ્ભૂતં પપાત પરિમુચ્ય તામ્॥ 1-6-3 (940)
સા તમાદાય સુશ્રોણી સસાર ભૃગુનન્દનમ્।
ચ્યવનં ભાર્ગવં પુત્રં પુલોમા દુઃખમૂર્ચ્છિતા॥ 1-6-4 (941)
તાં દદર્શ સ્વયં બ્રહ્મા સર્વલોકપિતામહઃ।
રુદતીં બાષ્પપૂર્ણાક્ષીં ભૃગોર્ભાર્યામનિન્દિતામ્॥ 1-6-5 (942)
સાન્ત્વયામાસ ભગવાન્વધૂં બ્રહ્મા પિતામહઃ।
અશ્રુબિન્દૂદ્ભવા તસ્યાઃ પ્રાવર્તત મહાનદી॥ 1-6-6 (943)
આવર્તન્તી સૃતિં તસ્યા ભૃગોઃ પત્ન્યાસ્તપસ્વિનઃ।
તસ્યા માર્ગં સૃતવતીં દૃષ્ટ્વા તુ સરિતં તદા॥ 1-6-7 (944)
નામ તસ્યાસ્તદા નદ્યાશ્ચક્રે લોકપિતામહઃ।
વધૂસરેતિ ભગવાંશ્ચ્યવનસ્યાશ્રમં પ્રતિ॥ 1-6-8 (945)
સ એવં ચ્યવનો જજ્ઞે ભૃગોઃ પુત્રઃ પ્રતાપવાન્।
તં દદર્શ પિતા તત્ર ચ્યવનં તાં ચ ભામિનીમ્।
સ પુલોમાં તતો ભાર્યાં પપ્રચ્છ કુપિતો ભૃગુઃ॥ 1-6-9 (946)
ભૃગુરુવાચ। 1-6-10x (34)
કેનાસિ રક્ષસે તસ્મૈ કથિતા ત્વં જિહીર્ષવે।
ન હિ ત્વા વેદ તદ્રક્ષો મદ્ભાર્યાં ચારુહાસિનીમ્॥ 1-6-10 (947)
તત્ત્વમાખ્યાહિ તં હ્યદ્ય શપ્તુમિચ્છામ્યહં રુષા।
બિભેતિ કો ન શાપાન્મે કસ્ય ચાયં વ્યતિક્રમઃ॥ 1-6-11 (948)
પુલોમોવાચ। 1-6-12x (35)
અગ્નિના ભગવંસ્તસ્મૈ રક્ષસેઽહં નિવેદિતા।
તતો મામનયદ્રક્ષઃ ક્રોશન્તીં કુરરીમિવ॥ 1-6-12 (949)
સાઽહં તવ સુતસ્યાસ્ય તેજસા પરિમોક્ષિતા।
ભસ્મીભૂતં ચ તદ્રક્ષો મામુત્સૃજ્ય પપાત વૈ॥ 1-6-13 (950)
સૌતિરુવાચ। 1-6-14x (36)
ઇતિ શ્રુત્વા પુલોમાયા ભૃગુઃ પરમમન્યુમાન્।
શશાપાગ્નિમતિક્રુદ્ધઃ સર્વભક્ષો ભવિષ્યસિ॥ ॥ 1-6-14 (951)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ પૌલોમપર્વણિ ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ॥ 6 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-6-2 તેન ચ્યુતત્વેન હેતુના॥ 2 ॥ 1-6-7 આવર્તન્તી સૃતિં તસ્યાઃ। સૃતિં માર્ગં। અનુવર્ત્મ સૃતા તસ્યા ઇતિ પાઠાન્તરં॥ 7 ॥ ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ॥ 6 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 007
॥ શ્રીઃ ॥
1.7. અધ્યાયઃ 007
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ક્રોધેનાગ્નિકૃત આત્મોપસંહારઃ॥ 1 ॥ બ્રહ્મોક્તસાન્ત્વવચનેનાગ્નેઃ સંતોષઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-7-0 (952)
સૌતિરુવાચ। 1-7-0x (37)
શપ્તસ્તુ ભૃગુણા વહ્નિઃ ક્રુદ્ધો વાક્યમથાબ્રવીત્।
કિમિદં સાહસં બ્રહ્મન્કૃતવાનસિ માં પ્રતિ॥ 1-7-1 (953)
ધર્મે પ્રયતમાનસ્ય સત્યં ચ વદતઃ સમમ્।
પૃષ્ટો યદબ્રવં સત્યં વ્યભિચારોઽત્ર કો મમ॥ 1-7-2 (954)
પૃષ્ટો હિસાક્ષીયઃ સાક્ષ્યં જાનાનોઽપ્યન્યથા વદેત્।
સ પૂર્વાનાત્મનઃ સપ્ત કુલે હન્યાત્તથાઽપરાન્॥ 1-7-3 (955)
યશ્ચ કાર્યાર્થતત્ત્વજ્ઞો જાનાનોઽપિ ન ભાષતે।
સોઽપિ તેનૈવ પાપેન લિપ્યતે નાત્ર સંશયઃ॥ 1-7-4 (956)
શક્તોઽહમપિ શપ્તું ત્વાં માન્યાસ્તુ બ્રાહ્મણા મમ।
જાનતોઽપિ ચ તે બ્રહ્મન્કથયિષ્યે નિબોધ તત્॥ 1-7-5 (957)
યોગેન બહુધાઽઽત્માનં કૃત્વા તિષ્ઠામિ મૂર્તિષુ।
અગ્નિહોત્રેષુ સત્રેષુ ક્રિયાસુ ચ મખેષુ ચ॥ 1-7-6 (958)
વેદોક્તેન વિધાનેન મયિ યદ્ધૂયતે હવિઃ।
દેવતાઃ પિતરશ્ચૈવ તેન તૃપ્તા ભવન્તિ વૈ॥ 1-7-7 (959)
આપો દેવગણાઃ સર્વે આપઃ પિતૃગણાસ્તથા।
દર્શશ્ચ પૌર્ણમાસશ્ચ દેવાનાં પિતૃભિઃ સહ॥ 1-7-8 (960)
દેવતાઃ પિતરસ્તસ્માત્પિતરશ્ચાપિ દેવતાઃ।
એકીભૂતાશ્ચ દૃશ્યન્તે પૃથક્ત્વેન ચ પર્વસુ॥ 1-7-9 (961)
દેવતાઃ પિતરશ્ચૈવ ભુઞ્જતે મયિ યદ્ભુતમ્।
દેવતાનાં પિતૄણાં ચ મુખમેતદહં સ્મૃતમ્॥ 1-7-10 (962)
અમાવાસ્યાં હિ પિતરઃ પૌર્ણમાસ્યાં હિ દેવતાઃ।
મન્મુખેનૈવ હૂયન્તે ભુઞ્જતે ચ હુતં હવિઃ॥ 1-7-11 (963)
સર્વભક્ષઃ કથં ત્વેષાં ભવિષ્યામિ મુખં ત્વહમ્। 1-7-12 (964)
સૌતિરુવાચ।
ચિન્તયિત્વા તતો વહ્નિશ્ચકે સંહારમાત્મનઃ॥ 1-7-12x (38)
દ્વિજાનામગ્નિહોત્રેષુ યજ્ઞસત્રક્રિયાસુ ચ।
નિરોંકારવષટ્કારાઃ સ્વધાસ્વાહાવિવર્જિતાઃ॥ 1-7-13 (965)
વિનાઽગ્નિના પ્રજાઃ સર્વાસ્તત આસન્સુદુઃખિતાઃ।
અથર્ષયઃ સમુદ્વિગ્ના દેવાન્ ગત્વાબ્રુવન્વચઃ॥ 1-7-14 (966)
અગ્નિનાશાત્ક્રિયાભ્રાંશાદ્ભ્રાન્તા લોકાસ્ત્રયોઽનઘાઃ।
વિધધ્વમત્ર યત્કાર્યં ન સ્યાત્કાલાત્યયો યથા॥ 1-7-15 (967)
અથર્ષયશ્ચ દેવાશ્ચ બ્રહ્માણમુપગમ્ય તુ।
અગ્નેરાવેદયઞ્શાપં ક્રિયાસંહારમેવ ચ॥ 1-7-16 (968)
ભૃગુણા વૈ મહાભાગ શપ્તોઽગ્નિઃ કારણાન્તરે।
કથં દેવમુખો ભૂત્વા યજ્ઞભાગાગ્રભુક્ તથા॥ 1-7-17 (969)
હુતભુક્સર્વલોકેષુ સર્વભક્ષત્વમેષ્યતિ। 1-7-18 (970)
સૌતિરુવાચ।
શ્રુત્વા તુ તદ્વચસ્તેષામગ્નિમાહૂય વિશ્વકૃત્॥ 1-7-18x (39)
ઉવાચ વચનં શ્લક્ષ્ણં ભૂતભાવનમવ્યયમ્।
લોકાનામિહ સર્વેષાં ત્વં કર્તા ચાન્ત એવ ચ॥ 1-7-19 (971)
ત્વં ધારયસિ લોકાંસ્ત્રીન્ક્રિયાણાં ચ પ્રવર્તકઃ।
સ તથા કુરુ લોકેશ નોચ્છિદ્યેરન્યથા ક્રિયાઃ॥ 1-7-20 (972)
કસ્માદેવં વિમૂઢસ્ત્વમીશ્વરઃ સન્ હુતાશેન।
ત્વં પવિત્રં સદા લોકે સર્વભૂતગતિશ્ચ હ॥ 1-7-21 (973)
ન ત્વં સર્વશરીરેણ સર્વભક્ષત્વમેષ્યસિ।
અપાને હ્યર્ચિષો યાસ્તે સર્વં ભક્ષ્યન્તિ તાઃ શિખિન્॥ 1-7-22 (974)
ક્રવ્યાદા ચ તનુર્યા તે સા સર્વં ભક્ષયિષ્યતિ।
યથા સૂર્યાંશુભિઃ સ્પૃષ્ટં સર્વં શુચિ વિભાવ્યતે॥ 1-7-23 (975)
તથા ત્વદર્ચિર્નિર્દગ્ધં સર્વં શુચિ ભવિષ્યતિ।
ત્વમગ્ને પરમં તેજઃ સ્વપ્રભાવાદ્વિનિર્ગતમ્॥ 1-7-24 (976)
સ્વતેજસૈવ તં શાપં કુરુ સત્યમૃષેર્વિભો।
દેવાનાં ચાત્મનો ભાગં ગૃહાણ ત્વં મુખે હુતમ્॥ 1-7-25 (977)
સૌતિરુવાચ। 1-7-26x (40)
એવમસ્ત્વિતિ તં વહ્નિઃ પ્રત્યુવાચ પિતામહમ્।
જગામ શાસનં કર્તું દેવસ્ય પરમેષ્ઠિનઃ॥ 1-7-26 (978)
દેવર્ષયશ્ચ મુદિતાસ્તતો જગ્મુર્યથાગતમ્।
ઋષયશ્ચ યથા પૂર્વં ક્રિયાઃ સર્વાઃ પ્રચક્રિરે॥ 1-7-27 (979)
દિવિ દેવા મુમુદિરે ભૂતસઙ્ઘાશ્ચ લૌકિકાઃ।
અગ્નિશ્ચ પરમાં પ્રીતિમવાપ હતકલ્મષઃ॥ 1-7-28 (980)
એવં સ ભગવાઞ્છાપં લેભેઽગ્નિર્ભૃગુતઃ પુરા।
એવમેષ પુરા વૃત્ત હતિહાસોઽગ્નિશાપજઃ।
પુલોમ્નશ્ચ વિનાશોઽયં ચ્યવનસ્ય ચ સંભવઃ॥ ॥ 1-7-29 (981)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ પૌલોમપર્વણિ સપ્તમોઽધ્યાયઃ॥ 7 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-7-2 સમં પક્ષપાતહીનાં। વ્યભિચારઃ અપરાધઃ॥ 2 ॥ 1-7-8 આપઃ સોમાજ્ય પ્રભૃતયોગ્નૌ હૂયમાના દેવપિતૃરૂપાઃ। અગ્નૌ હુતા આપ એવ દેવતાશરીરરૂપેણ પરિણમન્ત ઇત્યર્થઃ॥ 1-7-9 દેવાદિભાવસ્યાપિ કર્મપ્રાપ્યત્વાદ્દેવાનાં પિતૄણાં ચ મિથો ભેદો નાસ્ત્યેવ તુલ્યહેતુકત્વાદિત્યાહ દેવતા ઇતિ॥ 1-7-11 અમાવાસ્યાં અમાવાસ્યાયાં। હૂયન્તે ઇજ્યન્તે॥ 1-7-12 સંહારં તિરોભાવં॥ 1-7-22 ભક્ષ્યન્તિ ભક્ષયિષ્યન્તિ॥ 1-7-23 ક્રવ્યાદા માંસભક્ષિણી॥ 1-7-24 સ્વપ્રભાવાત્ અગ્નિપ્રેરણયા। તસ્ય વાગધિષ્ઠાતૃત્વાત્તત્પ્રેરણયૈવ વિનિર્ગતં શાપં॥ 24 ॥ સપ્તમોઽધ્યાયઃ॥ 7 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 008
॥ શ્રીઃ ॥
1.8. અધ્યાયઃ 008
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
રુરુચરિતં॥ 1 ॥ મેન્કાત્મજાયાઃ પ્રમદ્વરાયાઃ રુરુણા સહ વિવાહપ્રસઙ્ગઃ॥ 2 ॥ પ્રમદ્વરાયાઃ સર્પદંશેન રુરોર્દુઃખમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-8-0 (982)
સૌતિરુવાચ। 1-8-0x (41)
સ ચાપિ ચ્યવનો બ્રહ્મન્ભાર્ગવોઽજનયત્સુતમ્।
સુકન્યાયાં મહાત્માનં પ્રમતિં દીપ્તતેજસમ્॥ 1-8-1 (983)
પ્રમતિસ્તુ રુરું નામ ઘૃતાચ્યાં સમજીજનત્।
રુરુઃ પ્રમદ્વરાયાં તુ શુનકં સમજીજનમ્॥ 1-8-2 (984)
શુનકસ્તુ મહાસત્વઃ સર્વભાર્ગવનન્દનઃ।
જાતસ્તપસિ તીવ્રે ચ સ્થિતઃ સ્થિરયશાસ્તતઃ॥ 1-8-3 (985)
તસ્ય બ્રહ્મન્રુરોઃ સર્વં ચરિતં ભૂરિતેજસઃ।
વિસ્તરેણ પ્રવક્ષ્યામિ તચ્છૃણુ ત્વમશેષતઃ॥ 1-8-4 (986)
ઋષિરાસીન્મહાન્પૂર્વં તપોવિદ્યાસમન્વિતઃ।
સ્થૂલકેશ ઇતિ ખ્યાતઃ સર્વભૂતહિતે રતઃ॥ 1-8-5 (987)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ મેનકાયાં પ્રજજ્ઞિવાન્।
ગન્ધર્વરાજો વિપ્રર્ષે વિશ્વાવસુરિતિ સ્મૃતઃ॥ 1-8-6 (988)
અપ્સરા મેનકા તસ્ય તં ગર્ભં ભૃગુનન્દન।
ઉત્સસર્જ યથાકાલં સ્થૂલકેશાશ્રમં પ્રતિ॥ 1-8-7 (989)
ઉત્સૃજ્ય ચૈવ તં ગર્ભં નદ્યાસ્તીરે જગામ સા।
અપ્સરા મેનકા બ્રહ્મન્નિર્દયા નિરપત્રપા॥ 1-8-8 (990)
કન્યામમરગર્ભાભાં જ્વલન્તીમિવ ચ શ્રિયા।
તાં દદર્શ સમુત્સૃષ્ટાં નદીતીરે મહાનૃષિઃ॥ 1-8-9 (991)
સ્થૂલકેશઃ સ તેજસ્વી વિજને બન્ધુવર્જિતામ્।
સ તાં દૃષ્ટ્વા તદા કન્યાં સ્થૂલકેશો મહાદ્વિજઃ॥ 1-8-10 (992)
જગ્રાહ ચ મુનિશ્રેષ્ઠઃ કૃપાવિષ્ટઃ પુપોષ ચ।
વવૃધે સા વરારોહા તસ્યાશ્રમપદે શુભે॥ 1-8-11 (993)
જાતકાદ્યાઃ ક્રિયાશ્ચાસ્યા વિધિપૂર્વં યથાક્રમમ્।
સ્થૂલકેશો મહાભાગશ્ચકાર સુમહાનૃષિઃ॥ 1-8-12 (994)
પ્રમદાભ્યો વરા સા તુ સત્ત્વરૂપગુણાન્વિતા।
તતઃ પ્રમદ્વરેત્યસ્યા નામ ચક્રે મહાનૃષિઃ॥ 1-8-13 (995)
તામાશ્રમપદે તસ્ય રુરુર્દૃષ્ટ્વા પ્રમદ્વરામ્।
બભૂવ કિલ ધર્માત્મા મદનોપહતસ્તદા॥ 1-8-14 (996)
પિતરં સખિભિઃ સોઽથ શ્રાવયામાસ ભાર્ગવમ્।
પ્રમતિશ્ચાભ્યયાચત્તાં સ્થૂલકેશં યશસ્વિનમ્॥ 1-8-15 (997)
તતઃ પ્રાદાત્પિતા કન્યાં રુરવે તાં પ્રમદ્વરામ્।
વિવાહં સ્થાપયિત્વાગ્રે નક્ષત્રે ભગદૈવતે॥ 1-8-16 (998)
તતઃ કતિપયાહસ્ય વિવાહે સમુપસ્થિતે।
સખીભિઃ ક્રીડતી સાર્ધં સા કન્યાવરવર્ણિની॥ 1-8-17 (999)
નાપશ્યત્સંપ્રસુપ્તં વૈ ભુજંગં તિર્યગાયતમ્।
પદા ચૈનં સમાક્રામન્મુમૂર્ષુઃ કાલચોદિતા॥ 1-8-18 (1000)
સ તસ્યાઃ સંપ્રમત્તાયાશ્ચોદિતઃ કાલધર્મણા।
વિષોપલિપ્તાન્દશનાન્ભૃશમઙ્ગે ન્યપાતયત્॥ 1-8-19 (1001)
સા દષ્ટા તેન સર્પેણ પપાત સહસા ભુવિ।
વિવર્ણા વિગતશ્રીકા ભ્રષ્ટાભરણચેતના॥ 1-8-20 (1002)
નિરાનન્દકરી તેષાં બન્ધૂનાં મુક્તમૂર્ધજા।
વ્યસુરપ્રેક્ષણીયા સા પ્રેક્ષણીયતમાઽભવત્॥ 1-8-21 (1003)
પ્રસુપ્તેવાભવચ્ચાપિ ભુવિ સર્પવિષાર્દિતા।
ભૂયો મનોહરતરા બભૂવ તનુમધ્યમા॥ 1-8-22 (1004)
દદર્શ તાં પિતા ચૈવ યે ચૈવાન્યે તપસ્વિનઃ।
વિચેષ્ટમાનાં પતિતાં ભૂતલે પદ્મવર્ચસમ્॥ 1-8-23 (1005)
તતઃ સર્વે દ્વિજતરાઃ સમાજગ્મુઃ કૃપાન્વિતાઃ।
સ્વસ્ત્યાત્રેયો મહાજાનુઃ કુશિકઃ શઙ્ખમેખલઃ॥ 1-8-24 (1006)
ઉદ્દાલકઃ કઠશ્ચૈવ શ્વેતશ્ચૈવ મહાયશાઃ।
ભરદ્વાજઃ કૌણકૃત્સ્ય આર્ષ્ટિષેણોઽથ ગૌતમઃ॥ 1-8-25 (1007)
પ્રમતિઃ સહ પુત્રેણ તથાન્યે વનવાસિનઃ।
તાં તે કન્યાં વ્યસું દૃષ્ટ્વા ભુજંગસ્ય વિષાર્દિતામ્॥ 1-8-26 (1008)
રુરુદુઃ કૃપયાઽવિષ્ટા રુરુસ્ત્વાર્તો બહિર્યયૌ।
તે ચ સર્વે દ્વિજશ્રેષ્ઠાસ્તત્રૈવોપાવિશંસ્તદા॥ ॥ 1-8-27 (1009)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ પૌલોમપર્વણિ અષ્ટમોઽધ્યાયઃ॥ 8 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-8-3 શુનકસ્તુ શૌનકસ્ત્વમિતિ પાઠાન્તરમ્॥ 1-8-6 પ્રજજ્ઞિવાન્ ઉત્પાદિતવાન્॥ 1-8-17 કતિપયાહસ્ય કતિપયાહસ્સુ ઇતિ પાઠાન્તરં। કતિપયાહસ્સુ હતેષ્વિત્યર્થઃ॥ 1-8-19 કાલધર્મણા મૃત્યુના॥ અષ્ટમોઽધ્યાયઃ॥ 8 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 009
॥ શ્રીઃ ॥
1.9. અધ્યાયઃ 009
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દેવદૂતવચનેન રુરુકૃતસ્વાર્ધાયુઃ પ્રદાનેન પ્રમદ્વરાજીવનં તયા સહ રુરોર્વિવાહશ્ચ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-9-0 (1010)
સૌતિરુવાચ। 1-9-0x (42)
તેષુ તત્રોપવિષ્ટેષુ બ્રાહ્મણેષુ મહાત્મસુ।
રુરુશ્ચુક્રોશ ગહનં વનં ગત્વાઽતિદુઃખિતઃ॥ 1-9-1 (1011)
શોકેનાભિહતઃ સોઽથ વિલપન્કરુણં બહુ।
અબ્રવીદ્વચનં શોચન્પ્રિયાં સ્મૃત્વા પ્રમદ્વરામ્॥ 1-9-2 (1012)
શેતે સા ભુવિ તન્વઙ્ગી મમ શોકવિવર્ધિની।
`પ્રાણાનપહરન્તીવ પૂર્ણચન્દ્રનિભાનના॥ 1-9-3 (1013)
યદિ પીનાયતશ્રોણી પદ્મપત્રનિભેક્ષણા।
મુમૂર્ષુરપિ મે પ્રાણાનાદાયાશુ ગમિષ્યતિ॥ 1-9-4 (1014)
પિતૃમાતૃસખીનાં ચ લુપ્તપિણ્ડસ્ય તસ્ય મે।'
બાન્ધવાનાં ચ સર્વેષાં કિં નુ દુઃખમતઃપરમ્॥ 1-9-5 (1015)
યદિ દત્તં તપસ્તપ્તં ગુરવો વા મયા યદિ।
સમ્યગારાધિતાસ્તેન સંજીવતુ મમ પ્રિયા॥ 1-9-6 (1016)
યથા ચ જન્મપ્રભૃતિ યતાત્માઽહં ધૃતવ્રતઃ।
પ્રમદ્વરા તથાદ્યૈષા સમુત્તિષ્ઠતુ ભામિની॥ 1-9-7 (1017)
[એવં લાલપ્યતસ્તસ્ય ભાર્યાર્થે દુઃખિતસ્ય ચ।
દેવદૂતસ્તદાઽભ્યેત્ય વાક્યમાહ રુરું વને॥] 1-9-8 (1018)
`કૃષ્ણે વિષ્ણૌ હૃષીકેશે લોકેશેઽસુરવિદ્વિષિ।
યદિ મે નિશ્ચલા ભક્તિર્મમ જીવતુ સા પ્રિયા॥ 1-9-9 (1019)
વિલપ્યમાને તુ રુરૌ સર્વે દેવાઃ કૃપાન્વિતાઃ।
દૂતં પ્રસ્થાપયામાસુઃ સંદિશ્યાસ્ય હિતં વચઃ॥ 1-9-10 (1020)
સ દૂતસ્ત્વરિતોઽભ્યેત્ય દેવાનાં પ્રિયકૃચ્છુચિઃ।
ઉવાચ દેવવચનં રુરુમાભાષ્ય દુઃખિતમ્॥ 1-9-11 (1021)
દેવૈઃ સર્વૈરહં બ્રહ્મન્પ્રેષિતોઽસ્મિ તવાન્તિકમ્।
ત્વદ્ધિતં ત્વદ્ધિતૈરુક્તં શૃણુ વાક્યં દ્વિજોત્તમ॥' 1-9-12 (1022)
અભિધત્સે હ યદ્વાચા રુરો દુઃખાન્ન તન્મૃષા।
ન તુ મર્ત્યસ્ય ધર્માત્મન્નાયુરસ્તિ ગતાયુષઃ॥ 1-9-13 (1023)
ગતાયુરેષા કૃપણા ગન્ધર્વાપ્સરસોઃ સુતા।
તસ્માચ્છોકે મનસ્તાત મા કૃથાસ્ત્વં કથંચન॥ 1-9-14 (1024)
ઉપાયશ્ચાત્ર વિહિતઃ પૂર્વં દેવૈર્મહાત્મભિઃ।
તં યદીચ્છસિ કર્તું ત્વં પ્રાપ્સ્યસીહ પ્રમદ્વરામ્॥ 1-9-15 (1025)
રુરુરુવાચ। 1-9-16x (43)
ક ઉપાયઃ કૃતો દેવૈર્બૂહિ તત્ત્વેન ખેચર।
કરિષ્યેઽહં તથા શ્રુત્વા ત્રાતુમર્હતિ માં ભવાન્॥ 1-9-16 (1026)
દેવેદૂત ઉવાચ। 1-9-17x (44)
આયુષોઽર્ધં પ્રયચ્છ ત્વં કન્યાયૈ ભૃગુનન્દન।
એવમુત્થાસ્યતિ રુરો તવ ભાર્યા પ્રયદ્વરા॥ 1-9-17 (1027)
રુરુરુવાચ। 1-9-18x (45)
આયુષોઽર્ધં પ્રયચ્છામિ કન્યાયૈ ખેચરોત્તમ।
શૃઙ્ગારરૂપાભરણા સમુત્તિષ્ઠતુ મે પ્રિયા॥ 1-9-18 (1028)
સૌતિરુવાચ। 1-9-19x (46)
તતો ગન્ધર્વરાજશ્ચ દેવદૂતશ્ચ સત્તમૌ।
ધર્મરાજમુપેત્યેદં વચનં પ્રત્યભાષતામ્॥ 1-9-19 (1029)
ધર્મરાજાયુષોઽર્ધેન રુરોર્ભાર્યા પ્રમદ્વરા।
સમુત્તિષ્ઠતુ કલ્યાણી મૃતૈવં યદિ મન્યસે॥ 1-9-20 (1030)
ધર્મરાજ ઉવાચ। 1-9-21x (47)
પ્રમદ્વરા રુરોર્ભાર્યા દેવદૂત યદીચ્છસિ।
ઉત્તિષ્ઠત્વાયુષોઽર્ધેન રુરોરેવ સમન્વિતા॥ 1-9-21 (1031)
સૌતિરુવાચ। 1-9-22x (48)
એવમુક્તે તતઃ કન્યા સોદતિષ્ઠત્પ્રમદ્વરા।
રુરોસ્તસ્યાયુષોઽર્ધેન સુપ્તેવ વરવર્ણિની॥ 1-9-22 (1032)
એતદ્દૃષ્ટં ભવિષ્યે હિ રુરોરુત્તમતેજસઃ।
આયુષોઽતિપ્રવૃદ્ધસ્ય ભાર્યાર્થેઽર્ધમલુપ્યત॥ 1-9-23 (1033)
તત ઇષ્ટેઽહનિ તયોઃ પિતરૌ ચક્રતુર્મુદા।
વિવાહં તૌ ચ રેમાતે પરસ્પરહિતૈષિણૌ॥ 1-9-24 (1034)
સ લબ્ધ્વા દુર્લભાં ભાર્યાં પદ્મકિઞ્જલ્કસુપ્રભામ્।
વ્રતં ચક્રે વિનાશાય જિહ્મગાનાં ધૃતવ્રતઃ॥ 1-9-25 (1035)
સ દૃષ્ટ્વા જિહ્મગાન્સર્વાંસ્તીવ્રકોપસમન્વિતઃ।
અભિહન્તિ યથાસત્ત્વં ગૃહ્ય પ્રહરણં સદા॥ 1-9-26 (1036)
સ કદાચિદ્વનં વિપ્રો રુરુરભ્યાગમન્મહત્।
શયાનં તત્ર ચાપશ્યડ્ડુણ્ડુભં વયસાન્વિતમ્॥ 1-9-27 (1037)
તત ઉદ્યમ્ય દમ્ડં સ કાલદણ્ડોપમં તદા।
જિઘાંસુઃ કુપિતો વિપ્રસ્તમુવાચાથ ડુણ્ડુભઃ॥ 1-9-28 (1038)
નાપરાધ્યામિ તે કિંચિદહમદ્ય તપોધન।
સંરમ્ભાચ્ચ કિમર્થં મામભિહંસિ રુષાન્વિતઃ॥ ॥ 1-9-29 (1039)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વાણિ પૌલોમપર્વણિ નવમોઽધ્યાયઃ॥ 9 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-9-13 ગતાયુષઃ આયુર્નાસ્તિ પુનર્ન ભવતીત્યર્થઃ॥ 1-9-23 ભવિષ્યે જાતકે॥ 1-9-25 જિહ્મગાનાં સર્પાણાં॥ 1-9-27 ડુણ્ડુભં જલસર્પં॥ નવમોઽધ્યાયઃ॥ 9 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 010
॥ શ્રીઃ ॥
1.10. અધ્યાયઃ 010
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
રુરુડુણ્ડુભસંવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-10-0 (1040)
રુરુરુવાચ। 1-10-0x (49)
મમ પ્રાણસમા ભાર્યા દષ્ટાસીદ્ભુજગેન હ।
તત્ર મે સમયો ઘોર આત્મનોરગ વૈ કૃતઃ॥ 1-10-1 (1041)
ભુજંગં વૈ સદા હન્યાં યં યં પશ્યેયમિત્યુત।
તતોઽહં ત્વાં જિઘાંસામિ જીવિતેનાદ્ય મોક્ષ્યસે॥ 1-10-2 (1042)
ડુણ્ડુભ ઉવાચ। 1-10-3x (50)
અન્યે તે ભુજગા બ્રહ્મન્યે દશ્તીહ માનવાન્।
ડુણ્ડુભાનહિગન્ધેન ન ત્વં હિંસિતુમર્હસિ॥ 1-10-3 (1043)
એકાનર્થાન્પૃથગ્ધર્માનેકદુઃખાન્પૃથક્સુખાન્।
ડુણ્ડુભાન્ધર્મવિદ્ભૂત્વા ન ત્વં હિંસિતુમર્હસિ॥ 1-10-4 (1044)
સૌતિરુવાચ। 1-10-5x (51)
ઇતિ શ્રુત્વા વચસ્તસ્ય ડુણ્ડુભસ્ય રુરુસ્તદા।
નાવધીદ્ભયસંવિગ્નમૃષિં મત્ત્વાઽથ ડુણ્ડુભમ્॥ 1-10-5 (1045)
ઉવાચ ચૈનં ભગવાન્રુરુઃ સંશમયન્નિવ।
કેન ત્વં ભુજગ બ્રૂહિ કોઽસીમાં વિક્રિયાં ગતઃ॥ 1-10-6 (1046)
ડુણ્ડુભ ઉવાચ। 1-10-7x (52)
અહં પુરા રુરો નામ્ના ઋષિરાસં સહસ્રપાત્।
સોઽહં શાપેન વિપ્રસ્ય ભુજગત્વમુપાગતઃ॥ 1-10-7 (1047)
રુરુરુવાચ। 1-10-8x (53)
કિમર્થં શપ્તવાન્કુદ્ધો દ્વિજસ્ત્વાં ભુજગોત્તમ।
કિયન્તં ચૈવ કાલં તે વપુરેતદ્ભવિષ્યસિ॥ ॥ 1-10-8 (1048)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ પૌલોમપર્વણિ દશમોઽધ્યાયઃ॥ 10 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-10-3 અહિગન્ધેન સર્પસાદૃશ્યમાત્રેણ॥ 1-10-4 એકાનર્થાન્ એકઃ સમાનઃ અનર્થઃ જનકર્તૃકહિંસાદિરૂપો યેષાં તાન્। પૃથક્ સર્પજાત્યુચિતપ્રાણહરણાદિવિલક્ષણો ધર્મો લક્ષણં યેષાં તે। એકં તુલ્યં બિલેશયત્વાદિરૂપં દુઃખં યેષાં તાન્। પૃથક્ હવિર્ભાગાદિભ્યો ભિન્નં ભેકભક્ષણાદિ સુખં યેષાં તાન્। ધર્મવિત્ કૃતાપરાધસ્યૈવ દણ્ડો નત્વન્યસ્યેતિ ધર્મસ્તજ્જ્ઞઃ॥ દશમોઽધ્યાયઃ॥ 10 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 011
॥ શ્રીઃ ॥
1.11. અધ્યાયઃ 011
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ડુણ્ડુભચરિતમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-11-0 (1049)
ડુણ્ડુભ ઉવાચ। 1-11-0x (54)
સખા બભૂવ મે પૂર્વં ખગમો નામ વૈ દ્વિજઃ।
ભૃશં સંશિતવાક્તાત તપોબલસમન્વિતઃ॥ 1-11-1 (1050)
સ મયા ક્રીડતા બાલ્યે કૃત્વા તાર્ણં ભુજંગમમ્।
અગ્નિહોત્રે પ્રસક્તસ્તુ ભીષિતઃ પ્રમુમોહ વૈ॥ 1-11-2 (1051)
લબ્ધ્વા સ ચ પુનઃ સંજ્ઞાં મામુવાચ તપોધનઃ।
નર્દહન્નિવ કોપેન સત્યવાક્સંશિતવ્રતઃ॥ 1-11-3 (1052)
યથાવીર્યસ્ત્વયા સર્પઃ કૃતોઽયં મદ્બિભીષયા।
તથાવીર્યો ભુજંગસ્ત્વં મમ શાપાદ્ભવિષ્યસિ॥ 1-11-4 (1053)
તસ્યાહં તપસો વીર્યં જાનન્નાસં તપોધન।
ભૃશમુદ્વિગ્નહૃદયસ્તમવોચમહં તદા॥ 1-11-5 (1054)
પ્રણતઃ સંભ્રમાચ્ચૈવ પ્રાઞ્જલિઃ પુરતઃ સ્થિતઃ।
સખેતિ હસતેદં તે નર્માર્થં વૈ કૃતં મયા॥ 1-11-6 (1055)
ક્ષન્તુમર્હસિ મે બ્રહ્મઞ્શાપોઽયં વિનિવર્ત્યતામ્।
સોઽથ મામબ્રવીદ્દૃષ્ટ્વા ભૃશમુદ્વિગ્નચેતસમ્॥ 1-11-7 (1056)
મુહુરુષ્ણં વિનિઃશ્વસ્ય સુસંભ્રાન્તસ્તપોધનઃ।
નાનૃતં વૈ મયા પ્રોક્તં ભવિતેદં કથંચન॥ 1-11-8 (1057)
યત્તુ વક્ષ્યામિ તે વાક્યં શૃણુ તન્મે તપોધન।
શ્રુત્વા ચ હૃદિ તે વાક્યમિદમસ્તુ સદાઽનઘ॥ 1-11-9 (1058)
ઉત્પત્સ્યતિ રુરુર્નામ પ્રમતેરાત્મજઃ શુચિઃ।
તં દૃષ્ટ્વા શાપમોક્ષસ્તે ભવિતા નચિરાદિવ।
`એવમુક્તસ્તુ તેનાહમુરગત્વમવાપ્તવાન્॥' 1-11-10 (1059)
સ ત્વં રુરુરિતિ ખ્યાતઃ પ્રમતેરાત્મજોઽપિ ચ।
સ્વરૂપં પ્રતિપદ્યાહમદ્ય વક્ષ્યામિ તે હિતમ્॥ 1-11-11 (1060)
સૌતિરુવાચ। 1-11-12x (55)
સ ડૌણ્ડુભં પરિત્યજ્ય રૂપં વિપ્રર્ષભસ્તદા।
સ્વરૂપં ભાસ્વરં ભૂયઃ પ્રતિપેદે મહાયશાઃ॥ 1-11-12 (1061)
ઇદં ચોવાચ વચનં રુરુમપ્રતિમૌજસમ્।
અહિંસા પરમો ધર્મઃ સર્વપ્રાણભૃતાં વર॥ 1-11-13 (1062)
તસ્માત્પ્રાણભૃતઃ સર્વાન્ન હિંસ્યાદ્બ્રાહ્મણઃ ક્વચિત્।
બ્રાહ્મણઃ સૌમ્ય એવેહ ભવતીતિ પરા શ્રુતિઃ॥ 1-11-14 (1063)
વેદવેદાઙ્ગવિન્નામ સર્વભૂતાભયપ્રદઃ।
અહિંસા સત્યવચનં ક્ષમા ચેતિ વિનિશ્ચિતમ્॥ 1-11-15 (1064)
બ્રાહ્મણસ્ય પરો ધર્મો વેદાનાં ધારણાપિ ચ।
ક્ષત્રિયસ્ય હિ યો ધર્મઃ સ નેહેષ્યેત વૈ તવ॥ 1-11-16 (1065)
દણ્ડધારણમુગ્રત્વં પ્રજાનાં પરિપાલનમ્।
તદિદં ક્ષત્રિયસ્યાસીત્કર્મ વૈ શૃણુ મે રુરો॥ 1-11-17 (1066)
જનમેજયસ્ય યજ્ઞેઽસ્મિન્સર્પાણાં હિંસનં પુરા।
પરિત્રાણં ચ ભીતાનાં સર્પાણાં બ્રાહ્મણાદપિ॥ 1-11-18 (1067)
તપોવીર્યબલોપેતાદ્વેદવેદાઙ્ગપારગાત્।
આસ્તીકાદ્દ્વિજમુખ્યાદ્વૈ સર્પસત્રે દ્વિજોત્તમ॥ ॥ 1-11-19 (1068)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ પૌલોમપર્વણિ એકાદશોઽધ્યાયઃ॥ 11 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-11-1 સંશિતવાક્ તીક્ષ્ણવચનઃ॥ 1-11-2 તાર્ણં તૃણમયમ્॥ 1-11-14 સૌમ્યઃ અતીક્ષ્ણસ્વભાવઃ॥ 1-11-18 પરિત્રાણં દૃષ્ટમિતિ શેષઃ॥ એકાદશોઽધ્યાયઃ॥ 11 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 012
॥ શ્રીઃ ॥
1.12. અધ્યાયઃ 012
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
જનમેજયસર્પસન્નપ્રસ્તાવઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-12-0 (1069)
રુરુરુવાચ। 1-12-0x (56)
કથં હિંસિતવાન્સર્પાન્સ રાજા જનમેજયઃ।
સર્પા વા હિંસિતાસ્તત્ર કિમર્થં દ્વિજસત્તમ॥ 1-12-1 (1070)
કિમર્થં મોક્ષિતાશ્ચૈવ પન્નગાસ્તેન ધીમતા।
આસ્તીકેન દ્વિજશ્રેષ્ઠ શ્રોતુમિચ્છામ્યશેષતઃ॥ 1-12-2 (1071)
ઋષિરુવાચ। 1-12-3x (57)
શ્રોષ્યસિ ત્વં રુરો સર્વમાસ્તીકચરિતં મહત્।
બ્રાહ્મણાનાં કથયતાં ત્વરાવાન્ગમને હ્યહમ્॥ 1-12-3 (1072)
સૌતિરુવાચ। 1-12-4x (58)
`ઇત્યુક્ત્વાન્તર્હિતે યોગાત્તસ્મિન્નૃષિવરે પ્રભૌ।
સંભ્રમાવિષ્ટહૃદયો રુરુર્મેને તદદ્ભુતમ્॥' 1-12-4 (1073)
બલં પરમમાસ્થાય પર્યધાવત્સમન્તતઃ।
તમૃષિં નષ્ટમન્વિચ્છન્સંશ્રાન્તો ન્યપતદ્ભુવિ॥ 1-12-5 (1074)
સ મોહે પરમં ગત્વા નષ્ટસંજ્ઞ ઇવાભવત્।
તદૃષેર્વચનં તથ્યં ચિન્તયાનઃ પુનઃપુનઃ॥ 1-12-6 (1075)
લબ્ધસંજ્ઞો રુરુશ્ચાયાત્તદાચખ્યૌ પિતુસ્તદા।
`પિત્રે તુ સર્વમાખ્યાય ડુણ્ડુભસ્ય વચોઽર્થવત્॥ 1-12-7 (1076)
અપૃચ્છત્પિતરં ભૂયઃ સોસ્તીકસ્ય વચસ્તદા।
આખ્યાપયત્તદાઽઽખ્યાનં ડુણ્ડુભેનાથ કીર્તિતમ્॥ 1-12-8 (1077)
તત્કીર્ત્યમાનં ભગવઞ્શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વતઃ।'
પિતા ચાસ્ય તદાખ્યાનં પૃષ્ટઃ સર્વં ન્યવેદયત્॥ ॥ 1-12-9 (1078)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ પૌલોમપર્વણિ દ્વાદશોઽધ્યાયઃ॥ 12 ॥
॥ સમાપ્તં પૌલોમપર્વ ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-12-5 નષ્ટં અન્તર્હિતં॥ દ્વાદશોઽધ્યાયઃ॥ 12 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 013
॥ શ્રીઃ ॥
1.13. અધ્યાયઃ 013
(અથાસ્તીકપર્વ ॥ 5 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
આસ્તીકજરત્કાર્વોરાખ્યાનં॥ 1 ॥ જરત્કારોસ્તત્પિતૄણાં ચ સંવાદઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-13-0 (1079)
શૌનક ઉવાચ। 1-13-0x (59)
કિમર્થં રાજશાર્દૂલઃ સ રાજા જનમેજયઃ।
સર્પસત્રેણ સર્પાણાં ગતોઽન્તં તદ્વદસ્વ મે॥ 1-13-1 (1080)
નિખિલેન યથાતત્ત્વં સૌતે સર્વમશેષતઃ।
આસ્તીકશ્ચ દ્વિજશ્રેષ્ઠઃ કિમર્થં જપતાં વરઃ॥ 1-13-2 (1081)
મોક્ષયામાસ ભુજગાન્પ્રદીપ્તાદ્વસુરેતસઃ।
કસ્ય પુત્રઃ સ રાજાસીત્સર્પસત્રં ય આહરત્॥ 1-13-3 (1082)
સ ચ દ્વિજાતિપ્રવરઃ કસ્ય પુત્રોઽભિધત્સ્વ મે। 1-13-4 (1083)
સૌતિરુવાચ।
મહદાક્યાનમાસ્તીકં યથૈતત્પ્રોચ્યતે દ્વિજ॥ 1-13-4x (60)
સર્વમેતદશેષેણ શૃણુ મે વદતાં વર। 1-13-5 (1084)
શૌનક ઉવાચ।
શ્રોતુમિચ્છામ્યશેષેણ કથામેતાં મનોરમામ્॥ 1-13-5x (61)
આસ્તીકસ્ય પુરાણર્ષેર્બ્રાહ્મણસ્ય યશસ્વિનઃ। 1-13-6 (1085)
સૌતિરુવાચ।
ઇતિહાસમિમં વિપ્રાઃ પુરાણં પરિચક્ષતે॥ 1-13-6x (62)
કૃષ્ણદ્વૈપાયનપ્રોક્તં નૈમિષારણ્યવાસિષુ।
પૂર્વં પ્રચોદિતઃ સૂતઃ પિતા મે લોમહર્ષણઃ॥ 1-13-7 (1086)
શિષ્યો વ્યાસસ્ય મેધાવી બ્રાહ્મણેષ્વિદમુક્તવાન્।
તસ્માદહમુપશ્રુત્ય પ્રવક્ષ્યામિ યથાતથમ્॥ 1-13-8 (1087)
ઇદમાસ્તીકમાખ્યાનં તુભ્યં શૌનક પૃચ્છતે।
કથયિષ્યામ્યશેષેણ સર્વપાપપ્રણાશનમ્॥ 1-13-9 (1088)
આસ્તીકસ્ય પિતા હ્યાસીત્પ્રજાપતિસમઃ પ્રભુઃ।
બ્રહ્મચારી યતાહારસ્તપસ્યુગ્રે રતઃ સદા॥ 1-13-10 (1089)
જરત્કારુરિતિ ખ્યાત ઊર્ધ્વરેતા મહાતપાઃ।
યાયાવરાણાં પ્રવરો ધર્મજ્ઞઃ સંશિતવ્રતઃ॥ 1-13-11 (1090)
સ કદાચિન્મહાભાગસ્તપોબલસમન્વિતઃ।
ચચાર પૃથિવીં સર્વાં યત્રસાયંગૃહો મુનિઃ॥ 1-13-12 (1091)
તીર્થેષુ ચ સમાપ્લાવં કુર્વન્નટતિ સર્વશઃ।
ચરન્દીક્ષાં મહાતેજા દુશ્ચરામકૃતાત્મભિઃ॥ 1-13-13 (1092)
વાયુભક્ષો નિરાહારઃ શુષ્યન્નનિમિષો મુનિઃ।
ઇતસ્તતઃ પરિચરન્દીપ્તપાવકસપ્રભઃ॥ 1-13-14 (1093)
અટમાનઃ કદાચિત્સ્વાન્સ દદર્શ પિતામહાન્।
લમ્બમાનાન્મહાગર્તે પાદૈરૂર્ધ્વૈરવાઙ્મુખાન્॥ 1-13-15 (1094)
તાનબ્રવીત્સ દૃષ્ટ્વૈ જરત્કારુઃ પિતામહાન્।
કે ભવન્તોઽવલમ્બન્તે ગર્તે હ્યસ્મિન્નધોમુખાઃ॥ 1-13-16 (1095)
વીરણસ્તમ્ભકે લગ્નાઃ સર્વતઃ પરિભક્ષિતે।
મૂષકેન નિગૂઢેન ગર્તેઽસ્મિન્નિત્યવાસિના॥ 1-13-17 (1096)
પિતર ઊચુઃ। 1-13-18x (63)
યાયાવરા નામ વયમૃષયઃ સંશિતવ્રતાઃ।
સંતાનપ્રક્ષયાદ્બ્રહ્મન્નધો ગચ્છામ મેદિનીમ્॥ 1-13-18 (1097)
અસ્માકં સંતતિસ્ત્વેકો જરત્કારુરિતિ સ્મૃતઃ।
મન્દભાગ્યોઽલ્પભાગ્યાનાં તપ એકં સમાસ્થિતઃ॥ 1-13-19 (1098)
ન સ પુત્રાઞ્જનયિતું દારાન્મૂઢશ્ચિકીર્ષતિ।
તેન લમ્બામહે ગર્તે સંતાનસ્ય ક્ષયાદિહ॥ 1-13-20 (1099)
અનાથાસ્તેન નાથેન યથા દુષ્કૃતિનસ્તથા।
`યેષાં તુ સંતતિર્નાસ્તિ મર્ત્યલોકે સુખાવહા॥ 1-13-21 (1100)
ન તે લભન્તે વસતિં સ્વર્ગે પુણ્યકૃતોઽપિ હિ।'
કસ્ત્વં બન્ધુરિવાસ્માકમનુશોચસિ સત્તમ॥ 1-13-22 (1101)
જ્ઞાતુમિચ્છામહે બ્રહ્મન્કો ભવાનિહ નઃ સ્થિતઃ।
કિમર્થં ચૈવ નઃ શોચ્યાનનુશોચસિ સત્તમ॥ 1-13-23 (1102)
જરત્કારુરુવાચ। 1-13-24x (64)
મમ પૂર્વે ભવન્તો વૈ પિતરઃ સપિતામહાઃ।
બ્રૂત કિં કરવાણ્યદ્ય જરત્કારુરહં સ્વયમ્॥ 1-13-24 (1103)
પિતર ઊચુઃ। 1-13-25x (65)
યતસ્વ યત્નવાંસ્તાત સંતાનાય કુલસ્ય નઃ।
આત્મનોઽર્થેઽસ્મદર્થે ચ ધર્મ ઇત્યેવ વા વિભો॥ 1-13-25 (1104)
ન હિ ધર્મફલૈસ્તાત ન તપોઽભિઃ સુસંચિતૈઃ।
તાં ગતિં પ્રાપ્નુવન્તીહ પુત્રિણો યાં વ્રજન્તિ વૈ॥ 1-13-26 (1105)
તદ્દારગ્રહણે યત્નં સંતત્યાં ચ મનઃ કુરુ।
પુત્રકાસ્મન્નિયોગાત્ત્વમેતન્નઃ પરમં હિતમ્॥ 1-13-27 (1106)
જરત્કારુરુવાચ। 1-13-28x (66)
ન દારાન્વૈ કરિષ્યેઽહં ન ધનં જીવિતાર્થતઃ।
ભવતાં તુ હિતાર્થાય કરિષ્યે દારસંગ્રહમ્॥ 1-13-28 (1107)
સમયેન ચ કર્તાઽહમનેન વિધિપૂર્વકમ્।
તથા યદ્યુપલપ્સ્યામિ કરિષ્યે નાન્યથા હ્યહમ્॥ 1-13-29 (1108)
સનામ્ની યા ભવિત્રી મે દિત્સિતા ચૈવ બન્ધુભિઃ।
ભૈક્ષ્યવત્તામહં કન્યામુપયંસ્યે વિધાનતઃ॥ 1-13-30 (1109)
દરિદ્રાય હિ મે ભાર્યાં કો દાસ્યતિ વિશેષતઃ।
પ્રતિગ્રહીષ્યે ભિક્ષાં તુ યદિ કશ્ચિત્પ્રદાસ્યતિ॥ 1-13-31 (1110)
એવં દારક્રિયાહેતોઃ પ્રયતિષ્યે પિતામહાઃ।
અનેન વિધિના શશ્વન્ન કરિષ્યેઽહમન્યથા॥ 1-13-32 (1111)
તત્ર ચોત્પત્સ્યતે જન્તુર્ભવતાં તારણાય વૈ।
શાશ્વતં સ્થાનમાસાદ્ય મોદન્તાં પિતરો મમ॥ ॥ 1-13-33 (1112)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ॥ 13 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-13-11 યાયાવરાણાં ગ્રામૈકરાત્રવાસિનાં ગૃહસ્થાનાં॥ 1-13-12 સાયંકાલસ્તત્રૈવ ગૃહમસ્યેતિ યત્રસાયંગૃહઃ॥ 1-13-30 ઉપયંસ્યેપરિણેષ્યે॥ 30 ॥ ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ॥ 13 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 014
॥ શ્રીઃ ॥
1.14. અધ્યાયઃ 014
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
વાસુકિભગિન્યા જરત્કારોર્વિવાહઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-14-0 (1113)
સૌતિરુવાચ। 1-14-0x (67)
તતો નિવેશાય તદા સ વિપ્રઃ સંશિતવ્રતઃ।
મહીં ચચાર દારાર્થી ન ચ દારાનવિન્દત॥ 1-14-1 (1114)
સ કદાચિદ્વનં ગત્વા વિપ્રઃ પિતૃવચઃ સ્મરન્।
ચુક્રોશ કન્યાભિક્ષાર્થી તિસ્રો વાચઃ શનૈરિવ॥ 1-14-2 (1115)
તં વાસુકિઃ પ્રત્યગૃહ્ણાદુદ્યમ્ય ભગિનીં તદા।
ન સ તાં પ્રતિજગ્રાહ ન સનામ્નીતિ ચિન્તયન્॥ 1-14-3 (1116)
સનામ્નીં ચોદ્યતાં ભાર્યાં ગૃહ્ણીયામિતિ તસ્ય હિ।
મનો નિવિષ્ટમભવજ્જરત્કારોર્મહાત્મનઃ॥ 1-14-4 (1117)
તમુવાચ મહાપ્રાજ્ઞો જરત્કારુર્મહાતપાઃ।
કિંનામ્ની ભગિનીયં તે બ્રૂહિ સત્યં ભુજંગમ॥ 1-14-5 (1118)
વાસુકિરુવાચ। 1-14-6x (68)
જરત્કારો જરત્કારુઃ સ્વસેયમનુજા મમ।
પ્રતિગૃહ્ણીષ્વ ભાર્યાર્થે મયા દત્તાં સુમધ્યમામ્।
ત્વદર્થં રક્ષિતા પૂર્વં પ્રતીચ્છેમાં દ્વિજોત્તમ॥ 1-14-6 (1119)
સૌતિરુવાચ। 1-14-7x (69)
એવમુક્ત્વા તતઃ પ્રાદાદ્ભાર્યાર્થે વરવર્ણિનીમ્।
સ ચ તાં પ્રતિજગ્રાહ વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા॥ ॥ 1-14-7 (1120)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ ચતુર્દશોઽધ્યાયઃ॥ 14 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-14-1 નિવેશાય દારસંગ્રહાય॥ ચતુર્દશોઽધ્યાયઃ॥ 14 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 015
॥ શ્રીઃ ॥
1.15. અધ્યાયઃ 015
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
આસ્તીકોત્પત્તિઃ॥ 1 ॥ સંક્ષેપેણ સર્પમોચનવૃત્તાન્તશ્ચ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-15-0 (1121)
સૌતિરુવાચ। 1-15-0x (70)
માત્રા હિ ભુજગાઃ શપ્તાઃ પૂર્વં બ્રહ્મવિદાં વર।
જનમેજયસ્ય વો યજ્ઞે ધક્ષ્યત્યનિલસારથિઃ॥ 1-15-1 (1122)
તસ્ય શાપસ્ય શાન્ત્યર્થં પ્રદદૌ પન્નગોત્તમઃ।
સ્વસારમૃષયે તસ્મૈ સુવ્રતાય મહાત્મને॥ 1-15-2 (1123)
સ ચ તાં પ્રતિજગ્રાહ વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા।
આસ્તીકો નામ પુત્રશ્ચ તસ્યાં જજ્ઞે મહામનાઃ॥ 1-15-3 (1124)
તપસ્વી ચ મહાત્મા ચ વેદવેદાઙ્ગપારગઃ।
સમઃ સર્વસ્ય લોકસ્ય પિતૃમાતૃભયાપહઃ॥ 1-15-4 (1125)
અથ દીર્ઘસ્ય કાલસ્ય પાણ્ડવેયો નરાધિપઃ।
આજહાર મહાયજ્ઞં સર્પસત્રમિતિ શ્રુતિઃ॥ 1-15-5 (1126)
તસ્મિન્પ્રવૃત્તે સત્રે તુ સર્પાણામન્તકાય વૈ।
મોચયામાસ તાઞ્શાપાદાસ્તીકઃ સુમહાતપાઃ॥ 1-15-6 (1127)
ભ્રાતૄંશ્ચ માતુલાંશ્ચૈવ તથૈવાન્યાન્સ પન્નગાન્।
પિતૄંશ્ચ તારયામાસ સંતત્યા તપસા તથા॥ 1-15-7 (1128)
વ્રતૈશ્ચ વિવિધૈર્બ્રહ્મન્સ્વાધ્યાયૈશ્ચાનૃણોઽભવત્।
દેવાંશ્ચ તર્પયામાસ યજ્ઞૈર્વિવિધદક્ષિણૈઃ॥ 1-15-8 (1129)
ઋષીંશ્ચ બ્રહ્મચર્યેમ સન્તત્યા ચ પિતામહાન્।
અપહૃત્ય ગુરં ભારં પિતૄણાં સંશિતવ્રતઃ॥ 1-15-9 (1130)
જરત્કારુર્ગતઃ સ્વર્ગં સહિતઃ સ્વૈઃ પિતામહૈઃ।
આસ્તીકં ચ સુતં પ્રાપ્ય ધર્મં ચાનુત્તમં મુનિઃ॥ 1-15-10 (1131)
જરત્કારુઃ સુમહતા કાલેન સ્વર્ગમેયિવાન્।
એતદાખ્યાનમાસ્તીકં યથાવત્કથિતં મયા।
પ્રબ્રૂહિ ભૃગુશાર્દૂલ કિમન્યત્કથયામિ તે॥ ॥ 1-15-11 (1132)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ પઞ્ચદશોઽધ્યાયઃ॥ 15 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 016
॥ શ્રીઃ ॥
1.16. અધ્યાયઃ 016
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
આસ્તીકાખ્યાનવિસ્તરઃ॥ 1 ॥ કદ્રૂવિનતયોઃ કશ્યપાદ્વરલાભઃ॥ 2 ॥ કદ્ર્વાઃ સર્પોત્પત્તિર્વિનતાયા અરુણોત્પત્તિશ્ચ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-16-0 (1133)
શૌનક ઉવાચ। 1-16-0x (71)
સૌતે ત્વં કથયસ્વેમાં વિસ્તરેણ કથાં પુનઃ।
આસ્તીકસ્ય કવેઃસાધોઃ શુશ્રૂષા પરમા હિનઃ॥ 1-16-1 (1134)
મધુરં કથ્યતે સૌમ્ય શ્લક્ષ્ણાક્ષરપદં ત્વયા।
પ્રીયામહે ભૃશં તાત પિતેવેદં પ્રભાષસે॥ 1-16-2 (1135)
અસ્મચ્છુશ્રૂષણે નિત્યં પિતા હિ નિરતસ્તવ।
આચષ્ટૈતદ્યથાઽઽક્યાનં પિતા તેત્વં તથા વદ॥ 1-16-3 (1136)
સૌતિરુવાચ। 1-16-4x (72)
આયુષ્મન્નિદમાખ્યાનમાસ્તીકં કથયામિ તે।
યથાશ્રુતં કથયતઃ સકાશાદ્વૈ પિતુર્મયા॥ 1-16-4 (1137)
પુરા દેવયુગે બ્રહ્મન્પ્રજાપતિસુતે શુભે।
આસ્તાં ભગિન્યૌ રૂપેણ સમુપેતેઽદ્ભુતેઽનઘ॥ 1-16-5 (1138)
તે ભાર્યે કશ્યપસ્યાસ્તાં કદ્રૂશ્ચ વિનતા ચ હ।
પ્રાદાત્તાભ્યાં વરં પ્રીતઃ પ્રજાપતિસમઃ પતિઃ॥ 1-16-6 (1139)
કશ્યપો ધર્મપત્નીભ્યાં મુદા પરમયા યુતઃ।
વરાતિસર્ગં શ્રુત્વૈવં કશ્યપાદુત્તમં ચ તે॥ 1-16-7 (1140)
હર્ષાદપ્રતિમાં પ્રીતિં પ્રાપતુઃ સ્મ વરસ્ત્રિયૌ।
વવ્રે કદ્રૂઃ સુતાન્નાગાન્સહસ્રં તુલ્યવર્ચસઃ॥ 1-16-8 (1141)
દ્વૌ પુત્રૌ વિનતા વવ્રે કદ્રૂપુત્રાધિકૌ બલે।
તેજસા વપુષા ચૈવ વિક્રમેણાધિકૌ ચ તૌ॥ 1-16-9 (1142)
તસ્યૈ ભર્તા વરં પ્રાદાદીદૃસૌ તે ભવિષ્યતઃ।
એવમસ્ત્વિતિ તં ચાહ કશ્યપં વિનતા તદા॥ 1-16-10 (1143)
યથાવત્પ્રાર્થિતં લબ્ધ્વા વરં તુષ્ટાભવત્તદા।
કૃતકૃત્યા તુ વિનતા લબ્ધ્વા વીર્યાધિકૌ સુતૌ॥ 1-16-11 (1144)
કદ્રૂશ્ચ લબ્ધ્વા પુત્રાણાં સહસ્રં તુલ્યવર્ચસામ્।
ધાર્યૌ પ્રયત્નતો ગર્ભાવિત્યુક્ત્વા સ મહાતપાઃ॥ 1-16-12 (1145)
તે ભાર્યે વરસંતુષ્ટે કશ્યપો વનમાવિશત્। 1-16-13 (1146)
સૌતુરિવાચ।
કાલેન મહતા કદ્રૂરણ્ડાનાં દશતીર્દશ॥ 1-16-13x (73)
જનયામાસ વિપ્રેન્દ્ર દ્વે ચાણ્ડે વિનતા તદા।
તયોરણ્ડાનિ નિદધુઃ પ્રહૃષ્ટાઃ પરિચારિકાઃ॥ 1-16-14 (1147)
સોપસ્વેદેષુ ભાણ્ડેષુ પઞ્ચવર્ષશતાનિ ચ।
તતઃ પઞ્ચશતે કાલે કદ્રૂપુત્રા વિનિઃસૃતાઃ॥ 1-16-15 (1148)
અણ્ડાભ્યાં વિનતાયાસ્તુ મિથુનં ન વ્યદૃશ્યત।
તતઃ પુત્રાર્થિની દેવી વ્રીડિતા ચ તપસ્વિની॥ 1-16-16 (1149)
અણ્ડં બિભેદ વિનતા તત્ર પુત્રમપશ્યત।
પૂર્વાર્ધકાયસંપન્નમિતરેણાપ્રકાશતા॥ 1-16-17 (1150)
સ પુત્રઃ ક્રોધસંરબ્ધઃ શશાપૈનામિતિ શ્રુતિઃ।
યોઽહમેવં કૃતો માતસ્ત્વયા લોભપરીતયા॥ 1-16-18 (1151)
શરીરેણાસમગ્રેણ તસ્માદ્દાસી ભવિષ્યસિ।
પઞ્ચ વર્ષશતાન્યસ્યા યયા વિસ્પર્ધસે સહ॥ 1-16-19 (1152)
એષ ચ ત્વાં સુતો માતર્દાસીત્વાન્મોચયિષ્યતિ।
યદ્યેનમપિ માતસ્ત્વં મામિવાણ્ડવિભેદનાત્॥ 1-16-20 (1153)
ન કરિષ્યસ્યનઙ્ગં વા વ્યઙ્ગં વાપિ તપસ્વિનમ્।
પ્રતિપાલયિતવ્યસ્તે જન્મકાલોઽસ્ય ધીરયા॥ 1-16-21 (1154)
વિશિષ્ટં બલમીપ્સન્ત્યા પઞ્ચવર્ષશતાત્પરઃ।
એવં શપ્ત્વા તતઃ પુત્રો વિનતામન્તરિક્ષગઃ॥ 1-16-22 (1155)
અરુણોઽદૃશ્યત બ્રહ્મન્પ્રભાતસમયે તદા।
`ઉદ્યન્નથ સહસ્રાંશુર્દૃષ્ટ્વા તમરુણં પ્રભુઃ॥ 1-16-23 (1156)
સ્વતેજસા પ્રજ્વલન્તમાત્મનઃ સમતેજસમ્।
સારથ્યે કલ્પયામાસ પ્રીયમાણસ્તમોનુદઃ॥ 1-16-24 (1157)
સોઽપિ તં રથમારુહ્ય ભાનોરમિતતેજસઃ।
સર્વલોકપ્રદીપસ્ય હ્યમરોઽપ્યરુણોઽભવત્॥' 1-16-25 (1158)
ગરુડોઽપિ યથાકાલં જજ્ઞે પન્નગભોજનઃ।
સ જાતમાત્રો વિનતાં પરિત્યજ્ય ખમાવિશત્॥ 1-16-26 (1159)
આદાસ્યન્નાત્મનો ભોજ્યમન્નં વિહિતમસ્ય યત્।
વિધાત્રા ભૃગુશાર્દૂલ ક્ષુધિતઃ પતગેશ્વરઃ॥ ॥ 1-16-27 (1160)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વાણિ આસ્તીકપર્વણિ ષોડશોઽધ્યાયઃ॥ 16 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-16-15 સોપસ્વેદેષુ ઊષ્મવત્સુ॥ ષોડશોઽધ્યાયઃ॥ 16 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 017
॥ શ્રીઃ ॥
1.17. અધ્યાયઃ 017
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
અમૃતમથનવિષયે ભગવદાજ્ઞયા દેવાનાં વિચારઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-17-0 (1161)
સૌતિરુવાચ। 1-17-0x (74)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ ભગિન્યૌ તે તપોધન।
અપશ્યતાં સમાયાન્તમુચ્ચૈઃ શ્રવસમન્તિકાત્॥ 1-17-1 (1162)
યં તુ દેવગણાઃ સર્વે હૃષ્ટરૂપમપૂજયન્।
મથ્યમાનેઽમૃતે જાતમશ્વરત્નમનુત્તમમ્॥ 1-17-2 (1163)
અમોઘબલમશ્વાનામુત્તમં જવિનાં વરમ્।
શ્રીમન્તમજરં દિવ્યં સર્વલક્ષણપૂજિતમ્॥ 1-17-3 (1164)
શૌનક ઉવાચ। 1-17-4x (75)
કથં તદમૃતં દેવૈર્મથિતં ક્વ ચ શંસ મે।
`કારણં ચાત્ર મથને સંજાતમમૃતાત્પરમ્॥'
યત્ર જજ્ઞે મહાવીર્યઃ સોઽશ્વરાજો મહાદ્યુતિઃ॥ 1-17-4 (1165)
સૌતિરુવાચ। 1-17-5x (76)
જ્વલન્તમચલં મેરું તેજોરાશિમનુત્તમમ્।
આક્ષિપન્તં પ્રભાં ભાનોઃ સ્વશૃઙ્ગૈઃ કાઞ્ચનોજ્જ્વલૈઃ॥ 1-17-5 (1166)
કનકાભરણં ચિત્રં દેવગન્ધર્વસેવિતમ્।
અપ્રમેયમનાધૃષ્યમધર્મબહુલૈર્જનૈઃ॥ 1-17-6 (1167)
વ્યાલૈરાવારિતં ઘોરૈર્દિવ્યૌષધિવિદીપિતમ્।
નાકમાવૃત્ય તિષ્ઠન્તમુચ્છ્રયેણ મહાગિરિમ્॥ 1-17-7 (1168)
અગમ્યં મનસાપ્યન્યૈર્નદીવૃક્ષસમન્વિતમ્।
નાનાપતગસઙ્ઘૈશ્ચ નાદિતં સુમનોહરૈઃ॥ 1-17-8 (1169)
તસ્ય શૃઙ્ગમુપારુહ્ય બહુરત્નાચિતં શુભમ્।
અનન્તકલ્પમદ્વન્દ્વં સુરાઃ સર્વે મહૌજસઃ॥ 1-17-9 (1170)
તે મન્ત્રયિતુમારબ્ધાસ્તત્રાસીના દિવૌકસઃ।
અમૃતાય સમાગમ્ય તપોનિયમસંયુતાઃ॥ 1-17-10 (1171)
તત્ર નારાયણો દેવો બ્રહ્માણમિદમબ્રવીત્।
ચિન્તયત્સુ સુરેષ્વેવં મન્ત્રયત્સુ ચ સર્વશઃ॥ 1-17-11 (1172)
દેવૈરસુરસઙ્ઘૈશ્ચ મથ્યતાં કલશોદધિઃ।
ભવિષ્યત્યમૃતં તત્ર મથ્યમાને મહોદધૌ॥ 1-17-12 (1173)
સર્વૌષધીઃ સમાવાપ્ય સર્વરત્નાનિ ચૈવ હ।
મન્થધ્વયુદધિં દેવા વેત્સ્યધ્વમમૃતં તતઃ॥ ॥ 1-17-13 (1174)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ સપ્તદશોઽધ્યાયઃ॥ 17 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-17-9 અનન્તકલ્પં અનન્તો વિષ્ણુરાકાશો વાત તત ઈષન્ન્યૂનમ્॥ 1-17-13 વેત્સ્યધ્વં લપ્સ્યધ્વમ્॥ સપ્તદશોઽધ્યાયઃ॥ 17 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 018
॥ શ્રીઃ ॥
1.18. અધ્યાયઃ 018
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
મોહિતૈર્દૈત્યૈર્મોહિન્યા અમૃતકલશદાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-18-0 (1175)
સૌતિરુવાચ। 1-18-0x (77)
તતોઽભ્રશિખરાકારૈર્ગિરિશૃઙ્ગૈરલંકૃતમ્।
મન્દરં પર્વતવરં લતાજાલસમાકુલમ્॥ 1-18-1 (1176)
નાનાવિહંગસંઘુષ્ટં નાનાદંષ્ટ્રિસમાકુલમ્।
કિંનરૈરપ્સરોભિશ્ચ દેવૈરપિ ચ સેવિતમ્॥ 1-18-2 (1177)
એકાદશ સહસ્રાણિ યોજનાનાં સમુચ્છ્રિતમ્।
અધોભૂમેઃ સહસ્રેષુ તાવત્સ્વેવ પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 1-18-3 (1178)
તમુદ્ધર્તુમશક્તા વૈ સર્વે દેવગણાસ્તદા।
વિષ્ણુમાસીનમભ્યેત્ય બ્રહ્માણં ચેદમબ્રુવન્॥ 1-18-4 (1179)
ભવન્તાવત્ર કુરુતાં બુદ્ધિં નૈઃશ્રેયસીં પરામ્।
મન્દરોદ્ધરણે યત્નઃ ક્રિયતાં ચ હિતાય નઃ॥ 1-18-5 (1180)
સૌતિરુવાચ। 1-18-6x (78)
તથેતિ ચાબ્રવીદ્વિષ્ણુર્બ્રહ્મણા સહ ભાર્ગવ।
અચોદયદમેયાત્મા ફણીન્દ્રં પદ્મલોચનઃ॥ 1-18-6 (1181)
તતોઽનન્તઃ સમુત્થાય બ્રહ્મણા પરિચોદિતઃ।
નારાયણેન ચાપ્યુક્તસ્તસ્મિન્કર્મણિ વીર્યવાન્॥ 1-18-7 (1182)
અથ પર્વતરાજાનં તમનન્તો મહાબલઃ।
ઉજ્જહાર બલાદ્બ્રહ્મન્સવનં સવનૌકસમ્॥ 1-18-8 (1183)
તતસ્તેન સુરાઃ સાર્ધં સમુદ્રમુપતસ્થિરે।
તમૂચુરમૃતસ્યાર્થે નિર્મથિષ્યામહે જલમ્॥ 1-18-9 (1184)
અપાંપતિરથોવાચ મમાપ્યંશો ભવેત્તતઃ।
સોઢાઽસ્મિ વિપુલં મર્દં મન્દરભ્રમણાદિતિ॥ 1-18-10 (1185)
ઊચુશ્ચ કૂર્મરાજાનમકૂપારે સુરાસુરાઃ।
અધિષ્ઠાનં ગિરેરસ્ય ભવાન્ભવિતુમર્હતિ॥ 1-18-11 (1186)
કૂર્મેણ તુ તથેત્યુક્ત્વા પૃષ્ઠમસ્ય સમર્પિતમ્।
તં શૈલં તસ્ય પૃષ્ઠસ્થં વજ્રેણેન્દ્રોઽભ્યપીડયત્॥ 1-18-12 (1187)
મન્થાનં મન્દરં કૃત્વા તથા યોક્ત્રં ચ વાસુકિમ્।
દેવા મથિતુમારબ્ધાઃ સમુદ્રં નિધિમમ્ભસામ્।
અમૃતાર્થે પુરા બ્રહ્મસ્તથૈવાસુરદાનવાઃ॥ 1-18-13 (1188)
એકમન્તમુપાશ્લિષ્ટા નાગરાજ્ઞો મહાસુરાઃ॥ 1-18-14 (1189)
વિબુધાઃ સહિતાઃ સર્વે યતઃ પુચ્છં તતઃ સ્થિતાઃ।
અનન્તો ભગવાન્દેવો યતો નારાયણઃ સ્થિતઃ॥ 1-18-15 (1190)
`વાસુકેરગ્રમાશ્લિષ્ટા નાગરાજ્ઞો મહાસુરાઃ।'
શિર ઉત્ક્ષિપ્ય નાગસ્ય પુનઃ પુનરવાક્ષિપન્॥ 1-18-16 (1191)
વાસુકેરથ નાગસ્ય સહસા ક્ષિપ્યતોઽસુરૈઃ।
સધૂમાઃ સાર્ચિષો વાતા નિષ્પેતુરસકૃન્મુખાત્॥ 1-18-17 (1192)
`વાસુકેર્મથ્યમાનસ્ય નિઃસૃતેન વિષેણ ચ।
અભવન્મિશ્રિતં તોયં તદા ભાર્ગવનન્દન॥ 1-18-18 (1193)
મથનાન્મન્દરેણાથ દેવદાનવબાહુભિઃ।
વિષં તીક્ષ્ણં સમુદ્ભૂતં હાલાહલમિતિ શ્રુતમ્॥ 1-18-19 (1194)
દેવાશ્ચ દાનવાશ્ચૈવ દગ્ધાશ્ચૈવ વિષેણ હ।
અપાક્રામંસ્તતો ભીતા વિષાદમગમંસ્તદા॥ 1-18-20 (1195)
બ્રહ્માણમબ્રુવન્દેવાઃ સમેત્ય મુનિપુંગવૈઃ।
મથ્યમાનેઽમૃતે જાતં વિષં કાલાનલપ્રભમ્॥ 1-18-21 (1196)
તેનૈવ તાપિતા લોકાસ્તસ્ય પ્રતિકુરુષ્વહ।
એવમુક્તસ્તદા બ્રહ્મા દધ્યૌ લોકેશ્વરં હરમ્॥ 1-18-22 (1197)
ત્ર્યક્ષં ત્રિશૂલિનં રુદ્રે દેવદેવમુમાપતિમ્।
તદાઽથ ચિન્તિતો દેવસ્તજ્જ્ઞાત્વા દ્રુતમાયયૌ॥ 1-18-23 (1198)
તસ્યાથ દેવસ્તત્સર્વમાચચક્ષે પ્રજાપતિઃ।
તચ્છ્રુત્વા દવેદેવેશો લોકસ્યાસ્ય હિતેપ્સયા॥ 1-18-24 (1199)
અપિબત્તદ્વિષં રુદ્રઃ કાલાનલસમપ્રભમ્।
કણ્ઠે સ્થાપિતવાન્દેવો લોકાનાં હિતકામ્યયા॥ 1-18-25 (1200)
યસ્માત્તુ નીલતા કણ્ઠે નીલકણ્ઠસ્તતઃ સ્મૃતઃ।
પીતમાત્રે વિષે તત્ર રુદ્રેણામિતતેજસા॥ 1-18-26 (1201)
દેવાઃ પ્રીતાઃ પુનર્જગ્મુશ્ચક્રુર્વૈ કર્મ તત્તથા।
મથ્યમાનેઽમૃતસ્યાર્થે ભૂયો વૈ દેવદાનવૈઃ॥ 1-18-27 (1202)
વાસુકેરથ નાગસ્ય સહસા ક્ષિપ્યતોઽસુરૈઃ।
સધૂમાઃ સાર્ચિષો વાતા નિષ્પેતુરસકૃન્મુખાત્॥' 1-18-28 (1203)
તે ધૂમસઙ્ઘાઃ સંભૂતા મેઘસઙ્ઘાઃ સવિદ્યુતઃ।
અભ્યવર્ષન્સુરગણાઞ્શ્રમસંતાપકર્શિતાન્॥ 1-18-29 (1204)
તસ્માચ્ચ ગિરિકૂટાગ્રાત્પ્રચ્યુતાઃ પુષ્પવૃષ્ટયઃ।
સુરાસુરગણાન્સર્વાન્સમન્તાત્સમવાકિરન્॥ 1-18-30 (1205)
બભૂવાત્ર મહાન્નાદો મહામેઘરવોપમઃ।
ઉદધેર્મથ્યમાનસ્ય મન્દરેણ સુરાસુરૈઃ॥ 1-18-31 (1206)
તત્ર નાનાજલચરા વિનિષ્પિષ્ટા મહાદ્રિણા।
વિલયં સમુપાજગ્મુઃ શતશો લવણામ્ભસિ॥ 1-18-32 (1207)
વારુણાનિ ચ ભૂતાનિ વિવિધાનિ મહીધરઃ।
પાતાલતલવાસીનિ વિલયં સમુપાનયત્॥ 1-18-33 (1208)
તસ્મિંશ્ચ ભ્રામ્યમાણેઽદ્રૌ સંઘૃષ્યન્તઃ પરસ્પરમ્।
ન્યપતન્પતગોપેતાઃ પર્વતાગ્રાન્મહાદ્રુમાઃ॥ 1-18-34 (1209)
તેષાં સંઘર્ષજશ્ચાગ્નિરર્ચિર્ભિઃ પ્રજ્વલન્મુહુઃ।
વિદ્યુદ્ભિરિવ નીલાભ્રમાવૃણોન્મન્દરં ગિરિમ્॥ 1-18-35 (1210)
દદાહ કુઞ્જરાંસ્તત્ર સિંહાંશ્ચૈવ વિનિર્ગતાન્।
વિગતાસૂનિ સર્વાણિ સત્ત્વાનિ વિવિધાનિ ચ॥ 1-18-36 (1211)
તમગ્નિમમરશ્રેષ્ઠઃ પ્રદહન્તમિતસ્તતઃ।
વારિણા મેઘજેનેન્દ્રઃ શમયામાસ સર્વશઃ॥ 1-18-37 (1212)
તતો નાનાવિધાસ્તત્ર સુસ્રુવુઃ સાગરામ્ભસિ।
મહાદ્રુમાણાં નિર્યાસા બહવશ્ચૌષધીરસાઃ॥ 1-18-38 (1213)
તેષામમૃતવીર્યાણાં રસાનાં પયસૈવ ચ।
અમરત્વં સુરા જગ્મુઃ કાઞ્ચનસ્ય ચ નિઃસ્રવાત્॥ 1-18-39 (1214)
તતસ્તસ્ય સમુદ્રસ્ય તઞ્જાતમુદકં પયઃ।
રસોત્તમૈર્વિમિશ્રં ચ તતઃ ક્ષીરાદભૂદ્ધૃતમ્॥ 1-18-40 (1215)
તતો બ્રહ્માણમાસીનં દેવા વરદમબ્રુવન્।
શ્રાન્તાઃ સ્મ સુભૃશં બ્રહ્મન્નોદ્ભવત્યમૃતં ચ તત્॥ 1-18-41 (1216)
ઋતે નારાયણં દેવં સર્વેઽન્યે દેવદાનવાઃ।
ચિરારબ્ધમિદં ચાપિ સાગરસ્યાપિ મન્થનમ્॥ 1-18-42 (1217)
`ગ્લાનિરસ્માન્સમાવિષ્ટા ન ચાત્રામૃતમત્થિતમ્। 1-18-43 (1218)
સૌતિરુવાચ।
દેવાનાં વચનં શ્રુત્વા બ્રહ્મા લોકપિતામહઃ'॥ 1-18-43x (79)
તતો નારાયણં દેવં વચનં ચેદમબ્રવીત્।
વિધત્સ્વૈષાં બલં વિષ્ણો ભવાનત્ર પરાયણમ્॥ 1-18-44 (1219)
વિષ્ણુરુવાચ। 1-18-45x (80)
બલં દદામિ સર્વેષાં કર્મૈતદ્યે સમાસ્થિતાઃ।
ક્ષોભ્યતાં કલશઃ સર્વૈમન્દરઃ પરિવર્ત્યતામ્॥ 1-18-45 (1220)
સૌતિરુવાચ। 1-18-46x (81)
નારાયણવચઃ શ્રુત્વા બલિનસ્તે મહોદધેઃ।
તત્પયઃ સહિતા ભૂયશ્ચક્રિરે ભૃશમાકુલમ્॥ 1-18-46 (1221)
`તત્ર પૂર્વં વિષં જાતં તદ્બ્રહ્મવચનાચ્છિવઃ।
પ્રાગ્રસલ્લોકરક્ષાર્થં તતો જ્યેષ્ઠા સમુત્થિતા।
કૃષ્ણરૂપધરા દેવી સર્વાભરણભૂષિતા॥' 1-18-47 (1222)
તતઃ શતસહસ્રાંશુર્મથ્યમાનાત્તુ સાગરાત્।
પ્રસન્નાત્મા સમુત્પન્નઃ સોમઃ શીતાંશુરુજ્જ્વલઃ॥ 1-18-48 (1223)
શ્રીરનન્તરમુત્પન્ના ઘૃતાત્પાણ્ડુરવાસિની।
સુરા દેવી સમુત્પન્ના તુરગઃ પાણ્ડુરસ્તથા॥ 1-18-49 (1224)
કૌસ્તુભસ્તુ મણિર્દિવ્ય ઉત્પન્નો ઘૃતસંભવઃ।
મરીચિવિકચઃ શ્રીમાન્નારાયણઉરોગતઃ॥ 1-18-50 (1225)
શ્રીઃ સુરા ચૈવ સોમશ્ચ તુરગશ્ચ મનોજવઃ।
`પારિજાતશ્ચ તત્રૈવ સુરભિશ્ચ મહામુને।
જજ્ઞાતે તૌ તદા બ્રહ્મન્સર્વકામફલપ્રદૌ॥ 1-18-51 (1226)
તતો જજ્ઞે મહાકાયશ્ચતુર્દન્તો મહાગજઃ।
કપિલા કામવૃક્ષશ્ચ કૌસ્તુભશ્ચાપ્સરોગણઃ।'
યતો દેવાસ્તતો જગ્મુરાદિત્યપથમાશ્રિતાઃ॥ 1-18-52 (1227)
ધન્વન્તરિસ્તતો દેવો વપુષ્માનુદતિષ્ઠત।
શ્વેતં કમણ્ડલું બિભ્રદમૃતં યત્ર તિષ્ઠતિ॥ 1-18-53 (1228)
એતદત્યદ્ભુતં દૃષ્ટ્વા દાનવાનાં સમુત્થિતઃ।
અમૃતાર્થે મહાન્નાદો મમેદમિતિ જલ્પતામ્॥ 1-18-54 (1229)
તતો નારાયણો માયાં મોહિનીં સમુપાશ્રિતઃ।
સ્ત્રીરૂપમદ્ભુતં કૃત્વા દાનવાનભિસંશ્રિતઃ॥ 1-18-55 (1230)
તતસ્તદમૃતં તસ્યૈ દદુસ્તે મૂઢચેતસઃ।
સ્ત્રિયૈ દાનવદૈતેયાઃ સર્વે તદ્ગતમાનસાઃ॥ 1-18-56 (1231)
`સા તુ નારાયણી માયા ધારયન્તી કમણ્ડલુમ્।
આસ્યમાનેષુ દૈત્યેષુ પઙ્ક્ત્યા ચ પ્રતિ દાનવૈઃ॥ 1-18-57 (1232)
દેવાનપાયયદ્દેવી ન દૈત્યાંસ્તે ચ ચુક્રુશુઃ॥ ॥ 1-18-58 (1233)
ઇતિ શ્રીમન્મહાબારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ અષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ॥ 18 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-18-11 અકૂપારે સમુદ્રસમીપે। અધિષ્ઠાનં આધારઃ॥ 1-18-12 તુ તથેત્યુક્તે પૃષ્ઠે ત્વસ્ય સમર્પિતઃ। સશૈલસ્તસ્ય ચાગ્રં વૈ વજ્રેણેન્દ્રોઽભ્યપીડયત્। ઇતિ પાઠાન્તરં॥ 1-18-13 યોક્ત્રં મન્થનરજ્જુમ્॥ 1-18-14 એકમન્તં એકં પ્રદેશં મુખભાગમ્॥ 1-18-33 વારુણાનિ વરુણલોકસ્થાનિ આપ્યાંશપ્રધાનશરીરાણિ॥ 1-18-40 લવણામ્ભસિ કુતો દુગ્ધમિત્યત આહ। તત ઇતિ। તતઃ તેષાં નિઃસ્રવં પ્રાપ્ય। સમુદ્રસ્ય તત્ક્ષારં ઉદકં પયઃ ક્ષીરં જાતમ્॥ 1-18-50 મરીચિવિકચઃ રશ્મિભિરુજ્જ્વલઃ। નારાયણઉરોગત ઇત્યસન્ધિરાર્ષઃ॥ 1-18-55 અભિસંશ્રિતઃ સંમુખઃ સ્થિતઃ મોહનાર્થમિતિ શેષઃ॥ અષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ॥ 18 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 019
॥ શ્રીઃ ॥
1.19. અધ્યાયઃ 019
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દેવાનામમૃતપાનં॥ 1 ॥ દેવરૂપેણામૃતં પિબતો રાહોઃ શિરશ્છેદનં॥ 2 ॥ દેવદૈત્યયોર્યુદ્ધં। તત્ર દૈત્યપરાજયઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-19-0 (1234)
સૌતિરુવાચ। 1-19-0x (82)
અથાવરણમુખ્યાનિ નાનાપ્રહરણાનિ ચ।
પ્રગૃહ્યાભ્યદ્રવન્દેવાન્સહિતા દૈત્યદાનવાઃ॥ 1-19-1 (1235)
તતસ્તદમૃતં દેવો વિષ્ણુરાદાય વીર્યવાન્।
જહાર દાનવેન્દ્રેભ્યો નરેણ સહિતઃ પ્રભુઃ॥ 1-19-2 (1236)
તતો દેવગણાઃ સર્વે પપુસ્તદમૃતં તદા।
વિષ્ણોઃ સકાશાત્સંપ્રાપ્ય સંભ્રમે તુમુલે સતિ॥ 1-19-3 (1237)
`પાયયત્યમૃતં દેવાન્હરૌ બાહુબલાન્નરઃ।
નિરોધયતિ ચાપેન દૂરીકૃત્ય ધનુર્ધરાન્।
યે યેઽમૃતં પિબન્તિ સ્મ તે તે યુદ્ધ્યન્તિ દાનવૈઃ;'॥ 1-19-4 (1238)
તતઃ પિબત્સુ તત્કાલં દેવેષ્વમૃતમીપ્સિતમ્।
રાહુર્વિબુધરૂપેણ દાનવઃ પ્રાપિબત્તદા॥ 1-19-5 (1239)
તસ્ય કણ્ઠમનુપ્રાપ્તે દાનવસ્યામૃતે તદા।
આખ્યાતં ચન્દ્રસૂર્યાભ્યાં સુરાણાં હિતકામ્યયા॥ 1-19-6 (1240)
તતો ભગવતા તસ્ય શિરશ્છિન્નમલંકૃતમ્।
ચક્રાયુધેન ચક્રેણ પિબતોઽમૃતમોજસા॥ 1-19-7 (1241)
તચ્છૈલશૃહ્ગપ્રઙ્ગિમં દાનવસ્ય શિરો મહત્।
`ચક્રેણોત્કૃત્તમપતચ્ચાલયદ્વસુધાતલમ્॥' 1-19-8 (1242)
ચક્રચ્છિન્નં ખમુત્પત્ય નનાદાતિભયંકરમ્।
તત્કબન્ધં પપાતાસ્ય વિસ્ફુરદ્ધરણીતલે॥ 1-19-9 (1243)
`ત્રયોદશ સહસ્રાણિ ચતુરશ્રં સમન્તતઃ।
સપર્વતવનદ્વીપાં દૈત્યસ્યાકમ્પયન્મહીમ્॥ 1-19-10 (1244)
તતો વૈરવિનિર્બન્ધઃ કૃતો રાહુમુખેન વૈ।
શાશ્વતશ્ચન્દ્રસૂર્યાભ્યાં ગ્રસત્યદ્યાપિ ચૈવ તૌ॥ 1-19-11 (1245)
વિહાય ભગવાંશ્ચાપિ સ્ત્રીરૂપમતુલં હરિઃ।
નાનાપ્રહરણૈર્ભીમૈર્દાનવાન્તમકમ્પયત્॥ 1-19-12 (1246)
તતઃ પ્રવૃત્તઃ સંગ્રામઃ સમીપે લવણામ્ભસઃ।
સુરાણામસુરાણાં ચ સર્વઘોરતરો મહાન્॥ 1-19-13 (1247)
પ્રાસાશ્ચ વિપુલાસ્તીક્ષ્ણા ન્યપતન્ત સહસ્રશઃ।
તોમરાશ્ચ સુતીક્ષ્ણાગ્રાઃ શસ્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ॥ 1-19-14 (1248)
તતોઽસુરાશ્ચક્રભિન્ના વમન્તો રુધિરં બહુ।
અસિશક્તિગદારુગ્ણા નિપેતુર્ધરણીતલે॥ 1-19-15 (1249)
છિન્નાનિ પટ્ટિશૈશ્ચૈવ શિરાંસિ યુધિ દારુણૈઃ।
તપ્તકાઞ્ચનમાલીનિ નિપેતુરનિશં તદા॥ 1-19-16 (1250)
રુધિરેણાનુલિપ્તાઙ્ગા નિહતાશ્ચ મહાસુરાઃ।
અદ્રીણામિવ કૂટાનિ ધાતુરક્તાનિ શેરતે॥ 1-19-17 (1251)
આહાકારઃ સમભવત્તત્ર તત્ર સહસ્રશઃ।
અન્યોન્યંછિન્દતાં શસ્ત્રૈરાદિત્યે લોહિતાયતિ॥ 1-19-18 (1252)
પરિઘૈરાયસૈસ્તીક્ષ્ણૈઃ સન્નિકર્ષે ચ મુષ્ટિભિઃ।
નિઘ્નતાં સમરેઽન્યોન્યં શબ્દો દિવમિવાસ્પૃશત્॥ 1-19-19 (1253)
છિન્ધિભિન્ધિ પ્રધાવ ત્વં પાતયાભિસરેતિ ચ।
વ્યશ્રૂયન્ત મહાઘોરાઃ શબ્દાસ્તત્ર સમન્તતઃ॥ 1-19-20 (1254)
એવં સુતુમુલે યુદ્ધે વર્તમાને મહાભયે।
નરનારાયણૌ દેવૌ સમાજગ્મતુરાહવમ્॥ 1-19-21 (1255)
તત્ર દિવ્યં ધનુર્દૃષ્ટ્વા નરસ્ય ભગવાનપિ।
ચિન્તયામાસ તચ્ચક્રં વિષ્ણુર્દાનવસૂદનમ્॥ 1-19-22 (1256)
તતોઽમ્બરાચ્ચિન્તિતમાત્રમાગતં
મહાપ્રભં ચક્રમમિત્રતાપનમ્।
વિભાવસોસ્તુલ્યમકુણ્ઠમણ્ડલં
સુદર્શનં સંયતિ ભીમદર્શનમ્॥ 1-19-23 (1257)
તદાગતં જ્વલિતહુતાશનપ્રભં
ભયંકરં કરિકરબાહુરચ્યુતઃ।
મુમોચ વૈ પ્રબલવદુગ્રવેગવા-
ન્મહાપ્રભં પરનગરાવદારણમ્॥ 1-19-24 (1258)
તદન્તકજ્વલનસમાનવર્ચસં
પુનઃપુનર્ન્યપતત વેગવત્તદા।
વિદારયદ્દિતિદનુજાન્સહસ્રશઃ
કરેરિતં પુરુષવરેણ સંયુગે॥ 1-19-25 (1259)
દહત્ક્વચિજ્જ્વલન ઇવાવલેલિહ-
ત્પ્રસહ્ય તાનસુરગણાન્ન્યકૃન્તત।
પ્રવેરિતં વિયતિ મુહુઃ ક્ષિતૌ તથા
પપૌ રણે રુધિરમથો પિશાચવત્॥ 1-19-26 (1260)
તથાઽસુરા ગિરિભિરદીનચેતસો
મુહુર્મુહુઃ સુરગણમાર્દયંસ્તદા।
મહાબલા વિગલિતમેઘવર્ચસઃ
સહસ્રશો ગગનમભિપ્રપદ્યહ॥ 1-19-27 (1261)
અથામ્બરાદ્ભયજનનાઃ પ્રપેદિરે
સપાદપા બહુવિધમેઘરૂપિણઃ।
મહાદ્રયઃ પરિગલિતાગ્રસાનવઃ
પરસ્પરં દ્રુતમભિહત્ય સસ્વનાઃ॥ 1-19-28 (1262)
તતો મહી પ્રવિચલિતા સકાનના
મહાદ્રિપાતાભિહતા સમન્તતઃ।
પરસ્પરં ભૃશમભિગર્જતાં મુહૂ
રણાજિરે ભૃશમભિસંપ્રવર્તિતે॥ 1-19-29 (1263)
નરસ્તતો વરકનકાગ્રભૂષણૈ-
ર્મહેષુભિર્ગગનપથં સમાવૃણોત્।
વિદારયન્ગિરિશિખરાણિ પત્રિભિ-
ર્મહાભયેઽસુરગણવિગ્રહે તદા॥ 1-19-30 (1264)
તતો મહીં લવણજલં ચ સાગરં
મહાસુરાઃ પ્રવિવિશુરર્દિતાઃ સુરૈઃ।
વિયદ્ગતં જ્વલિતહુતાશનપ્રભં
સુદર્શનં પરિકુપિતં નિશામ્ય તે॥ 1-19-31 (1265)
તતઃ સુરૈર્વિજયમવાપ્ય મન્દરઃ
સ્વમેવ દેશં ગમિતઃ સુપૂજિતઃ।
વિનાદ્ય ખં દિવમપિ ચૈવ સર્વશ-
સ્તતો ગતાઃ સલિલધરા યથાગતમ્॥ 1-19-32 (1266)
તતોઽમૃતં સુનિહિતમેવ ચક્રિરે
સુરાઃ પુરાં મુદમભિગમ્ય પુષ્કલામ્।
દદો ચ તં નિધિમમૃતસ્ય રક્ષિતું
કિરીટિને બલભિદથામરૈઃ સહ॥ ॥ 1-19-33 (1267)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ એકોનવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 19 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-19-1 આવરણમુખ્યાનિ કવચાગ્ર્યાણિ॥ 1-19-3 સંભ્રમે ઉભયેષામમૃતાદરે સતિ। સઙ્ગ્રામે ઇતિ પાઠાન્તરં॥ 1-19-26 પ્રવેરિતં પ્રેરિતં॥ 1-19-27 વિગલિતમેઘાઃ રિક્તમેઘાઃ॥ 1-19-32 સલિલધરાઃ અમૃતભૃતો દેવાઃ॥ 1-19-33 કિરીટિને નરાય॥ એકોનવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 19 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 020
॥ શ્રીઃ ॥
1.20. અધ્યાયઃ 020
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કદ્રૂવિનતયોઃ પણબન્ધઃ॥ 1 ॥ સર્પાણાં કદ્રૂશાપઃ॥ 2 ॥ બ્રહ્મણા કશ્યપાય વિષહરવિદ્યાદાનં॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-20-0 (1268)
સૌતિરુવાચ। 1-20-0x (83)
એતત્તે કથિતં સર્વમમૃતં મથિતં યથા।
યત્ર સોઽશ્વઃ સમુત્પન્નઃ શ્રીમાનતુલવિક્રમઃ॥ 1-20-1 (1269)
તં નિશામ્ય તદા કદ્રૂર્વિનતામિદમબ્રવીત્।
ઉચ્ચૈઃશ્રવા હિ કિંવર્ણો ભદ્રે પ્રબ્રૂહિ મા ચિરમ્॥ 1-20-2 (1270)
વિનતોવાચ। 1-20-3x (84)
શ્વેત એવાશ્વરાજોઽયં કિં વા ત્વં મન્યસે શુભે।
બ્રૂહિ વર્ણં ત્વમપ્યસ્ય તતોઽત્ર વિપણાવહે॥ 1-20-3 (1271)
કદ્રૂરુવાચ। 1-20-4x (85)
કૃષ્ણવાલમહં મન્યે હયમેનં શુચિસ્મિતે।
એહિ સાર્ધં મયા દીવ્ય દાસીભાવાય ભામિનિ॥ 1-20-4 (1272)
સૌતિરુવાચ। 1-20-5x (86)
એવં તે સમયં કૃત્વા દાસીભાવાય વૈ મિથઃ।
જગ્મતુઃ સ્વગૃહાનેવ શ્વો દ્રક્ષ્યાવ ઇતિ સ્મ હ॥ 1-20-5 (1273)
તતઃ પુત્રસહસ્રં તુ કદ્રૂર્જિહ્યં ચિકીર્ષતી।
આજ્ઞાપયામાસ તદા વાલા ભૂત્વાઽઞ્જનપ્રભાઃ॥ 1-20-6 (1274)
આવિશધ્વં હયં ક્ષિપ્રં દાસી ન સ્યામહં યથા।
નાવપદ્યન્ત યે વાક્યં તાઞ્શશાપ ભુજંગમાન્॥ 1-20-7 (1275)
સર્પસત્રે વર્તમાને પાવકો વઃ પ્રધક્ષ્યતિ।
જનમેજયસ્ય રાજર્ષેઃ પાણ્ડવેયસ્ય ધીમતઃ॥ 1-20-8 (1276)
શાપમેનં તુ શુશ્રાવ સ્વયમેવ પિતામહઃ।
અતિક્રૂરં સમુત્સૃષ્ટં કદ્ર્વા દૈવાદતીવ હિ॥ 1-20-9 (1277)
સાર્ધં દેવગણૈઃ સર્વૈર્વાચં તામન્વમોદત।
બહુત્વં પ્રેક્ષ્ય સર્પાણાં પ્રજાનાં હિતકામ્યયા॥ 1-20-10 (1278)
તિગ્મવીર્યવિષા હ્યેતે દન્દશૂકા મહાબલાઃ।
તેષાં તીક્ષ્ણવિષત્વાદ્ધિ પ્રજાનાં ચ હિતાય ચ॥ 1-20-11 (1279)
યુક્તં માત્રા કૃતં તેષાં પરપીડોપસર્પિણામ્।
અન્યેષામપિ સત્ત્વાનાં નિત્યં દોષપરાસ્તુ યે॥ 1-20-12 (1280)
તેષાં પ્રાણાન્તિકો દણ્ડો દૈવેન વિનિપાત્યતે।
એવં સંભાષ્ય દેવસ્તુ પૂજ્ય કદ્રૂં ચ તાં તદા॥ 1-20-13 (1281)
આહૂય કશ્યપં દેવ ઇદં વચનમબ્રવીત્।
યદેતે દન્દશૂકાશ્ચ સર્પા જાતાસ્ત્વયાનઘ॥ 1-20-14 (1282)
વિષોલ્બણા મહાભોગા માત્રા શપ્તાઃ પરંતપ।
તત્ર મન્યુસ્ત્વયા તાત ન કર્તવ્યઃ કથંચન॥ 1-20-15 (1283)
દૃષ્ટં પુરાતનં હ્યેતદ્યજ્ઞે સર્પવિનાશનમ્।
ઇત્યુક્ત્વા સૃષ્ટિકૃદ્દેવસ્તં પ્રસાદ્ય પ્રજાપતિમ્।
પ્રાદાદ્વિષહરીં વિદ્યાં કશ્યપાય મહાત્મને॥ 1-20-16 (1284)
`એવં શપ્તેષુ નાગેષુ કદ્ર્વાતુ દ્વિજસત્તમ।
અદ્વિગ્નઃ શાપતસ્તસ્યાઃ કદ્રૂં કર્કોટકોઽબ્રવીત્॥ 1-20-17 (1285)
માતરં પરમપ્રીતસ્તથા ભુજગસત્તમઃ।
આવિશ્ય વાજિનં મુખ્યં બાલો ભૂત્વાઞ્જનપ્રભઃ॥ 1-20-18 (1286)
દર્શયિષ્યામિ તત્રાહમાત્માનં કામમાશ્વસ।
એવમસ્ત્વિતિ સા પુત્રં પ્રત્યુવાચ યશસ્વિની'॥ ॥ 1-20-19 (1287)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકર્પણિ વિંશોઽધ્યાયઃ॥ 20 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-20-3 વિપણાવહે પણં કુર્વહે॥ 1-20-6 જિહ્મં કૌટિલ્યં। વાલાઃ લોમાનિ॥ 1-20-7 નાવપદ્યન્ત નાનુમોદિતવન્તઃ॥ વિંશોઽધ્યાયઃ॥ 20 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 021
॥ શ્રીઃ ॥
1.21. અધ્યાયઃ 021
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ઉચ્ચૈઃશ્રવસો દર્શાર્થં કદ્રૂવિનતયોર્ગમનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-21-0 (1288)
સૌતિરુવાચ। 1-21-0x (87)
તતો રજન્યાં વ્યુષ્ટાયાં પ્રભાતેઽભ્યુદિતે રવૌ।
કદ્રૂશ્ચ વિનતા ચૈવ ભગિન્યૌ તે તપોધન॥ 1-21-1 (1289)
અમર્ષિતે સુસંરબ્ધે દાસ્યે કૃતપણે તદા।
`સ્મગરસ્ય પરં પારં વેલાવનવિભૂષિતમ્।'
જગ્મતુસ્તુરગં દ્રષ્ટુમુચ્ચૈઃશ્રવસમન્તિકાત્॥ 1-21-2 (1290)
દદૃશાતેઽથ તે તત્ર સમુદ્રં નિધિમમ્ભસામ્।
મહાન્તમુદકાગાધં ક્ષોભ્યમાણં મહાસ્વનમ્॥ 1-21-3 (1291)
તિમિંગિલઝષાકીર્ણં મકરૈરાવૃતં તથા।
સત્વૈશ્ચ બહુસાહસ્રૈર્નાનારૂપૈઃ સમાવૃતમ્॥ 1-21-4 (1292)
ભીષણૈર્વિકૃતૈરન્યૈર્ઘોરૈર્જલચરૈસ્તથા।
ઉગ્રૈર્નિત્યમનાધૃષ્યં કૂર્મગ્રાહસમાકુલમ્॥ 1-21-5 (1293)
આકરં સર્વરત્નાનામાલયં વરુણસ્ય ચ।
નાગાનામાલયં રમ્યમુત્તમં સરિતાં પતિમ્॥ 1-21-6 (1294)
પાતાલજ્વલનાવાસમસુરાણાં ચ બાન્ધવમ્।
ભયંકરં ચ સત્ત્વાનાં પયસાં નિધિમર્ણવમ્॥ 1-21-7 (1295)
શુભં દિવ્યમમર્ત્યાનામમૃતસ્યાકરં પરમ્।
અપ્રમેયમચિન્ત્યં ચ સુપુણ્યજલમદ્ભુતમ્॥ 1-21-8 (1296)
ઘોરં જલચરારાવરૌદ્રં ભૈરવનિઃસ્વનમ્।
ગમ્ભીરાવર્તકલિલં સર્વભૂતભયંકરમ્॥ 1-21-9 (1297)
વેલાદોલાનિલચલં ક્ષોભોદ્વેગસમુચ્છ્રિતમ્।
વીચીહસ્તૈઃ પ્રચલિતૈર્નૃત્યન્તમિવ સર્વતઃ॥ 1-21-10 (1298)
ચન્દ્રવૃદ્ધિક્ષયવશાદુદ્વૃત્તોર્મિસમાકુલમ્।
પાઞ્ચજન્યસ્ય જનનં રત્નાકરમનુત્તમમ્॥ 1-21-11 (1299)
ગાં વિન્દતા ભગવતા ગોવિન્દેનામિતૌજસા।
વરાહરૂપિણા ચાન્તર્વિક્ષોભિતજલાવિલમ્॥ 1-21-12 (1300)
બ્રહ્મર્ષિણા વ્રતવતા વર્ષાણાં શતમત્રિણા।
અનાસાદિતગાધં ચ પાતાલતલમવ્યયમ્॥ 1-21-13 (1301)
અધ્યાત્મયોગનિદ્રાં ચ પદ્મનાભસ્ય સેવતઃ।
યુગાદિકાલશયનં વિષ્ણોરમિતતેજસઃ॥ 1-21-14 (1302)
વજ્રપાતનસંત્રસ્તમૈનાકસ્યાભયપ્રદમ્।
ડિમ્બાહવાર્દિતાનાં ચ અસુરાણાં પરાયણમ્॥ 1-21-15 (1303)
બડવામુખદીપ્તાગ્નેસ્તોયહવ્યપ્રદં શિવમ્।
અગાધપારં વિસ્તીર્ણમપ્રમેયં સરિત્પતિમ્॥ 1-21-16 (1304)
મહાનદીભિર્બહ્વીભિઃ સ્પર્ધયેવ સહસ્રશઃ।
અભિસાર્યમાણમનિશં દદૃશાતે મહાર્ણવમ્।
આપૂર્યમાણમત્યર્થં નૃત્યમાનમિવોર્મિભિઃ॥ 1-21-17 (1305)
ગમ્ભીરં તિમિમકરોગ્રસંકુલં તં
ગર્જન્તં જલચરરાવરૌદ્રનાદૈઃ।
વિસ્તીર્ણં દદૃશતુરમ્બરપ્રકાશં
તેઽગાધં નિધિમુરુમમ્ભસામનન્તમ્॥ ॥ 1-21-18 (1306)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ એકવિંશતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 21 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-21-3 ક્ષોભ્યમાણં મકરાદિભિઃ॥ 1-21-7 પાતાલજ્વલનો બડવાગ્નિઃ॥ 1-21-12 ગાં પૃથ્વીં વિન્દતા લમ્બમાનેન॥ 1-21-15 ડિમ્બો ભયવતામાક્રન્દસ્તદ્વતિ આહવે॥ 1-21-18 તે કદ્રૂવિનતે॥ એકવિંશતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 21 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 022
॥ શ્રીઃ ॥
1.22. અધ્યાયઃ 022
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સર્પૌર્માતૃવચનાદુચ્ચૈઃશ્રવઃપુચ્છવેષ્ટનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-22-0 (1307)
સૌતિરુવાચ। 1-22-0x (88)
નાગાશ્ચ સંવિદં કૃત્વા કર્તવ્યમિતિ તદ્વચઃ।
નિઃસ્નેહા વૈ દહેન્માતા અસંપ્રાપ્તમનોરથા॥ 1-22-1 (1308)
પ્રસન્ના મોક્ષયેદસ્માંસ્તસ્માચ્છાપાચ્ચ ભામિની।
કૃષ્ણં પુચ્છં કરિષ્યામસ્તુરગસ્ય ન સંશયઃ॥ 1-22-2 (1309)
`ઇતિ નિશ્ચિત્ય તે તસ્ય કૃષ્ણા વાલા ઇવ સ્થિતાઃ।'
એતસ્મિન્નન્તરે તે તુ સપત્ન્યૌ પણિતે તદા॥ 1-22-3 (1310)
તતસ્તે પણિતં કૃત્વા ભગિન્યૌ દ્વિજસત્તમ।
જગ્મતુઃ પરયા પ્રીત્યા પરં પારં મહોદધેઃ॥ 1-22-4 (1311)
કદ્રૂશ્ચ વિનતા ચૈવ દાક્ષાયણ્યૌ વિહાયસા।
આલોકયન્ત્યાવક્ષોભ્યં સમુદ્રં નિધિમમ્ભસામ્॥ 1-22-5 (1312)
વાયુનાઽતીવ સહસા ક્ષોભ્યમાણં મહાસ્વનમ્।
તિમિંગિલસમાકીર્ણં મકરૈરાવૃતં તથા॥ 1-22-6 (1313)
સંયુતં બહુસાહસ્રૈઃ સત્વૈર્નાનાવિધૈરપિ।
ઘોરર્ઘોરમનાધૃષ્યં ગમ્ભીરમતિભૈરવમ્॥ 1-22-7 (1314)
આકરં સર્વરત્નાનામાલયં વરુણસ્ય ચ।
નાગાનામાલયં ચાપિ સુરમ્યં સરિતાં પતિમ્॥ 1-22-8 (1315)
પાતાલજ્વલનાવાસમસુરાણાં તથાલયમ્।
ભયંકરાણાં સત્ત્વાનાં પયસો નિધિમવ્યયમ્॥ 1-22-9 (1316)
શુભ્રં દિવ્યમમર્ત્યાનામમૃતસ્યાકરં પરમ્।
અપ્રમેયમચિન્ત્યં ચ સુપુમ્યજલસંમિતમ્॥ 1-22-10 (1317)
મહાનદીભિર્બહ્વીભિસ્તત્ર તત્ર સહસ્રશઃ।
આપૂર્યમાણમત્યર્થં નૃત્યન્તમિવ ચોર્મિભિઃ॥ 1-22-11 (1318)
ઇત્યેવં તરલતરોર્મિસંકુલં તે
ગમ્ભીરં વિકસિતમમ્બરપ્રકાશમ્।
પાતાલજ્વલનશિખાવિદીપિતાઙ્ગં
ગર્જન્તં દ્રુતમભિજગ્મતુસ્તતસ્તે॥ ॥ 1-22-12 (1319)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ દ્વાવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 22 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-22-1 સંવિદં મિથ આલોચનમ્॥ 1-22-3 પણિતે પણં કૃત વત્યૌ॥ 3 ॥ દ્વાવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 22 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 023
॥ શ્રીઃ ॥
1.23. અધ્યાયઃ 023
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ગરુડોત્પત્તિઃ॥ 1 ॥ દેવકૃતસ્તુત્યા ગરુડકૃતં સ્વતેજસ્સંહરણમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-23-0 (1320)
સૌતિરુવાચ। 1-23-0x (89)
તં સમુદ્રમતિક્રમ્ય કદ્રૂર્વિનતયા સહ।
ન્યપતત્તુરગાભ્યાશે ન ચિરાદિવ શીઘ્રગા॥ 1-23-1 (1321)
તતસ્તે તં હયશ્રેષ્ઠં દદૃશાતે મહાજવમ્।
શશાઙ્કકિરણપ્રખ્યં કાલવાલમુભે તદા॥ 1-23-2 (1322)
નિશામ્ય ચ બહૂન્વાલાન્કૃષ્ણાન્પુચ્છસમાશ્રિતાન્।
વિષણ્ણરૂપાં વિનતાં કદ્રૂર્દાસ્યે ન્યયોજયત્॥ 1-23-3 (1323)
તતઃ સા વિનતા તસ્મિન્પણિતેન પરાજિતા।
અભવદ્દુઃખસંતપ્તા દાસીભાવં સમાસ્થિતા॥ 1-23-4 (1324)
એતસ્મિન્નન્તરે ચાપિ ગરુડઃ કાલ આગતે।
વિના માત્રા મહાતેજા વિદાર્યાણ્ડમજાયત॥ 1-23-5 (1325)
મહાસત્ત્વબલોપેતઃ સર્વા વિદ્યોતયન્દિશઃ।
કામરૂપઃ કામગમઃ કામવીર્યો વિહંગમઃ॥ 1-23-6 (1326)
અગ્નિરાશિરિવોદ્ભાસન્સમિદ્ધોઽતિભયંકરઃ।
વિદ્યુદ્વિસ્પષ્ટપિઙ્ગાક્ષો યુગાન્તાગ્નિસમપ્રભઃ॥ 1-23-7 (1327)
પ્રવૃદ્ધઃ સહસા પક્ષી મહાકાયો નભોગતઃ।
ઘોરો ઘોરસ્વનો રૌદ્રો વહ્નિરૌર્વ ઇવાપરઃ॥ 1-23-8 (1328)
તં દૃષ્ટ્વા શરણં જગ્મુર્દેવાઃ સર્વે વિભાવસુમ્।
પ્રમિપત્યાબ્રુવંશ્ચૈનમાસીનં વિશ્વરૂપિણમ્॥ 1-23-9 (1329)
અગ્ને મા ત્વં પ્રવર્ધિષ્ઠાઃ કચ્ચિન્નો ન દિધક્ષસિ।
અસૌ હિ રાશિઃ સુમહાન્સમિદ્ધસ્તવ સર્પતિ॥ 1-23-10 (1330)
અગ્નિરુવાચ। 1-23-11x (90)
નૈતદેવં યથા યૂયં મન્યધ્વમસુરાર્દનાઃ।
ગરુડો બલવાનેષ મમ તુલ્યશ્ચ તેજસા॥ 1-23-11 (1331)
જાતઃ પરમતેજસ્વી વિનતાનન્દવર્ધનઃ।
તેજોરાશિમિમં દૃષ્ટ્વા યુષ્માન્મોહઃ સમાવિશત્॥ 1-23-12 (1332)
નાગક્ષયકરશ્ચૈ કાશ્યપેયો મહાબલઃ।
દેવાનાં ચ હિતે યુક્તસ્ત્વહિતો દૈત્યરક્ષસામ્॥ 1-23-13 (1333)
ન ભીઃ કાર્યા કથં ચાત્ર પશ્યધ્વં સહિતા મયા। 1-23-14 (1334)
સૌતિરુવાચ।
એવમુક્તાસ્તદા ગત્વા ગરુડં વાગ્ભિરસ્તુવન્॥ 1-23-14x (91)
તે દૂરાદભ્યુપેત્યૈનં દેવાઃ સર્ષિગણાસ્તદા। 1-23-15 (1335)
દેવા ઊચુઃ।
ત્વમૃષિસ્ત્વં મહાભાગસ્ત્વં દેવઃ પતગેશ્વરઃ॥ 1-23-15x (92)
ત્વં પ્રભુસ્તપનઃ સૂર્યઃ પરમેષ્ઠી પ્રજાપતિઃ।
ત્વમિન્દ્રસ્ત્વં હયમુખસ્ત્વં શર્વસ્ત્વં જગત્પતિઃ॥ 1-23-16 (1336)
ત્વં મુખં પદ્મજી વિપ્રસ્ત્વમગ્નિઃ પવનસ્તથા।
ત્વં હિ ધાતા વિધાતા ચ ત્વં વિષ્ણુઃ સુરસત્તમઃ॥ 1-23-17 (1337)
ત્વં મહાનભિભૂઃ શશ્વદમૃતં ત્વં મહદ્યશઃ।
ત્વં પ્રભાસ્ત્વમભિપ્રેતં ત્વં નસ્ત્રાણમનુત્તમમ્॥ 1-23-18 (1338)
`ત્વં ગતિઃ સતતં ત્વત્તઃ કથં નઃ પ્રાપ્નુયાદ્ભયમ્।'
બલોર્મિમાન્સાધુરદીનસત્ત્વઃ
સમૃદ્ધિમાન્દુર્વિષહસ્ત્વમેવ।
ત્વત્તઃ સૃતં સર્વમહીનકીર્તે
હ્યનાગતં ચોપગતં ચ સર્વમ્॥ 1-23-19 (1339)
ત્વમુત્તમઃ સર્વમિદં ચરાચરં
ગભસ્તિભિર્ભાનુરિવાવભાસસે।
સમાક્ષિપન્ભાનુમતઃ પ્રભાં મુહુ-
સ્ત્વમન્તકઃ સર્વમિદં ધ્રુવાધ્રુવમ્॥ 1-23-20 (1340)
દિવાકરઃ પરિકુપિતો યથા દહે-
ત્પ્રજાસ્તથા દહસિ હુતાશનપ્રભ।
ભયંકરઃ પ્રલય ઇવાગ્નિરુત્થિતો
વિનાશયન્યુગપરિવર્તનાન્તકૃત્॥ 1-23-21 (1341)
ખગેશ્વરં શરણમુપાગતા વયં
મહૌજસં જ્વલનસમાનવર્ચસમ્।
તડિત્પ્રભં વિતિમિરમભ્રગોચરં
મહાબલં ગરુડમુપેત્ય ખેચરમ્॥ 1-23-22 (1342)
પરાવરં વરદમજય્યવિક્રમં
તવૌજસ સર્વમિદં પ્રતાપિતમ્।
જગત્પ્રભો તપ્તસુવર્ણવર્ચસા
ત્વં પાહિ સર્વાંશ્ચ સુરાન્મહાત્મનઃ॥ 1-23-23 (1343)
ભયાન્વિતા નભસિ વિમાનગામિનો
વિમાનિતા વિપથગતિં પ્રયાન્તિ તે।
ઋષેઃ સુતસ્ત્વમસિ દયાવતઃ પ્રભો
મહાત્મનઃ ખગવર કશ્યપસ્ય હ॥ 1-23-24 (1344)
સ મા ક્રુધઃ કુરુ જગતો દયાં પરાં
ત્વમીશ્વરઃ પ્રશમમુપૈહિ પાહિ નઃ।
મહાશનિસ્ફુરિતસમસ્વનેન તે
દિશોઽમ્બરં ત્રિદિવમિયં ચ મેદિની॥ 1-23-25 (1345)
ચલન્તિ નઃ ખગ હૃદયાનિ ચાનિશં
નિગૃહ્યતાં વપુરિદમગ્નિસન્નિભમ્।
તવ દ્યુતિં કુપિતકૃતાન્તસન્નિભાં
નિશામ્ય નશ્ચલતિ મનોઽવ્યવસ્થિતમ્।
પ્રસીદ નઃ પતગતે પ્રયાચતાં
શિવશ્ચ નો ભવ ભગવન્સુખાવહઃ॥ 1-23-26 (1346)
સૌતિરુવાચ। 1-23-27x (93)
એવં સ્તુતઃ સુપર્ણસ્તુ દેવૈઃ સર્ષિગણૈસ્તદા।
તેજસઃ પ્રતિસંહારમાત્મનઃ સ ચકાર હ॥ ॥ 1-23-27 (1347)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ ત્રયોવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 23 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-23-2 શશાઙ્કકિરણવત્પ્રખ્યા દીપ્તિર્યસ્ય તં તાદૃશમપિ કાલવાલં કૃષ્ણકેશમ્॥ 1-23-8 ઔર્વો વડવાગ્નિઃ॥ 1-23-9 વિભાવસું અગ્નિમ્॥ 1-23-10 અગ્ને માત્વમિતિ દેવાનાં ભ્રમવર્ણનં અગ્નિગરુડયોરતિ સાદૃશ્યકથનાર્થમ્॥ 1-23-25 ચલન્તીત્યુત્તરાદપકૃષ્યતે॥ 1-23-26 નિગૃત્યતાં સંક્ષિપ્યતામ્॥ ત્રયોવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 23 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 024
॥ શ્રીઃ ॥
1.24. અધ્યાયઃ 024
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
રાહુણા કૃતોપદ્રવસ્ય સૂર્યસ્ય ક્રોધઃ॥ 1 ॥ બ્રહ્માજ્ઞયાઽરુણસ્ય સૂર્યસારથ્યકરણમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-24-0 (1348)
સૌતિરુવાચ। 1-24-0x (94)
સ શ્રુત્વાઽથાત્મનો દેહં સુપર્ણઃ પ્રેક્ષ્ય ચ સ્વયમ્।
શરીરપ્રતિસંહારમાત્મનઃ સંપ્રચક્રમે॥ 1-24-1 (1349)
સુપર્ણ ઉવાચ। 1-24-2x (95)
ન મે સર્વાણિ ભૂતાનિ વિભિયુર્દેહદર્શનાત્।
ભીમરૂપાત્સમુદ્વિગ્રાસ્તસ્માત્તેજસ્તુ સંહરે॥ 1-24-2 (1350)
સૌતિરુવાચ। 1-24-3x (96)
તતઃ કામગમઃ પક્ષી કામવીર્યો વિહંગમઃ।
અરુણં ચાત્મનઃ પૃષ્ઠમારોપ્ય સ પિતુર્ગૃહાત્॥ 1-24-3 (1351)
માતુરન્તિકમાગચ્છત્પરં તીરં મહોદધેઃ।
તત્રારુણશ્ચ નિક્ષિપ્તો પુરોદેશે મહાદ્યુતેઃ॥ 1-24-4 (1352)
સૂર્યસ્તેજોભિરત્યુગ્રૈર્લોકાન્દગ્ધુમના યદા। 1-24-5 (1353)
રુરુરુવાચ।
કિમર્થં ભગવાન્સૂર્યો લોકાન્દગ્ધુમનાસ્તદા॥ 1-24-5x (97)
કિમસ્તાપહૃતં દેવૈર્યેનમં મન્યુરાવિશત્। 1-24-6 (1354)
પ્રમતિરુવાચ।
ચન્દ્રાર્કાભ્યાં યદા રાહુરાખ્યાતો હ્યમૃતં પિબન્॥ 1-24-6x (98)
વૈરાનુબન્ધં કૃતવાંશ્ચન્દ્રાદિત્યૌ તદાઽનઘ।
બાધ્યમાનં ગ્રહેણાથ હ્યાદિત્યં મન્યુરાવિશત્॥ 1-24-7 (1355)
સુરાર્થાય સમુત્પન્નો રોષો રાહોસ્તુ માં પ્રતિ।
બહ્વનર્થકરં પાપમેકોઽહં સમવાપ્નુયામ્॥ 1-24-8 (1356)
સહાય એવ કાર્યેષુ ન ચ કૃચ્છ્રેષુ દૃશ્યતે।
પશ્યન્તિ ગ્રસ્યમાનં માં સહન્તે વૈ દિવૌકસઃ॥ 1-24-9 (1357)
તસ્માલ્લોકવિનાશાર્થં હ્યવતિષ્ઠે ન સંશયઃ।
એવં કૃતમતિઃ સૂર્યો હ્યસ્તમભ્યગમદ્ગિરિમ્॥ 1-24-10 (1358)
તસ્માલ્લોકવિનાશાય સંતાપયત ભાસ્કરઃ।
તતો દેવાનુપાગમ્ય પ્રોચુરેવં મહર્ષયઃ॥ 1-24-11 (1359)
આદ્યાર્ધરાત્રસમયે સર્વલોકભયાવહઃ।
ઉત્પત્સ્યતે મહાન્દાહસ્ત્રૈલોક્યસ્ય વિનાશનઃ॥ 1-24-12 (1360)
તતો દેવાઃ સર્ષિગણા ઉપગમ્ય પિતામહમ્।
અબ્રુવન્કિમિવેહાદ્ય મહદ્દાહકૃતં ભયમ્॥ 1-24-13 (1361)
ન તાવદ્દૃશ્યતે સૂર્યઃ ક્ષયોઽયં પ્રતિભાતિ ચ।
ઉદિતે ભગવન્ભાનૌ કથનેતદ્ભવિષ્યતિ॥ 1-24-14 (1362)
પિતામહ ઉવાચ। 1-24-15x (99)
એષ લોકવિનાશાય રવિરુદ્યન્તુમુદ્યતઃ।
દૃશ્યન્નેવ હિ લોકાન્સ ભસ્મરાશીકરિષ્યતિ॥ 1-24-15 (1363)
તસ્ય પ્રતિવિધાનં ચ વિહિતં પૂર્વમેવ હિ।
કશ્યપસ્ય સુતો ધીમાનરુણેત્યભિવિશ્રુતઃ॥ 1-24-16 (1364)
મહાકાયો મહાતેજાઃ સ સ્થાસ્યતિ પુરો રવેઃ।
કરિષ્યતિ ચ સારથ્યં તેજશ્ચાસ્ય હરિષ્યતિ॥ 1-24-17 (1365)
લોકાનાં સ્વસ્તિ ચૈવં સ્યાદૃષીણાં ચ દિવૌકસામ્। 1-24-18 (1366)
પ્રમતિરુવાચ।
તતઃ પિતામહાજ્ઞાતઃ સર્વં ચક્રે તદાઽરુણઃ॥ 1-24-18x (100)
ઉદિતશ્ચૈવ સવિતા હ્યરુણેન સમાવૃતઃ।
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં યત્સૂર્યં મન્યુરાવિશત્॥ 1-24-19 (1367)
અરુણશ્ચ યથૈવાસ્ય સારથ્યમકરોત્પ્રભુઃ।
ભૂય એવાપરં પ્રશ્નં શૃણુ પૂર્વમુદાહૃતમ્॥ ॥ 1-24-20 (1368)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ ચતુર્વિંશોઽધ્યાયઃ॥ 24 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-24-2 સમુદ્વિગ્નાઃ સમુદ્વિગ્નાનિ॥ 1-24-7 ચન્દ્રાદિત્યૌ પ્રતીતિ શેષઃ॥ 1-24-12 કિમુત સૂર્યે ઉદિતે ઇતિ શેઃ॥ ચતુર્વિંશોઽધ્યાયઃ॥ 24 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 025
॥ શ્રીઃ ॥
1.25. અધ્યાયઃ 025
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
વિનતયા કદ્રૂવહનં ગરુડેન સર્પવહનં ચ॥ 1 ॥ સૂર્યાતપતપ્તસ્વપુત્રરક્ષાર્થં કદ્રૂકૃત ઇન્દ્રસ્તવઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-25-0 (1369)
સૌતિરુવાચ। 1-25-0x (101)
તતઃ કામગમઃ પક્ષી મહાવીર્યો મહાબલઃ।
માતુરન્તિકમાગચ્છત્પરં પારં મહોદધેઃ॥ 1-25-1 (1370)
યત્ર સા વિનતા તસ્મિન્પણિતેન પરાજિતા।
અતીવ દુઃખસંતપ્તા દાસીભાવમુપાગતા॥ 1-25-2 (1371)
તતઃ કદાચિદ્વિનતાં પ્રણતાં પુત્રસન્નિધૌ।
કાલે ચાહૂય વચનં કદ્રૂરિદમભાષત॥ 1-25-3 (1372)
નાગાનામાલયં ભદ્રે સુરમ્યં ચારુદર્શનમ્।
સમુદ્રકુક્ષાવેકાન્તે તત્ર માં વિનતે નય॥ 1-25-4 (1373)
સૌતિરુવાચ। 1-25-5x (102)
તતઃ સુપર્ણમાતા તામવહત્સર્પમાતરમ્।
પન્નગાન્ગરુડશ્ચાપિ માતુર્વચનચોદિતઃ॥ 1-25-5 (1374)
સ સૂર્યમભિતો યાતિ વૈનતેયો વિહંગમઃ।
સૂર્યરશ્મિપ્રતપ્તાશ્ચ મૂર્ચ્છિતાઃ પન્નગાઽભવન્॥ 1-25-6 (1375)
તદવસ્થાન્સુતાન્દૃષ્ટ્વા કદ્રૂઃ શક્રમથાસ્તુવત્।
નમસ્તે સર્વદેવેશ નમસ્તે બલસૂદન॥ 1-25-7 (1376)
નમુચિઘ્ન નમસ્તેઽસ્તુ સહસ્રાક્ષ શચીપતે।
સર્પાણાં સૂર્યતપ્તાનાં વારિણા ત્વં પ્લવો ભવ॥ 1-25-8 (1377)
ત્વમેવ પરમં ત્રાણમસ્માકમમરોત્તમ।
ઈશો અસિ પવઃ સ્રષ્ટું ત્વમનલ્પં પુરંદર॥ 1-25-9 (1378)
ત્વમેવ મેઘસ્ત્વં વાયુસ્ત્વમગ્નિર્વિદ્યુતોઽમ્બરે।
ત્વમભ્રગણવિક્ષેપ્તા ત્વામેવાહુર્મહાઘનમ્॥ 1-25-10 (1379)
ત્વં વજ્રમતુલં ઘોરં ઘોષવાંસ્ત્વં બલાહકઃ।
સ્રષ્ટા ત્વમેવ લોકાનાં સંહર્તા ચાપરાજિતઃ॥ 1-25-11 (1380)
ત્વં જ્યોતિઃ સર્વભૂતાનાં ત્વમાદિત્યો વિભાવસુઃ।
ત્વં મહદ્ભૂતમાશ્ચર્યં ત્વં રાજા ત્વં સુરોત્તમઃ॥ 1-25-12 (1381)
ત્વં વિષ્ણુસ્ત્વં સહસ્રાક્ષસ્ત્વં દેવસ્ત્વં પરાયણમ્।
ત્વં સર્વમમૃતં દેવ ત્વં સોમઃ પરમાર્ચિતઃ॥ 1-25-13 (1382)
ત્વં મુહૂર્તસ્તિથિસ્ત્વં ચ ત્વં લવસ્ત્વં પુનઃ ક્ષણઃ।
શુક્લસ્ત્વં બહુલસ્ત્વં ચ કલા કાષ્ઠા ત્રુટિસ્તથા।
સંવત્સરર્તવો માસા રજન્યશ્ચ દિનાનિ ચ॥ 1-25-14 (1383)
ત્વમુત્તમા સગિરિવના વસુંધરા
સભાસ્કરં વિતિમિરમમ્બરં તથા।
મદોદધિઃ સતિમિતિમિઙ્ગિલસ્તથા
મહોર્મિમાન્બહુમકરો ઝષાકુલઃ॥ 1-25-15 (1384)
મહાયશાસ્ત્વમિતિ સદાઽભિપૂજ્યસે
મનીષિભિર્મુદિતમના મહર્ષિભિઃ।
અભિષ્ટુતઃ પિબસિ ચ સોમમધ્વરે
કષટ્કૃતાન્યપિ ચ હવીંષિ ભૂતયે॥ 1-25-16 (1385)
ત્વં વિપ્રૈઃ સતતમિહેજ્યસે ફલાર્થં
વેદાઙ્ગેષ્વતુલબલૌઘ ગીયસે ચ।
ત્વદ્ધેતોર્યજનપરાયણા દ્વિજેન્દ્રા
વેદાઙ્ગાન્યભિગમયન્તિ સર્વયત્નૈઃ॥ ॥ 1-25-17 (1386)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ પઞ્ચવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 25 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-25-6 અભિતઃ સંમુખમ્॥ 1-25-14 બહુલઃ કૃષ્ણપક્ષઃ॥ પઞ્ચવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 25 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 026
॥ શ્રીઃ ॥
1.26. અધ્યાયઃ 026
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સ્તુત્યા તુષ્ટેન ઇન્દ્રેણ કૃતં જલવર્ષણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-26-0 (1387)
સૌતિરુવાચ। 1-26-0x (103)
એવં સ્તુતસ્તદા કદ્ર્વા ભગવાન્હરિવાહનઃ।
નીલજીમૂતસંઘાતૈઃ સર્વમમ્બરમાવૃણોત્॥ 1-26-1 (1388)
મેઘાનાજ્ઞાપયામાસ વર્ષધ્વમમૃતં શુભમ્।
તે મેઘા મુમુચુસ્તોયં પ્રભૂતં વિદ્યુદુજ્જ્વલાઃ॥ 1-26-2 (1389)
પરસ્પરમિવાત્યર્થં ગર્જન્તઃ સતતં દિવિ।
સંવર્તિતમિવાકાશં જલદૈઃ સુમહાદ્ભુતૈઃ॥ 1-26-3 (1390)
સૃજદ્ભિરતુલં તોયમજસ્રં સુમહારવૈઃ।
સંપ્રનૃત્તમિવાકાશં ધારોર્મિભિરનેકશઃ॥ 1-26-4 (1391)
મેઘસ્તનિતનિર્ઘોષૌર્વિદ્યુત્પવનકમ્પિતૈઃ।
તૈર્મેઘૈઃ સતતાસારં વર્ષદ્ભિરનિશં તદા॥ 1-26-5 (1392)
નષ્ટચન્દ્રાર્કકિરણમમ્બરં સમપદ્યત।
નાગાનામુત્તમો હર્ષસ્તથા વર્ષતિ વાસવે॥ 1-26-6 (1393)
આપૂર્યત મહી ચાપિ સલિલેન સમન્તતઃ।
રસાતલમનુપ્રાપ્તં શીતલં વિમલં જલમ્। 1-26-7 (1394)
તદા ભૂરભવચ્છન્ના જલોર્મિભિરનેકશઃ।
રામણીયકમાગચ્છન્માત્રા સહ ભુજંગમાઃ॥ ॥ 1-26-8 (1395)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ પૌલોમપર્વણિ ષડ્વિંશોઽધ્યાયઃ॥ 26 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-26-3 સંવર્તઃ કલ્પાન્તઃ સંજાતોસ્મિન્નિતિ સંવર્તિતમ્॥ 1-26-8 રામણીયકં રમણકસંજ્ઞં દ્વીપમ્॥ ષ઼ડ્વિંશોઽધ્યાયઃ॥ 26 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 027
॥ શ્રીઃ ॥
1.27. અધ્યાયઃ 027
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ગરુડસ્ય વિનતાં પ્રતિ દાસ્યકારણપ્રશ્નઃ॥ 1 ॥ સર્પૈઃ દાસ્યમોચનોપાયકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-27-0 (1396)
સૌતિરુવાચ। 1-27-0x (104)
સંપ્રહૃષ્ટાસ્તતો નાગા જલધારાપ્લુતાસ્તદા।
સુપર્ણેનોહ્યમાનાસ્તે જગ્મુસ્તં દ્વીપમાશુ વૈ॥ 1-27-1 (1397)
તં દ્વીપં મકરાવાસં વિહિતં વિશ્વકર્મણા।
તત્ર તે લવણં ઘોરં દદૃશુઃ પૂર્વમાગતાઃ॥ 1-27-2 (1398)
સુપર્ણસહિતાઃ સર્પાઃ કાનનં ચ મનોરમમ્।
સાગરામ્બુપરિક્ષિપ્તં પક્ષિસઙ્ઘનિજાદિતમ્॥ 1-27-3 (1399)
વિચિત્રફલપુષ્પાભિર્વનરાજિભિરાવૃતમ્।
ભવનૈરાવૃતં રમ્યૈસ્તથા પદ્માકરૈરપિ॥ 1-27-4 (1400)
પ્રસન્નસલિલૈશ્ચાપિ હ્વદૈર્દિવ્યૈર્વિભૂષિતમ્।
દિવ્યગન્ધવહૈઃ પુણ્યૈર્મારુતૈરુપવીજિતમ્॥ 1-27-5 (1401)
ઉત્પતદ્ભિરિવાકાશં વૃક્ષૈર્મલયજૈરપિ।
શોભિતં પુષ્પવર્ષાણિ મુઞ્ચદ્ભિર્મારુતોદ્ધતૈઃ॥ 1-27-6 (1402)
વાયુવિક્ષિપ્તકુસુમૈસ્તથાઽન્યૈરપિ પાદપૈઃ।
કિરદ્ભિરિવ તત્રસ્થાન્નાગાન્પુષ્પામ્બુવૃષ્ટિભિઃ॥ 1-27-7 (1403)
મનઃસંહર્ષજં દિવ્યં ગન્ધર્વાપ્સરસાં પ્રિયમ્।
મત્તભ્રમસ્સંઘુષ્ટં મનોજ્ઞાકૃતિદર્શનમ્॥ 1-27-8 (1404)
રમણીયં શિવં પુણ્યં સર્વૈર્જનમનોહરૈઃ।
નાનાપક્ષિરુતં રમ્યં કદ્રૂપુત્રપ્રહર્ષણમ્॥ 1-27-9 (1405)
તત્તે વનં સમાસાદ્ય વિજહ્રુઃ પન્નગાસ્તદા।
અબ્રુવંશ્ચ મહાવીર્યં સુપર્ણં પતગેશ્વરમ્॥ 1-27-10 (1406)
વહાસ્માનપરં દ્વીપં સુરમ્યં વિમલોદકમ્।
ત્વં હિ દેશાન્બહૂન્રમ્યાન્વ્રજન્પશ્યસિ ખેચર॥ 1-27-11 (1407)
સૌતિરુવાચ। 1-27-12x (105)
સ વિચિન્ત્યાબ્રવીત્પક્ષી માતરં વિનતો તદા।
કિં કારણં મયા માતઃ કર્તવ્યં સર્પભાષિતમ્॥ 1-27-12 (1408)
વિનતોવાચ। 1-27-13x (106)
દાસીભૂતાસ્મિ દુર્યોગાત્સપત્ન્યાઃ પતગોત્તમ।
પણં વિતથમાસ્થાય સર્પૈરુપધિના કૃતમ્॥ 1-27-13 (1409)
સૌતિરુવાચ। 1-27-14x (107)
તસ્મિંસ્તુ કથિતે માત્રા કારણે ગગનેતરઃ।
ઉવાચ વચનં સર્પાંસ્તેન દુઃખેન દુઃખિતઃ॥ 1-27-14 (1410)
કિમાહૃત્ય વિદિત્વા વા કિં વા કૃત્વેહ પૌરુષમ્।
દાસ્યાદ્વો વિપ્રમુચ્યેયં તથ્યં વદત લેલિહાઃ॥ 1-27-15 (1411)
સૌતિરુવાચ। 1-27-16x (108)
શ્રુત્વા સમબ્રુવન્સર્પા આહરામૃતમોજસા।
તતો દાસ્યાદ્વિપ્રમોક્ષો ભવિતા તવ ખેચર॥ ॥ 1-27-16 (1412)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ સપ્તવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 27 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-27-2 લવણં લવણાસુરં પૂર્વં દદૃશુઃ॥ 1-27-8 મનઃસંહર્ષજં મનસઃ સંહર્ષાય જાતમ્॥ 1-27-15 લેલિહાઃ ભોસર્પાઃ॥ સપ્તવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 27 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 028
॥ શ્રીઃ ॥
1.28. અધ્યાયઃ 028
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
અમૃતાહરણાર્થં ગચ્છતો ગરુડસ્ય મક્ષ્યયાચનમ્॥ 1 ॥ બ્રાહ્મણવર્જં સમુદ્રકુક્ષિસ્થનિષાદભક્ષણે વિનતાયા અનુજ્ઞા॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-28-0 (1413)
સૌતિરુવાચ। 1-28-0x (109)
ઇત્યુક્તો ગરુડઃ સર્પૈસ્તતો માતરમબ્રવીત્।
ગચ્છામ્યમૃતમાહર્તું ભક્ષ્યમિચ્છામિ વેદિતુમ્॥ 1-28-1 (1414)
વિનતોવાચ। 1-28-2x (110)
સમુદ્રકુક્ષાવેકાન્તે નિષાદાલયમુત્તમમ્।
`ભવનાનિ નિષાદાનાં તત્ર સન્તિ દ્વિજોત્તમ॥ 1-28-2 (1415)
પાપિનાં નષ્ટલોકાનાં નિર્ઘૃણાનાં દુરાત્મનામ્'।
નિષાદાનાં સહસ્રાણિ તાન્ભુક્ત્વાઽમૃતમાનય॥ 1-28-3 (1416)
ન ચ તે બ્રાહ્મણં હન્તું કાર્યા બુદ્ધિઃ કથંચન।
અવધ્યઃ સર્વભૂતાનાં બ્રાહ્મણો હ્યનલોપમઃ॥ 1-28-4 (1417)
અગ્નિરર્કો વિષં શસ્ત્રં વિપ્રો ભવતિ કોપિતઃ।
ગુરુર્હિ સર્વભૂતાનાં બ્રાહ્મણઃ પરિકીર્તિતઃ॥ 1-28-5 (1418)
એવમાદિસ્વરૂપૈસ્તુ સતાં વૈ બ્રાહ્મણો મતઃ।
સ તે તાત ન હન્તવ્યઃ સંક્રુદ્ધેનાપિ સર્વથા॥ 1-28-6 (1419)
બ્રાહ્મણાનામભિદ્રોહો ન કર્તવ્યઃ કથંચન।
ન હ્યેવમગ્નિર્નાદિત્યો ભસ્મ કુર્યાત્તથાનઘ॥ 1-28-7 (1420)
યથા કુર્યાદભિક્રુદ્ધો બ્રાહ્મણઃ સંશિતવ્રતઃ।
તદેતૈર્વિવિધૈર્લિઙ્ગૈસ્ત્વં વિદ્યાસ્તં દ્વિજોત્તમમ્॥ 1-28-8 (1421)
ભૂતાનામગ્રભૂર્વિપ્રો વર્ણશ્રેષ્ઠઃ પિતા ગુરુઃ। 1-28-9 (1422)
ગરુડ ઉવાચ।
કિંરૂપો બ્રાહ્મણો માતઃ કિંશીલઃ કિંપરાક્રમઃ॥ 1-28-9x (111)
કિંસ્વિદગ્નિનિભો ભાતિ કિંસ્વિત્સૌમ્યપ્રદર્શનઃ।
યથાહમભિજાનીયાં બ્રાહ્મણં લક્ષણૈઃ શુભૈઃ॥ 1-28-10 (1423)
તન્મે કારણતો માતઃ પૃચ્છતો વક્તુમર્હસિ। 1-28-11 (1424)
વિનતોવાચ।
યસ્તે કણ્ઠમનુપ્રાપ્તો નિગીર્ણં બડિશં યથા॥ 1-28-11x (112)
દહેદઙ્ગારવત્પુત્રં તં વિદ્યાદ્બ્રાહ્મણર્ષભમ્।
વિપ્રસ્ત્વયા ન હન્તવ્યઃ સંક્રુદ્ધેનાપિ સર્વદા॥ 1-28-12 (1425)
પ્રોવાચ ચૈન વિનતા પુત્રહાર્દાદિદં વચઃ।
જઠરે ન ચ જીર્યેદ્યસ્તં જાનીહિ દ્વિજોત્તમમ્॥ 1-28-13 (1426)
પુનઃ પ્રોવાચ વિનતા પુત્રહાર્દાદિદં વચઃ।
જાનન્ત્યપ્યતુલં વીર્યમાશીર્વાદપરાયણા॥ 1-28-14 (1427)
પ્રીતા પરમદુઃખાર્તા નાગૈર્વિપ્રકૃતા સતી। 1-28-15 (1428)
વિનતોવાચ।
પક્ષૌ તે મારુતઃ પાતુ ચન્દ્રસૂર્યૌ ચ પૃષ્ઠતઃ॥ 1-28-15x (113)
શિરશ્ચ પાતુ વહ્નિસ્તે વસવઃ સર્વતસ્તનુમ્।
`વિષ્ણુઃ સર્વગતઃ સર્વમહ્ગાનિ તવ ચૈવ હ।'
અહં ચ તે સદા પુત્ર શાન્તિસ્વસ્તિપરાયણા॥ 1-28-16 (1429)
ઇહાસીના ભવિષ્યામિ સ્વસ્તિકારે રતા સદા।
અરિષ્ટં વ્રજ પન્થાનં પુત્ર કાર્યાર્થસિદ્ધયે॥ 1-28-17 (1430)
સૌતિરુવાચ। 1-28-18x (114)
તતઃ સ માતુર્વચનં નિશમ્ય
વિતત્ય પક્ષૌ નભ ઉત્પપાત।
તતો નિષાદાન્બલવાનુપાગતો
બુભુક્ષિતઃ કાલ ઇવાન્તકોઽપરઃ॥ 1-28-18 (1431)
સ તાન્નિષાદાનુપસંહરંસ્તદા
રજઃ સમુદ્ધૂય નભઃસ્પૃશં મહત્।
સમુદ્રકુક્ષૌ ચ વિશોષયન્પયઃ
સમીપજાન્ભૂધરજાન્વિચાલયન્॥ 1-28-19 (1432)
તતઃ સ ચક્રે મહદાનનં તદા
નિષાદમાર્ગં પ્રતિરુધ્ય પક્ષિરાટ્।
તતો નિષાદાસ્ત્વરિતાઃ પ્રવવ્રજુ-
ર્યતો મુખં તસ્ય ભુજંગભોજિનઃ॥ 1-28-20 (1433)
તદાનનં વિવૃતમતિપ્રમાણવ-
ત્સમભ્યયુર્ગગનમિવાર્દિતાઃ ખગાઃ।
સહસ્રશઃ પવનજોવિમોહિતા
યથા।ઞનિલપ્રચલિતપાદપે વને॥ 1-28-21 (1434)
તતઃ ખગો વદનમમિત્રતાપનઃ
સમાહરત્પરિચપલો મત્બલાઃ।
નિષૂદયન્બહુવિધમત્સ્યજીવિનો
બભુક્ષિતો ગગનચરેશ્વરસ્તદા॥ ॥ 1-28-22 (1435)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ અષ્ટાવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 28 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-28-18 કાલે સમયે॥ 1-28-19 ભૂધરજાન્ પર્વતજાન્વૃક્ષાન્॥ 1-28-22 પરિચપલઃ તેષાં ગ્રહણાય સર્વતો ભ્રમન્॥ અષ્ટાવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 28 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 029
॥ શ્રીઃ ॥
1.29. અધ્યાયઃ 029
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કણ્ઠં દહતો બ્રાહ્મણસ્ય વિષાદીસહિતસ્ય પરિત્રાણમ્॥ 1 ॥ ગરુડસ્ય કશ્યપેન સંવાદઃ॥ 2 ॥ ગજકચ્છપપૂર્વવૃત્તાન્તકથનમ્॥ 3 ॥ કશ્યપાજ્ઞયા ગરુડસ્ય ગજકચ્છપગ્રહણમ્॥ 4 ॥ રોહિણવૃક્ષશાખાભઙ્ગઃ॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-29-0 (1436)
સૌતિરુવાચ। 1-29-0x (115)
તસ્ય કણ્ઠમનુપ્રાપ્તો બ્રાહ્મણઃ સહ ભાર્યયા।
દહન્દીપ્ત ઇવાઙ્ગારસ્તમુવાચાન્તરિક્ષગઃ॥ 1-29-1 (1437)
દ્વિજોત્તમ વિનિર્ગચ્છ તૂર્ણમાસ્યાદપાવૃતાત્।
ન હિ મે બ્રાહ્મણો વધ્યઃ પાપેષ્વપિ રતઃ સદા॥ 1-29-2 (1438)
સૌતિરુવાચ। 1-29-3x (116)
બ્રુવાણમેવં ગરુડં બ્રાહ્મણઃ પ્રત્યભાષત।
નિષાદી મમ ભાર્યેયં નિર્ગચ્છતુ મયા સહ॥ 1-29-3 (1439)
ગરુડ ઉવાચ। 1-29-4x (117)
એતામપિ નિષાદીં ત્વં પરિગૃહ્યાશુ નિષ્પત।
તૂર્ણં સંભાવયાત્માનમજીર્ણં મમ તેજસા॥ 1-29-4 (1440)
સૌતિરુવાચ। 1-29-5x (118)
તતઃ સ વિપ્રો નિષ્ક્રાન્તો નિષાદીસહિતસ્તદા।
વર્ધયિત્વા ચ ગરુડમિષ્ટં દેશં જગામ હ॥ 1-29-5 (1441)
સહભાર્યે વિનિષ્ક્રાન્તે તસ્મિન્વિપ્રે સ પક્ષિરાટ્।
વિતત્ય પક્ષાવાકાશમુત્પપાત મનોજવઃ॥ 1-29-6 (1442)
તતોઽપશ્યત્સ્વપિતરં પૃષ્ટશ્ચાખ્યાતવાન્પિતુઃ।
યથાન્યાયમમેયાત્મા તં ચોવાચ મહાનૃષિઃ॥ 1-29-7 (1443)
કશ્યપ ઉવાચ। 1-29-8x (119)
કચ્ચિદ્વઃ કુશલં નિત્યં ભોજને બહુલં સુત।
કચ્ચિચ્ચ માનુષે લોકે તવાન્નં વિદ્યતે બહુ॥
`ક્વ ગન્તાસ્યતિવેગેન મમ ત્વં વક્તુમર્હસિ॥' 1-29-8 (1444)
ગરુડ ઉવાચ। 1-29-9x (120)
માતા મે કુશલા શશ્વત્તથા ભ્રાતા તથા હ્યહમ્।
ન હિ મે કુશલં તાત ભોજને બહુલે સદા॥ 1-29-9 (1445)
અહં હિ સર્પૈઃ પ્રહિતઃ સોમમાહર્તુમુત્તમમ્।
મહાતુર્દાસ્યવિમોક્ષાર્થમાહરિષ્યે તમદ્ય વૈ॥ 1-29-10 (1446)
માત્રા ચાત્ર સમાદિષ્ટો નિષાદાન્ભક્ષયેતિ હ।
ન ચ મે તૃપ્તિરભવદ્ભક્ષયિત્વા સહસ્રશઃ॥ 1-29-11 (1447)
તસ્માદ્ભક્ષ્યં ત્વમપરં ભગવન્પ્રદિશસ્વ મે।
યદ્ભુક્ત્વાઽમૃતમાહર્તું સમર્તઃ સ્યામહં પ્રભો॥ 1-29-12 (1448)
ક્ષુત્પિપાસાવિઘાતાર્થં ભક્ષ્યમાખ્યાતુ મે ભવાન્। 1-29-13 (1449)
કશ્યપ ઉવાચ।
ઇદં સરો મહાપુણ્યં દેવલોકેઽપિ વિશ્રુતમ્॥ 1-29-13x (121)
યત્ર કૂર્માગ્રજં હસ્તી સદા કર્ષત્યવાઙ્મુખઃ।
તયોર્જન્માન્તરે વૈરં સંપ્રવક્ષ્યામ્યસોષતઃ॥ 1-29-14 (1450)
તન્મે તત્ત્વં નિબોધસ્ય યત્પ્રમાણૌ ચ તાવુભૌ।
`શૃણુ ત્વં વત્સ ભદ્રં તે કથાં વૈરાગ્યવર્ધિનીમ્॥ 1-29-15 (1451)
પિત્રોરર્થવિભાગે વૈ સમુત્પન્નાં પુરાણ્ડજ।'
આસીદ્વિભાવસુર્નામ મહર્ષિઃ કોપનો ભૃશમ્॥ 1-29-16 (1452)
ભ્રાતા તસ્યાનુજશ્ચાસીત્સુપ્રતીકો મહાતપાઃ।
સ નેચ્છતિ ધનં ભ્રાત્રા સહૈકસ્થં મહામુનિઃ॥ 1-29-17 (1453)
વિભાગં કીર્તયત્યેવ સુપ્રતીકો હિ નિત્યશઃ।
અથાબ્રવીચ્ચ તં ભ્રાતા સુપ્રતીકં વિભાવસુઃ॥ 1-29-18 (1454)
`વિભાગે બહવો દોષા ભવિષ્યન્તિ મહાતપઃ।'
વિભાગં બહવો મોહાત્કર્તુમિચ્છન્તિ નિત્યશઃ।
તતો વિભક્તાસ્ત્વન્યોન્યં નાદ્રિયન્તેઽર્થમોહિતાઃ॥ 1-29-19 (1455)
તતઃ સ્વાર્થપરાન્મૂઢાન્પૃથગ્ભૂતાન્સ્વકૈર્ધનૈઃ।
વિદિત્વા ભેદયન્ત્યેતાનમિત્રા મિત્રરૂપિણઃ॥ 1-29-20 (1456)
વિદિત્વા ચાપરે ભિન્નાનન્તરેષુ પતન્ત્યથ।
ભિન્નાનામતુલો નાશઃ ક્ષિપ્રમેવ પ્રવર્તતે॥ 1-29-21 (1457)
તસ્માદ્વિભાગં ભ્રાતૄણાં ન પ્રશંસન્તિ સાધવઃ।
`એવમુક્તઃ સુપ્રતીકો ભાગં કીર્તયતેઽનિશમ્॥ 1-29-22 (1458)
એવં નિર્બધ્યમાનસ્તુ શશાપૈનં વિભાવસુઃ।'
ગુરુશાસ્ત્રેઽનિબદ્ધાનામન્યોન્યેનાભિશઙ્કિનામ્॥ 1-29-23 (1459)
નિયન્તુ ન હિ શક્યસ્ત્વં ભેદતો ધનમિચ્છસિ।
યસ્માત્તસ્માત્સુપ્રતીક હસ્તિત્વં સમવાપ્સ્યસિ॥ 1-29-24 (1460)
કશ્યપ ઉવાચ। 1-29-25x (122)
શપ્તસ્ત્વેવં સુપ્રતીકો વિભાવસુમથાબ્રવીત્।
ત્વમપ્યન્તર્જલચરઃ કચ્છપઃ સંભવિષ્યસિ॥ 1-29-25 (1461)
એવમન્યોન્યશાપાત્તૌ સુપ્રતીકવિભાવસૂ।
ગજકચ્છપતાં પ્રાપ્તાવર્થાર્થં મૂઢચેતસૌ॥ 1-29-26 (1462)
રોષદોષાનુષઙ્ગેણ તિર્યગ્યોનિગતાવપિ।
પરસ્પરદ્વેષરતૌ પ્રમાણબલદર્પિતૌ॥ 1-29-27 (1463)
સરસ્યસ્મિન્મહાકાયૌ પૂર્વવૈરાનુસારિણૌ।
તયોરન્યતરઃ શ્રીમાન્સમુપૈતિ મહાગજઃ॥ 1-29-28 (1464)
યસ્ય બૃંહિતશબ્દેન કૂર્મોઽપ્યન્તર્જલેશયઃ।
ઉત્થિતોઽસૌ મહાકાયઃ કૃત્સ્નં વિક્ષોભયન્સરઃ॥ 1-29-29 (1465)
તં દૃષ્ટ્વાઽઽવેષ્ટિતકરઃ પતત્યેષ ગજો જલમ્।
દન્તહસ્તાગ્રલાઙ્ગૂલપાદવેગેન વીર્યવાન્॥ 1-29-30 (1466)
વિક્ષોભયંસ્તતો નાગઃ સરો બહુઝષાકુલમ્।
કૂર્મોઽપ્યભ્યુદ્યતશિરા યુદ્ધાયાભ્યેતિ વીર્યવાન્॥ 1-29-31 (1467)
ષડુચ્છ્રિતો યોજનાનિ ગજસ્તદ્દ્વિગુણાયતઃ।
કૂર્મસ્ત્રિયોજનોત્સેધો દશયોજનમણ્ડલઃ॥ 1-29-32 (1468)
તાવુભૌ યુદ્ધસંમત્તૌ પરસ્પરવધૈષિણૌ।
ઉપયુજ્યાશુ કર્મેદં સાધયે હિતમાત્મનઃ॥ 1-29-33 (1469)
મહાભ્રઘનસંકાશં તં ભુક્ત્વામૃતમાનય।
મહાગિરિસમપ્રખ્યં ઘોરરૂપં ચ હસ્તિનમ્॥ 1-29-34 (1470)
સૌતિરુવાચ। 1-29-35x (123)
ઇત્યુક્ત્વા ગરુડં સોઽથ માઙ્ગલ્યમકરોત્તદા।
યુધ્યતઃ સહ દેવૈસ્તે યુદ્ધે ભવતુ મઙ્ગલમ્॥ 1-29-35 (1471)
પૂર્ણકુમ્ભો દ્વિજા ગાવો યચ્ચાન્યત્કિંચિદુત્તમમ્।
શુભં સ્વસ્ત્યયનં ચાપિ ભવિષ્યતિ તવાણ્ડજા॥ 1-29-36 (1472)
યુધ્યમાનસ્ય સઙ્ગ્રામે દેવૈઃ સાર્ધં મહાબલ।
ઋચો યજૂંષિ સામાનિ પવિત્રાણિ હવીંષિ ચ॥ 1-29-37 (1473)
રહસ્યાનિ ચ સર્વાણિ સર્વે વેદાશ્ચ તે બલમ્।
`વર્ધયિષ્યન્તિ સમરે ભવિષ્યતિ ખગોત્તમ।'
ઇત્યુક્તો ગરુડઃ પિત્રા ગતસ્તં હ્વદમન્તિકાત્॥ 1-29-38 (1474)
અપશ્યન્નિર્મલજલં નાનાપક્ષિસમાકુલમ્।
સ તત્સ્મૃત્વા પિતુર્વાક્યં ભીમવેગોઽન્તરિક્ષગઃ॥ 1-29-39 (1475)
નખેન ગજમેકેન કૂર્મમેકેન ચાક્ષિપત્।
સધુત્પપાત ચાકાશં તત ઉચ્ચૈર્વિહઙ્ગમઃ॥ 1-29-40 (1476)
સોઽલમ્બં તીર્થણાસાદ્ય દેવવૃક્ષાનુપાગમત્।
તે ભીતાઃ સમકમ્પન્ત તસ્ય પક્ષાનિલાહતાઃ॥ 1-29-41 (1477)
ન નો ભઞ્જ્યાદિતિ તદા દિવ્યાઃ કનકશાખિનઃ।
પ્રચલાઙ્ગાન્સ તાન્દૃષ્ટ્વા મનોરથફલદ્રુમાન્॥ 1-29-42 (1478)
અન્યાનતુલરૂપાઙ્ગાનુપચક્રામ ખેચરઃ।
કાઞ્ચનૈ રાજતૈશ્ચૈવ ફલૈર્વૈદૂર્યશાખિનઃ।
સાગરામ્બુપરિક્ષિપ્તાન્ભ્રાજમાનાન્મહાદ્રુમાન્॥ 1-29-43 (1479)
`તેષાં મધ્યે મહાનાસીત્પાદપઃ સુમનોહરઃ।
સહસ્રયોજનોત્સેધો બહુશાખાસમન્વિતઃ॥ 1-29-44 (1480)
ખગાનામાલયો દિવ્યો નામ્ના રૌહિણપાદપઃ।
યસ્ય છાયાં સમાશ્રિત્ય સદ્યો ભવતિ નિર્વૃતઃ;॥ 1-29-45 (1481)
તમુવાચ ખગશ્રેષ્ઠં તત્ર રૌહિણપાદપઃ।
અતિપ્રવૃદ્ધઃ સમુહાનાપતન્તં મનોજવમ્॥ 1-29-46 (1482)
રૌહિણ ઉવાચ। 1-29-47x (124)
યૈષા મમ મહાશાખા શતયોજનમાયતા।
એતામાસ્થાય શાખાં ત્વં ખાદેમૌ ગજકચ્છપૌ॥ 1-29-47 (1483)
સૌતિરુવાચ। 1-29-48x (125)
તતો દ્રુમં પતગસહસ્રસેવિતં
મહીધરપ્રતિમવપુઃ પ્રકમ્પયન્।
ખગોત્તમો દ્રુતમભિપત્ય વેગવા-
ન્બભઞ્જ તામવિરલપત્રસંચયામ્॥ ॥ 1-29-48 (1484)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ એકોનત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 29 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-29-4 સંભાવય સંજીવય॥ 1-29-7 તતોઽપશ્યત્સ્વપિતરં કાશ્યપં દીપ્તતેજસમ્। તં શ્રેષ્ઠં પતતાં શ્રેષ્ઠો બ્રહ્મ બ્રહ્મવિદાં વરમ્। પૃષ્ટશ્ચ પિત્રા બલવાન્વૈનતેયઃ પ્રતાપદાન્। ઇતિ પાઠાન્તરમ્॥ 7 ॥ 1-29-9 ભોજને બહુલે મમ કુશલં ન હિ॥ 1-29-10 સોમં અમૃતમ્॥ 1-29-14 કૂર્માગ્રજં કૂર્મભૂતં જ્યેષ્ઠભ્રાતરમ્॥ 1-29-21 અન્તરેષુ છિદ્રેષુ॥ 1-29-30 આવેષ્ટિતકરઃ કુણ્ડલીકૃતશુણ્ડાદણ્ડઃ॥ 1-29-33 ઉપયુજ્ય ભુક્ત્વા॥ 1-29-38 ભવિષ્યતિ સમરે॥ એકોનત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 29 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 030
॥ શ્રીઃ ॥
1.30. અધ્યાયઃ 030
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ભગ્નશાખાયા અધોભાગે લમ્બમાનવાલખિલ્યરક્ષણાર્થં મુખેન શાખાગ્રહણમ્॥ 1 ॥ કશ્યપાજ્ઞયા હિમાલયં ગત્વા તત્ર શાખાં પરિત્યજ્ય તત્રૈવ સ્થિત્વા ગજકચ્છપભક્ષણમ્॥ 2 ॥ ઉત્પાતાન્દૃષ્ટ્વા દેવૈઃ કૃતોઽમૃતરક્ષણોપાયઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-30-0 (1485)
સૌતિરુવાચ। 1-30-0x (126)
સ્પષ્ટમાત્રા તુ પદ્ભ્યાં સા ગરુડેન બલીયસા।
અભજ્યત તરોઃ શાખા ભગ્નાં ચૈકામધારયત્॥ 1-30-1 (1486)
તાં ભઙ્ક્ત્વા સ મહાશાખાં સ્મયમાનો વિલોકયન્।
અથાત્રં લમ્બતોઽપશ્યદ્વાલખિલ્યાનધોમુખાન્॥ 1-30-2 (1487)
ઋષયો હ્યત્ર લમ્બન્તે ન હન્યામિતિ તાનૃષીન્।
તપોરતાંલ્લમ્બમાનાન્બ્રહ્મર્ષીનભિવીક્ષ્ય સઃ॥ 1-30-3 (1488)
હન્યાદેતાન્સંપતન્તી શાખેત્યથ વિચિન્ત્ય સઃ।
નખૈર્દૃઢતરં વીરઃ સંગૃહ્ય ગજકચ્છપૌ॥ 1-30-4 (1489)
સ તદ્વિનાશસંત્રાસાદભિપત્ય સ્વગાધિપઃ।
શાખામાસ્યેન જગ્રાહ તેષામેવાન્વવેક્ષયા॥ 1-30-5 (1490)
અતિદૈવં તુ તત્તસ્ય કર્મ દૃષ્ટ્વા મહર્ષયઃ।
વિસ્મયોત્કમ્પહૃદયા નામ ચક્રુર્મહાખગે॥ 1-30-6 (1491)
ગુરું ભારં સમાસાદ્યોડ્ડીન એષ વિહઙ્ગમઃ।
ગરુડસ્તુ ખગશ્રેષ્ઠસ્તસ્માત્પન્નગભોજનઃ॥ 1-30-7 (1492)
તતઃ શનૈઃ પર્યપતત્પક્ષૈઃ શૈલાન્પ્રકમ્પયન્।
એવં સોઽભ્યપતદ્દેશાન્બહૂન્સગજકચ્છપઃ॥ 1-30-8 (1493)
દયાર્થં વાલખિલ્યાનાં ન ચ સ્થાનમવિન્દત।
સ ગત્વા પર્વતશ્રેષ્ઠં ગન્ધમાદનમઞ્જસા॥ 1-30-9 (1494)
દદર્શ કશ્યપં તત્ર પિતરં તપસિ સ્થિતમ્।
દદર્શ તં પિતા ચાપિ દિવ્યરૂપં વિહઙ્ગમમ્॥ 1-30-10 (1495)
તેજોવીર્યબલોપેતં મનોમારુતરંહસમ્।
શૈલશૃઙ્ગપ્રતીકાશં બ્રહ્મદણ્ડમિવોદ્યતમ્॥ 1-30-11 (1496)
અચિન્ત્યમનભિધ્યેયં સર્વભૂતભયંકરમ્।
મહાવીર્યધરં રૌદ્રં સાક્ષાદગ્નિમિવોદ્યતમ્॥ 1-30-12 (1497)
અપ્રધૃષ્યમજેયં ચ દેવદાનવરાક્ષસૈઃ।
ભેત્તારં ગિરિશૃઙ્ગાણાં સમુદ્રજલશોષણમ્॥ 1-30-13 (1498)
લોકસંલોડનં ઘોરં કૃતાન્તસમદર્શનમ્।
તમાગતમભિપ્રેક્ષ્ય ભગવાન્કશ્યપસ્તદા।
વિદિત્વા ચાસ્યં સંકલ્પમિદં વચનમબ્રવીત્॥ 1-30-14 (1499)
કશ્યપ ઉવાચ। 1-30-15x (127)
પુત્ર મા સાહસં કાર્ષીર્મા સદ્યો લપ્સ્યસે વ્યથામ્।
મા ત્વાં દહેયુઃ સંક્રુદ્ધા વાલખિલ્યા મરીચિપાઃ॥ 1-30-15 (1500)
સૌતિરુવાચ। 1-30-16x (128)
તતઃ પ્રસાદયામાસ કશ્યપઃ પુત્રકારણાત્।
વાલખિલ્યાન્મહાભાગાંસ્તપસા હતકલ્મષાન્॥ 1-30-16 (1501)
કશ્યપ ઉવાચ। 1-30-17x (129)
પ્રજાહિતાર્થમારમ્ભો ગરુડસ્ય તપોધનાઃ।
ચિકીર્ષતિ મહત્કર્મ તદનુજ્ઞાતુમર્હથ॥ 1-30-17 (1502)
સૌતિરુવાચ। 1-30-18x (130)
એવમુક્તા ભગવતા મુનયસ્તે સમભ્યયુઃ।
મુક્ત્વા શાખાં ગિરિં પુણ્યં હિમવન્ત તપોઽર્થિનઃ॥ 1-30-18 (1503)
તતસ્તેષ્વપયાતેષુ પિતરં વિનતાસુતઃ।
શાખાવ્યાક્ષિપ્તવદનઃ પર્યપૃચ્છત કશ્યપમ્॥ 1-30-19 (1504)
ભગવન્ક્વ વિમુઞ્ચામિ તરોઃ શાખામિમામહમ્।
વર્જિતં માનુષૈર્દેશમાખ્યાતુ ભગવાન્મમ॥ 1-30-20 (1505)
સૌતિરુવાચ। 1-30-21x (131)
તતો નિઃપુરુષં શૈલં હિમસંરુદ્ધકન્દરમ્।
અગમ્યં મનસાપ્યન્યૈસ્તસ્યાચખ્યૌ સ કશ્યપઃ॥ 1-30-21 (1506)
તં પર્વતં મહાકુક્ષિમુદ્દિશ્ય સ મહાખગઃ।
જવેનાભ્યપતત્તાર્ક્ષ્યઃ સશાખાગજકચ્છપઃ॥ 1-30-22 (1507)
ન તાં વધ્રી પરિણહેચ્છતચર્મા મહાતનુમ્।
શાખિનો મહતીં શાખાં યાં પ્રગૃહ્ય યયૌ ખગઃ॥ 1-30-23 (1508)
સ તતઃ શતસાહસ્રં યોજનાન્તરમાગતઃ।
કાલેન નાતિમહતા ગરુડઃ પતગેશ્વરઃ॥ 1-30-24 (1509)
સ તં ગત્વા ક્ષણેનૈવ પર્વતં વચનાત્પિતુઃ।
અમુઞ્ચન્મહતીં શાખાં સસ્વનં તત્ર ખેચરઃ॥ 1-30-25 (1510)
પક્ષાનિલહતશ્ચાસ્ય પ્રાકમ્પત સ શૈલરાટ્।
મુમોચ પુષ્પવર્ષં ચ સમાગલિતપાદપ॥ 1-30-26 (1511)
શૃઙ્ગાણિ ચ વ્યશીર્યન્ત ગિરેસ્તસ્ય સમન્તતઃ।
મણિકાઞ્ચનચિત્રાણિ શોભયન્તિ મહાગિરિમ્॥ 1-30-27 (1512)
શાખિનો બહવશ્ચાપિ શાખયાઽભિહતાસ્તયા।
કાઞ્ચનૈઃ કુસુમૈર્ભાન્તિ વિદ્યુત્વન્ત ઇવામ્બુદાઃ॥ 1-30-28 (1513)
તે હેમવિકચા ભૂમૌ યુતાઃ પર્વતધાતુભિઃ।
વ્યરાજઞ્છાખિનસ્તત્ર સૂર્યાંશુપ્રતિરઞ્જિતાઃ॥ 1-30-29 (1514)
તતસ્તસ્ય ગિરેઃ શૃઙ્ગમાસ્થાય સ ખગોત્તમઃ।
ભક્ષયામાસ ગરુડસ્તાવુભૌ ગજકચ્છપૌ॥ 1-30-30 (1515)
તાવુભૌ ભક્ષયિત્વા તુ સ તાર્ક્ષ્યઃ કૂર્મકુઞ્જરૌ।
તતઃ પર્વતકૂટાગ્રાદુત્પપાત મહાજવઃ॥ 1-30-31 (1516)
પ્રાવર્તન્તાથ દેવાનામુત્પાતા ભયશંસિનઃ।
ઇન્દ્રસ્ય વજ્રં દયિતં પ્રજજ્વાલ ભયાત્તતઃ॥ 1-30-32 (1517)
સધૂમા ન્યપતત્સાર્ચિર્દિવોલ્કા નભસશ્ચ્યુતા।
તથા વસૂનાં રુદ્રાણામાદિત્યાનાં ચ સર્વશઃ॥ 1-30-33 (1518)
સાધ્યાનાં મરુતાં ચૈવ યે ચાન્યે દેવતાગણાઃ।
સ્વં સ્વં પ્રહરણં તેષાં પરસ્પરમુપાદ્રવત્॥ 1-30-34 (1519)
અભૂતપૂર્વં સંગ્રામે તદા દેવાસુરેઽપિ ચ।
વવુર્વાતાઃ સનિર્ઘાતાઃ પેતુરુલ્કાઃ સહસ્રશઃ॥ 1-30-35 (1520)
નિરભ્રમેવ ચાકાશં પ્રજગર્જ મહાસ્વનમ્।
દેવાનામપિ યો દેવઃ સોઽપ્યવર્ષત શોણિતમ્॥ 1-30-36 (1521)
મમ્લુર્માલ્યાનિ દેવાનાં નેશુસ્તેજાંસિ ચૈવ હિ।
ઉત્પાતમેઘા રૌદ્રાશ્ચ વવૃષુઃ શોણિતં બહુ॥ 1-30-37 (1522)
રજાંસિ મુકુટાન્યેષામુત્થિતાનિ વ્યધર્ષયન્।
તતસ્ત્રાસસમુદ્વિગ્નઃ સહ દેવૈઃ શતક્રતુઃ।
ઉત્પાતાન્દારુણાન્પશ્યન્નિત્યુવાચ બૃહસ્પતિમ્॥ 1-30-38 (1523)
કિમર્થં ભગવન્ઘોરા ઉત્પાતાઃ સહસોત્થિતાઃ।
ન ચ શત્રું પ્રપશ્યામિ યુધિ યો નઃ પ્રધર્ષયેત્॥ 1-30-39 (1524)
બૃહસ્પતિરુવાચ। 1-30-40x (132)
તવાપરાધાદ્દેવેન્દ્ર પ્રમાદાચ્ચ શતક્રતો।
તપસા વાલખિલ્યાનાં મહર્ષીણાં મહાત્મનામ્॥ 1-30-40 (1525)
કશ્યપસ્ય મુનેઃ પુત્રો વિનતાયાશ્ચ ખેચરઃ।
હર્તું સોમમભિપ્રાપ્તો બલવાન્કામરૂપધૃક્॥ 1-30-41 (1526)
સમર્થો બલિનાં શ્રેષ્ઠો હર્તું સોમં વિહંગમઃ।
સર્વં સંભાવયામ્યસ્મિન્નસાધ્યમપિ સાધયેત્॥ 1-30-42 (1527)
સૌતિરુવાચ। 1-30-43x (133)
શ્રુત્વૈતદ્વચનં શક્રઃ પ્રોવાચામૃતરક્ષિણઃ।
મહાવીર્યબલઃ પક્ષી હર્તું સોમમિહોદ્યતઃ॥ 1-30-43 (1528)
યુષ્માન્સંબોધયામ્યેષ `ગૃહીત્વાવરણાયુધાન્।
પરિવાર્યામૃતં સર્વે યૂયં મદ્વચનાદિહ॥ 1-30-44 (1529)
રક્ષધ્વં વિબુધા વીરા' યથા ન સ હરેદ્બલાત્।
અતુલં હિ બલં તસ્ય બૃહસ્પતિરુવાચ હ॥ 1-30-45 (1530)
સૌતિરુવાચ। 1-30-46x (134)
તચ્છ્રુત્વા વિબુધા વાક્યં વિસ્મિતા યત્નમાસ્થિતાઃ।
પરિવાર્યામૃતં તસ્થૂર્વજ્રી ચેન્દ્રઃ પ્રતાપવાન્॥ 1-30-46 (1531)
ધારયન્તો વિચિત્રાણિ કાઞ્ચનાનિ મનસ્વિનઃ।
કવચાનિ મહાર્હાણિ વૈદૂર્યવિકૃતાનિ ચ॥ 1-30-47 (1532)
ચર્માણ્યપિ ચ ગાત્રેષુ ભાનુમન્તિ દૃઢાનિ ચ।
વિવિધાનિ ચ શસ્ત્રાણિ ઘોરરૂપાણ્યનેકશઃ॥ 1-30-48 (1533)
શિતતીક્ષ્ણાગ્રધારાણિ સમુદ્યમ્ય સુરોત્તમઃ।
સવિસ્ફુલિઙ્ગજ્વાલાનિ સધૂમાનિ ચ સર્વશઃ॥ 1-30-49 (1534)
ચક્રાણિ પરઘાંશ્ચૈવ ત્રિશૂલાનિ પરશ્વધાન્।
શક્તીશ્ચ વિવિધાસ્તીક્ષ્ણાઃ કરવાલાંશ્ચ નિર્મલાન્।
સ્વદેહરૂપાણ્યાદાય ગદાશ્ચોગ્રપ્રદર્શનાઃ॥ 1-30-50 (1535)
તૈઃ શસ્ત્રૈર્ભાનુમદ્ભિસ્તે દિવ્યાભરણભૂષિતાઃ।
ભાનુમન્તઃ સુરગણાસ્તસ્થુર્વિગતકલ્મષાઃ॥ 1-30-51 (1536)
અનુપમબલવીર્યતેજસો
ધૃતમનસઃ પરિરક્ષણેઽમૃતસ્ય।
અસુરપુરવિદારણાઃ સુરા
જ્વલનસમિદ્ધવપુઃપ્રકાશિનઃ॥ 1-30-52 (1537)
ઇતિ સમરવરં સુરાઃ સ્થિતાસ્તે
પરિઘસહસ્રશતૈઃ સમાકુલમ્।
વિગલિતમિવ ચામ્બરાન્તરં
તપનમરીચિવિકાશિતં બભાસે॥ ॥ 1-30-53 (1538)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 30 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-30-6 અતિદૈવં દેવૈરપિ કર્તુમશક્યમ્॥ 1-30-7 ગુરુશબ્દપૂર્વાડ્ડીડ્વિહાયસાગતાવિત્યસ્માડ્ડઃ આદેરકારશ્ચ પૃષોદરાદિત્વાત્ ગરુડશબ્દો નિષ્પન્ન ઇત્યર્થઃ॥ 1-30-18 શાખાં મુક્ત્વા ગિરિં સમભ્યયુરિતિ સંબન્ધઃ॥ 1-30-19 શાખયા મુખસ્થયા વ્યાક્ષિપ્તં વદનં વચનક્રિયાયસ્ય સ તથા॥ 1-30-23 શતચર્મા શતગોચર્મણા કૃતા। વધ્રી રજ્જુઃ। ન પરિણહેત્ પરિતો ન બધ્નીયાત્॥ 1-30-29 વિકચાઃ હેમવદુજ્જ્વલાઃ॥ 1-30-33 દિવા અહ્નિ॥ 1-30-36 દેવાનાં દેવઃ પર્જન્યઃ॥ 1-30-42 અન્યેષામસાધ્યમપ્યયં સાધયેત્॥ 1-30-48 ભાનુમન્તિ દીપ્તિમન્તિ॥ 1-30-50 સ્વદેહરૂપાણિ સ્વદેહાનુરૂપાણિ॥ 1-30-52 જ્વલનવત્સમિદ્ધૈર્દીપ્યમાનૈર્વપુર્ભિઃ પ્રકાશિનઃ॥ ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 30 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 031
॥ શ્રીઃ ॥
1.31. અધ્યાયઃ 031
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
વાલખિલ્યતપસા ગરુડોત્પત્તિકથનપૂર્વકં તસ્ય પક્ષીન્દ્રત્વેઽભિષેચનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-31-0 (1539)
શૌનક ઉવાચ। 1-31-0x (135)
કોઽપરાધો મહેન્દ્રસ્ય કઃ પ્રમાદશ્ચ સૂતજ।
તપસા વાલખિલ્યાનાં સંભૂતો ગરુડઃ કથમ્॥ 1-31-1 (1540)
કશ્યપસ્ય દ્વિજાતેશ્ચ કથં વૈ પક્ષિરાટ્ સુતઃ।
અધૃષ્ટઃ સર્વભૂતાનામવધ્યસ્ચાભવત્કથમ્॥ 1-31-2 (1541)
કથં ચ કામચારી સ કામવીર્યશ્ચ ખેચરઃ।
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું પુરાણે યદિ પઠ્યતે॥ 1-31-3 (1542)
સૌતિરુવાચ। 1-31-4x (136)
વિષયોઽયં પુરાણસ્ય યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ।
શૃણુ મે વદતઃ સર્વમેતત્સંક્ષેપતોં દ્વિજ॥ 1-31-4 (1543)
યજતઃ પુત્રકામસ્ય કશ્યપસ્ય પ્રજાપતેઃ।
સાહાય્યમૃષયો દેવા ગન્ધર્વાશ્ચ દદુઃ કિલ॥ 1-31-5 (1544)
તત્રેધ્માનયને શક્રો નિયુક્તઃ કશ્યપેન હ।
મુનયો વાલખિલ્યાશ્ચ યે ચાન્યે દેવતાગણાઃ॥ 1-31-6 (1545)
શક્રસ્તુ વીર્યસદૃશમિધ્યભારં ગિરિપ્રભમ્।
સમુદ્યમ્યાનયામાસ નાતિકૃચ્છ્રાદિવ પ્રભુઃ॥ 1-31-7 (1546)
અથાપશ્યદૃષીન્હ્રસ્વાનઙ્ગુષ્ઠોદરવર્ષ્મણઃ।
પલાશવર્તિકામેકાં વહતઃ સંહતાન્પથિ॥ 1-31-8 (1547)
પ્રલીનાન્સ્વેષ્વિવાઙ્ગેષુ નિરાહારાંસ્તપોધનાન્।
ક્લિશ્યમાનાન્મન્દબલાન્ગોષ્પદે સંપ્લુતોદકે॥ 1-31-9 (1548)
તાન્સર્વાન્વિસ્મયાવિષ્ટો વીર્યોન્મત્તઃ પુરન્દરઃ।
અપહાસ્યાભ્યગાચ્છીઘ્રં લમ્બયિત્વાઽવમન્ય ચ॥ 1-31-10 (1549)
તેઽથ રોષસમાવિષ્ટાઃ સુભૃશં જાતમન્યવઃ।
આરેભિરે મહત્કર્મ તદા શક્રભયંકરમ્॥ 1-31-11 (1550)
જુહુવુસ્તે સુતપસો વિધિવજ્જાતવેદસમ્।
મન્ત્રૈરુચ્ચાવચૈર્વિપ્રા યેન કામેન તચ્છૃણુ॥ 1-31-12 (1551)
કામવીર્યઃ કામગમો દેવરાજભયપ્રદઃ।
ઇન્દ્રોઽન્યઃ સર્વદેવાનાં ભવેદિતિ યતવ્રતાઃ॥ 1-31-13 (1552)
ઇન્દ્રાચ્છતગુણઃ શૌર્યે વીર્યે ચૈવ મનોજવઃ।
તપસો નઃ ફલેનાદ્ય દારુણઃ સંભવિત્વિતિ॥ 1-31-14 (1553)
તદ્બુદ્ધ્વા ભૃશસંતપ્તો દેવરાજઃ શતક્રતુઃ।
જગામ શરણં તત્ર કશ્યપં સંશિતવ્રતમ્॥ 1-31-15 (1554)
તચ્છ્રુત્વા દેવરાજસ્ય કશ્યપોઽથ પ્રજાપતિઃ।
વાલખિલ્યાનુપાગમ્ય કર્મસિદ્ધિમપૃચ્છત॥ 1-31-16 (1555)
`કશ્યપ ઉવાચ। 1-31-17x (137)
કેન કામેન ચારબ્ધં ભવદ્ભિર્હોમકર્મ ચ।
યાથાતથ્યેન મે બ્રૂત શ્રોતું કૌતૂહલં હિ મે॥ 1-31-17 (1556)
વાલખિલ્યા ઊચુઃ। 1-31-18x (138)
અવજ્ઞાતાઃ સુરેન્દ્રેણ મૂઢેનાકૃતબુદ્ધિના।
ઐશ્વર્યમદમત્તેન સદાચારાન્નિરસ્યતા॥ 1-31-18 (1557)
તદ્વિઘાતાર્થમારમ્ભો વિધિવત્તસ્ય કશ્યપ॥ 1-31-19 (1558)
સૌતિરુવાચ।' 1-31-20x (139)
એવમસ્ત્વિતિ તં ચાપિ પ્રત્યૂચુઃ સત્યવાદિનઃ।
તાન્કશ્યપ ઉવાચેદં સાન્ત્વપૂર્વં પ્રજાપતિઃ॥ 1-31-20 (1559)
અયમિન્દ્રસ્ત્રિભુવને નિયોગાદ્બ્રહ્મણઃ કૃતઃ।
ઇન્દ્રાર્થે ચ ભવન્તોઽપિ યત્નવન્તસ્તપોધનાઃ॥ 1-31-21 (1560)
ન મિથ્યા બ્રહ્મણો વાક્યં કર્તુમર્હથ સત્તમાઃ।
ભવતાં હિ ન મિથ્યાઽયં સંકલ્પો વૈ ચિકીર્ષિતઃ॥ 1-31-22 (1561)
ભવત્વેષ પતત્રીણામિન્દ્રોઽતિબલસત્ત્વવાન્।
પ્રસાદઃ ક્રિયતામસ્ય દેવરાજસ્ય યાચતઃ॥ 1-31-23 (1562)
સૌતિરુવાચ। 1-31-24x (140)
એવમુક્તાઃ કશ્યપેન વાલખિલ્યાસ્તપોધનાઃ।
પ્રત્યૂચુરભિસંપૂજ્ય મુનિશ્રેષ્ઠં પ્રજાપતિમ્॥ 1-31-24 (1563)
વાલખિલ્યા ઊચુઃ। 1-31-25x (141)
ઇન્દ્રાર્થોઽયં સમારમ્ભઃ સર્વેષાં નઃ પ્રજાપતે।
અપત્યાર્થં સમારમ્ભો ભવતશ્ચાયમીપ્સિતઃ॥ 1-31-25 (1564)
તદિદં સફલં કર્મ ત્વયૈવ પ્રતિગૃહ્યતામ્।
તથા ચૈવં વિધત્સ્વાત્ર યથા શ્રેયોઽનુપશ્યસિ॥ 1-31-26 (1565)
સૌતિરુવાચ। 1-31-27x (142)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ દેવી દાક્ષાયણી શુભા।
વિનતા નામ કલ્યાણી પુત્રકામા યશસ્વિની॥ 1-31-27 (1566)
તપસ્તપ્ત્વા વ્રતપરા સ્નાતા પુંસવને શુચિઃ।
ઉપચક્રામ ભર્તારં તામુવાચાથ કશ્યપઃ॥ 1-31-28 (1567)
આરમ્ભઃ સફલો દેવિ ભવિતા યસ્ત્વયેપ્સિતઃ।
જનયિષ્યસિ પુત્રૌ દ્વૌ વીરૌ ત્રિભુવનેશ્વરૌ॥ 1-31-29 (1568)
તપસા વાલખિલ્યાનાં મમ સંકલ્પતસ્તથા।
ભવિષ્યતો મહાભાગૌ પુત્રૌ ત્રૈલોક્યપૂજિતૌ॥ 1-31-30 (1569)
ઉવાચ ચૈનાં ભગવાન્કશ્યપઃ પુનરેવ હ।
ધાર્યતામપ્રમાદેન ગર્ભોઽયં સુમહોદયઃ॥ 1-31-31 (1570)
એકઃ સર્વપતત્રીણામિન્દ્રત્વં કારયિષ્યતિ।
લોકસંભાવિતો વીરઃ કામરૂપો વિહઙ્ગમઃ॥ 1-31-32 (1571)
સૌતિરુવાચ। 1-31-33x (143)
શતક્રતુમથોવાચ પ્રીયમાણઃ પ્રજાપતિઃ।
ત્વત્સહાયૌ મહાવીર્યૌ ભ્રાતરૌ તે ભવિષ્યતઃ॥ 1-31-33 (1572)
નૈતાભ્યાં ભવિતા દોષઃ સકાશાત્તે પુરંદર।
વ્યેતુ તે શક્ર સંતાપસ્ત્વમેવેન્દ્રો ભવિષ્યસિ॥ 1-31-34 (1573)
ન ચાપ્યેવં ત્વયા ભૂયઃ ક્ષેપ્તવ્યા બ્રહ્મવાદિનઃ।
ન ચાવમાન્યા દર્પાત્તે વાગ્વજ્રા ભૃશકોપનાઃ॥ 1-31-35 (1574)
સૌતિરુવાચ। 1-31-36x (144)
એવમુક્તો જગામેન્દ્રો નિર્વિશઙ્કસ્ત્રિવિષ્ટપમ્।
વિનતા ચાપિ સિદ્ધાર્થા બભૂવ મુદિતા તથા॥ 1-31-36 (1575)
જનયામાસ પુત્રૌ દ્વાવરુણં ગરુડં તથા।
વિકલાઙ્ગોઽરુણસ્તત્ર ભાસ્કરસ્ય પુરઃસરઃ॥ 1-31-37 (1576)
પતત્ત્રીણાં ચ ગરુડમિન્દ્રત્વેનાભ્યષિઞ્ચત।
તસ્યૈતત્કર્મ સુમહચ્છ્રૂયતાં ભૃગુનન્દન॥ ॥ 1-31-38 (1577)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ એકત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 31 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-31-8 અઙ્ગુષ્ઠોદરપ્રમાણં વર્ષ્મ શરીરં યેષાં તાન્। વર્તિકાં યષ્ટિમ્॥ 1-31-9 સ્વેષ્વઙ્ગેષુ પ્રલીનાનિવ અતિકૃશાનિત્યર્થઃ। ક્લિશ્યમાનાન્ ગોષ્પદમાત્રેતિ જલે મજ્જનેનેત્યર્થઃ॥ 1-31-11 જાતમન્યવઃ દીનાઃ। મન્યુર્દૈન્યે ક્રતૌ ક્રુધીતિ કોશઃ॥ 1-31-14 દારુણઃ ઇન્દ્રં પ્રત્યેવ॥ 1-31-16 કર્મસિદ્ધિમપૃચ્છત સિદ્ધ વઃ કર્મેત્યપૃચ્છત્॥ 1-31-20 એવમસ્તુ સિદ્ધમસ્તુ॥ 1-31-28 પુંસવને ઋતુકાલે॥ 1-31-32 કારયિષ્યતિ સ્વાર્થે ણિચ્॥ એકત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 31 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 032
॥ શ્રીઃ ॥
1.32. અધ્યાયઃ 032
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દેવગરુડયુદ્ધં તત્ર દેવાનાં પરાજયઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-32-0 (1578)
સૌતિરુવાચ। 1-32-0x (145)
`તતસ્તસ્માદ્ગિરિવરાત્સમુદીર્ણમહાબલઃ।'
ગરુડઃ પક્ષિરાટ્ તૂર્ણં સંપ્રાપ્તો વિબુધાન્પ્રતિ॥ 1-32-1 (1579)
તં દૃષ્ટ્વાતિબલં ચૈવ પ્રાકમ્પન્ત સુરાસ્તતઃ।
પરસ્પરં ચ પ્રત્યઘ્નન્સર્વપ્રહરણાન્યુત॥ 1-32-2 (1580)
તત્ર ચાસીદમેયાત્મા વિદ્યુદગ્નિસમપ્રભઃ।
ભૌમનઃ સુમહાવીર્યઃ સોમસ્ય પરિરક્ષિતા॥ 1-32-3 (1581)
સ તેન પતગેન્દ્રેણ પક્ષતુણ્ડનખૈઃ ક્ષતઃ।
મુહૂર્તમતુલં યુદ્ધં કૃત્વા વિનિહતો યુધિ॥ 1-32-4 (1582)
રજશ્ચોદ્ધૂય સુમહત્પક્ષવાતેન ખેચરઃ।
કૃત્વા લોકાન્નિરાલોકાંસ્તેન દેવાનવાકિરત્॥ 1-32-5 (1583)
તેનાવકીર્ણા રજસા દેવા મોહમુપાગમન્।
ન ચૈવં દદૃશુશ્છન્ના રજસાઽમૃતરક્ષિણઃ॥ 1-32-6 (1584)
એવં સંલોડયામાસ ગરુડસ્ત્રિદિવાલયમ્।
પક્ષતુણ્ડપ્રહારૈસ્તુ દેવાન્સ વિદદાર હ॥ 1-32-7 (1585)
તતો દેવઃ સહસ્રાક્ષસ્તૂર્ણં વાયુમચોદયત્।
વિક્ષિપેમાં રજોવૃષ્ટિં તવેદં કર્મ મારુત॥ 1-32-8 (1586)
સૌતિરુવાચ। 1-32-9x (146)
અથ વાયુરપોવાહ તદ્રજસ્તરસા બલી।
તતો વિતિમિરે જાતે દેવાઃ શકુનિમાર્દયન્॥ 1-32-9 (1587)
નનાદોચ્ચૈઃ સ બલવાન્મહામેઘ ઇવામ્બરે।
વધ્યમાનઃ સુરગણૈઃ સર્વભૂતાનિ ભીષયન્॥ 1-32-10 (1588)
ઉત્પપાત મહાવીર્યઃ પક્ષિરાટ્ પરવીરહા।
સમુત્પત્યાન્તરિક્ષસ્થં દેવાનામુપરિ સ્થિતમ્॥ 1-32-11 (1589)
વર્મિમો વિબુધાઃ સર્વે નાનાશસ્ત્રૈરવાકિરન્।
પટ્ટિશૈઃ પરિધૈઃ શૂલૈર્ગદાભિશ્ચ સવાસવાઃ॥ 1-32-12 (1590)
ક્ષુરપ્રૈર્જ્વલિતૈશ્ચાપિ ચક્રૈરાદિત્યરૂપિભિઃ।
નાનાશસ્ત્રવિસર્ગૈસ્તૈર્વધ્યમાનઃ સમન્તતઃ॥ 1-32-13 (1591)
કુર્વન્સુતુમુલં યુદ્ધં પક્ષિરાણ્ણ વ્યકમ્પત।
નિર્દહન્નિવ ચાકાશે વૈનતેયઃ પ્રતાપવાન્।
પક્ષાભ્યામુરસા ચૈવ સમન્તાદ્વ્યક્ષિપત્સુરાન્॥ 1-32-14 (1592)
તે વિક્ષિપ્તાસ્તતો દેવા દુદ્રુવુર્ગરુડાર્દિતાઃ।
નખતુણ્ડક્ષતાશ્ચૈવ સુસ્રુવુઃ શોણિતં બહુ॥ 1-32-15 (1593)
સાધ્યાઃ પ્રાચીં સગન્ધર્વા વસવો દક્ષિણાં દિશમ્।
પ્રજગ્મુઃ સહિતા રુદ્રાઃ પતગેન્દ્રપ્રધર્ષિતાઃ॥ 1-32-16 (1594)
દિશં પ્રતીચીમાદિત્યા નાસત્યાવુત્તરાં દિશમ્।
મુહુર્મુહુઃ પ્રેક્ષમાણા યુધ્યમાનં મહૌજસઃ॥ 1-32-17 (1595)
અશ્વક્રન્દેન વીરેણ રેણુકેન ચ પક્ષિરાટ્।
ક્રથનેન ચ શૂરેણ તપનેન ચ ખેચરઃ॥ 1-32-18 (1596)
ઉલૂકશ્વસનાભ્યાં ચ નિમેષેણ ચ પક્ષિરાટ્।
પ્રરુજેન ચ સંગ્રામં ચકાર પુલિનેન ચ॥ 1-32-19 (1597)
તાન્પક્ષનખતુણ્ડાગ્રૈરભિનદ્વિનતાસુતઃ।
યુગાન્તકાલે સંક્રુદ્ધઃ પિનાકીવ પરંતપ॥ 1-32-20 (1598)
મહાબલા મહોત્સાહાસ્તેન તે બહુધા ક્ષતાઃ।
રેજુરભ્રઘનપ્રખ્યા રુધિરૌઘપ્રવર્ષિણઃ॥ 1-32-21 (1599)
તાન્કૃત્વા પતગશ્રેષ્ઠઃ સર્વાનુત્ક્રાન્તજીવિતાન્।
અતિક્રાન્તોઽમૃતસ્યાર્થે સર્વતોઽગ્નિમપશ્યત॥ 1-32-22 (1600)
આવૃણ્વાનં મહાજ્વાલમર્ચિર્ભિઃ સર્વતોઽમ્બરમ્।
દહન્તમિવ તીક્ષ્ણાંશું ચણ્ડવાયુસમીરિતમ્॥ 1-32-23 (1601)
`નભઃ સ્પૃશન્તં જ્વાલાભિઃ સર્વભૂતભયંકરમ્।'
તતો નવત્યા નવતીર્મુખાનાં
કૃત્વા મહાત્મા ગરુડસ્તરસ્વી।
નદીઃ સમાપીય મુખૈસ્તતસ્તૈઃ
સુશીઘ્રમાગમ્ય પુનર્જવેન॥ 1-32-24 (1602)
જ્વલન્તમગ્નિં તમમિત્રતાપનઃ
સમાસ્તરત્પત્રરથો નદીભિઃ।
તતઃ પ્રચક્રે વપુરન્યદલ્પં
પ્રવેષ્ટુકામોઽગ્નિમભિપ્રશામ્ય॥ ॥ 1-32-25 (1603)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ દ્વાત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 32 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-32-3 ભૌમનઃ વિશ્વકર્મા॥ 1-32-4 વિનિહતઃ મૃતકલ્પઃ કૃતઃ॥ 1-32-9 અપોવાહ અપસારિતવાન્॥ 1-32-24 નવત્યાઃ નવતીઃ શતાધિકાષ્ટસાહસ્રીઃ॥ 1-32-25 સમાસ્તરત્ આચ્છાદિતવાન્ શામિતવાનિત્યર્થઃ॥ દ્વાત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 32 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 033
॥ શ્રીઃ ॥
1.33. અધ્યાયઃ 033
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
અમૃતસમીપે ગરુડસ્ય ગમનમ્॥ 1 ॥ અમૃતં ગૃહીત્વા ગચ્છતો ગરુડસ્ય વિષ્ણુદર્શનમ્॥ 2 ॥ વિષ્ણુગરુડયોઃ પરસ્પરં વરદાનમ્॥ 3 ॥ ગરુડસ્ય સુપર્ણનામપ્રાપ્તિઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-33-0 (1604)
સૌતિરુવાચ। 1-33-0x (147)
જામ્બૂનદમયો ભૂત્વા મરીચિનિકરોજ્જ્વલઃ।
પ્રવિવેશ બલાત્પક્ષી વારિવેગ ઇવાર્ણવમ્॥ 1-33-1 (1605)
સ ચક્રં ક્ષુરપર્યન્તમપશ્યદમૃતાન્તિકે।
પરિભ્રમન્તમનિશં તીક્ષ્ણધારમયસ્મયમ્॥ 1-33-2 (1606)
જ્વલનાર્કપ્રભં ઘોરં છેદનં સોમહારિણામ્।
ઘોરરૂપં તદત્યર્થં યન્ત્રં દેવૈઃ સુનિર્મિતમ્॥ 1-33-3 (1607)
તસ્યાન્તરં સ દૃષ્ટ્વૈ પર્યવર્તત ખેચરઃ।
અરાન્તરેણાભ્યપતત્સંક્ષિપ્યાઙ્ગં ક્ષણેન હ॥ 1-33-4 (1608)
અધશ્ચક્રસ્ય ચૈવાત્ર દીપ્તાનલસમદ્વ્યુતી।
વિદ્યુજ્જિહ્વૌ મહાવીર્યૌ દીપ્તાસ્યૌ દીપ્તલોચનૌ॥ 1-33-5 (1609)
ચક્ષુર્વિષૌ મહાઘોરૌ નિત્યં ક્રુદ્ધૌ તરસ્વિનૌ।
અમૃતસ્યૈવ રક્ષાર્થં દદર્શ ભુજગોત્તમૌ॥ 1-33-6 (1610)
સદા સંરબ્ધનયનૌ સદા ચાનિમિષેક્ષણૌ।
તયોરેકોઽપિ યં પશ્યેત્સ તૂર્ણં ભસ્મસાદ્ભવેત્॥ 1-33-7 (1611)
`તૌ દૃષ્ટ્વા સહસા ખેદં જગામ વિનતાત્મજઃ।
કથમેતૌ મહાવીર્યૌ જેતવ્યૌ હરિભોજિનૌ॥ 1-33-8 (1612)
ઇતિ સંચિન્ત્ય ગરુડસ્તયોસ્તૂર્ણં નિરાકરઃ।'
તયોશ્ચક્ષૂંષિ રજસા સુપર્ણઃ સહસાઽઽવૃણોત્।
તાભ્યામદૃષ્ટરૂપોઽસૌ સર્વતઃ સમતાડયત્॥ 1-33-9 (1613)
તયોરઙ્ગે સમાક્રમ્ય વૈનતેયોઽન્તરિક્ષગઃ।
આચ્છિનત્તરસા મધ્યે સોમમભ્યદ્રવત્તતઃ॥ 1-33-10 (1614)
સમુત્પાટ્યામૃતં તત્ર વૈનતેયસ્તતો બલી।
ઉત્પપાત જવેનૈવ યન્ત્રમુન્મથ્ય વીર્યવાન્॥ 1-33-11 (1615)
અપીત્વૈવામૃતં પક્ષી પરિગૃહ્યાશુ નિઃસૃતઃ।
આગચ્છદપરિશ્રાન્ત આવાર્યાર્કપ્રભાં તતઃ॥ 1-33-12 (1616)
વિષ્ણુના ચ તદાકાશે વૈનતેયઃ સમેયિવાન્।
તસ્ય નારાયણસ્તુષ્ટસ્તેનાલૌલ્યેન કર્મણા॥ 1-33-13 (1617)
તમુવાચાવ્યયો દેવો વરદોઽસ્મીતિ ખેચરમ્।
સ વવ્રે તવ તિષ્ઠેયમુપરીત્યન્તરિક્ષગઃ॥ 1-33-14 (1618)
ઉવાચ ચૈનં ભૂયોઽપિ નારાયણમિદં વચઃ।
અજરશ્ચામરશ્ચ સ્યામમૃતેન વિનાઽપ્યહમ્॥ 1-33-15 (1619)
સૌતિરુવાચ। 1-33-16x (148)
એવમસ્ત્વિતિ તં વિષ્ણુરુવાચ વિનતાસુતમ્।
પ્રતિગૃહ્ય વનૌ તૌ ચ ગરુડો વિષ્ણુમબ્રવીત્॥ 1-33-16 (1620)
ભવતેપિ વરં દદ્યાં વૃણોતુ ભગવાનપિ।
તં વવ્રે વાહનં વિષ્ણુર્નરુત્મન્તં મહાબલમ્॥ 1-33-17 (1621)
ધ્વજં ચ ચક્રે ભગવાનુપરિ સ્થાસ્યસીતિ તમ્।
એવમસ્ત્વિતિ તં દેવમુક્ત્વા નારાયણં ખગઃ॥ 1-33-18 (1622)
વવ્રાજ તરસા વેગાદ્વાયું સ્પર્ધન્મહાજવઃ।
તં વ્રજન્તં ખગશ્રેષ્ઠં વજ્રેણેન્દ્રોઽભ્યતાડયત્॥ 1-33-19 (1623)
હરન્તમમૃતં રોષાદ્ગરુડં પક્ષિણાં વરમ્।
તમુવાચેન્દ્રમાક્રન્દે ગરુડઃ પતતાં વરઃ॥ 1-33-20 (1624)
પ્રહસઞ્શ્લક્ષ્ણયા વાચા તથા વજ્રસમાહતઃ।
ઋષેર્માનં કરિષ્યામિ વજ્રં યસ્યાસ્થિસંભવમ્॥ 1-33-21 (1625)
વજ્રસ્ય ચ કરિષ્યામિ તવૈવ ચ શતક્રતો।
એતત્પત્રં ત્યજામ્યેકં યસ્યાન્તં નોપલપ્સ્યસે॥ 1-33-22 (1626)
ન ચ વજ્રનિપાતેન રુજા મેઽસ્તીહ કાચન।
એવમુક્ત્વા તતઃ પુત્રમુત્સસર્જ સ પક્ષિરાટ્॥ 1-33-23 (1627)
તદુત્સૃષ્ટમભિપ્રેક્ષ્ય તસ્ય પર્ણમનુત્તમમ્।
હૃષ્ટાનિ સર્ધભૂતાનિ નામ ચક્રુર્ગરુત્મતઃ॥ 1-33-24 (1628)
સુરૂપં પત્રમાલક્ષ્ય સુપર્ણોઽયં ભવત્વિતિ।
તદ્દૃષ્ટ્વા મહદાશ્ચર્યં સહસ્રાક્ષઃ પુરંદરઃ।
ખગો મહદિદં ભૂતમિતિ મત્વાઽભ્યભાષત॥ 1-33-25 (1629)
બલં વિજ્ઞાતુમિચ્છામિ યત્તે પરમનુત્તમમ્।
સખ્યં ચાનન્તમિચ્છામિ ત્વયા સહ ખગોત્તમ॥ ॥ 1-33-26 (1630)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીપર્વણિ ત્રયસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 33 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-33-4 સંક્ષિપ્ય અણુતરં કૃત્વા॥ 1-33-10 તયોઃ અઙ્ગે દેહૌ આચ્છિનત્ ખણ્ડશઃ કૃતવાન્॥ 1-33-11 યન્ત્રમુન્મથ્ય અમૃતં અમૃતકુમ્ભં સમુત્પાઠ્ય ઉત્પપાતેત્યન્વયઃ॥ 1-33-12 આવાર્ય વારયિત્વા તિરસ્કૃત્યેત્યર્થઃ॥ 1-33-13 અલૌલ્યેન અમૃતપાનલોભરાહિત્યેન॥ 1-33-14 ઉપરિ ધ્વજે ઇત્યર્થઃ॥ 1-33-19 સ્પર્ધાવાનિવાચરતીતિ સ્પર્ધન્॥ 1-33-20 આક્રન્દે કલકલે॥ 1-33-21 ઋષેઃ દધીચેઃ॥ ત્રયસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 33 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 034
॥ શ્રીઃ ॥
1.34. અધ્યાયઃ 034
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રસ્ય ગરુડસખ્યલાભઃ॥ 1 ॥ ઇન્દ્રાદ્ગરુડસ્ય વરલાભઃ॥ 2 ॥ વિનતાયા દાસ્યમોચનમ્॥ 3 ॥ સર્પાણાં દ્વિજિહ્વત્વપ્રાપ્તિઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-34-0 (1631)
સૌતિરુવાચ। 1-34-0x (149)
`ઇત્યેવમુક્તો ગરુડઃ પ્રત્યુવાચ શચીપતિમ્'। 1-34-1 (1632)
ગરુડ ઉવાચ।
સખ્યં મેઽસ્તુ ત્વયા દેવ યથેચ્છસિ પુરંદર।
બલં તુ મમ જાનીહિ મહચ્ચાસહ્યમેવ ચ॥ 1-34-1x (150)
કામં નૈતત્પ્રશંસન્તિ સન્તઃ સ્વબલસંસ્તવમ્।
`અનિમિત્તં સુરશ્રેષ્ઠ સદ્યઃ પ્રાપ્નોતિ ગર્હણામ્॥ 1-34-2 (1633)
ગુણસંકીર્તનં ચાપિ પૃષ્ટેનાન્યેન ગોપતે।
વક્તવ્યં ન તુ વક્તવ્યં સ્વયમેવ શતક્રતો॥' 1-34-3 (1634)
સખેતિ કૃત્વા તુ સખે પૃષ્ટો વક્ષ્યામ્યહં ત્વયા।
ન હ્યાત્મસ્તવસંયુક્તં વક્તવ્યમનિમિત્તતઃ॥ 1-34-4 (1635)
સપર્વતવનામુર્વીં સસાગરજલામિમામ્।
વહે પક્ષેણ વૈ શક્ર ત્વામપ્યત્રાવલમ્બિનમ્॥ 1-34-5 (1636)
સર્વાન્સંપિણ્ડિતાન્વાપિ લોકાન્સસ્થાણુજઙ્ગમાન્।
વહેયમપરિશ્રાન્તો વિદ્ધીદં મે મહદ્બલમ્॥ 1-34-6 (1637)
સૌતિરુવાચ। 1-34-7x (151)
ઇત્યુક્તવચનં વીરં કિરીટી શ્રીમતાં વરઃ।
આહ શૌનક દેવેન્દ્રઃ સર્વલોકહિતઃ પ્રભુઃ॥ 1-34-7 (1638)
એવમેવ યથાત્થ ત્વં સર્વં સંભાવ્યતે ત્વયિ।
સંગૃહ્યતામિદાનીં મે સખ્યમત્યન્તમુત્તમમ્॥ 1-34-8 (1639)
ન કાર્યં યદિ સોમેન મમ સોમઃ પ્રદીયતામ્।
અસ્માંસ્તે હિ પ્રબાધેયુર્યેભ્યો દદ્યાદ્ભવાનિમમ્॥ 1-34-9 (1640)
ગરુડ ઉવાચ। 1-34-10x (152)
કિંચિત્કારણમુદ્દિશ્ય સોમોઽયં નીયતે મયા।
ન દાસ્યામિ સમાપાતું સોમં કસ્મૈચિદપ્યહમ્॥ 1-34-10 (1641)
યત્રેમં તુ સહસ્રાક્ષ નિક્ષિપેયમહં સ્વયમ્।
ત્વમાદાય તતસ્તૃર્ણં હરેથાસ્ત્રિદિવેશ્વર॥ 1-34-11 (1642)
શક્ર ઉવાચ। 1-34-12x (153)
વાક્યેનાનેન તુષ્ટોઽહં યત્ત્વયોક્તમિહાણ્ડજ।
યમિચ્છસિ વરં મત્તસ્તં ગૃહાણ ખગોત્તમ॥ 1-34-12 (1643)
સૌતિરુવાચ। 1-34-13x (154)
ઇત્યુક્તઃ પ્રત્યુવાચેદં કદ્રૂપુત્રાનનુસ્મરન્।
ભવેયુર્ભુજગાઃ શક્ર મમ ભક્ષ્યા મહાબલાઃ॥ 1-34-13 (1644)
ગરુડ ઉવાચ। 1-34-14x (155)
ઈશોઽહમપિ સર્વસ્ય કરિષ્યામિ તુ તેઽર્થિતામ્।
ભવેયુર્ભુજગાઃ શક્ર મમ ભક્ષ્યા મહાબલાઃ॥ 1-34-14 (1645)
સૌતિરુવાચ। 1-34-15x (156)
તથેત્યુક્ત્વાઽન્વગચ્છત્તં તતો દાનવસૂદનઃ।
દેવદેવં મહાત્માનં યોગિનામીશ્વરં હરિમ્॥ 1-34-15 (1646)
સ ચાન્વમોદત્તં ચાર્થં યથોક્તં ગરુડેન વૈ।
ઇદં ભૂયો વચઃ પ્રાહ ભગવાંસ્ત્રિદશેશ્વરઃ॥ 1-34-16 (1647)
હરિષ્યામિ વિનિક્ષિપ્તં સોમમિત્યનુભાષ્ય તમ્।
આજગામ તતસ્તૂર્ણં સુપર્ણી માતુરન્તિકમ્॥ 1-34-17 (1648)
`વિનયાવનતો ભૂત્વા વચનં ચેદમબ્રવીત્।
ઇદમાનીતમમૃતં દેવાનાં ભવનાન્મયા॥ 1-34-18 (1649)
પ્રશાધિ કિમિતો માતઃ કરિષ્યામિ શુભવ્રતે। 1-34-19 (1650)
વિનતોવાચ।
પરિતુષ્ટાઽહમેતેન કર્મણા તવ પુત્રક॥ 1-34-19x (157)
અજરશ્ચાભરશ્ચૈવ દેવાનાં સુપ્રિયો ભવ। 1-34-20 (1651)
સૌતિરુવાચ।'
અથ સર્પાનુવાચેદં સર્વાન્પરમહૃષ્ટવત્। 1-34-20x (158)
ગરુડ ઉવાચ।
ઇદમાનીતમમૃતં નિક્ષેપ્સ્યામિ કુશેષુ વઃ॥ 1-34-20x (159)
સ્નાતા મઙ્ગલસંયુક્તાસ્તતઃ પ્રાશ્નીત પન્નગાઃ।
ભવદ્ભિરિદમાસીનૈર્યદુક્તં તદ્વચસ્તદા॥ 1-34-21 (1652)
અદાસી ચૈવ માતેયમદ્યપ્રભૃતિ ચાસ્તુ મે।
યથોક્તં ભવતામેતદ્વચો મે પ્રતિપાદિતમ્॥ 1-34-22 (1653)
સૌતિરુવાચ। 1-34-23x (160)
તતઃ સ્નાતું ગતાઃ સર્પાઃ પ્રત્યુક્ત્વા તં તથેત્યુત।
શક્રોઽપ્યમૃતમાક્ષિપ્ય જગામ ત્રિદિવં પુનઃ॥ 1-34-23 (1654)
અથાગતાસ્તમુદ્દેશં સર્પાઃ સોમાર્થિનસ્તદા।
સ્નાતાશ્ચ કુતજપ્યાશ્ચ પ્રહૃષ્ટાઃ કૃતમઙ્ગલાઃ॥ 1-34-24 (1655)
`પરસ્પરકૃતદ્વેષાઃ સોમપ્રાશનકર્મણિ।
અહં પૂર્વમહં પૂર્વમિત્યુક્ત્વા તે સમાદ્રવન્॥' 1-34-25 (1656)
યત્રૈતદમૃતં ચાપિ સ્થાપિતં કુશસંસ્તરે।
તદ્વિજ્ઞાય હૃતં સર્પાઃ પ્રતિમાયાકૃતં ચ તત્॥ 1-34-26 (1657)
સોમસ્થાનમિદં ચેતિ દર્ભાંસ્તે લિલિહુસ્તદા।
તતો દ્વિધા કૃતા જિહ્વાઃ સર્પાણાં તેન કર્મણા॥ 1-34-27 (1658)
અભવંશ્ચામૃતસ્પર્શાદ્દર્ભાસ્તેઽથ પવિત્રિણઃ।
`નાગાશ્ચ વઞ્ચિતા ભૂત્વા વિસૃજ્ય વિનતાં તતઃ।
વિષાદમગમંસ્તીવ્રં ગરુડસ્ય બલાત્પ્રભો॥' 1-34-28 (1659)
એવં તદમૃતં તેન હૃતમાહૃતમેવ ચ।
દ્વિજિહ્વાશ્ચ કૃતાઃ સર્પા ગરુડેન મહાત્મના॥ 1-34-29 (1660)
તતઃ સુપર્ણઃ પરમપ્રહર્ષવા-
ન્વિહૃત્ય માત્રા સહ તત્ર કાનને।
ભુજંગભક્ષઃ પરમાર્ચિતઃ ખગૈ-
રહીનકીર્તિર્વિનતામનન્દયત્॥ 1-34-30 (1661)
ઇમાં કથાં યઃ શૃણુયાન્નરઃ સદા
પઠેત વા દ્વિજગણમુખ્યસંસદિ।
અસંશયં ત્રિદિવમિયાત્સ પુણ્યભા-
ઙ્મહાત્મનઃ પતગપતેઃ પ્રકીર્તનાત્॥ ॥ 1-34-31 (1662)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ ચતુસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 34 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-34-6 સંપિણ્ડિતાન્ એકીકૃતાન્। સ્થાણુ સ્થાવરમ્॥ 1-34-7 કિરીટી ઇન્દ્રઃ॥ 1-34-13 ઉપધિકૃતં છલકૃતમ્॥ 1-34-14 ઈશઃ સમર્થઃ। અર્થિતાં અન્યસ્મૈ અમૃતં ન દેયમિત્યર્થેપ્સુતામ્॥ 1-34-17 અનુભાષ્ય હે ગરુડેતિ સંબોધ્ય॥ 1-34-20 ઇદં વઃ યુષ્માકમમૃતં ન તુ મમ॥ 1-34-26 પ્રતિમાયાકૃતં યથા દાસ્યં માયાકૃતં તથા અમૃતદાનમપિ ઇતરેણ કૃતમિત્યર્થઃ॥ ચતુસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 34 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 035
॥ શ્રીઃ ॥
1.35. અધ્યાયઃ 035
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સર્પનામકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-35-0 (1663)
શૌનક ઉવાચ। 1-35-0x (161)
ભુજઙ્ગમાનાં શાપસ્ય માત્રા ચૈવ સુતેન ચ।
વિનતાયાસ્ત્વયા પ્રોક્તં કારણં સૂતનન્દન॥ 1-35-1 (1664)
વરપ્રદાનં ભર્ત્રા ચ કદ્રૂવિનતયોસ્તથા।
નામની ચૈવ તે પ્રોક્તે પક્ષિણોર્વૈનતેયયોઃ॥ 1-35-2 (1665)
પન્નગાનાં તુ નામાનિ ન કીતર્યસિ સૂતજ।
પ્રાધાન્યેનાપિ નામાનિ શ્રોતુમિચ્છામહે વયમ્॥ 1-35-3 (1666)
સૌતિરુવાચ। 1-35-4x (162)
બહુત્વાન્નામધેયાનિ પન્નગાનાં તપોધન।
ન કીર્તયિષ્યે સર્વેષાં પ્રાધાન્યેન તુ મે શૃણુ॥ 1-35-4 (1667)
શેષઃ પ્રથમતો જાતો વાસુકિસ્તદનન્તરમ્।
ઐરાવતસ્તક્ષકશ્ચ કર્કોટકધનઞ્જયૌ॥ 1-35-5 (1668)
કાલિયો મણિનાગશ્ચ નાગશ્ચાપૂરણસ્તથા।
નાગસ્તથા પિઞ્જરક એલાપત્રોઽથ વામનઃ॥ 1-35-6 (1669)
નીલાનીલૌ તથા નાગૌ કલ્માષશબલૌ તથા।
આર્યકશ્ચોગ્રકશ્ચૈવ નાગઃ કલશપોતકઃ॥ 1-35-7 (1670)
સુમનાખ્યો દધિમુખસ્તથા વિમલપિણ્ડકઃ।
આપ્તઃ કોટરકશ્ચૈવ શઙ્ખો વાલિશિખસ્તથા॥ 1-35-8 (1671)
નિષ્ટાનકો હેમગુહો નહુષઃ પિઙ્ગલસ્તથા।
બાહ્યકર્ણો હસ્તિપદસ્તથા મુદ્ગરપિણ્ડકઃ॥ 1-35-9 (1672)
કમ્બલાશ્વતરૌ ચાપિ નાગઃ કાલીયકસ્તથા।
વૃત્તસંવર્તકૌ નાગૌ દ્વૌ ચ પદ્માવિતિ શ્રુતૌ॥ 1-35-10 (1673)
નાગઃ શઙ્ખમુખશ્ચૈવ તથા કૂષ્માણ્ડકોઽપરઃ।
ક્ષેમકશ્ચ તથા નાગો નાગઃ પિણ્ડારકસ્તથા॥ 1-35-11 (1674)
કરવીરઃ પુષ્પદંષ્ટ્રો બિલ્વકો બિલ્વપાણ્ડુરઃ।
મૂષકાદઃ શઙ્ખશિરાઃ પૂર્ણભદ્રો હરિદ્રકઃ॥ 1-35-12 (1675)
અપરાજિતો જ્યોતિકશ્ચ પન્નગઃ શ્રીવહસ્તથા।
કૌરવ્યો ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ શઙ્ખપિણ્ડશ્ચ વીર્યવાન્॥ 1-35-13 (1676)
વિરજાશ્ચ સુબાહુશ્ચ શાલિપિણ્ડશ્ચ વીર્યવાન્।
હસ્તિપિણ્ડઃ પિઠરકઃ સુમુખઃ કૌણપાશનઃ॥ 1-35-14 (1677)
કુઠર઼ઃ કુઞ્જરશ્ચૈવ તથા નાગઃ પ્રભાકરઃ।
કુમુદઃ કુમુદાક્ષશ્ચ તિત્તિરિર્હલિકસ્તથા॥ 1-35-15 (1678)
કર્દમશ્ચ મહાનાગો નાગશ્ચ બહુમૂલકઃ।
કર્કરાકર્કરૌ નાગૌ કુણ્ડોદરમહોદરૌ॥ 1-35-16 (1679)
એતે પ્રાધાન્યતો નાગાઃ કીર્તિતા દ્વિજસત્તમ।
બહુત્વાન્નામધેયાનામિતરે નાનુકીર્તિતાઃ॥ 1-35-17 (1680)
એતેષાં પ્રસવો યશ્ચ પ્રસવસ્ય ચ સંતતિઃ।
અસઙ્ખ્યેયેતિ મત્ત્વા તાન્ન બ્રવીમિ તપોધન॥ 1-35-18 (1681)
બહૂનીહ સહસ્રાણિ પ્રયુતાન્યર્બુદાનિ ચ।
અશક્યાન્યેવ સઙ્ખ્યાતું પન્નગાનાં તપોધન॥ ॥ 1-35-19 (1682)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ પઞ્ચત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 35 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-35-1 ભુજઙ્ગમાનાં માત્રા શાપો દત્તસ્તસ્ય કારણં અવજ્ઞયા માતુરાજ્ઞાકારિત્વં। વિનતાયાઃ સુતેન અરુણેન શાપો દત્તસ્તસ્ય કારણં સપત્નીર્ષ્યા॥ પઞ્ચત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 35 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 036
॥ શ્રીઃ ॥
1.36. અધ્યાયઃ 036
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
શેષસ્ય બ્રહ્મણો વરલાભઃ પૃથ્વીધારણાજ્ઞા ચ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-36-0 (1683)
શૌન ઉવાચ। 1-36-0x (163)
આખ્યાતા ભુજગાસ્તાત વીર્યવન્તો દુરાસદાઃ।
શાપં તં તેઽભિવિજ્ઞાય કૃતવન્તઃ કિમુત્તરમ્॥ 1-36-1 (1684)
સૌતિરુવાચ। 1-36-2x (164)
તેષાં તુ ભગવાઞ્છેષઃ કદ્રૂં ત્યક્ત્વા મહાયશાઃ।
ઉગ્રં તપઃ સમાતસ્થે વાયુભક્ષો યતવ્રતઃ॥ 1-36-2 (1685)
ગન્ધમાદનમાસાદ્ય બદર્યાં ચ તપોરતઃ।
ગોકર્ણે પુષ્કરારણ્યે તથા હિમવતસ્તટે॥ 1-36-3 (1686)
તેષુ તેષુ ચ પુણ્યેષુ તીર્થેષ્વાયતનેષુ ચ।
એકાન્તશીલો નિયતઃ સતતં વિજિતેન્દ્રિયઃ॥ 1-36-4 (1687)
તપ્યમાનં તપો ઘોરં તં દદર્શ પિતામહઃ।
સંશુષ્કમાંસત્વક્સ્નાયું જટાચીરધરં મુનિમ્॥ 1-36-5 (1688)
તમબ્રવીત્સત્યધૃતિં તપ્યમાનં પિતામહઃ।
કિમિદં કુરુષે શેષ પ્રજાનાં સ્વસ્તિ વૈ કુરુ॥ 1-36-6 (1689)
ત્વં હિ તીવ્રેણ તપસા પ્રજાસ્તાપયસેઽનઘ।
બ્રૂહિ કામં ચ મે શેષ યસ્તે હૃદિ વ્યવસ્થિતઃ॥ 1-36-7 (1690)
શેષ ઉવાચ। 1-36-8x (165)
સોદર્યા મમ સર્વે હિ ભ્રાતરો મન્દચેતસઃ।
સહ તૈર્નોત્સહે વસ્તું તદ્ભવાનનુમન્યતામ્॥ 1-36-8 (1691)
અભ્યસૂયન્તિ સતતં પરસ્પરમમિત્રવત્।
તતોઽહં તપ આતિષ્ઠે નૈતન્પશ્યેયમિત્યુત॥ 1-36-9 (1692)
ન મર્ષયન્તિ સસુતાં સતતં વિનતાં ચ તે।
અસ્માકં ચાપરો ભ્રાતા વૈનતેયોઽન્તરિક્ષગઃ॥ 1-36-10 (1693)
તં ચ દ્વિષન્તિ સતતં સ ચાપિ બલવત્તરઃ।
વરપ્રદાનાત્સ પિતુઃ કશ્યપસ્ય મહાત્મનઃ॥ 1-36-11 (1694)
સોઽહં તપઃ સમાસ્થાય મોક્ષ્યામીદં કલેવરમ્।
કથં મે પ્રેત્યભાવેઽપિ ન તૈઃ સ્યાત્સહ સઙ્ગમઃ॥ 1-36-12 (1695)
તમેવં વાદિનં શેષં પિતામહ ઉવાચ હ।
જાનામિ શેષ સર્વેષાં ભ્રાતૄણાં તે વિચેષ્ટિતમ્॥ 1-36-13 (1696)
માતુશ્ચાપ્યપરાધાદ્વૈ ભ્રાતૄણાં તે મહદ્ભયમ્।
કૃતોઽત્ર પરિહારશ્ચ પૂર્વમેવ ભુજઙ્ગમ॥ 1-36-14 (1697)
ભ્રાતૄણાં તવ સર્વેષાં ન શોકં કર્તુમર્હસિ।
વૃણીષ્વ ચ વરં મત્તઃ શેષ યત્તેઽભિકાઙ્ક્ષિતમ્॥ 1-36-15 (1698)
દાસ્યામિ હિ વરં તેઽદ્ય પ્રીતિર્મે પરમા ત્વયિ।
દિષ્ટ્યા બુદ્ધિશ્ચ તે ધર્મે નિવિષ્ટા પન્નગોત્તમ।
ભૂયો ભૂયશ્ચ તે બુદ્ધિર્ધર્મે ભવતુ સુસ્થિરા॥ 1-36-16 (1699)
શેષ ઉવાચ। 1-36-16x (166)
એષ એવ વરો દેવ કાઙ્ક્ષિતો મે પિતામહ।
ધર્મે મે રમતાં બુદ્ધિઃ શમે તપસિ ચેશ્વર॥ 1-36-17 (1700)
બ્રહ્મોવાચ। 1-36-18x (167)
પ્રીતોઽસ્મ્યનેન તે શેષ દમેન ચ શમેન ચ।
ત્વયા ત્વિદં વચઃ કાર્યં મન્નિયોગાત્પ્રજાહિતમ્॥ 1-36-18 (1701)
ઇમાં મહીં શૈલવનોપપન્નાં
સસાગરગ્રામવિહારપત્તનામ્
ત્વં શેષ સમ્યક્ ચલિતાં યથાવ-
ત્સંગૃહ્ય તિષ્ઠસ્વ યથાઽચલા સ્યાત્॥ 1-36-19 (1702)
શેષ ઉવાચ। 1-36-20x (168)
યથાઽઽહ દેવો વરદઃ પ્રજાપતિ-
ર્મહીપતિર્ભૂતપતિર્જગત્પતિઃ।
તથા મહીં ધારયિતાઽસ્મિ નિશ્ચલાં
પ્રયચ્છતાં મે વિવરં પ્રજાપતે॥ 1-36-20 (1703)
બ્રહ્મોવાચ। 1-36-21x (169)
અધો મહીં ગચ્છ ભુજઙ્ગમોત્તમ
સ્વયં તવૈષા વિવરં પ્રદાસ્યતિ।
ઇમાં ધરાં ધારયતા ત્વયા હિ મે
મહત્પ્રિયં શેષ કૃતં ભવિષ્યતિ॥ 1-36-21 (1704)
સૌતિરુવાચ। 1-36-22x (170)
તથૈવ કૃત્વા વિવરં પ્રવિશ્ય સ
પ્રભુર્ભુવો ભુજગવરાગ્રજઃ સ્થિતઃ।
બિભર્તિ દેવીં શિરસા મહીમિમાં
સમુદ્રનેમિં પરિગૃહ્ય સર્વતઃ॥ 1-36-22 (1705)
બ્રહ્મોવાચ। 1-36-23x (171)
શેષોઽસિ નાગોત્તમ ધર્મદેવો
મહીમિમાં ધારયસે યદેકઃ।
અનન્તભોગૈઃ પરિગૃહ્ય સર્વાં
યથાહમેવં બલભિદ્યથા વા॥ 1-36-23 (1706)
સૌતિરુવાચ। 1-36-24x (172)
અધો ભૂમૌ વસત્યેવં નાગોઽનન્તઃ પ્રતાપવાન્।
ધાસ્યન્વસુધામેકઃ શાસનાદ્બ્રહ્મણો વિભોઃ॥ 1-36-24 (1707)
સુપર્ણં ચ સહાયં વૈ ભગવાનમરોત્તમઃ।
પ્રાદાદનન્તાય તદા વૈનતેયં પિતામહઃ॥ 1-36-25 (1708)
`અનન્તેઽભિપ્રયાતે તુ વાસુકિઃ સ મહાબલઃ।
અભ્યષિચ્યત નાગૈસ્તુ દૈવતૈરિવ વાસવઃ॥' ॥ 1-36-26 (1709)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ ષટ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 37 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-36-1 ઉત્તરં અનન્તરમ્॥ 1-36-23 અનન્તભોગૈઃ અનન્તફણાભિઃ॥ ષટ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 36 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 037
॥ શ્રીઃ ॥
1.37. અધ્યાયઃ 037
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
માતૃશાપપરિહારાર્થં સર્પાણાં મન્ત્રાલોચનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-37-0 (1710)
સૌતિરુવાચ। 1-37-0x (173)
માતુઃ સકાશાત્તં શાપં શ્રુત્વા વૈ પન્નગોત્તમઃ।
વાસુકિશ્ચિન્તયામાસ શાપોઽયં ન ભવેત્કથમ્॥ 1-37-1 (1711)
તતઃ સ મન્ત્રયામાસ ભ્રાતૃભિઃ સહ સર્વશઃ।
ઐરાવતપ્રભૃતિભિઃ સર્વૈર્ધર્મપરાયણૈઃ॥ 1-37-2 (1712)
વાસુકિરુવાચ। 1-37-3x (174)
અયં શાપો યથોદ્દિષ્ટો વિદિતં વસ્તથાઽનઘાઃ।
તસ્ય શાપસ્ય મોક્ષાર્થં મન્ત્રયિત્વા યતામહે॥ 1-37-3 (1713)
સર્વેષામેવ શાપાનાં પ્રતિઘાતો હિ વિદ્યતે।
ન તુ માત્રાઽભિશપ્તાનાં મોક્ષઃ ક્વચન વિદ્યતે॥ 1-37-4 (1714)
અવ્યયસ્યાપ્રમેયસ્ય સત્યસ્ય ચ તથાગ્રતઃ।
શપ્તા ઇત્યેવ મે શ્રુત્વા જાયતે હૃદિ વેપથુઃ॥ 1-37-5 (1715)
નૂનં સર્વવિનાશોઽયમસ્માકં સમુપાગતઃ।
`શાપઃ સૃષ્ટો મહાઘોરો માત્રા ખલ્વવિનીતયા।
ન હ્યેતાં સોઽવ્યયો દેવઃ શપત્નીં પ્રત્યષેધયત્॥ 1-37-6 (1716)
તસ્માત્સંમન્ત્રયામોઽદ્ય ભુજઙ્ગાનામનામયમ્।
યથા ભવેદ્ધિ સર્વેષાં મા નઃ કાલોઽત્યગાદયમ્॥ 1-37-7 (1717)
સર્વ એવ હિ નસ્તાવદ્બુદ્ધિમન્તો વિચક્ષણાઃ।
અપિ મન્ત્રયમાણા હિ હેતું પશ્યામ મોક્ષણે॥ 1-37-8 (1718)
યથા નષ્ટં પુરા દેવા ગૂઢમગ્નિં ગુહાગતમ્।
યથા સ યજ્ઞો ન ભવેદ્યથા વાઽપિ પરાભવઃ।
જનમેજયસ્ય સર્પાણાં વિનાશકરણાય વૈ॥ 1-37-9 (1719)
સૌતિરુવાચ। 1-37-10x (175)
તથેત્યુક્ત્વા તતઃ સર્વે કાદ્રવેયાઃ સમાગતાઃ।
સમયં ચકિરે તત્ર મન્ત્રબુદ્ધિવિશારદાઃ॥ 1-37-10 (1720)
એકે તત્રાબ્રુવન્નાગા વયં ભૂત્વા દ્વિજર્ષભાઃ।
જનમેજયં તુ ભિક્ષામો યજ્ઞસ્તે ન ભવેદિતિ॥ 1-37-11 (1721)
અપરે ત્વબ્રુવન્નાગાસ્તત્ર પણ્ડિતમાનિનઃ।
મન્ત્રિણોઽસ્ય વયં સર્વે ભવિષ્યામઃ સુસંમતાઃ॥ 1-37-12 (1722)
સ નઃ પ્રક્ષ્યતિ સર્વેષુ કાર્યેષ્વર્થવિનિશ્ચયમ્।
તત્ર બુદ્ધિં પ્રદાસ્યામો યથા યજ્ઞો નિવર્ત્સ્યતિ॥ 1-37-13 (1723)
સ નો બહુમતાન્રાજા બુદ્ધ્યા બુદ્ધિમતાં વરઃ।
યજ્ઞાર્થં પ્રક્ષ્યતિ વ્યક્તં નેતિ વક્ષ્યામહે વયમ્॥ 1-37-14 (1724)
દર્શયન્તો બહૂન્દોષાન્પ્રેત્ય ચેહ ચ દારુણાન્।
હેતુભિઃ કારણૈશ્ચૈવ યથા યજ્ઞો ભવેન્ન સઃ॥ 1-37-15 (1725)
અથવા ય ઉપાધ્યાયઃ ક્રતોસ્તસ્ય ભવિષ્યતિ।
સર્પસત્રવિધાનજ્ઞો રાજકાર્યહિતે રતઃ॥ 1-37-16 (1726)
તં ગત્વા દશતાં કશ્ચિદ્ભુજઙ્ગઃ સ મરિષ્યતિ।
તસ્મિન્મૃતે યજ્ઞકારે ક્રતુઃ સ ન ભવિષ્યતિ॥ 1-37-17 (1727)
યે ચાન્યે સર્પસત્રજ્ઞા ભવિષ્યન્ત્યસ્ય ચર્ત્વિજઃ।
તાંશ્ચ સર્વાન્દશિષ્યામઃ કૃતમેવં ભવિષ્યતિ॥ 1-37-18 (1728)
અપરે ત્વબ્રુવન્નાગા ધર્માત્માનો દયાલવઃ।
અબુદ્ધિરેષા ભવતાં બ્રહ્મહત્યા ન શોભનમ્॥ 1-37-19 (1729)
સમ્યક્સદ્ધર્મમૂલા વૈ વ્યસને શાન્તિરુત્તમા।
અધર્મોત્તરતા નામ કૃત્સ્નં વ્યાપાદયેજ્જગત્॥ 1-37-20 (1730)
અપરે ત્વબ્રુવન્નાગાઃ સમિદ્ધં જાતવેદસમ્।
વર્ષૈર્નિર્વાપયિષ્યામો મેઘા ભૂત્વા સવિદ્યુતઃ॥ 1-37-21 (1731)
સ્રુગ્ભાણ્ડં નિશિ ગત્વા ચ અપરે ભુજગોત્તમાઃ।
પ્રમત્તાનાં હરન્ત્વાશુ વિઘ્ન એવં ભવિષ્યતિ॥ 1-37-22 (1732)
યજ્ઞે વા ભુજગાસ્તસ્મિઞ્શતશોઽથ સહસ્રશઃ।
જનાન્દશન્તુ વૈ સર્વે નૈવં ત્રાસો ભવિષ્યતિ॥ 1-37-23 (1733)
અથવા સંસ્કૃતં ભોજ્યં દૂષયન્તુ ભુજઙ્ગમાઃ।
સ્વેન મૂત્રપુરીષેણ સર્વભોજ્યવિનાશિના॥ 1-37-24 (1734)
અપરે ત્વબ્રુવંસ્તત્ર ઋત્વિજોઽસ્ય ભવામહે।
યજ્ઞવિઘ્નં કરિષ્યામો દક્ષિણા દીયતામિતિ॥ 1-37-25 (1735)
વશ્યતાં ચ ગતોઽસૌ નઃ કરિષ્યતિ યથેપ્સિતમ્।
અપરે ત્વબ્રુવંસ્તત્ર જલે પ્રક્રીડિતં નૃપમ્॥ 1-37-26 (1736)
ગૃહમાનીય બધ્નીમઃ ક્રતુરેવં ભવેન્ન સઃ।
અપરે ત્વબ્રુવંસ્તત્ર નાગાઃ પણ્ડિતમાનિનઃ॥ 1-37-27 (1737)
દશામસ્તં પ્રગૃહ્યાશુ કૃતપેવં ભવિષ્યતિ।
છિન્નં મૂલમનર્થાનાં મૃતે તસ્મિન્ભવિષ્યતિ॥ 1-37-28 (1738)
એષા નો નૈષ્ઠિકી બુદ્ધિઃ સર્વેષામીક્ષણશ્રવઃ।
અથ યન્મન્યસે રાજન્દ્રુતં તત્સંવિધીયતામ્॥ 1-37-29 (1739)
ઇત્યુક્ત્વા સમુદૈક્ષન્ત વાસુકિં પન્નગોત્તમમ્।
વાસુકિશ્ચાપિ સંચિન્ત્ય તાનુવાચ ભુજઙ્ગમાન્॥ 1-37-30 (1740)
નૈષા વો નૈષ્ઠિકી બુદ્ધિર્મતા કર્તું ભુજઙ્ગમાઃ।
સર્વેષામેવ મે બુદ્ધિઃ પન્નગાનાં ન રોચતે॥ 1-37-31 (1741)
કિં તત્ર સંવિધાતવ્યં ભવતાં સ્યાદ્ધિતં તુ યત્।
શ્રેયઃ પ્રસાદનં મન્યે કશ્યપશ્ય મહાત્મનઃ॥ 1-37-32 (1742)
જ્ઞાતિવર્ગસ્ય સૌહાર્દાદાત્મનશ્ચ ભુજઙ્ગમાઃ।
ન ચ જાનાતિ મે બુદ્ધિઃ કિંચિત્કર્તું વચો હિવઃ॥ 1-37-33 (1743)
મયા હીદં વિધાતવ્યં ભવતાં યદ્ધિતં ભવેત્।
અનેનાહં ભૃશં તપ્યે ગુણદોષૌ મદાશ્રયૌ॥ ॥ 1-37-34 (1744)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ સપ્તત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 37 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-37-5 સત્યસ્ય સત્યલોકાધિપતેર્બ્રહ્મણઃ॥ 1-37-10 મન્ત્રબુદ્ધિવિશારદાઃ નીતિનિશ્ચયનિપુણાઃ॥ 1-37-13 નિવર્ત્સ્યતિ નિવૃત્તો ભવિષ્યતિ॥ 1-37-18 કૃતં પ્રતિકૃતમ્॥ 1-37-20 વ્યસને આપદિ શાન્તિઃ આપન્નાશઃ। સદ્ધર્મમૂલા સતાં ધર્મો દેવબ્રાહ્મણપ્રાર્થના તન્મૂલા॥ 1-37-29 નૈષ્ઠિકી આત્યન્તિકી। ઈક્ષણમેવ શ્રવઃ શ્રોત્રં યસ્ય સ તથાભૂત હે વાસુકે॥ 1-37-31 જ્ઞાતિરક્ષાનાશનિમિત્તૌ ગુણદોષૌ મદાશ્રયૌ જ્યેષ્ઠત્વાન્મમેત્યર્થઃ॥ સપ્તત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 37 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 038
॥ શ્રીઃ ॥
1.38. અધ્યાયઃ 038
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
એલાપત્રભાષણમ્॥ 1 ॥ દેવબ્રહ્મસંવાદમુખેનાસ્તીકોત્પત્તિકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-38-0 (1745)
સૌતિરુવાચ। 1-38-0x (176)
સર્પાણાં તુ વચઃ શ્રુત્વા સર્વેષામિતિ ચેતિ ચ।
વાસુકેશ્ચ વચઃ શ્રુત્વા એલાપત્રોઽબ્રવીદિદમ્॥ 1-38-1 (1746)
`પ્રાગેવ દર્શિતા બુદ્ધિર્મયૈષા ભુજગોત્તમાઃ।
હેયેતિ યદિ વો બુદ્ધિસ્તવાપિ ચ તથા પ્રભો॥ 1-38-2 (1747)
અસ્તુ કામં મભાદ્યાપિ બુદ્ધિઃ સ્મરણમાગતા।
તાં શૃણુધ્વં પ્રવક્ષ્યામિ યાથાતથ્યેન પન્નગાઃ॥' 1-38-3 (1748)
ન સ યજ્ઞો ન ભવિતા ન સ રાજા તથાવિધઃ।
જનમેજયઃ પાણ્ડવેયો યતોઽસ્માકં મહદ્ભયમ્॥ 1-38-4 (1749)
દૈવેનોપહતો રાજન્યો ભવેદિહ પૂરુષઃ।
સ દૈવમેવાશ્રયેત નાન્યત્તત્ર પરાયણમ્॥ 1-38-5 (1750)
તદિદં ચૈવમસ્માકં ભયં પન્નગસત્તમાઃ।
દૈવમેવાશ્રયામોઽત્ર શૃણુધ્વં ચ વચો મમ॥ 1-38-6 (1751)
અહં શાપે સમુત્સૃષ્ટે સમશ્રૌષં વચસ્તદા।
માતુરુત્સઙ્ગમારૂઢો ભયાત્પન્નગસત્તમાઃ।
દેવાનાં પન્નગશ્રેષ્ઠાસ્તીક્ષ્ણાસ્તીક્ષ્ણ ઇતિ પ્રભો॥ 1-38-7 (1752)
`શાપદુઃખાગ્નિતપ્તાનાં પન્નગાનામનામયમ્।
કૃપયા પરયાઽઽવિષ્ટાઃ પ્રાર્થયન્તો દિવૌકસઃ॥' 1-38-8 (1753)
દેવા ઊચુઃ। 1-38-9x (177)
કા હિ લબ્ધ્વા પ્રિયાન્પુત્રાઞ્શપેદેવં પિતામહ।
ઋતે કદ્રૂં તીક્ષ્ણરૂપાં દેવદેવ તવાગ્રતઃ॥ 1-38-9 (1754)
તથેતિ ચ વચસ્તસ્યાસ્ત્વયાપ્યુક્તં પિતામહ।
ઇચ્છામ એતદ્વિજ્ઞાતું કારણં યન્ન વારિતા॥ 1-38-10 (1755)
બ્રહ્મોવાચ। 1-38-11x (178)
બહવઃ પન્નગાસ્તીક્ષ્ણા ઘોરરૂપા વિષોલ્બણાઃ।
પ્રજાનાં હિતકામોઽહં ન ચ વારિતવાંસ્તદા॥ 1-38-11 (1756)
યે દન્દશૂકાઃ ક્ષુદ્રાશ્ચ પાપાચારા વિષોલ્બણાઃ।
તેષાં વિનાશો ભવિતા ન તુ યે ધર્મચારિણઃ॥ 1-38-12 (1757)
યન્નિમિત્તં ચ ભવિતા મોક્ષસ્તેષાં મહાભયાત્।
પન્નગાનાં નિબોધધ્વં તસ્મિન્કાલે સમાગતે॥ 1-38-13 (1758)
યાયાવરકુલે ધીમાન્ભવિષ્યતિ મહાનૃષિઃ।
જરત્કારુરિતિ ખ્યાતસ્તપસ્વી નિયતેન્દ્રિયઃ॥ 1-38-14 (1759)
તસ્ય પુત્રો જરત્કારોર્ભવિષ્યતિ તપોધનઃ।
આસ્તીકો નામ યજ્ઞં સ પ્રતિષેત્સ્યતિ તં તદા।
તત્ર મોક્ષ્યન્તિ ભુજગા યે ભવિષ્યન્તિ ધાર્મિકાઃ॥ 1-38-15 (1760)
દેવા ઊચુઃ। 1-38-16x (179)
સ મુનિપ્રવરો બ્રહ્મઞ્જરત્કારુર્મહાતપાઃ।
કસ્યાં પુત્રં મહાત્માનં જનયિષ્યતિ વીર્યવાન્॥ 1-38-16 (1761)
બ્રહ્મોવાચ। 1-38-17x (180)
`વાસુકેર્ભગિની કન્યા સમુત્પન્ના સુશોભના।
તસ્મૈ દાસ્યતિ તાં કન્યાં વાસુકિર્ભુજગોત્તમઃ॥ 1-38-17 (1762)
તસ્યાં જનયિતા પુત્રં વેદવેદાઙ્ગપારગમ્।'
સનામાયાં સનામા સ કન્યાયાં દ્વિજસત્તમઃ॥ 1-38-18 (1763)
એલાપત્ર ઉવાચ। 1-38-19x (181)
એવમસ્ત્વિતિ તં દેવાઃ પિતામહમથાબ્રુવન્।
ઉત્ક્વૈવં વચનં દેવાન્વિરિઞ્ચિસ્ત્રિદિવં યયૌ॥ 1-38-19 (1764)
સોઽહમેવં પ્રપશ્યામિ વાસુકે ભગિની તવ।
જરત્કારુરિતિ ખ્યાતા તાં તસ્મૈ પ્રતિપાદય॥ 1-38-20 (1765)
ભૈક્ષવદ્ભિક્ષમાણાય નાગાનાં ભયશાન્તયે।
ઋષયે સુવ્રતાયૈનામેષ મોક્ષઃ શ્રુતો મયા॥ ॥ 1-38-21 (1766)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ અષ્ટત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 38 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-38-1 ઇતિચેતિચેતિ તત્તદ્વચનાભિનયપ્રદર્શનમ્॥ 1-38-4 ન ભવિતેતિ ન ભવિતૈવેત્યર્થઃ। ન તથાવિધઃ યસ્ય રાષ્ટ્રમૃત્વિજઃ સ્વરૂપ વા દ્રષ્ટું શક્યં તાદૃશો ન ભવતિ મન્ત્રવીર્યસંપન્નત્વાત્॥ 1-38-7 તીક્ષ્ણાસ્તીક્ષ્ણાઃ અત્યન્તં તીક્ષ્ણાઃ સ્ત્રિય ઇતિ શેષઃ॥ 1-38-12 દન્દશૂકાઃ દંશનશીલાઃ। ક્ષુદ્રાઃ અલ્પેપિ નિમિત્તે પ્રાણગ્રાહકાઃ॥ અષ્ટત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 38 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 039
॥ શ્રીઃ ॥
1.39. અધ્યાયઃ 039
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
એલાપત્રોપદેશેન વાસુકિભગિન્યા જરત્કાર્વા રક્ષણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-39-0 (1767)
સૌતિરુવાચ। 1-39-0x (182)
એલાપત્રવચઃ શ્રુત્વા તે નાગા દ્વિજસત્તમ।
સર્વે પ્રહૃષ્ટમનસઃ સાધુસાધ્વિત્યપૂજયન્॥ 1-39-1 (1768)
તતઃપ્રભૃતિ તાં કન્યાં વાસુકિઃ પર્યરક્ષત।
જરત્કારું સ્વસારં વૈ પરં હર્ષમવાપ ચ॥ 1-39-2 (1769)
તતો નાતિમહાન્કાલઃ સમતીત ઇવાભવત્।
અથ દેવાસુરાઃ `સર્વે મમન્થુર્વરુણાલયમ્॥ 1-39-3 (1770)
તત્ર નેત્રમભૂન્નાગો વાસુકિર્બલિનાં વરઃ।
સમાપ્યૈવ ચ તત્કર્મ પિતામહમુપાગમન્॥ 1-39-4 (1771)
દેવા વાસુકિના સાર્ધં પિતામહમથાવ્રુવન્।
ભગવઞ્શાપભીતોઽયં વાસુકિસ્તપ્યતે ભૃશમ્॥ 1-39-5 (1772)
અસ્યૈતન્માનસં શલ્યં સમુદ્ધર્તું ત્વમર્હસિ।
જનન્યાઃ શાપજં દેવ જ્ઞાતીનાં હિતમિચ્છતઃ॥ 1-39-6 (1773)
હિતો હ્યયં સદાસ્મકં પ્રિયકારી ચ નાગરાટ્।
પ્રસાદં કુરુ દેવેશ શમયાસ્ય મનોજ્વરમ્॥ 1-39-7 (1774)
બ્રહ્મોવાચ। 1-39-8x (183)
મયૈવ તદ્વિતીર્ણં વૈ વચનં મનસાઽમરાઃ।
એલાપત્રેણ નાગેન યદસ્યાભિહિતં પુરા॥ 1-39-8 (1775)
તત્કરોત્વેષ નાગેન્દ્રઃ પ્રાપ્તકાલં વચઃ સ્વયમ્।
વિનશિષ્યન્તિ યે પાપા ન તુ યે ધર્મચારિણઃ॥ 1-39-9 (1776)
ઉત્પન્નઃ સ જરત્કારુસ્તપસ્યુગ્રે રતો દ્વિજઃ।
તસ્યૈષ ભગિનીં કાલે જરત્કારું પ્રયચ્છતુ॥ 1-39-10 (1777)
એલાપત્રેણ યત્પ્રોક્તં વચનં ભુજગેન હ।
પન્નગાનાં હિતં દેવાસ્તત્તથા ન તદન્યથા॥ 1-39-11 (1778)
સૌતિરુવાચ। 1-39-12x (184)
એતચ્છ્રુત્વા તુ નાગેન્દ્રઃ પિતામહવચસ્તદા।
સંદિશ્ય પન્નગાન્સર્વાન્વાસુકિઃ શાપમોહિતઃ॥ 1-39-12 (1779)
સ્વસારમુદ્યમ્ય તદા જરત્કારુમૃષિં પ્રતિ।
સર્પાન્બહૂઞ્જરત્કારૌ નિત્યયુક્તાન્સમાદધત્॥ 1-39-13 (1780)
જરત્કારુર્યદા ભાર્યામિચ્છેદ્વરયિતું પ્રભુઃ।
શીઘ્રમેત્ય તદાઽઽખ્યેયં તન્નઃ શ્રેયો ભવિષ્યતિ॥ ॥ 1-39-14 (1781)
ઇતિ શ્રીમનમહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ એકોનચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 39 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-39-4 નેત્રં રજ્જુઃ॥ 1-39-13 જરત્કારૌ જરત્કારુઋષિનિમિત્તં। તદન્વેષણાયેત્યર્થઃ॥ એકોનચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 39 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 040
॥ શ્રીઃ ॥
1.40. અધ્યાયઃ 040
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
જરત્કારુનામવ્યુત્પત્તિકથનમ્॥ 1 ॥ શૌનકસ્ય સૌતિં પ્રતિ આસ્તીકોત્પત્તિપ્રશ્નઃ॥ 2 ॥ પ્રસઙ્ગેન પરીક્ષિન્મૃગયાકથનમ્॥ 3 ॥ પરીક્ષિતા શમીકસ્કન્ધે મૃતસર્પનિધાનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-40-0 (1782)
શૌનક ઉવાચ। 1-40-0x (185)
જરત્કારુરિતિ ખ્યાતો યસ્ત્વયા સૂતનન્દન।
ઇચ્છામિ તદહં શ્રોતું ઋષેસ્તસ્ય મહાત્મનઃ॥ 1-40-1 (1783)
કિં કારણં જરત્કારોર્નામૈતત્પ્રથિતં ભુવિ।
જરત્કારુનિરુક્તિં ત્વં યથાવદ્વક્તુમર્હસિ॥ 1-40-2 (1784)
સૌતિરુવાચ। 1-40-3x (186)
જરેતિ ક્ષયમાહુર્વૈ દારુણં કારુસંજ્ઞિતમ્।
શરીરં કારુ તસ્યાસીત્તત્સ ધીમાઞ્શનૈઃશનૈઃ॥ 1-40-3 (1785)
ક્ષપયામાસ તીવ્રેણ તપસેત્યત ઉચ્યતે।
જરત્કારુરિતિ બ્રહ્મન્વાસુકેર્ભગિની તથા॥ 1-40-4 (1786)
એવમુક્તસ્તુ ધર્માત્મા શૌનકઃ પ્રાહસત્તદા।
ઉગ્રશ્રવસમામન્ત્ર્ય ઉપપન્નમિતિ બ્રુવન્॥ 1-40-5 (1787)
શૌનક ઉવાચ। 1-40-6x (187)
ઉક્તં નામ યથા પૂર્વં સર્વં તચ્છ્રુતવાનહમ્।
યથા તુ જાતો હ્યાસ્તીક એતદિચ્છામિ વેદિતુમ્।
તચ્છ્રુત્વા વચનં તસ્ય સૌતિઃ પ્રોવાચ શાસ્ત્રતઃ॥ 1-40-6 (1788)
સૌતિરુવાચ। 1-40-7x (188)
સંદિશ્ય પન્નગાન્સર્વાન્વાસુકિઃ સુસમાહિતઃ।
સ્વસારમુદ્યમ્ય તદા જરત્કારુમૃષિં પ્રતિ॥ 1-40-7 (1789)
અથ કાલસ્ય મહતઃ સ મુનિઃ સંશિતવ્રતઃ।
તપસ્યભિરતો ધીમાન્સ દારાન્નાભ્યકાઙ્ક્ષત॥ 1-40-8 (1790)
સ તૂર્ધ્વરેતાસ્તપસિ પ્રસક્તઃ
સ્વાધ્યાયવાન્વીતભયઃ કૃતાત્મા।
ચચાર સર્વાં પૃથિવીં મહાત્મા
ન ચાપિ દારાન્મનસાધ્યકાઙ્ક્ષત્॥ 1-40-9 (1791)
તતોઽપરસ્મિન્સંપ્રાપ્તે કાલે કસ્મિંશ્ચિદેવ તુ।
પરિક્ષિન્નામ રાજાસીદ્બ્રહ્મન્કૌરવવંશજઃ॥ 1-40-10 (1792)
યથા પાણ્ડુર્મહાબાહુર્ધનુર્ધરવરો યુધિ।
બભૂવ મૃગયાશીલઃ પુરાસ્ય પ્રપિતામહઃ॥ 1-40-11 (1793)
`તથા વિખ્યાતવાઁલ્લોકે પરીક્ષિદભિમન્યુજઃ।'
મૃગાન્વિધ્યન્વરાહાંશ્ચ તરક્ષૂન્મહિષાંસ્તથા।
અન્યાંશ્ચ વિવિધાન્વન્યાંશ્ચચાર પૃથિવીપતિઃ॥ 1-40-12 (1794)
સ કદાચિન્મૃગં વિદ્ધ્વા બાણેનાનતપર્વણા।
પૃષ્ઠતો ધનુરાદાય સસાર ગહને વને॥ 1-40-13 (1795)
યથૈવ ભગવાન્રુદ્રો વિદ્ધ્વા યજ્ઞમૃગં દિવિ।
અન્વગચ્છદ્ધનુષ્પાણિઃ પર્યન્વેષ્ટુમિતસ્તતઃ॥ 1-40-14 (1796)
ન હિ તેન મૃગો વિદ્ધો જીવન્ગચ્છતિ વૈ વને।
પૂર્વરૂપં તુ તત્તૂર્ણં તસ્યાસીત્સ્વર્ગતિં પ્રતિ॥ 1-40-15 (1797)
પરિક્ષિતો નરેન્દ્રસ્ય વિદ્ધો યન્નષ્ટવાન્મૃગઃ।
દૂરં ચાપહૃતસ્તેન મૃગેણ સ મહીપતિઃ॥ 1-40-16 (1798)
પરિશ્રાન્તઃ પિપાસાર્ત આસસાદ મુનિં વને।
ગવાં પ્રચારેષ્વાસીનં વત્સાનાં મુખનિઃસૃતમ્॥ 1-40-17 (1799)
ભૂયિષ્ઠમુપયુઞ્જાનં ફેનમાપિબતાં પયઃ।
તમભિદ્રુત્ય વેગેન સ રાજા સંશિતવ્રતમ્॥ 1-40-18 (1800)
અપૃચ્છદ્ધનુરુદ્યમ્ય તં મુનિં ક્ષુચ્છ્રમાન્વિતઃ।
ભોભો બ્રહ્મન્નહં રાજા પરીક્ષિદભિમન્યુજઃ॥ 1-40-19 (1801)
મયા વિદ્ધો મૃગો નષ્ટઃ કચ્ચિત્તં દૃષ્ટવાનસિ।
સ મુનિસ્તં તુ નોવાચ કિંચિન્મૌનવ્રતે સ્થિતઃ॥ 1-40-20 (1802)
તસ્ય સ્કન્ધે મૃતં સર્પં ક્રુદ્ધો રાજા સમાસજત્।
સમુત્ક્ષિપ્ય ધનુષ્કોટ્યા સ ચૈનં સમુપૈક્ષત॥ 1-40-21 (1803)
ન સ કિંચિદુવાચૈનં શુભં વા યદિ વાઽશુભમ્।
સ રાજા ક્રોધમુત્સૃજ્ય વ્યથિતસ્તં તથાગતમ્।
દૃષ્ટ્વા જગામ નગરમૃષિસ્ત્વાસીત્તથૈવ સઃ॥ 1-40-22 (1804)
ન હિ તં રાજશાર્દૂલં ક્ષમાશીલો મહામુનિઃ।
સ્વધર્મનિરતં ભૂપં સમાક્ષિપ્તોઽપ્યધર્ષયત્॥ 1-40-23 (1805)
ન હિ તં રાજશાર્દૂલસ્તથા ધર્મપરાયણમ્।
જાનાતિ ભરતશ્રેષ્ઠસ્તત એનમધર્ષયત્॥ 1-40-24 (1806)
તરુણસ્તસ્ય પુત્રોઽભૂત્તિગ્મતેજા મહાતપાઃ।
શૃઙ્ગી નામ મહાક્રોધો દુષ્પસાદોમહાવ્રતઃ॥ 1-40-25 (1807)
સ દેવં પરમાસીનં સર્વભૂતહિતે રતમ્।
બ્રહ્માણમુપતસ્થે વૈ કાલે કાલે સુંસયતઃ॥ 1-40-26 (1808)
સતેન સમનુજ્ઞાતો બ્રહ્મણા ગૃહમેયિવાન્।
સખ્યોક્તઃ ક્રીડમાનેન સ તત્ર હસતા કિલ॥ 1-40-27 (1809)
સંરમ્ભાત્કોપનોઽતીવ વિષકલ્પો મુનેઃ સુતઃ।
ઉદ્દિશ્ય પિતરં તસ્ય યચ્છ્રુત્વા રોષમાહરત્।
ઋષિપુત્રેણ નર્માર્થે કૃશેન દ્વિજસત્તમ॥ 1-40-28 (1810)
કૃશ ઉવાચ। 1-40-29x (189)
તેજસ્વિનસ્તવ પિતા તથૈવ ચ તપસ્વિનઃ।
શવં સ્કન્ધેન વહતિ મા શૃઙ્ગિન્ગર્વિતો ભવ॥ 1-40-29 (1811)
વ્યાહરત્સ્વૃષિપુત્રેષુ મા સ્મ કિંચિદ્વચો વદ।
અસ્મદ્વિધેષુ સિદ્ધેષુ બ્રહ્મવિત્સુ તપસ્વિષુ॥ 1-40-30 (1812)
ક્વ તે પુરુષમાનિત્વં ક્વ તે વાચસ્તથાવિધાઃ।
દર્પજાઃ પિતરં દ્રષ્ટા યસ્ત્વં શવધરં તથા॥ 1-40-31 (1813)
પિત્રા ચ તવ તત્કર્મ નાનુરૂપમિવાત્મનઃ।
કૃતં મુનિજનશ્રેષ્ઠ યેનાહં ભૃશદુઃખિતઃ॥ ॥ 1-40-32 (1814)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 40 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-40-3 કારુ કામાદ્યુપદ્રવમૂલત્વાદ્દારુણં શરીરં જરયતિ ક્ષપયતીતિ જરત્કારુરિતિ નિર્વચનમ્॥ 1-40-4 તથા તાદૃસ્યેવ॥ 1-40-5 પ્રાહસત્ અતિજીર્ણયોરપિ બ્રહ્મચર્યવિનાશઃ પ્રસક્ત ઇત્યાશ્ચર્યં મત્વેતિ ભાવઃ। આમન્ત્ર્ય હેઉગ્રશ્રવ ઇતિ સંબોધ્ય। ઉપપન્નં યુક્તં યત્તુલ્યવયોરૂપયોર્વિવાહ ઇતિ ભાવઃ॥ 1-40-15 તત્ મૃગસ્યાદર્શનં। પૂર્વરૂપં કારણમ્॥ 1-40-17 પ્રચારેષુ ગોષ્ઠેષુ॥ 1-40-18 ઉપયુઞ્જાનં ભક્ષયન્તમ્। પયઃ આપિબતાં વત્સાનામિતિ પૂર્વેણાન્વયઃ॥ 1-40-21 સમાસજત્ આરોપયામાસ॥ ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 40 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 041
॥ શ્રીઃ ॥
1.41. અધ્યાયઃ 041
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
મુનિપુત્રાચ્છૃઙ્ગિણઃ પરીક્ષિતઃ શાપઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-41-0 (1815)
સૌતિરુવાચ। 1-41-0x (190)
એવમુક્તઃ સ તેજસ્વી શૃઙ્ગી કોપસમન્વિતઃ।
મૃતધારં ગુરું શ્રુત્વા પર્યતપ્યત મન્યુના॥ 1-41-1 (1816)
સ ત કૃશમક્ષિપ્રેક્ષ્ય સૂનૃતાં વાચમુત્સૃજન્।
અપૃચ્છત્તં કથં તાતઃ `સર્વભૂતહિતે રતઃ॥ 1-41-2 (1817)
અનન્યચેતાઃ સતતં વિષ્ણું દવેમતોષયત્।
વન્યાન્નભોજી સતતં મુનિર્મૌનવ્રતે સ્થિતઃ।
એવંભૂતઃ સ તેજસ્વી' સ મેઽદ્ય મૃતધારકઃ॥ 1-41-3 (1818)
કૃશ ઉવાચ। 1-41-4x (191)
રાજ્ઞા પરિક્ષિતા તાત મૃગયાં પરિધાવતા।
અવસક્તઃ પિતુસ્તેઽદ્ય મૃતઃ સ્કન્ધે ભુજઙ્ગમઃ॥ 1-41-4 (1819)
શૃઙ્ગ્યુવાચ। 1-41-5x (192)
કિં મે પિત્રા કૃતં તસ્ય રાજ્ઞોઽનિષ્ટં દુરાત્મનઃ।
બ્રૂહિ તત્કૃશ તત્ત્વેન પશ્ય મે તપસો બલમ્॥ 1-41-5 (1820)
કૃશ ઉવાચ। 1-41-6x (193)
સ રાજા મૃગયાં યાતઃ પરિક્ષિદભિમન્યુજઃ।
સસાર મૃગમેકાકી વિદ્ધ્વા બાણેન શીઘ્રગમ્॥ 1-41-6 (1821)
ન ચાપશ્યન્મૃગં રાજા ચરંસ્તસ્મિન્મહાવને।
પિતરં તે સ દૃષ્ટ્વૈવ પપ્રચ્છાનભિભાષિણમ્॥ 1-41-7 (1822)
તં સ્થાણુભૂતં તિષ્ઠન્તં ક્ષુત્પિપાસાશ્રમાતુરઃ।
પુનઃપુનર્મૃગં નષ્ટં પ્રપચ્છ પિતરં તવ॥ 1-41-8 (1823)
સ ચ મૌનવ્રતોપેતો નૈવ તં પ્રત્યભાષત।
તસ્ય રાજા ધનુષ્કોટ્યા સર્પં સ્કન્ધે સમાસજત્॥ 1-41-9 (1824)
શૃઙ્ગિંસ્તવ પિતા સોઽપિ તથૈવાસ્તે યતવ્રતઃ।
સોઽપિ રાજા સ્વનગરં પ્રસ્થિતો ગજસાહ્વયમ્॥ 1-41-10 (1825)
સૌતિરુવાચ। 1-41-11x (194)
શ્રુત્વૈવમૃષિપુત્રસ્તુ શવં સ્કન્ધે પ્રતિષ્ઠિતમ્।
કોપસંરક્તનયનઃ પ્રજ્વલન્નિવ મન્યુના॥ 1-41-11 (1826)
આવિષ્ટઃ સ હિ કોપેન શશાપ નૃપતિં તદા।
વાર્યુપસ્પૃશ્ય તેજસ્વી ક્રોધવેગબલાત્કૃતઃ॥ 1-41-12 (1827)
શૃઙ્ગ્યુવાચ। 1-41-13x (195)
યોઽસૌ વૃદ્ધસ્ય તાતસ્ય તથા કૃચ્છ્રગતસ્ય હ।
સ્કન્ધે મૃતં સમાસ્રાક્ષીત્પન્નગં રાજકિલ્વિષી॥ 1-41-13 (1828)
તં પાપમતિસંક્રુદ્ધસ્તક્ષકઃ પન્નગેશ્વરઃ।
આશીવિષસ્તિગ્મતેજા મદ્વાક્યબલચોદિતઃ॥ 1-41-14 (1829)
સપ્તરાત્રાદિતો નેતા યમસ્ય સદનં પ્રતિ।
દ્વિજાનામવમન્તારં કુરૂણામયશસ્કરમ્॥ 1-41-15 (1830)
સૌતિરુવાચ। 1-41-16x (196)
ઇતિ શપ્ત્વાતિસંક્રુદ્ધઃ શૃઙ્ગી પિતરમભ્યગાત્।
આસીનં ગ્રોવ્રજે તસ્મિન્વહન્તં શવપન્નગમ્॥ 1-41-16 (1831)
સ તમલક્ષ્ય પિતરં શૃઙ્ગી સ્કન્ધગતેન વૈ।
શવેન ભુજગેનાસીદ્ભૂયઃ ક્રોધસમાકુલઃ॥ 1-41-17 (1832)
દુઃખાચ્ચાશ્રૂણિ મુમુચે પિતરં ચેદમબ્રવીત્।
શ્રુત્વેમાં ધર્ષણાં તાત તવ તેન દુરાત્મના॥ 1-41-18 (1833)
રાજ્ઞા પરિક્ષિતા કોપાદશપં તમહં નૃપમ્।
યથાર્હતિ સ એવોગ્રં શાપં કુરુકુલાધમઃ।
સપ્તમેઽહનિ તં પાપં તક્ષકઃ પન્નગોત્તમઃ॥ 1-41-19 (1834)
વૈવસ્વતસ્ય સદનં નેતા પરમદારુણમ્। 1-41-20 (1835)
સૌતિરુવાચ।
તમબ્રવીત્પિતા બ્રહ્મંસ્તથા કોપસમન્વિતમ્॥ 1-41-20x (197)
શમીક ઉવાચ। 1-41-21x (198)
ન મે પ્રિયં કૃતં તાત નૈષ ધર્મસ્તપસ્વિનામ્।
વયં તસ્ય નરેન્દ્રસ્ય વિષયે નિવસામહે॥ 1-41-21 (1836)
ન્યાયતો રક્ષિતાસ્તેન તસ્ય પાપં ન રોચયે।
સર્વથા વર્તમાનસ્ય રાજ્ઞો હ્યસ્મદ્વિધૈઃ સદા॥ 1-41-22 (1837)
ક્ષન્તવ્યં પુત્ર ધર્મો હિ હતો હન્તિ ન સંશયઃ।
યદિ રાજા ન સંરક્ષેત્પીડા નઃ પરમા ભવેત્॥ 1-41-23 (1838)
ન શક્નુયામ ચરિતું ધર્મં પુત્ર યથાસુખમ્।
રક્ષમાણા વયં તાત રાજભિર્ધર્મદૃષ્ટિભિઃ॥ 1-41-24 (1839)
ચરામો વિપુલં ધર્મં તેષાં ભાગોઽસ્તિ ધર્મતઃ।
સર્વથા વર્તમાનસ્ય રાજ્ઞઃ ક્ષન્તવ્યમેવ હિ॥ 1-41-25 (1840)
પરિક્ષિત્તુ વિશેષેણ યથાઽસ્ય પ્રપિતામહઃ।
રક્ષત્યસ્માંસ્તથા રાજ્ઞા રક્ષિતવ્યાઃ પ્રજા વિભો॥ 1-41-26 (1841)
અરાજકે જનપદે દોષા જાયન્તિ વૈ સદા।
ઉદ્વૃત્તં સતતં લોકં રાજા દણ્ડેન શાસ્તિ વૈ॥ 1-41-27 (1842)
દણ્ડાત્પ્રતિભયં ભૂયઃ શાન્તિરુત્પદ્યતે તદા।
નોદ્વિગ્નશ્ચરતે ધર્મં નોદ્વિગ્નશ્ચરતે ક્રિયામ્॥ 1-41-28 (1843)
રાજ્ઞા પ્રતિષ્ઠિતો ધર્મો ધર્માત્સ્વર્ગઃ પ્રતિષ્ઠિતઃ।
રાજ્ઞો યજ્ઞક્રિયાઃ સર્વા યજ્ઞાદ્દેવાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ॥ 1-41-29 (1844)
દેવાદ્વૃષ્ટિઃ પ્રવર્તેત વૃષ્ટેરોષધયઃ સ્મૃતાઃ।
ઓષધિભ્યો મનુષ્યાણાં ધારયન્સતતં હિતમ્॥ 1-41-30 (1845)
મનુષ્યાણાં ચ યો ધાતા રાજા રાજ્યકરઃ પુનઃ।
દશશ્રોત્રિયસમો રાજા ઇત્યેવં મનુરબ્રવીત્॥ 1-41-31 (1846)
તેનેહ ક્ષુધિતેનૈત્ય શ્રાન્તેન મૃગલિપ્સુના।
અજાનતા કૃતં મન્યે વ્રતમેતદિદં મમ॥ 1-41-32 (1847)
કસ્માદિદં ત્વયા બાલ્યાત્સહસા દુષ્કૃતં કૃતમ્।
ન હ્યર્હતિ નૃપઃ શાપમસ્મત્તઃ પુત્ર સર્વથા॥ ॥ 1-41-33 (1848)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ એકચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 41 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-41-10 ગજસાહ્વયં હસ્તિનપુરમ્॥ 1-41-13 કૃચ્છ્રગતસ્ય મૌનવ્રતધરસ્ય। રાજા ચાસૌ કિલ્બિષી ચ રાજકિલ્બિષી॥ 1-41-21 વિષયે દેશે॥ 1-41-22 પાપં દ્રોહમ્॥ 1-41-27 દોષાઃ દસ્યુપીડાદયઃ॥ 1-41-30 મનુષ્યાણાં હિતં ધારયન્ કુર્વન્॥ 1-41-31 ધાતા પોષકઃ॥ 1-41-32 વ્રતમજાનતેતિ સંબન્ધઃ॥ એકચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 41 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 042
॥ શ્રીઃ ॥
1.42. અધ્યાયઃ 042
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
શૃઙ્ગિશમીકસવાદઃ॥ 1 ॥ શમીકપ્રેષિતેન ગૌરમુખાખ્યશિષ્યેણ સહ પરિક્ષિત્સંવાદઃ॥ 2 ॥ મન્ત્રિભિઃ સહ રાજ્ઞં વિચારઃ॥ 3 ॥ તક્ષકકાશ્યપસંવાદઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-42-0 (1849)
શૃઙ્ગ્યુવાચ। 1-42-0x (199)
યદ્યેતત્સાહસં તાત યદિ વા દુષ્કૃતં કૃતમ્।
પ્રિયં વાપ્યપ્રિયં વા તે વાગુક્તા ન મૃષા ભવેત્॥ 1-42-1 (1850)
નૈવાન્યથેદં ભવિતા પિતરેષ બ્રવીમિ તે।
નાહં મૃષા બ્રવીમ્યેવં સ્વૈરેષ્વપિ કુતઃ શપન્॥ 1-42-2 (1851)
શમીક ઉવાચ। 1-42-3x (200)
જાનામ્યુગ્રપ્રભાવં ત્વાં તાત સત્યગિરં તથા।
નાનૃતં ચોક્તપૂર્વં તે નૈતન્મિથ્યા ભવિષ્યતિ॥ 1-42-3 (1852)
પિત્રા પુત્રો વયસ્થોઽપિ સતતં વાચ્ય એવ તુ।
યથા સ્યાદ્ગુણસંયુક્તઃ પ્રાપ્નુયાચ્ચ મહદ્યશઃ॥ 1-42-4 (1853)
કિં પુનર્બાલ એવ ત્વં તપસા ભાવિતઃ સદા।
વર્ધતે ચેત્પ્રભવતાં કોપોઽતીવ મહાત્મનામ્॥ 1-42-5 (1854)
`ઉત્સીદેયુરિમે લોકાઃ ક્ષણા ચાસ્ય પ્રતિક્રિયા।'
સોઽહં પશ્યામિ વક્તવ્યં ત્વયિ ધર્મભૃતાં વર।
પુત્રત્વં બાલતાં ચૈવ તવાવેક્ષ્ય ચ સાહસમ્॥ 1-42-6 (1855)
સ ત્વં શમપરો ભૂત્વા વન્યમાહારમાચરન્।
ચર ક્રોધમિમં હિત્વા નૈવં ધર્મં પ્રહાસ્યસિ॥ 1-42-7 (1856)
ક્રોધો હિ ધર્મં હરતિ યતીનાં દુઃખસંચિતમ્।
તતો ધર્મવિહીનાનાં ગતિરિષ્ટા ન વિદ્યતે॥ 1-42-8 (1857)
શમ એવ યતીનાં હિ ક્ષમિણાં સિદ્ધિકારકઃ।
ક્ષમાવતામયં લોકઃ પરશ્ચૈવ ક્ષમાવતામ્॥ 1-42-9 (1858)
તસ્માચ્ચરેથાઃ સતતં ક્ષમાશીલો જિતેન્દ્રિયઃ।
ક્ષમયા પ્રાપ્સ્યસે લોકાન્બ્રહ્મણઃ સમનન્તરાન્॥ 1-42-10 (1859)
મયા તુ શમમાસ્થાય યચ્છક્યં કર્તુમદ્ય વૈ।
તત્કરિષ્યામ્યહં તાત પ્રેપયિષ્યે નૃપાય વૈ॥ 1-42-11 (1860)
મમ પુત્રેણ શપ્તોઽસિ બાલેનાકૃતબુદ્ધિના।
મમેમાં ધર્ષણાં ત્વત્તઃ પ્રેક્ષ્ય રાજન્નમર્ષિણા॥ 1-42-12 (1861)
સૌતિરુવાચ। 1-42-13x (201)
એવમાદિશ્ય શિષ્યં સ પ્રેષયામાસ સુવ્રતઃ।
પરિક્ષિતે નૃપતયે દયાપન્નો મહાતપાઃ॥ 1-42-13 (1862)
સંદિશ્ય કુશલપ્રશ્નં કાર્યવૃત્તાન્તમેવ ચ।
શિષ્યં ગૌરમુખં નામ શીલવન્તં સમાહિતમ્॥ 1-42-14 (1863)
સોઽભિગમ્ય તતઃ શીઘ્રં નરેન્દ્રં કુરુવર્ધનમ્।
વિવેશ ભવનં રાજ્ઞઃ પૂર્વં દ્વાસ્થૈર્નિવેદિતઃ॥ 1-42-15 (1864)
પૂજિતસ્તુ નરેન્દ્રેણ દ્વિજો ગૌરમુખસ્તદા।
આચખ્યૌ ચ પરિશ્રાન્તો રાજ્ઞઃ સર્વમશેષતઃ॥ 1-42-16 (1865)
શમીકવચનં ઘોરં યથોક્તં મન્ત્રિસન્નિધૌ।
શમીકો નામ રાજેન્દ્ર વર્તતે વિષયે તવ॥ 1-42-17 (1866)
ઋષિઃ પરમધર્માત્મા દાન્તઃ શાન્તો મહાતપાઃ।
તસ્ય ત્વયા નરવ્યાઘ્ર સર્પઃ પ્રાણૈર્વિયોજિતઃ॥ 1-42-18 (1867)
અવસક્તો ધનુષ્કોટ્યા સ્કન્ધે મૌનાન્વિતસ્ય ચ।
ક્ષાન્તવાંસ્તવ તત્કર્મ પુત્રસ્તસ્ય ન ચક્ષમે॥ 1-42-19 (1868)
તેન શપ્તોઽસિ રાજેન્દ્ર પિતુરજ્ઞાતમદ્ય વૈ।
તક્ષકઃ સપ્તરાત્રેણ મૃત્યુસ્તવ ભવિષ્યતિ॥ 1-42-20 (1869)
તત્ર રક્ષાં કુરુષ્વેતિ પુનઃ પુનરથાબ્રવીત્।
તદન્યથા ન શક્યં ચ કર્તું કેનચિદપ્યુત॥ 1-42-21 (1870)
ન હિ શક્નોતિ સંયન્તું પુત્રં કોપસમન્વિતમ્।
તતોઽહં પ્રેષિતસ્તેન તવ રાજન્હિતાર્થિના॥ 1-42-22 (1871)
સાતિરુવાચ। 1-42-23x (202)
ઇતિ શ્રુત્વા વચો ઘોરં સ રાજા કુરુનન્દનઃ।
પર્યતપ્યત તત્પાપં કૃત્વા રાજા મહાતપાઃ॥ 1-42-23 (1872)
તં ચ મૌનવ્રતં શ્રુત્વા વને મુનિવરં તદા।
ભૂય એવાભવદ્રાજા શોકસંતપ્તમાનસઃ॥ 1-42-24 (1873)
અનુક્રોશાત્મતાં તસ્ય શમીકસ્યાવધાર્ય ચ।
પર્યતપ્યત ભૂયોપિ કૃત્વા તત્કિલ્બિષં મુનેઃ॥ 1-42-25 (1874)
ન હિ મૃત્યું તથા રાજા શ્રુત્વા વૈ સોઽન્વતપ્યત।
અશોચદમરપ્રખ્યો યથા કૃત્વેહ કર્મ તત્॥ 1-42-26 (1875)
તતસ્તં પ્રેષયામાસ રાજા ગૌરમુખં તદા।
ભૂયઃ પ્રસાદં ભગવાન્કરોત્વિહ મમેતિ વૈ॥ 1-42-27 (1876)
`શ્રુત્વા તુ વચનં રાજ્ઞો મુનિર્ગૌરમુખસ્તદા।
સમનુજ્ઞાપ્ય વેગેન પ્રજગામાશ્રમં ગુરોઃ॥' 1-42-28 (1877)
તસ્મિંશ્ચ ગતમાત્રેઽથ રાજા ગૌરમુખે તદા।
મન્ત્રિભિર્મન્ત્રયામાસ સહ સંવિગ્નમાનસઃ॥ 1-42-29 (1878)
સંમન્ત્ર્ય મન્ત્રિભિશ્ચૈવ સ તથા મન્ત્રતત્ત્વવિત્।
પ્રાસાદં કારયામાસ એકસ્તમ્ભં સુરક્ષિતમ્॥ 1-42-30 (1879)
રક્ષાં ચ વિદધે તત્ર ભિષજશ્ચૌષધાનિ ચ।
બ્રાહ્મણાન્મન્ત્રસિદ્ધાંશ્ચ સર્વતો વૈ ન્યયોજયત્॥ 1-42-31 (1880)
રાજકાર્યાણિ તત્રસ્થઃ સર્વાણ્યેવાકરોચ્ચ સઃ।
મન્ત્રિભિઃ સહ ધર્મજ્ઞઃ સમન્તાત્પરિરક્ષિતઃ॥ 1-42-32 (1881)
ન ચૈનં કશ્ચિદારૂઢં લભતે રાજસત્તમમ્।
વાતોઽપિ નિશ્ચરંસ્તત્ર પ્રવેશે વિનિવાર્યતે॥ 1-42-33 (1882)
પ્રાપ્તે ચ દિવસે તસ્મિન્સપ્તમે દ્વિજસત્તમઃ।
કાશ્યપોઽભ્યાગમદ્વિદ્વાંસ્તં રાજાનં ચિકિત્સિતુમ્॥ 1-42-34 (1883)
શ્રુતં હિ તેન તદભૂદ્યથા તં રાજસત્તમમ્।
તક્ષકઃ પન્નગશ્રેષ્ઠો નેષ્યતે યમસાદનમ્॥ 1-42-35 (1884)
તં દષ્ટં પન્નગેન્દ્રેણ કરિષ્યેઽહમપજ્વરમ્।
તત્ર મેઽર્થશ્ચ ધર્મશ્ચ ભવિતેતિ વિચિન્તયન્॥ 1-42-36 (1885)
તં દદર્શ સ નાગેન્દ્રસ્તક્ષકઃ કાશ્યપં પથિ।
ગચ્છન્તમેકમનસં દ્વિજો ભૂત્વા વયોઽતિગઃ॥ 1-42-37 (1886)
તમબ્રવીત્પન્નગેન્દ્રઃ કાશ્યપં મુનિપુંગવમ્।
ક્વ ભવાંસ્ત્વરિતો યાતિ કિંચ કાર્યં ચિકીર્ષતિ॥ 1-42-38 (1887)
કાશ્યપ ઉવાચ। 1-42-39x (203)
નૃપં કુરુકુલોત્પન્નં પરિક્ષિતમરિંદમમ્।
તક્ષકઃ પન્નગશ્રેષ્ઠસ્તેજસાઽધ્ય પ્રધક્ષ્યતિ॥ 1-42-39 (1888)
તં દષ્ટં પન્નગેન્દ્રેણ તેનાગ્નિસમતેજસમ્।
પાણ્ડવાનાં કુલકરં રાજાનમમિતૌજસમ્। 1-42-4oc ગચ્છામિત્વરિતં સૌમ્ય સદ્યઃ કર્તુમપજ્વરમ્॥ 1-42-40 (1889)
`વિજ્ઞાતવિષવિદ્યોઽહં બ્રાહ્મણો લોકપૂજિતઃ।
અસ્મદ્ગુરુકટાક્ષેણ કલ્યોઽહં વિષનાશને॥' 1-42-41 (1890)
તક્ષક ઉવાચ। 1-42-42x (204)
અહં સ તક્ષકો બ્રહ્મંસ્તં ધક્ષ્યામિ મહીપતિમ્।
નિવર્તસ્વ ન શક્તસ્ત્વં મયા દષ્ટં ચિકિત્સિતુમ્॥ 1-42-42 (1891)
કાશ્યપ ઉવાચ। 1-42-43x (205)
અહં તં નૃપતિં ગત્વા ત્વયા દષ્ટમપજ્વરમ્।
કરિષ્યામીતિ મે બુદ્ધિર્વિદ્યાબલસમન્વિતા॥ ॥ 1-42-43 (1892)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ દ્વિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 42 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-42-2 સ્વૈરેષ્વપિ પરિહાસાદિષ્વપિ॥ 1-42-4 વયસ્થોઽપિ પ્રૌઢોપિ। વાચ્યઃ શાસ્યઃ॥ 1-42-5 પ્રભવતાં યોગૈશ્વર્યવતામ્॥ 1-42-8 યતીનાં આમુષ્મિકહિતાર્થં યતમાનાનામ્॥ 1-42-10 સમનન્તરાન્ પ્રત્યાસન્નાન્॥ 1-42-11 સંદેશહરમિતિ શેષઃ॥ 1-42-19 ન ચક્ષમે ન ક્ષાન્તવાન્॥ 1-42-23 પાપં કૃત્વૈવ પર્યતપ્યત નતુ મૃત્યું શ્રુત્વા॥ 1-42-33 આરૂઢં પ્રાસાદારૂઢમ્॥ 1-42-43 નૃપતિં ગત્વા નૃપતિં નાગેતિ પાઠાન્તરમ્॥ દ્વિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 42 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 043
॥ શ્રીઃ ॥
1.43. અધ્યાયઃ 043
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સ્વદષ્ટન્યગ્રોધોજ્જીવનેન પરીક્ષિતસ્ય કાશ્યપસ્ય ધનં દત્વા તક્ષકેણ કૃતં પરાવર્તનં પરીક્ષિદ્દંશશ્ચ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-43-0 (1893)
તક્ષક ઉવાચ। 1-43-0x (206)
યદિ દષ્ટં મયેહ ત્વં શક્તઃ કિંચિચ્ચિકિત્સિતુમ્।
તતો વૃક્ષં મયા દષ્ટમિમં જીવય કાશ્યપ॥ 1-43-1 (1894)
પરં મન્ત્રબલં યત્તે તદ્દર્શય યતસ્વ ચ।
ન્યગ્રોધમેનં ધક્ષ્યામિ પશ્યતસ્તે દ્વિજોત્તમ॥ 1-43-2 (1895)
કાશ્યપ ઉવાચ। 1-43-3x (207)
દશ નાગેન્દ્ર વૃક્ષં ત્વં યદ્યેતદભિમન્યસે।
અહમેનં ત્વયા દષ્ટં જીવયિષ્યે ભુજંગમ।
`પશ્ય મન્ત્રબલં મેઽદ્ય ન્યગ્રોધં દશ પન્નગ॥' 1-43-3 (1896)
સૌતિરુવાચ। 1-43-4x (208)
એવમુક્તઃ સ નાગેન્દ્રઃ કાશ્યપેન મહાત્મના।
અદશદ્વૃક્ષમભ્યેત્ય ન્યગ્રોધં પન્નગોત્તમઃ॥ 1-43-4 (1897)
સ વૃક્ષસ્તેન દષ્ટસ્તુ પન્નગેન મહાત્મના।
આશીવિષવિષોપેતઃ પ્રજજ્વાલ સમન્તતઃ॥ 1-43-5 (1898)
તં દગ્ધ્વા સ નગં નાગઃ કાશ્યપં પુનરબ્રવીત્।
કુરુ યત્નં દ્વિજશ્રેષ્ઠ જીવયૈવ વનસ્પતિમ્॥ 1-43-6 (1899)
સૌતિરુવાચ। 1-43-7x (209)
ભસ્મીભૂતં તતો વૃક્ષં પન્નગેન્દ્રસ્ય તેજસા।
ભસ્મ સર્વં સમાહૃત્ય કાશ્યપો વાક્યમબ્રવીત્॥ 1-43-7 (1900)
વિદ્યાબલં પન્નગેન્દ્ર પશ્ય મેઽદ્ય વનસ્પતૌ।
અહં સંજીવયામ્યેનં પશ્યતસ્તે ભુજંગમ॥ 1-43-8 (1901)
તતઃ સ ભગવાન્વિદ્વાન્કાશ્યપો દ્વિજસત્તમઃ।
ભસ્મરાશીકૃતં વૃક્ષં વિદ્યયા સમજીવયત્॥ 1-43-9 (1902)
અઙ્કુરં કૃતવાંસ્તત્ર તતઃ પર્ણદ્વયાન્વિતમ્।
પલાશિનં શાખિનં ચ તથા વિટપિનં પુનઃ॥ 1-43-10 (1903)
તં દૃષ્ટ્વા જીવિતં વૃક્ષં કાશ્યપેન મહાત્મના।
ઉવાચ તક્ષકો બ્રહ્મન્નૈતદત્યદ્ભુતં ત્વયિ॥ 1-43-11 (1904)
દ્વિજેન્દ્ર યદ્વિષં હન્યા મમ વા મદ્વિધસ્ય વા।
કં ત્વમર્થમભિપ્રેપ્સુર્યાસિ તત્ર તપોધન॥ 1-43-12 (1905)
યત્તેઽભિલષિતં પ્રાપ્તં ફલં તસ્માન્નૃપોત્તમાત્।
અહમેવ પ્રદાસ્યામિ તત્તે યદ્યપિ દુર્લભમ્॥ 1-43-13 (1906)
વિપ્રશાપાભિભૂતે ચ ક્ષીણાયુષિ નરાધિપે।
ઘટમાનસ્ય તે વિપ્ર સિદ્ધિઃ સંશયિતા ભવેત્॥ 1-43-14 (1907)
તતો યશઃ પ્રદીપ્તં તે ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્।
નિરંશુરિવ ઘર્માંશુરન્તર્ધાનમિતો વ્રજેત્॥ 1-43-15 (1908)
કાશ્યપ ઉવાચ। 1-43-16x (210)
ધનાર્થી યામ્યહં તત્ર તન્મે દેહિ ભુજંગમ।
તતોઽહં વિનિવર્તિષ્યે સ્વાપતેયં પ્રગૃહ્ય વૈ॥ 1-43-16 (1909)
તક્ષક ઉવાચ। 1-43-17x (211)
યાવદ્ધનં પ્રાર્થયસે તસ્માદ્રાજ્ઞસ્તતોઽધિકમ્।
અહમેવ પ્રદાસ્યામિ નિવર્તસ્વ દ્વિજોત્તમ॥ 1-43-17 (1910)
સૌતિરુવાચ। 1-43-18x (212)
તક્ષકસ્ય વચઃ શ્રુત્વા કાશ્યપો દ્વિજસત્તમઃ।
પ્રદધ્યૌ સુમહાતેજારાજાનં પ્રતિ બુદ્ધિમાન્॥ 1-43-18 (1911)
દિવ્યજ્ઞાનઃ સ તેજસ્વી જ્ઞાત્વા તં નૃપતિં તદા।
ક્ષીણાયુષં પાણ્ડવેયમપાવર્તત કાશ્યપઃ॥ 1-43-19 (1912)
લબ્ધ્વા વિત્તં મુનિવરસ્તક્ષકાદ્યાવદીપ્સિતમ્।
નિવૃત્તે કાશ્યપે તસ્મિન્સમયેન મહાત્મનિ॥ 1-43-20 (1913)
જગામ તક્ષકસ્તૂર્ણં નગરં નાગસાહ્વયમ્।
અથ શુશ્રાવ ગચ્છન્સ તક્ષકો જગતીપતિમ્॥ 1-43-21 (1914)
મન્ત્રૈર્વિષહરૈર્દિવ્યૈ રક્ષ્યમાણં પ્રયત્નતઃ। 1-43-22 (1915)
સૌતિરુવાચ।
સ ચિન્તયામાસ તદા માયાયોગેન પાર્થિવઃ॥ 1-43-22x (213)
મયા વઞ્ચયિતવ્યોઽસૌ ક ઉપાયો ભવેદિતિ।
તતસ્તાપસરૂપેણ પ્રાહિણોત્સ ભુજંગમાન્॥ 1-43-23 (1916)
ફલપત્રોદકં ગૃહ્ય રાજ્ઞે નાગોઽથ તક્ષકઃ। 1-43-24 (1917)
તક્ષક ઉવાચ।
ગચ્છધ્વં યૂયમવ્યગ્રા રાજાનં કાર્યવત્તયા॥ 1-43-24x (214)
ફલપત્રોદકં નાગાઃ પ્રતિગ્રાહયિતું નૃપમ્। 1-43-25 (1918)
સૌતિરુવાચ।
તે તક્ષકસમાદિષ્ટાસ્તથા ચક્રુર્ભુજઙ્ગમાઃ॥ 1-43-25x (215)
ઉપનિન્યુસ્તથા રાજ્ઞે દર્ભાનમ્ભઃ ફલાનિ ચ।
તચ્ચ સર્વં સ રાજેન્દ્રઃ પ્રતિજગ્રાહ વીર્યવાન્॥ 1-43-26 (1919)
કૃત્વા તેષાં ચ કાર્યાણિ ગમ્યતામિત્યુવાચ તાન્।
ગતેષુ તેષુ નાગેષુ તાપસચ્છદ્મરૂપિષુ॥ 1-43-27 (1920)
અમાત્યાન્સુહૃદશ્ચૈવ પ્રોવાચ સ નરાધિપઃ।
ભક્ષયન્તુ ભવન્તો વૈ સ્વાદૂનીમાનિ સર્વશઃ॥ 1-43-28 (1921)
તાપસૈરુપનીતાનિ ફલાનિ સહિતા મયા।
તતો રાજા સસચિવઃ ફલાન્યાદાતુમૈચ્છત॥ 1-43-29 (1922)
વિધિના સંપ્રયુક્તો વૈ ઋષિવાક્યેન તેન તુ।
યસ્મિન્નેવ ફલે નાગસ્તમેવાભક્ષયત્સ્વયમ્॥ 1-43-30 (1923)
તતો ભક્ષયતસ્તસ્ય ફલાત્કૃમિરભૂદણુઃ।
હ્રસ્વકઃ કૃષ્ણનયનસ્તામ્રવર્ણોઽથ શૌનક॥ 1-43-31 (1924)
સ તં ગૃહ્ય નૃપશ્રેષ્ઠઃ સચિવાનિદમબ્રવીત્।
અસ્તમભ્યેતિ સવિતા વિષાદદ્ય ન મે ભયમ્॥ 1-43-32 (1925)
સત્યવાગસ્તુ સ મુનિઃ કૃમિર્માં દશતામયમ્।
તક્ષકો નામ ભૂત્વા વૈ તથા પરિહૃતં ભવેત્॥ 1-43-33 (1926)
તે ચૈનમન્વવર્તન્ત મન્ત્રિણઃ કાલચોદિતાઃ।
એવમુક્ત્વા સ રાજેન્દ્રો ગ્રીવાયાં સન્નિવેશ્યહ॥ 1-43-34 (1927)
કૃમિકં પ્રાહસત્તૂર્ણં મુમૂર્ષુર્નષ્ટચેતનઃ।
પ્રહસન્નેવ ભોગેન તક્ષકેણાભિવેષ્ટિતઃ॥ 1-43-35 (1928)
તસ્માત્ફલાદ્વિનિષ્ક્રમ્ય યત્તદ્રાજ્ઞે નિવેદિતમ્।
વેષ્ટયિત્વા ચ ભોગેન વિનદ્ય ચ મહાસ્વનમ્।
અદશત્પૃથિવીપાલં તક્ષકઃ પન્નગેશ્વરઃ॥ ॥ 1-43-36 (1929)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ ત્રિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 43 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-43-3 દશ દંશં કુરુ॥ 1-43-6 નગ વૃક્ષમ્॥ 1-43-13 યત્ ફલં પ્રાપ્તુમભિલષિતં તત્ ઇત્યન્વયઃ॥ 1-43-14 ઘટમાનસ્ય સજ્જમાનસ્ય॥ 1-43-16 સ્વાપતેયં ધનમ્॥ 1-43-22 તત્રાગતૈર્વિષહરૈરિતિ પાઠાન્તરમ્॥ 1-43-31 યજ્જગ્રાહ ફલં રાજા તત્ર ક્રિમિરભૂદણુઃ ઇતિ પાઠાન્તરમ્॥ 1-43-33 ક્રિમિકો માં દશત્વયં ઇતિ પાઠાન્તરમ્॥ ત્રિચત્વારિશોઽધ્યાયઃ॥ 43 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 044
॥ શ્રીઃ ॥
1.44. અધ્યાયઃ 044
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પરીક્ષિન્મરણોત્તરં તત્પુત્રસ્ય જનમેજયસ્ય રાજ્યાભિષેકઃ॥ 1 ॥ વપુષ્ટમાવિવાહઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-44-0 (1930)
સૌતિરુવાચ। 1-44-0x (216)
તં તથા મન્ત્રિણો દૃષ્ટ્વા ભોગેન પરિવેષ્ટિતમ્।
વિષણ્ણવદનાઃ સર્વે રુરુદુર્ભૃશદુઃખિતાઃ॥ 1-44-1 (1931)
તં તુ નાગં તતો દૃષ્ટ્વા મન્ત્રિણસ્તે પ્રદુદ્રુવુઃ।
અપશ્યન્ત તથા યાન્તમાકાશે નાગમદ્ભુતમ્॥ 1-44-2 (1932)
સીમન્તમિવ કુર્વાણં નભસઃ પદ્મવર્ચસમ્।
તક્ષકં પન્નગશ્રેષ્ઠં ભૃશં શોકપરાયણાઃ॥ 1-44-3 (1933)
તતસ્તુ તે તદ્ગૃહમગ્નિના વૃતં
પ્રદીપ્યમાનં વિષજેન ભોગિનઃ।
ભયાત્પરિત્યજ્ય દિશઃ પ્રપેદિરે
પપાત તચ્ચાશનિતાડિતં યથા॥ 1-44-4 (1934)
તતો નૃપે તક્ષકતેજસાહતે
પ્રયુજ્ય સર્વાઃ પરલોકસત્ક્રિયાઃ।
શુચિર્દિજો રાજપુરોહિતસ્તદા
તથૈવ તે તસ્ય નૃપસ્ય મન્ત્રિણઃ॥ 1-44-5 (1935)
નૃપં શિશું તસ્ય સુતં પ્રચક્રિરે
સમેત્ય સર્વે પુરવાસિનો જનાઃ।
નૃપં યમાહુસ્તમમિત્રઘાતિનં
કુરુપ્રવીરં જનમેજયં જનાઃ॥ 1-44-6 (1936)
સ બાલ એવાર્યમતિર્નૃપોત્તમઃ
સહૈવ તૈર્મન્ત્રિપુરોહિતૈસ્તદા।
શશાસ રાજ્યં કુરુપુંગવાગ્રજો
યથાઽસ્ય વીરઃ પ્રપિતામહસ્તથા॥ 1-44-7 (1937)
તતસ્તુ રાજાનમમિત્રતાપનં
સમીક્ષ્ય તે તસ્ય નૃપસ્ય મન્ત્રિણઃ।
સુવર્ણવર્માણમુપેત્ય કાશિપ
વપુષ્ટમાર્થં વરયાંપ્રચક્રમુઃ॥ 1-44-8 (1938)
તતઃ સ રાજા પ્રદદૌ વપુષ્ટમાં
કુરુપ્રવીરાય પરીક્ષ્ય ધર્મતઃ।
સ ચાપિ તાં પ્રાપ્ય મુદા યુતોઽભવ-
ન્ન ચાન્યનારીષુ મનો દધે ક્વચિત્॥ 1-44-9 (1939)
સરઃસુ ફુલ્લેષુ વનેષુ ચૈવ
પ્રસન્નચેતા વિજહાર વીર્યવાન્।
તથા સ રાજન્યવરો વિજહ્રિવાન્
યથોર્વશીં પ્રાપ્ય પુરા પુરૂરવાઃ॥ 1-44-10 (1940)
વપુષ્ટમા ચાપિ વરં પતિવ્રતા
પ્રતીતરૂપા સમવાપ્ય ભૂપતિમ્।
ભાવેન રામા રમયાંબભૂવ તં
વિહારકાલેષ્વવરોધસુન્દરી॥ ॥ 1-44-11 (1941)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ ચતુશ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 44 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-44-2 દહ્યમાનં તતો દૃષ્ટ્વા ઇતિ પાઠાન્તરમ્॥ 1-44-7 પ્રપિતામહો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-44-8 વપુષ્ટમા કાશિરાજકન્યા॥ 1-44-11 વરં વરણીયમ્। પ્રતીતરૂપા હૃષ્ટરૂપા॥ ચતુશ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 44 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 045
॥ શ્રીઃ ॥
1.45. અધ્યાયઃ 045
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
જરત્કારોઃ સ્વપિતૄણાં દર્શનં તદ્ભાષણં ચ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-45-0 (1942)
સૌતિરુવાચ। 1-45-0x (217)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ જરત્કારુર્મહાતપાઃ।
ચચાર પૃથિવીં કૃત્સ્નાં યત્રસાયંગૃહો મુનિઃ॥ 1-45-1 (1943)
ચરન્દીક્ષાં મહાતેજા દુશ્ચરામકૃતાત્મભિઃ।
તીર્થેષ્વાપ્લવનં કુર્વન્પુણ્યેષુ વિચચાર હ॥ 1-45-2 (1944)
વાયુભક્ષો નિરાહારઃ શુષ્યન્નહરહર્મુનિઃ।
સં દદર્શ પિતૄન્ગર્તે લમ્બમાનાનધોમુખાન્॥ 1-45-3 (1945)
એકતન્ત્વવશિષ્ટં વૈ વીરણસ્તમ્બમાશ્રિતાન્।
તં તન્તું ચ શનૈરાખુમાદદાનં બિલેશયમ્॥ 1-45-4 (1946)
નિરાહારાન્કૃશાન્દીનાન્ગર્તે સ્વત્રાણમિચ્છતઃ।
ઉપસૃત્ય સ તાન્દીનાન્દીનરૂપોઽભ્યભાષત॥ 1-45-5 (1947)
કે ભવન્તોઽવલમ્બન્તે વીરમસ્તમ્બમાશ્રિતાઃ।
દુર્બલં ખાદિતૈર્મૂલૈરાખુના બિલવાસિના॥ 1-45-6 (1948)
વીરણસ્તમ્બકે મૂલં યદપ્યેકમિહ સ્થિતમ્।
તદ્ભપ્યયં શનૈરાખુરાદત્તે દશનૈઃ શિતૈઃ॥ 1-45-7 (1949)
છેત્સ્યતેઽલ્પાવશિષ્ટત્વાદેતદપ્યચિરાદિવ।
તતસ્તુ પતિતારોઽત્ર ગર્તે વ્યક્તમધોમુખાઃ॥ 1-45-8 (1950)
અત્ર મે દુઃખમુત્પન્નં દૃષ્ટ્વા યુષ્માનધોમુખાન્।
કૃચ્છ્રામાપદમાપન્નાન્પ્રિયં કિં કરવાણિ વઃ॥ 1-45-9 (1951)
તપસોઽસ્ય ચતુર્થેન તૃતીયેનાથ વા પુનઃ।
અર્ધેન વાપિ નિસ્તર્તુમાપદં બ્રૂત મા ચિરમ્॥ 1-45-10 (1952)
અથવાપિ સમગ્રેણ તરન્તુ તપસા મમ।
ભવન્તઃ સર્વ એવેહ કામમેવં વિધીયતામ્॥ 1-45-11 (1953)
પિતર ઊચુઃ। 1-45-12x (218)
કુતો ભવાન્બ્રહ્મચારી યો નસ્ત્રાતુમિહેચ્છસિ।
ન તુ વિપ્રાગ્ર્ય તપસા શક્યમેતદ્વ્યપોહિતુમ્॥ 1-45-12 (1954)
અસ્તિ નસ્તાત તપસઃ ફલં પ્રવદતાં વર।
સંતાનપ્રક્ષયાદ્બ્રહ્મન્પતામો નિરયેઽશુચૌ॥ 1-45-13 (1955)
સન્તાનં હિ પરો ધર્મં એવમાહ પિતામહઃ।
લમ્બતામિહ નસ્તાત ન જ્ઞાનં પ્રતિભાતિ વૈ॥ 1-45-14 (1956)
યેન ત્વાં નાભિજાનીમો લોકે વિખ્યાતપૌરુષમ્।
વૃદ્ધો ભવાન્મહાભાગોયોનઃ શોચ્યાન્સુદુઃખિતાન॥ 1-45-15 (1957)
શોચતે ચૈવ કારુણ્યાચ્છૃણુ યે વૈ વયં દ્વિજ।
યાયાવરા નામ વયમૃષયઃ સંશિતવ્રતાઃ॥ 1-45-16 (1958)
લોકાત્પુમ્યાદિહ ભ્રષ્ટાઃ સન્તાનપ્રક્ષયાન્મુને।
પ્રણષ્ટં નસ્તપસ્તીવ્રં ન હિ નસ્તન્તુરસ્તિ વૈ॥ 1-45-17 (1959)
અસ્તિત્વેકોઽદ્ય નસ્તન્તુઃ સોઽપિ નાસ્તિ યથા તથા।
મન્દભાગ્યોઽલ્પભાગ્યાનાં તપ એકં સમાસ્થિતઃ॥ 1-45-18 (1960)
જરત્કારુરિતિ ખ્યાતો વેદવેદાઙ્ગપારગઃ।
નિયતાત્મા મહાત્મા ચ સુવ્રતઃ સુમહાતપાઃ॥ 1-45-19 (1961)
તેન સ્મ તપસો લોભાત્કૃચ્છ્રમાપાદિતા વયમ્।
ન તસ્ય ભાર્યા પુત્રો વા બાન્ધવો વાઽસ્તિ કશ્ચન॥ 1-45-20 (1962)
તસ્માલ્લમ્બામહે ગર્તે નષ્ટસંજ્ઞા હ્યનાથવત્।
સ વક્તવ્યસ્ત્વયા દૃષ્ટો હ્યસ્માકં નાથવત્તયા॥ 1-45-21 (1963)
પિતરસ્તેઽવલમ્બન્તે ગર્તે દીના અધોમુખાઃ।
સાધુ દારાન્કુરુષ્વેતિ પ્રજાયસ્વેતિ ચાભિ ભોઃ॥ 1-45-22 (1964)
કુલતન્તુર્હિ નઃ શિષ્ટઃ સ એકૈકસ્તપોધન।
યં તુ પશ્યસિ નો બ્રહ્મન્વીરણસ્તમ્બમાશ્રયમ્॥ 1-45-23 (1965)
એષોઽસ્માકં કુલસ્તમ્બ આસ્તે સ્વકુલવર્ધનઃ।
યાનિ પશ્યસિ વૈ બ્રહ્મન્મૂલાનીહાસ્ય વીરુધઃ॥ 1-45-24 (1966)
એતે નસ્તન્તવસ્તાત કાલેન પરિભક્ષિતાઃ।
યત્ત્વેતત્પશ્યસિ બ્રહ્મન્મૂલમસ્યાર્ધભક્ષિતમ્॥ 1-45-25 (1967)
યત્ર લમ્બામહે ગર્તે સોઽપ્યેકસ્તપ આસ્થિતઃ।
યમાખું પશ્યસિ બ્રહ્મન્કાલ એષ મહાબલઃ॥ 1-45-26 (1968)
સ તં તપોરતં મન્દં શનૈઃ ક્ષપયતે તુદન્।
જરત્કારું તપોલુબ્ધં મન્દાત્માનમચેતસમ્॥ 1-45-27 (1969)
ન હિ નસ્તત્તપસ્તસ્ય તારયિષ્યતિ સત્તમ।
છિન્નમૂલાન્પરિભ્રષ્ટાન્કાલોપહતચેતસઃ॥ 1-45-28 (1970)
અધઃ પ્રવિષ્ટાન્પશ્યાસ્માન્યથા દુષ્કૃતિનસ્તથા।
અસ્માસુ પતિતેષ્વત્ર સહ સર્વૈઃ સબાન્ધવૈઃ॥ 1-45-29 (1971)
છિન્નઃ કાલેન સોઽપ્યત્ર ગન્તા વૈ નરકં તતઃ।
તપો વાઽપ્યથ ચા યજ્ઞો યચ્ચાન્યત્પાવનં મહત્॥ 1-45-30 (1972)
તત્સર્વં ન સમં તાત સંતત્યેતિ સતાં મતમ્।
સ તાત દૃષ્ટ્વા બ્રૂયાસ્તં જરત્કારું તપોધન॥ 1-45-31 (1973)
યથા દૃષ્ટમિદં ચાત્ર ત્વયાઽઽખ્યેયમશેષતઃ।
યથા દારાન્પ્રકુર્યાત્સ પુત્રાનુત્પાદયેદ્યથા॥ 1-45-32 (1974)
વા બ્રહ્મંસ્ત્વયા વાચ્યઃ સોઽસ્માકં નાથવત્તયા।
બાન્ધવાનાં હિતસ્યેહ યથા ચાત્મકુલં તથા॥ 1-45-33 (1975)
કસ્ત્વં બન્ધુમિવાસ્માકમનુશોચસિ સત્તમ।
શ્રોતુમિચ્છામ સર્વેષાં કો ભવાનિહ તિષ્ઠતિ॥ ॥ 1-45-34 (1976)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ પઞ્ચચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 45 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-45-5 સ્વત્રાણં સ્વરક્ષામ્॥ 1-45-8 પતિતારઃ પતિષ્યથા॥ 1-45-12 એતત્ અસ્મદીયં કૃચ્છ્રં વ્યપોહિતું અપનેતુમ્॥ પઞ્ચચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 45 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 046
॥ શ્રીઃ ॥
1.46. અધ્યાયઃ 046
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
જરત્કારોઃ સ્વપિતૃસંવાદાનન્તરં દારાન્વેષણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-46-0 (1977)
સૌતિરુવાચ। 1-46-0x (219)
એતચ્છ્રુત્વા જરત્કારુર્ભૃશં શોકપરાયણઃ।
ઉવાચ તાન્પિતૄન્દુઃખાદ્બાષ્પસંદિગ્ધયા ગિરા॥ 1-46-1 (1978)
જરત્કારુરુવાચ। 1-46-2x (220)
મમ પૂર્વે ભવન્તો વૈ પિતરઃ સપિતામહાઃ।
તદ્બ્રૂત યન્મયા કાર્યં ભવતાં પ્રિયકામ્યયા॥ 1-46-2 (1979)
અહમેવ જરત્કારુઃ કિલ્બિષી ભવતાં સુતઃ।
તે દણ્ડં ધારયત મે દુષ્કૃતેરકૃતાત્મનઃ॥ 1-46-3 (1980)
પિતર ઊચુઃ। 1-46-4x (221)
પુત્ર દિષ્ટ્યાઽસિ સંપ્રાપ્ત ઇમં દેશં યદૃચ્છયા।
કિમર્થં ચ ત્વયા બ્રહ્મન્ન કૃતો દારસઙ્ગ્રહઃ॥ 1-46-4 (1981)
જરત્કારુરુવાચ। 1-46-5x (222)
મમાયં પિતરો નિત્યં હૃદ્યર્થઃ પરિવર્તતે।
ઊર્ધ્વરેતાઃ શરીરં વૈ પ્રાપયેયમમુત્ર વૈ॥ 1-46-5 (1982)
ન દારાન્વૈ કરિષ્યેઽહમિતિ મે ભાવિતં મનઃ।
એવં દૃષ્ટ્વા તુ ભવતઃ શકુન્તાનિવ લમ્બતઃ॥ 1-46-6 (1983)
મયા નિવર્તિતા બુદ્ધિર્બ્રહ્મચર્યાત્પિતામહાઃ।
કરિષ્યે વઃ પ્રિયં કામં નિવેક્ષ્યેઽહમસંશયમ્॥ 1-46-7 (1984)
સનામ્નીં યદ્યહં કન્યામુપલપ્સ્યે કદાચન।
ભવિષ્યતિ ચ યા કાચિદ્ભૈક્ષ્યવત્સ્વયમુદ્યતા॥ 1-46-8 (1985)
પ્રતિગ્રહીતા તામસ્મિ ન ભરેયં ચ યામહમ્।
એવંવિધમહં કુર્યાં નિવેશં પ્રાપ્નુયાં યદિ।
અન્યથા ન કરિષ્યેઽહં સત્યમેતત્પિતામહાઃ॥ 1-46-9 (1986)
તત્ર ચોત્પત્સ્યતે જન્તુર્ભવતાં તારણાય વૈ।
શાશ્વતાશ્ચાવ્યયાશ્ચૈવ તિષ્ઠન્તુ પિતરો મમ॥ 1-46-10 (1987)
સૌતિરુવાચ। 1-46-11x (223)
એવમુક્ત્વા તુ સ પિતૄંશ્ચચાર પૃથિવી મુનિઃ।
ન ચ સ્મ લભતે ભાર્યાં વૃદ્ધોઽયમિતિ શાનક॥ 1-46-11 (1988)
યદા નિર્વેદમાપન્નઃ પિતૃભિશ્ચોદિસ્તથા।
તદાઽરણ્યં સ ગત્વોચ્ચૈશ્ચુક્રોશ ભૃશદુઃખિતઃ॥ 1-46-12 (1989)
સત્વરણ્યગતઃ પ્રાજ્ઞઃ પિતૄણા હિતકામ્યયા।
ઉવાચ કન્યાં યાચામિ તિસ્રો વાચઃ શનૈરિમાઃ॥ 1-46-13 (1990)
યાનિ ભૂતાનિ સન્તીહ સ્થાવરાણિ ચરાણિ ચ।
અન્તર્હિતાનિ વા યાનિ તાનિ શૃણ્વન્તુ મે વચઃ॥ 1-46-14 (1991)
ઉગ્રે તપસિ વર્તન્તં પિતરશ્ચોદયન્તિ મામ્।
નિવિશસ્વેતિ દુઃખાર્તાઃ સન્તાનસ્ય ચિકીર્ષયા॥ 1-46-15 (1992)
નિવેશાયાખિલાં ભૂમિં કન્યાભૈક્ષ્યં ચરામિ ભોઃ।
દરિદ્રો દુઃખશીલશ્ચ પિતૃભિઃ સન્નિયોજિતઃ॥ 1-46-16 (1993)
યસ્ય કન્યાઽસ્તિ ભૂતસ્ય યે મયેહ પ્રકીર્તિતાઃ।
તે મે કન્યાં પ્રયચ્છન્તુ ચરતઃ સર્વતોદિશમ્॥ 1-46-17 (1994)
મમ કન્યા સનામ્ની યા ભૈક્ષ્યવચ્ચોદિતા ભવેત્।
ભરેયં ચૈવ યાં નાહં તાં મે કન્યાં પ્રયચ્છત॥ 1-46-18 (1995)
તતસ્તે પન્નગા યે વૈ જરત્કારૌ સમાહિતાઃ।
તામાદાય પ્રવૃત્તિં તે વાસુકેઃ પ્રત્યવેદયન્॥ 1-46-19 (1996)
તેષાં શ્રુત્વા સ નાગેન્દ્રસ્તાં કન્યાં સમલઙ્કૃતામ્।
પ્રગૃહ્યારણ્યમગમત્સમીપં તસ્ય પન્નગઃ॥ 1-46-20 (1997)
તત્ર તાં ભૈક્ષ્યવત્કન્યાં પ્રાદાત્તસ્મૈ મહાત્મને।
નાગેન્દ્રો વાસુકિર્બ્રહ્મન્ન સ તાં પ્રત્યગૃહ્ણત॥ 1-46-21 (1998)
અસનામેતિ વૈ મત્વા ભરણે ચાવિચારિતે।
મોક્ષભાવે સ્થિતશ્ચાપિ મન્દીભૂતઃ પરિગ્રહે॥ 1-46-22 (1999)
તતો નામ સ કન્યાયાઃ પપ્રચ્છ ભૃગુનન્દન।
વાસુકિં ભરણં ચાસ્યા ન કુર્યામિત્યુવાચ હ॥ ॥ 1-46-23 (2000)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ ષટ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 46 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-46-7 નિવેક્ષ્યે નિવેશં વિવાહં કરિષ્યે॥ 1-46-9 ન ભરેયં ધારણપોષણે ન કુર્યામ્॥ 1-46-19 જરત્કારૌ જરત્કારોરન્વેષણે। સમાહિતાઃ યત્તાઃ॥ ષટ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 46 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 047
॥ શ્રીઃ ॥
1.47. અધ્યાયઃ 047
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
જરત્કારોરુદ્વાહઃ॥ 1 ॥ તસ્યાં ગર્ભસંભવઃ॥ 2 ॥ સમયોલ્લઙ્ઘનેન ક્રુદ્ધસ્ય મુનેઃ તપોર્થં ગમનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-47-0 (2001)
સૌતિરુવાચ। 1-47-0x (224)
વાસુકિસ્ત્વબ્રવીદ્વાક્યં જરત્કારુમૃષિં તદા।
સનામ્ની તવ કન્યેયં સ્વસા મે તપસાન્વિતા॥ 1-47-1 (2002)
ભરિષ્યામિ ચ તે ભાર્યાં પ્રતીચ્છેમાં દ્વિજોત્તમ।
રક્ષણં ચ કરિષ્યેઽસ્યાઃ સર્વશક્ત્યા તપોધન।
ત્વદર્થં રક્ષ્યતે ચૈષા મયા મુનિવરોત્તમ॥ 1-47-2 (2003)
જરત્કારુરુવાચ। 1-47-3x (225)
ન ભરિષ્યેઽહમેતાં વૈ એષ મે સમયઃ કૃતઃ।
અપ્રિયં ચ ન કર્તવ્યં કૃતે ચૈનાં ત્યજામ્યહમ્॥ 1-47-3 (2004)
સૌતિરુવાચ। 1-47-4x (226)
પ્રતિશ્રુતે તુ નાગેન ભરિષ્યે ભગિનીમિતિ।
જરત્કારુસ્તદા વેશ્મ ભુજગસ્ય જગામ હ॥ 1-47-4 (2005)
તત્ર મન્ત્રવિદાં શ્રેષ્ઠસ્તપોવૃદ્ધો મહાવ્રતઃ।
જગ્રાહ પાણિં ધર્માત્મા વિધિમન્ત્રપુરસ્કૃતમ્॥ 1-47-5 (2006)
તતો વાસગૃહં રમ્યં પન્નગેન્દ્રસ્ય સંમતમ્।
જગામ ભાર્યામ દાય સ્તૂયમાનો મહર્ષિભિઃ॥ 1-47-6 (2007)
શયનં તત્ર સંક્લૃપ્તં સ્પર્ધ્યાસ્તરણસંવૃતમ્।
તત્ર ભાર્યાસહાયો વૈ જરત્કારુરુવાસ હ॥ 1-47-7 (2008)
સ તત્ર સમયં ચક્રે ભાર્યયા સહ સત્તમઃ।
વિપ્રિયં મે ન કર્તવ્યં ન ચ વાચ્યં કદાચન॥ 1-47-8 (2009)
ત્યજેયં વિપ્રિયે ચ ત્વાં કૃતે વાસં ચ તે ગૃહે।
એતદ્ગૃહાણ વચનં મયા યત્સમુદીરિતમ્॥ 1-47-9 (2010)
તતઃ પરમસંવિગ્ના સ્વસા નાગપતેસ્તદા।
અતિદુઃખાન્વિતા વાક્યં તમુવાચૈવમસ્ત્વિતિ॥ 1-47-10 (2011)
તથૈવ સા ચ ભર્તારં દુઃખશીલમુપચારત્।
ઉપાયૈઃ શ્વેતકાકીયૈઃ પ્રિયકામા યશસ્વિની॥ 1-47-11 (2012)
ઋતુકાલે તતઃ સ્નાતા કદાચિદ્વાસુકેઃ સ્વસા।
ભર્તારં વૈ યથાન્યાયમુપતસ્થે મહામુનિમ્॥ 1-47-12 (2013)
તત્ર તસ્યાઃ સમભવદ્ગર્ભો જ્વલનસન્નિભઃ।
અતીવ તેજસા યુક્તો વૈશ્વાનરસમદ્યુતિઃ॥ 1-47-13 (2014)
શુક્લપક્ષે યથા સોમો વ્યવર્ધત તથૈવ સઃ।
તતઃ કતિપયાહસ્તુ જરત્કારુર્મહાયશાઃ॥ 1-47-14 (2015)
ઉત્સઙ્ગેઽસ્યાઃ શિરઃ કૃત્વા સુષ્વાપ પરિખિન્નવત્।
તસ્મિંશ્ચ સુપ્તે વિપ્રેન્દ્રે સવિતાસ્તમિયાદ્ગિરિમ્॥ 1-47-15 (2016)
અહ્નઃ પરિક્ષયે બ્રહ્મંસ્તતઃ સાઽચિન્તયત્તદા।
વાસુકેર્ભગિની ભીતા ધર્મલોપાન્મનસ્વિની॥ 1-47-16 (2017)
કિં નુ મે સુકૃતં ભૂયાદ્ભર્તુરુત્થાપનં ન વા।
દુઃખશીલો હિ ધર્માત્મા કથં નાસ્યાપરાધ્નુયામ્॥ 1-47-17 (2018)
કોપો વા ધર્મશીલસ્ય ધર્મલોપોઽથવા પુનઃ।
ધર્મલોપો ગરીયાન્વૈ સ્યાદિત્યત્રાકરોન્મતિમ્॥ 1-47-18 (2019)
ઉત્થાપયિષ્યે યદ્યેનં ધ્રુવં કોપં કરિષ્યતિ।
ધર્મલોપો ભવેદસ્ય સન્ધ્યાતિક્રમણે ધ્રુવમ્॥ 1-47-19 (2020)
ઇતિ નિશ્ચિત્ય મનસા જરત્કારુર્ભુજંગમા।
તમૃષિં દીપ્તતપસં શયાનમનલોપમમ્॥ 1-47-20 (2021)
ઉવાચેદં વચઃ શ્લક્ષ્ણં તતો મધુરભાષિણી।
ઉત્તિષ્ઠ ત્વં મહાભાગ સૂર્યોઽસ્તમુપગચ્છતિ॥ 1-47-21 (2022)
સન્ધ્યામુપાસ્સ્વ ભગવન્નપઃ સ્પૃષ્ટ્વા યતવ્રતઃ।
પ્રાદુષ્કૃતાગ્નિહોત્રોઽયં મુહૂર્તો રમ્યદારુણઃ॥ 1-47-22 (2023)
સન્ધ્યા પ્રવર્તતે ચેયં પશ્ચિમાયાં દિશિ પ્રભો।
એવમુક્તઃ સ ભગવાઞ્જરત્કારુર્મહાતપાઃ॥ 1-47-23 (2024)
ભાર્યાં પ્રસ્ફુરમાણૌષ્ઠ ઇદં વચનમબ્રવીત્।
અવમાનઃ પ્રયુક્તોઽયં ત્વયા મમ ભુજંગમે॥ 1-47-24 (2025)
સમીપે તે ન વત્સ્યામિ ગમિષ્યામિ યથાગતમ્।
શક્તિરસ્તિ ન વામોરુ મયિ સુપ્તે વિભાવસોઃ॥ 1-47-25 (2026)
અસ્તં ગન્તું યથાકાલમિતિ મે હૃદિ વર્તતે।
ન ચાપ્યવમતસ્યેહ વાસો રોચેત કસ્યચિત્॥ 1-47-26 (2027)
કિં પુનર્ધર્મશીલસ્ય મમ વા મદ્વિધસ્ય વા।
એવમુક્તા જરત્કારુર્ભર્ત્રા હૃદયકમ્પનમ્॥ 1-47-27 (2028)
અબ્રવીદ્ભગિની તત્ર વાસુકેઃ સન્નિવેશને।
નાવમાનાત્કૃતવતી તવાહં વિપ્રે બોધનમ્॥ 1-47-28 (2029)
ધર્મલોપો ન તે વિપ્ર સ્યાદિત્યેતન્મયા કૃતમ્।
ઉવાચ ભાર્યામિત્યુક્તો જરત્કારુર્મહાતપાઃ॥ 1-47-29 (2030)
ઋષિઃ કોપસમાવિષ્ટસ્ત્યક્તુકામો ભુજંગમામ્।
ન મે વાગનૃતં પ્રાહ ગમિષ્યેઽહં ભુજંગમે॥ 1-47-30 (2031)
સમયો હ્યેષ મે પૂર્વં ત્વયા સહ મિથઃ કૃતઃ।
સુખમસ્મ્યુષિતો ભદ્રે બ્રૂયાસ્ત્વં ભ્રાતરં શુભે॥ 1-47-31 (2032)
ઇતો મયિ ગતે ભીરુ ગતઃ સ ભગવાનિતિ।
ત્વં ચાપિ મયિ નિષ્ક્રાન્તે ન શોકં કર્તુમર્હસિ॥ 1-47-32 (2033)
ઇત્યુક્તા સાઽનવદ્યાઙ્ગી પ્રત્યુવાચ મુનિં તદા।
જરત્કારું જરત્કારુશ્ચિન્તાશોકપરાયણા॥ 1-47-33 (2034)
બાષ્પગદ્ગદયા વાચા મુખેન પરિશુષ્યતા।
કૃતાઞ્જલિર્વરારોહા પર્યશ્રુનયના તતઃ॥ 1-47-34 (2035)
ધૈર્યમાલમ્બ્ય વામોરૂર્હૃદયેન પ્રવેપતા।
ન મામર્હસિ ધર્મજ્ઞ પરિત્યક્તુમનાગસમ્॥ 1-47-35 (2036)
ધર્મે સ્થિતાં સ્થિતો ધર્મે સદા પ્રિયહિતે રતામ્।
પ્રદાને કારણં યચ્ચ મમ તુભ્યં દ્વિજોત્તમ॥ 1-47-36 (2037)
તદલબ્ધવતીં મન્દાં કિં માં વક્ષ્યતિ વાસુકિઃ।
માતૃશાપાભિભૂતાનાં જ્ઞાતીનાં મમ સત્તમ॥ 1-47-37 (2038)
અપત્યમીપ્સિતં ત્વત્તસ્તચ્ચ તાવન્ન દૃશ્યતે।
ત્વત્તો હ્યપત્યલાભેન જ્ઞાતીનાં મે શિવં ભવેત્॥ 1-47-38 (2039)
સંપ્રયોગો ભવેન્નાયાં મમ મોઘસ્ત્વયા દ્વિજ।
જ્ઞાતીનાં હિતમિચ્છન્તી ભગવંસ્ત્વાં પ્રસાદયે॥ 1-47-39 (2040)
ઇમમવ્યક્તરૂપં મે ગર્ભમાધાય સત્તમ।
કથં ત્યક્ત્વા મહાત્મા સન્ગન્તુમિચ્છસ્યનાગસમ્॥ 1-47-40 (2041)
એવમુક્તસ્તુ સ મુનિર્ભાર્યાં વચનમબ્રવીત્।
યદ્યુક્તમનુરૂપં ચ જરત્કારું તપોધનઃ॥ 1-47-41 (2042)
અસ્ત્યયં સુભગે ગર્ભસ્તવ વૈશ્વાનરોપમઃ।
ઋષિઃ પરમધર્માત્મા વેદવેદાઙ્ગપારગઃ॥ 1-47-42 (2043)
એવમુક્ત્વા સ ધર્માત્મા જરત્કારુર્મહાનૃષિઃ।
ઉગ્રાય તપસે ભૂયો જગામ કૃતનિશ્ચયઃ॥ ॥ 1-47-43 (2044)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ સપ્તચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 47 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-47-7 સ્પર્ધ્યં બહુમૂલ્યમ્॥ 1-47-9 વિપ્રિયે કૃતે ત્વાં તવ ગૃહે વાસં ચ ત્યજેયમ્॥ 1-47-11 શ્વતકાકીયૈઃ અનુકૂલૈઃ॥ 1-47-15 ઉત્સઙ્ગે અઙ્કે॥ 1-47-18 કોપો વા ગરીયાન્ધર્મલોપો વા ગરીયાનિતિ કોદિદ્વયમુપન્યસ્ય ધર્મલોપમેવ ગુરુકરોતિ। કોપો વેતિ॥ 1-47-22 પ્રાદુષ્કૃતઃ ઉદ્ધૃતઃ અગ્નિહોત્રોઽગ્નિઃ યસ્મિન્સઃ। ધર્મસાધનત્વાદ્રમ્યઃ। ભૂતાદિપ્રચારાદ્દારુણઃ॥ 1-47-25 વિભાવસોઃ સૂર્યસ્ય॥ 1-47-39 સંપ્રયોગઃ સંબન્ધ। મોઘો નિષ્ફલઃ॥ સપ્તચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 47 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 048
॥ શ્રીઃ ॥
1.48. અધ્યાયઃ 048
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
વાસુકેઃ તદ્ભગિન્યાશ્ચ સંવાદઃ॥ 1 ॥ આસ્તીકોત્પત્તિઃ॥ 2 ॥ તન્નામનિર્વચનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-48-0 (2045)
સૌતિરુવાચ। 1-48-0x (227)
ગતમાત્રં તુ ભર્તારં જરત્કારુરવેદયત્।
ભ્રાતુઃ સકાશમાગત્ય યથાતથ્યં તપોધન॥ 1-48-1 (2046)
તતઃ સ ભુજગશ્રેષ્ઠઃ શ્રુત્વા સુમહદપ્રિયમ્।
ઉવાચ ભગિનીં દીનાં તદા દીનતરઃ સ્વયમ્॥ 1-48-2 (2047)
વાસુકિરુવાચ। 1-48-3x (228)
જાનાસિ ભદ્રે યત્કાર્યં પ્રદાને કારણં ચ યત્।
પન્નગાનાં હિતાર્થાય પુત્રસ્તે સ્યાત્તતો યદિ॥ 1-48-3 (2048)
સ સર્પસત્રાત્કિલ નો મોક્ષયિષ્યતિ વીર્યવાન્।
એવં પિતામહઃ પૂર્વમુક્તવાંસ્તુ સુરૈઃ સહ॥ 1-48-4 (2049)
અપ્યસ્તિ ગર્ભઃ સુભગે તસ્માત્તે મુનિસત્તમાત્।
ન ચેચ્છામ્યફલં તસ્ય દારકર્મ મનીષિણઃ॥ 1-48-5 (2050)
કામં ચ મમ ન ન્યાય્યં પ્રષ્ટું ત્વાં કાર્યમીદૃશમ્।
કિંતુ કાર્યગરીયસ્ત્વાત્તતસ્ત્વાઽહમચૂચુદમ્॥ 1-48-6 (2051)
દુર્વાર્યતાં વિદિત્વા ચ ભર્તુસ્તેઽતિતપસ્વિનઃ।
નૈનમન્વાગમિષ્યામિ કદાચિદ્ધિ શપેત્સ મામ્॥ 1-48-7 (2052)
આચક્ષ્વ ભદ્રે ભર્તુઃ સ્વં સર્વમેવ વિચેષ્ટિતમ્।
ઉદ્ધરસ્વ ચ શલ્યં મે ઘોરં હૃદિ ચિરસ્થિતમ્॥ 1-48-8 (2053)
જરત્કારુસ્તતો વાક્યમિત્યુક્તા પ્રત્યભાષત।
આશ્વાસયન્તી સન્તપ્તં વાસુકિં પન્નગેશ્વરમ્॥ 1-48-9 (2054)
જરત્કારુરુવાચ। 1-48-10x (229)
પૃષ્ટો મયાઽપત્યહેતોઃ સ મહાત્મા મહાતપાઃ।
અસ્તીત્યુત્તરમુદ્દિશ્ય મમેદં ગતવાંશ્ચ સઃ॥ 1-48-10 (2055)
સ્વૈરેષ્વપિ ન તેનાહં સ્મરામિ વિતથં વચઃ।
ઉક્તપૂર્વં કુતો રાજન્સાંપરાયે સ વક્ષ્યતિ॥ 1-48-11 (2056)
ન સંતાપસ્ત્વયા કાર્યઃ કાર્યં પ્રતિ ભુજંગમે।
ઉત્પત્સ્યતિ ચ તે પુત્રો જ્વલનાર્કસમપ્રભઃ॥ 1-48-12 (2057)
ઇત્યુક્ત્વા સ હિ માં ભ્રાતર્ગતો ભર્તા તપોધનઃ।
તસ્માદ્વ્યેતુ પરં દુઃખં તવેદં મનસિ સ્થિતમ્॥ 1-48-13 (2058)
સૌતિરુવાચ। 1-48-14x (230)
એતચ્છ્રુત્વા સ નાગેન્દ્રો વાસુકિઃ પરયા મુદા।
એવમસ્ત્વિતિ તદ્વાક્યં ભગિન્યાઃ પ્રત્યગૃહ્ણત॥ 1-48-14 (2059)
સાન્ત્વમાનાર્થદાનૈશ્ચ પૂજયા ચારુરૂપયા।
સોદર્યાં પૂજયામાસ સ્વસારં પન્નગોત્તમઃ॥ 1-48-15 (2060)
તતઃ પ્રવવૃધે ગર્ભો મહાતેજા મહાપ્રભઃ।
યથા મોમો દ્વિજશ્રેષ્ઠ શુક્લપક્ષોદિતો દિવિ॥ 1-48-16 (2061)
અથ કાલે તુ સા બ્રહ્મન્પ્રજજ્ઞે ભુજગસ્વસા।
કુમારં દેવગર્ભાભં પિતૃમાતૃભયાપહમ્॥ 1-48-17 (2062)
વવૃધે સ તુ તત્રૈવ નાગરાજનિવેશને।
વેદાંશ્ચાધિજગે સાઙ્ગાન્ભાર્ગવચ્યવનાત્મજાત્॥ 1-48-18 (2063)
ચીર્ણવ્રતો બાલ એવ બુદ્ધિસત્ત્વગુણાન્વિતઃ।
નામ ચાસ્યાભવત્ખ્યાતં લોકેષ્વાસ્તીક ઇત્યુત॥ 1-48-19 (2064)
અસ્તીત્યુક્ત્વા ગતો યસ્માત્પિતા ગર્ભસ્થમેવ તમ્।
વનં તસ્માદિદં તસ્ય નામાસ્તીકેતિ વિશ્રુતમ્॥ 1-48-20 (2065)
સ બાલ એવ તત્રસ્થશ્ચરન્નમિતબુદ્ધિમાન્।
ગૃહે પન્નગરાજસ્ય પ્રયત્નાત્પરિરક્ષિતઃ॥ 1-48-21 (2066)
ભગવાનિવ દેવેશઃ શૂલપાણિર્હિરણ્મયઃ।
વિવર્ધમાનઃ સર્વાંસ્તાન્પન્નગાનભ્યહર્ષયત્॥ ॥ 1-48-22 (2067)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ અષ્ટચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 48 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-48-6 અચૂચુદં કાર્યસિદ્ધિં વક્તું પ્રેરિતવાન્॥ 1-48-10 મમેદં કાર્યમુદ્દિશ્ય અસ્તીત્યુત્તરં દત્તવાનિતિ શેષઃ॥ 1-48-11 વિતથં અનૃતં તેન ઉક્તપૂર્વં ન સ્મરામિ। સાંપરાયે સંકટે॥ 1-48-17 પ્રજજ્ઞે જનયામાસ॥ 1-48-22 હિરણ્મયઃ દીપ્તિમાન્॥ અષ્ટચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 48 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 049
॥ શ્રીઃ ॥
1.49. અધ્યાયઃ 049
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
જનમેજયમન્ત્રિસંવાદમુખેન પુનઃ પરીક્ષિચ્ચરિતકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-49-0 (2068)
શૌનક ઉવાચ। 1-49-0x (231)
યદપૃચ્છત્તદા રાજા મન્ત્રિણો જનમેજયઃ।
પિતુઃ સ્વર્ગગતિં તન્મે વિસ્તરેણ પુનર્વદ॥ 1-49-1 (2069)
સૌતિરુવાચ। 1-49-2x (232)
શૃણુ બ્રહ્મન્યથાઽપૃચ્છન્મન્ત્રિણો નૃપતિસ્તદા।
યથા ચાખ્યાતવન્તસ્તે નિધનં તત્પરિક્ષિતઃ॥ 1-49-2 (2070)
જનમેજય ઉવાચ। 1-49-3x (233)
જાનન્તિ સ્મ ભવન્તસ્તદ્યથાવૃત્તં પિતુર્મમ।
આસીદ્યથા સ નિધનં ગતઃ કાલે મહાયશાઃ॥ 1-49-3 (2071)
શ્રુત્વા ભવત્સકાશાદ્ધિ પિતુર્વૃત્તમશેષતઃ।
કલ્યાણં પ્રતિપત્સ્યામિ વિપરીતં ન જાતુચિત્॥ 1-49-4 (2072)
સૌતિરુવાચ। 1-49-5x (234)
મન્ત્રિણોઽથાબ્રુવન્વાક્યં પૃષ્ટાસ્તેન મહાત્મના।
સર્વે ધર્મવિદઃ પ્રાજ્ઞા રાજાનં જનમેજયમ્॥ 1-49-5 (2073)
મન્ત્રિણ ઊચુઃ। 1-49-6x (235)
શૃણુ પાર્થિવ યદ્બ્રૂષે પિતુસ્તવ મહાત્મનઃ।
ચરિતં પાર્થિવેન્દ્રસ્ય યથા નિષ્ઠાં ગતશ્ચ સઃ॥ 1-49-6 (2074)
ધર્માત્મા ચ મહાત્મા ચ પ્રજાપાલઃ પિતા તવ।
આસીદિહાયથા વૃત્તઃ સ મહાત્મા શૃણુષ્વ તત્॥ 1-49-7 (2075)
ચાતુર્વર્ણ્યં સ્વધર્મસ્થં સ કૃત્વા પર્યરક્ષત।
ધર્મતો ધર્મવિદ્રાજા ધર્મો વિગ્રહવાનિવ॥ 1-49-8 (2076)
રરક્ષ પૃથિવીં દેવીં શ્રીમાનતુલવિક્રમઃ।
દ્વેષ્ટારસ્તસ્ય નૈવાસન્સ ચ દ્વેષ્ટિ ન કંચન॥ 1-49-9 (2077)
સમઃ સર્વેષુ ભૂતેષુ પ્રજાપતિરિવાભવત્।
બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયા વૈશ્યાઃ શૂદ્રાશ્ચૈવ સ્વકર્મસુ॥ 1-49-10 (2078)
સ્થિતઃ સુમનસો રાજંસ્તેન રાજ્ઞા સ્વધિષ્ઠિતાઃ।
વિધવાનાથવિકલાન્કૃપણાંશ્ચ બભાર સઃ॥ 1-49-11 (2079)
સુદર્શઃ સર્વભૂતાનામાસીત્સોમ ઇવાપરઃ।
તુષ્ટપુષ્ટજનઃ શ્રીમાન્સત્યવાગ્દૃઢવિક્રમઃ॥ 1-49-12 (2080)
ધનુર્વેદે તુ શિષ્યોઽભૂન્નૃપઃ શારદ્વતસ્ય સઃ।
ગોવિન્દસ્ય પ્રિયશ્ચાસીત્પિતા તે જનમેજય॥ 1-49-13 (2081)
લોકસ્ય ચૈવ સર્વસ્ય પ્રિય આસીન્મહાયશાઃ।
પરિક્ષીણેષુ કુરુષુ સોત્તરાયામજીજનત્॥ 1-49-14 (2082)
પરિક્ષિદભવત્તેન સૌભદ્રસ્યાત્મજો બલી।
રાજધર્માર્થકુશલો યુક્તઃ સર્વગુણૈર્વૃતઃ॥ 1-49-15 (2083)
જિતેન્દ્રિયશ્ચાત્મવાંશ્ચ મેધાવી ધર્મસેવિતા।
ષડ્વર્ગજિન્મહાબુદ્ધિર્નીતિશાસ્ત્રવિદુત્તમઃ॥ 1-49-16 (2084)
પ્રજા ઇમાસ્તવ પિતા ષષ્ટિવર્ષાણ્યપાલયત્।
તતો દિષ્ટાન્તમાપન્નઃ સર્વેષાં દુઃખમાવહન્॥ 1-49-17 (2085)
તતસ્ત્વં પુરુષશ્રેષ્ઠ ધર્મેણ પ્રતિપેદિવાન્।
ઇદં વર્ષસહસ્રાણિ રાજ્યં કુરુકુલાગતમ્।
બાલ એવાભિષિક્તસ્ત્વં સર્વભૂતાનુપાલકઃ॥ 1-49-18 (2086)
જનમેજય ઉવાચ। 1-49-19x (236)
નાસ્મિન્કુલે જાતુ બભૂવ રાજા
યો ન પ્રજાનાં પ્રિયકૃત્પ્રિયશ્ચ।
વિશેષતઃ પ્રેક્ષ્ય પિતામહાનાં
વૃત્તં મહદ્વૃત્તપરાયણાનામ્॥ 1-49-19 (2087)
કથં નિધનમાપન્નઃ પિતા મમ તથાવિધઃ।
આચક્ષધ્વં યથાવન્મે શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વતઃ॥ 1-49-20 (2088)
સૌતિરુવાચ। 1-49-21x (237)
એવં સંચોદિતા રાજ્ઞા મન્ત્રિણસ્તે નરાધિપમ્।
ઊચુઃ સર્વે યથાવૃત્તં રાજ્ઞઃ પ્રિયહિતૈષિણઃ॥ 1-49-21 (2089)
મન્ત્રિણ ઊચુઃ। 1-49-22x (238)
સ રાજા પૃથિવીપાલઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ।
બભૂવ મૃગયાશીલસ્તવ રાજન્પિતા સદા॥ 1-49-22 (2090)
યથા પાણ્ડુર્મહાબાહુર્ધનુર્ધરવરો યુધિ।
અસ્માસ્વાસજ્ય સર્વાણિ રાજકાર્યાણ્યશેષતઃ॥ 1-49-23 (2091)
સ કદાચિદ્વનગતો મૃગં વિવ્યાધ પત્રિણા।
વિદ્ધ્વા ચાન્વસરત્તૂર્ણં તં મૃગં ગહને વને॥ 1-49-24 (2092)
પદાતિર્બદ્ધનિસ્ત્રિંશસ્તતાયુધકલાપવાન્।
ન ચાસસાદ ગહને મૃગં નષ્ટં પિતા તવ॥ 1-49-25 (2093)
પરિશ્રાન્તો વયસ્થશ્ચ ષષ્ટિવર્ષો જરાન્વિતઃ।
ક્ષુધિતઃ સ મહારણ્યે દદર્શ મુનિસત્તમમ્॥ 1-49-26 (2094)
સ તં પપ્રચ્છ રાજેન્દ્રો મુનિં મૌનવ્રતે સ્થિતમ્।
ન ચ કિંચિદુવાચેદં પૃષ્ટોઽપિ સમુનિસ્તદા॥ 1-49-27 (2095)
તતો રાજા ક્ષુચ્છ્રમાર્તસ્તં મુનિં સ્થાણુવત્સ્થિતમ્।
મૌનવ્રતધરં શાન્તં સદ્યો મન્યુવશં ગતઃ॥ 1-49-28 (2096)
ન બુબોધ ચ તં રાજા મૌનવ્રતધરં મુનિમ્।
સ તં ક્રોધસમાવિષ્ટો ધર્ષયામાસ તે પિતા॥ 1-49-29 (2097)
મૃતં સર્પં ધનુષ્કોટ્યા સમુત્ક્ષિપ્ય ધરાતલાત્।
તસ્ય શુદ્ધાત્મનઃ પ્રાદાત્સ્કન્ધે ભરતસત્તમ॥ 1-49-30 (2098)
ન ચોવાચ સ મેધાવી તમથો સાધ્વસાધુ વા।
તસ્થૌ તથૈવ ચાક્રુદ્ધઃ સર્પં સ્કન્ધેન ધારયન્॥ ॥ 1-49-31 (2099)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ એકોનપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 49 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-49-4 કલ્યાણં સર્વલોકહિતં ચેત્પ્રતિપત્સ્યામિ પ્રતીકારં કરિષ્યામિ॥ 1-49-6 બ્રૂષે પૃચ્છસિ। નિષ્ઠાં સમાપ્તિમ્॥ 1-49-11 સ્વધિષ્ઠિતાઃ સુષ્ઠુપાલિતાઃ॥ 1-49-13 શારદ્વતસ્ય કૃપાચાર્યસ્ય॥ 1-49-14 સોત્તરાયમિતિ પાદપૂરણાર્થઃ સન્ધિઃ। અજીજનજ્જાતઃ॥ 1-49-17 ષષ્ટિવષાણિ જન્મતઃ ષષ્ટિપર્વપર્યન્તં ન તુ રાજ્યલાભાત્॥ 1-49-18 વર્ષસહસ્રાણિ ચિરકાલમિત્યર્થઃ। પાલયિતુમિતિ શેષઃ॥ 1-49-20 આચક્ષધ્વં ભ્વાદેરાકૃતિગણત્વાચ્છપો ન લુક્॥ 1-49-26 વયસ્થો વૃદ્ધઃ॥ એકોનપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 49 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 050
॥ શ્રીઃ ॥
1.50. અધ્યાયઃ 050
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
શૂન્યારણ્યે વૃત્તસ્ય કાશ્યપતક્ષકવૃત્તાન્તસ્યોપલબ્ધિપ્રકારકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-50-0 (2100)
મન્ત્રિણ ઊચુઃ। 1-50-0x (239)
તતઃ સ રાજા રાજેન્દ્ર સ્કન્ધે તસ્ય ભુજંગમમ્।
મુનેઃ ક્ષુત્ક્ષામ આસજ્ય સ્વપુરં પ્રયયૌ પુનઃ॥ 1-50-1 (2101)
ઋષેસ્તસ્ય તુ પુત્રોઽભૂદ્ગતિ જાતો મહાયશાઃ।
શૃઙ્ગી નામ મહાતેજાસ્તિગ્મવીર્યોઽતિકોપનઃ॥ 1-50-2 (2102)
બ્રહ્માણં સમુપાગમ્ય મુનિઃ પૂજાં ચકાર હ।
સોઽનુજ્ઞાતસ્તતસ્તત્ર શૃઙ્ગી શુશ્રાવ તં તદા॥ 1-50-3 (2103)
સખ્યુઃ સકાશાત્પિતરં પિત્રા તે ધર્ષિતં પુરા।
મૃતં સર્પં સમાસક્તં સ્થાણુભૂતસ્ય તસ્ય તમ્॥ 1-50-4 (2104)
વહન્તં રાજશાર્દૂલ સ્કન્ધેનાનપકારિણમ્।
તપસ્વિનમતીવાથ તં મુનિપ્રવરં નૃપ॥ 1-50-5 (2105)
જિતેન્દ્રિયં વિશુદ્ધં ચ સ્થિતં કર્મણ્યથાદ્ભુતમ્।
તપસા દ્યોતિતાત્માનં સ્વેષ્વઙ્ગેષુ યતં તદા॥ 1-50-6 (2106)
શુભાચારં શુભકથં સુસ્થિતં તમલોલુપમ્।
અક્ષુદ્રમનસૂયં ચ વૃદ્ધં મૌનવ્રતે સ્થિતમ્।
શરણ્યં સર્વભૂતાનાં પિત્રા વિનિકૃતં તવ॥ 1-50-7 (2107)
શશાપાથ મહાતેજાઃ પિતરં તે રુષાન્વિતઃ।
ઋષેઃ પુત્રો મહાતેજા બાલોઽપિ સ્થવિરદ્યુતિઃ॥ 1-50-8 (2108)
સ ક્ષિપ્રમુદકં સ્પૃષ્ટ્વા રોષાદિદમુવાચ હ।
પિતરં તેઽભિસન્ધાય તેજસા પ્રજ્વલન્નિવ॥ 1-50-9 (2109)
અનાગસિ ગુરૌ યો મે મૃતં સર્પવાસૃજત્।
તં નાગસ્તક્ષકઃ ક્રુદ્ધસ્તેજસા પ્રદહિષ્યતિ॥ 1-50-10 (2110)
આશીવિષસ્તિગ્મતેજા મદ્વાક્યબલચોદિતઃ।
સપ્તરાત્રાદિતઃ પાપં પશ્ય મે તપસો બલમ્॥ 1-50-11 (2111)
ઇત્યુક્ત્વા પ્રયયૌ તત્ર પિતા યત્રાઽસ્ય સોઽભવત્।
દૃષ્ટ્વા ચ પિતરં તસ્મૈ તં શાપં પ્રત્યવેદયત્॥ 1-50-12 (2112)
સ ચાપિ મુનિશાર્દૂલઃ પ્રેરયામાસ તે પિતુઃ।
શિષ્યં ગૌરમુખં નામ શીલવન્તં ગુણાન્વિતમ્॥ 1-50-13 (2113)
આચખ્યૌં સત્ત્વ વિશ્રાન્તો રાજ્ઞઃ સર્વમશેષતઃ।
શપ્તોઽસિ મમ પુત્રેણ યત્તો ભવ મહીપતે॥ 1-50-14 (2114)
તક્ષકસ્ત્વાં મહારાજ તેજસાઽસૌ દહિષ્યતિ।
શ્રુત્વા ચ તદ્વચો ઘોરં પિતા તે જનમેજય॥ 1-50-15 (2115)
યત્તોઽભવત્પરિત્રસ્તસ્તક્ષકાત્પન્નગોત્તમાત્।
તતસ્તસ્મિંસ્તુ દિવસે સપ્તમે સમુપસ્થિતે॥ 1-50-16 (2116)
રાજ્ઞઃ સમીપં બ્રહ્મર્ષિઃ કાશ્યપો ગન્તુમૈચ્છત।
તં દદર્શાથ નાગેન્દ્રસ્તક્ષકઃ કાશ્યપં તદા॥ 1-50-17 (2117)
તમબ્રવીત્પન્નગેન્દ્રઃ કાશ્યપં ત્વરિતં દ્વિજમ્।
ક્વ ભવાંસ્ત્વરિતો યાતિ કિં ચ કાર્યં ચિકીર્ષતિ॥ 1-50-18 (2118)
કાશ્યપ ઉવાચ। 1-50-19x (240)
યત્ર રાજા કુરુશ્રેષ્ઠઃ પરિક્ષિન્નામ વૈ દ્વિજ।
તક્ષકેણ ભુજંગેન ધક્ષ્યતે કિલ સોઽદ્ય વૈ॥ 1-50-19 (2119)
ગચ્છામ્યહં તં ત્વરિતઃ સદ્યઃ કર્તુમપજ્વરમ્।
મયાઽભિપન્નં તં ચાપિ ન સર્પો ધર્ષયિષ્યતિ॥ 1-50-20 (2120)
તક્ષક ઉવાચ। 1-50-21x (241)
કિમર્થં તં મયા દષ્ટં સંજીવયિતુમિચ્છસિ।
અહં ત તક્ષકો બ્રહ્મન્પશ્ય મે વીર્યમદ્ભુતમ્॥ 1-50-21 (2121)
ન શક્તસ્ત્વં મયા દષ્ટં તં સંજીવયિતું નૃપમ્। 1-50-22 (2122)
મન્ત્રિણ ઊચુઃ।
ઇત્યુક્ત્વા તક્ષકસ્તત્ર સોઽદશદ્વૈ વનસ્પતિમ્॥ 1-50-23x (242)
સ દષ્ટમાત્રો નાગેન ભસ્મીભૂતોઽભવન્નગઃ।
કાશ્યપશ્ચ તતો રાજન્નજીવયત તં નગમ્॥ 1-50-23 (2123)
તતસ્તં લોભયામાસ કામં બ્રૂહીતિ તક્ષકઃ।
સ એવમુક્તસ્તં પ્રાહ કાશ્યપસ્તક્ષકં પુનઃ॥ 1-50-24 (2124)
ધનલિપ્સુરહં તત્ર યામીત્યુક્તશ્ચ તેન સઃ।
તમુવાચ મહાત્માનં તક્ષકઃ શ્લક્ષ્ણયા ગિરા॥ 1-50-25 (2125)
યાવદ્ધનં પ્રાર્થયસે રાજ્ઞસ્તસ્માત્તતોઽધિકમ્।
ગૃહાણ મત્ત એવ ત્વં સન્નિવર્તસ્વ ચાનઘ॥ 1-50-26 (2126)
સ એવમુક્તો નાગેન કાશ્યપો દ્વિપદાં વરઃ।
લબ્ધ્વા વિત્તં નિવવૃતે તક્ષકાદ્યાવદીપ્સિતમ્॥ 1-50-27 (2127)
તસ્મિન્પ્રતિગતે વિપ્રે છદ્મનોપેત્ય તક્ષકઃ।
તં નૃપં નૃપતિશ્રેષ્ઠં પિતરં ધાર્મિકં તવ॥ 1-50-28 (2128)
પ્રાસાદસ્થં યત્તમપિ દગ્ધવાન્વિષવહ્નિના।
તતસ્ત્વં પુરુષવ્યાઘ્ર વિજયાયાભિષેચિતઃ॥ 1-50-29 (2129)
એતદ્દૃષ્ટં શ્રુતં ચાપિ યથાવન્નૃપસત્તમ।
અસ્માભિર્નિખિલં સર્વં કથિતં તેઽતિદારુણમ્॥ 1-50-30 (2130)
શ્રુત્વા ચૈતં નરશ્રેષ્ઠ પાર્થિવસ્ય પરાભવમ્।
અસ્ય ચર્ષેરુદઙ્કસ્ય વિધત્સ્વ યદનન્તરમ્॥ 1-50-31 (2131)
સૌતિરુવાચ। 1-50-32x (243)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ સ રાજા જનમેજયઃ।
ઉવાચ મન્ત્રિણઃ સર્વાનિદં વાક્યમરિદમઃ॥ 1-50-32 (2132)
જનમેજય ઉવાચ। 1-50-33x (244)
અથ તત્કથિતં કેન યદ્વૃત્તં તદ્વનસ્પતૌ।
આશ્ચર્યભૂતં લોકસ્ય ભસ્મરાશીકૃતં તદા॥ 1-50-33 (2133)
યદ્વૃક્ષં જીવયામાસ કાશ્યપસ્તક્ષકેણ વૈ।
નૂનં મન્ત્રૈર્હતવિષો ન પ્રણશ્યેત કાશ્યપાત્॥ 1-50-34 (2134)
ચિન્તયામાસ પાપાત્મા મનસા પન્નગાધમઃ।
દષ્ટં યદિ મયા વિપ્રઃ પાર્થિવં જીવયિષ્યતિ॥ 1-50-35 (2135)
તક્ષકઃ સંહતવિષો લોકે યાસ્યતિ હાસ્યતામ્।
વિચિન્ત્યૈવં કૃતા તેન ધ્રુવં તુષ્ટિર્દ્વિજસ્ય વૈ॥ 1-50-36 (2136)
ભવિષ્યતિ હ્યુપાયેન યસ્ય દાસ્યામિ યાતનામ્।
એકં તુ શ્રોતુમિચ્છામિ તદ્વૃત્તં નિર્જને વને॥ 1-50-37 (2137)
સંવાદં પન્નગેન્દ્રસ્ય કાશ્યપસ્ય ચ કસ્તદા।
શ્રુતવાન્દૃષ્ટવાંશ્ચાપિ ભવત્સુ કથમાગતમ્।
શ્રુત્વા તસ્ય વિધાસ્યેઽહં પન્નગાન્તકરીં મતિમ્॥ 1-50-38 (2138)
મન્ત્રિણ ઊચુઃ। 1-50-39x (245)
શૃણુ રાજન્યથાસ્માકં યેન તત્કથિતં પુરા।
સમાગતં દ્વિજેન્દ્રસ્ય પન્નગેન્દ્રસ્ય ચાધ્વનિ॥ 1-50-39 (2139)
તસ્મિન્વૃક્ષે નરઃ કશ્ચિદિન્ધનાર્થાય પાર્થિવ।
વિચિન્વન્પૂર્વમારૂઢઃ શુષ્કશાખાવનસ્પતૌ॥ 1-50-40 (2140)
ન બુધ્યેતામુભૌ તૌ ચ નગસ્થં પન્નગદ્વિજૌ।
સહ તેનૈવ વૃક્ષેણ ભસ્મીભૂતોઽભવન્નૃપ॥ 1-50-41 (2141)
દ્વિજપ્રભાવાદ્રાજેન્દ્ર વ્યજીવત્સ વનસ્પતિઃ।
તેનાગમ્ય દ્વિજશ્રેષ્ઠ પુંસાઽસ્માસુ નિવેદિતમ્॥ 1-50-42 (2142)
યથા વૃત્તં તુ તત્સર્વં તક્ષકસ્ય દ્વિજસ્ય ચ।
એતત્તે કથિતં રાજન્યથાદૃષ્ટં શ્રુતં ચ યત્।
શ્રુત્વા ચ નૃપશાર્દૂલ વિધત્સ્વ યદનન્તરમ્॥ 1-50-43 (2143)
સૌતિરુવાચ। 1-50-44x (246)
મન્ત્રિણાં તુ વચઃ શ્રુત્વા સ રાજા જનમેજયઃ।
પર્યતપ્યત દુઃખાર્તઃ પ્રત્યપિંષત્કરં કરે॥ 1-50-44 (2144)
નિઃશ્વાસમુષ્ણમસકૃદ્દીર્ઘં રાજીવલોચનઃ।
મુમોચાશ્રૂણિ ચ તદા નેત્રાભ્યાં પ્રરુદન્નૃપઃ॥ 1-50-45 (2145)
ઉવાચ ચ મહીપાલો દુઃખશોકસમન્વિતઃ।
દુર્ધરં બાષ્પમુત્સૃજ્ય સ્પૃષ્ટ્વા ચાપો યથાવિધિ॥ 1-50-46 (2146)
મુહૂર્તમિવ ચ ધ્યાત્વા નિશ્ચિત્ય મનસા નૃપઃ।
અમર્ષી મન્ત્રિણઃ સર્વાનિદં વચનમબ્રવીત્॥ 1-50-47 (2147)
જનમેજય ઉવાચ। 1-50-48x (247)
શ્રુત્વૈતદ્ભવતાં વાક્યં પિતુર્મે સ્વર્ગતિં પ્રતિ।
નિશ્ચિતેયં મમ મતિર્યા ચ તાં મે નિબોધત।
અનન્તરં ચ મન્યેઽહં તક્ષકાય દુરાત્મને॥ 1-50-48 (2148)
પ્રતિકર્તવ્યમિત્યેવં યેન મે હિંસિતઃ પિતા।
શૃઙ્ગિણં હેતુમાત્રં યઃ કૃત્વા દગ્ધ્વા ચ પાર્થિવમ્॥ 1-50-49 (2149)
ઇયં દુરાત્મતા તસ્ય કાશ્યપં યો ન્યવર્તયત્।
યદ્યાગચ્છેત્સ વૈ વિપ્રો નનુ જીવેત્પિતા મમ॥ 1-50-50 (2150)
પરિહીયેત કિં તસ્ય યદિ જીવેત્સ પાર્થિવઃ।
કાશ્યપસ્ય પ્રસાદેન મન્ત્રિણાં વિનયેન ચ॥ 1-50-51 (2151)
સ તુ વારિતવાન્મોહાત્કાશ્યપં દ્વિજસત્તમમ્।
સંજિજીવયિષું પ્રાપ્તં રાજાનમપરાજિતમ્॥ 1-50-52 (2152)
મહાનતિક્રમો હ્યેષ તક્ષકસ્ય દુરાત્મનઃ।
દ્વિજસ્ય યોઽદદદ્દ્રવ્યં મા નૃપં જીવયેદિતિ॥ 1-50-53 (2153)
ઉત્તઙ્કસ્ય પ્રિયં કર્તુમાત્મનશ્ચ મહત્પ્રિયમ્।
ભવતાં ચૈવ સર્વેષાં ગચ્છામ્યપચિતિં પિતુઃ॥ ॥ 1-50-54 (2154)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ પઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 50 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-50-6 અઙ્ગેષુ બાગાદિષુ યતં નિયતં શમદમવન્તમિત્યર્થઃ॥ 1-50-7 અક્ષુદ્રં ગમ્ભીરં। તવ પિત્રા વિનિકૃતમપકૃતમ્॥ 1-50-20 અભિપન્નં ત્રાતં ધર઼્ષયિષ્યત્યમિભવિષ્યતિ॥ 1-50-24 કામં કામ્યમાનમર્થમ્॥ 1-50-27 દ્વિપદા પુસ્ત્રાણામ્॥ 1-50-36 સંહતવિષઃ સમ્યા હતં નષ્ટં વિષં યસ્ય સ તથા સંહૃતવિષ ઇતિ પાઠે સ્પષ્ટોથઃ॥ 1-50-39 સમાગણં સમાગમં ભાવે નિષ્ઠા॥ 1-50-44 કરં કર નિધાય પ્રત્યપિંષત્॥ 1-50-52 મોહાન્મદીયસમર્થ્યાજ્ઞાનાત્॥ 1-50-54 અપચિતિં વૈરનિર્યાતનમ્॥ પઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 50 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 051
॥ શ્રીઃ ॥
1.51. અધ્યાયઃ 051
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
જનમેજયસ્ય સર્પસત્રપ્રતિજ્ઞા॥ 1 ॥ યજ્ઞસામગ્રીસંપાદનમ્॥ 2 ॥ દીક્ષાગ્રહણમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-51-0 (2155)
સૌતિરુવાચ। 1-51-0x (248)
એવમુક્ત્વા તતઃ શ્રીમાન્મન્ત્રિભિશ્ચાનુમીદિતઃ।
આરુરોહ પ્રતિજ્ઞાં સ સર્પસત્રાય પાર્થિવઃ॥ 1-51-1 (2156)
બ્રહ્મન્ભરતશાર્દૂલો રાજા પારિક્ષિતસ્તદા।
પુરોહિતમથાહૂય ઋત્વિજો વસુધાધિપઃ॥ 1-51-2 (2157)
અબ્રવીદ્વાક્યસંપન્નઃ કાર્યસંપત્કરં વચઃ।
યો મે હિંસિતવાંસ્તાતં તક્ષકઃ સ દુરાત્મવાન્॥ 1-51-3 (2158)
પ્રતિકુર્યાં યથા તસ્ય તદ્ભવન્તો બ્રુવન્તુ મે।
અપિ તત્કર્મ વિદિતં ભવતાં યેન પન્નગમ્॥ 1-51-4 (2159)
તક્ષકં સંપ્રદીપ્તેઽગ્નૌ પ્રક્ષિપેયં સબાન્ધવમ્।
યથા તેન પિતા મહ્યં પૂર્વં દગ્ધો વિષાગ્નિના॥
તથાઽહમપિ તં પાપં દગ્ધુમિચ્છામિ પન્નગમ્॥ 1-51-5 (2160)
ઋત્વિજ ઊચુઃ। 1-51-6x (249)
અસ્તિ રાજન્મહાત્સત્રં ત્વદર્થં દેવનિર્મિતમ્।
સર્વસત્રમિતિ ખ્યાતં પુરાણે પરિપઠ્યતે॥ 1-51-6 (2161)
આહર્તા તસ્ય સત્રસ્ય ત્વન્નાન્યોઽસ્તિ નરાધિપ।
ઇતિ પૌરાણિકાઃ પ્રાહુરસ્માકં ચાસ્તિ સ ક્રતુઃ॥ 1-51-7 (2162)
એવમુક્તઃ સ રાજર્ષિર્મેને દગ્ધં હિ તક્ષકમ્।
હુતાશનમુખે દીપ્તે પ્રવિષ્ટમિતિ સત્તમ॥ 1-51-8 (2163)
તતોઽબ્રવીન્મન્ત્રવિદસ્તાન્રાજા બ્રાહ્મણાંસ્તદા।
આહરિષ્યામિ તત્સત્રં સંભારાઃ સંભ્રિયન્તુ મે॥ 1-51-9 (2164)
સૌતિરુવાચ। 1-51-10x (250)
તતસ્ત ઋત્વિજસ્તસ્ય શાસ્ત્રતો દ્વિજસત્તમ।
તં દેશં માપયામાસુર્યજ્ઞાયતનકારણાત્॥ 1-51-10 (2165)
યથાવદ્વેદવિદ્વાંસઃ સર્વે બુદ્ધેઃ પરંગતાઃ।
ઋદ્ધ્યા પરમયા યુક્તમિષ્ટં દ્વિજગણૈર્યુતમ્॥ 1-51-11 (2166)
પ્રભૂતધનધાન્યાઢ્યમૃત્વિગ્ભિઃ સુનિષેવિતમ્।
નિર્માય ચાપિ વિધિવદ્યજ્ઞાયતનમીપ્સિતમ્॥ 1-51-12 (2167)
રાજાનં દીક્ષયામાસુઃ સર્પસત્રાપ્તયે તદા।
ઇદં ચાસીત્તત્ર પૂર્વં સર્પસત્રે ભવિષ્યતિ॥ 1-51-13 (2168)
નિમિત્તં મહદુત્પન્નં યજ્ઞવિઘ્નકરં તદા।
યજ્ઞસ્યાયતને તસ્મિન્ક્રિયમાણે વચોઽબ્રવીત્॥ 1-51-14 (2169)
સ્થપતિર્બુદ્ધિસંપન્નો વાસ્તુવિદ્યાવિશારદઃ।
ઇત્યબ્રવીત્સૂત્રધારઃ સૂતઃ પૌરાણિકસ્તદા॥ 1-51-15 (2170)
યસ્મિન્દેશે ચ કાલે ચ માપનેયં પ્રવર્તિતા।
બ્રાહ્મણં કારણં કૃત્વા નાયં સંસ્થાસ્યતે ક્રતુઃ॥ 1-51-16 (2171)
એતચ્છ્રુત્વા તુ રાજાસૌ પ્રાગ્દીક્ષાકાલમબ્રવીત્।
ક્ષત્તારં ન હિ મે કશ્ચિદજ્ઞાતઃ પ્રવિશેદિતિ॥ ॥ 1-51-17 (2172)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ એકપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 51 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-51-5 મહ્યં મમ॥ 1-51-7 ત્વત્ ત્વત્તો નાન્યોસ્તિ॥ 1-51-9 આહરિષ્યામિ કરિષ્યામિ। સંભ્રિયન્તુ સંભ્રિયન્તામ્॥ 1-51-13 ભવિષ્યતિ ભાવિનિ॥ 1-51-15 સૂતો જાત્યા પૌરાણિકઃ શિલ્પાગમવેત્તા॥ 1-51-16 નાયં સંસ્થાસ્યતે ન સમાપ્સ્યતે॥ 1-51-17 દીક્ષાકાલસ્ય પ્રાગિતિ પ્રાગ્દી ક્ષાકાલં ક્ષત્તારં દ્વાસ્થમ્॥ એકપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 51 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 052
॥ શ્રીઃ ॥
1.52. અધ્યાયઃ 052
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
અગ્નૌ સર્પપતનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-52-0 (2173)
સૌતિરુવાચ। 1-52-0x (251)
તતઃ કર્મ પ્રવવૃતે સર્પસત્રવિધાનતઃ।
પર્યક્રામંશ્ચ વિદિવત્સ્વે સ્વે કર્મણિ યાજકાઃ॥ 1-52-1 (2174)
પ્રાવૃત્ય કૃષ્ણવાસાંસિ ધૂમ્રસંરક્તલોચનાઃ।
જુહુવુર્મન્ત્રવચ્ચૈવ સમિદ્ધં જાતવેદસમ્॥ 1-52-2 (2175)
કમ્પયન્તશ્ચ સર્વેષામુરગાણાં મનાંસિ ચ।
સર્પાનાજુહુવુસ્તત્ર સર્વાનગ્નિમુખે તદા॥ 1-52-3 (2176)
તતઃ સર્પાઃ સમાપેતુઃ પ્રદીપ્તે હવ્યવાહને।
વિચેષ્ટમાનાઃ કૃપણમાહ્વયન્તઃ પરસ્પરમ્॥ 1-52-4 (2177)
વિસ્ફુરન્તઃ શ્વસન્તશ્ચ વેષ્ટયન્તઃ પરસ્પરમ્।
પુચ્છૈઃ શિરોભિશ્ચ ભૃશં ચિત્રભાનું પ્રપેદિરે॥ 1-52-5 (2178)
શ્વેતાઃ કૃષ્ણાશ્ચ નીલાશ્ચ સ્થવિરાઃ શિશવસ્તથા।
નદન્તો વિવિધાન્નાદાન્પેતુર્દીપ્તે વિભાવસૌ॥ 1-52-6 (2179)
ક્રોશયોજનમાત્રા હિ ગોકર્ણસ્ય પ્રમાણતઃ।
પતન્ત્યજસ્રં વેગેન વહ્નાવગ્નિમતાં વર॥ 1-52-7 (2180)
એવં શતસહસ્રાણિ પ્રયુતાન્યર્બુદાનિ ચ।
અવશાનિ વિનષ્ટાનિ પન્નગાનાં તુ તત્ર વૈ॥ 1-52-8 (2181)
તુરગા ઇવ તત્રાન્યે હસ્તિહસ્તા ઇવાપરે।
મત્તા ઇવ ચ માતઙ્ગા મહાકાયા મહાબલાઃ॥ 1-52-9 (2182)
ઉચ્ચાવચાશ્ચ બહવો નાનાવર્ણા વિષોલ્બણાઃ।
ઘોરાશ્ચ પરિઘપ્રખ્યા દન્દશૂકા મહાબલાઃ।
પ્રપેતુરગ્નાવુરગા માતૃવાગ્દણ્ડપીડિતાઃ॥ ॥ 1-52-10 (2183)
ઇતિ શ્રીમન્માહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ દ્વિપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 52 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-52-1 પર્યક્રામન્ પરાક્રાન્તવન્તઃ॥ 1-52-2 મન્ત્રવન્મન્ત્રયુક્તં યથા સ્યાત્તથા॥ 1-52-3 આજુહુવુઃ આહૂતવન્તઃ॥ 1-52-5 ચિત્રભાનુમગ્નિમ્॥ 1-52-7 પ્રમાણતઃ પ્રમાણં પ્રાપ્ય॥ દ્વિપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 52 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 053
॥ શ્રીઃ ॥
1.53. અધ્યાયઃ 053
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ઋત્વિગાદિનામકથનમ્॥ 1 ॥ ઇન્દ્રકૃતં તક્ષકાશ્વાસનમ્॥ 2 ॥ વાસુકેઃ સ્વભગિન્યા સંવાદઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-53-0 (2184)
શૌનક ઉવાચ। 1-53-0x (252)
સર્પસત્રે તદા રાજ્ઞઃ પાણ્ડવેયસ્ય ધીમતઃ।
જનમેજયસ્ય કે ત્વાસન્નૃત્વિજઃ પરમર્ષયઃ॥ 1-53-1 (2185)
કે સદસ્યા બભૂવુશ્ચ સર્પસત્રે સુદારુણે।
વિષાદજનનેઽત્યર્થં પન્નગાનાં મહાભય॥ 1-53-2 (2186)
સર્વં વિસ્તરશસ્તાત ભવાઞ્છંસિતુમર્હતિ।
સર્પસત્રવિધાનજ્ઞવિજ્ઞેયાઃ કે ચ સૂતજ॥ 1-53-3 (2187)
સૌતિરુવાચ। 1-53-4x (253)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ નામાનીહ મનીષિણામ્।
યે ઋત્વિજઃ સદસ્યાશ્ચ તસ્યાસન્નૃપતેસ્તદા॥ 1-53-4 (2188)
તત્ર હોતા બભૂવાથ બ્રાહ્મણશ્ચણ્ડભાર્ગવઃ।
ચ્યવનસ્યાન્વયે ખ્યાતો જાતો વેદવિદાં વરઃ॥ 1-53-5 (2189)
ઉદ્ગાતા બ્રાહ્મણો વૃદ્ધો વિદ્વાન્કૌત્સૌઽથ જૈમિનિઃ।
બ્ર્હમાઽભવચ્છાર્ઙ્ગરવોઽથાધ્વર્યુશ્ચાપિ પિઙ્ગલઃ॥ 1-53-6 (2190)
સદસ્યશ્ચાભવદ્વ્યાસઃ પુત્રશિષ્યસહાયવાન્।
ઉદ્દાલકઃ પ્રમતકઃ શ્વેતકેતુશ્ચ પિઙ્ગલઃ॥ 1-53-7 (2191)
અસિતો દેવલશ્ચૈવ નારદઃ પર્વતસ્તથા।
આત્રેયઃ કુમ્ડજઠરૌ દ્વિજઃ કાલઘટસ્તથા॥ 1-53-8 (2192)
વાત્સ્યઃ શ્રુતશ્રવા વૃદ્ધો જપસ્વાધ્યાયશીલવાન્।
કોહલો દેવશર્મા ચ મૌદ્ગલ્યઃ સમસૌરભઃ॥ 1-53-9 (2193)
એતે ચાન્યે ચ બહવો બ્રાહ્મણા વેદપારગાઃ।
સદસ્યાશ્ચાભવંસ્તત્ર સત્રે પારિક્ષિતસ્ય હ॥ 1-53-10 (2194)
જુહ્વત્સ્વૃત્વિક્ષ્વથ તદા સર્પસત્રે મહાક્રતૌ।
અહયઃ પ્રાપતંસ્તત્ર ઘોરાઃ પ્રાણિભયાવહાઃ॥ 1-53-11 (2195)
વસામેદોવહાઃ કુલ્યા નાગાનાં સંપ્રવર્તિતાઃ।
વવૌ ગન્ધશ્ચ તુમુલો દહ્યતામનિશં તદા॥ 1-53-12 (2196)
પતતાં ચૈવ નાગાનાં ધિષ્ઠિતાનાં તથામ્બરે।
અશ્રૂયતાનિશં શબ્દઃ પચ્યતાં ચાગ્નિના ભૃશમ્॥ 1-53-13 (2197)
તક્ષકસ્તુ સ નાગેન્દ્રઃ પુરંદરનિવેશનમ્।
ગતઃ શ્રુત્વૈવ રાજાનં દીક્ષિતં જનમેજયમ્॥ 1-53-14 (2198)
તતઃ સર્વં યથાવૃત્તમાખ્યાય ભુજગોત્તમઃ।
અગચ્છચ્છરણં ભીત આગસ્કૃત્વા પુરંદરમ્॥ 1-53-15 (2199)
તમિન્દ્રઃ પ્રાહ સુપ્રીતો ન તવાસ્તીહ તક્ષક।
ભયં નાગેન્દ્ર તસ્માદ્વૈ સર્પસત્રાત્કદાચન॥ 1-53-16 (2200)
પ્રસાદિતો મયા પૂર્વં તવાર્થાય પિતામહઃ।
તસ્માત્તવ ભયં નાસ્તિ વ્યેતુ તેનસો જ્વરઃ॥ 1-53-17 (2201)
સૌતિરુવાચ। 1-53-18x (254)
એવમાશ્વાસિતસ્તેન તતઃ સ ભુજગોત્તમઃ।
ઉવાસ ભવને તસ્મિઞ્શક્રસ્ય મુદિતઃ સુખી॥ 1-53-18 (2202)
અજસ્રં નિપતત્સ્વગ્નૌ નાગેષુ ભૃશદુઃખિતઃ।
અલ્પશેષપરીવારો વાસુકિઃ પર્યતપ્યત॥ 1-53-19 (2203)
કશ્મલં ચાવિશદ્ધોરં વાસુકિં પન્નગોત્તમમ્।
સ ઘૂર્ણમાનહૃદયો ભગિનીમિદમબ્રવીત્॥ 1-53-20 (2204)
દહ્યન્તેઽઙ્ગાનિ મે ભદ્રે ન દિશઃ પ્રતિભાન્તિ મામ્।
સીદામીવ ચ સંમોહાદ્ધૂર્ણતીવ ચ મે મનઃ॥ 1-53-21 (2205)
દૃષ્ટિર્ભ્રામ્યતિ મેઽતીવ હૃદયં દીર્યતીવ ચ।
પતિષ્યામ્યવશોઽદ્યાહં તસ્મિન્દીપ્તે વિભાવસૌ॥ 1-53-22 (2206)
પારિક્ષિતસ્ય યજ્ઞોઽસૌ વર્તતેઽસ્મજ્જિઘાંસયા।
વ્યક્તં મયાઽભિગન્તવ્યં પ્રેતરાજનિવેશનમ્॥ 1-53-23 (2207)
અયં સ કાલઃ સંપ્રાપ્તો યદર્થમસિ મે સ્વસઃ।
જરત્કરૌ(પુરા)મયાદત્તાત્રાયસ્વાસ્માન્સબાન્ધવાન્॥ 1-53-24 (2208)
આસ્તીકઃ કિલ યજ્ઞં તં વર્તન્તં ભુજગોત્તમે।
પ્રતિષેત્સ્યતિ માં પૂર્વં સ્વયમાહ પિતામહઃ॥ 1-53-25 (2209)
તદ્વત્સે બ્રૂહિ વત્સં સ્વં કુમારં વૃદ્ધસંમતમ્।
મમાદ્ય ત્વં સભૃત્યસ્ય મોક્ષાર્થં વેદવિત્તમમ્॥ ॥ 1-53-26 (2210)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ ત્રિપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 53 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-53-2 સદસ્યા ઉપદ્રષ્ટારઃ॥ 1-53-3 વિધાનજ્ઞેષુ વિજ્ઞેયાઃ શ્રેષ્ઠાઃ॥ 1-53-13 પચ્યતાં પચ્યમાનાનામ્॥ 1-53-15 આગઃ અપરાંધ કૃત્વા॥ ત્રિપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 53 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 054
॥ શ્રીઃ ॥
1.54. અધ્યાયઃ 054
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
આસ્તીકસ્ય સ્વમાત્રા સવાદઃ। વાસુકેરાશ્વાસનં ચ॥ 1 ॥ આસ્તીકસ્ય સર્પસત્રં પ્રતિ ગમનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-54-0 (2211)
સૌતિરુવાચ। 1-54-0x (255)
તત આહૂય પુત્રં સ્વં જરત્કારુર્ભુજંગમા।
વાસુકેર્નાગરાજસ્ય વચનાદિદમબ્રવીત્॥ 1-54-1 (2212)
અહં તવ પિતુઃ પુત્ર ભ્રાત્રા દત્તા નિમિત્તતઃ।
કાલઃ સ ચાયં સંપ્રાપ્તસ્તત્કુરુષ્વ યથાતથમ્॥ 1-54-2 (2213)
આસ્તીક ઉવાચ। 1-54-3x (256)
કિંનિમિત્તં મમ પિતુર્દત્તા ત્વં માતુલેન મે।
તન્મમાચક્ષ્વ તત્ત્વેન શ્રુત્વા કર્તાઽસ્મિ તત્તથા॥ 1-54-3 (2214)
સૌતિરુવાચ। 1-54-4x (257)
તત આચષ્ટ સા તસ્મૈ બાન્ધવાનાં હિતૈષિણી।
ભગિની નાગરાજસ્ય જરત્કારુરવિક્લબા॥ 1-54-4 (2215)
જરત્કારુરુવાચ। 1-54-5x (258)
પન્નગાનામશેષાણાં માતા કદ્રૂરિતિ શ્રુતા।
તયા શપ્તા રુષિતયા સુતા યસ્માન્નિબોધ તત્॥ 1-54-5 (2216)
ઉચ્ચૈઃ શ્રવાઃ સોઽશ્વરાજો યન્મિથ્યા ન કૃતો મમ।
વિનતાર્થાય પણિતે દાસભાવાય પુત્રકાઃ॥ 1-54-6 (2217)
જનમેજયસ્ય વો યજ્ઞે ધક્ષ્યત્યનિલસારથિઃ।
તત્ર પઞ્ચત્વમાપન્નાઃ પ્રેતલોકં ગમિષ્યથ॥ 1-54-7 (2218)
તાં ચ શપ્તવતીં દેવઃ સાક્ષાલ્લોકપિતામહઃ।
એવમસ્ત્વિતિ તદ્વાક્યં પ્રોવાચાનુ મુમોદ ચ॥ 1-54-8 (2219)
વાસુકિશ્ચાપિ તચ્છ્રુત્વા પિતામહવચસ્તદા।
અમૃતે મથિતે તાત દેવાઞ્છરણમીયિવાન્॥ 1-54-9 (2220)
સિદ્ધાર્થાશ્ચ સુરાઃ સર્વે પ્રાપ્યામૃતમનુત્તમમ્।
ભ્રાતરં મે પુરસ્કૃત્ય પિતામહમુપાગમન્॥ 1-54-10 (2221)
તે તં પ્રસાદયામાસુઃ સુરાઃ સર્વેઽબ્જસંભવમ્।
રાજ્ઞા વાસુકિના સાર્ધં શાપોઽસૌન ભવેદિતિ॥ 1-54-11 (2222)
દેવા ઊચુઃ। 1-54-12x (259)
વાસુકિર્નાગરાજોઽયં દુઃખિતો જ્ઞાતિકારણાત્।
અભિશાપઃ સ માતુસ્તુ ભગવન્ન ભવેત્કથમ્॥ 1-54-12 (2223)
બ્રહ્મોવાચ। 1-54-13x (260)
જરત્કારુર્જરત્કારું યાં ભાર્યાં સમવાપ્સ્યતિ।
તત્ર જાતો દ્વિજઃ શાપાન્મોક્ષયિષ્યતિ પન્નગાન્॥ 1-54-13 (2224)
એતચ્છ્રુત્વા તુ વચનં વાસુકિઃ પન્નગોત્તમઃ।
પ્રાદાન્મામમરપ્રખ્ય તવ પિત્રે મહાત્મને॥ 1-54-14 (2225)
પ્રાગેવાનાગતે કાલે તસ્માત્ત્વ મય્યજાયથાઃ।
અયં સ કાલઃ સંપ્રાપ્તો ભયાન્નસ્ત્રાતુમર્હસિ॥ 1-54-15 (2226)
ભ્રાતરં ચાપિ મે તસ્માત્ત્રાતુમર્હસિ પાવકાત્।
ન મોઘં તુ કૃતં તત્સ્યાદ્યદહં તવ ધીમતે।
પિત્રે દત્તા વિમોક્ષાર્થં કથં વા પુત્ર મન્યસે॥ 1-54-16 (2227)
સૌતિરુવાચ। 1-54-17x (261)
એવમુક્તસ્તથેત્યુક્ત્વા સાસ્તીકો માતરં તદા।
અબ્રવીદ્દુઃખસંતપ્તં વાસુકિં જીવયન્નિવ॥ 1-54-17 (2228)
અહં ત્વાં મોક્ષયિષ્યામિ વાસુકે પન્નગોત્તમ।
તસ્માચ્છાપાન્મહાસત્ત્વ સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે॥ 1-54-18 (2229)
ભવ સ્વસ્થમના નાગ ન હિ તે વિદ્યતે ભયમ્।
પ્રયતિષ્યે તથા રાજન્યથા શ્રેયો ભવિષ્યતિ॥ 1-54-19 (2230)
ન મે વાગનૃતં પ્રાહ સ્વૈરેષ્વપિ કુતોઽન્યથા।
તં વૈ નૃપવરં ગત્વા દીક્ષિતં જનમેજયમ્॥ 1-54-20 (2231)
વાગ્ભિર્મઙ્ગલયુક્તાભિસ્તોષયિષ્યેઽદ્ય માતુલ।
યથા સ યજ્ઞો નૃપતેર્નિવત્રિષ્યતિ સત્તમ॥ 1-54-21 (2232)
સ સંભાવય નાગેન્દ્ર મયિ સર્વં મહામતે।
ન તે મયિ મનો જાતુ મિથ્યા ભવિતુમર્હતિ॥ 1-54-22 (2233)
વાસુકિરુવાચ। 1-54-23x (262)
આસ્તીક પરિઘૂર્ણામિ હૃદયં મે વિદીર્યતે।
દિશો ન પ્રતિજાનામિ બ્રહ્મદણ્ડનિપીડિતઃ॥ 1-54-23 (2234)
આસ્તીક ઉવાચ। 1-54-24x (263)
ન સન્તાપસ્ત્વયા કાર્યઃ કથંચિત્પન્નગોત્તમ।
પ્રદીપ્તાગ્નેઃ સમુત્પન્નં નાશયિષ્યામિ તે ભયમ્॥ 1-54-24 (2235)
બ્રહ્મદણ્ડં મહાઘોરં કાલાગ્નિસમતેજસમ્।
નાશયિષ્યામિ માઽત્ર ત્વં ભયંકાર્ષીઃ કથંચન॥ 1-54-25 (2236)
સૌતિરુવાચ। 1-54-26x (264)
તતઃ સ વાસુકેર્ઘોરમપનીય મનોજ્વરમ્।
આધાય ચાત્મનોઽઙ્ગેષુ જગામ ત્વરિતો ભૃશમ્॥ 1-54-26 (2237)
જનમેજયસ્ય તં યજ્ઞં સર્વૈઃ સમુદિતં ગુણૈઃ।
મોક્ષાય ભુજગેન્દ્રાણામાસ્તીકો દ્વિજસત્તમઃ॥ 1-54-27 (2238)
સ ગત્વાઽપશ્યદાસ્તીકો યજ્ઞાયતનમુત્તમમ્।
વૃતં સદસ્યૈર્બહુભિઃ સૂર્યવહ્નિસમપ્રભૈઃ॥ 1-54-28 (2239)
સ તત્ર વારિતો દ્વાસ્થૈઃ પ્રવિશન્દ્વિજસત્તમઃ।
અભિતુષ્ટાવ તં યજ્ઞં પ્રવેશાર્થી પરંતપઃ॥ 1-54-29 (2240)
સ પ્રાપ્ય યજ્ઞાયતનં વરિષ્ઠં
દ્વિજોત્તમઃ પુણ્યકૃતાં વરિષ્ઠઃ।
તુષ્ટાવ રાજાનમનન્તકીર્તિ-
મૃત્વિક્સદસ્યાંશ્ચ તથૈવ ચાગ્નિમ્॥ ॥ 1-54-30 (2241)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ ચતુઃપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 54 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-54-4 આચષ્ટ વ્યક્તં કથિતવતી। અવિક્લબા અનાકુલા॥ 1-54-12 અભિશાપઃ શાપઃ॥ 1-54-17 આસ્તીક ઇતિ પાદપૂરણાર્થઃ સુલોપઃ॥ 1-54-22 મયિ અયમસ્માન્મોચયિષ્યત્યેવરૂપો મનઃસંકલ્પો જાતુ કદાપિ મિથ્યાઽન્યથા ન॥ 1-54-23 બ્રહ્મ વેદઃ માતૃદેવો ભવેતિ માતુરાજ્ઞકરત્વવિધાનપરસ્તદન્યથાકરણપ્રયુક્તો દણ્ડો માતૃશાપરૂપો બ્રહ્મદણ્ડઃ॥ 1-54-26 વાસુકેશ્ચિન્તાજ્વરં સ્વયં ગૃહીત્વેત્યર્થઃ॥ ચતુઃપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 54 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 055
॥ શ્રીઃ ॥
1.55. અધ્યાયઃ 055
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
આસ્તીકકૃતા જનમેજયયજ્ઞપ્રશંસા॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-55-0 (2242)
આસ્તીક ઉવાચ। 1-55-0x (265)
સોમસ્ય યજ્ઞો વરુણસ્ય યજ્ઞઃ
પ્રજાપતેર્યજ્ઞ આસીત્પ્રયાગે।
તથા યજ્ઞોઽયં તવ ભારતાગ્ર્ય
પારિક્ષિત સ્વસ્તિ નોઽસ્તુ પ્રિયેભ્યઃ॥ 1-55-1 (2243)
શક્રસ્ય યજ્ઞઃ શતસઙ્ખ્ય ઉક્ત-
સ્તથાપરં તુલ્યસઙ્ખ્યં શતં વૈ।
તથા યજ્ઞોઽયં તવ ભારતાગ્ર્ય
પારિક્ષિત સ્વસ્તિ નોઽસ્તુ પ્રિયેભ્યઃ॥ 1-55-2 (2244)
યમસ્ય યજ્ઞો હરિમેધસશ્ચ
યથા યજ્ઞો રન્તિદેવસ્ય રાજ્ઞઃ।
તથા યજ્ઞોઽયં તવ ભારતાગ્ર્ય
પારિક્ષિત સ્વસ્તિ નોઽસ્તુ પ્રિયેભ્યઃ॥ 1-55-3 (2245)
ગયસ્ય યજ્ઞઃ શશબિન્દોશ્ચ રાજ્ઞો
યજ્ઞસલ્તથા વૈશ્રવણસ્ય રાજ્ઞઃ।
તથા યજ્ઞોઽયં તવ ભારતાગ્ર્ય
પારિક્ષિત સ્વસ્તિ નોઽસ્તુ પ્રિયેભ્યઃ॥ 1-55-4 (2246)
નૃગસ્ય યજ્ઞસ્ત્વજમીઢસ્ય ચાસી-
દ્યથા યજ્ઞો દાશરથેશ્ચ રાજ્ઞઃ।
તથા યજ્ઞોઽયં તવ ભારતાગ્ર્ય
પારિક્ષિત સ્વસ્તિ નોઽસ્તુ પ્રિયેભ્યઃ॥ 1-55-5 (2247)
યજ્ઞઃ શ્રુતો દિવિ દેવસ્ય સૂનો-
ર્યુધિષ્ઠિરસ્યાજમીઢસ્ય રાજ્ઞઃ।
તથા યજ્ઞોઽયં તવ ભારતાગ્ર્ય
પારિક્ષિત સ્વસ્તિ નોઽસ્તુ પ્રિયેભ્યઃ॥ 1-55-6 (2248)
કૃષ્ણસ્ય યજ્ઞઃ સત્યવત્યાઃ સુતસ્ય
સ્વયં ચ કર્મ પ્રચકાર યત્ર।
તથા યજ્ઞોઽયં તવ ભારતાગ્ર્ય
પારિક્ષિત સ્વસ્તિ નોઽસ્તુ પ્રિયેભ્યઃ॥ 1-55-7 (2249)
ઇમે ચ તે સૂર્યસમાનવર્ચસઃ
સમાસતે વૃત્રહણઃ ક્રતું યથા।
નૈષાં જ્ઞાતું વિદ્યતે જ્ઞાનમદ્ય
દત્તં યેભ્યો ન પ્રણશ્યેત્કદાચિત્॥ 1-55-8 (2250)
ઋત્વિક્સમો નાસ્તિ લોકેષુ ચૈવ
દ્વૈપાયનેનેતિ વિનિશ્ચિતં મે।
એતસ્ય શિષ્યા હિ ક્ષિતિં સંચરન્તિ
સર્વર્ત્વિજઃ કર્મસુ સ્વેષુ દક્ષાઃ॥ 1-55-9 (2251)
વિભાવસુશ્ચિત્રભાનુર્મહાત્મા
હિરણ્યરેતા હુતભુક્કૃષ્ણવર્ત્મા।
પ્રદક્ષિમાવર્તશિખઃ પ્રદીપ્તો
હવ્યં તવેદં હુતભુગ્વષ્ટિ દેવઃ॥ 1-55-10 (2252)
નૈહ ત્વદન્યો વિદ્યતે જીવલોકે
સમો નૃપઃ પાલયિતા પ્રજાનામ્।
ધૃત્યા ચ તે પ્રતીમનાઃ સદાહં
ત્વં વા વરુણો ધર્મરાજો યમો વા॥ 1-55-11 (2253)
શક્રઃ સાક્ષાદ્વજ્રપાણિર્યથેહ
ત્રાતા લોકેઽસ્મિંસ્ત્વં તથેહ પ્રજાનામ્।
મતસ્ત્વં નઃ પુરુષેન્દ્રેહ લોકે
ન ચ ત્વદન્યો ભૂપતિરસ્તિ જજ્ઞે॥ 1-55-12 (2254)
ખટ્વાઙ્ગનાભગદિલીપકલ્પ
યયાતિમાન્ધાતૃસમપ્રભાવ।
આદિત્યતેજઃપ્રતિમાનતેજા
ભીષ્મો યથા રાજસિ સુવ્રતસ્ત્વમ્॥ 1-55-13 (2255)
વાલ્મીકિવત્તે નિભૃતં સ્વવીર્યં
વસિષ્ઠવત્તે નિયતશ્ચ કોપઃ।
પ્રભુત્વમિન્દ્રત્વસમં મતં મે
દ્યુતિશ્ચ નારાયણવદ્વિભાતિ॥ 1-55-14 (2256)
યમો યથા ધર્મવિનિશ્ચયજ્ઞઃ
કૃષ્ણો યથા સર્વગુણોપપન્નઃ।
શ્રિયાં નિવાસોઽસિ યથા વસૂનાં
નિધાનભૂતોઽસિ તથા ક્રતૂનામ્॥ 1-55-15 (2257)
દમ્ભોદ્ભવેનાસિ સમો બલેન
રામો યથા શસ્ત્રવિદસ્ત્રવિચ્ચ।
ઔર્વત્રિતાભ્યામસિ તુલ્યતેજા
દુષ્પ્રેક્ષણીયોઽસિ ભગીરથેન॥ 1-55-16 (2258)
સૌતિરુવાચ। 1-55-17x (266)
એવં સ્તુતાઃ સર્વ એવ પ્રસન્ના
રાજા સદસ્યા ઋત્વિજો હવ્યવાહઃ।
તેષાં દૃષ્ટ્વા ભાવિતાનીઙ્ગિતાનિ
પ્રોવાચ રાજા જનમેજયોઽથ॥ ॥ 1-55-17 (2259)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ પઞ્ચપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 55 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-55-6 દેવસ્ય ધર્મરાજસ્ય॥ 1-55-8 જ્ઞાનશબ્દઃ કર્મવ્યુત્પન્નો જ્ઞેયવચનઃ અદ્ય સંપ્રતિ જ્ઞાતું જ્ઞેયં ન વિદ્યતે સર્વસ્ય જ્ઞાતત્વાદિત્યર્થઃ॥ 1-55-10 અગ્નિં સ્તૌતિ વિભાવસુરિતિ। વષ્ટિ કામયતે॥ 1-55-12 ન ચ ત્વદન્યસ્ત્રાતા ભૂપતિરસ્તિ ઇદાનીં ન ચ જજ્ઞે પ્રાગપિ॥ 1-55-14 નિભૃતં ગુપ્તં। નિયતો નિગૃહીતઃ॥ 1-55-15 વસવોઽષ્ટૌ તત્સંબન્ધિનીનાં શ્રિયામ્॥ 1-55-16 રામો ભાર્ગવઃ ઔર્વત્રિતાવૃષી॥ 1-55-17 ભાવિતાનિ મનસિ સંકલ્પિતાનિ। ભારતસ્ત્વિઙ્ગિતાનીતિ પાઠે ભારતો રાજા ભરતવંશજત્વાત્॥ પઞ્ચપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 55 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 056
॥ શ્રીઃ ॥
1.56. અધ્યાયઃ 056
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પ્રશંસયા તુષ્ટસ્ય જનમેજયસ્ય ઋત્વિગ્ભિઃ સંવાદઃ॥ 1 ॥ ઋત્વિગાહ્વાનેન સતક્ષકસ્યેન્દ્રસ્યાગમનમ્॥ 2 ॥ ભયેનેન્દ્રે પલાયિતેઽગ્નિસમીપે તક્ષકાગમનમ્॥ 3 ॥ આસ્તીકસ્ય યજ્ઞસમાપ્તિવરયાચનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-56-0 (2260)
જનમેજય ઉવાચ। 1-56-0x (267)
બાલોઽપ્યયં સ્થવિર ઇવાવભાષતે
નાયં બાલઃ સ્થવિરોઽયં મતો મે।
ઇચ્છામ્યહં વરમસ્મૈ પ્રદાતું
તન્મે વિપ્રાઃ સંવિદધ્વં યથાવત્॥ 1-56-1 (2261)
સદસ્યા ઊચુઃ। 1-56-2x (268)
બાલોઽપિ વિપ્રો માન્ય એવેહ રાજ્ઞા
`યશ્ચાવિદ્વાન્યશ્ચ વિદ્વાન્યથાવત્।
પ્રસાદયૈનં ત્વરિતો નરેન્દ્ર
દ્વિજાતિવર્યં સકલાર્થસિદ્ધયે।'
સર્વાન્કામાંસ્ત્વત્ત એવાર્હતેઽદ્ય
યથા ચ નસ્તક્ષક એતિ શીઘ્રમ્॥ 1-56-2 (2262)
સૌતિરુવાચ। 1-56-3x (269)
વ્યાહર્તુકામે વરદે નૃપે દ્વિજં
વરં વૃણીષ્વેતિ તતોઽબ્યુવાચ।
હોતા વાક્યં નાતિહૃષ્ટાન્તરાત્મા
કર્મણ્યસ્મિંસ્તક્ષકો નૈતિ તાવત્॥ 1-56-3 (2263)
જનમેજય ઉવાચ। 1-56-4x (270)
યથા ચેદં કર્મ સમાપ્યતે મે
યથા ચ વૈ તક્ષક એતિ શીઘ્રમ્।
તથા ભવન્તઃ પ્રયતન્તુ સર્વે
પરં શક્ત્યા સ હિ મે વિદ્વિષાણઃ॥ 1-56-4 (2264)
ઋત્વિજ ઊચુઃ। 1-56-5x (271)
યથા શસ્ત્રાણિ નઃ પ્રાહુર્યથા શંસતિ પાવકઃ।
ઇન્દ્રસ્ય ભવને રાજંસ્તક્ષકો ભયપીડિતઃ॥ 1-56-5 (2265)
યથા સૂતો લોહિતાક્ષો મહાત્મા
પૌરાણિકો વેદિતવાન્પુરસ્તાત્।
સ રાજાનં પ્રાહ પૃષ્ટસ્તદાનીં
યથાહુર્વિપ્રાસ્તદ્વદેતન્નૃદેવ॥ 1-56-6 (2266)
પુરાણમાગમ્ય તતો બ્રવીમ્યહં
દત્તં તસ્મૈ વરમિન્દ્રેણ રાજન્।
વસેહ ત્વં મત્સકાશે સુગુપ્તો
ન પાવકસ્ત્વાં પ્રદહિષ્યતીતિ॥ 1-56-7 (2267)
એતચ્છ્રુત્વા દીક્ષિતસ્તપ્યમાન
આસ્તે હોતારં ચોદયન્કર્મ કાલે।
`ઇન્દ્રેણ સાર્ધં તક્ષકં પાતયધ્વં
વિભાવસૌ ન વિમુચ્યેત નાગઃ।'
હોતા ચ યત્તોઽસ્યાજુહાવાથ મન્ત્રૈ-
રથો મહેન્દ્રઃ સ્વયમાજગામ॥ 1-56-8 (2268)
`આયાતુ ચેન્દ્રોઽપિ સતક્ષકઃ પતે-
દ્વિભાવસૌ નાગરાજેન તૂર્ણમ્।
જમ્ભસ્ય હન્તેતિ જુહાવ હોતા
તદા જગામાહિદત્તાભયઃ પ્રભુઃ॥' 1-56-9 (2269)
વિમાનમારુહ્ય મહાનુભાવઃ
સર્વૈર્દેવૈઃ પરિસંસ્તૂયમાનઃ।
બલાહકૈશ્ચાપ્યનુગમ્યમાનો
વિદ્યાધરૈરપ્સરસાં ગણૈશ્ચ
`નાગસ્ય નાશો મમ ચૈવ નાશો
ભવિષ્યતીત્યેવ વિચિન્તયાનઃ॥' 1-56-10 (2270)
તસ્યોત્તરીયે નિહિતઃ સ નાગો
ભયોદ્વિગ્નઃ શર્મ નૈવાભ્યગચ્છત્।
તતો રાજા મન્ત્રવિદોઽબ્રવીત્પુનઃ
ક્રુદ્ધો વાક્યં તક્ષકસ્યાન્તમિચ્છન્॥ 1-56-11 (2271)
જનમેજય ઉવાચ। 1-56-12x (272)
ઇન્દ્રસ્ય ભવને વિપ્રા યદિ નાગઃ સ તક્ષકઃ।
તમિન્દ્રેણૈવ સહિતં પાતયધ્યં વિભાવસૌ॥ 1-56-12 (2272)
સૌતિરુવાચ। 1-56-13x (273)
જનમેજયેન રાજ્ઞા તુ નોદિતસ્તક્ષકં પ્રતિ।
હોતા જુહાવ તત્રસ્થં તક્ષકં પન્નગં તથા॥ 1-56-13 (2273)
હૂયમાને તથા ચૈવ તક્ષકઃ સપુરન્દરઃ।
આકાશે દદૃશે તત્ર ક્ષણેન વ્યથિતસ્તદા॥ 1-56-14 (2274)
પુરન્દરસ્તુ તં યજ્ઞં દૃષ્ટ્વોરુભયમાવિશત્।
હિત્વા તુ તક્ષકં ત્રસ્તઃ સ્વમેવ ભવનં યયૌ॥ 1-56-15 (2275)
ઇન્દ્રે ગતે તુ રાજેન્દ્ર તક્ષકો ભયમોહિતઃ।
મન્ત્રશક્ત્યા પાવકાર્ચિસ્સમીપમવશો ગતઃ।
`તં દૃષ્ટ્વા ઋત્વિજસ્તત્ર વચનં ચેદમબ્રુવન્'॥ 1-56-16 (2276)
ઋત્વિજ ઊચુઃ। 1-56-17x (274)
અયમાયાતિ તૂર્ણં સ તક્ષકસ્તે વશં નૃપ।
શ્રૂયતેઽસ્ય મહાન્નાદો નદતો ભૈરવં રવમ્॥ 1-56-17 (2277)
નૂનં મુક્તો વજ્રભૃતા સ નાગો
ભ્રષ્ટો નાકાન્મન્ત્રવિત્રસ્તકાયઃ।
ઘૂર્ણન્નાકાશે નષ્ટસંજ્ઞોઽભ્યુપૈતિ
તીવ્રાન્નિશ્વાસાન્નિશ્વસન્પન્નગેન્દ્રઃ॥ 1-56-18 (2278)
વર્તતે તવ રાજેન્દ્ર કર્મૈતદ્વિધિવત્પ્રભો।
અસ્મૈ તુ દ્વિજમુખ્યાય વરં ત્વં દાતુમર્હસિ॥ 1-56-19 (2279)
જનમેજય ઉવાચ। 1-56-20x (275)
બાલાભિરૂપસ્ય તવાપ્રમેય
વરં પ્રયચ્છામિ યથાનુરૂપમ્।
વૃણીષ્વ યત્તેઽભિમતં હૃદિ સ્થિતં
તત્તે પ્રદાસ્યામ્યપિ ચેદદેયમ્॥ 1-56-20 (2280)
સૌતિરુવાચ। 1-56-21x (276)
પતિષ્યમાણે નાગેન્દ્રે તક્ષકે જાતવેદસિ।
ઇદમન્તરમિત્યેવં તદાસ્તીકોઽભ્યચોદયત્॥ 1-56-21 (2281)
આસ્તીક ઉવાચ। 1-56-22x (277)
વરં દદાસિ ચેન્મહ્યં વૃણોમિ જનમેજય।
સત્રં તે વિરમત્વેતન્ન પતેયુરિહોરગાઃ॥ 1-56-22 (2282)
એવમુક્તસ્તદા તેન બ્રહ્મન્પારિક્ષિતસ્તુ સઃ।
નાતિહૃષ્ટમનાશ્ચેદમાસ્તીકં વાક્યમબ્રવીત્॥ 1-56-23 (2283)
સુવર્ણં રજતં ગાશ્ચ યચ્ચાન્યન્મન્યસે વિભો।
તત્તે દદ્યાં વરં વિપ્ર ન નિવર્તેત્ક્રતુર્મમ॥ 1-56-24 (2284)
આસ્તીક ઉવાચ। 1-56-25x (278)
સુવર્ણં રજતં ગાશ્ચ ન ત્વાં રાજન્વૃણોમ્યહમ્।
સત્રં તે વિરમત્વેતત્સ્વસ્તિ માતૃકુલસ્ય નઃ॥ 1-56-25 (2285)
સૌતિરુવાચ। 1-56-26x (279)
આસ્તીકેનૈવમુક્તસ્તુ રાજા પારિક્ષિતસ્તદા।
પુનઃપુનરુવાચેદમાસ્તીકં વદતાં વરઃ॥ 1-56-26 (2286)
અન્યં વરય ભદ્રં તે વરં દ્વિજ્વરોત્તમ।
અયાચત ન ચાપ્યન્યં વરં સ ભૃગુનન્દન॥ 1-56-27 (2287)
તતો વેદવિદસ્તાત સદસ્યાઃ સર્વ એવ તમ્।
રાજાનમૂચુઃ સહિતા લભતાં બ્રાહ્મણો વરમ્॥ ॥ 1-56-28 (2288)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ ષટ્પઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 56 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-56-1 સંવિદધ્વમૈકમત્યં કુરુધ્વમ્। સંવદધ્વમિત્યપિ પાઠઃ॥ 1-56-4 વિદ્વિષાણઃ વિદ્વેષં કૃતવાન્। લિટઃ કાન્ચ। અભ્યાસલોપ આર્ષઃ॥ 1-56-5 શસ્ત્રાણિ શંસનમન્ત્રદેવતાઃ॥ 1-56-7 પુરાણં પૂર્વકલ્પીયવૃત્તાન્તમ્। આગમ્ય જ્ઞાત્વા॥ 1-56-15 ભયં આવિશત્ પ્રાપ્તવાન્॥ 1-56-20 હે બાલ॥ ષટ્પઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 56 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 057
॥ શ્રીઃ ॥
1.57. અધ્યાયઃ 057
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સર્પસત્રે હતાનાં નાગાનાં નામકથનમ્॥ 1 ।Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-57-0 (2289)
શૌનક ઉવાચ। 1-57-0x (280)
યે સર્પાઃ સર્પસત્રેઽસ્મિન્પતિતા હવ્યવાહને।
તેષાં નામાનિ સર્વેષાં શ્રોતુમિચ્છામિ સૂતજ॥ 1-57-1 (2290)
સૌતિરુવાચ। 1-57-2x (281)
સહસ્રાણિ બહૂન્યસ્મિન્પ્રયુતાન્યર્બુદાનિ ચ।
ન શક્યં પરિસંખ્યાતું બહુત્વાદ્દ્વિજસત્તમ॥ 1-57-2 (2291)
યથાસ્મૃતિ તુ નામાનિ પન્નગાનાં નિબોધ મે।
ઉચ્યમાનાનિ મુખ્યાનાં હુતાનાં જાતવેદસિ॥ 1-57-3 (2292)
વાસુકેઃ કુલજાતાંસ્તુ પ્રાધાન્યેન નિબોધ મે।
નીલરક્તાન્સિતાન્ઘોરાન્મહાકાયાન્વિષોલ્બણાન્॥ 1-57-4 (2293)
અવશાન્માતૃવાગ્દણ્ડપીડિતાન્કૃપણાન્હૂતાન્।
કોટિશો માનસઃ પૂર્ણઃ શલઃ પાલો હલીમકઃ॥ 1-57-5 (2294)
પિચ્છલઃ કૌણપશ્ચક્રઃ કાલવેગઃ પ્રકાલનઃ।
હિરણ્યબાહુઃ શરણઃ કક્ષકઃ કાલદન્તકઃ॥ 1-57-6 (2295)
એતે વાસુકિજા નાગાઃ પ્રવિષ્ટા હવ્યવાહને।
અન્યે ચ બહવો વિપ્ર તથા વૈ કુલસંભવાઃ।
પ્રદીપ્તાગ્નૌ હુતાઃસર્વે ઘોરરૂપા મહાબલાઃ॥ 1-57-7 (2296)
તક્ષકસ્ય કુલે જાતાન્પ્રવક્ષ્યામિ નિબોધ તાન્।
પુચ્છાણ્ડકો મણ્ડલકઃ પિણ્ડસેક્તા રભેણકઃ॥ 1-57-8 (2297)
ઉચ્છિખઃ શરભો ભઙ્ગો બિલ્વતેજા વિરોહણઃ।
શિલી શલકરો મૂકઃ સુકુમારઃ પ્રવેપનઃ॥ 1-57-9 (2298)
મુદ્ગરઃ શિશુરોમા ચ સુરોમા ચ મહાહનુઃ।
એતે તક્ષકજા નાગાઃ પ્રવિષ્ટા હવ્યવાહનમ્॥ 1-57-10 (2299)
પારાવતઃ પારિયાત્રઃ પાણ્ડરો હરિણઃ કૃશઃ।
વિહઙ્ગઃ શરભો મોદઃ પ્રમોદઃ સંહતાપનઃ॥ 1-57-11 (2300)
ઐરાવતકુલાદેતે પ્રવિષ્ટા હવ્યવાહનમ્।
કૌરવ્યકુલજાન્નાગાઞ્શૃણુ મે ત્વં દ્વિજોત્તમ॥ 1-57-12 (2301)
એરકઃ કુણ્ડલો વેણી વેણીસ્કન્ધઃ કુમારકઃ।
બાહુકઃ શૃઙ્ગબેરશ્ચ ધૂર્તકઃ પ્રાતરાતકૌ॥ 1-57-13 (2302)
કૌરવ્યકુલજાસ્ત્વેતે પ્રવિષ્ટા હવ્યવાહનમ્।
ધૃતરાષ્ટ્રકુલે જાતાઞ્શૃણુ નાગાન્યથાતથમ્॥ 1-57-14 (2303)
કીર્ત્યમાનાન્મયા બ્રહ્મન્વાતવેગાન્વિષોલ્બણાન્।
શઙ્કુકર્ણઃ પિઠરકઃ કુઠારમુખસેચકૌ॥ 1-57-15 (2304)
પૂર્ણાઙ્ગદઃ પૂર્ણમુખઃ પ્રહાસઃ શકુનિર્દરિઃ।
અમાહઠઃ કામઠકઃ સુષેણો માનસોઽવ્યયઃ॥ 1-57-16 (2305)
`અષ્ટાવક્રઃ કોમલકઃ શ્વસનો મૌનવેપગઃ।'
ભૈરવો મુણ્ડવેદાઙ્ગઃ પિશઙ્ગશ્ચોદપારકઃ।
ઋષભો વેગવાન્નાગઃ પિણ્ડારકમહાહનૂ॥ 1-57-17 (2306)
રક્તાઙ્ગઃ સર્વસારઙ્ગઃ સમૃદ્ધપટવાસકૌ।
વરાહકો વીરણકઃ સુચિત્રશ્ચિત્રવેગિકઃ॥ 1-57-18 (2307)
પરાશરસ્તરુણકો મણિઃ સ્કન્ધસ્તથાઽઽરુણિઃ।
ઇતિ નાગા મયા બ્રહ્મન્કીર્તિતાઃ કીર્તિવર્ધનાઃ॥ 1-57-19 (2308)
પ્રાધાન્યેન બહુત્વાત્તુ ન સર્વે પરિકીર્તિતાઃ।
એતેષાં પ્રસવો યશ્ચ પ્રસવસ્ય ચ સન્તતિઃ॥ 1-57-20 (2309)
ન શક્યં પરિસંખ્યાતું યે દીપ્તં પાવકં ગતાઃ।
`દ્વિશીર્ષાઃ પઞ્ચશીર્ષાશ્ચ સપ્તશીર્ષાસ્તથાઽપરે।
દશશીર્ષાઃ શતશીર્ષાસ્તથાન્યે બહુશીર્ષકાઃ'॥ 1-57-21 (2310)
કાલાનલવિષા ઘોરા હુતાઃ શતસહસ્રશઃ।
મહાકાયા મહાવેગાઃ શૈલશૃઙ્ગસમુચ્છ્રયાઃ॥ 1-57-22 (2311)
યોજનાયામવિસ્તારા દ્વિયોજનસમાયતાઃ।
કામરૂપાઃ કામબલા દીપ્તાનલવિષોલ્બણાઃ॥ 1-57-23 (2312)
દગ્ધાસ્તત્ર મહાસત્રે બ્રહ્મદણ્ડનિપાડિતાઃ॥ ॥ 1-57-24 (2313)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ સપ્તપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 57 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-57-23 યોજનાયમવિસ્તારા અપિ મન્ત્રસામર્થ્યાત્સ્વલ્પપ્રમાણાઃ અગસ્ત્યકરગતસમુદ્રવદ્વહ્નૌ પ્રવેશયોગ્યા ભવન્તિ॥ સપ્તપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 57 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 058
॥ શ્રીઃ ॥
1.58. અધ્યાયઃ 058
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
આસ્તીકવરપ્રદાનેન યજ્ઞસમાપ્તિઃ॥ 1 ॥ પ્રત્યાગતસ્યાસ્તીકસ્ય સર્પેભ્યો વરલાભઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-58-0 (2314)
સૌતિરુવાચ। 1-58-0x (282)
ઇદમત્યદ્ભુતં ચાન્યદાસ્તીકસ્યાનુશુશ્રુમ।
તથા વરૈશ્છન્દ્યમાને રાજ્ઞા પારિક્ષિતેન હિ॥ 1-58-1 (2315)
ઇન્દ્રહસ્તાચ્ચ્યુતો નાગઃ ખ એવ યદતિષ્ઠત।
તતશ્ચિન્તાપરો રાજા બભૂવ જનમેજયઃ॥ 1-58-2 (2316)
હૂયમાને ભૃશં દીપ્તે વિધિવદ્વસુરેતસિ।
ન સ્મ સ પ્રાપતદ્વહ્નૌ તક્ષકો ભયપીડિતઃ॥ 1-58-3 (2317)
શૌનક ઉવાચ। 1-58-4x (283)
કિં સૂત તેષાં વિપ્રાણાં મન્ત્રગ્રામો મનીષિણામ્।
ન પ્રત્યભાત્તદાઽગ્નૌ યત્સ પપાત ન તક્ષકઃ॥ 1-58-4 (2318)
સૌતિરુવાચ। 1-58-5x (284)
તમિન્દ્રહસ્તાદ્વિત્રસ્તં વિસંજ્ઞં પન્નગોત્તમમ્।
આસ્તીકસ્તિષ્ઠ તિષ્ઠેતિ વાચસ્તિસ્રોઽભ્યુદૈરયત્॥ 1-58-5 (2319)
વિતસ્થે સોઽન્તરિક્ષે ચ હૃદયેન વિદૂયતા।
યથા તિષ્ઠતિ વૈ કશ્ચિત્ખં ચ ગાં ચાન્તરા નરઃ॥ 1-58-6 (2320)
તતો રાજાબ્રવીદ્વાક્યં સદસ્યૈશ્ચોદિતો ભૃશમ્।
કામમેતદ્ભવત્વેવં યથાસ્તીકસ્ય ભાષિતમ્॥ 1-58-7 (2321)
સમાપ્યતામિદં કર્મ પન્નગાઃ સન્ત્વનામયાઃ।
પ્રીયતામયમાસ્તીકઃ સત્યં સૂતવચોઽસ્તુ તત્॥ 1-58-8 (2322)
તતો હલહલાશબ્દઃ પ્રીતિજઃ સમજાયત।
આસ્તીકસ્ય વરે દત્તે તથૈવોપરરામ ચ॥ 1-58-9 (2323)
સ યજ્ઞઃ પાણ્ડવેયસ્ય રાજ્ઞઃ પારિક્ષિતસ્ય હ।
પ્રીતિમાંશ્ચાભવદ્રાજા ભારતો જનમેજયઃ॥ 1-58-10 (2324)
ઋત્વિગ્ભ્યઃ સસદસ્યેભ્યો યે તત્રાસન્સમાગતાઃ।
તેભ્યશ્ચ પ્રદદૌ વિત્તં શતશોઽથ સહસ્રશઃ॥ 1-58-11 (2325)
લોહિતાક્ષાય સૂતાય તથા સ્થપતયે વિભુઃ।
યેનોક્તં તસ્ય તત્રાગ્રે સર્પસત્રનિવર્તને॥ 1-58-12 (2326)
નિમિત્તં બ્રાહ્મણ ઇતિ તસ્મૈ વિત્તં દદૌ બહુ।
દત્ત્વા દ્રવ્યં યથાન્યાયં ભોજનાચ્છાદનાન્વિતમ્॥ 1-58-13 (2327)
પ્રીતસ્તસ્મૈ નરપતિરપ્રમેયપરાક્રમઃ।
તતશ્ચકારાવભૃથં વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા॥ 1-58-14 (2328)
આસ્તીકં પ્રેષયામાસ ગૃહાનેવ સુસંસ્કૃતમ્।
રાજા પ્રીતમનાઃ પ્રીતં કૃતકૃત્યં મનીષિણમ્॥ 1-58-15 (2329)
પુનરાગમનં કાર્યમિતિ ચૈનં વચોઽબ્રવીત્।
ભવિષ્યસિ સદસ્યો મે વાજિમેધે મહાક્રતૌ॥ 1-58-16 (2330)
તથેત્યુક્ત્વા પ્રદુદ્રાવ તદાસ્તીકો મુદા યુતઃ।
કૃત્વા સ્વકાર્યમતુલં તોષયિત્વા ચ પાર્થિવમ્॥ 1-58-17 (2331)
સ ગત્વા પરમપ્રીતો માતુલં માતરં ચ તામ્।
અભિગમ્યોપસંગૃહ્ય તથા વૃત્તં ન્યવેદયત્॥ 1-58-18 (2332)
સૌતિરુવાચ। 1-58-19x (285)
એતચ્છ્રુત્વા પ્રીયમાણાઃ સમેતા
યે તત્રાસન્પન્નગા વીતમોહાઃ।
આસ્તીકે વૈ પ્રીતિમન્તો બભૂવુ-
રૂચુશ્ચૈનં વરમિષ્ટં વૃમીષ્વ॥ 1-58-19 (2333)
ભૂયોભૂયઃ સર્વશસ્તેઽબ્રુવંસ્તં
કિં તે પ્રિયં કરવામાદ્ય વિદ્વન્।
પ્રીતા વયં મોક્ષિતાશ્ચૈવ સર્વે
કામં કિં તે કરવામાદ્ય વત્સ॥ 1-58-20 (2334)
આસ્તીક ઉવાચ। 1-58-21x (286)
સાયં પ્રાતર્યે પ્રસન્નાત્મરૂપા
લોકે વિપ્રા માનવા યે પરેઽપિ।
ધર્માખ્યાનં યે પઠેયુર્મમેદં
તેષાં યુષ્મન્નૈવ કિંચિદ્ભયં સ્યાત્॥ 1-58-21 (2335)
તૈશ્ચાપ્યુક્તો ભાગિનેયઃ પ્રસન્નૈ-
રેતત્સત્યં કામમેવં વરં તે।
પ્રીત્યા યુક્તાઃ કામિતં સર્વશસ્તે
કર્તારઃ સ્મ પ્રવણા ભાગિનેય॥ 1-58-22 (2336)
અસિતં ચાર્તિમન્તં ચ સુનીથં ચાપિ યઃ સ્મરેત્।
દિવા વા યદિ વા રાત્રૌ નાસ્ય સર્પભયં ભવેત્॥ 1-58-23 (2337)
યો જરત્કારુણા જાતો જરત્કારૌ મહાવશાઃ।
આસ્તીકઃ સર્પસત્રે વઃ પન્નગાન્યોઽભ્યરક્ષત।
તં સ્મરન્તં મહાભાગા ન માં હિંસિતુમર્હથ॥ 1-58-24 (2338)
સર્પાપસર્પ ભદ્રં તે ગચ્છ સર્પ મહાવિષ।
જનેમેજયસ્ય યજ્ઞાન્તે આસ્તીકવચનં સ્મર॥ 1-58-25 (2339)
આસ્તીકસ્ય વચઃ શ્રુત્વા યઃ સર્પો ન નિવર્તતે।
શતધા ભિદ્યતે મૂર્ધા શિંશવૃક્ષફલં યથા॥ 1-58-26 (2340)
સૌતિરુવાચ। 1-58-27x (287)
સ એવમુક્તસ્તુ તદા દ્વિજેન્દ્રઃ
સમાગતૈસ્તૈર્ભુજગેન્દ્રમુખ્યૈઃ।
સંપ્રાપ્ય પ્રીતિં વિપુલાં મહાત્મા
તતો મનો ગમનાયાથ દધ્રે॥ 1-58-27 (2341)
`ઇત્યેવં નાગરાજોઽથ નાગાનાં મધ્યગસ્તદા।
ઉક્ત્વા સહૈવ તૈઃ સર્પૈઃ સ્વમેવ ભવનં યયૌ॥' 1-58-28 (2342)
મોક્ષયિત્વા તુ ભુજગાન્સર્પસત્રાદ્દ્વિજોત્તમઃ।
જગામ કાલે ધર્માત્મા દિષ્ટાન્તં પુત્રપૌત્રવાન્॥ 1-58-29 (2343)
ઇત્યાખ્યાનં મયાસ્તીકં યથાવત્તવ કીર્તિતમ્।
યત્કીર્તયિત્વા સર્પેભ્યો ન ભયં વિદ્યતે ક્વચિત્॥ 1-58-30 (2344)
સૌતિરુવાચ। 1-58-31x (288)
યથા કથિતવાન્બ્રહ્મન્પ્રમતિઃ પૂર્વજસ્તવ।
પુત્રાય રુરવે પ્રીતઃ પૃચ્છતે ભાર્ગવોત્તમ॥ 1-58-31 (2345)
યદ્વાક્યં શ્રુતવાંશ્ચાહં તથા ચ કથિતં મયા।
આસ્તીકસ્ય કવેર્વિપ્ર શ્રીમચ્ચરિતમાદિતઃ॥ 1-58-32 (2346)
યન્માં ત્વં પૃષ્ટવાન્બ્રહ્મઞ્શ્રુત્વા ડુણ્ડુભભાષિતમ્।
વ્યેતુ તે સુમહદ્બ્રહ્મન્કૌતૂહલમરિન્દમ॥ 1-58-33 (2347)
શ્રુત્વા ધર્મિષ્ઠમાખ્યાનમાસ્તીકં પુણ્યવર્ધનમ્।
`સર્વપાપવિનિર્મુક્તો દીર્ઘમાયુરવાપ્નુયાત્॥' ॥ 1-58-34 (2348)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ આસ્તીકપર્વણિ અષ્ટપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 58 ॥ ॥ સમાપ્તં ચાસ્તીકપર્વ ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-58-6 સ્વં ચ ગાંચાન્તરાદ્યાવાપૃથિવ્યોર્મધ્યે અન્તરિક્ષ ઇત્યર્થઃ॥ 1-58-12 સ યજ્ઞ ઉપરરામેતિ પૂર્વેણાન્વયઃ॥ 1-58-14 અવભૃથં યજ્ઞસમાપ્તિં॥ 1-58-15 સુસંસ્કૃતં વસ્ત્રાલઙ્કરણાદિભિઃ શોભિતમ્॥ 1-58-22 પ્રવણા નમ્રાઃ॥ 1-58-29 દિષ્ટાન્તં મરણમ્॥ અષ્ટપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ॥ 58 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 059
॥ શ્રીઃ ॥
1.59. અધ્યાયઃ 059
(અથાંશાવતરણપર્વ ॥ 6 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સૌતેર્ભારતકથનપ્રતિજ્ઞા॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-59-0 (2349)
શૌનક ઉવાચ। 1-59-0x (289)
ભૃગુવંશાત્પ્રભૃત્યેવ ત્વયા મે કીર્તિતં મહત્।
આખ્યાનમખિલં તાત સૌતે પ્રીતોઽસ્મિતેન તે॥ 1-59-1 (2350)
પ્રક્ષ્યામિ ચૈવ ભૂયસ્ત્વાં યથાવત્સૂતનન્દન।
યાઃ કથા વ્યાસસંપન્નાસ્તાશ્ચ ભૂયો વિચક્ષ્વ મે॥ 1-59-2 (2351)
તસ્મિન્પરમદુષ્પારે સર્પસત્રે મહાત્મનામ્।
કર્માન્તરેષુ યજ્ઞસ્ય સદસ્યાનાં તથાઽધ્વરે॥ 1-59-3 (2352)
યા બભૂવુઃ કથાશ્ચિત્રા યેષ્વર્થેષુ યથાતથમ્।
ત્વત્ત ઇચ્છામહે શ્રોતું સૌતે ત્વં વૈ પ્રચક્ષ્વ નઃ॥ 1-59-4 (2353)
સૌતિરુવાચ। 1-59-5x (290)
કર્માન્તરેષ્વકથયન્દ્વિજા વેદાશ્રયાઃ કથાઃ।
વ્યાસસ્ત્વકથયચ્ચિત્રમાખ્યાનં ભારતં મહત્॥ 1-59-5 (2354)
શૌનક ઉવાચ। 1-59-6x (291)
મહાભારતમાખ્યાનં પાણ્ડવાનાં યશસ્કરમ્।
જનમેજયેન પૃષ્ટઃ સન્કૃષ્ણદ્વૈપાયનસ્તદા॥ 1-59-6 (2355)
શ્રાવયામાસ વિધિવત્તદા કર્માન્તરે તુ સઃ।
તામહં વિધિવત્પુણ્યાં શ્રોતુમિચ્છામિ વૈ કથામ્॥ 1-59-7 (2356)
મનઃસાગરસંભૂતાં મહર્ષેર્ભાવિતાત્મનઃ।
કથયસ્વ સતાં શ્રેષ્ઠ સર્વરત્નમયીમિમામ્॥ 1-59-8 (2357)
સૌતિરુવાચ। 1-59-9x (292)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ મહદાખ્યાનમુત્તમમ્।
કૃષ્ણદ્વૈપાયનમતં મહાભારતમાદિતઃ॥ 1-59-9 (2358)
શૃણુ સર્વમશેષેણ કથ્યમાનં મયા દ્વિજ।
શંસિતું તન્મહાન્હર્ષો મમાપીહ પ્રવર્તતે॥ ॥ 1-59-10 (2359)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ અંશાવતરણપર્વણિ એકોનષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 59 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 060
॥ શ્રીઃ ॥
1.60. અધ્યાયઃ 060
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ભારતકથાનુબન્ધઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-60-0 (2360)
સૌતિરુવાચ। 1-60-0x (293)
શ્રુત્વા તુ સર્પસત્રાય દીક્ષિતં જનમેજયમ્।
અભ્યગચ્છદૃષિર્વિદ્વાન્કૃષ્ણદ્વૈપાયનસ્તદા॥ 1-60-1 (2361)
જનયામાસ યં કાલી શક્તેઃ પુત્રાત્પરાશરાત્।
કન્યૈવ યમુનાદ્વીપે પાણ્ડવાનાં પિતામહમ્॥ 1-60-2 (2362)
જાતમાત્રશ્ચ યઃ સદ્ય ઇષ્ટ્યા દેહમવીવૃધત્।
વેદાંશ્ચાધિજગે સાઙ્ગન્સેતિહાસાન્મહાયશાઃ॥ 1-60-3 (2363)
યં નાતિ તપસા કશ્ચિન્ન વેદાધ્યયનેન ચ।
ન વ્રતૈર્નોપવાસૈશ્ચ ન પ્રસૂત્યા ન મન્યુના॥ 1-60-4 (2364)
વિવ્યાસૈકં ચતુર્ધા યો વેદં વેદવિદાં વરઃ।
પરાવરજ્ઞો બ્રહ્મર્ષિઃ કવિઃ સત્યવ્રતઃ શુચિઃ॥ 1-60-5 (2365)
યઃ પાણ્ડું ધૃતરાષ્ટ્રં ચ વિદુરં ચાપ્યજીજનત્।
શન્તનોઃ સંતતિં તન્વન્પુણ્યકીર્તિર્મહાયશાઃ॥ 1-60-6 (2366)
જનમેજયસ્ય રાજર્ષેઃ સ મહાત્મા સદસ્તથા।
વિવેશ સહિતઃ શિષ્યૈર્વેદવેદાઙ્ગપારગૈઃ॥ 1-60-7 (2367)
તત્ર રાજાનમાસીનં દદર્શ જનમેજયમ્।
વૃતં સદસ્યૈર્બહુભિર્દેવૈરિવ પુરન્દરમ્॥ 1-60-8 (2368)
તથા મૂર્ધાભિષિક્તૈશ્ચ નાનાજનપદેશ્વરૈઃ।
ઋત્વિગ્ભિર્બ્રહ્મકલ્પૈશ્ચ કુશલૈર્યજ્ઞસંસ્તરે॥ 1-60-9 (2369)
જનમેજયસ્તુ રાજર્ષિર્દૃષ્ટ્વા તમૃષિમાગતમ્।
સગણોઽભ્યુદ્યયૌ તૂર્ણં પ્રીત્યા ભરતસત્તમઃ॥ 1-60-10 (2370)
કાઞ્ચનં વિષ્ટરં તસ્મૈ સદસ્યાનુમતઃ પ્રભુઃ।
આસનં કલ્પયામાસ યથા શક્રો બૃહસ્પતેઃ॥ 1-60-11 (2371)
તત્રોપવિષ્ટં વરદં દેવર્ષિગણપૂજિતમ્।
પૂજયામાસ રાજેન્દ્રઃ શાસ્ત્રદૃષ્ટેન કર્મણા॥ 1-60-12 (2372)
પાદ્યમાચમનીયં ચ અર્ઘ્યં ગાં ચ વિધાનતઃ।
પિતામહાય કૃષ્ણાય તદર્હાય ન્યવેદયત્॥ 1-60-13 (2373)
પ્રતિગૃહ્ય તુ તાં પૂજાં પામ્ડવાજ્જનમેજયાત્।
ગાં ચૈવ સમનુજ્ઞાય વ્યાસઃ પ્રીતોઽભવત્તદા॥ 1-60-14 (2374)
તથા ચ પૂજયિત્વા તં પ્રણયાત્પ્રતિતામહમ્।
ઉપોપવિશ્ય પ્રીતાત્મા પર્યપૃચ્છદનામયમ્॥ 1-60-15 (2375)
ભગવાનાપિ તં દૃષ્ટ્વા કુશલં પ્રતિવેદ્ય ચ।
સદસ્યૈઃ પૂજિતઃ સર્વૈઃ સદસ્યાન્પ્રત્યપૂજયત્॥ 1-60-16 (2376)
તતસ્તુ સહિતઃ સર્વૈઃ સદસ્યૈર્જનમેજયઃ।
ઇદં પશ્ચાદ્દ્વિજશ્રેષ્ઠં પર્યપૃચ્છત્કૃતાઞ્જલિઃ॥ 1-60-17 (2377)
જનમેજય ઉવાચ। 1-60-18x (294)
કુરૂણાં પાણ્ડવાનાં ચ ભવાન્પ્રત્યક્ષદર્શિવાન્।
તેષાં ચરિતમિચ્છામિ કથ્યમાનં ત્વયા દ્વિજ॥ 1-60-18 (2378)
કથં સમભવદ્ભેદસ્તેષામક્લિષ્ટકર્મણામ્।
તચ્ચ યુદ્ધં કથં વૃત્તં ભૂતાન્તકરણં મહત્॥ 1-60-19 (2379)
પિતામહાનાં સર્વેષાં દૈવેનાવિષ્ટચેતસામ્।
કાર્ત્સ્ન્યેનૈતન્મમાચક્ષ્વ યથા વૃત્તં દ્વિજોત્તમ।
`ઇચ્છામિ તત્ત્વતઃ શ્રોતું ભગવન્કુશલો હ્યસિ'॥ 1-60-20 (2380)
સૌતિરુવાચ। 1-60-21x (295)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા કૃષ્ણદ્વૈપાયનસ્તદા।
શશાસ શિષ્યમાસીનં વૈશમ્પાયનમન્તિકે॥ 1-60-21 (2381)
વ્યાસ ઉવાચ। 1-60-22x (296)
કુરૂણાં પાણ્ડવાનાં ચ યથા ભેદોઽભવત્પુરા।
તદસ્મૈ સર્વમાચક્ષ્વ યન્મત્તઃ શ્રુતવાનસિ॥ 1-60-22 (2382)
ગુરોર્વચનમાજ્ઞાય સ તુ વિપ્રર્ષભસ્તદા।
આચચક્ષે તતઃ સર્વમિતિહાસં પુરાતનમ્॥ 1-60-23 (2383)
રાજ્ઞે તસ્મૈ સદસ્યેભ્યઃ પાર્થિવેભ્યશ્ચ સર્વશઃ।
ભેદં સર્વવિનાશં ચ કુરુપાણ્ડવયોસ્તદા॥ ॥ 1-60-24 (2384)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ અંશાવતરણપર્વણિ ષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 60 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-60-2 કાલી સત્યવતી॥ 1-60-3 ઇષ્ટ્યા ઇચ્છયા દેહં સદ્યોઽવીવૃધત્ વર્ધિતવાન્॥ 1-60-4 યં વ્યાસમ્। તપઆદિના કશ્ચિન્નાતિ નાત્યેતિ નાતિશેતે॥ 1-60-15 ઉપોપવિશ્ય સમીપે ઉપવિશ્ય॥ 1-60-16 પ્રતિવેદ્ય પ્રતિખ્યાપ્ય। અત્ર પૂજા સ્તુતિરેવ॥ 1-60-17 ઇદં વક્ષ્યમાણમ્॥ 1-60-18 પ્રત્યક્ષદર્શિવાન્ પ્રત્યક્ષદર્શી॥ 1-60-19 ભેદો વૈરમ્॥ 1-60-20 પિતામહાનાં પ્રપિતામહાનામ્॥ ષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 60 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 061
॥ શ્રીઃ ॥
1.61. અધ્યાયઃ 061
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
વૈશમ્પાયનેન જનમેજયાય સંક્ષિપ્ય ભારતકથાકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-61-0 (2385)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-61-0x (297)
`શૃણુ રાજન્યથા વીરા ભ્રાતરઃ પઞ્ચ પાણ્ડવાઃ।
વિરોધમન્વગચ્છન્ત ધાર્તરાષ્ટ્રૈર્દુરાત્મભિઃ॥' 1-61-1 (2386)
ગુરવે પ્રાઙ્નમસ્કૃત્ય મનોબુદ્ધિસમાધિભિઃ।
સંપૂજ્ય ચ દ્વિજાન્સર્વાંસ્તથાન્યાન્વિદુષો જનાન્॥ 1-61-2 (2387)
મહર્ષેર્વિશ્રુતસ્યેહ સર્વલોકેષુ ધીમતઃ।
પ્રવક્ષ્યામિ મતં કૃત્સ્નં વ્યાસસ્યામિતતેજસઃ॥ 1-61-3 (2388)
શ્રોતું પાત્રં ચ રાજંસ્ત્વં પ્રાપ્યેમાં ભારતીં કથામ્।
ગુરોર્વક્ત્રપરિસ્પન્દો મનઃ પ્રોત્સાહતીવ મે॥ 1-61-4 (2389)
શૃણુ રાજન્યથા ભેદઃ કુરુપાણ્ડવયોરભૂત્।
રાજ્યાર્થે દ્યૂતસંભૂતો વનવાસસ્તથૈવ ચ॥ 1-61-5 (2390)
યથા ચ યુદ્ધમભવત્પૃથિવીક્ષયકારકમ્।
તત્તેઽહં કથયિષ્યામિ પૃચ્છતે ભરતર્ષભ॥ 1-61-6 (2391)
મૃતે પિતરિ તે વીરા વનાદેત્ય સ્વમન્દિરમ્।
નચિરાદેવ વિદ્વાંસો વેદે ધનુષિ ચાભવન્॥ 1-61-7 (2392)
તાંસ્તથા સત્વવીર્યૌજઃસંપન્નાન્પૌરસંમતાન્।
નામૃષ્યન્કુરવો દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવાઞ્શ્રીયશોભૃતઃ॥ 1-61-8 (2393)
તતો દુર્યોધનઃ ક્રૂરઃ કર્ણશ્ચ સહસૌબલઃ।
તેષાં નિગ્રહનિર્વાસાન્વિવિધાંસ્તે સમારભન્॥ 1-61-9 (2394)
તતો દુર્યોધનઃ ક્રૂરઃ કુલિઙ્ગસ્ય મતે સ્થિતઃ।
પામ્ડવાન્વિવિધોપાયૈ રાજ્યહેતોરપીડયત્॥ 1-61-10 (2395)
દદાવથ વિષં પાપો ભીમાય ધૃતરાષ્ટ્રજઃ।
જરયામાસ તદ્વીરઃ સહાન્નેન વૃકોદરઃ॥ 1-61-11 (2396)
પ્રમાણકોટ્યાં સંસુપ્તં પુનર્બદ્ધ્વા વૃકોદરમ્।
તોયેષુ ભીમં ગઙ્ગાયાઃ પ્રક્ષિપ્ય પુરમાવ્રજત્॥ 1-61-12 (2397)
યદા વિબુદ્ધઃ કૌન્તેયસ્તદા સંછિદ્ય બન્ધનમ્।
ઉદતિષ્ઠન્મહાબાહુર્ભીમસેનો ગતવ્યથઃ॥ 1-61-13 (2398)
આશીવિષૈઃ કૃષ્ણસર્પૈઃ સુપ્તં ચૈનમદંશયત્।
સર્વેષ્વેવાઙ્ગદેશેષુ ન મમાર સ શત્રુહા॥ 1-61-14 (2399)
તેષાં તુ વિપ્રકારેષુ તેષુ તેષુ મહામતિઃ।
મોક્ષણે પ્રતિકારે ચ વિદુરોઽવહિતોઽભવત્॥ 1-61-15 (2400)
સ્વર્ગસ્થો જીવલોકસ્ય યથા શક્રઃ સુખાવહઃ।
પાણ્ડવાનાં તથા નિત્યં વિદુરોઽપિ સુખાવહઃ॥ 1-61-16 (2401)
યદા તુ વિવિધોપાયૈઃ સંવૃતૈર્વિવૃતૈરપિ।
નાશકદ્વિનિહન્તું તાન્દૈવભાવ્યર્થરક્ષિતાન્॥ 1-61-17 (2402)
તતઃ સંમન્ત્ર્ય સચિવૈર્વૃષદુઃશાસનાદિભિઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રમનુજ્ઞાપ્ય જાતુષં ગૃહમાદિશત્॥ 1-61-18 (2403)
`તત્ર તાન્વાસયામાસ પાણ્ડવાનમિતૌજસઃ।'
સુતપ્રિયૈષી તાન્રાજા પાણ્ડવાનમ્બિકાસુતઃ।
તતો વિવાસયામાસ રાજ્યભોગબુભુક્ષયા॥ 1-61-19 (2404)
તે પ્રાતિષ્ઠન્ત સહિતા નગરાન્નાગસાહ્વયાત્।
પ્રસ્થાને ચાભવન્મન્ત્રી ક્ષત્તા તેષાં મહાત્મનામ્॥ 1-61-20 (2405)
તેન મુક્તા જતુગૃહાન્નિશીથે પ્રાદ્રવન્વનમ્।
તતઃ સંપ્રાપ્ય કૌન્તેયા નગરં વારણાવતમ્॥ 1-61-21 (2406)
ન્યવસન્ત મહાત્માનો માત્રા સહ પરન્તપાઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રેણ ચાજ્ઞપ્તા ઉષિતા જાતુષે ગૃહે॥ 1-61-22 (2407)
પુરોચનાદ્રક્ષમાણાઃ સંવત્સરમતન્દ્રિતાઃ।
સુરુઙ્ગાં કારયિત્વા તુ વિદુરેણ પ્રચોદિતાઃ॥ 1-61-23 (2408)
આદીપ્ય જાતુષં વેશ્મ દગ્ધ્વા ચૈવ પુરોચનમ્।
પ્રાદ્રવન્ભયસંવિગ્ના માત્રા સહ પન્તપાઃ॥ 1-61-24 (2409)
દદૃશુર્દારુમં રક્ષો હિડિમ્બં વનનિર્ઝરે।
હત્વા ચ તં રાક્ષસેન્દ્રં ભીતાઃ સમવબોધનાત્॥ 1-61-25 (2410)
નિશિ સંપ્રાદ્રવન્પાર્થા ધાર્તરાષ્ટ્રભયાર્દિતાઃ।
પ્રાપ્તા હિડિમ્બા ભીમેન યત્ર જાતો ઘટોત્કચઃ॥ 1-61-26 (2411)
એકચક્રાં તતો હત્વા પાણ્ડવાઃ સંશિતવ્રતાઃ।
વેદાધ્યયનસંપન્નાસ્તેઽભવન્બ્રહ્મચારિણઃ॥ 1-61-27 (2412)
તે તત્ર નિયતાઃ કાલં કંચિદૂષુર્નરર્ષભાઃ।
માત્રા સહૈકચક્રાયાં બ્રાહ્મણસ્ય નિવેશને॥ 1-61-28 (2413)
તત્રાસસાદ ક્ષુધિતં પુરુષાદં વૃકોદરઃ।
ભીમસેનો મહાબાહુર્બકં નામ મહાબલમ્॥ 1-61-29 (2414)
તં ચાપિ પુરુષવ્યાઘ્રો બાહુવીર્યેણ પાણ્ડવઃ।
નિહત્ય તરસા વીરો નાગરાન્પર્યસાન્ત્વયત્॥ 1-61-30 (2415)
તતસ્તે શુશ્રુવુઃ કૃષ્ણાં પઞ્ચાલેષુ સ્વયંવરામ્।
શ્રુત્વા ચૈવાભ્યગચ્છ્ત ગત્વા ચૈવાલભન્ત તામ્॥ 1-61-31 (2416)
તે તત્ર દ્રૌપદીં લબ્ધ્વા પરિસંવત્સરોષિતાઃ।
વિદિતા હાસ્તિનપુરં પ્રત્યાજગ્મુરરિન્દમાઃ॥ 1-61-32 (2417)
તે ઉક્તા ધૃતરાષ્ટ્રેણ રાજ્ઞા શાન્તનવેન ચ।
ભ્રાતૃભિર્વિગ્રહસ્તાત કથં વો ન ભવેદિતિ॥ 1-61-33 (2418)
અસ્માભિઃ ખાણ્ડવપ્રસ્થે યુષ્મદ્વાસોઽનુચિન્તિતઃ।
તસ્માજ્જનપદોપેતં સુવિભક્તમહાપથમ્॥ 1-61-34 (2419)
વાસાય સ્વાણ્ડવપ્રસ્થં વ્રજધ્વં ગતમત્સરાઃ।
તયોસ્તે વચનાજ્જગ્મુઃ સહ સર્વૈઃ સુહૃજ્જનૈઃ॥ 1-61-35 (2420)
નગરં ખાણ્ડવપ્રસ્થં રત્નાન્યાદાય સર્વશઃ।
તત્ર તે ન્યવસન્પાર્થાઃ સંવત્સરગણાંન્બહૂન્॥ 1-61-36 (2421)
વશે શસ્ત્રપ્રતાપેન કુર્વન્તોઽન્યાન્મહીભૃતઃ।
એવં ધર્મપ્રધાનાસ્તે સત્યવ્રતપરાયણાઃ॥ 1-61-37 (2422)
અપ્રમત્તોત્થિતાઃ ક્ષાન્તાઃ પ્રતપન્તોઽહિતાન્બહૂન્।
અજયદ્ભીમસેનસ્તુ દિશં પ્રાચીં મહાયશાઃ॥ 1-61-38 (2423)
ઉદીચીમર્જુનો વીરઃ પ્રતીચીં નકુલસ્તથા।
દક્ષિણાં સહદેવસ્તુ વિજિગ્યે પરવીરહા॥ 1-61-39 (2424)
એવં ચક્રુરિમાં સર્વે વશે કૃત્સ્નાં વસુન્ધરામ્।
પઞ્ચભિઃ સૂર્યસઙ્કાશૈઃ સૂર્યેણ ચ વિરાજતા॥ 1-61-40 (2425)
ષટ્સૂર્યેવાભવત્પૃથ્વી પાણ્ડવૈઃ સત્યવિક્રમૈઃ।
તતો નિમિત્તે કસ્મિંશ્ચિદ્ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-61-41 (2426)
વનં પ્રસ્થાપયામાસ તેજસ્વી સત્યવિક્રમઃ।
પ્રાણેભ્યોઽપિ પ્રિયતરં ભ્રાતરં સવ્યસાચિનમ્॥ 1-61-42 (2427)
અર્જુનં પુરુષવ્યાઘ્રં સ્થિરાત્માનં ગુણૈર્યુતમ્।
સ વૈ સંવત્સરં પૂર્ણં માસં ચૈકં વને વસન્॥ 1-61-43 (2428)
`તીર્થયાત્રાં ચ કૃતવાન્નાગકન્યામવાપ ચ।
પાણ્ડ્યસ્ય તનયાં લબ્ધ્વા તત્ર તાભ્યાંસહોષિતઃ'॥ 1-61-44 (2429)
તતોઽગચ્છદ્ધૃષીકેશં દ્વારવત્યાં કદાચન।
લબ્ધવાંસ્તત્ર બીભત્સુર્ભાર્યાં રાજીવલોચનામ્॥ 1-61-45 (2430)
અનુજાં વાસુદેવસ્ય સુભદ્રાં ભદ્રભાષિણીમ્।
સા શચીવ મહેન્દ્રેણ શ્રીઃ કૃષ્ણેનેવ સઙ્ગતા॥ 1-61-46 (2431)
સુભદ્રા યુયુજે પ્રીત્યા પાણ્ડવેનાર્જુનેન હ।
અતર્પયચ્ચ કૌન્તેયઃ ખાણ્ડવે હવ્યવાહનમ્॥ 1-61-47 (2432)
બીભત્સુર્વાસુદેવેન સહિતો નૃપસ્તમ।
નાતિભારો હિ પાર્થસ્ય કેશવેન સહાભવત્॥ 1-61-48 (2433)
વ્યવસાયસહાયસ્ય વિષ્ણોઃ શત્રુવધેષ્વિવ।
પાર્થાયાગ્નિર્દદૌ ચાપિ ગાણ્ડીવં ધનુરુત્તમમ્॥ 1-61-49 (2434)
ઇષુધી ચાક્ષયૈર્બાણૈ રથં ચ કપિલક્ષણમ્।
મોક્ષયામાસ બીભત્સુર્મયં યત્ર મહાસુરમ્॥ 1-61-50 (2435)
સ ચકાર સભાં દિવ્યાં સર્વરત્નસમાચિતામ્।
તસ્યાં દુર્યોધનો મન્દો લોભં ચક્રે સુદુર્મતિઃ॥ 1-61-51 (2436)
તતોઽક્ષૈર્વઞ્ચયિત્વા ચ સૌબલેન યુધિષ્ઠિરમ્।
વનં પ્રસ્થાપયામાસ સપ્તવર્ષાણિ પઞ્ચ ચ॥ 1-61-52 (2437)
અજ્ઞાતમેકં રાષ્ટ્રે ચ તતો વર્ષં ત્રયોદશમ્।
તતશ્ચતુર્દશે વર્ષે યાચમાનાઃ સ્વકં વસુ॥ 1-61-53 (2438)
નાલભન્ત મહારાજ તતો યુદ્ધમવર્તત।
તતસ્તે ક્ષત્રમુત્સાદ્ય હત્વા દુર્યોધનં નૃપમ્॥ 1-61-54 (2439)
રાજ્યં વિહતભૂયિષ્ઠં પ્રત્યપદ્યન્ત પાણ્ડવાઃ।
`ઇષ્ટ્વા ક્રતૂંશ્ચ વિવિધાનશ્વમેધાદિકાન્બહૂન્॥ 1-61-55 (2440)
ધૃતરાષ્ટ્રે ગતે સ્વર્ગં વિદુરે પઞ્ચતાં ગતે।
ગમયિત્વા ક્રિયાં સ્વર્ગ્યાં રાજ્ઞામમિતતેજસામ્॥ 1-61-56 (2441)
સ્વં ધામ યાતે વાર્ષ્ણેયે કૃષ્ણદારાન્પ્રરક્ષ્ય ચ।
મહાપ્રસ્થાનિકં કૃત્વા ગતાઃ સ્વર્ગમનુત્તમમ્'॥ 1-61-57 (2442)
એવમેતત્પુરાવૃત્તં તેષામક્લિષ્ટકર્મણામ્।
ભેદો રાજ્યવિનાશશ્ચ જયશ્ચ જયતાંવર॥ ॥ 1-61-58 (2443)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ અંશાવતરણપર્વણિ એકષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 61 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-61-4 પ્રોત્સાહતીવ પ્રોત્સાહયતીવ। પરિસ્પન્દમુદુત્સાહયતીવ મે ઇતિ પાઠેગુરોર્વક્ત્રપરિસ્પન્દસ્ત્વં કથાં કથયેત્યાજ્ઞાવચનં તજ્જન્યા મુત્પ્રીતિઃ સા પ્રોત્સાહયતી॥ 4 ॥ 1-61-7 નચિરાત્ શીઘ્ર। વિદ્વાંસોઽમવન્॥ 1-61-12 પ્રમાણકોટ્યાં ગઙ્ગાયાસ્તીર્થવિશેષે। વૃકનામા બહુભ ક્ષોઽગ્નિરુદરે યસ્ય સ વૃકોદરઃ॥ 1-61-17 સંવૃતૈર્ગુપ્તૈઃ। વિવૃતૈ પ્રકાશૈઃ। દૈવભાવ્યર્થરક્ષિતાન્ દૈવેનાદૃષ્ટેન ભાવી કુરુક્ષયપાણ્ડ વરાજ્યલાભાદિરર્થસ્તસ્મૈ રક્ષિતાન્॥ 1-61-18 વૃષઃ કર્ણઃ જાતુષં લાક્ષામયમ્॥ 1-61-20 અભવન્મિત્રમિત્યપિ પાઠઃ। ક્ષત્તા વિદુરઃ॥ 1-61-21 તેન ક્ષત્તુર્મન્ત્રણેન॥ 1-61-31 સ્વયં વૃણુતે ઇતિ સ્વયંવરા તામ્॥ 1-61-33 શાન્તનવેન ભીષ્મેણ॥ 1-61-36 આદાય ભાગશ ઇત્યપિ પાઠઃ॥ 1-61-48 નાતીતિ ખાણ્ડવદાહ ઇતિ શેષઃ॥ 1-61-49 વ્યવસાયો બુદ્ધિઃ॥ 1-61-50 બાણૈર્યુક્તાવિતિ શેષઃ। કપિલક્ષણં વાનરધ્વજં। યત્ર ખાણ્ડવદાહે॥ એકષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 61 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 062
॥ શ્રીઃ ॥
1.62. અધ્યાયઃ 062
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ભારતપ્રશંસા॥ 1 ॥ તચ્છ્રવણાદિફલકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-62-0 (2444)
જનમેજય ઉવાચ। 1-62-0x (298)
કથિતં વૈ સમાસેન ત્વયા સર્વં દ્વિજોત્તમ।
મહાભારતમાખ્યાનં કુરૂણાં ચરિતં મહત્॥ 1-62-1 (2445)
કથાં ત્વનઘ ચિત્રાર્થાં કથયસ્વ તપોધન।
વિસ્તરશ્રવણે જાતં કૌતૂહલમતીવ મે॥ 1-62-2 (2446)
સ ભવાન્વિસ્તરેણેમાં પુનરાખ્યાતુમર્હતિ।
ન હિ તૃપ્યામિ પૂર્વેષાં શૃણ્વાનશ્ચરિતં મહત્॥ 1-62-3 (2447)
ન તત્કારણમલ્પં વૈ ધર્મજ્ઞા યત્ર પાણ્ડવાઃ।
અવધ્યાન્સર્વશો જઘ્નુઃ પ્રશસ્યન્તે ચ માનવૈઃ॥ 1-62-4 (2448)
કિમર્થં તે નરવ્યાઘ્રાઃ શક્તાઃ સન્તો હ્યનાગસઃ।
પ્રયુજ્યમાનાન્સંક્લેશાન્ક્ષાન્તવન્તો દુરાત્મનામ્॥ 1-62-5 (2449)
કથં નાગાયુતપ્રાણો બાહુશાલી વૃકોદરઃ।
પરિક્લિશ્યન્નપિ ક્રોધં ધૃતવાન્વૈ દ્વિજોત્તમ॥ 1-62-6 (2450)
કથં સા દ્રૌપદી કૃષ્ણા ક્લિશ્યમાના દુરાત્મભિઃ।
શક્તા સતી ધાર્તરાષ્ટ્રાન્નાદહત્ક્રોધચક્ષુષા॥ 1-62-7 (2451)
કથં વ્યસનિનં દ્યૂતે પાર્થૌ માદ્રીસુતૌ તદા।
અન્વયુસ્તે નરવ્યાઘ્રા બાધ્યમાના દુરાત્મભિઃ॥ 1-62-8 (2452)
કથં ધર્મભૃતાં શ્રેષ્ઠઃ સુતો ધર્મસ્ય ધર્મવિત્।
અનર્હઃ પરમં ક્લેશં સોઢવાન્સ યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-62-9 (2453)
કથં ચ બહુલાઃ સેનાઃ પાણ્ડવઃ કૃષ્ણસારથિઃ।
અસ્યન્નેકોઽનયત્સર્વાઃ પિતૃલોકં ધનંજયઃ॥ 1-62-10 (2454)
એતદાચક્ષ્વ મે સર્વં યથાવૃત્તં તપોધન।
યદ્યચ્ચ કૃતવન્તસ્તે તત્રતત્ર મહારથાઃ॥ 1-62-11 (2455)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-62-12x (299)
ક્ષણં કુરુ મહારાજ વિપુલોઽયમનુક્રમઃ।
પુણ્યાખ્યાનસ્ય વક્તવ્યઃ કૃષ્ણદ્વૈપાયનેરિતઃ॥ 1-62-12 (2456)
મહર્ષેઃ સર્વલોકેષુ પૂજિતસ્ય મહાત્મનઃ।
પ્રવક્ષ્યામિ મતં કૃત્સ્નં વ્યાસસ્યામિતતેજસઃ॥ 1-62-13 (2457)
ઇદં શતસહસ્રં હિ શ્લોકાનાં પુણ્યકર્મણામ્।
સત્યવત્યાત્મજેનેહ વ્યાખ્યાતમમિતૌજસા॥ 1-62-14 (2458)
`ઉપાખ્યાનૈઃ સહ જ્ઞેયં શ્રાવ્યં ભારતમુત્તમમ્।
સંક્ષેપેણ તુ વક્ષ્યામિ સર્વમેતન્નરાધિપ॥ 1-62-15 (2459)
અધ્યાયાનાં સહસ્રે દ્વે પર્વણાં શતમેવ ચ।
શ્લોકાનાં તુ સહસ્રાણિ નવતિશ્ચ દશૈવ ચ।
તતોઽષ્ટાદશભિઃ પર્વૈઃ સંગૃહીતં મહર્ષિણા'॥ 1-62-16 (2460)
ય ઇદં શ્રાવયેદ્વિદ્વાન્યે ચેદં શૃણુયુર્નરાઃ।
તે બ્રહ્મણઃ સ્થાનમેત્ય પ્રાપ્નુયુર્દેવતુલ્યતામ્॥ 1-62-17 (2461)
ઇદં હિ વેદૈઃ સમિતં પવિત્રમપિ ચોત્તમમ્।
શ્રાવ્યાણામુત્તમં ચેદં પુરાણમૃષિસંસ્તુતમ્॥ 1-62-18 (2462)
અસ્મિન્નર્થશ્ચ કામશ્ચ નિખિલેનોપદેક્ષ્યતે।
ઇતિહાસે મહાપુણ્યે બુદ્ધિશ્ચ પરિનૈષ્ઠિકી॥ 1-62-19 (2463)
અક્ષુદ્રાન્દાનશીલાંશ્ચ સત્યશીલાનનાસ્તિકાન્।
કાર્ષ્ણં વેદમિમં વિદ્વાઞ્છ્રાવયિત્વાઽર્થમશ્નુતે॥ 1-62-20 (2464)
ભ્રૂણહત્યાકૃતં ચાપિ પાપં જહ્યાદસંશયમ્।
ઇતિહાસમિમં શ્રુત્વા પુરુષોઽપિ સુદારુણઃ॥ 1-62-21 (2465)
મુચ્યતે સર્વપાપેભ્યો રાહુણા ચન્દ્રમા યથા।
જયો નામેતિહાસોઽયં શ્રોતવ્યો વિજિગીષુણા॥ 1-62-22 (2466)
મહીં વિજયતે રાજા શત્રૂંશ્ચાપિ પરાજયેત્।
ઇદં પુંસવનં શ્રેષ્ઠમિદં સ્વસ્ત્યયનં મહત્॥ 1-62-23 (2467)
મહિષીયુવરાજાભ્યાં શ્રોતવ્યં બહુશસ્તથા।
વીરં જનયતે પુત્રં કન્યાં વા રાજ્યભાગિનીમ્॥ 1-62-24 (2468)
ધર્મશાસ્ત્રમિદં પુણ્યમર્થશાસ્ત્રમિદં પરમ્।
મોક્ષશાસ્ત્રમિદં પ્રોક્તં વ્યાસેનામિતબુદ્ધિના॥ 1-62-25 (2469)
`ધર્મે ચાર્થે ચ કામે ચ મોક્ષે ચ ભરતર્ષભ।
યદિહાસ્તિ તદન્યત્ર યન્નેહાસ્તિ ન કુત્રચિત્।
ઇદં હિ બ્રાહ્મણૈર્લોકે આખ્યાતં બ્રાહ્મણેષ્વિહ'॥ 1-62-26 (2470)
સંપ્રત્યાચક્ષતે ચેદં તથા શ્રોષ્યન્તિ ચાપરે।
પુત્રાઃ શુશ્રૂષવઃ સન્તિ પ્રેષ્યાશ્ચ પ્રિયકારિણઃ॥ 1-62-27 (2471)
ભરતાનાં મહજ્જન્મ શૃણ્વતામનસૂયતામ્।
નાસ્તિ વ્યાધિભયં તેષાં પરલોકભયં કુતઃ॥ 1-62-28 (2472)
શરીરેણ કૃતં પાપં વાચા ચ મનસૈવ ચ।
સર્વં સંત્યજતિ ક્ષિપ્રં ય ઇદં શૃણુયાન્નરઃ॥ 1-62-29 (2473)
ધન્યં યશસ્યમાયુષ્યં પુણ્યં સ્વર્ગ્યં તથૈવ ચ।
કૃષ્ણદ્વૈપાયનેનેદં કૃતં પુણ્યચિકીર્ષુણા॥ 1-62-30 (2474)
કીર્તિં પ્રથયતા લોકે પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્।
અન્યેષાં ક્ષત્રિયાણાં ચ ભૂરિદ્રવિણતેજસામ્॥ 1-62-31 (2475)
સર્વવિદ્યાવદાતાનાં લોકે પ્રથિતકર્મણામ્।
ય ઇદં માનવો લોકે પુણ્યાર્થે બ્રાહ્મણાઞ્છુચીન્॥ 1-62-32 (2476)
શ્રાવયેત મહાપુણ્યં તસ્ય ધર્મઃ સનાતનઃ।
કુરૂણાં પ્રથિતં વંશં કીર્તયન્સતતં શુચિઃ॥ 1-62-33 (2477)
વંશમાપ્નોતિ વિપુલં લોકે પૂજ્યતમો ભવેત્।
યોઽધીતે ભારતં પુમ્યં બ્રાહ્મણો નિયતવ્રતઃ॥ 1-62-34 (2478)
ચતુરો વાર્ષિકાન્માસાન્સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે।
વિજ્ઞેયઃ સ ચ વેદાનાં પારગો ભારતં પઠન્॥ 1-62-35 (2479)
દેવા રાજર્ષયો હ્યત્ર પુણ્યા બ્રહ્મર્ષયસ્તથા।
કીર્ત્યન્તે ધૂતપાપ્માનઃ કીર્ત્યતે કેશવસ્તથા॥ 1-62-36 (2480)
ભગવાંશ્ચાપિ દેવેશો યત્ર દેવી ચ કીર્ત્યતે।
અનેકજનનો યત્ર કાર્તિકેયસ્ય સંભવઃ॥ 1-62-37 (2481)
બ્રાહ્મણાનાં ગવાં ચૈવ માહાત્મ્યં યત્ર કીર્ત્યતે।
સર્વશ્રુતિસમૂહોઽયં શ્રોતવ્યો ધર્મબુદ્ધિભિઃ॥ 1-62-38 (2482)
ય ઇદં શ્રાવયેદ્વિદ્વાન્બ્રાહ્મણાનિહ પર્વસુ।
ધૂતપાપ્મા જિતસ્વર્ગો બ્રહ્મ ગચ્છતિ શાશ્વતમ્॥ 1-62-39 (2483)
શ્રાવયેદ્બ્રાહ્મણાઞ્શ્રાદ્ધે યશ્ચેમં પાદમન્તતઃ।
અક્ષય્યં તસ્ય તચ્છ્રાદ્ધમુપાવર્તેત્પિતૄનિહ॥ 1-62-40 (2484)
અહ્ના યદેનઃ ક્રિયતે ઇન્દ્રિયૈર્મનસાઽપિ વા।
જ્ઞાનાદજ્ઞાનતો વાપિ પ્રકરોતિ નરશ્ચ યત્॥ 1-62-41 (2485)
તન્મહાભારતાખ્યાનં શ્રુત્વૈવ પ્રવિલીયતે।
ભરતાનાં મહજ્જન્મ મહાભારતમુચ્યતે॥ 1-62-42 (2486)
નિરુક્તમસ્ય યો વેદ સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે।
ભરતાનાં મહજ્જન્મ મહાભારતમુચ્યતે॥ 1-62-43 (2487)
મહતો હ્યેનસો મર્ત્યાન્મોચયેદનુકીર્તિતઃ।
ત્રિભિર્વર્ષૈર્મહાભાગઃ કૃષ્ણદ્વૈપાયનોઽબ્રવીત્॥ 1-62-44 (2488)
નિત્યોત્થિતઃ શુચિઃ શક્તો મહાભારતમાદિતઃ।
તપોનિયમમાસ્થાય કૃતમેતન્મહર્ષિણા॥ 1-62-45 (2489)
તસ્માન્નિયમસંયુક્તૈઃ શ્રોતવ્યં બ્રાહ્મણૈરિદમ્।
કૃષ્ણપ્રોક્તામિમાં પુણ્યાં ભારતીમુત્તમાં કથામ્॥ 1-62-46 (2490)
શ્રાવયિષ્યન્તિ યે વિપ્રા યે ચ શ્રોષ્યન્તિ માનવાઃ।
સર્વથા વર્તમાના વૈ ન તે શોચ્યાઃ કૃતાકૃતૈઃ॥ 1-62-47 (2491)
નરેણ ધર્મકામેન સર્વઃ શ્રોતવ્ય ઇત્યપિ।
નિખિલેનેતિહાસોઽયં તતઃ સિદ્ધિમવાપ્નુયાત્॥ 1-62-48 (2492)
ન તાં સ્વર્ગગતિં પ્રાપ્ય તુષ્ટિં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ।
યાં શ્રુત્વૈવં મહાપુણ્યમિતિહાસમુપાશ્નુતે॥ 1-62-49 (2493)
શૃણ્વઞ્શ્રાદ્ધઃ પુણ્યશીલઃ શ્રાવયંશ્ચેદમદ્ભુતમ્।
નરઃ ફલમવાપ્નોતિ રાજસૂયાશ્વમેધયોઃ॥ 1-62-50 (2494)
યથા સમુદ્રો ભગવાન્યથા મેરુર્મહાગિરિઃ।
ઉભૌ ખ્યાતૌ રત્નનિધી તથા ભારતમુચ્યતે॥ 1-62-51 (2495)
ઇદં હિ વેદૈઃ સમિતં પવિત્રમષિ ચોત્તમમ્।
શ્રાવ્યં શ્રુતિસુખં ચૈવ પાવનં શીલવર્ધનમ્॥ 1-62-52 (2496)
ય ઇદં ભારતં રાજન્વાચકાય પ્રયચ્છતિ।
તેન સર્વા મહી દત્તા ભવેત્સાગરમેખલા॥ 1-62-53 (2497)
પારિક્ષિત કથાં દિવ્યાં પુણ્યાય વિજયાય ચ।
કથ્યમાનાં મયા કૃત્સ્નાં શૃણુ હર્ષકરીમિમામ્॥ 1-62-54 (2498)
ત્રિભિર્વર્ષૈઃ સદોત્થાયી કૃષ્ણદ્વૈપાયનો મુનિઃ।
મહાભારતમાખ્યાનં કૃતવાનિદમદ્ભુતમ્॥ 1-62-55 (2499)
શૃણુ કીર્તયતસ્તન્મ ઇતિહાસં પુરાતનમ્॥ ॥ 1-62-56 (2500)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ અંશાવતરણપર્વણિ દ્વિષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 62 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-62-4 અવધ્યાન્ ભીષ્મદ્રોણાદીન્॥ 1-62-6 ક્રોધં ધૃતવાન્ નિરુદ્ધવાન્॥ 1-62-10 અસ્યન્ શરાન્ ક્ષિપન્ સ કથં ક્લેશં સોઢવાનિત્યનુષજ્જ્યતે॥ 1-62-18 ઋષિભિર્મન્ત્રૈસ્તદ્દ્રષ્ટૃભિર્વા સંસ્તુતં સમં સ્તુતં વા॥ 1-62-19 પરિનૈષ્ઠિકી પરિનિષ્ઠા મોક્ષસ્તદુચિતા॥ 1-62-20 અનાસ્તિકાન્ નાસ્તિકા ન ભવન્તીત્યનાસ્તિકાસ્તાન્॥ 1-62-23 પુંસવનં પુમાંસઃ સૂયન્તેઽસ્મિન્ શ્રુતે॥ 1-62-24 મહિષી પટ્ટરાજ્ઞી॥ 1-62-47 સર્વથા સાધુનાઽસાધુના વા વર્ત્મના વર્તમાના અપિ કૃતાકૃતૈઃ ક્રમેણ પાપપુણ્યૈસ્તે ન શોચ્યાઃ। એતચ્છ્રવણાદેવ સર્વપ્રત્યવાયપરિહારો ભવતીતિ ભાવઃ॥ 1-62-49 સ્વર્ગાદપ્યેતચ્છ્રવણં સુખકરં મુક્તિહેતુત્વાદિતિ ભાવઃ॥ 1-62-50 શ્રાદ્ધઃ શ્રદ્ધાવાન્॥ 1-62-52 શ્રાવ્યમર્થતો રમ્યમ્॥ 1-62-55 સદોત્થાયી સદોદ્યુક્તઃ॥ દ્વિષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 62 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 063
॥ શ્રીઃ ॥
1.63. અધ્યાયઃ 063
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પૂરુવંશકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-63-0 (2501)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-63-0x (300)
પૂરોર્વંશમહં ધન્યં રાજ્ઞામમિતતેજસામ્।
પ્રવક્ષ્યામિ પિતૄણાં તે તેષાં નામાનિ મે શૃમુ॥ 1-63-1 (2502)
અવ્યક્તપ્રભવો બ્રહ્મા શાશ્વતો નિત્ય અવ્યયઃ।
તસ્માન્મરીચિઃ સંજજ્ઞે દક્ષશ્ચૈવ પ્રજાપતિઃ॥ 1-63-2 (2503)
અઙ્ગુષ્ઠાદ્દક્ષમસૃજચ્ચક્ષુર્ભ્યાં ચ મરીચિનમ્।
મરીચેઃ કશ્યપઃ પુત્રો દક્ષસ્ય દુહિતાઽઽદિતિઃ॥ 1-63-3 (2504)
અદિત્યાં કશ્યપાદ્વિવસ્થાન્।
વિવસ્વતો મનુર્મનોરિલા॥ 1-63-4 (2505)
ઇલાયાઃ પુરૂરવાઃ।
પુરૂરવસ આયુઃ।
આયુષો નહુષઃ।
નહુષસ્ય યયાતિઃ॥ 1-63-5 (2506)
યયાતેર્દ્વે ભાર્યે બભૂવતુઃ।
ઉશનસો દુહિતા દેવયાની વૃષપર્વણશ્ચ દુહિતા શર્મિષ્ઠા નામ॥ 1-63-6 (2507)
તત્રાનુવંશો ભવતિ।
યદું ચ તુર્વસું ચૈવ દેવયાની વ્યજાયત।
દ્રુહ્યં ચાનું ચ પૂરું ચ શર્મિષ્ઠા વાર્ષપર્વણી॥ 1-63-7 (2508)
તત્ર યદોર્યાદવાઃ।
પૂરોઃ પૌરવાઃ।
પૂરોર્ભાર્યા કૌસલ્યા બભૂવ।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે જનમેજયઃ॥ 1-63-8 (2509)
સ ત્રીન્હયમેધાનાજહાર।
વિશ્વજિતા ચેષ્ટ્વા વનં પ્રવિવેશ॥ 1-63-9 (2510)
જનમેજયસ્તુ સુનન્દાં નામોપયેમે માગધીં।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે પ્રાચીન્વાન્॥ 1-63-10 (2511)
યઃ પ્રાચીં દિશં જિગાય।
યાવત્સૂર્યાદયાત્ તત્તસ્ય પ્રાચીનત્વમ્॥ 1-63-11 (2512)
પ્રાચીન્વાંસ્તુ ખલ્વાશ્મકીમુપયેમે યાદવીમ્।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે શસ્યાતિઃ॥ 1-63-12 (2513)
શય્યાતિસ્તુ ત્રિશઙ્કોર્દુહિતરં વરાઙ્ગીં નામોપયેમે તસ્યામસ્ય જજ્ઞેઽહંયાતિઃ॥ 1-63-13 (2514)
અહંયાતિસ્તુ ખલુ કૃતવીર્યદુહિતરં ભાનુમતીં નામોપયેમે।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે સાર્વભૌમઃ॥ 1-63-14 (2515)
સાર્વભૌમસ્તુ ખલુ જિત્વાઽઽજહાર કૈકયીં સુન્દરાં નામ તામુપયેમે।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે જયત્સેનઃ॥ 1-63-15 (2516)
જયત્સેનસ્તુ ખલુ વૈદર્ભીમુપયેમે સુશ્રવાં નામ।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞેઽપરાચીનઃ॥ 1-63-16 (2517)
અપરાચીનસ્તુ ખલુ વૈદર્ભીમપરામુપયેમે મર્યાદાં નામ।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞેઽરિહઃ॥ 1-63-17 (2518)
અરિહઃ ખલ્વાઙ્ગીમુપેયેમે।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે મહાભૌમઃ॥ 1-63-18 (2519)
મહાભૌમસ્તુ ખલુ પ્રસેનજિદ્દુહિતરમુપયેમે સુયજ્ઞાં નામ।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે અયુતાનાયી॥ 1-63-19 (2520)
યઃ પુરુષમેધે પુરુષાણામયુતમાનયત્તત્તસ્યાયુતાનાયિત્વમ્॥ 1-63-20 (2521)
અયુતાનાયી તુ ખલુ પૃથુશ્રવસો દુહિતરમુપયેમે ભાસાં નામ।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞેઽક્રોધનઃ॥ 1-63-21 (2522)
અક્રોધનસ્તુ ખલુ કાલિઙ્ગીં કણ્ડૂં નામોપયેમે।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે દેવાતિથિઃ॥ 1-63-22 (2523)
દેવાતિથિસ્તુ ખલુ વૈદર્ભીમુપયેમે મર્યાદાં નામ તસ્યામસ્ય જજ્ઞે ઋચઃ॥ 1-63-23 (2524)
ઋચસ્તુ ખલુ વામદેવ્યામઙ્ગરાજકન્યાયામૃક્ષં પુત્રમજીજનત્॥ 1-63-24 (2525)
ઋક્ષસ્તુ ખલુ તક્ષકદુહિતરં જ્વલન્તીં નામોપયેમે।
તસ્યામન્ત્યનારમુત્પાદયામાસ॥ 1-63-25 (2526)
અન્ત્યનારસ્તુ ખલુ સરસ્વત્યાં દ્વાદશવાર્ષિકં સત્રમાજહાર।
તમુદવસાને સરસ્વત્યભિગમ્ય ભર્તારં વરયામાસ॥ 1-63-26 (2527)
તસ્યાં પુત્રં જનયામાસ ત્રસ્નું નામ।
અત્રાનુવંશો ભવતિ॥ 1-63-27 (2528)
ત્રસ્નું સરસ્વતી પુત્રમન્ત્યનારાદજીજનત્।
ઇલિલં જનયામાસ કાલિન્દ્યાંત્રસ્નુરાત્મજમ્॥ 1-63-28 (2529)
ઇલિલસ્તુ રથન્તર્યાં દુષ્યન્તાદીન્પઞ્ચ પુત્રાનજીજનત્॥ 1-63-29 (2530)
દુષ્યન્તસ્તુ લાક્ષીં નામ ભાગીરથીમુપયેમે તસ્યામસ્ય જજ્ઞે જનમેજયઃ॥ 1-63-30 (2531)
સએવ દુષ્યન્તો વિશ્વામિત્રદુહિતરં શકુન્તલાં નામોપયેમે।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે ભરતઃ॥ 1-63-31 (2532)
તત્રેમૌ શ્લોકૌ ભવતઃ।
માતા ભસ્ત્રા પિતુઃ પુત્રો યસ્માજ્જાતઃ સ એવ સઃ।
ભરસ્વ પુત્રં દૌષ્યન્તિં સત્યમાહ શકુન્તલા॥ 1-63-32 (2533)
રેતોધાઃ પુત્ર ઉન્નયતિ નરદેવ યમક્ષયાત્।
ત્વં ચાસ્ય ધાતા ગર્ભસ્ય સત્યમાહ શકુન્તલા॥ 1-63-33 (2534)
તતોઽસ્ય ભરતત્વમ્।
ભરતસ્તુ ખલુ કાશેયીં સાર્વસેનીમુપયેમે સુનન્દાં નામ।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે ભુમન્યુઃ॥ 1-63-34 (2535)
ભુમન્યુસ્તુ ખલુ દાશાર્હીમુપયેમે સુવર્ણાં નામ।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે સુહોત્રઃ॥ 1-63-35 (2536)
સુહોત્રસ્તુ ખલ્વૈક્ષ્વાકીમુપયેમે જયન્તીં નામ।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે હસ્તી।
ય ઇદં પુરં નિર્માપયામાસ॥ 1-63-36 (2537)
તસ્માદ્ધાસ્તિનપુરત્વમ્।
હસ્તી ખલુ ત્રૈગર્તીમુપયેમે યશોદાં નામ તસ્યામસ્ય જજ્ઞે વિકુઞ્જતઃ॥ 1-63-37 (2538)
વિકુઞ્જનસ્તુ ખલુ દાશાર્હીમુપયેમે સુન્દરાં નામ।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞેઽજમીઢઃ॥ 1-63-38 (2539)
અજમીઢસ્ય તુ ચતુર્વિંશતિપુત્રશતં બભૂવ।
કૈકય્યાં નાગાયાં ગાન્ધાર્યાં વિમલાયામૃક્ષાયામિતિ॥ 1-63-39 (2540)
પૃથગ્વંશકર્તારો નૃપતયઃ।
તત્ર અજમીઢાદૃક્ષાયાં સંવરણો જજ્ઞે સ વંશકરઃ॥ 1-63-40 (2541)
સવરણસ્તુ વૈવસ્વતીં તપતીં નામોપયેમે।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે કુરુઃ॥ 1-63-41 (2542)
કુરુસ્તુ ખલુ દાશાર્હીમુપયેમે શુભાઙ્ગીં નામ।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે વિદૂરથઃ॥ 1-63-42 (2543)
વિદૂરથસ્તુ ખલુ માગધીમુપયેમે સંપ્રિયાં નામ।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞેઽનશ્વાન્॥ 1-63-43 (2544)
અનશ્વાંસ્તુ ખલુ માગધીમુપયેમેઽમૃતાં નામ।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે પરિક્ષિત્॥ 1-63-44 (2545)
પરિક્ષિત્ખલુ બાહુકામુપયેમે સુવેષાં નામ।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે ભીમસેનઃ॥ 1-63-45 (2546)
ભીમસેનસ્તુ ખલુ કૈકયીમુપયેમે સુકુમારીં નામ।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે પરિશ્રવાઃ॥ 1-63-46 (2547)
યમાહુઃ પ્રતીપ ઇતિ।
પ્રતીપસ્તુ ખલુ શૈબ્યામુપયેમે સુનન્દીં નામ।
તસ્યાં ત્રીન્પુત્રાનુત્પાદયામાસ દેવાપિં શન્તનું બાહ્લીકં ચેતિ॥ 1-63-47 (2548)
દેવાપિસ્તુ ખલુ બાલ એવારણ્યં પ્રવિવેશ।
શન્તનુસ્તુ મહીપાલોઽભવત્॥ 1-63-48 (2549)
તત્ર શ્લોકો ભવતિ।
યં યં કરાભ્યાં સ્પૃશતિ જીર્ણં સ સુખમશ્નુતે।
પુનર્યુવા ચ ભવતિ તસ્માત્તં શન્તનું વિદુઃ॥ 1-63-49 (2550)
તદસ્ય શન્તનુત્વં।
શન્તનુસ્તુ ખલુ ગઙ્ગાં ભાગીરથીમુપયેમે તસ્યામસ્ય જજ્ઞે દેવવ્રતઃ।
યમાહુર્ભીષ્મ ઇતિ॥ 1-63-50 (2551)
ભીષ્મસ્તુ ખલુ પિતુઃ પ્રિયચિકીર્ષયા સત્યવતીમાનયામાસ માતરં।
યામાહુઃ કાલીતિ॥ 1-63-51 (2552)
તસ્યાં પૂર્વં પુરાશરાત્કન્યાગર્ભો દ્વૈપાયનઃ।
તસ્યામેવ શન્તનોર્દ્વૌ પુત્રૌ બભૂવતુઃ ચિત્રાઙ્ગદો વિચિત્રવીર્યશ્ચ॥ 1-63-52 (2553)
ચિત્રાઙ્ગદસ્તુ પ્રાપ્તરાજ્ય એવ ગન્ધર્વેણ નિહૃતઃ।
તતો વિચિત્રવીર્યો રાજા બભૂવ॥ 1-63-53 (2554)
વિચિત્રવીર્યસ્તુ ખલુકાશિરાજસ્ય સુતે અમ્બિકામ્બાલિકે ઉદવહત્।
વિચિત્રવીર્યોઽનુત્પન્નાપત્ય એવ વિદેહત્વં પ્રાપ્તઃ॥ 1-63-54 (2555)
તતઃ સત્યવતી ચિન્તયામાસ કથં નુ ખલુ શન્તનોઃ પિણ્ડવિચ્છેદો ન સ્યાદિતિ॥ 1-63-55 (2556)
સાથ દ્વૈપાયનં ચિન્તયામાસ સોઽગ્રતઃ સ્થિતઃ કિં કરવાણીતિ।
તં સત્યવત્યુવાચ ભ્રાતા તેઽનપત્ય એવ સ્વર્ગતઃ તસ્યાર્થેઽપત્યમુત્પાદયેતિ॥ 1-63-56 (2557)
સ પરમિત્યુવાચ સ તત્ર ત્રીન્પુત્રાનુત્પાદયામાસ ધૃતરાષ્ટ્રં પાણ્ડું વિદુરં ચેતિ॥ 1-63-57 (2558)
ધૃતરાષ્ટ્રાત્પુત્રશતં બભૂવ ગાન્ધાર્યાં વરદાનાદ્દ્વૈપાયનસ્ય તેષાં ચ ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં ચત્વારઃ પ્રધાનાઃ દુર્યોધનો દુશ્શાસનો વિકર્ણશ્ચિત્રસેનશ્ચેતિ॥ 1-63-58 (2559)
પાણ્ડોસ્તુ કુન્તી માદ્રીતિ સ્ત્રીરત્ને બભૂવતુઃ।
સ મૃગયાં ચરન્મૈથુનગતમૃષિં મૃગચારિણં બાણેન જઘાન॥ 1-63-59 (2560)
સ બાણવિદ્ધ ઉવાચ પાણ્ડુમ્।
અત્ર શ્લોકો ભવતિ॥ 1-63-60 (2561)
યોઽકૃતાર્થં હિ માં ગ્રૂર બાણેનાઘ્ના મૃગવ્રતમ્।
ત્વામપ્યેતાદૃશો ભાવઃ ક્ષિપ્રમેવાગમિષ્યતિ॥ 1-63-61 (2562)
ઇતિ મૃગવ્રતચારિણા ઋષિણા શપ્તઃ।
સ વિષણ્ણરૂપઃ પાણ્ડુસ્તં શાપં પરિહરન્નોપસર્પતિ ભાર્યે॥ 1-63-62 (2563)
કદાચિત્સ આહ।
સ્વચાપલ્યાદિદં પ્રાપ્તવાનહમ્।
પુરાણેષુ પઠ્યમાનં શૃણોમિ નાનપત્યસ્ય લોકાઃ સન્તીતિ॥ 1-63-63 (2564)
સા ત્વં મદર્થે પુત્રાનુત્પાદયેતિ કુન્તીમુવાચ॥ 1-63-64 (2565)
સા કુન્તી પુત્રાનુત્પાદયામાસ ધર્માદ્યુધિષ્ઠિરં મારુતાદ્ભીમસેનમિન્દ્રાદર્જુનમિતિ।
સ હૃષ્ટરૂપઃ પાણ્ડુરુવાચ।
ઇયં તે સપત્ની ભવતિ માદ્ર્યનપત્યા વ્રીડિતા સાધ્વી અસ્યામપત્યમુત્પાદ્યતામિતિ॥ 1-63-65 (2566)
સા કુન્તી તસ્યૈ માદ્ર્યૈ તથેતિ વ્રતમાદિદેશ।
તતસ્તસ્યાં નકુલસહદેવૌ યમાવશ્વિભ્યાં જજ્ઞાતે॥ 1-63-66 (2567)
માદ્રીં તુ ખલુ સ્વલઙ્કૃતાં દૃષ્ટ્વા પાણ્ડુર્ભાવં ચક્રે।
સ તાં પ્રાપ્યૈવ વિદેહત્વં પ્રાપ્તઃ॥ 1-63-67 (2568)
તતસ્તેન સહ ચિતામન્વારુરોહ માદ્રી।
કુન્તીં ચોવાચ યમયોરાર્યયાઽપ્રમત્તયા ભવિતવ્યમિતિ॥ 1-63-68 (2569)
તતઃ પઞ્ચપાણ્ડવાન્સહ કુન્ત્યા હાસ્તિનપુરં નયન્તિ સ્મ તપસ્વિનઃ॥ 1-63-69 (2570)
તત્ર ભીષ્માય ધૃતરાષ્ટ્રવિદુરયોઃ પાણ્ડોઃ સ્વર્ગગમનં યાથાતથ્યં નિવેદયન્તિસ્મ તપસ્વિનઃ॥ 1-63-70 (2571)
પાણ્ડવાન્સહ કુન્ત્યા જતુગૃહે દાહયિતુકામો ધૃતરાષ્ટ્રાત્મજોઽભૂત્॥ 1-63-71 (2572)
તાંશ્ચ વિદુરો મોક્ષયામાસ।
તતો ભીમો હિડિમ્બં હત્વા પુત્રમુત્પાદયામાસ હિડિમ્બાયાં ઘટોત્કચં નામ॥ 1-63-72 (2573)
તતશ્ચૈકચક્રાં જગ્મુઃ કુશલિનઃ।
તતઃ પાઞ્ચાલવિષયં ગત્વા સ્વયંવરે દ્રૌપદીં લબ્ધ્વાઽર્ધરાજ્યં પ્રાપ્યેન્દ્રપ્રસ્થનિવાસિનસ્તસ્યાં પુત્રાનુત્પાદયામાસુર્દ્રૌપદ્યામ્॥ 1-63-73 (2574)
પ્રતિવિન્ધ્યાં યુધિષ્ઠિરઃ।
સુતસોમં વૃકોદરઃ।
શ્રુતકીર્તિમર્જુનઃ।
શતાનીકં નકુલઃ।
શ્રુતસેનં સહદેવ ઇતિ॥ 1-63-74 (2575)
શૈવ્યસ્ય કન્યાં દેવકીં નામોપયેમે યુધિષ્ઠિરઃ।
તસ્યાં પુત્રં જનયામાસ યૌધેયં નામ॥ 1-63-75 (2576)
ભીમસેનસ્તુ વારાણસ્યાં કાશિરાજકન્યાં જલન્ધરાં નામોપયેમે સ્વયંવરસ્થાં।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે શર્વત્રાતઃ॥ 1-63-76 (2577)
અર્જુનસ્તુ ખલુ દ્વારવતીં ગત્વા ભગવતો વાસુદેવસ્ય ભગિનીં સુભદ્રાં નામોદવહદ્ભાર્યાં।
તસ્યામભિમન્યું નામ પુત્રં જનયામાસ॥ 1-63-77 (2578)
નકુલસ્તુ ખલુ ચૈદ્યાં રેણુમતીં નામોદવહત્।
તસ્યાં પુત્રં જનયામાસ નિરમિત્રં નામ॥ 1-63-78 (2579)
સહદેવસ્તુ ખલુ માદ્રીમેવ સ્વયંવરે વિજયાં નામોદવહદ્ભાર્યામ્।
તસ્યાં પુત્રં જનયામાસ સુહોત્રં નામ॥ 1-63-79 (2580)
ભીમસેનશ્ચ પૂર્વમેવ હિડિમ્બાયાં રાક્ષસ્યાં પુત્રમુત્પાદયામાસ ઘટોત્કચં નામ।
અર્જુનસ્તુ નાગકન્યાયામુલૂપ્યામિરાવન્તં નામ પુત્રં જનયામાસ॥ 1-63-80 (2581)
તતો મણલૂરુપતિકન્યાયાં ચિત્રાઙ્ગદાયામર્જુનઃ પુત્રમુત્પાદયામાસ બભ્રુવાહનં નામ।
એતે ત્રયોદશ પુત્રાઃ પાણ્ડવાનામ્॥ 1-63-81 (2582)
વિરાટસ્ય દુહિતરમુત્તરાં નામાભિમન્યુરુપેયેમે।
તસ્યામસ્ય પરાસુર્ગર્ભોઽજાયત॥ 1-63-82 (2583)
તમુત્સઙ્ગે પ્રતિજગ્રાહ પૃથા નિયોગાત્પુરુષોત્તમસ્ય।
ષાણ્માસિકં ગર્ભમહં જીવયામિ પાદસ્પર્શાદિતિ વાસુદેવ ઉવાચ॥ 1-63-83 (2584)
અહં જીવયામિ કુમારમનન્તવીર્યં જાત એવાયમજાયત।
અભિમન્યોઃ સત્યેન ચેયં પૃથિવી ધારયત્વિતિ વાસુદેવસ્ય પાદસ્પર્શાત્સજીવોઽજાયત।
નામ તસ્યાકરોત્સુભદ્રા॥ 1-63-84 (2585)
પરિક્ષીણે કુલે જાત ઉત્તરાયાં પરંતપઃ।
પરિક્ષિદભવત્તસ્માત્સૌભદ્રાત્તુ યશસ્વિનઃ॥ 1-63-85 (2586)
પરીક્ષિત્તુ ખલુ ભદ્રવતીં નામોપયેમે।
તસ્યાં તત્ર ભવાઞ્જનમેજયઃ॥ 1-63-86 (2587)
જનમેજયાત્તુ ભવતઃ ખલુ વપુષ્ટમાયાં પુત્રૌ દ્વૌ શતાનીકઃ શઙ્કુકર્ણશ્ચ॥ 1-63-87 (2588)
શતાનીકસ્તુ ખલુ વૈદેહીમુપયેમે।
તસ્યામસ્ય જજ્ઞે પુત્રોઽશ્વમેધદત્તઃ॥ 1-63-88 (2589)
ઇત્યેષ પૂરોર્વંશસ્તુ પાણ્ડવાનાં ચ કીર્તિતઃ।
પૂરોર્વંશમિમં શ્રુત્વા સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ ॥ 1-63-89 (2590)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ અંશાવતરણપર્વણિ ત્રિષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 63 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-63-32 ભસ્ત્રા ચર્મકોશઃ તત્ર નિહિતં બીજં યથા તદીયં ન ભવતિ એવં માતાપિ ભસ્ત્રેવ। યેન હેતુના યો જાતઃ સ એવ સઃ। કાર્યસ્ય કારણાનન્યત્વાત્॥ 1-63-33 પુત્રઃ રેતોધાઃ રેતોધાતારં પિતરં ઉન્નયતિ ઊર્ધ્વં નયતિ। યમક્ષયાત્ નરકાત્॥આદિપર્વ - અધ્યાય 064
॥ શ્રીઃ ॥
1.64. અધ્યાયઃ 064
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ઉપરિચરરાજોપાખ્યાનમ્॥ 1 ॥ ઇન્દ્રધ્વજોત્સવવૃત્તાન્તઃ॥ 2 ॥ ગિરિકાયા ઉત્પત્તિઃ। ઉપરિચરસ્ય તયા વિવાહશ્ચ॥ 3 ॥ મૃગયાર્થં ગતેનોપરિચરેણ સ્વપત્નીસ્મરણાત્સ્કન્નસ્ય શ્યેનદ્વરા પ્રેષિતસ્ય રેતસો યમુનાજલે પતનમ્॥ 4 ॥ બ્રહ્મશાપાન્મત્સ્યભાવં પ્રાપ્તયાઽદ્રિકયા તદ્રેતઃપાનમ્॥ 5 ॥ તદુદરે મિથુનોત્પત્તિઃ॥ 6 ॥ તત્ર પુત્રસ્ય ઉપરિચરવસુના ગ્રહણમ્। કન્યાયા દાશગૃહે સ્થિતિઃ॥ 7 ॥ નાવં વાહયમાનાયાં સત્યવતીનામ્ન્યાં દાશકન્યાયાં પરાશરાદ્દ્વૈપાયનસ્યોત્પત્તિઃ। તસ્ય વ્યાસનામપ્રાપ્તિશ્ચ॥ 8 ॥ પાઠાન્તરે પરાશરસત્યવતીવિવાહાદિ॥ 9 ॥ ભીષ્માદીનાં સંક્ષેપતો જન્મવૃત્તાન્તકથનમ્॥ 10 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-64-0 (2591)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-64-0x (301)
રાજોપરિચરો નામ ધર્મનિત્યો મહીપતિઃ।
બભૂવ મૃગયાશીલઃ શશ્વત્સ્વાધ્યાયવાઞ્છુચિઃ॥ 1-64-1 (2592)
સ ચેદિવિષયં રમ્યં વસુઃ પૌરવનન્દનઃ।
ઇન્દ્રોપદેશાજ્જગ્રાહ રમણીયં મહીપતિઃ॥ 1-64-2 (2593)
તમાશ્રમે ન્યસ્તશસ્ત્રં નિવસન્તં તપોનિધિમ્।
દેવાઃ શક્રપુરોગા વૈ રાજાનમુપતસ્થિરે॥ 1-64-3 (2594)
ઇન્દ્રત્વમર્હો રાજાયં તપસેત્યનુચિન્ત્ય વૈ।
તં સાન્ત્વેન નૃપં સાક્ષાત્તપસઃ સંન્યવર્તયન્॥ 1-64-4 (2595)
દેવા ઊચુઃ। 1-64-5x (302)
ન સંકીર્યેત ધર્મોઽયં પૃથિવ્યાં પૃથિવીપતે।
ત્વયા હિ ધર્મો વિધૃતઃ કૃત્સ્નં ધારયતે જગત્॥ 1-64-5 (2596)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 1-64-6x (303)
`દેવાનહં પાલયિતા પાલય ત્વં હિ માનુષાન્।'
લોકે ધર્મં પાલય ત્વં નિત્યયુક્તઃ સમાહિતઃ।
ધર્મયુક્તસ્તતો લોકાન્પુણ્યાન્પ્રાપ્સ્યસિ શાશ્વતાન્॥ 1-64-6 (2597)
દિવિષ્ઠસ્ય ભુવિષ્ઠસ્ત્વં સખાભૂતો મમ પ્રિયઃ।
ઊધઃ પૃથિવ્યા યો દેશસ્તમાવસ નરાધિપ॥ 1-64-7 (2598)
પશવ્યશ્ચૈવ પુણ્યશ્ચ પ્રભૂતધનધાન્યવાન્।
સ્વારક્ષ્યશ્ચૈવ સૌમ્યશ્ચ ભોગ્યૈર્ભૂમિગુણૈર્યુતઃ॥ 1-64-8 (2599)
અર્થવાનેષ દેશો હિ ધનરત્નાદિભિર્યુતઃ।
વસુપૂર્ણા ચ વસુધા વસ ચેદિષુ ચેદિપ॥ 1-64-9 (2600)
ધર્મશીલા જનપદાઃ સુસંતોષાશ્ચ સાધવઃ।
ન ચ મિથ્યા પ્રલાપોઽત્ર સ્વૈરેષ્વપિ કુતોઽન્યથા॥ 1-64-10 (2601)
ન ચ પિત્રા વિભજ્યન્તે પુત્રા ગુરુહિતે રતાઃ।
યુઞ્જતે ધુરિ નો ગાશ્ચ કૃશાન્સંધુક્ષયન્તિ ચ॥ 1-64-11 (2602)
સર્વે વર્ણાઃ સ્વધર્મસ્થાઃ સદા ચેદિષુ માનદ।
ન તેઽસ્ત્યવિદિતં કિંચિત્ત્રિષુ લોકેષુ યદ્ભવેત્॥ 1-64-12 (2603)
દૈવોપભોગ્યં દિવ્યં ત્વામાકાશે સ્ફાટિકં મહત્।
આકાશગં ત્વાં મદ્દત્તં વિમાનમુપપત્સ્યતે॥ 1-64-13 (2604)
ત્વમેકઃ સર્વમર્ત્યેષુ વિમાનવરમાસ્થિતઃ।
ચરિષ્યસ્યુપરિસ્થો હિ દેવો વિગ્રહવાનિવ॥ 1-64-14 (2605)
દદામિ તે વૈજયન્તીં માલામમ્લાનપઙ્કજામ્।
ધારયિષ્યતિ સઙ્ગ્રામે યા ત્વાં શસ્ત્રૈરવિક્ષતમ્॥ 1-64-15 (2606)
લક્ષણં ચૈતદેવેહ ભવિતા તે નરાધિપ।
ઇન્દ્રમાલેતિ વિખ્યાતં ધન્યમપ્રતિમં મહત્॥ 1-64-16 (2607)
યષ્ટિં ચ વૈણવીં તસ્મૈ દદૌ વૃત્રનિષૂદનઃ।
ઇષ્ટપ્રદાનમુદ્દિશ્ય શિષ્ટાનાં પ્રતિપાલિનીમ્॥ 1-64-17 (2608)
`એવં સંસાન્ત્વ્ય નૃપતિં તપસઃ સંન્યવર્તયત્।
પ્રયયૌ દૈવતૈઃ સાર્ધં કૃત્વા કાર્યં દિવૌકસામ્॥ 1-64-18 (2609)
તતસ્તુ રાજા ચેદીનામિન્દ્રાભરણભૂષિતઃ।
ઇન્દ્રદત્તં વિમાનં તદાસ્થાય પ્રયયૌ પુરીમ્॥' 1-64-19 (2610)
તસ્યાઃ શક્રસ્ય પૂજાર્થં ભૂમૌ ભૂમિપતિસ્તદા।
પ્રવેશં કારયામાસ સર્વોત્સવવરં તદા॥ 1-64-20 (2611)
`માર્ગશીર્ષે મહારાજ પૂર્વપક્ષે મહામખમ્।
તતઃપ્રભૃતિ ચાદ્યાપિ યષ્ટેઃ ક્ષિતિપસત્તમૈઃ॥' 1-64-21 (2612)
પ્રવેશઃ ક્રિયતે રાજન્યથા તેન પ્રવર્તિતઃ।
અપરેદ્યુસ્તતસ્તસ્યાઃ ક્રિયતેઽત્યુચ્છ્રયો નૃપૈઃ॥ 1-64-22 (2613)
અલઙ્કૃતાયા પિટકૈર્ગન્ધમાલ્યૈશ્ચ ભૂષણૈઃ।
`માલ્યદામપરિક્ષિપ્તાં દ્વાત્રિંશત્કિષ્કુસંમિતામ્॥ 1-64-23 (2614)
ઉદ્ધૃત્ય પિટકે ચાપિ દ્વાદશારત્નિકોચ્છ્રયે।
મહારજનવાસાંસિ પરિક્ષિપ્ય ધ્વજોત્તમમ્॥ 1-64-24 (2615)
વાસોભિરન્નપાનૈશ્ચ પૂજિતૈર્બ્રાહ્મણર્ષભૈઃ।
પુણ્યાહં વાચયિત્વાથ ધ્વજ ઉચ્છ્રિયતે તદા॥ 1-64-25 (2616)
શઙ્ખભેરીમૃદઙ્ગૈશ્ચ સંનાદઃ ક્રિયતે તદા'।
ભગવાન્પૂજ્યતે ચાત્ર યષ્ટિરૂપેણ વાસવઃ॥ 1-64-26 (2617)
સ્વયમેવ ગૃહીતેન વસોઃ પ્રીત્યા મહાત્મનઃ।
`માણિભદ્રાદયો યક્ષાઃ પૂજ્યન્તે દૈવતૈઃ સહ॥ 1-64-27 (2618)
નાનાવિધાનિ દાનાનિ દત્ત્વાર્થિભ્યઃ સુહૃજ્જનૈઃ।
અલઙ્કૃત્વા માલ્યદામૈર્વસ્ત્રૈર્નાનાવિધૈસ્તથા॥ 1-64-28 (2619)
દૃતિભિઃ સજલૈઃ સર્વૈઃ ક્રીડિત્વા નૃપશાસનાત્।
સભાજયિત્વા રાજાનં કૃત્વા નર્માશ્રયાઃ કથાઃ॥ 1-64-29 (2620)
રમન્તે નાગરાઃ સર્વે તથા જાનપદૈઃ સહ।
સૂતાશ્ચ માગધાશ્ચૈવ રમન્તે નટનર્તકાઃ॥ 1-64-30 (2621)
પ્રીત્યા તુ નૃપશાર્દૂલ સર્વે ચક્રુર્મહોત્સવમ્।
સાન્તઃપુરઃ સહામાત્યઃ સર્વાભરણભૂષિતઃ॥ 1-64-31 (2622)
મહારજનવાસાંસિ વસિત્વા ચેદિરાટ્ તદા।
જાતિહિઙ્ગુલકેનાક્તઃ સદારો મુમુદે તદા॥ 1-64-32 (2623)
એવં જાનપદાઃ સર્વે ચક્રુરિન્દ્રમહં વસુઃ॥'
યથા ચેદિપતિઃ પ્રીતશ્ચકારેન્દ્રમહં વસુઃ॥' 1-64-33 (2624)
એતાં પૂજાં મહેન્દ્રસ્તુ દૃષ્ટ્વા વસુકૃતાં શુભામ્।
`હરિભિર્વાજિભિર્યુક્તમન્તરિક્ષગતં રથમ્॥ 1-64-34 (2625)
આસ્થાય સહ શચ્યા ચ વૃતો હ્યપ્સરસાં ગણૈઃ।'
વસુના રાજમુખ્યેન સમાગમ્યાબ્રવીદ્વચઃ॥ 1-64-35 (2626)
યે પૂજયિષ્યન્તિ ચ મુદા યથા ચેદિપતિર્નૃપઃ।
કારયિષ્યન્તિ ચ મુદા યથા ચેદિપતિર્નૃપઃ॥ 1-64-36 (2627)
તેષાં શ્રીર્વિજયશ્ચૈવ સરાષ્ટ્રાણાં ભવિષ્યતિ।
તથા સ્ફીતો જનપદો મુદિતશ્ચ ભવિષ્યતિ॥ 1-64-37 (2628)
`નિરીતિકાનિ સસ્યાનિ ભવન્તિ બહુધા નૃપ।
રાક્ષસાશ્ચ પિશાચાશ્ચ ન લુમ્પન્તે કથંચન॥ 1-64-38 (2629)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।' 1-64-39x (304)
એવં મહાત્મના તેન મહેન્દ્રેણ નરાધિપ।
વસુઃ પ્રીત્યા મઘવતા મહારાજોઽભિસત્કૃતઃ।
એવં કૃત્વા મહેન્દ્રસ્તુ જગામ સ્વં નિવેશનમ્॥ 1-64-39 (2630)
ઉત્સવં કારયિષ્યન્તિ સદા શક્રસ્ય યે નરાઃ।
ભૂમિરત્નાદિભિર્દાનૈસ્તથા પૂજ્યા ભવન્તિ તે।
વરદાનમહાયજ્ઞૈસ્તથા શક્રોત્સવેન ચ॥ 1-64-40 (2631)
સંપૂજિતો મઘવતા વસુશ્ચેદીશ્વરો નૃપઃ।
પાલયામાસ ધર્મેણ ચેદિસ્થઃ પૃથિવીમિમામ્॥ 1-64-41 (2632)
ઇન્દ્રપીત્યા ચેદિપતિશ્ચકારેન્દ્રમહં વસુઃ।
પુત્રાશ્ચાસ્ય મહાવીર્યાઃ પઞ્ચાસન્નમિતૌજસઃ॥ 1-64-42 (2633)
નાનારાજ્યેષુ ચ સુતાન્સ સમ્રાડભ્યષેચયત્।
મહારથો માગધાનાં વિશ્રુતો યો બૃહદ્રથઃ॥ 1-64-43 (2634)
પ્રત્યગ્રહઃ કુશામ્બશ્ચ યમાહુર્મણિવાહનમ્।
મત્સિલ્લશ્ચ યદુશ્ચૈવ રાજન્યશ્ચાપરાજિતઃ॥ 1-64-44 (2635)
એતે તસ્ય સુતા રાજન્રાજર્ષેર્ભૂરિતેજસઃ।
ન્યવેશયન્નામભિઃ સ્વૈસ્તે દેશાંશ્ચ પુરાણિ ચ॥ 1-64-45 (2636)
વાસવાઃ પઞ્ચ રાજાનઃ પૃથગ્વંશાશ્ચ શાસ્વતાઃ।
વસન્તમિન્દ્રપ્રાસાદે આકાશે સ્ફાટિકે ચ તમ્॥ 1-64-46 (2637)
ઉપતસ્થુર્મહાત્માનં ગન્ધર્વાપ્સરસો નૃપમ્।
રાજોપરિચરેત્યેવં નામ તસ્યાથ વિશ્રુતમ્॥ 1-64-47 (2638)
પુરોપવાહિનીં તસ્ય નદીં શુક્તમતીં ગિરિઃ।
અરૌત્સીચ્ચેતનાયુક્તઃ કામાત્કોલાહલઃ કિલ॥ 1-64-48 (2639)
ગિરિં કોલાહલં તં તુ પદા વસુરતાડયત્।
નિશ્ચક્રામ તતસ્તેન પ્રહારવિવરેણ સા॥ 1-64-49 (2640)
તસ્યાં નદ્યાં સ જનયન્મિથુનં પર્વતઃ સ્વયમ્।
તસ્માદ્વિમોક્ષણાત્પ્રીતા નદી રાજ્ઞે ન્યવેદયત્॥ 1-64-50 (2641)
`મહિષી ભવિતા કન્યા પુમાન્સેનાપતિર્ભવેત્।
શુક્તિમત્યા વચઃશ્રુત્વા દૃષ્ટ્વા તૌ રાજસત્તમઃ'॥ 1-64-51 (2642)
યઃ પુમાનભવત્તત્ર તં સ રાજર્ષિસત્તમઃ।
વસુર્વસુપ્રદશ્ચક્રે સેનાપતિમરિન્દમઃ॥ 1-64-52 (2643)
ચકાર પત્નીં કન્યાં તુ તથા તાં ગિરિકાં નૃપઃ।
વસોઃ પત્ની તુ ગિરિકા કામકાલં ન્યવેદયત્॥ 1-64-53 (2644)
ઋતુકાલમનુપ્રાપ્તા સ્નાતા પુંસવને શુચિઃ।
તદહઃ પિતરશ્ચૈનપૂચુર્જહિ મૃગાનિતિ॥ 1-64-54 (2645)
તં રાજસત્તમં પ્રીતાસ્તદા મતિમતાં વરઃ।
સ પિતૄણાં નિયોગેન તામતિક્રમ્ય પાર્થિવઃ॥ 1-64-55 (2646)
ચકાર મૃગયાં કામી ગિરિકામેવ સંસ્મરન્।
અતીવ રૂપસંપન્નાં સાક્ષાચ્છ્રિયમિવાપરામ્॥ 1-64-56 (2647)
અશોકૈશ્ચમ્પકૈશ્ચૂતૈરનેકૈરતિમુક્તકૈઃ।
પુન્નાગૈઃ કર્ણિકારૈશ્ચ બકુલૈર્દિવ્યપાટલૈઃ॥ 1-64-57 (2648)
પનસૈર્નારિકેલૈશ્ચ ચન્દનૈશ્ચાર્જુનૈસ્તથા।
એતૈ રમ્યૈર્મહાવૃક્ષૈઃ પુણ્યૈઃ સ્વાદુફલૈર્યુતમ્॥ 1-64-58 (2649)
કોકિલાકુલસન્નાદં મત્તભ્રમરનાદિતમ્।
વસન્તકાલે તત્પશ્યન્વનં ચૈત્રરથોપમમ્॥ 1-64-59 (2650)
મન્મથાભિપરીતાત્મા નાપશ્યદ્ગિરિકાં તદા।
અપશ્યન્કામસંતપ્તશ્ચરમાણો યદૃચ્છયા॥ 1-64-60 (2651)
પુષ્પસંછન્નશાખાગ્રં પલ્લવૈરુપશોભિતમ્।
અશોકસ્તબકૈશ્છન્નં રમણીયમપશ્યત॥ 1-64-61 (2652)
અધસ્યાત્તસ્ય છાયાયાં સુખાસીનો નરાધિપઃ।
મધુગન્ધૈશ્ચ સંયુક્તં પુષ્પગન્ધમનોહરમ્॥ 1-64-62 (2653)
વાયુના પ્રેર્યમાણસ્તુ ધૂમ્રાય મુદમન્વગાત્।
`ભાર્યાં ચિન્તયમાનસ્ય મન્મથાગ્નિરવર્ધત।'
તસ્ય રેતઃ પ્રચસ્કન્દ ચરતો ગહને વને॥ 1-64-63 (2654)
સ્કન્નમાત્રં ચ તદ્રેતો વૃક્ષપત્રેણ ભૂમિપઃ।
પ્રતિજગ્રાહ મિથ્યા મે ન પતેદ્રેત ઇત્યુત॥ 1-64-64 (2655)
`અઙ્ગુલીયેન શુક્લસ્ય રક્ષાં ચ વિદધે નૃપઃ।
અશોકસ્તબકૈ રક્તૈઃ પલ્લવૈશ્ચાપ્યબન્ધયત્॥' 1-64-65 (2656)
ઇદં મિથ્યા પરિસ્કન્નં રેતો મે ન ભવેદિતિ।
ઋતુશ્ચ તસ્યાઃ પત્ન્યા મે ન મોઘઃ સ્યાદિતિ પ્રભુઃ॥ 1-64-66 (2657)
સંચિન્ત્યૈવં તદા રાજા વિચાર્ય ચ પુનઃપુનઃ।
અમોઘત્વં ચ વિજ્ઞાય રેતસો રાજસત્તમઃ॥ 1-64-67 (2658)
શુક્રપ્રસ્થાપને કાલં મહિષ્યા પ્રસમીક્ષ્ય વૈ।
અભિમન્ત્ર્યાથ તચ્છુક્રમારાત્તિષ્ઠન્તમાશુગમ્॥ 1-64-68 (2659)
સૂક્ષ્મધર્માર્થતત્ત્વજ્ઞો ગત્વા શ્યેનં તતોઽબ્રવીત્।
મત્પ્રિયાર્થમિદં સૌમ્ય શુક્રં મમ ગૃહં નય॥ 1-64-69 (2660)
ગિરિકાયાઃ પ્રયચ્છાશુ તસ્યા હ્યાર્તવમદ્ય વૈ। 1-64-70 (2661)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
ગૃહીત્વા તત્તદા શ્યેનસ્તૂર્ણમુત્પત્ય વેગવાન્॥ 1-64-70x (305)
જવં પરમમાસ્થાય પ્રદુદ્રાવ વિહંગમઃ।
તમપશ્યદથાયાન્તં શ્યેનં શ્યેનસ્તથાઽપરઃ॥ 1-64-71 (2662)
અભ્યદ્રવચ્ચ તં સદ્યો દૃષ્ટ્વૈવામિષશઙ્કયા।
તુણ્ડયુદ્ધમથાકાશે તાવુભૌ સંપ્રચક્રતુઃ॥ 1-64-72 (2663)
યુદ્ધ્યતોરપતદ્રેતસ્તચ્ચાપિ યમુનામ્ભસિ।
તત્રાદ્રિકેતિ વિખ્યાતા બ્રહ્મશાપાદ્વરાપ્સરા॥ 1-64-73 (2664)
મીનભાવમનુપ્રાપ્તા બભૂવ યમુનાચરી।
શ્યેનપાદપરિભ્રષ્ટં તદ્વીર્યમથ વાસવમ્॥ 1-64-74 (2665)
જગ્રાહ તરસોપેત્ય સાઽદ્રિકા મત્સ્યરૂપિણી।
કદાચિદપિ મત્સીં તાં બબન્ધુર્મત્સ્યજીવિનઃ॥ 1-64-75 (2666)
માસે ચ દશમે પ્રાપ્તે તદા ભરતસત્તમ॥
ઉજ્જહ્રુરુદરાત્તસ્યાઃ સ્ત્રીં પુમાંસં ચ માનુષૌ॥ 1-64-76 (2667)
આશ્ચર્યભૂતં તદ્ગત્વા રાજ્ઞેઽથ પ્રત્યવેદયન્।
કાયે મત્સ્યા ઇમૌ રાજન્સંભૂતૌ માનુષાવિતિ॥ 1-64-77 (2668)
તયોઃ પુમાંસં જગ્રાહ રાજોપરિચરસ્તદા।
સ મત્સ્યો નામ રાજાસીદ્ધાર્મિકઃ સત્યસઙ્ગરઃ॥ 1-64-78 (2669)
સાઽપ્સરા મુક્તશાપા ચ ક્ષણેન સમપદ્યત।
યા પુરોક્તા ભગવતા તિર્યગ્યોનિગતા શુભા॥ 1-64-79 (2670)
માનુષૌ જનયિત્વા ત્વં શાપમોક્ષમવાપ્સ્યસિ।
તતઃ સાજનયિત્વા તૌ વિશસ્તા મત્સ્યઘાતિભિઃ॥ 1-64-80 (2671)
સંત્યજ્ય મત્સ્યરૂપં સા દિવ્યં રૂપમવાપ્ય ચ।
સિદ્ધર્ષિચારણપથં જગામાથ વરાપ્સરાઃ॥ 1-64-81 (2672)
સા કન્યા દુહિતા તસ્યા મત્સ્યા મત્સ્યસગન્ધિની।
રાજ્ઞા દત્તા ચ દાશાય કન્યેયં તે ભવત્વિતિ॥ 1-64-82 (2673)
રૂપસત્વસમાયુક્તા સર્વૈઃ સમુદિતા ગુણૈઃ।
સા તુ સત્યવતી નામ મત્સ્યઘાત્યભિસંશ્રયાત્॥ 1-64-83 (2674)
આસીત્સા મત્સ્યગન્ધૈવ કંચિત્કાલં શુચિસ્મિતા।
શુશ્રૂષાર્થં પિતુર્નાવં વાહયન્તીં જલે ચ તામ્॥ 1-64-84 (2675)
તીર્થયાત્રાં પરિક્રામન્નપશ્યદ્વૈ પરાશરઃ।
અતીવ રૂપસંપન્નાં સિદ્ધાનામપિ કાઙ્ક્ષિતામ્॥ 1-64-85 (2676)
દૃષ્ટ્વૈવ સ ચ તાં ધીમાંશ્ચકમે ચારુહાસિનીમ્।
દિવ્યાં તાં વાસવીં કન્યાં રમ્ભોરૂં મુનિપુઙ્ગવઃ॥ 1-64-86 (2677)
સંભવં ચિન્તયિત્વા તાં જ્ઞાત્વા પ્રોવાચ શક્તિજઃ।
ક્વ કર્ણધારો નૌર્યેન નીયતે બ્રૂહિ ભામિનિ॥ 1-64-87 (2678)
મત્સ્યગન્ધોવાચ। 1-64-88x (306)
અનપત્યસ્ય દાશસ્ય સુતા તત્પ્રિયકામ્યયા।
સહસ્રજનસંપન્ના નૌર્મયા વાહ્યતે દ્વિજ॥ 1-64-88 (2679)
પરાશર ઉવાચ। 1-64-89x (307)
શોભનં વાસવિ શુભે કિં ચિરાયસિ વાહ્યતામ્।
કલશં ભવિતા ભદ્રે સહસ્રાર્ધેન સંમિતમ્॥ 1-64-89 (2680)
અહં શેષો ભિવિષ્યામિ નીયતામચિરેણ વૈ। 1-64-90 (2681)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
મત્સ્યગન્ધા તથેત્યુક્ત્વા નાવં વાહયતાં જલે॥ 1-64-90x (308)
વીક્ષમાણં મુનિં દૃષ્ટ્વા પ્રોવાચેદં વચસ્તદા।
મત્સ્યગન્ધેતિ મામાહુર્દાશરાજસુતાં જનાઃ॥ 1-64-91 (2682)
જન્મ શોકાભિતપ્તાયાઃ કથં જ્ઞાસ્યસિ કથ્યતામ્। 1-64-92 (2683)
પરાશર ઉવાચ।
દિવ્યજ્ઞાનેન દૃષ્ટં હિ દૃષ્ટમાત્રેણ તે વપુઃ॥ 1-64-92x (309)
પ્રણયગ્રહણાર્થાય વક્ષ્યેવ વાસવિ તચ્છૃણુ।
બર્હિષદ ઇતિ ખ્યાતાઃ પિતરઃ સોમપાસ્તુતે॥ 1-64-93 (2684)
તેષાં ત્વં માનસી કન્યા અચ્છોદા નામ વિશ્રુતા।
અચ્છોદં નામ તદ્દિવ્યં સરો યસ્માત્સમુત્થિતમ્॥ 1-64-94 (2685)
ત્વયા ન દૃષ્ટપૂર્વાસ્તુ પિતરસ્તે કદાચન।
સંભૂતા મનસા તેષાં પિતૄન્સ્વાન્નાભિજાનતી॥ 1-64-95 (2686)
સા ત્વન્યં પિતરં વવ્રે સ્વાનતિક્રમ્ય તાન્પિતૄન્।
નામ્ના વસુરિતિ ખ્યાતં મનુપુત્રં દિવિ સ્થિતમ્॥ 1-64-96 (2687)
અદ્રિકાઽપ્સરસા યુક્તં વિમાને દિવિ વિષ્ઠિતમ્।
સા તેન વ્યભિચારેણ મનસા કામચારિણી॥ 1-64-97 (2688)
પિતરં પ્રાર્થયિત્વાઽન્યં યોગાદ્ભષ્ટા પપાત સા।
અપશ્યત્પતમાના સા વિમાનત્રયમન્તિકાત્॥ 1-64-98 (2689)
ત્રસરેણુપ્રમાણાંસ્તાંસ્તત્રાપશ્યત્સ્વકાન્પિતૄન્।
સુસૂક્ષ્માનપરિવ્યક્તાનઙ્ગૈરઙ્ગેષ્વિવાહિતાન્॥ 1-64-99 (2690)
તાતેતિ તાનુવાચાર્તા પતન્તી સા હ્યધોમુખી।
તૈરુક્તા સા તુ માભૈષીસ્તેન સા સંસ્થિતા દિવિ॥ 1-64-100 (2691)
તતઃ પ્રસાદયામાસ સ્વાન્પિતૄન્દીનયા ગિરા।
તામૂચુઃ પિતરઃ કન્યાં ભ્રૈષ્ટશ્વર્યાં વ્યતિક્રમાત્॥ 1-64-101 (2692)
ભ્રષ્ટૈશ્વર્યા સ્વદોષેણ પતસિ ત્વં શુચિસ્મિતે।
યૈરારભન્તે કર્માણિ શરીરૈરિહ દેવતાઃ॥ 1-64-102 (2693)
તૈરેવ તત્કર્મફલં પ્રાપ્નુવન્તિ સ્મ દેવતાઃ।
મનુષ્યાસ્ત્વન્યદેહેન શુભાશુભમિતિ સ્થિતિઃ॥ 1-64-103 (2694)
સદ્યઃ ફલન્તિ કર્માણિ દેવત્વે પ્રેત્ય માનુષે।
તસ્માત્ત્વં પતસે પુત્રિ પ્રેત્યત્વં પ્રાપ્સ્યસે ફલમ્॥ 1-64-104 (2695)
પિતૃહીના તુ કન્યા ત્વં વસોર્હિ ત્વં સુતા મતા।
મત્સ્યયોનૌ સમુત્પન્ના સુતારાજ્ઞો ભવિષ્યસિ॥ 1-64-105 (2696)
અદ્રિકા મત્સ્યરૂપાઽભૂદ્ગઙ્ગાયમનુસઙ્ગમે।
પરાશરસ્ય દાયાદં ત્વં પુત્રં જનયિષ્યસિ॥ 1-64-106 (2697)
યો વેદમેકં બ્રહ્મર્ષિશ્ચતુર્ધા વિબજિષ્યતિ।
મહાભિષક્સુતસ્યૈવ શન્તનોઃ કીર્તિવર્ધનમ્॥ 1-64-107 (2698)
જ્યેષ્ઠં ચિત્રાઙ્ગદં વીરં ચિત્રવીરં ચ વિશ્રુતમ્।
એતાન્સૂત્વા સુપુત્રાંસ્ત્વં પુનરેવ ગમિષ્યસિ॥ 1-64-108 (2699)
વ્યતિક્રમાત્પિતૄણાં ચ પ્રાપ્સ્યસે જન્મ કુત્સિતમ્।
અસ્યૈવ રાજ્ઞસ્ત્વં કન્યા હ્યદ્રિકાયાં ભવિષ્યસિ॥ 1-64-109 (2700)
અષ્ટાવિંશે ભવિત્રી ત્વં દ્વાપરે મત્સ્યયોનિજા।
એવમુક્તા પુરા તૈસ્ત્વં જાતા સત્યવતી શુભા॥ 1-64-110 (2701)
અદ્રિકેત્યભિવિખ્યાતા બ્રહ્મશાપાદ્વરાપ્સરા।
મીનભાવમનુપ્રાપ્તા ત્વં જનિત્વા ગતા દિવમ્॥ 1-64-111 (2702)
તસ્યાં જાતાસિ સા કન્યા રાજ્ઞો વીર્યેણ ચૈવહિ।
તસ્માદ્વાસવિ ભદ્રં તે યાચે વંશકરં સુતમ્॥ 1-64-112 (2703)
સંગમં મમ કલ્યાણિ કુરુષ્વેત્યભ્યભાષત॥ 1-64-113 (2704)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-64-114x (310)
વિસ્મયાવિષ્ટસર્વાઙ્ગી જાતિસ્મરણતાં ગતા।
સાબ્રવીત્પશ્ય ભગવન્પરપારે સ્થિતાનૃષીન્॥ 1-64-114 (2705)
આવયોર્દૃષ્ટયોરેભિઃ કથં નુ સ્યાત્સમાગમઃ।
એવં તયોક્તો ભગવાન્નીહારમસૃજત્પ્રભુઃ॥ 1-64-115 (2706)
યેન દેશઃ સ સર્વસ્તુ તમોભૂત ઇવાભવત્।
દૃષ્ટ્વા સૃષ્ટં તુ નીહારં તતસ્તં પરમર્ષિણા॥ 1-64-116 (2707)
વિસ્મિતા સાભવત્કન્યા વ્રીડિતા ચ તપસ્વિની। 1-64-117 (2708)
સત્યવત્યુવાચ।
વિદ્ધિ માં ભગવન્કન્યાં સદા પિતૃવશાનુગામ્॥ 1-64-117x (311)
ત્વત્સંયોગાચ્ચ દુષ્યેત કન્યાભાવો મમાઽનઘ।
કન્યાત્વે દૂષિતે વાપિ કથં શક્ષ્યે દ્વિજોત્તમ॥ 1-64-118 (2709)
ગૃહ ગન્તુમુષે ચાહં ધીમન્ન સ્થાતુમુત્સહે।
એતત્સંચિન્ત્ય ભગવન્વિધત્સ્વ યદનન્તરમ્॥ 1-64-119 (2710)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-64-119x (312)
એવમુક્તવતીં તીં તુ પ્રીતિમાનુષિસત્તમઃ।
ઉવાચ મત્પ્રિયં કૃત્વા કન્યૈવ ત્વં ભવિષ્યતિ॥ 1-64-120 (2711)
વૃણીષ્વ ચ વરં ભીરું યં ત્વમિચ્છસિ ભામિનિ।
વૃથા હિ ન પ્રસાદો મે ભૂતપૂર્વઃ શુચિસ્મિતે॥ 1-64-121 (2712)
એવમુક્તા વરં વવ્રે ગાત્રસૌગન્ધ્યમુત્તમમ્।
સચાસ્યૈ ભગવાન્પ્રાદાન્મનઃ કાઙ્ક્ષિતં પ્રભુઃ॥ 1-64-122 (2713)
તતો લબ્ધવરા પ્રીતા સ્ત્રીભાવગુણભૂષિતા।
જગામ સહ સંસર્ગમૃષિણાઽદ્ભુતકર્મણા॥ 1-64-123 (2714)
તેન ગન્ધવતીત્યેવં નામાસ્યાઃ પ્રથિતં ભુવિ।
તસ્યાસ્તુ યોજનાદ્ગન્ધમાજિઘ્રન્ત નરા ભુવિ॥ 1-64-124 (2715)
તસ્યા યોજનગન્ધેતિ તતો નામાપરં સ્મૃતમ્।
ઇતિ સત્યવતી હૃષ્ટા લબ્ધ્વા વરમનુત્તમમ્॥ 1-64-125 (2716)
પરાશરેણ સંયુક્તા સદ્યો ગર્ભં સુષાવ સા।
જજ્ઞે ચ યમુનાદ્વીપે પારાશર્યઃ સ વીર્યવાન્॥ 1-64-126 (2717)
સ માતરમનુજ્ઞાપ્ય તપસ્યેવ મનો દધે।
સ્મૃતોઽહં દર્શયિષ્યામિ કૃત્યેષ્વિતિ ચ સોઽબ્રવીત્॥ 1-64-127 (2718)
એવં દ્વૈપાયનો જજ્ઞે સત્યવત્યાં પરાશરાત્।
ન્યસ્તોદ્વીપે યદ્બાલસ્તસ્માદ્દ્વૈપાયનઃસ્મૃતઃ॥ 1-64-128 (2719)
પાદાપસારિણં ધર્મં સ તુ વિદ્વાન્યુગે યુગે।
આયુઃ શક્તિં ચ મર્ત્યાનાં યુગાવસ્થામવેક્ષ્યચ॥ 1-64-129 (2720)
બ્રહ્મણો બ્રાહ્મણાનાં ચ તથાનુગ્રહકાઙ્ક્ષયા।
વિવ્યાસ વેદાન્યસ્મત્સ તસ્માદ્વ્યાસ ઇતિ સ્મૃતઃ॥ 1-64-130 (2721)
વેદાનધ્યાપયામાસ મહાભારતપઞ્ચમાન્।
સુમન્તું જૈમિનિં પૈલં શુકં ચૈવ સ્વમાત્મજમ્॥ 1-64-131 (2722)
પ્રભુર્વરિષ્ઠો વરદો વૈશમ્પાયનમેવ ચ।
સંહિતાસ્તૈઃ પૃથક્ત્વેન ભારતસ્ય પ્રકાશિતાઃ॥ 1-64a-1a [તતો રમ્યે વનોદ્દેશે દિવ્યાસ્તરણસંયુતે। 1-64a-1b વીરાસનમુપાસ્થાય યોગી ધ્યાનપરોઽભવત્॥ 1-64a-2a શ્વેતપટ્ટગૃહે રમ્યે પર્યઙ્કે સોત્તરચ્છદે। 1-64a-2b તૂષ્ણીંભૂતાં તદા કન્યાં જ્વલન્તીં યોગતેજસા॥ 1-64a-3a દૃષ્ટ્વા તાં તુ સમાધાય વિચાર્ય ચ પુનઃ પુનઃ। 1-64a-3b સ ચિન્તયામાસ મુનિઃ કિં કૃતં સુકૃતં ભવેત્॥ 1-64a-4a શિષ્ટાનાં તુ સમાચારઃ શિષ્ટાચાર ઇતિ સ્મૃતઃ। 1-64a-4b શ્રુતિસ્મૃતિવિદો વિપ્રા ધર્મજ્ઞા જ્ઞાનિનઃ સ્મૃતાઃ॥ 1-64a-5a ધર્મજ્ઞૈર્વિહિતો ધર્મઃ શ્રૌતઃ સ્માર્તો દ્વિધા દ્વિજૈઃ। 1-64a-5b દાનાગ્નિહોત્રમિજ્યા ચ શ્રૌતસ્યૈતદ્ધિ લક્ષણમ્॥ 1-64a-6a સ્માર્તો વર્ણાશ્રમાચારો યમૈશ્ચ નિયમૈર્યુતઃ। 1-64a-6b ધર્મે તુ ધારણે ધાતુઃ સહત્વે ચાપિ પઠ્યતે॥ 1-64a-7a તત્રેષ્ટફલભાગ્ધર્મ આચાર્યૈરુપદિશ્યતે। 1-64a-7b અનિષ્ટફલભાક્રેતિ તૈરધર્મોઽપિ ભાષ્યતે॥ 1-64a-8a તસ્માદિષ્ટફલાર્થાય ધર્મમેવ સમાશ્રયેત્। 1-64a-8b બ્રાહ્મો દૈવસ્તથૈવાર્ષઃ પ્રાજાપત્યશ્ચ ધાર્મિકઃ॥ 1-64a-9a વિવાહા બ્રાહ્મણાનાં તુ ગાન્ધર્વો નૈવ ધાર્મિકઃ। 1-64a-9b ત્રિવર્ણેતરજાતીનાં ગાન્ધર્વાસુરરાક્ષસાઃ॥ 1-64a-10a પૈશાચો નૈવ કર્તવ્યઃ પૈશાચશ્ચાષ્ટમોઽધમઃ। 1-64a-10b સામર્ષાં વ્યઙ્ગિકાં કન્યાં માતુશ્ચ કુલજાં તથા॥ 1-64a-11a વૃદ્ધાં પ્રવ્રાજિતાં વન્ધ્યાં પતિતાં ચ રજસ્વલામ્। 1-64a-11b અપસ્મારકુલે જાતાં પિઙ્ગલાંકુષ્ઠિનીં વ્રણીમ્॥ 1-64a-12a ન ચાસ્નાતાં સ્ત્રિયં ગચ્છેદિતિ ધર્માનુશાસનમ્। 1-64a-12b પિતા પિતામહો ભ્રાતા માતા માતુલ એવ ચ॥ 1-64a-13a ઉપાધ્યાયર્ત્વિજશ્ચૈવ કન્યાદાને પ્રભૂત્તમાઃ। 1-64a-13b એતૈર્દત્તાં નિષેવેત નાદત્તામાદદીત ચ॥ 1-64a-14a ઇત્યેવ ઋષયઃ પ્રાહુર્વિવાહે ધર્મવિત્તમાઃ। 1-64a-14b અસ્યા નાસ્તિ પિતા ભ્રાતા માતા માતુલ એવ ચ॥ 1-64a-15a ગાન્ધર્વેણ વિવાહેન ન સ્પૃશામિ યદૃચ્છયા। 1-64a-15b ક્રિયાહીનં તુ ગાન્ધર્વં ન કર્તવ્યમનાપદિ॥ 1-64a-16a યદસ્યાં જાયતે પુત્રો વેદવ્યાસો ભવેદૃષિઃ। 1-64a-16b ક્રિયાહીનઃ કથં વિપ્રો ભવેદૃષિરુદારધીઃ॥ 1-64a-17x વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-64a-17a એવં ચિન્તયતો ભાવં મહર્ષેર્ભાવિતાત્મનઃ। 1-64a-17b જ્ઞાત્વા ચૈવાભ્યવર્તન્ત પિતરો બર્હિષસ્તદા॥ 1-64a-18a તસ્મિન્ક્ષણે બ્રહ્મપુત્રો વસિષ્ઠોઽપિ સમેયિવાન્। 1-64a-18b પૂર્વં સ્વાગતમિત્યુક્ત્વા વસિષ્ઠઃ પ્રત્યભાષત॥ 1-64a-19x પિતૃગણા ઊચુઃ। 1-64a-19a અસ્માકં માનસીં કન્યામસ્મચ્છાપેન વાસવીમ્। 1-64a-19b યદિચચ્છશિ પુત્રાર્થં કન્યાં ગૃહ્મીષ્વમા ચિરમ્॥ 1-64a-20a પિતૄણાં વચનં શ્રુત્વા વસિષ્ઠઃ પ્રત્યભાષત। 1-64a-20b મહર્ષીણાં વચઃ સત્યં પુરાણેપિ મયા શ્રુતમ્॥ 1-64a-21a પરાશરો બ્રહ્મચારી પ્રજાર્થી મમ વંશધૃત્। 1-64a-21b એવં સંભાષમાણે તુ વસિષ્ઠે પિતૃભિઃ સહ॥ 1-64a-22a ઋષયોઽભ્યાગમંસ્તત્ર નૈમિશારણ્યવાસિનઃ। 1-64a-22b વિવાહં દ્રષ્ટુમિચ્છન્તઃ શક્તિપુત્રસ્ય ધીમતઃ॥ 1-64a-23a અરુન્ધતી મહાભાગા અદૃશ્યન્ત્યા સહૈવ સા। 1-64a-23b વિશ્વકર્મકૃતાં દિવ્યાં પર્ણશાલાં પ્રવિશ્ય સા॥ 1-64a-24a વૈવાહિકાંસ્તુ સંભારાન્સંકલ્પ્ય ચ યથાક્રમમ્। 1-64a-24b અરુન્ધતી સત્યવતીં વધૂં સંગૃહ્ય પાણિના॥ 1-64a-25a ભદ્રાસને પ્રતિષ્ઠાપ્ય ઇન્દ્રાણીં સમકલ્પયત્। 1-64a-25b આપૂર્યમાણપક્ષે તુ વૈશાખે સોમદૈવતે॥ 1-64a-26a શુભગ્રહે ત્રયોદશ્યાં મુહૂર્તે મૈત્ર આગતે। 1-64a-26b વિવાહકાલ ઇત્યુક્ત્વા વસિષ્ઠો મુનિભિઃ સહ॥ 1-64a-27a યમુનાદ્વીપમાસાદ્ય શિષ્યૈશ્ચ મુનિપઙ્ક્તિભિઃ। 1-64a-27b સ્થણ્ડિલં ચતુરશ્રં ચ ગોમયેનોપલિપ્ય ચ॥ 1-64a-28a અક્ષતૈઃ ફલપુષ્પૈશ્ચ સ્વસ્તિકૈરામ્રપલ્લવૈઃ। 1-64a-28b જલપૂર્ણઘટૈશ્ચૈવ સર્વતઃ પરિશોભિતમ્॥ 1-64a-29a તસ્ય મધ્યે પ્રતિષ્ઠાપ્ય બૃસ્યાં મુનિવરં તદા। 1-64a-29b સિદ્ધાર્થયવકલ્કૈશ્ચ સ્નાતં સર્વૌષધૈરપિ॥ 1-64a-30a કૃત્વાર્જુનાનિ વસ્ત્રાણિ પરિધાપ્ય મહામુનિમ્। 1-64a-30b વાચયિત્વા તુ પુણ્યાહમક્ષતૈસ્તુ સમર્ચિતઃ॥ 1-64a-31a ગન્ધાનુલિપ્તઃ સ્રગ્વી ચ સપ્રતોદો વધૂગૃહે। 1-64a-31b અપદાતિસ્તતો ગત્વા વધૂજ્ઞાતિભિરર્ચિતઃ॥ 1-64a-32a સ્નાતામહતસંવીતાં ગન્ધલિપ્તાં સ્રગુજ્જ્વલામ્। 1-64a-32b વધૂં મઙ્ગલસંયુક્તામિષુહસ્તાં સમીક્ષ્ય ચ॥ 1-64a-33a ઉવાચ વચનં કાલે કાલજ્ઞઃ સર્વધર્મવિત્। 1-64a-33b પ્રતિગ્રહો દાતૃવશઃ શ્રુતમેવં મયા પુરા॥ 1-64a-34a યથા વક્ષ્યન્તિ પિતરસ્તત્કરિષ્યામહે વયમ્। 1-64a-34x વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-64a-34b તદ્ધર્મિષ્ઠં યશસ્યં ચ વચનં સત્યવાદિનઃ॥ 1-64a-35a શ્રુત્વા તુ પિતરઃ સર્વે નિઃસઙ્ગા નિષ્પરિગ્રહાઃ। 1-64a-35b વસું પરમધર્મિષ્ઠમાનીયેદં વચોઽબ્રુવન્॥ 1-64a-36a મત્સ્યયોનૌ સમુત્પન્ના તવ પુત્રી વિશેષતઃ। 1-64a-36b પરાશરાય મુનયે દાતુમર્હસિ ધર્મતઃ॥ 1-64a-37x વસુરુવાચ। 1-64a-37a સત્યં મમ સુતા સા હિ દાશરાજેન વર્ધિતા। 1-64a-37b અહં પ્રભુઃ પ્રદાને તુ પ્રજાપાલઃ પ્રજાર્થિનામ્॥ 1-64a-38x પિતર ઊચુઃ। 1-64a-38a નિરાશિષો વયં સર્વે નિઃસઙ્ગા નિષ્પરિગ્રહાઃ। 1-64a-38b કન્યાદાનેન સંબન્ધો દક્ષિણાબન્ધ ઉચ્યતે॥ 1-64a-39a કર્મભૂમિસ્તુ માનુષ્યં ભોગભૂમિસ્ત્રિવિષ્ટપમ્। 1-64a-39b ઇહ પુણ્યકૃતો યાન્તિ સ્વર્ગલોકં ન સંશયઃ॥ 1-64a-40a ઇહ લોકે દુષ્કૃતિનો નરકં યાન્તિ નિર્ઘૃણાઃ। 1-64a-40b દક્ષિણાબન્ધ ઇત્યુક્તે ઉભે સુકૃતદુષ્કૃતે॥ 1-64a-41a દક્ષિણાબન્ધસંયુક્તા યોગિનઃ પ્રપતન્તિ તે। 1-64a-41b તસ્માન્નો માનસીં કન્યાં યોગાદ્ભ્રષ્ટાં વિશાપતે॥ 1-64a-42a સુતાત્વં તવ સંપ્રાપ્તાં સતીં ભિક્ષાં દદસ્વ વૈ। 1-64a-42b ઇત્યુક્ત્વા પિતરઃ સર્વે ક્ષણાદન્તર્હિતાસ્તદા॥ 1-64a-43x વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-64a-43a યાજ્ઞવલ્ક્યં સમાહૂય વિવાહાચાર્યમિત્યુત। 1-64a-43b વસું ચાપિ સમાહૂય વસિષ્ઠો મુનિભિઃ સહ॥ 1-64a-44a વિવાહં કારયામાસ વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા। 1-64a-44x વસુરુવાચ। 1-64a-44b પરાશર મહાપ્રાજ્ઞ તવ દાસ્યામ્યહં સુતામ્॥ 1-64a-45a પ્રતીચ્છ ચૈનાં ભદ્રં તે પાણિં ગૃહ્ણીષ્વ પાણિના। 1-64a-45x વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-64a-45b વસોસ્તુ વચનં શ્રુત્વા યાજ્ઞવલ્ક્યમતે સ્થિતઃ॥ 1-64a-46a કૃતકૌતુકમઙ્ગલ્યઃ પાણિના પાણિમસ્પૃશત્। 1-64a-46b પ્રભૂતાજ્યેન હવિષા હુત્વા મન્ત્રૈર્હુતાશનમ્॥ 1-64a-47a ત્રિરગ્નિં તુ પરિક્રમ્ય સમભ્યર્ચ્ય હુતાશનમ્। 1-64a-47b મહર્ષીન્યાજ્ઞવલ્ક્યાદીન્દક્ષિણાભિઃ પ્રતર્પ્યચ॥ 1-64a-48a લબ્ધાનુજ્ઞોઽભિવાદ્યાશુ પ્રદક્ષિણમથાકરોત્। 1-64a-48b પરાશરે કૃતોદ્વાહે દેવાઃ સર્પિગણાસ્તદા॥ 1-64a-49a હૃષ્ટા જગ્મુઃ ક્ષણાદેવ વેદવ્યાસો ભવત્વિતિ। 1-64a-49b એવં સત્યવતી હૃષ્ટા પૂજાં લબ્ધ્વા યથેષ્ટતઃ॥ 1-64a-50a પરાશરેણ સંયુક્તા સદ્યો ગર્ભં સુષાવ સા। 1-64a-50b જજ્ઞે ચ યમુનાદ્વીપે પારાશર્યઃ સ વીર્યવાન્॥ 1-64a-51a જાતમાત્રઃ સ વવૃધે સપ્તવર્ષોઽભવત્તદા। 1-64a-51b સ્નાત્વાભિવાદ્ય પિતરં તસ્થૌ વ્યાસઃ સમાહિતઃ॥ 1-64a-52a સ્વસ્તીતિ વચનં ચોક્ત્વા દદૌ કલશમુત્તમમ્। 1-64a-52b ગૃહીત્વા કલશં પ્રાપ્તે તસ્થૌ વ્યાસઃ સમાહિતઃ॥ 1-64a-53a તતો દાશભયાત્પત્ની સ્નાત્વા કન્યા બભૂવ સા। 1-64a-53b અભિવાદ્ય મુનેઃ પાદૌ પુત્રં જગ્રાહ પાણિના॥ 1-64a-54a સ્પૃષ્ટમાત્રે તુ નિર્ભર્ત્સ્ય માતરં વાક્યમબ્રવીત્। 1-64a-54b મમ પિત્રા તુ સંસ્પર્શાન્માતસ્ત્વમભવઃ શુચિઃ॥ 1-64a-55a અદ્ય દાશસુતા કન્યા ન સ્પૃશેર્મામનિન્દિતે। 1-64a-55x વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-64a-55b વ્યાસસ્ય વચનં શ્રુત્વા બાષ્પપૂર્ણમુખી તદા॥ 1-64a-56a મનુષ્યભાવાત્સા યોષિત્પપાત મુનિપાદયોઃ। 1-64a-56b મહાપ્રસાદો ભગવાન્પુત્રં પ્રોવાચ ધર્મવિત્॥ 1-64a-57a મા ત્વમેવંવિધં કાર્ષીર્નૈતદ્ધર્મ્યં મતં હિ નઃ। 1-64a-57b દૂષ્યૌ ન માતાપિતરૌ તથા પૂર્વોપકારિણૌ॥ 1-64a-58a ધારણાદ્દુઃખસહનાત્તયોર્માતા ગરીયસી। 1-64a-58b બીજક્ષેત્રસમાયોગે સસ્યં જાયેત લૌકિકમ્॥ 1-64a-59a જાયતે ચ સુતસ્તદ્વત્પુરુષસ્ત્રીસમાગમે। 1-64a-59b મૃગીણાં પક્ષિણાં ચૈવ અપ્સરાણાં તથૈવ ચ॥ 1-64a-60a શૂદ્રયોન્યાં ચ જાયન્તે મુનયો વેદપારગાઃ। 1-64a-60b ઋષ્યશૃઙ્ગો મૃગીપુત્રઃ કણ્વો બર્હિસુતસ્તથા॥ 1-64a-61a અગસ્ત્યશ્ચ વસિષ્ઠશ્ચ ઉર્વશ્યાં જનિતાવુભૌ। 1-64a-61b સોમશ્રવાસ્તુ સર્પ્યાં તુ અશ્વિનાવશ્વિસંભવૌ॥ 1-64a-62a સ્કન્દઃ સ્કન્નેન શુક્લેન જાતઃ શરવણે પુરા। 1-64a-62b એવમેવ ચ દેવાનામૃષીમાં ચૈવ સંભવઃ॥ 1-64a-63a લોકવેદપ્રવૃત્તિર્હિ ન મીમાંસ્યા બુધૈઃ સદા। 1-64a-63b વેદવ્યાસ ઇતિ પ્રોક્તઃ પુરાણે ચ સ્વયંભુવા॥ 1-64a-64a ધર્મનેતા મહર્ષીણાં મનુષ્યાણાં ત્વમેવ ચ। 1-64a-64b તસ્માત્પુત્ર ન દૂષ્યેત વાસવી યોગચારિણી॥ 1-64a-65a મત્પ્રીત્યર્થં મહાપ્રાજ્ઞ સસ્નેહં વક્તુમર્હસિ। 1-64a-65b પ્રજાહિતાર્થં સંભૂતો વિષ્ણોર્ભાગો મહાનૃષિઃ॥ 1-64a-66a તસ્માત્સ્વમાતરં સ્નેહાત્પ્રબવીહિ તપોધન। 1-64a-66x વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-64a-66b ગુરોર્વચનમાજ્ઞાય વ્યાસઃ પ્રીતોઽભવત્તદા॥ 1-64a-67a ચિન્તયિત્વા લોકવૃત્તં માતુરઙ્કમથાવિશત્। 1-64a-67b પુત્રસ્પર્શાત્તુ લોકેષુ નાન્યત્સુખમતીવ હિ॥ 1-64a-68a વ્યાસં કમલપત્રાક્ષં પરિષ્વજ્યાશ્ર્વવર્તયત્। 1-64a-68b સ્તન્યાસારૈઃ ક્લિદ્યમાના પુત્રમાઘ્રાય મૂર્ધનિ॥ 1-64a-69x વાસવ્યુવાચ। 1-64a-69a પુત્રલાભાત્પરં લોકે નાસ્તીહ પ્રસવાર્થિનામ્। 1-64a-69b દુર્લભં ચેતિ મન્યેઽહં મયા પ્રાપ્તં મહત્તપઃ॥ 1-64a-70a મહતા તપસા તાત મહાયોગબલેન ચ। 1-64a-70b મયા ત્વં હિ મહાપ્રાજ્ઞ લબ્ધોઽમૃતમિવામરૈઃ॥ 1-64a-71a તસ્માત્ત્વં મામૃષેઃ પુત્ર ત્યક્તું નાર્હસિ સાંપ્રતમ્। 1-64a-71x વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-64a-71b એવમુક્તસ્તતઃ સ્નેહાદ્વ્યાસો માતરમબ્રવીત્॥ 1-64a-72a ત્વયા સ્પૃષ્ટઃ પરિષ્વક્તો મૂર્ધ્નિ ચાઘ્રાયિતો મુહુઃ। 1-64a-72b એતાવન્માત્રયા પ્રીતો ભવિષ્યેષુ નૃપાત્મજે॥ 1-64a-73a સ્મૃતોઽહં દર્શયિષ્યામિ કૃત્યેષ્વિતિ ચ સોઽબ્રવીત્। 1-64a-73b સ માતરમનુજ્ઞાપ્ય તપસ્યેવ મનો દધે॥ 1-64a-74a તતઃ કન્યામનુજ્ઞાય પુનઃ કન્યા ભવત્વિતિ। 1-64a-74b પરાશરોઽપિ ભગવાન્પુત્રેણ સહિતો યયૌ॥ 1-64a-75a ગત્વાશ્રમપદં પુમ્યમદૃશ્યન્ત્યા પરાશરઃ। 1-64a-75b જાતકર્માદિસંસ્કારં કારયામાસ ધર્મતઃ॥ 1-64a-76a કૃતોપનયનો વ્યાસો યાજ્ઞવલ્ક્યેન ભારત। 1-64a-76b વેદાનધિજગૌ સાઙ્ગાનોઙ્કારેણ ત્રિમાત્રયા॥ 1-64a-77a ગુરવે દક્ષિણાં દત્ત્વા તપઃ કર્તું પ્રચક્રમે। 1-64a-77b એવં દ્વૈપાયનો જજ્ઞે સત્યવત્યાં પરાશરાત્॥ 1-64a-78a દ્વીપ ન્યસ્તઃ સ યદ્વાલસ્તસ્માદ્દ્વૈપાયનોઽભવત્। 1-64a-78b પાદાપસારિણં ધર્મં વિદ્વાન્સ તુ યુગે યુગે॥ 1-64a-79a આયુઃ શક્તિં ચ મર્ત્યાનાં યુગાદ્યુગમવેક્ષ્ય ચ। 1-64a-79b બ્રહ્મર્ષિર્બ્રાહ્મણાનાં ચ તથાઽનુગ્રહકાઙ્ક્ષયા॥ 1-64a-80a વિવ્યાસ વેદાન્યસ્માચ્ચ વેદવ્યાસ ઇતિ સ્મૃતઃ। 1-64a-80b તતઃ સ મહર્ષિર્વિદ્વાઞ્શિષ્યાનાહૂય ધર્મતઃ॥ 1-64a-81a સુમન્તું જૈમિનિં પૈલં શુકં ચૈવ સ્વમાત્મજમ્। 1-64a-81b પ્રભુર્વરિષ્ઠો વરદો વૈશમ્પાયનમેવ ચ॥ 1-64a-82a વેદાનધ્યાપયામાસ મહાભારતપઞ્ચમાન્। 1-64a-82b સંહિતાસ્તૈઃ પૃથક્ત્વેન ભારતસ્ય પ્રકીર્તિતા॥ 1-64a-83a તતઃ સત્યવતી હૃષ્ટા જગામ સ્વં નિવેશનમ્। 1-64a-83b તસ્યાસ્તુ યોજનાદ્ગન્ધમાજિઘ્રન્તિ નરા ભુવિ॥ 1-64a-84a દાશરાજસ્તુ તદ્ગન્ધમાજિઘ્રન્પીતિમાવહત્। 1-64a-84x દાશરાજ ઉવાચ। 1-64a-84b ત્વામાહુર્મત્સ્યગન્ધેતિ કથં બાલે સુગન્ધતા॥ 1-64a-85a અપાસ્ય મત્સ્યગન્ધત્વં કેન દત્તા સુગન્ધતા 1-64a-85x સત્યવત્યુવાચ। 1-64a-85b શક્તે- પુત્રો મહાપ્રાજ્ઞઃ પરાશર ઇતિ શ્રુતઃ॥ 1-64a-86a નાવં વાહયમાનાયા મમ દૃષ્ટ્વાં સુશિક્ષિતમ્। 1-64a-86b ઉપાસ્ય મત્સ્યગન્ધત્વં યોજનાદ્ગન્ધતાં દદૌ॥ 1-64a-87a ઋષેઃ પ્રસાદં દૃષ્ટ્વા તુ જનાઃ પ્રીતિમુપાગમન્। 1-64a-87b એવં લબ્ધો મયા ગન્ધો ન રોષં કર્તુમર્હસિ॥ 1-64a-88a દાશરાજસ્તુ તદ્વાક્યં પ્રશશંસ નનન્દ ચ। 1-64a-88b એતત્પવિત્રં પુણ્યં ચ વ્યાસસમવમુત્તમમ્। 1-64a-88c ઇતિહાસમિમં શ્રુત્વા પ્રજાવન્તો ભવન્તિ ચ॥ 1-64-132 (2723)
તથા ભીષ્મઃ શાન્તનવો ગઙ્ગાયામમિતદ્યુતિઃ।
વસુવીર્યાત્સમભવન્મહાવીર્યો મહાયશાઃ॥ 1-64-133 (2724)
વૈદાર્થવિચ્ચ ભગવાનૃષિર્વિપ્રો મહાયશાઃ।
શૂલે પ્રોતઃ પુરાણર્ષિરચોરશ્ચોરશઙ્કયા॥ 1-64-134 (2725)
અણીમાણ્ડવ્ય ઇત્યેવં વિખ્યાતઃ સ મહાયશાઃ।
સ ધર્મમાહૂય પુરા મહર્ષિરિદમુક્તવાન્॥ 1-64-135 (2726)
ઇષીકયા મયા બાલ્યાદ્વિદ્ધા હ્યેકા શકુન્તિકા।
તત્કિલ્બિષં સ્મરે ધર્મ નાન્યત્પાપમહં સ્મરે॥ 1-64-136 (2727)
તન્મે સહસ્રમમિતં કસ્માન્નેહાજયત્તપઃ।
ગરીયાન્બ્રાહ્મણવધઃ સર્વભૂતવધાદ્યતઃ॥ 1-64-137 (2728)
તસ્માત્ત્વં કિલ્બિષાદસ્માચ્છૂદ્રયોનૌ જનિષ્યસિ। 1-64-138 (2729)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તેન શાપેન ધર્મોઽપિ શૂદ્રયોનાવજાયત॥ 1-64-138x (313)
વિદ્વાન્વિદુરરૂપેણ ધાર્મિકઃ કિલ્બિષાત્તતઃ।
સંજયો મુનિકલ્પસ્તુ જજ્ઞે સૂતો ગવલ્ગણાત્॥ 1-64-139 (2730)
સૂર્યાચ્ચ કુન્તિકન્યાયાં જજ્ઞે કર્ણો મહાબલઃ।
સહજં કવચં બિભ્રત્કુણ્ડલોદ્યોતિતાનનઃ॥ 1-64-140 (2731)
અનુગ્રહાર્થં લોકાનાં વિષ્ણુર્લોકનમસ્કૃતઃ।
વસુદેવાત્તુ દેવક્યાં પ્રાદુર્ભૂતો મહાયશાઃ॥ 1-64-141 (2732)
અનાદિનિધનો દેવઃ સ કર્તા જગતઃ પ્રભુઃ।
અવ્યક્તમક્ષરં બ્રહ્મ પ્રધાનં ત્રિગુણાત્મકમ્॥ 1-64-142 (2733)
આત્માનમવ્યયં ચૈવ પ્રકૃતિં પ્રભવં પ્રભુમ્।
પુરુષં વિશ્વકર્માણં સત્વયોગં ધ્રુવાક્ષરમ્॥ 1-64-143 (2734)
અનન્તમચલં દેવં હંસં નારાયણં પ્રભુમ્।
ધાતારમજમવ્યક્તં યમાહુઃ પરમવ્યયમ્॥ 1-64-144 (2735)
કૈવલ્યં નિર્ગુણં વિશ્વમનાદિમજમવ્યયમ્।
પુરુષઃ સ વિભુઃ કર્તા સર્વભૂતપિતામહઃ॥ 1-64-145 (2736)
ધર્મસંસ્થાપનાર્થાય પ્રજજ્ઞેઽન્ધકવૃષ્ણિષુ।
અસ્ત્રજ્ઞૌ તુ મહાવીર્યૌ સર્વશાસ્ત્રવિશારદૌ॥ 1-64-146 (2737)
સાત્યકિઃ કૃતવર્મા ચ નારાયણમનુવ્રતૌ।
સત્યકાદ્ધૃદિકાચ્ચૈવ જજ્ઞાતેઽસ્ત્રવિશારદૌ॥ 1-64-147 (2738)
ભરદ્વાજસ્ય ચ સ્કન્નં દ્રોણ્યાં શુક્રમવર્ધત।
સહર્ષેરુગ્રતપસસ્તસ્માદ્દ્રોણો વ્યજાયત॥ 1-64-148 (2739)
ગૌતમાન્મિથુનં જજ્ઞે શરસ્તમ્બાચ્છરદ્વતઃ।
અશ્વત્થામ્નશ્ચ જનની કૃપશ્ચૈવ મહાબલઃ॥ 1-64-149 (2740)
અશ્વત્થામા તતો જજ્ઞે દ્રોણાદેવ મહાબલઃ।
તથૈવ ધૃષ્ટદ્યુમ્નોઽપિ સાક્ષાદગ્નિસમદ્યુતિઃ॥ 1-64-150 (2741)
વૈતાને કર્મણિ તતે પાવકાત્સમજાયત।
વીરો દ્રોણવિનાશાય ધનુરાદાય વીર્યવાન્॥ 1-64-151 (2742)
તથૈવ વેદ્યાં કૃષ્ણાપિ જજ્ઞે તેજસ્વિની શુભા।
વિભ્રાજમાના વપુષા બિભ્રતી રૂપમુત્તમમ્॥ 1-64-152 (2743)
પ્રહ્રાદશિષ્યો નગ્નજિત્સુબલશ્ચાભવત્તતઃ।
તસ્ય પ્રજા ધર્મહન્ત્રી જજ્ઞે દેવપ્રકોપનાત્॥ 1-64-153 (2744)
ગાન્ધારરાજપુત્રોઽભૂચ્છકુનિઃ સૌબલસ્તથા।
દુર્યોધનસ્ય જનની જજ્ઞાતેઽર્થવિશારદૌ॥ 1-64-154 (2745)
કૃષ્ણદ્વૈપાયનાજ્જજ્ઞે ધૃતરાષ્ટ્રો જનેશ્વરઃ।
ક્ષેત્રે વિચિત્રવીર્યસ્ય પાણ્ડુશ્ચૈવ મહાબલઃ॥ 1-64-155 (2746)
ધર્માર્થકુશલો ધીમાન્મેધાવી ધૂતકલ્મષઃ।
વિદુરઃ શૂદ્રયોનૌ તુ જજ્ઞે દ્વૈપાયનાદપિ॥ 1-64-156 (2747)
પાણ્ડોસ્તુ જજ્ઞિરે પઞ્ચ પુત્રા દેવસમાઃ પૃથક્।
દ્વયોઃ સ્ત્રિયોર્ગુણજ્યેષ્ઠસ્તેષામાસીદ્યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-64-157 (2748)
ધર્માદ્યુધિષ્ઠિરો જજ્ઞે મારુતાચ્ચ વૃકોદરઃ।
ઇન્દ્રાદ્ધનંજયઃ શ્રીમાન્સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ॥ 1-64-158 (2749)
જજ્ઞાતે રૂપસંપન્નાવશ્વિભ્યાં ચ યમાવપિ।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ ગુરુશુશ્રૂષણે રતૌ॥ 1-64-159 (2750)
તથા પુત્રશતં જજ્ઞે ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ધીમતઃ।
દુર્યોધનપ્રભૃતયો યુયુત્સુઃ કરણસ્તથા॥ 1-64-160 (2751)
તતો દુઃશાસનશ્ચૈવ દુઃસહશ્ચાપિ ભારત।
દુર્મર્ષણો વિકર્ણશ્ચ ચિત્રસેનો વિવિંશતિઃ॥ 1-64-161 (2752)
જયઃ સત્યવ્રતશ્ચૈવ પુરુમિત્રશ્ચ ભારત।
વૈશ્યાપુત્રો યુયુત્સુશ્ચ એકાદશ મહારથાઃ॥ 1-64-162 (2753)
અભિમન્યુઃ સુભદ્રાયામર્જુનાદભ્યજાયત।
સ્વસ્રીયો વાસુદેવસ્ય પૌત્રઃ પાણ્ડોર્મહાત્મનઃ॥ 1-64-163 (2754)
પાણ્ડવેભ્યો હિ પાઞ્ચાલ્યાં દ્રૌપદ્યાં પઞ્ચ જજ્ઞિરે।
કુમારા રૂપસંપન્નાઃ સર્વશાસ્ત્રવિશારદાઃ॥ 1-64-164 (2755)
પ્રતિવિન્ધ્યો યુધિષ્ઠિરાત્સુતસોમો વૃકોદરાત્।
અર્જુનાચ્છ્રુતકીર્તિસ્તુ શતાનીકસ્તુ નાકુલિઃ॥ 1-64-165 (2756)
તથૈવ સહદેવાચ્ચ શ્રુતસેનઃ પ્રતાપવાન્।
હિડિમ્બાયાં ચ ભીમેન વને જજ્ઞે ઘટોત્કચઃ॥ 1-64-166 (2757)
શિખણ્ડી દ્રુપદાજ્જજ્ઞે કન્યા પુત્રત્વભાગતા।
યાં યક્ષઃ પુરુષં ચક્રે સ્થૂમઃ પ્રિયચિકીર્ષયા॥ 1-64-167 (2758)
કુરૂણાં વિગ્રહે તસ્મિન્સમાગચ્છન્બહૂન્યથ।
રાજ્ઞાં શતસહસ્રાણિ યોત્સ્યમાનાનિ સંયુગે॥ 1-64-168 (2759)
તેષામપરિમેયાનાં નામધેયાનિ સર્વશઃ।
ન શક્યાનિ સમાખ્યાતું વર્ષાણામયુતૈરપિ।
એતે તુ કીર્તિતા મુખ્યા યૈરાખ્યાનમિદં તતમ્॥ ॥ 1-64-169 (2760)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ અંશાવતરણપર્વણિ ચતુઃષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 64 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-64-1 રઞ્જકત્વાદ્રાજા। મહીપતિઃ પૃથ્વીપાલકઃ॥ 1-64-2 વસુઃ ઉપરિચરઃ॥ 1-64-4 સાક્ષાત્પ્રત્યક્ષભૂય॥ 1-64-5 ન સંકીર્યેત નિર્નાયકત્વાત્॥ 1-64-8 પશવ્યઃ પશુભ્યો હિતઃ॥ 1-64-11 ગાઃ બલીવર્દાન્। વૃષભાન્કૃશાન્ન ધુરિ યુઞ્જતે પ્રત્યુત સંધુક્ષયન્તિ પુષ્ટાન્કુર્વન્તિ। અન્યે તુ ગાઃ સ્ત્રીગવીઃ તાસામપ્યાન્ધ્રાદિદુર્દેશેષુ ધુરિ યોજનં દૃષ્ટં તદિહ નાસ્તીત્યાહુઃ॥ 1-64-12 ન ત ઇતિ। આત્મજ્ઞાનાત્સર્વજ્ઞો ભવિષ્યસીત્યર્થઃ॥ 1-64-13 ઉપપત્સ્યતે ઉપસ્થાસ્યતે॥ 1-64-15 વૈજયન્તીં વિજયહેતું। અવિક્ષતમેવ ધારયિષ્યતિ પાલયિષ્યતિ નતુ વિક્ષતમ્॥ 1-64-16 લક્ષણં ચિહ્નમ્॥ 1-64-17 ઇષ્ટપ્રદાનં પ્રીતિદાયમુદ્દિશ્ય યષ્ટિં દદૌ॥ 1-64-20 શક્રસ્ય પૂજાર્થં તસ્યા યષ્ટેઃ પ્રવેશં સ્થાપનમ્॥ 1-64-23 પિટકૈઃ મઞ્જૂષારૂપૈર્વસ્ત્રમયૈઃ કોશૈઃ॥ 1-64-46 વાસવાઃ વસુપુત્રાઃ॥ 1-64-48 પુરોપવાહિનીં પુરસમીપે વહન્તીં॥ 1-64-50 નદી રાજ્ઞે ન્યવેદયન્મિથુનમિત્યનુષજ્યતે॥ 1-64-54 તદહસ્તસ્મિન્ દિને॥ 1-64-63 વાયુના કામોદ્દીપકેન। ધૂમ્રં મલિનં રતિકર્મ તદર્થં। મુદં સ્ત્રીવિષયાં પ્રીતિમનુસૃત્ય તામેન મનસાઽગાત્। તયા સહ માનસં સુરતમકરોદિત્યર્થઃ। પ્રચસ્કન્દ પપાત॥ 1-64-64 મિથ્યા પ્રસવશૂન્યત્વેનાલીકપ્રાયમ્॥ 1-64-68 અભિમન્ત્ર્ય પુત્રોત્પત્તિલિઙ્ગૈર્મન્ત્રૈઃ સ્પૃષ્ટ્વા॥ 1-64-70 આર્તવમૃતુકાલીનં સ્નાનમ્॥ 1-64-73 યુધ્યતોઃ સતોઃ॥ 1-64-76 માસે દશમે પ્રાપ્તે બબન્ધુરિતિ સંબન્ધઃ। ઉજ્જહ્નુઃ ઉદ્ધૃતવન્તઃ॥ 1-64-77 કાયે દેહે। મત્સ્યાઃ મત્સ્યયોષાયાઃ॥ 1-64-115 નીહારં ધૂમિકામ્॥ 1-64-119 સ્થાતું જીવિતું નોત્સહે કન્યાત્વદૂષણાદિત્યર્થઃ॥ 1-64-128 દ્વીપમેવાઽયનં ન્યાસસ્થાનં યસ્ય દ્વીપાયનઃ સ્વાર્થે તદ્ધિતઃ દ્વીપાયન એવ દ્વૈપાયન ઇતિ નામ નિર્વક્તિ ન્યસ્ત ઇતિ॥ 1-64-125 પાદાપસારિણં યુગેયુગે પાદશઃ 1-64-88 તમશ્લોકપૂર્વાર્ધાત્પરં `ઇતિ સત્યવતી હૃષ્ટા' ઇત્યાદિ `ભારતસ્ય પ્રકાશિતાઃ' ઇત્યન્તસાર્ધશ્લોકસપ્તકસ્થાને ઇમે કુણ્ડલિતાઃ શ્લોકાઃ કેષુચિત્કોશેષૂપલભ્યન્તે। 1-64-133 વસુવીર્યાત્ વસ્વંશાત્॥ 1-64-136 શકુન્તિકા મક્ષિકા॥ 1-64-140 કુન્તિભોજસ્ય કન્યાયાં કુન્ત્યામ્॥ 1-64-167 સ્થૂણો નામ્ના॥ ચતુઃષષ્ઠિતમોઽધ્યાયઃ॥ 64 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 065
॥ શ્રીઃ ॥
1.65. અધ્યાયઃ 065
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
વિસ્તરશ્રવણેચ્છયા જનમેજયસ્ય પ્રશ્નઃ॥ 1 ॥ પરશુરામેણ લોકે નિઃક્ષત્રિયે કૃતે બ્રાહ્મણેભ્યઃ ક્ષત્રસ્ય પુનરુત્પત્તિઃ॥ 2 ॥ તત્કાલસ્ય ધર્મભૂયિષ્ઠત્વમ્॥ 3 ॥ દેવૈર્નિર્જિતાનાં દાનવાનાં ભૂમાવુત્પત્તિઃ॥ 4 ॥ તદ્ભૂરિભારાર્તયા પૃથ્વ્યા પ્રાર્થિતસ્ય બ્રહ્મણો દેવાન્પ્રત્યંશાવતરણાજ્ઞાપનમ્॥ 5 ॥ અવતારાર્થં ઇન્દ્રેણ નારાયણપ્રાર્થના॥ 6 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-65-0 (2761)
જનમેજય ઉવાચ। 1-65-0x (314)
ય એતે કીર્તિતા બ્રહ્મન્યે ચાન્યે નાનુકીર્તિતાઃ।
સમ્યક્તાઞ્શ્રોતુમિચ્છામિરાજ્ઞશ્ચાન્યાન્સહસ્રશઃ॥ 1 ॥ 1-65-1 (2762)
યદર્થમિહ સંભૂતા દેવકલ્પા મહારથાઃ।
ભુવિ તન્મે મહાભાગ સમ્યગાખ્યાતુમર્હસિ॥ 1-65-2 (2763)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-65-3x (315)
રહસ્યં ખલ્વિદં રાજન્દેવાનામિતિ નઃ શ્રુતમ્।
તત્તુ તે કથયિષ્યામિ નમસ્કૃત્વા સ્વયંભુવે॥ 1-65-3 (2764)
ત્રિઃસપ્તકૃત્વઃ પૃથિવીં કૃત્વા નિઃક્ષિત્રયાં પુરા।
જામદગ્ન્યસ્તપસ્તેપે મહેન્દ્રે પર્વતોત્તમે॥ 1-65-4 (2765)
તદા નિઃક્ષત્રિયે લોકે ભાર્ગવેણ કૃતે સતિ।
બ્રાહ્મણાન્ક્ષત્રિયા રાજન્સુતાર્થિન્યોઽભિચક્રમુઃ॥ 1-65-5 (2766)
તાભિઃ સહ સમાપેતુર્બ્રાહ્મણાઃ સંશિતવ્રતાઃ।
ઋતાવૃતૌ નરવ્યાઘ્ર ન કામાન્નાનૃતૌ તથા॥ 1-65-6 (2767)
તેભ્યશ્ચ તેભિરે ગર્ભં ક્ષત્રિયાસ્તાઃ સહસ્રશઃ।
તતઃ સુષુવિરે રાજન્ક્ષત્રિયાન્વીર્યવત્તરાન્॥ 1-65-7 (2768)
કુમારાંશ્ચ કુમારીશ્ચ પુનઃ ક્ષત્રાભિવૃદ્ધયે।
એવં તદ્બ્રાહ્મણૈઃ ક્ષત્રં ક્ષત્રિયાસુ તપસ્વિભિઃ॥ 1-65-8 (2769)
જાતં વૃદ્ધં ચ ધર્મેણ સુદીર્ગેણાયુષાન્વિતમ્।
ચત્વારોઽપિ તતો વર્ણા બભૂવુર્બ્રાહ્મણોત્તરાઃ॥ 1-65-9 (2770)
અભ્યગચ્છન્નૃતૌ નારીં ન કામાન્નાનૃતૌ તથા।
તથૈવાન્યાનિ ભૂતાનિ તિર્યગ્યોનિગતાન્યપિ॥ 1-65-10 (2771)
ઋતૌ દારાંશ્ચ ગચ્છન્તિ તત્તથા ભરતર્ષભ।
તતોઽવર્ધન્ત ધર્મેણ સહસ્રશતજીવિનઃ॥ 1-65-11 (2772)
તાઃ પ્રજાઃ પૃથિવીપાલ ધર્મવ્રતપરાયણાઃ।
આધિભિર્વ્યાધિભિશ્ચૈવ વિમુક્તાઃ સર્વશો નરાઃ॥ 1-65-12 (2773)
અથેમાં સાગરોપાન્તાં ગાં ગજેન્દ્રગતાખિલામ્।
અધ્યતિષ્ઠત્પુનઃ ક્ષત્રં સશૈલવનપત્તનામ્॥ 1-65-13 (2774)
પ્રશાસતિ પુનઃ ક્ષત્રે ધર્મેણેમાં વસુન્ધરામ્।
બ્રાહ્મણાદ્યાસ્તતો વર્ણા લેભિરે મુદમુત્તમામ્॥ 1-65-14 (2775)
કામક્રોધોદ્ભવાન્દોષાન્નિરસ્ય ચ નરાધિપાઃ।
ધર્મેણ દણ્ડં દણ્ડેષુ પ્રણયન્તોઽન્વપાલયન્॥ 1-65-15 (2776)
તથા ધર્મપરે ક્ષત્રે સહસ્રાક્ષઃ શતક્રતુઃ।
સ્વાદુ દેશે ચ કાલે ચ વવર્ષાપ્યાયયન્પ્રજાઃ॥ 1-65-16 (2777)
ન બાલ એવ મ્રિયતે તદા કશ્ચિજ્જનાધિપ।
ન ચ સ્ત્રિયં પ્રજાનાતિ કશ્ચિદપ્રાપ્તયૌવનામ્॥ 1-65-17 (2778)
એવમાયુષ્મતીભિસ્તુ પ્રજાભિર્ભરતર્ષભ।
ઇયં સાગરપર્યન્તા સસાપૂર્યત મેદિની॥ 1-65-18 (2779)
ઈજિરે ચ મહાયજ્ઞૈઃ ક્ષત્રિયા બહુદક્ષિણૈઃ।
સાઙ્ગોપનિષદાન્વેદાન્વિપ્રાશ્ચાધીયતે તદા॥ 1-65-19 (2780)
ન ચ વિક્રીણતે બ્ર્હમ બ્રાહ્મણાશ્ચ તદા નૃપ।
ન ચ શૂદ્રસમભ્યાશે વેદાનુચ્ચારયન્ત્યુત॥ 1-65-20 (2781)
કારયન્તઃ કૃષિં ગોભિસ્તથા વૈશ્યાઃ ક્ષિતાવિહ।
યુઞ્જતે ધુરિ નો ગાશ્ચ કૃશાઙ્ગાંશ્ચાપ્યજીવયન્॥ 1-65-21 (2782)
ફેનપાંશ્ચ તથા વત્સાન્ન દુહન્તિ સ્મ માનવાઃ।
ન કૂટમાનૈર્વણિજઃ પણ્યં વિક્રીણતે તદા॥ 1-65-22 (2783)
કર્માણિ ચ નરવ્યાઘ્ર ધર્મોપેતાનિ માનવાઃ।
ધર્મમેવાનુપશ્યન્તશ્ચક્રુર્ધર્મપરાયણાઃ॥ 1-65-23 (2784)
સ્વકર્મનિરતાશ્ચાસન્સર્વે વર્ણા નરાધિપ।
એવં તદા નરવ્યાઘ્ર ધર્મો ન હ્રસતે ક્વચિત્॥ 1-65-24 (2785)
કાલે ગાવઃ પ્રસૂયન્તે નાર્યશ્ચ ભરતર્ષભ।
ભવન્ત્યૃતુષુ વૃક્ષાણાં પુષ્પાણિ ચ ફલાનિ ચ॥ 1-65-25 (2786)
એવં કૃતયુગે સમ્યગ્વર્તમાને તદા નૃપ।
આપૂર્યત મહી કૃત્સ્ના પ્રાણિભિર્બહુભિર્ભૃશમ્॥ 1-65-26 (2787)
એવં સમુદિતે લોકે માનુષે ભરતર્ષભ।
અસુરા જજ્ઞિરે ક્ષેત્રે રાજ્ઞાં તુ મનુજેશ્વર॥ 1-65-27 (2788)
આદિત્યૈર્હિ તદા દૈત્યા બહુશો નિર્જિતા યુધિ।
ઐશ્વર્યાદ્ધંશિતાઃ સ્વર્ગાત્સંબભૂવુઃ ક્ષિતાવિહ॥ 1-65-28 (2789)
ઇહ દેવત્વમિચ્છન્તો માનુષેષુ તપસ્વિનઃ।
જજ્ઞિરે ભુવિ ભૂતેષુ તેષુ તેષ્વસુરા વિભો॥ 1-65-29 (2790)
ગોષ્વશ્વેષુ ચ રાજેન્દ્ર ખરોષ્ટ્રમહિષેષુ ચ।
ક્રવ્યાત્સુ ચૈવ ભૂતેષુ ગજેષુ ચ મૃગેષુ ચ॥ 1-65-30 (2791)
જાતૈરિહ મહીપાલ જાયમાનૈશ્ચ તૈર્મહી।
ન શશાકાત્મનાત્માનમિયં ધારયિતું ધરા॥ 1-65-31 (2792)
અથ જાતા મહીપાલાઃ કેચિદ્બહુમદાન્વિતાઃ।
દિતેઃ પુત્રા દનોશ્ચૈવ તદા લોકાદિહ ચ્યુતાઃ॥ 1-65-32 (2793)
વીર્યવન્તોઽવલિપ્તાસ્તે નાનારૂપધરા મહીમ્।
ઇમાં સાગરપર્યન્તાં પરીયુરરિમર્દનાઃ॥ 1-65-33 (2794)
બ્રાહ્મણાન્ક્ષત્રિયાન્વૈશ્યાઞ્શૂદ્રાંશ્ચૈવાપ્યપીડયન્।
અન્યાનિ ચૈવ સત્વાનિ પીડયામાસુરોજસા॥ 1-65-34 (2795)
ત્રાસયન્તોઽભિનિઘ્નન્તઃ સર્વભૂતગણાંશ્ચ તે।
વિચેરુઃ સર્વશો રાજન્મહીં શતસહસ્રશઃ॥ 1-65-35 (2796)
આશ્રમસ્થાન્મહર્ષીંશ્ચ ધર્ષયન્તસ્તતસ્તતઃ।
અબ્રહ્મણ્યા વીર્યમદા મત્તા મદબલેન ચ॥ 1-65-36 (2797)
એવં વીર્યબલોત્સિક્તૈર્ભૂરિયં તૈર્મહાસુરૈઃ।
પીડ્યમાના મહી રાજન્બ્રહ્માણમુપચક્રમે॥ 1-65-37 (2798)
ન હ્યમી ભૂતસત્વૌઘાઃ પન્નગાઃ સનગાં મહીમ્।
તદા ધારયિતું શેકુરાક્રાન્તાં દાનવૈર્બલાત્॥ 1-65-38 (2799)
તતો મહી મહીપાલ ભારાર્તા ભયપીડિતા।
જગામ શરણં દેવં સર્વભૂતપિતામહમ્॥ 1-65-39 (2800)
સા સંવૃતં મહાભાગૈર્દેવદ્વિજમહર્ષિભિઃ।
દદર્શ દેવં બ્રહ્માણં લોકકર્તારમવ્યયમ્॥ 1-65-40 (2801)
ગન્ધર્વૈરપ્સરોભિશ્ચ બન્દિકર્મસુ નિષ્ઠિતૈઃ।
વન્દ્યમાનં મુદોપતૈર્વવન્દે ચૈનમેત્ય સા॥ 1-65-41 (2802)
અથ વિજ્ઞાપયામાસ ભૂમિસ્તં શરણાર્થિની।
સન્નિધૌ લોકપાલાનાં સર્વેષામેવ ભારત॥ 1-65-42 (2803)
તત્પ્રધાનાત્મનસ્તસ્ય ભૂમેઃ કૃત્યં સ્વયંભુવઃ।
પૂર્વમેવાભવદ્રાજન્વિદિતં પરમેષ્ઠિનઃ॥ 1-65-43 (2804)
સ્રષ્ટા હિ જગતઃ કસ્માન્ન સંબુધ્યેત ભારત।
સસુરાસુરલોકાનામશેષેણ મનોગતમ્॥ 1-65-44 (2805)
તામુવાચ મહારાજ ભૂમિં ભૂમિપતિઃ પ્રભુઃ।
પ્રભવઃ સર્વભૂતાનામીશઃ શંભુઃ પ્રજાપતિઃ॥ 1-65-45 (2806)
બ્રહ્મોવાચ। 1-65-46x (316)
યદર્થમભિસંપ્રાપ્તા મત્સકાશં વસુન્ધરે।
તદર્થં સન્નિયોક્ષ્યામિ સર્વાનેવ દિવૌકસઃ॥ 1-65-46 (2807)
`ઉત્તિષ્ઠ ગચ્છ વસુધે સ્વસ્થાનમિતિ સાઽગમત્।' 1-65-47 (2808)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
ઇત્યુક્ત્વા સ મહીં દેવો બ્રહ્મા રાજન્વિસૃજ્ય ચ।
આદિદેશ તદા સર્વાન્વિબુધાન્ભૂતકૃત્સ્વયમ્॥ 1-65-47x (317)
અસ્યા ભૂમેર્નિરસિતું ભારં ભાગૈઃ પૃથક્પૃથક્।
અસ્યામેવ પ્રસૂયધ્વં તિરોધાયેતિ ચાબ્રવીત્॥ 1-65-48 (2809)
તથૈવ ચ સમાનીય ગન્ધર્વાપ્સરસાં ગણાન્।
ઉવાચ ભગવાન્સર્વાનિદં વચનમર્થવત્॥ 1-65-49 (2810)
બ્રહ્મોવાચ। 1-65-50x (318)
સ્વૈઃ સ્વૈરંશૈઃ પ્રસૂયધ્વં યથેષ્ટં માનેષેષુ ચ। 1-65-50 (2811)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
અથ શક્રાદયઃ સર્વે શ્રુત્વા સુરગુરોર્વચઃ।
તથ્યમર્થ્યં ચ પથ્યં ચ તસ્ય તે જગૃહુસ્તદા॥ 1-65-50x (319)
અથ તે સર્વશોંશૈઃ સ્વૈર્ગન્તું ભૂમિં કૃતક્ષણાઃ।
નારાયણમમિત્રઘ્નં વૈકુણ્ઠમુપચક્રમુઃ॥ 1-65-51 (2812)
યઃ સ ચક્રગદાપાણિઃ પીતવાસાઃ શિતિપ્રભઃ।
પદ્મનાભઃ સુરારિઘ્નઃ પૃથુચાર્વઞ્ચિતેક્ષણઃ॥ 1-65-52 (2813)
પ્રજાપતિપતિર્દેવઃ સુરનાથો મહાબલઃ।
શ્રીવત્સાઙ્કો હૃષીકેશઃ સર્વદૈવતપૂજિતઃ॥ 1-65-53 (2814)
તં ભુવઃ શોધનાયેન્દ્ર ઉવાચ પુરુષોત્તમમ્।
અંશેનાવતરેત્યેવં તથેત્યાહ ચ તં હરિઃ॥ ॥ 1-65-54 (2815)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ અંશાવતરણપર્વણિ પઞ્ચષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 65 ॥ ॥ સમાપ્તમંશાવતરણપર્વ ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-65-4 ત્રિઃસપ્તકૃત્વા એકવિંશતિવારાન્॥ 1-65-13 હે ગજેન્દ્રગત હે ગજેન્દ્રગમન॥ 1-65-20 બ્રહ્મ વેદં ન વિક્રીણતે ભૃતકાધ્યાપનં ન કુર્વત ઇત્યર્થઃ॥ 1-65-21 વૈશ્યાઃ સ્વયં ધુરિ ગા બલીવર્દાન્ ન યુઞ્જતે॥ 1-65-22 ફેનપાન્ અતૃણાદાનભિલક્ષ્ય ન દુહન્તિ ધેનૂરિતિ શેષઃ। કૂટમાનૈઃ કપટતુલાપ્રસ્થાદિભિઃ॥ 1-65-29 દેવત્વં રાજત્વમ્॥ 1-65-36 મહી ઉપચક્રમે ગન્તુમિતિ શેષઃ॥ 1-65-48 તિરોધાય સ્વંસ્વં રૂપં પ્રચ્છાદ્ય॥ 1-65-54 શોધનાય કણ્ટકભૂતખલોન્મૂલનાય॥ પઞ્ચષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 65 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 066
॥ શ્રીઃ ॥
1.66. અધ્યાયઃ 066
(અથ સંભવપર્વ ॥ 7 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
અદિત્યાદિદક્ષકન્યાવંશકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-66-0 (2816)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-66-0x (320)
અથ નારાયણેનેન્દ્રશ્ચકાર સહ સંવિદમ્।
અવતર્તું મહીં સ્વર્ગાદંશતઃ મહિતઃ સુરૈઃ॥ 1-66-1 (2817)
આદિશ્ય ચ સ્વયં શક્રઃ સર્વાનેવ દિવૌકસઃ।
નિર્જગામ પુનસ્તસ્માત્ક્ષયાન્નારાયણસ્ય હ॥ 1-66-2 (2818)
તેઽમરારિવિનાશાય સર્વલોકહિતાય ચ।
અવતેરુઃ ક્રમેણૈવ મહીં સ્વર્ગાદ્દિવૌકસઃ॥ 1-66-3 (2819)
તતો બ્રહ્મર્ષિવંશેષુ પાર્થિવર્ષિકુલેષુ ચ।
જજ્ઞિરે રાજશાર્દૂલ યથાકામં દિવૌકસઃ॥ 1-66-4 (2820)
દાનવાન્રાક્ષસાંશ્ચૈવ ગન્ધર્વાન્પન્નગાંસ્તથા।
પુરુષાદાનિ ચાન્યાનિ જઘ્નુઃ સત્વાન્યનેકશઃ॥ 1-66-5 (2821)
દાનવા રાક્ષસાશ્ચૈવ ગન્ધર્વાઃ પન્નગાસ્તથા।
ન તાન્બલસ્થાન્બાલ્યેઽપિ જઘ્નુર્ભરતસત્તમ॥ 1-66-6 (2822)
જનમેજય ઉવાચ। 1-66-7x (321)
દેવદાનવસઙ્ઘાનાં ગન્ધર્વાપ્સરસાં તથા।
માનવાનાં ચ સર્વેષાં તથા વૈ યક્ષરક્ષસામ્॥ 1-66-7 (2823)
શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વેન સંભવં કૃત્સ્નમાદિતઃ।
પ્રાણિનાં ચૈવ સર્વેષાં સંભવં વક્તુમર્હસિ॥ 1-66-8 (2824)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-66-9x (322)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ નમસ્કૃત્ય સ્વયંભુવે।
સુરાદીનામહં સમ્યગ્લોકાનાં પ્રભવાપ્યયમ્॥ 1-66-9 (2825)
બ્રહ્મણો માનસાઃ પુત્રા વિદિતાઃ ષણ્મહર્ષયઃ।
મરીચિરત્ર્યહ્ગિરસૌ પુલસ્ત્યઃ પુલહઃ ક્રતુઃ॥ 1-66-10 (2826)
મરીચેઃ કશ્યપઃ પુત્રઃ કશ્યપાત્તુ ઇમાઃ પ્રજાઃ।
પ્રજજ્ઞિરે મહાભાગા દક્ષકન્યાસ્ત્રયોદશ॥ 1-66-11 (2827)
અદિતિર્દિતિર્દનુઃ કાલા દનાયુઃ સિંહિકા તથા।
ક્રોધા પ્રાધા ચ વિશ્વા ચ વિનતા કપિલા મુનિઃ॥ 1-66-12 (2828)
કદ્રૂશ્ચ મનુજવ્યાઘ્ર દક્ષકન્યૈવ ભારત।
એતાસાં વીર્યસંપન્નં પુત્રપૌત્રમનન્તકમ્॥ 1-66-13 (2829)
અદિત્યાં દ્વાદશાદિત્યાઃ સંભૂતા ભુવનેશ્વરાઃ।
યે રાજન્નામતસ્તાંસ્તે કીર્તયિષ્યામિ ભારત॥ 1-66-14 (2830)
ધાતા મિત્રોઽર્યમા શક્રો વરુણસ્ત્વંશ એવ ચ।
ભગો વિવસ્વાન્પૂષા ચ સવિતા દશમસ્તથા॥ 1-66-15 (2831)
એકાદશસ્તથા ત્વષ્ટા દ્વાદશો વિષ્ણુરુચ્યતે।
જઘન્યજસ્તુ સર્વેષામાદિત્યાનાં ગુણાધિકઃ॥ 1-66-16 (2832)
એક એવ દિતેઃ પુત્રો હિરણ્યકશિપુઃ સ્મૃતઃ।
નામ્ના ખ્યાતાસ્તુ તસ્યેમે પઞ્ચ પુત્રા મહાત્મનઃ॥ 1-66-17 (2833)
પ્રહ્લાદઃ પૂર્વજસ્તેષાં સંહ્લાદસ્તદનન્તરમ્।
અનુહ્લાદસ્તૃતીયોઽભૂત્તસ્માચ્ચ શિબિબાષ્કલૌ॥ 1-66-18 (2834)
પ્રહ્લાદસ્ય ત્રયઃ પુત્રાઃ ખ્યાતાઃ સર્વત્ર ભારત।
વિરોચનશ્ચ કુમ્ભશ્ચ નિકુમ્ભશ્ચેતિ ભારત॥ 1-66-19 (2835)
વિરોચનસ્ય પુત્રોઽભૂદ્બલિરેકઃ પ્રતાપવાન્।
બલેશ્ચ પ્રથિતઃ પુત્રો બાણો નામ મહાસુરઃ॥ 1-66-20 (2836)
રુદ્રસ્યાનુચરઃ શ્રીમાન્મહાકાલેતિ યં વિદુઃ।
ચત્વારિંશદ્દનોઃ પુત્રાઃ ખ્યાતાઃ સર્વત્ર ભારત॥ 1-66-21 (2837)
તેષાં પ્રથમજો રાજા વિપ્રચિત્તિર્મહાયશાઃ।
શમ્બરો નમુચિશ્ચૈવ પુલોમા ચેતિ વિશ્રુતઃ॥ 1-66-22 (2838)
અસિલોમા ચ કેશી ચ દુર્જયશ્ચૈવ દાનવઃ।
અયઃશિરા અશ્વશિરા અશ્વશહ્કુશ્ચ વીર્યવાન્॥ 1-66-23 (2839)
તથા ગગનમૂર્ધા ચ વેગવાન્કેતુમાંશ્ચ સઃ।
સ્વર્ભાનુરશ્વોઽશ્વપતિર્વૃષપર્વાઽજકસ્તથા॥ 1-66-24 (2840)
અશ્વગ્રીવશ્ચ સૂક્ષ્મશ્ચ તુહુણ્ડશ્ચ મહાબલઃ।
ઇષુપાદેકચક્રશ્ચ વિરૂપાક્ષહરાહરૌ॥ 1-66-25 (2841)
નિચન્દ્રશ્ચ નિકુમ્ભશ્ચ કુપટઃ કપટસ્તથા।
શરભઃ શલભશ્ચૈવ સૂર્યાચન્દ્રમસૌ તથા।
એતે ખ્યાતા દનોર્વંશે દાનવાઃ પરિકીર્તિતાઃ॥ 1-66-26 (2842)
અન્યૌ તુ ખલુ દેવાનાં સૂર્યાચન્દ્રમસૌ સ્મૃતૌ।
અન્યૌ દાનવમુખ્યાનાં સૂર્યાચન્દ્રમસૌ તથા॥ 1-66-27 (2843)
ઇમે ચ વંશાઃ પ્રથિતાઃ સત્વવન્તો મહાબલાઃ।
દનુપુત્રા મહારાજ દશ દાનવવંશજાઃ॥ 1-66-28 (2844)
એકાક્ષો મૃતપો વીરઃ પ્રલમ્બનરકાવપિ।
વાતાપિઃ શત્રુતપનઃ શઠશ્ચૈવ મહાસુરઃ॥ 1-66-29 (2845)
ગવિષ્ઠશ્ચ વનાયુશ્ચ દીર્ઘજિહ્વશ્ચ દાનવઃ।
અસઙ્ખ્યેયાઃ સ્મૃતાસ્તેષાં પુત્રાઃ પૌત્રાશ્ચ ભારત॥ 1-66-30 (2846)
સિંહિકા સુષુવે પુત્રં રાહું ચન્દ્રાર્કમર્દનમ્।
સુચન્દ્રં ચન્દ્રહર્તારં તથા ચન્દ્રપ્રમર્દનમ્॥ 1-66-31 (2847)
ક્રૂરસ્વભાવં ક્રૂરાયાઃ પુત્રપૌત્રમનન્તકમ્।
ગણઃ ક્રોધવશો નામ ક્રૂરકર્માઽરિમર્દનઃ॥ 1-66-32 (2848)
દનાયુષઃ પુનઃ પુત્રાશ્ચત્વારોઽસુરપુંગવાઃ।
વિક્ષરો બલવીરૌ ચ વૃત્રશ્ચૈવ મહાસુરઃ॥ 1-66-33 (2849)
કાલાયાઃ પ્રથિતાઃ પુત્રાઃ કાલકલ્પાઃ પ્રહારિણઃ।
પ્રવિખ્યાતા મહાવીર્યા દાનવેષુ પરન્તપાઃ॥ 1-66-34 (2850)
વિનાશનશ્ચ ક્રોધશ્ચ ક્રોધહન્તા તથૈવ ચ।
ક્રોધશત્રુસ્તથૈવાન્યે કાલકેયા ઇતિ શ્રુતાઃ॥ 1-66-35 (2851)
અસુરાણામુપાધ્યાયઃ શક્રસ્ત્વષિસુતોઽભવત્।
ખ્યાતાશ્ચોશનસઃ પુત્રાશ્ચત્વારોઽસુરયાજકાઃ॥ 1-66-36 (2852)
ત્વષ્ટા ધરસ્તથાત્રિશ્ચ દ્વાવન્યૌ રૌદ્રકર્મિણૌ।
તેજસા સૂર્યસંકાશા બ્રહ્મલોકપરાયણાઃ॥ 1-66-37 (2853)
ઇત્યેષ વંશપ્રભવઃ કથિતસ્તે તરસ્વિનામ્।
અસુરાણાં સુરાણાં ચ પુરાણે સંશ્રુતો મયા॥ 1-66-38 (2854)
એતેષાં યદપત્યં તુ ન શક્યં તદશેષતઃ॥
પ્રસંખ્યાતું મહીપાલ ગુણભૂતમનન્તકમ્॥ 1-66-39 (2855)
તાર્ક્ષ્યશ્ચારિષ્ટનેમિશ્ચ તથૈવ ગરુડારુણૌ।
આરુણિર્વારુણિશ્ચૈવ વૈનતેયાઃ પ્રકીર્તિતાઃ॥ 1-66-40 (2856)
શેષોઽનન્તો વાસુકિશ્ચ તક્ષકશ્ચ ભુજઙ્ગમઃ।
કૂર્મશ્ચ કુલિકશ્ચૈવ કાદ્રવેયાઃ પ્રકીર્તિતાઃ॥ 1-66-41 (2857)
ભીમસેનોગ્રસેનૌ ચ સુપર્ણો વરુણસ્તથા।
ગોપતિર્ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ સૂર્યવર્ચાશ્ચ સપ્તમઃ॥ 1-66-42 (2858)
સત્યવાગર્કપર્ણશ્ચ પ્રયુતશ્ચાપિ વિશ્રુતઃ।
ભીમશ્ચિત્રરથશ્ચૈવ વિખ્યાતઃ સર્વવિદ્વશી॥ 1-66-43 (2859)
તથા શાલિશિરા રાજન્પર્જન્યશ્ચ ચતુર્દશઃ।
કલિઃ પઞ્ચદશસ્તેષાં નારદશ્ચૈવ ષોડશઃ॥
ઇત્યેતે દેવગન્ધર્વા મૌનેયાઃ પરિકીર્તિતાઃ॥ 1-66-44 (2860)
અથ પ્રભૂતાન્યન્યાનિ કીર્તયિષ્યામિ ભારત।
અનવદ્યાં મનું વંશામસુરાં માર્ગણપ્રિયામ્॥ 1-66-45 (2861)
અરૂપાં સુભગાં ભાસીમિતિ પ્રાધા વ્યજાયત।
સિદ્ધઃ પૂર્ણશ્ચ બર્હિશ્ચ પૂર્ણાયુશ્ચ મહાયશાઃ॥ 1-66-46 (2862)
બ્રહ્મચારી રતિગુણઃ સુપર્ણશ્ચૈવ સપ્તમઃ।
વિશ્વાવસુશ્ચ ભાનુશ્ચ સુચન્દ્રો દશમસ્તથા॥ 1-66-47 (2863)
ઇત્યેતે દેવગન્ધર્વાઃ પ્રાધેયાઃ પરિકીર્તિતાઃ।
ઇમં ત્વપ્સરસાં વંશં વિદિતં પુણ્યલક્ષણમ્॥ 1-66-48 (2864)
અરિષ્ટાઽસૂત સુભગા દેવી દેવર્ષિતઃ પુરા।
અલમ્બુષા મિશ્રકેશી વિદ્યુત્પર્ણા તિલોત્તમા॥ 1-66-49 (2865)
અરુણા રક્ષિતા ચૈવ રમ્બા તદ્વન્મનોરમા।
કેશિની ચ સુબાહુશ્ચ સુરતા સુરજા તથા॥ 1-66-50 (2866)
સુપ્રિયા ચાતિબાહુશ્ચ વિખ્યાતૌ ચ હાહા હૂહૂઃ।
તુમ્બુરુશ્ચેતિ ચત્વારઃ સ્મૃતા ગન્ધર્વસત્તમાઃ॥ 1-66-51 (2867)
અમૃતં બ્રાહ્મણા ગાવો ગન્ધર્વાપ્સરસસ્તથા।
અપત્યં કપિલાયાસ્તુ પુરાણે પરિકીર્તિતમ્॥ 1-66-52 (2868)
ઇતિ તે સર્વભૂતાનાં સંભવઃ કથિતો મયા।
યથાવત્સંપરિખ્યાતો ગન્ધર્વાપ્સરસાં તથા॥ 1-66-53 (2869)
ભુજંગાનાં સુપર્ણાનાં રુદ્રાણાં મરુતાં તથા।
ગવાં ચ બ્રાહ્મણાનાં ચ શ્રીમતાં પુણ્યકર્મણામ્॥ 1-66-54 (2870)
આયુષ્યશ્ચૈવ પુણ્યશ્ચ ધન્યઃ શ્રુતિસુખાવહઃ।
શ્રોતવ્યશ્ચૈવ સતતં શ્રાવ્યશ્ચૈવાનસૂયતા॥ 1-66-55 (2871)
ઇમં તુ વંશં નિયમેન યઃ પઠે-
ન્મહાત્મનાં બ્રાહ્મણદેવસન્નિધૌ।
અપત્યલાભં લભતે સ પુષ્કલં
શ્રિયં યશઃ પ્રેત્ય ચ શોભનાં ગતિમ્॥ ॥ 1-66-56 (2872)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ષટ્ષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 66 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-66-2 ક્ષયાત્ સ્થાનાત્॥ 1-66-16 જઘન્યજઃ પશ્ચાજ્જાતઃ॥ 1-66-32 ક્રૂરાયાઃ ક્રોધાયાઃ॥ 1-66-39 ગુણભૂતપ્રધાનરૂપમ્॥ ષટ્ષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 66 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 067
॥ શ્રીઃ ॥
1.67. અધ્યાયઃ 067
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ઋષ્યાદિવંશકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-67-0 (2873)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-67-0x (323)
બ્રહ્મણો માનસાઃ પુત્રા વિદિતાઃ ષણ્મહર્ષયઃ।
એકાદશ સુતાઃ સ્થાણોઃ ખ્યાતાઃ પરમતેજસઃ॥ 1-67-1 (2874)
મૃગવ્યાધશ્ચ સર્પશ્ચ નિર્ઋતિશ્ચ મહાયશાઃ।
અજૈકપાદહિર્બિધ્ન્યઃ પિનાકી ચ પરન્તપઃ॥ 1-67-2 (2875)
દહનોઽથેશ્વરશ્ચૈવ કપાલી ચ મહાદ્યુતિઃ।
સ્થાણુર્ભગશ્ચ ભગવાન્ રુદ્રા એકાદશ સ્મૃતાઃ॥ 1-67-3 (2876)
મરીચિરઙ્ગિરા અત્રિઃ પુલસ્ત્યઃ પુલહઃ ક્રતુઃ।
ષડેતે બ્રહ્મણઃ પુત્રા વીર્યવન્તો મહર્ષયઃ॥ 1-67-4 (2877)
ત્રયસ્ત્વઙ્ગિરસઃ પુત્રા લોકે સર્વત્ર વિશ્રુતાઃ।
બૃહસ્પતિરુતથ્યશ્ચ સંવર્તશ્ચ ધૃતવ્રતાઃ॥ 1-67-5 (2878)
અત્રેસ્તુ બહવઃ પુત્રાઃ શ્રૂયન્તે મનુજાધિપ।
સર્વે વેદવિદઃ સિદ્ધાઃ શાન્તાત્માનો મહર્ષયઃ॥ 1-67-6 (2879)
રાક્ષસાશ્ચ પુલસ્ત્યસ્ય વાનરાઃ કિન્નરાસ્તથા।
યક્ષાશ્ચ મનુજવ્યાઘ્ર પુત્રાસ્તસ્ય ચ ધીમતઃ॥ 1-67-7 (2880)
પુલહસ્ય સુતા રાજઞ્શરભાશ્ચ પ્રકીર્તિતાઃ।
સિંહાઃ કિપુરુષા વ્યાઘ્રા ઋક્ષા ઈહામૃગાસ્તથા॥ 1-67-8 (2881)
ક્રતોઃ ક્રતુસમાઃ પુત્રાઃ પતઙ્ગસહચારિણઃ।
વિશ્રુતાસ્ત્રિષુ લોકેષુ સત્યવ્રતપરાયણાઃ॥ 1-67-9 (2882)
દક્ષસ્ત્વજાયતાઙ્ગુષ્ઠાદ્દક્ષિણાદ્ભગવાનૃષિઃ।
બ્રહ્મણઃ પૃથિવીપાલ શાન્તાત્મા સુમહાતપાઃ॥ 1-67-10 (2883)
વામાદજાયતાઙ્ગુષ્ઠાદ્ભાર્યા તસ્ય મહાત્મનઃ।
તસ્યાં પઞ્ચાશતં કન્યાઃ સ એવાજનયન્મુનિઃ॥ 1-67-11 (2884)
તાઃ સર્વાસ્ત્વનવદ્યાઙ્ગ્યઃ કન્યાઃ કમલલોચનાઃ।
પુત્રિકાઃ સ્થાપયામાસ નષ્ટપુત્રઃ પ્રજાપતિઃ॥ 1-67-12 (2885)
દદૌ સ દશ ધર્માય સપ્તવિંશતિમિન્દવે।
દિવ્યેન વિધિના રાજન્કશ્યપાય ત્રયોદશ॥ 1-67-13 (2886)
નામતો ધર્મપત્ન્યસ્તાઃ કીર્ત્યમાના નિબોધ મે।
કીર્તિર્લક્ષ્મીર્ધૃતિર્મેધા પુષ્ટિઃ શ્રદ્ધા ક્રિયા તથા॥ 1-67-14 (2887)
બુદ્ધિર્લજ્જા મતિશ્ચૈવ પત્ન્યો ધર્મસ્ય તા દશ।
દ્વારાણ્યેતાનિ ધર્મસ્ય વિહિતાનિ સ્વયંભુવા॥ 1-67-15 (2888)
સપ્તવિંશતિઃ સોમસ્ય પત્ન્યો લોકસ્ય વિશ્રુતાઃ।
કાલસ્ય નયને યુક્તાઃ સોમપત્ન્યાઃ શુચિવ્રતાઃ॥ 1-67-16 (2889)
સર્વા નક્ષત્રયોગિન્યો લોકયાત્રાવિધાનતઃ।
પૈતામહો મુનિર્દેવસ્તસ્ય પુત્રઃ પ્રજાપતિઃ।
તસ્યાષ્ટૌ વસવઃ પુત્રાસ્તેષાં વક્ષ્યામિ વિસ્તરમ્॥ 1-67-17 (2890)
ધરો ધ્રુવશ્ચ સોમશ્ચ અહશ્ચૈવાનિલોઽનલઃ।
પ્રત્યૂષશ્ચ પ્રભાસશ્ચ વસવોઽષ્ટૌ પ્રકીર્તિતાઃ॥ 1-67-18 (2891)
ધૂમ્રાયાસ્તુ ધરઃ પુત્રો બ્રહ્મવિદ્યો ધ્રુવસ્તથા।
ચન્દ્રમાસ્તુ મનસ્વિન્યાઃ શ્વાસાયાઃ શ્વસનસ્તથા॥ 1-67-19 (2892)
રતાયાશ્ચાપ્યહઃ પુત્રઃ શાણ્ડિલ્યાશ્ચ હુતાશનઃ।
પ્રત્યૂષશ્ચ પ્રભાસશ્ચ પ્રભાતાયાઃ સુતૌ સ્મૃતૌ॥ 1-67-20 (2893)
ધરસ્ય પુત્રો દ્રવિણો હુતહવ્યવહસ્તથા।
`આપસ્ય પુત્રો વૈતણ્ડ્યઃ શ્રમઃ શાન્તોમુનિસ્તથા'।
ધ્રુવસ્ય પુત્રો ભગવાન્કાલો લોકપ્રકાલનઃ॥ 1-67-21 (2894)
સોમસ્ય તુ સુતો વર્ચા વર્ચસ્વી યેન જાયતે।
મનોહરાયાઃ શિશિરઃ પ્રાણોઽથ રમણસ્તથા॥ 1-67-22 (2895)
અહ્નઃ સુતસ્તથા જ્યોતિઃ શમઃ શાન્તસ્તથા મુનિઃ।
અગ્નેઃ પુત્રઃ કુમારસ્તુ શ્રીમાઞ્છરવણાલયઃ॥ 1-67-23 (2896)
તસ્ય શાખો વિશાખશ્ચ નૈગમેયશ્ચ પૃષ્ઠજઃ।
કૃત્તિકાભ્યુપપત્તેશ્ચ કાર્તિકેય ઇતિ સ્મૃતઃ॥ 1-67-24 (2897)
અનિલસ્ય શિવા ભાર્યા તસ્યાઃ પુત્રો મનોજવઃ।
અવિજ્ઞાતગતિશ્ચૈવ દ્વૌ પુત્રાવનિલસ્ય તુ॥ 1-67-25 (2898)
પ્રત્યૂષસ્ય વિદુઃ પુત્રમૃષિં નામ્નાઽથ દેવલમ્।
દ્વૌ પુત્રૌ દેવલસ્યાપિ ક્ષમાવન્તૌ મનીષિણૌ।
બૃહસ્પતેસ્તુ ભગિની વરસ્ત્રી બ્રહ્મવાદિની॥ 1-67-26 (2899)
યોગસિદ્ધા જગત્કૃત્સ્નમસક્તા વિચચાર હ।
પ્રભાસસ્ય તુ ભાર્યા સા વસૂનામષ્ટમસ્ય હ॥ 1-67-27 (2900)
વિશ્વકર્મા મહાભાગો જજ્ઞે શિલ્પપ્રજાપતિઃ।
કર્તા શિલ્પસહસ્રાણાં ત્રિદશાનાં ચ વર્ધકિઃ॥ 1-67-28 (2901)
ભૂષણાનાં ચ સર્વેષાં કર્તા શિલ્પવતાં વરઃ।
યો દિવ્યાનિ વિમાનાનિ ત્રિદશાનાં ચકારહ॥ 1-67-29 (2902)
મનુષ્યાશ્ચોપજીવન્તિ યસ્ય શિલ્પં મહાત્મનઃ।
પૂજયન્તિ ચ યં નિત્યં વિશ્વકર્માણમવ્યયમ્॥ 1-67-30 (2903)
સ્તનં તુ દક્ષિણં ભિત્ત્વા બ્રહ્મણો નરવિગ્રહઃ।
નિઃસૃતો ભગવાન્ધર્મઃ સર્વલોકસુખાવહઃ॥ 1-67-31 (2904)
ત્રયસ્તસ્ય વરાઃ પુત્રાઃ સર્વભૂતમનોહરાઃ।
શમઃ કામશ્ચ હર્ષશ્ચ તેજસા લોકધારિણઃ॥ 1-67-32 (2905)
કામસ્ય તુ રતિર્ભાર્યા શમસ્ય પ્રાપ્તિરઙ્ગના।
નન્દા તુ ભાર્યા હર્ષસ્ય યાસુ લોકાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ॥ 1-67-33 (2906)
મરીચેઃ કશ્યપઃ પુત્રઃ કશ્યપસ્ય સુરાસુરાઃ।
જજ્ઞિરે નૃપશાર્દૂલ લોકાનાં પ્રભવસ્તુ સઃ॥ 1-67-34 (2907)
ત્વાષ્ટ્રી તુ સવિતુર્ભાર્યા વડવારૂપધારિણી।
અસૂયત મહાભાગા સાન્તરિક્ષેઽસ્વિનાવુભૌ॥ 1-67-35 (2908)
દ્વાદશૈવાદિતેઃ પુત્રાઃ શક્રમુખ્યા નરાધિપ।
તેષામવરજો વિષ્ણુર્યત્ર લોકાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ॥ 1-67-36 (2909)
ત્રયસ્ત્રિંશત યત્યેતે દેવાસ્તેષામહં તવ।
અન્વયં સંપ્રવક્ષ્યામિ પક્ષૈશ્ચ કુલતો ગણાન્॥ 1-67-37 (2910)
રુદ્રાણામપરઃ પક્ષઃ સાધ્યાનાં મરુતાં તથા।
વસૂનાં ભાર્ગવં વિદ્યાદ્વિશ્વેદેવાંસ્તથૈવ ચ॥ 1-67-38 (2911)
વૈનતેયસ્તુ ગરુડો બલવાનરુણસ્તથા।
બૃહસ્પતિશ્ચ ભગવાનાદિત્યેષ્વેવ ગણ્યતે॥ 1-67-39 (2912)
અશ્વિનૌ ગુહ્યકાન્વિદ્ધિ સર્વૌષધ્યસ્તથા પશૂન્।
એતે દેવગણા રાજન્કીર્તિતાસ્તેઽનુપૂર્વશઃ॥ 1-67-40 (2913)
યાન્કીર્તયિત્વા મનુજઃ સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે।
બ્રહ્મણો હૃદયં ભિત્ત્વા નિઃસૃતો ભગવાન્ભૃગુઃ॥ 1-67-41 (2914)
ભૃગોઃ પુત્રઃ કવિર્વિદ્વાઞ્છુક્રઃ કવિસુતો ગ્રહઃ।
ત્રૈલોક્યપ્રાણયાત્રાર્થં વર્ષાવર્ષે ભયાભયે।
સ્વયંભુવા નિયુક્તઃ સન્ભુવનં પરિધાવતિ॥ 1-67-42 (2915)
યોગાચાર્યો મહાબુદ્ધિર્દૈત્યાનામભવદ્ગુરુઃ।
સુરાણાં ચાપિ મેધાવી બ્રહ્મચારી યતવ્રતઃ॥ 1-67-43 (2916)
તસ્મિન્નિયુક્તે વિધિના યોગક્ષેમાય ભાર્ગવે।
અન્યમુત્પાદયામાસ પુત્રં ભૃગુરનિન્દિતમ્॥ 1-67-44 (2917)
ચ્યવનં દીપ્તતપસં ધર્માત્માનં યશસ્વિનમ્।
યઃ સ રોષાચ્ચ્યુતો ગર્ભાન્માતુર્મોક્ષાય ભારત॥ 1-67-45 (2918)
આરુષી તુ મનોઃ કન્યા તસ્ય પત્ની મનીષિણઃ।
ઔર્વસ્તસ્યાં સમભવદૂરું ભિત્ત્વા મહાયશાઃ॥ 1-67-46 (2919)
મહાતેજા મહાવીર્યો બાલ એવ ગુણૈર્યુતઃ।
ઋચીકસ્તસ્ય પુત્રસ્તુ જમદગ્નિસ્તતોઽભવત્॥ 1-67-47 (2920)
જમદગ્નેસ્તુ ચત્વાર આસન્પુત્રા મહાત્મનઃ।
રામસ્તેષાં જઘન્યોઽભૂદજઘન્યૈર્ગુણૈર્યુતઃ।
સર્વશસ્ત્રેષુ કુશલઃ ક્ષત્રિયાન્તકરો વશી॥ 1-67-48 (2921)
ઔર્વસ્યાસીત્પુત્રશતં જમદગ્નિપુરોગમમ્।
તેષાં પુત્રસહસ્રાણિ બભૂવુર્ભુવિ વિસ્તરઃ॥ 1-67-49 (2922)
દ્વૌ પુત્રો બ્રહ્મણસ્ત્વન્યૌ યયોસ્તિષ્ઠતિ લક્ષણમ્।
લોકે ધાતા વિધાતા ચ યૌ સ્થિતૌ મનુના સહ॥ 1-67-50 (2923)
તયોરેવ સ્વસા દેવી લક્ષ્મીઃ પદ્મગૃહા શુભા।
તસ્યાસ્તુ માનસાઃ પુત્રાસ્તુરગા વ્યોમચારિણઃ॥ 1-67-51 (2924)
વરુણસ્ય ભાર્યા યા જ્યેષ્ઠા શુક્રાદ્દેવી વ્યજાયત।
તસ્યાઃ પુત્રં બલં વિદ્ધિ સુરાં ચ સુરનન્દિનીમ્॥ 1-67-52 (2925)
પ્રજાનામન્નકામાનામન્યોન્યપરિભક્ષણાત્।
અધર્મસ્તત્ર સંજાતઃ સર્વભૂતવિનાશકઃ॥ 1-67-53 (2926)
તસ્યાપિ નિર્ઋતિર્ભાર્યા નૈર્ઋતા યેન રાક્ષસાઃ।
ઘોરાસ્તસ્યાસ્ત્રયઃ પુત્રાઃ પાપકર્મરતાઃ સદા॥ 1-67-54 (2927)
ભયો મહાભયશ્ચૈવ મૃત્યુર્ભૂતાન્તકસ્તથા।
ન તસ્ય ભાર્યા પુત્રો વા કશ્ચિદસ્ત્યન્તકો હિ સઃ॥ 1-67-55 (2928)
કાકીં શ્યેનીં તથા ભાસીં ધૃતરાષ્ટ્રીં તથા શુકીમ્।
તામ્રા તુ સુષુવે દેવી પઞ્ચૈતા લોકવિશ્રુતાઃ॥ 1-67-56 (2929)
ઉલૂકાન્સુષુવે કાકી શ્યેની શ્યેનાન્વ્યજાયત।
ભાસી ભાસાનજનયદ્ગૃધ્રાંશ્ચૈવ જનાધિપ॥ 1-67-57 (2930)
ધૃતરાષ્ટ્રી તુ હંસાંશ્ચ કલહંસાંશ્ચ સર્વશઃ।
ચક્રવાકાંશ્ચ ભદ્રા તુ જનયામાસ સૈવ તુ॥ 1-67-58 (2931)
શુકી ચ જનયામાસ શુકાનેવ યશસ્વિની।
કલ્યાણગુણસંપન્ના સર્વલક્ષણપૂજિતા॥ 1-67-59 (2932)
નવ ક્રોધવશા નારીઃ પ્રજજ્ઞે ક્રોધસંભવાઃ।
મૃગી ચ મૃગમન્દા ચ હરી ભદ્રમના અપિ॥ 1-67-60 (2933)
માતઙ્ગી ત્વથ શાર્દૂલી શ્વેતા સુરભિરેવ ચ।
સર્વલક્ષણસંપન્ના સુરસા ચૈવ ભામિની॥ 1-67-61 (2934)
અપત્યં તુ મૃગાઃ સર્વે મૃગ્યા નરવરોત્તમ।
ઋક્ષાશ્ચ મૃગમન્દાયાઃ સૃમરાશ્ચ પરંતપ॥ 1-67-62 (2935)
તતસ્ત્વૈરાવતં નાગં જજ્ઞે ભદ્રમનાઃ સુતમ્।
ઐરાવતઃ સુતસ્તસ્યા દેવનાગો મહાગજઃ॥ 1-67-63 (2936)
હર્યાશ્ચ હરયોઽપત્યં વાનરાશ્ચ તરસ્વિનઃ।
ગોલાઙ્ગૂલાંશ્ચ ભદ્રં તે હર્યાઃ પુત્રાન્પ્રચક્ષતે॥ 1-67-64 (2937)
પ્રજજ્ઞે ત્વથ શાર્દૂલી સિંહાન્વ્યાગ્રાનનેકશઃ।
દ્વીપિનશ્ચ મહાસત્વાન્સર્વાનેવ ન સશંયઃ॥ 1-67-65 (2938)
માતઙ્ગ્યપિ ચ માતઙ્ગાનપત્યાનિ નરાધિપ।
દિશાં ગજં તુ શ્વેતાખ્યં શ્વેતાઽજનયદાશુગમ્॥ 1-67-66 (2939)
તથા દુહિતરૌ રાજન્સુરભિર્વૈ વ્યજાયત।
રોહિણી ચૈવ ભદ્રં તે ગન્ધર્વી તુ યશસ્વિની॥ 1-67-67 (2940)
વિમલામપિ ભદ્રં તે અનલામપિ ભારત।
રોહિણ્યાં જજ્ઞિરે ગાવો ગન્ધર્વ્યાં વાજિનઃ સુતાઃ॥ 1-67-68 (2941)
`ઇરાયાઃ કન્યકા જાતાસ્તિસ્રઃ કમલલોચનાઃ।
વનસ્પતીનાં વૃક્ષાણાં વીરુધાં ચૈવ માતરઃ॥ 1-67-69 (2942)
લતારુહે ચ દ્વે પ્રોક્તે વીરુધાં ચૈવ તાઃ સ્મૃતાઃ।
ગૃહ્ણન્તિ યે વિના પુષ્પં ફલાનિ તરવઃ પૃથક્॥ 1-67-70 (2943)
લતાસુતાસ્તે વિજ્ઞેયાસ્તાનેવાહુર્વનસ્પતીન્।
પુષ્પૈઃ ફલગ્રહાન્વૃક્ષાન્રુહાયાઃ પ્રસવં વિદુઃ॥ 1-67-71 (2944)
લતાગુલ્માનિ વૃક્ષાશ્ચ ત્વક્સારતૃણજન્તવઃ।
વીરુધો યાઃ પ્રજાસ્તસ્યાસ્તત્ર વંશઃ સમાપ્યતે॥ 1-67-72 (2945)
સપ્તપિમ્ડફલાન્વૃક્ષાનનલાપિ વ્યજાયત॥ 1-67-73 (2946)
અનલાયાઃ શુકી પુત્રી કંકસ્તુ સુરસાસુતઃ।
અરુણસ્ય ભાર્યા શ્યેની તુ વીર્યવન્તૌ મહાબલૌ॥ 1-67-74 (2947)
સંપાતિં જનયામાસ વીર્યવન્તં જટાયુષમ્।
સુરસાઽજનયન્નાગાન્કદ્રૂઃ પુત્રાંસ્તુ પન્નગાન્॥ 1-67-75 (2948)
દ્વૌ પુત્રૌ વિનતાયાસ્તુ વિખ્યાતૌ ગરુડારુણૌ।
ઇત્યેષ સર્વભૂતાનાં મહતાં મનુજાધિપ।
પ્રભવઃ કીર્તિતઃ સમ્યઙ્મયા મતિમતાં વર॥ 1-67-76 (2949)
યં શ્રુત્વા પુરુષઃ સમ્યઙ્મુક્તો ભવતિ પાપ્મનઃ।
સર્વજ્ઞતાં ચ લભતે રતિમગ્ર્યાં ચ વિન્દતિ॥ ॥ 1-67-77 (2950)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ સપ્તષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 67 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-67-1 બ્રહ્મણ ઇતિ ષણ્મહર્ષયઃ સ્થાણુશ્ચ સપ્તમ ઇતિ બોધ્યમ્। તત્રાદૌ સ્થાણુસંતતિમેવાહ એકાદશેતિ। એકાદશ તથા રુદ્રાઃ સ્થાણોશ્ચૈવ હિ માનસાઃ ઇતિ પાઠાન્તરમ્। અત્ર સ્થિરત્વાત્સ્થાણુર્બ્રહ્મા॥ 1-67-5 બૃહસ્પતિરુચથ્યશ્ચેતિ પાઠાન્તરમ્॥ 1-67-8 ઈહામૃગાઃ વૃકાઃ॥ 1-67-9 પતઙ્ગસહચારિણઃ સૂર્યસહચરા વાલખિલ્યાઃ॥ 1-67-16 નયને જ્ઞાપને॥ 1-67-17 નક્ષત્રયોગિન્યો નક્ષત્રનામયુક્તાઃ। વિધાનતઃ વિધાનાર્થમભવન્। પૈતામહો દેવો ધર્મઃ પિતામહસ્તનાજ્જાતત્વાત્। તસ્ય પિતામહસ્ય પુત્રો દક્ષઃ તદઙ્ગુષ્ઠાજ્જાતત્વાત્। તસ્ય સંબન્ધિની વસુનામ્ની કન્યા તસ્યાં ધર્માદ્વસવોષ્ટૌ જાતા ઇત્યર્થઃ। વસોસ્તુ વસવઃ પુત્રા ઇત્યન્યત્રોક્તેઃ॥ 1-67-19 ધૂમ્રાય ઇતિ વસોરેવ ધૂમ્રાદીનિ નામાન્તરાણિ કલ્પભેદાત્। અન્યા એતા ન દક્ષકન્યા ઇતિ વા॥ 1-67-24 કૃત્તિકાનાં ષણ્ણાં માતૃત્વેનાભ્યુપપત્તેરઙ્ગીકારાત્॥ 1-67-35 બડવા અશ્વા અન્તરિક્ષે અશ્વિનાવસૂત નાસિકાયાં શુક્રપ્રક્ષેપાત્॥ 1-67-37 ત્રયસ્ત્રિંશત્ અષ્ટૌ વસવ એકાદશ રુદ્રા દ્વાદશાદિત્યાઃ પ્રજાપતિશ્ચ વષટ્કારશ્ચ॥ 1-67-43 યોગાચાર્ય ઇતિ। ચાપી વ્યસ્તૌ। સુરાણામપિ ચ ગુરુરિતિ સંબન્ધઃ। દેવાનાં ગુરુરેવ યોગાચાર્યો યોગબલેન કાયદ્વયં કૃત્વા દૈત્યાનામપ્યાચાર્યોઽભવદિત્યર્થઃ॥ 1-67-73 પિણ્ડફલાન્સપ્ત। ખર્જૂરતાલહિંતાલા તાલી ખર્જૂરિકા તથા। ગુવાકાનારિકેલશ્ચ સપ્ત પિણ્ડફલા દ્રુમાઃ ઇત્યુક્તરૂપાન્। ઇહ પુરાણાન્તરવિરોધો નામભેદાત્કલ્પભેદાદ્વાપનેયઃ॥ સપ્તષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 67 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 068
॥ શ્રીઃ ॥
1.68. અધ્યાયઃ 068
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
જરાસન્ધાદીનાં સંભવઃ॥ 1 ॥ દ્રોણાદીનાં સંભવઃ॥ 2 ॥ ધૃતરાષ્ટ્રાદીનાં સંભવઃ॥ 3 ॥ દુર્યોધનાદીનાં સંભવઃ॥ 4 ॥ યુધિષ્ઠિરાદીનાં સંભવઃ॥ 5 ॥ ધૃષ્ટદ્યુમ્નાદીનાં સંભવઃ॥ 6 ॥ પૃથાચરિત્રં। કર્ણોત્પત્તિશ્ચ॥ 7 ॥ બલરામાદીનાં સંભવઃ॥ 8 ॥ દ્રૌપદીસંભવઃ॥ 9 ॥ કુન્તીમાદ્ર્યોઃ સંભવઃ॥ 10 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-68-0 (2951)
જનમેજય ઉવાચ। 1-68-0x (324)
દેવાનાં દાનવાનાં ચ ગન્ધર્વોરગરક્ષસામ્।
સિંહવ્યાઘ્રમૃગાણાં ચ પન્નગાનાં પતત્ત્રિણામ્॥ 1-68-1 (2952)
અન્યેષાં ચૈવ ભૂતાનાં સંભવં ભગવન્નહમ્।
શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વેન માનુષેષુ મહાત્મનામ્।
જન્મ કર્મ ચ ભૂતાનામેતેષામનુપૂર્વશઃ॥ 1-68-2 (2953)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-68-3x (325)
માનુષેષુ મનુષ્યેન્દ્ર સંભૂતા યે દિવૌકસઃ।
પ્રથમં દાનવાશ્ચૈવ તાંસ્તે વક્ષ્યામિ સર્વશઃ॥ 1-68-3 (2954)
વિપ્રચિત્તિરિતિ ખ્યાતો ય આસીદ્દાનવર્ષભઃ।
જરાસન્ધ ઇતિ ખ્યાતઃ સ આસીન્મનુજર્ષભઃ॥ 1-68-4 (2955)
દિતેઃ પુત્રસ્તુ યો રાજન્હિરણ્યકશિપુઃ સ્મૃતઃ।
સ જજ્ઞે માનુષે લોકે શિશુપાલો નરર્ષભઃ॥ 1-68-5 (2956)
સંહ્લાદ ઇતિ વિખ્યાતઃ પ્રહ્લાદસ્યાનુજસ્તુ યઃ।
સ શલ્ય ઇતિ વિખ્યાતો જજ્ઞે વાહીકપુઙ્ગવઃ॥ 1-68-6 (2957)
અનુહ્લાદસ્તુ તેજસ્વી યોઽભૂત્ખ્યાતો જઘન્યજઃ।
ધૃષ્ટકેતુરિતિ ખ્યાતઃ સ બભૂવ નરેશ્વરઃ॥ 1-68-7 (2958)
યસ્તુ રાજઞ્શિબિર્નામ દૈતેયઃ પરિકીર્તિતઃ।
દ્રુમ ઇત્યભિવિખ્યાતઃ સ આસીદ્ભુવિ પાર્થિવઃ॥ 1-68-8 (2959)
બાષ્કલો નામ યસ્તેષામાસીદસુરસત્તમઃ।
ભગદત્ત ઇતિ ખ્યાતઃ સં જજ્ઞે પુરુષર્ષભઃ॥ 1-68-9 (2960)
અયઃશિરા અશ્વશિરા અયઃશઙ્કુશ્ચ વીર્યવાન્।
તથા ગગનમૂર્ધા ચ વેગવાંશ્ચાત્ર પઞ્ચમઃ॥ 1-68-10 (2961)
પઞ્ચૈતે જજ્ઞિરે રાજન્વીર્યવન્તો મહાસુરાઃ।
કેકયેષુ મહાત્માનઃ પાર્થિવર્ષભસત્તમાઃ।
કેતુમાનિતિ વિખ્યાતો યસ્તતોઽન્યઃપ્રતાપવાન્॥ 1-68-11 (2962)
અમિતૌજા ઇતિ ખ્યાતઃ સોગ્રકર્મા નરાધિપઃ।
સ્વર્ભાનુરિતિ વિખ્યાતઃ શ્રીમાન્યસ્તુ મહાસુરઃ॥ 1-68-12 (2963)
ઉગ્રસેન ઇતિ ખ્યાત ઉગ્રકર્મા નરાધિપઃ।
યસ્ત્વશ્વ ઇતિ વિખ્યાતઃ શ્રીમાનાસીન્મહાસુરઃ॥ 1-68-13 (2964)
અશોકો નામ રાજાઽભૂન્મહાવીર્યોઽપરાજિતઃ।
તસ્માદવરજો યસ્તુ રાજન્નશ્વપતિઃ સ્મૃતઃ॥ 1-68-14 (2965)
દૈતેયઃ સોઽભવદ્રાજા હાર્દિક્યો મનુજર્ષભઃ।
વૃષપર્વેતિ વિખ્યાતઃ શ્રીમાન્યસ્તુ મહાસુરઃ॥ 1-68-15 (2966)
દીર્ઘપ્રજ્ઞ ઇતિ ખ્યાતઃ પૃથિવ્યાં સોઽભવન્નૃપઃ।
અજકસ્ત્વવરો રાજન્ય આસીદ્વૃષપર્વણઃ॥ 1-68-16 (2967)
સ શાલ્વ ઇતિ વિખ્યાતઃ પૃથિવ્યામભવન્નૃપઃ।
અશ્વગ્રીવ ઇતિ ખ્યાતઃ સત્વવાન્યો મહાસુરઃ॥ 1-68-17 (2968)
રોચમાન ઇતિ ખ્યાતઃ પૃથિવ્યાં કોઽભવન્નૃપઃ।
સૂક્ષ્મસ્તુ મતિમાન્રાજન્કીર્તિમાન્યઃ પ્રકીર્તિતઃ॥ 1-68-18 (2969)
બૃહદ્રથ ઇતિ ખ્યાતઃ ક્ષિતાવાસીત્સ પાર્થિવઃ।
તુહુણ્ડ ઇતિ વિખ્યાતો ય આસીદસુરોત્તમઃ॥ 1-68-19 (2970)
સેનાબિન્દુરિતિ ખ્યાતઃ સ બૂભવ નરાધિપઃ।
ઇષુમાન્નામ યસ્તેષામસુરાણાં બલાધિકઃ॥ 1-68-20 (2971)
નગ્નજિન્નામ રાજાસીદ્ભુવિ વિખ્યાતવિક્રમઃ।
એકચક્ર ઇતિ ખ્યાત આસીદ્યસ્તુ મહાસુરઃ॥ 1-68-21 (2972)
પ્રતિવિન્ઘ્ય ઇતિ ખ્યાતો બભૂવ પ્રથિતઃ ક્ષિતૌ।
વિરૂપાક્ષસ્તુ દૈતેયશ્ચિત્રયોધી મહાસુરઃ॥ 1-68-22 (2973)
ચિત્રધર્મેતિ વિખ્યાતઃ ક્ષિતાવાસીત્સ પાર્થિવઃ।
હરસ્ત્વરિહરો વીર આસીદ્યો દાનવોત્તમઃ॥ 1-68-23 (2974)
સુબાહુરિતિ વિખ્યાતઃ શ્રીમાનાસીત્સ પાર્થિવઃ।
અહરસ્તુ મહાતેજાઃ શત્રુપક્ષક્ષયંકરઃ॥ 1-68-24 (2975)
બાહ્લિકો નામ રાજા સ બભૂવ પ્રથિતઃ ક્ષિતૌ।
નિચન્દ્રશ્ચન્દ્રવક્ત્રસ્તુ ય આસીદસુરોત્તમઃ॥ 1-68-25 (2976)
મુઞ્જકેશ ઇતિ ખ્યાતઃ શ્રીમાનાસીત્સ પાર્થિવઃ।
નિકુમ્ભસ્ત્વજિતઃ સંખ્યે મહામતિરજાયત॥ 1-68-26 (2977)
ભૂમૌ ભૂમિપતિશ્રેષ્ઠો દેવાધિપ ઇતિ સ્મૃતઃ।
શરભો નામ યસ્તેષાં દૈતેયાનાં મહાસુરઃ॥ 1-68-27 (2978)
પૌરવો નામ રાજર્ષિઃ સ બભૂવ નરોત્તમઃ।
કુપટસ્તુ મહાવીર્યઃ શ્રીમાન્રાજન્મહાસુરઃ॥ 1-68-28 (2979)
સુપાર્શ્વ ઇતિ વિખ્યાતઃ ક્ષિતૌ જજ્ઞે મહીપતિઃ।
કપટસ્તુ રાજન્રાજર્ષિઃ ક્ષિતૌ જજ્ઞે મહાસુરઃ॥ 1-68-29 (2980)
પાર્વતેય ઇતિ ખ્યાતઃ કાઞ્ચનાચલસન્નિભઃ।
દ્વિતીયઃ શલભસ્તેષામસુરાણાં બભૂવ હ॥ 1-68-30 (2981)
પ્રહ્લાદો નામ બાહ્લીકઃ સ બભૂવ નરાધિપઃ।
ચન્દ્રસ્તુ દિતિજશ્રેષ્ઠો લોકે તારાધિપોપમઃ॥ 1-68-31 (2982)
ચન્દ્રવર્મેતિ વિખ્યાતઃ કામ્બોજાનાં નરાધિપઃ।
અર્ક ઇત્યભિવિખ્યાતો યસ્તુ દાનવપુઙ્ગવઃ॥ 1-68-32 (2983)
ઋષિકો નામ રાજર્ષિર્બભૂવ નૃપસત્તમઃ।
મૃતપા ઇતિ વિખ્યાતો ય આસીદસુરોત્તમઃ॥ 1-68-33 (2984)
પશ્ચિમાનૂપકં વિદ્ધિ તં નૃપં નૃપસત્તમ।
ગવિષ્ઠસ્તુ મહાતેજા યઃ પ્રખ્યાતો મહાસુરઃ॥ 1-68-34 (2985)
દ્રુમસેન ઇતિ ખ્યાતઃ પૃથિવ્યાં સોઽભવન્નૃપઃ।
મયૂર ઇતિ વિખ્યાતઃ શ્રીમાન્યસ્તુ મહાસુરઃ॥ 1-68-35 (2986)
સ વિશ્વ ઇતિ વિખ્યાતો બભૂવ પૃથિવીપતિઃ।
સુપર્ણ ઇતિ વિખ્યાતસ્તસ્માદવરજસ્તુ યઃ॥ 1-68-36 (2987)
કાલકીર્તિરિતિ ખ્યાતઃ પૃથિવ્યાં સોઽભવન્નૃપઃ।
ચન્દ્રહન્તેતિ યસ્તેષાં કીર્તિતઃ પ્રવરોઽસુરઃ॥ 1-68-37 (2988)
શુનકો નામ રાજર્ષિઃ સ બભૂવ નરાધિપઃ।
વિનાશનસ્તુ ચન્દ્રસ્ય ય આખ્યાતો મહાસુરઃ॥ 1-68-38 (2989)
જાનકિર્નામ વિખ્યાતઃ સોઽભવન્મનુજાધિપઃ।
દીર્ઘજિહ્વસ્તુ કૌરવ્ય ય ઉક્તો દાનવર્ષભઃ॥ 1-68-39 (2990)
કાશિરાજઃ સ વિખ્યાતઃ પૃથિવ્યાં પૃથિવીપતે।
ગ્રહં તુ સુષુવે યં તુ સિંહિકાર્કેન્દુમર્દનમ્।
સ ક્રાથ ઇતિ વિખ્યાતો બભૂવ મનુજાધિપઃ॥ 1-68-40 (2991)
દનાયુષસ્તુ પુત્રાણાં ચતુર્ણાં પ્રવરોઽસુરઃ।
વિક્ષરો નામ તેજસ્વી વસુમિત્રો નૃપઃ સ્મૃતઃ॥ 1-68-41 (2992)
દ્વિતીયો વિક્ષરાદ્યસ્તુ નરાધિપ મહાસુરઃ।
પાણ્ડ્યરાષ્ટ્રાધિપ ઇતિ વિખ્યાતઃ સોઽભવન્નૃપઃ॥ 1-68-42 (2993)
બલી વીર ઇતિ ખ્યાતો યસ્ત્વાસીદસુરોત્તમઃ।
પૌણ્ડ્રમાત્સ્યક ઇત્યેવં બભૂવ સ નરાધિપઃ॥ 1-68-43 (2994)
વૃત્ર ઇત્યભિવિખ્યાતો યસ્તુ રાજન્મહાસુરઃ।
મણિમાન્નામ રાજર્ષિઃ સ બભૂવ નરાધિપઃ॥ 1-68-44 (2995)
ક્રોધહન્તેતિ યસ્તસ્ય બભૂવાવરજોઽસુરઃ।
દણ્ડ ઇત્યભિવિખ્યાતઃ સ આસીન્નૃપતિઃ ક્ષિતૌ॥ 1-68-45 (2996)
ક્રોધવર્ધન ઇત્યેવં યસ્ત્વન્યઃ પરિકીર્તિતઃ।
દણ્ડધાર ઇતિ ખ્યાતઃ સોઽભવન્મનુજર્ષભઃ॥ 1-68-46 (2997)
કાલેયાનાં તુ યે પુત્રાસ્તેષામષ્ટૌ નરાધિપાઃ।
જજ્ઞિરે રાજશાર્દૂલ શાર્દૂલસમવિક્રમાઃ॥ 1-68-47 (2998)
મગધેષુ જયત્સેનસ્તેષામાસીત્સ પાર્થિવઃ।
અષ્ટાનાં પ્રવરસ્તેષાં કાલેયાનાં મહાસુરઃ॥ 1-68-48 (2999)
દ્વિતીયસ્તુ તતસ્તેષાં શ્રીમાન્હરિહયોપમઃ।
અપરાજિત ઇત્યેવં સ બભૂવ નરાધિપઃ॥ 1-68-49 (3000)
તૃતીયસ્તુ મહાતેજા મહામાયો મહાસુરઃ।
નિષાદાધિપતિર્જજ્ઞે ભુવિ ભીમપરાક્રમઃ॥ 1-68-50 (3001)
તેષામન્યતમો યસ્તુ ચતુર્થઃ પરિકીર્તિતઃ।
શ્રેણિમાનિતિ વિખ્યાતઃ ક્ષિતૌ રાજર્ષિસત્તમઃ॥ 1-68-51 (3002)
પઞ્ચમસ્ત્વભવત્તેષાં પ્રવરો યો મહાસુરઃ।
મહૌજા ઇતિ વિખ્યાતો બભૂવેહ પરન્દપઃ॥ 1-68-52 (3003)
ષષ્ઠસ્તુ મતિમાન્યો વૈ તેષામાસીન્મહાસુરઃ।
અભીરુરિતિ વિખ્યાતઃ ક્ષિતૌ રાજર્ષિસત્તમઃ॥ 1-68-53 (3004)
સમુદ્રસેનસ્તુ નૃપસ્તેષામેવાભવદ્ગણાત્।
વિશ્રુતઃ સાગરાન્તાયાં ક્ષિતૌ ધર્માર્થતત્ત્વવિત્॥ 1-68-54 (3005)
બૃહન્નામાષ્ટમસ્તેષાં કાલેયાનાં નરાધિપ।
બભૂવ રાજા ધર્માત્મા સર્વભૂતહિતે રતઃ॥ 1-68-55 (3006)
કુક્ષિસ્તુ રાજન્વિખ્યાતો દાનવાનાં મહાબલઃ।
પાર્વતીય ઇતિ ખ્યાતઃ કાઞ્ચનાચલસન્નિભઃ॥ 1-68-56 (3007)
ક્રથનશ્ચ મહાવીર્યઃ શ્રીમાન્રાજા મહાસુરઃ।
સૂર્યાક્ષ ઇતિ વિખ્યાતઃ ક્ષિતૌ જજ્ઞે મહીપતિઃ॥ 1-68-57 (3008)
અસુરાણાં તુ યઃ સકૂર્યઃ શ્રીમાંશ્ચૈવ મહાસુરઃ।
દરદો નામ બાહ્લીકો વરઃ સર્વમહીક્ષિતામ્॥ 1-68-58 (3009)
ગણઃ ક્રોધવશો નામ યસ્તે રાજન્પ્રકીર્તિતઃ।
તતઃ સંજજ્ઞિરે વીરાઃ ક્ષિતાવિહ નરાધિપાઃ॥ 1-68-59 (3010)
મદ્રકઃ કર્ણવેષ્ટશ્ચ સિદ્ધાર્થઃ કીટકસ્તથા।
સુવીરશ્ચ સુબાહુશ્ચ મહાવીરોઽથ બાહ્લિકઃ॥ 1-68-60 (3011)
ક્રથો વિચિત્રઃ સુરથઃ શ્રીમાન્નીલશ્ચ ભૂમિપઃ।
ચીરવાસાશ્ચ કૌરવ્ય ભૂમિપાલશ્ચ નામતઃ॥ 1-68-61 (3012)
દન્તવક્ત્રશ્ચ નામાસીદ્દુર્જયશ્ચૈવ દાનવઃ।
રુક્મી ચ નૃપશાર્દૂલો રાજા ચ જનમેજયઃ॥ 1-68-62 (3013)
આષાઢો વાયુવેગશ્ચ ભૂરિતેજાસ્તથૈવ ચ।
એકલવ્યઃ સુમિત્રશ્ચ વાટધાનોઽથ ગોમુખઃ॥ 1-68-63 (3014)
કારૂષકાશ્ચ રાજાનઃ ક્ષેમધૂર્તિસ્તથૈવ ચ।
શ્રુતાયુરુદ્વહશ્ચૈવ બૃહત્સેનસ્તથૈવ ચ॥ 1-68-64 (3015)
ક્ષેમોગ્રતીર્થઃ કુહરઃ કલિઙ્ગેષુ નરાધિપઃ।
મતિમાંશ્ચ મનુષ્યેન્દ્ર ઈશ્વરશ્ચેતિ વિશ્રુતઃ॥ 1-68-65 (3016)
ગણાત્ક્રોધવશાદેષ રાજપૂગોઽભવત્ક્ષિતૌ।
જાતઃ પુરા મહાભાગો મહાકીર્તિર્મહાબલઃ॥ 1-68-66 (3017)
કાલનેમિરિતિ ખ્યાતો દાનવાનાં મહાબલઃ।
સ કંસ ઇતિ વિખ્યાત ઉગ્રસેનસુતો બલી॥ 1-68-67 (3018)
યસ્ત્વાસીદ્દેવકો નામ દેવરાજસમદ્યુતિઃ।
સ ગન્ધર્વપતિર્મુખ્યઃ ક્ષિતૌ જજ્ઞે નરાધિપઃ॥ 1-68-68 (3019)
બૃહસ્પતેર્બૃહત્કીર્તેર્દેવર્ષેર્વિદ્ધિ ભારત।
અશાદ્દ્રોણં સમુત્પન્નં ભારદ્વાજમયોનિજમ્॥ 1-68-69 (3020)
ધન્વિનાં નૃપશાર્દૂલ યઃ સર્વાસ્ત્રવિદુત્તમઃ।
મહાકીર્તિર્મહાતેજાઃ સ જજ્ઞે મનુજેશ્વર॥ 1-68-70 (3021)
ધનુર્વેદે ચ વેદે ચ યં તં વેદવિદો વિદુઃ।
વરિષ્ઠં ચિત્રકર્માણં દ્રોણં સ્વકુલવર્ધનમ્॥ 1-68-71 (3022)
મહાદેવાન્તકાભ્યાં ચ કામાત્ક્રોધાચ્ચ ભારત।
એકત્વમુપસંપદ્ય જજ્ઞે શૂરઃ પરન્તપઃ॥ 1-68-72 (3023)
અશ્વત્થામા મહાવીર્યઃ શત્રુપક્ષભયાવહઃ।
વીરઃ કમલપત્રાક્ષઃ ક્ષિતાવાસીન્નરાધિપઃ॥ 1-68-73 (3024)
જજ્ઞિરે વસવસ્ત્વષ્ટૌ ગઙ્ગાયાં શન્તનોઃ સુતાઃ।
વસિષ્ઠસ્ય ચ શાપેન નિયોગાદ્વાસવસ્ય ચ॥ 1-68-74 (3025)
તેષામવરજો ભીષ્મઃ કુરૂણામભયઙ્કરઃ।
મતિમાન્વેદવિદ્વાગ્મી શત્રુપક્ષક્ષયઙ્કરઃ॥ 1-68-75 (3026)
જામદગ્ન્યેન રામેણ સર્વાસ્ત્રવિદુષાં વરઃ।
યોઽપ્યુધ્યત મહાતેજા ભાર્ગવેણ મહાત્મના॥ 1-68-76 (3027)
યસ્તુ રાજન્કૃપો નામ બ્રહ્મર્ષિરભવત્ક્ષિતૌ।
રુદ્રાણાં તુ ગણાદ્વિદ્ધિ સંભૂતમતિપૌરુષમ્॥ 1-68-77 (3028)
શકુનિર્નામ યસ્ત્વાસીદ્રાજા લોકે મહારથઃ।
દ્વાપરં વિદ્ધિ તં રાજન્સંભૂતમરિમર્દનમ્॥ 1-68-78 (3029)
સાત્યકિઃ સત્યસન્ધશ્ચ યોઽસૌ વૃષ્ણિકુલોદ્વહઃ।
પક્ષાત્સ જજ્ઞે મરુતાં દેવાનામરિમર્દનઃ॥ 1-68-79 (3030)
દ્રુપદશ્ચૈવ રાજર્ષિસ્તત એવાભવદ્ગણાત્।
માનુષે નૃપ લોકેઽસ્મિન્સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ॥ 1-68-80 (3031)
તતશ્ચ કૃતવર્માણં વિદ્ધિ રાજઞ્જનાધિપમ્।
તમપ્રતિમકર્માણં ક્ષત્રિયર્ષભસત્તમમ્॥ 1-68-81 (3032)
મરુતાં તુ ગણાદ્વિદ્ધિ સંજાતમરિમર્દનમ્।
વિરાટં નામ રાજાનં પરરાષ્ટ્રપ્રતાપનમ્॥ 1-68-82 (3033)
અરિષ્ટાયાસ્તુ યઃ પુત્રો હંસ ઇત્યભિવિશ્રુતઃ।
સ ગન્ધર્વપતિર્જજ્ઞે કુરુવંશવિવર્ધનઃ॥ 1-68-83 (3034)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઇતિ ખ્યાતઃ કૃષ્ણદ્વૈપાયનાત્મજઃ।
દીર્ઘબાહુર્મહાતેજાઃ પ્રજ્ઞાચક્ષુર્નરાધિપઃ॥
માતુર્દોષાદૃષેઃ કોપાદન્ધ એવ વ્યજાયત॥ 1-68-84 (3035)
`મરુતાં તુ ગણાદ્વીરઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ।
પાણ્ડુર્જજ્ઞે મહાબાહુસ્તવ પૂર્વપિતામહઃ।'
તસ્યૈવાવરજો ભ્રાતા મહાસત્વો મહાબલઃ॥ 1-68-85 (3036)
ધર્માત્તુ સુમહાભાગં પુત્રં પુત્રવતાં વરમ્।
વિદુરં વિદ્ધિ તં લોકે જાતં બુદ્ધિમતાં વરમ્॥ 1-68-86 (3037)
કલેરંશસ્તુ સંજજ્ઞે ભુવિ દુર્યોધનો નૃપઃ।
દુર્બદ્ધિર્દુર્મતિશ્ચૈવ કુરૂણામયશસ્કરઃ॥ 1-68-87 (3038)
જગતો યસ્તુ સર્વસ્ય વિદ્વિષ્ટઃ કલિપૂરુષઃ।
યઃ સર્વાં ઘાતયામાસ પૃથિવીં પૃથિવીપતે॥ 1-68-88 (3039)
ઉદ્દીપિતં યેન વૈરં ભૂતાન્તકરણં મહત્।
પૌલસ્ત્યા ભ્રાતરશ્ચાસ્ય જજ્ઞિરે મનુજેષ્વિહ॥ 1-68-89 (3040)
શતં દુઃશાસનાદીનાં સર્વેષાં ક્રૂરકર્મણામ્।
દુર્મુખો દુઃસહશ્ચૈવ યે ચાન્યે નાનુકીર્તિતાઃ॥ 1-68-90 (3041)
દુર્યોધનસહાયાસ્તે પૌલસ્ત્યા ભરતર્ષભ।
વૈશ્યાપુત્રો યુયુત્સુશ્ચ ધાર્તરાષ્ટ્રઃ શતાધિકઃ॥ 1-68-91 (3042)
જનમેજય ઉવાચ। 1-68-92x (326)
જ્યેષ્ઠાનુજ્યેષ્ઠતામેષાં નામધેયાનિ વા વિભો।
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રાણામાનુપૂર્વ્યેણ કીર્તય॥ 1-68-92 (3043)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-68-93x (327)
દુર્યોધનો યુયુત્સુશ્ચ રાજન્દુઃશાસનસ્તથા।
દુઃસહો દુઃશલશ્ચૈવ દુર્મુખશ્ચ તથાપરઃ॥ 1-68-93 (3044)
વિવિંશતિર્વિકર્ણશ્ચ જલસન્ધઃ સુલોચનઃ।
વિન્દાનુવિન્દૌ દુર્ધર્ષઃ સુબાહુર્દુષ્પ્રધર્ષણઃ॥ 1-68-94 (3045)
દુર્મર્ષણો દુર્મુખશ્ચ દુષ્કર્ણઃ કર્ણ એવ ચ।
ચત્રોપચિત્રૌ ચિત્રાક્ષશ્ચારુચિત્રાઙ્ગદશ્ચ હ॥ 1-68-95 (3046)
દુર્મદો દુષ્પ્રહર્ષશ્ચ વિવિત્સુર્વિકટઃ સમઃ।
ઊર્ણનાભઃ પદ્મનાભસ્તથા નન્દોપનન્દકૌ॥ 1-68-96 (3047)
સેનાપતિઃ સુષેણશ્ચ કુણ્ડોદરમહોદરૌ।
ચિત્રબાહુશ્ચિત્રવર્મા સુવર્મા દુર્વિરોચનઃ॥ 1-68-97 (3048)
અયોબાહુર્મહાબાહુશ્ચિત્રચાપસુકુણ્ડલૌ।
ભીમવેગો ભીમબલો બલાકી ભીમવિક્રમઃ॥ 1-68-98 (3049)
ઉગ્રાયુધો ભીમશરઃ કનકાયુર્દૃઢાયુધઃ।
દૃઢવર્મા દૃઢક્ષત્રઃ સોમકીર્તિરનૂદરઃ॥ 1-68-99 (3050)
જરાસન્ધો દૃઢસન્ધઃ સત્યસન્ધઃ સહસ્રવાક્।
ઉગ્રશ્રવા ઉગ્રસેનઃ ક્ષેમમૂર્તિસ્તથૈવ ચ॥ 1-68-100 (3051)
અપરાજિતઃ પણ્ડિતકો વિશાલાક્ષો દુરાધનઃ॥ 1-68-101 (3052)
દૃઢહસ્તઃ સુહસ્તશ્ચ વાતવેગસુવર્ચસૌ।
આદિત્યકેતુર્બહ્વાશી નાગદત્તાનુયાયિનૌ॥ 1-68-102 (3053)
કવાચી નિષઙ્ગી દણ્ડી દણ્ડધારો ધનુર્ગ્રહઃ।
ઉગ્રો ભીમરથો વીરો વીરબાહુરલોલુપઃ॥ 1-68-103 (3054)
અભયો રૌદ્રકર્મા ચ તથા દૃઢરથશ્ચ યઃ।
અનાધૃષ્યઃ કુમ્ડભેદી વિરાવી દીર્ઘલોચનઃ॥ 1-68-104 (3055)
દીર્ઘબાહુર્મહાબાહુર્વ્યૂઢોરુઃ કનકાઙ્ગદઃ।
કુણ્ડજશ્ચિત્રકશ્ચૈવ દુઃશલા ચ શતાધિકા॥ 1-68-105 (3056)
વૈશ્યાપુત્રો યુયુત્સુશ્ચ ધાર્તરાષ્ટ્રઃ શતાધિકઃ।
એતદેકશતં રાજન્કન્યા ચૈકા પ્રકીર્તિતા॥ 1-68-106 (3057)
નામધેયાનુપૂર્વ્યા ચ જ્યેષ્ઠાનુજ્યેષ્ઠતાં વિદુઃ।
સર્વે ત્વતિરથાઃ શૂરાઃ સર્વે યુદ્ધવિશારદાઃ॥ 1-68-107 (3058)
સર્વે વેદવિદશ્ચૈવ રાજઞ્શાસ્ત્રે ચ પરાગાઃ।
સર્વે સઙ્ઘ્રામવિદ્યાસુ વિદ્યાભિજનશોભિનઃ॥ 1-68-108 (3059)
સર્વેષામનુરૂપાશ્ચ કૃતા દારા મહીપતે।
દુઃશલાં સમયે રાજસિન્ધુરાજાય કૌરવઃ॥ 1-68-109 (3060)
જયદ્રથાય પ્રદદૌ સૌબલાનુમતે તદા।
ધર્મસ્યાંશં તુ રાજાનં વિદ્ધિ રાજન્યુધિષ્ઠિરમ્॥ 1-68-110 (3061)
ભીમસેનં તુ વાતસ્ય દેવરાજસ્ય ચાર્જુનમ્।
અશ્વિનોસ્તુ તથૈવાંશૌ રૂપેણાપ્રતિમૌ ભુવિ॥ 1-68-111 (3062)
નકુલઃ સહદેવશ્ચ સર્વભૂતમનોહરૌ।
સ્યુવર્ચા ઇતિ ખ્યાતઃ સોમપુત્રઃ પ્રતાપવાન્॥ 1-68-112 (3063)
સોઽભિમન્યુર્બૃહત્કીર્તિરર્જુનસ્ય સુતોઽભવત્।
યસ્યાવતરણે રાજન્સુરાન્સોમોઽબ્રવીદિદમ્॥ 1-68-113 (3064)
નાહં દદ્યાં પ્રિયં પુત્રં મમ પ્રાણૈર્ગરીયસમ્।
સમયઃ ક્રિયતામેષ ન શક્યમતિવર્તિતુમ્॥ 1-68-114 (3065)
સુરકાર્યં હિ નઃ કાર્યમસુરાણાં ક્ષિતૌ વધઃ।
તત્ર યાસ્યત્યયં વર્ચા ન ચ સ્થાસ્યતિ વૈ ચિરમ્॥ 1-68-115 (3066)
ઐન્દ્રિર્નરસ્તુ ભવિતા યસ્ય નારાયણઃ સખા।
સોર્જુનેત્યભિવિખ્યાતઃ પાણ્ડોઃ પુત્રઃ પ્રતાપવાન્॥ 1-68-116 (3067)
તસ્યાયં ભવિતા પુત્રો બાલો ભુવિ મહારથઃ।
તતઃ ષોડશવર્ષાણિ સ્થાસ્યત્યમરસત્તમાઃ॥ 1-68-117 (3068)
અસ્ય ષોડશવર્ષસ્ય સ સઙ્ગ્રામો ભવિષ્યતિ।
યત્રાંશા વઃ કરિષ્યન્તિ કર્મ વીરનિષૂદનમ્॥ 1-68-118 (3069)
નરનારાયણાભ્યાં તુ સ સઙ્ગ્રામો વિનાકૃતઃ।
ચક્રવ્યૂહં સમાસ્થાય યોધયિષ્યન્તિ વઃસુરાઃ॥ 1-68-119 (3070)
વિમુખાઞ્છાત્રવાન્સર્વાન્કારયિષ્યતિ મે સુતઃ।
બાલઃ પ્રવિશ્ય ચ વ્યૂહમભેદ્યં વિચરિષ્યતિ॥ 1-68-120 (3071)
મહારથાનાં વીરાણાં કદનં ચ કરિષ્યતિ।
સર્વેષામેવ શત્રૂણાં ચતુર્થાંશં નયિષ્યતિ॥ 1-68-121 (3072)
દિનાર્ધેન મહાબાહુઃ પ્રેતરાજપુરં પ્રતિ।
તતો મહારથૈર્વીરૈઃ સમેત્ય બહુશો રણે॥ 1-68-122 (3073)
દિનક્ષયે મહાબાહુર્મયા ભૂયઃ સમેષ્યતિ।
એકં વંશકરં પુત્રં વીરં વૈ જનયિષ્યતિ॥ 1-68-123 (3074)
પ્રનષ્ટં ભારતં વંશં સ ભૂયો ધારયિષ્યતિ। 1-68-124 (3075)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એતત્સોમવચઃ શ્રુત્વા તથાસ્ત્વિતિ દિવૌકસઃ॥ 1-68-124x (328)
પ્રત્યૂચુઃ સહિતાઃ સર્વે તારાધિપમપૂજયન્।
એવં તે કથિતં રાજંસ્તવ જન્મ પિતુઃ પિતુઃ॥ 1-68-125 (3076)
અગ્નેર્ભાગં તુ વિદ્ધિ ત્વં ધૃષ્ટદ્યુમ્નં મહારથણ્।
શિખણ્ડિનમથો રાજંસ્ત્રીપૂર્વં વિદ્ધિ રાક્ષસમ્॥ 1-68-126 (3077)
દ્રૌપદેયાશ્ચ યે પઞ્ચ બભૂવુર્ભરતર્ષભ।
વિશ્વાન્દેવગણાન્વિદ્ધિ સંજાતાન્ભરતર્ષભ॥ 1-68-127 (3078)
પ્રતિવિન્ધ્યઃ સુતસોમઃ શ્રુતકીર્તિસ્તથાપરઃ।
નાકુલિસ્તુ શતાનીકઃ શ્રુતસેનશ્ચ વીર્યવાન્॥ 1-68-128 (3079)
શૂરો નામ યદુશ્રેષ્ઠો વસુદેવપિતાઽભવત્।
તસ્ય કન્યા પૃથા નામ રૂપેણાસદૃશી ભુવિ। 1-68-129 (3080)
પિતુઃ સ્વસ્રીયપુત્રાય સોઽનપત્યાય વીર્યવાન્।
અગ્રમગ્રે પ્રતિજ્ઞાય સ્વસ્યાપત્યસ્ય વૈ તદા॥ 1-68-130 (3081)
અગ્રજાતેતિ તાં કન્યાં શૂરોઽનુગ્રહકાઙ્ક્ષયા।
અદદત્કુન્તિભોજાય સ તાં દુહિતરં તદા॥ 1-68-131 (3082)
સા નિયુક્તા પિતુર્ગેહે બ્રાહ્મણાતિથિપૂજને।
ઉગ્રં પર્યચરદ્ધોરં બ્રાહ્મણં સંશિતવ્રતમ્॥ 1-68-132 (3083)
નિકૂઢનિશ્ચયં ધર્મે યં તં દુર્વાસસં વિદુઃ।
સમુગ્રં શંસિતાત્માનં સર્વયત્નૈરતોષયત્॥ 1-68-133 (3084)
તુષ્ટોઽભિચારસંયુક્તમાચચક્ષે યથાવિધિ।
ઉવાચ ચૈનાં ભગવાન્પ્રીતોઽસ્મિ સુભગે તવ॥ 1-68-134 (3085)
યં યં દેવં ત્વમેતેન મન્ત્રેણાવાહયિષ્યસિ।
તસ્ય તસ્ય પ્રસાદાત્ત્વં દેવિ પુત્રાઞ્જનિષ્યસિ॥ 1-68-135 (3086)
એવમુક્તા ચ સા બાલા તદા કૌતૂહલાન્વિતા।
કન્યા સતી દેવમર્કમાજુહાવ યશસ્વિની॥ 1-68-136 (3087)
પ્રકાશકર્તા ભગવાંસ્તસ્યાં ગર્ભં દધૌ તદા।
અજીજનત્સુતં ચાસ્યાં સર્વશસ્ત્રભૃતાંવરમ્॥ 1-68-137 (3088)
સકુણ્ડલં સકવચં દેવગર્ભં શ્રિયાન્વિતમ્।
દિવાકરસમં દીપ્ત્યા ચારુસર્વાઙ્ગભૂષિતમ્॥ 1-68-138 (3089)
નિગૂહમાના જાતં વૈ બન્ધુપક્ષભયાત્તદા।
ઉત્સસર્જ જલે કુન્તી તં કુમારં યશસ્વિનમ્॥ 1-68-139 (3090)
તમુત્સૃષ્ટં જલે ગર્ભં રાધાભર્તા મહાયશાઃ।
રાધાયાઃ કલ્પયામાસ પુત્રં સોઽધિરથસ્તદા॥ 1-68-140 (3091)
ચક્રતુર્નામધેયં ચ તસ્ય બાલસ્ય તાવુભૌ।
દંપતી વસુષેણેતિ દિક્ષુ સર્વાસુ વિશ્રુતમ્॥ 1-68-141 (3092)
સંવર્ધમાનો બલવાન્સર્વાસ્ત્રેષૂત્તમોઽભવત્।
વેદાઙ્ગાનિ ચ સર્વાણિ જજાપ જપતાં વરઃ॥ 1-68-142 (3093)
યસ્મિન્કાલે જપન્નાસ્તે ધીમાન્સત્યપરાક્રમઃ।
નાદેયં બ્રાહ્મણેષ્વાસીત્તસ્મિન્કાલે મહાત્મનઃ॥ 1-68-143 (3094)
તમિન્દ્રો બ્રાહ્મણો ભૂત્વા પુત્રાર્થે ભૂતભાવનઃ।
યયાચે કુણ્ડલે વીરં કવચં ચ સહાઙ્ગજમ્॥ 1-68-144 (3095)
ઉત્કૃત્ય કર્ણો હ્યદદત્કવચં કુણ્ડલે તથા॥
શક્તિં શક્રો દદૌ તસ્મૈ વિસ્મિતશ્ચેદમબ્રવીત્॥ 1-68-145 (3096)
દેવાસુરમનુષ્યાણાં ગન્ધર્વોરગરક્ષસામ્।
યસ્મિન્ક્ષેપ્સ્યસિ દુર્ધર્ષ સ એકો ન ભવિષ્યતિ॥ 1-68-146 (3097)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-68-147x (329)
પુરા નામ ચ તસ્યાસીદ્વસુષેણ ઇતિ ક્ષિતૌ।
તતો વૈકર્તનઃ કર્ણઃ કર્મણા તેન સોઽભવત્॥ 1-68-147 (3098)
આમુક્તકવચો વીરો યસ્તુ જજ્ઞે મહાયશાઃ।
સ કર્ણ ઇતિ વિખ્યાતઃ પૃથાયાઃ પ્રથમઃ સુતઃ॥ 1-68-148 (3099)
સ તુ સૂતકુલે વીરો વવૃધે રાજસત્તમ।
કર્ણં નરવરશ્રેષ્ઠં સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરમ્॥ 1-68-149 (3100)
દુર્યોધનસ્ય સચિવં મિત્રં શત્રુવિનાશનમ્।
દિવાકરસ્ય તં વિદ્ધિ રાજન્નંશમનુત્તમમ્॥ 1-68-150 (3101)
યસ્તુ નારાયણો નામ દેવદેવઃ સનાતનઃ।
તસ્યાંશો માનુષેષ્વાસીદ્વાસુદેવઃ પ્રતાપવાન્॥ 1-68-151 (3102)
શેષસ્યાંશશ્ચ નાગસ્ય બલદેવો મહાબલઃ।
સનત્કુમારં પ્રદ્યુમ્નં વિદ્ધિ રાજન્મહૌજસમ્॥ 1-68-152 (3103)
એવમન્યે મનુષ્યેન્દ્રા બહવોંશા દિવૌકસામ્।
જજ્ઞિરે વસુદેવસ્ય કુલે કુલવિવર્ધનાઃ॥ 1-68-153 (3104)
ગણસ્ત્વપ્સરસાં યો વૈ મયા રાજન્પ્રકીર્તિતઃ।
તસ્ય ભાગઃ ક્ષિતૌ જજ્ઞે નિયોગાદ્વાસવસ્ય હ॥ 1-68-154 (3105)
તાનિ ષોડશદેવીનાં સહસ્રાણિ નરાધિપ।
બભૂવુર્માનુષે લોકે વાસુદેવપરિગ્રહઃ॥ 1-68-155 (3106)
શ્રિયસ્તુ ભાગઃ સંજજ્ઞે રત્યર્થં પૃથિવીતલે।
[ભીષ્મકસ્ય કુલે સાધ્વી રુક્મિણી નામ નામતઃ॥ 1-68-156 (3107)
દ્રૌપદી ત્વથ સંજજ્ઞે શચી ભાગાદનિન્દિતા।]
દ્રુપદસ્ય કુલે જાતા વેદિમધ્યાદનિન્દિતા॥ 1-68-157 (3108)
નાતિહ્રસ્વા ન મહતી નીલોત્પલસુગન્ધિની।
પદ્માયતાક્ષી સુશ્રોણી સ્વસિતાઞ્ચિતમૂર્ધજા॥ 1-68-158 (3109)
સર્વલક્ષણસંપન્ના વૈદૂર્યમણિસંનિભા।
પઞ્ચાનાં પુરુષેન્દ્રાણાં ચિત્તપ્રમથની રહઃ॥ 1-68-159 (3110)
સિદ્ધિર્ધૃતિશ્ચ યે દેવ્યૌ પઞ્ચાનાં માતરૌ તુ તે।
કુન્તી માદ્રી ચ જજ્ઞાતે મતિસ્તુ કુબલાત્મજા॥ 1-68-160 (3111)
ઇતિ દેવાસુરાણાં તે ગન્ધર્વાપ્સરસાં તથા।
અંશાવતરણં રાજન્રાક્ષસાનાં ચ કીર્તિતમ્॥ 1-68-161 (3112)
યે પૃથિવ્યાં સમુદ્ભૂતા રાજાનો યુદ્ધદુર્મદાઃ।
મહાત્માનો યદૂનાં ચ યે જાતા વિપુલે કુલે॥ 1-68-162 (3113)
બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયા વૈશ્યા મયા તે પરિકીર્તિતાઃ।
ધન્યં યશસ્યં પુત્રીયમાયુષ્યં વિજયાવહમ્॥ 1-68-163 (3114)
ઇદમંશાવતરણં શ્રોતવ્યમનસૂયતા।
અંશાવતરણં શ્રુત્વા દેવગન્ધર્વરક્ષસામ્॥ 1-68-164 (3115)
પ્રભવાપ્યયવિત્પ્રાજ્ઞો ન કૃચ્છ્રેષ્વવસીદતિ॥ ॥ 1-68-165 (3116)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ અષ્ટષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 68 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
કુણ્ડલિતોયં પાઠઃ ક્વચિન્ન દૃશ્યતે।આદિપર્વ - અધ્યાય 069
॥ શ્રીઃ ॥
1.69. અધ્યાયઃ 069
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કુરુવંશકથનમ્॥ 1 ॥ સંક્ષેપેણ યયાત્યુપાખ્યાનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-69-0 (3117)
જનમેજય ઉવાચ। 1-69-0x (330)
ત્વત્તઃ શ્રુતમિદં બ્રહ્મન્દેવદાનવરક્ષસામ્।
અંશાવતરણં સમ્યગ્ગન્ધર્વાપ્સરસાં તથા॥ 1-69-1 (3118)
ઇમં તુ ભૂય ઇચ્છામિ કુરૂણાં વંશમાદિતઃ।
કથ્યમાનં ત્વયા વિપ્ર વિપ્રર્ષિગણસન્નિધૌ॥ 1-69-2 (3119)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-69-3x (331)
ધર્માર્થકામસહિતં રાજર્ષીણાં પ્રકીર્તિતમ્।
પવિત્રં કીર્ત્યમાનં મે નિબોધેદં મનીષિણામ્॥ 1-69-3 (3120)
પ્રજાપતેસ્તુ દક્ષસ્ય મનોર્વૈવસ્વતસ્ય ચ।
ભરતસ્ય કુરોઃ પૂરોરાજમીઢસ્ય ચાનઘ॥ 1-69-4 (3121)
યાદવાનામિમં વંશં કૌરવાણાં ચ સર્વશઃ।
તથૈવ ભરતાનાં ચ પુણ્યં સ્વસ્ત્યયનં મહત્॥ 1-69-5 (3122)
ધન્યં યશસ્યમાયુષ્યં કીર્તયિષ્યામિ તેઽનઘ।
તેજોભિરુદિતાઃ સર્વે મહર્ષિસમતેજસઃ॥ 1-69-6 (3123)
દશ પ્રાચેતસઃ પુત્રાઃ સન્તઃ પુણ્યજનાઃ સ્મૃતાઃ।
મુખજેનાગ્નિના યૈસ્તે પૂર્વં દગ્ધા મહૌજસઃ॥ 1-69-7 (3124)
તેભ્યઃ પ્રાચેતસો જજ્ઞે દક્ષો દક્ષાદિમાઃ પ્રજાઃ।
સંભૂતાઃ પુરુષવ્યાઘ્ર સ હિ લોકપિતામહઃ॥ 1-69-8 (3125)
વીરિણ્યા સહ સઙ્ગમ્ય દક્ષઃ પ્રાચેતસો મુનિઃ।
આત્મતુલ્યાનજનયત્સહસ્રં સંશિતવ્રતાન્॥ 1-69-9 (3126)
સહસ્રસઙ્ખ્યાનસંભૂતાન્દક્ષપુત્રાંશ્ચ નારદઃ।
મોક્ષમધ્યાપયામાસ સાઙ્ખ્યજ્ઞાનમનુત્તમમ્॥ 1-69-10 (3127)
`નાશાર્થં યોજયામાસ દિગન્તજ્ઞાનકર્મસુ'।
તતઃ પઞ્ચાશતં કન્યા પુત્રિકા અભિસન્દધે।
પ્રજાપતિઃ પ્રજા દક્ષઃ સિસૃક્ષુર્જનમેજય॥ 1-69-11 (3128)
દદૌ દશ સ ધર્માય કશ્યપાય ત્રયોદશ।
કાલસ્ય નયને યુક્તાઃ સપ્તવિંશતિમિન્દવે॥ 1-69-12 (3129)
ત્રયોદશાનાં પત્નીનાં યા તુ દાક્ષાયણી વરા।
મારીચઃ કશ્યપસ્ત્વસ્યામાદિત્યાન્સમજીજનત્॥ 1-69-13 (3130)
ઇન્દ્રાદીન્વીર્યસંપન્નાન્વિવસ્વન્તમથાપિ ચ।
વિવસ્વતઃ સુતો જજ્ઞે યમો વૈવસ્વતઃ પ્રભુઃ॥ 1-69-14 (3131)
`માર્તાણ્ડસ્ય યમી ચાપિ સુતા રાજન્નજાયત'।
માર્તણ્ડસ્ય મનુર્ધીમાનજાયત સુતઃ પ્રભુઃ॥ 1-69-15 (3132)
ધર્માત્મા સ મનુર્ધીમાન્યત્ર વંશઃ પ્રતિષ્ઠિતઃ।
મનોર્વંશો માનવાનાં તતોઽયં પ્રથિતોઽભવત્॥ 1-69-16 (3133)
બ્રહ્મક્ષત્રાદયસ્તસ્માન્મનોર્જાતાસ્તુ માનવાઃ।
તતોઽભવન્મહારાજ બ્રહ્મ ક્ષત્રેણ સઙ્ગતમ્॥ 1-69-17 (3134)
બ્રાહ્મણા માનવાસ્તેષાં સાઙ્ગં વેદમદારયન્।
વેનં ધૃષ્ણું નરિષ્યન્તં નાભાગેક્ષ્વાકુમેવ ચ॥ 1-69-18 (3135)
કારૂષમથ શર્યાતિં તથા ચૈવાષ્ટમીમિલામ્।
પૃષ્ટધ્રં નવમં પ્રાહુઃ ક્ષત્રધર્મપરાયણમ્॥ 1-69-19 (3136)
નાભાગારિષ્ટદશમાન્મનોઃ પુત્રાન્પ્રચક્ષતે।
પઞ્ચાશત્તુ મનોઃ પુત્રાસ્તથૈવાન્યેઽભવન્ક્ષિતૌ॥ 1-69-20 (3137)
અન્યોન્યભેદાત્તે સર્વે વિનેશુરિતિ નઃ શ્રુતમ્।
પુરૂરવાસ્તતો વિદ્વાનિલાયાં સમપદ્યત॥ 1-69-21 (3138)
સા વૈ તસ્યાભવન્માતા પિતા ચૈવેતિ નઃ શ્રુતમ્।
ત્રયોદશ સમુદ્રસ્ય દ્વીપાનશ્નન્પુરૂરવાઃ॥ 1-69-22 (3139)
અમાનુષૈર્વૃતઃ સત્વૈર્માનુષઃ સન્મહાયશાઃ।
વિપ્રૈઃ સ વિગ્રહં ચક્રે વીર્યોન્મત્તઃ પુરૂરવાઃ॥ 1-69-23 (3140)
જહાર ચ સ વિપ્રાણાં રત્નાન્યુત્ક્રોશતામપિ।
સનત્કુમારસ્તં રાજન્બ્રહ્મલોકાદુપેત્ય હ॥ 1-69-24 (3141)
અનુદર્શં તતશ્ચક્રે પ્રત્યગૃહ્ણાન્ન ચાપ્યસૌ।
તતો મહર્ષિભિઃ ક્રુદ્ધૈઃ સદ્યઃ શપ્તો વ્યનશ્યત॥ 1-69-25 (3142)
લોભાન્વિતો બલમદાન્નષ્ટસંજ્ઞો નરાધિપઃ।
સ હિ ગન્ધર્વલોકસ્થાનુર્વશ્યા સહિતો વિરાટ્॥ 1-69-26 (3143)
આનિનાય ક્રિયાર્થેઽગ્નીન્યથાવદ્વિહિતાંસ્ત્રિધા।
ષટ્ સુતા જજ્ઞિરે ચૈલાદાયુર્ધીમાનમાવસુઃ॥ 1-69-27 (3144)
દૃઢાયુશ્ચ વનાયુશ્ચ શતાયુશ્ચોર્વશીસુતાઃ।
નહુષં વૃદ્ધશર્માણં રજિં ગયમનેનસમ્॥ 1-69-28 (3145)
સ્વર્ભાનવી સુતાનેતાનાયોઃ પુત્રાન્પ્રચક્ષતે।
આયુષો નહુષઃ પુત્રો ધીમાન્સત્યપરાક્રમઃ॥ 1-69-29 (3146)
રાજ્યં શશાસ સુમહદ્ધર્મેણ પૃથિવીપતે।
પિતૄન્દેવાનૃષીન્વિપ્રાન્ગન્ધર્વોરગરાક્ષસાન્॥ 1-69-30 (3147)
નહુષઃ પાલયામાસ બ્રહ્મક્ષત્રમથો વિશઃ।
સ હત્વા દસ્યુસંઘાતાનૃષીન્કરમદાપયત્॥ 1-69-31 (3148)
પશુવચ્ચૈવ તાન્પૃષ્ઠે વાહયામાસ વીર્યવાન્।
કારયામાસ ચેન્દ્રત્વમભિભૂય દિવૌકસઃ॥ 1-69-32 (3149)
તેજસા તપસા ચૈવ વિક્રમેણૌજસા તથા।
`વિશ્લિષ્ટો નહુષઃ શપ્તઃ સદ્યો હ્યજગરોઽભવત્'।
યતિં યયાતિં સંયાતિમાયાતિમયતિં ધ્રુવમ્॥ 1-69-33 (3150)
નહુષો જનયામાસ ષટ્ સુતાન્પ્રિયવાદિનઃ।
યતિસ્તુ યોગમાસ્થાય બ્રહ્મીભૂતોઽભવન્મુનિઃ॥ 1-69-34 (3151)
યયાતિર્નાહુષઃ સમ્રાડાસીત્સત્યપરાક્રમઃ।
સ પાલયામાસ મહીમીજે ચ બહુભિર્મખૈઃ॥ 1-69-35 (3152)
અતિભક્ત્યા પિતૄનર્ચન્દેવાંશ્ચ પ્રયતઃ સદા।
અન્વગૃહ્ણાત્પ્રજાઃ સર્વા યયાતિરપરાજિતઃ॥ 1-69-36 (3153)
તસ્ય પુત્રા મહેષ્વાસાઃ સર્વૈઃ સમુદિતા ગુણૈઃ।
દેવયાન્યાં મહારાજ શર્મિષ્ઠાયાં ચ જજ્ઞિરે॥ 1-69-37 (3154)
દેવયાન્યામજાયેતાં યદુસ્તુર્વસુરેવ ચ।
દ્રુહ્યુશ્ચાનુશ્ચ પૂરુશ્ચ શર્મિષ્ઠાયાં ચ જજ્ઞિરે॥ 1-69-38 (3155)
સ શાશ્વતીઃ સમા રાજન્પ્રજા ધર્મેણ પાલયન્।
જરામાર્ચ્છન્મહાઘોરાં નાહુષો રૂપનાશિનીમ્॥ 1-69-39 (3156)
જરાઽભિભૂતઃ પુત્રાન્સ રાજા વચનમબ્રવીત્।
યદું પૂરું તુર્વસું ચ દ્રુહ્યું ચાનું ચ ભારત॥ 1-69-40 (3157)
યૌવનેન ચરન્કામાન્યુવા યુવતિભિઃ સહ।
બિહર્તુમહમિચ્છામિ સાહ્યં કુરુત પુત્રકાઃ॥ 1-69-41 (3158)
તં પુત્રો દૈવયાનેયઃ પૂર્વજો વાક્યમબ્રવીત્।
કિં કાર્યં ભવતઃ કાર્યમસ્માકં યૌવનેન તે॥ 1-69-42 (3159)
યયાતિરબ્રવીત્તં વૈ જરા મે પ્રતિગૃહ્યતામ્।
યૌવનેન ત્વદીયેન ચરેયં વિષયાનહમ્॥ 1-69-43 (3160)
યજતો દીર્ઘસત્રૈર્મે શાપાચ્ચોશનસો મુનેઃ।
કામાર્થઃ પરિહીણોઽયં તપ્યેયં તેન પુત્રકાઃ॥ 1-69-44 (3161)
મામકેન શરીરેણ રાજ્યમેકઃ પ્રશાસ્તુ વઃ।
અહં તન્વાઽભિનવયા યુવા કામમવાપ્નુયામ્॥ 1-69-45 (3162)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-69-46x (332)
તે ન તસ્ય પ્રત્યગૃહ્ણન્યદુપ્રભૃતયો જરામ્।
તમબ્રવીત્તતઃ પૂરુઃ કનીયાન્સત્યવિક્રમઃ॥ 1-69-46 (3163)
રાજંશ્ચરાભિનવયા તન્વા યૌવનગોચરઃ।
અહં જરાં સમાદાય રાજ્યે સ્થાસ્યામિ તેજ્ઞયા॥ 1-69-47 (3164)
એવમુક્તઃ સ રાજર્ષિસ્તપોવીર્યસમાશ્રયાત્।
સંચારયામાસ જરાં તદા પુત્રે મહાત્મનિ॥ 1-69-48 (3165)
પૌરવેણાથ વયસા રાજા યૌવનમાસ્થિતઃ।
યાયાતેનાપિ વયસા રાજ્યં પૂરુરકારયત્॥ 1-69-49 (3166)
તતો વર્ષસહસ્રાણિ યયાતિરપરાજિતઃ।
સ્થિતઃ સ નૃપશાર્દૂલઃ શાર્દૂલસમવિક્રમઃ॥ 1-69-50 (3167)
યયાતિરપિ પત્નીભ્યાં દીર્ઘકાલં વિહૃત્ય ચ।
વિશ્વાચ્યા સહિતો રેમે પુનશ્ચૈત્રરથે વને॥ 1-69-51 (3168)
નાધ્યગચ્છત્તદા તૃપ્તિં કામાનાં સ મહાયશાઃ।
અવેત્ય મનસા રાજન્નિમાં ગાથાં તદા જગૌ॥ 1-69-52 (3169)
ન જાતુ કામઃ કામાનામુપભોગેન શામ્યતિ।
ઇવિષા કૃષ્ણવર્ત્મેવ ભૂય એવાભિવર્ધતે॥ 1-69-53 (3170)
યત્પૃથિવ્યાં વ્રીહિયવં હિરણ્યં પશવઃ સ્ત્રિયઃ।
નાલમેકસ્ય તત્સર્વમિતિ મત્વા શમં વ્રજેત્॥ 1-69-54 (3171)
યદા ન કુરુતે પાપં સર્વભૂતેષુ કર્હિચિત્।
કર્મણા મનસા વાચા બ્રહ્મ સંપદ્યતે તદા॥ 1-69-55 (3172)
ન બિભેતિ યદા ચાયં યદા ચાસ્માન્ન બિભ્યતિ।
યદા નેચ્છતિ ન દ્વેષ્ટિ બ્રહ્મ સંપદ્યતે તદા॥ 1-69-56 (3173)
ઇત્યવેક્ષ્ય મહાપ્રાજ્ઞઃ કામાનાં ફલ્ગુતાં નૃપ।
સમાધાય મનો બુદ્ધ્યા પ્રત્યગૃહ્ણાજ્જરાં સુતાત્॥ 1-69-57 (3174)
`તતો વર્ષસહસ્રાન્તે યયાતિરપરાજિતઃ।'
દત્વા ચ યૌવનં રાજા પૂરું રાજ્યેઽભિષિચ્ય ચ।
અતૃપ્ત એવ કામાનાં પૂરું પુત્રમુવાચ હ॥ 1-69-58 (3175)
ત્વયા દાયાદવાનસ્મિ ત્વં મે વંશકરઃ સુતઃ।
પૌરવો વંશ ઇતિ તે ખ્યાતિં લોકે ગમિષ્યતિ॥ 1-69-59 (3176)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-69-60x (333)
તતઃ સ નૃપશાર્દૂલ પૂરું રાજ્યેઽભિષિચ્ય ચ।
તતઃ સુચરિતં કૃત્વા ભૃગુતુઙ્ગે મહાતપાઃ॥ 1-69-60 (3177)
કાલેન મહતા પશ્ચાત્કાલધર્મમુપેયિવાન્।
કારયિત્વા ત્વનશનં સદારઃ સ્વર્ગમાપ્તવાન્॥ ॥ 1-69-61 (3178)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ એકોનસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 69 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-69-7 પ્રાચેતસઃ પ્રાચે દેશાય યજ્ઞક્રિયયા અતતિ સતતં ગચ્છતીતિ પ્રાચેતાઃ તસ્ય પ્રાચેતસઃ પ્રાચીનબર્હિષઃ। પુણ્યજનાઃ પુણ્યોત્પાદકાસ્તપઃ શીલા ઇત્યર્થઃ। યૈસ્તે મહૌજસો મહાપ્રભાવા વૃક્ષૌષધયો દગ્ધાઃ॥ 1-69-9 વીરિણ્યા વીરણપુત્ર્યા॥ 1-69-10 મોક્ષં મોક્ષહેતું। સાંખ્યજ્ઞાનં વિવેકજં વિજ્ઞાનમ્॥ 1-69-15 યમી યમુના॥ 1-69-21 અન્યોન્યભેદાત્પરસ્પરવૈરાત્॥ 1-69-22 માતૈવ લબ્ધપુંભાવા રાજ્ય દાનાત્પિતાપ્યભૂત્। મુખ્યઃ પિતા તુ બુધ એવ॥ 1-69-25 અનુદશ દર્શો દર્શનં સ પશ્ચાદ્યસ્ય સ શ્રુતિયુક્ત્યુપદેશોઽનુદર્શસ્તં તત સ્તદુપદેશમિત્યર્થઃ॥ 1-69-26 વિરાડ્વિરાજમાનઃ॥ 1-69-27 ત્રિધા ગાર્હપત્યદક્ષિણાગ્ન્યાહવનીયભેદેન। આયુઃશબ્દઃ ઉક રાન્તઃ સાન્તશ્ચ॥ 1-69-42 કાર્યં પ્રયોજનમ્। કાર્યં કર્તવ્યમ્॥ 1-69-44 વ્રતનિર્બન્ધાચ્છુક્રશાપાચ્ચ કામરૂપઃ પુરુષાર્થો હીનઃ॥ 1-69-47 તેજ્ઞયા તવ આજ્ઞયા। પૂર્વરૂપમાકારલોપો વાર્ષઃ॥ 1-69-52 કામામાં કામભોગેન। અવેત્ય કામસેવયા તૃપ્ત્યભાવં જ્ઞાત્વા॥ 1-69-53 હવિષા સમિદાજ્યાદિના॥ 1-69-54 એકસ્ય કામિનઃ સર્વં નાલમપર્યાપ્તમ્। શમં કામશાન્તિમ્॥ 1-69-59 દાયાદવાન્ પુત્રવાન્॥ 1-69-61 કારયિત્વા કૃત્વા॥ એકોનસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 69 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 070
॥ શ્રીઃ ॥
1.70. અધ્યાયઃ 070
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
યયાત્યુપાખ્યાનારમ્ભઃ॥ 1 ॥ સઞ્જીવનીવિદ્યાલાભાર્થં દેવૈઃ શુક્રસમીપે કચસ્ય પ્રેષણમ્॥ 2 ॥ કચસ્ય શિષ્યત્વેનાઙ્ગીકારઃ॥ 3 ॥ દૈત્યૈર્હતસ્ય કચસ્યોજ્જીવનમ્॥ 4 ॥ દૈત્યૈર્ભસ્મીકૃત્ય તન્મિશ્રિતસુરાદ્વારા સ્વકુક્ષિં પ્રાપિતસ્ય કચસ્ય શુક્રેણ વિદ્યાદાનપૂર્વકમુજ્જીવનમ્॥ 5 ॥ શુક્રેણ સુરાપાનનિષેધઃ॥ 6 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-70-0 (3179)
જનમેજય ઉવાચ। 1-70-0x (334)
યયાતિઃ પૂર્વજોઽસ્માકં દશમો યઃ પ્રજાપતેઃ।
કથં સ શુક્રતનયાં લેભે પરમદુર્લભામ્॥ 1-70-1 (3180)
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું વિસ્તરેણ તપોધન।
આનુપૂર્વ્યા ચ મે શંસ રાજ્ઞો વંશકરાન્પૃથક્॥ 1-70-2 (3181)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-70-3x (335)
યયાતિરાસીન્નૃપતિર્દેવરાજસમદ્યુતિઃ।
તં શુક્રવૃષપર્વાણૌ વવ્રાતે વૈ યથા પુરા॥ 1-70-3 (3182)
તત્તેઽહં સંપ્રવક્ષ્યામિ પૃચ્છતે જનમેજય।
દેવયાન્યાશ્ચ સંયોગં યયાતેર્નાહુષસ્ય ચ॥ 1-70-4 (3183)
સુરાણામસુરાણાં ચ સમજાયત વૈ મિથઃ।
ઐશ્વર્યં પ્રતિ સંઘર્ષસ્ત્રૈલોક્યે સચરાચરે॥ 1-70-5 (3184)
જિગીષયા તતો દેવા વવ્રિરેઽઙ્ગિરસં મુનિમ્।
પૌરોહિત્યેન યાજ્યાર્થે કાવ્યં તૂશનસં પરે॥ 1-70-6 (3185)
બ્રાહ્મણૌ તાવુભૌ નિત્યમન્યોન્યસ્પર્ધિનૌ ભૃશમ્।
તત્ર દેવા નિજઘ્નુર્યાન્દાનવાન્યુધિ સંગતાન્॥ 1-70-7 (3186)
તાન્પુનર્જીવયામાસ કાવ્યો વિદ્યાબલાશ્રયાત્।
તતસ્તે પુનરુત્થાય યોધયાંચક્રિરે સુરાન્॥ 1-70-8 (3187)
અસુરાસ્તુ નિજઘ્નુર્યાન્સુરાન્સમરમૂર્ધનિ।
ન તાન્સઞ્જીવયામાસ બૃહસ્પતિરુદારધીઃ॥ 1-70-9 (3188)
ન હિ વેદ સ તાં વિદ્યાં યાં કાવ્યોવેત્તિ વીર્યવાન્।
સઞ્જીવિનીં તતો દેવા વિષાદમગમન્પરમ્॥ 1-70-10 (3189)
તે તુ દેવા ભયોદ્વિગ્નાઃ કાવ્યાદુશનસસ્તદા।
ઊચુઃ કચમુપાગમ્ય જ્યેષ્ઠં પુત્રં બૃહસ્પતેઃ॥ 1-70-11 (3190)
ભજમાનાન્ભજસ્વાસ્માન્કુરુ નઃ સાહ્યમુત્તમમ્।
યા સા વિદ્યા નિવસતિ બ્રાહ્મણેઽમિતતેજસિ॥ 1-70-12 (3191)
શુક્રે તામાહર ક્ષિપ્રં ભાગભાઙ્ગો ભવિષ્યસિ।
વૃષપર્વસમીપે હિ શક્યો દ્રષ્ટું ત્વયા દ્વિજઃ॥ 1-70-13 (3192)
રક્ષતે દાનવાંસ્તત્ર ન સ રક્ષત્યદાનવાન્।
તમારાધયિતું શક્તો ભવાન્પૂર્વવયાઃ કવિમ્॥ 1-70-14 (3193)
દેવયાનીં ચ દયિતાં સુતાં તસ્ય મહાત્મનઃ।
ત્વમારાધયિતું શક્તો નાન્યઃ કશ્ચન વિદ્યતે॥ 1-70-15 (3194)
શીલદાક્ષિણ્યમાધુર્યૈરાચારેણ દમેન ચ।
દેવયાન્યાં હિ તુષ્ટાયાં વિદ્યાં તાં પ્રાપ્સ્યસિ ધ્રુવમ્॥ 1-70-16 (3195)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-70-17x (336)
તથેત્યુક્ત્વા તતઃ પ્રાયાદ્બૃહસ્પતિસુતઃ કચઃ।
તદાઽભિપૂજિતો દેવૈઃ સમીપે વૃષપર્વણઃ॥ 1-70-17 (3196)
સ ગત્વા ત્વરિતો રાજન્દેવૈઃ સંપ્રેષિતઃ કચઃ।
અસુરેન્દ્રપુરે શુક્રં દૃષ્ટ્વા વાક્યમુવાચ હ॥ 1-70-18 (3197)
ઋષેરઙ્ગિરસઃ પૌત્રં પુત્રં સાક્ષાદ્બૃહસ્પતેઃ।
નામ્ના કચ ઇતિ ખ્યાતં શિષ્યં ગૃહ્ણાત્ માં ભવાન્॥ 1-70-19 (3198)
બ્રહ્મચર્યં ચરિષ્યામિ ત્વય્યહં પરમં ગુરૌ।
અનુમન્યસ્વ માં બ્રહ્મન્સહસ્રં પરિવત્સરાન્॥ 1-70-20 (3199)
શુક્ર ઉવાચ। 1-70-21x (337)
કચ સુસ્વાગતં તેઽસ્તુ પ્રતિગૃહ્ણામિ તે વચઃ।
અર્ચયિષ્યેઽહમર્ચ્યં ત્વામર્ચિતોઽસ્તુ બૃહસ્પતિઃ॥ 1-70-21 (3200)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-70-22x (338)
કચસ્તુ તં તથેત્યુક્ત્વા પ્રતિજગ્રાહ તદ્વ્રતમ્।
આદિષ્ટં કવિપુત્રેણ શુક્રેણોશનસા સ્વયમ્॥ 1-70-22 (3201)
વ્રતસ્ય પ્રાપ્તકાલં સ યથોક્તં પ્રત્યગૃહ્ણત।
આરાધયન્નુપાધ્યાયં દેવયાનીં ચ ભારત॥ 1-70-23 (3202)
નિત્યમારાધયિષ્યંસ્તાં યુવા યૌવનગાં મુનિઃ।
ગાયન્નૃત્યન્વાદયંશ્ચ દેવયાનીમતોષયત્॥ 1-70-24 (3203)
સ શીલયન્દેવયાનીં કન્યાં સંપ્રાપ્તયૌવનામ્।
પુષ્પૈઃ ફલૈઃ પ્રેષણૈશ્ચ તોષયામાસ ભારત॥ 1-70-25 (3204)
દેવયાન્યપિ તં વિપ્રં નિયમવ્રતધારિણમ્।
ગાયન્તી ચ લલન્તી ચ રહઃ પર્યચરત્તથા॥ 1-70-26 (3205)
`ગાયન્તં ચૈવ શુલ્કં ચ દાતારં પ્રિયવાદિનમ્।
નાર્યો નરં કામયન્તે રૂપિણં સ્રગ્વિણં તથા॥' 1-70-27 (3206)
પઞ્ચવર્ષશતાન્યેવં કચસ્ય ચરતો વ્રતમ્।
તત્રાતીયુરથો બુદ્ધ્વા દાનવાસ્તં તતઃ કચમ્॥ 1-70-28 (3207)
ગા રક્ષન્તં વને દૃષ્ટ્વા રહસ્યેકમમર્ષિતાઃ।
જઘ્નુર્બૃહસ્પતેર્દ્વેષાદ્વિદ્યારક્ષાર્થમેવ ચ॥ 1-70-29 (3208)
હત્વા શાલાવૃકેભ્યશ્ચ પ્રાયચ્છઁલ્લવશઃ કૃતમ્।
તતો ગાવો નિવૃત્તાસ્તા અગોપાઃ સ્વં નિવેશનમ્॥ 1-70-30 (3209)
સા દૃષ્ટ્વા રહિતા ગાશ્ચ કચેનાભ્યાગતા વનાત્।
ઉવાચ વચનં કાલે દેવયાન્યથ ભારત॥ 1-70-31 (3210)
દેવયાન્યુવાચ। 1-70-32x (339)
આહુતં ચાગ્નિહોત્રં તે સૂર્યશ્ચાસ્તં ગતઃ પ્રભો।
અગોપાશ્ચાગતા ગાવઃ કચસ્તાત ન દૃશ્યતે॥ 1-70-32 (3211)
વ્યક્તં હતો મૃતો વાપિ કચસ્તાત ભવિષ્યતિ।
તં વિના ન ચ જીવેયમિતિ સત્યં બ્રવીમિ તે॥ 1-70-33 (3212)
શુક્ર ઉવાચ। 1-70-34x (340)
અયમેહીતિ સંશબ્દ્ય મૃતં સંજીવયામ્યહમ્। 1-70-34 (3213)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતઃ સંજીવિનીં વિદ્યાં પ્રયુજ્ય કચમાહ્વયત્॥ 1-70-34x (341)
ભિત્ત્વા ભિત્ત્વા શરીરાણિ વૃકાણાં સ વિનિર્ગતઃ।
આહૂતઃ પ્રાદુરભવત્કચો હૃષ્ટોઽથ વિદ્યયા॥ 1-70-35 (3214)
કસ્માચ્ચિરાયિતોઽસીતિ પૃષ્ટસ્તામાહ ભાર્ગવીમ્। 1-70-36 (3215)
કચ ઉવાચ।
સમિધશ્ચ કુશાદીનિ કાષ્ઠભારં ચ ભામિનિ॥ 1-70-36x (342)
ગૃહીત્વા શ્રમભારાર્તો વટવૃક્ષં સમાશ્રિતઃ।
ગાવશ્ચ સહિતાઃ સર્વા વૃક્ષચ્છાયામુપાશ્રિતાઃ॥ 1-70-37 (3216)
અસુરાસ્તત્ર માં દૃષ્ટ્વા કસ્ત્વમિત્યભ્યચોદયન્।
બૃહસ્પતિસુતશ્ચાહં કચ ઇત્યભિવિશ્રુતઃ॥ 1-70-38 (3217)
ઇત્યુક્તમાત્રે માં હત્વા પેષીકૃત્વા તુ દાનવાઃ।
દત્ત્વા શાલાવૃકેભ્યસ્તુ સુખં જગ્મુઃ સ્વમાલયં॥ 1-70-39 (3218)
આહૂતો વિદ્યયા ભદ્રે ભાર્ગવેણ મહાત્મના।
ત્વત્સમીપમિહાયાતઃ કથંચિત્પ્રાપ્તજીવિતઃ॥ 1-70-40 (3219)
હતોઽહમિતિ ચાચખ્યૌ પૃષ્ટો બ્રાહ્મણકન્યયા।
સ પુનર્દેવયાન્યોક્તઃ પુષ્પાણ્યાહર મે દ્વિજ॥ 1-70-41 (3220)
વનં યયૌ કચો વિપ્રો દદૃશુર્દાનવાશ્ચ તમ્।
પુનસ્તં પેષયિત્વા તુ સમુદ્રામ્ભસ્યમિશ્રયન્॥ 1-70-42 (3221)
ચિરં ગતં પુનઃ કન્યા પિત્રે તં સંન્યવેદયત્।
વિપ્રેણ પુનરાહૂતો વિદ્યયા ગુરુદેહજઃ।
પુનરાવૃત્ય તદ્વૃત્તં ન્યવેદયત તદ્યથા॥ 1-70-43 (3222)
તતસ્તૃતીયં હત્વા તં દગ્ધ્વા કૃત્વા ચ ચૂર્ણશઃ।
પ્રાયચ્છન્બ્રાહ્મણાયૈવ સુરાયામસુરાસ્તથા॥ 1-70-44 (3223)
`અપિબત્સુરયા સાર્ધં કચભસ્મ ભૃગૂદ્વહઃ।
સા સાયન્તનવેલાયામગોપા ગાઃ સમાગતાઃ॥ 1-70-45 (3224)
દેવયાની શઙ્કમાના દૃષ્ટ્વા પિતરમબ્રવીત્।'
પુષ્પાહારઃ પ્રેષણકૃત્કચસ્તાત ન દૃશ્યતે॥ 1-70-46 (3225)
વ્યક્તં હતો મૃતો વાપિ કચસ્તાત ભવિષ્યતિ।
તં વિના ન ચ જીવેયં કચં સત્યં બ્રવીમિ તે॥ 1-70-47 (3226)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-70-48x (343)
શ્રુત્વા પુત્રીવચઃ કાવ્યો મન્ત્રેણાહૂતવાન્કચમ્।
જ્ઞાત્વા બહિષ્ઠમજ્ઞાત્વા સ્વકુક્ષિસ્થં કચં નૃપ'॥ 1-70-48 (3227)
શુક્ર ઉવાચ। 1-70-49x (344)
બૃહસ્પતેઃ સુતઃ પુત્રિ કચઃ પ્રેતગતિં ગતઃ।
વિદ્યયા જીવિતોઽપ્યેવં હન્યતે કરવામ કિમ્॥ 1-70-49 (3228)
મૈવં શુચો મા રુદ દેવયાનિ
ન ત્વાદૃશી મર્ત્યમનુપ્રશોચતે।
યસ્યાસ્તવ બ્રહ્મ ચ બ્રાહ્મણાશ્ચ
સેન્દ્રા દેવા વસવોઽથાશ્વિનૌ ચ॥ 1-70-50 (3229)
સુરદ્વિષશ્ચૈવ જગચ્ચ સર્વ-
મુપસ્થાને સન્નમન્તિ પ્રભાવાત્।
અશક્યોઽસૌ જીવયિતું દ્વિજાતિઃ
સંજીવિતો વધ્યતે ચૈવ ભૂયઃ॥ 1-70-51 (3230)
દેવયાન્યુવાચ। 1-70-52x (345)
યસ્યાઙ્ગિરા વૃદ્ધતમઃ પિતામહો
બૃહસ્પતિશ્ચાપિ પિતા તપોનિધિઃ।
ઋષેઃ પુત્રં તમથો વાપિ પૌત્રં
કથં ન શોચેયમહં ન રુદ્યામ્॥ 1-70-52 (3231)
સ બ્રહ્મચારી ચ તપોધનશ્ચ
સદોત્થિતઃ કર્મસુ ચૈવ દક્ષઃ।
કચસ્ય માર્ગં પ્રતિપત્સ્યે ન ભોક્ષ્યે
પ્રિયો હિ મે તાત કચોઽભિરૂપઃ॥ 1-70-53 (3232)
શુક્ર ઉવાચ। 1-70-54x (346)
અસંશયં મામસુરા દ્વિષન્તિ
યે શિષ્યં મેઽનાગસં સૂદયન્તિ।
અબ્રાહ્મણં કર્તુમિચ્છ્તિ રૌદ્રા-
સ્તે માં યથા વ્યભિચરન્તિ નિત્યમ્।
અપ્યસ્ય પાપસ્ય ભવેદિહાન્તઃ
કં બ્રહ્મહત્યા ન દહેદપીન્દ્રમ્॥ 1-70-54 (3233)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-70-55x (347)
સંચોદિતો દેવયાન્યા મહર્ષિઃ પુનરાહ્વયત્।
સંરમ્ભેણૈવ કાવ્યો હિ બૃહસ્પતિસુતં કચમ્॥ 1-70-55 (3234)
કચોઽપિ રાજન્સ મહાનુભાવો
વિદ્યાબલાલ્લબ્ધમતિર્મહાત્મા।'
ગુરોર્હિ ભીતો વિદ્યયા ચોપહૂતઃ।
શનૈર્વાક્યં જઠરે વ્યાજહાર॥ 1-70-56 (3235)
`પ્રસીદ ભગવન્મહ્યં કચોઽહમભિવાદયે।
યથા બહુમતઃ પુત્રસ્તથા મન્યતુ માં ભવાન્॥' 1-70-57 (3236)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-70-58x (348)
તમબ્રવીત્કેન પથોપનીત-
સ્ત્વં ચોદરે તિષ્ઠસિ બ્રૂહિ વિપ્ર।
અસ્મિન્મુહૂર્તે હ્યસુરાન્વિનાશ્ય
ગચ્છામિ દેવાનહમદ્ય વિપ્ર॥ 1-70-58 (3237)
કચ ઉવાચ। 1-70-59x (349)
તવ પ્રસાદાન્ન જહાતિ માં સ્મૃતિઃ
સ્મરામિ સર્વં યચ્ચ યથા ચ વૃત્તમ્।
નત્વેવં સ્યાત્તપસઃ સંક્ષયો મે
તતઃ ક્લેશં ઘોરમિમં સહામિ॥ 1-70-59 (3238)
અસુરૈઃ સુરાયાં ભવતોઽસ્મિ દત્તો
હત્વા દગ્ધ્વા ચૂર્ણયિત્વા ચ કાવ્ય।
બ્રાહ્મીં માયાં ચાસુરીં વિપ્ર માયાં
ત્વયિ સ્થિતે કથમેવાતિવર્તેત્॥ 1-70-60 (3239)
શુક્ર ઉવાચ। 1-70-61x (350)
કિં તે પ્રિયં કરવાણ્યદ્ય વત્સે
વધેન મે જીવિતં સ્યાત્કચસ્ય।
નાન્યત્ર કુક્ષેર્મમ ભેદનેન
દૃશ્યેત્કચો મદ્ગતો દેવયાનિ॥ 1-70-61 (3240)
દેવયાન્યુવાચ। 1-70-62x (351)
દ્વૌ માં શોકાવગ્નિકલ્પૌ દહેતાં
કચસ્ય નાશસ્તવ ચૈવોપઘાતઃ।
કચસ્ય નાશે મમ શર્મ નાસ્તિ
તવોપઘાતે જીવિતું નાસ્મિ શક્તા॥ 1-70-62 (3241)
શુક્ર ઉવાચ। 1-70-63x (352)
સંસિદ્ધરૂપોઽસિ બૃહસ્પતેઃ સુત
યત્ત્વાં ભક્તં ભજતે દેવયાની।
વિદ્યામિમાં પ્રાપ્નુહિ જીવનીં ત્વં
ન ચેદિન્દ્રઃ કચરૂપી ત્વમદ્ય॥ 1-70-63 (3242)
ન નિવર્તેત્પુનર્જીવન્કશ્ચિદન્યો મમોદરાત્।
બ્રાહ્મણં વર્જયિત્વૈકં તસ્માદ્વિદ્યામવાપ્નુહિ॥ 1-70-64 (3243)
પુત્રો ભૂત્વા ભાવય ભાવિતો મા-
મસ્મદ્દેહાદુપનિષ્ક્રમ્ય તાત।
સમીક્ષેથા ધર્મવતીમવેક્ષાં
ગુરોઃ સકાશાત્પ્રાપ્ય વિદ્યાં સવિદ્યઃ॥ 1-70-65 (3244)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-70-66x (353)
ગુરોઃ સકાશાત્સમવાપ્ય વિદ્યાં
ભિત્ત્વા કુક્ષિં નિર્વિચક્રામ વિપ્રઃ।
કચોઽભિરૂપસ્તત્ક્ષણાદ્બ્રાહ્મણસ્ય
શુક્લાત્યયે પૌર્ણમાસ્યામિવેન્દુઃ॥ 1-70-66 (3245)
દૃષ્ટ્વા ચ તં પતિતં બ્રહ્મરાશિ-
મુત્થાપયામાસ મૃતં કચોઽપિ।
વિદ્યાં સિદ્ધાં તામવાપ્યાભિવાદ્ય
તતઃ કચસ્તં ગુરુમિત્યુવાચ॥ 1-70-67 (3246)
યઃ શ્રોત્રયોરમૃતં સન્નિષિઞ્ચે-
દ્વિદ્યામવિદ્યસ્ય યથા ત્વમાર્યઃ।
તં મન્યેઽહં પિતરં માતરં ચ
તસ્મૈ ન દ્રુહ્યેત્કૃતમસ્ય જાનન્॥ 1-70-68 (3247)
ઋતસ્ય દાતારમનુત્તમસ્ય
નિધિં નિધીનામપિ લબ્ધવિદ્યાઃ।
યે નાદ્રિયન્તે ગુરુમર્ચનીયં
પાપાઁલ્લોકાંસ્તે વ્રજન્ત્યપ્રતિષ્ઠાઃ॥ 1-70-69 (3248)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-70-70x (354)
સુરાપાનાદ્વઞ્ચનાં પ્રાપ્ય વિદ્વા-
ન્સંજ્ઞાનાશં ચૈવ મહાતિઘોરમ્।
દૃષ્ટ્વા કચં ચાપિ તથાભિરૂપં
પીતં તદા સુરયા મોહિતેન॥ 1-70-70 (3249)
સમન્યુરુત્થાય મહાનુભાવ-
સ્તદોશના વિપ્રહિતં ચિકીર્ષુઃ।
સુરાપાનં પ્રતિ સંજાતમન્યુઃ
કાવ્યઃ સ્વયં વાક્યમિદં જગાદ॥ 1-70-71 (3250)
યો બ્રાહ્મણોઽદ્યપ્રભૃતીહ કશ્ચિ-
ન્મોહાત્સુરાં પાસ્યતિ મન્દબુદ્ધિઃ।
અપેતધર્મા બ્ર્હમહા ચૈવ સ સ્યા-
દસ્મિંલ્લોકે ગર્હિતઃ સ્યાત્પરે ચ॥ 1-70-72 (3251)
મયા ચૈતાં વિપ્રધર્મોક્તિસીમાં
મર્યાદાં વૈ સ્થાપિતાં સર્વલોકે।
સન્તો વિપ્રાઃ શુશ્રુવાંસો ગુરૂણાં
દેવા લોકાશ્ચોપશૃણ્વન્તુ સર્વે॥ 1-70-73 (3252)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-70-74x (355)
ઇતીદમુક્ત્વા સ મહાનુભાવ-
સ્તપોનિધીનાં નિધિરપ્રમેયઃ।
તાન્દાનવાન્દૈવવિમૂઢબુદ્ધી-
નિદં સમાહૂય વચોઽભ્યુવાચ॥ 1-70-74 (3253)
આચક્ષે વો દાનવા બાલિશાઃ સ્થ
સિદ્ધઃ કચો વત્સ્યતિ મત્સકાશે।
સઞ્જીવિનીં પ્રાપ્ય વિદ્યાં મહાત્મા
તુલ્યપ્રભાવો બ્રાહ્મણો બ્રહ્મભૂતઃ॥ 1-70-75 (3254)
`યોઽકાર્ષીદ્દુષ્કરં કર્મ દેવાનાં કારણાત્કચઃ।
ન તત્કિર્તિર્જરાં ગચ્છેદ્યાજ્ઞીયશ્ચ ભવિષ્યતિ॥ 1-70-76 (3255)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।' 1-70-77x (356)
એતાવદુક્ત્વા વચનં વિરરામ સ ભાર્ગવઃ।
દાનવા વિસ્મયાવિષ્ટાઃ પ્રયયુઃ સ્વં નિવેશનમ્॥ 1-70-77 (3256)
ગુરોરુષ્ય સકાશે તુ દશ વર્ષશતાનિ સઃ।
અનુજ્ઞાતઃ કચો ગન્તુમિયેષ ત્રિદશાલયમ્॥ ॥ 1-70-78 (3257)
ઇતિ શ્રીમન્મેહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ સપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 70 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-70-3 વિપ્રદાનવૌ વવ્રાતે જામાતૃત્વેનેતિ શેષઃ॥ 1-70-25 પ્રેષણૈઃ પ્રેષ્યત્વાદિભિઃ॥ 1-70-31 ઉવાચ શુક્રં પ્રતિ॥ 1-70-39 પેષઃ પિષ્ટમ્। પિષ્ટીકૃત્યેત્યર્થઃ॥ 1-70-43 ગુરુદેહજઃ કચઃ। આવૃત્ય આગત્ય। તદ્વૃત્તમસુરચેષ્ટિતમ્॥ 1-70-44 બ્રાહ્મણાય શુક્રાય॥ 1-70-50 મર્ત્યં ત્વં તુ મત્પ્રભાવાદમરકલ્પાસિ। બ્રહ્મ વેદઃ તસ્ય નમનં સ્વાર્થપ્રકાશેન॥ 1-70-60 ચાદ્દૈવીં માયાં। માયાત્રયવિદિ ત્વયિ સતિ કો દેવોઽસુરો બ્રાહ્મણો વાઽતિક્રામેદતસ્ત્વદુદરભેદનં મમ દુઃસાધ્યમેવેતિ ભાવઃ॥ 1-70-65 ભાવય જીવય ભાવિતો મયા જીવિતઃ। કૃતઘ્નો મા ભૂરિતિ ભાવઃ॥ 1-70-66 શુક્લસ્યાહ્નો રવેર્વા અત્યયે શુક્લાત્યયે॥ 1-70-69 ઋતસ્ય વેદસ્ય। નિધીનાં વિદ્યાનાં નિધિમાશ્રયમ્। પ્રતિષ્ઠા વિદ્યાફલં તચ્છૂન્યા અપ્રતિષ્ઠાઃ॥ સપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 70 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 071
॥ શ્રીઃ ॥
1.71. અધ્યાયઃ 071
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સ્વપાણિગ્રહણાર્થં પ્રાર્થિતવત્યા દેવયાન્યા કચસ્ય વિવાદઃ॥ 1 ॥ કચદેવયાન્યોઃ પરસ્પરશાપદાનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-71-0 (3258)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-71-0x (357)
સમાવૃતવ્રતં તં તુ વિસૃષ્ટં ગુરુણા કચમ્।
પ્રસ્થિતં ત્રિદશાવાસં દેવયાન્યબ્રવીદિદમ્॥ 1-71-1 (3259)
ઋષેરઙ્ગિરસઃ પૌત્ર વૃત્તેનાભિજનેન ચ।
ભ્રાજસે વિદ્યયા ચૈવ તપસા ચ દમેન ચ॥ 1-71-2 (3260)
ઋષિર્યથાઙ્ગિરા માન્યઃ પિતુર્મમ મહાયશાઃ।
તથા પ્રાન્યશ્ચ પૂજ્યશ્ચ મમ ભૂયો બૃહસ્પતિઃ॥ 1-71-3 (3261)
એવં જ્ઞાત્વા વિજાનીહિ યદ્બ્રવીમિ તપોધન।
વ્રતસ્થે નિયમોપેતે યથા વર્તામ્યહં ત્વયિ॥ 1-71-4 (3262)
સ સમાવૃતવિદ્યો માં ભક્તાં ભજિતુમર્હસિ।
ગૃહાણ પાણિં વિધિવન્મમ મન્ત્રપુરસ્કૃતમ્॥
કચ ઉવાચ। 1-71-5 (3263)
પૂજ્યો માન્યશ્ચ ભગવાન્યથા તવ પિતા મમ।
તથા ત્વમનવદ્યાઙ્ગિ પૂજનીયતરા મમ॥ 1-71-6 (3264)
પ્રાણેભ્યોઽપિ પ્રિયતરા ભાર્ગવસ્ય મહાત્મનઃ।
ત્વં ભત્રે ધર્મતઃ પૂજ્યા ગુરુપુત્રી સદા મમ॥ 1-71-7 (3265)
યથા મમ ગુરુર્નિત્યં માન્યઃ શુક્રઃ પિતા તવ।
દેવયાનિ તથૈવ ત્વં નૈવં માં વક્તુમર્હસિ॥ 1-71-8 (3266)
દેવયાન્યુવાચ। 1-71-9x (358)
ગુરુપુત્રસ્ય પુત્રો વૈ ન ત્વં પુત્રશ્ચ મે પિતુઃ।
તસ્માત્પૂજ્યશ્ચ માન્યશ્ચ મમાપિ ત્વં દ્વિજોત્તમ॥ 1-71-9 (3267)
અસુરૈર્હન્યમાને ચ કચ ત્વયિ પુનઃપુનઃ।
તદાપ્રભૃતિ યા પ્રીતિસ્તાં ત્વમદ્ય સ્મરસ્વ મે॥ 1-71-10 (3268)
સૌહાર્દે ચાનુરાગે ચ વેત્થ મે ભક્તિમુત્તમામ્।
ન મામર્હસિ ધર્મજ્ઞ ત્યક્તું ભક્તામનાગસમ્॥ 1-71-11 (3269)
કચ ઉવાચ। 1-71-12x (359)
અનિયોજ્યે નિયોક્તું માં દેવયાનિ ન ચાર્હસિ।
પ્રસીદ સુભ્રુ ત્વં મહ્યં ગુરોર્ગુરુતરા શુભે॥ 1-71-12 (3270)
યત્રોષિતં વિશાલાક્ષિ ત્વયા ચન્દ્રનિભાનને।
તત્રાહમુષિતો ભદ્રે કુક્ષૌ કાવ્યસ્ય ભામિનિ॥ 1-71-13 (3271)
ભગિની ધર્મતો મે ત્વં મૈવં વોચઃ સુમધ્યમે।
સુખમસ્મ્યુષિતો ભદ્રે ન મન્યુર્વિદ્યતે મમ॥ 1-71-14 (3272)
આપૃચ્છે ત્વાં ગમિષ્યામિ શિવમાશંસ મે પથિ।
અવિરોધેન ધર્મસ્ય સ્મર્તવ્યોઽસ્મિ કથાન્તરે।
અપ્રમત્તોત્થિતા નિત્યમારાધય ગુરું મમ॥ 1-71-15 (3273)
દેવયાન્યુવાચ। 1-71-16x (360)
યદિ માં ધર્મકામાર્થે પ્રત્યાખ્યાસ્યસિ યાચિતઃ।
તતઃ કચ ન તે વિદ્યા સિદ્ધિમેષા ગમિષ્યતિ॥ 1-71-16 (3274)
કચ ઉવાચ। 1-71-17x (361)
ગુરુપુત્રીતિ કૃત્વાઽહં પ્રત્યાચક્ષે ન દોષતઃ।
ગુરુણા ચાનનુજ્ઞાતઃ કામમેવં શપસ્વ મામ્॥ 1-71-17 (3275)
આર્ષં ધર્મં બ્રુવાણોઽહં દેવયાનિ યથા ત્વયા।
શપ્તો હ્યનર્હઃ શાપસ્ય કામતોઽદ્ય ન ધર્મતઃ॥ 1-71-18 (3276)
તસ્માદ્ભવત્યા યઃ કામો ન તથા સ ભવિષ્યતિ।
ઋષિપુત્રો ન તે કશ્ચિજ્જાતુ પાણિં ગ્રહીષ્યતિ॥ 1-71-19 (3277)
ફલિષ્યતિ ન તે વિદ્યા યત્ત્વં મામાત્થ તત્તથા।
અધ્યાપયિષ્યામિ તુ યં તસ્ય વિદ્યા ફલિષ્યતિ॥ 1-71-20 (3278)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-71-21x (362)
એવમુક્ત્વા દ્વિજશ્રેષ્ઠો દેવયાનીં કચસ્તદા।
ત્રિદશેશાલયં શીઘ્રં જગામ દ્વિજસત્તમઃ॥ 1-71-21 (3279)
તમાગતમભિપ્રેક્ષ્ય દેવા ઇન્દ્રપુરોગમાઃ।
બૃહસ્પતિં સભાજ્યેદં કચં વચનમબ્રુવન્॥ 1-71-22 (3280)
દેવા ઊચુઃ। 1-71-23x (363)
યત્ત્વયાસ્મદ્ધિતં કર્મ કૃતં વૈ પરમાદ્ભુતમ્।
ન તે યશઃ પ્રણશિતા ભાગભાક્વ ભવિષ્યસિ॥ ॥ 1-71-23 (3281)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ એકસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 71 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-71-1 સમાવૃતવ્રતં સમાપ્તવ્રતમ્॥ 1-71-9 ગુરુઃ પુત્રો યસ્ય અઙ્ગિરસઃ પુત્રઃ પૌત્રઃ॥ 1-71-15 ઉત્થિતા અનલસા॥ 1-71-17 અનનુજ્ઞાતસ્ત્વદુક્તકાર્યે॥ 1-71-23 પ્રણશિતા પ્રણઙ્ક્ષ્યતિ॥ એકસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 71 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 072
॥ શ્રીઃ ॥
1.72. અધ્યાયઃ 072
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સ્વર્ગંપ્રત્યાગતાત્કચાત્સંજીવિન્યધ્યયનેન દેવાનાં કૃતાર્થતા॥ 1 ॥ શુક્રવૃષપર્વણોર્વિરોધોત્પાદનાર્થમિન્દ્રકૃતં કન્યાનાં વસ્ત્રમિશ્રણમ્॥ 2 ॥ વસ્ત્રમિશ્રણેન શર્મિષ્ઠાદેવયાન્યોર્વિરોધઃ॥ 3 ॥ શર્મિષ્ઠયા કૂપે પ્રક્ષિપ્તાયા દેવયાન્યા યયાતિના કૂપાદુદ્ધરણમ્॥ 4 ॥ શુક્રસ્ય કૂપસમીપાગમનં દેવયાનીસાન્ત્વનં ચ॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-72-0 (3282)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-72-0x (364)
કૃતવિદ્યે કચે પ્રાપ્તે હૃષ્ટરૂપા દિવૌકસઃ।
કચાદધીત્ય તાં વિદ્યાં કૃતાર્થા ભરતર્ષભ॥ 1-72-1 (3283)
સર્વ એવ સમાગમ્ય શતક્રતુમથાબ્રુવન્।
કાલસ્તે વિક્રમસ્યાદ્ય જહિ શત્રૂન્પુરન્દર॥ 1-72-2 (3284)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-72-3x (365)
એવમુક્તસ્તુ સહિતૈસ્ત્રિદશૈર્મઘવાંસ્તદા।
તથેત્યુક્ત્વા પ્રચક્રામ સોઽપશ્યત વને સ્ત્રિયઃ॥ 1-72-3 (3285)
ક્રીડન્તીનાં તુ કન્યાનાં વને ચૈત્રરથોપમે।
વાયુભૂતઃ સ વસ્ત્રાણિ સર્વાણ્યેવ વ્યમિશ્રયત્॥ 1-72-4 (3286)
તતો જલાત્સમુત્તીર્ય કન્યાસ્તાઃ સહિતાસ્તદા।
વસ્ત્રાણિ જગૃહુસ્તાનિ યથાઽઽસન્નાન્યનેકશઃ॥ 1-72-5 (3287)
તત્ર વાસો દેવયાનયાઃ શર્મિષ્ઠા જગૃહે તદા।
વ્યતિમિશ્રમજાનન્તી દુહિતા વૃષપર્વણઃ॥ 1-72-6 (3288)
તતસ્તયોર્મિથસ્તત્ર વિરોધઃ સમજાયત।
દેવયાન્યાશ્ચ રાજેન્દ્ર શર્મિષ્ઠાયાશ્ચ તત્કૃતે॥ 1-72-7 (3289)
દેવયાન્યુવાચ। 1-72-8x (366)
કસ્માદ્ગૃહ્ણાસિ મે વસ્ત્રં શિષ્યા ભૂત્વા મમાસુરિ।
સમુદાચારહીનાયા ન તે સાધુ ભવિષ્યતિ॥ 1-72-8 (3290)
સર્મિષ્ઠોવાચ। 1-72-9x (367)
આસીનં ચ શયાનં ચ પિતા તે પિતરં મમ।
સ્તૌતિબન્દીવ ચાભીક્ષ્ણં નીચૈઃ સ્થિત્વા વિનીતવત્॥ 1-72-9 (3291)
યાચતસ્ત્વં હિ દુહિતા સ્તુવતઃ પ્રતિગૃહ્ણતઃ।
સુતાહં સ્તૂયમાનસ્ય દદતોઽપ્રતિગૃહ્ણતઃ॥ 1-72-10 (3292)
આદુન્વસ્વ વિદુન્વસ્વ દ્રુહ્ય કુપ્યસ્વ યાચકિ।
અનાયુધા સાયુધાયા રિક્તા ક્ષુભ્યસિ ભિક્ષુકિ॥ 1-72-11 (3293)
લપ્સ્યસે પ્રતિયોદ્ધારં ન હિ ત્વાં ગણયામ્યહમ્।
`પ્રતિકૂલં વદસિ ચેદિતઃપ્રભૃતિ યાચકિ॥' 1-72-12 (3294)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-72-13x (368)
સમુચ્છ્રયં દેવયાનીં ગતાં સક્તાં ચ વાસસિ।
શર્મિષ્ઠા પ્રાક્ષિપત્કૂપે તતઃ સ્વપુરમાગમત્।
હતેયમિતિ વિજ્ઞાય શર્મિષ્ઠા પાપનિશ્ચયા॥ 1-72-13 (3295)
અનવેક્ષ્ય યયૌ વેશ્મ ક્રોધવેગપરાયણા।
`પ્રવિશ્ય સ્વગૃહં સ્વસ્થા ધર્મમાસુરમાસ્થિતા।'
અથ તં દેશમભ્યાગાદ્યયાતિર્નહુષાત્મજઃ॥ 1-72-14 (3296)
શ્રાન્તયુગ્યઃ શ્રાન્તહયો મૃગલિપ્સુઃ પિપાસિતઃ।
સ નાહુષઃ પ્રેક્ષમાણ ઉદપાનં ગતોદકમ્॥ 1-72-15 (3297)
દદર્શ રાજા તાં તત્ર કન્યામગ્નિશિખામિવ।
તામપૃચ્છત્સ દૃષ્ટ્વૈવ કન્યામમરવર્ણિનીમ્॥ 1-72-16 (3298)
સાન્ત્વયિત્વા નૃપશ્રેષ્ઠઃ સામ્ના પરમવલ્ગુના।
કા ત્વં તામ્રનખી શ્યામા સુમૃષ્ટમણિકુણ્ડલા॥ 1-72-17 (3299)
દીર્ઘં ધ્યાયસિ ચાત્યર્થં કસ્માચ્છ્વસિષિ ચાતુરા।
કથં ચ પતિતાઽસ્યસ્મિન્કૂપે વીરુત્તૃણાવૃતે॥ 1-72-18 (3300)
દુહિતા ચૈવ કસ્ય ત્વં વદ સત્યં સુમધ્યમે। 1-72-19 (3301)
દેવયાન્યુવાચ।
યોઽસૌ દેવૈર્હતાન્દૈત્યાનુત્થાપયતિ વિદ્યયા॥ 1-72-20x (369)
તસ્ય શુક્રસ્ય કન્યાહં સ માં નૂનં ન બુધ્યતે।
એષ મે દક્ષિણો રાજન્પાણિસ્તામ્રનખાઙ્ગુલિઃ॥ 1-72-20 (3302)
સમુદ્ધર ગૃહીત્વા માં કુલીનસ્ત્વં હિ મે મતઃ।
જાનામિ હિ ત્વાં સંશાન્તં વીર્યવન્તં યશસ્વિનમ્॥ 1-72-21 (3303)
તસ્માન્માં પતિતામસ્માત્કૂપાદુદ્ધર્તુમર્હસિ। 1-72-22 (3304)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તામથો બ્રાહ્મણીં કન્યાં વિજ્ઞાયનહુષાત્મજઃ॥ 1-72-22x (370)
ગૃહીત્વા દક્ષિણે પાણાવુજ્જહાર તતોઽવટાત્।
ઉદ્ધૃત્ય ચૈનાં તરસા તસ્માત્કૂપાન્નરાધિપઃ॥ 1-72-23 (3305)
`યયાતિરુવાચ। 1-72-24x (371)
ગચ્છ ભદ્રે યથાકામં ન ભયં વિદ્યતે તવ।
ઇત્યુચ્યમાના નૃપતિં દેવયાનીદમુત્તરમ્॥ 1-72-24 (3306)
ઉવાચ મામુપાદાય ગચ્છ શીઘ્રં પ્રિયો હિ મે।
ગૃહીતાહં ત્વયા પાણૌ તસ્માદ્ભર્તા ભવિષ્યસિ॥ 1-72-25 (3307)
ઇત્યેવમુક્તો નૃપતિરાહ ક્ષત્રકુલોદ્ભવઃ।
ત્વં ભદ્રે બ્રાહ્મણી તસ્માન્મયા નાર્હસિ સઙ્ગમમ્॥ 1-72-26 (3308)
સર્વલોકગુરુઃ કાવ્યસ્ત્વં તસ્ય દુહિતા શુભે।
તસ્માદપિ ભયં મેઽદ્ય તતઃ કલ્યાણિ નાર્હસિ॥ 1-72-27 (3309)
દેવયાન્યુવાચ। 1-72-28x (372)
યદિ મદ્વચનાન્નાદ્ય માં નેચ્છસિ નરાધિપ।
ત્વામેવ વરયે પિત્રા તસ્માલ્લપ્સ્યસિ ગચ્છ હિ॥ 1-72-28 (3310)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-72-29x (373)
આમન્ત્રયિત્વા સુશ્રોણીં યયાતિઃ સ્વપુરં યયૌ।
ગતે તુ નાહુષે તસ્મિન્દેવયાન્યપ્યનિન્દિતા॥ 1-72-29 (3311)
ક્વચિદ્ગત્વા ચ રુદતી વૃક્ષમાશ્રિત્ય ધિષ્ઠિતા।
તતશ્ચિરાયમાણાયાં દુહિતર્યથ ભાર્ગવઃ॥ 1-72-30 (3312)
સંસ્મૃત્યોવાચ ધાત્રીં તાં દુહિતુઃ સ્નેહવિક્લવઃ।
ધાત્રિ ત્વમાનય ક્ષિપ્રં દેવયાનીં સમુધ્યમામ્॥ 1-72-31 (3313)
ઇત્યુક્તમાત્રે સા ધાત્રી ત્વરિતાઽઽનયિતું ગતા।
યત્રયત્ર સશીભિઃ સા ગતા પદમમાર્ગત॥ 1-72-32 (3314)
સા દદર્શ તથા દીનાં શ્રમાર્તાં રુદતીં સ્થિતામ્।
વૃત્તાન્તં કિમિદં ભદ્રે શીઘ્રં વદ પિતાહ્વયત્॥ 1-72-33 (3315)
એવમુક્તાહ ધાત્રીં તાં શર્મિષ્ઠાવૃજિનં કૃતમ્।
ઉવાચ શોકસંતપ્તા ઘૂર્ણિકામાગતાં પુરઃ'॥ 1-72-34 (3316)
દેવયાન્યુવાચ। 1-72-35x (374)
ત્વરિતં ઘૂર્ણિકે ગચ્છ શીઘ્રમાચક્ષ્વ મે પિતુઃ॥ 1-72-35 (3317)
નેદાનીં સંપ્રવેક્ષ્યામિ નગરં વૃષપર્વણઃ। 1-72-36 (3318)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
સા તત્ર ત્વરિતં ગત્વા ઘૂર્ણિકાઽસુરમન્દિરમ્॥ 1-72-36x (375)
દૃષ્ટ્વા કાવ્યમુવાચેદં સંભ્રમાવિષ્ટચેતના।
આચચક્ષે મહાપ્રાજ્ઞં દેવયાનીં વને હતામ્॥ 1-72-37 (3319)
શર્મિષ્ઠયા મહાભાગ દુહિત્રા વૃષપર્વણઃ।
શ્રુત્વા દુહિતરં કાવ્યસ્તત્ર શર્મિષ્ઠયા હતામ્॥ 1-72-38 (3320)
ત્વરયા નિર્યયૌ દુઃખાન્માર્ગમાણઃ સુતાં વને।
દૃષ્ટ્વા દુહિતરં કાવ્યો દેવયાનીં તતો વને॥ 1-72-39 (3321)
બાહુભ્યાં સંપરિષ્વજ્ય દુઃખિતો વાક્યમબ્રવીત્।
આત્મદોષૈર્નિયચ્છન્તિ સર્વે દુઃખસુખે જનાઃ॥ 1-72-40 (3322)
મન્યે દુશ્ચરિતં તેઽસ્તિ યસ્યેયં નિષ્કૃતિઃ કૃતા। 1-72-41 (3323)
દેવયાન્યુવાચ।
નિષ્કૃતિર્મેઽસ્તુ વા માસ્તુ શૃણુષ્વાવહિતો મમ॥ 1-72-41x (376)
શર્મિષ્ઠયા યદુક્તાઽસ્મિ દુહિત્રા વૃષપર્વણઃ॥
સત્યં કિલૈતત્સા પ્રાહ દૈત્યાનામસિ ગાયનઃ॥ 1-72-42 (3324)
એવં હિ મે કથયતિ શર્મિષ્ઠા વાર્ષપર્વણી।
વચનં તીક્ષ્ણપરુષં ક્રોધરક્તેક્ષણા ભૃશમ્॥ 1-72-43 (3325)
સ્તુવતો દુહિતા નિત્યં યાચતઃ પ્રતિગૃહ્ણતઃ।
અહં તુ સ્તૂયમાનસ્ય દદતોઽપ્રતિગૃહ્ણતઃ॥ 1-72-44 (3326)
ઇદં મામાહ શર્મિષ્ઠા દુહિતા વૃષપર્વણઃ।
ક્રોધસંરક્તનયના દર્પપૂર્ણા પુનઃ પુનઃ॥ 1-72-45 (3327)
યદ્યહ સ્તુવતસ્તાત દુહિતા પ્રતિગૃહ્ણતઃ।
પ્રસાદયિષ્યે શર્મિષ્ઠામિત્યુક્તા તુ સખી મયા॥ 1-72-46 (3328)
`ઉક્તાપ્યેવં ભૃશં માં સા નિગૃહ્ય વિજને વને।
કૂપે પ્રક્ષેપયામાસ પ્રક્ષિપ્ય ગૃહમાગમત્॥' 1-72-47 (3329)
શુક્ર ઉવાચ। 1-72-48x (377)
સ્તુવતો દુહિતા ન ત્વં યાચતઃ પ્રતિગૃહ્ણતઃ।
અસ્તોતુઃ સ્તૂયમાનસ્ય દુહિતા દેવયાન્યસિ॥ 1-72-48 (3330)
વૃષપર્વૈવ તદ્વેદ શક્રો રાજા ચ નાહુષઃ।
અચિન્ત્યં બ્રહ્મ નિર્દ્વન્દ્વમૈશ્વરં હિ બલં મમ॥ 1-72-49 (3331)
`જાનામિ જીવિનીં વિદ્યાં લોકેસ્મિઞ્શાશ્વતીં ધ્રુવમ્।
મૃતઃ સંજીવતે જન્તુર્યયા કમલલોચને॥ 1-72-50 (3332)
કત્થનં સ્વગુણાનાં ચ કૃત્વા તપ્યતિ સજ્જનઃ।
તતો વક્તુમશક્તોઽસ્મિત્વં મે જાનાસિ યદ્બલમ્॥ 1-72-51 (3333)
તસમાદુત્તિષ્ઠ ગચ્છામઃ સ્વગૃહં કુલનન્દિનિ।
ક્ષમાં કૃત્વા વિશાલાક્ષિ ક્ષમાસારા હિ સાધવઃ'॥ 1-72-52 (3334)
યચ્ચ કિંચિત્સર્વગતં ભૂમૌ વા યદિ વા દિવિ।
તસ્યાહમીશ્વરો નિત્યં તુષ્ટેનોક્તઃ સ્વયંભુવા॥ 1-72-53 (3335)
અહં જલં વિમુઞ્ચામિ પ્રજાનાં હિતકામ્યયા।
પુષ્ણામ્યૌષધયઃ સર્વા ઇતિ સત્યં બ્રવીમિ તે॥ 1-72-54 (3336)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-72-55x (378)
એવં વિષાદમાપન્નાં મન્યુના સંપ્રપીડિતામ્।
વચનૈર્મધુરૈઃ શ્લક્ષ્ણૈઃ સાન્ત્વયામાસ તાં પિતા॥ ॥ 1-72-55 (3337)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ દ્વિસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 72 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-72-3 પ્રચક્રામ ભૂતલં પ્રતીતિ શેષઃ॥ 1-72-8 સમુદાચારઃ સદાચારઃ॥ 1-72-11 આદુન્વસ્વ આભિમુખ્યેન વક્ષસ્તાડનાદિના સંતાપં પ્રાપ્નુહિ। વિદુન્વસ્વ પાંસુષુ લુણ્ઠનાદિના। દ્રુહ્ય દ્રોહં ચિરકાલિકં ક્રોધં કુરુ। કુપ્યસ્વ સદ્યઃ પરાનિષ્ટફલો યત્નઃ કોપસ્તં કુરુ। રિક્તા દરિદ્રા॥ 1-72-12 પ્રતિયોદ્ધારં પ્રહર્તારમ્॥ 1-72-15 યુગ્યા રથવાહકાઃ। હયાઃ કેવલાશ્વાઃ। ઉદકં પીયતેસ્માદિત્યુદપાનં કૂપઃ॥ 1-72-23 અવટાદ્ગર્તાત્॥ 1-72-34 ઘૂર્ણિકાં દાસીમ્॥ 1-72-37 હતાં તાડિતામ્॥ 1-72-40 નિયચ્છન્તિ પ્રયચ્છન્તિ પ્રાપ્નુવન્તીતિ ભાવઃ॥ 1-72-41 એતદેવાહ મન્યે ઇતિ। નિષ્કૃતિઃ ફલભોગેન નિરસનમ્॥ 1-72-45 ઇદં પૂર્વોક્તમ્॥ 1-72-49 નાહુષો યયાતિઃ। મમ ઐશ્વરં નિર્દ્વન્દ્વમપ્રતિપક્ષં બલમસ્તિ॥ દ્વિસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 72 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 073
॥ શ્રીઃ ॥
1.73. અધ્યાયઃ 073
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
શુક્રદેવયાનીસંવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-73-0 (3338)
શુક્ર ઉવાચ। 1-73-0x (379)
યઃ પરેષાં નરો નિત્યમતિવાદાંસ્તિતિક્ષતે।
દેવયાનિ વિજાનીહિ તેન સર્વમિદં જિતમ્॥ 1-73-1 (3339)
યઃ સમુત્પતિતં ક્રોધં નિગૃહ્ણાતિ ઇયં યથા।
સ યન્તેત્યુચ્યતે સદ્ભિર્ન યો રશ્મિષુ લમ્બતે॥ 1-73-2 (3340)
યઃ સમુત્પતિતં ક્રોધમક્રોધેન નિરસ્યતિ।
દેવયાનિ વિજાનીહિ તેન સર્વમિદં જિતમ્॥ 1-73-3 (3341)
યઃ સમુત્પતિતં ક્રોધં ક્ષમયેહ નિરસ્યતિ।
યથોરગસ્ત્વચં જીર્ણાં સ વૈ પુરુષ ઉચ્યતે॥ 1-73-4 (3342)
યઃ સંધારયતે મન્યું યોઽતિવાદાંસ્તિતિક્ષતે।
યશ્ચ તપ્તો ન તપતિ દૃઢં સોઽર્થસ્ય ભાજનમ્॥ 1-73-5 (3343)
યો યજેદપરિશ્રાન્તો માસિમાસિ શતં સમાઃ।
ન ક્રુદ્ધ્યેદ્યશ્ચ સર્વસ્ય તયોરક્રોધનોઽધિકઃ॥ 1-73-6 (3344)
`તસ્માદક્રોધનઃ શ્રેષ્ઠઃ કામક્રોધૌ વિગર્હિતૌ।
ક્રુદ્ધસ્ય નિષ્ફલાન્યેવ દાનયજ્ઞતપાંસિ ચ॥ 1-73-7 (3345)
તસ્માદક્રોધને યજ્ઞતપોદાનફલં મહત્।
ભવેદસંશયં ભદ્રે નેતરસ્મિન્કદાચન॥ 1-73-8 (3346)
ન યતિર્ન તપસ્વી ચ ન યજ્વા ન ચ ધર્મભાક્।
ક્રોધસ્ય યો વશં ગચ્છેત્તસ્ય લોકદ્વયં ન ચ॥ 1-73-9 (3347)
પુત્રો ભૃત્યઃ સુહૃદ્ભ્રાતા ભાર્યા ધર્મશ્ચ સત્યતા।
તસ્યૈતાન્યપયાસ્યન્તિ ક્રોધશીલસ્ય નિશ્ચિતમ્॥ 1-73-10 (3348)
યત્કુમારાઃ કુમાર્યશ્ચ વૈરં કુર્યુરચેતસઃ।
ન તત્પ્રાજ્ઞોઽનુકુર્વીત ન વિદુસ્તે બલાબલમ્॥ 1-73-11 (3349)
દેવયાન્યુવાચ। 1-73-12x (380)
વેદાહં તાત બાલાઽપિ ધર્માણાં યદિહાન્તરમ્।
અક્રોધે ચાતિવાદે ચ વેદ ચાપિ બલાબલમ્॥ 1-73-12 (3350)
`સ્વવૃત્તિમનનુષ્ઠાય ધર્મમુત્સૃજ્ય તત્ત્વતઃ।'
શિષ્યસ્યાશિષ્યવૃત્તેસ્તુ ન ક્ષન્તવ્યં બુભૂષતા॥ 1-73-13 (3351)
`પ્રેષ્યઃ શિષ્યઃ સ્વવૃત્તિં હિ વિસૃજ્ય વિફલં ગતઃ।'
તસ્માત્સંકીર્ણવૃત્તેષુ વાસો મમ ન રોચતે॥ 1-73-14 (3352)
પુમાંસો યે હિ નિન્દન્તિ વૃત્તેનાભિજનેન ચ।
ન તેષુ નિવસેત્પ્રાજ્ઞઃ શ્રેયોઽર્થી પાપબુદ્ધિષુ॥ 1-73-15 (3353)
યે ત્વેનમભિજાનન્તિ વૃત્તેનાભિજનેન વા।
તેષુ સાધુષુ વસ્તવ્યં સ વાસઃ શ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે॥ 1-73-16 (3354)
`સુયન્ત્રિતપરા નિત્યં વિહીનાશ્ચ ધનૈર્વરાઃ।
દુર્વૃત્તાઃ પાપકર્માણશ્ચણ્ડાલા ધનિનોપિ ચ॥ 1-73-17 (3355)
નૈવ જાત્યા હિ ચણ્ડાલાઃ સ્વકર્મવિહિતૈર્વિના।
ધનાભિજનવિદ્યાસુ સક્તાશ્ચણ્ડાલધર્મિણઃ॥ 1-73-18 (3356)
અકારણાશ્ચ દ્વેષ્યન્તિ પરિવાદં વદન્તિ તે।
સાધોસ્તત્ર ન વાસોસ્તિ પાપિભિઃ પાપતાં વ્રજેત્॥ 1-73-19 (3357)
સુકૃતે દુષ્કૃતે વાપિ યત્ર સજ્જતિ યો નરઃ।
ધ્રુવં રતિર્ભવેત્તસ્ય તસ્માદ્દ્વેષં ન રોચયેત્॥' 1-73-20 (3358)
વાગ્દુરુક્તં મહાઘોરં દુહિતુર્વૃષપર્વણઃ।
મમ મથ્નાતિ હૃદયમગ્નિકામ ઇવારણિમ્॥ 1-73-21 (3359)
ન હ્યતો દુષ્કરતરં મન્યે લોકેષ્વપિ ત્રિષુ।
યઃ સપત્નશ્રિયં દીપ્તાં હીનશ્રીઃ પર્યુપાસતે॥ 1-73-22 (3360)
મરણં શોભનં તસ્ય ઇતિ વિદ્વજ્જના વિદુઃ।
`અવમાનમવાપ્નોતિ શનૈર્નીચસમાગમાત્॥ 1-73-23 (3361)
અતિવાદા વક્ત્રતો નિઃસરન્તિ
યૈરાહતઃ શોચતિ રાત્ર્યહાનિ।
પરસ્ય વૈ મર્મસુ તે પતન્તિ
તસ્માદ્ધીરો નૈવ મુચ્યેત્પરેષુ॥ 1-73-24 (3362)
નિરોહેદાયુધૈશ્છિન્નં સંરોહેદ્દગ્ધમાગ્નિના।
વાક્ક્ષતં ચ ન સંરોહેદાશરીરં શરીરિણામ્॥ 1-73-25 (3363)
સંરોહિત શરૈર્વિદ્ધં નવં પરશુના હતમ્।
વાચા દુરુક્તં બીભત્સં ન સંરોહેત વાક્ક્ષતમ્'॥ ॥ 1-73-26 (3364)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ત્રિસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 73 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-73-2 રશ્મિષુ ક્રોધફલભૂતાસ્વાપત્સુ। પક્ષે સ્પષ્ટોઽર્થઃ॥ 1-73-3 અક્રોધેન ક્રોધવિરોધિના સહનેન॥ ત્રિસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 73 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 074
॥ શ્રીઃ ॥
1.74. અધ્યાયઃ 074
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
શુક્રવૃષપર્વણોઃ સંવાદઃ॥ 1 ॥ શુક્રકોપશાન્તયે વૃષપર્વનિયોગાત્ શર્મિષ્ઠયા દેવયાનીદાસ્યાઙ્ગીકારઃ॥ 2 ॥ પ્રસન્નયા દેવયાન્યા સહ શુક્રસ્ય પુરપ્રવેશનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-74-0 (3365)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-74-0x (381)
તતઃ કાવ્યો ભૃગુશ્રેષ્ઠઃ સમન્યુરુપગમ્ય હ।
વૃષપર્વાણમાસીનમિત્યુવાચાવિચારયન્॥ 1-74-1 (3366)
નાધર્મશ્ચરિતો રાજન્સદ્યઃ ફલતિ ગૌરિવ।
શનૈરાવર્ત્યમાનો હિ કર્તુર્મૂલાનિ કૃન્તતિ॥ 1-74-2 (3367)
પુત્રેષુ વા નપ્તૃષુ વા ન ચેદાત્મનિ પશ્યતિ।
ફલત્યેવ ધ્રુવં પાયં ગુરુભુક્તમિવોદરે॥ 1-74-3 (3368)
`અધીયાનં હિતં રાજન્ક્ષમાવન્તં જિતેન્દ્રિયમ્।'
યદઘાતયથા વિપ્રં કચમાઙ્ગિરસં તદા।
અપાપશીલં ધર્મજ્ઞં શુશ્રૂષું મદ્ગૃહે રતમ્॥ 1-74-4 (3369)
`શર્મિષ્ઠયા દેવયાની ક્રૂરમુક્તા બહુ પ્રભો।
વિપ્રકૃત્ય ચ સંરમ્ભાત્કૂપે ક્ષિપ્તા મનસ્વિની॥ 1-74-5 (3370)
સા ન કલ્પેત વાસાય તયાહં રહિતઃ કથમ્।
વસેયમિહ તસ્માત્તે ત્યજામિ વિષયં નૃપ॥' 1-74-6 (3371)
વધાદનર્હતસ્તસ્ય વધાચ્ચ દુહિતુર્મમ।
વષપર્વન્નિબોધેયં ત્યક્ષ્યામિ ત્વાં સબાન્ધવમ્।
સ્થાતું ત્વદ્વિષયે રાજન્ન શક્ષ્યામિ ત્વયા સહ॥ 1-74-7 (3372)
`મા શોચ વૃષપર્વંસ્ત્વં મા ક્રુધ્યસ્વ વિશાંપતે।
સ્થાતું તે વિષયે રાજન્ન શક્ષ્યામિ તયા વિના।
અસ્યા ગતિર્ગતિર્મહ્યં પ્રિયમસ્યાઃ પ્રિયં મમ॥ 1-74-8 (3373)
વૃષપર્વોવાચ। 1-74-9x (382)
યદિ બ્રહ્મન્ઘાતયામિ યદિ વા ક્રોશયામ્યહમ્।
શર્મિષ્ઠયા દેવયાનીં તેન ગચ્છામ્યસદ્ગતિમ્॥ 1-74-9 (3374)
શુક્ર ઉવાચ।' 1-74-10x (383)
અહો મામભિજાનાસિ દૈત્ય મિથ્યાપ્રલાપિનમ્।
યથેમમાત્મનો દોષં ન નિયચ્છસ્પુપેક્ષસે॥ 1-74-10 (3375)
વૃષપર્વોવાચ। 1-74-11x (384)
નાધર્મં ન મૃષાવાદં ત્વયિ જાનામિ ભાર્ગવ।
ત્વયિ ધર્મશ્ચ સત્યં ચ તત્પ્રસીદતુ નો ભવાન્॥ 1-74-11 (3376)
યદ્યસ્માનપહાય ત્વમિતો ગચ્છસિ ભાર્ગવ।
સમુદ્રં સંપ્રવેક્ષ્યામિ પૂર્વં મદ્બાન્ધવૈઃ સહ॥ 1-74-12 (3377)
પાતાલમથવા ચાગ્નિં નાન્યદસ્તિ પરાયણમ્।
યદ્યેવ દેવાન્ગચ્છેસ્ત્વં માં ચ ત્યક્ત્વા ગ્રહાધિપ।
સર્વત્યાગં તતઃ કૃત્વા પ્રવિશામિ હુતાશનમ્'॥ 1-74-13 (3378)
શુક્ર ઉવાચ। 1-74-14x (385)
સમુદ્રં પ્રવિશધ્વં વા દિશો વા દ્રવતાસુરાઃ।
દુહિતુર્નાપ્રિયં સોહું શક્તોઽહં દયિતા હિ મે॥ 1-74-14 (3379)
પ્રસાદ્યતાં દેવયાની જીવિતં યત્ર મે સ્થિતમ્।
યોગક્ષેમકરસ્તેઽહમિન્દ્રસ્યેવ બૃહસ્પતિઃ॥ 1-74-15 (3380)
વૃષપર્વોવાચ। 1-74-16x (386)
યત્કિંચિદસુરેન્દ્રાણાં વિદ્યતે વસુ ભાર્ગવ।
ભુવિ હસ્તિગવાશ્વં ચ તસ્ય ત્વં મમ ચેશ્ચરઃ॥ 1-74-16 (3381)
શુક્ર ઉવાચ। 1-74-17x (387)
યત્કિંચિદસ્તિ દ્રવિણં દૈત્યેન્દ્રાણાં મહાસુર।
તસ્યેશ્વરોસ્મિ યદ્યેષા દેવયાની પ્રસાદ્યતામ્॥ 1-74-17 (3382)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-74-18x (388)
એવમુક્તસ્તથેત્યાહ વૃષપર્વા મહાકવિમ્।
દેવયાન્યન્તિકં ગત્વા તમર્થં પ્રાહ ભાર્ગવઃ॥ 1-74-18 (3383)
દેવયાન્યુવાચ। 1-74-19x (389)
યદિ ત્વમીશ્વરસ્તાત રાજ્ઞો વિત્તસ્ય ભાર્ગવ।
નાભિજાનામિ તત્તેઽહં રાજા તુ વદતુ સ્વયમ્॥ 1-74-19 (3384)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-74-20x (390)
શુક્રસ્ય વચનં શ્રુત્વા વૃષપર્વા સબાન્ધવઃ।
દેવયાનિ પ્રસીદેતિ પપાત ભુવિ પાદયોઃ॥ 1-74-20 (3385)
વૃષપર્વોવાચ। 1-74-21x (391)
સ્તુત્યો વન્દ્યશ્ચ સતતં મયા તાતશ્ચ તે શુભે।'
યં કામમભિકામાઽસિ દેવયાનિ શુચિસ્મિતે।
તત્તેઽહં સંપ્રદાસ્યામિ યદિ વાપિ હિ દુર્લભમ્॥ 1-74-21 (3386)
દેવયાન્યુવાચ। 1-74-22x (392)
દાસીં કન્યાસહસ્રેણ શર્મિષ્ઠામભિકામયે।
અનુ માં તત્ર ગચ્છેત્સા યત્ર દદ્યાચ્ચ મે પિતા॥ 1-74-22 (3387)
વૃષપર્વોવાચ। 1-74-23x (393)
ઉત્તિષ્ઠ ત્વં ગચ્છ ધાત્રિ શર્મિષ્ઠાં શીઘ્રમાનય।
યં ચ કામયતે કામં દેવયાની કરોતુ તમ્॥ 1-74-23 (3388)
`ત્યજેદેકં કુલસ્યાર્થે ગ્રામાર્થે ચ કુલં ત્યજેત્।
ગ્રામં જનપદસ્યાર્થે આત્માર્થે પૃથિવીં ત્યજેત્'॥ 1-74-24 (3389)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-74-25x (394)
તતો ધાત્રી તત્ર ગત્વા શર્મિષ્ઠાં વાક્યમબ્રવીત્।
ઉત્તિષ્ઠ ભદ્રે શર્મિષ્ઠે જ્ઞાતીનાં સુખમાવહ॥ 1-74-25 (3390)
ત્યજતિ બ્રાહ્મણઃ શિષ્યાન્દેવયાન્યા પ્રચોદિતઃ।
સાયં કામયતે કાં સ કાર્યોઽદ્ય ત્વયાઽનઘે॥ 1-74-26 (3391)
શર્મિષ્ઠોવાચ। 1-74-27x (395)
યં સા કામયતે કાં કરવાણ્યહમદ્ય તમ્।
યદ્યેવમાહ્વયેચ્છુક્રો દેવયાનીકૃતે હિ મામ્।
મદ્દોષાન્માગમચ્છુક્રો દેવયાની ચ મત્કૃતે॥ 1-74-27 (3392)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-74-28x (396)
તતઃ કન્યાસહસ્રેણ વૃતા શિબિકયા તદા।
પિતુર્નિયોગાત્ત્વરિતા નિશ્ચક્રામ પુરોત્તમાત્॥ 1-74-28 (3393)
શર્મિષ્ઠોવાચ। 1-74-29x (397)
અહં દાસીસહસ્રેણ દાસી તે પરિચારિકા।
અનુ ત્વાં તત્ર યાસ્યામિ યત્ર દાસ્યતિ તે પિતા॥ 1-74-29 (3394)
દેવયાન્યુવાચ। 1-74-30x (398)
સ્તુવતો દુહિતાઽહં તે યાચતઃ પ્રતિગૃહ્ણતઃ।
સ્તૂયમાનસ્ય દુહિતા કથં દાસી ભવિષ્યસિ॥ 1-74-30 (3395)
શર્મિષ્ઠોવાચ। 1-74-31x (399)
યેનકેનચિદાર્તાનાં જ્ઞાતીનાં સુખમાવહેત્।
અતસ્ત્વામનુયાસ્યામિ તત્ર દાસ્યતિ તે પિતા॥ 1-74-31 (3396)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-74-32x (400)
પ્રતિશ્રુતે દાસભાવે દુહિત્રા વૃષપર્વણઃ।
દેવયાની નૃપશ્રેષ્ઠ પિતરં વાક્યમબ્રવીત્॥ 1-74-32 (3397)
દેવયાન્યુવાચ। 1-74-33x (401)
પ્રવિશામિ પુરં તાત તુષ્ટાઽસ્મિ દ્વિજસત્તમ।
અમોઘં તવ વિજ્ઞાનમસ્તિ વિદ્યાબલં ચ તે॥ 1-74-33 (3398)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-74-34x (402)
એવમુક્તો દુહિત્રા સ દ્વિજશ્રેષ્ઠો મહાયશાઃ।
પ્રવિવેશ પુરં હૃષ્ટઃ પૂજિતઃ સર્વદાનૈવઃ॥ ॥ 1-74-34 (3399)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ચતુઃસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 74 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 075
॥ શ્રીઃ ॥
1.75. અધ્યાયઃ 075
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
મૃગયાર્થં ગતસ્ય યયાતેઃ પુનર્દેવયાનીસમાગમઃ॥ 1 ॥ શુક્રાજ્ઞયા તયોર્વિવાહઃ॥ 2 ॥ દેવયાનીશર્મિષ્ઠાયાં સહ યયાતેઃ સ્વપુરપ્રવેશઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-75-0 (3400)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-75-0x (403)
અથ દીર્ઘસ્ય કાલસ્ય દેવયાની નૃપોત્તમ।
વનં તદેવ નિર્યાતા ક્રીડાર્થં વરવર્ણિની॥ 1-75-1 (3401)
તેન દાસીસહસ્રેણ સાર્ધં શર્મિષ્ઠયા તદા।
તમેવ દેશં સંપ્રાપ્તા યથાકામં ચચાર સા॥ 1-75-2 (3402)
તાભિઃ સખીભિઃ સહિતા સર્વાભિર્મુદિતા ભૃશમ્।
ક્રીડન્ત્યોઽભિરતાઃ સર્વાઃ પિબન્ત્યો મધુમાધવીં॥ 1-75-3 (3403)
ખાદન્ત્યો વિવિધાન્ભક્ષ્યાન્વિદશન્ત્યઃ ફલાનિ ચ।
પુનશ્ચ નાડુષો રાજા મૃગલિપ્સુર્યદૃચ્છયા॥ 1-75-4 (3404)
તમેવ દેશં સંપ્રાપ્તો જલાર્થી શ્રમકર્શિતઃ।
દદર્શ દેવયાનીં સ શર્મિષ્ઠાં તાશ્ચ યોષિતઃ॥ 1-75-5 (3405)
પિબન્તીર્લલમાનાશ્ચ દિવ્યાભરણભૂષિતાઃ।
આસનપ્રવરે દિવ્યે સર્વરત્નવિભૂષિતે।
ઉપવિષ્ટાં ચ દદૃશે દેવયાનીં શુચિસ્મિતામ્॥ 1-75-6 (3406)
રૂપેણાપ્રતિમાં તાસાં સ્ત્રીણાં મધ્યે વરાઙ્ગનમ્।
`આસનાચ્ચ તતઃ કિંચિદ્વિહીનાં હેમભીષિતામ્॥ 1-75-7 (3407)
અસુરેન્દ્રસુતાં ચાપિ નિષણ્ણાં ચારુહાસિનીમ્।
દદર્શ પાદૌ વિપ્રાયાઃ સંવહન્તીમનિન્દિતામ્॥ 1-75-8 (3408)
ગાયન્ત્યોઽથ પ્રનૃત્યન્ત્યો વાદયન્ત્યોઽથ ભારત।
દૃષ્ટ્વા યયાતિમતુલં લજ્જયાઽવનતાઃ સ્થિતાઃ॥' 1-75-9 (3409)
યયાતિરુવાચ। 1-75-10x (404)
દ્વાભ્યાં કન્યાસહસ્રાભ્યાં દ્વે કન્યે પરિવારિતે।
ગોત્રે ચ નામની ચૈવ દ્વયોઃ પૃચ્છામ્યહં શુભે। 1-75-10 (3410)
દેવયાન્યુવાચ। 1-75-11x (405)
આખ્યાસ્યામ્યહમાદત્સ્વ વચનં મે નરાધિપ।
શુક્રો નામાસુરગુરુઃ સુતાં જાનીહિ તસ્ય મામ્॥ 1-75-11 (3411)
ઇયં ચ મે સખી દાસી યત્રાહં તત્ર ગામિની।
દુહિતા દાનવેન્દ્રસ્ય શર્મિષ્ઠા વૃષપર્વણઃ॥ 1-75-12 (3412)
યયાતિરુવાચ। 1-75-13x (406)
કથં તુ તે સખી દાસી કન્યેયં વરવર્ણિની।
અસુરેન્દ્રસુતા સુભ્રૂઃ પરં કૌતૂહલં હિ મે॥ 1-75-13 (3413)
`નૈવ દેવી ન ગન્ધર્વી ન યક્ષી ન ચ કિન્નરી।
નૈવંરૂપા મયા નારી દૃષ્ટપૂર્વા મહીતલે॥ 1-75-14 (3414)
શ્રીરિવાયતપદ્માક્ષી સર્વલક્ષણશોભના।
અસુરેન્દ્રસુતા કન્યા સર્વાલઙ્કારભૂષિતા॥ 1-75-15 (3415)
દૈવેનોપહતા સુભ્રૂરુતાહો તપસાપિ વા।
અન્યથૈષાઽનવદ્યાઙ્ગી દાસી નેહ ભવિષ્યતિ॥ 1-75-16 (3416)
અસ્યા રૂપેણ તે રૂપં ન કિંચિત્સદૃશં ભવેત્।
પુરા દુશ્ચરિતેનેયં તવ દાસી ભવત્યહો॥' 1-75-17 (3417)
દેવયાન્યુવાચ। 1-75-18x (407)
સર્વ એવ નરશ્રેષ્ઠ વિધાનમનુવર્તતે।
વિધાનવિહિતં મત્વા મા વિચિત્રાઃ કથાઃકૃથાઃ॥ 1-75-18 (3418)
રાજવદ્રૂપવેષૌ તે બ્રાહ્મીં વાચં બિભર્ષિ ચ।
કો નામ ત્વં કુતશ્ચાસિ કસ્ય પુત્રશ્ચ શસ મે॥ 1-75-19 (3419)
યયાતિરુવાચ। 1-75-20x (408)
બ્રહમચર્યેણ વેદો મે કૃત્સ્રઃ શ્રુતિપથં ગતઃ।
રાજાહં રાજપુત્રશ્ચ યયાતિરિતિ વિશ્રુતઃ॥ 1-75-20 (3420)
દેવયાન્યુવાચ। 1-75-21x (409)
કેનાસ્યર્થેન નૃપતે ઇમં દેશમુપાગતઃ।
જિઘૃક્ષુર્વારિજં કિંચિદથવા મૃગલિપ્સયા॥ 1-75-21 (3421)
યયાતિરુવાચ। 1-75-22x (410)
મૃગલિપ્સુરહં ભદ્રે પાનીયાર્થમુપાગતઃ।
બહુધાઽપ્યનુયુક્તોઽસ્મિ તદનુજ્ઞાતુમર્હસિ॥ 1-75-22 (3422)
દેવયાન્યુવાચ। 1-75-23x (411)
દ્વાભ્યાં કન્યાસહસ્રાભ્યાં દાસ્યા શર્મિષ્ઠયા સહ।
ત્વદધીનાઽસ્મિ ભદ્રં તે સખા ભર્તા ચ મે ભવ॥ 1-75-23 (3423)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-75-24x (412)
અસુરેન્દ્રસુતામીક્ષ્ય તસ્યાં સક્તેન ચેતસા।
શર્મિષ્ઠા મહિષી મહ્યમિતિ મત્વા વચોઽબ્રવીત્'॥ 1-75-24 (3424)
યયાતિરુવાચ। 1-75-25x (413)
વિદ્ધ્યૌશનસિ ભદ્રં તે ન ત્વામર્હોઽસ્મિ ભામિનિ।
અવિવાહ્યા હિ રાજાનો દેવયાનિ પિતુસ્તવ॥ 1-75-25 (3425)
`પરભાર્યા સ્વસા શ્રેષ્ઠા સગોત્રા પતિતા સ્નુષા।
અવરા ભિક્ષુકાઽસ્વસ્થા અગમ્યાઃ કીર્તિતા બુધૈઃ॥ 1-75-26 (3426)
દેવયાન્યુવાચ। 1-75-27x (414)
સંસૃષ્ટં બ્રહ્મણા ક્ષત્રં ક્ષત્રેણ બ્રહ્મ સંહિતમ્।
`અન્યત્વમસ્તિ ન તયોરેકાન્તતરમાસ્થિતે।'
ઋષિશ્ચાપ્યૃષિપુત્રશ્ચ નાહુષાઙ્ગ વહસ્વ મામ્॥ 1-75-27 (3427)
યયાતિરુવાચ। 1-75-28x (415)
એકદેહોદ્ભવા વર્ણાશ્ચત્વારોઽપિ વરાઙ્ગને।
પૃથગ્ધર્માઃ પૃથક્શૌચાસ્તેષાં તુ બ્રાહ્મણો વરઃ॥ 1-75-28 (3428)
દેવયાન્યુવાચ। 1-75-29x (416)
પાણિ ધર્મો નાહુષાઽયં ન પુંભિઃ સેવિતઃ પુરા।
તં મે ત્વમગ્રહીરગ્રે વૃણોમિ ત્વામહં તતઃ॥ 1-75-29 (3429)
કથં નુ મે મનસ્વિન્યાઃ પાણિમન્યઃ પુમાન્સ્પૃશેત્।
ગૃહીતમૃષિપુત્રેણ સ્વયં વાપ્યૃષિણા ત્વયા॥ 1-75-30 (3430)
યયાતિરુવાચ। 1-75-31x (417)
ક્રુદ્ધાદાશીવિષાત્સર્પાજ્જ્વલનાત્સર્વતોમુખાત્।
દુરાધર્ષતરો વિપ્રો જ્ઞેયઃ પુંસા વિજાનતા॥ 1-75-31 (3431)
દેવયાન્યુવાચ। 1-75-32x (418)
કથમાશીવિષાત્સર્પાજ્જ્વલનાત્સર્વતોમુખાત્।
દુરાધર્ષતરો વિપ્ર ઇત્યાત્થ પુરુષર્ષભ॥ 1-75-32 (3432)
યયાતિરુવાચ। 1-75-33x (419)
એકમાશીવિષો હન્તિ શસ્ત્રેણૈકશ્ચ વધ્યતે।
હન્તિ વિપ્રઃ સરાષ્ટ્રાણિ પુરાણ્યપિ હિ કોપિતઃ॥ 1-75-33 (3433)
દુરાધર્ષતરો વિપ્રસ્તસ્માદ્ભીરુ મતો મમ।
અતોઽદત્તાં ચ પિત્રા ત્વાં ભદ્રે ન વિવહામ્યહમ્॥ 1-75-34 (3434)
દેવયાન્યુવાચ। 1-75-35x (420)
દત્તાં વહસ્વ તન્મા ત્વં પિત્રા રાજન્વૃતો મયા।
આયચતો ભયં નાસ્તિ દત્તાં ચ પ્રતિગૃહ્ણતઃ॥ 1-75-35 (3435)
`તિષ્ઠ રાજન્મુહૂર્તં ચ પ્રેષયિષ્યામ્યહં પિતુઃ।
ગચ્છ ત્વં ધાત્રિકે શીઘ્રં બ્રહ્મકલ્પમિહાનય।
સ્વયંવરે વૃતં શીઘ્રં નિવેદય ચ નાહુષમ્'॥ 1-75-36 (3436)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-75-37x (421)
ત્વરિતં દેવયાન્યાથ સંદિષ્ટં પિતુરાત્મનઃ।
સર્વં નિવેદયામાસ ધાત્રી તસ્મૈ યથાતથમ્॥ 1-75-37 (3437)
શ્રુત્વૈવ ચ સ રાજાનં દર્શયામાસ ભાર્ગવઃ।
દૃષ્ટ્વૈવ ચાગતં શુક્રં યયાતિઃ પૃથિવીપતિઃ।
વવન્દે બ્રાહ્મણં કાવ્યં પ્રાઞ્જલિઃ પ્રણતઃ સ્થિતઃ॥ 1-75-38 (3438)
દેવયાન્યુવાચ। 1-75-39x (422)
રાજાયં નાહુષસ્તાત દુર્ગમે પાણિમગ્રહીત્।
નાન્યપૂર્વગૃહીતં મે તેનાહમભયા કૃતા।
નમસ્તે દેહિ મામસ્મૈ લોકે નાન્યં પતિં વૃણે॥ 1-75-39 (3439)
શુક્ર ઉવાચ। 1-75-40x (423)
અન્યો ધર્મઃ પ્રિયસ્ત્વન્યો વૃતસ્તે નાહુષઃ પતિઃ।
કચશાપાત્ત્વયા પૂર્વં નાન્યદ્ભવિતુમર્હતિ॥ 1-75-40 (3440)
વૃતોઽનયા પતિર્વીર સુતયા ત્વં મમેષ્ટયા।
સ્વયં ગ્રહે મહાન્દોષો બ્રાહ્મણ્યા વર્ણસંકરાત્।
ગૃહાણેમાં મયા દત્તાં મહિષીં નહુષાત્મજ॥ 1-75-41 (3441)
યયાતિરુવાચ। 1-75-42x (424)
અધર્મો ન સ્પૃશેદેષ મહાન્મામિહ ભાર્ગવ।
વર્ણસંકરજો બ્રહ્મન્નિતિ ત્વાં પ્રવૃણોમ્યહમ્॥ 1-75-42 (3442)
શુક્ર ઉવાચ। 1-75-43x (425)
અધર્માત્ત્વાં વિમુઞ્ચામિ શૃણુ ત્વં વરમીપ્સિતમ્।
અસ્મિન્વિવાહે મા મ્લાસીરહં પાપં નુદામિ તે॥ 1-75-43 (3443)
વહસ્વ ભાર્યાં ધર્મેણ દેવયાનીં સુમધ્યમામ્।
અનયા સહ સંપ્રીતિમતુલાં સમવાપ્નુહિ॥ 1-75-44 (3444)
ઇયં ચાપિ કુમારી તે શર્મિષ્ઠા વાર્ષપર્વણી।
સંપૂજ્યા સતતં રાજન્મા ચૈનાં શયને હ્વયેઃ॥ 1-75-45 (3445)
રહસ્યેનાં સમાહૂય ન વદેર્ન ચ સંસ્પૃશેઃ।
વહસ્વ ભાર્યાં ભદ્રં તે યથા કામમવાપ્સ્યસિ॥ 1-75-46 (3446)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-75-47x (426)
એવમુક્તો યયાતિસ્તુ શુક્રં કૃત્વા પ્રદક્ષિણમ્।
શાસ્ત્રોક્તવિધિના રાજા વિવાહમકરોચ્છુભમ્॥ 1-75-47 (3447)
લબ્ધ્વા શુક્રાન્મહદ્વિત્તં દેવયાનીં તદોત્તમામ્।
દ્વિસહસ્રેણ કન્યાનાં તથા શર્મિષ્ઠયા સહ॥ 1-75-48 (3448)
સંપૂજિતશ્ચ શુક્રેણ દૈત્યૈશ્ચ નૃપસત્તમઃ।
જગામ સ્વપુરં હૃષ્ટોઽનુજ્ઞાતોઽથ મહાત્મના॥ ॥ 1-75-49 (3449)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ પઞ્ચસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 75 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-75-3 મધુમાધવીં મધુવૃક્ષમદિરામ્॥ 1-75-18 વિધાનં દૈવં અનુવર્તતે અનુસૃત્યાસ્તિ॥ 1-75-21 અર્થેન કાર્યેણ। વારિજં મીનં પદ્માદિ વા॥ 1-75-22 અનુયુક્તોસ્મિ પલાયિતે મૃગે શ્રાન્તોસ્મિ॥ 1-75-27 સંસૃષ્ટં ઉચ્છિન્નસ્ય ક્ષત્રસ્ય બ્રાહ્મણવીર્યાદેવ પુનરુદ્ભવાદ્બ્રહ્મણા ક્ષત્રં સંસૃષ્ટમ્। ક્ષત્રિયકન્યાસુ લોપામુદ્રાદિષુ બ્રાહ્મણાનામુત્પત્તિદર્શનાત્ક્ષત્રેણ બ્રહ્મ સંહિતં મિશ્રમ્॥ 1-75-28 એકસ્યેશ્વરસ્ય દેહો દેહાવયવાઃ મુખબાહૂરુપાદાસ્તદુદ્ભવાઃ॥ 1-75-35 મા માં ભયં ક્ષત્રિયેણ બ્રાહ્મણીપરિણયનદોષજમ્॥ 1-75-39 દુર્ગમે સંકટે॥ 1-75-43 ઈપ્સિતં વરં ચ વૃણીધ્વેત્યુક્તોઽપીદાનીં ન વૃતવાન્ પશ્ચાત્ત્વન્યત્ર જરાસંક્રમણસામર્થ્યરૂપઃ શુક્રેણૈવ સ્વપ્રતિજ્ઞાસિદ્ધયે દત્ત ઇતિ ધ્યેયમ્॥ પઞ્ચસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 75 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 076
॥ શ્રીઃ ॥
1.76. અધ્યાયઃ 076
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દેવયાન્યાઃ પુત્રોત્પત્તિઃ॥ 1 ॥ અશોકવનિકાયાં શર્મિષ્ઠાયા યયાતિસમાગમાત્પુત્રોત્પત્તિઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-76-0 (3450)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-76-0x (427)
યયાતિઃ સ્વપુરં પ્રાપ્ય મહેન્દ્રપુરસંનિભમ્।
પ્રવિશ્યાન્તઃપુરં તત્ર દેવયાનીં ન્યવેશયત્॥ 1-76-1 (3451)
દેવયાન્યાશ્ચાનુમતે સુતાં તાં વૃષપર્વણઃ।
અશોકવનિકાભ્યાશે ગૃહં કૃત્વા ન્યવેશયત્॥ 1-76-2 (3452)
વૃતાં દાસીસહસ્રેણ શર્મિષ્ઠાં વાર્ષપર્વણીમ્।
વાસોભરન્નપાનૈશ્ચ સંવિભજ્ય સુસત્કૃતામ્॥ 1-76-3 (3453)
દેવયાન્યા તુ સહિતઃ સ નૃપો નહુષાત્મજઃ।
`પ્રીત્યા પરમયા યુક્તો મુમુદે શાશ્વતીઃ સમાઃ॥ 1-76-4 (3454)
અશોકવનિકામધ્યે દેવયાની સમાગતા।
શર્મિષ્ઠયા સા ક્રીડિત્વા રમણીયે મનોરમે॥ 1-76-5 (3455)
તત્રૈવ તાં તુ નિર્દિશ્ય રાજ્ઞા સહ યયૌ ગૃહમ્।
એવમેવ સહ પ્રીત્યા બહુ કાલં મુમોદ ચ॥' 1-76-6 (3456)
વિજહાર બહૂનબ્દાન્દેવવન્મુદિતઃ સુખી॥ 1-76-7 (3457)
ઋતુકાલે તુ સંપ્રાપ્તે દેવયાની વરાઙ્ગના।
લેભે ગર્ભં પ્રથમતઃ કુમારં ચ વ્યજાયત॥ 1-76-8 (3458)
ગતે વર્ષસહસ્રે તુ શર્મિષ્ઠા વાર્ષપર્વણી।
દદર્શ યૌવનં પ્રાપ્તા ઋતું સા ચાન્વચિન્તયત્॥ 1-76-9 (3459)
`શુદ્ધા સ્નાતા તુ શર્મિષ્ઠા સર્વાલઙ્કારશોભિતા।
અશોકશાખામાલમ્બ્ય સુપુષ્પસ્તબકૈર્વૃતામ્॥ 1-76-10 (3460)
આદર્શે મુખમુદ્વીક્ષ્ય ભર્તુર્દર્શનલાલસા।
શોકમોહસમાવિષ્ટા વચનં ચેદમબ્રવીત્॥ 1-76-11 (3461)
અશોક શોકાપનુદ શોકોપહતચેતસામ્।
ત્વન્નામાનં કુરુષ્વાદ્ય પ્રિયસંદર્શનેન મામ્।
એવમુક્તવતી સા તુ શર્મિષ્ઠા પુનરબ્રવીત્॥' 1-76-12 (3462)
ઋતુકાલશ્ચ સંપ્રાપ્તો ન ચ મેઽસ્તિ વૃતઃ પતિઃ।
કિં પ્રાપ્તં કિં નુ કર્તવ્યં કિં વા કૃત્વા સુખં ભવેત્॥ 1-76-13 (3463)
દેવયાની પ્રજાતાઽસૌ વૃથાઽહં પ્રાપ્તયૌવના।
યથા તયા વૃતો ભર્તા તથૈવાહં વૃણોમિ તમ્॥ 1-76-14 (3464)
રાજ્ઞા પુત્રફલં દેયમિતિ મે નિશ્ચિતા મતિઃ।
અપીદાનીં સ ધર્માત્મા ઈયાન્મે દર્શનં રહઃ॥ 1-76-15 (3465)
`કેશૈર્બધ્યા તુ રાજાનં યાચેઽહં સદૃશં પતિમ્।
સ્પૃહેદિદં દેવયાની પુત્રમીક્ષ્ય પુનઃપુનઃ।
ક્રીડન્નન્તઃપુરે તસ્યાઃ ક્વચિત્ક્ષણમવાપ્ય ચ॥ 1-76-16 (3466)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।' 1-76-17x (428)
અથ નિષ્ક્રમ્ય રાજાઽસૌ તસ્મિન્કાલે યદૃચ્છયા।
અશોકવનિકાભ્યાશે શર્મિષ્ઠાં પ્રાપ તિષ્ઠતીમ્॥ 1-76-17 (3467)
તમેકં રહિતે દૃષ્ટ્વા શર્મિષ્ઠા ચારુહાસિની।
પ્રત્યુદ્ગમ્યાઞ્જલિં કૃત્વા રાજાનં વાક્યમબ્રવીત્॥ 1-76-18 (3468)
શર્મિષ્ઠોવાચ। 1-76-19x (429)
સોમસ્યેન્દ્રસ્ય વિષ્ણોર્વા યમસ્ય વરુણસ્ય વા।
તવ વા નાહુષ ગૃહે કઃ સ્ત્રિયં દ્રષ્ટુમર્હતિ॥ 1-76-19 (3469)
રૂપાભિજનશીલૈર્હિ ત્વં રાજન્વેત્થ માં સદા।
સા ત્વાં યાચે પ્રસાદ્યાહમૃતું દેહિ નરાધિપ॥ 1-76-20 (3470)
યયાતિરુવાચ। 1-76-21x (430)
વેદ્મિ ત્વાં શીલસંપન્નાં દૈત્યકન્યામનિન્દિતામ્।
રૂપં ચ તે ન પશ્યામિ સૂચ્યગ્રમપિ નિન્દિતમ્॥ 1-76-21 (3471)
`તદાપ્રભૃતિ દૃષ્ટ્વા ત્વાં સ્મરામ્યનિશમુત્તમે'।
અબ્રવીદુશના કાવ્યો દેવયાનીં યદાઽવહમ્।
નેયમાહ્વયિતવ્યા તે શયને વાર્ષપર્વણી॥ 1-76-22 (3472)
`દેવયાન્યાઃ પ્રિયં કૃત્વા શર્મિષ્ઠામપિ પોષય॥' 1-76-23 (3473)
શર્મિષ્ઠોવાચ। 1-76-24x (431)
ન નર્મયુક્તમનૃતં હિનસ્તિ
ન સ્ત્રીષુ રાજન્ન વિવાહકાલે।
પ્રાણાત્યયે સર્વધનાપહારે
પઞ્ચાનૃતાન્યાહુરપાતકાનિ॥ 1-76-24 (3474)
પૃષ્ટં તુ સાક્ષ્યે પ્રવદન્તમન્યથા
વદન્તિ મિથ્યા પતિતં નરેન્દ્ર।
એકાર્થતાયાં તુ સમાહિતાયાં
મિથ્યા વદન્તં હ્યનૃતં હિનસ્તિ॥ 1-76-25 (3475)
`અનૃતં નાનૃતં સ્ત્રીષુ પરિહાસવિવાહયોઃ।
આત્મપ્રાણાર્થઘાતે ચ તદેવોત્તમતાં વ્રજેત્॥' 1-76-26 (3476)
યયાતિરુવાચ। 1-76-27x (432)
રાજા પ્રમાણં ભૂતાનાં સ નશ્યેત મૃષા વદન્।
અર્થકૃચ્છ્રમપિ પ્રાપ્ય ન મિથ્યા કર્તુમુત્સહે॥ 1-76-27 (3477)
શર્મિષ્ઠોવાચ। 1-76-28x (433)
સમાવેતૌ મતો રાજન્પતિઃ સખ્યાશ્ચ યઃ પતિઃ।
સમં વિવાહમિત્યાહુઃ સખ્યા મેઽસિ વૃતઃ પતિઃ॥ 1-76-28 (3478)
`સહ દત્તાસ્મિ કાવ્યેન દેવયાન્યા મનીષિણા।
પૂજ્યા પોષયિતવ્યેતિ ન મૃષા કર્તુમર્હસિ॥' 1-76-29 (3479)
સુવર્ણમણિમુક્તાનિ વસ્ત્રાણ્યાભરણાનિ ચ।
યાચિતૄણાં દદાસિ ત્વં ગોભૂમ્યાદીનિ યાનિ ચ॥ 1-76-30 (3480)
બહિઃસ્થં દાનમિત્યુક્તં ન શરીરાશ્રિતં નૃપ।
દુષ્કરં પુત્રદાનં ચ આત્મદાનં ચ દુષ્કરમ્॥ 1-76-31 (3481)
શરીરદાનાત્તત્સર્વં દત્તં ભવતિ મારિષ।
યસ્ય યસ્ય યથા કામસ્તસ્ય તસ્ય દદામ્યહમ્॥ 1-76-32 (3482)
ઇત્યુક્ત્વા નગરે રાજંસ્ત્રિકાલં ઘોષિતં ત્વયા।
ત્વયોક્તમનૃતં રાજન્વૃથા ઘોષિતમેવ વા।
તત્સત્યં કુરુ રાજેન્દ્ર યથા વૈશ્રવણસ્તથા॥ 1-76-33 (3483)
યયાતિરુવાચ। 1-76-34x (434)
દાતવ્યં યાચમાનેભ્ય ઇતિ મે વ્રતમાહિતમ્।
ત્વં ચ યાચસિ માં કામં બ્રૂહિ કિં કરવાણિ તે॥ 1-76-34 (3484)
`ધનં વા યદિ વા કિંચિદ્રાજ્યં વાઽપિ શુચિસ્મિતે।' 1-76-35 (3485)
શર્મિષ્ઠોવાચ।
અધર્માત્પાહિ માં રાજન્ધર્મં ચ પ્રતિપાદય॥ 1-76-35x (435)
`નાન્યં વૃણે પુત્રકામા પુત્રાત્પરતરં ન ચ।'
ત્વત્તોઽપત્યવતી લોકે ચરેયં ધર્મમુત્તમમ્॥ 1-76-36 (3486)
ત્રય એવાધના રાજન્ભાર્યા દાસસ્તથા સુતઃ।
યત્તે સમધિગચ્છન્તિ યસ્યૈતે તસ્ય તદ્ધનમ્॥ 1-76-37 (3487)
`પુત્રાર્થં ભર્તૃપોષાર્થં સ્ત્રિયઃ સૃષ્ટાઃ સ્વયંભુવા।
અપતિર્વાપિ યા કન્યા અનપત્યા ચ યા ભવેત્।
તાસાં જન્મ વૃથા લોકે ગતિસ્તાસાં ન વિદ્યતે॥' 1-76-38 (3488)
દેવયાન્યા ભુજિષ્યાઽસ્મિ વશ્યા ચ તવ ભાર્ગવી।
સા ચાહં ચ ત્વયા રાજન્ભજનીયે ભજસ્વ મામ્॥ 1-76-39 (3489)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-76-40x (436)
એવમુક્તસ્તુ રાજા સ તથ્યમિત્યભિજજ્ઞિવાન્।
પૂજયામાસ શર્મિષ્ઠાં ધર્મં ચ પ્રત્યપાદયત્॥ 1-76-40 (3490)
સ સમાગમ્ય શર્મિષ્ઠાં યથા કામમવાપ્ય ચ।
અન્યોન્યં ચાભિસંપૂજ્ય જગ્મતુસ્તૌ યથાગતમ્॥ 1-76-41 (3491)
તસ્મિન્સમાગમે સુભ્રૂઃ શર્મિષ્ઠા ચારુહાસિની।
લેભે ગર્ભં પ્રથમતસ્તસ્માન્નૃપતિસત્તમાત્॥ 1-76-42 (3492)
પ્રયજ્ઞે ચ તતઃ કાલે રાજન્રાજીવલોચના।
કુમારં દેવગર્ભાભં રાજીવનિભલોચનમ્॥ ॥ 1-76-43 (3493)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ષટ્સપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 76 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 077
॥ શ્રીઃ ॥
1.77. અધ્યાયઃ 077
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
શર્મિષ્ઠાપુત્રદર્શનેન દેવયાન્યાઃ શર્મિષ્ઠયા સહ સંવાદઃ॥ 1 ॥ દેવયાનીશર્મિષ્ઠયોઃ પુત્રાન્તરોત્પત્તિઃ॥ 2 ॥ શર્મિષ્ઠાપુત્રાન્યયાતિજાઞ્જ્ઞાત્વા કુપિતાયાઃ દેવયાન્યાઃ શુક્રસમીપે ગમનમ્॥ 3 ॥ યયાતેઃ શુક્રશાપાજ્જરાપ્રાપ્તિઃ॥ 4 ॥ તસ્યા અન્યસ્મિન્સંક્રમણરૂપવરપ્રાપ્તિઃ॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-77-0 (3494)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-77-0x (437)
`તસ્મિન્નક્ષત્રસંયોગે શુક્લે પુણ્યર્ક્ષગેન્દુના।
સ રાજા મુમુદે સમ્રાટ્ તયા શર્મિષ્ઠયા સહ॥ 1-77-1 (3495)
પ્રજાનાં શ્રીરિવાભ્યાશે શર્મિષ્ઠા હ્યભવદ્વધૂઃ।
પન્નગીવોગ્રરૂપા વૈ દેવયાની મમાપ્યભૂત્॥ 1-77-2 (3496)
પર્જન્ય ઇવ સસ્યાનાં દેવાનામમૃતં યથા।
તદ્વન્મમાપિ સંભૂતા શર્મિષ્ઠા વાર્ષપર્વણી।
ઇત્યેવં મનસા જ્ઞાત્વા દેવયાનીમવર્જયત્॥' 1-77-3 (3497)
શ્રુત્વા કુમારં જાતં તુ દેવયાની શુચિસ્મિતા।
ચિન્તયામાસ દુઃખાર્તા શર્મિષ્ઠાં પ્રતિ ભારત॥ 1-77-4 (3498)
અભિગમ્ય ચ શર્મિષ્ઠાં દેવયાન્યબ્રવીદિદમ્। 1-77-5 (3499)
દેવયાન્વુવાચ।
કિમિદં વૃજિનં સુભ્રુ કૃતં વૈ કામલુબ્ધયા॥ 1-77-5x (438)
શર્મિષ્ઠોવાચ। 1-77-6x (439)
ઋષિરભ્યાગતઃ કશ્ચિદ્ધર્માત્મા વેદપારગઃ।
સ મયા વરદઃ કામં યાચિતો ધર્મસંહિતમ્॥ 1-77-6 (3500)
`અપત્યાર્થે સ તુ મયા વૃતો વૈ ચારુહાસિનિ'।
નાહમન્યાયતઃ કામમાચરામિ શુચિસ્મિતે।
તસ્માદૃષેર્મમાપત્યમિતિ સત્યં બ્રવીમિ તે॥ 1-77-7 (3501)
દેવયાન્યુવાચ। 1-77-8x (440)
શોભનં ભીરુ યદ્યેવમથ સ જ્ઞાયતે દ્વિજઃ।
ગોત્રનામાભિજનતો વેત્તુમિચ્છામિ તં દ્વિજમ્॥ 1-77-8 (3502)
શર્મિષ્ઠોવાચ। 1-77-9x (441)
તપસા તેજસા ચૈવ દીપ્યમાનં યથા રવિમ્।
તં દૃષ્ટ્વા મમ સંપ્રષ્ટું શક્તિર્નાસીચ્છુચિસ્મિતે॥ 1-77-9 (3503)
દેવયાન્યુવાચ। 1-77-10x (442)
યદ્યેતદેવં શર્મિષ્ઠે ન મન્યુર્વિદ્યતે મમ।
અપત્યં યદિ તે લબ્ધં જ્યેષ્ઠાચ્છ્રેષ્ઠાચ્ચ વૈ દ્વિજાત્॥ 1-77-10 (3504)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-77-11x (443)
અન્યોન્યમેવમુક્ત્વા તુ સંપ્રહસ્ય ચ તે મિથઃ।
જગામ ભાર્ગવી વેશ્મ તથ્યમિત્યવજગ્મુષી॥ 1-77-11 (3505)
યયાતિર્દેવયાન્યાં તુ પુત્રાવજનયન્નૃપઃ।
યદું ચ તુર્વસું ચૈવ શક્રવિષ્ણૂ ઇવાપરૌ॥ 1-77-12 (3506)
`તસ્મિન્કાલે તુ રાજર્ષિર્યયાતિઃ પૃથિવીપતિઃ।
માધ્વીકરસસંયુક્તાં મદિરાં મદવર્ધનીમ્॥ 1-77-13 (3507)
પાયયામાસ શુક્રસ્ય તનયાં રક્તપિઙ્ગલામ્।
પીત્વા પીત્વા ચ મદિરાં દેવયાની મુમોહ સા॥ 1-77-14 (3508)
રુદતી ગાયમાના ચ નૃત્યન્તી ચ મુહુર્મુહુઃ।
બહુ પ્રલપતી દેવી રાજાનમિદમબ્રવીત્॥ 1-77-15 (3509)
રાજવદ્રૂપવેષૌ તે કિમર્થં ત્વમિહાગતઃ।
કેન કાર્યેણ સંપ્રાપ્તો નિર્જનં ગહનં વનમ્॥ 1-77-16 (3510)
દ્વિજશ્રેષ્ઠ નૃપશ્રેષ્ઠો યયાતિશ્ચોગ્રદર્શનઃ।
તસ્માદિતઃ પલાયસ્વ હિતમિચ્છસિ ચેદ્દ્વિજ॥ 1-77-17 (3511)
ઇત્યેવં પ્રલપન્તીં તાં દેવયાનીં તુ નાહુષઃ।
ભર્ત્સયામાસ વચનૈરનર્હાં પાપવર્ધનીમ્॥ 1-77-18 (3512)
તતો વર્ષવરાન્મૂકાન્વ્યઙ્ગાન્વૃદ્ધાંશ્ચ પઙ્ગુકાન્।
રક્ષણે દેવયાન્યાઃ સ પોષણે ચ શશાસ તાન્॥ 1-77-19 (3513)
તતસ્તુ નાહુષો રાજા શર્મિષ્ઠાં પ્રાપ્ય બુદ્ધિમાન્।
રેમે ચ સુચિરં કાલં તયા શર્મિષ્ઠયા સહ॥' 1-77-20 (3514)
તસ્માદેવ તુ રાજર્ષેઃ શર્મિષ્ઠા વાર્ષપર્વણી।
દ્રુહ્યું ચાનું ચ પૂરું ચ ત્રીન્કુમારાનજીજનત્॥ 1-77-21 (3515)
તતઃ કાલે તુ કસ્મિંશ્ચિદ્દેવયાની શુચિસ્મિતા।
યયાતિસહિતા રાજઞ્જગામ રહિતં વનમ્॥ 1-77-22 (3516)
દદર્શ ચ તદા તત્ર કુમારાન્દેવરૂપિણઃ।
ક્રીડમાનાન્સુવિશ્રબ્ધાન્વિસ્મિતા ચેદમબ્રવીત્॥ 1-77-23 (3517)
દેવયાન્યુવાચ। 1-77-24x (444)
`કસ્યૈતે દારકા રાજન્દેવપુત્રોપમાઃ શુભાઃ।
વર્ચસા રૂપતશ્ચૈવ સદૃશા મે મતાસ્તવ॥ 1-77-24 (3518)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-77-25x (445)
એવં પૃષ્ટ્વા તુ રાજાનં કુમારાન્પર્યપૃચ્છત॥ 1-77-25 (3519)
તસ્મિન્કાલે તુ તચ્છ્રુત્વા ધાત્રી તેષાં વચોઽબ્રવીત્।
કિં ન બ્રૂત કુમારા વઃ પિતરં વૈ દ્વિજર્ષભમ્॥ 1-77-26 (3520)
કુમારા ઊચુઃ। 1-77-27x (446)
ઋષિશ્ચ બ્રાહ્મણશ્ચૈવ દ્વિજાતિશ્ચૈવ નઃ પિતા।
શર્મિષ્ઠા નાનૃતં બ્રૂતે દેવયાનિ ક્ષમસ્વ નઃ॥' 1-77-27 (3521)
દેવયાન્યુવાચ। 1-77-28x (447)
કિંનામધેયગોત્રો વઃ પુત્રકા બ્રાહ્મણઃ પિતા।
પ્રબ્રૂત તત્ત્વતઃ ક્ષિપ્રં કશ્ચાસૌ ક્વ ચ વર્તતે॥ 1-77-28 (3522)
પ્રબ્રૂત મે યથા તથ્યં શ્રોતુમિચ્છામિ તં હ્યહમ્।
એવમુક્તાઃ કુમારસ્તે દેવયાન્યા સુમધ્યયા॥ 1-77-29 (3523)
તેઽદર્શયન્પ્રદેશિન્યા તમેવ નૃપસત્તમમ્।
શર્મિષ્ઠાં માતરં ચૈવ તથાઽઽચખ્યુશ્ચ દારકાઃ॥ 1-77-30 (3524)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-77-31x (448)
ઇત્યુક્ત્વા સહિતાસ્તે તુ રાજાનમુપચક્રમુઃ।
નાભ્યનન્દત તાન્રાજા દેવયાન્યાસ્તદાન્તિકે॥ 1-77-31 (3525)
રુદન્તસ્તેઽથ શર્મિષ્ઠામભ્યયુર્બાલકાસ્તતઃ।
`અવિબ્રુવન્તી કિંચિચ્ચ રાજાનં ચારુલોચના॥ 1-77-32 (3526)
નાતિદૂરાચ્ચ રાજાનં સા ચાતિષ્ઠદવાઙ્મુખી।
શ્રુત્વા તેષાં તુ બાલાનાં સવ્રીડ ઇવ પાર્થિવઃ॥ 1-77-33 (3527)
પ્રતિવક્તુમશક્તોઽભૂત્તૂષ્ણીંભૂતોઽભવન્નૃપઃ।
દૃષ્ટ્વા તુ તેષાં બાલાનાં પ્રણયં પાર્થિવં પ્રતિ॥ 1-77-34 (3528)
બુદ્ધ્વા તુ તત્ત્વતો દેવી શર્મિષ્ઠાપિદમબ્રવીત્।
અભ્યાગચ્છતિ માં કશ્ચિદૃષિરિત્યેવમબ્રવીઃ॥ 1-77-35 (3529)
યયાતિમેવં રાજાનં ત્વં ગોપાયસિ ભામિનિ।
પૂર્વમેવ મયા પ્રોક્તં ત્વયા તુ વૃજિનં કૃતમ્॥ 1-77-36 (3530)
મદધીના સતી કસ્માદકાર્ષીર્વિપ્રિયં મમ।
તમેવાઽઽસુરધર્મં ત્વમાસ્થિતા ન બિભેષિ મે॥' 1-77-37 (3531)
શર્મિષ્ઠોવાચ। 1-77-38x (449)
યદુક્તમૃષિરિત્યેવ તત્સત્યં ચારુહાસિનિ।
ન્યાયતો ધર્મતશ્ચૈવ ચરન્તી ન બિભેમિ તે॥ 1-77-38 (3532)
યદા ત્વયા વૃતો ભર્તા વૃત એવ તદા મયા।
સખીભર્તા હિ ધર્મેણ ભર્તા ભવતિ શોભને॥ 1-77-39 (3533)
પૂજ્યાસિ મમ માન્યા ચ જ્યેષ્ઠા ચ બ્રાહ્મણી હ્યસિ।
ત્વત્તોપિ મે પૂજ્યતમો રાજર્ષિઃ કિં ન વેત્થ તત્॥ 1-77-40 (3534)
`ત્વત્પિત્રા મમ ગુરુણા સહ દત્તે ઉભે શુભે।
તતો ભર્તા ચ પૂજ્યશ્ચ પોષ્યાં પોષયતીહ મામ્॥ 1-77-41 (3535)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-77-42x (450)
શ્રુત્વા તસ્યાસ્તતો વાક્યં દેવયાન્યબ્રવીદિદમ્।
રમસ્વેહ યથાકામં દેવ્યા શર્મિષ્ઠયા સહ॥ 1-77-42 (3536)
રાજન્નાદ્યેહ વત્સ્યામિ વિપ્રિયં મે કૃતં ત્વયા।
ઇતિ જજ્વાલ કોપેન દેવયાની તતો ભૃશમ્॥ 1-77-43 (3537)
નિર્દહન્તીવ સવ્રીડાં શર્મિષ્ઠાં સમુદીક્ષ્ય ચ।
અપવિધ્ય ચ સર્વાણિ ભૂષણાન્યસિતેક્ષણા॥' 1-77-44 (3538)
સહસોત્પતિતાં શ્યામાં દૃષ્ટ્વા તાં સાશ્રુલોચનામ્।
તૂર્ણં સકાશં કાવ્યસ્ય પ્રસ્થિતાં વ્યથિતસ્તદા॥ 1-77-45 (3539)
અનુવવ્રાજ સંભ્રાન્તઃ પૃષ્ઠતઃ સાન્ત્વયન્નૃપઃ।
ન્યવર્તત નચૈવ સ્મ ક્રોધસંરક્તલોચના॥ 1-77-46 (3540)
અવિબ્રુવન્તી કિંચિત્સા રાજાનં સાશ્રુલોચના।
અચિરાદેવ સંપ્રાપ્તા કાવ્યસ્યોશનસોઽન્તિકમ્॥ 1-77-47 (3541)
સા તુ દૃષ્ટ્વૈ પિતરમભિવાદ્યાગ્રતઃ સ્થિતા।
અનન્તરં યાયાતિસ્તુ પૂજયામાસ ભાર્ગવમ્॥ 1-77-48 (3542)
દેવયાન્યુવાચ। 1-77-49x (451)
અધર્મેણ જિતો ધર્મઃ પ્રવૃત્તમધરોત્તરમ્।
શર્મિષ્ઠયાઽતિવૃત્તાઽસ્મિ દુહિત્રા વૃષપર્વણઃ॥ 1-77-49 (3543)
ત્રયોઽસ્યાં જનિતાઃ પુત્રા રાજ્ઞાઽનેન યયાતિના।
દુર્ભગાયા મમ દ્વૌ તુ પુત્રૌ તાત બ્રવીમિ તે॥ 1-77-50 (3544)
ધર્મજ્ઞ ઇતિ વિખ્યાત એષ રાજા ભૃગૂદ્વહ।
અતિક્રાન્તશ્ચ મર્યાદાં કાવ્યૈતત્કથયામિ તે॥ 1-77-51 (3545)
શુક્ર ઉવાચ। 1-77-52x (452)
ધર્મજ્ઞઃ સન્મહારાજ યોઽધર્મમકૃથાઃ પ્રિયમ્।
તસ્માજ્જરા ત્વામચિરાદ્ધર્ષયિષ્યતિ દુર્જયા॥ 1-77-52 (3546)
યયાતિરુવાચ। 1-77-53x (453)
ઋતું વૈ યાચમાનાયા ભગવન્નાન્યચેતસા।
દુહિતુર્દાનવેન્દ્રસ્ય ધર્મ્યમેતત્કૃતં મયા॥ 1-77-53 (3547)
ઋતું વૈ યાચમાનાયા ન દદાતિ પુમાનૃતુમ્।
ભ્રૂણહેત્યુચ્યતે બ્રહ્મન્ સ ઇહ બ્રહ્મવાદિભિઃ॥ 1-77-54 (3548)
અભિકામાં સ્ત્રિયં યશ્ચ ગમ્યાં રહસિ યાચિતઃ।
નોપૈતિ સ ચ ધર્મેષુ ભ્રૂણહેત્યુચ્યતે બુધૈઃ॥ 1-77-55 (3549)
`યદ્યદ્વૃણોતિ માં કશ્ચિત્તત્તદ્દેયમિતિ વ્રતમ્।
ત્વયા ચ સાપિ દત્તા મે નાન્યં નાથમિહેચ્છતિ'॥ 1-77-56 (3550)
ઇત્યેતાનિ સમીક્ષ્યાહં કારણાનિ ભૃગૂદ્વહ।
અધર્મભયસંવિગ્નઃ શર્મિષ્ઠામુપજગ્મિવાન્।
`મત્વૈતન્મે ધર્મ ઇતિ કૃતં બ્રહ્મન્ક્ષમસ્વ મામ્॥' 1-77-57 (3551)
શુક્ર ઉવાચ। 1-77-58x (454)
નન્વહં પ્રત્યવેક્ષ્યસ્તે મદધીનોઽસિ પાર્થિવ।
મિથ્યાચારસ્ય ધર્મેષુ ચૌર્યં ભવતિ નાહુષ॥ 1-77-58 (3552)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-77-59x (455)
ક્રુદ્ધેનોશનસા શપ્તો યયાતિર્નાહુષસ્તદા।
પૂર્વં વયઃ પરિત્યજ્ય જરાં સદ્યોઽન્વપદ્યત॥ 1-77-59 (3553)
યયાતિરુવાચ। 1-77-60x (456)
અતૃપ્તો યૌવનસ્યાહં દેવયાન્યાં ભૃગૂદ્વહ।
પ્રસાદં કુરુ મે બ્રહ્મઞ્જરેયં ન વિશેચ્ચ મામ્॥ 1-77-60 (3554)
શુક્ર ઉવાચ। 1-77-61x (457)
નાહં મૃષા બ્રવીમ્યેતજ્જરાં પ્રાપ્તોઽસિ ભૂમિપ।
જરાં ત્વેતાં ત્વમન્યસ્મિન્સંક્રામય યદીચ્છસિ॥ 1-77-61 (3555)
યયાતિરુવાચ। 1-77-62x (458)
રાજ્યભાક્સ ભવેદ્બ્રહ્મન્પુણ્યભાક્કીર્તિભાક્તથા।
યો મે દદ્યાદ્વયઃ પુત્રસ્તદ્ભવાનનુમન્યતામ્॥ 1-77-62 (3556)
શુક્ર ઉવાચ। 1-77-63x (459)
સંક્રામયિષ્યસિ જરાં યેથેષ્ટં નહુષાત્મજ।
મામનુધ્યાય ભાવેન ન ચ પાપમવાપ્સ્યસિ॥ 1-77-63 (3557)
વયો દાસ્યતિ તે પુત્રો યઃ સ રાજા ભવિષ્યતિ।
આયુષ્માન્કીર્તિમાંશ્ચૈવ બહ્વપત્યસ્તથૈવ ચ॥ ॥ 1-77-64 (3558)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ સપ્તસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 77 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-77-49 અધરોત્તરં નીચસ્યાભિવૃદ્ધિરુત્તમસ્ય હ્રાસઃ। અતિવૃત્તાસ્મિ રાજ્ઞઃ સકાશાદપત્યત્રયાધિગમનેતિક્રાન્તોલ્લઙ્ઘિતાઽસ્મિ॥ 1-77-52 અધર્મમેવ પ્રિયમકૃથાઃ॥ 1-77-53 નાન્યચેતસા ન કામલોભેન॥ 1-77-58 પ્રત્યવેક્ષ્યઃ અસ્મિન્મકર્મણિ મદાજ્ઞાપિ ત્વયા પ્રાર્થનીયેતિ ભાવઃ॥ 1-77-62 જ્યેષ્ઠસ્ય રાજ્યાપ્રદાનજં પાપમ્॥ સપ્તસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 77 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 078
॥ શ્રીઃ ॥
1.78. અધ્યાયઃ 078
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સ્વજરામનઙ્ગીકુર્વતાં યદુપ્રભૃતીનાં યયાતિના શાપઃ॥ 1 ॥ તામઙ્ગીકુર્વતઃ પૂરોર્વરદાનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-78-0 (3559)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-78-0x (460)
જરાં પ્રાપ્ય યયાતિસ્તુ સ્વપુરં પ્રાપ્ય ચૈવ હિ।
પુત્રં જ્યેષ્ઠં વરિષ્ઠં ચ યદુમિત્યબ્રવીદ્વચઃ॥ 1-78-1 (3560)
યયાતિરુવાચ। 1-78-2x (461)
જરાવલી ચ માં તાત પલિતાનિ ચ પર્યગુઃ।
કાવ્યસ્યોશનસઃ શાપાન્ન ચ તૃપ્તોઽસ્મિ યૌવને॥ 1-78-2 (3561)
ત્વં યદો પ્રતિપદ્યસ્વ પાપ્માનં જરયા સહ।
યૌવનેન ત્વદીયેન ચરેયં વિષયાનહમ્॥ 1-78-3 (3562)
પૂર્ણે વર્ષસહસ્રે તુ પુનસ્તે યૌવનં ત્વહમ્।
દત્ત્વા સ્વં પ્રતિપત્સ્યામિ પાપ્માનં જરયા સહ॥ 1-78-4 (3563)
યદુરુવાચ। 1-78-5x (462)
જરાયાં બહવો દોષાઃ પાનભોજનકારિતાઃ।
તસ્માજ્જરાં ન તે રાજન્ગ્રહીષ્ય ઇતિ મે મતિઃ॥ 1-78-5 (3564)
સિતશ્મશ્રુર્નિરાનન્દો જરયા શિથિલીકૃતઃ।
વલીસઙ્ગતગાત્રસ્તુ દુર્દર્શો દુર્બલઃ કૃશઃ॥ 1-78-6 (3565)
અશક્તઃ કાર્યકરણે પરિભૂતઃ સ યૌવતૈઃ।
સહોપજીવિભિશ્ચૈવ તાં જરાં નાભિકામયે॥ 1-78-7 (3566)
સન્તિ તે બહવઃ પુત્રા મત્તઃ પ્રિયતરા નૃપ।
જરાં ગ્રહીતું ધર્મજ્ઞ તસ્માદન્યં વૃણીષ્વ વૈ॥ 1-78-8 (3567)
યયાતિરુવાચ। 1-78-9x (463)
યત્ત્વં મે હૃદયાજ્જાતો વયઃ સ્વં ન પ્રયચ્છસિ।
તસ્માદરાજ્યભાક્તાત પ્રજા તવ ભવિષ્યતિ॥ 1-78-9 (3568)
`પ્રત્યાખ્યાતસ્તુ રાજા સ તુર્વસું પ્રત્યુવાચ હ।'
તુર્વસો પ્રતિપદ્યસ્વ પાપ્માનં જરયા સહ।
યૌવનેન ચરેયં વૈ વિષયાંસ્તવ પુત્રક॥ 1-78-10 (3569)
પૂર્ણે વર્ષસહસ્રે તુ પુનર્દાસ્યામિ યૌવનમ્।
સ્વં ચૈવ પ્રતિપત્સ્યામિ પાપ્માનં જરયા સહ॥ 1-78-11 (3570)
તુર્વસુરુવાચ। 1-78-12x (464)
ન કામયે જરાં તાત કામભોગપ્રણાશિનીમ્।
બલરૂપાન્તકરણીં બુદ્ધિપ્રાણપ્રણાશિનીમ્॥ 1-78-12 (3571)
યયાતિરુવાચ। 1-78-13x (465)
યત્ત્વં મે હૃદયાજ્જાતો વયઃ સ્વં ન પ્રયચ્છસિ।
તસ્માત્પ્રજા સમુચ્છેદં તુર્વસો તવ યાસ્યતિ॥ 1-78-13 (3572)
સંકીર્ણાચારધર્મેષુ પ્રતિલોમચરેષુ ચ।
પિશિતાશિષુ ચાન્ત્યેષુ મૂઢ રાજા ભવિષ્યસિ॥ 1-78-14 (3573)
ગુરુદારપ્રસક્તેષુ તિર્યગ્યોનિગતેષુ ચ।
પશુધર્મેષુ પાપેષુ મ્લેચ્છેષુ ત્વં ભવિષ્યસિ॥ 1-78-15 (3574)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-78-16x (466)
એવં સ તુર્વસું શપ્ત્વા યયાતિઃ સુતમાત્મનઃ।
શર્મિષ્ઠાયાઃ સુતં દ્રુહ્યુમિદં વચનમબ્રવીત્॥ 1-78-16 (3575)
યયાતિરુવાચ। 1-78-17x (467)
દ્રુહ્યો ત્વં પ્રતિપદ્યસ્વ વર્ણરૂપવિનાશિનીમ્।
જરાં વર્ષસહસ્રં મે યૌવનં સ્વં દદસ્વ ચ॥ 1-78-17 (3576)
પૂર્ણે વર્ષસહસ્રે તુ પુનર્દાસ્યામિ યૌવનમ્।
સ્વં ચાદાસ્યામિ ભૂયોઽહં પાપ્માનં જરયા સહ॥ 1-78-18 (3577)
દ્રુહ્યુરુવાચ। 1-78-19x (468)
ન ગજં ન રથં નાશ્વં જીર્ણો ભુઙ્ક્તે ન ચ સ્ત્રિયમ્।
વાગ્ભઙ્ગશ્ચાસ્ય ભવતિ તાં જરાં નાભિકામયે॥ 1-78-19 (3578)
યયાતિરુવાચ। 1-78-20x (469)
યત્ત્વં મે હૃદયાજ્જાતો વયઃ સ્વં ન પ્રયચ્છસિ।
તસ્માદ્દ્રુહ્યો પ્રિયઃ કામો ન તે સંપત્સ્યતે ક્વચિત્॥ 1-78-20 (3579)
યત્રાશ્વરથમુખ્યાનામશ્વાનાં સ્યાદ્ગતં ન ચ।
હસ્તિનાં પીઠકાનાં ચ ગર્દભાનાં તથૈવ ચ॥ 1-78-21 (3580)
બસ્તાનાં ચ ગવાં ચૈવ શિબિકાયાસ્તથૈવ ચ।
ઉડુપપ્લવસંતારો યત્ર નિત્યં ભવિષ્યતિ। 1-78-22 (3581)
યયાતિરુવાચ। 1-78-23x (470)
અનો ત્વં પ્રતિપદ્યસ્વ પાપ્માનં જરયા સહ।
એકં વર્ષસહસ્રં તુ ચરેયં યૌવનેન તે॥ 1-78-23 (3582)
અનુરુવાચ। 1-78-24x (471)
જીર્ણઃ શિશુવદાદત્તે કાલેઽન્નમશુચિર્યથા।
ન જુહોતિ ચ કાલેઽગ્નિં તાં જરાં નાભિકામયે॥ 1-78-24 (3583)
યયાતિરુવાચ। 1-78-25x (472)
યત્ત્વં મે હૃદયાજ્જાતો વયઃ સ્વં ન પ્રયચ્છસિ।
જરાદોષસ્ત્વયા પ્રોક્તસ્તસ્માત્ત્વં પ્રતિલપ્સ્યસે॥ 1-78-25 (3584)
પ્રજાશ્ચ યૌવનપ્રાપ્તા વિનશિષ્યન્ત્યનો તવ।
અગ્નિપ્રસ્કન્દનપરસ્ત્વં ચાપ્યેવં ભવિષ્યસિ॥ 1-78-26 (3585)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-78-27x (473)
પ્રત્યાખ્યાતશ્ચતુર્ભિશ્ચ શપ્ત્વા તાન્યદુપૂર્વકાન્।
પૂરોઃ સકાશમગમન્મત્ત્વા પૂરુમલઙ્ઘનમ્॥ 1-78-27 (3586)
યયાતિરુવાચ। 1-78-28x (474)
પૂરો ત્વં મે પ્રિયઃ પુત્રસ્ત્વં વરીયાન્ભવિષ્યસિ।
જરા વલી ચ માંતાત પલિતાનિ ચ પર્યગુઃ॥ 1-78-28 (3587)
કાવ્યસ્યોશનસઃ શાપાન્ન ચ તૃપ્તોઽસ્મિ યૌવને।
પૂરો ત્વં પ્રતિપદ્યસ્વ પાપ્માનં જરયા સહ।
કંચિત્કાલં ચરેયં વૈ વિષયાન્વયસાતવ॥ 1-78-29 (3588)
પૂર્ણે વર્ષસહસ્રે તુ પુનર્દાસ્યામિ યૌવનમ્।
સ્વં ચૈવ પ્રતિપત્સ્યામિ પાપ્માનં જરયા સહ॥ 1-78-30 (3589)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-78-31x (475)
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ પૂરુઃ પિતરમજ્જસા।
યદાત્થ માં મહારાજ તત્કરિષ્યામિ તે વચઃ॥ 1-78-31 (3590)
`ગુરોર્વૈ વચનં પુણ્યં સ્વર્ગ્યમાયુષ્કરં નૃણામ્।
ગુરુપ્રસાદાત્ત્રૈલોક્યમન્વશાસચ્છતક્રતુઃ॥ 1-78-32 (3591)
ગુરોરનુમતં પ્રાપ્ય સર્વાન્કામાનમાપ્નુયાત્।
યાવદિચ્છસિ તાવચ્ચ ધારયિષ્યામિ તે જરામ્'॥ 1-78-33 (3592)
પ્રતિપત્સ્યામિ તે રાજન્પાપ્માનં જરયા સહ।
ગૃહાણ યૌવનં મત્તશ્ચર કામાન્યથેપ્સિતાન્॥ 1-78-34 (3593)
જરયાહં પ્રતિચ્છન્નો વયોરૂપધરસ્તવ।
યૌવનં ભવતે દત્ત્વા ચરિષ્યામિ યથાત્થમામ્॥ 1-78-35 (3594)
યયાતિરુવાચ। 1-78-36x (476)
પૂરો પ્રીતોઽસ્મિ તે વત્સ પ્રીતશ્ચેદં દદામિ તે।
સર્વકામસમૃદ્ધા તે પ્રજા રાજ્યે ભવિષ્યતિ॥ 1-78-36 (3595)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-78-37x (477)
એવમુક્ત્વા યયાતિસ્તુ સ્મૃત્વા કાવ્યં મહાતપાઃ।
સંક્રામયામાસ જરાં તદા પૂરૌ મહાત્મનિ॥ ॥ 1-78-37 (3596)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ અષ્ટસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 78 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-78-2 વલી ત્વચઃસંવલનમ્। પલિતાનિ કેશરોમ્ણાં શૌક્લ્યમ્। પર્યગુઃ પરિતઃ શરીરે ગતાનિ પ્રાપ્તાનિયૌવને યૌવનસાધ્યે કામભોગે॥ 1-78-3 પાપ્માનં ભોગસામર્થ્યેઽપિ તદિચ્છારૂપં ચિત્તસ્ય દૌસ્થ્યમ્। ચરેયં ભુજ્જીય॥ 1-78-5 દોષાઃ કફાદ્યાધિક્યાદ્વમનાદયઃ॥ 1-78-15 તિર્યગ્યોનીનામિવ ગતં પ્રકાશં મૈથુનાદ્યાચરણં યેપ તેષુ॥ 1-78-21 પીઠકાનાં રાજયોગ્યાનાં નરયાનવિશેષાણાં તખતરાવા ઇતિ મ્લેચ્છેષુ પ્રસિદ્ધાનામ્॥ 1-78-26 અગ્નિપ્રસ્કન્દનં શ્રૌતસ્માર્તાદ્યગ્નિસાધ્યકર્મત્યાગસ્તત્પરઃ॥ 1-78-28 વરીયાન્સ્વભ્રાતૃભ્યો મહાન્। જરો દેહેન્દ્રિયશક્તિઘાતઃ॥ 1-78-31 અઞ્જસા આર્જવેન॥ 1-78-34 યથેપ્સિતાન્ યાવજ્જીવમ્॥ અષ્ટસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 78 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 079
॥ શ્રીઃ ॥
1.79. અધ્યાયઃ 079
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
વિષયાનુભવેન યયાતેર્વૈરાગ્યપ્રાપ્તિઃ॥ 1 ॥ પૂરોઃ યયાતિના યૌવનપ્રત્યર્પણમ્॥ 2 ॥ તસ્ય રાજ્યાભિષેકઃ॥ 3 ॥ યયાતેર્વનં પ્રતિ ગમનમ્॥ 4 ॥ યદુપ્રભૃતીનાં વંશકથનમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-79-0 (3597)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-79-0x (478)
પૌરવેણાથ વયસા યયાતિર્નહુષાત્મજઃ।
`રૂપયૌવનસંપન્નઃ કુમારઃ સમપદ્યત।'
પ્રીતિયુક્તો નૃપશ્રેષ્ઠશ્ચરા વિષયાન્પ્રિયાન્॥ 1-79-1 (3598)
યથાકામં યથોત્સાહં યથાકાલં યથાસુખમ્।
ધર્માવિરુદ્ધં રાજેન્દ્રો યથા ભવતિ સોઽન્વભૂત્॥ 1-79-2 (3599)
દેવાનતર્પયદ્યજ્ઞૈઃ શ્રાદ્ધૈસ્તદ્વિત્પિતૄનપિ।
દીનાનનુગ્રહૈરિષ્ટૈઃ કામૈશ્ચ દ્વિજસત્તમાન્॥ 1-79-3 (3600)
અતિથીનન્નપાનૈશ્ચ વિશશ્ચ પરિપાલનૈઃ।
આનૃશંસ્યેન શૂદ્રાંશ્ચ દસ્યૂન્સન્નિગ્રહેણ ચ॥ 1-79-4 (3601)
ધર્મેણ ચ પ્રજાઃ સર્વા યથાવદનુરઞ્જયન્।
યયાતિઃ પાલયામાસ સાક્ષાદિન્દ્ર ઇવાપરઃ॥ 1-79-5 (3602)
સ રાજા સિંહવિક્રાન્તો યુવા વિષયગોચરઃ।
અવિરોધેન ધર્મસ્ય ચચાર સુખમુત્તમમ્॥ 1-79-6 (3603)
સ સંપ્રાપ્ય શુભાન્કામાંસ્તૃપ્તઃ ખિન્નશ્ચ પાર્થિવઃ।
કાલં વર્ષસહસ્રાન્તં સસ્માર મનુજાધિપઃ॥ 1-79-7 (3604)
પરિસંખ્યાય કાલજ્ઞઃ કલાઃ કાષ્ઠાશ્ચ વીર્યવાન્।
યૌવનં પ્રાપ્ય રાજર્ષિઃ સહસ્રપરિવત્સરાન્॥ 1-79-8 (3605)
વિશ્વાચ્યા સહિતો રેમે વ્યભ્રાજન્નન્દને વને।
અલકાયાં સ કાલં તુ મેરુશૃઙ્ગે તથોત્તરે॥ 1-79-9 (3606)
યદા સ પશ્યતે કાલં ધર્માત્મા તં મહીપતિઃ।
પૂર્ણં મત્વા તતઃ કાલં પૂરું પુત્રમુવાચ હ॥ 1-79-10 (3607)
યથાકામં યથોત્સાહં યથાકાલમરિન્દમ।
સેવિતા વિષયાઃ પુત્ર યૌવનેન મયા તવ॥ 1-79-11 (3608)
ન જાતુ કામઃ કામાનામુપભોગેન શામ્યતિ।
હવિષા કૃષ્ણવર્ત્મેવ ભૂય એવાભિવર્ધતે॥ 1-79-12 (3609)
યત્પૃથિવ્યાં વ્રીહિયવં હિરણ્યં પશવઃ સ્ત્રિયઃ।
એકસ્યાપિ ન પર્યાપ્તં તસ્માન્નૃષ્ણાં પરિત્યજેત્॥ 1-79-13 (3610)
યા દુસ્ત્યજા દુર્મતિભિર્યા ન જીર્યતિ જીર્યતઃ।
યોઽસૌ પ્રાણાન્તિકો રોગસ્તાંતૃષ્ણાં ત્યજતઃ સુખમ્॥ 1-79-14 (3611)
પૂર્ણં વર્ષસહસ્રં મે વિષયાસક્તચેતસઃ।
તથાપ્યનુદિનં તૃષ્ણા મમૈતેષ્વભિજાયતે॥ 1-79-15 (3612)
તસ્માદેનામહં ત્યક્ત્વા બ્રહ્મણ્યાધાય માનસમ્।
નિર્દ્વન્દ્વો નિર્મમો ભૂત્વા ચરિષ્યામિ મૃગૈઃ સહ॥ 1-79-16 (3613)
પૂરો પ્રીતોઽસ્મિ ભદ્રં તે ગૃહાણેદં સ્વયૌવનમ્।
રાજ્યં ચેદં ગૃહાણ ત્વં `યાવદિચ્છસિ યૌવનમ્।
તાવદ્દીર્ઘાયુષા ભુઙ્ખ' ત્વં હિ મે પ્રિયકૃત્સુતઃ॥ 1-79-17 (3614)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।' 1-79-18x (479)
પ્રતિપેદે જરાં રાજા યયાતિર્નાહુષસ્તદા।
યૌવનં પ્રતિપેદે ચ પૂરુઃ સ્વં પુનરાત્મવાન્॥ 1-79-18 (3615)
અભિષેક્તુકામં નૃપતિં પૂરું પુત્રં કનીયસમ્।
બ્રાહ્મણપ્રમુખા વર્ણા ઇદં વચનમબ્રુવન્॥ 1-79-19 (3616)
કથં શુક્રસ્ય નપ્તારં દેવયાન્યાઃ સુતં પ્રભો।
જ્યેષ્ઠં યદુમતિક્રમ્ય રાજ્યં પૂરોઃ પ્રયચ્છસિ॥ 1-79-20 (3617)
યદુર્જ્યેષ્ઠસ્તવ સુતો જાતસ્તમનુ તુર્વસુઃ।
શર્મિષ્ઠાયાઃ સુતો દ્રુહ્યુસ્તતોઽનુઃ પૂરુરેવ ચ॥ 1-79-21 (3618)
કથં જ્યેષ્ઠાનતિક્રમ્ય કનીયાન્રાજ્યમર્હતિ।
એતત્સંબોધયામસ્ત્વાં ધર્મં ત્વં પ્રતિપાલય॥ 1-79-22 (3619)
યયાતિરુવાચ। 1-79-23x (480)
બ્રાહ્મણપ્રમુખા વર્ણાઃ સર્વે શૃણ્વન્તુ મે વચઃ।
જ્યેષ્ઠં પ્રતિ યથા રાજ્યં ન દેયં મે કથંચન॥ 1-79-23 (3620)
મમ જ્યેષ્ઠેન યદુના નિયોગો નાનુપાલિતઃ।
પ્રતિકૂલઃ પિતુર્યશ્ચ ન સ પુત્રઃ સતાં મતઃ॥ 1-79-24 (3621)
માતાપિત્રોર્વચનકૃદ્ધિતઃ પથ્યશ્ચ યઃ સુતઃ।
સ પુત્રઃ પુત્રવદ્યશ્ચ વર્તતે પિતૃમાતૃષુ॥ 1-79-25 (3622)
`પુદિતિ નરકસ્યાખ્યા દુઃખં ચ નરકં વિદુઃ।
પુતસ્ત્રાણાત્તતઃ પુત્ત્રમિહેચ્છન્તિ પરત્ર ચ॥ 1-79-26 (3623)
આત્મનઃ સદૃશઃ પુત્રઃ પિતૃદેવર્ષિપૂજને।
યો બહૂનાં ગુણકરઃ સ પુત્રો જ્યેષ્ઠ ઉચ્યતે॥ 1-79-27 (3624)
મૂકોઽન્ધો બધિરઃ શ્વિત્રી સ્વધર્મં નાનુતિષ્ઠતિ।
ચોરઃ કિલ્બિષિકઃ પુત્રો જ્યેષ્ઠો ન જ્યેષ્ઠ ઉચ્યતે॥ 1-79-28 (3625)
જ્યેષ્ઠાંશહારી ગુણકૃદિહ લોકે પરત્ર ચ।
શ્રેયાન્પુત્રો ગુણોપેતઃ સ પુત્રો નેતરો વૃથા।
વદન્તિ ધર્મં ધર્મજ્ઞાઃ પિતૄણાં પુત્રકારણાત્॥ 1-79-29 (3626)
વેદોક્તં સંભવં મહ્યમનેન હૃદયોદ્ભવમ્।
તસ્ય જાતમિદં કૃત્સ્નમાત્મા પુત્ર ઇતિ શ્રુતિઃ'॥ 1-79-30 (3627)
યદુનાઽહમવજ્ઞાતસ્તથા તુર્વસુનાપિ ચ।
દ્રુહ્યુના ચાનુના ચૈવ મય્યવજ્ઞ કૃતા ભૃશમ્॥ 1-79-31 (3628)
પૂરુણા તુ કૃતં વાક્યં માનિતં ચ વિશેષતઃ।
કનીયાન્મમ દાયાદો ધૃતા યેન જરા મમ॥ 1-79-32 (3629)
મમ કામઃ સ ચ કૃતઃ પૂરુણા મિત્રરૂપિણા।
શુક્રેણ ચ વરોદત્તઃ કાવ્યેનોશનસા સ્વયમ્॥ 1-79-33 (3630)
પુત્રો યસ્ત્વાઽનુવર્તેત સ રાજા પૃથિવીપતિઃ।
`યો વાનુવર્તી પુત્રાણાં સ પુત્રો દાયભાગ્ભવેત્'॥ 1-79-34 (3631)
ભવતોઽનુનયામ્યેવં પૂરૂ રાજ્યેઽભિષિચ્યતામ્। 1-79-35 (3632)
પ્રકૃતય ઊચુઃ।
યઃ પુત્રો ગુણસંપન્નો માતાપિત્રોર્હિતઃ સદા॥ 1-79-36x (481)
સર્વમર્હતિ કલ્યાણં કનીયાનપિ સત્તમઃ।
`વેદ ધમાર્થશાસ્ત્રેષુ મુનિભિઃ કથિતં પુરા'॥ 1-79-36 (3633)
અર્હઃ પૂરુરિદં રાજ્યં યઃ સુતઃ પ્રિયકૃત્તવ।
વરદાનેન શુક્રસ્ય ન શક્યં વક્તુમુત્તરમ્॥ 1-79-37 (3634)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-79-38x (482)
પૌરજાનપદૈસ્તુષ્ટૈરિત્યુક્તો નાહુષસ્તદા।
અભ્યષિઞ્ચત્તતઃ પૂરું રાજ્યે સ્વે સુતમાત્મનઃ॥ 1-79-38 (3635)
`યદું ચ તુર્વસું ચોભૌ દ્રુહ્યું ચૈવ સહાનુજમ્।
અન્તેષુ સ વિનિક્ષિપ્ય નાહુષઃ સ્વાત્મજાન્સુતાન્'॥ 1-79-39 (3636)
દત્ત્વા ચ પૂરવે રાજ્યં વનવાસાય દીક્ષિતઃ।
પુરાત્સ નિર્યયૌ રાજા બ્રાહ્મણૈસ્તાપસૈઃ સહ॥ 1-79-40 (3637)
`દેવયાન્યા ચ સહિતઃ શર્મિષ્ઠયા ચ ભારત।
અકરોત્સ વને રાજા સભાર્યસ્તપ ઉત્તમમ્'॥ 1-79-41 (3638)
યદોસ્તુ યાદવા જાતાસ્તુર્વસોર્યવનાઃ સ્મૃતાઃ।
દ્રુહ્યોઃ સુતાસ્તુ વૈ ભોજા અનોસ્તુ મ્લેચ્છજાતયઃ॥ 1-79-42 (3639)
પૂરોસ્તુ પૌરવો વંશો યત્ર જાતોઽસિ પાર્થિવ।
ઇદં વર્ષસહસ્રાણિ રાજ્યં કારયિતું વશી॥ ॥ 1-79-43 (3640)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ઊનાશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 79 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-79-1 ચચાર બુભોજ॥ 1-79-6 વિષયા દિવ્યગન્ધાદયો ગોચરે વશે યસ્ય સ વિષયગોચરઃ॥ 1-79-19 કનીયસં કનીયાંસમ્॥આદિપર્વ - અધ્યાય 080
॥ શ્રીઃ ॥
1.80. અધ્યાયઃ 080
॥ ઉત્તરયાયાતારભ્યઃ ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
યયાતેઃ સ્વર્ગગમનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-80-0 (3641)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-80-0x (483)
એવં સ નાહુષો રાજા યયાતિઃ પુત્રમીપ્સિતમ્।
રાજ્યેઽભિષિચ્ય મુદિતો વાનપ્રસ્થોઽભવન્મુનિઃ॥ 1-80-1 (3642)
ઉષિત્વા ચ વને વાસં બ્રાહ્મણૈઃ સંશિતવ્રતઃ।
ફલમૂલાશનો દાન્તસ્તતઃ સ્વર્ગમિતો ગતઃ॥ 1-80-2 (3643)
સ ગતઃ સ્વર્નિવાસં તં નિવસન્મુદિતઃ સુખી।
કાલેન નાતિમહતા પુનઃ શક્રેણ પાતિતઃ॥ 1-80-3 (3644)
`સાધુભિઃ સંગતિં લબ્ધ્વા પુનઃ સ્વર્ગમુપેયિવાન્। 1-80-4 (3645)
જનમેજય ઉવાચ।
સ્વર્ગતશ્ચ પુનર્બ્રહ્મન્નિવસન્દેવવેશ્મનિ।
કાલેન નાતિમહતા કથં શક્રેણ પાતિતઃ'॥ 1-80-4x (484)
નિપતન્પ્રચ્યુતઃ સ્વર્ગાદપ્રાપ્તો મેદિનીતલમ્।
સ્થિત આસીદન્તરિક્ષે સ તદેતિ શ્રુતં મયા॥ 1-80-5 (3646)
તત એવ પુનશ્ચાપિ ગતઃ સ્વર્ગમિતિ શ્રુતમ્।
રાજ્ઞા વસુમતા સાર્ધમષ્ટકેન ચ વીર્યવાન્॥ 1-80-6 (3647)
પ્રતર્દનેન શિવિના સમેત્ય કિલ સંસદિ।
કર્મણા કેન સ દિવં પુનઃ પ્રાપ્તો મહીપતિઃ॥ 1-80-7 (3648)
સર્વમેતદશેષેણ શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વતઃ।
કથ્યમાનં ત્વયા વિપ્ર વિપ્રર્ષિગણસંનિધૌ॥ 1-80-8 (3649)
દેવરાજસમો હ્યાસીદ્યયાતિઃ પૃથિવીપતિઃ।
વર્ધનઃ કુરુવંશસ્ય વિભાવસુસમદ્યુતિઃ॥ 1-80-9 (3650)
તસ્ય વિસ્તીર્ણયશસઃ સત્યકીર્તેર્મહાત્મનઃ।
ચરિતં શ્રોતુમિચ્છામિ દિવિ ચેહ ચ સર્વશઃ॥ 1-80-10 (3651)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-80-11x (485)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ યયાતેરુત્તરાં કથામ્।
દિવિ ચેહ ચ પુણ્યાર્થાં સર્વપાપપ્રણાશિનીમ્॥ 1-80-11 (3652)
યયાતિર્નાહુષો રાજા પૂરું પુત્રં કનીયસમ્।
રાજ્યેઽભિષિચ્ય મુદિતઃ પ્રાવવ્રાજ વનં તદા॥ 1-80-12 (3653)
અન્ત્યુષે સ વિનિક્ષિપ્ય પુત્રાન્યદુપુરોગમાન્।
ફલમૂલાશનો રાજા વને સંન્યવસચ્ચિરમ્॥ 1-80-13 (3654)
શંસિતાત્મા જિતક્રોધસ્તર્પયન્પિતૃદેવતાઃ।
અગ્નીંશ્ચ વિધિવજ્જુહ્વન્વાનપ્રસ્થવિધાનતઃ॥ 1-80-14 (3655)
અથિતીન્પૂજયામાસ વન્યેન હવિષા વિભુઃ।
શિલોઞ્છવૃત્તિમાસ્થાય શેષાન્નકૃતભોજનઃ॥ 1-80-15 (3656)
પૂર્ણં વર્ષસહસ્રં ચ એવંવૃત્તિરભૂન્નૃપઃ।
અબ્ભક્ષઃ શરદસ્ત્રિંશદાસીન્નિયતવાઙ્મનાઃ॥ 1-80-16 (3657)
તતશ્ચ વાયુભક્ષોઽભૂત્સંવત્સરમતન્દ્રિતઃ।
તથા પઞ્ચાગ્નિમધ્યે ચ તપસ્તેપે સ વત્સરમ્॥ 1-80-17 (3658)
એકપાદઃ સ્તિતશ્ચાસીત્ષણ્માસાનનિલાશનઃ।
પુણ્યકીર્તિસ્તતઃ સ્વર્ગે જગામાવૃત્ય રોદસી॥ ॥ 1-80-18 (3659)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ અશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 80 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-80-13 અન્ત્યેષુ મ્લેચ્છેષુ॥ 1-80-17 પઞ્ચાગ્નયશ્ચત્વારોઽગ્નયઃ પઞ્ચમઃ સૂર્યઃ॥ 1-80-18 આવૃત્ય વ્યાપ્ય। રોદસી દ્યાવભૂમી। પૃથિવ્યામિવ સ્વર્ગેપિ મુખ્યોઽભૂદિત્યર્થઃ॥ અશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 80 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 081
॥ શ્રીઃ ॥
1.81. અધ્યાયઃ 081
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રયયાતિસંવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-81-0 (3660)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-81-0x (486)
સ્વર્ગતઃ સ તુ રાજેન્દ્રો નિવસન્દેવવેશ્મનિ।
પૂજિતસ્ત્રિદશૈઃ સાધ્યૈર્મરુદ્ભિર્વસુભિસ્તથા॥ 1-81-1 (3661)
દેવલોકં બ્રહ્મલોકં સંચરન્પુણ્યકૃદ્વશી।
અવસત્પૃથિવીપાલો દીર્ઘકાલમિતિ શ્રુતિઃ॥ 1-81-2 (3662)
સ કદાચિન્નૃપશ્રેષ્ઠો યયાતિઃ શક્રમાગમત્।
કથાન્તે તત્ર શક્રેણ સ પૃષ્ટઃ પૃથિવીપતિઃ॥ 1-81-3 (3663)
શક્ર ઉવાચ। 1-81-4x (487)
યદા સ પૂરુસ્તવ રૂપેણ રાજ-
ઞ્જરાં ગૃહીત્વા પ્રચચાર ભૂમૌ।
તદા ચ રાજ્યં સંપ્રદાયૈવ તસ્મૈ
ત્વયા કિમુક્તઃ કથયેહ સત્યમ્॥ 1-81-4 (3664)
યયાતિરુવાચ। 1-81-5x (488)
ગઙ્ગાયમુનયોર્મધ્યે કૃત્સ્નોયં વિષયસ્તવ।
મધ્યે પૃથિવ્યાસ્ત્વં રાજા ભ્રાતરોઽન્ત્યાધિપાસ્તવ॥ 1-81-5 (3665)
`ન ચ કુર્યાન્નરો દૈન્યં શાઠ્યં ક્રોધં તથૈવ ચ।
જૈહયં ચ મત્સરં વૈરં સર્વત્રેદં ન કારયેત્॥ 1-81-6 (3666)
માતરં પિતરં જ્યેષ્ઠં વિદ્વાંસં ચ તપોધનમ્।
ક્ષમાવન્તં ચ રાજેન્દ્ર નાવમન્યેત બુદ્ધિમાન્॥ 1-81-7 (3667)
ળશક્તસ્તુ ક્ષમતે નિત્યમશક્તઃ ક્રુધ્યતે નરઃ।
દુર્જનઃ સુજનં દ્વેષ્ટિ દુર્બલો બલવત્તરમ્॥ 1-81-8 (3668)
રૂપવન્તમરૂપી ચ ધનવન્તં ચ નિર્ધનઃ।
અકર્મી કર્મિણં દ્વેષ્ટિ ધાર્મિકં ચ નધાર્મિકઃ॥ 1-81-9 (3669)
નિર્ગુણો ગુણવન્તં ચ પુત્રૈતત્કલિલક્ષણમ્।
વિપરીતં ચ રાજેન્દ્ર એતેષુ કૃતલક્ષણમ્॥ 1-81-10 (3670)
બ્રાહ્મણો વાથ વા રાજા વૈશ્યો વા શૂદ્ર એવ વા।
પ્રશસ્તેષુ પ્રસક્તાશ્ચેત્પ્રશસ્યન્તે યશસ્વિનઃ॥ 1-81-11 (3671)
તસ્માત્પ્રશસ્તે રાજેન્દ્ર નરઃ સક્તમના ભવેત્।
અલોકજ્ઞા હ્યપ્રશસ્તા ભ્રાતરસ્તે હ્યબુદ્ધયઃ॥ 1-81-12 (3672)
અન્ત્યાધિપતયઃ સર્વે હ્યભવન્ગુરુશાસનાત્। 1-81-13 (3673)
ઇન્દ્ર ઉવાચ।
ત્વં હિ ધર્મવિદો રાજન્કત્થસે ધર્મસુત્તમમ્।
કથયસ્વ પુનર્મેઽદ્ય લોકવૃત્તાન્તમુત્તમમ્॥ 1-81-13x (489)
યયાતિરુવાચ' 1-81-14x (490)
અક્રોધનઃ ક્રોધનેભ્યો વિશિષ્ટ-
સ્તથા તિતિક્ષુરતિતિક્ષોર્વિશિષ્ટઃ।
અમાનુષેભ્યો માનુષાશ્ચ પ્રધાના
વિદ્વાંસ્તથૈવાવિદુષઃ પ્રધાનઃ॥ 1-81-14 (3674)
આક્રુશ્યમાનો નાકોશેન્મન્યુરેવ તિતિક્ષતઃ।
આક્રોષ્ટારં નિર્દહતિ સુકૃતં ચાસ્ય વિન્દતિ॥ 1-81-15 (3675)
નારુન્તુદઃ સ્યાન્ન નૃશંસવાદી
ન હીનતઃ પરમભ્યાદદીત।
યયાઽસ્ય વાચા પર ઉદ્વિજેત
ન તાં વદેદ્રુશતીં પાપલોક્યામ્॥ 1-81-16 (3676)
અરુન્તુદં પુરુષં તીક્ષ્ણવાચં
વાક્કણ્ટકૈર્વિતુદન્તં મનુષ્યન્।
વિદ્યાદલક્ષ્મીકતમં જનાનાં
મુખે નિબદ્ધાં નિર્ઋતિં વહન્તમ્॥ 1-81-17 (3677)
સદ્ભિઃ પુરસ્તાદભિપૂજિતઃ સ્યા-
ત્સદ્ભિસ્તથા પૃષ્ઠતો રક્ષિતઃ સ્યાત્।
સદાઽસતામતિવાદાંસ્તિતિક્ષે-
ત્સતાં વૃત્તં ચાદદીતાર્યવૃત્તઃ॥ 1-81-18 (3678)
વાક્સાયકા વદનાન્નિષ્પતન્તિ
યૈરાહતઃ શોચતિ રાત્ર્યહાનિ।
પરસ્ય યે મર્મસુ સંપતન્તિ
તાન્પણ્ડિતો નાવસૃજેત્પરેષુ॥ 1-81-19 (3679)
નહીદૃશં સંવનનં ત્રિષુ લોકેષુ વિદ્યતે।
દયા મૈત્રી ચ ભૂતેષુ દાનં ચ મધુરા ચ વાક્॥ 1-81-20 (3680)
તસ્માત્સાન્ત્વં સદા વાચ્યં ન વાચ્યં પરુષં ક્વચિત્।
પૂજ્યાન્સંપૂજયેદ્દદ્યાન્ન ચ યાચેત્કદાચન॥ ॥ 1-81-21 (3681)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ એકાશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 81 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-81-16 અસ્ય આક્રોષ્ટુઃ સુકૃતં તિતિક્ષુર્વિન્દતિ। રુશતીં અકલ્યાણી॥ 1-81-17 નિર્ઋતિ દુર્દેવતામ્॥ 1-81-20 સંવનનં વશીકરણમ્॥ એકાશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 81 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 082
॥ શ્રીઃ ॥
1.82. અધ્યાયઃ 082
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સ્વર્ગતો યયાતેઃ પતનં। અષ્ટકપ્રશ્નશ્ચ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-82-0 (3682)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 1-82-0x (491)
સર્વાણિ કર્માણિ સમાપ્ય રાજન્
ગૃહં પરિત્યજ્ય વનં ગતોઽસિ।
તત્ત્વાં પૃચ્છામિ નહુષસ્ય પુત્ર
કેનાસિ તુલ્યસ્તપસા યયાતે॥ 1-82-1 (3683)
યયાતિરુવાચ। 1-82-2x (492)
નાહં દેવમનુષ્યેષુ ગન્ધર્વેષુ મહર્ષિષુ।
આત્મનસ્તપસા તુલ્યં કંચિત્પશ્યામિ વાસવ॥ 1-82-2 (3684)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 1-82-3x (493)
યદાઽવમંસ્થાઃ સદૃશઃ શ્રેયસશ્ચ
અલ્પીયસશ્ચાવિદિતપ્રભાવઃ।
તસ્માલ્લોકાસ્ત્વન્તવન્તસ્તવે મે
ક્ષીણે પુણ્યે પતિતાઽસ્યદ્ય રાજન્॥ 1-82-3 (3685)
યયાતિરુવાચ। 1-82-4x (494)
સુરર્ષિગન્ધર્વનરાવમાના-
ત્ક્ષયં ગતા મે યદિ શક્રલોકાઃ।
ઇચ્છામ્યહં સુરલોકાદ્વિહીનઃ
સતાં મધ્યે પતિતું દેવરાજ॥ 1-82-4 (3686)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 1-82-5x (495)
સતાં સકાશે પતિતાઽસિ રાજં-
શ્ચ્યુતઃ પ્રતિષ્ઠાં યત્ર લબ્ધાસિ ભૂયઃ।
એતદ્વિદિત્વા ચ પુનર્યયાતે
ત્વં માઽવમંસ્થાઃ સદૃશઃ શ્રેયસશ્ચ॥ 1-82-5 (3687)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-82-6x (496)
તતઃ પ્રહાયામરરાજજુષ્ટા-
ન્પુણ્યાઁલ્લોકાન્પતમાનં યયાતિમ્।
સંપ્રેક્ષ્ય રાજર્ષિવરોઽષ્ટકસ્ત-
મુવાચ સદ્ધર્મવિધાનગોપ્તા॥ 1-82-6 (3688)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-82-7x (497)
કસ્ત્વં યુવા વાસવતુલ્યરૂપઃ
સ્વતેજસા દીપ્યમાનો યથાઽગ્નિઃ।
પતસ્યુદીર્ણામ્બુધરાન્ધકારા-
ત્ખાત્ખેચરાણાં પ્રવરો યથાઽર્કઃ॥ 1-82-7 (3689)
દૃષ્ટ્વા ચ ત્વાં સૂર્યપથાત્પતન્તં
વૈશ્વાનરાર્કદ્યુતિમપ્રમેયમ્।
કિં નુ સ્વિદેતત્પતતીતિ સર્વે
વિતર્કયન્તઃ પરિમોહિતાઃ સ્મઃ॥ 1-82-8 (3690)
દૃષ્ટ્વા ચ ત્વાં ધિષ્ઠિતં દેવમાર્ગે
શક્રાર્કવિષ્ણુપ્રતિમપ્રભાવમ્।
અભ્યુદ્ગતાસ્ત્વાં વયમદ્ય સર્વે
તત્ત્વં પ્રપાતે તવ જિજ્ઞાસમાનાઃ॥ 1-82-9 (3691)
ન ચાપિ ત્વાં ધૃષ્ણુમઃ પ્રષ્ટુમગ્રે
ન ચ ત્વમસ્માન્પૃચ્છસિ યે વયં સ્મઃ।
તત્ત્વાં પૃચ્છામિ સ્પૃહણીયરૂપ
કસ્ય ત્વં વા કિંનિમિત્તં ત્વમાગાઃ॥ 1-82-10 (3692)
ભયં તુ તે વ્યેતુ વિષાદમોહૌ
ત્યજાશુ ચૈવેન્દ્રસમપ્રભાવ।
ત્વાં વર્તમાનં હિ સતાં સકાશે
નાલં પ્રસોઢું બલહાઽપિ શક્રઃ॥ 1-82-11 (3693)
સન્તઃ પ્રતિષ્ઠા હિ સુખચ્યુતાનાં
સતાં સદૈવામરરાજકલ્પ।
તે સઙ્ગતાઃ સ્થાવરજઙ્ગમેશાઃ
પ્રતિષ્ઠિતસ્ત્વં સદૃશેષુ સત્સુ॥ 1-82-12 (3694)
પ્રભુરગ્નિઃ પ્રતપને ભૂમિરાવપને પ્રભુઃ।
પ્રભુઃ સૂર્યઃ પ્રકાશિત્વે સતાં ચાભ્યાગતઃ પ્રભુઃ॥ ॥ 1-82-13 (3695)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ દ્વ્યશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 82 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-82-3 અવમંસ્થાઃ સર્વેભ્ય આત્મન આધિક્યોક્ત્યા। સદૃશઃ સદૃશાન્॥ 1-82-5 યત્ર પતિતા પ્રતિષ્ઠાં લબ્ધાસિ લપ્સ્યસિ॥ 1-82-10 ધુષ્ણુમઃ પ્રગલ્ભામહે॥ 1-82-13 આવપને સંગ્રહે બીજાવાપે વા॥ દ્વ્યશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 82 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 083
॥ શ્રીઃ ॥
1.83. અધ્યાયઃ 083
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
યયાતેઃ સ્વનામકથનપૂર્વકં અષ્ટકેન સહ સંવાદઃ॥ 1 ॥ તત્ર યયાતિના સ્વસ્ય સ્વર્ગાદધઃપતનકારણકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-83-0 (3696)
યયાતિરુવાચ। 1-83-0x (498)
અહં યયાતિર્નહુષસ્ય પુત્રઃ
પૂરોઃ પિતા સર્વભૂતાવમાનાત્।
પ્રભ્રંશિતઃ સુરસિદ્ધર્ષિલોકા-
ત્પરિચ્યુતઃ પ્રપતામ્યલ્પપુણ્યઃ॥ 1-83-1 (3697)
અહં હિ પૂર્વો વયસા ભવદ્ભ્ય-
સ્તેનાભિવાદં ભવતાં ન પ્રયુઞ્જે।
યો વિદ્યયા તપસા જન્મના વા
વૃદ્ધઃ સ પૂજ્યો ભવતિ દ્વિજાનામ્॥ 1-83-2 (3698)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-83-3x (499)
અવાદીસ્ત્વં વયસા યઃ પ્રવૃદ્ધઃ
સ વૈ રાજન્નાભ્યધિકઃ કથ્યતે ચ।
યો વિદ્યયા તપસા સંપ્રવૃદ્ધઃ
સ એવ પૂજ્યો ભવતિ દ્વિજાનામ્॥ 1-83-3 (3699)
યયાતિરુવાચ। 1-83-4x (500)
પ્રતિકૂલં કર્મણાં પાપમાહુ-
સ્તદ્વર્તતેઽપ્રવણે પાપલોક્યમ્।
સન્તોઽસતાં નાનુવર્તન્તિ ચૈત-
દ્યથા ચૈષામનુકૂલાસ્તથાઽઽસન્॥ 1-83-4 (3700)
અભૂદ્ધનં મે વિપુલં ગતં ત-
દ્વિચેષ્ટમાનો નાધિગન્તા તદસ્મિ।
એવં પ્રધાર્યાત્મહિતે નિવિષ્ટો
યો વર્તતે સ વિજાનાતિ જીવઃ॥ 1-83-5 (3701)
મહાધનો યો યજતે સુયજ્ઞૈ-
ર્યઃ સર્વવિદ્યાસુ વિનીતબુદ્ધિઃ।
વેદાનધીત્ય તપસા યોજ્ય દેહં
દિવં સ યાયાત્પુરુષો વીતમોહઃ॥ 1-83-6 (3702)
ન જાતુ હૃષ્યેન્મહતા ધનેન
વેદાનધીયીતાનહંકૃતઃ સ્યાત્।
નાનાભાવા બહવો જીવલોકે
દૈવાધીના નષ્ટચેષ્ટાધિકારાઃ।
તત્તત્પ્રાપ્ય ન વિહન્યેત ધીરો
દિષ્ટં બલીય ઇતિ મત્વાઽઽત્મબુદ્ધ્યા॥ 1-83-7 (3703)
સુખં હિ જન્તુર્યદિ વાઽપિ દુઃખં
દૈવાધીનં વિન્દતે નાત્મશક્ત્યા।
તસ્માદ્દિષ્ટં બલવન્મન્યમાનો
ન સંજ્વરેન્નાપિ હૃષ્યેત્કથંચિત્॥ 1-83-8 (3704)
દુઃખૈર્ન તપ્યેન્ન સુખૈઃ પ્રહૃષ્યે-
ત્સમેન વર્તેત સદૈવ ધીરઃ।
દિષ્ટં બલીય ઇતિ મન્યમાનો
ન સંજ્વરેન્નાપિ હૃષ્યેત્કથંચિત્॥ 1-83-9 (3705)
ભયે ન મુહ્યામ્યષ્ટકાહં કદાચિ-
ત્સન્તાપો મે માનસો નાસ્તિ કશ્ચિત્।
ધાતા યથા માં વિદધીત લોકે
ધ્રુવં તથાઽહં ભવિતેતિ મત્વા॥ 1-83-10 (3706)
સંસ્વેદજા અણ્ડજાશ્ચોદ્ભિદશ્ચ
સરીસૃપાઃ કૃમયોઽથાપ્સુ મત્સ્યાઃ।
તથાશ્મનસ્તૃણકાષ્ઠં ચ સર્વે
દિષ્ટક્ષયે સ્વાં પ્રકૃતિં ભજન્તિ॥ 1-83-11 (3707)
અનિત્યતાં સુખદુઃસ્વસ્ય બુદ્ધ્વા
કસ્માત્સંતાપમષ્ટકાહં ભજેયમ્।
કિં કુર્યાં વૈ કિં ચ કૃત્વા ન તપ્યે
તસ્માત્સન્તાપં વર્જયામ્યપ્રમત્તઃ॥ 1-83-12 (3708)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-83-13x (501)
એવં વ્રુવાણં નૃપતિં યયાતિ-
મથાષ્ટકઃ પુનરેવાન્વપૃચ્છત્।
માતામહં સર્વગુણોપપન્નં
તત્રસ્થિતં સ્વર્ગલોકે યથાવત્॥ 1-83-13 (3709)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-83-14x (502)
યે યે લોકાઃ પાર્થિવેન્દ્રપ્રધાના-
સ્ત્વયા ભુક્તા યં ચ કાલં યથાવત્।
તાન્મે રાજન્બ્રૂહિ સર્વાન્યથાવ-
ત્ક્ષેત્રજ્ઞવદ્ભાષસે ત્વં હિ ધર્માન્॥ 1-83-14 (3710)
યયાતિરુવાચ। 1-83-15x (503)
રાજાઽહમાસમિહ સાર્વભૌમ-
સ્તતો લોકાન્મહતશ્ચાજયં વૈ।
તત્રાવસં વર્ષસહસ્રમાત્રં
તતો લોકં પરમસ્મ્યભ્યુપેતઃ॥ 1-83-15 (3711)
તતઃ પુરીં પુરુહૂતસ્ય રમ્યાં
સહસ્રદ્વારાં શતયોજનાયતામ્।
અધ્યાવસં વર્ષસહસ્રમાત્રં
તતો લોકં પરમસ્મ્યભ્યુપેતઃ॥ 1-83-16 (3712)
તતો દિવ્યમજરં પ્રાપ્ય લોકં
પ્રજાપતેર્લોકપતેર્દુરાપમ્।
તત્રાવસં વર્ષસહસ્રમાત્રં
તતો લોકં પરમસ્મ્યભ્યુપેતઃ॥ 1-83-17 (3713)
સ દેવદેવસ્ય નિવેશને ચ
વિહૃત્ય લોકાનવસં યથેષ્ટમ્।
સંપૂજ્યમાનસ્ત્રિદશૈઃ સમસ્તૈ-
સ્તુલ્યપ્રભાવદ્યુતિરીશ્વરાણામ્॥ 1-83-18 (3714)
તથાઽઽવસં નન્દને કામરૂપી
સંવત્સરાણામયુતં શતાનામ્।
સહાપ્સરોભિર્વિહરન્પુણ્યગન્ધા-
ન્પશ્યન્નગાન્પુષ્પિતાંશ્ચારુરૂપાન્॥ 1-83-19 (3715)
તત્ર સ્થિતં માં દેવ સુખેષુ સક્તં
કાલેઽતીતે મહતિ તતોઽતિમાત્રમ્।
દૂતો દેવાનામબ્રવીદુગ્રરૂપો
ધ્વંસેત્યુચ્ચૈસ્ત્રિઃ પ્લુતેન સ્વરેણ॥ 1-83-20 (3716)
એતાવન્મે વિદિતં રાજસિંહ
તતો ભ્રષ્ટોઽહં નન્દનાત્ક્ષીણપુણ્યઃ।
વાચોઽશ્રૌષં ચાન્તરિક્ષે સુરાણાં
સાનુક્રોંશાઃ શોચતાં માં નરેન્દ્ર॥ 1-83-21 (3717)
અહો કષ્ટં ક્ષીણપુણ્યો યયાતિઃ
પતત્યસૌ પુણ્યકૃત્પુણ્યકીર્તિઃ।
તાનબ્રુવં પતમાનસ્તતોઽહં
સતાં મધ્યે નિપતેયં કથં નુ॥ 1-83-22 (3718)
તૈરાખ્યાતા ભવતાં યજ્ઞભૂમિઃ
સમીક્ષ્ય ચેમાં ત્વરિતમુપાગતોઽસ્મિ।
હવિર્ગન્ધં દેશિકં યજ્ઞભૂમે-
ર્ધૂમાપાઙ્ગં પ્રતિગૃહ્ય પ્રતીતઃ॥ ॥ 1-83-23 (3719)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ત્ર્યશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 83 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-83-2 યયાતિરપનીતતપોવિદ્યાગર્વત્વાદ્વયોજ્યૈષ્ઠ્યમેવ પુરસ્કૃત્યાહ। અહં હીતિ। તદેવોપપાદયત્યુત્તરાર્ધેન॥ 1-83-3 તદસહમાનોઽષ્ટક આહ। અવાદીરિતિ। ત્વં ચ વિદ્યાતપઃસંપ્રવૃદ્ધ ઇતિ ભાવઃ॥ 1-83-4 વિદ્યાતપસોઃ શ્રૈષ્ઠ્યે અષ્ટકેન સ્તુતે તત્ર સ્વાનુભૂતં વિઘ્નં દર્શયન્યયાતિરુવાચ। પ્રતિકૂલમિતિ। કર્મણાં પુણ્યાનાં પ્રતિકૂલં નાશકં પાપં ગર્વસ્તચ્ચાપ્રવણેઽનમ્રે દર્પવતિ વર્તતે। પાપલોક્યં નરકપ્રદમ્। એતત્પાપમસતાં સંબન્ધિ સન્તો નાનુવર્તન્તે ઇદાનીમપિ। કિંચ પ્રાઞ્ચોપિ સન્તો યથૈષાં કર્મણામનુકૂલા ઉપબૃંહકાઃ સ્યુસ્તથા તેન પ્રકારેણ દમ્ભદર્પાદિરાહિત્યેન આસન્। અહં ત્વત દ્વિધત્વાત્સ્વર્ગાદિન્દ્રેણ ચ્યાવિત ઇત્યાશયઃ॥ 1-83-5 તદ્દમ્ભાદિરાહિત્યેન પ્રસિદ્ધં ધનં પુણ્યં મે મમ વિપુલં યદભૂત્તદ્ગતં નષ્ટં દર્પાદિત્યર્થઃ। પુનરિદાનીં તચ્ચેષ્ટમાનોઽપિ તત્પુનર્નાધિગન્તાસ્મિ। એવં પ્રધાર્ય મામિકાં ગતિં જ્ઞાત્વા ય આત્મહિતે નિવિષ્ટો યો વર્તતે સ ધીરો જાનાતિ નાન્ય ઇત્યર્થઃ॥ 1-83-7 એતદેવાહ। ન જાત્વિતિ ધનેન તપસા તર્હિ ત્વમે કુતોઽહંકારં કૃતવાનિત્યત આહ। નાનેતિ। જીવલોકેઽસ્મિન્ જીવા નાનાભાવાઃ પૃથક્સ્વભાવાઃ કેચિદ્ધર્મરુચયઃ કેચિદ્વિપરીતાઃ। યતો દૈવાધીનાઃ। અતએવ નષ્ટા વૃથાભૂતા ચેષ્ટા ઉદ્યોગોઽધિકારઃ સામર્થ્યં ચ યેષાં તે તથા। દૃષ્ટા ઇતિ શેષઃ। મૂઢાનાં પુણ્યે પણ્ડિતાનાં પાપે ચ પ્રવૃત્તિકરં દૈવમેવ બલવદિત્યર્થઃ। એવં વિદ્વાંસ્તત્તપ્રાપ્ય તત્સુખં દુઃખં વા પ્રાપ્ય ન વિહન્યેત। હર્ષવિષાદાભ્યામાત્માનં ન હિંસ્યાદિત્યર્થઃ॥ 1-83-8 એતદેવ વિવૃણોતિ। સુખં હીતિ દ્વાભ્યામ્॥ 1-83-10 ભયં તુ તે વ્યેતુ વિષાદમોહાવિતિ યદષ્ટકેનોક્તં તત્રોત્તરમાહ। ભયે ઇતિ। ધાતા દિષ્ટં॥ 1-83-11 અહમિવાન્યેઽપિ દિષ્ટાધીના એવેત્યાહ। સંસ્વેદજા ઇતિ। એતેપિ દિષ્ટક્ષયે પુણ્યપાપાનુભવાનન્તરમ્। સ્વાં પ્રકૃતિં સ્વકર્મશેષાનુગુણાં યોનિં ભજન્તિ પ્રાપ્નુવન્તિ॥ 1-83-12 અહં તુ દિષ્ટક્ષયાભાવાત્પ્રાપ્તેપિ દુઃખે ન તપ્યે ઇત્યાહ। અનિત્યતામિતિ॥ 1-83-14 ક્ષેત્રજ્ઞવત્ જ્ઞાનિવત્॥ 1-83-23 તૈરિતિ। દેશિકમુપદેષ્ટારમિવ સ્થિતં। હવિષાં ગન્ધો યત્ર તં ધૂમાપાઙ્ગં ધૂમપ્રાન્તં પ્રતિગૃહ્ય આઘ્રાય પ્રતીતઃ જાતપ્રત્યયઃ॥ ત્ર્યશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 83 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 084
॥ શ્રીઃ ॥
1.84. અધ્યાયઃ 084
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
મૃતસ્ય સ્વર્ગાદિભોગાનન્તરં પુનર્જનનપ્રકારકથનમ્॥1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-84-0 (3720)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-84-0x (504)
યદાઽવસો નન્દને કામરૂપી
સંવત્સરાણામયુતં શતાનામ્।
કિં કારણં કાર્તયુગપ્રધાન
હિત્વા ચ ત્વં વસુધામન્વપદ્યઃ॥ 1-84-1 (3721)
યયાતિરુવાચ। 1-84-2x (505)
જ્ઞાતિઃ સુહૃત્સ્વજનો વા યથેહ
ક્ષીણે વિત્તે ત્યજ્યતે માનવૈર્હિ।
તથા તત્ર ક્ષીણપુણ્યં મનુષ્યં
ત્યજન્તિ સદ્યઃ સેશ્વરા દેવસઙ્ઘાઃ॥ 1-84-2 (3722)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-84-3x (506)
તસ્મિન્કથં ક્ષીણપુણ્યા ભવન્તિ
સંમુહ્યતે મેઽત્ર મનોઽતિમાત્રમ્।
કિં વા વિશિષ્ટાઃ કસ્ય ધામોપયાન્તિ
તદ્વૈ બ્રૂહિ ક્ષેત્રવિત્ત્વં મતો મે॥ 1-84-3 (3723)
યયાતિરુવાચ। 1-84-4x (507)
ઇમં ભૌમં નરકં તે પતન્તિ
લલાપ્યમાના નરદેવ સર્વે।
તે કઙ્કગોમાયુબલાશનાર્થે
ક્ષીણે પુણ્યે બહુધા પ્રવ્રજન્તિ॥ 1-84-4 (3724)
તસ્માદેતદ્વર્જનીયં નરેન્દ્ર
દુષ્ટં લોકે ગર્હણીયં ચ કર્મ।
આખ્યાતં તે પાર્થિવ સર્વમેવ
ભૂયશ્ચેદાનીં વદ કિં તે વદામિ॥ 1-84-5 (3725)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-84-6x (508)
યદા તુ તાન્વિતુદન્તે વયાંસિ
તથા ગૃધ્રાઃ શિતિકણ્ઠાઃ પતઙ્ગાઃ।
કથં ભવન્તિ કથમાભવન્તિ
ન ભૌમમન્યં નરકં શૃણોમિ॥ 1-84-6 (3726)
યયાતિરુવાચ। 1-84-7x (509)
ઊર્ધ્વં દેહાત્કર્મણો જૃમ્ભમાણા-
દ્વ્યક્તં પૃથિવ્યામનુસંચરન્તિ।
ઇમં ભૌમં નરકં તે પતન્તિ
નાવેક્ષન્તે વર્ષપૂગાનનેકાન્॥ 1-84-7 (3727)
ષષ્ટિં સહસ્રાણિ પતન્તિ વ્યોમ્નિ
તથા અશીતિં પરિવત્સરાણિ।
તાન્વૈ તુદન્તિ પતતઃ પ્રપાતં
ભીમા ભૌમા રાક્ષસાસ્તીક્ષ્ણદંષ્ટ્રાઃ॥ 1-84-8 (3728)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-84-9x (510)
યદેનસસ્તે પતતસ્તુદન્તિ
ભીમા ભૌમા રાક્ષસાસ્તીક્ષ્ણદંષ્ટ્રાઃ।
કથં ભવન્તિ કથમાભવન્તિ
કથંભૂતા ગર્ભભૂતા ભવન્તિ॥ 1-84-9 (3729)
યયાતિરુવાચ। 1-84-10x (511)
અસ્રં રેતઃ પુષ્પફલાનુપૃક્ત-
મન્વેતિ તદ્વૈ પુરુષેણ સૃષ્ટમ્।
સ વૈ તસ્યા રજ આપદ્યતે વૈ
સ ગર્ભભૂતઃ સમુપૈતિ તત્ર॥ 1-84-10 (3730)
વનસ્પતીનોષધીશ્ચાવિશન્તિ
આપો વાયું પૃથિવીં ચાન્તરિક્ષમ્।
ચતુષ્પદં દ્વિપદં ચાતિ સર્વ-
મેવંભૂતા ગર્ભભૂતા ભવન્તિ॥ 1-84-11 (3731)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-84-12x (512)
અન્યદ્વપુર્વિદધાતીહ ગર્ભ-
મુતાહોસ્વિત્સ્વેન કાયેન યાતિ।
આપદ્યમાનો નરયોનિમેતા-
માચક્ષ્વ મે સંશયાત્પ્રબ્રવીમિ॥ 1-84-12 (3732)
શરીરદેહાતિસમુચ્છ્રયં ચ
ચક્ષુઃશ્રોત્રે લભતે કેન સંજ્ઞામ્।
એતત્તત્ત્વં સર્વમાચક્ષ્વ પૃષ્ટઃ
ક્ષેત્રજ્ઞં ત્વાં તાત મન્યામ સર્વે॥ 1-84-13 (3733)
યયાતિરુવાચ। 1-84-14x (513)
વાયુઃ સમુત્કર્ષતિ ગર્ભયોનિ-
મૃતૌ રેતઃ પુષ્પફલાનુપૃક્તમ્।
સ તત્ર તન્માત્રકૃતાધિકારઃ
ક્રમેણ સંવર્ધયતીહ ગર્ભમ્॥ 1-84-14 (3734)
સ જાયમાનો વિગૃહીતમાત્રઃ
સંજ્ઞામધિષ્ઠાય તતો મનુષ્યઃ।
સ શ્રોત્રાભ્યાં વેદયતીહ શબ્દં
સ વૈ રૂપં પશ્યતિ ચક્ષુષા ચ॥ 1-84-15 (3735)
ઘ્રાણેન ગન્ધં જિહ્વયાઽથો રસં ચ
ત્વચા સ્પર્શં મનસા વેદભાવમ્।
ઇત્યષ્ટકેહોપહિતં હિ વિદ્ધિ
મહાત્મનઃ પ્રાણભૃતઃ શરીરે॥ 1-84-16 (3736)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-84-17x (514)
યઃ સંસ્થિતઃ પુરુષો દહ્યતે વા
નિખન્યતે વાપિ નિકૃષ્યતે વા।
અભાવભૂતઃ સ વિનાશમેત્ય
કેનાત્માનં ચેતયતે પરસ્તાત્॥ 1-84-17 (3737)
યયાતિરુવાચ। 1-84-18x (515)
હિત્વા સોઽસૂન્સુપ્તવન્નિષ્ટનિત્વા
પુરોધાય સુકૃતં દુષ્કૃતં વા।
અન્યાં યોનિં પવનાગ્રાનુસારી
હિત્વા દેહં ભજતે રાજસિંહ॥ 1-84-18 (3738)
પુણ્યાં યોનિં પુણ્યકૃતો વ્રજન્તિ
પાપાં યોનિં પાપકૃતો વ્રજન્તિ।
કીટાઃ પતઙ્ગાશ્ચ ભવન્તિ પાપા
ન મે વિવક્ષાસ્તિ મહાનુભાવ॥ 1-84-19 (3739)
ચતુષ્પદા દ્વિપદાઃ ષટ્પદાશ્ચ
તથાભૂતા ગર્ભભૂતા ભવન્તિ।
આખ્યાતમેતન્નિખિલેન સર્વં
ભૂયસ્તુ કિં પૃચ્છસિ રાજસિંહ॥ 1-84-20 (3740)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-84-21x (516)
કિંસ્વિત્કૃત્વા લભતે તાત લોકા-
ન્મર્ત્યઃ શ્રેષ્ઠાંસ્તપસા વિદ્યયા ચ।
તન્મે પૃષ્ટઃ શંસ સર્વં યથાવ-
ચ્છુભાઁલ્લોકાન્યેન ગચ્છેત્ક્રમેણ॥ 1-84-21 (3741)
યયાતિરુવાચ। 1-84-22x (517)
તપશ્ચ દાનં ચ શમો દમશ્ચ
હ્રીરાર્જવં સર્વભૂતાનુકમ્પા।
સ્વર્ગસ્ય લોકસ્ય વદન્તિ સન્તો
દ્વારાણિ સપ્તૈવ મહાન્તિ પુંસામ્।
નશ્યન્તિ માનેન તમોઽભિભૂતાઃ
પુંસઃ સદૈવેતિ વદન્તિ સન્તઃ॥ 1-84-22 (3742)
અધીયાનઃ પણ્ડિતંમન્યમાનો
યો વિદ્યયા હન્તિ યશઃ પરેષામ્।
તસ્યાન્તવન્તશ્ચ ભવન્તિ લોકા
ન ચાસ્ય તદ્બ્રહ્મ ફલં દદાતિ॥ 1-84-23 (3743)
ચત્વારિ કર્માણ્યભયઙ્કરાણિ
ભયં પ્રયચ્છન્ત્યયથાકૃતાનિ।
માનાગ્નિહોત્રમુત માનમૌનં
માનેનાધીતમુત માનયજ્ઞઃ॥ 1-84-24 (3744)
ન માનમાન્યો મુદમાદદીત
ન સન્તાપં પ્રાપ્નુયાચ્ચાવમાનાત્।
સન્તઃ સતઃ પૂજયન્તીહ લોકે
નાસાધવઃ સાધુબુદ્ધિં લભન્તે॥ 1-84-25 (3745)
ઇતિ દદ્યામિતિ યજ ઇત્યદીય ઇતિ વ્રતમ્।
ઇત્યેતાનિ ભયાન્યાહુસ્તાનિ વર્જ્યાનિ સર્વશઃ॥ 1-84-26 (3746)
યે ચાશ્રયં વેદયન્તે પુરાણં
મનીષિણો માનસમાર્ગરુદ્ધમ્।
તન્નિઃશ્રેયસ્તેન સંયોગમેત્ય
પરાં શાન્તિં પ્રત્યુઃ પ્રેત્ય ચેહ॥ ॥ 1-84-27 (3747)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ચતુરશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 84 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-84-1 કાર્તયુગપ્રધાના કૃતયુગે ભવાઃ કાર્તયુગા અત્યન્તનિષ્પાપાસ્તેષાં મુખ્યતમેત્યર્થઃ॥ 1-84-3 તત્ર ક્ષીણપુણ્યાઃ કથં કિંપ્રકારા ભવન્તિ। તતશ્ચ કિંવિશિષ્ટાઃ કીદૃસાઃ સન્તઃ કસ્ય ધામ સ્થાનં યાન્તિ કં લોકં યાન્તીત્યર્થઃ॥ 1-84-4 તત્ર કસ્ય ધામેત્યસ્યોત્તરં ઇમં ભૌમમિતિ। પુણ્યે ક્ષીણે સતિ નરકં નરકોપમં બૌમં ભૂસમ્બન્ધિનં ઇમં લોકં પ્રતિ પતન્તિ। કથં ભવન્તીત્યસ્યોત્તરં તે કઙ્કેતિ। કઙ્કાશ્ચ ગોમાયવશ્ચ તેષાં બલં સઙ્ઘઃ તસ્યા શનાર્થે અશનવિષયીભૂતૈતદ્દેહરક્ષણાર્થે બહુધા પ્રવ્રજન્તિ પર્યટન્તિ॥ 1-84-5 તસ્માદેતત્કામ્યકર્મ દુષ્ટં વિષિદ્ધં ગર્હણીયમ્॥ 1-84-6 નનુ કઙ્કાદિભક્ષિતસ્ય કથં સ્વરૂપસત્તા કથં વા શરીરાન્તરેણાવિર્ભાવ ઇતિ દેહાત્મવાદમાશ્રિત્ય શઙ્કતે। ભૌમો નરકશ્ચ ક ઇતિ પૃચ્છતિ ચ। યદા તુ તાનિતિ॥ 1-84-7 ઊર્ધ્વં દેહાત્ દેહક્ષયાનન્તરમ્। જૃમ્ભમાણાત્પ્રબુદ્ધાત્કર્મણો હેતોઃ વ્યક્તં સ્થૂલં શરીરં અનુ અનુપ્રવિશ્ય જીવાઃ સંચરન્તિ કર્મફલાનિ ભુઞ્જતે ઇતિ યત્ તદેવ ભૌમો નરકઃ। કુતોઽસ્ય નરકત્વમત આહ। નાવેક્ષન્તે વર્ષપૂગાનનેકાન્ યસ્માદત્ર પતિતા ગતં વયો ન બુધ્યન્તે કર્મભૂમિં પ્રાપ્યાપિ સ્વહિતાય ન યતન્તેઽત ઇત્યર્થઃ। એતેન કઙ્કાદિભક્ષિતસ્યાપિ સત્વં દેહયોગશ્ચાસ્તીત્યુક્તમ્॥ 1-84-8 ષષ્ટિં સહસ્રાણ્યશીતિં ચ સહસ્રાણિ પરિવત્સરાણિ વ્યોમ્નિ સ્વર્ગે સ્થિત્વા પતન્તિ। દારાદયો ભૌમા રાક્ષસાઃ। પાતં ભૂમિસ્થિતિં પ્રપતતઃ અનુભવતઃ॥ 1-84-9 યત્ યાન્ એનસઃ પાપાદ્ધેતોઃ પતતઃ સ્વર્ગાહ્યવમાનાન્ તે રાક્ષસાસ્તુદન્તિ તે પુરુષાઃ કથં ભવન્તિ પ્રપાતભ્રષ્ટા ઇવ કથં ન શીર્યન્તે। કથં વા આભવન્તિ ઇન્દ્રિયાદિમન્તો ભવન્તિ। કથં વા ગર્ભત્વં પ્રાપ્નુવન્તીતિ પ્રશ્નત્રયમ્॥ 1-84-10 રેતઃ કર્તૃ। અસ્રં સ્ત્રીરજઃ કર્મભૂતં અન્વેતિ। તદ્દ્વયં પુષ્પફલાદિભાવેનાનુપૃક્તં કલલાદિરૂપં ભવતિ। તત્ આહારાદિવત્કથં ન જીર્યત ઇત્યત આહ। પુરુષેણેતિ। ઈશ્વરેણેત્યર્થઃ। રજઃ તદુપલક્ષિતાન્ ધાતૂન્। સમુપૈતિ દુઃખાદીનીતિ શેષઃ॥ 1-84-11 માત્રુદરપર્યન્તં પ્રવેશક્રમમાહ। વનસ્પતીતિ॥ 1-84-12 નરયોનિમાપદ્યમાનો જીવઃ સ્વેન કાયેન જૈવેનૈવ રૂપેણ ગર્ભં માતુરુદરં યાતિ ઉત તત્ર પ્રવેષ્ટુમન્યદ્વપુર્વિદધાતિ॥ 1-84-13 શરીરદેહાતિસમુચ્છ્રયં માતુઃ શરીરે ગર્ભદેહસ્યાતિસમુચ્છ્રયં વૃદ્ધિમ્। ચક્ષુઃશ્રોત્રે ઇતીન્દ્રિયમાત્રોપલક્ષણમ્॥ 1-84-14 દેહસમુચ્છ્રયક્રમમાહ। વાયુરિતિ। ઋતૌ તત્કાલે વાયુઃ ગર્ભયોનિં અસ્રં પ્રતિ રેતઃ સમુત્કર્ષતિ પ્રાપયતિ। તતશ્ચ પુષ્પફલાનુપૃક્તં કલલાદિરૂપગર્ભં સએવ તત્ર ગર્ભાશયે ક્રમેણ સંવર્ધયતિ। કથંભૂતઃ તન્માત્રે વૃદ્ધિમાત્રએવ કૃતાધિકારઃ સમર્થઃ॥ 1-84-15 સ જીવઃ વિગૃહીતા માત્રા સૂક્ષ્મશરીરં યેન સઃ॥ 1-84-16 શ્રોત્રાદિકં ઇત્યુપહિતં સંબદ્ધં વિદ્ધિ॥ 1-84-17 દેહાત્મવાદેન પુનઃ શઙ્કતે। યઃ સંસ્થિત ઇતિ। પરસ્તાત્ આત્માનં કેન કારણેન ચેતયતે જાનાતિ। દેહાતિરિક્તજીવાભાવાદિતિ બાવઃ॥ 1-84-18 જીવો દેહાદ્ભિન્નઃ પૂર્વદેહં ત્યક્ત્વા સૂક્ષ્મદેહેન દેહાન્તરં પ્રાપ્નોતીત્યાહ। હિત્વેતિ। પવનાગ્રાનુસારી આતિવાહિકપવનાનુસારી॥ 1-84-19 કર્માનુસારેણ યોનિપ્રાપ્તિમાહ। પુણ્યામિતિ॥ 1-84-21 કિંસ્વિત્કૃત્વેતિ સામાન્યપ્રશ્નઃ। તપસા વિદ્યયેતિ વિશેષપ્રશ્નઃ। ચો વાર્થે॥ 1-84-22 પુંસઃ પુમાંસઃ॥ 1-84-23 દર્પવતા કૃતમધ્યયનાદિ ન મોક્ષોપયોગિ નાપિ સ્વર્ગદં પ્રત્યુત ભયાવહમિત્યાહ દ્વાભ્યામ્। અધીયાન ઇતિ॥ 1-84-25 અતો માનાપમાનાદિદ્વન્દ્વસહિષ્ણુર્ભવેદિત્યાહ। ન માનમાન્ય ઇતિ॥ 1-84-26 ઇતિ દદ્યામિતિ દામ્ભિકસ્ય સ્વધર્મપ્રકાશનાભિનયઃ॥ 1-84-27 માનસમાર્ગરુદ્ધં ધ્યાનવિષયીભૂતં। વેદયન્તે જાનન્તિ। તદ્વેદનં નિઃશ્રેયઃ સુખસાધનમ્॥ ચતુરશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 84 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 085
॥ શ્રીઃ ॥
1.85. અધ્યાયઃ 085
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મચર્યાદ્યાશ્રમવિષયકાષ્ટકયયાતિપ્રશ્નપ્રતિવચનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-85-0 (3748)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-85-0x (518)
ચરન્ગૃહસ્થઃ કથમેતિ ધર્મા-
ન્કથં ભિક્ષુઃ કથમાચાર્યકર્મા।
વાનપ્રસ્થઃ સત્પથે સન્નિવિષ્ટો
બહૂન્યસ્મિન્સંપ્રતિ વેદયન્તિ॥ 1-85-1 (3749)
યયાતિરુવાચ। 1-85-2x (519)
આહૂતાધ્યાયી ગુરુકર્મસ્વચોદ્યઃ
પૂર્વોત્થાયી ચરમં ચોપશાયી।
મૃદુર્દાન્તો ધૃતિમાનપ્રમત્તઃ
સ્વાધ્યાશીલઃ સિધ્યતિ બ્રહ્મચારી॥ 1-85-2 (3750)
ધર્માગતં પ્રાપ્ય ધનં યજેત
દદ્યાત્સદૈવાતિથીન્ભોજયેચ્ચ।
અનાદદાનશ્ચ પરૈરદત્તં
સૈષા ગૃહસ્થોપનિષત્પુરાણી॥ 1-85-3 (3751)
સ્વવીર્યજીવી વૃજિનાન્નિવૃત્તો
દાતા પરેભ્યો ન પરોપતાપી।
તાદૃઙ્મુનિઃ સિદ્ધિમુપૈતિ મુખ્યાં
વસન્નરણ્યે નિયતાહારચેષ્ટઃ॥ 1-85-4 (3752)
અશિલ્પજીવી ગુણવાંશ્ચૈવ નિત્યં
જિતેન્દ્રિયઃ સર્વતો વિપ્રયુક્તઃ।
અનોકશાયી લઘુરલ્પપ્રસાર-
શ્ચરન્દેશાનેકચરઃ સ ભિક્ષુઃ॥ 1-85-5 (3753)
રાત્ર્યા યયા વાઽભિજિતાશ્ચ લોકા
ભવન્તિ કામાભિજિતાઃ સુખાશ્ચ।
તામેવ રાત્રિં પ્રયતેત વિદ્વા-
નરણ્યસંસ્થો ભવિતું યતાત્મા॥ 1-85-6 (3754)
દશૈવ પૂર્વાન્દશ ચાપરાંશ્ચ
જ્ઞાતીનથાત્માનમથૈકવિંશમ્।
અરણ્યવાસી સુકૃતે દધાતિ
વિમુચ્યારણ્યે સ્વશરીરધાતૂન્॥ 1-85-7 (3755)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-85-8x (520)
કતિસ્વિદેવ મુનયઃ કતિ મૌનાનિ ચાપ્યુત।
ભવન્તીતિ તદાચક્ષ્વ શ્રોતુમિચ્છામહે વયમ્॥ 1-85-8 (3756)
યયાતિરુવાચ। 1-85-9x (521)
અરણ્યે વસતો યસ્ય ગ્રામો ભવતિ પૃષ્ઠતઃ।
ગ્રામે વા વસતોઽરણ્યં સ મુનિઃ સ્યાજ્જનાધિપ॥ 1-85-9 (3757)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-85-10x (522)
કથંસ્વિદ્વસતોઽરણ્યે ગ્રામો ભવતિ પૃષ્ઠતઃ।
ગ્રામે વા વસતોઽરણ્યં કથં ભવતિ પૃષ્ઠતઃ॥ 1-85-10 (3758)
યયાતિરુવાચ। 1-85-11x (523)
ન ગ્રામ્યમુપયુઞ્જીત ય આરણ્યો મુનિર્ભવેત્।
તથાસ્ય વસતોઽરણ્યે ગ્રામો ભવતિ પૃષ્ઠતઃ॥ 1-85-11 (3759)
અનગ્નિરનિકેતશ્ચાપ્યગોત્રચરણો મુનિઃ।
કૌપીનાચ્છાદનં યાવત્તાવદિચ્છેચ્ચ ચીવરમ્॥ 1-85-12 (3760)
યાવત્પ્રાણાભિસન્ધાનં તાવદિચ્છેચ્ચ ભોજનમ્।
તથાઽસ્ય વસતો ગ્રામેઽરણ્યં ભવતિ પૃષ્ઠતઃ॥ 1-85-13 (3761)
યસ્તુ કામાન્પરિત્યજ્ય ત્યક્તકર્મા જિતેન્દ્રિયઃ।
આતિષ્ઠેચ્ચ મુનિર્મૌનં સ લોકે સિદ્ધિમાપ્નુયાત્॥ 1-85-14 (3762)
ધૌતદન્તં કૃત્તનખં સદા સ્નાતમલઙ્કૃતમ્।
અસિતં સિતકર્માણં કસ્તમર્હતિ નાર્ચિતુમ્॥ 1-85-15 (3763)
તપસા કર્શિતઃ ક્ષામઃ ક્ષીણમાંસાસ્થિશોણિતઃ।
સ ચ લોકમિમં જિત્વા લોકં વિજયતે પરમ્॥ 1-85-16 (3764)
યદા ભવતિ નિર્દ્વન્દ્વો મુનિર્મૌનં સમાસ્થિતઃ।
અથ લોકમિમં જિત્વા લોકં વિજયતે પરમ્॥ 1-85-17 (3765)
આસ્યેન તુ યદાઽહારં ગોવન્મૃગયતે મુનિઃ।
અથાસ્ય લોકઃ સર્વોઽયં સોઽમૃતત્વાય કલ્પતે॥ 1-85-18 (3766)
સામાન્યધર્મઃ સર્વેષાં ક્રોધો લોભો દ્રુહાઽક્ષમા।
વિહાય મત્સરં શાઠ્યં દર્પં દમ્ભં ચ પૈશુનમ્।
ક્રોધં લોભં મમત્વં ચ યસ્ય નાસ્તિ સ ધર્મવિત્॥ 1-85-19 (3767)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-85-20x (524)
નિત્યાશનો બ્રહ્મચારી ગૃહસ્થો વનગો મુનિઃ।
નાધર્મમશનાત્પ્રાપ્યેત્કથં બ્રૂહીહ પૃચ્છતે॥ 1-85-20 (3768)
યયાતિરુવાચ। 1-85-21x (525)
અષ્ટૌ ગ્રાસા મુનેઃ પ્રોક્તાઃ ષોડશારણ્યવાસિનઃ।
દ્વાત્રિંશત્તુ ગૃહસ્થસ્ય અમિતં બ્રહ્મચારિણઃ॥ 1-85-21 (3769)
ઇત્યેવં કારણૈર્જ્ઞેયમષ્ટકૈતચ્છુભાશુભમ્॥ ॥ 1-85-22 (3770)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ પઞ્ચાશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 85 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-85-1 અસ્મિન્ધર્મે વિષયે બહૂનિ પ્રાપ્તિદ્વારાણિ વેદયન્તિ વૈદિકાઃ॥ 1-85-4 સ્વવીર્યજીવી સ્વપ્રયત્નલબ્ધજીવિકઃ॥ 1-85-5 અનોકશાયી યત્ર ક્વચનશાયી। લઘુઃ પરિગ્રહશૂન્યઃ॥ 1-85-6 તામેવ રાત્રિં તદૈવ સર્વપરિગ્રહં સંન્યસ્ય અરણ્યસંસ્થો ભવિતું પ્રયતેત॥ 1-85-8 સંન્યાસઃ કતિધેતિ પૃચ્છતિ। કતિસ્વિદિતિ॥ 1-85-9 સંન્યાસં ચતુષ્પ્રકારમભિપ્રેત્ય પ્રથમં કુટીચકબહૂદકરૂપં ભેદદ્વયમાહ। અરણ્યેતિ॥ 1-85-10 ગ્રામારણ્યયોઃ પૃષ્ઠતઃકરણં કથમિતિ પૃચ્છતિ। કથમિતિ॥ 1-85-11 કૃટીચકં વિશિનષ્ટિ। ન ગ્રામ્યમિતિ॥ 1-85-12 બહૂદકં વિશિનષ્ટિ। અનગ્નિરિતિ॥ 1-85-14 હંસપરમહંસૌ પ્રસ્તૌતિ। યસ્ત્વિતિ॥ 1-85-15 ધૌતદન્તં શુદ્ધાહારમ્। કૃત્તનખં ત્યક્તહિંસાસાધનમ્। સદા સ્નાતં નિત્યં શુદ્ધચિત્તમ્। અલંકૃતં શમાદિના। અસિતં બન્ધરહિતમ્। સિતકર્માણં શુદ્ધકર્માણમ્॥ 1-85-18 આસ્યસ્ય યાવદપેક્ષિતં તાવદેવ મૃગયતે નતુ પરદિનાર્થણાર્જયતીત્યર્થઃ॥ પઞ્ચાશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 85 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 086
॥ શ્રીઃ ॥
1.86. અધ્યાયઃ 086
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સ્વર્ગાચ્ચ્યુતસ્ય યયાતેરષ્ટકાદિયજ્ઞભૂમિં પ્રત્યાગમનનિમિત્તકથનમ્॥ 1 ॥ અષ્ટકપ્રતર્દનયોર્યયાતિના સંવાદઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-86-0 (3771)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-86-0x (526)
કતરસ્ત્વનયોઃ પૂર્વં દેવાનામેતિ સામ્યતામ્।
ઉભયોર્ધાવતો રાજન્સૂર્યાચન્દ્રમસોરિવ॥ 1-86-1 (3772)
યયાતિરુવાચ। 1-86-2x (527)
અનિકેતો ગૃહસ્થેષુ કામવૃત્તેષુ સંયતઃ।
ગ્રામ એવ વસન્ભિક્ષુસ્તયોઃ પૂર્વતરં ગતઃ॥ 1-86-2 (3773)
અપ્રાપ્ય દીર્ઘમાયુસ્તુ યઃ પ્રાપ્તો વિકૃતિં ચરેત્।
તપ્યતે યદિ તત્કૃત્વા ચરેત્સોઽન્યત્તપસ્તતઃ॥ 1-86-3 (3774)
પાપાનાં કર્મણાં નિત્યં બિભીયાદ્યસ્તુ માનવઃ।
સુખમપ્યાચરન્નિત્યં સોઽત્યન્તં સુખમેધતે॥ 1-86-4 (3775)
યદ્વૈ નૃશંસં તદસત્યમાહુ-
ર્યઃ સેવતે ધર્મમનર્થબુદ્ધિઃ।
અસ્વોઽપ્યનીશશ્ચ તથૈવ રાજં-
સ્તદાર્જવં સ સમાધિસ્તદાર્યમ્॥ 1-86-5 (3776)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-86-6x (528)
કેનાસિ હૂતઃ પ્રહિતોઽસિ રાજ-
ન્યુવા સ્રગ્વી દર્શનીયઃ સુવર્ચાઃ।
કુતઋ આયાતઃ કતરસ્યાં દિશિ ત્વ-
મુતાહોસ્વિત્પાર્થિવં સ્થાનમસ્તિ॥ 1-86-6 (3777)
યયાતિરુવાચ। 1-86-7x (529)
ઇમં ભૌમં નરકં ક્ષીણપુણ્યઃ
પ્રવેષ્ટુમુર્વીં ગગનાદ્વિપ્રહીણઃ।
`વિદ્વાંશ્ચૈવં મતિમાનાર્યબુદ્ધિ-
ર્મમાભવત્કર્મલોક્યં ચ સર્વમ્'।
ઉક્ત્વાઽહં વઃ પ્રપતિષ્યામ્યનન્તરં
ત્વરન્તિ માં લોકપા બ્રાહ્મણા યે॥ 1-86-7 (3778)
સતાં સકાશે તુ વૃતઃ પ્રપાત-
સ્તે સઙ્ગતા ગુણવન્તશ્ચ સર્વે।
શક્રાચ્ચ લબ્ધો હિ વરો મયૈષ
પતિષ્યતા ભૂમિતલં નરેન્દ્ર॥ 1-86-8 (3779)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-86-9x (530)
પૃચ્છામિ ત્વાં મા પ્રપત પ્રપાતં
યદિ લોકાઃ પાર્થિવ સન્તિ મેઽત્ર।
યદ્યન્તરિક્ષે યદિ વા દિવિ સ્થિતાઃ
ક્ષેત્રજ્ઞં ત્વાં તસ્ય ધર્મસ્ય મન્યે॥ 1-86-9 (3780)
યયાતિરુવાચ। 1-86-10x (531)
યાવત્પૃથિવ્યાં વિહિતં ગવાશ્વં
સહારણ્યૈઃ પશુભિઃ પાર્વતૈશ્ચ।
તાવલ્લોકા દિવિ તે સંસ્થિતા વૈ
તથા વિજાનીહિ નરેન્દ્રસિંહ॥ 1-86-10 (3781)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-86-11x (532)
તાંસ્તે દદામિ મા પ્રપત પ્રપાતં
યે મે લોકા દિવિ રાજેન્દ્ર સન્તિ।
યદ્યન્તરિક્ષે યદિ વા દિવિ શ્રિતા-
સ્તાનાક્રમ ક્ષિપ્રમપેતમોહઃ॥ 1-86-11 (3782)
યયાતિરુવાચ। 1-86-12x (533)
નાસ્મદ્વિધોઽબ્રાહ્મણો બ્રહ્મવિચ્ચ
પ્રતિગ્રહે વર્તતે રાજમુખ્ય।
યથા પ્રદેયં સતતં દ્વિજેભ્ય-
સ્તથાઽદદં પૂર્વમહં નરેન્દ્ર॥ 1-86-12 (3783)
નાબ્રાહ્મણઃ કૃપણો જાતુ જીવે-
દ્યા ચાપ્યસ્યાઽબ્રાહ્મણી વીરપત્ની।
સોઽહં નૈવાકૃતપૂર્વં ચરેયં
વિધિત્સમાનઃ કિમુ તત્ર સાધુઃ॥ 1-86-13 (3784)
પ્રતર્દન ઉવાચ। 1-86-14x (534)
પૃચ્છામિ ત્વાં સ્પૃહણીયરૂપ
પ્રતર્દનોઽહં યદિ મે સન્તિ લોકાઃ।
યદ્યન્તરિક્ષે યદિ વા દિવિ શ્રિતાઃ
ક્ષેત્રજ્ઞં ત્વાં તસ્ય ધર્મસ્ય મન્યે॥ 1-86-14 (3785)
યયાતિરુવાચ। 1-86-15x (535)
સન્તિ લોકા બહવસ્તે નરેન્દ્ર
અપ્યેકૈકઃ સપ્તસપ્તાપ્યહાનિ।
મધુચ્યુતો ઘૃતપૃક્તા વિશોકા-
સ્તે નાન્તવન્તઃ પ્રતિપાલયન્તિ॥ 1-86-15 (3786)
પ્રતર્દન ઉવાચ। 1-86-16x (536)
તાંસ્તે દદાનિ મા પ્રપત પ્રપાતં
યે મે લોકાસ્તવ તે વૈ ભવન્તુ।
યદ્યન્તરિક્ષે યદિ વા દિવિ શ્રિતા-
સ્તાનાક્રમ ક્ષિપ્રમપેતમોહઃ॥ 1-86-16 (3787)
યયાતિરુવાચ। 1-86-17x (537)
ન તુલ્યતેજાઃ સુકૃતં કામયેત
યોગક્ષેમં પાર્થિવ પાર્થિવઃ સન્।
દૈવાદેશાદાપદં પ્રાપ્ય વિદ્વાં-
શ્ચરેન્નૃશંસં ન હિ જાતુ રાજા॥ 1-86-17 (3788)
ધર્મ્યં માર્ગં યતમાનો યશસ્યં
કુર્યાન્નૃપો ધર્મમવેક્ષમાણઃ।
ન મદ્વિધો ધર્મબુદ્ધિઃ પ્રજાન-
ન્કુર્યાદેવં કૃપણં માં યથાઽત્થ॥ 1-86-18 (3789)
કુર્યાદપૂર્વં ન કૃતં યદન્યૈ-
ર્વિધિત્સમાનઃ કિમુ તત્ર સાધુ।
`ધર્માધર્મૌ સુવિનિશ્ચિત્ય સમ્ય-
ક્કાર્યાકાર્યેષ્વપ્રમત્તશ્ચરેદ્યઃ॥ 1-86-19 (3790)
સ વૈ ધીમાન્સત્યસન્ધઃ કૃતાત્મા
રાજા ભવેલ્લોકપાલો મહિમ્ના।
યદા ભવેત્સંશયો ધર્મકાર્યે
કામાર્થૌ વા યત્ર વિન્દન્તિ સમ્યક્॥ 1-86-20 (3791)
કાર્યં તત્ર પ્રથમં ધર્મકાર્યં
યન્નો વિરુધ્યાદર્થકામૌ સ ધર્મઃ 1-86-21 (3792)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।'
બ્રુવાણમેવં નૃપતિં યયાતિં
નૃપોત્તમો વસુમાનબ્રવીત્તમ્॥ ॥ 1-86-21x (538)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ષડશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 86 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-86-1 અનયોઃ કુટીચકબહૂદકયોઃ॥ 1-86-2 ગૃહસ્થેષુ શરીરસ્થેષ્વિન્દ્રિયેષુ॥ 1-86-3 દીર્ઘમાયુઃ પ્રાપ્તઃ સિદ્ધિમપ્રાપ્ય યો વિકૃતિં પાપં ચરેત્। તત્કૃત્વા તપ્યેત યદિ સોન્યત્તપઃ પ્રાયશ્ચિત્તં ચરેત્॥ 1-86-4 કર્મણાં સકાશાત્ બિભીયાત્। સુખં યથેચ્છમ્॥ 1-86-5 નૃશંસં હિંસ્રં યત્કર્મ તદસત્યં અસત્સંબન્ધિ। અનર્થબુદ્ધિઃ ફલેચ્છારહિતઃ। અનીશઃ ઈશત્વબુદ્ધિરહિતઃ॥ 1-86-6 કેન કતરસ્યાં દિશિ પ્રહિહિતોસીત્યન્વયઃ॥ 1-86-7 વિપ્રહીણશ્ચ્યુતઃ। ઉક્ત્વા આપૃચ્છ્ય। વો યુષ્માન્। બ્રાહ્મણાઃ બ્રહ્મનિયુક્તાઃ॥ 1-86-12 અબ્રાહ્મણઃ બ્રાહ્મણેતરઃ બ્રાહ્મણસ્યૈવ ભિક્ષાવૃત્તિત્વાત્। બ્રહ્મવિદ્વેદાર્થવેત્। ન વર્તતે ન પ્રવર્તતે। પ્રત્યુત પૂર્વમદદમેવ॥ 1-86-13 કૃપણો યાચકઃ। યા ચાપ્યસ્ય ક્ષત્રિયસ્ય અબ્રાહ્મણી ક્ષત્રિયા સાપિ કૃપણા નજીવેત્। તદ્વિધિત્સમાનઃ કર્તુમિચ્છુઃ તત્ર તદા કિમુ સાધુઃ સ્યાં અપિતુ નૈવેત્યર્થઃ॥ 1-86-15 પ્રત્યેકં સપ્તસપ્તાપ્યહાનિ સેવિતાઃ સન્તો નાન્તવન્તઃ। મધુચ્યુતઃ સુખસ્રવઃ। ઘૃતપૃક્તાસ્તેજોયુક્તાઃ। તે ત્વાં પ્રતિપાલયન્તિ પ્રતીક્ષન્તે॥ 1-86-17 નૃશંસં નિન્દ્યં॥ 1-86-19 અન્યૈ રાજભિર્યત્પ્રતિગ્રહાખ્યં ન કૃતં તદપૂર્વમ્॥ ષડશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 86 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 087
॥ શ્રીઃ ॥
1.87. અધ્યાયઃ 087
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
વસુમતઃ શિબેશ્ચ યયાતિના સંવાદઃ॥ 1 ॥ પુનરષ્ટકયયાતિસંવાદઃ॥ 2 ॥ તત્રાગતયા માધવ્યા સ્વપુત્રાન્પ્રતિ યયા તેર્માતામહત્વકથનમ્॥ 3 ॥ તદ્વચનેન યયાતેરષ્ટકાદિદત્તપુણ્યસ્વીકારપૂર્વકમષ્ટકાદિભિઃ સહ સ્વર્ગગમનમ્॥ 4 ॥ યયાતિના માર્ગે અષ્ટકાદીન્પ્રતિ વિસ્તરેણ સ્વવૃત્તાન્તકથનમ્॥ 5 ॥ યયાત્યુપાખ્યાનશ્રવણાદિફલકથનમ્॥ 6 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-87-0 (3793)
વસુમાનુવાચ। 1-87-0x (539)
પૃચ્છામિ ત્વાં વસુમાનૌષદશ્વિ-
ર્યદ્યસ્તિ લોકો દિવિ મે નરેન્દ્ર।
યદ્યન્તરિક્ષે પ્રથિતો મહાત્મન્
ક્ષેત્રજ્ઞં ત્વાં તસ્ય ધર્મસ્ય મન્યે॥ 1-87-1 (3794)
યયાતિરુવાચ। 1-87-2x (540)
યદન્તરિક્ષં પૃથિવી દિશશ્ચ
યત્તેજસા તપતે ભાનુમાંશ્ચ।
લોકાસ્તાવન્તો દિવિ સંસ્થિતા વૈ
તેનાન્તવન્તઃ પ્રતિપાલયન્તિ॥ 1-87-2 (3795)
વસુમાનુવાચ। 1-87-3x (541)
તાંસ્તે દદાનિ મા પ્રપત પ્રપાતં
યે મે લોકાસ્તવ તે વૈ ભવન્તુ।
ક્રીણીષ્વૈતાંસ્તૃણકેનાપિ રાજ-
ન્પ્રતિગ્રહસ્તે યદિ ધીમન્પ્રદુષ્ટઃ॥ 1-87-3 (3796)
યયાતિરુવાચ। 1-87-4x (542)
ન મિથ્યાઽહં વિક્રયં વૈ સ્મરામિ
વૃથા ગૃહીતં શિશુકાચ્છઙ્કમાનઃ।
કુર્યાં ન ચૈવાકૃતપૂર્વમન્યૈ-
ર્વિધિત્સમાનઃ કિમુ તત્ર સાધુઃ॥ 1-87-4 (3797)
વસુમાનુવાચ। 1-87-5x (543)
તાંસ્ત્વં લોકાન્પ્રતિપદ્યસ્વ રાજ-
ન્મયા દત્તાન્યદિ નેષ્ટઃ ક્રયસ્તે।
અહં ન તાન્વૈ પ્રતિગન્તા નરેન્દ્ર
સર્વે લોકાસ્તવ તે વૈ ભવન્તુ॥ 1-87-5 (3798)
શિબિરુવાચ। 1-87-6x (544)
પૃચ્છામિ ત્વાં શિબિરૌશીનરોઽહં
મમાપિ લોકા યદિ સન્તીહ તાત।
યદ્યન્તરિક્ષે યદિ વા દિવિ શ્રિતાઃ
ક્ષેત્રજ્ઞં ત્વાં તસ્ય ધર્મસ્ય મન્યે॥ 1-87-6 (3799)
યયાતિરુવાચ। 1-87-7x (545)
યત્ત્વં વાચા હૃદયેનાપિ સાધૂ-
ન્પરીપ્સમાનાન્નાવમંસ્થા નરેન્દ્ર।
તેનાનન્તા દિવિ લોકાઃ શ્રિતાસ્તે
વિદ્યુદ્રૂપાઃ સ્વનવન્તો મહાન્તઃ॥ 1-87-7 (3800)
શિબિરુવાચ। 1-87-8x (546)
તાંસ્ત્વં લોકાન્પ્રતિપદ્યસ્વ રાજ-
ન્મયા દત્તાન્યદિ નેષ્ટઃ ક્રયસ્તે।
ન ચાહં તાન્પ્રતિપત્સ્યે હ દત્ત્વા
યત્ર ગત્વા નાનુશોચન્તિ ધીરાઃ॥ 1-87-8 (3801)
યયાતિરુવાચ। 1-87-9x (547)
યથા ત્વમિન્દ્રપ્રતિમપ્રભાવ-
સ્તે ચાપ્યનન્તા નરદેવ લોકાઃ।
તથાઽદ્ય લોકે ન રમેઽન્યદત્તે
તસ્માચ્છિબે નાભિનન્દામિ દાયમ્॥ 1-87-9 (3802)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-87-10x (548)
ન ચેદેકૈકશો રાજઁલ્લોકાન્નઃ પ્રતિનન્દસિ।
સર્વે પ્રદાય ભવતે ગન્તારો નરકં વયમ્॥ 1-87-10 (3803)
યયાતિરુવાચ। 1-87-11x (549)
યદર્હોઽહં તદ્યતધ્વં સન્તઃ સત્યાભિનન્દિનઃ।
અહં તન્નાભિજાનામિ યત્કૃતં ન મયા પુરા॥ 1-87-11 (3804)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-87-12x (550)
કસ્યૈતે પ્રતિદૃશ્યન્તે રથાઃ પઞ્ચ હિરણ્મયાઃ।
યાનારુહ્ય નરો લોકાનભિવાઞ્છતિ શાશ્વતાન્॥ 1-87-12 (3805)
યયાતિરુવાચ। 1-87-13x (551)
યુષ્માનેતે વહિષ્યન્તિ રથાઃ પઞ્ચ હિરણ્મયાઃ।
ઉચ્ચૈઃ સન્તઃ પ્રકાશન્તે જ્વલન્તોઽગ્નિશિખા ઇવ॥ 1-87-13 (3806)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-87-14x (552)
અશ્વમેધે મહાયજ્ઞે સ્વયંભુવિહિતે પુરા।
હયસ્ય યાનિ ચાઙ્ગાનિ સંનિકૃત્ય યથાક્રમમ્॥ 1-87-14 (3807)
હોતાઽધ્વર્યુરથોદ્ગાતા બ્રહ્મણા સહ ભારત।
અગ્નૌ પ્રાસ્યન્તિ વિધિવત્સમસ્તાઃ ષોડશર્ત્વિજઃ॥ 1-87-15 (3808)
ધૂમગન્ધં ચ પાપિષ્ઠા યે જિઘ્રન્તિ નરા ભુવિ।
વિમુક્તપાપાઃ પૂતાસ્તે તત્ક્ષણેનાભવન્નરાઃ॥ 1-87-16 (3809)
એતસ્મિન્નન્તરે ચૈવ માધવી સા તપોધના।
મૃગચર્મપરીતાઙ્ગી પરિધાય મૃગત્વચમ્॥ 1-87-17 (3810)
મૃગૈઃ પરિચરન્તી સા મૃગાહારવિચેષ્ટિતા।
યજ્ઞવાટં મૃગગણૈઃ પ્રવિશ્ય ભૃશવિસ્મિતા॥ 1-87-18 (3811)
આઘ્રાયન્તી ધૂમગન્ધં મૃગૈરેવ ચચાર સા।
યજ્ઞવાટમટન્તી સા પુત્રાંસ્તાનપરાજિતાન્॥ 1-87-19 (3812)
પશ્યન્તી યજ્ઞમાહાત્મ્યં મુદં લેભે ચ માધવી।
અસંસ્પૃશન્તં વસુધાં યયાતિં નાહુષં યદા॥ 1-87-20 (3813)
દિવિષ્ઠં પ્રાપ્તમાજ્ઞાય વવન્દે પિતરં તદા।
તદા વસુમનાપૃચ્છન્માતરં વૈ તપસ્વિનીમ્॥ 1-87-21 (3814)
ભવત્યા યત્કૃતમિદં વન્દનં પાદયોરિહ।
કોયં દેવોપમો રાજા યાઽભિવન્દસિ મે વદ॥ 1-87-22 (3815)
માધવ્યુવાચ। 1-87-23x (553)
શૃણુધ્વં સહિતાઃ પુત્રા નાહુષોયં પિતા મમ।
યયાતિર્મમ પુત્રાણાં માતામહ ઇતિ સ્મૃતઃ॥ 1-87-23 (3816)
પૂરું મે ભ્રાતરં રાજ્યે સમાવેશ્ય દિવં ગતઃ।
કેન વા કારણેનૈવમિહ પ્રાપ્તો મહાયશાઃ॥ 1-87-24 (3817)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-87-25x (554)
તસ્યાસ્તદ્વચનં શ્રુત્વા સ્વર્ગાદ્ભ્રષ્ટેતિ ચાબ્રવીત્।
સા પુત્રસ્ય વચઃ શ્રુત્વા સંભ્રમાવિષ્ટચેતના॥ 1-87-25 (3818)
માધવી પિતરં પ્રાહ દૌહિત્રપરિવારિતમ્।
તપસા નિર્જિતાઁલ્લોકાન્પ્રતિગૃહ્ણીષ્વ મામકાન્॥ 1-87-26 (3819)
પુત્રાણામિવ પૌત્રાણાં ધર્માદધિગતં ધનમ્।
સ્વાર્થણેવ વદન્તીહ ઋષયો ધર્મપાઠકાઃ।
તસ્માદ્દાનેન તપસા ચાસ્માકં દિવમાવ્રજ॥ 1-87-27 (3820)
યયાતિરુવાચ। 1-87-28x (555)
યદિ ધર્મફલં હ્યેતચ્છોભનં ભવિતા તવ।
દુહિત્રા ચૈવ દૌહિત્રૈસ્તારિતોઽહં મહાત્મભિઃ॥ 1-87-28 (3821)
તસ્માત્પવિત્રં દૌહિત્રમદ્યપ્રભૃતિ પૈતૃકે।
ત્રીણિ શ્રાદ્ધે પવિત્રાણિ દૌહિત્રઃ કુતપસ્તિલાઃ॥ 1-87-29 (3822)
ત્રીણિ ચાત્ર પ્રશંસન્તિ શૌચમક્રોધમત્વરામ્।
ભોક્તારઃ પરિવેષ્ટારઃ શ્રાવિતારઃ પવિત્રકાઃ॥ 1-87-30 (3823)
દિવસસ્યાષ્ટમે ભાગે મન્દીભવતિ ભાસ્કરે।
સ કાલઃ કુતપો નામ પિતૄણાં દત્તમક્ષયમ્॥ 1-87-31 (3824)
તિલાઃ પિશાચાદ્રક્ષન્તિ દર્ભા રક્ષન્તિ રાક્ષસાત્।
રક્ષન્તિ શ્રોત્રિયાઃ પઙ્ક્તિં યતિભિર્ભુક્તમક્ષયમ્॥ 1-87-32 (3825)
લબ્ધ્વા પાત્રં તુ વિદ્વાંસં શ્રોત્રિયં સુવ્રતં શુચિમ્।
સ કાલઃ કાલતો દત્તં નાન્યથા કાલ ઇષ્યતે॥ 1-87-33 (3826)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-87-34x (556)
એવમુક્ત્વા યયાતિસ્તુ પુનઃ પ્રોવાચ બુદ્ધિમાન્।
સર્વે હ્યવભૃથસ્નાતાસ્ત્વરધ્વં કાર્યગૌરવાત્॥' 1-87-34 (3827)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-87-35x (557)
આતિષ્ઠ સ્વરથં રાજન્વિક્રમસ્વ વિહાયસમ્।
વયમપ્યનુયાસ્યામો યદા કાલો ભવિષ્યતિ॥ 1-87-35 (3828)
યયાતિરુવાચ। 1-87-36x (558)
સર્વૈરિદાનીં ગન્તવ્યં સહ સ્વર્ગજિતો વયમ્।
એષ નો વિરજાઃ પન્થા દૃશ્યતે દેવસદ્મનઃ॥ 1-87-36 (3829)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-87-37x (559)
`અષ્ટકશ્ચ શિબિશ્ચૈવ કાશેયશ્ચ પ્રતર્દનઃ।
ઐક્ષ્વાકવો વસુમનાશ્ચત્વારો ભૂમિપાસ્તદા।
સર્વે હ્યવભૃથસ્નાતાઃ સ્વર્ગતાઃ સાધવઃ સહ॥' 1-87-37 (3830)
તેઽધિરુહ્ય રથાન્સર્વે પ્રયાતા નૃપસ્તમાઃ।
આક્રમન્તો દિવં ભાભિર્ધર્મેણાવૃત્ય રોદસી॥ 1-87-38 (3831)
અષ્ટક ઉવાચ। 1-87-39x (560)
અહં મન્યે પૂર્વમેકોઽસ્મિ ગન્તા
સખા ચેન્દ્રઃ સર્વથા મે મહાત્મા।
કસ્માદેવં શિબિરૌશીનરોઽય-
મેકોઽત્યગાત્સર્વવેગેન વાહાન્॥ 1-87-39 (3832)
યયાતિરુવાચ। 1-87-40x (561)
અદદદ્યાચમાનાય યાવદ્વિત્તમવિન્દત।
ઉશીનરસ્ય પુત્રોઽયં તસ્માચ્છ્રેષ્ઠોહિ વઃ શિબિઃ॥ 1-87-40 (3833)
દાનં તપઃ સંત્યમથાઽપિ ધર્મો
હ્રીઃ શ્રીઃ ક્ષમા સૌમ્યમથો વિધિત્સા।
રાજન્નેતાન્યપ્રમેયાણિ રાજ્ઞઃ
શિબેઃ સ્થિતાન્યપ્રતિમસ્ય બુદ્ધ્યા॥ 1-87-41 (3834)
એવં વૃત્તો હ્રીનિષેવશ્ચ યસ્મા-
ત્તસ્માચ્છિબિરત્યગાદ્વૈ રથેન। 1-87-42 (3835)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
અથાષ્ટકઃ પુનરેવાન્વપૃચ્છ-
ન્માતામહં કૌતુકેનેન્દ્રકલ્પમ્॥ 1-87-42x (562)
પૃચ્છામિ ત્વાં નૃપતે બ્રૂહિ સત્યં
કુતશ્ચ કશ્ચાસિ સુતશ્ચ કસ્ય।
કૃતં ત્વયા યદ્ધિ ન તસ્ય કર્તા
લોકે ત્વદન્યઃ ક્ષત્રિયો બ્રાહ્મણો વા॥ 1-87-43 (3836)
યયાતિરુવાચ। 1-87-44x (563)
યયાતિરસ્મિ નહુષસ્ય પુત્રઃ
પૂરોઃ પિતા સાર્વબૌમસ્ત્વિહાસમ્।
ગુહ્યં ચાર્થં મામકેભ્યો બ્રવીમિ
માતામહોઽહં ભવતાં પ્રકાશમ્॥ 1-87-44 (3837)
સર્વામિમાં પૃથિવીં નિર્જિગાય
દત્ત્વા પ્રતસ્થે વિપિનં બ્રાહ્મણેભ્યઃ।
મેધ્યાનશ્વાનેકશતાન્સુરૂપાં-
સ્તદા દેવાઃ પુણ્યભાજો ભવન્તિ॥ 1-87-45 (3838)
અદામહં પૃથિવીં બ્રાહ્મણેભ્યઃ
પૂર્ણામિમામખિલાં વાહનેન।
ગોભિઃ સુવર્ણેન ધનૈશ્ચ મુખ્યૈ-
સ્તદાઽદદં ગાઃ શથમર્બુદાનિ॥ 1-87-46 (3839)
સત્યેન મે દ્યૌશ્ચ વસુન્ધરા ચ
તથૈવાગ્નિજ્વર્લતે માનુષેષુ।
ન મે વૃથા વ્યાહૃતમેવ વાક્યં
સત્યં હિ સન્તઃ પ્રતિપૂજયન્તિ॥ 1-87-47 (3840)
યદષ્ટક પ્રબ્રવીમીહ સત્યં
પ્રતર્દનં ચૌષદશ્વિં તથૈવ।
સર્વે ચ લોકા મુનયશ્ચ દેવાઃ
સત્યેન પૂજ્યા ઇતિ મે મનોગતમ્॥ 1-87-48 (3841)
યો નઃ સ્વર્ગજિતઃ સર્વાન્યથાવૃત્તં નિવેદયેત્।
અનસૂયુર્દ્વિજાગ્ર્યેભ્યઃ સ લભેન્નઃ સલોકતામ્॥ 1-87-49 (3842)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-87-50x (564)
એવં રાજા સ મહાત્મા હ્યતીવ
સ્વૈર્દૌહિત્રૈસ્તારિતોઽમિત્રસાહ।
ત્યક્ત્વા મહીં પરમોદારકર્મા
સ્વર્ગં ગતઃ કર્મભિર્વ્યાપ્ય પૃથ્વીમ્॥ ॥ 1-87-50 (3843)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ સપ્તાશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 87 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-87-2 યત્ યત્ તપતે પ્રકાશયતિ॥ 1-87-4 શિશુકાત્ શૈશવમારભ્ય॥ 1-87-7 પરીપ્સમાનાન્ યાચકાન્। નાવમંસ્થા નાવમાનં કૃતવાનસિ। સ્વનવન્તઃ સંગીતાદિધ્વનિયુક્તાઃ॥ 1-87-10 ગન્તારો મૃત્વા પ્રાપ્સ્યામઃ। નરકં ભૂલોકમ્॥ 1-87-11 યતધ્વં કર્તુમ્। નાભિજાનામિ નાઙ્ગીકરોમિ॥ 1-87-13 પ્રકાશન્તે દૃશ્યન્તે। જ્વલન્તો દીપ્યમાનાઃ॥ 1-87-14 અકૃતહોમસમાપ્તીનામવભૃથાયોગાત્ હોમોપિ સમાપિત ઇત્યાહ। અશ્વમેધ ઇતિ। પુરા સ્વયંભુવિહિતે કર્તવ્યતયા વિહિતે અશ્વમેધે અષ્ટકાદિભિઃ ક્રિયમાણે॥ 1-87-41 સૌમ્યમક્રૂરત્વમ્। વિધિત્સા પાલનેચ્છા॥ 1-87-42 સત્યમેવ શ્રેયઃસાધનમિતિ વિધાતું પૂર્વોક્તપ્રશ્નોત્તરે અનુવદતિ। અથાષ્ટક ઇત્યાદિના॥ 1-87-44 પ્રકાશં પ્રાગુક્તમપિ સ્પષ્ટતરમ્॥ 1-87-45 એવં કૃતે સતિ પુણ્યભાજઃ સન્તઃ દેવા ભવન્તિ॥ સપ્તાશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 87 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 088
॥ શ્રીઃ ॥
1.88. અધ્યાયઃ 088
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પૂરુવંશકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-88-0 (3844)
જનમેજય ઉવાચ। 1-88-0x (565)
પુત્રં યયાતેઃ પ્રબૂહિ પૂરું ધર્મભૃતાં વરમ્।
આનુપૂર્વ્યેણ યે ચાન્યે પૂરોર્વંશવિવર્ધનાઃ॥ 1-88-1 (3845)
વિસ્તરેણ પુનર્બ્રૂહિ દૌષ્યન્તેર્જનમેજયાત્।
સંબભૂવ યથા રાજા ભરતો દ્વિજસત્તમ॥ 1-88-2 (3846)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-88-3x (566)
પૂરુર્નૃપતિશાર્દૂલો યથૈવાસ્ય પિતા નૃપ।
ધર્મનિત્યઃ સ્થિતો રાજ્યે શક્રતુલ્યપરાક્રમઃ॥ 1-88-3 (3847)
પ્રવીરેશ્વરરૌદ્રાશ્વાસ્ત્રયઃ પુત્રા મહારથાઃ।
પૂરોઃ પૌષ્ટ્યામજાયન્ત પ્રવીરો વંશકૃત્તતઃ॥ 1-88-4 (3848)
મનસ્યુરભવત્તસ્માચ્છૂરસેનીસુતઃ પ્રભુઃ।
પૃથિવ્યાશ્ચતુરન્તાયા ગોપ્તા રાજીવલોચનઃ॥ 1-88-5 (3849)
શક્તઃ સંહનનો વાગ્મી સૌવીરીતનયાસ્ત્રયઃ।
મનસ્યોરભવન્પુત્રાઃ શૂરાઃ સર્વે મહારથાઃ॥ 1-88-6 (3850)
અન્વગ્ભાનુપ્રભૃતયો મિશ્રકેશ્યાં મનસ્વિનઃ।
રૌદ્રાશ્વસ્ય મહેષ્વાસા દશાપ્સરસિ સૂનવઃ॥ 1-88-7 (3851)
યજ્વાનો જજ્ઞિરે શૂરાઃ પ્રજાવન્તો બહુશ્રુતાઃ।
સર્વે સર્વાસ્ત્રવિદ્વાસઃ સર્વે ધર્મપરાયણાઃ॥ 1-88-8 (3852)
ઋચેયુરથ કક્ષેયુઃ કૃકણેયુશ્ચ વીર્યવાન્।
સ્થણ્ડિલેયુર્વનેયુશ્ચ જલેયુશ્ચ મહાયશાઃ॥ 1-88-9 (3853)
તેજેયુર્બલાવાન્ધીમાન્સત્યેયુશ્ચન્દ્રવિક્રમઃ।
ધર્મેયુઃ સન્નતેયુશ્ચ દશમો દેવવિક્રમઃ॥ 1-88-10 (3854)
અનાધૃષ્ટિરભૂત્તેષાં વિદ્વાન્ભુવિ તથૈકરાટ્।
ઋચેયુરથ વિક્રાન્તો દેવાનામિવ વાસવઃ॥ 1-88-11 (3855)
અનાધૃષ્ટિસુતસ્ત્વાસીદ્રાજસૂયાશ્વમેધકૃત્।
મતિનાર ઇતિ ખ્યાતો રાજા પરમધાર્મિકઃ॥ 1-88-12 (3856)
મતિનારસુતા રાજંશ્ચત્વારોઽમિતવિક્રમાઃ।
તંસુર્મહાનતિરથો દ્રુહ્યુશ્ચાપ્રતિમદ્યુતિઃ॥ 1-88-13 (3857)
તેષાં તંસુર્મહાવીર્યઃ પૌરવં વંશમુદ્વહન્।
આજહાર યશો દીપ્તં જિગાય ચ વસુંધરામ્॥ 1-88-14 (3858)
ઈલિનં તુ સુતં તંસુર્જનયામાસ વીર્યવાન્।
સોઽપિ કૃત્સ્નામિમાં ભૂમિં વિજિગ્યે જયતાં વરઃ॥ 1-88-15 (3859)
રથન્તર્યાં સુતાન્પઞ્ચ પઞ્ચભૂતોપમાંસ્તતઃ।
ઈલિનો જનયામાસ દુષ્યન્તપ્રભૃતીન્નૃપાન્॥ 1-88-16 (3860)
દુષ્યન્તં શૂરભીમૌ ચ પ્રવસું વસુમેવ ચ।
તેષાં શ્રેષ્ઠોઽભવદ્રાજા દુષ્યન્તો દુર્જયો યુધિ॥ 1-88-17 (3861)
દુષ્યન્તાલ્લક્ષણાયાં તુ જજ્ઞે વૈ જનમેજયઃ।
શકુન્તલાયાં ભરતો દૌષ્યન્તિરભવત્સુતઃ॥ 1-88-18 (3862)
તસ્માદ્ભરતવંશસ્ય વિપ્રતસ્થે મહદ્યશઃ॥ ॥ 1-88-19 (3863)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ અષ્ટાશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 88 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 089
॥ શ્રીઃ ॥
1.89. અધ્યાયઃ 089
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
શકુન્તલોપાખ્યાનારમ્ભઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-89-0 (3864)
જનમેજય ઉવાચ। 1-89-0x (567)
ભગવન્વિસ્તરેણેહ ભરતસ્ય મહાત્મનઃ।
જન્મ કર્મ ચ સુશ્રૂષોસ્તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 1-89-1 (3865)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-89-2x (568)
પૌરવાણાં વંશકરો દુષ્યન્તો નામ વીર્યવાન્।
પૃથિવ્યાશ્ચતુરન્તાયા ગોપ્તા ભરતસત્તમ॥ 1-89-2 (3866)
ચતુર્ભાગં ભુવઃ કૃત્સ્નં યો ભુઙ્ક્તે મનુજેશ્વરઃ।
સમુદ્રાવરણાંશ્ચાપિ દેશાન્સ સમિતિંજયઃ॥ 1-89-3 (3867)
આમ્લેચ્છાવધિકાન્સર્વાન્સ ભુઙ્ક્તે રિપુમર્દનઃ।
રત્નાકરસમુદ્રાન્તાંશ્ચાતુર્વર્ણ્યજનાવૃતાન્॥ 1-89-4 (3868)
ન વર્ણસઙ્કરકરો ન કૃષ્યાકરકૃજ્જનઃ।
ન પાપકૃત્કશ્ચિદાસીત્તસ્મિન્રાજનિ શાસતિ॥ 1-89-5 (3869)
ધર્મે રતિં સેવમાના ધર્માર્થાવભિપેદિરે।
તદા નરા નરવ્યાઘ્ર તસ્મિઞ્જનપદેશ્વરે॥ 1-89-6 (3870)
નાસીચ્ચોરભયં તાત ન ક્ષુધાભયમણ્વપિ।
નાસીદ્વ્યાધિભયં ચાપિ તસ્મિઞ્જનપદેશ્વરે॥ 1-89-7 (3871)
સ્વધર્મૈ રેમિરે વર્ણા દૈવે કર્મણિ નિઃસ્પૃહાઃ।
તમાશ્રિત્ય મહીપાલમાસંશ્ચૈવાકુતોભયાઃ॥ 1-89-8 (3872)
કાલવર્ષી ચ પર્જન્યઃ સસ્યાનિ રસવન્તિ ચ।
સર્વરત્નસમૃદ્ધા ચ મહી પશુમતી તથા॥ 1-89-9 (3873)
સ્વકર્મનિરતા વિપ્રા નાનૃતં તેષુ વિદ્યતે।
સ ચાદ્ભુતમહાવીર્યો વજ્રસંહનનો યુવા॥ 1-89-10 (3874)
ઉદ્યમ્ય મન્દરં દોર્ભ્યાં વહેત્સવનકાનનમ્।
ચતુષ્પથગદાયુદ્ધે સર્વપ્રહરણેષુ ચ॥ 1-89-11 (3875)
નાગપૃષ્ઠેઽશ્વપૃષ્ઠે ચ બભૂવ પરિનિષ્ઠતઃ।
બલે વિષ્ણુસમશ્ચાસીત્તેજસા ભાસ્કરોપમઃ॥ 1-89-12 (3876)
અક્ષોભ્યત્વેઽર્ણવસમઃ સહિષ્ણુત્વે ધરાસમઃ।
સંમતઃ સ મહીપાલઃ પ્રસન્નપુરરાષ્ટ્રવાન્॥ 1-89-13 (3877)
ભૂયો ધર્મપરૈર્ભાવૈર્મુદિતં જનમાદિશત્॥ ॥ 1-89-14 (3878)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ એકોનનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 89 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-89-5 ન કૃષ્યાકરકૃત્ કૃષિકૃન્ન ભુવોઽકૃષ્ટપચ્યત્વાત્। આકરઃ સુવર્ણાદિધાતૂત્પત્તિસ્થાનં તત્રાપિ યત્નં ન કરોતિ પૃથિવ્યા રત્નૈર્ધાતુભિશ્ચ પૂર્ણત્વાત્॥ 1-89-8 દૈવે કર્મણિ વૃષ્ટ્યાદ્યર્થે કારીર્યાદિકામ્યકર્મણિ॥ 1-89-9 તદેવાહ કાલેતિ॥ 1-89-10 વજ્રસંહનનો દૃઢદેહઃ॥ 1-89-11 સવનકાનનં વનં જલમુપવનં વા॥ 1-89-14 આદિશત્ શશાસ॥ એકોનનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 89 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 090
॥ શ્રીઃ ॥
1.90. અધ્યાયઃ 090
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
મૃગયાર્થં દુષ્યન્તસ્યારણ્યગમનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-90-0 (3879)
જનમેજય ઉવાચ। 1-90-0x (569)
સંભવં ભરતસ્યાહં ચરિતં ચ મહામતેઃ।
શકુન્તલાયાશ્ચોત્પત્તિં શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વતઃ॥ 1-90-1 (3880)
દુષ્યન્તેન ચ વીરેણ યથા પ્રાપ્તા શકુન્તલા।
તં વૈ પુરુષસિંહસ્ય ભગવન્વિસ્તરં ત્વહમ્॥ 1-90-2 (3881)
શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વજ્ઞ સર્વં મતિમતાં વર। 1-90-3 (3882)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
સ કદાચિન્મહાબાહુઃ પ્રભૂતબલવાહનઃ॥ 1-90-3x (570)
વનં જગામ ગહનં હયનાગશતૈર્વૃતઃ।
બલેન ચતુરઙ્ગેણ વૃતઃ પરમવલ્ગુના॥ 1-90-4 (3883)
ખડ્ગશક્તિધરૈર્વીરૈર્ગદામુસલપાણિભિઃ।
પ્રાસતોમરહસ્તૈશ્ચ યયૌ યોધશતૈર્વૃતઃ॥ 1-90-5 (3884)
સિંહનાદૈશ્ચ યોધાનાં શઙ્ખદુનદુભિનિઃસ્વનૈઃ।
રથનેમિસ્વનૈશ્ચૈવ સનાગવરબૃંહિતૈઃ॥ 1-90-6 (3885)
નાનાયુધધરૈશ્ચાપિ નાનાવેષધરૈસ્તથા।
હ્રેષિતસ્વનમિશ્રૈશ્ચ ક્ષ્વેડિતાસ્ફોટિતસ્વનૈઃ॥ 1-90-7 (3886)
આસીત્કિલકિલાશબ્દસ્તસ્મિન્ગચ્છતિ પાર્થિવે।
પ્રાસાદવરશૃઙ્ગસ્થાઃ પરયા નૃપશોભયા॥ 1-90-8 (3887)
દદૃશુસ્તં સ્ત્રિયસ્તત્ર શૂરમાત્મયશસ્કરમ્।
શક્રોપમમમિત્રઘ્નં પરવારણવારણમ્॥ 1-90-9 (3888)
પશ્યન્તઃ સ્ત્રીગણાસ્તત્ર વજ્રપાણિં સ્મ મેનિરે।
અયં સ પુરુષવ્યાઘ્રો રણે વસુપરાક્રમઃ॥ 1-90-10 (3889)
યસ્ય બાહુબલં પ્રાપ્ય ન ભવન્ત્યસુહૃદ્ગણાઃ।
ઇતિ વાચો બ્રુવન્ત્યસ્તાઃ સ્ત્રિયઃ પ્રેમ્ણા નરાધિપં॥ 1-90-11 (3890)
તુષ્ટુવુઃ પુષ્પવૃષ્ટીશ્ચ સસૃજુસ્તસ્ય મૂર્ધનિ।
તત્રતત્ર ચ વિપ્રેન્દ્રૈઃ સ્તૂયમાનઃ સમન્તતઃ॥ 1-90-12 (3891)
નિર્યયૌ પરમપ્રીત્યા વનં મૃગજિઘાંસયા।
તં દેવરાજપ્રતિમં મત્તવારણધૂર્ગતમ્॥ 1-90-13 (3892)
દ્વિજક્ષત્રિયવિટ્શૂદ્રા નિર્યાન્તમનુજગ્મિરે।
દદૃશુર્વર્ધમાનાસ્તે આશીર્ભિશ્ચ જયેન ચ॥ 1-90-14 (3893)
સુદૂરમનુજગ્મુસ્તં પૌરજાનપદાસ્તથા।
ન્યવર્તન્ત તતઃ પશ્ચાદનુજ્ઞાતા નૃપેણ હ॥ 1-90-15 (3894)
સુપર્ણપ્રતિમેનાથ રથેન વસુધાધિપઃ।
મહીમાપૂરયામાસ ઘોષેણ ત્રિદિવં તથા॥ 1-90-16 (3895)
સ ગચ્છન્દદૃશે ધીમાન્નન્દનપ્રતિમં વનમ્।
બિલ્વાર્કખદિરાકીર્ણં કપિત્થધવસંકુલમ્॥ 1-90-17 (3896)
વિષમં પર્વતસ્રસ્તૈ રશ્મભિશ્ચ સમાવૃતમ્।
નિર્જલં નિર્મનુષ્યં ચ બહુયોજનમાયતમ્॥ 1-90-18 (3897)
મૃગસિંહૈર્વૃતં ઘોરૈરન્યૈશ્ચાપિ વનેચરૈઃ।
તદ્વનં મનુજવ્યાઘ્રઃ સભૃત્યબલવાહનઃ॥ 1-90-19 (3898)
લોડયામાસ દુષ્યન્તઃ સૂદયન્વિવિધાન્મૃગાન્।
બાણગોચરસંપ્રાપ્તાંસ્તત્ર વ્યાઘ્રગણાન્બહૂન્॥ 1-90-20 (3899)
પાતયામાસ દુષ્યન્તો નિર્બિભેદ ચ સાયકૈઃ।
દૂરસ્થાન્સાયકૈઃ કાંશ્ચિદભિનત્સ નરાધિપઃ॥ 1-90-21 (3900)
અભ્યાશમાગતાંશ્ચાન્યાન્ખડ્ગેન નિરકૃન્તત।
કાંશ્ચિદેણાન્સમાજઘ્ને શક્ત્યા શક્તિમતાં વરઃ॥ 1-90-22 (3901)
ગદામણ્ડલતત્ત્વજ્ઞશ્ચચારામિતવિક્રમઃ।
તોમરૈરસિભિશ્ચાપિ ગદામુસલકમ્પનૈઃ॥ 1-90-23 (3902)
ચચાર સ વિનિઘ્નન્વૈ વન્યાંસ્તત્ર મૃગદ્વિજાન્।
રાજ્ઞા ચાદ્ભુતવીર્યેણ યોધૈશ્ચ સમરપ્રિયૈઃ॥ 1-90-24 (3903)
લોડ્યમાનં મહારણ્યં તત્યજુઃ સ્મ મૃગાધિપાઃ।
તત્ર વિદ્રુતયૂથાનિ હતયૂથપતીનિ ચ॥ 1-90-25 (3904)
મૃગયૂથાન્યથૌત્સુક્યાચ્છબ્દં ચક્રુસ્તતસ્તતઃ।
શુષ્કાશ્ચાપિ નદીર્ગત્વા જલનૈરાશ્યકર્શિતાઃ॥ 1-90-26 (3905)
વ્યાયામક્લાન્તહૃદયાઃ પતન્તિ સ્મ વિચેતસઃ।
ક્ષુત્પિપાસાપરીતાશ્ચ શ્રાન્તાશ્ચ પતિતા ભુવિ॥ 1-90-27 (3906)
કેચિત્તત્ર નરવ્યાઘ્રૈરભક્ષ્યન્ત બુભુક્ષિતૈઃ।
કેચિદગ્નિમથોત્પાદ્ય સંસાધ્ય ચ વનેચરાઃ॥ 1-90-28 (3907)
ભક્ષયન્તિ સ્મ માંસાનિ પ્રકુટ્ય વિધિવત્તદા।
તત્ર કેચિદ્ગજા મત્તા બલિનઃ શસ્ત્રવિક્ષતાઃ॥ 1-90-29 (3908)
સંકોચ્યાગ્રકરાન્ભીતાઃ પ્રાદ્રવન્તિ સ્મ વેગિતાઃ।
શકૃન્મૂત્રં સૃજન્તશ્ચ ક્ષરન્તઃ શોણિતં બહુ॥ 1-90-30 (3909)
વન્યા ગજવરાસ્તત્ર મમૃદુર્મનુજાન્બહૂન્।
તદ્વનં બલમેઘેન શરધારેણ સંવૃતમ્।
વ્યરોચત મૃગાકીર્ણં રાજ્ઞા હતમૃગાધિપમ્॥ ॥ 1-90-31 (3910)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ નવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 90 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-90-9 પરવારણવારણં શત્રગજાનાં નિવારકમ્॥ 1-90-13 ધર્ગતં સ્કન્ધારૂઢમ્॥ 1-90-28 સંસાધ્ય પાકાદિના સંસ્કૃત્ય॥ 1-90-29 પ્રકુટ્ય ચૂર્ણીકૃત્ય। ગજા વનગજાઃ॥ નવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 90 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 091
॥ શ્રીઃ ॥
1.91. અધ્યાયઃ 091
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
મૃગયાપ્રસઙ્ગેન દુષ્યન્તસ્ય કણ્વાશ્રમગમનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-91-0 (3911)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-91-0x (571)
તતો મૃગસહસ્રાણિ હત્વા સબલવાહનઃ।
તત્ર મેઘઘનપ્રખ્યં સિદ્ધચારણસેવિતમ્॥ 1-91-1 (3912)
વનમાલોકયામાસ નગરાદ્યોજનદ્વયે।
મૃગાનનુચરન્વન્યાઞ્શ્રમેણ પરિપીડિતઃ॥ 1-91-2 (3913)
મૃગાનનુચરન્રાજા વેગેનાશ્વાનચોદયત્।
રાજા મૃગપ્રસઙ્ગેન વનમન્યદ્વિવેશ હ॥ 1-91-3 (3914)
એક એવોત્તમબલઃ ક્ષુત્પિપાસાશ્રમાન્વિતઃ।
સ વનસ્યાન્તમાસાદ્ય મહચ્છૂન્યં સમાસદત્॥ 1-91-4 (3915)
તચ્ચાપ્યતીત્ય નૃપતિરુત્તમાશ્રમસંયુતમ્।
મનઃપ્રહ્લાદજનનં દૃષ્ટિકાન્તમતીવ ચ॥ 1-91-5 (3916)
સીતમારુતસંયુક્તં જગામાન્યન્મહદ્વનમ્।
પુષ્પિતૈઃ પાદપૈઃ કીર્ણમતીવ સુખશાદ્વલમ્॥ 1-91-6 (3917)
વિપુલં મધુરારાવૈર્નાદિતં વિહગૈસ્તથા।
પુંસ્કોકિલનિનાદૈશ્ચ ઝિલ્લીકગણનાદિતમ્॥ 1-91-7 (3918)
પ્રવૃદ્ધવિટપૈર્વૃક્ષૈઃ સુખચ્છાયૈઃ સમાવૃતમ્।
ષટ્પદાઘૂર્ણિતતલં લક્ષ્મ્યા પરમયા યુતમ્॥ 1-91-8 (3919)
નાપુષ્પઃ પાદપઃ કશ્ચિન્નાફલો નાપિ કણ્ટકી।
ષટ્પદૈર્નાપ્યપાકીર્ણસ્તસ્મિન્વૈ કાનનેઽભવત્॥ 1-91-9 (3920)
વિગહૈર્નાદિતં પુષ્પૈરલઙ્કૃતમતીવ ચ।
સર્વર્તુકુસુમૈર્વૃક્ષૈઃ સુખચ્છાયૈઃ સમાવૃતમ્॥ 1-91-10 (3921)
મનોરમં સહેષ્વાસો વિવેશ વનમુત્તમમ્।
મારુતા કલિતાસ્તત્ર દ્રુમાઃ કુસુમશાખિનઃ॥ 1-91-11 (3922)
પુષ્પવૃષ્ટિં વિચિત્રાં તુ વ્યસજંસ્તે પુનઃ પુનઃ।
દિવસ્પૃશોઽથ સંઘુષ્ટાઃ પક્ષિભિર્મધુરસ્વનૈઃ॥ 1-91-12 (3923)
વિરેજુઃ પાદપાસ્તત્ર વિચિત્રકુસુમામ્બરાઃ।
તેષાં તત્ર પ્રવાલેષુ પુષ્પભારાવનામિષુ॥ 1-91-13 (3924)
રુવન્તિ રાવાન્મધુરાન્ષટ્પદા મધુલિપ્સવઃ।
તત્ર પ્રદેશાંશ્ચ બહૂન્કુસુમોત્કરમણ્ડિતાન્॥ 1-91-14 (3925)
લતાગૃહપરિક્ષિપ્તાન્મનસઃ પ્રીતિવર્ધનાન્।
સંપશ્યન્સુમહાતેજા બભૂવ મુદિતસ્તદા॥ 1-91-15 (3926)
પરસ્પરાશ્લિષ્ટશાખૈઃ પાદપૈઃ કુસુમાન્વિતૈઃ।
અશોભત વનં તત્તુ મહેન્દ્રધ્વજસન્નિભૈઃ॥ 1-91-16 (3927)
સિદ્ધચારણસઙ્ઘૈશ્ચ ગન્ધર્વાપ્સરસાં ગણૈઃ।
સેવિતં વનમત્યર્થં મત્તવાનરકિન્નરૈઃ॥ 1-91-17 (3928)
સુખઃ શીતઃ સુગન્ધી ચ પુષ્પરેણુવહોઽનિલઃ।
પરિક્રામન્વને વૃક્ષાનુપૈતીવ રિરંસયા॥ 1-91-18 (3929)
એવંગુણસમાયુક્તં દદર્શ સ વનં નૃપઃ।
નદીકચ્છોદ્ભં કાન્તમુચ્છ્રિતધ્વજસન્નિભમ્॥ 1-91-19 (3930)
પ્રેક્ષમાણો વનં તત્તુ સુપ્રહૃષ્ટવિહઙ્ગમમ્।
આશ્રમપ્રવરં રમ્યં દદર્શ ચ મનોરમમ્॥ 1-91-20 (3931)
નાનાવૃક્ષસમાકીર્ણં સંપ્રજ્વલિતપાવકમ્।
તં તદાઽપ્રતિમં શ્રીમાનાશ્રમં પ્રત્યપૂજયત્॥ 1-91-21 (3932)
યતિભિર્વાલખિલ્યૈશ્ચ વૃતં મુનિગણાન્વિતમ્।
અગ્ન્યગારૈશ્ચ બહુભિઃ પુષ્પસંસ્તરસંસ્તૃતમ્॥ 1-91-22 (3933)
મહાકચ્છૈર્બૃહદ્ભિશ્ચ વિભ્રાજિતમતીવ ચ।
માલિનીમભિતો રાજન્નદીં પુણ્યાં સુખોદકામ્॥ 1-91-23 (3934)
નૈકપક્ષિગણાકીર્ણાં તપોવનમનોરમામ્।
તત્રવ્યાલમૃગાન્સૈમ્યાન્પશ્યન્પ્રીતિમવાપ સઃ॥ 1-91-24 (3935)
તં ચાપ્રતિરથઃ શ્રીમાનાશ્રમં પ્રત્યપદ્યત।
દેવલોકપ્રતીકાશં સર્વતઃ સુમનોહરમ્॥ 1-91-25 (3936)
નદીં ચાશ્રમસંશ્લિષ્ટાં પુણ્યતોયાં દદર્શ સઃ।
સર્વપ્રાણભૃતાં તત્ર જનનીમિવ ધિષ્ઠિતામ્॥ 1-91-26 (3937)
સચક્રવાકપુલિનાં પુષ્પફેનપ્રવાહિનીમ્।
સકિન્નરગણાવાસાં વારનર્ક્ષનિષેવિતામ્॥ 1-91-27 (3938)
પુણ્યસ્વાધ્યાયસંઘુષ્ટા પુલિનૈરુપશોભિતામ્।
મત્તવારણશાર્દૂલભુજગેન્દ્રનિષેવિતામ્॥ 1-91-28 (3939)
તસ્યાસ્તીરે ભગવતઃ કાશ્યપસ્ય મહાત્મનઃ।
આશ્રમપ્રવરં રમ્યં મહર્ષિગણસેવિતમ્॥ 1-91-29 (3940)
નદીમાશ્રમસંબદ્ધાં દૃષ્ટ્વાશ્રમપદં તથા।
ચકારાભિપ્રવેશાય મતિં સ નૃપતિસ્તદા॥ 1-91-30 (3941)
અલઙ્કૃતં દ્વીપવત્યા માલિન્યા રમ્યતીરયા।
નરનારાયણસ્થાનં ગઙ્ગયેવોપશોભિતમ્॥ 1-91-31 (3942)
મત્તબર્હિણસંઘુષ્ટં પ્રવિવેશ મહદ્વનમ્।
તત્સ ચૈત્રરથપ્રખ્યં સમુપેત્ય નરર્ષભઃ॥ 1-91-32 (3943)
અતીવ ગુણસંપન્નમનિર્દેશ્યં ચ વર્ચસા।
મહર્ષિં કાશ્યપં દ્રષ્ટુમથ કણ્વં તપોધનમ્॥ 1-91-33 (3944)
ધ્વજિનીમશ્વસંબાધાં પદાતિગજસઙ્કુલામ્।
અવસ્થાપ્ય વનદ્વારિ સેનામિદમુવાચ સઃ॥ 1-91-34 (3945)
મુનિં વિરજસં દ્રષ્ટું ગમિષ્યામિ તપોધનમ્।
કાશ્યપં સ્થીયતામત્ર યાવદાગમનં મમ॥ 1-91-35 (3946)
તદ્વનં નન્દનપ્રખ્યમાસાદ્ય મનુજેશ્વરઃ॥
ક્ષુત્પિપાસે જહૌ રાજા મુદં ચાવાપ પુષ્કલામ્॥ 1-91-36 (3947)
સામાત્યો રાજલિઙ્ગાનિ સોપનીય નરાધિપઃ।
પુરોહિતસહાયશ્ચ જગામાશ્રમમુત્તમમ્॥ 1-91-37 (3948)
દિદૃક્ષુસ્તત્ર તમૃષિં તપોરાશિમથાવ્યયમ્।
બ્રહ્મલોકપ્રતીકાશમાશ્રમં સોઽભિવીક્ષ્ય હ।
ષટ્પદોદ્ગીતસંઘુષ્ટં નાનાદ્વિજગણાયુતમ્॥ 1-91-38 (3949)
વિસ્મયોત્ફુલ્લનયનો રાજા પ્રીતો બભૂવહ।
ઋચો બહ્વૃચમુખ્યૈશ્ચ પ્રેર્યમાણાઃ પદક્રમૈઃ।
શુશ્રાવ મનુજવ્યાઘ્રો વિતતેષ્વિહ કર્મસુ॥ 1-91-39 (3950)
યજ્ઞવિદ્યાઙ્ગવિદ્ભિશ્ચ યજુર્વિદ્ભિશ્ચ શોભિતમ્।
મધુરૈઃ સામગીતૈશ્ચ ઋષિભિર્નિયતવ્રતૈઃ॥ 1-91-40 (3951)
ભારુણ્ડસામગીતાભિરથર્વશિરસોદ્ગતૈઃ।
યતાત્મભિઃ સુનિયતૈઃ શુશુભે સ તદાશ્રમઃ॥ 1-91-41 (3952)
અથર્વવેદપ્રવરાઃ પૂગયજ્ઞિયસામગાઃ।
સંહિતામીરયન્તિ સ્મ પદક્રમયુતાં તુ તે॥ 1-91-42 (3953)
શબ્દસંસ્કારસંયુક્તર્બ્રુવદ્ભિશ્ચાપરૈર્દ્વિજૈઃ।
નાદિતઃ સ બભૌ શ્રીમાન્બ્રહ્મલોક ઇવાપરઃ॥ 1-91-43 (3954)
યજ્ઞસંસ્તરવિદ્ભિશ્ચ ક્રમશિક્ષાવિશારદૈઃ।
ન્યાયતત્ત્વાત્મવિજ્ઞાનસંપન્નૈર્વેદપારગૈઃ॥ 1-91-44 (3955)
નાનાવાક્યસમાહારસમવાયવિશારદૈઃ।
વિશેષકાર્યવિદ્ભિશ્ચ મોક્ષધર્મપરાયણૈઃ॥ 1-91-45 (3956)
સ્તાપનાક્ષેપસિદ્ધાન્તપરમાર્થજ્ઞતાં ગતૈઃ।
શબ્દચ્છન્દોનિરુક્તજ્ઞૈઃ કાલજ્ઞાનવિશારદૈઃ॥ 1-91-46 (3957)
દ્રવ્યકર્મગુણજ્ઞૈશ્ચ કાર્યકારણવેદિભિઃ।
પક્ષિવાનરરુતજ્ઞૈશ્ચ વ્યાસગ્રન્થસમાશ્રિતૈઃ॥ 1-91-47 (3958)
નાનાશાસ્ત્રેષુ મુખ્યૈશ્ચ શુશ્રાવ સ્વનમીરિતમ્।
લોકાયતિકમુખ્યૈશ્ચ સમન્તાદનુનાદિતમ્॥ 1-91-48 (3959)
તત્રતત્ર ચ વિપ્રેન્દ્રાન્નિયતાન્સંશિતવ્રતાન્।
જપહોમપરાન્વિપ્રાન્દદર્શ પરવીરહા॥ 1-91-49 (3960)
આસનાનિ વિચિત્રાણિ રુચિરાણિ મહીપતિઃ।
પ્રયત્નોપહિતાનિ સ્મ દૃષ્ટ્વા વિસ્મયમાગમત્॥ 1-91-50 (3961)
દેવતાયતનાનાં ચ પ્રેક્ષ્ય પૂજાં કૃતાં દ્વિજૈઃ।
બ્રહ્મલોકસ્થમાત્માનં મેને સ નૃપસત્તમઃ॥ 1-91-51 (3962)
સ કાશ્યપતપોગુપ્તમાશ્રમપ્રવરં શુભમ્।
નાતૃપ્યત્પ્રેક્ષમાણો વૈ તપોવનગુણૈર્યુતમ્॥ 1-91-52 (3963)
સ કાશ્યપસ્યાયતનં મહાવ્રતૈ-
ર્વૃતં સમાન્તાદૃષિભિસ્તપોધનૈઃ।
વિવેશ સામાત્યપુરોહિતોઽરિહા
વિવિક્તમત્યર્થમનોહરં શુભમ્॥ ॥ 1-91-53 (3964)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ એકનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 91 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-91-4 શૂન્યં વૃક્ષાદિરહિતમૂષરમ્॥ 1-91-18 રિરંસયા રમયિતુમિચ્છયા॥ 1-91-19 નદીકચ્છોદ્ભવં કચ્છઃ સજલોઽનૂપપ્રદેશઃ॥ 1-91-29 કાશ્યપસ્ય કશ્યપગોત્રસ્ય કણ્વસ્ય॥ 1-91-39 વિતતેષુ વૈતાનિકેષુ ઇષ્ટિપશુસોમાદિષુ પ્રવર્તમાનેષુ॥ 1-91-40 યજ્ઞવિદ્યાયામઙ્ગભૂતાનિ કલ્પસૂત્રાદીનિ॥ 1-91-41 ભારુણ્ડસામાનિ પૂગયજ્ઞિયસામાનિ ચ સામ્નામવાન્તરભેદાઃ॥ 1-91-46 સ્થાપનં પ્રથમં સ્વસિદ્ધાન્તવ્યવસ્થા તતસ્તત્ર શઙ્કાઽઽક્ષેપઃ તસ્યાઃ પરિહારઃ સિદ્ધાન્તસ્તૈર્યા પરમાર્થજ્ઞતા તાં ગતૈઃ॥ 1-91-48 લોકે એવ આયતન્તે તે લોકાયતિકાઃ તેષુ લોકરઞ્જનપરેષુ મુખ્યૈઃ॥ એકનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 91 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 092
॥ શ્રીઃ ॥
1.92. અધ્યાયઃ 092
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કણ્વાશ્રમે દુષ્યન્તશકુન્તલાસંવાદઃ॥ 1 ॥ શકુન્તલાયાઃ સ્વજન્મવૃત્તાન્તકથનારમ્ભઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-92-0 (3965)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-92-0x (572)
તતો ગચ્છન્મહાબાહુરેકોઽમાત્યાન્વિસૃજ્ય તાન્।
નાપશ્યચ્ચાશ્રમે તસ્મિંસ્તમૃષિં સંશિતવ્રતમ્॥ 1-92-1 (3966)
સોઽપશ્યમાનસ્તમૃષિં શૂન્યં દૃષ્ટ્વા તથાઽઽશ્રમમ્।
ઉવાચ ક ઇહેત્યુચ્ચૈર્વનં સન્નાદયન્નિવ॥ 1-92-2 (3967)
શ્રુત્વાઽથ તસ્ય તં શબ્દં કન્યા શ્રીરિવ રૂપિણી।
નિશ્ચક્રામાશ્રમાત્તસ્માત્તાપસીવેષધારિણી॥ 1-92-3 (3968)
સા તં દૃષ્ટ્વૈવ રાજાનં દુષ્યન્તમસિતેક્ષણા।
`સુપ્રીતાઽભ્યાગતં તં તુ પૂજ્યં પ્રાપ્તમથેશ્વરમ્॥ 1-92-4 (3969)
રૂપયૌવનસંપન્ના શીલાચારવતી શુભા।
સા તમાયતપદ્માક્ષં વ્યૂઢોરસ્કં મહાભુજમ્॥ 1-92-5 (3970)
સિંહસ્કન્ધં દીર્ઘબાહું સર્વલક્ષણપૂજિતમ્।
સ્પૃષ્ટં મધુરયા વાચા સાઽબ્રવીજ્જનમેજયા॥' 1-92-6 (3971)
સ્વાગતં ત ઇતિ ક્ષિપ્રમુવાચ પ્રતિપૂજ્ય ચ।
આસનેનાર્ચયિત્વા ચ પાદ્યેનાર્ઘ્યેણ ચૈવ હિ॥ 1-92-7 (3972)
પપ્રચ્છાનામયં રાજન્કુશલં ચ નરાધિપમ્।
યથાવદર્ચયિત્વાઽથ પૃષ્ટ્વા ચાનામયં તદા॥ 1-92-8 (3973)
ઉવાચ સ્મયમાનેવ કિં કાર્યં ક્રિયતામિતિ।
`આશ્રમસ્યાભિગમને કિં ત્વં કાર્યં ચિકીર્ષસિ॥ 1-92-9 (3974)
કસ્ત્વમદ્યેહ સંપ્રાપ્તો મહર્ષેરાશ્રમં શુભમ્।'
તામબ્રવીત્તતો રાજા કન્યાં મધુરભાષિણીમ્॥ 1-92-10 (3975)
દૃષ્ટ્વા સર્વાનવદ્યાઙ્ગીં યથાવત્પ્રતિપૂજિતઃ।
`રાજર્ષેસ્તસ્ય પુત્રોઽહમિલિનસ્ય મહાત્મનઃ॥ 1-92-11 (3976)
દુષ્યન્ત ઇતિ મે નામ સત્યં પુષ્કરલોચને।'
આગતોઽહં મહાભાગમૃષિં કણ્વમુપાસિતુમ્॥ 1-92-12 (3977)
ક્વ ગતો ભગવાન્ભદ્રે ગન્મમાચક્ષ્વ શોભને। 1-92-13 (3978)
શકુન્તલોવાચ।
ગતઃ પિતા મે ભગવાન્ફલાન્યાહર્તુમાશ્રમાત્।
મુહૂર્તં સંપ્રતીક્ષસ્વ દ્રષ્ટાસ્યેનમુપાગતમ્॥ 1-92-13x (573)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-92-14x (574)
અપશ્યમાનસ્તમૃષિં તથા ચોક્તસ્તયા ચ સઃ।
તાં દૃષ્ટ્વા ચ વરારોહાં શ્રીમતીં ચારુહાસિનીમ્॥ 1-92-14 (3979)
વિભ્રાજમાનાં વપુષા તપસા ચ દમેન ચ।
રૂપયૌવનસંપન્નામિત્યુવાચ મહીપતિઃ॥ 1-92-15 (3980)
કા ત્વં કસ્યાસિ સુશ્રોણિ કિમર્થં ચાગતા વનમ્।
એવંરૂપગુણોપેતા કુતસ્ત્વમસિ શોભને॥ 1-92-16 (3981)
દર્શનાદેવ હિ શુભે ત્વયા મેઽપહૃતં મનઃ।
ઇચ્છામિ ત્વામહં જ્ઞાતું તન્મમાચક્ષ્વ શોભને॥ 1-92-17 (3982)
`સ્થિતોસ્મ્યમિતસૌભાગ્યે વિવક્ષુશ્ચાસ્મિ કિંચન।
શૃણુ મે નાગનાસોરુ વચનં મત્તકાશિનિ॥ 1-92-18 (3983)
રાજર્ષેરન્વયે જાતઃ પૂરોરસ્મિ વિશેષતઃ।
વૃણ્વે ત્વામદ્ય સુશ્રોણિ દુષ્યન્તો વરવર્ણિનિ॥ 1-92-19 (3984)
ન મેઽન્યત્ર ક્ષત્રિયાયા મનો જાતુ પ્રવર્તતે।
ઋષિપુત્રીષુ ચાન્યાસુ નાવરાસુ પરાસુ ચ॥ 1-92-20 (3985)
તસ્માત્પ્રણિહિતાત્માનં વિદ્દિ માં કલભાષિણિ।
યસ્યાં મે ત્વયિ ભાવોઽસ્તિ ક્ષત્રિયા હ્યસિ કા વદા॥ 1-92-21 (3986)
ન હિ મે ભીરુ વિપ્રાયાં મનઃ પ્રસહતે ગતિમ્।
ભજે ત્વામાયતાપાઙ્ગે ભક્તં ભજિતુમર્હસિ।
ભુઙ્ક્ષ રાજ્યં વિશાલાક્ષિ બુદ્ધિં માત્વન્યથા કૃથાઃ'॥ 1-92-22 (3987)
એવમુક્તા તુ સા કન્યા તેન રાજ્ઞા તમાશ્રમે।
ઉવાચ હસતી વાક્યમિદં સુમધુરાક્ષરમ્॥ 1-92-23 (3988)
કણ્વસ્યાહં ભગવતો દુષ્યન્ત દુહિતા મતા।
તપસ્વિનો ધૃતિમતો ધર્મજ્ઞસ્ય મહાત્મનઃ॥ 1-92-24 (3989)
`અસ્વતન્ત્રાસ્મિ રાજેન્દ્ર કાશ્યપો મે ગુરુઃ પિતા।
તમેવ પ્રાર્થય સ્વાર્થં નાયુક્તં કર્તુમર્હસિ॥' 1-92-25 (3990)
દુષ્યન્ત ઉવાચ। 1-92-26x (575)
ઊર્ધ્વરેતા મહાભાગે ભગવાઁલ્લોકપૂજિતઃ।
ચલેદ્ધિ વૃત્તાદ્ધર્મોપિ ન ચલેત્સંશિતવ્રતઃ॥ 1-92-26 (3991)
કથં ત્વં તસ્ય દુહિતા સંભૂતા વરવર્ણિની।
સંશયો મે મહાનત્ર તન્મે છેત્તુમિહાર્હસિ॥ 1-92-27 (3992)
શકુન્તલોવાચ। 1-92-28x (576)
યથાઽયમાગમો મહ્યં યથા ચેદમભૂત્પુરા।
`અન્યથા સન્તમાત્માનમન્યથા સત્સુ ભાષતે॥ 1-92-28 (3993)
સ પાપેનાવૃતો મૂર્ખસ્તેન આત્માપહારકઃ।'
શૃણુ રાજન્યથાતત્ત્વં યથાઽસ્મિ દુહિતા મુનેઃ॥ 1-92-29 (3994)
ઋષિઃ કશ્ચિદિહાગમ્ય મમ જન્માભ્યચોદયત્।
`ઊર્ધ્વરેતા યથાસિ ત્વં કુતસ્ત્વેયં શકુન્તલા॥ 1-92-30 (3995)
પુત્રી ત્વત્તઃ કથં જાતા તત્ત્વં મે બ્રૂહિ કાશ્યપ।'
તસ્મૈ પ્રોવાચ ભગવાન્યથા તચ્છૃણુ પાર્થિવા॥ 1-92-31 (3996)
કણ્વ ઉવાચ। 1-92-32x (577)
તપ્યમાનઃ કિલ પુરા વિશ્વામિત્રો મહત્તપઃ।
સુભૃશં તાપયામાસ શક્રં સુરગણેશ્વરમ્॥ 1-92-32 (3997)
તપસા દીપ્તવીર્યોઽયં સ્થાનાન્માં ચ્યાવયેદિતિ।
ભીતઃ પુરન્દરસ્તસ્માન્મેનકામિદમબ્રવીત્॥ 1-92-33 (3998)
ગુણૈરપ્સરસાં દિવ્યૈર્મેનકે ત્વં વિશિષ્યસે।
શ્રેયો મે કુરુ કલ્યાણિ યત્ત્વાં વક્ષ્યામિ તચ્છૃણુ॥ 1-92-34 (3999)
અસાવાદિત્યશઙ્કાશો વિશ્વામિત્રો મહાતપાઃ।
તપ્યમાનસ્તપો ઘોરં મમ કમ્પયતે મનઃ॥ 1-92-35 (4000)
મેનકે તવ ભારોઽયં વિશ્વામિત્રઃ સુમધ્યમે।
શંસિતાત્મા સુદુર્ધર્ષ ઉગ્રે તપસિ વર્તતે॥ 1-92-36 (4001)
સ માં ન ચ્યાવયેત્સ્થાનાત્તં વૈ ગત્વા પ્રલોભય।
ચર તસ્ય તપોવિઘ્નં કુરુ મે પ્રિયમુત્તમમ્॥ 1-92-37 (4002)
રૂપયૌવનમાધુર્યચેષ્ટિતસ્મિતભાષણૈઃ।
લોભયિત્વા વરારોહે તપસસ્તં નિવર્તય॥ 1-92-38 (4003)
મેનકોવાચ। 1-92-39x (578)
મહાતેજાઃ સ ભગવાંસ્તથૈવ ચ મહાતપાઃ।
કોપનશ્ચ તથા હ્યેનં જાનાતિ ભગવાનપિ॥ 1-92-39 (4004)
તેજસ્તપસશ્ચૈવ કોપસ્ય ચ મહાત્મનઃ।
ત્વમપ્યુદ્વિજસે યસ્ય નોદ્વિજેયમહં કથમ્॥ 1-92-40 (4005)
મહાભાગં વસિષ્ઠં યઃ પુત્રૈરિષ્ટૈર્વ્યયોજયત્।
ક્ષત્રજાતશ્ચ યઃ પૂર્વમભવદ્બ્રાહ્મણો બલાત્॥ 1-92-41 (4006)
શૌચાર્થં યો નદીં ચક્રે દુર્ગમાં બહુભિર્જલૈઃ।
યાં તાં પુણ્યતમાં લોકે કૌશિકીતિ વિદુર્જનાઃ॥ 1-92-42 (4007)
બભાર યત્રાસ્ય પુરા કાલે દુર્ગે મહાત્મનઃ।
દારાન્મતઙ્ગો ધર્માત્મા રાજર્ષિર્વ્યાધતાં ગતઃ॥ 1-92-43 (4008)
અતીતકાલે દુર્ભિક્ષે અભ્યેત્ય પુનરાક્ષમમ્।
મુનિઃ પારેતિ નદ્યા વૈ નામ ચક્રે તદા પ્રભુઃ॥ 1-92-44 (4009)
મતઙ્ગં યાજયાઞ્ચક્રે યત્ર પ્રીતમનાઃ સ્વયમ્।
ત્વં ચ સોમં ભયાદ્યસ્ય ગતઃ પાતું સુરેશ્વર॥ 1-92-45 (4010)
ચકારાન્યં ચ લોકં વૈ ક્રુદ્ધો નક્ષત્રસંપદા।
પ્રતિશ્રવણપૂર્વાણિ નક્ષત્રાણિ ચકાર યઃ।
ગુરુશાપહતસ્યાપિ ત્રિશઙ્કોઃ શરણં દદૌ॥ 1-92-46 (4011)
બ્રહ્મર્ષિશાપં રાજર્ષિઃ કથં મોક્ષ્યતિ કૌશિકઃ।
અવમત્ય તદા દેવૈર્યજ્ઞાઙ્ગં તદ્વિનાશિતમ્॥ 1-92-47 (4012)
અન્યાનિ ચ મહાતેજા યજ્ઞાઙ્ગાન્યસૃજત્પ્રભુઃ।
નિનાય ચ તદા સ્વર્ગં ત્રિશઙ્કું સ મહાતપાઃ॥ 1-92-48 (4013)
એતાનિ યસ્ય કર્માણિ તસ્યાહં ભૃશમુદ્વિજે।
યથાઽસૌ ન દહેત્ક્રુદ્ધસ્તથાઽઽજ્ઞાપય માં વિભો॥ 1-92-49 (4014)
તેજસા નિર્દહેલ્લોકાન્કમ્પયેદ્ધરણીં પદા।
સંક્ષિપેચ્ચ મહામેરું તૂર્ણમાવર્તયેદ્દિશઃ॥ 1-92-50 (4015)
તાદૃશં તપસા યુક્તં પ્રદીપ્તમિવ પાવકમ્।
કથમસ્મદ્વિધા નારી જિતેન્દ્રિયમભિસ્પૃશેત્॥ 1-92-51 (4016)
હુતાશનમુખં દીપ્તં સૂર્યચન્દ્રાક્ષિતારકમ્।
કાલજિહ્વં સુરશ્રેષ્ઠ કથમસ્મદ્વિધા સ્પૃશેત્॥ 1-92-52 (4017)
યમશ્ચ સોમશ્ચ મહર્ષયશ્ચ
સાધ્યા વિશ્વે વાલસ્વિલ્યાશ્ચ સર્વે।
એતેઽપિ યસ્યોદ્વિજન્તે પ્રભાવા-
ત્તસ્માત્કસ્માન્માદૃશી નોદ્વિજેત॥ 1-92-53 (4018)
ત્વયૈવમુક્તા ચ કથં સમીપ-
મૃષેર્ન ગચ્છેયમહં સુરેન્દ્ર।
રક્ષાં ચ મે ચિન્તય દેવરાજ
યથા ત્વદર્થં રક્ષિતાઽહં ચરેયમ્॥ 1-92-54 (4019)
કામં તુ મે મારુતસ્તત્ર વાસઃ
પ્રક્રીડિતાયા વિવૃણોતુ દેવ।
ભવેચ્ચ મે મન્મથસ્તત્ર કાર્યે
સહાયભૂતસ્તુ તવ પ્રસાદાત્॥ 1-92-55 (4020)
વનાચ્ચ વાયુઃ સુરભિઃ પ્રવાયા-
ત્તસ્મિન્કાલે તમૃષિં લોભયન્ત્યાઃ।
તથેત્યુક્ત્વા વિહિતે ચૈવ તસ્મિં-
સ્તતો યયૌ સાઽઽશ્રમં કૌશિકસ્ય॥ ॥ 1-92-56 (4021)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ દ્વિનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 92 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-92-23 હસતી હસન્તી॥ 1-92-30 અભ્યચોદયત્ પૃષ્ટવાન્॥ 1-92-43 બભાર પોષિતવાન્। મતઙ્ગસ્ત્રિશઙ્કુઃ॥ 1-92-44 આશ્રમમભ્યેત્ય તપસ્તપ્ત્વેતિ શેષઃ। નદ્યાઃ કૌશિક્યાઃ॥ 1-92-49 તસ્ય તસ્માત્॥ 1-92-50 આવર્તયેદેકીકુર્યાત્॥ 1-92-52 સૂર્યચન્દ્રાવેવાક્ષ્ણોઃ સંબન્ધિની તારકે યસ્ય તાવપિ ભ્રૂભઙ્ગમાત્રેણ સ્રષ્ટું સમર્થ ઇત્યર્થઃ॥ 1-92-55 પ્રક્રીડિતાયાઃ પ્રકૃષ્ટં ક્રીડિતં યસ્યાઃ। વિવૃણોતુ અપસારયતુ॥ દ્વિનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 92 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 093
॥ શ્રીઃ ॥
1.93. અધ્યાયઃ 093
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
વિશ્વામિત્રાન્મેનકાયાં શકુન્તલાયા જન્મકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-93-0 (4022)
કણ્વ ઉવાચ। 1-93-0x (579)
એવમુક્તસ્તયા શક્રઃ સંદિદેશ સદાગતિમ્।
પ્રાતિષ્ઠત તદા કાલે મેનકા વાયુના સહ॥ 1-93-1 (4023)
અથાપશ્યદ્વરારોહા તપસા દગ્ધકિલ્બિષમ્।
મિશ્વામિત્રં તપ્યમાનં મેનકા ભીરુરાશ્રમે॥ 1-93-2 (4024)
અભિવાદ્ય તતઃ સા તં પ્રાક્રીડદૃષિસન્નિધૌ।
અપોવાહ ચ વાસોઽસ્યા મારુતઃ શશિસંનિભમ્॥ 1-93-3 (4025)
સાગચ્છત્ત્વરિતા ભૂમિં વાસસ્તદભિલિપ્સતી।
કુત્સયન્તીવ સવ્રીડં મારુતં વરવર્ણિની॥ 1-93-4 (4026)
પશ્યતસ્તસ્ય રાજર્ષેરપ્યગ્નિસમતેજસઃ।
વિશ્વામિત્રસ્તતસ્તાં તુ વિષમસ્થામનિન્દિતામ્॥ 1-93-5 (4027)
ગૃદ્ધાં વાસસિ સંભ્રાન્તાં મેનકાં મુનિસત્તમઃ।
અનિર્દેશ્યવયોરૂપામપશ્યદ્વિવૃતાં તદા॥ 1-93-6 (4028)
તસ્યા રૂપગુણાન્દૃષ્ટ્વા સ તુ વિપ્રર્ષભસ્તદા।
ચકાર ભાવં સંસર્ગે તયા કામવશં ગતઃ॥ 1-93-7 (4029)
ન્યમન્ત્રયત ચાપ્યેનાં સા ચાપ્યૈચ્છદનિન્દિતા।
તૌ તત્ર સુચિરં કાલમુભૌ વ્યવહરતાં તદા॥ 1-93-8 (4030)
રમમાણૌ યથાકામં યતૈકદિવસં તથા।
`એવં વર્ષસહસ્રાણામતીતં નાન્વચિન્તયત્॥ 1-93-9 (4031)
કામક્રોધાવજિતવાન્મુનિર્નિત્યં સમાહિતઃ।
ચિરાર્જિતસ્ય તપસઃ ક્ષયં સ કૃતવાન્મુનિઃ॥ 1-93-10 (4032)
તપસઃ સંક્ષયાદેવ મુનિર્મોહં સમાવિશત્।
મોહાભિભૂતઃ ક્રોધાત્મા ગ્રસન્મૂલફલાન્મુનિઃ॥ 1-93-11 (4033)
પાદૈર્જલરવં કૃત્વા અન્તર્દ્વીપે કુટીં ગતઃ।
મેનકા ગન્તુકામા તુ શુશ્રાવ જલનિસ્વનમ્॥ 1-93-12 (4034)
તપસા દીપ્તવીર્યોઽસાવાકાશાદેતિ યાતિ ચ।
અદ્ય સંજ્ઞાં વિજાનામિ યયાઽદ્ય તપસઃ ક્ષયઃ॥ 1-93-13 (4035)
ગન્તું ન યુક્તમિત્યુક્ત્વા ઋતુસ્નાતાથ મેનકા।
કામરાગાભિભૂતસ્ય મુનેઃ પાર્સ્વં જગામ હ॥' 1-93-14 (4036)
જનયામાસ સ મુનિર્મેનકાયાં શકુન્તલામ્।
પ્રસ્થે હિમવતો રમ્યે માલિનીમભિતો નદીમ્॥ 1-93-15 (4037)
`દેવગર્ભોપમાં બાલાં સર્વાભરણભૂષિતામ્।
શયાનાં શયને રમ્યે મેનકા વાક્યમબ્રવીત્॥ 1-93-16 (4038)
મહર્ષેરુગ્રતપસસ્તેજસ્ત્વમસિ ભામિનિ।
તસ્માત્સ્વર્ગં ગમિષ્યામિ દેવકાર્યાર્થમાગતા॥' 1-93-17 (4039)
જાતમુત્સૃજ્ય તં ગર્ભં મેનકા માલિનીમનુ।
કૃતકાર્યા તતસ્તૂર્ણમગચ્છચ્છક્રસંસદમ્॥ 1-93-18 (4040)
તં વને વિજને ગર્ભં સિંહવ્યાઘ્રસમાકુલે।
દૃષ્ટ્વા શયાનં શકુનાઃ સમન્તાત્પર્યવારયન્।
નેમાં હિંસ્યુર્વને બાલાં ક્રવ્યાદા માંસગૃદ્ધિનઃ॥ 1-93-19 (4041)
પર્યરક્ષન્ત તાં તત્ર શકુન્તા મેનકાત્મજામ્।
ઉપસ્પ્રષ્ટું ગતશ્ચાહમપશ્યં શયિતામિમામ્॥ 1-93-20 (4042)
નિર્જને વિપિને રમ્યે શકુન્તૈઃ પરિવારિતામ્।
`માં દૃષ્ટ્વૈવાભ્યપદ્યન્ત પાદયોઃ પતિતા દ્વિજાઃ।
અબ્રુઞ્શકુનાઃ સર્વે કલં મધુરભાષિણઃ॥ 1-93-21 (4043)
વિશ્વામિત્રસુતાં બ્રહ્મન્ન્યાસભૂતાં ભરસ્વ વૈ।
કામક્રોધાવજિતવાન્સખા તે કૌશિકીં ગતઃ॥ 1-93-22 (4044)
તસ્માત્પોષય તત્પુત્રીં દયાવાનિતિ તેઽબ્રુવન્।
સર્વભૂતરુતજ્ઞોઽહં દયાવાન્સર્વજન્તુષુ॥' 1-93-23 (4045)
આનયિત્વા તતશ્ચૈનાં દુહિતૃત્વે ન્યવેશયમ્॥ 1-93-24 (4046)
શરીરકૃત્પ્રાણદાતા યસ્ય ચાન્નાનિ ભુઞ્જતે।
ક્રમેણૈતે ત્રયોઽપ્યુક્તાઃ પિતરો ધર્મશાસને॥ 1-93-25 (4047)
નિર્જને તુ વને યસ્માચ્છકુન્તૈઃ પરિવારિતા।
શકુન્તલેતિ નામાસ્યાઃ કૃતં ચાપિ તતો મયા॥ 1-93-26 (4048)
એવં દુહિતરં વિદ્ધિ મમ વિપ્ર શકુન્તલામ્।
શકુન્તલા ચ પિતરં મન્યતે મામનિન્દિતા॥ 1-93-27 (4049)
શકુન્તલોવાચ। 1-93-28x (580)
એતદાચષ્ટ પૃષ્ટઃ સન્મમ જન્મ મહર્ષયે।
સુતાં કણ્વસ્ય મામેવં વિદ્ધિ ત્વં મનુજાધિપ॥ 1-93-28 (4050)
કણ્વં હિ પિતરં મન્યે પિતરં સ્વમજાનતી।
ઇતિ તે કથિતં રાજન્યથાવૃત્તં શ્રુતં મયા॥ ॥ 1-93-29 (4051)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ત્રિનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 93 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-93-1 સદાગતિમ્ વાયુમ્॥ 1-93-6 ગૃદ્ધાં સક્તામ્। વિવૃતામનાચ્છાદિતામ્॥ 1-93-8 ન્યમન્ત્રયત એહીત્યાકારિતવાન્। વ્યહરતાં વિહારં ચક્રતુઃ॥ 1-93-20 ઉપસ્પ્રષ્ટું આચમનાદિકં કર્તુમ્॥ 1-93-25 શરીરકૃન્નિષેક્તા। પ્રાણદાતાઽભયપ્રદઃ॥ ત્રિનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 93 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 094
॥ શ્રીઃ ॥
1.94. અધ્યાયઃ 094
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સમયબન્ધપૂર્વકં ગાન્ધર્વેણ વિવાહેન શકુન્તલાપાણિગ્રહણમ્॥ 1 ॥ કણ્વસ્ય સ્વાશ્રમં પ્રતિ પ્રત્યાગમનમ્॥ 2 ॥ કણ્વશકુન્તલાસંવાદઃ॥ 3 ॥ કણ્વાચ્છકુન્તલાયા વરલાભઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-94-0 (4052)
દુષ્યન્ત ઉવાચ। 1-94-0x (581)
સુવ્યક્તં રાજપુત્રી ત્વં યથા કલ્યાણિ ભાષસે।
ભાર્યા મે ભવ સુશ્રોણિ બ્રૂહિ કિં કરવાણિ તે॥ 1-94-1 (4053)
સુવર્ણમાલાં વાસાંસિ કુણ્ડલે પરિહાટકે।
નાનાપત્તનજે શુભ્રે મણિરત્ને ચ શોભને॥ 1-94-2 (4054)
આહરામિ તવાદ્યાહં નિષ્કાદીન્યજિનાનિ ચ।
સર્વં રાજ્યં તવાદ્યાસ્તુ ભાર્યા મે ભવ શોભને॥ 1-94-3 (4055)
ગાન્ધર્વેણ ચ માં ભીરુ વિવાહેનૈહિ સુન્દરિ।
વિવાહાનાં હિ રમ્ભોરુ ગાન્ધર્વઃ શ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે॥ 1-94-4 (4056)
શકુન્તલોવાચ। 1-94-5x (582)
ફલાહારો ગતો રાજન્પિતા મે ઇત આશ્રમાત્।
મુહૂર્તં સંપ્રતીક્ષસ્વ સ માં તુભ્યં પ્રદાસ્યતિ॥ 1-94-5 (4057)
`પિતા હિ મે પ્રભુર્નિત્યં દૈવતં પરમં મમ।
યસ્મૈ માં દાસ્યતિ પિતા સ મે ભર્તા ભવિષ્યતિ॥ 1-94-6 (4058)
પિતા રક્ષતિ કૌમારે ભર્તા રક્ષતિ યૌવને।
પુત્રસ્તુ સ્થાવિરે ભાવે ન સ્ત્રી સ્વાતન્ત્ર્યમર્હતિ॥ 1-94-7 (4059)
સમન્યમાના રાજેન્દ્ર પિતરં મે તપસ્વિનમ્।
અધર્મેણ હિ ધર્મિષ્ઠ કથં વરમુપાસ્મહે॥ 1-94-8 (4060)
દુષ્યન્ત ઉવાચ। 1-94-9x (583)
મામૈવં વદ કલ્યાણિ તપોરાશિં દમાત્મકમ્। 1-94-9 (4061)
શકુન્તલોવાચ।
મન્યુપ્રહરણા વિપ્રા ન વિપ્રાઃ શસ્ત્રપાણયઃ॥ 1-94-9x (584)
મન્યુના ઘ્નન્તિ તે શત્રૂન્વજ્રેણેન્દ્ર ઇવાસુરાન્।
અગ્નિર્દહતિ તેજોભિઃ સૂર્યો દહતિ રશ્મિભિઃ॥ 1-94-10 (4062)
રાજા દહતિ દણ્ડેન બ્રાહ્મણો મન્યુના દહેત્।
ક્રોધિતા મન્યુના ઘ્નન્તિ વજ્રપાણિરિવાસુરાન્॥ 1-94-11 (4063)
દુષ્યન્ત ઉવાચ। 1-94-12x (585)
જાને ભદ્રે મહર્ષિં તં તસ્ય મન્યુર્ન વિદ્યતે।'
ઇચ્છામિ ત્વાં વરારોહે ભજમાનામનિન્દિતે।
ત્વદર્થં માં સ્થિતં વિદ્ધિ ત્વદ્ગતં હિ મનો મમ॥ 1-94-12 (4064)
આત્મનો બન્ધુરાત્મૈવ ગતિરાત્મૈવ ચાત્મનઃ।
આત્મનૈવાત્મનો દાનં કર્તુમર્હસિ ધર્મતઃ॥ 1-94-13 (4065)
અષ્ટાવેવ સમાસેન વિવાહા ધર્મતઃ સ્મૃતાઃ।
બ્રાહ્મો દૈવસ્તથૈવાર્ષઃ પ્રાજાપત્યસ્તથાઽઽસુરઃ॥ 1-94-14 (4066)
ગાન્ધર્વો રાક્ષસશ્ચૈવ પૈશાચશ્ચાષ્ટમઃ સ્મૃતઃ।
તેષાં ધર્મ્યાન્યથાપૂર્વં મનુઃ સ્વાયંભુવોઽબ્રવીત્॥ 1-94-15 (4067)
પ્રશસ્તાંશ્ચતુરઃ પૂર્વાન્બ્રાહ્મણસ્યોપધારય।
ષડાનુપૂર્વ્યા ક્ષત્રસ્ય વિદ્ધિ ધર્મ્યાનનિન્દિતે॥ 1-94-16 (4068)
રાજ્ઞાં તુ રાક્ષસોઽપ્યુક્તો વિટ્શૂદ્રેષ્વાસુરઃ સ્મૃતઃ।
પઞ્ચાનાં તુ ત્રયો ધર્મ્યા અધર્મ્યૌ દ્વૌ સ્મૃતાવિહ॥ 1-94-17 (4069)
પૈશાચ આસુરશ્ચૈવ ન કર્તવ્યૌ કદાચન।
અનેન વિધિના કાર્યો ધર્મસ્યૈષા ગતિઃ સ્મૃતા॥ 1-94-18 (4070)
ગાન્ધર્વરાક્ષસૌ ક્ષત્રે ધર્મ્યૌ તૌ મા વિશઙ્કિથાઃ।
પૃથગ્વા યદિ વા મિશ્રૌ કર્તવ્યૌ નાત્ર સંશયઃ॥ 1-94-19 (4071)
સા ત્વં મમ સકામસ્ય સકામા વરવર્ણિની।
ગાન્ધર્વેણ વિવાહેન ભાર્યા ભવિતુમર્હસિ॥ 1-94-20 (4072)
શકુન્તલોવાચ। 1-94-21x (586)
યદિ ધર્મપથસ્ત્વેવ યદિ ચાત્મા પ્રભુર્મમ।
પ્રદાને પૌરવશ્રેષ્ઠ શૃણુ મે સમયં પ્રભો॥ 1-94-21 (4073)
સત્યં મે પ્રતિજાનીહિ યથા વક્ષ્યામ્યહં રહઃ।
મયિ જાયેત યઃ પુત્રઃ સ ભવેત્ત્વદનન્તરઃ॥ 1-94-22 (4074)
યુવરાજો મહારાજ સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે।
યદ્યેતદેવં દુષ્યન્ત અસ્તુ મે સઙ્ગમસ્ત્વયા॥ 1-94-23 (4075)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-94-24x (587)
`તસ્યાસ્તુ સર્વં સંશ્રુત્ય યથોક્તં સ વિશાંપતિઃ।
દુષ્યન્તઃ પુનરેવાહ યદ્યદિચ્છસિ તદ્વદ॥ 1-94-24 (4076)
શકુન્તલોવાચ। 1-94-25x (588)
ખ્યાતો લોકપ્રવાદોયં વિવાહ ઇતિ શાસ્ત્રતઃ।
વૈવાહિકીં ક્રિયાં સન્તઃ પ્રશંસન્તિ પ્રજાહિતામ્॥ 1-94-25 (4077)
લોકપ્રવાદશાન્ત્યર્થં વિવાહં વિધિના કુરુ।
સન્ત્યત્ર યજ્ઞપાત્રાણિ દર્ભાઃ સુમનસોઽક્ષતાઃ॥ 1-94-26 (4078)
યથા યુક્તો વિવાહઃ સ્યાત્તથા યુક્તા પ્રજા ભવેત્।
તસ્માદાજ્યં હવિર્લાજાઃ સિકતા બ્રાહ્મણાસ્તવ॥ 1-94-27 (4079)
વૈવાહિકાનિ ચાન્યાનિ સમસ્તાનીહ પાર્થિવ।
દુરુક્તમપિ રાજેન્દ્ર ક્ષન્તવ્યં ધર્મકારણાત્॥ 1-94-28 (4080)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।' 1-94-29x (589)
એવમસ્ત્વિતિ તાં રાજા પ્રત્યુવાચાવિચારયન્।
અપિ ચ ત્વાં હિ નેષ્યામિ નગરં સ્વં શુચિસ્મિતે॥ 1-94-29 (4081)
યથા ત્વમર્હા સુશ્રોણિ મન્યસે તદ્બ્રવીમિ તે।
એવમુક્ત્વા સ રાજર્ષિસ્તામનિન્દિતગામિનીમ્॥ 1-94-30 (4082)
`પુરોહિતં સમાહૂય વચનં યુક્તમબ્રવીત્।
રાજપુત્ર્યા યદુક્તં વૈ ન વૃથા કર્તુમુત્સહે॥ 1-94-31 (4083)
ક્રિયાહીનો હિ ન ભવેન્મમ પુત્રો મહાદ્યુતિઃ।
તથા કુરુષ્વ શાસ્ત્રોક્તં વિવાહં મા ચિરંકુરુ॥ 1-94-32 (4084)
એવમુક્તો નૃપતિના દ્વિજઃ પરમયન્ત્રિતઃ।
શોભનં રાજરાજેતિ વિધિના કૃતવાન્દ્વિજઃ॥ 1-94-33 (4085)
શાસનાદ્વિપ્રમુખ્યસ્ય કૃતકૌતુકમઙ્ગલઃ।'
જગ્રાહ વિધિવત્પાણાવુવાસ ચ તયા સહ॥ 1-94-34 (4086)
વિશ્વાસ્ય ચૈનાં સ પ્રાયાદબ્રવીચ્ચ પુનઃ પુનઃ।
પ્રેષયિષ્યે તવાર્થાય વાહિનીં ચતુરઙ્ગિણીમ્॥ 1-94-35 (4087)
`ત્રૈવિદ્યવૃદ્ધૈઃ સહિતાં નાનારાજજનૈઃ સહ।
શિબિકાસહસ્રૈઃ સહિતા વયમાયાન્તિ બાન્ધવાઃ॥ 1-94-36 (4088)
મૂકાશ્ચૈવ કિરાતાશ્ચ કુબ્જા વામનકૈઃ સહ।
સહિતાઃ કઞ્ચુકિવરૈર્વાહિની સૂતમાગધૈઃ॥ 1-94-37 (4089)
શઙ્ખદુન્દુભિનિર્ઘોષૈર્વનં ચ સમુપૈષ્યતિ।
તથા ત્વામાનયિષ્યામિ નગરં સ્વં શુચિસ્મિતે॥ 1-94-38 (4090)
અન્યથા ત્વાં ન નેષ્યામિ સ્વનિવેશમસત્કૃતામ્।
સર્વમઙ્ગલસત્કારૈઃ સુભ્રુ સત્યં કરોમિ તે॥ 1-94-39 (4091)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-94-40x (590)
એવમુક્ત્વા સ રાજર્ષિસ્તામનિન્દિતગામિનીમ્।
પરિષ્વજ્ય ચ બાહુભ્યાં સ્મિતપૂર્વમુદૈક્ષત॥ 1-94-40 (4092)
પ્રદક્ષિણીકૃતાં દેવીં પુનસ્તાં પરિષસ્વજે।
શકુન્તલા સા સુમુખી પપાત નૃપપાદયોઃ॥ 1-94-41 (4093)
તાં દેવીં પુનરુત્થાપ્ય મા શુચેતિ પુનઃ પુનઃ।
શપેયં સુકૃતેનૈવ પ્રાપયિષ્યે નૃપાત્મજે॥' 1-94-42 (4094)
ઇતિ તસ્યાઃ પ્રતિશ્રુત્ય સ નૃપો જનમેજય।
મનસા ચિન્તયન્પ્રાયાત્કાશ્યપં પ્રતિ પાર્થિવ॥ 1-94-43 (4095)
ભગવાંસ્તપસા યુક્તઃ શ્રુત્વા કિં નુ કરિષ્યતિ।
તં ન પ્રસાદ્યાગતોઽહં પ્રસીદેતિ દ્વિજોત્તમમ્।
એવં સંચિન્તયન્નેવ પ્રવિવેશ સ્વકં પુરમ્॥ 1-94-44 (4096)
તતો મુહૂર્તે યાતે તુ કણ્વોઽપ્યાશ્રમમાગમત્।
શકુન્તલા ચ પિતરં હ્રિયા નોપજગામ તમ્॥ 1-94-45 (4097)
`શઙ્કિતેવ ચ વિપ્રર્ષિમુપચક્રામ સા શનૈઃ।
તતોઽસ્ય ભારં જગ્રાહ આસનં ચાપ્યકલ્પયત્॥ 1-94-46 (4098)
પ્રાક્ષાલયચ્ચ સા પાદૌ કાશ્યપસ્ય મહાત્મનઃ।
ન ચૈનં લજ્જયાઽશક્નોદક્ષિભ્યામભિવીક્ષિતુમ્॥ 1-94-47 (4099)
શકુન્તલા ચ સવ્રીડા તમૃષિં નાભ્યભાષત।
તસ્માત્સ્વધર્માત્સ્ખલિતા ભીતા સા ભરતર્ષભ॥ 1-94-48 (4100)
અભવદ્દોષદર્શિત્વાદ્બ્રહ્મચારિણ્યયન્ત્રિતા।
સ તદા વ્રીડિતાં દૃષ્ટ્વા ઋષિસ્તાં પ્રત્યભાષત॥ 1-94-49 (4101)
કણ્વ ઉવાચ। 1-95-50x (591)
સવ્રીડૈવ ચ દીર્ઘાયુઃ પુરેવ ભવિતા ન ચ।
વૃત્તં કથય રમ્ભોરુ મા ત્રાસં ચ પ્રકલ્પય॥ 1-94-50 (4102)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-94-51x (592)
તતઃ પ્રક્ષાલ્ય પાદૌ સા વિશ્રાન્તં પુનરબ્રવીત્।
નિધાય કામં તસ્યર્ષેઃ કન્દાનિ ચ ફલાનિ ચ॥ 1-94-51 (4103)
તતઃ સંવાહ્ય પાદૌ સા વિશ્રાન્તં વેદિમધ્યમા।
શકુન્તલા પૌરવાણાં દુષ્યન્તં જગ્મુષી પતિમ્॥ 1-94-52 (4104)
તતઃ કૃચ્છ્રાદતિશુભા સવ્રીડા શ્રમતી તદા।
સગદ્ગદમુવાચેદં કાશ્યપં સા શુચિસ્મિતા॥ 1-94-53 (4105)
શકુન્તલોવાચ। 1-94-54x (593)
રાજા તાતાજગામેહ દુષ્યન્ત ઇલિલાત્મજઃ।
મયા પતિર્વૃતો યોઽસૌ દૈવયોગાદિહાગતઃ॥ 1-94-54 (4106)
તસ્ય તાત પ્રસીદ ત્વં ભર્તા મે સુમહાયશાઃ।
અતઃ સર્વં તુ યદ્વૃત્તં દિવ્યજ્ઞાનેન પશ્યસિ॥ 1-94-55 (4107)
અભયં ક્ષત્રિયકુલે પ્રસાદં કર્તુમર્હસિ। 1-94-56 (4108)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
ચક્ષુષા સ તુ દિવ્યેન સર્વં વિજ્ઞાય કાશ્યપઃ॥ 1-94-56x (594)
તતો ધર્મિષ્ઠતાં મત્વા ધર્મે ચાસ્ખલિતં મનઃ।
ઉવાચ ભગવાન્પ્રીતસ્તદ્વૃત્તં સુમહાતપાઃ॥ 1-94-57 (4109)
કણ્વ ઉવાચ। 1-94-58x (595)
એવમેતન્મયા જ્ઞાતં દૃષ્ટં દિવ્યેન ચક્ષુષા।
ત્વયાઽદ્ય રાજાન્વયયા મામનાદૃત્ય યત્કૃતમ્'॥ 1-94-58 (4110)
પુંસા સહ સમાયોગો ન સ ધર્મોપઘાતકઃ।
ન ભયં વિદ્યતે ભદ્રે મા શુચઃ સુકૃતં કૃતમ્॥ 1-94-59 (4111)
ક્ષત્રિયસ્ય તુ ગાન્ધર્વો વિવાહઃ શ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે।
સકામાયાઃ સકામેન નિમન્ત્રઃ શ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે॥ 1-94-60 (4112)
`કિં પુનર્વિધિવત્કૃત્વા સુપ્રજસ્ત્વમવાપ્સ્યસિ।'
ધર્માત્મા ચ મહાત્મા ચ દુષ્યન્તઃ પુરુષોત્તમઃ॥ 1-94-61 (4113)
અભ્યાગચ્છત્પતિર્યસ્ત્વાં ભજમાનાં શકુન્તલે।
મહાત્મા જનિતા લોકે પુત્રસ્તવ મહાયશાઃ॥ 1-94-62 (4114)
સ ચ સર્વાં સમુદ્રાન્તાં કૃત્સ્નાં ભોક્ષ્યતિ મેદિનીમ્।
પરં ચાભિપ્રયાતસ્ય ચક્રં તસ્ય મહાત્મનઃ॥ 1-94-63 (4115)
ભવિષ્યત્યપ્રતિહતં સતતં ચક્રવર્તિનઃ।
પ્રસન્ન એવ તસ્યાહં ત્વકૃતે વરવર્ણિનિ॥ 1-94-64 (4116)
ઋતવો બહવસ્તે વૈ ગતા વ્યર્થાઃ શુચિસ્મિતે।
સાર્થકં સાંપ્રતં હ્યેતન્ન ચ પાપ્માસ્તિ તેઽનઘે।
ગૃહાણ ચ વરં મત્તસ્તત્કૃતે યદભીપ્સિતમ્॥ 1-94-65 (4117)
શકુન્તલોવાચ। 1-94-66x (596)
મયા પતિર્વૃતો યોઽસૌ દુષ્યન્તઃ પુરુષોત્તમઃ।
મમ ચૈવ પતિર્દૃષ્ટો દેવતાનાં સમક્ષતઃ।
તસ્મૈ સસચિવાય ત્વં પ્રસાદં કર્તુમર્હસિ॥ 1-94-66 (4118)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-94-67x (597)
ઇત્યેવમુક્ત્વા મનસા પ્રણિધાય મનસ્વિની।
તતો ધર્મિષ્ઠતાં વવ્રે રાજ્યે ચાસ્ખલનં તથા॥ 1-94-67 (4119)
શકુન્તલાં પૌરવાણાં દુષ્યન્તહિતકામ્યયા।
`એવમસ્ત્વિતિ તાં પ્રાહ કણ્વો ધર્મભૃતાં વરઃ॥ 1-94-68 (4120)
પસ્પર્શ ચાપિ પાણિભ્યાં સુતાં શ્રીમિવરૂપિણીમ્॥ 1-94-69 (4121)
કણ્વ ઉવાચ। 1-94-70x (598)
અદ્યપ્રભૃતિ દેવી ત્વં દુષ્યન્તસ્ય મહાત્મનઃ।
પતિવ્રતાનાં યા વૃત્તિસ્તાં વૃત્તિમનુપાલય॥ 1-94-70 (4122)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-94-71x (599)
ઇત્યેવમુક્ત્વા ધર્માત્મા તાં વિશુદ્ધ્યર્થમસ્પૃશત્।
સ્પૃષ્ટમાત્રે શરીરે તુ પરં હર્ષમવાપ સા॥' ॥ 1-94-71 (4123)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ચતુર્નવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 94 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-94-4 ગાન્ધર્વો વરવધ્વોરૈકમત્યેન કૃતઃ॥ 1-94-5 ફલાહારઃ ફળન્યાહર્તું ગતઃ॥ 1-94-17 પઞ્ચાનાં બ્રાહ્માદીનાં ત્રયો બ્રાહ્મદૈવપ્રાજાપત્યા ધર્મ્યાઃ। દ્વાવર્ષાસુરો કન્યાશુલ્કગ્રહણાદધર્મ્યૌ॥ 1-94-18 તયોરપ્યાસુરઃ પૈશાચવદત્યન્તં હેય ઇત્યાહ। પૈશાચ ઇતિ॥ 1-94-19 પરિશેષાદ્ગન્ધર્વરાક્ષસૌ ક્ષત્રિયસ્ય ધર્મ્યાવિત્યાહ ગાન્ધર્વેતિ॥ 1-94-42 શપેયં શપથં કુર્યામ્॥ ચતુર્નવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 94 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 095
॥ શ્રીઃ ॥
1.95. અધ્યાયઃ 095
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
શકુન્તલાયાઃ પુત્રોત્પત્તિઃ॥ 1 ॥ તસ્ય સર્વદમનેતિનામપ્રાપ્તિઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-95-0 (4124)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-95-0x (600)
પ્રતિજ્ઞાય ચ દુષ્યન્તે પ્રતિયાતે દિને દિને।
`ગર્ભશ્ચ વવૃધે તસ્યાં રાજપુત્ર્યાં મહાત્મનઃ॥' 1-95-1 (4125)
શકુન્તલા ચિન્તયન્તી રાજાનં કાર્યગૌરવાત્।
દિવારાત્રમનિદ્રૈવ સ્નાનભોજનવર્જિતા॥ 1-95-2 (4126)
રાજપ્રેષણિકા વિપ્રાશ્ચતુરઙ્ગબલાન્વિતાઃ।
અદ્ય શ્વો વા પરશ્વો વા સમાયાન્તીતિ નિસ્ચિતા॥ 1-95-3 (4127)
દિનાન્પક્ષાનૃતૂન્માસાનયનાનિ ચ સર્વશઃ।
ગણ્યમાનાનિ વર્ષાણિ વ્યતીયુસ્ત્રીણિ ભારત॥ 1-95-4 (4128)
ત્રિષુ વર્ષેષુ પૂર્ણેષુ ઋષેર્વચનગૌરવાત્।
ઋષિપત્ન્યઃ સુબહુશો હેતુમદ્વાક્યમબ્રુવન્॥ 1-95-5 (4129)
ઋષિપત્ન્ય ઊચુઃ। 1-95-6x (601)
શૃણુ ભદ્રે લોકવૃત્તં શ્રુત્વા યદ્રોચતે તવ।
તત્કુરુષ્વ હિતં દેવિ નાવમાન્યં ગુરોર્વચઃ॥ 1-95-6 (4130)
દેવાનાં દૈવતં વિષ્ણુર્વિપ્રાણામગ્નિર્બ્રહ્મ ચ।
નારીણાં દૈવતં ભર્તા લોકાનાં બ્રાહ્મણો ગુરુઃ॥ 1-95-7 (4131)
સૂતિકાલે પ્રસૂષ્વેતિ ભગવાંસ્તે પિતાઽબ્રવીત્।
કરિષ્યામીતિ કર્તવ્યં તદા તે સુકૃતં ભવેત્॥ 1-95-8 (4132)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-95-9x (602)
પત્નીનાં વચનં શ્રુત્વા સાધુ સાધ્વિત્યચિન્તયત્।'
ગર્ભં સુષાવ વામોરૂઃ કુમારમમિતૌજસમ્॥ 1-95-9 (4133)
ત્રિષુ વર્ષેષુ પૂર્ણેષુ પ્રાજાયત શકુન્તલા।
રૂપૌદાર્યગુણોપેતં દૌષ્યન્તિં જનમેજય॥ 1-95-10 (4134)
`જાતે' તસ્મિન્નન્તરિક્ષાત્પુષ્પવૃષ્ટિઃ પપાત હ।
દેવદુન્દુભયો નેદુર્નનૃતુશ્ચાપ્સરોગણાઃ॥ 1-95-11 (4135)
ગાયદ્ભિર્મધુરં તત્ર દેવૈઃ શક્રોઽભ્યુવાચ હ।
શકુન્તલે તવ સુતશ્ચક્રવર્તી ભવિષ્યતિ॥ 1-95-12 (4136)
બલં તેજશ્ચ રૂપં ચ ન સમં ભુવિ કેનચિત્।
આહર્તા વાજિમેધસ્ય શતસઙ્ખ્યસ્ય પૌરવઃ॥ 1-95-13 (4137)
અનેકારપિ સાહસ્રૈ રાજસૂયાદિભિર્મખૈઃ।
સ્વાર્થં બ્રાહ્મણસાત્કૃત્વા દક્ષિણામમિતાં દદત્॥ 1-95-14 (4138)
દેવતાનાં વચઃ શ્રુત્વા કણ્વાશ્રમનિવાસિનઃ।
સભાજયન્તઃ કણ્વસ્ય સુતાં સર્વે મહર્ષયઃ॥ 1-95-15 (4139)
શકુન્તલા ચ તચ્છ્રુત્વા પરં હર્ષમવાપ સા।
દ્વિજાનાહૂય મુનિભિઃ સત્કૃત્ય ચ મહાયશાઃ।' 1-95-16 (4140)
જાતકર્માદિસંસ્કારં કણ્વઃ પુણ્યવતાં વરઃ।
તસ્યાથ કારયામાસ વર્ધમાનસ્ય ચાસકૃત્॥ 1-95-17 (4141)
યથાવિધિ યથાન્યાયં ક્રિયાઃ સર્વાસ્ત્વકારયત્।
દન્તૈઃ શુક્લૈઃ શિખરિભિઃસિંહસંહનનોઽભવત્॥ 1-95-18 (4142)
ચક્રાઙ્કિતકરઃ શ્રીમાન્સ્વયં વિષ્ણુરિવાપરઃ।
`ચતુષ્કિષ્કુર્મહાતેજા મહામૂર્ધા મહાબલઃ॥' 1-95-19 (4143)
કુમારો દેવગર્ભાભઃ સ તત્રાશુ વ્યવર્ધત।
`ઋષેર્ભયાત્તુ દુષ્યન્તઃ સ્મરન્નૈવાહ્વયત્તદા॥ 1-95-20 (4144)
ગતે કાલે તુ મહતિ ન સસ્માર તપોધનામ્।'
ષડ્વર્ષેષુ તતો બાલઃ કણ્વાશ્રમપદં પ્રતિ॥ 1-95-21 (4145)
વ્યાઘ્રાન્સિંહાન્વરાહાંશ્ચ વૃકાંશ્ચ મહિષાંસ્તથા।
`ઋક્ષાંશ્ચાભ્યહનદ્વ્યાલાન્પદ્ભ્યામાશ્રમપીડકાન્॥ 1-95-22 (4146)
બલાદ્ભુજાભ્યાં સંગૃહ્ય બલવાન્સંનિયમ્ય ચ।'
બદ્ધ્વા વૃક્ષેષુ દૌષ્યન્તિરાશ્રમસ્ય સમન્તતઃ॥ 1-95-23 (4147)
આરુરોહ દ્રુમાંશ્ચૈવ ક્રીડન્સ્મ પરિધાવતિ।
`વનં ચ લોડયામાસ સિંહવ્યાઘ્રગણૈર્વૃતમ્॥ 1-95-24 (4148)
તતશ્ચ રાક્ષસાન્સર્વાન્પિશાચાંશ્ચ રિપૂન્રણે।
મુષ્ટિયુદ્ધેન તાન્હત્વા ઋષીનારાધયત્તદા॥ 1-95-25 (4149)
કશ્ચિદ્દિતિસુતસ્તં તુ હન્તુકામો મહાબલઃ।
વધ્યમાનાંસ્તુ દૈતેયાનમર્ષી તં સમભ્યયાત્॥ 1-95-26 (4150)
તમાગતં પ્રહસ્યૈવ બાહુભ્યાં પરિગૃહ્ય ચ।
દૃઢં ચાબધ્ય બાહુભ્યાં પીડયામાસ તં તદા॥ 1-95-27 (4151)
મર્દિતો ન શશાકાસ્માન્મોચિતું બલવત્તયા।
પ્રાક્રોશદ્ભૈરવં તત્ર દ્વારેભ્યો નિઃસૃતં ત્વસૃક્॥ 1-95-28 (4152)
તેન શબ્દેન વિત્રસ્તા મૃગાઃ સિંહાદયો ગણાઃ।
સુસ્રુવુશ્ચ શકૃન્મૂત્રમાશ્રમસ્થાશ્ચ સુસ્રુવુઃ॥ 1-95-29 (4153)
નિરસું જાનુભિઃ કૃત્વા વિસસર્જ ચ સોઽપતત્।
તદ્દૃષ્ટ્વા વિસ્મયં જગ્મુઃ કુમારસ્ય વિચેષ્ટિતમ્॥ 1-95-30 (4154)
નિત્યકાલં વધ્યમાના દૈતેયા રાક્ષસૈઃ સહ।
કુમારસ્ય ભયાદેવ નૈવ જગ્મુસ્તદાશ્રમમ્॥' 1-95-31 (4155)
તતોઽસ્ય નામ ચક્રુસ્તે કણ્વાશ્રમનિવાસિનઃ।
કણ્વેન સહિતાઃ સર્વે દૃષ્ટ્વા કર્માતિમાનુષમ્॥ 1-95-32 (4156)
અસ્ત્વયં સર્વદમનઃ સર્વં હિ દમયત્યસૌ।
સ સર્વદમનો નામ કુમારઃ સમપદ્યત॥ 1-95-33 (4157)
વિક્રમેણૌજસા ચૈવ બલેન ચ સમન્વિતઃ।
`અપ્રેષયતિ દુષ્યન્તે મહિષ્યાસ્તનયસ્ય ચ॥ 1-95-34 (4158)
પાણ્ડુભાવપરીતાઙ્ગીં ચિન્તયા સમભિપ્લુતામ્।
લમ્બાલકાં કૃશાં દીનાં તથા મલિનવાસસમ્॥ 1-95-35 (4159)
`શકુન્તલાં ચ સંપ્રેક્ષ્ય પ્રદધ્યૌ સ મુનિસ્તદા।
શાસ્ત્રાણિ સર્વવેદાશ્ચ દ્વાદશાબ્દસ્ય ચાભવન્'॥ ॥ 1-95-36 (4160)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ પઞ્ચનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 95 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 096
॥ શ્રીઃ ॥
1.96. અધ્યાયઃ 096
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
શકુન્તલાયા દુષ્યન્તં પ્રતિ પ્રેષયિતું કણ્વકૃત ઉપદેશઃ॥ 1 ॥ હાસ્તિનપુરગમનવિષયેકણ્વશકુન્તલાસર્વદમનાનાં વિવાદઃ॥ 2 ॥ કણ્વેન સ્વશિષ્યદ્વારા શકુન્તલાસર્વદમનયોર્હાસ્તિનપુરપ્રેષણમ્॥ 3 ॥ પુરપ્રવેશાન્નિર્વિણ્ણૈઃ શિષ્યૈઃ કણ્વાશ્રમં પ્રતિ નિવર્તનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-96-0 (4161)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-96-0x (603)
તં કુમારમૃષિર્દૃષ્ટ્વા કર્મ ચાસ્યાતિમાનુષમ્।
સમયો યૌવરાજ્યાય ઇત્યનુધ્યાય સ દ્વિજઃ॥ 1-96-1 (4162)
`શકુન્તલાં સમાહૂય કણ્વો વચનમબ્રવીત્। 1-96-2 (4163)
કણ્વ ઉવાચ।
શૃણુ ભદ્રે મમ સુતે મમ વાક્યં શુચિસ્મિતે॥ 1-96-2x (604)
પતિવ્રતાનાં નારીણાં વિશિષ્ટમિતિ ચોચ્યતે।
પતિશુશ્રૂષણં પૂર્વં મનોવાક્કાયચેષ્ટિતૈઃ॥ 1-96-3 (4164)
અનુજ્ઞાતા મયા પૂર્વં પૂજયૈતદ્વ્રતં તવ।
એતેનૈવ ચ વૃત્તેન પુણ્યાઁલ્લોકાનવાપ્ય ચ॥ 1-96-4 (4165)
તસ્યાન્તે માનુષે લોકે વિશિષ્ટાં તપ્સ્યસે શ્રિયમ્।
તસ્માદ્ભદ્રેઽદ્ય યાતવ્યં સમીપં પૌરવસ્ય હ॥ 1-96-5 (4166)
સ્વયં નાયાતિ મત્વા તે ગતં કાલં શુચિસ્મિતે।
ગત્વાઽઽરાધય રાજાનં દુષ્યન્તં હિતકામ્યયા॥ 1-96-6 (4167)
દૌષ્યન્તિં યૌવરાજ્યસ્થં દૃષ્ટ્વા પ્રીતિમવાપ્સ્યસિ।
દેવતાનાં ગુરૂણાં ચ ક્ષત્રિયાણાં ચ ભામિનિ॥ 1-96-7 (4168)
ભર્તૄણાં ચ વિશેષેમ હિતં સંગમનં ભવેત્।
તસ્માત્પુત્રિ કુમારેણ ગન્તવ્યં મત્પ્રિયેપ્સયા॥ 1-96-8 (4169)
પ્રતિવાક્યં ન દદ્યાસ્ત્વં શપિતા મમ પાદયોઃ॥ 1-96-9 (4170)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-96-10x (605)
એવમુક્ત્વા સુતાં તત્ર પૌત્રં કણ્વોઽભ્યભાષત।
પરિષ્વજ્ય ચ બાહુભ્યાં મૂર્ધ્ન્યુપાઘ્રાય પૌરવમ્॥ 1-96-10 (4171)
સોમવંશોદ્ભવો રાજા દુષ્યન્ત ઇતિ વિશ્રુતઃ।
તસ્યાગ્રમહિષી ચૈષા તવ માતા શુચિવ્રતા॥ 1-96-11 (4172)
ગન્તુકામા ભર્તૃપાર્શ્વં ત્વયા સહ સુમધ્યમા।
ગત્વાઽભિવાદ્ય રાજનં યૌવરાજ્યમવાપ્સ્યસિ॥ 1-96-12 (4173)
સ પિતા તવ રાજેન્દ્રસ્તસ્ય ત્વં વશગો ભવ।
પિતૃપૈતામહં રાજ્યમાતિષ્ઠસ્વ સ્વભાવતઃ॥ 1-96-13 (4174)
તસ્મિન્કાલે સ્વરાજ્યસ્થો મામનુસ્મર પૌરવ॥ 1-96-14 (4175)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-96-15x (606)
અભિવાદ્ય મુનેઃ પાદૌ પૌરવો વાક્યમબ્રવીત્।
ત્વં પિતા મમ વિપ્રર્ષે ત્વં માતા ત્વં ગતિશ્ચ મે॥ 1-96-15 (4176)
ન ચાન્યં પિતરં મન્યે ત્વામૃતે તુ મહાતપઃ।
તવ શુશ્રૂષણં પુણ્યમિહ લોકે પરત્ર ચ॥ 1-96-16 (4177)
શકુન્તલા ભર્તૃકામા સ્વયં યાતુ યથેષ્ટતઃ।
અહં સુશ્રૂષણપરઃ પાદમૂલે વસામિ વઃ॥ 1-96-17 (4178)
ક્રીડાં વ્યાલમૃગૈઃ સાર્ધં કરિષ્યે ન પુરા યથા।
ત્વચ્છાસનપરો નિત્યં સ્વાધ્યાયં ચ કરોમ્યહમ્॥ 1-96-18 (4179)
એવમુક્ત્વા તુ સંશ્લિષ્ય પાદૌ કણ્વસ્ય તિષ્ઠતઃ।
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા પ્રરુરોદ શકુન્તલા॥ 1-96-19 (4180)
સ્નેહાત્પિતુશ્ચ પુત્રસ્ય હર્ષશોકસમન્વિતા।
નિશામ્ય રુદતીમાર્તાં દૌષ્યન્તિર્વાક્યમબ્રવીત્॥ 1-96-20 (4181)
શ્રુત્વા ભગવતો વાક્યં કિં રોદિષિ શકુન્તલે।
ગન્તવ્યં કાલ્ય ઉત્થાય ભર્તૃપ્રીતિસ્વવાસ્તિ ચેત્॥ 1-96-21 (4182)
શકુન્તલોવાચ। 1-96-22x (607)
એકસ્તુ કુરુતે પાપં ફલં ભુઙ્ક્તે મહાજનઃ।
મયા નિવારિતો નિત્યં ન કરોષિ વચો મમ॥ 1-96-22 (4183)
નિઃસૃતાન્કુઞ્જરાન્નિત્યં બાહુભ્યાં સંપ્રમથ્ય વૈ।
વનં ચ લોડયન્નિત્યં સિંહવ્યાઘ્રગણૈર્વૃતમ્॥ 1-96-23 (4184)
એવંવિધાનિ ચાન્યાનિ કૃત્વા વૈ પુરુનન્દન।
રુષિતો ભગવાંસ્તાત તસ્માદાવાં વિવાસિતૌ॥ 1-96-24 (4185)
નાહં ગચ્છામિ દુષ્યન્તં નાસ્મિ પુત્ર હિતૈષિણી।
પાદમૂલે વસિષ્યામિ મહર્ષેર્ભાવિતાત્મનઃ॥ 1-96-25 (4186)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-96-26x (608)
એવમુક્ત્વા તુ રુદતી પપાત મુનિપાદયોઃ।
એવં વિલપતીં કણ્વશ્ચાનુનીય ચ હેતુભિઃ।
પુનઃ પ્રોવાચ ભગવાનાનૃશંસ્યાદ્ધિતં વચઃ॥ 1-96-26 (4187)
કણ્વ ઉવાચ। 1-96-27x (609)
શકુન્તલે શૃણુષ્વેદં હિતં પથ્યં ચ ભામિનિ।
પતિવ્રતાભાવગુણાન્હિત્વા સાધ્યં ન કિંચન॥ 1-96-27 (4188)
પ્રતિવ્રતાનાં દેવા વૈ તુષ્ટાઃ સર્વરપ્રદાઃ।
પ્રસાદં ચ કરિષ્યન્તિ આપદો મોક્ષયન્તિ ચ॥ 1-96-28 (4189)
પતિપ્રસાદાત્પુણ્યં ચ પ્રાપ્નુવન્તિ ન ચાશુભમ્।
તસ્માદ્ગત્વા તુ રાજાનમારાધય શુચિસ્મિતે॥ 1-96-29 (4190)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-96-30x (610)
શકુન્તલાં તથોક્ત્વા વૈ શાકુન્તલમથાબ્રવીત્।
દૌહિત્રો મમ પૌત્રસ્ત્વમિલિલસ્ય મહાત્મનઃ॥ 1-96-30 (4191)
શૃણુષ્વ વચનં સત્યં પ્રબ્રવીમિ તવાનઘ।
મનસા ભર્તૃકામા વૈ વાગ્ભિરુક્ત્વા પૃથગ્વિધમ્॥ 1-96-31 (4192)
ગન્તું નેચ્છતિ કલ્યાણી તસ્માત્તાત વહસ્વ વૈ।
શક્તસ્ત્વં પ્રતિગન્તું ચ મુનિભિઃ સહ પૌરવ॥' 1-96-32 (4193)
ઇત્યુક્ત્વા સર્વદમનં કણ્વઃ શિષ્યાનથાબ્રવીત્।
શકુન્તલામિમાં શીગ્રં સપુત્રામાશ્રમાદિતઃ॥ 1-96-33 (4194)
ભર્તુઃ પ્રાપયતાભ્યાશં સર્વલક્ષણપૂજિતામ્।
નારીણાં ચિરવાસો હિ બાન્ધવેષુ ન રોચતે॥ 1-96-34 (4195)
કીર્તિચારિત્રધર્મ્નસ્તસ્માન્નયત મા ચિરમ્॥ 1-96-35 (4196)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-96-36x (611)
ધર્માભિપૂજિતં પુત્રં કાશ્યપેન નિશામ્ય તુ।
કાશ્યપાત્પ્રાપ્ય ચાનુજ્ઞાં મુમુદે ચ શકુન્તલા॥ 1-96-36 (4197)
કણ્વસ્ય વચનં શ્રુત્વા પ્રતિગચ્છેતિ ચાસકૃત્।
તથેત્યુક્ત્વા તુ કણ્વં ચ માતરં પૌરવોઽબ્રવીત્।
કિં ચિરાયસિ માતસ્ત્વં ગમિષ્યામો નૃપાલયમ્॥ 1-96-37 (4198)
એવમુક્ત્વા તુ તાં દેવીં દુષ્યન્તસ્ય મહાત્મનઃ।
અભિવાદ્ય મુનેઃ પાદૌ ગન્તુમૈચ્છત્સ પૌરવઃ॥ 1-96-38 (4199)
શકુન્તલા ચ પિતરમભિવાદ્ય કૃતાઞ્જલિઃ।
પ્રદક્ષિણીકૃત્ય તદા પિતરં વાક્યમબ્રવીત્॥ 1-96-39 (4200)
અજ્ઞાનાન્મે પિતા ચેતિ દુરુક્તં વાપિ ચાનૃતમ્।
અકાર્યં વાપ્યનિષ્ટં વા ક્ષન્તુમર્હતિ તદ્ભવાન્॥ 1-96-40 (4201)
એવમુક્તો નતશિરા મુનિર્નોવાચ કિંચન।
મનુષ્યભાવાત્કણ્વોઽપિ મુનિરશ્રૂણ્યવર્તયત્॥ 1-96-41 (4202)
અબ્ભક્ષાન્વાયુભક્ષાંશ્ચ શીર્ણપર્ણાશનાન્મુનીન્।
ફલમૂલાશિનો દાન્તાન્કૃશાન્ધમનિસંતતાન્॥ 1-96-42 (4203)
વ્રતિનો જટિલાન્મુણ્ડાન્વલ્કલાજિનસંવૃતાન્।
સમાહૂય મુનિઃ કણ્વઃ કારુણ્યાદિદમબ્રવીત્॥ 1-96-43 (4204)
મયા તુ લાલિતા નિત્યં મમ પુત્રી યશસ્વિની।
વને જાતા વિવૃદ્ધા ચ ન ચ જાનાતિ કિંચન॥ 1-96-44 (4205)
આશ્રમાત્તુ પથા સર્વૈર્નીયતાં ક્ષત્રિયાલયમ્।
દ્વિતીયયોજને વિપ્રાઃ પ્રતિષ્ઠાનં પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 1-96-45 (4206)
પ્રતિષ્ઠાને પુરે રાજા શાકુન્તલપિતામહઃ।
અધ્યુવાસ ચિરં કાલમુર્વશ્યા સહિતઃ પુરા॥ 1-96-46 (4207)
અનૂપજાઙ્ગલયુતં ધનધાન્યસમાકુલમ્।
પ્રતિષ્ઠિતં પુરવરં ગઙ્ગાયામુનસઙ્ગમે॥ 1-96-47 (4208)
તત્ર સઙ્ગમમાસાદ્ય સ્નાત્વા હુતહુતાશનાઃ।
શાકમૂલફલાહારા નિવર્તધ્વં તપોધનાઃ।
અન્યથા તુ ભવેદ્વિપ્રા અધ્વનો ગમને શ્રમઃ॥' 1-96-48 (4209)
તથેત્યુક્ત્વા ચ તે સર્વે પ્રાતિષ્ઠન્ત મહૌજસઃ।
`શકુન્તલાં પુરસ્કૃત્ય દુષ્યન્તસ્ય પુરં પ્રતિ॥ 1-96-49 (4210)
ગૃહીત્વા ચામરપ્રખ્યં પુત્રં કમલલોચનમ્।
આજગ્મુશ્ચ પુરં રમ્યં દુષ્યન્તાધ્યુષિતં વનાત્॥ 1-96-50 (4211)
શકુન્તલાં સમાદાય મુનયો ધર્મવત્સલાઃ।
તે વનાનિ નદીઃ શૈલાન્ગિરિપ્રસ્રવણાનિ ચ॥ 1-96-51 (4212)
કન્દરાણિ નિતમ્બાંશ્ચ રાષ્ટ્રાણિ નગરાણિ ચ।
આશ્રમાણિ ચ પુણ્યાનિ ગત્વા ચૈવ ગતશ્રમાઃ॥ 1-96-52 (4213)
શનૈર્મધ્યાહ્નવેલાયાં પ્રતિષ્ઠાનં સમાયયુઃ।
તાં પુરીં પુરુહૂતેન ઐલસ્યાર્થે વિનિર્મિતામ્॥ 1-96-53 (4214)
પરિઘાટ્ટાલકૈર્મુખ્યૈરુપકલ્પશતૈરપિ।
શતઘ્નીચક્રયન્ત્રૈશ્ચ ગુપ્તામન્યૈર્દુરાસદામ્॥ 1-96-54 (4215)
હર્મ્યપ્રસાદસંબાધાં નાનાપણ્યવિભૂષિતામ્।
મણ્ટપૈઃ સસભૈ રમ્યૈઃ પ્રપાભિશ્ચ સમાવૃતામ્॥ 1-96-55 (4216)
રાજમાર્ગેણ મહતા સુવિભક્તેન શોભિતામ્।
કૈલાસશિખરાકારૈર્ગોપુરૈઃ સમલઙ્કૃતામ્॥ 1-96-56 (4217)
દ્વારતોરણનિર્યૂહૈર્મઙ્ગલૈરુપશોભિતામ્।
ઉદ્યાનામ્રવણોપેતાં મહતીં સાલમેખલામ્॥ 1-96-57 (4218)
સર્વપુષ્કરિણીભિશ્ચ ઉદ્યાનૈશ્ચ સમાવૃતામ્।
વર્ણાશ્રમૈઃ સ્વધર્મસ્થૈર્નિત્યોત્સવસમાહિતૈઃ॥ 1-96-58 (4219)
ધનધાન્યસમૃદ્ધૈશ્ચ સંતુષ્ટૈ રત્નપૂજિતૈઃ।
કૃતયજ્ઞૈશ્ચ વિદ્વદ્ભિરગ્નિહોત્રપરૈઃ સદા॥ 1-96-59 (4220)
વર્જિતા કાર્યકરણૈર્દાનશીલૈર્દયાપરૈઃ।
અધર્મભીરુભિઃ સર્વૈઃ સ્વર્ગલોકજિગીષુભિઃ॥ 1-96-60 (4221)
એવંવિધજનોપેતમિન્દ્રલોકમિવાપરમ્।
તસ્મિન્નગરમધ્યે તુ રાજવેશ્મ પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 1-96-61 (4222)
ઇન્દ્રસદ્મપ્રતીકાશં સંપૂર્ણં વિત્તસંચયૈઃ।
તસ્ય મધ્યે સભા દિવ્યા નાનારત્નવિભૂષિતા॥ 1-96-62 (4223)
તસ્યાં સભાયાં રાજર્ષિઃ સર્વાલઙ્કારભૂષિતઃ।
બ્રાહ્મણૈઃ ક્ષત્રિયૈશ્ચાપિ મન્ત્રિભિશ્ચાપિ સંવૃતઃ॥ 1-96-63 (4224)
સંસ્તૂયમાનો રાજેન્દ્રઃ સૂતમાગધબન્દિભિઃ।
કાર્યાર્થિષુ તદાઽભ્યેત્ય કૃત્વા કાર્યં ગતેષુ સઃ॥ 1-96-64 (4225)
સુખાસીનોઽભવદ્રાજા તસ્મિન્કાલે મહર્ષયઃ।
શકુન્તાનાં સ્વનં શ્રુત્વા નિમિત્તજ્ઞાસ્ત્વલક્ષયન્॥ 1-96-65 (4226)
શકુન્તલે નિમિત્તાનિ શોભનાનિ ભવન્તિ નઃ।
કાર્યસિદ્ધિં વદન્ત્યેતે ધ્રુવં રાજ્ઞી ભવિષ્યસિ।
અસ્મિંસ્તુ દિવસે પુત્રો યુવરાજો ભવિષ્યતિ॥ 1-96-66 (4227)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-96-67x (612)
વર્ધમાનપુરદ્વારં તૂર્યઘોષનિનાદિતમ્।
શકુન્તલાં પુરસ્કૃત્ય વિવિશુસ્તે મહર્ષયઃ॥ 1-96-67 (4228)
પ્રવિશન્તં નૃપસુતં પ્રશશંસુશ્ચ વીક્ષકાઃ।
વર્ધમાનપુરદ્વારં પ્રવિશન્નેવ પૌરવઃ॥ 1-96-68 (4229)
ઇન્દ્રલોકસ્થમાત્માનં મેને હર્ષસમન્વિતઃ॥ 1-96-69 (4230)
તતો વૈ નાગરાઃ સર્વે સમાહૂય પરસ્પરમ્।
દ્રષ્ટુકામા નૃપસુતં સમપદ્યન્ત ભારત॥ 1-96-70 (4231)
નાગરા ઊચુઃ। 1-96-71x (613)
દેવતેવ જનસ્યાગ્રે ભ્રાજતે શ્રીરિવાગતા।
જયન્તેનેવ પૌલોમી ઇન્દ્રલોકાદિહાગતા॥ 1-96-71 (4232)
ઇતિ બ્રુવન્તસ્તે સર્વે મહર્ષીનિદમબ્રુવન્।
અભિવાદયન્તઃ સહિતા મહર્ષીન્દેવવર્ચસઃ॥ 1-96-72 (4233)
અદ્ય નઃ સફલં જન્મ કૃતાર્થાશ્ચ તતો વયમ્।
એવં યે સ્મ પ્રપશ્યામો મહર્ષીન્સૂર્યવર્ચસઃ॥ 1-96-73 (4234)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-96-74x (614)
ઇત્યુક્ત્વા સહિતાઃ કેચિદન્વગચ્છન્ત પૌરવમ્।
હૈમવત્યાઃ સુતમિવ કુમારં પુષ્કરેક્ષણમ્॥ 1-96-74 (4235)
યે કેચિદબ્રુવન્મૂઢાઃ શાકુન્તલદિદૃક્ષવઃ।
કૃષ્ણાજિનેન સંછન્નાનનિચ્છન્તો હ્યવેક્ષિતુમ્॥ 1-96-75 (4236)
પિશાચા ઇવ દૃશ્યન્તે નાગરાણાં વિરૂપિણઃ।
વિના સન્ધ્યાં પિશાચાસ્તે પ્રવિશન્તિ પુરોત્તમમ્॥ 1-96-76 (4237)
ક્ષુત્પિપાસાર્દિતાન્દીનાન્વલ્કલાજિનવાસસઃ।
ત્વગસ્થિભૂતાન્નિર્માંસાન્ધમનીસન્તતાનપિ॥ 1-96-77 (4238)
પિઙ્ગલાક્ષાન્પિઙ્ગજટાન્દીર્ઘદન્તાન્નિરૂદરાન્।
વિશીર્ષકાનૂર્ધ્વહસ્તાન્દૃષ્ટ્વા હાસ્યન્તિ નાગરાઃ॥ 1-96-78 (4239)
એવમુક્તવતાં તેષાં ગિરં શ્રુત્વા મહર્ષયઃ।
અન્યોન્યં તે સમાહૂય ઇદં વચનમબ્રુવન્॥ 1-96-79 (4240)
ઉક્તં ભગવતા વાક્યં ન કૃતં સત્યવાદિના।
પુરપ્રવેશનં નાત્ર કર્તવ્યમિતિ શાસનમ્॥ 1-96-80 (4241)
કિં કારણં પ્રવેક્ષ્યામો નગરં દુર્જનૈર્વૃતમ્।
ત્યક્તસઙ્ગસ્ય ચ મુનેર્નગરે કિં પ્રયોજનમ્॥ 1-96-81 (4242)
ગમિષ્યામો વનં તસ્માદ્ગઙ્ગાયામુનસઙ્ગમમ્।
એવમુક્ત્વા મુનિગણાઃ પ્રતિજગ્મુર્યથાગતમ્॥ ॥ 1-96-82 (4243)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ષણ્ણવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 96 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-96-10 પુત્ર્યાઃ પુત્રઃ પૌત્રઃ દૌહિત્ર ઇત્યર્થઃ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 097
॥ શ્રીઃ ॥
1.97. અધ્યાયઃ 097
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સપુત્રાયાઃ શકુન્તલાયા દુપ્યન્તસમીપગમનં॥ 1 ॥ તયોઃ સંવાદશ્ચ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-97-0 (4244)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-97-0x (615)
ગતાન્મુનિગણાન્દૃષ્ટ્વા પુત્રં સંગૃહ્ય પાણિના।
માતાપિતૃભ્યાં રહિતા યથા શોચન્તિ દારકાઃ॥ 1-97-1 (4245)
તથા શોકપરીતાઙ્ગી ધૃતિમાલમ્બ્ય દુઃખિતા।
ગતેષુ તેષુ વિપ્રેષુ રાજમાર્ગેણ ભામિની॥ 1-97-2 (4246)
પુત્રેણૈવ સહાયેન સા જગામ શનૈઃ શનૈઃ।
અદૃષ્ટપૂર્વાન્પશ્યન્વૈ રાજમાર્ગેણ પૌરવઃ॥ 1-97-3 (4247)
હર્મ્યપ્રસાદચૈત્યાંશ્ચ સભા દિવ્યા વિચિત્રિતાઃ।
કૌતૂહલસમાવિષ્ટો દૃષ્ટ્વા વિસ્મયમાગતઃ॥ 1-97-4 (4248)
સર્વે બ્રુવન્તિ તાં દૃષ્ટ્વા પદ્મહીનામિવ શ્રિયમ્।
ગત્યા ચ સંહીસદૃશીં કોકિલેન સ્વરે સમામ્॥ 1-97-5 (4249)
મુખેન ચન્દ્રસદૃશીં શ્રિયા પદ્માલયાસમામ્।
સ્મિતેન કુન્દસદૃશીં પદ્મગર્ભસમત્વચમ્॥ 1-97-6 (4250)
પદ્મપત્રવિશાલાક્ષીં તપ્તજામ્બૂનદપ્રભામ્।
કરાન્તમિતમધ્યૈષા સુકેશી સંહતસ્તની॥ 1-97-7 (4251)
જઘનં સુવિશાલં વૈ ઊરૂ કરિકરોપમૌ।
રક્તતુઙ્ગતલૌ પાદૌ ધરણ્યાં સુપ્રતિષ્ઠિતૌ॥ 1-97-8 (4252)
એવં રૂપસમાયુક્તા સ્વર્ગલોકાદિવાગતા।
ઇતિ સ્મ સર્વેઽમન્યન્ત દુષ્યન્તનગરે જનાઃ॥ 1-97-9 (4253)
પુનઃ પુનરવોચંસ્તે શાકુન્તલગુણાનપિ।
સિંહેક્ષણઃ સિંહદંષ્ટ્રઃ સિંહસ્કન્ધો મહાભુજઃ॥ 1-97-10 (4254)
સિંહોરસ્કઃ સિંહબલઃ સિંહવિક્રાન્તગામ્યયમ્।
પૃથ્વંસઃ પૃથુવક્ષાશ્ચ છત્રાકારશિરા મહાન્॥ 1-97-11 (4255)
પાણિપાદતલે રક્તો રક્તાસ્યો દુન્દુભિસ્વનઃ।
રાજલક્ષણયુક્તશ્ચ રાજશ્રીશ્ચાસ્ય લક્ષ્યતે॥ 1-97-12 (4256)
આકારેણ ચ રૂપેણ શરીરેણાપિ તેજસા।
દુષ્યન્તેન સમો હ્યેષ કસ્ય પુત્રો ભવિષ્યતિ॥ 1-97-13 (4257)
એવં બ્રુવન્તસ્તે સર્વે પ્રશશંસુઃ સહસ્રશઃ।
યુક્તિવાદાનવોચન્ત સર્વાઃ પ્રાણભૃતઃ સ્ત્રિયઃ॥ 1-97-14 (4258)
બાન્ધવા ઇવ સસ્નેહા અનુજગ્મુઃ શકુન્તલામ્।
પૌરાણાં તદ્વચઃ શ્રુત્વા તૂષ્ણીંભૂતા શકુન્તલા॥ 1-97-15 (4259)
વેશ્મદ્વારં સમાસાદ્ય વિહ્વલા સા નૃપાત્મજા।
ચિન્તયામાસ સહસા કાર્યગૌરવકારણાત્॥ 1-97-16 (4260)
લજ્જયા ચ પરીતાઙ્ગી રાજન્રાજસમક્ષતઃ।
અઘૃણા કિં નુ વક્ષ્યામિ દુષ્યન્તં મમ કારણાત્॥ 1-97-17 (4261)
એવમુક્ત્વા તુ કૃપણા ચિન્તયન્તી શકુન્તલા।'
અભિસૃત્ય ચ રાજાનં વેદિતા સા પ્રવેશિતા॥ 1-97-18 (4262)
સહ તેન કુમારેણ તરુણાદિત્યવર્ચસા।
`સિંહાસનસ્થં રાજાનં મહેન્દ્રસદૃશદ્યુતિમ્॥ 1-97-19 (4263)
શકુન્તલા નતશિરાઃ પરં હર્ષમવાપ્ય ચ।'
પૂજયિત્વા યથાન્યાયમબ્રવીત્તં શકુન્તલા॥ 1-97-20 (4264)
`અભિવાદય રાજાનં પિતરં તે દૃઢવ્રતમ્।
એવમુક્ત્વા સુતં તત્ર લજ્જાનતમુખી સ્થિતા॥ 1-97-21 (4265)
સ્તમ્ભમાલિઙ્ગ્ય રાજાનં પ્રસીદસ્વેત્યુવાચ સા।
શાકુન્તલોપિ રાજાનમભિવાદ્ય કૃતાઞ્જલિઃ॥ 1-97-22 (4266)
હર્ષેણોત્ફુલ્લનયનો રાજાનં ચાન્વવૈક્ષત।
દુષ્યન્તો ધર્મબુદ્ધ્યા તુ ચિન્તયન્નેવ સોબ્રવીત્॥ 1-97-23 (4267)
કિમાગમનકાર્યં તે બ્રૂહિ ત્વં વરવર્ણિનિ।
કરિષ્યામિ ન સંદેહઃ સપુત્રાયા વિશેષતઃ॥ 1-97-24 (4268)
શકુન્તલોવાચ। 1-97-25x (616)
પ્રસીદસ્વ મહારાજ વક્ષ્યામિ પુરુષોત્તમ।
એષ પુત્રો હિ તે રાજન્મય્યુત્પન્નઃ પરંતપ॥ 1-97-25 (4269)
તસ્માત્પુત્રસ્ત્વયા રાજન્યૌવરાજ્યેઽભિષિચ્યતામ્।
યથોક્તમાશ્રમે તસ્મિન્વર્તસ્વ પુરુષોત્તમ॥ 1-97-26 (4270)
મયા સમાગમે પૂર્વં કૃતઃ સ સમયસ્ત્વયા।
તત્ત્વં સ્મર મહાબાહો કણ્વાશ્રમપદં પ્રતિ॥ 1-97-27 (4271)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-97-28x (617)
તસ્યોપભોગસક્તસ્ય સ્ત્રીષુ ચાન્યાસુ ભારત।
શકુન્તલા સપુત્રા ચ મનસ્યન્તરધીયત॥ 1-97-28 (4272)
સ ધારયન્મનસ્યેનાં સપુત્રાં સસ્મિતાં તદા।
તદોપગૃહ્ય મનસા ચિરં સુખમવાપ સઃ॥ 1-97-29 (4273)
સોઽથ શ્રુત્વાપિ તદ્વાક્યં તસ્યા રાજા સ્મરન્નપિ।
અબ્રવીન્ન સ્મરામીતિ ત્વયા ભદ્રે સમાગમમ્॥ 1-97-30 (4274)
મૈથુનં ચ વૃથા નાહં ગચ્છેયમિતિ મે મતિઃ।
નાભિજાનામિ કલ્યાણિ ત્વયા સહ સમાગમમ્'॥ 1-97-31 (4275)
ધર્માર્થકામસંબન્ધં ન સ્મરામિ ત્વયા સહ।
ગચ્છ વા તિષ્ઠ વા કામં યદ્વાપીચ્છસિ તત્કુરુ॥ ॥ 1-97-32 (4276)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ સપ્તનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 97 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 098
॥ શ્રીઃ ॥
1.98. અધ્યાયઃ 098
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
શકુન્તલાયાઃ સ્વપાણિગ્રહણમનઙ્કીકુર્વતા દુષ્યન્તેન સહ વિવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
એવમુક્તા વરારોહા વ્રીડિતેવ મનસ્વિની।
વિસંજ્ઞેવ ચ દુઃખેન તસ્થૌ સ્થૂણેવ નિશ્ચલા॥ 1-98-1 (4277)
સંરમ્ભામર્ષતામ્રાક્ષી સ્ફુરમાણોષ્ઠસંપુટા।
કટાક્ષૈર્નિર્દહન્તીવ તિર્યગ્રાજાનમૈક્ષત॥ 1-98-2 (4278)
આકારં ગૂહમાના ચ મન્યુના ચ સમીરિતમ્।
તપસા સંભૃતં તેજો ધારયામાસ વૈ તદા॥ 1-98-3 (4279)
સા મુહૂર્તમિવ ધ્યાત્વા દુઃખામર્ષસમન્વિતા।
ભર્તારમભિસંપ્રેક્ષ્ય યથાન્યાયં વચોઽબ્રવીત્॥ 1-98-4 (4280)
જાનન્નપિ મહારાજ કસ્માદેવં પ્રભાષસે।
ન જાનામીતિ નિઃશઙ્કં યથાન્યઃ પ્રાકૃતસ્તથા॥ 1-98-5 (4281)
તસ્ય તે હૃદયં વેદ સત્યસ્યૈવાનૃતસ્ય ચ।
સાક્ષિણં બત કલ્યાણમાત્માનમવમન્યસે॥ 1-98-6 (4282)
યોઽન્યથા સન્તમાત્માનન્યથા પ્રતિપદ્યતે।
કિં તેન ન કૃતં પાપં ચોરેણાત્માપહારિણા॥ 1-98-7 (4283)
એકોઽહમસ્મીતિ ચ મન્યસે ત્વં
ન હૃચ્છયં વેત્સિ મુનિં પુરાણમ્।
યો વેદિતા કર્મણઃ પાપકસ્ય
તસ્યાન્તિકે ત્વં વૃજિનં કરોષિ॥ 1-98-8 (4284)
`ધર્મ એવ હિ સાધૂનાં સર્વેષાં હિતકારણમ્।
નિત્યં મિથ્યાવિહીનાનાં ન ચ દુઃખાવહો ભવેત્'॥ 1-98-9 (4285)
મન્યતે પાપકં કૃત્વા ન કશ્ચિદ્વેત્તિ મામિતિ।
વિદન્તિ ચૈનં દેવાશ્ચ યશ્ચૈવાન્તરપૂરુષઃ॥ 1-98-10 (4286)
આદિત્યચન્દ્રાવનિલોઽનલશ્ચ
દ્યૌર્ભૂમિરાપો હૃદયં યમશ્ચ।
અહશ્ચ રાત્રિશ્ચ ઉભે ચ સન્ધ્યે
ધર્મશ્ચ જાનાતિ નરસ્ય વૃત્તમ્॥ 1-98-11 (4287)
યમો વૈવસ્વતસ્તસ્ય નિર્યાતયતિ દુષ્કૃતમ્।
હૃદિ સ્થિતઃ કર્મસાક્ષી ક્ષેત્રજ્ઞો યસ્ય તુષ્યતિ॥ 1-98-12 (4288)
ન તુષ્યતિ ચ યસ્યૈષ પુરુષસ્ય દુરાત્મનઃ।
તં યમઃ પાપકર્માણં નિર્ભર્ત્સયતિ દુષ્કૃતમ્॥ 1-98-13 (4289)
યોઽવમત્યાત્મનાત્માનમન્યથા પ્રતિપદ્યતે।
ન તસ્ય દેવાઃ શ્રેયાંસો યસ્યાત્માપિ ન કારણમ્॥ 1-98-14 (4290)
સ્વયં પ્રાપ્તેતિ મામેવં માવમંસ્થા પતિવ્રતામ્।
અર્ચાર્હાં નાર્ચયસિ માં સ્વયં ભાર્યામુપસ્થિતામ્॥ 1-98-15 (4291)
કિમર્થં માં પ્રાકૃતવદુપપ્રેક્ષસિ સંસદિ।
નખલ્વહમિદં શૂન્યે રૌમિ કિં ન શૃણોષિ મે॥ 1-98-16 (4292)
યદિ મે યાચમાનાયા વચનં ન કરિષ્યસિ।
દુષ્યન્ત શતધા ત્વદ્ય મૂર્ધા તે વિફલિષ્યતિ॥ 1-98-17 (4293)
જાયાં પતિઃ સંપ્રવિશ્ય યદસ્યાં જાયતે પુનઃ।
જાયાયાસ્તદ્ધિ જાયાત્વં પૌરાણાઃ કવયો વિદુઃ॥ 1-98-18 (4294)
યદાગમવતઃ પુંસસ્તદપત્યં પ્રજાયતે।
તત્તારયતિ સંતત્યા પૂર્વપ્રેતાન્પિતામહાન્॥ 1-98-19 (4295)
પુન્નામ્નો નરકાદ્યસ્માત્પિતરં ત્રાયતે સુતઃ।
તસ્માત્પુત્ર ઇતિ પ્રોક્તઃ પૂર્વમેવ સ્વયંભુવા॥ 1-98-20 (4296)
`પુત્રેણ લોકાઞ્જયન્તિ પૌત્રેણાનન્ત્યમશ્નુતે।
અથ પૌત્રસ્ય પુત્રેણ મોદન્તે પ્રપિતામહાઃ॥' 1-98-21 (4297)
સા ભાર્યા યા ગૃહે દક્ષા સા ભાર્યા યા પ્રજાવતી।
સા ભાર્યા યા પતિપ્રાણા સા ભાર્યા યા પતિવ્રતા॥ 1-98-22 (4298)
અર્ધં ભાર્યા મનુષ્યસ્ય ભાર્યા શ્રેષ્ઠતમઃ સખા।
ભાર્યા મૂલં ત્રિવર્ગસ્ય યઃ સભાર્યઃ સ બન્ધુમાન્॥ 1-98-23 (4299)
ભાર્યાવન્તઃ ક્રિયાવન્તઃ સભાર્યા ગૃહમેધિનઃ।
ભાર્યાવન્તઃ પ્રમોદન્તે ભાર્યાવન્તઃ શ્રિયાવૃતાઃ॥ 1-98-24 (4300)
સખાયઃ પ્રવિવિક્તેષુ ભવન્ત્યેતાઃ પ્રિયંવદાઃ।
પિતરો ધર્મકાર્યેષુ ભવન્ત્યાર્તસ્ય માતરઃ॥ 1-98-25 (4301)
કાન્તારેષ્વપિ વિશ્રામો જનસ્યાધ્વનિ કસ્ય વૈ।
યઃ સદારઃ સ વિશ્વાસ્યસ્તસ્માદ્દારાઃ પરા ગતિઃ। 1-98-26 (4302)
સંસરન્તમભિપ્રેતં વિષમેષ્વેકપાતિનમ્।
ભાર્યૈવાન્વેતિ ભર્તારં સતતં યા પતિવ્રતા॥ 1-98-27 (4303)
પ્રથમં સંસ્થિતા ભાર્યા પતિં પ્રેત્ય પ્રતીક્ષતે।
પૂર્વપ્રેતં તુ ભર્તારં પશ્ચાત્સાપ્યનુગચ્છતિ॥ 1-98-28 (4304)
એતસ્માત્કારણાદ્રાજન્પાણિગ્રહણમિષ્યતે।
યદાપ્નોતિ પતિર્ભાર્યામિહ લોકે પરત્ર ચ॥ 1-98-29 (4305)
`પોષણાર્થં શરીરસ્ય પાથેયં સ્વર્ગતસ્ય વૈ।'
આત્માઽઽત્મનૈવ જનિતઃ પુત્ર ઇત્યુચ્યતે બુધૈઃ॥ 1-98-30 (4306)
તસ્માદ્ભાર્યાં પતિઃ પશ્યેન્માતૃવત્પુત્રમાતરમ્।
`અન્તરાત્મૈવ સર્વસ્ય પુત્રો નામોચ્યતે સદા॥ 1-98-31 (4307)
ગતી રૂપં ચ ચેષ્ટા ચ આવર્તા લક્ષણાનિ ચ।
પિતૄણાં યાનિ દૃશ્યન્તે પુત્રાણાં સન્તિ તાનિ ચ॥ 1-98-32 (4308)
તેષાં શીલગુણાચારાસ્તત્સંપર્કાચ્છુભાશુભાત્।'
ભાર્યાયાં જનિતં પુત્રમાદર્શે સ્વમિવાનનમ્॥ 1-98-33 (4309)
જનિતા મોદતે પ્રેક્ષ્ય સ્વર્ગં પ્રાપ્યેવ પુણ્યકૃત્।
`પતિવ્રતારૂપધરાઃ પરબીજસ્ય સંગ્રહાત્॥ 1-98-34 (4310)
કુલં વિનાશ્ય ભર્તૄણાં નરકં યાન્તિ દારુણમ્।
પરેણ જનિતાઃ પુત્રાઃ સ્વભાર્યાયાં યથેષ્ટતઃ॥ 1-98-35 (4311)
મમ પુત્રા ઇતિ મતાસ્તે પુત્રા અપિ શત્રવઃ।
દ્વિષન્તિ પ્રતિકુર્વન્તિ ન તે વચનંકારિણઃ॥ 1-98-36 (4312)
દ્વેષ્ટિ તાંશ્ચ પિતા ચાપિ સ્વબીજે ન તથા નૃપ।
ન દ્વેષ્ટિ પિતરં પુત્રો જનિતારમથાપિ વા॥ 1-98-37 (4313)
ન દ્વેષ્ટિ જનિતા પુત્રં તસ્માદાત્મા સુતો ભવેત્।'
દહ્યમાના મનોદુઃખૈર્વ્યાધિભિસ્તુમુલૈર્જનઃ॥ 1-98-38 (4314)
હ્લાદન્તે સ્વેષુ દારેષુ ઘર્માર્તાઃ સલિલેષ્વિવ।
`વિપ્રવાસકૃશા દીના નરા મલિનવાસસઃ॥ 1-98-39 (4315)
તેઽપિ સ્વદારાંસ્તુષ્યન્તિ દરિદ્રા ધનલાભવત્।'
અપ્રિયોક્તોપિ દારાણાં ન બ્રૂયાદપ્રિયં બુધઃ॥ 1-98-40 (4316)
રતિં પ્રીતિં ચ ધર્મં ચ તદાયત્તમવેક્ષ્ય ચ।
`આત્મનોઽર્ધમિતિ શ્રૌતં સા રક્ષતિ ધનં પ્રજાઃ॥ 1-98-41 (4317)
શરીરં લોકયાત્રાં વૈ ધર્મં સ્વર્ગમૃષીન્પિતૄન્।'
આત્મનો જન્મનઃ ક્ષેત્રં પુણ્યા રામાઃ સનાતનાઃ॥ 1-98-42 (4318)
ઋષીણામપિ કા શક્તિઃ સ્રષ્ટું રામામૃતે પ્રજા-।
`દેવાનામપિ કા શક્તિઃ કર્તું સંભવમાત્મનઃ॥ 1-98-43 (4319)
પણ્ડિતસ્યાપિ લોકેષુ સ્ત્રીષુ સૃષ્ટિઃ પ્રતિષ્ઠિતા।
ઋષિભ્યો હ્યૃષયઃ કેચિચ્ચણ્ડાલીષ્વપિ જજ્ઞિરે'॥ 1-98-44 (4320)
પરિસૃત્ય યથા સૂનુર્ધરણીરેણુકુણ્ઠિતઃ।
પિતુરાલિઙ્ગતેઽઙ્ગાનિ કિમસ્ત્યભ્યધિકં તતઃ॥ 1-98-45 (4321)
સ ત્વં સૂનુમનુપ્રાપ્તં સાભિલાષં મનસ્વિનમ્।
પ્રેક્ષમાણં કટાક્ષેણ કિમર્થમવમન્યસે॥ 1-98-46 (4322)
અણ્ડાનિ બિભ્રતિ સ્વાનિ ન ત્યજન્તિ પિપીલિકાઃ।
કિં પુનસ્ત્વં ન મન્યેથાઃ સર્વથા પુત્રમીદૃશમ્॥ 1-98-47 (4323)
ન ભરેથાઃ કથં નુ ત્વં મયિ જાતં સ્વમાત્મજમ્।
`મમાણ્ડાનીતિ વર્ધ્તે કોકિલાણ્ડાનિ વાયસાઃ॥ 1-98-48 (4324)
કિં પુનસ્ત્વં ન મન્યેથાઃ સર્વજ્ઞઃ પુત્રમીદૃશમ્।
મલયાચ્ચન્દનં જાતમતિશીતં વદન્તિ વૈ॥ 1-98-49 (4325)
શિશોરાલિઙ્ગનં તસ્માચ્ચન્દનાદધિકં ભવેત્।'
ન વાસસાં ન રામાણાં નાપાં સ્પર્શસ્તથાવિધઃ॥ 1-98-50 (4326)
શિશુનાલિઙ્ગ્યમાનસ્ય સ્પર્શઃ સૂનોર્યથા સુખઃ।
પુત્રસ્પર્શાત્પ્રિયતરઃ સ્પર્શો લોકે ન વિદ્યતે॥ 1-98-51 (4327)
સ્પૃશતુ ત્વાં સમાલિઙ્ગ્ય પુત્રોઽયં પ્રિયદર્શનઃ।
બ્રાહ્મણો દ્વિપદાં શ્રેષ્ઠો ગૌર્વરિષ્ઠા ચતુષ્પદામ્॥ 1-98-52 (4328)
મુરુર્ગરીયસાં શ્રેષ્ઠઃ પુત્રઃ સ્પર્શવતાં વરઃ॥
ત્રિષુ વર્ષેષુ પૂર્ણેષુ પ્રજાતોઽયમરિન્દમઃ॥ 1-98-53 (4329)
`અદ્યાયં મન્નિયોગાત્તુ તવાહ્વાનં પ્રતીક્ષતે।
કુમારો રાજશાર્દૂલ તવ શોકપ્રણાશનઃ॥' 1-98-54 (4330)
આહર્તા વાજિમેધસ્ય શતસઙ્ખ્યસ્ય પૌરવઃ।
`રાજસૂયાદિકાનન્યાન્ક્રતૂનમિતદક્ષિણાન્॥ 1-98-55 (4331)
ઇતિ ગૌરન્તરિક્ષે માં સૂતકે હ્યવદત્પુરા।
હન્ત સ્વમઙ્કમારોપ્ય સ્નેહાદ્ગ્રામાન્તરં ગતાઃ॥ 1-98-56 (4332)
મૂર્ધ્નિ પુત્રાનુપાઘ્રાય પ્રતિનન્દન્તિ માનવાઃ।
વેદેષ્વપિ વદન્તીમં મન્ત્રગ્રામં દ્વિજાતયઃ॥ 1-98-57 (4333)
જાતકર્મણિ પુત્રાણાં તવાપિ વિદિતં ધ્રુવમ્।
અઙ્ગાદઙ્ગાત્સંભવસિ હૃદયાદધિજાયસે॥ 1-98-58 (4334)
આત્મા વૈ પુત્રનામાસિ સ જીવ શરદઃ શતમ્।
ઉપજિઘ્રન્તિ પિતરો મન્ત્રેણાનેન મૂર્ધનિ॥ 1-98-59 (4335)
પોષણં ત્વદધીનં મે સન્તાનમપિ ચાક્ષયમ્।
તસ્માત્ત્વં જીવ મે પુત્ર સ સુખી શરદાં શતમ્॥ 1-98-60 (4336)
એકો ભૂત્વા દ્વિધા ભૂત ઇતિ વાદઃ પ્રવર્તતે।
ત્વદઙ્ગેભ્યઃ પ્રસૂતોઽયં પુરુષાત્પુરુષઃ પરઃ॥ 1-98-61 (4337)
સરસીવામલેઽઽત્માનં દ્વિતીયં પશ્ય તે સુતમ્।
`સરસીવામલે સોમં પ્રેક્ષાત્માનં ત્વમાત્મનિ'॥ 1-98-62 (4338)
યથાચાહવનીયોઽગ્નિર્વર્હપત્યાત્પ્રણીયતે।
એવં ત્વત્તઃ પ્રણીતોઽયં ત્વમેકઃ સન્દ્વિધા કૃતઃ॥ 1-98-63 (4339)
મૃગાપકૃષ્ટેન હિ વૈ મૃગયાં પરિધાવતા।
અહમાસાદિતા રાજન્કુમારી પિતુરાશ્રમે॥ 1-98-64 (4340)
ઉર્વશી પૂર્વચિત્તિશ્ચ સહજન્યા ચ મેનકા।
વિશ્વાચી ચ ઘૃતાચી ચ ષડેવાપ્સરસાં વરાઃ॥ 1-98-65 (4341)
તાસાં વૈ મેનકા નામ બ્રહ્મયોનિર્વરાપ્સરાઃ।
દિવઃ સંપ્રાપ્ય જગતીં વિશ્વામિત્રાદજીજનત્॥ 1-98-66 (4342)
`શ્રીમાનૃષિર્ધર્મપરો વૈશ્વાનર ઇવાપરઃ।
બ્રહ્મયોનિઃ કુશો નામ વિશ્વામિત્રપિતામહઃ॥ 1-98-67 (4343)
કુશસ્ય પુત્રો બલવાન્કુશનાભશ્ચ ધાર્મિકઃ।
ગાધિસ્તસ્ય સુતો રાજન્વિશ્વામિત્રસ્તુ ગાધિજઃ॥ 1-98-68 (4344)
એવંવિધો મમ પિતા મેનકા જનની વરા।'
સા માં હિમવતઃ પૃષ્ઠે સુષુવે મેનકાઽપ્સરાઃ॥ 1-98-69 (4345)
પરિત્યજ્ય ચ માં યાતા પરાત્મજમિવાસતી।
`પક્ષિણઃ પુમ્યવન્તસ્તે સહિતા ધર્મતસ્તદા॥ 1-98-70 (4346)
પક્ષૈસ્તૈરભિગુપ્તા ચ તસ્માદસ્મિ શકુન્તલા।
તતોઽહમૃષિણા દૃષ્ટા કાશ્યપેન મહાત્મના॥ 1-98-71 (4347)
જલાર્થમગ્નિહોત્રસ્ય ગતં દૃષ્ટ્વા તુ પક્ષિણઃ।
ન્યાસભૂતામિવ મુનેઃ પ્રદદુર્માં દયાવતઃ॥ 1-98-72 (4348)
કણ્વસ્ત્વાલોક્ય માં પ્રીતો હસન્તીતિ હવિર્ભુજઃ।
સ માઽરણિમિવાદાય સ્વમાશ્રમમુપાગમત્॥ 1-98-73 (4349)
સા વૈ સંભાવિતા રાજન્નનુક્રોશાન્મહર્ષિણા।
તેનૈવ સ્વસુતેવાહં રાજન્વૈ વરવર્ણિની॥ 1-98-74 (4350)
વિશ્વામિત્રસુતા ચાહં વર્ધિતા મુનિના નૃપ।
યૌવને વર્તમાનાં ચ દૃષ્ટવાનસિ માં નૃપ॥ 1-98-75 (4351)
આશ્રમે પર્ણશાલાયાં કુમારીં વિજને તદા।
ધાત્રા પ્રચોદિતાં શૂન્યે પિત્રા વિરહિતાં મિથઃ॥ 1-98-76 (4352)
વાગ્ભિસ્ત્વં સૂનૃતાભિર્મામપત્યાર્થમચૂચુદઃ।
અકાર્ષીસ્ત્વાશ્રમે વાસં ધર્મકામાર્થનિશ્ચિતમ્॥ 1-98-77 (4353)
ગાન્ધર્વેણ વિવાહેન વિધિના પાણિમગ્રહીઃ।
સાઽહં કુલં ચ શીલં ચ સત્યવાદિત્વમાત્મનઃ॥ 1-98-78 (4354)
સ્વધર્મં ચ પુરસ્કૃત્ય ત્વામદ્ય શરણં ગતા।
તસ્માન્નર્હસિ સંશ્રુત્ય તથેતિ વિતથં વચઃ॥ 1-98-79 (4355)
સ્વધર્મં પૃષ્ઠતઃ કૃત્વા પરિત્યક્તુમુપસ્થિતામ્।
ત્વન્નાથાં લોકનાથસ્ત્વં નાર્હસિ ત્વમનાગસમ્'॥ 1-98-80 (4356)
કિં નુ કર્માશુભં પૂર્વં કૃતવત્યસ્મિ પાર્થિવ।
યદહં બાન્ધવૈસ્ત્યક્તા બાલ્યે સંપ્રતિ વૈ ત્વયા॥ 1-98-81 (4357)
કામં ત્વયા પરિત્યક્તા ગમિષ્યામ્યહમાશ્રમમ્।
ઇમં બાલં તુ સંત્યુક્તં નાર્હસ્યાત્મજમાત્મના॥ 1-98-82 (4358)
દુષ્યન્ત ઉવાચ। 1-98-83x (618)
ન પુત્રમભિજાનામિ ત્વયિ જાતં શકુન્તલે।
અસત્વચના નાર્યઃ કસ્તે શ્રદ્ધાસ્યતે વચઃ॥ 1-98-83 (4359)
`અશ્રદ્ધેયમિદં વાક્યં કથયન્તી ન લજ્જસે।
વિશેષતો મત્સકાશે દુષ્ટતાપસિ ગમ્યતામ્'॥ 1-98-84 (4360)
ક્વ મહર્ષિસ્તપસ્યુગ્રઃ ક્વાપ્સરાઃ સા ચ મેનકા।
ક્વ ચ ત્વમેવં કૃપણા તાપસીવેષધારિણી॥ 1-98-85 (4361)
અતિકાયશ્ચ પુત્રસ્તે બાલોઽતિબલવાનયમ્।
કથમલ્પેન કાલેન સાલસ્કન્ધ ઇવોદ્ગતઃ॥ 1-98-86 (4362)
સુનિકૃષ્ટા ચ યોનિસ્તે પુંશ્ચલી પ્રતિભાસિ મે।
યદૃચ્છયા કામરાગાજ્જાતા મેનકયા હ્યસિ॥ 1-98-87 (4363)
સર્વમેવ પરોક્ષં મે યત્ત્વં વદસિ તાપસિ।
`સર્વા વામાઃ સ્ત્રિયો લોકે સર્વાઃ કામપરાયણાઃ॥ 1-98-88 (4364)
સર્વાઃ સ્ત્રિયઃ પરવશાઃ સર્વાઃ ક્રોધસમાકુલાઃ।
અસત્યોક્તાઃ સ્ત્રિયઃ સર્વા ન કણ્વં વક્તુમર્હસિ'॥ 1-98-89 (4365)
મેનકા નિરનુક્રોશા વર્ધકી જનની તવ।
યયા હિમવતઃ પાદે નિર્માલ્યવદુપેક્ષિતા॥ 1-98-90 (4366)
સ ચાપિ નિરનુક્રોશઃ ક્ષત્રયોનિઃ પિતા તવ।
વિશ્વામિત્રો બ્રાહ્મણત્વે લુબ્ધઃ કામપરાયણઃ॥ 1-98-91 (4367)
સુષાવ સુરનારી માં વિશ્વામિત્રાદ્યથેષ્ટતઃ।
અહો જાનામિ તે જન્મ કુત્સિતં કુલટે જનૈઃ॥ 1-98-92 (4368)
મેનકાઽપ્સરસાં શ્રેષ્ઠા મહર્ષિશ્ચાપિ તે પિતા।
તયોરપત્યં કસ્માત્ત્વં પુંશ્ચલીવાભિભાષસે॥ 1-98-93 (4369)
જાતિશ્ચાપિ નિકૃષ્ટો તે કુલીનેતિ વિજલ્પસે।
જનયિત્વા ત્વમુત્સૃષ્ટા કોકિલેન પરૈર્ભૃતા॥ 1-98-94 (4370)
અરિષ્ટૈરિવ દુર્બદ્ધિઃ કણ્વો વર્ધયિતા પિતા।
અશ્રદ્ધેયમિદં વાક્યં યત્ત્વં જલ્પસિ તાપસિ॥ 1-98-95 (4371)
બ્રુવન્તી રાજસાન્નિધ્યે ગમ્યતાં યત્ર ચેચ્છસિ।
`સુવર્ણમણિમુક્તાનિ વસ્ત્રાણ્યાભરણાનિ ચ॥ 1-98-96 (4372)
યદિહેચ્છસિ ભોગાર્થં તાપસિ પ્રતિગૃહ્યતામ્।
નાહં ત્વાં દ્રષ્ટુમિચ્છામિ યથેષ્ટં ગમ્યતામિતઃ'॥ ॥ 1-98-97 (4373)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ અષ્ટનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 98 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 099
॥ શ્રીઃ ॥
1.99. અધ્યાયઃ 099
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દુષ્યન્તશકુન્તલાવિવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-99-0 (4374)
શકુન્તલોવાચ। 1-99-0x (619)
રાજન્સર્ષપમાત્રાણિ પરચ્છિદ્રાણિ પશ્યસિ।
આત્મનો બિલ્વમાત્રાણિ પશ્યન્નપિ ન પશ્યસિ॥ 1-99-1 (4375)
મેનકા ત્રિદશેષ્વેવ ત્રિદશાશ્ચાનુ મેનકામ્।
મમૈવોદ્રિચ્યતે જન્મ દુષ્યન્ત તવ જન્મતઃ॥ 1-99-2 (4376)
ક્ષિતૌ ચરસિ રાજંસ્ત્વમન્તરિક્ષે ચરામ્યહમ્।
આવયોરન્તરં પશ્ય મેરુસર્ષપયોરિવ॥ 1-99-3 (4377)
મહેન્દ્રસ્ય કુબેરસ્ય યમસ્ય વરુણસ્ય ચ।
ભવનાન્યનુસંયામિ પ્રભાવં પશ્ય મે નૃપ॥ 1-99-4 (4378)
`પુરા નરવરઃ પુત્ર ઉર્વશ્યાં જનિતસ્તદા।
આયુર્નામ મહારાજ તવ પૂર્વપિતામહઃ॥ 1-99-5 (4379)
મહર્ષયશ્ચ બહવઃ ક્ષત્રિયાશ્ચ પરન્તપાઃ।
અપ્સરઃસુ ઋષીણાં ચ માતૃદોષો ન વિદ્યતે॥' 1-99-6 (4380)
સત્યશ્ચાપિ પ્રવાદોઽયં પ્રવક્ષ્યામિ ચ તે નૃપ।
નિદર્શનાર્થં ન દ્વેષાચ્છ્રુત્વા તત્ક્ષન્તુમર્હસિ॥ 1-99-7 (4381)
વિરૂપો યાવદાદર્શે નાત્મનો વીક્ષતે મુખમ્।
મન્યતે તાવદાત્માનમન્યેભ્યો રૂપવત્તરમ્॥ 1-99-8 (4382)
યદા તુ રૂપમાદર્શે વિરૂપં સોઽભિવીક્ષતે।
તદા હ્રીમાંસ્તુ જાનીયાદન્તરં નેતરં જનમ્॥ 1-99-9 (4383)
અતીવ રૂપસંપન્નો ન કંચિદવમન્યતે।
અતીવ જલ્પન્દુર્વાચો ભવતીહ વિહેતુકઃ॥ 1-99-10 (4384)
`પાંસુપાતેન હૃષ્યન્તિ કુઞ્જરા મદશાલિનઃ।
તથા પરિવદન્નન્યાન્હૃષ્ટો ભવતિ દુર્મતિઃ॥ 1-99-11 (4385)
સત્યધર્મચ્યુતાત્પુંસઃ ક્રુદ્ધાદાશીવિષાદિવ।
સુનાસ્તિકોપ્યુદ્વિજતે જનઃ કિં પુનરાસ્તિકઃ॥ 1-99-12 (4386)
સ્વયમુત્પાદ્ય પુત્રં વૈ સદૃશં યોઽવમન્યતે।
તસ્ય દેવાઃ શ્રિયં ઘ્નન્તિ તત્રૈનં કલિરાવિશેત્॥ 1-99-13 (4387)
અભવ્યેઽપ્યનૃતેઽશુદ્ધે નાસ્તિકે પાપકર્મણિ।
દુરાચારે કલિર્હ્યાશુ ન કલિર્ધર્મચારિષુ॥' 1-99-14 (4388)
મૂર્ખો હિ જલ્પતાં પુંસાં શ્રુત્વા વાચઃ શુભાશુભાઃ।
અશુભં વાક્યમાદત્તે પુરીષમિવ સૂકરઃ॥ 1-99-15 (4389)
પ્રાજ્ઞસ્તુ જલ્પતાં પુંસાં શ્રુત્વા વાચઃ શુભાશુભાઃ।
ગુણવદ્વાક્યમાદત્તે હંસઃ ક્ષીરમિવામ્ભસિ॥ 1-99-16 (4390)
`આત્મનો દુષ્ટભાવત્વં જાનન્નીચોઽપ્રસન્નધીઃ।
પરેષામપિ જાનાતિ સ્વધર્મસદૃશાન્ગુણાન્॥ 1-99-17 (4391)
દહ્યમાનાસ્તુ તીવ્રેણ નીચાઃ પરયશોગ્નિના।
અશક્તાસ્તદ્ગતિં ગન્તું તતો નિન્દાં પ્રકુર્વતે॥' 1-99-18 (4392)
અન્યાન્પરિવદન્સાધુર્યથા હિ પરિતપ્યતે।
તથા પરિવદન્નન્યાન્હૃષ્ટો ભવતિ દુર્જનઃ॥ 1-99-19 (4393)
`અપવાદરતા મૂર્ખા ભવન્તિ હિ વિશેષતઃ।
નાપવાદરતાઃ સન્તો ભવન્તિ સ્મ વિશેષતઃ॥' 1-99-20 (4394)
અભિવાદ્ય યથા વૃદ્ધાન્સાધુર્ગચ્છતિ નિર્વૃતિમ્।
એવં સજ્જનમાક્રુશ્ય મૂર્ખો ભવતિ નિર્વૃતઃ॥ 1-99-21 (4395)
સુખં જીવન્ત્યદોષજ્ઞા મૂર્ખા દોષાનુદર્શિનઃ।
યથા વાચ્યાઃ પરૈઃ સન્તઃ પરાનાહુસ્તથાવિધાન્॥ 1-99-22 (4396)
અતો હાસ્યતરં લોકે કિંચિદન્યન્ન વિદ્યતે।
યદિ દુર્જન ઇત્યાહુઃ સજ્જનં દુર્જનાઃ સ્વયમ્॥ 1-99-23 (4397)
`દારુણાલ્લોકસંક્લેશાદ્દુઃખમાપ્નોત્યસંશયમ્॥'
કુલવંશપ્રતિષ્ઠાં હિ પિતરઃ પુત્રમબ્રુવન્॥ 1-99-24 (4398)
ઉત્તમં સર્વધર્માણાં તસ્માત્પુત્રં તુ ન ત્યજેત્।
સ્વપત્નીપ્રભવાઁલ્લબ્ધાન્કૃતાન્સમયવર્ધિતાન્॥ 1-99-25 (4399)
ક્રીતાન્કન્યાસુ ચોત્પન્નાન્પુત્રાન્વૈ મનુરબ્રવીત્।
`તે ચ ષડ્વન્ધુદાયાદાઃ ષડદાયાદબાન્ધવાઃ॥ 1-99-26 (4400)
ધર્મકૃત્યવહા નૄણાં મનસઃ પ્રીતિવર્ધનાઃ।
ત્રાયન્તે નરકાજ્જાતાઃ પુત્રા ધર્મપ્લવાઃ પિતૄન્॥ 1-99-27 (4401)
સ ત્વં નૃપતિશાર્દૂલ ન પુત્રં ત્યક્તુમર્હસિ।
તસ્માત્પુત્રં ચ સત્યં ચ પાલયસ્વ મહીપતે॥ 1-99-28 (4402)
ઉભયં પાલયસ્વૈતન્નાનૃતં વક્તુમર્હસિ।'
આત્માનં સત્યધર્મૌ ચ પાલયેથા મહીપતે।
નરેન્દ્રસિંહ કપટં ન હિ વોઢું ત્વમર્હસિ॥ 1-99-29 (4403)
વરં કૂપશતાદ્વાપી વરં વાપીશતાત્ક્રતુઃ।
વરં ક્રતુશતાત્પુત્રઃ સત્યં પુત્રશતાદ્વરમ્॥ 1-99-30 (4404)
અશ્વમેધસહસ્રં ચ સત્યં ચ તુલયા ધૃતમ્।
અશ્વમેધસહસ્રાદ્ધિ સત્યમેવ વિશિષ્યતે॥ 1-99-31 (4405)
સર્વવેદાધિગમનં સર્વતીર્થાવગાહનમ્।
સત્યસ્યૈવ ચ રાજેન્દ્ર કલાં નાર્હતિ ષોડશીમ્॥ 1-99-32 (4406)
નાસ્તિ સત્યસમો ધર્મો ન સત્યાદ્વિદ્યતે પરમ્।
ન હિ તીવ્રતરં પાપમનૃતાદિહ વિદ્યતે॥ 1-99-33 (4407)
રાજન્સત્યં પરો ધર્મઃ સત્યાચ્ચ સમયઃ પરઃ।
માત્યાક્ષીઃ સમયં રાજન્સત્યં સઙ્ગતમસ્તુ તે॥ 1-99-34 (4408)
`યઃ પાપો ન વિજાનીયાત્કર્મ કૃત્વા નરાધિપ।
ન હિ તાદૃક્પરં પાપમનૃતાદિહ વિદ્યતે॥ 1-99-35 (4409)
યસ્ય તે હૃદયં વેદ સત્યસ્યૈવાનૃતસ્ય ચ।
કલ્યાણાવેક્ષણં તસ્માત્કર્તુમર્હસિ ધર્મતઃ॥ 1-99-36 (4410)
યો ન કામાન્ન ચ ક્રોધાન્ન દ્રોહાદતિવર્તતે।
અમિત્રં વાપિ મિત્રં વા સ એવોત્તમપૂરુષઃ॥' 1-99-37 (4411)
અનૃતશ્ચેત્પ્રસઙ્ગસ્તે શ્રદ્દધાસિ ન ચેત્સ્વયમ્।
આશ્રમં ગન્તુમિચ્છામિ ત્વાદૃશો નાસ્તિ સઙ્ગતં॥ 1-99-38 (4412)
`પુત્રત્વે શઙ્કમાનસ્ય ત્વં બુદ્ધ્યા નિશ્ચયં કુરુ।
ગતિઃ સ્વરઃ સ્મૃતિઃ સત્વં શીલં વિદ્યા ચ વિક્રમઃ॥ 1-99-39 (4413)
ધૃષ્ણુપ્રકૃતિભાવૌ ચ આવર્તા રોમરાજયઃ।
સમા યસ્ય યદા સ્યુસ્તે તસ્ય પુત્રો ન સંશયઃ॥ 1-99-40 (4414)
સાદૃશ્યેનોદ્ધઋતં બિમ્બં તવ દેહાદ્વિશાંપતે।
તાતેતિ ભાષમાણં વૈ મા સ્મ રાજન્વૃથા કૃથાઃ॥ 1-99-41 (4415)
ઋતે ચ ગર્દભીક્ષીરાત્પયઃ પાસ્યતિ મે સુતઃ।'
ઋતેપિ ત્વાં ચ દુષ્યન્ત શૈલરાજાવતંસિકામ્।
ચતુરન્તામિમામુર્વીં પુત્રો મે પાલયિષ્યતિ॥ 1-99-42 (4416)
`શકુન્તલે તવ સુતશ્ચક્રવર્તી ભવિષ્યતિ।
એવમુક્તં મહેન્દ્રેણ ભવિષ્યતિ ન ચાન્યથા॥ 1-99-43 (4417)
સાક્ષિત્વે બહવો હ્યુક્તા દેવદૂતાદયો મયા।
ન બ્રુવન્તિ તથા સત્યમુતાહો નાનૃતં કિલ॥ 1-99-44 (4418)
અસાક્ષિણી મન્દબાગ્યા ગમિષ્યામિ યથાગતમ્॥' 1-99-45 (4419)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-99-46x (620)
એતાવદુક્ત્વા વચનં પ્રાતિષ્ઠત શકુન્તલા।
`તસ્યાઃ ક્રોધસમુત્થોગ્નિઃ સધૂમો મૂર્ધ્ન્યદૃશ્યત॥ 1-99-46 (4420)
સંનિયમ્યાત્મનોઽઙ્ગેષુ તતઃ ક્રોધાગ્નિમાત્મજમ્।
પ્રસ્થિતૈવાનવદ્યાઙ્ગી સહ પુત્રેણ વૈ વનમ્'॥ ॥ 1-99-47 (4421)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ એકોનશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 99 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 100
॥ શ્રીઃ ॥
1.100. અધ્યાયઃ 100
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
આકાશવાણીશ્રવણાનન્તરં સપુત્રાયાઃ શકુન્તલાયા રાજ્ઞાઙ્ગીકારઃ॥ 1 ॥ ભરતેતિનામકરણપૂર્વકં પુત્રસ્ય રાજ્યેઽભિષેકઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-100-0 (4422)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-100-0x (621)
અથાન્તરિક્ષે દુષ્યન્તં વાગુવાચાશરીરિણી।
ઋત્વિક્પુરોહિતાચાર્યૈર્મન્ત્રિભિશ્ચાભિસંવૃતમ્॥ 1-100-1 (4423)
માતા ભસ્ત્રા પિતુઃ પુત્રો યસ્માજ્જાતઃ સ એવ સઃ।
ભરસ્વ પુત્રં દૌષ્યન્તિં સત્યમાહ શકુન્તલા॥ 1-100-2 (4424)
`સર્વેભ્યો હ્યઙ્ગમઙ્ગેભ્યઃ સાક્ષાદુત્પદ્યતે સુતઃ।
આત્મા ચૈવ સુતો નામ તેનૈવ તવ પૌરવ॥ 1-100-3 (4425)
આહિતં હ્યાત્મનાઽઽત્માનં પરિરક્ષ ઇમં સુતમ્।
અનન્યાં ત્વં પ્રતીક્ષસ્વ માવમંસ્થાઃ શકુન્તલામ્॥ 1-100-4 (4426)
સ્ત્રિયઃ પવિત્રમતુલમેતદ્દુષ્યન્ત ધર્મતઃ।
માસિ માસિ રજો હ્યાસાં દુરિતાન્યપકર્ષતિ॥ 1-100-5 (4427)
તતઃ સર્વાણિ ભૂતાનિ વ્યાજહ્રસ્તં સમન્તતઃ। 1-100-6 (4428)
દેવા ઊચુઃ।
આહિતસ્ત્વત્તનોરેષ માવમંસ્થાઃ શકુન્તલામ્'॥ 1-100-6x (622)
રેતોધાઃ પુત્ર ઉન્નયતિ નરદેવ યમક્ષયાત્।
ત્વં ચાસ્ય ધાતા ગર્ભસ્ય સત્યમાહ શકુન્તલા॥ 1-100-7 (4429)
`પતિર્જાયાં પ્રવિશતિ સ તસ્યાં જાયતે પુનઃ।
અન્યોન્યપ્રકૃતિર્હ્યેષા માવમંસ્થાઃ શકુન્તલામ્॥' 1-100-8 (4430)
જાયા જનયતે પુત્રમાત્મનોઽઙ્ગાદ્દ્વિધા કૃતમ્।
તસ્માદ્ભરસ્વ દુષ્યન્ત પુત્રં શાકુન્તલં નૃપ॥ 1-100-9 (4431)
સુભૂતિરેષા ન ત્યાજ્યા જીવિતં જીવયાત્મજમ્।
શાકુન્તલં મહાત્માનં દુષ્યન્ત ભર પૌરવમ્॥ 1-100-10 (4432)
ભર્તવ્યોઽયં ત્વયા યસ્માદસ્માકં વચનાદપિ।
તસ્માદ્ભવત્વયં નામ્ના ભરતો નામ તે સુતઃ॥ 1-100-11 (4433)
`ભરતાદ્ભારતી કીર્તિર્યેનેદં ભારતં કુલમ્।
અપરે યે ચ પૂર્વે ચ ભારતા ઇતિ તેઽભવન્॥ 1-100-12 (4434)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-100-13x (623)
એવમુક્ત્વા તતો દેવા ઋષયશ્ચ તપોધનાઃ।
પતિવ્રતેતિ સંહૃષ્ટાઃ પુષ્પવૃષ્ટિં વવર્ષિરે॥' 1-100-13 (4435)
તચ્છ્રુત્વા પૌરવો વાક્યં વ્યાહૃતં વે દિવૌકસામ્।
`સિંહાસનાત્સમુત્થાય પ્રણમ્ય ચ દિવૌકસઃ॥' 1-100-14 (4436)
પુરોહિતમમાત્યાંશ્ચ સંપ્રહૃષ્ટોઽબ્રવીદિદમ્।
શૃણ્વન્ત્વેતદ્ભવન્તોઽપિ દેવદૂતસ્ય ભાષિતમ્॥ 1-100-15 (4437)
`શૃણ્વન્તુ દેવતાનાં ચ મહર્ષીણાં ચ ભાષિતમ્'।
અહમપ્યેવમેવૈનં જાનામિ સુતમાત્મજમ્॥ 1-100-16 (4438)
યદ્યહં વચનાદસ્યા ગૃહ્ણીયામિમમાત્મજમ્।
ભવેદ્ધિ શઙ્કા લોકસ્ય નૈવં શુદ્ધો ભવેદયમ્॥ 1-100-17 (4439)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-100-18x (624)
તાં વિશોધ્ય તદા રાજા દેવૈઃ સહ મહર્ષિભિઃ।
હૃષ્ટઃ પ્રમુદિતશ્ચાપિ પ્રતિજગ્રાહ તં સુતમ્॥ 1-100-18 (4440)
તતસ્તસ્ય તદા રાજા પિતૃકર્માણિ સર્વશઃ।
કારયામાસ મુદિતઃ પ્રીતિમાનાત્મજસ્ય હ।
મૂર્ધ્નિ ચૈનં સમાઘ્રાય સસ્નેહં પરિષસ્વજે॥ 1-100-19 (4441)
સભાજ્યમાનો વિપ્રૈશ્ચ સ્તૂયમાનશ્ચ બન્દિભિઃ।
મુદં સ પરમાં લેભે પુત્રસ્પર્શનજાં નૃપઃ॥ 1-100-20 (4442)
સ્વાં ચૈવ ભાર્યાં ધર્મજ્ઞઃ પૂજયામાસ ધર્મતઃ।
અબ્રવીચ્ચૈવ તાં રાજા સાન્ત્વપૂર્વમિદં વચઃ॥ 1-100-21 (4443)
લોકસ્યાયં પરોક્ષસ્તુ સંબન્ધો નૌ પુરાઽભવત્।
કૃતો લોકસમક્ષોઽદ્ય સંબન્ધો વૈ પુનઃ કૃતઃ॥ 1-100-22 (4444)
તસ્માદેતન્મયા તસ્ય તન્નિમિત્તં પ્રભાષિતમ્॥ 1-100-23 (4445)
શઙ્કેત વાઽયં લોકોઽથ સ્ત્રીભાવાન્મયિ સંગતમ્।
તસ્માદેતન્મયા ચાપિ તચ્છુદ્ધ્યર્થં વિચારિતમ્॥ 1-100-24 (4446)
`બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયા વૈશ્યાઃ શૂદ્રાશ્ચૈવ પૃથગ્વિધાઃ।
ત્વાં દેવિ વૂજયિષ્યન્તિ નિર્વિશઙ્કાં પતિવ્રતામ્'॥ 1-100-25 (4447)
પુત્રશ્ચાયં વૃતો રાજ્યે ત્વમગ્રમહિષી ભવ॥ 1-100-26 (4448)
યચ્ચ કોપનયાત્યર્થં ત્વયોક્તોઽસ્મ્યપ્રિયં પ્રિયે।
પ્રણયિન્યા વિશાલાક્ષિતત્ક્ષાન્તં તે મયા શુભે॥ 1-100-27 (4449)
`અનૃતં વાપ્યનિષ્ટં વા દુરુક્તં વાતિદુષ્કૃતમ્।
ત્વયાપ્યેવં વિશાલાક્ષિ ક્ષન્તવ્યં મમ દુર્વચઃ।
ક્ષાન્ત્યા પતિકૃતે નાર્યઃ પાતિવ્રત્યં વ્રજન્તિ તાઃ॥ 1-100-28 (4450)
એવમુક્ત્વા તુ રાજર્ષિસ્તામનિન્દિતગામિનીમ્।
અન્તઃપુરં પ્રવેશ્યાથ દુષ્યન્તો મહિષીં પ્રિયામ્॥ 1-100-29 (4451)
વાસોભિરન્નપાનૈશ્ચ પૂજયિત્વા તુ ભારત।
`સ માતરમુપસ્થાય રથન્તર્યામભાષત॥ 1-100-30 (4452)
મમ પુત્રો વને જાતસ્તવ શોકપ્રણશનઃ।
ઋણાદદ્ય વિમુક્તોઽહં તવ પૌત્રેણ શોભને॥ 1-100-31 (4453)
વિશ્વામિત્રસુતા ચેયં કણ્વેન ચ વિવર્ધિતા।
સ્નુષા તવ મહાભાગે પ્રસીદસ્વ શકુન્તલામ્॥ 1-100-32 (4454)
પુત્રસ્ય વચનં શ્રુત્વા પૌત્રં સા પરિષસ્વજે।
પાદયોઃ પતિતાં તત્ર રથન્તર્યા શકુન્તલામ્॥ 1-100-33 (4455)
પરિષ્વજ્ય ચ બાહુભ્યાં હર્ષાદશ્રુણ્યવર્તયત્।
ઉવાચ વચનં સત્યં લક્ષયે લક્ષણાનિ ચ॥ 1-100-34 (4456)
તવ પુત્રો વિશાલાક્ષિ ચક્રવર્તી ભવિષ્યતિ।
તવ ભર્તા વિશાલાક્ષિ ત્રૈલોક્યવિજયી ભવેત્॥ 1-100-35 (4457)
દિવ્યાન્ભોગાનનુપ્રાપ્તા ભવ ત્વં વરવર્ણિનિ।
એવમુક્તા રથ્તર્યા પરં હર્ષમવાપ સા॥ 1-100-36 (4458)
શકુન્તલાં તદા રાજા શાસ્ત્રોક્તેનૈવ કર્મણા।
તતોઽગ્રમહિષીં કૃત્વા સર્વાભરણભૂષિતામ્॥ 1-100-37 (4459)
બ્રાહ્મણેભ્યો ધનં દત્ત્વા સૈનિકાનાં ચ ભૂપતિઃ।
દૌષ્યન્તિં ચ તતો રાજા પુત્રં શાકુન્તલં તદા'॥ 1-100-38 (4460)
ભરતં નામતઃ કૃત્વા યૌવરાજ્યેઽભ્યષેચયત્।
`ભરતે ભારમાવેશ્ય કૃતકૃત્યોઽભવન્નૃપઃ॥ 1-100-39 (4461)
તતો વર્ષશતં પૂર્ણં રાજ્યં કૃત્વા નરાધિપઃ।
ગત્વા વનાનિ દુષ્યન્તઃ સ્વર્ગલોકમુપેયિવાન્॥' ॥ 1-100-40 (4462)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ શતતમોઽધ્યાયઃ॥ 100 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 101
॥ શ્રીઃ ॥
1.101. અધ્યાયઃ 101
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ભરતચરિત્રકથનમ્॥ 1 ॥ તદ્વંશકથનં ચ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-101-0 (4463)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-101-0x (625)
દુષ્યન્તાદ્ભરતો રાજ્યં યથાન્યાયમવાપ સઃ।'
તસ્ય તત્પ્રથિતં કર્મ પ્રાવર્તત મહાત્મનઃ॥ 1-101-1 (4464)
ભાસ્વરં દિવ્યમજિતં લોકસંનાદનં મહત્।
સ વિજિત્ય મહીપાલાંશ્ચકાર વશવર્તિનઃ॥ 1-101-2 (4465)
ચચાર ચ સતાં ધર્મં પ્રાપ્ય ચાનુત્તમં યશઃ।
સ રાજા ચક્રવર્ત્યાસીત્સાર્વભૌમઃ પ્રતાપવાન્॥ 1-101-3 (4466)
ઈજે ચ બહુભિર્યજ્ઞૈર્યથા શક્રો મરુત્પતિઃ।
યાજયામાસ તં કણ્વો દક્ષવદ્ભૂરિદક્ષિણમ્॥ 1-101-4 (4467)
શ્રીમદ્ગોવિતતં નામ વાજિમેધમવાપ સઃ।
યસ્મિન્સહસ્રં પદ્માનાં કણ્વાય ભરતો દદૌ॥ 1-101-5 (4468)
સોઽશ્વમેધશતૈરીજે યમુનામનુ તીરગઃ।
ત્રિશતૈશ્ચ સરસ્વત્યાં ગઙ્ગામનુ ચતુઃશતૈઃ॥ 1-101-6 (4469)
દૌષ્યન્તિર્ભરતો યજ્ઞૈરીજે શાકુન્તલો નૃપઃ।
તસ્માદ્ભરતવંશસ્ય વિપ્રતસ્થે મહદ્યશઃ॥ 1-101-7 (4470)
ભરતસ્ય વરસ્ત્રીષુ પુત્રાઃ સંજજ્ઞિરે પૃથક્।
નાભ્યનન્દત્તદા રાજા નાનુરૂપા મમેતિ તાન્॥ 1-101-8 (4471)
તતસ્તાન્માતરઃ ક્રુદ્ધાઃ પુત્રાન્નિન્યુર્યમક્ષયમ્।
તતસ્તસ્ય નરેન્દ્રસ્ય વિતથં પુત્રજન્મ તત્॥ 1-101-9 (4472)
તતો મહદ્ભિઃ ક્રતુભિરીજાનો ભરતસ્તદા।
લેભે પુત્રં ભરદ્પાજાદ્ભુમન્યું નામ ભારત॥ 1-101-10 (4473)
તતઃ પુત્રિણમાત્માનં જ્ઞાત્વા પૌરવનન્દનઃ।
ભુમન્યું ભરતશ્રેષ્ઠ યૌવરાજ્યેઽભ્યષેચયત્॥ 1-101-11 (4474)
તતો દિવિરથો નામ ભુમન્યોરભવત્સુતઃ।
સુહોત્રશ્ચ સુહોતા ચ સુહવિઃ સુયજુસ્તથા॥ 1-101-12 (4475)
પુષ્કરિણ્યામૃચીકશ્ચ ભુમન્યોરભવન્સુતાઃ।
તેષાં જ્યેષ્ઠઃ સુહોત્રસ્તુ રાજ્યમાપ મહીક્ષિતામ્॥ 1-101-13 (4476)
રાજસૂયાશ્વમેધાદ્યૈઃ સોઽયજદ્બહુભિઃ સવૈઃ।
સુહોત્રઃ પૃથિવીં કૃત્સ્નાં બુભુજે સાગરામ્બરામ્॥ 1-101-14 (4477)
પૂર્ણાં હસ્તિગવાશ્વૈશ્ચ બહુરત્નસમાકુલામ્।
મમજ્જેવ મહી તસ્ય ભૂરિભારાવપીડિતા॥ 1-101-15 (4478)
હસ્ત્યશ્વરથસંપૂર્ણા મનુષ્યકલિલા ભૃશમ્।
સુહોત્રે રાજનિ તદા ધર્મતઃ શાસતિ પ્રજાઃ॥ 1-101-16 (4479)
ચૈત્યયૂપાઙ્કિતા ચાસીદ્ભૂમિઃ શતસહસ્રશઃ।
પ્રવૃદ્ધજનસસ્યા ચ સર્વદૈવ વ્યરોચત॥ 1-101-17 (4480)
ઐક્ષ્વાકી જનયામાસ સુહોત્રાત્પૃથિવીપતેઃ।
અજમીઢં સુમીઢં ચ પુરુમીઢં ચ ભારત॥ 1-101-18 (4481)
અજમીઢો વરસ્તેષાં તસ્મિન્વંશઃ પ્રતિષ્ઠિતઃ।
ષટ્ પુત્રાન્સોપ્યજનયત્તિસૃષુ સ્ત્રીષુ ભારત॥ 1-101-19 (4482)
ઋક્ષં ધૂમિન્યથો નીલી દુષ્યન્તપરમેષ્ઠઇનૌ।
કેશિન્યજનયજ્જહ્નું સુતૌ ચ જનરૂષિણૌ॥ 1-101-20 (4483)
વિદુઃ સંવરણં વીરમૃક્ષાદ્રાથન્તરીસુતમ્।
તથેમે સર્વપઞ્ચાલા દુષ્યન્તપરમેષ્ઠિનોઃ।
અન્વયાઃ કુશિકા રાજઞ્જન્હોરમિતતેજસઃ॥ 1-101-21 (4484)
જનરૂષણયોર્જ્યેષ્ઠમૃક્ષમાહુર્જનાધિપમ્।
ઋક્ષાત્સંવરણો જજ્ઞે રાજન્વંશકરસ્તવ॥ 1-101-22 (4485)
આર્ક્ષે સંવરણે રાજન્પ્રશાસતિ વસુન્ધરામ્।
સંક્ષયઃ સુમહાનાસીત્પ્રજાનામિતિ નઃ શ્રુતમ્॥ 1-101-23 (4486)
વ્યશીર્યત તતો રાષ્ટ્રં ક્ષયૈર્નાનાવિધૈસ્તદા।
ક્ષુન્મૃત્યુભ્યામનાવૃષ્ટ્યા વ્યાધિભિશ્ચ સમાહતમ્॥ 1-101-24 (4487)
અભ્યઘ્નન્ભારતાંશ્ચૈવ સપત્નાનાં બલાનિ ચ।
ચાલયન્વસુધાં ચેમાં બલેન ચતુરઙ્ગિણા॥ 1-101-25 (4488)
અભ્યયાત્તં ચ પાઞ્ચલ્યો વિજિત્ય તરસા મહીમ્।
અક્ષૌહિણીભિર્દશભિઃ સ એનં સમરેઽજયત્॥ 1-101-26 (4489)
તતઃ સદારઃ સામાત્યઃ સપુત્રઃ સસુહૃજ્જનઃ।
રાજા સંવરણસ્તસ્માત્પલાયત મહાભયાત્॥ 1-101-27 (4490)
`તે પ્રતીચીં પરાભૂતાઃ પ્રપન્ના ભારતા દિશમ્'।
સિન્ધોર્નદસ્ય મહતો નિકુઞ્જે ન્યવસંસ્તદા।
નદીવિપયપર્યન્તે પર્વતસ્ય સમીપતઃ॥ 1-101-28 (4491)
તત્રાવસન્બહૂન્કાલાન્ભારતા દુર્ગમાશ્રિતાઃ।
તેષાં નિવસતાં તત્ર સહસ્રં પરિવત્સરાન્॥ 1-101-29 (4492)
અથાભ્યગચ્છદ્ભરતાન્વસિષ્ઠો ભગવાનૃષિઃ।
તમાગતં પ્રયત્નેન પ્રત્યુદ્ગમ્યાભિવાદ્ય ચ॥ 1-101-30 (4493)
અર્ઘ્યમભ્યાહરંસ્તસ્મૈ તે સર્વે ભારતાસ્તદા।
નિવેદ્ય સર્વમૃષયે સત્કારેણ સુવર્ચસે॥ 1-101-31 (4494)
તમાસને ચોપવિષ્ટં રાજા વવ્રે સ્વયં તદા।
પુરોહિતો ભવાન્નોઽસ્તુ રાજ્યાય પ્રયતેમહિ॥ 1-101-32 (4495)
ઓમિત્યેવં વસિષ્ઠોઽપિ ભારતાન્પ્રત્યપદ્યત।
અથાભ્યષિઞ્ચત્સામ્રાજ્યે સર્વક્ષત્રસ્ય પૌરવમ્॥ 1-101-33 (4496)
વિષાણભૂતં સર્વસ્યાં પૃથિવ્યામિતિ નઃ શ્રુતમ્।
ભરતાધ્યુષિતં પૂર્વં સોઽધ્યતિષ્ઠત્પુરોતોતમમ્॥ 1-101-34 (4497)
પુનર્બલિભૃતશ્ચૈવ ચક્રે સર્વમહીક્ષિતઃ।
તતઃ સ પૃથિવીં પ્રાપ્ય પુનરીજે મહાબલઃ॥ 1-101-35 (4498)
આજમીઢો મહાયજ્ઞૈર્બહુભિર્ભૂરિદક્ષિણૈઃ।
તતઃ સંવરણાત્સૌરી તપતી સુષુવે કુરુમ્॥ 1-101-36 (4499)
રાજત્વે તં પ્રજાઃ સર્વા ધર્મજ્ઞ ઇતિ વવ્રિરે।
`મહિમ્ના તસ્ય કુરવો લેભિરે પ્રત્યયં ભૃશમ્।'
તસ્ય નામ્નાઽભિવિખ્યાતં પૃથિવ્યાં કુરુજાઙ્ગલં॥ 1-101-37 (4500)
કુરુક્ષેત્રં સ તપસા પુણ્યં ચક્રે મહાતપાઃ।
અશ્વવન્તમભિષ્યન્તં તથા ચૈત્રરથં મુનિમ્॥ 1-101-38 (4501)
જનમેજયં ચ વિખ્યાતં પુત્રાંશ્ચાસ્યાનુશુશ્રુમ।
પઞ્ચૈતાન્વાહિની પુત્રાન્વ્યજાયત મનસ્વિની॥ 1-101-39 (4502)
અવિક્ષિતઃ પરિક્ષિત્તુ શબલાશ્વસ્તુ વીર્યવાન્।
આદિરાજો વિરાજશ્ચ શાલ્મલિશ્ચ મહાબલઃ॥ 1-101-40 (4503)
ઉચ્ચૈઃશ્રવા ભઙ્ગકારો જિતારિશ્ચાષ્ટમઃ સ્મૃતઃ।
એતેષામન્વવાયે તુ ખ્યાતાસ્તે કર્મજૈર્ગુણૈઃ।
જનમેજયાદયઃ સપ્ત તથૈવાન્યે મહારથાઃ॥ 1-101-41 (4504)
પરીક્ષિતોઽભવન્પુત્રાઃ સર્વે ધર્માર્થકોવિદાઃ।
કક્ષસેનોગ્રસેનૌ તુ ચિત્રસેનશ્ચ વીર્યવાન્॥ 1-101-42 (4505)
ઇન્દ્રસેનઃ સુષેણશ્ચ ભીમસેનશ્ચ નામતઃ।
જનમેજયસ્ય તનયા ભુવિ ખ્યાતા મહાબલાઃ॥ 1-101-43 (4506)
ધૃતરાષ્ટ્રઃ પ્રથમજઃ પાણ્ડુર્બાહ્લીક એવ ચ।
નિષધશ્ચ મહાતેજાસ્તથા જામ્બૂનદો બલી॥ 1-101-44 (4507)
કુણ્ડોદરઃ પદાતિશ્ચ વસાતિશ્ચાષ્ટમઃ સ્મૃતઃ।
સર્વે ધર્માર્થકુશલાઃ સર્વભૂતહિતે રતાઃ॥ 1-101-45 (4508)
ધૃતરાષ્ટ્રોઽથ રાજાસીત્તસ્ય પુત્રોઽથ કુણ્ડિકઃ।
હસ્તી વિતર્કઃ ક્રાથશ્ચ કુણ્ડિનશ્ચાપિ પઞ્ચમઃ॥ 1-101-46 (4509)
હવિશ્રવાસ્તથેન્દ્રાભો ભુમન્યુશ્ચાપરાજિતઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રસુતાનાં તુ ત્રીનેતાન્પ્રથિતાન્ભુવિ॥ 1-101-47 (4510)
પ્રતીપં ધર્મનેત્રં ચ સુનેત્રં ચાપિ ભારત।
પ્રતીપઃ પ્રથિતસ્તેષાં બભૂવાપ્રતિમો ભુવિ॥ 1-101-48 (4511)
પ્રતીપસ્ય ત્રયઃ પુત્રા જજ્ઞિરે ભરતર્ષભ।
દેવાપિઃ શન્તનુશ્ચૈવ બાહ્લીકશ્ચ મહારથઃ॥ 1-101-49 (4512)
દેવાપિસ્તુ પ્રવવ્રાજ તેષાં ધર્મહિતેપ્સયા।
શન્તનુશ્ચ મહીં લેભે બાહ્લીકશ્ચ મહારથઃ॥ 1-101-50 (4513)
ભરતસ્યાન્વયાસ્ત્વેતે દેવકલ્પા મહારથાઃ।
બભૂવુર્બ્રહ્મકલ્પાશ્ચ બહવો રાજસત્તમાઃ॥ 1-101-51 (4514)
એવંવિધા મહાભાગા દેવરૂપાઃ પ્રહારિણઃ।
અન્વવાયે મહારાજ ઐલવંશવિવર્ધનાઃ॥ 1-101-52 (4515)
`ગઙ્ગાતીરં સમાગમ્ય દીક્ષિતો જનમેજય।
અશ્વમેધસહસ્રાણિ વાજપેયશતાનિ ચ॥ 1-101-53 (4516)
પુનરીજે મહાયજ્ઞૈઃ સમાપ્તવરદક્ષિણૈઃ।
અગ્નિષ્ટોમાતિરાત્રાણામુક્થાનાં સોમવત્પુનઃ॥ 1-101-54 (4517)
વાજપેયેષ્ટિસત્રાણાં સહસ્રૈશ્ચ સુસંભૃતૈઃ।
દૃષ્ટ્વા શાકુન્તલો રાજા તર્પયિત્વા દ્વિજાન્ધનૈઃ॥ 1-101-55 (4518)
પુનઃ સહસ્રં પદ્માનાં કણ્વાય ભરતો દદૌ।
જમ્બૂનદસ્ય શુદ્ધસ્ય કનકસ્ય મહાયશાઃ॥ 1-101-56 (4519)
યસ્ય યૂપાઃ શતવ્યામાઃ પરિણાહેઽથ કાઞ્ચનાઃ।
સહસ્રવ્યામમુદ્વૃદ્ધાઃ સેન્દ્રૈર્દેવૈઃ સમુચ્છ્રિતાઃ॥ 1-101-57 (4520)
સ્વલઙ્કૃતા ભ્રાજમાનાઃ સર્વરત્નૈર્મનોરમૈઃ।
હિરણ્યં દ્વિરદાનશ્વાન્મહિષોષ્ટ્રગજાવિકમ્॥ 1-101-58 (4521)
દાસીદાસં ધનં ધાન્યં ગાઃ સુશીલાઃ સવત્સકાઃ।
ભૂમિં યૂપસહસ્રાઙ્કાં કણ્વાય બહુદક્ષિણામ્॥ 1-101-59 (4522)
બહૂનાં બ્રહ્મકલ્પાનાં ધનં દત્ત્વા ક્રતૂન્બહૂન્।
ગ્રામાન્ગૃહાણિ શુભ્રાણિ કોટિશોથાદદત્તદા॥ 1-101-60 (4523)
ભરતાદ્ભારતી કીર્તિર્યેનેદં ભારતં કુલમ્।'
ભરતસ્યાન્વયે જાતા દેવકલ્પા મહારથાઃ॥ 1-101-61 (4524)
બહવો બ્રહ્મકલ્પાશ્ચ બભૂવુઃ ક્ષત્રસત્તમાઃ।
તેષામપરિમેયાનિ નામધેયાનિ સન્ત્યુત॥ 1-101-62 (4525)
તેષાં કુલે યથા મુખ્યાન્કીર્તયિષ્યામિ ભારત।
મહાભાગાન્દેવકલ્પાન્સત્યાર્જવપરાયણાન્॥ ॥ 1-101-63 (4526)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ એકોત્તરશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 101 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-101-9 વિતથં વિગતસ્તથાભાવો જનકસાદૃશ્યં યત્ર તત્તાદૃશં પુત્રજન્મ॥ 1-101-23 આર્ક્ષે ઋક્ષપુત્રે॥ 1-101-24 ક્ષયૈર્નાશહેતુભિઃ ક્ષુત્પ્રભૃતિભિઃ॥ 1-101-26 અભ્યયાત્તં સંવરણમ્। એનં સંવરણમેવ॥ 1-101-35 બલિભૃતઃ કરદાન્॥ 1-101-36 સૌરી સૂર્યકન્યા॥ 1-101-40 અશ્વવત એવાવિક્ષિદિતિ સંજ્ઞાન્તરમ્॥ એકોત્તરશત્તતમોઽધ્યાયઃ॥ 101 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 102
॥ શ્રીઃ ॥
1.102. અધ્યાયઃ 102
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
મહાભિષગુપાખ્યાનમ્॥ 1 ॥ મહાભિષગ્ગઙ્ગયોઃ શાપઃ॥ 2 ॥ અષ્ટવસૂનાં ગઙ્ગાયાશ્ચ સંવાદઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-102-0 (4527)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-102-0x (626)
ઇક્ષ્વાકુવંશપ્રભો રાજાસીત્પૃથિવીપતિઃ।
મહાભિષગિતિ ખ્યાતઃ સત્યવાક્સત્યવિક્રમઃ॥ 1-102-1 (4528)
સોઽશ્વમેધસહસ્રેણ રાજસૂયશતેન ચ।
તોષયામાસ દેવેશં સ્વર્ગં લેભે તતઃ પ્રભુઃ॥ 1-102-2 (4529)
તતઃ કદાચિદ્બ્રહ્માણમુપાસાંચક્રિરે સુરાઃ।
તત્ર રાજર્ષયો હ્યાસન્સ ચ રાજા મહાભિષક્॥ 1-102-3 (4530)
અથ ગઙ્ગા સરિચ્છ્રેષ્ઠા સમુપાયાત્પિતામહમ્।
તસ્યા વાસઃ સમુદ્ધૂતં મારુતેન શશિપ્રભમ્॥ 1-102-4 (4531)
તતોઽભવન્સુરગણાઃ સહસાઽવાઙ્મુખાસ્તદા।
મહાભિષક્તુ રાજર્ષિરશઙ્કો દૃષ્ટવાન્નદીમ્॥ 1-102-5 (4532)
સોપધ્યાતો ભગવતા બ્રહ્મણા તુ મહાભિષક્।
ઉક્તશ્ચ જાતો મર્ત્યેષુ પુનર્લોકાનવાપ્સ્યસિ॥ 1-102-6 (4533)
યયા હૃતમનાશ્ચાસિ ગઙ્ગયા ત્વં હિ દુર્મતે।
સા તે વૈ માનુષે લોકે વિપ્રિયાણ્યાચરિષ્યતિ॥ 1-102-7 (4534)
યદા તે ભવિતા મન્યુસ્તદા શાપાદ્વિમોક્ષ્યતે। 1-102-8 (4535)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
સ ચિન્તયિત્વા નૃપતિર્નૃપાનન્યાંસ્તપોધનાન્॥ 1-102-8x (627)
પ્રતીપં રોચયામાસ પિતરં ભૂરિતેજસમ્।
સા મહાભિષજં દૃષ્ટ્વા નદી દૈર્યાચ્ચ્યુતં નૃપમ્॥ 1-102-9 (4536)
તમેવ મનસા ધ્યાયન્ત્યુપાવૃત્તા સરિદ્વરા।
સા તુ વિધ્વસ્તવપુષઃ કશ્મલાભિહતાન્નૃપ॥ 1-102-10 (4537)
દદર્શ પથિ ગચ્છન્તી વસૂન્દેવાન્દિવૌકસઃ।
તથારૂપાંશ્ચ તાન્દૃષ્ટ્વા પ્રપચ્છ સરિતાં વરા॥ 1-102-11 (4538)
કિમિદં નષ્ટરૂપાઃ સ્થ કચ્ચિત્ક્ષેમં દિવૌકસામ્।
તામૂચુર્વસવો દેવાઃ શપ્તાઃ સ્મો વૈ મહાનદિ॥ 1-102-12 (4539)
અલ્પેઽપરાધે સંરમ્ભાદ્વસિષ્ઠેન મહાત્મના।
વિમૂઢા હિ વયં સર્વે પ્રચ્છન્નમૃષિસત્તમમ્॥ 1-102-13 (4540)
સન્ધ્યાં વસિષ્ઠમાસીનં તમત્યભિસૃતાઃ પુરા।
તેન કોપાદ્વયં શપ્તા યોનૌ સંભવતેતિ હ॥ 1-102-14 (4541)
ન તચ્છક્યં નિવર્તયિતું યદુક્તં બ્રહ્મવાદિના।
ત્વમસ્માન્માનુષી ભૂત્વા સૂષ્વ પુત્રાન્વસૂન્ભુવિ॥ 1-102-15 (4542)
ન માનુષીણાં જઠરં પ્રવિશેમ વયં શુભે।
ઇત્યુક્તા તૈશ્ચ વસુભિસ્તથેત્યુક્ત્વાઽબ્રવીદિદમ્॥ 1-102-16 (4543)
ગઙ્ગોવાચ। 1-102-17x (628)
મર્ત્યેષુ પુરુષશ્રેષ્ઠઃ કો વઃ કર્તા ભવિષ્યતિ। 1-102-17 (4544)
વસવ ઊચુઃ।
પ્રતીપસ્ય સુતો રાજા શાન્તનુર્લોકવિશ્રુતઃ।
ભવિતા માનુષે લોકે સ નઃ કર્તા ભવિષ્યતિ॥ 1-102-17x (629)
ગઙ્ગોવાચ। 1-102-18x (630)
મમાપ્યેવં મતં દેવા યથા માં વદથાનઘાઃ।
પ્રિયં તસ્ય કરિષ્યામિ યુષ્માકં ચેતદીપ્સિતમ્॥ 1-102-18 (4545)
વસવ ઊચુઃ। 1-102-19x (631)
જાતાન્કુમારાન્સ્વાનપ્સુ પ્રક્ષેપ્તું વૈ ત્વમર્હસિ।
યથા નચિરકાલં નો નિષ્કૃતિઃ સ્યાત્ત્રિલોકગે॥ 1-102-19 (4546)
જિઘૃક્ષવો વયં સર્વે સુરભિં મન્દબુદ્ધયઃ।
શપ્તા બ્રહ્મર્ષિણા તેન તાંસ્ત્વં મોચય ચાશુ નઃ॥ 1-102-20 (4547)
ગઙ્ગોવાચ। 1-102-21x (632)
એવમેતત્કરિષ્યામિ પુત્રસ્તસ્ય વિધીયતામ્।
નાસ્ય મોઘઃ સઙ્ગમઃ સ્યાત્પુત્રહેતોર્મયા સહ॥ 1-102-21 (4548)
વસવ ઊચુઃ। 1-102-22x (633)
તુરીયાર્ધં પ્રદાસ્યામો વીર્યસ્યૈકૈકશો વયમ્।
તેન વીર્યેણ પુત્રસ્તે ભવિતા તસ્ય ચેપ્સિતઃ॥ 1-102-22 (4549)
ન સંપત્સ્યતિ મર્ત્યેષુ પુનસ્તસ્ય તુ સન્તતિઃ।
તસ્માદપુત્રઃ પુત્રસ્તે ભવિષ્યતિ સ વીર્યવાન્॥ 1-102-23 (4550)
એવં તે સમયં કૃત્વા ગઙ્ગયા વસવઃ સહ।
જગ્મુઃ સંહૃષ્ટમનસો યથાસંકલ્પમઞ્જસા॥ ॥ 1-102-24 (4551)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપ્રવમિ સંભવપર્વણિ દ્વ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 102 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-102-6 અપધ્યાતઃ શપ્તઃ॥ 1-102-10 વિધ્વસ્તવપુષો દિવશ્ચ્યુતત્વાત્॥ 1-102-14 અત્યભિસૃતા અતિક્રાન્તવન્તઃ। વક્ષ્યમાણેન તદ્ધેનુહરણેનેતિ શેષઃ॥ 1-102-19 નચિરકાલં શીઘ્રમ્। નોઽસ્માકમ્॥ 1-102-22 તુરીયાર્ધમષ્ટમાંશમ્॥ દ્વ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 102 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 103
॥ શ્રીઃ ॥
1.103. અધ્યાયઃ 103
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પ્રતીપેન ગઙ્ગાયાઃ સ્નુષાત્વેન પરિગ્રહઃ॥ 1 ॥ શાન્તનૂત્પત્તિઃ॥ 2 ॥ તસ્ય રાજ્યેઽભિષેકઃ॥ 3 ॥ મૃગયાર્થં ગતસ્ય શાન્ત નોર્ગઙ્ગયા સંવાદઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-103-0 (4552)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-103-0x (634)
તતઃ પ્રતીપો રાજાઽઽસીત્સર્વભૂતહિતઃ સદા।
નિષસાદ સમા બહ્વીર્ગઙ્ગાદ્વારગતો જપન્॥ 1-103-1 (4553)
તસ્ય રૂપગુણોપેતા ગઙ્ગા સ્ત્રીરૂપધારિણી।
ઉત્તીર્ય સલિલાત્તસ્માલ્લોભનીયતમાકૃતિઃ॥ 1-103-2 (4554)
અધીયાનસ્ય રાજર્ષેર્દિવ્યરૂપા મનસ્વિની।
દક્ષિણં શાલસઙ્કાશમૂરું ભેજે શુભાનના॥ 1-103-3 (4555)
પ્રતીપસ્તુ મહીપાલસ્તામુવાચ યશસ્વિનીમ્।
`વાક્યં વાક્યવિદાં શ્રેષ્ઠો ધર્મનિશ્ચયતત્ત્વવિત્।'
કરોમિ કિં તે કલ્યાણિ પ્રિયં યત્તેઽભિકાઙ્ક્ષિતમ્॥ 1-103-4 (4556)
સ્ત્ર્યુવાચ। 1-103-5x (635)
ત્વામહં કામયે રાજન્ભજમાનાં ભજસ્વ મામ્।
ત્યાગઃ કામવતીનાં હિ સ્ત્રીણાં સદ્ભિર્વિગર્હિતઃ॥ 1-103-5 (4557)
પ્રતીપ ઉવાચ। 1-103-6x (636)
નાહં પરસ્ત્રિયં કામાદ્ગચ્છેદં વરવર્ણિનિ।
ન ચાસવર્ણાં કલ્યાણિ ધર્મ્યમેતદ્ધિ મે વ્રતમ્॥ 1-103-6 (4558)
`યઃ સ્વદારાન્પરિત્યજ્ય પારક્યાં સેવતે સ્ત્રિયમ્।
નિરયાન્નૈવ મુચ્યતે યાવદાભૂતસંપ્લવમ્॥' 1-103-7 (4559)
સ્ત્ર્યુવાચ। 1-103-8x (637)
નાશ્રેયસ્યસ્મિ નાગમ્યા ન વક્તવ્યા ચ કર્હિચિત્।
ભજન્તીં ભજ માં રાજન્દિવ્યાં કન્યાં વરસ્ત્રિયમ્॥ 1-103-8 (4560)
પ્રતીપ ઉવાચ। 1-103-9x (638)
ત્વયા નિવૃત્તમેતત્તુ યન્માં ચોદયસિ પ્રિયમ્।
અન્યથા પ્રતિપન્નં માં નાશયેદ્ધર્મવિપ્લવઃ॥ 1-103-9 (4561)
પ્રાપ્ય દક્ષિણમૂરું મે ત્વમાશ્લિષ્ટા વરાઙ્ગને।
અપત્યાનાં સ્નુષાણાં ચ ભીરુ વિદ્ધ્યેતદાસનમ્॥ 1-103-10 (4562)
સવ્યોરુઃ કામિનીભોગ્યસ્ત્વયા સ ચ વિવર્જિતઃ।
તસ્માદહં નાચરિષ્યે ત્વયિ કામં વરાઙ્ગને॥ 1-103-11 (4563)
સ્નુષા મે ભવ સુશ્રોણિ પુત્રાર્થં ત્વાં વૃણોમ્યહમ્।
સ્નુષાપક્ષં હિ વામોરુ ત્વમાગમ્ય સમાશ્રિતા॥ 1-103-12 (4564)
સ્ત્ર્યુવાચ। 1-103-13x (639)
એવમપ્યસ્તુ ધર્મજ્ઞ સંયુજ્યેયં સુતેન તે।
ત્વદ્ભક્ત્યા તુ ભજિષ્યામિ પ્રખ્યાતં ભારતં કુલમ્॥ 1-103-13 (4565)
પૃથિવ્યાં પાર્થિવા યે ચ તેષાં યૂયં પરાયણમ્।
ગુણા ન હિ મયા શક્યા વક્તું વર્ષશતૈરપિ॥ 1-103-14 (4566)
કુલસ્ય યે વઃ પ્રથિતાસ્તત્સાધુત્વમથોત્તમમ્।
સમયેનેહ ધર્મજ્ઞ આચરેયં ચ યદ્વિભો॥ 1-103-15 (4567)
તત્સર્વમેવ પુત્રસ્તે ન મીમાંસેત કર્હિચિત્।
એવં વસન્તી પુત્રે તે વર્ધયિષ્યામ્યહં રતિમ્॥ 1-103-16 (4568)
પુત્રૈઃ પુણ્યૈઃ પ્રિયૈશ્ચૈવ સ્વર્ગં પ્રાપ્સ્યતિ તે સુતઃ। 1-103-17 (4569)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તથેત્યુક્ત્વા તુ સા રાજંસ્તત્રૈવાન્તરધીયત।
`અદૃશ્યા રાજસિંહસ્ય પશ્યતઃ સાઽભવત્તદા॥' 1-103-17x (640)
પુત્રજન્મ પ્રતીક્ષન્વૈ સ રાજા તદધારયત્।
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ પ્રતીપઃ ક્ષત્રિયર્ષભઃ॥ 1-103-18 (4570)
તપસ્તેપે સુતસ્યાર્થે સભાર્યઃ કુરુનન્દન।
`પ્રતીપસ્ય તુ ભાર્યાયાં ગર્ભઃ શ્રીમાનવર્ધત॥ 1-103-19 (4571)
શ્રિયા પરમયા યુક્તઃ શરચ્છુક્લે યથા શશી।
તતસ્તુ દશમે માસિ પ્રાજાયત રવિપ્રભમ્॥ 1-103-20 (4572)
કુમારં દેવગર્ભાભં પ્રતીપમહિષી તદા।'
તયોઃ સમભવત્પુત્રો વૃદ્ધયોઃ સ મહાભિષક્॥ 1-103-21 (4573)
શાન્તસ્ય જજ્ઞે સન્તાનસ્તસ્માદાસીત્સ શાન્તનુઃ।
`તસ્ય જાતસ્ય કૃત્યાનિ પ્રતીપોઽકારયત્પ્રભુઃ॥ 1-103-22 (4574)
જાતકર્માદિ વિપ્રેણ વેદોક્તૈઃ કર્મભિસ્તદા।
નામકર્મ ચ વિપ્રાસ્તુ ચક્રુઃ પરમસત્કૃતમ્॥ 1-103-23 (4575)
શાન્તનોરવનીપાલ વેદોક્તૈઃ કર્મભિસ્તદા।
તતઃ સંવર્ધિતો રાજા શાન્તનુર્લોકધાર્મિકઃ॥ 1-103-24 (4576)
સ તુ લેભે પરાં નિષ્ઠાં પ્રાપ્ય ધર્મભૃતાં વરઃ।
ધનુર્વેદે ચ વેદે ચ ગતિં સ પરમા ગતઃ॥ 1-103-25 (4577)
યૌવનં ચાપિ સંપ્રાપ્તઃ કુમારો વદતાં વરઃ।'
સંસ્મરંશ્ચાક્ષયાઁલ્લોકાન્વિજાતાન્સ્વેન કર્મણા॥ 1-103-26 (4578)
પુણ્યકર્મકૃદેવાસીચ્છાન્તનુઃ કુરુસત્તમઃ।
પ્રતીપઃ શાન્તનું પુત્રં યૌવનસ્થં તતોઽન્વશાત્॥ 1-103-27 (4579)
પુરા સ્ત્રી માં સમભ્યાગાચ્છાન્તનો ભૂતયે તવ।
ત્વામાવ્રજેદ્યદિ રહઃ સા પુત્ર વરવર્ણિની॥ 1-103-28 (4580)
કામયાનાઽભિરૂપાઢ્યા દિવ્યસ્ત્રી પુત્રકામ્યયા।
સા ત્વયા નાનુયોક્તવ્યા કાસિ કસ્યાસિ ચાઙ્ગને॥ 1-103-29 (4581)
યચ્ચ કુર્યાન્ન તત્કર્મ સા પ્રષ્ટવ્યા ત્વયાઽનઘ।
સન્નિયોગાદ્ભજન્તીં તાં ભજેથા ઇત્યુવાચ તમ્॥ 1-103-30 (4582)
એવં સંદિશ્ય તનયં પ્રતીપઃ શાન્તનું તદા।
સ્વે ચ રાજ્યેઽભિષિચ્યૈનં વનં રાજા વિવેશ હ॥ 1-103-31 (4583)
સ રાજા શાન્તનુર્ધીમાન્દેવરાજસમદ્યુતિઃ।
`બભૂવ સર્વલોકસ્ય સત્યવાગિતિ સંમતઃ॥ 1-103-32 (4584)
પીનસ્કન્ધો મહાબાહુર્મત્તવારણવિક્રમઃ।
અન્વિતઃ પરિપૂર્ણાર્થૈઃ સર્વૈર્નૃપતિલક્ષણૈઃ॥ 1-103-33 (4585)
અમાત્યલક્ષણોપેતઃ ક્ષત્રધર્મવિશેષવિત્।
વશે ચક્રે મહીમેકો વિજિત્ય વસુધાધિપાન્॥ 1-103-34 (4586)
વેદાનાગમયત્કૃત્સ્નાન્રાજધર્માંશ્ચ સર્વશઃ।
ઈજે ચ બહુભિઃ સત્રૈઃ ક્રતુભિર્ભૂરિદક્ષિણૈઃ॥ 1-103-35 (4587)
તર્પયામાસ વિપ્રાંશ્ચ વેદાધ્યયનકોવિદાન્।
રત્નૈરુચ્ચાવચૈર્ગોભિર્ગ્રામૈરશ્વૈર્ધનૈરપિ॥ 1-103-36 (4588)
વયોરૂપેણ સંપન્નઃ પૌરુષેણ બલેન ચ।
ઐશ્વર્યેણ પ્રતાપેન વિક્રમેણ ધનેન ચ॥ 1-103-37 (4589)
વર્તમાનશ્ચ સત્યેન સર્વધર્મવિશારદઃ।
તં મહીપં મહીપાલા રાજરાજમકુર્વત॥ 1-103-38 (4590)
વીતશોકભયાબાધાઃ સુખસ્વપ્નપ્રબોધાઃ।
શ્રિયા ભરતશાર્દૂલ સમપદ્યન્ત ભૂમિપાઃ॥ 1-103-39 (4591)
નિયમૈઃ સર્વવર્ણાનાં બ્રહ્મોત્તરમવર્તત।
બ્રાહ્મણાભિમુખં ક્ષત્રં ક્ષત્રિયાભિમુખા વિશઃ॥ 1-103-40 (4592)
બ્રહ્મક્ષત્રાનુકૂલાંશ્ચ શૂદ્રાઃ પર્યચરન્વિશઃ।
એવં પશુવરાહાણાં તથૈવ મૃગપક્ષિણામ્॥ 1-103-41 (4593)
શાન્તનાવથ રાજ્યસ્થે નાવર્તત વૃથા વધઃ।
અસુખાનામનાથાનાં તિર્યગ્યોનિષુ વર્તતામ્॥ 1-103-42 (4594)
સ એવ રાજા સર્વેષાં ભૂતાનામભવત્પિતા।
સ હસ્તિનામ્નિ ધર્માત્મા વિહરન્કુરુનન્દનઃ॥ 1-103-43 (4595)
તેજસા સૂર્યકલ્પોઽભૂદ્વાયુના ચ સમો બલે।
અન્તકપ્રતિમઃ કોપે ક્ષમયા પૃથિવીસમઃ॥ 1-103-44 (4596)
બભૂવ રાજા સુમતિઃ પ્રજાનાં સત્યવિક્રમઃ।
સ વનેષુ ચ રમ્યેષુ શૈલપ્રસ્રવણેષુ ચ॥' 1-103-45 (4597)
ચચાર મૃગયાશીલઃ શાન્તનુર્વનગોચરઃ।
સ મૃગાન્મહિષાંશ્ચૈવ વિનિઘ્નન્રાજસત્તમઃ॥ 1-103-46 (4598)
ગઙ્ગામનુ ચચારૈકઃ સિદ્ધચારણસેવિતામ્।
સ કદાચિન્મહારાજ દદર્શ પરમાં સ્ત્રિયમ્॥ 1-103-47 (4599)
જાજ્વલ્યમાનાં વપુષા સાક્ષાચ્છ્રિયમિવાપરામ્।
સર્વાનવદ્યાં સુદતીં દિવ્યાભરણભૂષિતામ્॥ 1-103-48 (4600)
સૂક્ષ્મામ્બરધરામેકાં પદ્મોદરસમપ્રભામ્।
`સ્નાતગાત્રાં ધૌતવસ્ત્રાં ગઙ્ગાતીરરુહે વને॥ 1-103-49 (4601)
પ્રકીર્ણકેશીં પાણિભ્યાં સંસ્પૃશન્તીં શિરોરુહાન્।
રૂપેણ વયસા કાન્ત્યા શરીરાવયવૈસ્તથા॥ 1-103-50 (4602)
હાવભાવવિલાસૈશ્ચ લોચનાઞ્ચલવિક્રિયૈઃ।
શ્રોણીભારેણ મધ્યેન સ્તનાભ્યામુરસા દૃશા॥ 1-103-51 (4603)
કવરીભરેણ પાદાભ્યામિઙ્ગિતેન સ્મિતેન ચ।
કોકિલાલાપસંલ્લાપૈર્ન્યક્કુર્વન્તીં ત્રિલોકગામ્॥ 1-103-52 (4604)
વાણીં ચ ગિરિજાં લક્ષ્મીં યોષિતોન્યાઃ સુરાઙ્ગનાઃ।
સા ચ શાન્તનુમબ્યાગાદલક્ષ્મીમપકર્ષતી॥' 1-103-53 (4605)
તાં દૃષ્ટ્વા હૃષ્ટરોમાઽભૂદ્વિસ્મિતો રૂપસંપદા।
પિબન્નિવ ચ નેત્રાભ્યાં નાતૃપ્યત નરાધિપઃ॥ 1-103-54 (4606)
સા ચ દૃષ્ટ્વૈવ રાજાનં વિચરન્તં મહાદ્યુતિમ્।
સ્નેહાદાગતસૌહાર્દા નાતૃપ્યત વિલાસિની॥ 1-103-55 (4607)
`ગઙ્ગા કામેન રાજાનં પ્રેક્ષમાણા વિલાસિની।
ચઞ્ચૂર્યતાગ્રતસ્તસ્ય કિન્નરીવાપ્સરોપમા॥ 1-103-56 (4608)
દૃષ્ટ્વા પ્રહૃષ્ટરૂપોઽભૂદ્દર્શનાદેવ શાન્તનુઃ।
રૂપેણાતીત્ય તિષ્ઠન્તીં સર્વા રાજન્યયોષિતઃ॥' 1-103-57 (4609)
તામુવાચ તતો રાજા સાન્ત્વયઞ્શ્લક્ષ્ણયા ગિરા।
દેવી વા દાનવી વા ત્વં ગન્ધર્વી ચાથવાઽપ્સરાઃ॥ 1-103-58 (4610)
યક્ષી વા પન્નગી વાઽપિ માનુષી વા સુમધ્યમે।
`યાઽસિ કાઽસિ સુરપ્રખ્યે મહિષી મે ભવાનઘે॥ 1-103-59 (4611)
ત્વાં ગતા હિ મમ પ્રામા વસુ યન્મેઽસ્તિ કિંચન।'
યાચે ત્વાં સુરગર્ભાભે ભાર્યા મે ભવ શોભને॥ ॥ 1-103-60 (4612)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ત્ર્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 103 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-103-1 તત ઇતિ॥ 1-103-8 દિવ્યાં દિવિ ભવામ્॥ 1-103-9 નિવૃત્તં નિરસ્તમ્॥ 1-103-10 આશ્લિષ્ટા સંગતા॥ 1-103-15 સમયેન નિયમેન॥ 1-103-16 ન મીમાંસેત ન વિચારયેત્॥ 1-103-22 શાન્તસ્યોપરતસ્ય વંશસ્ય સંતાનો વિસ્તાર ઇતિ શાન્તતનુઃ। તકારલોપેન શાન્તનુરિતિ નામ॥ 1-103-26 સંસ્મરન્નિતિ વ્યવહિતમપિ જ્ઞાનબલેન જાનાતીત્યર્થઃ॥ 1-103-29 નાનુયોક્તવ્યા ન પ્રષ્ટવ્યા॥ ત્ર્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 103 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 104
॥ શ્રીઃ ॥
1.104. અધ્યાયઃ 104
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સમયબન્ધપૂર્વકં ગઙ્ગાશાન્તન્વોર્વિવાહઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-104-0 (4613)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-104-0x (641)
એતચ્છ્રુત્વા વચો રાજ્ઞઃ સસ્મિતં મૃદુ વલ્ગુ ચ।
યશસ્વિની ચ સાઽગચ્છચ્છાન્તનોર્ભૂતયે તદા॥ 1-104-1 (4614)
સા તુ દૃષ્ટ્વા નૃપશ્રેષ્ઠં ચરન્તં તીરમાશ્રિતમ્।
વસૂનાં સમયં સ્મૃત્વાઽથાભ્યગચ્છદનિન્દિતા॥ 1-104-2 (4615)
પ્રજાર્થિની રાજપુત્રં શાન્તનું પૃથિવીપતિમ્।
પ્રતીપવચનં ચાપિ સંસ્મૃત્યૈવ સ્વયં નૃપમ્॥ 1-104-3 (4616)
કાલોઽયમિતિ મત્વા સા વસૂનાં શાપચોદિતા।
ઉવાચ ચૈવ રાજ્ઞઃ સા હ્લાદયન્તી મનો ગિરા॥ 1-104-4 (4617)
ગઙ્ગોવાચ। 1-104-5x (642)
ભવિષ્યામિ મહીપાલ મહિષી તે વશાનુગા।
ન તુ ત્વં વા દ્વિતીયો વા જ્ઞાતુમિચ્છેત્કથંચન॥ 1-104-5 (4618)
યત્તુ કુર્યામહં રાજઞ્શુભં વા યદિ વાઽશુભમ્।
ન તદ્વારયિતવ્યાઽસ્મિ ન વક્તવ્યા તથાઽપ્રિયમ્॥ 1-104-6 (4619)
એવં હિ વર્તમાનેઽહં ત્વયિ વત્સ્યામિ પાર્થિવ।
વારિતા વિપ્રિયં ચોક્તા ત્યજેયં ત્વામસંશયમ્॥ 1-104-7 (4620)
એષ મે સમયો રાજન્ભજ માં ત્વં યથેપ્સિતમ્।
અનુનીતાઽસ્મિ તે પિત્રા ભર્તા મે ત્વં ભવ પ્રભો॥ 1-104-8 (4621)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-104-9x (643)
તથેતિ સા યદા તૂક્તા તદા ભરતસત્તમ।
પ્રહર્ષમતુલં લેભે પ્રાપ્ય તં પાર્થિવોત્તમમ્॥ 1-104-9 (4622)
પ્રતિજ્ઞાય તુ તત્તસ્યાસ્તથેતિ મનુજાધિપઃ।
રથમારોપ્ય તાં દેવીં જગામ સ તયા સહ॥ 1-104-10 (4623)
સા ચ શાન્તનુમભ્યાગાત્સાક્ષાલ્લક્ષ્મીરિવાપરા।
આસાદ્ય શાન્તનુસ્તાં ચ બુભુજે કામતો વશી॥ 1-104-11 (4624)
ન પ્રષ્ટવ્યેતિ મન્વાનો ન સ તાં કિંચિદૂચિવાન્।
સ તસ્યાઃ શીલવૃત્તેન રૂપૌદાર્યગુણેન ચ॥ 1-104-12 (4625)
ઉપચારેણ ચ રહસ્તુતોષ જગતીપતિઃ।
સ રાજા પરમપ્રીતઃ પરમસ્ત્રીપ્રલાલિતઃ॥ 1-104-13 (4626)
દિવ્યરૂપા હિ સા દેવી ગઙ્ગા ત્રિપથગામિની।
માનુષં વિગ્રહં કૃત્વા શ્રીમન્તં વરવર્ણિની॥ 1-104-14 (4627)
ભાગ્યોપનતકામસ્ય ભાર્યા ચોપનતાઽભવત્।
શન્તનોર્નૃપસિંહસ્ય દેવરાજસમદ્યુતેઃ॥ 1-104-15 (4628)
સંભોગસ્નેહચાતુર્યૈર્હાવલાસ્યૈર્મનોહરૈઃ।
રાજાનં રમયામાસ યથા રજ્યેત સ પ્રભુઃ॥ 1-104-16 (4629)
સ રાજા રતિસક્તોઽભૂદુત્તમસ્ત્રીગુણૈર્હૃતઃ॥ ॥ 1-104-17 (4630)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ચતુરધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 104 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 105
॥ શ્રીઃ ॥
1.105. અધ્યાયઃ 105
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ગઙ્ગયા જાતમાત્રસ્ય પુત્રસપ્તકસ્ય હનનમ્॥ 1 ॥ અષ્ટમપુત્રહનનોદ્યુક્તાં સ્વભાર્યાં પ્રતિ શાંન્તનુપ્રશ્નાઃ॥ 2 ॥ પૂર્વવૃત્તકથનપૂર્વકં ગઙ્ગાયાઃ પ્રતિવચનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-105-0 (4631)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-105-0x (644)
સંવત્સરાનૃતૂન્માસાન્બુબુધે ન બહૂન્ગતાન્।
રમમાણસ્તયા સાર્ધં યથાકામં નરેશ્વરઃ॥ 1-105-1 (4632)
`દિવિષ્ઠાન્માનુષાંશ્ચૈવ ભોગાન્ભુઙ્ક્તે સ વૈ નૃપઃ।'
આસાદ્ય શાન્તનુઃ શ્રીમાન્મુમુદે યોષિતાં વરામ્॥ 1-105-2 (4633)
ઋતુકાલે તુ સા દેવી દિવ્યં ગર્ભમધારયત્।
અષ્ટાવજનયત્પુત્રાંસ્તસ્માદમરસન્નિભાન્॥ 1-105-3 (4634)
જાતં જાતં ચ સા પુત્રં ક્ષિપત્યમ્યસિ ભારત।
સૂતકે કણ્ઠમાક્રમ્ય તાન્નિનાય યમક્ષયમ્॥ 1-105-4 (4635)
પ્રીણામ્યહં ત્વામિત્યુક્ત્વા ગઙ્ગાસ્રોતસ્યમજ્જયત્।
તસ્ય તન્ન પ્રિયં રાજ્ઞઃ શાન્તનોરભવત્તદા॥ 1-105-5 (4636)
ન ચ તાં કિંચનોવાચ ત્યાગાદ્ભીતો મહીપતિઃ।
`અમીમાંસ્યા કર્મયોનિરાગમશ્ચેતિ શાન્તનુઃ॥ 1-105-6 (4637)
સ્મરન્પિતૃવચશ્ચૈવ નાપૃચ્છત્પુત્રકિલ્બિષમ્।
જાતાઞ્જાતાંશ્ચ વૈ હન્તિ સા સ્ત્રી સપ્ત વરાન્સુતાન્॥ 1-105-7 (4638)
શાન્તનુર્ધર્મભઙ્ગાચ્ચ નાપૃચ્છત્તાં કથંચન।
અષ્ટમં તુ જિઘાંસન્ત્યાં ચુક્ષુભે શાન્તનોર્ધૃતિઃ॥' 1-105-8 (4639)
અથૈનામષ્ટમે પુત્રે જાતે પ્રહસતીમિવ।
ઉવાચ રાજા દુઃખાર્તઃ પરીપ્સન્પુત્રમાત્મનઃ॥ 1-105-9 (4640)
`આલભન્તીં તદા દૃષ્ટ્વા તાં સ કૌરવનન્દનઃ।
અબ્રવીદ્ભરતશ્રેષ્ઠો વાક્યં પરમદુઃખિતઃ॥' 1-105-10 (4641)
માવધીઃ કસ્ય કાઽસીતિ કિં હિનત્સિ સુતાનિતિ।
પુત્રઘ્નિ સુમહત્પાપં સંપ્રાપ્તં તે સુગર્હિતમ્॥ 1-105-11 (4642)
ગઙ્ગોવાચ। 1-105-12x (645)
પુત્રકામ ન તે હન્મિ પુત્રં પુત્રવતાં વર।
જીર્ણસ્તુ મમ વાસોઽયં યથા સ સમયઃ કૃતઃ॥ 1-105-12 (4643)
અહં ગઙ્ગા જહ્નુસુતા મહર્ષિગણસેવિતા।
દેવકાર્યાર્થસિદ્ધ્યર્થમુષિતાઽહં ત્વયા સહ॥ 1-105-13 (4644)
ઇમેઽષ્ટૌ વસવો દેવા મહાભાગા મહૌજસઃ।
વસિષ્ઠશાપદોષેણ માનુષત્વમુપાગતાઃ॥ 1-105-14 (4645)
તેષાં જનયિતા નાન્યસ્ત્વદૃતે ભુવિ વિદ્યતે।
મદ્વિધા માનુષી ધાત્રી લોકે નાસ્તીહ કાચન॥ 1-105-15 (4646)
તસ્માત્તજ્જનનીહેતોર્માનુષત્વમુપાગતા।
જનયિત્વા વસૂનષ્ટૌ જિતા લોકાસ્ત્વયાઽક્ષયાઃ॥ 1-105-16 (4647)
દેવાનાં સમયસ્ત્વેષ વસૂનાં સંશ્રુતો મયા।
જાતં જાતં મોક્ષયિષ્યે જન્મતો માનુષાદિતિ॥ 1-105-17 (4648)
તત્તે શાપાદ્વિનિર્મુક્તા આપવસ્ય મહાત્મનઃ।
સ્વસ્તિ તેસ્તુ ગમિષ્યામિ પુત્રં પાહિ મહાવ્રતમ્॥ 1-105-18 (4649)
`અયં તવ સુતસ્તેષાં વીર્યેણ કુલનન્દનઃ।
સંભૂતોતિજનં કર્મ કરિષ્યતિ ન સંશયઃ॥' 1-105-19 (4650)
એષ પર્યાયવાસો મે વસૂનાં સન્નિધૌ કૃતઃ।
મત્પ્રસૂતિં વિજાનીહિ ગઙ્ગાદત્તમિમં સુતમ્॥ ॥ 1-105-20 (4651)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ પઞ્ચાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 105 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-105-11 તેત્વયા॥ 1-105-15 ધાત્રી ગર્ભધારિણી॥ 1-105-17 સંશ્રુતોઽઙ્ગીકૃતઃ॥ 1-105-18 આપવસ્ય વસિષ્ઠસ્ય॥ પઞ્ચાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 105 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 106
॥ શ્રીઃ ॥
1.106. અધ્યાયઃ 106
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સ્વગોહર્તૄણાં વસૂનાં વસિષ્ઠેન શાપઃ॥ 1 ॥ પુનસ્તત્પ્રાર્થનયા તુષ્ટને વસિષ્ટેન શાપસંકોચઃ॥ 2 ॥ ગઙ્ગાયા ભીષ્મેણ સહ સ્વલોકગમનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-106-0 (4652)
શાન્તનુરુવાચ। 1-106-0x (646)
આપવો નામ કોન્વેષ વસૂનાં કિં ચ દુષ્કૃતમ્।
`શશાપ યસ્માત્કલ્યાણિ સ વસૂંશ્ચારુદર્શને।'
યસ્યાભિશાપાત્તે સર્વે માનુષીં યોનિમાગતાઃ॥ 1-106-1 (4653)
અનેન ચ કુમારેણ ત્વયા દત્તેન કિં કૃતમ્।
યસ્ય ચૈવ કૃતેનાયં માનુષેષુ નિવત્સ્યતિ॥ 1-106-2 (4654)
ઈશા વૈ સર્વલોકસ્ય વસવસ્તે ચ વૈ કથમ્।
માનુષેષૂદપદ્યન્ત તન્મમાચક્ષ્વ જાહ્નવિ॥ 1-106-3 (4655)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-106-4x (647)
એવમુક્તા તદા ગઙ્ગા રાજાનમિદમબ્રવીત્।
ભર્તારં જાહ્નવી દેવી શાન્તનું પુરુષર્ષભ॥ 1-106-4 (4656)
ગઙ્ગોવાચ। 1-106-5x (648)
યં લેભે વરુણઃ પુત્રં પુરા ભરતસત્તમ।
વસિષ્ઠનામા સ મુનિઃ ખ્યાત આપવ ઇત્યુત॥ 1-106-5 (4657)
તસ્યાશ્રમપદં પુણ્યં મૃગપક્ષિસમન્વિતમ્।
મેરોઃ પાર્શ્વે નગેન્દ્રસ્ય સર્વર્તુકુસુમાવૃતમ્॥ 1-106-6 (4658)
સ વારુણિસ્તપસ્તેપે તસ્મિન્ભરતસત્તમ।
વને પુણ્યકૃતાં શ્રેષ્ઠઃ સ્વાદુમૂલફલોદકે॥ 1-106-7 (4659)
દક્ષસ્ય દુહિતા યા તુ સુરભીત્યભિશબ્દિતા।
ગાં પ્રજાતા તુ સા દેવી કશ્યપાદ્ભરતર્ષભ॥ 1-106-8 (4660)
અનુગ્રહાર્થં જગતઃ સર્વકામદુહાં વરામ્।
તાં લેભે ગાં તુ ધર્માત્મા હોમધેનું સ વારુણિઃ॥ 1-106-9 (4661)
સા તસ્મિંસ્તાપસારણ્યે વસન્તી મુનિસેવિતે।
ચચાર પુણ્યે રમ્યે ચ ગૌરપેતભયા તદા॥ 1-106-10 (4662)
અથ તદ્વનમાજગ્મુઃ કદાચિદ્ભરતર્ષભ।
પૃથ્વાદ્યા વસવઃ સર્વે દેવા દેવર્ષિસેવિતમ્॥ 1-106-11 (4663)
તે સદારા વનં તચ્ચ વ્યચરન્ત સમન્તતઃ।
રેમિરે રમણીયેષુ પર્વતેષુ વનેષુ ચ॥ 1-106-12 (4664)
તત્રૈકસ્યાથ ભાર્યા તુ વસોર્વાસવવિક્રમ।
સંચરન્તી વને તસ્મિન્ગાં દદર્શ સુમધ્યમા॥ 1-106-13 (4665)
નન્દિનીં નામ રાજેન્દ્ર સર્વકામધુગુત્તમામ્।
સા વિસ્મયસમાવિષ્ટા શીલદ્રવિણસંપદા॥ 1-106-14 (4666)
દ્યવે વૈ દર્શયામાસ તાં ગાં ગોવૃષભેક્ષણ।
આપીનાં ચ સુદોગ્ધ્રીં ચ સુવાલધિખુરાં શુભાં॥ 1-106-15 (4667)
ઉપપન્નાં ગુણૈઃ સર્વૈઃ શીલેનાનુત્તમેન ચ।
એવંગુણસમાયુક્તાં વસવે વસુનન્દિની॥ 1-106-16 (4668)
દર્શયામાસ રાજેન્દ્ર પુરા પૌરવનન્દન।
દ્યૌસ્તદા તાં તુ દૃષ્ટ્વૈવ ગાં ગજેન્દ્રેન્દ્રવિક્રમ॥ 1-106-17 (4669)
ઉવાચ રાજંસ્તાં દેવીં તસ્યા રૂપગુણાન્વદન્।
એષા ગૌરુત્તમા દેવી વારુણેરસિતેક્ષણા॥ 1-106-18 (4670)
ઋષેસ્તસ્ય વરારોહે યસ્યેદં વનમુત્તમમ્।
અસ્યાઃ ક્ષીરં પિબેન્મર્ત્યઃ સ્વાદુ યો વૈ સુમધ્યમે॥ 1-106-19 (4671)
દશવર્ષસહસ્રાણિ સ જીવેત્સ્થિરયૌવનઃ। 1-106-20 (4672)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એતચ્છ્રુત્વા તુ સા દેવી નૃપોત્તમ સુમધ્યમા॥ 1-106-20x (649)
તમુવાચાનવદ્યાઙ્ગી ભર્તારં દીપ્તતેજસમ્।
અસ્તિ મે માનુષે લોકે નરદેવાત્મજા સખી॥ 1-106-21 (4673)
નામ્નાજિતવતી નામ રૂપયૌવનશાલિની।
ઉશીનરસ્ય રાજર્ષેઃ સત્યસન્ધસ્ય ધીમતઃ॥ 1-106-22 (4674)
દુહિતા પ્રથિતા લોકે માનુષે રૂપસંપદા।
તસ્યા હેતોર્મહાભાગ સવત્સાં ગાં મમેપ્સિતામ્॥ 1-106-23 (4675)
આનયસ્વામરશ્રેષ્ઠ ત્વરિતં પુણ્યવર્ધન।
યાવદસ્યાઃ પયઃ પીત્વા સા સખી મમ માનદ॥ 1-106-24 (4676)
માનુષેષુ ભવત્વેકા જરારોગવિવર્જિતા।
એતન્મમ મહાભાગ કર્તુમર્હસ્યનિન્દિત॥ 1-106-25 (4677)
પ્રિયાત્પ્રિયતરં હ્યસ્માન્નાસ્તિ મેઽન્યત્કથંચન।
એતચ્છ્રુત્વા વચસ્તસ્યા દેવ્યાઃ પ્રિયચિકીર્ષયા॥ 1-106-26 (4678)
પૃથ્વાદ્યૈર્ભ્રાતૃભિઃ સાર્ધં દ્યૌસ્તદા તાં જહાર ગામ્।
તયા કમલપત્રાક્ષ્યા નિયુક્તો દ્યૌસ્તદા નૃપ॥ 1-106-27 (4679)
ઋષેસ્તસ્ય તપસ્વીવ્રં ન શશાક નિરીક્ષિતુમ્।
હૃતા ગૌઃ સા તદા તેન પ્રપાતસ્તુ ન તર્કિતઃ॥ 1-106-28 (4680)
અથાશ્રમપદં પ્રાપ્તઃ ફલાન્યાદાય વારુણિઃ।
ન ચાપશ્યત્સ ગાં તત્ર સવત્સાં કાનનોત્તમે॥ 1-106-29 (4681)
તતઃ સ મૃગયામાસ વને તસ્મિંસ્તપોધનઃ।
નાધ્યાગમચ્ચ મૃગયંસ્તાં ગાં મુનિરુદારધીઃ॥ 1-106-30 (4682)
જ્ઞાત્વા તથાઽપનીતાં તાં વસુભિર્દિવ્યદર્શનઃ।
યયૌ ક્રોધવશં સદ્યઃ શશાપ ચ વસૂંસ્તદા॥ 1-106-31 (4683)
યસ્માન્મે વસવો જહ્રુર્ગાં વૈ દોગ્ધ્રીં સુવાલધિમ્।
તસ્માત્સર્વે જનિષ્યન્તિ માનુષેષુ ન સંશયઃ॥ 1-106-32 (4684)
એવં શશાપ ભગવાન્વસૂંસ્તાન્ભરતર્ષભ।
વશં ક્રોધસ્ય સંપ્રાપ્ત આપવો મુનિસત્તમઃ॥ 1-106-33 (4685)
શપ્ત્વા ચ તાન્મહાભાગસ્તપસ્યેવ મનો દધે।
એવં સ શપ્તવાન્રાજન્વસૂનષ્ટૌ તપોધનઃ॥ 1-106-34 (4686)
મહાપ્રભાવો બ્રહ્મર્ષિર્દેવાન્ક્રોધસમન્વિતઃ।
`એવં શપ્તાસ્તતસ્તેન મુનિના યામુનેન વૈ॥ 1-106-35 (4687)
અષ્ટૌ સમસ્તા વંસવો દિવો દોષેણ સત્તમ।'
અથાશ્રમપદં પ્રાપ્તાસ્તે વૈ ભૂયો મહાત્મનઃ॥ 1-106-36 (4688)
શપ્તાઃ સ્મ ઇતિ જાનન્ત ઋષિં તમુપચક્રમુઃ।
પ્રસાદયન્તસ્તમૃષિં વસવઃ પાર્થિવર્ષભ॥ 1-106-37 (4689)
લેભિરે ન ચ તસ્માત્તે પ્રસાદમૃષિસત્તમાત્।
આપવાત્પુરુષવ્યાઘ્ર સર્વધર્મવિશારદાત્॥ 1-106-38 (4690)
ઉવાચ ચ સ ધર્માત્મા શપ્તા યૂયં ધરાદયઃ।
અનુસંવત્સરાત્સર્વે શાપમોક્ષમવાપ્સ્યથ॥ 1-106-39 (4691)
અયં તુ યત્કૃતે યૂયં મયા શપ્તાઃ સ વત્સ્યતિ।
દ્યૌસ્તદા માનુષે લોકે દીર્ઘકાલં સ્વકર્મણઃ॥ 1-106-40 (4692)
નાનૃતં તચ્ચિકીર્ષામિ ક્રુદ્ધો યુષ્માન્યદબ્રુવમ્।
ન પ્રજાસ્યતિ ચાપ્યેષ માનુષેષુ મહામનાઃ॥ 1-106-41 (4693)
ભવિષ્યતિ ચ ધર્માત્મા સર્વશાસ્ત્રવિશારદઃ।
પિતુઃ પ્રિયહિતે યુક્તઃ સ્ત્રીભોગાન્વર્જયિષ્યતિ॥ 1-106-42 (4694)
એવમુક્ત્વા વસૂન્સર્વાન્સજગામ મહાનૃષિઃ।
તતો મામુપજગ્મુસ્તે સમેતા વસવસ્તદા॥ 1-106-43 (4695)
અયાચન્ત ચ માં રાજન્વરં તચ્ચ મયા કૃતમ્।
જાતાઞ્જાતાન્પ્રક્ષિપાસ્માન્સ્વયં ગઙ્ગે ત્વમમ્ભસિ॥ 1-106-44 (4696)
એવં તેષામહં સમ્યક્ શપ્તાનાં રાજસત્તમ।
મોક્ષાર્થં માનુષાલ્લોકાદ્યથાવત્કૃતવત્યહમ્॥ 1-106-45 (4697)
અયં શાપાદૃષેસ્તસ્ય એક એવ નૃપોત્તમ।
દ્યૌ રાજન્માનુષે લોકે ચિરં વત્સ્યતિ ભારત॥ 1-106-46 (4698)
અયં કુમારઃ પુત્રસ્તે વિવૃદ્ધઃ પુનરેષ્યતિ।
અહં ચ તે ભવિષ્યામિ આહ્વાનોપગતા નૃપ॥ 1-106-47 (4699)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-106-48x (650)
એતદાખ્યાય સા દેવી તત્રૈવાન્તરધીયત।
આદાય ચ કુમારં તં જગામાથ યથેપ્સિતમ્॥ 1-106-48 (4700)
સ તુ દેવવ્રતો નામ ગાઙ્ગેય ઇતિ ચાભવત્।
દ્યુનામા શાન્તનોઃ પુત્રઃ શાન્તનોરધિકો ગુણૈઃ॥ 1-106-49 (4701)
શાન્તનુશ્ચાપિ શોકાર્તો જગામ સ્વપુરં તતઃ।
તસ્યાહં કીર્તયિષ્યામિ શાન્તનોરધિકાન્ગુણાન્॥ 1-106-50 (4702)
મહાભાગ્યં ચ નૃપતેર્ભારતસ્ય મહાત્મનઃ।
યસ્યેતિહાસો દ્યુતિમાન્મહાભારતમુચ્યતે॥ ॥ 1-106-51 (4703)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ષડધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 106 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-106-8 ગાં પ્રજાતા નન્દિનીં જનિતવતી॥ 1-106-15 દ્યવે દ્યુસંજ્ઞાય વસવે। વાલધિઃ પુચ્છમ્॥ 1-106-16 વસુનન્દિની વસુપ્રિયા॥ 1-106-28 પ્રપાતો વસિષ્ઠશાપરૂપઃ॥ 1-106-41 ન પ્રજાસ્યત્યાત્મનઃ પ્રજેચ્છાં ન કરિષ્યતિ। ક્યજન્તોયમ્॥ ષડધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 106 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 107
॥ શ્રીઃ ॥
1.107. અધ્યાયઃ 107
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
શાન્તનુભીષ્મયોશ્ચરિતમ્॥ 1 ॥ શાન્તનોઃ પુનર્ગઙ્ગાદર્શનં તયા સહ સંવાદશ્ચ॥ 2 ॥ ગઙ્ગાદત્તેન ભીષ્મેણ સહ શાન્તનોઃ સ્વપુરપ્રવેશઃ॥ 3 ॥ ભીષ્મસ્ય યૌવરાજ્યેભિષેકઃ॥ 4 ॥ શાન્તનુભાવં જ્ઞાત્વા દાશાશયાનુસારેણ પ્રતિજ્ઞાપૂર્વકં ભીષ્મેણ દાશકન્યાનયનમ્॥ 5 ॥ તુષ્ટેન શાન્તનુના ભીષ્માય સ્વચ્છન્દમરણવરદાનમ્॥ 6 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-107-0 (4704)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-107-0x (651)
સ રાજા શાન્તનુર્ધીમાન્દેવરાજર્ષિસત્કૃતઃ।
ધર્માત્મા સર્વલોકેષુ સત્યવાગિતિ વિશ્રુતઃ॥ 1-107-1 (4705)
શાન્તનોઃ કીર્તયિષ્યામિ સર્વાનેવ ગુણાનહમ્।
દમો દાનં ક્ષમા બુદ્ધિર્હ્રીર્ધૃતિસ્તેજ ઉત્તમમ્।
નિત્યાન્યાસન્મહાસત્વે શાન્તનૌ પુરુષર્ષભે॥ 1-107-2 (4706)
એવં સ ગુણસંપન્નો ધર્માર્થકુશલો નૃપઃ।
આસીદ્ભરતવંશસ્ય ગોપ્તા સર્વજનસ્ય ચ॥ 1-107-3 (4707)
કમ્બુગ્રીવઃ પૃથુવ્યંસો મત્તવારણવિક્રમઃ।
અન્વિતઃ પરિપૂર્ણાર્થૈઃ સર્વૈર્નૃપતિલક્ષણૈઃ॥ 1-107-4 (4708)
તસ્ય કીર્તિમતો વૃત્તમવેક્ષ્ય સતતં નરાઃ।
ધર્મ એવ પરઃ કામાદર્થાચ્ચેતિ વ્યવસ્થિતઃ॥ 1-107-5 (4709)
એવમાસીન્મહાસત્વઃ શાન્તનુર્ભરતર્ષભ।
ન ચાસ્ય સદૃશઃ કશ્ચિદ્ધર્મતઃ પાર્થિવોઽભવત્॥ 1-107-6 (4710)
વર્તમાનં હિ ધર્મેષુ સર્વધર્મભૃતાં વરમ્।
તં મહીપા મહીપાલં રાજરાજ્યેઽભ્યષેચયન્॥ 1-107-7 (4711)
વીતશોકભયાબાધાઃ સુખસ્વપ્નનિબોધનાઃ।
પતિં ભારતગોપ્તારં સમપદ્યન્ત ભૂમિપાઃ॥ 1-107-8 (4712)
તેન કીર્તિમતા શિષ્ટાઃ શક્રપ્રતિમતેજસા।
યજ્ઞદાનક્રિયાશીલાઃ સમપદ્યન્ત ભૂમિપાઃ॥ 1-107-9 (4713)
શાન્તનુપ્રમુખૈર્ગુપ્તે લોકે નૃપતિભિસ્તદા।
નિયમાત્સર્વવર્ણાનાં ધર્મોત્તરમવર્તત॥ 1-107-10 (4714)
બ્રહ્મ પર્યચરત્ક્ષત્રં વિશઃ ક્ષત્રમનુવ્રતાઃ।
બ્રહ્મક્ષત્રાનુરક્તાશ્ચ શૂદ્રાઃ પર્યચરન્વિશઃ॥ 1-107-11 (4715)
સ હાસ્તિનપુરે રમ્યે કુરૂણાં પુટભેદને।
વસન્સાગરપર્યન્તામન્વશાસદ્વસુન્ધરામ્॥ 1-107-12 (4716)
સ દેવરાજસદૃશો ધર્મજ્ઞઃ સત્યવાગૃજુઃ।
દાનધર્મતપોયોગાચ્છ્રિયા પરમયા યુતઃ॥ 1-107-13 (4717)
અરાગદ્વેષસંયુક્તઃ સોમવત્પ્રિયદર્શનઃ॥
તેજસા સૂર્યકલ્પોઽભૂદ્વાયુવેગસમો જવે।
અન્તકપ્રતિમઃ કોપે ક્ષમયા પૃથિવીસમઃ॥ 1-107-14 (4718)
વધઃ પશુવરાહાણાં તથૈવ મૃગપક્ષિણામ્।
શાન્તનૌ પૃથિવીપાલે નાવર્તત તથા નૃપ॥ 1-107-15 (4719)
બ્રહ્મધર્મોત્તરે રાજ્યે શાન્તનુર્વિનયાત્મવાન્।
સમં શશાસ ભૂતાનિ કામરાગવિવર્જિતઃ॥ 1-107-16 (4720)
`ચકોરનેત્રસ્તામ્રાસ્યઃ સિંહર્ષભગતિર્યુવા।
ગુણૈરનુપમૈર્યુક્તઃ સમસ્તૈરાભિગામિકૈઃ।
ગમ્ભીરઃ સત્વસંપન્નઃ પૂર્ણચન્દ્રનિભાનનઃ॥' 1-107-17 (4721)
દેવર્ષિપિતૃયજ્ઞાર્થમારભ્યન્ત તદા ક્રિયાઃ।
ન ચાધર્મેણ કેષાંચિત્પ્રાણિનામભવદ્વધઃ॥ 1-107-18 (4722)
અસુખાનામનાથાનાં તિર્યગ્યોનિષુ વર્તતામ્।
સ એવ રાજા સર્વેષાં ભૂતાનામભવત્પિતા॥ 1-107-19 (4723)
તસ્મિન્કુરુપતિશ્રેષ્ઠે રાજરાજેશ્વરે સતિ।
શ્રિતા વાગભવત્સત્યં દાનધર્માશ્રિતં મનઃ॥ 1-107-20 (4724)
`યજ્ઞાર્થં પશવઃ સૃષ્ટાઃ સંતાનાર્થં ચ મૈથુનમ્।'
સ સમાઃ ષોડશાષ્ટૌ ચ ચતસ્રોઽષ્ટૌ તથાઽપરાઃ।
રતિમપ્રાપ્નુવન્સ્ત્રીષુ બભૂવ વનગોચરઃ॥ 1-107-21 (4725)
તથારૂપસ્તથાચારસ્તથાવૃત્તસ્તથાશ્રુતઃ।
ગાઙ્ગેયસ્તસ્ય પુત્રોઽભૂન્નામ્ના દેવવ્રતો વસુઃ॥ 1-107-22 (4726)
સર્વાસ્ત્રેષુ સ નિષ્ણાતઃ પાર્થિવેષ્વિતરેષુ ચ।
મહાબલો મહાસત્વો મહાવીર્યો મહારથઃ॥ 1-107-23 (4727)
સ કદાચિન્મૃગં વિદ્ધ્વા ગઙ્ગામનુસરન્નદીમ્।
ભાગીરથીમલ્પજલાં શાન્તનુર્દૃષ્ટવાન્નૃપઃ॥ 1-107-24 (4728)
તાં દૃષ્ટ્વા ચિન્તયામાસ શાન્તનુઃ પુરુષર્ષભઃ।
સ્યન્દતે કિં ન્વિયં નાદ્ય સરિચ્છ્રેષ્ઠા યથા પુરા॥ 1-107-25 (4729)
તતો નિમિત્તમન્વિચ્છન્દદર્શ સ મહામનાઃ।
કુમારં રૂપસંપન્નં બૃહન્તં ચારુદર્શનમ્॥ 1-107-26 (4730)
દિવ્યમસ્ત્રં વિકુર્વાણં યથા દેવં પુરન્દરમ્।
કૃત્સ્નાં ગઙ્ગાં સમાવૃત્ય શરૈસ્તીક્ષ્ણૈરવસ્થિતમ્॥ 1-107-27 (4731)
તાં શરૈરાચિતાં દૃષ્ટ્વા નદીં ગઙ્ગાં તદન્તિકે।
અભવદ્વિસ્મિતો રાજા દૃષ્ટ્વા કર્માતિમાનુષમ્॥ 1-107-28 (4732)
જાતમાત્રં પુરા દૃષ્ટં તં પુત્રં શાન્તનુસ્તદા।
નોપલેભે સ્મૃતિં ધીમાનભિજ્ઞાતું તમાત્મજમ્॥ 1-107-29 (4733)
સ તુ તં પિતરં દૃષ્ટ્વા મોહયામાસ માયયા।
સંમોહ્ય તુ તતઃ ક્ષિપ્રં તત્રૈવાન્તરધીયત॥ 1-107-30 (4734)
તદદ્બુતં તતો દૃષ્ટ્વા તત્ર રાજા સ શાન્તનુઃ।
સઙ્કમાનઃ સુતં ગઙ્ગામબ્રવીદ્દર્શયેતિ હ॥ 1-107-31 (4735)
દર્શયામાસ તં ગઙ્ગા બિભ્રતી રૂપમુત્તમમ્।
ગૃહીત્વા દક્ષિણે પાણૌ તં કુમારમલઙ્કૃતમ્॥ 1-107-32 (4736)
અલઙ્કૃતામાભરણૈર્વિરજોમ્બરધારિણીમ્।
દૃષ્ટપૂર્વામપિ સ તાં નાભ્યજાનાત્સ શાન્તનુઃ॥ 1-107-33 (4737)
ગઙ્ગોવાચ। 1-107-34x (652)
યં પુત્રમષ્ટમં રાજંસ્ત્વં પુરા મય્યવિન્દથાઃ।
સ ચાયં પુરુષવ્યાઘ્ર સર્વાસ્ત્રવિદનુત્તમઃ॥ 1-107-34 (4738)
ગૃહાણેમં મહારાજ મયા સંવર્ધિતં સુતમ્।
આદાય પુરુષવ્યાઘ્ર નયસ્વૈનં ગૃહં વિભો॥ 1-107-35 (4739)
વેદાનધિજગે સાઙ્ગાન્વસિષ્ઠાદેષ વીર્યવાન્।
કૃતાસ્ત્રઃ પરમેષ્વાસો દેવરાજસમો યુધિ॥ 1-107-36 (4740)
સુરાણાં સંમતો નિત્યમસુરાણાં ચ ભારત।
ઉશા વેદ યચ્છાસ્ત્રમયં તદ્વેદ સર્વશઃ॥ 1-107-37 (4741)
તથૈવાઙ્ગિરસઃ પુત્રઃ સુરસુરનમસ્કૃતઃ।
યદ્વેદ શાસ્ત્રં તચ્ચાપિ કૃત્સ્નમસ્મિન્પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 1-107-38 (4742)
તવ પુત્રે મહાબાહૌ સાઙ્ગોપાઙ્ગં મહાત્મનિ।
ઋષિઃ પરૈરનાધૃષ્યો જામદગ્ન્યઃ પ્રતાપવાન્॥ 1-107-39 (4743)
યદસ્ત્રં વેદ રાભશ્ચ તદેતસ્મિન્પ્રતિષ્ઠિતમ્।
મહેષ્વાસમિમં રાજન્રાજધર્માર્થકોવિદમ્॥ 1-107-40 (4744)
મયા દત્તં નિજં પુત્રં વીરં વીર ગૃહં નય। 1-107-41 (4745)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
`ઇત્યુક્ત્વા સા મહાભાગા તત્રૈવાન્તરધીયત।'
તયૈવં સમનુજ્ઞાતઃ પુત્રમાદાય શાન્તનુઃ॥ 1-107-41x (653)
ભ્રાજમાનં યથાઽદિત્યમાયયૌ સ્વપુરં પ્રતિ।
પૌરવસ્તુ પુરીં ગત્વા પુરન્દરપુરોપમામ્॥ 1-107-42 (4746)
સર્વકામસમૃદ્ધાર્થં મેને સોત્માનમાત્મના।
પૌરવેષુ તતઃ પુત્રં રાજ્યાર્થમભયપ્રદમ્॥ 1-107-43 (4747)
ગુણવન્તં મહાત્માનં યૌવરાજ્યેઽભ્યષેચયત્।
પૌરવાઞ્શાન્તનોઃ પુત્રઃ પિતરં ચ મહાયશાઃ॥ 1-107-44 (4748)
રાષ્ટ્રં ચ રઞ્જયામાસ વૃત્તેન ભરતર્ષભ।
સ તથા સહ પુત્રેણ રમમાણો મહીપતિઃ॥ 1-107-45 (4749)
વર્તયામાસ વર્ષાણિ ચત્વાર્યમિતવિક્રમઃ।
સ કદાચિદ્વનં યાતો યમુનામભિતો નદીમ્॥ 1-107-46 (4750)
મહીપતિરનિર્દેશ્યમાજિઘ્રદ્ગન્ધમુત્તમમ્।
તસ્ય પ્રભવમન્વિચ્છન્વિચચાર સમન્તતઃ॥ 1-107-47 (4751)
સ દદર્શ તદા કન્યાં દાશાનાં દેવરૂપિણીમ્।
તામપૃચ્છત્સ દૃષ્ટ્વૈવ કન્યામસિતલોચનામ્॥ 1-107-48 (4752)
કસ્ય ત્વમસિ કા ચાસિ કિં ચ ભીરુ ચિકીર્ષસિ।
સાઽબ્રવીદ્દાશકન્યાઽસ્મિ ધર્માર્થં વાહયે તરિમ્॥ 1-107-49 (4753)
પિતુર્નિયોગાદ્ભદ્રં તે દાશરાજ્ઞો મહાત્મનઃ।
રૂપમાધુર્યગન્ધૈસ્તાં સંયુક્તાં દેવરૂપિણીમ્॥ 1-107-50 (4754)
સમીક્ષ્ય રાજા દાશેયીં કામયામાસ શાન્તનુઃ।
સ ગત્વા પિતરં તસ્યા વરયામાસ તાં તદા॥ 1-107-51 (4755)
પર્યપૃચ્છત્તતસ્તસ્યાઃ પિતરં સોત્મકારણાત્।
સ ચ તં પ્રત્યુવાચેદં દાશરાજો મહીપતિમ્॥ 1-107-52 (4756)
જાતમાત્રૈવ મે દેયા વરાય વરવર્ણિની।
હૃદિ કામસ્તુ મે કશ્ચિત્તં નિબોધ જનેશ્વર॥ 1-107-53 (4757)
યદીમાં ધર્મપત્નીં ત્વં મત્તઃ પ્રાર્થયસેઽનઘ।
સત્યવાગસિ સત્યેન સમયં કુરુ મે તતઃ॥ 1-107-54 (4758)
સમયેન પ્રદદ્યાં તે કન્યામહમિમાં નૃપ।
ન હિ મે ત્વત્સમઃ કશ્ચિદ્વરો જાતુ ભવિષ્યતિ॥ 1-107-55 (4759)
શાન્તનુરુવાચ। 1-107-56x (654)
શ્રુત્વા તવ વરં દાશ વ્યવસ્યેયમહં તવ।
દાતવ્યં ચેત્પ્રદાસ્યામિ ન ત્વદેયં કથંચન॥ 1-107-56 (4760)
દાશ ઉવાચ। 1-107-57x (655)
અસ્યાં જાયેત યઃ પુત્રઃ સ રાજા પૃથિવીપતે।
ત્વદૂર્ધ્વમભિષેક્તવ્યો નાન્યઃ કશ્ચન પાર્થિવ॥ 1-107-57 (4761)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-107-58x (656)
નાકામયત તં દાતું વરં દાશાય શાન્તનુઃ।
શરીરજેન તીવ્રેણ દહ્યમાનોઽપિ ભારત॥ 1-107-58 (4762)
સ ચિન્તયન્નેવ તદા દાશકન્યાં મહીપતિઃ।
પ્રત્યયાદ્ધાસ્તિનપુરં કામોપહતચેતનઃ॥ 1-107-59 (4763)
તતઃ કદાચિચ્છોચન્તં શાન્તનું ધ્યાનમાસ્થિતમ્।
પુત્રો દેવવ્રતોઽભ્યેત્ય પિતરં વાક્યમબ્રવીત્॥ 1-107-60 (4764)
સર્વતો ભવતઃ ક્ષેમં વિધેયાઃ સર્વપાર્થિવાઃ।
તત્કિમર્થમિહાભીક્ષ્ણં પરિશોચસિ દુઃખિતઃ॥ 1-107-61 (4765)
ધ્યાયન્નિવ ચ માં રાજન્નાભિભાષસિ કિંચન।
ન ચાશ્વેન વિનિર્યાસિ વિવર્ણો હરિણઃ કૃશઃ॥ 1-107-62 (4766)
વ્યાધિમિચ્છામિ તે જ્ઞાતું પ્રતિકુર્યાં હિ તત્ર વૈ। 1-107-63 (4767)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
સ તં કામમવાચ્યં વૈ દાશકન્યાં પ્રતીદૃશમ્॥ 1-107-63x (657)
વિવર્તું નાશકત્તસ્મૈ પિતા પુત્રસ્ય શાન્તનુઃ।'
એવમુક્તઃ સ પુત્રેણ શાન્તનુઃ પ્રત્યભાષત॥ 1-107-64 (4768)
અસંશયં ધ્યાનપરો યથા વત્સ તથા શૃણુ।
અપત્યં નસ્ત્વમેવૈકઃ કુલે મહતિ ભારત॥ 1-107-65 (4769)
શસ્ત્રનિત્યશ્ચ સતતં પૌરુષે પર્યવસ્થિતઃ।
અનિત્યતાં ચ લોકાનામનુશોચામિ પુત્રક॥ 1-107-66 (4770)
કથંચિત્તવ ગાઙ્ગેય વિપત્તૌ નાસ્તિ નઃ કુલમ્।
અસંશયં ત્વમેવૈકઃ શતાદપિ વરઃ સુતઃ॥ 1-107-67 (4771)
ન ચાપ્યહં વૃથા ભૂયો દારાન્કર્તુમિહોત્સહે।
સંતાનસ્યાવિનાશાય કામયે ભદ્રમસ્તુ તે॥ 1-107-68 (4772)
અનપત્યતૈકપુત્રત્વમિત્યાહુર્ધર્મવાદિનઃ।
`ચક્ષુરેકં ચ પુત્રશ્ચ અસ્તિ નાસ્તિ ચ ભારત।
ચક્ષુર્નાશે તનોર્નાશઃ પુત્રનાશે કુલક્ષયઃ॥' 1-107-69 (4773)
અગ્નિહોત્રં ત્રયી વિદ્યા યજ્ઞાશ્ચ સહદક્ષિણાઃ।
સર્વાણ્યેતાન્યપત્યસ્ય કલાં નાર્હન્તિ ષોડશીમ્॥ 1-107-70 (4774)
એવમેતન્મનુષ્યેષુ તચ્ચ સર્વં પ્રજાસ્વિતિ।
યદપત્યં મહાપ્રાજ્ઞ તત્ર મે નાસ્તિ સંશયઃ॥ 1-107-71 (4775)
`અપત્યેનાનૃણો લોકે પિતૄણાં નાસ્તિ સંશયઃ।'
એષા ત્રયી પુરાણાનાં દેવતાનાં ચ શાશ્વતી॥ 1-107-72 (4776)
`અપત્યં કર્મ વિદ્યા ચ ત્રીણિ જ્યોતીંષિ ભારત॥' 1-107-73 (4777)
ત્વં ચ શૂરઃ સદાઽમર્ષી શસ્ત્રનિત્યશ્ચ ભારત।
નાન્યત્ર યુદ્ધાત્તસ્માત્તે નિધનં વિદ્યતે ક્વચિત્॥ 1-107-74 (4778)
સોઽસ્મિ સંશયમાપન્નસ્ત્વયિ શાન્તે કથં ભવેત્।
ઇતિ તે કારણં તાત દુઃખસ્યોક્તમશેષતઃ॥ 1-107-75 (4779)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-107-76x (658)
તતસ્તત્કારણં રાજ્ઞો જ્ઞાત્વા સર્વમશેષતઃ।
દેવવ્રતો મહાબુદ્ધિઃ પ્રજ્ઞયા ચાન્વચિન્તયત્॥ 1-107-76 (4780)
અપત્યફલસંયુક્તમેતચ્છ્રુત્વા પિતુર્વચઃ।
સૂતં ભૂયોઽપિ સંતપ્ત આહ્વયામાસ વૈ પિતુઃ॥ 1-107-77 (4781)
સૂતસ્તુ કુરુમુખ્યસ્ય ઉપયાતસ્તદાજ્ઞયા।
તમુવાચ મહાપ્રાજ્ઞો ભીષ્મો વૈ સારથિં પિતુઃ॥ 1-107-78 (4782)
ત્વં સારથે પિતુર્મહ્યં સખાસિ રથધૂર્ગતઃ।
અપિ જાનાસિ યદિ વૈ કસ્યાં ભાવો નૃપસ્ય તુ॥ 1-107-79 (4783)
તદાચક્ષ્વ ભવાન્પૃષ્ટઃ કરિષ્યે ન તદન્યથા। 1-107-80 (4784)
સૂત ઉવાચ।
દાશકન્યા કુરુશ્રેષ્ઠ તત્ર ભાવઃ પિતુર્ગતઃ॥ 1-107-80x (659)
વૃતઃ સ નરદેવેન તદા વચનમબ્રવીત્।
યોઽસ્યાં પુમાન્ભવેજ્જાતઃ સ રાજા ત્વદનન્તરમ્॥ 1-107-81 (4785)
નાકામયત તં દાતું પિતા તવ વરં તદા।
સ ચાપિ નિશ્ચયસ્તસ્ય ન ચ દદ્યાં તતોઽન્યથા॥ 1-107-82 (4786)
એતત્તે કથિતં વીર કુરુષ્વ યદનન્તરમ્। 1-107-83 (4787)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતઃ સ પિતુરાજ્ઞાય મતં સમ્યગવેક્ષ્ય ચ।
જ્ઞાત્વા ચ માનસં પુત્રઃ પ્રયયૌ યમુનાં પ્રતિ॥ 1-107-83x (660)
ક્ષત્રિયૈઃ સહ ધર્માત્મા પુરાણૈર્ધર્મચારિભિઃ।
ઉચ્ચૈશ્શ્રવસમાગમ્ય કન્યાં વવ્રે પિતુઃ સ્વયમ્'॥ 1-107-84 (4788)
તં દાશઃ પ્રતિજગ્રાહ વિધિવત્પ્રતિપૂજ્ય ચ।
અબ્રવીચ્ચૈનમાસીનં રાજસંસદિ ભારત॥ 1-107-85 (4789)
`રાજ્યશુલ્કા પ્રદાતવ્યા કન્યેયં યાચતાં વર।
અપત્યં યદ્ભવેદસ્યાઃ સ રાજાઽસ્તુ પિતુઃ પરમ્॥' 1-107-86 (4790)
ત્વમેવાત્ર મહાબાહો શાન્તનોર્વંશવર્ધનઃ।
પુત્રઃ શસ્ત્રભૃતાં શ્રેષ્ઠઃ કિં નુ વક્ષ્યામિ તે વચઃ॥ 1-107-87 (4791)
`કુમારિકાયાઃ શુલ્કાર્થં કિંચિદ્વક્ષ્યામિ ભારત।'
કોહિ સંબન્ધખં શ્લાઘ્યમીપ્સિતં યૌનમીદૃશમ્।
અતિક્રામન્ન તપ્યેત સાક્ષાદપિ શતક્રતુઃ॥ 1-107-88 (4792)
અપત્યં ચૈતદાર્યસ્ય યો યુષ્માકં સમો ગુણૈઃ।
યસ્ય શુક્રાત્સત્યવતી સંભૂતા વરવર્ણિની॥ 1-107-89 (4793)
તેન મે બહુશસ્તાત પિતા તે પરિકીર્તિતઃ।
અર્હઃ સત્યવતીં વોઢું ધર્મજ્ઞઃ સ નરાધિપઃ॥ 1-107-90 (4794)
`ઇયં સત્યવતી દેવી પિતરં તેઽબ્રવીત્તથા।
અર્થિતશ્ચાપિરાજર્ષિઃ પ્રત્યાખ્યાતઃ પુરા મયા'॥ 1-107-91 (4795)
કન્યાપિતૃત્વાત્કિંચિત્તુ વક્ષ્યામિ ત્વાં નરાધિપ।
બલવત્સપત્નતામત્ર દોષં પશ્યામિ કેવલમ્॥ 1-107-92 (4796)
`ભૂયાંસં ત્વયિ પશ્યામિ તદ્દોષમપરાજિત।'
યસ્ય હિ ત્વં સપત્નઃ સ્યા ગન્ધર્વસ્યાસુરસ્ય વા॥ 1-107-93 (4797)
ન સ જાતુ ચિરં જીવેત્ત્વયિ ક્રુદ્ધે પરન્તપ।
એતાવાનત્ર દોષો હિ નાન્યઃ કશ્ચન પાર્થિવ॥ 1-107-94 (4798)
એતજ્જાનીહિ ભદ્રં તે દાનાદાને પરન્તપ॥ 1-107-95 (4799)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-107-96x (661)
એવમુક્તસ્તુ ગાઙ્ગેયસ્તદ્યુક્તં પ્રત્યભાષત।
શૃણ્વતાં ભૂમિપાલાનાં પિતુરર્થાય ભારત॥ 1-107-96 (4800)
`ઇદં વચનમાધત્સ્વ નાસ્તિ વક્તાસ્ય મત્સમઃ।
અન્યો જાતો ન જનિતા ન ચ કશ્ચન સંપ્રતિ'॥ 1-107-97 (4801)
એવમેતત્કરિષ્યામિ યથા ત્વમનુભાષસે।
યોઽસ્યાં જનિષ્યતે પુત્રઃ સ નો રાજા ભવિષ્યતિ॥ 1-107-98 (4802)
ઇત્યુક્તઃ પુનરેવ સ્મ તં દાશઃ પ્રત્યભાષત।
ચિકીર્ષુર્દુષ્કરં કર્મ રાજ્યાર્થે ભરતર્ષભ॥ 1-107-99 (4803)
ત્વમેવ નાથઃ સંપ્રાપ્તઃ શાન્તનોરમિતદ્યુતે।
કન્યાયાશ્ચૈવ ધર્માત્મન્પ્રભુર્દાનાય ચેશ્વરઃ॥ 1-107-100 (4804)
ઇદં તુ વચનં સૌમ્ય કાર્યં ચૈવ નિબોધ મે।
કૌમારિકાણાં શીલેન વક્ષ્યામ્યહમરિન્દમ॥ 1-107-101 (4805)
યત્ત્વયા સત્યવત્યર્થે સત્યધર્મપરાયણ।
રાજમધ્યે પ્રતિજ્ઞાતમનુરૂપં તવૈવ તત્॥ 1-107-102 (4806)
નાન્યથા તન્મહાબાહો સંશયોઽત્ર ન કશ્ચન।
તવાપત્યં ભવેદ્યત્તુ તત્ર નઃ સંશયો મહાન્॥ 1-107-103 (4807)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-107-104x (662)
તસ્યૈતન્મતમાજ્ઞાય સત્યધર્મપરાયણઃ।
પ્રત્યજાનાત્તદા રાજન્પિતુઃ પ્રિયચિકીર્ષયા॥ 1-107-104 (4808)
ગાઙ્ગેય ઉવાચ। 1-107-105x (663)
`ઉચ્ચૈશ્શ્રવઃ સમાધત્સ્વ પ્રતિજ્ઞાં જનસંસદિ।
ઋષયો વાથ વા દેવા ભૂતાન્યન્તર્હિતાનિ ચ॥ 1-107-105 (4809)
યાનિ યાનીહ શૃણ્વન્તુ નાસ્તિ વક્તાસ્ય મત્સમઃ।'
દાશરાજ નિબોધેદં વચનં મે નૃપોત્તમ॥ 1-107-106 (4810)
શૃણ્વતાં ભૂમિપાલાનાં યદ્બ્રવીમિ પિતુઃ કૃતે।
રાજ્યં તાવત્પૂર્વમેવ મયા ત્યક્તં નરાધિપાઃ॥ 1-107-107 (4811)
અપત્યહેતોરપિ ચ કરિષ્યેઽદ્ય વિનિશ્ચયમ્।
અદ્યપ્રભૃતિ મે દાશ બ્રહ્મચર્યં ભવિષ્યતિ॥ 1-107-108 (4812)
અપુત્રસ્યાપિ મે લોકા ભવિષ્યન્ત્યક્ષયા દિવિ।
`ન હિ જન્મપ્રભૃત્યુક્તં મયા કિંચિદિહાનૃતમ્॥ 1-107-109 (4813)
યાવત્પ્રાણા ધ્રિયન્તે વૈ મમ દેહં સમાશ્રિતાઃ।
તાવન્ન જનયિષ્યામિ પિત્રે કન્યાં પ્રયચ્છ મે॥ 1-107-110 (4814)
પરિત્યજામ્યહં રાજ્યં મૈથુનં ચાપિ સર્વશઃ।
ઊર્ધ્વરેતા ભવિષ્યામિ દાશ સત્યં બ્રવીમિ તે॥' 1-107-111 (4815)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-107-112x (664)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા સંપ્રહૃષ્ટતનૂરુહઃ।
દદાનીત્યેવ તં દાશો ધર્માત્મા પ્રત્યભાષત॥ 1-107-112 (4816)
તતોન્તરિક્ષેઽપ્સરસો દેવાઃ સર્ષિગણાસ્તદા।
`તદ્દૃષ્ટા દુષ્કરં કર્મ પ્રશશંસુશ્ચ પાર્થિવાઃ॥' 1-107-113 (4817)
અભ્યવર્ષન્ત કુસુમૈર્ભીષ્મોઽયમિતિ ચાબ્રુવન્।
તતઃ સ પિતુરર્થાય તામુવાચ યશસ્વિનીમ્॥ 1-107-114 (4818)
અધિરોહ રથં માતર્ગચ્છાવઃ સ્વગૃહાનિતિ।
એવમુક્ત્વા તુ ભીષ્મસ્તાં રથમારોપ્ય ભામિનીં॥ 1-107-115 (4819)
આગમ્ય હાસ્તિનપુરં શાન્તનોઃ સંન્યવેદયત્।
તસ્ય તદ્દુષ્કરં કર્મ પ્રશશંસુર્નારાધિપાઃ॥ 1-107-116 (4820)
સમેતાશ્ચ પૃથક્ચૈવ ભીષ્મોયમિતિ ચાબ્રુવન્।
તચ્છ્રુત્વા દુષ્કરં કર્મ કૃતં ભીષ્મેણ શાન્તનુઃ॥ 1-107-117 (4821)
બભૂવ દુઃખિતો રાજા ચિરરાત્રાય ભારત।
સ તેન કર્મણા સૂનોઃ પ્રીતસ્તસ્મૈ વરં દદૌ॥' 1-107-118 (4822)
સ્વચ્છન્દમરણં તુષ્ટો દદૌ તસ્મૈ મહાત્મને।
ન તે મૃત્યુઃ પ્રભવિતા યાવજ્જીવિતુમિચ્છસિ॥ 1-107-119 (4823)
ત્વત્તો હ્યનુજ્ઞાં સંપ્રાપ્ય મૃત્યુઃ પ્રભવિતાઽનઘ॥ 1-107-120 (4824)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ સપ્તાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 107 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-107-12 પુટભેદને પત્તને॥ 1-107-16 બ્રહ્મધર્મોત્તરે અહિંસાધર્મપ્રધાને॥ 1-107-20 વાક્ સત્યં શ્રિતાભવત્॥ 1-107-36 અધિજગે અધીતવાન્॥ 1-107-49 તરિં નાવમ્॥ 1-107-56 વ્યવસ્યેયં વિનિશ્ચિનુયમ્॥ 1-107-58 શરીરજેન કામેન॥ 1-107-62 હરિણઃ પાણ્ડુગાત્રઃ॥ 1-107-72 પુરાણાનાં પુરાતનાનામ્॥ 1-107-95 દાને વસુવચનં અદાને બલવત્સપત્નતા અત્ર કારણમિતિ શેષઃ॥ સપ્તોત્તરશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 107 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 108
॥ શ્રીઃ ॥
1.108. અધ્યાયઃ 108
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
શાન્તનુસત્યવતીવિવાહઃ॥ 1 ॥ ચિત્રાઙ્ગદવિચિત્રવીર્યયોરુત્પત્તિઃ॥ 2 ॥ શાન્તનુમરણમ્॥ 3 ॥ ચિત્રાઙ્ગદમરણમ્॥ 4 ॥ વિચિત્રવીર્યસ્ય રાજ્યેઽભિષેકઃ॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-108-0 (4825)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-108-0x (665)
`ચેદિરાજસુતાં જ્ઞાત્વા દાશરાજેન વર્ધિતામ્।
વિવાહં કારયામાસ શાસ્ત્રદૃષ્ટેન કર્મણા॥' 1-108-1 (4826)
તતો વિવાહે નિર્વૃત્તે સ રાજા શાન્તનુર્નૃપઃ।
તાં કન્યાં રૂપસંપન્નાં સ્વગૃહે સંન્યવેશયત્॥ 1-108-2 (4827)
તતઃ શાન્તનવો ધીમાન્સત્યવત્યામજાયત।
વીરશ્ચિત્રાઙ્ગદો નામ વીર્યવાન્પુરુષેશ્વરઃ॥ 1-108-3 (4828)
અથાપરં મહેષ્વાસં સત્યવત્યાં સુતં પ્રભુઃ।
વિચિત્રવીર્યં રાજાનં જનયામાસ વીર્યવાન્॥ 1-108-4 (4829)
અપ્રાપ્તવતિ તસ્મિંસ્તુ યૌવનં પુરુષર્ષભે।
સ રાજા શાન્તનુર્ધીમાન્કાલધર્મમુપેયિવાન્॥ 1-108-5 (4830)
સ્વર્ગતે શાન્તનૌ ભીષ્મશ્ચિત્રાઙ્ગદમરિન્દનમ્।
સ્થાપયામાસ વૈ રાજ્યે સત્યવત્યા મતે સ્થિતઃ॥ 1-108-6 (4831)
સ તુ ચિત્રાઙ્ગદઃ શૌર્યાત્સર્વાંશ્ચિક્ષેપ પાર્થિવાન્।
મનુષ્યં ન હિ મેન સ કંચિત્સદૃશમાત્મનઃ॥ 1-108-7 (4832)
તં ક્ષિપન્તં સુરાંશ્ચૈવ મનુષ્યાનસુરાંસ્તથા।
ગન્ધર્વરાજો બલવાંસ્તુલ્યનામાઽભ્યયાત્તદા॥ 1-108-8 (4833)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-108-9x (666)
`ત્વં વૈ સદૃશનામાસિ યુદ્ધં દેહિ નૃપાત્મજ।
નામ વાઽન્યત્પ્રગૃહ્ણીષ્વ યદિ યુદ્ધં ન દાસ્યસિ॥ 1-108-9 (4834)
ત્વયાહં યુદ્ધમિચ્છામિ ત્વત્સકાશં તુ નામતઃ।
આગતોસ્મિ વૃથાઽઽભાષ્ય ન ગચ્છેન્નામ તે મમ॥ 1-108-10 (4835)
ઇત્યુક્ત્વા ગર્જમાનૌ તૌ હિરણ્વત્યાસ્તટં ગતૌ'।
તેનાસ્ય સુમહદ્યુદ્ધં કુરુક્ષેત્રે બભૂવ હ॥ 1-108-11 (4836)
તયોર્બલવતોસ્તત્ર ગન્ધર્વકુરુમુખ્યયોઃ।
નદ્યાસ્તીરે હિરણ્વત્યાઃ સમાસ્તિસ્રોઽભવદ્રણઃ॥ 1-108-12 (4837)
તસ્મિન્વિમર્દે તુમુલે શસ્ત્રવર્ષસમાકુલે।
માયાધિકોઽવધીદ્વીરં ગન્ધર્વઃ કુરુસત્તમમ્॥ 1-108-13 (4838)
સ હત્વા તુ નરશ્રેષ્ઠં ચિત્રાઙ્ગદમરિન્દમમ્।
અન્તાય કૃત્વા ગન્ધર્વો દિવમાચક્રમે તતઃ॥ 1-108-14 (4839)
તસ્મિન્પુરુષશાર્દૂલે નિહતે ભૂરિતેજસિ।
ભીષ્મઃ શાન્તનવો રાજા પ્રેતકાર્યાણ્યકારયત્॥ 1-108-15 (4840)
વિચિત્રવીર્યં ચ તદા બાલમપ્રાપ્તયૌવનમ્।
કુરુરાજ્યે મહાબાહુરભ્યષિઞ્ચદનન્તરમ્॥ 1-108-16 (4841)
વિચિત્રવીર્યઃ સ તદા ભીષ્મસ્ય વચને સ્થિતઃ।
અન્વશાસન્મહારાજ પિતૃપૈતામહં પદમ્॥ 1-108-17 (4842)
સ ધર્મશાસ્ત્રકુશલં ભીષ્મં શાન્તનવં નૃપઃ।
પૂજયામાસ ધર્મેણ સ ચૈનં પ્રત્યપાલયત્॥ ॥ 1-108-18 (4843)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ અષ્ટાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 108 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 109
॥ શ્રીઃ ॥
1.109. અધ્યાયઃ 109
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ભીષ્મસ્ય કાશિપતિકન્યાહરણાર્થં વારાણસીગમનમ્॥ 1 ॥ કન્યાં હૃતવતા ભીષ્મેણ યુદ્ધે રાજ્ઞાં પરાજયઃ॥ 2 ॥ મધ્યેમાર્ગં સાલ્વપરાજયઃ॥ 3 ॥ વિચિત્રવીર્યવિવાહોપક્રમે તમનિચ્છન્ત્યા જ્યેષ્ઠાયા અમ્બયાઃ સાલ્વં પ્રતિ ગમનમ્॥ 4 ॥ તેન પ્રત્યાખ્યાતાયાઃ પુનર્ભીષ્મં પ્રાપ્તાય અમ્બ્રાયાઃ ભીષ્મેણ નિરાકરણમ્॥ 5 ॥ ભીષ્મજિઘાંસયા તપસ્યન્ત્યા અમ્બાયાઃ પ્રસન્નાત્કુમારાન્માલાપ્રાપ્તિઃ॥ 6 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-109-0 (4844)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-109-0x (667)
હતે ચિત્રાઙ્ગદે ભીષ્મો બાલે ભ્રાતરિ કૌરવ।
પાલયામાસ તદ્રાજ્યં સત્યવત્યા મતે સ્થિતઃ॥ 1-109-1 (4845)
`તથા વિચિત્રવીર્યં તુ વર્તમાનં સુખેઽતુલે।'
સંપ્રાપ્તયૌવનં દૃષ્ટ્વા ભ્રાતરં ધીમતાં વરઃ।
ભીષ્મો વિચિત્રવીર્યસ્ય વિવાહાયાકરોન્મતિમ્॥ 1-109-2 (4846)
અથ કાશિપતેર્ભીષ્મઃ કન્યાસ્તિસ્રોઽપ્સરોપમાઃ।
શુશ્રાવ સહિતા રાજન્વૃણ્વાના વૈ સ્વયંવરમ્॥ 1-109-3 (4847)
તતઃ સ રથિનાં શ્રેષ્ઠો રથેનૈકેન શત્રુજિત્।
જગામાનુમતે માતુઃ પુરીં વારાણસીં પ્રભુઃ॥ 1-109-4 (4848)
તત્ર રાજ્ઞઃ સમુદિતાન્સર્વતઃ સમુપાગતાન્।
દદર્શ કન્યાસ્તાશ્વૈ ભીષ્મઃ શાન્તનુનન્દનઃ॥ 1-109-5 (4849)
`તાસાં કામેન સંમત્તાઃ સહિતાઃ કાશિકોસલાઃ।
વઙ્ગાઃ પુણ્ડ્રાઃ કલિઙ્ગાશ્ચ તે જગ્મુસ્તાં પુરીં પ્રતિ॥' 1-109-6 (4850)
કીર્ત્યમાનેષુ રાજ્ઞાં તુ તદા નામસુ સર્વશઃ।
એકાકિનં તદા ભીષ્મં વૃદ્ધં શાન્તનુનન્દનમ્॥ 1-109-7 (4851)
સોદ્વેગા ઇવ તં દૃષ્ટ્વા કન્યાઃ પરમશોભનાઃ।
અપાક્રામન્ત તાઃ સર્વા વૃદ્ધ ઇત્યેવ ચિન્તયા॥ 1-109-8 (4852)
વૃદ્ધઃ પરમધર્માત્મા વલીપલિતધારણઃ।
કિકારણમિહાયાતો નિર્લજ્જો ભરતર્ષભઃ॥ 1-109-9 (4853)
મિથ્યાપ્રતિજ્ઞો લોકેષુ કિં વદિષ્યતિ ભારત।
બ્રહ્મચારીતિ ભીષ્મો હિ વૃથૈવ પ્રથિતો ભુવિ॥ 1-109-10 (4854)
ઇત્યેવં પ્રબુવન્તસ્તે હસન્તિ સ્મ નૃપાધમાઃ। 1-109-11 (4855)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
ક્ષત્રિયાણાં વચઃ શ્રુત્વા ભીષ્મશ્ચુક્રોધ ભારત॥ 1-109-11x (668)
ભીષ્મસ્તદા સ્વયં કન્યા વરયામાસ તાઃ પ્રભુઃ।
ઉવાચ ચ મહીપાલાન્રાજઞ્જલદનિઃસ્વનઃ॥ 1-109-12 (4856)
રથમારોપ્ય તાઃ કન્યા ભીષ્મઃ પ્રહરતાં વરઃ।
આહૂય દાનં કન્યાનાં ગુણવદ્ભ્યઃ સ્મૃતં બુધૈઃ॥ 1-109-13 (4857)
અલઙ્કૃત્ય યથાશક્તિ પ્રદાય ચ ધનાન્યપિ।
પ્રયચ્છન્ત્યપરે કન્યાં મિથુનેન ગવામપિ॥ 1-109-14 (4858)
વિત્તેન કથિતેનાન્યે બલેનાન્યેઽનુમાન્ય ચ।
પ્રમત્તામુપયન્ત્યન્યે સ્વયમન્યે ચ વિન્દતે॥ 1-109-15 (4859)
આર્ષં વિધિં પુરસ્કૃત્ય દારાન્વિન્દન્તિ ચાપરે।
અષ્ટમં તમથો વિત્ત વિવાહં કવિભિર્વૃતમ્॥ 1-109-16 (4860)
સ્વયંવરં તુ રાજન્યાઃ પ્રશંસન્ત્યુપયાન્તિ ચ।
પ્રમથ્ય તુ હૃતામાહુર્જ્યાયસીં ધર્મવાદિનઃ॥ 1-109-17 (4861)
તા ઇમાઃ પૃથિવીપાલા જિહીર્ષામિ બલાદિતઃ।
તે યતધ્વં પરં શક્ત્યા વિજયાયેતરાય વા॥ 1-109-18 (4862)
સ્થિતોઽહં પૃથિવીપાલા યુદ્ધાય કૃતનિશ્ચયઃ। 1-109-19 (4863)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવમુક્ત્વા મહીપાલાન્કાશિરાજં ચ વીર્યવાન્॥ 1-109-19x (669)
સર્વાઃ કન્યાઃ સ કૌરવ્યો રથમારોપ્ય ચ સ્વકમ્।
આમન્ત્ર્ય ચ સ તાન્પ્રાયાચ્છીઘ્રં કન્યાઃ પ્રગૃહ્ય તાઃ॥ 1-109-20 (4864)
તતસ્તે પાર્થિવાઃ સર્વે સમુત્પેતુરમર્ષિતાઃ।
સંસ્પૃશન્તઃ સ્વકાન્બાહૂન્દશન્તો દશનચ્છદાન્॥ 1-109-21 (4865)
તેષામાભરણાન્યાશુ ત્વરિતાનાં વિમુઞ્ચતામ્।
આમુઞ્ચતાં ચ વર્માણિ સંભ્રમઃ સુમહાનભૂત્॥ 1-109-22 (4866)
તારાણામિવ સંપાતો બભૂવ જનમેજય।
ભૂષણાનાં ચ સર્વેષાં કવચાનાં ચ સર્વશઃ॥ 1-109-23 (4867)
સવર્મભિર્ભૂષણૈશ્ચ પ્રકીર્યદ્બિરિતસ્તતઃ।
સક્રોધામર્ષજિહ્મભ્રૂકષાયીકૃતલોચનાઃ॥ 1-109-24 (4868)
સૂતોપક્લૃપ્તાન્ રુચિરાન્સદશ્વૈરુપકલ્પિતાન્।
રથાનાસ્થાય તે વીરાઃ સર્વપ્રહરણાન્વિતાઃ॥ 1-109-25 (4869)
પ્રયાન્તમથ કૌરવ્યમનુસસ્રુરુદાયુધાઃ।
તતઃ સમભવદ્યુદ્ધં તેષાં તસ્ય ચ ભારત।
એકસ્ય ચ બહૂનાં ચ તુમુલં રોમહર્ષણમ્॥ 1-109-26 (4870)
તે ત્વિષૂન્દશસાહસ્રાંસ્તસ્મિન્યુગપદાક્ષિપન્।
અપ્રાપ્તાંશ્ચૈવ તાનાશુ ભીષ્મઃ સર્વાંસ્તથાઽન્તરા॥ 1-109-27 (4871)
અચ્છિનચ્છરવર્ષેણ મહતા લોમવાહિના।
તતસ્તે પાર્થિવાઃ સર્વે સર્વતઃ પરિવાર્ય તમ્॥ 1-109-28 (4872)
વવૃષુઃ શરવર્ષેણ વર્ષેણેવાદ્રિમમ્બુદાઃ।
સ તં બાણમયં વર્ષં શરૈરાવાર્ય સર્વતઃ॥ 1-109-29 (4873)
તતઃ સર્વાન્મહીપાલાન્પર્યવિધ્યત્ત્રિભિસ્ત્રિભિઃ।
એકૈકસ્તુ તતો ભીષ્મં રાજન્વિવ્યાધ પઞ્ચભિઃ॥ 1-109-30 (4874)
સ ચ તાન્પ્રતિવિવ્યાધ દ્વાભ્યાં દ્વાભ્યાં પરાક્રમન્।
તદ્યુદ્ધમાસીત્તુમુલં ઘોરં દેવાસુરોપમમ્॥ 1-109-31 (4875)
પશ્યતાં લોકવીરાણાં શરશક્તિસમાકુલમ્।
સ ધનૂંષિ ધ્વજાગ્રાણિ વર્માણિ ચ શિરાંસિ॥ 1-109-32 (4876)
ચિચ્છેદ સમરે ભીષ્મઃ શતશોથ સહસ્રશઃ।
તસ્યાતિપુરુષં કર્મ લાઘવં રથચારિણઃ॥ 1-109-33 (4877)
રક્ષણં ચાત્મનઃ સંખ્યે શત્રવોઽપ્યભ્યપૂજયન્।
`અક્ષતઃ ક્ષપયિત્વાન્યાનસઙ્ખ્યેયપરાક્રમઃ॥ 1-109-34 (4878)
આનિનાય સ કાશ્યસ્ય સુતાઃ સાગરગાસુતઃ।'
તાન્વિનિર્જિત્ય તુ રણે સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ॥ 1-109-35 (4879)
કન્યાભિઃ સહિતઃ પ્રાયાદ્ભારતો ભારતાન્પ્રતિ।
તતસ્તં પૃષ્ઠતો રાજઞ્શાલ્વરાજો મહારથઃ॥ 1-109-36 (4880)
અભ્યગચ્છદમેયાત્મા ભીષ્મં શાન્તનવં રણે।
વારણં જઘને ભિન્દન્દન્તાભ્યામપરો યથા॥ 1-109-37 (4881)
વાસિતામનુસંપ્રાપ્તો યૂથપો બલિનાં વરઃ।
સ્ત્રીકામસ્તિષ્ઠતિષ્ઠેતિ ભીષ્મમાહ સ પાર્થિવઃ॥ 1-109-38 (4882)
સાલ્વરાજો મહાબાહુરમર્ષેણ પ્રચોદિતઃ।
તતઃ સ પુરુષવ્યાઘ્રો ભીષ્મઃ પરબલાર્દનઃ॥ 1-109-39 (4883)
તદ્વાક્યાકુલિતઃ ક્રોધાદ્વિધૂમોગ્નિરિવ જ્વલન્।
વિતતેષુધનુષ્પાણિર્વિકુઞ્ચિતલલાટભૃત્॥ 1-109-40 (4884)
ક્ષત્રધર્મં સમાસ્થાય વ્યપેતભયસંભ્રમઃ।
નિવર્તયામાસ રથં સાલ્વં પ્રતિ મહારથઃ॥ 1-109-41 (4885)
નિવર્તમાનં તં દૃષ્ટ્વા રાજાનઃ સર્વ એવ તે।
પ્રેક્ષકાઃ સમપદ્યન્ત ભીષ્મસાલ્વસમાગમે॥ 1-109-42 (4886)
તૌ વૃષાવિવ નર્દન્તૌ બલિનૌ વાસિતાન્તરે।
અન્યોન્યમભિવર્તેતાં બલવિક્રમશાલિનૌ॥ 1-109-43 (4887)
તતો ભીષ્મં શાન્તનવં શરૈઃ શતસહસ્રશઃ।
સાલ્વરાજો નરશ્રેષ્ઠઃ સમવાકિરદાશુગૈઃ॥ 1-109-44 (4888)
પૂર્વમભ્યર્દિતં દૃષ્ટ્વા ભીષ્મં સાલ્વેન તે નૃપાઃ।
વિસ્મિતાઃ સમપદ્યન્ત સાધુસાધ્વિતિ ચાબ્રુવન્॥ 1-109-45 (4889)
લાઘવં તસ્ય તે દૃષ્ટ્વા સમરે સર્વપાર્થિવાઃ।
અપૂજયન્ત સંહૃષ્ટા વાગ્ભિઃ સાલ્વં નરાધિપમ્॥ 1-109-46 (4890)
ક્ષત્રિયાણાં તતો વાચઃ શ્રુત્વા પરપુઞ્જયઃ।
ક્રુદ્ધઃ શાન્તનવો ભીષ્મસ્તિષ્ઠતિષ્ઠેત્યભાષત॥ 1-109-47 (4891)
સારથિં ચાબ્રવીત્ક્રુદ્ધો યાહિ યત્રૈષ પાર્થિવઃ।
યાવદેનં નિહન્મ્યદ્ય ભુજઙ્ગમિવ પક્ષિરાટ્॥ 1-109-48 (4892)
તતોઽસ્ત્રં વારુણં સમ્યગ્યોજયામાસ કૌરવઃ।
તેનાશ્વાંશ્ચતુરોઽમૃદ્ગાત્સાલ્વરાજસ્ય ભૂપતે॥ 1-109-49 (4893)
અસ્ત્રૈરસ્ત્રાણિ સંવાર્ય સાલ્વરાજસ્ય કૌરવઃ।
ભીષ્મો નૃપતિશાર્દૂલ ન્યવધીત્તસ્ય સારથિમ્॥ 1-109-50 (4894)
અસ્ત્રેણ ચાસ્યાથૈન્દ્રેણ ન્યવધીત્તુરગોત્તમાન્।
કન્યાહેતોર્નરશ્રેષ્ઠ ભીષ્મઃ શાન્તનવસ્તદા॥ 1-109-51 (4895)
જિત્વા વિસર્જયામાસ જીવન્તં નૃપસત્તમમ્।
તતઃ સાલ્વઃ સ્વનગરં પ્રયયૌ ભરતર્ષભ॥ 1-109-52 (4896)
સ્વરાજ્યમન્વશાચ્ચૈવ ધર્મેણ નૃપતિસ્તદા।
રાજાનો યે ચ તત્રાસન્સ્વયંવરદિદૃક્ષવઃ॥ 1-109-53 (4897)
સ્વાન્યેવ તેઽપિ રાષ્ટ્રાણિ જગ્મુઃ પરપુરઞ્જયાઃ।
એવં વિજિત્ય તાઃ કન્યા ભીષ્મઃ પ્રહરતાં વરઃ॥ 1-109-54 (4898)
પ્રયયૌ હાસ્તિનપુરં યત્ર રાજા સ કૌરવઃ।
વિચિત્રવીર્યો ધર્માત્મા પ્રશાસ્તિ વસુધામિમામ્॥ 1-109-55 (4899)
યથા પિતાસ્ય કૌરવ્યઃ શાન્તનુર્નૃપસત્તમઃ।
સોઽચિરેણૈવ કાલેન અત્યક્રામન્નરાધિપ॥ 1-109-56 (4900)
વનાનિ સરિતશ્ચૈવ શૈલાંશ્ચ વિનિધાન્દ્રુમાન્।
અક્ષતઃ ક્ષપયિત્વાઽરીન્સઙ્ખ્યેઽસઙ્ખ્યેયવિક્રમઃ॥ 1-109-57 (4901)
આનયામાસ કાશ્યસ્ય સુતાઃ સાગરગાસુતઃ।
સ્નુષા ઇવ સ ધર્માત્મા ભગિનીરિવ ચાનુજાઃ॥ 1-109-58 (4902)
યથા દુહિતશ્ચૈવ પરિગૃહ્ય યયૌ કુરૂન્।
આનિન્યે સ મહાબાહુર્ભ્રાતુઃ પ્રિયચિકીર્ષયા॥ 1-109-59 (4903)
તાઃ સર્વગુણસંપન્ના ભ્રાતા ભ્રાત્રે યવીયસે।
ભીષ્મો વિચિત્રવીર્યાય પ્રદદૌ વિક્રમાહૃતાઃ॥ 1-109-60 (4904)
એવં ધર્મેણ ધર્મજ્ઞઃ કૃત્વા કર્માતિમાનુષમ્।
ભ્રાતુર્વિચિત્રવીર્યસ્ય વિવાહાયોપચક્રમે॥ 1-109-61 (4905)
સત્યવત્યા સહ મિથઃ કૃત્વા નિશ્ચયમાત્મવાન્।
વિવાહં કારયિષ્યન્તં ભીષ્મં કાશિપતેઃ સુતા।
જ્યેષ્ઠા તાસામિદં વાક્યમબ્રવીદ્ધસતી તદા॥ 1-109-62 (4906)
મયા સૌભપતિઃ પૂર્વં મનસા હિ વૃતઃ પતિઃ।
તેન ચાસ્મિ વૃતા પૂર્વમેષ કામશ્ચ મે પિતુઃ॥ 1-109-63 (4907)
મયા વરયિતવ્યોઽભૂત્સાલ્વસ્તસ્મિન્સ્વયંવરે।
એતદ્વિજ્ઞાય ધર્મજ્ઞ ધર્મતત્ત્વં સમાચર॥ 1-109-64 (4908)
એવમુક્તસ્તયા ભીષ્મઃ કન્યયા વિપ્રસંસદિ।
ચિન્તામભ્યગમદ્વીરો યુક્તાં તસ્યૈવ કર્મણઃ॥ 1-109-65 (4909)
`અન્યસક્તા ત્વિયં કન્યા જ્યેષ્ઠા ત્વમ્બા મયા જિતા।
વાચા દત્તા મનોદત્તા કૃતમઙ્ગલવાચના॥ 1-109-66 (4910)
નિર્દિષ્ટા તુ પરસ્યૈવ સા ત્યાજ્યા પરચિન્તિની।
ઇત્યુક્ત્વા ચાનુમાન્યૈવ ભ્રાતરં સ્વવશાનુગમ્॥' 1-109-67 (4911)
વિનિશ્ચિત્ય સ ધર્મજ્ઞો બ્રાહ્મણૈર્વેદપારગૈઃ।
અનુજજ્ઞે તદા જ્યેષ્ઠામમ્બાં કાશિપતેઃ સુતામ્॥ 1-109-68 (4912)
અમ્બિકામ્બાલિકે ભાર્યે પ્રાદાદ્ભ્રાત્રે યવીયસે।
ભીષ્મો વિચિત્રવીર્યાય વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા॥ 1-109-69 (4913)
તયોઃ પાણી ગૃહીત્વા તુ રૂપયૌવનદર્પિતઃ।
વિચિત્રવીર્યો ધર્માત્મા નામ્બામૈચ્છત્કથંચન॥ 1-109-70 (4914)
`અમ્બામન્યસ્ય કીર્ત્યન્તીમબ્રવીચ્ચારુદર્શનામ્। 1-109-71 (4915)
વિચિત્રવીર્ય ઉવાચ।
પાપસ્ય ફલમેવૈષ કામોઽસાધુર્નિરર્થકઃ।
પરતન્ત્રોપભોગો મામાર્ય નાઽઽયોક્તુમર્હસિ॥ 1-109-71x (670)
ભીષ્મ ઉવાચ। 1-109-72x (671)
પ્રાતિષ્ઠચ્છાન્તનોર્વંશસ્તાત યસ્ય ત્વમન્વયઃ।
અકામવૃત્તો ધર્માત્મન્સાધુ મન્યે મતં તવ॥ 1-109-72 (4916)
ઇત્યુક્ત્વામ્બાં સમાલોક્ય વિધિવદ્વાક્યમબ્રવીત્।
વિસૃષ્ટા હ્યસિ ગચ્છ ત્વં યથાકામમનિન્દિતે॥ 1-109-73 (4917)
નાનિયોજ્યે સમર્થોઽહં નિયોક્તું ભ્રાતરં પ્રિયમ્।
અન્યબાવગતાં ચાપિ કો નારીં વાસયેદ્ગૃહે॥ 1-109-74 (4918)
અતસ્ત્વાં ન નિયોક્ષ્યામિ અન્યકામાસિ ગમ્યતામ્।
અહમપ્યૂર્ધ્વરેતા વૈ નિવૃત્તો દારકર્મણિ॥ 1-109-75 (4919)
ન સંબન્ધસ્તદાવાભ્યાં ભવિતા વૈ કથંચન। 1-109-76 (4920)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
ઇત્યુક્તા સા ગતા તત્ર સખીભિઃ પરિવારિતા॥ 1-109-76x (672)
નિર્દિષ્ટા હિ શનૈ રાજન્સાલ્વરાજપુરં પ્રતિ।
અથામ્બા સાલ્વંમાગમ્ય સાઽબ્રવીત્પ્રતિપૂજ્ય તં॥ 1-109-77 (4921)
પુરા નિર્દિષ્ટભાવા ત્વામાગતાસ્મિ વરાનન।
દેવવ્રતં સમુત્સૃજ્ય સાનુજં ભરતર્ષભમ્॥ 1-109-78 (4922)
પ્રતિગૃહ્ણીષ્વ ભદ્રં તે વિધિવન્માં સમુદ્યતામ્॥ 1-109-79 (4923)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-109-80x (673)
તયૈવમુક્તઃ સાલ્વોપિ પ્રહસન્નિદમબ્રવીત્।
નિર્જિતાઽસીહ ભીષ્મેણ માં વિનિર્જિત્ય રાજસુ॥ 1-109-80 (4924)
અન્યેન નિર્જિતાં ભદ્રે વિસૃષ્ટાં તેન ચાલયાત્।
ન ગૃહ્ણામિ વરારોહે તત્ર ચૈવ તુ ગમ્યતામ્॥ 1-109-81 (4925)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-109-82x (674)
ઇત્યુક્તા સા સમાગમ્ય કુરુરાજ્યમનુત્તમમ્।
અમ્બાબ્રવીત્તતો ભીષ્મં ત્વયાઽહં સહસા હૃતા॥ 1-109-82 (4926)
ક્ષત્રધર્મમવેક્ષસ્વ ત્વં ભર્તા મમ ધર્મતઃ।
યાં યઃ સ્વયંવરે કન્યાં નિર્જયેચ્છૌર્યસંપદા॥ 1-109-83 (4927)
રાજ્ઞઃ સર્વાન્વિનિર્જિત્ય સ તામુદ્વાહયેદ્ધ્રુવમ્।
અતસ્ત્વમેવ ભર્તા મે ત્વયાઽહં નિર્જિતા યતઃ॥ 1-109-84 (4928)
તસ્માદ્વહસ્વ માં ભીષ્મ નિર્જિતાં સંસદિ ત્વયા।
ઊર્ધ્વરેતા હ્યહમિતિ પ્રત્યુવાચ પુનઃપુનઃ॥ 1-109-85 (4929)
ભીષ્મં સા ચાબ્રવીદમ્બા યથાજૈષીસ્તથા કુરુ।
એવમન્વગમદ્ભીષ્મં ષટ્સમાઃ પુષ્કરેક્ષણા॥ 1-109-86 (4930)
ઊર્ધ્વરેતાસ્ત્વહં ભદ્રે વિવાહવિમુખોઽભવમ્।
તમેવ સાલ્વં ગચ્છ ત્વં યઃ પુરા મનસા વૃતઃ॥ 1-109-87 (4931)
અન્યસક્તં કિમર્થં ત્વમાત્માનમવદઃ પુરા।
અન્યસક્તાં વધૂં કન્યાં વાસયેત્સ્વગૃહે ન હિ॥ 1-109-88 (4932)
નાહમુદ્વાહયિષ્યે ત્વાં મમ ભ્રાત્રે યવીયસે।
વિચિત્રવીર્યાય શુભે યથેષ્ટં ગમ્યતામિતિ॥ 1-109-89 (4933)
ભૂયઃ સાલ્વં સમભ્યેત્ય રાજન્ગૃહ્ણીષ્વ મામિતિ।
નાહં ગૃહ્ણામ્યન્યજિતામિતિ સાલ્વનિરાકૃતા॥ 1-109-90 (4934)
ઊર્ધ્વરેતાસ્ત્વહમિતિ ભીષ્મેણ ચ નિરાકૃતા।
અમ્બા ભીષ્મં પુનઃ સાલ્વં ભીષ્મં સાલ્વં પુનઃ પુનઃ॥ 1-109-91 (4935)
ગમનાગમનેનૈવમનૈષીત્ષટ્ સમા નૃપ।
અશ્રુભિર્ભૂમિમુક્ષન્તી શોચન્તી સા મનસ્વિની॥ 1-109-92 (4936)
પીનોન્નતકુચદ્વન્દ્વા વિશાલજઘનેક્ષણા।
શ્રોણીભરાલસગમા રાકાચન્દ્રનિભાનના॥ 1-109-93 (4937)
વર્ષત્કાદમ્બિનીમૂર્ધ્નિ સ્ફુરન્તી ચઞ્ચલેવ સા।
સા તતો દ્વાદશ સમા બાહુદામભિતો નદીમ્।
પાર્શ્વે હિમવતો રમ્યે તપો ઘોરં સમાદદે॥ 1-109-94 (4938)
સંક્ષિપ્તકરણા તત્ર તપ આસ્થાય સુવ્રતા।
પાદાઙ્ગુષ્ઠેન સાઽતિષ્ઠદકમ્પન્ત તતઃ સુરાઃ॥ 1-109-95 (4939)
તસ્યાસ્તત્તુ તપો દૃષ્ટ્વા સુરાણાં ક્ષોભકારકમ્।
વિસ્મિતશ્ચૈવ હૃષ્ટશ્ચ તસ્યાનુગ્રહબુદ્ધિમાન્॥ 1-109-96 (4940)
અનન્તસેનો ભગવાન્કુમારો વરદઃ પ્રભુઃ।
માનયન્રાજપુત્રીં તાં દદૌ તસ્યૈ શુભાં સ્રજમ્॥ 1-109-97 (4941)
એષા પુષ્કરિણી દિવ્યા યથાવત્સમુપસ્થિતા।
અમ્બે ત્વચ્છોકશમની માલા ભુવિ ભવિષ્યતિ॥ 1-109-98 (4942)
એતાં ચૈવ મયા દત્તાં માલાં યો ધારયિષ્યતિ।
સોઽસ્ય ભીષ્મસ્ય નિધને કારણં વૈ ભવિષ્યતિ॥ ॥ 1-109-99 (4943)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ નવાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 109 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-109-13 આહૂયેતિ બ્રાહ્મઃ॥ 1-109-14 મિથુનેન ગૃહીતેનેત્યાર્ષઃ॥ 1-109-15 વિત્તેનેત્યાસુરઃ। બલેનેતિ રાક્ષસઃ। અનુમાન્યેતિ ગાન્ધર્વઃ। પ્રમત્તામિતિ પૈશાચઃ। સ્વયમન્યે ઇતિ પ્રાજાપત્યઃ॥ 1-109-16 આર્ષં વિધિં યજ્ઞમ્। તેન દૈવ ઉક્તઃ। અષ્ટમં રાક્ષસં વિવાહમ્॥ 1-109-17 પ્રશંસતિ। સ્વયંવરમિતિ॥ 1-109-24 પ્રકીર્યદ્ભિર્ભઊષણૈરુપલક્ષિતા અનુસસ્રુરિતિ તૃતીયેનાન્વયઃ॥ 1-109-43 વૃષૌ રેતઃસેકકામૌ ગજૌ ગોવૃષાવેવ વા તત્સાહચર્યાદ્વાસિતા પુષ્પિણી ગૌસ્તદન્તરે વન્નિમિત્તમ્॥ 1-109-52 જીવન્તં પ્રાણમાત્રાવશેષિતમ્॥ 1-109-58 કાશ્યસ્ય કાશિરાજસ્ય। અનુજાઃ કનિષ્ઠાઃ॥ 1-109-71 અમ્બાં દૃષ્ટ્વેતિ શેષઃ। અબ્રવીત્ ભીષ્મમિતિ શેષઃ॥ નવાધિકશતતમઃ॥ 109 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 110
॥ શ્રીઃ ॥
1.110. અધ્યાયઃ 110
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સંગ્રહેણ અમ્બાચરિત્રકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-110-0 (4944)
અમ્બોવાચ। 1-110-0x (675)
અન્યપૂર્વેતિ માં સાલ્વો નાભિનન્દતિ બાલિશઃ।
સાહં ધર્માચ્ચ કામાચ્ચ વિહીના શોકધારિણી॥ 1-110-1 (4945)
અપતિઃ ક્ષત્રિયાન્સર્વાનાક્રન્દામિ સમન્તતઃ।
ઇયં વઃ ક્ષત્રિયા માલા યા ભીષ્મં નિહનિષ્યતિ॥ 1-110-2 (4946)
અહં ચ ભાર્યા તસ્ય સ્યાં યો ભીષ્મં ઘાતયિષ્યતિ।
તસ્યાશ્ચઙ્ક્રમ્યમાણાયાઃ સમાઃ પઞ્ચ ગતાઃ પરાઃ॥ 1-110-3 (4947)
નાભવચ્છરણં કશ્ચિત્ક્ષત્રિયો ભીષ્મજાદ્ભયાત્।
અગચ્છત્સોમકં સાઽમ્બા પાઞ્ચાલેષુ યશસ્વિનમ્॥ 1-110-4 (4948)
સત્યસન્ધં મહેષ્વાસં સત્યધર્મપરાયણમ્।
સા સભાદ્વારમાગમ્ય પાઞ્ચાલૈરભિરક્ષિતમ્॥ 1-110-5 (4949)
પાઞ્ચાલરાજમાક્રન્દત્પ્રગૃહ્ય સુભુજા ભુજૌ।
ભીષ્મેણ હન્યમાનાં માં મજ્જન્તીમિવ ચ હ્રદે॥ 1-110-6 (4950)
યજ્ઞસેનાભિધાવેહ પાણિમાલમ્બ્ય ચોદ્ધર।
તેન મે સર્વધર્માશ્ચ રતિભોગાશ્ચ કેવલાઃ॥ 1-110-7 (4951)
ઉભૌ ચ લોકૌ કીર્તિશ્ચ સમૂલૌ સફલૌ હૃતૌ।
***ન્ત્યેવં ન વિન્દામિ રાજન્યં શરણં ક્વચિત્॥ 1-110-8 (4952)
કિં નુ નિઃક્ષત્રિયો લોકો યત્રાનાથોઽવસીદતિ।
સમાગમ્ય તુ રાજાનો મયોક્તા રાજસત્તમાઃ॥ 1-110-9 (4953)
શૃણ્વન્તુ સર્વે રાજાનો મયોક્તં રાજસત્તમાઃ।
ઇક્ષ્વાકૂણાં તુ યે વૃદ્ધાઃ પાઞ્ચાલાનાં ચ યે વરાઃ॥ 1-110-10 (4954)
ત્વત્પ્રસાદાદ્વિવાહેઽસ્મિન્મા ધર્મો મા પરાજયેત્।
પ્રસીદ યજ્ઞસેનેહ ગતિર્મે ભવ સોમક॥ 1-110-11 (4955)
યજ્ઞસેન ઉવાચ। 1-110-12x (676)
જાનામિ ત્વાં બોધયામિ રાજપુત્રિ વિશેષતઃ।
યથાશક્તિ યથાધર્મં બલં સંધારયામ્યહમ્॥ 1-110-12 (4956)
અન્યસ્માત્પાર્થિવાદ્યત્તે ભયં સ્યાત્પાર્થિવાત્મજે।
તસ્યાપનયને હેતું સંવિધાતુમહં પ્રભુઃ॥ 1-110-13 (4957)
નહિ શાન્તનવસ્યાહં મહાસ્ત્રસ્ય પ્રહારિણઃ।
ઈશ્વરઃ ક્ષત્રિયાણાં હિ બલં ધર્મોઽનુવર્તતે॥ 1-110-14 (4958)
સા સાધુ વ્રજ કલ્યાણિ ન માં ભીષ્મો દહેદ્બલાત્।
ન પ્રત્યગૃહ્ણંસ્તે સર્વે કિમિત્યેવ ન વેદ્મ્યહમ્॥ 1-110-15 (4959)
ન હિ ભીષ્માદહં ધર્મં શક્તો દાતું કથંચન। 1-110-16 (4960)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
ઇત્યુક્તા સ્રજમાસજ્ય દ્વારિ રાજ્ઞો વ્યપાદ્રવત્॥ 1-110-16x (677)
વ્યુદસ્તાં સર્વલોકેષુ તપસા સંશિતવ્રતામ્।
તામન્વગચ્છદ્દ્રુપદઃ સાન્ત્વં જલ્પન્પુનઃ પુનઃ॥ 1-110-17 (4961)
સ્રજં ગૃહાણ કલ્યાણિ ન નો વૈરં પ્રસઞ્જય॥ 1-110-18 (4962)
અમ્બોવાચ। 1-110-19x (678)
એવમેવ ત્વયા કાર્યમિતિ સ્મ પ્રતિકાઙ્ક્ષતે।
ન તુ તસ્યાન્યથા ભાવો દૈવમેતદમાનુષમ્॥ 1-110-19 (4963)
યશ્ચૈનાં સ્રજમાદાય સ્વયં વૈ પ્રતિમોક્ષતે।
સ ભીષ્મં સમરે હન્તા મમ ધર્મપ્રણાશનમ્॥ 1-110-20 (4964)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-110-21x (679)
તાં સ્રજં દ્રુપદો રાજા કંચિત્કાલં રરક્ષ સઃ।
તતો વિસ્રમ્ભમાસ્થાય તૂષ્ણીમેતામુપૈક્ષત॥ 1-110-21 (4965)
તાં શિખણ્ડિન્યબધ્નાત્તુ બાલા પિતુરવજ્ઞયા।
તાં પિતા ત્વત્યજચ્છીઘ્રં ત્રસ્તો ભીષ્મસ્ય કિલ્બિષાત્॥ 1-110-22 (4966)
ઇષીકં બ્રાહ્મણં ભીતા સાભ્યગચ્છત્તપસ્વિનમ્।
ગઙ્ગાદ્વારિ તપસ્યન્તં તુષ્ટિહેતોસ્તપસ્વિની॥ 1-110-23 (4967)
ઉપચારાભિતુષ્ટસ્તામબ્રવીદૃષિસત્તમઃ।
ગઙ્ગાદ્વારે વિભજનં ભવિતા નચિરાદિવ॥ 1-110-24 (4968)
તત્ર ગન્ધર્વરાજાનં તુમ્બુરું પ્રિયદર્શનમ્।
આરાધયિતુમીહસ્વ સમ્યક્પરિચરસ્વ તમ્॥ 1-110-25 (4969)
અહમપ્યત્ર સાચિવ્યં કર્તાસ્મિ તવ શોભને।
તં તદાચર ભદ્રં તે સ તે શ્રેયો વિધાસ્યતિ॥ 1-110-26 (4970)
તતો વિભજનં તત્ર ગન્ધર્વાણામવર્તત।
તત્ર દ્વાવવશિષ્યેતાં ગન્ધર્વાવમિતૌ જસૌ॥ 1-110-27 (4971)
તયોરેકઃ સમીક્ષ્યૈનાં સ્ત્રીબુભૂષુરુવાચ હ।
ઇદં ગૃહ્ણીષ્વ પુંલિઙ્ગં વૃણે સ્ત્રીલિઙ્ગમેવ તે॥ 1-110-28 (4972)
નિયમં ચક્રતુસ્તત્ર સ્ત્રી પુમાંશ્ચૈવ તાવુભૌ।
તતઃ પુમાન્સમભવચ્છિખણ્ડી પરવીરહા॥ 1-110-29 (4973)
સ્ત્રી ભૂત્વા હ્યપચક્રામ સ ગન્ધર્વો મુદાન્વિતઃ।
લબ્ધ્વા તુ મહતીં પ્રીતિં યાજ્ઞસેનિર્મહાયશાઃ॥ 1-110-30 (4974)
તતો બુદ્બુદકં ગત્વા પુનરસ્ત્રાણિ સોઽકરોત્।
તત્ર ચાસ્ત્રાણિ દિવ્યાનિ કૃત્વા સ સુમહાદ્યુતિઃ॥ 1-110-31 (4975)
સ્વદેશમભિસંપદે પાઞ્ચાલં કુરુનન્દન।
સોઽભિવાદ્ય પિતુઃ પાદૌ મહેષ્વાસઃ કૃતાઞ્જલિઃ॥ 1-110-32 (4976)
ઉવાચ ભવતા ભીષ્માન્ન ભેતવ્યં કથંચન॥ ॥ 1-110-33 (4977)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ દશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 110 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-110-10 પાઞ્ચાલાનાં ચ યે વરાઃ તે રાજાનઃ મયોક્તા ઇતિ પૂર્વેણ સંબન્ધઃ॥ 1-110-14 ઈશ્વરો નહિ॥ 1-110-16 ભીષ્માત્ ભીષ્મમપેક્ષ્ય॥ 1-110-24 વિભજનં ઉત્સવવિશેષઃ॥ દશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 110 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 111
॥ શ્રીઃ ॥
1.111. અધ્યાયઃ 111
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
વિચિત્રવીર્યસ્ય અમ્બિકામ્બાલિકાશ્યાં વિવાહઃ॥ 1 ॥ વિચિત્રવીર્યમરણમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-111-0 (4978)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-111-0x (680)
અમ્બાયાં નિર્ગતાયાં તુ ભીષ્મઃ શાન્તનવસ્તદા।
ન્યાયેન કારયામાસ રાજ્ઞો વૈવાહિકીં ક્રિયામ્॥ 1-111-1 (4979)
અમ્બિકામ્બાલિકે ચૈવ પરિણીયાગ્નિસંનિધૌ।
`તયોઃ પાણી ગૃહીત્વા તુ કૌરવ્યો રૂપદર્પિતઃ।'
વિચિત્રવીર્યો ધર્માત્મા કામાત્મા સમપદ્યત॥ 1-111-2 (4980)
તે ચાપિ બૃહતીશ્યામે નીલકુઞ્ચિતમૂર્ધજે।
રક્તતુઙ્ગનખોપેતે પીનશ્રોણિપયોધર઼ે॥ 1-111-3 (4981)
આત્મનઃ પ્રતિરૂપોઽસૌ લબ્ધઃ પતિરિતિ સ્થિતે।
વિચિત્રવીર્યં કલ્યાણ્યૌ પૂજયામાસતુઃ શુભે॥ 1-111-4 (4982)
`અન્યોન્યં પ્રતિ સક્તે ચ એકભાવે ઇવ સ્થિતે।'
સ ચાશ્વિરૂપસદૃશો દેવતુલ્યપરાક્રમઃ।
સર્વાસામેવ નારીણાં ચિત્તપ્રમથનો રહઃ॥ 1-111-5 (4983)
તાભ્યાં સહ સમાઃ સપ્ત વિહરન્પૃથિવીપતિઃ।
વિચિત્રવીર્યસ્તરુણો યક્ષ્મણા સમગૃહ્યત॥ 1-111-6 (4984)
સુહૃદાં યતમાનાનામાપ્તૈઃ સહ ચિકિત્સકૈઃ।
જગામાસ્તમિવાદિત્યઃ કૌરવ્યો યમસાદનમ્॥ 1-111-7 (4985)
ધર્માત્મા સ તુ ગાઙ્ગેયઃ ચિન્તાશોકપરાયણઃ।
પ્રેતકાર્યાણિ સર્વાણિ તસ્ય સમ્યગકારયત્॥ 1-111-8 (4986)
1-111-9 (4987)
રાજ્ઞો વિચિત્રવીર્યસ્ય સત્યવત્યા મતે સ્થિતઃ।
ઋત્વિગ્બિઃ સહિતો ભીષ્મઃ સર્વૈશ્ચ કુરુપુઙ્ગવૈઃ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-111-3 બૃહતીશ્યામે બૃહતીપુષ્પદ્રક્તશ્યામે॥ 1-111-4 પ્રતિરૂપઃ અનુરૂપઃ॥ એકાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 111 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 112
॥ શ્રીઃ ॥
1.112. અધ્યાયઃ 112
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
વિચિત્રવીર્યભાર્યયોરમ્બિકામ્બાલિકયોઃ પુત્રોત્પાદનાય સત્યવત્યા નિયુક્તેન ભીષ્મેણ તદનઙ્ગીકારઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-112-0 (4988)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-112-0x (681)
તતઃ સત્યવતી દીના કૃપણા પુત્રગૃદ્ધિની।
પુત્રસ્ય કૃત્વા કાર્યાણિ સ્નુષાભ્યાં સહ ભારત॥ 1-112-1 (4989)
સમાશ્વાસ્ય સ્નુષે તે ચ ભર્તૃશોકનિપીડિતે।
ધર્મં ચ પિતૃવંશં ચ માતૃવંશં ચ ભામિની।
પ્રસમીક્ષ્ય મહાભાગા ગાઙ્ગેયં વાક્યમબ્રવીત્॥ 1-112-2 (4990)
`દુઃખાર્દિતા તુ સા દેવી મજ્જન્તી શોકસાગરે।
શન્તનોર્ધર્મનિત્યસ્ય કૌરવ્યસ્ય યશસ્વિનઃ।'
ત્વયિ પિણ્ડશ્ચ કીર્તિશ્ચ સંતાનશ્ચ પ્રતિષ્ઠિતઃ॥ 1-112-3 (4991)
`ભ્રાતા વિચિત્રવીર્યસ્તે ભૂતાનામન્તમેયિવાન્।'
યથાકર્મ શુભં કૃત્વા સ્વર્ગોપગમનં ધ્રુવમ્।
યથા ચાયુર્ધ્રુવં સત્યે ત્વયિ ધર્મસ્તથા ધ્રુવઃ॥ 1-112-4 (4992)
વેત્થ ધર્માંશ્ચ ધર્મજ્ઞ સમાસેનેતરેણ ચ।
વિવિધાસ્ત્વં શ્રુતીર્વેત્થ વેદાઙ્ગાનિ ચ સર્વશઃ॥ 1-112-5 (4993)
વ્યવસ્થાનં ચ તે ધર્મે કુલાચારં ચ લક્ષયે।
પ્રતિપત્તિં ચ કૃચ્છ્રેષુ શુક્રાઙ્ગિરસયોરિવ॥ 1-112-6 (4994)
તસ્માત્સુભૃશમાશ્વસ્ય ત્વયિ ધર્મભૃતાં વર।
કાર્યે ત્વાં વિનિયોક્ષ્યામિ તચ્છ્રુત્વા કર્તુમર્હસિ॥ 1-112-7 (4995)
મમ પુત્રસ્તવ ભ્રાતા વીર્યવાન્સુપ્રિયશ્ચ તે।
બાલ એવ ગતઃ સ્વર્ગમપુત્રઃ પુરુષર્ષભ॥ 1-112-8 (4996)
ઇમે મહિષ્યૌ ભ્રાતુસ્તે કાશિરાજસુતે શુભે।
રૂપયૌવનસંપન્ને પુત્રકામે ચ ભારત॥ 1-112-9 (4997)
તયોરુત્પાદયાપત્યં સન્તાનાય કુલસ્ય નઃ।
મન્નિયોગાન્મહાબાહો ધર્મં કર્તુમિહાર્હસિ॥ 1-112-10 (4998)
રાજ્યે ચૈવાભિષિચ્યસ્વ ભારતાનનુશાધિ ચ।
દારાંશ્ચ કુરુ ધર્મેણ મા નિમજ્જીઃ પિતામહાન્॥ 1-112-11 (4999)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-112-12x (682)
તથોચ્યમાનો માત્રા સ સુહૃદ્ભિશ્ચ પરન્તપઃ।
ઇત્યુવાચાથ ધર્માત્મા ધર્મ્યમેવોત્તરં વચઃ॥ 1-112-12 (5000)
અસંશયં પરો ધર્મસ્ત્વયા માતરુદાહૃતઃ।
ત્વમપત્યં પ્રતિ ચ મે પ્રતિજ્ઞાં વેત્થ વૈ પરાં॥ 1-112-13 (5001)
જાનાસિ ચ યથાવૃત્તં શુલ્કહેતોસ્ત્વદન્તરે।
સ સત્યવતિ સત્યં તે પ્રતિજાનામ્યહં પુનઃ॥ 1-112-14 (5002)
પરિત્યજેયં ત્રૈલોક્યં રાજ્યં દેવેષુ વા પુનઃ।
યદ્વાઽપ્યધિકમેતાભ્યાં ન તુ સત્યં કથંચન॥ 1-112-15 (5003)
ત્યજેચ્ચ પૃથિવી ગન્ધમાપશ્ચ રસમાત્મનઃ।
જ્યોતિસ્તથા ત્યજેદ્રૂપં વાયુઃ સ્પર્શગુણં ત્યજેત્॥ 1-112-16 (5004)
પ્રભાં સમુત્સૃજેદર્કો ધૂમકેતુસ્તથોષ્મતામ્।
ત્યજેચ્છબ્દં તથાઽઽકાશં સોમઃ શીતાંશુતાં ત્યજેત્॥ 1-112-17 (5005)
વિક્રમં વૃત્રહા જહ્યાદ્ધર્મં જહ્યાચ્ચ ધર્મરાટ્।
ન ત્વહં સત્યમુત્સ્રષ્ટું વ્યવસેયં કથંચન॥ 1-112-18 (5006)
`તન્ન જાત્વન્યથા કુર્યાં લોકાનામપિ સંક્ષયે।
અમરત્વસ્ય વા હેતોસ્ત્રૈલોક્યસ્ય ધનસ્ય ચ॥' 1-112-19 (5007)
એવમુક્તા તુ પુત્રેણ ભૂરિદ્રવિણતેજસા।
માતા સત્યવતી ભીષ્મમુવાચ તદનન્તરમ્॥ 1-112-20 (5008)
જાનામિ તે સ્થિતિં સત્યે પરાં સત્યપરાક્રમ।
ઇચ્છન્સૃજેથાસ્ત્રીંલ્લોકાનન્યાંસ્ત્વં સ્વેન તેજસા॥ 1-112-21 (5009)
જાનામિ ચૈવં સત્યં તન્મદર્થે યચ્ચ ભાષિતમ્।
આપદ્ધર્મં ત્વમાવેક્ષ્ય વહ પૈતામહીં ધુરમ્॥ 1-112-22 (5010)
યથા તે કુલતન્તુશ્ચ ધર્મશ્ચ ન પરાભવેત્।
સુહૃદશ્ચ પ્રહૃષ્યેરંસ્તથા કુરુ પરન્તપ॥ 1-112-23 (5011)
`આત્મનશ્ચ હિતં તાત પ્રિયં ચ મમ ભારત।'
લાલપ્યમાનાં તામેવં કૃપણાં પુત્રગૃદ્ધિનીમ્।
ધર્માદપેતં બ્રુવતીં ભીષ્મો ભૂયોઽબ્રવીદિદમ્॥ 1-112-24 (5012)
રાજ્ઞિ ધર્માનવેક્ષસ્વ મા નઃ સર્વાન્વ્યનીનશઃ।
સત્યાચ્ચ્યુતિઃ ક્ષત્રિયસ્ય ન ધર્મેષુ પ્રશસ્યતે॥ 1-112-25 (5013)
શાન્તનોરપિ સંતાનં યથા સ્યાદક્ષયં ભુવિ।
તત્તે ધર્મં પ્રવક્ષ્યામિ ક્ષાત્રં રાજ્ઞિ સનાતનમ્॥ 1-112-26 (5014)
શ્રુત્વા તં પ્રતિપદ્યસ્વ પ્રાજ્ઞૈઃ સહ પુરોહિતૈઃ।
આપદ્ધર્માર્થકુશલૈર્લોકતન્ત્રમવેક્ષ્ય ચ॥ ॥ 1-112-27 (5015)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ દ્વાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 112 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-112-11 અભિષિચ્યસ્વ અભિષેચય। આત્માનમિતિ શેષઃ। કુરુ અઙ્ગીકુરુ। મા નિમજ્જીર્મા નિમજ્જય॥ 1-112-14 ત્વદન્તરેત્વન્નિમિત્તમ્॥ 1-112-20 ભૂરિદ્રવિણતેજસા બહુબલોત્સાહવતા॥ દ્વાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 112 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 113
॥ શ્રીઃ ॥
1.113. અધ્યાયઃ 113
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દીર્ઘતમસો ઋષેરુપાખ્યાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-113-0 (5016)
ભીષ્મ ઉવાચ। 1-113-0x (683)
જામદગ્ન્યેન રામેણ પિતુર્વધમમૃષ્યતા।
રાજા પરશુના પૂર્વં હૈહયાધિપતિર્હતઃ॥ 1-113-1 (5017)
શતાનિ દશબાહૂનાં નિકૃત્તાન્યર્જુનસ્ય વૈ।
લોકસ્યાચરિતો ધર્મસ્તેનાતિ કિલ દુશ્ચરઃ॥ 1-113-2 (5018)
પુનશ્ચ ધનુરાદાય મહાસ્ત્રાણિ પ્રમુઞ્ચતા।
નિર્દગ્ધં ક્ષત્રમસકૃદ્રથેન જયતા મહીમ્॥ 1-113-3 (5019)
એવમુચ્ચાવચૈરસ્ત્રૈર્ભાર્ગવેણ મહાત્મના।
ત્રિઃસપ્તકૃત્વઃ પૃથિવી કૃતા નિઃક્ષત્રિયા પુરા॥ 1-113-4 (5020)
એવં નિઃક્ષત્રિયે લોકે કૃતે તેન મહર્ષિણા।
તતઃ સંભૂય સર્વાભિઃ ક્ષત્રિયાભિઃ સમન્તતઃ॥ 1-113-5 (5021)
ઉત્પાદિતાન્યપત્યાનિ બ્રાહ્મણૈર્વેદપારગૈઃ।
પાણિગ્રાહસ્ય તનય ઇતિ વેદેષુ નિશ્ચિતમ્॥ 1-113-6 (5022)
ધર્મં મનસિ સંસ્થાપ્ય બ્રાહ્મણાંસ્તાઃ સમભ્યયુઃ।
લોકેઽપ્યાચરિતો દૃષ્ટઃ ક્ષત્રિયાણાં પુનર્ભવઃ॥ 1-113-7 (5023)
તતઃ પુનઃ સમુદિતં ક્ષત્રં સમભવત્તદા।
ઇમં ચૈવાત્ર વક્ષ્યેઽહમિતિહાસં પુરાતનમ્॥ 1-113-8 (5024)
અથોચથ્ય ઇતિ ખ્યાત આસીદ્ધીમાનૃષિઃ પુરા।
મમતા નામ તસ્યાસીદ્ભાર્યા પરમસંમતા॥ 1-113-9 (5025)
ઉચથ્યસ્ય યવીયાંસ્તુ પુરોધાસ્ત્રિદિવૌકસામ્।
બૃહસ્પતિર્બૃહત્તેજા મમતામન્વપદ્યત॥ 1-113-10 (5026)
ઉવાચ મમતા તં તુ દેવરં વદતાં વરમ્।
અન્તર્વત્ની ત્વહં ભ્રાત્રા જ્યેષ્ઠેનારમ્યતામિતિ॥ 1-113-11 (5027)
અયં ચ મે મહાભાગ કુક્ષાવેવ બૃહસ્પતે।
ઔચથ્યો દેવમત્રાપિ ષડઙ્ગં પ્રત્યધીયત॥ 1-113-12 (5028)
અમોઘરેતાસ્ત્વં ચાપિ દ્વયોર્નાસ્ત્યત્ર સંભવઃ।
તસ્માદેવં ગતે ત્વદ્ય ઉપારમિતુમર્હસિ॥ 1-113-13 (5029)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-113-14x (684)
એવમુક્તસ્તદા સમ્યક્ બૃહસ્પતિરુદારધીઃ।
કામાત્માનં તદાત્માનં ન શશાક નિયચ્છિતુમ્॥ 1-113-14 (5030)
સ બભૂવ તતઃ કામી તયા સાર્ધમકામયા।
ઉત્સૃજન્તં તુ તં રેતઃ સ ગર્ભસ્થોઽભ્યભાષત॥ 1-113-15 (5031)
ભોસ્તાત મા ગમઃ કામં દ્વયોર્નાસ્તીહ સંભવઃ।
અલ્પાવકાશો ભગવન્પૂર્વં ચાહમિહાગતઃ॥ 1-113-16 (5032)
અમોઘરેતાશ્ચ ભવાન્ન પીડાં કર્તુમર્હતિ।
અશ્રુત્વૈવ તુ તદ્વાક્યં ગર્ભસ્થસ્ય બૃહસ્પતિઃ॥ 1-113-17 (5033)
જગામ મૈથુનાયૈવ મમતાં ચારુલોચનામ્।
શુક્રોત્સર્ગં તતો બુદ્ધ્વા તસ્યા ગર્ભગતો મુનિઃ॥ 1-113-18 (5034)
પદ્ભ્યામારોધયન્માર્ગં શુક્રસ્ય ચ બૃહસ્પતેઃ।
સ્થાનમપ્રાપ્તમથ તચ્છુક્રં પ્રતિહતં તદા॥ 1-113-19 (5035)
પપાત સહસા ભૂમૌ તતઃ ક્રુદ્ધો બૃહસ્પતિઃ।
તં દૃષ્ટ્વા પતિતં શુક્રં શશાપ સ રુષાન્વિતઃ॥ 1-113-20 (5036)
ઉચથ્યપુત્રં ગર્ભસ્થં નિર્ભર્ત્સ્ય ભગવાનૃષિઃ।
યન્માં ત્વમીદૃશે કાલે સર્વભૂતેપ્સિતે સતિ॥ 1-113-21 (5037)
એવમાત્થ વચસ્તસ્માત્તમો દીર્ઘં પ્રવેક્ષ્યસિ।
સ વૈ દીર્ઘતમા નામ શાપાદૃષિરજાયત॥ 1-113-22 (5038)
બૃહસ્પતેર્બૃહત્કીર્તેર્બૃહસ્પતિરિવૌજસા।
જાત્યન્ધો વેદવિત્પ્રાજ્ઞઃ પત્નીં લેભે સ વિદ્યયા॥ 1-113-23 (5039)
તરુણીં રુપસંપન્નાં પ્રદ્વેષીં નામ બ્રાહ્મણીમ્।
સ પુત્રાઞ્જનયામાસ ગૌતમાદીન્મહાયશાઃ॥ 1-113-24 (5040)
ઋષેરુચથ્યસ્ય તદા સન્તાનકુલવૃદ્ધયે।
ધર્માત્મા ચ મહાત્મા ચ વેદવેદાઙ્ગપારગઃ॥ 1-113-25 (5041)
ગોધર્મં સૌરભેયાચ્ચ સોઽધીત્ય નિખિલં મુનિઃ।
પ્રાવર્તત તદા કર્તું શ્રદ્ધાવાંસ્તમશઙ્કયા॥ 1-113-26 (5042)
તતો વિતથમર્યાદં તં દૃષ્ટ્વા મુનિસત્તમાઃ।
ક્રુદ્ધા મોહાભિભૂતાસ્તે સર્વે તત્રાશ્રમૌકસઃ॥ 1-113-27 (5043)
અહોઽયં ભિન્નમર્યાદો નાશ્રમે વસ્તુમર્હતિ।
તસ્માદેનં વયં સર્વે પાપાત્માનં ત્યજામહે॥ 1-113-28 (5044)
ઇત્યન્યોન્યં સમાભાષ્ય તે દીર્ઘતમસં મુનિમ્।
પુત્રલાભાચ્ચ સા પત્ની ન તુતોષ પતિં તદા॥ 1-113-29 (5045)
પ્રદ્વિષન્તીં પતિર્ભાર્યાં કિં માં દ્વેક્ષીતિ ચાબ્રવીત્। 1-113-30 (5046)
પ્રદ્વેષ્યુવાચ।
ભાર્યાયા ભરણાદ્ભર્તા પાલનાચ્ચ પતિઃ સ્મૃતઃ॥ 1-113-30x (685)
અહં ત્વદ્ભરણાશક્તા જાત્યન્ધં સસુતં તદા।
નિત્યકાલં શ્રમેણાર્તા ન ભરેયં મહાતપઃ॥ 1-113-31 (5047)
ભીષ્મ ઉવાચ। 1-113-32x (686)
તસ્માસ્તદ્વચનં શ્રુત્વા ઋષિઃ કોપસમન્વિતઃ।
પ્રત્યુવાચ તતઃ પત્નીં પ્રદ્વેષીં સસુતાં તદા॥ 1-113-32 (5048)
નીયતાં ક્ષત્રિયકુલે ધનાર્થશ્ચ ભવિષ્યતિ। 1-113-33 (5049)
પ્રદ્વેષ્યુવાચ।
ત્વયા દત્તં ધનં વિપ્ર નેચ્છેયં દુઃખકારણમ્॥ 1-113-33x (687)
યથેષ્ટં કુરુ વિપ્રેન્દ્ર ન ભેરયં પુરા યથા। 1-113-34 (5050)
દીર્ઘતમા ઉવાચ।
અદ્યપ્રભૃતિ મર્યાદા મયા લોકે પ્રતિષ્ઠિતા॥ 1-113-34x (688)
એક એવ પતિર્નાર્યા યાવજ્જીવં પરાયણમ્।
મૃતે જીવતિ વા તસ્મિન્નાપરં પ્રાપ્નુયાન્નરમ્॥ 1-113-35 (5051)
અભિગમ્ય પરં નારી પતિષ્યતિ ન સંશયઃ।
અપતીનાં તુ નારીણામદ્યપ્રભૃતિ પાતકમ્॥ 1-113-36 (5052)
યદ્યસ્તિ ચેદ્ધનં સર્વં વૃથાભોગા ભવન્તુ તાઃ।
અકીર્તિઃ પરિવાદાશ્ચ નિત્યં તાસાં ભવન્તુ વૈ॥ 1-113-37 (5053)
ઇતિ તદ્વચનં શ્રુત્વા બ્રાહ્મણી ભૃશકોપિતા।
ગઙ્ગાયાં નીયતામેષ પુત્રા ઇત્યેવમબ્રવીત્॥ 1-113-38 (5054)
લોભમોહાભિભૂતાસ્તે પુત્રાસ્તં ગૌતમાદયઃ।
વદ્ધ્વોડુપે પરિક્ષિપ્ય ગઙ્ગાયાં સમવાસૃજન્॥ 1-113-39 (5055)
કસ્માદન્ધશ્ચ વૃદ્ધશ્ચ ભર્તવ્યોઽયમિતિ સ્મ તે।
ચિન્તયિત્વા તતઃ ક્રૂરાઃ પ્રતિજગ્મુરથો ગૃહાન્॥ 1-113-40 (5056)
સોઽનુસ્રોતસ્તદા વિપ્રઃ પ્લવમાનો યદૃચ્છયા।
જગામ સુબહૂન્દેશાનન્ધસ્તેનોડુપેન હ॥ 1-113-41 (5057)
તં તુ રાજા બલિર્નામ સર્વધર્મવિદાં વરઃ।
અપશ્યન્મજ્જનગતઃ સ્રોતસાઽભ્યાશમાગતમ્॥ 1-113-42 (5058)
જગ્રાહ ચૈનં ધર્માત્મા બલિઃ સત્યપરાક્રમઃ।
જ્ઞાત્વા ચૈવં સ વવ્રેઽથ પુત્રાર્થે ભરતર્ષભ॥ 1-113-43 (5059)
`તં પૂજયિત્વા રાજર્ષિર્વિશ્રાન્તં મુનિમબ્રવીત્।'
સન્તાનાર્થં મહાભાગ ભાર્યાસુ મમ માનદ।
પુત્રાન્ધર્માર્થકુશલાનુત્પાદયિતુમર્હસિ॥ 1-113-44 (5060)
ભીષ્મ ઉવાચ। 1-113-45x (689)
એવમુક્તઃ સ તેજસ્વી તં તથેત્યુક્તવાનૃષિઃ।
તસ્મૈસ રાજા સ્વાં ભાર્યાં સુદેષ્ણાં પ્રાહિણોત્તદા॥ 1-113-46 (5061)
અન્ધં વૃદ્ધં ચ તં મત્વા ન સા દેવી જગામ હ।
સ્વાં તુ ધાત્રેયિકાં તસ્મૈ વૃદ્ધાય પ્રાહિણોત્તદા॥ 1-113-46 (5062)
તસ્યાં કાક્ષીવદાદીન્સ શૂદ્રયોનાવૃષિસ્તદા।
જનયામાસ ધર્માત્મા પુત્રાનેકાદશૈવ તુ॥ 1-113-47 (5063)
કાક્ષીવદાદીન્પુત્રાંસ્તાન્દૃષ્ટ્વા સર્વાનધીયતઃ।
ઉવાચ તમૃષિં રાજા મમેમ ઇતિ ભારત॥ 1-113-48 (5064)
નેત્યુવાચ મહર્ષિસ્તં મમેમ ઇતિ ચાબ્રવીત્।
શૂદ્રયોનૌ મયા હીમે જાતાઃ કાક્ષીવદાદયઃ॥ 1-113-49 (5065)
અન્ધં વૃદ્ધં ચ માં દૃષ્ટ્વા સુદેષ્ણા મહિષી તવ।
અવમન્ય દદૌ મૂઢા શૂદ્રાં ધાત્રેયિકાં મમ॥ 1-113-50 (5066)
ભીષ્મ ઉવાચ। 1-113-51x (690)
તતઃ પ્રસાદયામાસ પુનસ્તમૃષિસત્તમમ્।
બલિઃ સુદેષ્ણાં સ્વાં ભાર્યાં તસ્મૈ સ પ્રાહિણોત્પુનઃ॥ 1-113-51 (5067)
તાં સ દીર્ઘતમાઙ્ગેષુ સ્પૃષ્ટ્વા દેવીમથાબ્રવીત્।
ભવિષ્યન્તિ કુમારાસ્તે તેજસાઽઽદિત્યવર્ચસઃ॥ 1-113-52 (5068)
અઙ્ગો વઙ્ગઃ કલિઙ્ગશ્ચ પુણ્ડ્રઃ સુહ્મશ્ચ તે સુતાઃ।
તેષાં દેશાઃ સમાખ્યાતાઃ સ્વનામકથિતા ભુવિ॥ 1-113-53 (5069)
અઙ્ગસ્યાઙ્ગોઽભવદ્દેશો વઙ્ગો વઙ્ગસ્ય ચ સ્મૃતઃ।
કલિઙ્ગવિષયશ્ચૈવ કલિઙ્ગસ્ય ચ સ સ્મૃતઃ॥ 1-113-54 (5070)
પુણ્ડ્રસ્ય પુણ્ડ્રાઃ પ્રખ્યાતાઃ સુહ્માઃ સુહ્મસ્ય ચ સ્મૃતાઃ।
એવં બલેઃ પુરા વંશઃ પ્રખ્યાતો વૈ મહર્ષિજઃ॥ 1-113-55 (5071)
એવમન્યે મહેષ્વાસા બ્રાહ્મણૈઃ ક્ષત્રિયા ભુવિ।
જાતાઃ પરમધર્મજ્ઞા વીર્યવન્તો મહાબલાઃ।
એતચ્છ્રુત્વા ત્વમપ્યત્ર માતઃ કુરુ યથેપ્સિતમ્॥ ॥ 1-113-56 (5072)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ત્રયોદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 113 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-113-10 અન્વપદ્યત ઉપગતવાન્॥ 1-113-11 આરમ્યતામુપરમ્યતામ્॥ 1-113-14 આત્માનં ચિત્તમ્। નિયચ્છિતું નિયન્તુમ્॥ 1-113-16 કામં મૈથુનં મા ગમઃ॥ 1-113-20 તં શશાપેતિ સંબન્ધઃ॥ 1-113-22 દીર્ઘં તમઃ અન્ધત્વમ્॥ 1-113-25 સમ્યક્ તાનં વિસ્તારો યસ્ય તસ્ય કુલસ્ય વૃદ્ધયે વિસ્તીર્ણસ્યાપિ વૃદ્ધયે ઇત્યર્થઃ॥ 1-113-26 ગોધર્મં પ્રકાશમૈથુનમ્। સૌરભેયાત્ કામધેનુપુત્રાદધીત્યાધિગમ્ય॥ 1-113-27 મોહાભિભૂતત્વમપાપે પાપદર્શિત્વાત્॥ 1-113-29 સમાભા ય ક્રુદ્ધા ઇતિ પૂર્વેણાન્વયઃ॥ 1-113-30 દ્વેક્ષિ દ્વેષં કરોષિ। પતિઃ પાલનાદુપસર્ગેભ્યઃ। ભરણાદન્નાદિના ભર્તા ચ॥ 1-113-31 અહં તુ પ્રત્યુત ત્વદ્ભરણાશક્તા સતી ન ભરેયમ્। તદા તદેવ। લુપ્તોપમા। પૂર્વવદિત્યર્થઃ॥ 1-113-33 ધનમર્થશ્ચોપભોગાદિઃ॥ 1-113-34 ન ભરેયં યથા પુરા ભર્ત્રન્તરં કરિષ્યામીત્યાશયઃ॥ 1-113-42 મજ્જનગતઃ સ્નાનાર્થં ગતઃ। સ્રોતસા પ્રવાહેણ। અભ્યાશં સમીપમ્॥ 1-113-46 ધાત્રેયિકાં દાસીમ્॥ 1-113-52 અઙ્ગેષુ સ્પૃષ્ટ્વા સ્વરૂપજ્ઞાનાર્થમિતિ ભાવઃ। સંધિરાર્ષઃ॥ 1-113-56 યથેપ્સિતં બ્રાહ્મણેભ્યો વંશવૃદ્ધિમિત્યર્થઃ॥ ત્રયોદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 113 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 114
॥ શ્રીઃ ॥
1.114. અધ્યાયઃ 114
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સત્યવત્યા સ્વસ્મિન્કન્યાત્વાવસ્થાયાં વ્યાસોત્પત્તિકથનમ્॥ 1 ॥ સ્મરણમાત્રાદાગતેન વ્યાસેન સહ સત્યવત્યાઃ સંવાદઃ॥ 2 ॥ વ્યાસેન અમ્બિકામ્બાલિકલોઃ પુત્રોત્પાદનાઙ્ગીકારઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-114-0 (5073)
ભીષ્મ ઉવાચ। 1-114-0x (691)
પુનર્ભરતવંશસ્ય હેતું સન્તાનવૃદ્ધયે।
વક્ષ્યામિ નિયતં માતસ્તન્મે નિગદતઃ શૃણુ॥ 1-114-1 (5074)
બ્રાહ્મણો ગુણવાન્કશ્ચિદ્ધનેનોપનિમન્ત્ર્યતામ્।
વિચિત્રવીર્યક્ષેત્રેષુ યઃ સમુત્પાદયેત્પ્રજાઃ॥ 1-114-2 (5075)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-114-3x (692)
ભીષ્મસ્ય તુ વચઃ શ્રુત્વા ધર્મહેત્વર્થસંહિતમ્।
માતા સત્યવતી ભીષ્મં પુનરેવાભ્યભાષત॥ 1-114-3 (5076)
ઔચથ્યમધિકૃત્યેદમઙ્ગં ચ યદુદાહૃતમ્।
પૌરાણી શ્રુતિરિત્યેષા પ્રાપ્તકાલમિદં કુરુ॥ 1-114-4 (5077)
ત્વં હિ પુત્ર કુલસ્યાસ્ય જ્યેષ્ઠઃ શ્રેષ્ઠશ્ચ ભારત।
યથા ચ તે પિતુર્વાક્યં મમ કાર્યં તથાઽનઘ॥ 1-114-5 (5078)
મમ પુત્રસ્તવ ભ્રાતા યવીયાન્સુપ્રિયશ્ચ તે।
બાલ એવ ગતઃ સ્વર્ગં ભારતો ભરતર્ષભ॥ 1-114-6 (5079)
ઇમે મહિષ્યૌ તસ્યેહ કાશિરાજસુતે ઉભે।
રૂપયૌવનસંપન્ને પુત્રકામે ચ ભારત॥ 1-114-7 (5080)
ધર્મ્યમેતત્પરં જ્ઞાત્વા સન્તાનાય કુલસ્ય ચ।
આભ્યાં મમ નિયોગાત્તુ ધર્મં ચરિતુમર્હસિ॥ 1-114-8 (5081)
ભીષ્મ ઉવાચ। 1-114-9x (693)
અસંશયં પરો ધર્મસ્ત્વયાઃ માતઃ પ્રકીર્તિતઃ।
ત્વમપ્યેતાં પ્રતિજ્ઞાં તુ વેત્થ યા મયિ વર્તતે॥ 1-114-9 (5082)
અમરત્વસ્ય વા હેતોસ્ત્રૈલોક્યસદનસ્ય વા।
ઉત્સૃજેયમહં પ્રાણાન્ન તુ સત્યં કથંચન॥ 1-114-10 (5083)
સત્યવત્યુવાચ। 1-114-11x (694)
જાનામિ ત્વયિ ધર્મજ્ઞ સત્યં સત્યપરાક્રમ।
ઇચ્છંસ્ત્વમિહ લોકાંસ્ત્રીન્સૃજેરન્યાનરિન્દમ॥ 1-114-11 (5084)
યથા તુ નઃ કુલં ચૈવ ધર્મશ્ચ ન પરાભવેત્।
સુહૃદશ્ચ પ્રહૃષ્ટાઃ સ્યુસ્તથા ત્વં કર્તુમર્હસિ॥ 1-114-12 (5085)
ભીષ્મ ઉવાચ। 1-114-13x (695)
ત્વમેવ કુલવૃદ્ધાસિ ગૌરવં તુ પરં ત્વયિ।
સોપાયં કુલસન્તાને વક્તુમર્હસિ નઃ પરમ્॥ 1-114-13 (5086)
સ્ત્રિયો હિ પરમં ગુહ્યં ધારયન્તિ સદા કુલે।
પુરુષાંશ્ચૈવ માયાભિર્બહ્વીભિરુપગૃહ્ણતે॥ 1-114-14 (5087)
સા સત્યવતિ સંપશ્ય ધર્મં સત્યપરાયણે।
યથા ન જહ્યાં સત્યં ચ ન સીદેચ્ચ કુલં હિ નઃ॥' 1-114-15 (5088)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-114-16x (696)
તતઃ સત્યવતી ભીષ્મં વાચા સંસજ્જમાનયા।
વિહસન્તીવ સવ્રીડમિદં વચનમબ્રવીત્॥ 1-114-16 (5089)
સત્યમેતન્મહાબાહો યથા વદસિ ભારત।
વિશ્વાસાત્તે પ્રવક્ષ્યામિ સન્તાનાય કુલસ્ય નઃ॥ 1-114-17 (5090)
ન તે શક્યમનાખ્યાતુમાપદ્ધર્મં તથાવિધમ્।
ત્વમેવ નઃ કુલે ધર્મસ્ત્વં સત્યં ત્વં પરા ગતિઃ॥ 1-114-18 (5091)
`યત્ત્વં વક્ષ્યસિ તત્કાર્યમસ્માભિરિતિ મે મતિઃ।'
તસ્માન્નિશમ્ય સત્યં મે કુરુષ્વ યદનન્તરમ્।
`શૃણુ ભીષ્મ વચો મહ્યં ધર્માર્થસહિતં હિતમ્॥ 1-114-19 (5092)
ન ચ વિસ્રમ્ભકથિતં ભવાન્સૂચિતુમર્હતિ।
યસ્તુ રાજા વસુર્નામ શ્રુતસ્તે ભરતર્ષભ॥ 1-114-20 (5093)
તસ્ય શુક્લાદહં મત્સ્યા ધૃતા કુક્ષૌ પુરા કિલ।
માતરં મે જલાદ્ધૃત્વા દાશઃ પરમધર્મવિત્॥ 1-114-21 (5094)
માં તુ સ્વગૃહમાનીય દુહિતૃત્વેઽભ્યકલ્પયત્।
ધર્મયુક્તઃ સ ધર્મેણ પિતા ચાસીત્તતો મમ॥' 1-114-22 (5095)
ધર્મયુક્તસ્ય ધર્માર્થં પિતુરાસીત્તરી મમ।
સા કદાચિદહં તત્ર ગતા પ્રથમયૌવનમ્॥ 1-114-23 (5096)
અથ ધર્મવિદાં શ્રેષ્ઠઃ પરમર્ષિઃ પરાશરઃ।
આજગામ તરીં ધીમાંસ્તરિષ્યન્યમુનાં નદીમ્॥ 1-114-24 (5097)
સ તાર્યમાણો યમુનાં મામુપેત્યાબ્રવીત્તદા।
સાન્ત્વપૂર્વં મુનિશ્રેષ્ઠઃ કામાર્તો મધુરં વચઃ।
ઉક્ત્વા જન્મ કુલં મહ્યં નાસિ દાશસુતેતિ ચ॥ 1-114-25 (5098)
તમહં શાપભીતા ચ પિતુર્ભીતા ચ ભારત।
વરૈરસુલભૈરુક્તા ન પ્રત્યાખ્યાતુમુત્સહે॥ 1-114-26 (5099)
`પ્રેક્ષ્ય તાંસ્તુ મહાભાગાન્પારાવારે ઋષીન્સ્થિતાન્।
યમુનાતીરવિન્યસ્તાન્પ્રદીપ્તાનિવ પાવકાન્॥ 1-114-27 (5100)
પુરસ્તાદરુણશ્ચૈવ તરુણઃ સંપ્રકાશતે।
યેનૈષા તામ્રવસ્ત્રેવ દ્યૌઃ કૃતા પ્રવિજૃમ્ભિતા॥ 1-114-28 (5101)
ઉક્તમાત્રો મયા તત્ર નીહારમસૃજત્પ્રભુઃ।
પરાશરઃ સત્યધૃતિર્દ્વીપે ચ યમુનામ્ભસિ॥' 1-114-29 (5102)
અભિભૂય સ માં બાલાં તેજસા વશમાનયત્।
તમસા લોકમાવૃત્ય નૌગતામેવ ભારત॥ 1-114-30 (5103)
મત્સ્યગન્ધો મહાનાસીત્પુરા મમ જુગુપ્સિતઃ।
તમપાસ્ય શુભં ગન્ધમિમં પ્રાદાત્સ મે મુનિઃ॥ 1-114-31 (5104)
તતો મામાહ સ મુનિર્ગર્ભમુત્સૃજ્ય મામકમ્।
દ્વોપેઽસ્યા એવ સરિતઃ કન્યૈવ ત્વં ભવિષ્યસિ॥ 1-114-32 (5105)
કન્યાત્વં ચ દદૌ પ્રીતઃ પુનર્વિદ્વાંસ્તપોધનઃ।
તસ્ય વીર્યમહં દૃષ્ટ્વા તથા યુક્તં મહાત્મનઃ॥ 1-114-33 (5106)
વિસ્મિતા વ્યથિતા ચૈવ પ્રાદામાત્માનમેવ ચ।
તતસ્તદા મહાત્મા સ કન્યાયાં મયિ ભારત।
પ્રહૃષ્ટોઽજનયત્પુત્રં દ્વીપ એવ પરાશરઃ॥' 1-114-34 (5107)
પારાશર્યો મહાયોગી સ બભૂવ મહાનૃષિઃ।
કન્યાપુત્રો મમ પુરા દ્વૈપાયન ઇતિ શ્રુતઃ॥ 1-114-35 (5108)
યો વ્યસ્ય વેદાંશ્ચતુરસ્તપસા ભગવાનૃષિઃ।
લોકે વ્યાસત્વમાપેદે કાર્ષ્ણ્યાત્કૃષ્ણત્વમેવ ચ॥ 1-114-36 (5109)
સત્યવાદી શમપરસ્તપસ્વી દગ્ધકિલ્બિષઃ।
સદ્યોત્પન્નઃ સ તુ મહાન્સહ પિત્રા તતો ગતઃ॥ 1-114-37 (5110)
સ નિયુક્તો મયા વ્યક્તં ત્વયા ચાપ્રતિમદ્યુતિઃ।
ભ્રાતુઃ ક્ષેત્રેષુ કલ્યાણમપત્યં જનયિષ્યતિ॥ 1-114-38 (5111)
સ હિ મામુક્તવાંસ્તત્ર સ્મરેઃ કૃચ્છ્રેષુ મામિતિ।
તં સ્મરિષ્યે મહાબાહો યદિ ભીષ્મ ત્વમિચ્છસિ॥ 1-114-39 (5112)
તવ હ્યનુમતે ભીષ્મ નિયતં સ મહાતપાઃ।
વિચિત્રવીર્યક્ષેત્રેષુ પુત્રાનુત્પાદયિષ્યતિ॥ 1-114-40 (5113)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-114-41x (697)
મહર્ષેઃ કીર્તને તસ્ય ભીષ્મઃ પ્રાઞ્જલિરબ્રવીત્।
`દેશકાલૌ ચ જાનાસિ ક્રિયતામર્થસિદ્ધયે।' 1-114-41 (5114)
ધર્મમર્થં ચ કામં ચ ત્રીનેતાન્યોનુપશ્યતિ॥ 1-114-41x (698)
અર્થમર્થાનુબન્ધં ચ ધર્મં ધર્માનુબન્ધનમ્।
કામં કામાનુબન્ધં ચ વિપરીતાન્પૃથક્પૃથક્॥ 1-114-42 (5115)
યો વિચિન્ત્ય ધિયા ધીરો વ્યવસ્યતિ સ બુદ્ધિમાન્।
તદિદં ધર્મયુક્તં ચ હિતં ચૈવ કુલસ્ય નઃ॥ 1-114-43 (5116)
ઉક્તં ભવત્યા યચ્છ્રેયસ્તન્મહ્યં રોચતે ભૃશમ્। 1-114-44 (5117)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતસ્તસ્મિન્પ્રતિજ્ઞાતે ભીષ્મેણ કુરુનન્દન॥ 1-114-44x (699)
કૃષ્ણદ્વૈપાયનં કાલી ચિન્તયામાસ વૈ મુનિમ્।
સ વેદાન્વિબ્રુવન્ધીમાન્માતુર્વિજ્ઞાય ચિન્તિતમ્॥ 1-114-45 (5118)
પ્રાદુર્બભૂવાવિદિતઃ ક્ષણેન કુરુનન્દન।
તસ્મૈ પૂજાં તતઃ કૃત્વા સુતાય વિધિપૂર્વકમ્॥ 1-114-46 (5119)
પરિષ્વજ્ય ચ બાહુભ્યાં પ્રસ્રવૈરભ્યષિઞ્ચત।
મુમોચ બાષ્પં દાશેયી પુત્રં દૃષ્ટ્વા ચિરસ્ય તુ॥ 1-114-47 (5120)
તામદ્ભિઃ પરિષિચ્યાર્તાં મહર્ષિરભિવાદ્ય ચ।
માતરં પૂર્વજઃ પુત્રો વ્યાસો વચનમબ્રવીત્॥ 1-114-48 (5121)
ભવત્યા યદભિપ્રેતં તદહં કર્તુમાગતઃ।
શાધિ માં ધર્મતત્ત્વજ્ઞે કરવાણિ પ્રિયં તવ॥ 1-114-49 (5122)
તસ્મૈ પૂજાં તતોઽકાર્ષીત્પુરોધાઃ પરમર્ષયે।
સ ચ તાં પ્રતિજગ્રાહ વિધિમન્મન્ત્રપૂર્વકમ્॥ 1-114-50 (5123)
પૂજિતો મન્ત્રપૂર્વં તુ વિધિવત્પ્રીતિમાપ સઃ।
તમાસનગતં માતા પૃષ્ટ્વા કુશલમવ્યયમ્॥ 1-114-51 (5124)
સત્યવત્યથ વીક્ષ્યૈનમુવાચેદમનન્તરમ્।
માતાપિત્રોઃ પ્રજાયન્તે પુત્રાઃ સાધારણાઃ કવે॥ 1-114-52 (5125)
તેષાં પિતા યથા સ્વીમી તથા માતા ન સંશયઃ।
વિધાનવિહિતઃ સ ત્વં યથા મે પ્રથમઃ સુતઃ॥ 1-114-53 (5126)
વિચિત્રવીર્યો બ્રહ્મર્ષે તથા મેઽવરજઃ સુતઃ।
યથૈવ પિતૃતો ભીષ્મસ્તથા ત્વમપિ માતૃતઃ॥ 1-114-54 (5127)
ભ્રાતા વિચિત્રવીર્યસ્ય યથા વા પુત્ર મન્યસે।
અયં શાન્તનવઃ સત્યં પાલયન્સત્યવિક્રમઃ॥ 1-114-55 (5128)
બુદ્ધિં ન કુરુતેઽપત્યે તથા રાજ્યાઽનુશાસને।
સ ત્વં વ્યપેક્ષયા ભ્રાતુઃ સન્તાનાય કુલસ્ય ચ॥ 1-114-56 (5129)
ભીષ્મસ્ય ચાસ્ય વચનાન્નિયોગાચ્ચ મમાનઘ।
અનુક્રોશાચ્ચ ભૂતાનાં સર્વેષાં રક્ષણાય ચ॥ 1-114-57 (5130)
આનૃશંસ્યાચ્ચ યદ્બ્રૂયાં તચ્છ્રુત્વા કર્તુમર્હસિ।
યવીયસસ્વ ભ્રાતુર્ભાર્યે સુરસુતોપમે॥ 1-114-58 (5131)
રૂપયૌવનસંપન્ને પુત્રકામે ચ ધર્મતઃ।
તયોરુત્પાદયાપત્યં સમર્થો હ્યસિ પુત્રક॥ 1-114-59 (5132)
અનુરૂપં કુલસ્યાસ્ય સંતત્યાઃ પ્રસવસ્ય ચ। 1-114-60 (5133)
વ્યાસ ઉવાચ।
વેત્થ ધર્મં સત્યવતિ પરં ચાપરમેવ ચ॥ 1-114-60x (700)
તથા તવ મહાપ્રાજ્ઞે ધર્મે પ્રણિહિતા મતિઃ।
તસ્માદહં ત્વન્નિયોગાદ્ધર્મમુદ્દિશ્ય કારણમ્॥ 1-114-61 (5134)
ઈપ્સિતં તે કરિષ્યામિ દૃષ્ટં હ્યેતત્સનાતનમ્।
ભ્રાતુઃ પુત્રાન્પ્રદાસ્યામિ મિત્રાવરુણયોઃ સમાન્॥ 1-114-62 (5135)
વ્રતં ચરેતાં તે દેવ્યૌ નિર્દિષ્ટમિહ યન્મયા।
સંવત્સરં યથાન્યાયં તતઃ શુદ્ધે ભવિષ્યતઃ॥ 1-114-63 (5136)
નહિ મામવ્રતોપેતા ઉપેયાત્કાચિદઙ્ગના। 1-114-64 (5137)
સત્યવત્યુવાચ।
સદ્યો યથા પ્રપદ્યેતે દેવ્યૌ ગર્ભં તથા કુરુ॥ 1-114-64x (701)
અરાજકેષુ રાષ્ટ્રેષુ પ્રજાઽનાથા વિનશ્યતિ।
નશ્યન્તિ ચ ક્રિયાઃ સર્વા નાસ્તિ વૃષ્ટિર્ન દેવતા॥ 1-114-65 (5138)
કથં ચારાજકં રાષ્ટ્રં શક્યં ધારયિતું પ્રભો।
તસ્માદ્ગર્ભં સમાધત્સ્વ ભીષ્મઃ સંવર્ધયિષ્યતિ॥ 1-114-66 (5139)
વ્યાસ ઉવાચ। 1-114-67x (702)
યદિ પુત્રઃ પ્રદાતવ્યો મયા ભ્રાતુરકાલિકઃ।
વિરૂપતાં મે સહતાં તયોરેતત્પરં વ્રતમ્॥ 1-114-67 (5140)
યદિ મે સહતે ગન્ધં રૂપં વેષં તથા વપુઃ।
અદ્યૈવ ગર્ભં કૌસલ્યા વિશિષ્ટં પ્રતિપદ્યતામ્॥ 1-114-68 (5141)
`તસ્યાપિ ચ શતં પુત્રા ભવિતારો ન સંશયઃ।
ગોપ્તારઃ કુરુવંશસ્ય ભવત્યાઃ શોકનાશનાઃ॥' 1-114-69 (5142)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-114-70x (703)
એવમુક્ત્વા મહાતેજા વ્યાસઃ સત્યવતીં તદા।
શયને સા ચ કૌસલ્યા શુચિવસ્ત્રા હ્યલઙ્કૃતા॥ 1-114-70 (5143)
સમાગમનમાકાઙ્ક્ષેદિતિ સોઽન્તર્હિતો મુનિઃ।
તતોઽભિગમ્ય સા દેવી સ્નુષાં રહસિ સંગતામ્॥ 1-114-71 (5144)
ધર્મ્યમર્થસમાયુક્તમુવાચ વચનં હિતમ્।
કૌસલ્યે ધર્મતન્ત્રં ત્વાં યદ્બ્રવીમિ નિબોધ તત્॥ 1-114-72 (5145)
ભરતાનાં સમુચ્છેદો વ્યક્તં મદ્ભાગ્યસંક્ષયાત્।
વ્યથિતાં માં ચ સંપ્રેક્ષ્ય પિતૃવંશં ચ પીડિતમ્॥ 1-114-73 (5146)
ભીષ્મો બુદ્ધિમદાન્મહ્યં કુલસ્યાસ્ય વિવૃદ્ધયે।
સા ચ બુદ્ધિસ્ત્વય્યધીના પુત્રિ પ્રાપય માં તથા॥ 1-114-74 (5147)
નષ્ટં ચ ભારતં વંશં પુનરેવ સમુદ્ધર઼।
પુત્રં જનય સુશ્રોણિ દેવરાજસમપ્રભમ્॥ 1-114-75 (5148)
સ હિ રાજ્યધુરં ગુર્વીમુદ્વક્ષ્યતિ કુલસ્ય નઃ।
`એવમુક્ત્વા તુ સા દેવી સ્નુષાં સત્યવતી તદા॥' 1-114-76 (5149)
સા ધર્મતોઽનુનીયૈનાં કથંચિદ્ધર્મચારિણીમ્।
ભોજયામાસ વિપ્રાંશ્ચ દેવર્ષીનતિથીંસ્તથા॥ ॥ 1-114-77 (5150)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ચતુર્દશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 114 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-114-16 સંસજ્જમાનયા સ્ખલનવત્યા॥ 1-114-17 વિશ્વાસાદન્તરઙ્ગત્વબુદ્ધેઃ। સંતાનાય વિસ્તારાય॥ 1-114-18 આપદ્ધર્મમવેક્ષ્યેતિ શેષઃ॥ 1-114-38 વ્યક્તં નિઃસંશયમ્॥ 1-114-42 અનુબધ્યતેઽનેનેત્યનુબન્ધઃ ફલં॥ 1-114-45 કાલી સત્યવતી॥ 1-114-47 પ્રસ્રવૈઃ સ્નેહસ્રુતસ્તનૈઃ॥ 1-114-53 વિધાનવિહિતઃ પૂર્વપુણ્યપ્રસૂતઃ॥ 1-114-56 વ્યપેક્ષયા સ્નેહાનુબન્ધેન॥ 1-114-58 આનૃશંસ્યાદનૈષ્ઠુર્યાત્॥ 1-114-63 દેવ્યૌ રાજભાર્યે॥ 1-114-74 યથા ભીષ્મેણોક્તં તથા માં પ્રાપય ઇષ્ટાર્થેન યોજય॥ 1-114-76 ઉદ્વક્ષ્યતિ ધુરં ધુર ઉદ્વહનંમ કરિષ્યતિ॥ ચતુર્દશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 114 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 115
॥ શ્રીઃ ॥
1.115. અધ્યાયઃ 115
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
અમ્બિકાયાં વ્યાસાદ્ધૃતરાષ્ટ્રસ્યોત્પત્તિઃ॥ 1 ॥ અમ્બાલિકાયાં પાણ્ડોરુત્પત્તિઃ॥ 2 ॥ અમ્બિકાદાસ્યાં વિદુરસ્યોત્પત્તિઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-115-0 (5151)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-115-0x (704)
તતઃ સત્યવતી કાલે વધૂં સ્નાતામૃતૌ તદા।
સંવેશયન્તી શયને શનૈર્વચનમબ્રવીત્॥ 1-115-1 (5152)
કૌસલ્યે દેવરસ્તેઽસ્તિ સોઽદ્ય ત્વાઽનુપ્રવેક્ષ્યતિ।
અપ્રમત્તા પ્રતીક્ષૈનં નિશીથે હ્યાગમિષ્યતિ॥ 1-115-2 (5153)
શ્વશ્ર્વાસ્તદ્વચનં શ્રુત્વા શયાના શયને શુભે।
સાઽચિન્તયત્તદા ભીષ્મમન્યાંશ્ચ કુરુપુઙ્ગવાન્॥ 1-115-3 (5154)
`તતઃ સુપ્તજનપ્રાયેઽર્ધરાત્રે ભગવાનૃષિઃ।
દીપ્યમાનેષુ દીપેષુ શરણં પ્રવિવેશ હ॥ 1-115-4 (5155)
તતોઽમ્બિકાયાં પ્રથમં નિયુક્તઃ સત્યવાગૃષિઃ।
જગામ તસ્યાઃ શયનં વિપુલે તપસિ સ્થિતઃ॥ 1-115-5 (5156)
તં સમીક્ષ્ય તુ કૌસલ્યા દુષ્પ્રેક્ષમતથોચિતા।
વિરૂપ ઇતિ વિત્રસ્તા સંકુચ્યાસીન્નિમીલિતા॥ 1-115-6 (5157)
વિરૂપો હિ જટી ચાપિ દુર્વર્ણઃ પરુષઃ કૃશઃ।
સુગન્ધેતરગન્ધશ્ચ સર્વથા દુષ્પ્રધર્ષણઃ॥' 1-115-7 (5158)
તસ્ય કૃષ્ણસ્ય કપિલાં જટાં દીપ્તે ચ લોચને।
બબ્રૂણિ ચૈવ શ્મશ્રૂમિ દૃષ્ટ્વા દેવી ન્યમીલયત્॥ 1-115-8 (5159)
સંભૂવ તયા સાર્ધં માતુઃ પ્રિયચિકીર્ષયા।
ભયાત્કાશિસુતા તં તુ નાશક્નોદભિવીક્ષિતુમ્॥ 1-115-9 (5160)
તતો નિષ્ક્રાન્તમાગમ્ય માતા પુત્રમુવાચ હ।
અપ્યસ્યાં ગુણવાન્પુત્ર રાજપુત્રો ભવિષ્યતિ॥ 1-115-10 (5161)
નિશમ્ય તદ્વચો માતુર્વ્યાસઃ સત્યવતીસુતઃ।
`પ્રોવાચાતીન્દ્રિયજ્ઞાનો વિધિના સંપ્રચોદિતઃ॥' 1-115-11 (5162)
નાગાયુતસમપ્રાણો વિદ્વાન્રાજર્ષિસત્તમઃ।
મહાભાગો મહાવીર્યો મહાબુદ્ધિર્ભવિષ્યતિ॥ 1-115-12 (5163)
તસ્ય ચાપિ શતં પુત્રા ભવિષ્યન્તિ મહાત્મનઃ।
કિંતુ માતુઃ સ વૈગુણ્યાદન્ધ એવ ભવિષ્યતિ॥ 1-115-13 (5164)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા માતા પુત્રમથાઽબ્રવીત્।
નાન્ધઃ કુરૂણાં નૃપતિરનુરૂપસ્તપોધન॥ 1-115-14 (5165)
જ્ઞાતિવંશસ્ય ગોપ્તારં પિતૄણાં વંશવર્ધનમ્।
`અપરસ્યામપિ પુનર્મમ શોકવિનાશનમ્॥ 1-115-15 (5166)
તસ્માદવરજં પુત્રં જનયાન્યં નરાધિપમ્।
ભ્રાતુર્ભાર્યાઽવરા ચેયં રૂપયૌવનશાલિની॥ 1-115-16 (5167)
અસ્યામુત્પાદયાઽપત્યં મન્નિયોગાદ્ગુણાધિકમ્।'
દ્વિતીયં કુરુવંશસ્ય રાજાનં દાતુમર્હસિ॥ 1-115-17 (5168)
સ તથેતિ પ્રતિજ્ઞાય નિશ્ચક્રામ મહાયશાઃ।
સાઽપિ કાલેન કૌસલ્યા સુષુવેઽન્ધં તમાત્મજમ્॥ 1-115-18 (5169)
પુનરેવ તુ સા દેવી પરિભાષ્ય સ્નુષાં તતઃ।
ઋષિમાવાહયત્સત્યા યથાપૂર્વમરિન્દમ॥ 1-115-19 (5170)
`અમ્બાલિકાં સમાહૂય તસ્યાં સત્યવતી સુતમ્।
ભૂયો નિયોજયામાસ સન્તાનાય કુલસ્ય વૈ॥ 1-115-20 (5171)
વિષણ્ણામ્બાલિકા સાધ્વી નિષણ્ણા શયનોત્તમે।
કોન્વેષ્યતીતિ ધ્યાયન્તી નિયતાં સંપ્રતીક્ષતે'॥ 1-115-21 (5172)
તતસ્તેનૈવ વિધિના મહર્ષિસ્તામપદ્યત।
અમ્બાલિકામથાઽભ્યાગાદૃષિં દૃષ્ટ્વા ચ સાઽપિ તમ્॥ 1-115-22 (5173)
વિવર્ણા પાણ્ડુસંકાશા સમપદ્યત ભારત।
તાં ભીતાં પાણ્ડુસંકાશાં વિષણ્ણાં પ્રેક્ષ્ય ભારત॥ 1-115-23 (5174)
વ્યાસઃ સત્યવતીપુત્ર ઇદં વચનમબ્રવીત્।
યસ્માત્પાણ્ડુત્વમાપન્ના વિરૂપં પ્રેક્ષ્ય મામિહ॥ 1-115-24 (5175)
તસ્માદેષ સુતસ્તે વૈ પાણ્ડુરેવ ભવિષ્યતિ।
નામ ચાસ્યૈતદેવેહ ભવિષ્યતિ શુભાનને॥ 1-115-25 (5176)
ઇત્યુક્ત્વા સ નિરાક્રામદ્ભગવાનૃષિસત્તમઃ।
તતો નિષ્ક્રાન્તમાલોક્ય સત્યા પુત્રમથાઽબ્રવીત્॥ 1-115-26 (5177)
`કુમારો બ્રૂહિ મે પુત્ર અપ્યત્ર ભવિતા શુભઃ।'
શશંસ સ પુનર્માત્રે તસ્ય બાલસ્ય પાણ્ડુતામ્॥ 1-115-27 (5178)
`ભવિષ્યતિ સુવિક્રાન્તઃ કુમારો દિક્ષુ વિશ્રુતઃ।
પાણ્ડુત્વં વર્ણતસ્તસ્ય માતૃદોષાદ્ભવિષ્યતિ॥ 1-115-28 (5179)
તસ્ય પુત્રા મહેષ્વાસા ભવિષ્યન્તીહ પઞ્ચ વૈ।
ઇત્યુક્ત્વા માતરં તત્ર સોઽભિવાદ્ય જગામ હ॥' 1-115-29 (5180)
તં માતા પુનરેવાન્યમેકં પુત્રમયાચત।
તથેતિ ચ મહર્ષિસ્તાં માતરં પ્રત્યભાષત॥ 1-115-30 (5181)
તતઃ કુમારં સા દેવી પ્રાપ્તકાલમજીજનત્।
પાણ્ડુલક્ષણસંપન્નં દીપ્યમાનમિવ શ્રિયા॥ 1-115-31 (5182)
યસ્ય પુત્રા મહેષ્વાસા જજ્ઞિરે પઞ્ચ પાણ્ડવાઃ।
`તયોર્જન્મક્રિયાઃ સર્વા યથાવદનુપૂર્વશઃ॥ 1-115-32 (5183)
કારયામાસ વૈ ભીષ્મો બ્રાહ્મણૈર્વેદપારગૈઃ।
અન્ધં દૃષ્ટ્વાઽમ્બિકાપુત્રં જાતં સત્યવતી સુતમ્॥ 1-115-33 (5184)
કૌસલ્યાર્થે સમાહૂય પુત્રમન્યમયાચત।
અન્ધોયમન્યમિચ્છામિ કૌસલ્યાતનયં શુભમ્॥ 1-115-34 (5185)
એવમુક્તો મહર્ષિસ્તાં માતરં પ્રત્યભાષત।
નિયતા યદિ કૌસલ્યા ભવિષ્યતિ પુનઃશુભા॥ 1-115-35 (5186)
ભવિષ્યતિ કુમારોઽસ્યા ધર્મશાસ્ત્રાર્થતત્વવિત્।
તાં સમાધાય વૈ ભૂયઃ સ્નુષાં સત્યવતી પુનઃ॥' 1-115-36 (5187)
ઋતુકાલે તતો જ્યેષ્ઠાં વધૂં તસ્મૈ ન્યયોજયત્।
સા તુ રૂપં ચ ગન્ધં ચ મહર્ષેઃ પ્રવિચિન્ત્ય તં॥ 1-115-37 (5188)
નાકરોદ્વચનં દેવ્યા ભયાત્સુરસુતોપમા।
તતઃસ્વૈર્ભૂષણૈર્દાસીં ભૂષયિત્વાઽપ્સરોપમામ્॥ 1-115-38 (5189)
પ્રેષયામાસ કૃષ્ણાય તતઃ કાશિપતેઃ સુતા।
સા તં ત્વૃષિમનુપ્રાપ્તં પ્રત્યુદ્ગમ્યાભિવાદ્ય ચ॥ 1-115-39 (5190)
સંવિવેશાભ્યનુજ્ઞાતા સત્કૃત્યોપચચાર હ।
`વાગ્ભાવોપપ્રદાનેન ગાત્રસંસ્પર્શનેન ચ॥' 1-115-40 (5191)
કામોપભોગેન રહસ્તસ્યાં તુષ્ટિમગાદૃષિઃ।
તયા સહોષિતો રાજન્મહર્ષિઃ સંશિતવ્રતઃ॥ 1-115-41 (5192)
ઉત્તિષ્ઠન્નબ્રવીદેનામભુજિષ્યા ભવિષ્યસિ।
અયં ચ તે શુભે ગર્ભઃ શ્રેયાનુદરમાગતઃ।
ધર્માત્મા ભવિતા લોકે સર્વબુદ્ધિમતાં વરઃ॥ 1-115-42 (5193)
સ જજ્ઞે વિદુરો નામ કૃષ્ણદ્વૈપાયનાત્મજઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય વૈ ભ્રાતા પાણ્ડોશ્ચૈવ મહાત્મનઃ॥ 1-115-43 (5194)
ધર્મો વિદુરરૂપેણ શાપાત્તસ્ય મહાત્મનઃ।
માણ્ડવ્યસ્યાર્થતત્ત્વજ્ઞઃ કામક્રોધવિવર્જિતઃ॥ 1-115-44 (5195)
કૃષ્ણદ્વૈપાયનોઽપ્યેતત્સત્યવત્યૈ ન્યવેદયત્।
પ્રલમ્ભમાત્મનશ્ચૈવ શૂદ્રાયાઃ પુત્રજન્મ ચ॥ 1-115-45 (5196)
સ ધર્મસ્યાનૃણો ભૂત્વા પુનર્માત્રા સમેત્ય ચ।
તસ્યૈ ગર્ભં સમાવેદ્ય તત્રૈવાન્તરધીયત॥ 1-115-46 (5197)
એતે વિચિત્રવીર્યસ્ય ક્ષેત્રે દ્વૈપાયનાદપિ।
જજ્ઞિરે દેવગર્ભાભાઃ કુરુવંશવિવર્ધનાઃ॥ ॥ 1-115-47 (5198)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ પઞ્ચાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 115 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-115-42 અભુજિષ્યા અદાસી॥ 1-115-45 પ્રલમ્ભમાત્મસ્થોને દાસીનિયોજનમ્॥ પઞ્ચાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 115 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 116
॥ શ્રીઃ ॥
1.116. અધ્યાયઃ 116
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
માણ્ડવ્યોપાખ્યાનમ્॥ 1 ॥ રાજાજ્ઞયા માણ્ડવ્યસ્ય શૂલારોપણમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-116-0 (5199)
જનમેજય ઉવાચ। 1-116-0x (705)
કિં કૃતં કર્મ ધર્મેણ યેન શાપમુપેયિવાન્।
કસ્ય શાપાચ્ચ બ્રહ્મર્ષેઃ શૂદ્રયોનાવજાયત॥ 1-116-1 (5200)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-116-2x (706)
બભૂવ બ્રાહ્મણઃ કશ્ચિન્માણ્ડવ્ય ઇતિ વિશ્રુતઃ।
ધૃતિમાન્સર્વધર્મજ્ઞઃ સત્યે તપસિ ચ સ્થિતઃ॥ 1-116-2 (5201)
`સ તીર્થયાત્રાં વિચરન્નાજગામ યદૃચ્છયા।
સંનિકૃષ્ટાનિ તીર્થાનિ ગ્રામાણાં યાનિ કાનિ ચ।
તત્રાશ્રમપદં કૃત્વા વસતિ સ્મ મહામુનિઃ॥' 1-116-3 (5202)
સ આશ્રમપદદ્વારિ વૃક્ષમૂલે મહાતપાઃ।
ઊર્ધ્વબાહુર્મહાયોગી તસ્થૌ મૌનવ્રતાન્વિતઃ॥ 1-116-4 (5203)
તસ્ય કાલેન મહતા તસ્મિંસ્તપસિ વર્તતઃ।
તમાશ્રમમનુપ્રાપ્તા દસ્યવો લોપ્ત્રહારિણઃ॥ 1-116-5 (5204)
અનુસાર્યમાણા બહુભી રક્ષિભિર્ભરતર્ષભ।
`તામેવ વસતિં જગ્મુસ્તે ગ્રામાલ્લોપ્ત્રહારિણઃ॥ 1-116-6 (5205)
યસ્મિન્નાવસથે શેતે સ મુનિઃ સંશિતવ્રતઃ।'
તે તસ્યાવસથે લોપ્ત્રં દસ્યવઃ કુરુસત્તમ॥ 1-116-7 (5206)
નિધાય ચ ભયાલ્લીનાસ્તત્રૈવાનાગતે બલે।
તેષુ લીનેષ્વથો શીઘ્રં તતસ્તદ્રક્ષિણાં બલમ્॥ 1-116-8 (5207)
આજગામ તતોઽપશ્યંસ્તમૃષિં તસ્કરાનુગાઃ।
તમપૃચ્છંસ્તતો રાજંસ્તથાવૃત્તં તપોધનમ્॥ 1-116-9 (5208)
કતરેણ પથા યાતા દસ્યવો દ્વિજસત્તમ।
તેન ગચ્છામહે બ્રહ્મન્યથા શીઘ્રતરં વયમ્॥ 1-116-10 (5209)
તથા તુ રક્ષિમાં તેષાં બ્રુવતાં સ તપોધનઃ।
ન કિંચિદ્વચનં રાજન્નબ્રવીત્સાધ્વસાધુ વા॥ 1-116-11 (5210)
તતસ્તે રાજપુરુષા વિચિન્વાનાસ્તમાશ્રમમ્।
દદૃશુસ્તત્ર લીનાંસ્તાંશ્ચોરાંસ્તદ્દ્રવ્યમેવ ચ॥ 1-116-12 (5211)
તતઃ શઙ્કા સમભવદ્રક્ષિણાં તં મુનિં પ્રતિ।
સંયમ્યૈનં તતો રાજ્ઞે દસ્યૂંશ્ચૈવ ન્યવેદયન્॥ 1-116-13 (5212)
તં રાજા સહ તૈશ્ચોરૈરન્વશાદ્વધ્યતામિતિ।
સ રક્ષિભિસ્તૈરજ્ઞાતઃ શૂલે પ્રોતો મહાતપાઃ॥ 1-116-14 (5213)
તતસ્તે શૂલમારોપ્ય તં મુનિં રક્ષિણસ્તદા।
પ્રતિજગ્મુર્મહીપાલં ધનાન્યાદાય તાન્યથ॥ 1-116-15 (5214)
શૂલસ્થઃ સ તુ ધર્માત્મા કાલેન મહતા તતઃ।
નિરાહારોઽપિ વિપ્રર્ષિર્મરણં નાભ્યપદ્યત॥ 1-116-16 (5215)
ધારયામાસ ચ પ્રાણાનૃષીંશ્ચ સમુપાનયત્।
શૂલાગ્રે તપ્યમાનેન તપસ્તેન મહાત્મના॥ 1-116-17 (5216)
સન્તાપં પરમં જગ્મુર્મુનયસ્તપસાઽન્વિતાઃ।
તે રાત્રૌ શકુના ભૂત્વા સન્નિપત્ત્ય તુ ભારત।
દર્શન્તો યથાશક્તિ તમપૃચ્છન્દ્વિજોત્તમમ્॥ 1-116-18 (5217)
શ્રોતુમિચ્છામહે બ્રહ્મન્કિં પાપં કૃતવાનસિ।
યેનેહ સમનુપ્રાપ્તં શૂલે દુઃખભયં મહત્॥ ॥ 1-116-19 (5218)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ષોડશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 116 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-116-1 કસ્ય કીદૃશસ્ય॥ 1-116-6 લોપ્ત્રં લુપ્યત ઇતિ વ્યુત્પત્ત્યા ચોરાપહૃતં ધનમ્॥ 1-116-8 બલે રાજસૈન્યે॥ 1-116-13 સંયમ્ય ચોરવન્નિગૃહ્ય॥ 1-116-14 પ્રોતોઽર્પિતઃ॥ 1-116-17 સમુપાનયાત્ સ્વસમીપમિતિ શેષઃ॥ 1-116-18 દર્શયન્તઃ સ્વાનિ રૂપામિ પ્રકાશયન્તઃ॥ ષોડશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 116 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 117
॥ શ્રીઃ ॥
1.117. અધ્યાયઃ 117
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
માણ્ડવ્યં ઋષિં જ્ઞાત્વા ભીતેન રાજ્ઞા તસ્ય શૂલાદ્વિમોક્ષણમ્॥ 1 ॥ અણીમાણ્ડવ્યસ્ય યમેન વિવાદઃ॥ 2 ॥ માણ્ડવ્યં ન યમસ્ય શાપઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-117-0 (5219)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-117-0x (707)
તતઃ સ મુનિશાર્દૂલસ્તાનુવાચ તપોધનાન્।
દોષતઃ કં ગમિષ્યામિ ન હિ મેઽન્યોપરાધ્યતિ॥ 1-117-1 (5220)
તં દૃષ્ટ્વા રક્ષિણસ્તત્ર તથા બહુતિથેઽહનિ।
ન્યવેદયંસ્તથા રાજ્ઞે યથાવૃત્તં નરાધિપ॥ 1-117-2 (5221)
રાજા ચ તમૃષિં શ્રુત્વા નિષ્ક્રમ્ય સહ મન્ત્રિભિઃ।
પ્રસાદયામાસ તદા શૂલસ્થમૃષિસત્તમમ્॥ 1-117-3 (5222)
પ્રજોવાચ। 1-117-4x (708)
યન્મયાઽપકૃતં મોહાદજ્ઞાનાદૃષિસત્તમ।
પ્રસાદયે ત્વાં તત્રાહં ન મે ત્વં ક્રોદ્ધુમર્હસિ॥ 1-117-4 (5223)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-117-5x (709)
એવમુક્તસ્તતો રાજ્ઞા પ્રસાદમકરોન્મુનિઃ।
કૃતપ્રસાદં રાજા તં તતઃ સમવતારયત્॥ 1-117-5 (5224)
અવતાર્ય ચ શૂલાગ્રાત્તચ્છૂલં નિશ્ચકર્ષ હ।
અશક્નુવંશ્ચ નિષ્ક્રષ્ટું શૂલં મૂલે સ ચિચ્છિદે॥ 1-117-6 (5225)
સ તથાન્તર્ગતેનૈવ શૂલેન વ્યચરન્મુનિઃ।
કણ્ઠપાર્શ્વાન્તરસ્થેન શઙ્કુના મુનિરાચત્।
પુષ્પભાજનધારી સ્યાદિતિ ચિન્તાપરોઽભવત્॥' 1-117-7 (5226)
સ ચાતિતપસા લોકાન્વિજિગ્યે દુર્લભાન્પરૈઃ॥ 1-117-8 (5227)
અણીમાણ્ડવ્ય ઇતિ ચ તતો લોકેષુ ગીયતે।
સ ગત્વા સદનં વિપ્રો ધર્મસ્ય પરમાર્થવિત્॥ 1-117-9 (5228)
આસનસ્થં તતો ધર્મં દૃષ્ટ્વોપાલભત પ્રભુમ્।
કિં નુ તદ્દુષ્કૃતં કર્મ મયા કૃતમજાનતા॥ 1-117-10 (5229)
યસ્યેયં ફલનિર્વૃત્તિરીદૃશ્યાસાદિતા મયા।
શીઘ્રમાચક્ષ્વ મે તત્ત્વં પશ્ય મે તપસો બલમ્॥ 1-117-11 (5230)
ધર્મ ઉવાચ। 1-117-12x (710)
પતઙ્ગિકાનાં પુચ્છેષુ ત્વયેષીકા પ્રવેશિતા।
કર્મણસ્તસ્ય તે પ્રાપ્તં ફલમેતત્તપોધન॥ 1-117-12 (5231)
સ્વલ્પમેવ યથા દત્તં દાનં બહુગુણં ભવેત્।
અધર્મ એવં વિપ્રર્ષે બહુદુઃખફલપ્રદઃ॥ 1-117-13 (5232)
અણીમાણ્ડવ્ય ઉવાચ। 1-117-14x (711)
કસ્મિન્કાલે મયા તત્તુ કૃતં બ્રૂહિ યથાતથમ્।
તેનોક્તં ધર્મરાજેન બાલભાવે ત્વયા કૃતમ્॥ 1-117-14 (5233)
અણીમાણ્ડવ્ય ઉવાચ। 1-117-15x (712)
બાલો હિ દ્વાદશાદ્વર્ષાજ્જન્મતો યત્કરિષ્યતિ।
ન ભવિષ્યત્યધર્મોઽત્ર ન પ્રજ્ઞાસ્યતિ વૈ દિશઃ॥ 1-117-15 (5234)
અલ્પેઽપરાધેઽપિ મહાન્મમ દણ્ડસ્ત્વયા ધૃતઃ।
ગરીયાન્બ્રાહ્મણવધઃ સર્વભૂતવધાદપિ॥ 1-117-16 (5235)
શૂદ્રયોનાવતો ધર્મ માનુષઃ સંભવિષ્યસિ।
મર્યાદાં સ્થાપયામ્યદ્ય લોકે કર્મફલોદયામ્॥ 1-117-17 (5236)
આ ચતુર્દશકાદ્વર્ષાન્ન ભવિષ્યતિ પાતકમ્।
પરતઃ કુર્વતામેવ દોષ એવ ભવિષ્યતિ॥ 1-117-18 (5237)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-117-19x (713)
એતેન ત્વપરાધેન શાપાત્તસ્ય મહાત્મનઃ।
ધર્મો વિદુરરૂપેણ શૂદ્રયોનાવજાયત॥ 1-117-19 (5238)
ધર્મે ચાર્થે ચ કુશલો લોભક્રોધવિવર્જિતઃ।
દીર્ઘદર્શી શમપરઃ કુરૂણાં ચ હિતે રતઃ॥ ॥ 1-117-20 (5239)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ સપ્તદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 117 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-117-1 દોષતઃ કંગમિષ્યામિ ન કમપિ દોષિણં કથયામિ। સ્વકૃતમે ભુઞ્જે ઇત્યર્થઃ॥ 1-117-9 અણી શૂલાગ્રં તદ્યુક્તો માણ્ડવ્યઃ॥ 1-117-10 ઉપાલભત ગર્હિતવાન્॥ 1-117-15 દિશો દેશનાઃ ધર્મશાસ્ત્રાણિ યતો ન પ્રજ્ઞાસ્યતિ બાલત્વાત્॥ 1-117-16 બ્રાહ્મણવધો બ્રાહ્મણપીડનમ્॥ 1-117-20 દીર્ઘદર્શી સર્વકાલપરામર્શી। શમપરો નિર્વૈરઃ॥ સપ્તદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 117 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 118
॥ શ્રીઃ ॥
1.118. અધ્યાયઃ 118
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કંચિત્કાલં ભીષ્મેણ રાજ્યપરિપાલનાનન્તરં પાણ્ડો રાજ્યેઽભિષેકઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-118-0 (5240)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-118-0x (714)
`ધૃતરાષ્ટ્રે ચ પાણ્ડૌ ચ વિદુરે ચ મહાત્મનિ।'
એષુ ત્રિષુ કુમારેષુ જાતેષુ કુરુજાઙ્ગલમ્।
કુરવોઽથ કુરુક્ષેત્રં ત્રયમેતદવર્ધત॥ 1-118-1 (5241)
ઊર્ધ્વસસ્યાઽભવદ્ભૂમિઃ સસ્યાનિ ફલવન્તિ ચ।
યથર્તુવર્ષી પર્જન્યો બહુપુષ્પફલા દ્રુમાઃ॥ 1-118-2 (5242)
વાહનાનિ પ્રહૃષ્ટાનિ મુદિતા મૃગપક્ષિણઃ।
ગન્ધવન્તિ ચ માલ્યાનિ રસવન્તિ ફલાનિ ચ॥ 1-118-3 (5243)
વણિગ્ભિશ્ચાન્વકીર્યન્ત નગરાણ્યથ શિલ્પિભિઃ।
શૂરાશ્ચ કૃતવિદ્યાશ્ચ સન્તશ્ચ સુખિનોઽભવન્॥ 1-118-4 (5244)
નાભવન્દસ્યવઃ કેચિન્નાધર્મરુચયો જનાઃ।
પ્રદેશેષ્વપિ રાષ્ટ્રાણાં કૃતં યુગમવર્તત॥ 1-118-5 (5245)
ધર્મક્રિયા યજ્ઞશીલાઃ સત્યવ્રતપરાયણાઃ।
અન્યોન્યપ્રીતિસંયુક્તા વ્યવર્ધન્ત પ્રજાસ્તદા॥ 1-118-6 (5246)
માનક્રોધવિહીનાશ્ચ નરા લોભવિવર્જિતાઃ।
અન્યોન્યમભ્યનન્દન્ત ધર્મોત્તરમવર્તત॥ 1-118-7 (5247)
તન્મહોદધિવત્પૂર્ણં નગરં વૈ વ્યરોચત।
દ્વારતોરણનિર્યૂહૈર્યુક્તમભ્રચયોપમૈઃ॥ 1-118-8 (5248)
પ્રસાદશતસંબાધં મહેન્દ્રપુરસન્નિભમ્।
નદીષુ વનખણ્ડેષુ વાપીપલ્વલસાનુષુ।
કાનનેષુ ચ રમ્યેષુ વિજહ્રુર્મુદિતા જનાઃ॥ 1-118-9 (5249)
ઉત્તરૈઃ કુરુભિઃ સાર્ધં દક્ષિણાઃ કુરવસ્તથા।
વિસ્પર્ધમાના વ્યચરંસ્તથા દેવર્ષિચારણૈઃ॥ 1-118-10 (5250)
નાભવત્કૃપણઃ કશ્ચિન્નાભવન્વિધવાઃ સ્ત્રિયઃ।
તસ્મિઞ્જનપદે રમ્યે કુરુભિર્બહુલીકૃતે॥ 1-118-11 (5251)
કૂપારામસભાવાપ્યો બ્રાહ્મણાવસથાસ્તથા।
બભૂવુઃ સર્વર્દ્ધિયુતાસ્તસ્મિન્રાષ્ટ્રે સદોત્સવાઃ॥ 1-118-12 (5252)
ભીષ્મેણ ધર્મતો રાજન્સર્વતઃ પરિરક્ષિતે।
બભૂવ રમણીયશ્ચ ચૈત્યયૂપશતાઙ્કિતઃ॥ 1-118-13 (5253)
સ દેશઃ પરરાષ્ટ્રાણિ વિમૃજ્યાભિપ્રવર્ધિતઃ।
ભીષ્મેણ વિહિતં રાષ્ટ્રે ધર્મચક્રમવર્તત॥ 1-118-14 (5254)
ક્રિયમાણેષુ કૃત્યેષુ કુમારાણાં મહાત્મનામ્।
પૌરજાનપદાઃ સર્વે બભૂવુઃ પરમોત્સુકાઃ॥ 1-118-15 (5255)
ગૃહેષુ કુરુમુખ્યાનાં પૌરાણાં ચ નરાધિપ।
દીયતાં ભુજ્યતાં ચેતિ વાચોઽશ્રૂયન્ત સર્વશઃ॥ 1-118-16 (5256)
ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ પાણ્ડુશ્ચ વિદુરશ્ચ મહામતિઃ।
જન્મપ્રભૃતિ ભીષ્મેણ પુત્રવત્પરિપાલિતાઃ॥ 1-118-17 (5257)
સંસ્કારૈઃ સંસ્કૃતાસ્તે તુ વ્રતાધ્યયનસંયુતાઃ।
શ્રમવ્યાયામકુશલાઃ સમપદ્યન્ત યૌવનમ્॥ 1-118-18 (5258)
ધનુર્વેદે ચ વેદે ચ ગદાયુદ્ધેઽસિચર્મણિ।
તથૈવ ગજશિક્ષાયાં નીતિશાસ્ત્રેષુ પારગાઃ॥ 1-118-19 (5259)
ઇતિહાસપુરાણેષુ નાનાશિક્ષાસુ બોધિતાઃ।
વેદવેદાઙ્ગતત્ત્વજ્ઞાઃ સર્વત્ર કૃતનિશ્ચયાઃ॥ 1-118-20 (5260)
`વૈદિકાધ્યયને યુક્તો નીતિશાસ્ત્રેષુ પારગઃ।
ભીષ્મેણ રાજા કૌરવ્યો ધૃતરાષ્ટ્રોઽભિષેચિતઃ॥ 1-118-21 (5261)
ધનુર્વેદેઽશ્વપૃષ્ઠે ચ ગદાયુદ્ધેઽસિચર્મણિ।
તથૈવ ગજશિક્ષાયામસ્ત્રેષુ વિવિધેષુ ચ॥ 1-118-22 (5262)
અર્થધર્મપ્રધાનાસુ વિદ્યાસુ વિવિધાસુ ચ।
ગતઃ પારં યદા પાણ્ડુસ્તદા સેનાપતિઃ કૃતઃ॥' 1-118-23 (5263)
પાણ્ડુર્ધનુષિ વિક્રાન્તો નરેષ્વભ્યદિકોઽભવત્।
અન્યેભ્યો બલવાનાસીદ્ધૃતરાષ્ટ્રો મહીપતિઃ॥ 1-118-24 (5264)
અમાત્યો મનુજેન્દ્રસ્ય બાલ એવ યશસ્વિનઃ।
ભીષ્મેણ સર્વધર્માણાં પ્રણેતા વિદુરઃ કૃતઃ॥ 1-118-25 (5265)
`સર્વશાસ્ત્રાર્થતત્ત્વજ્ઞો બુદ્ધિમેધાપટુર્યુવા।
ભાવેનાગમયુક્તેન સર્વં વેદયતે જગત્॥' 1-118-26 (5266)
ત્રિષુ લોકેષુ ન ત્વાસીત્કશ્ચિદ્વિદુરસંમિતઃ।
ધર્મનિત્યસ્તથા રાજન્ધર્મં ચ પરમં ગતઃ॥ 1-118-27 (5267)
પ્રનષ્ટં શાન્તનોર્વંશં સમીક્ષ્ય પુનરુદ્ધૃતમ્।
તતો નિર્વચનં લોકે સર્વરાષ્ટ્રેષ્વવર્તત॥ 1-118-28 (5268)
વીરસૂનાં કાશિસુતે દેશાનાં કુરુજાઙ્ગલમ્।
સર્વધ્રમવિદાં ભીષ્મઃ પુરાણાં ગજસાહ્વયમ્॥ 1-118-29 (5269)
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ત્વચક્ષુષ્ટ્વાદ્રજ્યં ન પ્રત્યપદ્યત।
પારસવત્વાદ્વિદુરો રાજા પાણ્ડુર્બભૂવ હ॥ 1-118-30 (5270)
`અથ શુશ્રાવ વિપ્રેભ્યઃ કુન્તિભોજમહીપતેઃ।
રૂપયૌવનસંપન્નાં સુતાં સાગરગાસુતઃ॥ 1-118-31 (5271)
સુબલસ્ય ચ કલ્યાણીં ગાન્ધારાધિપતેઃ સુતામ્।
સુતાં ચ મદ્રરાજસ્ય રૂપેણાપ્રતિમાં ભુવિ॥' 1-118-32 (5272)
કદાચિદથ ગાઙ્ગેયઃ સર્વનીતિમતાં વરઃ।
વિદુરં ધર્મતત્ત્વજ્ઞં વાક્યમાહ યથોચિતમ્॥ ॥ 1-118-33 (5273)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ અષ્ટાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 118 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-118-2 ઊર્ધ્વસસ્યા પ્રચુરસસ્યા॥ 1-118-18 શ્રમઃ શાસ્ત્રાભ્યાસઃ। વ્યાયામો બાહુયુદ્ધાદ્યભ્યાસઃ॥ 1-118-28 નિર્વચનં પ્રશંસા॥ 1-118-30 પારસવત્વાચ્છૂદ્રાયાં બ્રાહ્મણાજ્જાતત્વાત્॥ અષ્ટાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 118 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 119
॥ શ્રીઃ ॥
1.119. અધ્યાયઃ 119
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રવિવાહાર્થં ભીષ્મવિદુરસંવાદઃ॥ 1 ॥ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ગાન્ધાર્યા વિવાહઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-119-0 (5274)
ભીષ્મ ઉવાચ। 1-119-0x (715)
ગુણૈઃ સમુદિતં સમ્યગિદં નઃ પ્રથિતં કુલમ્।
અત્યન્યાન્પૃથિવીપાલાન્પૃથિવ્યામધિરાજ્યભાક્॥ 1-119-1 (5275)
રક્ષિતં રાજભિઃ પૂર્વં ધર્મવિદ્ભિર્મહાત્મભિઃ।
નોત્સાદમગમચ્ચેદં કદાચિદિહ નઃ કુલમ્॥ 1-119-2 (5276)
મયા ચ સત્યવત્યા ચ કૃષ્ણેન ચ મહાત્મના।
સમવસ્થાપિત ભૂયો યુષ્માસુ કુલતન્તુષુ॥ 1-119-3 (5277)
તચ્ચૈતદ્વર્ધતે ભૂયઃ કુલં સાગરવદ્યથા।
તથા મયા વિધાતવ્યં ત્વયા ચૈવ ન સંશયઃ॥ 1-119-4 (5278)
શ્રૂયતે યાદવી કન્યા સ્વનુરૂપા કુલસ્ય નઃ।
સુબલસ્યાત્મજા ચૈવ તથા મદ્રેશ્વરસ્ય ચ॥ 1-119-5 (5279)
કુલીના રૂપવત્યશ્ચ તાઃ કન્યાઃ પુત્ર સર્વશઃ।
ઉચિતાશ્ચૈવ સંબન્ધે તેઽસ્માકં ક્ષત્રિયર્ષભાઃ॥ 1-119-6 (5280)
મન્યે વરયિતવ્યાસ્તા ઇત્યહં ધીમતાં વર।
સન્તાનાર્થં કુલસ્યાસ્ય યદ્વા વિદુર મન્યસે॥ 1-119-7 (5281)
વિદુર ઉવાચ। 1-119-8x (716)
ભવાન્પિતા ભાવન્માતા ભવાન્નઃ પરમો ગુરુઃ।
તસ્માત્સ્વયં કુલસ્યાસ્ય વિચાર્ય કુરુ યદ્ધિતમ્॥ 1-119-8 (5282)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-119-9x (717)
અથ શુશ્રાવ વિપ્રેભ્યો ગાન્ધારીં સુબલાત્મજામ્।
આરાધ્ય વરદં દેવં ભગનેત્રહરં હરમ્॥ 1-119-9 (5283)
ગાન્ધારી કિલ પુત્રાણાં શતં લેભે વરં શુભા।
ઇતિ શુશ્રાવ તત્ત્વેન ભીષ્મઃ કુરુપિતામહઃ॥ 1-119-10 (5284)
તતો ગાન્ધારરાજસ્ય પ્રેષયામાસ ભારત।
અચક્ષુરિતિ તત્રાસીત્સુબલસ્ય વિચારણા॥ 1-119-11 (5285)
કુલં ખ્યાતિં ચ વૃત્તં ચ બુદ્ધ્યા તુ પ્રસમીક્ષ્ય સઃ।
દદૈ તાં ધૃતરાષ્ટ્રાય ગાન્ધારીં ધર્મચારિણીમ્॥ 1-119-12 (5286)
ગાન્ધારી ત્વથ શુશ્રાવ ધૃતરાષ્ટ્રમચક્ષુષમ્।
આત્માનં દિપ્સિતં ચાસ્મૈ પિત્રા માત્રા ચ ભારત॥ 1-119-13 (5287)
તતઃ સા પટમાદાય કૃત્વા બહુગુણં તદા।
બબન્ધ નેત્રે સ્વે રાજન્પતિવ્રતપરાયણા॥ 1-119-14 (5288)
નાભ્યસૂયાં પતિમહમિત્યેવં કૃતનિશ્ચયા।
તતો ગાન્ધારરાજસ્ય પુત્રઃ શકુનિરભ્યયાત્॥ 1-119-15 (5289)
સ્વસારં પરયા લક્ષ્મ્યા યુક્તામાદાય કૌરવાન્।
તાં તદા ધૃતરાષ્ટ્રાય દદૌ પરમસત્કૃતામ્।
ભીષ્મસ્યાનુમતે ચૈવ વિવાહં સમકારયત્॥ 1-119-16 (5290)
દત્ત્વા સ ભગિનીં વીરો યથાર્હં ચ પરિચ્છદમ્।
પુનરાયાત્સ્વનગરં ભીષ્મેણ પ્રતિપૂજિતઃ॥ 1-119-17 (5291)
ગાન્ધાર્યપિ વરારોહા શીલાચારવિચિષેટિતૈઃ।
તુષ્ટિં કુરૂણાં સર્વેષાં જનયામાસ ભારત॥ 1-119-18 (5292)
`ગાન્ધારી સા પતિં દૃષ્ટ્વા પ્રજ્ઞાચક્ષુષમીશ્વરમ્।
અતિચારાદ્ભૃશં ભીતા ભર્તુઃ સા સમચિન્તયત્॥ 1-119-19 (5293)
સા દૃષ્ટિવિનિવૃત્ત્યા હિ ભર્તુશ્ચ સમતાં યયૌ।
નહિ સૂક્ષ્મેપ્યતીચારે ભર્તુઃ સા વવૃતે તદા॥ 1-119-20 (5294)
વૃત્તેનારાધ્ય તાન્સર્વાન્ગુરૂન્પતિપરાયણા।
વાચાપિ પુરુષાનન્યાન્સુવ્રતા નાન્વકીર્તયત્॥ 1-119-21 (5295)
તસ્યાઃ સહોદરીઃ કન્યાઃ પુનરેવ દદૌ દશ।
ગાન્ધારરાજઃ સુબલો ભીષ્મેણ ચ વૃતસ્તદા॥ 1-119-22 (5296)
સત્યવ્રતાં સત્યસેનાં સુદેષ્ણાં ચાપિ સંહિતામ્।
તેજશ્શ્ર્વાં સુશ્રવાં ચ તથૈવ નિકૃતિં શુભામ્॥ 1-119-23 (5297)
શંભ્વઠાં ચ દશાર્ણાં ચ ગાન્ધારીર્દશ વિશ્રુતાઃ।
એકાહ્ના પ્રતિજગ્રાહ ધૃતરાષ્ટ્રો જનેશ્વરઃ॥ 1-119-24 (5298)
તતઃ શાન્તનવો ભીષ્મો ધાનુષ્કસ્તાસ્તતસ્તતઃ।
અદદાદ્ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય રાજપુત્રીઃ પરશ્શતમ્॥' ॥ 1-119-25 (5299)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ એકોનવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 119 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-119-5 યાદવી યાદવસ્ય કુન્તિભોજસ્ય અપત્યમ્॥ 1-119-11 પ્રેષયામાસ દૂતમિતિ શેષઃ॥ 1-119-13 દિત્સિતં દાતુમિષ્ટમ્॥ 1-119-14 બહુગુણં બહુધાગુણિતમ્॥ 1-119-15 નાભ્યસૂયાં પત્યુરભિભવં ન કુર્યામ્॥ એકોનવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 119 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 120
॥ શ્રીઃ ॥
1.120. અધ્યાયઃ 120
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પૃથાયા બાલ્યચરિત્રકથનમ્॥ 1 ॥ તસ્યા દુર્વાસસો મન્ત્રપ્રાપ્તિઃ॥ 2 ॥ મન્ત્રપ્રભાવજિજ્ઞાસયાઽઽહૂતાત્સૂર્યાત્કુન્ત્યાં કર્ણસ્યોત્પત્તિઃ॥ 3 ॥ લોકભયાત્કુન્ત્યા યમુનાયાં વિસૃષ્ટસ્ય રાધાભર્ત્રા સ્વીકારો વસુષેણેતિ નામકરમં ચ॥ 4 ॥ સંગ્રહેણ કર્ણચરિત્રકથનમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-120-0 (5300)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-120-0x (718)
શૂરો નામ યદુશ્રેષ્ઠો વસુદેવપિતાઽભવત્।
તસ્ય કન્યા પૃથા નામ રૂપેણાપ્રતિમા ભુવિ॥ 1-120-1 (5301)
પિતૃષ્વસ્રીયાય સ તામનપત્યાય ભારત।
અગ્ર્યમગ્રે પ્રતિજ્ઞાય સ્વસ્યાપત્યં સ સત્યવાક્॥ 1-120-2 (5302)
અગ્રજામથ તાં કન્યાં શૂરોઽનુગ્રહકાઙ્ક્ષિણે।
પ્રદદૌ કુન્તિભોજાય સખા સખ્યે મહાત્મને॥ 1-120-3 (5303)
નિયુક્તા સા પિતુર્ગેહે બ્રાહ્મણાતિથિપૂજને।
ઉગ્રં પર્યચરત્તત્ર બ્રાહ્મણં સંશિતબ્રતમ્॥ 1-120-4 (5304)
નિગૂઢનિશ્ચયં ધર્મે યં તં દુર્વાસસં વિદુઃ।
તમુગ્રં સંશિતાત્માનં સર્વયત્નૈરતોષયત્॥ 1-120-5 (5305)
`દધ્યાજ્યકાદિભિર્નિત્યં વ્યઞ્જનૈઃ પ્રત્યહં શુભા।
સહસ્રસઙ્ખ્યૈર્યોગીન્દ્રમુપચારદનુત્તમા॥ 1-120-6 (5306)
દુર્વાસા વત્સરસ્યાન્તે દદૌ મન્ત્રમનુત્તમમ્'।
યશસ્વિન્યૈ પૃથાયૈ તદાપદ્ધર્માન્વવેક્ષયા।
અભિચારાભિસંયુક્તમબ્રવીચ્ચૈવ તાં મુનિઃ॥ 1-120-7 (5307)
યં યં દેવં ત્વમેતેન મન્ત્રેણાવાહયિષ્યસિ।
તસ્ય તસ્ય પ્રભાવેણ તવ પુત્રો ભવિષ્યતિ॥ 1-120-8 (5308)
તથોક્તા સા તુ વિપ્રેણ કુન્તી કૌતૂહલાન્વિતા।
કન્યા સતી દેવમર્કમાજુહાવ યશસ્વિની॥ 1-120-9 (5309)
તતો ઘનાન્તરં કૃત્વા સ્વમાર્ગં તપનસ્તદા।
ઉપતસ્થે સ તાં કન્યાં પૃથાં પૃથુલલોચનામ્॥ 1-120-10 (5310)
સા દદર્શ તમાયાન્તં ભાસ્કરં લોકભાવનમ્।
વિસ્મિતા ચાનવદ્યાઙ્ગી દૃષ્ટ્વા તન્મહદદ્ભુતમ્॥ 1-120-11 (5311)
`સાબ્રવીદ્ભગવન્કસ્ત્વમાવિર્ભૂતો મમાગ્રતઃ। 1-120-12 (5312)
આદિત્ય ઉવાચ।
આહૂતોપસ્થિતં ભદ્રે ઋષિમન્ત્રેણ ચોદિતમ્।
વિદ્ધિ માં પુત્રલાભાય દેવમર્કં શુચિસ્મિતે॥ 1-120-12x (719)
પુત્રસ્તે નિર્મિતઃ સુભ્રુ શૃણુ મહાદૃક્છુભાનને।
આદિત્યે કુણ્ડલે બિભ્રત્કવચં ચૈવ મામકમ્॥ 1-120-13 (5313)
શસ્ત્રાસ્ત્રાણામભેદ્યશ્ચ ભવિષ્યતિ શુચિસ્મિતે।
નાસ્ય કિંચિદદેયં ચ બ્રાહ્મણેભ્યો ભવિષ્યતિ॥ 1-120-14 (5314)
ચોદ્યમાનો મયા ચાપિ ન ક્ષમં ચિન્તયિષ્યતિ।
દાસ્યત્યેવ હિ વિપ્રેભ્યો માની ચૈવ ભવિષ્યતિ॥ 1-120-15 (5315)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-120-16x (720)
એવમુક્તા તતઃ કુન્તી ગોપતિં પ્રત્યુવાચ હ।
કન્યા પિતૃસા ચાહં પુરુષાર્થો ન ચૈવ મે॥' 1-120-16 (5316)
કશ્ચિન્મે બ્રાહ્મણઃ પ્રાદાદ્વરં વિદ્યાં ચ શત્રુહન્।
તદ્વિજિજ્ઞાસયાઽઽહ્વાનં કૃતવત્યસ્મિ તે વિભો॥ 1-120-17 (5317)
એતસ્મિન્નપરાધે ત્વાં શિરસાઽહં પ્રસાદયે।
યોષિતો હિ સદા રક્ષ્યાસ્ત્વપરાધેઽપિ નિત્યશઃ॥ 1-120-18 (5318)
સૂર્ય ઉવાચ। 1-120-19x (721)
વેદાહં સર્વમેવૈતદ્યદ્દુર્વાસા વરં દદૌ।
સંત્યજ્ય ભયમેવેહ ક્રિયતાં સઙ્ગમો મમ॥ 1-120-19 (5319)
અમોઘં દર્શનં મહ્યમાહૂતશ્ચાસ્મિ તે શુભે।
વૃથાઽઽહ્વાનેઽપિ તે ભીરુ દોષઃ સ્યાન્નાત્ર સંશયઃ॥ 1-120-20 (5320)
`યદ્યેવં મન્યસે ભીરુ કિમાહ્વયસિ ભાસ્કરમ્।
યદિ મામવજાનાસિ ઋષિઃ સ ન ભવિષ્યતિ॥ 1-120-21 (5321)
મન્ત્રદાનેન યસ્માત્ત્વમવલેપેન દર્પિતા।
કુલં ચ તેઽદ્ય ધક્ષ્યામિ ક્રોધદીપ્તેન ચક્ષુષા'॥ 1-120-22 (5322)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-120-23x (722)
એવમુક્તા બહુવિધં સાન્ત્વપૂર્વં વિવસ્વતા।
સા તુ નૈચ્છદ્વરારોહા કન્યાહમિતિ ભારત॥ 1-120-23 (5323)
બન્ધુપક્ષભયાદ્ભીતા લજ્જયા ચ યશસ્વિની।
તામર્કઃ પુનરેવેદબ્રવીદ્ભરતર્ષભ॥ 1-120-24 (5324)
મત્પ્રસાદાન્ન તે રાજ્ઞિ ભવિતા દોષ ઇત્યુત॥ 1-120-25 (5325)
`કુન્ત્યુવાચ। 1-120-26x (723)
પ્રસીદ ભગવન્મહ્યમવલેપો હિ નાસ્તિ મે।
ત્વયૈવ પરિહાર્યં સ્યાત્કન્યાભાવસ્ય દૂષણમ્॥ 1-120-26 (5326)
આદિત્ય ઉવાચ। 1-120-27x (724)
વ્યપયાતુ ભયં તેઽદ્ય કુમારં પ્રસમીક્ષસે।
મયા ત્વં ચાપ્યનુજ્ઞાતા પુનઃ કન્યા ભવિષ્યસિ॥ 1-120-27 (5327)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-120-28x (725)
એવમુક્તા તતઃ કુન્તી સંપ્રહૃષ્ટતનૂરુહા।
સઙ્ગતાઽભૂત્તદા સુભ્રૂરાદિત્યેન મહાત્મના॥ 1-120-28 (5328)
પ્રકાશકર્મા તપનઃ કન્યાગર્ભં દદૌ પુનઃ।'
તત્ર વીરઃ સમભવત્સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ॥ 1-120-29 (5329)
આમુક્તકવચઃ શ્રીમાન્દેવગર્ભઃ શ્રિયાન્વિતઃ।
સહજં કવચં બિભ્રત્કુણ્ડલોદ્દ્યોતિતાનનઃ॥ 1-120-30 (5330)
અજાયત સુતઃ કર્ણઃ સર્વલોકેષુ વિશ્રુતઃ।
પ્રાદાચ્ચ તસ્યૈ કન્યાત્વં પુનઃ સ પરમદ્યુતિઃ॥ 1-120-31 (5331)
દત્ત્વા ચ તપતાં શ્રેષ્ઠો દિવમાચક્રમે તતઃ।
દૃષ્ટ્વા કુમારં જાતં સા વાર્ષ્ણેયી દીનમાનસા॥ 1-120-32 (5332)
એકાગ્રં ચિન્તયામાસ કિં કૃત્વા સુકૃતં ભવેત્।
ગૂહમાનાપચારં સા બન્ધુપક્ષભયાત્તદા॥ 1-120-33 (5333)
મઞ્જૂષાં રત્નસંપૂર્ણાં કૃત્વા બાલસમાશ્રિતામ્।
ઉત્સસર્જ કુમારં તં જલે કુન્તી મહાબલમ્॥ 1-120-34 (5334)
તમુત્સૃષ્ટં જલે ગર્ભં રાધાભર્તા મહાયશાઃ।
પુત્રત્વે કલ્પયામાસ સભાર્યઃ સૂતનન્દનઃ॥ 1-120-35 (5335)
નામધેયં ચ ચક્રાતે તસ્ય બાલસ્ય તાવુભૌ।
વસુના સહ જાતોઽયં વસુષેણો ભવત્વિતિ॥ 1-120-36 (5336)
સ વર્ધમાનો બલવાન્સર્વાસ્ત્રેષૂદ્યતોઽભવત્।
આપૃષ્ઠતાપાદાદિત્યમુપાતિષ્ઠત વીર્યવાન્॥ 1-120-37 (5337)
તસ્મિન્કાલે તુ જપતસ્તસ્ય વીરસ્ય ધીમતઃ।
નાદેયં બ્રાહ્મણેષ્વાસીત્કિંચિદ્વસુ મહીતલે॥ 1-120-38 (5338)
`તતઃ કાલે તુ કસ્મિંશ્ચિત્સ્વપ્નાન્તે કર્ણમબ્રવીત્।
આદિત્યો બ્રાહ્મણો ભૂત્વા શૃણુ વીર વચો મમ॥ 1-120-39 (5339)
પ્રભાતાયાં રજન્યાં ત્વામાગમિષ્યતિ વાસવઃ।
ન તસ્ય ભિક્ષા દાતવ્યા વિપ્રરૂપી ભવિષ્યતિ॥ 1-120-40 (5340)
નિશ્ચયોઽસ્યાપહર્તું તે કવચં કુણ્ડલે તથા।
અતસ્ત્વાં બોધયામ્યેષ સ્મર્તાસિ વચનં મમ॥ 1-120-41 (5341)
કર્ણ ઉવાચ। 1-120-42x (726)
શક્રો માં વિપ્રરૂપેણ યદિ વૈ યાચતે દ્વિજ।
કથં તસ્મૈ ન દાસ્યામિ યથા ચાસ્મ્યવબોધિતઃ॥ 1-120-42 (5342)
વિપ્રાઃ પૂજ્યાસ્તુ દેવાનાં સતતં પ્રિયમિચ્છતામ્।
તં દેવદેવં જાનન્વૈ ન શક્તોઽસ્મ્યવમન્ત્રણે॥ 1-120-43 (5343)
સૂર્ય ઉવાચ। 1-120-44x (727)
યદ્યેવં શૃણુ મે વીર વરં તે સોઽપિ દાસ્યતિ।
શક્તિં ત્વમપિ યાચેથાઃ સર્વશત્રુવિબાધિનીમ્॥ 1-120-44 (5344)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-120-45x (728)
એવમુક્ત્વા દ્વિજઃ સ્વપ્ને તત્રૈવાન્તરધીયત।
કર્ણઃ પ્રબુદ્ધસ્તં સ્વપ્નં ચિન્તયાનોઽભવત્તદા॥ 1-120-45 (5345)
તમિન્દ્રો બ્રાહ્મણો ભૂત્વા પુત્રાર્થં ભૂતભાવનઃ।
કુણ્ડલે પ્રાર્થયામાસ કવચં ચ મહાદ્યુતિઃ॥ 1-120-46 (5346)
ઉત્કૃત્યાવિમનાઃ સ્વાઙ્ગાત્કવચં રુધિરસ્રવમ્।
કર્ણૌ પાર્શ્વે ચ દ્વે છિત્ત્વા પ્રાયચ્છત્સ કૃતાઞ્જલિઃ॥ 1-120-47 (5347)
પ્રતિગૃહ્ય તુ દેવેશસ્તુષ્ટસ્તેનાસ્ય કર્મણા।
અહો સાહસમિત્યાહ મનસા વાસવો હસન્॥ 1-120-48 (5348)
દેવદાનવયક્ષાણાં ગન્ધર્વોરગરક્ષસામ્।
ન તં પશ્યામિ યો હ્યેતત્કર્મ કર્તા ભવિષ્યતિ॥ 1-120-49 (5349)
પ્રીતોઽસ્મિ કર્મણા તેન વરં બ્રૂહિ યદિચ્છસિ। 1-120-50 (5350)
કર્ણ ઉવાચ।
ઇચ્છામિ ભગવદ્દત્તાં શક્તિં શત્રુનિબર્હણીમ્॥ 1-120-50x (729)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-120-51x (730)
શક્તિં તસ્મૈ દદૌ શક્રો વિસ્મયાદ્વાક્યમબ્રવીત્।
દેવદાનવયક્ષાણાં ગન્ધર્વોરગરક્ષસામ્॥ 1-120-51 (5351)
યસ્મૈ ક્ષેપ્સ્યસિ રુષ્ટઃ સન્સોઽનયા ન ભવિષ્યતિ।
હત્વૈકં સમરે શત્રું તતો મામાગમિષ્યતિ।
ઇત્યુક્ત્વાન્તર્દધે શક્રો વરં દત્ત્વા તુ તસ્ય વૈ॥ 1-120-52 (5352)
પ્રાઙ્નામ તસ્ય કથિતં વસુષેણ ઇતિ ક્ષિતૌ।
કર્ણો વૈકર્તનશ્ચૈવ કર્મણા તેન સોઽભવત્॥ ॥ 1-120-53 (5353)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ વિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 120 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-120-2 અગ્ર્યં પ્રથમમ્। અગ્રે જન્મતઃ પૂર્વં પ્રતિજ્ઞાય મયા પ્રથમમપત્યં તુભ્યં દેયમિતિ પ્રતિશ્રુત્ય॥ 1-120-7 અભિચારો વશ્યાકર્ષણાદિદૃષ્ટફલં તદ્યુક્તમ્॥ 1-120-36 વસુના કવચકુણ્ડલાદિદ્રવ્યેણ બદ્ધ ઇતિ વસુષેણઃ॥ 1-120-37 આપૃષ્ઠતાપાત્ મધ્યાહ્નાત્પરત ઇત્યર્થઃ॥ 1-120-53 સહજકવચકર્તનાત્ કર્ણઃ વિશેષતઃ કર્તનેન વૈકર્તનઃ। સ્વાર્થે તદ્ધિતઃ॥ વિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 120 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 121
॥ શ્રીઃ ॥
1.121. અધ્યાયઃ 121
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પાણ્ડોઃ કુન્ત્યા વિવાહઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-121-0 (5354)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-121-0x (731)
સત્વરૂપગુણોપેતા ધર્મારામા મહાવ્રતા।
દુહિતા કુન્તિભોજસ્ય પૃથા પૃથુલલોચના॥ 1-121-1 (5355)
તાં તુ તેજસ્વિનીં કન્યાં રૂપયૌવનશાલિનીમ્।
વ્યાવૃણ્વન્પાર્થિવાઃ કેચિદતીવ સ્ત્રીગુણૈર્યુતામ્॥ 1-121-2 (5356)
તતઃ સા કુન્તિભોજેન રાજ્ઞાહૂય નરાધિપાન્।
પિત્રા સ્વયંવરે દત્તા દુહિતા રાજસત્તમ॥ 1-121-3 (5357)
તતઃ સા રઙ્ગમધ્યસ્થં તેષાં રાજ્ઞાં મનસ્વિની।
દદર્શ રાજશાર્દૂલં પાણ્ડું ભરતસત્તમમ્॥ 1-121-4 (5358)
સિંહદર્પં મહોરસ્કં વૃષભાક્ષં મહાબલમ્।
આદિત્યમિવ સર્વેષાં રાજ્ઞાં પ્રચ્છાદ્ય વૈ પ્રભાઃ॥ 1-121-5 (5359)
તિષ્ઠન્તં રાજસમિતૌ પુરન્દરમિવાપરમ્।
તં દૃષ્ટ્વા સાઽનવદ્યાઙ્ગી કુન્તિભોજસુતા શુભા॥ 1-121-6 (5360)
પાણ્ડું નરવરં રઙ્ગે હૃદયેનાકુલાઽભવત્।
તતઃ કામપરીતાઙ્ગી સકૃત્પ્રચલમાનસા॥ 1-121-7 (5361)
વ્રીડમાન સ્રજં કુન્તી રાજ્ઞઃ સ્કન્ધે સમાસજત્।
તં નિશમ્ય વૃતં પાણ્ડું કુન્ત્યા સર્વે નરાધિપાઃ॥ 1-121-8 (5362)
યથાગતં સમાજગ્મુર્ગજૈરશ્વૈ રથૈસ્તથા।
તતસ્તસ્યાઃ પિતા રાજન્વિવાહમકરોત્પ્રભુઃ॥ 1-121-9 (5363)
સ તયા કુન્તિભોજસ્ય દુહિત્રા કુરુનન્દનઃ।
યુયુજેઽમિતસૌભાગ્યઃ પૌલોમ્યા મઘવાનિવ॥ 1-121-10 (5364)
કુન્ત્યાઃ પાણ્ડોશ્ચ રાજેન્દ્ર કુન્તિભોજો મહીપતિઃ।
કૃત્વોદ્વાહં તદા તં તુ નાનાવસુભિરર્ચિતમ્।
સ્વપુરં પ્રેષયામાસ સ રાજા કુરુસત્તમ॥ 1-121-11 (5365)
તતો બલેન મહતા નાનાધ્વજપતાકિના।
સ્તૂયમાનઃ સ ચાશીર્ભિર્બ્રાહ્મણૈશ્ચ મહર્ષિભિઃ॥ 1-121-12 (5366)
સંપ્રાપ્ય નગરં રાજા પાણ્ડુઃ કૌરવનન્દનઃ।
ન્યવેશત તાં ભાર્યાં કુન્તીં સ્વભવને પ્રભુઃ॥ ॥ 1-121-13 (5367)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ એકવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 121 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 122
॥ શ્રીઃ ॥
1.122. અધ્યાયઃ 122
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પાણ્ડોર્માદ્ર્યા વિવાહઃ। દિગ્વિજયશ્ચ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-122-0 (5368)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-122-0x (732)
તતઃ શાન્તનવો ભીષ્મો રાજ્ઞઃ પાણ્ડોર્યશસ્વિનઃ।
વિવાહસ્યાપરસ્યાર્થે ચકાર મતિમાન્મતિમ્॥ 1-122-1 (5369)
સોઽમાત્યૈઃ સ્થવિરૈઃ સાર્ધં બ્રાહ્મણૈશ્ચ મહર્ષિભિઃ।
બલેન ચતુરઙ્ગેણ યયૌ મદ્રપતેઃ પુરમ્॥ 1-122-2 (5370)
તમાગતમભિશ્રુત્ય ભીષ્મં વાહીકપુઙ્ગવઃ।
પ્રત્યુદ્ગમ્યાર્ચયિત્વા ચ પુરં પ્રાવેશયન્નૃપઃ॥ 1-122-3 (5371)
દત્ત્વા તસ્યાસનં શુભ્રં પાદ્યમર્ઘ્યં તથૈવ ચ।
મધુપર્કં ચ મદ્રેશઃ પપ્રચ્છાગમનેઽર્થિતામ્॥ 1-122-4 (5372)
તં ભીષ્મઃ પ્રત્યુવાચેદં મદ્રરાજં કુરૂદ્વહઃ।
આગતં માં વિજાનીહિ કન્યાર્થિનમરિન્દમ॥ 1-122-5 (5373)
શ્રૂયતે ભવતઃ સાધ્વી સ્વસા માદ્રી યશસ્વિની।
તામહં વરયિષ્યામિ પાણ્ડોરર્થે યશસ્વિનીમ્॥ 1-122-6 (5374)
યુક્તરૂપો હિ સંબન્ધે ત્વં નો રાજન્વયં તવ।
એતત્સંચિન્ત્ય મદ્રેશ ગૃહાણાસ્માન્યથાવિધિ॥ 1-122-7 (5375)
તમેવંવાદિનં ભીષ્મં પ્રત્યભાષત મદ્રપઃ।
ન હિ મેઽન્યો વરસ્ત્વત્તઃ શ્રેયાનિતિ મતિર્મમ॥ 1-122-8 (5376)
પૂર્વૈઃ પ્રવર્તિતં કિંચિત્કુલેઽસ્મિન્નૃપસત્તમૈઃ।
સાધુ વા યદિ વાઽસાધુ તન્નાતિક્રાન્તુમુત્સહે॥ 1-122-9 (5377)
વ્યક્તં તદ્ભવતશ્ચાપિ વિદિતં નાત્ર સંશયઃ।
ન ચ યુક્તં તથા વક્તું ભવાન્દેહીતિ સત્તમ॥ 1-122-10 (5378)
કુલધર્મઃ સ નો વીર પ્રમાણં પરમં ચ તત્।
તેન ત્વાં ન બ્રવીમ્યેતદસંદિગ્ધં વચોઽરિહન્॥ 1-122-11 (5379)
તં ભીષ્મઃ પ્રત્યુવાચેદં મદ્રરાજં જનાધિપઃ।
ધર્મ એષ પરો રાજન્સ્વયમુક્તઃ સ્વયંભુવા॥ 1-122-12 (5380)
નાત્ર કશ્ચન દોષોઽસ્તિ પૂર્વૈર્વિધિરયં કૃતઃ।
વિદિતેયં ચ તે શલ્ય મર્યાદા સાધુસંમતા॥ 1-122-13 (5381)
ઇત્યુક્ત્વા સ મહાતેજાઃ શાતકુમ્ભં કૃતાકૃતમ્।
રત્નાનિ ચ વિચિત્રાણિ શલ્યાયાદાત્સહસ્રશઃ॥ 1-122-14 (5382)
ગજાનશ્વાન્રથાંશ્ચૈવ વાસાંસ્યાભરણાનિ ચ।
મણિમુક્તાપ્રવાલં ચ ગાઙ્ગેયો વ્યસૃજચ્છુભમ્॥ 1-122-15 (5383)
તત્પ્રગૃહ્ય ધનં સર્વં શલ્યઃ સંપ્રતીમાનસઃ।
દદૌ તાં સમલઙ્કૃત્ય સ્વસારં કૌરવર્ષભે॥ 1-122-16 (5384)
સ તાં માદ્રીમુપાદાય ભીષ્મઃ સાગરગાસુતઃ।
આજગામ પુરીં ધીમાન્પ્રવિષ્ટો ગજસાહ્વયમ્॥ 1-122-17 (5385)
તત ઇષ્ટેઽહનિ પ્રાપ્તે મુહૂર્તે સાધુસંમતે।
`વિવાહં કારાયામાસ ભીષ્મઃ પાણ્ડોર્મહાત્મનઃ।'
જગ્રાહ વિધિવત્પાણિં માદ્ર્યાઃ પાણ્ડુર્નરાધિપઃ॥ 1-122-18 (5386)
તતો વિવાહે નિર્વૃત્તે સ રાજા કુરુનન્દનઃ।
સ્થાપયામાસ તાં ભાર્યાં શુભે વેશ્મનિ ભામિનીં॥ 1-122-19 (5387)
સ તાભ્યાં વ્યચરત્સાર્ધં ભાર્યાભ્યાં રાજસત્તમઃ।
કુન્ત્યા માદ્ર્યા ચ રાજેન્દ્રો યથાકામં યથાસુખમ્॥ 1-122-20 (5388)
તતઃ સ કૌરવો રાજા વિહૃત્ય ત્રિદશા નિશાઃ।
જિગીષયા મહીં પાણ્ડુર્નિરક્રામત્પુરાત્પ્રભો॥ 1-122-21 (5389)
સ ભીષ્મપ્રમુખાન્વૃદ્ધાનભિવાદ્ય પ્રણમ્ય ચ।
ધૃતરાષ્ટ્રં ચ કૌરવ્યં તથાન્યાન્કુરુસત્તમાન્।
આમન્ત્ર્ય પ્રયયૌ રાજા તૈશ્ચૈવાપ્યનુમોજિતઃ॥ 1-122-22 (5390)
મઙ્ગલાચારયુક્તાભિરાશીર્ભિરભિનન્દિતઃ।
ગજવાજિરથૌઘેન બલેન મહતાઽગમત્॥ 1-122-23 (5391)
સ રાજા દેવગર્ભાભો વિજિગીષુર્વસુન્ધરામ્।
હૃષ્ટપુષ્ટબલૈઃ પ્રાયાત્પાણ્ડુઃ શત્રૂનનેકશઃ॥ 1-122-24 (5392)
પૂર્વમાગસ્કૃતો ગત્વા દશાર્ણાઃ સમરે જિતાઃ।
પાણ્ડુના નરસિંહેન કૌરવાણાં યશોભૃતા॥ 1-122-25 (5393)
તતઃ સેનામુપાદાય પાણ્ડુર્નાનાવિધધ્વજામ્।
પ્રભૂતહસ્ત્યશ્વયુતાં પદાતિરથસંકુલામ્॥ 1-122-26 (5394)
આગસ્કારી મહીપાનાં બહૂનાં બલદર્પિતઃ।
ગોપ્તા મગધરાષ્ટ્રસ્ય દીર્ઘો રાજગૃહે હતઃ॥ 1-122-27 (5395)
તતઃ કોશં સમાદાય વાહનાનિ ચ ભૂરિશઃ।
પાણ્ડુના મિથિલાં ગત્વા વિદેહાઃ સમરે જિતાઃ॥ 1-122-28 (5396)
તથા કાશિષુ સુહ્મેષુ પુણ્ડ્રેષુ ચ નરર્ષભ।
સ્વબાહુબલવીર્યેણ કુરૂણામકરોદ્યશઃ॥ 1-122-29 (5397)
તં શરૌઘમહાજ્વાલં શસ્ત્રાર્ચિષમરિન્દમમ્।
પાણ્ડુપાવકમાસાદ્ય વ્યવહ્યન્ત નરાધિપાઃ॥ 1-122-30 (5398)
તે સસેનાઃ સસેનેન વિધ્વંસિતબલા નૃપાઃ।
પાણ્ડુના વશગાઃ કૃત્વા કુરુકર્મસુ યોજિતાઃ॥ 1-122-31 (5399)
તેન તે નિર્જિતાઃ સર્વે પૃથિવ્યાં સર્વપાર્થિવાઃ।
તમેકં મેનિરે શૂરં દેવેષ્વિવ પુરન્દરમ્॥ 1-122-32 (5400)
તં કૃતાઞ્જલયઃ સર્વે પ્રણતા વસુધાધિપાઃ।
ઉપાજગ્મુર્ધનં ગૃહ્ય રત્નાનિ વિવિધાનિ ચ॥ 1-122-33 (5401)
મણિમુક્તાપ્રવાલં ચ સુવર્ણં રજતં બહુ।
ગોરત્નાન્યશ્વરત્નાનિ રથરત્નાનિ કુઞ્જરાન્॥ 1-122-34 (5402)
ખરોષ્ટ્રમહિષાંશ્ચૈવ યચ્ચ કિંચિદજાવિકમ્।
કમ્લાજિનરત્નાનિ રાઙ્કવાસ્તરણાનિ ચ।
તત્સર્વં પ્રતિજગ્રાહ રાજા નાગપુરાધિપઃ॥ 1-122-35 (5403)
તદાદાય યયૌ પાણ્ડુઃ પુનર્મદિતવાહનઃ।
હર્ષયિષ્યન્સ્વરાષ્ટ્રાણિ પુરં ચ ગજસાહ્વયમ્॥ 1-122-36 (5404)
શાન્તનો રાજસિંહસ્ય ભરતસ્ય ચ ધીમતઃ।
પ્રનષ્ટઃ કીર્તિજઃ શબ્દઃ પાણ્ડુના પુનરાહૃતઃ॥ 1-122-37 (5405)
યે પુરા કુરુરાષ્ટ્રાણિ જહ્રુઃ કુરુધનાનિ ચ।
તે નાગપુરસિંહેન પાણ્ડુના કરદીકૃતાઃ॥ 1-122-38 (5406)
ઇત્યભાષન્ત રાજાનો રાજામાત્યાશ્ચ સઙ્ગતાઃ।
પ્રતીતમનસો હૃષ્ટાઃ પૌરજાનપદૈઃ સહ॥ 1-122-39 (5407)
પ્રત્યુદ્યયુશ્ચ તં પ્રાપ્તં સર્વે ભીષ્મપુરોગમાઃ।
તે નદૂરમિવાધ્વાનં ગત્વા નાગપુરાલયાઃ॥ 1-122-40 (5408)
આવૃતં દદૃશુર્હૃષ્ટા લોકં બહુવિધૈર્ધનૈઃ।
નાનાયાનસમાનીતૈ રત્નૈરુચ્ચાવચૈસ્તદા॥ 1-122-41 (5409)
હસ્ત્યશ્વરથરત્નૈશ્ચ ગોભિરુષ્ટ્રૈસ્તથાઽઽવિભિઃ।
નાન્તં દદૃશુરાસાદ્ય ભીષ્મેણ સહ કૌરવાઃ॥ 1-122-42 (5410)
સોઽભિવાદ્ય પિતુઃ પાદૌ કૌસલ્યાનન્દવર્ધનઃ।
યથાઽર્હં માનયામાસ પૌરજાનપદાનપિ॥ 1-122-43 (5411)
પ્રમૃદ્ય પરરાષ્ટ્રાણિ કૃતાર્થં પુનરાગતમ્।
પુત્રમાશ્લિષ્ય ભીષ્મસ્તુ હર્ષાદશ્રૂણ્યવર્તયત્॥ 1-122-44 (5412)
સ તૂર્યશતશઙ્ખાનાં ભેરીણાં ચ મહાસ્વનૈઃ।
હર્ષયન્સર્વશઃ પૌરાન્વિવેશ ગજસાહ્વયમ્॥ ॥ 1-122-45 (5413)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ દ્વાવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 122 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-122-8 મે વરઃ મમ જામાતા॥ 1-122-14 શાતકુમ્ભં કાઞ્ચનમ્। કૃતાકૃતં ઘટિતમઘટિતં ચ॥ 1-122-15 વ્યસૃદત્ પ્રાદાત્॥ 1-122-21 ત્રિદશાઃ ત્રિંશત્॥ 1-122-40 નદૂરમિવ અદૂરમિવ। જયોત્સાહેન માર્ગશ્રમાભાવાત્॥ દ્વાવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 122 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 123
॥ શ્રીઃ ॥
1.123. અધ્યાયઃ 123
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સભાર્યસ્ય પાણ્ડોર્મૃગયાર્થં વનગમનમ્॥ 1 ॥ તત્ર મૃગરૂપસ્ય મૃગ્યા મૈથુનં ચરતઃ કિન્દમસ્ય મુનેર્હનનમ્॥ 2 ॥ મૈથુનકાલે ત્વં મરિષ્યસીતિ કિન્દમેન પાણ્ડું પ્રતિ શાપઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-123-0 (5414)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-123-0x (733)
ધૃતરાષ્ટ્રાભ્યનુજ્ઞાતઃ સ્વબાહુવિજિતં ધનમ્।
ભીષ્માય સત્યવત્યૈ ચ માત્રે ચોપજહાર સઃ॥ 1-123-1 (5415)
વિદુરાય ચ વૈ પાણ્ડુઃ પ્રેષયામાસ તદ્ધનમ્।
સુહૃદશ્ચાપિ ધર્માત્મા ધનેન સમતર્પયત્॥ 1-123-2 (5416)
તતઃ સત્યવતીં ભીષ્મં કૌસલ્યાં ચ યશસ્વિનીમ્।
શુભૈઃ પાણ્ડુર્જિતૈરર્થૈસ્તોષયામાસ ભારત॥ 1-123-3 (5417)
નનન્દ માતા કૌસલ્યા તમપ્રતિમતેજસમ્।
જયન્તમિવ પૌલોમી પરિષ્વજ્ય નર્ષભમ્॥ 1-123-4 (5418)
તસ્ય વીરસ્ય વિક્રાન્તૈઃ સહસ્રશતદક્ષિણૈઃ।
અશ્વમેધશતૈરીજે ધૃતરાષ્ટ્રો મહામખૈઃ॥ 1-123-5 (5419)
સંપ્રયુક્તસ્તુ કુન્ત્યા ચ માદ્ર્યા ચ ભરતર્ષભ।
જિતતન્દ્રિસ્તદા પાણ્ડુર્બભૂવ વનગોચરઃ॥ 1-123-6 (5420)
હિત્વા પ્રાસાદનિલયં શુભાનિ શયનાનિ ચ।
અરણ્યનિત્યઃ સતતં બભૂવ મૃગયાપરઃ॥ 1-123-7 (5421)
સ ચરન્દક્ષિણં પાર્શ્વં રમ્યં હિમવતો ગિરઃ।
ઉવાસ ગિરિપૃષ્ઠેષુ મહાશાલવનેષુ ચ॥ 1-123-8 (5422)
રરાજ કુન્ત્યા માદ્ર્યા ચ પાણ્ડુઃ સહ વને ચરન્।
કરેણ્વોરિવ મધ્યસ્થઃ શ્રીમાન્પૌરન્દરો ગજઃ॥ 1-123-9 (5423)
ભારતં સહ ભાર્યાભ્યાં ખઙ્ગબાણધનુર્ધરમ્।
વિચિત્રકવચં વીરં પરમાસ્ત્રવિદં નૃપમ્।
દેવોઽયમિત્યમન્યન્ત ચરન્તં વનવાસિનઃ॥ 1-123-10 (5424)
તસ્ય કામાંશ્ચ ભોગાંશ્ચ નરા નિત્યમતન્દ્રિતાઃ।
ઉપજહ્રુર્વનાન્તેષુ ધૃતરાષ્ટ્રેણ ચોદિતાઃ॥ 1-123-11 (5425)
તદાસાદ્ય મહારણ્યં મૃગવ્યાલનિષેવિતમ્।
તત્ર મૈથુનકાલસ્થં દદર્શ મૃગયૂથપમ્॥ 1-123-12 (5426)
તતસ્તં ચ મૃગીં ચૈવ રુક્મપુઙ્ખૈઃ સુપત્રિભિઃ।
નિર્બિભેદ શરૈસ્તીક્ષ્ણૈઃ પાણ્ડુઃ પઞ્ચભિરાશુગૈઃ॥ 1-123-13 (5427)
સ ચ રાજન્મહાતેજા ઋષિપુત્રસ્તપોધનઃ।
ભાર્યયા સહ તેજસ્વી મૃગરૂપેણ સઙ્ગતઃ॥ 1-123-14 (5428)
સ સંયુક્તસ્તયા મૃગ્યા માનુષીં વાચમીરયન્।
ક્ષણેન પતિતો ભૂમૌ વિલલાપાતુરો મૃગઃ॥ 1-123-15 (5429)
મૃગ ઉવાચ। 1-123-16x (734)
કામમન્યુવશં પ્રાપ્તા બુદ્ધ્યન્તરગતા અપિ।
વર્જયન્તિ નૃશંસાનિ પાપેષ્વપિ રતા નરાઃ॥ 1-123-16 (5430)
ન વિધિં ગ્રસતે પ્રજ્ઞા પ્રજ્ઞાં તુ ગ્રસતે વિધિઃ।
વિધિપર્યાગતાનર્થાન્પ્રજ્ઞાવાન્પ્રતિપદ્યતે॥ 1-123-17 (5431)
શસ્વદ્ધર્માત્મનાં મુખ્યે કુલે જાતસ્ય ભારત।
કામલોભાભિભૂતસ્ય કથં તે ચલિતા મતિઃ॥ 1-123-18 (5432)
પાણ્ડુરુવાચ। 1-123-19x (735)
શત્રૂણાં યા વધે વૃત્તિઃ સા મૃગાણાં વધે સ્મૃતા।
રાજ્ઞાં મૃગ ન માં મોહાત્ત્વં ગર્હયિતુમર્હસિ॥ 1-123-19 (5433)
અચ્છદ્મનાઽમાયયા ચ મૃગાણાં વધ ઇષ્યતે।
સ એવ ધર્મો રાજ્ઞાં તુ તદ્ધિ ત્વં કિં નુ ગર્હસે॥ 1-123-20 (5434)
અગસ્ત્યઃ સત્રમાસીનશ્ચકાર મૃગયામૃષિઃ।
આરણ્યાન્સર્વદૈવત્યાન્મૃગાન્પ્રોક્ષ્ય મહાવને॥ 1-123-21 (5435)
પ્રમાણદૃષ્ટધર્મેણ કથમસ્માન્વિગર્હસે।
અગસ્ત્યસ્યાભિચારેણ યુષ્માકં વિહિતો વધઃ॥ 1-123-22 (5436)
ન રિપૂન્વૈ સમુદ્દિશ્ય વિમુઞ્ચન્તિ નરાઃ શરાન્।
રન્ધ્ર એષાં વિશેષેણ વધકાલઃ પ્રશસ્યતે॥ 1-123-23 (5437)
પ્રમત્તમપ્રમત્તં વા વિવૃતં ઘ્નન્તિ ચૌજસા।
ઉપાયૈર્વિવિધૈસ્તીક્ષ્ણૈઃ કસ્માન્મૃગ વિગર્હસે॥ 1-123-24 (5438)
મૃગ ઉવાચ। 1-123-25x (736)
નાહં ઘ્ન્તં મૃગન્રાજન્વિગર્હે ચાત્મકારણાત્।
મૈથુનં તુ પ્રતીક્ષ્યં મે ત્વયેહાદ્યાનૃશંસ્યતઃ॥ 1-123-25 (5439)
સર્વભૂતહિતે કાલે સર્વભૂતેપ્સિતે તથા।
કો હિ વિદ્વાન્મૃગં હન્યાચ્ચરન્તં મૈથુનં વને॥ 1-123-26 (5440)
અસ્યાં મૃગ્યાં ચ રાજેન્દ્ર હર્ષાન્મૈથુનમાચરમ્।
પુરુષાર્થફલં કર્તું તત્ત્વયા વિફલીકૃતમ્॥ 1-123-27 (5441)
પૌરવાણાં મહારાજ તેષામક્લિષ્ટકર્મણામ્।
વંશે જાતસ્ય કૌરવ્ય નાનુરૂપમિદં તવ॥ 1-123-28 (5442)
નૃશંસં કર્મ સુમહત્સર્વલોકવિગર્હિતમ્।
અસ્વર્ગ્યમયશસ્યં ચાપ્યધર્મિષ્ઠં ચ ભારત॥ 1-123-29 (5443)
સ્ત્રીભોગાનાં વિશેષજ્ઞઃ શાસ્ત્રધર્માર્થતત્ત્વવિત્।
નાર્હસ્ત્વં સુરસઙ્કાશ કર્તુમસ્વર્ગ્યમીદૃશમ્॥ 1-123-30 (5444)
ત્વયા નૃશંસકર્તારઃ પાપાચારાશ્ચ માનવાઃ।
નિગ્રાહ્યાઃ પાર્થિવશ્રેષ્ઠ ત્રિવર્ગપરિવર્જિતાઃ॥ 1-123-31 (5445)
કિં કૃતં તે નરશ્રેષ્ઠ મામિહાનાગસં ઘ્નતઃ।
મુનિં મૂલફલાહારં મૃગવેષધરં નૃપ॥ 1-123-32 (5446)
વસમાનમરણ્યેષુ નિત્યં શમપરાયણમ્।
ત્વયાઽહં હિંસિતો યસ્માત્તસ્માત્ત્વામપ્યનાગસઃ॥ 1-123-33 (5447)
દ્વયોર્નૃશંસકર્તારમવશં કામમોહિતમ્।
જીવિતાન્તકરો ભાવો મૈથુને સમુપૈષ્યતિ॥ 1-123-34 (5448)
અહં હિ કિંદમો નામ તપસા ભાવિતો મુનિઃ।
વ્યપત્રપન્મનુષ્યાણાં મૃગ્યાં મૈથુનમાચરમ્॥ 1-123-35 (5449)
મૃગો ભત્વા મૃગૈઃ સાર્ધં ચરામિ ગહને વને।
ન તુ તે બ્રહ્મહત્યેયં ભવિષ્યત્યવિજાનતઃ॥ 1-123-36 (5450)
મૃગરૂપધરં હત્વા મામેવં કામમોહિતમ્।
અસ્ય તુ ત્વં ફલં મૂઢ પ્રાપ્સ્યસીદૃશમેવ હિ॥ 1-123-37 (5451)
પ્રિયયા સહ સંવાસં પ્રાપ્ય કામવિમોહિતઃ।
ત્વમપ્યસ્યામવસ્થાયાં પ્રેતલોકં ગમિષ્યસિ॥ 1-123-38 (5452)
અન્તકાલે હિ સંવાસં યયા ગન્તાસિ કાન્તયા।
પ્રેતરાજપુરં પ્રાપ્તં સર્વભૂતદુરત્યયમ્।
ભક્ત્યા મતિમતાં શ્રેષ્ઠ સૈવ ત્વાઽનુગમિષ્યતિ॥ 1-123-39 (5453)
વર્તમાનઃ સુખે દુઃખં યથાઽહં પ્રાપિતસ્ત્વયા।
તથા ત્વાં ચ સુખં પ્રાપ્તં દુઃખમભ્યાગમિષ્યતિ॥ 1-123-40 (5454)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-123-41x (737)
એવમુક્ત્વા સુદુઃખાર્તો જીવિતાત્સ વ્યમુચ્યત।
મૃગઃ પાણ્ડુશ્ચ દુઃખાર્તઃ ક્ષણેન સમપદ્યત॥ ॥ 1-123-41 (5455)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ત્રયોવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 123 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-123-23 રન્ધ્રે વિશસ્ત્રત્વવ્યસનાક્રાન્તત્વાદિસમયે શરાન્ન વિમુઞ્ચન્તીતિ સંબન્ધઃ। કિંત્વેષાં શત્રૂણાં વધકાલઃ સર્વલોકપ્રસિદ્ધઃ સઙ્ગ્રામ આભિમુખ્યાદિમાન્સ એવ પ્રશશ્યતેઽન્યો નિન્દ્યત ઇત્યર્થઃ॥ 1-123-24 પ્રમત્તમસાવધાનમ્॥ 1-123-32 તે ત્વયા॥ 1-123-34 દ્વયોઃ સ્ત્રીપુંસયોર્નૃશંસં નિન્દ્યં મૈથુનાસક્તયોર્વધસ્તસ્ય કર્તારમ્॥ 1-123-39 પ્રાપ્તં ત્વા ત્વામ્॥ ત્રયોવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 123 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 124
॥ શ્રીઃ ॥
1.124. અધ્યાયઃ 124
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કિન્દમશાપાત્ખિન્નસ્ય પાણ્ડોઃ પત્નીભ્યાં વને વાસઃ॥ 1 ॥ પાણ્ડોઃ શતશૃઙ્ગે તપશ્ચરણમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-124-0 (5456)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-124-0x (738)
તં વ્યતીતમુપક્રમ્ય રાજા સ્વમિવ બાન્ધવમ્।
સભાર્યઃ શોકદુઃખાર્તઃ પર્યદેવયદાતુરઃ॥ 1-124-1 (5457)
પાણ્ડુરુવાચ। 1-124-2x (739)
સતામપિ કુલે જાતાઃ કર્મણા બત દુર્ગતિમ્।
પ્રાપ્નુવન્ત્યકૃતાત્માનઃ કામજાલવિમોહિતાઃ॥ 1-124-2 (5458)
શશ્વદ્ધર્માત્મના જાતો બાલ એવ પિતા મમ।
જીવિતાન્તમનુપ્રાપ્તઃ કામાત્મૈવેતિ નઃ શ્રુતમ્॥ 1-124-3 (5459)
તસ્ય કામાત્મનઃ ક્ષેત્રે રાજ્ઞઃ સંયતવાગૃષિઃ।
કૃષ્ણદ્વૈપાયનઃ સાક્ષાદ્ભગવાન્મામજીજનત્॥ 1-124-4 (5460)
તસ્યાદ્ય વ્યસને બુદ્ધિઃ સંજાતેયં મમાધમા।
ત્યક્તસ્ય દેવૈરનયાન્મૃગયાં પરિધાવતઃ॥ 1-124-5 (5461)
મોક્ષમેવ વ્યવસ્યામિ બન્ધો હિ વ્યસનં મહત્।
સુવૃત્તિમનુવર્તિષ્યે તામહં પિતુરવ્યયામ્॥ 1-124-6 (5462)
અતીવ તપસાત્માનં યોજયિષ્યામ્યસંશયમ્।
તસ્માદેકાહમેકાહમેકૈકસ્મિન્વનસ્પતૌ॥ 1-124-7 (5463)
ચરન્ભૈક્ષં મુનિર્મુણ્ડશ્ચરિષ્યામ્યાશ્રમાનિમાન્।
પાંસુના સમવચ્છન્નઃ શૂન્યાગારકૃતાલયઃ॥ 1-124-8 (5464)
વૃક્ષમૂલનિકેતો વા ત્યક્તસર્વપ્રિયાપ્રિયઃ।
ન શોચન્ન પ્રહૃષ્યંશ્ચ તુલ્યનિન્દાત્મસંસ્તુતિઃ॥ 1-124-9 (5465)
નિરાશીર્નિર્નમસ્કારો નિર્દ્વન્દ્વો નિષ્પરિગ્રહઃ।
ન ચાપ્યવહસન્કંચિન્ન કુર્વન્ભ્રુકુટીં ક્વચિત્॥ 1-124-10 (5466)
પ્રસન્નવદનો નિત્યં સર્વભૂતહિતે રતઃ।
જઙ્ગમાજઙ્ગમં સર્વમવિહિંસંશ્ચતુર્વિધમ્॥ 1-124-11 (5467)
સ્વાસુ પ્રજાસ્વિવ સદા સમઃ પ્રાણભૃતઃ પ્રતિ।
એકકાલં ચરન્ભૈક્ષં કુલાનિ દશ પઞ્ચ ચ॥ 1-124-12 (5468)
અસંભવે વા ભૈક્ષસ્ય ચરન્નનશનાન્યપિ।
અલ્પમલ્પં ચ ભુઞ્જાનઃ પૂર્વાલાભે ન જાતુચિત્॥ 1-124-13 (5469)
અન્યાન્યપિ ચરઁલ્લોભાદલાભે સપ્ત પૂરયન્।
અલાભે યદિ વા લાભે સમદર્શી મહાતપાઃ॥ 1-124-14 (5470)
વાસ્યૈકં તક્ષતો બાહું ચન્દનેનૈકમુક્ષતઃ।
નાકલ્યાણં ન કલ્યાણં ચિન્તયન્નુભયોસ્તયોઃ॥ 1-124-15 (5471)
ન જિજીવિષુવત્કિંચિન્ન મુમૂર્ષુવદાચરન્।
જીવિતં મરણં ચૈવ નાભિન્દન્ન ચ દ્વિષન્॥ 1-124-16 (5472)
યાઃ કાશ્ચિજ્જીવતા શક્યાઃ કર્તુમભ્યુદયક્રિયાઃ।
તાઃ સર્વાઃ સમતિક્રમ્ય નિમેષાદિવ્યવસ્થિતઃ॥ 1-124-17 (5473)
તાસુ ચાપ્યનવસ્થાસુ ત્યક્તસર્વેન્દ્રિયક્રિયઃ।
સંપરિત્યક્તધર્માર્થઃ સુનિર્ણિક્તાત્મકલ્મષઃ॥ 1-124-18 (5474)
નિર્મુક્તઃ સર્વપાપેભ્યો વ્યતીતઃ સર્વવાગુરાઃ।
ન વશે કસ્યચિત્તિષ્ઠન્સધર્મા માતરિશ્વનઃ॥ 1-124-19 (5475)
એતયા સતતં વૃત્ત્યા ચરન્નેવંપ્રકારયા।
દેહં સંસ્થાપયિષ્યામિ નિર્ભયં માર્ગમાસ્થિતઃ॥ 1-124-20 (5476)
નાહં સુકૃપણે માર્ગે સ્વવીર્યક્ષયશોચિતે।
સ્વધર્માત્સતતાપેતે ચરેયં વીર્યવર્જિતઃ॥ 1-124-21 (5477)
સત્કૃતોઽસત્કૃતો વાઽપિ યોઽન્યાં કૃપણચક્ષુષા।
ઉપૈતિ વૃત્તિં કામાત્મા સ શુનાં વર્તતે પથિ॥ 1-124-22 (5478)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-124-23x (740)
એવમુક્ત્વા સુદુઃખાર્તો નિઃશ્વાસપરમો નૃપઃ।
અવેક્ષમાણઃ કુન્તીં ચ માન્દ્રીં ચ સમભાષત॥ 1-124-23 (5479)
કૌસલ્યા વિદુરઃ ક્ષત્તા રાજા ચ સહ બન્ધુભિઃ।
આર્યા સત્યવતી ભીષ્મસ્તે ચ રાજપુરોહિતાઃ॥ 1-124-24 (5480)
બ્રાહ્મણાશ્ચ મહાત્માનઃ સોમપાઃ સંશિતવ્રતાઃ।
પૌરવૃદ્ધાશ્ચ યે તત્ર નિવસન્ત્યસ્મદાશ્રયાઃ।
પ્રસાદ્ય સર્વે વક્તવ્યાઃ પાણ્ડુઃ પ્રવ્રાજિતો વને॥ 1-124-25 (5481)
નિશમ્ય વચનં ભર્તુસ્ત્યાગધર્મકૃતાત્મનઃ।
તત્સમં વચનં કુન્તી માદ્રી ચ સમભાષતામ્॥ 1-124-26 (5482)
અન્યેઽપિ હ્યાશ્રમાઃ સન્તિ યે શક્યા ભરતર્ષભ।
`આવાભ્યાં સહ વસ્તું વૈ ધર્મમાશ્રિત્ય ચિન્ત્યતામ્।'
આવાભ્યાં ધર્મપત્નીભ્યાં સહ તપ્તું તપો મહત્॥ 1-124-27 (5483)
શરીરસ્યાપિ મોક્ષાય ધર્મં પ્રાપ્ય મહાફલમ્।
ત્વમેવ ભવિતા ભર્તા સ્વર્ગસ્યાપિ ન સંશયઃ॥ 1-124-28 (5484)
પ્રણિધાયેન્દ્રિયગ્રામં ભર્તૃલોકપરાયણે।
ત્યક્ત્વા કામસુખે હ્યાવાં તપ્સ્યવો વિપુલં તપઃ॥ 1-124-29 (5485)
યદિ ચાવાં મહાપ્રાજ્ઞ ત્યક્ષ્યસિ ત્વં વિશાંપતે।
અદ્યૈવાવાં પ્રહાસ્યાવો જીવિતં નાત્ર સંશયઃ॥ 1-124-30 (5486)
પાણ્ડુરુવાચ। 1-124-31x (741)
યદિ વ્યવસિતં હ્યેતદ્યુવયોર્ધર્મસંહિતમ્।
સ્વવૃત્તિમનુવર્તિષ્યે તામહં પિતુરવ્યયામ્॥ 1-124-31 (5487)
ત્યક્ત્વા ગ્રામ્યસુખાહારં તપ્યમાનો મહત્તપઃ।
વલ્કલી ફલમૂલાશી ચરિષ્યામિ મહાવને॥ 1-124-32 (5488)
અગ્નૌ જુહ્વન્નુભૌ કાલાવુભૌ કાલાવુપસ્પૃશન્।
કૃશઃ પરિમિતાહારશ્ચીરચર્મજટાધરઃ॥ 1-124-33 (5489)
શીતવાતાતપસહઃ ક્ષુત્પિપાસાનવેક્ષકઃ।
તપસા દુશ્ચરેણેદં શરીરમુપશોષયન્॥ 1-124-34 (5490)
એકાન્તશીલી વિમૃશન્પક્વાપક્વેન વર્તયન્।
પિતૃન્દેવાંશ્ચ વન્યેન વાગ્ભિરદ્ભિશ્ચ તર્પયન્॥ 1-124-35 (5491)
વાનપ્રસ્થજનસ્યાપિ દર્શનં કુલવાસિનઃ।
નાપ્રિયાણ્યાચરિષ્યામિ કિં પુનર્ગ્રામવાસિનામ્॥ 1-124-36 (5492)
એવમારણ્યશાસ્ત્રાણામુગ્રમુગ્રતરં વિધિમ્।
કાઙ્ક્ષમાણોઽહમાસ્થાસ્યે દેહસ્યાસ્યાઽઽસમાપનાત્॥ 1-124-37 (5493)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-124-38x (742)
ઇત્યેવમુક્ત્વા ભાર્યે તે રાજા કૌરવનન્દનઃ।
તતશ્ચૂડામણિં નિષ્કમઙ્ગદે કુણ્ડલાનિ ચ॥ 1-124-38 (5494)
વાસાંસિ ચ મહાર્હાણિ સ્ત્રીણામાભરણાનિ ચ।
`વાહનાનિ ચ મુખ્યાનિ શસ્ત્રાણિ કવચાનિ ચ॥ 1-124-39 (5495)
હેમભાણ્ડાનિ દિવ્યાનિ પર્યઙ્કાસ્તરણાનિ ચ।
મણિમુક્તાપ્રવાલાનિ રત્નાનિ વિવિધાનિ ચ॥' 1-124-40 (5496)
પ્રદાય સર્વં વિપ્રેભ્યઃ પાણ્ડુર્ભૃત્યાનભાષત।
ગત્વા નાગપુરં વાચ્યં પાણ્ડુઃ પ્રવ્રાજિતો વને।
અર્થં કામં સુખં ચૈવ રતિં ચ પરમાત્મિકામ્॥ 1-124-41 (5497)
પ્રતસ્થે સર્વમુત્સૃજ્ય સભાર્યઃ કુરુનન્દનઃ।
તતસ્તસ્યાનુયાતારસ્તે ચૈવ પરિચારકાઃ॥ 1-124-42 (5498)
શ્રુત્વા ભરતસિંહસ્ય વિધિધાઃ કરુણા ગિરઃ।
ભમમાર્તસ્વરં કૃત્વા હાહેતિ પરિચુક્રુશુઃ॥ 1-124-43 (5499)
ઉષ્ણમશ્રુ વિમુઞ્ચન્તસ્તં વિહાય મહીપતિમ્।
યયુર્નાગપુરં તૂર્ણં સર્વમાદાય તદ્ધનમ્॥ 1-124-44 (5500)
તે ગત્વા નગરં રાજ્ઞો યથાવૃત્તં મહાત્મનઃ।
કથયાંચક્રિરે રાજ્ઞસ્તદ્ધનં વિવિધં દદુઃ॥ 1-124-45 (5501)
શ્રુત્વા તેભ્યસ્તતઃ સર્વં યથાવૃત્તં મહાવને।
ધૃતરાષ્ટ્રો નરશ્રેષ્ઠઃ પાણ્ડુમેવાન્વશોચત॥ 1-124-46 (5502)
ન શય્યાસનભોગેષુ રતિં વિન્દતિ કર્હિચિત્।
ભ્રાતૃશોકસમાવિષ્ટસ્તમેવાર્થં વિચિન્તયન્॥ 1-124-47 (5503)
રાજપુત્રસ્તુ કૌરવ્ય પાણ્ડુર્મૂલફલાશનઃ।
જગામ સહ પત્નીભ્યાં તતો નાગશતં ગિરિમ્॥ 1-124-48 (5504)
સ ચૈત્રરથમાસાદ્ય કાલકૂટમતીત્ય ચ।
હિમવન્તમતિક્રમ્ય પ્રયયૌ ગન્ધમાદનમ્॥ 1-124-49 (5505)
રક્ષ્યમાણો મહાભૂતૈઃ સિદ્ધૈશ્ચ પરમર્ષિભિઃ।
ઉવાસ સ મહારાજ સમેષુ વિષમેષુ ચ॥ 1-124-50 (5506)
ઇન્દ્રદ્યુમ્નસરઃ પ્રાપ્ય હંસકૂટમતીત્ય ચ।
શતશૃઙ્ગે મહારાજ તાપસઃ સમતપ્યત॥ ॥ 1-124-51 (5507)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ચતુર્વિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 124 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-124-1 વ્યતીતં મારિતમ્॥ 1-124-5 દેવૈસ્ત્યક્તસ્ય અપુત્રતયા સ્વર્ગમનાનર્હત્વાત્॥ 1-124-6 મોક્ષં મોક્ષમાર્ગં વ્યવસ્યામિ નિશ્ચિનોમિ શ્રેયસ્કરત્વેન। તત્ર હિ પુત્રાદ્યનપેક્ષા દૃષ્ટા। ઇષ્ટમેવૈતજ્જાતમિત્યાહ બન્ધો હીતિ। બન્ધઃ પુત્રૈષણાદિઃ। સુવૃત્તિં બ્રહ્મચર્યાખ્યાં વૃત્તિમ્। પિતુર્વ્યાસસ્ય॥ 1-124-10 નિરાશીર્નિર્નમસ્કારઃ। આશિષં નમસ્કારં વા નેચ્છામીત્યર્થઃ। નિર્દ્વન્દ્વઃ સુખદુઃખાદિહીનઃ। નિષ્પરિગ્રહઃ કન્થાપાદુકાદિહીનઃ॥ 1-124-11 ચતુર્વિધં જરાયુજાદિકમ્॥ 1-124-12 કુલાનિ ગૃહાણિ॥ 1-124-15 વાસ્યા વાસ્યેન કાષ્ઠતક્ષણેન॥ 1-124-17 અભ્યુદયક્રિયાઃ ઇષ્ટસાધનક્રિયાઃ। નિમેષાદિવ્યવસ્થિતઃ જીવનસાધનકર્મસુ વ્યવસ્થિતઃ॥ 1-124-18 અનવસ્થાસુ પ્રવાહરૂપાસુ તાસુ જીવનસાધનક્રિયાસુ॥ 1-124-20 સંસ્થાપયિષ્યામિ નાશયિષ્યામિ। નિર્ભયં માર્ગં સંસારભયરહિતમ્॥ 1-124-25 પ્રવ્રાજિતઃ સંન્યાસં પ્રાપ્તઃ॥ 1-124-26 ત્યાગધર્મઃ સંન્યાસઃ॥ 1-124-35 વિમૃશન્ હિંસાદિદોષમ્॥ 1-124-38 નિષ્કં ગ્રૈવેયકમ્॥ ચતુર્વિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 124 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 125
॥ શ્રીઃ ॥
1.125. અધ્યાયઃ 125
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મલોકં જિગમિષોઃ પાણ્ડોઃ તવ પુત્રા ભવિષ્યન્તીત્યુક્ત્વા ઋષિભિઃ પ્રતિનિવર્તનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-125-0 (5508)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-125-0x (743)
તત્રાપિ તપસિ શ્રેષ્ઠે વર્તમાનઃ સ વીર્યવાન્।
સિદ્ધચારણસઙ્ઘાનાં બભૂવ પ્રિયદર્શનઃ॥ 1-125-1 (5509)
સુશ્રૂષુરનહંવાદી સંયતાત્મા જિતેન્દ્રિયઃ।
સ્વર્ગં ગન્તું પરાક્રાન્તઃ સ્વેન વીર્યેણ ભારત॥ 1-125-2 (5510)
કેષાંચિદભવદ્ભ્રાતા કેષાંચિદભવત્સખા।
ઋષયસ્ત્વપરે ચૈનં પુત્રવત્પર્યપાલયન્॥ 1-125-3 (5511)
સ તુ કાલેન મહતા પ્રાપ્ય નિષ્કલ્મષં તપઃ।
બ્રહ્મર્ષિસદૃશઃ પાણ્ડુર્બભૂવ ભરતર્ષભ॥ 1-125-4 (5512)
અમાવાસ્યાં તુ સહિતા ઋષયઃ સંશિતવ્રતાઃ।
બ્રહ્માણં દ્રષ્ટુકામાસ્તે સંપ્રતસ્થુર્મહર્ષયઃ॥ 1-125-5 (5513)
સંપ્રયાતાનૃષીન્દૃષ્ટ્વા પાણ્ડુર્વચનમબ્રવીત્।
ભવન્તઃ ક્વ ગમિષ્યન્તિ બ્રૂત મે વદતાં વરાઃ॥ 1-125-6 (5514)
ઋષય ઊચુઃ। 1-125-7x (744)
સમાવાયો મહાનદ્ય બ્રહ્મલોકે મહાત્મનામ્।
દેવાનાં ચ ઋષીણાં ચ પિતૄણાં ચ મહાત્મનામ્।
વયં તત્ર ગમિષ્યામો દ્રષ્ટુકામાઃ સ્વયંભુવમ્॥ 1-125-7 (5515)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-125-8x (745)
પાણ્ડુરુત્થાય સહસા ગન્તુકામો મહર્ષિભિઃ।
સ્વર્ગપારં તિતીર્ષુઃ સ શતશૃઙ્ગાદુદઙ્મુખઃ॥ 1-125-8 (5516)
પ્રતસ્થે સહ પત્નીભ્યામબ્રુવંસ્તં ચ તાપસાઃ।
ઉપર્યુપરિ ગચ્છન્તઃ શૈલરાજમુદઙ્મુખાઃ॥ 1-125-9 (5517)
દૃષ્ટવન્તો ગિરૌ રમ્યે દુર્ગાન્દેશાન્બહૂન્વયમ્।
વિમાનશતસંબાધાં ગીતસ્વરનિનાદિતામ્॥ 1-125-10 (5518)
આક્રીડભૂમિં દેવાનાં ગન્ધર્વાપ્સરસાં તથા।
ઉદ્યાનાનિ કુબેરસ્ય સમાનિ વિષમાણિ ચ॥ 1-125-11 (5519)
મહાનદીનિતમ્બાંશ્ચ ગહનાન્ગિરિગહ્વરાન્।
સન્તિ નિત્યહિમા દેશા નિર્વૃક્ષમૃગપક્ષિણઃ॥ 1-125-12 (5520)
સન્તિ ક્વચિન્મહાદર્યો દુર્ગાઃ કાશ્ચિદ્દુરાસદાઃ।
નાતિક્રામેત પક્ષી યાન્કુત એવેતરે મૃગાઃ॥ 1-125-13 (5521)
વાયુરેકો હિ યાત્યત્ર સિદ્ધાશ્ચ પરમર્ષયઃ।
ગચ્છન્ત્યૌ શૈલરાજેઽસ્મિન્રાજપુત્ર્યૌ કથં ન્વિમે॥ 1-125-14 (5522)
ન સીદેતામદુઃખાર્હે મા ગમો ભરતર્ષભ। 1-125-15 (5523)
પાણ્ડુરુવાચ।
અપ્રજસ્ય મહાભાગા ન દ્વારં પરિચક્ષતે॥ 1-125-15x (746)
સ્વર્ગે તેનાભિતપ્તોઽહમપ્રજસ્તુ બ્રવીમિ વઃ।
સોઽહમુગ્રેણ તપસા સભાર્યસ્ત્યક્તજીવિતઃ॥ 1-125-16 (5524)
અનપત્યોઽપિ વિન્દેયં સ્વર્ગમુગ્રેણ કર્મણા। 1-125-17 (5525)
ઋષય ઊચુઃ।
અસ્તિ વૈ તવ ધર્માત્મન્વિદ્મ દેવોપમ શુભમ્॥ 1-125-17x (747)
અપત્યમનઘં રાજન્વયં દિવ્યેન ચક્ષુષા।
દૈવોદ્દિષ્ટં નરવ્યાઘ્ર કર્મણેહોપપાદય॥ 1-125-18 (5526)
અક્લિષ્ટં ફલમવ્યગ્રો વિન્દતે બુદ્ધિમાન્નરઃ।
તસ્મિન્દૃષ્ટે ફલે રાજન્પ્રયત્નં કર્તુમર્હસિ॥ 1-125-19 (5527)
અપત્યં ગુણસંપન્નં લબ્ધા પ્રીતિકરં હ્યસિ। 1-125-20 (5528)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તચ્છ્રુત્વા તાપસવચઃ પાણ્ડુસ્ચિન્તાપરોઽભવત્॥ 1-125-20x (748)
આત્મનો મૃગશાપેન જાનન્નુપહતાં ક્રિયામ્॥ ॥ 1-125-21 (5529)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ સંભવપર્વણિ પઞ્ચવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 125 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-125-5 અમાવાસ્યાં પ્રાપ્ય॥ 1-125-10 વિમાનશતેન સંબાધં સંકટં યસ્યાં સા॥ 1-125-19 અવ્યગ્રો વિન્દતેઽતો વ્યગ્રો માભૂરિત્યર્થઃ॥ 1-125-20 લભતે ઇતિ લબ્ધા તાદૃશોઽસિ લપ્સ્યસીત્યર્થઃ॥ પઞ્ચવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 125 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 126
॥ શ્રીઃ ॥
1.126. અધ્યાયઃ 126
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
વિદુરસ્ય વિવાહઃ પુત્રોત્પત્તિશ્ચ॥ 1 ॥ વ્યાસસ્ય વરેણ ગાન્ધાર્યાં ધૃતરાષ્ટ્રાદ્ગર્ભોત્પત્તિઃ॥ 2 ॥ પાણ્ડોઃ પુત્રોત્પત્તૌ ચિન્તા॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-126-0 (5530)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-126-0x (749)
અથ પારસવીં કન્યાં દેવકસ્ય મહીપતેઃ।
રૂપયૌવનસંપન્નાં સ સુશ્રાવાપગાસુતઃ॥ 1-126-1 (5531)
તતસ્તુ વરયિત્વા તામાનીય ભરતર્ષભઃ।
વિવાહં કારયામાસ વિદુરસ્ય મહામતેઃ॥ 1-126-2 (5532)
તસ્યાં ચોત્પાદયામાસ વિદુરઃ કુરુનન્દન।
પુત્રાન્વિનયસંપન્નાનાત્મનઃ સદૃશાન્ગુણૈઃ॥ 1-126-3 (5533)
તતઃ પુત્રશતં જજ્ઞે ગાન્ધાર્યા જનમેજય।
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય વૈશ્યાયામેકશ્ચાપિ શતાત્પરઃ॥ 1-126-4 (5534)
પાણ્ડોઃ કૃન્ત્યાં ચ માદ્ર્યાં ચ પુત્રાઃ પઞ્ચ મહારથાઃ।
દેવેભ્યઃ સમપદ્યન્ત સન્તાનાય કુલસ્ય વૈ॥ 1-126-5 (5535)
જનમેજય ઉવાચ। 1-126-6x (750)
કથં પુત્રશતં જજ્ઞે ગાન્ધાર્યાં દ્વિજસત્તમ।
કિયતા ચૈવ કાલેન તેષામાયુશ્ચ કિં પરમ્॥ 1-126-6 (5536)
કથં ચૈકઃ સ વૈશ્યાયાં ધૃતરાષ્ટ્રસુતોઽભવત્।
કથં ચ સદૃશીં ભાર્યાં ગાન્ધારીં ધર્મચારિણીમ્॥ 1-126-7 (5537)
આનુકૂલ્યે વર્તમાનાં ધૃતરાષ્ટ્રોઽત્યવર્તત।
કથં ચ શપ્તસ્ય સતઃ પાણ્ડોસ્તેન મહાત્મના॥ 1-126-8 (5538)
સમુત્પન્ના દૈવતેભ્યઃ પુત્રાઃ પઞ્ચ મહારથાઃ।
એતદ્વિદ્વન્યથાન્યાયં વિસ્તરેણ તપોધન॥ 1-126-9 (5539)
કથયસ્વ ન મે તૃપ્તિઃ કથ્યમાનેષુ બન્ધુષુ। 1-126-10 (5540)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
ઋષિં બુભુક્ષિતં શ્રાન્તં દ્વૈપાયનમુપસ્થિતમ્॥ 1-126-10x (751)
તોષયામાસ ગાન્ધારી વ્યાસસ્તસ્યૈ વરં દદૌ।
સા વવ્રે સદૃશં ભર્તુઃ પુત્રાણાં શતમાત્મનઃ॥ 1-126-11 (5541)
તતઃ કાલેન સા ગર્ભમગૃહ્ણાજ્જ્ઞાનચક્ષુષઃ॥ 1-126-12 (5542)
ગાન્ધાર્યામાહિતે ગર્ભે પાણ્ડુરમ્બાલિકાસુતઃ।
અગચ્છત્પરમં દુઃખમપત્યાર્થમરિન્દમ॥ 1-126-13 (5543)
ગર્ભિણ્યામથ ગાન્ધાર્યાં પાણ્ડુઃ પરમદુઃખિતઃ।
મૃગાભિશાપાદાત્માનં શોચન્નુપરતક્રિયઃ॥ 1-126-14 (5544)
સ ગત્વા તપસા સિદ્ધિં વિશ્વામિત્રો યથા ભુવિ।
દેહાન્યાસે કૃતમના ઇદં વચનમબ્રવીત્॥ 1-126-15 (5545)
પાણ્ડુરુવાચ। 1-126-16x (752)
ચતુર્ભિર્ઋણવાનિત્થં જાયતે મનુજો ભુવિ।
પિતૃદેવમનુષ્યાણામૃષીણામથ ભામિનિ॥ 1-126-16 (5546)
એતેભ્યસ્તુ યથાકાલં યો ન મુચ્યેત ધર્મવિત્।
ન તસ્ય લોકાઃ સન્તીતિ તતા લોકવિદો વિદુઃ॥ 1-126-17 (5547)
યજ્ઞેન દેવાન્પ્રીણાતિ સ્વાધ્યાયાત્તપસા ઋષીન્।
પુત્રૈઃ શ્રાદ્ધૈરપિ પિતૄનાનૃશંસ્યેન માનવાન્॥ 1-126-18 (5548)
ઋષિદેવમનુષ્યાણામૃણાન્મુક્તોઽસ્મિ ધર્મતઃ।
પિતૄણાં તુ ન મુક્તોઽસ્મિ તચ્ચ તેભ્યો વિશિષ્યતે॥ 1-126-19 (5549)
દેહનાશે ભવેન્નાશઃ પિતૄણામેષ નિશ્ચયઃ।
ઇતરેષાં ત્રયાણાં તુ નાશે હ્યાત્મા વિનશ્યતિ॥ 1-126-20 (5550)
ઇહ તસ્માત્પ્રજાલાભે પ્રયતન્તે દ્વિજોત્તમાઃ।
યથૈવાહં પિતુઃ ક્ષેત્રે સૃષ્ટસ્તેન મહાત્મના॥ 1-126-21 (5551)
તથૈવાસ્મિન્મમ ક્ષેત્રે કથં સૃજ્યેત વૈ પ્રજા। 1-126-22 (5552)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
સ સમાનીય કુન્તીં ચ માદ્રીં ચ ભરતર્ષભઃ॥ 1-126-22x (753)
આચષ્ટ પુત્રલાભસ્ય વ્યુષ્ટિં સર્વક્રિયાધિકામ્।
ઉત્તમાદવરાઃ પુંસઃ કાઙ્ક્ષન્તો પુત્રમાપદિ॥ 1-126-23 (5553)
અપત્યં ધર્મફલદં શ્રેષ્ઠાદિચ્છન્તિ સાધવઃ।
અનુનીય તુ તે સમ્યઙ્મહાબ્રાહ્મણસંસદિ।
બ્રાહ્મણં ગુણવન્તં હિ ચિન્તયામાસ ધર્મવિત્॥ 1-126-24 (5554)
સોઽબ્રવીદ્વિજને કુન્તીં ધર્મપત્નીં યશસ્વિનીમ્।
અપત્યોત્પાદને યત્નમાપદિ ત્વં સમર્થય॥ 1-126-25 (5555)
અપત્યં નામ લોકેષુ પ્રતિષ્ઠા ધર્મસંહિતા।
ઇતિ કુન્તિ વિદુર્ધીરાઃ શાશ્વતં ધર્મવાદિનઃ॥ 1-126-26 (5556)
ઇષ્ટં દત્તં તપસ્તપ્તં નિયમશ્ચ સ્વનુષ્ઠિતઃ।
સર્વમેવાનપત્યસ્ય ન પાવનમિહોચ્યતે॥ 1-126-27 (5557)
સોઽહમેવં વિદિત્વૈતત્પ્રપશ્યામિ શુચિસ્મિતે।
અનપત્યઃ શુભાઁલ્લોકાન્નપ્રાપ્સ્યામીતિ ચિન્તયન્॥ 1-126-28 (5558)
`અનપત્યો હિ મરણં કામયે નૈવ જીવિતમ્।'
મૃગાભિશાપં જાનાસિ વિજને મમ કેવલમ્।
નૃશંસકર્મણા કૃત્સ્નં યથા હ્યુપહતં તથા॥ 1-126-29 (5559)
ઇમે વૈ બન્ધુદાયાદાઃ ષટ્ પુત્રા ધર્મદર્શને।
ષડેવાબન્ધુદાયાદાઃ પુત્રાસ્તાઞ્છૃણુ મે પૃથે॥ 1-126-30 (5560)
સ્વયંજાતઃ પ્રણીતશ્ચ પરિક્રીતશ્ચ યઃ સુતઃ।
પૌનર્ભવશ્ચ કાનીનઃ સ્વૈરિણ્યાં યશ્ચ જાયતે॥ 1-126-31 (5561)
દત્તઃ ક્રીતઃ કૃત્રિમશ્ચ ઉપગચ્છેત્સ્વયં ચ યઃ।
સહોઢો જ્ઞાતિરેતાશ્ચ હીનયોનિધૃતશ્ચ યઃ॥ 1-126-32 (5562)
પૂર્વપૂર્વતમાભાવં મત્ત્વા લિપ્સેત વૈ સુતમ્।
ઉત્તમાદ્દેવરાત્પુંસઃ કાઙ્ક્ષન્તે પુત્રમાપદિ॥ 1-126-33 (5563)
અપત્યં ધર્મફલદં શ્રેષ્ઠં વિન્દન્તિ માનવાઃ।
આત્મશુક્રાદપિ પૃથે મનુઃ સ્વાયંભુવોઽબ્રવીત્॥ 1-126-34 (5564)
તસ્માત્પ્રહેષ્યામ્યદ્ય ત્વાં હીનઃ પ્રજનનાત્સ્વયમ્॥ 1-126-35 (5565)
સદૃશાચ્છ્રેયસો વા ત્વં વિદ્ધ્યપત્યં યશસ્વિનિ।
શૃણુ કુન્તિ કથામેતાં શારદણ્ડાયિનીં પ્રતિ॥ 1-126-36 (5566)
`યા હિ તે ભગિની સાધ્વી શ્રુતસેના યશસ્વિની।
અવાહ તાં તુ કૈકેયઃ શારદાણ્ડાયનિર્મહાન્॥' 1-126-37 (5567)
સા વીરપત્ની ગુરુણા નિયુક્તા પુત્રજન્મનિ।
પુષ્પેણ પ્રયતા સ્નાતા નિશિ કુન્તિ ચતુષ્પથે॥ 1-126-38 (5568)
વરયિત્વા દ્વિજં સિદ્ધં હુત્વા પુંસવનેઽનલમ્।
કર્મણ્યવસિતે તસ્મિન્સા તેનૈવ સહાવસત્॥ 1-126-39 (5569)
તત્ર ત્રીઞ્જનયામાસ દુર્જયાદીન્મહારથાન્।
તથા ત્વમપિ કલ્યાણિ બ્રાહ્મણાત્તપસાધિકાત્।
મન્નિયોગાદ્યત ક્ષિપ્રમપત્યોત્પાદનં પ્રતિ॥ ॥ 1-126-40 (5570)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ષડ્વિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 126 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-126-26 ધર્મસંહિતા ધર્મમયી॥ 1-126-30 ધર્મદર્શને ધર્મશાસ્ત્રે ઉક્તા ઇતિ શેષઃ। બન્ધુદાયાદારિક્થહરાઃ। અબન્ધુદાયાદાસ્તદન્યે॥ 1-126-35 પ્રહેષ્યામિ ગતિવૃદ્ધિકર્મણો હિનોતે રૂપમ્। અદ્યેતિ ક્ષિપ્રવચનસંયોગાલ્લૃટ્। ત્વાં શરણં ગતોઽસ્મિ વર્ધયામિ વેતિ ચાર્થઃ॥ 1-126-36 વિદ્ધિ લભસ્વ। શારદણ્ડાયનેર્ભાર્યામ્॥ 1-126-38 ગુરુણા ભર્ત્રા। પુષ્પેણ આર્તવેન નિમિત્તેન સ્નાતા॥ 1-126-40 યત યતસ્વ॥ ષડ્વિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 126 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 127
॥ શ્રીઃ ॥
1.127. અધ્યાયઃ 127
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કુન્ત્યા પાણ્ડું પ્રતિ વ્યુષિતાશ્વકથાકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-127-0 (5571)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-127-0x (754)
એવમુક્તા મહારાજ કુન્તી પાણ્ડુમભાષત।
કુરૂણામૃષભં વીરં તદા ભૂમિપતિં પતિમ્॥ 1-127-1 (5572)
કુન્ત્યુવાચ। 1-127-2x (755)
ન મામર્હસિ ધર્મજ્ઞ વક્તુમેવં કથંચન।
ધર્મપત્નીમભિરતાં ત્વયિ રાજીવલોચને॥ 1-127-2 (5573)
ત્વમેવ તુ મહાબાહો મય્યપત્યાનિ ભારત।
વીર વીર્યોપપન્નાનિ ધર્મતો જનયિષ્યસિ॥ 1-127-3 (5574)
સ્વર્ગં મનુજશાર્દૂલ ગચ્છેયં સહિતા ત્વયા।
અપત્યાય ચ માં ગચ્છ ત્વમેવ કુરુનન્દન॥ 1-127-4 (5575)
ન હ્યહં મનસાપ્યન્યં ગચ્છેયં ત્વદૃતે નરમ્।
ત્વત્તઃ પ્રતિ વિશિષ્ટશ્ચ કોઽન્યોઽસ્તિ ભુવિ માનવઃ॥ 1-127-5 (5576)
ઇમાં ચ તાવદ્ધર્માત્મન્પૌરાણીં શૃણુ મે કથામ્।
પરિશ્રુતાં વિશાલાક્ષ કીર્તયિષ્યામિ યામહમ્॥ 1-127-6 (5577)
વ્યુષઇતાશ્વ ઇતિ ખ્યાતો બભૂવ કિલ પાર્થિવઃ।
પુરા પરમધર્મિષ્ઠઃ પૂરોર્વંશવિવર્ધનઃ॥ 1-127-7 (5578)
તસ્મિંશ્ચ યજમાને વૈ ધર્માત્મનિ મહાભુજે।
ઉપાગમંસ્તતો દેવાઃ સેન્દ્રા દેવર્ષિભિઃ સહ॥ 1-127-8 (5579)
અમાદ્યદિન્દ્રઃ સોમેન દક્ષિણાભિર્દ્વિજાતયઃ।
વ્યુષિતાશ્વસ્ય રાજર્ષેસ્તતો યજ્ઞે મહાત્મનઃ॥ 1-127-9 (5580)
દેવા બ્રહ્મર્ષયશ્ચૈવ ચક્રુઃ કર્મ સ્વયં તદા।
વ્યુષિતાશ્વસ્તતો રાજન્નતિ મર્ત્યાન્વ્યરોચત॥ 1-127-10 (5581)
સર્વભૂતાન્પ્રતિ યથા તપનઃ શિશિરાત્યયે।
સ વિજિત્ય ગૃહીત્વા ચ નૃપતીન્રાજસત્તમઃ॥ 1-127-11 (5582)
પ્રાચ્યાનુદિચ્યાન્પાશ્ચાત્યાન્દાક્ષિણાત્યાનકાલયત્।
અશ્વમેધે મહાયજ્ઞે વ્યુષિતાશ્વઃ પ્રતાપવાન્॥ 1-127-12 (5583)
બભૂવ સ હિ રાજેન્દ્રો દશનાગબલાન્વિતઃ।
અપ્યત્ર ગાથાં ગાયન્તિ યે પુરાણવિદો જનાઃ॥ 1-127-13 (5584)
વ્યુષિતાશ્વે યશોવૃદ્ધે મનુષ્યેન્દ્રે કુરૂત્તમ।
વ્યુષિતાશ્વઃ સમુદ્રાન્તાં વિજિત્યેમાં વસુન્ધરામ્॥ 1-127-14 (5585)
અપાલયત્સર્વવર્ણાન્પિતા પુત્રાનિવૌરસાન્।
યજમાનો મહાયજ્ઞૈર્બ્રાહ્મણેભ્યો ધનં દદૌ॥ 1-127-15 (5586)
અનન્તરત્નાન્યાદાય સ જહાર મહાક્રતૂન્।
સુષાવ ચ બહૂન્સોમાન્સોમસંસ્થાસ્તતાન ચ॥ 1-127-16 (5587)
આસીત્કાક્ષીવતી ચાસ્ય ભાર્યા પરમસંમતા।
ભદ્રા નામ મનુષ્યેન્દ્ર રૂપેણાસદૃશી ભુવિ॥ 1-127-17 (5588)
કામયામાસતુસ્તૌ ચ પરસ્પરમિતિ શ્રુતમ્।
સ તસ્યાં કામસંપન્નો યક્ષ્મણા સમપદ્યત॥ 1-127-18 (5589)
તેનાચિરેણ કાલેન જગામાસ્તમિવાંશુમાન્।
તસ્મિન્પ્રેતે મનુષ્યેન્દ્રે ભાર્યાઽસ્ય ભૃશદુઃખિતા॥ 1-127-19 (5590)
અપુત્રા પુરુષવ્યાઘ્ર વિલલાપેતિ નઃ શ્રુતમ્।
ભદ્રા પરમદુઃખાર્તા તન્નિબોધ જનાધિપ॥ 1-127-20 (5591)
ભદ્રોવાચ। 1-127-21x (756)
નારી પરમધર્મજ્ઞ સર્વા ભર્તૃવિનાકૃતા।
પતિં વિના જીવતિ યા ન સા જીવતિ દુઃખિતા॥ 1-127-21 (5592)
પતિં વિના મૃતં શ્રેયો નાર્યાઃ ક્ષત્રિયપુંગવ॥
ત્વદ્ગતિં ગન્તુમિચ્છામિ પ્રસીદસ્વનયસ્વમામ્॥ 1-127-22 (5593)
ત્વયા હીના ક્ષણમપિ નાહં જીવિતુમુત્સહે।
પ્રસાદં કુરુ મે રાજન્નિતસ્તૂર્ણં નયસ્વ મામ્॥ 1-127-23 (5594)
પૃષ્ઠતોઽનુગમિષ્યામિ સમેષુ વિષમેષુ ચ।
ત્વામહં નરશાર્દૂલ ગચ્છન્તમનિવર્તિતુમ્॥ 1-127-24 (5595)
છાયેવાનુગતા રાજન્સતતં વશવર્તિની।
ભવિષ્યામિ નરવ્યાઘ્ર નિત્યં પ્રિયહિતે રતા॥ 1-127-25 (5596)
અદ્યપ્રભૃતિ માં રાજન્કષ્ટા હૃદયશોષણાઃ।
આધયોઽભિભવિષ્યન્તિ ત્વામૃતે પુષ્કરેક્ષણ॥ 1-127-26 (5597)
અભાગ્યયા મયા નૂનં વિયુક્તાઃ સહચારિણઃ।
તેન મે વિપ્રયોગોઽયમુપપન્નસ્ત્વયા સહ॥ 1-127-27 (5598)
વિપ્રયુક્તા તુ યા પત્યા મુહૂર્તમપિ જીવતિ।
દુઃખં જીવતિ સા પાપા નરકસ્થેવ પાર્થિવ॥ 1-127-28 (5599)
સંયુક્તા વિપ્રયુક્તાશ્ચ પૂર્વદેહે કૃતા મયા।
તદિદં કર્મભિઃ પાપૈઃ પૂર્વદેહેષુ સંચિતમ્॥ 1-127-29 (5600)
દુઃખં મામનુસંપ્રાપ્તં રાજંસ્ત્વદ્વિપ્રયોગજમ્।
અદ્યપ્રભૃત્યહં રાજન્કુશસંસ્તરશાયિની।
ભવિષ્યામ્યસુખાવિષ્ટા ત્વદ્દર્શનપરાયણા॥ 1-127-30 (5601)
દર્શયસ્વ નરવ્યાઘ્ર શાધિ મામસુખાન્વિતામ્।
કૃપણાં ચાથ કરુણં વિલપત્નીં નરેશ્વર॥ 1-127-31 (5602)
કન્ત્યુવાચ। 1-127-32x (757)
એવં બહુવિધં તસ્યાં વિલપન્ત્યાં પુનઃપુનઃ।
તં શવં સંપરિષ્વજ્ય વાક્કિલાઽન્તર્હિતાઽબ્રવીત્॥ 1-127-32 (5603)
ઉત્તિષ્ઠ ભદ્રે ગચ્છ ત્વં દદાનીહ વરં તવ।
જનયિષ્યામ્યપત્યાનિ ત્વય્યહં ચારુહાસિનિ॥ 1-127-33 (5604)
આત્મકીયે વરારોહે શયનીયે ચતુર્દશીમ્।
અષ્ટમીં વા ઋતુસ્નાતા સંવિશેથા મયા સહ॥ 1-127-34 (5605)
એવમુક્તા તુ સા દેવી તથા ચક્રે પતિવ્રતા।
યથોક્તમેવ તદ્વાક્યં ભદ્રા પુત્રાર્થિની તદા॥ 1-127-35 (5606)
સા તેન સુષુવે દેવી શવેન ભરતર્ષભ।
ત્રીઞ્શાલ્વાંશ્ચતુરો મદ્રાન્સુતાન્ભરતસત્તમ॥ 1-127-36 (5607)
તથા ત્વમપિ મય્યેવં મનસા ભરતર્ષભ।
શક્તો જનયિતું પુત્રાંસ્તપોયોગબલાન્વિતઃ॥ ॥ 1-127-37 (5608)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ સપ્તવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 127 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-127-12 અકાલયદ્વશીકૃતવાન્॥ 1-127-16 જહાર આહૃતવાન્ ચકારેત્યર્થઃ। સોમસંસ્થાઃ અગ્નિષ્ટોમાત્યગ્નિષ્ટોમાદયઃ સપ્ત॥ 1-127-22 મૃતં મરા॥ 1-127-32 શવં પ્રેવશરીરં સંપરિષ્વજ્ય વિલપન્ત્યામિત્યન્વયઃ॥ સપ્તવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 127 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 128
॥ શ્રીઃ ॥
1.128. અધ્યાયઃ 128
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ઉદ્દાલકકથા॥ 1 ॥ ઉદ્દાલકપુત્રેણ શ્વેતકેતુના કૃતા સ્ત્રીપુરુષમર્યાદા॥ 2 ॥ ગુણાધિકાત્ દ્વિજાતેઃ પુત્રોત્પાદનાર્થં પ્રતિ પાણ્ડોરાજ્ઞા॥ 3 ॥ કુન્ત્યા દુર્વાસસઃ સ્વસ્ય મન્ત્રપ્રાપ્તિકથનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-128-0 (5609)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-128-0x (758)
એવમુક્તસ્તયા રાજા તાં દેવીં પુનરબ્રવીત્।
ધર્મવિદ્ધર્મસંયુક્તમિદં વચનમુત્તમમ્॥ 1-128-1 (5610)
પાણ્ડુરુવાચ। 1-128-2x (759)
એવમેતત્પુરા કુન્તિ વ્યુષિતાશ્વશ્ચકાર હ।
યથા ત્વયોક્તં કલ્યાણિ સ હ્યાસીદમરોપમઃ॥ 1-128-2 (5611)
અથ ત્વિદં પ્રવક્ષ્યામિ ધર્મતત્ત્વં નિબોધ મે।
પુરાણમૃષિભિર્દૃષ્ટં ધર્મવિદ્ભિર્મહાત્મભિઃ॥ 1-128-3 (5612)
અનાવૃતાઃ કિલ પુરા સ્ત્રિય આસન્વરાનને।
કામચારવિહારિણ્યઃ સ્વતન્ત્રાશ્ચારુહાસિનિ॥ 1-128-4 (5613)
તાસાં વ્યુચ્ચરમાણાનાં કૌમારાત્સુભગે પતીન્।
નાધર્મોઽભૂદ્વરારોહે સ હિ ધર્મઃ પુરાઽભવત્॥ 1-128-5 (5614)
તં ચૈવ ધર્મં પૌરાણં તિર્યગ્યોનિગતાઃ પ્રજાઃ।
અદ્યાપ્યનુવિધીયન્તે કામક્રોધવિવર્જિતાઃ॥ 1-128-6 (5615)
પ્રમાણદૃષ્ટો ધર્મોઽયં પૂજ્યતે ચ મહર્ષિભિઃ।
ઉત્તરેષુ ચ રમ્ભોરુ કુરુષ્વદ્યાપિ પૂજ્યતે।
સ્ત્રીણામનુગ્રહકરઃ સ હિ ધર્મઃ સનાતનઃ॥ 1-128-7 (5616)
`નાગ્નિસ્તૃપ્યતિ કાષ્ઠાનાં નાપગાનાં મહોદધિઃ।
નાન્તકઃ સર્વભૂતાનાં ન પુંસાં વામલોચનાઃ॥ 1-128-8 (5617)
એવં તૃષ્ણા તુ નારીણાં પુરુષં પુરુષં પ્રતિ।
અગમ્યાગમનં સ્ત્રીણાં નાસ્તિ નિત્યં શુચિસ્મિતે॥ 1-128-9 (5618)
પુત્રં વા કિલ પૌત્રં વા કાસાંચિદ્ધાતરં તથા।
રહસીહ નરં દૃષ્ટ્વા યોનિરુત્ક્લિદ્યતે તદા॥ 1-128-10 (5619)
એતત્સ્વાભાવિકં સ્ત્રીણાં ન નિમિત્તકૃતં શુભે।'
અસ્મિંસ્તુ લોકે નચિરાન્મર્યાદેયં શુચિસ્મિતે॥ 1-128-11 (5620)
સ્થાપિતા યેન યસ્માચ્ચ તન્મે વિસ્તરતઃ શૃણુ।
બભૂવોદ્દાલકો નામ મહર્ષિરિતિ નઃ શ્રુતમ્॥ 1-128-12 (5621)
શ્વેતકેતુરિતિ ખ્યાતઃ પુત્રસ્તસ્યાભવન્મુનિઃ।
મર્યાદેયં કૃતા તેન ધર્મ્યા વૈ શ્વેતકેતુના॥ 1-128-13 (5622)
કોપાત્કમલપત્રાક્ષિ યદર્થં તન્નિબોધ મે॥ 1-128-14 (5623)
`શ્વેતકેતોઃ પિતા દેવિ તપ ઉગ્રં સમાસ્થિતઃ।
ગ્રીષ્મે પઞ્ચતપા ભૂત્વા વર્ષાસ્વાકાશગોઽભવત્॥ 1-128-15 (5624)
શિશઇરે સલિલસ્થાયી સહ પત્ન્યા મહાતપાઃ।
ઉદ્દાલકં તપસ્યન્તં નિયમેન સમાહિતમ્॥ 1-128-16 (5625)
તસ્ય પુત્રઃ શ્વેતકેતુઃ પરિચર્યાં ચકાર હ।
અભ્યાગચ્છદ્દ્વિજઃ કશ્ચિદ્વલીપલિતસંતતઃ॥ 1-128-17 (5626)
તં દૃષ્ટ્વૈવ મુનિઃ પ્રીતઃ પૂજયામાસ શાસ્ત્રતઃ।
સ્વાગતેન ચ પાદ્યેન મૃદુવાક્યૈશ્ચ ભારત॥ 1-128-18 (5627)
શાકમૂલફલાદ્યૈશ્ચ વન્યૈરન્યૈરપૂજયત્।
ક્ષુત્પિપાસાશ્રમેંણાર્તઃ પૂજિતશ્ચ મહર્ષિણા॥ 1-128-19 (5628)
વિશ્રાન્તો મુનિમાસાદ્ય પર્યપૃચ્છદ્દ્વિજસ્તદા।
ઉદ્દાલક મહર્ષે ત્વં સત્યં મે બ્રૂહિ માઽનૃતમ્॥ 1-128-20 (5629)
ઋષિપુત્રઃ કુમારોઽયં દર્શનીયો વિશેષતઃ।
તવ પુત્રમિમં મન્યે કૃતકૃત્યોઽસિ તદ્વદ॥ 1-128-21 (5630)
ઉદ્દાલક ઉવાચ। 1-128-22x (760)
મમ પત્ની મહાપ્રાજ્ઞ કુશિકસ્ય સુતા મતા।
મામેવાનુગતા પત્ની મમ નિત્યમનુવ્રતા॥ 1-128-22 (5631)
અરુન્ધતીવ પત્નીનાં તપસા કર્શિતસ્તની।
અસ્યાં જાતઃ શ્વેતકેતુર્મમ પુત્રો મહાતપાઃ॥ 1-128-23 (5632)
વેદવેદાઙ્ગવિદ્વિપ્ર મચ્છાસનપરાયણઃ।
લોકજ્ઞઃ સર્વલોકેષુ વિશ્રુતઃ સત્યવાગ્ઘૃણી॥ 1-128-24 (5633)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-128-25x (761)
અપુત્રી ભાર્યયા ચાર્થી વૃદ્ધોઽહં મન્દચાક્ષુષઃ।
પિત્ર્યાદૃણાદનિર્મુક્તઃ પૂર્વમેવાકૃતસ્ત્રિયઃ॥ 1-128-25 (5634)
પ્રજારણિસ્તુ પત્ની તે કુલશીલસમન્વિતા।
સદૃશી મમ ગોત્રેણ વહામ્યેનાં ક્ષમસ્વ મે॥ 1-128-26 (5635)
પાણ્ડુરુવાચ। 1-128-27x (762)
ઇત્યુક્ત્વા મૃગશાવાક્ષીં ચીરકૃષ્ણાજિનામ્બરામ્।
યષ્ટ્યાધારઃ સ્રસ્તગાત્રો મન્દચક્ષુરબુદ્ધિમાન્॥ 1-128-27 (5636)
સ્વવ્યાપારાક્ષમાં શ્રેષ્ઠમચિત્તામાત્મનિ દ્વિજઃ।'
શ્વેતકેતોઃ કિલ પુરા સમક્ષં માતરં પિતુઃ॥ 1-128-28 (5637)
જગ્રાહ બ્રાહ્મણઃ પાપૌ ગચ્છાવ ઇતિ ચાબ્રવીત્।
ઋષિપુત્રસ્તદા કોપં ચકારામર્ષિતસ્તદા॥ 1-128-29 (5638)
માતરં તાં તથા દૃષ્ટ્વા નીયમાનાં બલાદિવ।
`તપસા દીપ્તવીર્યો હિ શ્વેતકેતુર્ન ચક્ષમે॥ 1-128-30 (5639)
સંગૃહ્ય માતરં હસ્તે શ્વેતકેતુરભાષત।
દુર્બ્રાહ્મણ વિમુઞ્ચ ત્વં માતરં મે પતિવ્રતામ્॥ 1-128-31 (5640)
સ્વયં પિતા મે બ્રહ્મર્ષિઃ ક્ષમાવાન્બ્રહ્મવિત્તમઃ।
શાપાનુગ્રહયોઃ શક્તઃ તૂષ્ણીંભૂતો મહાવ્રતઃ॥ 1-128-32 (5641)
તસ્ય પત્ની દમોપેતા મમ માતા વિશેષતઃ।
પતિવ્રતાં તપોવૃદ્ધાં સાધ્વાચારૈરલઙ્કૃતામ્॥ 1-128-33 (5642)
અપ્રમાદેન તે બ્રહ્મન્માતૃભૂતાં વિમુઞ્ચ વૈ॥ 1-128-34 (5643)
એવમુક્ત્વા તુ યાચન્તં વિમુઞ્ચેતિ મુહુર્મુહુઃ।
પ્રત્યવોચદ્દ્વિજો રાજન્નપ્રગલ્ભમિદં વચઃ॥ 1-128-35 (5644)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-128-36x (763)
અપત્યાર્થી શ્વેતકેતો વૃદ્ધોઽહં મન્દચાક્ષુષઃ।
પિતા તે ઋણનિર્મુક્તસ્ત્વયા પુત્રેણ કાશ્યપ॥ 1-128-36 (5645)
ઋણાદહમનિર્મુક્તો વૃદ્ધોઽહં વિગતસ્પૃહઃ।
મમ કો દાસ્યતિ સુતાં કન્યાં સંપ્રાપ્તયૌવનામ્॥ 1-128-37 (5646)
પ્રજારણિમિમાં પત્નીં વિમુઞ્ચ ત્વં મહાતપઃ।
એકયા પ્રજયા પ્રીતો માતરં તે દદામ્યહમ્॥ 1-128-38 (5647)
એવમુક્તઃ શ્વેતકેતુર્લજ્જયા ક્રોધમેયિવાન્।'
ક્રુદ્ધં તં તુ પિતા દૃષ્ટ્વા શ્વેતકેતુમુવાચ હ॥ 1-128-39 (5648)
મા તાત કોપં કાર્ષીસ્ત્વમેષ ધર્મઃ સનાતનઃ।
અનાવૃતા હિ સર્વેષાં વર્ણાનામઙ્ગના ભુવિ॥ 1-128-40 (5649)
યથા ગાવઃ સ્થિતાઃ પુત્ર સ્વેસ્વે વર્ણે તથા પ્રજાઃ।
`તથૈવ ચ કુટુમ્બેષુ ન પ્રમાદ્યન્તિ કર્હિચિત્॥ 1-128-41 (5650)
ઋતુકાલે તુ સંપ્રાપ્તે ભર્તારં ન જહુસ્તદા।'
ઋષિપુત્રોઽથ તં ધર્મં શ્વેતકેતુર્ન ચક્ષમે॥ 1-128-42 (5651)
ચકાર ચૈવ મર્યાદામિમાં સ્ત્રીપુંસયોર્ભુવિ।
માનુષેષુ મહાભાગે ન ત્વેવાન્યેષુ જન્તુષુ॥ 1-128-43 (5652)
તદાપ્રભૃતિ મર્યાદા સ્થિતેયમિતિ નઃ શ્રુતમ્।
વ્યુચ્ચરન્ત્યાઃ પતિં નાર્યા અદ્યપ્રભૃતિ પાતકમ્॥ 1-128-44 (5653)
ભ્રૂણહત્યાસમં ઘોરં ભવિષ્યત્યસુખાવહમ્।
`અદ્યાપ્યનુવિધીયન્તે કામક્રોધવિવર્જિતાઃ॥ 1-128-45 (5654)
ઉત્તરેષુ મહાભાગે કુરુષ્વેવં યશસ્વિનિ।
પુરાણદૃષ્ટો ધર્મોઽયં પૂજ્યતે ચ મહર્ષિભિઃ॥' 1-128-46 (5655)
ભાર્યાં તથા વ્યુચ્ચરતઃ કૌમારબ્રહ્મચારિણીમ્।
પતિવ્રતામેતદેવ ભવિતા પાતકં ભુવિ॥ 1-128-47 (5656)
નિયુક્તા પતિના ભાર્યા યદ્યપત્યસ્ય કારણાત્।
ન કુર્યાત્તત્તથા ભીરુ સૈનઃ સુમહદાપ્નુયાત્।
ઇતિ તેન પુરા ભીરુ મર્યાદા સ્થાપિતા બલાત્॥ 1-128-48 (5657)
ઉદ્દાલકસ્ય પુત્રેણ ધર્મ્યા વૈ શ્વેતકેતુના।
સૌદાસેન ચ રમ્ભોરુ નિયુક્તા પુત્રજન્મનિ॥ 1-128-49 (5658)
મદયન્તી જગામર્ષિં વસિષ્ઠમિતિ નઃ શ્રુતમ્।
તસ્માલ્લેભે ચ સા પુત્રમશ્મકં નામ ભામિની॥ 1-128-50 (5659)
એવં કૃતવતી સાપિ ભર્તુઃ પ્રિયચિકીર્ષયા।
અસ્માકમપિ તે જન્મ વિદિતં કમલેક્ષણે॥ 1-128-51 (5660)
કૃષ્ણદ્વૈપાયનાદ્ભીરુ કુરૂણાં વંશવૃદ્ધયે।
અત એતાનિ સર્વાણિ કારણાનિ સમીક્ષ્ય વૈ॥ 1-128-52 (5661)
મમૈતદ્વચનં ધર્મ્યં કર્તુમર્હસ્યનિન્દિતે।
ઋતાવૃતૌ રાજપુત્રિ સ્ત્રિયા ભર્તા પતિવ્રતે॥ 1-128-53 (5662)
નાતિવર્તવ્ય ઇત્યેવં ધર્મં ધર્મવિદો વિદુઃ।
શેષેષ્વન્યેષુ કાલેષુ સ્વાતન્ત્ર્યં સ્ત્રી કિલાર્હતિ॥ 1-128-54 (5663)
ધર્મમેવં જનાઃ સન્તઃ પુરાણં પરિચક્ષતે।
ભર્તા ભાર્યાં રાજપુત્રિ ધર્મ્યં વાઽધર્મ્યમેવ વા॥ 1-128-55 (5664)
યદ્બ્રૂયાત્તત્તથા કાર્યમિતિ વેદવિદો વિદુઃ।
વિશેષતઃ પુત્રગૃદ્ધી હીનઃ પ્રજનનાત્સ્વયમ્॥ 1-128-56 (5665)
યથાઽહમનવદ્યાઙ્ગિ પુત્રદર્શનલાલસઃ।
અયં રક્તાઙ્ગુલિનખઃ પદ્મપત્રનિભઃ શુભે॥ 1-128-57 (5666)
પ્રસાદનાર્થં સુશ્રોણિ શિરસ્યભ્યુદ્યતોઽઞ્જલિઃ।
મન્નિયોગાત્સુકેશાન્તે દ્વિજાતેસ્તપસાઽધિકાત્॥ 1-128-58 (5667)
પુત્રાન્ગુણસમાયુક્તાનુત્પાદયિતુમર્હસિ।
ત્વત્કૃતેઽહં પૃથુશ્રોણિ ગચ્છેયં પુત્રિણાં ગતિમ્॥ 1-128-59 (5668)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-128-60x (764)
એવમુક્તા તતઃ કુન્તી પાણ્ડું પરપુરઞ્જયમ્।
પ્રત્યુવાચ વરારોહા ભર્તુઃ પ્રિયહિતે રતા॥ 1-128-60 (5669)
`અધર્મઃ સુમહાનેષુ સ્ત્રીણાં ભરતસત્તમ।
યત્પ્રસાદયતે ભર્તા પ્રસાદ્યઃ ક્ષત્રિયર્ષભ।
શૃણુ ચેદં મહાબાહો મમ પ્રીતિકરં ચઃ॥' 1-128-61 (5670)
પિતૃવેશ્મન્યહં બાલા નિયુક્તાઽતિથિપૂજને।
ઉગ્રં પર્યચરં તત્ર બ્રાહ્મણં સંશિતવ્રતમ્॥ 1-128-62 (5671)
નિગૂઢનિશ્ચયં ધર્મે યં તં દુર્વાસસં વિદુઃ।
તમહં સંશિતાત્માનં સર્વયત્નૈરતોષયમ્॥ 1-128-63 (5672)
સ મેઽભિચારસંયુક્તમાચષ્ટ ભગવાન્વરમ્।
મન્ત્રં ત્વિમં ચ મે પ્રાદાદબ્રવીચ્ચૈવ મામિદમ્॥ 1-128-64 (5673)
યં યં દેવં ત્વમેતેન મન્ત્રેણાવાહયિષ્યસિ।
અકામો વા સકામો વા વશં તે સમુપૈષ્યતિ॥ 1-128-65 (5674)
તસ્ય તસ્ય પ્રસાદાત્તે રાજ્ઞિ પુત્રો ભવિષ્યતિ।
ઇત્યુક્તાઽહં તદા તેન પિતૃવેશ્મનિ ભારત॥ 1-128-66 (5675)
બ્રાહ્મણસ્ય વચસ્તથ્યં તસ્ય કાલોઽયમાગતઃ।
અનુજ્ઞાતા ત્વયા દેવમાહ્વયેયમહં નૃપ॥ 1-128-67 (5676)
`યાં મે વિદ્યાં મહારાજ અદદાત્સ મહાયશાઃ।
તયાઽઽહૂતઃ સુરઃ પુત્રં પ્રદાસ્યતિ સુરોપમમ્।
અનપત્યકૃતં યસ્તે શોકં વીર વિનેષ્યતિ॥' ॥ 1-128-68 (5677)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ અષ્ટાવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 128 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-128-4 અનાવૃતાઃ સર્વૈર્દ્રષ્ટું યોગ્યાઃ। કામચારો રતિસુખં તદર્થં વિહારિણ્યઃ પર્યટનશીલાઃ। સ્વતન્ત્રા ભર્ત્રાદિભિરનિવાર્યાઃ॥ 1-128-5 પતીન્વ્યુચ્ચરમાણાનાં વ્યભિચરન્તીનામ્॥ 1-128-6 અનુવિધીયન્તે અનુસાર્યન્તે ઈશ્વરેણ॥ 1-128-11 નચિરાદલ્પકાલતઃ॥ 1-128-55 પુરાણં યુગાન્તરીયમ્॥ 1-128-59 ત્વત્કૃતે ત્વયા॥ 1-128-64 અભિચારો દેવતાકર્ષણશક્તિઃ॥ અષ્ટવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 128 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 129
॥ શ્રીઃ ॥
1.129. અધ્યાયઃ 129
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ધર્માત્કુન્ત્યાં યુધિષ્ઠિરોત્પત્તિઃ॥ 1 ॥ કુન્ત્યાઃ પુત્રોત્પત્તિશ્રવણેન દુઃખિતયા ગાન્ધાર્યાં ઘાતિતાત્સ્વોદરાન્માંસપેશીજનનમ્॥ 2 ॥ માંસપેશીં એકોત્તરશતધા વિભજ્ય પૃથક્પૃથક્કુણ્ડેષુ નિધાય રક્ષણમ્॥ 3 ॥ વને સ્થિતસ્ય પાણ્ડોઃ કુન્ત્યાં વાયોર્ભીમસેન્નોત્પત્તિઃ॥ 4 ॥ માતુરઙ્કાત્પતિતેન ભીમેન શૈલશિલાસંચૂર્ણનમ્॥ 5 ॥ દુર્યોધનોત્પત્તિઃ॥ 6 ॥ તતો માસેન ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રશતોત્પત્તિઃ। દુઃશલાજનનં ચ॥ 7 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-129-0 (5678)
`કુન્ત્યુવાચ। 1-129-0x (765)
અપત્યકામ એવં સ્યાન્મમાપત્યં ભવેદિતિ।
વિપ્રં વા ગુણસંપન્નં સર્વભૂતહિતે રતમ્॥ 1-129-1 (5679)
અનુજાનીહિ ભદ્રં તે દૈવતં હિ પતિઃ સ્ત્રિયઃ।
યં ત્વં વક્ષ્યસિ ધર્મજ્ઞ દેવં બ્રાહ્મણમેવ ચ॥ 1-129-2 (5680)
યથોદ્દિષ્ટં ત્વયા વીર તત્કર્તાસ્મિ મહાભુજ।
દેવાત્પુત્રફલં સદ્યો વિપ્રાત્કાલાન્તરે ભવેત્॥ 1-129-3 (5681)
આવાહયામિ કં દેવં કદા વા ભરતર્ષભ।
ત્વત્ત આજ્ઞાં પ્રતીક્ષન્તીં વિદ્ધ્યસ્મિન્કર્મણીપ્સિતે॥ 1-129-4 (5682)
પાણ્ડુરુવાચ। 1-129-5x (766)
ધન્યોઽઞસ્મ્યનુગૃહીતોઽસ્મિ ત્વં નો ધાત્રી કુલસ્ય હિ।
નમો મહર્ષયે તસ્મૈ યેન દત્તો વરસ્તવ॥ 1-129-5 (5683)
ન ચાધર્મેણ ધર્મજ્ઞે શક્યાઃ પાલયિતું પ્રજાઃ।
તસ્માત્ત્વં પુત્રલાભાય સન્તાનાય મમૈવ ચ॥ 1-129-6 (5684)
પ્રવરં સર્વદેવાનાં ધર્મમાવાહયાબલે। 1-129-7 (5685)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
પાણ્ડુના સમનુજ્ઞાતા ભારતેન યશસ્વિના।
મતિં ચક્રે મહારાજ ધર્મસ્યાવાહને તદા॥' 1-129-7x (767)
પાણ્ડુરુવાચ। 1-129-8x (768)
અદ્યૈવ ત્વં વરારોહે પ્રયતસ્વ યથાવિધિ।
ધાર્મિકશ્ચ કુરૂણાં હિ ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ॥ 1-129-8 (5686)
દત્તસ્ય તસ્ય ધર્મેણ નાધર્મે રંસ્યતે મનઃ।
ધર્માદિકં હિ ધર્મજ્ઞે ધર્માન્તં ધર્મમધ્યમમ્॥ 1-129-9 (5687)
અપત્યમિષ્ટં લોકેષુ યશઃકીર્તિવિવર્ધનમ્।
તસ્માદ્ધર્મં પુરસ્કૃત્ય નિયતા ત્વં શુચિસ્મિતે॥ 1-129-10 (5688)
આકારાચારસંપન્ના ભજસ્વારાધય સ્વયમ્॥ 1-129-11 (5689)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-129-12x (769)
સા તથોક્તા તથેત્યુક્ત્વા તેન ભર્ત્રા વરાઙ્ગના।
અભિવાદ્યાભ્યનુજ્ઞાતા પ્રદક્ષિણમથાકરોત્॥ 1-129-12 (5690)
સંવત્સરોષિતે ગર્ભે ગાન્ધાર્યા જનમેજય।
આજુબહાવ તતો ધર્મં કુન્તી ગર્ભાર્થમચ્યુતમ્॥ 1-129-13 (5691)
સા બલિં ત્વરિતા દેવી ધર્માયોપજહાર હ।
જજાપ વિધિવજ્જપ્યં દત્તં દુર્વાસસા પુરા॥ 1-129-14 (5692)
`જાનન્તી ધર્મમગ્ર્યં વૈ ધર્મં વશમુપાનયત્।
આહૂતો નિયમાત્કુન્ત્યા સર્વભૂતનમસ્કૃતઃ॥' 1-129-15 (5693)
આજગામ તતો દેવીં ધર્મો મન્ત્રબલાત્તતઃ।
વિમાને સૂર્યસઙ્કાશે કુન્તી યત્ર જપસ્થિતા॥ 1-129-16 (5694)
`દદૃશે ભગવાન્ધર્મઃ સન્તાનાર્થાય પાણ્ડવે।'
વિહસ્ય તાં તતો બ્રૂયાઃ કુન્તિ કિં તે દદામ્યહમ્।
સા તં વિહસ્યમાનાપિ પુત્રં દેહ્યબ્રવીદિદમ્॥ 1-129-17 (5695)
`તસ્મિન્બહુમૃગેઽરણ્યે શતશૃઙ્ગે નગોત્તમે।
પાણ્ડોરર્થે મહાભાગા કુન્તી ધર્મમુપાગમત્॥ 1-129-18 (5696)
ઋતુકાલે શુચિઃ સ્નાતા શુક્લવસ્ત્રા યશસ્વિની।
શય્યાં જગ્રાહ સુશ્રોણી સહ ધર્મેણ સુવ્રતા॥' 1-129-19 (5697)
ધર્મેણ સહ સંગમ્ય યોગમૂર્તિધરેણ સા।
લેભે પુત્રં મહાબાહું સર્વપ્રાણભૃતાં વરમ્॥ 1-129-20 (5698)
ઐન્દ્રે ચન્દ્રમસા યુક્તે મુહૂર્તેઽભિજિતેઽષ્ટમે।
દિવા મધ્યગતે સૂર્યે તિથૌ પૂર્ણે હિ પૂજિતે॥ 1-129-21 (5699)
સમૃદ્ધયસશં કુન્તી સુષાવ પ્રવરં સુતમ્।
જાતમાત્રે સુતે તસ્મિન્વાગુવાચાશરીરિણી॥ 1-129-22 (5700)
એષ ધર્મભૃતાં શ્રેષ્ઠો ભવિષ્યતિ નરોત્તમઃ।
વિક્રાન્તઃ સત્યવાક્ચૈવ રાજા પૃથ્વ્યાં ભવિષ્યતિ॥ 1-129-23 (5701)
યુધિષ્ઠિર ઇતિ ખ્યાતઃ પાણ્ડોઃ પ્રથમજઃ સુતઃ।
ભવિતા પ્રથિતો રાજા ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતઃ।
યશસા તેજસા ચૈવ વૃત્તેન ચ સમન્વિતઃ॥ 1-129-24 (5702)
સંવત્સરે દ્વિતીયે તુ ગાન્ધાર્યા ઉદરં મહત્।
ન ચ પ્રાજાયત તદા તતસ્તાં દુઃખમાવિશત્॥ 1-129-25 (5703)
શ્રુત્વા કુન્તીસુતં જાતં બાલાર્કસમતેજસમ્।
ઉદસ્યાત્મનઃ સ્થૈર્યમુપાલભ્ય ચ સૌબલી॥ 1-129-26 (5704)
કૌરવસ્યાપરિજ્ઞાતં યત્નેન મહતા સ્વયમ્।
ઉદરં ઘાતયામાસ ગાન્ધારી શોકમૂર્છિતા॥ 1-129-27 (5705)
તતો જજ્ઞે માંસપેશી લોહાષ્ઠીલેવ સંહતા।
દ્વિવર્ષસંભૃતા કુક્ષૌ તામુત્સ્રષ્ટું પ્રચક્રમે॥ 1-129-28 (5706)
અથ દ્વૈપાયનો જ્ઞાત્વા ત્વરિતઃ સમુપાગમત્।
તાં સ માંસમયીં પેશીં દદર્શ જપતાં વરઃ॥ 1-129-29 (5707)
તતોઽવદત્સૌબલેયીં કિમિદં તે ચિકીર્ષિતમ્।
સા ચાત્મનો મતં સર્વં શશંસ પરમર્ષયે॥ 1-129-30 (5708)
ગાન્ધાર્યુવાચ। 1-129-31x (770)
જ્યેષ્ઠં કુન્તીસુતં જાતં શ્રુત્વા રવિસમપ્રભમ્।
દુઃખેન પરમેણેદમુદરં ઘાતિતં મયા॥ 1-129-31 (5709)
શતં ચ કિલ પુત્રાણાં વિતીર્ણં મે ત્વયા પુરા।
ઇયં ચ મે માંસપેશી જાતા પુત્રશતાય વૈ॥ 1-129-32 (5710)
વ્યાસ ઉવાચ। 1-129-33x (771)
એવમેતત્સૌબલેયિ નૈતજ્જાત્વન્યથા ભવેત્।
વિતથં નોક્તપૂર્વં મે સ્વૈરેષ્વપિ કુતોઽન્યથા॥ 1-129-33 (5711)
ઘૃતપૂર્ણં કુણ્ડશતં ક્ષિપ્રમેવ વિધીયતામ્।
સુગુપ્તેષુ ચ દેશેષુ રક્ષા ચૈવ વિધીયતામ્॥ 1-129-34 (5712)
શીતાભિરદ્ભિરષ્ઠીલામિમાં ચ પરિષિઞ્ચય॥ 1-129-35 (5713)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-129-36x (772)
સા સિચ્યમાના હ્યષ્ઠીલા હ્યભવચ્છતધા તદા।
અઙ્ગુષ્ઠપર્વભાત્રાણાં ગર્ભાણાં તત્ક્ષણં તથા॥ 1-129-36 (5714)
એકાધિકશતં પૂર્ણં યથાયોગં વિશાંપતે।
તતઃ કુણ્ડશતં તત્ર આનાય્ય તુ મહાનૃષિઃ॥ 1-129-37 (5715)
માંસપેશ્યાસ્તદા રાજન્ક્રમશઃ કાલપર્યયાત્।
તતસ્તાંસ્તેષુ કુણ્ડેષુ ગર્ભાન્સર્વાન્સમાદધત્॥ 1-129-38 (5716)
સ્વનુગુપ્તેષુ દેશેષુ રક્ષાં ચૈષાં વ્યધાપયત્।
શશાસ ચૈવ કૃષ્ણો વૈ ગર્ભાણાં રક્ષણં તથા॥ 1-129-39 (5717)
ઉવાચ ચૈનાં ભગવાન્કાલેનૈતાવતા પુનઃ।
સ્ફુટમાનેષુ કુણ્ડેષુ જાતાઞ્જાનીહિ શોભને॥ 1-129-40 (5718)
ઉદ્ધાટનીયાન્યેતાનિ કુણ્ડાનીતિ ચ સૌબલીમ્।
ઇત્યુક્ત્વા ભગવાન્વ્યાસસ્તથા પ્રતિવિધાય ચ॥ 1-129-41 (5719)
જગામ તપસે ધીમાન્હિમવન્તં શિલોચ્ચયમ્।
અહ્નોત્તરાઃ કુમારસ્તે કુણ્ડેભ્યસ્તુ સમુત્થિતાઃ॥ 1-129-42 (5720)
તેનૈવૈષાં ક્રમેણાસીજ્જ્યોષ્ઠાનુજ્યેષ્ઠતા તદા।
જન્મતશ્ચ પ્રમાણેન જ્યેષ્ઠઃ કુન્તીસુતોઽભવત્॥ 1-129-43 (5721)
ધાર્મિકં ચ સુતં દૃષ્ટ્વા પાણ્ડુઃ કુન્તીમથાઽબ્રવીત્।
પ્રાહુઃ ક્ષત્રં બલજ્યેષ્ઠં બલજ્યેષ્ઠં સુતં વૃણુ॥ 1-129-44 (5722)
તતઃ કુન્તીમભિક્રમ્ય શશાસાતીવ ભારત।
વાયુમાવાહયસ્વેતિ સ દેવો બલવત્તરઃ॥ 1-129-45 (5723)
અશ્વમેધઃ ક્રતુશ્રેષ્ઠો જ્યોતિઃશ્રેષ્ઠો દિવાકરઃ।
બ્રાહ્મણો દ્વિપદાં શ્રેષ્ઠો દેવશ્રેષ્ઠશ્ચ મારુતઃ॥ 1-129-46 (5724)
મારુતં મરુતાં શ્રેષ્ઠં સર્વપ્રાણિભિરીડિતમ્।
આવાહય ત્વં નિયમાત્પુત્રાર્થં વરવર્ણિનિ॥ 1-129-47 (5725)
સ નો યં દાસ્યતિ સુતં સ પ્રાણબલવાન્નૃષુ।
ભવિષ્યતિ વરારોહે બલજ્યેષ્ઠા હિ ભૂમિપાઃ॥ 1-129-48 (5726)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-129-49x (773)
તથોક્તવતિ સા કાલે વાયુમેવાજુહાવ હ।
દ્વિતીયેનોપહારેણ તેનોક્તવિધિના પુનઃ॥ 1-129-49 (5727)
તૈરેવ નિયમૈઃ સ્થિત્વા મન્ત્રગ્રામમુદૈરયત્।
આજગામ તતો વાયુઃ કિં કરોમીતિ ચાબ્રવીત્॥ 1-129-50 (5728)
લજ્જાન્વિતા તતઃ કુન્તી પુત્રમૈચ્છન્મહાબલમ્।
તથાસ્ત્વિતિ ચ તાં વાયુઃ સમાલભ્ય દિવં ગતઃ॥ 1-129-51 (5729)
તસ્યાં જજ્ઞે મહાવીર્યો ભીમો ભીમપરાક્રમઃ।
તમપ્યતિબલં જાતં વાગુવાચાશરીરિણી॥ 1-129-52 (5730)
સર્વેષાં બલિનાં શ્રેષ્ઠો જાતોઽયમિતિ ભારત।
જાતમાત્રે કુમારે તુ સર્વલોકસ્ય પાર્થિવાઃ॥ 1-129-53 (5731)
મૂત્રં પ્રસુસ્રુવુઃ સર્વે વ્યથાં ચાપિ પ્રપેદિરે।
વાહનાનિ વ્યશીર્યન્ત વ્યમુઞ્ચન્નશ્રુબિન્દવઃ॥ 1-129-54 (5732)
યથાઽનિલઃ સમુદ્ભૂતઃ સમર્થઃ કમ્પને ભુવઃ।
તથા હ્યુપચિતાઙ્ગો વૈ ભીમો ભીમપરાક્રમઃ॥ 1-129-55 (5733)
ઇદં ચાદ્ભુતમત્રાસીજ્જાતમાત્રે વૃકોદરે।
યદર઼્કાત્પતિતો માતુઃ શિલાં ગાત્રૈરચૂર્ણયત્॥ 1-129-56 (5734)
કુન્તી તુ સહ પુત્રેણ યાતા સુરુચિરં સરઃ।
સ્નાત્વા ચ સુતમાદાય દશમેઽહનિ યાદવી॥ 1-129-57 (5735)
દૈવતાન્યર્ચયિષ્યન્તી નિર્જગામાશ્રમાત્પૃથા।
શૈલાભ્યાશેન ગચ્છન્ત્યાસ્તદા ભરતસત્તમ॥ 1-129-58 (5736)
નિશ્ચક્રામ મહાવ્યાઘ્રો જિઘાંસુર્ગિરિગહ્વરાત્।
તમાપતન્તં શાર્દૂલં વિકૃષ્ય ધનુરુત્તમમ્॥ 1-129-59 (5737)
નિર્બિભેદ શરૈઃ પાણ્ડુસ્ત્રિભિસ્તિરદશવિક્રમઃ।
નાદેન મહતા તાં તુ પૂરયન્તં ગિરેર્ગુહામ્॥ 1-129-60 (5738)
દૃષ્ટ્વા શૈલમુપારોઢુમૈચ્છત્કુન્તી ભયાત્તદા।
ત્રાસાત્તસ્યાઃ સુતસ્ત્વઙ્કાત્પપાત ભરતર્ષભ॥ 1-129-61 (5739)
પર્વતસ્યોપરિસ્થાયામધસ્તાદપતચ્છિશુઃ।
સ શિલાં ચૂર્ણયામાસ વજ્રવદ્વજ્રિચોદિતઃ॥ 1-129-62 (5740)
પુત્રસ્નેહાત્તતઃ પાણ્ડુરભ્યધાવદ્ગિરેસ્તટમ્।
પતતા તેન શતધા શિલા ગાત્રૈર્વિચૂર્ણિતા॥ 1-129-63 (5741)
શિલાં ચ ચૂર્ણિતાં દૃષ્ટ્વા પરં વિસ્મયમાગમત્।
સ તુ જન્મનિ ભીમસ્ય વિનદન્તં વિનાદિતમ્॥ 1-129-64 (5742)
દદર્શ ગિરિશૃઙ્ગસ્થં વ્યાઘ્રં વ્યાઘ્રપરાક્રમઃ।
દારસંરક્ષણાર્થાય પુત્રસંરક્ષણાય ચ॥ 1-129-65 (5743)
સદા બાણધનુષ્પાણિરભવત્કુરુનન્દનઃ।
મઘે ચન્દ્રમસા યુક્તે સિંહે ચાભ્યુદિતે ગુરૌ॥ 1-129-66 (5744)
દિવા મધ્યગતે સૂર્યે તિથૌ પુણ્યે ત્રયોદશે।
પિત્ર્યે મુહૂર્તે સા કુન્તી સુષુવે ભીમમચ્યુતમ્॥ 1-129-67 (5745)
યસ્મિન્નહનિ ભમસ્તુ જજ્ઞે ભીમપરાક્રમઃ।
તામેવ રાત્રિં પૂર્વાં તુ જજ્ઞે દુર્યોધનો નૃપઃ॥ 1-129-68 (5746)
સ જાતમાત્ર એવાથ ધૃતરાષ્ટ્રસુતો નૃપ।
રાસભારાવસદૃશં રુરાવ ચ નનાદ ચ॥ 1-129-69 (5747)
તં ખરાઃ પ્રત્યભાષન્ત ગૃધ્રગોમાયુવાયસાઃ।
ક્રવ્યાદાઃ પ્રાણદન્ઘોરાઃ શિવાશ્ચાશિવનિસ્વનાઃ॥ 1-129-70 (5748)
વાતાશ્ચ પ્રવવુશ્ચાપિ દિગ્દાહશ્ચાભવત્તદા।
તતસ્તુ ભીતવદ્રાજા ધૃતરાષ્ટ્રોઽબ્રવીદિદમ્॥ 1-129-71 (5749)
સમાનીય બહૂન્વિપ્રાન્ભીષ્મં વિદુરમેવ ચ।
અન્યાંશ્ચ સુહૃદો રાજન્કુરૂન્સર્વાંસ્તથૈવ ચ॥ 1-129-72 (5750)
યુધિષ્ઠિરો રાજપુત્રો જ્યેષ્ઠો નઃ કુલવર્ધનઃ।
પ્રાપ્તઃ સ્વગુણતો રાજ્યં ન તસ્મિન્વાચ્યમસ્તિનઃ॥ 1-129-73 (5751)
અયં ત્વનન્તરસ્તસ્માદપિ રાજા ભવિષ્યતિ।
એતદ્વિબ્રૂત મે તથ્યં યદત્ર ભવિતા ધ્રુવમ્॥ 1-129-74 (5752)
`અસ્મિઞ્જાતે નિમિત્તાનિ શંસન્તી હાશિવં મહત્।
અતો બ્રવીમિ વિદુર દ્રુતં માં ભયમાવિશત્॥' 1-129-75 (5753)
વાક્યસ્યૈતસ્ય નિધેન દિક્ષુ સર્વાસુ ભારત।
ક્રવ્યાદાઃ પ્રાણદન્ઘોરાઃ શિવાશ્ચાશિવનિસ્વનાઃ॥ 1-129-76 (5754)
લક્ષયિત્વા નિમિત્તાનિ તાનિ ઘોરાણિ સર્વશઃ।
તેઽબ્રુવન્બ્રાહ્મણા રાજન્વિદુરશ્ચ મહામતિઃ॥ 1-129-77 (5755)
યથેમાનિ નિમિત્તાનિ ઘોરાણિ મનુજાધિપ।
ઉત્થિતાનિ સુતે જાતે જ્યેષ્ઠે તે પુરુષર્ષભ॥ 1-129-78 (5756)
વ્યક્તં કુલાન્તકરણો ભવિતૈષ સુતસ્તવ।
તસ્ય શાન્તિઃ પરિત્યાગે ગુપ્તાવપનયો મહાન્॥ 1-129-79 (5757)
`એષ દુર્યોધનો રાજા મધુપિઙ્ગલલોચનઃ।
ન કેવલં કુલસ્યાન્તં ક્ષત્રિયાન્તં કરિષ્યતિ॥' 1-129-80 (5758)
શતમેકોનમપ્યસ્તુ પુત્રાણાં તે મહીપતે।
ત્યજૈનમેકં શાન્તિં ચેત્કુલસ્યેચ્છસિ ભારત॥ 1-129-81 (5759)
એકેન કુરુ વૈ ક્ષેમં કુલસ્ય જગતસ્તથા।
ત્યજેદેકં કુલસ્યાર્થે ગ્રામસ્યાર્થે કુલં ત્યજેત્॥ 1-129-82 (5760)
ગ્રામં જનપદસ્યાર્થે આત્માર્થે પૃથિવીં ત્યજેત્।
સ તથા વિદુરેણોક્તસ્તૈશ્ચ સર્વૈર્દ્વિજોત્તમૈઃ॥ 1-129-83 (5761)
ન ચકાર તથા રાજા પુત્રસ્નેહસમન્વિતઃ।
તતઃ પુત્રશતં પૂર્ણ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પાર્થિવ॥ 1-129-84 (5762)
અહ્નાંશતેન સંજજ્ઞે કન્યા ચૈકા શતાધિકા।
ગાન્ધાર્યાં ક્લિશ્યમાનાયામુદરેણ વિવર્ધતા॥ 1-129-85 (5763)
`વૈશ્યા સા ત્વમ્બિકાપુત્રં કન્યા પરિચચાર હ।
તયા સમભવદ્રાજા ધૃતરાષ્ટ્રો યદૃચ્છયા॥' 1-129-86 (5764)
તસ્મિન્સંવત્સરે રાજન્ધૃતરાષ્ટ્રાન્મહાયશાઃ।
જજ્ઞે ધીમાંસ્તતસ્તસ્યાં યુયુત્સુઃ કરમો નૃપ।
એવં પુત્રશતં જજ્ઞે ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ધીમતઃ॥ 1-129-87 (5765)
મહારથાનાં વીરાણાં કન્યા ચૈકા શતાધિકા।
યુયુત્સુશ્ચ મહાતેજા વૈશ્યાપુત્રઃ પ્રતાપવાન્॥ ॥ 1-129-88 (5766)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ એકોનત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 129 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-129-21 ઐન્દ્રે જ્યેષ્ઠાનક્ષત્રે। અષ્ટમે અભિજિતેઽભિજિતિ ત્રિંશન્મુહૂર્તસ્યાહ્નોઽષ્ટમે મુહૂર્તે। દિવા શુક્લપક્ષે। મધ્યગતે તુલાયનગતે। તિથૌ પૂર્ણે પૂર્ણાયાં પઞ્ચમ્યામ્। અયં યોગઃ પ્રાયેણાસ્વિનશુક્લપઞ્ચમ્યામ્॥ 1-129-28 લોહાષ્ઠીલા લોહપિણ્ડિકા॥ 1-129-62 વજ્રવદ્વજ્રિચોદિતઃ વજ્રિચોદિતવજ્રવદિત્યર્થઃ॥ 1-129-64 વિનાદિતં નાદં। વિનન્દં કુર્વાણમ્॥ 1-129-69 રુરાવ ચ નનાદ ચ વ્યક્તમવ્યક્તં ચ શબ્દં ખરસદૃશમેવાકરોત્॥ 1-129-87 કરણ ઇવ કરણઃ ક્ષત્રિયાદ્વૈશ્યાયાં જાતત્વાન્ન તુ વૈશ્યાચ્છૂદ્રાયામ્॥ એકોનત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 129 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 130
॥ શ્રીઃ ॥
1.130. અધ્યાયઃ 130
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દુઃશલાજનનપ્રકારકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-130-0 (5767)
જનમેજય ઉવાચ। 1-130-0x (774)
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રાણામાદિતઃ કથિતં ત્વયા।
ઋષેઃ પ્રસાદાત્તુ શતં ન ચ કન્યા પ્રકીર્તિતા॥ 1-130-1 (5768)
વૈશ્યાપુત્રો યુયુત્સુશ્ચ કન્યા ચૈકા શતાધિકા।
ગાન્ધારરાજદુહિતા શતપુત્રેતિ ચાનઘ॥ 1-130-2 (5769)
ઉક્તા મહર્ષિણા તેન વ્યાસેનામિતતેજસા।
કથં ત્વિદાનીં ભગવન્કન્યાં ત્વં તુ બ્રવીષિ મે॥ 1-130-3 (5770)
યદિ ભાગશતં પેશી કૃતા તેન મહર્ષિણા।
ન પ્રજાસ્યતિ ચેદ્ભૂયઃ સૌબલેયી કથંચન॥ 1-130-4 (5771)
કથં તુ સંભવસ્તસ્યા દુઃશલાયા વદસ્વ મે।
યથાવદિહ વિપ્રર્ષે પરં મેઽત્ર કુતૂહલમ્॥ 1-130-5 (5772)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-130-6x (775)
સાધ્વયં પ્રશ્ન ઉદ્દિષ્ટઃ પાણ્ડવેય બ્રવીમિ તે।
તાં માંસપેશીં ભગવાન્સ્વયમેવ મહાતપાઃ॥ 1-130-6 (5773)
શીતાભિરદ્ભિરાસિચ્ય ભાગં ભાગમકલ્પયત્।
યો યથા કલ્પિતો ભાગસ્તંત ધાત્ર્યા તથા નૃપ॥ 1-130-7 (5774)
ઘૃતપૂર્ણેષુ કુણ્ડેષુ એકૈકં પ્રાક્ષિપત્તદા।
એતસ્મિન્નન્તરે સાધ્વી ગાન્ધારી સુદૃઢવ્રતા॥ 1-130-8 (5775)
દુહિતુઃ સ્નેહસંયોગમનુધ્યાય વરાઙ્ગના।
`નાબ્રવીત્તમૃષિં કિંચિદ્ગૌરવાચ્ચ યશસ્વિની।'
મનસા ચિન્તયદ્દેવી એતત્પુત્રશતં મમ॥ 1-130-9 (5776)
ભવિષ્યતિ ન સંદેહો ન બ્રવીત્યન્યથા મુનિઃ।
મમેયં પરમા તુષ્ટિર્દુહિતા મે ભવેદ્યદિ॥ 1-130-10 (5777)
એકા શતાધિકા બાલા ભવિષ્યતિ કનીયસી।
તતો દૌહિત્રજાલ્લોકાદબાહ્યોઽસૌ પતિર્મમ॥ 1-130-11 (5778)
અધિકા કિલ નારીણાં પ્રીતિર્જામાતૃજા ભવેત્।
યદિ નામ મમાપિ સ્યાદ્દુહિતૈકા શતાધિકા॥ 1-130-12 (5779)
કૃતકૃત્યા ભવેયં વૈ પુત્રદૌહિત્રસંવૃતા।
યદિ સત્યં તપસ્તપ્તં દત્તં વાઽપ્યથવા હુતમ્॥ 1-130-13 (5780)
ગુરવસ્તોષિતા વાપિ તથાઽસ્તુ દુહિતા મમ।
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ કૃષ્ણદ્વૈપાયનઃ સ્વયમ્॥ 1-130-14 (5781)
વ્યભજત્સ તદા પેશીં ભગવાનૃષિસત્તમઃ।
`ગણ્યમાનેષુ કુણ્ડેષુ શતે પૂર્ણે મહાત્મના॥ 1-130-15 (5782)
અભવચ્ચાપરં ખણ્ડં વામહસ્તે તદા કિલ।'
ગણયિત્વા શતં પૂર્ણમંશાનામાહ સૌબલીમ્॥ 1-130-16 (5783)
વ્યાસ ઉવાચ। 1-130-17x (776)
પૂર્ણં પુત્રશતં ત્વેતન્ન મિથ્યા વાગુદાહૃતા।
દૈવયોગાચ્ચ ભાગૈકઃ પરિશિષ્ટઃ શતાત્પરઃ॥ 1-130-17 (5784)
એષા તે સુભગા કન્યા ભવિષ્યતિ યતેપ્સિતા। 1-130-18 (5785)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતોઽન્યં ઘૃતકુમ્ભં ચ સમાનાય્ય મહાતપાઃ॥ 1-130-18x (777)
તં ચાપિ પ્રાક્ષિપત્તત્ર કન્યાભાગં તપોધનઃ।
`સંભૂતા ચૈવ કાલેન સર્વેષાં ચ યવીયસી॥ 1-130-19 (5786)
ઐતત્તે કથિતં રાજન્દુઃશલાજન્મ ભારત।
બ્રૂહિ રાજેન્દ્ર કિં ભૂયો વર્તયિષ્યામિ તેઽનઘ॥ ॥ 1-130-20 (5787)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 130 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-130-4 ન પ્રજાસ્યતિ પ્રજામાત્મનો નેચ્છતિ॥ ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 130 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 131
॥ શ્રીઃ ॥
1.131. અધ્યાયઃ 131
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનાદીનાં નામકથનમ્॥ 1 ॥ દુઃશલાવિવાહઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-131-0 (5788)
જનમેજય ઉવાચ। 1-131-0x (778)
જ્યેષ્ઠાઽનુજ્યેષ્ઠતાં તેષાં નામાનિ ચ પૃથક્પૃથક્।
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રાણામાનુપૂર્વ્યાત્પ્રકીર્તય॥ 1-131-1 (5789)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-131-2x (779)
દુર્યોધનો યુયુત્સુશ્ચ રાજન્દુઃશાસનસ્તથા।
દુઃસહો દુઃશલશ્ચૈવ જલસન્ધઃ સમઃ સહઃ॥ 1-131-2 (5790)
વિન્દાનુવિન્દૌ દુર્ધર્ષઃ સુબાહુર્દુષ્પ્રધર્ષણઃ।
દુર્મર્ષણો દુર્મુખશ્ચ દુષ્કર્ણઃ કર્ણ એવ ચ॥ 1-131-3 (5791)
વિવિંશતિર્વિકર્ણશ્ચ શલઃ સત્વઃ સુલોચનઃ।
ચિત્રોપચિત્રૌ ચિત્રાક્ષશ્ચારુચિત્રઃ શરાસનઃ॥ 1-131-4 (5792)
દુર્મદો દુર્વિગાહશ્ચ વિવિત્સુર્વિકટાનનઃ।
ઊર્ણનાભઃ સુનાભશ્ચ તથા નન્દોપનન્દકૌ॥ 1-131-5 (5793)
ચિત્રબાણશ્ચિત્રવર્મા સુવર્મા દુર્વિમોચનઃ।
અયોબાહુર્મહાબાહુશ્ચિત્રાઙ્ગશ્ચિત્રકુણ્ડલઃ॥ 1-131-6 (5794)
ભીમવેગો ભીમબલો બલાકી બલવર્ધનઃ।
ઉગ્રાયુધઃ સુષેણશ્ચ કુણ્ડધારો મહોદરઃ॥ 1-131-7 (5795)
ચિત્રાયુધો નિષઙ્ગી ચ પાશી વૃન્દારકસ્તથા।
દૃઢવર્મા દૃઢક્ષત્રઃ સોમકીર્તિરનૂદરઃ॥ 1-131-8 (5796)
દૃઢસન્ધો જરાસન્ધઃ સત્યસન્ધઃ સદઃ સુવાક્।
ઉગ્રશ્રવા ઉગ્રસેનઃ સેનાનીર્દુષ્પરાજયઃ॥ 1-131-9 (5797)
અપરાજિતઃ કુણ્ડશાયી વિશાલાક્ષો દુરાધરઃ।
દૃઢહસ્તઃ સુહસ્તશ્ચ વાતવેગસુવર્ચસૌ॥ 1-131-10 (5798)
આદિત્યકેતુર્બહ્વાશી નાગદત્તોઽગ્રયાય્યપિ।
કવચી ક્રથનઃ કુણ્ડી કુણ્ડધારો ધનુર્ધરઃ॥ 1-131-11 (5799)
ઉગ્રભીમરથૌ વીરૌ વીરબાહુરલોલુપઃ।
અભયો રૌદ્રકર્મા ચ તથા દૃઢરથાશ્રયઃ॥ 1-131-12 (5800)
અનાધૃષ્યઃ કુણ્ડભેદી વિરાવી ચિત્રકુણ્ડલઃ।
પ્રમથશ્ચ પ્રમાથી ચ દીર્ઘરોમશ્ચ વીર્યવાન્॥ 1-131-13 (5801)
દીર્ઘબાહુર્મહાબાહુર્વ્યૂઢોરાઃ કનકધ્વજઃ।
કુણ્ડાશી વિરાજાશ્ચૈવ દુઃશલા ચ શતાધિકા॥ 1-131-14 (5802)
ઇતિ પુત્રશતં રાજન્કન્યા ચૈવ શતાધિકા।
નામધેયાનુપૂર્વ્યેણ વિદ્ધિ જન્મક્રમં નૃપ॥ 1-131-15 (5803)
સર્વે ત્વતિરથાઃ શૂરાઃ સર્વે યુદ્ધવિશારદાઃ।
સર્વે વેદવિદશ્ચૈવ સર્વે સર્વાસ્ત્રકોવિદાઃ॥ 1-131-16 (5804)
સર્વેષામનુરૂપાશ્ચ કૃતા દારા મહીપતે।
ધૃતરાષ્ટ્રેણ સમયે પરીક્ષ્ય વિવિવન્નૃપ॥ 1-131-17 (5805)
દુઃશલાં ચાપિ સમયે ધૃતરાષ્ટ્રો નરાધિપઃ।
જયદ્રથાય પ્રદદૌ વિધિના ભરતર્ષભ॥ 1-131-18 (5806)
`ઇતિ પુત્રશતં રાજન્યુયુત્સુશ્ચ શતાધિકઃ।
કન્યકા દુઃશલા ચૈવ યથાવત્કીર્તિતં મયા'॥ ॥ 1-131-19 (5807)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ એકત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 131 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 132
॥ શ્રીઃ ॥
1.132. અધ્યાયઃ 132
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કુન્ત્યાં ઇન્દ્રાદર્જુનોત્પત્તિઃ॥ 1 ॥ તદ્વેલાયાં આકાશવાણ્યાદિ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-132-0 (5808)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-132-0x (780)
જાતે બલવતાં શ્રેષ્ઠે પાણ્ડુશ્ચિન્તાપરોઽભવત્।
કથમન્યો મમ સુતો લોકે શ્રેષ્ઠો ભવેદિતિ॥ 1-132-1 (5809)
દૈવે પુરુષકારે ચ લોકોઽયં સંપ્રતિષ્ઠિતઃ।
તત્ર દૈવં તુ વિધિના કાલયુક્તેન લભ્યતે॥ 1-132-2 (5810)
ઇન્દ્રો હિ રાજા દેવાનાં પ્રધાન ઇતિ નઃ શ્રુતમ્।
અપ્રમેયબલોત્સાહો વીર્યવાનમિતદ્યુતિઃ॥ 1-132-3 (5811)
તં તોષયિત્વા તપસા પુત્રં લપ્સ્યે મહાબલમ્।
યં દાસ્યતિ સ મે પુત્રં સ વીરયાન્ભવિષ્યતિ॥ 1-132-4 (5812)
અમાનુષાન્માનુષાંશ્ચ સંગ્રામે સ હનિષ્યતિ।
કર્મણા મનસા વાચા તસ્માત્તપ્સ્યે મહત્તપઃ॥ 1-132-5 (5813)
તતઃ પાણ્ડુર્મહારાજો મન્ત્રયિત્વા મહર્ષિભિઃ।
દિદેશ કુન્ત્યાઃ કૌરવ્યો વ્રતં સાંવત્સરં શુભમ્॥ 1-132-6 (5814)
આત્મના ચ મહાબાહુરેકપાદસ્થિતોઽભવત્।
ઉગ્રં સ તપ આસ્થાય પરમેણ સમાધિના॥ 1-132-7 (5815)
આરિરાધયિષુર્દેવં ત્રિદશાનાં તમીશ્વરમ્।
સૂર્યેણ સહ ધર્માત્મા પર્યતપ્યત ભારત॥ 1-132-8 (5816)
તં તુ કાલેન મહતા વાસવઃ પ્રત્યપદ્યત। 1-132-9 (5817)
શક્ર ઉવાચ।
પુત્રં તવ પ્રદાસ્યામિ ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્॥ 1-132-9x (781)
બ્રાહ્મણાનાં ગવાં ચૈવ સુહૃદાં ચાર્થસાધકમ્।
દુર્હૃદાં શોકજનનં સર્વબાન્ધવનન્દનમ્॥ 1-132-10 (5818)
સુતં તેઽગ્ર્યં પ્રદાસ્યામિ સર્વામિત્રવિનાશનમ્।
ઇત્યુક્તઃ કારૈવો રાજા વાસવેન મહાત્મના॥ 1-132-11 (5819)
ઉવાચ કુન્તીં ધર્માત્મા દેવરાજવચઃ સ્મરન્।
ઉદર્કસ્તવ કલ્યાણિ તુષ્ટો દેવગણેશ્વરઃ॥ 1-132-12 (5820)
દાતુમિચ્છતિ તે પુત્રં યથા સંકલ્પિતં ત્વયા।
અતિમાનુષકર્માણં યશસ્વિનમરિન્દમમ્॥ 1-132-13 (5821)
નીતિમન્તં મહાત્માનમાદિત્યસમતેજસમ્।
દુરાધર્ષં ક્રિયાવન્તમતીવાદ્ભુતદર્શનમ્॥ 1-132-14 (5822)
પુત્રં જનય સુશ્રોણિ ધામ ક્ષત્રિયતેજસામ્।
લબ્ધઃ પ્રસાદો દેવેન્દ્રાત્તમાહ્વય શુચિસ્મિતે॥ 1-132-15 (5823)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-132-16x (782)
એવમુક્તા તતઃ શક્રમાજુહાવ યશસ્વિની।
અથાજગામ દેવેન્દ્રો જનયામાસ ચાર્જુનમ્॥ 1-132-16 (5824)
`ઉત્તરાભ્યાં તુ પૂર્વાભ્યાં ફલ્ગુનીભ્યાં તતો દિવા।
જાતસ્તુ ફાલ્ગુને માસિ તેનાસૌ ફલ્ગુનઃસ્મૃતઃ'॥ 1-132-17 (5825)
જાતમાત્રે કુમારે તુ `સર્વભૂતપ્રહર્ષિણી।
સૂતકે વર્તમાનાં તાં' વાગુવાચાશરીરિણી।
મહાગમ્ભીરનિર્ઘોષા નભો નાદયતી તદા॥ 1-132-18 (5826)
શૃણ્વતાં સર્વભૂતાનાં તેષાં ચાશ્રમવાસિનામ્।
કુન્તીમાભાષ્ય વિસ્પષ્ટમુવાચેદં શુચિસ્મિતામ્॥ 1-132-19 (5827)
કાર્તવીર્યસમઃ કુન્તિ શિવતુલ્યપરાક્રમઃ।
એષ શક્ર ઇવાજય્યો યશસ્તે પ્રથયિષ્યતિ॥ 1-132-20 (5828)
અદિત્યા વિષ્ણુના પ્રીતિર્યથાઽભૂદભિવર્ધિતા।
તથા વિષ્ણુસમઃ પ્રીતિં વર્ધયિષ્યતિ તેઽર્જુનઃ॥ 1-132-21 (5829)
એષ મદ્રાન્વશે કૃત્વા કુરૂંશ્ચ સહ સોમકૈઃ।
ચેદિકાશિકરૂષાંશ્ચ કુરુલક્ષ્મીં વહિષ્યતિ॥ 1-132-22 (5830)
એતસ્ય ભુજવીર્યેણ ખાણ્ડવે હવ્યવાહનઃ।
મેદસા સર્વભૂતાનાં તૃપ્તિં યાસ્યતિ વૈ પરામ્॥ 1-132-23 (5831)
ગ્રામણીશ્ચ મહીપાલાનેષ જિત્વા મહાબલઃ।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો વીરસ્ત્રીન્મેધાનાહરિષ્યતિ॥ 1-132-24 (5832)
જામદગ્ન્યસમઃ કુન્તિ વિષ્ણુતુલ્યપરાક્રમઃ।
એષ વીર્યવતાં શ્રેષ્ઠો ભવિષ્યતિ મહાયશાઃ॥ 1-132-25 (5833)
એષ યુદ્ધે મહાદેવં તોષયિષ્યતિ શઙ્કરમ્।
અસ્ત્રં પાશુપતં નામ તસ્માત્તુષ્ટાદવાપ્સ્યતિ॥ 1-132-26 (5834)
નિવાતકવચા નામ દૈત્યા વિબુધવિદ્વિષઃ।
શક્રાજ્ઞયા મહાબાહુસ્તાન્વધિષ્યતિ તે સુતઃ॥ 1-132-27 (5835)
તથા દિવ્યાનિ ચાસ્ત્રાણિ નિખિલેનાહરિષ્યતિ।
વિપ્રનષ્ટાં શ્રિયં ચાયમાહર્તા પુરુષર્ષભઃ॥ 1-132-28 (5836)
એતામત્યદ્ભુતાં વાચં કુન્તી શુશ્રાવ સૂતકે।
વાચમુચ્ચરિતામુચ્ચૈસ્તાં નિશમ્ય તપસ્વિનામ્॥ 1-132-29 (5837)
બભૂવ પમો હર્ષઃ શતશૃઙ્ગનિવાસિનામ્।
તથા દેવમહર્ષીણાં સેન્દ્રાણાં ચ દિવૌકસામ્॥ 1-132-30 (5838)
આકાશે દુન્દુભીનાં ચ બભૂવ તુમુલઃ સ્વનઃ।
ઉદતિષ્ઠન્મહાઘોરઃ પુષ્પવૃષ્ટિભિરાવૃતઃ॥ 1-132-31 (5839)
સમવેત્ય ચ દેવાનાં ગણાઃ પાર્થમપૂજયન્।
કાદ્રવેયા વૈનતેયા ગન્ધર્વાપ્સરસસ્તથા।
પ્રજાનાં પતયઃ સર્વે સપ્ત ચૈવ મહર્ષયઃ॥ 1-132-32 (5840)
ભરદ્વાજઃ ખસ્યપો ગૌતમશ્ચ
વિશ્વામિત્રો જમદગ્નિર્વસિષ્ઠઃ।
યશ્ચોદિતો ભાસ્કરેઽભૂત્પ્રનષ્ટે
સોઽપ્યત્રાત્રિર્ભગવાનાજગામ॥ 1-132-33 (5841)
મરીચિરઙ્ગિરાશ્ચૈવ પુલસ્ત્યઃ પુલહઃ ક્રતુઃ।
દક્ષઃ પ્રજાપતિશ્ચૈવ ગન્ધર્વાપ્સરસસ્તથા॥ 1-132-34 (5842)
દિવ્યમાલ્યામ્બરધરાઃ સર્વાલઙ્કારભૂષિતાઃ।
ઉપગાયન્તિ બીભત્સું નૃત્યન્તેઽપ્સરસાં ગણાઃ॥ 1-132-35 (5843)
તથા મહર્ષયશ્ચાપિ જેપુસ્તત્ર સમન્તતઃ।
ગન્ધર્વૈઃ સહિતઃ શ્રીમાન્પ્રાગાયત ચ તુમ્બુરુઃ॥ 1-132-36 (5844)
ભીમસેનોગ્રસેનૌ ચ ઊર્ણાયુરનઘસ્તથા।
ગોપતિર્ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ સૂર્યવર્ચાસ્તથાષ્ટમઃ॥ 1-132-37 (5845)
યુગપસ્તૃણપઃ કાર્ષ્ણિર્નન્દિશ્ચિત્રરથસ્તથા।
ત્રયોદશઃ શાલિશિરાઃ પર્જન્યશ્ચ ચતુર્દશઃ॥ 1-132-38 (5846)
કલિઃ પઞ્ચદશશ્ચૈવ નારદશ્ચાત્ર ષોડશઃ।
ઋત્વા બૃહત્ત્વા બૃહકઃ કરાલશ્ચ મહામનાઃ॥ 1-132-39 (5847)
બ્રહ્મચારી બહુગુણઃ સુવર્ણશ્ચેતિ વિશ્રુતઃ।
વિશ્વાવસુર્ભુમન્યુશ્ચ સુચન્દ્રશ્ચ શરુસ્તથા॥ 1-132-40 (5848)
ગીતમાધુર્યસંપન્નૌ વિખ્યાતૌ ચ હહાહુહૂ।
ઇત્યેતે દેવગન્ધર્વા જગ્મુસ્તત્ર નરાધિપ॥ 1-132-41 (5849)
તથૈવાપ્સરસો હૃષ્ટાઃ સર્વાલઙ્કારભૂષિતાઃ।
નનૃતુર્વૈ મહાભાગા જગુશ્ચાયતલોચનાઃ॥ 1-132-42 (5850)
અનૂચાનાઽનવદ્યા ચ ગુણમુખ્યા ગુણાવરા।
અદ્રિકા ચ તથા સોમા મિશ્રકેશી ત્વલમ્બુષા॥ 1-132-43 (5851)
મરીચિઃ શુચિકા ચૈવ વિદ્યુત્પર્ણા તિલોત્તમા।
અમ્બિકા લક્ષણા ક્ષેમા દેવી રમ્ભા મનોરમા॥ 1-132-44 (5852)
અસિતા ચ સુબાહુશ્ચ સુપ્રિયા ચ વપુસ્તથા।
પુણ્ડરીકા સુગન્ધા ચ સુરસા ચ પ્રમાથિની॥ 1-132-45 (5853)
કામ્યા શારદ્વતી ચૈવ નનૃતુસ્તત્ર સંઘશઃ।
મેનકા સહજન્યા ચ કર્ણિકા પુઞ્જિકસ્થલા॥ 1-132-46 (5854)
ઋતુસ્થલા ઘૃતાચી ચ વિશ્વાચી પૂર્વચિત્ત્યપિ।
ઉમ્લોચેતિ ચ વિખ્યાતા પ્રમ્લોચેતિ ચ તા દશ॥ 1-132-47 (5855)
ઉર્વશ્યેકાદશી તાસાં જગુશ્ચાયતલોચનાઃ।
ધાતાઽર્યમા ચ મિત્રશ્ચ વરુણોંઽશો ભગસ્તથા॥ 1-132-48 (5856)
ઇન્દ્રો વિવસ્વાન્પૂષા ચ પર્જન્યો દશમઃ સ્મૃતઃ।
તતસ્ત્વષ્ટા તતો વિષ્ણુરજઘન્યો જઘન્યજઃ॥ 1-132-49 (5857)
ઇત્યેતે દ્વાદશાદિત્યા જ્વલન્તઃ સૂર્યવર્ચસઃ॥ 1-132-50 (5858)
મૃગવ્યાધશ્ચ સર્પશ્ચ નિર્ઋતિશ્ચ મહાયશાઃ।
અજૈકપાદહિર્બુધ્ન્યઃ પિનાકી ચ પરંતપ॥ 1-132-51 (5859)
દહનોઽથેશ્વરશ્ચૈવ કપાલી ચ વિશાંપતે।
સ્થાણુર્ભગશ્ચ ભગવાન્રુદ્રાસ્તત્રાવતસ્થિરે॥ 1-132-52 (5860)
અશ્વિનૌ વસવશ્ચાષ્ટૌ મરુતશ્ચ મહાબલાઃ।
વિશ્વેદેવાસ્તથા સાધ્યાસ્તત્રાસન્પરિતઃ સ્થિતાઃ॥ 1-132-53 (5861)
કર્કોટકોઽથ સર્પશ્ચ વાસુકિશ્ચ ભુજઙ્ગમઃ।
કચ્છપશ્ચાથ કુણ્ડશ્ચ તક્ષકશ્ચ મહોરગઃ॥ 1-132-54 (5862)
આયયુસ્તપસા યુક્તા મહાક્રોધા મહાબલાઃ।
એતે ચાન્યે ચ બહવસ્તત્ર નાગા વ્યવસ્થિતાઃ॥ 1-132-55 (5863)
તાર્ક્ષ્યશ્ચારિષ્ટનેમિશ્ચ ગરુડશ્ચાસિતધ્વજઃ।
અરુણશ્ચારુણિશ્ચૈવ વૈનતેયા વ્યવસ્થિતાઃ॥ 1-132-56 (5864)
તાંશ્ચ દેવગણાન્સર્વાંસ્તપઃસિદ્ધા મહર્ષયઃ।
વિમાનગિર્યગ્રગતાન્દદૃશુર્નેતરે જનાઃ॥ 1-132-57 (5865)
તદ્દૃષ્ટ્વા મહદાશ્ચર્યં વિસ્મિતા મુનિસત્તમાઃ।
અધિકાં સ્મ તતો વૃત્તિમવર્તન્પાણ્ડવં પ્રતિ॥ 1-132-58 (5866)
પાણ્ડુઃ પ્રીતેન મનસા દેવતાદીનપૂજયત્।
પાણ્ડુના પૂજિતા દેવાઃ પ્રત્યૂચુર્નરસત્તમમ્॥ 1-132-59 (5867)
પ્રાદુર્બૂતો હ્યયં ધર્મો દેવતાનાં પ્રસાદતઃ।
માતરિશ્વા હ્યયં ભીમો બલવાનરિમર્દનઃ॥ 1-132-60 (5868)
સાક્ષાદિન્દ્રઃ સ્વયં જાતઃ પ્રસાદાચ્ચ શતક્રતોઃ।
પિતૃત્વાદ્દેવતાનાં હિ નાસ્તિ પુણ્યતરસ્ત્વયા॥ 1-132-61 (5869)
પિતૄણામૃણનિર્મુક્તઃ સ્વર્ગં પ્રાપ્સ્યસિ પુણ્યભાક્।
ઇત્યુક્ત્વા દેવતાઃ સર્વા વિપ્રજગ્મુર્યથાગતમ્॥ 1-132-62 (5870)
પાણ્ડુસ્તુ પુનરેવૈનાં પુત્રલોભાન્મહાયશાઃ।
પ્રાદિશદ્દર્શનીયાર્થી કુન્તી ત્વેનમથાબ્રવીત્॥ 1-132-63 (5871)
નાતશ્ચતુર્થં પ્રસવમાપસ્ત્વપિ વદન્ત્યુત।
અતઃપરં સ્વૈરિણી સ્યાદ્બન્ધકી પઞ્ચમે ભવેત્॥ 1-132-64 (5872)
સ ત્વં વિદ્વન્ધર્મમિમમધિગમ્ય કથં નુ મામ્।
અપત્યાર્થં સમુત્ક્રમ્ય પ્રમાદાદિવ ભાષસે॥ ॥ 1-132-65 (5873)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ દ્વાત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 132 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-132-8 સૂર્યેણ સહ ઉદયાદસ્તમયાવધિ॥ દ્વાત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 132 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 133
॥ શ્રીઃ ॥
1.133. અધ્યાયઃ 133
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
અશ્વિભ્યાં માદ્ર્યાં નકુલસહદેવયોરુત્પત્તિઃ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરાદીનાં નામકરણમ્॥ 2 ॥ વસુદેવપ્રેષિતેન પુરોહિતેન પાણ્ડવાનામુપનયનાદિસંસ્કારકરણમ્॥ 3 ॥ પાણ્ડવાનાં શુક્રાદ્ધનુર્વેદશિક્ષણમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-133-0 (5874)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-133-0x (783)
કુન્તીપુત્રેષુ જાતેષુ ધૃતરાષ્ટ્રાત્મજેષુ ચ।
મદ્રરાજસુતા પાણ્ડું રહો વચનમબ્રવીત્॥ 1-133-1 (5875)
ન મેઽસ્તિ ત્વયિ સન્તાપો વિગુણેઽપિ પરન્તપ।
નાવરત્વે વરાર્હાયાઃ સ્થિત્વા ચાનઘ નિત્યદા॥ 1-133-2 (5876)
ગાન્ધાર્યાશ્ચૈવ નૃપતે જાતં પુત્રશતં તથા।
શ્રુત્વા ન મે તથા દુઃખમભવત્કુરુનન્દન॥ 1-133-3 (5877)
ઇદં તુ મે મહદ્દુઃખં તુલ્યતાયામપુત્રતા।
દિષ્ટ્યા ત્વિદાનીં ભર્તુર્મે કુન્ત્યામપ્યસ્તિ સન્તતિઃ॥ 1-133-4 (5878)
યદિ ત્વપત્યસન્તાનં કુન્તિરાજસુતા મયિ।
કુર્યાદનુગ્રહો મે સ્યાત્તવ ચાપિ હિતં ભવેત્॥ 1-133-5 (5879)
સંરમ્ભો હિ સપત્નીત્વાદ્વક્તું કુન્તિસુતાં પ્રતિ।
યદિ તુ ત્વં પ્રસન્નો મે સ્વયમેનાં પ્રચોદય॥ 1-133-6 (5880)
પાણ્ડુરુવાચ। 1-133-7x (784)
મમાપ્યેષ સદા માદ્રિ હૃદ્યર્થઃ પરિવર્તતે।
ન તુ ત્વાં પ્રસહે વક્તુમિષ્ટાનિષ્ટવિવક્ષયા॥ 1-133-7 (5881)
તવ ત્વિદં મતં મત્વા પ્રયતિષ્યામ્યતઃ પરમ્।
મન્યે ધ્રુવં મયોક્તા સા વચનં પ્રતિપત્સ્યતે॥ 1-133-8 (5882)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-133-9x (785)
તતઃ કુન્તીં પુનઃ પાણ્ડુર્વિવિક્ત ઇદમબ્રવીત્।
`અનુગૃહ્ણીષ્વ કલ્યાણિ મદ્રરાજસુતામપિ।'
કુલસ્ય મમ સન્તાનં લોકસ્ય ચ કુરુ પ્રિયમ્॥ 1-133-9 (5883)
મમ ચાપિણ્ડનાશાય પૂર્વેષાં ચ મહાત્મનામ્।
મત્પ્રિયાર્થં ચ કલ્યાણિ કુરુ કલ્યાણમુત્તમમ્॥ 1-133-10 (5884)
યશસોઽર્થાય ચૈવ ત્વં કુરુ કર્મ સુદુષ્કરમ્।
પ્રાપ્યાધિપત્યમિન્દ્રેણ યજ્ઞૈરિષ્ટં યશોઽર્થિના॥ 1-133-11 (5885)
તથા મન્ત્રવિદો વિપ્રાસ્તપસ્તપ્ત્વા સુદુષ્કરમ્।
ગુરૂનભ્યુપગચ્છન્તિ યશસોઽર્થાય ભામિનિ॥ 1-133-12 (5886)
તથા રાજર્ષયઃ સર્વે બ્રાહ્મણાશ્ચ તપોધનાઃ।
ચક્રુરુચ્ચાવચં કર્મ યશસોઽર્થાય દુષ્કરમ્॥ 1-133-13 (5887)
સા ત્વં માદ્રીં પ્લવેનૈવ તારયૈનામનિન્દિતે।
અપત્યસંવિધાનેન પરાં કીર્તિમવાપ્નુહિ॥ 1-133-14 (5888)
`કુન્ત્યુવાચ। 1-133-15x (786)
ધર્મં વૈ ધર્મશાસ્ત્રોક્તં યથા વદસિ તત્તથા।
તસ્માદનુગ્રહં તસ્યાઃ કરોમિ કુરુનન્દન॥' 1-133-15 (5889)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-133-16x (787)
એવમુક્તાઽબ્રવીન્માર્દ્રીં સકૃચ્ચિન્તય દૈવતમ્।
તસ્માત્તે ભવિતાઽપત્યમનુરૂપમસંશયમ્॥ 1-133-16 (5890)
`તતો મન્ત્રે કૃતે તસ્મિન્વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા।
તતો રાજસુતા સ્નાતા શયને સંવિવેશ હ॥' 1-133-17 (5891)
તતો માદ્રી વિચાર્યૈકા જગામ મનસાઽશ્વિનૌ।
તાવાગમ્ય સુતૌ તસ્યાં જનયામાસતુર્યમૌ।
નકુલં સહદેવં ચ રૂપેણાપ્રતિમૌ ભુવિ॥ 1-133-18 (5892)
તથૈવ તાવપિ યમૌ વાગુવાચાશરીરિણી।
`ધર્મતો ભક્તિતશ્ચૈવ શીલતો વિનયૈસ્તથા॥ 1-133-19 (5893)
સત્વરૂપગુણોપેતૌ ભવતોઽત્યશ્વિનાવિતિ।
માસતે તેજસાઽત્યર્થં રૂપદ્રવિણસંપદા॥ 1-133-20 (5894)
નામાનિ ચક્રિરે તેષાં શતશૃઙ્ગનિવાસિનઃ।
ભક્ત્યા ચ કર્મણા ચૈવ તથાઽઽશીર્ભિર્વિશાંપતે॥ 1-133-21 (5895)
જ્યેષ્ઠં યુધિષ્ઠિરેત્યેવં ભીમસેનેતિ મધ્યમમ્।
અર્જુનેતિ તૃતીયં ચ કુન્તીપુત્રાનકલ્પયન્॥ 1-133-22 (5896)
પૂર્વજં નકુલેત્યેવં સહદેવેતિ ચાપરમ્।
માદ્રીપુત્રાવકથયંસ્તે વિપ્રાઃ પ્રીતમાનસાઃ॥ 1-133-23 (5897)
અનુસંવત્સરં જાતા અપિ તે કુરુસત્તમાઃ।
પાણ્ડુપુત્રા વ્યરાજન્ત પઞ્ચસંવત્સરા ઇવ॥ 1-133-24 (5898)
મહાસત્ત્વા મહાવીર્યા મહાબલપરાક્રમાઃ।
પાણ્ડુર્દૃષ્ટ્વા સુતાંસ્તાંસ્તુ દેવરૂપાન્મહૌજસઃ॥ 1-133-25 (5899)
મુદં પરમિકાં લેભે નનન્દ ચ નરાધિપઃ।
ઋષીણામપિ સર્વેષાં શતશૃઙ્ગનિવાસિનામ્॥ 1-133-26 (5900)
પ્રિયા બભૂવુસ્તાસાં ચ તથૈવ મુનિયોષિતામ્।
કુન્તીમથ પુનઃ પાણ્ડુર્માદ્ર્યર્થે સમચોદયત્॥ 1-133-27 (5901)
તમુવાચ પૃથા રાજન્ રહસ્યુક્તા તદા સતી।
ઉક્તા સક્વદ્દ્વન્દ્વમેષા લેભે તેનાસ્મિ વઞ્ચિતા॥ 1-133-28 (5902)
બિભેમ્યસ્યાઃ પરિભવાત્કુસ્ત્રીણાં ગતિરિદૃશી।
નાજ્ઞાસિષમહં મૂઢા દ્વન્દ્વાહ્વાને ફલદ્વયમ્॥ 1-133-29 (5903)
તસ્માન્નાહં નિયોક્તવ્યા ત્વયૈષોઽસ્તુ વરો મમ।
એવં પાણ્ડોઃ સુતાઃ પઞ્ચ દેવદત્તા મહાબલાઃ॥ 1-133-30 (5904)
સંભૂતાઃ કીર્તિમન્તશ્ચ કુરુવંશવિવર્ધનાઃ।
શુભલક્ષણસંપન્નાઃ સોમવત્પ્રિયદર્શનાઃ॥ 1-133-31 (5905)
સિંહદર્પા મહેષ્વાસાઃ સિંહવિક્રાન્તગામિનઃ।
સિંહગ્રીવા મનુષ્યેન્દ્રા વવૃધુર્દેવવિક્રમાઃ॥ 1-133-32 (5906)
વિવર્ધમાનાસ્તે તત્ર પુણ્યે હૈમવતે ગિરૌ।
વિસ્મયં જનયામાસુર્મહર્ષીણાં સમેયુષામ્॥ 1-133-33 (5907)
`જાતમાત્રાનુપાદાય શતશૃઙ્ગનિવાસિનઃ।
પાણ્ડોઃ પુત્રાનમન્યન્ત તાપસાઃ સ્વાનિવાત્મજાન્॥ 1-133-34 (5908)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-133-35x (788)
તતસ્તુ વૃષ્ણયઃ સર્વે વસુદેવપુરોગમાઃ॥ 1-133-35 (5909)
પાણ્ડુઃ શાપભયાદ્ભીતઃ શતશૃઙ્ગમુપેયિવાન્।
તત્રૈવ મુનિભિઃ સાર્ધં તાપસોઽભૂત્તપસ્વિભિઃ॥ 1-133-36 (5910)
શાકમૂલફલાહારસ્તપસ્વી નિયતેન્દ્રિયઃ।
યોગધ્યાનપરો રાજા બભૂવેતિ ચ વાદકાઃ॥ 1-133-37 (5911)
પ્રબુવન્તિ સ્મ બહવસ્તચ્છ્રુત્વા શોકકર્શિતાઃ।
પાણ્ડોઃ પ્રીતિસમાયુક્તાઃ કદા શ્રોષ્યામ સંકથાઃ॥ 1-133-38 (5912)
ઇત્યેવં કથયન્તસ્તે વૃષ્ણયઃ સહ બાન્ધવૈઃ।
પાણ્ડોઃ પુત્રાગમં શ્રુત્વા સર્વે હર્ષસમન્વિતાઃ॥ 1-133-39 (5913)
સભાજયન્તસ્તેઽન્યોન્યં વસુદેવં વચોઽબ્રુવન્।
ન ભવેરન્ક્રિયાહીનાઃ પાણ્ડુપુત્રા મહાબલાઃ॥ 1-133-40 (5914)
પાણ્ડોઃ પ્રિયહિતાન્વેષી પ્રેષય ત્વં પુરોહિતમ્।
વસુદેવસ્તથેત્યુક્ત્વા વિસસર્જ પુરોહિતમ્॥ 1-133-41 (5915)
યુક્તાનિ ચ કુમારાણાં પારબર્હાણ્યનેકશઃ।
કુન્તીં માદ્રીં ચ સંદિશ્ય દાસીદાસપરિચ્છદમ્॥ 1-133-42 (5916)
ગાવો હિરણ્યં રૌપ્યં ચ પ્રેષયામાસ ભારત।
તાનિ સર્વાણિ સંગૃહ્ય પ્રયયૌ સ પુરોહિતઃ॥ 1-133-43 (5917)
તમાગતં દ્વિજશ્રેષ્ઠં કાશ્યપં વૈ પુરોહિતમ્।
પૂજયામાસ વિધિવત્પાણ્ડુઃ પરપુરઞ્જયઃ॥ 1-133-44 (5918)
પૃથા માદ્રી ચ સંહૃષ્ટે વસુદેવં પ્રશંસતામ્।
તતઃ પાણ્ડુઃ ક્રિયાઃ સર્વાઃ પાણ્ડવાનામકારયત્॥ 1-133-45 (5919)
ગર્ભાધાનાદિકૃત્યાનિ ચૌલોપનયનાનિ ચ।
કાશ્યપઃ કૃતવાન્સર્વમુપાકર્મ ચ ભારત॥ 1-133-46 (5920)
ચૌલોપનયનાદૂર્ધ્વમૃષભાક્ષા યશસ્વિનઃ।
વૈદિકાધ્યયને સર્વે સમપદ્યન્ત પારગાઃ॥ 1-133-47 (5921)
શર્યાતેઃ પ્રથમઃ પુત્રઃ શુક્રો નામ પરન્તપઃ।
યેન સાગરપર્યન્તા ધુષા નિર્જિતા મહી॥ 1-133-48 (5922)
અશ્વમેધશતૈરિષ્ટ્વા સ મહાત્મા મહામખૈઃ।
આરાધ્ય દેવતાઃ સર્વાઃ પિતૄનપિ મહામતિઃ॥ 1-133-49 (5923)
શતશૃહ્ગે તપસ્તેપે શાકમૂલફલાશનઃ।
તેનોપકરણશ્રેષ્ઠૈઃ શિક્ષયા ચોપબૃંહિતાઃ॥ 1-133-50 (5924)
તત્પ્રસાદાદ્ધનુર્વેદે સમપદ્યન્ત પારગાઃ।
ગદાયાં પારગો ભીમસ્તોમરેષુ યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-133-51 (5925)
અસિચર્મણિ નિષ્ણાતૌ યમૌ સત્ત્વવતાં વરૌ।
ધનુર્વેદે ગતઃ પારં સવ્યસાચી પરન્તપઃ॥ 1-133-52 (5926)
શુક્રેણ સમનુજ્ઞાતો મત્સમોઽયમિતિ પ્રભો।
અનુજ્ઞાય તતો રાજા શક્તિં ખઙ્ગં તતઃ શરાન્॥ 1-133-53 (5927)
ધનુશ્ચ દમતાં શ્રેષ્ઠસ્તાલમાત્રં મહાપ્રભમ્।
વિપાઠક્ષુરનારાચાન્ગૃધ્રપક્ષૈરલઙ્કૃતાન્॥ 1-133-54 (5928)
દદૌ પાર્થાય સંહૃષ્ટો મહોરગસમપ્રભાન્।
અવાપ્ય સર્વશસ્ત્રાણિ મુદિતો વાસવાત્મજઃ॥ 1-133-55 (5929)
મેને સર્વાન્મહીપાલાનપર્યાપ્તાન્સ્વતેજસઃ॥ 1-133-56 (5930)
એકવર્ષાન્તરાસ્ત્વેવં પરસ્પરમરિન્દમાઃ।
અન્વવર્તન્ત પાર્થાશ્ચ માદ્રીપુત્રૌ તથૈવ ચ॥' 1-133-57 (5931)
તે ચ પઞ્ચ શતં ચૈવ કુરુવંશવિવર્ધનાઃ।
સર્વે વવૃધિરેઽલ્પેન કાલેનાપ્સ્વિવ પઙ્કજાઃ॥ ॥ 1-133-58 (5932)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ત્રયસ્ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 133 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-133-2 વિગુણે પ્રજોત્પાદનાનધિકૃતે। અવરત્વે કનિષ્ઠાત્વે। વરાર્હાયાઃ કૃન્ત્યા અપેક્ષયા॥ 1-133-6 સંરમ્ભોઽભિમાનઃ॥ 1-133-7 ઇષ્ટમનિષ્ટં વા વક્ષ્યસીતિ સંદેહેન॥ 1-133-8 પ્રતિપત્સ્યતે અઙ્ગીકરિષ્યતિ॥ 1-133-9 સતાનમવિચ્છેદમ્॥ 1-133-10 મમ પૂર્વેષાં ચાપિણ્ડનાશાય પિણ્ડવિનાશાભાવાય। બહુષુ પુત્રેષુ કસ્યચિદપિ પુત્રસ્ય સંતતેરવિચ્છેદસંભવાદિત્યર્થઃ॥ 1-133-11 યશસ ઇતિ કૃતકૃત્યા અપિ યશોર્થં દેવગુર્વાદ્યારાધનં કુર્વન્તીત્યર્થઃ॥ 1-133-20 અત્યશ્વિનૌ અશ્વિભ્યામધિકૌ॥ 1-133-24 અનુસંવત્સરં સંવત્સરમનુ પશ્ચાજ્જાતા અપિ દેવતાભાવાત્સર્વે પઞ્ચસંવત્સરા ઇવાદૃશ્યન્તેત્યર્થઃ॥ ત્રયસ્ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 133 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 134
॥ શ્રીઃ ॥
1.134. અધ્યાયઃ 134
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવાનામાયુષ્યકથનમ્॥ 1 ॥ માદ્ર્યા મૈથુનપ્રવૃત્તસ્ય પાણ્ડોર્મરણમ્॥ 2 ॥ પાણ્ડવપ્રલાપઃ॥ 3 ॥ માદ્ર્યાઃ સહગમનમ્॥ 4 ॥ મૃતસ્ય પાણ્ડોર્દહનાદિસંસ્કારઃ॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-134-0 (5933)
`જનમેજય ઉવાચ। 1-134-0x (789)
કસ્મિન્વયસિ સંપ્રાપ્તાઃ પાણ્ડવા ગજસાહ્વયમ્।
સમપદ્યન્ત દેવેભ્યસ્તેષામાયુશ્ચ કિં પરમ્॥ 1-134-1 (5934)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-134-2x (790)
પાણ્ડવાનામિહાયુષ્યં શૃણુ કૌરવનન્દન।
જગામ હાસ્તિનપુરં ષોડશાબ્દો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-134-2 (5935)
ભીમસેનઃ પઞ્ચદશો બીભત્સુર્વૈ ચતુર્દશઃ।
ત્રયોદશાબ્દૌ ચ યમૌ જગ્મતુર્નાગસાહ્વયમ્॥ 1-134-3 (5936)
તત્ર ત્રયોદશાબ્દાનિ ધાર્તરાષ્ટ્રૈઃ સહોષિતાઃ।
ષણ્માસાઞ્જાતુષગૃહાન્મુક્તા જાતો ઘટોત્કચઃ॥ 1-134-4 (5937)
ષણ્માસાનેકચક્રાયાં વર્ષં પાઞ્ચાલકે ગૃહે।
ધાર્તરાષ્ટ્રૈઃ સહોષિત્વા પઞ્ચ વર્ષાણિ ભારત॥ 1-134-5 (5938)
ઇન્દ્રપ્રસ્થે વસન્તસ્તે ત્રીણિ વર્ષાણિ વિંશતિમ્।
દ્વાદશાબ્દાનથૈકં ચ બભૂવુર્દ્યૂતનિર્જિતાઃ॥ 1-134-6 (5939)
ભુક્ત્વા ષટ્ત્રિંશતં રાજન્સાગરાન્તાં વસુન્ધરામ્।
માસૈઃ ષડ્ભિર્મહાત્માનઃ સર્વે કૃષ્ણપરાયણાઃ॥ 1-134-7 (5940)
રાજ્યે પરીક્ષિતં સ્થાપ્ય દિષ્ટાં ગતિમવાપ્નુવન્।
એવં યુધિષ્ઠિરસ્યાસીદાયુરષ્ટોત્તરં શતમ્॥ 1-134-8 (5941)
અર્જુનાત્કેશવો જ્યેષ્ઠસ્ત્રિભિર્માસૈર્મહાદ્યુતિઃ।
કૃષ્ણાત્સંકર્ષણો જ્યેષ્ઠસ્ત્રિભિર્માસૈર્મહાબલઃ॥ 1-134-9 (5942)
પાણ્ડુઃ પઞ્ચમહાતેજાસ્તાન્પશ્યન્પર્વતે સુતાન્।
રેમે સ કાશ્યપયુતઃ પત્નીભ્યાં સુભૃશં તદા॥ 1-134-10 (5943)
સુપુષ્પિતવને કાલે પ્રવૃત્તે મધુમાધવે।
પૂર્ણે ચતુર્દશે વર્ષે ફલ્ગુનસ્ય ચ ધીમતઃ॥ 1-134-11 (5944)
યસ્મિન્નૃક્ષે સમુત્પન્નઃ પાર્થસ્તસ્ય ચ ધીમતઃ।
તસ્મિન્નુત્તરફલ્ગુન્યાં પ્રવૃત્તે સ્વસ્તિવાચને॥ 1-134-12 (5945)
રક્ષણે વિસ્મૃતા કુન્તી વ્યગ્રા બ્રાહ્મણભોજને।
પુરોહિતેન સહિતાન્બ્રાહ્મણાન્પર્યવેષયત્॥' 1-134-13 (5946)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-134-14x (791)
દર્શનીયાંસ્તતઃ પુત્રાન્પાણ્ડુઃ પઞ્ચ મહાવને।
તાન્પશ્યન્પર્વતે રમ્યે સ્વબાહુબલમાશ્રિતઃ॥ 1-134-14 (5947)
સુપુષ્પિતવને કાલે કદાચિન્મધુમાધવે।
ભૂતસંમોહને રાજા સભાર્યો વ્યચરદ્વનમ્॥ 1-134-15 (5948)
પલાશૈસ્તિલકૈશ્ચૂતૈશ્ચમ્પકૈઃ પારિભદ્રકૈઃ।
અન્યૈશ્ચ બહુભિર્વૃક્ષૈઃ ફલપુષ્પસમૃદ્ધિભિઃ॥ 1-134-16 (5949)
જલસ્થાનૈશ્ચ વિવિધૈઃ પદ્મિનીભિશ્ચ શોભિતમ્।
પાણ્ડોર્વનં તત્સંપ્રેક્ષ્ય પ્રજજ્ઞે હૃદિ મન્મથઃ॥ 1-134-17 (5950)
પ્રહૃષ્ટમનસં તત્ર વિચરન્તં યથાઽમરમ્।
તં માદ્ર્યનુજગામૈકા વસનં બિભ્રતી શુભમ્॥ 1-134-18 (5951)
સમીક્ષમાણઃ સ તુ તાં વયઃસ્થાં તનુવાસસમ્।
તસ્ય કામઃ પ્રવૃતે ગહનેઽગ્નિરિવોદ્ગતઃ॥ 1-134-19 (5952)
રહસ્યેકાં તુ તાં દૃષ્ટ્વા રાજા રાજીવલોચનામ્।
ન શશાક નિયન્તું તં કામં કામવશીકૃતઃ॥ 1-134-20 (5953)
`અથ સોઽષ્ટાદશે વર્ષે ઋતૌ માદ્રમલઙ્કૃતામ્।
આજુહાવ તતઃ પાણ્ડુઃ પરીતાત્મા યશસ્વિનીમ્॥' 1-134-21 (5954)
તત એનાં બલાદ્રાજા નિજગ્રાહ રહોગતામ્।
વાર્યમાણસ્તયા દેવ્યા વિસ્ફુરન્ત્યા યથાબલમ્॥ 1-134-22 (5955)
સ તુ કામપરીતાત્મા તં શાપં નાન્વબુધ્યત।
માદ્રીં મૈથુનધર્મેણ સોઽન્વગચ્છદ્બલાદિવ॥ 1-134-23 (5956)
જીવિતાન્તાય કૌરવ્ય મન્મથસ્ય વશં ગતઃ।
શાપજં ભયમુત્સૃજ્ય વિધિના સંપ્રચોદિતઃ॥ 1-134-24 (5957)
તસ્ય કામાત્મનો બુદ્ધિઃ સાક્ષાત્કાલેન મોહિતા।
સંપ્રમથ્યેન્દ્રિયગ્રામં પ્રનષ્ટા સહ ચેતસા॥ 1-134-25 (5958)
સ તયા સહ સંગમ્ય ભાર્યયા કુરુનન્દનઃ।
પાણ્ડુઃ પરમધર્માત્મા યુયુજે કાલધર્મણા॥ 1-134-26 (5959)
તતો માદ્રી સમાલિઙ્ગ્ય રાજાનં ગતચેતસમ્।
મુમોચ દુઃખજં શબ્દં પુનઃ પુનરતીવ હિ॥ 1-134-27 (5960)
સહ પુત્રૈસ્તતઃ કુન્તી માદ્રીપુત્રૌ ચ પાણ્ડવૌ।
આજગ્મુઃ સહિતાસ્તત્ર યત્ર રાજા તથાગતઃ॥ 1-134-28 (5961)
તતો માદ્ર્યબ્રવીદ્રાજન્નાર્તા કુન્તીમિદં વચઃ।
એકૈવ ત્વમિહાગચ્છ તિષ્ઠન્ત્વત્રૈવ દારકાઃ॥ 1-134-29 (5962)
તચ્છ્રુત્વા વચનં તસ્યાસ્તત્રૈવાધાય દરકાન્।
હતા।હમિતિ વિક્રુશ્ચ સહસૈવાજગામ સા॥ 1-134-30 (5963)
દૃષ્ટ્વા પાણ્ડું ચ માદ્રીં ચ શયાનૌ ધરણીતલે।
કુન્તી શોકપરીતાઙ્ગી વિલલાપ સુદુઃખિતા॥ 1-134-31 (5964)
રક્ષ્યમાણો મયા નિત્યં વીરઃ સતતમાત્મવાન્।
કથં ત્વામત્યતિક્રાન્તઃ શાપં જાનન્વનૌકસઃ॥ 1-134-32 (5965)
નનુ નામ ત્વયા માદ્રિ રક્ષિતવ્યો નરાધિપઃ।
સા કથં લોભિતવતી વિજને ત્વં નરાધિપમ્॥ 1-134-33 (5966)
કથં દીનસ્ય સતતં ત્વામાસાદ્ય રહોગતામ્।
તં વિચિન્તયતઃ શાપં પ્રહર્ષઃ સમજાયત॥ 1-134-34 (5967)
ધન્યા ત્વમસિ બાહ્લીકિ મત્તો ભાગ્યતરા તથા।
દૃષ્ટવત્યસિ યદ્વક્ત્રં પ્રહૃષ્ટસ્ય મહીપતેઃ॥ 1-134-35 (5968)
માદ્ર્યુવાચ। 1-134-36x (792)
વિલપન્ત્યા મયા દેવિ વાર્યમાણેન ચાસકૃત્।
આત્મા ન વારિતોઽનેન સત્યં દિષ્ટં ચિકીર્ષુણા॥ 1-134-36 (5969)
`વૈશંપાયાન ઉવાચ। 1-134-37x (793)
તસ્યાસ્તદ્વચનં શ્રુત્વા કુન્તી શોકાગ્નિદીપિતા।
પપાત સહસા ભૂમૌ છિન્નમૂલ ઇવ દ્રુમઃ॥ 1-134-37 (5970)
નિશ્ચેષ્ટા પતિતા ભૂમૌ મોહેન ન ચચાલ સા।
તસ્મિન્ક્ષણે કૃતસ્નાનમહતામ્બરસંવૃતમ્॥ 1-134-38 (5971)
અલઙ્કારકૃતં પાણ્ડું શયાનં શયને શુભે।
કુન્તીમુત્થાપ્ય માદ્રી તુ મોહેનાવિષ્ટચેતનામ્॥ 1-134-39 (5972)
આર્યે એહીતિ તાં કુન્તીં દર્શયામાસ કૌરવ।
પાદયોઃ પતિતા કુન્તી પુનરુત્થાય ભૂમિપમ્॥ 1-134-40 (5973)
રક્તચન્દનદિગ્ધાંઙ્ગં મહારજનવાસસમ્।
સસ્મિતેન ચ વક્ત્રેણ વદન્તમિવ ભારતમ્॥ 1-134-41 (5974)
પરિરભ્ય તતો મોહાદ્વિલલાપાકુલેન્દ્રિયા।
માદ્રી ચાપિ સમાલિઙ્ગ્ય રાજાનં વિલલાપ સા॥ 1-134-42 (5975)
તં તથા શાયિનં પુત્રા ઋષયઃ સહ ચારણૈઃ।
અભ્યેત્ય સહિતાઃ સર્વે શોકાદશ્રૂણ્યવર્તયન્॥ 1-134-43 (5976)
અસ્તં ગતમિવાદિત્યં સંશુષ્કમિવ સાગરમ્।
દૃષ્ટ્વા પાણ્ડું નરવ્યાઘ્રં શોચન્તિ સ્મ મહર્ષયઃ॥ 1-134-44 (5977)
સમાનશોકા ઋષયઃ પાણ્ડવાશ્ચ બભૂવિરે।
તે સમાશ્વાસિતે વિપ્રૈર્વિલેપતુરનિન્દિતે॥ 1-134-45 (5978)
કુન્ત્યુવાચ। 1-134-46x (794)
હા રાજન્કસ્ય નો હિત્વા ગચ્છસિ ત્રિદશાલયમ્।
હા રાજન્મમ મન્દાયાઃ કથં માદ્રીં સમેત્ય વૈ॥ 1-134-46 (5979)
નિધનં પ્રાપ્તવાન્રાજન્મદ્ભાગ્યપરિસંક્ષયાત્।
યુધિષ્ઠિરં ભીમસેનમર્જુનં ચ યમાવુભૌ॥ 1-134-47 (5980)
કસ્ય હિત્વા પ્રિયાન્પુત્રાન્પ્રયાતોઽસિ વિશાંપતે।
નૂનં ત્વાં ત્રિદશા દેવાઃ પ્રતિનન્દન્તિ ભારત॥ 1-134-48 (5981)
યતો હિ તપ ઉગ્રં વૈ ચરિતં બ્રહ્મસંસદિ।
આવાભ્યાં સહિતો રાજન્ગમિષ્યસિ દિવં શુભમ્॥ 1-134-49 (5982)
આજમીઢાજમીઢાનાં કર્મણા ચરતાં ગતિમ્।
નનુ નામ સહાવાભ્યાં ગમિષ્યામીતિ યત્ત્વયા॥ 1-134-50 (5983)
પ્રતિજ્ઞાતા કુરુશ્રેષ્ઠ યદાઽસ્મિ વનમાગતા।
આવાભ્યાં ચૈવ સહિતો ગમિષ્યસિ વિશાંપતે।
મુહૂર્તં ક્ષમ્યતાં રાજન્દ્રક્ષ્યેઽહં ચ મુખં તવ॥ 1-134-51 (5984)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-134-52x (795)
વિલપિત્વા ભૃશં ચૈવ નિઃસંજ્ઞે પતિતે ભુવિ।
યથા હતે મૃગે મૃગ્યૌ લુબ્ધૈર્વનગતે તથા॥ 1-134-52 (5985)
યુધિષ્ઠિરમુખાઃ સર્વે પાણ્ડવા વેદપરાગાઃ।
તેઽભ્યાગત્ય પિતુર્મૂલે નિઃસંજ્ઞાઃ પતિતા ભુવિ॥ 1-134-53 (5986)
પાણ્ડોઃ પાદૌ પરિષ્વજ્ય વિલપન્તિ સ્મ પાણ્ડવાઃ।
હા વિનષ્ટાઃ સ્મ તાતેતિ હા અનાથા ભવામહે॥ 1-134-54 (5987)
ત્વદ્વિહીના મહાપ્રાજ્ઞ કથં જીવામ બાલકાઃ।
લોકનાથસ્ય પુત્રાઃ સ્મો ન સનાથા ભવામહે॥ 1-134-55 (5988)
ક્ષણેનૈવ મહારાજ અહો લોકસ્ય ચિત્રતા।
નાસ્મદ્વિધા રાજપુત્રા અધન્યાઃ સન્તિ ભારત॥ 1-134-56 (5989)
ત્વદ્વિનાશાચ્ચ રાજેન્દ્ર રાજ્યપ્રસ્ખલનાત્તદા।
પાણ્ડવાશ્ચ વયં સર્વે પ્રાપ્તાઃ સ્મ વ્યસનં મહત્॥ 1-134-57 (5990)
કિં કરિષ્યામહે રાજન્કર્તવ્યં ચ પ્રસીદતામ્। 1-134-58 (5991)
ભીમસેન ઉવાચ।
હિત્વા રાજ્યં ચ ભોગાંશ્ચ શતશૃઙ્ગનિવાસિના॥ 1-134-58x (796)
ત્વયા લબ્ધાઃ સ્મ રાજેન્દ્ર મહતા તપસા વયમ્।
હિત્વા માનં વનં ગત્વા સ્વયમાહૃત્ય ભક્ષણમ્॥ 1-134-59 (5992)
શાકમૂલફલૈર્વન્યૈર્ભરણં વૈ ત્વયા કૃતમ્।
પુત્રાનુત્પાદ્ય પિતરો યમિચ્છ્તિ મહાતમ્નઃ॥ 1-134-60 (5993)
ત્રિવર્ગફલમિચ્છન્તસ્તસ્ય કાલોઽયમાગતઃ।
અભુક્ત્વૈવ ફલં રાજન્ગન્તું નાર્હસિ ભારત॥ 1-134-61 (5994)
ઇત્યેવમુક્ત્વા પિતરં ભીમોઽપિ વિલલાપ॥ 1-134-62 (5995)
અર્જુન ઉવાચ। 1-134-63x (797)
પ્રનષ્ટં ભારતં વંશં પાણ્ડુના પુનરુદ્ધૃતમ્।
તસ્મિંસ્તદા વનગતે નષ્ટં રાજ્યમરાજકમ્॥ 1-134-63 (5996)
પુનર્નિઃસારિતં ક્ષત્રં પાણ્ડુપુત્રૈશ્ચ પઞ્ચભિઃ।
એતચ્છ્રુત્વાઽનુમોદિત્વા ગન્તુમર્હસિ શઙ્કર॥ 1-134-64 (5997)
ઇત્યેવમુક્ત્વા પિતરં વિલલાપ ધનઞ્જયઃ। 1-134-65 (5998)
યમાવૂચતુઃ।
દુઃસહં ચ તપઃ કૃત્વા લબ્ધ્વા નો ભરતર્ષભ॥ 1-134-65x (798)
પુત્રલાભસ્ય મહતઃ શુશ્રૂષાદિફલં ત્વયા।
ન ચાવાપ્તં કિંચિદેવ પુરા દશરથો યથા॥ 1-134-66 (5999)
એવમુક્ત્વા યમૌ ચાપિ વિલેપતુરથાતુરૌ॥' 1-134-67 (6000)
કુન્ત્યુવાચ। 1-134-68x (799)
અહં જ્યેષ્ઠા ધર્મપત્ની જ્યેષ્ઠં ધર્મફલં મમ।
અવશ્યં ભાવિનો ભાવાન્મા માં માદ્રિ નિવર્તય॥ 1-134-68 (6001)
અન્વિષ્યામીહ ભર્તારમહં પ્રેતવશં ગતમ્।
ઉત્તિષ્ઠ ત્વં વિસૃજ્યૈનમિમાન્રક્ષસ્વ દારકાન્॥ 1-134-69 (6002)
`અવાપ્ય પુત્રાંલ્લબ્ધાર્થાન્વીરપત્નીત્વમર્થયે। 1-134-70 (6003)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
મદ્રરાજસુતા કુન્તીમિદં વચનમબ્રવીત્॥' 1-134-70x (800)
અહમેવાનુયાસ્યામિ ભર્તારમપલાપિનમ્।
ન હિ તૃપ્તાઽસ્મિ કામાનાં જ્યેષ્ઠા મામનુમન્યતામ્॥ 1-134-71 (6004)
માં ચાભિગમ્ય ક્ષીણોઽયં કામાદ્ભરતસત્તમઃ।
સમુચ્છિદ્યામિ તત્કામં કથં નુ યમસાદને॥ 1-134-72 (6005)
`મમ હતોર્હિ રાજાઽયં દિવં રાજર્પિસત્તમઃ।
ન ચૈવ તાદૃશી બુદ્ધિર્બાન્ધવાશ્ચ ન તાદૃશાઃ॥ 1-134-73 (6006)
ન ચોત્સહે ધારયિતું પ્રાણાન્ભર્ત્રા વિના કૃતા।
તસ્માત્તમનુયાસ્યામિ યાન્તં વૈવસ્વતક્ષયમ્॥ 1-134-74 (6007)
વર્તેયં ન સમાં વૃત્તિં જાત્વહં ન સુતેષુ તે।
તથાહિ વર્તમાનાં મામધર્મઃ સંસ્પૃશેન્મહાન્॥ 1-134-75 (6008)
તસ્માન્મે સુતયોર્દેવિ વર્તિતવ્યં સ્વપુત્રવત્।
અન્વેષ્યામિ ચ ભર્તારં વ્રજન્તં યમસાદનમ્॥' 1-134-76 (6009)
માં હિ કામયમાનોઽયં રાજા પ્રેતવશં ગતઃ।
રાજ્ઞઃ શરીરેણ સહ મામપીદં કલેવરમ્॥ 1-134-77 (6010)
દગ્ધવ્યં સુપ્રતિચ્છન્નં ત્વેતદાર્યે પ્રિયં કુરુ।
દારકેષ્વપ્રમત્તા ત્વં ભવેશ્ચાભિહિતા મયા।
અતોઽહં ન પ્રપશ્યામિ સંદેષ્ટવ્યં હિતં તવ॥ 1-134-78 (6011)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-134-79x (801)
ઋષયસ્તાન્સમાશ્વાસ્ય પાણ્ડવાન્સત્યવિક્રમાન્।
ઊચુઃ કુન્તીં ચ માદ્રીં ચ સમાશ્વાસ્ય તપસ્વિનઃ॥ 1-134-79 (6012)
સુભગે બાલપુત્રા તુ ન મર્તવ્યં તથંચન।
પાણ્ડવાંશ્ચાપિ નેષ્યામઃ કુરુરાષ્ટ્રં પરન્તપાન્॥ 1-134-80 (6013)
અધર્મેષ્વર્થજાતેષુ ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ લોભવાન્।
સ કદાચિન્ન વર્તેત પાણ્ડવેષુ યથાવિધિ॥ 1-134-81 (6014)
કુન્ત્યાશ્ચ વૃષ્ણયો નાથાઃ કુન્તિભોજસ્તથૈવ ચ।
માદ્ર્યાશ્ચ બલિનાંશ્રેષ્ઠઃ શલ્યો ભ્રાતા મહારથઃ॥ 1-134-82 (6015)
ભર્ત્રા તુ મરણં સાર્ધં ફલવન્નાત્ર સંશયઃ।
યુવાભ્યાં દુષ્કરં ચૈતદ્વદન્તિ દ્વિજપુઙ્ગવાઃ॥ 1-134-83 (6016)
મૃતે ભર્તરિ સાધ્વી સ્ત્રી બ્રહ્મચર્યવ્રતે સ્થિતા।
યમૈશ્ચ નિયમૈઃ પૂતા મનોવાક્કાયજૈઃ શુભા॥ 1-134-84 (6017)
ભર્તારં ચિન્તયન્તી સા ભર્તારં નિસ્તરેચ્છુભા।
તારિતશ્ચાપિ ભર્તા સ્યાદાત્મા પુત્રસ્તથૈવ ચ॥ 1-134-85 (6018)
તસ્માઞ્જીવિતમેવૈતદ્યુવયોર્વિદ્મ શોભનમ્॥ 1-134-86 (6019)
કુન્ત્યુવાચ। 1-134-87x (802)
યથા પાણ્ડોસ્તુ નિર્દેશસ્તથા વિપ્રગણસ્ય ચ।
આજ્ઞા શિરસિ નિક્ષિપ્તા કરિષ્યામિ ચ તત્તથા॥ 1-134-87 (6020)
યદાદ્દુર્ભગવન્તોઽપિ તન્મન્યે શોભનં પરમ્।
ભર્તુશ્ચ મમ પુત્રાણામાત્મનશ્ચ ન સંશયઃ॥ 1-134-88 (6021)
માદ્ર્યુવાચ। 1-134-89x (803)
કુન્તી સમર્થા પુત્રાણાં યોગક્ષેમસ્ય ધારણે।
અસ્યા હિ ન સમા બુદ્ધ્યા યદ્યપિ સ્યાદરુન્ધતી॥ 1-134-89 (6022)
કુન્ત્યાશ્ચ વૃષ્ણયો નાથાઃ કુન્તિભોજસ્તથૈવ ચ।
નાહં ત્વમિવ પુત્રાણાં સમર્થા ધારણે તથા॥ 1-134-90 (6023)
સાઽહં ભર્તારમન્વિષ્યે સંતૃપ્તા નાપિ ભોગતઃ।
ભર્તૃલોકસ્ય તુ જ્યેષ્ઠા દેવી મામનુમન્યતામ્॥ 1-134-91 (6024)
ધર્મજ્ઞસ્ય કૃતજ્ઞસ્ય સત્યસન્ધસ્ય ધીમતઃ।
પાદૌ પરિચરિષ્યામિ તથાર્યાઽદ્યાનુમન્યતામ્॥ 1-134-92 (6025)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-134-93x (804)
એવમુક્ત્વા તદા રાજન્મદ્રરાજસુતા શુભા।
દદૌ કુન્ત્યૈ યમૌ માદ્રી શિરસાઽભિપ્રણમ્ય ચ॥ 1-134-93 (6026)
અભિવાદ્ય મહર્ષીન્સા પરિષ્વજ્ય ચ પાણ્ડવાન્।
મૂર્ધ્ન્યુપાઘ્રાય બહુશઃ પાર્થાનાત્મસુતૌ તદા॥ 1-134-94 (6027)
હસ્તે યુધિષ્ઠિરં ગૃહ્ય માદ્રી વાક્યમભાષત।
કુન્તી માતા અહં ધાત્રી યુષ્માકં તુ પિતા મૃતઃ॥ 1-134-95 (6028)
યુધિષ્ઠિરઃ પિતા જ્યેષ્ઠશ્ચતુર્ણાં ધર્મતઃ સદા।
વૃદ્ધાદ્યુપાસનાસક્તાઃ સત્યધર્મપરાયણાઃ॥ 1-134-96 (6029)
તાદૃશા ન વિનશ્યન્તિ નૈવ યાન્તિ પરાભવમ્।
તસ્માત્સર્વે કુરુધ્વં વૈ ગુરુવૃત્તિમતન્દ્રિતાઃ॥ 1-134-97 (6030)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-134-98x (805)
ઋષીણાં ચ પૃથાયાશ્ચ નમસ્કૃત્ય પુનઃપુનઃ।
આયાસકૃપણા માદ્રી પ્રત્યુવાચ પૃથાં તદા॥ 1-134-98 (6031)
માદ્ર્યુવાચ। 1-134-99x (806)
ઋષીણાં સંનિધાવેષાં યથા વાગભ્યુદીરિતા।
દિદૃક્ષમાણાયાઃ સ્વર્ગં ન મમૈષા વૃથા ભવેત્॥ 1-134-99 (6032)
ધન્યા ત્વમસિ વાર્ષ્ણેયિ નાસ્તિ સ્ત્રી સદૃશી ત્વયા।
વીર્યં તેજશ્ચ યોગં ચ માહાત્મ્યં ચ યશસ્વિનામ્॥ 1-134-100 (6033)
કુન્તિ દ્રક્ષ્યસિ પુત્રાણાં પઞ્ચાનામમિતૌજસામ્।
આર્યા ચાપ્યભિવાદ્યા ચ મમ પૂજ્યા ચ સર્વતઃ॥ 1-134-101 (6034)
જ્યેષ્ઠા વરિષ્ઠા ત્વં દેવિ ભૂષિતા સ્વગુણૈઃ શુભૈઃ।
અભ્યનુજ્ઞાતુમિચ્છામિ ત્વયા યાવનન્દિનિ॥ 1-134-102 (6035)
ધર્મં સ્વર્ગં ચ કીર્તિં ચ ત્વત્કૃતેઽહમવાપ્નુયામ્।
યથા તથા વિધત્સ્વેહ મા ચ કાર્ષીર્વિચારણાં॥ 1-134-103 (6036)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-134-104x (807)
બાષ્પસંદિગ્ધયા વાચા કુન્ત્યુવાચ યશસ્વિની।
અનુજ્ઞાતાઽસિ કલ્યાણિ ત્રિદિવે સઙ્ગમોઽસ્તુ તે॥ 1-134-104 (6037)
ભર્ત્રા સહ વિશાલિક્ષિ ક્ષિપ્રમદ્યૈવ ભામિનિ।
સંગતાસ્વર્ગલોકે ત્વં રમેથાઃ શાશ્વતીઃ સમાઃ॥ 1-134-105 (6038)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-134-106x (808)
તતઃ પુરોહિતઃ સ્નાત્વા પ્રેતકર્મણિ પારગઃ।
હિરણ્યશકલાનાજ્યં તિલં દધિ ચ તણ્ડુલાન્॥ 1-134-106 (6039)
ઉદકુમ્ભાંશ્ચ પરશું સમાનીય તપસ્વિભિઃ।
અશ્વમેધાગ્નિમાહૃત્ય યથાન્યાયં સમન્તતઃ॥ 1-134-107 (6040)
કાશ્યપઃ કારયામાસ પાણ્ડોઃ પ્રેતસ્ય તાં ક્રિયામ્।
પુરોહિતોક્તવિધિના પાણ્ડોઃ પુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-134-108 (6041)
તેનાગ્નિનાઽદહત્પાણ્ડું કૃત્વા ચાપિ ક્રિયાસ્તદા।
રુદઞ્છોકાભિસંતપ્તઃ પપાત ભુવિ પાણ્ડવઃ॥ 1-134-109 (6042)
ઋષીન્પુત્રાન્પૃથાં ચૈવ વિસૃજ્ય ચ નૃપાત્મજ।'
નમસ્કૃત્ય ચિતાગ્નિસ્થં ધર્મપત્ની નરર્ષભમ્॥ 1-134-110 (6043)
મદ્રરાજસુતા તૂર્ણમન્વારોહદ્યશસ્વિની॥ 1-134-111 (6044)
`અહતામ્બરસંવીતો ભ્રાતૃભિઃ સહિતોઽનઘઃ।
ઉદકં કૃતવાંસ્તત્ર પુરોહિતમતે સ્થિતઃ॥ 1-134-112 (6045)
અર્હતસ્તસ્ય કૃત્યાનિ શતશૃઙ્ગનિવાસિનઃ।
તાપસા વિધિવચ્ચક્રુશ્ચારણા ઋષિભિઃ સહ॥ ॥ 1-134-113 (6046)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ચતુસ્ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 134 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-134-15 મધુભાધવે ચૈત્રવૈશાખયોઃ સંધૌ તદાત્મકે વસન્તે॥ 1-134-19 વયઃ સ્થાં યુવતીમ્। તનુવાસસં સૂક્ષ્મવસ્ત્રાં કિંચિદ્વિવૃતાઙ્ગામિત્યર્થઃ॥ 1-134-23 કામપરીતાત્મા કામેન વ્યાપ્તચિત્તઃ॥ 1-134-25 બુદ્દિર્ભયનિશ્ચયઃ। ચેતસા વિચારેણ॥ 1-134-26 કાલધર્મણા મૃત્યુના॥ 1-134-28 તથાગતઃ મૃતઃ॥ 1-134-32 ત્વામત્યતિક્રાન્તો બલાદાક્રાન્તવાન્। શોકાકુલત્વાદતિશબ્દસ્યાભ્યાસઃ॥ 1-134-34 પ્રહર્ષઃ કામઃ॥ 1-134-36 આત્મા ચિત્તમ્। દિષ્ટં શાપજં દુરદૃષ્ટમ્॥ 1-134-69 પ્રેતવશં પ્રેતરાજવશમ્। અન્વિષ્યામ્યનુગમિષ્યામિ॥ ચતુસ્ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 134 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 135
॥ શ્રીઃ ॥
1.135. અધ્યાયઃ 135
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવૈઃ સહ ઋષીણાં હસ્તિનાપુરગમનમ્॥ 1 ॥ પાણ્ડુવૃત્તાન્તકથનપૂર્વકં પાણ્ડવાન્ભીષ્માય સમર્પ્ય ઋષીણાં પ્રતિનિવર્તનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-135-0 (6047)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-135-0x (809)
પાણ્ડોરુપરમં દૃષ્ટ્વા દેવકલ્પા મહર્ષયઃ।
તતો મન્ત્રવિદઃ સર્વે મન્ત્રયાંચક્રિરે મિથઃ॥ 1-135-1 (6048)
તાપસા ઊચુઃ। 1-135-2x (810)
હિત્વા રાજ્યં ચ રાષ્ટ્રં ચ સ મહાત્મા મહાયશાઃ।
અસ્મિંસ્થાને તપસ્તપ્ત્વા તાપસાઞ્શરણં ગતઃ॥ 1-135-2 (6049)
સ જાતમાત્રાન્પુત્રાંશ્ચ દારાંશ્ચ ભવતામિહ।
પ્રાદાયોપનિધિં રાજા પાણ્ડુઃ સ્વર્ગમિતો ગતઃ॥ 1-135-3 (6050)
તસ્યેમાનાત્મજાન્દેહં ભાર્યાં ચ સુમહાત્મનઃ।
સ્વરાષ્ટ્રં ગૃહ્ય ગચ્છામો ધર્મ એષ હિ નઃ સ્મૃતઃ॥ 1-135-4 (6051)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-135-5x (811)
તે પરસ્પરમામન્ત્ર્ય દેવકલ્પા મહર્ષયઃ।
પાણ્ડોઃ પુત્રાન્પુરસ્કૃત્ય નગરં નાગસાહ્વયમ્॥ 1-135-5 (6052)
ઉદારમનસઃ સિદ્ધા ગમને ચક્રિરે મનઃ।
ભીષ્માય પણ્ડવાન્દાતું ધૃતરાષ્ટ્રાય ચૈવ હિ॥ 1-135-6 (6053)
તસ્મિન્નેવ ક્ષણે સર્વે તાનાદાય પ્રતસ્થિરે।
પાણ્ડોર્દારાંશ્ચ પુત્રાંશ્ચ શરીરે તે ચ તાપસાઃ॥ 1-135-7 (6054)
સુખિની સા પુરા ભૂત્વા સતતં પુત્રવત્સલા।
પ્રપન્ના દીર્ઘમધ્વાનં સંક્ષિપ્તં તદમન્યત॥ 1-135-8 (6055)
સા ત્વદીર્ઘેણ કાલેન સંપ્રાપ્તા કુરુજાઙ્ગલમ્।
વર્ધમાનપુરદ્વારમાસસાદ યશસ્વિની॥ 1-135-9 (6056)
દ્વારિણં તાપસા ઊચૂ રાજાનં ચ પ્રકાશય।
તે તુ ગત્વા ક્ષણેનૈવ સભાયાં વિનિવેદિતાઃ॥ 1-135-10 (6057)
તં ચારણસહસ્રાણાં મુનીનામાગમં તદા।
શ્રુત્વા નાગપુરે નૄણાં વિસ્મયઃ સમપદ્યત॥ 1-135-11 (6058)
મુહૂર્તોદિત આદિત્યે સર્વે બાલપુરસ્કૃતાઃ।
સદારાસ્તાપસાન્દ્રષ્ટું નિર્યયુઃ પુરવાસિનઃ॥ 1-135-12 (6059)
સ્ત્રીસઙ્ઘાઃ ક્ષત્રસઙ્ઘાશ્ચ યાનસઙ્ઘસમાસ્થિતાઃ।
બ્રાહ્મણૈઃ સહ નિર્જગ્મુર્બ્રાહ્મણાનાં ચ યોષિતઃ॥ 1-135-13 (6060)
તથા વિટ્શૂદ્રસઙ્ઘાનાં મહાન્યતિકરોઽભવત્।
ન કશ્ચિદકરોદીર્ષ્યામભવન્ધર્મબુદ્ધયઃ॥ 1-135-14 (6061)
તથા ભીષ્મઃ શાન્તનવઃ સોમદત્તો।ઞથ બાહ્લિકઃ।
પ્રજ્ઞાચક્ષુશ્ચ રાજર્ષિઃ ક્ષત્તા ચ વિદુરઃ સ્વયમ્॥ 1-135-15 (6062)
સા ચ સત્યવતી દેવી કૌસલ્યા ચ યશસ્વિની।
રાજદારૈઃ પરિવૃતા ગાન્ધારી ચાપિ નિર્યયૌ॥ 1-135-16 (6063)
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય દાયાદા દુર્યોધનપુરોગમાઃ।
ભૂષિતા ભૂષણૈશ્ચિત્રૈઃ શતસઙ્ખ્યા વિનિર્યયુઃ॥ 1-135-17 (6064)
તાન્મહર્ષિગણાન્દૃષ્ટ્વા શિરોભિરભિવાદ્ય ચ।
ઉપોપવિવિશુઃ સર્વે કૌરવ્યાઃ સપુરોહિતાઃ॥ 1-135-18 (6065)
તથૈવ શિરસા ભૂમાવભિવાદ્ય પ્રણમ્ય ચ।
ઉપોપવિવિશુઃ સર્વે પૌરજાનપદા અપિ॥ 1-135-19 (6066)
તમકૂજમભિજ્ઞાય જનૌઘં સર્વશસ્તદા।
પૂજયિત્વા યથાન્યાયં પાદ્યેનાર્ઘ્યેણ ચ પ્રભો॥ 1-135-20 (6067)
ભીષ્મો રાજ્યં ચ રાષ્ટ્રં ચ મહર્ષિભ્યો ન્યવેદયત્।
તેષામથો વૃદ્ધતમઃ પ્રત્યુત્થાય જટાજિની।
ઋષીણાં મતમાજ્ઞાય મહર્ષિરિદમબ્રવીત્॥ 1-135-21 (6068)
યઃ સ કૌરવ્યદાયાદઃ પાણ્ડુર્નામ નરાધિપઃ।
કામભોગાન્પરિત્યજ્ય શતશૃઙ્ગમિતો ગતઃ॥ 1-135-22 (6069)
`રાજા ભોગાન્પરિત્યજ્ય તપસ્વી સંબભૂવ હ।
સ યથોક્તં તપસ્તેપે પત્રમૂલફલાશનઃ॥ 1-135-23 (6070)
પત્નીભ્યાં સહ ધર્માત્મા સંચિત્કાલમતન્દ્રિતઃ।
તેન વૃત્તસમાચારૈસ્તપસા ચ તપસ્વિનઃ॥ 1-135-24 (6071)
તોષિતાસ્તાપસાસ્તત્ર શતશૃઙ્ગનિવાસિનઃ।
સ્વર્ગલોકં ગન્તુકામં તાપસાઃ સંનિવાર્ય તમ્॥ 1-135-25 (6072)
ઉદ્યન્તં સહ પત્નીભ્યાં વિપ્રા વચનમબ્રુવન્।
અનપત્યસ્ય રાજેન્દ્ર પુણ્યા લોકા ન સન્તિ તે॥ 1-135-26 (6073)
તસ્માદ્ધર્મં ચ વાયું ચ મહેન્દ્રં ચ તથાઽશ્વિનૌ।
આરાધયસ્વ રાજેન્દ્ર પત્નીભ્યાં સહ દેવતાઃ॥ 1-135-27 (6074)
પ્રીતાઃ પુત્રાન્પ્રદાસ્યન્તિ ઋણમુક્તો ભવિષ્યસિ।
તપસા દિવ્યચક્ષુષ્ટ્વાત્પશ્યામસ્તે તથા સુતાન્॥ 1-135-28 (6075)
અસ્માકં વચનં શ્રુત્વા દેવાનારાધયત્તદા।'
બ્રહ્મચર્યવ્રતસ્થસ્ય તસ્ય દિવ્યેન હેતુના॥ 1-135-29 (6076)
સાક્ષાદ્ધર્માદયં પુત્રસ્તત્ર જાતો યુધિષ્ઠિરઃ।
તથૈનં બલિનાં શ્રેષ્ઠં તસ્ય રાજ્ઞો મહાત્મનઃ॥ 1-135-30 (6077)
માતરિશ્વા દદૌ પુત્રં ભીમં નામ મહાબલમ્।
પુરન્દરાદયં જજ્ઞે કુન્ત્યાં સત્યપરાક્રમઃ॥ 1-135-31 (6078)
`અસ્મિઞ્જાતે મહેષ્વાસે પૃથામિન્દ્રસ્તદાઽબ્રવીત્।
મત્પ્રસાદાદયં જાતઃ કુન્તિ સત્યપરાક્રમઃ॥ 1-135-32 (6079)
અજેયાનપિ જેતાઽરીન્દેવતાદીન્ન સંશયઃ।'
યસ્ય કીર્તિર્મહેષ્વાસાન્સર્વાનભિભવિષ્યતિ॥ 1-135-33 (6080)
`યુધિષ્ઠિરો રાજસૂયં ભ્રાતૃવીર્યાદવાપ્સ્યતિ।
એષ જેતા મનુષ્યાંશ્ચ સર્વાન્ગન્ધર્વરાક્ષસાન્॥ 1-135-34 (6081)
એષ દુર્યોધનાદીનાં કૌરવાણાં ચ જેષ્યતિ।
વીરસ્યૈતસ્ય વિક્રાન્તૈર્ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-135-35 (6082)
યક્ષ્યતે રાજસૂયાદ્યૈર્ધર્મ એવ પરઃ સદા।'
યૌ તુ માદ્રી મહેષ્વાસાવસૂત પુરુષોત્તમૌ॥ 1-135-36 (6083)
અશ્વિભ્યાં પુરુષવ્યાઘ્રાવિમૌ તાવપિ તિષ્ઠતઃ।
`નકુલઃ સહદેવશ્ચ તાવપ્યમિતતેજસૌ॥' 1-135-37 (6084)
ચરતા ધર્મનિત્યેન વનવાસં યશસ્વિના।
એષ પૈતામહો વંશઃ પાણ્ડુના પુનરુદ્ધૃતઃ॥ 1-135-38 (6085)
પુત્રાણાં જન્મ વૃદ્ધિં ચ વૈદિકાધ્યયનાનિ ચ।
પશ્યન્તઃ સતતં પાણ્ડોઃ પરાં પ્રીતિમવાપ્સ્યથ॥ 1-135-39 (6086)
વર્તમાનઃ સતાં વૃત્તે પુત્રલાભમવાપ ચ।
પિતૃલોકં ગતઃ પાણ્ડુરિતઃ સપ્તદશેઽહનિ॥ 1-135-40 (6087)
તં ચિતાગતમાજ્ઞાય વૈશ્વાનરમુખે હુતમ્।
પ્રવિષ્ટા પાવકં માદ્રી હિત્વા જીવિતમાત્મનઃ॥ 1-135-41 (6088)
સા ગતા સહ તેનૈવ પતિલોકમનુવ્રતા।
તસ્યાસ્તસ્ય ચ યત્કાર્યં ક્રિયતાં તદનન્તરમ્॥' 1-135-42 (6089)
પૃથાં ચ શરણં પ્રાપ્તાં પાણ્ડવાંશ્ચ યશસ્વિનઃ।
યથાવદનુમન્યન્તાં ધર્મો હ્યેષ સનાતનઃ॥ 1-135-43 (6090)
ઇમે તયોઃ શરીરે દ્વે પુત્રાશ્ચેમે તયોર્વરાઃ।
ક્રિયાભિરનુગૃહ્યન્તાં સહ માત્રા પરંતપાઃ॥ 1-135-44 (6091)
પ્રેતકાર્યે નિવૃત્તે તુ પિતૃમેધં મહાયશાઃ।
લભતાં સર્વધર્મજ્ઞઃ પાણ્ડુઃ કુરુકુલોદ્વહઃ॥ 1-135-45 (6092)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-135-46x (812)
એવમુક્ત્વા કુરૂન્સર્વાન્કુરૂણામેવ પશ્યતામ્।
ક્ષણેનાન્તર્હિતાઃ સર્વે તાપસા ગુહ્યકૈઃ સહ॥ 1-135-46 (6093)
ગન્ધર્વનગરાકારં તથૈવાન્તર્હિતં પુનઃ।
ઋષિસિદ્ધગણં દૃષ્ટ્વા વિસ્મયં તે પરં યયુઃ॥ ॥ 1-135-47 (6094)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ પઞ્ચત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 135 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-135-4 દેહં દેહયોરસ્થીનિ॥ 1-135-8 તદ્ગમનં સંક્ષિપ્તમમન્યત મુનીનાં યોગપ્રભાવાત્ સ્વદેશગમનૌત્કણ્ઠ્યાદ્વા॥ 1-135-9 વર્ધમાનપુરદ્વારં મુખ્યદ્વારમ્॥ 1-135-11 આરણ્યાનાં સહસ્રસંખ્યાનાં મુનીનાં ચેતિ યોજ્યમ્॥ 1-135-14 વ્યતિકરઃ સંઘર્ષઃ॥ 1-135-20 અકૂજં નિઃશબ્દમ્॥ 1-135-45 પ્રેતકાર્યે સપણ્ડીકરણાન્તે। પિતૃમેધં યજ્ઞવિશેષમ્। વૃષોત્સર્ગાદિકં વા॥ 1-135-47 ગન્ધર્વનગરં ખપુરમ્॥ પઞ્ચત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 135 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 136
॥ શ્રીઃ ॥
1.136. અધ્યાયઃ 136
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પાણ્ડોરસ્થિસંસ્કારાદ્યન્ત્યેષ્ટિવિધિઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-136-0 (6095)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 1-136-0x (813)
પાણ્ડોર્વિદુર સર્વાણિ પ્રેતકાર્યાણિ કારય।
રાજવદ્રાજસિંહસ્ય માદ્ર્યાશ્ચૈવ વિશેષતઃ॥ 1-136-1 (6096)
પશૂન્વાસાંસિ રત્નાનિ ધનાનિ વિવિધાનિ ચ।
પાણ્ડોઃ પ્રયચ્છ માદ્ર્યાશ્ચ યેભ્યો યાવચ્ચ વાઞ્છિતમ્॥ 1-136-2 (6097)
યથા ચ કુન્તી સત્કારં કુર્યાન્માદ્ર્યાસ્તથા કુરુ।
યથા ન વાયુર્નાદિત્યઃ પશ્યેતાં તાં સુસંવૃતામ્॥ 1-136-3 (6098)
ન શોચ્યઃ પાણ્ડુરનઘઃ પ્રશસ્યઃ સ નરાધિપઃ।
યસ્ય પઞ્ચ સુતા વીરા જાતાઃ સુરસુતોપમાઃ॥ 1-136-4 (6099)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-136-5x (814)
વિદુરસ્તં તથેત્યુક્ત્વા ભીષ્મેણ સહ ભારત।
પાણ્ડું સંસ્કારયામાસ દેશે પરમપૂજિતે॥ 1-136-5 (6100)
તતસ્તુ નગરાત્તૂર્ણમાજ્યગન્ધપુરસ્કૃતાઃ।
નિર્હૃતાઃ પાવકા દીપ્તાઃ પાણ્ડો રાજન્પુરોહિતૈઃ॥ 1-136-6 (6101)
અથૈનામાર્તવૈઃ પુષ્પૈર્ગન્ધૈશ્ચ વિવિધૈર્વરૈઃ।
શિબિકાં તામલઙ્કૃત્ય વાસસાઽઽચ્છાદ્ય સર્વશઃ॥ 1-136-7 (6102)
તાં તથા શોભિતાં માલ્યૈર્વાસોભિશ્ચ મહાધનૈઃ।
અમાત્યા જ્ઞાતયશ્ચૈનં સુહૃદશ્ચોપતસ્થિરે॥ 1-136-8 (6103)
નૃસિંહં નરયુક્તેન પરમાલઙ્કૃતેન તમ્।
અવહન્ યાનમુખ્યેન સહ માદ્ર્યા સુસંવૃતમ્॥ 1-136-9 (6104)
પાણ્ડુરેણાતપત્રેણ ચામરવ્યજનેન ચ।
સર્વવાદિત્રનાદૈશ્ચ સમલઞ્ચક્રિરે તતઃ॥ 1-136-10 (6105)
રત્નાનિ ચાપ્યુપાદાય બહૂનિ શતશો નરાઃ।
પ્રદદુઃ કાઙ્ક્ષમાણેભ્યઃ પાણ્ડોસ્તસ્યૌર્ધ્વદેહિકે॥ 1-136-11 (6106)
અથ ચ્છત્રાણિ શુભ્રાણિ ચામરાણિ બૃહન્તિ ચ।
આજહ્રુઃ કૌરવસ્યાર્થે વાસાંસિ રુચિરાણિ ચ॥ 1-136-12 (6107)
યાજકૈઃ શુક્લવાસોભિર્હૂયમાના હુતાશનાઃ।
અગચ્છન્નગ્રતસ્તસ્ય દીપ્યમાનાઃ સ્વલઙ્કૃતાઃ॥ 1-136-13 (6108)
બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયા વૈશ્યાઃ શૂદ્રાશ્ચૈવ સહસ્રશઃ।
રુદન્તઃ શોકસંતપ્તા અનુજગ્મુર્નરાધિપમ્॥ 1-136-14 (6109)
અયમસ્માનપાહાય દુઃખે ચાધાય શાશ્વતે।
કૃત્વા ચાસ્માનનાથાંશ્ચ ક્વ યાસ્યતિ નરાધિપઃ॥ 1-136-15 (6110)
ક્રોશન્તઃ પાણ્ડવાઃ સર્વે ભીષ્મો વિદુર એવ ચ।
`બાહ્લીકઃ સોમદત્તશ્ચ તથા ભૂરિશ્રવા નૃપઃ॥ 1-136-16 (6111)
અન્યોન્યં વૈ સમાશ્લિષ્ય અનુજગ્મુઃ સહસ્રશઃ।'
રમણીયે વનોદ્દેશે ગઙ્ગાતીરે સમે શુભે॥ 1-136-17 (6112)
ન્યાસયામાસુરથં તાં શિબિકાં સત્યવાદિનઃ।
સભાર્યસ્ય નૃસિંહસ્ય પાણ્ડોરક્લિષ્ટકર્મણઃ॥ 1-136-18 (6113)
તતસ્તસ્ય શરીરં તુ સર્વગન્ધાધિવાસિતમ્।
શુચિકાલીયકાદિગ્ધં દિવ્યચન્દનરૂષિતમ્॥ 1-136-19 (6114)
પર્યષિઞ્ચઞ્જલેનાશુ શાતકુમ્ભમયૈર્ઘટૈઃ।
ચન્દનેન ચ શુક્લેન સર્વતઃ સમલેપયન્॥ 1-136-20 (6115)
કાલાગુરુવિમિશ્રેણ તથા તુઙ્ગરસેન ચ।
અથૈનં દેશજૈઃ શુક્લૈર્વાસોભિઃ સમયોજયન્॥ 1-136-21 (6116)
સંછન્નઃ સ તુ વાસોભિર્જીવન્નિવ નરાધિપઃ।
શુશુભે સ નવ્યાઘ્રો મહાર્હશયનોચિતઃ॥ 1-136-22 (6117)
`હયમેધાગ્નિના સર્વે યાજકાઃ સપુરોહિતાઃ।
વેદોક્તેન વિધાનેન ક્રિયાંચક્રુઃ સમન્ત્રકમ્॥' 1-136-23 (6118)
યાજકૈરભ્યનુજ્ઞાતે પ્રેતકર્મણ્યનિષ્ઠિતે।
ઘૃતાવસિક્તં રાજાનં સહ માદ્ર્યા સ્વલઙ્કૃતમ્॥ 1-136-24 (6119)
તુઙ્ગપદ્મકમિશ્રેણ ચન્દનેન સુગન્ધિના।
`સરલં દેવદારું ચ ગુગ્ગુલં લાક્ષયા સહ॥ 1-136-25 (6120)
હરિચન્દનકાષ્ઠૈશ્ચ હરિબેરૈરુશીરકૈઃ।'
અન્યૈશ્ચ વિવિધૈર્ગન્ધૈર્વિધિના સમદાહયન્॥ 1-136-26 (6121)
તતસ્તયોઃ શરીરે દ્વે દૃષ્ટ્વા મોહવશં ગતા।
હાહા પુત્રેતિ કૌસલ્યા પપાત સહસા ભુવિ॥ 1-136-27 (6122)
તાં પ્રેક્ષ્ય પતિતામાર્તાં પૌરજાનપદો જનઃ।
રુરોદ દુઃખસંતપ્તો રાજભક્ત્યા કૃપાઽન્વિતઃ॥ 1-136-28 (6123)
કુન્ત્યાશ્ચૈવાર્તનાદેન સર્વાણિ ચ વિચુક્રુશુઃ।
માનુષૈઃ સહ ભૂતાનિ તિર્યગ્યોનિગતાન્યપિ॥ 1-136-29 (6124)
તથા ભીષ્મઃ શાન્તનવો વિદુરશ્ચ મહામતિઃ।
સર્વશઃ કૌરવાશ્ચૈવ પ્રાણદન્ભૃશદુઃખિતાઃ॥ 1-136-30 (6125)
તતો ભીષ્મોઽથ વિદુરો રાજા ચ સહ પાણ્ડવૈઃ।
ઉદકં ચક્રિરે તસ્ય સર્વાશ્ચ કુરુયોષિતઃ॥ 1-136-31 (6126)
ચુક્રુશુઃ પાણ્ડવાઃ સર્વે ભીષ્મઃ શાન્તનવસ્તથા।
વિદુરો જ્ઞાતયશ્ચૈવ ચક્રુશ્ચાપ્યુદકક્રિયાઃ॥ 1-136-32 (6127)
કૃતોદકાંસ્તાનાદાય પાણ્ડવાઞ્છોકકર્શિતાન્।
સર્વાઃ પ્રકૃતયો રાજઞ્શોચમાના ન્યવારયન્॥ 1-136-33 (6128)
યથૈવ પાણ્ડવા ભૂમૌ સુષુપુઃ સહ બાન્ધવૈઃ।
તથૈવ નાગરા રાજઞ્શિશ્યિરે બ્રાહ્મણાદયઃ॥ 1-136-34 (6129)
તદ્ગતાનન્દમસ્વસ્થમાકુમારમહૃષ્ટવત્।
બભૂવ પાણ્ડવૈઃ સાર્ધં નગરં દ્વાદશ ક્ષપાઃ॥ ॥ 1-136-35 (6130)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ષટ્ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 136 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-136-19 કાલીયકાદિગ્ધં કૃષ્ણાગુરુલિપ્તમ્॥ 1-136-25 તુઙ્ગપદ્મકૌ ગન્ધદ્રવ્યવિશેષૌ॥ ષટ્ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 136 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 137
॥ શ્રીઃ ॥
1.137. અધ્યાયઃ 137
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પાણ્ડોઃ શ્રાદ્ધદાનમ્॥ 1 ॥ કુમારાણાં ક્રીડાવર્ણનમ્॥ 2 ॥ ક્રીડાયાં ભીમેન દુર્યોધનાદીનાં પરાભવઃ॥ 3 ॥ દુર્યોધનેન પ્રમાણકોટ્યાં પાતનં, સર્પૈર્દંશનં, વિષમિશ્રભક્ષ્યદાનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-137-0 (6131)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-137-0x (815)
તતઃ ક્ષત્તા ચ ભીષ્મશ્ચ વ્યાસો રાજા ચ બન્ધુભિઃ।
દદુઃ શ્રાદ્ધં તદા પાણ્ડોઃ સ્વધામૃતમયં તદા॥ 1-137-1 (6132)
`પુરોહિતસહાયાસ્તે યથાન્યાયમકુર્વત।'
કુરૂંશ્ચ વિપ્રમુખ્યાંશ્ચ ભોજયિત્વા સહસ્રશઃ।
રત્નૌઘાન્દ્વિજમુખ્યેભ્યો દત્ત્વા ગ્રામવરાંસ્તથા॥ 1-137-2 (6133)
કૃતશૌચાંસ્તતસ્તાંસ્તુ પાણ્ડવાન્ભરતર્ષભાન્।
આદાય વિવિશુઃ સર્વે પુરં વારણસાહ્વયમ્॥ 1-137-3 (6134)
સતતં સ્માનુશોચન્તસ્તમેવ ભરતર્ષભમ્।
પૌરજાનપદાઃ સર્વે મૃતં સ્વમિવ બાન્ધવમ્॥ 1-137-4 (6135)
શ્રાદ્ધાવસાને તુ તદા દૃષ્ટ્વા તં દુઃખિતં જનમ્।
સંમૂઢાં દુઃખશોકાર્તાં વ્યાસો માતરમબ્રવીત્॥ 1-137-5 (6136)
અતિક્રાન્તસુખાઃ કાલાઃ પર્યુપસ્થિતદારુણાઃ।
શ્વઃશ્વઃ પાપિષ્ઠદિવસાઃ પૃથિવી ગતયૌવના॥ 1-137-6 (6137)
બહુમાયાસમાકીર્ણો નાનાદોષસમાકુલઃ।
લુપ્તધર્મક્રિયાચારો ઘોરઃ કાલો ભવિષ્યતિ॥ 1-137-7 (6138)
કુરૂણામનયાચ્ચાપિ પૃથિવી ન ભવિષ્યતિ।
ગચ્છ ત્વં યોગમાસ્થાય યુક્તા વસ તપોવને॥ 1-137-8 (6139)
માદ્રાક્ષીસ્ત્વં કુલસ્યાસ્ય ઘોરં સંક્ષયમાત્મનઃ।
તથેતિ સમનુજ્ઞાય સા પ્રવિશ્યાબ્રવીત્સ્નુષામ્॥ 1-137-9 (6140)
અમ્બિક તવ પૌત્રસ્ય દુર્નયાત્કિલ ભારતાઃ।
સાનુબન્ધા વિનઙ્ક્ષ્યન્તિ પૌરાશ્ચૈવેતિ નઃ શ્રુતમ્॥ 1-137-10 (6141)
તત્કૌસલ્યામિમામાર્તાં પુત્રશોકાભિપીડિતામ્।
વનમાદાય ભદ્રં તે ગચ્છાવો યદિ મન્યસે॥ 1-137-11 (6142)
તથેત્યુક્તા ત્વમ્બિકયા ભીષ્મમામન્ત્ર્ય સુવ્રતા।
વનં યયૌ સત્યવતી સ્નુષાભ્યાં સહ ભારત॥ 1-137-12 (6143)
તાઃ સુઘોરં તપસ્તપ્ત્વા દેવ્યો ભરતસત્તમ॥
દેહં ત્યક્ત્વા મહારાજ ગતિમિષ્ટાં યયુસ્તદા॥ 1-137-13 (6144)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-137-14x (816)
અથાપ્તવન્તો વેદોક્તાન્સંસ્કારાન્પાણ્ડવાસ્તદા।
સંવ્યવર્ધન્ત ભોગાંસ્તે ભુઞ્જાનાઃ પિતૃવેશ્મનિ॥ 1-137-14 (6145)
ધાર્તરાષ્ટ્રૈશ્ચ સહિતાઃ ક્રીડન્તો મુદિતાઃ સુખમ્।
બાલક્રીડાસુ સર્વાસુ વિશિષ્ટાસ્તેજસાઽભવન્॥ 1-137-15 (6146)
જવે લક્ષ્યાભિહરણે ભોજ્યે પાંસુવિકર્ષણે।
ધાર્તરાષ્ટ્રાન્ભીમસેનઃ સર્વાન્સ પરિમર્દતિ॥ 1-137-16 (6147)
હર્ષાત્પ્રક્રીડમાનાંસ્તાન્ ગૃહ્ય રાજન્નિલીયતે।
શિરઃસુ વિનિગૃહ્યૈતાન્યોજયામાસ પાણ્ડવૈઃ॥ 1-137-17 (6148)
શતમેકોત્તરં તેષાં કુમારાણાં મહૌજસામ્।
એક એવ નિગૃહ્ણાતિ નાતિકૃચ્છ્રાદ્વૃકોદરઃ॥ 1-137-18 (6149)
કચેષુ ચ નિગૃહ્યૈનાન્વિનિહત્ય બલાદ્બલી।
ચકર્ષ ક્રોશતો ભૂમૌ ઘૃષ્ટજાનુશિરોંસકાન્॥ 1-137-19 (6150)
દશ બાલાઞ્જલે ક્રીડન્ભુજાભ્યાં પરિગૃહ્ય સઃ।
આસ્તે સ્મ સલિલે મગ્નો મૃતકલ્પાન્વિમુઞ્ચતિ॥ 1-137-20 (6151)
ફલાનિ વૃક્ષમારુહ્ય વિચિન્વન્તિ ચ યે તદા।
તદા પાદપ્રહારેણ ભીમઃ કમ્પયતે દ્રુમાન્॥ 1-137-21 (6152)
પ્રહારવેગાભિહતા દ્રુમા વ્યાઘૂર્ણિતાસ્તતઃ।
સફલાઃ પ્રપતન્તિ સ્મ દ્રુમાત્સ્રસ્તાઃ કુમારકાઃ॥ 1-137-22 (6153)
`કેચિદ્ભગ્નશિરોરસ્કાઃ કેચિદ્ભગ્નકટીમુખાઃ।
નિપેતુર્ભ્રાતરઃ સર્વે ભીમસેનભુજાર્દિતાઃ॥' 1-137-23 (6154)
ન તે નિયુદ્ધે ન જવે ન યોગ્યાસુ કદાચન।
કુમારા ઉત્તરં ચક્રુઃ સ્પર્ધમાના વૃકોદરમ્॥ 1-137-24 (6155)
એવં સ ધાર્તરાષ્ટ્રાંશ્ચ સ્પર્ધમાનો વૃકોદરઃ।
અપ્રિયેઽતિષ્ઠદત્યન્તં બાલ્યાન્ન દ્રોહચેતસા॥ 1-137-25 (6156)
તતો બલમતિખ્યાતં ધાર્તરાષ્ટ્રઃ પ્રતાપવાન્।
ભીમસેનસ્ય તજ્જ્ઞાત્વા દુષ્ટભાવમદર્શયત્॥ 1-137-26 (6157)
તસ્ય ધર્માદપેતસ્ય પાપાનિ પરિપશ્યતઃ।
મોહાદૈશ્વર્યલોભાચ્ચ પાપા મતિરજાયત॥ 1-137-27 (6158)
અયં બલવતાં શ્રેષ્ઠઃ કુન્તીપુત્રો વૃકોદરઃ।
મધ્યમઃ કુન્તિપુત્રાણાં નિકૃત્યા સન્નિગૃહ્યતાં॥ 1-137-28 (6159)
પ્રાણવાન્વિક્રમી ચૈવ શૌર્યેણ મહતાઽન્વિતઃ।
સ્પર્ધતે ચાપિ સહિતાનસ્માનેકો વૃકોદરઃ॥ 1-137-29 (6160)
તં તુ સુપ્તં પુરોદ્યાને ગઙ્ગાયાં પ્રક્ષિપામહે।
અથ તસ્માદવરજં શ્રેષ્ઠં ચૈવ યુધિષ્ઠિરમ્॥ 1-137-30 (6161)
પ્રસહ્ય બન્ધને બદ્ધ્વા પ્રશાસિષ્યે વસુન્ધરામ્।
એવં સ નિશ્ચયં પાપઃ કૃત્વા દુર્યોધનસ્તદા।
નિત્યમેવાન્તરપ્રેક્ષી ભીમસ્યાસીન્મહાત્મનઃ॥ 1-137-31 (6162)
તતો જલવિહારાર્થં કારયામાસ ભારત।
ચૈલકમ્બલવેશ્માનિ વિચિત્રાણિ મહાન્તિ ચ॥ 1-137-32 (6163)
સર્વકામૈઃ સુપૂર્ણાનિ પતાકોચ્છ્રાયવન્તિ ચ।
તત્ર સંજનયામાસ નાનાગારાણ્યનેકશઃ॥ 1-137-33 (6164)
ઉદકક્રીડનં નામ કારયામાસ ભારત।
પ્રમાણકોટ્યાં તં દેશં સ્થલં કિંચિદુપેત્યહ॥ 1-137-34 (6165)
`ક્રીડાવસાને તે સર્વે શુચિવસ્ત્રાઃ સ્વલઙ્કૃતાઃ।
સર્વકામસમૃદ્ધં તદન્નં બુભુજિરે શનૈઃ॥ 1-137-35 (6166)
દિવસાન્તે પરિશ્રાન્તા વિહૃત્ય ચ કુરૂદ્વહાઃ।
વિહારાવસથેષ્વેવ વીરા વાસમરોચયન્॥ 1-137-36 (6167)
ખિન્નસ્તુ બલવાન્ભીમો વ્યાયામાભ્યધિકસ્તદા।
વાહયિત્વા કુમારાંસ્તાઞ્જલક્રીડાગતાન્વિભુઃ॥ 1-137-37 (6168)
પ્રમાણકોટ્યાં વાસાર્થં સુષ્વાપારુહ્ય તત્સ્થલમ્।
શીતં વાસં સમાસાદ્ય શાન્તો મદવિમોહિતઃ॥ 1-137-38 (6169)
નિશ્ચેષ્ટઃ પાણ્ડવો રાજન્સુષ્વાપ મૃતવત્ક્ષિતૌ।
તતો બદ્ધ્વા લતાપાશૈર્ભીમં દુર્યોધનઃ શનૈઃ॥ 1-137-39 (6170)
પ્રમાણકોટ્યાં સંસુપ્તં ગઙ્ગાયાં પ્રાક્ષિપજ્જલે।
તતઃ પ્રબુદ્ધઃ કૌન્તેયઃ સર્વાન્સંછિદ્ય બન્ધનાન્॥ 1-137-40 (6171)
ઉદતિષ્ઠદ્બલાદ્ભૂયો ભીમઃ પ્રહરતાં વરઃ।
સ વિમુક્તો મહાતેજા નાજ્ઞાસીત્તેન તત્કૃતમ્॥ 1-137-41 (6172)
પુનર્નિદ્રાવશં પ્રાપ્તસ્તત્રૈવ પ્રાસ્વપદ્બલી।
અર્ધરાત્ર્યાં વ્યતીતાયામુત્તસ્થુઃ કુરુપાણ્જવાઃ।
દુર્યોધનસ્તુ કૌન્તેયં દૃષ્ટ્વા નિર્વેદમભ્યગાત્॥ 1-137-42 (6173)
સુપ્તં ચાપિ પુનઃ સર્પૈસ્તીક્ષ્ણદંષ્ટ્રૈર્મહાવિષૈઃ।
કુપિતૈર્દંશયામાસ સર્વેષ્વેવાઙ્ગસન્ધિષુ॥ 1-137-43 (6174)
દંષ્ટ્રાશ્ચ દંષ્ટ્રિણાં મર્મસ્વપિ તેન નિપાતિતાઃ।
ત્વચં ન ચાસ્ય બિભિદુઃ સારત્વાત્પૃથુપક્ષસઃ॥ 1-137-44 (6175)
પ્રબુદ્ધો ભીસેનસ્તાન્સર્વાન્સર્પાનપોથયત્।
સારથિં ચાસ્ય દયિતમપહસ્તેન જઘ્નિવાન્॥ 1-137-45 (6176)
તથાન્યદિવસે રાજન્હન્તુકામોઽત્યમર્ષણઃ।
વલનેન સહામન્ત્ર્ય સૌબલસ્ય મતે સ્થિતઃ॥ 1-137-46 (6177)
ભોજને ભીમસેનસ્ય તતઃ પ્રાક્ષેપયદ્વિષમ્।
કાલકૂટં વિષં તીક્ષ્ણં સંભૃતં રોમહર્ષણમ્॥ 1-137-47 (6178)
તચ્ચાપિ ભુક્ત્વાઽજરદૉયદવિકારો વૃકોદરઃ।
વિકારં નાભ્યજનયત્સુતીક્ષ્ણમપિ તદ્વિષમ્॥ 1-137-48 (6179)
ભીમસંહનનો ભીમસ્ત્સમાદજરયદ્વિષમ્।
તતોઽન્યદિવસે રાજન્હન્તુકામો વૃકોદરમ્॥ 1-137-49 (6180)
સૌબલેન સહાયેન ધાર્તરાષ્ટ્રોઽભ્યચિન્તયત્।
ચિન્તયન્નાલભન્નિદ્રાં દિવારાત્રમતન્દ્રિતઃ॥ 1-137-50 (6181)
એવં દુર્યોધનઃ કર્ણઃ શકુનિશ્ચાપિ સૌબલઃ।
અનેકૈરપ્યુપાયૈસ્તાઞ્જિઘાંસન્તિ સ્મ પાણ્ડવાન્॥ 1-137-51 (6182)
વૈશ્યા પુત્રસ્તદાચષ્ટ પાર્થાનાં હિતકામ્યયા।
પાણ્ડવા હ્યપિ તત્સર્વં પ્રત્યજાનન્નરિન્દમાઃ।
ઉદ્ભાવનમકુર્વન્તો વિદુરસ્ય મતે સ્થિતાઃ॥' ॥ 1-137-52 (6183)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભાર઼તે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ સપ્તત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 137 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-137-6 શ્વઃશ્વઃ પૂર્વપૂર્વદિનાપેક્ષયા ઉત્તરમુત્તરં પાપિષ્ઠણ્। ગતયૌવના સમ્યક્ફલસૂન્યા॥ 1-137-8 યોગં ચિત્તવૃત્તિનિરોધં પ્રયાણોદ્યોગંવા। યુક્તા સમાહિતા॥ 1-137-24 યોગ્યાસુ ક્રિયાસ્વિતિ શેષઃ। ઉત્તરમુત્કર્ષમ્॥ 1-137-28 નિકૃત્યા કપટેન॥ 1-137-29 પ્રાણવાન્ બલવાન્॥ 1-137-31 પ્રસહ્ય બલાત્કારેણ॥ 1-137-34 પ્રમાણકોટ્યાં ગઙ્ગાયાં પ્રદેશવિશેષે। સ્થલં કિંચિદર્ધં જલેઽર્ધં સ્થલે ચ ક્રીડાગારમ્॥ 1-137-46 વલનેન તન્નામકેન સહચરેણ॥ સપ્તત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 137 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 138
॥ શ્રીઃ ॥
1.138. અધ્યાયઃ 138
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પુનર્ભીમાય વિષમિશ્રભક્ષ્યદાનમ્॥ 1 ॥ શૂલકીલિતાયાં શમાણકોટ્યાં પુનર્ભીમસેનસ્ય પાતનમ્॥ 2 ॥ પાતાલલોકં પ્રાપ્તસ્ય ભીમસ્ય વાસુકિદત્તરસપાનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-138-0 (6184)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-138-0x (817)
તતસ્તે મન્ત્રયામાસુર્દુર્યોધનપુરોગમાઃ।
પ્રાણવાન્વિક્રમી ચાપિ શૌર્યે ચ મહતિ સ્થિતઃ॥ 1-138-1 (6185)
સ્પર્ધતે ચાપિ સતતમસ્માનેવ વૃકોદરઃ।
તં તુ સુપ્તં પુરોદ્યાને જલે શૂલે ક્ષિપામહે॥ 1-138-2 (6186)
તતો જલવિહારાર્થં કારયામાસ ભારત।
પ્રમાણકોટ્યામુદ્દેશે સ્થલં કિંચિદુપેત્ય હ॥' 1-138-3 (6187)
ભક્ષ્યં ભોજ્યં ચ પેયં ચ ચોષ્યં લેહ્યમથાપિ ચ।
ઉપપાદિતં નરૈસ્તત્ર કુશલૈઃ સૂદકર્મણિ॥ 1-138-4 (6188)
ન્યવેદયંસ્તત્પુરુષા ધાર્તરાષ્ટ્રાય વૈ તદા।
તતો દુર્યોધનસ્તત્ર પાણ્ડવાનાહ દુર્મતિઃ॥ 1-138-5 (6189)
ગઙ્ગાં ચૈવાનુયાસ્યામ ઉદ્યાનવનશોભિતામ્।
સહિતા ભ્રાતરઃ સર્વે જલક્રીડામવાપ્નુમઃ॥ 1-138-6 (6190)
એવમસ્ત્વિતિ તં ચાપિ પ્રત્યુવાચ યુધિષ્ઠિરઃ।
તે રથૈર્નગરાકારૈર્દેશજૈશ્ચ ગજોત્તમૈઃ॥ 1-138-7 (6191)
નિર્યયુર્નગરાચ્છૂરાઃ કૌરવાઃ પાણ્ડવૈઃ સહ।
ઉદ્યાનવનમાસાદ્ય વિસૃજ્ય ચ મહાજનમ્॥ 1-138-8 (6192)
વિશન્તિ સ્મ તદા વીરાઃ સિંહા ઇવ ગિરેર્ગુહામ્।
ઉદ્યાનમભિપશ્યન્તો ભ્રાતરઃ સર્વ એવ તે॥ 1-138-9 (6193)
ઉપસ્થાનગૃહૈઃ શુભ્રૈર્વલભીભિશ્ચ શોભિતમ્।
ગવાક્ષકૈસ્તથા જાલૈર્યન્ત્રૈઃ સાંચારિકૈરપિ॥ 1-138-10 (6194)
સંમાર્જિતં સૌધકારૈશ્ચિત્રકારૈશ્ચ ચિત્રિતમ્।
દીર્ઘિકાભિશ્ચ પૂર્ણાભિસ્તથા પુષ્કરિણીષુ ચ॥ 1-138-11 (6195)
જલં તચ્છુશુભે ચ્છન્નં ફુલ્લૈર્જલરુહૈસ્તથા।
ઉપચ્છન્ના વસુમતી તથા પુષ્પૈર્યથર્તુકૈઃ॥ 1-138-12 (6196)
તત્રોપવિષ્ટાસ્તે સર્વે પાણ્ડવાઃ કૌરવાશ્ચ હ।
ઉપચ્છન્નાન્બહૂન્કામાંસ્તે ભુઞ્જન્તિ તતસ્તતઃ॥ 1-138-13 (6197)
અથોદ્યાનવરે તસ્મિંસ્તથા ક્રીડાગતાશ્ચતે।
પરસ્પરસ્ય વક્ત્રેષુ દદુર્ભક્ષ્યાંસ્તતસ્તતઃ॥ 1-138-14 (6198)
તતો દુર્યોધનઃ પાપસ્તદ્ભક્ષ્યે કાલકૂટકમ્।
વિષં પ્રક્ષેપયામાસ ભીમસેનજિઘાંસયા॥ 1-138-15 (6199)
સ્વયમુત્થાય ચૈવાથ હૃદયેન ક્ષુરોપમઃ।
સ વાચાઽમૃતકલ્પશ્ચ ભ્રાતૃવચ્ચ સુહૃદ્યથા॥ 1-138-16 (6200)
સ્વયં પ્રક્ષિપતે ભક્ષ્યં બહુ ભીમસ્ય પાકૃત્।
પ્રભક્ષિતં ચ ભીમેન તં વૈ દોષમજાનતા॥ 1-138-17 (6201)
તતો દુર્યોધનસ્તત્ર હૃદયેન હસન્નિવ।
કૃતકૃત્યમીવાત્માનં મન્યતે પુરુષાધમઃ॥ 1-138-18 (6202)
તતસ્તે સહિતાઃ સર્વે જલક્રીડામકુર્વત।
પાણ્ડવા ધાર્તરાષ્ટ્રાશ્ચ તદા મુદિતમાનસાઃ॥ 1-138-19 (6203)
વિહારાવસથેષ્વેવ વીરા વાસમરોચયન્।
ભીમસ્તુ બલવાન્ભુક્ત્વા વ્યાયામાભ્યધિકં જલે॥ 1-138-20 (6204)
વાહયિત્વા કુમારાંસ્તાઞ્જલક્રીડાગતાંસ્તદા।
પ્રમાણકોટ્યાં વાસાર્થી સુષ્વાપાવાપ્ય તત્સ્થલમ્॥ 1-138-21 (6205)
શીતં વાતં સમાસાદ્ય શ્રાન્તો મદવિમોહિતઃ।
વિષેણ ચ પરીતાઙ્ગો નિશ્ચેષ્ટઃ પાણ્ડુનન્દનઃ॥ 1-138-22 (6206)
તતો બદ્ધ્વા લતાપાશૈર્ભીમં દુર્યોધનઃ સ્વયમ્।
`શૂલાન્યપ્સુ નિખાયાશુ પ્રાદેશાભ્યન્તરાણિ ચ॥ 1-138-23 (6207)
લતાપાશૈર્દૃઢં બદ્ધં સ્થલાજ્જલમપાતયત્।
સશેષત્વાન્ન સંપ્રાપ્તો જલે શૂલિનિ પાણ્ડવઃ॥ 1-138-24 (6208)
પપાત યત્ર તત્રાસ્ય શૂલં નાસીદ્યદૃચ્છયા।'
સ નિઃસંજ્ઞો જલસ્યાન્તમવાગ્વૈ પાણ્ડવોઽવિશત્।
આક્રામન્નાગભવને તદા નાગકુમારકાન્॥ 1-138-25 (6209)
તતઃ સમેત્ય બહુભિસ્તદા નાગૈર્મહાવિષૈઃ।
અદશ્યત ભૃશં ભીમો મહાદંષ્ટ્રૈર્વિપોલ્બણૈઃ॥ 1-138-26 (6210)
તતોઽસ્ય દશ્યમાનસ્ય તદ્વિષં કાલકૂટકમ્।
હતં સર્પવિષેણૈવ સ્થાવરં જઙ્ગમેન તુ॥ 1-138-27 (6211)
દંષ્ટ્રાશ્ચ દંષ્ટ્રિણાં તેષાં મર્મસ્વપિ નિપાતિતાઃ।
ત્વચં નૈવાસ્ય બિભિદુઃ સારત્વાત્પૃથુવક્ષસઃ॥ 1-138-28 (6212)
તતઃ પ્રબુદ્ધઃ કૌન્તેયઃ સર્વં સંછિદ્ય બન્ધનમ્।
પોથયામાસ તાન્સર્પાન્કેચિદ્ભીતાઃ પ્રદુદ્રુવુઃ॥ 1-138-29 (6213)
હતાવશેષા ભીમેન સર્વે વાસુકિમભ્યયુઃ।
ઊચુશ્ચ સર્પરાજાનં વાસુકિં વાસવોપમમ્॥ 1-138-30 (6214)
અયં નરો વૈ નાગરેન્દ્ર હ્યપ્સુ બદ્ધ્વા પ્રવેશિતઃ।
યથા ચ નો મતિર્વ્રીર વિષપીતો ભવિષ્યતિ॥ 1-138-31 (6215)
નિશ્ચેષ્ટોઽસ્માનનુપ્રાપ્તઃ સ ચ દષ્ટોઽન્વબુધ્યત।
સસંજ્ઞશ્ચાપિ સંવૃત્તશ્છિત્ત્વા બન્ધનમાશુ નઃ॥ 1-138-32 (6216)
પોથયન્તં મહાબાહું ત્વં વૈ તં જ્ઞાતુમર્હસિ।
તતો વાસુકિરભ્યેત્ય નાગૈરનુગતસ્તદા॥ 1-138-33 (6217)
પશ્યતિ સ્મ મહાબાહું ભીમં ભીમપરાક્રમમ્।
આર્યકેણ ચ દૃષ્ટઃ સ પૃથાયા આર્યકેમ ચ॥ 1-138-34 (6218)
તદા દૌહિત્રદૌહિત્રઃ પરિષ્વક્તઃ સુપીડિતમ્।
સુપ્રીતશ્ચાભવત્તસ્ય વાસુકિઃ સ મહાયશાઃ॥ 1-138-35 (6219)
અબ્રવીત્તં ચ નાગેન્દ્રઃ કિમસ્ય ક્રિયતાં પ્રિયમ્।
ધનૌઘો રત્નનિચયો વસુ ચાસ્ય પ્રદીયતામ્॥ 1-138-36 (6220)
એવમુક્તસ્તદા નાગો વાસુકિં પ્રત્યભાષત।
યદિ નાગેન્દ્ર તુષ્ટોઽસિ કિમસ્ય ધનસંચયૈઃ॥ 1-138-37 (6221)
રસં પિબેત્કુમારોઽયં ત્વયિ પ્રીતે મહાબલઃ।
બલં નાગસહસ્રસ્ય યસ્મિન્કુણ્ડે પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 1-138-38 (6222)
યાવત્પિબતિ બાલોઽયં તાવદસ્મૈ પ્રદીયતામ્।
એવમસ્ત્વિતિ તં નાગં વાસુકિઃ પ્રત્યભાષત॥ 1-138-39 (6223)
તતો ભીમસ્તદા નાગૈઃ કૃતસ્વસ્ત્યયનઃ શુચિઃ।
પ્રાઙ્મુખશ્ચોપવિષ્ટશ્ચ રસં પિબતિ પાણ્ડવઃ॥ 1-138-40 (6224)
એકોચ્છ્વાસાત્તતઃ કુણ્ડં પિબતિ સ્મ મહાબલઃ।
એવમષ્ટૌ સ કુણ્ડાનિ હ્યપિબત્પાણ્ડુનન્દનઃ॥ 1-138-41 (6225)
તતસ્તુ શયને દિવ્યે નાગદત્તે મહાભુજઃ।
અશેત ભીમસેનસ્તુ યથાસુખમરિંદમઃ॥ ॥ 1-138-42 (6226)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ અષ્ટત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 138 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-138-10 ઉપસ્થાનગૃહૈઃ યત્ર રાજાનં કાર્યિણઃ શૂરાશ્ચોપતિષ્ઠન્તિ તૈર્ગૃહૈઃ। વલભીભિરુભયતો નમત્પક્ષાભિઃ સ્તમ્ભશાલાભિઃ। યન્ત્રૈર્જલયન્ત્રૈઃ શતધારાદિભિઃ। યતો યુગપચ્છતં ધારા ઉચ્છલન્ત્યો નીહારીભૂય ભવનોદરં વ્યાપ્નુવન્તિ। સાંચારિકૈઃ સંચારયોગ્યૈઃ॥ 1-138-11 દીર્ઘિકાભિઃ કુલ્યાભિઃ॥ 1-138-13 ઉપચ્છન્નાનુપાગતાન્॥ 1-138-31 વિષપીતઃ પીતવિષઃ॥ 1-138-34 આર્યકેણ નાગરાજેન। પૃથાયા આયકેણ માતામહેન। કુન્તિભોજદ્વારાયં સંબન્ધ ઇતિ ગમ્યતે॥ 1-138-35 દૌહિત્રદૌહિત્ર ઇતિ ત્વાર્યકનાગસ્ય દૌહિત્રઃ શૂરસ્તદ્દૌહિત્રો ભીમ ઇત્યવિરુદ્ધમેતત્। અન્યે તુ શૂરમાતામહ એવોપચારાત કુન્તીમાતામહોઽપીત્યાહુઃ॥ 1-138-38 રસં સાધિતપારદમ્॥ અષ્ટત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 138 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 139
॥ શ્રીઃ ॥
1.139. અધ્યાયઃ 139
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ભીમમનાગતં દૃષ્ટ્વા ખિન્નાયાઃ કુન્ત્યા વિદુરેણ સંવાદઃ॥ 1 ॥ રસપાનેન નાગાયુતબલવતા ભીમેન હસ્તિનાપુરપ્રત્યાગમનમ્॥ 2 ॥ ભીષ્મેણ ધનુર્વેદશિક્ષણાર્થં કુમારાણાં કૃપાય નિવેદનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-139-0 (6227)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-139-0x (818)
`દુર્યોધનસ્તુ પાપાત્મા ભીમમાશીવિષહદે।
પ્રક્ષિપ્ય કૃતકૃત્યં સ્વમાત્માનં મન્યતે તદા॥ 1-139-1 (6228)
પ્રભાતાયાં રજન્યાં ચ પ્રવિવેશ પુરં તતઃ।
બ્રુવાણો ભીમસેનસ્તુ યાતો હ્યગ્રત એવ નઃ॥' 1-139-2 (6229)
યુધિષ્ઠિરસ્તુ ધર્માત્મા હ્યવિદન્પાપમાત્મનિ।
સ્વેનાનુમાનેન પરં સાધું સમનુપશ્યતિ॥ 1-139-3 (6230)
સોઽભ્યુપેત્ય તદા પાર્થો માતરં ભ્રાતૃવત્સલઃ।
અભિવાદ્યાબ્રવીત્કુન્તીમમ્બ ભીમ ઇહાગતઃ॥ 1-139-4 (6231)
ક્વ ગતો ભવિતા માતર્નેહ પશ્યામિ તં શુભે।
ઉદ્યાનાનિ વનં ચૈવ વિચિતાનિ સમન્તતઃ॥ 1-139-5 (6232)
તદર્થં ન ચ તં વીરં દૃષ્ટવન્તો વૃકોદરમ્।
મન્યમાનાસ્તતઃ સર્વે યાતો નઃ પૂર્વમેવ સઃ॥ 1-139-6 (6233)
આગતાઃ સ્મ મહાભાગે વ્યાકુલેનાન્તરાત્મના।
ઇહાગમ્ય ક્વ નુ ગતસ્ત્વયા વા પ્રેષિતઃ ક્વ નુ॥ 1-139-7 (6234)
કથયસ્વ મહાબાહું ભીમસેનં યશસ્વિનિ।
નહિ મે શુધ્યતે ભાવસ્તં વીરં પ્રતિ શોભને॥ 1-139-8 (6235)
યતઃ પ્રસુપ્તં મન્યેઽહં ભીમ્ નેતિ હતસ્તુ સઃ।
ઇત્યુક્તા ચ તતઃ કુન્તી ધર્મરાજેન ધીમતા॥ 1-139-9 (6236)
હાહેતિ કૃત્વા સંભ્રાન્તા પ્રત્યુવાચ યુધિષ્ઠિરમ્।
ન પુત્ર ભીમં પશ્યામિ ન મામભ્યેત્યસાવિતિ॥ 1-139-10 (6237)
શીઘ્રમન્વેષણે યત્નં કુરુ તસ્યાનુજૈઃ સહ।
દ્રુતં ગત્વા પુરોદ્યાનં વિચિન્વન્તિસ્મ પાણ્ડવાઃ॥ 1-139-11 (6238)
ભીમભીમેતિ તે વાચા પાણ્ડવાઃ સમુદૈરયન્।
વિચિન્વન્તોઽથ તે સર્વે ન સ્મ પશ્યન્તિ ભ્રાતરમ્॥ 1-139-12 (6239)
આગતાઃ સ્વગૃહં ભૂય ઇદમૂચુઃ પૃથાં તદા।
ન દૃશ્યતે મહાબાહુરમ્બ ભીમો વને ચિતઃ॥ 1-139-13 (6240)
વિચિતાનિ ચ સર્વાણિ હ્યુદ્યાનાનિ નદીસ્તથા। 1-139-14 (6241)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતો વિદુરમાનાય્ય કુન્તી સા સ્વં નિવેશનમ્॥ 1-139-14x (819)
ઉવાચ બલવાન્ક્ષત્તર્ભીમસેનો ન દૃશ્યતે॥ 1-139-15 (6242)
ઉદ્યાનાન્નિર્ગતાઃ સર્વે ભ્રાતરો ભ્રાતૃભિઃ સહ।
તત્રૈકસ્તુ મહાબાહુર્ભીમો નાભ્યેતિ મામિહ॥ 1-139-16 (6243)
ન ચ પ્રીણયતે ચક્ષુઃ સદા દુર્યોધનસ્ય સઃ।
ક્રૂરોઽસૌ દુર્મતિઃ ક્ષુદ્રો રાજ્યલુબ્ધોઽનપત્રપઃ॥ 1-139-17 (6244)
નિહન્યાદપિ તં વીરં જાતમન્યુઃ સુયોધનઃ।
તેન મે વ્યાકુલં ચિત્તં હૃદયં દહ્યતીવ ચ॥ 1-139-18 (6245)
વિદુર ઉવાચ। 1-139-19x (820)
મૈવં વદસ્વ કલ્યાણિ શેષસંરક્ષણં કુરુ।
પ્રત્યાદિષ્ટો હિ દુષ્ટાત્મા શેષેઽપિ પ્રહરેત્તવ॥ 1-139-19 (6246)
દીર્ઘાયુષસ્તવ સુતા યથોવાચ મહામુનિઃ।
આગમિષ્યતિ તે પુત્રઃ પ્રીતિં ચોત્પાદયિષ્યતિ॥ 1-139-20 (6247)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-139-21x (821)
એવમુક્ત્વા યયૌ વિદ્વાન્વિદુરઃ સ્વં નિવેશનમ્।
કુન્તી ચિન્તાપરા ભૂત્વા સહાસીના સુતૈર્ગૃહે॥ 1-139-21 (6248)
તતોઽષ્ટમે તુ દિવસે પ્રત્યબુધ્યત પાણ્ડવઃ।
તસ્મિંસ્તદા રસે જીર્ણે સોઽપ્રમેયબલો બલી॥ 1-139-22 (6249)
તં દૃષ્ટ્વા પ્રતિબુધ્યન્તં પાણ્ડવં તે ભુજઙ્ગમાઃ।
સાન્ત્વયામાસુરવ્યગ્રા વચનં ચેદમબ્રુવન્॥ 1-139-23 (6250)
યત્તે પીતો મહાબાહો રસોઽયં વીર્યસંભૃતઃ।
તસ્માન્નાગાયુતબલો રણેઽધૃષ્યો ભવિષ્યસિ॥ 1-139-24 (6251)
ગચ્છાદ્ય ત્વં ચ સ્વગૃહં સ્નાતો દિવ્યૈરિમૈર્જલૈઃ।
ભ્રાતરસ્તેઽનુતપ્યન્તિ ત્વાં વિના કુરુપુઙ્ગવ॥ 1-139-25 (6252)
તતઃ સ્નાતો મહાબાહુઃ શુચિશુક્લામ્બરસ્રજઃ।
તતો નાગસ્ય ભવને કૃતકૌતુકમઙ્ગલઃ॥ 1-139-26 (6253)
ઓષધીભિર્વિષઘ્નીભિઃ સુરભીભિર્વિશેષતઃ।
ભુક્તવાન્પરમાન્નં ચ નાગૈર્દત્તં મહાબલઃ॥ 1-139-27 (6254)
પૂજિતો ભુજગૈર્વીર આશીર્ભિશ્ચાભિનન્દિતઃ।
દિવ્યાભરણસંછન્નો નાગાનામન્ત્ર્ય પાણ્ડવાઃ॥ 1-139-28 (6255)
ઉદતિષ્ઠત્પ્રહૃષ્ટાત્મા નાગલોકાદરિન્દમઃ।
ઉત્ક્ષિપ્ય ચ તદા નાગૈર્જલાજ્જલરુહેક્ષણઃ॥ 1-139-29 (6256)
તસ્મિન્નેવ વનોદ્દેશે સ્થાપિતઃ કુરુનન્દનઃ।
તે ચાન્તર્દધિરે નાગાઃ પાણ્ડવસ્યૈવ પશ્યતઃ॥ 1-139-30 (6257)
તત ઉત્થાય કૌન્તેયો ભીમસેનો મહાબલઃ।
આજગામ મહાબાહુર્માતુરન્તિકમઞ્જસા॥ 1-139-31 (6258)
તતોઽભિવાદ્ય જનનીં જ્યેષ્ઠં ભ્રાતરમેવ ચ।
કનીયસઃ સમાઘ્રાય શિરસ્સ્વરિવિમર્દનઃ॥ 1-139-32 (6259)
તૈશ્ચાપિ સંપરિષ્વક્તઃ સહ માત્રા નરર્ષભૈઃ।
અન્યોન્યગતસૌહાર્દાદ્દિષ્ટ્યા દિષ્ટ્યેતિ ચાબ્રુવન્॥ 1-139-33 (6260)
તતસ્તત્સર્વમાચષ્ટ દુર્યોધનવિચેષ્ટિતમ્।
ભ્રાતૄણાં ભીમસેનશ્ચ મહાબલપરાક્રમઃ॥ 1-139-34 (6261)
નાગલોકે ચ યદ્વૃત્તં ગુણદોષમશેષતઃ।
તચ્ચ સર્વમશેષેણ કથયામાસ પાણ્ડવઃ॥ 1-139-35 (6262)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા ભીમમાહ વચોઽર્થવત્।
તૂષ્ણીં ભવ ન તે જલ્પ્યમિદં કાર્યં કથંચન॥ 1-139-36 (6263)
ઇતઃપ્રભૃતિ કૌન્તેયં રક્ષતાન્યોન્યમાદૃતાઃ।
એવમુક્ત્વા મહાબાહુર્ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-139-37 (6264)
ભ્રાતૃભિઃ સહિતઃ સર્વૈરપ્રમત્તોઽભવત્તદા।
યદા ત્વવગતાસ્તે વૈ પાણ્ડવાસ્તસ્ય કર્મ તત્॥ 1-139-38 (6265)
નત્વેવ બહુલં ચક્રુઃ પ્રયતા મન્ત્રરક્ષણે।
ધર્માત્મા વિદુરસ્તેષાં પ્રદદૌ મતિમાન્મતિમ્॥ 1-139-39 (6266)
દુર્યોધનોઽપિ તં દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવં પુનરાગતમ્।
નિશ્વસંશ્ચિન્તયંશ્ચૈવમહન્યહનિ તપ્યતે॥ 1-139-40 (6267)
કુમારાન્ક્રીડમાનાંસ્તાન્દૃષ્ટ્વા રાજાતિદુર્મદાન્।
ગુરું શિક્ષાર્થમન્વિષ્ય ગૌતમં તાન્ન્યવેદયત્॥ 1-139-41 (6268)
શરસ્તમ્બે સમુદ્ભૂતં વેદશાસ્ત્રાર્થપારગમ્।
`રાજ્ઞા નિવેદિતાસ્તસ્મૈ તે ચ સર્વે ચ નિષ્ઠિતાઃ।'
અધિજગ્મુશ્ચ કુરવો ધનુર્વેદં કૃપાત્તુ તે॥ ॥ 1-139-42 (6269)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ઊનચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 139 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-139-8 ભાવશ્ચિત્તં ન શુધ્યતે જીવતીતિ ન મનુતે॥ 1-139-19 પ્રત્યાદિષ્ટઃ કુતો ભીમં હતવાનસીત્યુપાલબ્ધઃ॥ 1-139-41 તાન્કુરુબાલકાન્ ન્યવેદયત્॥ ઊનચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 139 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 140
॥ શ્રીઃ ॥
1.140. અધ્યાયઃ 140
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કૃપદ્રોણાશ્વત્થામાચાર્યાણામુત્પત્તિઃ॥ 1 ॥ દ્રોણાચાર્યસ્ય પરશુરામાદસ્ત્રલાભઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-140-0 (6270)
જનમેજય ઉવાચ। 1-140-0x (822)
કૃપસ્યાપિ મમ બ્રહ્મન્સંભવં વક્તુમર્હસિ।
શરસ્તમ્બાત્કથં જજ્ઞે કથં વાઽસ્ત્રાણ્યવાપ્તવાન્॥ 1-140-1 (6271)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-140-2x (823)
મહર્ષેર્ગૌતમસ્યાસીચ્છરદ્વાન્નામ ગૌતમઃ।
પુત્રઃ કિલ મહારાજ જાતઃ સહશરૈર્વિભો॥ 1-140-2 (6272)
ન તસ્ય વેદાધ્યયને તથા બુદ્ધિરજાયત।
યથાસ્ય બુદ્ધિરભવદ્ધનુર્વેદે પરન્તપ॥ 1-140-3 (6273)
અધિજગ્મુર્યથા વેદાસ્તપસા બ્રહ્મચારિણઃ।
તથા સ તપસોપેતઃ સર્વાણ્યસ્ત્રાણ્યવાપ હ॥ 1-140-4 (6274)
ધનુર્વેદપરત્વાચ્ચ તપસા વિપુલેન ચ।
ભૃશં સન્તાપયામાસ દેવરાજં સ ગૌતમઃ॥ 1-140-5 (6275)
તતો જાલવતીં નામ દેવકન્યાં સુરેશ્વરઃ।
પ્રાહિણોત્તપસો વિઘ્નં કુરુ તસ્યેતિ કૌરવ॥ 1-140-6 (6276)
સા હિ ગત્વાઽઽશ્રમં તસ્ય રમણીયં શરદ્વતઃ।
ધનુર્બાણધરં બાલા લોભયામાસ ગૌતમમ્॥ 1-140-7 (6277)
તામેકવસનાં દૃષ્ટ્વા ગૌતમોઽપ્સરસં વને।
લોકેઽપ્રતિમસંસ્થાનાં પ્રોત્ફુલ્લનયનોઽભવત્॥ 1-140-8 (6278)
ધનુશ્ચ હિ શરાસ્તસ્ય કરાભ્યામપતન્ભુવિ।
વેપથુશ્ચાસ્ય સહસા શરીરે સમજાયત॥ 1-140-9 (6279)
સ તુ જ્ઞાનગરીયસ્ત્વાત્તપસશ્ચ સમર્થનાત્।
અવતસ્થે મહાપ્રાજ્ઞો ધૈર્યેણ પરમેણ હ॥ 1-140-10 (6280)
યસ્તસ્ય સહસા રાજન્વિકારઃ સમદૃશ્યત।
તેન સુસ્રાવ રેતોઽસ્ય સ ચ તન્નાન્વબુધ્યત॥ 1-140-11 (6281)
ધનુશ્ચ સશરં ત્યક્ત્વા તથા કૃષ્ણાજિનાનિ ચ।
સ વિહાયાશ્રમં તં ચ તાં ચૈવાપ્સરસં મુનિઃ॥ 1-140-12 (6282)
જગામ રેતસ્તત્તસ્ય શરસ્તમ્બે પપાત ચ।
શરસ્તમ્બે ચ પતિતં દ્વિધા તદભવન્નૃપ॥ 1-140-13 (6283)
તસ્યાથ મિથું જજ્ઞે ગૌતમસ્ય શરદ્વતઃ।
`મહર્ષેર્ગૌતમસ્યાસ્ય હ્યાશ્રમસ્ય સમીપતઃ॥'
મૃગયાં ચરતો રાજ્ઞઃ શાન્તનોસ્તુ યદૃચ્છયા॥ 1-140-14 (6284)
કશ્ચિત્સેનાચરોઽરણ્યે મિથુનં તદપશ્યત।
ધનુશ્ચ સશરં દૃષ્ટ્વા તથા કૃષ્ણાજિનાનિ ચ॥ 1-140-15 (6285)
જ્ઞાત્વા દ્વિજસ્ય ચાપત્યે ધનુર્વેદાન્તગસ્ય હ।
સ રાજ્ઞે દર્શયામાસ મિથુનં સશરં ધનુઃ॥ 1-140-16 (6286)
સ તદાદાય મિથુનં રાજા ચ કૃપયાન્વિતઃ।
આજગામ ગૃહાનેવ મમ પુત્રાવિતિ બ્રુવન્॥ 1-140-17 (6287)
તતઃ સંવર્ધયામાસ સંસ્કારૈશ્ચાપ્યયોજયત્।
પ્રાતિપેયો નરશ્રેષ્ઠો મિથુનં ગૌતમસ્ય તત્॥ 1-140-18 (6288)
કૃપયા યન્મયા બાલાવિમૌ સંવર્ધિતાવિતિ।
તસ્માત્તયોર્નામ ચક્રે તદેવ સ મહીપતિઃ।
`તસ્માત્કૃપ ઇતિ ખ્યાતઃ કૃપી કન્યા ચ સાઽભવત્॥' 1-140-19 (6289)
પિતાપિ ગૌતમસ્તત્ર તપસા તાવવન્દિત।
આગત્ય તસ્મૈ ગોત્રાદિ સર્વમાખ્યાતવાંસ્તદા॥ 1-140-20 (6290)
`કૃપોઽપિ ચ તદા રાજન્ધનુર્વેદપરોઽભવત્।'
ચતુર્વિધં ધનુર્વેદં શાસ્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ॥ 1-140-21 (6291)
નિશિલેનાસ્ય તત્સર્વં ગુહ્યમાખ્યાતવાન્પિતા।
સોઽચિરેણૈવ કાલેન પરમાચાર્યતાં ગતઃ॥ 1-140-22 (6292)
કૃપમાહૂય ગાઙ્ગેયસ્તવ શિષ્યા ઇતિ બ્રુવન્।
પૌત્રાન્પરિસમાધાય કૃપમારાધયત્તદા॥ 1-140-23 (6293)
તતોઽધિજગ્મુઃ સર્વે તે ધનુર્વેદં મહારથાઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રાત્મજાશ્ચૈવ પાણ્ડવાઃ સહ યાદવૈઃ॥ 1-140-24 (6294)
વૃષ્ણયશ્ચ નૃપાશ્ચાન્યે નાનાદેશસમાગતાઃ।
`કૃપમાચાર્યમાસાદ્ય પરમાસ્ત્રજ્ઞતાં ગતઃ।' 1-140-25 (6295)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
વિશેષાર્થી તતો ભીષ્મઃ પૌત્રાણાં વિનયેપ્સયા॥ 1-140-25x (824)
ઇષ્વસ્ત્રજ્ઞાન્પર્યપૃચ્છદાચાર્યાન્વીર્યસંમતાન્।
નાલ્પધીર્નામહાભાગસ્તથા નાનસ્ત્રકોવિદઃ॥ 1-140-26 (6296)
નાદેવસત્વો વિનયેત્કુરૂનસ્ત્રે મહાવલાન્।
ઇતિ સંચિન્ત્ય ગાઙ્ગેયસ્તદા ભરતસત્તમઃ॥ 1-140-27 (6297)
દ્રોણાય વેદવિદુષે ભારદ્વાજાય ધમતે।
પાણ્ડવાન્કૌરવાંશ્ચૈવ દદૌ શિષ્યાન્નરર્ષભ॥ 1-140-28 (6298)
શાસ્ત્રતઃ પૂજિતશ્ચૈવ સમ્યક્તેન મહાત્મના।
સ ભીષ્મેણ મહાભાગસ્તુષ્ટોઽસ્ત્રવિદુષાં વરઃ॥ 1-140-29 (6299)
પ્રતિજગ્રાહ તાન્સર્વાઞ્શિષ્યત્વેન મહાયશાઃ।
શિક્ષયામાસ ચ દ્રોણો ધનુર્વેદમશેષતઃ॥ 1-140-30 (6300)
તેઽચિરેણૈવ કાલેન સર્વશસ્ત્રવિશારદાઃ।
બભૂવુઃ કૌરવા રાજન્પાણ્ડવાશ્ચામિતૌજસઃ॥ 1-140-31 (6301)
જનમેજય ઉવાચ। 1-140-32x (825)
કથં સમભવદ્દ્રોણઃ કથં ચાસ્ત્રાણ્યવાપ્તવાન્।
કથં ચાગાત્કુરૂન્બ્રહ્મન્કસ્ય પુત્રઃ સ વીર્યવાન્॥ 1-140-32 (6302)
કથં ચાસ્ય સુતો જાતઃ સોશ્વત્થામાઽસ્ત્રવિત્તમઃ।
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું વિસ્તરેણ પ્રકીર્તય॥ 1-140-33 (6303)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-140-34x (826)
ગઙ્ગાદ્વારં પ્રતિ મહાન્બભૂવ ભગવાનૃષિઃ।
ભરદ્વાજ ઇતિ ખ્યાતઃ સતતં સંશિતવ્રતઃ॥ 1-140-34 (6304)
સોઽભિષેક્તું ગતો ગઙ્ગાં પૂર્વમેવાગતાં સતીમ્।
મહર્ષિભિર્ભરદ્વાજો હવિર્ધાને ચરન્પુરા॥ 1-140-35 (6305)
દદર્શાપ્સરસં સાક્ષાદ્ધૃતાચીમાપ્લુતામૃષિઃ।
રૂપયૌવનસંપન્નાં મદદૃપ્તાં મદાલસામ્॥ 1-140-36 (6306)
તસ્યા વાયુર્નદીતીર વસનં પર્યવર્તત।
વ્યપકૃષ્ટામ્બરાં દૃષ્ટ્વા તામૃષિશ્ચકમે તતઃ॥ 1-140-37 (6307)
તત્ર સંસક્તમનસો ભરદ્વાજસ્ય ધીમતઃ।
હૃષ્ટસ્ય રેતશ્ચસ્કન્દ તદૃષિર્દ્રોણ આદધે॥ 1-140-38 (6308)
તતઃ સમભવદ્દ્રોણઃ કલશે તસ્ય ધીમતઃ।
અધ્યગીષ્ટ સ વેદાંશ્ચ વેદાઙ્ગાનિ ચ સર્વશઃ॥ 1-140-39 (6309)
અગ્નેરસ્ત્રમુપાદાય યદૃષિર્વેદ કાશ્યપઃ।
અધ્યગચ્છદ્ભરદ્વાજસ્તદસ્ત્રં દેવકાર્યતઃ॥ 1-140-40 (6310)
અગ્નિવેશ્યં મહાભાગં ભરદ્વાજઃ પ્રતાપવાન્।
પ્રત્યપાદયદાગ્નેયમસ્ત્રમસ્ત્રવિદાં વરઃ॥ 1-140-41 (6311)
`કનિષ્ઠજાતં સ મુનિર્ભ્રાતા ભ્રાતરમન્તિકે।
અગ્નિવેશ્યસ્તથા દ્રોણં તદા ભરતસત્તમ।'
ભારદ્વાજં તદાગ્નેયં મહાસ્ત્રં પ્રત્યપાદયત્॥ 1-140-42 (6312)
ભરદ્વાજસખા ચાસીત્પૃષતો નામ પાર્થિવઃ।
તસ્યાપિ દ્રુપદો નામ તથા સમભવત્સુતઃ॥ 1-140-43 (6313)
સ નિત્યમાશ્રમં ગત્વા દ્રોણેન સહ પાર્થિવઃ।
ચિક્રીડાધ્યયનં ચૈવ ચકાર ક્ષત્રિયર્ષભઃ॥ 1-140-44 (6314)
તતો વ્યતીતે પૃષતે સ રાજા દ્રુપદોઽભવત્।
પઞ્ચાલેષુ મહાબાહુરુત્તરેષુ નરેશ્વરઃ॥ 1-140-45 (6315)
ભરદ્વાજોઽપિ ભગવાનારુરોહ દિવં તદા।
તત્રૈવ ચ વસન્દ્રોણસ્તપસ્તેપે મહાતપાઃ॥ 1-140-46 (6316)
વેદવેદાઙ્ગવિદ્વાન્સ તપસા દગ્ધકિલ્બિષઃ।
તતઃ પિતૃનિયુક્તાત્મા પુત્રલોભાન્મહાયશાઃ॥ 1-140-47 (6317)
શારદ્વતીં તતો ભાર્યાં કૃપીં દ્રોણોઽન્વવિન્દત।
અગ્નિહોત્રે ચ ધર્મે ચ દમે ચ સતત રતામ્॥ 1-140-48 (6318)
અલભદ્ગૌતમી પુત્રમશ્વત્થામાનમેવ ચ।
સ જાતમાત્રો વ્યનદદ્યથૈવોચ્ચૈઃશ્રવા હયઃ॥ 1-140-49 (6319)
તચ્છ્રુત્વાન્તર્હિતં ભૂતમન્તરિક્ષસ્થમબ્રવીત્।
અશ્વસ્યેવાસ્ય યત્સ્થામ નદતઃ પ્રદિશો ગતમ્॥ 1-140-50 (6320)
અશ્વત્થામૈવ બાલોઽયં તસ્માન્નામ્ના ભવિષ્યતિ।
સુતેન તેન સુપ્રીતો ભારદ્વાજસ્તતોઽભવત્॥ 1-140-51 (6321)
તત્રૈવ ચ વસન્ધીમાન્ધનુર્વેદપરોઽભવત્।
સ શુશ્રાવ મહાત્માનં જામદગ્ન્યં પરંતપમ્॥ 1-140-52 (6322)
સર્વજ્ઞાનવિદં વિપ્રં સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરમ્।
બ્રાહ્મણેભ્યસ્તદા રાજન્દિત્સન્તં વસુ સર્વશઃ॥ 1-140-53 (6323)
સ રામસ્ય ધનુર્વેદં દિવ્યાન્યસ્ત્રાણિ ચૈવ હ।
શ્રઉત્વા તેષુ મનશ્ચક્રે નીતિશાસ્ત્રે તથૈવ ચ॥ 1-140-54 (6324)
તતઃ સ વ્રતિભિઃ શિષ્યૈસ્તપોયુક્તૈર્મહાતપાઃ।
વૃતઃ પ્રાયાન્મહાવાહુર્મહેન્દ્રં પર્વતોત્તમમ્॥ 1-140-55 (6325)
તતો મહેન્દ્રમાસાદ્ય ભારદ્વાજો મહાતપાઃ।
ક્ષત્રઘ્નં તમમિત્રઘ્નમપશ્યદ્ભૃગુનન્દનમ્॥ 1-140-56 (6326)
તતો દ્રોણો વૃતઃ શિષ્યૈરુપગમ્ય ભૃગૂદ્વહમ્।
આચખ્યાવાત્મનો નામ જન્મ ચાઙ્ગિરસઃ કુલે॥ 1-140-57 (6327)
નિવેદ્ય શિરસા ભૂમૌ પાદૌ ચૈવાભ્યવાદયત્।
તતસ્તં સર્વમુત્સૃજ્ય વનં જિગમિષું તદા॥ 1-140-58 (6328)
જામદગ્ન્યં મહાત્માનં ભારદ્વાજોઽબ્રવીદિદમ્।
ભરદ્વાજાત્સમુત્પન્નં તથા ત્વં મામયોનિજમ્॥ 1-140-59 (6329)
આગતં વિત્તકામં માં વિદ્ધિ દ્રોણં દ્વિજોત્તમ।
તમબ્રવીન્મહાત્મા સ સર્વક્ષત્રિયમર્દનઃ॥ 1-140-60 (6330)
સ્વાગતં તે દ્વિજશ્રેષ્ઠ યદિચ્છસિ વદસ્વ મે।
એવમુક્તસ્તુ રામેણ ભારદ્વાજોઽબ્રવીદ્વચઃ॥ 1-140-61 (6331)
રામં પ્રહરતાં શ્રેષ્ઠં દિત્સન્તં વિવિધં વસુ।
અહં ધનમનન્તં હિ પ્રાર્થયે વિપુલવ્રત॥ 1-140-62 (6332)
રામ ઉવાચ। 1-140-63x (827)
હિરણ્યં મમ યચ્ચાન્યદ્વસુ કિંચિદિહ સ્થિતમ્।
બ્રાહ્મણેભ્યો મયા દત્તં સર્વમેતત્તપોધન॥ 1-140-63 (6333)
તથૈવેયં ધરા દેવી સાગરાન્તા સપત્તના।
કશ્યપાય મયા દત્તા કૃત્સ્ના નગરમાલિની॥ 1-140-64 (6334)
શરીરમાત્રમેવાદ્ય મમેદમવશેષિતમ્।
અસ્ત્રાણિ ચ મહાર્હાણિ શસ્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ॥ 1-140-65 (6335)
અસ્ત્રાણિ વા શરીરં વા બ્રહ્મઞ્શસ્ત્રાણિ વા પુનઃ।
વૃણીષ્વ કિં પ્રયચ્છામિ તુભ્યં દ્રોણ વદાશુ તત્॥ 1-140-66 (6336)
દ્રોણ ઉવાચ। 1-140-67x (828)
અસ્ત્રાણિ મે સમગ્રાણિ સસંહારાણિ ભાર્ગવ।
સ પ્રયોગરહસ્યાનિ દાતુમર્હસ્યશેષતઃ॥ 1-140-67 (6337)
`એતદ્વસુ વસૂનાં હિ સર્વેષાં વિપ્રસત્તમ।'
તથેત્યુક્ત્વા તતસ્તસ્મૈ પ્રાદાદસ્ત્રાણિ ભાર્ગવઃ।
સરહસ્યવ્રતં ચૈવ ધનુર્વેદમશેષતઃ॥ 1-140-68 (6338)
પ્રતિગૃહ્ય તુ તત્સર્વં કૃતાસ્ત્રે દ્વિજસત્તમઃ।
પ્રિયં સખાયં સુપ્રીતો જગામ દ્રુપદં પ્રતિ॥ ॥ 1-140-69 (6339)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 140 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-140-2 ગૌતમો ગૌત્રતઃ॥ 1-140-10 સમર્થનાત્સામર્થ્યાત્॥ 1-140-18 પ્રાતિપેયઃ પ્રતીપપુત્રઃ॥ 1-140-19 સંવર્ધિતાવિતિ આલોચ્યેતિ શેષઃ॥ 1-140-25 વિનયેપ્સયા શિક્ષેચ્છયા॥ 1-140-27 અદેવસત્વઃ નાસ્તિ દેવસ્યેવ સત્વં સામર્થ્યં યસ્ય સઃ॥ 1-140-38 દ્રોણે દ્રોણ કલશાખ્યે યજ્ઞિયપાત્રવિશેષે॥ 1-140-50 સ્થામશબ્દઃ સકારસ્ય તત્કારાદેશેઽશ્વત્થામેતિ॥ ચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 140 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 141
॥ શ્રીઃ ॥
1.141. અધ્યાયઃ 141
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દ્રુપદસમીપં ગત્વા તેન સહ સ્વસ્ય સખિત્વં કથયતો દ્રોણસ્ય દ્રુપદકૃતં ભર્ત્સનમ્॥ 1 ॥ તેન કુપિતસ્ય દ્રોણસ્ય હાસ્તિન પુરગમનમ્॥ 2 ॥ ક્રીડાકાલે કૂપપતિતયોર્વિદાકન્દુકયોરુદ્ધરણે અશક્નુવતાં કુમારાણાં દ્રોણકૃતોઽધિક્ષેપઃ॥ 3 ॥ દ્રોણેન વીટામુદ્રિકયોઃ કૂપાદુદ્ધારઃ॥ 4 ॥ દ્રોણવૃત્તાન્તશ્રવણેન ભીષ્મેણ સ્વગૃહનિવાસાર્થં દ્રોણં પ્રતિ પ્રાર્થનમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-141-0 (6340)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-141-0x (829)
તતો દ્રુપદમાસાદ્ય ભારદ્વાજઃ પ્રતાપવાન્।
અબ્રવીત્પાર્થિવં રાજન્સખાયં વિદ્ધિ મામિહ॥ 1-141-1 (6341)
ઇત્યેવમુક્તઃ સખ્યા સ પ્રીતિર્પૂર્વં જનેશ્વરઃ।
ભારદ્વાજેન પાઞ્ચાલ્યો નામૃષ્યત વચોઽસ્ય તત્॥ 1-141-2 (6342)
સ ક્રોધામર્ષજિહ્મભ્રૂઃ કષાયીકૃતલોચનઃ।
ઐશ્વર્યમદસંપન્નો દ્રોણં રાજાઽબ્રવીદિદમ્॥ 1-141-3 (6343)
દ્રુપદ ઉવાચ। 1-141-4x (830)
અકૃતેયં તવ પ્રજ્ઞા બ્રહ્મન્નાતિસમઞ્જસા।
યન્માં વ્રવીષિ પ્રસભં સખા તેઽહમિતિ દ્વિજ॥ 1-141-4 (6344)
ન હિ રાજ્ઞામુદીર્ણાનામેવંભૂતૈર્નરૈઃ ક્વચિત્।
સખ્યં ભવતિ મન્દાત્મઞ્શ્રિયા હીનૈર્ધનચ્યુતૈઃ॥ 1-141-5 (6345)
સૌહૃદાન્યપિ જીર્યન્તે કાલેન પરિજીર્યતઃ।
સૌહૃદં મે ત્વયા હ્યાસીત્પૂર્વં સામર્થ્યબન્ધનમ્॥ 1-141-6 (6346)
ન સખ્યમજરં લોકે હૃદિ તિષ્ઠતિ કસ્યચિત્।
કામશ્ચૈતન્નાશયતિ ક્રોધો વૈનં રહત્યુત॥ 1-141-7 (6347)
મૈવં જીર્ણમુપાસ્સ્વ ત્વં સખ્યં ભવદુપાધિકૃત્।
આસીત્સખ્યં દ્વિજશ્રેષ્ઠ ત્વયા મેઽર્થનિબન્ધનમ્॥ 1-141-8 (6348)
ન દરિદ્રો વસુમતો નાવિદ્વાન્વિદુષઃ સખા।
ન શૂરસ્ય સખા ક્લીબઃ સખિપૂર્વં કિમિષ્યતે॥ 1-141-9 (6349)
યયોરેવ સમં વિત્તં યયોરેવ સમં શ્રુતમ્।
તયોર્વિવાહઃ સખ્યં ચ ન તુ પુષ્ટવિપુષ્ટયોઃ॥ 1-141-10 (6350)
નાશ્રોત્રિયઃ શ્રોત્રિયસ્ય નારથી રથિનઃ સખા।
નારાજા પાર્થિવસ્યાપિ સખિપૂર્વં કિમિષ્યતે॥ 1-141-11 (6351)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-141-12x (831)
દ્રુપદેનૈવમુક્તસ્તુ ભારદ્વાજઃ પ્રતાપવાન્।
મુહૂર્તં ચિન્તયિત્વા તુ મન્યુનાઽભિપરિપ્લુતઃ॥ 1-141-12 (6352)
સ વિનિશ્ચિત્ય મનસા પાઞ્ચાલ્યં પ્રતિબુદ્ધિમાન્।
`શિષ્યૈઃ પરિવૃતઃ શ્રીમાન્પુત્રેણ સહિતસ્તથા॥' 1-141-13 (6353)
જગામ કુરુમુખ્યાનાં નાગરં નાગસાહ્વયમ્।
તાં પ્રતિજ્ઞાં પ્રતિજ્ઞાય યાં કર્તા નચિરાદિવ॥ 1-141-14 (6354)
સ નાગપુરમાગમ્ય ગૌતમસ્ય નિવેશને।
ભારદ્વાજોઽવસત્તત્ર પ્રચ્છન્નં દ્વિજસત્તમઃ॥ 1-141-15 (6355)
તતોઽસ્ય તનુજઃ પાર્થાન્કૃપસ્યાનન્તરં પ્રભુઃ।
અસ્ત્રાણિ શિક્ષયામાસ નાબુધ્યન્ત ચ તં જનાઃ॥ 1-141-16 (6356)
એવં સ તત્ર ગૂઢાત્મા કંચિત્કાલમુવાસ હ।
કુમારાસ્ત્વથ નિષ્ક્રમ્ય સમેતા ગજસાહ્વયાત્॥ 1-141-17 (6357)
ક્રીડન્તો વીટયા તત્ર વીરાઃ પર્યચરન્મુદા।
`તેષાં સંક્રીડમાનાનામુદપાનેઽઙ્ગુલીયકમ્॥ 1-141-18 (6358)
પપાત ધર્મપુત્રસ્ય વીટા તત્રૈવ ચાપતત્।
ગર્તાન્બુના પ્રતિચ્છન્નં તારારૂપમિવામ્બરે॥ 1-141-19 (6359)
દૃષ્ટ્વા ચૈતે કુમારાશ્ચ તં યત્નાત્પર્યવારયન્।'
તતસ્તે યત્નમાતિષ્ઠન્વીટામુદ્ધર્તુમાદૃતાઃ।
ન ચ તે પ્રત્યયદ્યન્ત કર્મ વીટોપલબ્ધયે॥ 1-141-20 (6360)
તતોઽન્યોન્યમવૈક્ષન્ત વ્રીડયાવનતાનનાઃ।
તસ્યા યોગમવિદન્તો ભૃશં ચોત્કણ્ઠિતાભવન્॥ 1-141-21 (6361)
તેઽપશ્યન્બ્રાહ્મણં શ્યામમાપન્નં પલિતં કૃશમ્।
કૃત્યવન્તમદૂરસ્થમગ્નિહોત્રપુરસ્કૃતમ્॥ 1-141-22 (6362)
તે તં દૃષ્ટ્વા મહાતમાનમુપગમ્ય કુમારકાઃ।
ભગ્નોત્સાહક્રિયાત્માનો બ્રાહ્મણં પર્યવારયન્॥ 1-141-23 (6363)
અથ દ્રોણઃ કુમારાંસ્તાન્દૃષ્ટ્વા કત્યવશસ્તદા।
પ્રહસ્ય મન્દં પૈશલ્યાદભ્યભાષત વીર્યવાન્॥ 1-141-24 (6364)
અહો વો ધિગ્બલં ક્ષાત્રં ધિગેતાં વઃ કૃતાસ્ત્રતામ્।
ભરતસ્યાન્વયે જાતા યે વીટાં નાધિગચ્છત॥ 1-141-25 (6365)
વીટાં ચ મુદ્રિકાં ચૈવ હ્યહમેતદપિ દ્વયમ્।
ઉદ્ધરેયમિષીકાભિર્ભોજનં મે પ્રદીયતામ્॥ 1-141-26 (6366)
તતોઽબ્રવીત્તદા દ્રોણં કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
કૃપસ્યાનુમતે બ્રહ્મન્ભિક્ષામાપ્નુહિ શાશ્વતીમ્॥ 1-141-27 (6367)
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ પ્રહસ્ય ભરતાનિદમ્। 1-141-28 (6368)
દ્રોણ ઉવાચ।
એષા મુષ્ટિરિષીકાણાં મયાઽસ્ત્રેણાભિમન્ત્રિતા॥ 1-141-28x (832)
અસ્યા વીર્યં નિરીક્ષધ્વં યદન્યેષુ ન વિદ્યતે।
વેત્સ્યામીષિકયા વીટાં તામિષીકાં તથાઽન્યયા॥ 1-141-29 (6369)
તામન્યયા સમાયોગે વીટાયા ગ્રહણં મમ। 1-141-30 (6370)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતો યથોક્તં દ્રોણેન તત્સર્વં કૃતમઞ્જસા॥ 1-141-30x (833)
તદવેક્ષ્ય કુમારાસ્તે વિસ્મયોત્ફુલ્લલોચનાઃ।
આશ્ચર્યમિદમત્યન્તમિતિ મત્વા વચોઽબ્રુવન્॥ 1-141-31 (6371)
મુદ્રિકામણિ વિપ્રર્ષે શીધ્રમેતાં સમુદ્ધરથ 1-141-32 (6372)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતઃ શરં સમાદાય ધનુશ્ચાપિ મહાયશાઃ॥ 1-141-32x (834)
શરેણ વિદ્ધ્વા મુદ્રાં તામૂર્ધ્વમાવાહયત્પ્રભુઃ।
સ શરં સમુપાદાય કૂપાદઙ્ગુલિવેષ્ટનમ્॥ 1-141-33 (6373)
દદૌ તતઃ કુમારાણાં વિસ્મિતાનામવિસ્મિતઃ।
મુદ્રિકામુદ્ધૃતાં દૃષ્ટ્વા તમાહુસ્તે કુમારકાઃ॥ 1-141-34 (6374)
અભિવન્દામહે બ્રહ્મન્નૈતદન્યેષુ વિદ્યતે।
કોઽસિ કસ્યાસિ જાનીમો વયં કિં કરવામહે॥ 1-141-35 (6375)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-141-36x (835)
એવમુક્તસ્તતો દ્રોણઃ પ્રત્યુવાચ કુમારકાન્।
આચક્ષધ્વં ચ ભીષ્માય રૂપેણ ચ ગુણૈશ્ચ મામ્॥ 1-141-36 (6376)
સ એવ સુમહાતેજાઃ સાંપ્રતં પ્રતિપત્સ્યતે। 1-141-37 (6377)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તથેત્યુક્ત્વા ચ ગત્વા ચ ભીષ્મમૂચુઃ કુમારકાઃ॥ 1-141-37x (836)
બ્રાહ્મણસ્ય વચઃ કૃત્સ્નં તચ્ચ કર્મ તથાવિધમ્।
ભીષ્મઃ શ્રુત્વા કુમારાણાં દ્રોણં તં પ્રત્યજાનત॥ 1-141-38 (6378)
યુક્તરૂપઃ સ હિ ગુરુરિત્યેવમનુચિન્ત્ય ચ।
અથૈનમાનીય તદા સ્વયમેવ સુસત્કૃતમ્॥ 1-141-39 (6379)
પરિપપ્રચ્છ નિપુણં ભીષ્મઃ શસ્ત્રભૃતાં વરઃ।
હેતુમાગમને તચ્ચ દ્રોણઃ સર્વં ન્યવેદયત્॥ 1-141-40 (6380)
દ્રોણ ઉવાચ। 1-141-41x (837)
મહર્ષેરગ્નિવેશ્યસ્ય સકાશમહમચ્યુત।
અસ્ત્રાર્થમગમં પૂર્વં ધનુર્વેદજિઘૃક્ષયા॥ 1-141-41 (6381)
બ્રહ્મચારી વિનીતાત્મા જટિલો બહુલાઃ સમાઃ।
અવસં સુચિરં તત્ર ગુરુશુશ્રૂષણે રતઃ॥ 1-141-42 (6382)
પાઞ્ચાલ્યો રાજપુત્રશ્ચ યજ્ઞસેનો મહાબલઃ।
ઇષ્વસ્ત્રહેતોર્ન્યવસત્તસ્મિન્નેવ ગુરૌ પ્રભુઃ॥ 1-141-43 (6383)
સ મે તત્ર સખા ચાસીદુપકારી પ્રિયશ્ચ મે।
તેનાહં સહ સંગમ્ય વર્તયન્સુચિરં પ્રભો॥ 1-141-44 (6384)
બાલ્યાત્પ્રભૃતિ કૌરવ્ય સહાધ્યયનમેવ ચ।
સ મે સખા સદા તત્ર પ્રિયવાદી પ્રિયંકરઃ॥ 1-141-45 (6385)
અબ્રવીદિતિ માં ભીષ્મ વચનં પ્રીતિવર્ધનમ્।
અહં પ્રિયતમઃ પુત્રઃ પિતુર્દ્રોણ મહાત્મનઃ॥ 1-141-46 (6386)
અભિષેક્ષ્યતિ માં રાજ્યે સ પાઞ્ચાલ્યો યદા તદા।
તદ્ભોજ્યં ભવતા રાજ્યમર્ધં સત્યેન તે શપે॥ 1-141-47 (6387)
મમ ભોગાશ્ચ વિત્તં ચ ત્વદધીનં સુખાનિ ચ।
એવમુક્ત્વાઽથ વવ્રાજ કૃતાસ્ત્રઃ પૂજિતો મયા॥ 1-141-48 (6388)
તચ્ચ વાક્યમહં નિત્યં મનસા ધારયંસ્તદા।
સોઽહં પિતૃનિયોગેન પુત્રલોભાદ્યશસ્વિનીમ્॥ 1-141-49 (6389)
શારદ્વતીં મહાપ્રજ્ઞામુપયેમે મહાવ્રતામ્।
અગ્નિહોત્રે ચ સત્રે ચ દમે ચ સતતં રતામ્॥ 1-141-50 (6390)
લેભે ચ ગૌતમી પુત્રમશ્વત્થામાનમૌરસમ્।
ભીમવિક્રમકર્માણમાદિત્યસમતેજસમ્॥ 1-141-51 (6391)
પુત્રેણ તેન પ્રીતોઽહં ભરદ્વાજો મયા યથા।
ગોક્ષીરં પિબતો દૃષ્ટ્વા ધનિનસ્તત્ર પુત્રકાન્।
અશ્વત્થામારુદદ્બાલસ્તન્મે સંદેહયદ્દિશઃ॥ 1-141-52 (6392)
ન સ્નાતકોઽવસીદેત વર્તમાનઃ સ્વકર્મસુ।
ઇતિ સંચિન્ત્ય મનસા તં દેશં બહુશો ભ્રમન્॥ 1-141-53 (6393)
વિશુદ્ધણિચ્છન્ગાઙ્ગેય ધર્મોપેતં પ્રતિગ્રહમ્।
અન્તાદન્તં પરિક્રમ્ય નાધ્યગચ્છં પયસ્વિનીમ્॥ 1-141-54 (6394)
યવપિષ્ટોદકેનૈનં લોભયેયં કુમારકમ્।
પીત્વા પિષ્ટરસં બાલઃ ક્ષીરં પીતં મયાઽપિ ચ॥ 1-141-55 (6395)
નનર્તોત્થાય કૌરવ્ય હૃષ્ટો બાલ્યાદ્વિમોહિતઃ।
તં દૃષ્ટ્વા નૃત્યમાનં તુ બાલૈઃ પરિવૃતં સુતમ્॥ 1-141-56 (6396)
હાસ્યતામુપસંપ્રાપ્તં કશ્મલં તત્ર મેઽભવત્।
દ્રોણં ધિગસ્ત્વધનિનં યો ધનં નાધિગચ્છતિ॥ 1-141-57 (6397)
પિષ્ટોદકં સુતો યસ્ય પીત્વા ક્ષીરસ્ય તૃષ્ણયા।
નૃત્યતિસ્મ મુદાવિષ્ટઃ ક્ષીરં પીતં મયાઽપ્યુત॥ 1-141-58 (6398)
ઇતિ સંભાષતાં વાચં શ્રુત્વા મે બુદ્ધિરચ્યવત્।
આત્માનં ચાત્મના ગર્હન્મનસેદં વ્યચિન્તયમ્॥ 1-141-59 (6399)
અપિ ચાહં પુરા વિપ્રૈર્વર્જિતો ગર્હિતો વસે।
પરોપસેવાં પાપિષ્ઠાં ન ચ કુર્યાં ધનેપ્સયા॥ 1-141-60 (6400)
ઇતિ મત્વા પ્રિયં પુત્રં ભીષ્માદાય તતો હ્યહમ્।
પૂર્વસ્નેહાનુરાગિત્વાત્સદારઃ સૌમકિં ગતઃ॥ 1-141-61 (6401)
અભિષિક્તં તુ શ્રુત્વૈવ કૃતાર્થોઽસ્મીતિ ચિન્તયન્।
પ્રિયં સખાયં સુપ્રીતો રાજ્યસ્થં સમુપાગમમ્॥ 1-141-62 (6402)
સંસ્મરન્સઙ્ગમં ચૈવ વચનં ચૈવ તસ્ય તત્।
તતો દ્રુપદમાગમ્ય સખઇપૂર્વમહં પ્રભો॥ 1-141-63 (6403)
અબ્રુવં પુરુષવ્યાઘ્ર સખાયં વિદ્ધિ મામિતિ।
ઉપસ્થિતસ્તુ દ્રુપદં સખિવચ્ચાસ્મિ સઙ્ગતઃ॥ 1-141-64 (6404)
સ માં નિરાકારમિવ પ્રહસન્નિદમબ્રવીત્।
અકૃતેયં તવ પ્રજ્ઞા બ્રહ્મન્નાતિસમઞ્જસા॥ 1-141-65 (6405)
યદાત્થ માં ત્વં પ્રસભં સખા તેઽહમિતિ દ્વિજ।
સંગતનીહ જીર્યન્તિ કાલેન પરિજીર્યતઃ॥ 1-141-66 (6406)
સૌહૃદં મે ત્વયા હ્યાસીત્પૂર્વં સામર્થ્યબન્ધનમ્।
નાશ્રોત્રિયઃ શ્રોત્રિયસ્ય નારથી રથિનઃ સખા॥ 1-141-67 (6407)
સામ્યાદ્ધિ સખ્યં ભવતિ વૈષમ્યાન્નોપપદ્યતે।
ન સખ્યમજરં લોકે વિદ્યતે જાતુ કસ્યચિત્॥ 1-141-68 (6408)
કામો વૈનં વિહરતિ ક્રોધો વૈનં રહત્યુત।
મૈવં જીર્ણમુપાસ્સ્વ ત્વં સખ્યં ભવદુપાધિકૃત્॥ 1-141-69 (6409)
આસીત્સખ્યં દ્વિજશ્રેષ્ઠ ત્વયા મેઽર્થનિબન્ધનમ્।
નહ્યનાઢ્યઃ સખાઽઽઢ્યસ્ય નાવિદ્વાન્વિદુષઃ સખા॥ 1-141-70 (6410)
ન શૂરસ્ય સખા ક્લીબઃ સખિપૂર્વં કિમિષ્યતે।
ન હિ રાજ્ઞામુદીર્ણાનામેવં ભૂતૈર્નરૈઃ ક્વચિત્॥ 1-141-71 (6411)
સખ્યં ભવતિ મન્દાત્મઞ્છ્રિયા હીનૈર્ધનચ્યુતૈઃ।
નાશ્રોત્રિયઃ શ્રોત્રિયસ્ય નારથી રથિનઃ સખા॥ 1-141-72 (6412)
નારાજા પાર્થિવસ્યાપિ સખિપૂર્વં કિમિષ્યતે।
અહં ત્વયા ન જાનામિ રાજ્યાર્થે સંવિદં કૃતામ્॥ 1-141-73 (6413)
એકરાત્રં તુ તે બ્રહ્મન્કામં દાસ્યામિ ભોજનમ્।
એવમુક્તસ્ત્વહં તેન સદારઃ પ્રસ્થિતસ્તદા॥ 1-141-74 (6414)
તાં પ્રતિજ્ઞાં પ્રતિજ્ઞાય યાં કર્તાઽસ્મ્યચિરાદિવ।
દ્રુપદેનૈવમુક્તોઽહં મન્યુનાઽભિપરિપ્લુતઃ॥ 1-141-75 (6415)
અભ્યાગચ્છં કુરૂન્ભીષ્મ શિષ્યૈરર્થી ગુણાન્વિતૈઃ।
તતોઽહં ભવતઃ કામં સંવર્ધયિતુમાગતઃ॥ 1-141-76 (6416)
ઇદં નાગપુરં રમ્યં બ્રૂહિ કિં કરવાણિ તે। 1-141-77 (6417)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવમુક્તસ્તદા ભીષ્મો ભારદ્વાજમભાષત॥ 1-141-77x (838)
ભીષ્મ ઉવાચ। 1-141-78x (839)
અપજ્યં ક્રિયતાં ચાપં સાધ્વસ્ત્રં પ્રતિપાદય।
ભુઙ્ક્ષ ભોગાન્ભૃશં પ્રીતઃ પૂજ્યમાનઃ કુરુક્ષયે॥ 1-141-78 (6418)
કુરૂણામસ્તિ યદ્વિત્તં રાજ્યં ચેદં સરાષ્ટ્રકમ્।
ત્વમેવ પરમો રાજા સર્વે વાક્યકરાસ્તવ॥ 1-141-79 (6419)
1-141-80 (6420)
યચ્ચ તે પ્રાર્થિતં બ્રહ્મન્કૃતં તદિતિ ચિન્ત્યતામ્।
દિષ્ટ્યા પ્રાપ્તોઽસિ વિપ્રર્ષે મહાન્મેઽનુગ્રહઃ કૃતઃ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-141-4 અકૃતા અસંસ્કૃતા॥ 1-141-7 રહતિ સખ્યાચ્ચ્યાવયતિ॥ 1-141-13 પ્રતિબુદ્ધિમાન્ પ્રતીવપુદ્ધિમાન્॥ 1-141-18 વીટયા કન્દુકેન॥ 1-141-24 પૈશલ્યાત્ કૌશલ્યાત્॥ 1-141-27 ગૌતમીં ચ મહાતેજા ભિક્ષામશ્નીત માચિરમ્ ઇતિ પાઠાન્તરમ્॥ 1-141-52 દિશઃ સંદેહયત્ દિઙ્મોહમનયત્। અડભાવ આર્ષઃ॥ 1-141-53 સ્નાતકો યઃ કશ્ચિદલ્પગોધનઃ સ્વધર્મલોપાન્નાવસીદેતાતો બહુગોધનવતો બ્રાહ્મણસ્ય પ્રતિગ્રહમિચ્છન્॥ 1-141-54 અન્તાદન્તં દેશાદ્દેશમ્॥ 1-141-60 વસે ઉપવસે॥ 1-141-78 અધિજ્યં કુરુવીરાણાં ઇતિ પાઠાન્તરમ્। કુરુક્ષયે કુરુગૃહે॥ એકચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 141 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 142
॥ શ્રીઃ ॥
1.142. અધ્યાયઃ 142
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દ્રોણેનાસ્ત્રશિક્ષાયાં કુરુપાણ્ડવાનાં શિષ્યત્વેનાઙ્ગીકારઃ॥ 1 ॥ વિદ્યાભ્યાસસમાપ્ત્યનન્તરં બહુશઃ પરીક્ષિતસ્યાર્જુનસ્ય દ્રોણાચાર્યાદ્વિશેષશિક્ષાપ્રાપ્તિઃ॥ 2 ॥ મૃણ્મયદ્રોણપ્રતિમારાધનેન એકલવ્યસ્ય ધનુર્વેદપ્રતિભાનં॥ 3 ॥ મૃગયાર્થં ગતેષુ કુરુપાણ્ડવેષુ એકલવ્યેન બાણૈઃ શુનો મુખપૂરણમ્॥ 4 ॥ અર્જુનપ્રાર્થનયા દ્રોણેનૈકલવ્યં પ્રતિગમ્ય ગુરુદક્ષિણાત્વેન દક્ષિણાઙ્ગુષ્ઠ યાચનમ્॥ 5 ॥ એકલવ્યેન દક્ષિણાઙ્ગુષ્ઠસ્ય છિત્વા દાનમ્॥ 6 ॥ દ્રોણેન શિષ્યપરીક્ષા॥ 7 ॥ શિષ્યપરીક્ષાયાં યુધિષ્ઠિરા દીનાં નિરાકરણમ્॥ 8 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-142-0 (6421)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-142-0x (840)
પ્રતિજગ્રાહ તં ભીષ્મો ગુરું પાણ્ડુસુતૈઃ સહ।
પૌત્રાનાદાય તાન્સર્વાન્વસૂનિ વિવિધાનિ ચ॥ 1-142-1 (6422)
શિષ્ય ઇતિ દદૌ રાજન્દ્રોણાય વિધિપૂર્વકમ્।
તદા દ્રોણોઽબ્રવીદ્વાક્યં ભીષ્મં બુદ્ધિમતાં વરમ્॥ 1-142-2 (6423)
કૃપસ્તિષ્ઠતિ ચાચાર્યઃ શસ્ત્રજ્ઞઃ પ્રાજ્ઞસંમતઃ।
મયિ તિષ્ઠતિ ચેદ્વિપ્રો વૈમનસ્યં ગમિષ્યતિ॥ 1-142-3 (6424)
યુષ્માન્કિંચિચ્ચ યાચિત્વા ધનં સંગૃહ્ય હર્ષિતઃ।
સ્વમાશ્રમપદં રાજન્ગમિષ્યામિ યથાગતમ્॥ 1-142-4 (6425)
એવમુક્તે તુ વિપ્રેન્દ્રં ભીષ્મઃ પ્રહરતાં વરઃ।
અબ્રવીદ્દ્રોણમાચાર્યમુખ્યં શસ્ત્રવિદાં વરમ્॥ 1-142-5 (6426)
કૃપસ્તિષ્ઠતુ પૂજ્યશ્ચ ભર્તવ્યશ્ચ મયા સદા।
ત્વં ગુરુર્ભવ પૌત્રાણામાચાર્યસ્ત્વં મતો મમ।
પ્રતિગૃહ્ણીષ્વ પુત્રાંસ્ત્વમસ્ત્રજ્ઞાન્કુરુ વૈ સદા॥' 1-142-6 (6427)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-142-7x (841)
તતઃ સંપૂજિતો દ્રોણો ભીષ્મેણ દ્વિપદાં વરઃ।
વિશશ્રામ મહાતેજાઃ પૂજિતઃ કુરુવેશ્મનિ॥ 1-142-7 (6428)
વિશ્રાન્તેઽથ ગુરૌ તસ્મિન્પૌત્રાનાદાય કૌરવાન્।
શિષ્યત્વેન દદૌ ભીષ્મો વસૂનિ વિવિધાનિ ચ॥ 1-142-8 (6429)
ગૃહં ચ સુપરિચ્છન્નં ધનધાન્યસમાકુલમ્।
ભારદ્વાજાય સુપ્રીતઃ પ્રત્યપાદયત પ્રભુઃ॥ 1-142-9 (6430)
સ તાઞ્શિષ્યાન્મહેષ્વાસઃ પ્રતિજગ્રાહ કૌરવાન્।
પાણ્ડવાન્ધાર્તરાષ્ટ્રાંશ્ચ દ્રોણો મુદિતમાનસઃ॥ 1-142-10 (6431)
પ્રતિગૃહ્ય ચ તાન્સર્વાન્દ્રોણો વચનમબ્રવીત્।
રહસ્યેકઃ પ્રતીતાત્મા કૃતોપસદનાંસ્તથા॥ 1-142-11 (6432)
દ્રોણ ઉવાચ। 1-142-12x (842)
કાર્યં મે કાઙ્ક્ષિતં કિંચિદ્ધૃદિ સંપરિવર્તતે।
કૃતાસ્ત્રૈસ્તત્પ્રદેયં મે તદેતદ્વદતાનઘાઃ॥ 1-142-12 (6433)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-142-13x (843)
તચ્છ્રુત્વા કૌરવેયાસ્તે તૂષ્ણીમાસન્વિશાંપતે।
અર્જુનસ્તુ તતઃ સર્વં પ્રતિજજ્ઞે પરન્તપ॥ 1-142-13 (6434)
તતોઽર્જુનં તદા મૂર્ધ્નિ સમાઘ્રાય પુનઃ પુનઃ।
પ્રીતિપૂર્વં પરિષ્વજ્ય પ્રરુરોદ મુદા તદા॥ 1-142-14 (6435)
`અશ્વત્થામાનમાહૂય દ્રોણો વચનમબ્રવીત્।
સખાયં વિદ્ધિ તે પાર્થં મયા દત્તઃ પ્રગૃહ્યતામ્॥ 1-142-15 (6436)
સાધુસાધ્વિતિ તં પાર્થઃ પરિષ્વજ્યેદમબ્રવીત્।
અદ્યપ્રભૃતિ વિપ્રેન્દ્ર પરવાનસ્મિ ધર્મતઃ॥ 1-142-16 (6437)
શિષ્યોઽહં ત્વત્પ્રસાદેન જીવામિ દ્વિજસત્તમ।
ઇત્યુક્ત્વા તુ તદા પાર્થઃ પાદૌ જગ્રાહ પાણ્ડવઃ'॥ 1-142-17 (6438)
તતો દ્રોણઃ પાણ્ડુપુત્રાનસ્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ।
ગ્રાહયામાસ દિવ્યાનિ માનુષાણિ ચ વીર્યવાન્॥ 1-142-18 (6439)
રાજપુત્રાસ્તથા ચાન્યે સમેત્ય ભરતર્ષભ।
અભિજગ્મુસ્તતો દ્રોણમસ્ત્રાર્થે દ્વિજસત્તમમ્॥ 1-142-19 (6440)
વૃષ્ણયશ્ચાન્ધકાશ્ચૈવ નાનાદેશ્યાશ્ચ પાર્થિવાઃ।
સૂતપુત્રશ્ચ રાધેયો ગુરું દ્રોણમિયાત્તદા॥ 1-142-20 (6441)
સ્પર્ધમાનસ્તુ પાર્થેન સૂતપુત્રોઽત્યમર્ષણઃ।
દુર્યોધનં સમાશ્રિત્ય સોઽવમન્યત પાણ્ડવાન્॥ 1-142-21 (6442)
અભ્યયાત્સ તતો દ્રોણં ધનુર્વેદચિકીર્ષયા।
શિક્ષાભુજવલોદ્યોગૈસ્તેષુ સર્વેષુ પાણ્ડવઃ॥ 1-142-22 (6443)
અસ્ત્રવિદ્યાનુરાગાચ્ચ વિશિષ્ટોઽભવદર્જુનઃ।
તુલ્યેષ્વસ્ત્રપ્રયોગેષુ લાઘવે સૌષ્ટવેષુ ચ॥ 1-142-23 (6444)
સર્વેષામેવ શિષ્યાણાં બભૂવાભ્યધિકોઽર્જુનઃ।
ઐન્દ્રિમપ્રતિમં દ્રોણ ઉપદેશેષ્વમન્યત॥ 1-142-24 (6445)
એવં સર્વકુમારાણામિષ્વસ્ત્રં પ્રત્યપાદયત્।
કમણ્ડલું ચ સર્વેષાં પ્રાયચ્છચ્ચિરકારણાત્॥ 1-142-25 (6446)
પુત્રાય ચ દદૌ કુમ્ભમવિલમ્બનકારણાત્।
યાવત્તે નોપગચ્છ્તિ તાવદસ્મૈ પરાં ક્રિયામ્॥ 1-142-26 (6447)
દ્રોણ આચષ્ટ પુત્રાય કર્મ તજ્જિષ્ણુરૌહત।
તતઃ સ વારુણાસ્ત્રેણ પૂરયિત્વા કમણ્ડલુમ્॥ 1-142-27 (6448)
સમમાચાર્યપુત્રેણ ગુરુમભ્યેતિ ફાલ્ગુનઃ।
આચાર્યપુત્રાત્તસ્માત્તુ વિશેષોપચયેઽપૃથક્॥ 1-142-28 (6449)
ન વ્યહીયત મેધાવી પાર્થોઽપ્યસ્ત્રવિદાં વરઃ।
અર્જુનઃ પરમં યત્નમાતિષ્ઠદ્ગુરુપૂજને॥ 1-142-29 (6450)
અસ્ત્રે ચ પરમં યોગં પ્રિયો દ્રોણસ્ય ચાભવત્।
તં દૃષ્ટ્વા નિત્યમુદ્યુક્તમિષ્વસ્ત્રં પ્રતિ ફાલ્ગુનમ્॥ 1-142-30 (6451)
આહૂય વચનં દ્રોણો રહઃ સૂદમભાષત।
અન્ધકારેઽર્જુનાયાન્નં ન દેયં તે કદાચન।
ન ચાખ્યેયમિદં ચાપિ મદ્વાક્યં વિજયેત્વયા॥ 1-142-31 (6452)
તતઃ કદાચિદ્ભુઞ્જાને પ્રવવૌ વાયુરર્જુને।
તેન તત્ર પ્રદીપઃ સ દીપ્યમાનો વિલોપિતઃ॥ 1-142-32 (6453)
ભુક્ત એવ તુ કૌન્તેયો નાસ્યાદન્યત્ર વર્તતે।
હસ્તસ્તેજસ્વિનસ્તસ્ય અનુગ્રહણકારણાત્॥ 1-142-33 (6454)
તદભ્યાસકૃતં મત્વા રાત્રાવપિ સ પાણ્ડવઃ।
યોગ્યાં ચક્રે મહાબાહુર્ધનુષા પાણ્ડુનન્દનઃ॥ 1-142-34 (6455)
તસ્ય જ્યાતલનિર્ઘોષં દ્રોણઃ શુશ્રાવ ભારત।
ઉપેત્ય ચૈનમુત્થાય પરિષ્વજ્યેદમબ્રવીત્॥ 1-142-35 (6456)
દ્રોણ ઉવાચ। 1-142-36x (844)
પ્રયતિષ્યે તથા કર્તું યથા નાન્યો ધનુર્ધરઃ।
ત્વત્સમો ભવિતા લોકે સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે॥ 1-142-36 (6457)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-142-37x (845)
તતો દ્રોણોઽર્જુનં ભૂયો હયેષુ ચ ગજેષુ ચ।
રથેષુ ભૂમાવપિ ચ રણશિક્ષામશિક્ષયત્॥ 1-142-37 (6458)
ગદાયુદ્ધેઽસિચર્યાયાં તોમરપ્રાસશક્તિષુ।
દ્રોણઃ સંકીર્ણયુદ્ધે ચ શિક્ષયામાસ કૌરવાન્॥ 1-142-38 (6459)
તસ્ય તત્કૌશલં શ્રુત્વા ધનુર્વેદજિઘૃક્ષવઃ।
સજાનો રાજપુત્રાશ્ચ સમાજગ્મુઃ સહસ્રશઃ॥ 1-142-39 (6460)
`તાન્સર્વાઞ્શિક્ષયામાસ દ્રોણઃ શસ્ત્રભૃતાં વરઃ।'
તતો નિષાદરાજસ્ય હિરણ્યધનુષઃ સુતઃ।
એકલવ્યો મહારાજ દ્રોણમભ્યાજગામ હ॥ 1-142-40 (6461)
ન સ તં પ્રતિજગ્રાહ નૈષાદિરિતિ ચિન્તયન્।
શિષ્યં ધનુષિ ધર્મજ્ઞસ્તેષામેવાન્વવેક્ષયા॥ 1-142-41 (6462)
`દ્રોણ ઉવાચ। 1-142-42x (846)
શિષ્યોઽસિ મમ નૈષાદે પ્રયોગે બલત્તરઃ।
નિવર્તસ્વ ગૃહાનેવ અનુજ્ઞાતોઽસિ નિત્યશઃ॥ 1-142-42 (6463)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।' 1-142-43x (847)
સ તુ દ્રોણસ્ય શિરસા પાદૌ ગૃહ્ય પરન્તપઃ।
અરણ્યમનુસંપ્રાપ્ય કૃત્વા દ્રોણં મહીમયમ્॥ 1-142-43 (6464)
તસ્મિન્નાચાર્યવૃત્તિં ચ પરમામાસ્થિતસ્તદા।
ઇષ્વસ્ત્રે યોગમાતસ્થે પરં નિયમમાસ્થિતઃ॥ 1-142-44 (6465)
પરયા શ્રદ્ધયોપેતો યોગેન પરમેણ ચ।
વિમોક્ષાદાનસન્ધાને લઘુત્વં પરમાપ સઃ॥ 1-142-45 (6466)
`લાઘવં ચાસ્ત્રયોગં ચ નચિરાત્પ્રત્યપદ્યત।'
અથ દ્રોણાભ્યનુજ્ઞાતાઃ કદાચિત્કુરુપાણ્ડવાઃ।
રથૈર્વિનિર્યયુઃ સર્વે મૃગયામરિમર્દનાઃ॥ 1-142-46 (6467)
તત્રોપકરણં ગૃહ્ય નરઃ કશ્ચિદ્યદૃચ્છયા।
રાજન્નનુજગામૈકઃ શ્વાનમાદાય પાણ્ડવાન્॥ 1-142-47 (6468)
તેષાં વિચરતાં તત્ર તત્તત્કર્મચિકીર્ષયા।
શ્વાચરન્સ પથા ક્રીડન્નૈષાદિં પ્રતિ જગ્મિવાન્॥ 1-142-48 (6469)
સ કૃષ્ણમલદિગ્ધાઙ્ગં કૃષ્ણાજિનજટાઘરમ્।
નૈષાદિં શ્વા સમાલક્ષ્ય ભષંસ્તસ્થૌ તદન્તિકે॥ 1-142-49 (6470)
તદા તસ્યાથ ભષતઃ શુનઃ સપ્ત શરાન્મુખે।
લાઘવં દર્શન્નસ્ત્રે મુમોચ યુગપદ્યથા॥ 1-142-50 (6471)
સ તુ શ્વા શરપૂર્ણાસ્યઃ પાણ્ડવાનાજગામ હ।
તં દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવા વીરાઃ પરં વિસ્મયમાગતાઃ॥ 1-142-51 (6472)
લાઘવં શબ્ધવેધિત્વં દૃષ્ટ્વા તત્પરમં તદા।
પ્રેક્ષ્ય તં વ્રીડિતાશ્ચાસન્પ્રશશંસુશ્ચ સર્વશઃ॥ 1-142-52 (6473)
તં તતોઽન્વેષમાણાસ્તે વને વનનિવાસિનમ્।
દદૃશુઃ પાણ્ડવા રાજન્નસ્યન્તમનિશં શરાન્॥ 1-142-53 (6474)
ન ચૈનમભ્યજાનંસ્તે તદા વિકૃતદર્શનમ્।
તથૈનં પરિપપ્રચ્છ્રુઃ કો ભવાન્કસ્ય વેત્યુત॥ 1-142-54 (6475)
એકલવ્ય ઉવાચ। 1-142-55x (848)
નિષાદાધિપતેર્વીરા હિરણ્યધનુષઃ સુતમ્।
દ્રોણશિષ્યં ચ માં વિત્ત ધુર્વેદકૃતશ્રમમ્॥ 1-142-55 (6476)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-142-56x (849)
તે તમાજ્ઞાય તત્ત્વેન પુનરાગમ્ય પાણ્ડવાઃ।
યથા વૃત્તં વને સર્વં દ્રોણાયાચખ્યુરદ્ભુતમ્॥ 1-142-56 (6477)
કૌન્તેયસ્ત્વર્જુનો રાજન્નેકલવ્યમનુસ્મરન્।
રહો દ્રોણં સમાસાદ્ય પ્રણયાદિદમબ્રવીત્॥ 1-142-57 (6478)
નન્વહં પરિરભ્યૈકઃ પ્રીતિપૂર્વમિદં વચઃ।
ભવતોક્તો ન મે શિષ્યસ્ત્વદ્વિશિષ્ટો ભવિષ્યતિ॥ 1-142-58 (6479)
અથ કસ્માન્મદ્વિશિષ્ટો લોકાદપિ ચ વીર્યવાન્।
અન્યોઽસ્તિ ભવતઃ શિષ્યો નિષાદાધિપતેઃ સુતઃ। 1-142-59 (6480)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-142-60x (850)
મુહૂર્તમિવ તં દ્રોણશ્ચિન્તયિત્વા વિનિશ્ચયમ્।
સવ્યસાચિનમાદાય નૈષાદિં પ્રતિ જગ્મિવાન્॥ 1-142-60 (6481)
દદર્શ મલદિગ્ધાઙ્ગં જટિલં ચીરવાસસમ્।
એકલવ્યં ધનુષ્પાણિમસ્યન્તમનિશં શરાન્॥ 1-142-61 (6482)
એકલવ્યસ્તુ તં દૃષ્ટ્વા દ્રોણમાયાન્તમન્તિકાત્।
અભિગમ્યોપસંગૃહ્ય જગામ શિરસા મહીમ્॥ 1-142-62 (6483)
પૂજયિત્વા તતો દ્રોણં વિધિવત્સ નિષાદજઃ।
નિવેદ્ય શિષ્યમાત્માનં તસ્થૌ પ્રાઞ્જલિરગ્રતઃ॥ 1-142-63 (6484)
તતો દ્રોણોઽબ્રવીદ્રાજન્નેકલવ્યમિદં વચઃ।
યદિ શિષ્યોઽસિ મે વીર વેતનં દીયતાં મમ॥ 1-142-64 (6485)
એકલવ્યસ્તુ તચ્છ્રુત્વા પ્રીયમાણોઽબ્રવીદિદમ્।
કિં પ્રયચ્છામિ ભગવન્નાજ્ઞાપયતુ માં ગુરુઃ॥ 1-142-65 (6486)
ન હિ કિંચિદદેયં મે ગુરવે બ્રહ્મવિત્તમ। 1-142-66 (6487)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તમબ્રવીત્ત્વયાઙ્ગુષ્ઠો દક્ષિણો દીયતામિતિ॥ 1-142-66x (851)
એકલવ્યસ્તુ તચ્છ્રુત્વા વચો દ્રોણસ્ય દારુણમ્।
પ્રતિજ્ઞામાત્મનો રક્ષન્સત્યે ચ નિયતઃ સદા॥ 1-142-67 (6488)
તથૈવ હૃષ્ટવદનસ્તથૈવાદીનમાનસઃ।
છિત્ત્વાઽવિચાર્ય તં પ્રાદાદ્દ્રોણાયાઙ્ગુષ્ઠમાત્મનઃ॥ 1-142-68 (6489)
તતઃ શરં તુ નૈષાદિરઙ્ગુલીભિર્વ્યકર્ષત।
ન તથા ચ સ શીઘ્રોઽભૂદ્યથા પૂર્વં નરાધિપ॥ 1-142-69 (6490)
તતોઽર્જુનઃ પ્રીતમના બભૂવ વિગતજ્વરઃ।
દ્રોણશ્ચ સત્યવાગાસીન્નાન્યોઽભિભવિતાઽર્જુનં॥ 1-142-70 (6491)
દ્રોણસ્ય તુ તદા શિષ્યૌ ગદાયોગ્યૌ બભૂવતુઃ।
દુર્યોધનશ્ચ ભીમશ્ચ સદા સંરબ્ધણાનસૌ॥ 1-142-71 (6492)
અશ્વત્થામા રહસ્યેષુ સર્વેષ્વભ્યધિકોઽભવત્।
તથાઽતિપુરુષાનન્યાન્ત્સારુકૌ યમજાવુભૌ॥ 1-142-72 (6493)
યુધિષ્ઠિરો રથશ્રેષ્ઠઃ સર્વત્ર તુ ધનઞ્જયઃ।
પ્રથિતઃ સાગરાન્તાયાં રથયૂથપયૂથપઃ॥ 1-142-73 (6494)
બુદ્ધિયોગબલોત્સાહઃ સર્વાસ્ત્રેષુ ચ નિષ્ઠિતઃ।
અસ્ત્રે ગુર્વનુરાગે ચ વિશિષ્ટોઽભવદર્જુનઃ॥ 1-142-74 (6495)
તુલ્યેષ્વસ્ત્રોપદેશેષુ સૌષ્ઠવેન ચ વીર્યવાન્।
એકઃ સર્વકુમારાણાં બભૂવાતિરથોઽર્જુનઃ॥ 1-142-75 (6496)
પ્રાણાધિકં ભીમસેનં કૃતવિદ્યં ધનઞ્જયમ્।
ધાર્તરાષ્ટ્રા દુરાત્માનો નામૃષ્યન્ત પરસ્પરમ્॥ 1-142-76 (6497)
તાંસ્તુ સર્વાન્સમાનીય સર્વવિદ્યાસ્ત્રશિક્ષિતાન્।
દ્રોણઃ પ્રહરણજ્ઞાને જિજ્ઞાસુઃ પુરુષર્ષભઃ॥ 1-142-77 (6498)
કૃત્રિમં ભાસમારોપ્ય વૃક્ષાગ્રે શિલ્પિભિઃ કૃતમ્।
અવિજ્ઞાતં કુમારાણાં લક્ષ્યભૂતમુપાદિશત્॥ 1-142-78 (6499)
દ્રોણ ઉવાચ। 1-142-79x (852)
શીઘ્રં ભન્તઃ સર્વેઽપિ ધનૂંષ્યાદાય સર્વશઃ।
ભાસમેતં સમુદ્દિશ્ય તિષ્ઠધ્વં સન્ધિતેષતઃ॥ 1-142-79 (6500)
મદ્વાક્યસમકાલં તુ શિરોઽસ્ય વિનિપાત્યતામ્।
એકૈકશો નિયોક્ષ્યામિ તથા કુરુત પુત્રકાઃ॥ 1-142-80 (6501)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-142-81x (853)
તતો યુધિષ્ઠિરં પૂર્વમુવાચાઙ્ગિરસાં વરઃ।
સંધત્સ્વ બામં દુર્ધર્ષ મદ્વાક્યાન્તે વિમુઞ્ચતમ્॥ 1-142-81 (6502)
તતો યુધિષ્ઠિરઃ પૂર્વં ધનુર્ગૃહ્ય પરન્તપઃ।
તસ્થૌ ભાસં સમુદ્દિશ્ય ગુરુવાક્યપ્રચોદિતઃ॥ 1-142-82 (6503)
તતો વિતતધન્વાનં દ્રોણસ્તં કુરુનન્દનમ્।
સ મુહૂર્તાદુવાચેદં વચનં ભરતર્ષભ॥ 1-142-83 (6504)
પશ્યસિ ત્વં દ્રુમાગ્રસ્થં ભાસં નરવરાત્મજ।
પશ્યામીત્યેવમાચાર્યં પ્રત્યુવાચ યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-142-84 (6505)
સ મુહૂર્તાદિવ પુનર્દ્રોણસ્તં પ્રત્યભાષત।
અથ વૃક્ષમિમં માં વા ભ્રાતૄન્વાઽપિ પ્રપશ્યસિ॥ 1-142-85 (6506)
તમુવાચ સ કૌન્તેયઃ પશ્યામ્યેનં નવસ્પતિમ્।
ભન્તં ચ તથા ભ્રાતૄન્ભાસં ચેતિ પુનઃપુનઃ॥ 1-142-86 (6507)
તમુવાચાપસર્પેતિ દ્રોણોઽપ્રીતમના ઇવ।
નૈતચ્છક્યં ત્વયા વેદ્ધું લક્ષ્યમિત્યેવ કુત્સયન્॥ 1-142-87 (6508)
તતો દુર્યોધનાદીંસ્તાન્ધાર્તરાષ્ટ્રાન્મહાયશાઃ।
તેનૈવ ક્રમયોગેન જિજ્ઞાસુઃ પર્યપૃચ્છત॥ 1-142-88 (6509)
અન્યાંશ્ચ શિષ્યાન્ભીમાદીન્રાજ્ઞશ્ચૈવાન્યદેશજાન્।
યદા ચ સર્વે તત્સર્વં પશ્યામ ઇતિ કુત્સિતાઃ॥ ॥ 1-142-89 (6510)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ દ્વિચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 142 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-142-12 યત્પ્રદેયં મે ઇતિ પાઠાન્તરમ્॥ 1-142-22 દ્રોણમભ્યયાત્ દ્રોણતુલ્યોઽભવત્॥ 1-142-27 ઔહત તર્કિતવાન્॥ 1-142-28 અપૃથક્ સહૈવાસ્તે॥ 1-142-29 અતો ન વ્યહીયત ન વિહીનોઽભૂત્॥ 1-142-30 યોગમૈકાગ્ર્યમ્॥ 1-142-33 અનુગ્રહણમભ્યાસઃ॥ 1-142-34 યોગ્યામભ્યાસમ્॥ 1-142-35 ઉત્થાયોપેત્યેતિ ક્રમઃ॥ 1-142-41 તેષામન્વવેક્ષયા તેભ્યોઽધિકો માભૂદિતિ બુદ્ધ્યા॥ 1-142-43 મહીમયં મૃણ્મયમ્॥ 1-142-44 ઇષ્વસ્ત્રે ઇષુપ્રયોગે યોગમૈકાગ્ર્યમ્॥ 1-142-45 લઘુત્વં શીઘ્રપ્રયોક્તૃત્વમ્॥ 1-142-64 વેતનં ગુરુદક્ષિણારૂપમ્॥ 1-142-70 નાધિકોઽન્યોઽર્જુનાદભૂત ઇતિ પાઠાન્તરમ્॥ 1-142-71 ગદાયોગ્યૌ ગદાયુદ્ધેઽભ્યાસવન્તૌ॥ 1-142-72 ત્સારુકૌ ખઙ્ગયુદ્ધે કુશલૌ॥ 1-142-79 ભાસં પક્ષિવિશેષમ્॥ દ્વિચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 142 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 143
॥ શ્રીઃ ॥
1.143. અધ્યાયઃ 143
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન લક્ષ્યભૂતભાસચ્છેદઃ॥ 1 ॥ સ્નાનાર્થં ગઙ્ગામવતીર્ણસ્ય દ્રોણસ્ય ગ્રાહેણ જઙ્ઘાયાં ગ્રહણમ્॥ 2 ॥ અર્જુનેન ગ્રાહહનનમ્॥ 3 ॥ અર્જુનસ્ય બ્રહ્મશિરોસ્ત્રલાભઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-143-0 (6511)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-143-0x (854)
તતો ધનઞ્જયં દ્રોણઃ સ્મયમાનોઽભ્યભાષત।
ત્વયેદાનીં પ્રહર્તવ્યમેતલ્લક્ષ્યં વિલોક્યતામ્॥ 1-143-1 (6512)
મદ્વાક્યસમકાલં તે મોક્તવ્યોઽત્ર ભવેચ્છરઃ।
વિતત્ય કાર્મુકં પુત્ર તિષ્ઠ તાવન્મુહૂર્તકમ્॥ 1-143-2 (6513)
એવમુક્તઃ સવ્યસાચી મણ્ડલીકૃતકાર્મુકઃ।
તસ્થૌ ભાસં સમુદ્દિશ્ય ગુરુવાક્યપ્રચોદિતઃ॥ 1-143-3 (6514)
મુહૂર્તાદિવ તં દ્રોણસ્તથૈવ સમભાષત।
પશ્યસ્યેનં સ્થિતં ભાસં દ્રુમં મામપિ ચાર્જુન॥ 1-143-4 (6515)
પશ્યામ્યેકં ભાસમિતિ દ્રોણં પાર્થોઽભ્યભાષત।
ન તુ વૃક્ષં ભવન્તં વા પશ્યામીતિ ચ ભારત॥ 1-143-5 (6516)
તતઃ પ્રીતમના દ્રોણો મુહૂર્તાદિવ તં પુનઃ।
પ્રત્યભાષત દુર્ધર્ષઃ પાણ્ડવાનાં મહારથમ્॥ 1-143-6 (6517)
ભાસં પશ્યસિ યદ્યેનં તથા બ્રૂહિ પુનર્વચઃ।
શિરઃ પશ્યામિ ભાસસ્ય ન ગાત્રમિતિ સોઽબ્રવીત્॥ 1-143-7 (6518)
અર્જુનેનૈવમુક્તસ્તુ દ્રોણો હૃષ્ટતનૂરુહઃ।
મુઞ્ચસ્વેત્યબ્રવીત્પાર્થં સ મુમોચાવિચારયન્॥ 1-143-8 (6519)
તતસ્તસ્ય ગસ્થસ્ય ક્ષુરેણ નિશિતેન ચ।
શિર ઉત્કૃત્ય તરસા પાતયામાસ પાણ્ડવઃ॥ 1-143-9 (6520)
તસ્મિન્કર્મણિ સંસિદ્ધે પર્યષ્વજત પાણ્ડવમ્।
મેને ચ દ્રુપદં સઙ્ખ્યે સાનુબન્ધં પરાજિતમ્॥ 1-143-10 (6521)
કસ્ય ચિત્ત્વથ કાલસ્ય સશિષ્યોઽઙ્ગિરસાં વરઃ।
જગામ ગઙ્ગામભિતો મજ્જિતું ભરતર્ષભ॥ 1-143-11 (6522)
અવગાઢમથો દ્રોણં સલિલે સલિલેચરઃ।
ગ્રાહો જગ્રાહ બલવાઞ્જઙ્ઘાન્તે કાલચોદિતઃ॥ 1-143-12 (6523)
સ સમર્થોઽપિ મોક્ષાય શિષ્યાન્સર્વાનચોદયત્।
ગ્રાહં હત્વા તુ મોક્ષ્યધ્વં મામિતિ ત્વરયન્નિવ॥ 1-143-13 (6524)
તદ્વાક્યસમકાલં તુ બીભત્સુર્નિશિતૈઃ શરૈઃ।
અવાર્યૈઃ પઞ્ચભિર્ગ્રાહં મગ્નમમ્ભસ્યતાડયત્॥ 1-143-14 (6525)
ઇતરે ત્વથ સંમૂઢાસ્તત્રપત્ર પ્રપેદિરે।
તં તુ દૃષ્ટ્વા ક્રિયોપેતં દ્રોણોઽમન્યત પાણ્ડવમ્॥ 1-143-15 (6526)
વિશિષ્ટં સર્વશિષ્યેભ્યઃ પ્રીતિમાંશ્ચાભવત્તદા।
સ પાર્થબાણૈર્બહુધા ખણ્ડશઃ પરિકલ્પિતઃ॥ 1-143-16 (6527)
ગ્રાહઃ પઞ્ચત્વમાપેદે જઙ્ઘાં ત્યક્ત્વા મહાત્મનઃ।
`સર્વક્રિયાભ્યનુજ્ઞાનાત્તથા શિષ્યાન્સમાનયત્॥ 1-143-17 (6528)
દુર્યોધનં ચિત્રસેનં દુઃશાસનવિવિંશતી।
અર્જુનં ચ સમાનીય હ્યશ્વત્થામાનમેવ ચ॥ 1-143-18 (6529)
શિશુકં મૃણ્મયં કૃત્વા દ્રોણો ગઙ્ગાજલે તતઃ।
શિષ્યાણાં પશ્યતાં ચૈવ ક્ષિપતિ સ્મ મહાભુજઃ॥ 1-143-19 (6530)
ચક્ષુષી વાસસા ચૈવ બદ્ધ્વા પ્રાદાચ્છરાસનમ્।
શિશુકં વિદ્ધ્યતેમં વૈ જલસ્થં બદ્ધચક્ષુષઃ॥ 1-143-20 (6531)
તત્ક્ષણેનૈવ બીભત્સુરાવાપૈર્દશભિર્વશી।
પઞ્ચકૈરનુવિવ્યાધ મગ્નં શિશુકમમ્ભસિ॥ 1-143-21 (6532)
તાઃ સ દૃષ્ટ્વા ક્રિયાઃ સર્વા દ્રોણોઽમન્યત પાણ્ડવમ્।
વિશિષ્ટં સર્વશિષ્યેભ્યઃ પ્રીતિમાંશ્ચાભવત્તદા।'
તથાબ્રવીન્મહાત્માનં ભારદ્વાજો મહારથમ્॥ 1-143-22 (6533)
ગૃહાણેદં મહાબાહો વિશિષ્ટમતિદુર્ધરમ્।
અસ્ત્રં બ્રહ્મશિરો નામ સપ્રયોગનિવર્તનમ્॥ 1-143-23 (6534)
ન ચ તે માનુષેષ્વેતત્પ્રયોક્તવ્યં કથંચન।
જગદ્વિનિર્દહેદેતદલ્પતેજસિ પાતિતમ્॥ 1-143-24 (6535)
અસામાન્યમિદં તાત લોકેષ્વસ્ત્રં નિગદ્યતે।
તદ્ધારયેથાઃ પ્રયતઃ શૃણુ ચેદં વચો મમ॥ 1-143-25 (6536)
બાધેતામાનુષઃ શત્રુર્યદિ ત્વાં વીર કશ્ચન।
તદ્વધાય પ્રયુઞ્જીથાસ્તદસ્ત્રમિદમાહવે॥ 1-143-26 (6537)
તથેતિ સંપ્રતિશ્રુત્ય બીભત્સુઃ સ કૃતાઞ્જલિઃ।
જગ્રાહ પરમાસ્ત્રં તદાહ ચૈનં પુનર્ગુરુઃ।
ભવિતા ત્વત્સમો નાન્યઃ પુમાઁલ્લોકે ધનુર્ધરઃ॥ ॥ 1-143-27 (6538)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ત્રિચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 143 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-143-12 અવગાઢં જલાવગાહિનમ્॥ 1-143-13 મોક્ષ્યધ્વં મોચયધ્વમ્॥ ત્રિચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 143 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 144
॥ શ્રીઃ ॥
1.144. અધ્યાયઃ 144
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કુમારાણાં અસ્ત્રશિક્ષાપરીક્ષાર્થં રઙ્ગનિર્માણમ્॥ 1 ॥ શિક્ષાદર્શનાર્થં ભીષ્માદીનાં પ્રેક્ષાગારપ્રવેશઃ॥ 2 ॥ યુધિષ્ઠિરાદીનાં પરીક્ષા॥ 3 ॥ ભીમદુર્યોધનયોઃ ગદાયુદ્ધપરીક્ષા॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-144-0 (6539)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-144-0x (855)
કૃતાસ્ત્રાન્ધાર્તરાષ્ટ્રાંશ્ચ પાણ્ડુપુત્રાંશ્ચ ભારત।
દૃષ્ટ્વા દ્રોણોઽબ્રવીદ્રાજન્ધૃતરાષ્ટ્રં જનેશ્વરમ્॥ 1-144-1 (6540)
કૃપસ્ય સોમદત્તસ્ય વાહ્લીકસ્ય ચ ધીમતઃ।
ગાઙ્ગેયસ્ય ચ સાન્નિધ્યે વ્યાસસ્ય વિદુરસ્ય ચ॥ 1-144-2 (6541)
રાજન્સંપ્રાપ્તવિદ્યાસ્તે કુમારાઃ કુરુસત્તમ।
તે દર્શયેયુઃ સ્વાં શિક્ષાં રાજન્નનુમતે તવ॥ 1-144-3 (6542)
તતોઽબ્રવીન્મહારાજઃ પ્રહૃષ્ટેનાન્તરાત્મના। 1-144-4 (6543)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ।
ભારદ્વાજ મહત્કર્મ કૃતં તે દ્વિજસત્તમ॥ 1-144-4x (856)
યદાનુમન્યસે કાલં યસ્મિન્દેશે યથાયથા।
તથાતથા વિધાનાય સ્વયમાજ્ઞાપયસ્વ મામ્॥ 1-144-5 (6544)
સ્પૃહયામ્યદ્ય નિર્વેદાન્પુરુષાણાં સચક્ષુષામ્।
અસ્ત્રહેતોઃ પરાક્રાન્તાન્યે મે દ્રક્ષ્યન્તિ પુત્રકાન્॥ 1-144-6 (6545)
ક્ષત્તર્યદ્ગુરુરાચાર્યો બ્રવીતિ કુરુ તત્તથા।
ન હીદૃશં પ્રિયં મન્યે ભવિતા ધર્મવત્સલ॥ 1-144-7 (6546)
તતો રાજાનમામન્ત્ર્ય વિદુરાનુમતોપિ હિ।
ભારદ્વાજો મહાપ્રાજ્ઞો માપયામાસ મેદિનીમ્॥ 1-144-8 (6547)
સમામવૃક્ષાં નિર્ગુલમામુદક્પ્રવણસંસ્થિતામ્।
તસ્યાં ભૂમૌ બલિં ચક્રે તિથૌ નક્ષત્રપૂજિતે॥ 1-144-9 (6548)
અવઘુષ્ટં પુરં ચાપિ તદર્થં ભરતર્ષભ।
રઙ્ગભૂમૌ સુવિપુલં શાસ્ત્રદૃષ્ટં યથાવિધિ॥ 1-144-10 (6549)
પ્રેક્ષાગારં સુવિહિતં ચક્રસ્તે તસ્ય શિલ્પિનઃ।
રક્ષાં સર્વાયુધોપેતાં સ્ત્રીણાં ચૈવ નરર્ષભ॥ 1-144-11 (6550)
મઞ્ચાંશ્ચ કારયામાસુર્યત્ર જાનપદા જનાઃ।
વિપુલાનુચ્છ્રયોપેતાઞ્શિબિકાશ્ચ મહાધનાઃ॥ 1-144-12 (6551)
તસ્મિંસ્તતોઽહનિ પ્રાપ્તે રાજા સસચિવસ્તદા।
`સાન્તઃપુરઃ સહામાત્યો વ્યાસસ્યાનુમતે તદા।'
ભીષ્મં પ્રમુખતઃ કૃત્વા કૃપં ચાચાર્યસત્તમમ્॥ 1-144-13 (6552)
`બાહ્લીકં સોમદત્તં ચ ભૂરિશ્રવસમેવ ચ।
કુરૂનન્યાંશ્ચ સચિવાનાદાય નગરાદ્બહિઃ॥ 1-144-14 (6553)
રઙ્ગભૂમિં સમાસાદ્ય બ્રાહ્મણૈઃ સહિતો નૃપઃ॥' 1-144-15 (6554)
મુક્તાજાલપરિક્ષિપ્તં વૈદૂર્યમમિશોભિતમ્।
શાતકુમ્ભમયં દિવ્યં પ્રેક્ષાગારમુપાગમત્॥ 1-144-16 (6555)
ગાન્ધારી ચ મહાભાગા કુન્તી ચ જયતાં વર।
સ્ત્રિયશ્ચ રાજ્ઞઃ સર્વાસ્તાઃ સપ્રેષ્યાઃ સપરિચ્છદાઃ॥ 1-144-17 (6556)
હર્ષાદારુરુહુર્મઞ્ચાન્મેરું દેવસ્ત્રિયો યથા।
બ્રાહ્મણક્ષત્રિયાદ્યં ચ ચાતુર્વર્ણ્યં પુરાદ્દ્રુતમ્॥ 1-144-18 (6557)
દર્શનેપ્સુઃ સમભ્યાગાત્કુમારાણાં કૃતાસ્ત્રતામ્।
ક્ષણેનૈકસ્થતાં તત્ર દર્શનેપ્સુર્જગામ હ॥ 1-144-19 (6558)
પ્રવાદિતૈશ્ચ વાદિત્રૈર્જનકૌતૂહલેન ચ।
મહાર્ણવ ઇવ ક્ષુબ્ધઃ સમાજઃ સોઽભવત્તદા॥ 1-144-20 (6559)
તતઃ શુક્લામ્બરધરઃ શુક્લયજ્ઞોપવીતવાન્।
શુક્લકેશઃ સિતશ્મશ્રુઃ શુક્લાલ્યાનુલેપનઃ॥ 1-144-21 (6560)
રઙ્ગમધ્યં તદાચાર્યઃ સપુત્રઃ પ્રવિવેશ હ।
નભો જલધરૈર્હીનં સાઙ્ગારક ઇવાંશુમાન્॥ 1-144-22 (6561)
વ્યાસસ્યાનુમતે ચક્રે બલિં બલવતાં વરઃ।
બ્રાહ્મણાંસ્તુ સુમન્ત્રજ્ઞાન્કારયામાસ મઙ્ગલમ્॥ 1-144-23 (6562)
`સુવર્ણમણિરત્નાનિ વસ્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ।
પ્રદદૌ દક્ષિણાં રાજા દ્રોણાય ચ કૃપાય ચ॥' 1-144-24 (6563)
સુખપુણ્યાહઘોષસ્ય પુણ્યસ્ય સમનન્તરમ્।
વિવિશુર્વિવિધં ગૃહ્ય શસ્ત્રોપકરણં નરાઃ॥ 1-144-25 (6564)
તતો બદ્ધાઙ્ગુલિત્રાણા બદ્ધકક્ષ્યા મહારથાઃ।
બદ્ધથૂણાઃ સધનુષો વિવિશુર્ભરતર્ષભાઃ॥ 1-144-26 (6565)
`રઙ્ગમધ્યે સ્થિતં દ્રોણમભિવાદ્ય નરર્ષભાઃ।
ચક્રુઃ પૂજાં યથાન્યાયં દ્રોણસ્ય ચ કૃપસ્ય ચ॥ 1-144-27 (6566)
આશીર્ભિશ્ચ પ્રયુક્તાભિઃ સર્વે સંહૃષ્ટમાનસાઃ।
અભિવાદ્ય પુનઃ શસ્ત્રાન્બલિપુષ્પૈઃ સમર્ચિતાન્॥ 1-144-28 (6567)
રક્તચન્દનસંમિશ્રૈઃ સ્વયમર્ચન્તિ કૌરવાઃ।
રક્તચન્દનદિગ્ધાશ્ચ રક્તમાલ્યાનુધારિણઃ॥ 1-144-29 (6568)
સર્વે રક્તપતાકાશ્ચ સર્વે રક્તાન્તલોચનાઃ।
દ્રોણેન સમનુજ્ઞાતા ગૃહ્ય શસ્ત્રં પરન્તપાઃ॥ 1-144-30 (6569)
ધનૂંષિ પૂર્વ સંગૃહ્ય તપ્તકાઞ્ચનભૂષિતાઃ।
સજ્યાનિ વિવિધાકારાઃ શરૈઃ સન્ધાય કૌરવા॥ 1-144-31 (6570)
જ્યાઘોષં તલઘોષં ચ કૃત્વા ભૂતાન્યમોહયન્॥' 1-144-32 (6571)
અનુજ્યેષ્ઠં ચ તે તત્ર યુધિષ્ઠિરપુનરોગમાઃ।
ચક્રુરસ્ત્રં મહાવીર્યાઃ કુમારાઃ પરમાદ્ભુતમ્॥ 1-144-33 (6572)
`કેષાંચિત્તત્ર માલ્યેષુ શરા નિપતિતા નૃપ।
કેષાંચિત્પુષ્પમુકુટે નિપતન્તિ સ્મ સાયકાઃ॥ 1-144-34 (6573)
કેચિલ્લક્ષ્યાણિ વિવિધૈર્બાણૈરાહિતલક્ષણૈઃ।
બિભિદુર્લાઘવોત્સૃષ્ટૈર્ગુરૂણિ ચ લઘૂનિ ચ॥' 1-144-35 (6574)
કેચિચ્છરાક્ષેપભયાચ્છિરાંસ્યવનનામિરે।
મનુજા ધૃષ્ટમપરે વીક્ષાઞ્ચક્રુઃ સુવિસ્મિતાઃ॥ 1-144-36 (6575)
તે સ્મ લક્ષ્યાણિ બિભિદુર્બાણૈર્નામાઙ્કશોભિતૈઃ।
વિવિધૈર્લાઘવોત્સૃષ્ટૈરુહ્યન્તો વાજિભિર્દ્રુતમ્॥ 1-144-37 (6576)
તત્કુમારબલં તત્ર ગૃહીતશરકાર્મુકમ્।
ગન્ધર્વનગરાકારં પ્રેક્ષ્ય તે વિસ્મિતાભવન્॥ 1-144-38 (6577)
સહસા ચુક્રુશુશ્ચાન્યે નરાઃ શતસહસ્રશઃ।
વિસ્મયોત્ફુલ્લનયનાઃ સાધુસાધ્વિતિ ભારત॥ 1-144-39 (6578)
કૃત્વા ધનુષિ તે માર્ગાન્રથચર્યાસુ ચાસકૃત્।
ગજપૃષ્ઠેઽશ્વપૃષ્ઠે ચ નિયુદ્ધે ચ મહાબલાઃ॥ 1-144-40 (6579)
ગૃહીતખડ્ગચર્માણસ્તતો ભૂયઃ પ્રહારિણઃ।
ત્સરુમાર્ગાન્યથોદ્દિષ્ટાંશ્ચેરુઃ સર્વાસુ ભૂમિષુ॥ 1-144-41 (6580)
લાઘવં સૌષ્ઠવં શોભાં સ્થિરત્વં દૃઢમુષ્ટિતામ્।
દદૃશુસ્તત્ર સર્વેષાં પ્રયોગં ખડ્ગચર્મણોઃ॥ 1-144-42 (6581)
અથ તૌ નિત્યસંહૃષ્ટૌ સુયોધનવૃકોદરૌ।
અવતીર્ણૌ ગદાહસ્તાવેકશૃઙ્ગાવિવાચલૌ॥ 1-144-43 (6582)
બદ્ધકક્ષ્યૌ મહાબાહૂ પૌરુષે પર્યવસ્થિતૌ।
બૃંહન્તૌ વાસિતાહેતોઃ સમદાવિવ કુઞ્જરૌ॥ 1-144-44 (6583)
તૌ પ્રદક્ષિણસવ્યાનિ મણ્ડલાનિ મહાબલૌ।
ચેરતુર્મણ્ડલગતૌ સમદાવિવ કુઞ્જરૌ॥ 1-144-45 (6584)
વિદુરો ધૃતરાષ્ટ્રાય ગાન્ધાર્યાઃ પાણ્ડવારણિઃ।
ન્યવેદયેતાં તત્સર્વં કુમારાણાં વિચેષ્ટિતમ્॥ ॥ 1-144-46 (6585)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ચતુશ્ચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 144 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-144-19 દર્શનેપ્સુઃ જન ઇતિ શેષઃ॥ 1-144-22 અંશુમાન્ ચન્દ્રઃ॥ 1-144-38 ગન્ધર્વનગરાકારમદ્ભુતરૂપમ્॥ 1-144-43 સંહૃષ્ટૌ પરસ્પરં જેતું સકામૌ॥ 1-144-44 બૃંહન્તૌ શબ્દં કુર્વાણૌ। વાસિતા હસ્તિની॥ 1-144-45 મણ્ડલગતાબલાતચક્રવદ્ભ્રામ્યમાણગદાપરિવેષાન્તર્ગતૌ॥ 1-144-46 પાણ્ડવારણિઃ કુન્તી॥ ચતુશ્ચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 144 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 145
॥ શ્રીઃ ॥
1.145. અધ્યાયઃ 145
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
અર્જુનસ્ય પરીક્ષા॥ 1 ॥ કર્ણસ્ય રઙ્ગપ્રવેશઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-145-0 (6586)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-145-0x (857)
કુરુરાજે હિ રઙ્ગસ્થે ભીમે ચ બલિનાં વરે।
પક્ષપાતકૃતસ્નેહઃ સ દ્વિધેવાભવજ્જનઃ॥ 1-145-1 (6587)
જય હે કુરુરાજેતિ જય હે ભીમ ઇત્યુત।
પુરુષાણાં સુવિપુલાઃ પ્રણાદાઃ સહસોત્થિતાઃ॥ 1-145-2 (6588)
તતઃ ક્ષુબ્ધાર્ણવનિભં રઙ્ગમાલોક્ય બુદ્ધિમાન્।
ભારદ્વાજઃ પ્રિયં પુત્રમશ્વત્થામાનમબ્રવીત્॥ 1-145-3 (6589)
વારયૈતૌ મહાવીર્યૌ કૃતયોગ્યાવુભાવપિ।
મા ભૂદ્રઙ્ગપ્રકોપોઽયં ભીમદુર્યોધનોદ્ભવઃ॥ 1-145-4 (6590)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-145-5x (858)
`તત ઉત્થાય વેગેન અશ્વત્થામા ન્યવારયત્।
ગુરોરાજ્ઞા ભીમ ઇતિ ગાન્ધારે ગુરુશાસનમ્।
અલં શિક્ષાકૃતં વેગમલં સાહસમિત્યુત॥' 1-145-5 (6591)
તતસ્તાવુદ્યતગતૌ ગુરુપુત્રેણ વારિતૌ।
યુગાન્તાનિલસંક્ષુબ્ધૌ મહાવેલાવિવાર્ણવૌ॥ 1-145-6 (6592)
તતો રઙ્ગાઙ્ગણગતો દ્રોણો વચનમબ્રવીત્।
નિવાર્ય વાદિત્રગણં મહામેઘનિભસ્વનમ્॥ 1-145-7 (6593)
યો મે પુત્રાત્પ્રિયતરઃ સર્વશસ્ત્રવિશારદઃ।
ઐન્દ્રિરિન્દ્રાનુજસમઃ સ પાર્થો દૃશ્યતામિતિ॥ 1-145-8 (6594)
આચાર્યવચનેનાથ કૃતસ્વસ્ત્યયનો યુવા।
બદ્ધગોધાઙ્ગુલિત્રાણઃ પૂર્ણતૂણઃ સકાર્મુકઃ॥ 1-145-9 (6595)
કાઞ્ચનં કવચં બિભ્રત્પ્રત્યદૃશ્ય ફાલ્ગુનઃ।
સાર્કઃ સેન્દ્રાયુધતડિત્સસન્ધ્ય ઇવ તોયદઃ॥ 1-145-10 (6596)
તતઃ સર્વસ્ય રઙ્ગસ્ય સમુત્પિઞ્જલકોઽભવત્।
પ્રાવાદ્યન્ત ચ વાદ્યાનિ સશઙ્ખાનિ સમન્તતઃ॥ 1-145-11 (6597)
પ્રેક્ષકા ઊચુઃ। 1-145-12x (859)
એષ કુન્તીસુતઃ શ્રીમાનેષ મધ્યમપાણ્ડવઃ।
એષ પુત્રો મહેન્દ્રસ્ય કુરૂણામેષ રક્ષિતા॥ 1-145-12 (6598)
એષોઽસ્ત્રવિદુષાં શ્રેષ્ઠ એષ ધર્મભૃતાં વરઃ।
એષ શીલવતાં ચાપિ શીલજ્ઞાનનિધિઃ પરઃ॥ 1-145-13 (6599)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-145-14x (860)
ઇત્યેવં તુમુલા વાચઃ શુશ્રુવુઃ પ્રેક્ષકેરિતાઃ।
કુન્ત્યાઃ પ્રસ્રવસંયુક્તૈરસ્રૈઃ ક્લિન્નમુરોઽભવત્॥ 1-145-14 (6600)
તેન શબ્દેન મહતા પૂર્ણશ્રુતિરથાબ્રવીત્।
ધૃતરાષ્ટ્રો નરશ્રેષ્ઠો વિદુરં હૃષ્ટમાનસઃ॥ 1-145-15 (6601)
ક્ષત્તઃ ક્ષુબ્ધાર્ણવનિભઃ કિમેષ સુમહાસ્વનઃ।
સહસૈવોત્થિતો રઙ્ગે ભિન્દન્નિવ નભસ્તલમ્॥ 1-145-16 (6602)
વિદુર ઉવાચ। 1-145-17x (861)
એષ પાર્થો મહારાજ ફાલ્ગુનઃ પાણ્ડુનન્દનઃ।
અવતીર્ણઃ સકવચસ્તત્રૈવ સુમિહાસ્વનઃ॥ 1-145-17 (6603)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 1-145-18x (862)
ધન્યોઽસ્મ્યનુગૃહીતોઽસ્મિ રક્ષિતોઽસ્મિ મહામતે।
પૃથારણિસમુદ્ભૂતૈસ્ત્રિભિઃ પાણ્ડવવહ્નિભિઃ॥ 1-145-18 (6604)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-145-19x (863)
તસ્મિન્પ્રમુદિતે રઙ્ગે કથંચિત્પ્રત્યુપસ્થિતે।
દર્શયામાસ બીભત્સુરાચાર્યાયાસ્ત્રલાઘવમ્॥ 1-145-19 (6605)
આગ્નેયેનાસૃજદ્વહ્નિં વારુણેનાસૃજત્પયઃ।
વાયવ્યેનાસૃજદ્વહ્નિં પાર્જન્યેનાસૃજદ્ધનાન્॥ 1-145-20 (6606)
ભૌમેન પ્રાસૃજદ્ભૂમિં પાર્વતેનાસૃજદ્ગિરીન્।
અન્તર્ધાનેન ચાસ્ત્રેણ પુનરન્તર્હિતોઽભવત્॥ 1-145-21 (6607)
ક્ષણાત્પ્રાંશુઃ ક્ષણાદ્ધ્રસ્વઃ ક્ષણાચ્ચ રથધૂર્ગતઃ।
ક્ષણેન રથમધ્યસ્થઃ ક્ષણેનાવતરન્મહીમ્॥ 1-145-22 (6608)
સુકુમારં ચ સૂક્ષ્મં ચ ગુરુ ચાપિ ગુરુપ્રિયઃ।
સૌષ્ઠવેનાભિસંયુક્તઃ સોઽવિધ્યદ્વિવિધૈઃ શરૈઃ॥ 1-145-23 (6609)
ભ્રમતશ્ચ વરાહસ્ય લોહસ્ય પ્રમુખે સમમ્।
પઞ્ચબાણાનસંક્તાન્સંમુમોચૈકબાણવત્॥ 1-145-24 (6610)
ગવ્યે વિષાણકોશે ચ ચલે રજ્જ્વવલમ્બિનિ।
નિચખાન મહાવીર્યઃ સાયકાનેકવિંશતિમ્॥ 1-145-25 (6611)
ઇત્યેવમાદિ સુમહત્ખડ્ગે ધનુષિ ચાનઘ।
ગદાયાં શસ્ત્રકુશલો મણ્ડલાનિ હ્યદર્શયત્॥ 1-145-26 (6612)
તતઃ સમાપ્તભૂયિષ્ઠે તસ્મિન્કર્મણિ ભારત।
મન્દીભૂતે સમાજે ચ વાદિત્રસ્ય ચ નિઃસ્વને॥ 1-145-27 (6613)
દ્વારદેશાત્સમુદ્ભૂતો માહાત્મ્યબલસૂચકઃ।
વજ્રનિષ્પેષસદૃશઃ શુશ્રુવે ભુજનિઃસ્વનઃ॥ 1-145-28 (6614)
દીર્યન્તે કિં નુ ગિરયઃ કિંસ્વિદ્ભૂમિર્વિદીર્યતે।
કિંસ્વિદાપૂર્યતે વ્યોમ જલધારાઘનૈર્ઘનૈઃ॥ 1-145-29 (6615)
રઙ્ગસ્યૈવં મતિરભૂત્ક્ષણેન વસુધાધિપ।
દ્વારં ચાભિમુખાઃ સર્વે બભૂવુઃ પ્રેક્ષકાસ્તદા॥ 1-145-30 (6616)
પઞ્ચભિર્ભ્રાતૃભિઃ પાર્થૈર્દ્રોણઃ પરિવૃતો વભૌ।
પઞ્ચતારેણ સંયુક્તઃ સાવિત્રેણેવ ચન્દ્રમાઃ॥ 1-145-31 (6617)
અશ્વત્થામ્ના ચ સહિતં ભ્રાતૄણાં શતમૂર્જિતમ્।
દુર્યોધનમમિત્રઘ્નમુત્થિતં પર્યવારયત્॥ 1-145-32 (6618)
સ તૈસ્તદા ભ્રાતૃભિરુદ્યતાયુધૈ-
ર્ગદાગ્રપાણિઃ સમવસ્થિતૈર્વૃતઃ।
બભૌ યથા દાનવસંક્ષયે પુરા
પુનન્દરો દેવગણૈઃ સમાવૃતઃ॥ ॥ 1-145-33 (6619)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ પઞ્ચચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 145 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-145-4 કૃતયોગ્યૌ સુશિક્ષિતૌ॥ 1-145-10 તૂણકાર્મુકકવચાનાં તત્પ્રભાજાલસ્યાર્જુનસ્ય ચ ક્રમાદર્કેન્દ્રાયુધતડિત્સંધ્યાતોયદૈરુપમા॥ 1-145-11 સમુત્પિઞ્જલક ઉત્ફુલ્લતા॥ 1-145-14 અસ્રૈઃ પ્રેમાશ્રુભિઃ॥ 1-145-23 સુકુમારં પૂર્ણઘટકુક્કુટાણ્ડાદીનિ લક્ષ્યાણ્યવિચાલ્યાવિધ્યત્। સૂક્ષ્મં ગુઞ્જાદિ લક્ષ્યં, ગુરુ ઘનાવયવં ચ સોઽવિધ્યત્॥ 1-145-25 ભૂતાશ્વેભવરાહાણાં સિંહર્ક્ષકપિસંમુખાન્। બાણાન્સપ્તાસમાયુક્તાન્સ મુમોચૈકબાણવત્। ઇતિ ઘપાઠઃ। ગવ્યે ગોસંબન્ધિનિ॥ 1-145-31 સાવિત્રેણ હસ્તનક્ષત્રેણ॥ 1-145-33 ગદા અગ્રં આલમ્બનં યસ્ય તાદૃશઃ પાણિર્યસ્ય સ ગાદાગ્રપાણિઃ॥ પઞ્ચચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 145 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 146
॥ શ્રીઃ ॥
1.146. અધ્યાયઃ 146
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કર્ણસ્ય પરીક્ષા॥ 1 ॥ કર્ણાર્જુનયોર્યુદ્ધપ્રસઙ્ગઃ॥ 2 ॥ કૃપેણ કર્ણસ્યાધિક્ષેપઃ, કર્ણસ્ય દુર્યોધનેન રાજ્યાભિષેચનં ચ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-146-0 (6620)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-146-0x (864)
`એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ તસ્મિઞ્જનસમાગમે।'
દત્તેઽવકાશે પુરુષૈર્વિસ્મયોત્ફુલ્લલોચનઃ।
વિવેશ રઙ્ગં વિસ્તીર્ણં કર્ણઃ પરપુરઞ્જયઃ॥ 1-146-1 (6621)
સહજં કવચં બિભ્રત્કુણ્ડલોદ્દ્યોતિતાનનઃ।
સ ધનુર્બદ્ધનિસ્ત્રિંશઃ પાદચારીવ પર્વતઃ॥ 1-146-2 (6622)
કન્યાગર્ભઃ પૃથુયશાઃ પૃથાયાઃ પૃથુલોચનઃ।
તીક્ષ્ણાંશોર્ભાસ્કરસ્યાંશઃ કર્ણોઽરિગણસૂદનઃ॥ 1-146-3 (6623)
સિંહર્ષભગજેન્દ્રાણાં બલવીર્યપરાક્રમઃ।
દીપ્તિકાન્તિદ્યુતિગુણૈઃ સૂર્યેન્દુજ્વલનોપમઃ॥ 1-146-4 (6624)
પ્રાંશુઃ કનકતાલાભઃ સિંહસંહનનો યુવા।
અસઙ્ખ્યેયગુણઃ શ્રીમાન્ભાસ્કરસ્યાત્મસંભવઃ॥ 1-146-5 (6625)
સ નિરીક્ષ્ય મહાબાહુઃ સર્વતો રઙ્ગમણ્ડલમ્।
પ્રણામં દ્રોણકૃપયોર્નાત્યાદૃતમિવાકરોત્॥ 1-146-6 (6626)
સ સમાજજનઃ સર્વો નિશ્ચલઃ સ્થિરલોચનઃ।
કોઽયમિત્યાગતક્ષોભઃ કૌતૂહલપરોઽભવત્॥ 1-146-7 (6627)
સોઽબ્રવીન્મેઘગમ્ભીરસ્વરેણ વદતાં વરઃ।
ભ્રાતા ભ્રાતરમજ્ઞાતં સાવિત્રઃ પાકશાસનિમ્॥ 1-146-8 (6628)
પાર્થ યત્તે કૃતં કર્મ વિશેષવદહં તતઃ।
કરિષ્યે પશ્યતાં નૄણાં માઽઽત્મના વિસ્મયં ગમઃ॥ 1-146-9 (6629)
અસમાપ્તે તતસ્તસ્ય વચને વદતાં વર।
યન્ત્રોત્ક્ષિપ્ત ઇવોત્તસ્થૌ ક્ષિપ્રં વૈ સર્વતો જનઃ॥ 1-146-10 (6630)
પ્રીતિશ્ચ મનુજવ્યાઘ્ર દુર્યોધનમુપાવિશત્।
હ્રીશ્ચ ક્રોધશ્ચ બીભત્સું ક્ષણેનાન્વાવિવેશ હ॥ 1-146-11 (6631)
તતો દ્રોણાભ્યનુજ્ઞાતઃ કર્ણઃ પ્રિયરણઃ સદા।
યત્કૃતં તત્ર પાર્થેન તચ્ચકાર મહાબલઃ॥ 1-146-12 (6632)
અથ દુર્યોધનસ્તત્ર ભ્રાતૃભિઃ સહ ભારત।
કર્ણં પરિષ્વજ્ય મુદા તતો વચનમબ્રવીત્॥ 1-146-13 (6633)
સ્વાગતં તે મહાબાહો દિષ્ટ્યા પ્રાપ્તોઽસિ માનદ।
અહં ચ કુરુરાજ્યં ચ યથેષ્ટમુપભુજ્યતામ્॥ 1-146-14 (6634)
કર્ણ ઉવાચ। 1-146-15x (865)
કૃતં સર્વમહં મન્યે સખિત્વં ચ ત્વયા વૃણે।
દ્વન્દ્વયુદ્ધં ચ પાર્થેન કર્તુમિચ્છામ્યહં પ્રભો॥ 1-146-15 (6635)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-146-16x (866)
એવમુક્તસ્તુ કર્ણેન રાજન્દુર્યોધનસ્તદા।
કર્ણં દીર્ઘાઞ્ચિતભુજં પરિષ્વજ્યેદમબ્રવીત્॥' 1-146-16 (6636)
ભુઙ્ક્ષ્વ ભોગાન્મયા સાર્ધં બન્ધૂનાં પ્રિયકૃદ્ભવ।
દુર્હૃદાં કુરુ સર્વેષાં મૂર્ધ્નિ પાદમરિન્દમ॥ 1-146-17 (6637)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-146-18x (867)
તતઃ ક્ષિપ્તમિવાત્માનં મત્વા પાર્થોઽભ્યભાષત।
કર્ણં ભ્રાતૃસમૂહસ્ય મધ્યેઽચલમિવ સ્થિતમ્॥ 1-146-18 (6638)
અર્જુન ઉવાચ। 1-146-19x (868)
અનાહૂતોપસૃષ્ટાનામનાહૂતોપજલ્પિનામ્।
યે લોકાસ્તાન્હતઃ કર્ણ મયા ત્વં પ્રતિપત્સ્યસે॥ 1-146-19 (6639)
કર્ણ ઉવાચ। 1-146-20x (869)
રઙ્ગોઽયં સર્વસામાન્યઃ કિમત્ર તવ ફાલ્ગુન।
વીર્યશ્રેષ્ઠાશ્ચ રાજાનો બલં ધર્મોઽનુવર્તતે॥ 1-146-20 (6640)
કિં ક્ષેપૈર્દુર્બલાયાસૈઃ શરૈઃ કથય ભારત।
ગુરોઃ સમક્ષં યાવત્તે હરામ્યદ્ય શિરઃ શરૈઃ॥ 1-146-21 (6641)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-146-22x (870)
તતો દ્રોણાભ્યનુજ્ઞાતઃ પાર્તઃ પરપુરઞ્જયઃ।
ભ્રાતૃભિસ્ત્વરયાશ્લિષ્ટો રણાયોપજગામ તમ્॥ 1-146-22 (6642)
તતો દુર્યોધનેનાપિ સ ભ્રાત્રા સમરોદ્યતઃ।
પરિષ્વક્તઃ સ્થિતઃ કર્ણઃ પ્રગૃહ્ય સશરં ધનુઃ॥ 1-146-23 (6643)
તતઃ સવિદ્યુત્સ્તનિતૈઃ સેન્દ્રાયુધપુરોગમૈઃ।
આવૃતં ગગનં મેઘૈર્બલાકાપઙ્ક્તિહાસિભિઃ॥ 1-146-24 (6644)
તતઃ સ્નેહાદ્ધરિહયં દૃષ્ટ્વા રઙ્ગાવલોકિનમ્।
ભાસ્કરોઽપ્યનયન્નાશં સમીપોપગતાન્ઘનાન્॥ 1-146-25 (6645)
મેઘચ્છાયોપગૂઢસ્તુ તતોઽદૃશ્યત ફાલ્ગુનઃ।
સૂર્યાતપપરિક્ષિપ્તઃ કર્ણોઽપિ સમદૃશ્યત॥ 1-146-26 (6646)
ધાર્તરાષ્ટ્રા યતઃ કર્ણસ્તસ્મિન્દેશે વ્યવસ્થિતાઃ।
ભારદ્વાજઃ કૃપો ભીષ્મો યતઃ પાર્થસ્તતોઽભવન્॥ 1-146-27 (6647)
દ્વિધા રઙ્ગઃ સમભવત્સ્ત્રીણાં દ્વૈધમજાયત।
કુન્તિભોજસુતા મોહં વિજ્ઞાતાર્થા જગામ હ॥ 1-146-28 (6648)
તાં તથા મોહમાપન્નાં વિદુરઃ સર્વધર્મવિત્।
કુન્તીમાશ્વાસયામાસ પ્રેષ્યાભિશ્ચન્દનોદકૈઃ॥ 1-146-29 (6649)
તતઃ પ્રત્યાગતપ્રાણા તાવુભૌ પરિદંશિતૌ।
પુત્રૌ દૃષ્ટ્વા સુસંભ્રાન્તા નાન્વપદ્યત કિંચન॥ 1-146-30 (6650)
તાવુદ્યતમહાચાપૌ કૃપઃ શારદ્વતોઽબ્રવીત્।
દ્વન્દ્વયુદ્ધસમાચારે કુશલઃ સર્વધર્મવિત્॥ 1-146-31 (6651)
અયં પૃથાયાસ્તનયઃ કનીયાન્પાણ્ડુનન્દનઃ।
કૌરવો ભવતા સાર્ધં દ્વન્દ્વયુદ્ધં કરિષ્યતિ॥ 1-146-32 (6652)
ત્વમપ્યેવં મહાબાહો માતરં પિતરં કુલમ્।
કથયસ્વ નરેન્દ્રાણાં યેષાં ત્વં કુલભૂષણમ્॥ 1-146-33 (6653)
તતો વિદિત્વા પાર્થસ્ત્વાં પ્રતિયોત્સ્યતિ વા ન વા।
વૃથાકુલસમાચારૈર્ન યુધ્યન્તે નૃપાત્મજાઃ॥ 1-146-34 (6654)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-146-35x (871)
એવમુક્તસ્ય કર્ણસ્ય વ્રીડાવનતમાનનમ્।
બભૌ વર્ષામ્બુવિક્લિન્નં પદ્મમાગલિતં યથા॥ 1-146-35 (6655)
દુર્યોધન ઉવાચ। 1-146-36x (872)
આચાર્ય ત્રિવિધા યોની રાજ્ઞાં શાસ્ત્રવિનિશ્ચયે।
સત્કુલીનશ્ચ શૂરશ્ચ યશ્ચ સેનાં પ્રકર્ષતિ॥ 1-146-36 (6656)
`અદ્ભ્યોઽગ્નિર્બ્રહ્મતઃ ક્ષત્રમશ્મનો લોહમુત્થિતમ્।
તેષાં સર્વત્રગં તેજઃ સ્વાસુ યોનિષુ શામ્યતિ॥' 1-146-37 (6657)
યદ્યયં ફાલ્ગુનો યુદ્ધે નારાજ્ઞા યોદ્ધુમિચ્છતિ।
તસ્માદેષોઽઙ્ગવિષયે મયા રાજ્યેઽભિષિચ્યતે॥ 1-146-38 (6658)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-146-39x (873)
`તતો રાજાનમામન્ત્ર્ય ગાઙ્ગેયં ચ પિતામહમ્।
અભિષેકસ્ય સંભારાન્સમાનીય દ્વિજાતિભિઃ॥ 1-146-39 (6659)
ગોસહસ્રાયુતં દત્ત્વા યુક્તાનાં પુણ્યકર્મણામ્।
અર્હોઽયમઙ્ગરાજ્યસ્ય ઇતિ વાચ્ય દ્વિજાતિભિઃ'॥ 1-146-40 (6660)
તતસ્તસ્મિન્ક્ષણે કર્ણઃ સલાજકુસુમૈર્ઘટૈઃ।
કાઞ્ચનૈઃ કાઞ્ચને પીઠે મન્ત્રવિદ્ભિર્મહારથઃ॥ 1-146-41 (6661)
અભિષિક્તોઽઙ્ગરાજે સ શ્રિયા યુક્તો મહાબલઃ।
`સ મૌલિહારકેયૂરઃ સહસ્તાભરણાઙ્ગદઃ॥ 1-146-42 (6662)
રાજલિઙ્ગૈસ્તથાઽન્યૈશ્ચ ભૂષિતો ભૂષણૈઃ શુભૈઃ।'
સચ્છત્રવાલવ્યજનો જયશબ્દોત્તરેણ ચ॥ 1-146-43 (6663)
ઉવાચ કૌરવં રાજન્વચનં સ વૃષસ્તદા।
અસ્ય રાજ્યપ્રદાનસ્ય સદૃશં કિં દદાનિ તે॥ 1-146-44 (6664)
પ્રબ્રૂહિ રાજશાર્દૂલ કર્તા હ્યસ્મિ તથા નૃપ।
અત્યન્તં સખ્યમિચ્છામીત્યાહ તં સ સુયોધનઃ॥ 1-146-45 (6665)
એવમુક્તસ્તતઃ કર્ણસ્તથેતિ પ્રત્યુવાચ તમ્।
હર્ષાચ્ચોભૌ સમાશ્લિષ્ય પરાં મુદમવાપતુઃ॥ ॥ 1-146-46 (6666)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ષટ્ચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 146 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-146-1 દત્તાવકાશ ઇતિ ચપાઠઃ॥ 1-146-6 નામપૂર્વમથાકરોત્ ઇતિ પાઠાન્તરમ્॥ 1-146-26 સૂર્યાતપપરિવક્ત ઇતિ ડપાઠઃ॥ 1-146-28 વિજ્ઞાતાર્થા કર્ણસ્ય સ્વપુત્રત્વજ્ઞાનવતી। હેતુગર્ભમેતત્॥ 1-146-34 વૃથાકુલસમાચારૈઃ અજ્ઞાતકુલાચારૈઃ॥ 1-146-40 વાચ્ય વાચયિત્વા॥ ષટ્ચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઝ॥ 146 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 147
॥ શ્રીઃ ॥
1.147. અધ્યાયઃ 147
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કર્ણપિતુરધિરથસ્ય રઙ્ગપ્રવેશઃ॥ 1 ॥ ભીમેન કર્ણસ્યાધિક્ષેપઃ॥ 2 ॥ સર્વેષાં રઙ્ગાન્નિષ્ક્રમણમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-147-0 (6667)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-147-0x (874)
તતઃ સ્રસ્તોત્તરપટઃ સપ્રસ્વેદઃ સવેપથુઃ।
વિવેશાધિરથો રઙ્ગં યષ્ટિપ્રાણો હ્વયન્નિવ॥ 1-147-1 (6668)
તમાલોક્ય ધનુસ્ત્યક્ત્વા પિતૃગૌરવયન્ત્રિતઃ।
કર્ણોઽભિષેકાર્દ્રશિરાઃ શિરસા સમવન્દત॥ 1-147-2 (6669)
તતઃ પાદાવવચ્છાદ્ય પટાન્તેન સસંભ્રમઃ।
પુત્રેતિ પરિપૂર્ણાર્થમબ્રવીદ્રથસારથિમ્॥ 1-147-3 (6670)
પરિષ્વજ્ય ચ તસ્યાથ મૂર્ધાનં સ્નેહવિક્લવઃ।
અઙ્ગરાજ્યાભિષેકાર્દ્રમશ્રુભિઃ સિષિચે પુનઃ॥ 1-147-4 (6671)
તં દૃષ્ટ્વા સૂતપુત્રોઽયમિતિ સંચિન્ત્ય પાણ્ડવઃ।
ભીમસેનસ્તદા વાક્યમબ્રવીત્પ્રહસન્નિવ॥ 1-147-5 (6672)
ન ત્વમર્હસિ પાર્થેન સૂતપુત્ર રણે વધમ્।
કુલસ્ય સદૃશસ્તૂર્ણં પ્રતોદો ગૃહ્યતાં ત્વયા॥ 1-147-6 (6673)
અઙ્ગરાજ્યં ચ નાર્હસ્ત્વમુપભોક્તું નરાધમ।
શ્વા હુતાશસમીપસ્થં પુરોડાશમિવાધ્વરે॥ 1-147-7 (6674)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-147-8x (875)
એવમુક્તસ્તતઃ કર્ણઃ કિંચિત્પ્રસ્ફુરિતાધરઃ।
ગગનસ્થં વિનિઃશ્વસ્ય દિવાકરમુદૈક્ષત॥ 1-147-8 (6675)
તતો દુર્યોધનઃ કોપાદુત્પપાત મહાબલઃ।
ભ્રાતૃપદ્મવનાત્તસ્માન્મદોત્કટ ઇવ દ્વિપઃ॥ 1-147-9 (6676)
સોઽબ્રવીદ્ભીમકર્માણં ભીમસેનમવસ્થિતમ્।
વૃકોદર ન યુક્તં તે વચનં વક્તુમીદૃશમ્॥ 1-147-10 (6677)
ક્ષત્રિયાણાં બલં જ્યષ્ઠં યોક્તવ્યં ક્ષત્રબન્ધુના।
શૂરાણાં ચ નદીનાં ચ પ્રભવો દુર્વિભાવનઃ॥ 1-147-11 (6678)
સલિલાદુત્થિતો વહ્નિર્યેન વ્યાપ્તં ચરાચરમ્।
દધીચસ્યાસ્થિતો વજ્રં કૃતં દાનવસૂદનમ્॥ 1-147-12 (6679)
આગ્નેયઃ કૃત્તિકાપુત્રો રૌદ્રો ગાઙ્ગેય ઇત્યપિ।
શ્રૂયતે ભગવાન્દેવઃ સર્વગુહ્યમયો ગુહઃ॥ 1-147-13 (6680)
ક્ષત્રિયેભ્યશ્ચ યે જાતા બ્રાહ્મણાસ્તે ચ તે શ્રુતાઃ।
વિશ્વામિત્રપ્રભૃતયઃ પ્રાપ્તા બ્રહ્મત્વમવ્યયમ્॥ 1-147-14 (6681)
આચાર્યઃ કલશાજ્જાતો દ્રોણઃ શસ્ત્રભૃતાં વરઃ।
ગૌતમસ્યાન્વવાયે ચ શરસ્તમ્બાચ્ચ ગૌતમઃ॥ 1-147-15 (6682)
ભવતાં ચ યથા જન્મ તદપ્યાગમિતં મયા।
સકુણ્ડલં સકવચં સર્વલક્ષણલક્ષિતમ્।
કથમાદિત્યસદૃશં મૃગી વ્યાઘ્રં જનિષ્યતિ॥ 1-147-16 (6683)
પૃથિવીરાજ્યમર્હોઽયં નાઙ્ગરાજ્યં નરેશ્વરઃ।
અનેન બાહુવીર્યેણ મયા ચાજ્ઞાનુવર્તિના॥ 1-147-17 (6684)
યસ્ય વા મનુજસ્યેદં ન ક્ષાન્તં મદ્વિચેષ્ટિતમ્।
રથમારુહ્ય પદ્ભ્યાં સ વિનામયતુ કાર્મુકમ્॥ 1-147-18 (6685)
તતઃ સર્વસ્ય રઙ્ગસ્ય હાહાકારો મહાનભૂત્।
સાધુવાદાનુસંબદ્ધઃ સૂર્યશ્ચાસ્તમુપાગમત્॥ 1-147-19 (6686)
તતો દુર્યોધનઃ કર્ણમાલમ્બ્યાગ્રકરે નૃપઃ।
દીપિકાભિઃ કૃતાલોકસ્તસ્માદ્રઙ્ગાદ્વિનિર્યયૌ॥ 1-147-20 (6687)
પાણ્ડવાશ્ચ સહદ્રોણાઃ સકૃપાશ્ચ વિશાંપતે।
ભીષ્મેણ સહિતાઃ સર્વે યયુઃ સ્વં સ્વં નિવેશનમ્॥ 1-147-21 (6688)
અર્જુનેતિ જનઃ કશ્ચિત્કશ્ચિત્કર્ણેતિ ભારત।
કશ્ચિદ્દુર્યોધનેત્યેવં બ્રુવન્તઃ પ્રસ્થિતાસ્તદા॥ 1-147-22 (6689)
કુન્ત્યાશ્ચ પ્રત્યભિજ્ઞાય દિવ્યલક્ષણસૂચિતમ્।
પુત્રમઙ્ગેશ્વરં સ્નેહાચ્છન્ના પ્રીતિરજાયત॥ 1-147-23 (6690)
દુર્યોધનસ્યાપિ તદા કર્ણમાસાદ્ય પાર્થિવ।
ભયમર્જુનસંજાતં ક્ષિપ્રમન્તરધીયત॥ 1-147-24 (6691)
સ ચાપિ વીરઃ કૃતશસ્ત્રનિશ્રમઃ
પરેણ સામ્નાઽભ્યવદત્સુયોધનમ્।
યુધિષ્ઠિરસ્યાપ્યભવત્તદા મતિ-
ર્ન કર્ણતુલ્યોઽસ્તિ ધનુર્ધરઃ ક્ષિતૌ॥ ॥ 1-147-25 (6692)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપ્રવણિ સંભવપર્વણિ સપ્તચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 147 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-147-18 યસ્ય યેન ન ક્ષાન્તં ન સોઢમ્॥ 1-147-25 નિશ્રમો નિતરાં શ્રમઃ॥ સપ્તચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 147 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 148
॥ શ્રીઃ ॥
1.148. અધ્યાયઃ 148
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ગુરુદક્ષિણાત્વેન જીવતો દ્રુપદસ્ય ગ્રહણે દ્રોણેનાજ્ઞાપિતે તદર્થં તેન સહ સર્વશિષ્યાણાં પાઞ્ચાલપુરગમનમ્॥ 1 ॥ દ્રુપદગ્રહણાય પાણ્ડવવર્જં ગતાનાં કૌરવાણાં તેન પરાજયઃ॥ 2 ॥ તદનન્તરં ગતેષુ પાણ્ડવેષુ અર્જુનેન દ્રુપદગ્રહણમ્॥ 3 ॥ જીવગ્રાહં ગૃહીત્વા ભીમાર્જુનાભ્યાં સમર્પિતેન દ્રુપદેન દ્રોણસ્ય સંવાદઃ॥ 4 ॥ દ્રોણેનાર્ધરાજ્યાપહારેણ મુક્તસ્ય દ્રુપદસ્ય પુત્રોત્પાદનાર્થં પ્રયત્નઃ॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-148-0 (6693)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-148-0x (876)
પાણ્ડવાન્ધાર્તરાષ્ટ્રાંશ્ચ કૃતાસ્ત્રાન્પ્રસમીક્ષ્ય સઃ।
ગુર્વર્થં દક્ષિણાં કાલે પ્રાપ્તેઽમન્યત વૈ ગુરુઃ॥ 1-148-1 (6694)
`અસ્ત્રશિક્ષામનુજ્ઞાતાન્રઙ્ગદ્વારમુપાગતાન્।
ભારદ્વાજસ્તતસ્તાંસ્તુ સર્વાનેવાભ્યભાષત॥ 1-148-2 (6695)
ઇચ્છામિ દત્તાં સહિતાં મહ્યં પરમદક્ષિણામ્।
એવમુક્તાસ્તતઃ સર્વે શિષ્યા દ્રોણમથાબ્રુવન્।
ભગવન્કિં પ્રયચ્છામ આજ્ઞાપયતુ નો ગુરુઃ॥' 1-148-3 (6696)
તતઃ શિષ્યાન્સમાહૂય આચાર્યોઽર્થમચોદયત્।
દ્રોણઃ સર્વાનશેષેણ દક્ષિણાર્થં મહીપતે॥ 1-148-4 (6697)
પઞ્ચાલરાજં દ્રુપદં ગૃહિત્વા રણમૂર્ધનિ।
પર્યાનયત ભદ્રં વઃ સા સ્યાત્પરમદક્ષિણા॥ 1-148-5 (6698)
તથેત્યુક્ત્વા તુ તે સર્વે રથૈસ્તૂર્ણં પ્રહારિણઃ।
આચાર્યધનદાનાર્થં દ્રોણેન સહિતા યયુઃ॥ 1-148-6 (6699)
તતોઽભિજગ્મુઃ પઞ્ચાલાન્નિઘ્નન્તસ્તે નરર્ષભાઃ।
મમૃદુસ્તસ્ય નગરં દ્રુપદસ્ય મહૌજસઃ॥ 1-148-7 (6700)
દુર્યોધનશ્ચ કર્ણશ્ચ યુયુત્સુશ્ચ મહાબલઃ।
દુઃશાસનો વિકર્ણશ્ચ જલસન્ધઃ સુલોચનઃ॥ 1-148-8 (6701)
એતે ચાન્યે ચ બહવઃ કુમારા બહુવિક્રમાઃ।
અહં પૂર્વમહં પૂર્વમિત્યેવં ક્ષત્રિયર્ષભાઃ॥ 1-148-9 (6702)
તતો વરરાથારૂઢાઃ કુમારાઃ સાદિભિઃ સહ।
પ્રવિશ્ય નગરં સર્વે રાજમાર્ગમુપાયયુઃ॥ 1-148-10 (6703)
તસ્મિન્કાલે તુ પાઞ્ચાલઃ શ્રુત્વા દૃષ્ટ્વા મહદ્બલમ્।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો રાજંસ્ત્વરયા નિર્યયૌ ગૃહાત્॥ 1-148-11 (6704)
તતસ્તુ કૃતસન્નાહા યજ્ઞસેનસહોદરાઃ।
શરવર્ષાણિ મુઞ્ચન્તઃ પ્રણેદુઃ સર્વ એવ તે॥ 1-148-12 (6705)
તતો રથેન શુભ્રેણ સમાસાદ્ય તુ કૌરવાન્।
યજ્ઞસેનઃ શરાન્ઘોરાન્વવર્ષ યુધિ દુર્જયઃ॥ 1-148-13 (6706)
પૂર્વમેવ તુ સંમન્ત્ર્ય પાર્થો દ્રોણમથાઽબ્રવીત્।
દર્પોદ્રેકાત્કુમારાણામાચાર્યં દ્વિજસત્તમમ્॥ 1-148-14 (6707)
એષાં પરાક્રમસ્યાન્તે વયં કુર્યામ સાહસમ્।
એતૈરશક્યઃ પાઞ્ચાલો ગ્રહીતું રણમૂર્ધનિ॥ 1-148-15 (6708)
એવમુક્ત્વા તુ કૌન્તેયો ભ્રાતૃભિઃ સહિતોઽનઘઃ।
અર્ધક્રોશે તુ નગરાદતિષ્ઠદ્બહિરેવ સઃ॥ 1-148-16 (6709)
દ્રુપદઃ કૌરવાન્દૃષ્ટ્વા પ્રાધાવત સમન્તતઃ।
શરજાલેન મહતા મોહયન્કૌરવીં ચમૂમ્॥ 1-148-17 (6710)
તમુદ્યતં રથેનૈકમાશુકારિણમાહવે।
અનેકમિવ સન્ત્રાસાન્મેનિરે તત્ર કૌરવાઃ॥ 1-148-18 (6711)
દ્રુપદસ્ય શરા ઘોરા વિચેરુઃ સર્વતોદિશમ્।
તતઃ શઙ્ખાશ્ચ ભેર્યશ્ચ મૃદઙ્ગાશ્ચ સહસ્રશઃ॥ 1-148-19 (6712)
પ્રાવાદ્યન્ત મહારાજ પઞ્ચાલાનાં નિવેશને।
સિંહનાદશ્ચ સંજજ્ઞે પઞ્ચાલાનાં મહાત્મનામ્॥ 1-148-20 (6713)
ધનુર્જ્યાતલશબ્દશ્ચ સંસ્પૃશ્ય ગગનં મહાન્।
દુર્યોધનો વિકર્ણશ્ચ સુબાહુર્દીર્ઘલોચનઃ॥ 1-148-21 (6714)
દુઃશાશનશ્ચ સંક્રુદ્ધઃ શરવર્ષૈરવાકિરન્।
સોઽતિવિદ્ધો મહેષ્વાસઃ પાર્ષતો યુધિ દુર્જયઃ॥ 1-148-22 (6715)
વ્યધમત્તાન્યનીકાનિ તત્ક્ષણાદેવ ભારત।
દુર્યોધનં વિકર્ણં ચ કર્ણં ચાપિ મહાબલમ્॥ 1-148-23 (6716)
નાનાનૃપસુતાન્વીરાન્સૈન્યાનિ વિવિધાનિ ચ।
અલાતચક્રવત્સર્વં ચરન્બાણૈરતર્પયત્॥ 1-148-24 (6717)
તતસ્તુ નાગરાઃ સર્વે મુસલૈર્યષ્ટિભિસ્તદા।
અભ્યવર્ષન્ત કૌરવ્યાન્વર્ષમાણા ઘા ઇવ॥ 1-148-25 (6718)
સબાલવૃદ્ધાઃ કામ્પિલ્યાઃ કૌરવાનભ્યયુસ્તદા।
શ્રુત્વા સુતુમુલં યુદ્ધં કૌરવાનેવ ભારત॥ 1-148-26 (6719)
દ્રવન્તિસ્મ નદન્તિસ્મ ક્રોશન્તઃ પાણ્ડવાન્પ્રતિ।
પાડવાસ્તુ સ્વનં શ્રુત્વા આર્તાનાં રોમહર્ષણમ્॥ 1-148-27 (6720)
અભિવાદ્ય તતો દ્રોણં રથાનારુરુહુસ્તદા।
યુધિષ્ઠિરં નિવાર્યાશુ મા યુધ્યસ્વેતિ પાણ્ડવમ્॥ 1-148-28 (6721)
માદ્રેયૌ ચક્રરક્ષૌ તુ ફાલ્ગુનશ્ચ તદાઽકરોત્।
સેનાગ્રગો ભીમસેનસ્તદાભૂદ્ગદયા સહ॥ 1-148-29 (6722)
તદા શત્રુસ્વનં શ્રુત્વા ભ્રાતૃભિઃ સહિતોઽનઘઃ।
આયાજ્જવેન કૌન્તેયો રથેનાનાદયન્દિશઃ॥ 1-148-30 (6723)
પઞ્ચાલાનાં તતઃ સેનામુદ્ધૂતાર્ણવનિઃસ્વનામ્।
ભીમસેનો મહાબાહુર્દણ્ડપાણિરિવાન્તકઃ॥ 1-148-31 (6724)
પ્રવિવેશ મહાસેનાં મકરઃ સાગરં યથા।
`ચતુરઙ્ગબલાકીર્ણે તતસ્તસ્મિન્રણોત્સવે॥' 1-148-32 (6725)
સ્વયમભ્યદ્રવદ્ભીમો નાગાનીકં ગદાધરઃ॥ 1-148-33 (6726)
સ યુદ્ધકુશલઃ પાર્થો બાહુવીર્યેણ ચાતુલઃ।
અહનત્કુઞ્જરાનીકં ગદયા કાલરૂપધૃક્॥ 1-148-34 (6727)
તે ગજા ગિરિસઙ્કાશાઃ ક્ષરન્તો રુધિરં બહુ।
ભીમસેનસ્ય ગદયા ભિન્નમસ્તકપિણ્ડકાઃ॥ 1-148-35 (6728)
પતન્તિ દ્વિરદા ભૂમૌ વજ્રઘાતાદિવાચલાઃ।
ગજાનશ્વાન્રથાંશ્ચૈવ પાતયામાસ પાણ્ડવઃ॥ 1-148-36 (6729)
પદાતીંશ્ચ રથાંશ્ચૈવ ન્યવધીદર્જુનાગ્રજઃ।
ગોપાલ ઇવ દણ્ડેન યથા પશુગણાન્વને॥ 1-148-37 (6730)
ચાલયન્રથનાગાંશ્ચ સંચચાલ વૃકોદરઃ।
ભારદ્વાજપ્રિયં કર્તુમુદ્યતઃ ફાલ્ગુનસ્તદા॥ 1-148-38 (6731)
પાર્ષતં શરજાલેન ક્ષિપન્નાગાત્સ પાણ્ડવઃ।
હયૌઘાંશ્ચ રથૌઘાંશ્ચ ગજૌઘાંશ્ચ સમન્તતઃ॥ 1-148-39 (6732)
પાતયન્સમરે રાજન્યુગાન્તાગ્રિરિવ જ્વલન્।
તતસ્તે હન્યમાના વૈ પઞ્ચાલાઃ સૃઞ્જયાસ્તથા॥ 1-148-40 (6733)
શરૈર્નાનાવિધૈસ્તૂર્ણં પાર્થં સંછાદ્ય સર્વશઃ।
સિંહનાદં મુખૈઃ કૃત્વા સમયુધ્વન્ત પાણ્ડવમ્॥ 1-148-41 (6734)
તદ્યુદ્ધમભવદ્ધોરં સમુહાદ્ભુતદર્શનમ્।
સિંહનાદસ્વનં શ્રુત્વા નામૃષ્યત્પાકશાસનિઃ॥ 1-148-42 (6735)
તતઃ કિરીટી સહસા પઞ્ચાલાન્સમરેઽદ્રવત્।
છાદયન્નિષુજાલેન મહતા મોહયન્નિવ॥ 1-148-43 (6736)
શીઘ્રમભ્યસ્યતો બાણાન્સંદધાનસ્ય ચાનિશમ્।
નાન્તરં દદૃશે કિંચિત્કૌન્તેયસ્ય યશસ્વિનઃ॥ 1-148-44 (6737)
`ન દિશો નાન્તરિક્ષં ચ તદા નૈવ ચ મેદિની।
અદૃશ્યત મહારાજ તત્ર કિંચિન્ન સઙ્ગરે॥ 1-148-45 (6738)
પાઞ્ચાલાનાં કુરૂણાં ચ સાધુસાધ્વિતિ નિસ્વનઃ।
તત્ર તૂર્યનિનાદશ્ચ શઙ્ખાનાં ચ મહાસ્વનઃ॥' 1-148-46 (6739)
સિંહનાદશ્ચ સંજજ્ઞે સાધુશબ્દેન મિશ્રિતઃ।
તતઃ પાઞ્ચાલરાજસ્તુ તથા સત્યજિતા સહ॥ 1-148-47 (6740)
ત્વરમાણોઽભિદુદ્રાવ મહેન્દ્રં શમ્બરો યથા।
મહતા શરવર્ષેણ પાર્થઃ પાઞ્ચાલમાવૃણોત્॥ 1-148-48 (6741)
તતો હલહલાશબ્દ આસીત્પાઞ્ચાલકે બલે।
જિવૃક્ષતિ મહાસિંહે ગજાનામિવ યૂથપમ્॥ 1-148-49 (6742)
દૃષ્ટ્વા પાર્થં તદાયાન્તં સત્યજિત્સત્યવિક્રમઃ।
પાઞ્ચાલં વૈ પરિપ્રેપ્સુર્ધનઞ્જયમદુદ્રુવત્॥ 1-148-50 (6743)
તતસ્ત્વર્જુનપાઞ્ચાલૌ યુદ્ધાય સમુપાગતૌ।
વ્યક્ષોભયેતાં તૌ સૈન્યમિન્દ્રવૈરોચનાવિવ॥ 1-148-51 (6744)
તતઃ સત્યજિતં પાર્થો દશભિર્મર્મભેદિભિઃ।
વિવ્યાધ બવલદ્ગાઢં તદદ્ભુતમિવાભવત્॥ 1-148-52 (6745)
તતઃ શરશતૈઃ પાર્થં પાઞ્ચાલઃ શીઘ્રમાર્દયત્।
પાર્થસ્તુ શરવર્ષેણ ચ્છાદ્યમાનો મહારથઃ॥ 1-148-53 (6746)
વેગં ચક્રે મહાવેગો ધનુર્જ્યામવમૃજ્ય ચ।
તતઃ સત્યજિતશ્ચાપં છિત્વા રાજાનમભ્યયાત્॥ 1-148-54 (6747)
અથાન્યદ્ધનુરાદાય સત્યજિદ્વેગવત્તરમ્।
સાશ્વં સસૂતં સરથં પાર્થં વિવ્યાધ સત્વરઃ॥ 1-148-55 (6748)
સ તં ન મમૃષે પાર્થઃ પાઞ્ચાલેનાર્દિતો યુધિ।
તતસ્તસ્ય વિનાશાર્થં સત્વરં વ્યસૃજચ્છરાન્॥ 1-148-56 (6749)
હયાન્ધ્વજં ધનુર્મુષ્ટિમુભૌ તૌ પાર્ષ્ણિસારથી।
સ તથા ભિદ્યમાનેષુ કાર્મુકેષુ પુનઃ પુનઃ॥ 1-148-57 (6750)
હયેષુ વિનિકૃત્તેષુ વિમુખોઽભવદાહવે।
સ સત્યજિતમાલેક્ય તથા વિમુખમાહવે॥ 1-148-58 (6751)
વેગેન મહતા રાજન્નભ્યધાવત પાર્ષતમ્।
તદા ચક્રે મહદ્યુદ્ધમર્જુનો જયતાં વરઃ॥ 1-148-59 (6752)
તસ્ય પાર્થો ધનુશ્છિત્ત્વા ધ્વજં ચોર્વ્યામપાતયત્।
પઞ્ચભિસ્તસ્ય વિવ્યાધ હયાન્સૂતં ચ સાયકૈઃ॥ 1-148-60 (6753)
તત ઉત્સૃજ્ય તચ્ચાપમાદદાનઃ શરાવરમ્।
ખડ્ગમુદ્ધૃત્ય કૌન્તેયઃ સિંહનાદમથાકરોત્॥ 1-148-61 (6754)
પાઞ્ચાલસ્ય રથસ્યેષામાપ્લુત્ય સહસાઽપતત્।
પાઞ્ચાલરથમાસ્થાય અવિત્રસ્તો ધનઞ્જયઃ॥ 1-148-62 (6755)
વિક્ષોભ્યામ્ભોનિધિંતાર્ક્ષ્યસ્તંનાગમિવ સોઽગ્રહીત્।
તતસ્તુ સર્વપાઞ્ચાલા વિદ્રવન્તિ દિશો દશ॥ 1-148-63 (6756)
દર્શયન્સર્વસૈન્યાનાં સ બાહ્વોર્બલમાત્મનઃ।
સિંહનાદસ્વનં કૃત્વા નિર્જગામ ધનઞ્જયઃ॥ 1-148-64 (6757)
આયાન્તમર્જુનં દૃષ્ટ્વા કુમારાઃ સહિતાસ્તદા।
મમૃદુસ્તસ્ય નગરં દ્રુપદસ્ય મહાત્મનઃ॥ 1-148-65 (6758)
અર્જુન ઉવાચ। 1-148-66x (877)
સંબન્ધી કુરુવીરાણાં દ્રુપદો રાજસત્તમઃ।
મા વધીસ્તદ્બલં ભીમ ગુરુદાનં પ્રદીયતામ્॥ 1-148-66 (6759)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-148-67x (878)
ભીમસેનસ્તદા રાજન્નર્જુનેન નિવારિતઃ।
અતૃપ્તો યુદ્ધધર્મેષુ ન્યવર્તત મહાબલઃ॥ 1-148-67 (6760)
તે યજ્ઞસેનં દ્રુપદં ગૃહીત્વા રણમૂર્ધનિ।
ઉપાજગ્મુઃ સહામાત્યં દ્રોણાય ભરતર્ષભ॥ 1-148-68 (6761)
ભગ્નદર્પં હૃતધનં તં તથા વશમાગતમ્।
સ વૈરં મનસા ધ્યાત્વા દ્રોણો દ્રુપદમબ્રવીત્॥ 1-148-69 (6762)
વિમૃજ્ય તરસા રાષ્ટ્રં પુરં તે મૃદિતં મયા।
પ્રાપ્ય જીવન્રિપુવશં સખિપૂર્વં કિમિષ્યતે॥ 1-148-70 (6763)
એવમુક્ત્વા પ્રહસ્યૈનં કિંચિત્સ પુનરબ્રવીત્।
મા ભૈઃ પ્રાણભયાદ્વીર ક્ષમિણો બ્રાહ્મણા વયમ્॥ 1-148-71 (6764)
આશ્રમે ક્રીડિતં યત્તુ ત્વયા બાલ્યે મયા સહ।
તેન સંવર્ધિતઃ સ્નેહઃ પ્રીતિશ્ચ ક્ષત્રિયર્ષભ॥ 1-148-72 (6765)
પ્રાર્થયેયં ત્વયા સખ્યં પુનરેવ જનાધિપ।
વરં દદામિ તે રાજન્રાજ્યસ્યાર્ધમવાપ્નુહિ॥ 1-148-73 (6766)
અરાજા કિલ નો રાજ્ઞઃ સખા ભવિતુમર્હતિ।
અતઃ પ્રયતિતં રાજ્યે યજ્ઞસેન મયા તવ॥ 1-148-74 (6767)
રાજાસિ દક્ષિણે કૂલે ભાગીરથ્યાહમુત્તરે।
સખાયં માં વિજાનીહિ પાઞ્ચાલ યદિ મન્યસે॥ 1-148-75 (6768)
દ્રુપદ ઉવાચ। 1-148-76x (879)
અનાશ્ચર્યમિદં બ્રહ્મન્વિક્રાન્તેષુ મહાત્મસુ।
પ્રીયે ત્વયાઽહં ત્વત્તશ્ચ પ્રીતિમિચ્છામિ શાશ્વતીમ્॥ 1-148-76 (6769)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-148-77x (880)
એવમુક્તઃ સ તં દ્રોણો મોક્ષયામાસ ભારત।
સત્કૃત્ય ચૈનં પ્રીતાત્મા રાજ્યાર્ધં પ્રત્યપાદયત્॥ 1-148-77 (6770)
માકન્દીમથ ગઙ્ગાયાસ્તીરે જનપદાયુતામ્।
સોઽધ્યાવસદ્દીનમનાઃ કામ્પિલ્યં ચ પુરોત્તમમ્॥ 1-148-78 (6771)
દક્ષિણાંશ્ચાપિ પઞ્ચાલાન્યાવચ્ચર્મણ્વતી નદી।
દ્રોણેન ચૈવં દ્રુપદઃ પરિભૂયાથ પાલિતઃ॥ 1-148-79 (6772)
ક્ષાત્રેણ ચ બલેનાસ્ય નાપશ્યત્સ પરાજયમ્।
હીનં વિદિત્વા ચાત્માનં બ્રાહ્મેણ સ બલેનતુ॥ 1-148-80 (6773)
પુત્રજન્મ પરીપ્સન્વૈ પૃથિવીમન્વસંચરત્।
અહિચ્છત્રં ચ વિષયં દ્રોણઃ સમભિપદ્યત॥ 1-148-81 (6774)
એવં રાજન્નહિચ્છત્રા પુરીજનપદાયુતા।
યુધિ નિર્જિત્ય પાર્થેન દ્રોણાય પ્રતિપાદિતા॥ ॥ 1-148-82 (6775)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ અષ્ટચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 148 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-148-61 શરાવરં ચર્મ॥ 1-148-62 ઈષા રથસ્ય યુગચક્રસંલગ્નં મહાદારુ॥ 1-148-70 પ્રાપ્ય જીવન્નૃપ વશામિતિ ઙપાઠઃ॥ અષ્ટચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 148 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 149
॥ શ્રીઃ ॥
1.149. અધ્યાયઃ 149
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દ્રુપદસ્ય યાજોપયાજસમીપગમનમ્॥ 1 ॥ ઉપયાજેન દ્રોણવિનાશકપુત્રોત્પાદનાર્થં યાજનાય પ્રાર્થિતે યાજનસ્ય પ્રત્યાખ્યાનમ્॥ 2 ॥ યાજેનાઙ્ગીકારે યજનારમ્ભઃ॥ 3 ॥ અપત્યપ્રદહવિઃપ્રાશનાર્થં દ્રુપદપત્ન્યા આહ્વાને ગર્વાત્તયા વિલમ્બનમ્॥ 4 ॥ ક્રુદ્ધાભ્યાં યાજોપયાજાભ્યાં અગ્નૌ હૃવિષો હોમેનાગ્નિકુણ્ડાદ્ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્યોત્પત્તિઃ॥ 5 ॥ દ્વિતીયહવિષો હોમેન પાઞ્ચાલ્યા ઉત્પત્તિઃ॥ 6 ॥ તયોર્નામકરણમ્॥ 7 ॥ દ્રોણાદ્ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્યાસ્ત્રશિક્ષણમ્॥ 8 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-149-0 (6776)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-149-0x (881)
દ્રોણેન વૈરં દ્રુપદો ન સુષ્વાપ સ્મરંસ્તદા।
ક્ષાત્રેણ વૈ બલેનાસ્ય નાઽશશંસે પરાજયમ્॥ 1-149-1 (6777)
હીનં વિદિત્વા ચાત્માનં બ્રાહ્મેણાપિ બલેન ચ।
દ્રુપદોઽમર્ષણાદ્રાજા કર્મસિદ્ધાન્દ્વિજોત્તમાન્॥ 1-149-2 (6778)
અન્વિચ્છન્પરિચક્રામ બ્રાહ્મણાવસથાન્બહૂન્।
નાસ્તિ શ્રેષ્ઠં મમાપત્યં ધિગ્બન્ધૂનિતિ ચ બ્રુવન્॥ 1-149-3 (6779)
નિશ્વાસપરમો હ્યાસીદ્દ્રોણં પ્રતિચિકીર્ષયા।
ન સન્તિ મમ મિત્રાણિ લોકેઽસ્મિન્નાસ્તિ વીર્યવાન્॥ 1-149-4 (6780)
પુત્રજન્મ પરીપ્સન્વૈ પૃથિવીમન્વયાદિમામ્।
પ્રભાવશિક્ષાવિનયાદ્દ્રોણસ્યાસ્ત્રબલેન ચ॥ 1-149-5 (6781)
કર્તું પ્રયતમાનો વૈ ન શશાક પરાજયમ્।
અભિતઃ સોઽથ કલ્માષીં ગઙ્ગાતીરે પરિભ્રમન્॥ 1-149-6 (6782)
બ્રાહ્મણાવસથં પુણ્યમાસસાદ મહીપતિઃ।
તત્ર નાસ્નાતકઃ કશ્ચિન્ન ચાસીદવ્રતો દ્વિજઃ॥ 1-149-7 (6783)
તથૈવ તૌ મહાભાગૌ સોઽપશ્યચ્છંસિતવ્રતૌ।
યાજોપયાજૌ બ્રહ્મર્ષી ભ્રાતરૌ પૃષતાત્મજઃ॥ 1-149-8 (6784)
સંહિતાધ્યયને યુક્તૌ ગોત્રતશ્ચાપિ કાશ્યપૌ।
અરણ્યે યુક્તરૂપૌ તૌ બ્રાહ્મણાવૃષિસત્તમૌ॥ 1-149-9 (6785)
સ ઉપામન્ત્રયામાસ સર્વકામૈરતન્દ્રિતઃ।
બુદ્ધ્વા તયોર્બલં બુદ્ધિં કનીયાંસમુપહ્વરે॥ 1-149-10 (6786)
પ્રપેદે છન્દયન્કામૈરુપયાજં ધૃતવ્રતમ્।
ગુરુશુશ્રૂષણે યુક્તઃ પ્રિયકૃત્સર્વકામદમ્॥ 1-149-11 (6787)
પાદ્યેનાસનદાનેન તથાઽર્ઘ્યેણ ફલૈશ્ચ તમ્।
અર્હયિત્વા યથાન્યાયમુપયાજોઽબ્રવીત્તતઃ॥ 1-149-12 (6788)
યેન કાર્યવિશેષેણ ત્વમસ્માનભિકાઙ્ક્ષસે।
કૃતશ્ચાયં સમુદ્યોગસ્તદ્બ્રવીતુ ભવાનિતિ॥ 1-149-13 (6789)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-149-14x (882)
સ બુદ્ધ્વા પ્રીતિસંયુક્તમૃષીણામુત્તમં તદા।
ઉવાચ છન્દયન્કામૈર્દ્રુપદઃ સ તપસ્વિનમ્॥ 1-149-14 (6790)
યેન મે કર્મણા બ્રહ્મન્પુત્રઃ સ્યાદ્દ્રોણમૃત્યેવ।
ઉપયાજ ચરસ્વૈતત્પ્રદાસ્યામિ ધનં તવ॥ 1-149-15 (6791)
ઉપયાજ ઉવાચ। 1-149-16x (883)
નાહં ફલાર્થી દ્રુપદ યોઽર્થી સ્યાત્તત્ર ગમ્યતામ્। 1-149-16 (6792)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
પ્રત્યાખ્યાતસ્તુ તેનૈવં સ વૈ સજ્જનસંનિધૌ॥ 1-149-16x (884)
આરાધયિષ્યન્દ્રુપદઃ સ તં પર્યચરત્તદા।
તતઃ સંવત્સરસ્યાન્તે દ્રુપદં દ્વિજસત્તમઃ॥ 1-149-17 (6793)
ઉપયાજોઽબ્રવીદ્વાક્યં કાલે મધુરયા ગિરા।
જ્યેષ્ઠો ભ્રાતા ન મેઽત્યાક્ષીદ્વિચરન્વિજને વને॥ 1-149-18 (6794)
અપરિજ્ઞાતશૌચાયાં ભૂમૌ નિપતિતં ફલમ્।
તદપશ્યમહં ભ્રાતુરસાંપ્રતમનુવ્રજન્॥ 1-149-19 (6795)
વિમર્શં હિ ફલાદાને નાયં કુર્યાત્કથંચન।
નાપશ્યત્ફલં દૃષ્ટ્વા દોષાંસ્તસ્યાઽઽનુબન્ધિકાન્॥ 1-149-20 (6796)
વિવિનક્તિ ન શૌચાર્થી સોઽન્યત્રાપિ કથં ભવેત્।
સંહિતાધ્યયનસ્યાન્તે પઞ્ચયજ્ઞાન્નિરૂપ્ય ચ॥ 1-149-21 (6797)
ભૈક્ષમુઞ્છેન સહિતં ભુઞ્જાનસ્તુ તદા તદા।
કીર્તયત્યેવ રાજર્ષે ભોજનસ્ય રસં પુનઃ॥ 1-149-22 (6798)
સંહિતાધ્યયનં કુર્વન્વને ગુરુકુલે વસન્।
ભૈક્ષમુચ્છિષ્ટમન્યેષાં ભુઙ્ક્તે સ્મ સતતં તથા॥ 1-149-23 (6799)
કીર્તયન્ગુણમન્નાનામથ પ્રીતો મુહુર્મુહુઃ।
એવં ફલાર્થિનસ્ત્સમાન્મન્યેઽહં તર્કચક્ષુષા॥ 1-149-24 (6800)
તં વૈ ગચ્છેહ નૃપતે ત્વાં સ સંયાજયિષ્યતિ॥ 1-149-25 (6801)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-149-26x (885)
ઉપયાજવચઃ શ્રુત્વા યાજસ્યાશ્રમમભ્યગાત્।
જુગુપ્સમાનો નૃપતિર્મનસેદં વિચિન્તયન્॥ 1-149-26 (6802)
ભૃશં સંપૂજ્ય પૂજાર્હમૃષિં યાજમુવાચ હ।
ગોશતાનિ દદાન્યષ્ટૌ યાજ યાજય માં વિભો॥ 1-149-27 (6803)
દ્રોણવૈરાન્તરે તપ્તં વિષણ્ણં શરણાગતમ્।
બ્રહ્મબન્ધુપ્રણિહિતં ન ક્ષત્રં ક્ષત્રિયો જયેત્॥ 1-149-28 (6804)
તસ્માદ્દ્રોણભયાર્તં માં ભવાંસ્ત્રાતુમિહાર્હતિ।
યેન મે કર્મણા બ્રહ્મન્પુત્રઃ સ્યાદ્દ્રોણમૃત્યવે॥ 1-149-29 (6805)
અર્જુનસ્યાપિ વૈ ભાર્યા ભવેદ્યા વરવર્ણિની।
સ હિ બ્રહ્મવિદાં શ્રેષ્ઠો બ્રાહ્મે ક્ષાત્રેઽપ્યનુત્તમઃ॥ 1-149-30 (6806)
તતો દ્રોણસ્તુ માઽજૈષીત્સખિવિગ્રહકારણાત્।
ક્ષત્રિયો નાસ્તિ તુલ્યોઽસ્ય પૃથિવ્યાં કશ્ચિદગ્રણીઃ॥ 1-149-31 (6807)
ભારતાચાર્યમુખ્યસ્ય ભારદ્વાજસ્ય ધીમતઃ।
દ્રોણસ્ય શરજાલાનિ રિપુદેહહરાણિ ચ॥ 1-149-32 (6808)
ષડરત્નિ ધનુશ્ચાસ્ય ખડ્ગમપ્રતિમ તથા।
સ હિ બ્રાહ્મણવેષેણ ક્ષાત્રં વેગમસંશયમ્॥ 1-149-33 (6809)
પ્રતિહન્તિ મહેષ્વાસો ભારદ્વાજો મહામનાઃ।
કાર્તવીર્યસમો હ્યેષ ખટ્વાઙ્ગપ્રતિમો રણે॥ 1-149-34 (6810)
ક્ષત્રોચ્છેદાય વિહિતો જામદગ્ન્ય ઇવાસ્થિતઃ॥ 1-149-35 (6811)
સહિતં ક્ષત્રવેગેન બ્રહ્મવેગેન સાંપ્રતમ્।
ઉપપન્નં હિ મન્યેઽહં ભારદ્વાજં યશસ્વિનમ્॥ 1-149-36 (6812)
નેષવસ્તમપાકુર્યુર્ન ચ પ્રાસા ન ચાસયઃ।
બ્રાહ્મં તસ્ય મહાતેજો મન્ત્રાહુતિહુતં યથા॥ 1-149-37 (6813)
તસ્ય હ્યસ્ત્રબલં ઘોરમપ્રસહ્યં પરૈર્ભુવિ।
શત્રૂન્સમેત્ય જયતિ ક્ષત્રં બ્રહ્મપુરસ્કૃતમ્॥ 1-149-38 (6814)
બ્રહ્મક્ષત્રે ચ સહિતે બ્રહ્મતેજો વિશિષ્યતે।
સોઽહં ક્ષત્રબલાદ્દીનો બ્રહ્મતેજઃ પ્રપેદિવાન્॥ 1-149-39 (6815)
દ્રોણાદ્વિશિષ્ટમાસાદ્ય ભવન્તં બ્રહ્મવિત્તમમ્।
દ્રોણાન્તકમહં પુત્રં લભેયં યુધિ દુર્જયમ્॥ 1-149-40 (6816)
દ્રોણમૃત્યુર્યથા મેઽદ્ય પુત્રો જાયેત વીર્યવાન્।
તત્કર્મ કુરુ મે યાજ નિર્વપામ્યર્બુદ્ધં ગવામ્॥ 1-149-41 (6817)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-149-42x (886)
તથેત્યુક્ત્વા તું તં યાજો યજ્ઞાર્થમુપકલ્પયન્।
ગુર્વર્થ ઇતિ ચાકામમુપયાજમચોદયત્॥ 1-149-42 (6818)
દ્રુપદં ચ મહારાજમિદં વચનમબ્રવીત્।
મા ભૈસ્ત્વં સંપ્રદાસ્યામિ કર્મણા ભવતઃ સુતમ્॥ 1-149-43 (6819)
ક્ષિપ્રમુત્તિષ્ઠ ચાવ્યગ્રઃ સંભારાનુપકલ્પય। 1-149-44 (6820)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવમુક્ત્વા પ્રતિજ્ઞાય કર્મ ચાસ્યાદદે મુનિઃ॥ 1-149-44x (887)
બ્રાહ્મણો દ્વિપદાં શ્રેષ્ઠો યથાવિધિ કથાક્રમમ્।
યાજો દ્રોણવિનાશાય યાજયામાસ તં નૃપમ્॥ 1-149-45 (6821)
ગુર્વર્થેઽયોજયત્કર્મ યાજસ્યાપિ સમીપતઃ।
તતસ્તસ્ય નરેન્દ્રસ્ય ઉપયાજો મહાતપાઃ॥ 1-149-46 (6822)
આચવ્યૌ કર્મ વૈતાનં તથા પુત્રફલાય વૈ।
ઇહ પુત્રો મહાવીર્યો મહાતેજા મહાબલઃ।
ઇષ્યતે યદ્વિધો રાજન્ભવિતા સ તથાવિધઃ॥ 1-149-47 (6823)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-149-48x (888)
ભારદ્વાજસ્ય હન્તારં સોઽભિસન્ધાય પાર્થિવઃ।
આજહેઽથ તદા રાજન્દ્રુપદઃ કર્મ સિદ્ધયે॥ 1-149-48 (6824)
બ્રાહ્મણો દ્વિપદાં શ્રેષ્ઠો જુહાવ ચ યથાવિધિ।
કૌસવી નામ તસ્યાસીદ્યા વૈ તાં પુત્રગૃદ્ધિનઃ॥ 1-149-49 (6825)
સૌત્રામણિં તથા પત્નીં તતઃ કાલેઽભ્યયાત્તદા।
યાજસ્તુ સવનસ્યાન્તે દેવીમાહ્વાપયત્તદા॥ 1-149-50 (6826)
પ્રેહિ માં રાજ્ઞિ પૃષતિ મિથુનં ત્વામુપસ્થિતમ્।
કુમારશ્ચ કુમારી ચ પિતૃવંશવિવૃદ્ધયે॥ 1-149-51 (6827)
પૃષત્યુવાચ। 1-149-52x (889)
નાલિપ્તં વૈ મમ મુખં પુણ્યાન્ગન્ધાન્બિભર્મિ ચ।
ન પત્ની તેઽસ્મિ સૂત્યર્થે તિષ્ઠ યાજ મમ પ્રિયે॥ 1-149-52 (6828)
યાજ ઉવાચ। 1-149-53x (890)
યાજેન શ્રપિતં હવ્યમુપયાજેન મન્ત્રિતમ્।
કથં કામં ન સંદધ્યાત્પૃષતિ પ્રેહિ તિષ્ઠ વા॥ 1-149-53 (6829)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-149-54x (891)
એવમુક્ત્વા તુ યાજેન હુતે હવિષિ સંસ્કૃતે।
ઉત્તસ્થૌ પાવકાત્તસ્માત્કુમારો દેવસંનિભઃ॥ 1-149-54 (6830)
જ્વાલાવર્ણો ઘોરરૂપઃ કિરીટી વર્મ ધારયન્।
વીરઃ સખઙ્ગઃ સશરો ધનુષ્માન્સ નદન્મુહુઃ॥ 1-149-55 (6831)
સોઽભ્યરોહદ્રથવરં તેન ચ પ્રયયૌ તદા।
જાતમાત્રે કુમારે ચ વાક્કિલાન્તર્હિતાબ્રવીત્॥ 1-149-56 (6832)
એષ શિષ્યશ્ચ મૃત્યુશ્ચ ભારદ્વાજસ્ય જાયતે।
ભયાપહો રાજપુત્રઃ પાઞ્ચાલાનાં યશસ્કરઃ॥ 1-149-57 (6833)
રાજ્ઞઃ શોકાપહો જાત એષ દ્રોણવધાય હિ।
ઇત્યવોચન્મહદ્ભૂતમદૃશ્યં ખેચરં તદા॥ 1-149-58 (6834)
તતઃ પ્રણેદુઃ પાઞ્ચાલાઃ પ્રહૃષ્ટાઃ સાધુસાધ્વિતિ।
દ્વિતીયાયાં ચ હોત્રાયાં હુતે હવિષિ મન્ત્રિતે॥ 1-149-59 (6835)
કુમારી ચાપિ પાઞ્ચાલી વેદિમધ્યાત્સમુત્થિતા।
પ્રત્યાખ્યાતે પૃષત્યા ચ યાજકે ભરતર્ષભ॥ 1-149-60 (6836)
પુનઃ કુમારી પાઞ્ચાલી સુભગા વેદિમધ્યગા।
અન્તર્વેદ્યાં સમુદ્ભૂતા કન્યા સા સુમનોહરા॥ 1-149-61 (6837)
શ્યામા પદ્મપલાશાક્ષી નીલકુઞ્ચિતમૂર્ધજા।
માનુષં વિગ્રહં કૃત્વા સાક્ષાચ્છ્રીરિવ વર્ણિની॥ 1-149-62 (6838)
તામ્રતુઙ્ગનખી સુભ્રૂશ્ચારુપીનપયોધરા।
નીલોત્પલસમો ગન્ધો યસ્યાઃ ક્રોશાત્પ્રધાવતિ॥ 1-149-63 (6839)
યા બિભર્તિ પરં રૂપં યસ્યા નાસ્ત્યુપમા ભુવિ।
દેવદાનવયક્ષાણામીપ્સિતા વરવર્ણિની॥ 1-149-64 (6840)
તાં ચાપિ જાતાં સુશ્રોણીં વાગુવાચાશરીરિણી।
સર્વયોષિદ્વરા કૃષ્ણા ક્ષયં ક્ષત્રસ્ય નેષ્યતિ॥ 1-149-65 (6841)
સુરકાર્યમિયં કાલે કરિષ્યતિ સુમધ્યમા।
અસ્યા હેતોઃ ક્ષત્રિયાણાં મહદુત્પત્સ્યતે ભયમ્॥ 1-149-66 (6842)
તચ્છ્રુત્વા સર્વપાઞ્ચાલાઃ પ્રણેદુઃ સિંહસઙ્ઘવત્।
ન ચૈનાન્હર્ષસંપન્નાનિયં સેહે વસુન્ધરા॥ 1-149-67 (6843)
તથા તુ મિથુનં જજ્ઞે દ્રુપદસ્ય મહાત્મનઃ।
કુમારશ્ચ કુમારી ચ મનોજ્ઞૌ તૌ નરર્ષભૌ॥ 1-149-68 (6844)
શ્રિયા પરમયા યુક્તૌ ક્ષાત્રેણ વપુષા તથા।
તૌ દૃષ્ટ્વા પૃષતી યાજં પ્રપેદે સા સુતાર્થિની॥ 1-149-69 (6845)
ન વૈ મદન્યાં જનનીં જાનીયાતામિમાવિતિ।
તથેત્યુવાચ તાં યાજો રાજ્ઞઃ પ્રિયચિકીર્ષયા॥ 1-149-70 (6846)
તયોસ્તુ નામની ચક્રુર્દ્વિજાઃ સંપૂર્ણમાનસાઃ।
ધૃષ્ટત્વાદપ્રધૃષ્યત્વાત્ દ્યુમ્નાદ્યુત્સંભવાદપિ॥ 1-149-71 (6847)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ કુમારોઽયં દ્રુપદ્સય ભવત્વિતિ।
કૃષ્ણેત્યેવાભવત્કન્યા કૃષ્ણા ભૂત્સા હિ વર્ણતઃ॥ 1-149-72 (6848)
તથા તન્મિથુનં જજ્ઞે દ્રુપદસ્ય મહામખે।
વૈદિકાધ્યયને પારં ધૃષ્ટદ્યુમ્નો ગતસ્તદા॥ 1-149-73 (6849)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નં તુ પાઞ્ચાલ્યમાનીય સ્વં નિવેશનમ્।
ઉપાકરોદસ્ત્રહેતોર્ભારદ્વાજઃ પ્રતાપવાન્॥ 1-149-74 (6850)
અમોક્ષણીયં દૈવં હિ ભાવિ મત્વા મહામતિઃ।
તથા તત્કૃતવાન્દ્રોણ આત્મકીર્ત્યનુરક્ષણાત્॥ 1-149-75 (6851)
સર્વાસ્ત્રાણિ સ તુ ક્ષિપ્રમાપ્તવાન્પરયા ધિયા॥ ॥ 1-149-76 (6852)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ઊનપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 149 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-149-63 ક્રોશાત્ ક્રોશમભિવ્યાપ્ય॥ 1-149-71 દ્યુમ્નાદ્યુત્સંભવાત્ હિરણ્યાદિભિઃ સહ જાતત્વાત્॥ ઊનપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 149 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 150
॥ શ્રીઃ ॥
1.150. અધ્યાયઃ 150
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દ્રુપદોત્પત્તિઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-150-0 (6853)
જનમેજય ઉવાચ। 1-150-0x (892)
દ્રુપદસ્યાપિ વિપ્રર્ષે શ્રોતુમિચ્છામિ સંભવમ્।
કથં ચાપિ સમુત્પન્નઃ કથમસ્ત્રાણ્યવાપ્તવાન્॥' 1-150-1 (6854)
એતદિચ્છામિ ભગવંસ્ત્વત્તઃ શ્રોતું દ્વિજોત્તમ।
કૌતૂહલં જન્મસુ મે કીર્ત્યમાનેષ્વનેકશઃ॥ 1-150-2 (6855)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-150-3x (893)
રાજા બભૂવ પાઞ્ચાલઃ પુત્રાર્થી પુત્રકારણાત્।
વનં ગતો મહારાજસ્તપસ્તેપે સુદારુણમ્॥ 1-150-3 (6856)
આરાધયન્પ્રયત્નેન મહર્ષીન્સંશિતવ્રતાન્।
તસ્ય સંતપ્યમાનસ્ય વને મૃગગણાયુતે॥ 1-150-4 (6857)
કાલસ્તુ સુમહાન્રાજન્નત્યયાત્સુતકારણાત્।
સ તુ રાજા મહાતેજાસ્તપસ્તીવ્રં સમાદદે॥ 1-150-5 (6858)
કંચિત્કાલં વાયુભક્ષો નિરાહારસ્તથૈવ ચ।
તથૈવ તુ મહાબાહોર્વર્તમાનસ્ય ભારત॥ 1-150-6 (6859)
કાલસ્તસ્ય મહારાજ યાતો વૈ નૃપસત્તમ।
તતો નાતિચિરાત્કાલે વસન્તે કામદીપને॥ 1-150-7 (6860)
ફુલ્લાશોકવને ચૈવ પ્રાણિનાં સુમનોહરે।
નદ્યાસ્તીરં તતો ગત્વા ગઙ્ગાયાઃ પદ્મલોચનઃ॥ 1-150-8 (6861)
નિયમસ્થશ્ચ રાજાસીત્તદા ભરતસત્તમ।
તતો નાતિચિરાત્કાલે વનં તન્મનુજેશ્વર॥ 1-150-9 (6862)
સંપ્રાપ્તા હ્યપ્સરા રાજન્મેનકેત્યભિવિશ્રુતા।
પુષ્પદ્રુમાન્સજ્જમાના રાજ્ઞો દર્શનમાગમત્॥ 1-150-10 (6863)
ન દદર્શ તુ સા રાજંસ્તત્ર સ્થાનગતં નૃપમ્।
દૃષ્ટ્વા ચાપ્સરસં તાં તુ શુક્રં રાજ્ઞોઽપતદ્ભુવિ॥ 1-150-11 (6864)
તતઃ સ રાજા રાજેન્દ્ર લજ્જયા નૃપતિઃ સ્વયમ્।
પદ્ભ્યામાક્રમતાયુષ્મંસ્તતસ્તુ દ્રુપદોઽભવત્॥ 1-150-12 (6865)
તતસ્તુ તપસા તસ્ય રાજર્ષેર્ભાવિતાત્મનઃ।
પુત્રઃ સમભવચ્છીઘ્રં પદોસ્તસ્ય ક્રમેણ તુ॥ 1-150-13 (6866)
તેનાસ્ય ઋષયઃ સર્વે સમાગમ્ય તપોધનાઃ।
નામ ચુક્રુર્હિ વિદ્વાંસો દ્રુપદોઽસ્ત્વિતિ ભારત॥ 1-150-14 (6867)
સ તસ્યૈવાશ્રમે રાજન્ભરદ્વાજસ્ય ભારત।
વવૃધે સુમુખં તત્ર કામૈઃ સર્વૈર્નૃપોત્તમ॥ 1-150-15 (6868)
પાઞ્ચાલોઽપિ હિ રાજેન્દ્ર સ્વરાજ્યં ગતવાન્પ્રભુઃ।
ભરદ્વાજસ્ય વિદ્યાર્થં સુતં દત્વા મહાત્મનઃ॥ 1-150-16 (6869)
સ કુમારસ્તતો રાજન્દ્રોણેન સહિતો વને।
વેદાંશ્ચાધિજગે સાઙ્ગાન્ધનુર્વેદાંશ્ચ ભારત॥ 1-150-17 (6870)
પરયા સ મુદા યુક્તો વિચચાર વને સુખમ્।
તસ્યૈવં વર્તમાનસ્ય વને વનચરૈઃ સહ॥ 1-150-18 (6871)
કાલેનાતિચિરાદ્રાજન્પિતા સ્વર્ગમુપેયિવાન્।
સ સમાગમ્ય પાઞ્ચાલૈઃ પાઞ્ચાલેષ્વભિષેચિતઃ॥ 1-150-19 (6872)
પ્રાપ્તશ્ચ રાજ્યં રાજેન્દ્ર સુહૃદાં પ્રીતિવર્ધનઃ।
રાજ્યં રરક્ષ ધર્મેણ યથા ચેન્દ્રસ્ત્રિવિષ્ટપમ્॥ 1-150-20 (6873)
એતન્મયા તે રાજેન્દ્ર યથાવત્પરિકીર્તિતમ્।
દ્રુપદસ્ય ચ રાજર્ષેર્ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય જન્મ ચ॥ ॥ 1-150-21 (6874)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ પઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 150 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 151
॥ શ્રીઃ ॥
1.151. અધ્યાયઃ 151
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
યૌવરાજ્યે યુધિષ્ઠિરસ્યાભિષેકઃ॥ 1 ॥ ભીમસેનસ્ય બલરામાદ્ગદાયુદ્ધશિક્ષણમ્॥ 2 ॥ દ્રોણેનાર્જુનસ્ય બ્રહ્મશિરોસ્ત્રવિષયે નિયમકથનમ્॥ 3 ॥ ભીમાર્જુનદિગ્વિજયેન ધૃતરાષ્ટ્રચિન્તા॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-151-0 (6875)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-151-0x (894)
`ધૃતરાષ્ટ્રસ્તુ રાજન્દ્રે યદા કૌરવનન્દનમ્।
યુધિષ્ઠિરં વિજાનન્વૈ સમર્થં રાજ્યરક્ષણે॥ 1-151-1 (6876)
યૌવરાજ્યાભિષેકાર્થમમન્ત્રયત મન્ત્રિભિઃ।
તે તુ બુદ્ધ્વાન્વતપ્યન્ત ધૃતરાષ્ટ્રાત્મજાસ્તદા॥ 1-151-2 (6877)
તતઃ સંવત્સરસ્યાન્તે યૌવરાજ્યાય પાર્થિવ।
સ્થાપિતો ધૃતરાષ્ટ્રેણ પાણ્ડુપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-151-3 (6878)
તતોઽદીર્ઘેણ કાલેન કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
પિતુરન્તર્દધે કીર્તિં શીલવૃત્તસમાધિભિઃ॥ 1-151-4 (6879)
અસિયુદ્ધે ગદાયુદ્ધે રથયુદ્ધે ચ પાણ્ડવઃ।
સંકર્ષણાદશિક્ષદ્વૈ શશ્વચ્છિક્ષાં વૃકોદરઃ॥ 1-151-5 (6880)
સમાપ્તશિક્ષો ભીમસ્તુ દ્યુમત્સેનસમો બલે।
પરાક્રમેણ સંપન્નો ભ્રાતૄણામચરદ્વશે॥ 1-151-6 (6881)
પ્રગાઢદૃઢમુષ્ટિત્વે લાઘવે વેધને તથા।
ક્ષુરનારાચભલ્લાનાં વિપાઠાનાં ચ તત્ત્વવિત્॥ 1-151-7 (6882)
ઋજુવક્રવિશાલાનાં પ્રયોક્તા ફાલ્ગુનોઽભવત્।
લાઘવે સૌષ્ઠવે ચૈવ નાન્યઃ કશ્ચન વિદ્યતે॥ 1-151-8 (6883)
બીભત્સુસદૃશો લોક ઇતિ દ્રોણો વ્યવસ્થિતઃ।
તતોઽબ્રવીદ્ગુડાકેશં દ્રોણઃ કૌરવસંસદિ॥ 1-151-9 (6884)
અગસ્ત્યસ્ય ધનુર્વેદે શિષ્યો મમ ગુરુઃ પુરા।
અગ્નિવેશ્ય ઇતિ ખ્યાતસ્તસ્ય શિષ્યોઽસ્મિ ભારત॥ 1-151-10 (6885)
તીર્થાત્તીર્થં ગમયિતુમહમેતત્સમુદ્યતઃ।
તપસા યન્મયા પ્રાપ્તમમોઘમશનિપ્રભમ્॥ 1-151-11 (6886)
અસ્ત્રં બ્રહ્મશિરો નામ યદ્દહેત્પૃથિવીમપિ।
દદતા ગુરુણા ચોક્તં ન મનુષ્યેષ્વિદંત્વયા॥ 1-151-12 (6887)
ભારદ્વાજ વિમોક્તવ્યમલ્પવીર્યેષુ સંયુગે।
યદ્યદન્તર્હિતં ભૂતં કિંચિદ્યુદ્ધ્યેત્ત્વયા સહ॥ 1-151-13 (6888)
મહાતેજસ્ત્વમેતેન હન્યાઃ શસ્ત્રેણ સંયુગે।
ત્વયા પ્રાપ્તમિદં વીર દિવ્યં નાન્યોઽર્હતિ ત્વિદમ્॥ 1-151-14 (6889)
સમયસ્તુ ત્વયા રક્ષ્યો મુનિસૃષ્ટો વિશાંપતે।
આચાર્યદક્ષિણાં દેહિ જ્ઞાતિગ્રામસ્ય પશ્યતઃ॥ 1-151-15 (6890)
દદાનીતિ પ્રતિજ્ઞાતે ફાલ્ગુનેનાબ્રવીદ્ગુરુઃ।
યુદ્ધેઽહં પ્રતિયોદ્ધવ્યો યુધ્યમાનસ્ત્વયાઽનઘ॥ 1-151-16 (6891)
તથેતિ ચ પ્રતિજ્ઞાય દ્રોણાય કુરુપુઙ્ગવઃ।
ઉપસંગૃહ્ય ચરણાવુપતસ્થે વિનીતવત્॥ 1-151-17 (6892)
દ્રોણો જગાદ વચનં સમાલિઙ્ગ્ય તુ ફાલ્ગુનમ્।
યન્મયોક્તં પુરા પાર્થ તવ લોકે નરં ક્વચિત્॥ 1-151-18 (6893)
સદૃશં કારયે નૈવ સર્વપ્રહરણે યુધિ।
તત્કૃતં ચ મયા સમ્યક્તવ તુલ્યો ન વર્તતે॥ 1-151-19 (6894)
દેવા યુધિ ન શક્તાસ્ત્વાં યોદ્ધું દૈત્યા ન દાનવાઃ।
નાહં ત્વત્તો વિશિષ્ટોઽસ્મિ કિં પુનર્માનવા રણે॥ 1-151-20 (6895)
એકસ્તવાધિકો લોકે યો હિ વૃષ્ણિકુલોદ્ભવઃ।
કૃષ્ણઃ કમલપત્રાક્ષઃ કંસકાલિયસૂદનઃ॥ 1-151-21 (6896)
સ જેતા સર્વલોકાનાં સર્વપ્રહરણાયુધઃ।
નૈતાવતા તે પાર્થાહં ભવામ્યનૃતવાગિહ॥ 1-151-22 (6897)
તદધીનં જગત્સર્વં તત્પ્રલીનં તદુદ્ભવમ્।
તત્પદં ન વિજાનન્તિ બ્રહ્મેશાનાદયોઽપિ વા॥ 1-151-23 (6898)
તન્નાભિપ્રભવો બ્રહ્મા સર્વભૂતાનિ નિર્મમે।
સ એવ કર્તા ભોક્તા ચ સંહર્તા ચ જગન્મયમ્॥ 1-151-24 (6899)
સ એવ ભૂતં ભવ્યં ચ ભવચ્ચ પુરુષઃ પરઃ।
નિત્યઃ સર્વગતઃ સ્થાણુરચલોઽયં સનાતનઃ॥ 1-151-25 (6900)
પ્રાદુર્ભવતિ યોગાત્મા પાલનાર્થં સ લીલયા।
તત્તુલ્યો હિ ન જાયેત ન જાતો ન જનિષ્યતે॥ 1-151-26 (6901)
સ હિ માતુલજોઽભૂત્તે ચરાચરગુરુઃ પિતા।
કો હિ તં જેતુમીહેત જાનન્નાત્મહિતં નરઃ॥ 1-151-27 (6902)
શ્યાલશ્ચ તે સખા ચાસૌ તસ્ય ત્વં પ્રાણવલ્લભઃ।
સ્નેહમભ્યધિકં તસ્ય તવ સખ્યમવસ્થિતમ્॥ 1-151-28 (6903)
ન તેન ભવતો યુદ્ધં ભવિતા નર્મતોઽપિ વા।
અપિચાર્થે તવ પુરા શક્રેણ કિલ ચોદિતઃ॥ 1-151-29 (6904)
ગોકુલે વર્ધમાનસ્તુ નન્દગોપસ્ય કારણાત્।
મમાંશઃ પાણ્ડવો લોકે પૃથિવ્યાં પુરુષોત્તમઃ॥ 1-151-30 (6905)
કૌન્તેયાવરજઃ શ્રીમાનર્જુનો નામ વીર્યવાન્।
ભુવો ભારાપહરણે સાહાય્યં તે કરિષ્યતિ॥ 1-151-31 (6906)
તદર્થમભયં દેહિ પાહિ ચાસ્મત્કૃતે પ્રભો।
ઇત્યુક્તઃ પુણ્ડરીકાક્ષસ્તદા શક્રેણ ફલ્ગુન॥ 1-151-32 (6907)
તમુવાચ તતઃ શ્રીમાઞ્શઙ્ખચક્રગદાધરઃ।
જાનામિ પાણ્ડવે વંશે જાતં પાર્થં પિતૃષ્વસુઃ॥ 1-151-33 (6908)
પુત્રં પરમધર્મિષ્ઠં સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરમ્।
પાલયામિ ત્વદંશં તં સર્વલોકમહાભુજમ્॥ 1-151-34 (6909)
આવયોઃ સખ્યસદૃશં ન ચ લોકે ભવિષ્યતિ।
યસ્તદ્ભક્તઃ સમદ્ભક્તો યસ્તં દ્વેષ્ટિ સ મામપિ॥ 1-151-35 (6910)
યન્મે વિત્તં તુ તત્તસ્ય તં વિનાહં ન જીવયે।
ઇતિ પાર્થ પુરા શક્રમાહ સર્વેશ્વરો હરિઃ॥ 1-151-36 (6911)
તસ્માત્તવાપિ સદૃશસ્તં વિનાભ્યધિકઃ પુમાન્।
ન ચેહ ભવિતા લોકે તમેવ શરણં વ્રજ॥ 1-151-37 (6912)
શરણ્યઃ સર્વભૂતાનાં દેવદેવો જનાર્દનઃ॥' 1-151-38 (6913)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-151-39x (895)
તથેતિ ચ પ્રતિજ્ઞાય દ્રોણાય કુરુપુઙ્ગવઃ।
ઉપસંગૃહ્ય ચરણૌ યુધિષ્ઠિરવશોઽભવત્॥ 1-151-39 (6914)
સ્વભાવાદગમચ્છબ્દો મહીં સાગરમેખલામ્।
અર્જુનસ્ય સમો લોકે નાસ્તિ કશ્ચિદ્ધનુર્ધરઃ॥ 1-151-40 (6915)
ગદાયુદ્ધેઽસિયુદ્ધે ચ રથયુદ્ધે ચ પાણ્ડવઃ।
પારગશ્ચ ધનુર્યુદ્ધે બભૂવાથ ધનઞ્જયઃ॥ 1-151-41 (6916)
નીતિમાન્સકલાં નીતિં વિબુધાધિપતેસ્તદા।
`અસ્ત્રે શસ્ત્રે ચ શાસ્ત્રે ચ રથનાગાશ્વકર્મણિ।'
અવાપ્ય સહદેવોઽપિ ભ્રાતૄણાં વવૃતે વશે॥ 1-151-42 (6917)
દ્રોણેનૈવં વિનીતશ્ચ ભ્રાતૄણાં નકુલઃ પ્રિયઃ।
ચિત્રયોધી સમાખ્યાતો બભૂવાતિરથોદિતઃ॥ 1-151-43 (6918)
ત્રિવર્ષકૃતયજ્ઞસ્તુ ગન્ધર્વાણામુપપ્લવે।
અર્જુનપ્રમુખૈઃ પાર્થૈઃ સૌવીરઃ સમરે હતઃ॥ 1-151-44 (6919)
ન શશાક વશે કર્તું યં પાણ્ડુરપિ વીર્યવાન્।
સોઽર્જુનેન વશં નીતો રાજાસીદ્યવનાધિપઃ॥ 1-151-45 (6920)
અતીવ બલસંપન્નઃ સદા માનિ કુરૂન્પ્રતિ।
વિપુલો નામ સૌવીરઃ શસ્તઃ પાર્થેન ધીમતા॥ 1-151-46 (6921)
દત્તામિત્ર ઇતિ ખ્યાતં સઙ્ગ્રામે કૃતનિશ્ચયમ્।
સુમિત્રં નામ સૌવીરમર્જુનોઽદમયચ્છરૈઃ॥ 1-151-47 (6922)
ભીમસેનસહાયશ્ચ રથાનામયુતં ચ સઃ।
અર્જુનઃ સમરે પ્રાચ્યાન્સર્વાનેકરથોઽજયત્॥ 1-151-48 (6923)
તથૈવૈકરથો ગત્વા દક્ષિણામજયદ્દિશમ્।
ધનૌઘં પ્રાપયામાસ કુરુરાષ્ટ્રં ધનઞ્જયઃ॥ 1-151-49 (6924)
`યતઃ પઞ્ચદશે વર્ષે સર્વમેતચ્ચકાર સઃ।
તં દૃષ્ટ્વા ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં તતો ભયમજાયત॥ 1-151-50 (6925)
યઃ સર્વાન્ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રાન્વિપ્રચકાર હ।
ભીમસેનો મહાબાહુર્બલાદ્બલવતાં વરઃ॥ 1-151-51 (6926)
અદુષ્ટભાવં તં દોષૈર્જગૃહુર્દોષબુદ્ધયઃ।
ધાર્તરાષ્ટ્રાસ્તથા સર્વે ભયાદ્ભીમસ્ય કર્મણા॥ 1-151-52 (6927)
તં દૃષ્ટ્વા કર્મભિઃ પાર્થાન્સર્વાનાગતલક્ષણાન્।
બલાદ્બહુગુણાંસ્તેભ્યો બિભિયુર્દોષબુદ્ધયઃ॥' 1-151-53 (6928)
એવં સર્વે મહાત્માનઃ પાણ્ડવા મનુજોત્તમાઃ।
પરરાષ્ટ્રાણિ નિર્જિત્ય સ્વરાષ્ટ્રં વવૃધુઃ પુરા॥ 1-151-54 (6929)
તતો બલમતિખ્યાતં વિજ્ઞાય દૃઢધન્વિનામ્।
દૂષિતઃ સહસા ભાવો ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પાણ્ડુષુ।
સ ચિન્તાપરમો રાજા ન નિદ્રામલભન્નિશિ॥ ॥ 1-151-55 (6930)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ એકપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 151 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-151-9 ગુડાકા નિદ્રા તસ્યા ઈશમર્જુનં જિતનિદ્રં, ગુડા સ્નુહી તદ્વત્કેશા યસ્ય॥ 1-151-11 તીર્થાત્પાત્રાન્તરં ગમયિતું સંપ્રદાયાવિચ્છેદાર્થમિત્યર્થઃ॥ 1-151-14 ત્વયા ગ્રાહાન્માં મોચયતા પ્રાપ્તં પ્રાગેવ॥ 1-151-28 તસ્ય ત્વયીતિ શેષઃ। તવ તસ્મિન્નિતિ શેષઃ॥ 1-151-35 તસ્ય મમ ચ॥ 1-151-42 વિબુધાધિપતેરુદ્ધવાત્॥ 1-151-43 વિનીતઃ શિક્ષિતઃ। અતિરથેષૂદિતઃ ખ્યાતઃ॥ 1-151-44 ગન્ધર્વોપપ્લવેઽપિ યસ્ય સૌવીરસ્ય યજ્ઞો ન વિપ્લુત ઇત્યયોધ્યત્વમુક્તમ્॥ 1-151-46 શસ્તો હિંસિતઃ॥ 1-151-53 બિભિયુઃ બિભ્યુઃ॥ 1-151-54 વવૃધુર્વર્ધિતવન્તઃ॥ એકપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 151 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 152
॥ શ્રીઃ ॥
1.152. અધ્યાયઃ 152
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરઃ સામ્રાજ્યેઽભિષેક્તવ્ય ઇતિ પૌરવાર્તાં શ્રુત્વા વ્યથિતસ્ય દુર્યોધનસ્ય પિત્રા સંવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-152-0 (6931)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-152-0x (896)
પ્રાણાધિકં ભીમસેનં કૃતવિદ્યં ધનઞ્જયમ્।
દુર્યોધનો લક્ષયિત્વા પર્યતપ્યત દુર્મનાઃ॥ 1-152-1 (6932)
તતો વૈકર્તનઃ કર્ણઃ શકુનિશ્ચાપિ સૌબલઃ।
અનેકારભ્યુપાયૈસ્તે જિઘાંસન્તિ સ્મ પાણ્ડવાન્॥ 1-152-2 (6933)
પાણ્ડવા અપિ તત્સર્વં પ્રતિચક્રુર્યથાબલમ્।
ઉદ્ભાવનમકુર્વન્તો વિદુરસ્ય મતે સ્થિતાઃ॥ 1-152-3 (6934)
ગુણૈઃ સમુદિતાન્દૃષ્ટ્વા પૌરાઃ પાણ્ડુસુતાંસ્તદા।
કથયાઞ્ચક્રિરે તેષાં ગુણાન્સંસત્સુ ભારત॥ 1-152-4 (6935)
રાજ્યપ્રાપ્તિં ચ સંપ્રાપ્તં જ્યેષ્ઠં પાણ્ડુસુતં તદા।
કથયન્તિ સ્મ સંભૂય ચત્વરેષુ સભાસુ ચ॥ 1-152-5 (6936)
પ્રજ્ઞાશ્ચક્ષુરચક્ષુષ્ટ્વાદ્ધૃતરાષ્ટ્રો જનેશ્વરઃ।
રાજ્યં ન પ્રાપ્તવાન્પૂર્વં સ કથં નૃપતિર્ભવેત્॥ 1-152-6 (6937)
તથા શાન્તનવો ભીષ્મઃ સત્યસન્ધો મહાવ્રતઃ।
પ્રત્યાખ્યાય પુરા રાજ્યં ન સ જાતુ ગ્રહીષ્યતિ॥ 1-152-7 (6938)
તે વયં પાણ્ડવજ્યેષ્ઠં તરુણં વૃદ્ધશીલિનમ્।
અભિષિઞ્ચામ સાધ્વદ્ય સત્યકારુણ્યવેદિનમ્॥ 1-152-8 (6939)
સ હિ ભીષ્મં શાન્તનવં ધૃતરાષ્ટ્રં ચ ધર્મવિત્।
સપુત્રં વિવિધૈર્ભોગૈર્યોજયિષ્યતિ પૂજયન્॥ 1-152-9 (6940)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-152-10x (897)
તેષાં દુર્યોધનઃ શ્રુત્વા તાનિ વાક્યાનિ જલ્પતામ્।
યુધિષ્ઠિરાનુરક્તાનાં પર્યતપ્યત દુર્મતિઃ॥ 1-152-10 (6941)
સ તપ્યમાનો દુષ્ટાત્મા તેષાં વાચો ન ચક્ષમે।
ઈર્ષ્યયા ચાપિ સંતપ્તો ધૃતરાષ્ટ્રમુપાગમત્॥ 1-152-11 (6942)
તતો વિરહિતં દૃષ્ટ્વા પિતરં પ્રતિપૂજ્ય સઃ।
પૌરાનુરાગસંતપ્તઃ પશ્ચાદિદમભાષત॥ 1-152-12 (6943)
શ્રુતા મે જલ્પતાં તાત પૌરાણામશિવા ગિરઃ।
ત્વામનાદૃત્ય ભીષ્મં ચ પતિમિચ્છન્તિ પાણ્ડવમ્॥ 1-152-13 (6944)
મતમેતચ્ચ ભીષ્મસ્ય ન સ રાજ્યં બુભુક્ષતિ।
અસ્માકં તુ પરાં પીડાં ચિકીર્ષન્તિ પુરે જનાઃ॥ 1-152-14 (6945)
પિતૃતઃ પ્રાપ્તવાન્રાજ્યં પાણ્ડુરાત્મગુણૈઃ પુરા।
ત્વમન્ધગુણસંયોગાત્પ્રાપ્તં રાજ્યં ન લબ્ધવાન્॥ 1-152-15 (6946)
સ એષ પાણ્ડોર્દાયાદ્યં યદિ પ્રાપ્નોતિ પાણ્ડવઃ।
તસ્ય પુત્રો ધ્રુવં પ્રાપ્તસ્તસ્ય તસ્યાપિ ચાપરઃ॥ 1-152-16 (6947)
તે વયં રાજવંશેન હીનાઃ સહ સુતૈરપિ।
અવજ્ઞાતા ભવિષ્યામો લોકસ્ય જગતીપતે॥ 1-152-17 (6948)
સતતં નિરયં પ્રાપ્તાઃ પરપિણ્ડોપજીવિનઃ।
ન ભવેમ યથા રાજંસ્તથા નીતિર્વિધીયતામ્॥ 1-152-18 (6949)
યદિ ત્વં હિ પુરા રાજન્નિદં રાજ્યમવાપ્તવાન્।
ધ્રુવં પ્રાપ્સ્યામ ચ વયં રાજ્યમપ્યવશે જને॥ 1-152-19 (6950)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-152-20x (898)
ધૃતરાષ્ટ્રસ્તુ પુત્રસ્ય શ્રુત્વા વચનમીદૃશમ્।
મુહૂર્તમિવ સંચિન્ત્ય દુર્યોધનમથાબ્રવીત્॥ 1-152-20 (6951)
ધર્મનિત્યસ્તથા પાણ્ડુઃ સુપ્રીતો મયિ કૌરવઃ।
સર્વેષુ જ્ઞાતિષુ તથા મદીયેષુ વિશેષતઃ॥ 1-152-21 (6952)
નાત્ર કિંચન જાનાતિ ભોજનાદિ ચિકીર્ષિતમ્।
નિવેદયતિ તત્સર્વં મયિ ધર્મભૃતાં વરઃ॥ 1-152-22 (6953)
તસ્ય પુત્રો યથા પાણ્ડુસ્તથા ધર્મપરઃ સદા।
ગુણાવાઁલ્લોકવિખ્યાતો નગરે ચ પ્રતિષ્ઠિતઃ॥ 1-152-23 (6954)
સ કથં શક્યતેઽસ્માભિરપાક્રષ્ટું નરર્ષભઃ।
રાજ્યમેષ હિ નઃ પ્રાપ્તઃ સસહયો વિશેષતઃ॥ 1-152-24 (6955)
ભૃતા હિ પાણ્ડુનાઽમાત્યા બલં ચ સતતં મતમ્।
ધૃતાઃ પુત્રાશ્ચ પૌત્રાશ્ચ તેષામપિ વિશેષતઃ॥ 1-152-25 (6956)
તે તથા સંસ્તુતાસ્તાત વિષયે પાણ્ડુના નરાઃ।
કથં યુધિષ્ઠિરસ્યાર્થે ન નો હન્યુઃ સબાન્ધવાન્॥ 1-152-26 (6957)
નૈતે વિષયમિચ્છેયુર્ધર્મત્યાગે વિશેષતઃ।
તે વયં કૌરવેન્દ્રાણામેતેષાં ચ મહાત્મનામ્॥ 1-152-27 (6958)
કથં ન વાચ્યતાં તાત ગચ્છેમ જગતસ્તથા॥ 1-152-28 (6959)
દુર્યોધન ઉવાચ। 1-152-29x (899)
મધ્યસ્થઃ સતતં ભીષ્મો દ્રોણપુત્રો મયિ સ્થિતઃ।
યતઃ પુતસ્તતો દ્રોણો ભવિતા નાત્ર સંશયઃ॥ 1-152-29 (6960)
કૃપઃ શારદ્વતશ્ચૈવ યત એવ વયં તતઃ।
બાગિનેયં તતો દ્રૌણિં ન ત્યક્ષ્યતિ કથંચન॥ 1-152-30 (6961)
ક્ષત્તા તુ બન્ધુરસ્માકં પ્રચ્છન્નસ્તુ તતઃ પરૈઃ।
ન ચૈકઃ સ સમર્થોઽસ્માન્પાણ્ડવાર્થે પ્રબાધિતુમ્॥ 1-152-31 (6962)
સુવિસ્રબ્ધાન્પાણ્ડુસુતાન્સહ માત્રા વિવાસય।
વારણાવતમદ્યૈવ નાત્ર દોષો ભવિષ્યતિ॥ 1-152-32 (6963)
વિનિદ્રાકરણં ઘોરં હૃદિ શલ્યમિવાર્પિતમ્।
શોપકપાવકમુદ્ધૂતં કર્મણાનેન નાશય॥' ॥ 1-152-33 (6964)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ દ્વિપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 152 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 153
॥ શ્રીઃ ॥
1.153. અધ્યાયઃ 153
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રાદીનાં કણિકેન દુર્નીત્યુપદેશઃ॥ 1 ॥ જમ્બુકોપાખ્યાનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-153-0 (6965)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-153-0x (900)
શ્રુત્વા પાણ્ડુસુતાન્વીરાન્બલોદ્રિક્તાન્મહૌજસઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રો મહીપાલશ્ચિન્તામગમદાતુરઃ॥ 1-153-1 (6966)
તત આહૂય મન્ત્રજ્ઞં રાજશાસ્ત્રાર્થવિત્તમમ્।
કણિકં મન્ત્રિણાં શ્રેષ્ઠં ધૃતરાષ્ટ્રઽબ્રવીદ્વચઃ॥ 1-153-2 (6967)
ઉત્સક્તાઃ પાણ્ડવા નિત્યં તેભ્યોઽસૂયે દ્વિજોત્તમ।
તત્ર મે નિશ્ચિતતમં સન્ધિવિગ્રહકારણમ્।
કણિક ત્વં મમાચક્ષ્વ કરિષ્યે વચનં તવ॥ 1-153-3 (6968)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-153-4x (901)
`દુર્યોધનોઽથ શકુનિઃ કર્ણદુઃશાસનાવપિ।
કણિકં હ્યુપસંગૃહ્ય મન્ત્રિણં સૌબલસ્ય ચ॥ 1-153-4 (6969)
પપ્રચ્છુર્ભરતશ્રેષ્ઠ પાણ્ડવાન્પ્રતિ નૈકધા।
પ્રબુદ્ધાઃ પાણ્ડવા નિત્યં સર્વે તેભ્યસ્ત્રસામહે॥ 1-153-5 (6970)
અનૂનં સર્વપક્ષાણાં યદ્ભવેત્ક્ષેમકારકમ્।
ભારદ્વાજ તદાચક્ષ્વ કરિષ્યામઃ કથં વયમ્॥ 1-153-6 (6971)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।' 1-153-7x (902)
સ પ્રસન્નમનાસ્તેન પરિપૃષ્ટો દ્વિજોત્તમઃ।
ઉવાચ વચનં તીક્ષ્ણં રાજશાસ્ત્રાર્થદર્શનમ્॥ 1-153-7 (6972)
કણિક ઉવાચ। 1-153-8x (903)
શૃણુ રાજન્નિદં તત્ર પ્રોચ્યમાનં મયાનઘ।
ન મેઽભ્યસૂયા કર્તવ્યા શ્રુત્વૈતત્કુરુસત્તમ॥ 1-153-8 (6973)
નિત્યમુદ્યતદણ્ડઃ સ્યાન્નિત્યં વિવૃતપૌરુષઃ।
અચ્છિદ્રશ્છિદ્રદર્શી સ્યાત્પરેષાં વિવરાનુગઃ॥ 1-153-9 (6974)
નિત્યમુદ્યતદણ્ડાદ્ધિ ભઋશમુદ્વિજતે જનઃ।
તસ્માત્સર્વાણિ કાર્યાણિ દણ્ડેનૈવ વિધારયેત્॥ 1-153-10 (6975)
નાસ્ય ચ્છિદ્રં પરઃ પશ્યેચ્છિદ્રેણ પરમન્વિયાત્।
ગૂહેત્કૂર્મ ઇવાઙ્ગાનિ રક્ષેદ્વિવરમાત્મનઃ॥ 1-153-11 (6976)
`નિત્યં ચ બ્રાહ્મણાઃ પૂજ્યા નૃપેણ હિતમિચ્છતા।
સૃષ્ટો નૃપો હિ વિપ્રામાં પાલને દુષ્ટનિગ્રહે॥ 1-153-12 (6977)
ઉભાબ્યાં વર્ધતે ધર્મો ધર્મવૃદ્ધ્યા જિતાવુભૌ।
લોકશ્ચાયં પરશ્ચૈવ તતો ધર્મં સમાચરેત્॥ 1-153-13 (6978)
કૃતાપરાધં પુરુષં દૃષ્ટ્વા યઃ ક્ષમતે નૃપઃ।
તેનાવમાનમાપ્નોતિ પાપં ચેહ પરત્ર ચ॥ 1-153-14 (6979)
યો વિભૂતિમવાપ્યોચ્ચૈ રાજ્ઞો વિકુરુતેઽધમઃ।
તમાનયિત્વા હત્વા ચ દદ્યાદ્ધીનાય તદ્ધનમ્॥ 1-153-15 (6980)
નો ચેદ્ધુરિ નિયુક્તા યે સ્થાસ્યન્તિ વશમાત્મનઃ।
રાજા નિયુઞ્જ્યાત્પુરુષાનાપ્તાન્ધર્માર્થકોવિદાન્॥ 1-153-16 (6981)
યે નિયુક્તાસ્તથા કેચિદ્રાષ્ટ્રં વા યદિ વા પુરમ્।
ગ્રામં જનપદં વાપિ બાધેયુર્યદિ વા ન વા॥ 1-153-17 (6982)
પરીક્ષણાર્થં વિસૃજેદાનતાંશ્છન્નરૂપિણઃ।
પરીક્ષ્ય પાપકં જહ્યાદ્ધનમાદાય સર્વશઃ॥' 1-153-18 (6983)
નાસમ્યક્કૃત્યકારી સ્યાદુપક્રમ્ય કદાચન।
કણ્ટકો હ્યપિ દુશ્છિન્ન આસ્રાવં જનયેચ્ચિરમ્॥ 1-153-19 (6984)
વધમેવ પ્રશંસન્તિ શત્રૂણામપકારિણામ્।
સુવિદીર્ણં સુવિક્રાન્તં સુયુદ્ધં સુપલાયિતમ્॥ 1-153-20 (6985)
આપદ્યાપદિ કાલે કુર્વીત ન વિચારયેત્।
નાવજ્ઞેયો રિપુસ્તાત દુર્બલોઽપિ કથં ચન॥ 1-153-21 (6986)
અલ્પોઽપ્યગ્નિર્વનં કૃત્સ્નં દહત્યાશ્રયસંશ્રયાત્।
અન્ધઃ સ્યાદન્ધવેલાયાં બાધિર્યમપિ ચાશ્રયેત્॥ 1-153-22 (6987)
કુર્યાત્તૃણમયં ચાપં શયીત મૃગશાયિકામ્।
સાન્ત્વાદિભિરુપાયૈસ્તુ હન્યાચ્છત્રું વશે સ્થિતં॥ 1-153-23 (6988)
દયા ન તસ્મિન્કર્તવ્યા શરણાગત ઇત્યુત।
નિરુદ્વિગ્નો હિ ભવતિ ન હતાજ્જાયતે ભયમ્॥ 1-153-24 (6989)
હન્યાદમિત્રં દાનેન તથા પૂર્વાપકારિણમ્।
હન્યાત્ત્રીન્પઞ્ચ સપ્તેતિ પરપક્ષસ્ય સર્વશઃ॥ 1-153-25 (6990)
મૂલમેવાદિતશ્છિન્દ્યાત્પરપક્ષસ્ય નિત્યશઃ।
તતઃ સહાયાંસ્તત્પક્ષાન્સર્વાંશ્ચ તદનન્તરમ્॥ 1-153-26 (6991)
છિન્નમૂલે હ્યધિષ્ઠાને સર્વે તજ્જીવિનો હતાઃ।
કથં નુ શાખાસ્તિષ્ઠેરંશ્છિન્નમૂલે વનસ્પતૌ॥ 1-153-27 (6992)
એકાગ્રઃ સ્યાદવિવૃતો નિત્યં વિવરદર્શકઃ।
રાજન્નિત્યં સપત્નેષુ નિત્યોદ્વિગ્નઃ સમાચરેત્॥ 1-153-28 (6993)
અગ્ન્યાધાનેન યજ્ઞેન કાષાયેણ જટાજિનૈઃ।
લોકાન્વિશ્વાસયિત્વૈવ તતો લુમ્પેદ્યથા વૃકઃ॥ 1-153-29 (6994)
અઙ્કુશં શોચમિત્યાહુરર્થાનામુપધારણે।
આનામ્ય ફલિતાં શાખાં પક્વં પક્વં પ્રશાતયેત્॥ 1-153-30 (6995)
ફલાર્થોઽયં સમારમ્ભો લોકે પુંસાં વિપશ્ચિતામ્।
વહેદમિત્રં સ્કન્ધેન યાવત્કાલસ્ય પર્યયઃ॥ 1-153-31 (6996)
તતઃ પ્રત્યાગતે કાલે ભિન્દ્યાદ્ધૃટમિવાશ્મનિ।
અમિત્રો ન વિમોક્તવ્યઃ કૃપણં બહ્વપિ બ્રુવન્॥ 1-153-32 (6997)
કૃપા ન તસ્મિન્કર્તવ્યા હન્યાદેવાપકારિણમ્।
હન્યાદમિત્રં સાન્ત્વેન તથા દાનેન વા પુનઃ॥ 1-153-33 (6998)
તથૈવ ભેદદણ્ડાભ્યાં સર્વોપાયૈઃ પ્રશાતયેત્। 1-153-34 (6999)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ।
કથં સાન્ત્વેન દાનેન ભેદૈર્દણ્ડેન વા પુનઃ॥ 1-153-34x (904)
અમિત્રઃ શક્યતે હન્તું તન્મે બ્રૂહિ યથાતથમ્। 1-153-35 (7000)
કણિક ઉવાચ।
શૃણુ રાજન્યથા વૃત્તં વને નિવસતઃ પુરા॥ 1-153-35x (905)
જમ્બુકસ્ય મહારાજ નીતિશાસ્ત્રાર્થદર્શિનઃ।
અથ કશ્ચિત્કૃતપ્રજ્ઞઃ શૃગાલઃ સ્વાર્થપણ્ડિતઃ॥ 1-153-36 (7001)
સખિભિર્ન્યવસત્સાર્ધં વ્યાઘ્રાખુવૃકબભ્રુભિઃ।
તેઽપશ્યન્વિપિને તસ્મિન્બલિનં મૃગયૂથપમ્॥ 1-153-37 (7002)
અશક્તા ગ્રહણે તસ્ય તતો મન્ત્રમમન્ત્રયન્। 1-153-38 (7003)
જમ્બુક ઉવાચ।
અસકૃદ્યતિતો હ્યેષ હન્તું વ્યાઘ્ર વને ત્વયા॥ 1-153-38x (906)
યુવા વૈ જવસંપન્નો બુદ્ધિશાલી ન શક્યતે।
મૂષિકોઽસ્ય શયાનસ્ય ચરણૌ ભક્ષયત્વયમ્॥ 1-153-39 (7004)
અથૈનં ભક્ષિતૈઃ પાદૈર્વ્યાઘ્રો ગૃહ્ણાતુ વૈ તતઃ।
તતો વૈ ભક્ષયિષ્યામઃ સર્વે મુદિતમાનસાઃ॥ 1-153-40 (7005)
જમ્બુકસ્ય તુ તદ્વાક્યં તથા ચક્રઃ સમાહિતાઃ।
મૂષિકાભક્ષિતૈઃ પાદૈર્મૃગં વ્યાઘ્રોઽવધીત્તદા॥ 1-153-41 (7006)
દૃષ્ટ્વૈવાચેષ્ટમાનં તુ ભૂમૌ મૃગકલેવરમ્।
સ્નાત્વાઽઽગચ્છત ભદ્રં વોરક્ષામીત્યાહ જમ્બુકઃ॥ 1-153-42 (7007)
શૃગાલવચનાત્તેઽપિ ગતાઃ સર્વે નદીં તતઃ।
સ ચિન્તાપરમો ભૂત્વા તસ્થૌ તત્રૈવ જમ્બુકઃ॥ 1-153-43 (7008)
અથાજગામ પૂર્વં તુ સ્નાત્વા વ્યાઘ્રો મહાબલઃ।
દદર્શ જમ્બુકં ચૈવ ચિન્તાકુલિતમાનસમ્॥ 1-153-44 (7009)
વ્યાઘ્ર ઉવાચ। 1-153-45x (907)
કિં શોચસિ મહાપ્રાજ્ઞ ત્વં નો બુદ્ધિમતાં વરઃ।
અશિત્વા પિશિતાન્યદ્ય વિહરિષ્યામહે વયમ્॥ 1-153-45 (7010)
જમ્બુક ઉવાચ। 1-153-46x (908)
શૃણુ મે ત્વં મહાબાહો યદ્વાક્યં મૂષિકોઽબ્રવીત્।
ધિગ્બલં મૃગરાજસ્ય મયાદ્યાયં મૃગો હતઃ॥ 1-153-46 (7011)
મદ્બાહુબલમાશ્રિત્ય તૃપ્તિમદ્ય ગમિષ્યતિ।
તસ્યૈવં ગર્જિતં શ્રુત્વા તતો ભક્ષ્યં ન રોચયે॥ 1-153-47 (7012)
વ્યાઘ્ર ઉવાચ। 1-153-48x (909)
બ્રવીતિ યદિ સ હ્યેવં કાલે હ્યસ્મિ પ્રબોધિતઃ।
સ્વબાહુબલમાશ્રિત્ય હનિષ્યેઽહં વનેચરાન્॥ 1-153-48 (7013)
ખાદિષ્યે તત્ર માંસાનિ ઇત્યુક્ત્વા પ્રસ્થિતોવનમ્।
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ મૂષિકોઽપ્યાજગામ હ॥ 1-153-49 (7014)
તમાગતમભિપ્રેક્ષ્ય શૃગાલોઽપ્યબ્રવીદ્વચઃ।
શૃણુ મીષિક ભદ્રં તે નકુલો યદિહાબ્રવીત્॥ 1-153-50 (7015)
મૃગમાંસં ન ખાદેયં ગરમેતન્ન રોચતે।
મૂષિકં ભક્ષયિષ્યામિ તદ્ભવાનનુમન્યતામ્॥ 1-153-51 (7016)
તચ્છ્રુત્વા મૂષિકો વાક્યં સંત્રસ્તઃ પ્રગતો બિલમ્।
તતઃ સ્નાત્વા સ વૈ તત્ર આજગામ વૃકો નપૃ॥ 1-153-52 (7017)
તમાગતમિદં વાક્યમબ્રવીજ્જમ્બુકસ્તદા।
મૃગરાજો હિ સંક્રુદ્ધો ન તે સાધુ ભવિષ્યતિ॥ 1-153-53 (7018)
સકલત્રસ્ત્વિહાયાતિ કુરુષ્વ યદનન્તરમ્।
એવં સંચોદિતસ્તેન જમ્બુકેન તદા વૃકઃ॥ 1-153-54 (7019)
તતોઽવલુમ્પનં કૃત્વા પ્રયાતઃ પિશિતાશનઃ।
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ નકુલોઽપ્યાજગામ હ॥ 1-153-55 (7020)
તમુવાચ મહારાજ નકુલં જમ્બુકો વને।
સ્વબાહુબલમાશ્રિત્ય નિર્જિતાસ્તેઽન્યતો ગતાઃ॥ 1-153-56 (7021)
મમ દત્વા નિયુદ્ધં ત્વં ભુઙ્ક્ષ્વ માંસં યથેપ્સિતમ્। 1-153-57 (7022)
નકુલ ઉવાચ।
મૃગરાજો વૃકશ્ચૈવ બુદ્ધિમાનપિ મૂષિકઃ॥ 1-153-57x (910)
નિર્જિતા યત્ત્વયા વીરાસ્તસ્માદ્વીરતરો ભવાન્।
ન ત્વયાપ્યુત્સહે યોદ્ધુમિત્યુક્ત્વા સોઽપ્યુપાગમત્॥ 1-153-58 (7023)
કણિક ઉવાચ। 1-153-59x (911)
એવં તેષુ પ્રયાતેષુ જમ્બુકો હૃષ્ટમાનસઃ।
ખાદતિ સ્મ તદા માંસમેકઃ સન્મન્ત્રનિશ્ચયાત્।
એવં સમાચરન્નિત્યં સુખમેધેત ભૂપતિઃ॥ 1-153-59 (7024)
ભયેન ભેદયેદ્ભીરું શૂરમઞ્જલિકર્મણા।
લુબ્ધમર્થપ્રદાનેન સમં ન્યૂનં તથૌજસા॥ 1-153-60 (7025)
એવં તે કથિતં રાજન્ શૃણુ ચાપ્યપરં તથા॥ 1-153-61 (7026)
પુત્રઃ સખા વા ભ્રાતા વા પિતા વા યદિ વા ગુરુઃ।
રિપુસ્યાનેષુ વર્તન્તો હન્તવ્યા ભૂતિમિચ્છતા॥ 1-153-62 (7027)
શપથેનાપ્યરિં હન્યાદર્થદાનેન વા પુનઃ।
વિષેણ માયયા વાપિ નોપેક્ષેતે કથંચન।
ઉભૌ ચેત્સંશયોપેતૌ શ્રદ્ધવાંસ્તત્ર વર્ધતે॥ 1-153-63 (7028)
ગુરોરપ્યવલિપ્તસ્ય કાર્યાકાર્યમજાનતઃ।
ઉત્પથં પ્રતિપન્નસ્ય ન્યાય્યં ભવતિ શાસનમ્॥ 1-153-64 (7029)
ક્રુદ્ધોઽપ્યક્રુદ્ધરૂપઃ સ્યાત્સ્મિતપૂર્વાભિભાષિતા।
`ન ચૈનં ક્રોધસંદીપ્તં વિદ્યાત્કશ્ચિત્કથંચન।'
ન ચાપ્યન્યમપધ્વંસેત્કદાચિત્કોપસંયુતઃ॥ 1-153-65 (7030)
પ્રહરિષ્યન્પ્રિયં બ્રૂયાત્પ્રહરન્નપિ ભારત।
પ્રહૃત્ય ચ પ્રિયં બ્રૂયાચ્છોચન્નિવ રુદન્નિવ॥ 1-153-66 (7031)
આશ્વાસયેચ્ચાપિ પરં સાન્ત્વધર્માર્થવૃત્તિભિઃ।
અથ તં પ્રહરેત્કાલે તથા વિચલિતં પથિ॥ 1-153-67 (7032)
અપિ ઘોરાપરાધસ્ય ધર્મમાશ્રિત્ય તિષ્ઠતઃ।
સ હિ પ્રચ્છાદ્યતે દોષઃ શૈલો મેઘૈરિવાસિતૈઃ॥ 1-153-68 (7033)
યઃ સ્યાદનુપ્રાપ્તવધસ્તસ્યાગારં પ્રદીપયેત્।
અધનાન્નાસ્તિકાંશ્ચોરાન્વિષકર્મસુ યોજયેત્॥ 1-153-69 (7034)
પ્રત્યુત્થાનાસનાદ્યેન સંપ્રદાનેન કેનચિત્।
અતિવિશ્રબ્ધઘાતી સ્યાત્તીક્ષ્ણંદષ્ટ્રો નિમગ્નકઃ॥ 1-153-70 (7035)
અશઙ્કિતેભ્યઃ શઙ્કેત શઙ્કિતેભ્યશ્ચ સર્વશઃ।
અશઙ્ક્યાદ્ભયમુત્પન્નમપિ મૂલં નિકૃન્તતિ॥ 1-153-71 (7036)
ન વિશ્વસેદવિશ્વસ્તે વિશ્વસ્તે નાતિવિશ્વસેત્।
વિશ્વાસાદ્ભયમુત્પન્નં મૂલાન્યપિ નિકૃન્તતિ॥ 1-153-72 (7037)
ચારઃ સુવિહિતઃ કાર્ય આત્મનશ્ચ પરસ્ય વા।
પાષણ્ડાંસ્તાપસાદીંશ્ચ પરરાષ્ટ્રેષુ યોજયેત્॥ 1-153-73 (7038)
ઉદ્યાનેષુ વિહારેષુ દેવતાયતનેષુ ચ।
પાનાગારેષુ રથ્યાસુ સર્વતીર્થેષુ ચાપ્યથ॥ 1-153-74 (7039)
ચત્વરેષુ ચ કૂપેષુ પર્વતેષુ વનેષુ ચ।
સમવાયેષુ સર્વેષુ સરિત્સુ ચ વિચારયેત્॥ 1-153-75 (7040)
વાચા ભૃશં વિનીતઃ સ્યાદ્ધૃદયેન તથા ક્ષુરઃ।
સ્મિતપૂર્વાભિભાષી સ્યાત્સૃષ્ટો રૌદ્રસ્ય કર્મણઃ॥ 1-153-76 (7041)
અઞ્જલિઃ શપથઃ સાન્ત્વં શિરસા પાદવન્દનમ્।
આશાકરણમિત્યેવં કર્તવ્યં ભૂતિમિચ્છતા॥ 1-153-77 (7042)
સુપુષ્પિતઃ સ્યાદફલઃ ફલવાન્સ્યાદ્દુરારુહઃ।
આમઃ સ્યાત્પક્વસઙ્કાશો નચ જીર્યેત કર્હિચિત્॥ 1-153-78 (7043)
ત્રિવર્ગે ત્રિવિધા પીડા હ્યનુબન્ધાસ્તથૈવ ચ।
અનુબન્ધાઃ શુભા જ્ઞેયાઃ પીડાસ્તુ પરિવર્જયેત્॥ 1-153-79 (7044)
ધર્મં વિચરતઃ પીડા સાપિ દ્વાભ્યાં નિયચ્છતિ।
અર્થં ચાપ્યર્થલુબ્ધસ્ય કામં ચાતિપ્રવર્તિનઃ॥ 1-153-80 (7045)
અગર્વિતાત્મા યુક્તશ્ચ સાન્ત્વયુક્તોઽનસૂયિતા।
અવેક્ષિતાર્થઃ શુદ્ધાત્મા મન્ત્રયીત દ્વિજૈઃ સહા॥ 1-153-81 (7046)
કર્મણા યેન કેનૈવ મૃદુના દારુણેન ચ।
ઉદ્ધરેદ્દીનમાત્માનં સમર્થો ધર્મમાચરેત્॥ 1-153-82 (7047)
ન સંશયમનારુહ્ય નરો ભદ્રાણિ પશ્યતિ।
સંશયં પુનરારુહ્ય યદિ જીવતિ પશ્યતિ॥ 1-153-83 (7048)
યસ્ય બુદ્ધિઃ પરિભવેત્તમતીતેન સાન્ત્વયેત્।
અનાગતેન દુર્બુદ્ધિં પ્રત્યુત્પન્નેન પણ્ડિતમ્॥ 1-153-84 (7049)
યોઽરિણા સહ સન્ધાય શયીત કૃતકૃત્યવત્।
સ વૃક્ષાગ્રે યથા સુપ્તઃ પતિતઃ પ્રતિબુધ્યતે॥ 1-153-85 (7050)
મન્ત્રસંવરણે યત્નઃ સદા કાર્યોઽનસૂયતા।
આકારમભિરક્ષેત ચારેણાપ્યનુપાલિતઃ॥ 1-153-86 (7051)
`ન રાત્રૌ મન્ત્રયેદ્વિદ્વાન્ન ચ કૈશ્ચિદુપાસિતઃ।
પ્રાસાદાગ્રે શિલાગ્રે વા વિશાલે વિજનેપિ વા॥ 1-153-87 (7052)
સમન્તાત્તત્ર પશ્યદ્ભિઃ સહાપ્તૈરેવ મન્ત્રયેત્।
નૈવ સંવેશયેત્તત્ર મન્ત્રવેશ્મનિ શારિકામ્॥ 1-153-88 (7053)
શુકાન્વા શારિકા વાપિ બાલમૂર્ખજડાનપિ।
પ્રવિષ્ટાનપિ નિર્વાસ્ય મન્ત્રયેદ્ધાર્મિકૈર્દ્વિજૈઃ॥ 1-153-89 (7054)
નીતિજ્ઞૈર્ન્યાયશાસ્ત્રજ્ઞૈરિતિહાસે સુનિષ્ઠિતૈઃ।
રક્ષાં મન્ત્રસ્ય નિશ્છિદ્રાં મન્ત્રાન્તે નિશ્ચયેત્સ્વયમ્॥ 1-153-90 (7055)
વીરોપવર્ણિતાત્તસ્માદ્ધર્માર્થાભ્યામથાત્મના।
એકેન વાથ વિપ્રેણ જ્ઞાતબુદ્ધિર્વિનિશ્ચયેત્॥ 1-153-91 (7056)
તૃતીયેન ન ચાન્યેન વ્રજેન્નિશ્ચયમાત્મવાન્।
ષટ્કર્ણશ્છિદ્યતે મન્ત્ર ઇતિ નીતિષુ પઠ્યતે॥ 1-153-92 (7057)
નિઃસૃતો નાશયેન્મન્ત્રો હસ્તપ્રાપ્તામપિ શ્રિયમ્।
સ્વમતં ચ પરેષાં ચ વિચાર્ય ચ પુનઃપુનઃ।
ગુણવદ્વાક્યમાદદ્યાન્નૈવ તૃપ્યેદ્વિચક્ષણઃ॥' 1-153-93 (7058)
નાચ્છિત્વા પરમર્માણિ નાકૃત્વા કર્મ દારુણમ્।
નાહત્વા મત્સ્યઘાતીવ પ્રાપ્નોતિ મહતીં શ્રિયમ્॥ 1-153-94 (7059)
કર્શિતં વ્યાધિતં ક્લિન્નમપાનીયમઘાસકમ્।
પરિવિશ્વસ્તમન્દં ચ પ્રહર્તવ્યમરેર્બલમ્॥ 1-153-95 (7060)
નાર્થિકોઽર્થિનમભ્યેતિ કૃતાર્થે નાસ્તિ સઙ્ગતમ્।
તસ્માત્સર્વાણિ સાધ્યાનિ સાવશેષાણિ કારયેત્॥ 1-153-96 (7061)
સંગ્રહે વિગ્રહે ચૈવ યત્નઃ કાર્યોઽનસૂયતા।
ઉત્સાહશ્ચાપિ યત્નેન કર્તવ્યો ભૂતિમિચ્છતા॥ 1-153-97 (7062)
નાસ્ય કૃત્યાનિ બુધ્યેરન્મિત્રાણિ રિપવસ્તથા।
આરબ્ધાન્યેવ પશ્યેરન્સુપર્યવસિતાન્યપિ॥ 1-153-98 (7063)
ભીતવત્સંવિધાતવ્યં યાવદ્ભયમનાગતમ્।
આગતં તુ ભયં દૃષ્ટ્વા પ્રહર્તવ્યમભીતવત્॥ 1-153-99 (7064)
દૈવેનોપહતં શત્રુમનુગૃહ્ણાતિ યો નરઃ।
સ મૃત્યુમુપગૃહ્ણાતિ ગર્ભમશ્વતરી યથા॥ 1-153-100 (7065)
અનાગતં હિ બુધ્યેત યચ્ચ કાર્યં પુરઃ સ્થિતમ્।
ન તુ બુદ્ધિક્ષયાત્કિંચિદતિક્રામેત્પ્રયોજનમ્॥ 1-153-101 (7066)
ઉત્સાહશ્ચાપિ યત્નેન કર્તવ્યો ભૂતિમિચ્છતા।
વિભજ્ય દેશકાલૌ ચ દૈવં ધર્માદયસ્ત્રયઃ।
નૈઃશ્રેયસૌ તુ તૌ જ્ઞેયૌ દેશકાલાવિતિ સ્થિતિઃ॥ 1-153-102 (7067)
તાલવત્કુરુતે મૂલં બાલઃ શત્રુરુપેક્ષિતઃ।
ગહનેઽગ્નિરિવોત્સૃષ્ટઃ ક્ષિપ્રં સંજાયતે મહાન્॥ 1-153-103 (7068)
અગ્નિસ્તોકમિવાત્માનં સન્ધુક્ષયતિ યો નરઃ।
સ વર્ધમાનો ગ્રસતે મહાન્તમપિ સંચયમ્॥ 1-153-104 (7069)
`આદાવેવ દદાનીતિ પ્રિયં બ્રૂયાન્નિરર્થકમ્॥' 1-153-105 (7070)
આશાં કાલવતીં કુર્યાત્કાલં વિઘ્નેન યોજયેત્।
વિઘ્નં નિમિત્તતો બ્રૂયાન્નિમિત્તં વાઽપિ હેતુતઃ॥ 1-153-106 (7071)
ક્ષુરો ભૂત્વા હરેત્પ્રાણાન્નિશિતઃ કાલસાધનઃ।
પ્રતિચ્છન્નો લોમહારી દ્વિષતાં પરિકર્તનઃ॥ 1-153-107 (7072)
પાણ્ડવેષુ યથાન્યાયમન્યેષુ ચ કુરૂદ્વહ।
વર્તમાનો ન મજ્જેસ્ત્વં તથા કૃત્યં સમાચર॥ 1-153-108 (7073)
સર્વકલ્યાણસંપન્નો વિશિષ્ટ ઇતિ નિશ્ચયઃ।
તસ્માત્ત્વં પાણ્ડુપુત્રેભ્યો રક્ષાત્માનં નરાધિપ॥ 1-153-109 (7074)
ભ્રાતૃવ્યા બલવન્તસ્તે પાણ્ડુપુત્રા નરાધિપ।
પશ્ચાત્તાપો યથા ન સ્યાત્તથા નીતિર્વિધીયતામ્॥ 1-153-110 (7075)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-153-111x (912)
એવમુક્ત્વા સંપ્રતસ્થે કણિકઃ સ્વગૃહં તતઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રોઽપિ કૌરવ્યઃ શોકાર્તઃ સમપદ્યત॥ ॥ 1-153-111 (7076)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સંભવપર્વણિ ત્રિપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 153 ॥ ॥ સમાપ્તં ચ સંભવપર્વ ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-153-13 ઉભાભ્યાં બ્રાહ્મણરક્ષણદુષ્ટનિગ્રહાભ્યામ્। જિતૌ સંપાદિતૌ ભવેતામિતિ શેષઃ॥ 1-153-15 હીનાય દરિદ્રાય॥ 1-153-20 ઉપસંહરતિ વધમિતિ। કથં વધઃ કર્તવ્યં ઇત્યાહ સુવિદીર્ણમિતિ। સુવિક્રાન્તમપિ શત્રું। કાલે આપદ્યાપન્નમાલભ્ય સુવિદીર્ણં વિનષ્ટં કુર્વીત। તથા સુયુદ્ધમપિ શત્રુમાપદિ કાલે સુપલાયિતં કુર્વીતિ॥ 1-153-22 આશ્રયસંશ્રયાત્ આશ્રયબલાત્॥ 1-153-23 તૃણમયં તૃણવન્નિષ્પ્રયોજનમ્। ક્ષાત્રં ધર્મં ત્યક્ત્વા શત્રુગૃહે ભિક્ષાભુગપિ સ્યાદિત્યર્થઃ। મૃગશાયિકાં મૃગહન્તુઃ શય્યામ્। યથા વ્યાધો મૃગાન્વિશ્વાસયિતું મૃષા નિદ્રાતિ વિશ્વસ્તેષુ ચ તેષુ પ્રહરત્યેવં સ હન્તુમેવાકારં ગોપયતીત્યર્થઃ। ઉપાયૈઃ વશે સ્થિતં શત્રુમિતિ સંબન્ધઃ॥ 1-153-25 ત્રીન્ ઐશ્વર્યમન્ત્રોત્સાહાન્। તથા પઞ્ચ અમાત્યરાષ્ટ્રદુર્ગાણિ કોશો દણ્ડશ્ચ પઞ્ચમ ઇત્યુક્તાન્। દણ્ડોત્ર સૈન્યં। સપ્ત સ્વામ્યમાત્યસુહૃત્કોશરાષ્ટ્રદુર્બલાનિ યેત્યુક્તાનિ॥ 1-153-30 શૌચમગ્ન્યાધાનાદિ। અત્ર દૃષ્ટાન્તઃ આનામ્યેતિ આનામયિત્વા॥ 1-153-37 બભ્રુર્નકુલઃ। મૃગયૂથપં મહાન્તં હરિણમ્॥ 1-153-41 મૂષિકેણ આઈષદ્ભક્ષિતૈઃ॥ 1-153-46 મૃગરાજસ્ય વ્યાઘ્રસ્ય॥ 1-153-51 ગરં મૂષિકદષ્ટત્વાદ્વિષભૂતમ્॥ 1-153-55 અવલુમ્પનં ગાત્રસંકોચનમ્॥ 1-153-63 સંશયોપેતૌ સંશયવિષયૌ। શ્રદ્ધાવાન્ મદુક્તાદરવાન્। શ્રદ્દધાનસ્તુ બધ્યત ઇતિ ઙ પાઠઃ॥ 1-153-65 અપધ્વંસેત્ કુત્સયેત્॥ 1-153-69 અનુપ્રાપ્તબધઃ શીઘ્રં હન્તુમિષ્ટઃ અધના દરિદ્રાઃ નાસ્તિકાઃ પરલોકશ્રદ્ધારહિતાઃ॥ 1-153-70 નિમગ્નકઃ નમ્રશિરાઃ તીક્ષ્ણદંષ્ટ્રઃ વ્યાઘ્ર ઇવ। તીક્ષ્ણદંષ્ટ્ર ઇવોરત ઇતિ ક.ઙ.પાઠઃ॥ 1-153-73 સુવિહિતઃ સમ્યક્ પરીક્ષિતઃ॥ 1-153-76 સૃષ્ટો રૌદ્રાય કર્મણ ઇતિ ક.ઘ.પાઠઃ॥ 1-153-79 અનુબન્ધઃ ફલમ્॥ 1-153-80 ધર્મમત્યન્તં વિચરતઃ પુંસો દ્વાભ્યામર્થકામાભ્યાં ધનવ્યયબ્રહ્મચર્યોપક્ષિપ્તાભ્યાં પીડા ચિત્તવૈકલ્યં ભવતિ। સાપિ પુંસઃ પીડા ધર્મં નિયચ્છતિ નિગૃહ્ણાતિ। એવમર્થં ચાપ્યર્થલુબ્ધસ્ય કામં ચાતિપ્રવર્તિન ઇતિ વ્યાખ્યેયં॥ 1-153-83 ઉદ્દેશ્યસન્દેહેપિ નીતિરવશ્યમનુસરણીયેત્યાહ। ન સંશયમિતિ। અસંશયમથારુહ્યેતિ ક.ઘ.ટ.પાઠઃ॥ 1-153-84 પરિભવેત્ શોકેન। તમતીતેન નલરામાદ્યાખ્યાનેન। દુર્બુદ્ધિં। લોભાદ્યુપહતબુદ્ધિમ્। અનાગતેન કાલાન્તરે તવ શ્રેયો ભવિષ્યતીત્યાશાપ્રદર્શનેન। પણ્ડિતં પ્રત્યુત્પન્નેન વર્તમાનેન ધનાદિના સાન્ત્વયેત્॥ 1-153-86 મન્ત્રસંવરણં મન્ત્રગૂહનમ્॥ 1-153-95 અઘાસકં અનાહારમ્॥ 1-153-96 સંગતં સખ્યમ્॥ 1-153-98 આરબ્ધાન્યપિ સુપર્યવસિતાનિ સંપન્નાન્યેવ પશ્યેરન્॥ 1-153-99 સંવિધાતવ્યં પ્રતિકર્તવ્યમ્॥ 1-153-102 દેશાદ્યનુગુણ ઉત્સાહોઽપિ કર્તવ્યો નત્વલસો ભવેત્। દૈવં પ્રાક્તનં કર્મ। યે ધર્માદયસ્ત્રયસ્તાંશ્ચ વિભજ્ય તેષાં મધ્યે નૈઃશ્રેયસૌ શ્રેયોહેતૂ ઇતિ સ્થિતિર્નિશ્ચયઃ॥ 1-153-103 બાલઃ અલ્પોપિ। બલવત્કુરુતે રૂપં બાલ્યાદિતિ ક.ઙ.ટ.પાઠઃ॥ 1-153-104 આત્માનં સધુક્ષયતિ સહાયાદિના વર્ધયતિ। સંચયમિન્ધનાનાં પક્ષે શત્રૂણામ્॥ 1-153-106 હેતુતઃ હેત્વન્તરેણ॥ 1-153-111 તદા સપુત્રો રાજા ચ શોકાર્ત ઇતિ ઙ પુસ્તકપાઠઃ॥ ત્રિપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 153 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 154
॥ શ્રીઃ ॥
1.154. અધ્યાયઃ 154
(અથ જતુગૃહપર્વ ॥ 8 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સંગ્રહેણ જતુગૃહદાહકથનમ્॥ 1 ॥ પુનર્વિસ્તરેણ જતુગૃહદાહકથનારમ્ભઃ॥ 2 ॥ દુર્યોધનધૃતરાષ્ટ્રસંવાદઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-1534-0 (7077)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-1534-0x (913)
કણિકસ્ય મતં શ્રુત્વા કાર્ત્સ્ન્યેન ભરતર્ષભ।
દુર્યોધનશ્ચ કર્ણશ્ચ શકુનિશ્ચાપિ સૌબલઃ।
દુશાસનચતુર્થાસ્તે મન્ત્રયામાસુરેકદા॥ 1-154-1 (7078)
તે કૌરવ્યમનુજ્ઞાપ્ય ધૃતરાષ્ટ્રં નરાધિપમ્।
દહને તુ સપુત્રાયાઃ કુન્ત્યા બુદ્ધિમકારયન્॥ 1-154-2 (7079)
તેષામિઙ્ગિતભાવજ્ઞો વિદુરસ્તત્ત્વદર્શિવાન્।
આકારેણ ચ તં મન્ત્રં બુબુધે દુષ્ટચેતસામ્॥ 1-154-3 (7080)
તતો વિદિતવેદ્યાત્મા પાણ્ડવાનાં હિતે રતઃ।
પલાયને મતિં ચક્રે કુન્ત્યાઃ પુત્રૈઃ સહાનઘઃ॥ 1-154-4 (7081)
તતો વાતસહાં નાવં યન્ત્રયુક્તાં પતાકિનીમ્।
ઊર્મિક્ષમાં દૃઢાં કૃત્વા કુન્તીમિદમુવાચ હ॥ 1-154-5 (7082)
એષ જાતઃ કુલસ્યાસ્ય કીર્તિવંશપ્રણાશનઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રઃ પરીતાત્મા ધર્મં ત્યજતિ શાશ્વતમ્॥ 1-154-6 (7083)
ઇયં વારિપથે યુક્તા તરઙ્ગપવનક્ષમા।
નૌર્યયા મૃત્યુપાશાત્ત્વં સપુત્રા મોક્ષ્યસે શુભે॥ 1-154-7 (7084)
તચ્છ્રુત્વા વ્યથિતા કુન્તી પુત્રૈઃ સહ યશસ્વિની।
નાવમારુહ્ય ગઙ્ગાયાં પ્રયયૌ ભરતર્ષભ॥ 1-154-8 (7085)
તતો વિદુરવાક્યેન નાવં વિક્ષિપ્ય પાણ્ડવાઃ।
ધનં ચાદાય તૈર્દત્તમરિષ્ટં પ્રાવિશન્વનમ્॥ 1-154-9 (7086)
નિષાદી પઞ્ચપુત્રા તુ જાતેષુ તત્ર વેશ્મનિ।
કારણાભ્યાગતા દગ્ધા સહ પુત્રૈરનાગસા॥ 1-154-10 (7087)
સ ચ મ્લેચ્છાધમઃ પાપો દગ્ધસ્તત્ર પુરોચનઃ।
વઞ્ચિતાશ્ચ દુરાત્માનો ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ સહાનુગાઃ॥ 1-154-11 (7088)
અવિજ્ઞાતા મહાત્મનો જનાનામક્ષતાસ્તથા।
જનન્યા સહ કૌન્તેયા મુક્તા વિદુરમન્ત્રિતાઃ॥ 1-154-12 (7089)
તતસ્તસ્મિન્પુરે લોકા નગરે વારણાવતે।
દૃષ્ટ્વા જતુગૃહં દગ્ધમન્વશોચન્ત દુઃખિતાઃ॥ 1-154-13 (7090)
પ્રેષયામાસૂ રાજાનં યથાવૃત્તં નિવેદિતુમ્।
સંવૃતસ્તે મહાન્કામઃ પાણ્ડવાન્દગ્ધવાનસિ॥ 1-154-14 (7091)
સકામો ભવ કૌરવ્ય ભુઙ્ક્ષ્વ રાજ્યં સપુત્રકઃ।
તચ્છ્રુત્વા ધૃતરાષ્ટ્રસ્તુ સહપુત્રેણ શોચયન્॥ 1-154-15 (7092)
પ્રેતકાર્યાણિ ચ તથા ચકાર સહ બાન્ધવૈઃ।
પાણ્ડવાનાં તથા ક્ષત્તા ભીષ્મશ્ચ કુરુસત્તમઃ॥ 1-154-16 (7093)
જનમેજય ઉવાચ। 1-154-17x (914)
પુનર્વિસ્તરશઃ શ્રોતુમિચ્છામિ દ્વિજસત્તમ।
દાહં જતુગૃહસ્યૈવ પાણ્ડવાનાં ચ મોક્ષણમ્॥ 1-154-17 (7094)
સુનૃશંસમિદં કર્મ તેષાં ક્રૂરોપસંહિતમ્।
કીર્તયસ્વ યથાવૃત્તં પરં કૌતૂહલં મમ॥ 1-154-18 (7095)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-154-19x (915)
શૃણુ વિસ્તરશો રાજન્વદતો મે પરન્તપ।
દાહં જતુગૃહસ્યૈતત્પાણ્ડવાનાં ચ મોક્ષણમ્॥ 1-154-19 (7096)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-154-20x (916)
તતો દુર્યોધનો રાજા ધૃતરાષ્ટ્રમભાષત।
પાણ્ડવેભ્યો ભયં નઃ સ્યાત્તાન્વિવાસયતાં ભવાન્।
નિપુણેનાભ્યુપાયેન નગરં વારણાવતમ્॥ 1-154-20 (7097)
ધૃતરાષ્ટ્રસ્તુ પુત્રેણ શ્રુત્વા વચનમીરિતમ્।
મુહૂર્તમિવ સંચિન્ત્ય દુર્યોધનમથાબ્રવીત્॥ 1-154-21 (7098)
ધર્મનિત્યઃ સદા પાણ્ડુસ્તથા ધર્મપરાયણઃ।
સર્વેષુ જ્ઞાતિષુ તથા મયિ ત્વાસીદ્વિશેષતઃ॥ 1-154-22 (7099)
નાસૌ કિંચિદ્વિજાનાતિ ભોજનાદિચિકીર્ષિતમ્।
નિવેદયતિ નિત્યં હિ મમ રાજ્યં ધૃતવ્રતઃ॥ 1-154-23 (7100)
તસ્ય પુત્રો યથા પાણ્ડુસ્તથા ધર્મપરાયણઃ।
ગુણવાન્લોકવિખ્યાતઃ પૌરવાણાં સુસંમતઃ॥ 1-154-24 (7101)
સ કથં શક્યતેઽસ્માભિરપાકર્તું બલાદિતઃ।
પિતૃપૈતામાહાદ્રાજ્યાત્સસહાયો વિશેષતઃ॥ 1-154-25 (7102)
ભૃતા હિ પાણ્ડુનાઽમાત્યા બલં ચ સતતં ભૃતમ્।
ભૃતાઃ પુત્રાશ્ચ પૌત્રાશ્ચ તેષામપિ વિશેષતઃ॥ 1-154-26 (7103)
તે પુરા સત્કૃતાસ્તાત પાણ્ડુના નાગરા જનાઃ।
કથં યુધિષ્ઠિરસ્યાર્થે ન નો હન્યુઃ સબાન્ધવાન્॥ 1-154-27 (7104)
દુર્યોધન ઉવાચ। 1-154-28x (917)
એવમેતન્મયા તાત ભાવિતં દોષમાત્મનિ।
દૃષ્ટ્વા પ્રકૃતયઃ સર્વા અર્થમાનેન પૂજિતાઃ॥ 1-154-28 (7105)
ધ્રુવમસ્મત્સહાયાસ્તે ભવિષ્યન્તિ પ્રધાનતઃ।
અર્થવર્ગઃ સહામાત્યો મત્સંસ્થોઽદ્ય મહીપતે॥ 1-154-29 (7106)
સ ભવાન્પાણ્ડવાનાશુ વિવાસયિતુમર્હતિ।
મૃદુનૈવાભ્યુપાયેન નગરં વારણાવતમ્॥ 1-154-30 (7107)
યદા પ્રતિષ્ઠિતં રાજ્યં મયિ રાજન્ભવિષ્યતિ।
તદા કુન્તી સહાપત્યા પુનરેષ્યતિ ભારત॥ 1-154-31 (7108)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 1-154-32x (918)
દુર્યોધન મમાપ્યેતદ્ધૃદિ સંપરિવર્તતે।
અભિપ્રાયસ્ય પાપત્વાન્નૈવં તુ વિવૃણોમ્યહમ્॥ 1-154-32 (7109)
ન ચ ભીષ્મો ન ચ દ્રોણો ન ચ ક્ષત્તા ન ગૌતમઃ।
વિવાસ્યમાનાન્કૌન્તેયાનનુમંસ્યન્તિ કર્હિચિત્॥ 1-154-33 (7110)
સમા હિ કૌરવેયાણાં વયં તે ચૈવ પુત્રક।
નૈતે વિષમમિચ્છેયુર્ધર્મયુક્તા મનસ્વિનઃ॥ 1-154-34 (7111)
તે વયં કૌરવેયાણામેતેષાં ચ મહાત્મનામ્।
કથં ન વધ્યતાં તાત ગચ્છામ જગતસ્તથા॥ 1-154-35 (7112)
દુર્યોધન ઉવાચ। 1-154-36x (919)
મધ્યસ્થઃ સતતં ભીષ્મો દ્રોણપુત્રો મયિ સ્થિતઃ।
યતઃ પુત્રસ્તતો દ્રોણો ભવિતા નાત્ર સંશયઃ॥ 1-154-36 (7113)
કૃપઃ શારદ્વતશ્ચૈવ યત એતૌ તતો ભવેત્।
દ્રોણં ચ ભાગિનેયં ચ ન સ ત્યક્ષ્યતિ કર્હિચિત્॥ 1-154-37 (7114)
ક્ષત્તાઽર્થબદ્ધસ્ત્વસ્માકં પ્રચ્છન્નં સંયતઃ પરૈઃ।
ન ચૈકઃ સ સમર્થોઽસ્માન્પામ્ડવાર્થેઽધિબાધિતુમ્॥ 1-154-38 (7115)
સુવિસ્રબ્ધઃ પાણ્ડુપુત્રાન્સહ માત્રા પ્રવાસય।
વારણાવતમદ્યૈવ યથા યાન્તિ યથા કુરુ॥ 1-154-39 (7116)
વિનિદ્રકરણં ઘોરં હૃદિ શલ્યમિવાર્પિતમ્।
શોકપાવકમુદ્ભૂતં કર્મણૈતેન નાશય॥ ॥ 1-154-40 (7117)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ જતુગૃહપર્વણિ ચતુઃપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 154 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-154-2 અનુજ્ઞાપ્ય પૃષ્ટ્વા॥ 1-154-3 ઇઙ્ગિતં ચેષ્ટિતં તેન ભાવં ચિત્તાભિપ્રાયં જાનાતીતિ ઇઙ્ગિતભાવજ્ઞઃ॥ 1-154-4 વિદિતવેદ્યો જ્ઞાતતત્ત્વ આત્મા ચિત્તં યસ્ય॥ 1-154-5 યન્ત્રયુક્તાં યન્ત્રં મહત્યપિ વાતે જલાશયે નૌકાસ્તમ્ભકં લોહલઙ્ગલમયમ્॥ 1-154-9 અરિષ્ટં નિર્વિઘ્નમ્॥ 1-154-18 ક્રૂરેણ કણિકેનોપસંહિતમુપદિષ્ટમ્॥ ચતુઃપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 154 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 155
॥ શ્રીઃ ॥
1.155. અધ્યાયઃ 155
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન દાનાદિના પ્રકૃતિવશીકરણમ્॥ 1 ॥ પાણ્ડવાનાં વારણાવતયાત્રાર્થં ધૃતરાષ્ટ્રાનુજ્ઞા॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-155-0 (7118)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-155-0x (920)
તતો દુર્યોધનો રાજા સર્વાસ્તુ પ્રકૃતીઃ શનૈઃ।
અર્થમાનપ્રદાનાભ્યાં સંજહાર સહાનુજઃ।
`યુયુત્સુમપનીયૈકં ધાર્તરાષ્ટ્રં સહોદરમ્॥' 1-155-1 (7119)
ધૃતરાષ્ટ્રપ્રયુક્તાસ્તુ કેચિત્કુશલમન્ત્રિણઃ।
કથયાઞ્ચક્રિરે રમ્યં નગરં વારણાવતમ્॥ 1-155-2 (7120)
અયં સમાજઃ સુમહાન્રમણીયતમો ભુવિ।
ઉપસ્થિતઃ પશુપતેર્નગરે વારણાવતે॥ 1-155-3 (7121)
સર્વરત્નસમાકીર્ણે પુણ્યદેશે મનોરમે।
ઇત્યેવં ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય વચનાચ્ચક્રિરે કથાઃ॥ 1-155-4 (7122)
કથ્યમાને તથા રમ્યે નગરે વારણાવતે।
ગમને પાણ્ડુપુત્રાણાં જજ્ઞે તત્ર મતિર્નૃપ॥ 1-155-5 (7123)
યદા ત્વમન્યત નૃપો જાતકૌતૂહલા ઇતિ।
ઉવાચૈતાનેત્ય તદા પાણ્ડવાનમ્બિકાસુતઃ॥ 1-155-6 (7124)
`અધીતાનિ ચ શાસ્ત્રાણિ યુષ્માભિરિહ કૃત્સ્નશઃ।
અસ્ત્રાણિ ચ તથા દ્રોણાદ્ગૌતમાચ્ચ શરદ્વતઃ॥ 1-155-7 (7125)
કૃતકૃત્યા ભવન્તસ્તુ સર્વવિદ્યાવિશારદાઃ।
સોઽહમેવં ગતે તાતાશ્ચિન્તયામિ સમન્તતઃ।
રક્ષણે વ્યવહારે ચ રાજ્યસ્ય સતતં હિતે॥' 1-155-8 (7126)
મમૈતે પુરુષા નિત્યં કથયન્તિ પુનઃપુનઃ।
રમણીયતમં લોકે નગરં વારણાવતમ્॥ 1-155-9 (7127)
તે તાતા યદિ મન્યધ્વમુત્સવં વારણાવતે।
સગણાઃ સાન્વયાશ્ચૈવ વિહરધ્વં યથાઽમરાઃ॥ 1-155-10 (7128)
બ્રાહ્મણેભ્યશ્ચ રત્નાનિ ગાયનેભ્યશ્ચ સર્વશઃ।
પ્રયચ્છધ્વં યથાકામં દેવા ઇવ સુવર્ચસઃ॥ 1-155-11 (7129)
કંચિત્કાલં વિહૃત્યૈવમનુભૂય પરાં મુદમ્।
ઇદં વૈ હાસ્તિનપુરં સુખિનઃ પુનરેષ્યથ॥ 1-155-12 (7130)
`નિવસધ્વં ચ તત્રૈવ સંરક્ષણપરાયણાઃ।
વૈલક્ષણ્યં ન વૈ તત્ર ભવિષ્યતિ પરંતપાઃ॥' 1-155-13 (7131)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-155-14x (921)
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય તં કામમનુબુધ્ય યુધિષ્ઠિરઃ।
આત્મનશ્ચાસહાયત્વં તથેતિ પ્રત્યુવાચ તમ્॥ 1-155-14 (7132)
તતો ભીષ્મં શાન્તનવં વિદુરં ચ મહામતિમ્।
દ્રોણં ચ બાહ્લિકં ચૈવ સોમદત્તં ચ કૌરવમ્॥ 1-155-15 (7133)
કૃપમાચાર્યપુત્રં ચ ભૂરિશ્રવસમેવ ચ।
માન્યાનન્યાનમાત્યાંશ્ચ બ્રાહ્મણાંશ્ચ તપોધનાન્॥ 1-155-16 (7134)
પુરોહિતાંશ્ચ પૌત્રાંશ્ચ ગાન્ધારીં ચ યશસ્વિનીમ્।
`સર્વા માતૄરુપસ્પૃષ્ટ્વા વિદુરસ્ય ચ યોષિતઃ।'
યુધિષ્ઠિરઃ શનૈર્દીન ઉવાચેદં વચસ્તદા॥ 1-155-17 (7135)
રમણીયે જનાકીર્ણે નગરે વારણાવતે।
સગણાસ્તત્ર યાસ્યામો ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય શાસનાત્॥ 1-155-18 (7136)
પ્રસન્નમનસઃ સર્વે પુણ્યા વાચો વિમુઞ્ચત।
આશીર્ભિર્બૃહિતાનસ્માન્ન પાપં પ્રસહિષ્યતે॥ 1-155-19 (7137)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-155-20x (922)
એવમુક્તાસ્તુ તે સર્વે પાણ્ડુપુત્રેણ કૌરવાઃ।
પ્રસન્નવદના ભૂત્વા તેઽન્વવર્તન્ત પાણ્ડવાન્॥ 1-155-20 (7138)
સ્વસ્ત્યસ્તુ વઃ પથિ સદા ભૂતેભ્યશ્ચૈવ સર્વશઃ।
મા ચ વોસ્ત્વશુભં કિંચિત્સર્વશઃ પાણ્ડુનન્દનાઃ॥ 1-155-21 (7139)
તતઃ કૃતસ્વસ્ત્યયના રાજ્યલાભાય પાર્થિવાઃ।
કૃત્વા સર્વાણિ કાર્યાણિ પ્રયયુર્વારણાવતમ્॥ ॥ 1-155-22 (7140)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ જતુગૃહપર્વણિ પઞ્ચપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 155 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 156
॥ શ્રીઃ ॥
1.156. અધ્યાયઃ 156
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનાદેશાત્ પુરોચનેન વારણાવતે જતુગૃહનિર્માણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-156-0 (7141)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-156-0x (923)
ધૃતરાષ્ટ્રપ્રયુક્તેષુ પાણ્ડુપુત્રેષુ ભારત।
દુર્યોધનઃ પરં હર્ષમગચ્છત્સ દુરાત્મવાન્॥ 1-156-1 (7142)
`તતઃ સુબલપુત્રશ્ચ કર્ણદુર્યોધનાવપિ।
દહને સહ પુત્રાયાઃ કુન્ત્યા મતિમકુર્વત।
મન્ત્રયિત્વા સ તૈઃ સાર્ધં દુરાત્મા ધૃતરાષ્ટ્રજઃ॥' 1-156-2 (7143)
સ પુરોચનમેકાન્તમાનીય ભરતર્ષભ।
ગૃહીત્વા દક્ષિણે પાણૌ સચિવં વાક્યમબ્રવીત્॥ 1-156-3 (7144)
મમેયં વસુસંપૂર્ણા પુરોચન વસુન્ધરા।
યથૈવ ભવિતા તાત તથા ત્વં દ્રષ્ટુમર્હસિ॥ 1-156-4 (7145)
ન હિ મે કશ્ચિદન્યોઽસ્તિ વિશ્વાસિકતરસ્ત્વયા।
સહાયો યેન સન્ધાય મન્ત્રયેયં યથા ત્વયા॥ 1-156-5 (7146)
સંરક્ષ તાત મન્ત્રં ચ સપત્નાંશ્ચ મમોદ્ધર।
નિપુણેનાભ્યુપાયેન યદ્બ્રવીમિ તથા કુરુ॥ 1-156-6 (7147)
પાણ્ડવા ધૃતરાષ્ટ્રેણ પ્રેષિતા વારણાવતમ્।
ઉત્સવે વિહરિષ્યન્તિ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય શાસનાત્॥ 1-156-7 (7148)
સ ત્વં રાસભયુક્તેન સ્યન્દનેનાશુગામિના।
વારણાવતમદ્યૈવ યથા યાસિ તયા કુરુ॥ 1-156-8 (7149)
તત્ર ગત્વા ચતુઃશાલં ગૃહં પરમસંવૃતમ્।
નગરોપાન્તમાશ્રિત્ય કારયેથા મહાધનમ્॥ 1-156-9 (7150)
શણસર્જરસાદીનિ યાનિ દ્રવ્યાણિ કાનિચિત્।
આગ્નેયાન્યુત સન્તીહ તાનિ તત્ર પ્રદાપય॥ 1-156-10 (7151)
`બલ્વજેન ચ સંમિશ્રં મધૂચ્છિષ્ટેન ચૈવ હિ।'
સર્પિસ્તૈલવસાભિશ્ચ લાક્ષયા ચાપ્યનલ્પયા।
મૃત્તિકાં મિશ્રયિત્વા ત્વં લેપં કુડ્યેષુ દાપય॥ 1-156-11 (7152)
શણં તૈલં ઘૃતં ચૈવ જતુ દારૂણિ ચૈવ હિ।
તસ્મિન્વેશ્મનિ સર્વાણિ નિક્ષિપેથાઃ સમન્તતઃ॥ 1-156-12 (7153)
`લાક્ષાશમમધૂચ્છિષ્ટવેષ્ટિતાનિ મૃદાપિ ચ।
લેપયિત્વા ગુરૂણ્યાશુ દારુયન્ત્રાણિ દાપય॥' 1-156-13 (7154)
યથા ચ તન્ન પશ્યેરન્પરીક્ષન્તોઽપિ પાણ્ડવાઃ।
આગ્નેયમિતિ તત્કાર્યમપિ ચાન્યેઽપિ માનવાઃ॥ 1-156-14 (7155)
વેશ્મન્યેવં કૃતે તત્ર કૃત્વા તાન્પરમાર્ચિતાન્।
વાસયેથાઃ પાણ્ડવેયાન્કુન્તીં ચ સસુહૃજ્જનામ્॥ 1-156-15 (7156)
આસનાનિ ચ દિવ્યાનિ યાનાનિ શયનાનિ ન।
નિઘાતવ્યાનિ પાણ્ડૂનાં યથા તુષ્યેચ્ચ મે પિતા॥ 1-156-16 (7157)
યથા ચ તન્ન જાનન્તિ નગરે વારણાવતે।
`યથા રમેરન્વિસ્રબ્ધા નગરે વારણાવતે।'
તથા સર્વં વિધાતવ્યં યાવત્કાલસ્ય પર્યયઃ॥ 1-156-17 (7158)
જ્ઞાત્વા ચ તાન્સુવિશ્વસ્તાઞ્શયાનાનકુતોભયાન્।
અગ્નિસ્ત્વયા તતો દેયો દ્વારતસ્તસ્ય વેશ્મનઃ॥ 1-156-18 (7159)
દગ્ધાનેવં સ્વકે ગેહે દાહિતાઃ પાણ્ડવા ઇતિ।
ન ગર્હયેયુરસ્માન્વૈ પાણ્ડવાર્થાય કર્હિચિત્॥ 1-156-19 (7160)
સ તથેતિ પ્રતિજ્ઞાય કૌરવાય પુરોચનઃ।
પ્રાયાદ્રાસભયુક્તેન સ્યન્દનેનાશુગામિના॥ 1-156-20 (7161)
સ ગત્વા ત્વરિતં રાજન્દુર્યોધનમતે સ્થિતઃ।
યથોક્તં રાજપુત્રેણ સર્વં ચક્રે પુરોચનઃ॥ 1-156-21 (7162)
`તેષાં તુ પાણ્ડવેયાનાં ગૃહં રૌદ્રમકલ્પયત્॥' ॥ 1-156-22 (7163)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ જતુગૃહપર્વણિ ષટ્પઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 156 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-156-6 ઉદ્ધર ઉન્મૂલય॥ 1-156-10 આગ્નેયાન્યગ્નિસંદીપકાનિ॥ ષટ્પઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 156 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 157
॥ શ્રીઃ ॥
1.157. અધ્યાયઃ 157
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
હાસ્તિનપુરં ત્યક્ત્વા વારણાવતં ગચ્છતા યુધિષ્ઠિરેણ અનુગચ્છથાં પૌરાણાં નિવર્તનમ્॥ 1 ॥ મ્લેચ્છભાષયા યુધિષ્ઠિરં પ્રતિ વિદુરસ્યોપદેશઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-157-0 (7164)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-157-0x (924)
પાણ્ડવાસ્તુ રથાન્યુક્તાન્સદશ્વૈરનિલોપમૈઃ।
આરોહમાણા ભીષ્મસ્ય પાદૌ જગૃહુરાર્તવત્॥ 1-157-1 (7165)
રાજ્ઞશ્ચ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય દ્રોણસ્ય ચ મહાત્મનઃ।
અન્યેષાં ચૈવ વૃદ્ધાનાં કૃપસ્ય વિદુરસ્ય ચ॥ 1-157-2 (7166)
એવં સર્વાન્કુરૂન્વૃદ્ધાનભિવાદ્ય યતવ્રતાઃ।
સમાલિઙ્ગ્ય સમાનાન્વૈ બાલૈશ્ચાપ્યભિવાદિતાઃ॥ 1-157-3 (7167)
સર્વા માતૄસ્તથાઽઽપૃચ્છ્ય કૃત્વા ચૈવ પ્રદક્ષિણમ્।
પ્રકૃતીરપિ સર્વાશ્ચ પ્રયયુર્વારણાવતમ્॥ 1-157-4 (7168)
વિદુરશ્ચ મહાપ્રાજ્ઞસ્તથાઽન્યે કુરુપુઙ્ગવાઃ।
પૌરાશ્ચ પુરુષવ્યાઘ્રાનન્વીયુઃ શોકકર્શિતાઃ॥ 1-157-5 (7169)
તત્ર કેચિદ્બ્રુવન્તિ સ્મ બ્રાહ્મણા નિર્ભયાસ્તદા।
દીનાન્દૃષ્ટ્વા પાણ્ડુસુતાનતીવ ભૃશદુઃખિતાઃ॥ 1-157-6 (7170)
વિષમં પશ્યતે રાજા સર્વથા સ સુમન્દધીઃ।
કૌરવ્યો ધૃતરાષ્ટ્રસ્તુ ન ચ ધર્મં પ્રપશ્યતિ॥ 1-157-7 (7171)
ન હિ પાપમપાપાત્મા રોચયિષ્યતિ પાણ્ડવઃ।
ભીમો વા બલિનાં શ્રેષ્ઠઃ કૌન્તેયો વા ધનઞ્જયઃ॥ 1-157-8 (7172)
કુત એવ મહાત્માનૌ માદ્રીપુત્રૌ કરિષ્યતઃ।
તાન્રાજ્યં પિતૃતઃ પ્રાપ્તાન્ધૃતરાષ્ટ્રો ન મૃષ્યતિ॥ 1-157-9 (7173)
અધર્મ્યમિદમત્યન્તં કથં ભીષ્મોઽનુમન્યતે।
વિવાસ્યમાનાનસ્થાને નગરે યોઽભિમન્યતે॥ 1-157-10 (7174)
પિતેવ હિ નૃપોઽસ્માકમભૂચ્છાન્તનવઃ પુરા।
વિચિત્રવીર્યો રાજર્ષિઃ પાણ્ડુશ્ચ કુરુનન્દનઃ॥ 1-157-11 (7175)
સ તસ્મિન્પુરુષવ્યાઘ્રે દેવભાવં ગતે સતિ।
રાજપુત્રાનિમાન્બાલાન્ધૃતરાષ્ટ્રો ન મૃષ્યતિ॥ 1-157-12 (7176)
વયમેતદનિચ્છન્તઃ સર્વ એવ પુરોત્તમાત્।
ગૃહાન્વિહાય ગચ્છામો યત્ર ગન્તા યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-157-13 (7177)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-157-14x (925)
તાંસ્તથા વાદિનઃ પૌરાન્દુઃકિતાન્દુઃખકર્શિતઃ।
ઉવાચ મનસા ધ્યાત્વા ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-157-14 (7178)
પિતા માન્યો ગુરુઃ શ્રેષ્ઠો યદાહ પૃથિવીપતિઃ।
અશઙ્કમાનૈસ્તત્કાર્યમસ્માભિરિતિ નો વ્રતમ્॥ 1-157-15 (7179)
ભવન્તઃ સુહૃદોઽસ્માકં યાત કૃત્વા પ્રદક્ષિણમ્।
પ્રતિનન્દ્ય તથાઽઽશીર્ભિર્નિવર્તધ્વં યથાગૃહમ્॥ 1-157-16 (7180)
યદા તુ કાર્યમસ્માકં ભવદ્ભિરુપપત્સ્યતે।
તદા કરિષ્યથાસ્માકં પ્રિયાણિ ચ હિતાનિ ચ॥ 1-157-17 (7181)
એવમુક્તાસ્તદા પૌરાઃ કૃત્વા ચાપિ પ્રદક્ષિણમ્।
આશીર્ભિશ્ચાભિનન્દ્યૈતાઞ્જગ્મુર્નગરમેવ હિ॥ 1-157-18 (7182)
પૌરેષુ વિનિવૃત્તેષુ વિદુરઃ સર્વધર્મવિત્।
બોધયન્પાણ્ડવશ્રેષ્ઠમિદંવચનમબ્રવીત્॥ 1-157-19 (7183)
પ્રાજ્ઞઃ પ્રાજ્ઞં પ્રલાપજ્ઞઃ પ્રલાપજ્ઞમિદં વચઃ।
યો જાનાતિ પરપ્રજ્ઞાં નીતિશાસ્ત્રાનુસારિણીમ્।
વિજ્ઞાયેહ તથા કુર્યાદાપદં નિસ્તરેદ્યથા॥ 1-157-20 (7184)
અલોહં નિશિતં શસ્ત્રં શરીપરિકર્તનમ્।
યો વેત્તિ ન તુ તં ઘ્નન્તિ પ્રતિઘાતવિદં દ્વિષઃ॥ 1-157-21 (7185)
કક્ષઘ્નઃ શિશિરઘ્નશ્ચ મહાકક્ષે બિલૌકસઃ।
ન દહેદિતિ ચાત્માનં યો રક્ષતિ સ જીવતિ॥ 1-157-22 (7186)
નાચક્ષુર્વેત્તિ પન્થાનં નાચક્ષુર્વિન્દતે દિશઃ।
નાધૃતિર્ભૂતિમાપ્નોતિ બુધ્યસ્વૈવં પ્રબોધિતઃ॥ 1-157-23 (7187)
અનાપ્તૈર્દત્તમાદત્તે નરઃ શસ્ત્રમલોહજમ્।
શ્વાવિચ્છરણમાસાદ્ય પ્રમુચ્યેત હુતાશનાત્॥ 1-157-24 (7188)
ચરન્માર્ગાન્વિજાનાતિ નક્ષત્રૈર્વિન્દતે દિશઃ।
આત્મના ચાત્મનઃ પઞ્ચ પીડયન્નાનુપીડ્યતે॥ 1-157-25 (7189)
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
વિદુરં વિદુષાં શ્રેષ્ઠં જ્ઞાતમિત્યેવ પાણ્ડવઃ॥ 1-157-26 (7190)
અનુશિક્ષ્યાનુગમ્યૈતાન્કૃત્વા ચૈવ પ્રદક્ષિણમ્।
પાણ્ડવાનભ્યનુજ્ઞાય વિદુરઃ પ્રયયૌ ગૃહાન્॥ 1-157-27 (7191)
નિવૃત્તે વિદુરે ચાપિ ભીષ્મે પૌરજને તથા।
અજાતશત્રુમાસાદ્ય કુન્તી વચનમબ્રવીત્॥ 1-157-28 (7192)
ક્ષત્તા યદબ્રવીદ્વાક્યં જનમધ્યેઽબ્રુવન્નિવ।
ત્વયા ચ સ તથેત્યુક્તો જાનીમો ન ચ તદ્વયમ્॥ 1-157-29 (7193)
યદીદં શક્યમસ્માભિર્જ્ઞાતું નૈવ ચ દોષવત્।
શ્રોતુમિચ્છામિ તત્સર્વં સંવાદં તવ તસ્ય ચ॥ 1-157-30 (7194)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 1-157-31x (926)
વિષાદગ્નેશ્ચ બોદ્ધવ્યમિતિ માં વિદુરોઽબ્રવીત્।
પન્થાનો વેદિતવ્યાશ્ચ નક્ષત્રૈશ્ચ તથા દિશઃ।
`કુડ્યાશ્ચવિદિતાઃકાર્યાઃસ્યાચ્છુદ્ધિરિતિચાબ્રવીત્॥ 1-157-31 (7195)
જિતેન્દ્રિયશ્ચ વસુધાં પ્રાપ્સ્યતીતિ ચ મેઽબ્રવીત્।
વિજ્ઞાતમિતિ તત્સર્વં પ્રત્યુક્તો વિદુરો મયા॥ 1-157-32 (7196)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-157-33x (927)
અષ્ટમેઽહનિ રોહિણ્યાં પ્રયાતાઃ ફાલ્ગુનસ્ય તે।
વારણાવતમાસાદ્ય દદૃશુર્નાગરં જનમ્॥ ॥ 1-157-33 (7197)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ જતુગૃહપર્વણિ સપ્તપઞ્ચાદશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 157 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-157-10 અસ્થાને અયુક્તમ્ યોઽભિમન્યતે સ ભીષ્મઃ કથમનુમન્યત ઇત્યર્થઃ॥ 1-157-20 પ્રાજ્ઞઃ ઊહાપોહસમર્થઃ। પ્રલાપજ્ઞઃ અનર્થવચનાભાસાભિજ્ઞઃ। યુધિષ્ઠિરમપ્યેતાદૃશમ્। વચનમેવાહ। ઇદમિતિ। ઇદં પ્રલાપાત્મકં મમ વચો યો જાનાતિ સઃ પરસ્ય શત્રોઃ પ્રજ્ઞાં સ્વબાધાર્થં નીત્યા પ્રયુક્તાં વિજ્ઞાય તથા કુર્યાત્। યથા સ્વયમાપદં નિસ્તરેદિત્યન્વયઃ॥ 1-157-21 પ્રલાપાકારવચનમેવાહ। અલોહમિતિ। અલોહમગ્નિમયં શસ્ત્રમિવ શસ્ત્રં ઘાતકં તસ્ય પ્રતિઘાતવિદં દ્વિષો ન ઘ્નન્તિ। પ્રતિઘાતકૃતમિતિ પાઠે પ્રતિઘાતાય કૃતમિત્યર્થઃ॥ 1-157-22 અગ્નિકૃતે ભયે જ્ઞાતેઽપિ કથં પ્રતીકારસ્તત્રાહ। કક્ષઘ્ન ઇતિ। કક્ષસ્તૃણેન્ધનં હન્તીતિ તથા। શિશિરં શીતં હન્તીતિ તથાવિધોઽપિ અગ્નિઃ મહાકક્ષે અરણ્યે દહ્યમાનેઽપિ બિલૌકસો મૂષિકાદીન્ન દહતિ ઇત્થમાત્માનં યો રક્ષતિ સ જીવતિ। તથા બિલેષ્વાવિશ્યાગારાદ્રક્ષણીય ઇત્યર્થઃ॥ 1-157-23 તતશ્ચ બિલનિર્ગમાનન્તરમરણ્યગમન્પ્રકારમુપદિશતિ। નાચક્ષુરિતિ। અચક્ષુઃ પૂર્વં વર્ત્મદર્શનવિહીનઃ પન્થાનં રાત્રૌ ન વેત્તિ। તથા અચક્ષુઃ વિજ્ઞાનવિહીનઃ દિશો ન વિન્દતે ન પ્રત્યભિજાનાતિ। અતઃ પૂર્વમેવ વર્ત્મદિશૌ દ્રષ્ટવ્યે ઇતિ ભાવઃ। કથમસ્માકં બિલપ્રવેશનિર્ગમાવિતિ ચેત્તત્રાહ। નાધૃતિરિતિ। દુઃખે ધૈર્યરહિતો ભૂતિમૈશ્વર્યં જીવનં વા ન વિન્દતિ। વિપદિ ધૈર્યમેવ કાર્યમિત્યર્થઃ॥ 1-157-24 કિંચ યત્પુરોચનાદિભિઃ કર્તવ્યં તત્સ્વયમેવ કાર્યમિત્યાહ। અનાપ્તૈરિતિ। અનાપ્તૈઃ પુરોચનાદિભિર્દત્તં દાતુમારબ્ધં યદલોહજં શસ્ત્રં તત્સ્વયમાદત્તે સ્વીકરોતિ તાન્હત્વા આત્માનં રક્ષતિ। પુરોચનાદિષુ જીવત્સુ અનુ સારાદિશઙ્કા સ્યાદિતિ ભાવઃ। શરણં સુરઙ્ગામ્॥ 1-157-25 આત્મના સહ પઞ્ચ ઇન્દ્રિયાણિ। આહારાદ્યભાવેન પીડયમ્ અનુ પશ્ચાત્ ન પીડ્યતે ભવાનિતિ શેષઃ। યદ્વા। નાચક્ષુરિત્યુક્તસ્યૈવ વિવરણં। ચરન્માર્ગાનિતિ। વિશ્વાસાર્થં ષડ્દગ્ધવ્યા ઇત્યાહ। આત્મનેતિ। લુપ્તોપમમેતત્। ત્વત્સદૃશેન સહ આત્મનઃ તવ સદૃશાન્પઞ્ચ નાનુપીડ્યતે ભવાનિતિ શેષઃ॥ 1-157-29 અબ્રુવન્નિવ વ્યક્તાં વાચમકુર્વન્નિવ॥ સપ્તપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 157 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 158
॥ શ્રીઃ ॥
1.158. અધ્યાયઃ 158
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવાનાં વારણાવતપ્રવેશઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-158-0 (7198)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-158-0x (928)
તતઃ સર્વાઃ પ્રકૃતયો નગરાદ્વારણાવતાત્।
સર્વમઙ્ગલસંયુક્તા યથાશાસ્ત્રમતન્દ્રિતાઃ॥ 1-158-1 (7199)
શ્રુત્વાઽગતાન્પાણ્ડુપુત્રાન્નાનાયાનૈઃ સહસ્રશઃ।
અભિજગ્મુર્નરશ્રેષ્ઠાઞ્શ્રુત્વૈવ પરયા મુદા॥ 1-158-2 (7200)
તે સમાસાદ્ય કૌન્તેયાન્વારણાવતકા જનાઃ।
કૃત્વા જયાશિષઃ સર્વે પરિવાર્યોપતસ્થિરે॥ 1-158-3 (7201)
તૈર્વૃતઃ પુરુષવ્યાઘ્રો ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
વિબભૌ દેવસઙ્કાશો વજ્રપાણિરિવામરૈઃ॥ 1-158-4 (7202)
સત્કૃતાશ્ચૈવ પૌરૈસ્તે પૌરાન્સત્કૃત્ય ચાનઘ।
અલઙ્કૃતં જનાકીર્ણં વિવિશુર્વારણાવતમ્॥ 1-158-5 (7203)
તે પ્રવિશ્ય પુરીં વીરાસ્તૂર્ણં જગ્મુરથો ગૃહાન્।
બ્રાહ્મણાનાં મહીપાલ રતાનાં સ્વેષુ કર્મસુ॥ 1-158-6 (7204)
નગરાધિકૃતાનાં ચ ગૃહાણિ રથિનાં વરાઃ।
ઉપતસ્થુર્નરશ્રેષ્ઠા વૈશ્યશૂદ્રગૃહાણ્યપિ॥ 1-158-7 (7205)
અર્ચિતાશ્ચ નરૈઃ પૌરૈઃ પાણ્ડવા ભરતર્ષભ।
જગ્મુરાવસથં પશ્ચાત્પુરોચનપુરઃસરાઃ॥ 1-158-8 (7206)
તેભ્યો ભક્ષ્યાણિ પાનાનિ શયનાનિ શુભાનિ ચ।
આસનાનિ ચ મુખ્યાનિ પ્રદદૌ સ પુરોચનઃ॥ 1-158-9 (7207)
તત્ર તે સત્કૃતાસ્તેન સુમહાર્હપરિચ્છદાઃ।
ઉપાસ્યમાનાઃ પુરુષૈરૂષુઃ પુરનિવાસિભિઃ॥ 1-158-10 (7208)
દશરાત્રોષિતાનાં તુ તત્ર તેષાં પુરોચનઃ।
નિવેદયામાસ ગૃહં શિવાખ્યમશિવં તદા॥ 1-158-11 (7209)
તત્ર તે પુરુષવ્યાઘ્રા વિવિશુઃ સપરિચ્છદાઃ।
પુરોચનસ્ય વચનાત્કૈલાસમિવ ગુહ્યકાઃ॥ 1-158-12 (7210)
તચ્ચાગારમભિપ્રેક્ષ્ય સર્વધર્મભૃતાં વરઃ।
ઉવાચાગ્નેયમિત્યેવં ભીમસેનં યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-158-13 (7211)
જિઘ્રાણોઽસ્ય વસાગન્ધં સર્પિર્જતુવિમિશ્રિતમ્।
કૃતં હિ વ્યક્તમાગ્નેયમિદં વેશ્મ પરન્તપ॥ 1-158-14 (7212)
શણસર્જરસં વ્યક્તમાનીય ગૃહકર્મણિ।
મુઞ્જબલ્વજવંશાદિદ્રવ્યં સર્વં ઘૃતોક્ષિતમ્॥ 1-158-15 (7213)
`તૃણબલ્વજકાર્પાસવંશદારુકટાન્યપિ।
આગ્નેયાન્યત્ર ક્ષિપ્તાનિ પરિતો વેશ્મનસ્તથા॥' 1-158-16 (7214)
શિલ્પિભિઃ સુકૃતં હ્યાપ્તૈર્વિનીતૈર્વેશ્મકર્મણિ।
વિશ્વસ્તં મામયં પાપો દગ્ધુકામઃ પુરોચનઃ॥ 1-158-17 (7215)
તથા હિ વર્તતે મન્દઃ સુયોધનવશે સ્થિતઃ।
ઇમાં તુ તાં મહાબુદ્ધિર્વિદુરો દૃષ્ટવાંસ્તથા॥ 1-158-18 (7216)
આપદં તેન માં પાર્થ સ સંબોધિતવાન્પુરા।
તે વયં બોધિતાસ્તેન નિત્યમસ્મદ્ધિતૈષિણા॥ 1-158-19 (7217)
પિત્રા કનીયસા સ્નેહાદ્બુદ્ધિમન્તો શિવં ગૃહમ્।
અનાર્યૈઃ સુકૃતં ગૂઢૈર્દુર્યોધનવશાનુગૈઃ॥ 1-158-20 (7218)
ભીમસેન ઉવાચ। 1-158-21x (929)
યદીદં ગૃહામાગ્નેયં વિહિતં મન્યતે ભવાન્।
તત્રૈવ સાધુ ગચ્છામો યત્ર પૂર્વોષિતા વયમ્॥ 1-158-21 (7219)
`દર્શયિત્વા પૃથગ્ગન્તું ન કાર્યં પ્રતિભાતિ મે।
અશુભં વા શુભં વા સ્યાત્તૈર્વસામ સહૈવ તુ॥ 1-158-22 (7220)
અદ્યપ્રભૃતિ ચાસ્માસુ ગતેષુ ભયવિહ્વલઃ।
રૂઢમૂલો ભવેદ્રાજ્યે ધાર્તરાષ્ટ્રો જનેશ્વરઃ॥ 1-158-23 (7221)
તદીયં તુ ભવેદ્રાજ્યં તદીયાશ્ચ જના ઇમે।
તસ્માત્સહૈવ વત્સ્યામો ગલન્યસ્તપદા વયમ્॥ 1-158-24 (7222)
અસ્માકં કાલમાસાદ્ય રાજ્યમાચ્છિદ્ય શત્રુતઃ।
અર્થં પૈતૃકમસ્માકં સુખં ભોક્ષ્યામ શાશ્વતમ્॥ 1-158-25 (7223)
ધૃતરાષ્ટ્રવચોઽસ્માભિઃ કિમર્થમનુપાલ્યતે।
તેભ્યો ભિત્ત્વાઽન્યથાગન્તું દૌર્બલ્યં તે કુતો નૃપ॥ 1-158-26 (7224)
આપત્સુ રક્ષિતાઽસ્માકં વિદુરોઽસ્તિ મહામતિઃ।
મધ્યસ્થ એવ ગાઙ્ગેયો રાજ્યભોગપરાઙ્મુખઃ॥ 1-158-27 (7225)
બાહ્લીકપ્રમુખા વૃદ્ધા મધ્યસ્થા એવ સર્વદા।
અસ્મદીયો ભવેદ્દ્રોણઃ ફલ્ગુનપ્રેમસંયુતઃ॥ 1-158-28 (7226)
તસ્માત્સહૈવ વસ્તવ્યં ન ગન્તવ્યં કથં નૃપ।
અથવાસ્માસુ તે કુર્યુઃ કિમશક્તાઃ પરાક્રમૈઃ॥ 1-158-29 (7227)
ક્ષુદ્રાઃ કપટિનો ધૂર્તા જાગ્રત્સુ મનુજેશ્વર।
કિં ન કુર્યુઃ પુરા મહ્યં કિં ન દત્તં મહાવિષમ્॥ 1-158-30 (7228)
આશીવિષૈર્મહાઘોરૈઃ સર્પૈસ્તૈઃ કિં ન દંશિતઃ।
પ્રમાણકોટ્યાં સંગૃહ્ય નિદ્રાપરવશે મયિ॥ 1-158-31 (7229)
સર્પૈર્દૃષ્ટિવિષૈર્ગોરૈર્ગઙ્ગાયાં શૂલસન્તતૌ।
કિં તૈર્ન પાતિતો ભૂપ તદા કિં મૃતવાનહમ્॥ 1-158-32 (7230)
આપત્સુ તાસુ ઘોરાસુ દુષ્પ્રયુક્તાસુ પાપિભિઃ।
અસ્માનરક્ષદ્યો દેવો જગદ્યસ્ય વશે સ્થિતમ્॥ 1-158-33 (7231)
ચરાચરાત્મકં સોઽદ્ય યાતઃ કુત્ર નૃપોત્તમ।
યાવત્સોઢવ્યમસ્માભિસ્તાવત્સોઢાસ્મિ યત્નતઃ॥ 1-158-34 (7232)
યદા ન શક્ષ્યતેઽસ્માભિસ્તદા પશ્યામ નો હિતમ્।
કિં દ્રષ્ટવ્યમિહાસ્માભિર્વિગૃહ્ય તરસા બલાત્॥ 1-158-35 (7233)
સાન્ત્વવાદેન દાનેન ભેદેનાપિ યતામહે।
અર્ધરાજ્યસ્ય સંપ્રાપ્ત્યૈ તતો દણ્ડઃ પ્રશસ્યતે॥ 1-158-36 (7234)
તસ્માત્સહૈવ વસ્તવ્યં તન્મનોર્પિતશલ્યવત્।
દર્શયિત્વા પૃથક્ ક્વાપિ ન ગન્તવ્યં સુભીતવત્॥' 1-158-37 (7235)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 1-158-38x (930)
ઇહ યત્તૈર્નિરાકારૈર્વસ્તવ્યમિતિ રોચયે।
અપ્રમત્તૈર્વિચિન્વદ્ભિર્ગતિમિષ્ટાં ધ્રુવામિતઃ॥ 1-158-38 (7236)
યદિ વિન્દેત ચાકારમસ્માકં સ પુરોચનઃ।
ક્ષિપ્રકારી તતો ભૂત્વા પ્રસહ્યાપિ દહેત્તતઃ॥ 1-158-39 (7237)
નાયં બિભેત્યુપક્રોશાદધર્માદ્વા પુરોચનઃ।
તથા હિ વર્તતે મન્દઃ સુયોધનવશે સ્થિતઃ॥ 1-158-40 (7238)
અપિ ચાયં પ્રદગ્ધેષુ ભીષ્મોઽસ્માસુ પિતામહઃ।
કોપં કુર્યાત્કિમર્થં વા કૌરવાન્કોપયીત સઃ॥ 1-158-41 (7239)
અથવાપીહ દગ્ધેષુ ભીષ્મોઽસ્માકં પિતામહઃ।
ધર્મ ઇત્યેવ કુપ્યેરન્યે ચાન્યે કુરુપુઙ્ગવાઃ॥ 1-158-42 (7240)
`ઉપપન્નં તુ દગ્ધેષુ કુલવંશાનુકીર્તિતાઃ।
કુપ્યેરન્યદિ ધર્મજ્ઞાસ્તથાન્યે કુરુપુઙ્ગવાઃ॥' 1-158-43 (7241)
વયં તુ યદિ દાહસ્ય બિભ્યતઃ પ્રદ્રવેમહિ।
સ્પશૈર્નો ઘાતયેત્સર્વાન્રાજ્યલુબ્ધઃ સુયોધનઃ॥ 1-158-44 (7242)
અપદસ્થાન્પદે તિષ્ઠન્નપક્ષાન્પક્ષસંસ્થિતઃ।
હીનકોશાન્મહાકોશઃ પ્રયોગૈર્ઘાતયેદ્ધ્રુવમ્॥ 1-158-45 (7243)
તદસ્માભિરિમં પાપં તં ચ પાપં સુયોધનમ્।
વઞ્ચયદ્ભિર્નિવસ્તવ્યં છન્નં વીર ક્વચિત્ક્વચિત્॥ 1-158-46 (7244)
તે વયં મૃગયાશીલાશ્ચરામ વસુધામિમામ્।
તથા નો વિદિતા માર્ગા ભવિષ્યન્તિ પલાયતાં॥ 1-158-47 (7245)
ભૌમં ચ બિલમદ્યૈવ કરવામ સુસંવૃતમ્।
ગૂઢોદ્ગતાન્ન નસ્તત્ર હુતાશઃ સંપ્રધક્ષ્યતિ॥ 1-158-48 (7246)
દ્રવતોઽત્ર યથા ચાસ્માન્ન બુધ્યેત પુરોચનઃ।
પૌરો વાપિ જનઃ કશ્ચિત્તથા કાર્યમતન્દ્રિતૈઃ॥ ॥ 1-158-49 (7247)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ જતુગૃહપર્વણિ અષ્ટપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 158 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-158-22 દર્શયિત્વા વિરોધમિતિ શેષઃ॥ 1-158-29 ન ગન્તવ્યં હાસ્તિનપુરમિતિ શેષઃ॥ 1-158-40 ઉપક્રોશાદ્ગર્હાતઃ॥ 1-158-41 અયં ભીષ્મ ઇતિ સંબન્ધઃ॥ 1-158-42 દગ્ધેષ્વસ્માસ્વગ્નિદેષુ કોપોઽધર્મ ઇત્યેવ કારણં કૃત્વા ભીષ્મોઽન્યે ચ કુપ્યેરન્॥ 1-158-44 દાહસ્ય દાહાત્। સ્પશૈશ્ચારૈઃ॥ 1-158-49 અત્ર બિલે॥ અષ્ટપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 158 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 159
॥ શ્રીઃ ॥
1.159. અધ્યાયઃ 159
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ખનકેન સુરઙ્ગકરણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-159-0 (7248)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-159-0x (931)
વિદુરસ્ય સુહૃત્કશ્ચિત્ખનકઃ કુશલઃ ક્વચિત્।
વિવિક્તે પાણ્ડવાન્રાજન્નિદં વચનમબ્રવીત્॥ 1-159-1 (7249)
પ્રહિતો વિદુરેણાસ્મિ ખનકઃ કુશલો હ્યહમ્।
પાણ્ડવાનાં પ્રિયં કાર્યમિતિ કિં કરવાણિ વઃ॥ 1-159-2 (7250)
પ્રચ્છન્નં વિદુરેણોક્તં પ્રિયં યન્મ્લેચ્છભાષયા।
ત્વયા ચ તત્તથેત્યુક્તમેતદ્વિશ્વાસકારણમ્॥ 1-159-3 (7251)
કૃષ્ણપક્ષે ચતુર્દશ્યાં રાત્રાવસ્યાં પુરોચનઃ।
ભવનસ્ય તવ દ્વારિ પ્રદાસ્યતિ હુતાશનમ્॥ 1-159-4 (7252)
માત્રા સહ પ્રદગ્ધવ્યાઃ પાણ્ડવાઃ પુરુષર્ષભાઃ।
ઇતિ વ્યવસિતં તસ્ય ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય દુર્મતેઃ॥ 1-159-5 (7253)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-159-6x (932)
ઉવાચ તં સત્યધૃતિઃ કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
અભિજાનામિ સૌમ્ય ત્વાં સુહૃદં વિદુરસ્ય વૈ॥ 1-159-6 (7254)
શુચિમાપ્તં પ્રિયં ચૈવ સદા ચ દૃઢભક્તિકમ્।
ન વિદ્યતે કવેઃ કિંચિદવિજ્ઞાતં પ્રયોજનમ્॥ 1-159-7 (7255)
યથા તસ્ય તથા નસ્ત્વં નિર્વિશેષા વયં ત્વયિ।
ભવતશ્ચ યથા તસ્ય પાલયાસ્માન્યથા કવિઃ॥ 1-159-8 (7256)
ઇદં શરણમાગ્નેયં મદર્થમિતિ મે મતિઃ।
પુરોચનેન વિહિતં ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય શાસનાત્॥ 1-159-9 (7257)
સ પાપઃ કોશવાંશ્ચૈવ સસહાયશ્ચ દુર્મતિઃ।
અસ્માનપિ ચ પાપાત્મા નિત્યકાલં પ્રબાધતે॥ 1-159-10 (7258)
સ ભવાન્ભોક્ષયત્વસ્માન્યત્નેનાસ્માદ્ધુતાશનાત્।
અસ્માસ્વિહ હિ દગ્ધેષુ સકામઃ સ્યાત્સુયોધનઃ॥ 1-159-11 (7259)
સમૃદ્ધમાયુધાગારમિદં તસ્ય દુરાત્મનઃ।
વપ્રાન્તં નિષ્પ્રતીકારમાશ્રિત્યેદં કૃતં મહત્॥ 1-159-12 (7260)
ઇદં તદશુભં નૂનં તસ્ય કર્મ ચિકીર્ષિતમ્।
પ્રાગેવ વિદુરો વેદ તેનાસ્માનન્વબોધયત્॥ 1-159-13 (7261)
સેયમાપદનુપ્રાપ્તા ક્ષત્તા યાં દૃષ્ટવાન્પુરા।
પુરોચનસ્યાવિદિતાનસ્માંસ્ત્વં પ્રતિમોચય॥ 1-159-14 (7262)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-159-15x (933)
સ તથેતિ પ્રતિશ્રુત્ય ખનકો યત્નમાસ્થિતઃ।
પરિખામુત્કિરન્નામ ચકાર ચ મહાબિલમ્॥ 1-159-15 (7263)
ચક્રે ચ વેશ્મનસ્તસ્ય મધ્યે નાતિમહદ્બિલમ્।
કપાટયુક્તમજ્ઞાતં સમં ભૂમ્યાશ્ચ ભારત॥ 1-159-16 (7264)
પુરોચનભયાદેવ વ્યદધાત્સંવૃતં મુખમ્।
સ તસ્ય તુ ગૃહદ્વારિ વસત્યશુભધીઃ સદા।
તત્ર તે સાયુધાઃ સર્વે વસન્તિ સ્મ ક્ષપાં નૃપ॥ 1-159-17 (7265)
દિવા ચરન્તિ મૃગયાં પાણ્ડવેયા વનાદ્વનમ્।
વિશ્વસ્તવદવિશ્વસ્તા વઞ્ચયન્તઃ પુરોચનમ્॥ 1-159-18 (7266)
અતુષ્ટાસ્તુષ્ટવદ્રાજન્નૂષુઃ પરમવિસ્મિતાઃ॥ 1-159-19 (7267)
ન ચૈનાનન્વબુધ્યન્ત નરા નગરવાસિનઃ।
અન્યત્ર વિદુરામાત્યાત્તસ્માત્ખનકસત્તમાત્॥ ॥ 1-159-20 (7268)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ જતુગૃહપર્વણિ ઊનષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 159 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-159-4 આર્દ્રાયાં ચ પુરોચનઃ। ભવનસ્ય નિશિ દ્વારિ ઇતિ ઙ. પાઠઃ॥ 1-159-7 કવેઃ સર્વજ્ઞસ્ય ક્રાન્તદર્શિનો વા॥ 1-159-8 યથા વયં તસ્ય તથા ભવતશ્ચ॥ 1-159-9 શરણં ગૃહમ્॥ 1-159-12 વપ્રાન્તં પ્રાકારમૂલમ્। નિષ્પ્રતીકારં બહિર્નિર્ગમનપ્રકારશૂન્યમ્॥ 1-159-14 અસ્માંસ્ત્વં વિપ્રવાસય ઇતિ ઙ. પાઠઃ॥ 1-159-15 પરિખા પ્રાકારપરિધિભૂતો ગર્તસ્તામ્। નામ પ્રસિદ્ધણ્। ઉત્કિરન્પરિખાપરિષ્કારવ્યાજેન બિલાન્મૃદમુત્કિરન્ બહિઃ ક્ષિપન્ મહાબિલં સુરઙ્ગાખ્યં ચકાર॥ 1-159-16 નાતિમહામુખં ઇતિ ઙ. પાઠઃ॥ ઊનષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 159 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 160
॥ શ્રીઃ ॥
1.160. અધ્યાયઃ 160
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
રાત્રૌ કુન્ત્યા અન્નાદિના બ્રાહ્મણપૂજનમ્॥ 1 ॥ ભીમેન જતુગૃહસ્યાદીપનમ્॥ 2 ॥ તસ્ય કુન્તીં ભ્રાતૄંશ્ચાદાય સુરઙ્ગાદ્વારા બહિંર્નિર્ગમનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-160-0 (7269)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-160-0x (934)
તાંસ્તુ દૃષ્ટ્વા સુમનસઃ પરિસંવત્સરોષિતાન્।
વિશ્વસ્તાનિવ સંલક્ષ્ય હર્ષં ચક્રે પુરોચનઃ॥ 1-160-1 (7270)
`સ તુ સંચિન્તયામાસ પ્રહૃષ્ટેનાન્તરાત્મના।
પ્રાપ્તકાલમિદં મન્યે પાણ્ડવાનાં વિનાશને॥ 1-160-2 (7271)
તમસ્યાન્તર્ગતં ભાવં વિજ્ઞાય કુરુપુઙ્ગવઃ।
ચિન્તયામાસ મતિમાન્ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ॥' 1-160-3 (7272)
પુરોચને તથા હૃષ્ટે કૌન્તેયોઽથ યુધિષ્ઠિરઃ।
ભીમસેનાર્જુનૌ ચોભૌ યમૌ પ્રોવાચ ધર્મવિત્॥ 1-160-4 (7273)
અસ્માનયં સુવિશ્વસ્તાન્વેત્તિ પાપઃ પુરોચનઃ।
વઞ્ચિતોઽયં નૃશંસાત્મા કાલં મન્યે પલાયને॥ 1-160-5 (7274)
આયુધાગારમાદીપ્ય દગ્ધ્વા ચૈવ પુરોચનમ્।
ષટ્પ્રાણિનો નિધાયેહ દ્રવામોઽનભિલક્ષિતાઃ॥ 1-160-6 (7275)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-160-7x (935)
અથ દાનાપદેશેન કુન્તી બ્રાહ્મણભોજનમ્।
ચક્રે નિશિ મહારાજ આજગ્મુસ્તત્ર યોષિતઃ॥ 1-160-7 (7276)
તા વિહૃત્ય યથાકામં ભુક્ત્વા પીત્વા ચ ભારત।
જગ્મુર્નિશિં ગૃહાનેવ સમનુજ્ઞાપ્ય માધવીમ્॥ 1-160-8 (7277)
`પુરોચનપ્રણિહિતા પૃથાં યા સેવતે સદા।
નિષાદી દુષ્ટહૃદયા નિત્યમન્તરચારિણી॥ 1-160-9 (7278)
નિષાદી પઞ્ચપુત્રા સા તસ્મિન્ભોજ્યે યદૃચ્છયા।
પુરાભ્યાસકૃતસ્નેહા સખી કુન્ત્યાઃ સુતૈઃ સહ॥ 1-160-10 (7279)
આનીય મધુમૂલાનિ ફલાનિ વિવિધાનિ ચ।
અન્નાર્થિની સમભ્યાગાત્સપુત્રા કાલચોદિતા।
સુપાપા પઞ્ચપુત્રા ચ સા પૃથાયાઃ સખી મતા॥' 1-160-11 (7280)
સા પીત્વા મદિરાં મત્તા સપુત્રા મદવિહ્વલા।
સહ સર્વૈઃ સુતૈ રાજંસ્તસ્મિન્નેવ નિવેશને॥ 1-160-12 (7281)
સુષ્વાપ વિગતજ્ઞાના મૃતકલ્પા નરાધિપ।
અથ પ્રવાતે તુમુલે નિશિ સુપ્તે જને તદા॥ 1-160-13 (7282)
તદુપાદીપયદ્ભીમઃ શેતે યત્ર પુરોચનઃ।
તતો જતુગૃહદ્વારં દીપયામાસ પાણ્ડવઃ॥ 1-160-14 (7283)
સમન્તતો દદૌ પશ્ચાદગ્નિં તત્ર નિવેશને।
`પૂર્વમેવ ગૃહં શોધ્ય ભીમસેનો મહામતિઃ॥ 1-160-15 (7284)
પાણ્ડવૈઃ સહિતાં કુન્તીં પ્રાવેશયત તદ્બિલમ્।
દત્ત્વાગ્નિં સહસા ભીમો ગૃહે તત્પરિતઃ સુધીઃ॥ 1-160-16 (7285)
ગૃહસ્થં દ્રવિણં ગૃહ્ય નિર્જગામ બિલેન સઃ।'
જ્ઞાત્વા તુ તદ્ગૃહં સર્વમાદીપ્તં પાણ્ડુનન્દનાઃ॥ 1-160-17 (7286)
સુરઙ્ગાં વિવિશુસ્તૂર્ણં માત્રા સાર્ધમરિન્દમાઃ।
તતઃ પ્રતાપઃ સુમહાઞ્છબ્દશ્ચૈવ વિભાવસોઃ॥ 1-160-18 (7287)
પ્રાદુરાસીત્તદા તેન બુબુધે સ જનવ્રજઃ।
તદવેક્ષ્ય ગૃહં દીપ્તમાહુઃ પૌરાઃ કૃશાનનાઃ॥ 1-160-19 (7288)
દુર્યોધનપ્રયુક્તેન પાપેનાકૃતબુદ્ધિના।
ગૃહમાત્મવિનાશાય કારિતં દાહિતં ચ તત્॥ 1-160-20 (7289)
અહો ધિગ્ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય બુદ્ધિર્નાતિસમઞ્જસા।
યઃ શુચીન્પાણ્ડુદાયાદાન્દાહયામાસ શત્રુવત્॥ 1-160-21 (7290)
દિષ્ટ્યા ત્વિદાનીં પાપાત્માદગ્ધ્વા દગ્ધઃ પુરોચનઃ।
અનાગસઃ સુવિશ્વસ્તાન્યો દદાહ નરોત્તમાન્॥ 1-160-22 (7291)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-160-23x (936)
એવં તે વિલપન્તિ સ્મ વારણાવતકા જનાઃ।
પરિવાર્ય ગૃહં તચ્ચ તસ્થૂ રાત્રૌ સમન્તતઃ॥ 1-160-23 (7292)
પાણ્ડવાશ્ચાપિ તે સર્વે સહ માત્રા સુદુઃખિતાઃ।
બિલેન તેન નિર્ગત્ય જગ્મુર્દ્રુતમલક્ષિતાઃ॥ 1-160-24 (7293)
તેન નિદ્રોપરોધેન સાધ્વસેન ચ પાણ્ડવાઃ।
ન શેકુઃ સહસા ગન્તું સહ માત્રા પરન્તપાઃ॥ 1-160-25 (7294)
ભીમસેનસ્તુ રાજેન્દ્ર ભીમવેગપરાક્રમઃ।
જગામ ભ્રાતૄનાદાય સર્વાન્માતરમેવ ચ॥ 1-160-26 (7295)
સ્કન્ધમારોપ્ય જનનીં યમાવઙ્કેન વીર્યવાન્।
પાર્થૌ ગૃહીત્વા પાણિભ્યાં ભ્રાતરૌ સુમહાબલઃ॥ 1-160-27 (7296)
ઉરસા પાદપાન્ભઞ્જન્મહીં પદ્ભ્યાં વિદારયન્।
સ જગામાશુ તેજસ્વી વાતરંહા વૃકોદરઃ॥ ॥ 1-160-28 (7297)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ જતુગૃહપર્વણિ ષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 160 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-160-6 જાતુષાગારમિતિ ઙ. પાઠઃ॥ ષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 160 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 161
॥ શ્રીઃ ॥
1.161. અધ્યાયઃ 161
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવાનાં વિદુરપ્રેષિતદૂતદર્શિતનૌકયા ગઙ્ગોત્તરણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-161-0 (7298)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-161-0x (937)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ યથાસંપ્રત્યયં કવિઃ।
વિદુરઃ પ્રેષયામાસ તદ્વનં પુરુષં શુચિમ્॥ 1-161-1 (7299)
`આત્મનઃ પાણ્ડવાનાં ચ વિશ્વાસ્યં જ્ઞાતપૂર્વકમ્।
ગઙ્ગાસંતરણાર્થાય જ્ઞાતાભિજ્ઞાનવાચિકમ્॥' 1-161-2 (7300)
સ ગત્વા તુ યથોદ્દેશં પાણ્ડવાન્દદૃશે વને।
જનન્યા સહ કૌરવ્યાનનયજ્જાહ્નવીતટમ્॥ 1-161-3 (7301)
વિદિતં તન્મહાબુદ્ધેર્વિદુરસ્ય મહાત્મનઃ।
તતસ્ત્રસ્યાપિ ચારેણ ચેષ્ટિતં પાપચેતસઃ॥ 1-161-4 (7302)
તતઃ પ્રવાસિતો વિદ્વાન્વિદુરેણ નરસ્તદા।
પાર્થાનાં દર્શયામાસ મનોમારુતગામિનીમ્॥ 1-161-5 (7303)
સર્વવાતસહાં નાવં યન્ત્રયુક્તાં પતાકિનીમ્।
શિવે ભાગીરથીતીરે નરૈર્વિસ્રમ્ભિભિઃ કૃતામ્॥ 1-161-6 (7304)
તતઃ પુનરથોવાચ જ્ઞાપકં પૂર્વચોદિતમ્।
યુધિષ્ઠિર નિબોધેયં સંજ્ઞાર્થં વચનં કવેઃ॥ 1-161-7 (7305)
કક્ષઘ્નઃ શિશિરઘ્નશ્ચ મહાકક્ષે બિલૌકસઃ।
ન હન્તીત્યેવમાત્માનં યો રક્ષતિ સ જીવતિ।
`બોદ્ધવ્યમિતિ યત્પ્રાહ વિદુરસ્તદિદં તથા॥' 1-161-8 (7306)
તેન માં પ્રેષિતં વિદિધિ વિશ્વસ્તં સંજ્ઞયાઽનયા।
ભૂયશ્ચૈવાહ માં ક્ષત્તા વિદુરઃ સર્વતોઽર્થવિત્।
`અધિક્ષિપન્ધાર્તરાષ્ટ્રં સભ્રાતૃકમુદારધીઃ॥' 1-161-9 (7307)
કર્ણં દુર્યોધનં ચૈવ ભ્રાતૃભિઃ સહિતં રણે।
શકુનિં ચૈવ કૌન્તેય વિજેતાઽસિ ન સંશયઃ॥ 1-161-10 (7308)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-161-11x (938)
પાણ્ડવાશ્ચાપિ ગત્વાથ ગઙ્ગાયાસ્તીરમુત્તમમ્।
નિષાદાધિપતિં વીરં દાશં પરમધાર્મિકમ્॥ 1-161-11 (7309)
દીપિકાભિઃ કૃતાલોકં માર્ગમાણં ચ પાણ્ડવાન્।
દદૃશુઃ પાણ્ડવેયાસ્તે નાવિકં ત્વરયાઽન્વિતમ્॥ 1-161-12 (7310)
નિષાદસ્તત્ર કૌન્તેયાનભિજ્ઞાનં ન્યવેદયત્।
વિદુરસ્ય મહાબુદ્ધેર્મ્લેચ્છભાષાદિ યત્તદા॥ 1-161-13 (7311)
નાવિક ઉવાચ। 1-161-14x (939)
વિદુરેણાસ્મિ સન્દિષ્ટો દત્ત્વા બહુ ધનં મહત્।
ગઙ્ગાતીરે નિવિષ્ટસ્ત્વં પાણ્ડવાંસ્તારયેતિ હ॥ 1-161-14 (7312)
સોઽહં ચતુર્દશીમદ્ય ગઙ્ગાયા અવિદૂરતઃ।
ચારેરન્વેષયામ્યસ્મિન્વને મૃગગણાન્વિતે॥ 1-161-15 (7313)
પ્રભવન્તોઽથ ભદ્રં વો નાવમારુહ્ય ગમ્યતામ્।
યુક્તારિત્રપતાકાં ચ નિશ્છિદ્રાં મન્દિરોપમામ્॥' 1-161-16 (7314)
ઇયં વારિપથે યુક્તા નૌરપ્સુ સુખગામિની।
મોચયિષ્યતિ વઃ સર્વાનસ્માદ્દેશાન્ન સંશયઃ॥ 1-161-17 (7315)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-161-18x (940)
અથ તાન્વ્યથિતાન્દૃષ્ટ્વા સહ માત્રા નરોત્તમાન્।
નાવમારોપ્ય ગઙ્ગાયાં પ્રસ્થિતાનબ્રવીત્પુનઃ॥ 1-161-18 (7316)
વિદુરો મૂર્ધ્ન્યુપાઘ્રાય પરિષ્વજ્ય વચો મુહુઃ।
અરિષ્ટં ગચ્છતાવ્યગ્રાઃ પન્થાનમિતિ ચાબ્રવીત્॥ 1-161-19 (7317)
ઇત્યુક્ત્વા સ તુ તાન્વીરાન્પુમાન્વિદુરચોદિતઃ।
તારયામાસ રાજેન્દ્ર ગઙ્ગાં નાવા નરર્ષભાન્॥ 1-161-20 (7318)
તારયિત્વા તતો ગઙ્ગાં પારં પ્રાપ્તાંશ્ચ સર્વશઃ।
જયાશિષઃ પ્રયુજ્યાથ યથાગતમગાદ્ધિ સઃ॥ 1-161-21 (7319)
પાણ્ડવાશ્ચ મહાત્માનઃ પ્રતિસન્દિશ્ય વૈ કવેઃ।
ગઙ્ગામુત્તીર્ય વેગેન જગ્મુર્ગૂઢમલક્ષિતાઃ॥ 1-161-22 (7320)
`તતસ્તે તત્ર તીર્ત્વા તુ ગઙ્ગામુત્તુઙ્ગવીચિકામ્।
જવેન પ્રયયુર્વીરા દક્ષિણાં દિશમાસ્થિતાઃ॥ 1-161-23 (7321)
વિજ્ઞાય નિશિ પન્થાનં નક્ષત્રૈર્દક્ષિણામુખાઃ।
વનાદ્વનાન્તરં રાજન્ગહનં પ્રતિપેદિરે॥ 1-161-24 (7322)
શ્રાન્તાસ્તતઃ પિપાસાર્તાઃ ક્ષુધિતા ભયકાતરાઃ।
પુનરૂચુર્મહાવીર્યં ભીમસેનમિદં વચઃ॥ 1-161-25 (7323)
ઇતઃ કષ્ટતરં કિં નુ યદ્વયં ગહને વને।
દિશશ્ચ ન પ્રજાનીમો ગન્તું ચૈતેન શક્નુમઃ।
તં ચ પાપં ન જાનીમો દગ્ધો વાથ પુરોચનઃ॥ 1-161-26 (7324)
કથં નુ વિપ્રમુચ્યેમ ભયાદસ્માદલક્ષિતાઃ।
શીઘ્રમસ્માનુપાદાય તથૈવ વ્રજ ભારત॥ 1-161-27 (7325)
ત્વં હિ નો બલવાનેકો યથા સતતગસ્તથા।
ઇત્યુક્તો ધર્મરાજેન ભીમસેનો મહાબલઃ।
આદાય કુન્તીં ભ્રાતૄંશ્ચ જગામાશુ સ પાવનિઃ'॥ ॥ 1-161-28 (7326)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ જતુગૃહપર્વણિ એકષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 161 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 162
॥ શ્રીઃ ॥
1.162. અધ્યાયઃ 162
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પૌરૈઃ પ્રાતર્જતુગૃહસમીપમાગત્ય પુરોચનસહિતાનાં પાણ્ડવાનાં દાહં નિશ્ચિત્ય ધૃતરાષ્ટ્રાય દૂતમુખેન પાણ્ડવૃત્તાન્તનિવેદનમ્॥ 1 ॥ તચ્છ્રવણેન જ્ઞાતિભિઃ સહ ધૃતરાષ્ટ્રેણ કુન્ત્યાદીનાં ઉદકદાનમ્॥ 2 ॥ ભીષ્મવિદુરયોઃ સંવાદઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-162-0 (7327)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-162-0x (941)
અથ રાત્ર્યાં વ્યતીતાયામશેષો નાગરો જનઃ।
તત્રાજગામ ત્વરિતો દિદૃક્ષુઃ પાણ્ડુનન્દનાન્॥ 1-162-1 (7328)
નિર્વાપયન્તો જ્વલનં તે જના દદૃશુસ્તતઃ।
જાતુષં તદ્ગૃહં દગ્ધમમાત્યં ચ પુરોચનમ્॥ 1-162-2 (7329)
નૂનં દુર્યોધનેનેદં વિહિતં પાપકર્મણા।
પાણ્ડવાનાં વિનાશાયેત્યેવં તે ચુક્રુશુર્જનાઃ॥ 1-162-3 (7330)
વિદિતે ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ધાર્તરાષ્ટ્રો ન સંશયઃ।
દગ્ધવાન્પાણ્ડુદાયાદાન્ન હ્યેતત્પ્રતિષિદ્ધવાન્॥ 1-162-4 (7331)
નૂનં શાન્તનવોઽપીહ ન ધર્મનુવર્તતે।
દ્રોણશ્ચ વિદુરશ્ચૈવ કૃપશ્ચાન્યે ચ કૌરવાઃ॥ 1-162-5 (7332)
`નાવેક્ષન્તે હ તં ધર્મં ધર્માત્માનોઽપ્યહો વિધેઃ।
શ્રુતવન્તોઽપિ વિદ્વાંસો ધનવદ્વશગા અહો॥ 1-162-6 (7333)
સાધૂનનાથાન્ધર્મિષ્ઠાત્સત્યવ્રતપરાયણાન્।
નાવેક્ષન્તે મહાન્તોઽપિ દૈવં તેષાં પરાયણમ્॥ 1-162-7 (7334)
તે વયં ધૃતરાષ્ટ્રાય પ્રેષયામો દુરાત્મને।
સંવૃત્તસ્તે પરઃ કામઃ પાણ્ડવાન્દગ્ધવાનસિ॥ 1-162-8 (7335)
તતો વ્યપોહમાનાસ્તે પાણ્ડવાર્થે હુતાશનમ્।
નિષાદીં દદૃશુર્દગ્ધાં પઞ્ચપુત્રામનાગસમ્॥ 1-162-9 (7336)
ઇતઃ પશ્યત કુન્તીયં દગ્ધા શેતે તપસ્વિની।
પુત્રૈઃ સહૈવ વાર્ષ્ણેયી હન્તેત્યાહુઃ સ્મ નાગરાઃ॥ 1-162-10 (7337)
ખનકેન તુ તેનૈવ વેશ્મ શોધયતા બિલમ્।
પાંસુભિઃ પિહિતં તચ્ચ પુરુષૈસ્તૈર્ન લક્ષિતમ્॥ 1-162-11 (7338)
તતસ્તે પ્રેષયામાસુર્ધૃતરાષ્ટ્રાય નાગરાઃ।
પાણ્ડવાનગ્નિના દગ્ધાનમાત્યં ચ પુરોચનમ્॥ 1-162-12 (7339)
શ્રુત્વા તુ ધૃતરાષ્ટ્રસ્તદ્રાજા સુમહદપ્રિયમ્।
વિનાશં પાણ્ડુપુત્રાણાં વિલલાપ સુદુઃખિતઃ॥ 1-162-13 (7340)
અન્તર્હૃષ્ટમનાશ્ચાસૌ બહિર્દુઃખસમન્વિતઃ।
અન્તઃશીતો બહિશ્ચોષ્ણો ગ્રીષ્મેઽગાધહ્વદોયથા॥ 1-162-14 (7341)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 1-162-15x (942)
અદ્ય પાણ્ડુર્મૃતો રાજા મમ ભ્રાતા મહાયશાઃ।
તેષુ વીરેષુ દગ્ધેષુ માત્રા સહ વિશેષતઃ॥ 1-162-15 (7342)
ગચ્છન્તુ પુરુષાઃ શીઘ્રં નગરં વારણાવતમ્।
સત્કારયન્તુ તાન્વીરાન્કુન્તીં રાજસુતાં ચ તામ્॥ 1-162-16 (7343)
યે ચ તત્ર મૃતાસ્તેષાં સુહૃદઃ સન્તિ તાનપિ।
કારયન્તુ ચ કુલ્યાનિ શુભ્રાણિ ચ બૃહન્તિ ચ॥ 1-162-17 (7344)
મમ દગ્ધા મહાત્માનઃ કુલવંશવિવર્ધનાઃ॥ 1-162-18 (7345)
એવં ગતે મયા શક્યં યદ્યત્કારયિતું હિતમ્।
પાણ્ડવાનાં ચ કુન્ત્યાશ્ચ તત્સર્વં ક્રિયતાં ધનૈઃ॥ 1-162-19 (7346)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-162-20x (943)
સમેતાશ્ચ તતઃ સર્વે ભીષ્મેણ સહ કૌરવાઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રઃ સપુત્રશ્ચ ગઙ્ગામભિમુખા યયુઃ॥ 1-162-20 (7347)
એકવસ્ત્રા નિરાનન્દા નિરાભરણવેષ્ટનઃ।
ઉદકં કર્તુકામા વૈ પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્॥' 1-162-21 (7348)
એવં ગત્વા તતશ્ચક્રે જ્ઞાતિભિઃ પરિવારિતઃ।
ઉદકં પાણ્ડુપુત્રાણાં ધૃતરાષ્ટ્રોઽમ્બિકાસુતઃ॥ 1-162-22 (7349)
રુરુદુઃ સહિતાઃ સર્વે ભૃશં શોકપરાયણાઃ।
હા યુધિષ્ઠિર કૌરવ્ય હા ભીમ ઇતિ ચાપરે॥ 1-162-23 (7350)
હા ફલ્ગુનેતિ ચાપ્યન્યે હા યમાવિતિ ચાપરે।
કુન્તીમાર્તાશ્ચ શોચન્ત ઉદકં ચક્રિરે જનાઃ॥ 1-162-24 (7351)
અન્યે પૌરજનાશ્ચૈવમન્વશોચન્ત પાણ્ડવાન્।
વિદુરસ્ત્વલ્પશશ્ચક્રે શોકં વેદ પરં હિ સઃ॥ 1-162-25 (7352)
વિદુરો ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય જાનન્સર્વં મનોગતમ્।
તેનાયં વિધિના સૃષ્ટઃ કુટિલઃ કપટાશયઃ॥ 1-162-26 (7353)
ઇત્યેવં ચિન્તયન્રાજન્વિદુરો વિદુષાં વરઃ।
લોકાનાં દર્શયન્દુઃખં દુઃખિતૈઃ સહ બાન્ધવૈઃ॥ 1-162-27 (7354)
મનસાઽચિન્તયત્પાર્થાન્કિયદ્દૂરં ગતા ઇતિ।
સહિતાઃ પાણ્ડવાઃ પુત્રા ઇતિ ચિન્તાપરોઽભવત્॥ 1-162-28 (7355)
તતઃ પ્રવ્યથિતો ભીષ્મઃ પાણ્ડુરાજસુતાન્મૃતાન્।
સહ માત્રેતિ તચ્છ્રુત્વા વિલલાપ રુરોદ ચ॥ 1-162-29 (7356)
ભીષ્મ ઉવાચ। 1-162-30x (944)
હા યુધિષ્ઠિર હા ભીમ હા ધનઞ્જય હા યમૌ।
હા પૃથે સહ પુત્રૈસ્ત્વમેકરાત્રેણ સ્વર્ગતા॥ 1-162-30 (7357)
માત્રા સહ કુમારાસ્તે સર્વે તત્રૈવ સંસ્થિતાઃ।
ન હિ તૌ નોત્સહેયાતાં ભીમસેનધનઞ્જયૌ॥ 1-162-31 (7358)
તરસા વેગિતાત્માનૌ નિર્ભેત્તુમપિ મન્દરમ્।
પરાસુત્વં ન પશ્યામિ પૃથાયાઃ સહ પાણ્ડવૈઃ॥ 1-162-32 (7359)
સર્વથા વિકૃતં તત્તુ યદિ તે નિધનં ગતાઃ।
ધર્મરાજઃ સ નિર્દિષ્ટો નનુ વિપ્રૈર્યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-162-33 (7360)
પૃથિવ્યાં ચ રથિશ્રેષ્ઠો ભવિતા સ ધનઞ્જયઃ।
સત્યવ્રતો ધર્મદત્તઃ સત્યવાક્છુભલક્ષણઃ॥ 1-162-34 (7361)
કથં કાલવશં પ્રાપ્તઃ પાણ્ડવેયો યુધિષ્ઠિરઃ।
આત્માનમુપમાં કૃત્વા પરેષાં વર્તતે તુ યઃ॥ 1-162-35 (7362)
માત્રા સહૈવ કૌરવ્યઃ કથં કાલવશં ગતઃ।
પાલિતઃ સુચિરં કાલં ફલકાલે યથા દ્રુમઃ॥ 1-162-36 (7363)
ભગ્નઃ સ્યાદ્વાયુવેગેન તથા રાજા યુધિષ્ઠિરઃ।
યૌવરાજ્યેઽભિષિક્તેન પિતુર્યેનાહૃતં યશઃ॥ 1-162-37 (7364)
આત્મનશ્ચ પિતુશ્ચૈવ સત્યધર્મપ્રવૃત્તિભિઃ।
યચ્ચ સા વનવાસેન તન્માતા દુઃખભાગિની॥ 1-162-38 (7365)
કાલેન સહ સંમગ્નો ધિક્કૃતાન્તમનર્થકમ્।
યચ્ચ સા વનવાસેન તન્માતા દુઃખભાગિની॥ 1-162-39 (7366)
પુત્રગૃધ્નુતયા કુન્તી ન ભર્તારં મૃતાત્વનુ।
અલ્પકાલં કુલે જાતા ભર્તુઃ પ્રીતિમવાપ યા॥ 1-162-40 (7367)
દગ્ધાઽદ્ય સહ પુત્રૈઃ સા અસંપૂર્ણમનોરા।
મૃતો ભીમ ઇતિ શ્રુત્વા મનો ન શ્રદ્દધાતિ મે॥ 1-162-41 (7368)
એતચ્ચ ચિન્તયાનસ્ય વ્યથિતં બહુધા મનઃ।
અવધૂય ચ મે દેહં હૃદયેન વિદીર્યતે॥ 1-162-42 (7369)
પીનસ્કન્ધશ્ચારુબાહુર્મેરુકૂટસમો યુવા।
મૃતો ભીમ ઇતિ શ્રુત્વા મનો ન શ્રદ્દધાતિ મે॥ 1-162-43 (7370)
અતિત્યાગી ચ યોધી ચ ક્ષિપ્રહસ્તો દૃઢાયુધઃ।
પ્રપત્તિમાઁલ્લબ્ધલક્ષો રથયાનવિશારદઃ॥ 1-162-44 (7371)
દૂરપાતી ત્વસંભ્રાન્તો મહાવીર્યો મહાસ્ત્રવાન્।
અદીનાત્મા નરશ્રેષ્ઠઃ શ્રેષ્ઠઃ સર્વધનુષ્મતામ્॥ 1-162-45 (7372)
યેન પ્રાચ્યાશ્ચ સૌવીરા દાક્ષિણાત્યાશ્ચ નિર્જિતાઃ।
ખ્યાપિતં યેન શૂરેણ ત્રિષુ લોકેષુ પૌરુષમ્॥ 1-162-46 (7373)
યસ્મિઞ્જાતે વિશોકાઽભૂત્કુન્તી પાણ્ડુશ્ચ વીર્યવાન્।
પુરન્દરસમો જિષ્ણુઃ કથં કાલવશં ગતઃ॥ 1-162-47 (7374)
કથં તાવૃષભષ્કન્ધૌ સિંહવિક્રાન્તગામિનૌ।
મર્ત્યધર્મમનુપ્રાપ્તૌ યમાવરિનિવર્હણૌ॥ 1-162-48 (7375)
વત્સા ગતાઃ ક્વ માં વૃદ્ધં વિહાય ભૃશમાતુરમ્।
હા સ્નુષે મમ વાર્ષ્ણેયિ નિધાય હૃદિ મે શુચમ્॥ 1-162-49 (7376)
વારણાવતયાત્રાયાં કે સ્યુર્વૈ શકુનાઃ પથિ।
એવમલ્પાયુષો લોકે ભવિષ્યન્તિ પૃથાસુતાઃ॥ 1-162-50 (7377)
સંશપ્તા ઇતિ કૈર્યૂયં વત્સાન્દર્શય મે પૃથે।
મમૈવ નાથા મન્નાથા મમ નેત્રાણિ પાણ્ડવાઃ॥ 1-162-51 (7378)
હા પાણ્ડવા મે હે વત્સા હા સિંહશિશવો મમ।
માતઙ્ગા હા મમોત્તુઙ્ગા હા મમાનન્દવર્ધનાઃ॥ 1-162-52 (7379)
મમ હીનસ્ય યુષ્માભિઃ સર્વલોકાસ્તમોવૃતાઃ।
કદા દ્રષ્ટાઽસ્મિ કૌન્તેયાંસ્તરુણાદિત્યવર્ચસઃ॥ 1-162-53 (7380)
અદૃષ્ટ્વા વો મહાબાહૂન્પુત્રવન્મમ નન્દનાઃ।
ક્વ ગતિર્મે ક્વ ગચ્છામિ કુતો દ્રક્ષ્યામિ મે શિશૂન્॥ 1-162-54 (7381)
હા યુધિષ્ઠિર હા ભીમ હા હા ફલ્ગુન હા યમૌ।
મા ગચ્છત નિવર્તધ્વં મયિ કોપં વિમુઞ્ચત॥ 1-162-55 (7382)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-162-56x (945)
શ્રુત્વા તત્ક્રન્દિતં તસ્ય તિલોદં ચ પ્રસિઞ્ચતઃ।
દેશં કાલં સમાજ્ઞાય વિદુરઃ પ્રત્યભાષત॥ 1-162-56 (7383)
મા શોચીસ્ત્વં નરવ્યાઘ્ર જહિ શોકં મહાધૃતે।
ન તેષાં વિદ્યતે મૃત્યુઃ પ્રાપ્તકાલં કૃતં મયા॥ 1-162-57 (7384)
એતચ્ચ તેભ્ય ઉદકં વિપ્રસિઞ્ચ ન ભારત।
ક્ષત્તેદમબ્રવીદ્ભીષ્મં કૌરવાણામશૃણ્વતામ્॥ 1-162-58 (7385)
ક્ષત્તારમુપસંગમ્ય બાષ્પોત્પીડકલસ્વરઃ।
મન્દંમન્દમુવાચેદં વિદુરં સંગમે નૃપ॥ 1-162-59 (7386)
ભીષ્મ ઉવાચ। 1-162-60x (946)
કથં તે તાત જીવન્તિ પાણ્ડોઃ પુત્રા મહાબલાઃ।
કથમસ્મત્કૃતે પક્ષઃ પાણ્ડોર્ન હિ નિપાતિતઃ॥ 1-162-60 (7387)
કથં મત્પ્રમુખાઃ સર્વે પ્રમુક્તા મહતો ભયાત્।
જનની ગરુડેનેવ કુરવસ્તે સમુદ્ધૃતાઃ॥ 1-162-61 (7388)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-162-62x (947)
એવમુક્તસ્તુ કૌરવ્ય કૌરવાણામશૃણ્વતામ્।
આચચક્ષે સ ધર્માત્મા ભીષ્માયાદ્ભુતકર્મણે॥ 1-162-62 (7389)
વિદુર ઉવાચ। 1-162-63x (948)
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય શકુને રાજ્ઞો દુર્યોધનસ્ય ચ।
વિનાશે પાણ્ડુપુત્રાણાં કૃતો મતિવિનિશ્ચયઃ॥ 1-162-63 (7390)
તત્રાહમપિ ચ જ્ઞાત્વા તસ્ય પાપસ્ય નિશ્ચયમ્।
તં જિઘાંસુરહં ચાપિ તેષામનુમતે સ્થિતઃ॥ 1-162-64 (7391)
તતો જતુગૃહં ગત્વા દહનેઽસ્મિન્નિયોજિતે।
પૃથાયાશ્ચ સપુત્રાયા ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય શાસનાત્॥ 1-162-65 (7392)
તતઃ ખનકમાહૂય સુરઙ્ગં વૈ બિલં તદા।
સુગૂઢં કારયિત્વા તે કુન્ત્યા પાણ્ડુસુતાસ્તદા॥ 1-162-66 (7393)
નિષ્ક્રામિતા મયા પૂર્વં મા સ્મ શોકે મનઃ કૃથાઃ।
તતસ્તુ નાવમારોપ્ય સહપુત્રાં પૃથામહમ્॥ 1-162-67 (7394)
દત્ત્વાઽભયં સપુત્રાયૈ કુન્ત્યૈ ગૃહમદાહયમ્।
તસ્માત્તે મા સ્મ ભૂદ્દુઃખં મુક્તાઃ પાપાત્તુ પાણ્ડવાઃ॥ 1-162-68 (7395)
નિર્ગતાઃ પાણ્ડવા રાજન્માત્રા સહ પરન્તપાઃ।
અગ્નિહાદાન્મહાઘોરાન્મયા તસ્માદુપાયતઃ॥ 1-162-69 (7396)
મા સ્મ શોકમિમં કાર્ષીર્જીવન્ત્યેવ ચ પાણ્ડવાઃ।
પ્રચ્છન્ના વિચિરિષ્યન્તિ યાવત્કાલસ્ય પર્યયઃ॥ 1-162-70 (7397)
તસ્મિન્યુધિષ્ઠિરં કાલે દ્રક્ષ્યન્તિ ભુવિ માનવાઃ।
વિમલં કૃષ્ણપક્ષાન્તે જગચ્ચન્દ્રમિવોદિતમ્॥ 1-162-71 (7398)
ન તસ્ય નાશં પશ્યામિ યસ્ય ભ્રાતા ધનઞ્જયઃ।
ભીમસેનશ્ચ દુર્ધર્ષૌ માદ્રીપુત્રૌ ચ તૌ યમૌ॥ 1-162-72 (7399)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-162-73x (949)
તતઃ સંહૃષ્ટસર્વાઙ્ગો ભીષ્મો વિદુરમબ્રવીત્।
દિષ્ટ્યાદિષ્ટ્યેતિ સંહૃષ્ટઃ પૂજયાનો મહામતિમ્॥ 1-162-73 (7400)
ભીષ્મ ઉવાચ। 1-162-74x (950)
યુક્તં ચૈવાનુરૂપં ચ કૃતં તાત શુભં ત્વયા।
વયં વિમોક્ષિતા દુઃખાત્પાણ્ડુપક્ષો ન નાશિતઃ॥ 1-162-74 (7401)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-162-75x (951)
એવમુક્ત્વા વિવેશાથ પુરં જનશતાકુલમ્।
કુરુભિઃ સહિતો રાજન્નાગરૈશ્ચ પિતામહઃ॥ 1-162-75 (7402)
અથામ્બિકેયઃ સામાત્યઃ સકર્ણઃ સહસૌબલઃ।
સાત્મજઃ પાર્થનાશસ્ય સ્મરંસ્તથ્યં જર્ષ ચ॥ 1-162-76 (7403)
ભીષ્મશ્ચ રાજન્દુર્ધર્ષો વિદુરશ્ચ મહામતિઃ।
જહૃષાતે સ્મરન્તૌ તૌ જાતુષાગ્નેર્વિમોચનમ્॥ 1-162-77 (7404)
સત્યશીલગુણાચારૈ રાગૈર્જાનપદોદ્ભવૈઃ।
દ્રોણાદયશ્ચ ધર્મૈસ્તુ તેષાં તાન્મોચિતાન્વિદુઃ॥ 1-162-78 (7405)
શૌર્યલાવણ્યમાહાત્મ્યૈ રૂપૈઃ પ્રાણબલૈરપિ।
સ્વસ્થાન્પાર્થાનમન્યન્ત પૌરજાનપદાસ્તથા॥ 1-162-79 (7406)
અન્યે જનાઃ પ્રાકૃતાશ્ચ સ્ત્રિયશ્ચ બહુલાસ્તદા।
શઙ્કમાના વદન્તિ સ્મ દગ્ધા જીવન્તિ વા ન વા॥ ॥ 1-162-80 (7407)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ જતુગૃહપર્વણિ દ્વિષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 162 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-162-17 કુલ્યાનિ અસ્થીનિ કારયન્તુ સંસ્કારયન્તુ। કુલ્યાનિ ચૈત્યાનીત્યન્યે॥ 1-162-25 વિદુરસ્ત્વન્યથા ચક્ર ઇતિ ઘ. પાઠઃ॥ દ્વિષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 162 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 163
॥ શ્રીઃ ॥
1.163. અધ્યાયઃ 163
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
તૃષાર્તાન્ માતરં ભ્રાંતૄશ્ચ ન્યગ્રોધમૂલે સ્થાપયિત્વા જલાનયનાય ભીમસ્ય ગમનમ્॥ 1 ॥ જલમાનીયાગતસ્ય ભૂમૌ સુપ્તાન્માત્રાદીન્પશ્યતો ભીમસ્ય પ્રલાપઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-163-0 (7408)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-163-0x (952)
તેન વિક્રમમાણેન ઊરુવેગસમીરિતમ્।
વનં સવૃક્ષવિટપં વ્યાઘૂર્ણિતમિવાભવત્॥ 1-163-1 (7409)
જઙ્ગાવાતો વવૌ ચાસ્ય શુચિશુક્રાગમે યથા।
આવર્જિતાલતાવૃક્ષં માર્ગં ચક્રે મહાબલઃ॥ 1-163-2 (7410)
સ મૃદ્ગન્પુષ્પિતાંશ્ચૈવ ફલિતાંશ્ચ વનસ્પતીન્।
અવરુજ્ય યયૌ ગુલ્માન્પથસ્તસ્ય સમીપજાન્॥ 1-163-3 (7411)
સ રોષિત ઇવ ક્રુદ્ધો વને ભઞ્જન્મહાદ્રુમાન્।
ત્રિપ્રસ્રુતમદઃ શુષ્મી ષષ્ટિવર્ષો મતઙ્ગરાટ્॥ 1-163-4 (7412)
ગચ્છતસ્તસ્ય વેગેન તાર્ક્ષ્યમારુતરંહસઃ।
ભીમસ્ય પાણ્ડુપુત્રાણાં મૂર્ચ્છેવ સમજાયત॥ 1-163-5 (7413)
અસકૃચ્ચાપિ સતીર્ય દૂરપારં ભુજપ્લવૈઃ।
પથિ પ્રચ્છન્નમાસેદુર્ધાર્તરાષ્ટ્રભયાત્તદા॥ 1-163-6 (7414)
કૃચ્છ્રેણ માતરં ચૈવ સુકુમારીં યશસ્વિનીમ્।
અવહત્સ તુ પૃષ્ઠેન રોધઃસુ વિષમેષુ ચ॥ 1-163-7 (7415)
અગમચ્ચ વનોદ્દેશમલ્પમૂલફલોદકમ્।
ક્રૂરપક્ષિમૃગં ઘોરં સાયાહ્ને ભરતર્ષભ॥ 1-163-8 (7416)
ઘોરા સમભવત્સન્ધ્યા દારુણા મૃગપક્ષિણઃ।
અપ્રકાશા દિશઃ સર્વા વાતૈરાસન્નનાર્તવૈઃ॥ 1-163-9 (7417)
શીર્ણપર્ણફલૈ રાજન્બહુગુલ્મક્ષુપદ્રુમૈઃ।
ભગ્નાવભુગ્નભૂયિષ્ઠૈર્નાનાદ્રુમસમાકુલૈઃ॥ 1-163-10 (7418)
તે શ્રમેણ ચ કૌરવ્યાસ્તૃષ્ણયા ચ પ્રપીડિતાઃ।
નાશક્નુવંસ્તદા ગન્તું નિદ્રયા ચ પ્રવૃદ્ધયા॥ 1-163-11 (7419)
ન્યવિશન્તિ હિ તે સર્વે નિરાસ્વાદે મહાવને।
`રાત્ર્યામેવ ગતાસ્તૂર્ણં ચતુર્વિંશતિયોજનમ્।'
તતસ્તૃષા પરિક્લન્તા કુન્તી વચનમબ્રવીત્॥ 1-163-12 (7420)
માતા સતી પાણ્ડવાનાં પઞ્ચાનાં મધ્યતઃ સ્થિતા।
તૃષ્ણયા હિ પરીતાઽહમનાથેવ મહાવને॥ 1-163-13 (7421)
`ઇતઃ પરં તુ શક્તાહં ગન્તું ચ ન પદાત્પદમ્।
શયિષ્યે વૃક્ષમૂલેઽત્ર ધાર્તરાષ્ટ્રા હરન્તુ મામ્॥ 1-163-14 (7422)
શૃણુ ભીમ વચો મહ્યં તવ બાહુબલાત્પુરઃ।
સ્થાતું ન શક્તાઃ કૌરવ્યાઃ કિં બિભેષિ પૃથાસુત॥ 1-163-15 (7423)
અન્યો રથો ન મેઽસ્તીહ ભીમસેનાદૃતે ભુવિ।
ધાર્તરાષ્ટ્રાદ્વૃથા ભીરુર્ન માં સ્વપ્તુમિહેચ્છસિ॥ 1-163-16 (7424)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-163-17x (953)
ભીમપૃષ્ઠસ્થિતા ચેત્થં દૂયમાનેન ચેતસા।
નિશ્યધ્વનિ રુદન્તી સા નિદ્રાવશ્મુપાગતા॥' 1-163-17 (7425)
તચ્છ્રુત્વા ભીમસેનસ્ય માતૃસ્નેહાત્પ્રજલ્પિતમ્।
કારુણ્યેન મનસ્તપ્તં ગમનાયોપચક્રમે॥ 1-163-18 (7426)
તતો ભીમો વનં ઘોરં પ્રવિશ્ય વિજનં મહત્।
ન્યગ્રોધં વિપુલચ્છાયં રમણીયં દદર્શ હ॥ 1-163-19 (7427)
તત્ર નિક્ષિપ્ય તાન્સર્વાનુવાચ ભરતર્ષભઃ।
પાનીયં મૃગયામીહ તાવદ્વિશ્રમ્યતામિહ॥ 1-163-20 (7428)
એતે રુવન્તિ મધુરં સારસા જલચારિણઃ।
ધ્રુવમત્ર જલસ્થાનં મહચ્ચેતિ મતિર્મમ॥ 1-163-21 (7429)
અનુજ્ઞાતઃ સ ગચ્છેતિ ભ્રાત્રા જ્યેષ્ઠેન ભારત।
જગામ તત્ર યત્ર સ્મ સારસા જલચારિણઃ॥ 1-163-22 (7430)
`અપશ્યત્પદ્મિનીખણ્ડમણ્ડિતં સ સરોવરમ્।'
સ તત્ર પીત્વા પાનીયં સ્નાત્વા ચ ભરતર્ષભ॥ 1-163-23 (7431)
તેષામર્થે ચ જગ્રાહ ભ્રાતૄણાં ભ્રાતૃવત્સલઃ।
ઉત્તરીયેણ પાનીયમાનયામાસ ભારત॥ 1-163-24 (7432)
`પઙ્કજાનામનેકૈશ્ચ પત્રૈર્બધ્વા પૃથક્પૃથક્।'
ગવ્યૂતિમાત્રાદાગત્ય ત્વરિતો માતરં પ્રતિ।
શોકદુઃખપરીતાત્મા નિશશ્વાસોરગો યથા॥ 1-163-25 (7433)
સ સુપ્તાં માતરં `ભ્રાતૄન્નિદ્રાવિદ્રાવિતૌજસઃ।
મહારૌદ્રે વને ઘોરે વૃક્ષમૂલે સુશીતલે॥ 1-163-26 (7434)
વિક્ષિપ્તકરપાદાંશ્ચ દીર્ઘોચ્છ્વાસાન્મહાબલાન્।
ઊર્ધ્વવક્ત્રાન્મહાકાયાન્પઞ્ચેન્દ્રાનિવ ભૂપતે॥ 1-163-27 (7435)
અજ્ઞાતવૃક્ષનિત્યસ્થપ્રેતરાક્ષસસાધ્વસાન્।
દૃષ્ટ્વા વૈ ભૃશશોકાર્તો બિલલાપાનિલાત્મજઃ॥' 1-163-28 (7436)
ભૃશં શોકપરીત્મા વિલલાપ વૃકોદરઃ॥ 1-163-29 (7437)
અતઃ કષ્ટતરં કિં નુ દ્રષ્ટવ્યં હિ ભવિષ્યતિ।
યત્પશ્યામિ મહીસુપ્તાન્ભ્રાતૄનદ્ય સુમન્દભાક્॥ 1-163-30 (7438)
શયનેષુ પરાર્ધ્યેષુ યે પુરા વારણાવતે।
નાધિજગ્મુસ્તદા નિદ્રાં તેઽદ્ય સુપ્તા મહીતલે॥ 1-163-31 (7439)
સ્વસારં વસુદેવસ્ય શત્રુસઙ્ઘાવમર્દિનઃ।
કુન્તિરાજસુતાં કુન્તીં સર્વલક્ષણપૂજિતામ્॥ 1-163-32 (7440)
સ્નુષાં વિચિત્રવીર્યસ્ય ભાર્યાં પાણ્ડોર્મહાત્મનઃ।
તથૈવ ચાસ્મજ્જનનીં પુણ્ડરીકોદરપ્રભામ્॥ 1-163-33 (7441)
સુકુમારતરામેનાં મહાર્હશયનોચિતામ્।
શયાનાં પશ્યતાઽદ્યેહ પૃથિવ્યામતથોચિતામ્॥ 1-163-34 (7442)
ધર્માદિન્દ્રાચ્ચ વાતાચ્ચ સુપુવે યા સુતાનિમાન્।
સેયં ભૂમૌ પરિશ્રાન્તા શેષે પ્રાસાદશાયિની॥ 1-163-35 (7443)
કિં નુ દુઃખતરં શક્યં મયા દ્રષ્ટુમતઃ પરમ્।
યોઽહમદ્ય નરવ્યાઘ્રાન્સુપ્તાન્પશ્યામિ ભૂતલે॥ 1-163-36 (7444)
ત્રિષુ લોકેષુ યો રાજ્યં ધર્મનિત્યોઽર્હતે નૃપઃ।
સોઽયં ભૂમૌ પરિશ્રાન્તઃ શેતે પ્રાકૃતવત્કથમ્॥ 1-163-37 (7445)
અયં નીલામ્બુદશ્યામો નરેષ્વપ્રતિમોઽર્જુનઃ।
શેતે પ્રાકૃતવદ્ભૂમૌ તતો દુઃખતરં નુ કિમ્॥ 1-163-38 (7446)
અશ્વિનાવિવ દેવાનાં યાવિમૌ રૂપસંપદા।
તૌ પ્રાકૃતવદદ્યેમૌ પ્રસુપ્તૌ ધરણીતલે॥ 1-163-39 (7447)
જ્ઞાતયો યસ્ય નૈ સ્યુર્વિષમાઃ કુલપાંસનાઃ।
સ જીવેત સુખં લોકે ગ્રામદ્રુમ ઇવૈકજઃ॥ 1-163-40 (7448)
એકો વૃક્ષો હિ યો ગ્રામે ભવેત્પર્ણફલાન્વિતઃ।
ચૈત્યો ભવતિ નિર્જ્ઞાતિરધ્વનીનૈશ્ચ પૂજિતઃ॥ 1-163-41 (7449)
યેષાં ચ બહવઃ શૂરા જ્ઞાતયો ધર્મમાશ્રિતાઃ।
તે જીવન્તિ સુખં લોકે ભવન્તિ ચ નિરામયાઃ॥ 1-163-42 (7450)
બલવન્તઃ સમૃદ્ધાર્થા મિત્રબાન્ધવનન્દનાઃ।
જીવન્ત્યન્યોન્યમાશ્રિત્ય દ્રુમાઃ કાનનજા ઇવ॥ 1-163-43 (7451)
વયં તુ ધૃતરાષ્ટ્રેણ દુષ્પુત્રેણ દુરાત્મના।
`રાજ્યલુબ્ધેન મૂર્ખેણ દુર્મન્ત્રિસહિતેન વૈ॥ 1-163-44 (7452)
દુષ્ટેનાધર્મશીલેન સ્વાર્થનિષ્ઠૈકબુદ્ધિના।'
વિવાસિતા ન દગ્ધાશ્ચ ક્ષત્તુર્બુદ્ધિપરાક્રમાત્॥ 1-163-45 (7453)
તસ્માન્મુક્તા વયં દાહાદિમં વૃક્ષમુપાશ્રિતાઃ।
કાં દિશં પ્રતિપત્સ્યામઃ પ્રાપ્તાઃ ક્લેશમનુત્તમમ્॥ 1-163-46 (7454)
સકામો ભવ દુર્બુદ્ધે ધાર્તરાષ્ટ્રાલ્પદર્શન।
નૂનં દેવાઃ પ્રસન્નાસ્તે નાનુજ્ઞાં મે યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-163-47 (7455)
પ્રયચ્છતિ વધે તુભ્યં તેન જીવસિ દુર્મતે।
નન્વદ્ય સસુતામાત્યં સકર્ણાનુજસૌબલમ્॥ 1-163-48 (7456)
ગત્વા ક્રોધસમાવિષ્ટઃ પ્રેષયિષ્યે યમક્ષયમ્।
કિં નુ શક્યં મયા કર્તું યત્તેન ક્રુધ્યતે નૃપઃ॥ 1-163-49 (7457)
ધર્માત્મા પાણ્ડવશ્રેષ્ઠઃ પાપાચાર યુધિષ્ઠિરઃ।
એવમુક્ત્વા મહાબાહુઃ ક્રોધસન્દીપ્તમાનસઃ॥ 1-163-50 (7458)
કરં કરેણ નિષ્પિષ્ય નિઃશ્વસન્દીનમાનસઃ।
પુનર્દીનમના ભૂત્વા શાન્તાર્ચિરિવ પાવકઃ॥ 1-163-51 (7459)
ભ્રાતૄન્મહીતલે સુપ્તાનવૈક્ષત વૃકોદરઃ।
વિશ્વસ્તાનિવ સંવિષ્ટાન્પૃથગ્જનસમાનિવ॥ 1-163-52 (7460)
નાતિદૂરેણ નગરં વનાદસ્માદ્ધિ લક્ષયે।
જાગર્તવ્યે સ્વપન્તીમે હન્ત જાગર્મ્યહંસ્વયમ્॥ 1-163-53 (7461)
પ્રાશ્યન્તીમે જલં પશ્ચાત્પ્રતિબુદ્ધા જિતક્લમાઃ।
ઇતિ ભીમો વ્યવસ્યૈવ જજાગાર સ્વયં તદા॥ ॥ 1-163-54 (7462)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ જતુગૃહપર્વણિ ત્રિષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 163 ॥ ॥ સમાપ્તં જતુર્ગૃહપર્વ ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-163-2 શુચિશુક્રાગમે જ્યેષ્ઠાષાઢયોઃ સમયે। આવર્જિતાઃ સમીકૃતા લતા વૃક્ષાશ્ચ યસ્મિન્॥ 1-163-3 અવરુજ્ય ભઙ્ક્ત્વા॥ 1-163-4 રોષિતો રોષં પ્રાપિતઃ। ત્રિષુ ગણ્ડકર્ણમૂલગુહ્યદેશેષુ પ્રસ્રુતો મદો યસ્ય સઃ। શુષ્મી તેજસ્વી॥ 1-163-9 અનાર્તવૈરનૃતુભવૈરુત્પાતરૂપૈરિત્યર્થઃ॥ 1-163-12 તૃષા તૃષ્ણયા॥ 1-163-30 મુમન્દભાગતિમન્દભાગ્યઃ॥ 1-163-40 એકજ એક એવ જાતોઽસહાયઃ॥ 1-163-43 બાન્ધવાનાં નન્દનાઃ સુખદાઃ॥ 1-163-48 તુભ્યં તવ॥ ત્રિષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 163 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 164
॥ શ્રીઃ ॥
1.164. અધ્યાયઃ 164
(અથ હિડિમ્બવધપર્વ ॥ 9 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
હિડિમ્બપ્રેરિતાયાઃ તદ્ભગિન્યા હિડિમ્બાયાઃ પાણ્ડવસમીપગમનમ્॥ 1 ॥ ભીમં દૃષ્ટ્વા કામાર્તાયા હિડિમ્બાયાઃ ભીમં પ્રતિ વાક્યમ્॥ 2 ॥ ભીમહિડિમ્બાસંવાદઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-164-0 (7463)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-164-0x (954)
તત્ર તેષુ શયાનેષુ હિડિમ્બો નામ રાક્ષસઃ।
અવિદૂરે વનાત્તસ્માચ્છાલવૃક્ષં સમાશ્રિતઃ॥ 1-164-1 (7464)
ક્રૂરો માનુષમાંસાદો મહાવીર્યપરાક્રમઃ।
પ્રાવૃડ્જલધરશ્યામઃ પિઙ્ગાક્ષો દારુણાકૃતિઃ॥ 1-164-2 (7465)
દષ્ટ્રાકરાલવદનઃ કરાલો ભીમદર્શનઃ।
લમ્બસ્ફિગ્લમ્બજઠરો રક્તશ્મશ્રુશિરોરુહઃ॥ 1-164-3 (7466)
મહાવૃક્ષગલસ્કન્ધઃ શઙ્કર્ણો વિભીષણઃ।
યદૃચ્છયા તાનપશ્યત્પાણ્ડુપુત્રાન્મહારથાન્॥ 1-164-4 (7467)
વિરૂપરૂપઃ પિઙ્ગાક્ષઃ કરાલો ઘોરદર્શનઃ।
પિશિતેપ્સુઃ ક્ષુધાર્તશ્ચ જિઘ્રન્ગન્ધં યદૃચ્છયા॥ 1-164-5 (7468)
ઊર્ધ્વાઙ્ગુલિઃ સ કણ્ડૂયન્ધુન્વન્રૂક્ષાઞ્શિરોરુહાન્।
જૃમ્ભમાણો મહાવક્ત્રઃ પુનઃપુનરવેક્ષ્ય ચ॥ 1-164-6 (7469)
હૃષ્ટો માનુષમાંસસ્ય મહાકાયો મહાબલઃ।
આઘ્રાય માનુષં ગન્ધં ભગિનીમિદમબ્રવીત્॥ 1-164-7 (7470)
ઉપપન્નં ચિરસ્યાદ્ય ભક્ષ્યં મમ મનઃપ્રિયમ્।
જિઘ્રતઃ પ્રસ્રુતા સ્નેહાજ્જિહ્વા પર્યેતિ મે મુખાત્॥ 1-164-8 (7471)
અષ્ટૌ દંષ્ટ્રાઃ સુતીક્ષ્ણાગ્રાશ્ચિરસ્યાપાતદુઃસહાઃ।
દેહેષુ મજ્જયિષ્યામિ સ્નિગ્ધેષુ પિશિતેષુ ચ॥ 1-164-9 (7472)
આક્રમ્ય માનુષં કણ્ઠમાચ્છિદ્ય ધમનીમપિ।
ઉષ્ણં નવં પ્રપાસ્યામિ ફેનલિં રુધિરં બહુ॥ 1-164-10 (7473)
ગચ્છ જાનીહિ કે ત્વેતે શેરતે વનમાશ્રિતાઃ।
માનુષો બલવાન્ગન્ધો ઘ્રાણં તર્પયતીવ મે॥ 1-164-11 (7474)
હત્વૈતાન્માનુષાન્સર્વાનાનયસ્વ મમાન્તિકમ્।
અસ્મદ્વિષયસુપ્તેભ્યો નૈતેભ્યો ભયમસ્તિ તે॥ 1-164-12 (7475)
એષામુત્કૃત્ય માંસાનિ માનુષાણાં યથેષ્ટતઃ।
ભક્ષયિષ્યાવ સહિતૌ કુરુ પૂર્ણં વચો મમ॥ 1-164-13 (7476)
ભક્ષયિત્વા ચ માંસાનિ માનુષાણાં પ્રકામતઃ।
નૃત્યાવ સહિતાવાવાં દત્તતાલાવનેકશઃ॥ 1-164-14 (7477)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-164-15x (955)
એવમુક્તા હિડિમ્બા તુ હિડિમ્બેન મહાવને।
ભ્રાતુર્વચનમાજ્ઞાય ત્વરમાણેવ રાક્ષસી॥ 1-164-15 (7478)
`આપ્લુત્યાપ્લુત્ય ચ તરૂનગચ્છત્પાણ્ડવાન્પ્રતિ।'
જગામ તત્ર યત્ર સ્મ શેરતે પાણ્ડવા વને॥ 1-164-16 (7479)
દદર્શ તત્ર સા ગત્વા પાણ્ડવાન્પૃથયા સહ।
શયાનાન્ભીમસેનં ચ જાગ્રતં ત્વપરાજિતમ્॥ 1-164-17 (7480)
`ઉપાસ્યમાનાન્ભીમેન રૂપયૌવનશાલિનઃ।
સુકુમારાંશ્ચ પાર્થાન્સા વ્યાયામેન ચ કર્શિતાન્॥ 1-164-18 (7481)
દુઃખેન સંપ્રયુક્તાંશ્ચ સહજ્યેષ્ઠાન્પ્રમાથિનઃ।
રૌદ્રી સતી રાજપુત્રં દર્શનીયપ્રદર્શનમ્॥' 1-164-19 (7482)
દૃષ્ટ્વૈવ ભીમસેનં સા સાલસ્કન્ધમિવોદ્યતમ્।
રાક્ષસી કામયામાસ રૂપેણાપ્રતિમં ભુવિ॥ 1-164-20 (7483)
`અન્તર્ગતેન મનસા ચિન્તયામાસ રાક્ષસી'।
અયં શ્યામો મહાબાહુઃ સિંહસ્કન્ધો મહાદ્યુતિઃ॥ 1-164-21 (7484)
કમ્બુગ્રીવઃ પુષ્કરાક્ષો ભર્તા યુક્તો ભવેન્મમ।
નાહં ભ્રાતૃવચો જાતુ કુર્યાં ક્રૂરમસાંપ્રતમ્॥ 1-164-22 (7485)
પતિસ્નેહોઽતિબલવાન્ન તથા ભ્રાતૃસૌહૃદમ્।
મુહૂર્તમિવ તૃપ્તિશ્ચ ભવેદ્ધાતુર્મમૈવ ચ॥ 1-164-23 (7486)
હતૈરેતૈરહત્વા તુ મોદિષ્યે શાશ્વતીઃ સમાઃ।
`નિશ્ચિત્યેત્થં હિડિમ્બા સા ભીમં દૃષ્ટ્વા મહાભુજં॥ 1-164-24 (7487)
ઉત્સૃજ્ય રાક્ષસં રૂપં માનુષં રૂપમાસ્થિતા।'
સા કામરૂપિણી રૂપં કૃત્વા મદનમોહિતા॥ 1-164-25 (7488)
ઉપતસ્થે મહાત્માનં ભીમસેનમનિન્દિતા।
`ઇઙ્ગિતાકારકુશલા સોપાસર્પચ્છનૈઃ શનૈઃ॥ 1-164-26 (7489)
વિનમ્યમાનેવ લતા દિવ્યાભરણભૂષિતા।
શનૈઃ શનૈશ્ચ તાં ભીમઃ સમીપમુપસર્પતીમ્॥ 1-164-27 (7490)
હર્ષમાણાં તદા પશ્યત્તન્વીં પીનપયોધરામ્।
ચન્દ્રાનનાં પદ્મનેત્રાં નીલકુઞ્ચિતમૂર્ધજામ્॥ 1-164-28 (7491)
કૃષ્ણાં સુપાણ્ડુરૈર્દન્તૈર્બિમ્બોષ્ઠીં ચારુદર્શનામ્।
દૃષ્ટ્વા તાં રૂપસંપન્નાં ભીમો વિસ્મયમાગતઃ॥ 1-164-29 (7492)
ઉપચારગુણૈર્યુક્તાં લલિતૈર્હાસસંમિતૈઃ।
સમીપમુપસંપ્રાપ્ય ભીમં સાથ વરાનતા॥ 1-164-30 (7493)
વચો વચનવેલાયાં ભીમં પ્રોવાચ ભામિની।'
લજ્જયા નમ્યમાનેવ સર્વાભરણભૂષિતા॥ 1-164-31 (7494)
સ્મિતપૂર્વમિદં વાક્યં ભીમસેનમથાબ્રવીત્।
કુતસ્ત્વમસિ સંપ્રાપ્તઃ કશ્ચાસિ પુરુષર્ષભ॥ 1-164-32 (7495)
ક ઇમે શેરતે ચેહ પુરુષા દેવરૂપિણઃ।
કેયં વૈ બૃહતી શ્યામા સુકુમારી તવાનઘ॥ 1-164-33 (7496)
શેતે વનમિદં પ્રાપ્ય વિશ્વસ્તા સ્વગૃહે યથા।
નેદં જાનીથ ગહનં વનં રાક્ષસસેવિતમ્॥ 1-164-34 (7497)
વસતિ હ્યત્ર પાપાત્મા હિડિમ્બો નામ રાક્ષસઃ॥ 1-164-35 (7498)
તેનાહં પ્રેષિતા ભ્રાત્રા દુષ્ટભાવેન રક્ષસા।
બિભક્ષયિષતા માંસં યુષ્માકમમરોપમાઃ॥ 1-164-36 (7499)
સાઽહં ત્વમભિસંપ્રેક્ષ્ય દેવગર્ભસમપ્રભમ્।
નાન્યં ભર્તારમિચ્છામિ સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે॥ 1-164-37 (7500)
એતદ્વિજ્ઞાય ધર્મજ્ઞ યુક્તં મયિ સમાચર।
કામોપહતચિત્તાં હિ ભજમાનાં ભજસ્વ મામ્॥ 1-164-38 (7501)
ત્રાસ્યામિ ત્વાં મહાબાહો રાક્ષસાત્પુરુષાદકાત્।
વત્સ્યાવો ગિરિદુર્ગેષુ ભર્તા ભવ મમાનઘ॥ 1-164-39 (7502)
`ઇચ્છામિ વીર ભદ્રં તે મા મે પ્રાણાન્વિહાસિષઃ।
ત્વયા હ્યહં પરિત્યક્તા ન જીવેયમરિન્દમ॥' 1-164-40 (7503)
અન્તરિક્ષચરી હ્યસ્મિ કામતો વિચરામિ ચ।
અતુલામાપ્નુહિ પ્રીતિં તત્ર તત્ર મયા સહ॥ 1-164-41 (7504)
ભીમસેન ઉવાચ। 1-164-42x (956)
`એષ જ્યેષ્ઠો મમ ભ્રાતા માન્યઃ પરમકો ગુરુઃ।
અનિવિષ્ટો હિ તન્નાહં પરિવિદ્યાં કથંચન॥' 1-164-42 (7505)
માતરં ભ્રાતરં જ્યેષ્ઠં કનિષ્ઠાનપરાનપિ।
પરિત્યજેત કોન્વદ્ય પ્રભવન્નિહ રાક્ષસિ॥ 1-164-43 (7506)
કો હિ સુપ્તાનિમાન્ભ્રાતૄન્દત્ત્વા રાક્ષસભોજનમ્।
માતરં ચ નરો ગચ્છેત્કામાર્ત ઇવ મદ્વિધઃ॥ 1-164-44 (7507)
રાક્ષસ્યુવાચ। 1-164-45x (957)
`એકં ત્વાં મોક્ષયિષ્યામિ સહ માત્રા પરન્તપ।
સોદરાનુત્સૃજૈનાંસ્ત્વમારોહ જઘનં મમ॥ 1-164-45 (7508)
ભીમ ઉવાચ। 1-164-46x (958)
નાહં જીવિતુમાશંસે ભ્રાતૄનુત્સૃજ્ય રાક્ષસિ।
યથાશ્રદ્ધં વ્રજૈકા હિ વિપ્રિયં મે પ્રભાષસે॥ 1-164-46 (7509)
રાક્ષસ્યુવાચ।' 1-164-47x (959)
યત્તે પ્રિયં તત્કરિષ્યે સર્વાનેતાન્પ્રબોધય।
મોક્ષયિષ્યામ્યહં કામં રાક્ષસાત્પુરુષાદકાત્॥ 1-164-47 (7510)
ભીમસેન ઉવાચ। 1-164-48x (960)
સુખસુપ્તાન્વને ભ્રાતૄન્માતરં ચૈવ રાક્ષસિ।
ન ભયાદ્બોધયિષ્યામિ ભ્રાતુસ્તવ દુરાત્મનઃ॥ 1-164-48 (7511)
ન હિ મે રાક્ષસા ભીરુ સોઢું શક્તાઃ પરાક્રમમ્।
ન મનુષ્યા ન ગન્ધર્વા ન યક્ષાશ્ચારુલોચને॥ 1-164-49 (7512)
ગચ્છ વા તિષ્ઠ વા ભદ્રે યદ્વા પીચ્છસિ તત્કુરુ।
તં વા પ્રેષય તન્વઙ્ગિ ભ્રાતરં પુરુષાદકમ્॥ ॥ 1-164-50 (7513)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ હિડિમ્બવધપર્વણિ ચતુઃષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 164 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-164-4 યદૃચ્છયા સાલવૃક્ષં સમાશ્રિત ઇત્યન્વયઃ॥ 1-164-10 ધમનીં નાડીમ્॥ 1-164-21 શ્યામઃ તરુણઃ॥ 1-164-36 બિભક્ષયિષતા ભક્ષયિતુમિચ્છતા॥ ચતુઃષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 164 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 165
॥ શ્રીઃ ॥
1.165. અધ્યાયઃ 165
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવાન્પ્રતિ પ્રેષિતયા હિડિમ્બયા વિલમ્બિતે હિડિમ્બસ્ય તત્રાગમનમ્॥ 1 ॥ ભીમહિડિમ્બયોર્યુદ્ધમ્॥ 2 ॥ કુન્ત્યાદીનાં પ્રબોધઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-165-0 (7514)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-165-0x (961)
તાં વિદિત્વા ચિરગતાં હિડિમ્બો રાક્ષસેશ્વરઃ।
અવતીર્ય દ્રુમાત્તસ્માદાજગામાશુ પાણ્ડવાન્॥ 1-165-1 (7515)
લોહિતાક્ષો મહાબાહુરૂર્ધ્વકેશો મહાનનઃ।
મેઘસઙ્ઘાતવર્ષ્મા ચ તીક્ષ્ણદંષ્ટ્રો ભયાનકઃ॥ 1-165-2 (7516)
તલં તલેન સંહત્ય બાહૂ વિક્ષિપ્ય ચાસકૃત્।
ઉદ્વૃત્તનેત્રઃ સંક્રુદ્ધો દન્તાન્દન્તેષુ નિષ્કુષન્॥ 1-165-3 (7517)
કોઽદ્ય મે ભોક્તુકામસ્ય વિઘ્નં ચરતિ દુર્મતિઃ।
ન બિભેતિ હિડિમ્બી ચ પ્રેષિતા કિમનાગતા॥ 1-165-4 (7518)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-165-5x (962)
તમાપતન્તં દૃષ્ટ્વૈ તથા વિકૃતદર્શનમ્।
હિડિમ્બોવાચ વિત્રસ્તા ભીમસેનમિદં વચઃ॥ 1-165-5 (7519)
આપતત્યેષ દુષ્ટાત્મા સંક્રુદ્ધઃ પુરુષાદકઃ।
સાઽહં ત્વાં ભ્રાતૃભિઃ સાર્ધં યદ્બ્રવીમિ તથા કુરુ॥ 1-165-6 (7520)
અહં કામગમા વીર રક્ષોબલસમન્વિતા।
આરુહેમાં મમ શ્રોણિં નેષ્યામિ ત્વાં વિહાયસા॥ 1-165-7 (7521)
પ્રબોધયૈતાન્સંસુપ્તાન્માતરં ચ પરન્તપ।
સર્વાનેવ ગમિષ્યાભિ ગૃહીત્વા વો વિહાયસા॥ 1-165-8 (7522)
ભીમ ઉવાચ। 1-165-9x (963)
મા ભૈસ્ત્વં પૃથુસુશ્રોણિ નૈષ કશ્ચિન્મયિ સ્થિતે।
અહમેનં હનિષ્યામિ પશ્યન્ત્યાસ્તે સુમધ્યમે॥ 1-165-9 (7523)
નાયં પ્રતિબલો ભીરુ રાક્ષસાપસદો મમ।
સોઢું યુધિ પરિસ્પન્દમથવા સર્વરાક્ષસાઃ॥ 1-165-10 (7524)
પશ્ય બાહૂ સુવૃત્તૌ મે હસ્તિહસ્તનિભાવિમૌ।
ઊરૂ પરિઘસઙ્કાશૌ સંહતં ચાપ્યુરો મહત્॥ 1-165-11 (7525)
વિક્રમં મે યથેન્દ્રસ્ય સાઽદ્ય દ્રક્ષ્યસિ શોભને।
માઽવમંસ્થાઃ પૃથુશ્રોણિ મત્વા મામિહ માનુષમ્॥ 1-165-12 (7526)
હિડિમ્બોવાચ। 1-165-13x (964)
નાવમન્યે નરવ્યાઘ્ર ત્વામહં દેવરૂપિણમ્।
દૃષ્ટપ્રભાવસ્તુ મયા માનુષેષ્વેવ રાક્ષસઃ॥ 1-165-13 (7527)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-165-14x (965)
તથા સંજલ્પતસ્તસ્ય ભીમસેનસ્ય ભારત।
વાચઃ શુશ્રાવ તાઃ ક્રુદ્ધો રાક્ષસઃ પુરુષાદકઃ॥ 1-165-14 (7528)
અવેક્ષમાણસ્તસ્યાશ્ચ હિડિમ્બો માનુષં વપુઃ।
સ્રગ્દામપૂરિતશિખાં સમગ્રેન્દુનિભાનનામ્॥ 1-165-15 (7529)
સુભ્રૂનાસાક્ષિકેશાન્તાં સુકુમારનખત્વચમ્।
સર્વાભરણસંયુક્તાં સુસૂક્ષ્મામ્બરધારિણીમ્॥ 1-165-16 (7530)
તાં તથા માનુષં રૂપં બિભ્રતીં સુમનોહરમ્।
પુંસ્કામાં શઙ્કમાનશ્ચ ચુક્રોધ પુરુષાદકઃ॥ 1-165-17 (7531)
સંક્રુદ્ધો રાક્ષસસ્તસ્યા ભગિન્યાઃ કુરુસત્તમ।
ઉત્ફાલ્ય વિપુલે નેત્રે તતસ્તામિદમબ્રવીત્॥ 1-165-18 (7532)
કો હિ મે ભોક્તુકામસ્ય વિઘ્નં ચરતિ દુર્મતિઃ।
ન બિભેષિ હિડિમ્બે કિં મત્કોપાદ્વિપ્રમોહિતા॥ 1-165-19 (7533)
ધિક્ત્વામસતિ પુંસ્કામે મમ વિપ્રિયકારિણિ।
પૂર્વેષાં રાક્ષસેન્દ્રાણાં સર્વેષામયશસ્કરિ॥ 1-165-20 (7534)
યાનિમાનાશ્રિતાઽકાર્ષીર્વિપ્રિયં સમુહન્મમ।
એષ તાનદ્ય વૈ સર્વાન્હનિષ્યામિ ત્વયા સહ॥ 1-165-21 (7535)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-165-22x (966)
એવમુક્ત્વા હિડિમ્બાં સ હિડિમ્બો લોહિતેક્ષણઃ।
વધાયાભિપપાતૈનાન્દન્તૈર્દન્તાનુપસ્પૃશન્॥ 1-165-22 (7536)
ગર્જન્તમેવં વિજને ભીમસેનોઽભિવીક્ષ્ય તમ્।
રક્ષન્પ્રબોધં ભ્રાતૄણાં માતુશ્ચ પરવીરહા॥ 1-165-23 (7537)
તમાપતાન્તં સંપ્રેક્ષ્ય ભીમઃ પ્રહરતાં વરઃ।
ભર્ત્સયામાસ તેજસ્વી તિષ્ઠતિષ્ઠેતિ ચાબ્રવીત્॥ 1-165-24 (7538)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-165-25x (967)
ભીમસેનસ્તુ તં દૃષ્ટ્વા રાક્ષસં પ્રહસન્નિવ।
ભગિનીં પ્રતિ સઙ્ક્રુદ્ધમિદં વચનમબ્રવીત્॥ 1-165-25 (7539)
કિં તે હિડિમ્બ એતૈર્વા સુખસુપ્તૈઃ પ્રબોધિતૈઃ।
મામાસાદય દુર્બુદ્ધે તરસા ત્વં નરાશન॥ 1-165-26 (7540)
મય્યેવ પ્રહરૈહિ ત્વં ન સ્ત્રિયં હન્તુમર્હસિ।
વિશેષતોઽનપકૃતે પરેણાપકૃતે સતિ॥ 1-165-27 (7541)
ન હીયં સ્વવશા બાલા કામયત્યદ્ય મામિહ।
ચોદિતૈષા હ્યનઙ્ગેન શરીરાન્તરચારિણા॥ 1-165-28 (7542)
ભગિની તવ દુર્વૃત્ત રક્ષસાં વૈ યશોહર।
ત્વન્નિયોગેન ચૈવેયં રૂપં મમ સમીક્ષ્ય ચ॥ 1-165-29 (7543)
કામયત્યદ્ય માં ભીરુસ્તવ નૈષાપરાધ્યતિ।
અનઙ્ગેન કૃતે દોષે નેમાં ગર્હિતુમર્હસિ॥ 1-165-30 (7544)
મયિ તિષ્ઠતિ દુષ્ટાત્મન્ન સ્ત્રિયં હન્તુમર્હસિ।
સંગચ્છસ્વ મયા સાર્ધમેકેનૈકો નરાશન॥ 1-165-31 (7545)
અહમેકો ગમિષ્યામિ ત્વામદ્ય યમસાદનમ્।
અદ્ય મદ્બલનિષ્પિષ્ટં શિરો રાક્ષસ દીર્યતામ્।
કુઞ્જરસ્યેવ પાદેન વિનિષ્પિષ્ટં બલીયસાઃ॥ 1-165-32 (7546)
અદ્ય ગાત્રાણિ તે કઙ્કાઃ શ્યેના ગોમાયવસ્તથા।
કર્ષન્તુ ભુવિ સંહૃષ્ટા નિહતસ્ય મયા મૃધે॥ 1-165-33 (7547)
ક્ષણેનાદ્ય કરિષ્યેઽહમિદં વનમરાક્ષસમ્।
પુરા યદ્દૂષિતં નિત્યં ત્વયા ભક્ષયતા નરાન્॥ 1-165-34 (7548)
અદ્ય ત્વાં ભગિની રક્ષઃ કૃષ્યમાણં મયાઽસકૃત્।
દ્રક્ષ્યત્યદ્રિપ્રતીકાશં સિંહેનેવ મહાદ્વિપમ્॥ 1-165-35 (7549)
નિરાબાધાસ્ત્વયિ હતે મયા રાક્ષસપાંસન।
વનમેતચ્ચરિષ્યન્તિ પુરુષા વનચારિણઃ॥ 1-165-36 (7550)
હિડિમ્બ ઉવાચ। 1-165-37x (968)
ગર્જિતેન વૃથા કિં તે કત્થિતેન ચ માનુષ।
કૃત્વૈતત્કર્મણા સર્વં કત્થેયા મા ચિરં કૃથાઃ॥ 1-165-37 (7551)
બલિનં મન્યસે યચ્ચાપ્યાત્માનં સપરાક્રમમ્।
જ્ઞાસ્યસ્યદ્ય સમાગમ્ય મયાત્માનં બલાધિકમ્॥ 1-165-38 (7552)
ન તાવદેતાન્હિંસિષ્યે સ્વપન્ત્વેતે યથાસુખમ્।
એષ ત્વામેવ દુર્બુદ્ધે નિહન્મ્યદ્યાપ્રિયંવદમ્॥ 1-165-39 (7553)
પીત્વા તવાસૃગ્ગાત્રેભ્યસ્તતઃ પશ્ચાદિમાનપિ।
હનિષ્યામિ તતઃ પશ્ચાદિમાં વિપ્રિયકારિણીમ્॥ 1-165-40 (7554)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-165-41x (969)
એવમુક્ત્વા તતો બાહું પ્રગૃહ્ય પુરુષાદકઃ।
અભ્યદ્રવત સંક્રુદ્ધો ભીમસેનમરિન્દમમ્॥ 1-165-41 (7555)
તસ્યાભિદ્રવતસ્તૂર્ણં ભીમો ભીમપરાક્રમઃ।
વેગેન પ્રહિતં બાહું નિજગ્રાહ હસન્નિવ॥ 1-165-42 (7556)
નિગૃહ્ય તં બલાદ્ભીમો વિસ્ફુરન્તં ચકર્ષ હ।
તસ્માદ્દેશાદ્ધનૂંષ્યષ્ટૌ સિંહઃ ક્ષુદ્રમૃગં યથા॥ 1-165-43 (7557)
તતઃ સ રાક્ષસઃ ક્રુદ્ધઃ પાણ્ડવેન બલાર્દિતઃ।
ભીમસેનં સમાલિઙ્ગ્ય વ્યનદદ્ભૈરવં રવમ્॥ 1-165-44 (7558)
પુનર્ભીમો બલાદેનં વિચકર્ષ મહાબલઃ।
મા શબ્દઃ સુખસુપ્તાનાં ભ્રાતૄણાં મે ભવેદિતિ॥ 1-165-45 (7559)
`હસ્તે ગૃહીત્વા તદ્રક્ષો દૂરમન્યત્ર નીતવાન્।
પૃચ્છે ગૃહીત્વા તુણ્ડેન ગરુડઃ પન્નગં યથા॥' 1-165-46 (7560)
અન્યોન્યં તૌ સમાસાદ્ય વિચકર્ષતુરોજસા।
હિડિમ્બો ભીમસેનશ્ચ વિક્રમં ચક્રતુઃ પરમ્॥ 1-165-47 (7561)
બભઞ્જતુસ્તદા વૃક્ષાઁલ્લતાશ્ચાકર્ષતુસ્તદા।
મત્તાવિવ ચં સંરબ્ધૌ વારણૌ ષષ્ટિહાયનૌ॥ 1-165-48 (7562)
`પાદપાનુદ્ધરન્તૌ તાવૂરુવેગેન વેગિતૌ।
સ્ફોટયન્તૌ લતાજાલાન્યૂરુભ્યાં ગૃહ્ય સર્વશઃ॥ 1-165-49 (7563)
વિત્રાસયન્તૌ તૌ શબ્દૈઃ સર્વતો મૃગપક્ષિણઃ।
બલેન બલિનૌ મત્તાવન્યોન્યવધકાઙ્ક્ષિણૌ॥ 1-165-50 (7564)
ભીમરાક્ષસયોર્યુદ્ધં તદાઽવર્તત દારુણમ્।
પુરા દેવાસુરે યુદ્ધે વૃત્રવાસવયોરિવ॥ 1-165-51 (7565)
ભઙૂક્ત્વા વૃક્ષાન્મહાશાખાંસ્તાડયામાસતુઃ ક્રુધા।
સાલતાલતમાલામ્રવટાર્જુનવિભીતકાન્॥ 1-165-52 (7566)
ન્યગ્રોધપ્લક્ષખર્જૂરપનસાનશ્મકણ્ટકાન્।
એતાનન્યાન્મહાવૃક્ષાનુત્ખાય તરસાઽખિલાન્॥ 1-165-53 (7567)
ઉત્ક્ષિપ્યાન્યોન્યરોષેણ તાડયામાસતૂ રણે।
યદાઽભવદ્વનં સર્વં નિર્વૃક્ષં વૃક્ષસઙ્કુલમ્॥ 1-165-54 (7568)
તદા શિલાશ્ચ કુઞ્જાંશ્ચ વૃક્ષાન્કણ્ટકિનસ્તથા।
તતસ્તૌ ગિરિશૃઙ્ગાણિ પર્વતાંશ્ચાભ્રલેલિહાન્॥ 1-165-55 (7569)
શૈલાંશ્ચ ગણ્ડપાષાણાનુત્ખાયાદાય વૈરિણૌ।
ચિક્ષેપતુરુપર્યાજાવન્યોન્યં વિજયેષિણૌ॥ 1-165-56 (7570)
તદ્વનં પરિતઃ પઞ્ચયોજનં નિર્મહીરુહમ્।
નિર્લતાગુલ્મપાષાણં નિર્મૃગં ચક્રતુર્ભૃશમ્॥ 1-165-57 (7571)
તયોર્યુદ્ધેન રાજેન્દ્ર તદ્વનં ભીમરક્ષસોઃ।
મુહૂર્તેનાભવત્કૂમર્પૃષ્ઠવચ્છ્લક્ષ્ણમવ્યયમ્॥ 1-165-58 (7572)
ઊરુબાહુપરિક્લેશાત્કર્ષન્તાવિતરેતરમ્।
ઉત્કર્ષન્તૌ વિકર્ષન્તૌ પ્રકર્ષન્તૌ પરસ્પરમ્॥ 1-165-59 (7573)
તૌ સ્વનેન વિના રાજન્ગર્જન્તૌ ચ પરસ્પરમ્।
પાષાણસંઘટ્ટનિભૈઃ પ્રહારૈરભિજઘ્નતુઃ॥ 1-165-60 (7574)
અન્યોન્યં ચ સમાલિઙ્ગ્ય વિકર્ષન્તૌ પરસ્પરમ્।
બાહુયુદ્ધમભૂદ્ધોરં બલિવાસવયોરિવ।
યુદ્ધસંરમ્ભનિર્ગચ્છત્ફૂત્કારરવનિસ્વનમ્॥' 1-165-61 (7575)
તયોઃ શબ્દેન મહતા વિબુદ્ધાસ્તે નરર્ષભાઃ।
સહ માત્રા ચ દદૃશુર્હિડિમ્બામગ્રતઃસ્થિતામ્॥ ॥ 1-165-62 (7576)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ હિડિમ્બવધપર્વણિ પઞ્ચષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 165 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-165-2 મેઘસંઘાતવર્ષ્મા અતિકૃષ્ણશરીરઃ॥ 1-165-32 ગમિષ્યામિ ગમયિષ્યામિ॥ 1-165-54 નિર્વૃક્ષં અકણ્ટકવૃક્ષરહિતમ્॥ પઞ્ચષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 165 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 166
॥ શ્રીઃ ॥
1.166. અધ્યાયઃ 166
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કુન્તીહિડિમ્બાસંવાદઃ॥ 1 ॥ હિડિમ્બાવાર્તયા ભીમં હિડિમ્બેન યુદ્ધ્યમાનં જ્ઞાતવતાં કુન્ત્યાદીનાં તત્ર ગમનમ્॥ 2 ॥ હિડિમ્બવધઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-166-0 (7577)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-166-0x (970)
પ્રબુદ્ધાસ્તે હિડિમ્બાયા રૂપં દૃષ્ટ્વાતિમાનુષમ્।
વિસ્મિતાઃ પુરુષવ્યાઘ્રા બભૂવુઃ પૃથયા સહ॥ 1-166-1 (7578)
તતઃ કુન્તી સમીક્ષ્યૈનાં વિસ્મિતા રૂપસંપદા।
ઉવાચ મધુરં વાક્યં સાન્ત્વપૂર્વમિદં શૈનઃ॥ 1-166-2 (7579)
કસ્ય ત્વં સુરગર્ભાભે કાવાઽસિ વરવર્ણિનિ।
કેન કાર્યેણ સંપ્રાપ્તા કુતશ્ચાગમનં તવ॥ 1-166-3 (7580)
યદિ વાઽસ્ય વનસ્ય ત્વં દેવતા યદિ વાઽપ્સરાઃ।
આચક્ષ્વ મમ તત્સર્વં કિમર્થં ચેહ તિષ્ઠસિ॥ 1-166-4 (7581)
હિડિમ્બોવાચ। 1-166-5x (971)
યદેતત્પશ્યસિ વનં નીલમેઘનિં મહત્।
નિવાસો રાક્ષસસ્યૈષ હિડિમ્બસ્ય મમૈવ ચ॥ 1-166-5 (7582)
તસ્ય માં રાક્ષસેન્દ્રસ્ય ભગિનીં વિદ્દિ ભામિનિ।
ભ્રાત્રા સંપ્રેષિતામાર્યે ત્વાં સપુત્રાં જિઘાંસતા॥ 1-166-6 (7583)
ક્રૂરબુદ્ધેરહં તસ્ય વચનાદાગતા ત્વિહ।
અદ્રાક્ષં નવહેમાભં તવ પુત્રં મહાબલમ્॥ 1-166-7 (7584)
તતોઽહં સર્વભૂતાનાં ભાવે વિચરતા શુભે।
ચોદિતા તવ પુત્રાર્થં મન્મથેન વશાનુગા॥ 1-166-8 (7585)
તતો વૃતો મયા ભર્તા તવ પુત્રો મહાબલઃ।
અપનેતું ચ યતિતો ન ચૈવ શકિતો મયા॥ 1-166-9 (7586)
ચિરાયમાણાં માં જ્ઞાત્વા તતઃ સ પુરુષાદકઃ।
સ્વયમેવાગતો હન્તુમિમાન્સર્વાંસ્તવાત્મજાન્॥ 1-166-10 (7587)
સ તેન મમ કાન્તેન તવ પુત્રેણ ધીમતા।
બલાદિતો વિનિષ્પિષ્ય વ્યપનીતો મહાત્મના॥ 1-166-11 (7588)
વિકર્ષન્તૌ મહાવેગૌ ગર્જમાનૌ પરસ્પરમ્।
પશ્યૈવં યુધિ વિક્રાન્તાવેતૌ ચ નરરાક્ષસૌ॥ 1-166-12 (7589)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-166-13x (972)
તસ્યાઃ શ્રુત્વૈવ વચનમુત્પપાત યુધિષ્ઠિરઃ।
અર્જુનો નકુલશ્ચૈવ સહદેવશ્ચ વીર્યવાન્॥ 1-166-13 (7590)
તૌ તે દદૃશુરાસક્તૌ વિકર્ષન્તૌ પરસ્પરમ્।
કાઙ્ક્ષમાણૌ જયં ચૈવ સિંહાવિવ બલોત્કટૌ॥ 1-166-14 (7591)
અથાન્યોન્યં સમાશ્લિષ્ય વિકર્ષન્તૌ પુનઃપુનઃ।
દાવાગ્નિધૂમસદૃશં ચક્રતુઃ પાર્થિવં રજઃ॥ 1-166-15 (7592)
વસુધારેણુસંવીતૌ વસુધાધરસન્નિભૌ।
બભ્રાજતુર્યથા શૈલૌ નીહારેણાભિસંવૃતૌ॥ 1-166-16 (7593)
રાક્ષસેન તદા ભીમં ક્લિશ્યમાનં નિરીક્ષ્ય ચ।
ઉવાચેદં વચઃ પાર્થઃ પ્રહસઞ્છનકૈરિવ॥ 1-166-17 (7594)
ભીમ માભૈર્મહાબાહો ન ત્વાં બુધ્યામહે વયમ્।
સમેતં ભીમરૂપેણ રક્ષસા શ્રમકર્શિતાઃ॥ 1-166-18 (7595)
સાહાય્યેઽસ્મિ સ્થિતઃ પાર્થ પાતયિષ્યામિ રાક્ષસમ્।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ માતરં ગોપયિષ્યતઃ॥ 1-166-19 (7596)
ભીમ ઉવાચ। 1-166-20x (973)
ઉદાસીનો નિરીક્ષસ્વ ન કાર્યઃ સંભ્રમસ્ત્વયા।
ન જાત્વયં પુનર્જીવેન્મદ્બાહ્વન્તરમાગતઃ॥ 1-166-20 (7597)
`ભુજયોરન્તરં પ્રાપ્તો ભીમસેનસ્ય રાક્ષસઃ।
અમૃત્વા પાર્થવીર્યેણ મૃતો મા ભૂદિતિ ધ્વનિઃ॥ 1-166-21 (7598)
અયમસ્માંસ્તુ નો હન્યાજ્જાતુ પાર્થ રાક્ષસઃ।
જીવન્તં ન પ્રમોક્ષ્યામિ મા ભૈષીર્ભરતર્ષભ॥' 1-166-22 (7599)
અર્જુન ઉવાચ। 1-166-23x (974)
`પૂર્વરાત્રે પ્રયુક્તોઽસિ ભીમ ક્રૂરેણ રક્ષસા।
ક્ષપા વ્યુષ્ટા ન ચેદાનીં સમાપ્તોસીન્મહારણઃ॥' 1-166-23 (7600)
કિમેનન ચિરં ભીમ જીવતા પાપરક્ષસા।
ગન્તવ્યે ન ચિરં સ્થાતુમિહ શક્યમરિન્દમ॥ 1-166-24 (7601)
પુરા સંરજ્યતે પ્રાચી પુરા સન્ધ્યા પ્રવર્તતે।
રૌદ્રે મુહૂર્તે રક્ષાંસિ પ્રબલાનિ ભવન્ત્યુત॥ 1-166-25 (7602)
ત્વરસ્વ ભીમ મા ક્રીડ જહિ રક્ષો વિભીષણમ્।
પુરા વિકુરુતે માયાં ભુજયોઃ સારમર્પય॥ 1-166-26 (7603)
`માહાત્મ્યમાત્મનો વેત્થ નરાણાં હિતકામ્યયા।
રક્ષો જહિ યથા શક્રઃ પુરા વૃત્રં મહાબલમ્॥ 1-166-27 (7604)
અથવા મન્યસે ભારં ત્વમિમં રાક્ષસં યુધિ।
આતિષ્ઠે તવ સાહાય્યં શીઘ્રમેવ તુ હન્યતામ્॥ 1-166-28 (7605)
અથવા ત્વહમેવૈનં હનિષ્યામિ વૃકોદર।
કૃતકર્મા પરિશ્રાન્તઃ સાધુ તાવદુપારમ॥' 1-166-29 (7606)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-166-30x (975)
અર્જુનેનૈવમુક્તસ્તુ ભીમો રોષાજ્જ્વલન્નિવ।
બલમાહારયામાસ યદ્વાયોર્જગતઃ ક્ષયે॥ 1-166-30 (7607)
તતસ્તસ્યામ્બુદાભસ્ય ભીમો રોષાત્તુ રક્ષસઃ।
અત્ક્ષિપ્યાભ્રામયદ્દેહં તૂર્ણં શતગુણં તદા॥ 1-166-31 (7608)
`ઇતિ ચોવાચ સંક્રુદ્ધો ભ્રામયન્રાક્ષસીં તનુમ્।
ભીમસેનો મહાબાહુરભિગર્જન્મુહુર્મુહુઃ॥' 1-166-32 (7609)
ભીમ ઉવાચ। 1-166-33x (976)
નરમાંસૈર્વૃથા પુષ્ટો વૃથા વૃદ્ધો વૃથામતિઃ।
વૃથામરણમર્હસ્ત્વં વૃથાદ્ય ન ભવિષ્યસિ॥ 1-166-33 (7610)
ક્ષેમમદ્ય કરિષ્યામિ યથા વનમકણ્ટકમ્।
ન પુનર્માનુષાન્હત્વા ભક્ષયિષ્યસિ રાક્ષસ॥ 1-166-34 (7611)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-166-35x (977)
ઇત્યુક્ત્વા ભીમસેનસ્તં નિષ્પિષ્ય ધરણીતલે।
બાહુભ્યામવપીડ્યાશુ પશુમારમમારયત્॥ 1-166-35 (7612)
સ માર્યમાણો ભીમેન નનાદ વિપુલં સ્વનમ્।
પૂરયંસ્તદ્વનં સર્વં જલાર્દ્રે ઇવ દુન્દુભિઃ॥ 1-166-36 (7613)
બાહુભ્યાં યોક્ત્રયિત્વા તં બલવાન્પાણ્ડુનન્દનઃ।
`સમુદ્ધામ્ય શિરશ્ચાસ્ય સગ્રીવં તદપાહરત્॥ 1-166-37 (7614)
તતો ભિત્ત્વા શિરશ્ચાસ્ય સગ્રીવં તદુદાક્ષિપત્।
તસ્ય નિષ્કર્ણનયનં નિર્જિહ્વં રુધિરોક્ષિતમ્॥ 1-166-38 (7615)
પ્રાવિદ્ધં ભીમસેનેન શિરો વિદશનં બભૌ।
પ્રસારિતભુજોદ્ધૃષ્ટો ભિન્નમાંસત્વગન્તરઃ॥ 1-166-39 (7616)
કબન્ધભૂતસ્તત્રાસીદ્દનુર્વજ્રહતો તથા।
હિડિમ્બં નિહતં દૃષ્ટ્વા સંહૃષ્ટાસ્તે તરસ્વિનઃ॥ 1-166-40 (7617)
હિડિમ્બા સા ચ સંપ્રેક્ષ્ય નિહતં રાક્ષસં રણે।
અદૃશ્યાશ્ચૈવ યે સ્વસ્સ્થાઃ સમેતાઃ સર્ષિચારણાઃ॥ 1-166-41 (7618)
પૂજયન્તિ સ્મ તં હૃષ્ટાઃ સાધુસાધ્વિતિ પાણ્ડવમ્।
ભ્રાતરશ્ચાપિ સંહૃષ્ટા યુધિષ્ઠિરપુરોગમાઃ॥ 1-166-42 (7619)
અપૂજયન્નરવ્યાઘ્રં ભીમસેનમરિન્દમમ્।'
અભિપૂજ્ય મહાત્માનં ભીમં ભીમપરાક્રમમ્।
પુનરેવાર્જુનો વાક્યમુવાચેદં વૃકોદરમ્॥ 1-166-43 (7620)
અદૂરે નગરં મન્યે વનાદસ્માદહં વિભો।
શીઘ્રં ગચ્છામ ભદ્રં તે ન નો વિદ્યાત્સુયોધનઃ॥ 1-166-44 (7621)
તતઃ સર્વે તથેત્યુક્ત્વા માત્રા સહ મહારથાઃ।
પ્રયયુઃ પુરુષવ્યાઘ્રા હિડિમ્બા ચૈવ રાક્ષસી॥ ॥ 1-166-45 (7622)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ હિડિમ્બવધપર્વમિ ષટ્ષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 166 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-166-8 ભાવે ચિત્તે॥ 1-166-11 વ્યપનીતો દૂરે નીતઃ॥ 1-166-21 ઇતિધ્વનિર્માભૂદિતિ સંબન્ધઃ॥ 1-166-24 ગન્તવ્યે સતિ ચિરં સ્થાતું ન શક્યમ્॥ 1-166-28 અથવેતિ દ્વયં પ્રોત્સાહનાર્થં॥ 1-166-33 વૃથામરણં સ્વર્ગાદ્યપ્રયોજકં મરણમ્॥ ષટ્ષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 166 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 167
॥ શ્રીઃ ॥
1.167. અધ્યાયઃ 167
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
હિડિમ્બાવધે પ્રવૃત્તસ્ય ભીમસ્ય યુધિષ્ઠિરકૃતં નિવારણં॥ 1 ॥ હિડિમ્બયા સ્વસ્ય ધર્મજ્ઞત્વસ્ય ભવિષ્યજ્જ્ઞત્વસ્ય ચ પ્રકટનમ્॥ 2 ॥ હિડિમ્બાયા ધર્મિષ્ઠતાં જ્ઞાત્વા તદઙ્ગીકરણે ભીમં પ્રતિ કુન્ત્યા આજ્ઞા॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-167-0 (7623)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-167-0x (978)
સા તાનેવાપતત્તૂર્ણં ભગિની તસ્ય રક્ષસઃ।
અબ્રુવાણા હિડિમ્બા તુ રાક્ષસી પાણ્ડવાન્પ્રતિ॥ 1-167-1 (7624)
અભિવાદ્ય તતઃ કુન્તીં ધર્મરાજં ચ પાણ્ડવમ્।
અભિપૂજ્ય તતઃ સર્વાન્ભીમસેનમભાષત॥ 1-167-2 (7625)
અહં તે દર્શાદેવ મન્મથસ્ય વશં ગતા।
ક્રૂરં ભ્રાતૃવચો હિત્વા સા ત્વામેવાનિરુન્ધતી॥ 1-167-3 (7626)
રાક્ષસે રૌદ્રસઙ્કાશે તવાપશ્યં વિચેષ્ટિતમ્।
અહં શુશ્રૂષુરિચ્છેયં તવ ગાત્રં નિષેવિતુમ્॥' 1-167-4 (7627)
ભીમસેન ઉવાચ। 1-167-5x (979)
સ્મરન્તિ વૈરં રક્ષાંસિ માયામાશ્રિત્ય મોહિનીમ્।
હિડિમ્બે વ્રજ પન્થાનં ત્વમિમં ભ્રાતૃસેવિતમ્॥ 1-167-5 (7628)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 1-167-6x (980)
ક્રુદ્ધોઽપિ પુરુષવ્યાઘ્ર ભીમ મા સ્મ સ્ત્રિયં વધીઃ।
શરીરગુપ્ત્યભ્યધિકં ધર્મં ગોપાય પાણ્ડવ॥ 1-167-6 (7629)
વધાભિપ્રાયમાયાન્તમવધીસ્ત્વં મહાબલમ્।
રક્ષસસ્તસ્ય ભગિની કિં નઃ ક્રુદ્ધા કરિષ્યતિ॥ 1-167-7 (7630)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-167-8x (981)
હિડિમ્બા તુ તતઃ કુન્તીમભિવાદ્ય કૃતાઞ્જલિઃ।
યુધિષ્ઠિરં તુ કૌન્તેયમિદં વચનમબ્રવીત્॥ 1-167-8 (7631)
આર્યે જાનાસિ યદ્દુઃખમિહ સ્ત્રીણામનઙ્ગજમ્।
તદિદં મામનુપ્રાપ્તં ભીમસેનકૃતે શુભે॥ 1-167-9 (7632)
સોઢં તત્પરમં દુઃખં મયા કાલપ્રતીક્ષયા।
સોઽયમભ્યાગતઃ કાલો ભવિતા મે સુખોદયઃ॥ 1-167-10 (7633)
મયા હ્યુત્સૃજ્ય સુહૃદઃ સ્વધર્મં સ્વજનં તથા।
વૃતોઽયં પુરુષવ્યાઘ્રસ્તવ પુત્રઃ પતિઃ શુભે॥ 1-167-11 (7634)
વીરેણાઽહં તથાઽનેન ત્વયા ચાપિ યશસ્વિની।
પ્રત્યાખ્યાતા ન જીવામિ સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે॥ 1-167-12 (7635)
યદર્હસિ કૃપાં કર્તું મયિ ત્વં વરવર્ણિનિ।
મત્વા મૂઢેતિ તન્માં ત્વં ભક્તા વાઽનુગતેતિ વા॥ 1-167-13 (7636)
ભર્ત્રાઽનેન મહાભાગે સંયોજય સુતેન હ।
સમુપાદાય ગચ્છેયં યથેષ્ટં દેવરૂપિણમ્।
પુનશ્ચૈવાનયિષ્યામિ વિસ્રમ્ભં કુરુ મે શુભે॥ 1-167-14 (7637)
`અહં હિ સમયે લપ્સ્યે પ્રાગ્ભ્રાતુરપર્વજનાત્।
તતઃ સોઽભ્યપતદ્રાત્રૌ ભીમસેનજિઘાંસયા॥ 1-167-15 (7638)
યથાયથા વિક્રમતે યથારિમધિતિષ્ઠતિ।
તથાતથા સમાસાદ્ય પાણ્ડવં કામમોહિતા॥ 1-167-16 (7639)
ન યાતુધાન્યહં ત્વાર્યે ન ચાસ્મિ રજનીચરી।
ઈશા રક્ષસ્સ્વસા હ્યસ્મિ રાજ્ઞિ સાલકટઙ્કટી॥ 1-167-17 (7640)
પુત્રેણ તવ સંયુક્તા યુવતિર્દેવવર્ણિની।
સર્વાન્વોઽહમુપસ્થાસ્યે પુરસ્કૃત્ય વૃકોદરમ્॥ 1-167-18 (7641)
અપ્રમત્તા પ્રમત્તેષુ શુશ્રૂષુરસકૃત્ત્વહમ્।'
વૃજિને તારયિષ્યામિ દાસીવચ્ચ નરર્ષભાઃ॥ 1-167-19 (7642)
પૃષ્ઠેન વો વહિષ્યામિ વિમાનં સુકૃતાનિવ।
યૂયં પ્રસાદં કુરુત ભીમસેનો ભજેત મામ્॥ 1-167-20 (7643)
`એવં બ્રુવન્તી હ તથા પ્રત્યાખ્યાતા ક્રિયાં પ્રતિ।
ભૂમ્યાં દુષ્કૃતિનો લોકાન્ગમિષ્યેઽહં ન સંશયઃ॥ 1-167-21 (7644)
અહં હિ મનસા ધ્યાત્વા સર્વં વેત્સ્યામિ સર્વદા।'
આપન્નિસ્તરણે પ્રાણાન્ધારયિષ્યે ન કેનચિત્॥ 1-167-22 (7645)
સર્વમાવૃત્ય કર્તવ્યં ધર્મં સમનુપશ્યતા।
આપત્સુ યો ધારયતિ સ વૈ ધર્મવિદુત્તમઃ॥ 1-167-23 (7646)
વ્યસનં હ્યેવ ધર્મસ્ય ધર્મિણામાપદુચ્યતે।
પુમ્યાત્પ્રાણાન્ધારયતિ પુણ્યં વૈ પ્રાણધારણમ્॥ 1-167-24 (7647)
યેન કેનાચરેદ્ધર્મં તસ્મિન્ગર્હા ન વિદ્યતે।
`મહતોઽત્ર સ્ત્રિયં કામાદ્વાધિતાં ત્રાહિ મામપિ॥ 1-167-25 (7648)
ધર્માર્થકામમોક્ષેષુ દયાં કુર્વન્તિ સાધવઃ।
તત્તુ ધર્મમિતિ પ્રાહુર્મુનયો ધર્મવત્સલાઃ॥ 1-167-26 (7649)
દિવ્યજ્ઞાનેન જાનામિ વ્યતીતાનાગતાનહમ્।
તસ્માદ્વક્ષ્યામિ વઃ શ્રેય આસન્નં સર ઉત્તમમ્॥ 1-167-27 (7650)
અદ્યાસાદ્ય સરઃ સ્નાત્વા વિશ્રમ્ય ચ વનસ્પતૌ।
શ્વઃ પ્રભાતે મહદ્ભૂતં પ્રાદુર્ભૂતં જગત્પતિમ્॥ 1-167-28 (7651)
વ્યાસં કમલપત્રાક્ષં દૃષ્ટ્વા શોકં વિહાસ્યથ।
ધાર્તરાષ્ટ્રાદ્વિવાસં ચ દહનં વારણાવતે॥ 1-167-29 (7652)
ત્રાણં ચ વિદુરાત્તુભ્યં વિદિતં જ્ઞાનચક્ષુષા।
આવાસે શાલિહોત્રસ્ય સ વો વાસં વિધાસ્યતિ॥ 1-167-30 (7653)
વર્ષવાતાતપસહો હ્યયં પુણ્યો વનસ્પતિઃ।
પીતમાત્રે તુ પાનીયે ક્ષુત્પિપાસે વિનશ્યતઃ॥ 1-167-31 (7654)
તપસા શાલિહોત્રેણ સરો વૃક્ષશ્ચ નિર્મિતઃ।
કાદમ્બાઃ સારસા હંસાઃ કુરર્યઃ કુરરૈઃ સહ॥ 1-167-32 (7655)
રુવન્તિ મધુરં ગીતં ગાન્ધર્વસ્વનમિશ્રિતમ્। 1-167-33 (7656)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તસ્યાસ્તદ્વચનં શ્રુત્વા કુન્તી વચનમબ્રવીત્॥ 1-167-33x (982)
યુધિષ્ઠિરં મહાપ્રાજ્ઞં સર્વધર્મવિશારદમ્। 1-167-34 (7657)
કુન્ત્યુવાચ।
ત્વં હિ ધર્મભૃતાં શ્રેષ્ઠો મયોક્તં શૃણુ ભારત॥ 1-167-34x (983)
રાક્ષસ્યેષા હિ વાક્યેન ધર્મં વદતિ સાધુ વૈ।
ભાવેન દુષ્ટા ભીમં વૈ કિં કરિષ્યતિ રાક્ષસી॥ 1-167-35 (7658)
ભજતાં પાણ્ડવં વીરમપત્યાર્થં યદીચ્છસિ।' 1-167-36 (7659)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
એવમેતદ્યથાઽઽત્થ ત્વં હિડિમ્બે નાત્ર સંશયઃ॥ 1-167-36x (984)
સ્થાતવ્યં તુ ત્વયા ધર્મે યથા બ્રૂયાં સુમધ્યમે।
`નિત્યં કૃતાહ્નિકા સ્નાતા કૃતશૌચા સુરૂપિણી॥' 1-167-37 (7660)
સ્નાતં કૃતાહ્નિકં ભદ્રે કૃતકૌતુકમઙ્ગલમ્।
ભીમસેનં ભજેથાસ્ત્વમુદિતે વૈ દિવાકરે॥ 1-167-38 (7661)
અહસ્સુ વિહરાનેન યથાકામં મનોજવા।
અયં ત્વાનયિતવ્યસ્તે ભીમસેનઃ સદા નિશિ॥ 1-167-39 (7662)
પ્રાક્સન્ધ્યાતો વિમોક્તવ્યો રક્ષિતવ્યશ્ચ નિત્યશઃ।
એવં રમસ્વ ભીમેન યાવદ્ગર્ભસ્ય વેદનમ્॥ 1-167-40 (7663)
એષ તે સમયો ભદ્રે શુશ્રૂષા ચાપ્રમત્તયા।
નિત્યાનુકૂલયા ભૂત્વા કર્તવ્યં શોભનં ત્વયા॥ ॥ 1-167-41 (7664)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ હિડિમ્બવધપર્વણિ સપ્તષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 167 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-167-5 ભ્રાતૃસેવિતં પન્થાનં મૃત્યુમ્॥ સપ્તષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 167 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 168
॥ શ્રીઃ ॥
1.168. અધ્યાયઃ 168
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
હિડિમ્બયા સહ પાણ્ડવાનાં શાલિહોત્રસરોગમનમ્॥ 1 ॥ શાલિહોત્રેણ તેષામાતિથ્યકરણમ્॥ 2 ॥ સમયકરણપૂર્વકં ભીમેન હિડિમ્બ્યાઃ પરિગ્રહઃ॥ 3 ॥ રમણીયેષુ પ્રદેશેષુ ભીમેન સહ ક્રીડિત્વા સાયાહ્ને શાલિહોત્રાશ્રમં પ્રતિ હિડિમ્બ્યા નિવર્તનમ્॥ 4 ॥ તત્ર વ્યાસાગમનમ્॥ 5 ॥ વ્યાસેન કુન્ત્યા આશ્વાસનમ્॥ 6 ॥ વ્યાસસ્ય પ્રતિનિવર્તનમ્॥ 7 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-168-0 (7665)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-168-0x (985)
યુધિષ્ઠિરવચઃ શ્રુત્વા કુન્તીમઙ્ગેઽધિરોપ્ય સા।
ભીમાર્જુનાન્તરગતા યમાભ્યાં ચ પુરસ્કૃતા॥ 1-168-1 (7666)
તિર્યગ્યુધિષ્ઠિરે યાતિ હિડિમ્બા ભીમગામિની।
શાલિહોત્રસરો રમ્યમાસસાદ જલાર્થિની॥ 1-168-2 (7667)
વનસ્પતિતલં ગત્વા પરિમૃજ્ય ગૃહં યથા।
પાણ્ડવાનાં ચ વાસં સા કૃત્વા પર્ણમયં તથા॥ 1-168-3 (7668)
આત્મનશ્ચ તથા કુન્ત્યા એકોદ્દેશે ચકાર સા।
પાણ્ડવાસ્તુ તતઃ સ્નાત્વા શુદ્ધાઃ સન્ધ્યામુપાસ્ય ચ॥ 1-168-4 (7669)
તૃષિતાઃ ક્ષુત્પિપાસાર્તા જલમાત્રેણ વર્તયન્।
શાલિહોત્રસ્તતો જ્ઞાત્વા ક્ષુધાર્તાન્પાણ્ડવાંસ્તદા॥ 1-168-5 (7670)
મનસા ચિન્તયામાસ પાનીયં ભોજનં મહત્।
તતસ્તે પાણ્ડવાઃ સર્વે વિશ્રાન્તાઃ પૃથયા સહ॥ 1-168-6 (7671)
યથા જતુગૃહે વૃત્તં રાક્ષસેન કૃતં ચ યત્।
કૃત્વા કથા બહુવિધાઃ કથાન્તે પાણ્ડુનન્દનમ્॥ 1-168-7 (7672)
કુન્તી રાજસુતા વાક્યં ભીમસેનમથાબ્રવીત્।
યથા પાણ્ડુસ્તથા માન્યસ્તવ જ્યેષ્ઠો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-168-8 (7673)
અહં ધર્મવિદાઽનેન માન્યા ગુરુતરા તવ।
તસ્માત્પાણ્ડુહિતાર્થં મે યુવરાજ હિતં કુરુ॥ 1-168-9 (7674)
નિકૃતા ધાર્તરાષ્ટ્રેણ પાપેનાકૃતબુદ્ધિના।
દુષ્કૃતસ્ય પ્રતીકારં ન પશ્યામિ વૃકોદર॥ 1-168-10 (7675)
તસ્માત્કતિપયાહેન યોગક્ષેમં ભવિષ્યતિ।
ક્ષેમં દુર્ગમિમં વાસં વત્સ્યામ હિ યથા વયમ્॥ 1-168-11 (7676)
ઇદમન્યન્મહદુઃખં ધર્મકૃચ્છ્રં વૃકોદર।
દૃષ્ટ્વૈવ ત્વાં મહાપ્રાજ્ઞ અનઙ્ગાભિપ્રચોદિતા॥ 1-168-12 (7677)
યુધિષ્ઠિરં ચ માં ચૈવ વરયામાસ ધર્મતઃ।
ધર્માર્થં દેહિ પુત્રં ત્વં સ નઃ શ્રેયઃ કરિષ્યતિ॥ 1-168-13 (7678)
પ્રતિવાક્યં તુ નેચ્છામિ આવયોર્વચનં કુરુ। 1-168-14 (7679)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તથેતિ તત્પ્રતિજ્ઞાય ભીમસેનોઽબ્રવીદિદમ્॥ 1-168-14x (986)
શાસનં તે કરિષ્યામિ વેદશાસનમિત્યપિ।
સમક્ષં ભ્રાતૃમધ્યે તુ તાં ચોવાચ સ રાક્ષસીમ્॥ 1-168-15 (7680)
શૃણુ રાક્ષસિ સત્યેન સમયં તે વદામ્યહમ્।'
યાવત્કાલેન ભવતિ પુત્રસ્યોત્પાદનં શુભે॥ 1-168-16 (7681)
તાવત્કાલં ચરિષ્યામિ ત્વયા સહ સુમધ્યમે।
`વિશેષતો મત્સકાશે મા પ્રકાશય નીચતામ્॥ 1-168-17 (7682)
ઉત્તમસ્ત્રીગુણોપેતા ભજેથા વરવર્ણિનિ। 1-168-18 (7683)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
સા તથેતિ પ્રતિજ્ઞાય હિડિમ્બા રાક્ષસી તથા॥ 1-168-18x (987)
ગતાઽહનિ નિવેશેષુ ભોજ્યં રાજાર્હમાનયત્।
સા કદાચિદ્વિહારાર્થં હિડિમ્બા કામરૂપિણી॥ 1-168-19 (7684)
ભીમસેનમુપાદાય ઊર્ધ્વમાચક્રમં તદા।
શૈલશૃઙ્ગેષુ રમ્યેષુ દેવતાયતનેષુ ચ॥ 1-168-20 (7685)
મૃગપક્ષિવિઘૃષ્ટેષુ રમણીયેષુ સર્વેષુ।
કૃત્વા સા પરમં રૂપં સર્વાભરણભૂષિતા॥ 1-168-21 (7686)
સંજલ્પન્તી સુમધુરં રમયામાસ પાણ્ડવમ્।
તથૈવ વનદુર્ગેષુ પર્વતદ્રુમસાનુષુ॥ 1-168-22 (7687)
સરસ્તુ રમણીયેષુ પદ્મોત્પલવનેષુ ચ।
નદીદ્વીપપ્રદેશેષુ વૈડૂર્યસિકતેષુ ચ॥ 1-168-23 (7688)
દેવારણ્યેષુ પુણ્યેષુ તથા પર્વતસાનુષુ।
સુતીર્થવનતોયાસુ તથા ગિરિનદીષુ ચ॥ 1-168-24 (7689)
સાગરસ્ય પ્રદેશેષુ ભણિહેમયુતેષુ ચ।
ગુહ્યકાનાં નિવાસેષુ કુલપર્વતસાનુષુ॥ 1-168-25 (7690)
સર્વર્તુફલવૃક્ષેષુ માનસેષુ વનેષુ ચ।
બિભ્રતી પરમં રૂપં રમયામાસ પાણ્ડવમ્॥ 1-168-26 (7691)
`યથા સુમોદતે સ્વર્ગે સુકૃત્યપ્સરસા સહ।
સુતરાં પરમપ્રીતસ્તથા રેમે મહાદ્યુતિઃ॥ 1-168-27 (7692)
શુભં હિ જઘનં તસ્યાઃ સવર્ણમણિમેખલમ્।
ન તતર્પ તદા મૃદ્ગન્ભીમસેનો મુહુર્મુહુઃ॥' 1-168-28 (7693)
રમયન્તી તતો ભીમં તત્રતત્ર મનોજવા।
સા રેમે તેન સંહર્ષાત્તૃપ્યન્તી ચ મુહુર્મુહુઃ॥ 1-168-29 (7694)
અહસ્સુ રમયન્તી સા નિશાકાલેષુ પાણ્ડવમ્।
આનીય વૈ સ્વકે ગેહે દર્શયામાસ માતરમ્॥ 1-168-30 (7695)
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો નિત્યં સ્વપતે પાણ્ડવસ્તથા।
કુન્ત્યાઃ પરિચરન્તી સા તસ્યાઃ પાર્શ્વેવસન્નિશાં॥ 1-168-31 (7696)
કામાંશ્ચ મુખવાસાદીનાનયિષ્યતિ ભોજનમ્।
તસ્યાં રાત્ર્યાં વ્યતીતાયામાજગામ મહાવ્રતઃ॥ 1-168-32 (7697)
પારાશર્યો મહાપ્રાજ્ઞો દિવ્યદર્શી મહાતપાઃ।
તેઽભિવાદ્ય મહાત્માનં કૃષ્ણદ્વૈપાયનં શુભમ્।
તસ્થુઃ પ્રાઞ્જલયઃ સર્વે સસ્નુષા ચૈવ માધવી॥ 1-168-33 (7698)
શ્રીવ્યાસ ઉવાચ। 1-168-34x (988)
મયેદં મનસા પૂર્વં વિદિતં ભરતર્ષભાઃ।
યથા સ્થિતૈરધર્મેણ ધાર્તરાષ્ટ્રૌર્વિવાસિતાઃ॥ 1-168-34 (7699)
તદ્વિદિત્વાઽસ્મિ સંપ્રાપ્તશ્ચિકીર્ષ્વૈ પરં હિતમ્।
ન વિષાદો હિ વઃ કાર્યઃ સર્વમેતત્સુખાય વઃ॥ 1-168-35 (7700)
સુહૃદ્વિયોજનં કર્મ પુરાકૃતમરિન્દમાઃ।
તસ્ય સિદ્ધિરિયં પ્રાપ્તા મા શોચત પરન્તપાઃ॥ 1-168-36 (7701)
સમાપ્તે દુષ્કૃતે ચૈવ યૂયં તે વૈ ન સંશયઃ।
સ્વરાષ્ટ્રે વિહરિષ્યન્તો ભવિષ્યથ સબાન્ધવાઃ॥ 1-168-37 (7702)
દીનતો બાલતશ્ચૈવ સ્નેહં કુર્વન્તિ બાન્ધવાઃ।
તસ્માદભ્યધિકઃ સ્નેહો યુષ્માસુ મમ સંપ્રતિ॥ 1-168-38 (7703)
સ્નેહપૂર્વં ચિકીર્ષામિ હિતં યત્તન્નિબોધત।
વસતેહ પ્રતિચ્છન્ના મમાગમનકાઙ્ક્ષિણઃ॥ 1-168-39 (7704)
એતદ્વૈ શાલિહોત્રસ્ય તપસા નિર્મિતં સરઃ।
રમણીયમિદં તોયં ક્ષુત્પિપાસાશ્રમાપહમ્॥ 1-168-40 (7705)
કાર્યાર્થિનસ્તુ ષણ્માસાન્વિહરધ્વં યથાસુખમ્॥ 1-168-41 (7706)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-168-42x (989)
એવં સ તાન્સમાશ્વાસ્ય વ્યાસઃ પાર્થાનરિન્દમાન્।
સ્નેહાચ્ચ સંપરિષ્વજ્ય કુન્તીમાશ્વાસયત્પ્રભુઃ॥ 1-168-42 (7707)
સ્નુષે મા રોદ મા રોદેત્યેવં વ્યાસોઽબ્રવીદ્વચઃ।
જીવપુત્રે સુતસ્તેઽયં ધર્મનિત્યો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-168-43 (7708)
પૃથિવ્યાં પાર્થઇવાન્સર્વાન્પ્રશાસિષ્યતિ ધર્મરાટ્।
ધર્મેણ જિત્વા પૃથિવીમખિલાં ધર્મકૃદ્વશી॥ 1-168-44 (7709)
સ્થાપયિત્વા વશે સર્વાં સપર્વતવનાં શુભામ્।
ભીમસેનાર્જુનબલાદ્ભોક્ષ્યત્યયમસંશયમ્॥ 1-168-45 (7710)
પુત્રાસ્તવ ચ માદ્ર્યાશ્ચ પઞ્ચૈતે લોકવિશ્રુતાઃ।
સ્વરાષ્ટ્રે વિહરિષ્યન્તિ સુખં સુમનસસ્તદા॥ 1-168-46 (7711)
યક્ષ્યન્તિ ચ નરવ્યાઘ્રા વિજિત્ય પૃથિવીમિમામ્।
રાજસૂયાશ્વમેધાદ્યૈઃ ક્રતુભિર્ભૂરિદક્ષિણૈઃ॥ 1-168-47 (7712)
અનુગૃહ્ય સુહૃદ્વર્ગં ધનેન ચ સુખેન ચ।
પિતૃપૈતામહં રાજ્યમહારિષ્યન્તિ તે સુતાઃ॥ 1-168-48 (7713)
સ્નુષા કમલપત્રાક્ષી નામ્ના કમલપાલિકા।
વશવર્તિની તુ ભીમસ્ય પુત્રમેષા જનિષ્યતિ॥ 1-168-49 (7714)
તેન પુત્રેણ કૃચ્છ્રેષુ ભવિષ્યથ ચ તારિતાઃ।
ઇહ માસં પ્રતીક્ષધ્વમાગમિષ્યામ્યહં પુનઃ॥ 1-168-50 (7715)
દેશકાલૌ વિદિત્વૈવં યાસ્યધ્વં પરમાં મુદમ્॥ 1-168-51 (7716)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-168-52x (990)
સ તૈઃ પ્રાઞ્જલિભિઃ સર્વૈસ્તથેત્યુક્તો જનાધિપ।
જગામ ભગવાન્વ્યાસો યથાગતમૃષિઃ પ્રભુઃ॥ ॥ 1-168-52 (7717)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ હિડિમ્બવધપર્વણિ અષ્ટષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 168 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-168-38 દીનતો બાલત ઇતિ દ્વયં ભાવપ્રધાનમ્॥ અષ્ટષષ્ટ્યુત્તરશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 168 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 169
॥ શ્રીઃ ॥
1.169. અધ્યાયઃ 169
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ઘટોત્કચોત્પત્તિઃ॥ 1 ॥ સ્મૃતિમાત્રાદાગચ્છાવ ઇત્યુક્ત્વા હિડિમ્બાઘટોત્કચયોર્ગમનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-169-0 (7718)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-169-0x (991)
ગતે ભગવતિ વ્યાસે પાણ્ડવા વિગતજ્વરાઃ।
ઊષુસ્તત્ર ચ ષણ્માસાન્વટવૃક્ષે યથાસુખમ્॥ 1-169-1 (7719)
શાકમૂલફલાહારાસ્તપઃ કુર્વન્તિ પાણ્ડવાઃ।
અનુજ્ઞાતા મહારાજ તતઃ કમલપાલિકા॥ 1-169-2 (7720)
રમયન્તી સદા ભીમં તત્રતત્ર મનોજવા।
દિવ્યાભરણવસ્ત્રા હિ દિવ્યસ્રગનુલેપના॥ 1-169-3 (7721)
એવં ભ્રાતૄન્સપ્ત માસાન્હિડિમ્બાઽવાસયદ્વને।
પાણ્ડવાન્ભીમસેનાર્થે રાક્ષસી કામરૂપિણી॥ 1-169-4 (7722)
સુખં સ વિહરન્ભીમસ્તત્કાલં પર્યણામયત્।
તતોઽલભત સા ગર્ભં રાક્ષસી કામરૂપિણી॥ 1-169-5 (7723)
અતૃપ્તા ભીમસેનેન સપ્તમાસોપસંગતા।'
પ્રજજ્ઞે રાક્ષસી પુત્રં ભીમસેનાન્મહાબલાત્॥ 1-169-6 (7724)
વિરૂપાક્ષં મહાવક્ત્રં શઙ્કુકર્ણં વિભીષણમ્।
ભીમરૂપં સુતામ્રાક્ષં તીક્ષ્ણદંષ્ટ્રં મહારથમ્॥ 1-169-7 (7725)
મહેષ્વાસં મહાવીર્યં મહાસત્વં મહાજવમ્।
મહાકાયં મહાકાલં મહાગ્રીવં મહાભુજમ્॥ 1-169-8 (7726)
અમાનુષં માનુષજં ભીમવેગમરિન્દમમ્।
પિશાચકાનતીત્યાન્યાન્બભૂવાતિ સ માનુષાન્॥ 1-169-9 (7727)
બાલોઽપિ વિક્રમં પ્રાપ્તો માનુષેષુ વિશાંપતે।
સર્વાસ્ત્રેષુ વરો વીરઃ પ્રકામમભવદ્બલી॥ 1-169-10 (7728)
સદ્યો હિ ગર્ભં રાક્ષસ્યો લભન્તે પ્રસવન્તિ ચ।
કામરૂપધરાશ્ચૈવ ભવન્તિ બહુરૂપિકાઃ॥ 1-169-11 (7729)
પ્રણમ્ય વિકચઃ પાદાવગૃહ્ણાત્સ પિતુસ્તદા।
માતુશ્ચ પરમેષ્વાસસ્તૌ ચ નામાસ્ય ચક્રતુઃ॥ 1-169-12 (7730)
ઘટોહાસ્યોત્કચ ઇતિ માતા તં પ્રત્યભાષત।
અભવત્તેન નામાસ્ય ઘટોત્કચ ઇતિ સ્મ હ॥ 1-169-13 (7731)
અનુરક્તશ્ચ તાનાસીત્પાણ્ડવાન્સ ઘટોત્કચઃ।
તેષાં ચ દયિતો નિત્યમાત્મનિત્યો બભૂવ હ॥ 1-169-14 (7732)
ઘટોત્કચો મહાકાયઃ પાણ્ડવાન્પૃથયા સહ।
અભિવાદ્ય યથાન્યાયમબ્રવીચ્ચ પ્રભાષ્ય તાન્॥ 1-169-15 (7733)
કિં કરોમ્યહમાર્યાણાં નિઃશઙ્કં વદતાનઘાઃ।
તં બ્રુવન્તં ભૈમસેનિં કુન્તી વચનમબ્રવીત્॥ 1-169-16 (7734)
ત્વં કુરૂણાં કુલે જાતઃ સાક્ષાદ્ભીમસમો હ્યસિ।
જ્યેષ્ઠઃ પુત્રોસિ પઞ્ચાનાં સાહાય્યં કુરુ પુત્રક॥ 1-169-17 (7735)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-169-18x (992)
પૃથયાપ્યેવમુક્તસ્તુ પ્રણમ્યૈવ વચોઽબ્રવીત્।
યથા હિ રાવણો લોકે ઇન્દ્રજિચ્ચ મહાબલઃ।
વર્ષ્મવીર્યસમો લોકે વિશિષ્ટશ્ચાભવં નૃષુ॥ 1-169-18 (7736)
કૃત્યકાલ ઉપસ્થાસ્યે પિતૄનિતિ ઘટોત્કચઃ।
આમન્ત્ર્ય રક્ષસાં શ્રેષ્ઠઃ પ્રતસ્થે ચોત્તરાં દિશમ્॥ 1-169-19 (7737)
સ હિ સૃષ્ટો ભગવતા શક્તિહેતોર્મહાત્મના।
વર્ણસ્યાપ્રતિવીર્યસ્ય પ્રતિયોદ્ધા મહારથઃ॥ 1-169-20 (7738)
`ભીમ ઉવાચ। 1-169-21x (993)
સહ વાસો મયા જીર્ણસ્ત્વયા કમલપાલિકે।
પુનર્દ્રક્ષ્યસિ રાજ્યસ્થાનિત્યભાષત તાં તદા॥ 1-169-21 (7739)
હિડિમ્બોવાચ। 1-169-22x (994)
પદા માં સંસ્મરેઃ કાન્ત રિરંસૂ રહસિ પ્રભો।
તદા તવ વશં ભૂય આગન્તાસ્મ્યાશુ ભારત॥ 1-169-22 (7740)
ઇત્યુક્ત્વા સા જગામાશુ ભાવમાસજ્ય પાણ્ડવે।
હિડિમ્બા સમયં સ્મૃત્વા સ્વાં ગતિં પ્રત્યપદ્યત॥ ॥ 1-169-23 (7741)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ હિડિમ્બવધપર્વણિ ઊનસપ્તત્યુત્તરશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 169 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-169-12 વિકચઃ કેશહીનઃ॥ 1-169-13 ઘટોહં ઘટવદ્વિતર્ક્યં આસ્યં તદુપલક્ષિતં શિરઃ યસ્ય સ ઘટોહાસ્યઃ સચાસાવુત્કચશ્ચ ઘટોહાસ્યોત્કચઃ। ઘટોઽહમુત્કચોઽસ્મીતિ માતરં સોઽભ્યભાષત ઇતિ ઘ.ઙ. પાઠઃ॥ 13 ॥ 1-169-14 આત્મનિલઃ સ્વવશઃ॥ ઊનસપ્તત્યુત્તરશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 169 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 170
॥ શ્રીઃ ॥
1.170. અધ્યાયઃ 170
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
વને ચરતાં પાણ્ડવાનાં વ્યાસેન સાન્ત્વનં એકચક્રાનગર્યાં બ્રાહ્મણગૃહે સ્થાપનં ચ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-170-0 (7742)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-170-0x (995)
તતસ્તે પાણ્ડવાઃ સર્વે શાલિહોત્રાશ્રમે તદા।
પૂજિતાસ્તેન વન્યેન તમામન્ત્ર્ય મહામુનિમ્॥ 1-170-1 (7743)
જટાઃ કૃત્વાઽઽત્મનઃ સર્વે વલ્કલાજિનવાસસઃ।
કુન્ત્યા સહ મહાત્માનો બિભ્રતસ્તાપસં વપુઃ॥ 1-170-2 (7744)
બ્રાહ્મં વેદમધીયાના વેદાઙ્ગાનિ ચ સર્વશઃ।
નીતિશાસ્ત્રં ચ ધર્મજ્ઞા ન્યાયજ્ઞાનં ચ પાણ્ડવાઃ॥ 1-170-3 (7745)
શાલિહોત્રપ્રસાદેન લબ્ધ્વા પ્રીતિમવાપ્ય ચ।'
તે વનેન વનં ગત્વા ઘ્નન્તો મૃગગણાન્બહૂન્।
અપક્રમ્ય યયૂ રાજંસ્ત્વરમાણા મહારથાઃ॥ 1-170-4 (7746)
મત્સ્યાંસ્ત્રિગર્તાન્પાઞ્ચાલાન્કીચકાનન્તરેણ ચ।
રમણીયાન્વનોદ્દેશાન્પ્રેક્ષમાણાઃ સરાંસિ ચ॥ 1-170-5 (7747)
ક્વચિદ્વહન્તો જનનીં ત્વરમાણા મહારથાઃ।
`ક્વચિચ્છ્રાન્તાશ્ચ કાન્તારે ક્વચિત્તિષ્ઠન્તિ હર્ષિતાઃ'॥ 1-170-6 (7748)
ક્વચિચ્છન્દેન ગચ્છન્તસ્તે જગ્મુઃ પ્રસભં પુનઃ।
પથિ દ્વૈપાયન સર્વે દદૃશુઃ સ્વપિતામહમ્॥ 1-170-7 (7749)
તેઽભિવાદ્ય મહાત્માનં કૃષ્ણદ્વૈપાયનં તદા।
તસ્થુઃ પ્રાઞ્જલયઃ સર્વે સહ માત્રા પરન્તપાઃ॥ 1-170-8 (7750)
વ્યાસ ઉવાચ। 1-170-9x (996)
તદાશ્રમાન્નિર્ગમનં મયા જ્ઞાતં નરર્ષભાઃ।
ઘટોત્કચસ્ય ચોત્પત્તિં જ્ઞાત્વા પ્રીતિરવર્ધત॥ 1-170-9 (7751)
ઇદં નગરમભ્યાશે રમણીયં નિરામયમ્।
વસતેહ પ્રતિચ્છન્ના મમાગમનકાઙ્ક્ષિણઃ॥ 1-170-10 (7752)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-170-11x (997)
એવં સ તાન્સમાશ્વાસ્ય વ્યાસઃ પાર્તાનરિન્દમાન્।
એકચક્રામભિગતાં કુન્તીમાશ્વાસયત્પ્રભુઃ॥ 1-170-11 (7753)
શ્રીવ્યાસ ઉવાચ। 1-170-12x (998)
કુર્યાન્ન કેવલં ધર્મં દુષ્કૃતં ચ તથાન નરઃ।
સુકૃતં દુષ્કૃતં લોકે ન કર્તા નાસ્તિ કશ્ચન॥ 1-170-12 (7754)
અવશ્યં લભતે કર્તા ફલં વૈ પુણ્યપાપયોઃ।
દુષ્કૃતસ્ય ફલેનૈવ પ્રાપ્તં વ્યસનમુત્તમમ્॥ 1-170-13 (7755)
તસ્માન્માધવિ માનાર્હે મા ચ શોકે મનઃ કૃથાઃ। 1-170-14 (7756)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવમુક્ત્વા નિવેશ્યૈનાન્બ્રાહ્મણસ્ય નિવેશને॥ 1-170-14x (999)
જગામ ભગવાન્વ્યાસો યતાકામમૃષિઃ પ્રભુઃ॥ ॥ 1-170-15 (7757)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ હિડિમ્બવધપર્વણિ સપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 170 ॥ ॥ સમાપ્તં હિડિમ્બવધપર્વ ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 171
॥ શ્રીઃ ॥
1.171. અધ્યાયઃ 171
(અથ બકવધપર્વ ॥ 10 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
એકચક્રાયાં ભિક્ષામટતઃ પાણ્ડવાન્દૃષ્ટ્વા પૌરાણાં વિતર્કઃ॥ 1 ॥ કુમ્ભકારાદ્ભીમસ્ય મહત્તરપાત્રલાભઃ॥ 2 ॥ સભાર્યસ્ય તદ્ગૃહસ્વામિનો બ્રાહ્મણસ્ય ક્રન્દિતં શ્રુતવત્યાઃ કુન્ત્યાઃ ભીમાનુમત્યા બ્રાહ્મણાન્તર્ગૃહપ્રવેશઃ॥ 3 ॥ બ્રાહ્મણપ્રલાપઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-171-0 (7758)
જનમેજય ઉવાચ। 1-171-0x (1000)
એકચક્રાં ગતાસ્તે તુ કુન્તીપુત્રા મહારથાઃ।
અત ઊર્ધ્વં દ્વિજશ્રેષ્ઠ કિમકુર્વત પાણ્ડવાઃ॥ 1-171-1 (7759)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-171-2x (1001)
એકચક્રાં ગતાસ્તે તુ કન્તીપુત્રા મહારથાઃ।
ઊષુર્નાતિચિરં કાલં બ્રાહ્મણસ્ય નિવેશને॥ 1-171-2 (7760)
રમણીયાનિ પશ્યન્તો વનાનિ વિવિધાનિ ચ।
પાર્થિવાનપિ ચોદ્દેશાન્સરિતશ્ચ સરાંસિ ચ॥ 1-171-3 (7761)
ચેરુર્ભૈશ્રં તદા તે તુ સર્વ એવ વિશાંપતે।
`યુધિષ્ઠિરં ચ કુન્તીં ચ ચિન્તયન્ત ઉપાસતે॥ 1-171-4 (7762)
ભૈક્ષં ચરન્તસ્તુ તદા જટિલા બ્રહ્મચારિણઃ।
બભૂવુર્નાગરાણાં ચ ગુણૈઃ સંપ્રિયદર્શનાઃ॥ 1-171-5 (7763)
નાગરા ઊચુઃ। 1-171-6x (1002)
દર્શનીયા દ્વિજાઃ શુભ્રા દેવગર્ભોપમાઃ શુભાઃ।
ભૈક્ષાનર્હાશ્ચ રાજ્યાર્હાઃ સુકુમારાસ્તપસ્વિનઃ॥ 1-171-6 (7764)
નૈતે યથાર્થતો વિપ્રાઃ સુકુમારાસ્તપસ્વિનઃ।
ચરન્તિ ભૂમૌ પ્રચ્છન્નાઃ કસ્માચ્ચિત્કારણાદિહ॥ 1-171-7 (7765)
સર્વલક્ષણસંપન્ના ભૈક્ષં નાર્હન્તિ નિત્યશઃ।
કાર્યાર્થિનશ્ચરન્તીતિ તર્કયન્ત ઇતિ બ્રુવન્॥ 1-171-8 (7766)
બન્ધૂનામાગમાન્નિત્યમુપચારૈસ્તુ નાગરાઃ।
ભાજનાનિ ચ પૂર્ણાનિ ભક્ષ્યભોજ્યૈરકારયન્॥ 1-171-9 (7767)
મૌનવ્રતેન સંયુક્તા ભૈશ્રં ગૃહ્ણન્તિ પાણ્ડવાઃ।
માતા ચિરગતાન્જ્ઞાત્વા શોચન્તી પાણ્ડવાન્પ્રતિ॥ 1-171-10 (7768)
દુઃખાશ્રુપૂર્ણનયના લિખન્ત્યાસ્તે મહીતલમ્।
ભિક્ષિત્વા દ્વિજગેહેષુ ચિન્તયન્તશ્ચ માતરમ્॥ 1-171-11 (7769)
ત્વરમાણા નિવર્તન્તે માતૃગૌરવયન્ત્રિતાઃ।
માત્રે નિવેદયન્તિ સ્મ કુન્ત્યૈ ભૈક્ષં દિવાનિશમ્॥ 1-171-12 (7770)
સર્વં સંપૂર્ણભૈક્ષાન્નં માતૃદત્તં પૃથક્પૃથક્।
વિભજ્યાભુઞ્જતેષ્ટં તે યથાભાગં પૃથક્પૃથક્॥ 1-171-13 (7771)
અર્ધં સ્મ ભુઞ્જતે પઞ્ચ સહ માત્રા પરન્તપાઃ।
અર્ધં સર્વસ્ય ભૈક્ષસ્ય ભીમો ભુઙ્ક્તે મહાબલઃ॥ 1-171-14 (7772)
સ નાશિતશ્ચ ભવતિ કલ્યાણાન્નભુજિઃ પુરા।
સ વૈવર્ણ્યં ચ કાર્શ્યં ચ જગામાતૃપ્તિકારિતમ્॥ 1-171-15 (7773)
આજ્યબિન્દુર્યથા વહ્નૌ મહતિ જ્વલિતે ભવેત્।
તથાર્ધભાગં ભીમસ્ય ભિક્ષાન્નસ્ય નરોત્તમ॥ 1-171-16 (7774)
તથૈવ વસતાં તત્ર તેષાં રાજન્મહાત્મનામ્।
અતિચક્રામ સુમહાન્કાલોઽથ ભરતર્ષભ॥ 1-171-17 (7775)
ભીમોઽપિ ક્રીડયિત્વાથ મિથો બ્રાહ્મણબન્ધુષુ।
કુમ્ભકારેણ સંબન્ધાલ્લેભે પાત્રં મહત્તરમ્॥ 1-171-18 (7776)
કુમ્ભકારોઽદદાત્પાત્રં મહત્કૃત્વાતિમાત્રકમ્।
પ્રહસન્ભીમસેનાય વિસ્મિતસ્તસ્ય કર્મણા॥ 1-171-19 (7777)
તસ્યાદ્ભુતં કર્મ કુર્વન્મૃદ્ભારં મહદાદદે।
મૃદ્ભારૈઃ શતસાહસ્રૈઃ કુમ્ભકારમતોષયત્॥ 1-171-20 (7778)
ચક્રે ચક્રે ચ મૃદ્ભાણ્ડાન્સતતં ભૈક્ષમાચરન્।
તદાદાયાગતં દૃષ્ટ્વા હસન્તિ પ્રહસન્તિ ચ॥ 1-171-21 (7779)
ભક્ષ્યભોજ્યાનિ વિવિધાન્યાદાય પ્રક્ષિપન્તિ ચ।
એવમેવ સદા ભુક્ત્વા માત્રે વદતિ વૈ રહઃ।
ન ચાશિતોઽસ્મિ ભવતિ કલ્યાણાન્નભૃતઃ પુરા॥' 1-171-22 (7780)
તતઃ કદાચિદ્ભૈક્ષાય ગતાસ્તે પુરષર્ષભાઃ।
સંગત્ય ભીમસેનસ્તુ તત્રાસ્તે પૃથયા સહ॥ 1-171-23 (7781)
અથાર્તિજં મહાશબ્દં બ્રાહ્મણસ્ય નિવેશને।
ભૃશમુત્પતિતં ઘોરં કુન્તી શુશ્રાવ ભારત॥ 1-171-24 (7782)
રોરુયમાણાંસ્તાન્દૃષ્ટ્વા પરિદેવયતશ્ચ સા।
કારુણ્યાત્સાધુભાવાચ્ચ કુન્તી રાજન્ન ચક્ષમે॥ 1-171-25 (7783)
મથ્યમાનેવ દુઃખેન હૃદયેન પૃથા તદા।
ઉવાચ ભીમં કલ્યાણી કૃપાન્વિતમિદં વચઃ॥ 1-171-26 (7784)
વસામઃ સુસુખં પુત્ર બ્રાહ્મણસ્ય નિવેશને।
અજ્ઞાતા ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સત્કૃતાં વીતમન્યવઃ॥ 1-171-27 (7785)
સા ચિન્તયે સદા પુત્ર બ્રાહ્મણસ્યાસ્ય કિં ન્વહમ્॥
કદા પ્રિયં કરિષ્યામિ યત્કુર્યુરુષિતાઃ સુખમ્॥ 1-171-28 (7786)
એતાવાન્પુરુષસ્તાત કૃતં યસ્મિન્ન નશ્યતિ।
યાવચ્ચ કુર્યાદન્યોઽસ્ય કુર્યાદભ્યધિકં તતઃ॥ 1-171-29 (7787)
તદિદં બ્રાહ્મણસ્યાસ્ય દુઃખમાપતિતં ધ્રુવમ્।
ન તત્ર યદિ સાહાય્યં કુર્યામ સુકૃતં ભવેત્॥ 1-171-30 (7788)
ભીમસેન ઉવાચ। 1-171-31x (1003)
જ્ઞાયતામસ્ય યદ્દુઃખં યતશ્ચૈવ સમુત્થિતમ્।
વિદિત્વા વ્યવસિષ્યામિ યદ્યપિ સ્યાત્સુદુષ્કરમ્॥ 1-171-31 (7789)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-171-32x (1004)
એવં તૌ કથયન્તૌ ચ ભૂયઃ સુશ્રુવતુઃ સ્વનમ્।
આર્તિજં તસ્ય વિપ્રસ્ય સભાર્યસ્ય વિશાંપતે॥ 1-171-32 (7790)
અન્તઃપુરં તતસ્તસ્ય બ્રાહ્મણસ્ય મહાત્મનઃ।
વિવેશ ત્વરિતા કુન્તી બદ્ધવત્સેવ સૌરભી॥ 1-171-33 (7791)
તતસ્તં બ્રાહ્મણં તત્ર ભાર્યયા ચ સુતેન ચ।
દુહિત્રા ચૈવ સહિતં દદર્શ વિકૃતાનનમ્॥ 1-171-34 (7792)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-171-35x (1005)
ધિગિદં જીવિતં લોકે ગતસારમનર્થકમ્।
દુઃખમૂલં પરાધીનં ભૃશમપ્રિયભાગિ ચ॥ 1-171-35 (7793)
જીવિતે પરમં દુઃખં જીવિતે પરમો જ્વરઃ।
જીવિતે વર્તમાનસ્ય દ્વન્દ્વાનામાગમો ધ્રુવઃ॥ 1-171-36 (7794)
આત્મા હ્યેકો હિ ધર્માર્થૌ કામં ચૈવ નિષેવતે।
એતૈશ્ચ વિપ્રયોગોઽપિ દુઃખં પરમનન્તકમ્॥ 1-171-37 (7795)
આહુઃ કેચિત્પરં મોક્ષં સ ચ નાસ્તિ કથંચન।
અર્થપ્રાપ્તૌ તુ નરકઃ કૃત્સ્ન એવોપપદ્યતે॥ 1-171-38 (7796)
અર્થેપ્સુતા પરં દુઃખમર્થપ્રાપ્તૌ તતોઽધિકમ્।
જાતસ્નેહસ્ય ચાર્થેષુ વિપ્રયોગે મહત્તરમ્॥ 1-171-39 (7797)
`યાવન્તો યસ્ય સંયોગા દ્રવ્યૈરિષ્ટૈર્ભવન્ત્યુત।
તાવન્તોઽસ્ય નિખ્યન્તે હૃદયે શોકશઙ્કવઃ॥ 1-171-40 (7798)
તદિદં જીવિતં પ્રાપ્ય અલ્પકાલં મહાભયમ્।
ત્યાગો હિ ન મયા પ્રાપ્તો ભાર્યયા સહિતેન ચ॥' 1-171-41 (7799)
ન હિ યોગં પ્રપશ્યામિ યેન મુચ્યેયમાપદઃ।
પુત્રદારેણ વા સાર્ધં પ્રાદ્રવેયમનામયમ્॥ 1-171-42 (7800)
યતિતં વૈ મયા પૂર્વં વેત્થ બ્રાહ્મણિ તત્તથા।
ક્ષેમં યતસ્તતો ગન્તું ત્વયા તુ મમ ન શ્રુતમ્॥ 1-171-43 (7801)
ઇહ જાતા વિવૃદ્ધાઽસ્મિ પિતા માતા મમેતિ વૈ।
ઉક્તવત્યસિ દુર્મેધે યાચ્યમાના મયાઽસકૃત્॥ 1-171-44 (7802)
સ્વર્ગતોઽપિ પિતા વૃદ્ધસ્તથા માતા ચિરં તવ।
બન્ધવા ભૂતપૂર્વાશ્ચ તત્ર વાસે તુ કા રતિઃ॥ 1-171-45 (7803)
`ન ભોજનં વિરુદ્ધં સ્યાન્ન સ્ત્રીદેશો નિબન્ધનઃ।
સુદૂરમપિ તં દેશં વ્રજેદ્ગરુડહંસવત્॥' 1-171-46 (7804)
સોઽયં તે બન્ધુકામાયા અશૃણ્વન્ત્યા વચો મમ।
બન્ધુપ્રણાશઃ સંપ્રાપ્તો ભૃશં દુઃખકરો મમ॥ 1-171-47 (7805)
અથવા મદ્વિનાશો યં ન હિ શક્ષ્યામિ કંચન।
પરિત્યક્તુમહં બન્ધું સ્વયં જીવન્નૃશંસવત્॥ 1-171-48 (7806)
સહધર્મચરીં દાન્તાં નિત્યં માતૃસમાં મમ।
સખાયં વિહિતાં દેવૈર્નિત્યં પરમિકાં ગતિમ્॥ 1-171-49 (7807)
પિત્રા માત્રા ચ વિહિતાં સદા ગાર્હસ્થ્યભાગિનીમ્।
વરયિત્વા યથાન્યાયં મન્ત્રવત્પરિણીય ચ॥ 1-171-50 (7808)
કુલીનાં શીલસંપન્નામપત્યજનનીમપિ।
ત્વામહં જીવિતસ્યાર્થે સાધ્વીમનપકારિણીમ્॥ 1-171-51 (7809)
પરિત્યક્તું ન શક્ષ્યામિ ભાર્યાં નિત્યમનુવ્રતામ્।
કુત એવ પરિત્યક્તું સુતાં શક્ષ્યામ્યહં સ્વયમ્॥ 1-171-52 (7810)
બાલામપ્રાપ્તવયસમજાતવ્યઞ્જનાકૃતિમ્।
ભર્તુરર્થાય નિક્ષિપ્તાં ન્યાસં ધાત્રા મહાત્મના॥ 1-171-53 (7811)
યયા દૌહિત્રજાઁલ્લોકાનાશંસે પિતૃભિઃ સહ।
સ્વયમુત્પાદ્ય તાં બાલાં કથમુત્સ્રષ્ટુમુત્સહે॥ 1-171-54 (7812)
મન્યન્તે કેચિદધિકં સ્નેહં પુત્રે પિતુર્નરાઃ।
કન્યાયાં કેચિદપરે મમ તુલ્યાવુભૌ સ્મૃતૌ॥ 1-171-55 (7813)
યસ્યાં લોકાઃ પ્રસૂતિશ્ચ સ્થિતા નિત્યમથો સુખમ્।
અપાપાં તામહં બાલાં કથમુત્સ્રષ્ટુમુત્સહે॥ 1-171-56 (7814)
`કુત એવ પરિત્યક્તું સુતં શક્ષ્યામ્યહં સ્વયમ્।
પ્રાર્થયેયં પરાં પ્રીતિં યસ્મિન્સ્વર્ગફલાનિ ચ॥ 1-171-57 (7815)
યસ્ય જાતસ્ય પિતરો મુખં દૃષ્ટ્વા દિવં ગતાઃ।
અહં મુક્તઃ પિતૃઋણાદ્યસ્ય જાતસ્ય તેજસા॥ 1-171-58 (7816)
દયિતં મે કથં બાલમહં ત્યક્તુમિહોત્સહે।
તમહં જ્યેષ્ઠપુત્રં મે કુલનિર્હારકં વિભુમ્॥ 1-171-59 (7817)
મમ પિણ્ડોદકનિધિં કથં ત્યક્ષ્યામિ પુત્રકમ્।
ત્યાગોઽયં મમ સંપ્રાપ્તો મમન્વા મે સુતસ્ય વા॥ 1-171-60 (7818)
તવ વા તવ પુત્ર્યા વા અત્ર વાસસ્ય તત્ફલમ્।
ન શૃણોષિ વચો મહ્યં તત્ફલં ભુઙ્ક્ષ્વ ભામિનિ॥ 1-171-61 (7819)
અથવાહં ન શક્ષ્યામિ સ્વયં મર્તું સુતં મમ।
એકં ત્યક્તું ન શક્નોતિ ભવતીં ચ સુતામપિ॥ 1-171-62 (7820)
અથ મદ્રક્ષણાર્થં વા ન હિ શક્ષ્યામિ કંચન।
પરિત્યક્તુમહં બન્ધું સ્વયં જીવન્નૃશંસવત્॥ 1-171-63 (7821)
આત્માનમપિ ચોત્સૃજ્ય ગતે પ્રેતવશં મયિ।'
ત્યક્તા હ્યેતે મયા વ્યક્તં નેહ શક્ષ્યન્તિ જીવિતુમ્॥ 1-171-64 (7822)
એષાં ચાન્યતમત્યાગો નૃશંસો ગર્હિતો બુધૈઃ।
આત્મત્યાગે કૃતે ચેમે મરિષ્યન્તિ મયા વિના॥ 1-171-65 (7823)
સ કૃચ્છ્રામહમાપન્નો ન શક્તસ્તર્તુમાપદમ્।
અહો ધિક્કાં ગતિં ત્વદ્ય ગમિષ્યામિ સબાન્ધવઃ।
સર્વૈઃ સહ મૃતં શ્રેયો ન ચ મે જીવિતું ક્ષમમ્॥ ॥ 1-171-66 (7824)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ બકવચપર્વણિ એકસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 171 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-171-42 યોગમુપાયમ્॥ એકસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 171 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 172
॥ શ્રીઃ ॥
1.172. અધ્યાયઃ 172
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
બ્રાહ્મણ પ્રતિ તત્પત્નીવાક્યમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-172-0 (7825)
બ્રાહ્મણ્યુવાચ। 1-172-0x (1006)
ન સન્તાપસ્ત્વયા કાર્યઃ પ્રાકૃતેનેવ કર્હિચિત્।
ન હિ સન્તાપકાલોઽયં વૈદ્યસ્ય તવ વિદ્યતે॥ 1-172-1 (7826)
અવશ્યં નિધનં સર્વૈર્ગન્તવ્યમિહ માનવૈઃ।
અવશ્યભાવિન્યર્થે વૈ સંતાપો નેહ વિદ્યતે॥ 1-172-2 (7827)
ભાર્યા પુત્રોઽથ દુહિતા સર્વમાત્માર્થમિષ્યતે।
વ્યથાં જહિ સુબુદ્ધ્યા ત્વં સ્વયં યાસ્યામિ તત્ર ચ॥ 1-172-3 (7828)
એતદ્ધિ પરમં નાર્યાઃ કાર્યં લોકે સનાતનમ્।
પ્રાણાનપિ પરિત્યજ્ય યદ્ભર્તુર્હિતમાચરેત્॥ 1-172-4 (7829)
તચ્ચ તત્ર કૃતં કર્મ તવાપીદં સુખાવહમ્।
ભવત્યમુત્ર ચાક્ષય્યં લોકેઽસ્મિંશ્ચ યશસ્કરમ્॥ 1-172-5 (7830)
એષ ચૈવ ગુરુર્ધર્મો યં પ્રવક્ષ્યામ્યહં તવ।
અર્થશ્ચ તવ ધર્મશ્ચ ભૂયાનત્ર પ્રદૃશ્યતે॥ 1-172-6 (7831)
યદર્થમિષ્યતે ભાર્યા પ્રાપ્તઃ સોઽર્થસ્ત્વયા મયિ।
કન્યા ચૈકા કુમારશ્ચ કૃતાહમનૃણા ત્વયા॥ 1-172-7 (7832)
સમર્થઃ પોષણે ચાસિ સુતયો રક્ષણે તથા।
ન ત્વહં સુતયોઃ શક્તા તથા રક્ષણપોષણે॥ 1-172-8 (7833)
મમ હિ ત્વદ્વિહીનાયાઃ સર્વપ્રાણધનેશ્વર।
કથં સ્યાતાં સુતૌ બાલૌ ભરેયં ચ કથં ત્વહમ્॥ 1-172-9 (7834)
કથં હિ વિધવાઽનાથા બાલપુત્રા વિના ત્વયા।
મિથુનં જીવયિષ્યામિ સ્થિતા સાધુગતે પથિ॥ 1-172-10 (7835)
અહં કૃતાવલેપૈશ્ચ પ્રાર્થ્યમાનામિમાં સુતામ્।
અયુક્તૈસ્તવ સંબન્ધે કથં શક્ષ્યામિ રક્ષિતુમ્॥ 1-172-11 (7836)
ઉત્સૃષ્ટમામિષં ભૂમૌ પ્રાર્થયન્તિ યથા ખગાઃ।
પ્રાર્થયન્તિ જનાઃ સર્વે પતિહીનાં તથા સ્ત્રિયમ્॥ 1-172-12 (7837)
સાઽહં વિચાલ્યમાના વૈ પ્રાર્થ્યમાના દુરાત્મભિઃ।
સ્થાતું પથિ ન શક્ષ્યામિ સજ્જનેષ્ટે દ્વિજોત્તમ॥ 1-172-13 (7838)
`સ્ત્રીજન્મ ગર્હિતં નાથ લોકે દુષ્ટજનાકુલે।
માતાપિત્રોર્વશે કન્યા પ્રૌઢા ભર્તૃવશે તથા॥ 1-172-14 (7839)
અભાવે ચાનયોઃ પુત્રે ખતન્ત્રા સ્ત્રી વિગર્હિતા॥ 1-172-15 (7840)
અનાથત્વં સ્ત્રિયો દ્વારં દુષ્ટાનાં વિવૃતં હિ તત્।
વસ્ત્રખણ્ડં ઘૃતાક્તં હિ યથા સંકૃષ્યતે શ્વભિઃ॥' 1-172-16 (7841)
કથં તવ કુલસ્યૈકમિમં બાલમનાગસમ્।
પિતૃપૈતામહે માર્ગે નિયોક્તુમહમુત્સહે॥ 1-172-17 (7842)
કથં શક્ષ્યામિ બાલેઽસ્મિન્ગુણાનાધાતુમીપ્સિતાન્।
અનાથે સર્વતો લુપ્તે યથા ત્વં ધર્મદર્શિવાન્॥ 1-172-18 (7843)
ઇમામપિ ચ તે બાલામનાથાં પરિભૂય મામ્।
અનર્હાઃ પ્રાર્થયિષ્યન્તિ શૂદ્રા વેદશ્રુતિં યથા॥ 1-172-19 (7844)
તાં ચેદહં ન દિત્સેયં સદ્ગુણૈરુપબૃંહિતામ્।
પ્રમથ્યૈનાં હરેયુસ્તે હવિર્ધ્વાઙ્ક્ષા ઇવાધ્વરાત્॥ 1-172-20 (7845)
સંપ્રેક્ષમાણા પુત્રીં તે નાનુરૂપમિવાત્મનઃ।
અનર્હવશમાપન્નામિમાં ચાપિ સુતાં તવ॥ 1-172-21 (7846)
અવજ્ઞાતા ચ લોકેષુ તથાન્માનમજાનતી।
અવલિપ્તૈરૈર્બ્રહ્મન્મરિષ્યામિ ન સંશયઃ॥ 1-172-22 (7847)
તૌ ચ હીનૌ મયા બાલૌ ત્વયા ચૈવ તથાત્મજૌ।
વિનશ્યેતાં ન સન્દેહો મત્સ્યાવિવ જલક્ષયે॥ 1-172-23 (7848)
ત્રિતયં સર્વથાપ્યેવં વિનશિષ્યત્યસંશયમ્।
ત્વયા વિહીનં તસ્માત્ત્વં માં પરિત્યક્તુમર્હસિ॥ 1-172-24 (7849)
વ્યુષ્ટિરેષા પરા સ્ત્રીણાં પૂર્વં ભર્તુઃ પરા ગતિઃ।
નનુ બ્રહ્મન્સપુત્રાણામિતિ ધર્મવિદો વિદુઃ॥ 1-172-25 (7850)
`અનિષ્ટમિહ પુત્રાણાં વિષયે પરિવર્તિતુમ્।
હરિદ્રાઞ્જનપુષ્પાદિસૌમઙ્ગલ્યયુતા સતી॥ 1-172-26 (7851)
મરણં યાતિ યા ભર્તુસ્તદ્દત્તજલપાયિની।
ભર્તૃપાદાર્પિતમનાઃ સા યાતિ ગિરિજાપદમ્॥ 1-172-27 (7852)
ગિરાજાયાઃ સખી ભૂત્વા મોદતે નગકન્યયા।
મિતં દદાતિ હિ પિતા મિતં માતા મિતં સુતઃ॥ 1-172-28 (7853)
અમિતસ્ય હિ દાતારં કા પતિં નાભિનન્દતિ।
આશ્રમાશ્ચાગ્નિસંસ્કારા જપહોમવ્રતાનિ ચ॥ 1-172-29 (7854)
સ્ત્રીણાં નૈતે વિધાતવ્યા વિના પતિમનિન્દિતમ્।
ક્ષમા શૌચમનાહારમેતાવદ્વિહિતં સ્ત્રિયાઃ॥' 1-172-30 (7855)
પરિત્યક્તઃ સુતશ્ચાયં દુહિતેયં તથા મયા।
બાન્ધવાશ્ચ પરિત્યક્તાસ્ત્વદર્થં જીવિતં ચ મે॥ 1-172-31 (7856)
યજ્ઞૈસ્તપોભિર્નિયમૈર્દાનૈશ્ચ વિવિધૈસ્તથા।
વિશિષ્યતે સ્ત્રિયા ભર્તુર્નિત્યં પ્રિયહિતે સ્થિતિઃ॥ 1-172-32 (7857)
તદિદં યચ્ચિકીર્ષામિ ધર્મં પરમસંમતમ્।
ઇષ્ટં ચૈવ હિતં ચૈવ તવ ચૈવ કુલસ્ય ચ॥ 1-172-33 (7858)
ઇષ્ટાનિ ચાપ્યપત્યાનિ દ્રવ્યાણિ સુહૃદઃ પ્રિયાઃ।
આપદ્ધર્મપ્રમોક્ષાય ભાર્યા ચાપિ સતાં મતમ્॥ 1-172-34 (7859)
આપદર્થે ધનં રક્ષેદ્દારાન્રક્ષેદ્ધનૈરપિ।
આત્માનં સતતં રક્ષેદ્દારૈરપિ ધનૈરપિ॥ 1-172-35 (7860)
દૃષ્ટાદૃષ્ટફલાર્થં હિ ભાર્યા પુત્રો ધનં ગૃહમ્।
સર્વમેતદ્વિધાતવ્યં બુધાનામેષ નિશ્ચયઃ॥ 1-172-36 (7861)
એકતો વા કુલં કૃત્સ્નમાત્મા વા કુલવર્ધનઃ।
`ઉભયોઃ કોધિકો વિદ્વન્નાત્મા ચૈવાધિકઃ કુલાત્॥ 1-172-37 (7862)
આત્મનો વિદ્યમાનત્વાદ્ભુવનાનિ ચતુર્દશ।
વિદ્યન્તે દ્વિજશાર્દૂલ આતમા રક્ષ્યસ્તતસ્ત્વયા॥ 1-172-38 (7863)
આત્મન્યવિદ્યમાને ચેદસ્ય નાસ્તીહ કિંચન।
એતજ્જગદિદં સર્વમાત્મના ન સમં કિલ॥' 1-172-39 (7864)
સ કુરુષ્વ મયા કાર્યં તારયાત્માનમાત્મના।
અનુજાનીહી મામાર્ય સુતૌ મે પરિપાલય॥ 1-172-40 (7865)
અવધ્યાઃ સ્ત્રિય ઇત્યાહુર્ધર્મજ્ઞા ધર્મનિશ્ચયે।
ધર્મજ્ઞાન્રાક્ષસાનાહુર્ન હન્યાત્સ ચ મામપિ॥ 1-172-41 (7866)
નિઃસંશયં વધઃ પુંસાં સ્ત્રીણાં સંશયિતો વધઃ।
અતો મામેવ ધર્મજ્ઞ પ્રસ્થાપયિતુમર્હસિ॥ 1-172-42 (7867)
ભુક્તં પ્રિયાણ્યવાપ્તાનિ ધર્મશ્ચ ચરિતો મયા।
`ત્વચ્છુશ્રૂષણસંભૂતા કીર્તિશ્ચાપ્યતુલા મમ।'
ત્વત્પ્રસૂતિઃ પ્રિયા પ્રાપ્તા ન માં તપ્સ્યત્યજીવિતં॥ 1-172-43 (7868)
જાતપુત્રા ચ વૃદ્ધા ચ પ્રિયકામા ચ તે સદા।
સમીક્ષ્યૈતદહં સર્વં વ્યવસાયં કરોમ્યતઃ॥ 1-172-44 (7869)
ઉત્સૃજ્યાપિ હિ મામાર્ય પ્રાપ્સ્યસ્યન્યામપિ સ્ત્રિયમ્।
તતઃ પ્રતિષ્ઠિતો ધર્મો ભવિષ્યતિ પુનસ્તવ॥ 1-172-45 (7870)
ન ચાપ્યધર્મઃ કલ્યાણ બહુપત્નીકતા નૃણામ્।
સ્ત્રીણામધર્મઃ સુમહાન્ભર્તુઃ પૂર્વસ્ય લઙ્ઘને॥ 1-172-46 (7871)
એતત્સર્વં સમીક્ષ્ય ત્વમાત્મત્યાગં ચ ગર્હિતમ્।
આત્માનં તારયાદ્યાશુ કુલં ચેમૌ ચ દારકૌ॥ 1-172-47 (7872)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-172-48x (1007)
એવમુક્તસ્તયા ભર્તા તાં સમાલિઙ્ગ્ય ભારત।
મુમોચ બાષ્પં શનકૈઃ સભાર્યો ભૃશદુઃખિતઃ॥ 1-172-48 (7873)
`મૈવં વદ ત્વં કલ્યાણિ તિષ્ઠ ચેહ સુમધ્યમે।
ન તુ ભાર્યાં ત્યજેત્પ્રાજ્ઞઃ પુત્રાન્વાપિ કદાચન॥ 1-172-49 (7874)
વિશેષતઃ સ્ત્રિયં રક્ષેત્પુરુષો બુદ્ધિમાનિહ।
ત્યક્ત્વા તુ પુરુષો જીવેન્ન હાતવ્યાનિમાન્સદા।
ન વેત્તિ કામં ધર્મં ચ અર્થં મોક્ષં ચ તત્ત્વતઃ॥' ॥ 1-172-50 (7875)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ બકવધપર્વણિ દ્વિસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 172 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-172-1 વૈદ્યસ્ય વિદ્યાવનઃ॥ 1-172-25 પરા વ્યુષ્ટિર્મહદ્ભાગ્યમ્॥ 1-172-43 ત્વત્ ત્વત્તઃ પ્રસૂતિઃ સંતતિઃ। અજીવિતમ્ મરણં॥ દ્વિસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 172 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 173
॥ શ્રીઃ ॥
1.173. અધ્યાયઃ 173
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
બ્રાહ્મણં પ્રતિ તત્કન્યાવાક્યમ્॥ 1 ॥ બાલસ્ય પુત્રસ્ય વચનેન પિત્રોઃ કિંચિદ્ધર્ષસમયે કુન્ત્યાસ્તત્સમીપે ગમનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-173-0 (7876)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-173-0x (1008)
તયોર્દુઃખિતયોર્વાક્યમતિમાત્રં નિશમ્ય તુ।
તતો દુઃખપરીતાઙ્ગી કન્યા તાવભ્યભાષત॥ 1-173-1 (7877)
કિમેવં ભૃશદુઃખાર્તૌ રોરૂયેતામનાથવત્।
મમાપિ શ્રૂયતાં વાક્યં શ્રુત્વા ચ ક્રિયતાં ક્ષમમ્॥ 1-173-2 (7878)
ધર્મતોઽહં પરિત્યાજ્યા યુવયોર્નાત્ર સંશયઃ।
ત્યક્તવ્યાં માં પરિત્યજ્ય ત્રાહિ સર્વં મયૈકયા॥ 1-173-3 (7879)
ઇત્યર્થમિષ્યતેઽપત્યં તારયિષ્યતિ મામિતિ।
અસ્મિન્નુપસ્થિતે કાલે તરધ્વં પ્લવવન્મયા॥ 1-173-4 (7880)
ઇહ વા તારયેદ્દુર્ગાદુત વા પ્રેત્ય ભારત।
સર્વથા તારયેત્પુત્રઃ પુત્ર ઇત્યુચ્યતે બુધૈઃ॥ 1-173-5 (7881)
આકાઙ્ક્ષન્તે ચ દૌહિત્રાન્મયિ નિત્યં પિતામહાઃ।
તત્સ્વયં વૈ પરિત્રાસ્યે રક્ષન્તી જીવિતં પિતુઃ॥ 1-173-6 (7882)
ભ્રાતા ચ મમ બાલોઽયં ગતે લોકમમું ત્વયિ।
અચિરેણૈવ કાલેન વિનશ્યેત ન સંશયઃ॥ 1-173-7 (7883)
તાતેપિ હિ ગતે સ્વર્ગં વિનષ્ટે ચ મમાનુજે।
પિણ્ડઃ પિતૄણાં વ્યુચ્છિદ્યેત્તત્તેષાં વિપ્રિયં ભવેત્॥ 1-173-8 (7884)
પિત્રા ત્યક્તા તથા માત્રા ભ્રાત્રા ચાહમસંશયમ્।
દુઃખાદ્દુઃખતરં પ્રાપ્ય મ્રિયેયમતથોચિતામ્॥ 1-173-9 (7885)
ત્વયિ ત્વરોગે નિર્મુક્તો માતા ભ્રાતા ચ મે શિશુઃ।
સન્તાનશ્ચૈવ પિણ્ડશ્ચ પ્રતિષ્ઠાસ્યત્યસંશયમ્॥ 1-173-10 (7886)
આત્મા પુત્રઃ સખી ભાર્યા કૃચ્છ્રં તુ દુહિતા કિલ।
સ કૃચ્છ્રાન્મોચયાત્માનં માં ચ ધર્મે નિયોજયા॥ 1-173-11 (7887)
અનાથા કૃપણા બાલા યત્ર ક્વચન ગામિની।
ભવિષ્યામિ ત્વયા તાત વિહીના કૃપણા સદા॥ 1-173-12 (7888)
અથવાહં કરિષ્યામિ કુલસ્યાસ્ય વિમોચનમ્।
ફલસંસ્થા ભવિષ્યામિ કૃત્વા કર્મ સુદુષ્કરમ્॥ 1-173-13 (7889)
અથવા યાસ્યસે તત્ર ત્યક્ત્વા માં દ્વિજસત્તમ।
પીડિતાઽહં ભવિષ્યામિ તદવેક્ષસ્વ મામપિ॥ 1-173-14 (7890)
તદસ્મદર્થં ધર્માર્થં પ્રસવાર્થં ચ સત્તમ।
આત્માનં પરિરક્ષસ્વ ત્યક્તવ્યાં માં ચ સંત્યજ॥ 1-173-15 (7891)
અવશ્યકરણીયે ચ મા ત્વાં કાલોત્યગાદયમ્।
કિં ત્વતઃ પરમં દુઃખં યદ્વયં સ્વર્ગતે ત્વયિ॥ 1-173-16 (7892)
યાચમાનાઃ પરાદન્નં પરિધાવેમહિ શ્વવત્।
ત્વયિ ત્વરોગે નિર્મુક્તે ક્લેશાદસ્માત્સબાન્ધવે।
અમૃતેવ સતી લોકે ભવિષ્યામિ સુખાન્વિતા॥ 1-173-17 (7893)
ઇતઃ પ્રદાને દેવાશ્ચ પિતરશ્ચેતિ નઃ શ્રુતમ્।
ત્વયા દત્તેન તોયેન ભવિષ્યતિ હિતાય વૈ॥ 1-173-18 (7894)
`ઇત્યેતદુભયં તાત નિશામ્ય તવ યદ્ધિતમ્।
તદ્વ્યવસ્ય તથામ્બાયા હિતં સ્વસ્ય સુતસ્ય ચ॥ 1-173-19 (7895)
માતાપિત્રોશ્ચ પુત્રાસ્તુ ભવિતારો ગુણાન્વિતાઃ।
ન તુ પુત્રસ્ય પિતરો પુનર્જાતુ ભવિષ્યતઃ॥' 1-173-20 (7896)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-173-21x (1009)
એવં બહુવિધં તસ્યા નિશમ્ય પરિદેવિતમ્।
પિતા માતા ચ સા ચૈવ કન્યા પ્રરુરુદુસ્ત્રયઃ॥ 1-173-21 (7897)
તતઃ પ્રરુદિતાન્સર્વાન્નિશમ્યાથ સુતસ્તદા।
ઉત્ફુલ્લનયનો બાલઃ કલમવ્યક્તમબ્રવીત્॥ 1-173-22 (7898)
મા પિતા રુદ મા માતર્મા સ્વસસ્ત્વિતિ ચાબ્રવીત્।
પ્રહસન્નિવ સર્વાંસ્તાનેકૈકમનુસર્પતિ॥ 1-173-23 (7899)
તતઃ સ તૃણમાદાય પ્રહૃષ્ટઃ પુનરબ્રવીત્।
અનેનાહં હનિષ્યામિ રાક્ષસં પુરુષાદકમ્॥ 1-173-24 (7900)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-173-25x (1010)
તથાપિ તેષાં દુઃખેન પરીતાનાં નિશમ્ય તત્।
બાલસ્ય વાક્યમવ્યક્તં હર્ષઃ સમભવન્મહાન્॥ 1-173-25 (7901)
અયં કાલ ઇતિ જ્ઞાત્વા કુન્તી સમુપસૃત્ય તાન્।
ગતાસૂનમૃતેનેવ જીવયન્તીદમબ્રવીત્॥ ॥ 1-173-26 (7902)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ બકવધપર્વણિ ત્રિસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 173 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-173-15 પ્રસવાર્થં વંશાર્થમ્॥ 1-173-17 અમૃતેવ જીવન્તીવ। ઇહ લોકે કીર્તેઃ સત્ત્વાત્॥ 1-173-18 ઇતઃ પ્રદાને અસ્મિન્ રાક્ષસાહારાય કન્યાદાને દુર્દાનત્વાત્ પિતુર્દુર્મરણાચ્ચ કન્યાયા દેવાશ્ચ પિતરશ્ચ હિતાય નેતિ શ્રુતં યદ્યપિ તથાપિ ત્વયા દત્તેનઃ તોયેન તવ મમ ચ હિતાય તે ભવિષ્યન્તીત્યર્થઃ॥ 1-173-22 કલં મધુરા॥ ત્રિસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 173 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 174
॥ શ્રીઃ ॥
1.174. અધ્યાયઃ 174
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કુન્ત્યા રોદનકારણપ્રશ્ને બ્રાહ્મણેન બકવૃત્તાન્તકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-174-0 (7903)
કુન્ત્યુવાચ। 1-174-0x (1011)
કુતોમૂલમિદં દુઃખં જ્ઞાતુમિચ્છામિ તત્ત્વતઃ।
વિદિત્વાપ્યપકર્ષેયં શક્યં ચેદપકર્ષિતુમ્॥ 1-174-1 (7904)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-174-2x (1012)
ઉપપન્નં સતામેતદ્યદ્બ્રવીપિ તપોધને।
ન તુ દુઃખમિદં શક્યં માનુષેણ વ્યપોહિતુમ્॥ 1-174-2 (7905)
`તથાપિ તત્ત્વમાખ્યાસ્યે દુઃખસ્યૈતસ્ય સંભવમ્।
શક્યં વા યદિ વાઽશક્યં શૃણુ ભદ્રે યથાતથમ્॥ 1-174-3 (7906)
સમીપે નગરસ્યાસ્ય વકો વસતિ રાક્ષસઃ।
ઇતો ગવ્યૂતિમાત્રે।ઞસ્તિ યમુનાગહ્વરે ગુહા॥ 1-174-4 (7907)
તસ્યાં ઘોરઃ સ વસતિ જિઘાંસુઃ પુરુષાદકઃ।
બકાભિધાનો દુષ્ટાત્મા રાક્ષસાનાં કુલાધમઃ॥ 1-174-5 (7908)
ઈશો જનપદસ્યાસ્ય પુરસ્ય ચ મહાબલઃ।
પુષ્ટો માનુષમાંસેન દુર્બુદ્ધિઃ પુરુષાદકઃ॥ 1-174-6 (7909)
પ્રબલઃ કામરૂપી ચ રાક્ષસસ્તુ મહાબલઃ।
તેનોપસૃષ્ટા નગરી વર્ષમદ્ય ત્રયોદશમ્॥ 1-174-7 (7910)
તત્કૃતે પરચક્રાચ્ચ ભૂતેભ્યશ્ચ ન નો ભયમ્।
પુરુષાદેન રૌદ્રેણ ભક્ષ્યમાણા દુરાત્મના॥ 1-174-8 (7911)
અનાથા નગરી નાથં ત્રાતારં નાધિગચ્છતિ।
ગુહાયાં ચ વસંસ્તત્ર બાધતે સતતં જનમ્॥ 1-174-9 (7912)
સ્ત્રિયો બાલાંશ્ચ વૃદ્ધાંશ્ચ યૂનશ્ચાપિ દુરાત્મવાન્।
અત્ર મન્ત્રૈશ્ચ હોમૈશ્ચ ભોજનૈશ્ચ સ રાક્ષસઃ॥ 1-174-10 (7913)
ઈડિતો દ્વિજમુખ્યૈશ્ચ પૂજિતશ્ચ દુરાત્મવાન્।
યદા ચ સકલાનેવં પ્રસૂદયતિ રાક્ષસઃ॥ 1-174-11 (7914)
અથૈનં બ્રાહ્મણાઃ સર્વે સમયે સમયોજયન્।
મા સ્મ કામાદ્વધી રક્ષો દાસ્યામસ્તે સદા વયં॥ 1-174-12 (7915)
પર્યાયેણ યથાકામમિહ માંસોદનં પ્રભો।
અન્નં માંસસમાયુક્તં તિલચૂર્ણસમન્વિતમ્॥ 1-174-13 (7916)
સર્પિષા ચ સમાયુક્તં વ્યઞ્જનૈશ્ચ સમન્વિતમ્।
સૂપાંસ્ત્રીન્સતિલાન્પિણ્ડાઁલ્લાજાપૂપસુરાસવાન્॥ 1-174-14 (7917)
શૃતાશૃતાન્પાનકુમ્ભાન્સ્થૂલમાંસં શૃતાશૃતમ્।
વનમાહિષવારાહભાલ્લૂકં ચ શૃતાશૃતમ્॥ 1-174-15 (7918)
સર્પિઃકુમ્ભાંશ્ચ વિવિધાન્દધિકુમ્ભાંસ્તથા બહૂન્।
સદ્યઃસિદ્ધસમાયુક્તં તિલચૂર્ણૈઃ સમાકુલમ્॥ 1-174-16 (7919)
કુલાચ્ચ પુરુષં ચૈકં બલીવર્દૌ ચ કાલકૌ।
પ્રાપ્સ્યસિ ત્વમસંક્રુદ્ધો રક્ષોભાગં પ્રકલ્પિતમ્॥ 1-174-17 (7920)
તિષ્ઠેહ સમયેઽસ્માકમિત્યયાચન્ત તં દ્વિજાઃ।
બાઢમિત્યેવ તદ્રક્ષસ્તદ્વચઃ પ્રત્યગૃહ્ણત॥ 1-174-18 (7921)
પરચક્રાટવીકેભ્યો રક્ષણં સ કરોતિ ચ।
તસ્મિન્ભાગે સુનિર્દિષ્ટે સ્થિતઃ સ સમયે બલી॥ 1-174-19 (7922)
એકૈકં ચૈવ પુરુષં સંપ્રયચ્છન્તિ વેતનમ્।
સ વારો બહુભિર્વર્ષૈર્ભવત્યસુકરો નરૈઃ॥ 1-174-20 (7923)
તદ્વિમોક્ષાય યે કેચિદ્યતન્તે પુરુષાઃ ક્વચિત્।
સપુત્રદારાંસ્તાન્હત્વા તદ્રક્ષો ભક્ષયત્યુત॥' 1-174-21 (7924)
વેત્રકીયગૃહે રાજા નાયં નયમિહાસ્થિતઃ।
ઉપાયં તં ન કુરુતે યત્નાદપિ સ મન્દધીઃ।
અનામયં જનસ્યાસ્ય યેન સ્યાદદ્ય શાશ્વતમ્॥ 1-174-22 (7925)
એતદર્હા વચં નૂનં વસામો દુર્બલસ્ય યે।
વિષયે નિત્યવાસ્તવ્યાઃ કુરાજાનમુપાશ્રિતાઃ॥ 1-174-23 (7926)
બ્રાહ્મણાઃ કસ્ય વક્તવ્યાઃ કસ્ય વાચ્છન્દચારિણઃ।
ગુણૈરેતે હિ વત્સ્યન્તિ કામગાઃ પક્ષિણો યથા॥ 1-174-24 (7927)
રાજાનં પ્રથમં વિન્દેત્તતો ભાર્યાં તતો ધનમ્।
`રાજન્યસતિ લોકેઽસ્મિન્કુતો ભાર્યા કુતો ધનમ્।
વયસ્ય સંચયેનાસ્ય જ્ઞાતીન્પુત્રાંશ્ચ તારયેત્॥ 1-174-25 (7928)
વિપીરતં મયા ચેદં ત્રયં સર્વમુપાર્જિતમ્।
તદિમામાપદં પ્રાપ્ય ભૃશં તપ્યામહે વયમ્॥ 1-174-26 (7929)
સોઽયમસ્માનનુપ્રાપ્તો વારઃ કુલવિનાશનઃ।
ભોજનં પુરુષશ્ચૈકઃ પ્રદેયં વેતનં મયા॥ 1-174-27 (7930)
ન ચ મે વિદ્યતે વિત્તં સંક્રેતું પુરુષં ક્વચિત્।
સુહૃજ્જનં પ્રદાતું ચ ન શક્ષ્યામિ કદાચન॥ 1-174-28 (7931)
ગતિં ચાન્યાં ન પશ્યામિ તસ્માન્મોક્ષાય રક્ષસઃ।
સોઽહં દુઃખાર્ણવે મગ્નો મહત્યસુકરે ભૃશમ્॥ 1-174-29 (7932)
સહૈવૈતૈર્ગમિષ્યામિ બાન્ધવૈરદ્ય રાક્ષસમ્।
તતો નઃ સહિતાન્ક્ષુદ્રઃ સર્વાનેવોપભોક્ષ્યતિ॥ 1-174-30 (7933)
`દુઃખમૂલમિદં ભદ્રે મયોક્તં પ્રશ્નતોઽનઘે॥' ॥ 1-174-31 (7934)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપ્રવણિ બકવધપર્વણિ ચતુઃસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 174 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-174-22 વેત્રકીયગૃહે સ્થાનવિશેષે। ઇતોઽદૂરે રાજાસ્ત્યયમિહ નગરે નયં ન આસ્થિતઃ। અસ્ય નગરસ્યાવેક્ષાં ન કરોતીત્યર્થઃ। સ્વયં રાક્ષસં હન્તુમશક્તત્વાત્। નાયં નાયમિહાસ્થિત ઇતિ ખપુસ્તકપાઠઃ। નાયં નાયં બલિં પુનઃ પુનઃ પ્રાપય્યેત્યર્થઃ। ઉપાયમપ્યન્યદ્વારા ન કુરુતે યતો મન્દધીઃ॥ 1-174-23 એતદર્હાઃ એતસ્ય દુઃખસ્ય યોગ્યાઃ॥ ચતુઃસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 174 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 175
॥ શ્રીઃ ॥
1.175. અધ્યાયઃ 175
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કુન્ત્યા બકં પ્રતિ સ્વપુત્રપ્રેષણવચનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-175-0 (7935)
કુન્ત્યુવાચ। 1-175-0x (1013)
ન વિષાદસ્ત્વયા કાર્યો ભયાદસ્માત્કથંચન।
ઉપાયઃ પરિદૃષ્ટોઽત્ર તસ્માન્મોક્ષાય રક્ષસઃ॥ 1-175-1 (7936)
`નૈવ સ્વયં સપુત્રસ્ય ગમનં તત્ર રોચયે।'
એકસ્તવ સુતો બાલઃ કન્યા ચૈકા તપસ્વિની।
ન ચૈતયોસ્તથા પત્ન્યા ગમનં તવ રોચયે॥ 1-175-2 (7937)
મમ પઞ્ચ સુતા બ્રહ્મંસ્તેષામેકો ગમિષ્યતિ।
ત્વદર્થં બલિમાદાય તસ્ય પાપસ્ય રક્ષસઃ॥ 1-175-3 (7938)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-175-4x (1014)
નાહમેતત્કરિષ્યામિ જીવિતાર્થી કથંચન।
બ્રાહ્મણસ્યાતિથેશ્ચૈવ સ્વાર્થે પ્રાણાન્વિયોજયન્॥ 1-175-4 (7939)
ન ત્વેતદકુલીનાસુ નાધર્મિષ્ઠાસુ વિદ્યતે।
યદ્બ્રાહ્મમાર્થં વિસૃજેદાત્માનમપિ ચાત્મજમ્॥ 1-175-5 (7940)
આત્મનસ્તુ વધઃ શ્રેયો બોદ્ધવ્યમિતિ રોચતે।
બ્રહમ્વધ્યાઽઽત્મવધ્યા વા શ્રેયાનાત્મવધો મમ॥ 1-175-6 (7941)
બ્રહ્મવધ્યા પરં પાપં નિષ્કૃતિર્નાત્ર વિદ્યતે।
અબુદ્ધિપૂર્વં કૃત્વાપિ પ્રત્યવાયો હિ વિદ્યતે॥ 1-175-7 (7942)
ન ત્વહં વધમાકાઙ્ક્ષે સ્વયમેવાત્મનઃ શુભે।
પરૈઃ કૃતે વધે પાપં ન કિંચિન્મયિ વિદ્યતે॥ 1-175-8 (7943)
અભિસંધૌ કૃતે તસ્મિન્બ્રાહ્મણસ્ય વધે મયા।
નિષ્કૃતિં ન પ્રપશ્યામિ નૃશંસં ક્ષુદ્રમેવ ચ॥ 1-175-9 (7944)
આગતસ્ય ગૃહં ત્યાગસ્તથૈવ શરણાર્થિનઃ।
યાચમાનસ્ય ચ વધો નૃશંસો ગર્હિતો બુધૈઃ॥ 1-175-10 (7945)
કુર્યાન્ન નિન્દિતં કર્મ ન નૃશંસં કથંચન।
ઇતિ પૂર્વે મહાત્માન આપદ્ધર્મવિદો વિદુઃ॥ 1-175-11 (7946)
શ્રેયાંસ્તુ સહદારસ્ય વિનાશોઽદ્ય મમ સ્વયમ્।
બ્રાહ્મણસ્ય વધં નાહમનુમંસ્યે કદાચન॥ 1-175-12 (7947)
કુન્ત્યુવાચ। 1-175-13x (1015)
મમાપ્યેષા મતિર્બ્રહ્મન્વિપ્રા રક્ષ્યા ઇતિ સ્થિરા।
ન ચાપ્યનિષ્ટઃ પુત્રો મે યદિ પુત્રશતં ભવેત્॥ 1-175-13 (7948)
ન ચાસૌ રાક્ષસઃ શક્તો મમ પુત્રવિનાશને।
વીર્યમન્મન્ત્રસિદ્ધશ્ચ તેજસ્વી ચ સુતો મમ॥ 1-175-14 (7949)
રાક્ષસાય ચ તત્સર્વં પ્રાપયિષ્યતિ ભોજનમ્।
મોક્ષયિષ્યતિ ચાત્માનમિતિ મે નિશ્ચિતા મતિઃ॥ 1-175-15 (7950)
સમાગતાશ્ચ વીરેણ દૃષ્ટપૂર્વાશ્ચ રાક્ષસાઃ।
બલવન્તો મહાકાયા નિહતાશ્ચાપ્યનેકશઃ॥ 1-175-16 (7951)
ન ત્વિદં કેષુચિદ્બ્રહ્માન્વ્યાહર્તવ્યં કથંચન।
વિદ્યાર્થિનો હિ મે પુત્રાન્વિપ્રકુર્યુઃ કુતૂહલાત્॥ 1-175-17 (7952)
ગુરુણા ચાનનુજ્ઞાતો ગ્રાહયેદ્યઃ સુતો મમ।
ન સ કુર્યાત્તથા કાર્યં વિદ્યયેતિ સતાં મતમ્॥ 1-175-18 (7953)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-175-19x (1016)
એવમુક્તસ્તુ પૃથયા સ વિપ્રો ભાર્યયા સહ।
હૃષ્ટઃ સંપૂજયામાસ તદ્વાક્યમમૃતોપમમ્॥ 1-175-19 (7954)
તતઃ કુન્તી ચ વિપ્રશ્ચ સહિતાવનિલાત્મજમ્।
તમબ્રૂતાં કુરુષ્વેતિ સ તથેત્યબ્રવીચ્ચ તૌ॥ ॥ 1-175-20 (7955)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ પઞ્ચસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 175 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-175-9 અભિસન્ધૌ અભિપ્રાયે॥ 1-175-17 વિપ્રકુર્યુર્વાધેરન્॥ પઞ્ચસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 175 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 176
॥ શ્રીઃ ॥
1.176. અધ્યાયઃ 176
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ભિક્ષાટનાર્થં ગતાનાં યુધિષ્ઠિરાદીનાં ગૃહં પ્રત્યાગમનમ્॥ 1 ॥ ભીમો બકં પ્રતિ પ્રેષ્યત ઇતિ જ્ઞાતવતો યુધિષ્ઠિરસ્ય સંતાપઃ॥ 2 ॥ ભીમસેનપ્રભાવકથનેન કુન્ત્યા કૃતં યુધિષ્ઠિરાશ્વાસનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-176-0 (7956)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-176-0x (1017)
કરિષ્ય ઇતિ ભીમેન પ્રતિજ્ઞાતેઽથ ભારત।
આજગ્મુસ્તે તતઃ સર્વે ભૈક્ષમાદાય પાણ્ડવાઃ॥ 1-176-1 (7957)
`ભીમસેનં તતો દૃષ્ટ્વા આપૂર્ણવદનં તથા।
બુબોધ ધર્મરાજસ્તુ હૃષિતં ભીમમચ્યુતમ્॥ 1-176-2 (7958)
તોષસ્ય કારણં યત્તુ મનસાઽચિન્તયદ્ગુરુઃ।
સ સમીક્ષ્ય તદા રાજન્યોદ્ધુકામં યુધિષ્ઠિરઃ॥' 1-176-3 (7959)
આકારેણૈવ તં જ્ઞાત્વા પાણ્ડુપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
રહઃ સમુપવિશ્યૈકસ્તતઃ પપ્રચ્છ માતરમ્॥ 1-176-4 (7960)
કિં ચિકીર્ષત્યયં કર્મ ભીમો ભમપરાક્રમઃ।
ભવત્યનુમતે કચ્ચિત્સ્વયં વા કર્તુમિચ્છતિ॥ 1-176-5 (7961)
કુન્ત્યુવાચ। 1-176-6x (1018)
મમૈવ વચનાદેષ કરિષ્યતિ પરન્તપઃ।
બ્રાહ્મણાર્થે મહત્કૃત્યં મોક્ષાય નગરસ્ય ચ॥ 1-176-6 (7962)
`બકાય કલ્પિતં પુત્ર મહાન્તં બલિમુત્તમમ્।
ભીમો ભુનક્તુ સુસ્પષ્ટમપ્યેકાહં તપઃસુતઃ॥' 1-176-7 (7963)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 1-176-8x (1019)
કિમિદં સાહસં તીક્ષ્ણં ભવત્યા દુષ્કરં કૃતમ્।
પરિત્યાગં હિ પુત્રસ્ય ન પ્રશંસન્તિ સાધવઃ॥ 1-176-8 (7964)
કથં પરસુતસ્યાર્થે સ્વસુતં ત્યક્તુમિચ્છસિ।
લોકવેદવિરુદ્ધં હિ પુત્રત્યાગાત્કૃતં ત્વયા॥ 1-176-9 (7965)
યસ્ય બાહૂ સમાશ્રિત્ય સુખં સર્વે શયામહે।
રાજ્યં ચાપહૃતં ક્ષુદ્રૈરાજિહીર્ષામહે પુનઃ॥ 1-176-10 (7966)
યસ્ય દુર્યોધનો વીર્યં ચિન્તયન્નમિતૌજસઃ।
ન શેતે રજનીઃ સર્વા દુઃખાચ્છકુનિના સહ॥ 1-176-11 (7967)
યસ્ય વીરસ્ય વીર્યેણ મુક્તા જતુગૃહાદ્વયમ્।
અન્યેભ્યશ્ચૈવ પાપેભ્યો નિહતશ્ચ પુરોચનઃ॥ 1-176-12 (7968)
યસ્ય વીર્યં સમાશ્રિત્ય વસુપૂર્ણાં વસુન્ધરામ્।
ઇમાં મન્યામહે પ્રાપ્તાં નિહત્ય ધૃતરાષ્ટ્રજાન્॥ 1-176-13 (7969)
તસ્ય વ્યવસિતસ્ત્યાગો બુદ્ધિમાસ્થાય કાં ત્વયા।
કચ્ચિન્નુ દુઃખૈર્બુદ્ધિસ્તે વિલુપ્તા ગતચેતસઃ॥ 1-176-14 (7970)
કુન્ત્યુવાચ। 1-176-15x (1020)
યુધિષ્ઠિર ન સંતાપસ્ત્વયા કાર્યો વૃકોદરે।
ન ચાયં બુદ્ધિદૌર્બલ્યાદ્વ્યવસાયઃ કૃતો મયા॥ 1-176-15 (7971)
`ન ચ શોકેન બુદ્ધિઃ સા વિલુપ્તા ગતચેકસઃ।'
ઇહ વિપ્રસ્ય ભવને વયં પુત્ર સુખોષિતાઃ।
અજ્ઞાતા ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં સત્કૃતા વીતમન્યવઃ॥ 1-176-16 (7972)
તસ્ય પ્રતિક્રિયા પાર્થ મયેયં પ્રસમીક્ષિતા।
એતાવાનેવ પુરુષઃ કૃતં યસ્મિન્ન નશ્યતિ॥ 1-176-17 (7973)
યાવચ્ચ કુર્યાદન્યોઽસ્ય કુર્યાદ્બહુગુમં તતઃ।
`બ્રાહ્મણાર્થે મહાન્ધર્મો જાનામીત્થં વૃકોદરે॥' 1-176-18 (7974)
દૃષ્ટ્વા ભીમસ્ય વિક્રાન્તં તદા જતુગૃહે મહત્।
હિડિમ્બસ્ય વધાચ્ચૈવં વિશ્વાસો મે વૃકોદરે॥ 1-176-19 (7975)
બાહ્વોર્બલં હિ ભીમસ્ય નાગાયુતસમં મહત્।
યેન યૂયં ગજપ્રખ્યા નિર્વ્યૂઢા વારણાવતાત્॥ 1-176-20 (7976)
વૃકોદરેણ સદૃશો બલેનાન્યો ન વિદ્યતે।
યો વ્યતીયાદ્યુધિ શ્રેષ્ઠમપિ વજ્રધરં સ્વયમ્॥ 1-176-21 (7977)
જાતમાત્રઃ પુરા ચૈવ મમાઙ્કાત્પતિતો ગિરૌ।
શરીરગૌરવાદસ્ય શિલા ગાત્રૈર્વિચૂર્ણિતા॥ 1-176-22 (7978)
તદહં પ્રજ્ઞયા જ્ઞાત્વા બલં ભીમસ્ય પાણ્ડવ।
પ્રતિકાર્યે ચ વિપ્રસ્ય તતઃ કૃતવતી મતિમ્॥ 1-176-23 (7979)
નેદં લોભાન્ન ચાજ્ઞાનાન્ન ચ મોહાદ્વિનિશ્ચિતમ્।
બુદ્ધિપૂર્વં તુ ધર્મસ્ય વ્યવસાયઃ કૃતો મયા॥ 1-176-24 (7980)
અર્થૌ દ્વાવપિ નિષ્પન્નૌ યુધિષ્ઠિર ભવિષ્યતઃ।
પ્રતીકારશ્ચ વાસસ્ય ધર્મશ્ચ ચરિતો મહાન્॥ 1-176-25 (7981)
યો બ્રાહ્મણસ્ય સાહાય્યં કુર્યાદર્થેષુ કર્હિચિત્।
ક્ષત્રિયઃ સ શુભાઁલ્લોકાનાપ્નુયાદિતિ મે મતિઃ॥ 1-176-26 (7982)
ક્ષત્રિયસ્યૈવ કુર્વાણઃ ક્ષત્રિયો વધમોક્ષણમ્।
વિપુલાં કીર્તિમાપ્નોતિ લોકેઽસ્મિંશ્ચ પરત્ર ચ॥ 1-176-27 (7983)
વૈશ્યસ્યાર્થે ચ સાહાય્યં કુર્વાણઃ ક્ષત્રિયો ભુવિ।
સ સર્વેષ્વપિ લોકેષુ પ્રજા રઞ્જયતે ધ્રુવમ્॥ 1-176-28 (7984)
શૂદ્રં તુ મોચયેદ્રાજા શરણાર્થિનમાગતમ્।
પ્રાપ્નોતીહ કુલે જન્મ સદ્દ્રવ્યે રાજપૂજિતે॥ 1-176-29 (7985)
એવં માં ભગવાન્વ્યાસઃ પુરા પૌરવનન્દન।
પ્રોવાચાસુકરપ્રજ્ઞસ્તસ્માદેવં ચિકીર્ષિતમ્॥ ॥ 1-176-30 (7986)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ બકવધપર્વણિ ષટ્સપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 176 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-176-6 મોક્ષાય બકભયાદિતિ શેષઃ॥ 1-176-25 પ્રતીકારઃ પ્રત્યુપકારઃ॥ ષટ્સપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 176 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 177
॥ શ્રીઃ ॥
1.177. અધ્યાયઃ 177
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પરેદ્યુઃ પ્રાતઃ બ્રાહ્મણેન દત્તમન્નં ભુક્ત્વા બકાય પ્રાપણીયં અન્નાદિપૂર્ણં શકટમારુહ્ય બકવંન પ્રતિ ભીમસ્ય ગમનમ્॥ 1 ॥ તત્ર ભીમેન શકટસ્તાન્નભોજનમ્॥ 2 ॥ અન્નં ભુઞ્જાનં ભીમં દૃષ્ટ્વા ક્રુદ્ધેન બકેન સહ ભીમસ્ય યુદ્ધમ્॥ 3 ॥ બકવધઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-177-0 (7987)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 1-177-0x (1021)
ઉપપન્નમિદં માતસ્ત્વયા યદ્બુદ્ધિપૂર્વકમ્।
આર્તસ્ય બ્રાહ્મણસ્યૈતદનુક્રોશાદિદં કૃતમ્॥ 1-177-1 (7988)
ધ્રુવમેષ્યતિ ભીમોઽયં નિહત્ય પુરુષાદકમ્।
સર્વથા બ્રાહ્મણસ્યાર્થે યદનુક્રોશવત્યસિ॥ 1-177-2 (7989)
યથા ત્વિદં ન વિન્દેયુર્નરા નગરવાસિનઃ।
તથાઽયં બ્રાહ્મણો વાચ્યઃ પરિગ્રાહ્યશ્ચ યત્નતઃ॥ 1-177-3 (7990)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-177-4x (1022)
`યુધિષ્ઠિરેણ સંમન્ત્ર્ય બ્રાહ્મણાર્થમરિન્દમ।
કુન્તી પ્રવિશ્ય તાન્સર્વાન્મન્ત્રયામાસ ભારત॥ 1-177-4 (7991)
અથ રાત્ર્યાં વ્યતીતાયાં ભીમસેનો મહાબલઃ।
બ્રાહ્મણં સમુપાગમ્ય વચશ્ચેદમુવાચ હ॥ 1-177-5 (7992)
આપદસ્ત્વાં વિમોક્ષ્યેઽહં સપુત્રં બ્રાહ્મણ પ્રિયમ્।
મા ભૈષી રાક્ષસાત્તસ્માન્માં દદાતુ બલિં ભવાન્॥ 1-177-6 (7993)
ઇદ મામશિતં કર્તું પ્રયતસ્વ સકૃદ્ગૃહે।
આથાત્માનં પ્રાદાસ્યામિ તસ્મૈ ઘોરાય રક્ષસે॥ 1-177-7 (7994)
ત્વરધ્વં કિં વિલમ્બધ્વે મા ચિરં કુરુતાનઘાઃ।
વ્યવસ્યેયં મનઃ પ્રાણૈર્યુષ્માન્રક્ષિતુમદ્ય વૈ॥ 1-177-8 (7995)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-177-9x (1023)
એવમુક્તઃ સ ભીમેન બ્રાહ્મણો ભરતર્ષભ।
સુહૃદાં તત્સમાખ્યાય દદાવન્નં સુસંસ્કૃતમ્॥ 1-177-9 (7996)
પિશિતોદનમાજહ્રુરથાસ્મૈ પુરવાસિનઃ।
સઘૃતં સોપદંશં ચ સૂપૈર્નાનાવિધૈઃ સહ॥ 1-177-10 (7997)
તદાઽશિત્વા ભીમસેનો માંસાનિ વિવિધાનિ ચ।
મોદકાનિ ચ મુખ્યાનિ ચિત્રોદનચયાન્બહૂન્॥ 1-177-11 (7998)
તતોઽપિબદ્દધિઘટાન્સુબહૂન્દ્રોણસંમિતાન્।
તસ્ય ભુક્તવતઃ પૌરા યથાવત્સમુપાર્જિતાન્॥ 1-177-12 (7999)
ઉપજહ્રુર્ભૃતં ભાગં સમૃદ્ધમનસસ્તદા।
તતો રાત્ર્યાં વ્યતીતાયાં સવ્યઞ્જનદધિપ્લુતમ્॥ 1-177-13 (8000)
સમારુહ્યાન્નસંપૂર્ણં શકટં સ વૃકોદરઃ।
પ્રયયૌ તૂર્યનિર્ઘોષૈઃ પૌરૈશ્ચ પરિવારિતઃ॥ 1-177-14 (8001)
આત્માનમેષોઽન્નભૂતો રાક્ષસાય પ્રદાસ્યતિ।
તરુણોઽપ્રતિરૂપશ્ચ દૃઢ ઔદરિકો યુવા॥ 1-177-15 (8002)
વાગ્ભિરેવંપ્રકારાભિઃ સ્તૂયમાનો વૃકોદરઃ।
ચુચોદ સ બલીવર્દૌ યુક્તૌ સર્વાઙ્ગકાલકૌ॥ 1-177-16 (8003)
વાદિત્રાણાં પ્રવાદેન તતસ્તં પુરુષાદકમ્।
અભ્યગચ્છત્સુસંહૃષ્ટઃ સર્વત્ર મનુજૈર્વૃતઃ॥ 1-177-17 (8004)
સંપ્રાપ્ય સ ચ તં દેશમેકાકી સમુપાયયૌ।
પુરુષાદભયાદ્ભીતસ્તત્રૈવાસીજ્જનવ્રજઃ॥ 1-177-18 (8005)
સ ગત્વા દૂરમધ્વાનં દક્ષિણામભિતો દિશમ્।
યતોપદિષ્ટમુદ્દેશે દદર્શ વિપુલં દ્રુમમ્॥ 1-177-19 (8006)
કેશમજ્જાસ્થિમેદોભિર્બાહૂરુચરણૈરપિ।
આર્દ્રૈઃ શુષ્કૈશ્ચ સંકીર્ણમભિતોઽથ વનસ્પતિમ્॥ 1-177-20 (8007)
ગૃધ્રકઙ્કબલચ્છન્નં ગોમાયુગણસેવિતમ્।
ઉગ્રગન્ધમચક્ષુષ્યં શ્મશાનમિવ દારુણમ્॥ 1-177-21 (8008)
તં પ્રવિશ્ય મહાવૃક્ષં ચિન્તયામાસ વીર્યવાન્।
યાવન્ન પશ્યતે રક્ષો બકાભિખ્યં બલોત્તરમ્॥ 1-177-22 (8009)
આચિતં વિવિધૈર્ભોજ્યૈરન્નૈરુચ્ચાવચૈરિદમ્।
શકટં સૂપસંપૂર્ણં યાવદ્દ્રક્ષ્યતિ રાક્ષસઃ॥ 1-177-23 (8010)
તાવદેવેહ ભોક્ષ્યેઽહં દુર્લભં હિ પુનર્ભવેત્।
વિપ્રકીર્યેત સર્વં હિ પ્રયુદ્ધે મયિ રક્ષસા॥ 1-177-24 (8011)
અભોજ્યં હિ શવસ્પર્શે નિગૃહીતે બકે ભવેત્।
સ ત્વેવં ભીમકર્મા તુ ભીમસેનોઽભિલક્ષ્ય ચ॥ 1-177-25 (8012)
ઉપવિશ્ય વિવિક્તેઽન્નં ભુઙ્ક્તે સ્મ પરમં પરઃ।
તં તતઃ સર્વતોઽપશ્યન્દ્રુમાનારુહ્ય નાગરાઃ॥ 1-177-26 (8013)
નારક્ષો બલિમશ્નીયાદેવં બહુ ચ માનવાઃ।
ભુઙ્ક્તે બ્રાહ્મણરૂપેણ બકોઽયમિતિ ચાબ્રુવન્॥ 1-177-27 (8014)
સ તં હસતિ તેજસ્વી તદન્નમુપભુજ્ય ચ।'
આસાદ્ય તુ વનં તસ્ય રક્ષસઃ પાણ્ડવો બલી।
આજુહાવ તતો નામ્ના તદન્નમુપપાદયન્॥ 1-177-28 (8015)
તતઃ સ રાક્ષસઃ ક્રુદ્ધો ભીમસ્ય વચનાત્તદા।
આજગામ સુસંક્રુદ્ધો યત્ર ભીમો વ્યવસ્થિતઃ॥ 1-177-29 (8016)
મહાકાયો મહાવેગો દારયન્નિવ મેદિનીમ્।
લોહિતાક્ષઃ કરાલશ્ચ લોહિતશ્મશ્રુમૂર્ધજઃ॥ 1-177-30 (8017)
આકર્ણાદ્ભિન્નવક્ત્રશ્ચ શઙ્કુકર્ણો વિભીષણઃ।
ત્રિશિખાં ભ્રુકુટિં કૃત્વા સંદશ્ય દશનચ્છદમ્॥ 1-177-31 (8018)
ભુઞ્જાનમન્નં તં દૃષ્ટ્વા ભીમસેનં સ રાક્ષસઃ।
વિવૃત્ય નયને ક્રુદ્ધ ઇદં વચનમબ્રવીત્॥ 1-177-32 (8019)
કોઽયમન્નમિદં ભુઙ્ક્તે મદર્થમુપકલ્પિતમ્।
પશ્યતો મમ દુર્બુદ્ધિર્યિયાસુર્યમસાદનમ્॥ 1-177-33 (8020)
ભીમસેનસ્તતઃ શ્રુત્વા પ્રહસન્નિવ ભારત।
રાક્ષસં તમનાદૃત્ય ભુઙ્ક્ત એવ પરાઙ્મુખઃ॥ 1-177-34 (8021)
રવં સ ભૈરવં કૃત્વા સમુદ્યમ્ય કરાવુભૌ।
અભ્યદ્રવદ્ભીમસેનં જિઙાંસુઃ પુરુષાદકઃ॥ 1-177-35 (8022)
તથાપિ પરિભૂયૈનં પ્રેક્ષમાણો વૃકોદરઃ।
રાક્ષસં ભુઙ્ક્ત એવાન્નં પાણ્ડવઃ પરવીરહા॥ 1-177-36 (8023)
અમર્ષેણ તુ સંપૂર્ણઃ કુન્તીપુત્રં વૃકોદરમ્।
જઘાન પૃષ્ઠે પાણિભ્યામુભાભ્યાં પૃષ્ઠતઃ સ્થિતઃ॥ 1-177-37 (8024)
તથા બલવતા ભીમઃ પાણિભ્યાં ભૃશમાહતઃ।
નૈવાવલોકયામાસ રાક્ષસં ભુઙ્ક્ત એવ સઃ॥ 1-177-38 (8025)
તતઃ સ ભૂયઃ સંક્રુદ્ધો વૃક્ષમાદાય રાક્ષસઃ।
તાડયિષ્યંસ્તદા ભીમં પુનરભ્યદ્રવદ્બલી॥ 1-177-39 (8026)
ક્ષિપ્તં ક્રુદ્ધેન તં વૃક્ષં પ્રતિજગ્રાહ વીર્યવાન્।
સવ્યેન પાણિના ભીમો દક્ષિણેનાપ્યભુઙ્ક્ત હ॥ 1-177-40 (8027)
`શકટાન્નં તતો ભુક્ત્વા રક્ષસઃ પાણિના સહ।
ગૃહ્ણન્નેવ તદા વૃક્ષં નિઃશેષં પર્વતોપમમ્॥ 1-177-41 (8028)
ભીમસેનો હસન્નેવ ભુક્ત્વા ત્યક્ત્વા ચ રાક્ષસમ્।
પીત્વા દધિઘટાન્પૂર્ણાન્ઘૃતકુમ્ભાઞ્શતં શતમ્॥ 1-177-42 (8029)
વાર્યુપસ્પૃશ્ય સંહૃષ્ટસ્તસ્થૌ ગિરિરિવાપરઃ।
ભ્રામયન્તં મહાવૃક્ષમાયાન્તં ભીમદર્શનમ્॥ 1-177-43 (8030)
દૃષ્ટ્વોત્થાયાહવે વીરઃ સિંહનાદં વ્યનાદયત્।
ભુજવેગં તથાઽઽસ્ફોટં ક્ષ્વેલિતં ચ મહાસ્વનમ્॥ 1-177-44 (8031)
કૃત્વાઽઽહ્વયત સંક્રુદ્ધો ભીમસેનોઽથ રાક્ષસમ્।
ઉવાચાશનિશબ્દેન ધ્વનિના ભીષયન્નિવ॥ 1-177-45 (8032)
ભીમ ઉવાચ। 1-177-46x (1024)
બહુકાલં સુપુષ્ટં તે શરીરં રાક્ષસાધમ।
દ્વિપચ્ચતુષ્પન્માંસૈશ્ચ બહુભિશ્ચૌદનૈરપિ॥ 1-177-46 (8033)
મદ્બાહુબલમાશ્રિત્ય ન ત્વં ભૂયસ્ત્વશિષ્યસિ।
અદ્ય મદ્બાહુનિષ્પિષ્ટો ગમિષ્યસિ યમાલયમ્॥ 1-177-47 (8034)
અદ્યપ્રભૃતિ સ્વપ્સ્યન્તિ વેત્રકીયનિવાસિનઃ।
નિરુદ્વિગ્નાઃ પુરસ્યાસ્ય કણ્ટકે સૂદ્ધૃતે મયા॥ 1-177-48 (8035)
અદ્ય યુદ્ધે શરીરં તે કઙ્કગોમાયુવાયસાઃ।
મયા હતસ્ય ખાદન્તુ વિકર્ષન્તુ ચ ભૂતલે॥ 1-177-49 (8036)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-177-50x (1025)
એવમુક્ત્વા સુસંક્રુદ્ધઃ પાર્થો બકજિઘાંસયા।
ઉપાધાવદ્બકશ્ચાપિ પાર્થં પાર્થિવસત્તમ॥ 1-177-50 (8037)
મહાકાયો મહાવેગો દારયન્નિવ મેદિનીમ્।
પિશઙ્ગરૂપઃ પિઙ્ગાક્ષો ભીમસેનમભિદ્રવત્॥ 1-177-51 (8038)
ત્રિશિખાં ભ્રુકુટીં કૃત્વા સંદશ્ય દશનચ્છદમ્।
ભૃશં સ ભૂયઃ સંક્રુદ્ધો વૃક્ષમાદાય રાક્ષસઃ॥ 1-177-52 (8039)
તાડયિષ્યંસ્તદા ભીમં તરસાઽભ્યદ્રવદ્બલી।
ક્રુદ્ધેનાભિહતં વૃક્ષં પ્રતિજગ્રાહ લીલયા॥ 1-177-53 (8040)
સવ્યેન પાણિના ભીમઃ પ્રહસન્નિવ ભારત।
તતઃ સ પુનરુદ્યમ્ય વૃક્ષાન્બહુવિધાન્બલી॥ 1-177-54 (8041)
પ્રાહિણોદ્ભીમસેનાય બકોઽપિ બલવાન્રણે।
સર્વાનપોહયદ્વૃક્ષાન્સ્વસ્ય હસ્તસ્ય શાખયા॥ 1-177-55 (8042)
તદ્વૃક્ષયુદ્ધમભવદ્વૃક્ષષણ્ડવિનાશનમ્॥
મહત્સુઘોરં રાજેન્દ્ર બકપાણ્ડવયોસ્તદા॥ 1-177-56 (8043)
નામ વિશ્રાવ્ય સ બકઃ સમભિદ્રુત્ય પાણ્ડવમ્।
સમયુધ્યત તીવ્રેણ વેગેન પુરુષાદકઃ॥ 1-177-57 (8044)
તયોર્વેગેન મહતા પૃથિવી સમકમ્પત।
પાદપાંશ્ચ મહામાત્રાંશ્ચૂર્ણયામાસતુઃ ક્ષણાત્॥ 1-177-58 (8045)
દ્રુતમાગત્ય પાણિભ્યાં ગૃહીત્વા ચૈનમાક્ષિપત્।
આક્ષિપ્તો ભીમસેનશ્ચ પુનરેવોત્થિતો હસન્॥ 1-177-59 (8046)
આલિઙ્ગ્યાપિ બકં ભીમો ન્યહનદ્વસુધાતલે।
ભીમો વિસર્જયિત્વૈનં સમાશ્વસિહિ રાક્ષસ॥ 1-177-60 (8047)
ઇત્યુક્ત્વા પુનરાસ્ફોટ્ય ઉત્તિષ્ઠેતિ ચ સોઽબ્રવીત્।
સમુત્પત્ય તતઃ ક્રુદ્ધો રૂપં કૃત્વા મહત્તરમ્॥ 1-177-61 (8048)
વિરૂપઃ સહસા તસ્થૌ2 તર્જયિત્વા વૃકોદરમ્।
અહસદ્ભીમસેનોઽપિ રાક્ષસં ભીમદર્શનમ્॥ 1-177-62 (8049)
અસૌ ગૃહીત્વા પાણિભ્યાં પૃષ્ઠતશ્ચ વ્યવસ્થિતઃ।
જાનુભ્યાં પીડયિત્વાથ પાતયામાસ ભૂતલે॥ 1-177-63 (8050)
પુનઃ ક્રુદ્ધો વિસૃજ્યૈનં રાક્ષસં ક્રોધજીવિતમ્।
સ્વાં કટીમીષદુન્નમ્ય બાહૂ તસ્ય પરામૃશત્॥ 1-177-64 (8051)
તસ્ય બાહૂ સમાદાય ત્વરમાણો વૃકોદરઃ।
ઉત્ક્ષિપ્ય ચાવધૂયૈનં પાતયન્બલવાન્ભુવિ॥ 1-177-65 (8052)
તં તુ વામેન પાદેન ક્રુદ્ધો ભીમપરાક્રમઃ।
ઉરસ્યેનં સમાજઘ્ને ભીમસ્તુ પતિતં ભુવિ॥ 1-177-66 (8053)
વ્યાત્તાનનેન ઘોરેણ લમ્બજિહ્વેન રક્ષસા।
તેનાભિદ્રુત્ય ભીમેન ભીમો મૂર્ધ્નિ સમાહતઃ॥ 1-177-67 (8054)
એવં નિહન્યમાનઃ સ રાક્ષસેન બલીયસા।
રોષેણ મહતાઽઽવિષ્ટો ભીમો ભીમપરાક્રમઃ॥ 1-177-68 (8055)
ગૃહીત્વા મધ્યમુત્ક્ષિપ્ય બલી જગ્રાહ રાક્ષસમ્।
તાવન્યોન્યં પીડયન્તૌ પુરુષાદવૃકોદરૌ॥ 1-177-69 (8056)
મત્તાવિવ મહાનાગાવન્યોન્યં વિચકર્ષતુઃ॥ 1-177-70 (8057)
બાહુવિક્ષેપશબ્દૈશ્ચ ભીમરાક્ષસયોસ્તદા।
વેત્રકીયપુરી સર્વા વિત્રસ્તા સમપદ્યત॥' 1-177-71 (8058)
તયોર્વેગેન મહતા તત્ર ભૂમિરકમ્પત।
પાદપાન્વીરુધશ્ચૈવ ચૂર્ણયામાસતૂ રયાત્॥ 1-177-72 (8059)
સમાગતૌ ચ તૌ વીરાવન્યોન્યવધકાઙ્ક્ષિણૌ।
ગિરિભિર્ગિરિશૃહ્ગૈશ્ચ પાષાણૈઃ પર્વતચ્યુતૈઃ॥ 1-177-73 (8060)
અન્યોન્યં તાડયન્તૌ તૌ ચૂર્ણયામાસતુસ્તદા।
આયામવિસ્તરાભ્યાં ચ પરિતો યોજનદ્વયમ્॥ 1-177-74 (8061)
નિર્મહીરુહપાષાણતૃણકુઞ્જલતાવલિમ્।
ચક્રતુર્યુદ્ધદુર્મત્તૌ કૂર્મપૃષ્ઠોપમાં મહીમ્॥ 1-177-75 (8062)
મુહૂર્તમેવં સંયુધ્ય સમં રક્ષઃકુરૂદ્વહૌ।
તતો રક્ષોવિનાશાય મતિં કૃત્વા કુરૂત્તમઃ॥ 1-177-76 (8063)
દન્તાન્કટકટીકૃત્ય દષ્ટ્વા ચ દશનચ્છદમ્।
નેત્રે સંવૃત્ય વિકટં તિર્યક્પ્રૈક્ષત રાક્ષસમ્॥ 1-177-77 (8064)
અથ તં લોલયિત્વા તુ ભીમસેનો મહાબલઃ।
અગૃહ્ણાત્પરિરભ્યૈનં બાહુભ્યાં પરિરભ્ય ચ॥ 1-177-78 (8065)
જાનુભ્યાં પાર્શ્વયોઃ કુક્ષૌ પૃષ્ઠે વક્ષસિ જઘ્નિવાન્।
ભગ્નોરુબાહુહૃચ્ચૈવ વિસ્રંસદ્દેહબન્ધનઃ॥ 1-177-79 (8066)
પ્રસ્વેદદીર્ઘનિશ્વાસો નિર્યઞ્જીવાક્ષિતારકઃ।
અજાણ્ડાસ્ફોટનં કુર્વન્નાક્રોશંશ્ચ શ્વસઞ્છનૈઃ॥ 1-177-80 (8067)
ભૂમૌ નિપત્ય વિલુઠન્દણ્ડાહત ઇવોરગઃ।
વિસ્ફુરન્તં મહાકાયં પરિતો વિચકર્ષ હ॥ 1-177-81 (8068)
વિકૃષ્યમાણો વેગેન પાણ્ડવેન બલીયસા।
સમયુજ્યત તીવ્રેણ શ્રમેણ પુરુષાદકઃ॥' 1-177-82 (8069)
હીયમાનબલં રક્ષઃ સમીક્ષ્ય પુરુષર્ષભઃ।
નિષ્પિષ્ય ભૂમૌ જાનુભ્યાં સમાજઘ્ને વૃકોદરઃ॥ 1-177-83 (8070)
તતો।ઞસ્ય જાનુના પૃષ્ઠમવપીડ્ય બલાદિવ।
બાહુના પરિજગ્રાહ દક્ષિણેન શિરોધરામ્॥ 1-177-84 (8071)
સવ્યેન ચ કટીદેશે ગૃહ્ય વાસસિ પાણ્ડવઃ।
જાનુન્યારોપ્ય તત્પૃષ્ઠં મહાશબ્દં બભઞ્જ હ॥ 1-177-85 (8072)
તતોઽસ્ય રુધિરં વક્ત્રાત્પ્રાદુરાસીદ્વિશાંપતે।
ભજ્યમાનસ્ય ભીમેન તસ્ય ઘોરસ્ય રક્ષસઃ॥ ॥ 1-177-86 (8073)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ બકવધપર્વણિ સપ્તસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 177 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-177-31 ત્રિશિખાં ત્રિરેખામ્॥ સપ્તસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 177 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 178
॥ શ્રીઃ ॥
1.178. અધ્યાયઃ 178
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
બકવધાનન્તરં સમાગતાનાં તત્પરિવારાણાં ભીમેન સમયકરણમ્॥ 1 ॥ નગરદ્વારદેશે બકશરીરં નિધાય બ્રાહ્મણગૃહમા ગત્ય ભીમેન કુન્ત્યાદીન્પ્રતિ બકવૃત્તાન્તકથનમ્॥ 2 ॥ મૃતબકદર્શાર્થં પૌરાણાં ગમનમ્॥ 3 ॥ બ્રહ્મમહોત્સવકરણમ્॥ 4 ॥ બકવધેન પૌરાણાં ભીમસેવનમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-178-0 (8074)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-178-0x (1026)
તતઃ સ ભગ્નપાર્શ્વાઙ્ગો નદિત્વા ભૈરવં રવમ્।
શૈલરાજપ્રતીકાશો ગતાસુરભવદ્બકઃ॥ 1-178-1 (8075)
તેન શબ્દેન વિત્રસ્તો જનસ્તસ્યાથ રક્ષસઃ।
નિષ્પપાત ગૃહાદ્રાજન્સહૈવ પરિચારિભિઃ॥ 1-178-2 (8076)
`બકાનુજસ્તદા રાજન્ભીમં શરણમેયિવાન્।
તતસ્તુ નિહતં દૃષ્ટ્વા રાક્ષસેન્દ્રં મહાબલમ્।
રાક્ષસાઃ પરમત્રસ્તા ભીમં શર઼ણમાયયુઃ॥' 1-178-3 (8077)
તાન્ભીતાન્વિગતજ્ઞાનાન્ભીમઃ પ્રહરતાં વરઃ।
સાંત્વયામાસ બલવાન્સમયે ચ ન્યવેશયત્॥ 1-178-4 (8078)
ન હિંસ્યા માનુષા ભૂયો યુષ્માભિરિતિ કર્હિચિત્।
હિંસતાં હિ વધઃ શીઘ્રમેવમેવ ભવેદિતિ॥ 1-178-5 (8079)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા તાનિ રક્ષાંસિ ભારત।
એવમસ્ત્વિતિ તં પ્રાહુર્જગૃહુઃ સમયં ચ તમ્॥ 1-178-6 (8080)
`સગણસ્તુ બકભ્રાતા પ્રાણમત્પાણ્ડવં તદા।'
તતઃ પ્રભૃતિ રક્ષાંસિ તત્ર સૌમ્યાનિ ભારત।
નગરે પ્રત્યદૃશ્યન્ત નરૈર્નગરવાસિભિઃ॥ 1-178-7 (8081)
તતો ભીમસ્તમાદાય ગતાસું પુરુષાદકમ્।
`નિષ્કર્ણનેત્રં નિર્જિહ્વં નિઃસંજ્ઞં કણ્ઠપીડનાત્।
કુર્વન્બહુવિધાં ચેષ્ટાં પુરદ્વારમકર્ષત॥ 1-178-8 (8082)
દ્વારદેશે વિનિક્ષિપ્ય પુરમાગાત્સ મારુતિઃ।
સ એવ રાક્ષસો નૂનં પુનરાયાતિ નઃ પુરીમ્॥ 1-178-9 (8083)
સબાલવૃદ્ધાઃ પુરુષા ઇતિ ભીતાઃ પ્રદુદ્રુવુઃ।
તતો ભીમો બકં હત્વા ગત્વા બ્રાહ્મણવેશ્મ તત્॥ 1-178-10 (8084)
બલીવર્દૌ ચ શકટં બ્રાહ્મણાય ન્યવેદયત્।
તૂષ્ણીમન્તર્ગૃહં ગચ્છેત્યભિધાય દ્વિજોત્તમમ્॥ 1-178-11 (8085)
માતૃભ્રાતૃસમક્ષં ચ ગત્વા શયનમેવ ચ।
આચચક્ષેઽથ તત્સર્વં રાત્રૌ યુદ્ધમભૂદ્યથા॥' 1-178-12 (8086)
તતો નરા વિનિષ્ક્રાન્તા નગરાત્કલ્યમેવ તુ।
દદૃશુર્નિહતં ભૂમૌ રાક્ષસં રુધિરોક્ષિતમ્॥ 1-178-13 (8087)
તમદ્રિકૂટસદૃશં વિનિકીર્ણં ભયાનકમ્।
દૃષ્ટ્વા સંહૃષ્ટરોમાણો બભૂવુસ્તત્ર નાગરાઃ॥ 1-178-14 (8088)
એકચક્રાં તતો ગત્વા પ્રવૃત્તિં પ્રદદુઃ પુરે।
તતઃ સહસ્રશો રાજન્નરા નગરવાસિનઃ॥ 1-178-15 (8089)
તત્રાજગ્મુર્બકં દ્રષ્ટું સસ્ત્રીવૃદ્ધકુમારકાઃ।
તતસ્તે વિસ્મિતાઃ સર્વે કર્મ દૃષ્ટ્વાઽતિમાનુષમ્।
દૈવતાન્યર્ચયાઞ્ચક્રુઃ પ્રાર્થિતાનિ પુરા ભયાત્॥ 1-178-16 (8090)
તતઃ પ્રગણયામાસુઃ કસ્ય વારોઽદ્ય ભોજને।
જ્ઞાત્વા ચાગમ્ય તં વિપ્રં પપ્રચ્છુઃ સર્વ એવ તે॥ 1-178-17 (8091)
એવં પૃષ્ટઃ સ બહુશો રક્ષમાણશ્ચ પાણ્ડવાન્।
ઉવાચ નાગરાન્સર્વાનિદં વિપ્રર્ષભસ્તદા॥ 1-178-18 (8092)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-179-19x (1027)
આજ્ઞાપિતં મામશને રુદન્તં સહ બન્ધુભિઃ।
દદર્શ બ્રાહ્મણઃ કશ્ચિન્મન્ત્રસિદ્ધો મહામનાઃ॥ 1-178-19 (8093)
પરિપૃચ્છ્ય સ માં પૂર્વં પરિક્લેશં પુરસ્ય ચ।
અબ્રવીદ્બ્રાહ્મણશ્રેષ્ઠો વિશ્વાસ્ય પ્રહસન્નિવ॥ 1-178-20 (8094)
પ્રાપયિષ્યામ્યહં તસ્મા અન્નમેતદ્દુરાત્મને।
મન્નિમિત્તં ભયં ચાપિ ન કાર્યમિતિ ચાબ્રવીત્॥ 1-178-21 (8095)
સ તદન્નમુપાદાય ગતો બકવનં પ્રતિ।
તેન નૂનં ભવેદેતત્કર્મ લોકહિતં કૃતમ્॥ 1-178-22 (8096)
તતસ્તે બ્રાહ્મણાઃ સર્વે ક્ષત્રિયાશ્ચ સુવિસ્મિતાઃ।
વૈશ્યાઃ શૂદ્રાશ્ચ મુદિતાશ્ચક્રુર્બ્રહ્મમહં તદા॥ 1-178-23 (8097)
તતો જાનપદાઃ સર્વે આજગ્મુર્નગરં પ્રતિ।
તમદ્ભુતતમં દ્રષ્ટું પાર્થાસ્તત્રૈવ ચાવસન્॥ 1-178-24 (8098)
વેત્રકીયગૃહે સર્વે પરિવાર્ય વૃકોદરમ્।
વિસ્મયાદભ્યગચ્છન્ત ભીમં ભીમપરાક્રમમ્॥ 1-178-25 (8099)
ન વૈ ન સંભવેત્સર્વં બ્રાહ્મણેષુ મહાત્મસુ।
ઇતિ સત્કૃત્ય તં પૌરાઃ પરિવવ્રુઃ સમન્તતઃ॥ 1-178-26 (8100)
અયં ત્રાતા હિ ખેદાનાં પિતેવ પરમાર્થતઃ।
અસ્ય શુશ્રૂષવઃ પાદૌ પરિચર્ય ઉપાસ્મહે॥ 1-178-27 (8101)
પશુમદ્દધિમનચ્ચાસ્ય વારં ભક્તમુપાહરન્।
તસ્મિન્હતે તે પુરુષા ભીતાઃ સમનુબોધનાઃ॥ 1-178-28 (8102)
તતઃ સંપ્રાદ્રવન્પાર્થાઃ સહ માત્રા પરન્તપાઃ।
આગચ્છન્નેકચક્રાં તે ગાણ્ડવાઃ સંશિતવ્રતાઃ॥ 1-178-29 (8103)
વૈદિકાધ્યયને યુક્તા જટિલા બ્રહ્મચારિણઃ।
અવસંસ્તે ચ તત્રાપિ બ્રાહ્મણસ્ય નિવેશને।
માત્રર સહૈકચક્રાયાં દીર્ઘકાલં સહોષિતાઃ॥ ॥ 1-178-30 (8104)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ બકવધપર્વણિ અષ્ટસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 178 ॥ ॥ સમાપ્તં ચ બકવધપર્વ ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-178-13 કલ્યં પ્રાતઃકાલે॥ 1-178-19 આજ્ઞાપિતં રાજકીયૈરિતિ શેષઃ। અશને રાક્ષસસ્ય ભોજનાર્થમ્॥ અષ્ટસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 178 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 179
॥ શ્રીઃ ॥
1.179. અધ્યાયઃ 179
(અથ ચૈત્રરથપર્વ ॥ 11 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
બ્રાહ્મણગૃહે પ્રતિશ્રયાર્થમાગતસ્ય કસ્યચિદ્બ્રાહ્મણસ્ય મુખાત્ પાણ્ડવાનાં દ્રૌપદીસ્વયંવરશ્રવણમ્॥ 1 ॥ પાણ્ડવકૃતધૃષ્ટદ્યુન્નદ્રૌપદીસંભવપ્રશ્નસ્ય બ્રાહ્મણેનોત્તરકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-179-0 (8105)
જનમેજય ઉવાચ। 1-179-0x (1028)
તે તથા પુરુષવ્યાઘ્રા નિહત્ય બકરાક્ષસમ્।
અત ઊર્ધ્વં તતો બ્રહ્મન્કિમકુર્વત પાણ્ડવાઃ॥ 1-179-1 (8106)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-179-2x (1029)
તત્રૈવ ન્યવસન્રાજન્નિહત્ય બકરાક્ષસમ્।
અધીયાનાઃ પરં બ્રહ્મ બ્રાહ્મણસ્ય નિવેશને॥ 1-179-2 (8107)
તતઃ કતિપયાહસ્ય બ્રાહ્મણઃ સંશિતવ્રતઃ।
પ્રતિશ્રયાર્થી તદ્વેશ્મ બ્રાહ્મણસ્યાજગામ હ॥ 1-179-3 (8108)
સ મ્યક્ પૂજયિત્વા તં વિપ્રં વિપ્રર્ષભસ્તદા।
દદૌ પ્રતિશ્રયં તસ્મૈ સદા સર્વાતિથિવ્રતઃ॥ 1-179-4 (8109)
તતસ્તે પાણ્ડવાઃ સર્વે સહ કુન્ત્યા નરર્ષભાઃ।
ઉપાસાઞ્ચક્રિરે વિપ્રં કથયન્તં કથાઃ શુભાઃ॥ 1-179-5 (8110)
કથયામાસ દેશાંશ્ચ તીર્થાનિ સરિતસ્તથા।
રાજ્ઞશ્ચ વિવિધાશ્ચર્યાન્દેશાંશ્ચૈવ પુરાણિ ચ॥ 1-179-6 (8111)
સ તત્રાકથયદ્વિપ્રઃ કથાન્તે જનમેજય।
પઞ્ચાલેષ્વદ્ભુતાકારં યાજ્ઞસેન્યાઃ સ્વયંવરમ્॥ 1-179-7 (8112)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય ચોત્પત્તિમુત્પત્તિં ચ શિખણ્ડિનઃ।
અયોનિજત્વં કૃષ્ણાયા દ્રુપદસ્ય મહામખે॥ 1-179-8 (8113)
તદદ્ભુતતમં શ્રુત્વા લોકે તસ્ય મહાત્મનઃ।
વિસ્તરેણૈવ પપ્રચ્છુઃ કથાં તે પુરુષર્ષભાઃ॥ 1-179-9 (8114)
પાણ્ડવા ઊચુઃ। 1-179-10x (1030)
કથં દ્રુપદપુત્રસ્ય ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય પાવકાત્।
વેદીમધ્યાચ્ચ કૃષ્ણાયાઃ સંભવઃ કથમદ્ભુતઃ॥ 1-179-10 (8115)
કથં દ્રોણાન્મહેષ્વાસાત્સર્વાણ્યસ્ત્રાણ્યશિક્ષત।
`ધૃષ્ટદ્યુમ્નો મહેષ્વાસઃ કથં દ્રોણસ્ય મૃત્યુદઃ।'
કથં વિપ્ર સખાયૌ તૌ ભિન્નૌ કસ્ય કૃતેન વા॥ 1-179-11 (8116)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-179-12x (1031)
એવં તૈશ્ચોદિતો રાજન્સ વિપ્રઃ પુરુષર્ષભૈઃ।
કથયામાસ તત્સર્વં દ્રૌપદીસંભવં તદા॥ ॥ 1-179-12 (8117)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વણિ ઊનાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 179 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-179-7 યાજ્ઞસેન્યાઃ દ્રૌપદ્યાઃ॥ 7 ॥ ઊનાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 179 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 180
॥ શ્રીઃ ॥
1.180. અધ્યાયઃ 180
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ધૃષ્ટદ્યુમ્નાદ્યુત્પત્તિકથનાર્થં દ્રોણદ્રુપદયોરુત્પત્તિકથનપૂર્વકં દ્રુપદવૃત્તાન્તકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-180-0 (8118)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-180-0x (1032)
ગઙ્ગાદ્વારં પ્રતિ મહાન્બભૂવર્ષિર્મહાતપાઃ।
ભરદ્વાજો મહાપ્રાજ્ઞઃ સતતં સંશિતવ્રતઃ॥ 1-180-1 (8119)
સોઽભિષેક્તું ગતો ગઙ્ગાં પૂર્વમેવાગતાં સતીમ્।
દદર્શાપ્સરસં તત્ર ઘૃતાચીમાપ્લુતામૃષિઃ॥ 1-180-2 (8120)
તસ્યા વાયુર્નદીતીરે વસનં વ્યહરત્તદા।
અપકૃષ્ટામ્બરાં દૃષ્ટ્વા તામૃષિશ્ચકમે તદા॥ 1-180-3 (8121)
તસ્યાં સંસક્તમનસઃ કૌમારબ્રહ્મચારિણઃ।
ચિરસ્ય રેતશ્ચસ્કન્દ તદૃષિર્દ્રોણ આદધે॥ 1-180-4 (8122)
તતઃ સમભવદ્દ્રોણઃ કુમારસ્તસ્ય ધીમતઃ।
અધ્યગીષ્ટ સ વેદાંશ્ચ વેદાઙ્ગાનિ ચ સર્વશઃ॥ 1-180-5 (8123)
ભરદ્વાજસ્ય તુ સખા પૃષતો નામ પાર્થિવઃ।
તસ્યાપિ દ્રુપદો નામ તદા સમભવત્સુતઃ॥ 1-180-6 (8124)
સ નિત્યમાશ્રમં ગત્વા દ્રોણેન સહ પાર્ષતઃ।
ચિક્રીડાધ્યયનં ચૈવ ચકાર ક્ષત્રિયર્ષભઃ॥ 1-180-7 (8125)
તતસ્તુ પૃષતેઽતીતે સ રાજા દ્રુપદોઽભવત્।
દ્રોણોઽપિ રામં શુશ્રાવ દિત્સન્તં વસુ સર્વશઃ॥ 1-180-8 (8126)
વનં તુ પ્રસ્થિતં રામં ભરદ્વાજસુતોઽબ્રવીત્।
આગતં વિત્તકામં માં વિદ્ધિ દ્રોણં દ્વિજોત્તમ॥ 1-180-9 (8127)
રામ ઉવાચ। 1-180-10x (1033)
શરીરમાત્રમેવાદ્ય મયા સમવશેષિતમ્।
અસ્ત્રાણિ વા શરીરં વા બ્રહ્મન્નેકતમં વૃણુ॥ 1-180-10 (8128)
દ્રોણ ઉવાચ। 1-180-11x (1034)
અસ્ત્રાણિ ચૈવ સર્વાણિ તેષાં સંહારમેવ ચ।
પ્રયોગં ચૈવ સર્વેષાં દાતુમર્હતિ મે ભવાન્॥ 1-180-11 (8129)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-180-12x (1035)
તથેત્યુક્ત્વા તતસ્તસ્મૈ પ્રદદૌ ભૃગુનન્દનઃ।
પ્રતિગૃહ્ય તદા દ્રોણઃ કૃતકૃત્યોઽભવત્તદા॥ 1-180-12 (8130)
સંપ્રહૃષ્ટમના દ્રોણો રામાત્પરમસમ્મતમ્।
બ્રહ્માસ્ત્રં સમનુજ્ઞાપ્ય નરેષ્વભ્યધિકોઽભવત્॥ 1-180-13 (8131)
તતો દ્રુપદમાસાદ્ય ભારદ્વાજઃ પ્રતાપવાન્।
અબ્રવીત્પુરુષવ્યાઘ્રઃ સખાયં વિદ્ધિ મામિતિ॥ 1-180-14 (8132)
દ્રુપદ ઉવાચ। 1-180-15x (1036)
નાશ્રોત્રિયઃ શ્રોત્રિયસ્ય નારથી રથિનઃ સખા।
નારાજા પાર્થિવસ્યાપિ સખિપૂર્વં કિમિષ્યતે॥ 1-180-15 (8133)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-180-16x (1037)
સ વિનિશ્ચિત્ય મનસા પાઞ્ચાલ્યં પ્રતિ બુદ્ધિમાન્।
જગામ કુરુમુખ્યાનાં નગરં નાગસાહ્વયમ્॥ 1-180-16 (8134)
તસ્મૈ પૌત્રાન્સમાદાય વસૂનિ વિવિધાનિ ચ।
પ્રાપ્તાય પ્રદદૌ ભીષ્મઃ શિષ્યાન્દ્રોણાય ધીમતે॥ 1-180-17 (8135)
દ્રોણઃ શિષ્યાંસ્તતઃ પાર્થાનિદં વચનમબ્રવીત્।
સમાનીય તુ તાઞ્શિષ્યાન્દ્રુપદસ્યાસુખાય વૈ॥ 1-180-18 (8136)
આચાર્યવેતનં કિંચિદ્ધૃદિ યદ્વર્તતે મમ।
કૃતાસ્ત્રૈસ્તત્પ્રદેયં સ્યાત્તદૃતં વદતાનઘાઃ।
સોઽર્જુનપ્રમુખૈરુક્તસ્તથાઽસ્ત્વિતિ ગુરુસ્તદા॥ 1-180-19 (8137)
યદા ચ પાણ્ડવાઃ સર્વે કૃતાસ્ત્રાઃ કૃતનિશ્ચયાઃ।
તતો દ્રોણોઽબ્રવીદ્ભૂયો વેતનાર્થમિદં વચઃ॥ 1-180-20 (8138)
પાર્ષતો દ્રુપદો નામ છત્રવત્યાં નરેશ્વરઃ।
તસ્માદાકૃષ્ય તદ્રાજ્યં મમ શીઘ્રં પ્રદીયતામ્॥ 1-180-21 (8139)
`ધાર્તરાષ્ટ્રાશ્ચ તે ભીતાઃ પાઞ્ચાલાન્પાણ્ડવાદયઃ।
ધાર્તરાષ્ટ્રૈશ્ચ સહિતાઃ પુનર્દ્રોણેન ચોદિતાઃ॥ 1-180-22 (8140)
યજ્ઞસેનેન સંગમ્ય કર્ણદુર્યોધનાદયઃ।
નિર્જિતાઃ સંન્યવર્તન્ત તથા તે ક્ષત્રિયર્ષભાઃ॥' 1-180-23 (8141)
તતઃ પાણ્ડુસુતાઃ પઞ્ચ નિર્જિત્ય દ્રુપદં યુધિ।
દ્રોણાય દર્શયામાસુર્બદ્ધ્વા સસચિવં તદા॥ 1-180-24 (8142)
`મહેન્દ્ર ઇવ દુર્ધર્ષો મહેન્દ્ર ઇવ દાનવમ્।
મહેન્દ્રપુત્રઃ પાઞ્ચાલં જિતવાનર્જુનસ્તદા॥ 1-180-25 (8143)
તદ્દૃષ્ટ્વા તુ મહાવીર્યં ફલ્ગુનસ્ય મહૌજસઃ।
વ્યસ્મયન્ત જનાઃ સર્વે યજ્ઞસેનસ્ય બાન્ધવાઃ। 1-180-26 (8144)
દ્રોણ ઉવાચ। 1-180-27x (1038)
પ્રાર્થયામિ ત્વયા સખ્યં પુનરેવ નરાધિપ।
અરાજા કિલ નો રાજ્ઞઃ સખા ભવિતુમર્હતિ॥ 1-180-27 (8145)
અતઃ પ્રયતિતં રાજ્યે યજ્ઞસેન ત્વયા સહ।
રાજાઽસિ દક્ષિણે કૂલે ભાગીરથ્યાહમુત્તરે॥ 1-180-28 (8146)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-180-29x (1039)
એવમુક્તો હિ પાઞ્ચાલ્યો ભારદ્વાજેન ધીમતા।
ઉવાચાસ્ત્રવિદાં શ્રેષ્ઠં દ્રોણં બ્રાહ્મણસત્તમમ્॥ 1-180-29 (8147)
એવં ભવતુ ભદ્રં તે ભારદ્વાજ મહામતે।
સખ્યં તદેવ ભવતુ શશ્વદ્યદભિમન્યસે॥ 1-180-30 (8148)
એવમન્યોન્યમુક્ત્વા તૌ કૃત્વા સખ્યમનુત્તમમ્।
જગ્મતુર્દ્રોણપાઞ્ચાલ્યૌ યથાગતમરિન્દમૌ॥ 1-180-31 (8149)
અસત્કારઃ સ તુ મહાન્મુહૂર્તમપિ તસ્ય તુ।
નાપૈતિ હૃદયાદ્રાજ્ઞો દુર્મનાઃ સ કૃશોઽભવત્॥ ॥ 1-180-32 (8150)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વણિ અશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 180 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-180-10 એકતમમેકતરમ્॥ 1-180-13 સમનુજ્ઞપ્ય નિશમ્ય। પ્રાપ્યેત્યપિ પઠન્તિ॥ 1-180-21 છત્રવત્યામહિચ્છત્રે॥ 1-180-28 ભાગીરથ્યાહમિતિ સંધિરાર્ષઃ॥ અશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 180 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 181
॥ શ્રીઃ ॥
1.181. અધ્યાયઃ 181
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દ્રોણહન્તૃપુત્રોત્પાદનેચ્છયા યાજકાન્વેષણાર્થમતટો દ્રુપદસ્ય ઉપયાજવચનેન યાજસમીપગમનમ્॥ 1 ॥ પુત્રાર્થં યજ્ઞે આરબ્ધે અગ્નિકુણ્ડાદ્ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્યોત્પત્તિસ્તચ્ચરિતમાકાશવાણી ચ॥ 2 ॥ પાઞ્ચાલ્યા ઉત્પત્તિઃ॥ 3 ॥ તયોર્નામકરણમ્॥ 4 ॥ દ્રોણેન ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્યાસ્ત્રશિક્ષણમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-181-0 (8151)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-181-0x (1040)
અમર્ષી દ્રુપદો રાજા કર્મસિદ્ધાન્દ્વિજર્ષભાન્।
અન્વિચ્છન્પરિચક્રામ બ્રાહ્મણાવસથાન્બહૂન્॥ 1-181-1 (8152)
પુત્રજન્મ પરીપ્સન્વૈ શોકોપહતચેતનઃ।
`દ્રોણેન વૈરં દ્રુપદો ન સુષ્વાપ સ્મરન્સદા।'
નાસ્તિ શ્રેષ્ઠમપત્યં મ ઇતિ નિત્યમચિન્તયત્॥ 1-181-2 (8153)
જાતાન્પુત્રાન્સ નિર્વેદાદ્ધિગ્બન્ધૂનિતિ ચાબ્રવીત્।
નિઃશ્વાસપરમશ્ચાસીદ્દ્રોણં પ્રતિચિકીર્ષયા॥ 1-181-3 (8154)
પ્રભાવં વિનયં શિક્ષાં દ્રોણસ્ય ચરિતાનિ ચ।
ક્ષાત્રેણ ચ બલેનાસ્ય ચિન્તયન્નાધ્યગચ્છત॥ 1-181-4 (8155)
પ્રતિકર્તું નૃપશ્રેષ્ઠો યતમાનોઽપિ ભારત।
અભિતઃ સોઽથ કલ્માષીં ગઙ્ગાકૂલે પરિભ્રમન્॥ 1-181-5 (8156)
બ્રાહ્મણાવસથં પુમ્યમાસસાદ મહીપતિઃ।
તત્ર નાસ્નાતકઃ કશ્ચિન્ન ચાસીદવ્રતી દ્વિજઃ॥ 1-181-6 (8157)
અધીયાનૌ મહાભાગૌ સોઽપશ્યત્સંશિતવ્રતૌ।
યાજોપયાજૌ બ્રહ્મર્ષી શામ્યન્તૌ પરમેષ્ઠિનૌ॥ 1-181-7 (8158)
સંહિતાધ્યયને યુક્તૌ ગોત્રતશ્ચાપિ કાશ્યપૌ।
તારણેયૌ યુક્તરૂપૌ બ્રાહ્મણાવૃષિસત્તમૌ॥ 1-181-8 (8159)
સ તાવામન્ત્રયામાસ સર્વકામૈરતન્દ્રિતઃ।
બુદ્ધ્વા બલં તયોસ્તત્ર કનીયાંસમુપહ્વરે॥ 1-181-9 (8160)
પ્રપેદે ચ્છન્દયન્કામૈરુપયાજં ધૃતવ્રતમ્।
પાદશુશ્રૂષણે યુક્તઃ પ્રિયવાક્સર્વકામદઃ॥ 1-181-10 (8161)
અર્ચયિત્વા યથાન્યાયમુપયાજમુવાચ સઃ।
યેન મે કર્મણા બ્રહ્મન્પુત્રઃ સ્યાદ્દ્રોણમૃત્યવે॥ 1-181-11 (8162)
`અર્જુનસ્ય ભવેદ્ભાર્યા ભવેદ્યા વરવર્ણિની।'
ઉપયાજ કૃતે તસ્મિન્ ગવાં દાતાઽસ્મિ તેઽર્બુદં॥ 1-181-12 (8163)
યદ્વા તેઽન્યદ્દ્વિજશ્રેષ્ઠ મનસઃ સુપ્રિયં ભવેત્।
સર્વં તત્તે પ્રદાતાઽહં ન હિ મેઽત્રાસ્તિ સંશયઃ॥ 1-181-13 (8164)
ઇત્યુક્તો નાહમિત્યેવં તમૃષિઃ પ્રત્યભાષત।
આરાધયિષ્યન્દ્રુપદઃ સ તં પર્યચરત્પુનઃ॥ 1-181-14 (8165)
તતઃ સંવત્સરસ્યાન્તે દ્રુપદં સ દ્વિજોત્તમઃ।
ઉપયાજોઽબ્રવીત્કાલે રાજન્મધુરયા ગિરા॥ 1-181-15 (8166)
જ્યેષ્ઠો ભ્રાતા મમાગૃહ્માદ્વિચરન્ ગહને વને।
અપરિજ્ઞાતશૌચાયાં ભૂમૌ નિપતિતં ફલમ્॥ 1-181-16 (8167)
તદપશ્યમહં ભ્રાતુરસામ્પ્રતમનુવ્રજન્।
વિમર્શં સંકરાદાને નાયં કુર્યાત્કદાચન॥ 1-181-17 (8168)
દૃષ્ટ્વા ફલસ્ય નાપશ્યદ્દોષાન્પાપાનુબન્ધકાન્।
વિવિનક્તિ ન શૌચં યઃ સોઽન્યત્રાપિ કથં ભવેત્॥ 1-181-18 (8169)
સંહિતાધ્યયનં કુર્વન્વસન્ગુરુકુલે ચ યઃ।
ભૈક્ષમુત્સૃષ્ટમન્યેષાં ભુઙ્ક્તે સ્મ ચ યદા તદા॥ 1-181-19 (8170)
કીર્તયન્ગુણમન્નાનામઘૃણી ચ પુનઃ પુનઃ।
તં વૈ ફલાર્થિનં મન્યે ભ્રાતરં તર્કચક્ષુષા॥ 1-181-20 (8171)
તં વૈ ગચ્છસ્વ નૃપતે સ ત્વાં સંયાજયિષ્યતિ।
જુગુપ્સમાનો નૃપતિર્મનસેદં વિચિન્તયન્॥ 1-181-21 (8172)
ઉપયાજવચઃ શ્રુત્વા યાજસ્યાશ્રમમભ્યગાત્।
અભિસમ્પૂજ્ય પૂજાર્હમથ યાજમુવાચ હ॥ 1-181-22 (8173)
અયુતાનિ દદાન્યષ્ટૌ ગવાં યાજય માં વિભો।
દ્રોણવૈરાભિસન્તપ્તં પ્રહ્લાદયિતુમર્હસિ॥ 1-181-23 (8174)
સ હિ બ્રહ્મવિદાં શ્રેષ્ઠો બ્રહ્માસ્ત્રે ચાપ્યનુત્તમઃ।
તસ્માદ્દ્રોણઃ પરાજૈષ્ટ માં વૈ સ સખિવિગ્રહે॥ 1-181-24 (8175)
ક્ષત્રિયો નાસ્તિ તસ્યાસ્યાં પૃથિવ્યાં કશ્ચિદગ્રણીઃ।
કૌરવાચાયર્મુખ્યસ્ય ભારદ્વાજસ્ય ધીમતઃ॥ 1-181-25 (8176)
દ્રોણસ્ય શરજાલાનિ પ્રાણિદેહહરાણિ ચ।
ષડરત્નિ ધનુશ્ચાસ્ય દૃશ્યતે પરમં મહત્॥ 1-181-26 (8177)
સ હિ બ્રાહ્મણવેષેણ ક્ષાત્રં વેગમશંસયમ્।
પ્રતિહન્તિ મહેષ્વાસો ભારદ્વાજો મહામનાઃ॥ 1-181-27 (8178)
ક્ષત્રોચ્છેદાય વિહિતો જામદગ્ન્ય ઇવાસ્થિતઃ।
તસ્ય હ્યસ્ત્રબલં ઘોરમપ્રધૃષ્યં નરૈર્ભુવિ॥ 1-181-28 (8179)
બ્રાહ્મં સન્ધારયંસ્તેજો હુતાહુતિરિવાનલઃ।
સમેત્ય સ દહત્યાજૌ ક્ષાત્રધર્મપુરઃસરઃ॥ 1-181-29 (8180)
બ્રહ્મક્ષત્રે ચ વિહિતે બ્રાહ્મં તેજો વિશિષ્યતે।
સોઽહં ક્ષાત્રાદ્બલાદ્ધીનો બ્રાહ્મં તેજઃ પ્રપેદિવાન્॥ 1-181-30 (8181)
દ્રોણાદ્વિશિષ્ટમાસાદ્ય ભવન્તં બ્રહ્મવિત્તમમ્।
દ્રોણાન્તકમહં પુત્રં લભેયં યુધિ દુર્જયમ્॥ 1-181-31 (8182)
તત્કર્મ કુરુ મે મે યાજ વિતરામ્યર્બુદં ગવામ્।
તથેત્યુક્ત્વા તુ તં યાજો યાજ્યાર્થમુપકલ્પયત્॥ 1-181-32 (8183)
ગુર્વર્થ ઇતિ ચાકામમુપયાજમચોદયત્।
યાજો દ્રોણવિનાશાય પ્રતિજજ્ઞે તથા ચ સઃ॥ 1-181-33 (8184)
તતસ્તસ્ય નરેન્દ્રસ્ય ઉપયાજો મહાતપાઃ।
આચખ્યૌ કર્મ વૈતાનં તદા પુત્રફલાય વૈ॥ 1-181-34 (8185)
સ ચ પુત્રો મહાવીર્યો મહાતેજા મહાબલઃ।
ઇષ્યતે યદ્વિધો રાજન્ભવિતા તે તથાવિધઃ॥ 1-181-35 (8186)
ભારદ્વાજસ્ય હન્તારં સોઽભિસન્ધાય ભૂપતિઃ।
આજહ્વે તત્તથા સર્વં દ્રુપદઃ કર્મસિદ્ધયે॥ 1-181-36 (8187)
યાજસ્તુ હવનસ્યાન્તે દેવીમાજ્ઞાપયત્તદા।
પ્રેહિ માં રાજ્ઞિ પૃષતિ મિથુનં ત્વામુપસ્થિતમ્॥ 1-181-37 (8188)
રાજ્ઞ્યુવાચ। 1-181-38x (1041)
અવલિપ્તં મુખં બ્રહ્મન્દિવ્યાન્ગન્ધાન્બિભર્મિ ચ।
સૂતાર્થે નોપલબ્ધાઽસ્મિ તિષ્ઠ યાજ મમ પ્રિયે॥ 1-181-38 (8189)
યાજ ઉવાચ। 1-181-39x (1042)
યાજેન શ્રપિતં હવ્યમુપયાજાભિમન્ત્રિતમ્।
કથં કામં ન સન્દધ્યાત્સા ત્વં વિપ્રેહિ તિષ્ઠ વા॥ 1-181-39 (8190)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-181-40x (1043)
એવમુક્ત્વા તુ યાજેન હુતે હવિષિ સંસ્કૃતે।
ઉત્તસ્થૌ પાવકાત્તસ્માત્કુમારો દેવસન્નિભિઃ॥ 1-181-40 (8191)
જ્વાલાવર્ણો ઘોરરૂપઃ કિરીટી વર્મ ચોત્તમમ્।
બિભ્રત્સખઙ્ગઃ સશરો ધનુષ્માન્વિનદન્મુહુઃ॥ 1-181-41 (8192)
સોઽધ્યારોદદ્રથવરં તેન ચ પ્રયયૌ તદા।
તતઃ પ્રણેદુઃ પઞ્ચાલાઃ પ્રહૃષ્ટાઃ સાધુસાધ્વિતિ॥ 1-181-42 (8193)
હર્ષાવિષ્ટાંસ્તતશ્ચૈતાન્નેયં સેહે વસુન્ધરા।
ભયાપહો રાજપુત્રઃ પઞ્ચાલાનાં યશસ્કરઃ॥ 1-181-43 (8194)
રાજ્ઞઃ શોકાપહો જાત એષ દ્રોણવધાય વૈ।
ઇત્યુવાચ મહદ્ભૂતમદૃશ્યં ખેચરં તદા॥ 1-181-44 (8195)
કુમારી ચાપિ પાઞ્ચાલી વેદીમધ્યાત્સમુત્થિતા।
સુભગા દર્શનીયાઙ્ગી સ્વસિતાયતલોચના॥ 1-181-45 (8196)
શ્યામા પદ્મપલાશાક્ષી નીલકુઞ્ચિતમૂર્ધજા।
તામ્રતુઙ્ગનખી સુભ્રૂશ્ચારુપીનપયોધરા॥ 1-181-46 (8197)
માનુષં વિગ્રહં કૃત્વા સાક્ષાદમરવર્ણિની।
નીલોત્પલસમો ગન્ધો યસ્યાઃ ક્રોશાત્પ્રધાવતિ॥ 1-181-47 (8198)
યા બિભર્તિ પરં રૂપં યસ્યા નાસ્ત્યુપમા ભુવિ।
દેવદાનવયક્ષાણામીપ્સિતાં દેવરૂપિણીમ્॥ 1-181-48 (8199)
`સદૃશી પાણ્ડુપુત્રસ્ય અર્જુનસ્યેતિ ભારત।
ઊચુઃ પ્રહૃષ્ટમનસો રાજભક્તિપુરસ્કૃતાઃ॥' 1-181-49 (8200)
તાં ચાપિ જાતાં સુશ્રોણીં વાગુવાચાશરીરિણી।
સર્વયોષિદ્વરા કૃષ્ણા નિનીષુઃ ક્ષત્રિયાન્ક્ષયમ્॥ 1-181-50 (8201)
સુરકાર્યમિયં કાલે કરિષ્યતિ સુમધ્યમા।
અસ્યા હેતોઃ કૌરવાણાં મહદુત્પત્સ્યતે ભયમ્॥ 1-181-51 (8202)
તચ્છ્રુત્વા સર્વપઞ્ચાલાઃ પ્રણેદુઃ સિંહસઙ્ઘવત્।
ન ચૈતાન્હર્ષસમ્પૂર્ણાનિયં સેહે વસુન્ધરા॥ 1-181-52 (8203)
`પાઞ્ચાલરાજસ્તાં દૃષ્ટ્વા હર્ષાદશ્રૂણ્યવર્તયત્।
પરિષ્વજ્ય ચ તાં કૃષ્ણાં સ્નુષા પાણ્ડોરિતિ બ્રુવન્।
અઙ્કમારોપ્ય પાઞ્ચાલીં રાજા હર્ષમવાપ સઃ॥' 1-181-53 (8204)
તૌ દૃષ્ટ્વા પાર્ષતી યાજં પ્રપેદે વૈ સુતાર્થિની।
ન વૈ મદન્યાં જનનીં જાનીયાતામિમાવિતિ॥ 1-181-54 (8205)
તથેત્યુવાચ તાં યાજો રાજ્ઞઃ પ્રિયચિકીર્ષયા।
તયોશ્ચ નામની ચક્રુર્દ્વિજાઃ સમ્પૂર્ણમાનસાઃ॥ 1-181-55 (8206)
ધૃષ્ટત્વાદત્યમર્ષિત્વાદ્દ્યુમ્નાદ્યુત્સંભવાદપિ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ કુમારોઽયં દ્રુપદસ્ય ભવત્વિતિ॥ 1-181-56 (8207)
કૃષ્ણેત્યેવાબ્રુવકન્કૃષ્ણાં કૃષ્ણા।ઞભૂત્સા હિ વર્ણતઃ।
તથા તન્મિથુનં જજ્ઞે દ્રુપદસ્ય મહામખે॥ 1-181-57 (8208)
`વૈદિકાધ્યયને પારં ધૃષ્ટદ્યુમ્નો ગતઃ પરમ્॥' 1-181-58 (8209)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નં તુ પાઞ્ચાલ્યમાનીય સ્વં નિવેશનમ્।
ઉપાકરોદસ્ત્રહેતોર્ભારદ્વાજઃ પ્રતાપવાન્॥ 1-181-59 (8210)
અમોક્ષણીયં દૈવં હિ ભાવિ મત્વા મહામતિઃ।
તથા તત્કૃતવાન્દ્રોણ આત્મકીર્ત્યનુરક્ષણાત્॥ ॥ 1-181-60 (8211)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વમિ એકાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 181 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-181-7 પરમે બ્રહ્મણિ વેદે વા સ્થાતું શીલં યયોસ્તૌ॥ 1-181-8 તારણેયૌ કુમારીપ્રભવૌ સૂર્યભક્તૌ વા॥ 1-181-17 સંકરાદાને દોષયુક્તવસ્ત્વાદાને॥ 1-181-19 ઉત્સૃષ્ટં ઉચ્છિષ્ટમ્॥ 1-181-20 અઘૃણી લજ્જાહીનઃ॥ 1-181-21 ઇદં યાજચરિતં જુગુપ્સમાનો નિન્દન્। વિચિન્તયન્ સ્વકાર્યં ચેતિ શેષઃ॥ 1-181-23 અષ્ટાવયુતાનિ દદાનિ। રિક્તપાણિર્ન પશ્યેત રાજાનં દેવતાં ગુરુમિતિ સ્મૃતેરુપાયનમાત્રમેતત્ ન દક્ષિણા અર્વુદપ્રતિજ્ઞાનાત્॥ 1-181-24 પરાજૈષ્ટ પરાજિતવાન્॥ 1-181-25 તસ્ય તસ્માત્। અગ્રણીઃ શ્રેષ્ઠઃ॥ 1-181-56 ધૃષ્ટત્વાત્ પ્રગલ્ભત્વાત્। અત્યન્તમમર્ષઃ શત્રત્કર્ષાસહિષ્ણુત્વં તદ્વત્ત્વાત્। દ્યુમ્નં વિત્તં તચ્ચ રાજ્ઞાં બલમેવ કવચકુણ્ડલાદિકં વા સહોત્પન્નં તદાદિર્યસ્ય શસ્ત્રાસ્ત્રશૌર્યોત્સાહાદેસ્તદ્દ્યુમ્નાદિ તસ્યોત્સંભવાદુત્કર્ષેણોત્પત્તેશ્ચ॥ એકાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 181 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 182
॥ શ્રીઃ ॥
1.182. અધ્યાયઃ 182
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
જનવાર્તયા દુર્યોધનેન પાણ્ડવાનાં દાહં, સ્વપુરોહિતવચનેન નાશરાહિત્યં ચ, જ્ઞાતવતા તેષાં જીવને સન્દિહાનેન દ્રુપદેન ઉદ્ધોષિતસ્ય પુત્રીસ્વયંવરસ્ય કુન્તીંપ્રતિ બ્રાહ્મણેન કથનમ્॥ 1 ॥ યુષ્માસુ તત્રાગતેષ્વીશ્વરેચ્છયા ત્વત્પુત્રાણામન્યતમં પાઞ્ચાલી વૃણુયાદપીત્યુક્તવતા બ્રાહ્મણેન સહ પાણ્ડવાનાં પાઞ્ચાલનગરં પ્રતિ ગમનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-182-0 (8212)
`બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-182-0x (1044)
શ્રુત્વા જતુગૃહે વૃત્તં બ્રાહ્મણાઃ સંશિતવ્રતાઃ।
પાઞ્ચાલરાજં દ્રુપદમિદં વચનમબ્રુવન્॥ 1-182-1 (8213)
ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ સહામાત્યા મન્ત્રયિત્વા પરસ્પરમ્।
પાણ્ડવાનાં વિનાશાય મતિં ચક્રુઃ સુદુષ્કરામ્॥ 1-182-2 (8214)
દુર્યોધનેન પ્રહિતઃ પુરોચન ઇતિ શ્રુતઃ।
વારણાવતમાસાદ્ય કૃત્વા જતુગૃહં મહત્॥ 1-182-3 (8215)
તસ્મિન્ગૃહે સુવિસ્રબ્ધાન્પાણ્ડવાન્પૃથયા સહ।
અર્ધરાત્રે મહારાજ દગ્ધવાનતિદુર્મતિઃ॥ 1-182-4 (8216)
તેનાગ્નિના સ્વયં ચાપિ દગ્ધઃ ક્ષુદ્રો નૃશંસવત્।
એતચ્છ્રુત્વા સુસંહૃષ્ટો ધૃતરાષ્ટ્રઃ સબાન્ધવઃ॥ 1-182-5 (8217)
અલ્પશોકઃ પ્રહૃષ્ટાત્મા શશાસ વિદુરં તદા।
પાણ્ડવાનાં મહાપ્રાજ્ઞ કુરુ પિણ્ડોદકક્રિયામ્॥ 1-182-6 (8218)
અહો વિધિવશાદેવ ગતાસ્તે યમસાદનમ્।
ઇત્યુક્ત્વા પ્રારદત્તત્ર ધૃતરાષ્ટ્રઃ સબાન્ધવઃ॥ 1-182-7 (8219)
શ્રુત્વા ભીષ્મેણ વિદુરઃ કૃતવાનૌર્ધ્વદેહિકમ્।
પાણ્ડવાનાં વિનાશાય કૃતં કર્મ દુરાત્મના॥ 1-182-8 (8220)
એતત્કાર્યસ્ય કર્તા તુ ન દૃષ્ટો ન શ્રુતઃ પુરા।
એતદ્વૃત્તં મહાભાગ પાણ્ડવાન્પ્રતિ નઃ શ્રુતમ્॥ 1-182-9 (8221)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-182-10x (1045)
શ્રુત્વા તુ વચનં તેષાં યજ્ઞસેનો મહામતિઃ।
યથા તજ્જનકઃ શોચેદૌરસસ્ય વિનાશે॥ 1-182-10 (8222)
તથાઽતપ્યત વૈ રાજા પાણ્ડવાનાં વિનાશને।
સમાહૂય પ્રકૃતયઃ સહિતાઃ સર્વનાગરૈઃ॥ 1-182-11 (8223)
કારુણ્યાદેવ પાઞ્ચાલઃ પ્રોવાચેદં વચસ્તદા। 1-182-12 (8224)
દ્રુપદ ઉવાચ।
અહો રૂપમહો ધૈર્યમહો વીર્યમહો બલમ્॥ 1-182-12x (1046)
ચિન્તયામિ દિવારાત્રમર્જુનં પ્રતિ બાન્ધવાઃ।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો માત્રા સોઽદહ્યત હુતાશને॥ 1-182-13 (8225)
કિમાશ્ચર્યમિતો લોકે કાલો હિ દુરતિક્રમઃ।
મિથ્યાપ્રતિજ્ઞો લોકેષુ કિં કરિષ્યામિ સાંપ્રતં॥ 1-182-14 (8226)
અન્તર્ગતેન દુઃખેન દહ્યમાનો દિવાનિશમ્।
યાજોપયાજૌ સત્કૃત્ય યાચિતૌ તૌ મયાઽનઘૌ॥ 1-182-15 (8227)
ભારદ્વાજસ્ય હન્તારં દેવીં ચાપ્યર્જુનસ્ય વૈ।
લોકસ્તદ્વેદ યચ્ચાપિ તથા યાજેન મે શ્રુતમ્॥ 1-182-16 (8228)
યાજેન પુત્રકામીયં હુત્વા ચોત્પાદિતાવિમૌ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ કૃષ્ણા ચ મમ તુષ્ટિકરાવુભૌ॥ 1-182-17 (8229)
કિં કરિષ્યામિ તે નષ્ટાઃ પાણ્ડવાઃ પૃથયા સહ। 1-182-18 (8230)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ।
ઇત્યેવમુક્ત્વા પાઞ્ચાલઃ શુશોચ પરમાતુરઃ॥ 1-182-18x (1047)
દૃષ્ટ્વા શોચન્તમત્યર્થં પાઞ્ચાલમિદમબ્રવીત્।
પુરોધાઃ સત્વસંપન્નઃ સમ્યગ્વિદ્યાવિશેષવિત્॥ 1-182-19 (8231)
વૃદ્ધાનુશાસને સક્તાઃ પાણ્ડવા ધર્મચારિણઃ।
તાદૃશા ન વિનશ્યન્તિ નૈવ યાન્તિ પરાભવમ્॥ 1-182-20 (8232)
મયા દૃષ્ટમિદં સત્યં શૃણુ ત્વં મનુજાધિપ।
બ્રાહ્મણૈઃ કથિતં સત્યં વેદેષુ ચ મયા શ્રુતમ્॥ 1-182-21 (8233)
બૃહસ્પતિમતેનાથ પૌલોમ્યા ચ પુરા શ્રુતમ્।
નષ્ટ હન્દ્રો બિસગ્રન્થ્યામુપશ્રુત્યા હિ દર્શિતઃ॥ 1-182-22 (8234)
ઉપશ્રુતિર્મહારાજ પાણ્ડવાર્થે મયા શ્રુતા।
યત્રકુત્રાપિ જીવન્તિ પાણ્ડવાસ્તે ન સંશયઃ॥ 1-182-23 (8235)
મયા દૃષ્ટાનિ લિઙ્ગાનિ ઇહૈવૈષ્યન્તિ પાણ્ડવાઃ।
યન્નિમિત્તમિહાયાન્તિ તચ્છૃણુષ્વ નરાધિપ॥ 1-182-24 (8236)
સ્વયંવરઃ ક્ષત્રિયાણાં કન્યાદાને પ્રદર્શિતઃ।
સ્વયંવરસ્તુ નગરે ઘુષ્યતાં રાજસત્તમ॥ 1-182-25 (8237)
યત્ર વા નિવસન્તસ્તે પાણ્ડવાઃ પૃથયા સહ।
દૂરસ્થા વા સમીપસ્થા સ્વર્ગસ્થા વાઽપિ પાણ્ડવાઃ॥ 1-182-26 (8238)
શ્રુત્વા સ્વયંવરં રાજન્સમેષ્યન્તિ ન સંશયઃ।
તસ્માત્સ્વયંવરો રાજન્ઘુષ્યતાં મા ચિરં કૃથાઃ॥ 1-182-27 (8239)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-182-28x (1048)
શ્રુત્વા પુરોહિતેનોક્તં પાઞ્ચાલઃ પ્રીતિમાંસ્તદા।
ઘોષયામાસ નગરે દ્રૌપદ્યાસ્તુ સ્વયંવરમ્॥ 1-182-28 (8240)
પુષ્યમાસે તુ રોહિણ્યાં શુક્લપક્ષે શુભે તિથૌ।
દિવસૈઃ પઞ્ચસપ્તત્યા ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ॥ 1-182-29 (8241)
દેવગન્ધર્વયક્ષાશ્ચ ઋષયશ્ચ તપોધનાઃ।
સ્વયંવરં દ્રષ્ટુકામા ગચ્છન્ત્યેવ ન સંશયઃ॥ 1-182-30 (8242)
તવ પુત્રા મહાત્માનો દર્શનીયો વિશેષતઃ।
યદૃચ્છયા સા પાઞ્ચાલી ગચ્છેદ્વાન્યતમં પતિમ્॥ 1-182-31 (8243)
કો હિ જાનાતિ લોકેષુ પ્રજાપતિમતં શુભણ્।
તસ્માત્સપુત્રા ગચ્છેથા યદિ બ્રાહ્મણિ રોચતે॥ 1-182-32 (8244)
નિત્યકાલં સુભિક્ષાસ્તે પાઞ્ચાલાસ્તુ તપોધને।
યજ્ઞસેનસ્તુ રાજા સ બ્રહ્મણ્યઃ સત્યસઙ્ગરઃ॥ 1-182-33 (8245)
બ્રહ્મણ્યા નાગરાઃ સર્વે બ્રાહ્મણાશ્ચાતિથિપ્રિયાઃ।
નિત્યકાલં પ્રદાસ્યન્તિ આમન્ત્રણમયાચિતમ્॥ 1-182-34 (8246)
અહં ચ તત્ર ગચ્છામિ મમૈભિઃ સહ શિષ્યકૈઃ।
એકસાર્થાઃ પ્રયાતાઃ સ્મો બ્રાહ્મણ્યા યદિ રોચતે॥ 1-182-35 (8247)
એતાવદુક્ત્વા વચનં બ્રાહ્મણો વિરરામ હ॥ ॥ 1-182-36x (1049)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વણિ દ્વ્યશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 182 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-182-9 એતત્કાર્યસ્ય એતાદૃશકાર્યસ્ય॥ 1-182-21 દૃષ્ટં ઊહિતમ્॥ દ્વ્યશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 182 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 183
॥ શ્રીઃ ॥
1.183. અધ્યાયઃ 183
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવાનાં દ્રુપદનગરપ્રથાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-183-0 (8248)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-183-0x (1050)
એતચ્છ્રુત્વા તતઃ સર્વે પાણ્ડવા ભરતર્ષભ।
મનસા દ્રૌપદીં જગ્મુરનઙ્ગશરપીડિતાઃ॥' 1-183-1 (8249)
તતસ્તાં રજનીં રાજઞ્છલ્યવિદ્ધા ઇવાભવન્।
સર્વે ચાસ્વસ્થમનસો બભૂવુસ્તે મહાબલાઃ॥ 1-183-2 (8250)
તતઃ કુન્તી સુતાન્દૃષ્ટ્વા સર્વાંસ્તદ્ગતચેતસઃ।
યુધિષ્ઠિરમુવાચેદં વચનં સત્યવાદિની॥ 1-183-3 (8251)
ચિરરાત્રોષિતાઃ સ્મેહ બ્રાહ્મણસ્ય નિવેશને।
રમમાણાઃ પુરે રમ્યે લબ્ધભૈક્ષા મહાત્મનઃ॥ 1-183-4 (8252)
યાનીહ રમણીયાનિ વનાન્યુપવનાનિ ચ।
સર્વાણિ તાનિ દૃષ્ટાનિ પુનઃપુનરરિન્દમ॥ 1-183-5 (8253)
પુનર્દૃષ્ટાનિ તાનીહ પ્રીણયન્તિ ન નસ્તથા।
ભૈક્ષં ચ ન તથા વીર લભ્યતે કુરુનન્દન॥ 1-183-6 (8254)
તે વયં સાધુ પઞ્ચાલાન્ગચ્છામ યદિ મન્યસે।
અપૂર્વદર્શનં વીર રમણીયં ભવિષ્યતિ॥ 1-183-7 (8255)
સુભિક્ષાશ્ચૈવ પઞ્ચાલાઃ શ્રૂયન્તે શત્રુકર્શન।
યજ્ઞસેનશ્ચ રાજાઽસૌ બ્રહ્મણ્ય ઇતિ સુશ્રુમ॥ 1-183-8 (8256)
એકત્ર ચિરવાસશ્ચ ક્ષમો ન ચ મતો મમ।
તે તત્ર સાધુ ગચ્છામો યદિ ત્વં પુત્ર મન્યસે॥ 1-183-9 (8257)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 1-183-10x (1051)
ભવત્યા યન્મતં કાર્યં તદસ્માકં પરં હિતમ્।
અનુજાંસ્તુ ન જાનામિ ગચ્છેયુર્નેતિ વા પુનઃ॥ 1-183-10 (8258)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-183-11x (1052)
તતઃ કુન્તી ભીમસેનમર્જુનં યમજૌ તથા।
ઉવાચ ગમનં તે ચ તથેત્યેવાબ્રુવંસ્તદા॥ 1-183-11 (8259)
તત આમન્ત્ર્ય તં વિપ્રં કુન્તી રાજસુતૈઃ સહ।
પ્રતસ્થે નગરીં રમ્યાં દ્રુપદસ્ય મહાત્મનઃ॥ ॥ 1-183-12 (8260)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વણિ ત્ર્યશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 183 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 184
॥ શ્રીઃ ॥
1.184. અધ્યાયઃ 184
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પ્રસ્થાનસમયાગતે વ્યાસેન પાણ્ડવાન્પ્રતિ દ્રૌપદીવૃત્તાન્તકથનપૂર્વકં ભવિષ્યદ્દ્રૌપદીલાભકથનમ્॥ 1 ॥ વ્યાસસ્ય પ્રતિનિવર્તનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-184-0 (8261)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-184-0x (1053)
વસત્સુ તેષુ પ્રચ્છન્નં પાણ્ડવેષુ મહાત્મસુ।
આજગામાથ તાન્દ્રષ્ટું વ્યાસઃ સત્યવતીસુતઃ॥ 1-184-1 (8262)
તમાગતમભિપ્રેક્ષ્ય પ્રત્યુદ્ગમ્ય પરન્તપાઃ।
પ્રણિપત્યાભિવાદ્યૈનં તસ્થુઃ પ્રાઞ્જલયસ્તદા॥ 1-184-2 (8263)
સમનુજ્ઞાપ્ય તાન્સર્વાનાસીનાન્મુનિરબ્રવીત્।
પ્રચ્છન્નં પૂજિતઃ પાર્થૈઃ પ્રીતિપૂર્વમિદં વચઃ॥ 1-184-3 (8264)
અપિ ધર્મેણ વર્તધ્વં શાસ્ત્રેણ ચ પરન્તપાઃ।
અપિ વિપ્રેષુ પૂજા વઃ પૂજાર્હેષુ ન હીયતે॥ 1-184-4 (8265)
અથ ધર્માર્થવદ્વાક્યમુક્ત્વા સ ભગવાનૃષિઃ।
વિચિત્રાશ્ચ કથાસ્તાસ્તાઃ પુનરેવેદમબ્રવીત્॥ 1-184-5 (8266)
આસીત્તપોવને કાચિદૃષેઃ કન્યા મહાત્મનઃ।
વિલગ્નમધ્યા સુશ્રોણી સુભ્રૂઃ સર્વગુણાન્વિતા॥ 1-184-6 (8267)
કર્મભિઃ સ્વકૃતૈઃ સા તુ દુર્ભગા સમપદ્યત।
નાધ્યગચ્છત્પતિં સા તુ કન્યા રૂપવતી સતી॥ 1-184-7 (8268)
તપસ્તપ્તુમથારેભે પત્યર્થમસુખા તતઃ।
તોષયામાસ તપસા સા કિલોગ્રેણ શઙ્કરમ્॥ 1-184-8 (8269)
તસ્યાઃ સ ભગવાંસ્તુષ્ટસ્તામુવાચ યશસ્વિનીમ્।
વરં વરય ભદ્રં તે વરદોઽસ્મીતિ શઙ્કરઃ॥ 1-184-9 (8270)
અથેશ્વરમુવાચેદમાત્મનઃ સા વચો હિતમ્।
પતિં સર્વગુણોપેતમિચ્છામીતિ પુનઃપુનઃ॥ 1-184-10 (8271)
તામથ પ્રત્યુવાચેદમીશાનો વદતાં વરઃ।
પઞ્ચ તે પતયો ભદ્રે ભવિષ્યન્તીતિ ભારતાઃ॥ 1-184-11 (8272)
એવમુક્તા તતઃ કન્યા દેવં વરદમબ્રવીત્।
એકમિચ્છામ્યહં દેવ ત્વત્પ્રસાદાત્પતિં પ્રભો॥ 1-184-12 (8273)
પુનરેવાબ્રવીદ્દેવ ઇદં વચનમુત્તમમ્।
પઞ્ચકૃત્વસ્ત્વયા હ્યુક્તઃ પતિં દેહીત્યહં પુનઃ॥ 1-184-13 (8274)
દેહમન્યં ગતાયાસ્તે યથોક્તં તદ્ભવિષ્યતિ। 1-184-14 (8275)
વ્યાસ ઉવાચ।
દ્રુપદસ્ય કુલે જજ્ઞે સા કન્યા દેવરૂપિણી॥ 1-184-14x (1054)
નિર્દિષ્ટા ભવતાં પત્ની કૃષ્ણા પાર્ષત્યનિન્દિતા।
પાઞ્ચાલનગરે તસ્માન્નિવસધ્વં મહાબલાઃ।
સુખિનસ્તામનુપ્રાપ્ય ભવિષ્યથ ન સંશયઃ॥ 1-184-15 (8276)
એવમુક્ત્વા મહાભાગઃ પાણ્ડવાન્સ પિતામહઃ।
પાર્થાનામન્ત્ર્ય કુન્તીં ચ પ્રાતિષ્ઠત મહાતપાઃ॥ ॥ 1-184-16 (8277)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વણિ ચતુરશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 184 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-184-6 વિલગ્નમધ્યા વિલગ્નં સમદેશે શયને ભૂતલાસ્પૃષ્ટં મધ્યં શરીરમધ્યભાગો યસ્યાઃ સા કૃશમધ્યેતિ યાવત્॥ ચતુરશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 184 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 185
॥ શ્રીઃ ॥
1.185. અધ્યાયઃ 185
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પાઞ્ચાલનગરં ગચ્છતાં પાણ્ડવાનાં માર્ગે બ્રાહ્મણૈઃ સહ સંવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-185-0 (8278)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-185-0x (1055)
ગતે ભગવતિ વ્યાસે પાણ્ડવા હૃષ્ટમાનસાઃ।
`તે પ્રયાતા નરવ્યાઘ્રા માત્રા સહ પરન્તપાઃ॥ 1-185-1 (8279)
બ્રાહ્મણાન્ગચ્છતો પશ્યન્પાઞ્ચાલાન્સગણાન્પથિ।
અથ તે બ્રાહ્મણા ઊચુઃ પાણ્ડવાન્બ્રહ્મચારિણઃ॥ 1-185-2 (8280)
ક્વ ભવન્તો ગમિષ્યન્તિ કુતો વાઽઽગચ્છથેતિ હ। 1-185-3 (8281)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
પ્રયાતાનેકચક્રાયાઃ સોદર્યાન્દેવદર્શિનઃ॥ 1-184-3x (1056)
ભવન્તો નોઽભિજાનન્તુ સહિતાન્બ્રહ્મચારિણઃ।
ગચ્છતો નસ્તુ પાઞ્ચાલાન્દ્રુપદસ્ય પુરં પ્રતિ॥ 1-185-4 (8282)
ઇચ્છામો ભવતો જ્ઞાતું પરં કૌતૂહલં હિ નઃ॥ 1-185-5 (8283)
બ્રાહ્મણા ઊચુઃ। 1-185-6x (1057)
એતે સાર્ધં પ્રયાતાઃ સ્મો વયમપ્યત્ર ગામિનઃ।
તત્રાપ્યદ્ભુતસઙ્કાશ ઉત્સવો ભવિતા મહાન્॥ 1-185-6 (8284)
તતસ્તુ યજ્ઞસેનસ્ય દ્રુપદસ્ય મહાત્મનઃ।
યાસાવયોનિજા કન્યા સ્થાસ્યતે સા સ્વયંવરે॥ 1-185-7 (8285)
દર્શનીયાઽનવદ્યાઙ્ગી સુકુમારી યશસ્વિની।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય ભગિની દ્રોણશત્રોઃ પ્રતાપિનઃ॥ 1-185-8 (8286)
જાતો યઃ પાવકાચ્છૂરઃ સશરઃ સશરાસનઃ।
સુસમિદ્ધાન્મહાભાગઃ સોમકાનાં મહારથઃ॥ 1-185-9 (8287)
યસ્મિન્સંજાયમાને હિ વાગુવાચાશરીરિણી।
એષ મૃત્યુશ્ચ શિષ્યશ્ચ ભારદ્વાજસ્ય જાયતે॥ 1-185-10 (8288)
સ્વસા તસ્ય તુ વેદ્યાશ્ચ જાતા તસ્મિન્મહામખે।
સ્ત્રીરત્નમસિતાપાઙ્ગી શ્યામા નીલોત્પલદ્યુતિઃ॥ 1-185-11 (8289)
તાં યજ્ઞસેનસ્ય સુતાં દ્રૌપદીં પરમાં સ્ત્રિયમ્।
ગચ્છામસ્તત્ર વૈ દ્રષ્ટું તં ચૈવાસ્યાઃ સ્વયંવરમ્॥ 1-185-12 (8290)
રાજાનો રાજપુત્રાશ્ચ યજ્વાનો ભૂરિદક્ષિણાઃ।
સ્વાધ્યાયવન્તઃ શુચયો મહાત્માનો ધૃતવ્રતાઃ॥ 1-185-13 (8291)
તરુણા દર્શનીયાશ્ચ બલવન્તો દુરાસદાઃ।
મહારથાઃ કૃતાસ્ત્રાશ્ચ સમેષ્યન્તીહ ભૂમિપાઃ॥ 1-185-14 (8292)
તે તત્ર વિવિધં દાનં વિજયાર્થં નરેશ્વરાઃ।
પ્રદાસ્યન્તિ ધનં ગાશ્ચ ભક્ષ્યભોજ્યાનિ સર્વશઃ॥ 1-185-15 (8293)
પ્રતિલપ્સ્યામહે સર્વં દૃષ્ટ્વા કૃષ્ણાં સ્વયંવરે।
યં ચ સા ક્ષત્રિયં રઙ્ગે કુમારી વરયિષ્યતિ॥ 1-185-16 (8294)
તદા વૈતાલિકાશ્ચૈવ નર્તકાઃ સૂતમાગધાઃ।
નિબોધકાશ્ચ દેશેભ્યઃ સમેષ્યન્તિ મહાબલાઃ॥ 1-185-17 (8295)
એતત્કૌતૂહલં તત્ર દૃષ્ટ્વા વૈ પ્રતિગૃહ્ય ચ।
સહાસ્માભિર્મહાત્માનો માત્રા સહ નિવત્સ્યથ॥ 1-185-18 (8296)
દર્શનીયાંશ્ચ વઃ સર્વાનેકરૂપાનવસ્થિતાન્।
સમીક્ષ્ય કૃષ્મા વરયેત્સંગત્યાન્યતમં પતિમ્॥ 1-185-19 (8297)
અયમેકશ્ચ વો ભ્રાતા દર્શનીયો મહાભુજઃ।
નિયુધ્યમાનો વિજયેત્સંગત્ય દ્રવિણં મહત્॥ 1-185-20 (8298)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 1-185-21x (1058)
પરમં ભો ગમિષ્યામો દ્રષ્ટું તત્ર સ્વયંવરમ્।
દ્રૌપદીં યજ્ઞસેનસ્ય કન્યાં તસ્યાસ્તથોત્સવમ્॥' ॥ 1-185-21 (8299)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વણિ પઞ્ચાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 185 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 186
॥ શ્રીઃ ॥
1.186. અધ્યાયઃ 186
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
અર્ધરાત્રે પાણ્ડવાનાં ગઙ્ગાતીરગમનમ્॥ 1 ॥ તત્ર સ્ત્રીભિઃ સહ જલક્રીડાં કુર્વતા ચિત્રરથેન ગન્ધર્વેણ સહ અર્જુનસ્ય યુદ્ધમ્॥ 2 ॥ આગ્નેયાસ્ત્રેણ દગ્ધાદધઃપતિતસ્ય તસ્યાર્જુનેન ગ્રહણં॥ 3 ॥ ગન્ધર્વપત્ન્યા પ્રાર્થિતસ્ય યુધિષ્ઠિરસ્યાજ્ઞયા ગન્ધર્વમોચનમ્॥ 4 ॥ ગન્ધર્વપ્રાર્થનયા આગ્નેયાસ્ત્રપરિવર્તનેન તસ્માદ્ગાન્ધર્વાસ્ત્રગ્રહણાનુમોદનમ્॥ 5 ॥ ગન્ધર્વેણ પાણ્ડવાનાં પુરોહિતસંપાદનોપદેશઃ॥ 6 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-186-0 (8300)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-186-0x (1059)
તે પ્રતસ્થુઃ પુરસ્કૃત્ય માતરં પુરુષર્ષભાઃ।
સમૈરુદઙ્મુકૈર્માર્ગૈર્યથોદ્દિષ્ટં ચ ભારત॥ 1-186-1 (8301)
અહોરાત્રેણાભ્યગચ્છન્પાઞ્ચાલનગરં પ્રતિ।
અભ્યાજગ્મુર્લોકનદીં ગઙ્ગાં ભાગીરથીં પ્રતિ॥ 1-186-2 (8302)
ચન્દ્રાસ્તમયવેલાયામર્ધરાત્રસમાગમે।
વારિ ચૈવાનુમજ્જન્તસ્તીર્થં સોમાશ્રયાયણમ્। 1-186-3 (8303)
આસેદુઃ પુરુષવ્યાઘ્રા ગઙ્ગાયાં પાણ્ડુનન્દનાઃ॥
ઉલ્મુકં તુ સમુદ્યમ્ય તેષામગ્રે ધનઞ્જયઃ। 1-186-4 (8304)
પ્રકાશાર્થં યયૌ તત્ર રક્ષાર્થં ચ મહારથઃ॥
તત્ર ગઙ્ગાજલે રમ્યે વિવિક્તે ક્રીડયન્ સ્ત્રિયઃ। 1-186-5 (8305)
શબ્દં તેષાં સ શુશ્રાવ નદીં સમુપસર્પતામ્।
તેન શબ્દેન ચાવિષ્ટશ્ચુક્રોધ બલવદ્બલી॥ 1-186-6 (8306)
સ દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવાંસ્તત્ર સહ માત્રા પરન્તપાન્।
વિષ્ફારયન્ધનુર્ઘોરમિદં વચનમબ્રવીત્॥ 1-186-7 (8307)
સન્ધ્યા સંરજ્યતે ઘોરા પૂર્વરાત્રાગમેષુ યા।
અશીતિભિર્લવૈર્હીનં તન્મુહૂર્તં પ્રચક્ષતે॥ 1-186-8 (8308)
વિહિતં કામચારાણાં યક્ષગન્ધર્વરક્ષસામ્।
શેષમન્યન્મનુષ્યાણાં કર્મચારેષુ વૈ સ્મૃતમ્॥ 1-186-9 (8309)
લોભાત્પ્રચારં ચરતસ્તાસુ વેલાસુ વૈ નરાન્।
ઉપક્રાન્તા નિગૃહ્ણીમો રાક્ષસૈઃ સહ બાલિશાન્॥ 1-186-10 (8310)
અતો રાત્રૌ પ્રાપ્નુવતો જલં બ્રહ્મવિદો જનાઃ।
ગર્હયન્તિ નરાન્સર્વાન્બલસ્થાન્નૃપતીનપિ॥ 1-186-11 (8311)
આરાચ્ચ તિષ્ઠતાસ્માકં સમીપં નોપસર્પત।
કસ્માન્માં નાભિજાનીત પ્રાપ્તં ભાગીરથીજલમ્॥ 1-186-12 (8312)
અઙ્ગારપર્ણં ગન્ધર્વં વિત્ત માં સ્વબલાશ્રયમ્।
અહં હિ માની ચેર્ષ્યુશ્ચ કુબેરસ્ય પ્રિયઃ સખા॥ 1-186-13 (8313)
અઙ્ગારપર્ણમિત્યેવં ખ્યાતં ચેદં વનં મમ।
અનુગઙ્ગં ચરન્કામાંશ્ચિત્રં યત્ર રમામ્યહમ્॥ 1-186-14 (8314)
ન કૌણપાઃ શૃઙ્ગિણો વા ન દેવા ન ચ માનુષાઃ।
કુબેરસ્ય યથોષ્ણીષં કિં માં સમુપસર્પથ॥ 1-186-15 (8315)
અર્જુન ઉવાચ। 1-186-16x (1060)
સમુદ્રે હિમવત્પાર્શ્વે નદ્યામસ્યાં ચ દુર્મતે।
રાત્રાવહનિ સન્ધ્યાયાં કસ્ય ક્લૃપ્તઃ પરિગ્રહઃ॥ 1-186-16 (8316)
ભુક્તો વાઽપ્યથ વાઽભુક્તો રાત્રાવહનિ ખેચર।
ન કાલનિયમો હ્યસ્તિ ગઙ્ગાં પ્રાપ્ય સરિદ્વરાં॥ 1-186-17 (8317)
વયં ચ શક્તિસમ્પન્ના અકાલે ત્વામધૃષ્ણુમ।
અશક્તા હિ રણે ક્રૂર યુષ્માનર્ચન્તિ માનવાઃ॥ 1-186-18 (8318)
પુરા હિમવતશ્ચૈષા હેમશૃઙ્ગાદ્વિનિઃસૃતા।
ગઙ્ગા ગત્વા સમુદ્રામ્ભઃ સપ્તધા સમપદ્યત॥ 1-186-19 (8319)
ગઙ્ગાં ચ યમુનાં ચૈવ પ્લક્ષજાતાં સરસ્વતીમ્।
રથસ્થાં સરયૂં ચૈવ ગોમતીં ગણ્ડકીં તથા॥ 1-186-20 (8320)
અપર્યુષિતપાપાસ્તે નદીઃ સપ્ત પિબન્તિ યે।
ઇયં ભૂત્વા ચૈકવપ્રા શુચિરાકાશગા પુનઃ॥ 1-186-21 (8321)
દેવેષુ ગઙ્ગા ગન્ધર્વ પ્રાપ્નોત્યલકનન્દતામ્।
તથા પિતૄન્વૈતરણી દુસ્તરા પાપકર્મભિઃ।
ગઙ્ગા ભવતિ વૈ પ્રાપ્ય કૃષ્ણદ્વૈપાયનોઽબ્રવીત્॥ 1-186-22 (8322)
અસમ્બાધા દેવનદી સ્વર્ગસંપાદની શુભા।
કથમિચ્છસિ તાં રોદ્ધું નૈષ ધર્મઃ સનાતનઃ॥ 1-186-23 (8323)
અનિવાર્યમસમ્બાધં તવ વાચા કથં વયમ્।
ન સ્પૃશેમ યથાકામં પુણ્યં ભાગીરથીજલમ્॥ 1-186-24 (8324)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-186-25x (1061)
અઙ્ગારપર્ણસ્તચ્છ્રુત્વા ક્રુદ્ધ આનામ્ય કાર્મુકમ્।
મુમોચ બાણાન્નિશિતાનહીનાશીવિષાનિવ॥ 1-186-25 (8325)
ઉલ્મુકં ભ્રામયંસ્તૂર્ણં પાણ્ડવશ્ચર્મ ચોત્તરમ્।
વ્યપોહત શરાંસ્તસ્ય સર્વાનેવ ધનઞ્જયઃ॥ 1-186-26 (8326)
અર્જુન ઉવાચ। 1-186-27x (1062)
બિભીષિકા વૈ ગન્ધર્વ નાસ્ત્રજ્ઞેષુ પ્રયુજ્યતે।
અસ્ત્રજ્ઞેષુ પ્રયુક્તેયં ફેનવત્પ્રવિલીયતે॥ 1-186-27 (8327)
માનુષાનતિ ગન્ધર્વાન્સર્વાન્ ગન્ધર્વ લક્ષયે।
તસ્માદસ્ત્રેણ દિવ્યેન યોત્સ્યેઽહં ન તુ માયયા॥ 1-186-28 (8328)
પુરાઽસ્ત્રમિમાગ્નેયં પ્રાદાત્કિલ બૃહસ્પતિઃ।
ભરદ્વાજાય ગન્ધર્વ ગુરુર્માન્યઃ શતક્રતોઃ॥ 1-186-29 (8329)
ભરદ્વજાદગ્નિવેશ્ય અગ્નિવેશ્યાદ્ગુરુર્મમ।
સાધ્વિદં મહ્યમદદદ્દ્રોણો બ્રાહ્મણસત્તમઃ॥ 1-186-30 (8330)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-186-31x (1063)
ઇત્યુક્ત્વા પાણ્ડવઃ ક્રુદ્ધો ગન્ધર્વાય મુમોચ હ।
પ્રદીપ્તમસ્ત્રમાગ્નેયં દદાહાસ્ય રથં તુ તત્॥ 1-186-31 (8331)
વિરથં વિપ્લુતં તં તુ સ ગન્ધર઼્વં મહાબલઃ।
અસ્ત્રતેજઃપ્રમૂઢં ચ પ્રપતન્તમવાઙ્મુખમ્॥ 1-186-32 (8332)
શિરોરુહેષુ જગ્રાહ માલ્યવત્સુ ધનઞ્જયઃ।
ભ્રાતૄન્પ્રતિ ચકર્ષાથ સોઽસ્ત્રપાતાદચેતસમ્॥ 1-186-33 (8333)
યુધિષ્ઠિરં તસ્ય ભાર્યા પ્રપેદે શરણાર્થિની।
નામ્ના કુમ્ભીનસી નામ પતિત્રાણમભીપ્સતી॥ 1-186-34 (8334)
ગન્ધર્વ્યુવાચ। 1-186-35x (1064)
ત્રાયસ્વ માં મહાભાગ પતિં ચેમં વિમુઞ્ચ મે।
ગન્ધર્વી શરણં પ્રાપ્તા નામ્ના કુમ્ભીનસી પ્રભો॥ 1-186-35 (8335)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 1-186-36x (1065)
યુદ્ધે જિતં યશોહીનં સ્ત્રીનાથમપરાક્રમમ્।
કો નિહન્યાદ્રિપું તાત મુઞ્ચેમં રિપુસૂદન॥ 1-186-36 (8336)
અર્જુન ઉવાચ। 1-186-37x (1066)
જીવિતં પ્રતિપદ્યસ્વ ગચ્છ ગન્ધર્વ મા શુચઃ।
પ્રદિશત્યભયં તેઽદ્ય કુરુરાજો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-186-37 (8337)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-186-38x (1067)
જિતોઽહં પૂર્વકં નામ મુઞ્ચામ્યઙ્ગારપર્ણતામ્।
યશોહીનં ન ચ શ્લાઘ્યં સ્વં નામ જનસંસદિ॥ 1-186-38 (8338)
સાધ્વિમં લબ્ધવાઁલ્લાભં યોઽહં દિવ્યાસ્ત્રધારિણમ્।
ગાન્ધર્વ્યા માયયેચ્છામિ સંયોજયિતુમર્જુનમ્॥ 1-186-39 (8339)
અસ્ત્રાગ્નિના વિચિત્રોઽયં દગ્ધો મે રથ ઉત્તમઃ।
સોઽહં ચિત્રરથો ભૂત્વા નામ્ના દગ્ધરથોઽભવં॥ 1-186-40 (8340)
સંભૃતા ચૈવ વિદ્યેયં તપસેહ મયા પુરા।
નિવેદયિષ્યે તામદ્ય પ્રાણદાય મહાત્મને॥ 1-186-41 (8341)
સંસ્તમ્ભયિત્વા તરસા જિતં શરણમાગતમ્।
યો રિપું યોજયેત્પ્રાણૈઃ કલ્યાણં કિં ન સોઽર્હતિ॥ 1-186-42 (8342)
ચાક્ષુષી નામ વિદ્યેયં યાં સોમાય દદૌ મનુઃ।
દદૌ સ વિશ્વાવસવે મમ વિશ્વાવસુર્દદૌ॥ 1-186-43 (8343)
સેયં કાપુરુષં પ્રાપ્તા ગુરુદત્તા પ્રણશ્યતિ।
આગમોઽસ્યા મયા પ્રોક્તો વીર્યં પ્રતિનિબોધ મે॥ 1-186-44 (8344)
યચ્ચક્ષુષા દ્રષ્ટુમિચ્છેત્રિષુ લોકેષુ કિંચન।
તત્પશ્યેદ્યાદૃશં ચેચ્છેત્તાદૃશં દ્રષ્ટુમર્હતિ॥ 1-186-45 (8345)
એકપાદેન ષણ્માસાન્સ્થિતો વિદ્યાં લભેદિમામ્।
અનુનેષ્યામ્યહં વિદ્યાં સ્વયં તુભ્યં વ્રતે કૃતે॥ 1-186-46 (8346)
વિદ્યયા હ્યનયા રાજન્વયં નૃભ્યો વિશેષિતાઃ।
અવિશિષ્ટાશ્ચ દેવાનામનુભાવપ્રદર્શિનઃ॥ 1-186-47 (8347)
ગન્ધર્વજાનામશ્વાનામહં પુરુષસત્તમ।
ભ્રાતૃભ્યસ્તવ તુભ્યં ચ પૃથગ્દાતા શતં શતં॥ 1-186-48 (8348)
દેવગન્ધર્વવાહાસ્તે દિવ્યવર્ણા મનોજવાઃ।
ક્ષીણાક્ષીણા ભવન્ત્યેતે ન હીયન્તે ચ રંહસઃ॥ 1-186-49 (8349)
પુરા કૃતં મહેન્દ્રસ્ય વજ્રં વૃત્રનિબર્હણમ્।
દશધા શતધા ચૈવ તચ્છીર્ણં વૃત્રમૂર્ધનિ॥ 1-186-50 (8350)
તતો ભાગીકૃતો દેવૈર્વજ્રભાગ ઉપાસ્યતે।
લોકે યશોધનં કિંચિત્સૈવ વજ્રતનુઃ સ્મૃતા॥ 1-186-51 (8351)
વજ્રપાણિર્બ્રાહ્મણઃ સ્યાત્ક્ષત્રં વજ્રરથં સ્મૃતમ્।
વૈશ્યા વૈ દાનવજ્રાશ્ચ કર્મવજ્રા યવીયસઃ॥ 1-186-52 (8352)
ક્ષત્રવજ્રસ્ય ભાગેન અવધ્યા વાજિનઃ સ્મૃતાઃ।
રથાઙ્ગં વડબા સૂતે શૂરાશ્ચાશ્વેષુ યે મતાઃ॥ 1-186-53 (8353)
કામવર્ણાઃ કામજવાઃ કામતઃ સમુપસ્થિતાઃ।
ઇતિ ગન્ધર્વજાઃ કામં પૂરયિષ્યન્તિ મે હયાઃ॥ 1-186-54 (8354)
અર્જુન ઉવાચ। 1-186-55x (1068)
યદિ પ્રીતેન મે દત્તં સંશયે જીવિતસ્ય વા।
વિદ્યાધં શ્રુતં વાઽપિ ન તદ્ગન્ધર્વ રોચયે॥ 1-186-55 (8355)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-186-56x (1069)
સંયોગો વૈ પ્રીતિકરો મહત્સુ પ્રતિદૃશ્યતે।
જીવિતસ્ય પ્રદાનેન પ્રીતો વિદ્યાં દદામિ તે॥ 1-186-56 (8356)
ત્વત્તોઽપ્યહં ગ્રહીષ્યામિ અસ્ત્રમાગ્નેયમુત્તમમ્।
તથૈવ યોગ્યં બીભત્સો ચિરાય મરતર્ષભ॥ 1-186-57 (8357)
અર્જુન ઉવાચ। 1-186-58x (1070)
ત્વત્તોઽસ્ત્રેણ વૃણોમ્યશ્વાન્સંયોગઃ શાસ્વતોઽસ્તુનૌ।
સખે તદ્બ્રૂહિ ગન્ધર્વ યુષ્મભ્યો યદ્ભયં ભવેત્॥ 1-186-58 (8358)
કારણં બ્રૂહિ ગન્ધર્વ કિં તદ્યેન સ્મ ધર્ષિતાઃ।
યાન્તો વેદવિદઃ સર્વે સન્તો રાત્રાવરિન્દમાઃ॥ 1-186-59 (8359)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-186-60x (1071)
અનગ્નયોઽનાહુતયો ન ચ વિપ્રપુરસ્કૃતાઃ।
યૂયં તતો ધર્ષિતાઃ સ્થ મયા વૈ પાણ્ડુનન્દનાઃ॥ 1-186-60 (8360)
`યક્ષરાક્ષસગન્ધર્વપિશાચપતગોરગાઃ।
ધર્ષન્તિ નરવ્યાઘ્ર ન બ્રાહ્મણપુરસ્કૃતાન્॥ 1-186-61 (8361)
જાનતાપિ મયા તસ્માત્તેજશ્ચાભિજનં ચ વઃ।
ઇયમગ્નિમતાં શ્રેષ્ઠ ધર્ષિતા વૈ પુરાગતિઃ॥ 1-186-62 (8362)
કો હિ વસ્ત્રિષુ લોકેષુ ન વેદ ભરતર્ષભ।
સ્વૈર્ગુણૈર્વિસ્તૃતં શ્રીમદ્યશોઽગ્ર્યં ભૂરિવર્ચસામ્'॥ 1-186-63 (8363)
યક્ષરાક્ષસગન્ધર્વાઃ પિશાચોરગદાનવાઃ।
વિસ્તરં કુરુવંશસ્ય ધીમન્તઃ કથયન્તિ તે॥ 1-186-64 (8364)
નારદપ્રભૃતીનાં તુ દેવર્ષીણાં મયા શ્રુતમ્।
ગુણાન્કથયતાં વીર પૂર્વેષાં તવ ધીમતામ્॥ 1-186-65 (8365)
સ્વયં ચાપિ મયા દૃષ્ટશ્ચરતા સાગરામ્બરામ્।
ઇમાં વસુમતીં કૃત્સ્નાં પ્રભાવઃ સુકુલસ્ય તે॥ 1-186-66 (8366)
વેદે ધનુષિ ચાચાર્યમભિજાનામિ તેઽર્જુન।
વિશ્રુતં ત્રિષુ લોકેષુ ભારદ્વાજં યશસ્વિનમ્॥ 1-186-67 (8367)
`સર્વવેદવિદાં શ્રેષ્ઠં સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરમ્।
દ્રોણમિષ્વસ્ત્રકુશલં ધનુષ્યહ્ગિરસાં વરમ્॥' 1-186-68 (8368)
ધર્મં વાયું ચ શક્રં ચ વિજાનામ્યશ્વિનૌ તથા।
પાણ્ડું ચ કુરુશાર્દૂલ ષડેતાન્કુરુવર્ધનાન્।
પિતૄનેતાનહં પાર્થ દેવમાનુષસત્તમાન્॥ 1-186-69 (8369)
દિવ્યાત્માનો મહાત્માનઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરાઃ।
ભવન્તો ભ્રાતરઃ શૂરાઃ સર્વે સુચરિતવ્રતાઃ॥ 1-186-70 (8370)
ઉત્તમાં ચ મનોબુદ્ધિં ભવતાં ભાવિતાત્મનામ્।
જાનન્નપિ ચ વઃ પાર્થ કૃતવાનિહ ધર્ષણામ્॥ 1-186-71 (8371)
સ્ત્રીસકાશે ચ કૌરવ્ય ન પુમાન્ક્ષન્તુમર્હતિ।
ધર્ષણામાત્મનઃ પશ્યન્બ્રાહુદ્રવિણમાશ્રિતઃ॥ 1-186-72 (8372)
નક્તં ચ બલમસ્માકં ભૂય એવાભિવર્ધતે।
યતસ્તતો માં કૌન્તેય સદારં મન્યુરાવિશત્॥ 1-186-73 (8373)
સોઽહં ત્વયેહ વિજિતઃ સઙ્ખ્યે તાપત્યવર્ધન।
યેન તેનેહ વિધિના કીર્ત્યમાનં નિબોધ મે॥ 1-186-74 (8374)
બ્રહ્મચર્યં પરો ધર્મઃ સ ચાપિ નિયતસ્ત્વયિ।
યસ્માત્તસ્માદહં પાર્થ રણે।ઞસ્મિ વિજિતસ્ત્વયા॥ 1-186-75 (8375)
યસ્તુ સ્યાત્ક્ષત્રિયઃ કશ્ચિત્કામવૃત્તઃ પરન્તપ।
નક્તં ચ યુધિ યુધ્યેત ન સ જીવેત્કથંચન॥ 1-186-76 (8376)
યસ્તુ સ્યાત્કામવૃત્તોઽપિ પાર્થ બ્રહ્મપુરસ્કૃતઃ।
જયેન્નક્તઞ્ચરાન્સર્વાન્સ પુરોહિતધૂર્ગતઃ॥ 1-186-77 (8377)
તસ્માત્તાપત્ય યત્કિંચિન્નૃણાં શ્રેય ઇહેપ્સિતમ્।
તસ્મિન્કર્મણિ યોક્તવ્યા દાન્તાત્માનઃ પુરોહિતાઃ॥ 1-186-78 (8378)
વેદે ષડઙ્ગે નિરતાઃ શુચયઃ સત્યવાદિનઃ।
ધર્માત્યાગઃ કૃતાત્માનઃ સ્યુર્નૃપાણાં પુરોહિતાઃ॥ 1-186-79 (8379)
જયશ્ચ નિયતો રાજ્ઞઃ સ્વર્ગશ્ચ તદનન્તરમ્।
યસ્ય સ્યાદ્ધર્મવિદ્વાગ્મી પુરોધાઃ શીલવાઞ્શુચિઃ॥ 1-186-80 (8380)
લાભં લબ્ધુમલબ્ધં વા લબ્ધં વા પરિરક્ષિતુમ્।
પુરોહિતં પ્રકુર્વીત રાજા ગુણસમન્વિતમ્॥ 1-186-81 (8381)
પુરોહિતમતે તિષ્ઠેદ્ય ઇચ્છેદ્ભૂતિમાત્મનઃ।
પ્રાપ્તું વસુમતીં સર્વાં સર્વશઃ સાગરામ્બરામ્॥ 1-186-82 (8382)
ન હિ કેવલશૌર્યેણ તાપત્યાભિજનેન ચ।
જયેદબ્રાહ્મણઃ કશ્ચિદ્ભૂમિં ભૂમિપતિઃ ક્વચિત્॥ 1-186-83 (8383)
તસ્માદેવં વિજાનીહિ કુરૂણાં વંશવર્ધન।
બ્રાહ્મણપ્રમુખં રાજ્યં શક્યં પાલયિતું ચિરમ્॥ ॥ 1-186-84 (8384)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વણિ ષડશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 186 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-186-3 સોમાશ્રયશ્ચન્દ્રધરો રુદ્રસ્તસ્ય સ્થાનં સોમાશ્રયાયણમ્॥ 1-186-8 પૂર્વરાત્રાગમેષુ પશ્ચિમાયાં દિશિ અર્ધાસ્તમિતાર્કમણ્ડલરૂપા યા સંધ્યા સંરજ્યતે રક્તા ભવતિ તસ્યાં મુહૂર્તં પ્રસ્થાનકાલમશીતિભિર્લવૈર્નિમેષાર્ધૈર્હીનં પ્રચક્ષતે॥ 1-186-9 તદેવ મુહૂર્તં યક્ષાદીનાં કર્મચારેષુ વિહિતમન્યન્મનુષ્યાણાં કર્મચારેષુ સ્મૃતમિત્યન્વયઃ। સંધ્યાયામશીતિલવોપરિ રાત્રૌ યક્ષાદીનામેવ સંચારકાલઃ અન્યદહર્મનુષ્યાણામિત્યર્થઃ॥ 1-186-15 શૃઙ્ગિણઃ અભિચારિકાઃ॥ 1-186-21 એકવપ્રા એકમાકાશરૂપં વપ્રં યસ્યાઃ સા॥ 1-186-36 સ્ત્રી નાથો રક્ષિતા યસ્ય તમ્॥ 1-186-38 અઙ્ગારવદ્ભાસ્વરં દુઃસ્પર્શં ચ પર્ણં વાહનં રથો યસ્ય સોઽઙ્ગારપર્ણસ્તસ્ય ભાવસ્તત્તામ્॥ 1-186-41 ક્ષીણાશ્ચાઽક્ષીણાશ્ચ ક્ષીણાક્ષીણાઃ વૃદ્ધાસ્તરુણા વા એતે ન ભવન્તિ રંહસો વેગાચ્ચ ન હીયન્તે ઇતિ નકારાનુષઙ્ગેણ યોજ્યમ્। ક્ષીણે ક્ષીણે ઇતિ ઘ. પાઠઃ॥ 1-186-51 તસ્ય ભાગઃ પૃથગ્ભૂતઃ સર્વૈર્ભૂતૈદપાસ્યતે ઇતિ ઙ. પાઠઃ॥ 1-186-52 વજ્રપાણિઃ પાણિઃ વજ્રં યસ્ય સ। એવમેવ વજ્રરથમિત્યપિ॥ 1-186-53 રથાઙ્ગં ચ તથા સૂતો ધનુશ્ચ ભરતર્ષભ ઇતિ ઙ. પાઠઃ॥ 1-186-57 તથૈવ સખ્યં બીભત્સો ઇતિ ઙ. પાઠઃ॥ 1-186-58 અસ્ત્રેણાસ્ત્રં વૃણે ત્વત્તઃ યદ્ભયં ત્યજેત્ ઇતિ ઙ. પાઠઃ॥ 1-186-60 અનગ્નયો દારહીનત્વાત્। અનાહુતયઃ સમાવૃતત્વાત્। આશ્રમવિંશેષહીનો બ્રાહ્મણો ધર્ષણીય ઇત્યર્થઃ॥ 1-186-76 કાયવૃદ્યઃ કૃતદારઃ॥ 1-186-81 લાભં લબ્ધવ્યં ધનં। અલબ્ધસ્ય ચ લાભાય લબ્ધસ્ય પરિરક્ષણે ઇતિ ઙ. પાઠઃ॥ ષડશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 186 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 187
॥ શ્રીઃ ॥
1.187. અધ્યાયઃ 187
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સૂર્યકન્યાયાઃ તપત્યા ઉપાખ્યાનમ્--સ્વભક્તાય સંવરણાય સ્વકન્યાં દાતું સવિતુર્નિશ્ચયઃ॥ 1 ॥ મૃગયાર્થં ગતસ્ય સંવરણસ્ય ગિરૌ તપતીદર્શનેન કામોત્પત્તિઃ॥ 2 ॥ રાજનિ તયા સહ ભાષિતું પ્રવૃત્તે તપ્ત્યા અન્તર્ધાનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-187-0 (8385)
અર્જુન ઉવાચ। 1-187-0x (1072)
તાપત્ય ઇતિ યદ્વાક્યમુક્તવાનસિ મામિહ।
તદહં જ્ઞાતુમિચ્છામિ તાપત્યાર્થં વિનિશ્ચિતમ્॥ 1-187-1 (8386)
તપતી નામ કા ચૈષા તાપત્યા યત્કૃતે વયમ્।
કૌન્તેયા હિ વયં સાધો તત્ત્વમિચ્છામિ વેદિતુમ્॥ 1-187-2 (8387)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-187-3x (1073)
એવમુક્તઃ સ ગન્ધર્વઃ કુન્તીપુત્રં ધનઞ્જયમ્।
વિશ્રુતં ત્રિષુ લોકેષુ શ્રાવયામાસ વૈ કથામ્॥ 1-187-3 (8388)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ કથામેતાં મનોરમામ્।
યથાવદખિલાં પાર્થ સર્વબુદ્ધિમતાં વર॥ 1-187-4 (8389)
ઉક્તવાનસ્મિ યેન ત્વાં તાપત્ય ઇતિ યદ્વચઃ।
તત્તેઽહં કથયિષ્યામિ શૃણુષ્વૈકમના ભવ॥ 1-187-5 (8390)
ય એષ દિવિ ધિષ્ણ્યેન નાકં વ્યાપ્નોતિ તેજસા।
એતસ્ય તપતી નામ બભૂવ સદૃશી સુતા॥ 1-187-6 (8391)
વિવસ્વતો વૈ દેવસ્ય સાવિત્ર્યવરજા વિભો।
વિશ્રુતા ત્રિષુ લોકેષુ તપતી તપસા યુતા॥ 1-187-7 (8392)
ન દેવી નાસુરી ચૈવ ન યક્ષી ન ચ રાક્ષસી।
નાપ્સરા ન ચ ગન્ધર્વી તથા રૂપેણ કાચન॥ 1-187-8 (8393)
સુવિભક્તાનવદ્યાઙ્ગી સ્વસિતાયતલોચના।
સ્વાચારા ચૈવ સાધ્વી ચ સુવેષા ચૈવ ભામિની॥ 1-187-9 (8394)
ત તસ્યાઃ સદૃશં કંચિત્ત્રિષુ લોકેષુ ભારત।
ભર્તારં સવિતા મેને રૂપશીલગુણશ્રુતૈઃ॥ 1-187-10 (8395)
સંપ્રાપ્તયૌવનાં પશ્યન્દેયાં દુહિતરં તુ તામ્।
`દ્વ્યષ્ટવર્ષાં તુ તાં શ્યામાં સવિતા રૂપશાલિનીમ્।'
નોપલેભે તતઃ શાન્તિં સંપ્રદાનં વિચિન્તયન્॥ 1-187-11 (8396)
અથર્ક્ષપુત્રઃ ક્રાન્તેય કુરૂણામૃષભો બલી।
સૂર્યમારાધયામાસ નૃપઃ સંવરણસ્તદા॥ 1-187-12 (8397)
અર્ધ્યમાલ્યોપહારાદ્યૈર્ગન્ધૈશ્ચ નિયતઃ શુચિઃ।
નિયમૈરુપવાસૈશ્ચ તપોભિર્વિવિધૈરપિ॥ 1-187-13 (8398)
સુશ્રૂષુરનહંવાદી શુચિઃ પૌરવનન્દન।
અંશુમન્તં સમુદ્યન્તં પૂજયામાસ ભક્તિમાન્॥ 1-187-14 (8399)
તતઃ કૃતજ્ઞં ધર્મજ્ઞં રૂપેણાસદૃશં ભુવિ।
તપત્યાઃ સદૃશં મેને સૂર્યઃ સંવરણં પતિમ્॥ 1-187-15 (8400)
દાતુમૈચ્છત્તતઃ કન્યાં તસ્મૈ સંવરણાય તામ્।
નૃપોત્તમાય કૌરવ્ય વિશ્રુતાભિજનાય ચ॥ 1-187-16 (8401)
યથા હિ દિવિ દીપ્તાંશુઃ પ્રભાસયતિ તેજસા।
તથા ભુવિ મહિપાલો દીપ્ત્યા સંવરણોઽભવત્॥ 1-187-17 (8402)
યથાઽર્ચયન્તિ ચાદિત્યમુદ્યન્તં બ્રહ્મવાદિનઃ।
તથા સંવરણં પાર્થ બ્રાહ્મણાવરજાઃ પ્રજાઃ॥ 1-187-18 (8403)
સ સોમમતિ કાન્તત્વાદાદિત્યમતિ તેજસા।
બભૂવ નૃપતિઃ શ્રીમાન્સુહૃદાં દુર્હૃદામપિ॥ 1-187-19 (8404)
એવંગુણસ્ય નૃપતેસ્તથાવૃત્તસ્ય કૌરવ।
તસ્મૈ દાતું મનશ્ચક્રે તપતીં તપનઃ સ્વયમ્॥ 1-187-20 (8405)
સ કદાચિદથો રાજા શ્રીમાનમિતવિક્રમઃ।
ચચાર મૃગયાં પાર્થ પર્વતોપવને કિલ॥ 1-187-21 (8406)
ચરતો મૃગયાં તસ્ય ક્ષુત્પિપાસાસમન્વિતઃ।
મમાર રાજ્ઞઃ કૌન્તેય ગિરાવપ્રતિમો હયઃ॥ 1-187-22 (8407)
સ મૃતાશ્વશ્ચરન્પાર્થ પદ્ભ્યામેવ ગિરૌ નૃપઃ।
દદર્શાસદૃશીં લોકે કન્યામાયતલોચનામ્॥ 1-187-23 (8408)
સ એવ એકામાસાદ્ય કન્યાં પરબલાર્દનઃ।
તસ્થૌ નૃપતિશાર્દૂલઃ પશ્યન્નવિચલેક્ષણઃ॥ 1-187-24 (8409)
સ હિ તાં તર્કયામાસ રૂપતો નૃપતિઃ શ્રિયમ્।
પુનઃ સંતર્કયામાસ રવેર્ભ્રષ્ટામિવ પ્રભામ્॥ 1-187-25 (8410)
વપુષા વર્ચસા ચૈવ શિખામિવ વિભાવસોઃ।
પ્રસન્નત્વેન કાન્ત્યા ચ ચન્દ્રરેખામિવામલામ્॥ 1-187-26 (8411)
ગિરિપૃષ્ઠે તુ સા યસ્મિન્સ્થિતા સ્વસિતલોચના।
વિભ્રાજમાના શુશુભે પ્રતિમેવ હિરણ્મયી॥ 1-187-27 (8412)
તસ્યા રૂપેણ સ ગિરિર્વેષેણ ચ વિશેષતઃ।
સસવૃક્ષક્ષુપલતો હિરણ્મય ઇવાભવત્॥ 1-187-28 (8413)
અવમેને ચ તાં દૃષ્ટ્વા સર્વલોકેષુ યોષિતઃ।
અવાપ્તં ચાત્મનો મેને સ રાજા ચક્ષુષઃ ફલં॥ 1-187-29 (8414)
જન્મપ્રભૃતિ યત્કિચિંદ્દૃષ્ટવાન્સ મહીપતિઃ।
રૂપં ન સદૃશં તસ્યાસ્તર્કયામાસ કિંચન॥ 1-187-30 (8415)
તયા બદ્ધમનશ્ચક્ષુઃ પાશૈર્ગુણમયૈસ્તદા।
ન ચચાલ તતો દેશાદ્બુબુધે ન ચ કિંચન॥ 1-187-31 (8416)
અસ્યા નૂનં વિશાલાક્ષ્યાઃ સદેવાસુરમાનુષમ્।
લોકં નિર્મથ્ય ધાત્રેદં રૂપમાવિષ્કૃતં કૃતમ્॥ 1-187-32 (8417)
એવં સંતર્કયામાસ રૂપદ્રવિણસંપદા।
કન્યામસદૃશીં લોકે નૃપઃ સંવરણસ્તદા॥ 1-187-33 (8418)
તાં ચ દૃષ્ટ્વૈવ કલ્યાણીં કલ્યાણાભિજનો નૃપઃ।
જગામ મનસા ચિન્તાં કામબાણેન પીડિતઃ॥ 1-187-34 (8419)
દહ્યમાનઃ સ તીવ્રેણ નૃપતિર્મન્મથાગ્નિના।
અપ્રગલ્ભાં પ્રગલ્ભસ્તાં તદોવાચ મનોહરામ્॥ 1-187-35 (8420)
કાઽસિ કસ્યાસિ રમ્ભોરુ કિમર્થં ચેહ તિષ્ઠસિ।
કથં ચ નિર્જનેઽરણ્યે ચરસ્યેકા શુચિસ્મિતે॥ 1-187-36 (8421)
ત્વં હિ સર્વાનવદ્યાઙ્ગી સર્વાભરણભૂષિતા।
વિભૂષણમિવૈતેષાં ભૂષણાનામભીપ્સિતમ્॥ 1-187-37 (8422)
ન દેવીં નાસુરીં ચૈવ ન યક્ષીં ન ચ રાક્ષસીમ્।
ન ચ ભોગવતીં મન્યે ન ગન્ધવીં ન માનુષીમ્॥ 1-187-38 (8423)
યા હિ દૃષ્ટા મયા કાશ્ચિચ્છ્રુતા વાઽપિ વરાઙ્ગનાઃ।
ન તાસાં સદૃશીં મન્યે ત્વામહં મત્તકાશિનિ॥ 1-187-39 (8424)
દૃષ્ટ્વૈવ ચારુવદને ચન્દ્રાત્કાન્તતરં તવ।
વદનં પદ્મપત્રાક્ષં માં મથ્નાતીવ મન્મથઃ॥ 1-187-40 (8425)
એવં તાં સ મહીપાલો બભાષે ન તુ સા તદા।
કામાર્તં નિર્જનેઽરણ્યે પ્રત્યબાષથ કિંચન॥ 1-187-41 (8426)
તતો લાલપ્યમાનસ્ય પાર્થિવસ્યાયતેક્ષણા।
સૌદામિનીવ ચાભ્રેષુ તત્રૈવાન્તરધીયત॥ 1-187-42 (8427)
તામન્વેષ્ટું સ નૃપતિઃ પરિચક્રામ સર્વતઃ।
વનં વનજપત્રાક્ષીં ભ્રમન્નુન્મત્તવત્તદા॥ 1-187-43 (8428)
અપશ્યમાનઃ સ તુ તાં બહુ તત્ર વિલપ્ય ચ।
નિશ્ચેષ્ટઃ પાર્થિવશ્રેષ્ઠો મુહૂર્તં સ વ્યતિષ્ઠત॥ ॥ 1-187-44 (8429)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વણિ સપ્તાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 187 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-187-1 યત્ યસ્માત્ તત્ તસ્માત્। તાપત્યાર્થં તાપત્યશબ્દાર્થમ્॥ સપ્તાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 187 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 188
॥ શ્રીઃ ॥
1.188. અધ્યાયઃ 188
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ભૂતલે પતિતં રાજાનં દૃષ્ટ્વા તત્સમીપે તપત્યા આગમનમ્॥ 1 ॥ તયોઃ સંવાદઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-188-0 (8430)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-188-0x (1074)
અથ તસ્યામદૃશ્યાયાં નૃપતિઃ કામમોહિતઃ।
પાતનઃ શત્રુસઙ્ઘાનાં પપાત ધરણીતલે॥ 1-188-1 (8431)
તસ્મિન્નિપતિતે ભૂમાવથ સા ચારુહાસિની।
પુનઃ પીનાયતશ્રોણી દર્શયામાસ તં નૃપમ્॥ 1-188-2 (8432)
અથાબભાષે કલ્યાણી વાચા મધુરયા નૃપમ્।
તં કુરૂણાં કુલકરં કામાભિહતચેતસમ્॥ 1-188-3 (8433)
ઉવાચ મધુરં વાક્યં તપતી હસતીવ સા।
ઉત્તિષ્ઠોત્તિષ્ઠ ભદ્રં તે ન ત્વમર્હસ્યરિન્દમ॥ 1-188-4 (8434)
મોહં નૃપતિશાર્દૂલ ગન્તુમાવિષ્કૃતઃ ક્ષિતૌ।
એવમુક્તોઽથ નૃપતિર્વાચા મધુરયા તદા॥ 1-188-5 (8435)
દદર્શ વિપુલશ્રોણીં તામેવાભિમુખે સ્થિતામ્।
અથ તામસિતાપાઙ્ગીમાબભાષે સ પાર્થિવઃ॥ 1-188-6 (8436)
મન્મથાગ્નિપરીતાત્મા સન્દિગ્ધાક્ષરયા ગિરા।
સાધુ ત્વમસિતાપાઙ્ગિ કામાર્તં મત્તકાશિનિ॥ 1-188-7 (8437)
ભજસ્વ ભજમાનં માં પ્રાણા હિ પ્રજહન્તિ મામ્।
ત્વદર્થં હિ વિશાલાક્ષિ મામયં નિશિતૈઃ શરૈઃ॥ 1-188-8 (8438)
કામઃ કમલગર્ભાભે પ્રતિવિધ્યન્ન શામ્યતિ।
દષ્ટમેવમનાક્રન્દે ભદ્રે કામમહાહિના॥ 1-188-9 (8439)
સા ત્વં પીનાયતશ્રોણી મામાપ્નુહિ વરાનને।
ત્વદધીના હિ મે પ્રાણાઃ કિન્નરોદ્ગીતભાષિણિ॥ 1-188-10 (8440)
ચારુસર્વાનવદ્યાઙ્ગિ પદ્મેન્દુપ્રતિમાનને।
ન હ્યહં ત્વદૃતે ભીરુ શક્ષ્યામિ ખલુ જીવિતુમ્॥ 1-188-11 (8441)
કામઃ કમલપત્રાક્ષિ પ્રતિવિધ્યતિ મામયમ્।
તસ્માત્કુરુ વિશાલાક્ષિ મય્યનુક્રોશમઙ્ગને॥ 1-188-12 (8442)
ભક્તં મામસિતાપાઙ્ગિ ન પરિત્યક્તુમર્હસિ।
ત્વં હિ માં પ્રીતિયોગેન ત્રાતુમર્હસિ ભામિનિ॥ 1-188-13 (8443)
ત્વદ્દર્શનકૃતસ્નેહં મનશ્ચલતિ મે ભૃશમ્।
ન ત્વાં દૃષ્ટ્વા પુનશ્ચાન્યાં દ્રષ્ટું કલ્યાણિ રોચતે॥ 1-188-14 (8444)
પ્રસીદ વશગોઽહં તે ભક્તં માં ભજ ભામિનિ।
દૃષ્ટ્વૈવ ત્વાં વરારોહે મન્મથો ભૃશમઙ્ગને॥ 1-188-15 (8445)
અન્તર્ગતં વિશાલાક્ષિ વિધ્યતિ સ્મ પતત્ત્રિભિઃ।
મન્મથાગ્નિસમુદ્ભૂતં દાહં કમલલોચને॥ 1-188-16 (8446)
પ્રીતિસંયોગયુક્તાભિરદ્ભિઃ પ્રહ્લાદયસ્વ મે।
પુષ્પાયુધં દુરાધર્ષં પ્રચણ્ડશરકાર્મુકમ્॥ 1-188-17 (8447)
ત્વદ્દર્શનસમુદ્ભૂતં વિધ્યન્તં દુઃસહૈઃ શરૈઃ।
ઉપશામય કલ્યાણિ આત્મદાનેન ભામિનિ॥ 1-188-18 (8448)
ગાન્ધર્વેણ વિવાહેન મામુપૈહિ વરાઙ્ગને।
વિવાહાનાં હિ રમ્ભોરુ ગાન્ધર્વઃ શ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે॥ 1-188-19 (8449)
તપત્યુવાચ। 1-188-20x (1075)
નાહમીશાઽઽત્મનો રાજન્કન્યા પિતૃમતી હ્યહમ્।
મયિ ચેદસ્તિ તે પ્રીતિર્યાચસ્વ પિતરં મમ॥ 1-188-20 (8450)
યથા હિ તે મયા પ્રાણાઃ સંભૃતાશ્ચ નરેશ્વર।
દર્શનાદેવ ભૂયસ્ત્વં તથા પ્રાણાન્મમાહરઃ॥ 1-188-21 (8451)
ન ચાહમીશા દેહસ્ય તસ્માન્નૃપતિસત્તમ।
સમીપં નોપગચ્છામિ ન સ્વતન્ત્રા હિ યોષિતઃ॥ 1-188-22 (8452)
કા હિ સર્વેષુ લોકેષુ વિશ્રુતાભિજનં નૃપમ્।
કન્યા નાભિલષેન્નાથં ભાર્તારં ભક્તવત્સલમ્॥ 1-188-23 (8453)
તસ્માદેવં ગતે કાલે યાચસ્વ પિતરં મમ।
આદિત્યં પ્રણિપાતેન તપસા નિયમેન ચ॥ 1-188-24 (8454)
સ ચેત્કામયતે દાતું તવ મામરિસૂદન।
ભવિષ્યામ્યદ્ય તે રાજન્સતતં વશવર્તિની॥ 1-188-25 (8455)
અહં હિ તપતી નામ સાવિત્ર્યવરજા સુતા।
અસ્ય લોકપ્રદીપસ્ય સવિતુઃ ક્ષત્રિયર્ષભ॥ ॥ 1-188-26 (8456)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વણિ અષ્ટાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 188 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-188-8 પ્રજહન્તિ પ્રજહતિ॥ 1-188-9 અનાક્રન્દે અત્રાતરિ કાલે॥ અષ્ટાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 188 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 189
॥ શ્રીઃ ॥
1.189. અધ્યાયઃ 189
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પુનરન્તર્હિતાયાં તપત્યાં મોહિતસ્ય સંવરણસ્ય સમીપે અમાત્યાદીનામાગમનં॥ 1 ॥ અમાત્યેનાશ્વાસિતસ્ય રાજ્ઞઃ સૂર્યોપાસનસમયે વસિષ્ઠસ્યાગમનં॥ 2 ॥ સૂર્યસમીપં ગત્વા વસિષ્ઠેનાદિત્યસ્તુતિકરણં॥ 3 ॥ સ્તુત્યા તુષ્ટેન સૂર્યેણ સંવરણાર્થં વસિષ્ઠાય તપતીદાનં॥ 4 ॥ તસ્મિન્નેવ તપતીસંવરણયોર્વિવાહઃ॥ 5 ॥ તયા સહ તત્રૈવ રમમાણસ્ય સંવરણસ્ય રાજ્યે દ્વાદશવાર્ષિક્યનાવૃષ્ટિઃ॥ 6 ॥ વસિષ્ઠેનાનાવૃષ્ટિનિવર્તનં॥ 7 ॥ તપત્યુપાખ્યાનોપસંહારઃ॥ 8 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-189-0 (8457)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-189-0x (1076)
એવમુક્ત્વા તતસ્તૂર્ણં જગામોર્ધ્વમનિન્દિતા।
`તપતીતપતીત્યેવ વિલલાપાતુરો નૃપઃ॥ 1-189-1 (8458)
પ્રાસ્સ્વલચ્ચાસકૃદ્રાજા પુનરુત્થાય ધાવતિ।
ધાવમાનસ્તુ તપતીમદૃષ્ટ્વૈવ મહીપતિઃ।'
સ તુ રાજા પુનર્ભૂમૌ તત્રૈવ નિપપાત હ॥ 1-189-2 (8459)
અન્વેષમાણઃ સબલસ્તં રાજાનં નૃપોત્તમમ્।
અમાત્યઃ સાનુયાત્રશ્ચ તં દદર્શ મહાવને॥ 1-189-3 (8460)
ક્ષિતૌ નિપતિતં કાલે શક્રધ્વજમિવોચ્છ્રિતમ્।
ત હિ દૃષ્ટ્વા મહેષ્વાસં નિરસ્તં પતિતં ભુવિ॥ 1-189-4 (8461)
બભૂવ સોઽસ્ય સચિવઃ સંપ્રદીપ્ત ઇવાગ્નિના।
ત્વરયા ચોપસઙ્ગમ્ય સ્નેહાદાગતસંભ્રમઃ॥ 1-189-5 (8462)
તં સમુત્થાપયામાસ નૃપતિં કામમોહિતમ્।
ભૂતલાદ્ભૂમિપાલેશં પિતેવ પતિતં સુતમ્॥ 1-189-6 (8463)
પ્રજ્ઞયા વયસા ચૈવ વૃદ્ધઃ કીર્ત્યા નયેન ચ।
અમાત્યસ્તં સમુત્થાપ્ય બભૂવ વિગતજ્વરઃ॥ 1-189-7 (8464)
ઉવાચ ચૈનં કલ્યાણ્યા વાચા મધુરયોત્થિમ્।
મા ભૈર્મનુજશાર્દૂલ ભદ્રમસ્તુ તવાનઘ॥ 1-189-8 (8465)
ક્ષુત્પિપાસાપરિશ્રાન્તં તર્કયામાસ વૈ નૃપમ્।
પતિતં પાતનં સઙ્ખ્યે શાત્રવાણાં મહીતલે॥ 1-189-9 (8466)
વારિણા ચ સુશીતેન શિરસ્તસ્યાભ્યષેચયત્।
અસ્પૃશન્મુકુટં રાજ્ઞઃ પુણ્ડરીકસુગન્ધિના॥ 1-189-10 (8467)
તતઃ પ્રત્યાગતપ્રાણસ્તદ્બલં બલવાન્નૃપઃ।
સર્વં વિસર્જયામાસ તમેકં સચિવં વિના॥ 1-189-11 (8468)
તતસ્તસ્યાજ્ઞયા રાજ્ઞો વિપ્રતસ્થે મહદ્બલમ્।
સ તુ રાજા ગિરિપ્રસ્થે તસ્મિન્પુનરુપાવિશત્॥ 1-189-12 (8469)
તતસ્તસ્મિન્ ગિરિવરે શુચિર્ભૂત્વા કૃતાઞ્જલિઃ।
આરિરાધયિષુઃ સૂર્યં તસ્થાવૂર્ધ્વમુખઃ ક્ષિતૌ॥ 1-189-13 (8470)
જગામ મનસા ચૈવ વસિષ્ઠમૃષિસત્તમમ્।
પુરોહિતમમિત્રઘ્નં તદા સંવરણો નૃપઃ॥ 1-189-14 (8471)
નક્તન્દિનમથૈકત્ર સ્થિતે તસ્મિઞ્જનાધિપે।
અથાજગામ વિપ્રર્ષિસ્તદા દ્વાદશમેઽહનિ॥ 1-189-15 (8472)
સ વિદિત્વૈવ નૃપતિં તપત્યા હૃતમાનસમ્।
દિવ્યેન વિધિના જ્ઞાત્વા ભાવિતાત્મા મહાનૃપિઃ॥ 1-189-16 (8473)
તથા તુ નિયતાત્માનં તં નૃપં મુનિસત્તમઃ।
આબભાષે સ ધર્માત્મા તસ્યૈવાર્થચિકીર્ષયા॥ 1-189-17 (8474)
સ તસ્ય મનુજેન્દ્રસ્ય પશ્યતો ભગવાનૃષિઃ।
ઊર્ધ્વમાચક્રમે દ્રષ્ટું ભાસ્કરં ભાસ્કરદ્યુતિઃ॥ 1-189-18 (8475)
`યોજનાનાં તુ નિયુતં ક્ષણાદ્ગત્વા તપોધનઃ।'
સહસ્રાંશું તતો વિપ્રઃ કૃતાઞ્જલિરુપસ્થિતઃ।
વસિષ્ઠોહમિતિ પ્રીત્યા સ ચાત્માનં ન્યવેદયત્॥ 1-189-19 (8476)
તમુવાચ મહાતેજા વિવસ્વાન્મુનિસત્તમમ્।
મહર્ષે સ્વાગતં તેઽસ્તુ કથયસ્વ યથેપ્સિતમ્॥ 1-189-20 (8477)
યદિચ્છસિ મહાભાગ મત્તઃ પ્રવદતાં વર।
તત્તે દદ્યામભિપ્રેતં યદ્યપિ સ્યાત્સુદુર્લભમ્॥ 1-189-21 (8478)
એવમુક્તઃ સ તેનર્ષિર્વસિષ્ઠઃ સંસ્તુવન્ગિરા।
પ્રણિપત્ય વિવસ્વન્તં ભાનુમન્તમથાબ્રવીત્॥ 1-189-22 (8479)
`યોજનાનાં ચતુષ્ષષ્ટિં નિમેષાત્ત્રિશતં તથા।
અશ્વૈર્ગચ્છતિ નિત્યં યસ્તત્પાર્શ્વસ્થોઽબ્રવીદિદમ્॥ 1-189-23 (8480)
વસિષ્ઠ ઉવાચ। 1-189-24x (1077)
અજાય લોકત્રયપાવનાય
ભૂતાત્મને ગોપતયે વૃષાય।
સૂર્યાય સર્ગપ્રલયાલયાય
નમો મહાકારુણિકોત્તમાય॥ 1-189-24 (8481)
વિવસ્વતે જ્ઞાનભૃતેઽન્તરાત્મને
જગત્પ્રદીપાય જગદ્ધિતૈષિણે।
સ્વયંભુવે દીપ્તસહસ્રચક્ષુષે
સુરોત્તમાયામિતતેજસે નમઃ॥ 1-189-25 (8482)
નમઃ સવિત્રે જગદેકચક્ષુષે
જગત્પ્રસૂતિસ્થિતિનાશહેતવે।
ત્રયીમયાય ત્રિગુણાત્મધારિણે
વિરિઞ્ચનારાયણશઙ્કરાત્મને॥ 1-189-26 (8483)
સૂર્ય ઉવાચ। 1-189-27x (1078)
સંસ્તુતો વરદઃ સોઽહં વરં વરય સુવ્રત।
સ્તુતિસ્ત્વયોક્તા ભક્તાનાં જપ્યેયં વગ્દોસ્મ્યહમ્'॥ 1-189-27 (8484)
વસિષ્ઠ ઉવાચ। 1-189-28x (1079)
યૈષા તે તપતી નામ સાવિત્ર્યવરજા સુતા।
તાં ત્વાં સંવરણસ્યાર્થે વરયામિ વિભાવસો॥ 1-189-28 (8485)
સ હિ રાજા બૃહત્કીર્તિર્ધર્માર્થવિદુદારધીઃ।
યુક્તઃ સંવરણો ભર્તા દુહિતુસ્તે વિહઙ્ગમ॥ 1-189-29 (8486)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-189-30x (1080)
ઇત્યુક્તઃ સ તદા તેન દદાનીત્યેવ નિશ્ચિતઃ।
પ્રત્યભાષત તં વિપ્રં પ્રતીનન્દ્ય દિવાકરઃ॥ 1-189-30 (8487)
વરઃ સંવરણો રાજ્ઞાં ત્વમૃષીણાં વરો મુને।
તપતી યોષિતાં શ્રેષ્ઠા કિમન્યત્રાપવર્જનાત્॥ 1-189-31 (8488)
તતઃ સર્વાનવદ્યાઙ્ગીં તપતીં તપનઃ સ્વયમ્।
દદૌ સંવરણસ્યાર્થે વસિષ્ઠાય મહાત્મને॥ 1-189-32 (8489)
પ્રતિજગ્રાહ તાં કન્યાં મહર્ષિસ્તપતીં તદા।
વસિષ્ઠોઽથ વિસૃષ્ટસ્તુ પુનરેવાજગામ હ॥ 1-189-33 (8490)
યત્ર વિખ્યાતકીર્તિઃ સ કુરૂણામૃષભોઽભવત્।
સ રાજા મન્મથાવિષ્ટસ્તદ્ગતેનાન્તરાત્મના॥ 1-189-34 (8491)
દૃષ્ટ્વા ચ દેવકન્યાં તાં તપતીં ચારુહાસિનીમ્।
વસિષ્ઠેન સહાયાન્તીં સંહૃષ્ટોઽભ્યધિકં બભૌ॥ 1-189-35 (8492)
રુરુચે સાઽધિકં સુભ્રૂરાપતન્તી નભસ્તલાત્।
સૌદામનીવ વિભ્રષ્ટા દ્યોતયન્તી દિશસ્ત્વિષા॥ 1-189-36 (8493)
કૃચ્છ્રાદ્દ્વાદશરાત્રે તુ તસ્ય રાજ્ઞઃ સમાહિતે।
આજગામ વિશુદ્ધાત્મા વસિષ્ઠો ભગવાનૃષિઃ॥ 1-189-37 (8494)
તપસાઽઽરાધ્ય વરદં દેવં ગોપતિમીશ્વરમ્।
લેભે સંવરણો ભાર્યાં વસિષ્ઠસ્યૈવ તેજસા॥ 1-189-38 (8495)
તતસ્તસ્મિન્ગિરિશ્રેષ્ઠે દેવગન્ધર્વસેવિતે।
જગ્રાહ વિધિવત્પાણિં તપત્યાઃ સ નરર્ષભઃ॥ 1-189-39 (8496)
વસિષ્ઠેનાભ્યનુજ્ઞાતસ્તસ્મિન્નેવ ધરાધરે।
સોઽકામયત રાજર્ષિર્વિહર્તું સહ ભાર્યયા॥ 1-189-40 (8497)
તતઃ પુરે ચ રાષ્ટ્રે ચ વનેષૂપવનેષુ ચ।
આદિદેશ મહીપાલસ્તમેવ સચિવં તદા॥ 1-189-41 (8498)
નૃપતિં ત્વભ્યનુજ્ઞાપ્ય વસિષ્ઠોઽથાપચક્રમે।
સોઽથ રાજા ગિરૌ તસ્મિન્વિજહારામરો યથા॥ 1-189-42 (8499)
તતો દ્વાદશવર્ષાણિ કાનનેષુ વનેષુ ચ।
રેમે તસ્મિન્ગિરૌ રાજા તયૈવ સહ ભાર્યયા॥ 1-189-43 (8500)
તસ્ય રાજ્ઞઃ પુરે તસ્મિન્સમા દ્વાદશ સત્તમ।
ન વવર્ષ સહસ્રાક્ષો રાષ્ટ્રે ચૈવાસ્ય ભારત॥ 1-189-44 (8501)
તતસ્તસ્યામનાવૃષ્ટ્યાં પ્રવૃત્તાયામરિન્દમ।
પ્રજાઃ ક્ષયમુપાજગ્મુઃ સર્વાઃ સસ્થાણુજઙ્ગમાઃ॥ 1-189-45 (8502)
તસ્મિંસ્તથાવિધે કાલે વર્તમાને સુદારુણે।
નાવશ્યાયઃ પપાતોર્વ્યાં તતઃ સસ્યાનિ નાઽરુહન્॥ 1-189-46 (8503)
તતો વિભ્રાન્તમનસો જનાઃ ક્ષુદ્ભપીડિતાઃ।
ગૃહાણિ સંપરિત્યજ્ય બભ્રમુઃ પ્રદિશો દિશઃ॥ 1-189-47 (8504)
તતસ્તસ્મિન્પુરે રાષ્ટ્રે ત્યક્તદારપરિગ્રહાઃ।
પરસ્પરમમર્યાદાઃ ક્ષુધાર્તા જઘ્નિરે જનાઃ॥ 1-189-48 (8505)
તત્ક્ષુધાર્તૈર્નિરાનન્દૈઃ શવભૂતૈસ્તથા નરૈઃ।
અભવત્પ્રેતરાજસ્ય પુરં પ્રેતૈરિવાવૃતમ્॥ 1-189-49 (8506)
તતસ્તત્તાદૃશં દૃષ્ટ્વા સ એવ ભગવાનૃષિઃ।
અભ્યાદ્રવત ધર્માત્મા વસિષ્ઠો મુનિસત્તમઃ॥ 1-189-50 (8507)
તં ચ પાર્થિવશાર્દૂલમાનયામાસ તત્પુરમ્।
તપત્યા સહિતં રાજન્વર્ષે દ્વાદશમે ગતે।
તતઃ પ્રવૃષ્ટસ્તત્રાસીદ્યથાપૂર્વં સુરારિહા॥ 1-189-51 (8508)
તસ્મિન્નૃપતિશાર્દૂલે પ્રવિષ્ટે નગરં પુનઃ।
પ્રવવર્ષ સહસ્રાક્ષઃ સસ્યાનિ જનયન્પ્રભુઃ॥ 1-189-52 (8509)
તતઃ સરાષ્ટ્રં મુમુદે તત્પુરં પરયા મુદા।
તેન પાર્થિવમુખ્યેન ભાવિતં ભાવિતાત્મના॥ 1-189-53 (8510)
તતો દ્વાદશ વર્ષાણિ પુનરીજે નરાધિપઃ।
તપત્યા સહિતઃ પત્ન્યા યથા શચ્યા મરુત્પતિઃ॥ 1-189-54 (8511)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-189-55x (1081)
એવમાસીન્મહાભાગા તપતી નામ પૌર્વિકી।
તવ વૈવસ્વતી પાર્થ તાપત્યસ્ત્વં યયા મતઃ॥ 1-189-55 (8512)
તસ્યાં સંજનયામાસ કુરું સંવરણો નૃપઃ।
તપત્યાં તપતાં શ્રેષ્ઠ તાપત્યસ્ત્વં તતોઽર્જુન॥ ॥ 1-189-56 (8513)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વણિ એકોનનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 189 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-189-10 મુકુટં તત્સ્થાનં લલાટમ્॥ 1-189-15 દ્વાદશમે દ્વાદશસંખ્યયા મિતે॥ 1-189-16 દિવ્યેન વિધિના યોગબલેન॥ એકોનનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 189 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 190
॥ શ્રીઃ ॥
1.190. અધ્યાયઃ 190
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ગન્ધર્વેણ વસિષ્ઠમાહાત્મ્યકથનપૂર્વકં પાણ્ડવાનાં પુરોહિતસંગ્રહણોપદેશઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-190-0 (8514)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-190-0x (1082)
સ ગન્ધર્વવચઃ શ્રુત્વા તત્તદા ભરતર્ષભ।
અર્જુનઃ પરયા ભક્ત્યા પૂર્ણચન્દ્ર ઇવાબભૌ॥ 1-190-1 (8515)
ઉવાચ ચ મહેષ્વાસો ગન્ધર્વં કુરુસત્તમઃ।
જાતકૌતૂહલોઽતીવ વસિષ્ઠસ્ય તપોબલાત્॥ 1-190-2 (8516)
વસિષ્ઠ ઇતિ તસ્યૈતદૃષેર્નામ ત્વયેરિતમ્।
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું યથાવત્તદ્વદસ્વ મે॥ 1-190-3 (8517)
ય એષ ગન્ધર્વપતે પૂર્વેષાં નઃ પુરોહિતઃ।
આસીદેતન્મમાચક્ષ્વ ક એષ ભગવાનૃષિઃ॥ 1-190-4 (8518)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-190-5x (1083)
બ્રહ્મણો માનસઃ પુત્રો વસિષ્ઠોઽરુન્ધતીપતિઃ।
તપસા નિર્જિતૌ શશ્વદજેયાવમરૈરપિ॥ 1-190-5 (8519)
કામક્રોધાવુભૌ યસ્ય ચરણૌ સમુવાહતુઃ।
ઇન્દ્રિયાણાં વશકરો વશિષ્ઠ ઇતિ ચોચ્યતે॥ 1-190-6 (8520)
`યથા કામશ્ચ ક્રોધશ્ચ નિર્જિતાવજિતૌ નરૈઃ।
જિતારયો જિતા લોકાઃ પન્થાનશ્ચ જિતા દિશઃ॥' 1-190-7 (8521)
યસ્તુ નોચ્છેદનં ચક્રે કુશિકાનામુદારધીઃ।
વિશ્વામિત્રાપરાધેન ધારયન્મન્યુમુત્તમમ્॥ 1-190-8 (8522)
પુત્રવ્યસનસંતપ્તઃ શક્તિમાનપ્યશક્તવત્।
વિશ્વામિત્રવિનાશાય ન ચક્રે કર્મ દારુણમ્॥ 1-190-9 (8523)
મૃતાંશ્ચ પુનરાહર્તું શક્તઃ પુત્રાન્યમક્ષયાત્।
કૃતાન્તં નાતિચક્રામ વેલામિવ મહોદધિઃ॥ 1-190-10 (8524)
યં પ્રાપ્ય વિજિતાત્માનં મહાત્માનં નરાધિપાઃ।
ઇક્ષ્વાકવો મહીપાલા લેભિરે પૃથિવીમિમામ્॥ 1-190-11 (8525)
પુરોહિતમિમં પ્રાપ્ય વસિષ્ઠમૃષિસત્તમમ્।
ઈજિરે ક્રતુભિશ્ચૈવ નૃપાસ્તે કુરુનન્દન॥ 1-190-12 (8526)
સ હિ તાન્યાજયામાસ સર્વાન્નૃપતિસત્તમાન્।
બ્રહ્મર્ષિઃ પાણ્ડવશ્રેષ્ઠ બૃહસ્પતિરિવામરાન્॥ 1-190-13 (8527)
તસ્માદ્ધર્મપ્રધાનાત્મા વેદધર્મવિદીપ્સિતઃ।
બ્રાહ્મણો ગુણવાન્કશ્ચિત્પુરોધાઃ પ્રતિદૃશ્યતામ્॥ 1-190-14 (8528)
ક્ષત્રિયેણાભિજાતેન પૃથિવીં જેતુમિચ્છતા।
પૂર્વં પુરોહિતઃ કાર્યઃ પાર્થ રાજ્યાભિવૃદ્ધયે॥ 1-190-15 (8529)
મહીં જિગીષતા રાજ્ઞા બ્રહ્મ કાર્યં પુરઃસ્કૃતમ્।
તસ્માત્પુરોહિતઃ કશ્ચિદ્ગુણવાન્વિજિતેન્દ્રિયઃ।
વિદ્વાન્ભવતુ વો વિપ્રો ધર્મકામાર્થતત્ત્વવિત્॥ ॥ 1-190-16 (8530)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વમિ ચૈત્રરથપર્વણિ નવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 190 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-190-2 તપોબલાત્ તપોબલં શ્રુત્વા॥ 1-190-7 જિતારયઃ જિતા અસ્ય ઇતિ ચ્છેદઃ॥ 1-190-8 અપરાધેન પુત્રશતવધરૂપેણ॥ નવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 190 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 191
॥ શ્રીઃ ॥
1.191. અધ્યાયઃ 191
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
વસિષ્ઠોપાખ્યાને---વિશ્વામિત્રસ્ય વસિષ્ઠાશ્રમાભિગમનં॥ 1 ॥ વસિષ્ઠેન વિશ્વામિત્રસ્યાતિથ્યકરણં॥ 2 ॥ વિશ્વામિત્રેણ વસિષ્ઠધેનુયાચનં॥ 3 ॥ વસિષ્ઠેનાદત્તાયા ધેનોઃ વિશ્વામિત્રેણ બલાત્કારેણ હરણં॥ 4 ॥ કુપિતયા નન્દિન્યા સૃષ્ટૈઃ મ્લેચ્છાદ્યૈઃ વિશ્વામિત્રપરાજયઃ॥ 5 ॥ વિશ્વામિત્રસ્ય તપસા બ્રાહ્મણ્યપ્રાપ્તિઃ॥ 6 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-191-0 (8531)
અર્જુન ઉવાચ। 1-191-0x (1084)
કિંનિમિત્તમભૂદ્વૈરં વિશ્વામિત્રવસિષ્ઠયોઃ।
વસતોરાશ્રમે દિવ્યે શંસ નઃ સર્વમેવ તત્॥ 1-191-1 (8532)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-191-2x (1085)
ઇદં વાસિષ્ઠમાખ્યાનં પુરાણં પરિચક્ષતે।
પાર્થ સર્વેષુ લોકેષુ યથાવત્તન્નિબોધ મે॥ 1-191-2 (8533)
કાન્યકુબ્જે મહાનાસીત્પાર્થિવો ભરતર્ષભ।
ગાધીતિ વિશ્રુતો લોકે કુશિકસ્યાત્મસંભવઃ॥ 1-191-3 (8534)
તસ્ય ધર્માત્મનઃ પુત્રઃ સમૃદ્ધબલવાહનઃ।
વિશ્વામિત્ર ઇતિ ખ્યતો બભૂવ રિપુમર્દનઃ॥ 1-191-4 (8535)
સ ચચાર સહામાત્યો મૃગયાં ગહને વને।
મૃગાન્વિધ્યન્વરાહાંશ્ચ રમ્યેષુ મરુધન્વસુ॥ 1-191-5 (8536)
વ્યાયામકર્શિતઃ સોઽથ મૃગલિપ્સુઃ પિપાસિતઃ।
આજગામ નરશ્રેષ્ઠ વસિષ્ઠસ્યાશ્રમં પ્રતિ॥ 1-191-6 (8537)
તમાગતમભિપ્રેક્ષ્ય વસિષ્ઠઃ શ્રેષ્ઠભાગૃષિઃ।
વિશ્વામિત્રં નરશ્રેષ્ઠં પ્રતિજગ્રાહ પૂજયા॥ 1-191-7 (8538)
પાદ્યાર્ઘ્યાચમનીચૈસ્તં સ્વાગતેન ચ ભારત।
તથૈવ પરિજગ્રાહ વન્યેન હવિષા તદા॥ 1-191-8 (8539)
તસ્યાથ કામધુગ્ધેનુર્વસિષ્ઠસ્ય મહાત્મનઃ।
ઉક્તા કામાન્પ્રયચ્છેતિ સા કામાન્દુદુહે તતઃ॥ 1-191-9 (8540)
`બાષ્પાઢ્યસ્યોદનસ્યૈવ રાશયઃ પર્વતોપમાઃ।
નિષ્ઠાનાનિ ચ સૂપાંશ્ચ દધિકુલ્યાસ્તથૈવ ચ॥ 1-191-10 (8541)
કૂપાંશ્ચ ઘૃતસંપૂર્ણાન્ગૌડ્યાન્નાનિ સહસ્રશઃ।
ઇક્ષૂન્મધૂનિ લાજાંશ્ચ મૈરેયાંશ્ચ વરાસવાન્॥' 1-191-11 (8542)
ગ્રામ્યારણ્યાશ્ચૌષધીશ્ચ દુદુહે પય એવ ચ।
ષડ્રસં ચામૃતનિભં રસાયનમનુત્તમમ્॥ 1-191-12 (8543)
ભોજનીયાનિ પેયાનિ ભક્ષ્યાણિ વિવિધાનિ ચ।
લેહ્યાન્યમૃતકલ્પાનિ ચોષ્યાણિ ચ તથાર્જુના॥ 1-191-13 (8544)
રત્નાનિ ચ મહાર્હાણિ વાસાંસિ વિવિધાનિ ચ।
તૈઃ કામૈઃ સર્વસંપૂર્ણૈઃ પૂજિતશ્ચ મહિપતિઃ॥ 1-191-14 (8545)
સામાત્યઃ સબલશ્ચૈવ તુતોષ સ ભૃશં તદા।
ષડુન્નતાં સુપાર્શ્વોરું પૃથુપઞ્ચસમાવૃતામ્॥ 1-191-15 (8546)
મણ્ડૂકનેત્રાં સ્વાકારાં પીનોધસમનિન્દિતામ્।
સુવાલઘિં શઙ્કુકર્ણાં ચારુશૃઙ્ગાં મનોરમામ્॥ 1-191-16 (8547)
પુષ્ટાયતશિરોગ્રીવાં વિસ્મિતઃ સોઽભિવીક્ષ્યતામ્।
અભિનન્દ્ય સ તાં રાજા નન્દિનીં ગાધિનન્દનઃ॥ 1-191-17 (8548)
અબ્રવીચ્ચ ભૃશં તુષ્ટઃ સ રાજા તમૃષિં તદા।
અર્બુદેન ગવાં બ્રહ્મન્મમ રાજ્યેન વા પુનઃ॥ 1-191-18 (8549)
નન્દિનીં સંપ્રયચ્છસ્વ ભુઙ્ક્ષ્વ રાજ્યં મહામુને। 1-191-19 (8550)
વસિષ્ઠ ઉવાચ।
દેવતાતિથિપિત્રર્થં યાજ્યાર્થં ચ પયસ્વિની॥ 1-191-19x (1086)
અદેયા નન્દિનીયં વૈ રાજ્યેનાપિ તવાનઘ। 1-191-20 (8551)
વિશ્વામિત્ર ઉવાચ।
`રત્નં હિ ભગવન્નેતદ્રત્નહારી ચ પાર્થિવઃ।'
ક્ષત્રિયોઽહં ભવાન્વિપ્રસ્તપઃસ્વાધ્યાયસાધનઃ॥ 1-191-20x (1087)
બ્રાહ્ણેષુ કુતો વીર્યં પ્રશાન્તેષુ ધૃતાત્મસુ।
અર્બુદેન ગવાં યસ્ત્વં ન દદાસિ મમેપ્સિતમ્॥ 1-191-21 (8552)
સ્વધર્મં ન પ્રહાસ્યામિ નેષ્યામિ ચ બલેન ગામ્। 1-191-22 (8553)
વસિષ્ઠ ઉવાચ।
બલસ્થશ્ચાસિ રાજા ચ બાહુવીર્યશ્ચ ક્ષત્રિયઃ॥ 1-191-22x (1088)
યથેચ્છસિ તથા ક્ષિપ્રં કુરુ મા ત્વં વિચારય। 1-191-23 (8554)
ગન્ધર્વ ઉવાચ।
એવમુક્તસ્તથા પાર્થ વિશ્વામિત્રો બલાદિવ॥ 1-191-23x (1089)
હંસચન્દ્રપ્રતીકાશાં નન્દિનીં તાં જહાર ગામ્।
`સા તદા હ્રિયમાણા ચ વિશ્વામિત્રબલૈર્બલાત્।'
કશાદણ્ડપ્રણુદિતા કાલ્યમાના ઇતસ્તતઃ॥ 1-191-24 (8555)
હંભાયમાના કલ્યાણી વસિષ્ઠસ્યાથ નન્દિની।
આગમ્યાભિમુખી પાર્થ તસ્થૌ ભગવદુન્મુખી॥ 1-191-25 (8556)
ભૃશં ચ તાડ્યમાના વૈ ન જગામાશ્રમાત્તતઃ। 1-191-26 (8557)
વસિષ્ઠ ઉવાચ।
શૃણોમિ તે રવં ભદ્રે વિનદન્ત્યાઃ પુનઃ પુનઃ॥ 1-191-26x (1090)
હ્રિયસે ત્વં બલાદ્ભદ્રે વિશ્વામિત્રેણ નન્દિનિ।
કિં કર્તવ્યં મયા તત્ર ક્ષમાવાન્બ્રાહ્મણો હ્યહમ્। 1-191-27 (8558)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-191-28x (1091)
સા ભયાન્નન્દિની તેષાં બલાનાં ભરતર્ષભ।
વિશ્વામિત્રભયોદ્વિગ્ના વસિષ્ઠં સમુપાગમત્॥ 1-191-28 (8559)
ગૌરુવાચ। 1-191-29x (1092)
કશાગ્રદણ્ડાભિહતાં ક્રોશન્તીં મામનાથવત્।
વિશ્વામિત્રબલૈર્ઘોરૈર્ભગવન્ કિમુપેક્ષસે॥ 1-191-29 (8560)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-191-30x (1093)
એવં તસ્યાં તદા પાર્થ ધર્ષિતાયાં મહામુનિઃ।
ન ચુક્ષુભે તદા ધૈર્યાન્ન ચચાલ ધૃતવ્રતઃ॥ 1-191-30 (8561)
વસિષ્ઠ ઉવાચ। 1-191-31x (1094)
ક્ષત્રિયાણાં બલં તેજો બ્રાહ્મણાનાં ક્ષમા બલમ્।
ક્ષમા માં ભજતે યસ્માદ્ગમ્યતાં યદિ રોચતે॥ 1-191-31 (8562)
નન્દિન્યુવાચ। 1-191-32x (1095)
કિં નુ ત્યક્તાઽસ્મિ ભગવન્યદેવં ત્વં પ્રભાષસે।
અત્યક્તાઽહં ત્વયા બ્રહ્મન્નેતું શક્યા ન વૈ બલાત્॥ 1-191-32 (8563)
વસિષ્ઠ ઉવાચ। 1-191-33x (1096)
ન ત્વાં ત્યજામિ કલ્યાણિ સ્થીયતાં યદિ શક્યતે।
દૃઢેન દામ્ના બદ્ધ્વૈષ વત્સસ્તે હિયતે બલાત્॥ 1-191-33 (8564)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-191-34x (1097)
સ્થીયતામિતિ તચ્છ્રુત્વા વસિષ્ઠસ્ય પયસ્વિની।
ઊર્ધ્વાઞ્ચિતશિરોગ્રીવા પ્રબભૌ રૌદ્રદર્શના॥ 1-191-34 (8565)
ક્રોધરક્તેક્ષણા સા ગૌર્હંભારવઘનસ્વના।
વિશ્વામિત્રસ્ય તત્સૈન્યં વ્યદ્રાવયત સર્વશઃ॥ 1-191-35 (8566)
કશાગ્રદણ્ડાભિહતા કાલ્યમાના તતસ્તતઃ।
ક્રોધરક્તેક્ષણા ક્રોધં ભૂય એવ સમાદદે॥ 1-191-36 (8567)
આદિત્ય ઇવ મધ્યાહ્ને ક્રોધદીપ્તવપુર્બભૌ।
અઙ્ગારવર્ષં મુઞ્ચન્તી મુહુર્વાલધિતો મહત્॥ 1-191-37 (8568)
અસૃજત્પહ્લવાન્પુચ્છાત્પ્રસ્રવાદ્દ્રાવિડાઞ્છકાન્।
યોનિદેશાચ્ચ યવાનાઞ્શકૃતઃ શબરાન્બહૂન્॥ 1-191-38 (8569)
મૂત્રતશ્ચાસૃજત્કાંશ્ચિચ્છબરાંશ્ચૈવ પાર્શ્વતઃ।
પૌણ્ડ્રાન્કિરાતાન્યવનાન્સિંહલાન્બર્બરાન્ખસાન્॥ 1-191-39 (8570)
ચિબુકાંશ્ચ પુલિન્દાંશ્ચ ચીનાન્હૂણાન્સકેરલાન્।
સસર્જ ફેનતઃ સા ગૌર્મ્લેચ્છાન્બહુવિધાનપિ॥ 1-191-40 (8571)
તૈર્વિસૃષ્ટૈર્મહાસૈન્યૈર્નાનામ્લેચ્છગણૈસ્તદા।
નાનાવરણસંછન્નૈર્નાનાયુધધરૈસ્તથા॥ 1-191-41 (8572)
અવાકીર્યત સંરબ્ધૈર્વિશ્વામિત્રસ્ય પશ્યતઃ।
એકૈકશ્ચ તદા યોધઃ પઞ્ચભિઃ સપ્તભિર્વૃતઃ॥ 1-191-42 (8573)
અસ્ત્રવર્ષેણ મહતા વધ્યમાનં બલં તદા।
પ્રભગ્નં સર્વતસ્ત્રસ્તં વિશ્વામિત્રસ્ય પશ્યતઃ॥ 1-191-43 (8574)
`તસ્ય તચ્ચતુરઙ્ગં વૈ બલં પરમદુઃસહમ્।
પ્રભગ્નં સર્વતો ઘોરં પયસ્વિન્યા વિનિર્જિતમ્॥' 1-191-44 (8575)
ન ચ પ્રાણૈર્વિયુજ્યન્તે કેચિત્તત્રાસ્ય સૈનિકાઃ।
વિશ્વામિત્રસ્ય સંક્રુદ્ધૈર્વાસિષ્ઠૈર્ભરતર્ષભ॥ 1-191-45 (8576)
સા ગૌસ્તત્સકલં સૈન્યં કાલયામાસ દૂરતઃ।
વિશ્વામિત્રસ્ય તત્સૈન્યં કાલ્યમાનં ત્રિયોજનમ્॥ 1-191-46 (8577)
ક્રોશમાનં ભયોદ્વિગ્નં ત્રાતારં નાધ્યગચ્છત।
`વિશ્વામિત્રસ્તતો દૃષ્ટ્વા ક્રોધાવિષ્ટઃ સ રોદસી॥ 1-191-47 (8578)
વવર્ષ શરવર્ષાણિ વસિષ્ઠે મુનિસત્તમે।
ઘોરરૂપાંશ્ચ નારાચાન્ક્ષુરાન્ભલ્લાન્મહામુનિઃ॥ 1-191-48 (8579)
વિશ્વામિત્રપ્રયુક્તાંસ્તાન્વૈણવેન વ્યમોચયત્।
વસિષ્ઠસ્ય તદા દૃષ્ટ્વા કર્મકૌશલમાહવે॥ 1-191-49 (8580)
વિશ્વામિત્રોઽપિ કોપેન ભૂયઃ શત્રુનિપાતનઃ।
દિવ્યાસ્ત્રવર્ષં તસ્મૈ સ પ્રાહિણોન્મુનયે રુષા॥ 1-191-50 (8581)
આગ્નેયં વારુણં ચૈન્દ્રં યામ્યં વાયવ્યમેવ ચ।
વિસસર્જ મહાભાગે વસિષ્ઠે બ્રહ્મણઃ સુતે॥ 1-191-51 (8582)
અસ્ત્રાણિ સર્વતો જ્વાલાં વિસૃજન્તિ પ્રપેદિરે।
યુગાન્તસમયે ઘોરાઃ પતઙ્ગસ્યેવ રશ્મયઃ॥ 1-191-52 (8583)
વસિષ્ઠોઽપિ મહાતેજા બ્રહ્મશક્તિપ્રયુક્તયા।
યષ્ટ્યા નિવારયામાસ સર્વાણ્યસ્ત્રાણિ સ સ્મયન્॥ 1-191-53 (8584)
તતસ્તે ભસ્મસાદ્ભૂતાઃ પતન્તિ સ્મ મહીતલે।
અપોહ્ય દિવ્યાન્યસ્ત્રાણિ વસિષ્ઠો વાક્યમબ્રવીત્॥ 1-191-54 (8585)
નિર્જિતોઽસિ મહારાજ દુરાત્મન્ગાધિનન્દન।
યદિ તેઽસ્તિ પરં શૌર્યં તદ્દર્શય મયિ સ્થિતે॥ 1-191-55 (8586)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-191-56x (1098)
વિશ્વામિત્રસ્તથા ચોક્તો વસિષ્ઠેન નરાધિપઃ।
નોવાચ કિંચિદ્વ્રીડાઢ્યો વિદ્રાવિતમહાબલઃ'॥ 1-191-56 (8587)
દૃષ્ટ્વા તન્મહદાશ્ચર્યં બ્રહ્મતેજોભવં તદા।
વિશ્વામિત્રઃ ક્ષત્રભાવાન્નિર્વિણ્ણો વાક્યમબ્રવીત્।
ધિગ્બલં ક્ષત્રિયબલં બ્રહ્મતેજોબલં બલમ્॥ 1-191-57 (8588)
બલાબલે વિનિશ્ચિત્ય તપ એવ પરં બલમ્। 1-191-58 (8589)
ગન્ધર્વ ઉવાચ।
સ રાજ્યં સ્ફીતમુત્સૃજ્ય તાં ચ દીપ્તાં નૃપશ્રિયમ્॥ 1-191-58x (1099)
ભોગાંશ્ચ પૃષ્ઠતઃ કૃત્વા તપસ્યેવ મનો દધે।
સ ગત્વા તપસા સિદ્ધિં લોકાન્વિષ્ટભ્ય તેજસા॥ 1-191-59 (8590)
તતાપ સર્વાન્દીપ્તૌજા બ્રાહ્મણત્વમવાપ્તવાન્।
અપિબચ્ચ તતઃ સોમમિન્દ્રેણ સહ કૌશિકઃ॥ 1-191-60 (8591)
`એવંવીર્યસ્તુ રાજર્ષિર્વિપ્રર્ષિઃ સંબભૂવ હ'॥ ॥ 1-191-61 (8592)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વમિ એકનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 191 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-191-5 મરુધન્વસુ મરુસંજ્ઞકેષ્વલ્પજલપ્રદેશેષુ॥ 1-191-38 પહ્લવાદયો મ્લેચ્છવિશેષાઃ॥ એકનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 191 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 192
॥ શ્રીઃ ॥
1.192. અધ્યાયઃ 192
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કલ્માષપાદરાજોપાખ્યાને---વસિષ્ઠપુત્રેણ શક્તિના કલ્માષપાદં પ્રતિ શાપદાનં॥ 1 ॥ પુનરન્યેન બ્રાહ્મણેન ચ કલ્માષપાદંપ્રતિ શાપદાનં॥ 2 ॥ રાક્ષસાવિષ્ટેન કલ્માષપાદેન વસિષ્ઠપુત્રાણાં ભક્ષણં॥ 3 ॥ પુત્રશોકાભિસંતપ્તેન વસિષ્ઠેન પ્રાણત્યાગાર્થં અનેકધા પ્રયતનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-192-0 (8593)
`અર્જુન ઉવાચ। 1-192-0x (1100)
ઋષ્યોસ્તુ યત્કૃતે વૈરં વિશ્વામિત્રવસિષ્ઠયોઃ।
બભૂવ ગન્ધર્વપતે શંસ તત્સર્વમેવ મે॥ 1-192-1 (8594)
માહાત્મ્યં ચ વસિષ્ઠસ્ય બ્રાહ્મણ્યં બ્રહ્મતેજસઃ।
વિશ્વામિત્રસ્ય ચ તથા ક્ષત્રસ્ય ચ મહાત્મનઃ॥ 1-192-2 (8595)
ન શૃણ્વાનસ્ત્વહં તૃપ્તિમુપગચ્છામિ ખેચર।
આખ્યાહિ ગન્ધર્વપતે શંસ તત્સર્વમેવ મે॥ 1-192-3 (8596)
માહાત્મ્યં ચ વસિષ્ઠસ્ય વિશ્વામિત્રસ્ય ભાષતે॥ 1-192-4 (8597)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-192-5x (1101)
ઇદં વાસિષ્ઠમાખ્યાનં પુરાણં પુણ્યમુત્તમમ્।
પાર્થ સર્વેષુ લોકેષુ વિશ્રુતં તન્નિબોધ મે॥' 1-192-5 (8598)
કલ્માષપાદ ઇત્યેવં લોકે રાજા બભૂવ હ।
ઇક્ષ્વાકુવંશજઃ પાર્થ તેજસાઽસદૃશો ભુવિ॥ 1-192-6 (8599)
સ કદાચિદ્વનં રાજા મૃગયાં નિર્યયૌ પુરાત્।
મૃગાન્વિધ્યન્વરાહાંશ્ચ ચચાર રિપુમર્દનઃ॥ 1-192-7 (8600)
તસ્મિન્વને મહાઘોરે ખઙ્ગાંશ્ચ બહુશોઽહનત્।
હત્વા ચ સુચિરં શ્રાન્તો રાજા નિવવૃતે તતઃ॥ 1-192-8 (8601)
અકામયત્તં યાજ્યાર્થે વિશ્વામિત્રઃ પ્રતાપવાન્।
સ તુ રાજા મહાત્માનં વાસિષ્ઠમૃષિસત્તમમ્॥ 1-192-9 (8602)
તૃષાર્તશ્ચ ક્ષુધાર્તશ્ચ એકાયનગતઃ પથિ।
અપશ્યદજિતઃ સઙ્ખ્યે મુનિં પ્રતિમુખાગતમ્॥ 1-192-10 (8603)
શક્તિં નામ મહાભાગં વસિષ્ઠકુલવર્ધનમ્।
જ્યેષ્ઠં પુત્રં પુત્રશતાદ્વસિષ્ઠસ્ય મહાત્મનઃ॥ 1-192-11 (8604)
અપગચ્છ પથોઽસ્માકમિત્યેવં પાર્થિવોઽબ્રવીત્।
તથા ઋષિરુવાચૈનં સાન્ત્વયઞ્શ્લક્ષ્ણયા ગિરા॥ 1-192-12 (8605)
મમ પન્થા મહારાજ ધર્મ એષ સનાતનઃ।
`વૃદ્ધભીરુનૃપસ્નાતસ્ત્રીરોગિવરચક્રિણામ્॥ 1-192-13 (8606)
પન્થા દેયો નૃપૈસ્તેષામન્યૈસ્તૈસ્તસ્ય ભૂપતેઃ।'
રાજ્ઞા સર્વેષા ધર્મેષુ દેયઃ પન્થા દ્વિજાતયે॥ 1-192-14 (8607)
એવં પરસ્પરં તૌ તુ પથોઽર્થં વાક્યમૂચતુઃ।
અપસર્પાપસર્પેતિ વાગુત્તરમકુર્વતામ્॥ 1-192-15 (8608)
ઋષિસ્તુ નાપચક્રામ તસ્મિન્ધર્મપથે સ્થિતઃ।
`અપિ રાજા મુનેર્માર્ગાત્ક્રોધાન્નાપજગામ હ॥' 1-192-16 (8609)
અમુઞ્ચન્તં તુ પન્થાનં તમૃષિં નૃપસત્તમઃ।
જગામ કશયા મોહાત્તદા રાક્ષસન્મુનિમ્॥ 1-192-17 (8610)
કશાપ્રહારાભિહતસ્તતઃ સ મુનિસત્તમઃ।
તં શશાપ નૃપશ્રેષ્ઠં વાસિષ્ઠઃ ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ॥ 1-192-18 (8611)
હંસિ રાક્ષસવદ્યસ્માદ્રાજાપશદ તાપસમ્।
તસ્માત્ત્વમદ્યપ્રભૃતિ પુરુષાદો ભવિષ્યસિ॥ 1-192-19 (8612)
મનુષ્યપિશિતે સક્તશ્ચરિષ્યસિ મહીમિમામ્।
ગચ્છ રાજાધમેત્યુક્તઃ શક્તિના વીર્યશક્તિના॥ 1-192-20 (8613)
તતો યાજ્યનિમિત્તં તુ વિશ્વામિત્રવસિષ્ઠયોઃ।
વૈરમાસીત્તદા તં તુ વિશ્વામિત્રોઽન્વપદ્યત॥ 1-192-21 (8614)
તયોર્વિવદતોરેવં સમીપમુપચક્રમે।
ઋષિરુગ્રતપાઃ પાર્થ વિશ્વામિત્રઃ પ્રતાપવાન્॥ 1-192-22 (8615)
તતઃ સ બુબુધે પશ્ચાત્તમૃષિં નૃપસત્તમઃ।
ઋષેઃ પુત્રં વસિષ્ઠસ્ય વસિષ્ઠમિવ તેજસા॥ 1-192-23 (8616)
અન્તર્ધાય તતોઽત્માનં વિશ્વામિત્રોઽપિ ભારત।
તાવુભાવતિચક્રામ ચિકીર્ષન્નાત્મનઃ પ્રિયમ્॥ 1-192-24 (8617)
સ તુ શપ્તસ્તદા તેન શક્તિના વૈ નૃપોત્તમઃ।
જગામ શરણં શક્તિં પ્રસાદયિતુમર્હયન્॥ 1-192-25 (8618)
તસ્ય ભાવં વિદિત્વા સ નૃપતેઃ કુરુસત્તમ।
વિશ્વામિત્રસ્તતો રક્ષ આદિદેશ નૃપં પ્રતિ॥ 1-192-26 (8619)
શાપાત્તસ્ય તુ વિપ્રર્ષેર્વિશ્વામિત્રસ્ય ચાજ્ઞયા।
રાક્ષસઃ કિઙ્કરો નામ વિવેશ નૃપતિં તદા॥ 1-192-27 (8620)
રક્ષસા તં ગૃહીતં તુ વિદિત્વા મુનિસત્તમઃ।
વિશ્વામિત્રોઽપ્યપાક્રામત્તસ્માદ્દેશાદરિન્દમ॥ 1-192-28 (8621)
તતઃ સ નૃપતિર્વિદ્વાન્રક્ષન્નાત્માનમાત્મના।
બલવત્પીડ્યમાનોઽપિ રક્ષસાન્તર્ગતેન હ॥ 1-192-29 (8622)
દદર્શાથ દ્વિજઃ કશ્ચિદ્રાજાનં પ્રસ્થિતં વનમ્।
અયાચત ક્ષુધાપન્નઃ સમાંસં ભોજનં તદા॥ 1-192-30 (8623)
તમુવાચાથ રાજર્ષિર્દ્વિજં મિત્રસહસ્તદા।
આસ્સ્વ બ્રહ્મંસ્ત્વમત્રૈવ મુહૂર્તં પ્રતિપાલયન્॥ 1-192-31 (8624)
નિવૃત્તઃ પ્રતિદાસ્યામિ ભોજનં તે યથેપ્સિતમ્।
ઇત્યુક્ત્વા પ્રયયૌ રાજા તસ્થૌ ચ દ્વિજસત્તમઃ॥ 1-192-32 (8625)
તતો રાજા પરિક્રમ્ય યથાકામં યથાસુખમ્।
નિવૃત્તોઽન્તઃપુરં પાર્થ પ્રવિવેશ મહામનાઃ॥ 1-192-33 (8626)
`અન્તર્ગતસ્તદા રાજા શ્રુત્વા બ્રાહ્મણભાષિતમ્।
સોઽન્તઃપુરં પ્રવિશ્યાથ ન સસ્માર નરાધિપઃ॥' 1-192-34 (8627)
તતોઽર્ધરાત્ર ઉત્થાય સૂદમાનાય્ય સત્વરમ્।
ઉવાચ રાજા સંસ્મૃત્ય બ્રાહ્મણસ્ય પ્રતિશ્રુતમ્॥ 1-192-35 (8628)
ગચ્છામુષ્મિન્વનોદ્દેશે બ્રાહ્મણો માં પ્રતીક્ષતે।
અન્નાર્થી તં ત્વમન્નેન સમાંસેનોપપાદય॥ 1-192-36 (8629)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-192-37x (1102)
એવમુક્તસ્તતઃ સૂદઃ સોઽનાસાદ્યામિષં ક્વચિત્।
નિવેદયામાસ તદા તસ્મૈ રાજ્ઞે વ્યથાન્વિતઃ॥ 1-192-37 (8630)
રાજા તુ રક્ષસાવિષ્ટઃ સૂદમાહ ગતવ્યથઃ।
અપ્યેનં નરમાંસેન ભોજયેતિ પુનઃ પુનઃ॥ 1-192-38 (8631)
તથેત્યુક્ત્વા તતઃ સૂદઃ સંસ્થાનં વધ્યઘાતિનામ્।
ગત્વાઽઽજહાર ત્વરિતો નરમાંસમપેતભીઃ॥ 1-192-39 (8632)
એતત્સંસ્કૃત્ય વિધિવદન્નોપહિતમાશુ વૈ।
તસ્મૈ પ્રાદાદ્બ્રાહ્મણાય ક્ષુધિતાય તપસ્વિને॥ 1-192-40 (8633)
સ સિદ્ધચક્ષુષા દૃષ્ટ્વા તદન્નં દ્વિજસત્તમઃ।
અભોજ્યમિદમિત્યાહ ક્રોધપર્યાકુલેક્ષણઃ॥ 1-192-41 (8634)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-192-42x (1103)
યસ્માદભોજ્યમન્નં મે દદાતિ સ નૃપાધમઃ॥ 1-192-42 (8635)
સક્તો માનુષમાંસેષુ યથોક્તઃ શક્તિના પુરા।
ઉદ્વેજનીયો ભૂતાનાં ચરિષ્યતિ મહીમિમામ્॥ 1-192-43 (8636)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-192-44x (1104)
દ્વિરનુવ્યાહૃતે રાજ્ઞઃ સ શાપો બલવાનભૂત્।
રક્ષોબલસમાવિષ્ટો વિસંજ્ઞશ્ચાભવન્નૃપઃ॥ 1-192-44 (8637)
તતઃ સ નૃપતિશ્રેષ્ઠો રક્ષસાપહૃતેન્દ્રિયઃ।
ઉવાચ શખ્તિં તં દૃષ્ટ્વા ન ચિરાદિવ ભારત॥ 1-192-45 (8638)
યસ્માદસદૃશઃ શાપઃ પ્રયુક્તોઽયં મયિ ત્વયા।
તસ્માત્ત્વત્તઃ પ્રવર્તિષ્યે ખાદિતું પુરુષાનહમ્॥ 1-192-46 (8639)
એવમુક્ત્વા તતઃ સદ્યસ્તં પ્રાણૈર્વિપ્રયોજ્ય ચ।
શક્તિં તં ભક્ષયામાસ વ્યાઘ્રઃ પશુમિવેપ્સિતમ્॥ 1-192-47 (8640)
શક્તિનં તુ મૃતં દૃષ્ટ્વા વિશ્વામિત્રઃ પુનઃપુનઃ।
વસિષ્ઠસ્યૈવ પુત્રેષુ તદ્રક્ષઃ સંદિદેશ હ॥ 1-192-48 (8641)
સ તાઞ્શક્ત્યવરાન્પુત્રાન્વસિષ્ઠસ્ય મહાત્મનઃ।
ભક્ષયામાસ સંક્રુદ્ધઃ સિંહઃ ક્ષુદ્રમૃગાનિવ॥ 1-192-49 (8642)
વસિષ્ઠો ઘાતિતાઞ્શ્રુત્વા વિશ્વામિત્રેણ તાન્સુતાન્।
ધારયામાસ તં શોકં મહાદ્રિરિવ મેદિનીમ્॥ 1-192-50 (8643)
ચક્રે ચાત્મવિનાશાય બુદ્ધિં સ મુનિસત્તમઃ।
ન ત્વેવ કૌશિકોચ્છેદં મેને મતિમતાં વરઃ॥ 1-192-51 (8644)
સ મેરુકૂટાદાત્માનં મુમોચ ભગવાનૃષિઃ।
ગિરેસ્તસ્ય શિલાયાં તુ તૂલરાશાવિવાપતત્॥ 1-192-52 (8645)
ન મમાર ચ પાતેન સ યદા તેન પાણ્ડવ।
તદાગ્નિમિદ્ધં ભગવાન્સંવિવેશ મહાવને॥ 1-192-53 (8646)
તં તદા સુસમિદ્ધોઽપિ ન દદાહ હુતાશનઃ।
દીપ્યમાનોઽપ્યમિત્રઘ્ન શીતોઽગ્નિરભવત્તતઃ॥ 1-192-54 (8647)
સ સમુદ્રમભિપ્રેક્ષ્ય શોકાવિષ્ટો મહામુનિઃ।
બદ્ધ્વા કણ્ઠે શિલાં ગુર્વીં નિપપાત તદામ્ભસિ॥ 1-192-55 (8648)
સ સમુદ્રોર્મિવેગેન સ્થલે ન્યસ્તો મહામુનિઃ।
ન મમાર યદા વિપ્રઃ કથંચિત્સંશિતવ્રતઃ।
જગામ સ તતઃ ખિન્નઃ પુનરેવાશ્રમં પ્રતિ॥ ॥ 1-192-56 (8649)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વણિ દ્વિનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 192 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-192-9 યાજ્યાર્થે અયં મમ યાજ્યો ભવત્વિત્યેતદર્થમ્॥ 1-192-10 એકાયનગતઃ અતિસંકુચિતમાર્ગે ગતઃ॥ 1-192-52 મુમોચ પાતયામાસ। આત્માનં દેહમ્॥ દ્વિનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 192 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 193
॥ શ્રીઃ ॥
1.193. અધ્યાયઃ 193
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પૂર્વોપાયૈરપિ દુસ્ત્યજપ્રાણસ્ય વસિષ્ઠસ્ય પુનર્ગઙ્ગાપતનાદિનાપિ પ્રાણત્યાગાસંભવે આશ્રમં પ્રત્યાગમનમ્॥ 1 ॥ તત્ર શક્તિભાર્યામદૃશ્યન્તીનામ્ની ગર્ભવતીં જ્ઞાત્વા આત્મઘાતાન્નિવર્તનં॥ 2 ॥ અદૃશ્યન્ત્યા સહ ગચ્છન્તં વસિષ્ઠં ભક્ષયિતુમાગતસ્ય કલ્માષપાદસ્ય વસિષ્ઠેન શાપાન્મોક્ષણં॥ 3 ॥ સૌદાસપત્ન્યા વસિષ્ઠાદ્ગર્ભસંભવઃ॥ 4 ॥ અશ્મકનામકપુત્રોત્પત્તિઃ॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-193-0 (8650)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-193-0x (1105)
તતો દૃષ્ટ્વાશ્રમપદં રહિતં તૈઃ સુતૈર્મુનિઃ।
નિર્જગામ સુદુઃખાર્તઃ પુનરપ્યાશ્રમાત્તતઃ॥ 1-193-1 (8651)
સોઽપશ્યત્સરિતં પૂર્ણાં પ્રાવૃટ્કાલે નવામ્ભસા।
વૃક્ષાન્બહુવિધાન્પાર્થ હરન્તીં તીરજાન્બહૂન્॥ 1-193-2 (8652)
અથ ચિન્તાં સમાપેદે પુનઃ કૌરવનન્દન।
અમ્ભસ્યસ્યા નિમજ્જેયમિતિ દુઃખસમન્વિતઃ॥ 1-193-3 (8653)
તતઃ પાશૈસ્તદાત્માનં ગાઢં બદ્ધ્વા મહામુનિઃ।
તસ્યા જલે મહાનદ્યા નિમમજ્જ સુદુઃખિતઃ॥ 1-193-4 (8654)
અથ ચ્છિત્ત્વા નદી પાશાંસ્તસ્યારિબલસૂદન।
સ્થલસ્થં તમૃષિં કૃત્વા વિપાશં સમવાસૃજત્॥ 1-193-5 (8655)
ઉત્તતાર તતઃ પાશૈર્વિમુક્તઃ સ મહાનૃષિઃ।
વિપાશેતિ ચ નામાસ્યા નદ્યાશ્ચક્રે મહાનૃષિઃ॥ 1-193-6 (8656)
`સા વિપાશેતિ વિખ્યાતા નદી લોકેષુ ભારત।
ઋષેસ્તસ્ય નરવ્યાઘ્ર વચનાત્સત્યવાદિનઃ।
ઉત્તીર્ય ચ તદા રાજન્દુઃખિતો ભગવાનૃષિઃ॥' 1-193-7 (8657)
શોકે બુદ્ધિં તદા ચક્રે ન ચૈકત્ર વ્યતિષ્ઠત।
સોઽગચ્છત્પર્વતાંશ્ચૈવ સરિતશ્ચ સરાંસિ ચ॥ 1-193-8 (8658)
દૃષ્ટ્વા સ પુનરેવર્ષિર્નદીં હૈમવતીં તદા।
ચણ્ડગ્રાહવતીં ભીમાં તસ્યાઃ સ્રોતસ્યપાતયત્॥ 1-193-9 (8659)
સા તમગ્નિસં વિપ્રમનુચિન્ત્ય સરિદ્વરા।
શતધા વિદ્રુતા તસ્માચ્છતદ્રુરિતિ વિશ્રુતા॥ 1-193-10 (8660)
તતઃ સ્થલગતં દૃષ્ટ્વા તત્રાપ્યાત્માનમાત્મના।
મર્તું ન શક્યમિત્યુક્ત્વા પુવરેવાશ્રમં યયૌ॥ 1-193-11 (8661)
સ ગત્વા વિવિધાઞ્શૈલાન્દેશાન્બહુવિધાંસ્તથા।
અદૃશન્ત્યાખ્યયા વધ્વાથાશ્રમેનુસૃતોઽભવત્॥ 1-193-12 (8662)
અથ શુશ્રાવ સંગત્યા વેદાધ્યયનનિઃસ્વનમ્।
પૃષ્ઠતઃ પરિપૂર્ણાર્થં ષડ્મિરઙ્ગૈરલઙ્કૃતમ્॥ 1-193-13 (8663)
અનુવ્રજતિ કોન્વેષ મામિત્યેવાથ સોઽબ્રવીત્।
અદૃશ્યન્ત્યેવમુક્તા વૈ તં સ્નુષા પ્રત્યભાષત॥ 1-193-14 (8664)
શક્તોભાર્યા મહાભાગ તપોયુક્તા તપસ્વિનમ્।
અહમેકાકિની ચાપિ ત્વયા ગચ્છામિ નાપરઃ॥ 1-193-15 (8665)
વસિષ્ઠ ઉવાચ। 1-193-16x (1106)
પુત્રિ કસ્યૈષ સાઙ્ગસ્ય વેદસ્યાધ્યયનસ્વનઃ।
પુરા સાઙ્ગસ્ય વેદસ્ય શક્તેરિવ મયા શ્રુતઃ॥ 1-193-16 (8666)
અદૃશ્યન્ત્યુવાચ। 1-193-17x (1107)
અયં કુક્ષૌ સમુત્પન્નઃ શક્તેર્ગર્ભઃ સુતસ્ય તે।
સમા દ્વાદશ તસ્યેહ વેદાનભ્યસ્યતો મુને॥ 1-193-17 (8667)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-193-18x (1108)
એવમુક્તસ્તયા હૃષ્ટો વસિષ્ઠઃ શ્રેષ્ઠભાગૃષિઃ।
અસ્તિ સન્તાનમિત્યુક્ત્વા મૃત્યોઃ પાર્થ ન્યવર્તત॥ 1-193-18 (8668)
તતઃ પ્રતિનિવૃત્તઃ સ તયા વધ્વા સહાનઘ।
કલ્માષપાદમાસીનં દદર્શ વિજને વને॥ 1-193-19 (8669)
સ તુ દૃષ્ટ્વૈવ તં રાજા ક્રુદ્ધ ઉત્થાય ભારત।
આવિષ્ટો રક્ષસોગ્રેણ ઇયેષાત્તું તદા મુનિમ્॥ 1-193-20 (8670)
અદૃશ્યન્તી તુ તં દૃષ્ટ્વા ક્રૂરકર્માણમગ્રતઃ।
ભયસંવિગ્નયા વાચા વસિષ્ઠમિદમબ્રવીત્॥ 1-193-21 (8671)
અસૌ મૃત્યુરિવોગ્રેણ દણ્ડેન ભગવન્નિતઃ।
પ્રગૃહીતેન કાષ્ઠેન રાક્ષસોઽભ્યેતિ દારુણઃ॥ 1-193-22 (8672)
તં નિવારયિતું શક્તો નાન્યોઽસ્તિ ભુવિ કશ્ચન।
સ્વદૃતેઽદ્ય મહાભાગ સર્વવેદવિદાં વર॥ 1-193-23 (8673)
પાહિ માં ભગવન્પાપાદસ્માદ્દારુણદર્શનાત્।
રાક્ષસોઽયમિહાત્તું વૈ નૂનમાવાં સમીહતે॥ 1-193-24 (8674)
વસિષ્ઠ ઉવાચ। 1-193-25x (1109)
માભૈઃ પુત્રિ ન ભેતવ્યં રાક્ષસાત્તુ કથંચન।
નૈતદ્રક્ષો ભયં યસ્માત્પશ્યસિ ત્વમુપસ્થિતમ્॥ 1-193-25 (8675)
રાજા કલ્માષપાદોઽયં વીર્યવાન્પ્રથિતો ભુવિ।
સ એષોઽસ્મિન્વનોદ્દેશે નિવસત્યતિભીષણઃ॥ 1-193-26 (8676)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-193-27x (1110)
તમાપતન્તં સંપ્રેક્ષ્ય વસિષ્ઠો ભગવાનૃષિઃ।
વારયામાસ તેજસ્વી હુઙ્કારેણૈવ ભારત॥ 1-193-27 (8677)
મન્ત્રપૂતેન ચ પુનઃ સ તમભ્યુક્ષ્ય વારિણા।
મોક્ષયામાસ વૈ શાપાત્તસ્માદ્યોગાન્નરાધિપમ્॥ 1-193-28 (8678)
સ હિ દ્વાદશ વર્ષાણિ વાસિષ્ઠસ્યૈવ તેજસા।
ગ્રસ્ત આસીદ્ગ્રહેણેવ પર્વકાલે દિવાકરઃ॥ 1-193-29 (8679)
રક્ષસા વિપ્રમુક્તોઽથ સ નૃપસ્તદ્વનં મહત્।
તેજસા રઞ્જયામાસ ન્ધ્યાભ્રમિવ ભાસ્કરઃ॥ 1-193-30 (8680)
પ્રતિલભ્ય તતઃ સંજ્ઞામભિવાદ્ય કૃતાઞ્જલિઃ।
ઉવાચ નૃપતિઃ કાલે વસિષ્ઠમૃષિસત્તમમ્॥ 1-193-31 (8681)
સૌદાસોઽહં મહાભાગ યાજ્યસ્તે મુનિસત્તમ।
અસ્મિન્કાલે યદિષ્ટં તે બ્રૂહિ કિં કરવાણિ તે॥ 1-193-32 (8682)
વસિષ્ઠ ઉવાચ। 1-93-33x (1111)
વૃત્તમેતદ્યથાકાલં ગચ્છ રાજ્યં પ્રશાધિ વૈ।
બ્રાહ્મણં તુ મનુષ્યેન્દ્ર માઽવમંસ્થાઃ કદાચન॥ 1-193-33 (8683)
રાજોવાચ। 1-193-34x (1112)
નાવમંસ્યે મહાભાગ કદાચિદ્બ્રાહ્મણર્ષભાન્।
ત્વન્નિદેશે સ્થિતઃ સમ્યક્ પૂજયિષ્યામ્યહં દ્વિજાન્॥ 1-193-34 (8684)
ઇક્ષ્વાકૂણાં ચ યેનાહમનૃણઃ સ્યાં દ્વિજોત્તમ।
તત્ત્વત્તઃ પ્રાપ્તુમિચ્છામિ સર્વવેદવિદાં વર॥ 1-193-35 (8685)
અપત્યાયેપ્સિતાય ત્વં મહિષીં ગન્તુમર્હસિ।
શીલરૂપગુણોપેતામિક્ષ્વાકુકુલવૃદ્ધયે॥ 1-193-36 (8686)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-193-37x (1113)
દદાનીત્યેવ તં તત્ર રાજાનં પ્રત્યુવાચ હ।
વસિષ્ઠઃ પરમેષ્વાસં સત્યસન્ધો દ્વિજોત્તમઃ॥ 1-193-37 (8687)
તતઃ પ્રતિયયૌ કાલે વસિષ્ઠઃ સહ તેન વૈ।
ખ્યાતાં પુરીમિમાં લોકેષ્વયોધ્યાં મનુજેશ્વર॥ 1-193-38 (8688)
તં પ્રજાઃ પ્રતિમોદન્ત્યઃ સર્વાઃ પ્રત્યુદ્ગતાસ્તદા।
વિપાપ્માનં મહાત્માનં દિવૌકસ ઇવેશ્વરમ્॥ 1-193-39 (8689)
સુચિરાય મનુષ્યેન્દ્રો નગરીં પુણ્યલક્ષણામ્।
વિવેશ સહિતસ્તેન વસિષ્ઠેન મહર્ષિણા॥ 1-193-40 (8690)
દદૃશુસ્તં મહીપાલમયોધ્યાવાસિનો જનાઃ।
પુરોહિતેન સહિતં દિવાકરમિવોદિતમ્॥ 1-193-41 (8691)
સ ચ તાં પૂરયામાસ લક્ષ્મ્યા લક્ષ્મીવતાં વરઃ।
અયોધ્યાં વ્યોમ શીતાંશુઃ શરત્કાલ ઇવોદિતઃ॥ 1-193-42 (8692)
સંસક્તિમૃષ્ટપન્થાનં પતાકાધ્વજશોભિતમ્।
મનઃ પ્રહ્લાદયામાસ તસ્ય તત્પુરમુત્તમમ્॥ 1-193-43 (8693)
તુષ્ટપુષ્ટજનાકીર્ણા સા પુરી કુરુનન્દન।
અશોભત તદા તેન શક્રેણેવામરાવતી॥ 1-193-44 (8694)
તતઃ પ્રવિષ્ટે રાજર્ષૌ તસ્મિંસ્તત્પુરમુત્તમમ્।
રાજ્ઞસ્તસ્યાજ્ઞયા દેવી વસિષ્ઠમુપચક્રમે॥ 1-193-45 (8695)
ઋતાવથ મહર્ષિસ્તુ સંબભૂવ તયા સહ।
દેવ્યા દિવ્યેન વિધિના વસિષ્ઠઃ શ્રેષ્ઠભાગૃષિઃ॥ 1-193-46 (8696)
તતસ્તસ્યાં સમુત્પન્ને ગર્ભે સ મુનિસત્તમઃ।
રાજ્ઞાભિવાદિતસ્તેન જગામ મુનિરાશ્રમમ્॥ 1-193-47 (8697)
દીર્ઘકાલેન સા ગર્ભં સુષુવે ન તુ તં યદા।
તદા દેવ્યશ્મના કુક્ષિં નિર્બિભેદ યશસ્વિની॥ 1-193-48 (8698)
તતો દ્વાદશમે વર્ષે સ જજ્ઞે પુરષર્ષભઃ।
અશ્મકો નામ રાજર્ષિઃ પૌદન્યં યો ન્યવેશયત્॥ ॥ 1-193-49 (8699)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વણિ ત્રિનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 193 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-193-12 વધ્વા સ્નુષયા॥ 1-193-48 નિષ્પિપેષ મનસ્વિનીતિ ઙ. પાઠઃ॥ ત્રિનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 193 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 194
॥ શ્રીઃ ॥
1.194. અધ્યાયઃ 194
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પરાશરોત્પત્તિઃ॥ 1 ॥ પિતરં કલ્માષપાદભક્ષિતં જ્ઞાત્વા ક્રુદ્ધેન પરાશરેણ લોકવિનાશાય યતનમ્॥ 2 ॥ કર્તવીર્યાર્જુન વંશ્યૈઃ ક્ષત્રિયૈઃ ધનાર્થં ભૃગુવંશ્યાનાં બ્રાહ્મણાનાં હનનમ્॥ 3 ॥ ક્ષત્રિયભીત્યા કયાચિદ્બ્રાહ્મણ્યા ઊરૌ ગર્ભં ધૃતં હન્તું ક્ષત્રિયાણામુદ્યમઃ॥ 4 ॥ ઊરું ભિત્વા નિર્ગતસ્ય બાલકસ્ય તેજસાન્ધીભૂતાનાં ક્ષત્રિયાણાં બ્રાહ્મણીંપ્રતિ શરણગમનમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-195-0 (8700)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-195-0x (1114)
આશ્રમસ્થા તતઃ પુત્રમદૃશ્યન્તી વ્યજાયત।
શક્તેઃ કુલકરં રાજન્ દ્વિતીયમિવ શક્તિનમ્॥ 1-194-1 (8701)
જાતકર્માદિકાસ્તસ્ય ક્રિયાઃ સ મુનિસત્તમઃ।
પૌત્રસ્ય ભરતશ્રેષ્ઠ ચકાર ભગવાન્સ્વયમ્॥ 1-194-2 (8702)
પરાસુઃ સ યતસ્તેન વસિષ્ઠઃ સ્થાપિતો મુનિઃ।
ગર્ભસ્થેન તતો લોકે પરાશર ઇતિ સ્મૃતઃ॥ 1-194-3 (8703)
અમન્યત સ ધર્માત્મા વસિષ્ઠં પિતરં મુનિઃ।
જન્મપ્રભૃતિ તસ્મિંસ્તુ પિતરીવાન્વવર્તત॥ 1-194-4 (8704)
સ તાત ઇતિ વિપ્રર્ષિં વસિષ્ઠં પ્રત્યભાષત।
માતુઃ સમક્ષં કૌન્તેય અદૃશ્યન્ત્યાઃ પરન્તપ॥ 1-194-5 (8705)
તાતેતિ પરિપૂર્ણાર્થં તસ્ય તન્મધુરં વચઃ।
અદૃશ્યન્ત્યશ્રુપૂર્ણાક્ષી શૃણ્વતી તમુવાચ હ॥ 1-194-6 (8706)
મા તાત તાતતાતેતિ બ્રૂહ્યેનં પિતરં પિતુઃ।
રક્ષસા ભક્ષિતસ્તાત તવ તાતો વનાન્તરે॥ 1-194-7 (8707)
મન્યસે યં તુ તાતેતિ નૈષ તાતસ્તવાનઘ।
આર્ય એષ પિતા તસ્ય પિતુસ્તવ યશસ્વિનઃ॥ 1-194-8 (8708)
સ એવમુક્તો દુઃખાર્તઃ સત્યવાગૃષિસત્તમઃ।
સર્વલોકવિનાશાય મતિં ચક્રે મહામનાઃ॥ 1-194-9 (8709)
તં તથા નિશ્ચિતાત્માનં સ મહાત્મા મહાતપાઃ।
ઋષિર્બ્રહ્મવિદાં શ્રષ્ઠો મૈત્રાવરુણિરન્ત્યધીઃ॥ 1-194-10 (8710)
વસિષ્ઠો વારયામાસ હેતુના યેન તચ્છૃણુ। 1-194-11 (8711)
વસિષ્ઠ ઉવાચ।
કૃતવીર્ય ઇતિ ખ્યાતો બભૂવ પૃથિવીપતિઃ॥ 1-194-11x (1115)
યાજ્યો વેદવિદાં લોકે ભૃગૂણાં પાર્થિવર્ષભઃ।
સ તાનગ્રભુજસ્તાત ધાન્યેન ચ ધનેન ચ॥ 1-194-12 (8712)
સોમાન્તે તર્પયામાસ વિપુલેન વિશાંપતિઃ।
તસ્મિન્નૃપતિશાર્દૂલે સ્વર્યાતેઽથ કથંચન॥ 1-194-13 (8713)
બભૂવ તત્કુલેયાનાં દ્રવ્યકાર્યમુપસ્થિતમ્।
ભૃગૂણાં તુ ધનં જ્ઞાત્વા રાજાનઃ સર્વ એવ તે॥ 1-194-14 (8714)
યાચિષ્ણવોઽભિજગ્મુસ્તાંસ્તતો ભાર્ગવસત્તમાન્।
ભૂમૌ તુ નિદદુઃ કેચિદ્ભૃગવો ધનમક્ષયમ્॥ 1-194-15 (8715)
દદુઃ કેચિદ્દ્વિજાતિભ્યો જ્ઞાત્વા ક્ષત્રિયતો ભયમ્।
ભૃહવસ્તુ દદુઃ કેચિત્તેષાં વિત્તં યથેપ્સિતમ્॥ 1-194-16 (8716)
ક્ષત્રિયાણાં તદા તાત કારણાન્તરદર્શનાત્।
તતો મહીતલં તાત ક્ષત્રિયેણ યદૃચ્છયા॥ 1-194-17 (8717)
ખનતાઽધિગતં વિત્તં કેનચ્ચિદ્ધૃગુવેશ્મનિ।
તદ્વિત્તં દદૃશુઃ સર્વે સમેતાઃ ક્ષત્રિયર્ષભાઃ॥ 1-194-18 (8718)
અવમન્ય તતઃ ક્રોધાદ્ભૃગૂંસ્તાઞ્છરણગતાન્।
નિજઘ્નુઃ પરમેષ્વાસાઃ સર્વાંસ્તાન્નિશિતૈઃ શરૈઃ॥ 1-194-19 (8719)
આગર્ભાદવકૃન્તન્તશ્ચેરુઃ સર્વાં વસુન્ધરામ્।
તત ઉચ્છિદ્યમાનેષુ ભૃગુષ્વેવં ભયાત્તદા॥ 1-194-20 (8720)
ભૃગુપત્ન્યો ગિરિં દુર્ગં હિમવન્તં પ્રપેદિરે।
તાસામન્યતમા ગર્ભં ભયાદ્દધ્રે મહૌજસમ્॥ 1-194-21 (8721)
ઊરુણૈકેન વાભોરૂર્ભર્તુઃ કુલવિવૃદ્ધયે।
તં ગર્ભમુપલભ્યાશુ બ્રાહ્મણ્યેકા ભયાર્દિતા॥ 1-194-22 (8722)
ગત્વા વૈ કથયામાસ ક્ષત્રિયાણામુપહ્વરે।
તતસ્તે ક્ષત્રિયા જગ્મુસ્તં ગર્ભં હન્તુમુદ્યતાઃ॥ 1-194-23 (8723)
દદૃશુર્બ્રાહ્મણીં તેઽથ દીપ્યમાનાં સ્વતેજસા।
અથ ગર્ભઃ સ ભિત્ત્વોરું બ્રાહ્મણ્યા નિર્જગામ હ॥ 1-194-24 (8724)
મુષ્ણન્દૃષ્ટીઃ ક્ષત્રિયાણાં મધ્યાહ્ન ઇવ ભાસ્કરઃ।
તતશ્ચક્ષુર્વિહીનાસ્તે ગિરિદુર્ગેષુ બભ્રમુઃ॥ 1-194-25 (8725)
તતસ્તે મોઘસઙ્કલ્પા ભયાર્તાઃ ક્ષત્રિયાઃ પુનઃ।
બ્રાહ્મણીં શરમં જગ્મુર્દૃષ્ટ્યર્થં તામનિન્દિતામ્॥ 1-194-26 (8726)
ઊચુશ્ચૈનાં મહાભાગાં ક્ષત્રિયાસ્તે વિચેતસઃ।
જ્યોતિઃપ્રહીણા દુઃખાર્તાઃ શાન્તાર્ચિષ ઇવાગ્નયઃ॥ 1-194-27 (8727)
ભગવત્યાઃ પ્રસાદેન ગચ્છેત્ક્ષત્રમનામયમ્।
ઉપારમ્ય ચ ગચ્છેમ સહિતાઃ પાપકર્મણઃ॥ 1-194-28 (8728)
સપુત્રા ત્વં પ્રસાદં નઃ કર્તુમર્હસિ શોભને।
પુનર્દૃષ્ટિપ્રદાનેન રાજ્ઞઃ સંત્રાતુમર્હસિ॥ ॥ 1-194-29 (8729)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપ્રવણિ ચૈત્રરથપર્વણિ ચતુર્નવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 194 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-194-10 અન્ત્યધીઃ અન્તે સિદ્ધાન્તે સાધ્વી અન્ત્યા ધીર્યસ્ય સોન્ત્યધીઃ॥ ચતુર્નવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 194 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 195
॥ શ્રીઃ ॥
1.195. અધ્યાયઃ 195
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
બ્રાહ્મણીવાક્યેન ઔર્વંપ્રતિ શરણાગતાનાં ક્ષત્રિયાણાં ચક્ષુઃપ્રાપ્તિઃ॥ 1 ॥ લોકવિનાશાર્થં તપસ્યત ઔર્વસ્ય તત્પિતૃકૃતતપોનિવારણમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-195-0 (8730)
બ્રાહ્મણ્યુવાચ। 1-195-0x (1116)
નાહં ગૃહ્ણામિ વસ્તાતા દૃષ્ટીર્નાસ્મિ રુષાન્વિતા।
અયં તુ ભાર્ગવો નૂનમૂરુજઃ કુપિતોઽદ્ય વઃ॥ 1-195-1 (8731)
તેન ચક્ષૂંષિ વસ્તાતા વ્યક્તં કોપાન્મહાત્મના।
સ્મરતા નિહતાન્બન્ધૂનાદત્તાનિ ન સંશયઃ॥ 1-195-2 (8732)
ગર્ભાનપિ યદા યૂયં ભૃગૂણાં ઘ્નત પુત્રકાઃ।
તદાયમૂરુણા ગર્ભો મયા વર્ષશતં ધૃતઃ॥ 1-195-3 (8733)
ષડઙ્ગશ્ચાખિલો વેદ ઇમં ગર્ભસ્થમેવ હ।
વિવેશ ભૃગુવંશસ્ય ભૂયઃ પ્રિયચિકીર્ષયા॥ 1-195-4 (8734)
સોઽયં પિતૃવધાદ્વ્યક્તં ક્રોધાદ્વો હન્તુમિચ્છતિ।
તેજસા તસ્ય દિવ્યેન ચક્ષૂંષિ મુષિતાનિ વઃ॥ 1-195-5 (8735)
તમેવ યૂયં યાચધ્વમૌર્વં મમ સુતોત્તમમ્।
અયં વઃ પ્રણિપાતેન તુષ્ટો દૃષ્ટીઃ પ્રદાસ્યતિ॥ 1-195-6 (8736)
વસિષ્ઠ ઉવાચ। 1-195-7x (1117)
એવમુક્તાસ્તતઃ સર્વે રાજાનસ્તે તમૂરુજમ્।
ઊચુઃ પ્રસીદેતિ તદા પ્રસાદં ચ ચકાર સઃ॥ 1-195-7 (8737)
અનેનૈવ ચ વિખ્યાતો નામ્ના લોકેષુ સત્તમઃ।
સ ઔર્વ ઇતિ વિપ્રર્ષિરૂરું ભિત્ત્વા વ્યજાયત॥ 1-195-8 (8738)
ચક્ષૂંષિ પ્રતિલભ્યાથ પ્રતિજગ્મુસ્તતો નૃપાઃ।
ભાર્ગવસ્તુ મુનિર્મેને સર્વલોકપરાભવમ્॥ 1-195-9 (8739)
સ ચક્રે તાત લોકાનાં વિનાશાય મતિં તદા।
સર્વેષામેવ કાર્ત્સ્ન્યેન મનઃ પ્રવણમાત્મનઃ॥ 1-195-10 (8740)
ઇચ્છન્નપચિતિં કર્તું ભૃગૂણાં ભૃગુનન્દનઃ।
સર્વલોકવિનાશાય તપસા સહતૈધિતઃ॥ 1-195-11 (8741)
તાપયામાસ તાઁલ્લોકાન્સદેવાસુરમાનુષાન્।
તપસોગ્રેણ મહતા નન્દયિષ્યન્પિતામહાન્॥ 1-195-12 (8742)
તતસ્તં પિતરસ્તાત વિજ્ઞાય કુલનન્દનમ્।
પિતૃલોકાદુપાગમ્ય સર્વ ઊચુરિદં વચઃ॥ 1-195-13 (8743)
ઔર્વ દૃષ્ટઃ પ્રભાવસ્તે તપસોગ્રસ્ય પુત્રક।
પ્રસાદં કુરુ લોકાનાં નિયચ્છ ક્રોધમાત્મનઃ॥ 1-195-14 (8744)
નાનીશૈર્હિ તદા તાત ભૃગુભિર્ભાવિતાત્મભિઃ।
વધો હ્યુપેક્ષિતઃ સર્વૈઃ ક્ષત્રિયાણાં વિહિંસતામ્॥ 1-195-15 (8745)
આયુષા વિપ્રકૃષ્ટેન યદા નઃ ખેદ આવિશત્।
તદાઽસ્માભિર્વધસ્તાત ક્ષત્રિયૈરીપ્સિતઃ સ્વયમ્॥ 1-195-16 (8746)
નિખાતં યચ્ચ વૈ વિત્તં કેનચિદ્ગૃગુવેશ્મનિ।
વૈરાયૈવ તદા ન્યસ્તં ક્ષત્રિયાન્કોપયિષ્ણુભિઃ॥ 1-195-17 (8747)
કિં હિ વિત્તેન નઃ કાર્યં સ્વર્ગેપ્સૂનાં દ્વિજોત્તમ।
યદસ્માકં ધનાધ્યક્ષઃ પ્રભૂતં ધનમાહરત્॥ 1-195-18 (8748)
યદા તુ મૃત્યુરાદાતું ન નઃ શક્નોતિ સર્વશઃ।
તદાઽસ્માભિરયં દૃષ્ટ ઉપાયસ્તાત સંમતઃ॥ 1-195-19 (8749)
આત્મહા ચ પુમાંસ્તાત ન લોકાઁલ્લભતે શુભાન્।
તતોઽસ્માભિઃ સમીક્ષ્યૈવં નાત્મનાત્મા નિપાતિતઃ॥ 1-195-20 (8750)
ન ચૈતન્નઃ પ્રિયં તાત યદિદં કર્તુમિચ્છસિ।
નિયચ્છેદં મનઃ પાપાત્સર્વલોકપરાભવાત્॥ 1-195-21 (8751)
મા વધીઃ ક્ષત્રિયાંસ્તાત ન લોકાન્સપ્ત પુત્રક।
દૂષયન્તં તપસ્તેજઃ ક્રોધમુત્પતિતં જહિ॥ ॥ 1-195-22 (8752)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વણિ પઞ્ચનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 195 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-195-20 આત્મહેતિ એતેન ભૃગુપતનાદિના મરણં બ્રાહ્મણેતરવિષયં દર્શિતમ્॥ 1-195-22 માવધીરિતિ ક્ષત્રિયાન્ તદનિયન્તૃત્વેનાનપરાધિનઃ। સપ્તલોકાન્ ભૂરાદીંશ્ચ માવધીઃ કિંતુ તપઃસંભૃતં તેજો દૂષયન્તં ક્રોધં જહિ॥ પઞ્ચનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 195 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 196
॥ શ્રીઃ ॥
1.196. અધ્યાયઃ 196
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પિતૄણાં નિદેશેન ઔર્વસ્ય સમુદ્રે ક્રોધત્યાગઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-196-0 (8753)
ઔર્વ ઉવાચ। 1-196-0x (1118)
ઉક્તવાનસ્મિ યાં ક્રોધાત્પ્રતિજ્ઞાં પિતરસ્તદા।
સર્વલોકવિનાશાય ન સા મે વિતથા ભવેત્॥ 1-196-1 (8754)
વૃથારોષપ્રતિજ્ઞો વૈ નાહં જીવિતુમુત્સહે।
અનિસ્તીર્ણો હિ માં રોષો દહેદગ્નિરિવારણિમ્॥ 1-196-2 (8755)
યો હિ કારણતઃ ક્રોધં સંજાતં ક્ષન્તુમર્હતિ।
નાલં સ મનુજઃ સમ્યક્ ત્રિવર્ગં પરિરક્ષિતુમ્॥ 1-196-3 (8756)
અશિષ્ટાનાં નિયન્તા હિ શિષ્ટાનાં પરિરક્ષિતા।
સ્થાને રોષઃ પ્રયુક્તઃ સ્યાન્નૃપૈઃ સર્વજિગીષુભિઃ॥ 1-196-4 (8757)
અશ્રૌષમહમૂરુસ્થો ગર્ભશય્યાગતસ્તદા।
આરાવં માતૃવર્ગસ્ય ભૃગૂણાં ક્ષત્રિયૈર્વધે॥ 1-196-5 (8758)
સામરૈર્હિ યદા લોકે ભૃગૂણાં ક્ષત્રિયાધમૈઃ।
આગર્ભોત્સાદનં ક્ષાન્તં તદા માં મન્યુરાવિશત્॥ 1-196-6 (8759)
પ્રકીર્ણકેશાઃ કિલ મે માતરઃ પિતરસ્તથા।
ભયાત્સર્વેષુ લોકેષુ નાધિજગ્મુઃ પરાયણમ્॥ 1-196-7 (8760)
તાન્ભૃગૂણાં યદા દારાન્કશ્ચિન્નાભ્યુપપદ્યત।
માતા તદા દધારેયમૂરુણૈકેન માં શુભા॥ 1-196-8 (8761)
પ્રતિષેદ્ધા હિ પાપસ્ય યદા લોકેષુ વિદ્યતે।
તદા સર્વેષુ લોકેષુ પાપકૃન્નોપપદ્યતે॥ 1-196-9 (8762)
યદા તુ પ્રતિષેદ્ધારં પાપો ન લભતે ક્વચિત્।
તિષ્ઠન્તિ બહવો લોકાસ્તદા પાપેષુ કર્મસુ॥ 1-196-10 (8763)
જાનન્નપિ ચ યઃ પાપં શક્તિમાન્ન નિયચ્છતિ।
ઈશઃ સન્સોઽપિ તેનૈવ કર્મણા સંપ્રયુજ્યતે॥ 1-196-11 (8764)
રાજભિશ્ચેશ્વરૈશ્ચૈવ યદિ વૈ પિતરો મમ।
શક્તૈર્ન શકિતાસ્ત્રાતુમિષ્ટં મત્વેહ જીવિતમ્॥ 1-196-12 (8765)
અત એષામહં ક્રુદ્ધો લોકાનામીશ્વરો હ્યહમ્।
ભવતાં ચ વચો નાલમહં સમભિવર્તિતુમ્॥ 1-196-13 (8766)
મમાપિ ચેદ્ભવેદેવમીશ્વરસ્ય સતો મહત્।
ઉપેક્ષમાણસ્ય પુનર્લોકાનાં કિલ્બિષાદ્ભયમ્॥ 1-196-14 (8767)
યશ્ચાયં મન્યુજો મેઽગ્નિર્લોકાનાદાતુમિચ્છતિ।
દહેદેષ ચ મામેવ નિગૃહીતઃ સ્વતેજસા॥ 1-196-15 (8768)
ભવતાં ચ વિજાનામિ સર્વલોકહિતેપ્સુતામ્।
તસ્માદ્વિધદ્ધ્વં યચ્છ્રેયો લોકાનાં મમ ચેશ્વરાઃ॥ 1-196-16 (8769)
પિતર ઊચુઃ। 1-196-17x (1119)
ય એષ મન્યુજસ્તેઽગ્નિર્લોકાનાદાતુમિચ્છતિ।
અપ્સુ તં મુઞ્ચ ભદ્રં તે લોકા હ્યપ્સુ પ્રતિષ્ઠિતાઃ॥ 1-196-17 (8770)
આપોમયાઃ સર્વરસાઃ સર્વમાપોમયં જગત્।
તસ્માદપ્સુ વિમુઞ્ચેમં ક્રોધાગ્નિં દ્વિજસત્તમ॥ 1-196-18 (8771)
અયં તિષ્ઠતુ તે વિપ્ર યદીચ્છસિ મહોદધૌ।
મન્યુજોઽગ્નિર્દહન્નાપો લોકા હ્યાપોમયાઃ સ્મૃતાઃ॥ 1-196-19 (8772)
એવં પ્રતિજ્ઞા સત્યેયં તવાનઘ ભવિષ્યતિ।
ન ચૈવં સામરા લોકા ગમિષ્યન્તિ પરાભવમ્॥ 1-196-20 (8773)
વસિષ્ઠ ઉવાચ। 1-196-21x (1120)
તતસ્તં ક્રોધજં તાત ઔર્વોઽગ્નિં વરુણાલયે।
ઉત્સસર્જ સ ચૈવાપ ઉપયુઙ્ક્તે મહોદધૌ॥ 1-196-21 (8774)
મહદ્ધયશિરો ભૂત્વા યત્તદ્વેદવિદો વિદુઃ।
તમગ્નિમુદ્હિરદ્વક્ત્રાત્પિબત્યાપો મહોદધૌ॥ 1-196-22 (8775)
તસ્માત્ત્વમપિ ભદ્રં તે ન લોકાન્હન્તુમર્હસિ।
પરાશરં પરાઁલ્લોકાઞ્જાનઞ્જ્ઞાનવતાં વર॥ ॥ 1-196-23 (8776)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વણિ ષણ્ણવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 196 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-196-2 અનિસ્તીર્ણોઽકૃતકાર્યઃ॥ 1-196-8 તદ્ભૃગૂણાં રાજા કશ્ચિન્નાભ્યુપપદ્યતે ઇતિ ઙ. પાઠઃ॥ 1-196-21 ઉપયુઙ્ક્તે ભક્ષયતિ॥ 1-196-22 હયશિરઃ વડવામુખમ્॥ ષણ્ણવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 196 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 197
॥ શ્રીઃ ॥
1.197. અધ્યાયઃ 197
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
વસિષ્ઠવાક્યેન લોકવિનાશાન્નિવૃત્તેન પરાશરેણ રાક્ષસનાશાર્થં યજ્ઞારમ્ભઃ॥ 1 ॥ પુલસ્ત્યપ્રાર્થનયા પરાશરેણ યજ્ઞસમાપનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-197-0 (8777)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-197-0x (1121)
એવમુક્તઃ સ વિપ્રર્ષિર્વસિષ્ઠેન મહાત્મના।
ન્યયચ્છદાત્મનઃ ક્રોધં સર્વલોકપરાભવાત્॥ 1-197-1 (8778)
ઈજે ચ સ મહાતેજાઃ સર્વવેદવિદાં વરઃ।
ઋષી રાક્ષસસત્રેણ શાક્તેયોઽથ પરાશરઃ॥ 1-197-2 (8779)
તતો વૃદ્ધાંશ્ચ બાલાંશ્ચ રાક્ષસાન્સ મહામુનિઃ।
દદાહ વિતતે યજ્ઞે શક્તેર્વધમનુસ્મરન્॥ 1-197-3 (8780)
ન હિ તં વારયામાસ વસિષ્ઠો રક્ષસાં વધાત્।
દ્વિતીયામસ્ય માં ભાઙ્ક્ષં પ્રતિજ્ઞામિતિ નિશ્ચયાત્॥ 1-197-4 (8781)
ત્રયાણાં પાવકાનાં ચ સત્રે તસ્મિન્મહામુનિઃ।
આસીત્પુરસ્તાદ્દીપ્તાનાં ચતુર્થ ઇવ પાવકઃ॥ 1-197-5 (8782)
તેન યજ્ઞેન શુભ્રેણ હૂયમાનેન શક્તિતઃ।
તદ્વિદીપિતમાકાશં સૂર્યેણેવ ઘનાત્યયે॥ 1-197-6 (8783)
તં વસિષ્ઠાદયઃ સર્વે મુનયસ્તત્ર મેનિરે।
તેજસા દીપ્યમાનં વૈ દ્વિતીયમિવ ભાસ્કરમ્॥ 1-197-7 (8784)
તતઃ પરમદુષ્પ્રાપમન્યૈર્ઋષિરુધારધીઃ।
સમાપિપયિષુઃ સત્રં તમત્રિઃ સમુપાગમત્॥ 1-197-8 (8785)
તથા પુલસ્ત્યઃ પુલહઃ ક્રતુશ્ચૈવ મહાક્રતુઃ।
તત્રાજગ્મુરમિત્રઘ્ન રક્ષસાં જીવિતેપ્સયા॥ 1-197-9 (8786)
પુલસ્ત્યસ્તુ વધાત્તેષાં રક્ષસાં ભરતર્ષભ।
ઉવાચેદં વચઃ પાર્થ પરાશરમરિન્દમમ્॥ 1-197-10 (8787)
કચ્ચિત્તાતાપવિઘ્નં તે કચ્ચિન્નન્દસિ પુત્રક।
અજાનતામદોષાણાં સર્વેષાં રક્ષસાં વધાત્॥ 1-197-11 (8788)
પ્રજોચ્છેદમિમં મહ્યં ન હિ કર્તુ ત્વમર્હસિ।
નૈષ તાત દ્વિજાતીનાં ધર્મો દૃષ્ટસ્તપસ્વિનામ્॥ 1-197-12 (8789)
શમ એવ પરો ધર્મસ્તમાચર પરાશર।
અધર્મિષ્ઠં વરિષ્ઠઃ સન્કુરુષે ત્વં પરાશર॥ 1-197-13 (8790)
શક્તિં ચાપિ હિ ધર્મજ્ઞં નાતિક્રાન્તુમિહાર્હસિ।
પ્રજાયાશ્ચ મમોચ્છેદં ન ચૈવં કર્તુમર્હસિ॥ 1-197-14 (8791)
શાપાદ્ધિ શક્તેર્વાસિષ્ઠ તદા તદુપપાદિતમ્।
આત્મજેન સ દોષેણ શક્તિર્નીત ઇતો દિવમ્॥ 1-197-15 (8792)
ન હિ તં રાક્ષસઃ કશ્ચિચ્છક્તો ભક્ષયિતું મુને।
`વાસિષ્ઠો ભક્ષિતશ્ચાસીત્કૌશિકોત્સૃષ્ટરક્ષસા।
શાપં ન કુર્વન્તિ તદા ન ચ ત્રાણપરાયણાઃ॥ 1-197-16 (8793)
ક્ષમાવન્તોઽદહન્દેહં દેહમન્યદ્ભવત્વિતિ।'
આત્મનૈવાત્મનસ્તેન દૃષ્ટો મૃત્યુસ્તદાઽભવત્॥ 1-197-17 (8794)
નિમિત્તભૂતસ્તત્રાસીદ્વિશ્વામિત્રઃ પરાશર।
રાજા કલ્માષપાદશ્ચ દિવમારુહ્ય મોદતે॥ 1-197-18 (8795)
યે ચ શક્ત્યવરાઃ પુત્રા વસિષ્ઠસ્ય મહામુને।
તે ચ સર્વે મુદા યુક્તા મોદન્તે સહિતાઃ સુરૈઃ॥ 1-197-19 (8796)
સર્વમેતદ્વસિષ્ઠસ્ય વિદિતં વૈ મહામુને।
રક્ષસાં ચ સમુચ્છેદ એષ તાત તપસ્વિનામ્॥ 1-197-20 (8797)
નિમિત્તભૂતસ્ત્વં ચાત્ર ક્રતૌ વાસિષ્ઠનન્દન।
તત્સત્રં મુઞ્ચ ભદ્રં તે સમાપ્તમિદમસ્તુ તે॥ 1-197-21 (8798)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-197-22x (1122)
એવમુક્તઃ પુલસ્ત્યેન વસિષ્ઠેન ચ ધીમતા।
તદા સમાપયામાસ સત્રં શાક્તો મહામુનિઃ॥ 1-197-22 (8799)
સર્વરાક્ષસસત્રાય સંભૃતં પાવકં તદા।
ઉત્તરે હિમવત્પાર્શ્વે ઉત્સસર્જ મહાવને॥ 1-197-23 (8800)
સ તત્રાદ્યાપિ રક્ષાંસિ વૃક્ષાનશ્મન એવ ચ।
ભક્ષયન્દૃશ્યતે વહ્નિઃ સદા પર્વણિ પર્વણિ॥ ॥ 1-197-24 (8801)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વણિ સપ્તનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 197 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-197-4 માભાઙ્ક્ષે ન નાશયેયમ્॥ 1-197-12 મદ્યં મમ॥ સપ્તનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 197 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 198
॥ શ્રીઃ ॥
1.198. અધ્યાયઃ 198
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સૌદાસભાર્યાયાં વસિષ્ઠેન પુત્રોત્પાદનકારણં પૃષ્ટવન્તમર્જુનંપ્રતિ પુનઃ કલ્માષપાદકથાકથનમ્॥ 1 ॥ મૈથુનધર્મસ્ય બ્રાહ્ણં ભક્ષિતવતઃ સૌદાસસ્ય બ્રાહ્મણ્યા શાપઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-198-0 (8802)
`ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-198-0x (1123)
પુનશ્ચૈવ મહાતેજા વિશ્વામિત્રજિઘાંસયા।
અગ્નિં સંભૃતવાન્ઘોરં શાક્તેયઃ સુમહાતપાઃ॥ 1-198-1 (8803)
વાસિષ્ઠસંભૃતશ્ચાગ્નિર્વિશ્વામિત્રહિતૈષિણા।
તેજસા વહ્નિતુલ્યેન ગ્રસ્તઃ સ્કન્દેન ધીમતા॥' 1-198-2 (8804)
અર્જુન ઉવાચ। 1-198-3x (1124)
રાજ્ઞા કલ્માષપાદેન ગુરૌ બ્રહ્મવિદાં વરે।
કારણં કિં પુરસ્કૃત્ય ભાર્યા વૈ સન્નિયોજિતા॥ 1-198-3 (8805)
જાનતા વૈ પરં ધર્મં વસિષ્ઠેન મહાત્મના।
અગમ્યાગમનં કસ્માત્કૃતં તેન મહર્ષિણા॥ 1-198-4 (8806)
અધર્મિષ્ઠં વસિષ્ઠેન કૃતં ચાપિ પુરા સખે।
એતન્મે સંશયં સર્વં છેત્તુમર્હસિ પૃચ્છતઃ॥ 1-198-5 (8807)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-198-6x (1125)
ધનઞ્જય નિબોધેયં યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ।
વસિષ્ઠં પ્રતિ દુર્ધર્ષ તથા મિત્રસહં નૃપમ્॥ 1-198-6 (8808)
કથિતં તે મયા સર્વં યથા શપ્તઃ સ પાર્થિવઃ।
શક્તિના ભરતશ્રેષ્ઠ વાસિષ્ઠેન મહાત્મના॥ 1-198-7 (8809)
સ તુ શાપવશં પ્રાપ્તઃ ક્રોધપર્યાકુલેક્ષણઃ।
નિર્જગામ પુરાદ્રાજા સહદારઃ પરન્તપઃ॥ 1-198-8 (8810)
અરણ્યં નિર્જનં ગત્વા સદારઃ પરિચક્રમે।
નાનામૃગગણાકીર્ણં નાનાસત્વસમાકુલમ્॥ 1-198-9 (8811)
નાનાગુલ્મલતાચ્છન્નં નાનાદ્રુમસમાવૃતમ્।
અરણ્યં ઘોરસન્નાદં શાપગ્રસ્તઃ પરિભ્રમન્॥ 1-198-10 (8812)
સ કદાચિત્ક્ષુધાવિષ્ટો મૃગયન્ભક્ષ્યમાત્મનઃ।
દદર્શ સુપરિક્લિષ્ટઃ કસ્મિંશ્ચિન્નિર્જને વને॥ 1-198-11 (8813)
બ્રાહ્મણં બ્રાહ્મણીં ચૈવ મિથુનાયોપસંગતૌ।
તૌ તં વીક્ષ્ય સુવિત્રસ્તાવકૃતાર્થૌ પ્રધાવિતૌ॥ 1-198-12 (8814)
તયોઃ પ્રદ્રવતોર્વિપ્રં જગ્રાહ નૃપતિર્બલાત્।
દૃષ્ટ્વા ગૃહીતં ભર્તારમથ બ્રાહ્મણ્યભાષત॥ 1-198-13 (8815)
શૃણુ રાજન્મમ વચો યત્ત્વાં વક્ષ્યામિ સુવ્રત।
આદિત્યવંશપ્રભવસ્ત્વં હિ લોકે પરિશ્રુતઃ॥ 1-198-14 (8816)
અપ્રમત્તઃ સ્થિ ધર્મે ગુરુશુશ્રૂષણે રતઃ।
શાપોપહત દુર્ધર્ષ ન પાપં કર્તુમર્હસિ॥ 1-198-15 (8817)
ઋતુકાલે તુ સંપ્રાપ્તે ભર્તૃવ્યસનકર્શિતા।
અકૃતાર્થા હ્યહં ભર્ત્રા પ્રસવાર્થં સમાગતા॥ 1-198-16 (8818)
પ્રસીદ નૃપતિશ્રેષ્ઠ ભર્તાઽયં મે વિસૃજ્યતામ્।
એવં વિક્રોશમાનાયાસ્તસ્યાસ્તુ ન નૃશંસવત્॥ 1-198-17 (8819)
ભર્તારં ભક્ષયામાસ વ્યાઘ્રો મૃગમિવેપ્સિતમ્।
તસ્યાઃ ક્રોધાભિભૂતાયા યાન્યશ્રૂણ્યપતન્ભુવિ॥ 1-198-18 (8820)
સોઽગ્નિઃ સમભવદ્દીપ્તસ્તં ચ દેશં વ્યદીપયત્।
તતઃ સા શોકસંતપ્તા ભર્તૃવ્યસનકર્શિતા॥ 1-198-19 (8821)
કલ્માષપાદં રાજર્ષિમશપદ્બ્રાહ્મણી રુષા।
યસ્માન્મમાકૃતાર્થાયાસ્ત્વયા ક્ષુદ્ર નૃશંસવત્॥ 1-198-20 (8822)
પ્રેક્ષન્ત્યા ભક્ષિતો મેઽદ્ય પ્રિયો ભર્તા મહાયશાઃ।
તસ્માત્ત્વમપિ દુર્બુદ્ધે મચ્છાપપરિવિક્ષતઃ॥ 1-198-21 (8823)
પત્નીમૃતાવનુપ્રાપ્ય સદ્યસ્ત્યક્ષ્યસિ જીવિતમ્।
`તેન પ્રસાદ્યમાના સા પ્રસાદમકરોત્તદા।'
યસ્ય ચર્ષેર્વસિષ્ઠસ્ય ત્વયા પુત્રા વિનાશિતાઃ॥ 1-198-22 (8824)
તેન સંગમ્ય તે ભાર્યા તનયં જનયિષ્યતિ।
સતે વંશકરઃ પુત્રો ભવિષ્યતિ નૃપાધમ॥ 1-198-23 (8825)
એવં શપ્ત્વા તુ રાજાનં સા તમાઙ્ગિરસી શુભા।
તસ્યૈવ સન્નિધૌ દીપ્તં પ્રવિવેશ હુતાશનમ્॥ 1-198-24 (8826)
વસિષ્ઠશ્ચ મહાભાગઃ સર્વમેતદવૈક્ષત।
જ્ઞાનયોગેન મહતા તપસા ચ પરન્તપ॥ 1-198-25 (8827)
મુક્તશાપશ્ચ રાજર્ષિઃ કાલેન મહતા તતઃ।
ઋતુકાલેઽભિપતિતો મદયન્ત્યા નિવારિતઃ॥ 1-198-26 (8828)
ન હિ સસ્માર સ નૃપસ્તં શાપં કામમોહિતઃ।
દેવ્યાઃ સોઽથ વચઃ શ્રુત્વા સંભ્રાન્તો નૃપસત્તમઃ॥ 1-198-27 (8829)
તં શાપમનુસંસ્મૃત્ય પર્યતપ્યદ્ભૃશં તદા।
એતસ્માત્કારણાદ્રાજા વસિષ્ઠં સન્યયોજયત્।
સ્વદારેષુ નરશ્રેષ્ઠ શાપદોષસમન્વિતઃ॥ ॥ 1-198-28 (8830)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વણિ અષ્ટનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 198 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 199
॥ શ્રીઃ ॥
1.199. અધ્યાયઃ 199
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન અનુરૂપપુરોહિતસંપાદનં પૃષ્ટેન ગન્ધર્વેણ ધૌમ્યવરણાક્ષ્યનુજ્ઞા॥ 1 ॥ ગન્ધર્વાય આગ્નેયાસ્ત્રદાનમ્॥ 2 ॥ ઉત્કો ચતીર્થે પાણ્ડવૈઃ ધૌમ્યસ્ય પૌરોહિત્યે વરણમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-199-0 (8831)
અર્જુન ઉવાચ। 1-199-0x (1126)
અસ્માકમનુરૂપો વૈ યઃ સ્યાદ્ગન્ધર્વ વેદવિત્।
પુરોહિતસ્તમાચક્ષ્વ સર્વં હિ વિદિતં તવ॥ 1-199-1 (8832)
ગન્ધર્વ ઉવાચ। 1-199-2x (1127)
યવીયાન્દેવલસ્યૈષ વને ભ્રાતા તપસ્યતિ।
ધૌમ્ય ઉત્કોચકે તીર્થે તં વૃણુધ્વં યીચ્છથ॥ 1-199-2 (8833)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-199-3x (1128)
તતોઽર્જુનોઽસ્ત્રમાગ્નેયં પ્રદદૌ તદ્યથાવિધિ।
ગન્ધર્વાય `સ ચ પ્રીતો વચનં ચેદમબ્રવીત્॥ 1-199-3 (8834)
મયિ સન્તિ હયશ્રેષ્ઠાસ્તવ દાસ્યામિ વૈ સખે।
ઉપકારકૃતં મિત્રં પ્રતિકારેણ યોજયે॥ 1-199-4 (8835)
ગૃહ્ણીષ્વ ચાક્ષુષીં વિદ્યામિમાં ભરતસત્તમ।
એવમુક્તોઽર્જુનઃ' પ્રીતો વચનં ચેદમબ્રવીત્॥ 1-199-5 (8836)
ત્વય્યેવ તાવત્તિષ્ઠન્તુ હયા ગન્ધર્વસત્તમ।
કાર્યકાલે ગ્રહીષ્યામઃ સ્વસ્તિ તેઽસ્ત્વિતિ ચાબ્રવીત્॥ 1-199-6 (8837)
તેઽન્યોન્યમભિસંપૂજ્ય ગન્ધર્વઃ પાણ્ડવાશ્ચ હ।
રમ્યાદ્ભાગીરથીતીરાદ્યથાકામં પ્રતસ્થિરે॥ 1-199-7 (8838)
તત ઉત્કોચકં તીર્થં ગત્વા ધૌમ્યાશ્રમં તુ તે।
તં વવ્રુઃ પાણ્ડવા ધૌમ્યં પૌરોહિત્યાય ભારત॥ 1-199-8 (8839)
તાન્ધૌમ્યઃ પ્રતિજગ્રાહ સર્વવેદવિદાં વરઃ।
વન્યેન ફલમૂલેન પૌરોહિત્યેન ચૈવ હ॥ 1-199-9 (8840)
તે સમાશંસિરે લબ્ધાં શ્રિયં રાજ્યં ચ પાણ્ડવાઃ।
બ્રાહ્મણં તં પુરસ્કૃત્ય પાઞ્ચાલીં ચ સ્વયંવરે॥ 1-199-10 (8841)
પુરોહિતેન તેનાથ ગુરુણા સંગતાસ્તદા।
નાથવન્તમિવાત્માનં મેનિરે ભરતર્ષભાઃ॥ 1-199-11 (8842)
સ હિ વેદાર્થતત્ત્વજ્ઞસ્તેષાં ગુરુરુદારધીઃ।
વેદવિચ્ચૈવ વાગ્મી ચ ધૌમ્યઃ શ્રીમાન્દ્વિજોત્તમઃ॥ 1-199-12 (8843)
તેજસા ચૈવ બુદ્ધ્યા ચ રૂપેણ યશસા શ્રિયા।
મન્ત્રૈશ્ચ વિવિધૈર્ધૌમ્યસ્તુલ્ય આસીદ્બૃહસ્પતેઃ॥ 1-199-13 (8844)
સ ચાપિ વિપ્રસ્તાન્મેને સ્વભાવાભ્યધિકાન્ભુવિ।
તેન ધર્મવિદા પાર્થા યોજ્યા સર્વવિદા વૃતાઃ॥ 1-199-14 (8845)
મેનિરે સહિતા વીરાઃ પ્રાપ્તં રાજ્યં ચ પાણ્ડવાઃ।
બુદ્ધિવીર્યબલોત્સાહૈર્યુક્તા દેવા ઇવાપરે॥ 1-199-15 (8846)
કૃતસ્વસ્ત્યયનાસ્તેન તતસ્તે મનુજાધિપાઃ।
મેનિરે સહિતા ગન્તું પાઞ્ચાલ્યાસ્તં સ્વયંવરમ્॥ ॥ 1-199-16 (8847)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ચૈત્રરથપર્વણિ એકોનદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 199 ॥ ॥ સમાપ્તં ચૈત્રરથપર્વ ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 200
॥ શ્રીઃ ॥
1.200. અધ્યાયઃ 200
(અથ સ્વયંવરપર્વ ॥ 12 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
મધ્યેમાર્ગં આગતસ્ય વ્યાસસ્ય આજ્ઞયા પાણ્ડવાનાં દ્રુપદપુરપ્રવેશઃ॥ 1 ॥ તેષાં કુમ્ભકારગૃહે વાસઃ, ભૈક્ષવૃત્તિશ્ચ॥ 2 ॥ દ્રૌપદ્યાઃ સ્વયંવરનિર્માણકારણકથનં॥ 3 ॥ દ્રુપદેન કૃતાં સ્વયંવરઘોષણાં શ્રુતવતાં ક્ષત્રિયાદીનાં આગમનં॥ 4 ॥ સર્વેષાં ઉચિતે સ્થાને ઉપવેશનં પાણ્ડવાનાં બ્રાહ્મણમધ્યે ઉપવેશનં॥ 5 ॥ મઙ્ગલસ્નાતાયાઃ સ્વલઙ્કૃતાયા દ્રૌપદ્યા રઙ્ગમધ્યે આગમનં॥ 6 ॥ ધૃષ્ટદ્યુમ્નેન લક્ષ્યવેધપણકથનમ્॥ 7 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-200-0 (8848)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-200-0x (1129)
તતસ્તે નરશાર્દૂલા ભ્રાતરઃ પઞ્ચ પાણ્ડવાઃ।
તં બ્રાહ્મણં પુરસ્કૃત્ય પાઞ્ચાલ્યાશ્ચ સ્વયંવરમ્।
પ્રયયુર્દ્રૌપદીં દ્રષ્ટું તં ચ દેશં મહોત્સવમ્॥ 1-200-1 (8849)
તતસ્તે તં મહાત્માનં શુદ્ધાત્માનમકલ્મષમ્।
દદૃશુઃ પાણ્ડવા વીરાઃ પથિ દ્વૈપાયનં તદા॥ 1-200-2 (8850)
તસ્મૈ યથાવત્સત્કારં કૃત્વા તેન ચ સત્કૃતાઃ।
કથાન્તે ચાભ્યનુજ્ઞાતાઃ પ્રયયુર્દ્રુપદક્ષયમ્॥ 1-200-3 (8851)
પશ્યન્તો રમણીયાનિ વનાનિ ચ સરાંસિ ચ।
તત્રતત્ર વસન્તશ્ચ શનૈર્જગ્મુર્મહરાથાઃ॥ 1-200-4 (8852)
સ્વાધ્યાયવન્તઃ શુચયો મધુરાઃ પ્રિયવાદિનઃ।
આનુપૂર્વ્યેણ સંપ્રાપ્તાઃ પાઞ્ચાલાન્પાણ્ડુનન્દનાઃ॥ 1-200-5 (8853)
તે તુ દૃષ્ટ્વા પુરં તચ્ચ સ્કન્ધાવારં ચ પાણ્ડવાઃ।
કુમ્ભકારસ્ય શાલાયાં નિવાસં ચક્રિરે તદા॥ 1-200-6 (8854)
તત્ર ભૈક્ષં સમાજહ્રુર્બ્રાહ્મણીં વૃત્તિમાશ્રિતાઃ।
તાન્સંપ્રાપ્તાંસ્તથા વીરાઞ્જજ્ઞિરે ન નરાઃ ક્વચિત્॥ 1-200-7 (8855)
`યજ્ઞસેનસ્તુ પાઞ્ચાલો ભીષ્મદ્રોમકૃતાગસમ્।
જ્ઞાત્વાઽઽત્માનં તદારેભે ત્રાણાયાત્મક્રિયાં ક્ષમાં॥ 1-200-8 (8856)
અવાપ્ય ધૃષ્ટદ્યુમ્નં હિ ન સ દ્રોણમચિન્તયત્।
સ તુ વૈરપ્રસઙ્ગાચ્ચ ભીષ્માદ્ભયમચિન્તયત્॥ 1-200-9 (8857)
કન્યાદાનાત્તુ શરણં સોઽમન્યત મહીપતિઃ।'
યજ્ઞસેનસ્ય કામસ્તુ પાણ્ડવાય કિરીટિને॥ 1-200-10 (8858)
દાસ્યામિ કૃષ્મામિતિ વૈ ન ચૈનં વિવૃણોતિ સઃ।
`જામાતૃબલસંયોગં મેને હિ બલવત્તરમ્॥' 1-200-11 (8859)
સોઽન્વેષમાણઃ કૌન્તેયાન્પાઞ્ચાલો જનમેજય।
દૃઢં ધનુરથાનમ્યં કારયામાસ ભારત॥ 1-200-12 (8860)
`વૈયાઘ્રપદ્યસ્યોગ્રં વૈ સૃઞ્જયસ્ય મહીપતિઃ।
તદ્ધનુઃ કિન્ધુરં નામ દેવદત્તમુપાનયત્॥ 1-200-13 (8861)
આયસી તસ્ય ચ જ્યાઽઽસીત્પ્રતિબદ્ધા મહાબલા।
ન તુ જ્યાં પ્રસહેદન્યસ્તદ્ધનુઃપ્રવરં મહત્॥ 1-200-14 (8862)
શઙ્કરેણ વરં દત્તં પ્રીતેન ચ મહાત્મના।
તન્નિષ્ફલં સ્યાન્ન તુ મે ઇતિ પ્રામાણ્યમાગતઃ॥ 1-200-15 (8863)
મયા કર્તવ્યમધુના દુષ્કરં લક્ષ્યવેધનમ્।
ઇતિ નિશ્ચિત્ય મનસા કારિતં લક્ષ્યમુત્તમમ્॥' 1-200-16 (8864)
યન્ત્રં વૈહાયસં ચાપિ કારયામાસ કૃત્રિમમ્।
તેન યન્ત્રેણ સહિતં રાજઁલ્લક્ષ્યં ચ કાઞ્ચનમ્॥ 1-200-17 (8865)
દ્રુપદ ઉવાચ। 1-200-18x (1130)
ઇદં સજ્યં ધનુઃ કૃત્વા સજ્જૈરેભિશ્ચ સાયકૈઃ।
અતીત્ય લક્ષ્ય યો વેદ્ધા સ લબ્ધા મત્સુતામિતિ॥ 1-200-18 (8866)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-200-19x (1131)
ઇતિ સ દ્રુપદો રાજા સ્વયંવરમઘોષયત્।
તચ્છ્રુત્વા પાર્થિવાઃ સર્વે સમીયુસ્તત્ર ભારત॥ 1-200-19 (8867)
ઋષયશ્ચ મહાત્માનઃ સ્વયંવરદિદૃક્ષવઃ।
દુર્યોધનપુરોગાશ્ચ સકર્ણાઃ કુરવો નૃપ॥ 1-200-20 (8868)
`યાદવા વાસુદેવેન સાર્ધમન્ધકવૃષ્ણયઃ।'
તતોઽર્ચિતા રાજગુણા દ્રુપદેન મહાત્મના॥ 1-200-21 (8869)
ઉપોપવિષ્ટા મઞ્ચેષુ દ્રષ્ટુકામાઃ સ્વયંવરમ્।
`બ્રાહ્મણાશ્ચ મહાભાગા દેશેભ્યઃ સમુપાગમન્॥ 1-200-22 (8870)
બ્રાહ્મણૈરેવ સહિતાઃ પાણ્ડવાઃ સમુપાવિશન્।
ત્રયસ્ત્રિંશત્સુરાઃ સર્વે વિમાનૈર્વ્યોમ્ન્યવસ્થિતાઃ॥ 1-200-23 (8871)
તતઃ પૌરજનાઃ સર્વે સાગરોદ્ધૂતનિઃસ્વનાઃ।
શિંશુમારશિરઃ પ્રાપ્ય ન્યવિશંસ્તે સ્મ પાર્થિવાઃ॥ 1-200-24 (8872)
પ્રાગુત્તરેણ નગરાદ્ભૂમિભાગે સમે શુભે।
સમાજવાટઃ શુશુભે ભવનૈઃ સર્વતો વૃતઃ॥ 1-200-25 (8873)
પ્રાકારપરિખોપેતો દ્વારતોરણમણ્ડિતઃ।
વિતાનેન વિચિત્રેણ સર્વતઃ સમલઙ્કૃતઃ॥ 1-200-26 (8874)
તૂર્યૌઘશતસઙ્કીર્ણઃ પરાર્ધ્યાગુરુધૂપિતઃ।
ચન્દનોદકસિક્તશ્ચ માલ્યદામોપશોભિતઃ॥ 1-200-27 (8875)
કૈલાસશિખરપ્રખ્યૈર્નભસ્તલવિલેખિભિઃ।
સર્વતઃ સંવૃતઃ શુભ્રૈઃ પ્રાસાદૈઃ સુકૃતોચ્છ્રયૈ॥ 1-200-28 (8876)
સુવર્ણજાલસંવીતૈર્મણિકુટ્ટિમભૂષણૈઃ।
સુખારોહણસોપાનૈર્મહાસનપરિચ્છદૈઃ॥ 1-200-29 (8877)
સ્રગ્દામસમવચ્છન્નૈરગુરૂત્તમવાસિતૈઃ।
હંસાંશુવર્ણૈર્બહુભિરાયોજનસુગન્ધિભિઃ॥ 1-200-30 (8878)
અસંબાધશતદ્વારૈઃ શયનાસનશોભિતૈઃ।
બહુધાતુપિનદ્ધાઙ્ગૈર્હિમવચ્છિખરૈરિવ॥ 1-200-31 (8879)
તત્ર નાનાપ્રકારેષુ વિમાનેષુ સ્વલઙ્કૃતાઃ।
સ્પર્ધમાનાસ્તદાઽન્યોન્યં નિષેદુઃ સર્વપાર્થિવાઃ॥ 1-200-32 (8880)
તત્રોપવિષ્ટાન્દદૃશુર્મહાસત્વાન્પૃથગ્જનાઃ।
રાજસિંહાન્મહાભાગાન્કૃષ્ણાગુરુવિભૂષિતાન્॥ 1-200-33 (8881)
મહાપ્રસાદાન્બ્રાહ્મણ્યાન્સ્વરાષ્ટ્રપરિરક્ષિણઃ।
પ્રિયાન્સર્વસ્ય લોકસ્ય સુકૃતૈઃ કર્મભિઃ શુભૈઃ॥ 1-200-34 (8882)
મઞ્ચેષુ ચ પરાર્દ્ધ્યેષુ પૌરજાનપદા જનાઃ।
કૃષ્ણાદર્શનસિદ્ધ્યર્થં સર્વતઃ સમુપાવિશન્॥ 1-200-35 (8883)
બ્રાહ્મણૈસ્તે ચ સહિતાઃ પાણ્ડવાઃ સમુપાવિશન્।
ઋદ્ધિં પઞ્ચાલરાજસ્ય પશ્યન્તસ્તામનુત્તમામ્॥ 1-200-36 (8884)
તતઃ સમાજો વવૃધે સ રાજન્દિવસાન્બહૂન્।
રત્નપ્રદાનબહુલઃ શોભિતો નટનર્તકૈઃ॥ 1-200-37 (8885)
વર્તમાને સમાજે તુ રમણીયેઽહ્નિ ષોડશે।
`મૈત્રે મુહૂર્તે તસ્યાશ્ચ રાજદારાઃ પુરાવિદઃ।
પુત્રવત્યઃ સુવસનાઃ પ્રતિકર્મોપચક્રમુઃ॥ 1-200-38 (8886)
વૈડૂર્યમયપીઠે તુ નિવિષ્ટાં દ્રૌપદીં તદા।
સતૂર્યં સ્નાપયાઞ્ચક્રુઃ સ્વર્ણકુમ્ભસ્થિતૈર્જલૈઃ॥ 1-200-39 (8887)
તાં નિવૃત્તાભિષેકાં ચ દુકૂલદ્વયધારિણીમ્।
નિન્યુર્મણિસ્તમ્ભવતીં વેદિં વૈ સુપરિષ્કૃતામ્॥ 1-200-40 (8888)
નિવેશ્ય પ્રાઙ્મુખીં હૃષ્ટાં વિસ્મિતાક્ષ્યઃ પ્રસાધિકાઃ।
કેનાલઙ્કરણેનેમામિત્યન્યોન્યં વ્યલોકયન્॥ 1-200-41 (8889)
ધૂપોષ્મણા ચ કેશાનામાર્દ્રભાવં વ્યપોહયન્।
બબન્ધુરસ્યા ધમ્મિલ્લં માલ્યૈઃ સુરભિગન્ધિભિઃ॥ 1-200-42 (8890)
દૂર્વામધૂકરચિતં માલ્યં તસ્યા દદુઃ કરે।
ચક્રુશ્ચ કૃષ્ણાગરુણા પત્રસઙ્ગં કુચદ્વયે॥ 1-200-43 (8891)
રેજે સા ચક્રવાકાઙ્કા સ્વર્ણદીર્ઘા સરિદ્વરા।
અલકૈઃ કુટિલૈસ્તસ્યા મુખં વિકસિતં બભૌ॥ 1-200-44 (8892)
આસક્તભૃઙ્ગં કુસુમં શશિમ્બિમ્બં જિગાય તત્।
કાલાઞ્જનં નયનયોરાચારાર્થં સમાદધુઃ॥ 1-200-45 (8893)
ભૂષણં રત્નખચિતૈરલંચક્રુર્યથોચિતમ્।
માતા ચ તસ્યાઃ પૃષતી હરિતાલમનશ્શિલામ્॥ 1-200-46 (8894)
અઙ્ગુલીભ્યામુપાદાય તિલકં વિદધે મુખે।
અલઙ્કૃતાં વધૂં દૃષ્ટ્વા યોષિતો મુદમાયયુઃ॥ 1-200-47 (8895)
માતા ન મુમુદે તસ્યાઃ પતિઃ કીદૃગ્ભવિષ્યતિ।
સૌવિદલ્લાઃ સમાગમ્ય દ્રુપદસ્યાજ્ઞયા તતઃ॥ 1-200-48 (8896)
એનામારોપયામાસુઃ કરિણીં કુચભૂષિતામ્।
તતોઽવાદ્યન્ત વાદ્યાનિ મઙ્ગલાનિ દિવિ સ્પૃશન્॥ 1-200-49 (8897)
વિલાસિનીજનાશ્ચાપિ પ્રવરં કરિણીશતમ્।
માઙ્ગલ્યગીતં ગાયન્ત્યઃ પાર્સ્વયોરુભયોર્યયુઃ॥ 1-200-50 (8898)
જનાપસરણે વ્યગ્રાઃ પ્રતિહાર્યઃ પુરા યયુઃ।
કોલાહલો મહાનાસીત્તસ્મિન્પુરવરે તદા॥ 1-200-51 (8899)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નો યયાવગ્રે હયમારુહ્ય ભારત।
દ્રુપદો રઙ્ગદેશે તુ બલેન મહતા યુતઃ॥ 1-200-52 (8900)
તસ્થૌ વ્યૂહ્ય મહાનીકં પાલિતં દૃઢધન્વિભિઃ।'
આપ્લુતાઙ્ગીં સુવસનાં સર્વાભરણભૂષિતામ્॥ 1-200-53 (8901)
માલાં ચ સમુપાદાય કાઞ્ચનીં સમલઙ્કૃતામ્।
`આગતાં દદૃશુઃ સર્વે રઙ્ગભૂમિમલઙ્કૃતામ્॥' 1-200-54 (8902)
અવતીર્ણા તતો રઙ્ગં દ્રૌપદી ભરતર્ષભ।
`તસ્થૌ પ્રમુદિતાન્સર્વાન્નૃપતીન્રઙ્ગમણ્ડલે।
પ્રેક્ષન્તી વ્રીડિતાપાઙ્ગી દ્રષ્ટૃણાં સુમનોહરા॥' 1-200-55 (8903)
પુરોહિતઃ સોમકાનાં મન્ત્રવિદ્બ્રાહ્મણઃ શુચિઃ।
પરિસ્તીર્ય જુહાવાગ્નિમાજ્યેન વિધિવત્તદા॥ 1-200-56 (8904)
સંતર્પયિત્વા જ્વલનં બ્રાહ્મણાન્સ્વસ્તિ વાચ્ય ચ।
વારયામાસ સર્વાણિ વાદિત્રાણિ સમન્તતઃ॥ 1-200-57 (8905)
નિઃશબ્દે તુ કૃતે તસ્મિન્ધૃષ્ટદ્યુમ્નો વિશાંપતે।
કૃષ્ણામાદાય વિધિવન્મેઘદુન્દુભિનિઃસ્વનઃ॥ 1-200-58 (8906)
રઙ્ગમધ્યં ગતસ્તત્ર મેઘગમ્ભીરયા ગિરા।
વાક્યમુચ્ચૈર્જગાદેદં શ્લક્ષ્ણમર્થવદુત્તમમ્॥ 1-200-59 (8907)
ઇદં ધનુર્લક્ષ્યમિમે ચ બાણાઃ
શૃણ્વન્તુ મે ભૂપતયઃ સમેતાઃ।
છિદ્રેણ યન્ત્રસ્ય મસર્પયધ્વં
શરૈઃ શિતૈર્વ્યોમચરૈર્દશાર્ધૈઃ॥ 1-200-60 (8908)
એતન્મહત્કર્મ કરોતિ યો વૈ
કુલેન રૂપેણ બલેન યુક્તઃ।
તસ્યાદ્ય ભાર્યા ભગિની મમેયં
કૃષ્ણા ભવિત્રી ન મૃષા બ્રવીમિ॥ 1-200-61 (8909)
તાનેવમુક્ત્વા દ્રુપદસ્ય પુત્રઃ
પશ્ચાદિદં તાં ભગિનીમુવાચ।
નામ્ના ચ ગોત્રેણ ચ કર્મણા ચ
સંકીર્તયન્ભૂમિપતીન્સમેતાન્॥ ॥ 1-200-62 (8910)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સ્વયંવરપર્વણિ દ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 200 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-200-7 જજ્ઞિરે જ્ઞાતવન્તઃ॥ 1-200-17 વૈહાયસમન્તરિક્ષગતમ્॥ 1-200-24 શિંશુમારો જલજન્તુસ્તદાકારસ્તારાસમૂહાત્મકો વિષ્ણુસ્તસ્ય શિરઃપ્રદેશે ઐશાન્યાં દિશિ। અતએવ સા અપરાજિતાદિક્ તાં દિશં પ્રાપ્ય ન્યવિશન્॥ 1-200-25 તામેવ દિશમાત્ર પ્રાગિતિ॥ દ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 200 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 201
॥ શ્રીઃ ॥
1.201. અધ્યાયઃ 201
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
રઙ્ગે આગતાનાં રાજ્ઞાં નામકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-201-0 (8911)
ધૃષ્ટદ્યુમ્ન ઉવાચ। 1-201-0x (1132)
દુર્યોધનો દુર્વિષહો દુર્મુખો દુષ્પ્રધર્ષણઃ।
વિવિંશતિર્વિકર્ણશ્ચ સહો દુઃશાસનસ્તથા॥ 1-201-1 (8912)
યુયુત્સુર્વાયુવેગશ્ચ ભીમવેગરવસ્તથા।
ઉગ્રાયુધો બલાકી ચ કરકાયુર્વિરોચનઃ॥ 1-201-2 (8913)
કુણ્ડકશ્ચિત્રસેનશ્ચ સુવર્ચાઃ કનકધ્વજઃ।
નન્દકો બાહુશાલી ચ તુહુણ્ડો વિકટસ્તથા॥ 1-201-3 (8914)
એતે ચાન્યે ચ બહવો ધાર્તરાષ્ટ્રા મહાબલાઃ।
કર્ણેન સહિતા વીરાસ્ત્વદર્થં સમુપાગતાઃ॥ 1-201-4 (8915)
અસઙ્ખ્યાતા મહાત્માનઃ પાર્થિવાઃ ક્ષત્રિયર્ષભાઃ।
શકુનિઃ સૌબલશ્ચૈવ વૃષકોઽથ બૃહદ્બલઃ॥ 1-201-5 (8916)
એતે ગાન્ધારરાજસ્ય સુતાઃ સર્વે સમાગતાઃ।
અશ્વત્થામા ચ ભોજશ્ચ સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરૌ॥ 1-201-6 (8917)
સમવેતૌ મહાત્માનૌ ત્વદર્થે સમલઙ્કૃતૌ।
બૃહન્તો મણિમાંશ્ચૈવ દણ્ડધારશ્ચ પાર્થિવઃ॥ 1-201-7 (8918)
સહદેવજયત્સેનૌ મેઘસન્ધિશ્ચ પાર્થિવઃ।
વિરાટઃ સહ પુત્રાભ્યાં શઙ્ખેનૈવોત્તરેણ ચ॥ 1-201-8 (8919)
વાર્ધક્ષેમિઃ સુશર્મા ચ સેનાબિન્દુશ્ચ પાર્થિવઃ।
સુકેતુઃ સહ પુત્રેણ સુનામ્ના ચ સુવર્ચસા॥ 1-201-9 (8920)
સુચિત્રઃ સુકુમારશ્ચ વૃકઃ સત્યધૃતિસ્તથા।
સૂર્યધ્વજો રોચમાનો નીલશ્ચિત્રાયુધસ્તથા॥ 1-201-10 (8921)
અંશુમાંશ્ચેકિતાનશ્ચ શ્રેણિમાંશ્ચ મહાબલઃ।
સમુદ્રસેનપુત્રશ્ચ ચન્દ્રસેનઃ પ્રતાપવાન્॥ 1-201-11 (8922)
જલસન્ધઃ પિતાપુત્રૌ વિદણ્ડો દણ્ડ એવ ચ।
પૌણ્ડ્રકો વાસુદેવશ્ચ ભગદત્તશ્ચ વીર્યવાન્॥ 1-201-12 (8923)
કલિઙ્ગસ્તામ્રલિપ્તશ્ચ પત્તનાધિપતિસ્તથા।
મદ્રરાજસ્તથા શલ્યઃ સહપુત્રો મહારથઃ॥ 1-201-13 (8924)
રુક્માઙ્ગદેન વીરેણ તથા રુક્મરથેન ચ।
કૌરવ્યઃ સોમદત્તશ્ચ પુત્રશ્ચાસ્ય મહારથઃ॥ 1-201-14 (8925)
સમવેતાસ્ત્રયઃ શૂરા ભૂરિર્ભૂરિશ્રવાઃ શલઃ।
સુદક્ષિણશ્ચ કામ્ભોજો દૃઢધન્વા ચ પૌરવઃ॥ 1-201-15 (8926)
બૃહદ્બલઃ સુષેણશ્ચ શિબિરૌશીનસ્તથા।
પટચ્ચરનિહન્તા ચ કારૂષાધિપતિસ્તથા॥ 1-201-16 (8927)
સઙ્કર્ષણો વાસુદેવો રૌક્મિણેયશ્ચ વીર્યવાન્।
સામ્બશ્ચ ચારુદેષ્ણશ્ચ પ્રાદ્યુમ્નિઃ સગદસ્તથા॥ 1-201-17 (8928)
અક્રૂરઃ સાત્યકિશ્ચૈવ ઉદ્ધવશ્ચ મહામતિઃ।
કૃતવર્મા ચ હાર્દિક્યઃ પૃથુર્વિપૃથુરેવ ચ॥ 1-201-18 (8929)
વિદૂરથશ્ચ કઙ્કશ્ચ શઙ્કુશ્ચ સગવેષણઃ।
આશાવહોઽનિરુદ્ધશ્ચ સમીકઃ સારિમેજયઃ॥ 1-201-19 (8930)
વીરો વાતપતિશ્ચૈવ ઝિલ્લીપિણ્ડારકસ્તથા।
ઉશીનરશ્ચ વિક્રાન્તો વૃષ્ણયસ્તે પ્રકીર્તિતાઃ॥ 1-201-20 (8931)
ભગીરથો બૃહત્ક્ષત્રઃ સૈન્ધવશ્ચ જયદ્રથઃ।
બૃહદ્રથો બાહ્લિકશ્ચ શ્રઉતાયુશ્ચ મહારથઃ॥ 1-201-21 (8932)
ઉલૂકઃ કૈતવો રાજા ચિત્રાઙ્ગદશુભાઙ્ગદૌ।
વત્સરાજશ્ચ મતિમાન્કોસલાધિપતિસ્તથા॥ 1-201-22 (8933)
શિશુપાલખ્ચ વિક્રાન્તો જરાસન્ધસ્તથૈવ ચ।
એતે ચાન્યે ચ બહવો નાનાજનપદેશ્વરાઃ॥ 1-201-23 (8934)
ત્વદર્થમાગતા ભદ્રે ક્ષત્રિયાઃ પ્રથિતા ભુવિ।
એતે ભેત્સ્યન્તિ વિક્રાન્તાસ્ત્વદર્થે લક્ષ્યમુત્તમમ્।
વિધ્યતે ય ઇદં લક્ષ્યં વરયેથાઃ શુભેઽદ્ય તમ્॥ ॥ 1-201-24 (8935)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સ્વયંવરપર્વણિ એકાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 201 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 202
॥ શ્રીઃ ॥
1.202. અધ્યાયઃ 202
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
બ્રાહ્મણમધ્યસ્થાન્પાણ્ડવાન્વિજ્ઞાય શ્રીકૃષ્ણેન બલરામાય કથંન॥ 1 ॥ ધનુર્દર્શનેનૈવ કેષાંચિદ્રાજ્ઞાં ધનુઃપૂરણે નિરશત॥ 2 ॥ શિશુપાલાદીનાં ધનુઃપૂરણે ભઙ્ગઃ॥ 3 ॥ અર્જુનસ્ય ધનુઃપૂરણે એષણા॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-202-0 (8936)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-202-0x (1133)
તેઽલઙ્કૃતાઃ કુણ્ડલિનો યુવાનઃ
પરસ્પરં સ્પર્ધમાના નરેન્દ્રાઃ।
અસ્ત્રં બલં ચાત્મનિ મન્યમાનાઃ
સર્વેં સમુત્પેતુરુદાયુધાસ્તે॥ 1-202-1 (8937)
રૂપેણ વીર્યેણ કુલે ચૈવ
શીલેન વિત્તેન ચ યૌવનેન।
સમિદ્ધદર્પા મદવેગભિન્ના
મત્તા યથા હૈમવતા ગજેન્દ્રાઃ॥ 1-202-2 (8938)
પરસ્પરં સ્પર્ધયા પ્રેક્ષમાણાઃ
સઙ્કલ્પજેનાભિપરિપ્લુતાઙ્ગાઃ।
કૃષ્ણા મમૈવેત્યભિભાષમાણા
નૃપાઃ સમુત્પેતુરથાસનેભ્યઃ॥ 1-202-3 (8939)
તે ક્ષત્રિયા રઙ્ગગતાઃ સમેતા
જિગીષમાણા દ્રુપદાત્મજાં તામ્।
ચકાશિરે પર્વતરાજકન્યા-
મુમાં યથા દેવગણાઃ સમેતાઃ॥ 1-202-4 (8940)
કન્દર્પબાણાભિનિપીડિતાઙ્ગાં
કૃષ્ણાગતૈસ્તે હૃદયૈર્નરેન્દ્રાઃ।
રઙ્ગાવતીર્ણા દ્રુપદાત્મજાર્થં
દ્વેષં પ્રચક્રુઃ સુહૃદોઽપિ તત્ર॥ 1-202-5 (8941)
અથાયયુર્દેવગણા વિમાનૈ
રુદ્રાદિત્યા વસવોઽથાશ્વિનૌ ચ।
સાધ્યાશ્ચ સર્વે મરુતસ્તથૈવ
યમં પુરસ્કૃત્ય ધનેશ્વરં ચ॥ 1-202-6 (8942)
દૈત્યાઃ સુપર્ણાશ્ચ મહોરગાશ્ચ
દેવર્ષયો ગુહ્યકાશ્ચારણાશ્ચ।
વિશ્વાવસુર્નારદપર્વતૌ ચ
ગન્ધર્વમુખ્યાઃ સહસાઽપ્સરોભિઃ॥ 1-202-7 (8943)
હલાયુધસ્તત્ર જનાર્દનશ્ચ
વૃષ્ણ્યન્ધકાશ્ચૈવ યતાપ્રધાનમ્।
પ્રેક્ષાં સ્મ ચક્રુર્યદુપુઙ્ગવાસ્તે
સ્થિતાશ્ચ કૃષ્ણસ્ય મતે મહાન્તઃ॥ 1-202-8 (8944)
દૃષ્ટ્વા તુ તાન્મત્તગજેન્દ્રરૂપા-
ન્પઞ્ચાભિપદ્માનિવ વારણેન્દ્રાન્।
ભસ્માવૃતાઙ્ગાનિવ હવ્યવાહાન્
કૃષ્ણઃ પ્રદધ્યૌ યદુવીરમુખ્યઃ॥ 1-202-9 (8945)
શશંસ રામાય યુધિષ્ઠિરં સ
ભીમં સજિષ્ણું ચ યમૌ ચ વીરૌ।
શનૈઃશનૈસ્તાન્પ્રસમીક્ષ્ય રામો
જનાર્દનં પ્રીતમના દદર્શ હ॥ 1-202-10 (8946)
અન્યે તુ વીરા નૃપપુત્રપૌત્રાઃ
કૃષ્ણાગતૈર્નત્રમનઃસ્વભાવૈઃ।
વ્યાયચ્છમાના દદૃશુર્ન તાન્વૈ
સન્દષ્ટદન્તચ્છદતામ્રનેત્રાઃ॥ 1-202-11 (8947)
તથૈવ પાર્થાઃ પૃથુબાહવસ્તે
વીરૌ યમૌ ચૈવ મહાનુભાવૌ।
તાં દ્રૌપદીં પ્રેક્ષ્ય તદા સ્મ સર્વે
કન્દર્પબાણાભિહતા બભૂવુઃ॥ 1-202-12 (8948)
દેવર્ષિગન્ધર્વસમાકુલં ત-
ત્સુપર્ણનાગાસુરસિદ્ધજુષ્ટમ્।
દિવ્યેન ગન્ધેન સમાકુલં ચ
દિવ્યૈશ્ચ પુષ્પૈરવકીર્યમાણમ્॥ 1-202-13 (8949)
મહાસ્વનૈર્દુન્દુભિનાદિતૈશ્ચ
બભૂવ તત્સઙ્કુલમન્તરિક્ષમ્।
વિમાનસંબાધમભૂત્સમન્તા-
ત્સવેણુવીણાપણવાનુનાદમ્॥ 1-202-14 (8950)
`સમાજવાટોપરિ સંસ્થિતાનાં
મેઘૈઃ સમન્તાદિવ ગર્જમાનૈઃ।'
તતસ્તુ તે રાજગણાઃ ક્રમેણ
કૃષ્ણાનિમિત્તં કૃતવિક્રમાશ્ચ।
સકર્ણદુર્યોધનશાલ્વશલ્ય-
દ્રૌણાયનિક્રાથસુનીથવક્રાઃ॥ 1-202-15 (8951)
કલિઙ્ગવઙ્ગાધિપપાણ્ડ્યપૌણ્ડ્રા
વિદેહરાજો યવનાધિપશ્ચ।
અન્યે ચ નાનાનૃપપુત્રપૌત્રા
રાષ્ટ્રાધિપાઃ પઙ્કજપત્રનેત્રાઃ॥ 1-202-16 (8952)
કિરીટહારાઙ્ગદચક્રવાલૈ-
ર્વિભૂષિતાઙ્ગાઃ પૃથુબાહવસ્તે।
અનુક્રમં વિક્રમસત્વયુક્તા
બલેન વીર્યેણ ચ નર્દમાનાઃ॥ 1-202-17 (8953)
તત્કાર્મુકં સંહનનોપપન્નં
સજ્યં ન શેકુર્મનસાઽપિ કર્તુમ્।
તે વિક્રમન્તઃ સ્ફુરતા દૃઢેન
વિક્ષિપ્યમાણા ધનુષા નરેન્દ્રાઃ॥ 1-202-18 (8954)
વિચેષ્ટમાના ધરણીતલસ્થા
યથાબલં શૈક્ષ્યગુણક્રમાશ્ચ।
ગતૌજસઃ સ્નસ્તકિરીટહારા
વિનિઃશ્વસન્તઃ શમયાંબભૂવુઃ॥ 1-202-19 (8955)
હહાકૃતં તદ્ધનુષા દૃઢેન
વિસ્રસ્તહારાઙ્ગદચક્રવાલમ્।
કૃષ્ણાનિમિત્તં વિનિવૃત્તકામં
રાજ્ઞાં તદા મણ્ડલમાર્તમાસીત્॥ 1-202-20 (8956)
`એવં તેષુ નિવૃત્તેષુ ક્ષત્રિયેષુ સમન્તતઃ।
ચેદીનામધિપો વીરો બલવાનન્તકોપમઃ॥ 1-202-21 (8957)
દમઘોષાત્મજો ધીમાઞ્શિશુપાલો મહાદ્યુતિઃ।
ધનુષોઽભ્યાશમાગમ્ય તસ્થૌ રાજ્ઞાં સમક્ષતઃ॥ 1-202-22 (8958)
તદપ્યારોપ્યમાણં તુ માષમાત્રેઽભ્યતાડયત્।
ધનુષા પીડ્યમાનસ્તુ જાનુભ્યામગમન્મહીમ્॥ 1-202-23 (8959)
તત ઉત્થાય રાજા સ સ્વરાષ્ટ્રાણ્યભિજગ્મિવાન્।
તતો રાજા જરાસન્ધો મહાવીર્યો મહાબલઃ॥ 1-202-24 (8960)
કમ્બુગ્રીવઃ પૃથુવ્યંસો મત્તવારણવિક્રમઃ।
મત્તવારણતામ્રાક્ષો મત્તવારણવેગવાન્॥ 1-202-25 (8961)
ધનુષોઽભ્યાશમાગત્ય તસ્થૌ ગિરિરિવાચલઃ।
ધનુરારોપ્યમાણં તુ સર્ષમાત્રેઽભ્યતાડયત્॥ 1-202-26 (8962)
તતઃ શલ્યો મહાવીર્યો મદ્રરાજો મહાબલઃ।
ધનુરારોપ્યમાણં તુ મુદ્ગમાત્રેઽભ્યતાડયત્॥ 1-202-27 (8963)
તદૈવાગાત્સ્વયં રાજ્યં પશ્ચાદનવલોકયન્।
ઇદં ધનુર્વરં કોઽદ્ય સજ્યં કુર્વીત પાર્થિવઃ॥ 1-202-28 (8964)
ઇતિ નિશ્ચિત્ય મનસા ભૂય એવ સ્થિતસ્તદા।
તતો દુર્યોધનો રાજા ધાર્તરાષ્ટ્રઃ પરન્તપઃ॥ 1-202-29 (8965)
માની દૃઢાસ્ત્રસંપન્નઃ સર્વૈશ્ચ નૃપલક્ષણૈઃ।
ઉત્થિતઃ સહસા તત્ર ભ્રાતૃમધ્યે મહાબલઃ॥ 1-202-30 (8966)
વિલોક્ય દ્રૌપદીં હૃષ્ટો ધનુષોઽભ્યાશમાગમત્।
સ બભૌ ધનુરાદાય શક્રશ્ચાપધરો યથા॥ 1-202-31 (8967)
ધનુરારોપયામાસ તિલમાત્રેઽભ્યતાડયત્।
આરોપ્યમાણં તદ્રાજા ધનુષા બલિના તદા॥ 1-202-32 (8968)
ઉત્તાનશય્યમપતદઙ્ગુલ્યન્તરતાડિતઃ।
સ યયૌ તાડિતસ્તેન વ્રીડન્નિવ નરાધિપઃ॥ 1-202-33 (8969)
તતો વૈકર્તનઃ કર્ણો વૃષા વૈ સૂતનન્દનઃ।
ધનુરભ્યાશમાગમ્ય તોલયામાસ તદ્ધનુઃ॥ 1-202-34 (8970)
તં ચાપ્યારોપ્યમાણં તદ્રોમમાત્રેઽભ્યતાડયત્।
ત્રૈલોક્યવિજયી કર્ણઃ સત્વે ત્રૈલોક્યવિશ્રુતઃ॥ 1-202-35 (8971)
ધનુષા સોઽપિ નિર્ધૂત ઇતિ સર્વે ભયાકુલાઃ।
એવં કર્ણે વિનિર્ધૂતે ધનુષા ચ નૃપોત્તમાઃ॥ 1-202-36 (8972)
ચક્ષુર્ભિરપિ નાપશ્યન્વિનમ્રમુખપઙ્કજાઃ।
દૃષ્ટ્વા કર્ણં વિનિર્ધૂતં લોકે વીરા નૃપોત્તમાઃ॥ 1-202-37 (8973)
નિરાશા ધનુરુદ્ધારે દ્રૌપદીસંગમેઽપિ ચ॥ 1-202-38 (8974)
તસ્મિંસ્તુ સંભ્રાન્તજને સમાજે
નિક્ષિપ્તવાદેષુ જનાધિપેષુ।
કુન્તીસુતો જિષ્ણુરિયેષ કર્તું
સજ્યં ધનુસ્તત્સશરં ચ વીરઃ॥ 1-202-39 (8975)
તતો વરિષ્ઠઃ સુરદાનવાના-
મુદરધીર્વૃષ્ણિકુલપ્રવીરઃ।
જહર્ષ રામેણ સ પીડ્ય હસ્તં
હસ્તંગતાં પાણ્ડુસુતસ્ય મત્વા॥ 1-202-40 (8976)
ન જજ્ઞિરેઽન્યે નૃપવિપ્રમુખ્યાઃ
સંછન્નરૂપાનથ પાણ્ડુપુત્રાન્।
વિના હિ લોકે ચ યદુપ્રવીરૌ
ધૌમ્યં હિ ધર્મં સહ સોદરાંશ્ચ॥ ॥ 1-202-41 (8977)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સ્વયંવરપર્વણિ દ્વ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 202 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-202-3 સંકલ્પજેન કામેન॥ 1-202-9 અભિતઃ પદ્મા લક્ષ્મીર્યેષાં તાન્સર્વાઙ્ગસુન્દરાનિત્યર્થઃ॥ દ્વ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 202 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 203
॥ શ્રીઃ ॥
1.203. અધ્યાયઃ 203
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ધનુરારોપણાર્થમુત્થિતમર્જુનંપ્રતિ બ્રાહ્મણાનાં શુભાશંસનમ્॥ 1 ॥ અર્જુનેન ધનુરારોપણપૂર્વકં લક્ષ્યવેધઃ॥ 2 ॥ દ્રૌપદ્યા અર્જુનકણ્ઠે માલાપ્રક્ષેપઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-203-0 (8978)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-203-0x (1134)
યદા નિવૃત્તા રાજાનો ધનુષઃ સજ્યકર્મણઃ।
અથોદતિષ્ઠદ્વિપ્રાણાં મધ્યાજ્જિષ્ણુરુદારધીઃ॥ 1-203-1 (8979)
ઉદક્રોશન્વિપ્રમુખ્યા વિધુન્વન્તોઽજિનાનિ ચ।
દૃષ્ટ્વા સંપ્રસ્થિતં પાર્થમિન્દ્રકેતુસમપ્રભમ્॥ 1-203-2 (8980)
કેચિદાસન્વિમનસઃ કેચિદાસન્મુદાન્વિતાઃ।
આહુઃ પરસ્પરં કેચિન્નિપુણા બુદ્ધિજીવિનઃ॥ 1-203-3 (8981)
યત્કર્ણશલ્યપ્રમુખૈઃ ક્ષત્રિયૈર્લોકવિશ્રુતૈઃ।
નાનતં બલવદ્ભિર્હિ ધનુર્વેદપરાયણૈઃ॥ 1-203-4 (8982)
તત્કથં ત્વકૃતાસ્ત્રેણ પ્રાણતો દુર્બલીયસા।
વટુમાત્રેણ શક્યં હિ સજ્યં કર્તું ધનુર્દ્વિજાઃ॥ 1-203-5 (8983)
અવહાસ્યા ભવિષ્યન્તિ બ્રાહ્મણાઃ સર્વરાજસુ।
કર્મણ્યસ્મિન્નસંસિદ્ધે ચાપલાદપરીક્ષિતે॥ 1-203-6 (8984)
યદ્યેષ દર્પાદ્ધર્ષાદ્વાપ્યથ બ્રાહ્મણચાપલાત્।
પ્રસ્થિતો ધનુરાયન્તું વાર્યતાં સાધુ મા ગમત્॥ 1-203-7 (8985)
નાવહાસ્યા ભવિષ્યામો ન ચ લાઘવમાસ્થિતાઃ।
ન ચ વિદ્વિષ્ટતાં લોકે ગમિષ્યામો મહીક્ષિતામ્॥ 1-203-8 (8986)
કેચિદાહુર્યુવા શ્રીમાન્નાગરાજકરોપમઃ।
પીનસ્કન્ધોરુબાહુશ્ચ ધૈર્યેણ હિમવાનિવ॥ 1-203-9 (8987)
સિંહખેલગતિઃ શ્રીમાન્મત્તનાગેન્દ્રવિક્રમઃ।
સંભાવ્યમસ્મિન્કર્મેદમુત્સાહાચ્ચાનુમીયતે॥ 1-203-10 (8988)
શક્તિરસ્ય મહોત્સાહા ન હ્યશક્તઃ સ્વયં વ્રજેત્।
ન ચ તદ્વિદ્યતે કિંચિત્કર્મ લોકેષુ યદ્ભવેત્॥ 1-203-11 (8989)
બ્રાહ્મણાનામસાધ્યં ચ નૃષુ સંસ્થાનચારિષુ।
અબ્ભક્ષા વાયુભક્ષાશ્ચ ફલાહારા દૃઢવ્રતાઃ॥ 1-203-12 (8990)
દુર્બલા અપિ વિપ્રા હિ બલીયાંસઃ સ્વેતજસા।
બ્રાહ્મણો નાવમન્તવ્યઃ સદસદ્વા સમાચરન્॥ 1-203-13 (8991)
સુખં દુઃખં મહદ્ધ્રસ્વં કર્મ યત્સમુપાગતમ્।
જામદગ્ન્યેન રામેણ નિર્જિતાઃ ક્ષત્રિયા યુધિ॥ 1-203-14 (8992)
પીતઃ સમુદ્રોઽગસ્ત્યેન અગાધો બ્રહ્મતેજસા।
તસ્માદ્બ્રુવન્તુ સર્વેઽત્ર વટુરેષ ધનુર્મહાન્॥ 1-203-15 (8993)
આરોપયતુ શીઘ્રં વૈ તથેત્યૂચુર્દ્વિજર્ષભાઃ। 1-203-16 (8994)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવં તેષાં વિલપતાં વિપ્રાણાં વિવિધા ગિરઃ॥ 1-203-16x (1135)
અર્જુનો ધનુષોઽભ્યાશે તસ્થૌ ગિરિરિવાચલઃ।
`અર્જુનઃ પાણ્ડવશ્રેષ્ઠો ધૃષ્ટદ્યુમ્નમથાબ્રવીત્॥ 1-203-17 (8995)
એતદ્ધનુર્બ્રાહ્મણાનાં સજ્યં કર્તુમલં તુ કિમ્। 1-203-18 (8996)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા ધૃષ્ટદ્યુમ્નોઽબ્રવીદ્વચઃ॥ 1-203-18x (1136)
બ્રાહ્મણો વાથ રાજન્યો વૈશ્યો વા શૂદ્ર એવ વા।
એતેષાં યો ધનુઃશ્રેષ્ઠં સજ્યં કુર્યાદ્દ્વિજોત્તમ॥ 1-203-19 (8997)
તસ્મૈ પ્રદેયા ભગિની સત્યમુક્તં મયા વચઃ॥ 1-203-20 (8998)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-203-21x (1137)
તતઃ પશ્ચાન્મહાતેજાઃ પાણ્ડવો રણદુર્જયઃ।'
સ તદ્ધનુઃ પરિક્રમ્ય પ્રદક્ષિણમથાકરોત્॥ 1-203-21 (8999)
પ્રણમ્ય શિરસા દેવમીનં વરદં પ્રભુમ્।
કૃષ્ણં ચ મનસા કૃત્વા જગૃહે ચાર્જુનો ધનુઃ॥ 1-203-22 (9000)
યત્પાર્થિવૈ રુક્મસુનીથવક્રૈ
રાધેયદુર્યોધનશલ્યસાલ્વૈઃ।
તદા ધનુર્વેદપરૈર્નૃસિંહૈઃ
કૃતં ન સજ્યં મહતોઽપિ યત્નાત્॥ 1-203-23 (9001)
તદર્જુનો વીર્યવતાં સદર્પ-
સ્તદૈન્દ્રિરિન્દ્રાવરજપ્રભાવઃ।
સજ્યં ચ ચક્રે નિમિષાન્તરેણ
શરાંશ્ચ જગ્રાહ દશાર્દસઙ્ખ્યાન્॥ 1-203-24 (9002)
વિવ્યાધ લક્ષ્યં નિપપાત તચ્ચ
છિદ્રેણ ભૂમૌ સહસાતિવિદ્ધમ્।
તતોઽન્તરિક્ષે ચ બભૂવ નાદઃ
સમાજમધ્યે ચ મહાન્નિનાદઃ॥ 1-203-25 (9003)
પુષ્પાણિ દિવ્યાનિ વવર્ષ દેવઃ
પાર્થસ્ય મૂર્ધ્નિ દ્વિષતાં નિહન્તુઃ॥ 1-203-26 (9004)
ચેલાનિ વિવ્યધુસ્તત્ર બ્રાહ્મણાશ્ચ સહસ્રશઃ।
વિલક્ષિતાસ્તતશ્ચક્રુર્હાહાકારાંશ્ચ સર્વશઃ।
ન્યપતંશ્ચાત્ર નભસઃ સમન્તાત્પુષ્પવૃષ્ટયઃ॥ 1-203-27 (9005)
શતાઙ્ગાનિ ચ તૂર્યાણિ વાદકાઃ સમવાદયન્।
સૂતમાગધસઙ્ઘાશ્ચાપ્યસ્તુવંસ્તત્ર સુસ્વરાઃ॥ 1-203-28 (9006)
તં દૃષ્ટ્વા દ્રુપદઃ પ્રીતો બભૂવ રિપુસૂદનઃ।
સહ સૈન્યૈશ્ચ પાર્થસ્ય સાહાય્યાર્થમિયેષ સઃ॥ 1-203-29 (9007)
તસ્મિંસ્તુ શબ્દે મહતિ પ્રવૃદ્ધે
યુધિષ્ઠિરો ધર્મભૃતાં વરિષ્ઠઃ।
આવાસમેવોપજગામ શીઘ્રં
સાર્ધં યમાભ્યાં પુરુષોત્તમાભ્યામ્॥ 1-203-30 (9008)
વિદ્ધં તુ લક્ષ્યં પ્રસમીક્ષ્ય કૃષ્ણા
પાર્થં ચ શક્રપ્રતિમં નિરીક્ષ્ય।
`સ્વભ્યસ્તરૂપાપિ નવેવ નિત્યં
વિનાપિ હાસં હસતીવ કન્યા॥ 1-203-31 (9009)
મદાદૃતેઽપિ સ્ખલતીવ ભાવૈ-
ર્વાચા વિના વ્યાહરતીવ દૃષ્ટ્યા।
આદાય શુક્લં વરમાલ્યદામ
જગામ કુન્તીસુતમુત્સ્મયન્તી॥ 1-203-32 (9010)
ગત્વા ચ પશ્ચાત્પ્રસમીક્ષ્ય કૃષ્ણા
પાર્થસ્ય વક્ષસ્યવિશઙ્કમાના।
ક્ષિપ્ત્વા સ્રજં પાર્થિવવીરમધ્યે
વરાય વવ્રે દ્વિજસઙ્ઘમધ્યે॥ 1-203-33 (9011)
શચીવ દેવેન્દ્રમથાગ્નિદેવં
સ્વાહેવ લક્ષ્મીશ્ચ યથા મુકુન્દમ્।
ઉષેવ સૂર્યં મદનં રતીવ
મહેશ્વરં પર્વતરાજપુત્રી॥' 1-203-34 (9012)
સ તામુપાદાય વિજિત્ય રઙ્ગે
દ્વિજાતિભિસ્તૈરભિપૂજ્યમાનઃ।
રઙ્ગાન્નિરક્રામદચિન્ત્યકર્મા
પત્ન્યા તયા ચાપ્યનુગમ્યમાનઃ॥ ॥ 1-203-35 (9013)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સ્વયંવરપર્વણિ ત્ર્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 203 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-203-29 સાહાય્યાર્થં દ્રૌપદ્યલાભાત્ ક્ષુબ્ધૈર્નૃપાન્તરૈર્યુદ્ધપ્રસક્તૌ સત્યામ્॥ ત્ર્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 203 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 204
॥ શ્રીઃ ॥
1.204. અધ્યાયઃ 204
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ક્રોધાદ્રાજસુ દ્રુપદહનનાર્થમાગતેષુ રાજસંમુખે ભીમાર્જુનયોઃ સજ્જીભૂય સ્થિતયોઃ સતોઃ કૃષ્ણબલરામયોઃ સંવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-204-0 (9014)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-204-0x (1138)
તસ્મૈ દિત્સતિ કન્યાં તુ બ્રાહ્મણાય તદા નૃપે।
કોપ આસીન્મહીપાનામાલોક્યાન્યોન્યમન્તિકાત્॥ 1-204-1 (9015)
`ઊચુઃ સર્વે સમાગમ્ય પરસ્પરહિતૈષિણઃ।
વયં સર્વે સમાહૂતા દ્રુપદેન દુરાત્મના।
સંહત્ય ચાભ્યગચ્છામ સ્વયંવરદિદૃક્ષયા॥' 1-204-2 (9016)
અસ્માનયમતિક્રમ્ય તૃણીકૃત્ય ચ સંગતાન્।
દાતુમિચ્છતિ વિપ્રાય દ્રૌપદીં યોષિતાં વરામ્॥ 1-204-3 (9017)
અવરોપ્યેહ વૃક્ષસ્તુ ફલકાલે નિપાત્યતે।
નિહન્મૈનં દુરાત્માનં યોયમસ્માન્ન મન્યતે॥ 1-204-4 (9018)
ન હ્યર્હત્યેષ સંમાનં નાપિ વૃદ્ધક્રમં ગુણૈઃ।
હન્મૈનં સહ પુત્રેણ દુરાચારં નૃપદ્વિષમ્॥ 1-204-5 (9019)
અયં હિ સર્વાનાહૂય સત્કૃત્ય ચ નરાધિપાન્।
ગુણવદ્ભોજયિત્વાન્નં તતઃ પશ્ચાન્ન મન્યતે॥ 1-204-6 (9020)
અસ્મિન્રાજસમવાયે દેવાનામિવ સન્નયે।
કિમયં સદૃશં કંચિન્નૃપતિં નૈવ દૃષ્ટવાન્॥ 1-204-7 (9021)
ન ચ વિપ્રેષ્વધીકારો વિદ્યતે વરણં પ્રતિ।
સ્વયંવરઃ ક્ષત્રિયાણામિતીયં પ્રથિતા શ્રુતિઃ॥ 1-204-8 (9022)
અથવા યદિ કન્યેયં ન ચ કંચિદ્બુભૂષતિ।
અગ્નાવેનાં પરિક્ષિપ્ય યામ રાષ્ટ્રાણિ પાર્થિવાઃ॥ 1-204-9 (9023)
બ્રાહ્મણો યદિ ચાપલ્યાલ્લોભાદ્વા કૃતવાનિદમ્।
વિપ્રિયં પાર્થિવેન્દ્રાણાં નૈષ વધ્યઃ કથંચન॥ 1-204-10 (9024)
બ્રાહ્મણાર્થં હિ નો રાજ્યં જીવિતં હિ વસૂનિ ચ।
પુત્રપૌત્રં ચ યચ્ચાન્યદસ્માકં વિદ્યતે ધનમ્॥ 1-204-11 (9025)
અવમાનભયાચ્ચૈવ સ્વધર્મસ્ય ચ રક્ષણાત્।
સ્વયંવરાણામન્યેષાં મા ભૂદેવંવિધા ગતિઃ॥ 1-204-12 (9026)
ઇત્યુક્ત્વા રાજશાર્દૂલા રુષ્ટાઃ પરિઘબાહવઃ।
દ્રુપદં તુ જિઘાંસન્તઃ સાયુધાઃ સમુપાદ્રવન્॥ 1-204-13 (9027)
તાન્ગૃહીતશરાવાપાન્ક્રુદ્ધાનાપતતો બહૂન્।
દ્રુપદો વીક્ષ્ય સંગ્રાસાદ્બ્રાહ્મણાઞ્છરણં ગતઃ॥ 1-204-14 (9028)
`ન ભયાન્નાપિ કાર્પણ્યાન્ન પ્રાણપરિરક્ષણાત્।
જગામ દ્રુપદો વિપ્રાઞ્શમાર્થી પ્રત્યપદ્યત॥' 1-204-15 (9029)
વેગેનાપતતસ્તાંસ્તુ પ્રભિન્નાનિવ વારણાન્।
પાણ્ડુપુત્રૌ મહેષ્વાસૌ પ્રતિયાતાવરિન્દમૌ॥ 1-204-16 (9030)
તતઃ સમુત્પેતુરુદાયુધાસ્તે
મહીક્ષિતો બદ્ધગોધાઙ્ગુલિત્રાઃ।
જિઘાંસમાનાઃ કુરુરાજપુત્રા-
વમર્ષયન્તોઽર્જુનભીમસેનૌ॥ 1-204-17 (9031)
તતસ્તુ ભીમોઽદ્ભુતભીમકર્મા
મહાબલો વજ્રસમાનસારઃ।
ઉત્પાટ્ય દોર્ભ્યાં દ્રુમમેકવીરો
નિષ્પત્રયામાસ યથા ગજેન્દ્રઃ॥ 1-204-18 (9032)
તં વૃક્ષમાદાય રિપુપ્રમાથી
દણ્ડીવ દણ્ડં પિતૃરાજ ઉગ્રમ્।
તસ્થૌ સમીપે પુરુષર્ષભસ્ય
પાર્થસ્ય પાર્થઃ પૃથુદીર્ઘબાહુઃ॥ 1-204-19 (9033)
તત્પ્રેક્ષ્ય કર્માતિમનુષ્યબુદ્ધિ-
ર્જિષ્ણુઃ સ હિ ભ્રાતુરચિન્ત્યકર્મા।
વિસિષ્મિયે ચાપિ ભયં વિહાય
તસ્થૌ ધનુર્ગૃહ્ય મહેન્દ્રકર્મા॥ 1-204-20 (9034)
તત્પ્રેક્ષ્ય કર્માતિમનુષ્યબુદ્ધિ-
ર્જિષ્ણોઃ સહભ્રાતુરચિન્ત્યકર્મા।
દામોદરો ભ્રાતરમુગ્રવીર્યં
હલાયુધં વાક્યમિદં બભાષે॥ 1-204-21 (9035)
ય એષ સિંહર્ષભખેલગામી
મદદ્ધનુઃ કર્ષતિ તાલમાત્રમ્।
એષોઽર્જુનો નાત્ર વિચાર્યમસ્તિ
યદ્યસ્મિ સંકર્ષણ વાસુદેવઃ॥ 1-204-22 (9036)
યસ્ત્વેષ વૃક્ષં તરસાઽવભજ્ય
રાજ્ઞાં નિકારે સહસા પ્રવૃત્તઃ।
વૃકોદરાન્નાન્ય ઇહૈતદદ્ય
કર્તું સમર્થઃ સમરે પૃથિવ્યામ્॥ 1-204-23 (9037)
યોઽસૌ પુરસ્તાત્કમલાયતાક્ષો
મહાતનુઃ સિંહગતિર્વિનીતઃ।
ગૌરઃ પ્રલમ્બોજ્જ્વલચારુઘોણો
વિનિઃસૃતઃ સોઽપ્યુત ધર્મપુત્રઃ॥ 1-204-24 (9038)
યૌ તૌ કુમારાવિવ કાર્તિકેયૌ
દ્વાવાશ્વિનેયાવિતિ મે વિતર્કઃ।
મુક્તા હિ તસ્માજ્જતુવેશ્મદાહા-
ન્મયા શ્રુતાઃ પાણ્ડુસુતાઃ પૃથા ચ॥ 1-204-25 (9039)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-204-26x (1139)
તમબ્રવીન્નિર્જલતોયદાભો
હલાયુધોઽનન્તરજં પ્રતીતઃ।
પ્રીતોઽસ્મિ દૃષ્ટ્વા હિ પિતૃષ્વસારં
પૃથાં વિમુક્તાં સહ કૌરવાગ્ર્યૈઃ॥ ॥ 1-204-26 (9040)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સ્વયંવરપર્વણિ ચતુરધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 204 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 205
॥ શ્રીઃ ॥
1.205. અધ્યાયઃ 205
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન કર્ણપરાજયઃ॥ 1 ॥ ભીમેન કર્ણપરાજયઃ॥ 2 ॥ યુધિષ્ઠિરાદિભિર્દુર્યોધનાદિપરાજયઃ॥ 3 ॥ પુનર્યુદ્ધાય કૃતનિશ્ચયાનાં રાજ્ઞાં શ્રીકૃષ્ણવાક્યેન યુદ્ધોદ્યોગાદ્વિરમ્ય સ્વસ્વાલયગમનમ્॥ 4 ॥ દ્રૌપદ્યા સહ ભીમાર્જુનયોઃ કુલાલગૃહપ્રવેશઃ॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-205-0 (9041)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-205-0x (1140)
અજિનાનિ વિધુન્વન્તઃ કરકાશ્ચ દ્વિજર્ષભાઃ।
ઊચુસ્તે ભીર્ન કર્તવ્યા વયં યોત્સ્યામહે પરાન્॥ 1-205-1 (9042)
તાનેવં વદતો વિપ્રાનર્જુનઃ પ્રહસન્નિવ।
ઉવાચ પ્રેક્ષકા ભૂત્વા યૂયં તિષ્ઠત પાર્શ્વતઃ॥ 1-205-2 (9043)
અહમેનાનજિહ્માગ્રૈઃ શતશો વિકિરઞ્છરૈઃ।
વારયિષ્યામિ સંક્રુદ્ધાન્મન્ત્રૈરાશીવિષાનિવ॥ 1-205-3 (9044)
ઇતિ તદ્ધનુરાનમ્ય શુલ્કાવાપ્તં મહાબલઃ।
ભ્રાત્રા ભીમેન સહિતસ્તસ્થૌ ગિરિરિવાચલઃ॥ 1-205-4 (9045)
તતઃ કર્ણમુખાન્દૃષ્ટ્વા ક્ષત્રિયાન્યુદ્ધદુર્મદાન્।
સંપેતતુરભીતૌ તૌ ગજૌ પ્રતિગજાનિવ॥ 1-205-5 (9046)
ઊચુશ્ચ વાચઃ પરુષાસ્તે રાજાનો યુયુત્સવઃ।
આહવે હિ દ્વિજસ્યાપિ વધો દૃષ્ટો યુયુત્સતઃ॥ 1-205-6 (9047)
ઇત્યેવમુક્ત્વા રાજાનઃ સહસા દુદ્રુવુર્દ્વિજાન્।
તતઃ કર્ણો મહાતેજા જિષ્ણું પ્રતિ યયૌ રણે॥ 1-205-7 (9048)
યુદ્ધાર્થી વાસિતાહેતોર્ગજઃ પ્રતિગજં યથા।
ભીમસેનં યયૌ શલ્યો મદ્રાણામીશ્વરો બલી॥ 1-205-8 (9049)
દુર્યોધનાદયઃ સર્વે બ્રાહ્મણૈઃ સહ સંગતાઃ।
મૃદુપૂર્વમયત્નેન પ્રત્યયુધ્યંસ્તદાઽઽહવે॥ 1-205-9 (9050)
તતોઽર્જુનઃ પ્રત્યવિધ્યદાપતન્તં શિતૈઃ શરૈઃ।
કર્ણં વૈકર્તનં શ્રીમાન્વિકૃષ્ય બલવદ્ધનુઃ॥ 1-205-10 (9051)
તેષાં શરાણાં વેગેન શિતાનાં તિગ્મતેજસામ્।
વિમુહ્યમાનો રાધેયો યત્નાત્તમનુધાવતિ॥ 1-205-11 (9052)
તાવુભાવપ્યનિર્દેશ્યૌ લાઘવાજ્જયતાં વરૌ।
અયુધ્યેતાં સુસંરબ્ધાવન્યોન્યવિજિગીષિણૌ॥ 1-205-12 (9053)
કૃતે પ્રતિકૃતં પશ્ય પશ્ય બાહુબલં ચ મે।
ઇતિ શૂરાર્થવચનૈરભાષેતાં પરસ્પરમ્॥ 1-205-13 (9054)
તતોઽર્જુનસ્ય ભુજયોર્વીર્યમપ્રતિમં ભુવિ।
જ્ઞાત્વા વૈકર્તનઃ કર્ણઃ સંરબ્ધઃ સમયોધયત્॥ 1-205-14 (9055)
અર્જુનેન પ્રયુક્તાંસ્તાન્બાણાન્વેગવતસ્તદા।
પ્રતિહત્ય નનાદોચ્ચૈઃ સૈન્યાનિ તદપૂજયન્॥ 1-205-15 (9056)
કર્ણ ઉવાચ। 1-205-16x (1141)
તુષ્યામિ તે વિપ્રમુખ્ય ભુજવીયર્સ્ય સંયુગે।
અવિષાદસ્ય ચૈવાસ્ય શસ્ત્રાસ્ત્રવિજયસ્ય ચ॥ 1-205-16 (9057)
કિં ત્વં સાક્ષાદ્ધનુર્વેદો રામો વા વિપ્રસત્તમ।
અથ સાક્ષાદ્ધરિહયઃ સાક્ષાદ્વા વિષ્ણુરચ્યુતઃ॥ 1-205-17 (9058)
આત્મપ્રચ્છાદનાર્થં વૈ બાહુવીર્યમુપાશ્રિતઃ।
વિપ્રરૂપં વિધાયેદં મન્યે માં પ્રતિયુધ્યસે॥ 1-205-18 (9059)
ન હિ મામાહવે ક્રુદ્ધમન્યઃ સાક્ષાચ્છચીપતેઃ।
પુમાન્યોધયિતું શક્તઃ પાણ્ડવાદ્વા કિરીટિનઃ॥ 1-205-19 (9060)
`દગ્ધા જતુગૃહે સર્વે પાણ્ડવાઃ સાર્જુનાસ્તદા।
વિનાર્જુનં વા સમરે માં નિહન્તુમશક્નુવન્॥' 1-205-20 (9061)
તમેવંવાદિનં તત્ર ફાલ્ગુનઃ પ્રત્યભાષત।
નાસ્મિ કર્ણ ધનુર્વેદો નાસ્મિ રામઃ પ્રતાપવાન્॥ 1-205-21 (9062)
બ્રાહ્મણોઽસ્મિ યુધાં શ્રેષ્ઠઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ।
બ્રાહ્મે પૌરન્દરે ચાસ્ત્રે નિષ્ઠિતોગુરુશાસનાત્॥ 1-205-22 (9063)
સ્થિતોઽસ્મ્યદ્ય રણે જેતું ત્વાં વૈ વીર સ્થિરો ભવ।
`નિર્જિતોઽસ્મીતિ વા બ્રૂહિ તતો વ્રજ યથાસુખમ્॥ 1-205-23 (9064)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-205-24x (1142)
એવમુક્ત્વાઽથ કર્ણસ્ય ધનુશ્ચિચ્છેદ પાણ્ડવઃ।
તતોઽન્યદ્ધનુરાદાય સંયોદ્ધું સન્દધે શરમ્॥ 1-205-24 (9065)
દૃષ્ટ્વા તચ્ચાપિ કૌન્તેયશ્છિત્વા તદ્ધનુરાશુગૈઃ।
તથા વૈકર્તનં કર્ણં બિભેદ સમરેઽર્જુનઃ॥ 1-205-25 (9066)
તતઃ કર્ણસ્તુ રાધેયઃ છિન્નછન્વા મહાબલઃ।
શરૈરતીવ વિદ્ધાઙ્ગઃ પલાયનમથાકરોત્॥ 1-205-26 (9067)
પુનરાયાન્મુહૂર્તેન ગૃહીત્વા સશરં ધનુઃ।
વવર્ષ શરવર્ષાણિ પાર્થં વૈકર્તનસ્તથા॥ 1-205-27 (9068)
તાનિ વૈ શરજાલાનિ કૌન્તેયોઽભ્યહનચ્છરૈઃ।
જ્ઞાત્વા સર્વાઞ્શરાન્ઘોરાન્કર્ણોઽદાવદ્દ્રુતં બહિઃ॥' 1-205-28 (9069)
બ્રાહ્મં તેજસ્તદાઽજય્યં મન્યમાનો મહારથઃ।
અપરસ્મિન્વનોદ્દેશે વીરૌ શલ્યવૃકોદરૌ॥ 1-205-29 (9070)
બલિનૌ યુદ્ધસંપન્નૌ વિદ્યયા ચ બલેન ચ।
અન્યોન્યમાહ્વયન્તૌ તુ મત્તાવિવ મહાગજૌ॥ 1-205-30 (9071)
મુષ્ટિભિર્જાનુભિશ્ચૈવ નિઘ્નન્તાવિતરેતરમ્।
પ્રકર્ષણાકર્ષણયોરભ્યાકર્ષવિકર્ષણૈઃ॥ 1-205-31 (9072)
આચકર્ષતુરન્યોન્યં મુષ્ટિભિશ્ચાપિ જઘ્નતુઃ।
તતશ્ચટચટાશબ્દઃ સુઘોરો હ્યભવત્તયોઃ॥ 1-205-32 (9073)
પાષાણસંપાતનિભૈઃ પ્રહારૈરભિજઘ્નતુઃ।
મુહૂર્તં તૌ તદાઽન્યોન્યં સમરે પર્યકર્ષતામ્॥ 1-205-33 (9074)
તતો ભીમઃ સમુત્ક્ષિપ્ય બાહુભ્યાં શલ્યમાહવે।
અપાતયત્કુરુશ્રેષ્ઠો બ્રાહ્મણા જહસુસ્તદા॥ 1-205-34 (9075)
તત્રાશ્ચર્યં ભીમસેનશ્ચકાર પુરુષર્ષભઃ।
યચ્છલ્યં પાતિતં ભૂમૌ નાવધીદ્બલિનં બલી॥ 1-205-35 (9076)
પાતિતે ભીમસેનેન શલ્યે કર્ણે ચ શઙ્કિતે।
`વિસ્મયઃ પરમો જજ્ઞે સર્વેષાં પશ્યતાં નૃણામ્॥ 1-205-36 (9077)
તતો રાજસમૂહસ્ય પશ્યતો વૃક્ષમારુજત્।
તતસ્તુ ભીમં સંજ્ઞાભિર્વારયામાસ ધર્મરાટ્॥ 1-205-37 (9078)
આકારજ્ઞસ્તથા ભ્રાતુઃ પાણ્ડવોઽપિ ન્યવર્તત।
ધર્મરાજશ્ચ કૌરવ્ય દુર્યોધનમમર્ષણમ્॥ 1-205-38 (9079)
અયોધયત્સભામધ્યે પશ્યતાં વૈ મહીક્ષિતામ્।
તતો દુર્યોધનસ્તં તુ હ્યવજ્ઞાય યુધિષ્ઠિરમ્॥ 1-205-39 (9080)
નાયોધયત્તદા તેન બલવાન્વૈ સુયોધનઃ।
એતસ્મિન્નન્તરેઽવિધ્યદ્બાણેનાનતપર્વણા॥ 1-205-40 (9081)
દુર્યોધનમમિત્રઘ્નં ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
તતો દુર્યોધનઃ ક્રુદ્ધો દણ્ડાહત ઇવોરગઃ॥ 1-205-41 (9082)
પ્રત્યયુધ્યત રાજાનં યત્નં પરમમાસ્થિતઃ।
છિત્ત્વા રાજા ધનુઃ સજ્યં ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સંયુગે॥ 1-205-42 (9083)
અભ્યવર્ષચ્છરૌઘૈસ્તં સ હિત્વા પ્રાદ્રવદ્રણમ્।
દુઃશાસનસ્તુ સંક્રુદ્ધઃ સહદેવેન પાર્થિવ॥ 1-205-43 (9084)
યુદ્ધ્વા ચ સુચિરં કાલં સહદેવેન નિર્જિતઃ।
ઉત્સૃજ્ય ચ ધનુઃ સઙ્ખ્યે જાનુભ્યામવનીં ગતઃ।
ઉત્થાય સોઽભિદુદ્રાવ સોસિં જગ્રાહ ચર્મ ચ॥ 1-205-44 (9085)
વિકર્ણચિત્રસેનાભ્યાં નિગૃહીતશ્ચ કૌરવઃ।
મા યુદ્ધમિતિ કૌરવ્ય બ્રાહ્મણેનાબલેન વૈ॥ 1-205-45 (9086)
દુઃસહો નકુલશ્ચોભૌ યુદ્ધં કર્તું સમુદ્યતૈ।
તૌ દૃષ્ટ્વા કૌરવા યુદ્ધં વાક્યમૂચુર્મહાબલૌ॥ 1-205-46 (9087)
નિવર્તન્તાં ભવન્તો વૈ કુતો વિપ્રેષુ ક્રૂરતા।
દુર્બલા બ્રાહ્મણાશ્ચેમે ભવન્તો વૈ મહાબલાઃ॥ 1-205-47 (9088)
દ્વાવત્ર બ્રાહ્મણૌ ક્રૂરૌ વાય્વિન્દ્રસદૃશૌ બલે।
યે વા કે વા નમસ્તેભ્યો ગચ્છામઃ સ્વપુરં વયમ્॥ 1-205-48 (9089)
એવં સંભાષમાણાસ્તે ન્યવર્તન્તાથ કૌરવાઃ।
જહૃષુર્બ્રાહ્મણાસ્તત્ર સમેતાસ્તત્ર સઙ્ઘશઃ॥ 1-205-49 (9090)
બહુશસ્તે તતસ્તત્ર ક્ષત્રિયા રણમૂર્ધનિ।
પ્રેક્ષમાણાસ્તથાઽતિષ્ઠન્બ્રાહ્મણાંશ્ચ સમન્તતઃ॥ 1-205-50 (9091)
બ્રાહ્મણાશ્ચ જયં પ્રાપ્તાઃ કન્યામાદાય નિર્યયુઃ।
વિજિતે ભીમસેનેન શલ્યે કર્ણે ચ નિર્જિતે॥ 1-205-51 (9092)
દુર્યોધને ચાપયાતે તથા દુઃશાસને રણાત્।'
શઙ્કિતાઃ સર્વરાજાનઃ પરિવવ્રુર્વૃકોદરમ્॥ 1-205-52 (9093)
ઊચુશ્ચ સહિતાસ્તત્ર સાધ્વિમૌ બ્રાહ્મણર્ષભૌ।
વિજ્ઞાયેતાં ક્વજન્માનૌ ક્વનિવાસૌ તથૈવ ચ॥ 1-205-53 (9094)
કો હિ રાધાસુતં કર્ણં શક્તો યોધયિતું રણે।
અન્યત્ર રામાદ્દ્રોણાદ્વા પાણ્ડવાદ્વા કિરીટિનઃ॥ 1-205-54 (9095)
કૃષ્ણાદ્વા દેવકીપુત્રાત્કૃપાદ્વાપિ શરદ્વતઃ।
કો વા દુર્યોધનં શક્તઃ પ્રતિયોથયિતું રણે॥ 1-205-55 (9096)
તથૈવ મદ્રાધિપતિં શલ્યં બલવતાંવરમ્।
બલદેવાદૃતે વીરાત્પાણ્ડવાદ્વા વૃકોદરાત્॥ 1-205-56 (9097)
વીરાદ્દુર્યોધનાદ્વાઽન્યઃ શક્તઃ પાતયિતું રણે।
ક્રિયતામવહારોઽસ્માદ્યુદ્ધાદ્બ્રાહ્મણસંવૃતાત્॥ 1-205-57 (9098)
બ્રાહ્મણા હિ સદા રક્ષ્યાઃ સાપરાધાઽપિનિત્યદા।
અથૈનાનુપલભ્યેહ પુનર્યોત્સ્યામ હૃષ્ટવત્॥ 1-205-58 (9099)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-205-59x (1143)
તાંસ્તથાવાદિનઃ સર્વાન્પ્રસમીક્ષ્ય ક્ષિતીશ્વરાન્।
અથાન્યાન્પુરુષાંશ્ચાપિ કૃત્વા તત્કર્મ સંયુગે॥ 1-205-59 (9100)
તત્કર્મ ભીમસ્ય સમીક્ષ્ય કૃષ્ણઃ
કુન્તીસુતૌ તૌ પરિશઙ્કમાનઃ।
નિવારયામાસ મહીપતીંસ્તા-
ન્ધર્મેણ લબ્ધેત્યનુનીય સર્વાન્॥ 1-205-60 (9101)
એવં તે વિનિવૃત્તાસ્તુ યુદ્ધાદ્યુદ્ધવિશારદાઃ।
યથાવાસં યયુઃ સર્વે વિસ્મિતા રાજસત્તમાઃ॥ 1-205-61 (9102)
વૃત્તો બ્રહ્મોત્તરો રઙ્ગઃ પાઞ્ચાલી બ્રાહ્મણૈર્વૃતા।
ઇતિ બ્રુવન્તઃ પ્રયયુર્યે તત્રાસન્સમાગતાઃ॥ 1-205-62 (9103)
બ્રાહ્મણૈસ્તુ પ્રતિચ્છન્નૌ રૌરવાજિનવાસિભિઃ।
કૃચ્છ્રેણ જગ્મતુસ્તૌ તુ ભીમસેનધનઞ્જયૌ॥ 1-205-63 (9104)
વિમુક્તૌ જનસંબાધાચ્છત્રુભિઃ પરિવિક્ષતૌ।
કૃષ્ણયાનુગતૌ તત્ર નૃવીરૌ તૌ વિરેજતુઃ॥ 1-205-64 (9105)
પૌર્ણમાસ્યાં ઘનૈર્મુક્તૌ ચન્દ્રસૂર્યાવિવોદિતૌ।
તેષાં માતા બહુવિધં વિનાશં પર્યચિન્તયત્॥ 1-205-65 (9106)
અનાગચ્છત્સુ પુત્રેષુ ભૈક્ષકાલે ચ લિઙ્ઘિતે।
ધાર્તરાષ્ટ્રૈર્હતાશ્ચ સ્યુર્વિજ્ઞાય કુરુપુઙ્ગવાઃ॥ 1-205-66 (9107)
માયાન્વિતૈર્વા રક્ષોભિઃ સુઘોરૈર્દૃઢવૈરિભિઃ।
વિપરીતં મતં જાતં વ્યાસસ્યાપિ મહાત્મનઃ॥ 1-205-67 (9108)
ઇત્યેવં ચિન્તયામાસં સુતસ્નેહાવૃતા પૃથા।
તતઃ સુપ્તજનપ્રાયે દુર્દિને મેઘસંપ્લુતે॥ 1-205-68 (9109)
મહત્યથાપરાહ્ણે તુ ઘનૈઃ સૂર્ય ઇવાવૃતઃ।
બ્રાહ્મણૈઃ પ્રાવિશત્તત્ર જિષ્ણુર્ભાર્ગવવેશ્મ તત્॥ ॥ 1-205-69 (9110)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સ્વયંવરપર્વણિ પ઼ઞ્ચાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 205 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-205-12 વિજિગીષિણૌ વિજિગીષાવન્તૌ॥ 1-205-29 વનોદ્દેશે રઙ્ગદૃશાં નિવાસસ્થાને॥ 1-205-34 સમુત્ક્ષિપ્ય કૂષ્માણ્ડફલવદપાતયત્॥ 1-205-57 અવહારો યુદ્ધાન્નિવર્તનં॥ 1-205-59 સંયુગે તત્કર્મ કૃત્વા તૂષ્ણીંભૂતાવિતિ શેષઃ॥ 1-205-62 બ્રહ્મ બ્રાહ્મણજાતિઃ ઉત્તરં ઉત્કૃષ્ટં યસ્મિન્સ બ્રહ્મોત્તરઃ॥ 1-205-69 ભાર્ગવવેશ્મ કુલાલગૃહં॥ પાઞ્ચાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 205 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 206
॥ શ્રીઃ ॥
1.206. અધ્યાયઃ 206
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ભીમાર્જુનાશ્યાં દ્રૌપદ્યાઃ ભિક્ષેત્યાવેદને કુન્ત્યા પઞ્ચાનાં સહ ભોજનાનુજ્ઞા॥ 1 ॥ પશ્ચાત્ દ્રૌપદીદર્શનેન ચિન્તાન્વિતાયાં કુન્ત્યાં યુધિષ્ઠિરાર્જુનયોઃ સંવાદઃ॥ 2 ॥ દ્વૈપાયનવચઃસ્મરણેન સર્વેષાં દ્રૌપદી ભાર્યેતિ યુધિષ્ઠિરનિશ્ચયઃ॥ 3 ॥ જનમેજયેન કૃષ્ણસ્ય કાર્મુકાનારોપણે કારણપ્રશ્ને પાણ્ડવાર્થમિતિ વૈશમ્પાયનસ્યોત્તરમ્॥ 4 ॥ કુલાલશાલાંપ્રતિ શ્રીકૃષ્ણસ્યાગમનમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-206-0 (9111)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-206-0x (1144)
ગત્વા તુ તાં ભાર્ગવકર્મશાલાં
પાર્થૌ પૃથાં પ્રાપ્ય મહાનુભાવૌ।
તાં યાજ્ઞસેનીં પરમપ્રતીતૌ
ભિક્ષેત્યથાવેદયતાં નરાગ્ર્યૌ॥ 1-206-1 (9112)
કુટીગતા સા ત્વનવેક્ષ્ય પુત્રૌ
પ્રોવાચ ભુઙ્ક્તેતિ સમેત્ય સર્વે।
પશ્ચાચ્ચ કુન્તી પ્રસમીક્ષ્ય કૃષ્ણાં
કષ્ટં મયા ભાષિતમિત્યુવાચ॥ 1-206-2 (9113)
સાઽધર્મભીતા પરિચિન્તયન્તી
તાં યાજ્ઞસેનીં પરમપ્રતીતામ્।
પાણૌ ગૃહીત્વોપજગામ કુન્તી
યુધિષ્ઠિરં વાક્યમુવાચ ચેદમ્॥ 1-206-3 (9114)
કુન્ત્યુવાચ। 1-206-4x (1145)
ઇયં તુ કન્યા દ્રુપદસ્ય રાજ્ઞ-
સ્તવાનુજાભ્યાં મયિ સંનિસૃષ્ટા।
યથોચિતં પુત્ર મયાઽપિ ચોક્તં
સમેત્ય ભુઙ્ક્તેતિ નૃપ પ્રમાદાત્॥ 1-206-4 (9115)
મયા કથં નાનૃતમુક્તમદ્ય
ભવેત્કુરૂણામૃષભ બ્રવીહિ।
પઞ્ચાલરાજસ્ય સુતામધર્મો
ન ચોપવર્તેત ન વિભ્રમેચ્ચ॥ 1-206-5 (9116)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-206-6x (1146)
સ એવમુક્તો મતિમાન્નૃવીરો
માત્રા મુહૂર્તં તુ વિચિન્ત્ય રાજા।
કુન્તીં સમાશ્વાસ્ય કુરુપ્રવીરો
ધનઞ્જયં વાક્યમિદં બભાષે॥ 1-206-6 (9117)
ત્વયા જિતા ફાલ્ગુન યાજ્ઞસેની
ત્વયૈવ શોભિષ્યતિ રાજપુત્રી।
પ્રજ્વાલ્યતામગ્નિરમિત્રસાહ
ગૃહાણ પાણિં વિધિવત્ત્વમસ્યાઃ॥ 1-206-7 (9118)
અર્જુન ઉવાચ। 1-206-8x (1147)
મા માં નરેન્દ્ર ત્વમધર્મભાજં
કૃથા ન ધર્મોઽયમશિષ્ટદૃષ્ટઃ।
ભવાન્નિવેશ્યઃ પ્રથમં તતોઽયં
ભીમો મહાબાહુરચિન્ત્યકર્મા॥ 1-206-8 (9119)
અહં તતો નકુલોઽનન્તરં મે
પશ્ચાદયં સહદેવસ્તરસ્વી।
વૃકોદરોઽહં ચ યમૌ ચ રાજ-
ન્નિયં ચ કન્યા ભવતો નિયોજ્યાઃ॥ 1-206-9 (9120)
એવં ગતે યત્કરણીયમત્ર
ધર્મ્યં યશસ્યં કુરુ તદ્વિચિન્ત્ય।
પાઞ્ચાલરાજસ્ય હિતં ચ યત્સ્યા-
ત્પ્રશાધિ સર્વે સ્મ વશે સ્થિતાસ્તે॥ 1-206-10 (9121)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-206-11x (1148)
જિષ્ણોર્વચનમાજ્ઞાય ભક્તિસ્નેહસમન્વિતમ્।
દૃષ્ટિં નિવેશયામાસુઃ પાઞ્ચાલ્યાં પાણ્ડુનન્દનાઃ॥ 1-206-11 (9122)
દૃષ્ટ્વા તે તત્ર પશ્યન્તીં સર્વે કૃષ્ણાં યશસ્વિનીમ્।
સંપ્રેક્ષ્યાન્યોન્યમાસીના હૃદયૈસ્તામધારયન્॥ 1-206-12 (9123)
તેષાં તુ દ્રૌપદીં દૃષ્ટ્વા સર્વેષામમિતૌજસામ્।
સંપ્રમથ્યેન્દ્રિયગ્રામં પ્રાદુરાસીન્મનોભવઃ॥ 1-206-13 (9124)
કામ્યં હિ રૂપં પાઞ્ચાલ્યા વિધાત્રા વિહિતં સ્વયમ્।
બભૂવાધિકમન્યાભ્યઃ સર્વભૂતમનોહરમ્॥ 1-206-14 (9125)
તેષામાકારભાવજ્ઞઃ કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
દ્વૈપાયનવચઃ કૃત્સ્નં સસ્માર મનુજર્ષભઃ॥ 1-206-15 (9126)
અબ્રવીત્સહિતાન્ભ્રાતૄન્મિથો ભેદભયાન્નૃપઃ।
સર્વેષાં દ્રૌપદી ભાર્યા ભવિષ્યતિ હિ નઃ શુભા॥ 1-206-16 (9127)
`જનમેજય ઉવાચ। 1-206-17x (1149)
સતાઽપિ શક્તેન ચ કેશવેન
સજ્યં ધનુસ્તન્ન કૃતં કિમર્થમ્।
વિદ્ધં ચ લક્ષ્યં ન ચ કસ્ય હેતો-
રાચક્ષ્વ તન્મે દ્વિપદાં વરિષ્ઠ॥ 1-206-17 (9128)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-206-18x (1150)
શક્તેન કૃષ્ણેન ચ કાર્મુકં ત-
ન્નારોપિતં જ્ઞાતુકામેન પાર્થાન્।
પરિશ્રવાદેવ બભૂવ લોકે
જીવન્તિ પાર્થા ઇતિ નિશ્ચયોઽસ્ય॥ 1-206-18 (9129)
અન્યાનશક્તાન્નૃપતીન્સમીક્ષ્ય
સ્વયંવરે કાર્મુકેણોત્તમેન।
ધનઞ્જયસ્તદ્ધનુરેકવીરઃ
સજ્યં કરોતીત્યભિવીક્ષ્ય કૃષ્ણઃ॥ 1-206-19 (9130)
ઇતિ સ્વયં વાસુદેવો વિચિન્ત્ય
પાર્થાન્વિવિત્સન્વિવિધૈરુપાયૈઃ।
ન તદ્ધનુઃ સજ્યમિયેપ કર્તું
બભૂવુરસ્યેષ્ટતમા હિ પાર્થાઃ॥' 1-206-20 (9131)
ભ્રાતુર્વચસ્તત્પ્રસમીક્ષ્ય સર્વે
જ્યેષ્ઠસ્ય પાણ્ડોસ્તનયાસ્તદાનીમ્।
તમેવાર્થં ધ્યાયમાના મનોભિઃ
સર્વે ચ તે તસ્થુરદીનસત્વાઃ॥ 1-206-21 (9132)
વૃષ્ણિપ્રવીરસ્તુ કુરુપ્રવીરા-
નાશંસમાનઃ સહરૌહિણેયઃ।
જગામ તાં ભાર્ગવકર્મશાલાં
યત્રાસતે તે પુરુષપ્રવીરાઃ॥ 1-206-22 (9133)
તત્રોપવિષ્ટં પૃથુદીર્ઘબાહું
દદર્શ કૃષ્ણઃ સહરૌહિણેયઃ।
અજાતશત્રું પરિવાર્ય તાંશ્ચા-
પ્યુપોપવિષ્ટાઞ્જ્વલનપ્રકાશાન્॥ 1-206-23 (9134)
તતોઽબ્રવીદ્વાસુદેવોઽભિગમ્ય
કુન્તીસુતં ધર્મભૃતાં વરિષ્ઠમ્।
કૃષ્ણોઽહમસ્મીતિ નિપીડ્ય પાદૌ
યુધિષ્ઠિરસ્યાજમીઢસ્ય રાજ્ઞઃ॥ 1-206-24 (9135)
તથૈવ તસ્યાપ્યનુ રૌહિણેય-
સ્તૌ ચાપિ હૃષ્ટાઃ કુરવોઽભ્યનન્દન।
પિતૃષ્વસુશ્ચાપિ યદુપ્રવીરા-
વગૃહ્ણતાં ભારતમુખ્ય પાદૌ॥ 1-206-25 (9136)
અજાતશત્રુશ્ચ કુરુપ્રવીરઃ
પપ્રચ્છ કૃષ્ણં કુશલં વિલોક્ય।
કથં વયં વાસુદેવ ત્વયેહ
ગૂઢા વસન્તો વિદિતાશ્ચ સર્વે॥ 1-206-26 (9137)
તમબ્રવીદ્વાસુદેવઃ પ્રહસ્ય
ગૂઢોઽપ્યગ્નિર્જ્ઞાયત એવ રાજન્।
તં વિક્રમં પાણ્ડવેયાનતીત્ય
કોઽન્યઃ કર્તા વિદ્યતે માનુષેષુ॥ 1-206-27 (9138)
દિષ્ટ્યા સર્વે પાવકાદ્વિપ્રમુક્તા
યૂયં ઘોરાત્પાણ્ડવાઃ શત્રુસાહાઃ।
દિષ્ટ્યા પાપો ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રઃ
સહામાત્યો ન સકામોઽભવિષ્યત્॥ 1-206-28 (9139)
ભદ્રં વોઽસ્તુ નિહિતં યદ્ગુહાયાં
વિવર્ધધ્વં જ્વલના ઇવૈધમાનાઃ।
મા વો વિદ્યુઃ પાર્થિવાઃ કેચિદેવ
યાસ્યાવહે શિબિરાયૈવ તાવત્।
સોઽનુજ્ઞાતઃ પાણ્ડવેનાવ્યયશ્રીઃ 1-206-29 (9140)
1-206-29f"
પ્રાયાચ્છીઘ્રં બલદેવેન સાર્ધમ્॥ ॥
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સ્વયંવરપર્વણિ ષડધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 206 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-206-12 દૃષ્ટ્વા તે તત્ર તિષ્ઠન્તી ઇતિ ઙ. પાઠઃ॥ 1-206-29 યદ્ભદ્રં ગુહાયાં બુદ્ધૌ વો નિહિતં તદ્વોસ્તુ॥ ષડધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 206 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 207
॥ શ્રીઃ ॥
1.207. અધ્યાયઃ 207
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવાવાસે ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય નિલીયાવસ્થાનમ્॥ 1 ॥ ભીમાદ્યાનીતસ્ય ભૈક્ષસ્ય કુન્ત્યાજ્ઞયા દ્રૌપદ્યા પરિવેષણમ્॥ 2 ॥ સર્વં પાણ્ડવવૃત્તાન્તં જ્ઞાત્વા ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય પ્રતિનિવર્તનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-207-0 (9141)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-207-0x (1151)
ધૃષ્ટદ્યુમનસ્તુ પાઞ્ચાલ્યઃ પૃષ્ઠતઃ કુરુનન્દનૌ।
અન્વગચ્છત્તદા યાન્તૌ ભાર્ગવસ્ય નિવેશને॥ 1-207-1 (9142)
સોજ્ઞાયમાનઃ પુરુષાનવધાય સમન્તતઃ।
સ્વયમારાન્નિલીનોઽભૂદ્ભાર્ગવસ્ય નિવેશને॥ 1-207-2 (9143)
સાયં ચ ભીમસ્તુ રિપુપ્રમાથી
જિષ્ણુર્યમૌ ચાપિ મહાનુભાવૌ।
ભૈક્ષં ચરિત્વા તુ યુધિષ્ઠિરાય
નિવેદયાંચક્રુરદીનસત્વાઃ॥ 1-207-3 (9144)
તતસ્તુ કુન્તી દ્રુપદાત્મજાં તા-
મુવાચ કાલે વચનં વદાન્યા।
તતોઽગ્રમાદાય કુરુષ્વ ભદ્રે
બલિં ચ વિપ્રાય ચ દેહિ ભિક્ષામ્॥ 1-207-4 (9145)
યે ચાન્નમિચ્છન્તિ દદસ્વ તેભ્યઃ
પરિશ્રિતા યે પરિતો મનુષ્યાઃ।
તતશ્ચ શેષં પ્રવિભજ્ય શીઘ્ર-
મર્ધં ચતુર્ણાં મમ ચાત્મનશ્ચ॥ 1-207-5 (9146)
અર્ધં તુ ભીમાય ચ દેહિ ભદ્રે
ય એષ નાગર્ષભતુલ્યરૂપઃ।
ગૌરો યુવા સંહનનોપપન્ન
એષો હિ વીરો બહુભુક્ સદૈવ॥ 1-207-6 (9147)
સા હૃષ્ટરૂપૈવ તુ રાજપુત્રી
તસ્યા વચઃ સાધ્વવિશઙ્કમાના।
યથાવદુક્તં પ્રચકાર સાધ્વી
તે ચાપિ સર્વે બુભુજુસ્તદન્નમ્॥ 1-207-7 (9148)
કુશૈસ્તુ ભૂમૌ શયનં ચકાર
માદ્રીપુત્રઃ સહદેવસ્તપસ્વી।
અથાત્મકીયાન્યજિનાનિ સર્વે
સંસ્તીર્ય વીરાઃ સુષુપુર્ધરણ્યામ્॥ 1-207-8 (9149)
અગસ્ત્યકાન્તામભિતો દિશં તુ
શિરાંસિ તેષાં કુરુસત્તમાનામ્।
કુન્તી પુરસ્તાત્તુ બભૂવ તેષાં
પાદાન્તરે ચાથ બભૂવ કૃષ્ણા॥ 1-207-9 (9150)
અશેત ભૂમૌ સહ પાણ્ડુપુત્રૈઃ
પાદોપધાનીવ કૃતા કુશેષુ।
ન તત્ર દુઃખં મનસાપિ તસ્યા
ન ચાવમેને કુરુપુઙ્ગવાંસ્તાન્॥ 1-207-10 (9151)
તે તત્ર શૂરાઃ કથયાંબભૂવુઃ
કથા વિચિત્રાઃ પૃતનાધિકારાઃ।
અસ્ત્રાણિ દિવ્યાનિ રથાંશ્ચ નાગાન્
ખડ્ગાન્ગદાશ્ચાપિ પરશ્વધાંશ્ચ॥ 1-207-11 (9152)
તેષાં કથાસ્તાઃ પરિકીર્ત્યમાનાઃ
પાઞ્ચાલરાજસ્ય સુતસ્તદાનીમ્।
સુશ્રાવ કૃષ્ણાં ચ તદા નિષણ્ણાં
તે ચાપિ સર્વે દદૃશુર્મનુષ્યાઃ॥ 1-207-12 (9153)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નો રાજપુત્રસ્તુ સર્વં
વૃત્તં તેષાં કથિતં ચૈવ રાત્રૌ।
સર્વં રાજ્ઞે દ્રુપદાયાખિલેન
નિવેદયિષ્યંસ્ત્વરિતો જગામ॥ 1-207-13 (9154)
પાઞ્ચાલરાજસ્તુ વિષણ્ણરૂપ-
સ્તાન્પાણ્ડવાનપ્રતિવિન્દમાનઃ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નં પર્યપૃચ્છન્મહાત્મા
ક્વ સા ગતા કેન નીતા ચ કૃષ્ણા॥ 1-207-14 (9155)
કચ્ચિન્ન શૂદ્રેણ ન હીનજેન
વૈશ્યેન વા કરદેનોપપન્ના।
કચ્ચિત્પદં મૂર્ધ્નિ ન પઙ્કદિગ્ધં
કચ્ચિન્ન માલા પતિતા શ્મશાને॥ 1-207-15 (9156)
કચ્ચિત્સ વર્ણપ્રવરો મનુષ્ય
ઉદ્રિક્તવર્ણોઽપ્યુત એવ કચ્ચિત્।
કચ્ચિન્ન વામો મમ મૂર્ધ્નિ પાદઃ
કૃષ્ણાભિમર્શેન કૃતોઽદ્ય પુત્ર॥ 1-207-16 (9157)
કચ્ચિન્ન તપ્સ્યે પરમપ્રતીતઃ
સંયુજ્ય પાર્થેન નરર્ષભેણ।
વદસ્વ તત્ત્વેન મહાનુભાવ
કોઽસૌ વિજેતા દુહિતુર્મમાદ્ય॥ 1-207-17 (9158)
વિચિત્રવીર્યસ્ય સુતસ્ય કચ્ચિ-
ત્કુરુપ્રવીરસ્ય ધ્રિયન્તિ પુત્રાઃ।
કચ્ચિત્તુ પાર્થેન યવીયસાઽધ્ય
ધનુર્ગૃહીતં નિહતં ચ લક્ષ્યમ્॥ ॥ 1-207-18 (9159)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સ્વયંવરપર્વણિ સપ્તાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 207 ॥ ॥ સમાપ્તં સ્વયંવરપર્વ ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-207-4 અગ્રં પ્રથમમાદાય બલિં કુરુષ્વ ભિક્ષાં ચ દેહિ॥ 1-207-18 ધ્રેયન્તિ જીવન્તિ॥ સપ્તાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 207 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 208
॥ શ્રીઃ ॥
1.208. અધ્યાયઃ 208
(અથ વૈવાહિકપર્વ ॥ 13 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ધૃષ્ટદ્યુમ્નવાર્તાં શ્રુતવતા દ્રુપદેન તત્વવિવિત્સયા પાણ્ડવાન્પ્રતિ પુરોહિતપ્રેષણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-208-0 (9160)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-208-0x (1152)
તતસ્તથોક્તઃ પરિહૃષ્ટરૂપઃ
પિત્રે શશંસાથ સ રાજપુત્રઃ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ સોમકાનાં પ્રબર્હો
વૃત્તં યથા યેન હૃતા ચ કૃષ્ણા॥ 1-208-1 (9161)
ધૃષ્ટદ્યુમ્ન ઉવાચ। 1-208-2x (1153)
યોઽસૌ યુવા વ્યાયતલોહિતાક્ષઃ
કૃષ્ણાજિની દેવસમાનરૂપઃ।
યઃ કાર્મુકાગ્ર્યં કૃતવાનધિજ્યં
લક્ષં ચ યઃ પાતિતવાન્પૃથિવ્યામ્॥ 1-208-2 (9162)
અસજ્જમાનશ્ચ તતસ્તરસ્વી
વૃતો દ્વિજાગ્ર્યૈરભિપૂજ્યમાનઃ।
ચક્રામ વજ્રીવ દિતેઃ સુતેષુ
સર્વૈશ્ચ દેવૈર્ઋષિભિશ્ચ જુષ્ટઃ॥ 1-208-3 (9163)
કૃષ્મા પ્રગૃહ્યાજિનમન્વયાત્તં
નાગં યથા નાગવધૂઃ પ્રહૃષ્ટા।
`શ્યામો યુવા વારણમત્તગામી
કૃત્વા મહત્કર્મ સુદુષ્કરં તત્॥ 1-208-4 (9164)
યઃ સૂતપુત્રેણ ચકાર યુદ્ધં
શઙ્કેઽર્જુનં તં ત્રિદશેશવીર્યમ્।'
અમૃષ્યમાણેષુ નરાધિપેષુ
ક્રુદ્ધેષુ વૈ તત્ર સમાપતત્સુ॥ 1-208-5 (9165)
તતોઽપરઃ પાર્થિવસઙ્ઘમધ્યે
પ્રવૃદ્ધમારુજ્ય મહીપ્રરોહમ્।
પ્રાકાલયત્તેન સ પાર્થિવૌઘાન્
ભીમોઽન્તકઃ પ્રાણભૃતો યથૈવ॥ 1-208-6 (9166)
તૌ પાર્થિવાનાં મિષતાં નરેન્દ્ર
કૃષ્ણામુપાદાય ગતૌ નરાગ્ર્યૌ।
`વિક્ષોભ્ય વિદ્રાવ્ય ચ પાર્તિવાંસ્તા-
ન્સ્વતેજસા દુષ્પ્રતિવીક્ષ્યરૂપૌ।'
વિભ્રાજમાનાવિવ ચન્દ્રસૂર્યૌ
બાહ્યાં પુરાદ્ભાર્ગવકર્મશાલામ્॥ 1-208-7 (9167)
તત્રોપવિષ્ટાર્ચિરિવાનલસ્ય
તેષાં જનિત્રીતિ મમ પ્રતર્કઃ।
તથાવિધૈરેવ નરપ્રવીરૈ-
રુપોપવિષ્ટૈસ્ત્રિબિરગ્નિકલ્પૈઃ॥ 1-208-8 (9168)
તસ્યાસ્તતસ્તાવભિવાદ્ય પાદા-
વુક્ત્વા ચ કૃષ્ણામભિવાદયેતિ।
સ્થિતૌ ચ તત્રૈવ નિવેદ્ય કૃષ્ણાં
ભિક્ષાપ્રચારાય ગતા નરાગ્ર્યાઃ॥ 1-208-9 (9169)
તેષાં તુ ભૈક્ષં પ્રતિગૃહ્ય કૃષ્ણા
દત્વા બલિં બ્રાહ્મણસાચ્ચ કૃત્વા।
તાં ચૈવ વૃદ્ધાં પરિવેષ્ય તાંશ્ચ
નરપ્રવીરાન્સ્વયમપ્યભુઙ્ક્ત॥ 1-208-10 (9170)
સુપ્તાસ્તુ તે પાર્થિવ સર્વ એવ
કૃષ્ણા ચ તેષાં ચરણોપધાને।
આસીત્પૃથિવ્યાં શયનં ચ તેષાં
દર્ભાજિનાગ્રાસ્તરણોપપન્નમ્॥ 1-208-11 (9171)
તે નર્દમાના ઇવ કાલમેઘાઃ
કથા વિચિત્રાઃ કથયાંબભૂવુઃ।
ન વૈશ્યશૂદ્રૌપયિકીઃ કથાસ્તા
ન ચ દ્વિજાનાં કથયન્તિ વીરાઃ॥ 1-208-12 (9172)
નિઃસંશયં ક્ષત્રિયપુંગવાસ્તે
યથા હિ યુદ્ધં કથયન્તિ રાજન્।
આશા હિ નો વ્યક્તમિયં સમૃદ્ધા
મુક્તાન્હિ પાર્થાઞ્શૃણુમોઽગ્નિદાહાત્॥ 1-208-13 (9173)
યથા હિ લક્ષ્યં નિહતં ધનુશ્ચ
સજ્યં કૃતં તેન તથા પ્રસહ્ય।
યથા હિ ભાષન્તિ પરસ્પરં તે
છન્ના ધ્રુવં તે પ્રચરન્તિ પાર્થાઃ॥ 1-208015x વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-208-14 (9174)
તતઃ સ રાજા દ્રુપદઃ પ્રહૃષ્ટઃ
પુરોહિતં પ્રેષાયામાસ તેષામ્।
વિદ્યામ યુષ્માનિતિ ભાષમાણો
મહાત્માનઃ પાણ્ડુસુતાઃ સ્થ કચ્ચિત્॥ 1-208-15 (9175)
ગૃહીતવાક્યો નૃપતેઃ પુરોધા
ગત્વા પ્રશંસામભિધાય તેષામ્।
વાક્યં સમગ્રં નૃપતેર્યથાવ-
દુવાચ ચાનુક્રમવિક્રમેણ॥ 1-208-16 (9176)
વિજ્ઞાતુમિચ્છત્યવનીશ્વરો વઃ
પાઞ્ચાલરાજો વરદો વરાર્હાઃ।
લક્ષ્યસ્ય વેદ્ધારમિમં હિ દૃષ્ટ્વા
હર્ષસ્ય નાન્તં પ્રતિપદ્યતે સઃ॥ 1-208-17 (9177)
આખ્યાત ચ જ્ઞાતિકુલાનુપૂર્વી
પદં શિરઃસુ દ્વિષતાં કુરુધ્વમ્।
પ્રહ્લાદયધ્વં હૃદયં મમેદં
પાઞ્ચાલરાજસ્ય ચ સાનુગસ્ય॥ 1-208-18 (9178)
પાણ્ડુર્હિ રાજા દ્રુપદસ્ય રાજ્ઞઃ
પ્રિયઃ સખા ચાત્મસમો બભૂવ।
તસ્યૈષ કામો દુહિતા મમેયં
સ્નુષા યદિ સ્યાદિહ કૌરવસ્ય॥ 1-208-19 (9179)
અયં હિ કામો દ્રુપદસ્ય રાજ્ઞો
હૃદિ સ્થિતો નિત્યમનિન્દિતાઙ્ગાઃ।
યદર્જુનો વૈ પૃથુદીર્ઘબાહુ-
ર્ધર્મેણ વિન્દેત સુતાં મમૈતામ્॥ 1-208-20 (9180)
કૃતં હિ તત્સ્યાત્સુકૃતં મમેદં
યશશ્ચ પુણ્યં ચ હિતં તદેતત્।
અથોક્તવાક્યં હિ પુરોહિતં સ્થિતં
તતો વિનીતં સમુદીક્ષ્ય રાજા॥ 1-208-21 (9181)
સમીપતો ભીમમિદં શશાસ
પ્રદીયતાં પાદ્યમર્ધ્યં તથાઽસ્મૈ।
માન્યઃ પુરોધા દ્રુપદસ્ય રાજ્ઞ-
સ્તસ્મૈ પ્રયોજ્યાઽભ્યધિકા હિ પૂજા॥ 1-208-22 (9182)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-208-23x (1154)
ભીમસ્તતસ્તત્કૃતવાન્નરેન્દ્ર
તાં ચૈવ પૂજાં પ્રતિગૃહ્ય હર્ષાત્।
સુખોપવિષ્ટં તુ પુરોહિતં તદા
યુધિષ્ઠિરો બ્રાહ્મણમિત્યુવાચ॥ 1-208-23 (9183)
પાઞ્ચાલરાજેન સુતા નિસૃષ્ટા
સ્વધર્મદૃષ્ટેન યથા ન કામાત્।
પ્રદિષ્ટશુંલ્કા દ્રુપદેન રાજ્ઞા
સા તેન વીરેણ તથાઽનુવૃત્તા॥ 1-208-24 (9184)
ન તત્ર વર્ણેષુ કૃતા વિવક્ષા
ન ચાપિ શીલે ન કુલે ન ગોત્રે।
કૃતેન સજ્યેન હિ કાર્મુકેણ
વિદ્ધેન લક્ષ્યેણ હિ સા વિસૃષ્ટા॥ 1-208-25 (9185)
સેયં તથાઽનેન મહાત્મનેહ
કૃષ્ણા જિતા પાર્થિવસઙ્ઘમધ્યે।
નૈવં ગતે સૌમકિરદ્ય રાજા
સન્તાપમર્હત્યસુખાય કર્તુમ્॥ 1-208-26 (9186)
કામશ્ચ યોઽસૌ દ્રુપદસ્ય રાજ્ઞઃ
સ ચાપિ સંપત્સ્યતિ પાર્થિવસ્ય।
સંપ્રાપ્યરૂપાં હિ નરેન્દ્રકન્યા-
મિમામહં બ્રાહ્મણ સાધુ મન્યે॥ 1-208-27 (9187)
ન તદ્ધનુર્મન્દબલેન શક્યં
મૌર્વ્યા સમાયોજયિતું તથાહિ।
ન ચાકૃતાસ્ત્રેણ ન હીનજેન
લક્ષ્યં તથા પાતયિતું હિ શક્યમ્॥ 1-208-28 (9188)
તસ્માન્ન તાપં દુહિતુર્નિમિત્તં
પાઞ્ચાલરાજોઽર્હતિ કર્તુમદ્ય।
ન ચાપિ તત્પાતનમન્યથેહ
કર્તું હિ શક્યં ભુવિ માનવેન॥ 1-208-29 (9189)
એવં બ્રુવત્યેવ યુધિષ્ઠિરે તુ
પાઞ્ચાલરાજસ્ય સમીપતોઽન્યઃ।
તત્રાજગામાશુ નરો દ્વિતીયો
નિવેદયિષ્યન્નિહ સિદ્ધમન્નમ્॥ ॥ 1-208-30 (9190)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વૈવાહિકપર્વણિ અષ્ટાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 208 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-208-27 સંપ્રાપ્યરૂપાસસ્માકં યોગ્યરૂપમ્॥ અષ્ટાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 208 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 209
॥ શ્રીઃ ॥
1.209. અધ્યાયઃ 209
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કુન્ત્યા સહ પાણ્ડવાનાં દ્રુપદગૃહગમનમ્॥ 1 ॥ પરીક્ષણાર્થં દ્રુપદેન અનેકવિધવસ્તૂપહરણમ્॥ 2 ॥ દ્રૌપદ્યા સહ કુન્ત્યા અન્તઃપુરપ્રવેશઃ॥ 3 ॥ ભોજનાનન્તરં પાણ્ડવાનાં સાઙ્ગ્રામિકવસ્તુપૂર્ણપ્રદેશે પ્રવેશઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-209-0 (9191)
દૂત ઉવાચ। 1-209-0x (1155)
જન્યાર્થમન્નં દ્રુપદેન રાજ્ઞા
વિવાહહેતોરુપસંસ્કૃતં ચ।
તદાપ્નુવધ્વં કૃતસર્વકાર્યાઃ
કૃષ્ણા ચ તત્રૈતુ ચિરં ન કાર્યમ્॥ 1-209-1 (9192)
ઇમે રથાઃ કાઞ્ચનપદ્મચિત્રાઃ
સદશ્વયુક્તા વસુધાધિપાર્હાઃ।
એતાન્સમારુહ્ય પરૈત સર્વે
પાઞ્ચાલરાજસ્ય નિવેશનં તત્॥ 1-209-2 (9193)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-209-3x (1156)
તતઃ પ્રયાતાઃ કુરુપુંગવાસ્તે
પુરોહિતં તં પરિયાપ્ય સર્વે।
આસ્થાય યાનાનિ મહાન્તિ તાનિ
કુન્તી ચ કૃષ્ણા ચ સહૈકયાને॥ 1-209-3 (9194)
`સ્ત્રીભિઃ સુગન્ધામ્બરમાલ્યદાનૈ-
ર્વિભૂષિતા આભરણૈર્વિચિત્રૈઃ।
માઙ્ગલ્યગીતધ્વનિવાદ્યઘોષૈ-
ર્મનોહરૈઃ પુણ્યકૃતાં વરિષ્ઠૈઃ॥ 1-209-4 (9195)
સંગીયમાનાઃ પ્રયયુઃ પ્રહૃષ્ટા
દીપૈર્જ્વલદ્ભિઃ સહિતાશ્ચ વિપ્રૈઃ॥ 1-209-5 (9196)
સ વૈ તથોક્તસ્તુ યુધિષ્ઠિરેણ
પાઞ્ચાલરાજસ્ય પુરોહિતોઽગ્ર્યઃ।
સર્વં યથોક્તં કુરુનન્દનેન
નિવેદયામાસ નૃપાય ગત્વા॥' 1-209-6 (9197)
શ્રુત્વા તુ વાક્યાનિ પુરોહિતસ્ય
યાન્યુક્તવાન્ભારત ધર્મરાજઃ।
જિજ્ઞાસયૈવાથ કુરૂત્તમાનાં
દ્રવ્યાણ્યનેકાન્યુપસંજહાર॥ 1-209-7 (9198)
ફલાનિ માલ્યાનિ ચ સંસ્કૃતાનિ
વર્માણિ ચર્માણિ તથાઽઽસનાનિ।
ગાશ્ચૈવ રાજન્નથ ચૈવ રજ્જૂ-
ર્બીજાનિ ચાન્યાનિ કૃષીનિમિત્તમ્॥ 1-209-8 (9199)
અન્યેષુ શિલ્પેષુ ચ યાન્યપિ સ્યુઃ
સર્વાણિ કૃત્યાન્યખિલેન તત્ર।
ક્રીડાનિમિત્તાન્યપિ યાનિ તત્ર
સર્વાણિ તત્રોપજહાર રાજા॥ 1-209-9 (9200)
વર્માણિ ચર્માણિ ચ ભાનુમન્તિ
ખડ્ગા મહાન્તોઽશ્વરથાશ્ચ ચિત્રાઃ।
ધનૂંષિ ચાગ્ર્યાણિ શરાશ્ચ ચિત્રાઃ
શક્ત્યૃષ્ટયઃ કાઞ્ચનભૂષણાશ્ચ॥ 1-209-10 (9201)
પ્રાસા ભુશુણ્ડ્યશ્ચ પરશ્વધાશ્ચ
સાંગ્રામિકં ચૈવ તથૈવ સર્વમ્।
શય્યાસનાન્યુત્તમવસ્તુવન્તિ
તથૈવ વાસો વિવિધં ચ તત્ર॥ 1-209-11 (9202)
કુન્તી તુ કૃષ્ણાં પરિગૃહ્ય સાધ્વી-
મન્તઃપુરં દ્રુપદસ્યાવિવેશ।
સ્ત્રિયશ્ચ તાં કૌરવરાજપત્નીં
પ્રત્યર્ચયામાસુરદીનસત્વાઃ॥ 1-209-12 (9203)
તાન્સિંહવિક્રાન્તગતીન્નિરીક્ષ્ય
મહર્ષભાક્ષાનજિનોત્તરીયાન્।
ગૂઢોત્તરાંસાન્ભુજગેન્દ્રભોગ-
પ્રલમ્બબાહૂન્પુરુષપ્રવીરાન્॥ 1-209-13 (9204)
રાજા ચ રાજ્ઞઃ સચિવાશ્ચ સર્વે
પુત્રાશ્ચ રાજ્ઞઃ સુહૃદસ્તથૈવ।
પ્રેષ્યાશ્ચ સર્વે નિખિલેન રાજ-
ન્હર્ષં સમાપેતુરતીવ તત્ર॥ 1-209-14 (9205)
તે તત્ર વીરાઃ પરમાસનેષુ
સપાદપીઠેષ્વવિશઙ્કમાનાઃ।
યથાનુપૂર્વ્યાદ્વિવિશુર્નરાગ્ર્યા-
સ્તથા મહાર્હેષુ ન વિસ્મયન્તઃ॥ 1-209-15 (9206)
ઉચ્ચાવચં પાર્થિવભોજનીયં
પાત્રીષુ જામ્બૂનદરાજતીષુ।
દાસાશ્ચ દાસ્યશ્ચ સુમૃષ્ટવેષાઃ
સંભોજકાશ્ચાપ્યુપજહ્રુરન્નમ્॥ 1-209-16 (9207)
તે તત્ર ભુક્ત્વા પુરુષપ્રવીરા
યથાત્મકામં સુભૃશં પ્રતીતાઃ।
ઉત્ક્રમ્ય સર્વાણિ વસૂનિ રાજ-
ન્સાંગ્રામિકં તે વિવિશુર્નૃવીરાઃ॥ 1-209-17 (9208)
તલ્લક્ષયિત્વા દ્રુપદસ્ય પુત્રા
રાજા ચ સર્વૈઃ સહ મન્ત્રિમુખ્યૈઃ।
સમર્થયામાસુરુપેત્ય હૃષ્ટાઃ
કુન્તીસુતાન્પાર્થિવરાજપુત્રાન્॥ ॥ 1-209-18 (9209)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વૈવાહિકપર્વણિ નવાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 209 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-209-1 જન્યાર્થં વરપક્ષીયજતાર્થં॥ 1-209-3 પરિયાપ્ય પ્રસ્થાપ્ય॥ 1-209-9 કૃન્તન્તીતિ કૃત્યાનિ વાસ્યાદીનિ॥ 1-209-11 વસ્તુવન્તિ મતોર્મસ્ય વત્વમાર્ષમ્॥ 1-209-13 ગૂઢોત્તરાંસાન્ગૂઢજત્રૂન્ ગૂઢોન્નતાંસાન્ ઇતિ ઙ. પાઠઃ॥ નવાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 209 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 210
॥ શ્રીઃ ॥
1.210. અધ્યાયઃ 210
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દ્રુપદપ્રશ્નાનન્તરં યુધિષ્ઠિરેણ સ્વેષાં પાણ્ડવત્વકથનમ્॥ 1 ॥ દ્રૌપદ્યાઃ પઞ્ચપત્નીત્વે દ્રુપદસ્ય વિવાદઃ॥ 2 ॥ વ્યાસાગમનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-210-0 (9210)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-210-0x (1157)
તત આહૂય પાઞ્ચાલ્યો રાજપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્।
પરિગ્રહેણ બ્રાહ્મેણ પરિગૃહ્ય મહાદ્યુતિઃ॥ 1-210-1 (9211)
પર્યપૃચ્છદદીનાત્મા કુન્તીપુત્રં સુવર્ચસમ્।
કથં જાનીમ ભવતઃ ક્ષત્રિયાન્બ્રાહ્મણાનુત॥ 1-210-2 (9212)
વૈશ્યાન્વા ગુણસંપન્નાનથ વા શૂદ્રયોનિજાન્।
માયામાસ્થાય વા સિદ્ધાંશ્ચરતઃ સર્વતોદિશમ્॥ 1-210-3 (9213)
કૃષ્ણાહેતોરનુપ્રાપ્તા દેવાઃ સંદર્શનાર્થિનઃ।
બ્રવીતુ નો ભવાન્સત્યં સન્દેહો હ્યત્ર નો મહાન્॥ 1-210-4 (9214)
અપિ નઃ સંશયસ્યાન્તે મનઃ સંતુષ્ટિમાવહેત્।
અપિ નો ભાગધેયાનિ શુભાનિ સ્યુઃ પરન્તપ॥ 1-210-5 (9215)
ઇચ્છયા બ્રૂહિ તત્સત્યં સત્યં રાજસુ શોભતે।
ઇષ્ટાપૂર્તેન ચ તથા વક્તવ્યમનૃતં ન તુ॥ 1-210-6 (9216)
શ્રુત્વા હ્યમરસઙ્કાશ તવ વાક્યમરિંદમ।
ધ્રુવં વિવાહકરણમાસ્થાસ્યામિ વિધાનતઃ॥ 1-210-7 (9217)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 1-210-8x (1158)
મા રાજન્વિમના ભૂસ્ત્વં પાઞ્ચાલ્ય પ્રીતિરસ્તુ તે।
ઈપ્સિતસ્તે ધ્રુવઃ કામઃ સંવૃત્તોઽયમસંશયમ્॥ 1-210-8 (9218)
વયં હિ ક્ષત્રિયા રાજન્પાણ્ડોઃ પુત્રા મહાત્મનઃ।
જ્યેષ્ઠં માં વિદ્ધિ કૌન્તેયં ભીમસેનાર્જુનાવિમૌ॥ 1-210-9 (9219)
આભ્યાં તવ સુતા રાજન્નિર્જિતા રાજસંસદિ।
યમૌ ચ તત્ર કુન્તી ચ યત્ર કૃષ્મા વ્યવસ્થિતા॥ 1-210-10 (9220)
વ્યેતુ તે માનસં દુઃખં ક્ષત્રિયાઃ સ્મો નરર્ષભ।
પદ્મિનીવ સુતેયં તે હ્રદાદન્યહ્રદં ગતા॥ 1-210-11 (9221)
ઇતિ તથ્યં મહારાજ સર્વમેતદ્બ્રવીમિ તે।
ભવાન્હિ ગુરુરસ્માકં પરમં ચ પરાયણમ્॥ 1-210-12 (9222)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-210-13x (1159)
તતઃ સ દ્રુપદો રાજા હર્ષવ્યાકુલલોચનઃ।
પ્રતિવક્તું મુદા યુક્તો નાશકત્તં યુધિષ્ઠિરમ્॥ 1-210-13 (9223)
યત્નેન તુ સ તં હર્ષં સન્નિગૃહ્ય પરંતપઃ।
અનુરૂપં તદા વાચા પ્રત્યુવાચ યુધિષ્ઠિરમ્॥ 1-210-14 (9224)
પપ્રચ્છ ચૈનં ધર્માત્મા યથા તે પ્રદ્રુતાઃ પુરાત્।
સ તસ્મૈ સર્વમાચખ્યાવાનુપૂર્વ્યેણ પાણ્ડવઃ॥ 1-210-15 (9225)
તચ્છ્રુત્વા દ્રુપદો રાજા કુન્તીપુત્રસ્ય ભાષિતમ્।
વિગર્હયામાસ તદા ધૃતરાષ્ટ્રં નરેશ્વરમ્॥ 1-210-16 (9226)
આશ્વાસયામાસ ચ તં કુન્તીપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્।
પ્રતિજજ્ઞે ચ રાજ્યાય દ્રુપદો વદતાં વરઃ॥ 1-210-17 (9227)
તતઃ કુન્તી ચ કૃષ્ણા ચ ભીમસેનાર્જુનાવપિ।
યમૌ ચ રાજ્ઞા સંદિષ્ટં વિવિશુર્ભવનં મહત્॥ 1-210-18 (9228)
તત્ર તે ન્યવસન્રાજન્યજ્ઞસેનેન પૂજિતાઃ।
પ્રત્યાશ્વસ્તસ્તતો રાજા સહ પુત્રૈરુવાચ તમ્॥ 1-210-19 (9229)
ગૃહ્ણાતુ વિધિવત્પાણિમદ્યાયં કુરુનન્દનઃ।
પુણ્યેઽહનિ મહાબાહુરર્જુનઃ કુરુતાં ક્ષણમ્॥ 1-210-20 (9230)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-210-21x (1160)
તમબ્રવીત્તતો રાજા ધર્માત્મા ચ યુધિષ્ઠિરઃ।
`મમાપિ દારસંબન્ધઃ કાર્યસ્તાવદ્વિશાંપતે॥ 1-210-21 (9231)
તસ્માત્પૂર્વં મયા કાર્યં તદ્ભવાનનુમન્યતામ્।' 1-210-22 (9232)
દ્રુપદ ઉવાચ।
ભવાન્વા વિધિવત્પાણિં ગૃહ્ણાતુ દુહિતુર્મમ।
યસ્ય વા મન્યસે વીર તસ્ય કૃષ્ણામુપાદિશ॥ 1-210-22x (1161)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 1-210-23x (1162)
સર્વેષાં મહિષી રાજન્દ્રૌપદી નો ભવિષ્યતિ।
એવં પ્રવ્યાહૃતં પૂર્વં મમ માત્રા વિશાંપતે॥ 1-210-23 (9233)
અહં ચાપ્યનિવિષ્ટો વૈ ભીમસેનશ્ચ પાણ્ડવઃ।
પાર્થેન વિજિતા ચૈષા રત્નભૂતા સુતા તવ॥ 1-210-24 (9234)
એષ નઃ સમયો રાજઁલ્લબ્ધસ્ય સહ ભોજનમ્।
ન ચ તં હાતુમિચ્છામઃ સમયં રાજસત્તમ॥ 1-210-25 (9235)
`અક્રમેણ નિવેશે ચ ધર્મલોપો મહાન્ભવેત્।'
સર્વેષાં ધર્મતઃ કૃષ્ણા મહિષી નો ભવિષ્યતિ।
આનુપૂર્વ્યેણ સર્વેષાં ગૃહ્ણાતુ જ્વલને કરાન્॥ 1-210-26 (9236)
દ્રુપદ ઉવાચ। 1-210-27x (1163)
એકસ્ય બહ્વ્યો વિહિતા મહિષ્યઃ કુરુનન્દન।
નૈકસ્યા બહવઃ પુંસઃ શ્રૂયન્તે પતયઃ ક્વચિત્॥ 1-210-27 (9237)
`સોઽયં ન લોકે વેદે વા જાતુ ધર્મઃ પ્રશસ્તે।'
લોકવેદવિરુદ્ધં ત્વં નાધર્મં ધર્મવિચ્છુચિઃ।
કર્તુમર્હસિ કૌન્તેય કસ્માત્તે બુદ્ધિરીદૃશી॥ 1-210-28 (9238)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 1-210-29x (1164)
સૂક્ષ્મો ધર્મો મહારાજ નાસ્ય વિદ્મો વયં ગતિમ્।
પૂર્વેષામાનુપૂર્વ્યેણ યાતં વર્ત્માઽનુયામહે॥ 1-210-29 (9239)
ન મે વાગનૃતં પ્રાહ નાધર્મે ધીયતે મતિઃ।
એવં ચૈવ વદત્યમ્બા મમ ચૈતન્મનોગતમ્॥ 1-210-30 (9240)
`આશ્રમે રુદ્રનિર્દિષ્ટાદ્વ્યાસાદેતન્મયા શ્રુતમ્।'
એષ ધર્મો ધ્રુવો રાજંશ્ચરૈનમવિચારયન્।
મા ચ શઙ્કા તત્ર તે સ્યાત્કથંચિદપિ પાર્થિવ॥ 1-210-31 (9241)
દ્રુપદ ઉવાચ। 1-210-32x (1165)
ત્વં ચ કુન્તી ચ કૌન્તય ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ મે સુતઃ।
કથયન્ત્વિતિ કર્તવ્યં શ્વઃ કાલ્યે કરવામહે॥ 1-210-32 (9242)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-210-33x (1166)
તે સમેત્ય તતઃ સર્વે કથયન્તિ સ્મ ભારત।
અથ દ્વૈપાયનો રાજન્નભ્યાગચ્છદ્યદૃચ્છયા॥ ॥ 1-210-33 (9243)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વૈવાહિકપર્વણિ દશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 210 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-210-1 બ્રાહ્મેણ બ્રાહ્મણાર્થણુચિતેનાભ્યુત્થાનાદિના પરિગ્રહેણ આતિથ્યેન॥ 1-210-6 ઇષ્ટાપૂર્તેન હેતુના। અનૃતં ન વક્તવ્યમિતિ। અનૃતભાષણે ઇષ્ટાપૂર્તે નશ્યેતામિત્યર્થઃ॥ 1-210-20 ક્ષણં દેવપૂજાદ્યુત્સવમ્॥ 1-210-24 અનિવિષ્ટઃ અકૃતવિવાહઃ॥ 1-210-25 સમયો નિયમઃ॥ 1-210-26 જ્વલને જ્વલનસમીપે॥ 1-210-27 પુંસઃ પુમાં સઃ॥ 1-210-29 યૂયં ચ વયં ચ વયં। પૂર્વેષાં પ્રચેતઃપ્રભૃતીનામ્। તૈર્યાતં વર્ત્મ બહૂનામેકપત્નીત્વમનુયામહે। તચ્ચ આનુપૂર્વ્યેણૈવ ન ત્વક્રમેણ॥ દશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 210 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 211
॥ શ્રીઃ ॥
1.211. અધ્યાયઃ 211
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
એકસ્યાઃ બહુભાર્યાત્વે શઙ્કમાનાન્દ્રુપદાદીન્પ્રતિ વ્યાસેન સ્વસ્વાભિપ્રાયકથનાનુજ્ઞા॥ 1 ॥ દ્રુપદાદિભિઃ સ્વસ્વમતે કથિતે વ્યાસેનાસ્ય વિવાહસ્ય ધર્મ્યત્વકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-211-0 (9244)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-211-0x (1167)
તતસ્તે પાણ્ડવાઃ સર્વે પાઞ્ચાલ્યશ્ચ મહાયશાઃ।
પ્રત્યુથાય મહાત્માનં કૃષ્ણં સર્વેઽભ્યવાદયન્॥ 1-211-1 (9245)
પ્રતિનન્દ્ય સ તાં પૂજાં પૃષ્ટ્વા કુશલમન્તતઃ।
આસને કાઞ્ચને શુદ્ધે નિષસાદ મહામનાઃ॥ 1-211-2 (9246)
અનુજ્ઞાતાસ્તુ તે સર્વે કૃષ્ણેનામિતતેજસા।
આસનેષુ મહાર્હેષુ નિષેદુર્દ્વિપદાં વરાઃ॥ 1-211-3 (9247)
તતો મુહૂર્તાન્મધુરાં વાણીમુચ્ચાર્ય પાર્ષતઃ।
પપ્રચ્છ તં મહાત્માનં દ્રૌપદ્યર્થં વિશાંપતે॥ 1-211-4 (9248)
કથમેકા બહૂનાં સ્યાન્ન ચ સ્યાદ્ધર્મસંકરઃ।
એતન્મે ભગવાન્સર્વં પ્રબ્રવીતુ યથાતથમ્॥ 1-211-5 (9249)
વ્યાસ ઉવાચ। 1-211-6x (1168)
અસ્મિન્ધર્મે વિપ્રલબ્ધે લોકવેદવિરોધકે।
યસ્ય યસ્ય મતં યદ્યચ્છ્રોતુમિચ્છામિ તસ્ય તત્॥ 1-211-6 (9250)
દ્રુપદ ઉવાચ। 1-211-7x (1169)
અધર્મોઽયં મમ મતો વિરુદ્ધો લોકવેદયોઃ।
ન હ્યેકા વિદ્યતે પત્ની બહૂનાં દ્વિજસત્તમ॥ 1-211-7 (9251)
ન ચાપ્યાચરિતઃ પૂર્વૈરયં ધર્મો મહાત્મભિઃ।
ન ચાપ્યધર્મો વિદ્વદ્ભિશ્ચરિતવ્યઃ કથંચન॥ 1-211-8 (9252)
તતોઽહં ન કરોમ્યેનં વ્યવસાયં ક્રિયાં પ્રતિ।
ધર્મઃ સદૈવ સંદિગ્ધઃ પ્રતિભાતિ હિ મે ત્વયમ્॥ 1-211-9 (9253)
ધૃષ્ટદ્યુમ્ન ઉવાચ। 1-211-10x (1170)
યવીયસઃ કથં ભાર્યાં જ્યેષ્ઠો ભ્રાતા દ્વિજર્ષભ।
બ્રહ્મન્સમભિવર્તેત સદ્વૃત્તઃ સંસ્તપોધન॥ 1-211-10 (9254)
ન તુ ધર્મસ્ય સૂક્ષ્મત્વાદ્ગતિં વિદ્મઃ કથંચન।
અધર્મો ધર્મ ઇતિ વા વ્યવસાયો ન શક્યતે॥ 1-211-11 (9255)
કર્તુમસ્મદ્વિધૈર્બ્રહ્મંસ્તતોઽયં ન વ્યવસ્યતે।
પઞ્ચાનાં મહિષી કૃષ્ણા ભવત્વિતિ કથંચન॥ 1-211-12 (9256)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 1-211-13x (1171)
ન મે વાગનૃતં પ્રાહ નાધર્મે ધીયતે મતિઃ।
વર્તતે હિ મનો મેઽત્ર નૈષોઽધર્મઃ કથંચન॥ 1-211-13 (9257)
શ્રૂયતે હિ પુરાણેઽપિ જટિલા નામ ગૌતમી।
ઋષીનધ્યાસિતવતી સપ્ત ધર્મભૃતાં વરા॥ 1-211-14 (9258)
તથૈવ મુનિજા વાર્ક્ષી તપોભિર્ભાવિતાત્મનઃ।
સંગતાભૂદ્દશ ભ્રાતૄનકેન્મ્નઃ પ્રચેતસઃ॥ 1-211-15 (9259)
ગુરોર્હિ વચનં પ્રાહુર્ધર્મ્યં ધર્મજ્ઞસત્તમ।
ગુરૂણાં ચૈવ સર્વેષાં માતા પરમકો ગુરુઃ॥ 1-211-16 (9260)
સા ચાપ્યુક્તવતી વાચં ભૈક્ષવદ્ભુજ્યતામિતિ।
તસ્માદેતદહં મન્યે પરં ધર્મં દ્વિજોત્તમ॥ 1-211-17 (9261)
કુન્ત્યુવાચ। 1-211-18x (1172)
એતમેતદ્યથા પ્રાહ ધર્મચારી યુધિષ્ઠિરઃ।
ભુજ્યતાં ભ્રાતૃભિઃ સાર્ધમિત્યર્જુનમચોદયમ્।
અનૃતાન્મે ભયં તીવ્રં મુચ્યેઽહમનૃતાત્કથમ્॥ 1-211-18 (9262)
વ્યાસ ઉવાચ। 1-211-19x (1173)
અનૃતાન્મોક્ષ્યસે ભદ્રે ધર્મશ્ચૈવ સનાતનઃ।
નનુ વક્ષ્યામિ સર્વેષાં પાઞ્ચાલ શૃમુ મે સ્વયમ્॥ 1-211-19 (9263)
યથાઽયં વિહિતો ધર્મો યતશ્ચાયં સનાતનઃ।
યથા ચ પ્રાહ કૌન્તેયસ્તથા ધર્મો ન સંશયઃ॥ 1-211-20 (9264)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-211-21x (1174)
તત ઉત્થાય ભગવાન્વ્યાસો દ્વૈપાયનઃ પ્રભુઃ।
કરે ગૃહીત્વા રાજાનં રાજવેશ્મ સમાવિશત્॥ 1-211-21 (9265)
પાણ્ડવાશ્ચાપિ કુન્તી ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ।
વિવિશુસ્તેઽપિ તત્રૈવ પ્રતીક્ષન્તે સ્મ તાવુભૌ॥ 1-211-22 (9266)
તતો દ્વૈપાયનસ્ત્સમૈ નરેન્દ્રાય મહાત્મને।
આચખ્યૌ તદ્યથા ધર્મો બહૂનામેકપત્નિતા॥ 1-211-23 (9267)
`યથા ચ તે દદુશ્ચૈવ રાજપુત્ર્યાઃ પુરા વરમ્।
ધર્માદ્યાસ્તપસા તુષ્ટાઃ પઞ્ચપત્નીત્વમીશ્વરાઃ॥' ॥ 1-211-24 (9268)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વૈવાહિકપર્વણિ એકાદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 211 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 212
॥ શ્રીઃ ॥
1.212. અધ્યાયઃ 212
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રસેનાપરનામ્ન્યા નાલાયન્યા ઉપાખ્યાનારમ્ભઃ-નાલાયન્યા સ્થવિરસ્ય પત્યુર્મૌદ્ગલ્યસ્ય આરાધનમ્॥ 1 ॥ તુષ્ટેન મૌદ્ગલ્યેન નાલાયનીપ્રાર્થનયાઽઽત્મનઃ પઞ્ચરૂપસ્વીકારેણ તસ્યાં રમણમ્॥ 2 ॥ તયોઃ સ્વર્ગાદિલોકેષુ નાનારૂપેણ રમણમ્॥ 3 ॥ સૈવ નાલાયની તવ દુહિતા જાતેતિ દ્રુપદં પ્રતિ વ્યાસસ્યોક્તિઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-212-0 (9269)
વ્યાસ ઉવાચ। 1-212-0x (1175)
મા ભૂદ્રાજંસ્તવ તાપો મનસ્થઃ
પઞ્ચાનાં ભાર્યા દુહિતા મમેતિ।
માતુરેષા પ્રાર્થિતા સ્યાત્તદાનીં
પઞ્ચાનાં ભાર્યા દુહિતા મમેતિ॥ 1-212-1 (9270)
યાજોપયાજૌ ધર્મરતૌ તપોભ્યાં
તૌ ચક્રતુઃ પઞ્ચપતિત્વમસ્યાઃ।
તત્પઞ્ચભિઃ પાણ્ડુસુતૈરવાપ્તા
ભાર્યા કૃષ્ણા મોદતાં વૈ કુલં તે॥ 1-212-2 (9271)
લોકે નાન્યો વિદ્યતે ત્વદ્વિશિષ્ટઃ
સર્વારીણામપ્રધૃષ્યોઽસિ રાજન્।
ભૂયસ્ત્વિદં શૃણુ મે ત્વં વિશોકો
યથાઽઽગતં પઞ્ચપત્નીત્વમસ્યાઃ॥ 1-212-3 (9272)
એષા નાલાયની પૂર્વં મૌદ્ગલ્યં સ્થવિરં પતિમ્।
આરાધયામાસ તદા કુષ્ઠિનં તમનિન્દિતા॥ 1-212-4 (9273)
ત્વગસ્થિભૂતં કટુકં લોલમીર્ષ્યું સુકોપનમ્।
સુગન્ધેતરગન્ધાઢ્યં વલીપલિતમૂર્ધજમ્॥ 1-212-5 (9274)
સ્થવિરં વિકૃતાકારં શીર્યમાણનખત્વચમ્।
ઉચ્છિષ્ટમુપભુઞ્જાના પર્યુપાસ્તે મહામુનિમ્॥ 1-212-6 (9275)
તતઃ કદાચિદઙ્ગુષ્ઠો ભુઞ્જાનસ્ય વ્યશીર્યત।
અન્નાદુદ્ધૃત્ય તચ્ચાન્નમુપભુઙ્ક્તેઽવિશઙ્કિતા॥ 1-212-7 (9276)
તેન તસ્યાઃ પ્રસન્નેન કામવ્યાહારિણા તદા।
વરં વૃણીષ્વેત્યસકૃદુક્તા વવ્રે વરં તદા॥ 1-212-8 (9277)
મૌદ્ગલ્ય ઉવાચ। 1-212-9x (1176)
નાહં વૃદ્ધો ન કટુકો નેર્વ્યાવાન્નૈવ કોપનઃ।
ન ચ દુર્ગન્ધવદનો ન કૃશો ન ચ લોલુપઃ॥ 1-212-9 (9278)
કથં ત્વાં રમયામીહ કથં ત્વાં વાસયામ્યહમ્।
વદ કલ્યાણિ ભદ્રં તે યથા ત્વં મનસેચ્છસિ॥ 1-212-10 (9279)
વ્યાસ ઉવાચ। 1-212-11x (1177)
સા તમક્લિષ્ટકર્માણં વરદં સર્વકામદમ્।
ભર્તારમનવદ્યાઙ્ગી પ્રસન્નં પ્રત્યુવાચ હ॥ 1-212-11 (9280)
નાલાયન્યુવાચ। 1-212-12x (1178)
પઞ્ચધા પ્રવિભક્તાત્મા ભગવાંલ્લોકવિશ્રુતઃ।
રમય ત્વમચિન્ત્યાત્મન્પુનશ્ચૈકત્વમાગતઃ॥ 1-212-12 (9281)
તાં તથેત્યબ્રવીદ્ધીમાન્મહર્ષિર્વૈ મહાતપાઃ।
સ પઞ્ચધા તુ ભૂત્વા તાં રમયામાસ સર્વતઃ॥ 1-212-13 (9282)
નાલાયનીં સુકેશાન્તાં મૌદ્ગલ્યશ્ચારુહાસિનીમ્।
આશ્રમેષ્વધિકં ચાપિ પૂજ્યમાનો મહર્ષિભિઃ॥ 1-212-14 (9283)
સ ચચાર યથાકામં કામરૂપવપુઃ પુનઃ।
યદા યયૌ દિવં ચાપિ તત્ર દેવર્ષિભિઃ સહ॥ 1-212-15 (9284)
ચચાર સોઽમૃતાહારઃ સુરલોકે ચચાર હ।
પૂજ્યમાનસ્તથા શચ્યા શક્રસ્ય ભવનેષ્વપિ॥ 1-212-16 (9285)
મહેન્દ્રસેનયા સાર્ધં પર્યધાવદ્રિરંસયા।
સૂર્યસ્ય ચ રથં દિવ્યમારુહ્ય ભગવાન્પ્રભુઃ॥ 1-212-17 (9286)
પર્યુપેત્ય પુનર્મેરુ મેરૌ વાસમરોચયત્।
આકાશગઙ્ગામાપ્લુત્ય તયા સહ તપોધનઃ॥ 1-212-18 (9287)
રશ્મિજાલેષુ ચન્દ્રસ્ય ઉવાચ ચ યથાઽનિલઃ।
ગિરિરૂપધરો યોગી સ મહર્ષિસ્તદા પુનઃ॥ 1-212-19 (9288)
તત્પ્રભાવેન સા તસ્ય મધ્યે જજ્ઞે મહાનદી।
યદા પુષ્પાકુલઃ સાલઃ સંજજ્ઞે ભગવાનૃષિઃ॥ 1-212-20 (9289)
લતાત્વમનુસંપેદે તમેવાભ્યનુવેષ્ટતી।
પુપોષ ચ વપુર્યસ્ય તસ્ય તસ્યાનુગં પુનઃ॥ 1-212-21 (9290)
સા પુપોષ સમં ભર્ત્રા સ્કન્ધેનાપિ ચચાર હ।
તતસ્તસ્ય ચ તસ્યાશ્ચ તુલ્યા પ્રીતિરવર્ધત॥ 1-212-22 (9291)
તથા સા ભગવાંસ્તસ્યાઃ પ્રસાદાદૃષિસત્તમઃ।
વિરરામ ચ સા ચૈવ દૈવયોગેન ભામિની॥ 1-212-23 (9292)
સ ચ તાં તપસા દેવીં રમયામાસ યોગતઃ।
એકપત્ની તથા ભૂત્વા સદૈવાગ્રે યશસ્વિની॥ 1-212-24 (9293)
અરુન્ધતીવ સીતેવ બભૂવાતિપતિવ્રતા।
દમયન્ત્યાશ્ચ માતુઃ સ વિશેષમધિકં યયૌ॥ 1-212-25 (9294)
એતત્તથ્યં મહારાજ મા તે ભૂદ્બુદ્ધિરન્યથા।
સા વૈ નાલાયની જજ્ઞે દૈવયોગેન કેનચિત્॥ 1-212-26 (9295)
રાજંસ્તવાત્મજા કૃષ્ણા વેદ્યાં તેજસ્વિની શુભા।
તસ્મિંસ્તસ્યા મનઃ સક્તં ન ચચાલ કદાચન॥ 1-212-27 (9296)
તથા પ્રણિહિતો હ્યાત્મા તસ્યાસ્તસ્મિન્દ્વિજોત્તમે॥ ॥ 1-212-28 (9297)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વૈવાહિકપર્વણિ દ્વાદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 212 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-212-1 માતુઃ માત્રા। સ્યાત્ અભૂત્॥ 1-212-10 કથં કેન પ્રકારેણ॥ 1-212-22 સ્કન્ધેન માનુષાદિદેહેન॥ દ્વાદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 212 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 213
॥ શ્રીઃ ॥
1.213. અધ્યાયઃ 213
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કથં નાલાયની મત્પુત્રી જાતેતિ વ્યાસં પ્રતિ દ્રુપદસ્ય પ્રશ્નઃ॥ 1 ॥ પુનર્નાલાયનીકથાકથનં॥ 2 ॥ કામોપભોગવિરક્તેન મૌદ્ગલ્યેન કામાતૃપ્તાયાઃ નાલાદન્યાઃ પઞ્ચપતિત્વશાપઃ॥ 3 ॥ નાલાયન્યા રુદ્રમુદ્દિશ્ય તપઃકરણમ્॥ 4 ॥ નાલયન્યા પતિં દેહીતિ પઞ્ચકૃત્વઃ પ્રાર્થિતેન રુદ્રેણ અન્યજન્મનિ પઞ્ચ તે પતયો ભવિષ્યન્તીતિ વરદાનમ્॥ 5 ॥ પુનઃ રુદ્રાત નિ કૌત્પવરપ્રાપ્તિઃ॥ 6 ॥ ત્વયિ ગઙ્ગાજલસ્થાયાં તત્રાગમિષ્યન્તમિન્દ્રમાનયેતિ નાલાયનીંપ્રતિ રુદ્રસ્યાજ્ઞાપનમ્॥ 7 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-213-0 (9298)
દ્રુપદ ઉવાચ। 1-213-0x (1179)
બ્રૂહિ તત્કારણં યેન બ્રહ્મન્નાલાયની શુભા।
જાતા મમાધ્વરે કૃષ્મા સર્વવેદવિદાં વર॥ 1-213-1 (9299)
વ્યાસ ઉવાચ। 1-213-2x (1180)
શૃણુ રાજન્યથા હ્યસ્યા દત્તો રુદ્રેણ વૈ વરઃ।
યદર્થં ચૈવ સંભૂતા તવ ગેહે યશસ્વિની॥ 1-213-2 (9300)
હન્ત ત કથયિષ્યામિ કૃષ્માયાઃ પૌર્વદેહિકમ્।
ઇન્દ્રસેનેતિ વિખ્યાતા પુરા નાલાયની શુભા॥ 1-213-3 (9301)
મૌદ્ગલ્યસ્ય પતિમાસાદ્ય ચચાર વિગતજ્વરા।
મૌદ્ગલ્યસ્ય મહર્ષેશ્ચ રમમાણસ્ય વૈ તયા॥ 1-213-4 (9302)
સંવત્સરગણા રાજન્વ્યતીયુઃ ક્ષણવત્તદા।
તતઃ કદાચિદ્ધર્માત્મા તૃપ્તઃ કામૈર્વ્યરજ્યત॥ 1-213-5 (9303)
અન્વિચ્છન્પરમં ધર્મં બ્રહ્મયોગપરોઽભવત્।
ઉત્સસર્જ સ તાં વિપ્રઃ સા તદા ચાપતદ્ભુવિ।
મૌદ્ગલ્યો રાજશાર્દૂલ તપોભિર્ભાવિતઃ સદા॥ 1-213-6 (9304)
નાલાયન્યુવાચ। 1-213-7x (1181)
પ્રસીદ ભગવન્મહ્યં ન મામુત્સ્રષ્ટુમર્હસિ।
અવિતૃપ્તાસ્મિ બ્રહ્મર્ષે કામાનાં કામસેવનાત્॥ 1-213-7 (9305)
મૌદ્ગલ્ય ઉવાચ। 1-213-8x (1182)
યસ્માત્ત્વં મામનિઃશઙ્કા હ્યવક્તવ્યં ભાષસે।
આચરન્તી તપોવિઘ્નં તસ્માચ્છૃણુ વચો મમ॥ 1-213-8 (9306)
ભવિષ્યસિ નૃલોકે ત્વં રાજપુત્રી યશસ્વિ।
પાઞ્ચાલરાજસ્ય સુતા દ્રુપદસ્ય મહાત્મનઃ॥ 1-213-9 (9307)
ભવિતારસ્તત્ર તવ પતયઃ પઞ્ચ વિપ્લુતાઃ।
તૈઃ સાર્ધં મધુરાકારૈશ્ચિરં રતિમવાપ્સ્યસિ॥ 1-213-10 (9308)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-213-11x (1183)
સૈવં શપ્તા તુ વિમના વનં પ્રાગાદ્યશસ્વિની।
ભોગૈરતૃપ્તા દેવેશં તપસાઽઽરાધયત્તદા॥ 1-213-11 (9309)
નિરાશીર્મારુતાહારા નિરાહારા તથૈવ ચ।
અનુવર્તમાના ત્વાદિત્યં તથા પઞ્ચતપાભવત્॥ 1-213-12 (9310)
તીવ્રેણ તપસા તસ્યાસ્તુષ્ટઃ પશુપતિઃ સ્વયમ્।
વચં પ્રાદાત્તદા રુદ્રઃ સર્વલોકેશ્વરઃ પ્રભુઃ॥ 1-213-13 (9311)
ભવિષ્યતિ પરં જન્મ ભવિષ્યતિ વરાઙ્ગના।
ભવિષ્યન્તિ પરં ભદ્રે પતયઃ પઞ્ચ વિશ્રુતાઃ॥ 1-213-14 (9312)
મહેન્દ્રવપુષઃ સર્વે મહેન્દ્રસમવિક્રમાઃ।
તત્રસ્થા ચ મહત્કર્મ સુરાણાં ત્વં કરિષ્યસિ॥ 1-213-15 (9313)
સ્ત્ર્યુવાચ। 1-213-16x (1184)
એકઃ ખલુ મયા ભર્તા વૃતઃ પઞ્ચ ત્વિમે કથમ્।
એકો ભવતિ નૈકસ્યા બહવસ્તદ્બ્રવીહિ મે॥ 1-213-16 (9314)
મહેશ્વર ઉવાચ। 1-213-17x (1185)
પઞ્ચકૃત્વસ્ત્વયા ચોક્તઃ પતિં દેહીત્યહં પુનઃ।
પઞ્ચતે પતયો ભદ્રે ભવિષ્યન્તિ સુખાવહાઃ॥ 1-213-17 (9315)
સ્ત્ર્યુવાચ। 1-213-18x (1186)
ધર્મ એકઃ પતિઃ સ્ત્રીણાં પૂર્વમે પ્રકલ્પિતઃ।
બહુપત્નીકતા પુંસો ધર્મશ્ચ બહુભિઃ કૃતઃ॥ 1-213-18 (9316)
સ્ત્રીધર્મઃ પૂર્વમેવાયં નિર્મિતો મુનિભિઃ સદા।
સહધર્મચરી ભર્તુરેકા એકસ્ય ચોચ્યતે॥ 1-213-19 (9317)
એકો હિ ભર્તા નારીણાં કૌમાર ઇતિ લૌકિકઃ।
આપત્સુ ચ નિયોગેન ભર્તુર્નાર્યાઃ પરઃ સ્મૃતઃ॥ 1-213-20 (9318)
ગચ્છેત ન તૃતીયં તુ તસ્યા નિષ્કૃતિરુચ્યતે।
ચતુર્થે પતિતા નારી પઞ્ચમે વર્ધકી ભવેત્॥ 1-213-21 (9319)
એવં ગતે ધર્મપથે ન વૃણે બહુપુંસ્કતામ્।
અલોકાચરિતાત્ત્સમાત્કથં મુચ્યેય સઙ્કરાત્॥ 1-213-22 (9320)
મહેશ્વર ઉવાચ। 1-213-23x (1187)
અનાવૃતાઃ પુરા નાર્યો હ્યાસઞ્શુધ્યન્તિ ચાર્તવે।
સકૃદુક્તં ત્વયા નૈતન્નાધર્મસ્તે ભવિષ્યતિ॥ 1-213-23 (9321)
સ્ત્ર્યુવાચ। 1-213-24x (1188)
યદિ મે પતયઃ પઞ્ચ રતિમિચ્છામિ તૈર્મિથઃ।
કૌમારં ચ ભવેત્સર્વૈઃ સંગમે સંગમે ચ મે॥ 1-213-24 (9322)
પતિશુશ્રૂષયા ચૈવ સિદ્ધિઃ પ્રાપ્તા મયા પુરા।
ભોગેચ્છા ચ મયા પ્રાપ્તા સ ચ ભોગશ્ચ મે ભવેત્॥ 1-213-25 (9323)
રુદ્ર ઉવાચ। 1-213-26x (1189)
રતિશ્ચ ભદ્રે સિદ્ધિશ્ચ ન ભજેતે પરસ્પરમ્।
ભોગાનાપ્સ્યસિ સિદ્ધિં ચ યોગેન ચ મહત્ત્વતામ્॥ 1-213-26 (9324)
અન્યદેહાન્તરે ચૈવ રૂપભાગ્યગુણાન્વિતા।
પઞ્ચભિઃ પ્રાપ્ય કૌમારં મહાભાગા ભવિષ્યસિ॥ 1-213-27 (9325)
ગચ્છ ગઙ્ગાજલસ્થા ચ નરં પશ્યસિ યં શુભે।
તમાનય મમાભ્યાશં સુરરાજં શુચિસ્મિતે॥ 1-213-28 (9326)
ઇત્યુક્તા વિશ્વરૂપેણ રુદ્રં કૃત્વા પ્રદક્ષિણમ્।
જગામ ગઙ્ગામુદ્દિશ્ય પુણ્યાં ત્રિપથગાં નદીમ્॥ ॥ 1-213-29 (9327)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વૈવાહિકપર્વણિ ત્રયોદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 213 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-213-23 અનાવૃતાઃ નિરોધરહિતાઃ॥ ત્રયોદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 213 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 214
॥ શ્રીઃ ॥
1.214. અધ્યાયઃ 214
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પઞ્ચે ઉપાખ્યાનપ્રારમ્ભઃ॥ 1 ॥ નૈમિશારણ્યે દેવૈરારબ્ધે સત્રે યમસ્ય શામિત્રકર્મણિ વ્યાપૃતત્વાત્ લોકે પ્રજાબાહુલ્યં દૃષ્ટ્વા તત્પરિજિહીર્ષયા દેવૈર્બ્રહ્મસમીપગમનમ્॥ 2 ॥ બ્રહ્માજ્ઞયા પુનર્નૈમિશારણ્યં ગતસ્ય ગઙ્ગાયાં પુણ્ડરીકં દૃષ્ટ્વા તજ્જિહીર્ષયા ગતસ્ય ઇન્દ્રસ્ય તત્ર રુદન્તાઃ સ્ત્રિયાઃ દર્શનમ્॥ 3 ॥ તામનુગચ્છતેન્દ્રેણ પર્વતવિવરે પૂર્વેષાં ચતુર્ણાં ઇન્દ્રાણાં દર્શનમ્॥ 4 ॥ બલરામકેશવદ્રૌપદ્યાદીનામુત્પત્તિકથા॥ 5 ॥ વ્યાસદત્તદિવ્યદૃષ્ટેર્દ્રુપદસ્ય પાણ્ડવદ્રૌપદીપૂર્વરૂપદર્શનં॥ 6 ॥ દ્રૌપદ્યા અવ્યવહિતપૂર્વજન્મવૃત્તાન્તકથનમ્॥ 7 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-214-0 (9328)
વ્યાસ ઉવાચ। 1-214-0x (1190)
પુરા વૈ નૈમિશારણ્યે દેવાઃ સત્રમુપાસતે।
તત્ર વૈવસ્વતો રાજઞ્શામિત્રમકરોત્તદા॥ 1-214-1 (9329)
તતો યમો દીક્ષિતસ્તત્ર રાજ-
ન્નામારયત્કંચિદપિ પ્રજાનામ્।
તતઃ પ્રજાસ્તા બહુલા બભૂવુઃ
કાલાતિપાતાન્મરણપ્રહીણાઃ॥ 1-214-2 (9330)
સોમશ્ચ શક્રો વરુણઃ કુબેરઃ
સાધ્યા રુદ્રા વસવોઽથાશ્વિનૌ ચ।
પ્રજાપતિર્ભુવનસ્ય પ્રણેતા
સમાજગ્મુસ્તત્ર દેવાસ્તથાઽન્યે॥ 1-214-3 (9331)
તતોઽબ્રુવઁલ્લોકગુરું સમેતા
ભયાત્તીવ્રાન્માનુષાણાં વિવૃદ્ધ્યા।
તસ્માદ્ભયાદુદ્વિજન્તઃ સુખેપ્સવઃ
પ્રયામ સર્વે શરણં ભવન્તમ્॥ 1-214-4 (9332)
પિતામહ ઉવાચ। 1-214-5x (1191)
કિં વો ભયં માનુષેભ્યો યૂયં સર્વે યદાઽમરાઃ।
મા વો મર્ત્યસકાશાદ્વૈ ભયં ભવિતુમર્હતિ॥ 1-214-5 (9333)
દેવા ઊચુઃ। 1-214-6x (1192)
મર્ત્યા અમર્ત્યાઃ સંવૃત્તા ન વિશેષોઽસ્તિ કશ્ચન।
અવિશેષાદુદ્વિજન્તો વિશેષાર્થમિહાગતાઃ॥ 1-214-6 (9334)
શ્રીભગવાનુવાચ। 1-214-7x (1193)
વૈવસ્વતો વ્યાપૃતઃ સત્રહેતો-
સ્તેન ત્વિમે ન મ્રિયન્તે મનુષ્યાઃ।
તસ્મિન્નેકાગ્રે કૃતસર્વકાર્યે
તત એષાં ભવિતૈવાન્તકાલઃ॥ 1-214-7 (9335)
વૈવસ્વતસ્યૈવ તનુર્વિભક્તા
વીર્યેણ યુષ્માકમુત પ્રવૃદ્ધા।
સૈષામન્તો ભવિતા હ્યન્તકાલે
ન તત્ર વીર્યં ભવિતા નરેષુ॥ 1-214-8 (9336)
વ્યાસ ઉવાચ। 1-214-9x (1194)
તતસ્તુ તે પૂર્વજદેવવાક્યં
શ્રુત્વા જગ્મુર્યત્ર દેવા યજન્તે।
સમાસીનાસ્તે સમેતા મહાબલા
ભાગીરથ્યાં દદૃશુઃ પુણ્ડરીકમ્॥ 1-214-9 (9337)
દૃષ્ટ્વા ચ તદ્વિસ્મિતાસ્તે બભૂવુ-
સ્તેષામિન્દ્રસ્તત્ર શૂરો જગામ।
સોઽપશ્યદ્યોષામથ પાવકપ્રભાં
યત્ર દેવી ગઙ્ગા સતતં પ્રસૂતા॥ 1-214-10 (9338)
સા તત્ર યોષા રુદતી જલાર્થિની
ગઙ્ગાં દેવીં વ્યવગાહ્ય વ્યતિષ્ઠત્।
તસ્યાશ્રુબિન્દુઃ પતિતો જલે ય-
સ્તત્પદ્મમાસીદથ તત્ર કાઞ્ચનમ્॥ 1-214-11 (9339)
તદદ્ભુતં પ્રેક્ષ્ય વજ્રી તદાની-
મપૃચ્છત્તાં યોષિતમન્તિકાદ્વૈ।
કા ત્વં ભદ્રે રોદિષિ કસ્ય હેતો-
ર્વાક્યં તથ્યં કામયેઽહં બ્રવીહિ॥ 1-214-12 (9340)
સ્ત્ર્યુવાચ। 1-214-13x (1195)
ત્વં વેત્સ્યસે મામિહ યાઽસ્મિ શક્ર
યદર્થં ચાહં રોદિમિ મન્દભાગ્યા।
આગચ્છ રાજન્પુરતો ગમિષ્યે
દ્રષ્ટાઽસિ તદ્રોદિમિ યત્કૃતેઽહમ્॥ 1-214-13 (9341)
વ્યાસ ઉવાચ। 1-214-14x (1196)
તાં ગચ્છન્તીમન્વગચ્છત્તદાનીં
સોઽપશ્યદારાત્તરુણં દર્શનીયમ્।
સિદ્ધાસનસ્થં યુવતીસહાયં
ક્રીડન્તમક્ષૈર્ગિરિરાજમૂર્ધ્નિ॥ 1-214-14 (9342)
તમબ્રવીદ્દેવરાજો મમેદં
ત્વં વિદ્ધિ વિદ્વન્ભુવનં વશે સ્થિતમ્।
ઈશોઽહસ્મીતિ સમન્યુરબ્રવી-
દ્દૃષ્ટ્વા તમક્ષૈઃ સુભૃશં પ્રમત્તમ્॥ 1-214-15 (9343)
ક્રુદ્ધં ચ શક્રં પ્રસમીક્ષ્ય દેવો
જહાય શક્રં ચ શૈરુદૈક્ષત।
સંસ્તમ્ભિતોઽભૂદથ દેવરાજ-
સ્તેનેક્ષિતઃ સ્થાણુરિવાવતસ્થે॥ 1-214-16 (9344)
યદા તુ પર્યાપ્તમિહાસ્ય ક્રીડયા
તદા દેવીં રુદતીં તામુવાચ।
આનીયતામેષ યતોઽહમારા-
ન્નૈનં દર્પઃ પુનરપ્યાવિશેત॥ 1-214-17 (9345)
તતઃ શક્રઃ સ્પૃષ્ટમાત્રસ્તયા તુ
સ્રસ્તૈરઙ્ગૈઃ પતિતોઽભૂદ્ધરણ્યામ્।
તમબ્રવીદ્ભગવાનુગ્રતેજા
મૈવં પુનઃ શક્ર કૃથાઃ કથંચિત્॥ 1-214-18 (9346)
નિવર્તયૈનં ચ મહાદ્રિરાજં
બલં ચ વીર્યં ચ તવાપ્રમેયમ્।
છિદ્રસ્ય ચૈવાવિશ મધ્યમસ્ય
યત્રાસતે ત્વદ્વિધાઃ સૂર્યભાસઃ॥ 1-214-19 (9347)
સ તદ્વિવૃત્ય વિવરં મહાગિરે-
સ્તુલ્યદ્યુતીંશ્ચતુરોઽન્યાન્દદર્શ।
સ તાનભિપ્રેક્ષ્ય બભૂવ દુઃખિતઃ
કચ્ચિન્નાહં ભવિતા વૈ યથેમે॥ 1-214-20 (9348)
તતો દેવો ગિરિશો વજ્રપાણિં
વિવૃત્ય નેત્રે કુપિતોઽભ્યુવાચ।
દરીમેતાં પ્રવિશ ત્વં શતક્રતો
યન્માં બાલ્યાદવમંસ્થાઃ પુરસ્તાત્॥ 1-214-21 (9349)
ઉક્તસ્ત્વેવં વિભુના દેવરાજઃ
પ્રાવેપતાઽઽર્તો ભૃશમેવાભિષઙ્ગાત્।
સ્રસ્તૈરઙ્ગૈરનિલેનેવ નુન્ન-
મશ્વત્થપત્રં ગિરિરાજમૂર્ધ્નિ॥ 1-214-22 (9350)
સ પ્રાઞ્જલિર્વૈ વૃષવાહનેન
પ્રવેપમાનઃ સહસૈવમુક્તઃ।
ઉવાચ દેવં બહુરૂપમુગ્ર-
મદ્યાશેષસ્ય ભુવનસ્ય ત્વં ભવાદ્યઃ॥ 1-214-23 (9351)
તમબ્રવીદુગ્રવર્ચાઃ પ્રહસ્ય
નૈવંશીલાઃ શેષમિહાપ્નુવન્તિ।
એતેઽપ્યેવં ભવિતારઃ પુરસ્તા-
ત્તસ્માદેતાં દરીમાવિશ્ય શેષ્ય॥ 1-214-24 (9352)
એષા ભાર્યા ભવિતા વો ન સંશયો
યોનિં સર્વે માનુષીમાવિશધ્વમ્।
તત્ર યૂયં કર્મ કૃત્વાઽવિષહ્યં
બહૂનન્યાન્નિધનં પ્રાપયિત્વા॥ 1-214-25 (9353)
`અસ્ત્રૈર્દિવ્યૈર્માનુષાન્યોધયિત્વા
શૂરાન્સર્વાનાહવે સંવિજિત્ય।'
આગન્તારઃ પુનરેવેન્દ્રવલોકં
સ્વકર્મણા પૂર્વચિતં મહાર્હમ્।
સર્વં મયા ભાષિતમેતદેવં
કર્તવ્યમન્યદ્વિવિધાર્થયુક્તમ્॥ 1-214-26 (9354)
પૂર્વેન્દ્રા ઊચુઃ। 1-214-27x (1197)
ગમિષ્યામો માનુષં દેવલોકા-
દ્દુરાધરો વિહિતો યત્ર મોક્ષઃ।
દેવાસ્ત્વસ્માનાદધીરઞ્જનન્યાં
ધર્મો વાયુર્મઘવાનશ્વિનૌ ચ॥ 1-214-27 (9355)
વ્યાસ ઉવાચ। 1-214-28x (1198)
એતચ્છ્રુત્વા વજ્રપાણિર્વચસ્તુ
દેવશ્રેષ્ઠં પુનરેવેદમાહ।
વીર્યેણાહં પુરુષં કાર્યહેતો-
ર્દદ્યામેષાં પઞ્ચમં મત્પ્રસૂતમ્॥ 1-214-28 (9356)
વિશ્વભુગ્ભૂતધામા ચ શિબિરિન્દ્રઃ પ્રતાપવાન્।
શાન્તિશ્ચતુર્થસ્તેષાં વૈ તેજસ્વી પઞ્ચમઃ સ્મૃતઃ॥ 1-214-29 (9357)
તેષાં કામં ભગવાનુગ્રધન્વા
પ્રાદાદિષ્ટં સન્નિસર્ગાદ્યથોક્તમ્।
તાં ચાપ્યેષાં યોષિતં લોકકાન્તાં
શ્રિયં ભાર્યાં વ્યદધાન્માનુષેષુ॥ 1-214-30 (9358)
તૈરેવ સાર્ધં તુ તતઃ સ દેવો
જગામ નારાયણમપ્રમેયમ્।
અનન્તમવ્યક્તમજં પુરાણં
સનાતનં વિશ્વમનન્તરૂપમ્॥ 1-214-31 (9359)
સ ચાપિ તદ્વ્યદધાત્સર્વમેવ
તતઃ સર્વે સંબભૂવુર્ધરણ્યમામ્।
`નરં તુ દેવં વિબુધપ્રધાન-
મિન્દ્રાજ્જિષ્ણું પઞ્ચમં કલ્પયિત્વા।'
સ ચાપિ કેશૌ હરિરુદ્બબર્હ
શુક્લમેકમપરં ચાપિ કૃષ્ણમ્॥ 1-214-32 (9360)
તૌ ચાપિ કેશૌ વિશતાં યદૂનાં
કુલે સ્ત્રિયૌ દેવકીં રોહિણીં ચ।
તયોરેકો બલદેવો બભૂવ
યોઽસૌ શ્વેતસ્ય દેવસ્ય કેશઃ।
કૃષ્ણો દ્વિતીયઃ કેશવઃ સંબભૂવ
કેશો યોઽસૌ વર્ણતઃ કૃષ્ણ ઉક્તઃ॥ 1-214-33 (9361)
યે તે પૂર્વં શક્રરૂપા નિબદ્ધા-
સ્તસ્યાં દર્યાં પર્વતસ્યોત્તરસ્ય।
ઇહૈવ તે પાણ્ડવા વીર્યવન્તઃ
શક્રસ્યાંશઃ પાણ્ડવઃ સવ્યસાચી॥ 1-214-34 (9362)
એવમેતે પાણ્ડવાઃ સંબભૂવુ-
ર્યે તે રાજન્પૂર્વમિન્દ્રા બભૂવુઃ।
લક્ષ્મીશ્ચૈષાં પૂર્વમેવોપદિષ્ટા
ભાર્યા યૈષા દ્રૌપદી દિવ્યરૂપા॥ 1-214-35 (9363)
કથં હિ સ્ત્રી કર્મણા તે મહીતલા-
ત્સમુત્તિષ્ઠેદન્યતો દૈવયોગાત્।
યસ્યા રૂપં સોમસૂર્યપ્રકાશં
ગન્ધશ્ચાસ્યાઃ કોશમાત્રાત્પ્રવાતિ॥ 1-214-36 (9364)
ઇદં ચાન્યત્પ્રીતિપૂર્વં નરેન્દ્ર
દદાનિ તે વરમત્યદ્ભુતં ચ।
દિવ્યં ચક્ષુઃ પશ્ય કુન્તીસુતાંસ્ત્વં
પુણ્યૈર્દિવ્યૈઃ પૂર્વદેહૈરુપેતાન્॥ 1-214-37 (9365)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-214-38x (1199)
તતો વ્યાસઃ પરમોદારકર્મા
શુચિર્વિપ્રસ્તપસા તસ્ય રાજ્ઞઃ।
ચક્ષુર્દિવ્યં પ્રદદૌ તાંશ્ચ સર્વાન્
રાજાઽપશ્યત્પૂર્વદેહૈર્યથાવત્॥ 1-214-38 (9366)
તતો દિવ્યાન્હેમકિરીટમાલિનઃ
શક્રપ્રખ્યાન્પાવકાદિત્યવર્ણાન્।
બદ્ધાપીડાંશ્ચારુરૂપાંશ્ચ યૂનો
વ્યૂઢોરસ્કાંસ્તાલમાત્રાન્દદર્શ॥ 1-214-39 (9367)
દિવ્યૈર્વસ્ત્રૈરજોભિઃ સુગન્ધૈ-
ર્માલ્યૈશ્ચાગ્ર્યૈઃ શોભમાનાનતીવ।
સાક્ષાત્ત્ર્યક્ષાન્વા વસૂંશ્ચાપિ રુદ્રા-
નાદિત્યાન્વા સર્વગુણોપપન્નાન્॥ 1-214-40 (9368)
તાન્પૂર્વેન્દ્રાનભિવીક્ષ્યાભિરૂપા-
ત્ર્શક્રાત્મજં ચેન્દ્રરૂપં નિશમ્ય।
પ્રીતો રાજા દ્રુપદો વિસ્મિતશ્ચ
દિવ્યાં માયાં તામવેક્ષ્યાપ્રમેયામ્॥ 1-214-41 (9369)
તાં ચૈવાગ્ર્યાં સ્ત્રિયમતિરૂપયુક્તાં
દિવ્યાં સાક્ષાત્સોમવહ્નિપ્રકાશામ્।
યોગ્યાં તેષાં રૂપતેજોયશોભિઃ
પત્ની મત્વા હૃષ્ટવાન્પાર્થિવેન્દ્રઃ॥ 1-214-42 (9370)
સ તદ્દૃષ્ટ્વા મહદાશ્ચર્યરૂપં
જગ્રાહ પાદૌ સત્યવત્યાઃ સુતસ્ય।
નૈતચ્ચિત્રં પરમર્ષે ત્વયીતિ
પ્રસન્નચેતાઃ સ ઉવાચ ચૈનમ્॥ 1-214-43 (9371)
`વ્યાસ ઉવાચ। 1-214-44x (1200)
ઇદં ચાપિ પુરાવૃત્તં તન્નિબોધ ચ ભૂમિમ।
કીર્ત્યમાનં નૃપર્ષીણાં પૂર્વેષાં દારકર્મણિ॥ 1-214-44 (9372)
નિતન્તુર્નામ રાજર્ષિર્બભૂવ ભુવિ વિશ્રુતઃ।
તસ્ય પુત્રા મહેષ્વાસા બભૂવુઃ પઞ્ચ ભૂમિતાઃ॥ 1-214-45 (9373)
સાલ્વેયઃ શૂરસેનશ્ચ શ્રુતસેનશ્ચ વીર્યવાન્।
તિન્દુસારોઽતિસારશ્ચ ક્ષત્રિયાઃ ક્રતુયાજિનઃ॥ 1-214-46 (9374)
નાતિચક્રમુરન્યોન્યમન્યોન્યસ્ય પ્રિયંવદાઃ।
અનીર્ષ્યવો ધર્મવિદઃ સૌમ્યાશ્ચૈવ પ્રિયકરાઃ॥ 1-214-47 (9375)
એતાન્નૈતન્તવાન્પઞ્ચ શિબિપુત્રી સ્વયંવરે।
અવાપ સ્વપતીન્વીરાન્ભૌમાશ્વી મનુજાધિપાન્॥ 1-214-48 (9376)
વીણેવ મધુરારાવા ગાન્ધર્વસ્વરમૂર્ચ્છિતા।
ઉત્તમા સર્વનારીણાં ભૌમાશ્વી હ્યભવત્તદા॥ 1-214-49 (9377)
યસ્યા નૈતન્તવાઃ પઞ્ચ પતયઃ ક્ષત્રિયર્ષભાઃ।
બભૂવુઃ પૃથિવીપાલાઃ સર્વૈઃ સમુદિતા ગુણૈઃ॥ 1-214-50 (9378)
તેષામેકાભવદ્ભાર્યા રાજ્ઞામૌશીનરી શુભા।
ભૌમાશ્વી નામ ભદ્રં તે તથારૂપગુણાન્વિતા॥ 1-214-51 (9379)
પઞ્ચભ્યઃ પઞ્ચધા પઞ્ચ દાયાદાન્સા વ્યજાયત।
તેભ્યો નૈતન્તવેભ્યસ્તુ રાજશાર્દૂલ વૈ તદા॥ 1-214-52 (9380)
પૃથગાખ્યાઽભવત્તેષાં ભ્રાતૄણાં પઞ્ચધા ભુવિ।
યથાવત્કીર્ત્યમાનાંસ્તાઞ્છૃણુ મે રાજસત્તમ॥ 1-214-53 (9381)
સાલ્વેયાઃ શૂરસેનાશ્ચ શ્રુતસેનાશ્ચ પાર્થિવાઃ।
તિન્દુસારાતિસારાશ્ચ વંશા એષાં નૃપોત્તમ॥ 1-214-54 (9382)
એવમેકાઽભવદ્ભાર્યા ભૌમાશ્વી ભુવિ વિશ્રુતા।
તથૈવ દ્રુપદૈષા તે સુતા વૈ દેવરૂપિણી।
પઞ્ચાનાં વિહિતા પત્ની કૃષ્ણા પાર્ષત્યનિન્દિતા'॥ 1-214-55 (9383)
વ્યાસ ઉવાચ। 1-214-56x (1201)
આસીત્તપોવંને કાચિદૃષેઃ કન્યા મહાત્મનઃ।
નાધ્યગચ્છત્પતિં સા તુ કન્યા રૂપવતી સતી॥ 1-214-56 (9384)
તોષયામાસ તપસા સા કિલોગ્રેણ શઙ્કરમ્।
તામુવાચેશ્વરઃ પ્રીતો વૃણુ કામમિતિ સ્વયમ્॥ 1-214-57 (9385)
સૈવમુક્તાઽબ્રવીત્કન્યા દેવં વરદમીશ્વરમ્।
પતિં સર્વગુણોપેતમિચ્છામીતિ પુનઃપુનઃ॥ 1-214-58 (9386)
દદૌ તસ્યૈ સ દેવેશસ્તં વરં પ્રીતમાનસઃ।
પઞ્ચ તે પતયો ભદ્રે ભવિષ્યન્તીતિ શઙ્કરઃ॥ 1-214-59 (9387)
સા પ્રસાદયતી દેવમિદં ભૂયોઽભ્યભાષત।
એકં પતિં ગુણોપેતં ત્વત્તોઽર્હામીતિ શઙ્કર॥ 1-214-60 (9388)
તાં દેવદેવઃ પ્રીતાત્મા પુનઃ પ્રાહ શુભં વચઃ।
પઞ્ચકૃત્વસ્ત્વયોક્તોઽહં પતિં દેહીતિ વૈ પુનઃ॥ 1-214-61 (9389)
તત્તથા ભવિતા ભદ્રે વચસ્તદ્ભદ્રમસ્તુ તે।
દેહમન્યં ગતાયાસ્તે સર્વમેતદ્ભવિષ્યતિ॥ 1-214-62 (9390)
દ્રુપદૈષા હિ સા જજ્ઞે સુતા વૈ દેવરૂપિણી।
પઞ્ચાનાં વિહિતા પત્ની કૃષ્ણા પાર્ષત્યનિન્દિતા॥ 1-214-63 (9391)
`સૈવ નાલાયની ભૂત્વા રૂપેણાપ્રતિમા ભુવિ।
મૌદ્ગલ્યં પતિમાસ્થાય શિવાદ્વરમભીપ્સતી॥ 1-214-64 (9392)
એતદ્દેવરહસ્યં તે શ્રાવિતં રાજસત્તમ।
નાખ્યાતવ્યં કસ્યચિદ્વૈ દેવગુહ્યમિદં યતઃ॥' 1-214-65 (9393)
સ્વર્ગશ્રીઃ પાણ્ડવાર્થં તુ સમુત્પન્ના મહામખે।
સેહ તપ્ત્વા તપો ઘોરં દુહિતૃત્વં તવાગતા॥ 1-214-66 (9394)
સૈષા દેવી રુચિરા દેવજુષ્ટા
પઞ્ચાનામેકા સ્વકૃતેનેહ કર્મણા।
સૃષ્ટા સ્વયં દેવપત્ની સ્વયંભુવા
શ્રુત્વા રાજન્દ્રુપદેષ્ટં કુરુષ્વ॥ ॥ 1-214-67 (9395)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વૈવાહિકપર્વણિ ચતુર્દશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 214 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-214-1 શમિતા યજ્ઞે પશુવધકર્તા તસ્ય ભાવઃ શામિત્રમ્॥ 1-214-3 યત્ર પ્રજાપતિસ્તત્ર સોમાદયઃ સમાજગ્મુઃ॥ 1-214-11 તસ્યાઃ અશ્રુબિન્દુઃ। સન્ધિરાર્ષઃ॥ 1-214-21 તતઃ શીઘ્રમપ્રવેશાદ્ધેતોઃ॥ 1-214-23 હે ભવ અદ્ય ત્વમશેષસ્ય ભુવનસ્ય આદ્યઃ પતિરસિ। અદ્યેત્યનેન માં જિત્વૈવ નત્વન્યથેતિ સૂચિતમ્॥ 1-214-24 શેષં પ્રસાદમ્॥ 1-214-27 દુરાધરો દુષ્પ્રાપઃ॥ 1-214-28 વીર્યેણ શુક્રદ્વારા પુરુષમંશભૂતં દદ્યામ્॥ 1-214-29 તેજસ્વી ઇન્દ્રાંશઃ॥ 1-214-31 તૈર્વિશ્વભુગાદિભિઃ। સ દેવો મહાદેવઃ॥ 1-214-32 વ્યદધાદ્વિહિતવાન્ આજ્ઞપ્તવાનિત્યર્થઃ। ઉદ્બબર્હ ઉદ્ધૃતવાન્॥ 1-214-38 તસ્ય રાજ્ઞઃ। તસ્મૈ રાજ્ઞે॥ ચતુર્દશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 214 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 215
॥ શ્રીઃ ॥
1.215. અધ્યાયઃ 215
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરાદીનાં ક્રમેણ દ્રૌપદ્યાઃ પાણિગ્રહણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-215-0 (9396)
દ્રુપદ ઉવાચ। 1-215-0x (1202)
અશ્રુત્વૈવં વચનં તે મહર્ષે
મયા પૂર્વં યતિતં સંવિધાતુમ્।
ન વૈ શક્યં વિહિતસ્યાપયાનં
તદેવેદમુપપન્નં વિધાનમ્॥ 1-215-1 (9397)
દિષ્ટસ્ય ગ્રન્થિરનિવર્તનીયઃ
સ્વકર્મણા વિહિતં તેન કિંચિત્।
કૃતં નિમિત્તમિહ નૈકહેતો-
સ્તદેવેદમુપન્નં વિધાનમ્॥ 1-215-2 (9398)
યથૈવ કૃષ્ણોક્તવતી પુરસ્તા-
ન્નૈકાન્પતીન્મે ભગવાન્દદાતુ।
સ ચાપ્યેવં વરમિત્યબ્રવીત્તાં
દેવો હિ વેત્તા પરમં યદત્ર॥ 1-215-3 (9399)
યદિ ચૈવં વિહિતઃ શઙ્કરેણ
ધર્મોઽધર્મો વા નાત્ર મમાપરાધઃ।
ગૃહ્ણન્ત્વિમે વિધિતત્પાણિમસ્યા
યથોપજોષં વિહિતૈષાં હિ કૃષ્ણા॥ 1-215-4 (9400)
વ્યાસ ઉવાચ। 1-215-5x (1203)
નાયં વિધિર્માનુષાણાં વિવાહે
દેવા હ્યેતે દ્રૌપદી ચાપિ લક્ષ્મીઃ।
પ્રાક્કર્મણઃ સુકૃતાત્પાણ્ડવાનાં
પઞ્ચાનાં ભાર્યા દેવદેવપ્રસાદાત્॥ 1-215-5 (9401)
તેષામેવાયં વિહિતઃ સ્યાદ્વિવાહો
યથા હ્યેષ દ્રૌપદીપાણ્ડવાનામ્।
અન્યેષાં નૃણાં યોષિતાં ચ
ન ધર્મઃ સ્યાન્માનવોક્તો નરેન્દ્ર॥ 1-215-6 (9402)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-215-7x (1204)
તત આજગ્મતુસ્તત્ર તૌ વ્યાસદ્રુપદાવુભૌ।
કુન્તી સપુત્રા યત્રાસ્તે ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ।
તતો દ્વૈપાયનઃ કૃષ્ણો યુધિષ્ઠિરમથાગમત્॥' 1-215-7 (9403)
તતોઽબ્રવીદ્ભગવાન્ધર્મરાજ-
મદ્યૈવ પુણ્યેઽહનિ પાણ્ડવેય।
પુણ્યે પુષ્યે યોગમુપૈતિ ચન્દ્રમાઃ
પાણિં કૃષ્ણાયાસ્ત્વં ગૃહાણાદ્ય પૂર્વં॥ 1-215-8 (9404)
`એવમુક્ત્વા ધર્મરાજં ભીમાદીનપ્યભાષત॥ 1-215-9 (9405)
ક્રમેણ પુરુષવ્યાઘ્રાઃ પાણિં ગૃહ્ણન્તુ પાણિભિઃ।
એવમેવ મયા સર્વં દૃષ્ટમેતત્પુરાઽનઘાઃ॥ 1-215-10 (9406)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-215-11x (1205)
તતો રાજા યજ્ઞસેનઃ સપુત્રો
જન્યાર્થણુક્તં બહુ તત્તદગ્ર્યમ્।
`સમર્થયામાસ મહાનુભાવો
હૃષ્ટઃ સપુત્રઃ સહબન્ધુવર્ગઃ।'
સમાનયામાસ સુતાં ચ કૃષ્ણા-
માપ્લાવ્ય રત્નૈર્બહુભિર્વિભૂષ્ય॥ 1-215-11 (9407)
તતસ્તુ સર્વે સુહૃદો નૃપસ્ય
સમાજગ્મુઃ સહિતા મન્ત્રિણશ્ચ।
દ્રષ્ટું વિવાહં પરમપ્રતીતા
દ્વિજાશ્ચ પૌરાશ્ચ યથાપ્રધાનાઃ॥ 1-215-12 (9408)
તતોઽસ્ય વેશ્માગ્ર્યજનોપશોભિતં
વિસ્તીર્ણપદ્મોત્પલભૂષિતાજિરમ્।
બલૌઘરત્નૌઘવિચિત્રમાબભૌ
નભો યથા નિર્મલતારકાન્વિતમ્॥ 1-215-13 (9409)
તતસ્તુ તે કૌરવરાજપુત્રા
વિભૂષિતાઃ કુણ્ડલિનો યુવાનઃ।
મહાર્હવસ્ત્રામ્બરચન્દનોક્ષિતાઃ
કૃતાભિષેકાઃ કૃતમઙ્ગલક્રિયાઃ॥ 1-215-14 (9410)
પુરોહિતેનાગ્નિસમાનવર્ચસા
સહૈવ ધૌમ્યેન યતાવિધિ પ્રભો।
ક્રમેણ સર્વે વિવિશુસ્તતઃ સદો
મહર્ષભા ગોષ્ઠમિવાભિનન્દિનઃ॥ 1-215-15 (9411)
તતઃ સમાધાય સ વેદપરાગો
જુહાવ મન્ત્રૈર્જ્વલિતં હુતાશનમ્।
યુધિષ્ઠિરં ચાપ્યુપનીય મન્ત્રવિ-
ન્નિયોજયામાસ સહૈવ કૃષ્ણયા॥ 1-215-16 (9412)
પ્રદક્ષિણં તૌ પ્રગૃહીતપાણી
સમાનયામાસ સ વેદપરાગઃ।
`વિપ્રાંશ્ચ સંતર્પ્ય યુધિષ્ઠિરો ધનૈ-
ર્ગોભિશ્ચ રત્નૈર્વિવિધૈશ્ચ પૂર્વમ્॥ 1-215-17 (9413)
તદા સ રાજા દ્રુપદસ્ય પુત્રિકા-
પાણિં પ્રજગ્રાહ હુતાશનાગ્રતઃ।
ધૌમ્યેન મન્ત્રૈર્વિધિવદ્ભુતેઽગ્નૌ
સહાગ્નિકલ્પૈર્ઋષિભિઃ સમેત્ય॥ 1-215-18 (9414)
તતોઽન્તરિક્ષાત્કુસુમાનિ પેતુ-
ર્વવૌ ચ વાયુઃ સુમનોજ્ઞગન્ધઃ।
તતોઽભ્યનુજ્ઞાપ્ય સમાજશોભિતં
યુધિષ્ઠિરં રાજપુરોહિતસ્તદા॥ 1-215-19 (9415)
વિપ્રાંશ્ચ સર્વાન્સુહૃદશ્ચ રાજ્ઞઃ
સમેત્ય રાજાનમદીનસત્વમ્।
જગાદ ભૂયોઽપિ મહાનુભાવો
વચોઽર્થયુક્તં મનુજેશ્વરં તમ્॥ 1-215-20 (9416)
ગૃહ્ણન્ત્વથાન્યે નરદેવકન્યા-
પાણિં યથાવન્નરદેવપુત્રાઃ।
તમભ્યનન્દદ્દ્રુપદસ્તથા દ્વિજં
તથા કુરુષ્વેતિ તમાદિદેશ॥ 1-215-21 (9417)
પુરોહિતસ્યાનુમતેન રાજ્ઞ-
સ્તે રાજપુત્રા મુદિતા બભૂવુઃ।
ક્રમેણ ચાન્યે ચ નરાધિપાત્મજા
વરસ્ત્રિયાસ્તે જગૃહુઃ કરં તદા॥' 1-215-22 (9418)
અહન્યહન્યુત્તમરૂપધારિણો
મહારથાઃ કૌરવવંશવર્ધનાઃ॥ 1-215-23 (9419)
ઇદં ચ તત્રાદ્ભુતરૂપમુત્તમં
જગાદ દેવર્ષિરતીતમાનુષમ્।
મહાનુભાવા કિલ સા સુમધ્યમા
બભૂવ કન્યૈવ ગતે ગતેઽહનિ॥ 1-215-24 (9420)
`પતિશ્વશુરતા જ્યેષ્ઠે પતિદેવરતાઽનુજે।
મધ્યમેષુ ચ પાઞ્ચાલ્યાસ્ત્રિતયં ત્રિતયં ત્રિષુ॥' 1-215-25 (9421)
કૃતે વિવાહે દ્રુપદો ધનં દદૌ
મહારથેભ્યો બહુરૂપમુત્તમમ્।
શતં રથાનાં વરહેમમાલિનાં
ચતુર્યુજાં હેમખલીનમાલિનામ્॥ 1-215-26 (9422)
શતં ગજાનામપિ પદ્મિનાં તથા
શતં ગિરિણામિવ હેમશૃઙ્ગિણામ્।
તથૈવ દાસીશતમગ્ર્યયૌવનં
મહાર્હવેષાભરણામ્બરસ્રજમ્॥ 1-215-27 (9423)
પૃથક્પૃથગ્દિવ્યદૃશાં પુનર્દદૌ
તદા ધનં સૌમકિરગ્નિસાક્ષિકમ્।
તથૈવ વસ્ત્રાણિ વિભૂષણાનિ
પ્રભાવયુક્તાનિ મહાનુભાવઃ॥ 1-215-28 (9424)
કૃતે વિવાહે ચ તતસ્તુ પાણ્ડવાઃ
પ્રભૂતરત્નામુપલભ્ય તાં શ્રિયમ્।
વિજહ્રુરિન્દ્રપ્રતિમા મહાબલાઃ
પુરે તુ પાઞ્ચાલનૃપસ્ય તસ્ય હ॥ ॥ 1-215-29 (9425)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વૈવાહિકપર્વણિ પઞ્ચદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 215 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-215-26 ચતુર્યુજામશ્વચતુષ્ટયયુજામ્॥ પઞ્ચદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 215 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 216
॥ શ્રીઃ ॥
1.216. અધ્યાયઃ 216
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દ્રૌપદીંપ્રતિ કુન્ત્યા આશીર્વાદઃ॥ 1 ॥ શ્રીકૃષ્ણપ્રેષિતાલંકારાદીનાં પાણ્ડવૈઃ સ્વીકારઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-216-0 (9426)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-216-0x (1206)
પાણ્ડવૈઃ સહ સંયોગં ગતસ્ય દ્રુપદસ્ય હ।
ન બભૂવ ભયં કિંચિદ્દેવેભ્યોઽપિ કથંચન॥ 1-216-1 (9427)
કુન્તીમાસાદ્ય તા નાર્યો દ્રુપદસ્ય મહાત્મનઃ।
નામ સંકીર્તયન્ત્યોઽસ્યા જગ્મુઃ પાદૌ સ્વમૂર્ધભિઃ॥ 1-216-2 (9428)
કૃષ્ણા ચ ક્ષૌમસંવીતા કૃતકૌતુકમઙ્ગલા।
કૃતાભિવાદના શ્વશ્ર્વાસ્તસ્થૌ પ્રહ્વા કૃતાઞ્જલિઃ॥ 1-216-3 (9429)
રૂપલક્ષણસંપન્નાં શીલાચારસમન્વિતામ્।
દ્રૌપદીમવદત્પ્રેમ્ણા પૃથાશીર્વચનં સ્નુષામ્॥ 1-216-4 (9430)
યથેન્દ્રાણી હરિહયે સ્વાહા ચૈવ વિભાવસૌ।
રોહિણી ચ યથા સોમે દમયન્તી યથા નલે॥ 1-216-5 (9431)
યથા વૈશ્રવણે ભદ્રા વસિષ્ઠે ચાપ્યરુન્ધતી।
યથા નારાયણે લક્ષ્મીસ્તથા ત્વં ભવ ભર્તૃષુ॥ 1-216-6 (9432)
જીવસૂર્વીરસૂર્ભદ્રે બહુસૌખ્યસમન્વિતા।
સુભગા ભોગસંપન્ના યજ્ઞપત્ની પતિવ્રતા॥ 1-216-7 (9433)
અતિથીનાગતાન્સાધૂન્વૃદ્દાન્બાલાંસ્તથા ગુરૂન્।
પૂજયન્ત્યા યથાન્યાયં શશ્વદ્ગચ્છન્તુ તે સમાઃ॥ 1-216-8 (9434)
કુરુજાઙ્ગલમુખ્યેષુ રાષ્ટ્રેષુ નગરેષુ ચ।
અનુ ત્વમભિષિચ્યસ્વ નૃપતિં ધર્મવત્સલા॥ 1-216-9 (9435)
પતિભિર્નિર્જિતામુર્વીં વિક્રમેણ મહાબલૈઃ।
કુરુ બ્રાહ્મણસાત્સર્વામશ્વમેધે મહાક્રતૌ॥ 1-216-10 (9436)
પૃથિવ્યાં યાનિ રત્નાનિ ગુણવન્તિ ગુણાન્વિતે।
તાન્યાપ્નુહિ ત્વં કલ્યાણિ સુખિની શરદાં શતં॥ 1-216-11 (9437)
યથા ચ ત્વાઽભિનન્દામિ વધ્વદ્ય ક્ષૌમસંવૃતામ્।
તથા ભૂયોઽભિનન્દિષ્યે જાતપુત્રાં ગુણાન્વિતાં॥ 1-216-12 (9438)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-216-13x (1207)
તતસ્તુ કૃતદારેભ્યઃ પાણ્ડુભ્યઃ પ્રાહિણોદ્ધરિઃ।
વૈદૂર્યમણિચિત્રાણિ હૈમાન્યાભરણાનિ ચ॥ 1-216-13 (9439)
વાસાંસિ ચ મહાર્હાણિ નાનાદેશ્યાનિ માધવઃ।
કમ્બલાજિનરત્નાનિ સ્પર્શવન્તિ શુભાનિ ચ॥ 1-216-14 (9440)
શયનાસનયાનાનિ વિવિધાનિ મહાન્તિ ચ।
વૈદૂર્યવજ્રચિત્રાણિ શતશો ભાજનાનિ ચ॥ 1-216-15 (9441)
રૂપયૌવનદાક્ષિણ્યૈરુપેતાશ્ચ સ્વલઙ્કૃતાઃ।
પ્રેષ્યાઃ સંપ્રદદૌ કૃષ્ણો નાનાદેશ્યાઃ સ્વલઙ્કૃતાઃ॥ 1-216-16 (9442)
ગજાન્વિનીતાન્ભદ્રાંશ્ચ સદશ્વાંશ્ચ સ્વલઙ્કૃતાન્।
રથાંશ્ચ દાન્તાન્સૌવર્ણૈઃ શુભ્રૈઃ પટ્ટૈરલઙ્કૃતાન્॥ 1-216-17 (9443)
કોટિશશ્ચ સુવર્ણં ચ તેષામકૃતકં તથા।
વીથીકૃતમમેયાત્મા પ્રાહિણોન્મધુસૂદનઃ॥ 1-216-18 (9444)
તત્સર્વં પ્રતિજગ્રાહ ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
મુદા પરમયા યુક્તો ગોવિન્દપ્રિયકામ્યયા॥ ॥ 1-216-19 (9445)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વૈવાહિકપર્વણિ ષોડશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 216 ॥ ॥ સમાપ્તં વૈવાહિકપર્વ ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-216-12 હે વધુ અદ્ય॥ ષોડશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 216 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 217
॥ શ્રીઃ ॥
1.217. અધ્યાયઃ 217
(અથ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વ ॥ 14 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ચારદ્વારા પાણ્ડવવિવાહાદિવૃત્તાન્તશ્રવણેન અન્યૈઃ રાજભિઃ ભીષ્મધૃતરાષ્ટ્રાદીનાં ધિક્કારઃ॥ 1 ॥ ધાર્તરાષ્ટ્રૈઃ પાણ્ડવાન્પ્રતિ મન્ત્રાલોચનં॥ 2 ॥ પાણ્ડવા હન્તવ્યા ઇતિ શકુનેરુક્તિઃ॥ 3 ॥ પાણ્ડવાનાં હન્તુમશક્યત્વાત્તૈઃ સહ સન્ધિઃ કર્તવ્ય ઇતિ સૌમદત્તેરુક્તિઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-217-0 (9446)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-217-0x (1208)
તતો રાજ્ઞાં ચૈરરાપ્તૈઃ પ્રવૃત્તિરુપનીયત।
પાણ્ડવૈરુપસંપન્ના દ્રૌપદી પતિભિઃ શુભા॥ 1-217-1 (9447)
યેન તદ્ધનુરાદાય લક્ષ્યં વિદ્ધં મહાત્મના।
સોઽર્જુનો જયતાં શ્રેષ્ઠો મહાબાણધનુર્ધરઃ॥ 1-217-2 (9448)
યઃ શલ્યં મદ્રરાજં વૈ પ્રોત્ક્ષિપ્યાપાતયદ્બલી।
ત્રાસયામાસ સંક્રુદ્ધો વૃક્ષેણ પુરુષાન્રણે॥ 1-217-3 (9449)
ન ચાસ્ય સંભ્રમઃ કશ્ચિદાસીત્તત્ર મહાત્મનઃ।
સ ભીમો ભીમસંસ્પર્શઃ શત્રુસેનાઙ્ગપાતનઃ॥ 1-217-4 (9450)
`યોઽસાવત્યક્રમીદ્યુધ્યન્યુદ્ધે દુર્યોધનં તથા।
સ રાજા પાણ્ડવશ્રેષ્ઠઃ પુણ્યભાગ્બુદ્ધિવર્ધનઃ॥ 1-217-5 (9451)
દુર્યોધનસ્યાવરજૈર્યૌ યુધ્યેતાં પ્રતીપવત્।
તૌ યમૌ વૃત્તસંપન્નૌ સંપન્નબલવિક્રમૌ॥' 1-217-6 (9452)
બ્રહ્મરૂપધરાઞ્શ્રુત્વા પ્રશાન્તાન્પાણ્ડુનન્દનાન્।
કૌન્તેયાન્મનુજેન્દ્રાણાં વિસ્મયઃ સમજાયત॥ 1-217-7 (9453)
`પૌરા હિ સર્વે રાજન્યાઃ સમપદ્યન્ત વિસ્મિતાઃ।'
સપુત્રા હિ પુરા કુન્તી દગ્ધા જતુગૃહે શ્રુતા॥ 1-217-8 (9454)
`સર્વભૂમિપતીનાં ચ રાષ્ટ્રાણાં ચ યશસ્વિની।'
પુનર્જાતાનિવ ચ તાંસ્તેઽમન્યન્ત નરાધિપાઃ॥ 1-217-9 (9455)
ધિગકુર્વંસ્તદા ભીષ્મં ધૃતરાષ્ટ્રં ચ કૌરવમ્।
કર્મણાઽતિનૃશંસેન પુરોચનકૃતેન વૈ॥ 1-217-10 (9456)
ધાર્મિકાન્વૃત્તસંપન્નાન્માતુઃ પ્રિયહિતે રતાન્।
યદા તાનીદૃશાન્પાર્થાનુત્સાદયિતુમિચ્છતિ॥ 1-217-11 (9457)
તતઃ સ્વયંવરે વૃત્તે ધાર્તરાષ્ટ્રાશ્ચ ભારત।
મન્ત્રયન્તિ તતઃ સર્વે કર્ણસૌબલદૂષિતાઃ॥ 1-217-12 (9458)
શકુનિરુવાચ। 1-217-13x (1209)
કશ્ચિચ્છત્રુઃ કર્શનીયઃ પીડનીયસ્તથાઽપરઃ।
ઉત્સાદનીયાઃ કૌન્તેયાઃ સર્વક્ષત્રસ્ય મે મતાઃ॥ 1-217-13 (9459)
એવં પરાજિતાઃ સર્વે યદિ યૂયં ગમિષ્યથ।
અકૃત્વા સંવિદં કાંચિન્મનસ્તપ્સ્યત્યસંશયમ્॥ 1-217-14 (9460)
અયં દેશશ્ચ કાલશ્ચ પાણ્ડવાહરણાય નઃ।
ન ચેદેવં કરિષ્યધ્વં લોકે હાસ્યા ભવિષ્યથ॥ 1-217-15 (9461)
યમેતે સંશ્રિતા વસ્તું કામયન્તે ચ ભૂમિપમ્।
સોઽલ્પવીર્યબલો રાજા દ્રુપદો વૈ મતો મમ॥ 1-217-16 (9462)
યાવદેતાન્ન જાનન્તિ જીવતો વૃષ્ણિપુઙ્ગવાઃ।
ચૈદ્યશ્ચ પુરુષવ્યાઘ્રઃ શિશુપાલઃ પ્રતાપવાન્॥ 1-217-17 (9463)
એકીભાવં ગતો રાજ્ઞા દ્રુપદેન મહાત્મના।
દુરાધર્ષતરા રાજન્ભવિષ્યન્તિ ન સંશયઃ॥ 1-217-18 (9464)
યાવચ્ચઞ્ચલતાં સર્વે પ્રાપ્નુવન્તિ નરાધિપાઃ।
તાવદેવ વ્યવસ્યામઃ પાણ્ડવાનાં વધં પ્રતિ॥ 1-217-19 (9465)
મુક્તા જતુગૃહાદ્ભીમાદાશીવિષમુખાદિવ।
પુનસ્તે યદિ મુચ્યન્તે મહન્નો ભયમાગતમ્॥ 1-217-20 (9466)
તેષામિહોપયાતાનામેષાં તુ ચિરવાસિનામ્।
અન્તરે દુષ્કરં સ્થાતું ગજયોર્મહતોરિવ॥ 1-217-21 (9467)
હનધ્વં પ્રગૃહીતાનિ બલાનિ બલિનાં વરાઃ।
યાવન્નઃ કુરુસેનાયાં પતન્તિ પતગા ઇવ॥ 1-217-22 (9468)
તાવત્સર્વાભિસારેણ પુરમેતદ્વિહન્યતામ્।
એતન્મમ મતં ચૈવ પ્રાપ્તકાલં નરર્ષભ॥ 1-217-23 (9469)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-217-24x (1210)
શકુનેર્વચનં શ્રુત્વા ભાષમાણસ્ય દુર્મતેઃ।
સોમદત્તિરિદં વાક્યં જગાદ પરમં તતઃ॥ 1-217-24 (9470)
પ્રકૃતીઃ સપ્ત વૈ જ્ઞાત્વા આત્મનશ્ચ પરસ્ય ચ।
તથા દેશં ચ કાલં ચ ષડ્વિધાન્સ નયોદ્ગુણાન્॥ 1-217-25 (9471)
સ્થાનં વૃદ્ધિં ક્ષયં ચૈવ ભૂમિં મિત્રાણિ વિક્રમમ્।
પ્રસમીક્ષ્યાભિયુઞ્જીત પરં વ્યસનપીડિતમ્॥ 1-217-26 (9472)
તતોઽહં પાણ્ડવાન્મન્યે મિત્રકોશસમન્વિતાન્।
બલસ્થાન્વિક્રમસ્થાંશ્ચ સ્વકૃતૈઃ પ્રકૃતિપ્રિયાન્॥ 1-217-27 (9473)
વપુષા હિ તુ ભૂતાનાં નેત્રાણિ હૃદયાનિ ચ।
શ્રોત્રં મધુરયા વાચા રમયત્યર્જુનો નૃણામ્॥ 1-217-28 (9474)
ન તુ કેવલદૈવેન પ્રજા ભાવેન ભેજિરે।
યદ્બભૂવ મનઃકાન્તં કર્મણા સ ચકાર તત્॥ 1-217-29 (9475)
ન હ્યયુક્તં ન ચાસક્તં નાનૃતં ન ચ વિપ્રિયમ્।
ભાષિતં ચારુભાષસ્ય જજ્ઞે પાર્થસ્ય ભારતી॥ 1-217-30 (9476)
તાનેવંગુણસંપન્નાન્સંપન્નાન્રાજલક્ષણૈઃ।
ન તાન્પશ્યામિ યે શક્તાઃ સમુચ્છેત્તું યથા બલાત્॥ 1-217-31 (9477)
પ્રભાવશક્તિર્વિપુલા મન્ત્રશક્તિશ્ચ પુષ્કલા।
તથૈવોત્સાહશક્તિશ્ચ પાર્થેષ્વપ્યધિતિષ્ઠતિ॥ 1-217-32 (9478)
મૌલમિત્રબલાનાં ચ કાલજ્ઞો વૈ યુધિષ્ઠિરઃ।
સામ્ના દાનેન ભેદેન દણ્ડેનેતિ યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-217-33 (9479)
અમિત્રાંશ્ચ તતો જેતુનં ન રોષેણેતિ મે મતિઃ।
પરિક્રીય ધનૈઃ શત્રું મિત્રાણિ ચ બલાનિ ચ॥ 1-217-34 (9480)
મૂલં ચ સુકૃતં કૃત્વા ભુઙ્ક્તે ભૂમિં ચ પાણ્ડવઃ।
અશક્યાન્પાણ્ડવાન્મન્યે દેવૈરપિ સવાસવૈઃ॥ 1-217-35 (9481)
યેષામર્થે સદા યુક્તૌ કૃષ્ણસંકર્ષણાવુભૌ।
શ્રેયશ્ચ યદિ મન્યદ્વં મન્મતં યદિ વા મતમ્॥ 1-217-36 (9482)
સંવિદં પાણ્ડવૈઃ સર્વૈઃ કૃત્વા યામ યથાગતમ્।
ગોપુરાટ્ટાલકૈરુચ્ચૈરુપતલ્પશતૈરપિ॥ 1-217-37 (9483)
ગુપ્તં પુરવરશ્રેષ્ઠમેતદદ્ભિશ્ચ સંવૃતમ્।
તૃણધાન્યેન્ધરસૈસ્તથા યન્ત્રાયુધૌષધૈઃ॥ 1-217-38 (9484)
યુક્તં બહુકવાટૈશ્ચ દ્રવ્યાગારસુવેદિકૈઃ।
ભીમોચ્છ્રિતમહાચક્રં બૃહદટ્ટાલસંવૃતમ્॥ 1-217-39 (9485)
દૃઢપ્રાકારનિર્યૂહં શતઘ્નીશતસંકુલમ્।
ઐષ્ટકો દારવો વપ્રો માનુષશ્ચેતિ યઃ સ્મૃતઃ॥ 1-217-40 (9486)
પ્રાકારકર્તૃભિર્વીરૈર્નૃગર્ભસ્તત્ર પૂજિતઃ।
તદેતન્નરગર્ભેણ પાણ્ડરેણ વિરાજતે॥ 1-217-41 (9487)
સાલેનાનેકતાલેન સર્વતઃ સંવૃતં પુરમ્।
અનુરક્તાઃ પ્રકૃતયો દ્રુપદસ્ય મહાત્મનઃ॥ 1-217-42 (9488)
દાનમાનાર્જિતાઃ સર્વે બાહ્યાભ્યન્તરગાશ્ચ યે।
પ્રતિરુદ્ધાનિમાઞ્જ્ઞાત્વા રાજભિર્ભીમવિક્રમૈઃ॥ 1-217-43 (9489)
ઉપયાસ્યન્તિ દાશાર્હાઃ સમુદગ્રોચ્છ્રિતાયુધાઃ।
તસ્માત્સંન્ધિં વયં કૃત્વા ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય પાણ્ડવૈઃ॥ 1-217-44 (9490)
સ્વરાષ્ટ્રમેવ ગચ્છામો યદ્યાપ્તં વચનં મમ।
એતન્મમ મતં સર્વૈઃ ક્રિયતાં યદિ રોચતે।
એતદ્ધિ સુકૃતં મન્યે ક્ષેમં ચાપિ મહીભિતામ્॥ ॥ 1-217-45 (9491)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વણિ સપ્તદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 217 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-217-29 ભેજિર અર્જુનમિતિ શેષઃ॥ સપ્તદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 217 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 218
॥ શ્રીઃ ॥
1.218. અધ્યાયઃ 218
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવા હન્તવ્યા એવેતિ કર્ણસ્યોક્તિઃ॥ 1 ॥ પાઞ્ચાલનગરંપ્રતિ યુદ્ધાર્થં દુર્યોધનાદીનાં ગમનમ્॥ 2 ॥ તૈઃ સહ યોદ્ધું સપાણ્ડવસ્ય દ્રુપદસ્યાગમનમ્॥ 3 ॥ કર્ણજયદ્રથાભ્યાં સુમિત્રપ્રિયદર્શનયોર્વધઃ॥ 4 ॥ અર્જુનેન કર્ણજયદ્રથપુત્રયોર્વધઃ॥ 5 ॥ કર્ણદુર્યોધનાદીનાં પરાજયઃ॥ 6 ॥ પરાજિતાનાં તેષાં હાસ્તિનપુરગમનમ્॥ 7 ॥ કૃષ્ણબલરામયોઃ પાઞ્ચાલપુરે વાસઃ॥ 8 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-218-0 (9492)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-218-0x (1211)
સૌમદત્તેર્વચઃ શ્રુત્વા કર્ણો વૈકર્તનો વૃષા।
ઉવાચ વચનં કાલે કાલજ્ઞઃ સર્વકર્મણામ્॥ 1-218-1 (9493)
નીતિપૂર્વમિદં સર્વમુક્તં વચનમર્થવત્।
વચનં નાભ્યસૂયામિ શ્રૂયતાં યદ્વચસ્ત્વિતિ॥ 1-218-2 (9494)
દ્વૈધીભાવો ન ગન્તવ્યઃ સર્વકર્મસુ માનવૈઃ।
દ્વિધાભૂતેન મનસા અન્યત્કર્મ ન સિધ્યતિ॥ 1-218-3 (9495)
સંપ્રયાણાસનાભ્યાં તુ કર્શનેન તથૈવ ચ।
નૈતચ્છક્યં પુરં હર્તુમાક્રન્દશ્ચાપ્યશોભનઃ॥ 1-218-4 (9496)
અવમર્દનકાલોઽત્ર મતશ્ચિન્તયતો મમ।
યાવન્નો વૃષ્ણયઃ પાર્ષ્ણિં ન ગૃહ્ણન્તિરણપ્રિયાઃ॥ 1-218-5 (9497)
ભવન્તશ્ચ તથા હૃષ્ટાઃ સ્વબાહુબલશાલિનઃ।
પ્રાકારમવમૃદ્રન્તુ પરિઘાઃ પૂરયન્ત્વપિ॥ 1-218-6 (9498)
પ્રસ્રાવયન્તુ સલિલં ક્રિયતાં વિષમં સમમ્।
તૃણકાષ્ઠેન મહતા ખાતમસ્ય પ્રપૂર્યતામ્॥ 1-218-7 (9499)
ઘુષ્યતાં રાજમાર્ગેષુ પરેષાં યો હનિષ્યતિ।
નાગમશ્વં પદાતિં વા દાનમાનં સ લપ્સ્યતિ॥ 1-218-8 (9500)
નાગે દશસહસ્રાણિ પઞ્ચ ચાશ્વપદાતિષુ।
રથે વૈ દ્વિગુણં નાગાદ્વસુ દાસ્યન્તિ પાર્થિવાઃ॥ 1-218-9 (9501)
યશ્ચ કામસુખે સક્તો બાલશ્ચ સ્થવિરશ્ચ યઃ।
અયુદ્ધમનસો યે ચ તે તુ તિષ્ઠન્તુ ભીરવઃ॥ 1-218-10 (9502)
પ્રદરશ્ચ ન દાતવ્યો ન ગન્તવ્યમચોદિતૈઃ।
યશો રક્ષત ભદ્રં વો જેષ્યામો વૈ રિપૂન્વયમ્॥ 1-218-11 (9503)
અનુલોમાશ્ચ નો વાતાઃ સતતં મૃગપક્ષિણઃ।
અગ્નયશ્ચ વિરાજન્તે શસ્ત્રાણિ કવચાનિ ચ॥ 1-218-12 (9504)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-218-13x (1212)
તતઃ કર્ણવચઃ શ્રુત્વા ધાર્તરાષ્ટ્રપ્રિયૈષિણઃ।
નિર્યયુઃ પૃથિવીપાલાશ્ચાલયન્તઃ પરાન્રણે॥ 1-218-13 (9505)
ન હિ તેષાં મનઃસક્તિરિન્દ્રિયાર્થેષુ સર્વશઃ।
યથા પરિરપુઘ્નાનાં પ્રસભં યુદ્ધ એવ ચ॥ 1-218-14 (9506)
વૈકર્તનપુરોવ્રાતઃ સૈન્ધવોર્મિમહાસ્વનઃ।
દુઃશાસનમહામત્સ્યો દુર્યોધનમહાગ્રહઃ॥ 1-218-15 (9507)
સ રાજસાગરો ભીમો ભીમઘોષપ્રદર્શનઃ।
અભિદુદ્રાવ વેગેન પુરં તદપસવ્યતઃ॥ 1-218-16 (9508)
તદનીકમનાધૃષ્યં શસ્ત્રાગ્નિવ્યાલદીપિતમ્।
સમુત્કમ્પિતમાજ્ઞાય ચુક્રુશુર્દ્રુપદાત્મજાઃ॥ 1-218-17 (9509)
તે મેઘસમનિર્ઘોષૈર્બલિનઃ સ્યન્દનોત્તમૈઃ।
નિર્યયુર્નગરદ્વારાત્ત્રાસયન્તઃ પરાન્ર 1-218-18 (9510)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ શિખણ્ડી ચ સુમિત્રઃ પ્રિયદર્શનઃ।
ચિત્રકેતુઃ સુકેતુશ્ચ ધ્વજકેતુશ્ચ વીર્યવાન્॥ 1-218-19 (9511)
પુત્રા દ્રુપદરાજસ્ય બલવન્તો જયૈષિણઃ।
દ્રુપદસ્ય મહાવીર્યઃ પાણ્ડરોષ્ણીષકેતનઃ॥ 1-218-20 (9512)
પાણ્ડરવ્યજનચ્છત્રઃ પાણ્ડરધ્વજવાહનઃ।
સ પુત્રગણમધ્યસ્થઃ શુશુભે રાજસત્તમઃ॥ 1-218-21 (9513)
ચન્દ્રમા જ્યોતિષાં મધ્યે પૌર્ણમાસ્યામિવોદિતઃ।
અથોદ્ધૂતપતાકાગ્રમજિહ્મગતિમવ્યયમ્॥ 1-218-22 (9514)
દ્રુપદાનીકમાયાન્તં કુરુસૈન્યમભિદ્રવત્।
તયોરુભયતો જજ્ઞે તેષાં તુ તુમુલઃ સ્વનઃ॥ 1-218-23 (9515)
બલયોઃ સંપ્રસરતોઃ સરિતાં સ્રોતસોરિવ।
પ્રકીર્ણરથનાગાશ્વૈસ્તાન્યનીકાનિ સર્વશઃ॥ 1-218-24 (9516)
જ્યોતીંષઈવ પ્રકીર્ણાનિ સર્વતઃ પ્રચકાશિરે।
ઉત્કૃષ્ટભેરીનિનદે સંપ્રવૃત્તે મહારવે॥ 1-218-25 (9517)
અમર્ષિતા મહાત્માનઃ પાણ્ડવા નિર્યયુસ્તતઃ।
રથાંશ્ચ મેઘનિર્ઘોષાન્યુક્તાન્પરમવાજિભિઃ॥ 1-218-26 (9518)
ધૂન્વન્તો ધ્વજિનઃ શુભ્રાનાસ્થાય ભરતર્ષભાઃ।
તતઃ પાણ્ડુસુતાન્દૃષ્ટ્વા રથસ્થાનાત્તકાર્મુકાન્॥ 1-218-27 (9519)
નૃપાણામભવત્કમ્પો વેપથુર્હૃદયેષુ ચ।
નિર્યાતેષ્વથ પાર્થેષુ દ્રોપદં તદ્બલં રણે॥ 1-218-28 (9520)
આવિશત્પરમો હર્ષઃ પ્રમોદશ્ચ જયં પ્રતિ।
સુમુહૂર્તં વ્યતિકરઃ સૈન્યાનામભવદ્ભૃશમ્॥ 1-218-29 (9521)
તતો દ્વન્દ્વમયુધ્યન્ત મૃત્યું કૃત્વા પુરસ્કૃતમ્।
જઘ્નતુઃ સમરે તસ્મિન્સુમિત્રપ્રિયદર્શનૌ॥ 1-218-30 (9522)
જયદ્રથશ્ચ કર્ણશ્ચ પશ્યતઃ સવ્યસાચિનઃ।
અર્જુનઃ પ્રેક્ષ્ય નિહતૌ સૌમિત્રપ્રિયદર્શનૌ॥ 1-218-31 (9523)
જયદ્રથસુતં તત્ર જઘાન પિતુરન્તિકે।
વૃષસેનાદવરજં સુદામાનં ધનંજયઃ॥ 1-218-32 (9524)
કર્ણપુત્રં મહેષ્વાસં રથનીડાદપાતયત્।
તૌ સુતૌ નિહતૌ દૃષ્ટ્વા રાજસિંહૌ તરસ્વિનૌ॥ 1-218-33 (9525)
નામૃષ્યેતાં મહાબાહૂ પ્રહારમિવ સદ્ગજૌ।
તૌ જગ્મતુરસંભ્રાન્તૌ ફલ્ગુનસ્ય રથંપ્રતિ॥ 1-218-34 (9526)
પ્રતિમુક્તતલત્રાણૌ શપમાનૌ પરસ્પરમ્।
સન્નિપાતસ્તયોરાસીદતિઘોરો મહામૃધે॥ 1-218-35 (9527)
વૃત્રશમ્બરયોઃ સઙ્ક્યે વજ્રિણેવ મહારણે।
ત્રીનશ્વાઞ્જઘ્નતુસ્તસ્ય ફલ્ગુનસ્ય નર્ષભૌ॥ 1-218-36 (9528)
તતઃ કિલિકિલાશબ્દઃ કુરૂણામભવત્તદા।
તાન્હયાન્નિહતાન્દૃષ્ટ્વા ભીમસેનઃ પ્રતાપવાન્॥ 1-218-37 (9529)
નિમેષાન્તરમાત્રેણ રથમશ્વૈરયોજયત્।
ઉપયાતં રથં દૃષ્ટ્વા દુર્યોધનપુરઃસરૌ॥ 1-218-38 (9530)
સૌબલઃ સૌમદત્તિશ્ચ સમેયાતાં પરન્તપૌ।
તૈઃ પઞ્ચભિરદીનાત્મા ભીમસેનો મહાબલઃ॥ 1-218-39 (9531)
અયુધ્યત તદા વીરૈરિન્દ્રિયાર્થૈરિવેશ્વરઃ।
તૈર્નિરુદ્ધો ન સંત્રાસં જગામ સમિતિંજયઃ॥ 1-218-40 (9532)
પઞ્ચભિર્દ્વિરદૈર્મત્તૈર્નિરુદ્ધ ઇવ કેસરી।
તસ્યૈતે યુગપત્પઞ્ચ પઞ્ચભિર્નિશિતૈઃ શરૈઃ॥ 1-218-41 (9533)
સારથિં વાજિનશ્ચૈવ નિન્યુર્વૈવસ્વતક્ષયમ્।
હતાશ્વાત્સ્યન્દનશ્રેષ્ઠાદવરુહ્ય મહારથઃ॥ 1-218-42 (9534)
ચચાર વિવિધાન્માર્ગાનસિમુદ્યમ્ય પાણ્ડવઃ।
અશ્વસ્કન્ધેષુ ચક્રેષુ યુગેષ્વીષાસુ ચૈવ હિ॥ 1-218-43 (9535)
વ્યચરત્પાતયઞ્શત્રૂન્સુપર્ણ ઇવ ભોગિનઃ।
વિધનુષ્કં વિકવચં વિરથં ચ સમીક્ષ્ય તમ્॥ 1-218-44 (9536)
અભિપેતુર્નવ્યાઘ્રા અર્જુનપ્રમુખા રથાઃ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ શિખણ્ડી ચ યમૌ ચ યુધિ દુર્જયૌ॥ 1-218-45 (9537)
તસ્મિન્મહારથે યુદ્ધે પ્રવૃત્તે શરવૃષ્ટિભિઃ।
રથધ્વજપતાકાશ્ચ સવર્મન્તરધીયત॥ 1-218-46 (9538)
તત્પ્રવૃત્તં ચિરં કાલં યુદ્ધં સમમિવાભવત્।
રથેન તાન્મહાબાહુરર્જુનો વ્યધમત્પુનઃ॥ 1-218-47 (9539)
તમાપતન્તં દૃષ્ટ્વેવ મહાબાહુર્ધનુર્ધરઃ।
કર્ણોઽસ્ત્રવિદુષાં શ્રેષ્ઠો વારયામાસ સાયકૈઃ॥ 1-218-48 (9540)
સ તેનાભિહતઃ પાર્થો વાસવિર્વજ્રસન્નિભાન્।
ત્રીઞ્શરાન્સંદધે ક્રુદ્ધો વધાત્ક્રુદ્ધસ્ય પાણ્ડવઃ॥ 1-218-49 (9541)
તૈઃ શરૈરાહતં કર્ણં ધ્વજયષ્ટિમુપાશ્રિતમ્।
અપોવાહ રથાચ્ચાશુ સૂતઃ પરપુરંજયમ્॥ 1-218-50 (9542)
તતઃ પરાજિતે કર્ણે ધાર્તરાષ્ટ્રાન્મહાભયમ્।
વિવેશ સમુદગ્રાંશ્ચ પાણ્ડવાન્પ્રસમીક્ષ્ય તુ॥ 1-218-51 (9543)
તત્પ્રકમ્પિતમત્યર્થં તદ્દૃષ્ટ્વા સૌબલો બલમ્।
ગિરા મધુરયા ચાપિ સમાશ્વાસયતાસકૃત્॥ 1-218-52 (9544)
ધાર્તરાષ્ટ્રૈસ્તતઃ સર્વૈર્દુર્યોધનપુરઃસરૈઃ।
ધૃતં તત્પુનરેવાસીદ્બલં પાર્થપ્રપીડિતમ્॥ 1-218-53 (9545)
તતો દુર્યોધનં દૃષ્ટ્વા ભીમો ભીમપરાક્રમઃ।
અક્રુધ્યત્સ મહાબાહુરગારં જાતુષં સ્મરન્॥ 1-218-54 (9546)
તતઃ સંગ્રામશિરસિ દદર્શ વિપુલદ્રુમમ્।
આયામભૂતં તિષ્ઠન્તં સ્કન્ધપઞ્ચાશદુન્નતમ્॥ 1-218-55 (9547)
મહાસ્કન્ધં મહોત્સેધં શક્રધ્વજમિવોચ્છ્રિતમ્।
તમુત્પાઠ્ય ચ પાણિભ્યામુદ્યમ્ય ચરણાવપિ॥ 1-218-56 (9548)
અભિપેદે પરાન્સઙ્ખ્યે વજ્રપાણિરિવાસુરાન્।
ભીમસેનભયાર્તાનિ ફલ્ગુનાભિહતાનિ ચ॥ 1-218-57 (9549)
ન શેકુસ્તાન્યનીકાનિ ધાર્તરાષ્ટ્રાણ્યુદીક્ષિતુમ્।
તાનિ સંભ્રાન્તયોધાનિ શ્રાન્તવાજિગજાનિ ચ॥ 1-218-58 (9550)
દિશઃ પ્રાકાલયદ્ભીમો દિવીવાભ્રાણિ મારુતઃ।
તાન્નિવૃત્તાન્નિરાનન્દાન્નરવારણવાજિનઃ॥ 1-218-59 (9551)
નાનુસસ્રુર્ન ચાજઘ્નુર્નોચુઃ કિંચિચ્ચ દારુણમ્।
સ્વમેવ શિબિરં જગ્મુઃ ક્ષત્રિયાઃ શરવિક્ષતાઃ॥ 1-218-60 (9552)
પરેઽપ્યભિયયુર્હૃષ્ટાઃ પુરં પૌરસુખાવહાઃ।
મુહૂર્તમભવદ્યુદ્ધં તેષાં વૈ પાણ્ડવૈઃ સહ॥ 1-218-61 (9553)
યાવત્તદ્યુદ્ધમભવન્મહદ્દેવાસુરોપમમ્।
તાવદેવાભવચ્છાન્તં નિવૃત્તા વૈ મહારથાઃ॥ 1-218-62 (9554)
સુવ્રતં ચક્રિરે સર્વે સુવૃતામબ્રુવન્વધૂમ્।
કૃતાર્થં દ્રુપદં ચોચુર્ધૃષ્ટદ્યુમ્નં ચ પાર્ષતમ્॥ 1-218-63 (9555)
શકુનિઃ સિન્ધુરાજશ્ચ કર્ણદુર્યોધનાવપિ।
તેષાં તદાભવદ્દુઃખં હૃદિ વાચા તુ નાબ્રુવન્॥ 1-218-64 (9556)
તતઃ પ્રયાતા રાજાનઃ સર્વ એવ યથાગતમ્।
ધાર્તરાષ્ટ્રા હિ તે સર્વે ગતા નાગપુરં તદા॥ 1-218-65 (9557)
પ્રાગેવ પૂર્નિરોધાત્તુ પાણ્ડવૈરશ્વસાદિનઃ।
પ્રેષિતા ગચ્છતારિષ્ટાનસ્માનાખ્યાત શૌરયે॥ 1-218-66 (9558)
તેઽચિરેણૈવ કાલેન સંપ્રાપ્તા યાદવીં પુરીમ્।
ઊચુઃ સંકર્ષણોપેન્દ્રૌ વચનં વચનક્ષમૌ॥ 1-218-67 (9559)
કુશલં પાણ્ડવાઃ સર્વાનાહુઃ સ્માન્ધકવૃષ્ણયઃ।
આત્મનશ્ચાહતાનાહુર્વિમુક્તાઞ્જાતુષાદ્ગૃહાત્॥ 1-218-68 (9560)
સમાજે દ્રૌપદીં લબ્ધામાહૂ રાજીવલોચનામ્।
આત્મનઃ સદૃશીં સર્વૈઃ શીલવૃત્તસમાધિભિઃ॥ 1-218-69 (9561)
તચ્છ્રુત્વા વચનં કૃષ્ણસ્તાનુવાચોત્તરં વચઃ।
સર્વમેતદહં જાને વધાત્તસ્ય તુ રક્ષસઃ॥ 1-218-70 (9562)
તત ઉદ્યોજયામાસ માધવશ્ચતુરઙ્ગિણીમ્।
સેનામુપાનયત્તૂર્ણં પાઞ્ચાલનગરીં પ્રતિ॥ 1-218-71 (9563)
તતઃ સંકર્ષણશ્ચૈવ કેશવશ્ચ મહાબલઃ।
યાદવૈઃ સહ સર્વૈશ્ચ પાણ્ડવાનભિજગ્મતુઃ॥ 1-218-72 (9564)
પિતૃષ્વસારં સંપૂજ્ય નત્વા ચૈવ તુ યાદવીમ્।
દ્રૌપદીં ભૂષણૈઃ શુભ્રૈર્ભૂષયિત્વા યથાવિધિ॥ 1-218-73 (9565)
પાણ્ડવાન્હર્ષયિત્વા તુ પૂજયામાસતુશ્ચ તાન્।
ન્યાયતઃ પૂજિતૌ રાજ્ઞા દ્રુપદેન મહાત્મના॥ 1-218-74 (9566)
યાદવાઃ પૂજિતાઃ સર્વે પાણ્ડવૈશ્ચ મહાત્મભિઃ।
રેમિરે પાણ્ડવૈઃ સાર્ધં તે પાઞ્ચાલપુરે તદા॥ ॥ 1-218-75 (9567)
ઇતિ શ્રીમન્માહાભારતે આદિપર્વણિ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વણિ અષ્ટાદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 218 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 219
॥ શ્રીઃ ॥
1.219. અધ્યાયઃ 219
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
વિદુરાત્ જ્ઞાતપાણ્ડવવૃત્તાન્તેન ધૃતરાષ્ટ્રેણ દ્રૌપદ્યાનયનાર્થમાજ્ઞાપનમ્॥ 1 ॥ ધૃતરાષ્ટ્રસમીપે કર્ણદુર્યોધનયોર્ભાષણમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-219-0 (9568)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-219-0x (1213)
વૃત્તે સ્વયંવરે ચૈવ રાજાનઃ સર્વ એવ તે।
યથાગતં વિપ્રજગ્મુર્વિદિત્વા પાણ્ડવાન્વૃતાન્॥ 1-219-1 (9569)
અથ દુર્યોધનો રાજા વિમના ભ્રાતૃભિઃ સહ।
અશ્વત્થામ્ના માતુલેન કર્ણેન ચ કૃપેણ ચ॥ 1-219-2 (9570)
વિનિવૃત્તો વૃતં દૃષ્ટ્વા દ્રૌપદ્યા શ્વેતવાહનમ્।
તં તુ દુઃશાસનોઽવ્રીડો મન્દંમન્દમિવાબ્રવીત્॥ 1-219-3 (9571)
યદ્યસૌ બ્રાહ્મણો ન સ્યાદ્વિન્દેત દ્રૌપદીં ન સઃ।
ન હિ તં તત્ત્વતો રાજન્વેદ કશ્ચિદ્ધનંજયમ્॥ 1-219-4 (9572)
દૈવં ચ પરમં મન્યે પૌરુષં ચાપ્યનર્થકમ્।
ધિગસ્તુ પૌરુષં મન્ત્રં યદ્ધરન્તીહ પાણ્ડવાઃ॥ 1-219-5 (9573)
`બધ્વા ચક્ષૂંષિ નઃ પાર્થા રાજ્ઞાં ચ દ્રુપદાત્મજામ્।
ઉદ્વાહ્ય રાજ્ઞાં તૈર્ન્યસ્તો વામઃ પાદઃ પૃથાસુતૈઃ॥ 1-219-6 (9574)
વિમુક્તાઃ કથમેતેન જતુવેશ્મવિર્ભુજઃ।
અસ્માકં પૌરુષં સત્વં બુદ્ધિશ્ચાપિ ગતા તતઃ॥ 1-219-7 (9575)
વયં હતા માતુલાદ્ય વિશ્વસ્ય ચ પુરોચનમ્।
અદગ્ધ્વા પાણ્ડવાનેતાન્સ્વયં દગ્ધો હુતાશને॥ 1-219-8 (9576)
મત્તો માતુલ મન્યેઽહં પાણ્ડવા બુદ્ધિમત્તરાઃ।
તેષાં નાસ્તિ ભયં મૃત્યોર્મુક્તાનાં જતુવેશ્મનઃ॥ 1-219-9 (9577)
વૈશંપાવયન ઉવાચ। 1-219-10x (1214)
એવં સંભાષમાણાસ્તે નિન્દન્તશ્ચ પુરોચનમ્।
પઞ્ચપુત્રાં કિરાતીં ચ વિદુરં ચ મહામતિમ્॥' 1-219-10 (9578)
વિવિશુર્હાસ્તિનપુરં દીના વિગતચેતસઃ॥ 1-219-11 (9579)
ત્રસ્તા વિગતસંકલ્પા દૃષ્ટ્વા પાર્થાન્મહૌજસઃ।
મુક્તાન્હવ્યભુજશ્ચૈવ સંયુક્તાન્દ્રુપદેન ચ॥ 1-219-12 (9580)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નં તુ સંચિન્ત્ય તથૈવ ચ શિખણ્ડિનમ્।
દ્રુપદસ્યાત્મજાંશ્ચાન્યાન્સર્વયુદ્ધવિશારદાન્॥ 1-219-13 (9581)
વિદુરસ્ત્વથ તાઞ્શ્રુત્વા દ્રૌપદ્યા પાણ્ડવાન્વૃતાન્।
વ્રીડિતાન્ધાર્તરાષ્ટ્રાંશ્ચ ભગ્નદર્પાનુપાગતાન્॥ 1-219-14 (9582)
તતઃ પ્રીતમનાઃ ક્ષત્તા ધૃતરાષ્ટ્રં વિશાંપતે।
ઉવાચ દિષ્ટ્યા કુરવો વર્ધ્ત ઇતિ વિસ્મિતઃ॥ 1-219-15 (9583)
વૈચિત્રવીર્યસ્તુ નૃપો નિશમ્ય વિદુરસ્ય તત્।
અબ્રવીત્પરમપ્રીતો દિષ્ટ્યા દિષ્ટ્યેતિ ભારત॥ 1-219-16 (9584)
મન્યતે સ વૃતં પુત્રં જ્યેષ્ઠં દ્રુપદકન્યયા।
દુર્યોધનમવિજ્ઞાનાત્પ્રજ્ઞાચક્ષુર્નરેશ્વરઃ॥ 1-219-17 (9585)
અથ ત્વાજ્ઞાપયામાસ દ્રૌપદ્યા ભૂષણં બહુ।
આનીયતાં વૈ કૃષ્ણેતિ પુત્રં દુર્યોધનં તદા॥ 1-219-18 (9586)
`અથ સ્મ પશ્ચાદ્વિદુર આચખ્યાવમ્બિકાત્મજમ્।
કૌરવ્યા ઇતિ સામાન્યાન્ન મન્યેથાસ્તવાત્મજાન્॥ 1-219-19 (9587)
વર્ધન્ત ઇતિ મદ્વાક્યાદ્વર્ધિતાઃ પાણ્ડુનન્દનાઃ।
કૃષ્ણયા સંવૃતાઃ પાર્થા વિમુક્તા રાજસઙ્ગરાત્॥ 1-219-20 (9588)
દિષ્ટ્યા કુશલિનો રાજન્પૂજિતા દ્રુપદેન ચ॥ 1-219-21 (9589)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-219-22x (1215)
એતચ્છ્રુત્વા તુ વચનં વિદુરસ્ય નરાધિપઃ।
આકારચ્છાદનાર્થાય દિષ્ટ્યાદિષ્ટ્યેતિ ચાબ્રવીત્॥ 1-219-22 (9590)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 1-219-23x (1216)
એવં વિદુર ભદ્રં તે યદિ જીવન્તિ પાણ્ડવાઃ।
ન મમૌ મે તનૌ પ્રીતિસ્ત્વદ્વાક્યામૃતસંભવા॥ 1-219-23 (9591)
સાધ્વાચારતયા તેષાં સંબન્ધો દ્રુપદેન ચ।
બભૂવ પરમશ્લાઘ્યો દિષ્ટ્યાદિષ્ટ્યેતિ ચાબ્રવીત્॥ 1-219-24 (9592)
અન્વવાયે વસોર્જાતઃ પ્રવરે માત્સ્યકે કુલે।
વૃત્તવિદ્યાતપોવૃદ્ધઃ પાર્થિવાનાં ચ સંમતઃ॥ 1-219-25 (9593)
પુત્રાશ્ચાસ્ય તથા પૌત્રાઃ સર્વે સુચરિતવ્રતાઃ।
તેષાં સંબન્ધિનશ્ચાન્યે બહવઃ સુમહાબલાઃ॥ 1-219-26 (9594)
યથૈવ પાણ્ડોઃ પુત્રાસ્તે તતોઽપ્યભ્યધિકા મમ।
સેયમભ્યધિકાન્યેભ્યો વૃત્તિર્વિદુર મે મતા॥ 1-219-27 (9595)
યા પ્રીતિઃ પાણ્ડુપુત્રેષુ ન સાઽન્યત્ર મમાભિભો।
નિત્યોઽયં ચિન્તિતઃ ક્ષત્તઃ સત્યં સત્યેન શપે॥ 1-219-28 (9596)
યત્તે કુશલિનો વીરાઃ પાણ્ડુપુત્રા મહારથાઃ।
મિત્રવન્તોઽભવન્પુત્રા દુર્યોધનમુખાસ્તથા॥ 1-219-29 (9597)
મયા શ્રુતં યદા વહ્નેર્દગ્ધાઃ પાણ્ડુસુતા ઇતિ।
તદાઽદહ્યં દિવારાત્રં ન ભોક્ષ્યે ન સ્વપામિ ચ॥ 1-219-30 (9598)
અસહાયાશ્ચં મે પુત્રા લૂનપક્ષા ઇવ દ્વિજાઃ।
તત્ત્વતઃ શૃણુ મે ક્ષત્તઃ સુસહાયાઃ સુતા મમ।
અદ્ય વૈ સ્થિરસામ્રાજ્યમાચન્દ્રાર્કં મમાભવત્॥' 1-219-31 (9599)
કો હિ દ્રુપદમાસાદ્ય મિત્રં ક્ષત્તઃ સબાન્ધવમ્।
ન બુભૂષેદ્ભવેનાર્થી ગતશ્રીરપિ પાર્થિવઃ॥ 1-219-32 (9600)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-219-33x (1217)
તં તથા ભાષમાણં તુ વિદુરઃ પ્રત્યભાષત।
નિત્યં ભવતુ તે બુદ્ધિરેષા રાજઞ્છતં સમાઃ।
ઇત્યુક્ત્વા પ્રયયૌ રાજન્વિદુરઃ સ્વં નિવેશનમ્॥ 1-219-33 (9601)
તતો દુર્યોધનશ્ચાપિ રાધેયશ્ચ વિશાંપતે।
ધૃતરાષ્ટ્રમુપાગમ્ય વચોઽબ્રૂતામિદં તદા॥ 1-219-34 (9602)
સન્નિધૌ વિદુરસ્ય ત્વાં દોષં વક્તું ન શક્નુવઃ।
વિવિક્તમિતિ વક્ષ્યાવઃ કિં તવેદં ચિકીર્ષિતમ્॥ 1-219-35 (9603)
સપત્નવૃદ્ધિં યત્તાત મન્યસે વૃદ્ધિમાત્મનઃ।
અભિષ્ટૌષિ ચ યત્ક્ષત્તુઃ સમીપે દ્વિપદાંવર॥ 1-219-36 (9604)
અન્યસ્મિન્નૃપ કર્તવ્યે ત્વમન્યત્કુરુષેઽનઘ।
તેષાં બલવિઘાતો હિ કર્તવ્યસ્તાત નિત્યશઃ॥ 1-219-37 (9605)
તે વયં પ્રાપ્તકાલસ્ય ચિકીર્ષાં મન્ત્રયામહે।
યથા નો ન ગ્રસેયુસ્તે સપુત્રબલબાન્ધવાન્॥ ॥ 1-219-38 (9606)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વમિ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વણિ એકોનવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 219 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-219-32 ગતશ્રીર્નષ્ટશ્રીઃ કો ભવેન ઐશ્વર્યેણાર્થી ન બુભૂષેદ્ભવિતુમિચ્છેદપિ તુ સર્વોપીચ્છેત્॥ એકોનવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 219 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 220
॥ શ્રીઃ ॥
1.220. અધ્યાયઃ 220
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રદુર્યોધનસંવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-220-0 (9607)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-220-0x (1218)
દુર્યોધનેનૈવમુક્તઃ કર્ણેન ચ વિશાંપતે।
પુત્રં ચ સૂતપુત્રં ચ ધૃતરાષ્ટ્રોઽબ્રવીદિદમ્॥ ' 1-220-1 (9608)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 1-220-2x (1219)
અહમપ્યેવમેવૈતચ્ચિકીર્ષામિ યથા યુવામ્।
વિવેક્તું નાહમિચ્છામિ ત્વાકારં વિદુરં પ્રતિ॥ 1-220-2 (9609)
તતસ્તેષાં ગુણાનેવ કીર્તયામિ વિશેષતઃ।
નાવબુધ્યેત વિદુરો મમાભિપ્રાયમિઙ્ગિતૈઃ॥ 1-220-3 (9610)
યચ્ચ ત્વં મન્યસે પ્રાપ્તં તદ્બ્રવીહિ સુયોધન।
રાધેય મન્યસે યચ્ચ પ્રાપ્તકાલં વદાશુ મે॥ 1-220-4 (9611)
દુર્યોધન ઉવાચ। 1-220-5x (1220)
અદ્ય તાન્કુશલૈર્વિપ્રૈઃ સુગુપ્તૈરાપ્તકારિભિઃ।
કુન્તીપુત્રાન્ભેદયામો માદ્રીપુત્રૌ ચ પાણ્ડવૌ॥ 1-220-5 (9612)
અથવા દ્રુપદો રાજા મહદ્ભિર્વિત્તસંચયૈઃ।
પુત્રાશ્ચાસ્ય પ્રલોભ્યન્તામમાત્યાશ્ચૈવ સર્વશઃ॥ 1-220-6 (9613)
પરિત્યજેદ્યથા રાજા કુન્તીપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્।
અથ તત્રૈવ વા તેષાં નિવાસં રોચયન્તુ તે॥ 1-220-7 (9614)
ઇહૈષાં દોષવદ્વાસં વર્ણયન્તુ પૃથક્પૃથક્।
તે ભિદ્યમાનાસ્તત્રૈવ મનઃ કુર્વન્તુ પાણ્ડવાઃ॥ 1-220-8 (9615)
અથવા કુશળાઃ કેચિદુપાયનિપુણા નરાઃ।
ઇતરેતરતઃ પાર્થાન્ભેદયન્ત્વનુરાગતઃ॥ 1-220-9 (9616)
વ્યુત્થાપયન્તુ વા કૃષ્ણાં બહુત્વાત્સુકરં હિ તત્।
અથવા પાણ્ડવાંસ્તસ્યાં ભેદયન્તુ તતશ્ચ તામ્॥ 1-220-10 (9617)
ભીમસેનસ્ય વા રાજન્નુપાયકુશલૈર્નરૈઃ।
મૃત્યુર્વિધીયતાં છન્નૈઃ સ હિ તેષાં બલાધિકઃ॥ 1-220-11 (9618)
તમાશ્રિત્ય હિ કૌન્તેયઃ પુરા ચાસ્માન્ન મન્યતે।
સહિ તીક્ષ્ણશ્ચ શૂરશ્ચ તેષાં ચૈવ પરાયણમ્॥ 1-220-12 (9619)
તસ્મિંસ્ત્વભિહતે રાજન્હતોત્સાહા હતૌજસઃ।
યતિષ્યન્તે ન રાજ્યાય સ હિ તેષાં વ્યપાશ્રયઃ॥ 1-220-13 (9620)
અજેયો હ્યર્જુનઃ સઙ્ખ્યે પૃષ્ઠગોપે વૃકોદરે।
તમૃતે ફાલ્ગુનો યુદ્ધે રાધેયસ્ય ન પાદભાક્॥ 1-220-14 (9621)
તે જાનાનાસ્તુ દૌર્બલ્યં ભીમસેનમૃતે મહત્।
અસ્માન્બલવતો જ્ઞાત્વા ન યતિષ્યન્તિ દુર્બલાઃ॥ 1-220-15 (9622)
ઇહાગતેષુ વા તેષુ નિદેશવશવર્તિષુ।
પ્રવર્તિષ્યામહે રાજન્યથાશાસ્ત્રં નિબર્હણમ્॥ 1-220-16 (9623)
`દર્પં વા વદતાં તેષાં કેચિદત્ર મનસ્વિનઃ।
દ્રુપદસ્યાત્મજા રાજન્પ્રભિદ્યન્તે તતઃ પરૈઃ॥' 1-220-17 (9624)
અથવા દર્શનીયાભિઃ પ્રમદાભિર્વિલોભ્યતામ્।
એકૈકસ્તત્ર કૌન્તેયસ્તતઃ કૃષ્ણા વિરજ્યતામ્॥ 1-220-18 (9625)
પ્રેષ્યતાં ચૈવ રાધેયસ્તેષામાગમનાય વૈ।
તૈસ્તૈઃ પ્રકારૈઃ સન્નીય પાત્યન્તામાપ્તકારિભિઃ॥ 1-220-19 (9626)
એતેષામપ્યુપાયાનાં યસ્તે નિર્દોષવાન્મતઃ।
તસ્ય યપ્રોગમાતિષ્ઠ પુરા કાલોઽતિવર્તતે॥ 1-220-20 (9627)
યાવદ્ધ્યકૃતવિશ્વાસા દ્રુપદે પાર્થિવર્ષભે।
તાવદેવ હિ તે શક્યા ન શક્યાસ્તુ તતઃ પરમ્॥ 1-220-21 (9628)
એષા મમ મતિસ્તાત નિગ્રહાય પ્રવર્તતે।
સાધ્વી વા યદિ વાઽસાધ્વી કિં વા રાધેય મન્યસે॥ ॥ 1-220-22 (9629)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વણિ વિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 220 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-220-3 ઇઙ્ગિતૈશ્ચેષ્ટિતૈઃ॥ વિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 220 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 221
॥ શ્રીઃ ॥
1.221. અધ્યાયઃ 221
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનં પ્રતિ કર્ણોનોક્તં શ્રુતવતો ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ભીષ્માદિભિઃ સહ મન્ત્રણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-221-0 (9630)
કર્ણ ઉવાચ। 1-221-0x (1221)
દુર્યોધન તવ પ્રજ્ઞા ન સમ્યગિતિ મે મતિઃ।
ન હ્યુપાયેન તે શક્યાઃ પાણ્ડવાઃ કુરુવર્ધન॥ 1-221-1 (9631)
પૂર્વમેવ હિ તે સૂક્ષ્મૈરુપાયૈર્યતિતાસ્ત્વયા।
નિગ્રહીતું તદા વીર ન ચૈવ શકિતાસ્ત્વયા॥ 1-221-2 (9632)
ઇહૈવ વર્તમાનાસ્તે સમીપે તવ પાર્થિવ।
અજાતપક્ષાઃ શિશવઃ શકિતા નૈવ બાધિતુમ્॥ 1-221-3 (9633)
જાતપક્ષા વિદેશસ્થા વિવૃદ્ધાઃ સર્વશોઽદ્ય તે।
નોપાયસાધ્યાઃ કૌન્તેયા મમૈષા મતિરચ્યુતા॥ 1-221-4 (9634)
ન ચ તે વ્યસનૈર્યોક્તું શક્યા દિષ્ટકૃતેન ચ।
શકિતાશ્ચેપ્સવશ્ચૈવ પિતૃપૈતામહં પદમ્॥ 1-221-5 (9635)
પરસ્પરેણ ભેદશ્ચ નાધાતું તેષુ શક્યતે।
એકસ્યાં યે રતાઃ પત્ન્યાં ન ભિદ્યન્તે પરસ્પરમ્॥ 1-221-6 (9636)
ન ચાપિ કૃષ્ણા શક્યેત તેભ્યો ભેદયિતું પરૈઃ।
પરિદ્યૂનાન્વૃતવતી કિમુતાદ્ય મૃજાવતઃ॥ 1-221-7 (9637)
ઈપ્સિતશ્ચ ગુણઃ સ્ત્રીણામેકસ્યા બહુભર્તૃતા।
તં ચ પ્રાપ્તવતી કૃષ્ણા ન સા ભેદયિતું ક્ષમા॥ 1-221-8 (9638)
આર્યવ્રતશ્ચ પાઞ્ચાલ્યો ન સ રાજા ધનપ્રિયઃ।
ન સંત્યક્ષ્યતિ કૌન્તેયાન્રાજ્યદાનૈરપિ ધ્રુવમ્॥ 1-221-9 (9639)
તથાઽસ્મ પુત્રો ગુણવાનનુરક્તશ્ચ પાણ્ડવાન્।
તસ્માન્નોપાયસાધ્યાંસ્તાનહં મન્યે કથંચન॥ 1-221-10 (9640)
ઇદં ત્વદ્ય ક્ષમં કર્તુમસ્માકં પુરુષર્ષભ।
યાવન્ન કૃતમૂલાસ્તે પાણ્ડવેયા વિશાંપતે॥ 1-221-11 (9641)
તાવત્પ્રહરણીયાસ્તે તત્તુભ્યં તાત રોચતામ્।
અસ્મત્પક્ષો મહાન્યાવદ્યાવત્પાઞ્ચાલકો લઘુઃ।
તાવત્પ્રહરણં તેષાં ક્રિયતાં મા વિચારય॥ 1-221-12 (9642)
વાહનાનિ પ્રભૂતાનિ મિત્રાણિ ચ કુલાનિ ચ।
યાવન્ન તેષાં ગાન્ધારે તાવદ્વિક્રમ પાર્થિવ॥ 1-221-13 (9643)
યાવચ્ચ રાજા પાઞ્ચાલ્યો નોદ્યમે કુરુતે મનઃ।
સહ પુત્રૈર્મહાવીર્યૈસ્તાવદ્વિક્રમ પાર્થિવ॥ 1-221-14 (9644)
યાવન્નાયાતિ વાર્ષ્ણેયઃ કર્ષન્યાદવવાહિનીમ્।
રાજ્યાર્થે પાણ્ડવેયાનાં પાઞ્ચાલ્યસદનં પ્રતિ॥ 1-221-15 (9645)
વસૂનિ વિવિધાન્ભોગાન્રાજ્યમેવ ચ કેવલમ્।
નાત્યાજ્યમસ્તિ કૃષ્ણસ્ય પાણ્ડવાર્થે કથંચન॥ 1-221-16 (9646)
વિક્રમેણ મહી પ્રાપ્તા ભરતેન મહાત્મના।
વિક્રમેણ ચ લોકાંસ્ત્રીઞ્જિતવાન્પાકશાસનઃ॥ 1-221-17 (9647)
વિક્રમં ચ પ્રશંસન્તિ ક્ષત્રિયસ્ય વિશાંપતે।
સ્વકો હિ ધર્મઃ શૂરાણાં વિક્રમઃ પાર્થિવર્ષભ॥ 1-221-18 (9648)
તે બલેન વયં રાજન્મહતા ચતુરઙ્ગિણા।
પ્રમથ્ય દ્રુપદં શીઘ્રમાનયામેહ પાણ્ડવાન્॥ 1-221-19 (9649)
ન હિ સામ્ના ન દાનેન ન ભદેન ચ પાણ્ડવાઃ।
શક્યાઃ સાધયિતું તસ્માદ્વિક્રમેણૈવ તાઞ્જહિ॥ 1-221-20 (9650)
તાન્વિક્રમેણ જિત્વેમામખિલાં ભુઙ્ક્ષ્વ મેદિનીમ્।
અતો નાન્યં પ્રપશ્યામિ કાર્યોપાયં જનાધિપ॥ 1-221-21 (9651)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-221-22x (1222)
શ્રુત્વા તુ રાધેયવચો ધૃતરાષ્ટ્રઃ પ્રતાપવાન્।
અભિપૂજ્ય તતઃ પશ્ચાદિદં વચનમબ્રવીત્॥ 1-221-22 (9652)
ઉપપન્નં મહાપ્રાજ્ઞે કૃતાસ્ત્રે સૂતનન્દને।
ત્વયિ વિક્રમસંપન્નમિદં વચનમીદૃશમ્॥ 1-221-23 (9653)
ભૂય એવ તુ ભીષ્મશ્ચ દ્રોણો વિદુર એવ ચ।
યુવાં ચ કુરુતં બુદ્ધિં ભવેદ્યા નઃ સુખોદયા॥ 1-221-24 (9654)
તત આનાય્ય તાન્સર્વાન્મન્ત્રિણઃ સુમહાયશાઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રો મહારાજ મન્ત્રયામાસ વૈ તદા॥ ॥ 1-221-25 (9655)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વણિ એકવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 221 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-221-7 પરિદ્યૂનાન્ શોચ્યાન્। મૃજાવતઃ સુવેષાન્॥ એકવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 221 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 222
॥ શ્રીઃ ॥
1.222. અધ્યાયઃ 222
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ દુર્યોધનાદિસમીપે પાણ્ડવેક્ષ્યોઽર્ધરાજ્યં દાતવ્યમિતિ સ્વાબિપ્રાયકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-222-0 (9656)
ભીષ્મ ઉવાચ। 1-222-0x (1223)
ન રોચતે વિગ્રહો મે પાણ્ડુપુત્રૈઃ કથંચન।
યથૈવ ધૃતરાષ્ટ્રો મે તથા પાણ્ડુરસંશયમ્॥ 1-222-1 (9657)
ગાન્ધાર્યાશ્ચ યથા પુત્રાસ્તથા કુન્તીસુતા મમ।
યથા ચ મમ તે રક્ષ્યા ધૃતરાષ્ટ્ર તથા તવ॥ 1-222-2 (9658)
યથા ચ મમ રાજ્ઞશ્ચ તથા દુર્યોધનસ્ય તે।
તથા કુરૂણાં સર્વેષામન્યેષામપિ પાર્થિવ॥ 1-222-3 (9659)
એવં ગતે વિગ્રહં તૈર્ન રોચે
સન્ધાય વીરૈર્દીયતામર્ધભૂમિઃ।
તેષામપીદં પ્રપિતામહાનાં
રાજ્યં પિતુશ્ચૈવ કુરૂત્તમાનામ્॥ 1-222-4 (9660)
દુર્યોધન યથા ર્જાયં ત્વમિદં તાત પશ્યસિ।
મમ પૈતૃકમિત્યેવં તેઽપિ પશ્યન્તિ પાણ્ડવાઃ॥ 1-222-5 (9661)
યદિ રાજ્યં ન તે પ્રાપ્તાઃ પાણ્ડવેયા યશસ્વિનઃ।
કુત એવ તવાપીદં ભારતસ્યાપિ કસ્યચિત્॥ 1-222-6 (9662)
અધર્મેણ ચ રાજ્યં ત્વં પ્રાપ્તવાન્ભરતર્ષભ।
તેઽપિ રાજ્યમનુપ્રાપ્તાઃ પૂર્વમેવેતિ મે મતિઃ॥ 1-222-7 (9663)
મધુરેણૈવ રાજ્યસ્ય તેષામર્ધં પ્રદીયતામ્।
એતદ્ધિ પુરુષવ્યાઘ્ર હિતં સર્વજનસ્ય ચ॥ 1-222-8 (9664)
અતોઽન્યથા ચેત્ક્રિયતે ન હિતં નો ભવિષ્યતિ।
તવાપ્યકીર્તિઃ સકલા ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ॥ 1-222-9 (9665)
કીર્તિરક્ષણમાતિષ્ઠ કીર્તિર્હિ પરમં બલમ્।
નષ્ટકીર્તેર્મનુષ્યસ્ય જીવિતં હ્યફળં સ્મૃતમ્॥ 1-222-10 (9666)
યાવત્કીર્તિર્મનુષ્યસ્ય ન પ્રણશ્યતિ કૌરવ।
તાવજ્જીવતિ ગાન્ધરે નષ્ટકીર્તિસ્તુ નશ્યતિ॥ 1-222-11 (9667)
તમિમં સમુપાતિષ્ઠ ધર્મં કુરુકુલોચિતમ્।
અનુરૂપં મહાબાહો પૂર્વેષામાત્મનઃ કુરુ॥ 1-222-12 (9668)
દિષ્ટ્યા ધ્રિયન્તે પાર્થા હિ દિષ્ટ્યા જીવતિ સા પૃથા।
દિષ્ટ્યા પુરોચનઃ પાપો ન સકામોઽત્યયં ગતઃ॥ 1-222-13 (9669)
યદાપ્રભૃતિ દગ્ધાસ્તે કુન્તિભોજસુતાસુતાઃ।
તદાપ્રભૃતિ ગાન્ધારે ન શક્નોમ્યભિવીક્ષિતુમ્॥ 1-222-14 (9670)
લોકે પ્રાણભૃતાં કિંચિચ્છ્રુત્વા કુન્તીં તથાગતામ્।
ન ચાપિ દોષેણ તથા લોકો મન્યેત્પુરોચનમ્।
યથા ત્વાં પુરુષવ્યાઘ્ર લોકો દોષેણ ગચ્છતિ॥ 1-222-15 (9671)
તદિદં જીવિતં તેષાં તવ કિલ્બિષનાશનમ્।
સંમન્તવ્યં મહારાજ પાણ્ડવાનાં ચ દર્શનમ્॥ 1-222-16 (9672)
ન ચાપિ તેષાં વીરાણાં જીવતાં કુરુનન્દન।
પિત્ર્યોંશઃ શક્ય આદાતુમપિ વજ્રભૃતા સ્વયં॥ 1-222-17 (9673)
તે સર્વેઽવસ્થિતા ધર્મે સર્વે ચૈવૈકચેતસઃ।
અધર્મેણ નિરસ્તાશ્ચ તુલ્યે રાજ્યે વિશેષતઃ॥ 1-222-18 (9674)
યદિ ધર્મસ્ત્વયા કાર્યો યદિ કાર્યં પ્રિયં ચ મે।
ક્ષેમં ચ યદિ કર્તવ્યં તેષામર્ધં પ્રદીયતામ્॥ ॥ 1-222-19 (9675)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વણિ દ્વાવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 222 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-222-8 મધુરેણ પ્રીત્યા॥ 1-222-13 ધ્રિયન્તે જીવન્તિ॥ 1-222-15 ગચ્છતિ અવગચ્છતિ॥ દ્વાવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 222 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 223
॥ શ્રીઃ ॥
1.223. અધ્યાયઃ 223
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવાઃ સંવિભાજ્યા ઇતિ દ્રોણવચનમ્॥ 1 ॥ તદ્વિરોધિતયા કર્ણેન અમ્બુવીચવૃત્તાન્તકથનમ્॥ 2 ॥ મદુક્તં ન ક્રિયતે ચેત્કુરવો વિનઙ્ક્ષ્યન્તીતિ દ્રોણેનોક્તિઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-223-0 (9676)
દ્રોણ ઉવાચ। 1-223-0x (1224)
મન્ત્રાય સમુપાનીતૈર્ધૃતરાષ્ટ્ર હિતૈર્નૃપ।
ધર્મ્યમર્થ્યં યશસ્યં ચ વાચ્યમિત્યનુશુશ્રુમ॥ 1-223-1 (9677)
મમાપ્યેષા મતિસ્તાત યા ભીષ્મસ્ય મહાત્મનઃ।
સંવિભજ્યાસ્તુ કૌન્તેયા ધર્મ એષ સનાતનઃ॥ 1-223-2 (9678)
પ્રેષ્યતાં દ્રુપદાયાશુ નર઼ઃ કશ્ચિત્પ્રિયંવદઃ।
બહુલં રત્નમાદાય તેષામર્થાય ભારત॥ 1-223-3 (9679)
મિથઃ કૃત્યં ચ તસ્મૈ સ આદાય વસુ ગચ્છતુ।
વૃદ્ધિં ચ પરમાં બ્રૂયાત્તત્સંયોગોદ્ભવાં તથા॥ 1-223-4 (9680)
સંપ્રીયમાણં ત્વાં બ્રૂયાદ્રાજન્દુર્યોધનં તથા।
અસકૃદ્દ્રુપદે ચૈવ ધૃષ્ટદ્યુમ્ને ચ ભારત॥ 1-223-5 (9681)
ઉચિતત્વં પ્રિયત્વં ચ યોગસ્યાપિ ચ વર્ણયેત્।
પુનઃપુનશ્ચ કૌન્યેયાન્માદ્રીપુત્રૌ ચ સાન્ત્વયન્॥ 1-223-6 (9682)
હિરણ્મયાનિ શુભ્રાણિ બહૂન્યાભરણાનિ ચ।
વચનાત્તવ રાજેન્દ્ર દ્રૌપદ્યાઃ સંપ્રયચ્છતુ॥ 1-223-7 (9683)
તથા દ્રુપદપુત્રાણાં સર્વેષાં ભરતર્ષભ।
પાણ્ડવાનાં ચ સર્વેષાં કુન્ત્યા યુક્તાનિ યાનિ ચ॥ 1-223-8 (9684)
`દત્ત્વા તાનિ મહાર્હાણિ પાણ્ડવાન્સંપ્રહર્ષય।'
એવં સાન્ત્વસમાયુક્તં દ્રુપદં પાણ્ડવૈઃ સહ।
ઉક્ત્વા સોઽનન્તરં બ્રૂયાત્તેષામાગમનં પ્રતિ॥ 1-223-9 (9685)
અનુજ્ઞાતેષુ વીરેષુ બલં ગચ્છતુ શોભનમ્।
દુઃશાસનો વિકર્ણશ્ચાપ્યાનેતું પાણ્ડવાનિહ॥ 1-223-10 (9686)
તતસ્તે પાણ્ડવાઃ શ્રેષ્ઠાઃ પૂજ્યમાનાઃ સદા ત્વયા।
પ્રકૃતીનામનુમતે પદે સ્થાસ્યન્તિ પૈતૃકે॥ 1-223-11 (9687)
એતત્તવ મહારાજ તેષુ પુત્રેષુ ચૈવ હિ।
વૃત્તમૌપયિકં મન્યે ભીષ્મેણ સહ ભારત॥ 1-223-12 (9688)
કર્ણ ઉવાચ। 1-223-13x (1225)
યોજિતાવર્થમાનાભ્યાં સર્વકાર્યેષ્વનન્તરૌ।
ન મન્ત્રયેતાં ત્વચ્છ્રેયઃ કિમદ્ભુતતરં તતઃ॥ 1-223-13 (9689)
દુષ્ટેન મનસા યો વૈ પ્રચ્છન્નેનાન્તરાત્મના।
બ્રૂયાન્નિ)શ્રેયસં નામ કથં કુર્યાત્સતાં મતમ્॥ 1-223-14 (9690)
ન મિત્રાણ્યર્થકૃચ્છ્રેષુ શ્રેયસે ચેતરાય વા।
વિધિપૂર્વં હિ સર્વસ્ય દુઃખં વા યદિ વા સુખમ્॥ 1-223-15 (9691)
કૃતપ્રજ્ઞોઽકૃતપ્રજ્ઞો બાલો વૃદ્ધશ્ચ માનવઃ।
સસહાયોઽસહાયશ્ચ સર્વં સર્વત્ર વિન્દતિ॥ 1-223-16 (9692)
શ્રૂયતે હિ પુરા કશ્ચિદમ્બુવીચ ઇતીશ્વરઃ।
આસીદ્રાજગૃહે રાજા માગધાનાં મહીક્ષિતામ્॥ 1-223-17 (9693)
સ હીનઃ કરણૈઃ સર્વૈરુચ્છ્વાસપરમો નૃપઃ।
અમાત્યસંસ્થઃ સર્વેષુ કાર્યેષ્વેવાભવત્તદા॥ 1-223-18 (9694)
તસ્યામાત્યો મહાકર્ણિર્બભૂવૈકેશ્વરસ્તદા।
સ લબ્ધબલમાત્માનં મન્યમાનોઽવમન્યતે॥ 1-223-19 (9695)
સ રાજ્ઞ ઉપભોગ્યાનિ સ્ત્રિયો રત્નધનાનિ ચ।
આદદે સર્વશો મૂઢ ઐશ્વર્યં ચ સ્વયં તદા॥ 1-223-20 (9696)
તદાદાય ચ લુબ્ધસ્ય લોભાલ્લોભોઽભ્યવર્ધત।
તથાહિ સર્વમાદાય રાજ્યમસ્ય જિહીર્ષતિ॥ 1-223-21 (9697)
હીનસ્ય કરણૈઃ સર્વૈરચ્છ્વાસપરમસ્ય ચ।
યતમાનોઽપિ તદ્રાજ્યં ન શશાકેતિ નઃ શ્રુતં॥ 1-223-22 (9698)
કિમન્યદ્વિહિતા નૂનં તસ્ય સા પુરુષેન્દ્રતા।
યદિ તે વિહિતં રાજ્યં ભવિષ્યતિ વિશાંપતે॥ 1-223-23 (9699)
મિષતઃ સર્વલોકસ્ય સ્થાસ્યતે ત્વયિ તદ્ધુવમ્।
અતોઽન્યથા ચેદ્વિહિતં યતમાનો ન લપ્સ્યસે॥ 1-223-24 (9700)
એવં વિદ્વન્નુપાદત્સ્વ મન્ત્રિણાં સાધ્વસાધુતામ્।
દુષ્ટાનાં ચૈવ બોદ્ધવ્યમદુષ્ટાનાં ચ ભાષિતમ્॥ 1-223-25 (9701)
દ્રોણ ઉવાચ। 1-223-26x (1226)
વિદ્મ તે ભાવદોષેણ યદર્થમિદમુચ્યતે।
દુષ્ટ પાણ્ડવહેતોસ્ત્વં દોષમાખ્યાપયસ્યુત॥ 1-223-26 (9702)
હિતં તુ પરમં કર્ણ બ્રવીમિ કુલવર્ધનમ્।
અથ ત્વં મન્યસે દુષ્ટં બ્હૂહિ યત્પરમં હિતમ્॥ 1-223-27 (9703)
અતોઽન્યથા ચેત્ક્રિયતે યદ્બ્રવીમિ પરં હિતમ્।
કુરવો વૈ વિનઙ્ક્ષ્યન્તિ નચિરેણૈવ મે મતિઃ॥ ॥ 1-223-28 (9704)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વણિ ત્રયોવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 223 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-223-4 મિથઃ કૃત્યં સાંબન્ધિકં વરપક્ષીયૈર્વધ્વલંકારાદિકન્યાપક્ષીયૈર્વરાલંકારાદિ॥ 1-223-15 વિધિપૂર્વં અધૃષ્ટકારણકમ્॥ 1-223-17 અમ્બુવીર ઇતિ શ્રુતઃ ઇતિ ઘ. પાઠઃ। વિનિન્દ ઇતિ વિતશ્રુઃ ઇતિ ઙ પાઠઃ। ઈશ્વરઃ સમર્થઃ। રાજગૃહે તન્નામકે નગરે॥ ત્રયોવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 223 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 224
॥ શ્રીઃ ॥
1.224. અધ્યાયઃ 224
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ભીષ્મદ્રોણાભ્યામુક્તમેવાવશ્યં કરણીયં પાણ્ડવા જેતું ન શક્યાઃ દુર્યોધનાદીનાં વચનં મા કુરુ ઇતિ ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ વિદુરસ્યોક્તિઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-224-0 (9705)
વિદુર ઉવાચ। 1-224-0x (1227)
રાજન્નિઃસંશયં શ્રેયો વાચ્યસ્ત્વમસિ બાન્ધવૈઃ।
ન ત્વશુશ્રૂષમાણે વૈ વાક્યં સંપ્રતિ તિષ્ઠતિ॥ 1-224-1 (9706)
પ્રિયં હિતં ચ તદ્વાક્યમુક્તવાન્કુરુસત્તમઃ।
ભીષ્મઃ શાન્તનવો રાજન્પ્રતિગૃહ્ણાસિ તન્ન ચ॥ 1-224-2 (9707)
તથા દ્રોણેન બહુધા ભાષિતં હિતમુત્તમમ્।
તચ્ચ રાધાસુતઃ કર્ણો મન્યતે ન હિતં તવ॥ 1-224-3 (9708)
ચિન્તયંશ્ચ ન પશ્યામિ રાજંસ્તવ સુહૃત્તમમ્।
આભ્યાં પુરુષસિંહાભ્યાં યો વા સ્યાત્પ્રજ્ઞયાધિકઃ॥ 1-224-4 (9709)
ઇમૌ હિ વૃદ્ધૌ વયસા પ્રજ્ઞયા ચ શ્રુતેન ચ।
સમૌ ચ ત્વયિ રાજેન્ત્ર તથા પાણ્ડુસુતેષુ ચ॥ 1-224-5 (9710)
ધર્મે ચાનવરૌ રાજન્સત્યતાયાં ચ ભારત।
રામાદ્દાશરથેશ્ચૈવ ગયાચ્ચૈવ ન સંશયઃ॥ 1-224-6 (9711)
ન ચોક્તવન્તાવશ્રેયઃ પુરસ્તાદપિ કિંચન।
ન ચાપ્યપકૃતં કિંચિદનયોર્લક્ષ્યતે ત્વયિ॥ 1-224-7 (9712)
તાવુભૌ પુરુષવ્યાઘ્રાવનાગસિ નૃપે ત્વયિ।
ન મન્ત્રયેતાં ત્વચ્છ્રેયઃ કથં સત્યપરાક્રમૌ॥ 1-224-8 (9713)
પ્રજ્ઞાવન્તૌ નરશ્રેષ્ઠાવસ્મિઁલ્લોકે નરાધિપ।
ત્વન્નિમિત્તમતો નેમૌ કિંચિજ્જિહ્મં વદિષ્યતઃ॥ 1-224-9 (9714)
ઇતિ મે નૈષ્ઠિકી બુદ્ધિર્વર્તતે કુરુનન્દન।
ન ચાર્થહેતોર્ધર્મજ્ઞૌ વક્ષ્યતઃ પક્ષસંશ્રિતમ્॥ 1-224-10 (9715)
એતદ્ધિ પરમં શ્રેયો મન્યેઽહં તવ ભારત।
દુર્યોધનપ્રભૃતયઃ પુત્રા રાજન્યથા તવ॥ 1-224-11 (9716)
તથૈવ પાણ્ડવેયાસ્તે પુત્રા રાજન્ન સંશયઃ।
તેષુ ચેદહિતં કિંચિન્મન્ત્રયેયુરતદ્વિદઃ॥ 1-224-12 (9717)
મન્ત્રિણસ્તે ન ચ શ્રેયઃ પ્રપશ્યન્તિ વિશેષતઃ।
અથ તે હૃદયે રાજન્વિશેષઃ સ્વેષુ વર્તતે।
અન્તરસ્થં વિવૃણ્વાનાઃ શ્રેયઃ કુર્યુર્ન તે ધ્રુવમ્॥ 1-224-13 (9718)
એતદર્થમિમૌ રાજન્મહાત્માનૌ મહાદ્યુતી।
નોચતુર્વિવૃતં કિંચિન્ન હ્યેષ તવ નિશ્ચયઃ॥ 1-224-14 (9719)
યચ્ચાપ્યશક્યતાં તેષામાહતુઃ પુરુષર્ષભૌ।
તત્તથા પુરુષવ્યાઘ્ર તવ તદ્ભદ્રમસ્તુ તે॥ 1-224-15 (9720)
કથં હિ પાણ્ડવઃ શ્રીમાન્સવ્યસાચી ધનઞ્જયઃ।
શક્યો વિજેતું સંગ્રામે રાજન્મઘવતાપિ હિ॥ 1-224-16 (9721)
`ભીમસેનો મહાબાહુર્નાગાયુતબલો મહાન્।
રાક્ષસાનાં ભયકરો બાહુશાલી મહાબલઃ॥ 1-224-17 (9722)
હિડિમ્બો નિહતો યેન બાહુયુદ્ધેન ભારત।
યો રાવણસમો યુદ્ધે તથા ચ બકરાક્ષસઃ॥ 1-224-18 (9723)
સ યુધ્યમાનો રાજેન્દ્ર ભીમો ભીમપરાક્રમઃ।'
કથં સ્મ યુધિ શક્યેત વિજેતુમમરૈરપિ॥ 1-224-19 (9724)
તથૈવ કૃતિનૌ યુદ્ધે યમૌ યમસુતાવિવ।
કથં વિજેતું શક્યૌ તૌ રણે જીવિતુમિચ્છતા॥ 1-224-20 (9725)
યસ્મિન્ધૃતિરનુક્રોશઃ ક્ષમા સત્યં પરાક્રમઃ।
નિત્યાનિ પાણ્ડવે જ્યેષ્ઠે સ જીયેત રણે કથમ્॥ 1-224-21 (9726)
યેષાં પક્ષધરો રામો યેષાં મન્ત્રી જનાર્દનઃ।
કિં નુ તૈરજિતં સઙ્ખ્યે યેષાં પક્ષે ચ સાત્યકિઃ॥ 1-224-22 (9727)
દ્રુપદઃ શ્વશુરો યેષાં યેષાં સ્યાલાશ્ચ પાર્ષતાઃ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નમુખા વીરા ભ્રાતરો દ્રુપદાત્મજાઃ॥ 1-224-23 (9728)
`ચૈદ્યશ્ચ યેષાં ભ્રાતા ચ શિશુપાલો મહારથઃ।'
સોઽશક્યતાં ચ વિજ્ઞાય તેષામગ્રે ચ ભારત।
દાયાદ્યતાં ચ ધર્મેણ સમ્યક્તેષુ સમાચર॥ 1-224-24 (9729)
ઇદં નિર્દિષ્ટમયશઃ પુરોચનકૃતં મહત્।
તેષામનુગ્રહેણાદ્ય રાજન્પ્રક્ષાલયાત્મનઃ॥ 1-224-25 (9730)
તેષામનુગ્રહશ્ચાયં સર્વેષાં ચૈવ નઃ કુલે।
જીવિતં ચ પરં શ્રેયઃ ક્ષત્રસ્ય ચ વિવર્ધનમ્॥ 1-224-26 (9731)
દ્રુપદોઽપિ મહાન્રાજા કૃતવૈરશ્ચ નઃ પુરા।
તસ્ય સંગ્રહણં રાજન્સ્વપક્ષસ્ય વિવર્ધનમ્॥ 1-224-27 (9732)
બલવન્તશ્ચ દાશાર્હા બહવશ્ચ વિશાંપતે।
યતઃ કૃષ્ણસ્તતઃ સર્વે યતઃ કૃષ્ણસ્તતો જયઃ॥ 1-224-28 (9733)
યચ્ચ સામ્નૈવ શક્યેત કાર્યં સાધયિતું નૃપ।
કો દૈવશપ્તસ્તત્કાર્યં વિગ્રહેણ સમાચરેત્॥ 1-224-29 (9734)
શ્રુત્વા ચ જીવતઃ પાર્થાન્પૌરજાનપદા જનાઃ।
બલવદ્દર્શને હૃષ્ટાસ્તેષાં રાજન્પ્રિયં કુરુ॥ 1-224-30 (9735)
દુર્યોધનશ્ચ કર્ણશ્ચ શકુનિશ્ચાપિ સૌબલઃ।
અધર્મયુક્તા દુષ્પ્રજ્ઞા બાલા મૈષાં વચઃ કૃથાઃ॥ 1-224-31 (9736)
ઉક્તમેતત્પુરા રાજન્મયા ગુણવતસ્તવ।
દુર્યોધનાપરાધેન પ્રજેયં વૈ વિનઙ્ક્ષ્યતિ॥ ॥ 1-224-32 (9737)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વણિ ચતુર્વિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 224 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-224-6 અનવરૌ શ્રેષ્ઠૌ॥ 1-224-7 અનયોઃ આભ્યામ્॥ 1-224-24 દાયાદ્યતાં પિતૃધનભોજનાર્હતામ્॥ ચતુર્વિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 224 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 225
॥ શ્રીઃ ॥
1.225. અધ્યાયઃ 225
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રાજ્ઞયા વિદુરસ્ય દ્રુપદનગરગમનમ્॥ 1 ॥ તત્ર શ્રીકૃષ્ણાદીનાં સમીપે ધૃતરાષ્ટ્રસન્દેશકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-225-0 (9738)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 1-225-0x (1228)
ભીષ્મઃ શાન્તનવો વિદ્વાન્દ્રોણશ્ચ ભગવાનૃષિઃ।
`હિતં ચ પરમં સત્યમબ્રૂતાં વાક્યમુત્તમમ્।'
હિતં ચ પરમં વાક્યં ત્વં ચ સત્યં બ્રવીષિ મામ્॥ 1-225-1 (9739)
યથૈવ પાણ્ડોસ્તે વીરાઃ કુન્તીપુત્રા મહારથાઃ।
તથૈવ ધર્મતઃ સર્વે મમ પુત્રા ન સંશયઃ॥ 1-225-2 (9740)
યથૈવ મમ પુત્રાણામિદં રાજ્યં વિધીયતે।
તથૈવ પાણ્ડુપુત્રાણામિદં રાજ્યં ન સંશયઃ॥ 1-225-3 (9741)
ક્ષત્તરાનય ગચ્છૈતાન્સહ માત્રા સુસત્કૃતાન્।
તયા ચ દેવરૂપિણ્યા કૃષ્ણયા સહ ભારત॥ 1-225-4 (9742)
દિષ્ટ્યા જીવન્તિ તે પાર્થા દિષ્ટ્યા જીવતિ સા પૃથા।
દિષ્ટ્યા દ્રુપદકન્યાં ચ લબ્ધવન્તો મહારથાઃ॥ 1-225-5 (9743)
દિષ્ટ્યા વર્ધામહે સર્વે દિષ્ટ્યા શાન્તઃ પુરોચનઃ।
દિષ્ટ્યા મમ પરં દુઃખમપનીતં મહાદ્યુતે॥ 1-225-6 (9744)
`ત્વમેવ ગત્વા વિદુર તાનિહાનય મા ચિરમ્। 1-225-7 (9745)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવમુક્તસ્તતઃ ક્ષત્તા રથમારુહ્ય શીઘ્રગમ્।
આગાત્કતિપયાહોભિઃ પાઞ્ચાલાન્રાજધર્મવિત્'॥ 1-225-7x (1229)
તતો જગામ વિદુરો ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય શાસનાત્।
સકાશં યજ્ઞસેનસ્ય પાણ્ડવાનાં ચ ભારત॥ 1-225-8 (9746)
સમુપાદાય રત્નાનિ વસૂનિ વિવિધાનિ ચ।
દ્રૌપદ્યાઃ પાણ્ડવાનાં ચ યજ્ઞસેનસ્ય ચૈવ હ॥ 1-225-9 (9747)
તત્ર ગત્વા સ ધર્મજ્ઞઃ સર્વશાસ્ત્રવિશારદઃ।
દ્રુપદં ન્યાયતો રાજન્સંયુક્તમુપતસ્થિવાન્॥ 1-225-10 (9748)
સ ચાપિ પ્રતિજગ્રાહ ધર્મેણ વિદુરં તતઃ।
ચક્રતુશ્ચ યથાન્યાયં કુશલપ્રશ્નસંવિદમ્॥ 1-225-11 (9749)
દદર્શ પાણ્ડવાંસ્તત્ર વાસુદેવં ચ ભારત।
સ્નેહાત્પરિષ્વજ્ય સ તાન્પપ્રચ્છાનામયં તતઃ॥ 1-225-12 (9750)
તૈશ્ચાપ્યમિતબુદ્દિઃ સ પૂજિતો હિ યથાક્રમમ્।
વચનાદ્ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય સ્નેહયુક્તં પુનઃપુનઃ॥ 1-225-13 (9751)
પપ્રચ્છાનામયં રાજંસ્તતસ્તાન્પાણ્ડુનન્દનાન્।
પ્રદદૌ ચાપિ રત્નાનિ વિવિધાનિ વસૂનિ ચ॥ 1-225-14 (9752)
પાણ્ડવાનાં ચ કુન્ત્યાશ્ચ દ્રૌપદ્યાશ્ચ વિશાંપતે।
દ્રુપદસ્ય ચ પુત્રાણાં યથા દત્તાનિ કૌરવૈઃ॥ 1-225-15 (9753)
પ્રોવાચ ચામિતમતિઃ પ્રશ્રિતં વિનયાન્વિતઃ।
દ્રુપદં પાણ્ડુપુત્રાણાં સન્નિધૌ કેશવસ્ય ચ॥ 1-225-16 (9754)
વિદુર ઉવાચ। 1-225-17x (1230)
રાજઞ્છૃણુ સહામાત્યઃ સપુત્રશ્ચ વચો મમ।
ધૃતરાષ્ટ્રઃ સપુત્રસ્ત્વાં સહામાત્યઃ સબાન્ધવઃ॥ 1-225-17 (9755)
અબ્રવીત્કુશલં રાજન્પ્રીયમાણઃ પુનઃપુનઃ।
પ્રીતિમાંસ્તે દૃઢં ચાપિ સંબન્ધેન નરાધિપ॥ 1-225-18 (9756)
તથા ભીષ્મઃ શાન્તનવઃ કૌરવૈઃ સહ સર્વશઃ।
કુશલં ત્વાં મહાપ્રાજ્ઞઃ સર્વતઃ પરિપૃચ્છતિ॥ 1-225-19 (9757)
ભારદ્વાજો મહાપ્રાજ્ઞો દ્રોણઃ પ્રિયસખસ્તવ।
સમાશ્લેષમુપેત્ય ત્વાં કુશલં પરિપૃચ્છતિ॥ 1-225-20 (9758)
ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ પાઞ્ચાલ્ય ત્વયા સંબન્ધમેયિવાન્।
કૃતાર્થં મન્યતેત્માનં તથા સર્વેઽપિ કૌરવાઃ॥ 1-225-21 (9759)
ન તથા રાજ્યસંપ્રાપ્તિસ્તેષાં પ્રીતિકરી મતા।
યથા સંબન્ધકં પ્રાપ્ય યજ્ઞસેન ત્વયા સહ॥ 1-225-22 (9760)
એતદ્વિદિત્વા તુ ભવાન્પ્રસ્થાપયતુ પાણ્ડવાન્।
દ્રષ્ટું હિ પાણ્ડુપુત્રાંશ્ચ ત્વરન્તિ કુરવો ભૃશમ્॥ 1-225-23 (9761)
વિપ્રોષિતા દીર્ઘકાલમેતે ચાપિ નરર્ષભાઃ।
ઉત્સુકા નગરં દ્રષ્ટું ભવિષ્યન્તિ તથા પૃથા॥ 1-225-24 (9762)
કૃષ્ણામપિ ચ પાઞ્ચાલીં સર્વાઃ કુરુવરસ્ત્રિયઃ।
દ્રષ્ટુકામાઃ પ્રતીક્ષ્તે પુરં ચ વિષયાશ્ચ નઃ॥ 1-225-25 (9763)
સ ભવાન્પાણ્ડુપુત્રાણામાજ્ઞાપયતુ મા ચિરમ્।
ગમનં સહદારાણામેતદત્ર મતં મમ॥ 1-225-26 (9764)
નિસૃષ્ટેષુ ત્વયા રાજન્પાણ્ડવેષુ મહાત્મસુ।
તતોઽહં પ્રેષયિષ્યામિ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય શીઘ્રગાન્।
આગમિષ્યન્તિ કૌન્તેયાઃ કુન્તી ચ સહ કૃષ્ણયા॥ ॥ 1-225-27 (9765)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વણિ પઞ્ચવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 225 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 226
॥ શ્રીઃ ॥
1.226. અધ્યાયઃ 226
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવાનાં હાસ્તિનપુરગમનંપ્રતિ શ્રીકૃષ્ણદ્રુપદયોરશ્યનુજ્ઞા॥ 1 ॥ પૃથાવિદુરસંવાદઃ॥ 2 ॥ પ્રસ્થિતાનાં પાણ્ડવાનાં દ્રુપદેન પારિબર્હદાનમ્॥ 3 ॥ પ્રત્યુદ્ગમનાયાગતૈઃ કૌરવૈઃ સહ પાણ્ડવાનાં ભીષ્માદિવન્દનપુરઃસરં ગૃહપ્રવેશઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-226-0 (9766)
દ્રુપદ ઉવાચ। 1-226-0x (1231)
એવમેતન્મહાપ્રાજ્ઞ યથાત્થ વિદુરાદ્ય મામ્।
મમાપિ પરમો હર્ષઃ સંબન્ધેઽસ્મિન્કૃતે પ્રભો॥ 1-226-1 (9767)
ગમનં ચાપિ યુક્તં સ્યાદ્દૃઢમેષાં મહાત્મનામ્।
ન તુ તાવન્મયા યુક્તમેતદ્વક્તું સ્વયં ગિરા॥ 1-226-2 (9768)
યદા તુ મન્યતે વીરઃ કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
ભીમસેનાર્જુનૌ ચૈવ યમૌ ચ પુરુષર્ષભૌ॥ 1-226-3 (9769)
રામકૃષ્ણૌ ચ ધર્મજ્ઞૌ તદા ગચ્છન્તુ પાણ્ડવાઃ।
એતૌ હિ પુરુષવ્યાઘ્રાવેષાં પ્રિયહિતે રતૌ॥ 1-226-4 (9770)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 1-226-5x (1232)
પરવન્તો વયં રાજંસ્ત્વયિ સર્વે સહાનુગાઃ।
યથા વક્ષ્યસિ નઃ પ્રીત્યા તત્કરિષ્યામહે વયમ્॥ 1-226-5 (9771)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-226-6x (1233)
તતોઽબ્રવીદ્વાસુદેવો ગમનં રોચતે મમ।
યથા વા મન્યતે રાજા દ્રુપદઃ સર્વધર્મવિત્॥ 1-226-6 (9772)
દ્રુપદ ઉવાચ। 1-226-7x (1234)
યથૈવ મન્યતે વીરો દાશાર્હઃ પુરુષોત્તમઃ।
પ્રાપ્તકાલં મહાબાહુઃ સા બુદ્ધિર્નિશ્ચિતા મમ॥ 1-226-7 (9773)
યથૈવ હિ મહાભાગાઃ કૌન્તેયા મમ સાંપ્રતમ્।
તથૈવ વાસુદેવસ્ય પાણ્ડુપુત્રા ન સંશયઃ॥ 1-226-8 (9774)
ન તદ્ધ્યાયતિ કૌન્તેયઃ પાણ્ડુપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
યથૈષાં પુરુષવ્યાઘ્રઃ શ્રેયો ધ્યાયતિ કેશવઃ॥ 1-226-9 (9775)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-226-10x (1235)
`પૃથાયાસ્તુ તતો વેશ્મ પ્રવિવેશ મહામતિઃ।
પાદૌ સ્પૃષ્ટ્વા પૃથાયાસ્તુ શિરસા ચ મહીં ગતઃ॥ 1-226-10 (9776)
દૃષ્ટ્વા તુ દેવરં કુન્તી શુશોચ ચ મુહુર્મુહુઃ। 1-226-11 (9777)
કુન્ત્યુવાચ।
વૈચિત્રવીર્ય તે પુત્રાઃ કથંચિજ્જીવિતાસ્ત્વયા॥ 1-226-11x (1236)
ત્વત્પ્રસાદાજ્જતુગૃહે મૃતાઃ પ્રત્યાગતાસ્તથા।
કૂર્મી ચિન્તયતે પુત્રાન્યત્ર વા તત્ર સંમતા॥ 1-226-12 (9778)
ચિન્તયા વર્ધિતાઃ પુત્રા યથા કુશલિનસ્તથા।
તવ પુત્રાસ્તુ જીવન્તિ ત્વદ્ભક્ત્યા ભરતર્ષભ॥ 1-226-13 (9779)
યથા પરભૃતઃ પુત્રાનરિષ્ટા વર્ધયેત્સદા।
તથૈવ પુત્રાસ્તુ મમ ત્વયા તાત સુરક્ષિતાઃ॥ 1-226-14 (9780)
ક્લેશાસ્તુ બહવઃ પ્રાપ્તાસ્તથા પ્રાણાન્તિકા મયા।
અતઃ પરં ન જાનામિ કર્તવ્યં જ્ઞાતુમર્હસિ॥ 1-226-15 (9781)
વિદુર ઉવાચ। 1-226-16x (1237)
ન વિનશ્યન્તિ લોકેષુ તવ પુત્રા મહાબલાઃ।
અચિરેણૈવ કાલેન સ્વરાજ્યસ્થા ભવન્તિ તે॥ 1-226-16 (9782)
બાન્ધવૈઃ સહિતાઃ સર્વે ન શોકં કુરુ માધવિ। 1-226-17 (9783)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।'
તતસ્તે સમનુજ્ઞાતા દ્રુપદેન મહાત્મના॥ 1-226-17x (1238)
પાણ્ડવાશ્ચૈવ કૃષ્ણશ્ચ વિદુરશ્ચ મહામતિઃ।
આદાય દ્રૌપદીં કૃષ્ણાં કુન્તીં ચૈવ યશસ્વિનીમ્॥ 1-226-18 (9784)
સવિહારં સુખં જગ્મુર્નગરં નાગસાહ્વયમ્।
`સુવર્ણકક્ષ્યાગ્રૈવેયાન્સુવર્ણાઙ્કુશભૂષિતાન્॥ 1-226-19 (9785)
જામ્બૂનદપરિષ્કારાન્પ્રભિન્નકરટામુખાન્।
અધિષ્ઠિતાન્મહામાત્રૈઃ સર્વશસ્ત્રસમન્વિતાન્॥ 1-226-20 (9786)
સહસ્રં પ્રદદૌ રાજા ગજાનાં વરવર્મિણામ્।
રથાનાં ચ સહસ્રં વૈ સુવર્ણમણિચિત્રિતમ્॥ 1-226-21 (9787)
ચતુર્યુજાં ભાનુમચ્ચ પઞ્ચાનાં પ્રદદૌ તદા।
સુવર્ણપરિબર્હાણાં વરચામરમાલિનામ્॥ 1-226-22 (9788)
જાત્યશ્વાનાં ચ પઞ્ચાશત્સહસ્રં પ્રદદૌ નૃપઃ।
દાસીનામયુતં રાજા પ્રદદૌ વરભૂષણમ્।
તતઃ સહસ્રં દાસાનાં પ્રદદૌ વરધન્વનામ્॥ 1-226-23 (9789)
હૈમાનિ શય્યાસનબાજનાનિ
દ્રવ્યાણિ ચાન્યાનિ ચ ગોધનાનિ।
પૃથક્પૃથક્વૈવ દદૌ સ કોટિં
પાઞ્ચાલરાજઃ પરમપ્રહૃષ્ટઃ॥ 1-226-24 (9790)
શિબિકાનાં શતં પૂર્ણં વાહાન્પઞ્ચશતં નરાન્॥ 1-226-25 (9791)
એવમેતાનિ પાઞ્ચાલો જન્યાર્થે પ્રદદૌ ધનમ્।
હરણં ચાપિ પાઞ્ચાલ્યા જ્ઞાતિદેયં ચ સોમકઃ॥ 1-226-26 (9792)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નો યયૌ તત્ર ભગિનીં ગૃહ્ય ભારત।
નાનદ્યમાનો બહુશસ્તૂર્યઘોષૈઃ સહસ્રશઃ॥' 1-226-27 (9793)
શ્રુત્વા ચોપસ્થિતાન્વીરાન્ધૃતરાષ્ટ્રોઽમ્બિકાસુતઃ।
પ્રતિગ્રહાય પાણ્ડૂનાં પ્રેષયામાસ કૌરવાન્॥ 1-226-28 (9794)
વિકર્ણં ચ મહેષ્વાસં ચિત્રસેનં ચ ભારત।
દ્રોણં ચ પરમેષ્વાસં ગૌતમં કૃપમેવ ચ॥ 1-226-29 (9795)
તૈસ્તૈઃ પરિવૃતાઃ શૂરૈઃ શોભમાના મહારથાઃ।
નગરં હાસ્તિનપુરં શનૈઃ પ્રવિવિશુસ્તદા॥ 1-226-30 (9796)
`પાણ્ડવાનાગતાઞ્છ્રુત્વા નાગરાસ્તુ કુતૂહલાત્।
મણ્ડયાઞ્ચક્રિરે તત્ર નગરં નાગસાહ્વયમ્॥ 1-226-31 (9797)
મુક્તપુષ્પાવકીર્ણં તુ જલસિક્તં તુ સર્વતઃ।
ધૂપિતં દિવ્યધૂપેન મઙ્ગલૈશ્ચાભિસંવૃતમ્॥ 1-226-32 (9798)
પતાકોચ્છ્રિતમાલ્યં ચ પુરમપ્રતિમં બભૌ।
શઙ્ખભેરીનિનાદૈશ્ચ નાનાવાદિત્રનિસ્વનૈઃ॥' 1-226-33 (9799)
કૌતૂહલેન નગરં પૂર્યમાણમિવાભવત્।
યત્ર તે પુરુષવ્યાઘ્રાઃ શોકદુઃખસમન્વિતાઃ॥ 1-226-34 (9800)
`નિર્ગતાશ્ચ પુરાત્પૂર્વં ધૃતરાષ્ટ્રપ્રબાધિતાઃ।
પુનર્નિવૃત્તા દિષ્ટ્યા વૈ સહ માત્રા પરન્તપાઃ॥ 1-226-35 (9801)
ઇત્યેવમીરિતા વાચો જનૈઃ પ્રિયચિકીર્ષુભિઃ।'
તત ઉચ્ચાવચા વાચઃ પ્રિયાઃ સર્વત્ર ભારત॥ 1-226-36 (9802)
ઉદીરિતાસ્તદાઽશૃણ્વન્પાણ્ડવા હૃદયંગમાઃ। 1-226-37 (9803)
પૌરા ઊચુઃ
અયં સ પુરુષવ્યાઘ્રઃ પુનરાયાતિ ધર્મવિત્॥ 1-226-37x (1239)
યો નઃ સ્વાનિવ દાયાદાન્ધર્મેણ પરિરક્ષતિ।
અદ્ય પાણ્ડુર્મહારાજો વનાદિવ મનઃપ્રિયમ્॥ 1-226-38 (9804)
આગતશ્ચૈવમસ્માકં ચિકીર્ષન્નાત્ર સંશયઃ।
કિં ન્વદ્ય સુકૃતં કર્મ સર્વેષાં નઃ પ્રિયં પરમ્॥ 1-226-39 (9805)
યન્નઃ કુન્તીસુતા વીરા ભર્તારઃ પુનરાગતાઃ।
યદિ દત્તં યદિ હુતં યદિ વાપ્યસ્તિ નસ્તપઃ।
તેન તિષ્ઠન્તુ નગરે પાણ્ડવાઃ શરદાં શતમ્॥ 1-226-40 (9806)
તતસ્તે ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ભીષ્મસ્ય ચ મહાત્મનઃ।
અન્યેષાં ચ તદર્હાણાં ચક્રુઃ પાદાભિવન્દનમ્॥ 1-226-41 (9807)
પૃષ્ટાસ્તુ કુશલપ્રશ્નં સર્વેણ નગરેણ તે।
સમાવિશન્ત વેશ્માનિ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય શાસનાત્॥ ॥ 1-226-42 (9808)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વણિ ષડ્વિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 226 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 227
॥ શ્રીઃ ॥
1.227. અધ્યાયઃ 227
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દ્રૌપદ્યા નમસ્કૃતયા ગાન્ધાર્યા તદ્રૂપદર્શનેન તસ્યાઃ સ્વપુત્રમૃત્યુત્વવિતર્કઃ॥ 1 ॥ ધૃતરાષ્ટ્રેણ યુધિષ્ઠિરસ્ય ધર્મરાજ્યેઽભિષેકઃ॥ 2 ॥ પાણ્ડવાનાં ખાણ્ડવપ્રસ્થગમનમ્॥ 3 ॥ શ્રીકૃષ્ણચિન્તિતેનેન્દ્રેણ વિશ્વકર્મણઃ પ્રેષણમ્॥ 4 ॥ વિશ્વકર્મણા ઇન્દ્રપ્રસ્થપુરનિર્માણમ્॥ 5 ॥ તત્રાગતાનાં સર્વેષાં વિસર્જનમ્॥ 6 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-227-0 (9809)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-227-0x (1240)
દુર્યોધનસ્ય મહિષી કાશિરાજસુતા તદા।
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રાણાં વધૂભિઃ સહિતા તદા॥ 1-227-1 (9810)
પાઞ્ચાલીં પ્રતિજગ્રાહ સાધ્વીં શ્રિયમિવાપરામ્।
પૂજયામાસ પૂજાર્હાં શચીદેવીમિવાગતામ્॥ 1-227-2 (9811)
વવન્દે તત્ર ગાન્ધારીં કૃષ્ણયા સહ માધવી।
આશિષશ્ચ પ્રયુક્ત્વા તુ પાઞ્ચાલીં પરિષસ્વજે॥ 1-227-3 (9812)
પરિષ્વજ્યૈવ ગાન્ધારી કૃષ્ણાં કમલલોચનામ્।
પુત્રાણાં મમ પાઞ્ચાલી મૃત્યુરેવેત્યમન્યત॥ 1-227-4 (9813)
સંચિન્ત્ય વિદુરં પ્રાહ યુક્તિતઃ સુબલાત્મજા।
કુન્તીં રાજસુતાં ક્ષત્તઃ સવધૂં સપરિચ્છદામ્॥ 1-227-5 (9814)
પાણ્ડોર્નિવેશનં શીઘ્રં નીયતાં યદિ રોચતે।
કરણેન મુહૂર્તેન નક્ષત્રેણ શુભે તિથૌ॥ 1-227-6 (9815)
યથા સુખં તથા કુન્તી રંસ્યતે સ્વગૃહે સુતૈઃ।
તથેત્યેવ તદા ક્ષત્તા કારયામાસ તત્તથા॥ 1-227-7 (9816)
પૂજયામાસુરત્યર્થં બાન્ધવાઃ પાણ્ડવાંસ્તદા।
નાગરાઃ શ્રેણિમુખ્યાશ્ચ પૂજયન્તિ સ્મ પાણ્ડવાન્॥ 1-227-8 (9817)
ભીષ્મો દ્રોણઃ કૃપઃ કર્ણો બાહ્લીકઃ સસુતસ્તદા।
શાસનાદ્ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય અકુર્વન્નતિથિક્રિયામ્॥ 1-227-9 (9818)
એવં વિહરતાં તેષાં પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્।
નેતા સર્વસ્ય કાર્યસ્ય વિદુરો રાજશાસનાત્॥' 1-227-10 (9819)
વિશ્રાન્તાસ્તે મહાત્માનઃ કંચિત્કાલં સકેશવાઃ।
આહૂતા ધૃતરાષ્ટ્રેણ રાજ્ઞા શાન્તનવેન ચ॥ 1-227-11 (9820)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 1-227-12x (1241)
ભ્રાતૃભિઃ સહ કૌન્તેય નિબોધેદં વચો મમ।
`પાણ્ડુના વર્ધિતં રાજ્યં પાણ્ડુના પાલિતં જગત્॥ 1-227-12 (9821)
શાસનાન્મમ કૌન્તેય મમ ભ્રાતા મહાબલઃ।
કૃતવાન્દુષ્કરં કર્મ નિત્યમેવ વિશાંપતે॥ 1-227-13 (9822)
તસ્માત્ત્વમપિ કૌન્તેય શાસનં કુરુ મા ચિરમ્।
મમ પુત્રા દુરાત્માનઃ સર્વેઽહંકારસંયુતાઃ॥ 1-227-14 (9823)
શાસનં ન કરિષ્યન્તિ મમ નિત્યં યુધિષ્ઠિર।
સ્વકાર્યનિરતૈર્નિત્યમવલિપ્તૈર્દુરાત્મભિઃ॥' 1-227-15 (9824)
પુનર્વૈ વિગ્રહો મા ભૂત્ખાણ્ડવપ્રસ્થમાવિશ।
ન હિ વો વસતસ્તત્ર કશ્ચિચ્છક્તઃ પ્રબાધિતુમ્॥ 1-227-16 (9825)
સંરક્ષ્યમાણાન્પાર્થેન ત્રિદશાનિવ વજ્રિણા।
અર્ધરાજ્યં તુ સંપ્રાપ્ય ખાણ્ડવપ્રસ્થણાવિશ॥ 1-227-17 (9826)
`કેશવો યદિ મન્યતે તત્કર્તવ્યમસંશયમ્॥' 1-227-18 (9827)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-227-19x (1242)
પ્રતિગૃહ્ય તુ તદ્વાક્યં નૃપં સર્વે પ્રણમ્ય ચ।
`વાસુદેવેન સંમન્ત્ર્ય પાણ્ડવાઃ સમુપાવિશન્॥ 1-227-19 (9828)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 1-227-20x (1243)
અભિષેકસ્ય સંભારાન્ક્ષત્તરાનય મા ચિરમ્।
અભિષિક્તં કરિષ્યામિ હ્યદ્ય વૈ કુરુનન્દનમ્॥ 1-227-20 (9829)
બ્રાહ્મણા નૈગમશ્રેષ્ઠાઃ શ્રેણીમુખ્યાશ્ચ સર્વતઃ।
આહૂયન્તાં પ્રકૃતયો બાન્ધવાશ્ચ વિશેષતઃ॥ 1-227-21 (9830)
પુણ્યાહં વાચ્યતાં તાત ગોસહસ્રં પ્રદીયતામ્।
ગ્રામમુખ્યાશ્ચ વિપ્રેભ્યો દીયન્તાં બહુદક્ષિણાઃ॥ 1-227-22 (9831)
અઙ્ગદે મકુટં ક્ષત્તર્હસ્તાભરણમાનય।
મુક્તાવલીશ્ચ હારં ચ નિષ્કાણિ કટકાનિ ચ॥ 1-227-23 (9832)
કટિબન્ધશ્ચ સૂત્રં ચ તથોદરનિબન્ધનમ્।
અષ્ટોત્તરસહસ્રં તુ બ્રાહ્મણાધિષ્ઠિતા ગજાઃ॥ 1-227-24 (9833)
જાહ્નવીસલિલં શીઘ્રમાનીયન્તાં પુરોહિતૈઃ।
અભિષેકોદકક્લિન્નં સર્વાભરણભૂષિતમ્॥ 1-227-25 (9834)
ઔપવાહ્યોપરિગતં દિવ્યચારમરવીજિતમ્।
સુવર્ણમણિચિત્રેણ શ્વેતચ્છત્રેણ શોભિતમ્॥ 1-227-26 (9835)
જયેતિ દ્વિજવાક્યેનુ સ્તૂયમાનં નૃપૈસ્તથા।
દૃષ્ટ્વા કુન્તીસુતં જ્યેષ્ઠમાજમીઢં યુધિષ્ઠિરમ્॥ 1-227-27 (9836)
પ્રીતાઃ પ્રીતેન મનસા પ્રશંસન્તુ પરે જનાઃ।
પાણ્ડોઃ કૃતોપકારસ્ય રાજ્યં દત્વા મમૈવ ચ॥ 1-227-28 (9837)
પ્રતિક્રિયા કૃતમિદં ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ।
ભીષ્મો દ્રોણઃ કૃપઃ ક્ષત્તા સાધુસાધ્વિત્યથાબ્રુવન્॥ 1-227-29 (9838)
શ્રીવાસુદેવ ઉવાચ। 1-227-30x (1244)
યુક્તમેતન્મહાભાગ કૌરવાણાં યશસ્કરમ્।
શીઘ્રમદ્યૈવ રાજેન્દ્ર ત્વયોક્તં કર્તુમર્હસિ॥ 1-227-30 (9839)
ઇત્યેવમુક્તો વાર્ષ્ણેયસ્ત્વરયામાસ તત્તદા।
તથોક્તં ધૃતરાષ્ટ્રેણ કારયામાસ કેશવઃ॥ 1-227-31 (9840)
તસ્મિન્ક્ષણે મહારાજ કૃષ્ણદ્વૈપાયનસ્તદા।
આગત્ય કુરુભિઃ સર્વૈઃ પૂજિતઃ સસુહૃદ્ગણૈઃ॥ 1-227-32 (9841)
મૂર્ધાભિષિક્તૈઃ સહિતો બ્રાહ્મણૈર્વેદપારગૈઃ।
કારયામાસ વિધિવત્કેશવાનુમતે તદા॥ 1-227-33 (9842)
કૃપો દ્રોણશ્ચ ભીષ્મશ્ચ ધૌમ્યશ્ચ વ્યાસકેશવૌ।
બાહ્લીકઃ સોમદત્તશ્ચ ચાતુર્વેદ્યપુરસ્કૃતાઃ॥ 1-227-34 (9843)
અભિષેકં તદા ચક્રુર્ભદ્રપીઠે સુસંસ્કૃતમ્॥ 1-227-35 (9844)
વ્યાસ ઉવાચ। 1-227-36x (1245)
જિત્વા તુ પૃથિવીં કૃત્સ્નાં વશે કૃત્વા નૃપાન્ભવાન્।
રાજસૂયાદિભિર્યજ્ઞૈઃ ક્રતુભિર્વરદક્ષિણૈઃ॥ 1-227-36 (9845)
સ્નાત્વા હ્યવભૃથસ્નાનં મોદતાં બાન્ધવૈઃ સહ।
એવમુક્ત્વા તુ તે સર્વે આશીર્ભિરભિપૂજયન્॥ 1-227-37 (9846)
મૂર્ધાભિષિક્તઃ કૌરવ્યઃ સર્વાભરણભૂષિતઃ।
જયેતિ સંસ્તુતો રાજા પ્રદદૌ ધનમક્ષયમ્॥ 1-227-38 (9847)
સર્વમૂર્ધાભિષિક્તૈશ્ચ પૂજિતઃ કુરનન્દનઃ।
ઔપવાહ્યમથારુહ્ય શ્વેતચ્છત્રેણ શોભિતઃ॥ 1-227-39 (9848)
રરાજ રાજાભિમતો મહેન્દ્ર ઇવ દૈવતૈઃ।
તતઃ પ્રદક્ષિણીકૃત્ય નગરં નાગસાહ્વયમ્॥ 1-227-40 (9849)
પ્રવિવેશ તદા રાજા નાગરૈઃ પૂજિતો ગૃહમ્।
મૂર્ધાભિષિક્તં કૌન્તેયમભ્યગચ્છન્ત કૌરવાઃ॥ 1-227-41 (9850)
ગાન્ધારિપુત્રાઃ શોચન્તઃ સર્વે તે સહ બાન્ધવૈઃ।
જ્ઞાત્વા શોકં ચ પુત્રાણાં ધૃતરાષ્ટ્રોઽબ્રવીદિદં॥ 1-227-42 (9851)
સમક્ષં વાસુદેવસ્ય કુરૂણાં ચ સમક્ષતઃ।
અભિષેકસ્ત્વયા પ્રાપ્તો દુષ્પ્રાપો હ્યકૃતાત્મભિઃ॥ 1-227-43 (9852)
ગચ્છ ત્વમદ્યૈવ નૃપ કૃતકૃત્યોઽસિ કૌરવ।
આયુઃ પુરૂરવા રાજન્નહુષેણ યયાતિના॥ 1-227-44 (9853)
તત્રૈવ નિવસન્તિ સ્મ ખાણ્ડવે તુ નૃપોત્તમ।
રાજધાની તુ સર્વેષાં પૌરવાણાં મહાભુજ॥ 1-227-45 (9854)
વિનાશિતં મુનિગણૈર્લોભાદ્બુધસુતસ્ય વૈ।
તસ્માત્ત્વં ખાણ્ડવપ્રસ્થં પુરં રાષ્ટ્રં ચ વર્ધય॥ 1-227-46 (9855)
બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયા વૈશ્યાઃ શૂદ્રાશ્ચ કૃતલક્ષણાઃ।
ત્વદ્ભક્ત્યા જન્તવશ્ચાન્યે ભજન્ત્યેવ પુરં શુભમ્॥ 1-227-47 (9856)
પુરં રાષ્ટ્રં સમૃદ્ધં વૈ ધનધાન્યસમાકુલમ્।
તસ્માદ્ગચ્છસ્વ કૌન્તેય ભ્રાતૃભિઃ સહિતોઽનઘ॥ 1-227-48 (9857)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-227-49x (1246)
પ્રતિગૃહ્ય તુ તદ્વાક્યં તસ્મૈ સર્વે પ્રણમ્ય ચ।
રથૈર્નાગૈર્હયૈશ્ચાપિ સહિતાસ્તુ પદાતિભિઃ॥ 1-227-49 (9858)
પ્રતસ્થિરે તતો ઘોષસંયુક્તૈઃ સ્યન્દનૈર્વરૈઃ।
તાન્દૃષ્ટ્વા નાગરાઃ સર્વે ભક્ત્યા ચૈવ પ્રતસ્થિરે॥ 1-227-50 (9859)
ગચ્છતઃ પાણ્ડવૈઃ સાર્ધં દૃષ્ટ્વા નાગપુરાલયાત્।
પાણ્ડવૈઃ સહિતા ગન્તું નાર્હતેતિ ચ નાગરાન્॥ 1-227-51 (9860)
ઘોષયામાસ નગરે ધાર્તરાષ્ટ્રઃ સસૌબલઃ।'
તતસ્તે પાણ્ડવાસ્તત્ર ગત્વા કૃષ્ણપુરોગમાઃ॥ 1-227-52 (9861)
મણ્ડયાઞ્ચક્રિરે તદ્વૈ પુરં સ્વર્ગાદિવ ચ્યુતમ્।
`વાસુદેવો જગન્નાથશ્ચિન્તયામાસ વાસવમ્॥ 1-227-53 (9862)
મહેન્દ્રશ્ચિન્તિતો રાજન્વિશ્વકર્માણમાદિશત્।
વિશ્વકર્મન્મહાપ્રાજ્ઞ અદ્યપ્રભૃતિ તત્પુરમ્॥ 1-227-54 (9863)
ઇન્દ્રપ્રસ્થમિતિ ખ્યાતં દિવ્યં ભૂમ્યાં ભવિષ્યતિ।
મહેન્દ્રશાસનાદ્ગત્વા વિશ્વકર્મા તુ કેશવમ્॥ 1-227-55 (9864)
પ્રણમ્ય પ્રણિપાતાર્હં કિં કરોમીત્યભાષત।
વાસુદેવસ્તુ તચ્છ્રુત્વા વિશ્વકર્માણમૂચિવાન્॥ 1-227-56 (9865)
કુરુષ્વ કુરુરાજસ્ય મહેન્દ્રપુરસન્નિભમ્।
ઇન્દ્રેણ કૃતનામાનમિન્દ્રપ્રસ્થં મહાપુરમ્॥ 1-227-57 (9866)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।' 1-227-58x (1247)
તતઃ પુણ્યે શિવે દેશે શાન્તિં કૃત્વા મહારથાઃ।
સ્વસ્તિવાચ્ય યથાન્યાયમિન્દ્રપ્રસ્થં ભવત્વિતિ॥ 1-227-58 (9867)
તત્પુરં માપયામાસુર્દ્વૈપાયનપુરોગમાઃ।
`તતઃ સ વિશ્વકર્મા તુ ચકાર પુરમુત્તમમ્॥' 1-227-59 (9868)
સાગરપ્રતિરૂપાભિઃ પરિખાભિરલઙ્કૃતમ્।
પ્રાકારેણ ચ સંપન્નં દિવમાવૃત્ય તિષ્ઠતા॥ 1-227-60 (9869)
પાણ્ડુરાભ્રપ્રકાશેન હિમરશ્મિનિભેન ચ।
શુશુભે તત્પુરશ્રેષ્ઠં નાગૈર્ભોગવતી યથા॥ 1-227-61 (9870)
દ્વિપક્ષગરુડપ્રખ્યૈર્દ્વારૈઃ સૌધૈશ્ચ શોભિતમ્।
ગુપ્તમભ્રચયપ્રખ્યૈર્ગોપુરૈર્મન્દરોપમૈઃ॥ 1-227-62 (9871)
વિવિધૈરપિ નિર્વિદ્ધૈઃ શસ્ત્રોપેતૈઃ સુસંવૃતૈઃ।
શક્તિભિશ્ચાવૃતં તદ્ધિ દ્વિજિહ્વૈરિવ પન્નગૈઃ॥ 1-227-63 (9872)
તલ્પૈશ્ચાભ્યાસિકૈર્યુક્તં શુશુભે યોધરક્ષિતમ્।
થીક્ષ્ણાઙ્કુશશતઘ્નીભિર્યન્ત્રજાલૈશ્ચ શોભિતમ્॥ 1-227-64 (9873)
આયસૈશ્ચ મહાચક્રૈઃ શુશુભે તત્પુરોત્તમમ્।
સુવિભક્તમહારથ્યં દેવતાબાધવર્જિતમ્॥ 1-227-65 (9874)
વિરોચમાનં વિવિધૈઃ પાણ્ડુરૈર્ભવનોત્તમૈઃ।
તત્ત્રિવિષ્ટપસંકાશમિન્દ્રપ્રસ્થં વ્યરોચત॥ 1-227-66 (9875)
મેઘવૃન્દમિવાકાશે વિદ્ધં વિદ્યુત્સમાવૃતમ્।
તત્ર રમ્યે શિવે દેશે કૌરવ્યસ્ય નિવેશનમ્॥ 1-227-67 (9876)
શુશુભે ધનસંપૂર્ણં ધનાધ્યક્ષક્ષયોપમમ્।
તત્રાગચ્છન્દ્વિજા રાજન્સર્વવેદવિદાં વરાઃ॥ 1-227-68 (9877)
નિવાસં રોચયન્તિ સ્મ સર્વભાષાવિદસ્તથા।
વણિજશ્ચાયયુસ્તત્ર નાનાદિગ્ભ્યો ધનાર્થિનઃ॥ 1-227-69 (9878)
સર્વશિલ્પવિદસ્તત્ર વાસાયાભ્યાગમંસ્તદા।
ઉદ્યાનાનિ ચ રમ્યાણિ નગરસ્ય સમન્તતઃ॥ 1-227-70 (9879)
આમ્રૈરામ્રાતકૈર્નીપૈરશોકૈશ્ચમ્પકૈસ્તથા।
પુન્નાગૈર્નાગપુષ્પૈશ્ચ લકુચૈઃ પનસૈસ્તથા॥ 1-227-71 (9880)
શાલતાલતમાલૈશ્ચ બકુલૈશ્ચ સકેતકૈઃ।
મનોહરૈઃ સુપુષ્પૈશ્ચ ફલભારાવનામિતૈઃ॥ 1-227-72 (9881)
પ્રાચીનામલકૈર્લોધ્રૈરઙ્કોલૈશ્ચ સુપિષ્પિતૈઃ।
જમ્બૂભિઃ પાટલાભિશ્ચ કુબ્જકૈરતિમુક્તકૈઃ॥ 1-227-73 (9882)
કરવીરૈઃ પારિજાતૈરન્યૈશ્ચ વિવિધૈર્દ્રુમૈઃ।
નિત્યપુષ્પફલોપેતૈર્નાનાદ્વિજગણાયુતૈઃ॥ 1-227-74 (9883)
મત્તબર્હિણસંઘુષ્ટકોકિલૈશ્ચ સદામદૈઃ।
ગૃહૈરાદર્શવિમલૈર્વિવિધૈશ્ચ લતાગૃહૈઃ॥ 1-227-75 (9884)
મનોહરૈશ્ચિત્રગૃહૈસ્તથાઽજગતિપ્રવતૈઃ।
વાપીભિર્વિવિધાભિશ્ચ પૂર્ણાભિઃ પરમામ્ભસા॥ 1-227-76 (9885)
સરોભિરતિરમ્યૈશ્ચ પદ્મોત્પલસુગન્ધિભિઃ।
હંસકારણ્ડવયુતૈશ્ચક્રવાકોપશોભિતૈઃ॥ 1-227-77 (9886)
રમ્યાશ્ચ વિવિધાસ્તત્ર પુષ્કરિણ્યો વનાવૃતાઃ।
તડાગાનિ ચ રમ્યાણિ બૃહન્તિ સુબહૂનિ ચ॥ 1-227-78 (9887)
`નદી ચ નન્દિની નામ સા પુરીમુપગૂહતિ।
ચાતુર્વર્ણ્યસમાકીર્ણમન્યૈઃ શિલ્પિભિરાવૃતમ્॥ 1-227-79 (9888)
સર્વદાભિસૃતં સદ્ભિઃ કારિતં વિશ્વકર્મણા।
ઉપભોગસમૃદ્ધૈશ્ચ સર્વદ્રવ્યસમાવૃતમ્॥ 1-227-80 (9889)
નિત્યમાર્યજનોપેતં નરનારીગણૈર્યુતમ્।
વાજિવારણસંપૂર્ણં ગોભિરુષ્ટ્રૈઃ ખરૈરજૈઃ॥ 1-227-81 (9890)
તત્ત્રિવિષ્ટપસઙ્કાશમિન્દ્રપ્રસ્થં વ્યરોચત।
પુરીં સર્વગુણોપેતાં નિર્મિતાં વિશ્વકર્મણા॥ 1-227-82 (9891)
પૌરવાણામધિપતિઃ કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
કૃતમઙ્ગલસત્કારૈર્બ્રાહ્મણૈર્વેદપારગૈઃ॥ 1-227-83 (9892)
દ્વૈપાયનં પુરસ્કૃત્ય ધૌમ્યસ્યાભિમતે સ્થિતઃ।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો રાજા રાજમાર્ગમતીત્ય ચ॥ 1-227-84 (9893)
ઔપવાહ્યગતો રાજા કેશવેન સહાભિભૂઃ।
તોરણદ્વારસુમુખં દ્વાત્રિંશદ્દ્વારસંયુતમ્॥ 1-227-85 (9894)
વર્ધમાનપુરદ્વારાત્પ્રવિવેશ મહાદ્યુતિઃ।
શઙ્ખદુન્દુભિનિર્ઘોષાઃ શ્રૂયન્તે બહવો ભૃશમ્॥ 1-227-86 (9895)
જયેતિ બ્રાહ્મણગિરઃ શ્રૂયન્તે ચ સહસ્રશઃ।
સંસ્તૂયમાનો મુનિભિઃ સૂતમાગધબન્દિભિઃ॥ 1-227-87 (9896)
ઔપવાહ્યગતો રાજા રાજમાર્ગમતીત્ય ચ।
કૃતમઙ્ગલસત્કારં પ્રવિવેશ ગૃહોત્તમમ્॥ 1-227-88 (9897)
પ્રવિશ્ય ભવનં રાજા નાગરૈરભિસંવૃતઃ।
પ્રહૃષ્ટમુદિતૈરાસીત્સત્કારૈરભિપૂજિતઃ॥ 1-227-89 (9898)
પૂજયામાસ વિપ્રેન્દ્રાન્કેશેન મહાત્મના।
તતસ્તુ રાષ્ટ્રં નગરં નરનારીગણાયુતમ્॥ 1-227-90 (9899)
ગોધનૈશ્ચ સમાકીર્ણં સસ્યૈર્વૃદ્ધિં તદાગમત્॥' 1-227-91 (9900)
તેષાં પુણ્યજનોપેતં રાષ્ટ્રમાવિશતાં મહત્।
પાણ્ડવાનાં મહારાજ શશ્વત્પ્રીતિરવર્ધત॥ 1-227-92 (9901)
`સૌબલેન ચ કર્ણેન ધાર્તરાષ્ટ્રૈઃ કૃપેણ ચ।'
તથા ભીષ્મેણ રાજ્ઞા ચ ધર્મપ્રણયિના સદા॥ 1-227-93 (9902)
પાણ્ડવાઃ સમપદ્યન્ત ખાણ્ડવપ્રસ્થવાસિનઃ।
પઞ્ચભિસ્તૈર્મહેષ્વાસૈરિન્દ્રકલ્પૈઃ સમાવૃતમ્॥ 1-227-94 (9903)
શુશુભે તત્પુરશ્રેષ્ઠં નાગૈર્ભોગવતી યથા।
`તતસ્તુ વિશ્વકર્માણં પૂજયિત્વા વિસૃજ્ય ચ॥ 1-227-95 (9904)
દ્વૈપાયનં ચ સંપૂજ્ય વિસૃજ્ય ચ નરાધિપઃ।
વાર્ષ્ણેયમબ્રવીદ્રાજા ગન્તુકામં કૃતક્ષણમ્॥ 1-227-96 (9905)
તવ પ્રસાદાદ્વાર્ષ્ણેય રાજ્યં પ્રાપ્તં મયાઽનઘ।
પ્રસાદાદેવ તે વીર શૂન્યં રાષ્ટ્રં સુદુર્ગમમ્॥ 1-227-97 (9906)
તવૈવ તુ પ્રસાદેન રાજ્યસ્થાશ્ચ ભવામહે।
ગતિસ્ત્વમાપત્કાલેઽપિ પાણ્ડવાનાં ચ માધવ॥ 1-227-98 (9907)
જ્ઞાત્વા તુ કૃત્યં કર્તવ્યં કારયસ્વ ભવાન્હિ નઃ।
યદિષ્ટમનુમન્તવ્યં પાણ્ડવાનાં ત્વયાઽનઘ॥ 1-227-99 (9908)
શ્રીવાસુદેવ ઉવાચ। 1-227-100x (1248)
ત્વત્પ્રભાવાન્મહારાજ્યં સંપ્રાપ્તં હિ સ્વધર્મતઃ।
પિતૃપૈતામહં રાજ્યં કથં ન સ્યાત્તવ પ્રભો॥ 1-227-100 (9909)
ધાર્તરાષ્ટ્રા દુરાચારાઃ કિં કરિષ્યન્તિ પાણ્ડવાન્।
યથેષ્ટં પાલય જગચ્છશ્વદ્ધર્મધુરં વહ॥ 1-227-101 (9910)
પુનઃ પુનશ્ચ સંહર્ષાદ્બ્રાહ્મણાન્ભર પૌરવ।
અદ્યૈવ નારદઃ શ્રીમાનાગમિષ્યતિ સત્વરઃ॥ 1-227-102 (9911)
આદત્સ્વ તસ્ય વાક્યાનિ શાસનં કુરુ તસ્ય વૈ।
એવમુક્ત્વા તતઃ કુન્તીમભિવાદ્ય જનાર્દનઃ॥ 1-227-103 (9912)
ઉવાચ શ્લક્ષ્ણયા વાચા ગમિષ્યામિ નમોસ્તુ તે। 1-227-104 (9913)
કુન્ત્યુવાચ।
જાતુષં ગૃહમાસાદ્ય મયા પ્રાપ્તં યદાનઘ॥ 1-227-104x (1249)
આર્યેણ સમભિજ્ઞાતં ત્વયા વૈ યદુપુઙ્ગવ।
ત્વયા નાથેન ગોવિન્દ દુઃખં તીર્ણં મહત્તરમ્॥ 1-227-105 (9914)
ત્વં હિ નાથસ્ત્વનાથાનાં દરિદ્રાણાં વિશેષતઃ।
સર્વદુઃખાનિ શામ્યન્તિ તવ સંદર્શનાન્મમ॥ 1-227-106 (9915)
સ્મરસ્વૈનાન્મહાપ્રાજ્ઞ તેન જીવન્તિ પાણ્ડવાઃ॥ 1-227-107 (9916)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-227-108x (1250)
કરિષ્યામીતિ ચામન્ત્ર્ય અભિવાદ્ય પિતૃષ્વસામ્।
ગમનાય મતિં ચક્રે વાસુદેવઃ સહાનુગઃ॥' 1-227-108 (9917)
તાન્નિવેશ્ય તતો વીરઃ સહ રામેણ કૌરવાન્।
યયૌ દ્વારવતીં રાજન્પાણ્ડવાનુમતે તદા॥ ॥ 1-227-109 (9918)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વણિ સપ્તવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 227 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 228
॥ શ્રીઃ ॥
1.228. અધ્યાયઃ 228
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવાનાં સમીપે નારદાગમનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-228-0 (9919)
જનમેજય ઉવાચ। 1-228-0x (1251)
એવં સંપ્રાપ્ય રાજ્યં તદિન્દ્રપ્રસ્થે તપોધન।
અત ઊર્ધ્વં નરવ્યાઘ્રાઃ કિમકુર્વત પાણ્ડવાઃ॥ 1-228-1 (9920)
સર્વ એવ મહાત્માનઃ સર્વે મમ પિતામહાઃ।
દ્રૌપદી ધર્મપત્ની ચ કથં તાનન્વવર્તત॥ 1-228-2 (9921)
કથમાસુશ્ચ કૃષ્ણાયામેકસ્યાં તે નરર્ષભાઃ।
વર્તમાના મહાભાગા નાભિદ્યન્ત પરસ્પરમ્॥ 1-228-3 (9922)
શ્રોતુમિચ્છામ્યહં તત્ર વિસ્તરેણ યથાતથમ્।
તેષાં ચેષ્ટિતમન્યોન્યં યુક્તાનાં કૃષ્ણયા સહ॥ 1-228-4 (9923)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-228-5x (1252)
ધૃતરાષ્ટ્રાભ્યનુજ્ઞાતા ઇન્દ્રપ્રસ્થં પ્રવિશ્ય તત્।
રેમિરે પુરુષવ્યાઘ્રાઃ કૃષ્ણયા સહ પાણ્ડવાઃ॥ 1-228-5 (9924)
પ્રાપ્ય રાજ્યં મહાતેજાઃ સત્યસન્ધો યુધિષ્ઠિરઃ।
પાલયામાસ ધર્મેણ પૃથિવીં ભ્રાતૃભિઃ સહ॥ 1-228-6 (9925)
જિતારયો મહાત્માનઃ સત્યધર્મપરાયણાઃ।
એવં પુરમિદં પ્રાપ્ય તત્રોષુઃ પાણ્ડુનન્દનાઃ॥ 1-228-7 (9926)
કુર્વાણાઃ પૌરકાર્યાણિ સર્વાણિ ભરતર્ષભાઃ।
આસાંચક્રુર્મહાર્હેષુ પાર્થિવેષ્વાસનેષુ ચ॥ 1-228-8 (9927)
તેષુ તત્રોપવિષ્ટેષુ પાણ્ડવેષુ મહાત્મસુ।
આયયૌ ધર્મરાજં તુ દ્રષ્ટુકામોઽથ નારદઃ॥ 1-228-9 (9928)
`પથા નક્ષત્રજુષ્ટેન સુપર્ણાચરિતેન ચ।
ચન્દ્રસૂર્યપ્રકાશેન સેવિતેન મહર્ષિભિઃ॥ 1-228-10 (9929)
નભસ્સ્થલેન દિવ્યેન દુર્લભેનાતપસ્વિનામ્।
ભૂતાર્ચિતો ભૂતધરાં રાષ્ટ્રમન્દિરભૂષિતામ્॥ 1-228-11 (9930)
અવેક્ષમાણો દ્યુતિમાનાજગામ મહાતપાઃ।
સર્વવેદાન્તગો વિપ્રઃ સર્વવેદાઙ્ગપારગઃ॥ 1-228-12 (9931)
પરેણ તપસા યુક્તો બ્રાહ્મેણ તપસા વૃતઃ।
નયે નીતૌ ચ નિસ્તો વિશ્રુતશ્ચ મહામુનિઃ॥ 1-228-13 (9932)
પરાત્પરતરં પ્રાપ્તો ધર્માન્સમભિજગ્મિવાન્।
ભાવિતાત્મા ગતરજાઃ શાન્તો મૃદુર્ઋજુર્દિવજઃ॥ 1-228-14 (9933)
ધર્મેણાધિગતઃ સર્વૈર્દેવદાનવમાનુષૈઃ।
ક્ષીણકર્મસુ પાપેષુ ભૂતેષુ વિવિધેષુ ચ॥ 1-228-15 (9934)
સર્વથા કૃતમર્યાદો વેદેષુ વિવિધેષુ ચ।
શતશઃ સોમપા યજ્ઞે પુણ્યે પુણ્યકૃદગ્નિચિત્॥ 1-228-16 (9935)
ઋક્સામયજુષાં વેત્તા ન્યાયદૃગ્ધર્મકોવિદઃ।
ઋજુરારોહબાન્વૃદ્ધો ભૂયિષ્ઠપથિકોઽનઘઃ॥ 1-228-17 (9936)
શ્લક્ષ્ણયા શિખયોપેતઃ સંપન્નઃ પરમત્વિષા।
અવદાતે ચ સૂક્ષ્મે ચ દિવ્યે ચ રચિતે શુભે॥ 1-228-18 (9937)
મહેન્દ્રદત્તે મહતી બિભ્રત્પરમવાસસી।
જામ્બૂનદમયે દિવ્યે ગણ્ડૂપદમુખે નવે॥ 1-228-19 (9938)
અગ્ન્યર્કસદૃશે દિવ્યે ધારયન્કુણ્ડલે શુભે।
રાજતચ્છત્રમુચ્છ્રિત્ય ચિત્રં પરમવર્ચસમ્॥ 1-228-20 (9939)
પ્રાપ્ય દુષ્પ્રાપમન્યેન બ્રહ્મવર્ચસમુત્તમમ્।
ભવને ભૂમિપાલસ્ય બૃહસ્પતિરિવાપ્લુતઃ॥ 1-228-21 (9940)
સંહિતાયાં ચ સર્વેષાં સ્થિતસ્યોપસ્થિતસ્ય ચ।
દ્વિપદસ્ય ચ ધર્મસ્ય ક્રમધર્મસ્ય પારગઃ॥ 1-228-22 (9941)
ગાધા સામાનુસામજ્ઞઃ સામ્નાં પરમવલ્ગુનામ્।
આત્મનઃ સર્વમોક્ષિભ્યઃ કૃતિમાન્કૃત્યવિત્સદા॥ 1-228-23 (9942)
યજુર્ધર્મૈર્બહુવિધૈર્મતો મતિમતાં વરઃ।
વિદિતાર્થઃ સમશ્ચૈવ ચ્છેત્તા નિગમસંશયાન્॥ 1-228-24 (9943)
અર્થનિર્વચને નિત્યં સંશયચ્છિદસંશયઃ।
પ્રકૃત્યા ધર્મકુશલો દાતા ધર્મવિશારદઃ॥ 1-228-25 (9944)
લોપેનાગમધર્મેણ સંક્રમેણ ચ વૃત્તિષુ।
એકશબ્દાંશ્ચ નાનાર્થાનેકાર્થાંશ્ચ પૃથક્કૃતાન્॥ 1-228-26 (9945)
પૃથગર્થાભિધાનાંશ્ચ પ્રયોગાનન્વવેક્ષિતા।
પ્રમાણભૂતો લોકેષુ સર્વાધિકરણેષુ ચ॥ 1-228-27 (9946)
સર્વવર્ણવિકારેષુ નિત્યં કુશલપૂજિતઃ।
સ્વરેઽસ્વરે ચ વિવિધે વૃત્તેષુ વિવિધેષુ ચ॥ 1-228-28 (9947)
સમસ્થાનેષુ સર્વેષુ સમામ્નાયેષુ ધાતુષુ।
ઉદ્દેશ્યાનાં સમાખ્યાતા સર્વમાખ્યાતમુદ્દિશન્॥ 1-228-29 (9948)
અભિસન્ધિષુ તત્ત્વજ્ઞઃ પદાન્યઙ્ગાન્યનુસ્મરન્।
કાલધર્મેણ નિર્દિષ્ટં યથાર્થં ચ વિચારયન્॥ 1-228-30 (9949)
ચિકીર્ષિતં ચ યો વેત્તા યથા લોકેન સંવૃતમ્।
વિભાષિતં ચ સમયં ભાષિતં હૃદયંગમમ્॥ 1-228-31 (9950)
આત્મને ચ પરસ્મૈ ચ સ્વરસંસ્કારયોગવિત્।
એષાં સ્વરાણાં જ્ઞાતા ચ બોદ્ધા પ્રવચનઃ સ્વરાટ્॥ 1-228-32 (9951)
વિજ્ઞાતા ચોક્તવાક્યાનામેકતાં બહુતાં તથા।
બોદ્ધા હિ પરમાર્થાંશ્ચ વિવિધાંશ્ચ વ્યતિક્રમાન્॥ 1-228-33 (9952)
અભેદતશ્ચ બહુશો બહુશશ્ચાપિ ભેદતઃ।
વક્તા વિવિધવાક્યાનાં નાનાદેશસમીક્ષિતા॥ 1-228-34 (9953)
પઞ્ચાગમાંશ્ચ વિવિધાનાદેશાંશ્ચ સમીક્ષિતા।
નાનાર્થકુશલસ્તત્ર તદ્ધિતેષુ ચ કૃત્સ્નશઃ॥ 1-228-35 (9954)
પરિભૂષયિતા વાચાં વર્ણતઃ સ્વરતોઽર્થતઃ।
પ્રત્યયં ચ સમાખ્યાતા નિયતં પ્રતિધાતુકમ્॥ 1-228-36 (9955)
પઞ્ચ ચાક્ષરજાતાનિ સ્વરસંજ્ઞાનિ યાનિ ચ।
તમાગતમૃષિં દૃષ્ટ્વા પ્રત્યુદ્ગમ્યાભિવાદ્ય ચ॥' 1-228-37 (9956)
આસનં રુચિરં તસ્મૈ પ્રદદૌ સ યુધિષ્ઠિરઃ।
`કૃષ્ણાજિનોત્તરે તસ્મિન્નુપવિષ્ટો મહાનૃષિઃ॥' 1-228-38 (9957)
દેવર્ષેરુપવિષ્ટસ્ય સ્વયમર્ધ્યં યથાવિધિ।
પ્રાદાદ્યુધિષ્ઠિરો ધીમાન્રાજ્યં તસ્મૈ ન્યવેદયત્।
પ્રતિગૃહ્ય તુ તાં પૂજામૃષિઃ પ્રીતમનાસ્તદા॥ 1-228-39 (9958)
આશીર્ભિર્વર્ધયિત્વા ચ તમુવાચાસ્યતામિતિ।
નિષસાદાભ્યનુજ્ઞાતસ્તતો રાજા યુધિષ્ઠિરઃ॥ 1-228-40 (9959)
પ્રેષયામાસ કૃષ્ણાયૈ ભગવન્તમુપસ્થિતમ્।
શ્રુત્વૈતદ્દ્રૌપદી ચાપિ શુચિર્ભૂત્વા સમાહિતા॥ 1-228-41 (9960)
જગામ તત્ર યત્રાસ્તે નારદઃ પાણ્ડવૈઃ સહ।
તસ્યાભિવાદ્ય ચરણૌ દેવર્ષેર્ધર્મચારિણી॥ 1-228-42 (9961)
કૃતાઞ્જલિઃ સુસંવીતા સ્થિતાઽથ દ્રુપદાત્મજા।
તસ્યાશ્ચાપિ સ ધર્માત્મા સત્યવાગૃષિસત્તમઃ॥ 1-228-43 (9962)
આશિષો વિવિધાઃ પ્રોચ્ય રાજપુત્ર્યાસ્તુ નારદઃ।
ગમ્યતામિતિ હોવાચ ભગવાંસ્તામનિન્દિતામ્॥ 1-228-44 (9963)
ગતાયામથ કૃષ્ણાયાં યુધિષ્ઠિરપુરોગમાન્।
વિવિક્તે પાણ્ડવાન્સર્વાનુવાચ ભગવાનૃષિઃ॥ 1-228-45 (9964)
પાઞ્ચાલી ભવતામેકા ધર્મપત્ની યશસ્વિની।
યથા વો નાત્ર ભેદઃ સ્યાત્તથા નીતિર્વિધીયતાં॥ 1-228-46 (9965)
સુન્દોપસુન્દૌ હિ પુરા ભ્રાતરૌ સહિતાવુભૌ।
આસ્તામવધ્યાવન્યેષાં ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતૌ॥ 1-228-47 (9966)
એકરાજ્યાવેકગૃહાવેકશય્યાસનાશનૌ।
તિલોત્તમાયાસ્તૌ હેતોરન્યોન્યમભિજઘ્નતુઃ॥ 1-228-48 (9967)
રક્ષ્યતાં સૌહૃદં તસ્માદન્યોન્યપ્રીતિભાવકમ્।
યથા વો નાત્ર ભેદઃ સ્યાત્તત્કુરુષ્વ યુધિષ્ઠિર॥ 1-228-49 (9968)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 1-228-50x (1253)
સુન્દોપસુન્દાવસુરૌ કસ્ય પુત્રૌ મહામુને।
ઉત્પન્નશ્ચ કથં ભેદઃ કથં ચાન્યોન્યમઘ્નતામ્॥ 1-228-50 (9969)
અપ્સરા દેવકન્યા વૈ કસ્ય ચૈષા તિલોત્તમા।
યસ્યાઃ કામેન સંમત્તૌ જઘ્નતુસ્તૌ પરસ્પરમ્॥ 1-228-51 (9970)
એતત્સર્વં યથા વૃત્તં વિસ્તરેણ તપોધન।
શ્રોતુમિચ્છામહે બ્રહ્મન્પરં કૌતૂહલં હિ મે॥ ॥ 1-228-52 (9971)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વણિ અષ્ટાવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 228 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 229
॥ શ્રીઃ ॥
1.229. અધ્યાયઃ 229
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સુન્દોપસુન્દકથા--સુન્દોપસુન્દયોર્બ્રહ્મણો વરલાભઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-229-0 (9972)
નારદ ઉવાચ। 1-229-0x (1254)
શણુ મે વિસ્તરેણેમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતઃ પાર્થ યથા વૃત્તં યુધિષ્ઠિર॥ 1-229-1 (9973)
મહાસુરસ્યાન્વવાયે હિરણ્યકશિપોઃ પુરા।
નિકુમ્ભો નામ દૈત્યેન્દ્રસ્તેજસ્વી બલવાનભૂત્॥ 1-229-2 (9974)
તસ્ય પુત્રૌ મહાવીર્યૌ જાતૌ ભીમપરાક્રમૌ।
સુન્દોપસુન્દૌ દૈત્યેન્દ્રૌ દારુણૌ ક્રૂરમાનસૌ॥ 1-229-3 (9975)
તાવેકનિશ્ચયૌ દૈત્યાવેકકાર્યાર્થસંમતૌ।
નિરન્તરમવર્તેતાં સમદુઃખસુખાવુભૌ॥ 1-229-4 (9976)
વિનાઽન્યોન્યં ન ભુઞ્જાતે વિનાઽન્યોન્યં ન જલ્પતઃ।
અન્યોન્યસ્ય પ્રિયકરાવન્યોન્યસ્ય પ્રિયંવદૌ॥ 1-229-5 (9977)
એકશીલસમાચારૌ દ્વિધૈવૈકોઽભવત્કૃતઃ।
તૌ વિવૃદ્ધૌ મહાવીર્યૌ કાર્યેષ્વપ્યેકનિશ્ચયૌ॥ 1-229-6 (9978)
ત્રૈલોક્યવિજયાર્થાય સમાધાયૈકનિશ્ચયમ્।
દીક્ષાં કૃત્વા ગતૌ વિન્ધ્યં તાવુગ્રં તેપતુસ્તપઃ॥ 1-229-7 (9979)
તૌ તુ દીર્ઘેણ કાલેન તપોયુક્તૌ બભૂવતુઃ।
ક્ષુત્પિપાસાપરિશ્રાન્તૌ જટાવલ્કલધારિણૌ॥ 1-229-8 (9980)
મલોપચિતસર્વાઙ્ગૌ વાયુભક્ષૌ બભૂવતુઃ।
આત્મમાંસાનિ જુહ્વાન્તૌ પાદાઙ્ગુષ્ઠાગ્રધિષ્ઠિતૌ।
ઊર્ધ્વબાહૂ ચાનિમિષૌ દીર્ઘકાલં ધૃતવ્રતૌ॥ 1-229-9 (9981)
તયોસ્તપઃપ્રભાવેણ દીર્ઘકાલં પ્રતાપિતઃ।
ધૂમં પ્રમુમુચે વિન્ધ્યસ્તદ્ભુતમિવાભવત્॥ 1-229-10 (9982)
તતો દેવા ભયં જગ્મુરુગ્રં દૃષ્ટ્વા તયોસ્તપઃ।
તપોવિઘાતાર્થમથો દેવા વિઘ્નાનિ ચક્રિરે॥ 1-229-11 (9983)
રત્નૈઃ પ્રલોભયામાસુઃ સ્ત્રીભિશ્ચોભૌ પુનઃપુનઃ।
ન ચ તૌ ચક્રતુર્ભઙ્ગં વ્રતસ્ય સુમહાવ્રતૌ॥ 1-229-12 (9984)
અથ માયાં પુનર્દેવાસ્તયોશ્ચક્રુર્મહાત્મનોઃ।
ભગિન્યો માતરો ભાર્યાસ્તયોશ્ચાત્મજનસ્તથા॥ 1-229-13 (9985)
પ્રપાત્યમાના વિસ્રસ્તાઃ શૂલહસ્તેન રક્ષસા।
ભ્રષ્ટાભરણકેશાન્તા ભ્રષ્ટાભરણવાસસઃ॥ 1-229-14 (9986)
અભિભાષ્ય તતઃ સર્વાસ્તૌ ત્રાહીતિ વિચુક્રુશુઃ।
ન ચ તૌ ચક્રતુર્ભઙ્ગં વ્રતસ્ય સુમહાવ્રતૌ॥ 1-229-15 (9987)
યદા ક્ષોભં નોપયાતિ નાર્તિમન્યતરસ્તયોઃ।
તતઃ સ્ત્રિયસ્તા ભૂતં ચ સર્વમન્તરધીયત॥ 1-229-16 (9988)
તતઃ પિતામહઃ સાક્ષાદભિગમ્ય મહાસુરૌ।
વરેણ ચ્છ્દયામાસ ક્વલોકહિતઃ પ્રભુઃ॥ 1-229-17 (9989)
તતઃ સુન્દોપસુન્દૌ તૌ ભ્રાતરૌ દૃઢવિક્રમૌ।
દૃષ્ટ્વા પિતામહં દેવં તસ્થતુઃ પ્રાઞ્જલી તદા॥ 1-229-18 (9990)
ઊચતુશ્ચ પ્રભું દેવં તતસ્તૌ સહિતૌ તદા।
આવયોસ્તપસાઽનેન યદિ પ્રીતઃ પિતામહઃ॥ 1-229-19 (9991)
માયાવિદાવસ્ત્રવિદૌ બલિનૌ કામરૂપિણૌ।
ઉભાવપ્યમરૌ સ્યાવઃ પ્રસન્નો યદિ નૌ પ્રભુઃ॥ 1-229-20 (9992)
બ્રહ્મોવાચ। 1-229-21x (1255)
ઋતેઽમરત્વં યુવયોઃ સર્વમુક્તં ભવિષ્યતિ।
અન્યદ્વૃણીતં મૃત્યોશ્ચ વિધાનમમરૈઃ સમ્॥ 1-229-21 (9993)
પ્રભવિષ્યાવ ઇતિ યન્મહદભ્યુદ્યતં તપઃ।
યુવયોર્હેતુનાનેન નામરત્વં વિધીયતે॥ 1-229-22 (9994)
ત્રૈલોક્યવિજયાર્થાય ભવદ્ભ્યામાસ્થિતં તપઃ।
હેતુનાઽનેન દૈત્યેન્દ્રૌ ન વાં કામં કરોમ્યહમ્॥ 1-229-23 (9995)
સુન્દોપસુન્દાવૂચતુઃ।
ત્રિષુ લોકેષુ યદ્ભૂતં કિંચિત્સ્થાવરજઙ્ગમમ્।
સર્વસ્માન્નૌ ભયં ન સ્યાદૃતેઽન્યોન્યં પિતામહ॥ 1-229-24 (9996)
પિતામહ ઉવાચ। 1-229-25x (1256)
યત્પ્રાર્થિતં યથોક્તં ચ કામમેતદ્દદાનિ વામ્।
મૃત્યોર્વિધાનમેતચ્ચ યથાવદ્વા ભવિષ્યતિ॥ 1-229-25 (9997)
નારદ ઉવાચ। 1-229-26x (1257)
તતઃ પિતામહો દત્ત્વા વરમેતત્તદા તયોઃ।
નિવર્ત્ય તપસસ્તૌ ચ બ્રહ્મલોકં જગામ હ॥ 1-229-26 (9998)
લબ્ધ્વા વરાણિ દૈત્યેન્દ્રાવથ તૌ ભ્રાતરાવુભૌ।
અવધ્યૌ સર્વલોકસ્ય સ્વમેવ ભવનં ગતૌ॥ 1-229-27 (9999)
તૌ તુ લબ્ધવરૌ દૃષ્ટ્વા કૃતકામૌ મનસ્વિનૌ।
સર્વઃ સુહૃઞ્જનસ્તાભ્યાં પ્રહર્ષમુપજગ્મિવાન્॥ 1-229-28 (10000)
તતસ્તૌ તુ જટા ભિત્ત્વા મૌલિનૌ સંબભૂવતુઃ।
મહાર્હાભરણોપેતૌ વિરજોમ્બરધારિણૌ॥ 1-229-29 (10001)
અકાલકૌમુદીં ચૈવ ચક્રતુઃ સાર્વકાલિકીમ્।
નિત્યઃ પ્રમુદિતઃ સર્વસ્તયોશ્ચૈવ સુહૃઞ્જનઃ॥ 1-229-30 (10002)
ભક્ષ્યતાં ભુજ્યતાં નિત્યં દીયતાં રમ્યતામિતિ।
ગીયેતાં પીયતાં ચેતિ શભ્દશ્ચાસીદ્ગૃહે ગૃહે॥ 1-229-31 (10003)
તત્રતત્ર મહાનાદૈરુત્કૃષ્ટતલનાદિતૈઃ।
હૃષ્ટં પ્રમુદિતં સર્વં દૈત્યાનામભવત્પુરમ્॥ 1-229-32 (10004)
તૈસ્તૈર્વિહારૈર્બહુભિર્દૈત્યાનાં કામરૂપિણામ્।
સમાઃ સંક્રીડતાં તેષામહરેકમિવાભવત્॥ ॥ 1-229-33 (10005)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વણિ એકોનત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 229 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 230
॥ શ્રીઃ ॥
1.230. અધ્યાયઃ 230
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સુન્દોપસુન્દયોઃ દિગ્વિજયઃ કુરુક્ષેત્રે નિવાસશ્ચ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-230-0 (10006)
નારદ ઉવાચ। 1-230-0x (1258)
ઉત્સવે વૃત્તમાત્રે તુ ત્રૈલોક્યાકાઙ્ક્ષિણાવુભૌ।
મન્ત્રયિત્વા તતઃ સેનાં તાવજ્ઞાપયતાં તદા॥ 1-230-1 (10007)
સુહૃદ્ભિરપ્યનુજ્ઞાતૌ દૈત્યૈર્વૃદ્ધૈશ્ચ મન્ત્રિભિઃ।
કૃત્વા પ્રાસ્થાનિકં રાત્રૌ મઘાસુ યયતુસ્તદા॥ 1-230-2 (10008)
ગદાપિટ્ટશધારિણ્યા શૂલમુદ્ગરહસ્તયા।
પ્રસ્થિતૌ સહ વર્મિણ્યા મહત્યા દૈત્યસેનયા॥ 1-230-3 (10009)
મઙ્ગલૈઃ સ્તુતિભિશ્ચાપિ વિજયપ્રતિસંહિતૈઃ।
ચારણૈઃ સ્તૂયમાનૌ તૌ જગ્મતુઃ પરયા મુદા॥ 1-230-4 (10010)
તાવન્તરિક્ષમુત્પ્લુત્ય દૈત્યૌ કામગમાવુભૌ।
દેવાનામેવ ભવનં જગ્મતુર્યુદ્દુર્મદૌ॥ 1-230-5 (10011)
તયોરાગમનં જ્ઞાત્વા વરદાનં ચ તત્પ્રભોઃ।
હિત્વા ત્રિવિષ્ટપં જગ્મુર્બ્રહ્મલોકં તતઃ સુરાઃ॥ 1-230-6 (10012)
તાવિન્દ્રલોકં નિર્જિત્ય યક્ષરક્ષોગણાંસ્તદા।
ખેચરાણ્યપિ ભૂતાનિ જઘ્નતુસ્તીવ્રવિક્રમૌ॥ 1-230-7 (10013)
અન્તર્ભૂમિગતાન્નાગાઞ્જિત્વા તૌ ચ મહારથૌ।
સમુદ્રવાસિનીઃ સર્વા મ્લેચ્છજાતીર્વિજિગ્યતુઃ॥ 1-230-8 (10014)
તતઃ સર્વાં મહીં જેતુમારબ્ધાવુગ્રશાસનૌ।
સૈનિકાંશ્ચ સમાહૂય સુતીક્ષ્ણં વાક્યમૂચતુઃ॥ 1-230-9 (10015)
રાજર્ષયો મહાયજ્ઞૈર્હવ્યકવ્યૈર્દ્વિજાતયઃ।
તેજો બલં ચ દેવાનાં વર્ધન્તિ શ્રિયં તથા॥ 1-230-10 (10016)
તેષામેવં પ્રવૃત્તાનાં સર્વેષામસુરદ્વિષામ્।
સંભૂય સર્વૈરસ્માભિઃ કાર્યઃ સર્વાત્મના વધઃ॥ 1-230-11 (10017)
એવં સર્વાન્સમાદિશ્ય પૂર્વતીરે મહોદધેઃ।
ક્રૂરાં મતિં સમાસ્થાય જગ્મતુઃ સર્વતોમુખૌ॥ 1-230-12 (10018)
યજ્ઞૈર્યજન્તિ યે કેચિદ્યાજયન્તિ ચ યે દ્વિજાઃ।
તાન્સર્વાન્પ્રસભં હત્વા બલિનૌ જગ્મતુસ્તતઃ॥ 1-230-13 (10019)
આશ્રમેષ્વગ્નિહોત્રાણિ મુનીનાં ભાવિતાત્મનામ્।
ગૃહીત્વા પ્રક્ષિપન્ત્યપ્સુ વિશ્રબ્ધં સૈનિકાસ્તયોઃ॥ 1-230-14 (10020)
તપોધનૈશ્ચ યે ક્રુદ્ધૈઃ શાપા ઉક્તા મહાત્મભિઃ।
નાક્રામન્ત તયોસ્તેઽપિ વરદાનનિરાકૃતાઃ॥ 1-230-15 (10021)
નાક્રામન્ત યદા શાપા બાણા મુક્તાઃ શિલાસ્વિવ।
નિયમાન્સંપરિત્યજ્ય વ્યદ્રવન્ત દ્વિજાતયઃ॥ 1-230-16 (10022)
પૃથિવ્યાં યે તપઃસિદ્ધા દાન્તાઃ શમપરાયણાઃ।
તયોર્ભયાદ્દુદ્રુવુસ્તે વૈનતેયાદિવોરગાઃ॥ 1-230-17 (10023)
મથિતૈરાશ્રમૈર્ભગ્નૈર્વિકીર્ણકલશસ્રુવૈઃ।
શૂન્યમાસીજ્જગત્સર્વં કાલેનેવ હતં તદા॥ 1-230-18 (10024)
તતો રાજન્નદૃશ્યદ્ભિર્ઋષિભિશ્ચ મહાસુરૌ।
ઉભૌ વિનિશ્ચયં કૃત્વા વિકુર્વાતે વધૈષિણૌ॥ 1-230-19 (10025)
પ્રભિન્નકરટૌ મત્તૌ ભૂત્વા કુઞ્જરરૂપિણૌ।
સંલીનમપિ દુર્ગેષુ નિન્યતુર્યમસાદનમ્॥ 1-230-20 (10026)
સિંહૌ ભૂત્વા પુનર્વ્યાઘ્રૌ પુનશ્ચાન્તર્હિતાવુભૌ।
તૈસ્તૈરુપાયૈસ્તૌ ક્રૂરાવૃષીન્દૃષ્ટ્વા નિજઘ્નતુઃ॥ 1-230-21 (10027)
નિવૃત્તયજ્ઞસ્વાધ્યાયા પ્રનષ્ટનૃપતિદ્વિજા।
ઉત્સન્નોત્સવયજ્ઞા ચ બભૂવ વસુધા તદા॥ 1-230-22 (10028)
હાહાભૂતા ભયાર્તા ચ નિવૃત્તવિપણાપણા।
નિવૃત્તદેવકાર્યા ચ પુણ્યોદ્વાહવિવર્જિતા॥ 1-230-23 (10029)
નિવૃત્તકૃષિગોરક્ષા વિધ્વસ્તનગરાશ્રમા।
અસ્થિકઙ્કાલસંકીર્ણા ભૂર્બભૂવોગ્રદર્શના॥ 1-230-24 (10030)
નિવૃત્તપિતૃકાર્યં ચ નિર્વષટ્કારમઙ્ગલમ્।
જગત્પ્રતિભયાકારં દુષ્પ્રેક્ષ્યમભવત્તદા॥ 1-230-25 (10031)
ચન્દ્રાદિત્યૌ ગ્રહાસ્તારા નક્ષત્રાણિ દિવૌકસઃ।
જગ્મુર્વિષાદં તત્કર્મ દૃષ્ટ્વા સુન્દોપસુન્દયોઃ॥ 1-230-26 (10032)
એવં સર્વા દિશો દૈત્યૌ જિત્વા ક્રૂરેણ કર્મણા।
નિઃસપત્નૌ કુરુક્ષેત્રે નિવેશમભિચક્રતુઃ॥ ॥ 1-230-27 (10033)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વણિ ત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 230 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-230-3 પ્રસ્થિતૌ સહધર્મિણ્યા ઇતિ ખ.પાઠઃ। જયમરણરૂપતુલ્યધર્મ પત્યેત્યર્થઃ। રત્નo॥ 1-230-19 અદૃશ્યદ્ભિઃ અદૃશ્યૈઃ તૃતીયાચેયં સપ્તર્મ્યેથ ઋષિષ્વદૃશ્યેષુ સત્સ્વિત્યર્થઃ॥ ત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 230 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 231
॥ શ્રીઃ ॥
1.231. અધ્યાયઃ 231
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સુન્દોપસુન્દકૃતોપદ્રવં નિવેદ્ય દેવાદિભિઃ પ્રાર્થિતેન બ્રહ્મણા આજ્ઞપ્તેન વિશ્વકર્મણા તિલોત્તમાસૃષ્ટિઃ॥ 1 ॥ તિલોત્તમયા બ્રહ્માજ્ઞાસ્વીકારઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-231-0 (10034)
નારદ ઉવાચ। 1-231-0x (1259)
તતો દેવર્ષયઃ સર્વે સિદ્ધાશ્ચ પરમર્ષયઃ।
જગ્મુસ્તદા પરમાર્તિં દૃષ્ટ્વા તત્કદનં મહત્॥ 1-231-1 (10035)
તેઽભિજગ્મુર્જિતક્રોધા જિતાત્માનો જિતેન્દ્રિયાઃ।
પિતામહસ્ય ભનં જગતઃ કૃપયા તદા॥ 1-231-2 (10036)
તતો દદૃશુરાસીનં સહ દેવૈઃ પિતામહમ્।
સિદ્ધૈર્બ્રહ્મર્ષિભિશ્ચૈવ સમન્તાત્પરિવારિતમ્॥ 1-231-3 (10037)
તત્ર દેવો મહાદેવસ્તત્રાગ્નિર્વાયુના સહ।
ચન્દ્રાદિત્યૌ ચ શક્રશ્ચ પારમેષ્ઠ્યાસ્તથર્ષયઃ॥ 1-231-4 (10038)
વૈખાનસા વાલખિલ્યા વાનપ્રસ્થા મરીચિપાઃ।
અજાશ્ચૈવાવિમૂઢાશ્ચ તેજોગર્ભાસ્તપસ્વિનઃ॥ 1-231-5 (10039)
ઋષયઃ સર્વ એવૈતે પિતામહમુપાગમન્।
તતોઽભિગમ્ય તે દીનાઃ સર્વ એવ મહર્ષયઃ॥ 1-231-6 (10040)
સુન્દોપસુન્દયૌઃ કર્મ સર્વમેવ શશંસિરે।
યથા હૃતં યથા ચૈવ કૃતં યેન ક્રમેણ ચ॥ 1-231-7 (10041)
ન્યવેદયંસ્તતઃ સર્વમખિલેન પિતામહે।
તતો દેવગણાઃ સર્વે તે ચૈવ પરમર્ષયઃ॥ 1-231-8 (10042)
તમેવાર્થં પુરસ્કૃત્ય પિતામહમચોદયન્।
તતઃ પિતામહઃ શ્રુત્વા સર્વેષાં તદ્વચસ્તદા॥ 1-231-9 (10043)
મુહૂર્તમિવ સંચિન્ત્ય કર્તવ્યસ્ય ચ નિશ્ચયમ્।
તયોર્વધં સમુદ્દિશ્ય વિશ્વકર્માણમાહ્વયત્॥ 1-231-10 (10044)
દૃષ્ટ્વા ચ વિશ્વકર્માણં વ્યાદિદેશ પિતામહઃ।
સૃજ્યતાં પ્રાર્થનીયૈકા પ્રમદેતિ મહાતપાઃ॥ 1-231-11 (10045)
પિતામહં નમસ્કૃત્ય તદ્વાક્યમભિનન્દ્ય ચ।
નિર્મમે યોષિતં દિવ્યાં ચિન્તયિત્વા પુનઃપુનઃ॥ 1-231-12 (10046)
ત્રિષુ લોકેષુ યત્કિંચિદ્ભૂતં સ્થાવરજઙ્ગમમ્।
સમાનયદ્દર્શનીયં તત્તદત્ર સ વિશ્વવિત્॥ 1-231-13 (10047)
કોટિશશ્ચૈવ રત્નાનિ તસ્યા ગાત્રે ન્યવેશત્।
તાં રત્નસઙ્ઘાતમયીમસૃજદ્દેવરૂપિણીમ્॥ 1-231-14 (10048)
સા પ્રયત્નેન મહતા નિર્મિતા વિશ્વકર્મણા।
ત્રિષુ લોકેષુ નારીણાં રૂપેણાપ્રતિમાભવત્॥ 1-231-15 (10049)
ન તસ્યાઃ સૂક્ષ્મમપ્યસ્તિ યદ્ગાત્રે રૂપસંપદા।
નિયુક્તા યત્ર વા દૃષ્ટિર્ન સજ્જતિ નિરીક્ષતામ્॥ 1-231-16 (10050)
સા વિગ્રહવતીવ શ્રીઃ કામરૂપા વપુષ્મતી।
`પિતામહમુપાતિષ્ઠત્કિં કરોમીતિ ચાબ્રવીત્॥ 1-231-17 (10051)
પ્રીતો ભૂત્વા સ દૃષ્ટ્વૈવ પ્રીત્યા ચાસ્યૈ વરં દદૌ।
કાન્તત્વં સર્વભૂતાનાં સાશ્રિયાનુત્તમં વપુઃ॥ 1-231-18 (10052)
સા તેન વરદાનેન કર્તુશ્ચ ક્રિયયા તદા।'
જહાર સર્વભૂતાનાં ચક્ષૂંષિ ચ મનાંસિ ચ॥ 1-231-19 (10053)
તિલંતિલં સમાનીય રત્નાનાં યદ્વિનિર્મિતા।
તિલોત્તમેતિ તત્તસ્યા નામ ચક્રે પિતામહઃ॥ 1-231-20 (10054)
બ્રહ્માણં સા નમસ્કૃત્ય પ્રાઞ્જલિર્વાક્યમબ્રવીત્।
કિં કાર્યં મયિ ભૂતેશ યેનાસ્મ્યદ્યેહ નિર્મિતા॥ 1-231-21 (10055)
પિતામહ ઉવાચ। 1-231-22x (1260)
ગચ્છ સુન્દોપસુન્દાભ્યામસુરાભ્યાં તિલોત્તમે।
પ્રાર્થનીયેન રૂપેણ કુરુ ભદ્રે પ્રલોભનમ્॥ 1-231-22 (10056)
ત્વત્કૃતે દર્શાદેવ રૂપસંપત્કૃતેન વૈ।
વિરોધઃ સ્યાદ્યથા તાભ્યામન્યોન્યેન તથા કુરુ॥ 1-231-23 (10057)
નારદ ઉવાચ। 1-231-24x (1261)
સા તથેતિ પ્રતિજ્ઞાય નમસ્કૃત્ય પિતામહમ્।
ચકાર મણ્ડલં તત્ર વિબુધાનાં પ્રદક્ષિણમ્॥ 1-231-24 (10058)
પ્રાઙ્મુખો ભગવાનાસ્તે દક્ષિણેન મહેશ્વરઃ।
દેવાશ્ચૈવોત્તરેણાસન્સર્વતસ્ત્વૃષયોઽભવન્॥ 1-231-25 (10059)
કુર્વન્ત્યાં તુ તદા તત્ર મણ્ડલં તત્પ્રદક્ષિણમ્।
ઇન્દ્રઃ સ્થાણુશ્ચ ભગવાન્ધૈર્યેણ તુ પરિચ્યુતૌ॥ 1-231-26 (10060)
દ્રષ્ટુકામસ્ય ચાત્યર્થં ગતાયાં પાર્શ્વતસ્તથા।
અન્યદઞ્ચિતપદ્માક્ષં દક્ષિણં નિઃસૃતં મુખમ્॥ 1-231-27 (10061)
પૃષ્ઠતઃ પરિવર્તન્ત્યાં પશ્ચિમં નિઃસૃતં મુખમ્।
ગતાયાં ચોત્તરં પાર્શ્વમુત્તરં નિઃસૃતં મુખમ્॥ 1-231-28 (10062)
મહેન્દ્રસ્યાપિ નેત્રાણાં પૃષ્ઠતઃ પાર્શ્વતોગ્રતઃ।
રક્તાન્તાનાં વિશાલાનાં સહસ્રં સર્વતોઽભવત્॥ 1-231-29 (10063)
એવં ચતુર્મુખઃ સ્થાણુર્મહાદેવોઽભવત્પુરા।
તથા સહસ્રનેત્રશ્ચ બભૂવ બલસૂદનઃ॥ 1-231-30 (10064)
તથા દેવનિકાયાનાં મહર્ષીણાં ચ સર્વશઃ।
મુખાનિ ચાભ્યવર્તન્ત યેન યાતિ તિલોત્તમા॥ 1-231-31 (10065)
તસ્યા ગાત્રે નિપતિતા દૃષ્ટિસ્તેષાં મહાત્મનામ્।
સર્વેષામેવ ભૂયિષ્ઠમૃતે દેવં પિતામહમ્॥ 1-231-32 (10066)
ગચ્છન્ત્યાં તુ તયા સર્વે દેવાશ્ચ પરમર્ષયઃ।
કૃતમિત્યેવ તત્કાર્યં મેનિરે રૂપસંપદા॥ 1-231-33 (10067)
તિલોત્તમાયાં તસ્યાં તુ ગતાયાં લોકભાવનઃ।
`કૃતં કાર્યમિતિ શ્રીમાનબ્રવીચ્ચ પિતામહઃ।'
સર્વાન્વિસર્જયામાસ દેવાનૃષિગણાંશ્ચ તાન્॥ ॥ 1-231-34 (10068)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વણિ એકત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 231 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-231-23 તાભ્યાં તયોઃ॥ 1-231-31 દેવનિકાયાનાં દેવસઙ્ઘાનાં યેન દેશેન માર્ગેણ સા યાતિ તથા મુખાન્યભ્યવર્તન્ત॥ એકત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 231 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 232
॥ શ્રીઃ ॥
1.232. અધ્યાયઃ 232
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સુન્દોપસુન્દલમીપે તિલોત્તમાયા આગમનમ્॥ 1 ॥ તસ્યાં સકામયોસ્તયોઃ પરસ્પરં ગદાપ્રહારેણ મરણમ્॥ 2 ॥ તિલોત્તમાયા બ્રહ્મણા વરદાનમ્॥ 3 ॥ નારદોક્તામિમાં કથાં શ્રુતવદ્ભિઃ પાણ્ડવૈઃ તત્સમક્ષં દ્રૌપદીવિષયે સમયકરણમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-232-0 (10069)
નારદ ઉવાચ। 1-232-0x (1262)
જિત્વા તુ પૃથિવીં દૈત્યૌ નિઃસપત્નૌ ગતવ્યથૌ।
કૃત્વા ત્રૈલોક્યમવ્યગ્રં કૃતકૃત્યૌ બભૂવતુઃ॥ 1-232-1 (10070)
દેવગન્ધર્વયક્ષાણાં નાગપાર્થિવરક્ષસામ્।
આદાય સર્વરત્નાનિ પરાં તુષ્ટિમુપાગતૌ॥ 1-232-2 (10071)
યદા ન પ્રતિષેદ્ધારસ્તયોઃ સન્તીહ કેચન॥
નિરુદ્યોગૌ તદા ભૂત્વા વિજહ્રાતેઽમરાવિવ॥ 1-232-3 (10072)
સ્ત્રીભિર્માલ્યૈશ્ચ ગન્ધૈશ્ચ ભક્ષ્યભોજ્યૈઃ સુપુષ્કલૈઃ।
પાનૈશ્ચ વિવિધૈર્હૃદ્યૈઃ પરાં પ્રીતિમવાપતુઃ॥ 1-232-4 (10073)
અન્તઃપુરવનોદ્યાને પર્વતેષુ વનેષુ ચ।
યથેપ્સિતેષુ દેશેષુ વિજહ્રાતેઽમરાવિવ॥ 1-232-5 (10074)
તતઃ કદાચિદ્વિન્ધ્યસ્ય પ્રસ્થે સમશિલાતલે।
પુષ્પિતાગ્રેષુ સાલેષુ વિહારમભિજગ્મતુઃ॥ 1-232-6 (10075)
દિવ્યેષુ સર્વકામેષુ સમાનીતેષુ તાવુભૌ।
વરાસનેષુ સંહૃષ્ટૌ સહ સ્ત્રીભિર્નિષીદતુઃ॥ 1-232-7 (10076)
તતો વાદિત્રનૃત્તાભ્યામુપાતિષ્ઠન્ત તૌ સ્ત્રિયઃ।
ગીતૈશ્ચ સ્તુતિસંયુક્તૈઃ પ્રીત્યા સમુપજગ્મિરે॥ 1-232-8 (10077)
તતસ્તિલોત્તમા તત્ર વને પુષ્પાણિ ચિન્વતી।
વેષં સા ક્ષિપ્તમાધાય રક્તેનૈકેન વાસસા॥ 1-232-9 (10078)
નદીતીરેષુ જાતાન્સા કર્ણિકારાન્પ્રચિન્વતી।
શનૈર્જગામ તં દેશં યત્રાસ્તાં તૌ મહાસુરૌ॥ 1-232-10 (10079)
તૌ તુ પીત્વા વરં પાનં મદરક્તાન્તલોચનૌ।
દૃષ્ટ્વૈવ તાં વરારોહાં વ્યથિતૌ સંબભૂવતુઃ॥ 1-232-11 (10080)
તાવુત્થાયાસનં હિત્વા જગ્મતુર્યત્ર સા સ્થિતા।
ઉભૌ ચ કામસંમત્તાવુભૌ પ્રાર્થયતશ્ચ તામ્॥ 1-232-12 (10081)
દક્ષિણે તાં કરે સુભ્રૂં સુન્દો જગ્રાહ પાણિના।
ઉપસુન્દોપિ જગ્રાહ વામે પાણૌ તિલોત્તમામ્॥ 1-232-13 (10082)
વરપ્રદાનમત્તૌ તાવૌરસેન બલેન ચ।
ધનરત્નમદાભ્યાં ચ સુરાપાનમદેન ચ॥ 1-232-14 (10083)
સર્વૈરેતૈર્મદૈર્મત્તાવન્યોન્યં ભ્રુકુટીકૃતૌ।
મદકામસમાવિષ્ટૌ પરસ્પરમથોચતુઃ॥ 1-232-15 (10084)
મમ ભાર્યા તવ ગુરુરિતિ સુન્દોઽભ્યભાષત।
મમ ભાર્યા તવ વધૂરુપસુન્દોઽભ્યભાષત॥ 1-232-16 (10085)
નૈષા તવ મમૈષેતિ તતસ્તૌ મન્યુરાવિશત્।
તસ્યા રૂપેણ સંમત્તૌ વિગતસ્નેહસૌહૃદૌ॥ 1-232-17 (10086)
તસ્યા હેતોર્ગદે ભીમે સંગૃહ્ણીતામુભૌ તદા।
પ્રગૃહ્ય ચ ગદે ભીમે તસ્યાં તૌ કામમોહિતૌ॥ 1-232-18 (10087)
અહંપૂર્વમહંપૂર્વમિત્યન્યોન્યં નિજઘ્નતુઃ।
તૌ ગદાભિહતૌ ભીમૌ પેતતુર્ધરણીતલે॥ 1-232-19 (10088)
રુધિરેણાવસિક્તાઙ્ગૌ દ્વાવિવાર્કૌ નભશ્ચ્યુતૌ।
તતસ્તા વિદ્રુતા નાર્યઃ સ ચ દૈત્યગણસ્તથા॥ 1-232-20 (10089)
પાતાલમગમત્સર્વો વિષાદભયકમ્પિતઃ।
તતઃ પિતામહસ્તત્ર સહદેવૈર્મહર્ષિભિઃ॥ 1-232-21 (10090)
આજગામ વિશુદ્ધાત્મા પૂજયંશ્ચ તિલોત્તમામ્।
વરેણ ચ્છન્દયામાસ ભગવાન્પ્રપિતામહઃ॥ 1-232-22 (10091)
વરં દિત્સુઃ સ તત્રૈનાં પ્રીતઃ પ્રાહ પિતામહઃ।
આદિત્યચરિતાઁલ્લોકાન્વિચરિષ્યસિ ભામિનિ॥ 1-232-23 (10092)
તેજસા ચ સુદૃષ્ટાં ત્વાં ન કરિષ્યતિ કશ્ચન।
એવં તસ્યૈ વરં દત્વા સર્વલોકપિતામહઃ॥ 1-232-24 (10093)
ઇન્દ્રે ત્રૈલોક્યમાધાય બ્રહ્મલોકં ગતઃ પ્રભુઃ।
એવં તૌ સહિતૌ ભઊત્વા સર્વાર્થેષ્વેકનિશ્ચયૌ॥ 1-232-25 (10094)
તિલોત્તમાર્થં સંક્રુદ્ધાવન્યોન્યમભિજઘ્નતુઃ।
તસ્માદ્બ્રવીમિ વઃ સ્નેહાત્સર્વાભરતસત્તમાઃ॥ 1-232-26 (10095)
યથા વો નાત્ર ભેદઃ સ્યાત્સર્વેષાં દ્રૌપદીકૃતે।
તથા કુરુત ભદ્રં વો મમ ચેત્પ્રિયમિચ્છથ॥ 1-232-27 (10096)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-232-28x (1263)
એવમુક્તા મહાત્માનો નારદેન મહર્ષિણા।
સમયં ચક્રિરે રાજંસ્તેઽન્યોન્યવશમાગતાઃ।
સમક્ષં તસ્ય દેવર્ષેર્નારદસ્યામિતૌજસઃ॥ 1-232-28 (10097)
`એકૈકસ્ય ગૃહે કૃષ્ણા વસેદ્વર્ષમકલ્મષા'
દ્રૌપદ્યા નઃ સહાસીનાનન્યોન્યં યોઽભિદર્શયેત્।
સ નો દ્વાદશ માસાનિ બ્રહ્મચારી વને વસેત્॥ 1-232-29 (10098)
કૃતે તુ સમયે તસ્મિન્પાણ્ડવૈર્ધર્મચારિભિઃ।
નારદોઽપ્યગમત્પ્રીત ઇષ્ટં દેશં મહામુનિઃ॥ 1-232-30 (10099)
એવં તૈઃ સમયઃ પૂર્વં કૃતો નારદચોદિતૈઃ।
ન ચાભિદ્યન્ત તે સર્વે તદાન્યોન્યેન ભારત॥ 1-232-31 (10100)
`અભ્યનન્દન્ત તે સર્વે તદાન્યોન્યં ચ પાણ્ડવાઃ।
એતદ્વિસ્તરશઃ સર્વમાખ્યાતં તે નરાધિપ॥ 1-232-32 (10101)
કાલે ચ તસ્મિન્સંપન્ને યથાવજ્જનમેજય॥' ॥ 1-232-33 (10102)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વણિ દ્વાત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 232 ॥ ॥ સમાપ્તં ચ વિદુરાગમનરાજ્યલાભપર્વ ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-232-24 તેજસાઽર્કવત્પરદૃષ્ટ્યભિભાવકત્વાત્સુદૃષ્ટાં સમ્યગ્દૃષ્ટાં ન કરિષ્યતિ કશ્ચિત્॥ દ્વાત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 232 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 233
॥ શ્રીઃ ॥
1.233. અધ્યાયઃ 233
(અર્થાર્જુનવનવાસપર્વ ॥ 15 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
તસ્કરૈઃ કસ્યચિદ્બ્રાહ્મણસ્ય ગોહરણમ્॥ 1 ॥ ચોરિતાનાં ગવાં પ્રત્યાજિહીર્ષયા ધનુર્ગ્રહણાર્થં દ્રૌપદીયુધિષ્ઠિરાધિષ્ઠિતે આયુધાગારે અર્જુનસ્ય પ્રવેશઃ॥ 2 ॥ ચોરેશ્યઃ પ્રત્યાહૃતા ગાઃ બ્રાહ્મણાય દત્ત્વા યથાસમયં અર્જુનસ્ય તીર્થયાત્રા॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-233-0 (10103)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-233-0x (1264)
એવં તે સમયં કૃત્વા ન્યવસંસ્તત્ર પાણ્ડવાઃ।
વશે શસ્ત્રપ્રતાપેન કુર્વન્તોઽન્યાન્મહીક્ષિતઃ॥ 1-233-1 (10104)
તેષાં મનુજસિંહાનાં પઞ્ચાનામમિતૌજસામ્।
બભૂવ કૃષ્ણા સર્વેષાં પાર્થાનાં વશવર્તિની॥ 1-233-2 (10105)
તે તયા તૈશ્ચ સા વીરૈઃ પતિભિઃ સહ પઞ્ચભિઃ।
બભૂવ પરમપ્રીતા નાગૈરિવ સરસ્વતી॥ 1-233-3 (10106)
વર્તમાનેષુ ધર્મેણ પાણ્ડવેષુ મહાત્મસુ।
વ્યવર્ધન્કુરવઃ સર્વે હીનદોષાઃ સુખાન્વિતાઃ॥ 1-233-4 (10107)
અથ દીર્ઘેણ કાલેન બ્રાહ્મણસ્ય વિશાંપતે।
કસ્યચિત્તસ્કરા જહ્રુઃ કેચિદ્ગા નૃપસત્તમ॥ 1-233-5 (10108)
હ્રિયમાણે ધને તસ્મિન્બ્રાહ્મણઃ ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ।
આગમ્ય ખાણ્ડવપ્રસ્થમુદક્રોશત્સ પાણ્ડવાન્॥ 1-233-6 (10109)
હ્રિયતે ગોધનં ક્ષુદ્રૈર્નૃશંસૈરકૃતાત્મભિઃ।
પ્રસહ્ય ચાસ્મદ્વિષયાદભ્યધાવત પાણ્ડવાઃ॥ 1-233-7 (10110)
બ્રાહ્મણસ્ય પ્રશાન્તસ્ય હવિર્ધ્વાઙ્ક્ષૈઃ પ્રલુપ્યતે।
શાર્દૂલસ્ય ગુહાં શૂન્યાં નીચઃ ક્રોષ્ટાભિમર્દતિ॥ 1-233-8 (10111)
અરક્ષિતારં રાજાનં બલિષદ્ભાગહારિણમ્।
તમાહુઃ સર્વલોકસ્ય સમગ્રં પાપચારિણમ્॥ 1-233-9 (10112)
બ્રાહ્મણસ્વે હૃતે ચોરૈર્ધર્માર્થે ચ વિલોપિતે।
રોરૂયમાણે ચ મયિ ક્રિયતાં હસ્તધારણા॥ 1-233-10 (10113)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-233-11x (1265)
રોરૂયમાણસ્યાભ્યાશે ભૃશં વિપ્રસ્ય પાણ્ડવઃ।
તાનિ વાક્યાનિ શુશ્રાવ કુન્તીપુત્રો ધનઞ્જયઃ॥ 1-233-11 (10114)
શ્રુત્વૈવ ચ મહાબાહુર્મા ભૈરિત્યાહ તં દ્વિજમ્।
આયુધાનિ ચ યત્રાસન્પાણ્ડવાનાં મહાત્મનાં॥ 1-233-12 (10115)
કૃષ્ણયા સહ તત્રાસ્તે ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
સંપ્રવેશાય ચાશક્તો ગમનાય ચ પાણ્ડવઃ॥ 1-233-13 (10116)
તસ્ય ચાર્તસ્ય તૈર્વાક્યૈશ્ચોદ્યમાનઃ પુનઃપુનઃ।
આક્રન્દે તત્ર કૌન્તેયશ્ચિન્તયામાસ દુઃખિતઃ॥ 1-233-14 (10117)
હ્રિયમાણે ધને તસ્મિન્બ્રાહ્મણસ્ય તપસ્વિનઃ।
અશ્રુપ્રમાર્જનં તસ્ય કર્તવ્યમિતિ નિશ્ચયઃ॥ 1-233-15 (10118)
ઉપર્રેક્ષણજોઽધર્મઃ સુમહાન્સ્યાન્મહીપતેઃ।
યદ્યસ્ય રુદતો દ્વારિ ન કરોમ્યદ્ય રક્ષણમ્॥ 1-233-16 (10119)
અનાસ્તિક્યં ચ સર્વેષામસ્માકમપિ રક્ષણે।
પ્રતિતિષ્ઠેત લોકેઽસ્મિન્નધર્મશ્ચૈવ નો ભવેત્॥ 1-233-17 (10120)
અનાપૃચ્છય તુ રાજાનં ગતે મયિ ન સંશયઃ।
અજાતશત્રોર્નૃપતેર્મયિ ચૈવાનૃતં ભવેત્॥ 1-233-18 (10121)
અનુપ્રવેશે રાજ્ઞસ્તુ વનવાસો ભવેન્મમ।
સર્વમન્યત્પરિહૃતં ધર્ષણાત્તુ મહીપતેઃ॥ 1-233-19 (10122)
અધર્મો વૈ મહાનસ્તુ વને વા મરણં મમ।
શરીરસ્ય વિનાશેન ધર્મ એવ વિશિષ્યતે॥ 1-233-20 (10123)
એવં વિનિશ્ચિત્ય તતઃ કુન્તીપુત્રો ધનઞ્જયઃ।
અનુપ્રવિશ્ય રાજાનમાપૃચ્છય ચ વિશાંપતે॥ 1-233-21 (10124)
`મુખમાચ્છાદ્ય નિબિડમુત્તરીયેણ વાસસા।
અગ્રજં ચાર્જુનો ગેહાદભિવાદ્યાશુ નિઃસૃતઃ॥' 1-233-22 (10125)
ધનુરાદાય સંહૃષ્ટો બ્રાહ્મણં પ્રત્યભાષત।
બ્રાહ્મણા ગમ્યતાં શીઘ્રં યાવત્પરધનૈર્ષિણઃ॥ 1-233-23 (10126)
ન દૂરે તે ગતાઃ ક્ષુદ્રાસ્તાવદ્ગચ્છાવહે સહ।
યાવન્નિવર્તયામ્યદ્ય ચોરહસ્તાદ્ધનં તવ॥ 1-233-24 (10127)
સોઽનુસૃત્ય મહાબાહુર્ધન્વી વર્મી રથી ધ્વજી।
શરૈર્વિધ્વસ્ય તાંશ્ચોરાનવજિત્ય ચ તદ્ધનમ્॥ 1-233-25 (10128)
બ્રાહ્મણં સમુપાકૃત્ય યશઃ પ્રાપ્ય ચ પાણ્ડવઃ।
તતસ્તદ્ગેધનં પાર્થો દત્ત્વા તસ્મૈ દ્વિજાતયે॥ 1-233-26 (10129)
આજગામ પુરં વીરઃ સવ્યસાચી ધનઞ્જયઃ।
સોઽભિવાદ્ય ગુરૂન્સર્વાન્સર્વૈશ્ચાપ્યભિનન્દિતઃ॥ 1-233-27 (10130)
ધર્મરાજમુવાચેદં વ્રતમાદિશ મે પ્રભો।
સમયઃ સમતિક્રાન્તો ભવત્સંદર્શને મયા॥ 1-233-28 (10131)
વનવાસં ગમિષ્યામિ સમયો હ્યેષ નઃ કૃતઃ।
ઇત્યુક્તો ધર્મરાસ્તુ સહસા વાક્યમપ્રિયમ્॥ 1-233-29 (10132)
કથમિત્યબ્રવીદ્વાચા શોકાર્તઃ સજ્જમાનયા।
યુધિષ્ઠિરો ગુડાકેશં ભ્રાતા ભ્રાતરમચ્યુતમ્॥ 1-233-30 (10133)
ઉવાચ દીનો રાજા ચ ધનઞ્જયમિદં વચઃ।
પ્રમાણમસ્મિ યદિ તે મત્તઃ શૃણુ વચોઽનઘ॥ 1-233-31 (10134)
અનુપ્રવેશે યદ્વીર કૃતવાંસ્ત્વં મમાપ્રિયમ્।
સર્વં તદનુજાનામિ વ્યલીકં ન ચ મે હૃદિ॥ 1-233-32 (10135)
ગુરોરનુપ્રવેશો હિ નોપઘાતો યવીયસઃ।
યવીયસોઽનુપ્રવેશો જ્યેષ્ઠસ્ય વિધિલોપકઃ॥ 1-233-33 (10136)
નિવર્તસ્વ મહાબાહો કુરુષ્વ વચનં મમ।
ન હિ તે ધર્મલોપોઽસ્તિ ન ચ તે ધર્પણા કૃતા॥ 1-233-34 (10137)
અર્જુન ઉવાચ। 1-233-35x (1266)
ન વ્યાજેન ચરેદ્ધર્મમિતિ મે ભવતઃ શ્રુતમ્।
ન સત્યાદ્વિચલિષ્યામિ સત્યેનાયુધમાલભે॥ 1-233-35 (10138)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-233-36x (1267)
સોઽભ્યનુજ્ઞાય રાજાનં વનચર્યાય દીક્ષિતઃ।
વને દ્વાદશ માસાંસ્તુ વાસાયાનુજગામ હ॥ ॥ 1-233-36 (10139)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ અર્જુનવનવાસપર્વણિ ત્રયસ્ત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 233 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-233-3 નાગૈર્ગજવધૂરિવ ઇતિ ઙ. પાઠઃ॥ 1-233-16 ઉપપ્રેક્ષણજ ઉપેક્ષાજન્યઃ॥ 1-233-17 અનાસ્તિક્યમાસ્તિક્યાભાવઃ॥ 1-233-30 સજ્જમાનયા સ્ખલન્ત્યા॥ 1-233-36 માસાંસ્તુ બ્રહ્મચર્યાય દીક્ષિતઃ ઇતિ ઙ. પાઠઃ॥ ત્રયસ્ત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 233 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 234
॥ શ્રીઃ ॥
1.234. અધ્યાયઃ 234
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
બ્રાહ્મણૈઃ સહ તીર્થાન્યટતોઽર્જુનસ્ય સ્નાનાર્થં ગઙ્ગાયામવતરણમ્॥ 1 ॥ તત્ર ઉલૂપ્યા નાગકન્યયા ગૃહીતસ્યાર્જુનસ્ય નાગલોકગમનમ્॥ 2 ॥ સંવાદપૂર્વકમુલૂપ્યાઃ પરિગ્રહઃ॥ 3 ॥ ઇરાવત ઉત્પત્તિઃ॥ 4 ॥ અર્જુનં પુનર્ગઙ્ગાદ્વારમુપનીય ઉલૂપ્યા સ્વલોકગમનમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-234-0 (10140)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-234-0x (1268)
તં પ્રયાન્તં મહાબાહું કૌરવાણાં યશસ્કરમ્।
અનુજગ્મુર્મહાત્માનો બ્રાહ્મણા વેદપારગાઃ॥ 1-234-1 (10141)
વેદવેદાઙ્ગવિદ્વાસસ્તથૈવાધ્યાત્મચિન્તકાઃ।
ભૈક્ષાશ્ચ ભગવદ્ભક્તાઃ સૂતાઃ પૌરાણિકાશ્ચ યે॥ 1-234-2 (10142)
કથકાશ્ચાપરે રાજઞ્શ્રમણાશ્ચ વનૌકસઃ।
દિવ્યાખ્યાનાનિ યે ચાપિ પઠન્તિ મધુરં દ્વિજાઃ॥ 1-234-3 (10143)
એતૈશ્ચાન્યૈશ્ચ બહુભિઃ સહાયૈઃ પાણ્ડુનન્દનઃ।
વૃતઃ શ્લક્ષ્ણકથૈઃ પ્રાયાન્મરુદ્ભિરિવ વાસવઃ॥ 1-234-4 (10144)
રમણીયાનિ ચિત્રાણિ વનાનિ ચ સરાંસિ ચ।
સરિતઃ સાગરાંશ્ચૈવ દેશાનપિ ચ ભારત॥ 1-234-5 (10145)
પુણ્યાન્યપિ ચ તીર્થાનિ દદર્શ ભરતર્ષભઃ।
સ ગઙ્ગાદ્વારમાશ્રિત્ય નિવેશમકરોત્પ્રભુઃ॥ 1-234-6 (10146)
તત્ર તસ્યાદ્ભુતં કર્મ શૃણુ ત્વં જનમેજય।
કૃતવાન્યદ્વિશુદ્ધાત્મા પાણ્ડૂનાં પ્રવરો હિ સઃ॥ 1-234-7 (10147)
નિવિષ્ટે તત્ર કૌન્તેયે બ્રાહ્મણેષુ ચ ભારત।
અગ્નિહોત્રાણિ વિપ્રાસ્તે પ્રાદુશ્ચક્રુરનેકશઃ॥ 1-234-8 (10148)
તેષુ પ્રબોધ્યમાનેષુ જ્વલિતેષુ હુતેષુ ચ।
કૃતપુષ્પોપહારેષુ તીરાન્તરગતેષુ ચ॥ 1-234-9 (10149)
કૃતાભિષેકૈર્વિદ્વદ્ભિર્નિયતૈઃ સત્પથે સ્થિતૈઃ।
શુશુભેઽતીવ તદ્રાજન્ગઙ્ગાદ્વારં મહાત્મભિઃ॥ 1-234-10 (10150)
તથા પર્યાકુલે તસ્મિન્નિવેશે પાણ્ડવર્ષભઃ।
અભિષેકાય કૌન્તેયો ગઙ્ગામવતતાર હ॥ 1-234-11 (10151)
તત્રાભિષેકં કૃત્વા સ તર્પયિત્વા પિતામહાન્।
ઉત્તિતીર્ષુર્જલાદ્રાજન્નગ્નિકાર્યચિકીર્ષયા॥ 1-234-12 (10152)
અપકૃષ્ટો મહાબાહુર્નાગરાજસ્ય કન્યયા।
અન્તર્જલે મહારાજ ઉલૂપ્યા કામયાનયા॥ 1-234-13 (10153)
દદર્શ પાણ્ડવસ્તત્ર પાવકં સુસમાહિતઃ।
કૌરવ્યસ્યાથ નાગસ્ય ભવને પરમાર્ચિતે॥ 1-234-14 (10154)
તત્રાગ્નિકાર્યં કૃતવાન્કુન્તીપુત્રો ધનઞ્જયઃ।
અશઙ્કમાનેન હુતસ્તેનાતુષ્યદ્ધુતાશનઃ॥ 1-234-15 (10155)
અગ્નિકાર્યં સ કૃત્વા તુ નાગરાજસુતાં તદા।
પ્રસહન્નિવ કૌન્તેય ઇદં વચનમબ્રવીત્॥ 1-234-16 (10156)
કિમિદં સાહસં ભીરુ કૃતવત્યસિ ભામિનિ।
કશ્ચાયં સુભગે દેશઃ કા ચ ત્વં કસ્ય વાત્મજા॥ 1-234-17 (10157)
ઉલૂપ્યુવાચ। 1-234-18x (1269)
ઐરાવતકુલે જાતઃ કૌરવ્યો નામ પન્નગઃ।
તસ્યાસ્મિ દુહિતા રાજન્નુલૂપી નામ પન્નગી॥ 1-234-18 (10158)
સાઽહં ત્વામભિષેકાર્થમવતીર્ણં સમુદ્ગામ્।
દૃષ્ટ્વૈવ પુરુષવ્યાઘ્ર કન્દર્પેણાભિમૂર્ચ્છિતા॥ 1-234-19 (10159)
તાં મામનઙ્ગગ્લપિતાં ત્વત્કૃતે કુરુનન્દન।
અનન્યાં નન્દયસ્વાદ્ય પ્રદાનેનાત્મનોઽનઘ॥ 1-234-20 (10160)
અર્જુન ઉવાચ। 1-234-21x (1270)
બ્રહ્મચર્યમિદં ભદ્રે મમ દ્વાદશમાસિકમ્।
ધર્મરાજેન ચાદિષ્ટં નાહમસ્મિ સ્વયં વશઃ॥ 1-234-21 (10161)
તવ ચાપિ પ્રિયં કર્તુમિચ્છામિ જલચારિણિ।
અનૃતં નોક્તપૂર્વં ચ મયા કિંચન કર્હિચિત્॥ 1-234-22 (10162)
કથં ચ નાનૃતં મે સ્યાત્તવ ચાપિ પ્રિયં ભવેત્।
ન ચ પીડ્યેત મે ધર્મસ્તથા કુર્યા ભુજઙ્ગમે॥ 1-234-23 (10163)
ઉલૂપ્યુવાચ। 1-234-24x (1271)
જાનામ્યહં પાણ્ડવેય યથા ચરસિ મેદિનીમ્।
યથા ચ તે બ્રહ્મચર્યમિદમાદિષ્ટવાન્ગુરુઃ॥ 1-234-24 (10164)
પરસ્પરં વર્તમાનાન્દ્રુપદસ્યાત્મજાં પ્રતિ।
યો નોઽનુપ્રવિશેન્મોહાત્સ વૈ દ્વાદશમાસિકમ્॥ 1-234-25 (10165)
વને ચરેદ્બ્રહ્મચર્યમિતિ વઃ સમયઃ કૃતઃ।
તદિદં દૌપદીહેતોરન્યોન્યસ્ય પ્રવાસનમ્॥ 1-234-26 (10166)
કૃતવાંસ્તત્ર ધર્માર્થમત્ર ધર્મો ન દુષ્યતિ।
પરિત્રાણં ચ કર્તવ્યમાર્તાનાં પૃથુલોચન॥ 1-234-27 (10167)
કૃત્વા મમ પરિત્રાણં તવ ધર્મો ન લુપ્યતે।
યદિ વાપ્યસ્ય ધર્મસ્ય સૂક્ષ્મોઽપિ સ્યાદ્વ્યતિક્રમઃ॥ 1-234-28 (10168)
સ ચ તે ધર્મ એવ સ્યાદ્દત્વા પ્રાણાન્મમાર્જુન।
ભક્તાં ચ ભજ માં પાર્થ સતામેતન્મતં પ્રભો॥ 1-234-29 (10169)
ન કરિષ્યસિ ચેદેવં મૃતાં મામુપધારય।
પ્રાણદાનાન્મહાબાહો ચર ધર્મમનુત્તમમ્॥ 1-234-30 (10170)
શરણં ચ પ્રપન્નાસ્મિ ત્વામદ્ય પુરુષોત્તમ।
દીનાનનાથાન્કૌન્તેય પરિરક્ષસિ નિત્યશઃ॥ 1-234-31 (10171)
સાઽહં શર઼ણમભ્યેમિ રોરવીમિ ચ દુઃખિતા।
યાચે ત્વાં ચાભિકામાહં તસ્માત્કુરુ મમ પ્રિયમ્।
સ ત્વમાત્મપ્રદાનેન સકામાં કર્તુમર્હસિ॥ 1-234-32 (10172)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-234-33x (1272)
એવમુક્તસ્તુ કૌન્તેયઃ પન્નગેશ્વરકન્યયા।
કૃતવાંસ્તત્તથા સર્વં ધર્મમુદ્દિશ્ય કારણમ્॥ 1-234-33 (10173)
સ નાગભવને રાત્રિં તામુષિત્વા પ્રતાપવાન્।
`પુત્રમુત્પાદયામાસ સ તસ્યાં સુમનોહરમ્॥ 1-234-34 (10174)
ઇરાવન્તં મહાભાગં મહાબલપરાક્રમમ્।'
ઉદિતેઽભ્યુત્થિતઃ સૂર્યે કૌરવ્યસ્ય નિવેશનાત્॥ 1-234-35 (10175)
આગતસ્તુ પુનસ્તત્ર ગઙ્ગાદ્વારં તયા સહ।
પરિત્યજ્ય ગતા સાધ્વી ઉલૂપી નિજમન્દિરં॥ 1-234-36 (10176)
દત્ત્વા વરમજેયત્વં જલે સર્વત્ર ભારત।
સાધ્યા જલચરાઃ સર્વે ભવિષ્યન્તિ ન સંશયઃ॥ ॥ 1-234-37 (10177)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ અર્જુનવનવાસપર્વણિ ચતુસ્ત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 234 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-234-36 પરિષ્વજ્યેતિ ખ. પાઠઃ॥ ચતુસ્ત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 234 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 235
॥ શ્રીઃ ॥
1.235. અધ્યાયઃ 235
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
અર્જુનસ્ય મણલૂરગ્રામગમનમ્॥ 1 ॥ પુત્રિકાપુત્રકધર્મેણ ચિત્રાઙ્ગદાપરિગ્રહઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-235-0 (10178)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-235-0x (1273)
કથયિત્વા ચ તત્સર્વં બ્રાહ્મણેભ્યઃ સ ભારત।
પ્રયયૌ હિમવત્પાર્શ્વં તતો વજ્રધરાત્મજઃ॥ 1-235-1 (10179)
અગસ્ત્યવટમાસાદ્ય વસિષ્ઠસ્ય ચ પર્વતમ્।
ભૃગુતુઙ્ગે ચ કૌન્તેયઃ કૃતવાઞ્શૌચમાત્મનઃ॥ 1-235-2 (10180)
પ્રદદૌ ગોસહસ્રાણિ સુબહૂનિ ચ ભારત।
નિવેશાંશ્ચ દ્વિજાતિભ્યઃ સોઽદદત્કુરુસત્તમઃ॥ 1-235-3 (10181)
હિરણ્યબિન્દોસ્તીર્થે ચ સ્નાત્વા પુરુષસત્તમઃ।
દૃષ્ટવાન્પાણ્ડવશ્રેષ્ઠઃ પુણ્યાન્યાયતનાનિ ચ॥ 1-235-4 (10182)
અવતીર્ય નરશ્રેષ્ઠો બ્રાહ્મણૈઃ સહ ભારત।
પ્રાચીં દિશમભિપ્રેપ્સુર્જગામ ભરતર્ષભઃ॥ 1-235-5 (10183)
આનુપૂર્વ્યેણ તીર્થાનિ દૃષ્ટવાન્કુરુસત્તમઃ।
નદીં ચોત્પલિનીં રમ્યામરણ્યં નૈમિષં પ્રતિ॥ 1-235-6 (10184)
નન્દામપરનન્દાં ચ કૌશિકીં ચ યશસ્વિનીમ્।
મહાનદીં ગયાં ચૈવ ગઙ્ગામપિ ચ ભારત॥ 1-235-7 (10185)
એવં તીર્થાનિ સર્વાણિ પશ્યમાનસ્તથાશ્રમાન્।
આત્મનઃ પાવનં કુર્વન્બ્રાહ્મણેભ્યો દદૌ ચ ગાઃ॥ 1-235-8 (10186)
અઙ્ગવઙ્ગકલિઙ્ગેષુ યાનિ તીર્થાનિ કાનિચિત્।
જગામ તાનિ સર્વાણિ પુણ્યાન્યાયતનાનિ ચ॥ 1-235-9 (10187)
દૃષ્ટ્વા ચ વિધિવત્તાનિ ધનં ચાપિ દદૌ તતઃ।
કલિઙ્ગરાષ્ટ્રદ્વારેષુ બ્રાહ્મણાઃ પાણ્ડવાનુગાઃ।
અભ્યનુજ્ઞાય કૌન્તેયમુપાવર્તન્ત ભારત॥ 1-235-10 (10188)
સ તુ તૈરભ્યનુજ્ઞાતઃ કુન્તીપુત્રો ધનઞ્જયઃ।
સહાયૈરલ્પકૈઃ શૂરઃ પ્રયયૌ યત્ર સાગરઃ॥ 1-235-11 (10189)
સ કલિઙ્ગાનતિક્રમ્ય દેશાનાયતનાનિ ચ।
હર્મ્યાણિ રમણીયાનિ પ્રેક્ષણાણો યયૌ પ્રભુઃ॥ 1-235-12 (10190)
મહેન્દ્રપર્વતં દૃષ્ટ્વા તાપસૈરુપશોભિતમ્।
`ગોદાવર્યાં તતઃ સ્નાત્વા તામતીત્ય મહાબલઃ॥ 1-235-13 (10191)
કાવેરીં તાં સમાસાદ્ય સઙ્ગમે સાગરસ્ય ચ।
સ્નાત્વા સંપૂજ્ય દેવાંશ્ચ પિતૄંશ્ચ મુનિભિઃ સહ'॥ 1-235-14 (10192)
સમુદ્રતીરેણ શનૈર્મણલૂરં જગામ હ॥ 1-235-15 (10193)
તત્ર સર્વાણિ તીર્થાનિ પુણ્યાન્યાયતનાનિ ચ।
અભિગમ્ય મહાબાહુરભ્યગચ્છન્મહીપતિમ્॥ 1-235-16 (10194)
મણલૂરેશ્વરં રાજન્ધર્મજ્ઞં ચિત્રવાહનમ્।
તસ્ય ચિત્રાઙ્ગદા નામ દુહિતા ચારુદર્શના॥ 1-235-17 (10195)
તાં દદર્શ પુરે તસ્મિન્વિચરન્તીં યદૃચ્છયા।
દૃષ્ટ્વા ચ તાં વરારોહાં ચકમે ચૈત્રવાહનીમ્॥ 1-235-18 (10196)
અભિગમ્ય ચ રાજાનમવદત્સ્વં પ્રયોજનમ્।
દેહિ મે ખલ્વિમાં રાજન્ક્ષત્રિયાય મહાત્મને॥ 1-235-19 (10197)
તચ્છ્રુત્વા ત્વબ્રવીદ્રાજા કસ્ય પુત્રોઽસિ નામ કિમ્।
ઉવાચ તં પાણ્ડવોઽહં કુન્તીપુત્રો ધનઞ્જયઃ॥ 1-235-20 (10198)
તમુવાચાથ રાજા સ સાન્ત્વપૂર્વમિદં વચઃ।
રાજા પ્રભઞ્જનો નામ કુલેઽસ્મિન્સંબભૂવ હ॥ 1-235-21 (10199)
અપુત્રઃ પ્રસવેનાર્થી તપસ્તેપે સ ઉત્તમમ્।
ઉગ્રેણ તપસા તેન દેવદેવઃ પિનાકધૃક્॥ 1-235-22 (10200)
ઈશ્વરસ્તોષિતઃ પાર્થ દેવદેવઃ ઉમાપતિઃ।
સ તસ્મૈ ભઘવાન્પ્રાદાદેકૈકં પ્રસવં કુલે॥ 1-235-23 (10201)
એકૈકઃ પ્રસવસ્તસ્માદ્ભવત્યસ્મિન્કુલે સદા।
તેષાં કુમારાઃ સર્વેષાં પૂર્વેષાં મમ જજ્ઞિરે॥ 1-235-24 (10202)
એકા ચ મમ કન્યેયં કુલસ્યોત્પાદની ભૃશમ્।
પુત્રો મમાયમિતિ મે ભાવના પુરુષર્ષભ॥ 1-235-25 (10203)
પુત્રિકાહેતુવિધિના સંજ્ઞિતા ભરતર્ષભ।
તસ્માદેકઃ સુતો યોઽસ્યાં જાયતે ભારત ત્વયા॥ 1-235-26 (10204)
એતચ્છુલ્કં ભવત્વસ્યાઃ કુલકૃજ્જાયતામિહ।
એતેન સમયેનેમાં પ્રતિગૃહ્ણીષ્વ પાણ્ડવ॥ 1-235-27 (10205)
સ તથેતિ પ્રતિજ્ઞાય તાં કન્યાં પ્રતિગૃહ્ય ચ।
`માસે ત્રયોદશે પાર્થઃ કૃત્વા વૈવાહિકીં ક્રિયામ્।'
ઉવાસ નગરે તસ્મિન્માસાંસ્ત્રીન્સ તયા સહ॥ ॥ 1-235-28 (10206)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ અર્જુનવનવાસપર્વણિ પઞ્ચત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 235 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 236
॥ શ્રીઃ ॥
1.236. અધ્યાયઃ 236
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સૌભદ્રતીર્થે સ્નાનાર્થમવતીર્ણસ્યાર્જુનસ્ય ગ્રાહેણ ગ્રહણમ્॥ 1 ॥ જલાદુદ્ધરણેન ગ્રાહરૂપં પરિત્યજ્ય નારીરૂપં પ્રાપ્તયા વર્ગાનામ્નયા સ્વપ્રભૃતીનાં બ્રાહ્મણેન શાપદાનકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-236-0 (10207)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-236-0x (1274)
તતઃ સમુદ્રે તીર્થાનિ દક્ષિમે ભરતર્ષભઃ।
અભ્યગચ્છત્સુપુણ્યાનિ સોભિતાનિ તપસ્વિભિઃ॥ 1-236-1 (10208)
વર્જયન્તિ સ્મ તીર્તાનિ તત્ર પઞ્ચ સમ તાપસાઃ।
અવકીર્ણાનિ યાન્યાસન્પુરસ્તાત્તુ તપસ્વિભિઃ॥ 1-236-2 (10209)
અગસ્ત્યતીર્થં સૌભદ્રં પૌલોમં ચ સુપાવનમ્।
કારન્ધમં પ્રસન્નં ચ મહમેધફલં ચ તત્॥ 1-236-3 (10210)
ભારદ્વાજસ્ય તીર્થં તુ પાપપ્રશમનં મહત્।
એતાનિ પઞ્ચ તીર્થાનિ દદર્શ કુરુસત્તમઃ॥ 1-236-4 (10211)
વિવિક્તાન્યુપલક્ષ્યાથ તાનિ તીર્થાનિ પાણ્ડવઃ।
દૃષ્ટ્વા ચ વર્જ્યમાનાનિ મુનિભિર્ધર્મબુદ્ધિભિઃ॥ 1-236-5 (10212)
તપસ્વિનસ્તતોઽપૃચ્છત્પ્રાઞ્જલિઃ કુરુનન્દનઃ।
તીર્થાનીમાનિ વર્જ્યન્તે કિમર્થં બ્રહ્મવાદિભિઃ॥ 1-236-6 (10213)
તાપસા ઊચુઃ। 1-236-7x (1275)
ગ્રાહાઃ પઞ્ચ વસન્ત્યેષુ હરન્તિ ચ તપોધનાન્।
તત એતાનિ વર્જ્યન્તે તીર્થાનિ કુરુનન્દન॥ 1-236-7 (10214)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-236-8x (1276)
તેષાં શ્રુત્વા મહાબાહુર્વાર્યમાણસ્તપોધનૈઃ।
જગામ તાનિ તીર્થાનિ દ્રષ્ટું પુરુષસત્તમઃ॥ 1-236-8 (10215)
તતઃ સૌભદ્રમાસાદ્ય મહર્ષેસ્તીર્થમુત્તમમ્।
વિગાહ્ય સહસા શૂરઃ સ્નાનં ચક્રે પરન્તપઃ॥ 1-236-9 (10216)
અથ તં પુરુષવ્યાઘ્રમન્તર્જલચરો મહાન્।
જગ્રાહ ચરણે ગ્રાહઃ કુન્તીપુત્રં ધનઞ્જયમ્॥ 1-236-10 (10217)
સ તમાદાય કૌન્તેયો વિસ્ફુરન્તં જલેચરમ્।
ઉદતિષ્ઠન્મહાબાહુર્બલેન બલિનાં વરઃ॥ 1-236-11 (10218)
ઉત્કૃષ્ટ એવ ગ્રાહસ્તુ સોઽર્જુનેન યશસ્વિના।
બભૂવ નારી કલ્યાણી સર્વાભરણભૂષઇતા॥ 1-236-12 (10219)
દીપ્યમાના શ્રિયા રાજન્દિવ્યરૂપા મનોરમા।
તદદ્ભુતં મહદ્દૃષ્ટ્વા કુન્તીપુત્રો ધનઞ્જયઃ॥ 1-236-13 (10220)
તાં સ્ત્રિયં પરમપ્રીત ઇદં વચનમબ્રવીત્।
કા વૈ ત્વમસિ કલ્યાણિકુતો વાઽસિ જલેચરી॥ 1-236-14 (10221)
કિમર્થં ચ મહત્પાપમિદં કૃતવતી પુરા। 1-236-15 (10222)
વર્ગોવાચ।
અપ્સરાઽસ્મિ મહાબાહો દેવારણ્યવિહારિણી॥ 1-236-15x (1277)
ઇષ્ટા ધનપતેર્નિત્યં વર્ગા નામ મહાબલ।
મમ સખ્યશ્ચતસ્રોઽન્યાઃ સર્વાઃ કામગમાઃ શુભાઃ॥ 1-236-16 (10223)
તાભિઃ સાર્ધં પ્રયાતાઽસ્મિ લોકપાલનિવેશનમ્।
તતઃ પશ્યામહે સર્વા બ્રાહ્મણં સંશિતવ્રતમ્॥ 1-236-17 (10224)
રૂપવન્તમધીયાનમેકમેકાન્તચારિણમ્।
તસ્યૈવ તપસા રાજંસ્તદ્વયં તેજસા વૃતમ્॥ 1-236-18 (10225)
આદિત્ય ઇવ તં દેશં ઇત્વં સર્વ વ્યકાશયત્।
તસ્ય દૃષ્ટ્વા તપસ્તાદૃગ્રૂપચાદ્ભુતમુત્તમમ્॥ 1-236-19 (10226)
અવતીર્ણાઃ સ્મ તં દેશં તપોવિઘ્નચિકીર્ષયા।
અહં ચ સૌરભેયી ચ સમીચી બુદ્બુદા લતા॥ 1-236-20 (10227)
યૌગપદ્યેન તં વિપ્રમભ્યગચ્છામ ભારત।
ગાયન્ત્યોઽથહસન્ત્યશ્ચ લોભયિત્વા ચ તં દ્વિજં॥ 1-236-21 (10228)
સ ચ નાસ્માસુ કૃતવાન્મનો વીર કથંચન।
નાકમ્પત મહાતેજાઃ સ્થિતસ્તપસિ નિર્મલે॥ 1-236-22 (10229)
સોઽશપત્કુપિતોઽસ્માંસ્તુ બ્રાહ્મણઃ ક્ષત્રિયર્ષભ।
ગ્રાહભૂતા જલે યૂયં ચરિષ્યથ શતં સમાઃ॥ ॥ 1-236-23 (10230)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ અર્જુનવનવાસપર્વણિ ષટ્ત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 236 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-236-5 ધર્મબુદ્ધિભિર્દુર્મરણજ દોષં તીર્થેનાપ્યવિનાશ્યં પશ્યદ્ભિઃ॥ 1-236-15 ચર્ચોવાચ ઇતિ ઘ પાઠઃ॥ ષટ્ત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 236 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 237
॥ શ્રીઃ ॥
1.237. અધ્યાયઃ 237
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પ્રસાદિતેન બ્રાહ્મણેન કૃતસ્ય શાપમોચનપ્રકારસ્ય, નારદનિદેશેનૈતત્તીર્થાગમનસ્ય ચ અર્જુનંપ્રતિ વર્ગયા કથનમ્॥ 1 ॥ એતત્કથાં શ્રુતવતા અર્જુનેન ગ્રાહરૂપાણાભવશિષ્ટાનાં ચતસૃણામપ્યપ્સરસાં તત્તત્તીર્થેભ્ય ઉદ્ધરણેન તાસાં સ્વસ્વરૂપપ્રાપ્તિઃ॥ 2 ॥ પુનર્મણલૂરમાગત્ય તત્ર ચિત્રાઙ્ગદાયાં જાતં બભ્રુવાહનનામાનં સ્વપુત્રં ચ સ્વશ્વશુરે સમર્પ્ય અર્જુનસ્ય ગોકર્ણક્ષેત્રગમનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-237-0 (10231)
વર્ગોવાચ। 1-237-0x (1278)
તતો વયં પ્રવ્યથિતાઃ સર્વા ભારતસત્તમ।
અયામ શરણં વિપ્રં તં તપોધનમચ્યુતમ્॥ 1-237-1 (10232)
રૂપેણ વયસા ચૈવ કન્દર્પેણ ચ દર્પિતાઃ।
અયુક્તં કૃતવત્યઃ સ્મ ક્ષન્તુમર્હસિ નો દ્વિજ॥ 1-237-2 (10233)
એષ એવ વધોઽસ્માકં સ્વયં પ્રાપ્તસ્તપોધન।
યદ્વયં સંશિતાત્માનં પ્રલોબ્ધું ત્વામિહાગતાઃ॥ 1-237-3 (10234)
અવધ્યાસ્તુ સ્ત્રિયઃ સૃષ્ટા મન્યન્તે ધર્મચારિણઃ।
તસ્માદ્ધર્મેણ વર્ધ ત્વં નાસ્મન્હિંસિતુમર્હસિ॥ 1-237-4 (10235)
સર્વભૂતેષુ ધર્મજ્ઞ મૈત્રો બ્રાહ્મણ ઉચ્યતે।
સત્યો ભવતુ કલ્યાણ એષ વાદો મનીષિણામ્॥ 1-237-5 (10236)
શરણં ચ પ્રપન્નાનાં શિષ્ટાઃ કુર્વન્તિ પાલનમ્।
શરણં ત્વાં પ્રપન્નાઃ સ્મ તસ્માત્ત્વં ક્ષન્તુમર્હસિ॥ 1-237-6 (10237)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-237-7x (1279)
એવમુક્તઃ સ ધર્માત્મા બ્રાહ્મણઃ શુભકર્મકૃત્।
પ્રસાદં કૃતવાન્વીર રવિસોમસમપ્રભઃ॥ 1-237-7 (10238)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-237-8x (1280)
શતં શતસહસ્રં તુ સર્વમક્ષય્યવાચકમ્।
પરિમાણં શતં ત્વેતન્નેદમક્ષય્યવાચકમ્॥ 1-237-8 (10239)
યદા ચ વો ગ્રાહભૂતા ગૃહ્ણન્તીઃ પુરુષાઞ્જલે।
ઉત્કર્ષતિ જલાત્તસ્માત્સ્થલં પુરુષસત્તમઃ॥ 1-237-9 (10240)
તદા યૂયં પુનઃ સર્વાઃ સ્વં રૂપં પ્રતિપત્સ્યથ।
અનૃતં નોક્તપૂર્વં મે હસતાપિ કદાચન॥ 1-237-10 (10241)
તાનિ સર્વાણિ તીર્થાનિ તતઃ પ્રભૃતિ ચૈવ હ।
નારીતીર્થાનિ નામ્નેહ ખ્યાતિં યાસ્યન્તિ સર્વશઃ।
પુણ્યાનિ ચ ભવિષ્યન્તિ પાવનાનિ મનીષિણાં॥ 1-237-11 (10242)
વર્ગોવાચ। 1-237-12x (1281)
તતોઽભિવાદ્ય તં વિપ્રં કૃત્વા ચાપિ પ્રદક્ષિણમ્।
અચિન્તયામોઽપસૃત્ય તસ્માદ્દેશાત્સુદુઃખિતાઃ॥ 1-237-12 (10243)
ક્વ નુ નામ વયં સર્વાઃ કાલેનાલ્પેન તં નરમ્।
સમાગચ્છેમ યો નસ્તદ્રૂપમાપાદયેત્પુનઃ॥ 1-237-13 (10244)
તા વયં ચિન્તયિત્વૈવ મુહૂર્તાદિવ ભારત।
દૃષ્ટવત્યો મહાભાગં દેવર્ષિમુત નારદમ્॥ 1-237-14 (10245)
સંપ્રહૃષ્ટાઃ સ્મ તં દૃષ્ટ્વા દેવર્ષિમમિતદ્યુતિમ્।
અભિવાદ્ય ચ તં પાર્થ સ્થિતાઃ સ્મ વ્રીડિતાનનાઃ॥ 1-237-15 (10246)
સ નોઽપૃચ્છદ્દુઃખમૂલમુક્તવત્યો વયં ચ તમ્।
શ્રઉત્વા તત્ર યથાવૃત્તમિદં વચનમબ્રવીત્॥ 1-237-16 (10247)
દક્ષિણે સાગરાનૂપે પઞ્ચ તીર્થાનિ સન્તિ વૈ।
પુણ્યાનિ રમણીયાનિ તાનિ ગચ્છત મા ચિરં॥ 1-237-17 (10248)
તત્રાશુ પુરુષવ્યાઘ્રઃ પાણ્ડવેયો ધનઞ્જયઃ।
મોક્ષયિષ્યતિ શુદ્ધાત્મા દુઃખાદસ્માન્ન સંશયઃ॥ 1-237-18 (10249)
`ઇત્યુક્ત્વા નારદઃ સર્વાસ્તત્રૈવાન્તરધીયત।'
તસ્ય સર્વા વયં વીર શ્રુત્વા વાક્યમિતો ગતાઃ।
તદિદં સત્યમેવાદ્ય મોક્ષિતાહં ત્વયાઽનઘ॥ 1-237-19 (10250)
એતાસ્તુ મમ તાઃ સખ્યશ્ચતસ્રોઽન્યા જલે શ્રિતાઃ।
કુરુ કર્મ શુભં વીર એતાઃ સર્વા વિમોક્ષય॥ 1-237-20 (10251)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-237-21x (1282)
તતસ્તાઃ પાણ્ડવશ્રેષ્ઠઃ સર્વા એવ વિશાંપતે।
`અવગાહ્ય ચ તત્તીર્થં ગૃહીતો ગ્રાહિભિસ્તદા॥ 1-237-21 (10252)
ગ્રાહીભિશ્ચોત્તતારાશુ તરયામાસ તત્ક્ષણાત્।
સા ચાપ્સરા બભૂવાશુ સર્વાભરણભૂષિતા॥ 1-237-22 (10253)
એવં ક્રમેણ તાઃ સર્વા મોક્ષયામાસ વીર્યવાન્॥' 1-237-23 (10254)
ઉત્થાય ચ જલાત્તસ્માત્પ્રતિલભ્ય વપુઃ સ્વકમ્।
તાસ્તદાઽપ્સરસો રાજન્નદૃશ્યન્ત યથા પુરા॥ 1-237-24 (10255)
તીર્થાનિ શોધયિત્વા તુ તથાનુજ્ઞાય તાઃ પ્રભુઃ।
ચિત્રાઙ્ગદાં પુનર્દ્રષ્ટું મણલૂરં પુનર્યયૌ॥ 1-237-25 (10256)
તસ્યામજનયત્પુત્રં રાજાનં બભ્રુવાહનમ્।
તં દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવો રાજંશ્ચિત્રવાહનમબ્રવીત્॥ 1-237-26 (10257)
ચિત્રાઙ્ગદાયાઃ શુલ્કં ત્વં ગૃહાણ બભ્રુવાહનમ્।
અનેન ચ ભવિષ્યામિ ઋણાન્મુક્તો નરાધિપ॥ 1-237-27 (10258)
ચિત્રાઙ્ગદાં પુનર્વાક્યમબ્રવીત્પાણ્ડુનન્દનઃ।
ઇહૈવ ભવ ભદ્રં તે વર્ધેથા બભ્રુવાહનમ્॥ 1-237-28 (10259)
ઇન્દ્રપસ્થનિવાસં મે ત્વં તત્રાગત્ય રંસ્યસિ।
કુન્તી યુધિષ્ઠિરં ભીમં ભ્રાતરૌ મે કનીયસૌ॥ 1-237-29 (10260)
આગત્ય તત્ર પશ્યેથા અન્યાનપિ ચ બાન્ધવાન્।
બાન્ધવૈઃ સહિતાઃ સર્વૈર્નન્દસે ત્વમનિન્દિતે॥ 1-237-30 (10261)
ધર્મે સ્થિતઃ સત્યધૃતિઃ કૌન્તેયોઽથ યુધિષ્ઠિરઃ।
જિત્વા તુ પૃથિવીં સર્વાં રાજસૂયં કરિષ્યતિ॥ 1-237-31 (10262)
તત્રાગચ્છન્તિ રાજાનઃ પૃથિવ્યાં નૃપસંજ્ઞિતાઃ।
બહૂનિ રત્નાન્યાદાય આગમિષ્યતિ તે પિતા॥ 1-237-32 (10263)
એકસાર્થં પ્રયાતાસિ ચિત્રવાહનસેવયા।
દ્રક્ષ્યામિ રાજસૂયે ત્વાં પુત્રં પાલય મા શુચઃ॥ 1-237-33 (10264)
બભ્રુવાહનનામ્ના તુ મમ પ્રાણો બહિશ્ચરઃ।
તસ્માદ્ભરસ્વ પુત્રં વૈ પુરુષં વંશવર્ધનમ્॥ 1-237-34 (10265)
ચિત્રાવાહનદાયાદં ધર્માત્પૌરવનન્દનમ્।
પાણ્ડવાનાં પ્રિયં પુત્રં તસ્માત્પાલય સર્વદા॥ 1-237-35 (10266)
વિપ્રયોગેણ સંતાપં મા કૃથાસ્ત્વમનિન્દિતે।
ચિત્રાઙ્ગદામેવમુક્ત્વા `સાગરાનૂપમાશ્રિતઃ॥ 1-237-36 (10267)
સ્થાનં દૂરં સમાપ્લુત્ય દત્ત્વા બહુધનં તદા।
કેરલાન્સમતિક્રમ્ય' ગોકર્ણમભિતોઽગમત્॥ 1-237-37 (10268)
આદ્યં પશુપતેઃ સ્થાનં દર્શનાદેવ મુક્તિદમ્।
યત્ર પાપોઽપિ મનુજઃ પ્રાપ્નોત્યભયદં પદમ્॥ ॥ 1-237-38 (10269)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ અર્જુનવનવાસપર્વણિ સપ્તત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 237 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-236-4 વર્ધ વર્ધસ્વ॥ સપ્તત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 237 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 238
॥ શ્રીઃ ॥
1.238. અધ્યાયઃ 238
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
અર્જુનસ્ય પ્રભાસતીર્થગમનમ્॥ 1 ॥ તત્ર સ્મૃતિપથાગતસુભદ્રારૂપલાવણ્યાદિકં ચિન્તયતોઽર્જુનસ્ય પરિવ્રાજકવેષસ્વીકારેણ તસ્યા હરણે નિશ્ચયઃ॥ 2 ॥ અર્જુનસ્ય ચિન્તિતજ્ઞાનેન હસતા શ્રીકૃષ્ણેન સહ શાયિન્યા સત્યભામયા હાસકારણે પૃષ્ટે તાં પ્રતિ અર્જુનવૃત્તાન્તકથનમ્॥ 3 ॥ સત્યભામાં શયને વિહાય એકાકિના શ્રીકૃષ્ણેન પ્રભાસતીર્થંપ્રતિ પ્રસ્થાનમ્॥ 4 ॥ ચારમુખેન અર્જુનસ્ય તત્રાગમનં શ્રુત્વા કૃષ્ણસ્ય તત્રાગમનમ્॥ 5 ॥ અર્જુનેન સંભાપ્ય કૃષ્ણસ્ય દ્વારકાંપ્રતિ પુનરાગમનમ્॥ 6 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-238-0 (10270)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-238-0x (1283)
સોઽપરાન્તેષુ તીર્થાનિ પુણ્યાન્યાયતનાનિ ચ।
સર્વાણ્યેવાનુપૂર્વ્યેણ જગામામિતવિક્રમઃ॥ 1-238-1 (10271)
સમુદ્રે પશ્ચિમે યાનિ તીર્થાન્યાયતનાનિ ચ।
તાનિ સર્વાણિ ગત્વા સ પ્રભાસમુપજગ્મિવાન્॥ 1-238-2 (10272)
`ચિન્તયામાસ રાત્રૌ તુ ગદેન કથિતં પુરા।
સુભદ્રાયાશ્ચ માધુર્યરૂપસંપદ્ગુણાનિ ચ॥ 1-238-3 (10273)
પ્રાપ્તુમં તાં ચિન્તયામાસ કોઽત્રોપાયો ભવેદિતિ।
વેષવૈકૃત્યમાપન્નઃ પરિવ્રાજકરૂપધૃત્॥ 1-238-4 (10274)
કુકુરાન્ધકવૃષ્ણીનામજ્ઞાતો વેષધારણાત્।
ભ્રમમાણશ્ચરન્ભૈક્ષં પરિવ્રાજકવેષવાન્॥ 1-238-5 (10275)
યેનકેનાપ્યુપાયેન પ્રવિશ્ય ચ ગૃહં મહત્।
દૃષ્ટ્વા સુભદ્રાં કૃષ્ણસ્ય ભગિનીમેકસુન્દરીમ્॥ 1-238-6 (10276)
વાસુદેવમતં જ્ઞાત્વા કરિષ્યામિ હિતં શુભમ્।
એવં વિનિશ્ચયં કૃત્વા દીક્ષિતો વૈ તદાઽભવત્॥ 1-238-7 (10277)
ત્રિદણ્ડી મુણ્ડિતઃ કુણ્ડી અક્ષમાલાઙ્ગુલીયકઃ।
યોગભારં વહન્પાર્થો વટવૃક્ષસ્ય કોટરમ્॥ 1-238-8 (10278)
પ્રવિશંશ્ચૈવ બીભત્સુર્વૃષ્ટિં વર્ષતિ વાસવે।
ચિન્તયામાસ દેવેશં કેશવં ક્લેશનાશનમ્॥ 1-238-9 (10279)
કેશવશ્ચિન્તિતં જ્ઞાત્વા દિવ્યજ્ઞાનેન દૃષ્ટવાન્।
શયાનઃ શયને દિવ્યે સત્યભામાસહાયવાન્॥ 1-238-10 (10280)
કેશવઃ સહસા રાજઞ્જહાય ચ નનન્દ ચ।
પુનઃ પુનઃ સત્યભામા ચાબ્રવીત્પુરુષોત્તમમ્॥ 1-238-11 (10281)
ભગવંશ્ચિન્તયાવિષ્ટઃ શયને શયિતઃ સુખમ્।
ભવાન્બહુપ્રકારેણ જહાસ ચ પુનઃ પુનઃ॥ 1-238-12 (10282)
શ્રોતવ્યં યદિ વા કૃષ્ણ પ્રસાદો યદિ તે મયિ।
વક્તુમર્હસિ દેવેશ તચ્છ્રોતું કામયામ્યહમ્॥ 1-238-13 (10283)
શ્રીભગવાનુવાચ। 1-238-14x (1284)
પિતૃષ્વસુર્યઃ પુત્રો મે ભીમસેનાનુજોઽર્જુનઃ।
તીર્થયાત્રાં ગતઃ પાર્થઃ કારણાત્સમયાત્તદા॥ 1-238-14 (10284)
તીર્થયાત્રાસમાપ્તૌ તુ નિવૃત્તો નિશિ ભારતઃ।
સુભધ્રાં ચિન્તયામાસ રૂપેણાપ્રતિમાં ભુવિ॥ 1-238-15 (10285)
ચિન્તયેન્નેવ તાં ભદ્રાં યતિરૂપધરોઽર્જુનઃ।
યતિરૂપપ્રતિચ્છન્નો દ્વારકાં પ્રાપ્ય માધવીમ્॥ 1-238-16 (10286)
યેનકેનાપ્યુપાયેન દૃષ્ટ્વા તુ વરવર્ણિનીમ્।
વાસુદેવમતં જ્ઞાત્વા પ્રયતિષ્યે મનોરથમ્॥ 1-238-17 (10287)
એવં વ્યવસિતઃ પાર્થો યતિલિઙ્ગેન પાણ્ડવઃ।
છાયાયાં વટવૃક્ષસ્ય વૃષ્ટિં વર્ષતિ વાસવે॥ 1-238-18 (10288)
યોગભારં વહન્નેવ માનસં દુઃખમાપ્તવાન્।
એતદર્થં વિજાનીહિ હસન્તં માં મુદા પ્રિયે॥ 1-238-19 (10289)
ભ્રાતરં તવ પશ્યેતિ સત્યભામાં વ્યસર્જયત્।
તત ઉત્થાય શયનાત્પ્રસ્થિતો મધુસૂદનઃ॥' 1-238-20 (10290)
પ્રભાસદેશં સંપ્રાપ્તં બીભત્સુમપરાજિતમ્।
તીર્થાન્યનુચરન્તં તં શુશ્રાવ મધુસૂદનઃ॥ 1-238-21 (10291)
ચારાણાં ચૈવ વચનાદેકાકી સ જનાર્દનઃ।
તત્રાભ્યગચ્છત્કૌન્તેયં મહાત્માતં સ માધવઃ॥ 1-238-22 (10292)
દદૃશાતે તદાન્યોન્યં પ્રભાસે કૃષ્ણપાણ્ડવૌ॥ 1-238-23 (10293)
તાવન્યોન્યં સમાશ્લિષ્ય પૃષ્ટ્વા ચ કુશલં વને।
આસ્તાં પ્રિયસખાયૌ તૌ નરનારાયણાવૃષી॥ 1-238-24 (10294)
તતોઽર્જુનં વાસુદેવસ્તાં ચર્યાં પર્યપૃચ્છત।
કિમર્થં પાણ્ડવૈતાનિ તીર્થાન્યનુચરસ્યુત॥ 1-238-25 (10295)
તતોઽર્જનો યથાવૃત્તં સર્વમાખ્યાતવાંસ્તદા।
શ્રુત્વોવાચ ચ વાર્ષ્ણેય એવમેતદિતિ પ્રભુઃ॥ 1-238-26 (10296)
તૌ વિહૃત્ય યથાકામં પ્રભાસે કૃષ્ણપાણ્ડવૌ।
મહીધરં રૈવતકં વાસાયૈવાભિજગ્મતુઃ॥ 1-238-27 (10297)
પૂર્વમેવ તુ કૃષ્ણસ્ય વચનાત્તં મહીધરમ્।
પુરુષા મણ્ડયાઞ્ચક્રુરુપજહ્રશ્ચ ભોજનમ્॥ 1-238-28 (10298)
પ્રતિગૃહ્યાર્જુનઃ સર્વમુપભુજ્ય ચ પાણ્ડવઃ।
સહૈવ વાસુદેવેન દૃષ્ટવાન્નટનર્તકાન્॥ 1-238-29 (10299)
અભ્યનુજ્ઞાય તાન્સર્વાનર્ચયિત્વા ચ પાણ્ડવઃ।
સત્કૃતં શનં દિવ્યમભ્યગચ્છન્મહામતિઃ॥ 1-238-30 (10300)
તતસ્તત્ર મહાબાહુઃ શયાનઃ શયને શુભે।
તીર્થાનાં પલ્વલાનાં ચ પર્વતાનાં ચ દર્શનમ્।
આપગાનાં વનાનાં ચ કથયામાસ સાત્વતે॥ 1-238-31 (10301)
એવં સ કથયન્નેવ નિદ્રયા જનમેજય।
કૌન્તેયોઽપિ હૃતસ્તસ્મિઞ્શયને સ્વર્ગસન્નિભે॥ 1-238-32 (10302)
મધુરેણૈવ ગીતેન વીણાશબ્દેન ચૈવ હ।
પ્રબોધ્યમાનો બુબુધે સ્તુતિભિર્મઙ્ગલૈસ્તતા॥ 1-238-33 (10303)
સ કૃત્વાઽવશ્યકાર્યાણિ વાર્ષ્ણેયેનાભિનન્દિતઃ।
`વાર્ષ્ણેયં સમનુજ્ઞાપ્ય તત્ર વાસમરોચયત્॥ 1-238-34 (10304)
તથેત્યુક્ત્વા વાસુદેવો ભોજનં વૈ શશાસ હ।
યતિરૂપધરં પાર્થં વિસૃજ્ય સહસા હરિઃ।'
રથેન કાઞ્ચનાઙ્ગેન દ્વારકામભિજગ્મિવાન્॥ 1-238-35 (10305)
અલઙ્કૃતા દ્વારકા તુ બભૂવ જનમેજય॥ 1-238-36 (10306)
દિદૃક્ષન્તશ્ચ ગોવિન્દં દ્વારકાવાસિનો જનાઃ।
નરેન્દ્રમાર્ગમાજગ્મુસ્તૂર્ણં શતસહસ્રશઃ॥ 1-238-37 (10307)
`ક્ષણાર્ધમપિ વાર્ષ્ણેયા ગોવિન્દવિરહાક્ષમાઃ।
કૌતૂહલસમાવિષ્ટા ભૃશમુત્પ્રેક્ષ્ય સંસ્થિતાઃ॥' 1-238-38 (10308)
અવલોકેષુ નારીણાં સહસ્રાણિ શતાનિ ચ।
ભોજવૃષ્ણ્યન્ધકાનાં ચ સમવાયો મહાનભૂત્॥ 1-238-39 (10309)
સ તથા સત્કૃતઃ સર્વૈર્ભોજવૃષ્ણ્યન્ધકાત્મજૈઃ।
અભિવાદ્યાભિવાદ્યાંશ્ચ સર્વૈશ્ચ પ્રતિનન્દિતઃ॥ 1-238-40 (10310)
કુમારૈઃ સર્વશો વીરઃ સત્કારેણાભિચોદિતઃ।
સમાનવયસઃ સર્વાનાશ્લિષ્ય સ પુનઃપુનઃ॥ 1-238-41 (10311)
કૃષ્ણઃ સ્વભવનં રમ્યં પ્રવિવેશ મહાબલઃ।
પ્રભાસાદાગતં દેવ્યઃ સર્વાઃ કૃષ્ણમપૂજયન્॥ ॥ 1-238-42 (10312)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ અર્જુનવનવાસપર્વણિ અષ્ટત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 238 ॥ ॥ સમાપ્તં ચાર્જુનવનવાસપર્વ ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-238-1 અપરાન્તેષુ પશ્ચિસમુદ્રતીરેષુ॥ 1-238-36 અલંકૃતા દ્વારકા તુ બભૂવ જનમેજય। કુન્તીપુત્રસ્ય પૂજાર્થમપિ નિષ્કુટકેષ્વપિ॥ ઇતિ ચ, જ, ઝ, ઞ, ડ, પાઠઃ॥ 1-238-37 દિદૃક્ષન્તશ્ચ કૌન્તેયં ઇતિ ચ, જ, ઝ, ઞ, જ, પાઠઃ॥ 1-238-42 કૃષ્ણસ્ય ભવને રમ્યે રત્નભોજ્યસમાવૃતે। ઉવાસ સહ કૃષ્ણેન બહુલાસ્તત્ર શર્વરીઃ॥ ઇતિ ચ, જ, ઝ, ઞ, ડ, પાઠઃ॥ અષ્ટત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 238 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 239
॥ શ્રીઃ ॥
1.239. અધ્યાયઃ 239
(અથ સુભદ્રાહરણપર્વ ॥ 16 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
રવૈતકપર્વતંપ્રતિ ઉત્સવાર્થં કૃષ્ણાદીનાં ગમનમ્॥ 1 ॥ તત્ર કૃષ્ણસ્ય પરિવ્રાજકરૂપાર્જુનદર્શનમ્॥ 2 ॥ સુભદ્રાદર્શનેન તસ્યાં સંજાતહૃચ્છયસ્યાર્જુનસ્ય યતિરૂપેણ સુભદ્રાહરણે કુષ્ણાનુજ્ઞાલાભઃ॥ 3 ॥ દૂતેનિવેદિતૈતદ્વૃત્તાન્તેન સપરિવારેણ યુધિષ્ઠિરેણાભ્યનુજ્ઞાનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-239-0 (10313)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-239-0x (1285)
તતઃ કતિપયાહસ્ય તસ્મિન્રૈવતકે ગિરૌ।
વૃષ્ણ્યન્ધકાનામભવદુત્સવો નૃપસત્તમ॥ 1-239-1 (10314)
તત્ર દાનં દદુર્વીરા બ્રાહ્મણેભ્યઃ સહસ્રશઃ।
ભોજવૃષ્ણ્યન્ધકાશ્ચૈવ મહે તસ્ય ગિરેસ્તદા॥ 1-239-2 (10315)
પ્રસાદૈ રત્નચિત્રૈશ્ચ ગિરેસ્તસ્ય સમન્તતઃ।
સ દેશઃ શોભિતો રાજન્કલ્પવૃક્ષૈશ્ચ સર્વશઃ॥ 1-239-3 (10316)
વાદિત્રાણિ ચ તત્રાન્યે વાદકાઃ સમવાદયન્।
નનૃતુર્નર્તકાશ્ચૈવ જગુર્ગેયાનિ ગાયનાઃ॥ 1-239-4 (10317)
અલઙ્કૃતાઃ કુમારાશ્ચ વૃષ્ણીનાં સુમહૌજસામ્।
યાનૈર્હાટકચિત્રૈશ્ચ ચઞ્ચૂર્યન્તે સ્મ સર્વશઃ॥ 1-239-5 (10318)
પૌરાશ્ચ પાદચારેણ યાનૈરુચ્ચાવચૈસ્તથા।
સદારાઃ સાનુયાત્રાશ્ચ શતશોઽથ સહસ્રશઃ॥ 1-239-6 (10319)
તતો હલધરઃ ક્ષીબો રેવતીસહિતઃ પ્રભુઃ।
અનુગમ્યમાનો ગન્ધર્વૈરચરત્રત્ર ભારત॥ 1-239-7 (10320)
તથૈવ રાજા વૃષ્ણીનામુગ્રસેનઃ પ્રતાપવાન્।
અનુગીયમાનો ગન્ધર્વૈઃ સ્ત્રીસહસ્રસહાયવાન્॥ 1-239-8 (10321)
રૌક્મિણેયશ્ચ સામ્બશ્ચ ક્ષીબૌ સમરદુર્મદૌ।
દિવ્યમાલ્યામ્બરધરૌ વિજહ્વાતેઽમરાવિવ॥ 1-239-9 (10322)
અક્રૂરઃ સારણશ્ચૈવ ગદો બભ્રુર્વિદૂરથઃ।
નિશઠશ્ચારુદેષ્ણશ્ચ પૃથુર્વિપૃથુરેવ ચ॥ 1-239-10 (10323)
સત્યકઃ સાત્યકિશ્ચૈવ ભઙ્ગકારમહારવૌ।
હાર્દિક્ય ઉદ્ધવશ્ચૈવ યે ચાન્યે નાનુકીર્તિતાઃ॥ 1-239-11 (10324)
એતે પરિવૃતાઃ સ્ત્રીભિર્ગન્ધર્વૈશ્ચ પૃથક્પૃથક્।
તમુત્સવં રૈવતકે શોભયાઞ્ચક્રિરે તદા॥ 1-239-12 (10325)
`વાસદેવો યયૌ તત્ર સહ સ્ત્રીભિર્મુદાન્વિતઃ।
દત્ત્વા દાનં દ્વિજાતિભ્યઃ પરિવ્રાજમપશ્યત॥' 1-239-13 (10326)
ચિત્રકૌતૂહલે તસ્મિન્વર્તમાને મહાદ્ભુતે।
વાસુદેવશ્ચ પાર્થશ્ચ સહિતૌ પરિજગ્મતુઃ॥ 1-239-14 (10327)
તત્ર ચઙ્ક્રમમાણૌ તૌ વસુદેવસુતાં શુભામ્।
અલઙ્કૃતાં સખીમધ્યે ભદ્રાં દદૃશતુસ્તદા॥ 1-239-15 (10328)
દૃષ્ટ્વૈવ તામર્જુનસ્ય કન્દર્પઃ સમજાયત।
તં તદૈકાગ્રમનસં કૃષ્ણઃ પાર્થમલક્ષયત્॥ 1-239-16 (10329)
અબ્રવીત્પુરુષવ્યાઘ્રઃ પ્રસહન્નિવ ભારત।
વનેચરસ્ય કિમિદં કામેનાલોડ્યતે મનઃ॥ 1-239-17 (10330)
મમૈષા ભગિની પાર્થ સારણસ્ય સહોદરી।
સુભદ્રા નામ ભદ્રં તે પિતુર્મે દયિતા સુતા।
યદિ તે વર્તતે બુદ્ધિર્વક્ષ્યામિ પિતરં સ્વયમ્॥ 1-239-18 (10331)
અર્જુન ઉવાચ। 1-239-19x (1286)
દુહિતા વસુદેવસ્ય વાસુદેવસ્ય ચ સ્વસા।
રૂપેણ ચૈષા સંપન્ના કમિવૈષા ન મોહયેત્॥ 1-239-19 (10332)
કૃતમેવ તુ કલ્યાણં સર્વં મમ ભવેદ્ધ્રુવમ્।
યદિ સ્યાન્મમ વાર્ષ્ણેયી મહિષીયં સ્વસા તવ॥ 1-239-20 (10333)
પ્રાપ્તૌ તુ ક ઉપાયઃ સ્યાત્તં વ્રવીહિ જનાર્દન।
આસ્થાસ્યામિ તદા સર્વં યદિ શક્યં નરેણ તત્॥ 1-239-21 (10334)
વાસુદેવ ઉવાચ। 1-239-22x (1287)
સ્વયં વરઃ ક્ષત્રિયાણાં વિવાહઃ પુરુષર્ષભ।
સ ચ સંશયિતઃ પાર્થ સ્વભાવસ્યાનિમિત્તતઃ॥ 1-239-22 (10335)
પ્રસહ્ય હરણં ચાપિ ક્ષત્રિયાણાં પ્રશસ્યતે।
વિવાહહેતુઃ શૂરાણામિતિ ધર્મવિદો વિદુઃ॥ 1-239-23 (10336)
સ ત્વમર્જુન કલ્યાણીં પ્રસહ્ય ભગિનીં મમ।
`યતિરૂપધરસ્તં તુ યથા કાલવિપાકતા।'
હર સ્વયંવરે હ્યસ્યાઃ કો વૈ વેદ ચિકીર્ષિતમ્॥ 1-239-24 (10337)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-239-25x (1288)
તતોઽર્જુનશ્ચ કૃષ્ણશ્ચ વિનિશ્ચિત્યેતિકૃત્યતામ્।
શીઘ્રગાન્પુરુષાનન્પ્રેષયામાસતુસ્તદા॥ 1-239-25 (10338)
ધર્મરાજાય તત્સર્વમિન્દ્રપ્રસ્થગતાય વૈ।
શ્રુત્વૈવ ચ મહાબાહુરનુજજ્ઞે સમાતૃકઃ॥ 1-239-26 (10339)
`ભીમસેનસ્તુ તચ્છ્રુત્વા કૃતકૃત્યં સ્મ મન્યતે।
ઇત્યેવં મનુજૈરુક્તં કૃષ્ણઃ શ્રુત્વા મહામતિઃ॥ 1-239-27 (10340)
અનુજ્ઞાપ્ય તદા પાર્થં હૃદિ સ્થાપ્ય ચિકીર્ષિતમ્।
ઇત્યેવં મનુજૈઃ સાર્ધં દ્વારકાં સમુપેયિવાન્॥ ॥ 1-239-28 (10341)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સુભદ્રાહરણપર્વણિ ઊનચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 239 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-239-5 ચઞ્ચૂર્યન્તે દેદીપ્યન્તે॥ 1-239-7 ક્ષીબો મધુમત્તઃ॥ 1-239-22 સ્વભાવસ્યાનિમિત્તતઃ સ્ત્રીચિત્તસ્ય શૌર્યપાણ્ડિત્યાદ્યનપેક્ષત્વાત્। સ્ત્રિયો હ્યપરીક્ષિતેપિ પુંસિ આપાતતો રમણીયે સદ્યઃ સકામા ભવન્તીતિ ભાવઃ॥ ઊનચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 239 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 240
॥ શ્રીઃ ॥
1.240. અધ્યાયઃ 240
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દ્વારકાયા ઉપવને વસતઃ યતિરૂપસ્યાર્જુતસ્ય રૈવતકપર્વતાત્પ્રતિનિવૃત્તૈર્યાદવૈર્દર્શનમ્॥ 1 ॥ યતિનિવાસવિષયે યાદવૈ પૃષ્ટે સુભદ્રાગૃહે વસત્વિતિ રામોક્તિઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-240-0 (10342)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-240-0x (1289)
ચૈરાઃ સંચારિતે તસ્મિન્નનુજ્ઞાતે યુધિષ્ઠિરે।
વાસુદેવાભ્યનુજ્ઞાતઃ કથયિત્વેતિકૃત્યતામ્॥ 1-240-1 (10343)
કૃષ્ણસ્ય મતમાસ્થાય પ્રયયૌ ભરતર્ષભઃ।
દ્વારકાયા ઉપવને તસ્થૌ વૈ કાર્યસાધનઃ॥ 1-240-2 (10344)
નિવૃત્તે હ્યુત્સવે તસ્મિન્ગિરૌ રૈવતકે તદા।
વૃષ્ણયોઽપ્યગમન્સર્વે પુરીં દ્વારવતીમનુ॥ 1-240-3 (10345)
ચિન્તયાનસ્તતો ભદ્રામુપવિષ્ટઃ શિલાતલે।
રમણીયે વનોદ્દેશે બહુપાદપસંવૃતે॥ 1-240-4 (10346)
સાલતાલાશ્વકર્ણૈશ્ચ બકુલૈરર્જુનૈસ્તથા।
ચમ્પકાશોકપુન્નાગૈઃ કેતકૈઃ પાટલૈસ્તથા॥ 1-240-5 (10347)
કર્ણિકારૈરશોકૈશ્ચ અઙ્કોલૈરતિમુક્તકૈઃ।
એવમાદિભિરન્યૈશ્ચ સંવૃતે સ શિલાતલે॥ 1-240-6 (10348)
પુનઃપુનશ્ચિન્તયાનઃ સુભદ્રાં ભદ્રભાષિણીમ્।
યદૃચ્છયા ચોપપન્નાન્વૃષ્ણિવીરાન્દદર્શ સઃ॥ 1-240-7 (10349)
બલદેવં ચ હાર્દિક્યં સામ્બં સારણમેવ ચ।
પ્રદ્યુમ્નં ચ ગદં ચૈવ ચારુદેષ્ણં વિદૂરથમ્॥ 1-240-8 (10350)
ભાનું ચ હરિતં ચૈવ વિપૃથું પૃથુમેવ ચ।
તથાન્યાંશ્ચ બહૂન્પશ્યન્હૃદિ શોકમધારયત્॥ 1-240-9 (10351)
તતસ્તે સહિતાઃ સર્વે યતિં દૃષ્ટ્વા સમુત્સુકાઃ।
વૃષ્ણયો વિનયોપેતાઃ પરિવાર્યોપતસ્થિરે॥ 1-240-10 (10352)
તતોઽર્જુનઃ પ્રીતમનાઃ સ્વાગતં વ્યાજહાર સઃ।
આસ્યતામાસ્યતાં સર્વૈ રમણીયે શિલાતલે॥ 1-240-11 (10353)
ઇત્યેવમુક્તા યતિના પ્રીતાસ્તે યાદવર્ષભાઃ।
ઉપોપવિવિશુઃ સર્વે તે સ્વાગતમિતિ બ્રુવન્॥ 1-240-12 (10354)
પરિતઃ સન્નિવિષ્ટેષુ વૃષ્ણિવીરેષુ પાણ્ડવઃ।
આકારં ગૂહમાનસ્તુ કુશલપ્રશ્નમબ્રવીત્॥ 1-240-13 (10355)
સર્વત્ર કુશલં ચોક્ત્વા બલદેવોઽબ્રવીદિદમ્।
પ્રસાદં કુરુ મે વિપ્ર કુતસ્ત્વં ચાગતો હ્યસિ॥ 1-240-14 (10356)
ત્વયા દૃષ્ટાનિ પુણ્યાનિ વદ ત્વં વદતાંવર।
પર્વતાંશ્ચૈવ તીર્થાનિ વનાન્યાયતનાનિ ચ॥ 1-240-15 (10357)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-240-16x (1290)
તીર્થાનાં દર્શનં ચૈવ પર્વતાનાં ચ ભારત।
આપગાનાં વનાનાં ચ કથયામાસ તાઃ કથાઃ॥ 1-240-16 (10358)
શ્રુત્વા ધર્મકથાઃ પુણ્યા વૃષ્ણિવીરા મુદાન્વિતાઃ।
અપૂજયંસ્તદા ભિક્ષું કથાન્તે જનમેજય॥ 1-240-17 (10359)
તતસ્તુ યાદવાઃ સર્વે મન્ત્રયન્તિ સ્મ ભારત।
અયં દેશાતિથિઃ શ્રીમાન્યતિલિઙ્ગધરો દ્વિજઃ॥ 1-240-18 (10360)
આવાસં કમુપાશ્રિત્ય વસેત નિરુપદ્રવઃ।
ઇત્યેવં પ્રબ્રુવન્તસ્તુ રૌહિણેયં ચ યાદવાઃ॥ 1-240-19 (10361)
દદૃશુઃ કૃષ્ણમાયાન્તં સર્વે યાદવનન્દનમ્।
એહિ કેશવ તાતેતિ રૌહિણેયો વચોઽબ્રવીત્॥ 1-240-20 (10362)
યતિલિઙ્ગધરો વિદ્વાન્દેશાતિથિરયં દ્વિજઃ।
વર્ષમાસનિવાસાર્થમાગતો નઃ પુરં પ્રતિ।
સ્થાને યસ્મિન્નિવસતુ તન્મે બ્રૂહિ જનાર્દન॥ 1-240-21 (10363)
શ્રીકૃષ્ણ ઉવાચ। 1-240-22x (1291)
ત્વયિ સ્થિતે મહાભાગ પરવાનસ્મિ ધર્મતઃ।
સ્વયં તુ રુચિરે સ્થાને વાસયેર્યદુનન્દન॥ 1-240-22 (10364)
પ્રીતઃ સ તેન વાક્યેન પરિષ્વજ્ય જનાર્દનમ્।
બલદેવોઽબ્રવીદ્વાક્યં ચિન્તયિત્વા મહાબલઃ॥ 1-240-23 (10365)
આરામે તુ વસેદ્ધીમાંશ્ચતુરો વર્ષમાસકાન્।
કન્યાગૃહે સુભદ્રાયા ભુક્ત્વા ભોજનમિચ્છયા॥ 1-240-24 (10366)
લતાગૃહેષુ વસતામિતિ મે ધીયતે મતિઃ।
લબ્ધાનુજ્ઞાસ્ત્વયા તાત મન્યન્તે સર્વયાદવાઃ॥ 1-240-25 (10367)
શ્રીકૃષ્ણ ઉવાચ। 1-240-26x (1292)
બલવાન્દર્શનીયશ્ચ વાગ્મી શ્રીમાન્બહુશ્રુતઃ।
કન્યાપુરસમીપે તુ ન યુક્તમિતિ મે મતિઃ॥ 1-240-26 (10368)
ગુરુઃ શાસ્તા ચ નેતા ચ શાસ્ત્રજ્ઞો ધર્મવિત્તમઃ।
ત્વયોક્તં ન વિરુધ્યેહં કરિષ્યામિ વચસ્તવ॥ 1-240-27 (10369)
શુભાશુભસ્ય વિજ્ઞાતા નાન્યોઽસ્મિ ભુવિ કશ્ચન॥ 1-240-28 (10370)
બલદેવ ઉવાચ। 1-240-29x (1293)
અયં દેશાતિથિઃ શ્રીમાન્સર્વધર્મભૃતાં વરઃ।
ધૃતિમાન્વિનયોપેતઃ સત્યબાદી જિતેન્દ્રિયઃ॥ 1-240-29 (10371)
યતિલિઙ્ગધરો હ્યેષ કો વિજાનાતિ માનસમ્।
ત્વમિમં પુણ્ડરીકાક્ષ નીત્વા કન્યાપુરં શુભમ્॥ 1-240-30 (10372)
નિવેદય સુભદ્રાયૈ મદ્વાક્યપરિચોદિતઃ।
ભક્ષ્યૈર્ભોજ્યૈશ્ચ પાનૈશ્ચ અન્નૈરિષ્ટૈશ્ચ પૂજય॥ ॥ 1-240-31 (10373)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સુભદ્રાહરણપર્વણિ ચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 240 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 241
॥ શ્રીઃ ॥
1.241. અધ્યાયઃ 241
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
યતેઃ સુભદ્રાગૃહે કૃષ્ણેન સ્થાપનમ્॥ 1 ॥ શ્રુતપૂર્વપાર્થલક્ષણદર્શનેન ઇમં યતિં અર્જુનં શઙ્કમાનાયાઃ સુભદ્રાયાઃ યતિંપ્રતિ અર્જુનાદિકુશલપ્રશ્નઃ॥ 2 ॥ અર્જુનેન તત્વે કથિતે મોહિતાયાં સુભદ્રાયાં રુક્મિણ્યા શ્વશ્રૂસમીપે તદ્વૃત્તકથનમ્॥ 3 ॥ વાસુદેવાનુમત્યા દેવક્યા સુભદ્રાશ્વાસનમ્॥ 4 ॥ ગૂઢં સુભદ્રાયા વિવાહચિકીર્ષયા કૃષ્ણેન મહાદેવપૂજાવ્યાજેન સર્વયાદવૈઃ સહ અન્તર્દ્વીપગમનમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-241-0 (10374)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-241-0x (1294)
સ તથેતિ પ્રતિજ્ઞાય સહિતો યતિના હરિઃ।
કૃત્વા તુ સંવિદં તેન પ્રહૃષ્ટઃ કેશવોઽભવત્॥ 1-241-1 (10375)
પર્વતે તૌ વિહૃત્યૈવ યથેષ્ટં કૃષ્ણપાણ્ડવૌ।
તાં પુરીં પ્રવિવેશાથ ગૃહ્ય હસ્તેન પાણ્ડવમ્।
પ્રવિશ્ય ચ ગૃહં રમ્યં સર્વભોગસમન્વિતમ્॥ 1-241-2 (10376)
પાર્થમાવેદયામાસ રુક્મિણીસત્યભામયોઃ।
હૃષીકેશવચઃ શ્રુત્વા તે ઉભે ચોચતુર્ભૃશમ્॥ 1-241-3 (10377)
મનોરથો મહાનેષ હૃદિ નૌ પરિવર્તતે।
કદા દ્રક્ષાવ બીભત્સું પાણ્ડવં પુરમાગતમ્॥ 1-241-4 (10378)
ઇત્યેવં હર્ષમાણે તે વદન્ત્યૌ સુભૃશં પ્રિયમ્।
રુગ્મિણીસત્યભામે વૈ દૃષ્ટ્વા પ્રીતોઽભવદ્યતિઃ॥ 1-241-5 (10379)
સર્વેષાં હર્ષમાણાનાં પાર્થો હર્ષમુપાગમત્।
પ્રાપ્તમજ્ઞાતરૂપેણ ચાગતં ચાર્જુનં હરિઃ॥ 1-241-6 (10380)
સત્કૃત્ય પૂજ્યમાનં તુ પ્રીત્યા ચૈવ હ્યપૂજયત્।
સ તં પ્રિયાતિથિં શ્રેષ્ઠં સમીક્ષ્ય યતિમાગતમ્॥ 1-241-7 (10381)
સોદર્યાં ભગિનીં કૃષ્ણઃ સુભદ્રામિદમબ્રવીત્।
અયં દેશાતિથિર્ભદ્રે સંશિતવ્રતવાનૃષિઃ॥ 1-241-8 (10382)
પ્રાપ્નોતુ સતતં પૂજાં તવ કન્યાપુરે વસન્।
આર્યેણ ચ પરિજ્ઞાતઃ પૂજનીયો યતિસ્ત્વયા॥ 1-241-9 (10383)
રાગાદ્ભરસ્વ વાર્ષ્ણેયિ ભક્ષ્યૈર્ભોજ્યૈર્યતિં સદા।
એષ યદ્યદૃષિર્બ્રૂયાત્કાર્યમેવ ન સંશયઃ॥ 1-241-10 (10384)
સખીભિઃ સહિતા ભદ્રે ભવાસ્ય વશવર્તિની।
પુરા હિ યતયો ભદ્રે યે ભૈક્ષાર્થમનુવ્રતાઃ॥ 1-241-11 (10385)
તે બભૂવુર્દશાર્હાણાં કન્યાપુરનિવાસિનઃ।
તેભ્યો ભોજ્યાનિ ભક્ષ્યાણિ યથાકાલમતન્દ્રિતાઃ।
કન્યાપુરગતાઃ કન્યાઃ પ્રયચ્છન્તિ યશસ્વિનિ॥ 1-241-12 (10386)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-241-13x (1295)
સા તથેત્યબ્રવીત્કૃષ્ણં કરિષ્યામિ યથાઽઽથ મામ્।
તોષયિષ્યામિ વૃત્તેન કર્મણા ચ દ્વિજર્ષભમ્॥ 1-241-13 (10387)
એવમેતેન રૂપેણ કંચિત્કાલં ધનઞ્જયઃ।
ઉવાસ ભક્ષ્યૈર્ભોજ્યૈશ્ચ ભદ્રયા પરમાર્ચિતઃ॥ 1-241-14 (10388)
તસ્ય સર્વગુણોપેતાં વાસુદેવસહોદરીમ્।
પશ્યતઃ સતતં ભદ્રાં પ્રાદુરાસીન્મનોભવઃ॥ 1-241-15 (10389)
ગૂહયન્નિવ ચાકારમાલોક્ય વરવર્ણિનીમ્।
દીર્ઘમુષ્ણં વિનિશ્વસ્ય પાર્થઃ કામવશં ગતઃ॥ 1-241-16 (10390)
સ કૃષ્ણાં દ્રૌપદીં મેને ન રૂપે ભદ્રયા સમામ્।
પ્રાપ્તાં ભૂમાન્વિન્દ્રસેનાં સાક્ષાદ્વા વરુણાત્મજામ્॥ 1-241-17 (10391)
અતીતકાલે સંપ્રાપ્તે સર્વાસ્તાપિ સુરસ્ત્રિયઃ।
ન સમા ભદ્રયા લોકે ઇત્યેવં મન્યતેઽર્જુનઃ॥ 1-241-18 (10392)
અતીતસમયે કાલે સોદર્યાણાં ધનઞ્જયઃ।
ન સસ્માર સુભદ્રાયાં કામાઙ્કુશનિવારિતઃ॥ 1-241-19 (10393)
ક્રીડારતિપરાં ભદ્રાં સખીગણસમાવૃતામ્।
પ્રીયતે સ્માર્જુનઃ પશ્યન્સ્વાહામિવ વિભાવસુઃ॥ 1-241-20 (10394)
પાણ્ડવસ્ય સુભદ્રાયાઃ સકાશે તુ યશસ્વિનઃ।
સમુત્પત્તિઃ પ્રભાવશ્ચ ગદેન કથિતઃ પુરા॥ 1-241-21 (10395)
શ્રુત્વા ચાશનિનિર્ઘોષં કેશવેનાપિ ધીમતા।
ઉપમામર્જુનં કૃત્વા વિસ્તરઃ કથિતઃ પુરા॥ 1-241-22 (10396)
ક્રુદ્ધમાનપ્રલાપશ્ચ વૃષ્ણીનામર્જુનં પ્રતિ।
પૌરુષં ચોપમાં કૃત્વા પ્રાવર્તત ધનુષ્મતામ્॥ 1-241-23 (10397)
અન્યોન્યકલહે ચાપિ વિવાદે ચાપિ વૃષ્ણયઃ।
અર્જુનોપિ ન મે તુલ્યઃ કુતસ્ત્વમિતિ ચાબ્રુવન્॥ 1-241-24 (10398)
જાતાંશ્ચ પુત્રાન્ગૃહ્ણન્ત આશિષો વૃષ્ણયોઽબ્રવન્।
અર્જુનસ્ય સમો વીર્યે ભવ તાત ધનુર્ધરઃ॥ 1-241-25 (10399)
તસ્માત્સુભદ્રા ચકમે પૌરુષાદ્ભરતર્ષભમ્।
સત્યસન્ધસ્ય રૂપેણ ચાતુર્યેણ ચ મોહિતા॥ 1-241-26 (10400)
ચારણાતિથિસંઘાનાં ગદસ્ય ચ નિશમ્ય સા।
અદૃષ્ટે કૃતભાવાભૂત્સુભદ્રા ભરતર્ષભે॥ 1-241-27 (10401)
કીર્તયન્દદૃશે યો યઃ કથંચિત્કુરુજાઙ્ગલમ્।
તં તમેવ તદા ભદ્રા બીભત્સું સ્મ હિ પૃચ્છતિ॥ 1-241-28 (10402)
અભીક્ષ્ણશ્રવણાદેવમભીક્ષ્ણપરિપૃચ્છનાત્।
પ્રત્યક્ષ ઇવ ભદ્રાયાઃ પાણ્ડવઃ પ્રત્યપદ્યત॥ 1-241-29 (10403)
ભુજૌ ભુજગસઙ્કાશૌ જ્યાઘાતેન કિણીકૃતૌ।
પાર્થોઽયમિતિ પશ્યન્ત્યા નિઃશંસયમજાયત॥ 1-241-30 (10404)
યથારૂપં હિ શુશ્રાવ સુભદ્રા ભરતર્ષભમ્।
તથારૂપમવેક્ષ્યૈનં પરાં પ્રીતિમવાપ સા॥ 1-241-31 (10405)
સા કદાચિદુપાસીનં પપ્રચ્છ કુરુનન્દનમ્।
કથં દેશાશ્ચ ચરિતા નાનાજનપદાઃ કથમ્॥ 1-241-32 (10406)
સરાંસિ સરિતશ્ચૈવ વનાનિ ચ કથં યતે।
દિશઃ કાશ્ચ કથં પ્રાપ્તાશ્ચરતા ભવતા સદા॥ 1-241-33 (10407)
સ તથોક્તસ્તદા ભદ્રાં બહુનર્મામૃતં બ્રુવન્।
ઉવાચ પરમપ્રીતસ્તથા બહુવિધાઃ કથાઃ॥ 1-241-34 (10408)
નિશણ્ય વિવિધં તસ્ય લોકે ચરિતમાત્મનઃ।
તથા પરિગતો ભાવઃ કન્યાયાઃ સમપદ્યત॥ 1-241-35 (10409)
પર્વસન્ધૌ તુ કસ્મિંશ્ચિત્સુભદ્રા ભરતર્ષભમ્।
રહસ્યેકાન્તમાસાદ્ય હર્ષમાણાઽભ્યભાષત॥ 1-241-36 (10410)
યતિના રચતા દેશાન્ખાણ્ડવપ્રસ્થવાસિની।
કશ્ચિદ્ભગવતા દૃષ્ટા પૃથાઽસ્માકં પિતૃષ્વસા॥ 1-241-37 (10411)
ભ્રાતૃભિઃ પ્રીયતે સર્વૈર્દૃષ્ટઃ કચ્ચિદ્યુધિષ્ઠિરઃ।
કચ્ચિદ્ધર્મપરો ભીમો ધર્મરાજસ્ય ધીમતઃ॥ 1-241-38 (10412)
નિવૃત્તસમયઃ કચ્ચિદપરાધાદ્ધનઞ્જયઃ।
નિયમે કામભોગાનાં વર્તમાનઃ પ્રિયે રતઃ॥ 1-241-39 (10413)
ક્વ નુ પાર્થશ્ચરત્યદ્ય બહિઃ સ વસતીર્વસન્।
સુખોચિતો હ્યદુઃખાર્હો દીર્ઘબાહુરરિન્દમઃ॥ 1-241-40 (10414)
કચ્ચિચ્છ્રુતો વા દૃષ્ટો વા પાર્થો ભગવતાઽર્જુનઃ।
નિશમ્ય વચનં તસ્યાસ્તામુવાચ હસન્નિવ॥ 1-241-41 (10415)
આર્યા કુશલિની કુન્તી સહપુત્રા સહસ્નુષા।
પ્રીયતે પશ્યતી પુત્રાન્ખાણ્ડવપ્રસ્થ આસતે॥ 1-241-42 (10416)
અનુજ્ઞાતશ્ચ માત્રા ચ સોદરૈશ્ચ ધનઞ્જયઃ।
દ્વારકામાવસત્યેકો યતિલિઙ્ગેન પાણ્ડવઃ॥ 1-241-43 (10417)
પશ્યન્તી સતતં કસ્માન્નાભિજાનાસિ માધવિ।
નિશણ્ય વચનં તસ્ય વાસુદેવસહોદરી॥ 1-241-44 (10418)
નિશ્વાસબહુલા તસ્થૌ ક્ષિતિં વિલિખતી તદા।
તતઃ પરમસંહૃષ્ટઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ॥ 1-241-45 (10419)
અર્જુનોઽહમિતિ પ્રીતસ્તામુવાચ ધનઞ્જયઃ।
યથા તવ ગતો ભાવઃ શ્રવણાન્મયિ ભામિનિ॥ 1-241-46 (10420)
ત્વદ્ગતઃ સતતં ભાવસ્તથા તવ ગુણૈર્મમ।
પ્રશસ્તેઽહનિ ધર્મેણ ભદ્રે સ્વયમહં વૃતઃ॥ 1-241-47 (10421)
સત્યવાનિવ સાવિત્ર્યા ભવિષ્યામિ પતિસ્તવ॥ 1-241-48 (10422)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-241-49x (1296)
એવમુક્ત્વા તતઃ પાર્થઃ પ્રવિવેશ લતાગૃહમ્।
તતઃ સુભદ્રા લલિતા લજ્જાભાવસમન્વિતા॥ 1-241-49 (10423)
મુમોહ શયને દિવ્યે શયાના ન તથોચિતા।
નાકરોદ્યતિપૂજાં સા લજ્જાભાવમુપેયુષી॥ 1-241-50 (10424)
કન્યાપુરે તુ યદ્વૃત્તં જ્ઞાત્વા દિવ્યેન ચક્ષુષા।
શશાસ રુક્મિણીં કૃષ્ણો ભોજનાદિ તદાર્જુને॥ 1-241-51 (10425)
તદાપ્રભૃતિ તાં ભદ્રાં ચિન્તયન્વૈ ધનઞ્જયઃ।
આસ્તે સ્મ સ તદાઽઽરામે કામેન ભૃશપીડિતઃ॥ 1-241-52 (10426)
સુભદ્રા ચાપિ ન સ્વસ્થા પાર્થં પ્રતિ બભૂવ સા।
કૃશા વિવર્ણવદના ચિન્તાશોકપરાયણા॥ 1-241-53 (10427)
નિશ્વાસપરમા ભદ્રા માનસેન મનસ્વિની।
ન શય્યાસનભોગેષુ રતિં વિન્દતિ કેનચિત્॥ 1-241-54 (10428)
ન નક્તં ન દિવા શેતે બભૂવોન્મત્તદર્શના।
એવં શોકપરાં ભદ્રાં દેવી વાક્યમથાબ્રવીત્।
મા શોકં કુરુ વાર્ષ્ણેયિ ધૃતિમાલમ્બ્ય શોભને॥ 1-241-55 (10429)
રુક્મિણ્યેવં સુભદ્રાં તાં કૃષ્ણસ્યાનુમતે તદા।
રહોગત્ય તદા શ્વશ્રૂં દેવકીં વાક્યમબ્રવીત્॥ 1-241-56 (10430)
અર્જુનો યતિરૂપેણ હ્યાગતઃ સુસમાહિતઃ।
કન્યાપુરમથાવિશ્ય પૂજિતો ભદ્રયા મુદા॥ 1-241-57 (10431)
તં વિદિત્વા સુભદ્રાપિ લજ્જયા પરિમોહિતા।
દિવાનિશં શયાના સા નાકરોદ્ભોજનાદિકમ્॥ 1-241-58 (10432)
એવમુક્તા તયા દેવી ભદ્રાં શોકપરાયણામ્।
તત્સમીપં સમાગત્ય શ્લક્ષ્ણં વાક્યમથાબ્રવીત્॥ 1-241-59 (10433)
મા શોકં કુરુ વાર્ષ્ણેયિ ધૃતિમાલમ્બ્ય શોભને।
રાજ્ઞે નિવેદયિત્વાપિ વસુદેવાય ધીમતે॥ 1-241-60 (10434)
કૃષ્ણાયાપિ તથા ભદ્રે પ્રહર્ષં કારયામિ તે।
પશ્ચાજ્જાનામિ તે વાર્તાં મા શોકં કુરુ ભામિનિ॥ 1-241-61 (10435)
એવમુક્ત્વા તુ સા માતા ભદ્રાયાઃ પ્રિયકારિણી।
નિવેદયામાસ તદા ભદ્રામાનકદુન્દુભેઃ॥ 1-241-62 (10436)
રહસ્યેકાસના તત્ર ભદ્રાઽસ્વસ્થેતિ ચાબ્રવીત્।
આરામે તુ યતિઃ શ્રીમાનર્જુનશ્ચેતિ નઃ શ્રુતમ્॥ 1-241-63 (10437)
અક્રૂરાય ચ કૃષ્માય આહુકાય ચ સાત્યેકઃ।
નિવેદ્યતાં મહાપ્રાજ્ઞ શ્રોતવ્યં યદિ બાન્ધવૈઃ॥ 1-241-64 (10438)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-241-65x (1297)
વસુદેવસ્તુ તચ્છ્રુત્વા અક્રૂરાહુકયોસ્તથા।
નિવેદયિત્વા કૃષ્ણેન મન્ત્રયામાસ તૈસ્તદા॥ 1-241-65 (10439)
ઇદં કાર્યમિદં કૃત્યમિદમેવેતિ નિશ્ચિતઃ।
અક્રૂરશ્ચોગ્રસેનશ્ચ સાત્યકિશ્ચ ગદસ્તથા॥ 1-241-66 (10440)
પૃથુશ્રવાશ્ચ કૃષ્ણશ્ચ સહિતાઃ શિનિના મુહુઃ।
રુક્મિણી સત્યભામા ચ દેવકી રોહિણી તથા॥ 1-241-67 (10441)
વસુદેવેન સહિતાઃ પુરોહિતમતે સ્થિતાઃ।
વિવાહં મન્ત્રયામાસુર્દ્વાદશેઽહનિ ભારત॥ 1-241-68 (10442)
અજ્ઞાતં રૌહિણેયસ્ય ઉદ્ધવસ્ય ચ ભારત।
વિવાહં તુ સુભદ્રાયાઃ કર્તુકામો ગદાગ્રજઃ॥ 1-241-69 (10443)
મહાદેવસ્ય પૂજાર્થં મહોત્સવ ઇતિ બ્રુવન્।
ચતુસ્ત્રિંશદહોરાત્રં સુભદ્રાર્તિપ્રશાન્તયે॥ 1-241-70 (10444)
નગરે ઘોષયાસ હિતાર્થં સવ્યસાચિનઃ।
ઇતશ્ચતુર્થે ત્વહનિ અન્તર્દ્વીપં તુ ગમ્યતામ્॥ 1-241-71 (10445)
સદારૈઃ સાનુયાત્રૈશ્ચ સપુત્રૈઃ સહબાધવૈઃ।
ગન્તવ્યં સર્વવર્મૈશ્ચ ગન્તવ્યં સર્વયાદવૈઃ॥ 1-241-72 (10446)
એવમુક્તાસ્તુ તે સર્વે તથા ચક્રુશ્ચ સર્વશઃ।
તતઃ સર્વદશાર્હાણામન્તર્દ્વીપે ચ ભારત॥ 1-241-73 (10447)
ચતુસ્ત્રિંશદહોરાત્રં બભૂવ પરમોત્સવઃ।
કૃષ્ણરામાહુકાક્રૂરપ્રદ્યુમ્નશિનિસત્યકાઃ॥ 1-241-74 (10448)
સમુદ્રં પ્રયયુર્હૃષ્ટાઃ કુકુરાન્ધકવૃષ્ણયઃ।
યુક્તયન્ત્રપતાકાભિર્વૃષ્ણયો બ્રાહ્મણૈઃ સહ॥ 1-241-75 (10449)
સમુદ્રં પ્રયયુર્નૌભિઃ સર્વે પુરનિવાસિનઃ।
તતસ્ત્વરિતમાગત્ય દાશાર્હગણપૂજિતમ્॥ 1-241-76 (10450)
સુભદ્રા પુણ્ડરીકાક્ષમબ્રવીદ્યતિશાસનાત્।
કૃત્યવાન્દ્વાદશાહાનિ સ્થાતા સ ભગવાનિહ॥ 1-241-77 (10451)
તિષ્ઠતસ્તસ્ય કઃ કુર્યાદુપસ્થાનવિધિં સદા।
તમુવાચ હૃષીકેશઃ કસ્ત્વદન્યો વિશેષતઃ॥ 1-241-78 (10452)
તમૃષિં પ્રત્યુપસ્થાતુમિતો નાર્હતિ માધવિ।
ત્વમેવાસ્મન્મતેનાદ્ય મહર્ષેર્વશવર્તિની॥ 1-241-79 (10453)
કુરુ સર્વાણિ કાર્યાણિ કીર્તિં ધર્મમવેક્ષ્ય ચ।
તસ્ય ચાતિથિમુખ્યસ્ય સર્વેષાં ચ તપસ્વિનામ્॥ 1-241-80 (10454)
સંવિધાનપરા ભદ્રે ભવ ત્વં વશવર્તિની॥ 1-241-81 (10455)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-241-82x (1298)
એવમાદિશ્ય ભિક્ષાં ચ ભદ્રાં ચ મધુસૂદનઃ।
યયૌ શઙ્ખપ્રણાદેન ભેરીણાં નિસ્વનેન ચ॥ 1-241-82 (10456)
તતસ્તુ દ્વીપમાસાદ્ય દાનધર્મપરાયણાઃ।
ઉગ્રસેનમુખાશ્ચાન્યે વિજહુઃ કુકુરાન્ધકાઃ॥ 1-241-83 (10457)
પટહાનાં પ્રણાદૈશ્ચ ભેરીણાં નિસ્વનેન ચ।
સપ્તયોજનવિસ્તાર આયતો દશયોજનમ્॥ 1-241-84 (10458)
બભૂવ સ મહાદ્વીપઃ સપર્વતમહાવનઃ।
સેતુપુષ્કરિણીજાલૈરાક્રીડઃ સર્વસાત્વતામ્॥ 1-241-85 (10459)
વાપીપલ્વલસઙ્ઘૈશ્ચ કાનનૈશ્ચ મનોરમૈઃ।
વાસુદેવસ્ય ક્રીડાર્થં યોગ્યઃ સર્વપ્રહર્ષતઃ॥ 1-241-86 (10460)
કુકુરાન્ધકવૃષ્ણીનાં તથા પ્રિયકરસ્તદા।
બભૂવ પરમોપેતસ્ત્રિવિષ્ટપ ઇવાપરઃ॥ 1-241-87 (10461)
ચતુસ્ત્રિંશદહોરાત્રં દાનધર્મપરાયણાઃ।
ઉગ્રસેનમુખાઃ સર્વે વિજહુઃ કુકુરાન્ધકાઃ॥ 1-241-88 (10462)
વિચિત્રમાલ્યાભરણાશ્ચિત્રગન્ધાનુલેપનાઃ।
વિહારાભિગતાઃ સર્વે યાદવા હર્ષસંયુતાઃ॥ 1-241-89 (10463)
સુનૃત્તગીતવાદિત્રૈ રમમાણાસ્તદાઽભવન્।
પ્રતિયાતે દશાર્હાણામૃષભે શાર્ઙ્ગધન્વનિ।
સુભધ્રોદ્વાહનં પાર્થઃ પ્રાપ્તકાલમમન્યત॥ ॥ 1-241-90 (10464)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સુભદ્રાહરણપર્વણિ એકચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 241 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 242
॥ શ્રીઃ ॥
1.242. અધ્યાયઃ 242
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
સુભદ્રાવિવાહઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-242-0 (10465)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-242-0x (1299)
કુકુરાન્ધકવૃષ્ણીનામપયાનં ચ પાણ્ડવઃ।
વિનિશ્ચિત્ય તતઃ પાર્થઃ સુભદ્રામિદમબ્રવીત્॥ 1-242-1 (10466)
શૃણુ ભદ્રે યથાશાસ્ત્રં હિતાર્થં મુનિભિઃ કૃતમ્।
વિવાહં બહુધા સત્સુ વર્ણાનાં ધર્મસંયુતમ્॥ 1-242-2 (10467)
કન્યાયાસ્તુ પિતા ભ્રાતા માતા માતુલ એવ વા।
પિતુઃ પિતા પિતુર્ભ્રાતા દાને તુ પ્રભુતાં ગતઃ॥ 1-242-3 (10468)
મહોત્સવં પશુપતેર્દ્રષ્ટુકામઃ પિતા તવ।
અન્તર્દ્વીપં ગતો ભદ્રે પુત્રૈઃ પૌત્રૈઃ સબાન્ધવૈઃ॥ 1-242-4 (10469)
મમ ચૈવ વિશાલાક્ષિ વિદેશસ્થા હિ બાન્ધવાઃ।
તસ્માત્સુભદ્રે ગાન્ધર્વો વિવાહઃ પઞ્ચમઃ સ્મૃતઃ॥ 1-242-5 (10470)
સમાગમે તુ કન્યાયાઃ ક્રિયાઃ પ્રોક્તાશ્ચતુર્વિધાઃ।
તેષાં પ્રવૃત્તિં સાધૂનાં શૃણુ માધવિ તદ્યથા॥ 1-242-6 (10471)
વરમાહૂય વિધિના પિત્રા દત્તા તથાર્થિને।
સા પત્ની તુ પરૈરુક્તા સા વશ્યા તુ પતિવ્રતા॥ 1-242-7 (10472)
ભૃત્યાનાં ભરણાર્થાય આત્મનઃ પોષણાય ચ।
દાને ગૃહીતા યા નારી સા ભાર્યેતિ સ્મૃતા બુધૈઃ॥ 1-242-8 (10473)
ધર્મતો વરયિત્વા તુ આનીય સ્વં નિવેશનમ્।
ન્યાયેન દત્તાતારુણ્યે દારાઃ પિતૃકૃતાઃ સ્મૃતાઃ॥ 1-242-9 (10474)
ગાન્ધર્વેણ વિવાહેન રાગાત્પુત્રાર્થકારણાત્।
આત્મનાઽનુગૃહીતા યા વશ્યા સા તુ પ્રજાવતી॥ 1-242-10 (10475)
જનયેદ્યા તુ ભર્તારં જાયા ઇત્યેવ નામતઃ।
પત્ની ભાર્યા ચ દારાશ્ચ જાયા ચેતિ ચતુર્વિધાઃ॥ 1-242-11 (10476)
ચતસ્ર એવાગ્નિસાક્ષ્યાઃ ક્રિયાયુક્તાશ્ચ ધર્મતઃ।
ગાન્ધર્વસ્તુ ક્રિયાહીનો રાગાદેવ પ્રવર્તતે॥ 1-242-12 (10477)
સકામાયાઃ સકામેન નિર્મન્ત્રો રહસિ સ્મૃતઃ।
મયોક્તમક્રિયં ચાપિ કર્તવ્યં માધવિ ત્વયા॥ 1-242-13 (10478)
અયનં ચૈવ માસશ્ચ ઋતુઃ પક્ષસ્તથા તિથિઃ।
કરણં ચ મુહૂર્તં ચ લગ્નસંપત્તથૈવ ચ॥ 1-242-14 (10479)
વિવાહસ્ય વિશાલાક્ષિ પ્રશસ્તં ચોત્તરાયણમ્।
વૈશાખશ્ચૈવ માસાનાં પક્ષાણાં શુક્લ એવ ચ॥ 1-242-15 (10480)
નક્ષત્રાણાં તથા હસ્તસ્તૃતીયા ચ તિથિષ્વપિ।
લગ્નો હિ મકરઃ શ્રેષ્ઠઃ કરણાનાં બવસ્તથા॥ 1-242-16 (10481)
મૈત્રો મુહૂર્તો વૈવાહ્ય આવયોઃ શુભકર્મણિ।
સર્વસંપદિયં ભદ્રે અદ્ય રાત્રૌ ભવિષ્યતિ॥ 1-242-17 (10482)
ભગવાનસ્તમભ્યેતિ આદિત્યસ્તપતાં વરઃ।
રાત્રૌ વિવાહકાલોઽયં ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ॥ 1-242-18 (10483)
નારાયણોઽપિ સર્વજ્ઞો નાવબુધ્યેત વિશ્વકૃત્।
ધર્મસઙ્કટમાપન્ને કિં નુ કૃત્વા સુખં ભવેત્॥ 1-242-19 (10484)
મનોભવેન કામેન મોહિતં માં પ્રલાપિનમ્।
પ્રતિવાક્યં ચ મે દેવિ કિં ન વક્ષ્યસિ માધવિ॥ 1-242-20 (10485)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-242-21x (1300)
અર્જુનસ્ય વચઃ શ્રુત્વા ચિન્તયન્તી જનાર્દનમ્।
નોવાચ કિંચિદ્વચનં બાષ્પદૂષિતલોચના॥ 1-242-21 (10486)
રાગોન્માદપ્રલાપી સન્નર્જુનો જયતાં વરઃ।
ચિન્તયામાસ પિતરં પ્રવિશ્ય ચ લતાગૃહમ્॥ 1-242-22 (10487)
ચિન્તયાનં તુ કૌન્તેયં મત્વા શચ્યા શચીપતિઃ।
સહિતો નારદાદ્યૈશ્ચ મુનિભિશ્ચ મહામનાઃ॥ 1-242-23 (10488)
ગન્ધર્વૈરપ્સરોભિશ્ચ ચારણૈશ્ચાપિ ગુહ્યકૈઃ।
અરુન્ધત્યા વસિષ્ઠેન હ્યાજગામ કુશસ્થલીમ્॥ 1-242-24 (10489)
ચિન્તિતં ચ સુભદ્રાયાશ્ચિન્તયિત્વા જનાર્દનઃ।
નિદ્રયાપહૃતજ્ઞાનં રૌહિણેયં વિના તદા॥ 1-242-25 (10490)
સહાક્રૂરેણ શિનિના સત્યકેન ગદેન ચ।
વસુદેવેન દેવક્યા આહૂકેન ચ ધીમતા॥ 1-242-26 (10491)
આજગામ પુરીં રાત્રૌ દ્વારકાં સ્વજનૈર્વૃતઃ।
પૂજયિત્વા તુ દેવેશો નારદાદીન્મહાયશાઃ॥ 1-242-27 (10492)
કુશલપ્રશ્નમુક્ત્વા તુ દેવેન્દ્રેણાભિયાચિતઃ।
વૈવાહિકીં ક્રિયાં કૃષ્ણઃ સ તથેત્યેવમુક્તવાન્॥ 1-242-28 (10493)
આહુકો વસુદેવશ્ચ સહાક્રૂરઃ સસાત્યકિઃ।
અભિપ્રણમ્ય શિરસા પાકશાસનમબ્રુવન્।
દેવદેવ નમસ્તેસ્તુ લોકનાથ જગત્પતે॥ 1-242-29 (10494)
વયં ધન્યાઃ સ્મ સહિતૈર્બાન્ધવૈઃ સહિતાઃ પ્રભો।
કૃતપ્રસાદાસ્તુ વયં તવ વાક્યેન વિશ્વજિત્॥ 1-242-30 (10495)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-242-31x (1301)
એવમુક્ત્વા પ્રસાદ્યૈનં પૂજયિત્વા પ્રયત્નતઃ।
મહેન્દ્રશાસનાત્સર્વે સહિતા ઋષિભિસ્તદા॥ 1-242-31 (10496)
વિવાહં કારયામાસુઃ શક્રપુત્રસ્ય શાસ્ત્રતઃ।
અરુન્ધતી શચી દેવી રુગ્મિણી દેવકી તથા॥ 1-242-32 (10497)
દિવ્યસ્ત્રીભિશ્ચ સહિતાઃ સુભદ્રાયાઃ શુભાઃ ક્રિયાઃ।
અર્જુનેઽપિ તથા સર્વાઃ ક્રિયા ભદ્રાઃ પ્રયોજયન્॥ 1-242-33 (10498)
મહર્ષિઃ કાશ્યપો હોતા સદસ્યા નારદાદયઃ।
પુણ્યાશિષઃ પ્રયોક્તારઃ સર્વે તે હિ તદાર્જુને॥ 1-242-34 (10499)
અભિષેકં તદા કૃત્વા મહેન્દ્રઃ પાકશાસનિમ્।
લોકપાલૈસ્તુ સહિતઃ સર્વદેવૈરભિષ્ટુતઃ॥ 1-242-35 (10500)
કિરીટાઙ્ગદહારાદ્યૈર્હસ્તાભરણકુણ્ડલૈઃ।
ભૂષયિત્વા તદા પાર્થં દ્વિતીયમિવ વાસવમ્॥ 1-242-36 (10501)
પુત્રં પરિષ્વજ્ય તદા પ્રીતિમાપ પુરન્દરઃ।
શછી દેવી તદા ભદ્રામરુન્ધત્યાદિભિસ્તથા॥ 1-242-37 (10502)
કારયામાસ વૈવાહ્યમઙ્ગલાન્યાદવસ્ત્રિયઃ।
સહાપ્સરોભિર્મુદિતા ભૂષયિત્વા સ્વભૂષણૈઃ॥ 1-242-38 (10503)
પૌલોમીમિવ મન્યન્તે સુભદ્રાં તત્ર યોષિતઃ।
તતો વિવાહો વવૃધે કૃતઃ સર્વગુણાન્વિતઃ॥ 1-242-39 (10504)
તસ્યાઃ પાણિં ગૃહીત્વા તુ મન્ત્રૈર્હોમપુરસ્કૃતમ્।
સુભદ્રયા બભૌ જિષ્ણુઃ શચ્યા ઇવ શચીપતિઃ॥ 1-242-40 (10505)
સા જિષ્ણુમધિકં ભેજે સુભદ્રા ચારુદર્શના।
પાર્થસ્ય સદૃશી ભદ્રા રૂપેણ વયસા તથા॥ 1-242-41 (10506)
સુભદ્રાયાશ્ચ પાર્થોઽપિ સદૃશો રૂપલક્ષણૈઃ।
ઇત્યૂચુશ્ચ તદા દેવાઃ પ્રીતાઃ સેન્દ્રપુરોગમાઃ॥ 1-242-42 (10507)
એવં નિવેશ્ય દેવાસ્તે ગન્ધર્વૈઃ સાપ્સરોગણૈઃ।
આમન્ત્ર્ય યાદવાઃ સર્વે વિપ્રજગ્મુર્યથાગતમ્॥ 1-242-43 (10508)
યાદવાઃ પાર્થમામન્ત્ર્ય અન્તર્દ્વીપં ગતાસ્તદા।
વાસુદેવસ્તદા પાર્થમુવાચ યદુનન્દનઃ॥ 1-242-44 (10509)
દ્વાવિંશદ્દિવસાન્પાર્થ ઇહોષ્ય ભરતર્ષભ।
મામકં રથમારુહ્ય શૈબ્યસુગ્રીવયોજિતમ્॥ 1-242-45 (10510)
સુભદ્રયા સુખં પાર્થ ખાણ્ડવપ્રસ્થમાવિશ।
યાદવૈઃ સહિતઃ પશ્ચાદાગમિષ્યામિ ભારત।
યતિવેષેણ નિયતો વસ ત્વં રુક્મિણીગૃહે॥ 1-242-46 (10511)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-242-47x (1302)
એવમુક્ત્વા પ્રચક્રામ અન્તર્દ્વીપં જનાર્દનઃ।
કૃતોદ્વાહસ્તતઃ પાર્થઃ કૃતકાર્યોઽભવત્તદા॥ 1-242-47 (10512)
તસ્યાં ચોપગતો ભાવઃ પાર્થસ્ય સુમહાત્મનઃ।
તસ્મિન્ભાવઃ સુભદ્રાયા અન્યોન્યં સમવર્ધત॥ 1-242-48 (10513)
સ તથા યુયુજે વીરો ભદ્રયા ભરતર્ષભઃ।
અભિનિષ્પન્નયા રામઃ સીતયેવ સમન્વિતઃ॥ 1-242-49 (10514)
અપિ જિષ્ણુર્વિજજ્ઞે તાં હ્રીં શ્રિયં સન્નતિક્રિયામ્।
દેવતાનાં વરસ્ત્રીણાં રૂપેણ સદૃશીં સતીમ્॥ 1-242-50 (10515)
સ પ્રકૃત્યા શ્રિયા દીપ્ત્યા સંદિદીપે તયાઽધિકમ્।
ઉદ્યત્સહસ્રદીપ્તાંશુઃ શરદીવ દિવાકરઃ॥ 1-242-51 (10516)
સા તુ તં મનુજવ્યાઘ્રમનુરક્તા યશસ્વિની।
કન્યાપુરગતા ભૂત્વા તત્પરા સમપદ્યત॥ ॥ 1-242-52 (10517)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સુભદ્રાહરણપર્વણિ દ્વિચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 242 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 243
॥ શ્રીઃ ॥
1.243. અધ્યાયઃ 243
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણરથમાસ્થાય સુભદ્રયાસહ અર્જુનસ્ય ખાણ્ડવપ્રસ્થં ગન્તું યત્નઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-243-0 (10518)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-243-0x (1303)
વૃષ્મ્યન્ધકપુરાત્તસ્માદપયાતું ધનઞ્જયઃ।
વિનિશ્ચિત્ય તયા સાર્ધં સુભદ્રામિદમબ્રવીત્॥ 1-243-1 (10519)
દ્વિજાનાં ગુણમુખ્યાનાં યથાર્હં પ્રતિપાદય।
ભોજ્યૈર્ભક્ષ્યૈશ્ચ કામૈશ્ચ સ્વપુરીં પ્રતિયાસ્યતામ્॥ 1-243-2 (10520)
આત્મનશ્ચ સમુદ્દિશ્ય મહાવ્રતસમાપનમ્।
ગચ્છ ભદ્રે સ્વયં તૂર્ણં મહારાજનિવેશનમ્॥ 1-243-3 (10521)
તેજોબલજવોપેતૈઃ શુક્લૈર્હયવરોત્તમૈઃ।
વાજિભિઃ શૈવ્યસુગ્રીવમેઘપુષ્પબલાહકૈઃ॥ 1-243-4 (10522)
યુક્તં રથવરં તૂર્ણમિહાનય સુસત્કૃતમ્।
વ્રતાર્થમિતિ ભાષિત્વા સખીભિઃ સુભગે સહ॥ 1-243-5 (10523)
ક્ષિપ્રમાદાય પર્યેહિ સહ સર્વાયુધેન ચ।
અનુકર્ષાન્તપતાકાશ્ચ તૂણીરાંશ્ચ ધનૂંષિ ચ॥ 1-243-6 (10524)
સર્વાન્રથવરે સ્થાપ્ય સોત્સેધાશ્ચ મહાગદાઃ॥ 1-243-7 (10525)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-243-8x (1304)
અર્જુનેનૈવમુક્તા સા સુભદ્રા ભદ્રભાષિણી।
જગામ નૃપતેર્વેશ્મ સખીભિઃ સહિતા તદા॥ 1-243-8 (10526)
વ્રતાર્થમિતિ તત્રસ્થાન્રક્ષિણો વાક્યમબ્રવીત્।
રથેનાનેન યાસ્યામિ મહાવ્રતસમાપનમ્॥ 1-243-9 (10527)
શૈબ્યસુગ્રીવયુક્તેન સાયુધેનૈવ શાર્ઙ્ગિણઃ।
રથેન રમણીયેન પ્રયાસ્યામિ વ્રતાર્થિની॥ 1-243-10 (10528)
સુભધ્રયૈવમુક્તે તુ જનાઃ પ્રાઞ્જલયોઽભવન્।
યોજયિત્વા રથવરં કલ્યાણૈરભિભાષ્ય તામ્॥ 1-243-11 (10529)
યથોક્તં સર્વમારોપ્ય આયુધાનિ ચ ભામિની।
ક્ષિપ્રમાદાય કલ્યાણી સુભદ્રાઽર્જુનમબ્રવીત્॥ 1-243-12 (10530)
રથોઽયં રથિનાં શ્રેષ્ઠ આનીતસ્તવ શાસનાત્।
સ ત્વં યાહિ યથાકામં કુરૂન્કૌરવનન્દન॥ 1-243-13 (10531)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-243-14x (1305)
નિવેદ્ય તુ રથં ભર્તુઃ સુભદ્રા ભદ્રસંમતા।
બ્રાહ્મણાનાં તદા હૃષ્ટા દદૌ સા વિવિધં વસુ॥ 1-243-14 (10532)
સ્નેહવન્તિ ચ ભોજ્યાનિ પ્રદદાવીપ્સિતાનિ ચ।
યથાકામં યથાશ્રદ્ધં વસ્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ॥ 1-243-15 (10533)
તર્પિતા વિવિધૈર્ભોજ્યૈસ્તાન્યવાપ્ય વસૂનિ ચ।
બ્રાહ્મણાઃ સ્વગૃહં જગ્મુઃ પ્રયુજ્ય પરમાશિષઃ॥ 1-243-16 (10534)
સુભદ્રયા તુ વિજ્ઞપ્તઃ પૂર્વમેવ ધનઞ્જયઃ।
અભીશુગ્રહણે પાર્થ ન મેઽસ્તિ સદૃશો ભુવિ॥ 1-243-17 (10535)
તસ્માત્સા પૂર્વમારુહ્ય રશ્મીઞ્જગ્રાહ માધવી।
સોદરા વાસુદેવસ્ય કૃતસ્વસ્ત્યયના હયાન્॥ 1-243-18 (10536)
વ્યત્યયિત્વા તુ તલ્લિઙ્ગં યતિવેષં ધનઞ્જયઃ।
આમુચ્ય કવચં વીરઃ સમુચ્છ્રિતમહદ્ધનુઃ॥ 1-243-19 (10537)
આરુરોહ રથશ્રેષ્ઠં શુક્લવાસા ધનઞ્જયઃ।
મહેન્દ્રદત્તં મુકુટં તથૈવાભરણાનિ ચ॥ 1-243-20 (10538)
અલઙ્કૃત્ય તુ કૌન્તેયઃ પ્રયાતુમુપચક્રમે।
તતઃ કન્યાપુરે ઘોષસ્તુમુલઃ સમપદ્યત॥ 1-243-21 (10539)
દૃષ્ટ્વા નવવરં પાર્થં બાણખડ્ગધનુર્ધરમ્।
અભીશુહસ્તાં સુશ્રોણીમર્જુનેન રથે સ્થિતામ્॥ 1-243-22 (10540)
ઊચુઃ કન્યાસ્તદા યાન્તીં વાસુદેવસહોદરામ્।
સર્વકામસમૃદ્ધા ત્વં સુભદ્રે ભદ્રભાષિણિ॥ 1-243-23 (10541)
વાસુદેવપ્રિયં લબ્ધ્વા ભર્તારં વીરમર્જુનમ્।
સર્વસીમન્તિનીનાં ત્વાં શ્રેષ્ઠાં કૃષ્ણસહોદરીમ્॥ 1-243-24 (10542)
મન્યામહે મહાભાગે સુભદ્રે ભદ્રભાષિણિ।
યસ્માત્સર્વમનુષ્યાણાં શ્રેષ્ઠો ભર્તા તવાર્જુનઃ॥ 1-243-25 (10543)
ઉપપન્નસ્ત્વયા વીરઃ સર્વલોકમહારથઃ।
હે પ્રયાહિ ગૃહાન્ભદ્રે સુહૃદ્ભિઃ સંગમોઽસ્તુ તે॥ 1-243-26 (10544)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-243-27x (1306)
એવમુક્તા પ્રહૃષ્ટાભિઃ સખીભિઃ પ્રતિનન્દિતા।
ભદ્રા ભદ્રજવોપેતાનશ્વાન્પુનરચોદયત્॥ 1-243-27 (10545)
પાર્શ્વે ચામરહસ્તા સા સખી તસ્યાઙ્ગનાઽભવત્।
તતઃ કન્યાપુરદ્વારાત્સઘોષાદભિનિઃસૃતમ્॥ 1-243-28 (10546)
દદૃશુસ્તં રથશ્રેષ્ઠં જના જીમૂતનિસ્વનમ્।
સુભદ્રાસઙ્ગૃહીતસ્ય રથસ્ય મહતઃ સ્વનમ્॥ 1-243-29 (10547)
મેઘસ્વનમિવાકાશે શુશ્રુવુઃ પુરવાસિનઃ।
સુભદ્રયા તુ સંપન્ને તિષ્ઠન્રથવરેઽર્જુનઃ॥ 1-243-30 (10548)
પ્રબભૌ ચ તયોપેતઃ કૈલાસ ઇવ ગઙ્ગયા।
પાર્થઃ સુભદ્રાસહિતો વિરરાજ મહારથઃ॥ 1-243-31 (10549)
વિરાજતે યથા શક્રો રાજઞ્શચ્યા સમન્વિતઃ।
સુભદ્રાં પ્રેક્ષ્ય પાર્થેન હ્રિયમાણાં યશસ્વિનીમ્॥ 1-243-32 (10550)
ચક્રુઃ કિલકિલાશબ્દાનાસાદ્ય બહવો જનાઃ।
દાશાર્હાણાં કુલસ્ય શ્રીઃ સુભદ્રા મદ્રભાષિણી॥ 1-243-33 (10551)
અભિકામા સકામેન પાર્થેન સહ ગચ્છતિ।
અથાપરે તુ સંક્રુદ્ધા ગૃહ્ણીત ઘ્નત માચિરમ્॥ 1-243-34 (10552)
ઇતિ સંવાર્ય શસ્ત્રાણિ વવર્ષુરભિતો દિશમ્।
ઇતિ સંભાષમાણાનાં સ નાદઃ સુમહાનભૂત્॥ 1-243-35 (10553)
સ તેન જનઘોષેણ વીરો ગજ ઇવાર્દિતઃ।
વવર્ષ શરવર્ષાણિ ન તુ કંચન રોષયત્॥ 1-243-36 (10554)
મુમોચ નિશિતાન્બાણાન્દીપ્યમાનાન્સ્વતેજસા।
પ્રાસાદવરસઙ્ઘેષુ હર્મ્યેષુ ભવનેષુ ચ॥ 1-243-37 (10555)
ક્ષોભયિત્વા પુરશ્રેષ્ઠં ગરુત્માનિવ સાગરમ્।
પ્રેક્ષન્રૈવકતદ્વારં નિર્યયૌ ભરતર્ષભઃ॥ ॥ 1-243-38 (10556)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સુભદ્રાહરણપર્વણિ ત્રિચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 243 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 244
॥ શ્રીઃ ॥
1.244. અધ્યાયઃ 244
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દ્વારકાયા બહિર્નિર્ગચ્છતોઽર્જુનસ્ય વિપૃથુના યુદ્ધમ્॥ 1 ॥ વિપૃથું જિત્વાઽર્જુનસ્ય ખાણ્ડવપ્રસ્થંપ્રતિ ગમનમ્॥ 2 ॥ યુદ્ધોદ્યુક્તાનાં યાદવાનાં બલરામવાક્યાન્નિવૃત્તિઃ॥ 3 ॥ બલસ્ય ક્રોધઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-244-0 (10557)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-244-0x (1307)
શાસનાત્પુરુષેન્દ્રસ્ય બલેન મહતા બલી।
ગિરૌ રૈવતકે નિત્યં બભૂવ વિપૃથુશ્રવાઃ॥ 1-244-1 (10558)
પ્રવાસે વાસુદેવસ્ય તસ્મિન્હલધરોપમઃ।
સંબભૂવ તદા ગોપ્તા પુરસ્ય પુરવર્ધનઃ॥ 1-244-2 (10559)
પ્રાપ્ય પાણ્ડવનિર્યાણં નિર્યયૌ વિપૃથુશ્રવાઃ।
નિશમ્ય પુરનિર્ઘોષં સ્વમનીકમચોદયત્॥ 1-244-3 (10560)
સોઽભિપત્ય તદાધ્વાનં દદર્શ પુરુષર્ષભમ્।
નિઃસૃતં દ્વારકાદ્વારાદંશુમન્તમિવામ્બિરાત્॥ 1-244-4 (10561)
સવિદ્યુતમિવામ્ભોદં પ્રેક્ષતાં તં ધનુર્ધરમ્।
પાર્થમાનર્તયોધાનાં વિસ્મયઃ સમપદ્યત॥ 1-244-5 (10562)
ઉદીર્ણરથનાગાશ્વમનીકમભિવીક્ષ્ય તત્।
ઉવાચ પરમપ્રીતા સુભદ્રા ભદ્રભાષિણી॥ 1-244-6 (10563)
સંગ્રહીતુમભિપ્રાયો દીર્ઘકાલકૃતો મમ।
યુધ્યમાનસ્ય સઙ્ગ્રામે રથં તવ નરર્ષભ॥ 1-244-7 (10564)
ઓજસ્તેજોદ્યુતિબલૈરન્વિતસ્ય મહાત્મનઃ।
પાર્થ તે સારથિત્વેન ભવિતા શિક્ષિતાસ્મ્યહમ્॥ 1-244-8 (10565)
એવમુક્તઃ પ્રિયાં પ્રીતઃ પ્રત્યુવાચ નરર્ષભઃ।
ચોદયાશ્વાનસંસક્તાન્વિશ્તુ વિપૃથોર્બલમ્॥ 1-244-9 (10566)
બહુભિર્યુધ્યમાનસ્ય તાવકાન્વિજિઘાંસતઃ।
પશ્ય બાહુબલં ભદ્રે શરાન્વિક્ષિપતો મમ॥ 1-244-10 (10567)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-244-11x (1308)
એવમુક્તા તદા ભદ્રા પાર્થેન ભરતર્ષભ।
ચુચોદ સાશ્વાન્સંહૃષ્ટા તે તતો વિવિશુર્બલમ્॥ 1-244-11 (10568)
તદાહતમહાવાદ્યં સમુદગ્રધ્વજાયુતમ્।
અનીકં વિપૃથોર્હૃષ્ટં પાર્થમેવાન્વવર્તત॥ 1-244-12 (10569)
રથૈર્બહુવિધાકારૈઃ સદશ્વૈશ્ચ મહાજવૈઃ।
કિરન્તઃ શરવર્ષાણિ પરિવવ્રુર્ધનઞ્જયમ્॥ 1-244-13 (10570)
તેષામસ્ત્રાણિ સંવાર્ય દિવ્યાસ્ત્રેણ મહાસ્ત્રવિત્।
આવૃણોન્મહદાકાશં શરૈઃ પરપુરઞ્જયઃ॥ 1-244-14 (10571)
તેષાં બાણાન્મહાબાહુર્મુકુટાન્યઙ્ગદાનિ ચ।
ચિચ્છેદ નિશિતૈર્બાણૈઃ શરાંશ્ચૈવ ધનૂંષિ ચ॥ 1-244-15 (10572)
યુગાનીષાન્વરૂથાનિ યન્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ।
અજિઘાંસન્પરાન્પાર્થશ્ચિચ્છેદ નિશિતૈઃ શરૈઃ॥ 1-244-16 (10573)
વિધનુષ્કાન્વિકવચાન્વિરથાંશ્ચ મહારથાન્।
કૃત્વા પાર્થઃ પ્રિયાં પ્રીતઃ પ્રેક્ષ્યતામિત્યદર્શયત્॥ 1-244-17 (10574)
સા દૃષ્ટ્વા મહદાશ્ચર્યં સુભદ્રા પાર્થમબ્રવીત્।
અવાપ્તાર્થાઽસ્મિ ભદ્રં તે યાહિ પાર્થ યથાસુખમ્॥ 1-244-18 (10575)
સ સક્તં પાણ્ડુપુત્રેણ સમીક્ષ્ય વિપૃથુર્બલમ્।
ત્વરમાણોઽભિસંક્રમ્ય સ્થીયતામિત્યભાષત॥ 1-244-19 (10576)
તતઃ સેનાપતેર્વાક્યં નાત્યવર્તન્ત યાદવાઃ।
સાગરે મારુતોદ્ધૂતા વેલામિવ મહોર્મયઃ॥ 1-244-20 (10577)
તતો રથવરાત્તૂર્ણમવરુહ્ય નરર્ષભઃ।
અભિગમ્ય નરવ્યાઘ્રં પ્રહૃષ્ટઃ પરિષસ્વજે॥ 1-244-21 (10578)
સોઽબ્રવીત્પાર્થમાસાદ્ય દીર્ઘકાલમિદં તવ।
નિવાસમભિજાનામિ શઙ્ખચક્રગદાધરાત્॥ 1-244-22 (10579)
ન મેઽસ્ત્યવિદિતં કિંચિદ્યદ્યદાચિતં ત્વયા।
સુભદ્રાર્થં પ્રલોભેન પ્રીતસ્તવ જનાર્દનઃ॥ 1-244-23 (10580)
પ્રાપ્તસ્ય યતિલિઙ્ગેન વાસિતસ્ય ધનઞ્જય।
બન્ધુમાનસિ રામેણ મહેન્દ્રાવરજેન ચ॥ 1-244-24 (10581)
મામેવ ચ સદાકાઙ્ક્ષી મન્ત્રિણં મધુસૂદનઃ।
અન્તરેણ સુભદ્રાં ચ ત્વાં ચ તાત ધનઞ્જય॥ 1-244-25 (10582)
ઇમં રથવરં દિવ્યં સર્વશસ્ત્રસમન્વિતમ્।
ઇદમેવાનુયાત્રં ચ નિર્દિશ્ય ગદપૂર્વજઃ॥ 1-244-26 (10583)
અન્તર્દ્વીપં તદા વીર ગતો વૃષ્ણિસુખાવહઃ।
દીર્ઘકાલાવરુદ્ધં ત્વાં સંપ્રાપ્તં પ્રિયયા સહ॥ 1-244-27 (10584)
પશ્યન્તુ ભ્રાતરઃ સર્વે વજ્રપાણિમિવામરાઃ।
આયાતે તુ દશાર્હાણામૃષભે શાર્ઙ્ગધન્વનિ॥ 1-244-28 (10585)
ભદ્રામનુગમિષ્યન્તિ રત્નાનિ ચ વસૂનિ ચ।
અરિષ્ટં યાહિ પન્થાનં સુખી ભવ ધનઞ્જય॥ 1-244-29 (10586)
નષ્ટશોકૈર્વિશોકસ્ય સુહૃદ્ભિઃ સંગમોઽસ્તુ તે॥ 1-244-30 (10587)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-244-31x (1309)
તતો વિપૃથુમામન્ત્ર્ય પાર્થઃ પ્રીતોઽભિવાદ્ય ચ।
કૃષ્ણસ્ય મતમાસ્થાય કૃષ્ણસ્ય રથમાસ્થિતઃ॥ 1-244-31 (10588)
પૂર્વમેવ તુ પાર્થાય કૃષ્ણેન વિનિયોજિતમ્।
સર્વરત્નસુસંપૂર્ણં સર્વભોગસમન્વિતમ્॥ 1-244-32 (10589)
રથેન કાઞ્ચનાઙ્ગેન કલ્પિતેન યથાવિધિ।
શૈબ્યસુગ્રીવયુક્તેન કિઙ્કિણીજાલમાલિના॥ 1-244-33 (10590)
સર્વશસ્ત્રોપપન્નેન જીમૂતરવનાદિના।
જ્વલનાર્ચિઃપ્રકાશેન દ્વિષતાં હર્ષનાશિના॥ 1-244-34 (10591)
સન્નદ્ધઃ કવચી ખડ્ગી બદ્ધગોધાઙ્ગુલિત્રવાન્।
યુક્તઃ સેનાનુયાત્રેણ રથણારોપ્ય માધવીમ્।
રથેનાકાશગેનૈવ પયયૌ *સ્વપુરં પ્રતિ॥ 1-244-35 (10592)
હ્રિયમાણાં તુ તાં દૃષ્ટ્વા સુભદ્રાં સૈનિકા જનાઃ।
વિક્રોશન્તોઽદ્રવન્સર્વે દ્વારકામભિતઃ પુરીમ્॥ 1-244-36 (10593)
તે સમાસાદ્ય સહિતાઃ સુધર્મામભિતઃ સભામ્।
સભાપાલસ્ય તત્સર્વમાચખ્યુઃ પાર્થવિક્રમમ્॥ 1-244-37 (10594)
તેષાં શ્રુત્વા સભાપાલો ભેરીં સાન્નાહિકીં તતઃ।
સમાજઘ્ને મહાઘોષાં જામ્બૂનદપરિષ્કૃતામ્॥ 1-244-38 (10595)
ક્ષુબ્ધાસ્તેનાથ શબ્દેન ભોજવૃષ્ણ્યન્ધકાસ્તદા।
`અન્તર્દ્વીપાત્સમુત્પેતુઃ સહસા સહિતાસ્તદા।'
અન્નપાનમપાસ્યાથ સમાપેતુઃ સમન્તતઃ॥ 1-244-39 (10596)
તત્ર જામ્બૂનદાઙ્ગાનિ સ્પર્ધ્યાસ્તરણવન્તિ ચ।
મણિવિદ્રુમચિત્રાણિ જ્વલિતાગ્નિપ્રભાણિ ચ॥ 1-244-40 (10597)
ભેજિરે પુરુષવ્યાઘ્રા વૃષ્ણ્યન્ધકમહારથાઃ।
સિંહાસનાનિ શતશો ધિષ્ણ્યાનીવ હુતાશનાઃ॥ 1-244-41 (10598)
તેષાં સમુપવિષ્ટાનાં દેવાનામિવ સન્નયે।
આચખ્યૌ ચેષ્ટિતં જિષ્ણોઃ સભાપાલઃ સહાનુગઃ॥ 1-244-42 (10599)
તચ્છ્રુત્વા વૃષ્ણિવીરાસ્તે મદસંરક્તલોચનાઃ।
અમૃષ્યમાણાઃ પાર્થસ્ય સમુત્પેતુરહઙ્કૃતાઃ॥ 1-244-43 (10600)
યોજયધ્વં રથાનાશુ પ્રાસાનાહરતેતિ ચ।
ધનૂંષિ ચ મહાર્હાણિ કવચાનિ બૃહન્તિ ચ॥ 1-244-44 (10601)
સૂતાનુચ્ચુક્રુશુઃ કેચિદ્રથાન્યોજયતેતિ ચ।
સ્વયં ચ તુરગાન્કેચિદયુઞ્જન્હેમભૂષિતાન્॥ 1-244-45 (10602)
રથેષ્વાનીયમાનેષુ કવચેષુ ધ્વજેષુ ચ।
અભિક્રન્દે નૃવીરાણાં તદાસીત્તુમુલં મહત્॥ 1-244-46 (10603)
વનમાલી તતઃ ક્ષીબઃ કૈલાસશિખરોપમઃ।
નીલવાસા મદોત્સિક્ત ઇદં વચનમબ્રવીત્॥ 1-244-47 (10604)
કિમિદં કુરુથાપ્રજ્ઞાસ્તૂષ્ણીંભૂતે જનાર્દને।
અસ્ય ભાવમવિજ્ઞાય સંક્રુદ્ધા મોઘગર્જિતાઃ॥ 1-244-48 (10605)
એષ તાવદભિપ્રાયમાખ્યાતુ સ્વં મહામતિઃ।
યદસ્ય રુચિરં કર્તું તત્કુરુધ્વમતન્દ્રિતાઃ॥ 1-244-49 (10606)
તતસ્તે તદ્વચઃ શ્રુત્વા ગ્રાહ્યરૂપં હલાયુધાત્।
તૂષ્ણીંભૂતાસ્તતઃ સર્વે સાધુસાધ્વિતિ ચાબ્રુવન્॥ 1-244-50 (10607)
સમં વચો નિશમ્યૈવ બલદેવસ્ય ધીમતઃ।
પુનરેવસભામધ્યે સર્વે તે સમુપાવિશન્॥ 1-244-51 (10608)
તતોઽબ્રવીદ્વાસુદેવં વચો રામઃ પરન્તપઃ।
`ત્રૈલોક્યનાથ હે કૃષ્ણ ભૂતભવ્યભવિષ્યકૃત્।'
કિમવાગુપવિષ્ટોઽસિ પ્રેક્ષમાણો જનાર્દન॥ 1-244-52 (10609)
સત્કૃતસ્ત્વત્કૃતે પાર્થઃ સર્વૈરસ્માભિરચ્યુત।
ન ચ સોઽર્હતિ તાં પૂજાં દુર્બુદ્ધિઃ કુલપાંસનઃ॥ 1-244-53 (10610)
કો હિ તત્રૈવ ભુક્તાવાન્નં ભાજનં ભેત્તુમર્હતિ।
મન્યમાનઃ કુલે જાતમાત્માનં પુરુષઃ ક્વચિત્॥ 1-244-54 (10611)
ઇચ્છન્નેવ હિ સંબન્ધં કૃતં પૂર્વં ચ માનયન્।
કો હિ નામ ભવેનાર્થી સાહસેન સમાચરેત્॥ 1-244-55 (10612)
સોઽવમન્ય તથાઽસ્માકમનાદૃત્ય ચ કેશવમ્।
પ્રસહ્ય હૃતવાનદ્ય સુભદ્રાં મૃત્યુમાત્મનઃ॥ 1-244-56 (10613)
કથં હિ શિરસો મધ્યે કૃતં તેન પદં મમ।
મર્ષયિષ્યામિ ગોવિન્દ પાદસ્પર્શમિવોરગઃ॥ 1-244-57 (10614)
અદ્ય નિષ્કૌરવામેકઃ કરિષ્યામિ વસુન્ધરામ્।
ન હિ મે મર્ષણીયોઽયમર્જુનસ્ય વ્યતિક્રમઃ॥ 1-244-58 (10615)
તં તથા ગર્જમાનં તુ મેઘદુન્દુભિનિઃસ્વનમ્।
અન્વપદ્યન્ત તે સર્વે ભોજવૃષ્ણ્યન્ધકાસ્તદા॥ ॥ 1-244-59 (10616)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ સુભદ્રાહરણપર્વણિ ચતુશ્ચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 244 ॥ ॥ સમાપ્તં ચ સુભદ્રાહરણપર્વ ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-244-42 સન્નયે સમુદાયે ચતુશ્ચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 244 ॥ * 239 તમાધ્યાયસ્ય 26 શ્લોકાદુપરિ પ્રકૃતશ્લોકપર્યન્તં વિદ્યમાનાનાં 248 શ્લોકાનાં સ્થાને ચ, જ, ઝ, ઞ, ડ, પુસ્તકેષુ અધોલિખિતા અષ્ટૌ શ્લોકા એવ દૃશ્યન્તે। 1-244a-1x વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-244a-1a તતઃ સંવાદિતે તસ્મિન્નનુજ્ઞાતો ધનઞ્જયઃ। 1-244a-1b ગતાં રૈવતકે કન્યાં વિદિત્વા જનમેજય॥ 1-244a-2a વાસુદેવાભ્યનુજ્ઞાતઃ કથયિત્વેતિકૃત્યતામ્। 1-244a-2b કૃષ્ણસ્ય મતમાદાય પ્રયયૌ ભરતર્ષભઃ॥ 1-244a-3a રથેન કાઞ્ચનાઙ્ગેન કલ્પિતેન યથાવિધિ। 1-244a-3b શૈબ્યસુગ્રીવયુક્તેન કિઙ્કિણીજાલમાલિના॥ 1-244a-4a સર્વશસ્ત્રોપપન્નેન જીમૂતરવનાદિના। 1-244a-4b જ્વલિતાગ્નિપ્રકાશેન દ્વિષતાં હર્ષઘાતિના॥ 1-244a-5a સન્નદ્ધઃ કવચી ખડ્ગી બદ્ધગોધાઙ્ગુલિત્રવાન્। 1-244a-5b મૃગયાવ્યપદેશેન પ્રયયૌ પુરુષર્ષભઃ॥ 1-244a-6a સુભદ્રા ત્વથ શૈલેન્દ્રમભ્યર્ચ્યૈવ હિ રૈવતમ્। 1-244a-6b દૈવતાનિ ચ સર્વાણિ બ્રાહ્મણાન્સ્વસ્તિવાચ્ય ચ॥ 1-244a-7a પ્રદક્ષિણં ગિરેઃ કૃત્વા પ્રયયૌ દ્વારકાં પ્રતિ। 1-244a-7b તામભિદ્રુત્ય કૌન્તેયઃ પ્રસહ્યારોપયદ્રથમ્। 1-244a-7c સુભદ્રાં ચારુસર્વાઙ્ગીં કામબાણપ્રપીડિતઃ॥ 1-244a-8a તતઃ સ પુરુષવ્યાઘ્રસ્તામાદાય શુચિસ્મિતામ્। 1-244a-8b રથેન કાઞ્ચનાઙ્ગન પ્રયયૌ સ્વપુરં પ્રતિ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 245
॥ શ્રીઃ ॥
1.245. અધ્યાયઃ 245
(અથ હરણાહરણપર્વ ॥ 17 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન બલરામસાન્ત્વનમ્॥ 1 ॥ અર્જુનંપ્રત્યાનેતું યાદવાનાં ગમનમ્॥ 2 ॥ વિપૃથુવાક્યાદુર્જનં દૂરગતં જ્ઞાત્વા તેષાં પ્રતિનિવર્તનમ્॥ 3 ॥ સુભદ્રયા સહ અર્જુનસ્ય ખાણ્ડવપ્રસ્થગમનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-245-0 (10617)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-245-0x (1310)
ઉક્તવન્તો યથાવીર્યમસકૃત્સર્વવૃષ્ણયઃ।
તતોઽબ્રવીદ્વાસુદેવો વાક્યં ધર્માર્થસંયુતમ્॥ 1-245-1 (10618)
`મયોક્તં ન શ્રુતં પૂર્વં સહિતૈઃ સર્વયાદવૈઃ।
અતિક્રાન્તમતિક્રાન્તં ન નિવર્તેત કર્હિચિત્।
શૃણુધ્વં સહિતાઃ સર્વે મમ વાક્યં સહેતુકમ્॥' 1-245-2 (10619)
નાવમાનં કુલસ્યાસ્ય ગુડાકેશઃ પ્રયુક્તવાન્।
સંમાનોઽભ્યધિકસ્તેન પ્રયુક્તોઽયં ન સંશયઃ॥ 1-245-3 (10620)
અર્થલુબ્ધાન્ન વઃ પાર્થો મન્યતે સાત્વતાન્સદા।
સ્વયંવરમનાધૃષ્યં મન્યતે ચાપિ પાણ્ડવઃ॥ 1-245-4 (10621)
પ્રદાનમપિ કન્યાયાઃ પશુવત્કો નુ મન્યતે।
વિક્રયં ચાપ્યપત્યસ્ય કઃ કુર્યાત્પુરુષો ભુવિ॥ 1-245-5 (10622)
એતાન્દોષાંસ્તુ કૌન્તેયો દૃષ્ટવાનિતિ મે મતિઃ।
`ક્ષત્રિયાણાં તુ વીર્યેણ પ્રશસ્તં હરણં બલાત્।'
અતઃ પ્રસહ્ય હૃતવાન્કન્યાં ધર્મેણ પાણ્ડવઃ॥ 1-245-6 (10623)
ઉચિતશ્ચૈવ સંબન્ધઃ સુભદ્રા ચ શયસ્વિની।
એષ ચાપીદૃશઃ પાર્થઃ પ્રસહ્ય હૃતવાનતઃ॥ 1-245-7 (10624)
ભરતસ્યાન્વયે જાતં શાન્તનોશ્ચ યશસ્વિનઃ।
કુન્તિભોજાત્માજાપુત્રં કા બુભૂષેત નાર્જુનમ્॥ 1-245-8 (10625)
ન તં પશ્યામિ યઃ પાર્થં વિજયેત રણે બલાત્।
વર્જયિત્વા વિરૂપાક્ષં ભગનેત્રહરં હરમ્॥ 1-245-9 (10626)
અપિ સર્વેષુ લોકેષુ સેન્દ્રરુદ્રેષુ મારિષ।
સ ચ નામ રથસ્તાદૃઙ્મદીયાસ્તે ચ વાજિનઃ॥ 1-245-10 (10627)
`મમ શસ્ત્રં વિશેષેણ તૂણૌ ચાક્ષયસાયકૌ।'
યોદ્ધા પાર્થશ્ચ શીઘ્રાસ્ત્રઃ કો નુ તેન સમો ભવેત્।
તમભિદ્રુત્ય સાન્ત્વેન પરમેણ ધનઞ્જયમ્॥ 1-245-11 (10628)
નિવર્તયત સંહૃષ્ટા મમૈષા પરમા મતિઃ।
યદિ નિર્જિત્ય વઃ પાર્થો બલાદ્ગચ્છેત્સ્વકં પુરં॥ 1-245-12 (10629)
પ્રણશ્યેદ્વો યશઃ સદ્યો ન તુ સાન્ત્વે પરાજયઃ।
`પિતૃષ્વસાયાઃ પુત્રો મે સંબન્ધં નાર્હતિ દ્વિષામ્।'
તચ્છ્રુત્વા વાસુદેવસ્ય તથા કર્તું જનાધિપ॥ 1-245-13 (10630)
`ઉદ્યોગં કૃતવન્તસ્તે ભેરીં સન્નાદ્ય યાદવાઃ।
અર્જુનસ્તુ તદા શ્રુત્વા ભેરીસન્નાદનં મહત્॥ 1-245-14 (10631)
કૌન્તેયસ્ત્વરમાણસ્તુ સુભદ્રામભ્યભાષત।
આયાન્તિ વૃષ્ણયઃ સર્વે સસુહૃજ્જનબાન્ધવાઃ॥ 1-245-15 (10632)
ત્વદર્થં યોદ્ધુકામાસ્તે મદરક્તાન્તલોચનાઃ।
પ્રમત્તાનશુચીન્મૂઢાન્સુરામત્તાન્નરાધમાન્॥ 1-245-16 (10633)
વમનં પાનશીલાંસ્તાન્કરિષ્યામિ શરોત્તમૈઃ।
ઉતાહો વા મદોન્મત્તાન્નયિષ્યામિ યમક્ષયમ્॥ 1-245-17 (10634)
એવમુક્ત્વા પ્રિયાં પાર્થો ન્યવર્તત મહાબલઃ।
નિવર્તમાનં દૃષ્ટ્વૈવ સુભદ્રા ત્રસ્તતાં ગતા॥ 1-245-18 (10635)
એવં મા વદ પાર્થેતિ પાદયોઃ પતિતા તદા।
સુભદ્રા તુ કલિર્જાતા વૃષ્ણીનાં નિધાય ચ॥ 1-245-19 (10636)
એવં બ્રુવન્તઃ પૌરાસ્તે હ્યપવાદરતાઃ પ્રભો।
મમ શોકં વર્ધયન્તિ તસ્માન્નાશં ન ચિન્તયે।
પરિવાદભયાન્મુક્તા ત્વત્પ્રસાદાદ્ભવામ્યહમ્॥ 1-245-20 (10637)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-245-21x (1311)
એવમુક્તસ્તતઃ પાર્થઃ પ્રિયયા ભદ્રયા તદા।
ગમનાય મતિં ચક્રે પાર્થઃ સત્યપરાક્રમઃ॥ 1-245-21 (10638)
સ્તિતપૂર્વં તદાઽઽભાષ્ય પરિષ્વજ્ય પ્રિયાં તદા।
ઉત્થાપ્ય ચ પુનઃ પાર્થો યાહિ યાહીતિ ચાબ્રવીત્॥ 1-245-22 (10639)
તતઃ સુભદ્રા ત્વરિતા રશ્મીન્સંગૃહ્ય પાણિના।
ચોદયામાસ જવનાઞ્શીગ્રમશ્વાન્કૃતત્વરા॥ 1-245-23 (10640)
તતસ્તુ કૃતસન્નાહા વૃષ્ણિવીરાઃ સમાહિતાઃ।
પ્રત્યાનયાર્થં પાર્થસ્ય જવનૈસ્તુરગોત્તમૈઃ॥ 1-245-24 (10641)
રાજમાર્ગમનુપ્રાપ્તા દૃષ્ટ્વા પાર્થસ્ય વિક્રમમ્।
પ્રાસાદપઙ્ક્તિસ્તમ્ભેષુ વેદિકાસુ ધ્વજેષુ ચ॥ 1-245-25 (10642)
અર્જુનસ્ય શરાન્દૃષ્ટ્વા વિસ્મયં પરમં ગતાઃ।
કેશવસ્ય વચસ્તથ્યં મન્યમાનાસ્તુ યાદવાઃ॥ 1-245-26 (10643)
અતીત્ય તં રૈવતકં શ્રુત્વા તુ વિપૃથોર્વચઃ।
અર્જુનેન કૃતં શ્રુત્વા ગન્તુકામાસ્તુ વૃષ્ણયઃ॥ 1-245-27 (10644)
શ્રુત્વા દીર્ઘં ગતં પાર્થં ન્યવર્તન્ત મહારથાઃ।
પુરોદ્યાનમતિક્રમ્ય વિશાલં ચ ગિરિવ્રજમ્॥ 1-245-28 (10645)
સાનુમુજ્જયિનીં ચૈવ વનાન્યુપવનાનિ ચ।
પુણ્યેષ્વાનર્તરાષ્ટ્રેષુ વાપીપદ્મસરાંસિ ચ॥ 1-245-29 (10646)
પ્રાપ્ય ધેનુમતીતીર્થમશ્વરોધસરઃ પ્રતિ।
પ્રેક્ષાવર્તં તતઃ શૈલમમ્બુદં ચ નગોત્તમમ્॥ 1-245-30 (10647)
આરાચ્છૃઙ્ગમથાસાદ્ય તીર્ણઃ કરવતીં નદીમ્।
પ્રાપ્ય સાલ્વેયરાષ્ટ્રાણિ નિષધાનપ્યતીત્ય ચ॥ 1-245-31 (10648)
દેવાપૃથુપુરં પશ્યન્ સર્વતઃ સુસમાહિતઃ।
તમતીત્ય મહાબાહુર્દેવારણ્યમપશ્યત॥ 1-245-32 (10649)
પૂજયામાસુરાયાન્તં દેવારણ્યે મહર્ષયઃ।
સ વનાનિ નદીઃ શૈલાન્ ગિરિપ્રસ્રવણાનિ ચ॥ 1-245-33 (10650)
અતીત્ય ચ તદા પાર્થઃ સુભદ્રાસારથિસ્તદા।
કૌરવં વિષયં પ્રાપ્ય વિશોકઃ સમપદ્યત॥ 1-245-34 (10651)
સોદર્યાણાં મહાબાહુઃ સિંહાશયમિવાશયમ્।
દૂરાદુપવનોપેતં સમન્તાત્સલિલાવૃતમ્॥ 1-245-35 (10652)
ભદ્રયા મુદિતો જિષ્ણુર્દદર્શ વૃજિનં પુરમ્॥ ॥ 1-245-36 (10653)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ હરણાહરણપર્વણિ પઞ્ચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 245 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-245-20 તસ્માત્પાપં ન ચિન્તયે॥ પઞ્ચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 245 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 246
॥ શ્રીઃ ॥
1.246. અધ્યાયઃ 246
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન સુભદ્રાયાઃ ગોપીવેષેણ દ્રૌપદીસમીપપ્રેષણમ્॥ 1 ॥ કૃતનતિં સુભદ્રાંપ્રતિ પૃથાદ્રૌપદીભ્યાં આશીર્વાદઃ॥ 2 ॥ સ્વપુરં પ્રવિષ્ટેનાર્જુનેન ભ્રાતૃશ્યઃ સ્વકૃતતીર્થયાત્રાવૃત્તાન્તકથનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-246-0 (10654)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-246-0x (1312)
ક્રોશણાત્રે પુરસ્યાસીદ્ગોષ્ઠં પાર્થસ્ય શોભનમ્।
તત્રાપિ યાત્વા બીભત્સુર્નિવિષ્ટો યદુકન્યયા॥ 1-246-1 (10655)
તતઃ સુભદ્રાં સત્કૃત્ય પાર્થો વચનમબ્રવીત્।
ગોપિકાનાં તુ વેષેણ ગચ્છ ત્વં વૃજિનં પુરમ્॥ 1-246-2 (10656)
કામવ્યાહારિણી કૃષ્ણા રોચતાં તે વચો મમ।
દૃષ્ટ્વા તુ પરુષં બ્રૂયાત્સહ તત્ર મયાગતામ્॥ 1-246-3 (10657)
અન્યવેષેણ તુ ગતાં દૃષ્ટ્વા સા ત્વાં પ્રિયં વદેત્।
યત્તુ સા પ્રથમં બ્રૂયાન્ન તસ્યાસ્તિ નિવર્તનમ્॥ 1-246-4 (10658)
તસ્માન્માનં ચ દર્પં ચ વ્યપનીય સ્વયં વ્રજ।
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા સુભદ્રા પ્રત્યભાષત॥ 1-246-5 (10659)
એવમેતત્કરિષ્યામિ યથા ત્વં પાર્થ ભાષસે।
સુભદ્રાવચનં શ્રુત્વા સુપ્રીતઃ પાકશાસનિઃ॥ 1-246-6 (10660)
ગોપાલાન્સ સમાનીય ત્વરિતો વાક્યમબ્રવીત્।
તરુમ્યઃ સન્તિ યાવન્ત્યસ્તાઃ સર્વા વ્રજયોષિતઃ॥ 1-246-7 (10661)
આગચ્છન્તુ ગમિષ્યન્ત્યા ભદ્રયા સહ સઙ્ગતાઃ।
ઇન્દ્રપ્રસ્થં પુરવરં કૃષ્ણાં દ્રષ્ટું યશસ્વિનીમ્॥ 1-246-8 (10662)
એતચ્છ્રુત્વા તુ ગોપાલૈરાનીતા વ્રજયોષિતઃ।
તતસ્તાભિઃ પરિવૃતાં વ્રજસ્ત્રીભિઃ સમન્તતઃ॥' 1-246-9 (10663)
સુભદ્રાં ત્વરમાણશ્ચ રક્તકૌશેયવાસિનીમ્।
પાર્થઃ પ્રસ્થાપયામાસ કૃત્વા ગોપાલિકાવપુઃ॥ 1-246-10 (10664)
સાઽધિકં તેન રૂપેણ શોભમાના યશસ્વિની।
`ગોપાલિકામધ્યગતા પ્રયયૌ વૃજિનં પુરમ્॥ 1-246-11 (10665)
ત્વરિતા ખાણ્ડવપ્રસ્થમાસસાદ વિવેશ ચ।'
ભવનં શ્રેષ્ઠમાસાદ્ય વીરપત્ની વરાઙ્ગના॥ 1-246-12 (10666)
વવન્દે પૃથુતામ્રાક્ષી પૃથાં ભદ્રા પિતૃષ્વસામ્।
તાં કુન્તી ચારુસર્વાઙ્ગીમુપાજિઘ્રત મૂર્ધનિ॥ 1-246-13 (10667)
પ્રીત્યા પરમયા યુક્તા આશીર્ભિર્યુઞ્જતાઽતુલામ્।
તતોઽભિગમ્ય ત્વરિતા પૂર્ણેન્દુસદૃશાનના॥ 1-246-14 (10668)
વવન્દે દ્રૌપદીં ભદ્રા પ્રેષ્યાઽહમિતિ ચાબ્રવીત્।
પ્રત્યુત્થાય તદા કૃષ્ણા સ્વસારં માધવસ્ય ચ॥ 1-246-15 (10669)
પરિષ્વજ્યાવદત્પ્રીત્યા નિઃસપત્નોસ્તુ તે પતિઃ।
`વીરસૂર્ભવ ભદ્રે ત્વં ભવ ભર્તૃપ્રિયા તથા॥ 1-246-16 (10670)
ઓજસા નિર્મિતા બહ્વીરુવાચ પરમાશિષઃ।'
તથૈવ મુદિતા ભદ્રા તામુવાચ તથાસ્ત્વિતિ॥ 1-246-17 (10671)
`તતઃ સુભદ્રાં વાર્ષ્ણેયી પરિષ્વજ્ય શુભાનનામ્।
અઙ્કે નિવેશ્ય મુદિતા વસુદેવં પ્રશસ્ય ચ॥ 1-246-18 (10672)
તતઃ કિલકિલાશબ્દઃ ક્ષણેન સમપદ્યત।
હર્ષાદાનર્તયોધાનામાસાદ્ય વૃજિનં પુરમ્॥ 1-246-19 (10673)
દેવપુત્રપ્રકાશાસ્તે જામ્બૂનદમયધ્વજાઃ।
પૃષ્ઠતોઽનુયયુઃ પાર્થં પુરુહૂતમિવામરાઃ॥ 1-246-20 (10674)
ગોભિરુષ્ટ્રૈઃ સદશ્વૈશ્ચ યુક્તાનિ બહુલા જનાઃ।
દદૃશુર્યાનમુખ્યાનિ દાશાર્હપુરવાસિનામ્॥ 1-246-21 (10675)
તતઃ પુરવરે યૂનાં પુંસાં વાચ ઉદીરિતાઃ।
અર્જુને પ્રતિયાતિ સ્મ અશ્રૂયન્ત સમન્તતઃ॥ 1-246-22 (10676)
પ્રવાસાદાગતં પાર્થં દૃષ્ટ્વા સ્વમિવ બાન્ધવમ્।
સોઽભિગમ્ય નરશ્રેષ્ઠો દાશાર્હશતસંવૃતઃ। 1-246-23 (10677)
પૌરૈઃ પુરવરં પ્રીત્યા પરયા ચાભિનન્દિતઃ।
પ્રાપ્ય ચાન્તઃપુરદ્વારમવરુહ્ય નરર્ષભઃ॥ 1-246-24 (10678)
વવન્દે ધૌમ્યમાસાદ્ય માતરં ચ ધનઞ્જયઃ।
સ્પૃષ્ટ્વા ચ ચરણૌ રાજ્ઞો ભીમસ્ય ચ ધનઞ્જયઃ॥ 1-246-25 (10679)
યમાભ્યાં વન્દિતો હૃષ્ટઃ સસ્વજે તૌ નનન્દ ચ।
બ્રાહ્મણપ્રમુખાન્સર્વાન્ભ્રાતૃભિઃ સહ સઙ્ગતઃ॥ 1-246-26 (10680)
યથાર્હં માનયામાસ પૌરજાનપદાનપિ।
તત્રસ્થાન્યનુયાતાનિ તીર્થાન્યાયતનાનિ ચ॥ 1-246-27 (10681)
નિવેદયામાસ તદા રાજ્ઞે સર્વં સ્વનુષ્ઠિતમ્।
ભ્રાતૃભ્યશ્ચૈવ સર્વેભ્યઃ કથયામાસ ભારત॥ 1-246-28 (10682)
શ્રુત્વા સર્વં મહાપ્રાજ્ઞો ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
પુરસ્તાદેવ તેષાં તુ પૂજયામાસ ચાર્જુનમ્॥ 1-246-29 (10683)
પાણ્ડવેન યથાર્હં તુ પૂજાર્હેણ સુપૂજિતઃ।
ન્યવિશચ્ચાભ્યનુજ્ઞાતો રાજ્ઞા તુષ્ટો યશસ્વિના॥ 1-246-30 (10684)
તામદીનાં સુપૂજાર્હાં સુભદ્રાં પ્રીતિવર્ધિનીમ્।
સાક્ષાચ્છ્રિયમમન્યન્ત પાર્થાઃ કૃષ્ણસહોદરામ્॥ 1-246-31 (10685)
ગુરૂણાં શ્વશુરાણાં ચ દેવરાણાં તથૈવ ચ।
સુભદ્રા સ્વેન વૃત્તેન બભૂવ પરમપ્રિયા॥' 1-246-32 (10686)
તતસ્તે હૃષ્ટમનસઃ પાણ્ડવેયા મહારથાઃ।
કુન્તી ચ પરમપ્રીતા કૃષ્ણા ચ સતતં તથા॥ ॥ 1-246-33 (10687)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ હરણાહરણપર્વણિ ષટ્ચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 246 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 247
॥ શ્રીઃ ॥
1.247. અધ્યાયઃ 247
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણાનુમત્યાઽર્જુનઃ સુભદ્રાં જહારેતિ પૌરાણામૂહઃ॥ 1 ॥ અર્જુને ઇન્દ્રપ્રસ્થં પ્રાપ્તં જ્ઞાત્વા યાદવૈઃ સહ શ્રીકૃષ્ણસ્ય ઇન્દ્રપ્રસ્થં પ્રત્યાગમનમ્॥ 2 ॥ આગતાઞ્શ્રીકૃષ્ણાદીઞ્શ્રુત્વા યુધિષ્ઠિરસ્ય પ્રત્યુદ્ગમનં તેષાં સત્કારશ્ચ॥ 3 ॥ વૈવાહિકમહોત્સવકરણમ્॥ 4 ॥ પારિબર્હદાનમ્॥ 5 ॥ કંમચિત્કાલં તત્રોષિતાનાં કુરુભિઃ પૂજિતાનાં બલરામાદીનાં દ્વારકાંપ્રતિ ગમનમ્॥ 6 ॥ અભિમન્યૂત્પત્તિઃ॥ 7 ॥ દ્રૌપદ્યાઃ યુધિષ્ઠિરાદિશ્યઃ પઞ્ચપુત્રોત્પત્તિઃ તેષાં વિદ્યાશ્યાસશ્ચ॥ 8 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-247-0 (10688)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-247-0x (1313)
અથ શુશ્રાવ નિર્વૃત્તે વૃષ્ણીનાં પરમોત્સવે।
અર્જુનેન હૃતાં ભદ્રાં શઙ્ખચક્રગદાધરઃ॥ 1-247-1 (10689)
પુરસ્તાદેવ પૌરાણાં સંશયઃ સમજાયત।
જાનતા વાસુદેવેન વાસિતો ભરતર્ષભઃ॥ 1-247-2 (10690)
લોકસ્ય વિદિતં હ્યદ્ય પૂર્વં વિપૃથુના યથા।
સાન્ત્વયિત્વાભ્યનુજ્ઞાતો ભદ્રયા સહ સઙ્ગતઃ॥ 1-247-3 (10691)
દિત્સતા સોદરાં તસ્મૈ પતત્ત્રિવરકેતુના।
અર્હતે પાર્થિવેન્દ્રાય પાર્થાયાયતલોચનામ્॥ 1-247-4 (10692)
સત્કૃત્ય પાણ્ડવશ્રેષ્ઠં પ્રેષયામાસ ચાર્જુનમ્।
ભદ્રયા સહ બીભત્સુઃ પ્રાપિતો વૃજિનં પુરમ્॥ 1-247-5 (10693)
ઇતિ પૌરજનાઃ સર્વે વદન્તિ ચ સમન્તતઃ।'
શ્રુત્વા તુ પુણ્ડરીકાક્ષઃ સંપ્રાપ્તં સ્વપુરોત્તમમ્॥ 1-247-6 (10694)
અર્જુનં પાણ્ડવશ્રેષ્ઠમિન્દ્રપ્રસ્થગતં તથા।
`યિયાસુઃ ખાણ્ડવપ્રસ્થમમન્ત્રયત કેશવઃ॥ 1-247-7 (10695)
પૂર્વં સત્કૃત્ય રાજાનમાહુકં મધુસૂદનઃ।
તથા વિપૃથુમક્રૂરં સંકર્ષણવિડૂરથૌ॥ 1-247-8 (10696)
મન્ત્રયામાસ તૈઃ સાર્ધં પુરસ્તાદભિમાનિતૈઃ।
સંકર્ષણેન સંમન્ત્ર્ય હ્યનુજ્ઞાતો મહામનાઃ॥ 1-247-9 (10697)
સંપ્રીતઃ પ્રીયમાણેન વૃષ્ણિરાજ્ઞા જનાર્દનઃ।
અભિમન્ત્ર્યાભ્યનુજ્ઞાતો યોજયામાસ વાહિનીમ્॥ 1-247-10 (10698)
તતસ્તુ યાનાન્યાસાદ્ય દાશાર્હાણાં યશસ્વિનામ્।
સિંહનાદઃ પ્રહૃષ્ટાનાં ક્ષણેન સમપદ્યત॥ 1-247-11 (10699)
યોજયન્તઃ સદશ્વાંસ્તુ યાનયુગ્યં રથાંસ્તથા।
ગજાંશ્ચ પરમપ્રીતઃ સમપદ્યન્ત વૃષ્ણયઃ॥' 1-247-12 (10700)
વૃષ્ણ્યન્ધકમહામાત્રૈઃ સહ વીરૈર્મહારથૈઃ।
ભ્રાતૃભિશ્ચ કુમારૈશ્ચ યોધૈશ્ચ શતશો વૃતઃ॥ 1-247-13 (10701)
સૈન્યેન મહતા શૌરિરભિગુપ્તઃ સમન્તતઃ।
તત્ર દાનપતિઃ શ્રીમાઞ્જગામ સ મહાયશાઃ॥ 1-247-14 (10702)
અક્રૂરો વૃષ્ણિવીરાણાં સેનાપતિરરિન્દમઃ।
અનાધૃષ્ટિર્મહાતેજા ઉદ્ધવશ્ચ મહાયશાઃ॥ 1-247-15 (10703)
સાક્ષાદ્વૃહસ્પતેઃ શિષ્યો મહાબુદ્ધિર્મહામનાઃ।
સત્યકઃ સાત્યકિશ્ચૈવ કૃતવર્મા ચ સાત્વતઃ॥ 1-247-16 (10704)
પ્રદ્યુમ્નશ્ચૈવ સામ્બશ્ચ નિશઙ્કુઃ શઙ્કુરેવ ચ।
ચારુદેષ્ણશ્ચ વિક્રાન્તો ઝિલ્લી વિપૃથુરેવ ચ॥ 1-247-17 (10705)
સારણશ્ચ મહાબાહુર્ગદશ્ચ વિદુષાં વરઃ।
એતે ચાન્યે ચ બહવો વૃષ્ણિભોજાન્ધકાસ્તથા॥ 1-247-18 (10706)
આજગ્મઃ ખાણ્ડવપ્રસ્થમાદાય હરણં બહુ।
`ઉપહારં સમાદાય પૃથુવૃષ્ણિપુરોગમાઃ॥ 1-247-19 (10707)
પ્રયયુઃ સિંહનાદેન સુભધ્રામવલોકકાઃ।
તે ત્વદીર્ઘેણ કાલેન કૃષ્ણેન સહ યાદવાઃ।
પુરમાસાદ્ય પાર્થાનાં પરાં પ્રીતિમવાપ્નુવન્॥' 1-247-20 (10708)
તતો યુધિષ્ઠિરો સજા શ્રુત્વા માઘવમાગતમ્।
પ્રતિગ્રહાર્થં કૃષ્ણસ્ય યમૌ પ્રાસ્થાપયત્તદા॥ 1-247-21 (10709)
તાભ્યાં પ્રતિગૃહીતં તુ વૃષ્ણિચક્રં મહર્દ્ધિમત્।
વિવેશ ખાણ્ડવપ્રસ્થં પતાકાધ્વજશોભિતમ્॥ 1-247-22 (10710)
સંમૃષ્ટસિક્તપન્થાનં પુષ્પપ્રકરશોભિતમ્।
ચન્દનસ્ય રસૈઃ શીતૈઃ પુમ્યગન્ધૈર્નિષેવિતમ્॥ 1-247-23 (10711)
દહ્યતાઽગુરુણા ચૈવ દેશે દેશે સુગન્ધિના।
હૃષ્ટપુષ્ટજનાકીર્ણં વણિગ્ભિરુપશોભિતમ્॥ 1-247-24 (10712)
પ્રતિપેદે મહાબાહુઃ સહ રામેણ કેશવઃ।
વૃષ્ણ્યન્ધકૈસ્તથા ભોજૈઃ સમેતઃ પુરુષોત્તમઃ॥ 1-247-25 (10713)
સંપૂજ્યમાનઃ પૌરૈશ્ચ બ્રાહ્મણૈશ્ચ સહસ્રશઃ।
વિવેશ ભવનં રાજ્ઞઃ પુરન્દરગૃહોપમમ્॥ 1-247-26 (10714)
યુધિષ્ઠિરસ્તુ રામેણ સમાગચ્છદ્યથાવિધિ।
મૂર્ધ્નિ કેશવમાઘ્રાય બાહુભ્યાં પરિષસ્વજે॥ 1-247-27 (10715)
તં પ્રીયમાણો ગોવિન્દો વિનયેનાભિપૂજયન્।
ભીમં ચ પુરુષવ્યાઘ્રં વિધિવત્પ્રત્યપૂજયત્॥ 1-247-28 (10716)
તાંશ્ચ વૃષ્ણ્યન્ધકશ્રેષ્ઠાન્કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
પ્રતિજગ્રાહ સત્કારૈર્યથાવિધિ યથાગતમ્॥ 1-247-29 (10717)
ગુરુવત્પૂજયામાસ કાંશ્ચિત્કાંશ્ચિદ્વયસ્યવત્।
કાંશ્ચિદભ્યવદત્પ્રેમ્ણા કૈશ્ચિદપ્યભિવાદિતઃ॥ 1-247-30 (10718)
`તતઃ પૃથા ચ પાર્થાશ્ચ મુદિતાઃ કૃષ્ણયા સહ।
પુણ્ડરીકાક્ષમાસાદ્ય બભૂવુર્મુદિતેન્દ્રિયાઃ॥ 1-247-31 (10719)
હર્ષાદભિગતૌ દૃષ્ટ્વા સંકર્ષણજનાર્દનૌ।
બન્ધુમન્તં પૃથા પાર્થં યુધિષ્ઠિરમમન્યત॥ 1-247-32 (10720)
તતઃ સઙ્કર્ષણાક્રૂરાવપ્રમેયાવદીનવત્।
ભદ્રવત્યૈ સુભદ્રાયૈ ધનૌઘમુપજહ્રતુઃ॥ 1-247-33 (10721)
પ્રવાલાનિ ચ હારાણિ ભૂષણાનિ સહસ્રશઃ।
કુથાસ્તરપરિસ્તોમાન્વ્યાઘ્રાજિનપુરસ્કૃતાન્॥ 1-247-34 (10722)
વિવિધૈશ્ચૈવ રંત્નૌગૈર્દીપ્તપ્રભમજાયત।
શયનાસનયાનૈશ્ચ યુધિષ્ઠિરનિવેશનમ્॥ 1-247-35 (10723)
તતઃ પ્રીતિકરો યૂનાં વિવાહપરમોત્સવઃ।
ભદ્રવત્યૈ સુભદ્રાયૈ સપ્તરાત્રમવર્તત॥' 1-247-36 (10724)
તેષાં દદૌ હૃષીકેશો જન્યાર્થે ધનમુત્તમમ્।
હરણં વૈ સુભદ્રાયા જ્ઞાતિદેયં મહાયશાઃ॥ 1-247-37 (10725)
રથાનાં કાઞ્ચનાઙ્ગાનાં કિઙ્કિણીજાલમાલિનામ્।
ચતુર્યુજામુપેતાનાં સૂતૈઃ કુશલશિક્ષિતૈઃ॥ 1-247-38 (10726)
સહસ્રં પ્રદદૌ કૃષ્મો ગવામયુતમેવ ચ।
શ્રીમાન્માથુરદેશ્યાનાં દોગ્ધ્રીણાં પુણ્યવર્ચસામ્॥ 1-247-39 (10727)
બડવાનાં ચ શુદ્ધાનાં ચન્દ્રાંશુસમવર્ચસામ્।
દદૌ જનાર્દનઃ પ્રીત્યા સહસ્રં હેમભૂષિતમ્॥ 1-247-40 (10728)
તથૈવાશ્વતરીણાં ચ દાન્તાનાં વાતરંહસામ્।
શતાન્યઞ્જનકેશીનાં શ્વેતાનાં પઞ્ચપઞ્ચ ચ॥ 1-247-41 (10729)
સ્નાનપાનોત્સવે ચૈવ પ્રયુક્તં વયસાન્વિતમ્।
સ્ત્રીણાં સહસ્રં ગૌરીણાં સુવેષાણાં સુવર્ચસામ્॥ 1-247-42 (10730)
સુવર્ણશતકણ્ઠીનામરોમાણાં સ્વલઙ્કૃતામ્।
પરિચર્યાસુ દક્ષાણાં પ્રદદૌ પુષ્કરેક્ષણઃ॥ 1-247-43 (10731)
પૃષ્ઠ્યાનામપિ ચાશ્વાનાં બાહ્લિકાનાં જનાર્દનઃ।
દદૌ શતસહસ્રાખ્યં કન્યાધનમનુત્તમમ્॥ 1-247-44 (10732)
કૃતાકૃતસ્ય મુખ્યસ્ય કનકસ્યાગ્નિવર્ચસઃ।
મનુષ્યભારાન્દાશાર્હો દદૌ દશ જનાર્દનઃ॥ 1-247-45 (10733)
ગજાનાં તુ પ્રભિન્નાનાં ત્રિધા પ્રસ્રવતાં મદમ્।
ગિરિકૂટનિકાશાનાં સમરેષ્વનિવર્તિનામ્॥ 1-247-46 (10734)
ક્લૃપ્તાનાં પટુઘણ્ટાનાં ચારૂણાં હેમમાલિનામ્।
હસ્ત્યારોહૈરુપેતાનાં સહસ્રં સાહસપ્રિયઃ॥ 1-247-47 (10735)
રામઃ પાણિગ્રહણિકં દદૌ પાર્થાય લાઙ્ગલી।
પ્રીયમાણો હલધરઃ સંબન્ધં પ્રતિ માનયન્॥ 1-247-48 (10736)
સ મહાધનરત્નૌઘો વસ્ત્રકમ્બલફેનવાન્।
મહાગજમહાગ્રાહઃ પતાકાશૈવલાકુલઃ॥ 1-247-49 (10737)
પાણ્ડુસાગરમાવિદ્ધઃ પ્રવિવેશ મહાધનઃ।
પૂર્ણમાપૂરયંસ્તેષાં દ્વિષચ્છોકાવહોઽભવત્॥ 1-247-50 (10738)
પ્રતિજગ્રાહ તત્સર્વં ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
પૂજયામાસ તાંશ્ચૈવ વૃષ્ણ્યન્ધકમહારથાન્॥ 1-247-51 (10739)
તે સમેતા મહાત્માનઃ કુરુવૃષ્ણ્યન્ધકોત્તમાઃ।
વિજહ્રુરમરાવાસે નરાઃ સુકૃતિનો યથા॥ 1-247-52 (10740)
તત્રતત્ર મહાનાદૈરુત્કૃષ્ટતલનાદિતૈઃ।
યથાયોગં યથાપ્રીતિ વિજહ્રુઃ કુરુવૃષ્ણયઃ॥ 1-247-53 (10741)
એવમુત્તમવીર્યાસ્તે વિહૃત્ય દિવસાન્બહૂન્।
પૂજિતાઃ કુરુભિર્જગ્મુઃ પુનર્દ્વારવતીં પ્રતિ॥ 1-247-54 (10742)
રામં પુરુસ્કૃત્ય યયુર્વૃષ્મ્યન્ધકમહારથાઃ।
રત્નાન્યાદાય શુભ્રાણિ દત્તાનિ કુરુસત્તમૈઃ॥ 1-247-55 (10743)
`રામઃ સુભદ્રાં સંપૂજ્ય પરિષ્વજ્ય સ્વસાં તદા।
ન્યાસેતિ દ્રૌપદીમુક્ત્વા પરિધાય મહાબલઃ॥ 1-247-56 (10744)
પિતૃષ્વસાયાશ્ચરણાવભિવાદ્ય યયૌ તદા।
તસ્મિન્કાલે પૃથા પ્રીતા પૂજયામાસ તં તથા॥ 1-247-57 (10745)
સ વૃષ્ણિવીરઃ પાર્થૈશ્ચ પૌરૈશ્ચ પરમાર્ચિતઃ।
યયૌ દ્વારવતીં રામો વૃષ્ણિભિઃ સહ સંયુતઃ॥ 1-247-58 (10746)
વાસુદેવસ્તુ પાર્થેન તત્રૈવ સહ ભારત।
`ચતુસ્ત્રિંશદહોરાત્રં રમમાણો મહાબલઃ।'
ઉવાસ નગરે રમ્યે શક્રપ્રસ્થે મહાત્મના॥ 1-247-59 (10747)
વ્યચરદ્યમુનાતીરે મૃગયાં સ મહાયશાઃ।
મૃગાન્વિધ્યન્વરાહાંશ્ચ રેમે સાર્ધં કિરીટિના॥ 1-247-60 (10748)
તતઃ સુભદ્રા સૌભદ્રં કેશવસ્ય પ્રિયા સ્વસા।
જયન્તમિવ પૌલોમી ખ્યાતિમન્તમજીજનત્॥ 1-247-61 (10749)
દીર્ઘબાહું મહોરસ્કં વૃષભાક્ષમરિન્દમમ્।
સુભદ્રા સુષુવે વીરમભિમન્યું નરર્ષભમ્॥ 1-247-62 (10750)
અભીશ્ચ મન્યુમાંશ્ચૈવ તતસ્તમરિમર્દનમ્।
અભિમન્યુરિતિ પ્રાહુરાર્જુનિં પુરુષર્ષભમ્॥ 1-247-63 (10751)
સ સાત્વત્યામતિરથઃ સંબભૂવ ઘનઞ્જયાત્।
મખે નિર્મથનેનેવ શમીગર્ભાદ્ધુતાશનઃ॥ 1-247-64 (10752)
યસ્મિઞ્જાતે મહાતેજાઃ કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
અયુતં ગા દ્વિજાતિભ્યઃ પ્રાદાન્નિષ્કાંશ્ચ ભારત॥ 1-247-65 (10753)
દયિતો વાસુદેવસ્ય વાલ્યાત્પ્રભૃતિ ચાભવત્।
પિતૄણાં ચૈવ સર્વેષાં પ્રજાનામિવ ચન્દ્રમાઃ॥ 1-247-66 (10754)
જન્મપ્રભૃતિ કૃષ્ણશ્ચ ચક્રે તસ્ય ક્રિયાઃ શુભાઃ।
સ ચાપિ વવૃધે બાલઃ શુક્લપક્ષે યથા શશી॥ 1-247-67 (10755)
ચતુષ્પાદં દશવિધં ધનુર્વેદમરિન્દમઃ।
અર્જુનાદ્વેદ વેદજ્ઞઃ સકલં દિવ્યમાનુષમ્॥ 1-247-68 (10756)
વિજ્ઞાનેષ્વપિ ચાસ્ત્રાણાં સૌષ્ઠવે ચ મહાબલઃ।
ક્રિયાસ્વપિ ચ સર્વાસુ વિશેષાનભ્યસિક્ષયત્॥ 1-247-69 (10757)
આગમે ચ પ્રયોગે ચ ચક્રે તુલ્યમિવાત્મના।
તુતોષ પુત્રં સૌભદ્રં પ્રેક્ષણાણો ધનઞ્જયઃ॥ 1-247-70 (10758)
સર્વસંહનનોપેતં સર્વલક્ષણલક્ષિતમ્।
દુર્ધર્ષમૃષભસ્કન્ધં વ્યાત્તાનનમિવોરગમ્॥ 1-247-71 (10759)
સિંહદર્પં મહેષ્વાસં મત્તમાતઙ્ગવિક્રમમ્।
મેઘદુન્દુભિનિર્ઘોષં પૂર્ણચન્દ્રનિભાનનમ્॥ 1-247-72 (10760)
કૃષ્ણસ્ય સદૃશં શૌર્યે વીર્યે રૂપે તથાઽઽકૃતૌ।
દદર્શ પુત્રં બીભત્સુર્મઘવાનિવ તં યથા॥ 1-247-73 (10761)
પાઞ્ચાલ્યપિ તુ પઞ્ચભ્યઃ પતિભ્યઃ શુભલક્ષણા।
લેભે પઞ્ચ સુતાન્વીરાઞ્શ્રેષ્ઠાન્પઞ્ચાચલાનિવ॥ 1-247-74 (10762)
યુધિષ્ઠિરાત્પ્રતિવિન્ધ્યં સુતસોમં વૃકોદરાત્।
અર્જુનાચ્છ્રુતકર્માણં શતાનીકં ચ નાકુલિમ્॥ 1-247-75 (10763)
સહદેવાચ્છ્રુતસેનમેતાન્પઞ્ચ મહારથાન્।
પાઞ્ચાલી સુષુવે વીરાનાદિત્યાનદિતિર્યથા॥ 1-247-76 (10764)
શાસ્ત્રતઃ પ્રતિવિન્ધ્યન્તમૂચુર્વિપ્રાયુધિષ્ઠિરમ્।
પરપ્રહરણજ્ઞાને પ્રતિવિન્ધ્યો ભત્વયમ્॥ 1-247-77 (10765)
સુતેસોમસહસ્રે તુ સોમાર્કસમતેજસમ્।
સુતસોમં મહેષ્વાસં સુષુવે ભીમસેનતઃ॥ 1-247-78 (10766)
શ્રુતં કર્મ મહત્કૃત્વા નિવૃત્તેન કિરીટિના।
જાતઃ પુત્રસ્તથેત્યેવં શ્રુતકર્મા તતોઽભવત્॥ 1-247-79 (10767)
શતાનીકસ્ય રાજર્ષેઃ કૌરવ્યસ્ય મહાત્મનઃ।
ચક્રે પુત્રં સનામાનં નકુલઃ કીર્તિવર્ધનમ્॥ 1-247-80 (10768)
તતસ્ત્વજીજનત્કૃષ્ણા નક્ષત્રે વહ્નિદૈવતે।
સહદેવાત્સુતં તસ્માચ્છ્રુતસેનેતિ તં વિદુઃ॥ 1-247-81 (10769)
એકવર્ષાન્તરાસ્ત્વેતે દ્રૌપદેયા યશસ્વિનઃ।
અન્વજાયન્ત રાજેન્દ્ર પરસ્પરહિતૈષિણઃ॥ 1-247-82 (10770)
જાતકર્માણ્યાનુપૂર્વ્યાચ્ચૂડોપનયનાનિ ચ।
ચકાર વિધિવદ્ધૌમ્યસ્તેષાં ભરતસત્તમ॥ 1-247-83 (10771)
કૃત્વા ચ વેદાધ્યયનં તતઃ સુચરિતવ્રતાઃ।
જગૃહુઃ સર્વમિષ્વસ્ત્રમર્જુનાદ્દિવ્યમાનુષમ્॥ 1-247-84 (10772)
દિવ્યગર્ભોપમૈઃ પુત્રૈર્વ્યૂઢોરસ્કૈર્મહારથૈઃ।
અન્વિતા રાજશાર્દૂલ પાણ્ડવા મુદમાપ્નુવન્॥ ॥ 1-247-85 (10773)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ હરણાહરણપર્વણિ સપ્તચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 247 ॥ ॥ સમાપ્તં ચ હરણાહરણપર્વ ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-247-43 અરોગાણાં સ્વલઙ્કૃતાં ઇતિ ખ. પાઠઃ॥ 1-247-74 ધરા પઞ્ચ ગણાનિવ। ઇતિ ઙ પાઠઃ॥ 1-247-77 પરપ્રહરણજ્ઞાને શત્રુકૃતપ્રહારવેદનાયાં વિધ્ય ઇવ નિર્વિજ્ઞાન ઇતિ પ્રતિવિન્ધ્યઃ॥ સપ્તચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 247 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 248
॥ શ્રીઃ ॥
1.248. અધ્યાયઃ 248
(અથ ખાણ્ડવદાહપર્વ ॥ 18 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરસ્ય રાજ્યપરિપાલનપ્રકારવર્ણનમ્॥ 1 ॥ તત્રૈવ નિવસતા શ્રીકૃષ્ણેન સહાર્જુનસ્ય જલક્રીડાર્થં યમુનાં પ્રતિ ગમનમ્॥ 2 ॥ સસ્ત્રીકયોસ્તયોર્જલક્રીડાવર્ણનમ્॥ 3 ॥ બ્રાહ્મણરૂપસ્યાગ્નેસ્તત્રાગમનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-248-0 (10774)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-248-0x (1314)
ઇન્દ્રપ્રસ્થે વસન્તસ્તે જઘ્રુરન્યાન્નરાધિપાન્।
શાસનાદ્ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય રાજ્ઞઃ શાન્તનવસ્ય ચ॥ 1-248-1 (10775)
આશ્રિત્ય ધર્મરાજાનં સર્વલોકોઽવસત્સુખમ્।
પુણ્યલક્ષણકર્માણં સ્વદેહમિવ દેહિનઃ॥ 1-248-2 (10776)
સ સમં ધર્મકામાર્થાન્સિષેવે ભરતર્ષભ।
ત્રીનિવાત્મસમાન્બન્ધૂન્નીતિમાનિવ માનયન્॥ 1-248-3 (10777)
તેષાં સમવિભક્તાનાં ક્ષિતૌ દેહવતામિવ।
બભૌ ધર્માર્થકામાનાં ચતુર્થ ઇવ પાર્થિવઃ॥ 1-248-4 (10778)
અધ્યેતારં પરં વેદાન્પ્રયોક્તારં મહાધ્વરે।
રક્ષિતારં શુભાઁલ્લોકાઁલ્લોભિરે તં જનાધિપમ્॥ 1-248-5 (10779)
અધિષ્ઠાનવતી લક્ષ્મીઃ પરાયણવતી મતિઃ।
વર્ધમાનોઽખિલો ધર્મસ્તેનાસીત્પૃથિવીક્ષિતામ્॥ 1-248-6 (10780)
ભ્રાતૃભિઃ સહિતૌ રાજા ચતુર્ભિરધિકં બભૌ।
પ્રયુજ્યમાનૈર્વિતતો વેદૈરિવ મહાધ્વરઃ॥ 1-248-7 (10781)
તં તુ ધૌમ્યાદયો વિપ્રાઃ પરિવાર્યોપતસ્થિરે।
બૃહસ્પતિસમા મુખ્યાઃ પ્રજાપતિમિવામરાઃ॥ 1-248-8 (10782)
ધર્મરાજે હ્યતિપ્રીત્યા પૂર્ણચન્દ્ર ઇવામલે।
પ્રજાનાં રેમિરે તુલ્યં નેત્રાણિ હૃદયાનિ ચ॥ 1-248-9 (10783)
ન તુ કેવલદૈવેન પ્રજા ભાવેન રેમિરે।
યદ્બભૂવ મનઃકાન્તં કર્મણા સ ચકાર તત્॥ 1-248-10 (10784)
ન હ્યયુક્તં ન ચાસત્યં નાસહ્યં ન ચ વાઽપ્રિયમ્।
ભાષિતં ચારુભાષસ્ય જજ્ઞે પાર્થસ્ય ધીમતઃ॥ 1-248-11 (10785)
સ હિ સર્વસ્ય લોકસ્ય હિતમાત્મન એવ ચ।
ચિકીર્ષન્સુમહાતેજા રેમે ભરતસત્તમ॥ 1-248-12 (10786)
તથા તુ મુદિતાઃ સર્વે પાણ્ડવા વિગતજ્વરાઃ।
અવસન્પૃથિવીપાલાઁસ્તાપયન્તઃ સ્વતેજસા॥ 1-248-13 (10787)
તતઃ કતિપયાહસ્ય બીભત્સુઃ કૃષ્ણમબ્રવીત્।
ઉષ્ણાનિ કૃષ્ણ વર્તન્તે ગચ્છાવો યમુનાં પ્રતિ॥ 1-248-14 (10788)
સુહૃજ્જનવૃતૌ તત્ર વિહૃત્ય મધુસૂદન।
સાયાહ્ને પુનરેષ્યાવો રોચતાં તે જનાર્દન॥ 1-248-15 (10789)
વાસુદેવ ઉવાચ। 1-248-16x (1315)
કુન્તીમાતર્મમાપ્યેતદ્રોચતે યદ્વયં જલે।
સુહૃજ્જનવૃતાઃ પાર્થ વિહરેમ યથાસુખમ્॥ 1-248-16 (10790)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-248-17x (1316)
આમન્ત્ર્ય તૌ ધર્મરાજમનુજ્ઞાપ્ય ચ ભારત।
જગ્મતુઃ પાર્થગોવિન્દૌ સુહૃજ્જનવૃતૌ તતઃ॥ 1-248-17 (10791)
`વિહરન્ખાણ્ડવપ્રસ્થે કાનનેષુ ચ માધવઃ।
પુષ્પિતોપવનાં દિવ્યાં દદર્શ યમુનાં નદીમ્॥ 1-248-18 (10792)
તસ્યાસ્તીરે વનં દિવ્યં સર્વર્તુસુમનોહરમ્।
આલયં સર્વભૂતાનાં ખાણ્ડવં ખડ્ગચર્મભૃત્॥ 1-248-19 (10793)
દદર્શ કૃત્સ્નં તં દેશં સહિતઃ સવ્યસાચિના।
ઋક્ષગોમાયુશાર્દૂલવૃકકૃષ્ણમૃગાન્વિતમ્॥ 1-248-20 (10794)
શાખામૃગગણૈર્જુષ્ટં ગજદ્વીપિનિષેવિતમ્।
શકબર્હિણદાત્યૂહહંસસારસનાદિતમ્॥ 1-248-21 (10795)
નાનામૃગસહસ્રૈશ્ચ પક્ષિભિશ્ચ સમાવૃતમ્।
માનાર્હં તચ્ચ સર્વેષાં દેવદાનવરક્ષસામ્॥ 1-248-22 (10796)
આલયં પન્નગેન્દ્રસ્ય તક્ષકસ્ય મહાત્મનઃ।
વેણુશાલ્મલિબિલ્વાતિમુક્તજંબ્વામ્રચમ્પકૈઃ॥ 1-248-23 (10797)
અઙ્કોલપનસાશ્વત્થતાલજમ્બીરવઞ્જુલૈઃ।
એકપદ્મકતાલૈશ્ચ શતશશ્ચૈવ રૌહિણૈઃ॥ 1-248-24 (10798)
નાનાવૃક્ષૈઃ સમાયુક્તં નાનાગુલ્મસમાવૃતમ્।
વેત્રકીચકસંયુક્તમાશીવિષનિષેવિતમ્॥ 1-248-25 (10799)
વિગતાર્કં મહાભોગવિતતદ્રુમસઙ્કટમ્।
વ્યાલદંષ્ટ્રિગણાકીર્ણં વર્જિતં સર્વમાનુષૈઃ॥ 1-248-26 (10800)
રક્ષસાં ભુજગેન્દ્રાણાં પક્ષિણાં ચ મહાલયમ્।
ખાણ્ડવં સુમહાપ્રાજ્ઞઃ સર્વલોકવિભાગવિત્॥ 1-248-27 (10801)
દૃષ્ટવાન્સર્વલોકેશ અર્જુનેન સમન્વિતઃ।
પીતામ્બરધરો દેવસ્તદ્વનં બહુધા ચરન્॥ 1-248-28 (10802)
સદ્રુમસ્ય સયક્ષસ્ય સભૂતગણપક્ષિણઃ।
ખાણ્ડવસ્ય વિનાશં તં દદર્શ મધુસૂદનઃ॥' 1-248-29 (10803)
વિહારદેશં સંપ્રાપ્ય નાનાદ્રુમમનુત્તમમ્।
ગૃહૈરુચ્ચાવચૈર્યુક્તં પુરન્દરપુરોપમમ્॥ 1-248-30 (10804)
ભક્ષ્યૈર્ભોજ્યૈશ્ચ પેયૈશ્ચ રસવદ્બિર્મહાધનૈઃ।
માલ્યૈશ્ચ વિવિધૈર્ગન્ધૈસ્તથા વાર્ષ્મેયપાણ્ડવૌ॥ 1-248-31 (10805)
તદા વિવિશતુઃ પૂર્ણં રત્નૈરુચ્ચાવચૈઃ શુભૈઃ।
યથોપજોષં સર્વશ્ચ જનશ્ચિક્રીડ ભારત॥ 1-248-32 (10806)
સ્ત્રિયશ્ચ વિપુલશ્રોષ્ણ્યશ્ચારુપીનપયોધરાઃ।
મદસ્ખલિતગામિન્યશ્ચિક્રીડુર્વામલોચનાઃ॥ 1-248-33 (10807)
વને કાશ્ચિજ્જલે કાશ્ચિત્કાશ્ચિદ્વેશ્મસુ ચાઙ્ગનાઃ।
યથાદેશં યથાપ્રીતિ ચિક્રીડુઃ પાર્થકૃષ્ણયોઃ॥ 1-248-34 (10808)
વાસુદેવપ્રિયા નિત્યં સત્યભામા ચ ભામિની।
દ્રૌપદી ચ સુભદ્રા ચ વાસાંસ્યાભરણાનિ ચ।
પ્રાયચ્છન્ત મહારાજ સ્ત્રીણાં તાઃ સ્મ મદોત્કટાઃ॥ 1-248-35 (10809)
કાશ્ચિત્પ્રહૃષ્ટા નનૃતુશ્ચુક્રુશુશ્ચ તથા પરાઃ।
જહસુશ્ચ પરા નાર્યઃ પપુશ્ચાન્યા વરાસવમ્॥ 1-248-36 (10810)
રુરુધુશ્ચાપરાસ્તત્ર પ્રજઘ્નુશ્ચ પરસ્પરમ્।
મન્ત્રયામાસુરન્યાશ્ચ રહસ્યાનિ પરસ્પરમ્॥ 1-248-37 (10811)
વેણુવીણામૃદઙ્ગાનાં મનોજ્ઞાનાં ચ સર્વશઃ।
શબ્દેન પૂર્યતે હર્મ્યં તદ્વનં સુમહર્દ્ધિમત્॥ 1-248-38 (10812)
તસ્મિંસ્તદા વર્તમાનો કુરુદાશાર્હનન્દનૌ।
સમીપં જગ્મતુઃ કંચિદુદ્દેશં સુમનોહરમ્॥ 1-248-39 (10813)
તત્ર ગત્વા મહાત્માનૌ કૃષ્ણૌ પરપુરઞ્જયૌ।
મહાર્હાસનયો રાજંસ્તતસ્તૌ સન્નિષીદતુઃ॥ 1-248-40 (10814)
તત્ર પૂર્વવ્યતીતાનિ વિક્રાન્તાનીતરાણિ ચ।
બહૂનિ કથયિત્વા તૌ રેમાતે પાર્થમાધવૌ॥ 1-248-41 (10815)
તત્રોપવિષ્ટૌ મુદિતૌ નાકપૃષ્ઠેઽશ્વિનાવિવ।
અભ્યાગચ્છત્તદા વિપ્રો વાસુદેવધનઞ્જયૌ॥ 1-248-42 (10816)
બૃહચ્છાલપ્રતીકાશઃ પ્રતપ્તકનકપ્રભઃ।
હરિપિઙ્ગોજ્જ્વલશ્મશ્રુઃ પ્રમાણાયામતઃ સમઃ॥ 1-248-43 (10817)
તરુણાદિત્યસઙ્કાશશ્ચીરવાસા જટાધરઃ।
પદ્મપત્રાનનઃ પિઙ્ગસ્તેજસા પ્રજ્વલન્નિવ॥ 1-248-44 (10818)
જગામ તૌ કૃષ્ણપાર્થૌ દિધક્ષુઃ ખાણ્ડવં વનમ્।
ઉપસૃષ્ટં તુ તં કૃષ્ણો ભ્રાજમાનં દ્વિજોત્તમમ્।
અર્જનો વાસુદેવશ્ચ તૂર્ણમુત્પત્ય તસ્થતુઃ॥ ॥ 1-248-45 (10819)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ખાણ્ડવદાહપર્વણિ અષ્ટચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 248 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-248-14 ઉષ્ણાનિ નિધાધદિનાનિ॥ 1-248-16 કુન્તી માતા યસ્યેતિ નેકુન્તામાતર્હેઽર્જુન॥ 1-248-30 ગૃહૈઃ મધ્યેયમુનં નિર્મિતૈઃ ક્રીડાવાપ્યાદિયુક્તૈઃ॥ 1-248-39 ઉદ્દેશં પ્રદેશમ્॥ 1-248-43 હરિપિઙ્ગઃ નીલપીતાખિલાઙ્ગઃ। જ્વલશ્મશ્રુઃ જ્વાલાવત્પીતશ્મશ્રુઃ॥ અષ્ટચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 248 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 249
॥ શ્રીઃ ॥
1.249. અધ્યાયઃ 249
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ખાણ્ડવવનદહનાર્થં કૃષ્ણાર્જુનૌપ્રતિ અગ્નેઃ પ્રાર્થના॥ 1 ॥ જનમેજયસ્ય અગ્નિકૃતખાણ્ડવદાહપ્રાર્થનાકારણપ્રશ્નાનુરોધેનવૈશમ્પાયનેન શ્વેતકિરાજોપાખ્યાનકથનમ્॥ 2 ॥ બહૂનિ વર્ષાણ્યવિચ્છિન્નં યજતઃ શ્વેતકેર્યાગેન શ્રાન્તૈર્ઋત્વિગ્ભિઃ પુનર્યાજના નઙ્ગીકરણમ્॥ 3 ॥ આરાધિતસ્ય શઙ્કરસ્યાજ્ઞયા દ્વાદશવર્ષપર્યન્તં સંતતાજ્યધારયાઽગ્નેસ્તોષણમ્॥ 4 ॥ પુનરારાધિતસ્ય શઙ્કરસ્યાજ્ઞયા દુર્વાસસઃ સાહાય્યેન યજતો રાજ્ઞો મખે બહુહવિર્ભોજનેનાગ્નેર્ગ્લાનિઃ॥ 5 ॥ તત્પરિહારાર્થં પ્રાર્થિતેન બ્રહ્મણા ખાણ્ડવભક્ષણવિધાનમ્॥ 6 ॥ ખાણ્ડવં દગ્ધું સપ્તકૃત્વો યતિતવતોઽપ્યગ્નેઃ તત્રત્યૈર્ગજાદિસત્વૈર્જલસેકેન નિર્વાપણમ્॥ 7 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-249-0 (10820)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-249-0x (1317)
સોઽબ્રવીદર્જુનં ચૈવ વાસુદેવં ચ સાત્વતમ્।
લોકપ્રવીરૌ તિષ્ઠન્તૌ કાણ્ડવસ્ય સમીપતઃ॥ 1-249-1 (10821)
બ્રાહ્મણો બહુભોક્તાઽસ્મિ બુઞ્જેઽપરિમિતં સદા।
ભિક્ષે વાર્ષ્ણેયપાર્થૌ વામેકાં તૃપ્તિં પ્રયચ્છતમ્॥ 1-249-2 (10822)
એવમુક્તો તમબ્રૂતાં તતસ્તૌ કૃષ્ણપાણ્ડવૌ।
કેનાન્નેન ભવાંસ્તૃપ્યેત્તસ્યાન્નસ્ય યતાવહે॥ 1-249-3 (10823)
એવમુક્તઃ સ ભગવાનબ્રવીત્તાવુભૌ તતઃ।
ભાષમાણૌ તદા વીરૌ કિમન્નં ક્રિયતામિતિ॥ 1-249-4 (10824)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 1-249-5x (1318)
નાહમન્નં બુભુક્ષે વૈ પાવકં માં નિબોધતમ્।
યદન્નમનુરૂપં મે તદ્યુવાં સંપ્રયચ્છતમ્॥ 1-249-5 (10825)
ઇદમિન્દ્રઃ સદા દાવં ખાણ્ડવં પરિરક્ષતિ।
ન ચ શક્નોમ્યહં દગ્ધું રક્ષ્યમાણં મહાત્મના॥ 1-249-6 (10826)
વસત્યત્ર સખા તસ્ય તક્ષકઃ પન્નગઃ સદા।
સગણસ્તત્કૃતે દાવં પરિરક્ષતિ વજ્રભૃત્॥ 1-249-7 (10827)
તત્ર ભૂતાન્યનેકાનિ રક્ષ્યન્તેઽસ્ય પ્રસઙ્ગતઃ।
તં દિધક્ષુર્ન શક્નોમિ દગ્ધું શક્રસ્ય તેજસા॥ 1-249-8 (10828)
સ માં પ્રજ્વલિતં દૃષ્ટ્વા મેઘામ્ભોભિઃ પ્રવર્ષતિ।
તતો દગ્ધું ન શક્નોમિ દિધક્ષુર્દાવમીપ્સિતમ્॥ 1-249-9 (10829)
સ યુવાભ્યાં સહાયાભ્યામસ્ત્રવિદ્ભ્યાં સમાગતઃ।
દહેયં ખાણ્ડવં દાવમેતદન્નં વૃતં મયા॥ 1-249-10 (10830)
યુવાં હ્યુદકધારાસ્તા ભૂતાનિ ચ સમન્તતઃ।
ઉત્તમાસ્ત્રવિદૌ સમ્યક્સર્વતો વારયિષ્યથઃ॥ 1-249-11 (10831)
જનમેજય ઉવાચ। 1-249-12x (1319)
કિમર્થં ભગવાનગ્નિઃ ખાણ્ડવં દગ્ધુમિચ્છતિ।
રક્ષ્યમાણં મહેન્દ્રેણ નાનાસત્વસમાયુતમ્॥ 1-249-12 (10832)
ન હ્યેતત્કારણં બ્રહ્મન્નલ્પં સંપ્રતિભાતિ મે।
યદ્દદાહ સુસંક્રુદ્ધઃ ખાણ્ડવં હવ્યવાહનઃ॥ 1-249-13 (10833)
એતદ્વિસ્તરશો બ્રહ્મન્શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વતઃ।
ખાણ્ડવસ્ય પુરા દાહો યથા સમભવન્મુને॥ 1-249-14 (10834)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-249-15x (1320)
શૃણુ મે બ્રુવતો રાજન્સર્વમેતદ્યથાતથમ્।
યન્નિમિત્તં દદાહાગ્નિઃ ખાણ્ડવં પૃથિવીપતે॥ 1-249-15 (10835)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ પૌરાણીમૃષિસંસ્તુતામ્।
કથામિમાં નરશ્રેષ્ઠ ખાણ્ડવસ્ય વિનાશિનીમ્॥ 1-249-16 (10836)
પૌરાણઃ શ્રૂયતે રાજન્રાજા હરિહયોપમઃ।
શ્વેતકિર્નામ વિખ્યાતો બલવિક્રમસંયુતઃ॥ 1-249-17 (10837)
યજ્વા દાનપતિર્ધીમાન્યથા નાન્યોઽસ્તિ કશ્ચન।
`જગ્રાહ દીક્ષાં સ નૃપઃ તદા દ્વાદશવાર્ષિકીમ્॥ 1-249-18 (10838)
તસ્ય સત્રે સદા તસ્મિન્સમાગચ્છન્મહર્ષયઃ।
વેદવેદાઙ્ગવિદ્વાંસો બ્રાહ્મણાશ્ચ સહસ્રશઃ॥' 1-249-19 (10839)
ઈજે ચ સ મહાયજ્ઞૈઃ ક્રતુભિશ્ચાપ્તદક્ષિણૈઃ॥ 1-249-20 (10840)
તસ્ય નાન્યાઽભવદ્બુદ્ધિર્દિવસે દિવસે નૃપ।
સત્રે ક્રિયાસમારમ્ભે દાનેષુ વિવિધેષુ ચ॥ 1-249-21 (10841)
ઋત્વિગ્ભિઃ સહિતો ધીમાનેવમીજે સ ભૂમિપઃ।
તતસ્તુ ઋત્વિજશ્ચાસ્ય ધૂમવ્યાકુલલોચનાઃ॥ 1-249-22 (10842)
કાલેન મહતા ખિન્નાસ્તત્યજુસ્તે નરાધિપમ્।
તતઃ પ્રસાદયામાસ ઋત્વિજસ્તાન્મહીપતિઃ॥ 1-249-23 (10843)
ચક્ષુર્વિકલતાં પ્રાપ્તા ન પ્રપેદુશ્ચ તે ક્રતુમ્।
તતસ્તેષામનુમતે તદ્વિપ્રૈસ્તુ નરાધિપઃ॥ 1-249-24 (10844)
સત્રં સમાપયામાસ ઋત્વિગ્ભિરપરૈઃ સહ।
તસ્યૈવંવર્તમાનસ્ય કદાચિત્કાલપર્યયે॥ 1-249-25 (10845)
સત્રમહાર્તુકામસ્ય સંવત્સરશતં કિલ।
ઋત્વિજો નાભ્યપદ્યન્ત સમાહર્તું મહાત્મનઃ॥ 1-249-26 (10846)
સ ચ રાજાઽકરોદ્યત્નં મહાન્તં સસુહૃજ્જનઃ।
પ્રણિપાતેન સાન્ત્વેન દાનેન ચ મહાયશાઃ॥ 1-249-27 (10847)
ઋત્વિજોઽનુનયામાસ ભૂયો ભૂયસ્ત્વતન્દ્રિતઃ।
તે ચાસ્ય તમભિપ્રાયં ન ચક્રુરમિતૌજસઃ॥ 1-249-28 (10848)
સ ચાશ્રમસ્થાન્રાજર્ષિસ્તાનુવાચ રુષાન્વિતઃ।
યદ્યહં પતિતો વિપ્રાઃ શુશ્રૂષાયાં ન ચ સ્થિતઃ॥ 1-249-29 (10849)
આશુ ત્યાજ્યોઽસ્મિ યુષ્માભિર્બ્રાહ્મણૈશ્ચ જુગુપ્સિતઃ।
તન્નાર્હથ ક્રતુશ્રદ્ધાં વ્યાઘાતયિતુમદ્ય તામ્॥ 1-249-30 (10850)
અસ્થાને વા પરિત્યાગં કર્તું મે દ્વિજસત્તમાઃ।
પ્રપન્ન એવ વો વિપ્રાઃ પ્રસાદં કર્તુમર્હથ॥ 1-249-31 (10851)
સાન્ત્વદાનાદિભિર્વાક્યૈસ્તત્ત્વતઃ કાર્યવત્તયા।
પ્રસાદયિત્વા વક્ષ્યામિ યન્નઃ કાર્યં દ્વિજોત્તમાઃ॥ 1-249-32 (10852)
અથવાઽહં પરિત્યક્તો ભવદ્ભિર્દ્વેષકારણાત્।
ઋત્વિજોઽન્યાન્ગમિષ્યામિ યાજનાર્થં દ્વિજોત્તમાઃ॥ 1-249-33 (10853)
એતાવદુક્ત્વા વચનં વિરરામ સ પાર્થિવઃ।
યદા ન શેકૂ રાજાનં યાજનાર્થં પરન્તપ॥ 1-249-34 (10854)
તતસ્તે યાજકાઃ ક્રુદ્ધાસ્તમૂચુર્નૃપસત્તમમ્।
તવ કર્મામ્યજસ્રં વૈ વર્તન્તે પાર્થિવોત્તમ॥ 1-249-35 (10855)
તતો વયં પરિશ્રાન્તાઃ સતતં કર્મવાહિનઃ।
શ્રમાદસ્માત્પરિશ્રાન્તાન્સ ત્વં નસ્ત્યક્તુમર્હસિ॥ 1-249-36 (10856)
બુદ્ધિમોહં સમાસ્થાય ત્વરાસંભાવિતોઽનઘ।
ગચ્છ રુદ્રસકાશં ત્વં સહિ ત્વાં યાજયિષ્યતિ॥ 1-249-37 (10857)
સાધિક્ષેપં વચઃ શ્રુત્વા સંક્રુદ્ધઃ શ્વેતકિર્નૃપઃ।
કૈલાસં પર્વતં ગત્વા તપ ઉગ્રં સમાસ્થિતઃ॥ 1-249-38 (10858)
આરાધયન્મહાદેવં નિયતઃ સંશિતવ્રતઃ।
ઉપવાસપરો રાજન્દીર્ઘકાલમતિષ્ઠત॥ 1-249-39 (10859)
કદાચિદ્દ્વાદશે કાલે કદાચિદપિ ષોડશે।
આહારમકરોદ્રાજા મૂલાનિ ચ ફલાનિ ચ॥ 1-249-40 (10860)
ઊર્ધ્વબાહુસ્ત્વનિમિષસ્તિષ્ઠન્સ્થાણુરિવાચલઃ।
ષણ્માસાનભવદ્રાજા શ્વેતકિઃ સુસમાહિતઃ॥ 1-249-41 (10861)
તં તથા નૃપશાર્દૂલં તપ્યમાનં મહત્તપઃ।
શઙ્કરઃ પરમપ્રીત્યા દર્શયામાસ ભારત॥ 1-249-42 (10862)
ઉવાચ ચૈનં ભગવાન્સ્નિગ્ધગમ્ભીરયા ગિરા।
પ્રીતોઽસ્મિ નરશાર્દૂલ તપસા તે પરન્તપ॥ 1-249-43 (10863)
વરં વૃણીષ્વ ભદ્રં તે યં ત્વમિચ્છસિ પાર્થિવ।
એતચ્છ્રુત્વા તુ વચનં રુદ્રસ્યામિતતેજસઃ॥ 1-249-44 (10864)
પ્રણિપત્ય મહાત્માનં રાજર્ષિઃ પ્રત્યભાષત।
યદિ મે ભગવાન્પ્રીતઃ સર્વલોકનમસ્કૃતઃ॥ 1-249-45 (10865)
સ્વયં માં દેવદેવેશ યાજયસ્વ સુરેશ્વર।
એતચ્છ્રુત્વા તુ વચનં રાજ્ઞા તેન પ્રભાષિતમ્॥ 1-249-46 (10866)
ઉવાચ ભગવાન્પ્રીતઃ સ્મિતપૂર્વમિદં વચઃ।
નાસ્માકમેતદ્વિષયે વર્તતે યાજનં પ્રતિ॥ 1-249-47 (10867)
ત્વયા ચ સુમહત્તપ્તં તપો રાજન્વરાર્થિના।
યાજયિષ્યામિ રાજંસ્ત્વાં સમયેન પરન્તપ॥ 1-249-48 (10868)
સમા દ્વાદશ રાજેન્દ્ર બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ।
સતતં ત્વાજ્યધારાભિર્યદિ તર્પયસેઽનલમ્॥ 1-249-49 (10869)
કામં પ્રાર્થયસે યં ત્વં મત્તઃ પ્રાપ્સ્યસિ તં નૃપ।
એવમુક્તશ્ચ રુદ્રેણ શ્વેતકિર્મનુજાધિપઃ॥ 1-249-50 (10870)
તથા ચકાર તત્સર્વં યથોક્તં શૂલપાણિના।
પૂર્ણે તુ દ્વાદશે વર્ષે પુનરાયાન્મહેશ્વરઃ॥ 1-249-51 (10871)
દૃષ્ટૈવ ચ સ રાજાનં શઙ્કરો લોકભાવનઃ।
ઉવાચ પરમપ્રીતઃ શ્વેતકિં નૃપસત્તમમ્॥ 1-249-52 (10872)
તોષિતોઽહં નૃપશ્રેષ્ઠ ત્વયેહાદ્યેન કર્મણા॥
યાજનં બ્રાહ્મણાનાં તુ વિધિદૃષ્ટં પરન્તપ॥ 1-249-53 (10873)
અતોઽહં ત્વાં સ્વયં નાદ્ય યાજયામિ પરન્તપ।
મમાંશસ્તુ ક્ષિતિતલે મહાભાગો દ્વિજોત્તમઃ॥ 1-249-54 (10874)
દુર્વાસા ઇતિ વિખ્યાતઃ સ હિ ત્વાં યાજયિષ્યતિ।
મન્નિયોગાન્મહાતેજાઃ સંભારાઃ સંભ્રિયન્તુ તે॥ 1-249-55 (10875)
એતચ્છ્રુત્વા તુ વચનં રુદ્રેણ સમુદાહૃતમ્।
સ્વપુરં પુનરાગમ્ય સંભારાન્પુનરાર્જયત્॥ 1-249-56 (10876)
તતઃ સંભૃતસંભારો ભૂયો રુદ્રમુપાગમત્।
`ઉવાચ ચ મહિપાલઃ પ્રાઞ્જલિઃ પ્રણતઃ સ્થિતઃ।'
સંભૃતા મમ સંભારાઃ સર્વોપકરણાનિ ચ॥ 1-249-57 (10877)
ત્વત્પ્રસાદાનમહાદેવ શ્વો મે દીક્ષા ભવેદિતિ।
એતચ્છ્રુત્વા તુ વચનં તસ્ય રાજ્ઞો મહાત્મનઃ॥ 1-249-58 (10878)
દુર્વાસસં સમાહૂય રુદ્રો વચનમબ્રવીત્।
એષ રાજા મહાભાગઃ શ્વેતકિર્દ્વિજસત્તમ॥ 1-249-59 (10879)
એનં યાજય વિપ્રેન્દ્ર મન્નિયોગેન ભૂમિપમ્।
બાઢમિત્યેવ વચનં રુદ્રં ત્વૃષિરુવાચ હ॥ 1-249-60 (10880)
તતઃ સત્રં સમભવત્તસ્ય રાજ્ઞો મહાત્મનઃ।
યથાવિધિ યથાકાલં યથોક્તં બહુદક્ષિણમ્॥ 1-249-61 (10881)
તસ્મિન્પરિસમાપ્તે તુ રાજ્ઞઃ સત્રે મહાત્મનઃ।
દુર્વાસસાઽભ્યનુજ્ઞાતા વિપ્રતસ્થુઃ સ્મ યાજકાઃ॥ 1-249-62 (10882)
યે તત્ર દીક્ષિતાઃ સર્વે સદસ્યાશ્ચ મહૌજસઃ।
સોઽપિ રાજન્મહાભાગઃ સ્વપુરં પ્રાવિશત્તદા॥ 1-249-63 (10883)
પૂજ્યમાનો મહાભાગૈર્બ્રાહ્મણૈર્વેદપારગૈઃ।
બન્દિભિઃ સ્તૂયમાનશ્ચ નાગરૈશ્ચાભિનન્દિતઃ॥ 1-249-64 (10884)
એવંવૃત્તઃ સ રાજર્ષિઃ શ્વેતકિર્નૃપસત્તમઃ।
કાલેન મહતા ચાપિ યયૌ સ્વર્ગમભિષ્ટુતઃ॥ 1-249-65 (10885)
ઋત્વિગ્ભિઃ સહિતઃ સર્વૈઃ સદસ્યૈશ્ચ સમન્વિતઃ।
તસ્ય સત્રે પપૌ વહ્નિર્હવિદ્વાર્દશવત્સરાન્॥ 1-249-66 (10886)
સતતં ચાજ્યધારાભિરૈકાત્મ્યે તત્ર કર્મણિ।
હવિષા ચ તતો વહ્નિઃ પરાં તૃપ્તિમગચ્છત॥ 1-249-67 (10887)
ન ચૈચ્છત્પુનરાદાતું હવિરન્યસ્ય કસ્યચિત્।
પાણ્ડુવર્ણો વિવર્ણશ્ચ ન યતાવત્પ્રકાશતે॥ 1-249-68 (10888)
તતો ભઘવતો વહ્નેર્વિકારઃ સમજાયત।
તેજસા વિપ્રહીણશ્ચ ગ્લાનિશ્ચૈનં સમાવિશત્॥ 1-249-69 (10889)
સ લક્ષયિત્વા ચાત્માનં તેજોહીનં હુતાશનઃ।
જગામ સદનં પુણ્યં બ્રહ્મણો લોકપૂજિતમ્॥ 1-249-70 (10890)
તત્ર બ્રહ્માણમાસીનમિદં વચનમબ્રવીત્।
ભગવન્પરમા પ્રીતિઃ કૃતા શ્વેતકિના મમ॥ 1-249-71 (10891)
અરુચિશ્ચાભવત્તીવ્રા તાં ન શક્નોમ્યપોહિતુમ્।
તેજસા વિપ્રહીણોઽસ્મિ બલેન ચ જગત્પતે॥ 1-249-72 (10892)
ઇચ્છેયં ત્વત્પ્રસાદેન સ્વાત્મનઃ પ્રકૃતિં સ્થિરામ્।
એતચ્છ્રુત્વા હુતવહાદ્ભગવાન્સર્વલોકકૃત્॥ 1-249-73 (10893)
હવ્યવાહમિદં વાક્યમુવાચ પ્રહસન્નિવ।
ત્વયા દ્વાદશ વર્ષાણિ વસોર્ધારાહુતં હવિઃ॥ 1-249-74 (10894)
ઉપયુક્તં મહાભાગ તેન ત્વાં ગ્લાનિરાવિશત્।
તેજસા વિપ્રહીણત્વાત્સહસા હવ્યવાહન॥ 1-249-75 (10895)
માગમસ્ત્વં વ્યથાં વહ્ને પ્રકૃતિસ્થો ભવિષ્યસિ।
અરુચિં નાશયિષ્યેઽહં સમયં પ્રતિપદ્ય તે॥ 1-249-76 (10896)
પુરા દેવનિયોગેન યત્ત્વયા ભસ્મસાત્કૃતમ્।
આલયં દેવશત્રૂણાં સુઘોરં ખાણ્ડવં વનમ્॥ 1-249-77 (10897)
તત્ર સર્વાણિ સત્વાનિ નિવસન્તિ વિભાવસો।
તેષાં ત્વં મેદસા તૃપ્તઃ પ્રકૃતિસ્થો ભવિષ્યસિ॥ 1-249-78 (10898)
ગચ્છ શીઘ્રં પ્રદગ્ધું ત્વં તતો મોક્ષ્યસિ કિલ્વિષાત્।
એતચ્છુત્વા તુ વચનં પરમેષ્ઠિમુખાચ્ચ્યુતમ્॥ 1-249-79 (10899)
ઉત્તમં જવમાસ્થાય પ્રદુદ્રાવ હુતાશનઃ।
આગમ્ય ખાણ્ડવં દાવમુત્તમં વીર્યમાસ્થિતઃ।
સહસા પ્રાજ્વલચ્ચાગ્નિઃ ક્રુદ્ધો વાયુસમીરિતઃ॥ 1-249-80 (10900)
પ્રદીપ્તં ખાણ્ડવં દૃષ્ટ્વા યે સ્યુસ્તત્ર નિવાસિનઃ।
પરમં યત્નેમાતિષ્ઠન્પાવકસ્ય પ્રશાન્તયે॥ 1-249-81 (10901)
કરૈસ્તુ કરિણઃ શીઘ્રં જલમાદાય સત્વરાઃ।
સિષિચુઃ પાવકં ક્રુદ્ધાઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃ॥ 1-249-82 (10902)
બહુશીર્ષાસ્તતો નાગાઃ શિરોભિર્જલસન્તતિમ્।
મુમુચુઃ પાવકાભ્યાશે સત્વરાઃ ક્રોધમૂર્ચ્છિતાઃ॥ 1-249-83 (10903)
તથૈવાન્યાનિ સત્વાનિ નાનાપ્રહરણોદ્યમૈઃ।
વિલયં પાવકં શીઘ્રમનયન્ભરતર્ષભ॥ 1-249-84 (10904)
અનેન તુ પ્રકારેણ ભૂયોભૂયશ્ચ પ્રજ્વલન્।
સપ્તકૃત્વઃ પ્રશમિતઃ ખાણ્ડવે હવ્યવાહનઃ॥ ॥ 1-249-85 (10905)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ખાણ્ડવદાહપર્વણિ ઊનપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 249 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-249-20 ઇક્ષ્વાકૂણામધિરથો યજ્વા વિપુલદક્ષિણઃ ઇતિ ઙ. પાઠઃ॥ 1-249-37 ત્વરાસંભાવિતઃ ત્વરાયુક્તઃ॥ 1-249-73 પ્રકૃતિં સ્વભાવમ્॥ 1-249-74 વસોર્ધારા પાત્રવિશેષઃ। યેન હૂયમાનં ઘૃતદ્રવ્યં સંતતધારારૂપેણ ક્ષરતિ। તેન હુતં હવિરર્થાદ્ધૃતમેવ વસોર્ધારાં જુહોતીત્યુપક્રમ્ય ઘૃતસ્ય વા એવમેષા ધારેતિ વાક્યશેષાત્॥ 1-249-75 ઉપયુક્તં ભુક્તમ્॥ ઊનપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 249 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 250
॥ શ્રીઃ ॥
1.250. અધ્યાયઃ 250
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પુનર્નિવેદિતવિઘ્નવૃત્તાન્તેન બ્રહ્મણા આજ્ઞુપ્તસ્યાગ્નેઃ કૃષ્ણાર્જુનૌપ્રતિ આગમનમ્॥ 1 ॥ વૈશમ્પાયનેન જનમેજયંપ્રતિ ખાણ્ડવદાહકારણકથનસમાપનમ્॥ 2 ॥ અર્જુનેન દિવ્યાનાં રથાશ્વધનુરાદીનાં યાચનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-250-0 (10906)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-250-0x (1321)
સ તુ નૈરાશ્યમાપન્નઃ સદા ગ્લાનિસમન્વિતઃ।
પિતામહમુપાગચ્છત્સંક્રુદ્ધો હવ્યવાહનઃ॥ 1-250-1 (10907)
તચ્ચ સર્વં યથાન્યાયં બ્રહ્મણે સંન્યવેદયત્।
ઉવાચ ચૈવનં ભગવાન્મુહૂર્તં સ વિચિન્ત્ય તુ॥ 1-250-2 (10908)
ઉપાયઃ પરિદૃષ્ટો મે યથા ત્વં ધક્ષ્યસેઽનઘ।
કાલં ચ કંચિત્ક્ષમતાં તતસ્તદ્ધક્ષ્યતે ભવાન્॥ 1-250-3 (10909)
ભવિષ્યતઃ સહાયૌ તે નરનારાયણૌ તદા।
તાભ્યાં ત્વં સહિતો દાવં ધક્ષ્યસે હવ્યવાહન॥ 1-250-4 (10910)
એવમસ્ત્વિતિ તં વહ્નિર્બ્રહ્માણં પ્રત્યભાષત।
સંભૂતૌ તૌ વિદિત્વા તુ નરનારાયણાવૃષી॥ 1-250-5 (10911)
કાલસ્ય મહતો રાજંસ્તસ્ય વાક્યં સ્વયંભુવઃ।
અનુસ્મૃત્ય જગામાથ પુનરેવ પિતામહમ્॥ 1-250-6 (10912)
અબ્રવીચ્ચ તદા બ્રહ્મા યથા ત્વં ધક્ષ્યસેઽનલ।
ખાણ્ડવં દાવમદ્યૈવ મિષતોઽસ્ય શચીપતેઃ॥ 1-250-7 (10913)
નરનારાયણૌ યૌ તૌ પૂર્વદેવૌ વિભાવસો।
સંપ્રાપ્તૌ માનુષે લોકે કાર્યાર્થં હિ દિવૌકસામ્॥ 1-250-8 (10914)
અર્જુનં વાસુદેવં ચ યૌ તૌ લોકોઽભિમન્યતે।
તાવેતૌ સહિતાવેહિ ખાણ્ડવસ્ય સમીપતઃ॥ 1-250-9 (10915)
તૌ ત્વં યાચસ્વ સાહાય્યે દાહાર્થં ખાણ્ડવસ્ય ચ।
તતો ધક્ષ્યસિ તં દાવં રક્ષિતં ત્રિદશૈરપિ॥ 1-250-10 (10916)
તૌ તુ સત્વાનિ સર્વાણિ યત્નતો વારયિષ્યતઃ।
દેવરાજં ચ સહિતૌ તત્ર મે નાસ્તિ સંશયઃ॥ 1-250-11 (10917)
એતચ્છ્રુત્વા તુ વચનં ત્વરિતો હવ્યવાહનઃ।
કૃષ્ણપાર્થાવુપાગમ્ય યમર્થં ત્વભ્યભાષત॥ 1-250-12 (10918)
તં તે કથિતવાનસ્મિ પૂર્વમેવ નૃપોત્તમ।
તચ્છ્રુત્વા વચનં ત્વગ્નેર્બીભત્સુર્જાતવેદસમ્॥ 1-250-13 (10919)
અબ્રવીન્નૃપશાર્દૂલ તત્કાલસદૃશં વચઃ।
દિધક્ષું ખાણ્ડવં દાવમકામસ્ય શતક્રતોઃ॥ 1-250-14 (10920)
અર્જુન ઉવાચ। 1-250-15x (1322)
ઉત્તમાસ્ત્રાણિ મે સન્તિ દિવ્યાનિ ચ બહૂનિ ચ।
યૈરહં શક્નુયાં યોદ્ધુમપિ વજ્રધરાન્બહૂન્॥ 1-250-15 (10921)
ધનુર્મે નાસ્તિ ભગવન્બાહુવીર્યેણ સંમિતમ્।
કુર્વતઃ સમરે યત્નં વેગં યદ્વિષહેન્મમ॥ 1-250-16 (10922)
શરૈશ્ચ મેઽર્થો બહુભિરક્ષયૈઃ ક્ષિપ્રમસ્યતઃ।
ન હિ વોઢું રથઃ શક્તઃ શરાન્મમ યથેપ્સિતાન્॥ 1-250-17 (10923)
અશ્વાંશ્ચ દિવ્યાનિચ્છેયં પાણ્ડુરાન્વાતરંહસઃ।
રથં ચ મેઘનિર્ઘોષં સૂર્યપ્રતિમતેજસમ્॥ 1-250-18 (10924)
તથા કૃષ્ણસ્ય વીર્યેણ નાયુધં વિદ્યતે સમમ્।
યેન નાગાન્પિશાચાંશ્ચ નિહન્યાન્માધવો રણે॥ 1-250-19 (10925)
ઉપાયં કર્મસિદ્ધૌ ચ ભઘવન્વક્તુમર્હસિ।
નિવારયેયં યેનેન્દ્રં વર્ષમાણં મહાવને॥ 1-250-20 (10926)
પૌરુષેણ તુ યત્કાર્યં તત્કર્તાઽહં સ્મ પાવક।
કરણાનિ સમર્થાનિ ભગવન્દાતુમર્હસિ॥ ॥ 1-250-21 (10927)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ખાણ્ડવદાહપર્વણિ પઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 250 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 251
॥ શ્રીઃ ॥
1.251. અધ્યાયઃ 251
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
અગ્નિના વરુણાત્ આહૃતાનાં રથાદીનાં અર્જુનાય દાનમ્॥ 1 ॥ અગ્નેઃ ખાણ્ડવદાહારમ્ભઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-251-0 (10928)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-251-0x (1323)
એવમુક્તઃ સ ભગવાન્ધૂમકેતુર્હુતાશનઃ।
ચિન્તયામાસ વરુણં લોકપાલં દિદૃક્ષયા॥ 1-251-1 (10929)
આદિત્યમુદકે દેવં નિવસન્તં જલેશ્વરમ્।
સ ચ તચ્ચિન્તિતં જ્ઞાત્વા દર્શયામાસ પાવકમ્॥ 1-251-2 (10930)
તમબ્રવીદ્ભમકેતુઃ પ્રતિગૃહ્ય જલેશ્વરમ્।
ચતુર્થં લોકપાલાનાં દેવદેવં સનાતનમ્॥ 1-251-3 (10931)
સોમેન રાજ્ઞા યદ્દત્તં ધનુશ્ચૈવેષુધી ચ તે।
તત્પ્રયચ્છોભયં શીઘ્રં રથં ચ કપિલક્ષણમ્॥ 1-251-4 (10932)
કાર્યં ચ સુમહત્પાર્થો ગાણ્ડીવેન કરિષ્યતિ।
ચક્રેણ વાસુદેવશ્ચ તન્મમાદ્ય પ્રદીયતામ્॥ 1-251-5 (10933)
દદાનીત્યેવ વરુણઃ પાવકં પ્રત્યભાષત।
તદદ્ભુતં મહાવીર્યં યશઃકીર્તિવિવર્ધનમ્॥ 1-251-6 (10934)
સર્વશસ્ત્રૈરનાધૃષ્યં સર્વશસ્ત્રપ્રમાથિ ચ।
સર્વાયુધમહામાત્રં પરસૈન્યપ્રધર્ષણમ્॥ 1-251-7 (10935)
એકં શતસહસ્રેણ સંમિતં રાષ્ટ્રવર્ધનમ્।
ચિત્રમુચ્ચાવચૈર્વર્ણૈઃ શોભિતં શ્લક્ષ્ણમવ્રણમ્॥ 1-251-8 (10936)
દેવદાનવગન્ધર્વૈઃ પૂજિતં શાશ્વતીઃ સમાઃ।
પ્રાદાચ્ચૈવ ધનૂરત્નમક્ષય્યૌ ચ મહેષુધી॥ 1-251-9 (10937)
રથં ચ દિવ્યાશ્વયુજં કપિપ્રવરકેતનમ્।
ઉપેતં રાજતૈરશ્વૈર્ગાન્ધર્વૈર્હેમમાલિભિઃ॥ 1-251-10 (10938)
પાણ્ડુરાભ્રપ્રતીકાશૈર્મનોવાયુસમૈર્જવે।
સર્વોપકરણૈર્યુક્તમજય્યં દેવદાનવૈઃ॥ 1-251-11 (10939)
ભાવુમન્તં મહાઘોષં સર્વરત્નમનોરમમ્।
સસર્જ યં સુતપસા ભૌમનો ભુવનપ્રભુઃ॥ 1-251-12 (10940)
પ્રજાપતિરનિર્દેશ્યં યસ્ય રૂપં રવેરિવ।
યં સ્મ સોમઃ સમારુહ્ય દાનવાનજયત્પ્રભુઃ॥ 1-251-13 (10941)
નવમેઘપ્રતીકાશં જ્લલન્તમિવ ચ શ્રિયા।
આશ્રિતૌ તં રથશ્રેષ્ઠં શક્રાયુધસમાવુભૌ॥ 1-251-14 (10942)
તાપનીયા સુરુચિરા ધ્વજયષ્ટિરનુત્તમા।
તસ્યાં તુ વાનરો દિવ્યઃ સિંહશાર્દૂલકેતનઃ॥ 1-251-15 (10943)
`હનૂમાન્નામ તેજસ્વી કામરૂપી મહાબલઃ।'
દિધક્ષન્નિવ તત્ર સ્મ સંસ્થિતો મૂર્ધ્ન્યશોભત।
ધ્વજે ભૂતાનિ તત્રાસન્વિવિધાનિ મહાન્તિ ચ॥ 1-251-16 (10944)
નાદેન રિપુસૈન્યાનાં યેષાં સંજ્ઞા પ્રણશ્યતિ।
સ તં નાનાપતાકાભિઃ શોભિતં રથસત્તમમ્॥ 1-251-17 (10945)
પ્રદક્ષિણમુપાવૃત્ય દૈવતેભ્યઃ પ્રણમ્ય ચ।
સન્નદ્ધઃ કવચી ખડ્ગી બદ્ધગોધાઙ્ગુલિત્રકઃ॥ 1-251-18 (10946)
આરુરોહ તદા પાર્થો વિમાનં સુકૃતી યથા।
તચ્ચ દિવ્યં ધનુઃ શ્રેષ્ઠં બ્રહ્મણા નિર્મિતં પુરા॥ 1-251-19 (10947)
ગાણ્ડીવમુપસંગૃહ્ય બભૂવ મુદિતોઽર્જુનઃ।
હુતાશનં પુરસ્કૃત્ય તતસ્તદપિ વીર્યવાન્॥ 1-251-20 (10948)
જગ્રાહ બલમાસ્થાય જ્યયા ચ યુયુજે ધનુઃ।
મૌર્વ્યાં તુ યોજ્યમાનાયાં બલિના પાણ્ડવેન હ॥ 1-251-21 (10949)
યેઽશૃષ્વન્કૂજિતં યત્ર તેષાં વૈ વ્યથિતં મનઃ।
લબ્ધ્વા રથં ધનુશ્ચૈવ તથાઽક્ષય્યે મહેષુધી॥ 1-251-22 (10950)
બભૂવ કલ્યઃ કૌન્તેયઃ પ્રહૃષ્ટઃ સાહ્યકર્મણિ।
વજ્રનાભં તતશ્ચક્રં દદૌ કૃષ્ણાય પાવકઃ॥ 1-251-23 (10951)
આગ્નેયમસ્ત્રં દયિતં સ ચ કલ્યોઽભવત્તદા।
અબ્રવીત્પાવકશ્ચૈવમેતેન મધુસૂદન॥ 1-251-24 (10952)
અમાનુષાનપિ રણે જેષ્યસિ ત્વમસંશયમ્।
અનેન તુ મનુષ્યાણાં દેવાનામપિ ચાહવે॥ 1-251-25 (10953)
રક્ષઃપિશાચદૈત્યાનાં નાગાનાં ચાધિકસ્તથા।
ભવિષ્યસિ ન સન્દેહઃ પ્રવરોઽપિ નિબર્હણે॥ 1-251-26 (10954)
ક્ષિપ્તં ક્ષિપ્તં રણે ચૈતત્ત્વયા માધવ શત્રુષુ।
હત્વાઽપ્રતિહતં સઙ્ખ્યે પાણિમેષ્યતિ તે પુનઃ॥ 1-251-27 (10955)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-251-28x (1324)
વરુણશ્ચ દદૌ તસ્મૈ ગદામશનિનિઃસ્વનામ્।
દૈત્યાન્તકરણીં ઘોરાં નામ્ના કૌમોદકીં પ્રભુઃ॥ 1-251-28 (10956)
તતઃ પાવકમબ્રૂતાં પ્રહૃષ્ટાવર્જુનાચ્યુતૌ।
કૃતાસ્ત્રૌ શસ્ત્રસંપન્નૌ રથિનૌ ધ્વજિનાવપિ॥ 1-251-29 (10957)
કલ્યૌ સ્વો ભગવન્યોદ્ધુમપિ સર્વૈઃ સુરાસુરૈઃ।
કિં પુનર્વજ્રિણૈકેન પન્નગાર્થે યુયુત્સતા॥ 1-251-30 (10958)
અર્જુન ઉવાચ। 1-251-31x (1325)
ચક્રપાણિર્હૃષીકેશો વિચરન્યુધિ વીર્યવાન્।
ચક્રેણ ભસ્મસાત્સર્વં વિસૃષ્ટેન તુ વીર્યવાન્।
ત્રિષુ લોકેષુ તન્નાસ્તિ યન્ન કુર્યાજ્જનાર્દનઃ॥ 1-251-31 (10959)
ગાણ્ડીવં ધનુરાદાય તથાઽક્ષય્યે મહેષુધી।
અહમપ્યુત્સહે લોકાન્વિજેતું યુધિ પાવક॥ 1-251-32 (10960)
સર્વતઃ પરિવાર્યૈવં દાવમેતં મહાપ્રભો।
કામં સંપ્રજ્વલાદ્યૈવ કલ્યૌ સ્વઃ સાહ્યકર્મણિ॥ 1-251-33 (10961)
`યદિ ખાણ્ડવમેષ્યતિ પ્રમાદા-
ત્સગણો વા પરિરક્ષિતું મહેન્દ્રઃ।
શરતાડિતગાત્રકુણ્ડલાનાં
કદનં દ્રક્ષ્યતિ દેવવાહિનીનામ્॥' 1-251-34 (10962)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-251-35x (1326)
એવમુક્તઃ સ ભગવાન્દાશાર્હેણાર્જુનેન ચ।
તૈજસં રપમાસ્થાય દાવં દગ્ધું પ્રચક્રમે॥ 1-251-35 (10963)
સર્વતઃ પરિવાર્યાથ સપ્તાર્ચિર્જ્વલનસ્તથા।
દદાહ ખાણ્ડવં દાવં યુગાન્તમિવ દર્શયન્॥ 1-251-36 (10964)
પ્રતિગૃહ્ય સમાવિશ્ય તદ્વનં ભરતર્ષભ।
મેઘસ્તનિતનિર્ઘોષઃ સર્વભૂતાન્યકમ્પયત્॥ 1-251-37 (10965)
દહ્યતસ્તસ્ય ચ બભૌ રૂપં દાવસ્ય ભારત।
મેરોરિવ નગેન્દ્રસ્ય કીર્ણસ્યાંશુમતોંશુભિઃ॥ ॥ 1-251-38 (10966)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ખાણ્ડવદાહપર્વણિ એકપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 251 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-251-2 આદિત્યમદિતેઃ પુત્રમ્॥ 1-251-7 મહામાત્રં પ્રધાનમ્॥ 1-251-12 ભૌમનો વિશ્વકર્મા॥ 1-251-15 સિંહશાર્દૂલવદ્ભયંકરઃ કેતનઃ કાયોયસ્ય સઃ॥ 1-251-23 કલ્યઃ સમર્થઃ વજ્રં વરત્રા સા નાભૌ યસ્ય તત્॥ 1-251-27 હત્વા હત્વા રિપૂન્સઙ્ખ્યે ઇતિ ઘ. પાત॥ એકપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 251 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 252
॥ શ્રીઃ ॥
1.252. અધ્યાયઃ 252
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ખાણ્ડવદાહં દૃષ્ટ્વા ત્રસ્તૈર્દેવૈઃ પ્રાર્થિતેનેન્દ્રેણ જલવર્ષણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-252-0 (10967)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-252-0x (1327)
તૌ રથાભ્યાં રથશ્રેષ્ઠૌ દાવસ્યોભયતઃ સ્થિતૌ।
દિક્ષુ સર્વાસુ ભૂતાનાં ચક્રાતે કદનં મહત્॥ 1-252-1 (10968)
યત્ર યત્ર ચ દૃશ્યન્તે પ્રાણિનઃ ખાણ્ડવાલયાઃ।
પલાયન્તઃ પ્રવીરૌ તૌ તત્રતત્રાભ્યધાવતામ્॥ 1-252-2 (10969)
છિદ્રં ન સ્મ પ્રપશ્યન્તિ રથયોરાશુચારિણોઃ।
આવિદ્ધાવેવ દૃશ્યેતે રથિનૌ તૌ રથોત્તમૌ॥ 1-252-3 (10970)
ખાણ્ડવે દહ્યમાને તુ ભૂતાન્યથ સહસ્રશઃ।
ઉત્પેતુર્ભૈરવાન્નાદાન્વિનદન્તઃ સમન્તતઃ॥ 1-252-4 (10971)
દગ્ધૈકદેશા બહવો નિષ્ટપ્તાશ્ચ તથાઽપરે।
સ્ફુટિતાક્ષા વિશીર્ણાશ્ચ વિપ્લુતાશ્ચ તથાઽપરે॥ 1-252-5 (10972)
સમાલિઙ્ગ્ય સુતાનન્યે પિતૄન્ભ્રાતૄનથાઽપરે।
ત્યક્તું ન શેકુઃ સ્નેહેન તત્રૈવ નિધનં ગતાઃ॥ 1-252-6 (10973)
સન્દષ્ટદશનાશ્ચાન્યે સમુત્પેતુરનેકશઃ।
તતસ્તેઽતીવ ઘૂર્ણન્તઃ પુનરગ્નૌ પ્રપેદિરે॥ 1-252-7 (10974)
દગ્ધપક્ષાક્ષિચરણા વિચેષ્ટન્તો મહીતલે।
તત્રતત્ર સ્મ દૃશ્યન્તે વિનશ્યન્તઃ શરીરિણઃ॥ 1-252-8 (10975)
જલાશયેષુ તપ્તેષુ ક્વાથ્યમાનેષુ વહ્નિના।
ગતસત્વાઃ સ્મ દૃશ્યન્તે કૂર્મમત્સ્યાઃ સમન્તતઃ॥ 1-252-9 (10976)
શરીરૈરપરે દીપ્તૈર્દેહવન્ત ઇવાગ્નયઃ।
અદૃશ્યન્ત વને તત્ર પ્રાણિનઃ પ્રાણિસંક્ષયે॥ 1-252-10 (10977)
કાંશ્ચિદુત્પતતઃ પાર્થઃ શરૈઃ સંછિદ્ય ખણ્ડશઃ।
પાતયામાસ વિહગાન્પ્રદીપ્તે વસુરેતસિ॥ 1-252-11 (10978)
તે શરાચિતસર્વાઙ્ગા નિનદન્તો મહારવાન્।
ઊર્ધ્વમુત્પત્ય વેગેન નિપેતુઃ ખાણ્ડવે પુનઃ॥ 1-252-12 (10979)
શરૈરભ્યાહતાનાં ચ સઙ્ઘશઃ સ્મ વનૌકસામ્।
વિરાવઃ શુશ્રુવે ઘોરઃ સમુદ્રસ્યેવ મથ્યતઃ॥ 1-252-13 (10980)
વહ્નેશ્ચાપિ પ્રદીપ્તસ્ય ખમુત્પેતુર્મહાર્ચિષઃ।
જનયામાસુરુદ્વેગં સુમહાન્તં દિવૌકસામ્॥ 1-252-14 (10981)
તેનાર્ચિષા સુસન્તપ્તા દેવાઃ સર્ષિપુરોગમાઃ।
તતો જગ્મુર્મહાત્માનઃ સર્વ એવ દિવૌકસઃ।
શતક્રતું સહસ્રાક્ષં દેવેશમસુરાર્દનમ્॥ 1-252-15 (10982)
દેવા ઊચુઃ। 1-252-16x (1328)
કિં ન્વિમે માનવાઃ સર્વે દહ્યન્તે ચિત્રભાનુના।
કચ્ચિન્ન સંક્ષયઃ પ્રાપ્તો લોકાનામમરેશ્વર॥ 1-252-16 (10983)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-252-17x (1329)
તચ્છ્રુત્વા વૃત્રહા તેભ્યઃ સ્વયમેવાન્વવેક્ષ્ય ચ।
ખાણ્ડવસ્ય વિમોક્ષાર્થં પ્રયયૌ હરિવાહનઃ॥ 1-252-17 (10984)
મહતા રથબૃન્દેન નાનારૂપેણ વાસવઃ।
આકાશં સમવાકીર્ય પ્રવવર્ષ સુરેશ્વરઃ॥ 1-252-18 (10985)
તતોઽક્ષમાત્રા વ્યસૃજન્ધારાઃ શતસહસ્રશઃ।
ચોદિતા દેવરાજેન જલદાઃ ખાણ્ડવં પ્રતિ॥ 1-252-19 (10986)
અસંપ્રાપ્તાસ્તુ તા ધારાસ્તેજસા જાતવેદસઃ।
ખ એવ સમુશુષ્યન્ત નકાશ્ચિત્પાવકં ગતાઃ॥ 1-252-20 (10987)
તતો નમુચિહા ક્રુદ્ધો ભૃશમર્ચિષ્મતસ્તદા।
પુનરેવ મહામેઘૈરમ્ભાંસિ વ્યસૃજદ્બહુ॥ 1-252-21 (10988)
અર્ચિર્ધારાભિસંબદ્ધં ધૂમવિદ્યુત્સમાકુલમ્।
બભૂવ તદ્વનં ઘોરં સ્તનયિત્નુસમાકુલમ્॥ ॥ 1-252-22 (10989)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ખાણ્ડવદાહપર્વણિ દ્વિપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 252 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-252-3 આવિદ્ધાવેવ અલાતચક્રવદ્ભ્રામિતાવેવ॥ દ્વિપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 252 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 253
॥ શ્રીઃ ॥
1.253. અધ્યાયઃ 253
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રાભિવૃષ્ટસ્ય જલસ્યાર્જુનેન નિવારણમ્॥ 1 ॥ પુત્રં નિગીર્યાકાશમુત્પતન્ત્યાઃ તક્ષકભાર્યાયાઃ અર્જુનેન શિરશ્છેદઃ॥ 2 ॥ ઇન્દ્રેણ સ્વકૃતવાયુવર્ષમોહિતાદર્જુનાત્તક્ષકપુત્રસ્યાશ્વસેનસ્ય મોચનમ્॥ 3 ॥ પાવકાન્મુમુક્ષૂણાં નાગાદીનાં મારણમ્॥ 4 ॥ ઇન્દ્રસ્ય કૃષ્ણાર્જુનાભ્યાં યુદ્ધમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-253-0 (10990)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-253-0x (1330)
તસ્યાથ વર્ષતો વારિ પાણ્ડવઃ પ્રત્યવારયત્।
શરવર્ષેણ બીભત્સુરુત્તમાસ્ત્રાણિ દર્શયન્॥ 1-253-1 (10991)
ખાણ્ડવં ચ વનં સર્વં પાણ્ડવો બહુભિઃ શરૈઃ।
પ્રાચ્છાદયદમેયાત્મા નીહારેણેવ ચન્દ્રમાઃ॥ 1-253-2 (10992)
ન ચ સ્મ કિંચિચ્છક્નોતિ ભૂતં નિશ્ચરિતું તતઃ।
સંછાદ્યમાને ખે બાણૈરસ્યતા સવ્યસાચિના॥ 1-253-3 (10993)
તક્ષકસ્તુ ન તત્રાસીન્નાગરાજો મહાબલઃ।
દહ્યમાને વને તસ્મિન્કુરુક્ષેત્રં ગતો હિ સઃ॥ 1-253-4 (10994)
અશ્વસેનોઽભવત્તત્ર તક્ષકસ્ય સુતો બલી।
સ યત્નમકરોત્તીવ્રં મોક્ષાર્થં જાતવેદસઃ॥ 1-253-5 (10995)
ન શશાક સ નિર્ગન્તું નિરુદ્ધોઽર્જુનપત્રિભિઃ।
મોક્ષયામાસ તં માતા નિગીર્ય ભુજગાત્મજા॥ 1-253-6 (10996)
તસ્ય પૂર્વં શિરો ગ્રસ્તં પુચ્છમસ્ય નિગીર્યતે।
નિગીર્ય સોર્ધ્વમક્રામત્સુતં નાગી મુમુક્ષયા॥ 1-253-7 (10997)
તસ્યાઃ શરેણ તીક્ષ્ણેન પૃથુધારેણ પાણ્ડવઃ।
શિરશ્ચિચ્છેદ ગચ્છન્ત્યાસ્તામપશ્યચ્છચીપતિઃ॥ 1-253-8 (10998)
તં મુમોચયિષુર્વજ્રી વાતવર્ષેણ પાણ્ડવમ્।
મોહયામાસ તત્કાલમશ્વસેનસ્ત્વમુચ્યત॥ 1-253-9 (10999)
તાં ચ માયાં તદા દૃષ્ટા ઘોરાં નાગેન વઞ્ચિતઃ।
દ્વિધા ત્રિધા ચ ખગતાન્પ્રાણિનઃ પાણ્ડવોચ્છિનત્॥ 1-253-10 (11000)
શશાપ તં ચ સંક્રુદ્ધો બીભત્સુર્જિહ્મગામિનમ્।
પાવકો વાસુદેવશ્ચાપ્યપ્રતિષ્ઠો ભવિષ્યસિ॥ 1-253-11 (11001)
તતો જિષ્ણુઃ સહસ્રાક્ષં ખં વિતત્યાશુગૈઃ શરૈઃ।
યોધયામાસ સંક્રુદ્ધો વઞ્ચનાં તામનુસ્મરન્॥ 1-253-12 (11002)
દેવરાજોઽપિ તં દૃષ્ટ્વા સંરબ્ધં સમરેઽર્જુનમ્।
સ્વમસ્ત્રમસૃજત્તીવ્રં છાદયિત્વાઽખિલં નભઃ॥ 1-253-13 (11003)
તતો વાયુર્મહાઘોષઃ ક્ષોભયન્સર્વસાગરાન્।
વિયત્સ્થો જનયન્મેઘાઞ્જલધારાસમાકુલાન્॥ 1-253-14 (11004)
તતોઽશનિમુચો ઘોરાંસ્તડિત્સ્તનિતનિઃસ્વનાન્।
તદ્વિઘાતાર્થમસૃજદર્જુનોઽપ્યસ્ત્રમુત્તમમ્॥ 1-253-15 (11005)
વાયવ્યમભિમન્ત્ર્યાથ પ્રતિપત્તિવિશારદઃ।
તેનેન્દ્રાશનિમેઘાનાં વીર્યૌજસ્તદ્વિનાશિતમ્॥ 1-253-16 (11006)
જલધારાશ્ચ તાઃ શોષં જગ્મુર્નેશુશ્ચ વિદ્યુતઃ।
ક્ષણેન ચાભવદ્વ્યોમ સંપ્રશાન્તરજસ્તમઃ॥ 1-253-17 (11007)
સુખશીતાનિલવહં પ્રકૃતિસ્થાર્કમણ્ડલમ્।
નિષ્પ્રતીકારહૃષ્ટશ્ચ હુતભુગ્વિવિધાકૃતિઃ॥ 1-253-18 (11008)
સિચ્યમાનો વસૌઘૈસ્તૈઃ પ્રાણિનાં દેહનિઃસૃતૈઃ।
પ્રજજ્વાલાથ સોઽર્ચિષ્માન્સ્વનાદૈઃ પૂરયઞ્જગત્॥ 1-253-19 (11009)
કૃષ્ણાભ્યાં રક્ષિતં દૃષ્ટ્વા તં ચ દાવમહઙ્કૃતાઃ।
ખમુત્પેતુર્મહારાજ સુપર્ણાદ્યાઃ પતત્ત્રિણઃ॥ 1-253-20 (11010)
ગરુત્માન્વજ્રસદૃશૈઃ પક્ષતુણ્ડનખૈસ્તથા।
પ્રહર્તુકામો ન્યપતદાકાશાત્કૃષ્ણપાણ્ડવૌ॥ 1-253-21 (11011)
તથૈવોરગસઙ્ઘાતાઃ પાણ્ડવસ્ય સમીપતઃ।
ઉત્સૃજન્તો વિષં ઘોરં નિપેતુર્જ્વલિતાનનાઃ॥ 1-253-22 (11012)
તાંશ્ચકર્ત શરૈઃ પાર્થઃ સરોષાગ્નિસમુક્ષિતૈઃ।
વિવિશુશ્ચાપિ તં દીપ્તં દેહાભાવાય પાવકમ્॥ 1-253-23 (11013)
તતઃ સુરાઃ સગન્ધર્વા યક્ષરાક્ષસપન્નગાઃ।
ઉત્પેતુર્નાદમતુલમુત્સૃજન્તો રણાર્થિનઃ॥ 1-253-24 (11014)
અયઃકણપચક્રાશ્મભુશુણ્ડ્યુદ્યતબાહવઃ।
કૃષ્ણપાર્થૌ જિઘાંસન્તઃ ક્રોધસંમૂર્ચ્છિતૌજસઃ॥ 1-253-25 (11015)
તેષામતિવ્યાહરતાં શસ્ત્રવર્ષં પ્રમુઞ્ચતામ્।
પ્રમમાથોત્તમાઙ્ગાનિ બીભત્સુર્નિશિતૈઃ શરૈઃ॥ 1-253-26 (11016)
કૃષ્ણશ્ચ સુમહાતેજાશ્ચક્રેણારિવિનાશનઃ।
દૈત્યદાનવસઙ્ઘાનાં ચકાર કદનં મહત્॥ 1-253-27 (11017)
અથાપરે શરૈર્વિદ્ધાશ્ચક્રવેગેરિતાસ્તથા।
વેલામિવ સમાસાદ્ય વ્યતિષ્ઠન્નમિતૌજસઃ॥ 1-253-28 (11018)
તતઃ શક્રોઽતિસક્રુદ્ધસ્ત્રિદશાનાં મહેશ્વરઃ।
પાણ્ડુરં ગજમાસ્થાય તાવુભૌ સમુપાદ્રવત્॥ 1-253-29 (11019)
વેગેનાશનિમાદાય વજ્રમસ્ત્રં ચ સોઽસૃજત્।
હતાવેતાવિતિ પ્રાહ સુરાનસુરસૂદનઃ॥ 1-253-30 (11020)
તતઃ સમુદ્યતાં દૃષ્ટ્વા દેવેન્દ્રેણ મહાશનિમ્।
જગૃહુઃ સર્વશસ્ત્રાણિ સ્વાનિ સ્વાનિ સુરાસ્તથા॥ 1-253-31 (11021)
કાલદણ્ડં યમો રાજન્ ગદાં ચૈવ ધનેશ્વરઃ।
પાશાંશ્ચ તત્ર વરુણો વિચિત્રાં ચ તથાઽશનિમ્॥ 1-253-32 (11022)
સ્કન્દઃ શક્તિં સમાદાય તસ્થૌ મેરુરિવાચલઃ।
ઓષધીર્દીપ્યમાનાશ્ચ જગૃહાતેઽસ્વિનાવપિ॥ 1-253-33 (11023)
જગૃહે ચ ધનુર્ધાતા મુસલં તુ જયસ્તથા।
પર્વતં ચાપિ જગ્રાહ ક્રૂદ્ધસ્ત્વષ્ટા મહાબલઃ॥ 1-253-34 (11024)
અંશસ્તુ શક્તિં જગ્રાહ મૃત્યુર્દેવઃ પરશ્વધમ્।
પ્રગૃહ્ય પરિઘં ઘોરં વિચચારાર્યમા અપિ॥ 1-253-35 (11025)
મિત્રશ્ચ ક્ષુરપર્યન્તં ચક્રમાદાય તસ્થિવાન્।
પૂષા ભગશ્ચ સંક્રુદ્ધઃ સવિતા ચ વિશાંપતે॥ 1-253-36 (11026)
આત્તકાર્મુકનિસ્ત્રિંશાઃ કૃષ્ણાપાર્થૌ પ્રદુદ્રુવુઃ।
રુદ્રાશ્ચ વસવશ્ચૈવ મરુતશ્ચ મહાબલાઃ॥ 1-253-37 (11027)
વિશ્વેદેવાસ્તથા સાધ્યા દીપ્યમાનાઃ સ્વતેજસા।
એતે ચાન્યે ચ બહવો દેવાસ્તૌ પુરુષોત્તમૌ॥ 1-253-38 (11028)
કૃષ્ણપાર્થૌ જિઘાંસન્તઃ પ્રતીયુર્વિવિધાયુધાઃ।
તત્રાદ્ભુતાન્યદૃશ્યન્ત નિમિત્તાનિ મહાહવે॥ 1-253-39 (11029)
યુગાન્તસમરૂપાણિ ભૂતસંમોહનાનિ ચ।
તથા દૃષ્ટ્વા સુસંરબ્ધં શક્રં દેવૈઃ સહાચ્યુતૌ॥ 1-253-40 (11030)
અભીતૌ યુધિ દુર્ધર્ષૌ તસ્થતુઃ સજ્જકાર્મુકૌ।
આગચ્છતસ્તતો દેવાનુભૌ યુદ્ધવિશારદૌ॥ 1-253-41 (11031)
વ્યતાડયેતાં સંક્રુદ્ધૌ શરૈર્વજ્રોપમૈસ્તદા।
અસકૃદ્ભગ્નસંકલ્પાઃ સુરાશ્ચ બહુશઃ કૃતાઃ॥ 1-253-42 (11032)
ભયાદ્રણં પરિત્યજ્ય શખ્રમેવાભિશિશ્રિયુઃ।
દૃષ્ટ્વા નિવારિતાન્દેવાન્માધવેનાર્જુનેન ચ॥ 1-253-43 (11033)
આશ્ચર્યમગમંસ્તત્ર મુનયો નભસિ સ્થિતાઃ।
શક્રશ્ચાપિ તયોર્વીર્યમુપલભ્યાસકૃદ્રણે॥ 1-253-44 (11034)
બભૂવ પરમપ્રીતો ભૂયશ્ચૈતાવયોધયત્।
તતોઽશ્મવર્ષં સુમહદ્વ્યસૃજત્પાકશાસનઃ॥ 1-253-45 (11035)
ભૂય એવ તદા વીર્યં જિજ્ઞાસુઃ સવ્યસાચિનઃ।
તચ્છૈરર્જુનો વર્ષં પ્રતિજઘ્નેઽત્યમર્ષિતઃ॥ 1-253-46 (11036)
વિફલં ક્રિયમાણં તત્સમવેક્ષ્ય શતક્રતુઃ।
ભૂયઃ સંવર્ધયામાસ તદ્વર્ષં પાકશાસનઃ॥ 1-253-47 (11037)
સોશ્મવર્ષં મહાવેગૈરિષુભિઃ પાકશાસનિઃ।
વિલયં ગમયામાસ હર્ષયન્પિતરં તથા॥ 1-253-48 (11038)
તત ઉત્પાટ્ય પાણિભ્યાં મન્દરાચ્છિખરં મહત્।
સદ્રુમં વ્યસૃજચ્છક્રો જિઘાંસુઃ પાણ્ડુનન્દનમ્॥ 1-253-49 (11039)
તતોઽર્જુનો વેગવદ્ભિર્જ્વલિતાગ્રૈરજિહ્મગૈઃ।
શરૈર્વિધ્વંસયામાસ ગિરેઃ શૃઙ્ગં સહસ્રધા॥ 1-253-50 (11040)
ગિરેર્વિશીર્યમાણસ્ય તસ્ય રૂપં તદા બભૌ।
સાર્કચન્દ્રગ્રહસ્યેવ નભસઃ પરિશીર્યતઃ॥ 1-253-51 (11041)
તેનાભિપતતા દાવં શૈલેન મહતા ભૃશમ્।
શૃઙ્ગેણ નિહતાસ્તત્ર પ્રાણિનઃ ખાણ્ડવાલયાઃ॥ ॥ 1-253-52 (11042)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ ખાણ્ડવદાહપર્વણિ ત્રિપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 253 ॥ ॥ સમાપ્તં ચ ખાણ્ડવદાહપર્વ ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 254
॥ શ્રીઃ ॥
1.254. અધ્યાયઃ 254
(અથ મયદર્શનપર્વ ॥ 19 ॥)
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
દેવેષુ પરાજિતેષુ અશરીરવાણીશ્રવણેન ઇન્દ્રસ્ય નિવૃત્તિઃ॥ 1 ॥ પલાયમાનં મયં હન્તુમુદ્યુક્તે શ્રીકૃષ્ણે આત્માનં શરણાગતસ્ય મયસ્ય અર્જુનેનાભયદાનમ્॥ 2 ॥ ખાણ્ડવદાહેઽપિ અશ્વસેનાદીનામદાહસ્ય વૈશમ્પાયનેન કથનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-254-0 (11043)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-254-0x (1331)
તથા શૈલનિપાતેન ભીષિતાઃ ખાણ્ડવાલયાઃ।
દાનવા રાક્ષસા નાગાસ્તરક્ષ્વૃક્ષવનૌકસઃ॥ 1-254-1 (11044)
દ્વિપાઃ પ્રભિન્નાઃ શાર્દૂલાઃ સિંહાઃ કેસરિણસ્તથા।
મૃગાશ્ચ મહિષાશ્ચૈવ શતશઃ પક્ષિણસ્તથા॥ 1-254-2 (11045)
સમુદ્વિગ્ના વિસસૃપુસ્તથાન્યા ભૂતજાતયઃ।
તં દાવં સમુદૈક્ષન્ત કૃષ્ણૌ ચાભ્યુદ્યતાયુધૌ॥ 1-254-3 (11046)
ઉત્પાતનાદશબ્દેન ત્રાસિતા ઇવ ચાભવન્।
તે વનં પ્રસમીક્ષ્યાથ દહ્યમાનમનેકધા॥ 1-254-4 (11047)
કૃષ્ણમભ્યુદ્યતાસ્ત્રં ચ નાદં મુમુચુરુલ્બણમ્।
તેન નાદેન રૌદ્રેણ નાદેન ચ વિભાવસોઃ॥ 1-254-5 (11048)
રરાસ ગગનં કૃત્સ્નમુત્પાતજલદૈરિવ।
તતઃ કૃષ્ણો મહાબાહુઃ સ્વતેજોભાસ્વરં મહત્॥ 1-254-6 (11049)
ચક્રં વ્યસૃજદત્યુગ્રં તેષાં નાશાય કેશવઃ।
તેનાર્તા જાતયઃ ક્ષુદ્રાઃ સદાનવનિશાચરાઃ॥ 1-254-7 (11050)
નિકૃત્તાઃ શતશઃ સર્વા નિપેતુરનલં ક્ષણાત્।
તત્રાદૃશ્યન્ત તે દૈત્યાઃ કૃષ્ણચક્રવિદારિતાઃ॥ 1-254-8 (11051)
વસારુધિરસંપૃક્તાઃ સન્ધ્યાયામિવ તોયદાઃ।
પિશાચાન્પક્ષિણો નાગાન્પશૂંશ્ચૈવ સહસ્રશઃ॥ 1-254-9 (11052)
નિઘ્નંશ્ચરતિ વાર્ષ્ણેયઃ કાલવત્તત્ર ભારત।
ક્ષિપ્તં ક્ષિપ્તં પુનશ્ચક્રં કૃષ્ણસ્યામિત્રઘાતિનઃ॥ 1-254-10 (11053)
છિત્ત્વાનેકાનિ સત્વાનિ પાણિમેતિ પુનઃ પુનઃ।
તથા તુ નિઘ્નતસ્તસ્ય પિશાચોરગરાક્ષસાન્॥ 1-254-11 (11054)
બભૂવ રૂપમત્યુગ્રં સર્વભૂતાત્મનસ્તદા।
સમેતાનાં ચ સર્વેષાં દાનવાનાં ચ સર્વશઃ॥ 1-254-12 (11055)
વિજેતા નાભવત્કશ્ચિત્કૃષ્ણપાણ્ડવયોર્મૃધે।
તયોર્બલાત્પરિત્રાતું તં ચ દાવં યદા સુરાઃ॥ 1-254-13 (11056)
નાશક્નુવઞ્શમયિતું તદાઽભૂવન્પરાઙ્મુખાઃ।
શતક્રતુસ્તુ સંપ્રેક્ષ્ય વિમુખાનમરાંસ્તથા॥ 1-254-14 (11057)
બભૂવ મુદિતો રાજન્પ્રશંસન્કેશવાર્જુનૌ।
નિવૃત્તેષ્વથ દેવેષુ વાગુવાચાશરીરિણી॥ 1-254-15 (11058)
શતક્રતું સમાભાષ્ય મહાગમ્ભીરનિઃસ્વના।
ન તે સખા સન્નિહિતસ્તક્ષકો ભુજગોત્તમઃ॥ 1-254-16 (11059)
દાહકાલે ખાણ્ડવસ્ય કુરુક્ષેત્રં ગતો હ્યસૌ।
ન ચ શક્યૌ યુધા જેતું કથંચિદપિ વાસવ॥ 1-254-17 (11060)
વાસુદેવાર્જુનાવેતૌ નિબોધ વચનાન્મમ।
નરનારાયણાવેતૌ પૂર્વદેવૌ દિવિ શ્રુતૌ॥ 1-254-18 (11061)
ભવાનપ્યભિજાનાતિ યદ્વીર્યૌ યત્પરાક્રમૌ।
નૈતૌ શક્યૌ દુરાધર્ષૌ વિજેતુમજિતૌ યુધિ॥ 1-254-19 (11062)
અપિ સર્વેષુ લોકેષુ પુરાણાવૃષિસત્તમૌ।
પૂજનીયતમાવેતાવપિ સર્વૈઃ સુરાસુરૈઃ॥ 1-254-20 (11063)
યક્ષરાક્ષસગન્ધર્વનરકિન્નરપન્નગૈઃ।
તસ્માદિતઃ સુરૈઃ સાર્ધં ગન્તુમર્હસિ વાસવ॥ 1-254-21 (11064)
દિષ્ટં ચાપ્યનુપશ્યૈતત્ખાણ્ડવસ્ય વિનાશનમ્।
ઇતિ વાક્યમુપશ્રુત્ય તથ્યમિત્યમરેશ્વરઃ॥ 1-254-22 (11065)
ક્રોધામર્ષૌ સમુત્સૃજ્ય સંપ્રતસ્થે દિવં તદા।
તં પ્રસ્થિતં મહાત્માનં સમવેક્ષ્ય દિવૌકસઃ॥ 1-254-23 (11066)
સહિતાઃ સેનયા રાજન્નનુજગ્મુઃ પુરન્દરમ્।
દેવરાજં તદા યાન્તં સહ દેવૈરવેક્ષ્ય તુ॥ 1-254-24 (11067)
વાસુદેવાર્જુનૌ વીરૌ સિંહનાદં વિનેદતુઃ।
દેવરાજે ગતે રાજન્પ્રહૃષ્ટૌ કેશવાર્જુનૌ॥ 1-254-25 (11068)
નિર્વિશઙ્કં વનં વીરૌ દાહયામાસતુસ્તદા।
સ મારુત ઇવાભ્રાણિ નાશયિત્વાઽર્જુનઃ સુરાન્॥ 1-254-26 (11069)
વ્યધમચ્છરસઙ્ઘાતૈર્દેહિનઃ ખાણ્ડવાલયાન્।
ન ચ સ્મ કિંચિચ્છક્નોતિ ભૂતં નિશ્ચરિતું તતઃ॥ 1-254-27 (11070)
સંછિદ્યમાનમિષુભિરસ્યતા સવ્યસાચિના।
નાશક્નુવંશ્ચ ભૂતાનિ મહાન્ત્યપિ રણેઽર્જુનમ્॥ 1-254-28 (11071)
નિરીક્ષિતુમમોઘાસ્ત્રં યોદ્ધું ચાપિ કુતો રણે।
શતં ચૈકેન વિવ્યાધ શતેનૈકં પતત્રિણામ્॥ 1-254-29 (11072)
વ્યસવસ્તેઽપતન્નગ્નૌ સાક્ષાત્કાલહતા ઇવ।
ન ચાલભન્ત તે શર્મ રોધઃસુ વિષમેષુ ચ॥ 1-254-30 (11073)
પિતૃદેવનિવાસેષુ સન્તાપશ્ચાપ્યજાયત।
ભૂતસઙ્ઘાશ્ચ બહવો દીનાશ્ચક્રુર્મહાસ્વનમ્॥ 1-254-31 (11074)
રુરુદુર્વારણાશ્ચૈવ તથા મૃગતરક્ષવઃ।
તેન શબ્દેન વિત્રેસુર્ગઙ્ગોદધિચરા ઝષાઃ॥ 1-254-32 (11075)
વિદ્યાધરગણાશ્ચૈવ યે ચ તત્ર વનૌકસઃ।
ન ત્વર્જુનં મહાબાહો નાપિ કૃષ્ણં જનાર્દનમ્॥ 1-254-33 (11076)
નિરીક્ષિતું વૈ શક્નોતિ કશ્ચિદ્યોદ્ધું કુતઃ પુનઃ।
એકાયનગતા યેઽપિ નિષ્પેતુસ્તત્ર કેચન॥ 1-254-34 (11077)
રાક્ષસા દાનવા નાગા જઘ્ને ચક્રેણ તાન્હરિઃ।
તે તુ ભિન્નશિરોદેહાશ્ચક્રવેગાદ્ગતાસવઃ॥ 1-254-35 (11078)
પેતુરન્યે મહાકાયાઃ પ્રદીપ્તે વસુરેતસિ।
સમાંસરુધિરૌધૈશ્ચ વસાભિશ્ચાપિ તર્પિતઃ॥ 1-254-36 (11079)
ઉપર્યાકાશગો ભૂત્વા વિધૂમઃ સમપદ્યત।
દીપ્તાક્ષો દીપ્તજિહ્વશ્ચ સંપ્રદીપ્તમહાનનઃ॥ 1-254-37 (11080)
દીપ્તોર્ધ્વકેશઃ પિઙ્ગાક્ષઃ પિબન્પ્રાણભૃતાં વસામ્।
તાં સ કૃષ્ણાર્જુનકૃતાં સુધાં પ્રાપ્ય હુતાશનઃ॥ 1-254-38 (11081)
બભૂવ મુદિતસ્તૃપ્તઃ પરાં નિર્વૃતિમાગતઃ।
તથાઽસુરં મયં નામ તક્ષકસ્ય નિવેશનાત્॥ 1-254-39 (11082)
વિપ્રદ્રવન્તં સહસા દદર્શ મધુસૂદનઃ।
તમગ્નિઃ પ્રાર્થયામાસ દિધક્ષુર્વાતસારથિઃ॥ 1-254-40 (11083)
શરીરવાઞ્જટી ભૂત્વા નદન્નિવ બલાહકઃ।
વિજ્ઞાય દાનવેન્દ્રાણાં મયં વૈ શિલ્પિનાં વરમ્॥ 1-254-41 (11084)
જિઘાંસુર્વાસુદેવસ્તં ચક્રમુદ્યમ્ય ધિષ્ઠિતઃ।
સ ચક્રમુદ્યતં દૃષ્ટ્વા દિધક્ષન્તં ચ પાવકમ્॥ 1-254-42 (11085)
અભિધાવાર્જુનેત્યેવં મયસ્ત્રાહીતિ ચાબ્રવીત્।
તસ્ય ભીતસ્વનં શ્રુત્વા મા ભૈરિતિ ધનંજયઃ॥ 1-254-43 (11086)
પ્રત્યુવાચ મયં પાર્થો જીવયન્નિવ ભારત।
તં ન ભેતવ્યમિત્યાહ મયં પાર્થો દયાપરઃ॥ 1-254-44 (11087)
તં પાર્થેનાભયે દત્તે નમુચેર્ભ્રાતરં મયમ્।
ન હન્તુમૈચ્છદ્દાશાર્હઃ પાવકો ન દદાહ ચ॥ 1-254-45 (11088)
તદ્વનં પાવકો ધીમાન્દિનાનિ દશ પઞ્ચ ચ।
દદાહ કૃષ્ણપાર્થાભ્યાં રક્ષિતઃ પાકશાસનાત્॥ 1-254-46 (11089)
તસ્મિન્વને દહ્યમાને ષડગ્નિર્ન દદાહ ચ।
અશ્વસેનં મયં ચૈવ ચતુરઃ શાર્ઙ્ગકાંસ્તથા॥ ॥ 1-254-47 (11090)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ મયદર્શનપર્વણિ ચતુઃપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 254 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 255
॥ શ્રીઃ ॥
1.255. અધ્યાયઃ 255
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
શાર્ઙ્ગકાણાં મોચનકારણે જનમેજયેન પૃષ્ટે વૈશમ્પાયનેન મન્દપાલોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ॥ 1 ॥ તપસા પિતૃલોકં ગતસ્યાપ્યનવાપ્તતપઃફળસ્ય મન્દપાલસ્ય દેવાજ્ઞયા પ્રજોત્પાદનાર્થં પુનર્ભૂમાવાગમનમ્॥ 2 ॥ તત્ર શાર્ઙ્ગ્યાં જરિતાયાં પુત્રચતુષ્ટયોત્પાદનમ્॥ 3 ॥ સપુત્રાં જરિતાં ખાણ્ડવે વિસૃજ્ય લપિતાનામ્ન્યાઽન્યયા શાર્ઙ્ગ્યા સંગતસ્ય મન્દપાલસ્ય વિપ્રરૂપાગ્નિદર્શનમ્॥ 4 ॥ તસ્ય ખાણ્ડવદિધક્ષાં જ્ઞાત્વા પુત્રરક્ષણાર્થં સ્તુતાદગ્નેર્વરલાભઃ॥ 5 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-255-0 (11091)
જનમેજય ઉવાચ। 1-255-0x (1332)
કિમર્થં શાર્ઙ્ગકાનગ્નિર્ન દદાહ તથા ગતે।
તસ્મિન્વને દહ્યમાને બ્રહ્મન્નેતત્પ્રચક્ષ્વ મે॥ 1-255-1 (11092)
અદાહે હ્યશ્વસેનસ્ય દાનવસ્ય મયસ્ય ચ।
કારણં કીર્તિતં બ્રહ્મઞ્શાર્ઙ્ગકાણાં ન કીર્તિતમ્॥ 1-255-2 (11093)
તદેતદદ્ભુતં બ્રહ્મઞ્શાર્ઙ્ગકાણામનામયમ્।
કીર્તયસ્વાગ્નિસંમર્દે કથં તે ન વિનાશિતાઃ॥ 1-255-3 (11094)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-255-4x (1333)
યદર્થં શાર્ઙ્ગકાનગ્નિર્ન દદાહ તથા ગતે।
તત્તે સર્વં પ્રવક્ષ્યામિ યથા ભૂતમરિન્દમ॥ 1-255-4 (11095)
ધર્મજ્ઞાનાં મુખ્યતમસ્તપસ્વી સંશિતવ્રતઃ।
આસીન્મહર્ષિઃ શ્રુતવાન્મન્દપાલ ઇતિ શ્રુતઃ॥ 1-255-5 (11096)
સ માર્ગમાશ્રિતો રાજન્નૃષીણામૂર્ધ્વરેતસામ્।
સ્વાધ્યાયવાન્ધર્મરતસ્તપસ્વી વિજિતેન્દ્રિયઃ॥ 1-255-6 (11097)
સ ગત્વા તપસઃ પારં દેહમુત્સૃજ્ય ભારત।
જગામ પિતૃલોકાય ન લેભે તત્ર તત્ફલમ્॥ 1-255-7 (11098)
સ લોકાનફલાન્દૃષ્ટ્વા તપસા નિર્જિતાનપિ।
પપ્રચ્છ ધર્મરાજસ્ય સમીપસ્થાન્દિવૌકસઃ॥ 1-255-8 (11099)
મન્દપાલ ઉવાચ। 1-255-9x (1334)
કિમર્થમાવૃતા લોકા મમૈતે તપસાઽર્જિતાઃ।
કિં મયા ન કૃતં તત્ર યસ્યૈતત્કર્મણઃ ફલમ્॥ 1-255-9 (11100)
તત્રાહં તત્કરિષ્યામિ યદર્થમિદમાવૃતમ્।
ફલમેતસ્ય તપસઃ કથયધ્વં દિવૌકસઃ॥ 1-255-10 (11101)
દેવા ઊચુઃ। 1-255-11x (1335)
ઋણિનો માનવા બ્રહ્મઞ્જાયન્તે યેન તચ્છૃણુ।
ક્રિયાભિર્બ્રહ્મચર્યેણ પ્રજયા ચ ન સંશયઃ॥ 1-255-11 (11102)
તદપાક્રિયતે સર્વં યજ્ઞેન તપસા સુતૈઃ।
તપસ્વી યજ્ઞકૃચ્ચાસિ ન ચ તે વિદ્યતે પ્રજા॥ 1-255-12 (11103)
ત ઇમે પ્રસવસ્યાર્થે તવ લોકાઃ સમાવૃતાઃ।
પ્રજાયસ્વ તતો લોકાનુપભોક્ષ્યસિ પુષ્કલાન્॥ 1-255-13 (11104)
પુન્નામ્નો નરકાત્પુત્રસ્ત્રાયતે પિતરં શ્રુતિઃ।
તસ્માદપત્યસન્તાને યતસ્વ બ્રહ્મસત્તમ॥ 1-255-14 (11105)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-255-15x (1336)
તચ્છ્રુત્વા મન્દપાલસ્તુ વચસ્તેષાં દિવૌકસામ્।
ક્વ નુ શીઘ્રમપત્યં સ્યાદ્બહુલં ચેત્યચિન્તયત્॥ 1-255-15 (11106)
સ ચિન્તયન્નભ્યગચ્છત્સુબહુપ્રસવાન્ખગાન્।
શાર્ઙ્ગિકાં શાર્ઙ્ગકો ભૂત્વા જરિતાં સમુપેયિવાન્॥ 1-255-16 (11107)
તસ્યાં પુત્રાનજનયચ્ચતુરો બ્રહ્મવાદિનઃ।
તાનપાસ્ય સ તત્રૈવ જગામ લપિતાં પ્રતિ॥ 1-255-17 (11108)
બાલાન્સ તાનણ્ડગતાન્સહ માત્રા મુનિર્વને।
તસ્મિન્ગતે મહાભાગે લપિતાં પ્રતિ ભારત॥ 1-255-18 (11109)
અપત્યસ્નેહસંયુક્તા જરિતા બહ્વચિન્તયત્।
તેન ત્યક્તાનસંત્યાજ્યાનૃષીનણ્ડગતાન્વને॥ 1-255-19 (11110)
ન જહૌ પુત્રશોકાર્તા જરિતા ખાણ્ડવે સુતાન્।
બભાર ચૈતાન્સંજાતાન્સ્વવૃત્ત્યા સ્નેહવિક્લવા॥ 1-255-20 (11111)
તતોઽગ્નિં ખાણ્ડવં દગ્ધુમાયાન્તં દૃષ્ટવાનૃષિઃ।
મન્દપાલશ્ચરંસ્તસ્મિન્વને લપિતયા સહ॥ 1-255-21 (11112)
તં સંકલ્પં વિદિત્વાગ્નેર્જ્ઞાત્વા પુત્રાંશ્ચ બાલકાન્।
સોઽભિતુષ્ટાવ વિપ્રર્ષિબ્રાર્હ્મણો જાતવેદસમ્॥ 1-255-22 (11113)
પુત્રાન્પ્રતિવદન્ભીતો લોકપાલં મહૌજસમ્। 1-255-23 (11114)
મન્દપાલ ઉવાચ।
ત્વમગ્ને સર્વલોકાનાં મુખં ત્વમસિ હવ્યવાટ્॥ 1-255-23x (1337)
ત્વમન્તઃ સર્વભૂતાનાં ગૂઢશ્ચરસિ પાવક।
ત્વામેકમાહુઃ કવયસ્ત્વામાહુસ્ત્રિવિધં પુનઃ॥ 1-255-24 (11115)
ત્વામષ્ટધા કલ્પયિત્વા યજ્ઞવાહમકલ્પયન્।
ત્વયા વિશ્વમિદં સૃષ્ટં વદન્તિ પરમર્ષયઃ॥ 1-255-25 (11116)
ત્વદૃતે હિ જગત્કૃત્સ્નં સદ્યો નશ્યેદ્ધુતાશન।
તુભ્યં કૃત્વા નમો વિપ્રાઃ સ્વકર્મવિજિતાં ગતિમ્॥ 1-255-26 (11117)
ગચ્છન્તિ સહ પત્નીભિઃ સુતૈરપિ ચ શાશ્વતીમ્।
ત્વામગ્ને જલદાનાહુઃ ખેવિષક્તાન્સવિદ્યુતઃ॥ 1-255-27 (11118)
દહન્તિ સર્વભૂતાનિ ત્વત્તો નિષ્ક્રમ્ય હેતયઃ।
જાતવેદસ્ત્વયૈવેદં વિશ્વં સૃષ્ટં મહાદ્યુતે॥ 1-255-28 (11119)
તવૈવ કર્મવિહિતં ભૂતં સર્વં ચરાચરમ્।
ત્વયાપો વિહિતાઃ પૂર્વં ત્વયિ સર્વમિદં જગત્॥ 1-255-29 (11120)
ત્વયિ હવ્યં ચ કવ્યં ચ યથાવત્સંપ્રતિષ્ઠિતમ્।
ત્વમેવ દહનો દેવ ત્વં ધાતા ત્વં બૃહસ્પતિઃ॥ 1-255-30 (11121)
ત્વમશ્વિનૌ યમૌ મિત્રઃ સોમસ્ત્વમસિ ચાનિલઃ। 1-255-31 (11122)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવં સ્તુતસ્તદા તેન મન્દપાલેન પાવકઃ॥ 1-255-31x (1338)
તુતોષ તસ્ય નૃપતે મુનેરમિતતેજસઃ।
ઉવાચ ચૈનં પ્રીતાત્મા કિમિષ્ટં કરવાણિ તે॥ 1-255-32 (11123)
તમબ્રવીન્મન્દપાલઃ પ્રાઞ્જલિર્હવ્યવાહનમ્।
પ્રદહન્ખાણ્ડવં દાવં મમ પુત્રાન્વિસર્જય॥ 1-255-33 (11124)
તથેતિ તત્પ્રતિશ્રુત્ય ભગવાન્હવ્યવાહનઃ।
ખાણ્ડવે તેન કાલે ન પ્રજજ્વાલ દિદક્ષયા॥ ॥ 1-255-34 (11125)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ મયદર્શનપર્વણિ પઞ્ચપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 255 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-255-23 પુત્રાણાં દહનાદ્ભીતો ઇતિ ઙ. પાઠઃ॥ પઞ્ચપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 255 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 256
॥ શ્રીઃ ॥
1.256. અધ્યાયઃ 256
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પ્રજ્વલદગ્નિદર્શનેન જરિતાયાઃ સ્વપુત્રૈઃ સંવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-256-0 (11126)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-256-0x (1339)
તતઃ પ્રજ્વલિતે વહ્નૌ શાર્ઙ્ગકાસ્તે સુદુઃખિતાઃ।
વ્યથિતાઃ પરમોદ્વિગ્ના નાધિજગ્મુઃ પરાયણમ્॥ 1-256-1 (11127)
નિશામ્ય પુત્રકાન્બાલાન્માતા તેષાં તપસ્વિની।
જરિતા શોકદુઃખાર્તા વિલલાપ સુદુઃખિતા॥ 1-256-2 (11128)
જરિતોવાચ। 1-256-3x (1340)
અયમગ્નિર્દહન્કક્ષમિત આયાતિ ભીષણઃ।
જગત્સંદીપયન્ભીમો મમ દુઃખવિવર્ધનઃ॥ 1-256-3 (11129)
ઇમે ચ માં કર્ષયન્તિ શિશવો મન્દચેતસઃ।
અબર્હાશ્ચરણૈર્હીનાઃ પૂર્વેષાં નઃ પરાયણાઃ॥ 1-256-4 (11130)
ત્રાસયંશ્ચાયમાયાતિ લેલિહાનો મહીરુહાન્।
અજાતપક્ષાશ્ચ સુતા ન શક્તાઃ સરણે મમ॥ 1-256-5 (11131)
આદાય ચ ન શક્નોમિ પુત્રાંસ્તરિતુમાત્મના।
ન ચ ત્યક્તુમહં શક્તા હૃદયં દૂયતીવ મે॥ 1-256-6 (11132)
કં તુ જહ્યામહં પુત્રં કમાદાય વ્રજામ્યહમ્।
કિંનુ મે સ્યાત્કૃતં કૃત્વા મન્યધ્વં પુત્રકાઃ કથમ્॥ 1-256-7 (11133)
ચિન્તયાના વિમોક્ષં વો નાધિગચ્છામિ કિંચન।
છાદયિષ્યામિ વો ગાત્રૈઃ કરિષ્યે મરણં સહ॥ 1-256-8 (11134)
જરિતારૌ કુલં હ્યેતજ્જ્યેષ્ઠત્વેન પ્રતિષ્ઠિતમ્।
સારિસૃક્કઃ પ્રજાયેત પિતૄણાં કુલવર્ધનઃ॥ 1-256-9 (11135)
સ્તમ્બમિત્રસ્તપઃ કુર્યાદ્દ્રોણો બ્રહ્મવિદાં વરઃ।
ઇત્યેવમુક્ત્વા પ્રયયૌ પિતા વો નિર્ઘૃણઃ પુરા॥ 1-256-10 (11136)
કમુપાદાય શક્યેયં ગન્તું કષ્ટાઽઽપદુત્તમા।
કિં નુ કૃત્વા કૃતં કાર્યં ભવેદિતિ ચ વિહ્વલા।
નાપશ્યત્સ્વધિયા મોક્ષં સ્વસુતાનાં તદાનલાત્॥ 1-256-11 (11137)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-256-12x (1341)
એવં બ્રુવાણાં શાર્ઙ્ગાસ્તે પ્રત્યૂચુરથ માતરમ્।
સ્નેહમુત્સૃજ્ય માતસ્ત્વં પત યત્ર ન હવ્યવાટ્॥ 1-256-12 (11138)
અસ્માસ્વિહ વિનષ્ટેષુ ભવિતારઃ સુતાસ્તવ।
ત્વયિ માતર્વિનષ્ટાયાં ન નઃ સ્યાત્કુલસન્તતિઃ॥ 1-256-13 (11139)
અન્વવેક્ષ્યૈતદુભયં ક્ષેમં સ્યાદ્યત્કુલસ્ય નઃ।
તદ્વૈ કર્તું પરઃ કાલો માતરેષ ભવેત્તવ॥ 1-256-14 (11140)
મા ત્વં સર્વવિનાશાય સ્નેહં કાર્ષીઃ સુતેષુ નઃ।
ન હીદં કર્મ મોઘં સ્યાલ્લોકકામસ્ય નઃ પિતુઃ॥ 1-256-15 (11141)
જરિતોવાચ। 1-256-16x (1342)
ઇદમાખોર્બિલં ભૂમૌ વૃક્ષસ્યાસ્ય સમીપતઃ।
તદાવિશધ્વં ત્વરિતા વહ્નેરત્ર ન વો ભયમ્॥ 1-256-16 (11142)
તતોઽહં પાંસુના છિદ્રમપિધાસ્યામિ પુત્રકાઃ।
એવં પ્રતિકૃતં મન્યે જ્વલતઃ કૃષ્ણવર્ત્મનઃ॥ 1-256-17 (11143)
તત એષ્યામ્યતીતેઽગ્નૌ વિહન્તું પાંસુશંચયમ્।
રોચતામેષ વો વાદો મોક્ષાર્થં ચ હુતાશનાત્॥ 1-256-18 (11144)
શાર્ઙ્ગકા ઊચુઃ। 1-256-19x (1343)
અબર્હાન્માંસભૂતાન્નઃ ક્રવ્યાદાખુર્વિનાશયેત્।
પશ્યમાના ભયમિદં પ્રવેષ્ટું નાત્ર શક્નુમઃ॥ 1-256-19 (11145)
કથમગ્નિર્ન નો ધક્ષ્યેત્કથમાખુર્ન નાશયેત્।
કથં ન સ્યાત્પિતા મોઘઃ કથં માતા ધ્રિયેત નઃ॥ 1-256-20 (11146)
બિલ આખોર્વિનાશઃ સ્યાદગ્નેરાકાશચારિણામ્।
અન્વવેક્ષ્યૈતદુભયં શ્રેયાન્દાહો ન ભક્ષણમ્॥ 1-256-21 (11147)
ગર્હિતં મરણં નઃ સ્યાદાખુના ભક્ષિતે બિલે।
શિષ્ટાદિષ્ટઃ પરિત્યાગઃ શરીરસ્ય હુતાશનાત્॥ 1-256-22 (11148)
`અગ્નિદાહે તુ નિયતં બ્રહ્મલોકે ધ્રુવા ગતિઃ॥' ॥ 1-256-23 (11149)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ મયદર્શનપર્વણિ ષટ્પઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 256 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-256-15 નોઽસ્માકં સર્વવિનાશાય સર્વેષાં વિનાશાય સુતેષુ સ્નેહં માકાર્ષીરિતિ સંબન્ધઃ॥ 1-256-18 વિહન્તું દૂરીકર્તુંમ્। વાદો વચનમ્॥ 1-256-19 ક્રવ્યાદાખુર્માંસાદ ઉન્દુરુઃ। પશ્યમાનાઃ પશ્યન્તઃ॥ 1-256-20 મોઘો નિષ્ફલાઽપત્યોત્પત્તિઃ। ધ્રિયેત જીવેત॥ 1-256-22 શિષ્ટાદિષ્ટઃ શિષ્ટૈરાદિષ્ટઃ॥ ષટ્પઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 256 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 257
॥ શ્રીઃ ॥
1.257. અધ્યાયઃ 257
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પુત્રૈઃ સહ સંવાદાનન્તરં જરિતાયાઃ સ્થાનાન્તરગમનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-257-0 (11150)
જરિતોવાચ। 1-257-0x (1344)
અસ્માદ્બિલાન્નિષ્પતિતમાખું શ્યેનો જહાર તમ્।
ક્ષુદ્રં પદ્ભ્યાં ગૃહીત્વા ચ યાતો નાત્ર ભયં હિ વઃ॥ 1-257-1 (11151)
શાર્ઙ્ગકા ઊચુઃ। 1-257-2x (1345)
ન હૃતં તં વયં વિદ્મઃ શ્યેનેનાખું કથંચન।
અન્યેઽપિ ભિતારોઽત્ર તેભ્યોઽપિ ભમેવ નઃ॥ 1-257-2 (11152)
સંશયો વહ્નિરાગચ્છેદ્દૃષ્ટં વાયોર્નિવર્તનમ્।
મૃત્યુર્નો બિલવાસિભ્યો બિલે સ્યાન્નાત્ર સંશયઃ॥ 1-257-3 (11153)
નિઃસંશયાત્સંશયિતો મૃત્યુર્માતર્વિશિષ્યતે।
ચર ખે ત્વં યથાન્યાયં પુત્રાનાપ્સ્યસિ શોભનાન્॥ 1-257-4 (11154)
જરિતોવાચ। 1-257-5x (1346)
અહં વેગેન તં યાન્તમદ્રાક્ષં પતતાં વરમ્।
બિલાદાખું સમાદાય શ્યેનં પુત્રા મહાબલમ્॥ 1-257-5 (11155)
તં પતન્તં મહાવેગા ત્વરિતા પૃષ્ઠતોઽન્વગામ્।
આશિષોઽસ્ય પ્રયુઞ્જાના હરતો મૂષિકં બિલાત્॥ 1-257-6 (11156)
યો નો દ્વેષ્ટારમાદાય શ્યેનરાજ પ્રધાવસિ।
ભવ ત્વં દિવમાસ્થાય નિરમિત્રો હિરણ્મયઃ॥ 1-257-7 (11157)
સ યદા ભક્ષિતસ્તેન શ્યેનેનાખુઃ પતત્રિણા।
તદાહં તમનુજ્ઞાપ્ય પ્રત્યુપાયાં પુનર્ગૃહમ્॥ 1-257-8 (11158)
પ્રવિશધ્વં બિલં પુત્રા વિશ્રબ્ધા નાસ્તિ વો ભયમ્।
શ્યેનેન મમ પશ્યન્ત્યા હૃત આખુર્મહાત્મના॥ 1-257-9 (11159)
શાર્ઙ્ગકા ઊચુઃ। 1-257-10x (1347)
ન વિદ્મહે હૃતં માતઃ શ્યેનૈનાખું કથંચન।
અવિજ્ઞાય ન શક્યામઃ પ્રવેષ્ટં વિવરં ભુવઃ॥ 1-257-10 (11160)
જરિતોવાચ। 1-257-11x (1348)
અહં તમભિજાનામિ હૃતં શ્યેનેન મૂષિકમ્।
નાસ્તિ વોઽત્ર ભયં પુત્રાઃ ક્રિયતાં વચનં મમ॥ 1-257-11 (11161)
શાર્ઙ્ગકા ઊચુઃ। 1-257-12x (1349)
ન ત્વં મિથ્યોપચારેણ મોક્ષયેથા ભયાદ્ધિ નઃ।
સમાકુલેષુ જ્ઞાનેષુ ન બુદ્ધિકૃતમેવ તત્॥ 1-257-12 (11162)
ન ચોપકૃતમસ્માભિર્ન ચાસ્માન્વેત્થ યે વયમ્।
પીડ્યમાના બિભર્ષ્યસ્માન્કા સતી કે વયં તવ॥ 1-257-13 (11163)
તરુણી દર્શીયાઽસિ સમર્થા ભર્તુરેષણે।
અનુગચ્છ પતિં માતુઃ પુત્રાનાપ્સ્યસિ શોમનાન્॥ 1-257-14 (11164)
વયમસ્નિં સમાવિશ્ય લોકાનાપ્સ્યામ શોભનાન્।
અથાસ્માન્ન દહેદગ્નિરાયાસ્ત્વં પુનરેવ નઃ॥ 1-257-15 (11165)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-257-16x (1350)
એવમુક્તા તતઃ શાર્ઙ્ગી પુત્રાનુત્સૃજ્ય ખાણ્ડવે।
જગામ ત્વરિતા દેશં ક્ષેમમગ્નેરનામયમ્॥ 1-257-16 (11166)
તતસ્તીક્ષ્ણાર્ચિરભ્યાગાત્ત્વરિતો હવ્યવાહનઃ।
યત્ર શાર્ઙ્ગા વભૂવુસ્તે મન્દપાલસ્ય પુત્રકાઃ॥ 1-257-17 (11167)
તતસ્તં જ્વલિતં દૃષ્ટ્વા જ્વલનં તે વિહઙ્ગમાઃ।
`વ્યથિતાઃ કરુણા વાચઃ શ્રાવયામાસુરન્તિકાત્।'
જરિતારિસ્તતો વાક્યં શ્રાવયામાસ પાવકમ્॥ ॥ 1-257-18 (11168)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ મયદર્શનપર્વણિ સપ્તપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 257 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-257-3 વહ્નિરાગચ્છેદિત્યત્ર સંશયો યતો વાયોઃ સકાશાદ્વહ્નેતિ વર્તનં દૃષ્ટમ્॥ 1-257-5 અહં વૈશ્યેનમાયાન્તં ઇતિ ઙ. પાઠઃ॥ સપ્તપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 257 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 258
॥ શ્રીઃ ॥
1.258. અધ્યાયઃ 258
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
જરિતાર્યાદીનાં ચતુર્ણાં શાર્ઙ્ગકાણાં પરસ્પરં સંવાદઃ॥ 1 ॥ સ્તુત્યા પ્રસન્નેનાગ્નિના તેભ્યોઽભયદાનમ્॥ 2 ॥ શાર્ઙ્ગકાણાં પ્રાર્થનયા અગ્નિના માર્જારાણાં દાહઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-258-0 (11169)
જરિતારિરુવાચ। 1-258-0x (1351)
પુરતઃ કૃચ્છ્રકાલસ્ય ધીમાઞ્જાગર્તિ પુરુષઃ।
સ કૃચ્છ્રકાલં સંપ્રાપ્ય વ્યથાં નૈવૈતિ કર્હિચિત્॥ 1-258-1 (11170)
યસ્તુ કૃચ્છ્રમનુપ્રાપ્તં વિચેતા નાવબુધ્યતે।
સકૃચ્છ્રકાલે વ્યથિતો ન શ્રેયો વિન્દતે મહત્॥ 1-258-2 (11171)
સારિસૃક્વ ઉવાચ। 1-258-3x (1352)
ધીરસ્ત્વમસિ મેધાવી પ્રાણકૃચ્છ્રમિદં ચ નઃ।
પ્રાજ્ઞઃ શૂરો બહૂનાં હિ ભવત્યેકો ન સંશયઃ॥ 1-258-3 (11172)
સ્તમ્બમિત્ર ઉવાચ। 1-258-4x (1353)
જ્યેષ્ઠસ્તાતો ભવતિ વૈ જ્યેષ્ઠો મુઞ્ચતિ કૃચ્છ્રતઃ।
જ્યેષ્ઠશ્ચેન્ન પ્રજાનાતિ નીયાન્કિં કરિષ્યતિ॥ 1-258-4 (11173)
દ્રોણ ઉવાચ। 1-258-5x (1354)
હિરણ્યરેતાસ્ત્વરિતો જલન્નાયાતિ નઃ ક્ષયમ્।
સપ્તજિહ્વાનનઃ ક્રૂરો લિહાનો વિસર્પતિ॥ 1-258-5 (11174)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-258-6x (1355)
એવં સંભાષ્ય તેઽન્યોન્યં મન્દપાલસ્ય પુત્રકાઃ।
તુષ્ટુવુઃ પ્રયતા ભૂત્વા યથાઽગ્નિં શૃણુ પાર્થિવ॥ 1-258-6 (11175)
જરિતારિરુવાચ। 1-258-7x (1356)
આત્માઽસિ વાયોર્જ્વલન શરીરમસિ વીરુધામ્।
યોનિરાપશ્ચ તે શુક્રં યોનિસ્ત્વમસિ ચામ્ભસઃ॥ 1-258-7 (11176)
ઊર્ધ્વં ચાધશ્ચ સર્પન્તિ પૃષ્ઠતઃ પાર્શ્વતસ્તથા।
અર્ચિષસ્તે મહાવીર્ય રશ્યમઃ સવિતુર્યથા॥ 1-258-8 (11177)
સારિસૃક્ક ઉવાચ। 1-258-9x (1357)
માતા પ્રણષ્ટા પિતરં ન વિદ્મઃ
પક્ષા જાતા નૈ નો ધૂમકેતો।
ન નસ્ત્રાતા વિદ્યતે વૈ ત્વદન્ય-
સ્તસ્માદસ્માંસ્ત્રાહિ બાલાંસ્ત્વમગ્ને॥ 1-258-9 (11178)
યદગ્ને તે શિવં રૂપં યે ચ તે સપ્ત હેતયઃ।
તેન નઃ પરિપાહિ ત્વમાર્તાન્નઃ શરણૈષિણઃ॥ 1-258-10 (11179)
ત્વમેવૈકસ્તપસે જપ્તવેદો
નાન્યસ્તપ્તા વિદ્યતે ગોષુ દેવ।
ઋષીનસ્માન્બાલકાન્પાલયસ્વ
પરેણાસ્માન્પ્રેહિ વૈ હવ્યવાહ॥ 1-258-11 (11180)
સ્તમ્બમિત્ર ઉવાચ। 1-258-12x (1358)
સર્વમગ્ને ત્વમેવૈકસ્ત્વયિ સર્વમિદં જગત્।
ત્વં ધારયસિ ભૂતાનિ ભુવનં ત્વં બિભર્ષિ ચ॥ 1-258-12 (11181)
ત્વમગ્નિર્હવ્યવાહસ્ત્વં ત્વમેવ પરમં હવિઃ।
મનીષિણસ્ત્વાં જાનન્તિ બહુધા ચૈકધાપિ ચ॥ 1-258-13 (11182)
સૃષ્ટ્વા લોકાંસ્ત્રીનિમાન્હવ્યવાહ
કાલે પ્રાપ્તે પચસિ પુનઃ સમિદ્ધઃ।
ત્વં સર્વસ્ય ભુવનસ્ય પ્રસૂતિ-
સ્ત્વમેવાગ્ને ભવસિ પુનઃ પ્રતિષ્ઠા॥ 1-258-14 (11183)
દ્રોણ ઉવાચ। 1-258-15x (1359)
ત્વમન્નં પ્રાણિભિર્ભુક્તમન્તર્ભૂતો જગત્પતે।
નિત્યપ્રવૃદ્ધઃ પચસિ ત્વયિ સર્વં પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 1-258-15 (11184)
સૂર્યો ભૂત્વા રશ્મિભિર્જાતવેદો
ભૂમેરમ્ભો ભૂમિજાતાન્રસાંશ્ચ।
વિશ્વાનાદાય પુનરુત્સૃજ્ય કાલે
દૃષ્ટ્વા વૃષ્ટ્યા ભાવયસીહ શુક્ર॥ 1-258-16 (11185)
ત્વત્ત એતાઃ પુનઃ શુક્ર વીરુધો હરિતચ્છદાઃ।
જાયન્તે પુષ્કરિણ્યશ્ચ સુભદ્રશ્ચ મહોદધિઃ॥ 1-258-17 (11186)
ઇદં વૈ સદ્મ તિગ્માંશો વરુણસ્ય પરાયણમ્।
શિવસ્ત્રાતા ભવાસ્માકં માઽસ્માનદ્ય વિનાશય॥ 1-258-18 (11187)
પિઙ્ગાક્ષ લોહિતગ્રીવ કૃષ્ણવર્ત્મન્હુતાશન।
પરેણ પ્રેહિ મુઞ્ચાસ્માન્સાગરસ્ય ગૃહાનિવ॥ 1-258-19 (11188)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-258-20x (1360)
એવમુક્તો જાતવેદા દ્રોણેન બ્રહ્મવાદિના।
દ્રોણમાહ પ્રતીતાત્મા મન્દપાલપ્રતિજ્ઞયા॥ 1-258-20 (11189)
અગ્નિરુવાચ। 1-258-21x (1361)
ઋષિર્દ્રોણસ્ત્વમસિ વૈ બ્રહ્મૈતદ્વ્યાહૃતં
ઈપ્સિતં તે કરિષ્યામિ ન ચ તે 1-258-21 (11190)
મન્દપાલેન વૈ યૂયં મમ પૂર્વં નિવેદિતાઃ।
વર્જયેઃ પુત્રકાન્મહ્યં દહન્દાવમિતિ સ્મ હ॥ 1-258-22 (11191)
તસ્ય તદ્વચનં દ્રોણ ત્વયા યચ્ચેહ ભાષિતમ્।
ઉભયં મે ગરીયસ્તુ બ્રૂહિ કિં કરવાણિ તે।
ભૃશં પ્રીતોઽસ્મિ ભદ્રં તે બ્રહ્મંસ્તોત્રેણ સત્તમ॥ 1-258-23 (11192)
દ્રોણ ઉવાચ। 1-258-24x (1362)
ઇમે માર્જારકાઃ શુક્ર નિત્યમુદ્વેજયન્તિ નઃ।
એતાન્કુરુષ્વ દગ્ધાંસ્ત્વં હુતાશન સબાન્ધવાન્॥ 1-258-24 (11193)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-258-25x (1363)
તથા તત્કૃતવાનગ્નિરભ્યનુજ્ઞાય શાર્ઙ્ગકાન્।
દદાહ ખાણ્ડવં દાવં સમિદ્ધો જનમેજય॥ ॥ 1-258-25 (11194)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપર્વણિ મયદર્શનપર્વણિ અષ્ટપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 258 ॥
આદિપર્વ - અધ્યાય 259
॥ શ્રીઃ ॥
1.259. અધ્યાયઃ 259
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
પુત્રાંશ્ચન્તયન્તં મન્દપાલં પ્રતિ લપિતાયાઃ સાસૂયવચનમ્॥ 1 ॥ અગ્નિશાન્ત્યનન્તરં આત્મદિદૃક્ષયાઽઽગતં મન્દપાલં પ્રતિ ભાર્યયા પુત્રૈશ્ચ ઉપાલમ્ભઃ॥ 2 ॥।Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-259-0 (11195)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-259-0x (1364)
મન્દપાલોઽઞપિ કૌરવ્યં ચિન્તયામાસ પુત્રકાન્।
ઉક્ત્વાઽપિ ચ સ તિગ્માંશું નૈવ શર્માધિગચ્છતિ॥ 1-259-1 (11196)
સ તપ્યમાનઃ પુત્રાર્થે લપિતામિદમબ્રવીત્।
કથં નુ શક્તાઃ શરણે લપિતે મમ પુત્રકાઃ॥ 1-259-2 (11197)
વર્ધમાને હુતવહે વાતે ચાશુ પ્રવાયતિ।
અસમર્થા વિમોક્ષાય ભવિષ્યન્તિ મમાત્મજાઃ॥ 1-259-3 (11198)
કથં ત્વશક્તા ત્રાણાય માતા તેષાં તપસ્વિની।
ભવિષ્યતિ હિ શોકાર્તા પુત્રત્રાણમપશ્યતી॥ 1-259-4 (11199)
કથમુડ્ડીયનેઽશક્તાન્પતને ચ મમાત્મજાન્।
સન્તપ્યમાના બહુધા વાશમાના પ્રધાવતી॥ 1-259-5 (11200)
જરિતારિઃ કથં પુત્રઃ સારિસૃક્કઃ કથં ચ મે।
સ્તમ્બમિત્રઃ કથં દ્રોણઃ કથં સા ચ તપસ્વિની॥ 1-259-6 (11201)
લાલપ્યમાનં તમૃષઇં મન્દપાલં તથા વને।
લપિતા પ્રત્યુવાચેદં સાસૂયમિવ ભારત॥ 1-259-7 (11202)
ન તે પુત્રેષ્વવેક્ષાઽસ્તિ યાનૃષીનુક્તવાનસિ।
તેજસ્વિનો વીર્યવન્તો ન તેષાં જ્વલનાદ્ભયમ્॥ 1-259-8 (11203)
ત્વયાઽગ્નૌ તે પરીતાશ્ચ સ્વયં હિ મમ સન્નિધૌ।
શ્રુતં તથા ચેતિ જ્વલનેન મહાત્મના॥ 1-259-9 (11204)
પલો ન તાં વાચમુક્ત્વા મિથ્યા કરિષ્યતિ।
ન્ધુકૃત્યે ન તેન તે સ્વસ્થ માનસમ્॥ 1-259-10 (11205)
તામેવ તુ મમામિત્રાં ચિન્તયન્પરિતપ્યસે।
ધ્રુવં મયિ ન તે સ્નેહો યથા તપયં પુરાઽભવત્॥ 1-259-11 (11206)
નહિ પક્ષવતા ન્યાય્યં નિઃ હેન સુહૃજ્જને।
પીડ્યમાન ઉપદ્રષ્ટું શક્તેના મા કથંચન॥ 1-259-12 (11207)
ગચ્છ ત્વં જરિતામેવ યદર્થં પરિતપ્યસે।
ચરિષ્યામ્યહમપ્યેકા યથા પુરુષાશ્રિતા॥ 1-259-13 (11208)
મન્દપાલ ઉવાચ। 1-259-14x (1365)
નાહમેવં ચરે લોકે યથા ત્વમભિમન્યસે।
અપત્યહેતોર્વિચરે તચ્ચ કૃચ્છ્રગતં મમ॥ 1-259-14 (11209)
ભૂતં હિત્વા ચ ભાવ્યર્થે યોઽવલમ્બેત્સ મન્દધીઃ।
અવમન્યેત તં લોકો યથેચ્છસિ તથા કુરુ॥ 1-259-15 (11210)
એષ હિ પ્રજ્વલન્નગ્નિર્લેલિહાની મહીરુહાન્।
આવિગ્ને હૃદિ સન્તાપં જનયત્યશિવં મમ॥ 1-259-16 (11211)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-259-17x (1366)
`ભર્તુર્હિ વાક્યં સા શ્રુત્વા લપિતા દુઃખિતાઽભવત્।
સાન્ત્વયામાસ ચ પુનઃ પતિ પતિપરાયણા॥' 1-259-17 (11212)
તસ્માદ્દેશાદતિક્રાન્તે જ્વલને જરિતા પુનઃ।
જગામ પુત્રકાનેન જરિતા પુત્રગૃદ્ધિની॥ 1-259-18 (11213)
સા તાન્કુશલિનઃ સર્વાન્વિમુક્તાઞ્જાતવેદસઃ।
રોરૂયમાણાન્દદૃશે વને પુત્રાન્નિરામયાન્॥ 1-259-19 (11214)
અશ્રૂણિ મુમુચે તેષાં દર્શનાત્સા પુનઃપુનઃ।
`ન શ્રદ્ધેયં તતસ્તેષાંર્શનં વૈ પુનઃપુનઃ॥ 1-259-20 (11215)
ઇતિ મત્વાઽબ્રવીદ્વાકજરિતા પુત્રગૃદ્ધિની।'
એકાકશશ્ચ પુત્રાંસ્તન્ત્ર્શમાનાન્વપદ્યત॥ 1-259-21 (11216)
`જરિતા તુ પરિષ્વજ્યુત્રસ્નેહાચ્ચુચુમ્બ હ॥' 1-259-22 (11217)
તતોઽભ્યગચ્છત્સહસમન્દપાલોઽપિ ભારત।
અથ તે સર્વ એવૈનં ભ્યનન્દંસ્તદા સુતાઃ॥ 1-259-23 (11218)
`ગુરુત્વાન્મન્દપાલસ્તપસશ્ચ વિશેષતઃ।
અભિવાદામહે સર્વે તપક્ષાઃ પ્રસાદતઃ॥ 1-259-24 (11219)
એવમુક્તવતાં તેષાં તનન્દ્ય મહાતપાઃ।
પરિષ્વજ્ય તતો મૂ ઉપાઘ્રાય ચ બલકાન્।
પુત્રાન્સ્વયં સમાહૂયતઃ પ્રોવાચ ગૌતમઃ॥' 1-259-25 (11220)
લાલપ્યમાનમેકૈકંરિતાં ચ પુનઃપુનઃ।
ન ચૈવોચુસ્તદા કિંતમૃષિં સાધ્વસાધુ વા॥ 1-259-26 (11221)
મન્દપાલ ઉવાચ। 1-259-27x (1367)
જ્યેષ્ઠઃ સુતસ્તે કત કતમસ્તસ્ય ચાનુજઃ।
મધ્યમઃ કતમશ્ચૈવ યાન્કતમશ્ચ તે॥ 1-259-27 (11222)
એવં બ્રુવન્તં દુઃખાકં મા ન પ્રતિભાષસે।
કૃતવાનસ્મિ હવ્યાનૈવ શાન્તિમિતો લભે।
`એવમુક્ત્વા તુ તાં મન્દપાલસ્તદાઽસ્પૃશત્॥' 1-259-28 (11223)
જરિતોવાચ। 1-259-29x (1368)
કિં નુ જ્યેષ્ઠેન તે કિમનન્તરજેન તે।
કિં વા મધ્યમજાતેન કિં કનિષ્ઠેન વા પુનઃ॥ 1-259-29 (11224)
યાં ત્વં માં સર્વતો હીનામુત્સૃજ્યાસિ ગતઃ પુરા।
તામેવ લપિતાં ગચ્છ તરુણીં ચારુહાસિનીમ્॥ 1-259-30 (11225)
મન્દપાલ ઉવાચ। 1-259-31x (1369)
ન સ્ત્રીણાં વિદ્યતે કિંચિદમુત્ર પુરુષાન્તરાત્।
સાપત્નકમૃતે લોકે નાન્યદર્થવિનાશનમ્॥ 1-259-31 (11226)
વૈરાગ્નિદીપનં ચૈવ ભૃશુદ્વેગકારિ ચ।
સુવ્રતા ચાપિ કલ્યાણી સર્વભૂતેષુ વિશ્રુતા॥ 1-259-32 (11227)
અરુન્ધતી મહાત્માનં વસિષ્ઠં પર્યશઙ્કત।
વિશુદ્ધભાવમત્યન્તં સદા પ્રિયહિતે રતમ્॥ 1-259-33 (11228)
સપ્તર્ષિમધ્યગં વીરમવમેને ચ તં મુનિમ્।
અપધ્યાનેન સા તેન ધૂમારુણસમપ્રભા।
લક્ષ્યાઽલક્ષ્યા નાભિરૂપા નિમિત્તમિવ પશ્યતિ॥ 1-259-34 (11229)
અપત્યહેતોઃ સંપ્રાપ્તં તથા ત્વમપિ મામિહ।
ઇષ્ટમેવં ગતે હિ ત્વં સા તથૈવાદ્ય વર્તતે॥ 1-259-35 (11230)
ન હિ ભાર્યેતિ વિશ્વાસઃ કાર્યઃ પુંસા કથંચન।
ન હિ કાર્યમનુધ્યાતિ નારી પુત્રવતી સતી॥ 1-259-36 (11231)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-259-37x (1370)
તતસ્તે સર્વ એવૈનં પુત્રાઃ સમ્યગુપાસતે।
સ ચ તાનાત્મજાન્સર્વાનાશ્વાસયિતુમુદ્યતઃ॥ ॥ 1-259-37 (11232)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આદિપ્રવણિ મયદર્શનપર્વણિ ઊનષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 259 ॥
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Footnotes
1-259- 1-259-10 1-259-12 મિતિ ઙ. પાઠઃ॥ 1-259-13 હ્યપુરુષા તથા ઇતિ ઙ. પાઠઃ॥ ઊનષષ્ઠ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 259 ॥આદિપર્વ - અધ્યાય 260
॥ શ્રીઃ ॥
1.260. અધ્યાયઃ 260
Mahabharata - Adi Parva - Chapter Topics
મન્દપાલસ્ય પુત્રાશ્વપૂર્વકં સર્વૈઃ સહાન્યત્ર ગમનમ્॥ 1 ॥ દેવગણૈઃ સહાગતસ્યેન્દ્રસ્ય કૃષ્ણાર્જુનવરદાનપૂર્વકં સ્વલોકગમનમ્॥ 2 ॥ અગ્નેસ્થાનગમનાનન્તરં કૃષ્ણાર્જુનમયાનાં નદીકૂલ ઉપવેશનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Adi Parva - Chapter Text
1-260-0 (11233)
મન્દપાલ ઉવાચ। 1-260-0x (1371)
યુષ્માકમપવર્ગાર્થં તી જ્વલનો મયા।
અગ્નિના ચ તથેત્યેતિજ્ઞાતં મહાત્મના॥ 1-260-1 (11234)
અગ્નેર્વચનમાજ્ઞાય ધર્મજ્ઞતાં ચ વઃ।
ભવતાં ચ પરં વીર્યં નાહમિહાગતઃ॥ 1-260-2 (11235)
ન સન્તાપો હિ વર્ત્થઃ પુત્રકા હૃદિ માં પ્રતિ।
ઋષીન્વેદ હુતાશો બ્રહ્મ તદ્વિદિતં ચ વઃ॥ 1-260-3 (11236)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 1-260-4x (1372)
એવમાશ્વાસિતાન્પુત્રાન્ભાર્યામાદાય સ દ્વિજઃ।
મન્દપાલસ્તતો દેશાદન્યં દેશં જગામ હ॥ 1-260-4 (11237)
ભગવાનાપિ તિગ્માંશુઃ સમિદ્ધઃ ખાણ્ડવં તતઃ।
દદાહ સહ કૃષ્ણાભ્યાં જનયઞ્જગતો હિતમ્॥ 1-260-5 (11238)
વસામેદોવહાઃ કુલ્યાસ્તત્ર પીત્વા ચ પાવકઃ।
જગામ દર્શયામાસ ચાર્જુનમ્॥ 1-260-6 (11239)
તતોઽઞન્તરિક્ષાદ્ભગવાનવતીર્ય પુરન્દરઃ।
મરુદ્ગણૈર્વૃતઃ પાર્થં કેશવં ચેદમબ્રવીત્॥ 1-260-7 (11240)
કૃતં યુવાભ્યાં કર્મેદમમરૈરપિ દુષ્કરમ્।
વરં વૃણીતં તુષ્ટોઽસ્મિ દુર્લભં પુરુષેષ્વિહ॥ 1-260-8 (11241)
પાર્થસ્તુ વરયામાસ શક્રાદસ્ત્રાણિ સર્વશઃ।
પ્રદાતું તચ્ચ શક્રસ્તુ કાલં ચક્રે મહાદ્યુતિઃ॥ 1-260-9 (11242)
યદા પ્રસન્નો ભગવાન્મહાદેવો ભવિષ્યતિ।
તદાતુભ્યં પ્રદાસ્યામિ પાણ્ડવાસ્ત્રાણિ સર્વશઃ॥ 1-260-10 (11243)
અહમેવ ચ તં કાલં વેત્સ્યામિ કુરુનન્દન।
તપસા મહતા ચાપિ દાસ્યામિ ભવતોઽપ્યહમ્॥ 1-260-11 (11244)
આગ્નેયાનિ ચ સર્વાણિ વાયવ્યાનિ ચ સર્વશઃ।
મદીયાનિ ચ સર્વાણિ ગ્રહીષ્યસિ ધનઞ્જય॥ 1-260-12 (11245)
વાસુદેવોઽપિ જગ્રાહ પ્રીતિં પાર્થેન શાશ્વતીમ્।
દદૌ સુરપતિશ્ચૈવ વરં કૃષ્ણાય ધીમતે॥ 1-260-13 (11246)
એવં દત્ત્વા વરં તાભ્યાં સહ દેવૈર્મરુત્પતિઃ।
હુતાશનમનુજ્ઞાપ્ય જગામત્રિદિવં પ્રભુઃ॥ 1-260-14 (11247)
પાવકશ્ચ તદા દાવં દગ્ધ્વસમૃગપક્ષિણમ્।
અહોભિરેકવિંશદ્ભિર્વિરરાગ્સુતર્પિતઃ॥ 1-260-15 (11248)
જગ્ધ્વા માંસાનિ પીત્વા ચદાંસિ રુધિરાણિ ચ।
યુક્તઃ પરમયા પ્રીત્યા તાવુત્વાચ્યુતાર્જુનૌ॥ 1-260-16 (11249)
યુવાભ્યાં પુરુષાગ્ર્યાભ્યાં તતોઽસ્મિ યથાસુખમ્।
અનુજાનામિ વાં વીરૌ ચરતંત્ર વાઞ્છિતમ્॥ 1-260-17 (11250)
`ગાણ્ડિવં ચ ધનુર્દિવ્યમક્ષૌ ચ મહેષુધી।
કપિધ્વજો રથશ્ચાયં તવ દ મહામતે॥ 1-260-18 (11251)
અનેન ધનુષા ચૈવ રથેનાને ભારત।
વિજેષ્યસિ રણે શત્રૂન્સદેવામાનુષાન્॥' 1-260-19 (11252)
એવં તૌ સમનુજ્ઞાતૌ પાવવેમહાત્મના।
અર્જુનો વાસુદેવશ્ચ દાનવશ્ચયસ્તથા॥ 1-260-20 (11253)
પરિક્રમ્ય તતઃ સર્વે ત્રયોઽભરતર્ષભ।
રમણીયે નદીકૂલે સહિતામુપાવિશંન્॥ 1-260-21 (11254)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે શતસાહસ્ત્ર્યાં સંહિતાયાં વૈયાસિક્યાં આદિપર્વણિ મયપર્વણિ ષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 260 ॥ ॥ સમાપ્તં મયદર્શનપર્વાદિપર્વ ચ॥