Kumbhaghonam Edition in Gujarati Script
3. અરણ્યપર્વ
અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 001
॥ શ્રીઃ ॥
3.1. અધ્યાયઃ 001
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દ્યૂતજિતાનાં પાણ્ડવાનાં દ્રૌપદ્યાસહ વનંપ્રતિ પ્રસ્થાનમ્ ॥ 1 ॥ તદનુ પૌરૈર્દુર્યોધનનગર્હણપૂર્વકં પાણ્ડવૈઃ સહારણ્યવાસેચ્છયા તદનુગમનમ્ ॥ 2 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ પ્રાર્થનયા તેષાં પુરંપ્રતિ નિવર્તનપૂર્વકં સાયં ગઙ્ગાતીરગવટમેત્ય તત્રાનુગતબ્રાહ્મણૈઃ સહ સુખેન રાત્રિયાપનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-1-0 (15624)
શ્રીવેદવ્યાસાય નમઃ। 3-1-0x (1748)
નારાયણં નમસ્કૃત્ય નરં ચૈવ નરોત્તમમ્।
દેવીં સરસ્વતીં વ્યાસં તતો જયમુદીરયેત્ ॥ 3-1-1 (15625)
જનમેજય ઉવાચ
એવં દ્યૂતજિતાઃ પાર્થાઃ કોપિતાશ્ચ દુરાત્મભિઃ।
ધાર્તરાષ્ટ્રૈઃ સહામાત્યૈર્નિકૃત્યા દ્વિજસત્તમ ॥ 3-1-1x (1749)
શ્રાવિતાઃ પરુષા વાચઃ સૃજન્તીર્વૈરમુત્તમમ્।
કિમકુર્વત કૌરવ્યા મમ પૂર્વપિતામહાઃ ॥ 3-1-2 (15626)
કથં ચૈશ્વર્યભૂયિષ્ઠાઃ સહસા દુઃખમેયુષઃ।
વને વિજહ્રિરે પાર્થાઃ શક્રપ્રતિમતેજસઃ ॥ 3-1-3 (15627)
કે ચૈતાનન્વવર્તન્ત પ્રાપ્તાન્વ્યસનમુત્તમમ્।
કિમાચારાઃ કિમાહારાઃ ક્વચ વાસો મહાત્મનામ્ ॥ 3-1-4 (15628)
કથં દ્વાદશ વર્ષાણિ વને તેષાં મહાત્મનામ્।
વ્યતીયુર્બ્રાહ્મણશ્રેષ્ઠ શૂરાણામનિવર્તિનામ્ ॥ 3-1-5 (15629)
કથં ચ રાજપુત્રી સા પ્રવરા સર્વયોષિતામ્।
પતિવ્રતા મહાભાગા સતતં પ્રિયવાદિની ॥ 3-1-6 (15630)
વનવાસમદુઃખાર્હા દારુણં પ્રત્યપદ્યત।
એતદાચક્ષ્વ મે સર્વં વિસ્તરેણ તપોધન ॥ 3-1-7 (15631)
શ્રોતુમિચ્છામિ તત્સર્વં ભૂરિદ્રવિણતેજસામ્।
કથ્યમાનં ત્વયા વિપ્ર પરં કૌતૂહલં હિ મે ॥ 3-1-8 (15632)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-1-9x (1750)
એવં દ્યૂતજિતાઃ પાર્થાઃ કોયિતાશ્ચ દુરાત્મભિઃ।
ધાર્તરાષ્ટ્રૈઃ સહામાત્યૈર્નિર્યયુર્ગજસાહ્વયાત્ ॥ 3-1-9 (15633)
વર્ધમાનપુરદ્વારાદભિનિષ્ક્રમ્ય તે તદા।
ઉદઙ્મુખાઃ શસ્ત્રભૃતઃ પ્રયયુઃ સહ કૃષ્ણયા ॥ 3-1-10 (15634)
ઇન્દ્રસેનાદયશ્ચૈતાન્ભૃત્યાઃ પરિચતુર્દશ।
રથૈરનુયયુઃ શીઘ્રૈઃ સ્ત્રિય આદાય સર્વશઃ ॥ 3-1-11 (15635)
`તતસ્તે પુરુષવ્યાઘ્રા રથાનાસ્થાય ભારત।
દદૃશુર્જાહ્નવીતીરે પ્રમાણાખ્યં મહાવટમ્ ॥' 3-1-12 (15636)
વ્રજતસ્તાન્વિદિત્વા તુ પૌરાઃ શોકાભિપીડિતાઃ।
ગર્હયન્તોઽસકૃદ્ભીષ્મવિદુરદ્રોણગૌતમાન્।
ઊચુર્વૈ સમયં કૃત્વા સમાગમ્ય પરસ્પરમ્ ॥ 3-1-13 (15637)
પૌરા ઊચુઃ। 3-1-14x (1751)
નેદમસ્તિ કુલં સર્વં ન વયં નચ નો ગૃહાઃ।
યત્રદુર્યોધનઃ પાપઃ સૌબલેયેન પાલિતઃ।
કર્ણદુઃશાસનાદ્યૈશ્ચ રાજ્યમેતચ્ચિકીર્ષતિ ॥ 3-1-14 (15638)
ન તત્કુલં ન ચાચારો ન ધર્મોઽર્થઃ કુતઃ સુખમ્।
યત્ર પાપસહાયોઽયં પાપો રાજ્યં ચિકીર્ષતિ ॥ 3-1-15 (15639)
દુર્યોધનો ગુરુદ્વેષી ત્યક્તધર્મઃ પ્રિયાનૃતઃ।
અર્તલુબ્ધોઽભિમાની ચ નીચઃ પ્રકૃતિનિર્ઘૃણઃ ॥ 3-1-16 (15640)
નેયમસ્તિ મહી કૃત્સ્ના યત્ર દુર્યોધનો નૃપઃ।
સાધુ ગચ્છામહે સર્વે યત્ર ગચ્છન્તિ પાણ્ડવાઃ ॥ 3-1-17 (15641)
સાનુક્રોશા મહાત્માનો વિજિતેન્દ્રિયશત્રવઃ।
હીમન્તઃ કીર્તિમન્તશ્ચ ધર્માચારપરાયણાઃ ॥ 3-1-18 (15642)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-1-19x (1752)
એવમુક્ત્વાઽનુજગ્મુસ્તે પાણ્ડવાંસ્તાન્સમેત્ય ચ।
ઊચુઃ પ્રાઞ્જલયઃ સર્વે તાન્કુન્તીમાદ્રિનન્દનાન્ ॥ 3-1-19 (15643)
ક્વગમિષ્યથ ભદ્રંવસ્ત્યક્ત્વાઽસ્માન્દુઃખભાગિનઃ।
વયમપ્યનુયાસ્યામો યત્ર યૂયં ગમિષ્યથ ॥ 3-1-20 (15644)
અધર્મેણ જિતાઞ્શ્રુત્વા યુષ્માંસ્ત્યક્તઘૃણૈઃ પરૈઃ।
ઉદ્વિગ્નાઃ સ્મો ભૃશં સર્વે નાસ્માન્હાતુમિહાર્હથ ॥ 3-1-21 (15645)
ભક્તાનુરક્તાન્સુહૃદઃ સદા પ્રિયહિતે રતાન્।
કુરાજાઘિષ્ઠિતે રાજ્યે ન વિનશ્યેમ સર્વશઃ ॥ 3-1-22 (15646)
શ્રૂયતાં ચાભિધાસ્યામો ગુણદોષાન્નરર્ષભાઃ।
શુભાશુભાધિવાસેન સંસર્ગઃ કુરુતે યથા ॥ 3-1-23 (15647)
વસ્ત્રમાપસ્તિલાન્ભૂમિં ગન્ધો વાસયતે યથા।
પુષ્પાણામધિવાસેન તથા સંસર્ગજા ગુણાઃ ॥ 3-1-24 (15648)
મોહજાલસ્ય યોનિર્હિ મૂઢૈરેવ સમાગમઃ।
અહન્યહનિ ધર્મસ્ય યોનિઃ સાધુસમાગમઃ ॥ 3-1-25 (15649)
તસ્માત્પ્રાજ્ઞૈશ્ચ વૃદ્ધૈશ્ચ સુસ્વભાવૈસ્તપસ્વિભિઃ।
સદ્ભિશ્ચ સહ સંસર્ગઃ કાર્યઃ શમપરાયણૈઃ ॥ 3-1-26 (15650)
યેષાં ત્રીણ્યવદાતાનિ વિદ્યા યોનિશ્ચ કર્મ ચ।
તે સેવ્યાસ્તૈઃ સમાસ્યાહિ શાસ્ત્રેભ્યોપિ ગરીયસી ॥ 3-1-27 (15651)
નિરારમ્ભા હ્યપિ વયં પુણ્યશીલેષુ સાધુષુ।
પુણ્યમેવાપ્નુયામેહ પાપં પાપોપસેવનાત્ ॥ 3-1-28 (15652)
અસતાં દર્શનાત્સ્પર્શાત્સંજલ્પાચ્ચ સહાસવાત્।
ધર્માચારાઃ પ્રહીયન્તે સિદ્ધ્યન્તિ ચ ન માનવાઃ ॥ 3-1-29 (15653)
બુદ્ધિશ્ચ હીયતે પુંસાં નીચૈઃ સહ સમાગમાત્।
મધ્યમૈર્મધ્યતાં યાતિ શ્રેષ્ઠૈઃ શ્રેષ્ઠત્વમાપ્નુયુઃ ॥ 3-1-30 (15654)
અનીચૈર્નાપ્યવિષયૈર્નાધર્મિષ્ઠૈર્વિશેષતઃ।
યે ગુણાઃ કીર્તિતા લોકે ધર્મકામાર્થસંભવાઃ।
લોકાચારેષુ સંભૂતા વેદોક્તાઃ શિષ્ટસંમતાઃ ॥ 3-1-31 (15655)
તે યુષ્માસુ સમસ્તાશ્ચ વ્યસ્તાશ્ચૈવેહ સદ્ગુણાઃ।
ઇચ્છામો ગુણવન્મધ્યે વસ્તું શ્રેયોભિકાઙ્ક્ષિણઃ ॥ 3-1-32 (15656)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-1-33x (1753)
ધન્યા વયં યદસ્માકં સ્નેહકારુણ્યયન્ત્રિતાઃ।
અસતોઽપિ ગુણાનાહુર્બ્રાહ્મણપ્રમુખાઃ પ્રજાઃ ॥ 3-1-33 (15657)
તદહં ભ્રાતૃસહિતઃ સર્વાન્વિજ્ઞાપયામિ વઃ।
નાન્યથા તદ્ધિ કર્તવ્યમસ્મત્સ્નેહાનુકમ્પયા ॥ 3-1-34 (15658)
ભીષ્મઃ પિતામહો રાજા વિદુરો જનની ચ મે।
સુહૃજ્જનશ્ચ પ્રાયો મે નગરે નાગસાહ્વયે ॥ 3-1-35 (15659)
તે ત્વસ્મદ્ધિતકામાર્થં પાલનીયાઃ પ્રયત્નતઃ।
યુષ્માભિઃ સહિતાઃ સર્વે શોકસંતાપવિહ્વલાઃ ॥ 3-1-36 (15660)
નિવર્તતાગતા દૂરં મમાગમનકાઙ્ક્ષિણઃ।
સ્વજને ન્યાસભૂતે મે કાર્યા સ્નેહાન્વિતા મતિઃ ॥ 3-1-37 (15661)
એતદ્ધિ મમ કાર્યાણાં પરમં હૃદિ સંસ્થિતમ્।
કૃતા તેન તુ તુષ્ટિર્મે સત્કારશ્ચ ભવિષ્યતિ ॥ 3-1-38 (15662)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-1-39x (1754)
તથાનુમન્ત્રિતાસ્તેન ધર્મરાજેન તાઃ પ્રજાઃ।
ચક્રુરાર્તસ્વરં ઘોરં હા રાજન્નિતિ દુઃખિતાઃ ॥ 3-1-39 (15663)
ગુણાન્પાર્થસ્ય સંસ્મૃત્ય દુઃખાર્તાઃ પરમાતુરાઃ।
અકામાઃ સંન્યવર્તન્ત સમાગમ્યાથ પાણ્ડવાન્ ॥ 3-1-40 (15664)
નિવૃત્તેષુ તું પૌરેષુ રથાનાસ્થાય પાણ્ડવાઃ।
આજગ્મુર્જાહ્નવીતીરે પ્રમાણાખ્યં મહાવટમ્ ॥ 3-1-41 (15665)
તે તં દિષસશેષેણ વટં ગત્વા તુ પાણ્ડવાઃ।
ઊષુસ્તાં રજનીં વીરાઃ સંસ્પૃશ્ય સલિલં શુચિ ॥ 3-1-42 (15666)
ઉદકેનૈવ તાં રાત્રિમૃષુસ્તે દુઃખકર્શિતાઃ।
અનુજગ્મુશ્ચ તત્રૈતાન્સ્નેહાત્કેચિદ્દ્વિજાતયઃ ॥ 3-1-43 (15667)
સાગ્રયોઽનગ્નયશ્ચૈવ સશિષ્યગણબાન્ધવાઃ।
સ તૈઃ પરિવૃતો રાજા શુશુભે બ્રહ્મવાદિભિઃ ॥ 3-1-44 (15668)
તેષાં પ્રાદુષ્કૃતાગ્નીનાં મુહૂર્તે રમ્યદારુણે।
બ્રહ્મઘોષપુરસ્કારઃ સંજલ્પઃ સમજાયત ॥ 3-1-45 (15669)
રાજાનં તુ કુરુશ્રેષ્ઠં તે હંસમધુરસ્વરાઃ।
આશ્વાસયન્તો વિપ્રાગ્ર્યાઃ ક્ષયાં સર્વાં વ્યનોદયત્ ॥ 3-1-46 (15670)
`રાજા તુ ભ્રાતૃભિઃ સાર્ધં તથા સર્વૈઃ સુહૃદ્ગણૈઃ।
અશેત તાં નિશાંરાજન્દુઃખશોકસમાહિતઃ ॥' 3-1-47 (15671)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભાતે અરણ્યપર્વણિ કિર્મીરવધપર્વણિ પ્રથમોઽધ્યાયઃ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-1-1 પાર્થા ઇતિ ચ્છત્રિન્યાયેન માદ્રીસુતયોરપ્યુપલક્ષણમ્। દુરાત્મભિર્દુષ્ટચિત્તૈઃ। સહામાત્યૈઃ કર્ણાદિભિઃ। નિકૃત્યા છલેન ॥ 3-1-2 સૃજદ્ભિર્વૈરમુત્તમમિતિ ખ. ઙ. ઝ. પાઠઃ ॥ 3-1-3 એયુષઃ પ્રાપ્તવન્તઃ। કથં ચૈશ્વર્યવિભ્રષ્ટા ઇતિ ખ. ઝ. પાઠઃ ॥ 3-1-4 ઉત્તમં તીવ્રમ્ ॥ 3-1-8 દ્રવિણં પરાક્રમસ્તેજો દેહકાન્તિશ્ચ તે ઉભે પુષ્કલે યેષાં તે ભૂરિદ્રવિણતેજસઃ ॥ 3-1-9 ગજસાહ્વયાત્ હાસ્તિનપુરાત્ ॥ 3-1-10 વર્ધમાનપુરંનામ ગ્રામવિશેષસ્તદભિમુખં દ્વારં તસ્માત્ ॥ 3-1-11 પરિચતુર્દશ અધિકચતુર્દશાઃ। પઞ્ચદશેત્યર્થઃ। સંખ્યાયાવ્યયાસન્નેતિ સમાસઃ। સમાસાન્તવિધેરનિત્યત્વાત્ ડચૂપ્રત્યયસ્યાભાવઃ ॥ 3-1-13 ઊચુર્વિગતસંત્રાસા ઇતિ ખ. ઝ. પાઠઃ ॥ 3-1-16 પ્રકૃતિનિર્ઘૃણઃ સ્વભાવનિર્દયઃ। ત્યક્તાચારસુહૃજ્જન ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-1-18 સાનુક્રોશાઃ સદયાઃ ॥ 3-1-22 ભક્તાન્ આરાધનાપરાન્। અનુરક્તાન્ પ્રીતિમતઃ। સુહૃદઃ વેતનાદ્યુપકારમનપેક્ષ્ય ઉપકારકાન્। ન વિનશ્યેમ વિનાશં ન પ્રાર્થયાસહે। પ્રાર્થનાયાં લિઙ્ ॥ 3-1-24 આપઃ અપઃ ॥ 3-1-27 અવદાતાનિ શુદ્ધાનિ। સમાસ્યા સંગતિઃ ॥ 3-1-28 નિરારમ્ભાઃ અગ્નિહોત્રાદ્યકુર્વાણા અપિ ॥ 3-1-29 ન સિદ્ધ્યન્તિ સિદ્ધિશ્ચિત્તશુદ્ધિસ્તાં ન પ્રાપ્નુવન્તિ ધર્માચારહીનત્વાત્ ॥ 3-1-31 અવિષયૈઃ અગોચરૈરપરિચિતૈરિત્યર્થઃ। ધર્મકામાર્થસંભવાઃ ધર્માદીનાં સંભવ ઉત્પત્તિર્યેભ્યસ્તે ॥ 3-1-32 સમસ્તાઃ એકીભૂતાઃ। વ્યસ્તાઃ પૃથક્પૃથગ્ભૂતાઃ ॥ 3-1-34 સ્નેહો વાત્સલ્યં તત્સહિતા અનુકમ્પા દયા ॥ 3-1-40 સમાગમ્ય સંપૃચ્છ્ય 3-1-43 ઊષુઃ વાસં ચક્રુઃ ॥ 3-1-44 ઊષુર્નિન્યુઃ ॥ 3-1-45 સાગ્નયઃ દારૈઃ સહિતાઃ અગ્નયો યૈસ્તે। રમ્યત્વં તાપવિરહાત્સંધ્યારાગાદિશોભાતશ્ચ। દારુણો રક્ષઃપિશાચાદિસંચારકાલત્વાત્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 002
॥ શ્રીઃ ॥
3.2. અધ્યાયઃ 002
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ વને સ્વાનુયાયિનો બ્રાહ્મણાન્પ્રતિ સ્વસ્ય હૃતસર્વસ્વતયા તદ્ભરણસ્ય દુષ્કરત્વકથનપૂર્વકં પ્રતિનિવર્તનપ્રાર્થના ॥ 1 ॥ બ્રાહ્મણૈઃ સ્વયમેવત્મભરણપૂર્વકં સ્વસહવાસમાત્રેઽર્થિતે યુધિષ્ઠિરેણ સ્વસ્ય તદ્ભરણાશક્તિચિન્તનેન વિષાદાધિગમઃ ॥ શૌનકેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ બ્રાહ્મણભરણાય તપસા સિદ્ધિસંપાદનચોદના ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-2-0 (15672)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-2-0x (1755)
પ્રભાતાયાં તુ શર્વર્યાં તેષામક્લિષ્ટકર્મણામ્।
વનં યિયાસતાં વિપ્રાસ્તસ્થુર્ભિક્ષાભુજોઽગ્રતઃ।
તાનુવાચ તતો રાજા કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-2-1 (15673)
વયં હિ હૃતસર્વસ્વા હૃતરાજ્યા હૃતશ્રિયઃ।
ફલમૂલામિષાહારા વનં યાસ્યામ દુઃખિતાઃ ॥ 3-2-2 (15674)
વનં ચ દોષબહુલં બહુવ્યાલસરીસૃપમ્।
પરિક્લેશશ્ચવો મન્યે ધ્રુવં તત્ર ભવિષ્યતિ ॥ 3-2-3 (15675)
બ્રાહ્મણાનાં પરિક્લેશો દૈવતાન્યપિ સાદયેત્।
કિંપુનર્મામિતો વિપ્રા નિવર્તધ્વં યથેષ્ટતઃ ॥ 3-2-4 (15676)
બ્રાહ્મણા ઊચુઃ। 3-2-5x (1756)
ગતિર્યા ભવતાં રાજંસ્તાં વયં ગન્તુમુદ્યતાઃ।
નાર્હથાસ્માન્પરિત્યક્તું ભક્તાન્સદ્ધર્મદર્શિન ॥ 3-2-5 (15677)
સ્નેહકર્માણિ ભક્તેષુ દૈવતાન્યપિ કુર્વતે।
વિશેષતો બ્રાહ્મણેષુ સદાચારાવલમ્બિષુ ॥ 3-2-6 (15678)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-2-7x (1757)
મમાપિ પરમા ભક્તિર્બ્રાહ્મણેષુ સદા દ્વિજાઃ।
સહાયવિપરિભ્રંશસ્ત્વયં સાદયતીવ મામ્ ॥ 3-2-7 (15679)
આહરેયુર્હિ યે સર્વે ફલમૂલમૃગાંસ્તથા।
ત ઇમે શોકજૈર્દુઃખૈર્ભ્રાતરો મે વિમોહિતાઃ ॥ 3-2-8 (15680)
દ્રૌપદ્યા વિપ્રકર્ષેણ રાજ્યાપહરણેન ચ।
દુઃખાર્દિતાનિમાન્ક્લેશૈર્નાહં યોક્તુમિહોત્સહે ॥ 3-2-9 (15681)
બ્રાહ્મણા ઊચુઃ। 3-2-10x (1758)
અસ્મત્પોષણજા ચિન્તા મા ભૂત્તે હૃદિ પાર્થિવ।
સ્વયમાહૃત્ય વન્યાનિ ત્વાનુયાસ્યામહે વયમ્ ॥ 3-2-10 (15682)
અનુધ્યાનેન જપ્યેન વિધાસ્યામઃ શિવ તવ।
કથાભિશ્ચાનુકૂલાભિઃ સહ રંસ્યામહે વને ॥ 3-2-11 (15683)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-2-12x (1759)
એવમેતન્ન સંદેહો રમેયં બ્રાહ્મણૈઃ સહ।
ન્યૂનભાવાત્તુ પશ્યામિ પ્રત્યાદેશમિવાત્મનઃ ॥ 3-2-12 (15684)
કથં દ્રક્ષ્યામિ વઃ સર્વાન્સ્વયમાહૃત્ય ભોજિનઃ।
મદ્ભક્ત્યા ક્લિશ્યતોઽનર્હાન્ધિક્પાપાન્ધૃતરાષ્ટ્રજાન્ ॥ 3-2-13 (15685)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-2-14x (1760)
ઇત્યુક્ત્વા નૃપતિઃ શોચન્નિષસાદ મહીતલે ॥ 3-2-14 (15686)
તમધ્યાત્મરતો વિદ્વાઞ્શૌનકો નામ વૈ દ્વિજઃ।
યોગે સાઙ્ખ્યે ચ કુશલો રાજાનમિદમબ્રવીત્ ॥ 3-2-15 (15687)
શોકસ્થાનસહસ્રાણિ હર્ષસ્થાનશતાનિ ચ।
દિવસેદિવસે મૂઢમાવિશન્તિ ન પણ્ડિતમ્ ॥ 3-2-16 (15688)
ન હિ જ્ઞાનવિરુદ્ધેષુ બહુદોષેષુ કર્મસુ।
શ્રેયોઘાતિષુ સજ્જન્તે બુદ્ધિમન્તો ભવદ્વિધાઃ ॥ 3-2-17 (15689)
અષ્ટાઙ્ગાં બુદ્ધિમાહુર્યાં સર્વાશ્રેયોભિઘાતિનીમ્।
શ્રુતિસ્મૃતિસમાયુક્તાં રાજન્સા ત્વય્યવસ્થિતા ॥ 3-2-18 (15690)
`શુશ્રૂષા શ્રવણં ચૈવ ગ્રહણં ધારણં તથા।
ઊહાપોહોઽર્થવિજ્ઞાનં તત્વજ્ઞાનં ચ ધીગુણાઃ ॥' 3-2-19 (15691)
અર્થકૃચ્છ્રેષુ દુર્ગેષુ વ્યાપત્સુ સ્વજનેષ્વપિ।
શારીરમાનસૈર્દુઃખૈર્ન સીદન્તિ ભવદ્વિધાઃ ॥ 3-2-20 (15692)
શ્રૂયતાં ચાભિધાસ્યામિ જનકેન યથા પુરા।
આત્મવ્યવસ્થાનકરાગીતાઃ શ્લોકા મહાત્મના ॥ 3-2-21 (15693)
મનોદેહસમુત્થાભ્યાં દુઃખાભ્યામર્દિતં જગત્।
તયોર્વ્યાસસમાસાભ્યાંશમોપાયમિમં શૃણુ ॥ 3-2-22 (15694)
વ્યાધેરનિષ્ટસંસ્પર્શાચ્છ્રમાદિષ્ટવિવર્જનાત્।
દુઃખં ચતુર્ભિઃ શારીરં કારણૈઃ સંપ્રવર્તતે ॥ 3-2-23 (15695)
તદા તત્પ્રતિકારાચ્ચ સતતં ચાવિચિન્તનાત્।
આધિવ્યાધિપ્રશમનં ક્રિયાયોગબલેન તુ ॥ 3-2-24 (15696)
મતિમન્તો વ્યથોપેતાઃ શમં પ્રાગેવ કુર્વતે।
માનસસ્ય પ્રિયાખ્યાનૈઃ સંભોગોપનયૈર્નૃણામ્ ॥ 3-2-25 (15697)
માનસેન હિ દુઃખેન શરીરમુપતપ્યતે।
અયઃપિણ્ડેન તપ્તેન કુમ્ભસંસ્થમિવોદકમ્ ॥ 3-2-26 (15698)
માનસં શમયેત્તસ્માજ્જ્ઞાનેનાગ્નિમિવામ્બુના।
પ્રશન્તે માનસે દુઃખે શારીરમુપશામ્યતિ ॥ 3-2-27 (15699)
મનસો દુઃખમૂલં તુ સ્નેહ ઇત્યુપલભ્યતે।
સ્નેહાત્તુ સજ્જતે જન્તુર્દુઃખયોગમુપૈતિ ચ ॥ 3-2-28 (15700)
સ્નેહમૂલાનિ દુઃખાનિ સ્નેહજાનિ ભયાનિ ચ।
શોકહર્ષૌ તથાયાસઃ સર્વં સ્નેહાત્પ્રવર્તતે ॥ 3-2-29 (15701)
સ્નેહાત્કારુણ્યરાગૌ ચ પ્રજાસ્વીર્ષ્યાદયસ્તથા।
અશ્રેયસ્કાવુભાવેતૌ પૂર્વસ્તત્ર ગુરુઃ સ્મૃતઃ ॥ 3-2-30 (15702)
કોટરાગ્નિર્યથાઽશેષં સમૂલં પાદપં દહેત્।
ધર્માર્થિનં તથાઽલ્પોપિ રાગદોષો વિનાશયેત્ ॥ 3-2-31 (15703)
વિપ્રયોગે ન તુ ત્યાગી દોષદર્શી સમાગમે।
વિરાગં ભજતે જન્તુર્નિર્વૈરો નિષ્પરિગ્રહઃ ॥ 3-2-32 (15704)
તસ્માત્સ્નેહં સ્વપક્ષેભ્યો મિત્રેભ્યો ધનસંચયાત્।
સ્વશરીરસમુત્થં ચ જ્ઞાનેન વિનિવર્તયેત્ ॥ 3-2-33 (15705)
જ્ઞાનાન્વિતેષુ યુક્તેષુ શાસ્ત્રજ્ઞેષુ કૃતાત્મસુ।
ન તેષુ સજ્જતે સ્નેહઃ પદ્મપત્રેષ્વિવોદકમ્ ॥ 3-2-34 (15706)
રાગાભિભૂતઃ પુરુષઃ કામેન પરિકૃષ્યતે।
ઇચ્છા સંજાયતે તસ્ય તતસ્તૃષ્ણા વિવર્ધતે ॥ 3-2-35 (15707)
તૃષ્ણા હિ સર્વપાપિષ્ઠા નિત્યોદ્દેગકરી નૃણામ્।
અધર્મબહુલા ચૈવ ઘોરા પાપાનુબન્ધિની ॥ 3-2-36 (15708)
યા દુસ્ત્યજા દુર્મતિભિર્યા ન જીર્યતિ જીર્યતઃ।
યોસૌ પ્રાણાન્તિકો રોગસ્તાં તૃષ્ણાંત્યજતઃ સુખમ્ ॥ 3-2-37 (15709)
અનાદ્યન્તા તુ સા તૃષ્ણા અન્તર્દેહગતા નૃણામ્।
વિનાશયતિ ભૂતાનિ અયોનિજ ઇવાનલઃ ॥ 3-2-38 (15710)
યથૈધઃ સ્વસમુત્થેન વહ્નિના નાશમૃચ્છતિ।
તથાઽકૃતાત્મા લોભેન સહજેન વિનશ્યતિ ॥ 3-2-39 (15711)
રાજતઃ સલિલાદગ્નેશ્ચોરતઃ સ્વજનાદપિ।
`અર્થિભ્યઃ કાલતસ્તસ્માન્નિત્યમર્થવતાં ભયમ્'।
ભયમર્થવતાં નિત્યં મૃત્યોઃ પ્રાણભૃતામિવ ॥ 3-2-40 (15712)
યથા હ્યાભિષમાકાશે પક્ષિભિઃ શ્વાપદૈર્ભુવિ।
ભક્ષ્યતે સલિલે મત્સ્યૈસ્તથા સર્વેણ વિત્તવાન્ ॥ 3-2-41 (15713)
અર્થ એવ હિ કેષાંચિદનર્થં ભજતે નૃણામ્।
અર્થશ્રેયસિ ચાસક્તો ન શ્રેયો વિન્દતે નરઃ।
તસ્માદર્થાગમાઃ સર્વે મનોમોહવિવર્ધનાઃ ॥ 3-2-42 (15714)
કાર્પણ્યં દર્પમાનૌ ચ ભયમુદ્વેગ એવ ચ।
અર્થજાનિ વિદુઃ પ્રાજ્ઞા દુઃખાન્યેતાનિ દેહિનામ્ ॥ 3-2-43 (15715)
અર્થસ્યોપાર્જને દુઃખમાર્જિતાનાં ચ રક્ષણે।
નાશે દુઃખં વ્યયે દુઃખં ઘ્નન્તિ ચૈવાર્થકારણાત્ 3-2-44 (15716)
અર્થા દુઃખં પરિત્યક્તું પાલિતાશ્ચૈવ શત્રવઃ।
દુઃખેન ચાધિગમ્યન્તે તેષાં નાશં ન ચિન્તયેત્ ॥ 3-2-45 (15717)
અસન્તોષપરા મૂઢાઃ સંતોષં યાન્તિ પણ્ડિતાઃ।
અન્તો નાસ્તિ પિપાસાયાઃ સંતોષઃ પરમં સુખમ્।
તસ્માત્સંતોષમેવેહ પરં પશ્યન્તિ પણ્ડિતઃ ॥ 3-2-46 (15718)
અનિત્યં યૌવનં રૂપં જીવિતં રત્નસંચયઃ।
ઐશ્વર્યં પ્રિયસંવાસો ગૃદ્ધ્યેત્તત્ર ન પણ્ડિતઃ ॥ 3-2-47 (15719)
ત્યજેત સ ચ યાંસ્તસ્માત્તજ્જાન્ક્લેશાન્સહેત ચ।
ન હિ સંચયવાન્કશ્ચિદ્દૃશ્યતે નિરુપદ્રવઃ।
અતશ્ચ ધાર્મિકૈઃ પુમ્ભિરનીહાર્થઃ પ્રશસ્યતે ॥ 3-2-48 (15720)
ધર્માર્થં યસ્ય વિત્તેહા વરં તસ્ય નરીહતા।
પ્રક્ષાલનાદ્ધિ પઙ્કસ્ય શ્રેયો હ્યસ્પર્શનં નૃણામ્ ॥ 3-2-49 (15721)
યુધિષ્ઠિરૈવમર્થેષુ ન સ્પૃહાં કર્તુમર્હસિ।
ધર્મેણ યદિ તે કાર્યં વિમુક્તેચ્છો ભવાર્થતઃ ॥ 3-2-51xયુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-2-50 (15722)
નાર્થોપભોગલિપ્સાર્થમિયમર્થેપ્સુતા મમ।
ભરણાર્થં તુ વિપ્રાણાં બ્રહ્મન્કાઙ્ક્ષે ન લોભતઃ ॥ 3-2-51 (15723)
કથં હ્યસ્મદ્વિધો બ્રહ્મન્વર્તમાનો ગૃહાશ્રમે।
ભરણં પાલનં ચાપિ ન કુર્યાદનુયાયિનામ્ ॥ 3-2-52 (15724)
સંવિભાગો હિ ભૂતાનાં સર્વેષામેવ દૃશ્યતે।
તથૈવાપચમાનેભ્યઃ પ્રદેયં ગૃહમેધિના ॥ 3-2-53 (15725)
તૃણાનિ ભૂમિરુદકં વાક્ચતુર્થી ચ સૂનૃતા।
સતામેતાનિ ગેહેષુ નોચ્છિદ્યન્તે કદાચન ॥ 3-2-54 (15726)
દેયમાર્તસ્ય શયનં સ્થિતશ્રાન્તસ્ય ચાસનમ્।
તૃષિતસ્ય ચ પાનીયં ક્ષુધિતસ્ય ચ ભોજનમ્ ॥ 3-2-55 (15727)
ચક્ષુર્દદ્યાન્મનો દદ્યાદ્વાચં દદ્યાચ્ચ સૂનૃતામ્।
ઉત્થાય ચાસનં દદ્યાદેષ ધર્મઃ સનાતનઃ।
પ્રત્યુત્થાયાભિગમનં કુર્યાન્ન્યાયેન ચાર્ચનામ્ ॥ 3-2-56 (15728)
અગ્નિહોત્રમનડ્વાંશ્ચ જ્ઞાતયોઽતિથિવાન્ધવાઃ।
પુત્રા દારાશ્ચ ભૃત્યાશ્ચ નિર્દહેયુરપૂજિતાઃ ॥ 3-2-57 (15729)
આત્માર્થં પાચયેન્નાન્નં ન વૃથા ઘાતયેત્પશૂન્।
ન ચૈકઃ સ્વયમશ્નીયાદ્વિધિવર્જં ન નિર્વપેત્ ॥ 3-2-58 (15730)
શ્વભ્યશ્ચ શ્વપચેભ્યશ્ચ વયોભ્યશ્ચાવપેદ્ભુવિ।
વૈશ્વદેવં હિ નામૈતત્સાયં પ્રાતશ્ચ દીયતે ॥ 3-2-59 (15731)
વિઘસાશી ભવેત્તસ્માન્નિત્યં ચામૃતભોજનઃ।
વિઘસો ભુક્તશેષં તુ યજ્ઞશેષં તથાઽમૃતમ્ ॥ 3-2-60 (15732)
ચક્ષુર્દદ્યાન્મનો દદ્યાદ્વાચં દદ્યાચ્ચ સૂનૃતામ્।
અનુવ્રજેદુપાસીત સ યજ્ઞઃ પઞ્ચદક્ષિણઃ ॥ 3-2-61 (15733)
યો દદ્યાદપરિક્લિષ્ટમન્નમદ્વનિ વર્તતે।
શ્રાન્તાયાદૃષ્ટપૂર્વાય તસ્ય પુણ્યફલં મહત્ ॥ 3-2-62 (15734)
એવં યો વર્તતે વૃત્તિં વર્તમાનો ગૃહાશ્રમે।
તસ્ય ધર્મં પરંપ્રાહુઃ કથં વા વિપ્ર મન્યસે ॥ 3-2-63 (15735)
શૌનક ઉવાચ। 3-2-64x (1761)
અહો બત મહત્કષ્ટં વિપરીતમિદં જગત્।
યેનાપત્રપતે સાધુરસાધુસ્તેન તુષ્યતિ ॥ 3-2-64 (15736)
શિશ્નોદરકૃતેઽપ્રાજ્ઞઃ કરોતિ વિષસં બહુ।
મોહરાગવશાક્રાન્ત ઇન્દ્રિયાર્થવશાનુગઃ ॥ 3-2-65 (15737)
હ્રિયતે બુધ્યમાનોપિ નરો હારિભિરિન્દ્રિયૈઃ।
વિમૂઢસંજ્ઞો દુષ્ટાશ્વૈરુદ્ધાન્તૈરિવ સારથિઃ ॥ 3-2-66 (15738)
ષડિન્દ્રિયાણિ વિષયં સમાગચ્છન્તિ વૈ યદા।
તદ્રા પ્રાદુર્ભવત્યષાં પૂર્વસંકલ્પજં મનઃ ॥ 3-2-67 (15739)
મનો યસ્યેન્દ્રિયસ્યેહ વિષયાન્યાતિ સેવિતુમ્।
વસ્યૌત્સુક્યં સંભવતિ પ્રવૃત્તિશ્ચોપજાયતે ॥ 3-2-68 (15740)
તતઃ સંકલ્પવીર્યેણ કામેન વિષયેષુભિઃ।
વિદ્ધઃ પતતિ લોભાગ્નૌજ્યોતિર્લોભાત્પતઙ્ગવત્ ॥ 3-2-69 (15741)
તતો દારૈર્વિહારૈશ્ચ મોહિતશ્ચ યથેપ્સયા।
મહામોહમુખે મગ્નો નાત્માનમવબુધ્યતે ॥ 3-2-70 (15742)
એવં પતતિ સંસારે તાસુતાસ્વિહ યોનિષુ।
અવિદ્યાકર્મતૃષ્ણાભિર્ભ્રામ્યમાણોઽથ ચક્રવત્ ॥ 3-2-71 (15743)
બ્રહ્માદિષુ તૃણાન્તેષુ ભૂતેષુ પરિવર્તતે।
જલે ભુવિ તથાઽઽકાશે જાયમાનઃ પુનઃપુનઃ ॥ 3-2-72 (15744)
અબુધાનાં ગતિસ્ત્વેષા બુધાનામપિ મે શૃણુ।
યે ધર્મે શ્રેયસિ રતા વિમોક્ષરતયો જનાઃ ॥ 3-2-73 (15745)
તદિદં વેદવચનં કુરુ કર્મ ત્યજેતિ ચ।
તસ્માદ્ધર્માનિમાન્સર્વાન્નાભિમાનાત્સમાચરેત્ ॥ 3-2-74 (15746)
ઇજ્યાધ્યયનદાનાનિ તપઃ સત્યં ક્ષમા દમઃ।
અલોભ ઇતિમાર્ગોઽયં ધર્મમસ્યાષ્ટવિધઃ સ્મૃતઃ ॥ 3-2-75 (15747)
અત્ર પૂર્વશ્ચતુર્વર્ગઃ પિતૃયાણપથે સ્થિતઃ।
કર્તવ્યમિતિ યત્કાર્યં નાભિમાનાત્સમાચરેત્ ॥ 3-2-76 (15748)
ઉત્તરો દેવયાનસ્તુ સદ્ભિરાચરિતઃ સદા।
અષ્ટાઙ્ગેનૈવ માર્ગેણ વિશુદ્ધાત્મા સમાચરેત્ ॥ 3-2-77 (15749)
સમ્યક્સંકલ્પસંબન્ધાત્સમ્યક્ચેન્દ્રિયનિગ્રહાત્।
સમ્યગ્દ્વ્રતવિશેષાચ્ચ સમ્યક્ચ ગુરુસેવનાત્ ॥ 3-2-78 (15750)
સમ્યગાહારયોગાચ્ચ સમ્યક્ચાધ્યયનાગમાત્।
સમ્યક્કર્મોપસંન્યાસાત્સમ્યક્ચિત્તનિરોધનાત્ ॥ 3-2-79 (15751)
એવં કર્માણિ કુર્વન્તિ સંસારવિજિગીષવઃ।
રાગદ્વેષવિનિર્મુક્તા ઐશ્વર્યવશમાગતાઃ ॥ 3-2-80 (15752)
રુદ્રાઃ સાધ્યાસ્તથાઽઽદિત્યા વસવોઽથ તથાશ્વિનૌ।
યોગૈશ્વર્યેણ સંયુક્તા ધારયન્તિ પ્રજા ઇમાઃ ॥ 3-2-81 (15753)
તથા ત્વમપિ કૌન્તેય શમમાસ્થાય પુષ્કલમ્।
તપસા સિદ્ધિમન્વિચ્છ યોગસિદ્ધિં ચ ભારત ॥ 3-2-82 (15754)
પિતૃમાતૃમયી સિદ્ધિઃ પ્રાપ્તા કર્મમયી ચ તે।
તપસા સિદ્ધિમન્વિચ્છ દ્વિજાનાં ભરણાય વૈ ॥ 3-2-83 (15755)
સિદ્ધા હિ યદ્યદિચ્છન્તિ કુર્વતે તદનુગ્રહમ્।
તસ્માત્તપઃ સમાસ્થાય કુરુષ્વાત્મમનોરથમ્ ॥ 3-2-84 (15756)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કિર્મીરવધપર્વણિ દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ ॥ 2 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-2-1 પ્રભાતાયામરુણોદયેન ઉદ્દીપિતાયામ્ ॥ 3-2-11 અનુધ્યાનેન ઇષ્ટચિન્તનેન। જપ્યેન સ્વસ્ત્યયનેન તથા વિશ્વાસકરણૈઃ સહ રંસ્યામહે ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-2-12 પ્રત્યાદેશં ધિક્કારમ્ ॥ 3-2-15 અધ્યાત્મં આત્માનમધિકૃત્ય પ્રવૃત્તં શાસ્ત્રમધ્યાત્મં વેદાન્તસ્તત્ર રતઃ। યોગશ્ચિત્તવૃત્તિનિરોધઃ ॥ 3-2-16 શોકઃસ્થીયતેઽનેનેતિ વ્યુત્પત્ત્યા સ્થાનશબ્દો હેતુવચનઃ। ભયસ્થાનશતાનિ ચેતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-2-20 ગુર્દેષુ દુસ્તરેષુ શારીરદુઃખેષુ। આપત્સુ સ્ત્રીકર્ષણાદિષુ ॥ 3-2-21 આત્મવ્યવસ્થાનકરાઃ મનઃસ્થૈર્યહેતવઃ ॥ 3-2-22 વ્યાસસમાસાભ્યાં વિસ્તરસંક્ષેપાભ્યામ્ ॥ 3-2-23 અનિષ્ટં કણઅટકાદિઃ। શ્રમો વ્યાયામઃ ॥ 3-2-24 પ્રતિકારાદૌષધાદિભિરુપશમનાત્ આધિપ્રશમનમવિચિનતનાત્। ઇદમેવ ક્રિયાયોગબલમ્ ॥ 3-2-25 પ્રાગેવ માનસસ્ય શમં કુર્વતે। પ્રિયાક્યાનૈરનુકૂલવચનૈઃ। સંભોગોપનયૈઃ સ્ત્ર્યાદિસમર્પણૈઃ। મતિમન્તો હ્યતો વૈદ્યા ઇતિ ખ. ચ. ઝ. પાઠઃ ॥ 3-2-28 સ્નેહો રાગઃ સજ્જતે પ્રવર્તતે ॥ 3-2-29 આયાસઃ ક્લેશઃ ॥ 3-2-32 વિપ્રયોગે વિષયેણ સહ વિયોગે ત્યાગી ન કિંતુ સત્યપિ સમાગમે યો વિષયદોષદર્શી સ એવ ત્યાગી। સ એવ ચ વિરાગં ભજતે ॥ 3-2-34 યુક્તેષુ નિત્યવસ્તુપ્રાપ્તયે ઉદ્યુક્તેષુ। કૃતાત્મસુ ધ્યાનેન સંસ્કૃતચિત્તેષુ। તેષુ પ્રસિદ્ધેષુ સ્નેહો રાગો ન સજ્જતે ન સઙ્ગં પ્રાપ્નોતિ ॥ 3-2-35 રાગઃ રમ્યવસ્તુદર્શને ચિત્તસ્યોત્ફુલ્લતા। કામસ્તલ્લિપ્સા। ઇચ્છા લબ્ધે તસ્મિન્ રુચ્યતિશયાત્પુનસ્તદભિલાષઃ। પુનઃપુનસ્તલ્લાભેપ્યતૃપ્તિસ્તૃષ્ણા ॥ 3-2-37 જીર્યતઃ જરામૃત્યુગ્રસ્તસ્ય ॥ 3-2-38 અયઃ તપ્તાયઃપિણ્ડં અનલો વહ્નિઃ ॥ 3-2-39 અકૃતાત્મા અનિર્જિતચેતાઃ ॥ 3-2-42 અર્થશ્રેયસિ અર્થસાધ્યે શ્રેયસિ જ્યોતિષ્ટોમાદૌ ॥ 3-2-46 પિપાસાયાઃ તૃષ્ણાયાઃ ॥ 3-2-48 સંચયાન્ અર્થાન્। તજ્જાન્ અર્થત્યાગજાન્। અનીહાર્થઃ યદૃચ્છાલબ્ધોઽર્થઃ ॥ 3-2-50 અર્થતઃ ધનાત્ ॥ 3-2-51 અર્થોપભોગઃ વિષયોપભોગઃ। અર્થેપ્સુતા ઘનેપ્સુતા ॥ 3-2-53 દૃશ્યતે પઞ્ચમહાયજ્ઞેષુ। અપચમાનેભ્યઃ યત્યાદિભ્યઃ ॥ 3-2-54 તૃણાનિ આસનાર્થાનિ ॥ 3-2-58 વૃથા શ્રાદ્યજ્ઞાદિનિમિત્તંવિના ॥ 3-2-59 વિશ્વં સર્વજાતીયં પ્રાણિજાતં દેવો દેવતા યસ્મિંસ્તદ્વિશ્વદેવમ્। સ્વાર્થે તદ્ધિતઃ। વૈશ્વદેવં નામ કર્મ ॥ 3-2-62 અપરિક્લિષ્ટં કાર્પણ્યં વિના। અધ્વનિ વર્તતે માર્ગસ્થાય ॥ 3-2-65 વિઘસં દેવતાદ્યુપયુક્તશેષં કામુકો બહુકરોતિ। ઇન્દ્રિયાર્થાઃ શબ્દાદયઃ ॥ 3-2-66 હારિભિઃ હરણશીલૈઃ ॥ 3-2-68 ઇન્દ્રિયસ્યેન્દ્રિયાણાં વિષયાન્ શબ્દાદીન્ ॥ 3-2-74 ઇતિ ચ વેદવચનમિત્યન્વયઃ। ફલેચ્છાં વિનૈઃ સમાચરેદિત્યર્થઃ ॥ 3-2-76 કર્તવ્યમવશ્યાનુષ્ઠેયં નિત્યાગ્નિહોત્રસંધ્યોપાસનાદિ। અભિમાનાત્સઙ્ગાત્ ॥ 3-2-77 અષ્ટાઙ્ગેન વક્ષ્યમાણસંકલ્પસંબન્ધાદ્યઙ્ગાષ્ટકવતા તદાચરેદિતિ પૂર્વેણ સંબન્ધઃ। વિશુદ્ધાત્મા શુદ્ધચિત્તઃ ॥ 3-2-78 સંકલ્પો માનસં કર્મ તસ્ય સંબન્ધો નિરોધઃ ॥ 3-2-83 કર્મમયી યજ્ઞયુદ્ધાદિકર્મરૂપસાધનપ્રધાના સિદ્ધિઃ। પિતૃમાતૃમયી પરલોકેહલોકફલપ્રધાના ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 003
॥ શ્રીઃ ॥
3.3. અધ્યાયઃ 003
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ બ્રાહ્મણભરણાય ધૌમ્યચોદનયા સૂર્યસ્તુતિઃ ॥ 1 ॥ સ્તોત્રૈઃ પ્રસન્નેન સૂર્યેણ યુધિષ્ઠિરાયાક્ષયપાત્રદાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-3-0 (15757)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-3-0x (1762)
શૌનકેનૈવમુક્તસ્તુ કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિઃ।
`પ્રણમ્ય દ્વિજશાર્દૂલં પૂજ્યવાક્યં સુભાષિતમ્।'
પુરોહિતમુપાગમ્ય ભ્રાતૃમધ્યેઽબ્રવીષિદમ્ ॥ 3-3-1 (15758)
પ્રસ્થિતાનનુયાતારો બ્રાહ્મણા વેદપારનાઃ।
ન ચાસ્મિ પોષણે શક્તો બહુદુઃખસમન્વિતઃ ॥ 3-3-2 (15759)
પરિત્યક્તું ન શક્નોમિ દાનશક્તિશ્ચ નાસ્તિ મે।
કથમત્ર મયા કાર્યં તદ્બૂહિ ભગવન્મમ ॥ 3-3-3 (15760)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-3-4x (1763)
મુહૂર્તમિવ સ ધ્યાત્વા ધર્મેણાન્વીક્ષ્ય તાં ગતિમ્।
યુધિષ્ઠિરમુવાચૈદં ધૌમ્યો ધર્મભૃતાં વરઃ ॥ 3-3-4 (15761)
પુરા સૃષ્ટાનિ ભૂતાનિ પીડ્યન્તે ક્ષુધયા ભૃશમ્।
તતોઽનુકમ્પંયાં તેષાં સવિતા સ્વપિતા યથા ॥ 3-3-5 (15762)
ગત્વોત્તસયણં તેજો રસાનુદ્ધૃત્ય રશ્મિભિઃ।
દક્ષિણાયનમાવૃત્તો મહીં વર્ષતિ વારિણા ॥ 3-3-6 (15763)
ક્ષેત્રભૂતે તતસ્તસ્મિન્નોષધીરોષધીયતિઃ।
રવેસ્તેજઃ સમુદ્ધૃત્ય જનયામાસ વારિણા ॥ 3-3-7 (15764)
નિષિક્તશ્ચન્દ્તેજોભિઃ સૂયતે જગતો રવિઃ।
ઓષધ્યઃ ષડ્રસા મેધ્યાસ્તદન્નં પ્રાણિનાં ભુવિ ॥ 3-3-8 (15765)
એવં ભાનુમયં હ્યન્નં ભૂતાનાં પ્રાણધારણમ્।
નાથોઽયં સર્વભૂતાનાં તસ્માત્તં શરણં વ્રજ ॥ 3-3-9 (15766)
રાજાનો હિ મહાત્માનો યોનિકર્મવિશોધિતાઃ।
ઉદ્ધરન્તિ પ્રજાઃ સર્વાસ્તપ આસ્થાય પુષ્કલમ્ ॥ 3-3-10 (15767)
ભૌમેન કાર્તવીર્યેણ વૈન્યેન નહુષેણ ચ।
તપોયોગસમાધિસ્થૈરુદ્ધૃતા હ્યાપદઃ પ્રજાઃ ॥ 3-3-11 (15768)
તથા ત્વમપિ ધર્માત્મન્કર્મણા ચ વિશોધિતઃ।
તપ આસ્થાય ધર્મેણ દ્વિજાતીન્ભર ભારત ॥ 3-3-12 (15769)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-3-13x (1764)
એવમુક્તસ્તુ ધૌમ્યેન તત્કાલસદૃશં વચઃ।
તતસ્ત્વધ્યાપયામાસ મન્ત્રં સર્વાર્થસાધકમ્।
અષ્ટાક્ષરં પરં મન્ત્રમાર્તસ્ય સતતં પ્રિયમ્ ॥ 3-3-13 (15770)
[વિપ્રત્યાગસમાધિસ્થઃ સંયતાત્મા દૃઢવ્રતઃ।
ધર્મરાજો વિશુદ્ધાત્મા તપ આતિષ્ઠદુત્તમમ્ ॥] 3-3-14 (15771)
પુષ્પોપહારૈર્બલિભિરર્ચયિત્વા દિવાકરમ્।
સોઽવગાહ્ય જલં રાજા દેવસ્યાભિમુખોઽભવત્ ॥ 3-3-15 (15772)
ગાઙ્ગેયં વાર્યુપસ્પૃશ્ય પ્રાણાયામેન તસ્થિવાન્।
[શુચિઃ પ્રયતવાગ્ભૂત્વા સ્તોત્રમારબ્ધવાંસ્તતઃ 3-3-16 (15773)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-3-17x (1765)
ત્વં ભાનો જગતશ્ચક્ષુસ્ત્વમાત્મા સર્વદેહિનામ્।
ત્વં યોનિઃ સર્વભૂતાનાં ત્વમાચારઃ ક્રિયાવતાં ॥ 3-3-17 (15774)
ત્વં ગતિઃ સર્વસાઙ્ખ્યાનાં યોગિનાં ત્વં પરાયણમ્।
અનાવૃતાર્ગલદ્વારં ત્વં ગતિસ્ત્વં મુમુક્ષતામ્ ॥ 3-3-18 (15775)
ત્વયા સંધાર્યતે લોકસ્ત્વયા લોકઃ પ્રકાશ્યતે।
ત્વયાપવિત્રીક્રિયતે નિર્વ્યાજં પાલ્યતે ત્વયા ॥ 3-3-19 (15776)
ત્વામુપસ્થાય કાલે તુ બ્રાહ્મણા વેદપારગાઃ।
સ્વશાખાવિહિતૈર્મન્ત્રૈરર્ચન્ત્યૃષિગણાર્ચિત ॥ 3-3-20 (15777)
તવ દિવ્યં રથં યાન્તમનુયાન્તિ વરાર્થિનઃ।
સિદ્ધચારણગન્ધર્વા યક્ષગુહ્યકપન્નગાઃ ॥ 3-3-21 (15778)
ત્રયસ્ત્રિંશચ્ચ વૈ દેવાસ્તથા વૈમાનિકા ગણાઃ।
સોપેન્દ્રાઃ સમહેન્દ્રાશ્ચ ત્વામિષ્ટ્વાસિદ્ધિમાગતાઃ ॥ 3-3-22 (15779)
ઉપયાન્ત્યર્ચયિત્વા તુ ત્વાં વૈ પ્રાપ્તમનોરથાઃ।
દિવ્યમન્દારમાલાભિસ્તૂર્ણં વિદ્યાધરોત્તમાઃ ॥ 3-3-23 (15780)
ગુહ્યાઃ પિતૃગણાઃ સપ્ત યે દિવ્યા યે ચ માનુષાઃ।
તે પૂજયિત્વા ત્વામેવ ગચ્છન્ત્યાશુ પ્રધાનતામ્ ॥ 3-3-24 (15781)
વસવો મરુતો રુદ્રા યે ચ સાધ્યા મરીચિપાઃ।
વાલખિલ્યાદયઃ સિદ્ધાઃ શ્રેષ્ઠત્વં પ્રાણિનાં ગતાઃ ॥ 3-3-25 (15782)
સબ્રહ્મકેષુ લોકેષુ સપ્તસ્વપ્યખિલેષુ ચ।
ન તદ્ભૂતમહં મન્યે યદર્કાદતિરિચ્યતે ॥ 3-3-26 (15783)
સન્તિ ચાન્યાનિ સત્વાનિવીર્યવન્તિ મહાન્તિ ચ।
ન તુ તેષાં તથા દીપ્તિઃ પ્રભાવો વાયથા તવ ॥ 3-3-27 (15784)
જ્યોતીષિત્વયિ સર્વાણિ ત્વં સર્વજ્યોતિષાં પતિઃ।
ત્વયિસત્ત્વં ચ સત્ત્વં ચ સર્વેભાવાશ્ચ સાત્ત્વિકાઃ ॥ 3-3-28 (15785)
ત્વત્તેજસા કૃતંચક્રં સુનાભં વિશ્વકર્મણા।
દેવારીણાં મદો યેન નાશિતઃ શાર્ઙ્ગધન્વના ॥ 3-3-29 (15786)
ત્વમાદાયાંશુભિસ્તેજો નિદાઘે સર્વદેહિનામ્।
સર્વૌષધિરસાનાં ચ પુનર્વર્ષાસુ મુઞ્ચસિ ॥ 3-3-30 (15787)
તપન્ત્યન્તે દહન્ત્યન્યે ગર્જન્ત્યન્યે તથા ઘનાઃ।
વિદ્યોતન્તે પ્રવર્ષન્તિ તવ પ્રાવૃષિ રશ્મયઃ ॥ 3-3-31 (15788)
ન તથા સુખયત્યગ્નિર્ન પ્રાવારા ન કમ્બલાઃ।
શીતવાતાર્દિતં લોકં યથા તવ મરીચયઃ ॥ 3-3-32 (15789)
ત્રયોદશદ્વીપવતીં ગોભિર્ભાસયસે મહીમ્।
ત્રયાણામપિ લોકાનાં હિતાયૈકઃ પ્રવર્તસે ॥ 3-3-33 (15790)
તવ યદ્યુદયો ન સ્યાદન્ધં જગદિદં ભવેત્।
ન ચ ધર્માર્થકામેષુ પ્રવર્તેરન્મનીષિણઃ ॥ 3-3-34 (15791)
આધાનપશુબન્ધેષ્ટિમન્ત્રયજ્ઞતપઃક્રિયાઃ।
ત્વત્પ્રસાદાદવાપ્યન્તે બ્રહ્મક્ષત્રવિશાં ગણૈઃ ॥ 3-3-35 (15792)
યદહર્બ્રહ્મણઃ પ્રોક્તં સહસ્રયુગસંમિતમ્।
તસ્ય ત્વમાદિરન્તશ્ચ કાલજ્ઞૈઃ પરિકીર્તિતઃ ॥ 3-3-36 (15793)
મનૂનાં મનુપુત્રાણાં જગતોઽમાનવસ્ય ચ।
મન્વન્તરાણાં સર્વેષામીશ્વરાણાં ત્વમીશ્વરઃ ॥ 3-3-37 (15794)
સંહારકાલે સંપ્રાપ્તે તવ ક્રોધવિનિઃસૃતઃ।
સંવર્તકાગ્નિસ્ત્રૈલોક્યં ભસ્મીકૃત્યાવતિષ્ઠતે ॥ 3-3-38 (15795)
ત્વદ્દીધિતિસમુત્પન્ના નાનાવર્ણ મહાઘનાઃ।
સૈરાવતાઃ સાશનયઃ કુર્વન્ત્યાભૂતસંપ્લવમ્ ॥ 3-3-39 (15796)
કૃત્વા દ્વાદશધાઽઽત્માનં દ્વાદશાદિત્યતાં ગતઃ।
સંહૃત્યૈકાર્ણવં સર્વં ત્વં શોષયસિ રશ્મિભિઃ ॥ 3-3-40 (15797)
ત્વામિન્દ્રમાહુસ્ત્વં રુદ્રસ્ત્વં વિષ્ણુસ્ત્વં પ્રજાપતિઃ।
ત્વમગ્નિસ્ત્વં મનઃ સૂક્ષ્મં પ્રભુસ્ત્વં બ્રહ્મશાશ્વતં ॥ 3-3-41 (15798)
ત્વં હંસઃ સવિતા ભાનુરંશુમાલી વૃષાકપિઃ।
વિવસ્વાન્મિહિરઃ પૂષા મિત્રો ધર્મસ્તથૈવ ચ ॥ 3-3-42 (15799)
સહસ્રરશ્મિરાદિત્યસ્તપનસ્ત્વં ગવાં પતિઃ।
માર્તણ્ડોઽર્કો રવિઃ સૂર્યઃ શરણ્યો દિનકૃત્તથા ॥ 3-3-43 (15800)
દિવાકરઃ સપ્તસપ્તિર્ધામકેશી વિરોચનઃ।
આશુગામી તમોઘ્નશ્ચ હરિતાશ્વશ્ચ કીર્ત્યસે ॥ 3-3-44 (15801)
સપ્તમ્યાગથવા ષષ્ઠ્યાં ભક્ત્યા પૂજાં કરોતિ યઃ।
અનિર્વિણ્ણોઽનહંકારી તં લક્ષ્મીર્ભજતે નરમ્ ॥ 3-3-45 (15802)
ન તેષામાપદઃ સન્તિ નાધયો વ્યાધયસ્તથા।
યે તવાનન્યમનસા કુર્વન્ત્યર્ચનવન્દનમ્ ॥ 3-3-46 (15803)
સર્વરોગૈર્વિરહિતાઃ સર્વપાપાવિવર્જિતાઃ।
ત્વદ્ભાવભક્તાઃ સુખિનો ભવન્તિ ચિરજીવિનઃ ॥ 3-3-47 (15804)
ત્વં મમાપન્નકામસ્ય સર્વાતિથ્યં ચિકીર્ષતઃ।
અન્નમન્નપતે દાતુમભિતઃ શ્રદ્ધયાઽર્હસિ ॥ 3-3-48 (15805)
યેચ તેઽનુચરાઃ સર્વે પાદોપાન્તં સમાશ્રિતાઃ।
માઠરારુણદણ્ડાદ્યાસ્તાંસ્તાન્વન્દેઽશનિક્ષુભાન્ ॥ 3-3-49 (15806)
ક્ષુભયા સહિતા મૈત્રી યાશ્ચાન્યા ભૂતમાતરઃ।
તાશ્ચ સર્વા નમસ્યામિ પાન્તુ માં શરણાગતમ્ ॥] 3-3-50 (15807)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-3-51x (1766)
કણ્ઠદઘ્ને જલે સ્થિત્વા મન્ત્રૈઃ સ્તોત્રૈશ્ચ તોષિતઃ।
તતો દિવાકરઃ પ્રીતો દર્શયામાસ પાણ્ડવમ્।
દીપ્યમાનઃ સ્વવપુષા જ્વલન્નિવ હુતાશનઃ ॥ 3-3-51 (15808)
વિવસ્વાનુવાચ। 3-3-52x (1767)
યત્તેઽભિલષિતં કિંચિત્તત્ત્વં સર્વમવાપ્સ્યસિ।
અહમન્નં પ્રદાસ્યામિ સપ્ત પઞ્ચ ચ તે સમાઃ ॥ 3-3-52 (15809)
ગૃહ્ણીષ્વ પિઠરં તામ્રં મયા દત્તં નરાધિપ।
યાવદ્વર્ત્સ્યતિ પાઞ્ચાલી પાત્રેણાનેન સુવ્રત ॥ 3-3-53 (15810)
ફલમૂલામિષં શાકં સંસ્કૃતં યન્મહાનસે।
ચતુર્વિધં તદન્નાદ્યમક્ષય્યં તે ભવિષ્યતિ।
ઇતશ્ચતુર્દશે વર્ષે ભૂયો રાજ્યમવાપ્સ્યસિ ॥ 3-3-54 (15811)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-3-55x (1768)
એવમુક્ત્વા તુ ભગવાંસ્તત્રૈવાન્તરધીયત ॥ 3-3-55 (15812)
લબ્ધ્વા વરં તુ કૌન્તેયો જલાદુત્તીર્ય ધર્મવિત્।
જગ્રાહ પાદૌ ધૌમ્યસ્ય ભ્રાતૄંશ્ચ પરિષસ્વજે ॥ 3-3-56 (15813)
દ્રૌપદ્યા સહ-સંગમ્ય પશ્યમાનોઽપયાત્પ્રાભુઃ।
મહાનસે તદાન્નં તુ સાધયામાસ પાણ્ડવઃ ॥ 3-3-57 (15814)
સંસ્કૃતં પ્રસવં યાતિ સ્વલ્પમન્નં ચતુર્વિધમ્।
અક્ષય્યં વર્ધતે ચાન્નં તેનાભોજયત દ્વિજાન્ ॥ 3-3-58 (15815)
ભુક્તવત્સુ ચ વિપ્રેષુ ભોજયિત્વાઽનુજાનપિ।
શેષં વિઘસસંજ્ઞં તુપશ્ચાદ્ભુઙ્ક્તે યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-3-59 (15816)
યુધિષ્ઠિરં ભોજયિત્વા શેષમશ્નાતિ પાર્ષતી।
[દ્રૌપદ્યાં ભુજ્યમાનાયાં તદન્નં ક્ષયમેતિ ચ ॥] 3-3-60 (15817)
એવં દિવાકરાત્પ્રાપ્ય દિવાકરસમપ્રભઃ।
કામાન્મનોભિલષિતાન્બ્રાહ્મણેભ્યોઽદદાત્પ્રભુઃ ॥ 3-3-61 (15818)
પુરોહિતપુરોગાશ્ચ તિથિનક્ષત્રપર્વસુ।
ઇજ્યાર્થે સંપ્રવર્તન્તે વિધિમન્ત્રપ્રમાણતઃ ॥ 3-3-62 (15819)
તતઃ કૃતસ્વસ્ત્યયના ધૌમ્યેન સહ પાણ્ડવાઃ।
દ્વિજસઙ્ઘૈઃ પરિવૃતાઃ પ્રયયુઃ કામ્યકં વનમ્ ॥ 3-3-63 (15820)
`જનમેજય ઉવાચ। 3-3-64x (1769)
પુષ્પોપહારબલિભિર્બહુશશ્ચ યથાવિધિ।
સર્વાત્મભૂતં સંપૂજ્ય યતપ્રાણો જિતેન્દ્રિયઃ ॥ 3-3-64 (15821)
સ્તવેન કેન વિપ્રર્ષે સ તુ રાજા યુધિષ્ઠિરઃ।
વિપ્રાર્થમારાધિતવાન્સૂર્યમદ્ભુતવિક્રમમ્ ॥ 3-3-65 (15822)
મયિ સ્નેહોઽસ્તિ ચેદ્બ્રહ્મન્યદ્યનુગ્રહભાગહમ્।
ભગવન્નાસ્તિ ચેદ્ગુદ્યં તચ્ચ મે બ્રૂહિ સાંપ્રતમ્ ॥' 3-3-66 (15823)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-3-67x (1770)
શૃણુષ્વાંવહિતો રાજઞ્શુચિર્ભૂત્વા સમાહિતઃ।
ક્ષણં ચ કુરુ રાજેન્દ્ર ગુહ્યં વક્ષ્યામિ તે હિતમ્ ॥ 3-3-67 (15824)
ધૌમ્યેન તુ યથાપ્રોક્તં પાર્થાય સુમહાત્મને।
નામ્નામષ્ટોત્તરં પુણ્યં શતં તચ્છૃણુ ભૂપતે ॥ 3-3-68 (15825)
સૂર્યોઽર્યભા ભગસ્ત્વષ્ટા પૂષાઽર્કઃ સવિતા રવિઃ।
ગભસ્તિમાનજઃ કાલો મૃત્યુર્ધાતા પ્રભાકરઃ ॥ 3-3-69 (15826)
પૃથિવ્યાપશ્ચ તેજશ્ચ ખં વાયુશ્ચ પરાયણમ્।
સોમો બૃહસ્પતિઃ શુક્રો બુધોઽઙ્ગારક એવ ચ ॥ 3-3-70 (15827)
ઇન્દ્રો વિવસ્વાન્દીપ્તાંશુઃ શુચિઃ શૌરિઃ શનૈશ્ચરઃ।
બ્રહ્મા વિષ્ણુશ્ચ રુદ્રશ્ચ સ્કન્દો વૈશ્રવણો યમઃ ॥ 3-3-71 (15828)
વૈદ્યુતો જાઠરશ્ચાગ્નિરૈન્ધનસ્તેજસાં પતિઃ।
ધર્મધ્વજો વેદકર્તા વેગાઙ્ગો વેદવાહનઃ ॥ 3-3-72 (15829)
કૃતં ત્રેતા દ્વાપરશ્ચ કલિઃ સર્વામરાશ્રયઃ।
કલા કાષ્ઠા મુહૂર્તાશ્ચ પક્ષા માસા ઋતુસ્તથા ॥ 3-3-73 (15830)
સંવત્સરકરોઽશ્વત્થઃ કાલચક્રો વિભાવસુઃ।
પુરુષઃ શાશ્વતો યોગી વ્યક્તાવ્યક્તઃ સનાતનઃ ॥ 3-3-74 (15831)
લોકાધ્યક્ષઃ સુરાધ્યક્ષો વિશ્વકર્મા તમોનુદઃ।
વરુણઃ સાગરોંશશ્ચ જીમૂતો જીવનોઽરિહા ॥ 3-3-75 (15832)
ભૂતાશ્રયો ભૂતપતિ- સર્વભૂતનિષેવિતઃ।
`મણિઃ સુવર્ણો ભૂતાત્મા કામદઃ સર્વતોમુખઃ।'
[સ્રષ્ટા સંવર્તકો વહ્નિઃ સર્વસ્યાદિરલોલુપઃ 3-3-76 (15833)
અનન્તઃ કપિલો ભાનુઃ કામદઃ સર્વતોમુખઃ।]
જયો વિશાલો વરદઃ સર્વધાતુનિષેચિતા ॥ 3-3-77 (15834)
મનઃ સુપર્ણો ભૂતાદિઃ શીઘ્રગઃ પ્રાણધારકઃ।
ધન્વન્તરિર્ધૂમકેતુરાદિદેવોઽદિતેઃ સુતઃ ॥ 3-3-78 (15835)
દ્વાદશાત્માઽરવિન્દાક્ષઃ પિતા માતા પિતામહઃ।
સ્વર્ગદ્વારં પ્રજાદ્વારં મોક્ષદ્વારં ત્રિવિષ્ટપમ્ ॥ 3-3-79 (15836)
દેવકર્તા પ્રશાન્તાત્મા વિશ્વાત્મા વિશ્વતોમુખઃ।
ચરાચરાત્મા સૂક્ષ્માત્મા મૈત્રેણ વપુષાઽન્વિતઃ ॥ 3-3-80 (15837)
એતદ્વૈ કીર્તનીયસ્ય સૂર્યસ્યામિતતેજસઃ।
નામ્નામષ્ટશતં પુણ્યં શક્રેણોક્તં મહાત્મના ॥ 3-3-81 (15838)
શક્રાચ્ચ નારદઃ પ્રાપ્તો ધૌમ્યશ્ચ તદન્તરમ્।
ધૌમ્યાદ્યુધિષ્ઠરઃ પ્રાપ્ય સર્વાન્કમાનવાપ્તવાન્ ॥ 3-3-82 (15839)
સુરગણપિતૃયક્ષસેવિતં
હ્યસુરનિશાચરસિદ્ધવન્દિતમ્।
વરકનકહુતાશનપ્રભં
ત્વમપિ મનસ્યભિધેહિ ભાસ્કરમ્ ॥ 3-3-83 (15840)
સૂર્યોદયે યઃ સુસમાહિતઃ પઠે-
ત્ત પુત્રદારાન્ધનરત્નસંચયાન્।
લભેત જાતિસ્મરતાં નરઃ સદા
ધૃતિં ચ મેધાં ચ સ વિન્દતે પુમાન્ ॥ 3-3-84 (15841)
[ઇમં સ્તવં દેવવરસ્ય યો નરઃ
પ્રકીર્તયેચ્છુચિસુમનાઃ સમાહિતઃ।
સ મુચ્યતે શોકદવાગ્નિસાગરા-
લ્લભેત કામાન્મનસા યથેપ્સિતાન્ ॥ 3-3-85 (15842)
[ઇમં સ્તવં પ્રયતમનાઃ સમાધિના
પછેદિહાન્યોઽપિ વરં સમર્થયન્।
તત્ત્સ્ય દદ્યાચ્ચ રવિર્મનીષિતં
તદાઽઽપ્નુયાદ્યદ્યપિ તત્સુદુર્લભમ્ ॥ 3-3-86 (15843)
યશ્ચેદં ધારયેન્નિત્યં શૃણુયાદ્વાપ્યભીક્ષ્ણશઃ।
પુત્રાર્થી લભતે પુત્રં ધનાર્થી લભતે ધનમ્।
વિદ્યાર્થી લભતે વિદ્યાં પુરુષોપ્યથવા સ્ત્રિયઃ ॥ 3-3-87 (15844)
ઉભે સંધ્યે પઠેન્નિત્યં નારી વા પુરુષો યદિ।
આપદં પ્રાપ્ય મુચ્યેત બદ્ધો મુચ્યેત બન્ધનાત્ ॥ 3-3-88 (15845)
સંગ્રામે ચ જયેન્નિત્યં વિપુલં ચાપ્નુયાદ્વસુ।
મુચ્યતે સર્વપાપેભ્યઃ સૂર્યલોકં સ ગચ્છતિ ॥] 3-3-89 (15846)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કિર્મીરવધપર્વણિ તૃતીયોઽધ્યાયઃ ॥ 3 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-3-4 ધર્મેણ યોગમયેન ॥ 3-3-6 તેજો રસાન્ જલાનિ। ઉદ્ધૃત્ય આદાય ॥ 3-3-7 ઓષધીપતિશ્ચન્દ્રઃ ॥ 3-3-11 તપોયોગઃ વ્રતસ્વીકારઃ તત્પૂર્વકઃ સમાધિર્ધ્યાનં તત્સ્થૈઃ ॥ 3-3-14 વિપ્રત્યાગસમાધિસ્થઃ વિપ્રેભ્યસ્ત્યાગઃ ત્યજ્યમાનમન્નં તદર્થં સમાધિસ્થઃ નિયમસ્થઃ ॥ 3-3-18 સાંખ્યાનાં જ્ઞાનનિષ્ઠાનામ્। યોગિનાં ચિત્તનિરોધકાનામ્। આવૃણોતીત્યાવૃતં કપાટમ્। કર્તરિક્તઃ। અર્ગલા કપાટવિષ્ટમ્ભકં તિર્યક્કાષ્ઠં તદુભયરહિતં મુક્તિદ્વારં ત્વં મુમુક્ષતાં ગતિઃ પ્રાપ્યં પદમ્ ॥ 3-3-28 સત્ત્યં સત્ પૃથિવ્યપ્તેજાંસિ। ત્યત્ વાય્વાકાશૌ તદાત્મકં સત્ત્યમ્। સત્ત્વં બુદ્ધિસત્ત્વમ્। સાત્વિકા ભાવાઃ ધર્મો જ્ઞાનં વિરાગ ઐશ્વર્યમિત્યાદ્યાઃ ॥ 3-3-29 સુનાભં સુદર્શનમ્ ॥ 3-3-32 પ્રાવારાઃ વસ્ત્રવિશેષાઃ ॥ 3-3-33 ગોભિઃ રશ્મિભિઃ ॥ 3-3-39 સૈરાવતાઃ મેઘસ્યોપરિ યો મેઘઃ સ ઐરાવતસ્તત્સહિતાઃ। આભૂતં યાવચ્ચતુર્વિધભૂતગ્રામં તસ્ય સંપ્લવઃ જલેનાભિપ્લાવનમ્ ॥ 3-3-42 હન્તિ ગચ્છતિ વિશ્વં સંહરતીતિ વા હંસઃ વૃષાકપિઃ હરો હરિર્વા ॥ 3-3-43 ગવાં રશ્મીનામ્ ॥ 3-3-44 સપ્તસપ્તિઃ સપ્તાશ્વઃ। ધામકેશી જ્યોતિર્મયકિરણવાન્ ॥ 3-3-45 અનિર્વિણ્ણઃ પૂજને આસક્તઃ ॥ 3-3-47 ત્વદ્ભાવભક્તાઃ સૂર્યએવ સર્વત્રાસ્તીતિ ભાવો ભાવના તત્ર ભક્તા આદૃતાઃ ॥ 3-3-48 શ્રદ્ધયા આતિથ્યં ચિકીર્ષત ઇતિ સંબન્ધઃ ॥ 3-3-49 અશનિક્ષુભાન્ વિદ્યુદશન્યાદિપ્રવર્તકાન્ ॥ 3-3-50 ક્ષુભામૈત્ર્યૌ નિગ્રહાનુગ્રહકર્ત્ર્યૌ દેવતે ॥ 3-3-53 પિઠરં પરિવેષણપાત્રમ્। તામ્રં તામ્રમયમ્। વર્ત્સ્યતિ વૃત્તિં જનજીવિકાંરૂપાં કરિષ્યતિ। પાત્રેણ પાત્રપ્રસૂતેનાન્નેન ॥ 3-3-57 મહાનસે પાકશાલાયામ્। સાઘયામાસ કારયામાસ અન્નમિતિ શેષઃ ॥ 3-3-58 સંસ્કૃતં પક્વમ્। વન્યમન્નં ચતુર્વિધમિતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-3-60 પાર્ષતી પૃષતઃ દ્રુપદપિતુઃ ગોત્રાપત્યમ્ ॥ 3-3-62 પ્રવર્તન્તે નિઃસરન્તિ। વિધિમન્ત્રપ્રમાણતઃ। વિધિર્વસન્તે વસન્તે જ્યોતિષા યજેતેત્યાદિરજ્ઞાપનરૂપઃ। મન્ત્રઃ અનુષ્ઠેયાર્થસ્મારક ઇષેત્વેત્યાદિઃ। તાવેવ પ્રમાણે તાભ્યામિત્યર્થઃ ॥ 3-3-76 સર્વલોકનમસ્કૃત ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-3-80 મૈત્રેયઃ કરુણાન્વિત ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 80અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 004
॥ શ્રીઃ ॥
3.4. અધ્યાયઃ 004
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવેષુ વનં ગતેષુ સત્સુ હિતં પૃષ્ટેન વિદુરેણ ધૃતરાષ્ટ્રપ્રતિ પાણ્ડવાનાં પુના રાજ્યે સ્થાપનવિધાનમ્ ॥ 1 ॥ તતો ધૃતરાષ્ટ્રધિક્કૃતેન વિદુરેણ પાણ્ડવાન્પ્રતિ પ્રસ્થાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-4-0 (15847)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-4-0x (1771)
વનં પ્રવિષ્ટેષ્વથ પાણ્ડવેષુ
પ્રજ્ઞાચક્ષુસ્તપ્યમાનોઽમ્બિકેયઃ।
ધર્માત્માનં વિદુરમગાધબુદ્ધિં 3-4-1da સુખાસીનો વાક્યમુવાચ રાજા ॥ 3-4-1 (15848)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 3-4-2x (1772)
પ્રજ્ઞા ચ તે ભાર્ગવસ્યેવ શુદ્ધા
ધર્મં ચ ત્વં પરમં વેત્થ સૂક્ષ્મમ્।
સમશ્ચ ત્વં સંમતઃ કૌરવાણાં
પથ્યં ચૈષાં મમ ચૈવ બ્રવીહિ ॥ 3-4-2 (15849)
એવં ગતે વિદુરયદદ્ય કાર્યં
પૌરાશ્ચેમે કથમસ્માન્ભજેરન્।
તે ચાપ્યસ્માન્નોદ્ધરેયુઃ સમૂલા-
ન્ન કામયે તાંશ્ચ વિનશ્યમાનાન્ ॥ 3-4-3 (15850)
`સૌબલેનૈવ પાપેન દુર્યોધનહિતૈષિણા।
ક્રૂરમાચરિતં ક્ષત્તર્ન મે પ્રિયમનુષ્ઠિતમ્ ॥ 3-4-4 (15851)
તથૈવાઙ્ગીકૃતે તત્ર તદ્ભવાન્વક્તુમર્હતિ।
ઉત્તરં પ્રાપ્તકાલં ચ કિમન્યન્મન્યતે ક્ષમમ્ ॥ 3-4-5 (15852)
નાસ્તિ ધર્મે સહાયત્વમિતિ મે દીર્યતે મનઃ।
યત્ર પાણ્ડુસુતાઃ સર્વે ક્લિશ્યન્તિ વાનમાગતાઃ' ॥ 3-4-6 (15853)
વિદુર ઉવાચ। 3-4-7x (1773)
ત્રિવર્ગોઽયં ધર્મમૂલો નરેન્દ્ર
રાજ્યં ચેદં ધર્મમૂલં વદન્તિ।
ધર્મે રાજન્વર્તમાનઃ સ્વશક્ત્યા
પુત્રાન્સર્વાન્પાહિ કુન્તીસુતાંશ્ચ ॥ 3-4-7 (15854)
સ વૈ ધ્રમો વિપ્રલબ્ધઃ સભાયાં
પાપાત્મભિઃ સૌબલેયપ્રધાનૈઃ।
આહૂય કુન્તીસુતમક્ષવત્યાં
પરાજૈષીત્સત્યસન્ધં સુતસ્તે ॥ 3-4-8 (15855)
એતસ્ય તે દુષ્પ્રણીતસ્ય રાજ-
ન્દ્વેષસ્યાહં પરિપશ્યામ્યુપાયમ્।
યથા પુત્રસ્તવ કૌરવ્ય પાપા-
ન્મુક્તો લોકે પ્રતિતિષ્ઠેત સાધુ ॥ 3-4-9 (15856)
તદ્વૈ સર્વં પાણ્ડુપુત્રા લભન્તાં
યત્તદ્રાજન્નતિસૃષ્ટં ત્વયાઽઽસીત્।
એષ ધર્મઃ પરમો યત્સ્વકેન
રાજા તુષ્યેન્ન પરસ્વેષુ ગૃદ્ધ્યેત્ ॥ 3-4-10 (15857)
[યશો ને નશ્યેજ્જ્ઞાતિભેદશ્ચ ન સ્યા-
દ્ધર્મો ન સ્યાન્નૈવ ચૈવં કૃતે ત્વામ્।]
એતત્કાર્યે તવ સર્વપ્રધાનં
તેષાં તુષ્ટિઃ શકુનેશ્ચાવમાનઃ ॥ 3-4-11 (15858)
એવં શેષં યદિ પુત્રેષુ તે સ્યા-
દેતદ્રાજંસ્ત્વરમાણઃ કુરુષ્વ।
અથૈતદેવં ન કરોષિ રાજન્
ધ્રુવં કુરૂણાં ભવિતા વિનાશઃ ॥ 3-4-12 (15859)
નહિ ક્રુદ્ધો ભીમસેનોઽર્જુનો વા
શેષં કુર્યાચ્છાત્રવાણામનીકે।
યેષાં યોદ્ધા સવ્યસાચી કૃતાસ્ત્રો
ધનુર્યેષાં ગાણ્ડિવં લોકસારમ્ ॥ 3-4-13 (15860)
યેષાં ભીમો બાહુશાલી ચ યોદ્ધા
તેષાં લોકે કિંનુ ન પ્રાપ્યમસ્તિ।
ઉક્તં પૂર્વં જાતમાત્રે સુતે તે
મયા યત્તે હિતમાસીત્તદાનીમ્ ॥ 3-4-14 (15861)
પુત્રં ત્યજેમમહિતં કુલસ્ય
હિતં પરં ન ચ તત્ત્વં ચકર્થ।
ઇદાનીં તે હિતમુક્તં ન ચેત્ત્વ-
મેવં કર્તા પરિતપ્તાઽસિ પશ્ચાત્ ॥ 3-4-15 (15862)
યદ્યેતદેવમનુમન્તા સુતસ્તે
સંપ્રીયમાણઃ પાણ્ડવૈરેકરાજ્યમ્।
તાપો ન તે ભવિતા પ્રીતિયોગા-
ત્ત્વં ચેન્ન ગૃહ્ણાસિ સુતં સહાયૈઃ ॥ 3-4-16 (15863)
દુર્યોધનં ત્વહિતં વૈ નિગૃહ્ય
પાણ્ડોઃ પુત્રં પ્રકુરુષ્વાધિપત્યે।
`ધ્રુવં વિનાશસ્તવ પુત્રેણ ધીમન્
સબન્ધુવર્ગેણ સહૈવ રાજભિઃ ॥ 3-4-17 (15864)
ચતુર્દશે ચૈવ વર્ષે નરેન્દ્ર
કુલક્ષયં પ્રાપ્સ્યસિ રાજસિંહ।
તસ્માત્કુરુષ્વાધિપત્યે નરેન્દ્ર
યુધિષ્ઠિરં ધર્મભૃતાં વરિષ્ઠમ્ ॥' 3-4-18 (15865)
અજાતશત્રુર્હિ વિમુક્તરાગો
ધર્મોણેમાં પૃથિવીં શાસ્તુ રાજન્।
તતો રાજન્પાર્થિવાઃ સર્વ એવ
વૈશ્યા ઇવાસ્માનુપતિષ્ઠન્તુ સદ્યઃ ॥ 3-4-19 (15866)
દુર્યોધનઃ શકુનિઃ સૂતપુત્રઃ
પ્રીત્યા રાજન્પાણ્ડુપુત્રાન્ભજન્તુ।
દુઃશાસનો યાચતુ ભીમસેનં
સભામધ્યે દ્રુપદસ્યાત્મજાં ચ ॥ 3-4-20 (15867)
યુધિષ્ઠિરં ત્વં પરિસાન્ત્વયસ્વ
રાજ્યે ચૈનં સ્થાપયસ્વાભિપૂજ્ય।
ત્વયા પૃષ્ટઃ કિમહમન્યદ્વદેય-
મેતત્કૃત્વા કૃતકૃત્યોસિ રાજન્ ॥ 3-4-21 (15868)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 3-4-22x (1774)
એતદ્વાક્યં વિદુર યત્તે સભાયા-
મિહ પ્રોક્તં પાણ્ડવાન્પ્રાપ્ય માં ચ।
હિતં તેષામહિતં મામકાના-
મેતત્સર્વં મમ નાવૈદિ ચેતઃ ॥ 3-4-22 (15869)
ઇદં ત્વિદાનીં ગત એવ નિશ્ચિતં
તેષામર્થે પાણ્ડવાનાં યદાત્થ।
તેનાદ્ય મન્યે નાસિ હિતો મમેતિ
કથં હિ પુત્રં પાણ્ડવાર્થે ત્યજેયમ્ ॥ 3-4-23 (15870)
અસંશયં તેઽપિ મમૈવ પુત્રા
દુર્યોધનસ્તુ મમ દેહાત્પ્રમૂતઃ।
સ્વં વૈ દેહં પરહેતોસ્ત્યજેતિ
કોનુ બ્રૂયાત્સમતામન્વવેક્ષન્ ॥ 3-4-24 (15871)
સ માં જિહ્મં વિદુર સર્વં બ્રવીપિ
મન્યું તેઽહમધિકં ધારયામિ।
યથેચ્છકં ગચ્છ વા તિષ્ઠ વા ત્વં
સુસાન્ત્વ્યમાનાઽપ્યસતી સ્ત્રી જહાતિ ॥ 3-4-25 (15872)
વૈશેપાયન ઉવાચ। 3-4-26x (1775)
એતાવદુક્ત્વા ધૃતરાષ્ટ્રોઽન્વપદ્ય-
દન્તર્વેશ્મ સહસોત્થાય રાજન્।
નેદમસ્તીત્યથ વિદુરો ભાપમાપ્પઃ
સંપ્રાદ્રવદ્યત્ર પાર્થા બભૂવુઃ ॥ 3-4-26 (15873)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કિર્મીરવધપર્વણિ ચતુર્થોઽધ્યાયઃ ॥ 4 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-4-2 કૌરવાણાં પાણ્ડવધાર્તરાષ્ટ્રાણાં સમઃ પક્ષપાતશૂન્યઃ ॥ 3-4-3 ઉદ્ધરેયુઃ ઉન્મૂલયેયઃ ॥ 3-4-8 અક્ષવત્યાં દ્યૂતકીડાયામ્ ॥ 3-4-9 ઉપાયં પ્રશાન્તિપ્રકારમ્। શેષસ્યાહં પરિપશ્યામીતિ ઝ. ટ. પાઠઃ ॥ 3-4-10 અતિસૃષ્ટં દત્તમ્। સ્વકેન ધનેનેતિ શેષઃ ॥ 3-4-11 એવં કૃતેસતિ ત્વાંપ્રતિ ધર્મો ન સ્યાદિતિ નૈવ કિંતુ સ્યાદેવ ॥ 3-4-15 ચકર્થ કૃતવાન્। કર્તા કરિષ્યસિ ॥ 3-4-16 એકરાજ્યં યદિ અનુમન્તા તર્હિ તાપો ન ભવિતા। નચેત્ યદિ નાનુમન્તા તર્હિ સુતં નિગૃહ્ણીષ્વેત્યર્થઃ ॥ 3-4-17 નચેન્નિગૃહ્ણીષ્વ સુતં સુખાયેતિ ઝ. પાઠઃ। તત્ર પક્ષાન્તરમાહ દુર્યોધનમિતિ ॥ 3-4-22 નાવૈતિ નાઙ્ગીરરોતિ ॥ 3-4-25 જિહ્મં કુટિલમ્ ॥ 3-4-26 ઇદં કુલમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 005
॥ શ્રીઃ ॥
3.5. અધ્યાયઃ 005
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
વિદુરસ્ય કામ્યકવને પાણ્ડવસમાગમઃ ॥ 1 ॥ તેન તેષુ તત્રસ્વાગમનકારણનિવેદનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-5-0 (15874)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-5-0x (1776)
પાણ્ડવાસ્તુ વને વાસમુદ્દિશ્ય ભરતર્પભાઃ।
પ્રયયુર્જાહ્નવીકૂલાત્કુરુક્ષેત્રં સહાનુગાઃ ॥ 3-5-1 (15875)
સરસ્વતીદૃપદ્વત્યૌ યમુનાં ચ નિષેવ્ય તે।
યયુર્વનનૈવ વનં સતતં પશ્ચિમાં દિશમ્ ॥ 3-5-2 (15876)
તતઃ સરસ્વતીકૂલે સમેષુ મરુધન્વસુ।
કામ્યકં નામ દદૃશુર્વનં મુનિજનપ્રિયમ્ ॥ 3-5-3 (15877)
તત્ર તે ન્યવસન્વીરા વને બહુમૃગદ્વિજે।
અન્વાસ્યમાના મુનિભિઃ સાન્ત્વ્યમાનાશ્ચ ભારત ॥ 3-5-4 (15878)
વિદુરસ્ત્વથ પાણ્ડૂનાં સદા દર્શનલાલસઃ।
જગામૈકરથેનૈવ કામ્યકં વનમૃદ્ધિમત્ ॥ 3-5-5 (15879)
તતો ગત્વા વિદુરઃ કામ્યકં ત-
ચ્છીઘ્રૈરશ્વૈર્વાહિતઃ સ્યન્દનેન।
દદર્શાસીનં ધર્માત્માનં વિવિક્તે
સાર્ધં દ્રૌપદ્યા ભ્રાતૃભિર્બ્રાહ્મણૈશ્ચ ॥ 3-5-6 (15880)
તતોઽપશ્યદ્વિદુરં તૂર્ણમારા-
દભ્યાયાન્તં સત્યસન્ધઃ સ રાજા।
અથાબ્રવીદ્ધાતરં ભીમસેનં
કિંનુ ક્ષત્તા વક્ષ્યતિનઃ સમેત્ય ॥ 3-5-7 (15881)
કચ્ચિન્નાયં વચનાત્સૌબલસ્ય
સમાહ્વાતું દેવનાયોપયાતિ।
કચ્ચિત્ક્ષુદ્રઃ કુશલી ચાઽયુધાનિ
જેષ્યત્યસ્માકં પુનરેવાક્ષવત્યામ્ ॥ 3-5-8 (15882)
સમાહૂતઃ કેનચિદાહવાય
નાહં શક્તો ભીમસેનાપયાતુમ્।
ગાણ્ડીવે ચ સંશયિતે કથં નુ
રાજ્યપ્રાપ્તિઃ સંશયિતા ભવેન્નઃ ॥ 3-5-9 (15883)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-5-10x (1777)
તત ઉત્થાય વિદુરં પાણ્ડવેયાઃ
પ્રત્યગૃહ્ણન્નૃપતે સર્વ એવ।
તૈઃ સત્કૃતઃ સ ચ તાનાજમીઢો
યથોચિતં પાણ્ડુપુત્રાન્સમેયાત્ ॥ 3-5-10 (15884)
સમાશ્વસ્તં વિદુરં તે નરર્ષભા-
સ્તતોઽપૃચ્છન્નાગમનાય હેતુમ્।
સ ચાપિ તેભ્યો વિસ્તરતઃ શશંસ
યથાવૃત્તં ધૃતરાષ્ટ્રેઽમ્બિકેયે ॥ 3-5-11 (15885)
વિદુર ઉવાચ। 3-5-12x (1778)
અવોચન્માં ધૃતરાષ્ટ્રોઽભિગુપ્ત-
મજાતશત્રો પરિગૃહ્યાભિપૂજ્ય।
એવં ગતે સમતામભ્યુપેત્ય
પથ્યં તેષાં મમ ચૈવ બ્રવીહિ ॥ 3-5-12 (15886)
મયાપ્યુક્તં યત્ક્ષમં કૌરવાણાં
હિતં પથ્યં ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ચૈવ।
તદ્વૈ પથ્યં તન્મનો નાભ્યુપૈતિ
તતશ્ચાહં ક્ષમમન્યન્ન મન્યે ॥ 3-5-13 (15887)
પરં શ્રેયઃ પાણ્ડવેયા મયોક્તં
ન મે તચ્ચ શુતવાનામ્બિકેયઃ।
યથાઽઽતુરસ્યેવ હિ પથ્યમૌપધં
ન રોચનતે સ્માસ્ય તદુચ્યમાનમ્ ॥ 3-5-14 (15888)
ન શ્રેયસે યતતેઽજાતશત્રો
સ્ત્રી શ્રોત્રિયસ્યેવ ગૃહે પ્રદુષ્ટા।
ધ્રુવં ન રોચેદ્ભરતર્ષભસ્ય
પતિઃ કુમાર્યા ઇવ ષષ્ટિવર્ષઃ ॥ 3-5-15 (15889)
ધ્રુવં વિનાશો નૃપ કૌરવાણાં
ન વૈ શ્રેયો ધૃતરાષ્ટ્રઃ પરૈતિ।
યથા ચ પર્ણે પુષ્કરસ્યાવસિક્તં
જલં ન તિષ્ઠેત્પથ્યમુક્તં તથાઽસ્મિન્ ॥ 3-5-16 (15890)
તતઃ ક્રુદ્ધો ધૃતરાષ્ટ્રોઽબ્રવીન્માં
યસ્મિઞ્શ્રદ્ધા તવ તત્ર પ્રયાહિ।
નાહં ભૂયઃ કામયે ત્વાં સહાયં
મહીમિમાં પાલયિતું પુરં વા ॥ 3-5-17 (15891)
સોહં ત્યક્તો ધૃતરાષ્ટ્રેણ રાજ્ઞા
પ્રશાસિતું ત્વામુપયાતો નરેન્દ્ર।
તદ્વૈ સર્વં યન્મયોક્તં સભાયાં
તદ્ધાર્યતાં યત્પ્રવક્ષ્યામિ ભૂયઃ ॥ 3-5-18 (15892)
ક્લેશૈસ્તીર્વ્રર્યુજ્યમાનઃ સપત્નૈઃ
ક્ષમાં કુર્વન્કાલમુપાસતે યઃ।
સંવર્ધયન્સ્તોકમિવાગ્રિમાત્મવાન્
સ વૈ ભુઙ્ક્તે પૃથિવીમેક એવ ॥ 3-5-19 (15893)
યસ્યાવિભક્તં વસુ રાજન્સહાયૈ-
સ્તસ્ય દુઃખસ્યાંશભાજઃ સહાયાઃ।
સહાયાનામેષ સંગ્રગણેઽભ્યુપાયઃ
સહાયાપ્તૌ પૃથિવીપ્રાપ્તિમાહુઃ ॥ 3-5-20 (15894)
સત્યં શ્રેષ્ટં પાણ્ડવા નિષ્પ્રલાપં
તુલ્યં ચાન્નં સહ ભોજ્યં સહાયૈઃ।
આત્મા ચૈષામગ્રતો નાતિવર્તે
દેવં વૃત્તિર્વર્ધતે ભૂમિપાલ ॥ 3-5-21 (15895)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-5-22x (1779)
એવં કરિષ્યામિ યથા બ્રવીપિ
પરાં બુદ્ધિમુપગમ્યાપ્રમત્તઃ।
યચ્ચાપ્યન્યદ્દેશકાલોપપન્નં
તદ્વૈ વાચ્યં તત્કરિષ્યામિ કૃત્સ્નમ્ ॥ 3-5-22 (15896)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કિર્મીરવધપર્વણિ પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ ॥ 5 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-5-3 મરુધન્વસુ મરુષુ નિર્જલદેશેષુ। ધન્વસુ જાઙ્ગલદેશેષુ ॥ 3-5-9 અપયાતું નિવર્તિતુમ્। સંશયિતે પણીકૃતેસતિ। કથં નઃ રાજ્યપ્રાપ્તિર્યતઃ સંશયિતા। ગાણ્ડીવનાશાદિત્યર્થઃ ॥ 3-5-12 અભિગુપ્તં અભિરક્ષિતારમ્। હિતોપદેશેનેતિ શેષઃ। કર્તરિક્તઃ। બ્રહીહીત્યવોચદિતિ સંબન્ધઃ ॥ 3-5-13 અન્યત્ સામ્નોઽન્યત્ વૈરમ્ ॥ 3-5-16 પરૈતિ પરામૃશતિ। પુષ્કરસ્ કમલસ્ય ॥ 3-5-17 શ્રદ્ધા ઇષ્ટોયમિતિ ધીઃ ॥ 3-5-18 ધાર્યતાં ન વિસ્મર્તવ્યમ્ ॥ 3-5-20 ઉપાસતે ઉપાસ્તે પ્રતીક્ષતે। તૃણૈઃ સ્તોકં અગ્નિમિવ આત્માનં સહાયસંપત્ત્યા સંવર્ધયન્। સહાયાર્જનોપાયમાહ યસ્યેતિ। અવિભક્તં સાધારણમ્। વસુ વિત્તમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 006
॥ શ્રીઃ ॥
3.6. અધ્યાયઃ 006
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
વિદુરવિપ્રયોગખિન્નેન ધૃતરાષ્ટ્રેણ તદાહ્વાનાય સંજયપ્રેષણમ્ ॥ 1 ॥ સંજયાહૂતેન વિદુરેણ પુનર્ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રત્યાગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-6-0 (15897)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-6-0x (1780)
ગતે તુ વિદુરે રાજન્નાશ્રમં પાણ્ડવાન્પ્રતિ।
ધૃતરાષ્ટ્રો મહાપ્રાજ્ઞઃ પર્યતપ્યત દુર્મનાઃ ॥ 3-6-1 (15898)
[વિદુરસ્ય પ્રભાવં ચ સન્ધિવિગ્રહકારિતમ્।
વિવૃદ્ધિં ચ પરાં મત્વા પાણ્ડવાનાં ભવિષ્યતિ ॥] 3-6-2 (15899)
સ સભાદ્વારમાગમ્ય વિદુરસ્મારમોહિતઃ।
સમક્ષં પાર્થિવેનદ્રાણાં વિસંજ્ઞઃ પ્રાપતદ્ભુવિ ॥ 3-6-3 (15900)
સ તુ લબ્ધ્વા ચિરાત્સંજ્ઞાં સમુત્થાય મહીતલાત્।
સમીપોપસ્થિતં રાજા સંજયં વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 3-6-4 (15901)
ભ્રાતા મમ સુહૃચ્ચૈવ સાક્ષાદ્ધર્મ ઇવાપરઃ।
તસ્ય સ્મૃત્યાઽદ્ય સુભૃશં હૃદયં દીર્યતીવમે ॥ 3-6-5 (15902)
તમાનય સ્વધર્મજ્ઞં મમ ભ્રાતરમાશુ વૈ।
ઇતિ બ્રુવન્સ નૃપતિઃ કૃપણં પર્યદેવયત્ ॥ 3-6-6 (15903)
પશ્ચાત્તાપાભિસંતપ્તો વિદુરસ્મારમોહિતઃ।
ભ્રાતૃશ્નેહાદિદં રાજા સંજયં વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 3-6-7 (15904)
ગચ્છ સંજય જાનીહિ ભ્રાતરં વિદુરં મમ।
યદિ જીવતિ રોષેણ મયા પાપેન નિર્ધુતઃ ॥ 3-6-8 (15905)
ન હિ તેન મમ ભ્રાત્રા સુસૂક્ષ્મમપિ કિંચન।
વ્યલીકં કૃતપૂર્વં વૈ પ્રાજ્ઞેનામિતબુદ્ધિના ॥ 3-6-9 (15906)
સ વ્યલીકં કથં પ્રાપ્તો મત્તઃ પરમબુદ્ધિમાન્।
ન જહ્માજ્જીવિતં પ્રાજ્ઞ તં ગચ્છાનય સંજય ॥ 3-6-10 (15907)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા રાજ્ઞસ્તમનુમાન્ય ચ।
સંજયો બાઢમિત્યુક્ત્વા પ્રાદ્રવત્કામ્યકં પ્રતિ 3-6-11 (15908)
સોઽચિરેણ સમાસાદ્ય તદ્વનં યત્ર પાણ્ડવાઃ।
રૌરવાજિનસંવીતં દદર્શાથ યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 3-6-12 (15909)
વિદુરેણ સહાસીનં બ્રાહ્મણૈશ્ચ સહસ્રશઃ।
ભ્રાતૃભિશ્ચાભિસંગુપ્તં દેવૈરિવ પુરંદરમ્ ॥ 3-6-13 (15910)
યુધિષ્ઠિરમુપાગમ્ય પૂજયામાસ સંજયઃ।
ભીમાર્જુનયમાશ્ચાપિ તદ્યુક્તં પ્રતિપેદિરે ॥ 3-6-14 (15911)
રાજ્ઞા પૃષ્ટઃ સ કુશલં સુખાસીનશ્ચ સંજયઃ।
શશંસાગમને હેતુમિદં ચૈવાબ્રવીદ્વચઃ ॥ 3-6-15 (15912)
સંજય ઉવાચ। 3-6-16x (1781)
રાજા સ્મરતિ તે ક્ષત્તર્ધૃતરાષ્ટ્રોઽમ્બિકાસુતઃ।
તં પશ્ય ગત્વા ત્વં ક્ષિપ્રં સંજીવય ચ પાર્થિવમ્ ॥ 3-6-16 (15913)
સોઽનુમાન્ય નરશ્રેષ્ઠાન્પાણ્ડવાન્કુરુનન્દનાન્।
નિયોગાદ્રાજસિંહસ્ય ગન્તુમર્હસિ સત્તમ્ ॥ 3-6-17 (15914)
એવમુક્તસ્તુ વિદુરો ધીમાન્સ્વજનવત્સલઃ।
યુધિષ્ઠિરસ્યાનુમતે પુનરાયાદ્ગજાહ્વયમ્ ॥ 3-6-18 (15915)
તમબ્રવીન્મહાતેજા ધૃતરાષ્ટ્રોઽમ્બિકાસુતઃ।
દિષ્ટ્યા પ્રાપ્તોસિ ધર્મજ્ઞ દિષ્ટ્યા સ્મરસિ મેઽનઘ ॥ 3-6-19 (15916)
અદ્ય ચાહં દિવારાત્રૌ ત્વત્કૃતે ભરતર્ષભ।
પ્રજાગરે પ્રપશ્યામિ વિચિત્રં દેહમાત્મનઃ ॥ 3-6-20 (15917)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-6-21x (1782)
સોઙ્કમાનીય વિદુરં મૂર્ધન્યાઘ્રાય ચૈવ હ।
ક્ષમ્યતામિતિ ચોવાચયદુક્તોસિ મયાઽનઘ ॥ 3-6-21 (15918)
વિદુર ઉવાચ। 3-6-22x (1783)
ક્ષાન્તમેવ મયા રાજન્ગુરુર્મે પરમો ભવાન્।
તથાઽહમાગતઃ શીઘ્રં ત્વદ્દર્શનપરાયણઃ ॥ 3-6-22 (15919)
ભવન્તિ હિ નરવ્યાઘ્ર પુરુષા ધર્મચેતનાઃ।
દીનાનુકમ્પિનો રાજન્નાત્ર કાર્યા વિચારણા ॥ 3-6-23 (15920)
પાણ્ડોઃ પુત્રા યાદૃશાસ્તે તાદૃશા મે સુતાસ્તવ।
દીના ઇતીવ મે બુદ્ધિરભિપન્નાઽદ્ય તાન્પ્રતિ ॥ 3-6-24 (15921)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-6-25x (1784)
અન્યોન્યમનુનીયૈવં ભ્રાતરૌ દ્વૌ મહાદ્યુતી।
વિદુરો ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ લેભાતે પરમાં મુદમ્ ॥ 3-6-25 (15922)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કિર્મીરવધપર્વણિ ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ ॥ 6 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-6-1 મહાપ્રાજ્ઞઃ વિદુરેપદેશે સ્થિતાનાં જયો ભવિષ્યતીતિ જાનન્ ॥ 3-6-2 સંધિવિગ્રહકારિતં સંધિવિગ્રહાદિનીતિજ્ઞત્વકૃતમ્। ભવિષ્યતિ આગામિનિ કાલે ॥ 3-6-8 નિર્ધુતઃ નિઃસારિતઃ ॥ 3-6-9 વ્યલીકં અપ્રિયમ્ ॥ 3-6-10 ત્યક્ષ્યામિ જીવિતમિતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 007
॥ શ્રીઃ ॥
3.7. અધ્યાયઃ 007
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
વિદુરસ્ય પુનરાગમનેન ખિદ્યતા દુર્યોધનેન કર્ણાદિભિરાલોચનમ્ ॥ 1 ॥ કર્ણાદિષુ સમાલોચ્ય પાણ્ડવજિઘાંસયા પ્રસ્થિતેષુ તદા સમાગતેન શ્રીવ્યાસેન તેષાં પ્રતિષેધનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-7-0 (15923)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-7-0x (1785)
શ્રુત્વા ચ વિદુરં પ્રાપ્તં રાજ્ઞા ચ પરિસાન્ત્વિતમ્।
ધૃતારાષ્ટ્રાત્મજો રાજા પર્યતપ્યત દુર્મતિઃ ॥ 3-7-1 (15924)
સ સૌબલેયમાનાય્ય કર્ણદુઃશાસનૌ તથા।
અબ્રવીદ્વચનં રાજા પ્રવિશ્યાબુદ્ધિજં તમઃ ॥ 3-7-2 (15925)
એષ પ્રત્યાગતો મન્ત્રી ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય સંમતઃ।
વિદુરઃ પાણ્ડુપુત્રાણાં સુહૃદ્વિદ્વાન્હિતે રતઃ ॥ 3-7-3 (15926)
યાવદસ્ય પુનર્બુદ્ધિં વિદુરો નાપકર્ષતિ।
પાણ્ડવાનયને તાવન્મન્ત્રયધ્વં હિતં મમ ॥ 3-7-4 (15927)
અથ પશ્યામ્યહં પાર્થાન્પ્રાપ્તાનિહ કથંચન।
પુનઃ શોષં ગમિષ્યામિ નિરસુર્નિષ્પરિગ્રહઃ ॥ 3-7-5 (15928)
વિષમુદ્બન્ધનં ચૈવ શસ્ત્રમગ્નિપ્રવેશનમ્।
કરિષ્યે ન હિ તાનૃદ્ધાન્પુનર્દ્રષ્ટુમિહોત્સહે ॥ 3-7-6 (15929)
સુકુનિરુવાચ। 3-7-7x (1786)
કિં બાલિશમતિં રાજન્નાસ્થિતોસિ વિશાંપતે।
ગતાસ્તે સમયં કૃત્વા નૈતદેવં ભવિષ્યતિ ॥ 3-7-7 (15930)
સત્યવાક્યેઃ સ્વિતાઃ સર્વે પાણ્ડવા ભરતષભ।
પિતુસ્તે વચનં તાત ન ગ્રહીષ્યન્તિ કર્હિચિતિ ॥ 3-7-8 (15931)
અથવા તે ગ્રહીષ્યન્તિ પુનરેષ્યન્તિ વા પુરમ્।
નિરસ્ય સમયં સર્વે પણોઽસ્માકં ભવિષ્યતિ ॥ 3-7-9 (15932)
સર્વે ભવામો મધ્યસ્થા રાજ્ઞશ્છન્દાનુવર્તિનઃ।
છિદ્રં બહુ પ્રપશ્યન્તઃ પાણ્ડવાનાં સુસંવૃતાઃ । 3-7-10 (15933)
દુઃશાસન ઉવાચ। 3-7-11x (1787)
એવમેતન્મહાપ્રાજ્ઞ યથા વદસિ માતુલ।
નિત્યં હિ મે કથયતસ્તવ બુદ્ધિર્વિરોચતે ॥ 3-7-11 (15934)
કર્ણ ઉવાચ। 3-7-12x (1788)
કામમીક્ષામહે સર્વે દુર્યોધન તવેપ્સિતમ્।
ઐકમત્યં હિ નો રાજન્સર્વેષામેવ લક્ષયે ॥ 3-7-12 (15935)
[નાગમિષ્યન્તિ તે ધીરા અકૃત્વા કાલસંવિદમ્।
આગમિષ્યન્તિ ચેન્મોહાત્પુનર્દ્યૂતેન તાઞ્જય ॥] 3-7-13 (15936)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-7-14x (1789)
એવમુક્તસ્તુ કર્ણેન રાજા દુર્યોધનસ્તદા।
નાતિહૃષ્ટમનાઃ ક્ષિપ્રમભવત્સ પરાઙ્મુખઃ ॥ 3-7-14 (15937)
ઉપલભ્ય તતઃ કર્ણો વિવૃત્ય નયને શુભે।
રોષાદ્દુઃશાસનં ચૈવ સૌબલં ચ તમેવ ચ ॥ 3-7-15 (15938)
ઉવાચ પરમક્રુદ્ધ ઉદ્યમ્યાત્માનમાત્મના।
અથો મમ મતં યત્તુ તન્નિબોધત ભૂમિપાઃ ॥ 3-7-16 (15939)
પ્રિયં સર્વે કરિષ્યામો રાજ્ઞઃ કિં કરવામહે।
ન ચાસ્ય શક્નુમઃ સ્થાતું પ્રિયે સર્વે હ્યતન્દ્રિતાઃ ॥ 3-7-17 (15940)
વયં તુ શસ્ત્રાણ્યાદાય રથાનાસ્થાય દંશિતાઃ।
ગચ્છામઃ સહિતા હન્તું પાણ્ડવાન્વનગોચરાન્ ॥ 3-7-18 (15941)
તેષુ સર્વેષુ શાન્તેષુ ગતેષ્વવિદિતાં ગતિમ્।
નિર્વિવાદા ભવિષ્યન્તિ ધાર્તરાષ્ટ્રાસ્તથા વયમ્ ॥ 3-7-19 (15942)
યાવદેવ પરિદ્યૂના યાવચ્છોકપરાયણાઃ।
યાવન્મિત્રવિહીનાશ્ચ તાવદ્ગચ્છામ માચિરમ્ ॥ 3-7-20 (15943)
તસ્યતદ્વચનં શ્રુત્વા પૂજયન્તઃ પુનઃ પુનઃ।
પ્રહૃષ્ટમનસઃ સર્વે પ્રત્યૂચુઃ સૂતજં તદા ॥ 3-7-21 (15944)
એવમુક્ત્વા સુસંરબ્ધા રથૈઃ સર્વે પૃથક્પૃથક્।
નિર્યયુઃ પાણ્ડવાન્હન્તું સહિતાઃ કૃતનિશ્ચયાઃ ॥ 3-7-22 (15945)
તાન્પ્રસ્થિતાન્પરિજ્ઞાય કૃષ્ણદ્વૈપાયનઃ પ્રભુઃ।
આજગામ વિશુદ્ધાત્મા દૃષ્ટ્વા દિવ્યેન ચક્ષુષા ॥ 3-7-23 (15946)
પ્રતિષિધ્યાથ તાન્સર્વાન્ભગવાઁલ્લોકપૂજિતઃ।
પ્રજ્ઞાચક્ષુષમાસીનમુવાચાભ્યેત્ય સત્વરમ્ ॥ 3-7-24 (15947)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કિર્મીરવધપર્વણિ સપ્તમોઽધ્યાયઃ ॥ 7 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-7-2 તમો રાગદ્વેષાત્મકં મોહમ્ ॥ 3-7-6 કરિષ્યે સ્વીકરિષ્યે। ઋદ્ધાન્ ઋદ્ધિમતઃ ॥ 3-7-9 પણઃ કાર્યાકાર્યવિવેકલક્ષણો વ્યવહારઃ ॥ 3-7-10 છિદ્રં સમયાતિક્રમદોષમ્ ॥ 3-7-15 ઉપલભ્ય દુર્યોધનાશયમિતિ શેષઃ ॥ 3-7-16 ઉદ્યમ્યોત્ક્ષિષ્ય। આત્માનં દેહમ્ ॥ 3-7-17 પ્રિયં ચિદીર્ષામો નતુ શક્નુમઃ પ્રિયે સ્થાતુમિતિ સંબન્ધઃ। ધૃતરાષ્ટ્રેણ નિરુદ્ધત્વાત્ ॥ 3-7-20 પરિદ્યૂનાઃ ખિન્ના વર્જિતવિજિગીષા વા ॥ 3-7-21 બાઢમિત્યેવ તે સર્વે ઇતિ ઝ. ફાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 008
॥ શ્રીઃ ॥
3.8. અધ્યાયઃ 008
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
તદા સમાગતેન વ્યાસેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ પાણ્ડવૈઃ સહ વિરોધસ્યાનર્થહેતુત્વકથનપૂર્વકં તૈઃ સહ શમવિધાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-7-0 (15948)
વ્યાસ ઉવાચ। 3-7-0x (1790)
ધતરાષ્ટ્ર મહાપ્રાજ્ઞ નિબોધ વચનં મમ।
વક્ષ્યામિ ત્વાં કૌરવાણાં સર્વેષાં હિતમુત્તમમ્ ॥ 3-7-1 (15949)
ન મે પ્રિયં મહાબાહો યદ્ગતાઃ પાણ્ડવા વનમ્।
નિકૃત્ત્યા નિકૃતાશ્ચૈવ દુર્યોધનપુરોગમૈઃ ॥ 3-7-2 (15950)
તે સ્મરન્તઃ પરિક્લેશાન્વર્ષે પૂર્ણે ત્રયોદશે।
વિમોક્ષ્યન્તિ વિષં ક્રુદ્ધાઃ કૌરવેયેષુ ભારત ॥ 3-7-3 (15951)
તદયં કિંનુ પાપાત્મા તવ પુત્રઃ સુમન્દધીઃ।
પાણ્ડવાન્નિત્યસંક્રુદ્ધો રાજ્યહેતોર્જિઘાંસતિ ॥ 3-7-4 (15952)
વાર્યતાં સાધ્વયં મૂઢઃ શમં ગચ્છતુ તે સુતઃ।
વનસ્થાંસ્તાનયં હન્તુમિચ્છન્પ્રાણાન્વિમોક્ષ્યતિ ॥ 3-7-5 (15953)
યથાઽઽહ વિદુરઃ પ્રાજ્ઞો યથા ભીષ્મો યથા વયમ્।
યથા કૃપશ્ચ દ્રોણશ્ચ તથા સાધુ વિધીયતામ્ ॥ 3-7-6 (15954)
વિગ્રહો હિ મહાપ્રાજ્ઞ સ્વજનેન વિગર્હિતઃ।
અધર્મ્યમયશસ્યં ચ મા રાજન્પ્રતિપદ્યથાઃ ॥ 3-7-7 (15955)
સમીક્ષા યાદૃશી હ્મસ્ય પાણ્ડવાન્પ્રતિ ભારત।
ઉપેક્ષ્યમાણા સા રાજન્મહાન્તમનયં વ્રજેત્ ॥ 3-7-8 (15956)
અથવાઽયં સુમન્દાત્મા વનં ગચ્છતુ તે સુતઃ।
પાણ્ડવૈઃ સહિતો રાજન્નેક એવાસહાયવાન્ ॥ 3-7-9 (15957)
તતઃ સંસર્ગજઃ સ્નેહઃ પુત્રસ્ય તવ પાણ્ડવૈઃ।
યદિ સ્યાત્કૃતકૃત્યસ્ત્વં ભવેથાઃ પુરષર્ષભ ॥ 3-7-10 (15958)
અથવા જાયમાનસ્ય યચ્છીલમનુજાયતે।
શ્રૂયતે તન્મહારાજ નામૃતસ્યાપસર્પતિ ॥ 3-7-11 (15959)
કથં વા મન્યતે ભીષ્મો દ્રોણોઽથ વિદુરોપિવા।
ભવાન્વાઽત્ર પરં કાર્યં પુરા ચાર્થો નિવર્તતે ॥ 3-7-12 (15960)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કિર્મીરવધપર્વણિ અષ્ટમોઽધ્યાયઃ ॥ 8 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-7-2 નિકૃતાઃ નિર્જિતાઃ ॥ 3-7-3 વિષમિવ વિષં શસ્ત્રમ્ ॥ 3-7-8 સમીક્ષા વિચારપૂર્વિકા બુદ્ધિઃ ॥ 3-7-11 એતદપિ દુર્ઘટમિત્યાહ અથવેતિ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 009
॥ શ્રીઃ ॥
3.9. અધ્યાયઃ 009
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
વ્યાસેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ પુત્રસ્નેહસ્ય દુસ્ત્યજત્વે દૃષ્ટાન્તત્વેન સુરભ્યુપાખ્યાનાખ્યાનપૂર્વકં કૌરવાણાં જીવિતસ્ય પાણ્ડવૈઃ સહ શમાધીનત્વાભિધાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-9-0 (15961)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 3-9-0x (1791)
ભગવન્નાહમપ્યેતદ્રોચયે દ્યૂતસંભવમ્।
મન્યે તદ્વિધિનાઽઽકૃષ્ય કારિતોસ્મીતિ વૈ મુને ॥ 3-9-1 (15962)
નૈતદ્રોચયતે ભીષ્મો ન દ્રોણો વિદુરો ન ચ।
ગાન્ધાર્યા નેષ્યતે દ્યૂતં તત્ર મોહાત્પ્રવર્તિતમ્ ॥ 3-9-2 (15963)
પરિત્યક્તું ન શક્નોમિ દુર્યોધનમચેતનમ્।
પુત્રસ્નેહેન ભગવઞ્જાનન્નપિ યતવ્રત ॥ 3-9-3 (15964)
વ્યાસ ઉવાચ। 3-9-4x (1792)
વૈચિત્રવીર્ય નૃપતે સત્યમાહ યથા ભવાન્।
દૃઢં વિઝઃ પરં પુત્રં પરં પુત્રાન્ન વિદ્યતે ॥ 3-9-4 (15965)
ઇન્દ્રોપ્યશ્રુનિપાતેન સુરભ્યા પ્રતિબોધિતઃ।
અન્યૈઃ સમૃદ્ધૈરપ્યર્થૈર્ન સુતાનમન્યતે પરમ્। 3-9-5 (15966)
અત્ર તે વર્તયિષ્યામિ ગહદાખ્યાનમુત્તમમ્।
સુરભ્યાશ્ચૈવ સંવાદમિન્દ્રસ્ય ચ વિશાંપતે ॥ 3-9-6 (15967)
ત્રિવિષ્ટપગતા રાજન્સુરભી પ્રારુદત્કિલ।
ગવાં માતા પુરા તાત તામિન્દ્રોઽન્વકૃપાયત ॥ 3-9-7 (15968)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 3-9-8x (1793)
કિમિદં રોદિષિ શુભે કચ્ચિત્ક્ષેમં દિવૌકસામ્।
મનુષ્યેષ્વથવા ગોષુ નૈતદલ્પં ભવિષ્યતિ ॥ 3-9-8 (15969)
સુરભિરુવાચ। 3-9-9x (1794)
વિનિપાતો ન વઃ કશ્ચિદ્દૃશ્યતે ત્રિદશાધિપ।
અહં તુ પુત્રં શોચામિ તેન રોદિમિ કૌશિક ॥ 3-9-9 (15970)
પશ્યૈનં કર્ષકં ક્ષુદ્રં દુર્બલં મમ પુત્રકમ્।
પ્રતોદેનાભિનિઘ્નન્તં લાઙ્ગલેન ચ પીડિતમ્।
નિષીદમાનં સોત્કણ્ઠં વધ્યમાનં સુરાધિપ ॥ 3-9-10 (15971)
`એનં દૃષ્ટ્વા ભૃશં શ્રાન્તં વધ્યમાનં સુરાધિપ।'
કૃપાવિષ્ટાઽસ્મિ દેવેન્દ્ર મનશ્ચોદ્વેપતે મમ ॥ 3-9-11 (15972)
એકસ્તત્રબલોપેતો ધુરમુદ્વહતેઽધિકામ્।
અપરોપ્યબલપ્રાણઃ કૃશો ધમનિસંતતઃ।
કૃચ્છ્રાદુદ્વહતે ભારં તં વૈ શોચામિ વાસવ ॥ 3-9-12 (15973)
વધ્યમાનઃ પ્રતોદેન તુદ્યમાનઃ પુનઃ પુનઃ।
નૈવ શક્નોતિ તં ભારમુદ્વોઢું પશ્ય વાસવ ॥ 3-9-13 (15974)
તતોઽહં તસ્ય શોકાર્તા વિરૌમિ ભૃશદુઃખિતા।
અશ્રૂણ્યાવર્તયન્તી ચ નેત્રાભ્યાં કરુણાયતી ॥ 3-9-14 (15975)
શક્ર ઉવાચ। 3-9-15x (1795)
તવ પુત્રસહસ્રેષુ પીડ્યમાનેષુ શોભને।
કિં કૃપાયિતવત્યત્ર પુત્ર એકો નિપીડ્યતે ॥ 3-9-15 (15976)
સુરભિરુવાચ। 3-9-16x (1796)
યદિ પુત્રસહસ્રાણિ સર્વત્રસમતૈવ મે।
દીનસ્ય તુ સતઃ શક્ર પુત્રસ્યાભ્યધિકાકૃપા ॥ 3-9-16 (15977)
વ્યાસ ઉવાચ। 3-9-17x (1797)
તદિન્દ્રઃ સુરભેર્વાક્યં નિશમ્ય ભૃશવિસ્મિતઃ।
જીવિતેનાપિ કૌરવ્ય મેનેઽભ્યધિકમાત્મજમ્ ॥ 3-9-17 (15978)
પ્રવવર્ષ ચ તત્રૈવ સહસા તોયમુલ્વણમ્।
કર્ષકસ્યાચરન્વિઘ્નં ભગવાન્પાકશાસનઃ ॥ 3-9-18 (15979)
તદ્યથા સુરભિઃ પ્રાહ સમમેવાસ્તુ તે તથા।
સુતેષુ રાજન્સર્વેષુ હીનેષ્વભ્યધિકા કૃપા ॥ 3-9-19 (15980)
યાદૃશો મે સુતઃ પાણ્ડુસ્તાદૃશો મેઽસિ પુત્રક।
વિદુરશ્ચ મહાપ્રાજ્ઞઃ સ્નેહાદેતદ્બ્રવીમ્યહમ્ ॥ 3-9-20 (15981)
ચિરાય તવ પુત્રાણાં શતમેકશ્ચ ભારત।
પાણ્ડૌઃ પઞ્ચૈવ લક્ષ્યન્તે તેઽપિ મન્દાઃસુદુઃખિતાઃ ॥ 3-9-21 (15982)
કથં જીવેયુરત્યન્તં કથં વર્ધેયુરિત્યપિ।
ઇતિ દીનેષુ પાર્થેષુ મનો મે પરિતપ્યતે ॥ 3-9-22 (15983)
યદિ પાર્થિવ કૌખ્યાઞ્જીવમાનાનિહેચ્છસિ।
દુર્યોધનસ્તવ સુતઃ શમં ગચ્છતુ પાણ્ડવૈઃ ॥ 3-9-23 (15984)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કિર્મીરવધપર્વણિ નવમોઽધ્યાયઃ ॥ 9 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-9-5 સુરભ્યા દેવધેન્વા ॥ 3-9-7 અન્વકૃપાયત અનુકમ્પિતવાન્ ॥ 3-9-9 કૌશિક હે ઇન્દ્ર ॥ 3-9-10 પ્રતોદેન તીક્ષ્ણાગ્રલોહવતા દણ્ડેન ॥ 3-9-12 ધુરં ભારમ્। ધમનિસંતતઃ શિરાભિર્વ્યાપ્તઃ। નિર્માંસ ઇત્યર્થઃ ॥ 3-9-13 વધો દણ્ડાઘાતેન। તોદઃ પ્રતોદેન ॥ 3-9-15 કૃપાયિતવતી કૃપાંકૃતવતી। પુત્ર એકો નિપીડ્યતે બહુષુ પુત્રેષુ એકઃ કશ્ચિત્ નિપીડ્યત એવેત્યર્થઃ ॥ 3-9-18 ઉલ્વણં ઉત્કટમ્ ॥ 3-9-21 મન્દા- ત્વત્પુત્રવત્કપટાનભિજ્ઞાઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 010
॥ શ્રીઃ ॥
3.10. અધ્યાયઃ 010
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ દુર્યોધનાનુશાસનં પ્રાર્થિતેન વ્યાસેન તત્રાગમિષ્યન્તં મૈત્રેયપ્રતિ તત્પ્રાર્થનાવિધાનપૂર્વકં સ્વાવાસંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 1 ॥ તત્રાગતેન મૈત્રેયેણ ઊર્વાસ્ફાલનપૂર્વકં સ્વવચનમનાદૃતવતો દુર્યોધનસ્ય ભીમસેનગદયા તવોરુભેદો ભૂયાદિતિ શાપદાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-10-0 (15985)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 3-10-0x (1798)
એવમેતન્મહાપ્રાજ્ઞ યથા વદસિ માં મુને।
અહં ચૈવ વિજાનામિ સર્વે ચેમે નરાધિપાઃ ॥ 3-10-1 (15986)
ભવાંશ્ચ મન્યતે સાધુ યત્કુરૂણાં સુખોદયમ્।
તદેવ વિદુરોઽપ્યાહ ભીષ્મો દ્રોણશ્ચ માં મુને ॥ 3-10-2 (15987)
યદિત્વહમનુગ્રાહ્યઃ કૌરવ્યેષુ દયા યદિ।
અન્વશાધિ દુરાત્માનં પુત્રં દુર્યોધનં મમ ॥ 3-10-3 (15988)
વ્યાસ ઉવાચ. 3-10-4x (1799)
અયમાયાતિ વૈ રાજન્મૈત્રેયો ભગવાનૃષિઃ।
અન્વીક્ષ્ય પાણ્ડવાન્ભ્રાતૃનિહૈવાઽસ્મદ્દિદૃક્ષયા ॥ 3-10-4 (15989)
એષ દુર્યોધનં પુત્રં તવ રાજન્મહાનૃષિઃ।
અનુશાસ્તા યથાન્યાયં શમાયાસ્ય કુલસ્ય ચ ॥ 3-10-5 (15990)
બ્રૂયાદ્યદેષ કૌરવ્ય તત્કાર્યમવિશઙ્કયા।
અક્રિયાયાં તુ કાર્યસ્ય પુત્રં તે શપ્સ્યતે રુષા ॥ 3-10-6 (15991)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-10-7x (1800)
એવમુક્ત્વા યયૌ વ્યાસો મૈત્રેયઃ પ્રત્યદૃશ્યત।
પૂજયા પ્રતિજગ્રાહ સપુત્રસ્તં નરાધિપઃ ॥ 3-10-7 (15992)
કૃત્વાઽર્ધ્યાદ્યાઃ ક્રિયાઃ સર્વા વિશ્રાન્તં મુનિસત્તમમ્
પ્રશ્રયેણાબ્રવીદ્રાજા ધૃતરાષ્ટ્રોઽમ્બિકાસુતઃ ॥ 3-10-8 (15993)
સુખેનાગમનં કચ્ચિદ્ભગવન્કુરુજાઙ્ગલે।
કચ્ચિત્કુશલિનો વીરા ભ્રાતરઃ પઞ્ચ પાણ્ડવાઃ । 3-10-9 (15994)
સમયે સ્થાતુમિચ્છન્તિ કચ્ચિચ્ચ ભરતર્ષભાઃ।
કચ્ચિત્કુરૂણાં સૌભ્રાત્રમવ્યુચ્છિન્નં ભવિષ્યતિ ॥ 3-10-10 (15995)
મૈત્રેય ઉવાચ। 3-10-11x (1801)
તીર્થયાત્રામનુક્રામન્પ્રાપ્તોઽસ્મિ કુરુજાઙ્ગલાન્।
યદૃચ્છયા ધર્મરાજં દૃષ્ટ્વવાન્કામ્યકે વને ॥ 3-10-11 (15996)
તં જટાજિનસંવીતં તપોવનનિવાસિનમ્।
સમાજગ્મુર્મહાત્માનં દ્રષ્ટું મુનિગણાઃ પ્રભો ॥ 3-10-12 (15997)
તત્રાશ્રૌષં મહારાજ પુત્રાણાં તવ વિગ્રહમ્।
અનયં દ્યૂતરૂપેણ મહાભયમુપસ્થિતમ્ ॥ 3-10-13 (15998)
તતોઽહં ત્વામનુપ્રાપ્તઃ કૌરવાણામવેક્ષયા ॥
સદા હ્યભ્યધિકઃ સ્નેહઃ પ્રીતિશ્ચ ત્વયિ મે પ્રભો ॥ 3-10-14 (15999)
નૈતદૌપયિકં રાજંસ્ત્વયિ ભીષ્મે ચ જીવતિ।
યદન્યોન્યેન તે પુત્રા વિરુધ્યન્તે કથંચન ॥ 3-10-15 (16000)
મેઢીભૂતઃ સ્વયં રાજન્નિગ્રહે પ્રગ્રહે ભવાન્।
કિમર્થમનયં ઘોરમુત્પતન્તમુપેક્ષસે ॥ 3-10-16 (16001)
દસ્યૂનામિવ યદ્વૃત્તં સભાયાં કુરુનન્દન।
તેન ન ભ્રાજસે રાજંસ્તાપસાનાં સમાગમે ॥ 3-10-17 (16002)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-10-18x (1802)
તતો વ્યાવૃત્ય રાજાનં દુર્યોધનમમર્ષણમ્।
ઉવાચ શ્લક્ષ્ણયા વાચા મૈત્રેયો ભગવાનૃપિઃ ॥ 3-10-18 (16003)
મૈત્રેય ઉવાચ। 3-10-19x (1803)
દુર્યોધન મહાબાહો નિબોધ વદતાં વર।
વચનં મે મહાભાગ બ્રુવતો યદ્ધિતં તવ ॥ 3-10-19 (16004)
મા દ્રુહઃ પાણ્ડવાન્રાજન્કુરુષ્વ હિતમાત્મનઃ।
પાણ્ડવાનાં કુરૂણાં ચ લોકસ્ય ચ નરર્ષભ ॥ 3-10-20 (16005)
પાણ્ડવાન્પ્રાપ્ય તાન્રાત્રૌ કિર્મીરો નામ રાક્ષસઃ।
અવૃત્ય માર્ગં રૌદ્રાત્મા તસ્થૌ ગિરિવાચલઃ ॥ 3-10-21 (16006)
તં ભીમઃ સમરસ્લાઘી બલેન બલિનાં વરઃ।
જઘાન પશુમારેણ વ્યાઘ્રઃ ક્ષુદ્રમૃગં યથા ॥ 3-10-22 (16007)
પશ્ય દિગ્વિજયે રાજન્યથા ભીમેન પાતિતઃ।
જરાસન્ધો મહેષ્વાસો નાગાયુતબલો યુધિ ॥ 3-10-23 (16008)
સંબન્ધી વાસુદેવશ્ચ શ્યાલાઃ સર્વે ચ પાર્ષતાઃ।
તે હિ સર્વે નરવ્યાઘ્રાઃ શૂરા વિક્રાન્તયોધિનઃ ॥ 3-10-24 (16009)
સર્વે નાગાયુતપ્રાણા વજ્રસંહનના દૃઢઃ।
સત્યવ્રતધરાઃ સર્વેસર્વે પુરુષમાનિનઃ ॥ 3-10-25 (16010)
હન્તારો દેવશત્રૂણાં રક્ષસાં કામરૂપિણામ્।
હિડિમ્બબકમુખ્યાનાં કિર્મીરસ્ ચ રક્ષસઃ।
કસ્તાન્યુધિ સમાસીત જરામરણવાન્નરઃ ॥ 3-10-26 (16011)
તસ્ય તે શમ એવાસ્તુ પાણ્ડવૈર્ભરતર્ષભ।
કુરુ મે વચનં રાજન્મા મૃત્યુવશમન્વગાઃ ॥ 3-10-27 (16012)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-10-28x (1804)
એવં તુ બ્રુવતસ્તસ્ય મૈત્રેયસ્ય વિશાંપતે।
ઊરું કરિકરાકારં કરેણાભિજઘાન તઃ ॥ 3-10-28 (16013)
દુર્યોધનઃ સ્મિતં કૃત્વા ચરણેનોલ્લિખન્મહીમ્।
નકિંચિદુક્ત્વા દુર્મેધાસ્તસ્થૌ કિંચિદવાઙ્મુખઃ ॥ 3-10-29 (16014)
તમશુશ્રૂષમાણં તુ વિલિખન્તં વસુંધરામ્।
દૃષ્ટ્વા દુર્યોધનં રાજન્મૈત્રેયં કોપ આવિશત્ ॥ 3-10-30 (16015)
સ કોપવશમાપન્નો મૈત્રેયો મુનિસત્તમઃ।
વિધિના સંપ્રયુક્તશ્ચ શાપાયાસ્ય મનો દધે ॥ 3-10-31 (16016)
તતઃ સ વાર્યુપસ્પૃશ્ય કોપસંરક્તલોચનઃ।
મૈત્રેયો ધાર્તરાષ્ટ્રં તમશપદ્દુષ્ટચેતસમ્ ॥ 3-10-32 (16017)
યસ્માત્ત્વં મામનાદૃત્ય નેમાં વાચં ચિકીર્ષસિ।
તસ્માદસ્યાતિમાનસ્ય સદ્યઃ ફલમવાપ્સ્યસિ ॥ 3-10-33 (16018)
ત્વદભિદ્રોહસંયુક્તં યુદ્ધમુત્પત્સ્યતે મહત્।
યત્ર ભીમો ગદાઘાતૈસ્તવોરું ભેત્સ્યતે બલી ॥ 3-10-34 (16019)
ઇત્યેવમુક્તે વચને ધૃતરાષ્ટ્રો મહીપતિઃ।
પ્રસાદયામાસ મુનિં નૈતદેવં ભવેદિતિ ॥ 3-10-35 (16020)
મૈત્રેય ઉવાચ। 3-10-36x (1805)
શમં યાસ્યતિ ચેત્પુત્રસ્તવ રાજન્યદા તદા।
શાયો ન ભવિતા તાત વિપરીતે ભવિષ્યતિ ॥ 3-10-36 (16021)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-10-37x (1806)
સવિલક્ષસ્તુ રાજેન્દ્રો દુર્યોધનપિતા તદા।
મૈત્રેયં પ્રાહ કિર્મીરઃ કથં ભીમેન પાતિતઃ ॥ 3-10-37 (16022)
મૈત્રેય ઉવાચ। 3-10-38x (1807)
નાહં વક્ષ્યામ્યસૂયા તે ન તે શુશ્રૂષતે સુતઃ।
એષ તે વિદુરઃ સર્વમાખ્યાસ્યતિ ગતે મયિ ॥ 3-10-38 (16023)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-10-39x (1808)
ઇત્યેવમુક્ત્વા મૈત્રેયઃ પ્રાતિષ્ઠત યથાગતમ્।
કિર્મીરવધસંવિગ્નો ભયં દુર્યોધનો યયૌ ॥ 3-10-39 (16024)
॥ ઇતિશ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કિર્મીરવધપર્વણિ દશમોઽધ્યાયઃ ॥ 10 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-10-5 અનુશાસ્તા અનુશાસિષ્યતિ ॥ 3-10-6 અક્રિયાયાં અકરણે। કાર્યસ્ય અવશ્યકર્તવ્યસ્ય ॥ 3-10-11 યદૃચ્છયા દૈવાત્ ॥ 3-10-15 ઔપયિકં યોગ્યમ્ ॥ 3-10-16 મેઢીભૂતઃ ખલદામસ્તમ્ભીભૂતઃ। પ્રગ્રહે અનુગ્રહે ॥ 3-10-18 વ્યાવૃત્ અભિમુખીભૂયેત્યર્થઃ ॥ 3-10-22 પશુમારેણ પશુમારણપ્રકારેણ ॥ 3-10-24 વિક્રાન્તયોધિનઃ વિક્રાન્તાશ્ચ યુદ્ધશીલાશ્ચ ॥ 3-10-25 વજ્રસંહનનાઃ વજ્રકાયાઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 011
॥ શ્રીઃ ॥
3.11. અધ્યાયઃ 011
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
મૈત્રેયચોદિતેન વિદુરેણ ધૃતરાષ્ટ્રાય ભીમકૃતકિર્મીરવધપ્રકારકથનમ્ ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-11-0 (16025)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 3-11-0x (1809)
કિર્મીરસ્ય વધં ક્ષત્તઃ શ્રોતુમિચ્છામિ કથ્યતામ્।
રક્ષસા ભીમસેનસ્ય કથમાસીત્સમાગમઃ ॥ 3-11-1 (16026)
વિદુર ઉવાચ। 3-11-2x (1810)
શૃણુ ભીમસ્ય કર્મેદમતિમાનષકર્મણઃ।
શ્રુતપૂર્વં મયા તેષાં કથાન્તેષુ પુનઃ પુનઃ ॥ 3-11-2 (16027)
ઇતઃ પ્રયાતા રાજેન્દ્ર પાણ્ડવા દ્યૂતનિર્જિતાઃ।
જગ્મુસ્ત્રિભિરહોરાત્રૈઃ કામ્યકં નામ તદ્વનમ્ ॥ 3-11-3 (16028)
રાત્રૌ નિશીથે ત્વાભીલે ગતેઽર્ધસમયે નૃપ।
પ્રચારે પુરુષાદાનાં રક્ષસાં ઘોરકર્મણામ્ ॥ 3-11-4 (16029)
તદ્વનં તાપસા નિત્યમશેષા વનચારિણઃ।
દૂરાત્પરિહરન્તિ સ્મ પુરુષાદભયાત્કિલ ॥ 3-11-5 (16030)
તેષાં પ્રવિશતાં તત્ર માર્ગમાવૃત્ય ભારત।
દીપ્તાક્ષં ભીષણં રક્ષઃ મોલ્મુકં પ્રત્યપદ્યત ॥ 3-11-6 (16031)
બાહૂ મહાન્તૌ કૃત્વા ચ તથાસ્યં ચ ભયાનકમ્।
સ્થિતમાવૃત્યપન્થાનં યેન યાન્તિ કુરૂદ્વહાઃ ॥ 3-11-7 (16032)
દષ્ટોષ્ઠદંષ્ટ્રં તામ્રાક્ષં પ્રદીપ્તોર્ધ્વશિરોરુહમ્।
સાર્કરશ્મિતડિચ્ચક્રં સબલાકમિવામ્બુદમ્ ॥ 3-11-8 (16033)
સૃજન્તં રાક્ષસીં માયાં મહાનાદનિનાદિતમ્।
મુઞ્ચન્તં વિપુલાન્નાદાન્સતોયમિવ તોયદમ્ ॥ 3-11-9 (16034)
તસ્ય નાદેન સંત્રસ્તાઃ પક્ષિણઃ સર્વતોદિશમ્।
વિમુક્તનાદાઃ સંપેતુઃ સ્થલજા જલજૈઃ સહ ॥ 3-11-10 (16035)
સંપ્રદ્રુતમૃગદ્વીપિમહિષર્ક્ષસમાકુલમ્।
તદ્વનં તસ્ય નાદેન સંપ્રસ્થિતમિવાભવત્ ॥ 3-11-11 (16036)
તસ્યોરુવાતાભિહતાસ્તામ્રપલ્લવબાહવઃ।
વિદૂરજાતાશ્ચ લતાઃ સમાશ્લિષ્યન્તિ પાદપાન્ ॥ 3-11-12 (16037)
તસ્મિન્ક્ષણેઽથ પ્રવવૌ મારુતો ભૃશદારુણઃ।
રજસા સંવૃતં તેન નષ્ટર્ક્ષમભવન્નભઃ ॥ 3-11-13 (16038)
પઞ્ચાનાં પાણ્ડુપુત્રાણામવિજ્ઞાતો મહારિપુઃ।
પઞ્ચાનામિન્દ્રિયાણાં તુ શોકાવેશ ઇવાતુલઃ ॥ 3-11-14 (16039)
સ દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવાન્દૂરાત્કૃષ્ણાજિનસમાવૃતાન્।
આવૃણોત્તદ્વનદ્વારં મૈનાક ઇવ પર્વતઃ ॥ 3-11-15 (16040)
તં સમાસાદ્ય વિત્રસ્તા કૃષ્ણા કમલલોચના।
અદૃષ્ટપૂર્વં સંત્રાસાન્ન્યમીલયત લોચને ॥ 3-11-16 (16041)
દુઃશાસનકરોત્સૃષ્ટવિપ્રકીર્ણશિરોરુહા।
પઞ્ચપર્વતમધ્યસ્થા નદીવાકુલતાં ગતા ॥ 3-11-17 (16042)
વિમુહ્યમાનાં તાં તત્ર જગૃહુઃ પઞ્ચ પાણ્ડવાઃ।
ઇન્દ્રિયાણિ પ્રસક્તાનિ વિષયેષુ યથારતિમ્ ॥ 3-11-18 (16043)
અથ તાં રાક્ષસીં માયામુત્થિતાં ઘોરદર્શનામ્।
રક્ષોઘ્નૈર્વિવિધૈર્મન્ત્રૈર્ધૌમ્યઃ સમ્યક્પ્રયોજિતૈઃ ॥ 3-11-19 (16044)
પશ્યતાં પાણ્ડુપુત્રાણાં નાશયામાસ વીર્યવાન્।
સ નષ્ટમાયોઽતિબલઃ ક્રોધવિસ્ફારિતેક્ષણઃ ॥ 3-11-20 (16045)
કામમૂર્તિધરઃ ક્રૂરઃ કાલકલ્પો વ્યદૃશ્યત।
તમુવાચ તતો રાજા દીર્ઘપ્રજ્ઞો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-11-21 (16046)
કો ભવાન્કસ્ય વા કિં તે ક્રિયતાં કાર્યમુચ્યતામ્।
પ્રત્યુવાચાથ તદ્રક્ષો ધર્મરાજં યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 3-11-22 (16047)
અહં વકસ્ય વૈ ભ્રાતા કિર્મીર ઇતિ વિશ્રુતઃ।
વનેઽસ્મિન્કામ્યકે શૂન્યે નિવસામિ ગતજ્વરઃ ॥ 3-11-23 (16048)
યુધિ નિર્જિત્ય પુરુષાનાહારં નિત્યમાચરન્।
કે યૂયમભિસંપ્રાપ્તા ભક્ષ્યભૂતા મમાન્તિકમ્।
યુધિ નિર્જિત્યવઃ સર્વાન્ભક્ષયિષ્યે ગતજ્વરઃ ॥ 3-11-24 (16049)
વિદુર ઉવાચ। 3-11-25x (1811)
યુધિષ્ઠિરસ્તુ તચ્છ્રુત્વા વચસ્તસ્ય દુરાત્મનઃ।
આચચક્ષે તતઃ સર્વં ગોત્રનામાદિ ભારત ॥ 3-11-25 (16050)
પાણ્ડવો ધર્મરાજોઽહં યદિ તે શ્રોત્રમાગતઃ।
સહિતો ભ્રાતૃભિઃ સર્વૈર્ભીમસેનાર્જુનાદિભિઃ ॥ 3-11-26 (16051)
હૃતરાજ્યો વને વાસં વસ્તું કૃતમતિસ્તતઃ।
વનમભ્યાગતો ઘોરમિદં તવ પરિગ્રહમ્ ॥ 3-11-27 (16052)
`વિસ્મયં પરમં ગત્વા રાક્ષસો ઘોરદર્શનઃ।'
કિર્મીરસ્ત્વબ્રવીદેનં દિષ્ટ્યા દેવૈરિદં મમ।
ઉપપાદિતમદ્યેહ ચિરકાલાન્મનોરથમ્ ॥ 3-11-28 (16053)
ભીમસેનવધાર્થં હિ નિત્યમભ્યુદ્યતાયુધઃ।
ચરામિ પૃથિવીં કૃત્સ્નાં નૈનં ચાસાદયામ્યહમ્ ॥ 3-11-29 (16054)
સોયમાસાદિતો દિષ્ટ્યા ભ્રાતૃહા કાઙ્ક્ષિતશ્ચિરમ્।
અનેન હિ મમ ભ્રાતા બકો વિનિહતઃ પ્રિયઃ ॥ 3-11-30 (16055)
વૈત્રકીયવને રાજન્બ્રાહ્મણચ્છદ્મરૂપિણા।
વિદ્યાબલમુપાશ્રિત્ય ન હ્મસ્ત્યસ્યૌરસં બલમ્ ॥ 3-11-31 (16056)
હિડિમ્બશ્ચ સખા મહ્મં દયિતો વનગોચરઃ।
હતો દુરાત્મનાઽનેન સ્વસા ચાસ્ય હૃતા પુરા ॥ 3-11-32 (16057)
સોયમભ્યાગતો મૂઢો મમેદં ગહનં વનમ્।
પ્રચારસમયેઽસ્માકમર્દ્ધરાત્રે સ્થિતે સમે ॥ 3-11-33 (16058)
અદ્યાસ્ય યાતયિષ્યામિ તદ્વૈરં ચિરસંભૃતમ્।
તર્પયિષ્યામિ ચ બકં રુધિરેણાસ્ય ભૂરિણા ॥ 3-11-34 (16059)
અદ્યાહમનૃણો ભૂત્વા ભ્રાતુઃ સખ્યુસ્તથૈવ ચ।
શાન્તિં લબ્ધાસ્મિ પરમાં હત્વા રાક્ષસકણ્ટકમ્ ॥ 3-11-35 (16060)
યદિ તેન પુરા મુક્તો ભીમસેનો બકેન વૈ।
અદ્યૈનં ભક્ષયિષ્યામિ પશ્યતસ્તે યુધિષ્ઠિર ॥ 3-11-36 (16061)
એનં હિ વિપુલપ્રાણમદ્ય હત્વા વૃકોદરમ્।
સંભક્ષ્ય જરયિષ્યામિ યથાઽગસ્ત્યો મહાસુરમ્ ॥ 3-11-37 (16062)
એવમુક્તસ્તુ ધર્માત્મા સત્યસન્ધો યુધિષ્ઠિરઃ।
નૈતદસ્તીતિ સક્રોધો ભર્ત્સયામાસ રાક્ષસમ્ ॥ 3-11-38 (16063)
તતો ભીમો મહાબાહુરારુજ્યતરસા દ્રુમમ્।
દશવ્યામમથોદ્વિદ્ધં નિષ્પત્રમકરોત્તદા ॥ 3-11-39 (16064)
ચકાર સજ્યં ગાણ્ડીવં વજ્રનિષ્પેષગૌરવમ્।
નિમેષાન્તરમાત્રેણ તથૈવ વિજયોઽર્જુનઃ ॥ 3-11-40 (16065)
નિવાર્ય ભીમો જિષ્ણું તં તદ્રક્ષો મેઘનિઃસ્વનમ્।
અભિદ્રુત્યાબ્રવીદ્વાક્યં તિષ્ઠતિષ્ઠેતિ ભારત ॥ 3-11-41 (16066)
ઇત્યુક્ત્વૈનમતિક્રુદ્ધઃ કક્ષ્યામુત્પીડ્ય પાણ્ડવઃ।
નિષ્પિષ્ય પાણિના પાણિં સંદષ્ટૌષ્ઠપુટો બલી।
તમભ્યધાવદ્વેગેન ભીમો વૃક્ષાયુધસ્તદા ॥ 3-11-42 (16067)
યમદણ્ડપ્રતીકાશં તતસ્તં તસ્ય મૂર્ધનિ।
પાતયામાસ વેગેન કુલિશં મઘવાનિવ ॥ 3-11-43 (16068)
અસંભ્રાન્તં તુ તદ્રક્ષઃ સમરે પ્રત્યદૃશ્યત।
ચિક્ષેપ ચોલ્મુકં દીપ્તમશનિં જ્વલિતામિવ ॥ 3-11-44 (16069)
તદુદસ્તમલાતં તુ ભીમઃ પ્રહરતાં વરઃ।
પદા સવ્યેન ચિક્ષેપ તદ્રક્ષઃ પુનરાવ્રજત્ ॥ 3-11-45 (16070)
કિર્મીરશ્ચાપિ સહસા વૃક્ષમુત્પાટ્ય પાણ્ડવમ્।
દણ્ડપાણિરિવ ક્રુદ્ધઃ સમરે પ્રત્યધાવત ॥ 3-11-46 (16071)
તદ્વૃક્ષયુદ્ધમભવન્મહીરુહવિનાશનમ્।
વાલિસુગ્રીવયોર્ભ્રાત્રોર્યથા સ્ત્રીકાઙ્ક્ષિણોઃ પુરા ॥ 3-11-47 (16072)
શીર્ષયોઃ પતિતા વૃક્ષા વિભિદુર્નૈકધા તયોઃ।
યથૈવોત્પલપત્રાણિ મત્તયોર્દ્વિપયોસ્તથા ॥ 3-11-48 (16073)
મૂર્ધ્નિજર્ઝરભૂતાસ્તુ બહવસ્તત્ર પાદપાઃ।
ચીરાણીવ વ્યુદસ્તાનિ રેજુસ્તત્ર મહાવને ॥ 3-11-49 (16074)
તદ્વૃક્ષયુદ્ધમભવન્મહૂર્તં ભરતર્ષભ।
રાક્ષસાનાં ચ મુખ્યસ્ય નરાણામુત્તમસ્ય ચ ॥ 3-11-50 (16075)
તતઃ શિલાં સમુત્ક્ષિપ્ય ભીમસ્ય યુધિ તિષ્ઠતઃ।
પ્રાહિણોદ્રાસઃ ક્રુદ્ધો ભીમસેનશ્ચચાલ હ ॥ 3-11-51 (16076)
તં શિલાતાડનજડં પર્યધાવત રાક્ષસઃ।
બાહુવિક્ષિપ્તકિરણઃ સ્વર્ભાનુરિવ ભાસ્કરમ્ ॥ 3-11-52 (16077)
તાવન્યોન્યં સમાશ્લિશ્ય પ્રકર્ષન્તૌ પરસ્પરમ્।
ઉભાવપિ ચકાશેતે પ્રવૃદ્ધૌ વૃષભાવિવ ॥ 3-11-53 (16078)
તયોરાસીત્સુતુમુલઃ સંપ્રહારઃ સુદારુણઃ।
નખદંષ્ટ્રાયુધવતોર્વ્યાઘ્રયોરિવ દૃપ્તયોઃ ॥ 3-11-54 (16079)
દુર્યોધનનિકારાચ્ચ બાહુવીર્યાચ્ચ દર્પિતઃ।
કૃષ્ણાનયનદૃષ્ટશ્ચ વ્યવર્ધત વૃકોદરઃ ॥ 3-11-55 (16080)
અભિહત્યાથ બાહુભ્યાં પ્રત્યગૃહ્ણાદમર્ષિતઃ।
માતઙ્ગમિવ માતઙ્ગઃ પ્રભિનનકરટામુખમ્ ॥ 3-11-56 (16081)
સ ચાપ્યેનં તતો રક્ષઃ પ્રતિજગ્રાહ વીર્યબાન્।
તમાક્ષિપદ્ભીમસેનો બલેન બલિનાં વરઃ ॥ 3-11-57 (16082)
તયોર્ભુજવિનિષ્પેષાદુભયોર્બલિનોસ્તદા।
શબ્દઃ સમભવદ્ઘોરો વેણુસ્ફોટસમો યુધિ ॥ 3-11-58 (16083)
અથૈનમાક્ષિપ્ય બલાદ્ગૃદ્ય મધ્યે વૃકોદરઃ।
ધૂનયામાસ વેગેન વાયુશ્ચણ્ડ ઇવ દ્રુમમ્ ॥ 3-11-59 (16084)
સ ભીમેન પરામૃષ્ટો દુર્બલો બલિનાં રણે।
વ્યસ્પન્દત યથાપ્રાણં વિચકર્ષ ચ પાણ્ડવમ્ ॥ 3-11-60 (16085)
તત એનં પરિશ્રાન્તમુપલક્ષ્ય વૃકોદરઃ।
યોક્રયામાસ બાહુભ્યાં પશું રશનયા યથા ॥ 3-11-61 (16086)
વિનદન્તં મહાનાદં ભિન્નભિરીસ્વનં બલી।
ભ્રામયામાસ સુચિરં વિસ્ફુરન્તમચેતસમ્ ॥ 3-11-62 (16087)
તં વિષીદન્તમાજ્ઞાય રાક્ષસં પાણ્ડુનન્દનઃ।
પ્રગૃહ્ય તરસા દોર્ભ્યાં પશુમારમમારયત્ । 3-11-63 (16088)
આક્રમ્ય ચ કટીદેશે જાનુના રાક્ષસાધમમ્।
પીડયામાસ પાણિભ્યાં તસ્ય કણ્ઠંવૃકોદરઃ ॥ 3-11-64 (16089)
અથ જર્જરસર્વાઙ્ગં વ્યાવૃત્તનયનોલ્બણમ્।
ભૂતલે ભ્રામયામાસ વાક્યં ચેદમુવાચ હ ॥ 3-11-65 (16090)
હિડિમ્બબકયોઃ પાપ ન ત્વમશ્રુપ્રમાર્જનમ્।
કરિષ્યસિ ગતશ્ચાપિ યમસ્ય સદનં પ્રતિ ॥ 3-11-66 (16091)
ઇત્યેવમુક્ત્વા પુરુષપ્રવીર-
સ્તં રાક્ષસં ક્રોધપરીતચેતાઃ।
વિસ્રસ્તવસ્ત્રાભરણં સ્ફુરન્ત-
મુદ્ધાન્તચિત્તં વ્યસુમુત્સસર્જ ॥ 3-11-67 (16092)
તસ્મિન્હતે તોયદતુલ્યરૂપે
કૃષ્ણાં પુરસ્કૃત્ય નરેન્દ્રપુત્રાઃ।
ભીમં પ્રશસ્યાથ ગુણૈરનેકૈ-
ર્હૃષ્ટાસ્તતો દ્વૈતવનાય જગ્મુઃ ॥ 3-11-68 (16093)
વિદુર ઉવાચ। 3-11-69x (1812)
એવં વિનિહતઃ સઙ્ખ્યે કિર્મોરો મનુજાધિપ।
ભીમેન વચનાત્તસ્ ધર્મરાજસ્ય કૌરવ ॥ 3-11-69 (16094)
તતો નિષ્કષ્ટકં કૃત્વા વનં તદયરાજિતઃ।
દ્રૌપદ્યા સહ ધર્મજ્ઞો વસતિં તામુવાસ હ ॥ 3-11-70 (16095)
સમાશ્વાસ્ય ચ તે સર્વે દ્રૌપદીં ભરતર્ષભાઃ।
પ્રહૃષ્ટમનસઃ પ્રીત્યા પ્રસશંસુર્વૃકોદરમ્ ॥ 3-11-71 (16096)
ભીમબાહુબલોત્પિષ્ટે વિનષ્ટે રાક્ષસે તતઃ।
વિવિશુસ્તે વનં વીરાઃ ક્ષેમં નિહતકણ્ટકમ્ ॥ 3-11-72 (16097)
સ મયા ગચ્છતા માર્ગે વિનિકીર્ણો ભયાવહઃ।
વને મહતિ દુષ્ટાત્મા દૃષ્ટો ભીમબલાદ્ધતઃ ॥ 3-11-73 (16098)
તત્રાશ્રૌષમહં ચૈતત્કર્મ ભીમસ્ ભારત।
બ્રાહ્મણાનાં કથયતાં યે તત્રાસન્સમાગતાઃ ॥ 3-11-74 (16099)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-11-75x (1813)
3-11-75 (16100)
એવં વિનિહતં સઙ્ખ્યે કિર્મીરં રક્ષસાં વરમ્।
શ્રુત્વા ધ્યાનપરો રાજા નિશશ્વાસાર્તવત્તદા ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-11-4 આભિલે ભયંકરે। અર્દ્ધસમયેઽર્દ્ધજ્ઞાને ગતેસતિ। લોકે તન્દ્રાવતિ સતીત્યર્થઃ ॥ 3-11-9 ભયાનકે ઇતિવિશ્વઃ ॥ 3-11-31 દૈત્રકીયવને એકચક્રાયામ્ ॥ 3-11-32 મહાં મમ ॥ 3-11-35 લબ્ધાસ્મિ લપ્સ્યામિ ॥ 3-11-37 મહાસુરં વાતાપિમ્ ॥ 3-11-39 આરુજ્યભઙ્ત્વા। દશવ્યામં વિસ્તારિતયોઃ કરયોસ્તિર્યગન્તરમ્। ઉદ્વિદ્ધં ઉત્પાટિતમ્ ॥ 3-11-40 વજ્રેણ નિષ્પેષશ્ચૂર્ણીભાવો યસ્ય પર્વતસ્ય તદ્વત્ ગૌરવં ગુરુત્વં યસ્ય તત્તથા । 3-11-42 કક્ષ્યામુત્પીડ્ય પરિધાનવસ્ત્રં દૃઢીકૃત્ય ॥ 3-11-45 ઉદસ્તં ઉત્ક્ષિપ્તમ્। અલાતં ઉલ્મુકમ્। રક્ષઃ રાક્ષસમ્ ॥ 3-11-49 ચીરાણિ વૃક્ષદ લ્કલાનિ ॥ 3-11-55 નિકારાત્ પરિભવાત્। કૃષ્ણાયા આનય દૃષ્ટં યેન સ તથા। દ્રૌપદ્યાકર્ષણેન કુપિત ઇત્યર્થઃ ॥ 3-11-56 પ્રભિન્નકટામુખં પ્રભિન્ને વ્યક્તીભૂતે કરટયોર્ગણ્ડયોર્મુખે મદનિર્ગમમાર્ગૌ યસ્ય તમ્ ॥ 3-11-60 વ્યસ્પનદત કિંચિચ્ચલનં કૃતવાન્ ॥ 3-11-61 યોક્રયામાસ બબન્ધ। રશનયા પશુમિવ ॥ 3-11-63 પશુમારં પશુમિવ મારયિત્વા ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 012
॥ શ્રીઃ ॥
3.12. અધ્યાયઃ 012
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષ્ણેન સ્વીયૈઃ સહ વને પાણ્ડવસમીપગમનમ્ ॥ 1 ॥ અર્જુનેન કૃષ્ણસ્તવનમ્ ॥ 2 ॥ સ્વદુખનિવેદનપૂર્વકં રુદન્ત્યા દ્રૌપદ્યાઃ કૃષ્ણેન સમાશ્વાસનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-12-0 (16101)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-12-0x (1814)
ભોજાઃ પ્રવ્રજિતાઞ્શ્રુત્વા વૃષ્ણયશ્ચાન્ધકૈઃ સહ।
પાણ્ડવાન્દુઃખસંતપ્તાન્સમાજગ્મુર્મહાવને ॥ 3-12-1 (16102)
પાઞ્ચાલસ્ય ચ દાયાદો ધૃષ્ટકેતુશ્ચ ચેદિપઃ।
કેકયાશ્ચ મહાવીર્યા ભ્રાતરો લોકવિશ્રુતાઃ ॥ 3-12-2 (16103)
વને દ્રષ્ટું યયુઃ પાર્થાન્ક્રોધામર્ષસમન્વિતાઃ।
ગર્હયન્તો ધાર્તરાષ્ટ્રાન્કિં કુર્મ ઇતિ ચાબ્રુવન્ ॥ 3-12-3 (16104)
વાસુદેવં પુરસ્કૃત્ય સર્વે તે ક્ષત્રિયર્ષભાઃ।
પરિવાર્યોપવિવિશુર્ધર્મરાજં યુધિષ્ઠિરમ્।
અભિવાદ્ય કુરુશ્રેષ્ઠં વિષણ્ણઃ કેશવોઽબ્રવીત્ ॥ 3-12-4 (16105)
વાસુદેવ ઉવાચ। 3-12-5x (1815)
દુર્યોધનસ્ય કર્ણસ્ શકુનેશ્ચ દુરાત્મનઃ।
દુઃશાસનચતુર્થાનાં ભૂમિઃ પાસ્યતિ શોણિતમ્ ॥ 3-12-5 (16106)
એતાન્નિહત્ય સમરે યે ચ તેષાં પદાનુગાઃ।
તાંશ્ચ સર્વાન્વિનિર્જિત્ય સહિતાન્સ નરાધિપાન્ ॥ 3-12-6 (16107)
તતઃ સર્વેઽભિષિઞ્ચામો ધર્મરાજં યુધિષ્ઠિરમ્।
નિકૃત્યાઽભિચરન્વધ્ય એષ ધર્મઃ સનાતનઃ ॥ 3-12-7 (16108)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-12-8x (1816)
પાર્તાનામભિષઙ્ગેણ તથા ક્રુદ્ધં જનાર્દનમ્।
અર્જુનઃ શમયામાસ દિધક્ષન્તમિવ પ્રજાઃ ॥ 3-12-8 (16109)
સંક્રુદ્ધં કેશવં દૃષ્ટ્વા પૂર્વદેવેષુ ફલ્ગુનઃ।
કીર્તયામાસ કર્માણિ સત્યકીર્તેર્મહાત્મનઃ ॥ 3-12-9 (16110)
પુરુષસ્યાપ્રમેયસ્ય સત્યસ્યામિતતેજસઃ।
પ્રજાપતિપતેર્વિષ્ણોર્લોકનાથસ્ય ધીમતઃ ॥ 3-12-10 (16111)
અર્જુન ઉવાચ। 3-12-11x (1817)
દશવર્ષસહસ્રાણિ યત્રસાયંગૃહો મુનિઃ।
વ્યચરસ્ત્વં પુરા કૃષ્ણ પર્વતે ગન્ધમાદને ॥ 3-12-11 (16112)
દશવર્ષસહસ્રાણિ દશવર્ષશતાનિ ચ।
પુષ્કરેષ્વવસઃ કૃષ્ણં ત્વમપો ભક્ષયન્પુરા ॥ 3-12-12 (16113)
ઊર્ધ્વબાહુર્વિશાલાયાં બદર્યાં મધુસૂદન।
અતિષ્ઠ એકપાદેન વાયુભક્ષઃ શતં સમાઃ ॥ 3-12-13 (16114)
કૃષ્ણાજિનોત્તરાસઙ્ગઃ કૃશો ધમનિસંતતઃ।
આસીઃ કૃષ્ણ સરસ્વત્યાં સત્રેદ્વાદશવાર્ષિકે ॥ 3-12-14 (16115)
પ્રભાસભપ્યથાસાદ્ય તીર્થં પુણ્યજનાર્ચિતમ્।
તત્ર કૃષ્ણ મહાતેજા દિવ્યં વર્ષસહસ્રકમ્ ॥ 3-12-15 (16116)
આતિષ્ઠસ્ત્વમથૈકેન પાદેન નિયમસ્થિતઃ।
લોકપ્રવૃત્તિહેતોસ્ત્વમિતિ વ્યાસો મમાબ્રવીત્ ॥ 3-12-16 (16117)
ક્ષેત્રજ્ઞઃ સર્વભૂતાનામાદિરન્તશ્ચ કેશવં।
નિધાનં તપસાં કૃષ્ણ યજ્ઞસ્ત્વં ચ સનાતનઃ ॥ 3-12-17 (16118)
`યોગકર્તા હૃષીકેશઃ સાંખ્યકર્તા સનાતનઃ।
શીલસ્ત્વં સર્વયોગાનાં કરણં નિયમસ્ય ચ' ॥ 3-12-18 (16119)
નિહત્ય નરકં ભૌમમાહૃત્ય મણિકુણ્ડલે।
પ્રથમોત્પાદિતં કૃષ્ણ મેધ્યમશ્વમવાસૃજઃ ॥ 3-12-19 (16120)
કૃત્વાતત્કર્મ લોકાનામૃષભઃ સર્વલોકજિત્।
અવધીસ્ત્વં રણે સર્વાન્સમેતાન્દૈત્યદાનવાન્ ॥ 3-12-20 (16121)
તતઃ સર્વેશ્વરત્વં ચ સંપ્રદાય શચીપતેઃ।
માનુષેષુ મહાબાહો પ્રાદુર્ભૂતોઽસિ કેશવ ॥ 3-12-21 (16122)
સ ત્વં નારાયણો ભૂત્વા હરિરાસીઃ પરંતપ।
બ્રહ્મા સોમશ્ચ સૂર્યશ્ચ ધર્મો ધાતા યમોઽનલઃ ॥ 3-12-22 (16123)
વાયુર્વૈશ્રવણો રુદ્રઃ કાલઃ ખં પૃથિવી દિશઃ।
અજશ્ચરાચરગુરુઃ સ્રષ્ટા ત્વં પુરુષોત્તમ ॥ 3-12-23 (16124)
તુરાયણાદિભિર્દેવ ક્રતુભિર્ભૂરદક્ષિણૈઃ।
અયજો ભૂરિતેજા વૈ કૃષ્ણ ચૈત્રરથે વને ॥ 3-12-24 (16125)
શતં શતસહસ્રાણિ સુવર્ણસ્ય જનાર્દન।
એકૈકસ્મિંસ્તદા યજ્ઞે પરિપૂર્ણાનિ દત્તવાન્ ॥ 3-12-25 (16126)
અદિતેરપિ પુત્રત્વમેત્ય યાદવનન્દન।
ત્વં વિષ્ણુરિતિ વિખ્યાત ઇન્દ્રાદવરજો વિભુઃ ॥ 3-12-26 (16127)
શિશુર્ભૂત્વા દિવં ખં ચ પૃથિવીં ચ પરંતપ।
ત્રિભિર્વિક્રમણૈઃ કૃષ્ણ ક્રાન્તવાનસિ તેજસા । 3-12-27 (16128)
સંપ્રાપ્ય દિવમાકાશમાદિત્યસ્યન્દને સ્થિતઃ।
અત્યરોચશ્ચ ભૂતાત્મન્ભાસ્કરં સ્વેન તેજસા ॥ 3-12-28 (16129)
પ્રાદુર્ભાવસહસ્રેષુ તેષુતેષુ ત્વયા વિભો।
અધર્મરુચયઃ કૃષ્ણ નિહતાઃ શતશોઽસુરાઃ ॥ 3-12-29 (16130)
સાદિતા મૌખાઃ પાશા નિશુમ્ભનરકૌ હતૌ।
કૃતઃ ક્ષેમઃ પુનઃ પન્થાઃ પુરં પ્રાગ્જ્યોતિષં પ્રતિ ॥ 3-12-30 (16131)
જારૂથ્યામાહુતિઃ ક્રાથઃ શિશુપાલો નૃપૈઃ સહ।
જરાસન્ધશ્ચ શૈબ્યશ્ચ શતધન્વા ચ નિર્જિતઃ ॥ 3-12-31 (16132)
તથા પર્જન્યઘોષેણ રથેનાદિત્યવર્ચસા।
અહાર્ષી રુક્મિણીં ભૈષ્મીં રણે નિર્જિત્ય રુક્મિણે ॥ 3-12-32 (16133)
ઇન્દ્રદ્યુમ્નો હતઃ કોપાદ્યવનશ્ચ કશેરુમાન્।
હતઃ સૌભપતિઃ સાલ્વસ્ત્વયા સૌભં ચ પાતિતમ્ 3-12-33 (16134)
એવમેતે યુધિ હતા ભૂયશ્ચાન્યાઞ્શૃમુષ્વ હ।
ઇરાવત્યાં હતો ભોજઃ કાર્તવીર્યસમો યુધિ।
ગોપતિસ્તાલકેતુશ્ચ ત્વયા વિનિહતાવુભૌ ॥ 3-12-34 (16135)
તાં ચ ભોગવતીં પુણ્યામૃષિકાન્તાં જનાર્દન।
દ્વારકામાત્મસાત્કૃત્વા સમુદ્રં ગમયિષ્યસિ ॥ 3-12-35 (16136)
ન ક્રોધો ન ચ માત્સર્યં નાનૃતં મધુસૂદન।
ત્વયિ તિષ્ઠતિ દાશાર્હ ન નૃશંસ્યં કુતોઽનૃજુ ॥ 3-12-36 (16137)
આસીનં ચૈત્યમધ્યે ત્વાં દીપ્યમાનં સ્વતેજસા।
આગમ્ય ઋષયઃ સર્વેઽયાચન્તાભયમચ્યુત ॥ 3-12-37 (16138)
યુગાન્તે સર્વભૂતાનિ સંક્ષિપ્ય મધુસૂદન।
આત્મનૈવાત્મસાત્કૃત્વા જગદાસીઃ પરંતપ ॥ 3-12-38 (16139)
યુગાદૌ તવ વાર્ષ્ણેય નાભિપદ્માદજાયત।
બ્રહ્મા ચરાચરગુરુર્યસ્યેદં સકલં જગત્।
તં હન્તુમુદ્યતૌ ઘોરૌ દાનવૌ મધુકૈટભૌ ॥ 3-12-39 (16140)
તયોર્વ્યતિક્રમં દૃષ્ટ્વા ક્રુદ્ધસ્ય ભવતો હરેઃ।
લલાટાજ્જાતવાઞ્શંભુઃ શૂલપાણિસ્ત્રિલોચનઃ ॥ 3-12-40 (16141)
ઇત્થં તાવપિ દેવેશૌ ત્વચ્છરીરસમુદ્ભવૌ।
ત્વન્નિયોગકરાવેતાવિતિ મે નારદોઽબ્રવીત્ ॥ 3-12-41 (16142)
તથા નારાયણ પુરા ક્રતુભિર્ભૂરિદક્ષિણૈઃ।
ઇષ્ટવાંસ્ત્વં મહાસત્રં કૃષ્ણ ચૈત્રરથે વને ॥ 3-12-42 (16143)
નૈવં પરે નાપરે વા કરિષ્યન્તિ કૃતાનિ વા।
યાનિ કર્માણિ દેવ ત્વં બાલ એવ મહાબલઃ ॥ 3-12-43 (16144)
કૃતવાન્પુણ્ડરીકાક્ષ બલદેવસહાયવાન્।
વૈરાજભવને ચાપિ બ્રહ્મણા ન્યવસઃ સહ ॥ 3-12-44 (16145)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-12-45x (1818)
એવમુક્ત્વા મહાત્માનમાત્મા કૃષ્ણસ્ય પાણ્ડવઃ।
તૂષ્ણીમાસીત્તતઃ પાર્થમિત્યુવાચ જનાર્દનઃ ॥ 3-12-45 (16146)
મમૈવ ત્વં તવૈવાહં યે મદીયાસ્તવૈવ તે।
યસ્ત્વાં દ્વેષ્ટિ સ માં દ્વેષ્ટિ યસ્ત્વામનુ સ મામનુ ॥ 3-12-46 (16147)
નરસ્ત્વમસિ દુર્ધર્ષ હરિર્નારાયણો હ્યહમ્।
કાલે લોકમિમં પ્રાપ્તૌ નરનારાયણાવૃષી ॥ 3-12-47 (16148)
અનન્યઃ પાર્થ મત્તસ્ત્વં ત્વત્તશ્ચાહં તથૈવ ચ।
નાવયોરન્તરં શક્યં વેદિતું ભરતર્ષભ ॥ 3-12-48 (16149)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-12-49x (1819)
`ઇત્યુક્ત્વા પુણ્ડરીકાક્ષઃ પાણ્ડવં સુપ્રિયં વચઃ।
પ્રીયમાણો હૃષીકેશસ્તૂષ્ણીં તત્ર બભૂવ સઃ ॥' 3-12-49 (16150)
એવમુક્તે તુ વચને કેશેવેન મહાત્મના।
તસ્મિન્વીરસમાવાયે સંરબ્ધેષ્વથ રાજસુ ॥ 3-12-50 (16151)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નમુખૈર્વીરૈર્ભ્રાતૃભિઃ પરિવારિતા।
પાઞ્ચાલી પુણ્ડરીકાક્ષમાસીનં યાદવૈઃ સહ।
અભિગમ્યાબ્રવીત્કૃષ્ણા શરણ્યં શરણૈષિણી ॥ 3-12-51 (16152)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 3-12-52x (1820)
`વાસુદેવ હૃષીકેશ વાસવાવરજાચ્યુત।
દેવદેવોસિ દેવાનામિતિ દ્વૈપાયનોઽબ્રવીત્' ॥ 3-12-52 (16153)
પૂર્વે પ્રજાભિસર્ગે ત્વામાહુરેકં પ્રજાપતિમ્।
સ્રષ્ટારં સર્વલોકાનામસિતો દેવલોઽબ્રવીત્ ॥ 3-12-53 (16154)
વિષ્ણુસ્ત્વમસિ દુર્ધર્ષ ત્વં યજ્ઞો મધુસૂદન।
યષ્ટાત્વમસિ ત્વમસિ યષ્ટવ્યો જામદગ્ન્યો યથાઽબ્રવીત્ ॥ 3-12-54 (16155)
ઋષયસ્ત્વાં ક્ષમામાહુઃ સત્યં ચ પરુષોત્તમ।
સત્યાદ્યજ્ઞોસિ સંભૂતઃ કશ્યપસ્ત્વાં યથાઽબ્રવીત્ ॥ 3-12-55 (16156)
સાધ્યાનામપિ દેવાનાં શિવાનામીશ્વરેશ્વર।
લોકભાવન લોકેશ યથા ત્વાં નારદોઽબ્રવીત્ ॥ 3-12-56 (16157)
બ્રહ્મશંકરશક્રાદ્યૈર્દેવવૃન્દૈઃ પુનઃ પુનઃ।
ક્રીડસે ત્વં નરવ્યાઘ્ર બાલઃ ક્રીડનકૈરિવ ॥ 3-12-57 (16158)
દ્યૌશ્ચ તે શિરસા વ્યાપ્તા પદ્ભ્યાં ચ પૃથિવીપ્રભો।
જઠરે ખમિમે લોકાઃ પુરુષોસિ સનાતનઃ ॥ 3-12-58 (16159)
વિદ્યાતપોભિતપ્તાનાં તપસા ભાવિતાત્મનામ્।
આત્મદર્શનતૃપ્તાનામૃષીણામસિ સત્તમઃ ॥ 3-12-59 (16160)
રાજર્ષીણાં પુણ્યકૃતામાહવેષ્વનિવર્તિનામ્।
સર્વધર્મોપપન્નાનાં ત્વં ગતિઃ પુરુષર્ષભ।
ત્વં પ્રભુસ્ત્વં વિભુશ્ચ ત્વં ભૂતાત્મા ત્વં વિચેષ્ટસે ॥ 3-12-60 (16161)
લોકપાલાશ્ચ લોકાશ્ચ નક્ષત્રાણિ દિશે દશ।
નભશ્ચન્દ્રશ્ચ સૂર્યશ્ચ ત્વયિ સર્વં પ્રતિષ્ઠિતમ્ ॥ 3-12-61 (16162)
મંર્ત્યતા ચૈવ ભૂતાનામમરત્વં દિવૌકસામ્।
ત્વયિ સર્વં મહાબાહો લોકકાર્યં પ્રતિષ્ઠિતમ્ ॥ 3-12-62 (16163)
સા તેઽહં દુઃખમાખ્યાસ્યે પ્રણયાન્મધુસૂદન।
ઈશસ્ત્વં સર્વભૂતાનાં યે દિવ્યા યે ચ માનુષાઃ ॥ 3-12-63 (16164)
કથં નુ ભાર્યા પાર્થાનાં તવ કૃષ્ણ સખી વિભો।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય ભગિની સભાં કૃષ્યેત માદૃશી ॥ 3-12-64 (16165)
સ્ત્રીધર્મિણી વેપમાના શોણિતેન સમુક્ષિતા।
એકવસ્ત્રા વિકૃષ્ટાઽસ્મિ દુઃખિતા કુરુસંસદિ ॥ 3-12-65 (16166)
રાજ્ઞાં મધ્યે સભાયાં તુ રજસાઽતિપરિપ્લુતા।
દૃષ્ટ્વા ચ માં ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ પ્રાહસન્પાપચેતસઃ ॥ 3-12-66 (16167)
દાસીભાવેન માં ભોક્તુમીષ્સુતે મધુસૂદન।
જીવત્સુ પાણ્ડુપુત્રેષુ પાઞ્ચાલેષુ ચ વૃષ્ણિષુ ॥ 3-12-67 (16168)
નન્વહં કૃષ્ણ ભીષ્મસ્ય ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ચોભયોઃ।
સ્નુષા ભવામિ ધર્મેણ સાઽહં દાસીકૃતા બલાત્ ॥ 3-12-68 (16169)
ગર્હયેપાણ્ડવાંસ્ત્વેવ યુધિ શ્રેષ્ઠાન્મહાબલાન્।
યત્ક્લિશ્યમાનાં પ્રેક્ષન્તે ધર્મપત્નીં યશસ્વિનીમ્ ॥ 3-12-69 (16170)
ધિગ્બલં ભીમસેનસ્ય ધિક્પાર્થસ્ ચ ગાણ્ડિવમ્।
યૌ માં વિપ્રકૃતાં ક્ષુદ્રૈર્મર્ષયેતાં જનાર્દન ॥ 3-12-70 (16171)
શાશ્વતોઽયં ધર્મપથઃ સદ્ભિરાચરિતઃ સદા।
યદ્ભાર્યાં પરિરક્ષન્તિ ભર્તારોઽલ્પબલા અપિ ॥ 3-12-71 (16172)
ભાર્યાયાં રક્ષ્યમાણાયાં પ્રજા ભવતિ રક્ષિતા।
પ્રજાયાં રક્ષ્યમાણાયામાત્મા ભવતિ રક્ષિતઃ ॥ 3-12-72 (16173)
આત્મા હિ જાયેત તસ્યાં તસ્મજ્જાયા ભવત્યુત।
ભર્તા ચ ભાર્યયા રક્ષ્યઃ કથં જાયાન્મમોદરે ॥ 3-12-73 (16174)
નન્વિમે શરણં પ્રાપ્તં ન ત્યજન્તિ કદાચન।
તે માં શરણમાપન્નાં નાન્વપદ્યન્ત પાણ્ડવાઃ ॥ 3-12-74 (16175)
પઞ્ચભિઃ પતિભિર્જાતાઃ કુમાસરા મે મહૌજસઃ।
એતેષામપ્યવેક્ષાર્થં ત્રાતવ્યાઽસ્મિ જનાર્દન ॥ 3-12-75 (16176)
પ્રતિવિન્ધ્યો યુધિષ્ઠિરાત્સુતસોમો વૃકોદરાત્।
અર્જુનાચ્છ્રુતકીર્તિશ્ચ શતાનીકસ્તુ નાકુલિઃ ॥ 3-12-76 (16177)
કનિષ્ઠાચ્છ્રુતકર્મા ચ સર્વે સત્યપરાક્રમા।
પ્રદ્યુમ્નો યાદૃશઃ કૃષ્ણ તાદૃશાસ્તે મહારથાઃ ॥ 3-12-77 (16178)
નન્વિમે ધનુષિ શ્રેષ્ઠા અજેયા યુધિ શાત્રવૈઃ।
કિમર્થં ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં સહન્તે દુર્બલીયસામ્ ॥ 3-12-78 (16179)
અધર્મેણ હૃતં રાજ્યં સર્વે દાસાઃ કૃતાસ્તથા।
સભાયાં પરિકૃષ્ટાઽહમેકવસ્ત્રા રજસ્વલા ॥ 3-12-79 (16180)
નાધિજ્યમપિ યચ્છક્યં કર્તુમન્યેન ગાણ્ડિવમ્।
અન્યત્રાર્જુનભીમાભ્યાં ત્વયા વા મધુસૂદન ॥ 3-12-80 (16181)
ધિગ્બલં ભીમસેનસ્ય ધિક્પાર્થસ્ય ચ પૌરુષમ્।
યત્ર દુર્યોધનઃ કૃષ્ણ મુહૂર્તમપિ જીવતિ ॥ 3-12-81 (16182)
ય એતાનાક્ષિપદ્રાષ્ટાત્સહ માત્રાઽવિહિંસકાન્।
અધીયાનાન્પુરા બાલાન્વ્રતસ્થાન્મધુસૂદન ॥ 3-12-82 (16183)
ભોજને ભીમસેનસ્ય પાપઃ પ્રાક્ષિપયદ્વિષમ્।
કાલકૂટં નવં તીક્ષ્ણં સંભૃતં રોમહર્ષણમ્ ॥ 3-12-83 (16184)
તજ્જીર્ણમવિકારેણ સહાન્નેન જનાર્દન।
સશેષત્વાન્મહાબાહો ભીમસ્ય પુરુષોત્તમ ॥ 3-12-84 (16185)
પ્રમાણકોટ્યાં વિશ્વસ્તં તથા સુપ્તં વૃકોદરમ્।
બદ્ધ્વૈનં કૃષ્ણ ગઙ્ગાયાં પ્રક્ષિપ્ય પુરમાવ્રજત્ ॥ 3-12-85 (16186)
યદા વિબુદ્ધઃ કૌન્તેયસ્તદા સંછિદ્ય બન્ધનમ્।
ઉદતિષ્ઠન્મહાબાહુર્ભીમસેનો મહાબલઃ ॥ 3-12-86 (16187)
આશીવિષૈઃ કૃષ્ણસર્પૈઃ સુપ્તંચૈનમદંશયત્।
સર્વેષ્વેવાઙ્ગદેશેષુ ન મમાર ચ શત્રુહા ॥ 3-12-87 (16188)
પ્રતિબુદ્ધસ્તુ કૌન્તેયઃ સર્વાન્સર્પાનપોથયત્।
સારથિં ચાસ્ય દયિતમપહસ્તેન જઘ્નિવાન્ ॥ 3-12-88 (16189)
પુનઃ સુપ્તાનુપાધાક્ષીદ્બાલકાન્વારણાવતે।
શયાનાનાર્યયા સાર્ધં કો નુ તત્કર્તુમર્હતિ ॥ 3-12-89 (16190)
યત્રાર્યા રુદતી ભીતા પાણ્ડવાનિદમબ્રવીત્।
મહદ્વ્યસનમાપન્ના શિખિના પરિવારિતા ॥ 3-12-90 (16191)
હા હતાસ્મિ કુંતોન્વદ્ય ભવેચ્છાન્તિરિહાનલાત્।
અનાથા વિનશિષ્યામિ બાલકૈઃ પુત્રકૈઃ સહ ॥ 3-12-91 (16192)
તત્ર ભીમો મહાબાહુર્વાયુવેગપરાક્રમઃ।
આર્યામાશ્વાસયામાસ ભ્રાતૄંશ્ચાપિ વૃકોદરઃ ॥ 3-12-92 (16193)
વૈનતેયો યથા પક્ષી ગરુત્માન્પતતાંવરઃ।
તથૈવાભિપતિષ્યામિ ભયંવો નેહ વિદ્યતે ॥ 3-12-93 (16194)
આર્યામઙ્કેન વામેન રાજાનં દક્ષિણેન ચ।
અંસયોશ્ચ યમૌ કૃત્વા પૃષ્ઠે બીભત્સુમેવ ચ ॥ 3-12-94 (16195)
સહસોત્પત્ય વેગેન સર્વાનાદાય વીર્યવાન્।
ભ્રાતૄનાર્યાં ચ બલવાન્મોક્ષયામાસ પાવકાત્ ॥ 3-12-95 (16196)
તે રાત્રૌ પ્રસ્થિતાં સર્વે સહ માત્રા યશસ્વિનઃ।
અભ્યગચ્છન્મહારણ્યે હિડિમ્બવનમન્તિકાત્ ॥ 3-12-96 (16197)
શ્રાન્તાઃ પ્રસુપ્તાસ્તત્રેમે માત્રા સહ સુદુઃખિતાઃ।
સુપ્તાંશ્ચૈનાનભ્યગચ્છદ્ધિડિમ્બા નામ રાક્ષસી ॥ 3-12-97 (16198)
સા દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવાંસ્તત્ર સુપ્તાન્માત્રા સહ ક્ષિતૌ।
હૃચ્છયેનાભિભૂતાત્મા ભીમસેનમકામયત્ ॥ 3-12-98 (16199)
ભીમસ્ય પાદૌ કૃત્વા તુ સ્વઉત્સઙ્ગે તતોઽબલા।
પર્યમર્દત સંહૃષ્ટા કલ્યાણી મૃદુપાણિના ॥ 3-12-99 (16200)
તામબુદ્ધ્યદમેયાત્મા બલવાન્સત્યવિક્રમઃ।
પર્યપૃચ્છત તાં ભીમઃ કિમિહેચ્છસ્યનિન્દિતે ॥ 3-12-100 (16201)
એવમુક્તા તુ ભીમેન રાક્ષસી કામરૂપિણી।
ભીમસેનં મહાત્માનમાહ ચૈવમનિન્દિતા ॥ 3-12-101 (16202)
પલાયધ્વમિતઃ ક્ષિપ્રં મમ ભ્રાતૈષ વીર્યવાન્।
આગમિષ્યતિ વો હન્તું તસ્માદ્ગચ્છત માચિરમ્ ॥ 3-12-102 (16203)
અથ ભીમોઽભ્યુવાચૈનાં સાભિમાનમિદં વચઃ।
નોદ્વિજેયમહં તસ્માન્નિહનિષ્યેઽહમાગતમ્ ॥ 3-12-103 (16204)
તયોઃ શ્રુત્વા તુ સંજલ્પમાગચ્છદ્રાક્ષસાધમઃ।
ભીમરૂપો મહાનાદાન્વિસૃજન્ભીમદર્શનઃ ॥ 3-12-104 (16205)
રાક્ષસ ઉવાચ। 3-12-105x (1821)
કેન સાર્ધં કથયસિ આનયૈનં મમાન્તિકમ્।
હિડિમ્બે ભક્ષયિષ્યામો ન ચિરં કર્તુમર્હસિ ॥ 3-12-105 (16206)
સા કૃપાસંગૃહીતેન હૃદયેન મનસ્વિની।
નૈનમૈચ્છત્તદાકર્તુમનુક્રોશાદનિન્દિતા ॥ 3-12-106 (16207)
સ નાદાન્વિનદન્ઘોરાન્રાક્ષસઃ પુરુષાદકઃ।
અભ્યદ્રવત વેગેન ભીમસેનં તદા કિલ ॥ 3-12-107 (16208)
તમભિદ્રુત્ય સંક્રુદ્ધો વેગેન મહતા બલી।
અગૃહ્ણાત્પાણિના પાણિં ભીમસેનસ્ય રાક્ષસઃ ॥ 3-12-108 (16209)
ઇન્દ્રાશનિસમસ્પર્શં વજ્રસંહનનં દૃઢમ્।
સંહત્ય ભીમસેનાય વ્યાક્ષિપત્સહસા કરમ્ ॥ 3-12-109 (16210)
ગૃહીતં પાણિના પાણિં ભીમસેનસ્ય રક્ષસા।
નામૃષ્યત મહાબાહુસ્તત્રાક્રુદ્ધ્યદ્વૃકોદરઃ ॥ 3-12-110 (16211)
તદાસીત્તુમુલં યુદ્ધં ભીમસેનહિડિમ્બયોઃ।
સર્વાસ્ત્રવિદુષોર્ઘોરં વૃત્રવાસવયોરિવ ॥ 3-12-111 (16212)
વિક્રીડ્ય સુચિરં ભીમો રાક્ષસેન સહાનઘ।
નિજઘાન મહાવીર્યસ્તં તદા નિર્બલં બલી ॥ 3-12-112 (16213)
હત્વા હિડિમ્બં ભીમોઽથ પ્રસ્થિતો ભ્રાતૃભિઃ સહ।
હિડિમ્બામગ્રતઃ કૃત્વા યસ્યાં જાતો ઘટોત્કટઃ ॥ 3-12-113 (16214)
તતઃ સંપ્રાદ્રવન્સર્વે સહ માત્રા પરંતપાઃ।
એકચક્રામભિમુખાઃ સંવૃતા બ્રાહ્મણવ્રજૈઃ ॥ 3-12-114 (16215)
પ્રસ્થાને વ્યાસ એષાં ચ મન્ત્રી પ્રિયહિતે રતઃ।
તતોઽગચ્છન્નેકચક્રાં પાણઅડવાઃ સંશિતવ્રતાઃ ॥ 3-12-115 (16216)
તત્રાપ્યાસાદયામાસુર્બકં નામ મહાબલમ્।
પુરુષાદં પ્રતિભયં હિડિમ્બેનૈવ સંમિતમ્ ॥ 3-12-116 (16217)
તં ચાપિ વિનિહત્યોગ્રં ભીમઃ પ્રહરતાં વરઃ।
સહિતો ભ્રાતૃભિઃ સર્વૈર્દ્રુપદસ્ય પુરં યયૌ ॥ 3-12-117 (16218)
લબ્ધાઽહમપિ તત્રૈવ વસતા સવ્યસાચિના।
યથા ત્વયા જિતા કૃષ્ણરુક્મિણી ભીષ્મકાત્મજા ॥ 3-12-118 (16219)
એવં સુયુદ્ધે પાર્થેન જિતાઽહં મધુસૂદન।
સ્વયંવરે મહત્કર્મ કૃત્વા ન સુકરં પરૈઃ ॥ 3-12-119 (16220)
એવં ક્લેશૈઃ સુબહુભિઃ ક્લિશ્યમાના સુદુઃખિતા।
નિવસામ્યાર્યયા હીના કૃષ્ણ ધૌમ્યપુરઃસુરા ॥ 3-12-120 (16221)
ત ઇમે સિંહવિક્રાન્તા વીર્યેણાભ્યધિકાઃ પરૈઃ।
નિહીનૈઃ પરિક્લિશ્યન્તિ સમુપેક્ષન્તિ માં કથં। 3-12-121 (16222)
એતાદૃશાનિ દુઃખાનિ મહન્તી દુર્બલીયસામ્।
દીર્ઘકાલં પ્રદીપ્તાઽસ્મિ પાપાનાં પાપકર્મણામ્ ॥ 3-12-122 (16223)
કુલે મહતિજાતાઽસ્મિ દિવ્યેન વિધિના કિલ।
પાણ્ડવાનાં પ્રિયા ભાર્યા સ્નુષા પાણ્ડોર્મહાત્મનઃ ॥ 3-12-123 (16224)
કેશગ્રહમનુપ્રાપ્તા કા નુ જીવેત માદૃશી।
પઞ્ચાનામિન્દ્રકલ્પાનાં પ્રેક્ષતાં મધુસૂદન ॥ 3-12-124 (16225)
ઇત્યુક્ત્વા પ્રારુદત્કૃષ્ણા મુખં પ્રચ્છાદ્ય પાણિના।
પદ્મકોશપ્રકાશેન મૃદુના મૃદુભાષિણી ॥ 3-12-125 (16226)
સ્તનાવપતિતૌ પીનૌ સુજાતૌ શુભલક્ષણૌ।
અભ્યવર્ષત પાઞ્ચાલી દુઃખજૈરશ્રુબિન્દુભિઃ ॥ 3-12-126 (16227)
ચક્ષુષી પરિમાર્જન્તી નિઃશ્વસન્તી પુનઃપુનઃ।
બાષ્પપૂર્ણેન કણઅઠેન ક્રુદ્ધા વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-12-127 (16228)
નૈવ મે પતયઃ સન્તિ ન પુત્રા ન ચ બાન્ધવાઃ।
ન ભ્રાતરો ન ચ પિતા નૈવ ત્વં મધુસૂદન ॥ 3-12-128 (16229)
યે માં વિપ્રકૃતાં ક્ષુદ્રૈરુપેક્ષધ્વં વિશોકવત્।
ન ચ મે શામ્યતે દુઃખં કર્ણો યત્પ્રાહસત્તદા ॥ 3-12-129 (16230)
ચતુર્ભિઃ કારણૈઃ કૃષ્ણ ત્વયા રક્ષ્યાઽસ્મિ નિત્યશઃ।
સંબન્ધાદ્ગૌરવાત્સખ્યાત્પ્રભુત્વેનૈવ કેશવ ॥ 3-12-130 (16231)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-12-131x (1822)
અથ તામબ્રવીત્કૃષ્ણસ્તસ્મિન્વીરસમાગમે।
રોદિષ્યન્તિ સ્ત્રિયો હ્યેવં યેષાં ક્રુદ્ધાસિ નામિનિ ॥ 3-12-131 (16232)
બીભત્સુશરસંછન્નાઞ્શોણિતૌઘપરિપ્લુતાન્।
નિહતાન્વલ્લભાન્વીક્ષ્ય શયાનાન્વસુધાતલે ॥ 3-12-132 (16233)
યત્સમર્થં પાણ્ડવનાં તત્કરિષ્યામિ મા શુચઃ।
સત્યં તે પ્રતિજાનામિ રાજ્ઞાં રાજ્ઞી ભવિષ્યસિ ॥ 3-12-133 (16234)
પતેદ્દ્યૌર્હિમવાઞ્શીર્યેત્પૃથિવી શકલી ભવેત્।
શુષ્યેત્તોયનિધિઃ કૃષ્ણે ન મે મોઘં વચો ભવેત્ ॥ 3-12-134 (16235)
તચ્છ્રુત્વા દ્રૌપદી વાક્યં પ્રતિવાક્યમથાચ્યુતાત્।
સાચીકૃતમવૈક્ષત્સા પાઞ્ચાલી મધ્યમં પતિમ્ ॥ 3-12-135 (16236)
આબભાષે મહારાજ દ્રૌપદીમર્જુનસ્તદા।
મા રોદીઃ શુભતામ્રાક્ષિ યદાહ મધુસૂદનઃ।
તથા તદ્ભવિતા દેવિ નાન્યથા વરવર્ણિનિ ॥ 3-12-136 (16237)
ધૃષ્ટદ્યુમ્ન ઉવાચ। 3-12-137x (1823)
અહં દ્રોણં હનિષ્યામિ શિખણ્ડી તુ પિતામહમ્।
દુર્યોધનં ભીમસેનઃ કર્ણં હન્તા ધનિજયઃ ॥ 3-12-137 (16238)
રામકૃષ્ણૌ વ્યપાશ્રિત્ય અજેયાઃ સ્મ રણએ સ્વસઃ।
અપિ વૃત્રહણા યુદ્ધે કિં પુનર્ધૃતરાષ્ટ્રજૈઃ ॥ 3-12-138 (16239)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-12-139x (1824)
ઇત્યુક્તેઽભિમુખા વીરા વાસુદેવમુપાસ્થિતઃ।
તેષાં મધ્યે મહાબાહુઃ કેશવો વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 3-12-139 (16240)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ દ્વાદશોઽધ્યાયઃ ॥ 12 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-12-7 નિકૃત્યા છલેન ॥ 3-12-8 અભિષઙ્ગેણ દુઃખેન પરાભવેન વા ॥ 3-12-11 યત્ર સાયંકાલસ્તત્રૈવ ગૃહં યસ્ય સ યત્રસાયંગૃહઃ ॥ 3-12-14 ઉત્તરાસઙ્ગ ઉત્તરીયવસ્ત્રમ્ ॥ 3-12-17 ક્ષેત્રજ્ઞઃ અન્તરાત્મેત્ય્રથઃ ॥ 3-12-19 ભૌમં ભૂમિપુત્રમ્। મેધ્યં યજ્ઞિયમ્ ॥ 3-12-20 તત્કર્મ અશ્વોત્સર્ગાખ્યમ્ ॥ 3-12-28 સંપ્રાપ્ય સમ્યક્વ્યાપ્ય। આદિત્યસ્યન્દને સૂર્યદેહે ભાસ્કરમણ્ડલાભિમાનિનં જીવમ્ ॥ 3-12-30 સાદિતાઃ છિન્નાઃ મૌરવાઃ આન્ત્રતન્તિમયાઃ। મુર વેષ્ટને અસ્માદૌણાદિકે ઉક્રપ્રત્યયે તદ્ધિતઃ ॥ 3-12-31 જારૂથ્યાં નગર્યામ્ ॥ 3-12-32 સૌભં ખેચરં પુરમ્ ॥ 3-12-36 નૃશંસ્યં નિર્દયત્વમ્ ॥ 3-12-37 ચૈત્યં આયતનં આધ્યાત્મિકં હૃદયપુણ્ડરીકં। બાહ્યં દેવાલયાદિ ॥ 3-12-38 આત્મનૈવ નિમિત્તાન્તરં વિના ॥ 3-12-50 સમાવાયે સમૂહે। સંરબ્ધેષુ કુપિતેષુ ॥ 3-12-65 સ્ત્રીધર્મિણી રજસ્વલા ॥ 3-12-67 ઈષુઃ ઐચ્છન્ ॥ 3-12-68 સ્નુષા વધૂઃ ॥ 3-12-69 ધર્મપત્નીં યજ્ઞસંયોગિનીમ્ ॥ 3-12-70 વિપ્રકૃતાં દુઃખંપ્રાપિતામ્। મર્ષયેતાં ક્ષમેતામ્ ॥ 3-12-74 નાન્વપદ્યન્ત નાનુગૃહીતવન્તઃ ॥ 3-12-78 રાષ્ટ્રાણમપરાધમ્। દુર્બલીયસાં દુર્બલતરાણામ્ ॥ 3-12-80 અધિજ્યમારોપિતગુણમ્ ॥ 3-12-84 સશેષત્વાત્। આયુષ ઇતિ શેષઃ ॥ 3-12-85 પ્રમાણકોટ્યાં પ્રમાણાખ્યો ગઙ્ગાતીરસ્થો વટવિશેષસ્તત્પ્રદેશે ॥ 3-12-88 અપોથયત્ પ્રહૃતવાન્। અપહસ્તેન હસ્તપૃષ્ઠેન ॥ 3-12-89 ઉપાધાક્ષીત્ દાહાર્થં ઉપહૃતવાન્। આર્યા શ્વશ્રૂઃ ॥ 3-12-93 વૈનતેયઃ વિનતાપુત્રઃ ॥ 3-12-106 કૃપાસંગૃહીતેન શ્નેહવશેન ॥ 3-12-109 સંહૃત્ય મુષ્ટીકૃત્ય ॥ 3-12-119 એવં ક્લેશૈઃ સુબહુભિઃ ક્લિશ્યમાનાઃ સુદુઃખિતાઃ। નિવસામાર્યયા હીનાઃ કૃષ્ણ ધૌમ્યપુરસ્સરા ઇતિ ક. ટ. દ. પાઠઃ ॥ 3-12-129 વિશોકવદ્વિશોકા ઇવ ॥ 3-12-130 સંબન્ધાત્ પિતૃષ્વસ્રીયભાર્યાત્વાત્। ગૌરવાદગ્નિકુણ્ડોદ્ભવત્વાત્। સખ્યાત્ ભક્તિમત્ત્વાત્। પ્રભુત્વેન સામર્થ્યવત્ત્વેન ત્વદીયેન ॥ 3-12-138 સ્વસઃ હે ભગિનિ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 013
॥ શ્રીઃ ॥
3.13. અધ્યાયઃ 013
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ તદ્વ્યસનસ્ય દ્વારકાયાં સ્વસ્યાસાંનિધ્યહેતુકત્વકથનેન સમાશ્વાસનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-13-0 (16241)
વાસદેવ ઉવાચ। 3-13-0x (1825)
નૈતત્કૃચ્છ્રમનુપ્રાપ્તો ભવાન્સ્યાદ્વસુધાધિપ।
યદ્યહં દ્વારકાયાં સ્યાં રાજન્સન્નિહિતઃ પુરા ॥ 3-13-1 (16242)
આગચ્છેયમહં દ્યૂતમનાહૂતોઽપિ કૌરવૈઃ।
આમ્બિકેયેન દુર્ધર્ષ રાજ્ઞા દુર્યોધનેન ચ।
વારયેયમહં દ્યૂતં બહૂન્દોપાન્પ્રદર્શયન્ ॥ 3-13-2 (16243)
ભીષ્મદ્રોણૌ સમાનાય્ય કૃપં બાહ્લીકમેવ ચ।
વૈચિત્રવીર્યં રાજાનમલં દ્યૂતેન કૌરવ ॥ 3-13-3 (16244)
પુત્રાણાં તવ રાજેન્દ્ર ત્વન્નિમિત્તમિતિ પ્રભો।
તત્રાચક્ષમહં દોષાન્યૈર્ભવાન્વ્યતિરોપિતઃ ॥ 3-13-4 (16245)
વીરસેનસુતો યૈસ્તુ રાજ્યાત્પ્રભ્રંશિતઃ પુરા।
અતર્કિતવિનાશશ્ચ દેવનેન વિશાંપતે ॥ 3-13-5 (16246)
સાતત્યં ચ પ્રસઙ્ગસ્ય વર્ણયેયં યથાતથમ્ ॥ 3-13-6 (16247)
સ્ત્રિયોઽક્ષા મૃગયા પાનમેતત્કામસમુત્થિતમ્।
દુઃખં ચતુષ્ટય પ્રોક્તં યૈર્નરો ભ્રશ્યતે શ્રિયઃ ॥ 3-13-7 (16248)
તત્રસર્વત્રવક્તવ્યં મન્યન્તે શાસ્ત્રકોવિદાઃ।
વિશેષતશ્ચ વક્તવ્યં દ્યૂતે પશ્યન્તિ તદ્વિદઃ ॥ 3-13-8 (16249)
એકાહાદ્દ્રવ્યનાશોઽત્ર ધ્રુવં વ્યસનમેવ ચ।
અભુક્તનાશશ્ચાર્થાનાં વાક્પારુષ્યં ચ કેવલમ્ ॥ 3-13-9 (16250)
એતચ્ચાન્યચ્ચ કૌરવ્ય પ્રસઙ્ગિકટુકોદયમ્।
દ્યૂતે બ્રૂયાં મહાબાહો સમાસાદ્યામ્બિકાસુતમ્ ॥ 3-13-10 (16251)
એવમુક્તો યદિ મયા ગૃહ્ણીયાદ્વચનં મમ।
અનામયં સ્યાદ્ધર્મશ્ચ કુરૂણાં કુરુવર્દન ॥ 3-13-11 (16252)
ન ચેત્સ મમ રાજેન્દ્ર ગૃહ્ણીયાન્મધુરં વચઃ।
પથ્યં ચ ભરતશ્રેષ્ઠ નિગૃહ્ણીયાં બલેન તમ્ ॥ 3-13-12 (16253)
અથૈનમવિનીતેન સુહૃદો નામ દુર્હૃદઃ।
સભાસદોઽનુવર્તેરંસ્તાંશ્ચ ઇન્યાં દુરોદરાન્ ॥ 3-13-13 (16254)
અસાન્નિધ્યં તુ કૌરવ્ય મમાનર્તેષ્વભૂત્તદા।
યેનેદં વ્યસનં પ્રાજ્ઞા ભવન્તો દ્યૂતકારિતમ્ ॥ 3-13-14 (16255)
સોહમેત્ય કુરુશ્રેષ્ઠ દ્વારકાં પાણ્ડુનન્દન।
અશ્રૌષં ત્વાં વ્યસનિનં યુયુધાનાદ્યથાતથમ્ ॥ 3-13-15 (16256)
શ્રુત્વૈવ ચાહં રાજેન્દ્ર પરમોદ્વિગ્રમાનસઃ।
તૂર્ણમભ્યાગતોસ્મિત્વાં દ્રષ્ટુકામો વિશંપતે ॥ 3-13-16 (16257)
અહો કૃચ્છ્રમનુપ્રાપ્તાઃ સર્વે સ્મ ભરતર્ષભ।
સોઽહં ત્વાં વ્યસને મગ્નં પશ્યામિ સહ સોદરૈઃ ॥ 3-13-17 (16258)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણઇ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ ॥ 13 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-13-4 અહં તત્ર દ્યૂતે દોષાન્ અચક્ષં વ્યક્તં કથિતવાન્ સ્યામિત્યર્તઃ ॥ 3-13-5 વીરસેનસુતઃ નલઃ। યૈઃ અક્ષૈરિતિ શેષઃ ॥ 3-13-6 સાતત્યમવિચ્છેદમ્। પ્રસઙ્ગસ્ય દ્યૂતક્રીડાયાઃ હીયમાનોઽપિ જયાશયા પુનઃપુનર્દીવ્યત્યેવેત્યર્થઃ ॥ 3-13-13 અપનીતેનેતિપાઠે અન્યાયેન। દુરોદરાન્ દ્યૂતકારાન્ ॥ 3-13-15 એત્યાગત્ય। યુયુધાનાત્સાત્યકેઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 014
॥ શ્રીઃ ॥
3.14. અધ્યાયઃ 014
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સાલ્વેન યુદ્ધસ્ સ્વસ્યાનાગમનહેતુત્વકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-14-0 (16259)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-14-0x (1826)
અસાન્નિધ્યં કથં કૃષ્ણ તવાસીદ્વૃષ્ણિનન્દન।
ક્વ ચાસીદ્વિપ્રવાસસ્તે કિંચાકાર્ષીઃ પ્રવાસતઃ ॥ 3-14-1 (16260)
કૃષ્ણ ઉવાચ। 3-14-2x (1827)
સાલ્વસ્ય નગરં સૌભં ગતોઽહં ભરતર્ષભ।
નિહન્તું કૌરવશ્રેષ્ઠ તત્ર મે શૃણુ કારણમ્ ॥ 3-14-2 (16261)
મહાતેજા મહાંવાહુર્યઃ સ રાજા મહાયશાઃ।
દમઘોષાત્મજો વીરઃ શિશુપાલો મયા હતઃ ॥ 3-14-3 (16262)
યજ્ઞે તે ભરતશ્રેષ્ઠ રાજસૂયેઽર્હણાં પ્રતિ।
સ રોષવશમાપન્નો નામૃષ્યત દુરાત્મવાન્ ॥ 3-14-4 (16263)
શ્રુત્વા તં નિહતં સાલ્વસ્તીવ્રરોષસમન્વિતઃ।
ઉપાયાદ્દ્વારકાં શૂન્યામિહસ્થે મયિ ભારત ॥ 3-14-5 (16264)
સ તત્ર યુદ્ધમકરોદ્બાલકૈર્વૃષ્ણિપુઙ્ગવૈઃ।
નિવૃત્તઃ કામગં સૌભમારુહ્યૈવ નૃશંસવત્ ॥ 3-14-6 (16265)
`ચિરજીવી નૃપઃ સોઽપિ પ્રસાદાત્પદ્મજન્મનઃ।'
તતો વૃષ્ણિપ્રવીરાંસ્તાન્બાલાન્હત્વા બહૂંસ્તદા।
પુરોદ્યાનાનિ સર્વાણિ ભેદયામાસ દુર્ભતિઃ ॥ 3-14-7 (16266)
ઉક્તવાંશ્ચ મહાબાહો ક્વાસૌ વૃષ્ણિકુલાધમઃ।
વાસુદેવઃ સ મન્દાત્મા વસુદેવસુતો ગતઃ ॥ 3-14-8 (16267)
તસ્ય યુદ્ધાર્થિનો દર્પં યુદ્ધેનાશયિતાઽસ્મ્યહમ્।
આનર્તાઃ સત્યમાખ્યાત તત્ર ગન્તાઽસ્મિ યત્ર સઃ ॥ 3-14-9 (16268)
તં હત્વા વિનિવર્તિષ્યે કંસકેશિનિષૂદનમ્।
અહત્વા ન નિવર્તિષ્યે સત્યેનાયુધમાલભે । 3-14-10 (16269)
ક્વાસૌ ક્વાસાવિતિ પુનસ્તત્રતત્ર પ્રધાવતિ।
મયા સહ રણે યોદ્ધું કાઙ્ક્ષમાણઃ સ સૌભરાટ્ ॥ 3-14-11 (16270)
અદ્યતં પાપકર્માણં ક્ષુદ્રં વિશ્વાસઘાતિનમ્।
શિશુપાલવધામર્ષાદ્ગમયિષ્યે યમક્ષયમ્ ॥ 3-14-12 (16271)
મમ પાપસ્વભાવેન ભ્રાતા યેન નિપાતિતઃ।
શિશુપાલો મહીપાલસ્તં વધિષ્યે મહીતલે ॥ 3-14-13 (16272)
ભ્રાતા બાલશ્ચ રાજા ચ ન ચ સંગ્રામકોવિદઃ।
પ્રમત્તશ્ચ હતો વીરસ્તં હનિષ્યે જનાર્દનમ્। 3-14-14 (16273)
એકમાદિ મહારાજ વિલપ્યદિવમાસ્થિતઃ।
કામગેન સ સૌભેન ક્ષિપ્ત્વા માં કુરુનન્દન ॥ 3-14-15 (16274)
તમશ્રૌષમહં ગત્વા યથા વૃત્તઃ સ દુર્મતિઃ।
મયિ કૌરવ્ય દુષ્ટાત્મા માર્તિકાવતકો નૃપઃ ॥ 3-14-16 (16275)
તતોઽહમપિ કૌરવ્ય રોષવ્યાકુલલોચનઃ।
નિશ્ચિત્ય મનસા રાજન્વધાયાસ્ય મનો દધે ॥ 3-14-17 (16276)
આનર્તેષુ વિમર્દં ચ ક્ષેપં ચાત્મનિ કૌરવ।
પ્રવૃદ્ધમવલેપં ચ તસ્ય દુષ્કૃતકર્મણઃ ॥ 3-14-18 (16277)
તતઃ સૌભવધાયાહં પ્રતસ્થે પૃથિવીપતે।
સ મયા સાગરાવર્તે દૃષ્ટ આસીત્પરીપ્સતા ॥ 3-14-19 (16278)
તતઃ પ્રધ્માપ્ય જલજં પાઞ્ચજન્યમહે નૃપ।
આહૂય સાલ્વં સમરે યુદ્ધાય સમવસ્થિતઃ ॥ 3-14-20 (16279)
તન્મુહૂર્તમભૂદ્યુદ્ધં તત્ર મે દાનવૈઃ સહ।
શવીભૂતાશ્ચ મે સર્વે ભૂતલે ચ નિપાતિતાઃ ॥ 3-14-21 (16280)
એતત્કાર્યં મહાબાહો યેનાહં નાગમં તદા।
શ્રુત્વૈવ હાસ્તિનપુરે દ્યૂતં ચાવિનયોત્થિતમ્।
દ્રુતમાગતવાન્યુષ્માન્દ્રષ્ટુકામઃ સુદુઃખિતાન્ ॥ 3-14-22 (16281)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ ચતુર્દશોઽષ્યાયઃ ॥ 14 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-14-6 સૌભં સુષ્ઠુ ભાન્તિ તે સુભાઃ કાઞ્ચનાદયો ધાતવસ્તજ્જમ ॥ 3-14-9 આખ્યાત કથયત ॥ 3-14-16 માર્તિકાવતકઃ એતન્નામકદેશવાસી ॥ 3-14-18 અવલેપં ગર્વં જ્ઞાત્વેતિ શેષઃ ॥ 3-14-19 સાગરસ્ય આસમન્તાદ્વર્તો વર્તનં યસ્મિન્સાગરદ્વીપે ઇત્યર્થઃ ॥ 3-14-20 જલજં શઙ્ખમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 015
॥ શ્રીઃ ॥
3.15. અધ્યાયઃ 015
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સાલ્વસમાગમસમયે ઉગ્રસેનકૃતદ્વારકારક્ષણપ્રકારકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-15-0 (16282)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-15-0x (1828)
વાસુદેવ મહાબાહો વિસ્તરેણ મહામતે।
સૌભસ્ય વધમાચક્ષ્વ ન હિ તૃષ્યામિ કથ્યતઃ ॥ 3-15-1 (16283)
વાસુદેવ ઉવાચ। 3-15-2x (1829)
હતં શ્રુત્વા મહાબાહૌ મયા શ્રૌતશ્રવં નૃપ।
ઉપાયાદ્ભરતશ્રેષ્ઠ સાલ્વો દ્વારવતીં પુરીમ્ ॥ 3-15-2 (16284)
અરુણત્તાં સુદુષ્ટાત્મા સર્વતઃ પાણ્ડુનન્દન।
સાલ્વો વૈહાયસં ચાપિ તત્પુરં વ્યૂહ્ય ધિષ્ઠિતઃ ॥ 3-15-3 (16285)
તત્રસ્થોઽથ મહીપાલો યોધયામાસ તાં પુરીમ્।
અભિસારેણ સર્વેણ તત્ર યુદ્ધમવર્તત ॥ 3-15-4 (16286)
પુરી સમન્તાદ્વિહિતા સપતાકા સતોરણા।
સચક્રા સહુડા ચૈવ સયન્ત્રખનકા તથા ॥ 3-15-5 (16287)
સોપશલ્યપ્રતોલીકા સાટ્ટાટ્ટાલકગોપુરા।
સચક્રગ્રહિણી ચૈવ સોલ્કાલાતાવપોથિકા ॥ 3-15-6 (16288)
સોષ્ટિકા ભરતશ્રેષ્ઠ સભેરીપણવાનકા।
સતોમરાઙ્કુશા રાજન્સશતઘ્નીકલાઙ્ગલા ॥ 3-15-7 (16289)
સભુશુણ્ડ્યશ્મગુડકા સાયુધા સપરશ્વધા।
લોહચર્મવતી ચાપિ સાગ્નિઃ સગુડશૃઙ્ગિકા।
શાસ્ત્રદૃષ્ટેન વિધિના સુયુક્તા ભરતર્ષભ ॥ 3-15-8 (16290)
રથૈરનેકૈર્વિવિધૈર્ગદસામ્બોદ્ધવાદિભિઃ।
પુરુષૈઃ કુરુશાર્દૂલ સમર્થૈઃ પ્રતિવારણે ॥ 3-15-9 (16291)
અતિખ્યાતકુલૈર્વીરૈર્દૃષ્ટવીર્યૈશ્ચ સંયુગે।
મધ્યમેન ચ ગુલ્મેન રક્ષિભિઃ સા સુરક્ષિતા।
ઉત્ક્ષિપ્તગુલ્મૈશ્ચ તથા હયૈશ્ચ સપતાકિભિઃ ॥ 3-15-10 (16292)
આઘોષિતં ચ નગરે ન પાતવ્યા સુરેતિ વૈ।
પ્રમાદં પરિરક્ષદ્ભિરુગ્રસેનોદ્ધવાદિભિઃ ॥ 3-15-11 (16293)
પ્રમત્તેષ્વભિઘાતં હિ કુર્યાત્સાલ્વો નરાધિપઃ।
ઇતિ કૃત્વાઽપ્રમત્તાસ્તે સર્વેવૃષ્ણ્યન્ધકાઃ સ્થિતાઃ ॥ 3-15-12 (16294)
આનર્તાશ્ચ તથા સર્વે નટનર્તકગાયકાઃ।
બહિર્નિર્વાસિતાઃ સર્વે રક્ષદ્ભિર્વિત્તસંચયમ્ ॥ 3-15-13 (16295)
સંક્રમા ભેદિતાઃ સર્વે નાવશ્ચ પ્રતિષેધિતાઃ।
પરિખાશ્ચાપિ કૌરવ્ય કીલૈઃ સુનિચિતાઃ કૃતાઃ ॥ 3-15-14 (16296)
ઉદપાનાઃ કુરુશ્રેષ્ઠ તથૈવાપ્યમ્બરીષકાઃ।
સમન્તાત્ક્રોશમાત્રં ચ કારિતા વિષમા ચ ભૂઃ।
`સંક્રમા ભેદિતાઃ સર્વે પ્રાકારાશ્ચ નવીકૃતાઃ ॥' 3-15-15 (16297)
પ્રકૃત્યા વિષમં દુર્ગં પ્રકૃત્યા ચ સુરક્ષિતમ્।
પ્રકૃત્યા ચાયુધોપેતં વિશેષેણ તદાઽનઘ ॥ 3-15-16 (16298)
સુરક્ષિતં સુગુપ્તં ચ સર્વાયુધસમન્વિતમ્।
તત્પુરં ભરતશ્રેષ્ઠ યથેન્દ્રભવનં તથા ॥ 3-15-17 (16299)
ન ચામુદ્રોઽભિનિર્યાતિ ન ચામુદ્રઃ પ્રવેશ્યતે।
વૃષ્ણ્યન્ધકપુરે રાજંસ્તદા સૌભસમાગમે ॥ 3-15-18 (16300)
અનુરધ્યાસુ સર્વાસુ ચત્વરેષુ ચ કૌરવ।
બલં બભૂવ રાજેન્દ્ર પ્રભૂતગજવાજિમત્ ॥ 3-15-19 (16301)
દત્તવેતનભક્તં ચ દત્તાયુધપરિચ્છદમ્।
કૃતોપધાનં ચ તદા બલમાસીદ્વિશાંપતે ॥ 3-15-20 (16302)
ન કૃપ્યવેતની કશ્ચિન્ન ચાતિક્રાન્તવેતની।
નાનુગ્રહભૃતઃ કશ્ચિન્ન ચાદૃષ્ટપરાક્રમઃ ॥ 3-15-21 (16303)
એવં સુવિહિતા રાજન્દ્વારકા ભૂરિદક્ષિણૈઃ।
આહુકેન સુગુપ્તા ચ રાજ્ઞા રાજીવલોચન ॥ 3-15-22 (16304)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ પઞ્ચદશોઽધ્યાયઃ ॥ 15 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-15-1 કથ્યતઃ કથયતઃ ॥ 3-15-2 શ્રુતશ્રવા શિશુપાલમાતા ॥ 3-15-5 પતાકા ધ્વજાઞ્ચલઃ। તોરણાનિ બહુર્દ્વારાણિ। ચક્રાણિ યોધગણાઃ। હુડાસ્તદાશ્રયસ્થાનાનિ। યન્ત્રાણિ આગ્નેયૌષધબલેન દૃષત્પિણ્ડોત્ક્ષેપણાનિ। ખનકાઃ સુરંગદ્વારા ગુપ્તમાર્ગકર્તારઃ ॥ 3-15-6 ઉપશલ્યા લોહમુખાઃ કીલાસ્તદ્યુક્તાઃ। પ્રતોલ્યો રથ્યામાર્ગા યસ્યાં સા। અટ્ટાલકાઃ ઉપરિગૃહાઃ। ગોપુરાણિ પુરદ્વારાણિ। સાટ્ટાનિ અટ્ટેન અનેન સહિતાનિ અટ્ટાલકાદીનિ યસ્યાં સા ચક્ર ગ્રહણી સૈન્યનિગ્રાહિકા। સોલ્કાલાતાવપોથિકા સોલ્કમલાતં જ્વાલાસહિતમુલ્મુકં યસ્યાં સોલ્કાલાતા। અવબદ્ધાઃ પોથિકાઃ યન્ત્રબદ્ધાઃ કાષ્ઠપાષાણાદયો રિપૂણામુપરિ પાતનાય યસ્યામિતિ પ્રાઞ્ચઃ। સકચગ્રહિણી ચૈવ ઇતિ ક. ટ. પાઠઃ ॥ 3-15-7 ઉષ્ટ્રિકા મૃચ્ચર્મમયાનિ ભાણ્ડાનિ। સર્ષ્ટિકા સાઙ્કુશેતિ ક. ટ. પાઠઃ। ઋષ્ટય આયુધવિશેષાઃ ॥ 3-15-8 અશ્મગુડકાઃ વર્તુલીકૃતાઃ પાણાણાઃ। લોહમયાનિ ચર્માણિ કમઠપૃષ્ઠાકારાણિ પ્રહારવારકાણિ। સાગ્નિઃ આગ્નેયૌષધસહિતા। ગુડા ગોલકાઃ। શૃઙ્ગિકાસ્તદુત્ક્ષેપકયન્ત્રાણિ ॥ 3-15-9 સમન્તાત્પરિપાલિતે ઇતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-15-13 નિવાસિતાઃ ક્ષિપ્રં ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-15-14 સંક્રમા નદીસેતવઃ। કીલૈઃ શૂલૈઃ। સુનિચિતા વ્યાપ્તાઃ ॥ 3-15-15 ઉદપાનાઃ કૂપાઃ। અમ્બરીષો ગુપ્તાગ્નિઃ। વિષમા લોહકણ્ટકાદ્યાકીર્ણા ॥ 3-15-19 અનુરથ્યાસુ પ્રતિરધ્યમ્ ॥ 3-15-20 વેતનં ધનમ્। ભક્તં નિત્યભોજનમ્। કૃતોપધાનં કૃતવિશેષમ્ ॥ 3-15-21 કુપ્યં સ્વર્ણરૂપ્યેતરદ્ધનં તામ્રાદિ। ગ્રહો રણોદ્યમસ્તમનુલક્ષીકૃત્ય ભૃતોઽનુગ્રહભૃતસ્તત્કાલસ્વીકૃતો ન કશ્ચિત્ કિંતુ ચિરસંભૃતા એવ। નાદત્તવેતનઃ કશ્ચિત્ ઇતિ ક. ઠ. પાઠઃ ॥ 3-15-22 આહુકેન ઉગ્રસેનેન। ભૂરિદક્ષિણેતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 016
॥ શ્રીઃ ॥
3.16. અધ્યાયઃ 016
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સાલ્વયાદવયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-16-0 (16305)
વાસુદેવ ઉવાચ। 3-16-0x (1830)
તાં તૂપયાતો રાજેન્દ્ર સાલ્વઃ સૌભપતિસ્તદા।
પ્રભૂતનરનાગેન બલેનોપવિવેશ હ ॥ 3-16-1 (16306)
સમે નિવિષ્ટાં સા સેના પ્રભૂતસલિલાશયે।
ચતુરઙ્ગબલોપેતા સાલ્વરાજાભિપાલિતા ॥ 3-16-2 (16307)
વર્જયિત્વા શ્મશાનાનિ દેવતાયતનાનિ ચ।
વલ્મીકાંશ્ચૈવ ચૈત્યાંશ્ચ સંનિવિષ્ટમભૂદ્બલમ્ ॥ 3-16-3 (16308)
અનીકાનાં વિભાગેન પન્થાનઃ સુકૃતાસ્તથા।
પ્રથમા નવમાશ્ચૈવ સાલ્વસ્ય શિબિરે નૃપ ॥ 3-16-4 (16309)
સર્વાયુધસમોપેતં સર્વશસ્ત્રવિશારદમ્।
રથનાગાશ્વકલિલં પદાતિજનસંકુલમ્ ॥ 3-16-5 (16310)
તુષ્ટપુષ્ટબલોપેતં વીરલક્ષણલક્ષિતમ્।
વિચિત્રધ્વજસન્નાહં વિચિત્રરથકાર્મુકમ્ ॥ 3-16-6 (16311)
સંનિવેશ્ય ચ કૌરવ્ય દ્વારકાયાં નરર્ષભ।
અભિસારયામાસ તદા વેગૈન પતગેન્દ્રવત્ ॥ 3-16-7 (16312)
તદાપતન્તં સંદૃશ્ય બલં સાલ્વપતેસ્તદા।
નિર્યાય યોધયામાસુઃ કુમારા વૃષ્ણિનન્દનાઃ ॥ 3-16-8 (16313)
અસહન્તોઽભિયાનં તત્સાલ્વરાજસ્ય કૌરવ।
ચારુદેષ્ણશ્ચ સામ્બશ્ચ પ્રદ્યુમ્નશ્ચ રમહારથઃ ॥ 3-16-9 (16314)
તે રથૈર્દંશિતાઃ સર્વેવિચિત્રાભરણધ્વજાઃ।
સંસક્તાઃ સાલ્વરાજસ્ય બહુભિર્યોધપુઙ્ગવૈઃ ॥ 3-16-10 (16315)
ગૃહીત્વા કાર્મુકં સામ્બઃ સાલ્વસ્ય સચિવં રણે।
યીધયામાસ સંહૃષ્ટઃ ક્ષેમધૂર્તિં ચમૂપતિમ્ ॥ 3-16-11 (16316)
તસ્ય બાણમયં વર્ષં જામ્બવત્યાઃ સુતો મહત્।
મુમોચ ભરતશ્રેષ્ઠ યથાવર્ષં સહસ્રદૃક્ ॥ 3-16-12 (16317)
તદ્બાણવર્ષં તુમુલં વિષેહે સ ચમૂપતિઃ।
ક્ષેમધૂર્તિર્મહારાજ હિમવાનિવ નિશ્ચલઃ ॥ 3-16-13 (16318)
તતઃ સામ્બાય રાજેન્દ્ર ક્ષેમધૂર્તિરપિ સ્વયમ્।
મુમોચ માયાવિહિતં શરજાલં મહત્તરમ્ ॥ 3-16-14 (16319)
તતો માયામયં જાલં માયયૈવ વિદાર્યસઃ।
સામ્બઃ શરસહસ્રેણ રથમસ્યાભ્યવર્ષત ॥ 3-16-15 (16320)
તતઃ સ વિદ્ધઃ સામ્બેન ક્ષેમધૂર્તિશ્ચમૂપતિઃ।
અપાયાજ્જવનૈરશ્વૈઃ સામ્બબાણપ્રપીડિતઃ ॥ 3-16-16 (16321)
તસ્મિન્વિપ્રદ્રુતે શરે સાલ્વસ્યાથ ચમૂપતૌ।
વેગવાન્નામ દૈતેયઃ સુતં મેઽભ્યદ્રવદ્બલી ॥ 3-16-17 (16322)
અભિપન્નસ્તુ રાજેન્દ્ર સામ્બો વૃષ્ણિકુલોદ્વહઃ।
વેગં વેગવતો રાજંસ્તસ્થૌ વીરો વિધારયન્ ॥ 3-16-18 (16323)
સ વેગવતિ કૌન્તેય સામ્બો વેગવતીં ગદામ્।
ચિક્ષેપ તરસા વીરો વ્યાવિદ્ધ્યન્સત્યવિક્રમઃ ॥ 3-16-19 (16324)
તયા ત્વભિહતો રાજન્વેગવાન્ન્યપતદ્ભુવિ।
વાતરુગ્ણં ઇવ ક્ષુણ્ણો જીર્ણમૂલોવનસ્પતિઃ ॥ 3-16-20 (16325)
તસ્મિન્નિપતિતે વીરે ગદારુગ્ણે મહાસુરે।
પ્રવિશ્ય મહતીં સેનાં યોધયામાસ મે સુતઃ ॥ 3-16-21 (16326)
ચારુદેષ્ણેન સંસક્તો વિવિન્ધ્યો નામ દાનવઃ।
મહારથઃ સમાજ્ઞાતો મહારાજ મહાધનુઃ ॥ 3-16-22 (16327)
તતઃ સુતુમુલં યુદ્ધં ચારુદેષ્ણવિવિન્ધ્યયોઃ।
વૃત્રવાસવયો રાજન્યથાપૂર્વં તથાઽભવત્ ॥ 3-16-23 (16328)
અન્યોન્યસ્યાભિસંક્રુદ્ધાવન્યોન્યં જઘ્નતુઃ શરૈઃ।
વિનદન્તૌ મહારાજ સિંહાવિવ મહાબલૌ ॥ 3-16-24 (16329)
રૌક્મિણેયસ્તતો બાણમગ્ન્યર્કોપમવર્ચસમ્।
અભિમન્ત્ર્ય મહાસ્ત્રેણ સંદધે શત્રુનાશનમ્ ॥ 3-16-25 (16330)
સ વિવિન્ધ્યાય સક્રોધઃ સમાહૂય મહારથઃ।
ચિક્ષેપ મે સુતો રાજન્સ ગતાસુરથાપતત્ ॥ 3-16-26 (16331)
વિવિન્ધ્યં નિહૃતં દૃષ્ટ્વા તાં ચ વિક્ષોભિતાં ચમૂમ્।
કામગેન સ સૌભેન સાલ્વઃ પુનરુપાગમત્ ॥ 3-16-27 (16332)
તતો વ્યાકુલિતં સર્વં દ્વારકાવાસિ તદ્બલમ્।
દૃષ્ટ્વા સાલ્વં મહાબાહો સૌભસ્થં પૃથિવીગતમ્ ॥ 3-16-28 (16333)
તતો નિર્યાય કૌરવ્ય અવસ્થાપ્ય ચ તદ્બલમ્।
આનર્તાનાં મહારાજ પ્રદ્યુમ્નો વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 3-16-29 (16334)
સર્વે ભવન્તસ્તિષ્ઠન્તુ સર્વે પશ્યન્તુ માં યુધિ।
નિવારયન્તં સંગ્રામે બલાત્સૌભં સરાજકમ્ ॥ 3-16-30 (16335)
અયં સૌભપતેઃ સેનામાયસૈર્ભુજગૈરિવ।
ધનુર્ભુજવિનિર્મુક્તૈર્નાશયમ્યદ્ય યાદવાઃ ॥ 3-16-31 (16336)
આશ્વસધ્વં ન ભીઃ કાર્યા સૌભરાડદ્ય નશ્યતિ।
મયાઽભિપન્નો દુષ્ટાત્મા સસૌભો વિનશિષ્યતિ ॥ 3-16-32 (16337)
એવં બ્રુવતિ સંહૃષ્ટે પ્રદ્યુમ્ને પાણ્ડુનન્દન।
ધિષ્ટિતં તદ્બલં દ્વારિ યુયુધે ચ યથાસુખમ્ ॥ 3-16-33 (16338)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ ષોડશોઽધ્યાયઃ ॥ 16 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-16-2 સમે દેશે ॥ 3-16-4 પ્રવણાય ચ નૈવાસન્નિતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-16-5 કલિલં સંકટમ્। પદાતિધ્વજસંકુલમિતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-16-7 અભિસારયામાસ નગરસમીપં ગમયામાસ। સૈન્યં પતગેન્દ્રવત્સૌભં ચોપરિતઃ અભિસારયામાસ ॥ 3-16-8 આપતન્સમાપતત્ ॥ 3-16-16 ક્ષેમધૂર્તિઃ સ્મયન્નિવેતિ ક. ટ. પાઠઃ। અપાયાત્પલાયિતઃ ॥ 3-16-18 અભિપન્નઃ આભિમુખ્યેનાસાદિતઃ ॥ 3-16-19 વ્યાવિધ્ય સત્યવિક્રમઃ ઇતિ ઝ. પાઠઃ। તત્ર વ્યાવિધ્ય ભ્રામયિત્વેત્યર્થઃ ॥ 3-16-20 રુગ્ણઃ ક્ષુણ્ણશ્ચ ગજાદિપદાઘાતૈઃ ॥ 3-16-27 સૌભેન ખેચરેણ પુરેણ ॥ 3-16-29 નિર્યાય નિર્ગત્ય। અવસ્થાપ્ય આશ્વાસ્ય। આનર્તાનાં દ્વારકાવાસિનામ્ ॥ 3-16-31 ધનુર્ભુજવિનિર્મુક્તૈઃ ધનુષઃ ભુજેન કૌટિલ્યેન અત્યાકર્ષણજેન નિર્મુક્તૈઃ. ભુજ કૌટિલ્યે તુદાદિઃ ॥ 3-16-33 ધિષ્ઠિતં અધિષ્ઠિતમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 017
॥ શ્રીઃ ॥
3.17. અધ્યાયઃ 017
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન્ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સાલ્વપ્રદ્યુમ્નયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-17-0 (16339)
વાસુદેવ ઉવાચ। 3-17-0x (1831)
એવમુક્ત્વા રૌક્મિણેયો યાદવાન્યાદવર્ષભ।
દંશિતૈર્હરિભિર્યુક્તં રથમાસ્થાય કાઞ્ચનમ્ ॥ 3-17-1 (16340)
ઉચ્છ્રિત્ય મકરં કેતું વ્યાત્તાનનમલઙ્કૃતમ્।
ઉત્પતદ્ભિરિવાકાશં તૈર્હયૈરન્વયાત્પરાન્ ॥ 3-17-2 (16341)
વિક્ષિપન્નાદયંશ્ચાપિ ધનુઃ શ્રેષ્ઠં મહાબલૈઃ।
તૂણખઙ્ગધરઃ શૂરો બદ્ધગોધાઙ્ગુલિત્રવાન્ ॥ 3-17-3 (16342)
સવિદ્યુચ્છુરિતં ચાપં વિહરન્વૈ તલાત્તલમ્।
મોહયામાસ દૈતેયાન્સર્વાન્સૌભનિવાસિનઃ ॥ 3-17-4 (16343)
તસ્ય વિક્ષિપતશ્ચાપં સંદધાનસ્ય ચાસકૃત્।
નાન્તરં દદૃશે કશ્ચિન્નઘ્નિતઃ શાત્રવાન્રણે ॥ 3-17-5 (16344)
મુખસ્ય વર્ણો ન વિકલ્પતેઽસ્ય
ચેલુશ્ચ ગાત્રાણિ ન ચાપિ તસ્ય।
સિંહોન્નતં ચાપ્યભિગર્જતોઽસ્ય
શુશ્રાવ લોકોઽદ્ભુતવીર્યમગ્ર્યમ્ ॥ 3-17-6 (16345)
જલેચરઃ કાઞ્ચનયષ્ટિસંસ્થો
વ્યાત્તાનનઃ શત્રુબલપ્રમાથી।
વિત્રાસયન્રાજતિ વાહમુખ્યે
સાલ્વસ્ય સેનાપ્રમુખે ધ્વજાગ્ર્યઃ ॥ 3-17-7 (16346)
તતસ્તૂર્ણં વિનિષ્પત્ય પ્રદ્યુમ્નઃ શત્રુકર્શનઃ।
સાલ્વમેવાભિદુદ્રાવ વિધિત્સુઃ કલહં નૃપ ॥ 3-17-8 (16347)
અભિયાનં તુ વીરેણ પ્રદ્યુમ્નેન મહારણે।
નામર્ષયત સંક્રુદ્વઃ સાલ્વઃ કુરુકુલોદ્વહ ॥ 3-17-9 (16348)
સરોષમહમત્તો વૈ કામગાદવરુહ્ય ચ।
પ્રદ્યુમ્નં યોધયામાસ સાલ્વઃ પરપુરંજયઃ ॥ 3-17-10 (16349)
તયોઃ સુતુમુલં યુદ્ધં સાલ્વવૃષ્ણિપ્રવીરયોઃ।
સમેતા દદૃશુર્લોકા બલિવાસવયોરિવ ॥ 3-17-11 (16350)
તસ્ય માયામયો વીર રથો હેમપરિષ્કૃતઃ।
સપતાકઃ સધ્વજશ્ચ સાનુકર્ષઃ સ તૂણવાન્ ॥ 3-17-12 (16351)
સ તં રથવરં શ્રીમાન્સમારુહ્ય કિલ પ્રભો।
મુમોચ બાણાન્કૌખ્ય પ્રદ્યુમ્નાય મહાબલઃ ॥ 3-17-13 (16352)
તતો બાણમયં વર્ષં વ્યસૃજત્તરસા રણે।
પ્રદ્યુમ્નો ભુજવેગેન સાલ્વં સંમોહયન્નિવ ॥ 3-17-14 (16353)
સ તૈરભિહતઃ સઙ્ખ્યે નામર્યત સૌભરાટ્।
શરાન્દીપ્તાગ્નિસંકાશાન્મુમોચ તનયે મમ ॥ 3-17-15 (16354)
તમાપતન્તં બાણૌધં સ ચિચ્છેદ મહાબલઃ।
તતશ્ચાન્યાઞ્શરાન્દીપ્તાન્પ્રચિક્ષેપ સુતે મમ ॥ 3-17-16 (16355)
સ સાલ્વબાણૈ રાજેન્દ્ર વિદ્ધો રુક્મિણિનન્દનઃ।
મુમોચ બાણં ત્વરિતો મર્મભેદિનમાહવે ॥ 3-17-17 (16356)
તસ્ય વર્મ વિભિદ્યાશુ સ બાણો મત્સુતેરિતઃ।
વિવેશ હૃદયં પત્રી સ પપાત ભૃશહતઃ ॥ 3-17-18 (16357)
તસ્મિન્નિપતિતે વીરે સાલ્વરાજે વિચેતસિ।
સંપ્રદ્રબન્દાનવેન્દ્રા દારયન્તો વસુંધરામ્ ॥ 3-17-19 (16358)
હાહાકૃતમભૂત્સૈન્યં સાલ્વસ્ય પૃથિવીપતે।
નષ્ટસંજ્ઞે નિપતિતે તદા સૌભપતૌ નૃપે ॥ 3-17-20 (16359)
તત ઉત્થાય રાજેન્દ્ર પ્રતિલભ્ય ચ ચેતનામ્।
મુમોચ બાણાન્સહસા પ્રદ્યુમ્નાય મહાબલઃ ॥ 3-17-21 (16360)
તેન બાણેન મહતા પ્રદ્યુમ્નઃ સમરે સ્થિતઃ।
જત્રુદેશે ભૃશં વિદ્ધો વ્યથિતો દદૃશે તદા ॥ 3-17-22 (16361)
તં સ વિદ્ધ્વા મહારાજ સાલ્વો રુક્મિણિનન્દનમ્।
નનાદ સિંહનાદં વૈ નાદેનાપૂરયન્મહીમ્ ॥ 3-17-23 (16362)
તતો મોહં સમાપન્ને તનયે મમ ભારત।
મુમોચ બાણાંસ્ત્વરિતઃ પુનરન્યાન્દુરાત્મવાન્ ॥ 3-17-24 (16363)
સ તૈરભિહતો બાણૈર્બહુભિસ્તેન મોહિતઃ।
નિશ્ચેષ્ટઃ કૌરવશ્રેષ્ઠ પ્રદ્યુમ્નોઽભૂદ્રણાજિરે ॥ 3-17-25 (16364)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ સપ્તદશોઽધ્યાયઃ ॥ 17 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-17-1 હરિભિઃ અશ્વૈઃ ॥ 3-17-2 વ્યાત્તાનનમિવાન્તકં ઇતિ ઝ. પાઠઃ। અન્વયાત્ ઉપગતઃ ॥ 3-17-3 વિક્ષિપન્ પરાન્ધિક્વુર્વન્। મહાહલૈઃ હયૈઃ ॥ 3-17-4 સમાનં વિદ્યુચ્છુરિતેન વિદ્યુત્કમ્પનેનેતિ। વિદ્યુચ્છુરિતમ્। તલાત્તલં સવ્યાપસવ્યહસ્તતલપરિવર્તેન ॥ 3-17-5 વિક્ષિપ્તઃ કર્ષતઃ ॥ 3-17-6 વિકલ્પતે ભિદ્યતે ॥ 3-17-7 જલેચરઃ મીનઃ। સર્વતિમિપ્રમાથી ઇતિ ઝ. પાઠઃ। વાહમુખ્યે રથષેષ્ઠે ॥ 3-17-12 સાનુકર્ષઃ રથાધસ્થકાષ્ઠં અનુકર્ષઃ સઃ। રથઃ તૂણવાન્ ॥ 3-17-16 આપતતેતિ વિસર્ગલોપ આર્ષઃ ॥ 3-17-22 જત્રુદેશે કણ્ઠમૂલે ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 018
॥ શ્રીઃ ॥
3.18. અધ્યાયઃ 018
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પ્રદ્યુમ્ને સાલ્વબાણાભિહત્યા મૂર્ચ્છિતે સારથિના રણાઙ્ગણાદન્યતો રથયાપનમ્ ॥ 1 ॥ તતઃ પ્રતિબુદ્ધેન પ્રદ્યુમ્નેન સારધિં પ્રતિ સવિષાદોક્તિઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-18-0 (16365)
વાસુદેવ ઉવાચ। 3-18-0x (1832)
સાલ્વબાણાર્દિતે તસ્મિન્પ્રદ્યુમ્ને બલિનાંવરે।
વૃષ્ણયો ભગ્નસંકલ્પા વિવ્યથુઃ પૃતનામુખે ॥ 3-18-1 (16366)
હાહાકૃતમભૂત્સર્વં વૃષ્ણ્યન્ધકબલં તતઃ।
પ્રદ્યુમ્ને મોહિતે રાજન્સાલ્વઃ પ્રમુદિતોઽભવત્ ॥ 3-18-2 (16367)
તં તથા મોહિતં દૃષ્ટ્વા સારથિર્જવનૈર્હયૈઃ।
રણાદપાહરત્તૂર્ણં શિક્ષિતો દારુકિસ્તદા ॥ 3-18-3 (16368)
નાતિદૂરાપયાતે તુ રથે રથવરપ્રણુત્।
ધનુર્ગૃહીત્વા યન્તારં લબ્ધસજ્ઞોઽબ્રવીદિદમ્ ॥ 3-18-4 (16369)
સૌતે કિં તે વ્યવસિતં કસ્માદ્યાસિ પરાઙ્મુખઃ।
નૈષ વૃષ્ણિપ્રવીરાણામાહવે ધર્મ ઉચ્યતે ॥ 3-18-5 (16370)
કચ્ચિત્સૌતે ન તે મોહઃ સાલ્વં દૃષ્ટ્વા મહાહવે।
વિષાદો વા રણઁ દૃષ્ટ્વા બ્રૂહિ મે ત્વં યથાતથમ્ ॥ 3-18-6 (16371)
સૌતિરુવાચ। 3-18-7x (1833)
જાનાર્દને ન મે મોહો નાપિ માં ભયમાવિશત્।
અતિભારં તુ તે મન્યે સાલ્વં કેશવનન્દન ॥ 3-18-7 (16372)
સોભિયાતિ શનૈર્વીર બલવાનેષ પાપકૃત્।
મોહિતશ્ચ રણે શૂરો રક્ષ્યઃ સારથિના રથી ॥ 3-18-8 (16373)
આયુષ્મંસ્ત્વં મયા નિત્યં રક્ષિતવ્યસ્ત્વયાઽપ્યહમ્।
રક્ષિતવ્યો રણે નિત્યમિતિ કૃત્વાઽપયામ્યહમ્ ॥ 3-18-9 (16374)
એકશ્ચાસિ મહાબાહો બહવશ્ચાપિ દાનવાઃ।
ન સમં રૌક્મિણેયાહં રણએ મત્વાઽપયામિ વા ॥ 3-18-10 (16375)
વાસુદેવ ઉવાચ। 3-18-11x (1834)
એવં બ્રુવતિ સૂતે તુ તદા મકરકેતુમાન્।
ઉવાચ સૂતં કૌરવ્ય સંનિવર્ત્ય રથં પુનઃ ॥ 3-18-11 (16376)
દારુકાત્મજ મૈવં ત્વં પુનઃ કાર્ષીઃ કથંચન।
ન્યપયાનં રણાત્સૌતે જીવતો મમ કર્હિચિત્ ॥ 3-18-12 (16377)
ન સ વૃષ્ણિકુલે જાતો યો વૈ ત્યજતિ સંગરમ્।
યો વા નિપતિતં હન્તિ તવાસ્મીતિ ચ વાદિનમ્ ॥ 3-18-13 (16378)
તથા સ્ત્રિયં ચ યો હન્તિ બાલં વૃદ્ધં તથૈવ ચ।
વિરથં મુક્તકેશં ચ ભગ્નશસ્ત્રાયુધં તથા ॥ 3-18-14 (16379)
ત્વં ચ સૂતકુલે જાતો વિદિતઃ સૂતકર્મણિ।
ધર્મજ્ઞશ્ચાસિ વૃષ્ણીનામાહવેષ્વપિ દારુકે ॥ 3-18-15 (16380)
સ જાનંશ્ચરિતં કૃત્સ્નં વૃષ્ણીનાં પૃતનામુખે।
અપયાનં પુન સૌતે મૈવં કાર્ષીઃ કથંચન ॥ 3-18-16 (16381)
અપયાતં હતં પૃષ્ઠે ભ્રાન્તં રણપલાયિતમ્।
ગદાગ્રજો દુરાધર્ષઃ કિં માં વક્ષ્યતિ માધવઃ ॥ 3-18-17 (16382)
કેશવસ્યાગ્રજો વાઽપિ નીલવાસા મદોત્કટઃ।
કિં વક્ષ્યતિ મહાબાહુર્બલદેવઃ સમાગતઃ ॥ 3-18-18 (16383)
કિં વક્ષ્યતિશિનેર્નપ્તા રણસિંહો મહારથઃ।
અપયાતં રણાત્સૂત સામ્બશ્ચ સમિતિંજયઃ ॥ 3-18-19 (16384)
ચારુદેષ્ણશ્ચ દુર્ધર્ષસ્તથૈવ ગદસારણૌ।
અક્રૂરશ્ચ મહાબાહુઃ કિં માં વક્ષ્યતિ સારથે ॥ 3-18-20 (16385)
શૂરં સંભાવિતં શાન્તં નિત્યં પુરુષમાનિનમ્।
સ્ત્રિયશ્ચ વૃષ્ણિવીરાણાં કિં માંવક્ષ્યન્તિ સંગતાઃ ॥ 3-18-21 (16386)
પ્રદ્યુમ્નોઽયમુપાયાતિ ભીતસ્ત્યક્ત્વા મહાહવમ્।
ધિગેનમિતિ વક્ષ્યન્તિ ન તુ વક્ષ્યન્તિ સાધ્વિતિ ॥ 3-18-22 (16387)
ધિગ્વાચા પરિહાસોપિ મમ વા મદ્વિધસ્ય વા।
મૃત્યુનાઽભ્યધિકઃ સૌતે સ ત્વં માવ્યપયાઃ પુનઃ ॥ 3-18-23 (16388)
ભારં હિ મયિ સંન્યસ્ય યાતો મધુનિહા હરિઃ।
યજ્ઞં બારતસિંહસ્ય ન હિ શક્યોઽદ્યમર્ષિતુમ્ । 3-18-24 (16389)
કૃતવર્મા મયા વીરો નિર્યાસ્યન્નેવ વારિતઃ।
સાલ્વં નિવારયિષ્યેઽહં તિષ્ઠ ત્વમિતિ સૂતજ ॥ 3-18-25 (16390)
સ ચ સંભાવયન્માં વૈ નિવૃત્તો હૃદિકાત્મજઃ।
તં સમેત્ય રણં ત્યક્ત્વા કિં વક્ષ્યામિ મહારથં ॥ 3-18-26 (16391)
ઉપયાન્તં દુરાધર્ષં શઙ્ખચક્રગદાધરમ્।
પુરુષં પુણ્ડરીકાક્ષં કિં વક્ષ્યામિ મહાભુજમ્ ॥ 3-18-27 (16392)
સાત્યકિં બલદેવં ચ યે ચાન્યેઽન્ધકવૃષ્ણયઃ।
મયા સ્પર્ધન્તિ સતતં કિં નુ વક્ષ્યામિ તાનહં ॥ 3-18-28 (16393)
ત્યક્ત્વા રણમિમં સૌતે પૃષ્ઠતોઽભ્યાહતઃ શરૈઃ।
ત્વયાઽપનીતી વિવશો ન જીવેયં કથંચન ॥ 3-18-29 (16394)
સંનિવર્ત રથેનાશુ પુનર્દારુકનન્દન।
ન ચૈતદેવં કર્તવ્યમથાપત્સુ કથંચન ॥ 3-18-30 (16395)
ન જીવિતમહં સૌતે બહુ મન્યે કથંચન।
અપયાતો રણાદ્ભીતઃ પૃષ્ઠતોઽભ્યાહતઃ શરૈઃ ॥ 3-18-31 (16396)
કદાઽપિ સૂતપુત્ર ત્વં જાનીષે માં ભયાર્દિતમ્।
અપયાતં રણં હિત્વા યથા કાપુરુષં તથા ॥ 3-18-32 (16397)
અયુક્તં તુ મયા ત્યક્તું સંગ્રામં દારુકાત્મજ।
મયિ યુદ્ધાર્થિનિ ભૃશં સ ત્વં યાહિ યતો રણમ્ ॥ 3-18-33 (16398)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્ણણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ અષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ ॥ 19 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-18-2 પરે ચ મુદિતા ભૃશમ્। ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-18-11 રથં પુનઃ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-18-19 શિનેર્નપ્તા સાત્યકિઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 019
॥ શ્રીઃ ॥
3.19. અધ્યાયઃ 019
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પ્રદ્યુમ્નપરાજિતસ્ય સાલ્વસ્ય રણાદપયાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-19-0 (16399)
વાસુદેવ ઉવાચ। 3-19-0x (1835)
એવમુક્તસ્તુ કૌન્તેય સૂતપુત્રસ્તતો મૃધે।
પ્રદ્યુમ્નમબ્રવીચ્છ્લક્ષ્ણં મધુરં વાક્યમઞ્જસા ॥ 3-19-1 (16400)
ન મે ભયં રૌક્મિણેય સંગ્રામે યચ્છતો હયાન્।
યુદ્ધજ્ઞોસ્મિ ચ વૃષ્ણીનાં નાત્ર કિંચિદતોઽન્યથા ॥ 3-19-2 (16401)
આયુષ્મન્નુપદેશસ્તુ સારથ્યે વર્તતાં સ્મૃતઃ।
સર્વાર્થેષુ રથી રક્ષ્યસ્ત્વં ચાપિ ભૃશપીડિતઃ ॥ 3-19-3 (16402)
ત્વં હિ સાલ્વપ્રયુક્તેન શરેણાભિહતો ભૃશમ્।
કશ્મલાભિહતો વીર તતોઽહમપયાતવાન્ ॥ 3-19-4 (16403)
સત્વં સાત્વતમુખ્યાદ્ય લબ્ધસંજ્ઞો યદૃચ્છયા।
પશ્ય મે હયસંયાને શિક્ષાં કેશવનન્દન ॥ 3-19-5 (16404)
દારુકેણાહમુત્પન્નો યથાવચ્ચૈવ શિક્ષિતઃ।
વીતભીઃ પ્રવિશામ્યેતાં સાલ્વસ્ય મહતીં ચમૂમ્ ॥ 3-19-6 (16405)
વાસુદેવ ઉવાચ। 3-19-7x (1836)
એવમુક્ત્વા તતો વીરો હયાન્સંચોદ્ય સંગરે।
રશ્મિભિસ્તુ સમુદ્યમ્ય જવેનાભ્યપતત્તદા ॥ 3-19-7 (16406)
મણ્ડલાનિ વિચિત્રાણિ યમકાનીતરાણિ ચ।
સવ્યાનિ ચ વિચિત્રાણિ દક્ષિણાનિ ચ સર્વશઃ ॥ 3-19-8 (16407)
પ્રતોદેનાહતા રાજન્રશ્મિભિશ્ચ સમુદ્યતાઃ।
ઉત્પતન્ત ઇવાકાશં વિબભુસ્તે હયોત્તમાઃ ॥ 3-19-9 (16408)
તે હસ્તલાઘવોપેતં વિજ્ઞાય નૃપ દારુકિમ્।
ઉહ્યમાના ઇવ તદા નાસ્પૃશંશ્ચરણૈર્મહીમ્ ॥ 3-19-10 (16409)
સોપસવ્યાં ચમૂં તસ્ય સાલ્વસ્ય ભરતર્ષભ।
ચકાર નાતિયત્નેન તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 3-19-11 (16410)
અમૃષ્યમાણોપસવ્યં સાલ્વઃ સમિતિદારુણઃ।
યન્તારમસ્ય સહસા ત્રિભિર્બાણૈઃ સમાર્દયત્ ॥ 3-19-12 (16411)
દારુકસ્ય સુતસ્તં તુ બાણવેગમચિન્તયન્।
ભૂય એવ મહાબાહો પ્રયયાવપસવ્યતઃ ॥ 3-19-13 (16412)
તતો બાણાન્બહુવિધાન્પુનરેવ સ સૌભરાટ્।
મુમોચ તનયે વીર મમ રુક્મિણિનન્દને ॥ 3-19-14 (16413)
તાનપ્રાપ્તાઞ્શિતૈર્બ્રાણૈશ્ચિચ્છેદ પરવીરહા।
રૌક્મિણેયઃ સ્મિતં કૃત્વા દર્શયન્હસ્તલાઘવં ॥ 3-19-15 (16414)
છિન્નાન્દૃષ્ટ્વા તુ તાન્બાણાન્પ્રદ્યુમ્નેન ચ સૌભરાટ્।
આસુરીં દારુણીં માયામાસ્થાય વ્યસૃજચ્છરાન્ ॥ 3-19-16 (16415)
પ્રયુજ્યમાનમાજ્ઞાય દૈતેયાસ્ત્રં મહાબલમ્।
બ્રહ્માસ્ત્રેણાન્તરા ચ્છિત્ત્વામુમોચાન્યન્પતસ્ત્રિણઃ ॥ 3-19-17 (16416)
તે તદસ્ત્રં વિધૂયાશુ વિવ્યધૂ રુધિરાશનાઃ।
શિરસ્યુરસિ વક્રે ચ સ મુમોહ પપાત ચ ॥ 3-19-18 (16417)
તસ્મિન્નિપતિતે ક્ષુદ્રે સાલ્વે બાણપ્રપીડિતે।
રૌક્મિણેયોઽપરં બાણં સંદધે શત્રતાપનઃ ॥ 3-19-19 (16418)
તમર્ચિતં સર્વદાશાર્હપૂગૈ-
રાશીર્ભિરર્કજ્વલનપ્રકાશમ્।
દૃષ્ટ્વા શરં જ્યામભિનીયમાનં
બભૂવ હાહાકૃતમન્તરિક્ષમ્ ॥ 3-19-20 (16419)
તતો દેવગણાઃ સર્વે સેન્દ્રાઃ સહધનેશ્વરાઃ।
નારદં પ્રેષયામાસુ- શ્વસનં ચ મનોજવમ્ ॥ 3-19-21 (16420)
તૌ રૌક્મિણેયમાગમ્ય વચોઽબ્રૂતાં દિવૌકસામ્।
નૈવ વધ્યસ્ત્વયા વીર સાલ્વરાજઃ કથંચન ॥ 3-19-22 (16421)
સંહરસ્વ પુનર્બાણમવધ્યોઽયં ત્વયા રણે।
એતસ્ય ચ શરસ્યાજૌ નાવધ્યોસ્તિ પુમાન્ક્વચિત્ ॥ 3-19-23 (16422)
મૃત્યુરસ્ય મહાબાહો રણે દેવકિનન્દનઃ।
કૃષ્ણઃ સંકલ્પિતો ધાત્રા તન્મિથ્યા ન ભવેદિતિ ॥ 3-19-24 (16423)
તતઃ પરમસંહૃષ્ટઃ પ્રદ્યુમ્નઃ શરમુત્તમમ્।
સંજહાર ધનુઃશ્રેષ્ઠાત્તૂણે ચૈવ ન્યવેશયત્ ॥ 3-19-25 (16424)
તત ઉત્થાય રાજેન્દ્ર સાલ્વઃ પરમદુર્મનાઃ।
વ્યપાયાત્સબલસ્તૂર્ણં પ્રદ્યુમ્નશરપીડિતઃ ॥ 3-19-26 (16425)
સ દ્વારકાં પરિત્યજ્ય સાલ્વો વૃષ્ણિભિરાર્દિતઃ।
સૌભમાસ્થાય રાજેન્દ્ર દિવમાચક્રમે તદા ॥ 3-19-27 (16426)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ વિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 20 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-19-8 યમકાનિ સદૃશાનિ। ઇતરાણિ વિસદૃશાનિ ॥ 3-19-10 દહ્યમાના ઇવેતિ ખ. ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 020
॥ શ્રીઃ ॥
3.20. અધ્યાયઃ 020
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સંવસ્ય સાલ્વેન સહ યુદ્ધપ્રકારકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-20-0 (16427)
વાસુદેવ ઉવાચ। 3-20-0x (1837)
આનર્તનગરં મુક્તં તતોઽહમગમં તદા।
મહાક્રતૌ રાજસૂયે નિવૃત્તે નૃપતે તવ ॥ 3-20-1 (16428)
અપશ્યં દ્વારકાં ચાહં મહારાજ હતત્વિષમ્।
નિઃસ્વાધ્યાયવષટ્કારાં નિર્ભૂષણવરસ્ત્રિયમ્ ॥ 3-20-2 (16429)
અનભિજ્ઞેયરૂપાણિ દ્વારકોપવનાનિ ચ।
દૃષ્ટ્વા શઙ્કોપપન્નોઽહમપૃચ્છં હૃદિકાત્મજમ્ ॥ 3-20-3 (16430)
અસ્વસ્થનરનારીકમિદં વૃષ્ણિકુલં ભૃશમ્।
કિમિદં નરશાર્દૂલ શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વતઃ ॥ 3-20-4 (16431)
એવમુક્તઃ સ તુ મયા વિસ્તરેણેદમબ્રવીત્।
રોધં મોક્ષં ચ સાલ્વેન હાર્દિક્યો રાજસત્તમ ॥ 3-20-5 (16432)
તતોઽહં ભરતશ્રેષ્ઠ શ્રુત્વા સર્વમશેષતઃ।
વિનાશે સાલ્વરાજસ્ય તદૈવાકરવં મતિમ્ ॥ 3-20-6 (16433)
તતોઽહં ભરતશ્રેષ્ઠ સમાશ્વાસ્ય પુરે જનમ્ ॥
રાજાનમાહુકં ચૈવ તથૈવાકનદુન્દુભિમ્ ॥ 3-20-7 (16434)
સર્વાન્વૃષ્ણિપ્રવીરાંશ્ચ હર્ષયન્નબ્રુવં તદા।
અપ્રમાદઃ સદા કાર્યો નગરે યાદવર્ષભાઃ ॥ 3-20-8 (16435)
સાલ્વરાજવિનાશાય પ્રયાતં માં નિબોધત।
નાહત્વા તં નિવર્તિષ્યે પુરીં દ્વારવતીં પ્રતિ ॥ 3-20-9 (16436)
સસાલ્વં સૌભનગરં હત્વા દ્રષ્ટાસ્મિ વઃ પુનઃ।
ત્રિઃસામા હન્યતામેષા દુન્દુભિઃ શત્રુભીષણા ॥ 3-20-10 (16437)
તે મયાઽઽશ્વાસિતા વીરા યથાવદ્ભરતર્ષભ।
સર્વે મામબ્રુવન્હૃષ્ટાઃ પ્રયાહિ જહિશાત્રવાન્ ॥ 3-20-11 (16438)
તૈઃ પ્રહૃષ્ટાત્મભિર્વીરૈરાશીર્ભિરભિનન્દિતઃ।
વાચયિત્વા દ્વિજશ્રેષ્ઠાન્પ્રણમ્ય શિરસા ભવમ્ ॥ 3-20-12 (16439)
શૈબ્યસુગ્રીવયુક્તેન રથેનાનાદયન્દિશઃ।
પ્રધ્માય શઙ્ખપ્રવરં પાઞ્ચજન્યમહં નૃપ ॥ 3-20-13 (16440)
પ્રયાતોસ્મિ નરવ્યાઘ્ર બલેન મહતા વૃતઃ।
ક્લૃપ્તેન ચતુરઙ્ગેણ યત્તેન જિતકાશિના ॥ 3-20-14 (16441)
સમતીત્ય બહૂન્દેશાન્ગિરીંશ્ચ બહુપાદપાન્।
સરાંસિ સરિતશ્ચૈવ માર્તિકાવતમાસદમ્ ॥ 3-20-15 (16442)
તત્રાશ્રૌષં નરવ્યાઘ્ર સાલ્વં સાગરમન્તિકાત્।
પ્રયાન્તં સૌભમાસ્થાય તમહં પૃષ્ઠતોઽન્વગામ્ ॥ 3-20-16 (16443)
`દૃષ્ટવાનસ્મિ રાજેન્દ્ર સાલ્વરાજમથાન્તિકે।'
તતઃ સાગરમાસાદ્ય કુક્ષૌ તસ્ય મહોર્મિણઃ।
સમુદ્રનાભ્યાં સાલ્વોઽભૂત્સૌભમાસ્થાય શત્રુહન્ ॥ 3-20-17 (16444)
`સ મામાલોક્ય સહસા સેનાં સ્વાં પ્રાહિણોન્મૃધે।
મદ્બાહુના ચ સેનાયાં શિષ્ટાયાં કિંચિદેવ ચ' 3-20-18 (16445)
સ સમાલોક્ય સહસા સ્મયન્નિવ યુધિષ્ઠિર।
આહ્વયામાસ દુષ્ટાત્મા યુદ્ધાયૈવ મુહુર્મુહુઃ ॥ 3-20-19 (16446)
તસ્ય શાર્ઙ્ગવિનિર્મુક્તૈર્બહુભિર્મર્મભેદિભિઃ।
પુરં નાસાદ્યત શરૈસ્તતો માં રોષ આવિશત્ ॥ 3-20-20 (16447)
સ ચાપિ પાપપ્રકૃતિર્દૈતેયાપશદો નૃપ।
મય્યવર્ષત દુર્ધર્ષઃ શરધારાઃ સહસ્રશઃ ॥ 3-20-21 (16448)
સૈનિકાન્મમ સૂતં ચ હયાંશ્ચ સ સમાકિરત્।
અચિન્તયન્તસ્તુ શરાન્વયં યુધ્યામ ભારત ॥ 3-20-22 (16449)
તતઃ શતસહસ્રાણિ શરાણાં નતપર્વણામ્।
ચિક્ષિપુઃ સમરે વીરા મયિ સાલ્વપદાનુગાઃ ॥ 3-20-23 (16450)
તે હયાંશ્ચ રથં ચૈવ ધ્વજં દારુકમેવ ચ।
છાદયામાસુરસુરાસ્તૈર્બાણૈર્મર્મભેદિભિઃ ॥ 3-20-24 (16451)
ન હયા ન રથો વીર ન ધ્વજો ન ચ દારુકઃ।
અદૃશ્યન્ત શરૈશ્છન્નાસ્તથાઽહં સૈનિકાશ્ચ મે ॥ 3-20-25 (16452)
તતોઽહમપિ કૌન્તેય શરાણામયુતાન્બહૂન્।
આમન્ત્રિતાનાં ધનુષા દિવ્યેન વિધિનાઽક્ષિપમ્ ॥ 3-20-26 (16453)
ન તત્રવિષયસ્ત્વાસીન્મમ સૈન્યસ્ય ભારત।
ખે વિષક્તં હિ તત્સૌભં ક્રોશમાત્ર ઇવાભવત્ ॥ 3-20-27 (16454)
તતસ્તે પ્રેક્ષકાઃ સર્વે દેવા વૈ દિવમાસ્થિતાઃ।
હર્ષયામાસુરુચ્ચૈર્માં સિંહનાદતલસ્વનૈઃ ॥ 3-20-28 (16455)
મત્કાર્મુકવિનિર્મુક્તા દાનવાનાં મહારણે।
અઙ્ગેષુ રુધિરાક્તાસ્તે વિવિશુઃ શલભા ઇવ ॥ 3-20-29 (16456)
તતો હલહલાશબ્દઃ સૌભમધ્યે વ્યવર્ધત।
વધ્યતાં વિશિખૈસ્તીક્ષ્ણૈઃ પતતાં ચ મહાર્ણવે ॥ 3-20-30 (16457)
તે નિકૃત્તભુજસ્કન્ધાઃ કબન્ધાકૃતિદર્શનાઃ।
નદન્તો ભૈરવાન્નાદાન્નિપતન્તિ સ્મ દાનવાઃ।
પતિતાસ્તેઽપિ ભક્ષ્યન્તે સમુદ્રાંભોનિવાસિભિઃ ॥ 3-20-31 (16458)
તતો ગોક્ષીરકુન્દેન્દુમૃણાલરજતપ્રભમ્।
જલજં પાઞ્ચજન્યં વૈ પ્રાણેનાહમપૂરયમ્ ॥ 3-20-32 (16459)
તાન્દૃષ્ટ્વા પતિતાંસ્તત્ર સાલ્વઃ સૌભપતિસ્તતઃ।
માયાયુદ્ધેન મહતા યોધયામાસ માં યુધિ ॥ 3-20-33 (16460)
તતો ગદા હલાઃ પ્રાસાઃ શૂલશક્તિપરશ્ચથાઃ।
અસયઃ શક્તિકુલિશપાશર્ષ્ટિકનપાઃ શરાઃ।
પટ્ટસાશ્ચ ભુશુણ્ડ્યશ્ચ પ્રપતન્ત્યનિશં મયિ ॥ 3-20-34 (16461)
તામહં માયયૈવાશુ પ્રતિગૃહ્ય વ્યનાશયમ્।
તસ્યાં હતાયાં માયાયાં ગિરિશૃઙ્ગૈરયોધયત્ ॥ 3-20-35 (16462)
તતોઽભવત્તમ ઇવ પ્રકાશ ઇવ ચાભવત્।
દુર્દિનં સુદિનં ચૈવ શીતમુષ્ણં ચ ભારત ॥ 3-20-36 (16463)
અઙ્ગારપાંસુવર્ષં ચ શસ્ત્રવર્ષં ચ ભારત।
એવં માયાં પ્રકુર્વાણો યોધયામાસ માં રિપુઃ ॥ 3-20-37 (16464)
વિજ્ઞાય તદહં સર્વં માયયૈવ વ્યનાશયમ્।
યથાકાલં તુ યુદ્ધેન વ્યધમં સર્વતઃ શરૈઃ ॥ 3-20-38 (16465)
`તતો હતાયાં ચ મયા માયાયાં યુધિ દાનવઃ।
માયામન્યાં મહારાજ ચકાર મતિમોહિનીમ્ ॥' 3-20-39 (16466)
તતો વ્યોમ મહારાજ શતસૂર્યમિવાભવત્।
શતચન્દ્રં ચ કૌન્તેય સહસ્રાયુતતારકમ્ ॥ 3-20-40 (16467)
તતો નાજ્ઞાયત તદા દિવારાત્રં તથા દિશઃ।
તતોઽહં મોહમાપન્નઃ પ્રજ્ઞાસ્ત્રં સમયોજયમ્ ॥ 3-20-41 (16468)
તદસ્ત્રમસ્તમસ્ત્રેણ વિધૂતં શરતૂલવત્।
તથા તદભવદ્યુદ્ધં તુમુલં રોમહર્ષણમ્।
લબ્ધાલોકસ્તુ રાજેન્દ્ર પુનઃ શત્રુમયોધયમ્ ॥ 3-20-42 (16469)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ વિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 20 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-20-3 હૃદિકાત્મજં કૃતકર્માણમ્ ॥ 3-20-10 ત્રિઃસામા ત્રિસ્વરા નીચમન્દ્રતારભાવેન ॥ 3-20-12 વાચયિત્વા સ્વસ્તિવાદાનિતિ શેષઃ। શિરસા હરમિતિ ટ. પાઠઃ। શિરસાહુકમિતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-20-14 જિતકાશિના જયશોભિના ॥ 3-20-15 માર્તિકાવતં દેશવિશેષમ્। આસદં પ્રાપ્તઃ ॥ 3-20-16 સાગરમન્તિકાત્ સાગરસમીપે। અન્વગાં અનુગતવાનસ્મિ ॥ 3-20-17 મહોર્મિણઃ મહોર્મિમતઃ। વ્રીહ્યાદિત્વાદિનિઃ। નાભ્યાં ગર્ભે ગુપ્ત ઇત્યર્થઃ ॥ 3-20-20 તસ્ય પુરં મદીયૈઃ શરૈર્નાસાદ્યતેતિ સંબન્ધઃ ॥ 3-20-26 આમન્ત્રિતાનાં અભિમન્ત્રિતાનામ્। દિવ્યેન વિધિના અલૌકિકયા અસ્ત્રિવિદ્યયા ॥ 3-20-30 વધ્યતાં વધ્યમાનાનામ્ ॥ 3-20-32 પ્રાણએન બલેન ॥ 3-20-34 શક્ત્યાદીનાં કનો દીપ્તિર્ગતિઃ શોભા વા તાં પાન્તિ તે। કાર્તિકેયેન્દ્રવરુણયમાયુધતુલ્યા ઇત્યર્થઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 021
॥ શ્રીઃ ॥
3.21. અધ્યાયઃ 021
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણસાલ્વયોર્યુદ્ધમ્ ॥ 1 ॥ સાલ્વેન સ્વમાયાસૃષ્ટવસુદેવસ્ય શિરશ્છેદનપ્રદર્શનેન કૃષ્ણવ્યામોહનમ્ ॥ 2 ॥ તતો મુહૂર્તેન પ્રતિબુદ્ધેન કૃષ્ણેન સ્વાનુભૂતસ્ય માયિકત્વાધ્યવસાયઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-21-0 (16470)
વાસુદેવ ઉવાચ। 3-21-0x (1838)
એવં સ પુરુષવ્યાઘ્રઃ સાલ્વો રાજ્ઞં મહારિપુઃ।
યુધ્યમાનો મયા સઙ્ખ્યે વિયદભ્યગમત્પુનઃ ॥ 3-21-1 (16471)
તતઃ શતઘ્નીશ્ચ મહાગદાશ્ચ
દીપ્તાશ્ચ શૂલાન્મુસલાનસીંશ્ચ।
ચિક્ષેપ રોષાન્મયિ મન્દબુદ્ધિઃ
સાલ્વો મહારાજ જયાભિકાઙ્ક્ષી ॥ 3-21-2 (16472)
તાનાશુગૈરાપતતોઽહમાશુ
નિવાર્ય તૂર્ણં ખગમાન્ખ એવ।
દ્વિધા ત્રિતા ચાચ્છિનમાશુ મુક્તૈ-
સ્તતોઽન્તરિક્ષે નિનદો બભૂવ ॥ 3-21-3 (16473)
તતઃ શતસહસ્રેણ શરાણાં નતપર્વણામ્।
દારુકં વાજિનશ્ચૈવ રથં ચ સમવાકિરત્ ॥ 3-21-4 (16474)
તતો મામબ્રવીદ્વીર દારુકો વિહ્વલન્નિવ।
સ્થાતવ્યમિતિ તિષ્ઠામિ સાલ્વબાણપ્રપીડિતઃ।
અવસ્થાતું ન શક્નોમિ અઙ્ગં મે વ્યવસીદતિ ॥ 3-21-5 (16475)
ઇતિ તસ્ય નિશમ્યાહં સારથેઃ કરુણં વચઃ।
અવેક્ષમાણો યન્તારમપશ્યં શરપીડિતમ્ ॥ 3-21-6 (16476)
ન તસ્યોરસિ નો મૂર્ધ્નિ ન કાયે ન ભુજદ્વયે।
અન્તરં પાણ્ડવશ્રેષ્ઠ પશ્યામ્યનિચિતં શરૈઃ ॥ 3-21-7 (16477)
સ તુ બાણવરોત્પીડાદ્વિસ્રવત્યસૃગુલ્બણમ્।
અભિવૃષ્ટો યથા મેઘૈર્ગિરિર્ગૈરિકધાતુમાન્ ॥ 3-21-8 (16478)
અભીશુહસ્તં તં દૃષ્ટ્વા સીદન્તં સારથિં રણે।
અસ્તમ્ભયં મહાબાહો સાલ્વબાણપ્રપીડિતમ્ ॥ 3-21-9 (16479)
અથ માં પુરુષઃ કશ્ચિદ્દ્વારકાનિલયોઽબ્રવીત્।
ત્વરિતો રથમારોપ્ય સૌહૃદાદિવ ભારત ॥ 3-21-10 (16480)
આહુકસ્ય વચો વીર તસ્યૈવ પરિચારકઃ।
વિષણ્ણઃ સન્નકણ્ઠેન તન્નિબોધ યુધિષ્ઠિર ॥ 3-21-11 (16481)
દ્વારકાધિપતિર્વીર આહ ત્વામાહુકો વચઃ।
કેશવૈહિ વિજાનીષ્વ યત્ત્વાં પિતૃસખોઽબ્રવીત્ ॥ 3-21-12 (16482)
ઉપયાત્વા તુ સાલ્વેન દ્વારકાં વૃષ્ણિનન્દન।
વિષક્તે ત્વયિ દુર્ધર્ષ ઇતઃ શૂરસુતો બલાત્ ॥ 3-21-13 (16483)
તદલં સાધુયુદ્ધેન નિવર્તસ્વ જનાર્દન।
દ્વારકામેવ રક્ષસ્વ કાર્યમેતન્મહત્તવ ॥ 3-21-14 (16484)
ઇત્યહં તસ્ય વચનં શ્રુત્વા પરમદુર્મનાઃ।
નિશ્ચયં નાધિગચ્છામિ કર્તવ્યસ્યેતરસ્ય ચ ॥ 3-21-15 (16485)
સાત્યકિં બલદેવં ચ પ્રદ્યુમ્નં ચ મહાંરથમ્।
જગર્હે મનસા વીર તચ્છ્રુત્વા મહદપ્રિયમ્ ॥ 3-21-16 (16486)
અહં હિ દ્વારકાયાશ્ચ પિતુશ્ચ કુરુનન્દન।
તેષુ રક્ષાં સમાધાય પ્રયાતઃ સૌભયાતને ॥ 3-21-17 (16487)
બલદેવો મહાબાહુઃ કચ્ચિજ્જીવતિ શત્રુહા।
સાત્યકી રૌક્મિણેયશ્ચ ચારુદેષ્ણશ્ચ વીર્યવાન્।
સામ્બપ્રભૃતયશ્ચૈવેત્યહમાસં સુદુર્મનાઃ ॥ 3-21-18 (16488)
એતેષુ હિ નરવ્યાઘ્ર જીવત્સુ ન કથંચન।
શક્યઃ શૂરસુતો હન્તુમપિ વજ્રભૃતા સ્વયમ્ ॥ 3-21-19 (16489)
હતઃ શૂરસુતો વ્યક્તં વ્યક્તં ચૈતે પરાસવઃ।
બલદેવમુખાઃ સર્વ ઇતિ મે નિશ્ચિતા મતિઃ ॥ 3-21-20 (16490)
સોહં સર્વવિનાશં તં ચિન્તયાનો મુહુર્મુહુઃ।
અવિહ્વલો મહારાજ પુનઃ સાલ્વમયોધયમ્ ॥ 3-21-21 (16491)
તદોઽપશ્યં મહારાજ પ્રપતન્તમહં તદા।
સૌભાચ્છૂરસુતં વીર તતો માં મોહ આવિશત્ ॥ 3-21-22 (16492)
તસ્ય રૂપં પ્રપતતઃ પિતુર્મમ નરાધિપ।
યયાતેઃ ક્ષીણપુણ્યસ્ય સ્વર્ગાદિવ ભહીતલમ્ ॥ 3-21-23 (16493)
વિશીર્ણમલિનોષ્ણીપપ્રકીર્ણામ્બરમૂર્ધજઃ।
પ્રપતન્દૃશ્યતે હ સ્મ ક્ષીણપુણ્ય ઇવ ગ્રહઃ ॥ 3-21-24 (16494)
તતઃ શાર્ઙ્ગં ધનુઃશ્રેષ્ઠં કરાત્પ્રપતિતં મમ।
મોહાપન્નશ્ચ કૌન્તેય રથોપસ્થ ઉપાવિશમ્ ॥ 3-21-25 (16495)
તતો હાહાકૃતં સર્વં સૈન્યં મે ગતચેતનમ્।
માં દૃષ્ટ્વા રથનીડસ્થં ગતાસુમિવ ભારત ॥ 3-21-26 (16496)
પ્રસાર્ય બાહૂ પતતઃ પ્રસાર્ય ચરણાવપિ।
રૂપં પિતુર્મે વિબભૌ શકુને- પતતો યથા ॥ 3-21-27 (16497)
તં પતન્તં મહાબાહો શૂલપટ્ટસપાણયઃ।
અભિઘ્નન્તો ભૃશં વીર મમ ચોતોહ્યકમ્પયન્ ॥ 3-21-28 (16498)
તતો મુહૂર્તાત્પ્રતિલભ્ય સંજ્ઞા-
મહં તદા વીર મહાવિમર્દે।
ન તત્રસૌમં ન રિપું ચ સાલ્વં
પશ્યામિ વૃદ્ધં પિતરં ન ચાપિ ॥ 3-21-29 (16499)
તતો મમાસીન્મનસિ માયેયમિતિ નિશ્ચિતમ્।
પ્રબુદ્ધોસ્મિ તતો ભૂયઃ શતશો વાઽકિરં શરાન્ ॥ 3-21-30 (16500)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ એકવિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 21 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-21-8 બાણરોત્પીડાત્ ક્ષતસ્થાનાત્। ઉલ્વણમુત્કટમ્ ॥ 3-21-9 અસ્તમ્ભયમાશ્વાસિતવાન્ ॥ 3-21-12 પિતૃસખ આહુકઃ ॥ 3-21-13 વિષક્તેઽન્યત્ર વ્યાસક્તે। શૂરસુતો વસુદેવઃ ॥ 3-21-16 જગર્હે નિન્દિતવાન્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 022
॥ શ્રીઃ ॥
3.22. અધ્યાયઃ 022
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સ્વેન સાલ્વસંહારકથનપૂર્વકં સુભદ્રાભિમન્યુમભ્યાં સહ દ્વારકાગમનમ્ ॥ 1 ॥ ધૃષ્ટદ્યુમ્નધૃષ્ટકેતુભ્યાં યથાક્રમં દ્રૌપદેયાન્નકુલભાર્યાં સ્વસ્વનગરગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-22-0 (16501)
વાસુદેવ ઉવાચ। 3-22-0x (1839)
તતોઽહં ભરતશ્રેષ્ઠ પ્રગૃહ્યરુચિરં ધનુઃ।
શરૈરપાતયં સૌભાચ્છિરાંસિ વિબુધદ્વિષામ્ ॥ 3-22-1 (16502)
શરાંશ્ચાશીવિષાકારાનૂર્ધ્વગાંસ્તિગ્મતેજસઃ।
પ્રૈષયં સાલ્વરાજાય શાર્ઙ્ગમુક્તાન્સુવાસસઃ ॥ 3-22-2 (16503)
તતો નાદૃશ્યત તદા સૌભં કુરુકુલોદ્વહ।
અન્તર્હિતં માયયાઽભૂત્તતોઽહં વિસ્મિતોઽભવમ્ ॥ 3-22-3 (16504)
અથ દાનવસઙ્ઘાસ્તે વિકૃતાનનમૂર્ધજાઃ।
ઉદક્રોશન્મહારાજ ધિષ્ઠિતે મયિ ભારત ॥ 3-22-4 (16505)
તતોઽસ્ત્રં શબ્દસાહં વૈ ત્વરમાણો મહારણે।
અયોજયં તદ્વધાય તતઃ શબ્દ ઉપારમત્ ॥ 3-22-5 (16506)
હતાસ્તે દાનવાઃ સર્વે યૈઃ સ શબ્દ ઉદીરિતઃ।
શરૈરાદિત્યસંકશૈર્જ્વલિતૈઃ શબ્દસાધનૈઃ ॥ 3-22-6 (16507)
તસ્મિન્નુપરતે શબ્દે પુનરેવાન્યતોઽભવત્।
શબ્દોઽપરો મહારાજ તત્રાપિ પ્રાહરં શરૈઃ ॥ 3-22-7 (16508)
એવં દશ દિશઃ સર્વાસ્તિર્યગૂર્ધ્વં ચ ભારત।
નાદયામાસુરસુરાસ્તે ચાપિ નિહતા મયા ॥ 3-22-8 (16509)
તતઃ પ્રાગ્જ્યોતિષં ગત્વા પુનરેવ વ્યદૃશ્યત।
સૌભં કામગમં વીર મોહયન્મમ ચક્ષુષી ॥ 3-22-9 (16510)
તતો લોકાન્તકરણો દાનવો દારુણાકૃતિઃ।
શિલાવર્ષેણ મહતા સહસા માં સમાવૃણોત્ ॥ 3-22-10 (16511)
સોહં પર્વતવર્ષેણ વધ્યમાનઃ સમન્તતઃ।
વલ્મીક ઇવ રાજેન્દ્ર પર્વતોપચિતોઽભવમ્ ॥ 3-22-11 (16512)
તતોઽહં પર્વતચિતઃ સહયઃ સહસારથિઃ।
અપ્રખ્યાતિમિયાં રાજન્સધ્વજઃ પર્વતૈશ્ચિતઃ ॥ 3-22-12 (16513)
તતો વૃષ્ણિપ્રવીરા યે મમાસન્સૈનિકાસ્તદા।
તે ભયર્તા દિશઃ સર્વે સહસા વિપ્રદુદ્રુવુઃ ॥ 3-22-13 (16514)
તતો હાહાકૃતમભૂત્સર્વં કિલ વિશાંપતે।
દ્યૌશ્ચ ભૂમિશ્ચ ખં ચૈવાદૃશ્યમાને તથા મયિ ॥ 3-22-14 (16515)
તતો વિષણ્ણમનસો મમ રાજન્સુહૃજ્જનાઃ।
રુરુદુશ્ચુક્રુશુશ્ચૈવ દુઃખશોકસમન્વિતાઃ ॥ 3-22-15 (16516)
દ્વિષતાં ચ પ્રહર્ષોઽભૂદાર્તિશ્ચ સુહૃદામપિ।
એવં વિજિતવાન્વીર પશ્ચાદશ્રૌષમચ્યુત ॥ 3-22-16 (16517)
તતોઽહમિન્દ્રદયિતં સર્વપાષાણભેદનમ્।
વજ્રમુદ્યમ્ય તાન્સર્વાન્પર્વતાન્સમશાતયમ્ ॥ 3-22-17 (16518)
તતઃ પર્વતભારાર્તા મન્દપ્રાણવિચેષ્ટિતાઃ।
હયા મમ મહારાજ વેપમાના ઇવાભવન્ ॥ 3-22-18 (16519)
મેઘજાલ ઇવાકાશે વિદાર્યાભ્યુદિતં રવિમ્।
દૃષ્ટ્વા માં બાન્ધવાઃ સર્વે હર્ષમાહારયન્પુનઃ ॥ 3-22-19 (16520)
તતઃ પર્વતભારાર્તાન્મન્દપ્રાણવિચેષ્ટિતાન્।
હયાન્સંદૃશ્ય માં સૂતઃ પ્રાહ તાત્કાલિકં વચઃ ॥ 3-22-20 (16521)
સાધુ સંપશ્ય વાર્ષ્ણેય સાલ્વં સૌભપતિં સ્થિતમ્।
અલં કૃષ્ણાવમન્યૈનં સાધુ યત્નં સમાચર ॥ 3-22-21 (16522)
માર્દવં સખિતાં ચૈવ સાલ્વાદદ્ય વ્યપાહર।
જહિ સાલ્વં મહાબાહો મૈનં જીવય કેશવ ॥ 3-22-22 (16523)
સર્વૈઃ પરાક્રમૈર્વીર વધ્યઃ શત્રુરમિત્રહન્।
ન શત્રુરવમન્તવ્યો દુર્બલોઽપિ બલીયસા।
યોપિસ્યાત્પીઠગઃ કશ્ચિત્કિં પુનઃ સમરે સ્થિતઃ ॥ 3-22-23 (16524)
સ ત્વં પુરુષશાર્દૂલ સર્વયત્નૈરિમં પ્રભો।
જહિ વૃષ્ણિકુલશ્રેષ્ઠ મા ત્વાં કાલોઽત્યગાત્પુનઃ ॥ 3-22-24 (16525)
જિતવાઞ્જામદગ્ન્યં યઃ કોટિવર્ષગણાન્બહૂન્।
સ એષ નાન્યૈર્વધ્યો હિ ત્વામૃતે નાસ્તિ કશ્ચન ॥ 3-22-25 (16526)
નૈષ માર્દવસાધ્યો વૈ મતો નાપિ સખા તવ।
યેન ત્વં યોધિતો વીર દ્વારકા ચાવમર્દિતા ॥ 3-22-26 (16527)
એવમાદિ તુ કૌન્તેય શ્રુત્વાઽહં સારથેર્વચઃ।
તત્વમેતદિતિ જ્ઞાત્વા યુદ્ધે મતિમધારયમ્ ॥ 3-22-27 (16528)
વધાય સાલ્વરાજસ્ય સૌભસ્ય ચ નિપાતને।
દારુકં ચાબ્રુવં વીર મુહૂર્તં સ્થીયતામિતિ ॥ 3-22-28 (16529)
તતોઽપ્રતિહતં દિવ્યમભોદ્યમતિવીર્યવત્।
આગ્નેયમસ્ત્રં દયિતં સર્વસાહં મહાપ્રભમ્।
યોજયં તત્રધનુષા દાનવાન્તકરં રણે ॥ 3-22-29 (16530)
યક્ષાણાં રાક્ષસાનાં ચ દાનવાનાં ચ સંયુગે।
રાજ્ઞાં ચ પ્રતિલોમાનાં ભસ્માન્તકરણં મહત્ ॥ 3-22-30 (16531)
ક્ષુરાન્તમમલં ચક્રં કાલાન્તકયમોપમમ્।
અનુમન્ત્ર્યાહમતુલં દ્વિષતાં વિનિબર્હણમ્ ॥ 3-22-31 (16532)
જહિ સૌભં સ્વવીર્યેણ યે ચાત્ર રિપવો મમ।
ઇત્યુક્ત્વા ભુજવીર્યેણ તસ્મૈ પ્રાહિણવં રુષા ॥ 3-22-32 (16533)
રૂપં સુદર્શનસ્યાસીદાકાશે પતતસ્તદા।
દ્વિતીયસ્યેવ સૂર્યસ્ યુગાન્તે પ્રતપિષ્યતઃ ॥ 3-22-33 (16534)
તત્સમાસાદ્ય નગરં સૌભં વ્યપગતત્વિષમ્।
મધ્યેન પાટયામાસ ક્રકચો દાર્વિવોચ્છ્રિતમ્ ॥ 3-22-34 (16535)
દ્વિધા કૃતં તતઃ સૌભં સુદર્શનબલાદ્ધતમ્।
મહેશ્વરશરોદ્ધૂતં પપાત ત્રિપુરં યથા ॥ 3-22-35 (16536)
તસ્મિન્નિપતિતે સૌભે ચક્રમાગાત્કરં મમ।
પુનશ્ચાદાય વેગેન સાલ્વાયેત્યહમબ્રુવમ્ ॥ 3-22-36 (16537)
તતઃ સાલ્વં ગદાં ગુર્વીમાવિધ્યન્તે મહાહવે।
દ્વિધા ચકાર સહસા પ્રજજ્વાલ ચ તેજસા ॥ 3-22-37 (16538)
તસ્મિન્વિનિહતે વીરે દાનવાસ્ત્રસ્તચેતસઃ।
હાહાભૂતા દિશો જગ્મુરર્દિતા મમ સાયકૈઃ ॥ 3-22-38 (16539)
તતોઽહંસમવસ્થાપ્યરથં સૌભસમીપતઃ।
શઙ્ખં પ્રધ્માપ્ય હર્ષેણ સુહૃદઃ પર્યહર્ષયમ્ ॥ 3-22-39 (16540)
તન્મેરુશિખરાકારં વિધ્વસ્તાટ્ટાલગોપુરમ્।
દહ્યમાનમભિપ્રેક્ષ્ય સ્ત્રિયસ્તાઃ સંપ્રદુદ્રુવુઃ ॥ 3-22-40 (16541)
એવં નિહત્ય સમરે સૌભં સાલ્વં નિપાત્ય ચ।
આનર્તાત્પુનરાગમ્ય સુહૃદાં પ્રીતિમાવહમ્ ॥ 3-22-41 (16542)
તદેતત્કારણં રાજન્નાગમં નાગસાહ્વયમ્।
યદ્યાગાં પરવીરઘ્ન ન હિ જીવેત્સુયોધનઃ ॥ 3-22-42 (16543)
મય્યાગતેઽથવા વીર દ્યૂતં ન ભવિતા તથા।
અદ્યાહં કિં કરિષ્યામિ ભિન્નસેતુરિવોદકમ્ ॥ 3-22-43 (16544)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-22-44x (1840)
એવમુક્ત્વા મહાબાહુઃ કૌરવં પુરુષોત્તમઃ।
આમન્ત્ર્ય પ્રયયૌ શ્રીમાન્પાણ્ડવાન્મધુસૂદનઃ ॥ 3-22-44 (16545)
અભિવાદ્ય મહાબાહુર્ધર્મરાજં યુધિષ્ઠિરમ્।
રાજ્ઞા મૂર્ધન્યુપાઘ્રાતો ભીમેન ચ મહાભુજઃ ॥ 3-22-45 (16546)
પરિષ્વક્તશ્ચાર્જુનેન યમાભ્યાં ચાભિવાદિતઃ।
સંમાનિતશ્ચ ધૌમ્યેન દ્રૌપદ્યા ચાર્ચિતોશ્રુભિઃ ॥ 3-22-46 (16547)
સુભદ્રામભિમન્યું ચ રથમારોપ્ય કાઞ્ચનમ્।
આરુરોહ રથં કૃષ્ણઃ પાણ્ડવૈરભિપૂજિતઃ ॥ 3-22-47 (16548)
શૈબ્યસુગ્રીવયુક્તેન રથેનાદિત્યવર્ચસા।
દ્વારકાં પ્રયયૌ કૃષ્ણઃ સમાશ્વાસ્ય યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 3-22-48 (16549)
તતઃ પ્રયતે દાશાર્હે ધૃષ્ટદ્યુમ્નોપિ પાર્ષતઃ।
દ્રૌપદેયાનુપાદાય પ્રયયૌ સ્વપુરં તદા ॥ 3-22-49 (16550)
ધૃષ્ટકેતુઃ સ્વસારં ચ સમાદાયાથ ચેદિરાટ્।
જગામ પાણ્ડવાન્દૃષ્ટ્વા રમ્યાં શુક્તિમતીં પુરીમ્ ॥ 3-22-50 (16551)
કેકયાશ્ચાપ્યનુજ્ઞાતાઃ કૌન્તેયેનામિતૌજસા।
આમન્ત્ર્ય પાણ્ડવાન્સર્વાન્પ્રયયુસ્તેઽપિ ભારત ॥ 3-22-51 (16552)
બ્રાહ્મણાશ્ચ વિશશ્ચૈવ તથાવિષયવાસિનઃ।
વિસૃજ્યમાનાઃ સુભૃશં ન ત્યજન્તિ સ્મ પાણ્ડવાન્ ॥ 3-22-52 (16553)
સમવાયઃ સ રાજેન્દ્ર સુમહાદ્ભુતદર્શનઃ।
આસીન્મહાત્મનાં તેષાં કામ્યકે ભરતર્ષભ ॥ 3-22-53 (16554)
યુધિષ્ઠિરસ્તુ વિપ્રાંસ્તાનનુમાન્ય મહામનાઃ।
શશાસ પુરુષાન્કાલે રથાન્યોજયતેતિ વૈ ॥ 3-22-54 (16555)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ દ્વાવિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 22 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-22-2 સુવાસસઃ સુપુઙ્ખાન્ ॥ 3-22-4 વિકૃતાનનમૂર્ધજા ઇતિ તેષાં સ્વરૂપકથનં નતુ તદ્દર્શનમ્। ધિષ્ઠિતે પ્રાગલ્ભ્યેન સ્થિતે। વિષ્ઠિતે ઇતિ પાઠેપિ સએવાર્તઃ ॥ 3-22-5 શબ્દએવ સાહો લક્ષ્યં યત્રતત્તથા શબ્દવેધિ શબ્દેઽસ્ત્રમુપારમન્ન્યપતદિત્યર્થઃ શબ્દસાહં શબ્દબાધાનિવારકં વા ॥ 3-22-6 શબ્દસાધનૈઃ શબ્દએવ સાધનં લક્ષ્યસંબન્ધે કારણં યેષાં તૈઃ। પુરસ્યાદૃશ્યત્વાત્ ॥ 3-22-9 આગ્જ્યેતિષં પૂર્વસમુદ્રતીરસ્થં નગરવિશેષમ્। યતઃ કામગમં અતઃ પ્રાગ્જ્યોતિષં ગત્વા વ્યદૃશ્યત ॥ 3-22-12 અપ્રખ્યાતિં અદર્શનમ્। ઇયાં પ્રાપ્તવાન્ ॥ 3-22-16 એવં માં સૌભરાજો વિજિતવાન્ એતદપ્યહં પશ્ચાદશ્રૌષં પૂર્વં મોહમાપન્નઃ સન્ સંજ્ઞાલાર્ભાનન્તરં શ્રુતવાન્સારથિમુખેનેતિ શેષઃ। એવમજ્ઞાતવાન્વીરેતિ ટ. પાઠઃ ॥ 3-22-17 ઇન્દ્રદયિતં ઇન્દ્રદૈવત્યમ્। વજ્રં વજ્રાસ્ત્રમ્ સમશાતયં નાશિતવાન્ ॥ 3-22-19 આહારયન્પ્રાપ્તવન્તઃ ॥ 3-22-20 તાત્કાલિકં તત્કાલયોગ્યમ્ ॥ 3-22-23 પીઠગઃ સ્વાસનસ્થઃ। અયુધ્યમાનોપીત્યર્થઃ ॥ 3-22-30 પ્રતિલોમાનાં વિપરિતાચારાણાં મ્લેચ્છાનામ્ ॥ 3-22-31 ક્ષુરાન્તં તીક્ષ્ણપરિધિ ॥ 3-22-32 તસ્મૈ સૌભાય। પ્રાહિણવં પ્રહિતવાન્ ॥ 3-22-33 યુગાન્તે પરિવેષ્ટત ઇતિ ટ. પાઠઃ ॥ 3-22-34 ક્રકચઃ દન્તુરખઙ્ગઃ ॥ 3-22-43 ઉદકં ધારયિતુમિતિ શેષઃ ॥ 3-22-50 ધૃષ્ટકેતુઃ શિશુપાલસુતઃ। સ્વસારં કરેણુમતીં નકુલભાર્યામ્ ॥ 3-22-51 કેકયાઃ સહદેવશ્યાલાઃ ॥ 3-22-54 શશાસ આજ્ઞાપયામાસ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 023
॥ શ્રીઃ ॥
3.23. અધ્યાયઃ 023
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણાદીનાં પાણ્ડવાન્દૃષ્ટ્વા વનાત્સ્વનગરગમનાનન્તરં પાણ્ડવૈઃ પૌરાણામાશ્વાસનપૂર્વકં નગરપ્રતિ નિવર્તનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-23-0 (16556)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-23-0x (1841)
તસ્મિન્દશાર્હાધિપતૌ પ્રયાતે
યુધિષ્ઠિરો ભીમસેનાર્જુનૌ ચ।
યમૌ ચ કૃષ્ણ ચ પુરોહિતશ્ચ
રથાન્મહાર્હાન્પરમાશ્વયુક્તાન્ ॥ 3-23-1 (16557)
અસ્થાય વીરાઃ સહિતા વનાય
પ્રતસ્થિરે ભૂતપતિપ્રકાશાઃ।
હિરણ્યનિષ્કાન્વસનાનિ ગાશ્ચ
ગદાય શિક્ષાક્ષરમન્ત્રવિદ્ભ્યઃ ॥ 3-23-2 (16558)
પ્રેષ્યાઃ પુરો વિંશતિરાત્તશસ્ત્રા
ધનૂંષિ શસ્ત્રાણિ શરાંશ્ચ દીપ્તાન્।
મૌર્વીશ્ચ યન્ત્રાણિ ચ સાયકાંશ્ચ
સર્વે સમાદાય જઘન્યમીયુઃ ॥ 3-23-3 (16559)
તત્સતુ વાસાંસિ ચ રાજપુત્ર્યા
ધાત્ર્યશ્ચ દાસ્યશ્ચ વિભૂષણં ચ।
તદિન્દ્રસેનસ્ત્વરિતઃ પ્રગૃહ્ય
જઘન્યમેવોપયયૌ રથેન ॥ 3-23-4 (16560)
તતઃ કુરુશ્રેષ્ઠમુપેત્ય પૌરાઃ
પ્રદક્ષિણં ચક્રુરદીનસત્વાઃ।
તં બ્રાહ્મણાશ્ચાભ્યવદન્પ્રસન્ના
મુખ્યાશ્ચ સર્વે કુરુજાઙ્ગલાનામ્ ॥ 3-23-5 (16561)
સ ચાપિ તાનભ્યવદત્પ્રસન્નઃ
સહૈવ તૈર્ભ્રાતૃભિર્ધર્મરાજઃ।
તસ્થૌ ચ તત્રાધિપતિર્મહાત્મા
દૃષ્ટ્વા જનૌઘં કુરુજાઙ્ગલાનામ્ ॥ 3-23-6 (16562)
પિતેવ પુત્રેષુ સ તેષુ ભાવં
ચક્રે કુરૂણામૃષભો મહાત્મા।
તે ચાપિ તસ્મિન્ભરતપ્રબર્હે
તથા બભૂવુઃ પિતરીવ પુત્રાઃ ॥ 3-23-7 (16563)
તતસ્તમાસાદ્ય મહાજનૌઘાઃ
કુરુપ્રવીરં પરિવાર્ય તસ્થુઃ।
હાનાથ હાધર્મ ઇતિ બ્રુવાણા
હીતાશ્ચ સર્વેઽઽશ્રુમુખા બભૂવુઃ ॥ 3-23-8 (16564)
વરઃ કુરૂણામધિપઃ પ્રજાનાં
પિતેવ પુત્રાનપહાય ચાસ્માન્।
પૌરાનિમાઞ્જાનપદાંશ્ચ સર્વાન્
હિત્વા પ્રયાતઃ ક્વનુ ધર્મરાજઃ ॥ 3-23-9 (16565)
ધિગ્ધાર્તરાષ્ટ્રં સુનૃશંસબુદ્ધિં
ધિક્સૌબલં પાપમતિં ચ કર્ણમ્।
અનર્થમિચ્છન્તિ નરેન્દ્ર પાપા
યે ધર્મનિત્યસ્ય સતસ્તવોગ્રાઃ ॥ 3-23-10 (16566)
સ્વયં નિવેશ્યાપ્રતિમં મહાત્મા
પુરં મહાદેવપુરપ્રકાશમ્।
શતક્રતુપ્રસ્થમમોઘકર્મા
હિત્વા પ્રયાતઃ ક્વનુ ધર્મરાજઃ ॥ 3-23-11 (16567)
ચકાર યામપ્રતિમાં મહાત્મા
સભાં મયો દેવસભાપ્રકાશામ્।
તાં દેવગુપ્તામિવ દેવમાયાં
હિત્વાપ્રયાતઃ ક્વનુ ધર્મરાજઃ ॥ 3-23-12 (16568)
તાન્ધર્મકામાર્થવિદુત્તમૌજા
બીભત્સુરુચ્ચૈઃ સહિતાનુવાચ।
આદાસ્યતે વાસમિમં નિરુષ્ય
રવનેષુ રાજા દ્વિષતાં યશાંસિ ॥ 3-23-13 (16569)
દ્વિજાતિમુખ્યાઃ સહિતાઃ પૃથક્વ
ભવદ્ભિરાસાદ્ય તપસ્વિનશ્ચ।
પ્રસાદ્ય ધર્માર્થવિદશ્ચ વાચ્યા
યથાર્થસિદ્ધિઃ પરમા ભવેન્નઃ ॥ 3-23-14 (16570)
ઇત્યેવમુક્તે વચનેઽઽર્જુનેન
તે બ્રાહ્મણાઃ સર્વવર્ણાશ્ચ રાજન્।
મુદાઽભ્યનન્દન્સહિતાશ્ચ ચક્રુઃ
પ્રદક્ષિણં ધર્મભૃતાંવરિષ્ઠમ્ ॥ 3-23-15 (16571)
આમન્ત્ર્ય પાર્થં ચ વૃકોદરં ચ
ધનંજયં યાજ્ઞસેનીં યમૌ ચ।
પ્રતસ્થિરે રાષ્ટ્રમરપેતહાર્ષા
યુધિષ્ઠિરેણાનુમતા યથાસ્વમ્ ॥ 3-23-16 (16572)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ ત્રયોવિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 23 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-23-1 ભૂતપતિઃ શિવઃ। નિષ્કઃ અષ્ટોત્તરશતં સુવર્ણાનિ વક્ષોઽલંકારો વા। શિક્ષેતિવ્યાકરણાદ્યઙ્ગાનામુપલક્ષણમ્। અક્ષરાણિ વેદઃ। નિત્યત્વાત્ક્ષરણશૂન્યઃ। મન્ત્રઃ પ્રણવઃ ॥ 3-23-3 પુર પ્રાગેવ। જઘન્યં પાશ્ચાત્યં દ્વારકાદેશમ્ ॥ 3-23-4 રાજપુત્ર્યા સુભદ્રયા સહા ॥ 3-23-7 તદા બભૂવુરિતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-23-8 હીતાઃ કુરાજ્યે તિષ્ઠામ ઇતિ લજ્જિતાઃ ॥ 3-23-10 અનર્થં દ્યૂતજમ્ ॥ 3-23-13 બીભત્સુરર્જુનઃ આદાસ્યતે આચ્છિદ્ય ગ્રહીષ્યતિ। યશાંસિ યશસ્કરાણિ દિવ્યસભાદીનિ ॥ 3-23-14 ભવદ્ભિઃ પૌરૈઃ વાચ્યાઃ પ્રાર્થ્યાઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 024
॥ શ્રીઃ ॥
3.24. અધ્યાયઃ 024
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવૈશ્ચિરાવસ્થાનનિર્ધારણપૂર્વકં દ્વૈતવનપ્રવેશઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-24-0 (16573)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-24-0x (1842)
તતસ્તેષુ પ્રયાતેષુ કૌન્તેયઃ સત્યસંગરઃ।
અભ્યભાષત ધર્માત્મા ભ્રાતૄન્સર્વાન્યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-24-1 (16574)
દ્વાદશેમાઃ સમાઽસ્માભિર્વસ્તવ્યં નિર્જને વને।
સમીક્ષધ્વં મહારણ્યે દેશં બહુમૃગદ્વિજમ્ ॥ 3-24-2 (16575)
બહુપુષ્પફલં રમ્યં શિવં પુણ્યજનોચિતમ્।
યત્રેમા દ્વાદશ સમાઃ સુખં પ્રતિવસેમહિ ॥ 3-24-3 (16576)
એવમુક્તે પ્રત્યુવાચ ધર્મરાજં ધનંજયઃ।
ગુરુવન્માનવવરં માનયિત્વા મનસ્વિનમ્ ॥ 3-24-4 (16577)
ભવાનેવ મહર્ષીણાં વૃદ્ધાનાં પર્યુપાસિતા।
અજ્ઞાતં માનુષે લોકે ભવતો નાસ્તિ કિંચન ॥ 3-24-5 (16578)
ત્વયા હ્યુપાસિતા નિત્યં બ્રાહ્મણા વેદપારગાઃ।
દ્વૈપાયનપ્રભૃતયો નારદશ્ચ મહાતપાઃ ॥ 3-24-6 (16579)
યઃ સર્વલોકદ્વારાણિ નિત્યં સંચરતે વશી।
દેવલોકાદ્બ્રહ્મલોકં ગન્ધર્વાપ્સરસામપિ ॥ 3-24-7 (16580)
અનુભાવાંશ્ચ જાનાસિ બ્રાહ્મણાનાં ન સંશયઃ।
પ્રભાવાંશ્ચૈવ વેત્થ ત્વં સર્વેષામેવ પાર્થિવ ॥ 3-24-8 (16581)
ત્વમેવ રાજઞ્જાનાસિ શ્રેયઃકારણમેવ ચ।
યત્રેચ્છસિ મહારાજ નિવાસં તત્ર કુંર્મહે ॥ 3-24-9 (16582)
ઇદં દ્વૈતવનં નામ સરઃ પુણ્યજનોષિતમ્।
બહુપુષ્પફલં રમ્યં નાનાદ્વિજનિષેવિતમ્ ॥ 3-24-10 (16583)
અત્રેમા દ્વાદશ સમા વિહરેમેતિ રોચયે।
યદિ તેઽનુમતં રાજન્કિમન્યન્મન્યતે ભવાન્ ॥ 3-24-11 (16584)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-24-12x (1843)
મમાપ્યેતન્મતં પાર્થ ત્વયા યત્સમુદાહૃતમ્।
ગચ્છામઃ પુણ્યવિખ્યાતં મહદ્દ્વૈતવનં સરઃ ॥ 3-24-12 (16585)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-24-13x (1844)
તતસ્તે પ્રયયુઃ સર્વે પાણ્ડવા ધર્મચારિણઃ।
બ્રાહ્મણૈર્બહુભિઃ સાર્ધં પુણ્યં દ્વૈતવનં સરઃ ॥ 3-24-13 (16586)
બ્રાહ્મણાઃ સાગ્નિહોત્રાશ્ચ તથૈવ ચ નિરગ્નયઃ।
સ્વાધ્યાયિનો ભિક્ષવશ્ચ તથૈવ વનવાસિનઃ ॥ 3-24-14 (16587)
બહવો બ્રાહ્મણાસ્તત્ર પરિવવ્રુર્યુધિષ્ઠિરમ્।
તપસ્વિનઃ સત્યશીલાઃ શતશઃ સંશિતવ્રતાઃ ॥ 3-24-15 (16588)
તે યાત્વા પાણ્ડવાસ્તત્રબ્રાહ્મણૈર્બહુભિઃ સહ।
પુણ્યં દ્વૈતવનં રમ્યં વિવિશુર્બરતર્ષભાઃ ॥ 3-24-16 (16589)
તત્સાલતાલામ્રમધૂકનીપ-
કદમ્બસર્જાર્જુનકર્ણિકારૈઃ।
તપાત્યયે પુષ્પધરૈરુપેતં
મહાવનં રાષ્ટ્રપતિર્દદર્શ ॥ 3-24-17 (16590)
મહાદ્રુમાણાં શિખરેષુ તસ્થુ-
ર્મનોરમાં વાચમુદીરયન્તઃ।
મયૂરદાત્યૂહચકોરસઙ્ઘા-
સ્તસ્મિન્વને બર્હિણકોકિલાશ્ચ ॥ 3-24-18 (16591)
કરેણુયૂથૈઃ સહ યૂથપાનાં
મદોત્કટાનામચલપ્રભાણામ્।
મહાન્તિ યૂથાનિ મહાદ્વિપાનાં
તસ્મિન્વને રાષ્ટ્રપતિર્દદર્શ ॥ 3-24-19 (16592)
મનોરમાં ભોગવતીમુપેત્ય
પૂતાત્મનાં ચીરજટાધરાણામ્।
તસ્મિન્વને ધર્મભૃતાં નિવાસે
દદર્શ સિદ્ધર્ષિગણાનનેકાન્ ॥ 3-24-20 (16593)
તતઃ સ યાનાદવરુહ્ય રાજા
સભ્રાતૃકઃ સજનઃ કાનનં તત્।
વિવેશ ધર્માત્મવતાં બરિષ્ઠ-
સ્ત્રિવિષ્ટપં શક્ર ઇવામિતૌજાઃ ॥ 3-24-21 (16594)
તં સત્યસન્ધં સહિતાઽભિપેતુ-
ર્દિદૃક્ષવશ્ચારણસિદ્ધસઙ્ઘાઃ।
વનૌકસશ્ચાપિ નેરન્દ્રસિંહં
મનસ્વિનં તં પરિવાર્ય તસ્થુઃ ॥ 3-24-22 (16595)
સ તત્રવૃદ્ધાનભિવાદ્ય સર્વાન્
પ્રત્યર્ચિતો રાજવદ્દેવવચ્ચ।
વિવેશ સર્વૈઃ સહિતો દ્વિજાગ્ર્યૈઃ
કૃતાઞ્જલિર્ધર્મભૃતાં વરિષ્ઠઃ ॥ 3-24-23 (16596)
સ પુણ્યશીલઃ પિતૃવન્મહાત્મા
તપસ્વિભિર્મપરૈરુપેત્ય।
પ્રત્યર્ચિતઃ પુષ્પધરસ્ય મૂલે
મહાદ્રુમસ્યોપવિવેશ રાજા ॥ 3-24-24 (16597)
ભીમશ્ચ કૃષ્ણા ચ ધનંજયશ્ચ
યમૌ ચ તે ચાનુચરા નરેન્દ્રમ્।
વિમુચ્યવાહાનવશાશ્ચ સર્વે
તત્રોપતસ્થુર્ભરતપ્રબર્હાઃ ॥ 3-24-25 (16598)
લતાવતાનાવનતઃ સ પાણ્ડવૈ-
ર્મહાદ્રુમઃ પઞ્ચભિરેવ ધન્વિભિઃ।
બભૌ નિવાસોપગતૈર્મહાત્મભિ-
ર્મહાગિરિર્વારણયૂથપૈરિવ ॥ 3-24-26 (16599)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ ચતુર્વિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 24 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-24-1 સત્યસંગર સત્યપ્રતિજ્ઞઃ ॥ સમાઃ વર્ષાણિ। સંધિરાર્ષઃ ॥ 3-24-8 અનુભાવાન્ કર્તવ્યાકર્તવ્યવિષયાન્નિશ્ચયાન્। પ્રભાવો નિગ્રહાનુગ્રહશક્તિઃ। સર્વા ગતીર્વિજાનાસિ ઇતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-24-10 દ્વૈતં દ્વૌ શોકમોહૌ ઇતૌ ગતૌ યસ્માત્તદ્બીતં દ્વીતમેવ દ્વૈતમ્। સ્વાર્થે તદ્ધિતઃ। વનં જલં યસ્મિન્ દ્વૈતવનમ્ ॥ 3-24-11 વિહરેમ પ્રીત્યાનયેમ ॥ 3-24-16 યાત્વા ગત્વા ॥ 3-24-17 તપાત્યયે વર્ષાસુ ॥ 3-24-19 કરેણુઃ હસ્તિની ॥ 3-24-20 ભોગવતીં સરસ્વતીં નદીમ્ ॥ 3-24-22 ચારણાઃ દેવગાયનાઃ ॥ 3-24-24 મહાદ્રુમઃ કદમ્બઃ ॥ 3-24-26 લતાવતાનાવનતઃ વલ્લીતન્તુભિરાવૃતતયા નમ્રઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 025
॥ શ્રીઃ ॥
3.25. અધ્યાયઃ 025
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન પાણ્ડવાનુપેત્ય ધર્મોપદેશપૂર્વકમુત્તરદિગ્ગમનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-25-0 (16600)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-25-0x (1845)
તત્કાનનં પ્રાપ્ય નરેન્દ્રપુત્રાઃ
સુખોચિતા વાસમુપેત્ય કૃચ્છ્રમ્।
વિજહ્રુરિનદ્રપ્રતિમાઃ શિવેષુ
સરસ્વતીસાલવનેષુ તેષુ ॥ 3-25-1 (16601)
યતીંશ્ચ રાજા સ મુનીંશ્ચ સર્વાં
સ્તસ્મિન્વને મૂલફલૈરુદગ્રૈઃ।
દ્વિજાતિમુખ્યાનૃષભઃ કુરૂણાં
સંતર્પયામાસ મહાનુભાવઃ ॥ 3-25-2 (16602)
ઇષ્ટીશ્ચ પિત્ર્યાણિ તથા ક્રિયાશ્ચ
મહાવને વસતાં પાણ્ડવાનામ્।
પુરોહિતસ્તત્ર સમૃદ્ધતેજા-
શ્ચકાર ધૌમ્યઃ પિતૃવન્નૃપાણામ્ ॥ 3-25-3 (16603)
અપેત્ય રાષ્ટ્રાદ્વસતાં તુ તેષા-
મૃષિઃ પુરાણોઽતિથિરાજગામ।
તમાશ્રમં તીવ્રસમૃદ્ધતેજા
માર્કણ્ડેયઃ શ્રીમતાં પાણ્ડવાનામ્ ॥ 3-25-4 (16604)
તમાગતં જ્વલિતહુતાશનપ્રભં
મહામનાઃ કુરુવૃષભો યુધિષ્ઠિરઃ।
અપૂજયત્સુરઋષિમાનવાર્ચિતં
મહામુનિં હ્યનુપમસત્વવીર્યવાન્ ॥ 3-25-5 (16605)
સ સર્વવિદ્દ્રૌપદીં વીક્ષ્ય દીનાં
યુધિષ્ઠિરં ભીમસેનાર્જુનૌ ચ।
સંસ્મૃત્યરામં મનસા મહાત્મા
તપસ્વિમધ્યેઽસ્મયતામિતૌજાઃ ॥ 3-25-6 (16606)
તં ધર્મરાજો વિમના ઇવાબ્રવી-
ત્સર્વે હ્રિયા સન્તિ તપસ્વિનોઽમી।
ભવાનિદં કિં સ્મયતીવ હૃષ્ટ-
સ્તપસ્વિનાં પશ્યતાં મામુદીક્ષ્ય ॥ 3-25-7 (16607)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-25-8x (1846)
ન તાત હૃષ્યામિ ન ચ સ્મયામિ
પ્રહર્ષજો માં ભજતેન દર્પઃ।
તવાપદં ત્વદ્ય સમીક્ષ્ય રામં
સત્યવ્રતં દાશરથિં સ્મરામિ ॥ 3-25-8 (16608)
સ ચાપિ રાજા સહ લક્ષ્મણેન
વને નિવાસં પિતુરેવ શાસનાત્।
ધન્વી ચરન્પાર્થ મયૈવ દૃષ્ટો
ગિરે પુરા ઋષ્યમૂકસ્ય સાનૌ ॥ 3-25-9 (16609)
સહસ્રનેત્રપ્રતિમો મહાત્મા
યમસ્ય નેતા નમુચેશ્ચ હન્તા।
પિતુર્નિદેશાદનઘઃ સ્વધર્મં
ચરન્વને દાશરથિશ્ચકાર ॥ 3-25-10 (16610)
સ ચાપિ શક્રસ્ સમપ્રભાવો
મહાનુભાવઃ સમરેષ્વજેયઃ।
વિહાય ભોગાનચરદ્વનેષુ
નેશે બલસ્યેતિ ચરેદધર્મમ્ ॥ 3-25-11 (16611)
ભાપાશ્ચ નાભાગભગીરથાદયો
મહીમિમાં સાગરાન્તાં વિજિત્ય।
સત્યેન તેઽપ્યજયસ્તાત લોકા-
ન્નેશે બલસ્યેતિ ચરેદધર્મમ્ ॥ 3-25-12 (16612)
અલર્કમાહુર્નવર્ય સન્તં
સત્યવ્રતં કાશિકરૂશરાજમ્।
વિહાય રાજ્યાનિ વસૂનિ ચૈવ
નેશે બલસ્યેતિ ચરેદધર્મમ્ ॥ 3-25-13 (16613)
ધાત્રા વિધિર્યો વિહિતઃ પુરાણૈ-
સ્તં પૂજયન્તો નરવર્ય સન્તઃ।
સપ્તર્ષયઃ પાર્થ દિવિ પ્રભાન્તિ
નેશે બલસ્યેતિ ચરેદધર્મમ્ ॥ 3-25-14 (16614)
મહાબલાન્પર્વતકૂટમાત્રા-
ન્વિષાણિનઃ પશ્ય ગજાન્નરેન્દ્ર।
સ્થિતાન્નિદેશે નરવર્ય ધાતુ-
ર્નેશે બલસ્યેતિ ચરેદધર્મમ્ ॥ 3-25-15 (16615)
સર્વાણિ ભૂતાનિ નરેન્દ્ર પશ્ય
તથા યથાવદ્વિહિતં વિધાત્રા।
સ્વયોનિતઃ કર્મ સદાચરન્તિ
નેસે બલસ્યેતિ ચરેદધર્મમ્ ॥ 3-25-16 (16616)
સત્યેનં ધર્મેણ યથાર્હવૃત્ત્યા
હ્રિયા તથા સર્વભૂતાન્યતીત્ય।
યશશ્ચ તેજશ્ચ તવાપિ દીપ્તં
વિભાવસોર્ભાસ્કરસ્યેવ પાર્ત ॥ 3-25-17 (16617)
યથાપ્રતિજ્ઞં ચ મહાનુભાવ
કૃચ્છ્રં વને વાસમિમં નિરૂષ્ય।
તતઃ શ્રિયં તેજસા તેન દીપ્તા-
માદાસ્વસે પાર્થિવ કૌરેવભ્યઃ ॥ 3-25-18 (16618)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-25-19x (1847)
તમેવમુક્ત્વા વચનં મહર્ષિ-
સ્તપસ્વિમધ્યે સહિતં સુહૃદ્ધિઃ।
આમન્ત્ર્ય ધૌમ્યં સહિતાંશ્ચ પાર્થાં-
સ્તતઃ પ્રતસ્થે દિશમુત્તરાં સઃ ॥ 3-25-19 (16619)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ પઞ્ચવિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 25 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-25-1 મહાવનેષ્વમ્બુફલોચિતેષુ સરસ્વતીતિ ખ. પાઠઃ। ભાગીરથીસાલવનેષ્વિતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-25-3 ઇષ્ટીઃ દર્શપૌર્ણમાસાદ્યાઃ। પિત્ર્યાણિ પિણ્ડપિતૃયજ્ઞદર્સશ્રાદ્ધાદીનિ ॥ 3-25-4 રાષ્ટ્રાત્ અપેત્ય નિર્ગત્ય વને વસતામ્ ॥ 3-25-6 અસ્મયત વિસ્મિતવાન્ ॥ 3-25-7 હ્રિયા પ્રાગલ્ભ્યસંકોચેન ॥ 3-25-11 બલસ્ય બહુસામર્થ્યસ્ય ઈશે પ્રભવામીતિ હેતોરધર્મં ન ચરેત્। શક્તૌ સત્યાં ધર્મમેવાચરેન્નત્વધર્મમિત્યર્થઃ। નેશો બલસ્યેતીતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-25-14 ધાત્રા ઈશેન પુરાણૈર્વેદવાક્યૈર્વિહિતો વિધિરગ્નિહોત્રાદિઃ ॥ 3-25-15 પશવોઽપિ બલવાનસ્મીતિ દર્પેણાધર્મં ન ચરન્તીત્યાહ મહાબલાનિતિ। વિષાણં દન્તઃ ॥ 3-25-17 વિભા પ્રભા સૈવ વસુ વિત્તં યસ્ય ॥ 3-25-18 આદાસ્યતે ગ્રહીષ્યસિ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 026
॥ શ્રીઃ ॥
3.26. અધ્યાયઃ 026
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દાલ્ભ્યેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ બ્રાહ્મણસ્ય ક્ષત્રવૃદ્ધિકારણત્વકધનમ્ ॥ 1 ॥ મહર્ષીણાં યુધિષ્ઠિરાભિગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-11-0 (16620)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-11-0x (1848)
વસત્સુ વૈ દ્વૈતવને પાણ્ડવેષુ મહાત્મસુ।
અનુકીર્ણં મહારણ્યં બ્રાહ્મણૈઃ સમપદ્યત ॥ 3-11-1 (16621)
ઈર્યમાણેન સતતં બ્રહ્મઘોષેણ સર્વશઃ।
બ્રહ્મલોકસમં પુણ્યમાસીદ્દ્વૈતવનં સરઃ ॥ 3-11-2 (16622)
યજુષામૃચાં સામ્નાં ચ ગદ્યાનાં ચૈવ સર્વશઃ।
આસીદુચ્ચાર્યમાણાનાં નિઃસ્વનો હૃદયંગમઃ ॥ 3-11-3 (16623)
જ્યાઘોષશ્ચૈવ પાર્થાનાં બ્રહ્મઘોષશ્ચ ધીમતામ્।
સંસૃષ્ટં બ્રહ્મણા ક્ષત્રં ભૂય એવ વ્યરોચત ॥ 3-11-4 (16624)
અથાબ્રવીદ્બકો દાલ્ભ્યો ધર્મરાજં યુધિષ્ઠિરમ્।
સન્ધ્યાં કૌન્તેયમાસીનમૃષિભિઃ પરિવારિતમ્ ॥ 3-11-5 (16625)
પશ્ય દ્વૈતવને પાર્થ બ્રાહ્મણાનાં તપસ્વિનામ્।
હોમવેલાં કુરુશ્રેષ્ઠ સંપ્રજ્વલિતપાવકામ્ ॥ 3-11-6 (16626)
ચરન્તિ ધર્મં પુણ્યેઽસ્મિંસ્ત્વયા ગુપ્તા ધૃતવ્રતાઃ।
ભૃગવોઽઙ્ગિરસશ્ચૈવ વાસિષ્ઠાઃ કાશ્યપૈઃ સહ ॥ 3-11-7 (16627)
આગસ્ત્યાશ્ચ મહાભાગા આત્રેયાશ્ચોત્તમવ્રતાઃ।
સર્વસ્ય જગતઃ શ્રેષ્ઠા બ્રાહ્મણાઃ સંગતાસ્ત્વયા ॥ 3-11-8 (16628)
ઇદં તુ વચનં પાર્થ શૃણ્વેકાગ્રમના મમ।
ભ્રાતૃભિઃ સહ કૌન્તેય યત્ત્વાં વક્ષ્યામિ કૌરવ ॥ 3-11-9 (16629)
બ્રાહ્મ ક્ષત્રેણ સંસૃષ્ટં ક્ષત્રં ચ બ્રહ્મણા સહ।
ઉદીર્ણે દહતઃ શત્રૂન્વનાનીવાગ્નિમારુતૌ ॥ 3-11-10 (16630)
નાબ્રાહ્મણસ્તાત ચિરં બુભૂષે-
દિચ્છન્નમં લોકમમું ચ જેતુમ્।
વિનીતધર્માર્થમપેતમોહં
લબ્ધ્વા દ્વિજં હન્તિ નૃપઃ સપત્નાન્ ॥ 3-11-11 (16631)
ચરન્નૈશ્રેયસં ધર્મં પ્રજાપાલનકારિતમ્।
નાધ્યગચ્છદ્બલિર્લોકે તીર્થમન્યત્ર વૈ દ્વિજાત્ ॥ 3-11-12 (16632)
અનૂનમાસીદસુરસ્ય કામૈ-
વૈરોચનેઃ શ્રીરપિ ચાક્ષયાઽઽસીત્।
લબ્ધ્વા મહીં બ્રાહ્મણસંપ્રયોગા-
ત્તેષ્વાચરન્દુષ્ટમયથો વ્યનશ્યત્ ॥ 3-11-13 (16633)
નાબ્રાહ્મણં ભૂમિરિયં સભૂતિ-
ર્વર્ણં દ્વિતીયં ભજતે ચિરાય।
સમુદ્રનેમિર્નમતે તુ તસ્મૈ
યં બ્રાહ્મણઃ શાસ્તિ નયૈર્વિનીતમ્ ॥ 3-11-14 (16634)
કુઞ્ચરસ્યેવ સંગ્રામે પરિગૃહ્યાઙ્કુશગ્રહમ્।
બ્રાહ્માણૈર્વિપ્રહીનસ્ય ક્ષત્રસ્ય ક્ષીયતે બલમ્ ॥ 3-11-15 (16635)
બ્રાહ્મણ્યનુપમા દૃષ્ટિઃ ક્ષાત્રમપ્રતિમં બલમ્।
તૌ યદા ચરતઃ સાર્ધં તદા લોકઃ પ્રસીદતી ॥ 3-11-16 (16636)
યથા હિ સુમહાનગ્નિઃ કક્ષં દહતિ સાનિલઃ।
તથા દહતિ રાજન્યો બ્રાહ્મણેન સમં રિપુમ્ ॥ 3-11-17 (16637)
બ્રાહ્મણેષ્વેવ મેધાવી બુદ્ધિપર્યેષણં ચરેત્।
અલબ્ધસ્ય ચ લાભાય લબ્ધસ્ય પરિવૃદ્ધયે ॥ 3-11-18 (16638)
અલબ્ધલાભાય ચ લબ્ધવૃદ્ધયે।
યથાર્હતીર્થપ્રતિપાદનાય।
યશસ્વિનં વેદવિદં વિપશ્ચિતં
બહુશ્રું બ્રાહ્મણમેવ વાસયેત્ ॥ 3-11-19 (16639)
બ્રાહ્મણેષૂત્તમા ભક્તિસ્તવ નિત્યં યુધિષ્ઠિર।
તેન તે સર્વલોકેષુ દીપ્યતે પ્રથિતં યશઃ ॥ 3-11-20 (16640)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-11-21x (1849)
તતસ્તે બ્રાહ્મણાઃ સર્વે બકં દાલ્ભ્યમંપૂજયન્।
યુધિષ્ઠિરં સ્તૂયમાને ભૂયઃ સુમનસોઽભવન્ ॥ 3-11-21 (16641)
દ્વૈપાયનો નારદશ્ચ જામદગ્ન્યઃ પૃથુશ્રવાઃ।
ઇન્દ્રદ્યુમ્નો ભાલુકિશ્ચ કૃતચેતાઃ સહસ્રપાત્ ॥ 3-11-22 (16642)
કર્ણશ્રવાશ્ચ મુઞ્જશ્ચ લવણાશ્વશ્ચ કાશ્યપઃ।
હારીતઃ સ્થૂણકર્ણશ્ચ અગ્નિવેશ્યોઽથ શૌનકઃ ॥ 3-11-23 (16643)
કૃતવાક્ચ સુવાશ્ચૈવ બૃહદશ્ચો વિભાવસુઃ।
ઊર્ધ્વરેતા વૃષામિત્રઃ સુહોત્રો હોત્રવાહનઃ ॥ 3-11-24 (16644)
એતે ચાન્યે ચ બહવો બ્રાહ્મણાઃ સંશિતવ્રતાઃ।
અજાતશત્રુમાનર્ચુઃ પુરંદરમિવર્ષયઃ ॥ 3-11-25 (16645)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાબિગમનપર્વણિ ષડ્વિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 26 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-11-1 અનુકીર્ણં વ્યાપ્તમ્ ॥ 3-11-3 ગદ્યાનાં બ્રાહ્મણવાક્યાનાં પાદાક્ષરાદિનિયમહીનાનામ્। સામ્નાં ચ નિગમાનાં ચ ભારતેતિ ક. પાટઃ। ભાષ્યાણાં ચૈવ સર્વશ ઇતિ ખ. પાઠઃ. ॥ 3-11-5 સંધ્યામુપાસ્યેતિ શેષઃ ॥ 3-11-11 નૃપઃ અબ્રાહ્મણો બ્રાહ્મણહીનો ન બુભૂષેત્ ન ભવિતુમિચ્છેત્। તસ્યેચ્છતોપિ જયો દુર્લભ ઇત્યર્થઃ। વિનીતૌ સમ્યક્ શિક્ષિતૌ ધર્માર્થૌ યેન ॥ 3-11-12 તીર્થમુપાયમ્ ॥ 3-11-13 વૈરોચનેર્બલેઃ ॥ 3-11-15 અઙ્કુશગ્રહમઙ્કુશેન નિગૃહ્ણાતિ તમ્। પરિગૃહ્ય વર્જયિત્વા। પરિર્વર્જને ॥ 3-11-18 બુદ્ધિપર્યેષણં બુદ્ધેઃ સાકલ્યેન સંગ્રહણમ્ ॥ 3-11-19 યથાર્હતીર્થે યથાયોગ્યપાત્રે। પ્રતિપાદનાય દાનાય ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 027
॥ શ્રીઃ ॥
3.27. અધ્યાયઃ 027
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ભીમાદિસનિધાને યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ દ્રૌપદ્યાઃ સવિષાદવચનમ્ ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-27-0 (16646)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-27-0x (1850)
તતો વનગતાઃ પાર્થાઃ સાયાહ્ને સહ કૃષ્ણયા।
ઉપવિષ્ટાઃ કથાશ્ચક્રુર્દુઃખશોકપરાયણાઃ ॥ 3-27-1 (16647)
પ્રિયા ચ દર્શનીયા ચ પણ્ડિતા ચ પતિવ્રતા।
અથ કૃષ્ણા ધર્મરાજમિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-27-2 (16648)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 3-27-3x (1851)
ન નૂનં તસ્ય પાપસ્ય દુઃખમસ્માસુ કિંચન।
વિદ્યતે ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય નૃશંસસ્ય દુરાત્મનઃ ॥ 3-27-3 (16649)
યસ્ત્વાં રાજન્મયા સાર્ધમજિનૈઃ પ્રતિવાસિતમ્।
વનં પ્રસ્થાપ્ય દુષ્ટાત્મા નાન્વતપ્યત દુર્મતિઃ ॥ 3-27-4 (16650)
આયસં હૃદયં નૂનં તસ્ય દુષ્કૃતકર્મણઃ।
યસ્ત્વાં ધર્મપરં શ્રેષ્ઠં રૂક્ષાણ્યશ્રાવયત્તદા।
`વચનાન્યપરોક્ષાણિ દુર્વાચ્યાનિ ચ સંસદિ ॥' 3-27-5 (16651)
સુખોચિતમદુઃખાર્હં દુરાત્મા સસુહૃદ્ગણઃ।
ઈદૃશં દુઃખમાનીય મોદતે પાપપૂરુષઃ ॥ 3-27-6 (16652)
ચતુર્ણામેવ પાપાનામસ્રં ન પતિતં તદા।
ત્વયિ ભારત નિષ્ક્રાન્તે વનાયાજિનવાસસિ ॥ 3-27-7 (16653)
દુર્યોધનસ્ય કર્ણસ્ય શકુનેશ્ચ દુરાત્મનઃ।
દુર્ભ્રાતુસ્તસ્ય ચોગ્રસ્ય રાજન્દુઃખશાસનસ્ય ચ ॥ 3-27-8 (16654)
ઇતરેષાં તુ સર્વેષાં કુરૂણાં કુરુસત્તમ।
દુઃખેનાભિપરીતાનાં નેત્રેભ્યઃ પ્રાપતજ્જલમ્ ॥ 3-27-9 (16655)
ઇદં ચ શયનં દૃષ્ટ્વા યચ્ચાસીત્તે પુરાતનમ્।
શોચામિત્વાં મહારાજદુઃખાનર્હંસુખોચિતમ્ ॥ 3-27-10 (16656)
દાન્તં યચ્ચ સભામધ્ય આસનં રત્નભૂષિતમ્।
દૃષ્ટ્વા કુશબૃશીં ચેમાં શોકો માં દારયત્યયમ્ ॥ 3-27-11 (16657)
યદપશ્યં સભાયાં ત્વાં રાજભિઃ પરિવારિતમ્।
તચ્ચ રાજન્નપશ્યન્ત્યાઃ કા સાન્તિર્હૃદયસ્યમે ॥ 3-27-12 (16658)
યા ત્વાઽહ્રં ચન્દનાદિગ્ધમપશ્યં સૂર્યવર્ચસમ્।
સા ત્વાં પઙ્કમલાદિગ્ધં દૃષ્ટ્વા મુહ્યામિ ભારત ॥ 3-27-13 (16659)
યા ત્વાઽહં કૌશિકૈર્વસ્ત્રૈઃ શુભ્રૈરાચ્છાદિતં પુરા।
દૃષ્ટવત્યસ્મિરાજેનદ્ર સાઽદ્ય પશ્યામિ ચીરિણમ્ ॥ 3-27-14 (16660)
યચ્ચ તદ્રુક્મપાત્રીભિર્બ્રાહ્મણેભ્યઃ સહસ્રશઃ।
હ્રિયતે તે ગૃહાદન્નં સંસ્કૃતંસાર્વકામિકમ્ ॥ 3-27-15 (16661)
યતીનામગૃહાણાં તે તથૈવ ગૃહમેધિનામ્।
દીયતે ભોજનં રાજન્નતીવ ગુણવત્પ્રભો ॥ 3-27-16 (16662)
સત્કૃતાનિ સહસ્રાણિ સર્વકામૈઃ પુરા ગૃહે।
સર્વકામૈઃ સુવિહિતૈર્યદપૂજયથા દ્વિજાન્।
તચ્ચ રાજન્નપશ્યન્ત્યાઃ કા શાન્તિર્હૃદયસ્ય મે ॥ 3-27-17 (16663)
યત્તે ભ્રાતૄન્મહારાજ યુવાનો મૃષ્ટકુણ્ડલાઃ।
અભોજયન્ત મૃષ્ટાન્નૈઃ સૂદાઃ પરમસંસ્કૃતૈઃ ॥ 3-27-18 (16664)
સર્વાંસ્તાનદ્ય પશ્યામિ વને વન્યેન જીવિનઃ।
અદુઃખાર્હાન્મનુષ્યેન્દ્ર નોપશામ્યતિ મે મનઃ ॥ 3-27-19 (16665)
ભીમસેનમિમં ચાપિ દુઃખિતં વનવાસિનમ્।
ધ્યાયતઃ કિં ન મન્યુસ્તે પ્રાપ્તે કાલે વિવર્ધતે ॥ 3-27-20 (16666)
ભીમસેનં હિ કર્માણિ સ્વયં કુર્વાણમચ્યુતમ્।
સુખાર્હં દુઃખિતં દૃષ્ટ્વા કસ્માદ્રાજન્નુપેક્ષસે ॥ 3-27-21 (16667)
સત્કૃતં વિવિધૈર્યાનૈર્વસ્ત્રૈરુચ્ચાવચૈસ્તથા।
તં તે વનગતં દૃષ્ટ્વા કસ્માન્મન્યુર્ન વર્ધતે ॥ 3-27-22 (16668)
અયં કુરૂન્રણે સર્વાન્હન્તુમુત્સહતે પ્રભુઃ।
ત્વત્પ્રતિજ્ઞાં પ્રતીક્ષંસ્તુ સહતેઽયં વૃકોદરઃ ॥ 3-27-23 (16669)
યોઽર્જુનેનાર્જુનસ્તુલ્યો દ્વિબાહુર્બહુબાહુના।
શરાતિસર્ગે શીઘ્રત્વાત્કાલાન્તકયમોપમઃ ॥ 3-27-24 (16670)
યસ્ શસ્ત્રપ્રતાપેન પ્રણતાઃ સર્વપાર્થિવાઃ।
યજ્ઞે તવ મહારાજ બ્રાહ્મણાનુપતસ્થિરે ॥ 3-27-25 (16671)
તમિમં પુરુષવ્યાઘ્રં પૂજિતં દેવદાનવૈઃ।
ધ્યાયન્તમર્જુનં દૃષ્ટ્વા કસ્માદ્રાજન્ન કુપ્યસિ ॥ 3-27-26 (16672)
દૃષ્ટ્વા વનગતં પાર્થમદુઃખાર્હં સુખોચિતમ્।
ન ચ તેવર્ધતે મન્યુસ્તેન મુહ્યામિ ભારત ॥ 3-27-27 (16673)
યો દેવાંશ્ચ મનુષ્યાંશ્ચ સર્પાંશ્ચૈકરથોઽજયત્।
તં તે વનગતં દૃષ્ટ્વા કસ્માન્મન્યુર્ન વર્ધતે ॥ 3-27-28 (16674)
યો યાનૈરદ્ભુતાકારૈર્હયૈર્નાગૈશ્ચ સંવૃતઃ।
પ્રસહ્ય વિત્તાન્યાદત્ત પાર્થિવેભ્યઃ પરંતપ ॥ 3-27-29 (16675)
ક્ષિપત્યેકેન વેગેન પઞ્ચબાણશતાનિ યઃ।
તં તે વનગતં દૃષ્ટ્વા કસ્માન્મન્યુર્ન વર્ધતે ॥ 3-27-30 (16676)
શ્યામં બૃહન્તં તરુણં ચર્મિણામુત્તમં રણે।
નકુલં તે વને દૃષ્ટ્વા કસ્માન્મન્યુર્ન વર્ધતે ॥ 3-27-31 (16677)
દર્શનીયં ચ શૂરં ચ માદ્રીપુત્રં યુધિષ્ઠિર। 3-27-32bસહદેવં વને દૃષ્ટ્વા કસ્માત્ક્ષમસિ પાર્થિવ ॥ 3-27-32 (16678)
નકુલં સહદેવં ચ દૃષ્ટ્વા તે દુઃખિતાવુભૌ।
અદુઃખાર્હૌ મનુષ્યેન્દ્ર કસ્માન્મન્યુર્ન વર્ધતે ॥ 3-27-33 (16679)
દ્રુપદસ્ય કુલે જાતાં સ્નુષાં પાણ્ડોર્મહાત્મનઃ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય ભગિનીં વીરપત્નીમનુવ્રતામ્।
માં વૈ વનગતાં દૃષ્ટ્વા કસ્માત્ક્ષમસિ પાર્થિવ ॥ 3-27-34 (16680)
નૂનં ચ તવ નૈવાસ્તિ મન્યુર્ભરતસત્તમ।
યત્તે ભ્રાતૄંશ્ચ માં ચૈવ દૃષ્ટ્વા નવ્યથતે મનઃ ॥ 3-27-35 (16681)
ન નિર્મન્યુઃક્ષત્રિયોઽસ્તિ લોકે નિર્વચનં સ્મૃતમ્।
તદદ્ય ત્વયિ પશ્યામિ ક્ષત્રિયે વિપરીતવત્ ॥ 3-27-36 (16682)
યો ન દર્શયતે તેજઃ ક્ષત્રિયઃ કાલ આગતે।
સર્વભૂતાનિ તં પાર્થ સદા પરિભવન્ત્યુત ॥ 3-27-37 (16683)
તત્ત્વયા ન ક્ષમા કાર્યા શત્રૂન્પ્રતિ કથંચન।
તેજસૈવ હિ તે શક્યા નિહન્તું નાત્ર સંશયઃ ॥ 3-27-38 (16684)
તથૈવ યઃ ક્ષમાકાલે ક્ષત્રિયો નોપશામ્યતિ।
અપ્રિયઃ સર્વભૂતાનાં સોમુત્રેહ ચ નશ્યતિ ॥ 3-27-39 (16685)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ સપ્તવિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 27 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-27-3 અસ્માસુ દિઃખિતેષ્વિતિ શેષઃ ॥ 3-27-6 આનીય પ્રાપય્ય ॥ 3-27-7 અસ્રં નેત્રજલમ્ ॥ 3-27-11 દાન્તં ગજદન્તમયમ્। કુશબૃસીં કુશાસનમ્ ॥ 3-27-13 આદિગ્ધં લિપ્તમ્ ॥ 3-27-14 કૌશિકૈઃ કોશજૈઃ ॥ 3-27-16 અગૃહાણાં બ્રહ્મચારિણામ્ ॥ 3-27-17 સર્વકામૈઃ કામ્યમાનૈરન્નૈઃ સર્વૈઃ કાભૈર્મનોરથૈર્દ્વિજાન્ અપૂજયથાઃ ॥ 3-27-24 અર્જુનેન કાર્તવીર્યેણ ॥ 3-27-29 આદત્ત આત્તવાન્ ॥ 3-27-31 ચર્ભિણાં ખઙ્ગચર્મધરાણામ્ ॥ 3-27-36 નિર્વચનં ક્ષત્રિયશબ્દસ્ય ક્ષરતે હિનસ્તીતિ ક્ષત્રમિતિ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 028
॥ શ્રીઃ ॥
3.28. અધ્યાયઃ 028
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દ્રૌપદ્યા યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ કાલભેદેન ક્ષમાકોપયોરવશ્યાશ્રયણીયત્વે પ્રમાણતયા બલિપ્રહ્લાદસંવાદાનુવાદપૂર્વકંપ્રકૃતે કોપસ્યાવશ્યાદરણીયત્વોક્તિઃ ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-28-0 (16686)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 3-28-0x (1852)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
પ્રહ્લાદસ્ય ચ સંવાદં બલેર્વૈરોચનસ્ય ચ ॥ 3-28-1 (16687)
અસુરેન્દ્રં મહાપ્રાજ્ઞં ધર્માણામાગતાગમમ્।
બલિઃ પપ્રચ્છ દૈત્યેનદ્રં પ્રહ્લાદં પિતરં પિતુઃ ॥ 3-28-2 (16688)
ક્ષમા સ્વિચ્છ્રેયસી તાત ઉતાહો તેજ ઇત્યુત।
એતન્મે સંશયં તાત યથાવદ્બ્રૂહિ પૃચ્છતે ॥ 3-28-3 (16689)
શ્રેયો યદત્ર ધર્મજ્ઞ બ્રૂહિ મે તદસંશયમ્।
કરિષ્યામિ હિ તત્સર્વં યથાવદનુશાસનમ્ ॥ 3-28-4 (16690)
તસ્મૈ પ્રોવાચ તત્સર્વમેવં પૃષ્ટઃ પિતામહઃ।
સર્વનિશ્ચયવિત્પ્રાજ્ઞઃ સંશયં પરિપૃચ્છતે ॥ 3-28-5 (16691)
પ્રહ્લાદ ઉવાચ। 3-28-6x (1853)
ન શ્રેયઃ સતતં તેજો ન નિત્યં શ્રેયસી ક્ષમા।
ઇતિ તાત વિજાનીહિ દ્વયમેતદસંશયમ્ ॥ 3-28-6 (16692)
યો નિત્યં ક્ષમતે તાત બહૂન્દોષાન્સ વિન્દતિ।
ભૃત્યાઃ પરિભવન્ત્યેનમુદાસીનાસ્તથાઽરયઃ ॥ 3-28-7 (16693)
સર્વભૂતાનિ ચાપ્યસ્ ન નમન્તે કદાચન।
તસ્માન્નિત્યં ક્ષમા તાત પણ્ડિતૈરપિ વર્જિતા ॥ 3-28-8 (16694)
અવજ્ઞાય હિતં ભૃત્યા ભજન્તે બહુદોષતામ્।
આદાતું ચાસ્ય વિત્તાનિ પ્રાર્થયન્તેઽલ્પચેતસઃ ॥ 3-28-9 (16695)
યાનં વસ્ત્રાણ્યલંકારાઞ્શયનાન્યાસનાનિ ચ।
ભોજનાન્યથ પાનાનિ સર્વોપકરણાનિ ચ ॥ 3-28-10 (16696)
આદદીરન્નધિકૃતા યથાકામમચેતસઃ।
પ્રદિષ્ટાનિ ચ દેયાનિ ન દદ્યુર્ભર્તૃશાસનાત્ ॥ 3-28-11 (16697)
ન ચૈનં ભર્તૃપૂજાભિઃ પૂજયન્તિ કદાચન।
અવ્રજ્ઞાનં હિ લોકેઽસ્મિન્મરણાદપિ ગર્હિતમ્ ॥ 3-28-12 (16698)
ક્ષમિણં તાદૃશં તાંત બ્રુવન્તિ કટુકાન્યપિ।
પ્રેષ્યાઃ પુત્રાશ્ચ ભૃત્યાશ્ચ તથોદાસીનવૃત્તયઃ ॥ 3-28-13 (16699)
અપ્યસ્ય દારાનિચ્છન્તિ પરિભૂય ક્ષમાવતઃ।
દારાશ્ચાસ્ય પ્રવર્તન્તે યથાકામમચેતસઃ ॥ 3-28-14 (16700)
તથા ચ નિત્યમુદિતા યદિ નાલ્પમપીશ્વરાત્।
`અકૃતોપદ્રવઃ કશ્ચિન્મહાનપિ ન પૂજ્યતે। 3-28-15 (16701)
પૂજયન્તિ નરા નાગાન્ન તાર્ક્ષ્યં નામઘાતિનમ્ ॥'
એતે ચાન્યે ચ બહવો નિત્યં દોષાઃ ક્ષમાવતામ્। 3-28-16 (16702)
અથ વૈરોચને દોષાનિમાન્વિદ્ધ્યક્ષમાંવતામ્ ॥
અથ વૈરોચને દોષાનિમાન્વિદ્ધ્યક્ષમાવતામ્ ॥ 3-28-17 (16703)
અસ્થાને યદિ વા સ્થાને સતતં રજસાવૃતઃ।
ક્રુદ્ધો દણ્ડાન્પ્રણયતિ વિવિધાન્સ્વેન તેજસા ॥ 3-28-18 (16704)
મિત્રૈઃ સહ વિરોધં ચ પ્રાપ્નુતે તેજસાઽઽવૃતઃ।
આપ્નોતિ દ્વેષ્યતાં ચૈવ લોકાત્સ્વજનતસ્તથા ॥ 3-28-19 (16705)
સોઽવમાનાદર્થહાનિમુપાલમ્ભમનાદરમ્।
સંતાપદ્વેષમોહાંશ્ચ શત્રૂંશ્ચ લભતે નરઃ ॥ 3-28-20 (16706)
ક્રોધાદ્દણ્ડાન્મનુષ્યેષુ વિવિધાન્પુરુષોઽનયાત્।
ભ્રશ્યતે શીઘ્રમૈશ્વર્યાત્પ્રાણેભ્યઃ સ્વજનાદપિ ॥ 3-28-21 (16707)
યોપકર્તૄશ્ચ હર્તૄશ્ચ તેજસૈવોપગચ્છતિ।
તસ્માદુદ્વિજતે લોકઃ સર્પાદ્વેશ્મગતાદિવ ॥ 3-28-22 (16708)
યસ્માદુદ્વિજતેલોકઃ કથં તસ્ય ભવો ભવેત્।
અન્તરં તસ્ય દૃષ્ટ્વૈવ લોકો વિકુરુતે ધ્રુવમ્ ॥ 3-28-23 (16709)
તસ્માન્નાત્યુત્સૃજેત્તેજો ન ચ નિત્યં મૃદુર્ભવેત્।
કાલેકાલે તુ સંપ્રાપ્તે મૃદુસ્તીક્ષ્ણોપિ વા ભવેત્ ॥ 3-28-24 (16710)
કાલે મૃદુર્યો ભવતિ કાલે ભવતિ દારુણઃ।
સ વૈ સુખમવાપ્નોતિ લોકેઽમુષ્મિન્નિહૈવ ચ ॥ 3-28-25 (16711)
ક્ષમાકાલાંસ્તુ વક્ષ્યામિ શૃણુ મે વિસ્તરેણ તાન્।
યે તે નિત્યમસંત્યાજ્યા યથા પ્રાહુર્મનીષિણઃ ॥ 3-28-26 (16712)
પૂર્વોપકારી યસ્તે સ્યાદપરાધે ગરીયસિ।
ઉપકારેણ તત્તસ્ય ક્ષન્તવ્યમપરાધિનઃ ॥ 3-28-27 (16713)
અબુદ્ધિમાશ્રિતાનાં તુ ક્ષન્તવ્યમપરાધિનામ્।
ન હિ સર્વત્ર પાણ્ડિત્વં સુલભં પુરુષેણ વૈ ॥ 3-28-28 (16714)
અથ ચેદ્બુદ્ધિજં કૃત્વા બ્રૂયુસ્તે તદબુદ્ધિજમ્।
પાપાન્સ્વલ્પેઽપિ તાન્હન્યાદપરાધે તથાઽનૃજૂન્ ॥ 3-28-29 (16715)
સર્વસ્યૈકોપરાધસ્તે ક્ષન્તવ્યઃ પ્રાણિનો ભવેત્।
દ્વિતીયે સતિ વધ્યસ્તુ સ્વલ્પેઽપ્યપકૃતે ભવેત્ ॥ 3-28-30 (16716)
અજાનતા ભવેત્કશ્ચિદપરાધઃ કૃતો યદિ।
ક્ષન્તવ્યમેવ તસ્યાહુઃ સુપરીક્ષ્ય પરીક્ષયા ॥ 3-28-31 (16717)
મૃદુના દારુણં હન્તિ મૃદુના હન્ત્યદારુણમ્।
નાસાધ્યં મૃદુના કિંચિત્તસ્માત્તીવ્રતરં મૃદુ ॥ 3-28-32 (16718)
દેશકાલૌ તુ સંપ્રેક્ષ્ય બલાબલમથાત્મનઃ।
અન્વીક્ષ્યકારણં ચૈવ કાર્યં તેજઃ ક્ષમાપિ વા ॥' 3-28-33 (16719)
નાદેશકાલે કિંચિત્સ્યાદ્દેશકાલૌ પ્રતીક્ષતામ્।
તથા લોકભયાચ્ચૈવ ક્ષન્તવ્યમપરાધિતમ્ ॥ 3-28-34 (16720)
એત એવંવિધાઃ કાલાઃ ક્ષમાયાઃ પરિકીર્તિતાઃ।
અતોઽન્યથાઽનુવર્તત્સુ તેજસઃ કાલ ઉચ્યતે ॥ 3-28-35 (16721)
તદહં તેજસઃ કાલં તવ મન્યે નરાધિપ।
ધાર્તરાષ્ટ્રેષુ લુબ્ધેષુ સતતં ચાપકારિષુ ॥ 3-28-36 (16722)
ન હિ કશ્ચિત્ક્ષમાકાલો વિદ્યતેઽદ્ય કુરૂન્પ્રતિ।
તેજસશ્ચાગતે કાલે તેજ ઉત્સ્રષ્ટુમર્હસિ ॥ 3-28-37 (16723)
મૃદુર્ભવત્યવજ્ઞાતસ્તીક્ષ્ણાદુદ્વિજતે જનઃ।
કાલે પ્રાપ્તે દ્વયં ચૈતદ્યો વેદ સ મહીપતિઃ ॥ 3-28-38 (16724)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ અષ્ટાવિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 28 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-28-2 આગતાગમં પ્રાપ્તરહસ્યમ્ ॥ 3-28-4 શ્રેયઃ પ્રશસ્તતરમ્। અત્ર ક્ષમાતેજસોર્મધ્યે ॥ 3-28-8 અસ્ એનમ્ ॥ 3-28-11 અધિકૃતાઃ અન્નપાનાદિસંરક્ષણે નિયુક્તાઃ। પ્રદિષ્ટાનિ ઇદમસ્મૈ દેયમિત્યાજ્ઞાપિતાનિ ॥ 3-28-12 એનં ક્ષમિણમ્। ભર્તૃપૂજાભિઃ સ્વામ્યુચિતમાનેન ॥ 3-28-18 તેજસા ક્રોધેન ॥ 3-28-20 ઉપાલમ્ભં ધિક્કરમ્ ॥ 3-28-22 ઉપકર્તૄનિતિ ચ્છેદઃ। રસંધિરાર્ષઃ। ઉપકર્તૄકોશાદિવૃદ્ધિકરાન્। હર્તૄન્ ચોરાન્ ॥ 3-28-23 ભવઃ ઐશ્વર્યમ્ અન્તરં છિદ્રમ્ ॥ 3-28-28 અબુદ્ધિં મૌઢ્યમ્ ॥ 3-28-30 અપકૃતે અપકારે ॥ 3-28-32 મૃદુના સામ્રા ॥ 3-28-37 ઉત્સ્રષ્ટું પ્રયોક્તુમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 029
॥ શ્રીઃ ॥
3.29. અધ્યાયઃ 029
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ દ્રૌપદીંપ્રતિ ક્રોધે બહુદોષોદ્ભાવનપૂર્વકં ક્રોધગર્હણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-29-0 (16725)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-29-0x (1854)
દ્રૌપદ્યા વચનં શ્રુત્વા શ્લક્ષ્ણાક્ષરપદં શુભમ્।
ઉવાચ દ્રૌપદીં રાજા સ્મયમાનો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-29-1 (16726)
કારણે ભવતી ક્રુદ્ધા ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય દુર્મતેઃ।
યેન ક્રોધં મહાપ્રજ્ઞે બહુધા બહુમન્યસે।
ક્રોધમૂલં હરં શત્રું કારણૈઃ શૃણુ તં મમ' ॥ 3-29-2 (16727)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-29-3x (1855)
ક્રોધો હન્તા મનુષ્યાણાં ક્રોધો ભાવયિતા પુનઃ।
ઇતિ વિદ્ધિ મહાપ્રાત્રે ક્રોધમૂલૌ ભવાભવૌ । 3-29-3 (16728)
યો હિ સંહરતે ક્રોધં ભાવસ્તસ્ય સુશોભને।
`યો ન સંહરતે ક્રોધં તસ્યાભાવો ભવત્યુત।
અભાવકારણં તસ્માત્ક્રોધો ભવતિ શોભને' ॥ 3-29-4 (16729)
યઃ પુનઃ પુરુષઃ ક્રોધં નિત્યં વિસૃજતે શુભે।
તસ્યાભાવાય ભવતિ ક્રોધઃ પરમદારુણઃ ॥ 3-29-5 (16730)
ક્રોધમૂલો વિનાશો હિ પ્રજાનામિહ દૃશ્યતે।
તત્કથં માદૃશઃ ક્રોધમુત્સૃજેલ્લોકનાશનમ્ ॥ 3-29-6 (16731)
ક્રુદ્ધઃ પાપં નરઃ કુર્યાત્ક્રુદ્ધો હન્યાદ્ગુરૂનપિ।
ક્રુદ્ધઃ પરુષયા વાચા શ્રેયસોઽપ્યવમન્યતે ॥ 3-29-7 (16732)
વાચ્યાવાચ્યે હિ કુપિતો ન પ્રજાનાતિ કર્હિચિત્।
નાકાર્યમસ્તિ ક્રુદ્ધસ્ય નાવાચ્યં વિદ્યતે તથા ॥ 3-29-8 (16733)
હિંસ્યાત્ક્રોધાદવધ્યાંસ્તુ વધ્યાન્સંપૂજયીત ચ।
આત્માનમપિ ચ ક્રુદ્ધઃ પ્રેષયેદ્યમસાદનમ્ ॥ 3-29-9 (16734)
એતાન્દોષાન્પ્રપશ્યદ્ભિર્જિતઃ ક્રોધો મનીષિભિઃ।
ઇચ્છદ્ભિઃ પરમં શ્રેય ઇહ ચામુત્ર ચોત્તમમ્ ॥ 3-29-10 (16735)
તં ક્રોધં વર્જિતં ધીરૈઃ કથમસ્મદ્વિધશ્રરેત્।
એતદ્દ્રૌપદિ સંસ્મૃત્યન મે મન્યુઃ પ્રવર્ધતે ॥ 3-29-11 (16736)
આત્માનં ચ પરાંશ્ચૈવ ત્રાયતે મહતો ભયાત્।
ક્રુધ્યન્તમપ્રતિક્રુધ્યન્દૂયોરેષ ચિકિત્સકઃ ॥ 3-29-12 (16737)
મૂઢો યદિ ક્લિશ્યમાનઃ ક્રુધ્યતેઽશક્તિમાન્નરઃ।
બલીયસાં મનુષ્યાણાં ત્યજત્યાત્માનમન્તતઃ ॥ 3-29-13 (16738)
તસ્યાત્માનં સંત્યજતો લોકા નશ્યન્ત્યનાત્મનઃ।
તસ્માદ્દ્રૌપદ્યશક્તસ્ મન્યોર્નિયમનં સ્મૃતમ્ ॥ 3-29-14 (16739)
વિદ્વાંસ્તથૈવ યઃ શક્તઃ ક્લિશ્યમાનઃ પ્રકુપ્યતિ।
સ નાશયિત્વા દ્વેષ્ટારં પરલોકે ન નન્દતિ ॥ 3-29-15 (16740)
તસ્માદ્બલવતા ચૈવ દુર્બલેન ચ નિત્યદા।
ક્ષન્તવ્યં પુરુષેણાહુરાપત્સ્વપિ વિજાનતા ॥ 3-29-16 (16741)
મન્યોર્હિ વિજયં કૃષ્ણે પ્રશંસન્તીહ સાધવઃ।
ક્ષમાવતો જયો નિત્યં સાધોરિહ સતાં મતમ્ ॥ 3-29-17 (16742)
સત્યંચાનૃતતઃ શ્રેયો નૃશંસાચ્ચાનૃશંસતા।
તમેવં બહુદોષં ત ક્રોધં સદ્ભિર્વિવર્જિતમ્।
માદૃશો વિસૃજેત્તસ્માત્સર્વલોકવિનાશનમ્ ॥ 3-29-18 (16743)
તેજસ્વીતિ યમાહુર્વૈ પણ્ડિતા દીર્ગદર્શિનઃ।
ન ક્રોધોઽભ્યન્તરસ્તસ્ ભવતીતિ વિનિશ્ચેતમ્ ॥ 3-29-19 (16744)
વસ્તુ ક્રોધં સમુત્પન્નં પ્રજ્ઞયા પરિબાધતે।
તેજસ્વિનં તં વિદુષો મન્યન્તે તત્ત્વદર્શિનઃ ॥ 3-29-20 (16745)
ક્રુદ્ધો હિ કાર્યં સુશ્રોણિ ન યથાવત્પ્રપશ્યતિ।
નાકાર્યં ન ચ મર્યાદાં નરઃ ક્રુદ્ધોઽનુપશ્યતિ ॥ 3-29-21 (16746)
હન્ત્યવધ્યાનપિ ક્રુદ્ધો ગુરૂન્રૂક્ષૈસ્તુદત્યપિ।
તસ્માત્તેજસિ કર્તવ્યે ક્રોધો દૂરાત્પ્રતિષ્ઠિતઃ ॥ 3-29-22 (16747)
દાક્ષ્યં હ્યમર્ષઃ શૌર્યં ચ શીઘ્રત્વમિતિ તેજસઃ।
ગુણાઃ ક્રોધાભિભૂતેન ન શક્યાઃ પ્રાપ્તુમઞ્જસા ॥ 3-29-23 (16748)
ક્રોધં ત્યક્ત્વા તુ પુરુષઃ સમ્યક્તેજોઽભિપદ્યતે।
કાલયુક્તં મહાપ્રાજ્ઞૈઃ ક્રુદ્ધૈસ્તેજઃ સુદુર્લભમ્ ॥ 3-29-24 (16749)
ક્રોધસ્ત્વપણ્ડિતૈઃ શશ્વત્તેજ ઇત્યભિનિશ્ચિતમ્।
રજસ્તુ લોકનાશાય વિહિતં માનુષાન્પ્રતિ ॥ 3-29-25 (16750)
તસ્માચ્છશ્વત્ત્યજેત્ક્રોધં પુરુષઃ સમ્યગાચરન્।
શ્રેયાન્સ્વધર્માનપગો ન ક્રુદ્ધ ઇતિ નિશ્ચિતમ્ ॥ 3-29-26 (16751)
યદિ સર્વમબુદ્ધીનામતિક્રાન્તમચેતસામ્।
અતિક્રમો મદ્વિધસ્ય કથં સ્વિત્સ્યાદનિન્દિતે ॥ 3-29-27 (16752)
યદિ ન સ્યુર્માનુષેષુ ક્ષમિણઃ પૃથિવીસમાઃ।
ન સ્યાત્સન્ધિર્મનુષ્યાણાં ક્રોધમૂલો હિ વિગ્રહઃ ॥ 3-29-28 (16753)
અભિષક્તો હ્યભિષજેદાહન્યાદ્ગુરુણા હતઃ।
એવં વિનાશો ભૂતાનામમધર્મઃ પ્રથિતો ભવેત્ ॥ 3-29-29 (16754)
આક્રુષ્ટ પુરુષઃ સર્વં પ્રત્યાક્રોશેદનન્તરમ્।
પ્રતિહન્યાદ્ધતશ્ચૈવ તથા હિંસ્યાચ્ચ હિંસિતઃ ॥ 3-29-30 (16755)
હન્યુર્હિ પિતરઃ પુત્રાન્પુત્રાશ્ચાપિ તથા પિતૄન્।
હન્યુશ્ચ પતયો ભાર્યાઃ પતીન્ભાર્યાસ્તથૈવ ચ ॥ 3-29-31 (16756)
એવં સંકુપિતે લોકે જન્મ કૃષ્ણો ન વિદ્યતે।
પ્રજાનાં સન્ધિમૂલં હિ જન્મ વિદ્ધિશુભાનને ॥ 3-29-32 (16757)
તાઃ ક્ષીયેરન્પ્રજાઃ સર્વાઃ ક્ષિપ્રં દ્રૌપદિ તાદૃશાઃ।
તસ્માન્મન્યુર્વિનાશાય પ્રજાનામભવાય ચ ॥ 3-29-33 (16758)
યસ્માત્તુ લોકે દૃશ્યન્તે ક્ષમિણઃ પૃથિવીસમાઃ।
તસ્માજ્જન્મ ચ ભૂતાનાં ભવશ્ચ પ્રતિપદ્યતે ॥ 3-29-34 (16759)
ક્ષન્તવ્યં પુરુષેણેહ સર્વાપત્સુ સુશોભને।
ક્ષમાવતો હિ ભૂતાનાં જન્મ ચૈવ પ્રકીર્તિતમ્ ॥ 3-29-35 (16760)
આક્રુષ્ટસ્તાડિતઃ ક્રુદ્ધઃ ક્ષમતે યો બવીયસા।
યશ્ચ નિત્યં જિતક્રોધો વિદ્વાનુત્તમપૂરુષઃ।
પ્રભાવવાનપિ નરસ્તસ્ય લોકાઃ સનાતનાઃ ॥ 3-29-36 (16761)
ક્રોધનસ્ત્વલ્પવિજ્ઞાનઃ પ્રેત્ય ચેહ ચ નશ્યતિ ॥ 3-29-37 (16762)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમા ગાથા નિત્યં ક્ષમાવતામ્।
ગીતાઃ ક્ષમાવતાં કૃષ્ણે કાશ્યપેન મહાત્મના ॥ 3-29-38 (16763)
ક્ષમા ધર્મઃ ક્ષમા યજ્ઞઃ ક્ષમા વેદાઃ ક્ષમા શ્રુતમ્।
યસ્તમેવં વિજાનાતિ સ સર્વં ક્ષન્તુર્મહતિ ॥ 3-29-39 (16764)
ક્ષમા બ્રહ્મ ક્ષમા સત્યં ક્ષમા ભૂતં ચ ભાવિ ચ।
ક્ષમા તપઃ ક્ષમા શૌચં ક્ષમયેદં ધૃતં જગત્ ॥ 3-29-40 (16765)
અતિ યજ્ઞવિદાં લોકાન્ક્ષમિણઃ પ્રાપ્નુવન્તિ ચ।
અતિ બ્રહ્મવિદાં લોકાનતિ ચાપિ તપસ્વિનામ્ ॥ 3-29-41 (16766)
અન્યે વૈ યજુષાં લોકાઃ કર્મિણામપરે તથા।
ક્ષમાવતાં બ્રહ્મલોકે લોકાઃ પરમપૂજિતાઃ ॥ 3-29-42 (16767)
ક્ષમા તેજસ્વિનાં તેજઃ ક્ષમા બ્રહ્મ તપસ્વિનામ્।
ક્ષમા સત્યં સત્યવતાં ક્ષમા યજ્ઞઃ ક્ષમા શભઃ ॥ 3-29-43 (16768)
તાં ક્ષમાં તાદૃશીં કૃષ્ણે કથમસ્મદ્વિધસ્ત્યજેત્।
યત્રબ્રહ્મ ચ સત્યં ચ યજ્ઞા લોકાશ્ચ ધિષ્ઠિતાઃ ॥ 3-29-44 (16769)
`ઇજ્યન્તે યજ્વનાં લોકાઃ ક્ષમિણામપરે તથા।'
ક્ષન્તવ્યમેવ સતતં પુરુષેણ વિજાનતા।
યદા હિ ક્ષમતે સર્વં બ્રહ્મ સંપદ્યતે તદા ॥ 3-29-45 (16770)
ક્ષમાવતામયં લોકઃ પરશ્ચૈવ ક્ષમાવતામ્।
ઇહ સન્માનમૃચ્છન્તિ પરત્ર ચ પરા ગતિમ્ ॥ 3-29-46 (16771)
યેષાં મન્યુર્મનુષ્યાણાં ક્ષમયાઽભિહતઃ સદા।
તેષાં પરતરે લોકાસ્તસ્માત્ક્ષાન્તિઃ પરા મતા ॥ 3-29-47 (16772)
ઇતિ ગીતાઃ કાશ્યપેન ગાથાનિત્યં ક્ષમાવતામ્।
શ્રુત્વા ગાથાઃ ક્ષમાયાસ્ત્વં તુષ્યદ્રૌપદિ મા ક્રુધઃ ॥ 3-29-48 (16773)
પિતામહઃ શાન્તનવઃ રશમં સંપૂજયિષ્યતિ।
કૃષ્ણશ્ચ દેવકીપુત્રઃ શમં સંપૂજયિષ્યતિ ॥ 3-29-49 (16774)
આચાર્યો વિદુરઃ ક્ષત્તા શમમેવ વદિષ્યતઃ।
કૃપશ્ચ સંજયશ્ચૈવ શમમેવ વદિષ્યતઃ ॥ 3-29-50 (16775)
સોમદત્તો યુયુત્સુશ્ચ દ્રોણપુત્રસ્તથૈવ ચ।
પિતામહશ્ચ નો વ્યાસઃ શમં વદતિ નિત્યશઃ ॥ 3-29-51 (16776)
એતૈર્હિ રાજા નિયતં ચોદ્યમાનઃ શમં પ્રતિ।
રાજ્યં દાતેતિ મે બુદ્ધિર્ન ચેલ્લોભાન્નશિષ્યતિ ॥ 3-29-52 (16777)
કાલોઽયં દારુણઃ પ્રાપ્તો ભરતાનામભૂતયે।
નિશ્ચિતં મે સદૈવૈતત્પુરસ્તાદપિ ભામિતિ ॥ 3-29-53 (16778)
સુયોધનો નાર્હતીતિ ક્ષમા મામેવ વિન્દતિ।
અર્હસ્તત્રાહમિત્યેવં તસ્માન્માં વિન્દતે ક્ષમા ॥ 3-29-54 (16779)
એતદાત્મવતાં વૃત્તમેષ ધર્મઃ સનાતનઃ।
ક્ષમા ચૈવાનૃશંસ્યં ચ તત્કર્તાઽસ્મ્યહમઞ્જસા ॥ 3-29-55 (16780)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ એકોનત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 29 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-29-3 ભાવયિતા વર્ધયિતા। જિતઃસન્નિતિ શેષઃ ॥ 3-29-7 પાપં ન કઃ કુર્યાત્ ઇતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-29-11 ચરેદાચરેત્ ॥ 3-29-12 દ્વયોરાત્મપરયો- ચિકિત્સકઃ દોષાપહર્તા। ક્રુધ્યન્તમપ્રતિક્રુધ્યાઞ્જયેલ્લોકાંશ્ચ શાશ્વતાન્ ઇતિ ખ. પાઠઃ ॥ 3-29-13 બલીયસામુપરિ યદિ અશક્તિમાન્ ક્રુધ્યતે તર્હિ આત્માનં દેહ ત્યજતિ। મનુષ્યાણામાત્મનૈવ વિપદ્યતે ઇતિ ખ. પાટઃ। મનુષ્યાણાં ત્યજત્યાત્માનમાત્મના ઇતિ ઝ.પાઠઃ ॥ 3-29-14 અનાત્મન અજિતચિત્તસ્ય ॥ 3-29-25 રજઃ રજોગુણપરિણામઃ ॥ 3-29-26 સ્વધર્માન્ અપગઃ અપહાય ગચ્છતીતિ તથા। દ્વિતીયાયા અલુગાર્ષઃ ॥ 3-29-27 સર્વં ક્ષમાર્જવાદિકમ્। અબુદ્ધીનાં મૂઢૈઃ અતિક્રાન્તં લઙ્ઘિતમ્। અનિન્દિતે પ્રશસ્તે વિષયે ક્ષમાદૌ ॥ 3-29-29 અભિષક્તઃ તાપિતઃ। અભિષજેત્તાપયેત્ ॥ 3-29-30 આક્રુષ્ટો વાચા તાડિતઃ। હતોઽન્યેનાભિગતઃ। હિંસિતસ્તાડિતઃ ॥ 3-29-32 જન્મ ઉત્પત્તિઃ। તત્રહેતુઃ। પ્રજાનાં સંધિઃ દમ્પત્યોઃ પ્રીતિઃ। એવં સંકુચિતે લોકે ઇતિ પ્રજાનાં વૃદ્ધિમૂલં હિ ઇતિ ચ. ક. પાઠઃ ॥ 3-29-33 અભવાય અનૈશ્વર્યાય ॥ 3-29-34 જન્મ પ્રતિપદ્યતે। અન્યથા ક્રોધપ્રાબલ્યે। પૂર્વવયસ્યેવ દમ્પત્યોર્નાશાજ્જન્માસંભવ ઇત્યર્થઃ ॥ 3-29-36 બલીયસા આક્રુષ્ટસ્તાડિતો વાઽશક્તઃ ક્ષમતે તથા યઃ પ્રભાવવાનપિ ક્ષમતે તસ્ય લોકા ઇત્યર્થઃ ॥ 3-29-38 ક્ષમાવતાં ગાથાઃ પ્રશંસાઃ। ક્ષમાવતાં મધ્યે મહાત્મના ॥ 3-29-40 બ્રહ્મ બ્રાહ્મણજાતિઃ। ભૂતં સંચિતં તપઃ ભાવિ ચ ક્ષમૈવ રક્ષતિ ॥ 3-29-41 અતિ અતિક્રમ્ય પ્રાપ્નુવન્તિ। તદૂર્ધ્વં પદમિતિ શેષઃ। બ્ર્હમવિદાં વેદવિદામ્ ॥ 3-29-42 યજુષાં ત્રોતાગ્નિસાષ્યકર્મવતામ્। કર્મિણાં વાપીકૂપાદિધર્મવતામ્ ॥ 3-29-48 તુષ્ય તુષ્ટા ભવ ॥ 3-29-52 દાતા દાસ્યતિ ॥ 3-29-53 અભૂતયે નાશાય ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 030
॥ શ્રીઃ ॥
3.30. અધ્યાયઃ 030
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ભર્તૃવ્યસનદર્શનદૂનયા દ્રૌપદ્યા યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ધર્માદિતોઽપિ વિધેરેવ પ્રાબલ્યોપપાદનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-30-0 (16781)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 3-30-0x (1856)
નમો ધાત્રે વિધાત્રે ચ યૌ મોહં ચક્રતુસ્તવ।
પિતૃપૈતામહે રાજ્યે વોઢવ્યે તેઽન્યથા મતિઃ ॥ 3-30-1 (16782)
[કર્મભિશ્ચિન્તિતો લોકો ગત્યાંગત્યાં પૃથગ્વિધઃ।
તસ્માત્કર્માણિ નિત્યાનિ લોભાન્મોક્ષં યિયાસતિ ।] 3-30-2 (16783)
નેહ ધર્માનૃશંસ્યાભ્યાં ન ક્ષાન્ત્યા નાર્જવેન ચ।
પુરુષઃ શ્રિયમાપ્નોતિ ન ઘૃણિત્વેન કર્હિચિત્ ॥ 3-30-3 (16784)
ત્વાં ચેદ્વ્યસનમભ્યાગાદિદં ભારત દુઃસહમ્।
સ ત્વં નાર્હસિ નાપીમે ભ્રાતરસ્તે મહૌજસઃ ॥ 3-30-4 (16785)
ન હિ તેઽધ્યગમઞ્જાતુ તદાનીં નાદ્ય ભારત।
ધર્માત્પ્રિયતરં કિંચિદપિ ચેજ્જીવિતાદપિ ॥ 3-30-5 (16786)
ધર્માર્થમેવ તે રાજ્યં ધર્માર્થં જીવિતં ચ તે।
બ્રાહ્મણા ગુરવશ્ચૈવ જાનન્ત્યપિ ચ દેવતાઃ ॥ 3-30-6 (16787)
ભીમસેનાર્જુનૌ ચોભૌ માદ્રેયૌ ચ મયા સહ।
ત્યજેસ્ત્વમિતિ મે બુદ્ધિર્ન તુ ધર્મં પરિત્યજેઃ ॥ 3-30-7 (16788)
રાજાનં ધર્મગોપ્તારં ધર્મો રક્ષતિ રક્ષિતઃ।
ઇતિ મે શ્રુતમાર્યાણાં ત્વાં તુ મન્યે ન રક્ષતિ ॥ 3-30-8 (16789)
ત્યક્ત્વાઽન્યાન્હિ નરવ્યાઘ્ર નિત્યદા ધર્મ એવ તે।
બુદ્ધિઃ સતતમન્વેતિ છાયેવં પુરુષં નિજા ॥ 3-30-9 (16790)
નાવમંસ્થા હિ સદૃશાન્નાવરાઞ્શ્રેયસઃ કુતઃ।
અવાપ્ય પૃથિવીં કૃત્સ્નાં ન તે શૃઙ્ગમવર્ધત ॥ 3-30-10 (16791)
સ્વાહાકારૈઃ સ્વધાભિશ્ચ પૂજાભિરપિ ચ દ્વિજાન્।
દેવતાશ્ચ પિતૄંશ્ચૈવ સતતં પાર્થ સેવસે ॥ 3-30-11 (16792)
બ્રાહ્મણાઃ સર્વકામૈસ્તે સતતં પાર્થ તર્પિતાઃ।
યતયો મોક્ષિણશ્ચૈવ ગૃહસ્તાશ્ચૈવ ભારત ॥ 3-30-12 (16793)
ભુઞ્જતે રુક્મપાત્રીભિર્યત્રાહં પરિચારિકા।
આરણ્યકેભ્યો વન્યાનિ ભોજનાનિ પ્રયચ્છસિ।
નાદેયં બ્રાહ્મણેભ્યસ્તે ગૃહે કિંચન વિદ્યતે ॥ 3-30-13 (16794)
યદિદં વૈશ્વદેવાન્તે સાયં પ્રાતઃ પ્રદીયતે।
તદ્દત્ત્વાઽતિથિભૃત્યેભ્યોરાજઞ્શિષ્ટેનજીવસિ ॥ 3-30-14 (16795)
ઇષ્ટયઃ પશુબન્ધાશ્ચ કામ્યનૈમિત્તિકાશ્ચ યે।
વર્તન્તે પાકયજ્ઞાશ્ચ સદા યજ્ઞાશ્ચ તેઽનઘ ॥ 3-30-15 (16796)
અસ્મિન્નપિ મહારણ્યે વિજને દસ્યુસેવિતે।
રાષ્ટ્રાદપેત્ય વસતો ધર્મસ્તે નાવસીદતિ ॥ 3-30-16 (16797)
અશ્વમેધો રાજસૂયઃ પૌણ્ડરીકોઽથ ગોસવઃ।
ઇષ્ટાસ્ત્વયા મહાયજ્ઞાબહવોઽન્યે સદક્ષિણાઃ ॥ 3-30-17 (16798)
રાજન્પરીતયા બુદ્ધ્યા વિષમેઽક્ષપરાજયે।
પાર્થ મિત્રાણિ ચાસ્માંશ્ચ વસૂનિ ચ પરાજિતઃ ॥ 3-30-18 (16799)
ઋજોર્મૃદોર્બદાન્યસ્ય ધીમતઃ સત્યવાદિનઃ।
કથમક્ષવ્યસનજા બુદ્ધિરાપતિતા તવ ॥ 3-30-19 (16800)
અતીવ મોહ આયાતિ મનશ્ પરિદૂયતે।
નિશામ્ય વ્યસનં પાર્થ તવેદમતિદુઃસહમ્ ॥ 3-30-20 (16801)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
ઈશ્વરસ્ય વશે લોકસ્તિષ્ઠતે નાત્મનો યથા ॥ 3-30-21 (16802)
ધાતૈવ ખલુ ભૂતાનાં સુખદુઃખે પ્રિયાપ્રિયે।
દદાતિ સર્વમીશાનઃ પુરસ્તાચ્છુક્રમુચ્ચરન્ ॥ 3-30-22 (16803)
યથા દારુમયીં યોષાં નરો ધીરઃ સમાહિતઃ।
ઇઙ્ગ્યત્યઙ્ગમઙ્ગાનિ તથા રાજન્નિમાઃ પ્રજાઃ ॥ 3-30-23 (16804)
આકાશ ઇવ ભૂતાનિ વ્યાપ્ય સર્વાણિ ભારત।
ઈશ્વરો વિદધાતીહ કલ્યાણં યચ્ચ પાપકમ્ ॥ 3-30-24 (16805)
શકુનિસ્તન્તુબદ્ધો વા નીયતેઽયમનીશ્વરઃ।
ઈશ્વરસ્ય વશે તિષ્ઠન્નાન્યેષામાત્મનઃ પ્રભુઃ ॥ 3-30-25 (16806)
મણિઃ સૂત્ર ઇવ પ્રોતો નસ્યોત ઇવ ગોવૃષઃ।
ધાતુરાદેશમન્વેતિ તન્મયો હિ તદર્પણઃ ॥ 3-30-26 (16807)
નાત્માથીનો મનુષ્યોઽયં કાલં ભજતિં કંચન।
સ્રોતસો મધ્યમાપન્નઃ કૂલવૃક્ષ ઇવ ચ્યુતઃ ॥ 3-30-27 (16808)
અજ્ઞો જન્તુરનીશોઽયમાત્મનઃ સુખદુઃખયોઃ।
ઈશ્વરપ્રેરિતો ગચ્છેત્સ્વર્ગં નરકમેવ ચ ॥ 3-30-28 (16809)
યથા વાયોસ્તૃણાગ્રાણિ વશં યાન્તિ બલીયસઃ।
ધાતુરેવં વશં યાન્તિ સર્વભૂતાનિ ભારત ॥ 3-30-29 (16810)
આર્યે કર્મણિ યુઞ્જાનઃ પાપે વા પુનરીશ્વઃ।
વ્યાપ્ય ભૂતાનિ ચરતે ન ચાયમિતિ લક્ષ્યતે ॥ 3-30-30 (16811)
હેતુમાત્રમિદં ધાતુઃ શરીરં ક્ષેત્રસંજ્ઞિતમ્।
યેન કારયતે કર્મ શુભાશુભફલં વિભુઃ ॥ 3-30-31 (16812)
પશ્ય માયાપ્રભાવોઽયમીશ્વરેણ યથા કૃતઃ।
યો હન્તિ ભૂતૈર્ભૂતાનિ મોહયિત્વાઽઽત્મમાયયા ॥ 3-30-32 (16813)
અન્યથા પરિદૃષ્ટાનિ મુનિભિસ્તત્ત્વદર્શિભિઃ।
અન્યથા પરિવર્તન્તે વેગા ઇવ નભસ્વતઃ ॥ 3-30-33 (16814)
અન્યથૈવ હિ વર્તન્તે પુરુષાસ્તાનિ તાનિ ચ।
અન્યથૈવ પ્રભુસ્તાનિ કરોતિ વિકરોતિ ચ ॥ 3-30-34 (16815)
યથા કાષ્ઠેન વા કાષ્ઠમશ્માનં ચાશ્મના પુનઃ।
અયસા ચાપ્યયશ્છિન્દ્યાન્નિર્વિચેષ્ટમચેતનમ્ ॥ 3-30-35 (16816)
એવં સ ભગવાન્દેવઃ સ્વયંભૂઃ પ્રપિતામહઃ।
નિહન્તિ ભૂતૈર્ભૂતાનિ છદ્મ કૃત્વા યુધિષ્ઠિર ॥ 3-30-36 (16817)
સંપ્રયોજ્ય વિયોજ્યાયં કામકારકરઃ પ્રભુઃ।
ક્રીડતે ભગવાન્ભૂતૈર્બાલઃ ક્રીડનકૈરિવ ॥ 3-30-37 (16818)
ન માતૃપિતૃવદ્રાજન્ધાતા ભૂતેષુ વર્તતે।
રોષાદિવ પ્રવૃત્તોઽયં યથાઽયમિતરો જનઃ ॥ 3-30-38 (16819)
આર્યાઞ્શીલવો દૃષ્ટ્વા હીમતો વૃત્તિકર્શિતાન્।
અનાર્યાન્સુખિનશ્ચૈવ વિહ્વલાનિવ ચિન્તયે ॥ 3-30-39 (16820)
તવેમામાપદં દૃષ્ટ્વા સમૃદ્ધિં ચ સુયોધને।
ધાતારં ગર્હયે પાર્થ વિષમં યોઽનુપશ્યતિ ॥ 3-30-40 (16821)
આર્યશાસ્ત્રાતિગે ક્રૂરે લુબ્ધે ધર્માપચાયિનિ।
ધાર્તરાષ્ટ્રે શ્રિયં દત્ત્વા ધાતા કિં ફલમશ્નુતે ॥ 3-30-41 (16822)
કર્મચેત્કૃતમન્વેતિ કર્તારં નાન્યમૃચ્છતિ।
કર્મણા તેન પાપેન લિપ્યતે નૂનમીશ્વરઃ ॥ 3-30-42 (16823)
અથ કર્મકૃતં પાપં ન ચેત્કર્તારમૃચ્છતિ।
કારણં બલમેવેહ જનાઞ્શોચામિ દુર્બલાન્ ॥ 3-30-43 (16824)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 30 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-30-1 ધાત્રે ઈશ્વરાય। વિધાત્રે પૂર્વકર્મણે ॥ 3-30-2 ચિન્તિતઃ કલ્પિતો લોકો ભોગસાધનમ્। ગત્યાંગત્યાં ઊર્ધ્વાધોમધ્યમોત્તમાધમયોનિષુ। નિત્યાનિ અપરિહાર્યફલાનિ। લોભાત્ મોહાત્ મોક્ષં કર્મફલેભ્યો દુઃખેભ્યો મુક્તિં યિયાસતિ પ્રાપ્તુમિચ્છતિ ॥ 3-30-5 ધર્માત્પ્રિયતરં નહિ ત અષ્યગમન્ જ્ઞાતવન્તઃ કિંતુ જીવિતાદપિ પ્રિયતરં ધર્મમેવાધ્યગમન્ ॥ 3-30-10 શૃઙ્ગં પ્રભુત્વાભિમાનઃ ॥ 3-30-12 તે ત્વયા ॥ 3-30-15 પાકયજ્ઞા ગૃહ્યાગ્નિસાધ્યા ઇષ્ટયઃ ॥ 3-30-18 પરીતયા વિપરીતયા ॥ 3-30-19 ઋજોરવક્રસ્ય। મૃદોર્દયાલોઃ ॥ 3-30-22 ધાતા ઈશ્વરઃ। તથૈવ ખલુ ઇતિ ક. પાઠઃ। શુક્રં પ્રાક્કર્મવીજમ્। ઉચ્ચરન્નુત્કર્ષેણાનુસરન્ ॥ 3-30-24 અન્તર્બહિર્વ્યાપ્તૌ આકાશદૃષ્ટાન્તઃ। બૂતાનિ જરાયુજાદીનિ ॥ 3-30-25 બદ્ધો વા બદ્ધઇવ ॥ 3-30-26 નસિ નાસિકાયામ્। નસ્યં નાસાસૂત્રં તેન વા ઓતઃ પ્રોતઃ ॥ 3-30-37 સંપ્રયોજ્યસંયોગં કૃત્વા કામકાર ઇચ્છા તયૈવ કરોતીતિ કામકારકરઃ। ક્રીડનકૈઃ સારીપ્રભૃતિભિઃ ॥ 3-30-42 કૃતં કર્મ યદિ કર્તારમેવ ગચ્છતિ નત્વન્યં તર્હિ કારયિતૃતચ્વાદીશ્વરોપિ પાપેન લિપ્યેતૈવેત્યર્થઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 031
॥ શ્રીઃ ॥
3.31. અધ્યાયઃ 031
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ દ્રૌપદીંપ્રતિ ધર્મસ્ય સાફલ્યોપપાદનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-31-0 (16825)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-31-0x (1857)
વલ્ગુ ચિત્રપદં શ્લક્ષ્ણં યાજ્ઞસેનિ ત્વયા વચઃ।
ઉક્તં તચ્છ્રુતમસ્માભિર્નાસ્તિક્યં તુ પ્રભાષસે ॥ 3-31-1 (16826)
નાહં ધર્મફલાકાઙ્ક્ષી રાજપુત્રિ ચરામ્ભુત।
દદામિ દેયમિત્યેવ યજે યષ્ટવ્યમિત્યુત ॥ 3-31-2 (16827)
અસ્તુ વાઽત્ર ફલં મા વા કર્તવ્યં પુરુષેણ યત્।
ગૃહે નિવસતા કૃષ્ણે યથાશક્તિ કરોમિ તત્ ॥ 3-31-3 (16828)
ધર્મં ચરામિ સુશ્રોણિ ન ધર્મફલકારણાત્।
આગમાનનતિક્રમ્ય સતાં વૃત્તમવેક્ષ્ય ચ ॥ 3-31-4 (16829)
ધર્મ એવ મનઃ કૃષ્ણે સ્વભાવાચ્ચૈવ મે ધૃતમ્।
[ધર્મવાણિજ્યકો હીનો જઘન્યો ધર્મવાદિનામ્] 3-31-5 (16830)
ન ધર્મફલમાપ્નોતિ યો ધર્મં દોગ્ધુમિચ્છતિ।
યશ્ચૈનં શઙ્કતે કૃત્વા નાસ્તિક્યાત્પાપચેતનઃ ॥ 3-31-6 (16831)
અતિવાદાન્મદાચ્ચૈવ મા ધર્મમભિશઙ્કથાઃ।
ધર્માતિશઙ્કી પુરુષસ્તિર્યગ્ગતિપરાયણઃ ॥ 3-31-7 (16832)
ધર્મો યસ્યાતિશઙ્ક્યઃ સ્યાદાર્ષં વા દુર્બલાત્મનઃ।
વેદાચ્છૂદ્ર ઇવાપેયાત્સ લોકાદજરામરાત્ ॥ 3-31-8 (16833)
વેદાધ્યાયી ધર્મપરઃ કુલે જાતો મનસ્વિનિ।
સ્થવિરેષુ સ યોક્તવ્યો રાજભિર્ધર્મચારિભિઃ ॥ 3-31-9 (16834)
પાપીયાન્સ હિ શૂદ્રેભ્યસ્તસ્કરેભ્યો વિશિષ્યતે।
શાસ્ત્રાતિગો મન્દબુદ્ધિર્યો ધર્મમતિશઙ્કતે ॥ 3-31-10 (16835)
પ્રત્યક્ષં હિ ત્વયા દૃષ્ટ ઋષિર્ગચ્છન્મહાતપાઃ।
માર્કણ્ડેયોઽપ્રમેયાત્મા ધર્મેણ ચિરજીવિતા ॥ 3-31-11 (16836)
વ્યાસો વસિષ્ઠો મૈત્રેયો નારદો લોમશઃ શુકઃ।
અન્યે ચ ઋષયઃ સર્વે ધર્મેણૈવ સુચેતસઃ ॥ 3-31-12 (16837)
પ્રત્યક્ષં પશ્યસિ હ્યેતાન્દિવ્યયોગસમન્વિતાન્।
શાપાનુગ્રહણે શક્તાન્દેવેભ્યોઽપિ ગરીયસઃ ॥ 3-31-13 (16838)
એતે હિ ધર્મમેવાદૌ વર્ણયન્તિ સદાઽનધે।
કર્તવ્યમમરપ્રખ્યાઃ પ્રત્યક્ષાગમબુદ્ધયઃ ॥ 3-31-14 (16839)
અતો નાર્હસિ કલ્યાણિ ધાતારં ધર્મમેવ ચ।
રજોમૂઢેન મનસા ક્ષેપ્તું શઙ્કિતુમેવ ચ ॥ 3-31-15 (16840)
ઉન્મત્તાન્મન્યતે બાલઃ સર્વાનાગતનિશ્ચયાન્।
ધર્માતિશઙ્કી નાન્યસ્મિન્પ્રમાણમધિગચ્છતિ ॥ 3-31-16 (16841)
ઇન્દ્રિયપ્રીતિસંબદ્ધં યદિદં લોકસાક્ષિકમ્।
એતાવન્મન્યતે બાલો મોહમન્યત્ર ગચ્છતિ ॥ 3-31-17 (16842)
પ્રાયશ્ચિત્તં ન તસ્યાસ્તિ યો ધર્મમતિશઙ્કતે।
ધ્યાયન્સ કૃપણઃ પાપો ન લોકાન્પ્રતિપદ્યતે ॥ 3-31-18 (16843)
પ્રમાણાદ્ધિ નિવૃત્તો હિ વેદશાસ્ત્રાર્થનિન્દકઃ।
કામલોભાનુગો મૂઢો નરકં પ્રતિપદ્યતે ॥ 3-31-19 (16844)
આર્ષં પ્રમાણમુત્ક્રામ્ય ધર્મં ન પ્રતિપાલયન્।
સર્વશાસ્ત્રાતિગો મૂઢઃ શં જન્મસુ ન વિન્દતિ ॥ 3-31-20 (16845)
યસ્તુ નિત્યં કૃતમતિર્ધર્મમેવાભિપદ્યતે।
અશઙ્કમાનઃ કલ્યાણિ સોઽમુત્રાનન્ત્યમશ્નુતે ॥ 3-31-21 (16846)
યસ્ય નાર્ષં પ્રમાણં સ્યાચ્છિષ્ટાચારશ્ચ ભામિનિ।
ન વૈ તસ્ય પરો લોકો નાયમસ્તીતિ નિશ્ચયઃ ॥ 3-31-22 (16847)
શિષ્ટૈરાચરિતં ધર્મં કૃષ્ણે માસ્માતિશઙ્કથાઃ।
પુરાણમૃષિભિઃ પ્રોક્તં સર્વજ્ઞૈઃ સર્વદર્શિભિઃ ॥ 3-31-23 (16848)
ધર્મ એવ પ્લવો નાન્યઃ સ્વર્ગં દ્રૌપદિ ગચ્છતામ્।
સૈવઃ નૌઃ સાગરસ્યેવ વણિજઃ પારમિચ્છતઃ ॥ 3-31-24 (16849)
અફલો યદિ ધર્મઃ સ્યાચ્ચરિતો ધર્મચારિભિઃ।
અપ્રતિષ્ઠે તમસ્યેતજ્જગન્મજ્જેદનિન્દિતે ॥ 3-31-25 (16850)
નિર્વાણં નાધિગચ્છેયુર્જીવેયુઃ પશુજીવિકામ્।
વિઘાતેનૈવ યુજ્યેયુર્ન ચાર્થં કંચિદાપ્નુયુઃ ॥ 3-31-26 (16851)
તપશ્ચ બ્રહ્મચર્યં ચ યજ્ઞઃ સ્વાધ્યાય એવ ચ।
દાનમાર્જવમેતાનિ યદિ સ્યુરફલાનિ વૈ ॥ 3-31-27 (16852)
નાચરિષ્યન્પરે ધર્મં પરે પરતરેઽપિ ચ।
દાનમાર્જવમેતાનિ યદિ સ્યુરફલાનિ વૈ ॥ 3-31-28 (16853)
ઋષયસ્ચૈવ દેવાશ્ચ ગન્ધર્વાસુરરાક્ષસાઃ।
ઈશ્વરાઃ કસ્ય હેતોસ્તે ચરેયુર્ધર્મમાદૃતાઃ ॥ 3-31-29 (16854)
ફલદં ત્વિહ વિજ્ઞાય ધાતારં શ્રેયસિ સ્થિતમ્।
ધર્મં તેઽવ્યચરન્કૃષ્ણે સ હિ ધર્મ સનાતનઃ ॥ 3-31-30 (16855)
સ ચાયં સફલો ધર્મો ન ધર્મોઽફલ ઉચ્યતે।
દૃશ્યન્તેઽપિ હિ વિદ્યાનાં ફલાનિ તપસાં તથા ॥ 3-31-31 (16856)
ત્વય્યેતદ્વૈ વિજાનીહિ જન્મ કૃષ્ણે યથાશ્રુતમ્।
વેત્થ ચાપિ યથા જાતો ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 3-31-32 (16857)
એતાવદેવ પર્યાપ્તમુપમાનં શુચિસ્મિતે।
કર્મણાં ફલમસ્તીતિ ધીરોઽલ્પેનાપિ તુષ્યતિ ॥ 3-31-33 (16858)
બહુનાઽપિ હ્યવિદ્વાંસો નૈવ તુષ્યન્ત્યબુદ્ધયઃ।
તેષાં ન ધ્મજં કિંચિત્પ્રેત્ય કર્માસ્તિ શર્મ વા ॥ 3-31-34 (16859)
કર્મણામુત પુણ્યાનાં પાપાનાં ચ ફલોદયઃ।
પ્રભવશ્ચાપ્યયશ્ચૈવ દેવગુહ્યાનિ ભામિનિ ॥ 3-31-35 (16860)
નૈતાનિ વેદ યઃ કશ્ચિન્મુહ્યન્ત્યત્ર પ્રજા ઇમાઃ।
[અપિ કલ્પસહસ્રેણ ન ચ શ્રેયોઽધિગચ્છતિ ॥] 3-31-36 (16861)
રક્ષ્યાણ્યેતાનિ દેવાનાં ગૂઢમાયા હિ દેવતાઃ।
કૃશાઙ્ગાઃ સુબ્રતાશ્ચૈવ તપસા દગ્ધકિલ્વિષાઃ।
પ્રસન્નૈર્માનસૈર્યુક્તાઃ પશ્યન્ત્યેતાનિ વૈ દ્વિજાઃ ॥ 3-31-37 (16862)
ન ફલાદર્સનાદ્ધર્મઃ શઙ્કિતવ્યો ન દેવતાઃ।
યષ્ટવ્યં ચ પ્રયત્નેન દાતવ્યં ચાનમૂયતા ॥ 3-31-38 (16863)
કર્મણાં ફલમસ્તીહ તથૈતદ્ધર્મશાસનમ્।
બ્રહ્મા પ્રોવાચ પુત્રાણાં યદૃષિર્વેદ કાશ્યપઃ ॥ 3-31-39 (16864)
તસ્માત્તે સંશયઃ કૃષ્ણે નીહાર ઇવ નશ્યતુ।
વિમૃશ્ય સર્વમસ્તીતિ નાસ્તિક્યં ભાવમુત્સૃજ ॥ 3-31-40 (16865)
ઈશ્વરં ચાપિ ભૂતાનાં ધાતારં મા ચ વૈ ક્ષિપ।
શિક્ષસ્વૈનં નમસ્વૈનં મા તેઽભૂદ્બુદ્ધિરીદૃશી ॥ 3-31-41 (16866)
યસ્ય પ્રસાદાત્તદ્ભક્તો મર્ત્યો ગચ્છત્યમર્ત્યતામ્।
ઉત્તમાં દેવતાં કૃષ્ણે માતિવોચઃ કથંચન ॥ 3-31-42 (16867)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ એકત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 31 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-31-1 વલ્ગુ શોભનમ્। શ્લક્ષ્ણં સુકુમારમ્। નાસ્તિક્યં વેદવિદ્વિષ્ટમ્ ॥ 3-31-8 દોષો દુર્બોધ આત્મન ઇતિ ટ. પાઠઃ। અદોષો દુર્બલાત્મનઃ ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-31-21 મૂઢ આજન્મ સ ન નન્દતીતિ ટ. પાઠઃ। આજન્મસુ ન નન્દતીતિ ધ. પાઠઃ। આત્માનં સ વિનશ્યતીતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-31-24 સ વૈ નૌઃ સાગરસ્યેવેતિ ટ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 032
॥ શ્રીઃ ॥
3.32. અધ્યાયઃ 032
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ દ્રૌપદ્યા બ્રાહ્મણોક્તબૃહસ્પતિનીતિકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-32-0 (16868)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 3-32-0x (1858)
નાવમન્યે ન ગર્હે ચ ધર્મં પાર્થ કથંચન।
ઈશ્વરં કુત એવાહમવમંસ્યે પ્રજાપતિમ્ ॥ 3-32-1 (16869)
આર્તાઽહં પ્રલપામીદમિતિ માં વિદ્ધિ ભારત।
ભૂયશ્ચ વિલપિષ્યામિ સુમનાસ્ત્વં નિબોધ મે ॥ 3-32-2 (16870)
કર્મ ખલ્વિહ કર્તવ્યં જાતેનામિત્રકર્શન।
અકર્માણો હિ જીવન્તિ સ્થાવરા નેતરે જનાઃ ॥ 3-32-3 (16871)
આમાતૃસ્તન્યપાનાચ્ચ યાવચ્છય્યોપસર્પણમ્।
જઙ્ગમાઃ કર્મણા વૃત્તિમાપ્નુવન્તિ યુધિષ્ઠિર ॥ 3-32-4 (16872)
જઙ્ગમેષુ વિશેષેણ મનુષ્યા ભરતર્ષભ।
ઇચ્છન્તિ કર્મણા વૃત્તિમવાપ્તું પ્રેત્ય ચેહ ચ ॥ 3-32-5 (16873)
ઉત્થાનમભિજાનન્તિ સર્વભૂતાનિ ભારત।
પ્રત્યક્ષં ફલમશ્નન્તિ કર્મણાં લોકસાક્ષિકમ્ ॥ 3-32-6 (16874)
પશ્યન્તઃ સ્વં સમુત્થાનમુપજીવન્તિ જન્તરઃ।
અપિ ધાતા વિધાતા ચ યથાઽયમુદકે બકઃ ॥ 3-32-7 (16875)
[અકર્મણાં વૈ ભૂતાનાં વૃત્તિઃ સ્વાન્ન હિ કાચન।
તદેવાભિપ્રપદ્યેત ન વિહન્યાત્કદાચન ॥] 3-32-8 (16876)
સ્વકર્મ કુરુ માહાસીઃ કર્મણા ભવ દંશિતઃ।
કૃત્યં હિ યોઽભિજાનાતિ સહસ્રે સોસ્તિ નાસ્તિ વાં ॥ 3-32-9 (16877)
તસ્ય ચાપિ ભવેત્કાર્વં વિવૃદ્ધૌ રક્ષણે તથા।
ભક્ષ્યમાણો દ્યનાવાષઃ ક્ષીયેત હિમવાનપિ ॥ 3-32-10 (16878)
ઉત્સીદેરન્પ્રજાઃ સર્વા ન કુર્યુઃ કર્મ ચેદ્યદિ।
[તથા હ્યેતા ન વર્ધેરન્કર્મ ચેદફલં ભવેત્ ॥] 3-32-11 (16879)
દૃષ્ટ્વાઽપિચ ફલં કર્મ પશ્યામઃ કુર્વતો જનાન્।
નાન્યથા હ્યપિ જાનન્તિ વૃત્તિં લોકાઃ કથંચન ॥ 3-32-12 (16880)
યશ્ચ દિષ્ટપરો લોકે યશ્ચાપિ હઠવાદકઃ।
ઉભાવપિ શઠાવેતૌ કર્મબુદ્ધિઃ પ્રશસ્યતે ॥ 3-32-13 (16881)
યો હિ દિષ્ટમુપાસીત નિર્વિચેષ્ટઃ સુખં સ્વપન્।
અવસીદેત્સુદુર્બુદ્ધિરામો ઘટ ઇવોદકે ॥ 3-32-14 (16882)
તથૈવ હઠબુદ્ધિર્યઃ શક્તઃ કર્મણ્યકર્મકૃત્।
આસીત ન ચિરં જીવેદનાથ ઇવ દુર્બલઃ ॥ 3-32-15 (16883)
અકસ્માદિહ યઃ કશ્ચિદર્થં પ્રાપ્નોતિ પૂરુષઃ।
તં હઠેનેતિ મન્યન્તે સ હિ યત્નો ન કસ્યચિત્ ॥ 3-32-16 (16884)
વશ્ચાપિ કશ્રિત્પુરુષો દિષ્ટં નામ ભજત્યુત।
દૈવેન વિધિના પાર્થ તદ્દૈવમિતિ નિશ્ચિતમ્ ॥ 3-32-17 (16885)
યત્તાવસ્કર્મણા કિંચિત્ફલમાપ્નોતિ પૂરુષઃ।
પ્રત્યક્ષં ચક્ષુષા દૃષ્ટં તત્પૌરુષમિતિ શ્રુતમ્ ॥ 3-32-18 (16886)
સ્વભાવતઃ પ્રવૃત્તો યઃ પ્રાપ્નોત્યર્થં ન કારણાત્।
તત્સ્વભાવાત્પ્રકં વિદ્ધિ ફલં પુરુષસત્તમ ॥ 3-32-19 (16887)
એવં હઠાચ્ચ દૈવાચ્ચ સ્વભાવાત્કર્મણસ્તથા।
યાનિ પ્રાપ્નોતિ પુરુષસ્તત્ફલં પૂર્વકર્મણામ્ ॥ 3-32-20 (16888)
ધાતાપિ હિ સ્વકર્મૈવ તૈસ્તૈર્હેતુભિરીશ્વરઃ।
વિદધાતિ વિભજ્યેહ ફલં પૂર્વકતં નૃણામ્ ॥ 3-32-21 (16889)
યદ્ધિ યઃ પુરુષઃ કિંચિત્કુરુતે વૈ શુભાશુભમ્।
તદ્ધાતૃવિહિતં વિદ્ધિ પૂર્વકર્મફલોદયમ્ ॥ 3-32-22 (16890)
કારણં તસ્ય દેહોઽયં ધાતુઃ કર્મણિ કર્મણિ।
સ યથા પ્રેરયત્યેનં તથાઽયં કુરુતેઽવશઃ ॥ 3-32-23 (16891)
તેષુતેષુ હિ કૃત્યેષુ વિનિયોક્તા મહેશ્વરઃ।
સર્વભૂતાનિ કૌન્તેય કારયત્યવશાન્યપિ ॥ 3-32-24 (16892)
મનસાઽર્થાન્વિનિશ્ચિત્ય પશ્ચાત્પ્રાપ્નોતિ કર્મણા।
બુદ્ધિપૂર્વં સ્વયં વીર પુરુષસ્તત્ર કારણમ્ ॥ 3-32-25 (16893)
સંખ્યાતું નૈવ શક્યાનિ કર્માણિ પુરુષર્ષભ।
અગારનગરાણાં હિ સિદ્ધિઃ પુરુષહૈતુકી ॥ 3-32-26 (16894)
તિલે તૈલં ગવિ ક્ષીરં કાષ્ઠે પાવકમન્તતઃ।
એવં ધીરો વિજાનીયાદુપાયં ચાસ્ય સિદ્ધયે ॥ 3-32-27 (16895)
તતઃ પ્રવર્તતે પશ્ચાત્કારણેષ્વસ્વ સિદ્ધયે।
તાં સિદ્ધિમુપજીવન્તિ કર્મણામિહ જન્તવઃ ॥ 3-32-28 (16896)
કુશલેન કૃતં કર્મ કર્ત્રા સાધુ સ્વનુષ્ઠિતમ્।
ઇદં ત્વકુશલેનેતિ વિશેષાદુપલભ્યતે ॥ 3-32-29 (16897)
ઇષ્ટાપૂર્ત્તફલં ન સ્યાન્ન શિષ્યો ન ગુરુર્ભવેત્।
પુરુષઃ કર્મસાધ્યેષુ સ્વાચ્ચેદયમકારણમ્ ॥ 3-32-30 (16898)
કર્તૃત્વાદેવ પુરુષઃ કર્મસિદ્ધૌ પ્રશસ્યતે।
અસિદ્ધૌ નિન્દ્યતે ચાપિ કર્મનાશઃ કથં ત્વિહ ॥ 3-32-31 (16899)
સર્વમેવ હઠેનૈકે દૈવેનૈકે વદન્ત્યુત।
પુંસઃ પ્રયત્નજં કેચિદ્દૈવમેતદ્વિશિષ્યતે ॥ 3-32-32 (16900)
ન ચૈવૈતાવતા કાર્યં મન્યન્ત ઇતિ ચાપરે।
અસ્તિ સર્વમદૃશ્યં તુ દિષ્ટં ચૈવ તથા હઠઃ ॥ 3-32-33 (16901)
દૃશ્યતે હિ હઠાચ્ચૈવ દિષ્ટાચ્ચાર્થસ્ય સંતતિઃ।
કિંચિદ્દૈવાદ્ધઠાત્કિંચિત્કિંચિદેવ સ્વકર્મતઃ ॥ 3-32-34 (16902)
પુરુષઃ ફલમાપ્નોતિ ચતુર્થં નાત્ર કારણમ્।
કુશલાઃ પ્રતિજાનન્તિ યે વૈ તત્ત્વવિદોજનાઃ ॥ 3-32-35 (16903)
તથૈવ ધાતા ભૂતાનામિષ્ટાનિષ્ટફલપ્રદઃ।
યદિ ન સ્વાનન ભૂતાનાં કૃપણો નામ કશ્ચન ॥ 3-32-36 (16904)
યંયમર્થમભિપ્રેપ્સુઃ કુરુતે કર્મ પૂરુષઃ।
તત્તત્સફલમેવ સ્યાદ્યદિ ન સ્યાત્પુરા કૃતમ્ ॥ 3-32-37 (16905)
ત્રિદ્વારામર્થસિદ્ધિં તુ નાનુપશ્યન્તિ યે નરાઃ।
તથૈવાનર્થસિદ્ધિં ચ યથા લોકાસ્તથૈવ તે ॥ 3-32-38 (16906)
કર્તવ્યમેવ કર્મેતિ મનોરેષ વિનિશ્ચયઃ।
એકાન્તેન હ્યનીહોઽયં વર્તતેઽસ્માસુ સંપ્રતિ ॥ 3-32-39 (16907)
કુર્વતો હિ ભવત્યેવ પ્રાયેણેહ યુધિષ્ઠિર।
એકાન્તફલસિદ્ધિં તુ ન વિન્દત્યલસઃ ક્વચિત્ ॥ 3-32-40 (16908)
અસંભવે ત્વસ્ય હેતુઃ પ્રાયશ્ચિત્તં તુ લક્ષ્યતે।
કૃતેકર્મણિ રાજેન્દ્ર તથાઽનૃણ્યમવાપ્નુતે ॥ 3-32-41 (16909)
અલક્ષ્મીરાવિશત્યેનં શયાનમલસં નરમ્।
નિઃસંશયં ફલં લબ્ધ્વા દક્ષો ભૂતિમુપાશ્નુતે ॥ 3-32-42 (16910)
અનર્થં સંશયાવસ્થં ગૃણન્ત્યામુક્તસશંયાઃ।
ધીરા નરાઃ કર્મરતા ન તુ નિઃસંશયાઃ ક્વચિત્ ॥ 3-32-43 (16911)
એકાન્તે નહ્યનર્થોઽયં વર્તતેઽસ્માસુ સાંપ્રતમ્।
સ તુ નિઃસંશયં ન સ્યાત્ત્વયિ કર્મણ્યવસ્થિતે ॥ 3-32-44 (16912)
અથવાઽસિદ્ધિરેવ સ્યાન્મહિમા તુ તદેવ તે।
વૃકોદરસ્ય બીભત્સોર્ભાત્રોશ્ચ યમયોરપિ ॥ 3-32-45 (16913)
અન્યેષાં કર્મ સફલમસ્માકમપિ વા પુનઃ।
વિપ્રકર્ષેણ બુદ્ધ્યેત કૃતકર્મા યથા ફલમ્ ॥ 3-33-46 (16914)
પૃથિવીં લાઙ્ગલેનેહ કૃષ્ટ્વા બીજં વપત્યુત।
આસ્તેઽથ કર્ષકસ્તૂષ્ણીં પર્જન્યસ્તત્ર કારણમ્ ॥ 3-32-47 (16915)
વૃષ્ટિશ્ચેન્નાનુગૃહ્ણીયાદનેનાસ્તત્ર કર્ષકઃ।
યદન્યઃ પુરુષઃ કુર્યાત્તત્કૃતં સફલં મયા ॥ 3-32-48 (16916)
તચ્ચેદં ફલમસ્માકમપરાધો ન મે ક્વચિત્।
ઇતિ ધીરોઽન્વવેક્ષ્યૈવ નાત્માનં તત્રગર્હયેત્ ॥ 3-32-49 (16917)
કુર્વતો નાર્થસિદ્ધિર્મે ભવતીતિ હ ભારત।
નિર્વેદો નાત્ર ગન્તવ્યો દ્વાવન્તૌ યસ્ય કર્મણઃ ॥ 3-32-50 (16918)
સિદ્ધિર્વાઽપ્યથવાઽસિદ્ધિરપ્રવૃત્તિરતોઽન્યથા।
બહૂનાં સમવાયે હિ ભાવાનાં કર્મ સિધ્યતિ ॥ 3-32-51 (16919)
ગુણાભાવે ફલં ન્યૂનં ભવત્યફલમેવ ચ।
અનારમ્ભે હિ ન ફલં ન ગુણો દૃશ્યતે ક્વચિત્ ॥ 3-32-52 (16920)
દેશકાલાવુપાયાંશ્ચ મઙ્ગલં સ્વસ્તિસિદ્ધયે।
યુનક્તિ મેધયા ધીરો યથાયોગં યથાબલમ્ ॥ 3-32-53 (16921)
અપ્યુપાયેન તત્કાર્યમુપદેષ્ટા પરાક્રમઃ।
ભૂયિષ્ઠં કર્મયોગેષુ સર્વ એવ પરાક્રમઃ ॥ 3-32-54 (16922)
યત્રધીમાનવેક્ષેત શ્રેયાસં બહુભિર્ગુણૈઃ।
સામ્નૈવાર્થં તતો લિપ્સેત્કર્મ ચાસ્મૈ પ્રયોજયેત્ ॥ 3-32-55 (16923)
વ્યસનં નાભિકાઙ્ક્ષેત્ત વિનાશં વા યુધિષ્ઠિર।
અપિ સિન્ધોર્ગિરેર્વાઽપિ કિં પુનર્મર્ત્યધર્મિણઃ ॥ 3-32-56 (16924)
ઉત્થાનયુક્તઃ સતતં પરેષામન્તરૈષણે।
આનૃણ્યમાપ્નોતિ નરઃ પરસ્યાત્મન એવ ચ ॥ 3-32-57 (16925)
ન ત્વેવાત્માઽવમન્તવ્યઃ પુરુષેણ કદાચન।
ન હ્યાત્મપરિભૂતસ્ ભૂતિર્ભવતિ શોભના ॥ 3-32-58 (16926)
એવં સંસ્થિતિકા સિદ્ધિરિયં લોકસ્ય ભારત।
ચિત્રા સિદ્ધિગતિઃ પ્રોક્તા કાલાવસ્થાવિભાગશઃ ॥ 3-32-59 (16927)
બ્રાહ્મણં મે પિતા પૂર્વં વાસયામાસ પણ્ડિતમ્।
સર્વં ચાર્થમિમં પ્રાહ પિત્રે મે ભરતર્ષભ ॥ 3-32-60 (16928)
નીતિં બૃહસ્પતિપ્રોક્તાં ભ્રાતૃન્મેઽગ્રાહયન્પુરા।
તેષાં સકાશાદશ્રૌષમહમેતાં તદા ગૃહે ॥ 3-32-61 (16929)
સ માં રાજન્કર્મવતીમાગતામાહ સાન્ત્વયન્।
શુશ્રૂષમાણામાસીનાં પિતુરઙ્કે યુધિષ્ઠિર ॥ 3-32-62 (16930)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ દ્વાત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 32 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-32-12 અપિવાહ્ય ફલં કર્મેતિ ટ. ધ. પાઠઃ ॥ 3-32-18 યત્નવાન્કર્મણેતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-32-32 ત્રૈધમેતન્નિરુચ્યતે ઇતિ ઝ. પાટઃ ॥ 3-32-33 દૈવશિષ્ટં તથા હઠમિતિ ક. પાઠઃ। દૈવાદિષ્ટં તથા હઠ ઇતિ ઠ. પાઠઃ ॥ 3-32-39 એકાન્તે નહ્યનર્થોયમિતિ ક ધ. પાઠઃ ॥ 3-32-59 સંસ્થિતિકા ઈદૃગ્વ્યવસ્થાવતી સિદ્ધિઃ ફલસિદ્ધિઃ ॥ 3-32-62 કર્મવતીમાગતાં કિંચિત્કાર્યોદ્દેશેન પિતુરન્તિકે આગતામ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 033
॥ શ્રીઃ ॥
3.33. અધ્યાયઃ 033
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ભીમેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ નીતિવ્યુત્પાદનપૂર્વકં યુદ્ધેન રાજ્યાહરણકર્તવ્યત્વોક્તિઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-33-0 (16931)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-33-0x (1859)
યાજ્ઞસેન્યા વચઃ શ્રુત્વા ભીમસેનો હ્યમર્ષણઃ।
નિશ્વસન્નુપસંગમ્ય ક્રુદ્ધો રાજાનમબ્રવીત્ ॥ 3-33-1 (16932)
રાજન્સત્પદવીં ધર્મ્યાં વ્રજ સત્પુરુષોચિતામ્।
ધર્મકામાર્થહીનાનાં કિં નો વસ્તું તપોવને ॥ 3-33-2 (16933)
નૈવ ધર્મેણ તદ્રાજ્યં નાર્જવેણ ન ચૌજસા।
અક્ષકૂટમધિષ્ઠાય હૃતં દુર્યોધનેન વૈ ॥ 3-33-3 (16934)
ગોમાયુનેવ સિંહાનાં દિર્બલેન બલીયસામ્।
આમિપં વિઘસાશેન તદ્વદ્રાજ્યં હિ નો હૃતમ્ ॥ 3-33-4 (16935)
ધર્મલેશપ્રતિચ્છન્નઃ પ્રભવં ધર્મકામયોઃ।
અર્થમુત્સૃજ્ય કિં રાજન્દુઃખેન પરિતપ્યસે ॥ 3-33-5 (16936)
ભવતોઽનુવિધાનેન રાજ્યં નઃ પશ્યતાં હૃતમ્।
અહાર્યમપિ શક્રેણ ગુપ્તં ગાણ્ડીવધન્વના ॥ 3-33-6 (16937)
કુણીનામિવ બિલ્વાનિ પઙ્ગૂનામિવ ધેનવઃ।
હૃતમૈશ્વર્યમસ્માકં જીવતાં ભવતઃ કૃતે ॥ 3-33-7 (16938)
ભવતઃ પ્રિયમિત્યેવં મહદ્વ્યસનમીદૃશમ્।
ધર્મકામે પ્રતીતસ્ય પ્રતિપન્નાઃ સ્મ ભારત ॥ 3-33-8 (16939)
કર્શયામઃ સ્વમિત્રાણિ નન્દયામશ્ચ શાત્રવાન્।
આત્માનં ભવતઃ શાસ્ત્રૈર્નિયમ્ય ભરતર્ષભ ॥ 3-33-9 (16940)
યદ્વયં ન તદૈવૈતાન્ધાર્તરાષ્ટ્રાન્નિહન્મ હિ।
ભવતઃ શાસ્ત્રમાદાય તન્નસ્તપતિ દુષ્કૃતમ્ ॥ 3-33-10 (16941)
અથૈનામન્વવેક્ષસ્વ મૃગચર્યામિવાત્મનઃ।
અવીરાચરિતાં રાજન્નબલસ્થૈર્નિષેવિતામ્ ॥ 3-33-11 (16942)
યાં ન કૃષ્ણો ન બીભત્સુર્નાભિમન્યુર્ન સૃઞ્જયાઃ।
ન ચાહમભિનન્દામિ ન ચ માદ્રીસુતાવુભૌ ॥ 3-33-12 (16943)
ભવાન્ધર્મો ધર્મ ઇતિ સતતં વ્રતકર્શિતઃ।
કચ્ચિદ્રાજન્ન નિર્વેદાદાપન્નઃ ક્લીબજીવિકામ્ ॥ 3-33-13 (16944)
દુર્મનુષ્યા હિ નિર્વેદમફલં સર્વઘાતકમ્।
અશક્તાઃ શ્રિયમાહર્તુમાત્મનઃ કુર્વતે પ્રિયમ્ ॥ 3-33-14 (16945)
સ ભવાન્દૃષ્ટિમાઞ્શક્તઃ પશ્યન્નસ્માસુ પૌરુષમ્।
આનૃશંસ્યપરો રાજન્નાત્માર્થમવબુધ્યસે ॥ 3-33-15 (16946)
અસ્માનમી ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ ક્ષમમાણાનહિંસતઃ।
અશક્તાનેવ મન્યન્તે તદ્દુઃખં નાહવે વધઃ ॥ 3-33-16 (16947)
તત્રચેદ્યુધ્યમાનાનામજિહ્મમનિવર્તિનામ્।
સર્વશો હિ વધઃ શ્રેયાન્પ્રેત્ય લોકાંલ્લભેમહિ ॥ 3-33-17 (16948)
અધવા વયમેવૈતાન્નિહત્ય ભરતર્ષભ।
આદદીમહિ ગાં સર્વાં તથાપિ શ્રેય એવ નઃ ॥ 3-33-18 (16949)
સર્વથા કાર્યમેતન્નઃ સ્વધર્મમનુતિષ્ઠતામ્।
કાઙ્ખતાં વિષુલાં કીર્તિ વૈરં પ્રતિચિકીર્ષતામ્ ॥ 3-33-19 (16950)
આત્માર્થં યુધ્યમાનાનાં જીવિતે કૃત્યલક્ષણે।
અન્યૈરપિ હૃતે રાજ્યે પ્રશંસૈવ ન ગર્હણા ॥ 3-33-20 (16951)
કર્શનાર્થો હિ યો ધર્મો વિપ્રાણામાત્મનસ્તથા।
વ્યસનં નામ તદ્રાજન્ન ધર્મઃ સ કુવર્ત્મતત્ ॥ 3-33-21 (16952)
સર્વથા ધર્મનિત્યં તુ પુરુષં ધર્મદુર્બલમ્।
જહતસ્તાત ધર્માર્થૌ પ્રેતં દુઃખસુખે યથા ॥ 3-33-22 (16953)
યસ્ય ધર્મો હિ ધર્માર્થઁ ક્લેશભાઙ્ગ સ પણ્ડિતઃ।
ન સ ધર્મસ્ય વેદાર્થં સૂર્યસ્યાન્ધઃ પ્રભામિવ ॥ 3-33-23 (16954)
યસ્ય ચાર્થાર્થ એવાર્થઃ સ ચ નાર્થસ્ય કોવિદઃ।
રક્ષ્યતે ભૃતકઃ પુણ્યં યથા સ્યાત્તાદૃગેવ સઃ ॥ 3-33-24 (16955)
અતિવેલં હિ યોઽર્થાર્થી નેતરાવનુતિષ્ઠતિ।
સ વધ્યઃ સર્વભૂતાનાં બ્રહ્મહેવ જુગુપ્સિતઃ ॥ 3-33-25 (16956)
સતતં યશ્ચ કામાર્થી નેતરાવનુતિષ્ઠતિ।
મિત્રાણિ તસ્ય નશ્યન્તિ ધર્માર્થાભ્યાં ચ હીયતે ॥ 3-33-26 (16957)
તસ્ય ધર્માર્થહીનસ્ય કામાન્તે નિધનં ધ્રુવમ્।
કામતો રમમાણસ્ય મીનસ્યેવામ્ભસઃ ક્ષયે ॥ 3-33-27 (16958)
તસ્માદ્ધર્માર્થયોર્નિત્યં ન પ્રમાન્દ્યન્તિ પણ્ડિતાઃ।
પ્રકૃતિઃ સા હિ કામસ્ય પાવકસ્યારણિર્યથા ॥ 3-33-28 (16959)
સર્વથા ધર્મમૂલોઽર્થો ધર્મશ્ચાર્થપરિગ્રહઃ।
ઇતરેતરયોર્નીતૌ વિદ્ધિ મેઘોદધી યથા ॥ 3-33-29 (16960)
દ્રવ્યાર્થસ્પર્શસંયોગે યા પ્રીતિરુપજાયતે।
સ કામશ્ચિત્તસંકલ્પઃ શરીરં નાસ્ય દૃશ્યતે ॥ 3-33-30 (16961)
અર્થાર્થી પુરુષો રાજન્બૃહન્તં ધર્મમિચ્છતિ।
અર્થમિચ્છતિ કામાર્થીન કામાદન્યમિચ્છતિ ॥ 3-33-31 (16962)
ન હિ કામેન કામોઽન્યઃ સિધ્યતે ફલમેવ તત્।
ઉષયોગાત્ફલસ્યૈવ કાષ્ઠાદ્ભસ્મેવ પણ્ડિતઃ ॥ 3-33-32 (16963)
ઇમાઞ્શકુનકાન્રાજન્હન્તિ વૈતંસિકો યથા।
એતદ્રૂપમધર્મસ્ય ભૂતેષુ ચ વિહિંસનમ્ ॥ 3-33-33 (16964)
કામાલ્લોભાચ્ચ ધર્મસ્ય પ્રવૃત્તિં યો ન પશ્તિ।
સ વધ્યઃ સર્વભૂતાનાં પ્રેત્ય ચેહૈચ દુર્મતિઃ ॥ 3-33-34 (16965)
વ્યક્તં તે વિદિતો રાજન્નર્થો દ્રવ્યપરિગ્રહઃ।
પ્રકૃતિં ચાપિ વેત્થાસ્ય વિકૃતિં ચાપિ ભૂયસીમ્ ॥ 3-33-35 (16966)
તસ્ય નાશં વિનાશં વા જરયા મરણેન વા।
અનર્થ ઇતિ મન્યન્તે સોયમસ્માસુ વર્તતે ॥ 3-33-36 (16967)
ઇન્દ્રિયાણાં ચ પઞ્ચાનાં મનસો હૃદયસ્ય ચ।
વિપયે વર્તમાનાનાં યા પ્રીતિરુપજાયતે ॥ 3-33-37 (16968)
સ કામ ઇતિ મે બુદ્ધિઃ કર્મણાં ફલમુત્તમમ્।
એવમેવ પૃથગ્દૃષ્ટ્વા ધર્માર્થૌ કામમેવ ચ ॥ 3-33-38 (16969)
ન ધર્મપર એવ સ્યાન્ન ચાર્થપરમો નરઃ।
ન કામપરમો વા સ્યાત્સર્વાન્સેવેત સર્વદા ॥ 3-33-39 (16970)
ધર્મં પૂર્વે ધનં મધ્યે જઘન્યે કામમાચરેત્।
અહન્યનુચરેદેવમેષ શાસ્ત્રકૃતો વિધિઃ ॥ 3-33-40 (16971)
કામં પૂર્વે ધનં મધ્યે જઘન્યે ધર્મમાચરેત્।
વયસ્યનુચરેદેવમેષ શાસ્ત્રકૃતો વિધિઃ ॥ 3-33-41 (16972)
ધર્મં ચાર્થં ચ કામં ચ યથાવદ્વદતાંવર।
વિભજ્ય કાલે કાલજ્ઞઃ સર્વાન્સેવેત પણ્ડિતઃ ॥ 3-33-42 (16973)
મોક્ષો વા પરમં શ્રેય એષ રાજન્સુખાર્થિનામ્।
પ્રાપ્તિં વા બુદ્ધિમાસ્થાય સોપાયાં કુરુનન્દન ॥ 3-33-43 (16974)
તદ્વાઽઽશુ ક્રિયતાં રાજન્પ્રાપ્તિર્વાપ્યધિગમ્યતામ્।
જીવિતં હ્યાતુરસ્યેવ દુઃખમન્તરવર્તિનઃ ॥ 3-33-44 (16975)
વિદિતશ્ચૈવ મે ધર્મઃ સતતં ચરિતશ્ચ તે।
જાનન્તસ્ત્વયિ શંસન્તિ સુહૃદઃ કર્મચોદનામ્ ॥ 3-33-45 (16976)
દાનં યજ્ઞાઃ સતાં પૂજા વેદધારણમાર્જવમ્।
એષ ધર્મઃ પરો રાજન્ફલવાન્પ્રેત્ય ચેંહ ચ ॥ 3-33-46 (16977)
એષ નાર્થવિહીનેન શક્યો રાજન્નિપેવિતુમ્।
અખિલાઃ પુરુષવ્યાઘ્ર ગુણાઃ સ્યુર્યદ્યપીનરે ॥ 3-33-47 (16978)
ધર્મમૂલં જગદ્રાજન્નાન્યદ્ધર્માદ્વિશિષ્યતે।
ધર્મશ્ચાર્થેન મહતા શક્યો રાજન્નિષેવિતુમ્ ॥ 3-33-48 (16979)
ન ચાર્થો ભૈક્ષ્યચર્યેણ નાપિ ક્લૈબ્યેન કર્હિચિત્।
વેત્તું શક્યસ્તથા રાજન્કેવલં ધર્મબુદ્ધિના ॥ 3-33-49 (16980)
પ્રતિષ્દ્ધા હિ તે યાચ્ઞા યયા સિધ્યતિ વૈ દ્વિજઃ।
તેજસૈવાર્થલિપ્સાયાં યતસ્વ પુરુષર્ષભ ॥ 3-33-50 (16981)
ભૈક્ષ્યચર્યા ન વિહિતા ન ચ વિટ્શૂદ્રજીવિકા।
ક્ષત્રિયસ્ વિશેષેણ ધર્મસ્તુ બલમૌરસમ્ ॥ 3-33-51 (16982)
સ્વધર્મં પ્રતિપદ્યસ્વ જહિ શત્રૂન્સમાગતાન્।
ધાર્તરાષ્ટ્રવનં પાર્થ મયા પાર્થેન નાશય ॥ 3-33-52 (16983)
ઉદારમેવ વિદ્વાંસો ધર્મં પ્રાહુર્મનીષિણઃ।
ઉદારં પ્રતિપદ્યસ્વ નાવરે સ્થાતુમર્હસિ ॥ 3-33-53 (16984)
અનુબુધ્યસ્વ રાજેન્દ્ર વેત્થ ધર્માન્સનાતનાન્।
ક્રૂરકર્માઽભિજાતોસિ યસ્માદુદ્વિજતે જનઃ ॥ 3-33-54 (16985)
પ્રજાપાલનસંભૂતં ફલં તવ ન ગર્હિતમ્।
એષ તે વિહિતો રાજન્ધાત્રા ધર્મઃ સનાતનઃ ॥ 3-33-55 (16986)
તસ્માદ્વિચલિતઃ પાર્થ લોકે હાસ્યં ગમિષ્યસિ।
સ્વધર્માદ્ધિ મનુષ્યાણાં ચલનં ન પ્રશસ્યતે ॥ 3-33-56 (16987)
સ ક્ષાત્રં હૃદયં કૃત્વા ત્યક્ત્વેદં શિથિલં મનઃ।
વીર્યમાસ્થાય કૌરવ્ય ધુરમુદ્વહ ધુર્યવત્ ॥ 3-33-57 (16988)
ન હિ કેવલધર્માત્મા પૃથિવીં જાતુ કશ્ચન।
પાર્થિવો વ્યજયદ્રાજન્ન ભૂતિં ન પુનઃ શ્રિયમ્ ॥ 3-33-58 (16989)
જિહ્વાં દત્તા બહૂનાં હિ ક્ષુદ્રાણાં લુબ્ધચેતસામ્।
નિકૃત્યા લભતે રાજ્યમાહારમિવ શલ્યકઃ ॥ 3-33-59 (16990)
ભ્રાતર પૂર્વજાતાશ્ચ સુસમૃદ્ધાશ્ચ સર્વશઃ।
નિકૃત્યા નિર્જિતા દેવૈરસુરાઃ પાણ્ડવર્ષભ ॥ 3-33-60 (16991)
એવં બલવતઃ સર્વમિતિ બુદ્ધ્વા મહીપતે।
જહિ શત્રૂન્મહાબાહો પરાં નિકૃતિમાસ્થિતાન્ ॥ 3-33-61 (16992)
ન હ્યર્જુનસમઃ કશ્ચિદ્યુધિ યોદ્ધા ધનુર્ધરઃ।
ભવિતા વા પુમાન્કશ્ચિન્મત્સમો વા ગદાધરઃ ॥ 3-33-62 (16993)
સત્વેન કુરુતે યુદ્ધં રાજન્સુબલવાનપિ।
ન પ્રમાણેન નોત્સાહાત્સત્વસ્થો ભવ પાણ્ડવ ॥ 3-33-63 (16994)
સત્વં હિ મૂલમર્થસ્ યવિતથં યદતોઽન્યથા।
ન તુ પ્રસક્તં ભવતિ વૃક્ષચ્છાયેન હૈમની ॥ 3-33-64 (16995)
અર્થત્યાગોઽપિ કાર્યઃ સ્યાદર્થં શ્રેયાંસમિચ્છતા।
બીજૌપમ્યન કૌન્તેય મા તે ભૂદત્ર સંશયઃ ॥ 3-33-65 (16996)
અર્થેન તુ સમોઽનર્થો યત્ર લબ્ધો મહોદયઃ।
ન તત્ર વિપણઃ કાર્યઃ ખરકણ્ડૂયનં હિ તત્ ॥ 3-33-66 (16997)
એવમેવ મનુષ્યેન્દ્ર ધર્મં ત્યક્ત્વાઽલ્પકં નરઃ।
બૃહન્તં ધર્મમાપ્નોતિ સ બુદ્ધ ઇતિ નિશ્ચિતમ્ ॥ 3-33-67 (16998)
અમિત્રં મિત્રસંપન્નં મિત્રૈર્ભિન્દન્તિ પણ્ડિતઃ॥ 3-33-68 (16999)
ભિન્નૈર્મિત્રૈઃ પરિત્યક્તં દુર્બલં કુરુતે વશે ॥ 3-33-68 (17000)
સત્વેન કુરુતે યુદ્ધં રાજન્સુબલવાનપિ।
નોદ્યમેન ન હોત્રાભિઃ સર્વાઃ સ્વીકુરુતે પ્રજાઃ ॥ 3-33-69 (17001)
સર્વથા સંહતૈરેવ દુર્બલૈર્બલવાનપિ।
અમિત્રઃ શક્યતે હન્તું મધુહા ભ્રમરૈરિવ ॥ 3-33-70 (17002)
યથા રાજન્પ્રજાઃ સર્વાઃ સૂર્યઃ પાતિ ગભસ્તિભિઃ।
હન્તિ ચૈવ તથૈવ ત્વં સદૃશઃ સવિતુર્ભવ ॥ 3-33-71 (17003)
એતચ્ચાપિ તપો પાજન્પુરાણમિતિ નઃ શ્રુતમ્।
વિધિના પાલનં ભૂમેર્યત્કૃતં નઃ પિતામહૈઃ ॥ 3-33-72 (17004)
ન તથા તપસા રાજઁલ્લોકાન્પ્રાપ્નોતિ ક્ષત્રિયઃ।
યથા સૃષ્ટેન યુદ્ધેન વિજયેનેતરેણ વા ॥ 3-33-73 (17005)
અપેયાત્કિલ ભા સૂર્યાલ્લક્ષ્મીશ્ચન્દ્રમસસ્તથા।
ઇતિલોકો વ્યવસિતો દૃષ્ટ્વેમાં ભવતોવ્યથામ્ ॥ 3-33-74 (17006)
ભવતશ્ચ પ્રશંસાભિર્નિન્દાભિરિતરસ્ય ચ।
કથયન્ત્યઃ પરિષદઃ પૃથગ્રાજન્સમાગતાઃ ॥ 3-33-75 (17007)
ઇદમભ્યધિકં રાજન્બ્રાહ્મણાઃ કુરવશ્ચ તે।
સમેતાઃ કથયન્તીહ મુદિતાઃ સત્યસન્ધતામ્ ॥ 3-33-76 (17008)
યન્ન મોહાન્ન કાર્પણ્યાન્ન લોભાન્ન ભયાદપિ।
અનૃતં કિંચિદુક્તં તે ન કામાન્નાર્થકારણાત્ ॥ 3-33-77 (17009)
યદેનઃ કુરુતે કિંચિદ્રાજા ભૂમિમવાપ્નુવન્।
સર્વં તન્નુદતે પશ્ચાદ્યજ્ઞૈર્વિપુલદક્ષિણૈઃ ॥ 3-33-78 (17010)
બ્રાહ્મણેભ્યો દદદ્ગ્રામાન્ગાશ્ચ રાજન્સહસ્રશઃ।
મુચ્યતે વીર પાપેભ્યસ્તમોભ્ય ઇવ ચન્દ્રમાઃ ॥ 3-33-79 (17011)
પૌરજાનપદાઃ સર્વે પ્રાયશઃ કુરુનન્દન।
સવૃદ્ધબાલાઃ સહિતાઃ શંસન્તિ ત્વાં યુધિષ્ઠિર ॥ 3-33-80 (17012)
શ્વદૃતૌ ક્ષીરમાસક્તં બ્રહ્મ વા વૃષલે યથા।
સત્યં સ્તેને બલં નાર્યાં રાજ્યં દુર્યોધને તથા ॥ 3-33-81 (17013)
ઇતિલોકે નિર્વચનં પુરશ્ચરતિ ભારત।
અપિ ચૈતાઃ સ્ત્રિયો બાલાઃ સ્વાધ્યાયમધિકુર્વતે ॥ 3-33-82 (17014)
ઇમામવસ્થાં ચ ગતે સહાસ્માભિરરિંદમ્।
હન્ત નષ્ટાઃ સ્મ સર્વે વૈ ભવતોપદ્રવે સતિ ॥ 3-33-83 (17015)
સ ભવાન્રથમાસ્થાય સર્વોપકરણાન્વિતમ્।
ત્વરમાણોઽભિનિર્યાતુ વિપ્રેભ્યોઽર્થવિભાવકઃ ॥ 3-33-84 (17016)
વાચયિત્વા દ્વિજશ્રેષ્ઠાનદ્યૈવ ગજસાહ્વયમ્।
અસ્ત્રવિદ્ભિઃ પરિવૃતોભ્રાતૃભિર્દૃઢધન્વિભિઃ ॥ 3-33-85 (17017)
આશીવિષસમૈર્વીરૈર્મરુદ્ભિરિવ વૃત્રહા।
અમિત્રાંસ્તેજસા મૃદ્ગન્નસુરાનિવ વૃત્રહા।
શ્રિયમાદત્સ્વ કૌન્તેય ધાર્તરાષ્ટ્રાન્મહાબલ ॥ 3-33-86 (17018)
ન હિ ગાણ્ડીવમુક્તાનાં શરાણાં ગાર્ધ્રવાસસામ્।
સ્પર્શમાશીવિષાભાનાં મર્ત્યઃ કશ્ચન સંસહેત્ ॥ 3-33-87 (17019)
ન સ વીરો ન માતઙ્ગો ન ચ સોઽશ્વોસ્તિ ભારત।
યઃ સહેત ગદાવેગં મમ ક્રુદ્ધસ્ય સંયુગે ॥ 3-33-88 (17020)
સૃઞ્જયૈઃ સહકૈકેયૈર્વૃષ્ણીનાં વૃષભેણ ચ।
કથંસ્વિદ્યુધિ કૌન્તેય ન રાજ્યં પ્રાપ્નુયામહે ॥ 3-33-89 (17021)
શત્રુહસ્તગતાં રાજન્કથંસ્વિન્નાહરેર્મહીમ્।
ઇહ યત્નમુપાહૃત્ય બલેન મહતાઽન્વિતઃ ॥ 3-33-90 (17022)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ ત્રયસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 33 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-33-2 કિંપ્રયોજનમિતિ શેષઃ। રાજ્યસ્યપદવીમિતિ ઝ.ઠ. પાઠઃ. ॥ 3-33-3 કૂટં કપટમ્ ॥ 3-33-4 વિઘસો ભૂતબલિશેષઃ શ્વકાકાદિયોગ્યસ્તદ્ભક્ષકેણ શુનકેનેત્યર્થઃ ॥ 3-33-5 ધર્મલેશઃ પ્રતિજ્ઞાપાલનજસ્તેન પ્રતિચ્છન્ન આવૃતઃ। અર્થં રાજ્યાખ્યમ્ ॥ 3-33-7 કુણીનાં હસ્તવિકલાનામ્। પઙ્ગૂનાં પાદવિકલાનામ્। અનાદરે ષષ્ઠી ॥ 3-33-8 ધર્મકામે ધર્મેચ્છાયામ્। પ્રતીતસ્ય વિશ્વસ્તસ્ય ॥ 3-33-9 શાસ્ત્રૈઃ શમવચનૈઃ। ન જયામઃ સ્મશાત્રવાનિતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-33-11 મૃગચર્યામિવ। એનાં વનચર્યામ્। બલસ્થૈર્ન નિષેવિતાં બલવદ્ભિરસેવિતામિત્યર્થઃ ॥ 3-33-13 ન આપન્ન ઇતિ સંબન્ધઃ ॥ 3-33-18 ગાં પૃથિવીમ્ ॥ 3-33-20 કૃત્યલક્ષણે કરણીયસ્વરૂપે ॥ 3-33-21 કુધર્મતત્ ઇતિ પાઠે કુધર્મં તનોતીતિ કુધર્મતત્ કુધર્મબીજમિત્યર્થઃ ॥ 3-33-22 ધર્માર્થૌ બલસાધ્યહેમન્તપ્રાતઃસ્નાનશત્રુજયસંભવૌ ॥ 3-33-23 ધર્માર્થે નત્વર્થકામાર્થમ્। અર્થં પ્રયોજનમ્ ॥ 3-33-24 યસ્ય ચાત્પાર્થમેવાર્થ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-33-25 અતિવેલપ્રત્યન્તમ્ ॥ 3-33-28 સાહિ ધર્માર્થરૂપાહિ ॥ 3-33-29 અર્થપરિગ્રહોઽર્થાર્થમેવાલમ્બનીયઃ। ઇતરેતરયોર્નીતૌ। ધર્માદર્થઃ પ્રણીયતેઽર્થાચ્ચ ધર્મ ઇત્યર્થઃ। મેઘાદુદધિપુષ્ટિરુદધેર્મેઘપૂર્તિરિવ ॥ 3-33-30 દ્રવ્યસ્ય સ્રક્રચન્દનાદેઃ સ્પર્શઃ। અર્થસ્ય સ્વર્ણાદેઃ સંયોગો લાભઃ ॥ 3-33-31 ન કામાદર્થમૃચ્છતીતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-33-32 સાવ્યતે ફલમેવ તદિતિ ઝ. પાઠઃ. ઉપયોગઃ સાક્ષાત્પ્રીત્યુત્પાદનેન કૃતાર્થત્વમ્। કાષ્ઠાદ્ભસ્મ સાધ્યં નતુ ભસ્મતોપિ ભસ્માન્તરે સાધ્યમસ્તિ તદ્વત્ ॥ 3-33-33 વૈતંસિકો વીતંસેન જીવતીતિ પક્ષિહન્તા। વીતંસં બન્ધનોપાયે મૃગાણાં પક્ષિણામપીતિ વિશ્વઃ ॥ 3-33-40 ધર્મં પૂર્વે અહનિ ચરેત્ ॥ 3-33-41 કામં પૂર્વેવયસિ ચરેત્ ॥ 3-33-44 પ્રાપ્તિર્મહોદયો વા રાજ્યલાભજઃ તન્મોક્ષાખ્યં શ્રેયઃ। દુઃખં દુઃખદમ્ ॥ 3-33-45 કર્મચોદનાં પ્રવૃત્તિજનકં વેદવાક્યં શંસન્તિ કથયન્તિ ॥ 3-33-49 ક્લૈબ્યેન કાતર્યેણ। વેત્તું લબ્ધુમ્ ॥ 3-33-50 દ્વિજઃ બ્રાહ્મણઃ ॥ 3-33-51 ઔરસં ઉત્સાહઃ ॥ 3-33-53 ઉદારં ઈશ્વરભાવમ્। અવરે અનૈશ્વર્યે ॥ 3-33-54 ક્રૂરં હિંસાત્મકં ક્ષાત્રં કર્મ યસ્ય ॥ 3-33-59 જિહ્વાં જિહ્વાયાઃ પ્રિયં સાધ્વન્નં ઉત્કોચમિત્યર્થઃ। ક્ષુદ્રાણાં શત્રુપક્ષીયાણામ્। નિકૃત્યા ભેદરૂપેણ છલેન। શલ્યકઃ વ્યાધઃ। સ હિ મૃગેભ્યો ભક્ષ્યં દત્ત્વા વિશ્વાસ્ય હત્વા આહારં લભતે તદ્વત્ ॥ 3-33-63 સત્વેન બલેન। પ્રમાણેન સંધેન। ઉત્સાહેન શત્રુપક્ષીયૈઃ સહ સંધાનલક્ષણેન ॥ 3-33-67 એવમેવ બીજૌપમ્યેન ॥ 3-33-69 હોત્રાભિઃ સાન્ત્વેન આહ્વાનૈઃ ॥ 3-33-70 સંહતૈર્મિલિતૈઃ। મધુહા મધ્વર્થં ગતઃ। ઓહાઙ્ગતૌ ઇત્યસ્ય રૂપમ્। કાલપ્રતીક્ષાયાં હિ શત્રુર્બલવાન્ ભૂત્વાઽસ્માન્ જેષ્યતીતિ ભાવઃ ॥ 3-33-71 હન્તિ રસશોષણેન। પાતિ વર્ષેણ ॥ 3-33-72 પુરાણં અનાદિ ॥ 3-33-73 ઇતરેણ મરણેન ॥ 3-33-74 અપેયાત્ અપગચ્છેત્। વ્યવસિતઃ નિશ્ચિતઃ ॥ 3-33-78 એનઃ પાપમ્। અવાપ્નુવન્ અવાપ્તિહેતોઃ ॥ 3-33-81 શ્વદૃતૌ સારમેયચર્મકોશે। બ્રહ્મ વેદઃ। વૃષલે શૂદ્રે ॥ 3-33-82 સ્વાધ્યાયમધિકુર્વતેશ્વદૃતાવિતિ શ્લોકં વેદવત્ સ્ત્ર્યાદયો નિત્યં પઠન્તીત્યર્તઃ ॥ 3-33-83 ભવતા હેતુના। ઉપદ્રવે રાજ્યભ્રંશે ॥ 3-33-84 અર્થવિભાવકો જયાર્જિતામર્થં પ્રદાતુમ્ ॥ 3-33-85 વાચયિત્વા આશીર્વાદાન્ ॥ 3-33-86 ધાર્તરાષ્ટ્રાદિતિ ચ્છેદઃ ॥ 3-33-90 ઉપાહૃત્ય આલમ્બ્ય ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 034
॥ શ્રીઃ ॥
3.34. અધ્યાયઃ 034
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ ભીમંપ્રતિ સ્વેન પ્રતિજ્ઞાયા દુસ્ત્યજત્વોક્તિપૂર્વકં પ્રતિજ્ઞાકાલાવસાનપ્રતિપાલનવિધાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-34-0 (17023)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-34-0x (1860)
સ એવમુક્તસ્તુ મહાનુભાવઃ
સત્યવ્રતો ભીમસેનેન રાજા।
અજાતશત્રુસ્તદનન્તરં વૈ
ધૈર્યાન્વિતો વાક્યમિદં બભાષે ॥ 3-34-1 (17024)
અસંશયં ભારત સત્યમેત-
દ્યન્માં તુદન્વાક્યશલ્યૈઃ ક્ષિણોષિ।
ન ત્વાં વિગર્હે પ્રતિકૂલમેત-
ન્મમાનયાદ્ધિ વ્યસનં વ આગાત્ ॥ 3-34-2 (17025)
અહં હ્યક્ષાનન્વપદ્યં જિહીર્ષન્
રાજ્યંસરાષ્ટ્રં ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રાત્।
તન્માં શઠઃ કિતવ પ્રત્યદેવી-
ત્સુયોધનાર્થં સુબલસ્ય પુત્રઃ ॥ 3-34-3 (17026)
મહામાયઃ શકુનિઃ પાર્વતીયઃ
સભામધ્યે પ્રવપન્નક્ષપૂગાન્।
અમાયિનં માયયા પ્રત્યજૈષી-
ત્તતોઽપશ્યં વૃજિનં ભીમસેન ॥ 3-34-4 (17027)
અક્ષાંશ્ચ દૃષ્ટ્વા શકુનેર્યથાવત્
કામાનુકૂલાનયુજો યુજશ્ચ।
શક્યો નિયન્તુમભવિષ્યદાત્મા
મન્યુસ્તુ હન્યાત્પુરુષસ્ય ધૈર્યમ્ ॥ 3-34-5 (17028)
યન્તું નાત્મા શક્યતે પૌરુષેણ
માનેન વીર્યેણ ચ તાત નદ્ધઃ।
ન તે વાચો ભીમસેનાભ્યસૂયે
મન્યે તથા તદ્ભવિતવ્યમાસીત્ ॥ 3-34-6 (17029)
સ નો રાજા ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રો
ન્યપાતયદ્વ્યસને રાજ્યમિચ્છન્।
દાસ્યં ચ નોઽગમયદ્ભીમસેન
યત્રાભવચ્છરણં દ્રૌપદી નઃ ॥ 3-34-7 (17030)
ત્વં ચાપિ તદ્વેત્થ ધનંજયશ્ચ
પુનર્દ્યૂતાયાગતાસ્તાં સભાં નઃ।
યન્માઽબ્હવીદ્ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્ર
એકગ્લહાર્થં ભરતાનાં સમક્ષમ્ ॥ 3-34-8 (17031)
વને સમા દ્વાદશ રાજપુત્ર
યથાકામં વિદિતમજાતશત્રો।
અથાપરં ચાવિદિતશ્ચરેથાઃ
સર્વૈઃ સહ ભ્રાતૃભિશ્છદ્મરૂપઃ ॥ 3-34-9 (17032)
ત્વાં ચેચ્છ્રુત્વા તાત તથા ચરન્ત-
મવભોત્સ્યન્તે ભારતાનાં ચરાશ્ચ।
અન્યાંશ્ચરેથાસ્તાવતોઽબ્દાંસ્તથાત્વં
નિશ્ચિત્ય તત્પ્રતિજાનીહિ પાર્થ ॥ 3-34-10 (17033)
ચરૈશ્ચેન્નો વિદિતઃ કાલમેતં
યુક્તો રાજન્મોહયિત્વા મદીયાન્।
બ્રવીમિ સત્યં કુરુસંસદીહ
તવૈવ તા ભારત પઞ્ચ નદ્યઃ ॥ 3-34-11 (17034)
વયં ચૈતદ્ભારત સર્વ એવ
ત્વયા જિતાઃ કાલમપાસ્ય ભોગાન્।
ચરેમ ઇત્યાહ પુરા સ રાજા
મધ્યે કુરૂણાં સ મયોક્તસ્તથેતિ ॥ 3-34-12 (17035)
તત્ર દ્યૂતમભવન્નો જઘન્યં
યસ્મિઞ્જિતાઃ પ્રવ્રજિતાશ્ સર્વે।
ઇત્થં તુ દેશાનનુસંચરામો
વનાનિ કૃચ્છ્રાણિ ચ કૃચ્છ્રરૂપાઃ ॥ 3-34-13 (17036)
સુયોધનશ્ચાપિ ન શાન્તિમિચ્છત્
ભૂયઃ સ મન્યોર્વશમન્વગચ્છત્।
ઉદ્યોજયામાસ કુરૂંશ્ચ સર્વાન્
યેચાસ્ય કેચિદ્વશમન્વગચ્છન્ ॥ 3-34-14 (17037)
તાં સિદ્ધિમાસ્થાય સતાં સકાશે
કો નામ જહ્યાદિહ રાજ્યહેતોઃ।
આર્યસ્ય મન્યે મરણાદ્ગરીયો
યદ્ધર્મમુત્ક્રમ્ય મહીં પ્રશાસેત્ ॥ 3-34-15 (17038)
તદૈવ ચેદ્વીરકર્માકરિષ્યો
યદા દ્યૂતે પરિઘં પર્યમૃક્ષઃ।
બાહૂ દિધક્ષન્વારિતઃ ફલ્ગુનેન
કિં દુષ્કૃતંભીમ તદાઽભવિષ્યત્ ॥ 3-34-16 (17039)
પ્રાગેવ ચૈવં સમયક્રિયાયાઃ
કિં નાબ્રવીઃ પૌરુષમાવિદાનઃ।
પ્રાપ્તં તુ કાલં ત્વભિપદ્યપશ્ચાત્
કિં મામિદાનીમતિવેલમાત્થ ॥ 3-34-17 (17040)
ભૂયોપિ દુઃખં મમ ભીમસેન
દૂયે વિષસ્યેવ રસં હિ પીત્વા।
યદ્યાજ્ઞસેનીં પરિક્લિશ્યમાનાં
સંદૃશ્ય તત્ક્ષાન્તમિતિ સ્મ ભીમ ॥ 3-34-18 (17041)
ન ત્વદ્ય શક્યં ભરતપ્રવીર
કૃત્વા યદુક્તં કુરુવીરમધ્યે।
કાલં પ્રતીક્ષસ્વ સુખોદયાય
પાકં ફલાનામિવ બીજવાપઃ ॥ 3-34-19 (17042)
યદા હિ પૂર્વં નિકૃતોનિકૃન્તે-
દ્વૈરં સપુષ્પં સફલં વિદિત્વા।
મહાગુણં હરતિ હિ પૌરુષેણ
તદા વીરો જીવતિ જીવલોકે ॥ 3-34-20 (17043)
શ્રિયં ચ લોકે લભતે સમગ્રાં
મન્યે ચાસ્મૈ શત્રવઃ સન્નમન્તે।
મિત્રાણિ ચૈનમતિરાગાદ્ભજન્તે
દેવા ઇવેનદ્રમુપજીવન્તિ ચૈનમ્ ॥ 3-34-21 (17044)
મમ પ્રતિજ્ઞાં ચ નિબોધ સત્યાં
વૃણે સત્યમમૃતીજ્જીવિતાચ્ચ।
રાજ્યં ચ પુત્રાશ્ચ યશો ધનં ચ
સર્વં ન સત્યસ્ય કલામુપૈતિ ॥ 3-34-22 (17045)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ ચતુસ્ત્રિંશોઽષ્યાયઃ ॥ 34 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-34-3 અન્વપદ્યમનુસૃતવાત્ ॥ 3-34-4 પ્રવપન્ પાતયન્। અક્ષપૂગાન્ પાશસમૂહાન્। વૃજિનં દુઃખદં વ્યસનમ્ ॥ 3-34-5 અયુજો વિષમાન્। યુજઃ સમાન્। શક્ય ઇતિ યઃ પુરુષસ્ય ધૈર્યં હન્યાત્ સ સન્યુર્યદિ નાભવિષ્યત્તર્હ્યાત્મા મનો નિયન્તું શક્યઃ અભવિષ્યદિત્યધ્યાહૃત્ય યોજ્યમ્ ॥ 3-34-9 સમા વર્ષાણિ। અથાપરં વર્ષમ્। છદ્મગૂઢ ઇતિ. ઝ. પાઠઃ ॥ 3-34-10 અવભોત્સ્યન્તે જ્ઞાસ્યન્તિ। બુદ્ધ્યેરન્વૈ ભારતાનામિતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-34-11 નો ઇતિ નિપાતઃ। વિતસ્તાદિપઞ્ચનદ્યુપલક્ષિતો દેશઃ ॥ 3-34-12 સર્વે શતમપિ ભ્રાતરઃ। સ રાજા દુર્યોધનઃ ॥ 3-34-13 નોઽસ્માકમ્। જઘન્યં નીચમ્। કૃચ્છ્રરૂપાઃ ક્લિષ્ટરૂપાઃ। વનાનિ દુર્ગાણિ ચ ઘોરરૂપા ઇતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-34-14 શાન્તિં નેચ્છન્ અનિચ્છન્। ઉદ્યોજયામાસોત્કર્ષેણ સ્વેચ્છયા તેષુ તેષુ દ્રગદેશાદિપાલનકાર્યેષ્વિષ્ટાન્યોજિતવાન્ ॥ 3-34-15 તં સંધિમાસ્થાયેતિ ઝ. ટ. પાઠઃ ॥ 3-34-16 પર્યમૃક્ષઃ પરામૃષ્ટવાનસિ। દિધક્ષન્ દગ્ધુમિચ્છન્ ॥ 3-34-17 આવિદાનો જાનન્। પ્રાપ્તં કાલં કાલતુલ્યાં વિપદમભિપદ્ય સ્વીકૃત્ય ॥ 3-34-18 ભૂયોપિ બહ્વપિ। દૂયે ઉપતપ્યે ॥ 3-34-19 બીજવાપઃ કૃષીબલઃ। પક્તિં ફલાનામિતિ ઝ. ધ. પાઠઃ ॥ 3-34-20 વૈરં વૈરિસમૂહમ્। સપુષ્પં સફલં વિદિત્વા પુષ્ટતરં જ્ઞાત્વા યદિ નિકૃન્તેત્ છિન્દ્યાત્ તદા હિ પ્રસિદ્ધં મહાગુણં મહાન્તં ગુણં હરતિ આહરતિ ॥ 3-34-22 અમૃતાત્ દેવભાવાત્। કલાં ષોડશં ભાગમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 035
॥ શ્રીઃ ॥
3.35. અધ્યાયઃ 035
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ભીમેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સોપપત્તિકં વનવાસાપૂરણેનૈવ દુર્યોધનનિગ્રહચોદના ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-35-0 (17046)
ભીમસેન ઉવાચ। 3-35-0x (1861)
સન્ધિં કૃત્વૈવ કાલેન હ્યન્તકેન પતત્રિણા।
અનન્તેનાપ્રમેયેણ સ્રોતસા સર્વહારિણા ॥ 3-35-1 (17047)
પ્રત્યક્ષં મન્યસે કાલં મર્ત્યઃ સન્કાલબન્ધનઃ।
ફેનધર્મા મહારાજ ફલધર્મા તથૈવ ચ ॥ 3-35-2 (17048)
નિમેષાદપિ કૌન્તેય યસ્યાયુરપચીયતે।
સૂચ્યેવાઞ્જનચૂર્ણાનિ કિમિતિ પ્રતિપાલયેત્ ॥ 3-35-3 (17049)
યો નૂનમમિતાયુઃ સ્યાદથવાઽઽયુઃપ્રમાણવિત્।
સ કાલં વૈ પ્રતીક્ષેત સર્વપ્રત્યક્ષદર્શિવાન્ ॥ 3-35-4 (17050)
પ્રતીક્ષ્યમાણઃ કાલો નઃ સમા રાજંસ્ત્રયોદશ।
આયુષોપચયં કૃત્વા મરણાયોપનેષ્યતિ ॥ 3-35-5 (17051)
શરીરિણાં હિ મરણં શરીરે નિત્યમાશ્રિતમ્।
પ્રાગેવ મરણાત્તસ્માદ્રાજ્યાયૈવ ઘટામહે ॥ 3-35-6 (17052)
યો ન યાતિ પ્રસંખ્યાનમસ્પષ્ટો ભૂમિવર્ધનઃ।
અયાતયિત્વા વૈરાણિ સોઽવસીદતિ ગૌરિવ ॥ 3-35-7 (17053)
યો ન યાતયતે વૈરમલ્પસત્વોદ્યમઃ પુમાન્।
અફલં જન્મ તસ્યાહં મન્યે દુર્જાતજીવિનઃ ॥ 3-35-8 (17054)
હૈરણ્યૌ ભવતો બાહૂ શ્રુતિર્ભવતિ પાર્થિવી।
હત્વા દ્વિષન્તં સંગ્રામે ભુઙ્ક્ષ્વ બાહુજિતં વસુ ॥ 3-35-9 (17055)
હત્વા વૈ પુરુષો રાજન્નિકર્તારમરિંદમ્।
અહ્નાય નરકં ગચ્છેત્સ્વર્ગેણાસ્ય સ સંમિતઃ ॥ 3-35-10 (17056)
અમર્ષજો હિ સંતાપઃ પાવકાદ્દીપ્તિમત્તરઃ।
યેનાહમભિસંતપ્તો ન નક્તં ન દિવા શયે ॥ 3-35-11 (17057)
અયં ચ પાર્થો બીભત્સુર્વરિષ્ઠો જ્યાવિકર્ષણે।
આસ્તે પરમસંતપ્તો નૂનં સિંહ ઇવાશયે ॥ 3-35-12 (17058)
યોઽયમેકો નુદેત્સર્વાંલ્લોકે રાજન્ધનુર્ભૃતઃ।
સોયમાત્મજમૂષ્માણં ગ્રહાહસ્તીવ યચ્છતિ ॥ 3-35-13 (17059)
નકુલઃ સહદેવશ્ચ વૃદ્ધા માતા ચ વીરસૂઃ।
તવૈવ પ્રિયમિચ્છન્ત આસતે જડમૂકવત્ ॥ 3-35-14 (17060)
સર્વે તેઽપ્રિયમિચ્છન્તિ બાન્ધવાઃ સહ સૃઞ્જયૈઃ।
અહમેકશ્ચ સંતપ્તો માતા ચ પ્રતિબિન્ધ્યતઃ ॥ 3-35-15 (17061)
પ્રિયમેવ તુ સર્વેષાં યદ્બ્રવીમ્યુત કિંચન।
સર્વે હિ વ્યસનં પ્રાપ્તાઃ સર્વે યુદ્ધાભિનન્દિનઃ ॥ 3-35-16 (17062)
નાતઃ પાપીયસી કાચિદાપદ્રાજન્ભવિષ્યતિ।
યન્નો નીચૈરલ્પબલૈ રાજ્યમાચ્છિદ્ય ભુજ્યતે ॥ 3-35-17 (17063)
શીલદોષાદ્ધૃણાવિષ્ટ આનૃશંસ્યાત્પરંતપ।
ક્લેશાંસ્તિતિક્ષસે રાજન્નાન્યઃ કશ્ચિત્પ્રશંસતિ ॥ 3-35-18 (17064)
શ્રોત્રિયસ્યેવ તે રાજન્મન્દકસ્યાવિપશ્ચિતઃ।
અનુવાકહતા બુદ્ધિર્નૈષા તત્ત્વાર્થદર્શિની ॥ 3-35-19 (17065)
ઘૃણી બ્રાહ્મણરૂપોસિ કથં ક્ષત્રેષ્વજાયથાઃ।
અસ્યાં હિ યોનૌ જાયન્તે પ્રાયશઃ ક્રૂરબુદ્ધયઃ ॥ 3-35-20 (17066)
અશ્રૌષીસ્ત્વં રાજધર્માન્યથા વૈ મનુરબ્રવીત્।
ક્રૂરાન્નિકૃતિસંપન્નાન્વિહિતાનશમાત્મકાન્ ॥ 3-35-21 (17067)
ધાર્તરાષ્ટ્રાન્મહારાજ ક્ષમસે કિં દુરાત્મનઃ।
કર્તવ્યે પુરુષવ્યાઘ્ર કિમાસ્સે પીઠસર્પવત્ ॥ 3-35-22 (17068)
બુદ્ધ્યા વીર્યેણ સંયુક્તઃ શ્રુતેનાભિજનેન ચ।
તૃણાનાં મુષ્ટિનૈકેન હિમવન્તં ચ પર્વતમ્।
છન્નમિચ્છસિ કૌન્તેય યોઽસ્માન્સંવર્તુમિચ્છસિ ॥ 3-35-23 (17069)
અજ્ઞાતચર્યાગૂઢેન પૃથિવ્યાં વિશ્રુતેન ચ।
દિવીવ પાર્થ સૂર્યેણ ન શક્યાઽઽચરિતું ત્વયા ॥ 3-35-24 (17070)
બૃહત્સાલ ઇવાનૂપે શાખાપુષ્પપલાવાન્।
હસ્તી શ્વેત ઇવાજ્ઞાતઃ કથં જિષ્ણુશ્ચરિષ્તિ ॥ 3-35-25 (17071)
ઇમૌ ચ સિંહસંકાશૌ ભ્રાતરૌ સહિતૌ શિશૂ।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ કથં પાર્થ ચરિષ્યતઃ ॥ 3-35-26 (17072)
પુણ્યકીર્તી રાજપુત્રી દ્રૌપદી વીરસૂરિયમ્।
વિશ્રુતા કથમજ્ઞાતા કૃષ્ણા પાર્થ ચરિષ્યતિ ॥ 3-35-27 (17073)
માં ચાપિ રાજઞ્જાનન્તિ હ્યાકુમારમિમાઃ પ્રજાઃ।
અજ્ઞાતચર્યાં પશ્યન્તિ મેરોરિવ નિગૂહનમ્ ॥ 3-35-28 (17074)
તથૈવ બહવ્રોઽસ્માભી રાષ્ટ્રેભ્યો વિપ્રવાસિતાઃ।
રાજાનો રાજપુત્રાશ્ચ ધાર્તરાષ્ટ્રમનુવ્રતાઃ ॥ 3-35-29 (17075)
ન હિ તેઽપ્યુપશામ્યન્તિ નિકૃતા વા નિરાકૃતાઃ।
અવશ્યં તૈર્નિકર્તવ્યમસ્માકં તત્પ્રિયૈષિભિઃ ॥ 3-35-30 (17076)
તેઽપ્યસ્માસુ પ્રયુઞ્જીરન્પ્રચ્છન્નાન્સુબહૂંશ્ચરાન્।
આચક્ષીરંશ્ચ નો જ્ઞાત્વા તતઃ સ્યાત્સુમહદ્ભયમ્ ॥ 3-35-31 (17077)
અસ્માભિરુષિતાઃ સમ્યગ્વને માસાસ્ત્રયોદશ।
પરિમાણએન તાન્પશ્ય તાવતઃ પરિવત્સરાન્ ॥ 3-35-32 (17078)
અસ્તિ માસઃ પ્રતિનિધિર્યથા પ્રાહુર્મનીષિણઃ।
પૂતિકાનિવ સોમસ્ય તથેદં ક્રિયતામિતિ ॥ 3-35-33 (17079)
અથવાઽનડુહે રાજન્સાધને સાધુવાહિને।
સૌહિત્યદાનાદેતસ્માદેનસઃ પ્રતિમુચ્યતે ॥ 3-35-34 (17080)
તસ્માચ્છત્રુવધે રાજન્ક્રિયતાં નિશ્ચયસ્ત્વયા।
ક્ષત્રિયસ્ય હિ સર્વસ્ય નાન્યો ધર્મોસ્તિ સંયુગાત્ ॥ 3-35-35 (17081)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારેત અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ પઞ્ચસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 35 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-35-1 પતત્રિણા બાણવત્ શીઘ્રગામિના સ્રોતસા નિત્યવાહિના ॥ 3-35-2 પ્રત્યક્ષં પ્રત્યક્ષેણ જ્ઞાતમ્। કાલબન્ધનઃ કાલવશ્યઃ ફેનધર્મા નિઃસારઃ। ફલધર્મા પતનશીલઃ ॥ 3-35-3 સૂચ્યેવાઞ્જનચૂર્ણસ્ય। યથા કજ્જલક્ષોદસ્યાતિશ્લક્ષ્ણસ્ય સૂક્ષ્માગ્રયા સૂચ્યાપિ કિંચિદપત્રીયતે એવં નિમેષાદપિ યસ્યાયુરપચીયતે સ કિમિતિ અવધિં પ્રતિપાલયેન્ન કથમપીત્યધ્યાહૃત્ય યોજ્યમ્। સૂચ્યેવાઞ્જનચૂર્ણસ્યેતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-35-7 પ્રસંખ્યાનં પ્રકૃષ્ઠાં સાધુકીર્તિમ્। યતઃ અસ્પષ્ટઃ શૌર્યાદ્યભાવાદિતરૈરવિદિતઃ। ભૂમિવર્ધનઃ ભૂમિહિંસકઃ। ભૂમેર્ભારભૂત ઇત્યર્થઃ। અયાતયિત્વા અનિસ્તીર્ય। ગૌર્બલીવર્દઇવ। સોપ્યશક્તશ્ચેત્ ગોષુ સંખ્યાનં સ્પષ્ટતાં વાપ્ય પ્રાપ્નુવન્ભૂમેર્ભારભૂતો ભવતિ ॥ 3-35-8 દુર્જાતશાયિન ઇતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-35-9 હૈરણ્યૌ હિરણ્યસ્વામિનૌ। શ્રુતિઃ કીર્તિઃ। પાર્થિવી પૃથોઃ રાજ્ઞ ઇવેત્યર્થઃ ॥ 3-35-10 નિકર્તારં વઞ્ચકમ્। અહ્નાય સદ્યઃ ॥ 3-35-12 આશયે સ્વસ્થાને ॥ 3-35-15 પ્રતિવિન્ધ્યતઃ પ્તિવિન્ધ્યસ્ય માતા દ્રૌદી ॥ 3-35-19 અનુવાકઃ ગુરૂક્તિમનુવચનં તેન હતા। અર્થજ્ઞાનસૂન્યસ્ય। વેદાક્ષરમાત્રાભ્યાસિનઃ ॥ 3-35-20 ઘૃણી દયાલુઃ ॥ 3-35-22 આસ્સે તૂષ્ણીંભૂતોસિ। પીઠસર્પવત્ અજગરવત્ ॥ 3-35-23 સંવર્તું સંવરીતું છાદિતુમ્ ॥ 3-35-25 અનૂપે બહુજે દેશે ॥ 3-35-30 નિકર્તવ્યં નીયં સૂચનાદિકર્મ કર્તવ્યમ્ ॥ 3-35-34 અનડુહે પૂર્ણં ઘાસમુપાહૃત્યાનૃતાન્મુચ્યત ઇતિ ધર્મશાસ્ત્રોક્તં પ્રાયશ્ચિત્તં વા કર્તવ્યમિત્યાહાથવેતિ। સૌહિત્યમાતૃપ્તિભોજનમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 036
॥ શ્રીઃ ॥
3.36. અધ્યાયઃ 036
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ભીમયુધિષ્ઠિરસંવાદસમયસંનિહિતેન વ્યાસેન યુધિષ્ઠિરાય પ્રતિસ્મૃતિવિદ્યોપદેશઃ ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ વ્યાસવચનાત્પરિજનૈઃ સહ દ્વૈતવનાત્કામ્યકકવનગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-36-0 (17082)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-36-0x (1862)
ભીમસેનવચઃ શ્રુત્વા કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
નિઃશ્વસ્ય પુરુષવ્યાઘ્રઃ સંપ્રદધ્યૌ પરંતપઃ ॥ 3-36-1 (17083)
શ્રુતા મે રાજધર્માશ્ચ વર્ણાનાં ચ પૃથક્પૃથક્।
આયત્યાં ચ તદાત્વે ચ યઃ પશ્યતિ સ પશ્યતિ ॥ 3-36-2 (17084)
ધર્મસ્ય જાનમાનોઽહં ગતિમગ્ર્યાં સુદુર્વિદામ્।
કથં બલાત્કરિષ્યામિ મેરોરિવ વિવર્તનમ્ ॥ 3-36-3 (17085)
સ મુહૂર્તમિવ ધ્યાત્વા વિનિશ્ચિત્યેતિકૃત્યતામ્।
ભીમસેનમિદ વાક્યમપદાન્તરમબ્રવીત્ ॥ 3-36-4 (17086)
એવમેતન્મહાબાહો યથા વદસિ ભારત।
ઇદમન્યત્સમાદત્સ્વ વાક્યં મે વાક્યકોવિદ ॥ 3-36-5 (17087)
મહાપાપાનિ કર્માણિ યાનિ કેવલસાહસાત્।
આરભ્યન્તે ભીમસેન વ્યથન્તે તાનિ ભારત ॥ 3-36-6 (17088)
સુમન્ત્રિતે સુવિક્રાન્તે સુકૃતેસુવિચારિતે।
સિદ્ધ્યન્ત્યર્થા મહાબાહો દૈવં ચાત્ર પ્રદક્ષિણમ્ ॥ 3-36-7 (17089)
યત્તુ કેવલચાપલ્યાદ્બલદર્પોત્થિતઃ સ્વયમ્।
આરબ્ધવ્યમિદં કાર્યં મન્યસે શૃણુ તત્રમે ॥ 3-36-8 (17090)
ભૂરિશ્રવાઃ શલશ્ચૈવ જલસન્ધશ્ચ વીર્યવાન્।
ભીષ્મો દ્રોણશ્ચ કર્ણશચ્ દ્રોણપુત્રશ્ચ વીર્યવાન્ ॥ 3-36-9 (17091)
ધાર્તરાષ્ટ્રા દુરાધર્ષા દુર્યોધનપુરોગમાઃ।
સર્વ એવ કૃતાશસ્ત્રાશ્ચ સતતં ચાતતાયિનઃ ॥ 3-36-10 (17092)
રાજાનઃ પાર્થિવાશ્ચૈવ યેઽસ્માભિરુપતાપિતાઃ।
તે શ્રિતાઃ કૌરવં પક્ષં જાતસ્નેહાશ્ચ સાંપ્રતમ્ ॥ 3-36-11 (17093)
દુર્યોધનહિતે યુક્તા ન તથાઽસ્માસુ ભારત।
પૂર્ણકોશા બલોપેતાઃ પ્રયતિષ્યન્તિ રક્ષણે ॥ 3-36-12 (17094)
સર્વે કૌરવસૈન્યસ્ સપુત્રામાત્યસૈનિકાઃ।
સંવિભક્તા હિ માત્રાભિર્ભોગૈરપિ ચ સર્વશઃ ॥ 3-36-13 (17095)
દુર્યોધનેન તે વીરા માનિતાશ્ચ વિશેષતઃ।
પ્રાણાંસ્ત્યક્ષ્યન્તિ સંગ્રામે ઇતિ મે નિશ્ચિતા મતિઃ ॥ 3-36-14 (17096)
સમા યદ્યપિ ભીષ્મસ્ય વૃત્તિરસ્માસુ તેષુ ચ।
દ્રોણસ્ ચ મહાબાહો કૃષસ્ય ચ મહાત્મનઃ ॥ 3-36-15 (17097)
અવશ્યં રાજપિણ્ડસ્તૈર્નિર્વેશ્ય ઇતિ મે મતિઃ।
તસ્માત્ત્યક્ષ્યન્તિ સંગ્રામે પ્રાણાનપિ સુદુસ્ત્યજાન્ ॥ 3-36-16 (17098)
સર્વેદિવ્યાસ્ત્રવિદ્વાંસઃ સર્વે ધર્મપરાયણાઃ।
અજેયાશ્ચેતિ મે બુદ્ધિરપિ દેવૈઃ સવાસવૈઃ ॥ 3-36-17 (17099)
અમર્ષી નિત્યસંરબ્ધસ્તત્ર કર્ણો મહારથઃ।
સર્વાસ્ત્રવિદનાધૃષ્યો હ્યભેદ્યકવચાવૃતઃ ॥ 3-36-18 (17100)
અનિર્જિત્યરણે સર્વાનેતાન્પુરુષસત્તમાન્।
અશક્યો હ્યસહાયેન હન્તું દુર્યોધનસ્ત્વયા ॥ 3-36-19 (17101)
ન નિદ્રામધિગચ્છામિ ચિન્તયાનો વૃકોદર।
અતિસર્વાન્ધનુર્ગ્રાહાન્સૂતપુત્રસ્ય લાઘવમ્ ॥ 3-36-20 (17102)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-36-21x (1863)
એતદ્વચનમાજ્ઞાય ભીમસેનોઽત્યમર્ષણઃ।
બભૂવ શાન્તિસંયુક્તો ગુરોર્વચનવારિતઃ ॥ 3-36-21 (17103)
તયોઃ સંવદતોરેવં તદા પાણ્ડવયોર્દ્વયોઃ।
આજગામ મહાયોગી વ્યાસઃ સત્યવતીસુતઃ ॥ 3-36-22 (17104)
સોઽભિગમ્ય યથાન્યાયં પાણ્ડવૈઃ પ્રતિપૂજિતઃ।
યુધિષ્ઠિરમિદં વાક્યમુવાચ વદતાંવરઃ ॥ 3-36-23 (17105)
યુધિષ્ઠિર મહાબાહો વેદ્મિ તે હૃદયસ્થિતમ્।
મનીષયા તત ક્ષિપ્રમાગતોસ્મિ નરર્ષભ ॥ 3-36-24 (17106)
ભીષ્માદ્દ્રોણાત્કૃપાત્કર્ણાદ્દ્રોણપુત્રાચ્ચ ભારત।
દુર્યોધનાન્નૃપસુતાત્તથા દુઃશાસનાદપિ ॥ 3-36-25 (17107)
ત્તે ભયમમિત્રઘ્ન હૃદિ સંપરિવર્તતે।
તત્તેઽહં નાશયિષ્યામિ વિધિદૃષ્ટેન હેતુના ॥ 3-36-26 (17108)
તચ્છ્રુત્વા ધૃતિમાસ્થાય કર્મણા પ્રતિપાદય।
પ્રતિપાદ્ય તુ રાજેન્દ્ર તતઃ ક્ષિપ્રં જ્વરં જહિ ॥ 3-36-27 (17109)
તત એકાન્તમાનાય્ય પારાશર્યો યુધિષ્ઠિરમ્।
અબ્રવીદુપપન્નાર્થમિદં વાક્યવિશારદઃ ॥ 3-36-28 (17110)
શ્રેયસસ્તેઽપરઃ કાલઃ પ્રાપ્તો ભરતસત્તમ।
યેનાભિભવિતા શત્રૂન્રણે પાર્થો ધનુર્ધરઃ ॥ 3-36-29 (17111)
ગૃહાણેમાં મયા પ્રોક્તાં સિદ્ધિં મૂર્તિમર્તામિવ।
વિદ્યાં પ્રતિસ્મૃતિં નામ પ્રપન્નાય બ્રવીમિ તે ॥ 3-36-30 (17112)
યામવાપ્યમહાબાહુરર્જુનઃ સાધયિષ્યતિ।
અસ્ત્રહેતોર્મહેન્દ્રં ચ રુદ્રં ચૈવાભિગચ્છતુ ॥ 3-36-31 (17113)
વરુણં ચ કુબેરં ચ ધર્મરાજં ચ પાણ્ડવ।
શક્તો હ્યેષ સુરાન્દ્રષ્ટું તપસા વિક્રમેણ ચ ॥ 3-36-32 (17114)
ઋષિરેષ મેહાતેજા નારાયણસહાયવાન્।
પુરાણઃ શાસ્વતો દેવસ્ત્વજેયો જિષ્ણુરચ્યુતઃ ॥ 3-36-33 (17115)
અસ્ત્રાણીનદ્રાચ્ચ રુદ્રાચ્ચ લોકપાલેભ્ય એવ ચ।
સમાદાય મહાબાહુર્મહત્કર્મ કરિષ્યતિ ॥ 3-36-34 (17116)
વનાદસ્માચ્ચ કૌન્તેય વનમન્યદ્વિચિન્ત્યતામ્।
નિવાસાર્થાય યદ્યુક્તં ભવેદ્વઃ પૃથિવીપતે ॥ 3-36-35 (17117)
એકત્રચિરવાસો હિ ન પ્રીતિજનનો ભવેત્।
તાપસાનાં ચ શાન્તાનાં ભવેદુદ્વેગકારકઃ ॥ 3-36-36 (17118)
મૃગાણામુપરોધશ્ચ વીરુદોષધિસંક્ષયઃ।
બિભર્ષિ ચ બહૂન્વિપ્રાન્વેદવેદાઙ્ગપારગાન્ ॥ 3-36-37 (17119)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-36-38x (1864)
એવમુક્ત્વા પ્રપન્નાય શુચયે ભગવાન્પ્રભુઃ।
પ્રોવાચ યોગતત્ત્વજ્ઞો યોગવિદ્યામનુત્તમામ્ ॥ 3-36-38 (17120)
ધર્મરાજાય ધીમાન્સ વ્યાસઃ સત્યવતીસુતઃ।
અનુજ્ઞાય ચ કૌન્તેયં તત્રૈવાન્તરધીયત ॥ 3-36-39 (17121)
યુધિષ્ઠિરસ્તુ ધર્માત્મા તદ્બ્રહ્મ મનસા યતઃ।
ધારયામાસ મેધાવી કાલેકાલે સદાઽભ્યસન્ ॥ 3-36-40 (17122)
સ વ્યાસવાક્યમુદિતો વનાદ્દ્વૈતવનાત્તતઃ।
યયૌ સરસ્વતીકૂલે કામ્યકં નામ કાનનમ્ ॥ 3-36-41 (17123)
તમન્વયુર્મહારાજ શિક્ષાક્ષરવિશારદાઃ।
બ્રાહ્મણાસ્તપસા યુક્તા દેવેન્દ્રમૃષયો યથા ॥ 3-36-42 (17124)
તતઃ કામ્યકમાસાદ્ય પુનસ્તે ભરતર્ષભ।
ન્યવિશન્ત મહાત્માનઃ સામાન્યાઃ સપદાનુગાઃ ॥ 3-36-43 (17125)
તત્રતે ન્યવસન્રાજન્કંચિત્કાલં મનસ્વિનઃ।
ધનુર્વેદપરા વીરા ગૃણાના વેદમુત્તમમ્ ॥ 3-36-44 (17126)
ચરન્તો મૃગયાં નિત્યં શુદ્ધૈર્બાણૈર્મૃગાર્થિનઃ।
પિતૃદૈવતવિપ્રેભ્યો નિર્વપન્તો યથાવિધિ ॥ 3-36-45 (17127)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ ષટ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 36 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-36-2 આયત્યામુત્તરકાલે તદાત્વે વર્તમાનકાલે। યસ્તાન્પશ્યતિ ॥ 3-36-4 ઇતિ કૃત્યતામિતિકર્તવ્યતામ્। અપદાન્તરમવિલમ્બિતમ્ ॥ 3-36-6 વ્યથન્તે વ્યથયન્તિ ॥ 3-36-7 સુવિચારિતે નિશ્ચિતે સતિ ॥ 3-36-13 સૈન્યસ્ સૈન્યસંબન્ધિનઃ સર્વે। માત્રાભિરંશપરિચ્છેદૈઃ ॥ 3-36-16 રાજપિણ્ડો રાજદત્તો ગ્રાસો નિર્વેશ્ય આનૃણ્યાર્થં શોધનીયઃ ॥ 3-36-20 લાઘવં શીઘ્રતામ્ ॥ 3-36-31 સાધયિષ્યતિ રાજ્યમ્ ॥ 3-36-33 શાશ્વતો દેવો વિષ્ણોરંશઃ સનાતન ઇતિ ક. ઠ. ધ. પાઠઃ ॥ 3-36-39 અનુજ્ઞાય પૃષ્ટ્વા ॥ 3-36-40 બ્રહ્મ મન્ત્રમ્ ॥ 3-36-43 સામાત્યાઃ સપરિચ્છદા ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 037
॥ શ્રીઃ ॥
3.37. અધ્યાયઃ 037
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ વ્યાસોપદિષ્ટમન્ત્રોપદેશપૂર્વકમસ્ત્રગ્રહણાય સ્વર્ગંપ્રત્યર્જુનસ્ય પ્રસ્થાપનમ્ ॥ 1 ॥ સ્વર્ગં પ્રસ્થિતેનાર્જુનેન યધ્યેપથમિન્દ્રકીલગિરૌ તપશ્ચર્યા ॥ 2 ॥ તત્ર મુનિરૂપિણ ઇન્દ્રસ્ય દર્શનમ્ ॥ 3 ॥ દિવ્યાસ્ત્રદાનં યાચિતેનેન્દ્રેણાર્જુનંપ્રતિ તપસા રુદ્રપ્રસાદનાનન્તરમસ્ત્રલાભાય સ્વર્ગાગમનચોદના ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-37-0 (17128)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-37-0x (1865)
કસ્યચિત્ત્વથ કાલસ્ય ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
સંસ્મૃત્ય મુનિસંદેશમિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-37-1 (17129)
વિવિક્તે વિદિતપ્રજ્ઞમર્જુનં પુરુષર્ષભ।
સાન્ત્વપૂર્વં સ્મિતં કૃત્વાપાણિના પરિસંસ્પૃશન્ ॥ 3-37-2 (17130)
સ મુહૂર્તમિવ ધ્યાત્વા વનવાસમરિંદમઃ।
ધનંજયંધર્મરાજો રહસીદમુવાચ હ ॥ 3-37-3 (17131)
ભીષ્મે દ્રોણે કૃપે કર્ણે દ્રોણપુત્રે ચ ભારત।
ધનુર્વેદશ્ચતુષ્પાદ એતેષ્વદ્ય પ્રતિષ્ઠિતઃ ॥ 3-37-4 (17132)
દૈવં બ્રાહ્મં ચાસુરં ચ સપ્રયોગચિકિત્સિતમ્।
સર્વાસ્ત્રાણાં પ્રયોગં ચ અભિજાનન્તિ કૃત્સ્નશઃ ॥ 3-37-5 (17133)
તે સર્વે ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રેણ પરિસાન્ત્વિતાઃ।
સંવિભક્તાશ્ચ તુષ્ટાશ્ચ ગુરુવત્તેષુ વર્તતે।
સર્વયોધેષુ ચૈવાસ્ય સદા પ્રીતિરનુત્તમા ॥ 3-37-6 (17134)
આચાર્યા માનિતાસ્તુષ્ટાઃ શાન્તિં વ્યવહરન્ન્યુત।
શક્તિં ન હાપયિષ્યન્તિ તે કાલે પ્રતિપૂજિતાઃ ॥ 3-37-7 (17135)
અદ્ય ચેયં મહી કૃત્સ્ના દુર્યાધનવશાનુગા।
સગ્રામનગરા પાર્થ સસાગરવનાકરા ॥
ભવાનેવ પ્રિયોઽસ્માકં ત્વયિ ભારઃ સમાહિતઃ ॥ 3-37-8 (17136)
અત્ર કૃત્યં પ્રપશ્યામિ પ્રાપ્તકાલમરિંદમ।
કૃષ્ણદ્વૈપાયનાત્તાત ગૃહીતોપનિષન્મયા ॥ 3-37-10 (17137)
ગૃહીતયા તયા સમ્યગ્જગત્સર્વં પ્રકાશતે।
તેન ત્વં બ્રહ્મણા તાત સંયુક્તઃ સુસમાહિતઃ ॥ 3-37-11 (17138)
દેવતાનાં યથાકાલં પ્રસાદં પ્રતિપાલય।
તપસા યોજયાત્માનમુગ્રેણ ભરતર્ષભ ॥ 3-37-12 (17139)
ધનુષ્માન્કવચી ખઙ્ગી મુનિઃ સાધુવ્રતે સ્થિતઃ।
ન કસ્યચિદ્દદન્માર્ગં ગચ્છ તાતોત્તરાં દિશમ્ ॥ 3-37-13 (17140)
ઇનદ્રે હ્યસ્ત્રાણિ દિવ્યાનિ સમસ્તાનિ ધનંજય।
વૃત્રાદ્ભીતૈર્બલં દેવૈસ્તદા શક્રે સમર્પિતમ્ ॥ 3-37-14 (17141)
તાન્યેકસ્થાનિ સર્વાણિ તતસ્ત્વં પ્રતિપત્સ્યસે।
`અનેન બ્રહ્મણા તાત સર્વં સંપ્રતિપદ્યતે ॥' 3-37-15 (17142)
શક્રમેવ પ્રપદ્યસ્વ સ તેઽસ્ત્રાણિ પ્રદાસ્યતિ।
દીક્ષિતોઽદ્યૈવ ગચ્છ ત્વં દ્રષ્ટું દેવં પુરંદરમ્ ॥ 3-37-16 (17143)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-37-17x (1866)
એવમુક્ત્વા ધર્મરાજસ્તમધ્યાપયત પ્રભુઃ ॥ 3-37-17 (17144)
દીક્ષિતં વિધિના તેન યતવાક્કાયમાનસમ્।
અનુજજ્ઞે તદા વીરં ભ્રાતા ભ્રાતરમગ્રજઃ ॥ 3-37-18 (17145)
નિદેશાદ્ધર્મરાજસ્ય દ્રષ્ટુકામઃ પુરંદરમ્।
ધનુર્ગાણ્ડીવમાદાય તથાઽક્ષય્યે મહેષુધી ॥ 3-37-19 (17146)
કવચી સતલત્રાણો બદ્ધગોધાઙ્ગુલિત્રવાન્।
હત્વાઽગ્નિં બ્રાહ્મણાન્નિષ્કૈઃ સ્વસ્તિવાચ્ય મહ્યભુજ ॥ 3-37-20 (17147)
પ્રાતિષ્ઠત મહાબાહુઃ પ્રગૃહીતશરાસનઃ।
વધાય ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં નિઃશ્વસ્યોર્ધ્વમુદૈક્ષત ॥ 3-37-21 (17148)
તં દૃષ્ટ્વા તત્રકૌન્તેયં પ્રગૃહીતશરાસનમ્।
અબ્રુવન્બ્રહ્મણાઃ સિદ્ધા ભૂતાન્યન્તર્હિતાનિ ચ ॥ 3-37-22 (17149)
ક્ષિપ્રમાપ્નુહિ કૌન્તેય મનસા યદ્યદિચ્છસિ।
સંસાધયસ્વ કૌન્તેય ધ્રુવોસ્તુ વિજયસ્તવ ॥ 3-37-23 (17150)
અબ્રુવન્બ્રાહ્મણાઃ પાર્થમિતિ કૃત્વા જયાશિષઃ।
`સિદ્ધચારણસઙ્ઘાશ્ચ ગન્ધર્વાશ્ચ તમબ્રુવન્ ॥ 3-37-24 (17151)
સ્વસ્તિવ્રતમુપાધત્સ્વ સઙ્કલ્પસ્તવ સિદ્ધ્યતામ્।
મનોરથાશ્ચ તે સર્વે સમૃદ્ધ્યન્તાં મહારથ ॥ 3-37-25 (17152)
એવમુક્તોઽભિવાદ્યૈતાન્બદ્ધાઞ્જલિપુટસ્તથા।
તપોયોગમનાઃ પાર્થઃ પુરોહિતમવન્દત ॥ 3-37-26 (17153)
તતઃ પ્રીતમના જિષ્ણુસ્તાવુભાવભ્યવન્દત।
સહોદરાવતિરથૌ યુધિષ્ઠિરવૃકોદરૌ ॥ 3-37-27 (17154)
તં ક્લાન્તમનસૌ પૂર્ણમભિગમ્ય મહારથૌ।
યમૌ ગાણ્ડીવધન્વાનમભ્યવાદયતામુભૌ ॥ 3-37-28 (17155)
અભિવાદ્ય તુ તૌ વીરાવૂચતુઃ પાકશાસનિમ્।
અવાપ્તવ્યાનિ સર્વાણિ દિવ્યાન્યસ્ત્રાણિ વાસવાત્। 3-37-29cઅસ્ત્રાણ્યાપ્નુહિ કૌન્તેય મનસા યદ્યદિચ્છસિ ॥ 3-37-29 (17156)
ગિરો હ્યશિથિલાઃ સર્વા નિર્દોષાઃ સંમતાઃ સતામ્।
ત્વમેકઃ પાણ્ડવેષ્વદ્ય સંપ્રાપ્તોસિ ધનઞ્જય ॥ 3-37-30 (17157)
ન ચાધર્મવિદં દેવા નાસિદ્ધં નાતપસ્વિનમ્।
દ્રષ્ટુમિચ્છન્તિ કૌન્તેય ચલચિત્તં શઠં ન ચ ॥ 3-37-31 (17158)
રોરૂયમાણઃ કટુકમીર્ષ્યકઃ કટુકાક્ષરઃ।
શઠકઃ શ્લાઘકઃ ક્ષેપ્તા હન્તા ચ વિચિકિત્સિતા ॥ 3-37-32 (17159)
વિશ્વસ્ હન્તા માયાવી ક્રોધનોઽનૃતભાષિતા।
અત્યાશી નાસ્તિકોઽદાતા મિત્રધ્રુક્સર્વશઙ્કિતઃ ॥ 3-37-33 (17160)
આક્રોષ્ટા ચાતિમાની ચ રૌદ્રો લુબ્ધોઽથ લોલુપઃ।
સ્તેનશ્ચ મદ્યપશ્ચૈવ ભ્રૂણહા ગુરુતલ્પગઃ ॥ 3-37-34 (17161)
સંભાવિતાત્મા ચાત્યર્થં નૃશંસઃ પુરુષશ્ચ યઃ।
નૈતે લોકાનાપ્નુવન્તિ નિર્લોકાસ્તે ધનઞ્જય ॥ 3-37-35 (17162)
આનૃશંસ્યમનુક્રોશઃ સત્યં કરુણવેદિતા।
દમઃ સ્થિતિર્ધૃતિર્ધર્મઃ ક્ષમા કૃત્યમનુત્તમમ્ ॥ 3-37-36 (17163)
દયા શમશ્ચ ધર્મશ્ચ ગુરુપૂજા કૃતજ્ઞતા।
મૈત્રતા દ્વિજભક્તિશ્ચ વસન્તિ ત્વયિ ફલ્ગુન।
વ્યપેક્ષા સર્વભૂતેષુ કૃપા દાનં મતિઃ સ્મૃતિઃ ॥ 3-37-37 (17164)
તસ્માત્કૌરવ્ય શક્રેણ સમેષ્યસિ ધનઞ્જય।
ત્વાદૃશેન હિ દેવાનાં શ્લાઘનીયઃ સમાગમઃ ॥ 3-37-38 (17165)
સુહૃદાં સોદરાણાં ચ સર્વેષાં ભરતર્ષભ।
ત્વં ગતિઃ પરમા તાત વૃત્રહા મરુતામિવ ॥ 3-37-39 (17166)
તસ્મિંસ્ત્રયોદશે વર્ષે ભ્રાતરઃ સુહૃદશ્ચ તે।
સર્વે હિસંશ્રયિષ્યન્તિ બાહુવીર્યં મહાબલ ॥ 3-37-40 (17167)
સ પાર્થ પિતરં ગચ્છ સહસ્રાક્ષમરિન્દમ।
મુષ્ટિગ્રહણમાદત્સ્વ સર્વાણ્યસ્ત્રાણિ વાસવાત્ ॥ 3-37-41 (17168)
શતશૃઙ્ગે મહાબાહો મઘવાનિદમબ્રવીત્।
શૃણ્વતાં સર્વભૂતાનાં ત્વામુપાઘ્રાય મૂર્ધનિ ॥ 3-37-42 (17169)
વિદિતઃ સર્વભૂતાનાં દિવં તાત ગમિષ્યસિ।
પ્રાપ્ય પુણ્યકૃતાં લોકાન્રંસ્યસે જયતાંવર ॥ 3-37-43 (17170)
માનિતસ્ત્રિદશૈઃ પાર્થ વિહૃત્ય સુસુખં દિવિ।
અવાપ્યપરમાસ્ત્રાણિ પૃથિવીં પુનરેષ્યસિ ॥ 3-37-44 (17171)
ગુણાંસ્તે વાસવસ્તાત ખાણ્ડવં દહતિ ત્વયિ।
શૃણ્વતાં સર્વભૂતાનાં પુનઃ પુનરભાષત ॥ 3-37-45 (17172)
તાં પ્રતિજ્ઞાં નરશ્રેષ્ઠ કર્તુમર્હસિ વાસવીમ્।
કંચિદ્દેશમિતઃ પ્રાપ્ય તપોયોગમના ભવ ॥ 3-37-46 (17173)
કર્તુમર્હસિ કૌરવ્ય મઘવદ્વચનં હિતમ્।
દીક્ષિત્વાઽદ્યૈવ ગચ્છ ત્વં દ્રષ્ટાઽસિ ત્વં પુરન્દરમ્ ॥ 3-37-47 (17174)
તૌ પરિષ્વજ્ય બીભત્સુઃ કૃષ્ણામામન્ત્ર્ય ચાપ્યુભૌ।
મનાંસ્યાદાય સર્વેષાં પ્રયાતઃ પુરુષર્ષભઃ ॥' 3-37-48 (17175)
તં તથા પ્રસ્થિતં વીરં સિંહસ્કન્ધોરસં તદા।
પ્રાઞ્જલિઃ પાણ્ડવંકૃષ્ણા દેવાનાં કુર્વતી નમઃ।
વાગ્ભિઃ પરમશુદ્ધાભિર્મઙ્ગલાભિરભાષત્ ॥ 3-37-49 (17176)
નમો ધાત્રે વિધાત્રે ચ સ્વસ્તિ ગચ્છ વનાદ્વનમ્।
`ધર્મસ્ત્વાં જુષતાં પાર્થ ભાસ્કરશ્ચ વિભાવસુઃ।
બ્રહ્મા ત્વાં બ્રાહ્મણાશ્ચૈવ પાલયન્તુ ધનઞ્જય ॥' 3-37-50 (17177)
જ્યેષ્ઠાપચાયી જ્યેષ્ઠસ્ય ભ્રાતુર્વચનમાસ્થિતઃ।
પ્રપદ્યેથા વસૂવ્રુદ્રાનાદિત્યાન્સમરુદ્ગણાન્।
વિશ્વેદેવાંસ્તથા સાધ્યાઞ્શાન્ત્યર્થં ભરતર્ષભ ॥ 3-37-51 (17178)
સ્વસ્તિ તેસ્ત્વાન્તરિક્ષેભ્યો દિવ્યેભ્યો ભરતર્ષભ।
પાર્થિવેભ્યશ્ચ સર્વેભ્યો યે કેચિત્પરિપન્થિનઃ ॥ 3-37-52 (17179)
અવરોધાદ્વને વાસાત્સર્વસ્વહરણાદપિ।
ઇદં દુઃખતરં મન્યે પુત્રેભ્યશ્ચ વિવાસનાત્ ॥ 3-37-53 (17180)
માસ્માકં ક્ષત્રિયકુલે જાતુચિત્પુનરુદ્ભવઃ।
બ્રાહ્મણેભ્યો નમસ્યામિ યેષાં નાયુધજીવિકા ॥ 3-37-54 (17181)
ઇદં મે પરમં દુઃખં યઃ સ પાપઃ સુયોધનઃ।
દૃષ્ટ્વા માં ગૌરિતિ પ્રાહ પ્રહસન્રાજસંસદિ ॥ 3-37-55 (17182)
તસ્માદ્દુઃખાદિદં દુઃખં ગરીય ઇતિમે મતિઃ।
યત્તત્પરિષદો મધ્યે બહ્વયુક્તમભાષત ॥ 3-37-56 (17183)
`ધ્વંસિતઃ સ્વગૃહેભ્યશ્ચ રાષ્ટ્રાચ્ચ ભરતર્ષભ।
વને પ્રતિષ્ઠિતો ભૂત્વા સૌહાર્દાદવતિષ્ઠસે ॥' 3-37-57 (17184)
જેતા યઃ સર્વશત્રૂણાં યઃ પાવકમતર્પયઃ।
જનસ્ત્વાં પશ્યતીદાનીં ગચ્છન્તં ભરતર્ષભ ॥' 3-37-58 (17185)
અસ્મિન્નૂનં મહારણ્યે ભ્રાતરઃ સુહૃદશ્ચ તે।
ત્વત્કથાઃ કથયિષ્યન્તિ ચારણા ઋષયસ્તથા ॥ 3-37-59 (17186)
યત્તે કુન્તી મહાબાહો જાતસ્યૈચ્છદ્ધનઞ્જય।
તત્તેઽસ્તુ સર્વં કૌન્તેય યથા ચ સ્વયમિચ્છસિ ॥ 3-37-60 (17187)
`વસુદેવસ્વસા દેવી ત્વામાર્યા પુનરાગતમ્।
પશ્યતુ ત્વાં પૃથા પાર્થ સહસ્રાક્ષમિવાદિતિઃ' ॥ 3-37-61 (17188)
નૂનં તે ભ્રાતરઃ સર્વે ત્વત્કથાભિઃ પ્રજાગરે।
રંસ્યન્તે તવ કર્માણિ કીરત્યન્તઃ પુનઃ પુનઃ ॥ 3-37-62 (17189)
ન ચ નઃ પાર્થ ભોગેષુ ન ધને નોત જીવિતે।
તુષ્ટિર્બુદ્ધિર્ભવિત્રી વા ત્વયિ દીર્ઘપ્રવાસિનિ ॥ 3-37-63 (17190)
ત્વયિ નઃ પાર્થ સર્વેષાં સુખદુઃખે પ્રતિષ્ઠતે।
જીવિતં મરણં ચૈવ રાજ્યમૈશ્વર્યમેવ ચ ॥ 3-37-64 (17191)
આપૃષ્ટો નોસિ કૌન્તેય સ્વસ્તિ પ્રાપ્નુહિ પાણ્ડવ।
કૃતાસ્ત્રં સ્વસ્તિમન્તં ત્વાં દ્રક્ષ્યામિ પુનરાગતમ્ ॥ 3-37-65 (17192)
બલવદ્ભિર્વિરુદ્ધં ન કાર્યમેતત્ત્વયાઽનઘ।
પ્રયાહ્યવિઘ્નેયૈવાશુ વિજયાય મહાબલ ॥ 3-37-66 (17193)
હ્રીઃ શ્રીઃ કીર્તિર્ધૃતિઃ પુષ્ટિરુમા લક્ષ્મીઃ સરસ્વતી।
ઇમા વૈ તવ પાન્થસ્ પાલયન્તુ ધનઞ્જય ॥ 3-37-67 (17194)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-37-68x (1867)
એવમુક્ત્વાઽઽશિષઃ કૃષ્ણા વિરરામ યશસ્વિની। 3-37-68 (17195)
તતઃપ્રદક્ષિણં કૃત્વા ભ્રાતૄન્ધૌમ્યં ચ પાણ્ડવઃ।
પ્રાતિષ્ઠત મહાબાહુઃ પ્રગૃહ્ય રુચિરં ધનુઃ ॥ 3-37-69 (17196)
`શનૈરિવ દિશં વીર ઉદીચીં ભરતર્ષભ।
સંહરંસ્તરસા વૃક્ષાઁલ્લતા વલ્લીશ્ચ ભારત।
અસજ્જમાનો વૃક્ષેષુ જગામ સુમહાબલઃ ॥' 3-37-70 (17197)
તસ્ય માર્ગાદપાક્રામન્સર્વભૂતાનિ ગચ્છતઃ।
યુક્તસ્યૈન્દ્રેણ યોગેન પરાક્રાન્તસ્ય શુષ્મિણઃ ॥ 3-37-71 (17198)
સોઽગચ્છત્પર્વતાંસ્તાત તપોધનનિષેવિતાન્।
દિવ્યં હૈમવતં પુણ્યં દેવજુષ્ટં પરંતપઃ ॥ 3-37-72 (17199)
અગચ્છત્પર્વતં પુણ્યમેકાહ્નૈવ મહામનાઃ।
મનોજવગતિર્ભૂત્વા યોગયુક્તો યથાઽનિલઃ ॥ 3-37-73 (17200)
હિમવન્તમતિક્રમ્ય ગન્ધમાદનમેવ ચ।
અત્યક્રામત્સ દુર્ગાણિ દિવારાત્રમતન્દ્રિતઃ ॥ 3-37-74 (17201)
ઇન્દ્રિકીલં સમાસાદ્ય તતોઽતિષ્ઠદ્ધનંજયઃ।
`ગત્વા સ ષડહોરાત્રાન્સપ્તમેઽહનિ પાણ્ડવઃ ॥ 3-37-75 (17202)
પ્રસ્થેન્દ્રકીલસ્ય શુભે તપોયોગપરોઽભવત્।
ઊર્ધ્વબાહુર્ન ચાઙ્ગાનિ પ્રાસ્પન્દયત કિંચન ॥ 3-37-76 (17203)
સમાહિતાત્મા નિયતઃ સહસ્રાક્ષસુતોઽચ્યુતઃ'।
અન્તરિક્ષે સ શુશ્રાવ તિષ્ઠેતિ સ વચસ્તદા ॥ 3-37-77 (17204)
તચ્છ્રુત્વા સર્વતો દૃષ્ટિં ચારયામાસ રપાણ્ડવઃ।
અથાપશ્યત્સવ્યસાચી વૃક્ષમૂલે તપસ્વિનમ્ ॥ 3-37-78 (17205)
બ્રાહ્મ્યા શ્રિયા દીપ્યમાનં પિઙ્ગલં જટિલં કૃશમ્।
સોઽબ્રવીદર્જુનં તત્રસ્થિતં દૃષ્ટ્વા મહાતપાઃ ॥ 3-37-79 (17206)
કસ્ત્વં તાતેહ સંપ્રાપ્તો ધનુષ્માન્કવચી શરી।
નિબદ્ધાઽસિતલત્રાણઃ ક્ષત્રધર્મમનુવ્રતઃ ॥ 3-37-80 (17207)
નેહ શસ્ત્રેણ કર્તવ્યં શાન્તાનામેષ આલયઃ।
વિનીતક્રોધહર્ષાણાં બ્રાહ્મણાનાં તપસ્વિનામ્ ॥ 3-37-81 (17208)
નેહાસ્તિ ધનુષા કાર્યં ન સંગ્રામોઽત્ર કર્હિચિત્।
નિક્ષિપૈતદ્ધનુસ્તાત પ્રાપ્તોસિ પરમાં ગતિમ્ ॥ 3-37-82 (17209)
ઇત્યનન્તૌજસં વીરં યથા ચાન્યં પૃથગ્જનમ્।
તથા હસન્નિવાભીક્ષ્ણં બ્રાહ્મણોઽર્જુનમબ્રવીત્। 3-3783c ન ચૈનં ચાલયામાસ ધૈર્યાત્સુધૃતનિશ્ચયમ્ ॥ 3-37-83 (17210)
તમુવાચ તતઃ પ્રીતઃ સ દ્વિજઃ પ્રહસન્નિવ।
વરં વૃણીષ્વ ભદ્રં તે શક્રોઽહમરિસૂદન ॥ 3-37-84 (17211)
એવમુક્તઃ સહસ્રાક્ષં પ્રત્યુવાચ ધનંજયઃ।
પ્રાઞ્જલિઃ પ્રણતો ભૂત્વા સૂરઃ કુરુકુલોદ્વહઃ ॥ 3-37-85 (17212)
ઈપ્સિતો હ્યેષ વૈ કામો વરં ચૈનં પ્રયચ્છ મે।
ત્વત્તોઽદ્ય ભગવન્નસ્ત્રંકૃત્સ્નમિચ્છામિ વેદિતમ્ ॥ 3-37-86 (17213)
પ્રત્યુવાચ મહેન્દ્રસ્તં પ્રીતાત્મા પ્રહસન્નિવ।
ઇહ પ્રાપ્તસ્ય કિં કાર્યમસ્ત્રૈસ્તવ ધનંજય ॥ 3-37-87 (17214)
કામાન્વૃણીષ્વ લોકાંસ્ત્વં પ્રાપ્તોસિ પરમાં ગતિમ્।
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ સહસ્રાક્ષં ધનંજયઃ ॥ 3-37-88 (17215)
ન લોભાન્ન પુનઃ કામાન્ન દેવત્વં પુનઃ સુખમ્।
ન ચ સર્વામરૈશ્વર્યં કામયે ત્રિદશાધિપ ॥ 3-37-89 (17216)
ભ્રાતૄંસ્તાન્વિપિને ત્યક્ત્વા વૈરમપ્રતિયાત્ય ચ।
અકીર્તિં સર્વલોકેષુ ગચ્છેયં શાશ્વતીઃ સમાઃ ॥ 3-37-90 (17217)
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ વૃત્રહા પાણ્ડુનન્દનમ્।
સાન્ત્વયઞ્શ્લક્ષ્ણયા વાચા સર્વલોકનમસ્કૃતઃ ॥ 3-37-91 (17218)
યદા દ્રક્ષ્યસિ ભૂતેશં ત્ર્યક્ષં શૂલધરં શિવમ્।
તદા દાતાઽસ્મિ તે તાત દિવ્યાન્યસ્ત્રાણિ સર્વશઃ ॥ 3-37-92 (17219)
ક્રિયતાં દર્શને યત્નો દેવસ્ય પરમેષ્ઠિનઃ।
દર્શનાત્તસ્ય કૌન્તેય સંસિદ્ધઃ સ્વર્ગમેષ્યસિ ॥ 3-37-93 (17220)
ઇત્યુક્ત્વા ફલ્ગુનં શક્રો જગામાદર્શનં પુનઃ।
અર્જુનોપ્યથ તત્રૈવ તસ્થૌ યોગસમન્વિતઃ ॥ 3-37-94 (17221)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારેત અરણ્યપર્વણિ અર્જુનાભિગમનપર્વણિ સપ્તત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 37 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-37-2 વિવિક્તેઽવિતથપ્રજ્ઞમિતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-37-5 દૈવં ઇન્દ્રવરુણાદ્યસ્ત્રમ્। બ્રાહ્મં બ્રહ્માસ્ત્રમ્. ચિકિત્સા પરપ્રયુક્તાનાં પ્રતીકારઃ ॥ 3-37-6 ગુરુવત્ ગુરુષ્વિવ ॥ 3-37-7 શાન્તિં દોષપરિહારં કર્તું વ્યવહરન્તિ યતન્તે। શક્તિં સામર્થ્યે ન હાપયિષ્યન્તિ ત્યાજયિષ્યન્તિ અપિતુ ઉદ્દીપયિષ્યન્તિ ॥ 3-37-10 ઉપનિષત્ રહસ્યવિદ્યા ॥ 3-37-11 તયા પ્રયુક્તયા સમ્યગિતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-37-12 પ્રતિપાલય પ્રાપ્નુહિ ॥ 3-37-13 માર્ગં ન દદત્ અદદત્ ॥ 3-37-14 બલં સર્વાસ્ત્રરૂપમ્ ॥ 3-37-15 તતઃ શક્રાત્ ॥ 3-37-16 દીક્ષિતઃ સ્વીકૃતવ્રતઃ ॥ 3-37-17 અધ્યાપયત વિદ્યયાયોજિતવાન્ ॥ 3-37-18 અનુજજ્ઞે ગમનાય અનુજ્ઞાતવાન્ ॥ 3-37-51 જ્યેષ્ટાપચયી જ્યેષ્ઠપૂજનશીલઃ ॥ 3-37-55 ગૌરિતિ બહુપુરુષભોગ્યેત્યુપહાસઃ ॥ 3-37-56 અભાષત શત્રુર્યત્ તસ્માદ્દુઃખાદિદં ત્વદ્વિયોગજમિતિ પૂર્વેણ સંબન્ધઃ ॥ 3-37-69 પ્રાતિષ્ઠત મહાબાહુઃ સુમનાઃ પ્રીતિમાંસ્તદેતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-37-71 શુષ્મિણઓ બલિનઃ ॥ 3-37-81 વિનીતૌ, જિતૌ ક્રોધહર્ષૌ યૈઃ ॥ 3-37-88 કામાન્ કામ્યન્ત ઇતિ વ્યુત્પત્ત્યા ઇષ્ટાન્ ॥ 3-37-90 અપ્રતિયાત્યાનિસ્તીર્ય ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 038
॥ શ્રીઃ ॥
3.38. અધ્યાયઃ 038
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન હિમવચ્છિખરે તપશ્ચરણમ્ ॥ 1 ॥ પાર્થતપોભીરુભિર્મહર્ષિભિઃ પ્રાર્થિતેન મહાદેવેનાશ્વાસનપૂર્વકમૃષીણાં પ્રતિ નિવર્તનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-38-0 (17222)
જનમેજય ઉવાચ। 3-38-0x (1868)
ભગવઞ્શ્રોતુમિચ્છાસમિ પાર્થસ્યાક્લિષ્ટકર્મણઃ।
વિસ્તરેણ કથામેતાં યથાઽસ્ત્રાણ્યુપલબ્ધવાન્ ॥ 3-38-1 (17223)
કથં ચ પુરુષવ્યાઘ્રો દીર્ઘબાહુર્ધનંજયઃ।
વનં પ્રવિષ્ટસ્તેજસ્વી નિર્મનુષ્યમભીતવત્ ॥ 3-38-2 (17224)
કિંચાનેન કૃતંતત્રવસતા બ્રહ્મવિત્તમ।
કથં ચ ભગવાન્સ્થાણુર્દેવરાજશ્ચ તોષિતઃ ॥ 3-38-3 (17225)
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું ત્વત્પ્રસાદાદ્દ્વિજોત્તમ।
ત્વં હિ સર્વજ્ઞ દિવ્યં ચ માનુષં ચૈવ વેત્થ ॥ 3-38-4 (17226)
અત્યદ્ભુતં મહાપ્રાજ્ઞ રોમહર્ષણમર્જુનઃ।
ભવેન સહ સંગ્રામં ચકારાપ્રતિમં કિલ।
પુરા પ્રહરતાંશ્રેષ્ઠઃ સંગ્રામેષ્વપરાજિતઃ ॥ 3-38-5 (17227)
યચ્છ્રુત્વા નરસિંહાનાં દૈન્યહર્ષાતિવિસ્મયાત્।
શૂરાણામપિ પાર્થાનાં હૃદયાનિ ચકમ્પિરે ॥ 3-38-6 (17228)
યદ્યચ્ચ કૃતવાનન્યત્પાર્થસ્તદસ્વિલં વદ ॥ 3-38-7 (17229)
ન હ્યસ્ નિન્દિતં જિષ્ણોઃ સુસૂક્ષ્મમપિ લક્ષયે।
ચરિતં યસ્ય શૂરસ્ય તન્મે સર્વં પ્રકીર્તય ॥ 3-38-8 (17230)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-38-9x (1869)
કથયિષ્યામિ તે તાત કથામેતાં મહાત્મનઃ।
દિવ્યાં કૌરવશાર્દૂલ મહતીમદ્ભુતોપમામ્ ॥ 3-38-9 (17231)
ગાત્રસંસ્પર્શસંબદ્ધાં ત્ર્યમ્બકેણ મહાહવે।
પાર્થસ્ય દેવદેવેન શૃણુ સમ્યક્સમાગમમ્ ॥ 3-38-10 (17232)
યુધિષ્ઠિરનિયોગાત્સ જગામામિતવિક્રમઃ।
શક્રં સુરેશ્વરં દ્રષ્ટું દેવદેવં ચ શંકરમ્ ॥ 3-38-11 (17233)
દિવ્યં તદ્ધનુરાદાય ખઙ્ગં ચ પુરુષર્ષભઃ।
મહાબલો મહાબાહુરર્જુનઃ કાર્યસિદ્ધયે ॥ 3-38-12 (17234)
દિશં હ્યુદીચીં કૌરવ્યો હિમવચ્છિખરં પ્રતિ।
ઐન્દ્રિઃ સ્થિરમના રાજન્સર્વલોકમહારથઃ ॥ 3-38-13 (17235)
ત્વરયા પરયા યુક્તસ્તપસે ધૃતનિશ્ચયઃ।
વનં કણ્ટકિતં ઘોરમેક એવાન્વપદ્યત ॥ 3-38-14 (17236)
નાનાપુષ્પફલોપેતં નાનાપક્ષિનિનાદિતમ્।
નાનામૃગગણાકીર્ણં સિદ્ધચારણસેવિતમ્ ॥ 3-38-15 (17237)
તતઃ પ્રયાતે બીભત્સૌ વનં માનુષવર્જિતમ્।
શઙ્ખાનાં પટહાનાં ચ શબ્દઃ સમભવદ્દિવિ ॥ 3-38-16 (17238)
પુષ્પવર્ષં ચ સુમહન્નિપપાત મહીતલે।
મેઘજાલં ચ સતતં છાદયામાસ સર્વતઃ ॥ 3-38-17 (17239)
સોતીત્ય વનદુર્ગાણિ સન્નિકર્ષે મહાગિરેઃ।
શુશુભે હિમવત્પૃષ્ઠે વસમાનોઽર્જુનસ્તદા ॥ 3-38-18 (17240)
તત્રતત્ર દ્રુમાન્ફુલ્લાન્વિહગૈર્વલ્ગુનાદિતાન્।
નદીશ્ચ વિપુલાવર્તા વૈદૂર્યનીલસંનિભાઃ ॥ 3-38-19 (17241)
હંસકારણ્ડવોદ્ગીતાઃ સારસાભિરુતાસ્તથા।
પુંસ્કોકિલરુતાશ્ચૈવ ક્રૌઞ્ચબર્હિણનાદિતાઃ ॥ 3-38-20 (17242)
મનોહરવનોપેતાસ્તસ્મિન્નતિરથોઽર્જુનઃ।
પુણ્યશીતામલજલાઃ પશ્યન્પ્રીતમનાઽભવત્ ॥ 3-38-21 (17243)
રમણીયે વનોદ્દેશે રમમાણોઽર્જુનસ્તદા।
તપસ્યુગ્રે વર્તમાન ઉગ્રતેજા મહામનાઃ ॥ 3-38-22 (17244)
દર્ભચીરં નિવસ્યાથ દણ્ડાજિનબિભૂષિતઃ।
શીર્ણં ચ પતિતં ભૂમૌ પર્ણં સમુપભુક્તવાન્ ॥ 3-38-23 (17245)
પૂર્ણેપૂર્ણે ત્રિરરાત્રે તુ માસમેકં ફલાશનઃ।
દ્વિગુણેનૈવ કાલેન દ્વિતીયં માસમત્યયાત્ ॥ 3-38-24 (17246)
તૃતીયમપિ માસં સ ક્રમેણાહારમાચરન્।
ચતુર્થે ત્વથ સંપ્રાપ્તે માસે ભરતસત્તમઃ ॥ 3-38-25 (17247)
વાયુભક્ષો મહાબાહુરભવત્પાણ્ડુનન્દનઃ।
ઊર્ધ્વબાહુર્નિરાલમ્બઃ પાદાઙ્ગુષ્ઠાગ્રધિષ્ઠિતઃ ॥ 3-38-26 (17248)
સદોપસ્પર્શનાચ્ચાસ્ય બભૂવુરમિતૌજસઃ।
વિદ્યુદમ્ભોરુહનિભા જટાસ્તસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 3-38-27 (17249)
તતો મહર્ષયઃ સર્વે જગ્મુર્દેવં પિનાકિનમ્।
વિવેદયિષવઃ પાર્થં તપસ્યુગ્રે સમાસ્થિતમ્ ॥ 3-38-28 (17250)
નીલકણ્ઠં મહાદેવમભિવાદ્ય પ્રણમ્ય ચ।
સર્વે નિવેદયામાસુઃ કર્મ તત્ફલ્ગુનસ્ય હ ॥ 3-38-29 (17251)
એકઃ પાર્થો મહાતેજા હિમવત્પૃષ્ઠમાશ્રિતઃ।
ઉગ્રે તપરસિ દુષ્પારે સ્થિતો ધૂમાપયન્દિશઃ ॥ 3-38-30 (17252)
તસ્ય દેવેશ ન વયં વિદ્મઃ સર્વે ચિકીર્ષિતમ્।
સંતાપયતિ નઃ સર્વાનસૌ સાધુ નિવાર્યતામ્ ॥ 3-38-31 (17253)
તેષાં તદ્વચનં શ્રુત્વા મુનનાં ભાવિતાત્મનામ્।
ઉમાપતિર્ભૂતપતિર્વાક્યમેતદુવાચ હ ॥ 3-38-32 (17254)
ન વો વિષાદઃ કર્તવ્યઃ ફલ્ગુનં પ્રતિ સર્વશઃ।
શીઘ્રં ગચ્છત સંહૃષ્ટા યથાગતમતન્દ્રિતાઃ ॥ 3-38-33 (17255)
અહમસ્ય વિજાનામિ સંકલ્પં મનસિ સ્થિતમ્।
નાસ્ય સ્વર્ગસ્પૃહા કાચિન્નૈશ્વર્યસ્ય ન ચાયુષઃ।
યત્તસ્ય કાઙ્ક્ષિતં પ્રાપ્તું તત્કરિષ્યેઽહમદ્ય વૈ ॥ 3-38-34 (17256)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-38-35x (1870)
તચ્છ્રુત્વા શર્વવચનમૃષયઃ સત્યવાદિનઃ।
પ્રહૃષ્ટમનસો જગ્મુર્યથાસ્વં પુનરાશ્રમમ્ ॥ 3-38-35 (17257)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કૈરાતપર્વણિ અષ્ટત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 38 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-38-12 ખઙ્ગં ચ કનકત્સરું ઇતિ ઝ. પાઠઃ। તત્ર કનકત્સરું સ્વર્ણમુષ્ટિંમિત્યર્તઃ ॥ 3-38-13 ઐન્દ્રિરર્જુનઃ ॥ 3-38-14 કણ્ટકિતં કણ્ટકાક્રાન્તમ્ ॥ 3-38-23 દર્ભચીરં તૃણમયં વાસઃ। નિવસ્ય પરિધાય ॥ 3-38-24 દ્વિગુણેન ષટ્રાત્રેણ અત્યયાત્ અતિવાહિતવાન્ ॥ 3-38-25 પક્ષેણાહારમાચરન્ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-38-26 નિરાલમ્બો નિરાશ્રયઃ ॥ 3-38-30 ધૂમાપયન્ ધૂમવતીરિવ કુર્વન્ ॥ 3-38-34 સંકલ્પં મનોરથમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 039
॥ શ્રીઃ ॥
3.39. અધ્યાયઃ 039
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કિરાતરૂપિણઆ હરેણાર્જુનસ્ય પરાજયઃ ॥ 1 ॥ તથા પાર્થપૂજાસ્તુતિસંતુષ્ટેન તેન તદાશ્વાસનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-39-0 (17258)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-39-0x (1871)
ગતેષુ તેષુ સર્વેષુ તપસ્વિષુ મહાત્મસુ।
પિનાકપાણિર્ભગવાન્સર્વપાપહરો હરઃ ॥ 3-39-1 (17259)
કૈરાતં વેષમાસ્થાય કાઞ્ચનદ્રુમસન્નિભમ્।
વિભ્રાજમાનો વપુષા ગિરિર્મેરુરિવાપરઃ ॥ 3-39-2 (17260)
શ્રીગદ્ધનુરુપાદાય શરાંશ્ચાશીવિષોપમાન્।
નિષ્પપાત મહાર્ચિષ્માન્દહન્કક્ષમિવાનલઃ ॥ 3-39-3 (17261)
દેવ્યા સહોમયા શ્રીમાન્સમાનવ્રતવેષયા।
નાનાવેષધરૈર્હૃષ્ટૈર્ભૂતૈરનુગતસ્તદા ॥ 3-39-4 (17262)
કિરાતવેષસંછન્નઃ સ્ત્રીભિશ્ચાપિ સહસ્રશઃ।
અશોભત તદા રાજન્સ દેશોઽતીવ ભારત ॥ 3-39-5 (17263)
ક્ષણેન તદ્વનં સર્વં નિઃશબ્દમભવત્તદા।
નાદઃ પ્રસ્રવણાનાં ચ પક્ષિણાં ચાપ્યુપારમત્ ॥ 3-39-6 (17264)
સ સન્નિકર્ષમાગમ્ય પાર્થસ્યાક્લિષ્ટકર્મણઃ।
મૂકં નામ દિતેઃ પુત્રં દદર્શાદ્ભુતદર્શનમ્ ॥ 3-39-7 (17265)
વારાહં રૂપમાસ્થાય તર્જયન્તમિવાર્જુનમ્।
હન્તું પરમદુષ્ટાત્મા તમુવાચાથ ફલ્ગુનઃ ॥ 3-39-8 (17266)
ગાણ્ડીવં ધનુરાદાય શરાંશ્ચાશીવિષોપમાન્।
સજ્યં ધનુર્વરં કૃત્વા જ્યાઘોષેણ નિનાદયન્ ॥ 3-39-9 (17267)
યન્માં પ્રાર્થયસે હન્તુમનાગસમિહાગતમ્।
તસ્માત્ત્વાં પૂર્વમેવાહં નેષ્યામિ યમસાદનમ્ ॥ 3-39-10 (17268)
દૃષ્ટ્વા તં પ્રહરિષ્યન્તં ફલ્ગુનં દૃઢધન્વિનમ્।
કિરાતરૂપી સહસા વારયામાસ શંકરઃ ॥ 3-39-11 (17269)
મયૈષ પ્રાર્થિતઃ પૂર્વં નીલમેઘસમપ્રભઃ।
અનાદૃત્યૈવ તદ્વાક્યં પ્રજહારાથ ફલ્ગુનઃ ॥ 3-39-12 (17270)
કિરાતશ્ચ સમં તસ્મિન્નેકલક્ષ્યે મહાદ્યુતિઃ।
પ્રમુમોચાશનિપ્રખ્યં શરમગ્નિશિખોપમમ્ ॥ 3-39-13 (17271)
તૌ મુક્તૌ સાયકૌ તાભ્યાં સમં તત્ર નિપેતતુઃ।
મૂકસ્ય ગાત્રે વિસ્તીર્ણે શૈલપૃષ્ઠનિભે તદા ॥ 3-39-14 (17272)
યથાઽશનૈર્વિનિષ્પેષો વજ્રસ્યેવ ચ પર્વતે।
તથા તયોઃ સન્નિપાતઃ શરયોરભવત્તદા ॥ 3-39-15 (17273)
સ વિદ્ધો બહુભિર્બાણૈર્દીપ્તાસ્યૈઃ પન્નગૈરિવ।
મમાર રાક્ષસં રૂપં ભૂયઃ કૃત્વા સુદારુણમ્ ॥ 3-39-16 (17274)
સ દદર્શ તતો જિષ્ણુઃ પુરુષં કાઞ્ચનપ્રભમ્।
કિરાતવેષસંછન્નં સ્ત્રીસહાયમમિત્રહા ॥ 3-39-17 (17275)
તમબ્રવીત્પ્રીતમના કૌન્તેયઃ પ્રહસન્નિવ।
કો ભવાનટતે શૂન્યે વને રસ્ત્રીગણસંવૃતઃ ॥ 3-39-18 (17276)
ન ત્વમસ્મિન્વને ઘોરે બિભેષિ કનકપ્રભ।
કિમર્થં ચ ત્વયા વિદ્ધો મૃગોઽયં મત્પરિગ્રહઃ ॥ 3-39-19 (17277)
મયાઽભિપન્નઃ પૂર્વં હિ રાક્ષસોઽયમિહાગતઃ।
કામાત્પરિભવાદ્વાઽપિ ન મે જીવન્વિમોક્ષ્યસે ॥ 3-39-20 (17278)
ન હ્યેષ મૃગયાધર્મો યસ્ત્વયાઽદ્ય કૃતો મયિ।
તેન ત્વાં ભ્રંશયિષ્યામિ જીવિતાત્પર્વતાશ્રયમ્ ॥ 3-39-21 (17279)
ઇત્યુક્તઃ પાણ્ડવેયેન કિરાતઃ પ્રહસન્નિવ।
ઉવાચ શ્લક્ષ્ણયા વાચા પાણ્ડવં સવ્યસાચિનં ॥ 3-39-22 (17280)
ન મત્કૃતે ત્વયા વીરઃ ભીઃ કાર્યા વનમન્તિકાત્।
ઇયં ભૂમિઃ સદાઽસ્માકમુચિતા વસતાં વને ॥ 3-39-23 (17281)
ત્વયા તુ દુષ્કરઃ કસ્માદિહ વાસઃ પ્રરોચિતઃ।
વયં તુ બહુસત્ત્વેઽસ્મિન્નિવસામસ્તપોધન ॥ 3-39-24 (17282)
ભવાંસ્તુ કૃષ્ણવત્માર્ભઃ સુકુમારઃ સુખોચિતઃ।
કથં શૂન્યમિમં દેશમેકાકી વિચરિષ્યતિ ॥ 3-39-25 (17283)
અર્જુન ઉવાચ। 3-39-26x (1872)
ગાણ્ડીવમાશ્રયં કૃત્વા નારાજાંશ્ચાગ્નિસન્નિભાન્।
નિવસામિ મહારણ્યે દ્વિતીય ઇવ પાવકઃ ॥ 3-39-26 (17284)
એષ ચાપિ મયા જન્તુર્મૃગરૂપં સમાશ્રિતઃ।
રાક્ષસો નિહતો ઘોરો હન્તું મામિહ ચાગતઃ ॥ 3-39-27 (17285)
કિરાત ઉવાચ। 3-39-28x (1873)
મયૈષ ધન્વનિર્મુક્તૈસ્તાડિતઃ પૂર્વમેવ હિ।
બાણૈરભિહતઃ શેતે નીતશ્ચ યમસાદનમ્ ॥ 3-39-28 (17286)
મમૈવાયં લક્ષ્યભૂતઃ પૂર્વમેવ પરિગ્રહઃ।
મમૈવ ચ પ્રહારેણ જીવિતાદ્વ્યપરિપિતઃ ॥ 3-39-29 (17287)
દોષાન્સ્વાન્નાર્હસેઽન્યસ્મૈ વક્તું સ્વબલદર્પિતઃ।
અભિષક્તોસ્મિ મન્દાત્મન્ન મે જીવન્વિમોક્ષ્યસે ॥ 3-39-30 (17288)
સ્થિરો ભવ વિમોક્ષ્યામિ સાયકાનશનીનિવ।
ઘટસ્વ પરયા શક્ત્યા મુઞ્ચ ત્વમપિ સાયકાન્ ॥ 3-39-31 (17289)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા કિરાતસ્યાર્જુનસ્તદા।
રોષમાહારયામાસ તાડયામાસ ચેષુભિઃ ॥ 3-39-32 (17290)
તતો હૃષ્ટેન મનસા પ્રતિજગ્રાહ સાયકાન્।
ભૂયોભૂય ઇતિ પ્રાહ મન્દમન્દેત્યુવાચ હ ॥ 3-39-33 (17291)
પ્રહરસ્વ શરાનેતાન્નારાચાન્મર્મભેદિનઃ।
ઇત્યુક્તો બાણવર્ષં સ મુમોચ સહસાઽર્જુનઃ ॥ 3-39-34 (17292)
તતસ્તૌ તત્રસંરબ્ધૌ ગર્જમાનૌ મુહુર્મુહુઃ।
શરૈરાશીવિષાકારૈસ્તતક્ષાતે પરસ્પરમ્ ॥ 3-39-35 (17293)
તતોઽર્જુનઃ શરવર્ષં કિરાતે સમવાસૃજત્।
તત્પ્રસન્નેન મનસા પ્રતિજગ્રાહ શંકરઃ ॥ 3-39-36 (17294)
મુહૂર્તં શરવર્ષં તુ પ્રતિગૃહ્ય પિનાકધૃક્।
અક્ષતેન શરીરેણ તસ્થૌ ગિરિવાચલઃ ॥ 3-39-37 (17295)
સ દૃષ્ટ્વા બાણવર્ષં તુ મઘીભૂતં ધનંજયઃ।
પરમં વિસ્મયં ચક્રે સાધુસાધ્વિતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 3-39-38 (17296)
અહોઽયં સુકુમારાઙ્ગો હિમવચ્છિખરાશ્રયઃ।
ગાણ્ડીવમુક્તાન્નારાચાન્પ્રતિગૃહ્ણાત્યવિહ્વલઃ ॥ 3-39-39 (17297)
કોઽયં દેવો ભવેત્સાક્ષાદ્રુદ્રો યક્ષઃ સુરોઽસુરઃ।
વિદ્યતે હિ ગિરિશ્રેષ્ઠે ત્રિદશાનાં સમાગમઃ ॥ 3-39-40 (17298)
ન હિ મદ્વાણજાલાનામુત્સૃષ્ટાનાં સહસ્રશઃ।
શક્તોઽન્યઃ સહિતું વેગમૃતે દેવં પિનાકિનમ્ ॥ 3-39-41 (17299)
દેવો વા યદિ વા યક્ષો રુદ્રાદન્યો વ્યવસ્થિતઃ।
અહમેનં શરૈસ્તીક્ષ્ણૈર્નયામિ યમસાદનમ્ ॥ 3-39-42 (17300)
તતો હૃષ્ટમના જિષ્ણુર્નારાચાન્મર્મભેદિનઃ।
વ્યસૃજચ્છતધા રાજન્મયૂખાનિવ ભાસ્કરઃ ॥ 3-39-43 (17301)
તાન્પ્રસન્નેન મનસા ભગવાઁલ્લોકભાવનઃ।
શૂલપાણિઃ પ્રત્યગૃહ્ણાચ્છિલાવર્ષમિવાચલઃ ॥ 3-39-44 (17302)
ક્ષણેન ક્ષીણબાણોઽથ સંવૃત્તઃ ફલ્ગુનસ્તદા।
વિત્રાસં ચ જગામાથ તં દૃષ્ટ્વા શરસંક્ષયમ્ ॥ 3-39-45 (17303)
ચિન્તયામાસ જિષ્ણુસ્તુ ભગવન્તં હુતાશનમ્।
પુરસ્તાદક્ષયૌ દત્તૌ તૂણૌ યેનાસ્ય ખાણ્ડવે ॥ 3-39-46 (17304)
કિં નુ મોક્ષ્યામિ ધનુષા યન્મે બાણાઃ ક્ષયં ગતાઃ।
અયં ચ પુરુષઃ કોપિ બાણાન્ગ્રસતિ સર્વશઃ ॥ 3-39-47 (17305)
અહમેનં ધનુષ્કોટ્યા રશૂલાગ્રેણેવ કુઞ્જરમ્।
નયામિ દણ્ડધારસ્ય યમસ્ય સદનં પ્રતિ ॥ 3-39-48 (17306)
પ્રગૃહ્યાથ ધનુષ્કોટ્યા જ્યાપાશેનાવકૃષ્ય ચ।
મુષ્ટિભિશ્ચાપિ હતવાન્વજ્રકલ્પૈર્મહાદ્યુતિઃ ॥ 3-39-49 (17307)
સંપ્રાયુધ્યદ્ધનુષ્કોટ્યા કૌન્તેયઃ પરવીરહા।
તદપ્યસ્ય ધનુર્દિવ્યં જગ્રાહ ગિરિગોચરઃ ॥ 3-39-50 (17308)
તતોઽર્જુનો ગ્રસ્તધનુઃ ખઙ્ગપાણિરતિષ્ઠત।
યુદ્ધસ્યાન્તમભીપ્સન્વૈ વેગેનાભિજગામ તમ્ ॥ 3-39-51 (17309)
તસ્ય મૂર્ધ્નિ શિતં ખઙ્ગમસક્તં પર્વતેષ્વપિ।
મુમોય ભુજવીર્યેણ વિક્રમ્ય કુરુનન્દનઃ ॥ 3-39-52 (17310)
તકસ્ય મૂર્ધાનમાસાદ્ય પફાલાસિવરો હિ સઃ।
તતો વૃક્ષૈઃ શિલાભિશ્ચ યોધયામાસ ફલ્ગુનઃ ॥ 3-39-53 (17311)
તદા વૃક્ષાન્મહાકાયઃ પ્રત્યગૃહ્ણાદથો શિલાઃ।
કિરાતરૂપી ભગવાંસ્તતઃ પાર્થો મહાબલઃ ॥ 3-39-54 (17312)
મુષ્ટિભિર્વજ્રસંસ્પર્શૈર્ધૂમમુત્પાદયન્મુખે।
પ્રજહાર દુરાધર્ષે કિરાતસમરૂપિણિ ॥ 3-39-55 (17313)
તતઃ શક્રાશનિસમૈર્મુષ્ટિભિર્ભૃશદારુણૈઃ।
કિરાતરૂપી ભગવાનર્દયામાસ ફલ્ગુનમ્ ॥ 3-39-56 (17314)
તતશ્ચટચટાશબ્દઃ સુધોરઃ સમજાયત।
પાણ્ડવસ્ય ચ મુષ્ટીનાં કિરાતસ્ ચ યુધ્યતઃ ॥ 3-39-57 (17315)
સુમુહૂર્તં તયોર્યુદ્ધમભવલ્લોમહર્ષણમ્।
ભુજપ્રહારસંયુક્તં વૃત્રવાસવયોરિવ ॥ 3-39-58 (17316)
મહારાજ તતો જિષ્ણુઃ કિરાતમુરસા બલી।
પાણ્ડવં ચ વિચેષ્ટન્તં કિરાતોપ્યહનદ્બલાત્ ॥ 3-39-59 (17317)
તયોર્ભુજવિનિષ્પેષાત્સંધર્ષેણોરસોસ્તથા।
સમજાયત ગાત્રેષુ પાવકોઽઙ્ગારધૂમવાન્ ॥ 3-39-60 (17318)
તત એનં મહાદેવઃ પીડ્ય ગાત્રૈઃ સુપીડિતમ્।
તેજસા વ્ક્રમદ્રોષાચ્ચેતસ્તસ્ય વિમોહયન્ ॥ 3-39-61 (17319)
તતોઽભિપીડિતૈર્ગાત્રૈઃ પિણ્ડીકૃત ઇવાબભૌ।
ફલ્ગુનો ગાત્રસંરુદ્ધો દેવદેવેન ભારત ॥ 3-39-62 (17320)
નિરુચ્છ્વાસોઽભવચ્ચૈવ સન્નિરુદ્ધો મહામનાઃ।
તતઃ પપાત સંમૂઢસ્તતઃ પ્રીતોઽભવદ્ભવઃ ॥ 3-39-63 (17321)
સ મુહૂર્તં તથા ભૂત્વા સચેતાઃ પુનરુત્થિતઃ।
રુધિરેણાપ્લુતાઙ્ગસ્તુ પાણ્ડવો ભૃશદુઃખિતઃ ॥ 3-39-64 (17322)
શરણ્યં શરણં ગત્વા ભગવન્તં પિનાકિનમ્।
મૃન્મયં સ્ણ્ડિલં કૃત્વામાલ્યેનાપૂજયદ્ભવમ્ ॥ 3-39-65 (17323)
તચ્ચ માલ્યં તદા પાર્થઃ કિરાતશિરસિ સ્થિતમ્।
અપશ્યત્પાણ્ડવશ્રેષ્ઠો હર્ષેણ પ્રકૃતિં ગતઃ ॥ 3-39-66 (17324)
પપાત પાદયોસ્તસ્ય તતઃ પ્રીતોઽભવદ્ભવઃ।
[ઉવાચ ચૈનં વચસા મેઘગમ્ભીરગીર્હસઃ।
જાતવિસ્મયમાલોક્ય તતઃ ક્ષીણાઙ્ગસંહતિમ્ ॥ 3-39-67 (17325)
ભવ ઉવાચ। 3-39-68x (1874)
ભોભો ફલ્ગુન તુષ્ટોસ્મિ કર્મણાઽપ્રતિમેન તે।
શૌર્યેણાનેન ધૃત્યા ચ ક્ષત્રિયો નાસ્તિ તે સમઃ ॥ 3-39-68 (17326)
સમં તેજશ્ચ વીર્યં ચ મમાદ્ય તવ ચાનઘ।
પ્રીતસ્તેઽહં મહાબાહો પશ્ય માં ભરતર્ષભ ॥ 3-39-69 (17327)
દદામિ તે વિશાલાક્ષ ચક્ષુઃ પૂર્વં મુનિર્ભવાન્।
વિજેષ્યસિ રણે શત્રૂનપિ સર્વાન્દિવૌકસઃ ॥ 3-39-70 (17328)
[પ્રીત્યા ચ તેઽહં દાસ્યામિ યદસ્ત્રમનિવારિતમ્।
ત્વં હિ શક્તો મદીયં તદસ્ત્રં ધારયિતું ક્ષણાત્ ॥] 3-39-71 (17329)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-39-72x (1875)
તતો દેવં મહાદેવં ગિરિશં શૂનપાણિનમ્।
દદર્શ ફલ્ગુનસ્તત્ર સહ દેવ્યા મહાદ્યુતિમ્ ॥ 3-39-72 (17330)
સ જાનુભ્યાં મહીં ગત્વા શિરસા પ્રણિપત્ય ચ।
પ્રસાદયામાસ હરં પાર્થઃ પરપુરંજયઃ ॥ 3-39-73 (17331)
અર્જુન ઉવાચ। 3-39-74x (1876)
કપર્દિન્સર્વભૂતેશ ભગનેત્રનિપાતન।
[દેવદેવ મહાદેવ નીલગ્રીવ જટાધર ॥ 3-39-74 (17332)
કારણાનાં ચ પરમં જાને ત્વાં ત્ર્યમ્બકં વિભુમ્।
દેવાનાં ચ ગતિં દેવં ત્વત્પ્રસૂતમિદં જગત્ ॥ 3-39-75 (17333)
અજેયસ્ત્વં ત્રિભિર્લોકૈઃ સદેવાસુરમાનુષૈઃ।
શિવાય વિષ્ણુરૂપાય વિષ્ણવે શિવરૂપિણે ॥ 3-39-76 (17334)
દક્ષિયજ્ઞવિનાશાય હરિરૂપાય તે નમઃ।
લલાટાક્ષાય શર્વાય મીઢુષે શૂલપાણયે ॥ 3-39-77 (17335)
પિનાકગોપ્ત્રે સૂર્યાય મઙ્ગલ્યાય ચ વેધસે।
પ્રસાદયે ત્વાં ભગવન્સર્વભૂતમહેશ્વર ॥ 3-39-78 (17336)
ગણેશં જગતઃ શમ્ભું લોકકારણકારણમ્।
પ્રધાનપુરુષાતીતં પરં સૂક્ષ્મતરં હરમ્ ॥ 3-39-79 (17337)
વ્યતિક્રમં મે ભગવન્ક્ષન્તુમર્હસિ શંકર।
ભગવન્દર્શનાકાઙ્ક્ષી પ્રાપ્તોસ્મીમં મહાગિરિમ્ ॥ 3-39-80 (17338)
દયિતં તવ દેવેશ તાપસાલયમુત્તમમ્।
પ્રસાદયે ત્વાં ભગવન્સર્વલોકનમસ્કૃતમ્ ॥ 3-39-81 (17339)
કૃતો મયાઽયમજ્ઞાનાદ્વિમર્દો યસ્ત્વયા સહ।
શરણં પ્રતિપન્નાય તત્ક્ષમસ્વાદ્ય શંકર ॥ 3-39-82 (17340)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-39-83x (1877)
તમુવાચ મહાતેજાઃ પ્રહસન્વૃષભધ્વજઃ।
પ્રગૃહ્ય રુચિરં બાહું ક્ષાન્તમિત્યેવ ફલ્ગુનમ્ ॥ 3-39-83 (17341)
પરિષ્વજ્ય ચ બાહુભ્યાં પ્રીતાત્મા ભગવાન્હરઃ।
પુનઃ પાર્થં સાન્ત્વપૂર્વમુવાચ વૃષભધ્વજઃ ॥ 3-39-84 (17342)
`ગઙ્ગાઙ્ગિતજટઃ શર્વઃ પાર્થસ્યામિતતેજસઃ।
પ્રગૃહ્ય રુચિરં બાહું વૃત્તં તામ્રતલાઙ્ગુલિમ્ ॥' 3-39-85 (17343)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કૈરાતપર્વણિ એકોનચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 39 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-39-4 ભૂતૈઃ પ્રમથાખ્યૈઃ સ્વપાર્ષદૈઃ ॥ 3-39-13 સમં એકકાલમ્ ॥ 3-39-15 અશનિર્મેધજં વજ્રમ્। વજ્રં ઇન્દ્રપ્રહરણમ્। સંનિષાતો યોગઃ ॥ 3-39-16 સ દાનવઃ રાક્ષસમિવ ॥ 3-39-20 અભિપન્નઃ પરિગૃહીતઃ કામાનત્। યદૃચ્છાતઃ। પરિભવાત્ મમાભિભવાય ॥ 3-39-23 મત્કૃતે મન્નિમિત્તમ્। વનમન્તિકાદ્વનસ્ય સમીપે ॥ 3-39-24 પ્રરોચિતઃ સ્વીકૃતઃ ॥ 3-39-30 દોષાન્મૃગયા ધર્માતિક્રમરૂપાન્ ॥ 3-39-34 નારાચાન્ શરજાતિભેદાન્ ॥ 3-39-39 અહોઽયમિતિ સંધિરાર્ષઃ ॥ 3-39-41 સહિતું સોઢુમ્ ॥ 3-39-52 અસક્તમકુણ્ઠિતમ્ ॥ 3-39-53 પફાલ વિશીર્ણ 3-39-55 ધૂમં ક્રોધાવેશેન ॥ 3-39-61 પીડ્ય નિપીડ્ય ॥ 3-39-62 ગાત્રેષુ સંરુદ્ધશ્ચલનહીનઃ ॥ 3-39-66 પ્રકૃતિં સ્વાસ્થ્યમ્ ॥ 3-39-70 ચક્ષુઃ દિવ્યજ્ઞાનમ્ ॥ 3-39-77 મીઢુષે વર્ષકાય ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 040
॥ શ્રીઃ ॥
3.40. અધ્યાયઃ 040
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
મહાદેવેન પાર્થાય સ્વગ્રસ્તગાણ્ડીવાદિપ્રત્યર્પણપૂર્વકં પાશુપતાસ્ત્રપ્રદાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-40-0 (17344)
દેવદેવ ઉવાચ। 3-40-0x (1878)
નરસ્ત્વં પૂર્વદેહે વૈ નારાયણસહાયવાન્।
બદર્યાં તપ્તવાનુગ્રં તપો વર્ષાયુતાન્બહૂન્ ॥ 3-40-1 (17345)
ત્વયિ વા પરમં તેજો વિષ્ણૌ વા પુરુષોત્તમે।
યુવાભ્યાં પુરુષાગ્ર્યાભ્યાં તેજસા ધાર્યતે જગત્ ॥ 3-40-2 (17346)
શક્રાભિષેકે સુમહદ્ધનુર્જલદનિઃસ્વનમ્।
પ્રગૃહ્ય દાનવાઃ શસ્તાસ્ત્વયા કૃષ્ણેન ચ પ્રભો ॥ 3-40-3 (17347)
તદેતદેવ ગાણ્ડીવં તવ પાર્થ કરોચિતમ્।
ભાયામાસ્થાય તદ્ગ્રસ્તં મયા પુરુષસત્તમ ॥ 3-40-4 (17348)
તૂણૌ ચાપ્યક્ષયૌ ભૂયસ્તવ પાર્થ કરોચિતૌ।
ભવિષ્યતિ શરીરં ચ નીરુજં કુરુનન્દન ॥ 3-40-5 (17349)
પ્રીતિમાનસ્મિ વૈ પાર્થ ભવાન્સત્યપરાક્રમઃ।
ગૃહાણ વરમસ્મત્તઃ કાઙ્ક્ષિતં યન્નરર્ષભ ॥ 3-40-6 (17350)
ન ત્વયા સદૃશઃ કશ્ચિત્પુમાન્મર્ત્યેષુ ભારત।
દિવિ વા વર્તતે ત્રં ત્વત્પ્રધાનમરિંદમ ॥ 3-40-7 (17351)
અર્જુન ઉવાચ। 3-40-8x (1879)
વરં દદાસિ ચેન્મહ્યં કામં પ્રીત્યા વૃષધ્વજ।
કામયે દિવ્યામસ્ત્રં તદ્ધોરં પાશુપતં પ્રભો ॥ 3-40-8 (17352)
યત્તદ્બ્રહ્મશિરો નામ રૌદ્રં ભીમપરાક્રમમ્।
યુગાન્તે દારુણે પ્રાપ્તે કૃત્સ્નં સંહરતે જગત્ ॥ 3-40-9 (17353)
[કર્ણભીષ્મકૃપદ્રોણૈર્ભવિતા તુ મહાહવઃ।
ત્વત્પ્રસાદાન્મહાદેવ જયેયં તાન્યથા યુધિ ॥] 3-40-10 (17354)
જયેયં યેન સંગ્રામે દાનવાન્રાક્ષસાંસ્તથા।
રાજ્ઞશ્ચૈવ પિશાચાંશ્ચ ગન્ધર્વાનથપન્નગાન્ ॥ 3-40-11 (17355)
યસ્મિઞ્શૂલસહસ્રાણિ ગદાશ્ચોગ્રપ્રદર્શનાઃ।
શરાશ્ચાશીવિષાકારાઃ સંભવન્ત્યનુમન્ત્રિતાઃ ॥ 3-40-12 (17356)
યુધ્યેયં યેન ભીષ્મેણ દ્રોણેન ચ કૃપેણ ચ।
સૂતપુત્રેણ ચ રણે નિત્યં કટુકભાષિણા ॥ 3-40-13 (17357)
એષ મે પ્રથમઃ કામો ભગવન્ભગનેત્રહન્।
ત્વત્પ્રસાદાદ્વિનિર્બૃત્તઃ સમર્થઃ સ્યામહં યથા ॥ 3-40-14 (17358)
ભવ ઉવાચ। a30-11-15x (1880)
દદામિ તેઽસ્ત્રં દયિતમહં પાશુપતં વિભો।
સમર્થો ધારણે મોક્ષે સંહારેઽપિ ચ પાણ્ડવ ॥ 3-40-15 (17359)
ન તદ્વેદ મહેન્દ્રોપિ ન યમો ન ચ યક્ષરાટ્।
વરુણોપ્યથવા વાયુઃ કુતો વેત્સ્યન્તિ માનવાઃ ॥ 3-40-16 (17360)
ન ત્વયા સહસા પાર્થ મોક્તવ્યં પુરુષે ક્વચિત્।
જગદ્વિનિર્દહેત્સર્વમલ્પતેજસિ પાતિતમ્ ॥ 3-40-17 (17361)
અબધ્યો નામ નાસ્ત્યસ્ય ત્રૈલોક્યે સચરાચરે।
મનસા ચક્ષુષા વાચા ધનુષા ચ નિપાત્યતે ॥ 3-40-18 (17362)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-40-19x (1881)
તચ્છ્રુત્વા ત્વરિતઃ પાર્થઃ શુચિર્ભૂત્વા સમાહિતઃ।
ઉપસંગૃહ્ય વિશ્વેશમધીષ્વેત્યથ સોઽબ્રવીત્ ॥ 3-40-19 (17363)
તતસ્ત્વધ્યાપયામાસ સરહસ્યનિવર્તનમ્।
તદસ્ત્રં પાણ્ડવશ્રેષ્ઠં મૂર્તિમન્તમિવાન્તકમ્ ॥ 3-40-20 (17364)
ઉપતસ્થે મહાત્માનં યથા ત્ર્યક્ષમુમાપતિમ્।
પ્રતિજગ્રાહ તચ્ચાપિ પ્રીતિમાનર્જુનસ્તદા ॥ 3-40-21 (17365)
તતશ્ચચાલ પૃથિવી સપર્વતવનદ્રુમા।
સસાગરવનોદ્દેશા સગ્રામનગરાકરા ॥ 3-40-22 (17366)
શઙ્ખદુન્દુભિઘોષાશ્ચ ભેરીણાં ચ સહસ્રશઃ।
તસ્મિનમુહૂર્તે સંપ્રાપ્તે નિર્ઘાતશ્ચ મહાનભૂત્ ॥ 3-40-23 (17367)
અથાસ્ત્રં જાજ્વલદ્ધોરં પાણ્ડવસ્યામિતૌજસઃ।
મૂર્તિમદ્વિષ્ઠિતં પાર્શ્વે દદૃશુર્દેવદાનવાઃ ॥ 3-40-24 (17368)
સ્પૃષ્ટસ્ય ત્ર્યમ્બકેણાથ ફલ્ગુનસ્યામિતૌજસઃ।
યત્કિં ગચ્છેત્યનુજ્ઞાતસ્ત્ર્યમ્બકેણ તદાઽર્જુનઃ ॥ 3-40-25 (17369)
સ્વર્ગં ગચ્છેત્યનુજ્ઞાતસ્ત્ર્યમ્બકેણ તદાઽર્જુનઃ।
પ્રણમ્ય શિરસા રાજન્પ્રાઞ્જલિર્ભવમૈક્ષત । 3-40-26 (17370)
તતઃ પ્રભુસ્ત્રિદિવનિવાસિનાં વસી
મહામતિર્ગિરિશ ઉમાપતિઃ શિવઃ।
ધનુર્મહદ્દિતિજપિશાચસૂદનં
દદૌ ભવઃ પુરુષવરાય ગાણ્ડિવમ્ ॥ 3-40-27 (17371)
તતઃ શુભં ગિરિવરમીશ્વરસ્તદા
સહોમયાઽસિતતટસાનુકન્દરમ્।
વિહાય તં પતગમહર્ષિસેવિતં
જગામ સ્વં પુરુષવરસ્ય પશ્યતઃ ॥ 3-40-28 (17372)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કૈરાતપર્વણિ ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 40 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-40-3 શસ્તાઃ મારિતાઃ ॥ 3-40-7 ત્વત્પ્રધાનં ત્વમેવ શ્રેષ્ઠો રયસ્મિન્ ક્ષત્રે ॥ 3-40-14 વિનિર્વૃત્તઃ વિશેષેણ કૃતકૃત્યઃ ॥ 3-40-15 સંહારે નિવર્તને ॥ 3-40-18 મનસા સંકલ્પમાત્રેણ નિપાત્યતે શત્રુઃ ધનુષેતિ બાણપ્રયોગેણ ॥ 3-40-19 અધીષ્વ અધ્યાપય ॥ 3-40-23 નિર્ઘાત ઉત્પાતઃ ॥ 3-40-27 વશી વશ ઇચ્છા તદ્વાન્। તજ્જયીત્યર્થઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 041
॥ શ્રીઃ ॥
3.41. અધ્યાયઃ 041
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યમવરુણકુબેરૈરર્જુનાયાસ્ત્રદાનમ્ ॥ 1 ॥ અર્જુનંપ્રતિ શક્રેણ સ્વર્ગાગમનચોદના ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-41-0 (17373)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-41-0x (1882)
તસ્ય સંપશ્યતસ્ત્વેવ પિનાકી ગોવૃષધ્વજઃ।
જગામાદર્શનં ભાનુર્લોકસ્યેવાસ્તમીયિવાન્ ॥ 3-41-1 (17374)
તતોઽર્જુનઃ પરં ચક્રે વિસ્મયં પરવીરહા।
મયા સાક્ષાન્મહાદેવો દૃષ્ટ ઇત્યેવ ભારત ॥ 3-41-2 (17375)
ધન્યોસ્મ્યનુગૃહીતોસ્મિ યન્મયા ત્ર્યમ્બકો હરઃ।
પિનાકી વરદો રૂપી દૃષ્ટઃ સ્પૃષ્ટશ્ટ પાણિના ॥ 3-41-3 (17376)
કૃતાર્થં ચાવગચ્છામિ પરમાત્માનમાત્મના।
શત્રૂંશ્ચ વિજિતાન્સર્વાન્નિર્વૃત્તં ચ પ્રયોજનમ્ ॥ 3-41-4 (17377)
ઇત્યેવં ચિન્તયાનસ્ય પાર્થસ્યામિતતેજસઃ।
તતો વૈડૂર્યવર્ણાભો ભાસયન્સર્વતો દિશઃ।
યાદોગણવૃતઃ શ્રીમાનાજગામ જલેશ્વરઃ ॥ 3-41-5 (17378)
નાગૈર્નદૈર્નદીભિશ્ચ દૈત્યૈઃ સાધ્યૈર્મરુદ્ગણૈઃ।
વરુણો યાદસાંભર્તા વશી તં દેશમાગમત્ ॥ 3-41-6 (17379)
અથ જામ્બૂનદવપુર્વિમાનેન મહાર્ચિષા।
કુબેરઃ સમનુપ્રાપ્તો યક્ષૈરનુગતઃ પ્રભુઃ ॥ 3-41-7 (17380)
વિદ્યોતયન્નિવાકાશમદ્ભુતોપમદર્શનઃ।
ધનાનામધિપઃ શ્રીમાનર્જુનં દ્રષ્ટુમાગતઃ ॥ 3-41-8 (17381)
તથા લોકાન્તકઃ શ્રીમાન્યમઃ સાક્ષાત્પ્રતાપવાન્।
મર્ત્યમૂર્તિધરૈઃ સાર્ધં પિતૃભિર્લોકભાવનૈઃ ॥ 3-41-9 (17382)
દણ્ડપાણિરચિન્ત્યાત્મા સર્વભૂતવિનાશકૃત્।
વૈવસ્વતો ધર્મરાજો વિમાનેનાવભાસયન્ ॥ 3-41-10 (17383)
ત્રીલ્લોકાન્ગુહ્યકાંશ્ચૈવ ગન્ધર્વાશ્ચૈવ પન્નગાન્।
દ્વિતીય ઇવ માર્તાણ્ડો યુગાન્તે સમુપસ્થિતે ॥ 3-41-11 (17384)
ભાનુમન્તિ વિચિત્રાણિ શિખરાણિ મહાગિરેઃ।
સમાસ્થાયાર્જુનં તત્રદદૃશુસ્તપસાન્વિતમ્ ॥ 3-41-12 (17385)
તતો મુહૂર્તાદ્ભગવાનૈરાવતશિરોગતઃ।
આજગામ સહેન્દ્રાણ્યા શક્રઃ સુરગણૈર્વૃતઃ ॥ 3-41-13 (17386)
પાણ્ડુરેણાતપત્રેણ ધ્રિયમાણેન મૂર્ધનિ।
શુશુભે નાગરાજસ્થઃ સિતમભ્રમિવ સ્થિતઃ ॥ 3-41-14 (17387)
સંસ્તૂયમાનો ગન્ધર્વૈર્ઋષિભિશ્ચ તપોધનૈઃ।
શૃઙ્ગં ગિરેઃ સમાસાદ્ય તસ્થૌ સૂર્ય ઇવોદિતઃ ॥ 3-41-15 (17388)
અથ મેઘસ્વનો ધીમાન્વ્યાજહાર શુભાં ગિરમ્।
યમઋ પરમધર્મજ્ઞો દક્ષિણાં દિશમાસ્થિતઃ ॥ 3-41-16 (17389)
અર્જુનાર્જુન પશ્યાસ્માઁલ્લોકપાલાન્સમાગતાન્।
દૃષ્ટિં તે વિતરામોઽદ્ય ભવાનર્હતિ દર્શનમ્ ॥ 3-41-17 (17390)
પૂર્વર્ષિરમિતાત્મા ત્વં નરો નામ મહાબલઃ।
નિયોગાદ્બ્રહ્મણસ્તાત મર્ત્યતાં સમુપાગતઃ ॥ 3-41-18 (17391)
ત્વયા ચ વસુસંભૂતો મહાવીર્યઃ પિતામહઃ।
ભીષ્મઃ પરમધર્માત્મા જેતવ્યશ્ચ રણેઽનઘ ॥ 3-41-19 (17392)
ક્ષત્રં ચાગ્નિસમસ્પર્શં ભારદ્વાજેન રક્ષિતમ્।
નિવાતકવચાશ્ચૈવ સંસાધ્યાઃ કુરુનન્દન ॥ 3-41-20 (17393)
પિતુર્મમાંશો દેવસ્ય સર્વલોકપ્રતાપિનઃ।
કર્ણશ્વ સુમહાવીર્યસ્ત્વયા વધ્યો ધનંજય ॥ 3-41-21 (17394)
અંશાશ્ચ ક્ષિતિસંપ્રાપ્તા દેવગન્ધર્વરક્ષસામ્।
ત્વયા નિપાતિતા યુદ્ધેસ્વકર્મફલનિર્જિતામ્।
ગતિં પ્રાપ્સ્યન્તિ કૌન્તેય યથાસ્વમરિકર્શન ॥ 3-41-22 (17395)
અક્ષયા તવ કીર્તિશ્ચ લોકે સ્થાસય્તિ ફલ્ગુન।
ત્વયા સાક્ષાન્મહાદેવસ્તોષિતો હિ મહામૃધે ॥ 3-41-23 (17396)
લઘ્વી વસુમતી ચાપિ કર્તવ્યા વિષ્ણુના સહ ॥ 3-41-24 (17397)
ગૃહાણાસ્ત્રં મહાબાહો દણ્ડમપ્રતિવારણમ્।
અનેનાસ્ત્રેણ સુમહત્ત્વં હિ કર્મ કરિષ્યસિ ॥ 3-41-25 (17398)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-41-26x (1883)
પ્રતિજગ્રાહ પાર્થોપિ વિધિવત્કુરુનન્દનઃ।
સમન્ત્રં સોપરોધં ચ સમોક્ષવિનિવર્તનમ્ ॥ 3-41-26 (17399)
તતો જલધરશ્યામો વરુણો યાદસાંપતિઃ।
પશ્ચિમાં દિશમાસ્થાય ગિરમુચ્ચારયન્પ્રભુઃ ॥ 3-41-27 (17400)
પાર્થ ક્ષત્રિયમુખ્યસ્ત્વં ક્ષત્રધર્મે વ્યવસ્થિતઃ।
પશ્ય માં પૃથુતામ્રાક્ષ વરુણોસ્મિ જલેશ્વરઃ ॥ 3-41-28 (17401)
મયા સમુદ્યતાન્પાશાન્વારુણાનનિવારિતાન્।
પ્રતિગૃહ્ણીષ્વ કૌન્તેય સહરહસ્યનિવર્તનાન્ ॥ 3-41-29 (17402)
એભિસ્તદા મયા વીર સંગ્રામે તારકામયે।
દૈતેયાનાં સહસ્રાણિ સંયતાનિ મહાત્મનામ્ ॥ 3-41-30 (17403)
તસ્માદિમાન્મહાસત્વ મત્પ્રસાદસમુત્થિતાન્।
ગૃહાણ ન હિ તે મુચ્યેદન્તકોપ્યાતતાયિનઃ ॥ 3-41-31 (17404)
અનેન ત્વં યદાઽસ્ત્રેણ સંગ્રામે વિચરિષ્યસિ।
તદા નિઃક્ષત્રિયા ભૂમિર્ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ ॥ 3-41-32 (17405)
`તતસ્તાન્વારુણાનસ્ત્રાન્દિવ્યાનસ્ત્રવિદાંવરઃ।
પ્રતિજગ્રાહ વિધિવદ્વરુણાદ્વાસવિસ્તદા ॥' 3-41-33 (17406)
તતઃ કૈલાસનિલયો ધનાધ્યક્ષોઽભ્યભાપત।
દત્તેષ્વસ્ત્રેષુ દિવ્યેષુ વરુણેન યમેન ચ ॥ 3-41-34 (17407)
પ્રીતોઽહમપિ તે પ્રાજ્ઞ પાણ્ડવેય મહાહલ।
ત્વયા સહ સમાગમ્ય અજિતેન તથૈવ ચ ॥ 3-41-35 (17408)
સવ્યસાચિન્મહાબાહો પૂર્વદેવ સનાતન।
સહાસ્માભિર્ભવાઞ્શ્રાન્તઃ પુરાકલ્પેષુ નિત્યશઃ ॥ 3-41-36 (17409)
દર્શનં તે ત્વિદં દિવ્યં પ્રદિશામિ નરર્ષભ।
અમાનુષાન્મહાબાહો દુર્જયાનપિ જેષ્યસિ ॥ 3-41-37 (17410)
મત્તશ્ચૈવ ભવાનાશુ ગૃહ્ણાત્વસ્ત્રમનુત્તમમ્।
અનેન ત્વમનીકાનિ ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય ધક્ષ્યસિ ॥ 3-41-38 (17411)
મત્તોઽપિ ત્વં ગૃહાણાસ્ત્રમન્તર્ધાનં પ્રિયં ભમ।
ઓજસ્તેજોદ્યુતિકરં પ્રસ્વાપનમરાતિનુત્ ॥ 3-41-39 (17412)
મહાત્મના શંકરેણ ત્રિપુરં નિહતં યાદા।
તદૈતદસ્ત્રં નિર્મુક્તં યેન દગ્ધા મહાસુરાઃ ॥ 3-41-40 (17413)
ત્વદર્થમુદ્યતં ચેદં મયા સત્યપરાક્રમ।
ત્વમર્હો ધારણે ચાસ્ય મેરુપ્રતિમગૌરવ। 3-41-41 (17414)
તતોઽર્જુનો મહાબાહુર્વિધિવત્કુરુનન્દનઃ।
કૌબેરમધિજગ્રાહ દિવ્યમસ્ત્રં મહાબલઃ ॥ 3-41-42 (17415)
તતોઽબ્રવીદ્દેવરાજઃ પાર્થમક્લિષ્ટકારિણમ્।
સાન્ત્વયઞ્શ્લક્ષ્ણયાવાચાદિવ્યદુન્દુભિનિઃસ્વનઃ ॥ 3-41-43 (17416)
કુન્તીમાતર્મહાબાહો ત્વમીશાનઃ પુરાતનઃ।
પરાં સિદ્ધિમનુપ્રાપ્તઃ સાક્ષાદ્દેવગતિં ગતઃ ॥ 3-41-44 (17417)
દેવકાર્યં તુ સુમહત્ત્વયા કાર્યમરિંદમ।
આરોઢવ્યસ્ત્વયા સ્વર્ગઃ સજ્જીભવ મહાદ્યુતે ॥ 3-41-45 (17418)
રથો માતલિસંયુક્ત આગતસ્ત્વત્કૃતે મમ।
તત્ર તેઽહંપ્રદાસ્યામિ સર્વાણ્યસ્ત્રાણિ કૌરવ ॥ 3-41-46 (17419)
તાન્દૃષ્ટ્વા લોકપાલાંસ્તુ સમેતાન્ગિરિમૂર્ધનિ।
જગામ વિસ્મયં ધીમાન્કુન્તીપુત્રો ધનંજયઃ ॥ 3-41-47 (17420)
તતોઽર્જુનો મહાતેજા લોકપાલાન્સમાગતાન્।
પૂજયામાસ વિધિવદ્વાગ્ભિરદ્ભિઃ ફલૈરપિ ॥ 3-41-48 (17421)
તતઃ પ્રતિયયુર્દેવાઃ પ્રતિપૂજ્ય ધનંજયમ્।
યથાગતેન વિબુધાઃ સર્વે કામં મનોજવાઃ ॥ 3-41-49 (17422)
3-41-50 (17423)
તતો ઽર્જુનો મુદં લેભે લબ્ધાસ્ત્રઃ પુરુષર્પભઃ।
કૃતાર્થમથ ચાત્માનં સ મેને પૂર્ણમાનસમ્ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-41-4 નિર્વૃત્તં નિષ્પન્નમ્ ॥ 3-41-5 યાદાંસિ જલજન્તવસ્તેષાં ગણઃ ॥ 3-41-6 નાગૈઃ સર્પૈઃ ॥ 3-41-12 ભાનુમન્તિ દીપ્તિમન્તિ ॥ 3-41-17 વિતરામો યચ્છામઃ ॥ 3-41-20 સંસાધ્યાઃ જેતવ્યાઃ ॥ 3-41-21 મમ પિતુઃ સૂર્યસ્ય ॥ 3-41-23 મૃધેસંપ્રામે ॥ 3-41-24 લધ્વી ભારશૂન્યા ॥ 3-41-30 સંયતાનિ બદ્ધાનિ ॥ 3-41-35 અજિતેન કૃષ્ણેન યથા તથૈવ પ્રીતોસ્મિ ॥ 3-41-36 પૂર્વદેવ નર ॥ 3-41-41 ઉદ્યતમુપસ્થિતમ્ .। 3-41-44 દેવગતિં દેવાનાં પરાયણત્વમ્ ॥ 3-41-45 આગન્તા ઇતિ ઝ. પાઠઃ। આગન્તા આયાસ્યતીત્યર્થઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 042
॥ શ્રીઃ ॥
3.42. અધ્યાયઃ 042
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પાર્થેન માતલિસમાનીતરથારોહણએન સ્વર્ગગમનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-42-0 (17424)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-42-0x (1884)
ગતેષુ લોકપાલેષુ પાર્થઃ શત્રુનિબર્હણઃ।
ચિન્તયામાસ રાજેન્દ્ર દેવરાજરથાગમમ્ ॥ 3-42-1 (17425)
તસ્ય ચિન્તયમાનસ્ય ગુડાકેશસ્ય ધીમતઃ।
રથો માતલિસંયુક્ત આજગામ મહાપ્રભઃ ॥ 3-42-2 (17426)
નભો વિતિમિરં કુર્વઞ્જલદાન્પાટયન્નિવ।
દિશઃ સંપૂરયન્નાદૈર્મહામેઘરવોપમૈઃ। 3-42-3 (17427)
અસયઃ શક્તયો ભીમા ગદાશ્ચોગ્રપ્રદર્શનાઃ।
દિવ્યપ્રભાવાઃ પ્રાસાશ્ચ વિદ્યુતશ્ચ મહાપ્રભાઃ ॥ 3-42-4 (17428)
તથૈવાશનયશ્ચૈવ ચક્રયુક્તાસ્તુલાગુડાઃ।
વાયુસ્ફોટાઃ સનિર્ઘાતાઃ શઙ્ખમેઘસ્વનાસ્તથા ॥ 3-42-5 (17429)
તત્રનાગા મહાકાયા જ્વલિતાસ્યાઃ સુદારુણાઃ।
સિતાભ્રકૂટપ્રતિમાઃ સંહતાશ્ચ યથોપલાઃ ॥ 3-42-6 (17430)
દશવાજિસહસ્રાણિ હરીણાં વાતરંહસામ્।
વહન્તિ યં નેત્રમુષં દિવ્યં માયામયં રથમ્ ॥ 3-42-7 (17431)
તત્રાપશ્યન્મહાનીલં વૈજયન્તં મહાપ્રભમ્।
ધ્વજમિન્દીવરશ્યામં વંશં કનકભૂષણમ્ ॥ 3-42-8 (17432)
તસ્મિન્રથે સ્થિતં સૂતં તપ્તહેમવિભૂષિતમ્।
દૃષ્ટ્વા પાર્થો મહાબાહુર્દેવરાજમતર્કયત્ ॥ 3-42-9 (17433)
તથા તર્કયતસ્તસ્ય ફલ્ગુનસ્યાથ માતલિઃ।
સન્નતઃ પ્રસ્થિતો ભૂત્વા વાક્યમર્જુનમબ્રવીત્ ॥ 3-42-10 (17434)
ભોભો શક્રાત્મજ શ્રીમઞ્શક્રસ્ત્વાં દ્રષ્ટુમિચ્છતિ।
આરોહતુ ભવાઞ્શીઘ્રં રથમિન્દ્રસ્ય સંભતમ્ ॥ 3-42-11 (17435)
આહ મામમરશ્રેષ્ઠઃ પિતા તવ શતક્રતુઃ।
કુન્તીસુતમિહ પ્રાપ્તં પશ્યન્તુ ત્રિદશાલયાઃ ॥ 3-42-12 (17436)
એષ શક્રઃ પરિવૃતો દેવૈર્ઋષિગણૈસ્તથા।
ગન્ધર્વૈરપ્સરોભિશ્ચ ત્વાં દિદૃક્ષુઃ પ્રતીક્ષતે ॥ 3-42-13 (17437)
અસ્માલ્લોકાદ્દેવલોકં પાકશાસનશાસનાત્।
મારોહ ત્વં મયા સાર્ધં લબ્ધાસ્ત્રઃ પુનરેષ્યસિ ॥ 3-42-14 (17438)
અર્જુન ઉવાચ। 3-42-15x (1885)
માતલે ગચ્છ શીઘ્રં ત્વમારોહસ્વ રથોત્તમમ્।
રાજસૂયાશ્વમેધાનાં શતૈરપિ સુદુર્લભમ્ ॥ 3-42-15 (17439)
પાર્થિવૈઃ સુમહાભાગૈર્યજ્વભિર્ભૂરિદક્ષિણૈઃ।
દૈવતૈર્વા દુરારોહં દાનવૈર્વા રથોત્તમમ્ ॥ 3-42-16 (17440)
નાતપ્તતપસા શક્ય એષ દિવ્યો મહારથઃ।
દ્રષ્ટું વાઽપ્યથવા સ્પ્રષ્ટુમારોઢું કુત એવ ચ ॥ 3-42-17 (17441)
ત્વયિ મતિષ્ઠિતે સાધો રથસ્થે સ્થિરવાજિનિ।
પશ્ચાદહમથારોક્ષ્યે મુકૃતી સત્પથં યથા ॥ 3-42-18 (17442)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-42-19x (1886)
તસ્યતદ્વચનં શ્રુત્વા માતલિઃ શક્રસારથિઃ।
આરુરોહ રથં શીઘ્રં હયાઞ્જગ્રાહ રશ્મિભિઃ ॥ 3-42-19 (17443)
તતોઽર્જુનો હૃષ્ટમના ગઙ્ગાયામાપ્લુતઃ શુચિઃ।
જજાપ જપ્યં કૌન્તેયો વિધિવત્કુરુનન્દનઃ ॥ 3-42-20 (17444)
તતઃ પિતૃન્યથાન્યાયં તર્પયિત્વા યથાવિધિ।
મન્દરં શૈલરાજં તમાપ્રષ્ટુમુપચક્રમે ॥ 3-42-21 (17445)
સાધૂનાં પુણ્યશીલાનાં મુનીનાં પુણ્યકર્મણામ્।
ત્વં સદા સંશ્રયઃ શૈલ સ્વર્ગમાર્ગાભિકાઙ્ક્ષિણામ્ ॥ 3-42-22 (17446)
ત્વત્પ્રસાદાત્સદા શૈલ બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયા વિશઃ।
સ્વર્ગં પ્રાપ્તાશ્ચરન્તિ સ્મ દેવૈઃ સહ ગતવ્યથાઃ ॥ 3-42-23 (17447)
અદ્રિરાજ મહાશૈલ મુનિસંશ્રય તીર્થવન્।
ગચ્છામ્યામન્ત્રયિત્વા ત્વાં સુખમસ્મ્યુષિતસ્ત્વયિ ॥ 3-42-24 (17448)
તવ સાનૂનિ કુઞ્જાશ્ચ નદ્યઃ પ્રસ્રવણાનિ ચ।
તીર્થાનિ ચ સુપુણ્યાનિ મયા દૃષ્ટાન્યનેકશઃ ॥ 3-42-25 (17449)
સુસુગન્ધાશ્ચ વૈર્યોઘાસ્ત્વચ્છરીરવિનિઃસૃતાઃ।
અમૃતાસ્વાદસૃશાઃ પીતાઃ પ્રસ્રવણોદકાઃ ॥ 3-42-26 (17450)
શિશુર્યથા પિતુશ્ચાઙ્કે સુખં શેતે તટે તથા।
મયા તવાઙ્કે લલિતં શૈલરાજ મહાપ્રભો ॥ 3-42-27 (17451)
અપ્સરોગણસંકીર્ણએ બ્રહ્મઘોષાનુનાદિતે।
સુખમસ્મ્યુષિતઃ શૈલ તવ સાનુષુ નિત્યદા ॥ 3-42-28 (17452)
એવમુક્ત્વાર્જુનઃ શૈલમામન્ત્ર્ય પરવીરહા।
આરુરોહ રથં દિવ્યં દ્યોતયન્નિવ ભાસ્કરઃ ॥ 3-42-29 (17453)
સ તેનાદિત્યરૂપેણ દિવ્યેનાદ્ભુતકર્મણા।
ઊર્ધ્વમાચક્રમે ધીમાન્પ્રહૃષ્ટઃ કુરુનન્દનઃ ॥ 3-42-30 (17454)
સોઽદર્શનપથં યાતો મર્ત્યાનાં ધર્મચારિણામ્।
દદર્શાદ્ભુતરૂપાણિ વિમાનાનિ સહસ્રશઃ ॥ 3-42-31 (17455)
ન તત્ર સૂર્યઃ સોમો વા દ્યોતતે ન ચ પાવકઃ।
સ્વયૈવ પ્રભયા તત્ર દ્યોતન્તે પુણ્યલબ્ધયા ॥ 3-42-32 (17456)
તારારૂપાણિ યાનીહ દૃશ્યન્તે દ્યુતિમન્તિ વૈ।
આકાશે વિપ્રકૃષ્ટત્વાત્તનૂનિ સુમહાન્ત્યપિ ॥ 3-42-33 (17457)
તાનિ તત્ર પ્રભાસ્વન્તિ રૂપવન્તિ ચ પાણ્ડવઃ।
દદર્શ સ્વેષુ ધિષ્ણ્યેષુ દીપ્તિમન્તિ સ્વયાઽર્ચિષા ॥ 3-42-34 (17458)
તત્ર રાજર્ષયઃ સિદ્ધા વીરાશ્ચ નિહતા યુધિ।
તપસા ચ જિતં સ્વર્ગં સંપેતુઃ શતસઙ્ઘશઃ ॥ 3-42-35 (17459)
ગન્ધર્વાણાં સહસ્રાણિ મૂર્યજ્વલિતતેજસામ્।
ગુહ્યકારનામૃષીણાં ચ તથૈવાપ્સરસાં ગણાન્ ॥ 3-42-36 (17460)
લોકાનાત્મપ્રભાન્પશ્યન્ફલ્ગુનો વિસ્મયાન્વિતઃ।
પપ્રચ્છ માતલિં પ્રીત્યા સ ચાપ્યેનમુવાચ હ ॥ 3-42-37 (17461)
એતે સુકૃતિનઃ પાર્થ સ્વેષુ ધિષ્ણ્યેષ્વવસ્થિતાઃ।
તાન્દૃષ્ટવાનસિ વિભો તારારૂપાણિ ભૂતલે ॥ 3-42-38 (17462)
તતોઽપશ્યત્સ્થિતં દ્વારિ મત્તં વિજયિનં ગજમ્।
ઐરાવતં ચતુર્દન્તં કૈલાસમિવ શૃઙ્ગિણમ્ ॥ 3-42-39 (17463)
સ સિદ્ધમાર્ગમાક્રમ્ય કુરુપાણ્ડવસત્તમઃ।
વ્યરોચત યથાપૂર્વં માન્ધાતા પાર્થિવોત્તમઃ ॥ 3-42-40 (17464)
અભિચક્રામ લોકાન્સ રાજ્ઞાં રાજીવલોચનઃ ॥ 3-42-41 (17465)
[એવં સ સંક્રમંસ્તત્ર સ્વર્ગલોકે મહાયશાઃ ।]
તતો દદર્શ શક્રસ્ય પુરીં તામમરાવતીમ્ ॥ 3-42-42 (17466)
॥ ઇતિ રશ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઇન્દ્રલોકાભિગમનપર્વણિ દ્વિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 42 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-42-3 પાટયન્ દ્વિધાકુર્વન્ ॥ 3-42-5 તુલાગુડાઃ ભાણ્ડગોલકાઃ। વાયુસ્ફોટાઃ વેગવશાદ્વાયું જનયન્તઃ ॥ 3-42-7 હરીણાં પીતકૌશેયસંનિભાનાં વાજિનાં સહસ્રાણીત્યેકદેશાન્વયઃ ॥ 3-42-8 વૈજયન્તં નામ્ના દેવેન્દ્રધ્વજમ્ ॥ 3-42-20 આપ્લુતઃ સ્નાતઃ ॥ 3-42-27 લલિતં ક્રીડિતમ્ ॥ 3-42-33 વિપ્કૃષ્ટત્વાત્ દૂરત્વાત્। સુમહાન્ત્પિ તનૂનિ સૂક્ષ્માણિ દૃશ્યન્તે ॥ 3-42-34 ધિષ્ણ્યેષુ સ્થાનેષુ ॥ 3-42-42 સંક્રમન્ ગચ્છન્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 043
॥ શ્રીઃ ॥
3.43. અધ્યાયઃ 043
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રેણાર્જુનસ્ય સબહુમાનં સ્વાર્ધાસનારોપણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-43-0 (17467)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-43-0x (1887)
દદર્શ સ પુરીં રમ્યાં સિદ્ધચારણસેવિતામ્।
સર્વર્તુકુસુમૈઃ પુણ્યૈઃ પાદપૈરુપશોભિતામ્ ॥ 3-43-1 (17468)
તત્ર સૌગન્ધિકાનાં ચ પુષ્પાણાં પુણ્યગન્ધિનામ્।
ઉપવીજ્યમાનો મિશ્રેણ વાયુના પુણ્યગન્ધિના ॥ 3-43-2 (17469)
નન્દનં ચ વનં દિવ્યમપ્સરોગણસેવિતમ્।
દદર્શ દિવ્યકુસુમૈરાહ્વયદ્ભિરિવ દ્રુમૈઃ ॥ 3-43-3 (17470)
નાતપ્તતપસા શક્યો દ્રષ્ટું નાનાહિતાગ્નિના।
સ લોકઃ પુણ્યકર્તૄણાં નાપિ યુદ્ધે પરાઙ્યુખૈઃ ॥ 3-43-4 (17471)
નાયજ્વભિર્નાવ્રતિકૈર્ન વેદશ્રુતિવર્જિતૈઃ।
નાનાપ્લુતાઙ્ગૈસ્તીર્થેષુ યજ્ઞદાનબહિષ્કૃતૈઃ ॥ 3-43-5 (17472)
નાપિ યજ્ઞહનૈઃ ક્ષુદ્રૈર્દ્રષ્ટું શક્યઃ કથંચન।
પાનપૈર્ગુરુતલ્પૈશ્ચ માંસાદૈર્વા દુરાત્મભિઃ ॥ 3-43-6 (17473)
સ તદ્દિવ્યં વનં પશ્યન્દિવ્યગીતનિનાદિતમ્।
પ્રવિવેશ મહાબાહુઃ શક્રસ્ય દયિતાં પુરીમ્ ॥ 3-43-7 (17474)
તત્ર દેવવિમાનાનિ કામગાનિ સહસ્રશઃ।
સંસ્થિતાન્યભિયાતાનિ દદર્શાયુતશસ્તદા ॥ 3-43-8 (17475)
સંસ્તૂયમાનો ગન્ધર્વૈરપ્સરોભિશ્ચ પાણ્ડવઃ।
પુષ્પગન્ધવહૈઃ પુણ્યૈર્વાયુભિશ્ચાનુવીજિતઃ ॥ 3-43-9 (17476)
તતો દેવાઃ સગન્ધર્વાઃ સિદ્ધાશ્ચ પરમર્ષયઃ।
હૃષ્ટાઃ સંપૂજયામાસુઃ પાર્થમક્લિષ્ટકારિણમ્ ॥ 3-43-10 (17477)
આસીર્વાદૈઃ સ્તૂયમાનો દિવ્યવાદિત્રનિઃસ્વનૈઃ।
પ્રતિપેદે મહાબાહુઃ શઙ્ખદુન્દુભિનાદિતમ્ ॥ 3-43-11 (17478)
નક્ષત્રમાર્ગં વિપુલં સુરવીથીતિ વિશ્રુતમ્।
ઇન્દ્રાજ્ઞયા યયૌ પાર્થઃ સ્તૂયમાનઃ સમન્તતઃ ॥ 3-43-12 (17479)
તત્ર સાધ્યાસ્તથા વિશ્વે મરુતોઽથાશ્વિનૌ તથા।
આદિત્યા વસવો રુદ્રાસ્તથા બ્રહ્મર્ષયોઽમલાઃ ॥ 3-43-13 (17480)
રાજર્ષયશ્ચ બહવો દિલીપપ્રમુખા નૃપાઃ।
તમ્બુરુર્નારદશ્ચૈવ ગન્ધર્વૌ ચ હાહા હૂહૂઃ ॥ 3-43-14 (17481)
તાન્સ સર્વાન્સમાગમ્ય વિધિવત્કુરુનન્દનઃ।
તતોઽપશ્યદ્દેવરાજં શતક્રતુમરિંદમઃ ॥ 3-43-15 (17482)
તતઃ પાર્થો મહાબાહુરવતીર્ય રથોત્તમાત્।
દદર્શ સાક્ષાદ્દેવેશં પિતરં પાકશાસનમ્ ॥ 3-43-16 (17483)
પાણ્ડુરેણાતપત્રેણ હેમદણ્ડેન ચારુણા।
દિવ્યગન્ધાધિવાસેન વ્યજનેન વિધૂયતા ॥ 3-43-17 (17484)
વિશ્વાવસુપ્રભૃતિનિર્ગન્ધર્વૈઃ સ્તુતિવન્દિભિઃ।
સ્તૂયમાનં દ્વિજાગ્ર્યૈશ્ચ ઋગ્યજુઃસામસંસ્તવૈઃ ॥ 3-43-18 (17485)
તતોઽભિગમ્ય કૌન્તેયઃ શિરસાઽભ્યગમદ્બલી।
સ ચૈનં વૃત્તપીનાભ્યાં બાહુભ્યાં પ્રત્યગૃહ્ણત ॥ 3-43-19 (17486)
તતઃ શક્રાસને પુણ્યે દેવર્ષિગણસેવિતે।
શક્રઃ પાણૌ ગૃહીત્વૈનમુપાવેશયદન્તિકે ॥ 3-43-20 (17487)
મૂર્ધિ ચૈનમુપાઘ્રાય દેવેન્દ્રઃ પરવીરહા।
અઙ્કમારોપયામાસ પ્રશ્રયાવનતં તદા ॥ 3-43-21 (17488)
સહસ્રાક્ષનિયોગાત્સ પાર્થઃ શક્રાસનં તદા।
આરુરુક્ષુરમેયાત્મા દ્વિતીય ઇવવાસવઃ ॥ 3-43-22 (17489)
તતઃ પ્રેમ્ણા વૃત્રશત્રુરર્જુનસ્ય શુભં મુખમ્।
પસ્પર્શ પુણ્યગન્ધેન કરેણ પરિસાન્ત્વયન્ ॥ 3-43-23 (17490)
પ્રમાર્જમાનઃ શનકૈર્બાહૂ ચાસ્યાયતૌ શુભૌ।
જ્યાશરક્ષેપકિનૌ સ્તમ્ભાવિવ હિરણ્મયૌ ॥ 3-43-24 (17491)
વજ્રગ્રહણચિહ્નેન કરેણ પરિસાન્ત્વયન્।
મુહુર્મુહુર્વજ્રધરો બાહૂ ચાસ્ફોટયઞ્શનૈઃ ॥ 3-43-25 (17492)
સ્મયન્નિવ ગુડાકેશં પ્રેક્ષમાણઃ સહસ્રદૃક્।
હર્ષેણોત્ફુલ્લનયનો ન ચાતૃપ્યત વૃત્રહા ॥ 3-43-26 (17493)
એકાસનોપવિષ્ટૌ તૌ શોભયાંસચક્રતુઃ સભામ્।
સૂર્યાચન્દ્રમસૌ વ્યોમ ચતુર્દશ્યામિવોદિતૌ ॥ 3-43-27 (17494)
તત્ર સ્મ ગાથા ગાયન્તિ સામ્ના પરમવલ્ગુના।
ગન્ધર્વાસ્તુમ્બુરુશ્રેષ્ઠાઃ કુશલા ગીતસામસુ ॥ 3-43-28 (17495)
ઘૃતાચી મેનકા રમ્ભા પૂર્વચિત્તિઃ સ્વયંપ્રભા।
ઉર્વશી મિશ્રકેશી ચ દણ્ડગૌરી વરૂથીનિ ॥ 3-43-29 (17496)
ગોપાલી સહજન્યા ચ કુમ્ભયોનિઃ પ્રજાગરા।
ચિત્રસેના ચિત્રલેખા સહા ચ મધુરસ્વરા ॥ 3-43-30 (17497)
એતાશ્ચાન્યાશ્ચ નનૃતુસ્તત્રતત્ર શુચિસ્મિતાઃ।
ચત્તપ્રમથને યુક્તાઃ સિદ્ધાનાં પદ્મલોચનાઃ ॥ 3-43-31 (17498)
મહાકટિતટશ્રોણ્યઃ કમ્પમાનૈઃ પયોધરૈઃ।
કટાક્ષહાવમાધુર્યૈશ્ચેતોબુદ્ધિમનોહરૈઃ ॥ 3-43-32 (17499)
[તતો દેવાઃ સગન્ધર્વાઃ સમાદાયાર્ઘ્યમુત્તમમ્।
શક્રસ્ય મતમાજ્ઞાય પાર્થમાનર્ચુરઞ્જસા ॥ 3-43-33 (17500)
પાદ્યમાચમનીયં ચ પ્રતિગ્રાહ્ય નૃપાત્મજમ્।
પ્રવેશયામાસુરથો પુરંદરનિવેશનમ્ ॥ 3-43-34 (17501)
એવં સંપૂજિતો જિષ્ણુરુવાસ ભવને પિતુઃ।
ઉપશિક્ષન્મહાસ્રાણિ સસંહારાણિ પાણ્ડવઃ ॥ 3-43-35 (17502)
શક્રસ્ય હસ્તાદ્દયિતં વજ્રમસ્ત્રં ચ દુઃસહમ્।
અશનીશ્ચ મહાનાદા મેઘબર્હિણલક્ષણાઃ ॥ 3-43-36 (17503)
ગૃહીતાસ્ત્રસ્તુ કૌન્તેયો ભ્રાતૄન્સસ્માર પાણ્ડવઃ।
પુરંદરનિયોગાચ્ચ પઞ્ચાબ્દાનવસત્સુખી ॥ 3-43-37 (17504)
તતઃ શક્રોઽબ્રવીત્પાર્થં કૃતાસ્ત્રં કાલ આગતે।
નૃત્યં ગીતં ચ કૌન્તેય ચિત્રસેનાદવાપ્નુહિ ॥ 3-43-38 (17505)
વાદિત્રં દેવવિહિતં નૃલોકે યન્ન વિદ્યતે।
તદર્જયસ્વ કૌન્તેય શ્રેયો વૈ તે ભવિષ્યતિ ॥ 3-43-39 (17506)
સખાયં પ્રદદૌ ચાસ્ય ચિત્રસેનં પુરંદરઃ।
સ તેન સહ સંગમ્ય રેમે પાર્થો નિરામયઃ ॥ 3-43-40 (17507)
ગીતવાદિત્રનૃત્યાનિ ભૂય એવાદિદેશ હ।
તથાઽપિ નાલભચ્છર્મ તરસ્વી દ્યૂતકારિતમ્ ॥ 3-43-41 (17508)
દુઃશાસનવધામર્ષી શકુનેઃ સૌબલસ્ય ચ।
તતસ્તેનાતુલાં પ્રીતિમુપાગમ્ય ક્વચિત્ક્વચિત્।
ગાન્ધર઼્વમતુલં નૃત્યં વાદિત્રં ચોપલબ્ધવાન્ ॥ 3-43-42 (17509)
સ શિક્ષિતો નૃત્યગુણાનનેકા-
ન્વાદિત્રગીતાર્થગુણાંશ્ચ સર્વાન્।
ન શર્ણ લેભે પરવીરહન્તા
ભ્રાતૄન્સ્મરન્માતરં ચૈવ કુન્તીમ્ ॥ 3-43-43 (17510)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઇન્દ્રલોકાભિગમનપર્વણિ ત્રિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 43 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-43-3 નન્દનં નામતઃ ॥ 3-43-21 પ્રશ્રયાવનતં વિનયેન પ્રહ્વીભૂતમ્ ॥ 3-43-25 વજ્રગ્રહણસ્ય ચિહ્નં કિણો યસ્મિન્ ॥ 3-43-28 ગીતાનિ અમન્ત્રેપરિ ગાનમ્। સામ મન્ત્રોપરિ ગાનમ્ ॥ 3-43-32 ચેતઃ અલોચનાત્મિકા ચિત્તવૃત્તિઃ। બુદ્ધિરધ્યવસાયરૂપા। મનઃ સંકલ્પવિકલ્પાત્મકમ્। કટાક્ષાદિભિઃ ચિત્તસ્ય વૃત્ત્યન્તરં હરન્તીત્યર્થઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 044
॥ શ્રીઃ ॥
3.44. અધ્યાયઃ 044
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ઉર્વશ્યામર્જુનસ્ય દૃષ્ટિવિશેષેણ તસ્ય તસ્યામનુરાગોત્પ્રેક્ષિણા શક્રેણ ચિત્રસેનદ્વારા તસ્યાસ્તંપ્રતિ યાપનમ્ ॥ 1 ॥ તથા સ્વપ્રાર્થનાં વ્યર્થીકૃતવતે પાર્થાય ક્લીબો ભવેતિ શાપદાનમ્ ॥ 2 ॥ શક્રેણ તચ્છાપસ્ ભાવ્યજ્ઞાતવાસમત્રોપયોગિતયા રપર્યવસાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-44-0 (17511)
વૈસંપાયન ઉવાચ। 3-44-0x (1888)
કદાચિત્સ હિ દેવેન્દ્રશ્ચિત્રસેનં રહોઽબ્રવીત્।
પાર્થસ્ય ચક્ષુરુર્વશ્યાં સક્તં વિજ્ઞાય વાસવઃ ॥ 3-44-1 (17512)
ગન્ધર્વરાજ ગચ્છાદ્ય પ્રહિતોઽપ્સરસાંવરામ્।
ઉર્વશીં પુરુષવ્યાઘ્રં સોપાતિષ્ઠતુ ફલ્ગુનમ્ ॥ 3-44-2 (17513)
યથા ન તામભિસૃતાં વિદ્યાદસ્મન્નિયોગતઃ।
તથા ત્વયા વિધાતવ્યં સ્ત્રીસંસર્ગવિશારદ ॥ 3-44-3 (17514)
એવમુક્તસ્તથેત્યુક્ત્વા સોઽનુજ્ઞાં પ્રાપ્ય વાસવાત્।
ગન્ધર્વરાજોઽપ્સરસમભ્યગાદુર્વશીં વરામ્ ॥ 3-44-4 (17515)
તાં દૃષ્ટ્વા વિદિતો હૃષ્ટઃ સ્વાગતેનાર્ચિતસ્તયા।
સુખાસીનઃ સુખાસીનાં સ્મિતપૂર્વં વચોઽબ્રવીત્ ॥ 3-44-5 (17516)
વિદિતં તેઽસ્તુ સુશ્રોણિ પ્રેષિતોઽહમિહાગતઃ।
ત્રિદિવસ્યૈકરાજેન ત્વત્પ્રસાદાભિનન્દિના ॥ 3-44-6 (17517)
યઃ સ દેવમનુષ્યેષુ પ્રખ્યાતઃ સહજૈર્ગુણૈઃ।
શ્રિયા શીલેન રૂપેણ શ્રુતેન ચ બલેન ચ।
પ્રખ્યાતઃ શૌર્યવીર્યાભ્યાં પ્રપન્નઃ પ્રતિભાનવાન્ ॥ 3-44-7 (17518)
તેજસ્વી સૌમ્યીલશ્ચ ક્ષમાવાઞ્જિતમત્સરઃ।
સાઙ્ગોપનિષદાન્વેદાંશ્ચતુરાખ્યાનપઞ્ચમાન્ ॥ 3-44-8 (17519)
યોઽધીતે ગુરુશુશ્રૂષાં મેધાં ચાષ્ટગુણાશ્રયામ્।
બ્રહ્મચર્યેણ દાક્ષ્યેણ પ્રસવૈર્વયસાઽપિ ચ ॥ 3-44-9 (17520)
એકો વૈ રક્ષિતા ચૈવ ત્રિદિવં મઘવાનિવ।
અકત્થનો માનયિતા સ્થૂલલક્ષ્યઃ પ્રિયંવદઃ ॥ 3-44-10 (17521)
સુહૃદશ્ચાન્નપાનેન વિવિધેનાભિવર્ષતિ।
સત્યવાગૂર્જિતો વક્તા રૂપવાનનહંકૃતઃ ॥ 3-44-11 (17522)
ભક્તાનુકમ્પી કાન્તશ્ચ પ્રિયશ્ચ સ્થિરસંગરઃ।
પ્રાર્થનીયૈર્ગુણગણૈર્મહેન્દ્રવરુણોપમઃ ॥ 3-44-12 (17523)
વિદિતસ્તેઽર્જુનો વીરઃ સ સ્વર્ગફલમાપ્તવાન્।
તવ શક્રાભ્યનુજ્ઞાતઃ પાદાવદ્યપ્રપદ્યતામ્। 3-44-13 (17524)
એવમુક્તા સ્મિતં કૃત્વા સ્વાત્માનં બહુમાન્ય ચ।
પ્રત્યુવાચોર્વશી પ્રીતા ચિત્રસેનમનિન્દિતા ॥ 3-44-14 (17525)
યત્ત્વસ્ય કથિતઃ સત્યો ગુણોદ્દેશસ્ત્વયાઽનઘ।
તં શ્રુત્વાઽન્યં પ્રિયં નારી વૃણુયાત્કિમતોઽર્જુનં ॥ 3-44-15 (17526)
તસ્ય ચાહં ગુણૌઘેન ફલ્ગુને જાતમન્મથા।
ગચ્છત્વં હિ યાથાકામમાગમિષ્યામ્યહં સુખમ્ ॥ 3-44-16 (17527)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-44-17x (1889)
તતો વિસૃજ્યગન્ધર્વં કૃતકૃત્યા શુચિસ્મિતા।
ઉર્વશી ચાકરોત્સ્નાનં પાર્થપ્રાર્થનલાલસા ॥ 3-44-17 (17528)
સ્નાનાલઙ્કારનેપથ્યૈર્ગન્ધમાલ્યૈશ્ચ શૌભનૈઃ।
ધનંજયસ્ય રૂપેણ શરૈર્મન્મથચોદિતૈઃ ॥ 3-44-18 (17529)
અતિવિદ્ધેન મનસા મન્મથેન પ્રદીપિતા।
દિવ્યાસ્તરણસંસ્તીર્ણે વિસ્તીર્ણે શયનોત્તમે ॥ 3-44-19 (17530)
ચિત્તસંકલ્પભાવેન સુચિત્તાઽનન્યમાનસા।
મનોરથેન સંપ્રાપ્તં રમયન્તીવ ફલ્ગુનમ્ ॥ 3-44-20 (17531)
નિશામ્ય ચન્દ્રોદયનં વિગાઢે રજનીમુખે।
પ્રસ્થિતા સા પૃથુશ્રોણી પાર્થસ્ય ભવનં મહત્ ॥ 3-44-21 (17532)
મૃદુકુઞ્ચિતદીર્ઘેણ કુસુમોત્તમધારિણા।
કેશપાશેન લલના ગચ્છમાના વ્યરાજત ॥ 3-44-22 (17533)
ભ્રૂક્ષેપાલાપમાધુર્યૈઃ કાન્ત્યા સૌમ્યતયાઽપિ ચ।
શશિનં વક્રચન્દ્રેણ સાઽઽહ્વયન્તીવ ગચ્છતી ॥ 3-44-23 (17534)
દિવ્યાઙ્ગરાગૌ સુમુખૌ દિવ્યચન્દનરૂષિતૌ।
ગચ્છન્ત્યા હારરુચિરૌ સ્તનૌ તસ્યા વવલ્ગતુઃ ॥ 3-44-24 (17535)
સ્તનોદ્વહનસંક્ષોભાત્તામ્યમાના પદેપદે।
ત્રિવલીદામચિત્રેણ મધ્યેનાતીવ શેભિના ॥ 3-44-25 (17536)
રથકૂબરવિસ્તીર્ણં નિતમ્બોન્નતપીવરમ્।
મન્મથાયતનં શુભ્રં રશનાદામભૂષિતમ્ ॥ 3-44-26 (17537)
ઋષીણામપિ દિવ્યાનાં મનોવ્યાઘાતકારણમ્।
સૂક્ષ્મવસ્ત્રધરં ભાતિ જઘનં નિરવદ્યવત્ ॥ 3-44-27 (17538)
ગૂડગુલ્ફધરૌ પાદૌ તામ્રાયતતલાઙ્ગુલી।
કૂર્મપૃષ્ઠોન્તૌ ચાસ્યાઃ શોભેતે કિઙ્કિણીકિણૌ ॥ 3-44-28 (17539)
શીધુપાનેન ચાલ્પેન તુષ્ટા ચ મદનેન ચ।
વિલાસિતૈશ્ચ વિવિધૈઃ પ્રેક્ષણીયતરાઽભવત્ ॥ 3-44-29 (17540)
સિદ્ધચારણગન્ધર્વૈઃ સાધ્યૈર્યાતિ વિલાસિની।
બબ્વાશ્ચર્યેઽપિ વૈ સ્વર્ગે દર્શનીયતમાકૃતિઃ ॥ 3-44-30 (17541)
સુમૂક્ષ્મેણોત્તરીયેણ મેઘવર્ણેન રાજતા।
તન્વભ્રપ્રાવૃતા વ્યોમ્નિ ચન્દ્રલેખેન ગચ્છતિ ॥ 3-44-31 (17542)
તતઃ પ્રાપ્તાતિદુષ્પ્રાપા મનસાઽપિ વિકર્મભિઃ।
ભવનં પાણ્ડુપુત્રસ્ય ફલ્ગુનસ્ય શુચિસ્મિતા ॥ 3-44-32 (17543)
તત્ર દ્વારમનુપ્રાપ્તા દ્વારસ્થૈશ્ચ નિવેદિતા।
અર્જુનસ્ય નરશ્રેષ્ઠ ઉર્વશી શુભલોચના ॥ 3-44-33 (17544)
ઉપાતિષ્ઠત તદ્વેશ્મ નિર્મલં સુમનોહરમ્।
સ શઙ્કિતમના રાજન્પ્રત્યગચ્છત તાં નિશિ ॥ 3-44-34 (17545)
દૃષ્ટ્વૈવ ચોર્વશીં પાર્થો લજ્જાસંવૃલોચનઃ।
તદાઽભિવાદનં કૃત્વા ગુરુપૂજાં પ્રયુક્તવાન્ ॥ 3-44-35 (17546)
અર્જુન ઉવાચ। 3-44-36x (1890)
અભિવાદયે ત્વાં શિરસા પ્રવરાપ્સરસાંવરે।
કિં ચાગમનકૃત્યં તે બ્રૂહિ સર્વં યથાતથમ્।
કિમાજ્ઞાપયસે દેવિ પ્રેષ્યસ્તેઽહમુપસ્થિતઃ ॥ 3-44-36 (17547)
અકામં ફલ્ગુનં જ્ઞાત્વા ઇઙ્ગિતજ્ઞા તદોર્વશી।
ગન્ધર્વવચનં સર્વં શ્રાવયામાસ ફલ્ગુનમ્ ॥ 3-44-37 (17548)
ઉર્વશ્યુવાચ। 3-44-38x (1891)
યથા મે ચિત્રસેનેન કથિતં મનુજોત્તમ।
નત્તેઽહં સંપ્રવક્ષ્યામિ યથા ચાહમિહાગતા ॥ 3-44-38 (17549)
ઉપસ્તાને મહેન્દ્રસ્ વર્તમાને મનોરમે।
તવાગમનતુષ્ટ્યા ચ સ્વર્ગસ્ય પરમોત્સવે ॥ 3-44-39 (17550)
રુદ્રાણાં ચૈવ સાન્નિધ્યમાદિત્યાનાં ચ સર્વશઃ।
સમાગમેઽશ્વિનોશ્ચૈવ વસૂનાં ચ નરોત્તમ ॥ 3-44-40 (17551)
મહર્ષીણાં ચ સઙ્ઘેષુ રાજર્ષિપ્રવરેષુ ચ।
સિદ્ધચારણયક્ષેષુ મહોરગગણેષુ ચ ॥ 3-44-41 (17552)
ઉપવિષ્ટેષુ સર્વેષુ સ્થાનમાનપ્રભાવતઃ।
ઋદ્ધ્યા પ્રજ્વલમાનેષુ અગ્નિસોમાર્કવર્ષ્મસુ ॥ 3-44-42 (17553)
વીણાસુ વાદ્યમાનાસુ ગન્ધર્વૈઃ શક્રનન્દન।
દિવ્યે મનોરમે ગીતે પ્રવૃત્તે પૃથુલોચન ॥ 3-44-43 (17554)
સર્વાપ્સરઃસુ મુખ્યાસુ પ્રનૃત્તાસુ કુરૂદ્વહ।
ત્વં કિલાનિમિષઃ પાર્થ મામેકાં તત્ર દૃષ્ટવાન્ ॥ 3-44-44 (17555)
તત્ર ચાવભૃથે તસ્મિન્નુપસ્થાને દિવૌકસામ્।
તવ પિત્રાઽભ્યનુજ્ઞાતા ગતાઃ સ્વનિલયાન્સુરાઃ ॥ 3-44-45 (17556)
તથૈવાપ્સરસઃ સર્વાવિશિષ્ટાઃ સ્વગૃહં ગતાઃ।
અપિ ચાન્યાશ્ચ શત્રુઘ્ન તવ પિત્રા વિસર્જિતાઃ ॥ 3-44-46 (17557)
તતઃ શક્રેણ સંદિષ્ટશ્ચિત્રસેનો મમાન્તિકમ્।
પ્રાપ્તઃ કમલપત્રાક્ષ સ ચ મામબ્રવીત્સ્વયમ્ ॥ 3-44-47 (17558)
ત્વત્કૃતેઽહં સુરેશેન પ્રેષિતો વરવર્ણિનિ।
પ્રિયં કુરુ મહેન્દ્રસ્ય મમ ચૈવાત્મનશ્ચ હ ॥ 3-44-48 (17559)
શક્રતુલ્યં રણે શૂરં રૂપૌદાર્યગુણાન્વિતમ્।
પાર્થં પ્રાર્થય સુશ્રોણિ ત્વમિત્યેવં તદાઽબ્રવીત્ ॥ 3-44-49 (17560)
તતોઽહં સમનુજ્ઞાતા તેન પિત્રા ચ તેઽનઘ।
તવાન્તિકમનુપ્રાપ્તા શુશ્રૂષિતુમરિંદમ ॥ 3-44-50 (17561)
ન કેવલં હિ ચક્રેણ પ્રેષિતા ચાહમાગતા।
ચિરાભિલષિતો વીર મમાપ્યેષ મનોરથઃ ॥ 3-44-51 (17562)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-44-52x (1892)
તાં તથા બ્રુવતીં શ્રુત્વા ભૃશં લજ્જાન્વિતોઽર્જુનઃ।
ઉવાચ કર્ણૌ હસ્તાભ્યાં પિધાય ત્રિદશોપમઃ ॥ 3-44-52 (17563)
દુઃશ્રુતં મેઽસ્તુ સુભગે યન્માં વદસિ ભામિનિ।
ગુરુદારૈઃ સમાના મે નિશ્ચયેન વરાનને ॥ 3-44-53 (17564)
[યથા કુન્તીમહાભાગા યથેન્રાણી શચી મમ।
તથા ત્વમપિ કલ્યાણીનાત્ર કાર્યા વિચારણા] 3-44-54 (17565)
યચ્ચેક્ષિતાઽસિ વિસ્પષ્ટં વિશેષેણ મયા શુભે।
તચ્ચ મે કારણં સર્વં શૃણુ સત્યેન સુસ્મિતે ॥ 3-44-55 (17566)
ઇયં પૌરવવંશસ્ જનની સુદતીતિ હ।
ત્વામહં દૃષ્ટવાંસ્તત્ર વિસ્મયોત્ફુલ્લલોચનઃ ॥ 3-44-56 (17567)
ન મામર્હસિ કલ્યાણિ અન્યથા ધ્યાત્રમપ્સરઃ।
ગુરોર્ગરુતરા મે ત્વં મમ ત્વં વંશવર્ધિની ॥ 3-44-57 (17568)
ઉર્વશ્યુવાચ। 3-44-58x (1893)
અનાવૃતાશ્ચ સર્વાઃ સ્મ દેવરાજાભિનન્દન।
ગુરુસ્થાને ન માં વીર નિયોક્તું ત્વમિહાર્હસિ ॥ 3-44-58 (17569)
પિતરઃ સોદરાઃ પુત્રા નપ્તારો વા ત્વિહાગતાઃ।
તપસા રમયન્ત્યસ્માન્ન ચ તેષાં વ્યતિક્રમઃ ॥ 3-44-59 (17570)
તત્પ્રસીદ ન મામાર્તાં વિસર્જયિતુમર્હસિ।
હૃચ્છયેન ચ સંતપ્તાં ભક્તાં ચ ભજ માનદ ॥ 3-44-60 (17571)
અર્જુન ઉવાચ। 3-44-61x (1894)
શૃણુ સત્યંવરારોહે યત્ત્વાં વક્ષ્યામ્યનિન્દિતે।
શૃણ્વન્તુ મે દિશશ્ચૈવ વિદિશશ્ચ સદેવતાઃ ॥ 3-44-61 (17572)
યથા કુન્તી ચ માદ્રી ચ શચી ચૈવ સમા ઇહ।
તથા ચ વંશજનની ત્વં હિ મેઽદ્ય ગરીયસી ॥ 3-44-62 (17573)
ગચ્છ મૂર્ધ્ના પ્રપન્નોસ્મિ પાદૌ તે વરવર્ણિનિ।
ત્વં હિ મે માતૃવત્પૂજ્યા રક્ષ્યોઽહં પુત્રવત્ત્વયા ॥ 3-44-63 (17574)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-44-64x (1895)
તતોઽવધૂતા પાર્થેન ઉર્વશી ક્રોધમૂર્ચ્છિતા।
વેપન્તી ભ્રુકુટીકક્રા શશાપાથ ધનંજયમ્ ॥ 3-44-64 (17575)
ઉર્વશ્યુવાચ। 3-44-65x (1896)
તવ પિત્રાઽભ્યનુજ્ઞાતાં સ્વયં ચ ગૃહમાગતામ્।
યસ્માન્માં નાભિનન્દેથાઃ કામબાણવશંગતામ્ ॥ 3-44-65 (17576)
તસ્માત્ત્વં નર્તકઃ પાર્થ સ્ત્રીમધ્યે માનવર્જિતઃ।
અપુંસ્ત્વેન ચ વિખ્યાતઃ પણ્ઢવદ્વિચરિષ્યસિ ॥ 3-44-66 (17577)
એવં દત્ત્વાઽર્જુને શાપં સ્ફુરિતોષ્ઠી શ્વસન્ત્યથ।
પુનઃ પ્રત્યાગતા ક્ષિપ્રમુર્વશી સ્વં નિવેશનમ્ ॥ 3-44-67 (17578)
પાર્થોપિ લબ્ધ્વા શાપં તં તાં નિશાં દુઃખિતોઽવસમ્।
વિવક્ષુશ્ચિત્રસેનાય પ્રાતઃ સર્વમહૃષ્ટવત્ ॥ 3-44-68 (17579)
તતઃ પ્રભાતે વિમલે ગન્ધર્વાય યથાતથમ્।
નિવેદયામાસ તદા ચિત્રસેનાય પાણ્ડવઃ ॥ 3-44-69 (17580)
તચ્ચ સર્વં યથાવૃત્તં શાપં ચૈવ યથાતથમ્।
અવેદયચ્ચ શક્રસ્ય ચિત્રસેનોઽપિ સર્વશઃ ॥ 3-44-70 (17581)
તદા ત્વાનાય્ય તનયં વિવિક્તે હરિવાહનઃ।
સાન્ત્વયિત્વા શુભૈર્વાક્યૈઃ સ્મયમાનોઽભ્યભાષત ॥ 3-44-71 (17582)
સુપુત્રાદ્યપૃથા તાત ત્વયા પુત્રેણ સત્તમ।
ઋષયોપિ હિ ધૈર્યેણ જિતા વૈ તે મહાભુજ ॥ 3-44-72 (17583)
યં ચ દત્તવતી શાપમુર્વશી તવ માનદ।
સ ચાપિ તેઽર્થકૃત્તાત સાધકશ્ચ ભવિષ્યતિ ॥ 3-44-73 (17584)
અજ્ઞાતવાસો વસ્તવ્યો ભવદ્ભિર્ભૂતલેઽનઘ।
વર્પે ત્રયોદશે વીર તત્ર ત્વં ગમયિષ્યસિ ॥ 3-44-74 (17585)
તેન નર્તકવેપેણ અપુંસ્ત્વેન તથૈવ ચ।
વર્ષમેકં વિહૃત્યૈવ તતઃ પુંસ્ત્વમવાપ્સ્યસિ ॥ 3-44-75 (17586)
એવમુક્તસ્તુ શક્રેણ ફલ્ગુનઃ પરવીરહા।
મુદં પરમિકાં લેભે ન ચ શાપં વ્યચિન્તયત્ ॥ 3-44-76 (17587)
ચિત્રસેનેન સહિતો ગન્ધર્વેણ યશસ્વિના।
રેમે સ સ્વર્ગભવને પાણ્ડુપુત્રો ધનંજયઃ ॥ 3-44-77 (17588)
ય ઇમાં શૃણુયાન્નિત્યં ધૃતિં પાણ્ડુસુતસ્ય વૈ।
ન તસ્ય કામઃ કામેષુ પાપકેષુ પ્રવર્તતે ॥ 3-44-78 (17589)
ઇદમમરવરાત્મજસ્ય ઘોરં
સુચિ ચરિતં વિનિશામ્ય ફલ્ગુનસ્ય।
વ્યપગતમદદમ્ભરાગદોષા-
સ્ત્રિદિવગતાઽભિરમન્તિ માનવેન્દ્રાઃ ॥ 3-44-79 (17590)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઇન્દ્રલોકાભિગમનપર્વણિ ચતુશ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 44 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-44-7 પ્રતિભાનં સમયે સ્ફૂર્તિઃ ॥ 3-44-8 ચતુરાખ્યાનપચ્ચમાન્ ચતુઃચતુઃસંખ્યાન્। વિભક્તિલોપ આર્ષઃ ॥ 3-44-9 ગુરુશુશ્રૂષાં મેઘાં ચ પ્રત્યેકમષ્ટગુણાં અધીતે પ્રાપ્નોતિ। પ્રસવૈર્દેવ માતુઃ કુલેદ્વે પિતુસ્તૈશ્ચતુર્ભિઃ ॥ 3-44-10 સ્થૂલલક્ષ્યો દાતા ॥ 3-44-12 કાન્તઃ સુખદઃ ॥ 3-44-13 સ્વર્ગફલં ત્વત્સઙ્ગમ્ ॥ 3-44-23 આઙ્ગયન્તી સ્વર્ધયા યુદ્ધાર્થમ્ ॥ 3-44-26 ઉન્નતઃ પીવરશ્ચ નિતમ્બો યસ્યેતિ વિશેષણં વિશેષ્યેણ બહુલમિતિ બાહુલકાત્સમાસઃ ॥ 3-44-45 અવભૃથો યજ્ઞાન્તસ્નાનં તત્પ્રાપ્યે ॥ 3-44-59 પુરોર્વંશે હિ યે પુત્રા ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-44-79 ઇદમમરવરાત્મજસ્યઘોરાં ધૃતિમચલાં ચ ધનઞ્જયસ્ય શ્રુત્વા। અપગતભયદમ્ભરાગરોષાસ્ત્રિદિવગતા રમયન્તિ માનવેન્દ્રાઃ। ઇતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 045
॥ શ્રીઃ ॥
3.45. અધ્યાયઃ 045
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
શક્રેણ સ્વર્ગમાગતં લોમશંપ્રતિ પાર્થમહિમાનુવર્ણનપૂર્વકં યુધિષ્ઠિરાય તદ્વૃત્તાન્તકથનપ્રાર્થના ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-45-0 (17591)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-45-0x (1897)
તતો દેવાઃ સગન્ધર્વાઃ સમાદાયાર્ઘ્યમુત્તમમ્।
શક્રસ્ય મતમાજ્ઞાય પાર્થમાનર્ચુર્જસા ॥ 3-45-1 (17592)
પાદ્યમાચમનીયં ચ પ્રતિગ્રાહ્ય નૃપાત્મજમ્।
પ્રવેશયામાસુરથો પુરન્દરનિવેશનમ્ ॥ 3-45-2 (17593)
એવં સંપૂજિતો જિષ્ણુરુવાસ ભવને પિતુઃ।
ઉપશિક્ષન્મહાસ્ત્રાણિ સસંહારાણિ પાણ્ડવઃ ॥ 3-45-3 (17594)
સ શક્રહસ્તાદ્દયિતં વજ્રમસ્ત્રં દુરુત્સહમ્।
અશનિં ચ મહાનાદાં મેઘબૃંહિતલક્ષણામ્ ॥ 3-45-4 (17595)
ગૃહીતાસ્ત્રસ્તુ કૌન્તેયો ભ્રાતૄન્સસ્માર પાણ્ડવઃ।
પુરન્દરનિયોગાચ્ચ પઞ્ચાબ્દમવસત્સુખમ્ ॥ 3-45-5 (17596)
તતઃ શક્રોઽબ્રવીત્પાર્થં કૃતાસ્ત્રં કાલ આગતે।
નૃત્તં ગીતં ચ કૌન્તેય ચિત્રસેનાદવાપ્નુહિ ॥ 3-45-6 (17597)
વાદિત્રં દૈવવિહિતં નૃલકે યન્ન વિદ્તે।
મદાજ્ઞયા ચ કૌન્તેય શ્રેયો વૈ તે ભવિષ્તિ ॥ 3-45-7 (17598)
સખાયં પ્રદદૌ ચાસ્ય ચિત્રસેનં પુરન્દરઃ।
સ તેન સહ સંગમ્ય રેમે પાર્થો નિરામયઃ ॥' 3-45-8 (17599)
કદાચિદટમાનસ્તુ મહર્ષિરથ લોમશઃ।
જગામ શક્રભવનં પુરંદરદિદૃક્ષયા ॥ 3-45-9 (17600)
સ સમેત્ય નમસ્કૃત્ય દેવરાજં મહામુનિઃ।
દદર્શાર્ધાસનગતં પાણ્ડવં વાસવસ્ય હિ ॥ 3-45-10 (17601)
તતઃ શક્રાભ્યનુજ્ઞાત આસને વિષ્ટરોત્તરે।
નિષસાદ દ્વિજશ્રેષ્ઠઃ પૂજ્યમાનો મહર્ષિભિઃ ॥ 3-45-11 (17602)
તસ્ય દૃષ્ટ્વાઽભવદ્બુદ્ધિઃ પાર્થમિન્દ્રાસને સ્થિતમ્।
કથં નુ ક્ષત્રિયઃ પાર્થઃ શક્રાસનમવાપ્તવાન્ ॥ 3-45-12 (17603)
કિં ત્વસ્ય સુકૃતં કર્મ કે લોકા વૈ વિનિર્જિતાઃ।
સ એવમનુસંપ્રાપ્તઃ સ્થાનં દેવનમસ્કૃતમ્ ॥ 3-45-13 (17604)
તસ્ય વિજ્ઞાય સંકલ્પં શક્રો વૃત્રવિમર્દનઃ।
લોમશં પ્રહસન્વાક્યમિદમાહ શચીપતિઃ ॥ 3-45-14 (17605)
દેવર્ષે શ્રૂયતાં યત્તે મનસૈતદ્વિવક્ષિતમ્।
નાયં કેવલમર્ત્યોઽભૂત્ક્ષત્રિયત્વમુપાગતઃ ॥ 3-45-15 (17606)
મહર્ષે મમ પુત્રોઽયં કુન્ત્યાં જાતો મહાભુજઃ।
અસ્ત્રહેતોરિહ પ્રાપ્તઃ કસ્માચ્ચિત્કારણાન્તરાત્ ॥ 3-45-16 (17607)
અહો નૈનં ભવાન્વેત્તિ પુરાણમૃષિસત્તમમ્।
શૃણુ મે વદતો બ્રહ્મન્યોઽયં યચ્ચાસ્ય કારણમ્ ॥ 3-45-17 (17608)
નરનારાયણૌ યૌ તૌ પુરાણાવૃષિસત્તમૌ।
તાવિમાવભિજાનીહિ હૃષીકેશધનંજયૌ ॥ 3-45-18 (17609)
વિખ્યાતૌ ત્રિષુ લોકેષુ નરનારાયણાવૃષી।
કાર્યાર્થમવતીર્ણૌ તૌ પૃથ્વીં પુણ્યપ્રતિશ્રયામ્ ॥ 3-45-19 (17610)
યન્ન શક્યં શુરૈર્દ્રષ્ટુમૃષિભિર્વા મહાત્મભિઃ।
તદાશ્રમપદં પુણ્યં બદરીનામ વિશ્રુતમ્ ॥ 3-45-20 (17611)
સ નિવાસોઽભવદ્વિપ્ર વિષ્ણોર્જિષ્ણોસ્તથૈવ ચ।
યતઃ પ્રવવૃતે ગઙ્ગા સિદ્ધચારણસેવિતા ॥ 3-45-21 (17612)
તૌ મન્નિયોગાદ્બ્રહ્મર્ષે ક્ષિતૌ જાતૌ મહાદ્યુતી।
ભૂમેર્ભારાવતરણં મહાવીર્યૌ કરિષ્યતઃ ॥ 3-45-22 (17613)
ઉદ્વૃત્તા હ્યસુરાઃ કેચિન્નિવાતકવચા ઇતિ।
વિપ્રિયેષુ સ્થિતાઽસ્માકં વરદાનેન મોહિતાઃ ॥ 3-45-23 (17614)
તર્કયન્તે સુરાન્હન્તું બલદર્પસમન્વિતાઃ।
દેવાન્ન ગણયન્ત્યેતે તથા દત્તવરા હિ તે ॥ 3-45-24 (17615)
પાતાલવાસિનો રૌદ્રા દનોઃ પુત્રા મહાબલાઃ।
સર્વે દેવનિકાયા હિ નાલં યોધયિતું હિ તાન્ ॥ 3-45-25 (17616)
યોસૌ ભૂમિગતઃ શ્રીમાન્વિષ્ણુર્મુધુનિષૂદનઃ।
કપિલો નામ દેવોસૌ ભગવાનજિતો હરિઃ ॥ 3-45-26 (17617)
યેન પૂર્વંમહાત્માનઃ ખનમાના રસાતલમ્।
દર્શનાદેવ નિહતાઃ સગરસ્યાત્મજા વિભો ॥ 3-45-27 (17618)
તેન કાર્યં મહત્કાર્યમસ્માકં દ્વિજસત્તમ।
પાથેન ચ મહાયુદ્ધે સમેતાભ્યામસંશયમ્ ॥ 3-45-28 (17619)
સોઽસુરાન્દર્શનાદેવ શક્તો હન્તું સહાનુગાન્।
નિવાતકવચાન્સર્વાન્નાગાનિવ મહાહ્રદે ॥ 3-45-29 (17620)
કિંતુ નાલ્પેન કાર્યેણ પ્રબોધ્યો મધુસૂદનઃ।
તેજસઃ સુમહારાશિઃ પ્રબુદ્ધઃ પ્રદહેજ્જગત્ ॥ 3-45-30 (17621)
અયં તેષાં સમસ્તાનાં શક્તઃ પ્રતિસમાસને।
તાન્નિહત્યરણે શૂરઃ પુનર્યાસ્યતિ માનુષાન્ ॥ 3-45-31 (17622)
ભવાનસ્મન્નિયોગેન યાતુ તાવન્મહીતલમ્।
કામ્યકે દ્રક્ષ્યસે વીરં નિવસન્તં યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 3-45-32 (17623)
સવાચ્યો મમ સંદેશાદ્ધર્માત્મા સત્યસંગરઃ।
નોત્કણઅઠા ફલ્ગુને કાર્યા કૃતાસ્ત્રઃ શીઘ્રમેષ્યતિ ॥ 3-45-33 (17624)
નાશુદ્બાહુવીર્યેણ નાકૃતાસ્ત્રેણ વા રણે।
ભીષ્મદ્રોણાદયો યુદ્ધે શક્યાઃ પ્રતિસમાસિતુમ્ ॥ 3-45-34 (17625)
ગૃહીતાસ્ત્રો ગુડાકેશો મહાબાહુર્મહામનાઃ।
નૃત્તવાદિત્રગીતાનાં દિવ્યાનાં પારમીયિવાન્ ॥ 3-45-35 (17626)
ભવાનપિ વિવિક્તાનિ તીર્થાનિ મનુજેશ્વર।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતઃ સર્વૈર્દ્રષ્ટુમર્હત્યરિંદમ ॥ 3-45-36 (17627)
તીર્થેષ્વાપ્લુત્ય પુણ્યેષુ વિપાપ્મા વિગતજ્વરઃ।
રાજ્યં ભોક્ષ્યસિ ધર્મેણ સુખી વિગતકલ્મપઃ ॥ 3-45-37 (17628)
ભવાંશ્ચૈનં દ્વિજશ્રેષ્ઠ પર્યટન્તં મહીતલમ્।
ત્રાતુમર્હતિ વિપ્રાગ્ર્ય તપોબલસમન્વિતઃ ॥ 3-45-38 (17629)
ગિરિદુર્ગેષુ ચ સદા દેશેષુ વિષમેષુ ચ।
વસન્તિ રાસા રૌદ્રાસ્તેભ્યોરક્ષાં વિધાસ્યતિ ॥ 3-45-39 (17630)
એવમુક્તે મહેન્દ્રેણ બીભત્સુરપિ લોમશમ્।
ઉવાચ પ્રયતો વાક્યં રક્ષેથાઃ પાણ્ડુનન્દનમ્ ॥ 3-45-40 (17631)
[યથા ગુપ્તસ્ત્વયા રાજા ચરેત્તીર્થાનિ સત્તમ।
દાનં દદ્યાદ્યથા ચૈવ તથા કુરુ મહામુને ॥] 3-45-41 (17632)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-44-42x (1898)
તથેતિ સંપ્રતિજ્ઞાય લોમશઃ સુમહાતપાઃ।
કામય્કં વનમુદ્દિશ્ય સમુપાયાન્મહીતલમ્ ॥ 3-45-42 (17633)
દદર્શ તત્ર કૌન્તેયં ધર્મરાજમરિંદમમ્।
તાપસૈર્ભ્રાતૃભિશ્ચૈવ સર્વતઃ પરિવારિતમ્ ॥ 3-45-43 (17634)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઇન્દ્રલોકાભિગમનપર્વણિ પઞ્ચચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 45 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-45-25 દેવનિકાયાઃ દેવસમૂહાઃ। નાલં ન સમર્થાઃ ॥ 3-45-30 પ્રબોધ્યો વિજ્ઞાપ્યઃ ॥ 3-45-31 તેષાં નિવાતકવચાનામ્। પ્રતિસમાસને સંક્ષેપણે ॥ 3-45-35 ગુડાકેશોઽર્જુનઃ ॥ 3-45-42 સંપ્રતિજ્ઞાયાઙ્ગીકૃત્ય ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 046
॥ શ્રીઃ ॥
3.46. અધ્યાયઃ 046
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અર્જુનસ્ય પાશુપતાસ્ત્રલાભસ્વર્લોકગમનાદિશ્રવણેન પરિખિદ્યતા ધૃતરાષ્ટ્રેણ સંજયાગ્રે સ્વપુત્રાન્પ્રતિ પરિશોચનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-46-0 (17635)
જનમેજય ઉવાચ। 3-46-0x (1899)
અત્યદ્ભુતમિદં કર્મ પાર્થસ્યામિતતેજસઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રો મહાતેજાઃ શ્રુત્વા તત્ર કિમબ્રવીત્ ॥ 3-46-1 (17636)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-46-2x (1900)
શક્રલોકગતં પાર્થં શ્રુત્વા રાજાઽમ્બિકાસુતઃ।
દ્વૈપાયનાદૃષિશ્રેષ્ઠાત્સંજયં વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 3-46-2 (17637)
શ્રુતં મે સૂત કાર્ત્સ્ન્યેન કર્મ પાર્થસ્ ધીમતઃ।
કચ્ચિત્તવાપિ વિદિતં યાથાતથ્યેન સારથે ॥ 3-46-3 (17638)
પ્રમત્તો ગ્રામ્યધર્મેષુ મન્દાત્મા પાપનિશ્ચયઃ।
મમ પુત્રઃ સુદુર્બુદ્ધિઃ પૃથિવીં ઘાતયિષ્યતિ ॥ 3-46-4 (17639)
યસ્ય નિત્યમૃતા વાચઃ સ્વૈરેષ્વપિ મહાત્મનઃ।
ત્રૈલોક્યમપિ તસ્ય સ્યાદ્યોદ્ધા યસ્ય ધનંજયઃ ॥ 3-46-5 (17640)
અસ્યતઃ કર્ણિનારાચાંસ્તીક્ષ્ણાગ્રાંશ્ચ શિલાશિતાન્।
નાર્જુનસ્યાગ્રતસ્તિષ્ઠેદપિ મૃત્યુર્જરાતિગઃ ॥ 3-46-6 (17641)
મમ પુત્રા દુરાત્માનઃ સર્વે મૃત્યુવશંગતાઃ।
યેષાં યુદ્ધં દુરાધર્ષૈઃ પાણ્ડવૈઃ સમુપસ્થિતમ્ ॥ 3-46-7 (17642)
તસ્યૈવ ચ ન પશ્યામિ યુધિ ગાણ્ડીવધન્વનઃ।
અનિશં ચિન્તયાનોઽપિ ય એનમુદિયાદ્યુધિ ॥ 3-46-8 (17643)
દ્રોણકર્ણૌ પ્રતીયાતાં યદિ ભીષ્મોઽપિ વા રણે।
મહાન્સ્યાત્સંશયોલોકે ન તુ પશ્યામિ નો જયમ્ ॥ 3-46-9 (17644)
ઘૃણી કર્ણઃ પ્રમાદી ચ આચાર્યઃ સ્થવિરો ગુરુઃ।
અમર્ષી બલવાન્પાર્થઃ સંરમ્ભી દૃઢવિક્રમઃ ॥ 3-46-10 (17645)
ભવેત્સુતુમુલં યુદ્ધં સર્વસ્યાપ્યપરાજિતમ્।
સર્વે હ્યસ્ત્રવિદઃ શૂરાઃ સર્વે પ્રાપ્તા મહદ્યશઃ ॥ 3-46-11 (17646)
અપિ સર્વેશ્વરત્વં હિ ન વાઞ્છેરન્પરાજિતાઃ।
વધે નૂનં ભવેચ્છાન્તિરેતેષાં ફલ્ગુનસ્ય વા ॥ 3-46-12 (17647)
ન તુ હન્તાઽર્જુનસ્યાસ્તિ જેતા વાઽસ્ય ન વિદ્યતે।
મન્યુસ્તસ્ય કથં શામ્યેન્મન્દાન્પ્રતિ સમુત્થિતઃ ॥ 3-46-13 (17648)
ત્રિદશેશસમો વીરઃ ખાણ્ડવેઽગ્નિમતર્પયત્।
જિગા પાર્થિવાન્સર્વાન્રાજસૂયે મહાક્રતૌ ॥ 3-46-14 (17649)
શેષં કુર્યાદ્ગિરેર્વજ્રો નિપતન્મૂર્ધ્નિ સંજય।
ન તુ કુર્યુઃ શરાઃ શેષં ક્ષિપ્તાસ્તાત કિરીટિના ॥ 3-46-15 (17650)
યથા હિ કિરણા ભાનોસ્તપન્તીહ ચરાચરમ્।
તથા પાર્થભુજોત્સૃષ્ટાઃ શરાસ્તપ્સ્યન્તિ મત્સુતાન્ ॥ 3-46-16 (17651)
અપિ તદ્રથઘોષેણ ભયાર્થા સવ્યસાચિનઃ।
પ્રતિભાતિ વિદીર્ણેવ સર્વતો ભારતી ચમૂઃ ॥ 3-46-17 (17652)
સમુદ્ધરન્પ્રવપંશ્ચૈવ બાણાન્
સ્તાતાઽઽતતાયી સમરે કિરીટિ।
સૃષ્ટોઽન્તકઃ સર્વહરો વિધાત્રા
ભવેદ્યથા તદ્વદવારણીયઃ ॥ 3-46-18 (17653)
સંજય ઉવાચ। 3-46-19x (1901)
યદતત્કથિતં રાજંસ્ત્વયા દુર્યોધનં પ્રતિ।
સર્વમેતદ્યથાતત્ત્વં નતુ મિથ્યા મહીપતે ॥ 3-46-19 (17654)
મન્યુના હિ સમાવિષ્ટાઃ પાણ્ડવાસ્ત્વમિતૌજસઃ।
દૃષ્ટ્વા કૃષ્ણાં સભાં નીતાં ધર્મપત્નીં યશસ્વિનીં ॥ 3-46-20 (17655)
દુઃશાસનસ્ય તા વાચઃ શ્રુત્વા વૈ કટુકોદયાઃ।
કર્ણસ્ય ચ મહારાજ ન સ્વપ્સ્યન્તીતિ મે મતિઃ ॥ 3-46-21 (17656)
શ્રુતં હિ તે મહારાજ યથા પાર્થેન સંયુગે।
એકાદશતનુઃ સ્થાણુર્ધેનુષા પરિતોષિતઃ ॥ 3-46-22 (17657)
કૈરાતં વેષમાસ્થાય યોધયામાસ ફલ્ગુનમ્।
જિજ્ઞાસુઃ સર્વદેવેશઃ કપર્દી ભગવાન્સ્વયમ્ ॥ 3-46-23 (17658)
`લેભે પાશુપતં ચાપિ પરમાસ્ત્રં મહાદ્યુતિઃ।'
તત્રૈનં લોકપાલાસ્તે દર્શયામાસુરર્જુનમ્।
અસ્ત્રહેતોઃ પરાક્રાન્તં તપસા કૌરવર્ષભમ્ ॥ 3-46-24 (17659)
નૈતદુત્સહતે ચાન્યો લબ્ધુમન્યત્ર ફલ્ગુનાત્।
સાક્ષાદ્દર્શનમેતેષામીશ્વરાણાં નરો ભુવિ ॥ 3-46-25 (17660)
મહેશ્વરેણ યો રાજન્ન જીર્ણો ગ્રસ્તમૂર્તિમાન્।
કસ્તમુત્સહતે વીરો યુદ્ધે જરયિતું પુમાન્ ॥ 3-46-26 (17661)
આસાદિતમિદં ઘોરં તુમુલં રોમહર્ષણમ્।
દ્રૌપદીં પરિકર્ષદ્ભિઃ કોપયદ્ભિશ્ચ પાણ્ડવાન્ ॥ 3-46-27 (17662)
યત્ર વિસ્ફુરમાણૌષ્ઠો ભીમઃ પ્રાહ વચોઽર્થવત્।
દૃષ્ટ્વા દુર્યોધનેનોરૂ દ્રૌપદ્યા દર્શિતાવુભૌ ॥ 3-46-28 (17663)
ઊરું ભેત્સ્યામિ તે પાપ ગદયા વજ્રકલ્પયા।
ત્રયોદશાનાં વર્ષાણામન્તે દુર્દ્યૂતદેવિનઃ ॥ 3-46-29 (17664)
સર્વે પ્રહરતાં શ્રેષ્ઠાઃ સર્વેચામિતતેજસઃ।
સર્વેસર્વાસ્ત્રવિદ્વાંસો દેવૈરપિ સુદુર્જયાઃ ॥ 3-46-30 (17665)
મન્યે મન્યુસમુદ્ભૂતાઃ પુત્રાણાં તવ સંયુગે।
અન્તં પાર્થાઃ કરિષ્યન્તિ વીર્યામર્ષસમન્વિતાઃ ॥ 3-46-31 (17666)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 3-46-32x (1902)
કિં કૃતં સૂત કર્ણેન વદતા પરુષં વચઃ।
પર્યાપ્તં વૈરમેતાવદ્યત્કૃષ્ણા સા સભાં ગતા ॥ 3-46-32 (17667)
અપીદાનીં મમ સુતાસ્તિષ્ઠેરન્મન્દચેતસઃ।
યેષાં ભ્રાતા ગુરુર્જ્યેષ્ઠો વિનયે નાવતિષ્ઠતે ॥ 3-46-33 (17668)
મમાપિ વચનં સૂત ન શુશ્રૂષતિ મન્દભાક્।
દૃષ્ટ્વા માં ચક્ષુષા હીનં નિર્વિચેષ્ટમચેતસમ્ ॥ 3-46-34 (17669)
યે ચાસ્ય સચિવા મન્દાઃ કર્ણસૌબલકાદયઃ।
તે તસ્ય ભૂયસો દોષાન્વર્ધયન્તિ વિચેતસઃ ॥ 3-46-35 (17670)
સ્વૈરં મુક્તા હ્યપિ શરાઃ પાર્થેનામિતતેજસા।
નિર્દહેયુર્મમ સુતાન્કિંપુનર્મન્યુનેરિતાઃ ॥ 3-46-36 (17671)
પાર્થબાહુબલોત્સૃષ્ટા મહાચાપવિનિઃસૃતાઃ।
દિવ્યાસ્ત્રમન્ત્રમુદિતાઃ સાદયેયુઃ સુરાનપિ ॥ 3-46-37 (17672)
યસ્ય મન્ત્રી ચ ગોપ્તા ચ સુહૃચ્ચૈવ જનાર્દનઃ।
હનિસ્ત્રૈલોક્યનાથઃ સ કિંનુ તસ્ ન નિર્જિતમ્ ॥ 3-46-38 (17673)
ઇદં હિ સુમહચ્ચિત્રમર્જુનસ્યેહ સંજય।
મહાદેવેન બાહુભ્યાં યત્સમેત ઇતિ શ્રુતિઃ ॥ 3-46-39 (17674)
પ્રત્યક્ષં સર્વલોકસ્ય ખાણ્ડવે યત્કૃતં પુરા।
ફલ્ગુનેન સહાયાર્થે વહ્નેર્દામોદરેણ ચ ॥ 3-46-40 (17675)
સર્વથા ન હિ મે પુત્રાઃ સહામાત્યાઃ સબાન્ધવાઃ।
ક્રુદ્ધે પાર્થે ચ ભીમે ચ વાસુદેવે ચ સાત્વતે ॥ 3-46-41 (17676)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઇન્દ્રલોકાભિગમનપર્વણિ ષટ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 46 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-46-5 ઋતાઃ સત્યાઃ ॥ 3-46-9 પ્રતીયાતાં પ્રતિગચ્છેતામ્ ॥ 3-46-10 ધૃણી દયાલુઃ। પ્રમાદી અનવહિતઃ। સંરમ્ભી ઉદ્યમી ॥ 3-46-18 પ્રવપન્ પ્રેરયન્। સ્થાતા સ્થાસ્યતિ ॥ 3-46-25 નૈતદુત્પત્સ્યતેઽન્યો હિ ઇતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-46-26 ન જીર્ણો ન ક્ષીણઃ ॥ 3-46-31 અન્તં નાશમ્। ભાર્યામર્ષસમન્વિતાઃ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-46-33 વિનયે નીતૌ ॥ 3-46-41 નહિ સન્તીતિ શેષઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 047
॥ શ્રીઃ ॥
3.47. અધ્યાયઃ 047
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
વૈશમ્પાયનેન જનમેજયંપ્રતિ પાણ્ડવાનાં વને ભોજ્યવસ્તુકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-47-0 (17677)
જનમેજય ઉવાચ। 3-47-0x (1903)
યદિદં શોચિતં રાજ્ઞા ધૃતરાષ્ટ્રેણ વૈ મુને।
પ્રવ્રાજ્યપાણ્ડવાન્વીરાન્સર્વમેતન્નિર્રથકમ્ ॥ 3-47-1 (17678)
કથં ચ રાજપુત્રં તમુપેક્ષેતાલ્પચેતસમ્।
દુર્યોધનં પાણ્ડુપુત્રાન્કોપયાનં મહારથાન્ ॥ 3-47-2 (17679)
કિમાસીત્પાણ્ડુપુત્રાણાં વને ભોજનમુચ્યતામ્।
વન્યં વાઽપ્યવા કૃષ્ટમેતદાખ્યાતુ નો ભવાન્ ॥ 3-47-3 (17680)
વૈંશંપાયન ઉવાચ। 3-47-4x (1904)
વાનેયં ચ મૃગાંશ્ચૈવ શુદ્ધૈર્બાણૈર્નિપાતિતાન્।
બ્રાહ્મણાનાં નિવેદ્યાગ્રમભુઞ્જતા મહારથાઃ ॥ 3-47-4 (17681)
તાંસ્તુ શૂરાન્મહેષ્વાસાંસ્તદા નિવસતો વને।
અન્વયુર્બ્રાહ્મણા રાજન્સાગ્નયોઽનગ્નયસ્તથા ॥ 3-47-5 (17682)
બ્રાહ્મણાનાં સહસ્રાણિ સ્નાતકાનાં મહાત્મનામ્।
દશ મોક્ષવિદાં તદ્વદ્યાન્બિભર્તિ યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-47-6 (17683)
રુરૂન્કૃષ્ણમૃગાંશ્ચૈવ મેધ્યાંશ્ચાન્યાન્મનોરમાન્।
બાણૈરુન્મથ્ય વિવિધૈર્બ્રાહ્મણેભ્યો ન્યવેદયત્ ॥ 3-47-7 (17684)
ન તત્ર કશ્ચિદ્દુર્વર્ણો વ્યાધિતો વાઽપિ દૃશ્યતે।
કૃશો વા દુર્બલો વાઽપિ દીનો ભીતોપિ વા પુનાઃ ॥ 3-47-8 (17685)
પુત્રાનિવ પ્રિયાન્ભ્રાતૄન્જ્ઞાતીનિવ સહોદરાન્।
પુરોષ કૌરવશ્રેષ્ઠો ધર્મેરાજો યુધિષ્ઠિરઃ। 3-47-9 (17686)
પતીશ્ચ દ્રૌપદી સર્વાઞ્દ્વિજાતીશ્ચ યશસ્વિની।
માતેવ ભોજયિત્વાઽગ્રે શિષ્ટમાહારયત્તદા ॥ 3-47-10 (17687)
પ્રાચીં રાજા દક્ષિણાં ભીમસેનો
યમૌ પ્રતીચીમથવાઽપ્યુદીચીમ્।
ધનુર્ધરા માંસહેતોર્મૃગાણાં
ક્ષયં ચક્રુર્નિત્યમેવોપગમ્ય ॥ 3-47-11 (17688)
તથા તેષાં કવસતાં કામ્યકે વૈ
વિહીનાનામર્જુનેનોત્સુકાનામ્।
પઞ્ચૈવ વર્ષાણિ તથા વ્યતીયુ-
રથીયતાં જપતાં જુહ્વતાં ચ ॥ 3-47-12 (17689)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઇન્દ્રલોકાભિગમનપર્વણિ સપ્તચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 47 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-47-3 કૃષ્ટં કર્ષણજં ગ્રામ્યધાન્યમ્ ॥ 3-47-4 શુદ્ધૈર્વિષાલિપ્તૈઃ। આનેયં વનભવમ્ ॥ 3-47-5 અનગ્નયઃ પરિવ્રાજકાઃ ॥ 3-47-10 આહારયત્ આહારં કૃતવતી ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 048
॥ શ્રીઃ ॥
3.48. અધ્યાયઃ 048
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ સંજયાગ્રે પાણ્ડવપરાક્રમસ્મરણેન પુત્રાન્પ્રતિ પરિશોચનમ્ ॥ 1 ॥ સંજયેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ સ્વસ્ય ચારમુસ્વાત્ પાણ્ડવદિદૃક્ષયા વનં ગતાનાં કૃષ્ણાદીનાં દુર્યોધનાદિવધપ્રતિજ્ઞાશ્રવણકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-48-0 (17690)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-48-0x (1905)
તેષાં તચ્ચરિતં શ્રુત્વા મનુષ્યાતીતમદ્ભુતમ્।
ચિન્તાશોકપરીતાત્મા મન્યુનાભિપરિપ્લુતઃ ॥ 3-48-1 (17691)
દીર્ઘમુષ્ણં ચ નિઃશ્વસ્ય ધૃતરાષ્ટ્રોઽમ્બિકાસુતઃ।
અબ્રવીત્સંજયં સૂતમામન્ત્ર્ય ભરતર્ષભ ॥ 3-48-2 (17692)
ન રાત્રૌ ન દિવા સૂત શાન્તિં પ્રાપ્નોમિ વૈક્ષણમ્।
સંચિન્ત્ય દુર્ણયં ઘોરમતીતં દ્યૂતજં હિ તત્ ॥ 3-48-3 (17693)
તેષામસહ્યવીર્યાણાં શૌર્યં ધૈર્યં ધૃતિં પરામ્।
અન્યોન્યમનુરાગં ચ ભ્રાતૄણામતિમાનુષમ્ ॥ 3-48-4 (17694)
દેવપુત્રૌ મહાભાગૌ દેવરાજસમદ્યુતી।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ પાણ્ડવૌ યુદ્ધદુર્મદૌ ॥ 3-48-5 (17695)
દૃઢાયુધૌ દૂરપાતૌ યુદ્ધે ચ કૃતનિશ્ચયૌ।
શીઘ્રહસ્તૌ દૃઢક્રોધૌ નિત્યયુક્તૌ રથે સ્થિતૌ ॥ 3-48-6 (17696)
ભીમાર્જુનૌ પુરોધાય યદા તૌ રણમૂર્ધનિ।
સ્થાસ્યેતે સિંહવિક્રાન્તાવશ્વિનાવિવ દુઃસહૌ ॥ 3-48-7 (17697)
નિઃશેષમિહ પશ્યામિ મમ સૈન્યસ્ય સંજય ॥ 3-48-8 (17698)
તૌ હ્યપ્રતિરથૌ યુદ્ધે દેવપુત્રૌ મહારથૌ।
દ્રૌપદ્યાસ્તં પરિક્લેશં ન ક્ષંસ્યેતેઽત્યમર્ષિણૌ ॥ 3-48-9 (17699)
વૃષ્ણયોઽથ મહેષ્વાસાઃ પાઞ્ચાલા વા મહૌજસઃ।
યુધિ સત્યાભિસન્ધેન વાસુદેવેન રક્ષિતાઃ।
પ્રધક્ષ્યન્તિ રણે પાર્થાઃ પુત્રાણાં મમ વાહિનીમ્ ॥ 3-48-10 (17700)
રામકૃષ્ણપ્રણીતાનાં વૃષ્ણીનાં સૂતનન્દન।
ન શક્યઃ સહિતું વેગઃ પર્વતૈરપિ દુઃસહઃ ॥ 3-48-11 (17701)
તેષાં મધ્યે મહેષ્વાસો ભીમો ભીમપરાક્રમઃ।
શૈક્યયા વીરઘાતિન્યા ગદયા વિચરિષ્યતિ ॥ 3-48-12 (17702)
તથા ગાણ્ડીવનિર્ઘોષં વિસ્ફૂર્જિતમિવાશનેઃ।
ગદાવેગં ચ ભીમસ્ય નાલં સોઢું નરાધિપાઃ ॥ 3-48-13 (17703)
તતોઽહં સુહૃદાં વાચો દુર્યોધનવશાનુગઃ।
સ્મરણીયાઃ સ્મરિષ્યામિ મયા યા ન કૃતાઃ પુરા ॥ 3-48-14 (17704)
સંજય ઉવાચ। 3-48-15x (1906)
વ્યતિક્રમોઽયં સુમહાંસ્ત્વયા રાજન્નુપેક્ષિતઃ।
સમર્થેનાપિ યન્મોહાત્પુત્રસ્તે ન નિવારિતઃ ॥ 3-48-15 (17705)
શ્રુત્વાઽયં નિર્જિતાન્દ્યૂતે પાણ્ડવાન્મધુસૂદનઃ।
ત્વરિતઃ કામય્કે પાર્થાન્સમભાવયદચ્યુતઃ ॥ 3-48-16 (17706)
દ્રુપદસ્ય તથા પુત્રા ધૃષ્ટદ્યુમ્નપુરોગમાઃ।
વિરાટો ધૃષ્ટકેતુશ્ચ કેકયાશ્ચ મહારથાઃ ॥ 3-48-17 (17707)
તૈશ્ચ યત્કથિતં રાજન્દૃષ્ટ્વા પાર્થાન્પરાજિતાન્।
ચારેણ વિદિતં સર્વં તન્મયા વેદિતં ચ તે ॥ 3-48-18 (17708)
સમાગમ્ય વૃતસ્તત્ર પાણ્ડવૈર્મધુસૂદનઃ।
સારથ્યે ફલ્ગુનસ્યાજૌ તથેત્યાહ ચ તાન્હરિઃ ॥ 3-48-19 (17709)
અમર્ષિતો હિ કૃષ્ણોપિ દૃષ્ટ્વા પાર્થાંસ્તદા ગતાન્।
કૃષ્ણાજિનોત્તરાસઙ્ગાનબ્રવીચ્ચ યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 3-48-20 (17710)
યા સા સમૃદ્ધિઃ પાર્થાનામિન્દ્રપ્રસ્થે બભૂવ હ।
રાજસૂયે મયા દૃષ્ટા નૃપૈરન્યૈઃ સુદુર્લભા ॥ 3-48-21 (17711)
યત્રસર્વાન્મહીપાલાઞ્શસ્ત્રતેજોભયાર્દિતાન્।
સવઙ્ગાઙ્ગાન્સપૌણ્ડ્રૌઢ્રાન્સચોલદ્રવિડાન્ધ્રકાન્ ॥ 3-48-22 (17712)
સાગરાનૂપકાંશ્ચૈવ યે ચ પત્તનવાસિનઃ।
સિંહલાન્બર્બરાન્મ્લેચ્છાન્યે ચ લઙ્કાનિવાસિનઃ ॥ 3-48-23 (17713)
પશ્ચિમાનિ ચરાષ્ટ્રાણિ શતશઃ સાગરાન્તિકાન્।
પહ્લવાન્દરદાન્સર્વાન્કિરાતાન્યવનાઞ્શકાન્ ॥ 3-48-24 (17714)
હારહૂણાંશ્ચ ચીનાંશ્ચ તુષારાન્સૈન્ધવાંસ્તથા।
જાગુડાન્રામઠાન્મુણ્ડાન્સ્ત્રીરાજ્યમથ તઙ્ગણાન્ ॥ 3-48-25 (17715)
કેકયાન્માલવાંશ્ચૈવ તથા કાશ્મીરકાનપિ।
અદ્રાક્ષમહમાહૂતાન્યજ્ઞે તે પરિવેષકાન્ ॥ 3-48-26 (17716)
સા તે સમૃદ્ધિર્યૈરાત્તા ચપલા પ્રતિસારિણી।
આદાય જીવિતં તેષામાહરિષ્યામિ તામહમ્ ॥ 3-48-27 (17717)
રામેણ સહ કૌરવ્ય ભીમાર્જુનવયૈસ્તથા।
અક્રૂરગદસામ્બૈશ્ચ પ્રદ્યુમ્નેનાહુકેન ચ ॥ 3-48-28 (17718)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નેન વીરેણ શિશુપાલાત્મજેન ચ।
દુર્યોધનં રણે હત્વા સદ્યઃ કર્ણં ચ ભારત।
દુઃશાસનં સૌબલેયં યશ્ચાન્યઃ પ્રતિયોત્સ્યતિ ॥ 3-48-29 (17719)
તતસ્ત્વં હાસ્તિનપુરે ભ્રાતૃભિઃ સહિતો વસન્।
ધાર્તરાષ્ટ્રીં શ્રિયં પ્રાપ્ય પ્રશાધિ પૃથિવીમિમાં ॥ 3-48-30 (17720)
અથૈનમબ્રવીદ્રાજા તસ્મિન્વીરસમાગમે।
શૃણ્વત્સ્વેતેષુ વીરેષુ ધૃષ્ટદ્યુમ્નમુખેષુ ચ ॥ 3-48-31 (17721)
પ્રતિગૃહ્ણામિ તે વાચમિમાં સત્યાં જનાર્દન।
અમિત્રાન્મે મહાબાહો સાનુબન્ધાન્હનિષ્યસિ ॥ 3-48-32 (17722)
વર્ષાત્રયોદશાદૂર્ધ્વં સત્યં માં કુરુ કેશવ।
પ્રતિજ્ઞાતો વને વાસો રાજ્ઞાંમધ્યે મયા હ્યયમ્ ॥ 3-48-33 (17723)
ધર્મરાજસ્ય વચનં પ્રતિશ્રુત્ય સભાસદઃ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નપુરોગાસ્તે સમયામાસુર઼ઞ્જસા ॥ 3-48-34 (17724)
કેશવં મધુરૈર્વાક્યૈઃ કાલયુક્તૈરમર્ષિતમ્।
પાઞ્ચાલીં પ્રાહુરક્લિષ્ટાં વાસુદેવસ્ય શૃણ્વતઃ ॥ 3-48-35 (17725)
દુર્યોધનસ્તવ ક્રોધાદ્દેવિ ત્યક્ષ્યતિ જીવિતમ્।
પ્રતિજાનીમ તે સત્યં મા શુચો વરવર્ણિનિ ॥ 3-48-36 (17726)
યે સ્મ તે કુરવઃ કૃષ્ણે દૃષ્ટ્વા ત્વાં પ્રાહસંસ્તદા।
માંસાનિ તેષાં ખાદન્તો હરિષ્યન્તિ વૃકદ્વિજાઃ ॥ 3-48-37 (17727)
પાસ્યન્તિ રુધિરં તેષાં ગૃધ્રા ગોમાયવસ્તથા।
ઉત્તમાઙ્ગાનિ કર્ષન્તો યૈઃ કૃષ્ટાઽસિ સભાતલે ॥ 3-48-38 (17728)
તેષાં દ્રક્ષ્યસિ પાઞ્ચાલિ ગાત્રાણિ પૃથિવીતલે।
ક્રવ્યાદૈઃ કૃષ્યમાણાનિ ભક્ષ્યમાણાનિ ચાસકૃત્ ॥ 3-48-39 (17729)
પરિક્લિષ્ટાઽસિયૈસ્તત્રયૈશ્ચાસિ સમુપેક્ષિતા।
તેષામુત્કૃત્તશિરસાં ભૂમિઃ પાસ્યતિ શોણિતમ્ ॥ 3-48-40 (17730)
એવં બહુવિધા વાચસ્ત ઊચુઃ પુરુષર્ષભાઃ।
સર્વેતેજસ્વિનઃ શૂરાઃ સર્વેચાહતલક્ષણાઃ ॥ 3-48-41 (17731)
તે ધર્મરાજેન વૃતાવર્ષાદૂર્ધ્વં ત્રયોદશાત્।
પુરસ્કૃત્યોપયાસ્યન્તિ વાસુદેવં મહારથાઃ ॥ 3-48-42 (17732)
રામશ્ચ કૃષ્ણશ્ચ ધનંજયશ્ચ
પ્રદ્યુમ્નસામ્બૌ યુયુધાનભીમૌ।
માદ્રીસુતૌ કેકયરાજપુત્રાઃ
પાઞ્ચાલપુત્રાઃ સહ મત્સ્યરાજ્ઞા ॥ 3-48-43 (17733)
એતાન્સર્વાલ્લોઁકવીરાનજેયા-
ન્મહાત્મનઃ સાનુબન્ધાન્સસૈન્યાન્।
કો જીવિતાર્થી સમરેઽભ્યુદીયા-
ત્ક્રુદ્ધાન્સિંહાન્કેસરિણો યથૈવ ॥ 3-48-44 (17734)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 3-48-45x (1907)
યન્માઽબ્રવીદ્વિદુરો દ્યૂતકાલે
ત્વં પાણ્ડવાઞ્જેષય્સિ ચેન્નરેન્દ્ર।
ધ્રુવં કુરૂણામયમન્તકાલો
મહાભયો ભવિતા શોણિતૌધઃ ॥ 3-48-45 (17735)
મન્યે યથા તદ્ભવિતેતિ સૂત
યથા ક્ષત્તા પ્રાહ વચઃ પુરા મામ્।
અસંશયં ભવિતા યુદ્ધમેત-
દ્ગતે કાલે પાણ્ડવાનાં યથોક્તમ્ ॥ 3-48-46 (17736)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઇન્દ્રલોકાભિગમનપર્વણિ અષ્ટચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 48 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-48-9 ન ક્ષંસ્યેતે ક્ષમાં ન કરિષ્તઃ ॥ 3-48-11 સહિતું સોઢુમ્ ॥ 3-48-12 શૈક્યયા શિક્યસ્થયા ભૂમિં ભિત્ત્વા પાતાલં પ્રવેક્ષ્યતીતિ ભયાદન્તરિક્ષે એવ ધૃતયેત્યર્થઃ ॥ 3-48-27 પ્રતિસારિણી પ્રતીપં સરતીતિ નીચાનુગામિનીત્યર્થઃ। આહારેષ્યામિ ઇદાનીમેવેતિ શેષઃ। અતએવ પ્રાર્થના સત્યં માં કુર્વિતિ ॥ 3-48-34 સમયામાસુઃ સમં યુક્તમિત્યાચખ્યુઃ। સમશબ્દાત્તદાચષ્ટ ઇતિ ણિચ્ લિટિ આમ્ ॥ 3-48-43 યુયુધાનઃ સાત્યકિઃ ॥ 3-48-44 કેસરિણઃ ક્રોધેનોચ્છ્રિતસટાન્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 049
॥ શ્રીઃ ॥
3.49. અધ્યાયઃ 049
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ભીમયુધિષ્ઠિરસંવાદસમયે બૃહદશ્વાગમનમ્ ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ બૃહદશ્વેન નલોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-49-0 (17737)
જનમેજય ઉવાચ। 3-49-0x (1908)
અસ્ત્રહેતોર્ગતે પાર્થે શક્રલોકં મહાત્મનિ।
યુધિષ્ઠિરપ્રભૃતયઃ કિમકુર્વત પાણ્ડવાઃ ॥ 3-49-1 (17738)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-49-2x (1909)
અસ્ત્રહેતોર્ગતે પાર્થે શક્રલોકં મહાત્મનિ।
ન્યવસન્કૃષ્ણયા સાર્ધં કામ્યકે ભરતર્ષભાઃ ॥ 3-49-2 (17739)
તતઃ કદાચિદેકાન્તે વિવિક્તે મૃદુશાદ્વલે।
દુઃખાર્તા ભરતશ્રેષ્ઠા નિષેદુઃ સહ કૃષ્ણયા ॥ 3-49-3 (17740)
ધનંજયં શોચમાનાઃ સાશ્રુકણ્ઠાઃ સુદુઃખિતાઃ।
તદ્વિયોગાર્દિતાન્સર્વાઞ્શોકઃ સમભિપુપ્લુવે ॥ 3-49-4 (17741)
ધનંજયવિયોગાચ્ચ રાજ્યભ્રંશાચ્ચ દુઃખિતાઃ।
અથ ભીમો મહાબાહુર્યુધિષ્ઠિરમભાષત ॥ 3-49-5 (17742)
નિદેશાત્તે મહારાજ ગતોઽસૌ ભરતર્ષભઃ।
અર્જુનઃ પાણ્ડુપુત્રાણાં યસ્મિન્પ્રાણાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ ॥ 3-49-6 (17743)
યસ્મિન્વિનષ્ટે પાઞ્ચાલાઃ સહ પુત્રૈસ્તથા વયમ્।
સાત્યકિર્વાસુદેવશ્ચ વિનશ્યેયુર્ન સંશયાઃ ॥ 3-49-7 (17744)
યોસૌ ગચ્છતિ ધર્માત્મા બહૂન્ક્લેશાન્વિચિન્તયન્।
ભવન્નિયોગાદ્બીભત્સુસ્તતો દુઃખતરં નુ કિમ્ ॥ 3-49-8 (17745)
યસ્ય બાહૂ સમાશ્રિત્ય વયં સર્વે મહાત્મનઃ।
મન્યામહે જિતાનાજૌ પરાન્પ્રાપ્તાં ચ મેદિનીમ્ ॥ 3-49-9 (17746)
યસ્ય પ્રભાવાદ્ધિ વયં સભામધ્યે ધનુષ્મતઃ।
`જિતાન્મન્યામહે સર્વાન્ધાર્તરાષ્ટ્રાત્સસૌબલાન્ ॥ 3-49-10 (17747)
યસ્ય પ્રભાવાન્ન મયા સભામધ્યે મહાબલાઃ'।
નીતા લોકમમું સર્વે ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ સસૌબલાઃ ॥ 3-49-11 (17748)
તેવયં બાહુબલિનઃ ક્રોધમુત્થિતમાત્મનઃ।
સહામહે ભવન્મૂલં વાસુદેવેન પાલિતાઃ ॥ 3-49-12 (17749)
મયા હિ સહ કૃષ્ણેન હત્વા કર્ણમુખાન્પરાન્।
સ્વબાહુવિજિતાં કૃત્સ્નાં પ્રશાધીનાં વસુંધરામ્ ॥ 3-49-13 (17750)
ભતો દ્યૂતદોષેણ સર્વેવયમુપપ્લુતાઃ।
અહીનપૌરુષા રાજન્બલિભિર્બલવત્તરાઃ ॥ 3-49-14 (17751)
ક્ષાત્રં ધર્મં મહારાજ ત્વમવેક્ષિતુમર્હસિ।
ગ હિધર્મો મહારાજ ત્રિયસ્ય વનાશ્રયઃ ॥ 3-49-15 (17752)
રાજ્યમેવ પરંધર્મં ક્ષત્રિયસ્ય વિદુર્બુધાઃ।
સ ક્ષત્રધર્મવિદ્રાજન્માધર્મ્યાન્નીનશઃ પથઃ ॥ 3-49-16 (17753)
પ્રાગ્દ્વાદશ સમા રાજન્ધાર્તરાષ્ટ્રાન્નિહન્મહિ।
નિવર્ત્ય ચ વનાત્પાર્થમાનાય્ય ચ જનાર્દનમ્ ॥ 3-49-17 (17754)
વ્યૂઢાનીકાન્મહારાજ જવેનૈવ મહાહવે।
ધાર્તરાષ્ટ્રાનમું લોકં ગમયામ વિશાંપતે ॥ 3-49-18 (17755)
સર્વાનહં હનિષ્યામિ ધાર્તરાષ્ટ્રાન્સસૌબલાન્।
દુર્યોધનં ચ કર્ણં ચ યો વાઽન્યઃ પ્રતિયોત્સ્યતે ॥ 3-49-19 (17756)
મયા પ્રશમિતે પશ્ચાત્ત્વમેષ્યસિ વનં પુનઃ।
એવં કૃતે ન તે દોષો ભવિષ્યતિ વિશાંપતે ॥ 3-49-20 (17757)
યજ્ઞૈશ્ચ વિવિધૈસ્તાત કૃતંપાપમરિંદમ।
અવધૂય મહારાજગચ્છેમ સ્વર્ગમુત્તમમ્ ॥ 3-49-21 (17758)
એવમેતદ્ભવેદ્રાજન્યદિ રાજા ન બાલિશઃ।
અસ્માકં દીર્ઘસૂત્રઃ સ્યાદ્ભવાન્ધર્મપરાયણઃ ॥ 3-49-22 (17759)
નિકૃત્યા નિકૃતિપ્રત્રા હન્તવ્યા ઇતિ નિશ્ચયઃ।
ન હિ નૈકૃતિકં હત્વા નિકૃત્યા પાપમુચ્યતે।
તથા ભારત ધર્મેષુ ધર્મજ્ઞૈરિહ દૃશ્યતે ॥ 3-49-23 (17760)
અહોરાત્રં મહારાજ તુલ્યં સંવત્સરેણ હ।
તથૈવ વેદવચનં શ્રૂયતે નિત્યદા વિભો।
સંવત્સરો મહારાજ પૂર્ણો ભવતિ કૃચ્છ્રતઃ ॥ 3-49-24 (17761)
યદિ વેદાઃ પ્રમાણં તે દિવસાદૂર્ધ્વમચ્યુત।
તયોદશાદિતઃ કાલો જ્ઞાયતાં પરિનિષ્ઠિતઃ ॥ 3-49-25 (17762)
કાલો દુર્યોધનં હન્તું સાનુબન્ધમરિંદમ।
એકાગ્રાં પૃથિવીં સર્વાં પુરા રાજન્કરોતિ સઃ ॥ 3-49-26 (17763)
દ્યૂતપ્રિયેણ રાજેન્દ્ર તથા તદ્ભવતા કૃતમ્।
પ્રાયેણાજ્ઞાતચ્રયાયાં વયં સર્વેનિપાતિતાઃ ॥ 3-49-27 (17764)
ન તં દેશં પ્રપશ્યામિ યત્ર સોઽસ્માન્સુદુર્જનઃ।
ન વિજ્ઞાસ્યતિ દુષ્ટાત્મા ચારૈરિતિ સુયોધનઃ ॥ 3-49-28 (17765)
અધિગમ્ય ચ સર્વાન્નો વનવાસમિમં તતઃ।
પ્રવ્રાજયિષ્યતિપુનર્નિકૃત્યાઽધમપૂરુષઃ।
યદ્યસ્માનભિગચ્છેત પાપઃ સ હિ કથંચન ॥ 3-49-29 (17766)
અજ્ઞાતચર્યામુત્તીર્ણાન્દૃષ્ટ્વા ચ પુનરાહ્વયેત્।
દ્યૂતેન તે મહારાજ પુનર્યુદ્ધં પ્રવર્તતે ॥ 3-49-30 (17767)
ભવાંશ્ચ પુનરાહૂતો દ્યૂતેનૈવાપનેષ્યતિ।
સ તથાઽક્ષેષુ કુશલો નિશ્ચિતો ગતચેતનઃ ॥ 3-49-31 (17768)
ચરિષ્યસિ મહારાજ વનેષુ વસતીઃ પુનઃ ॥ 3-49-32 (17769)
યદ્યસ્માન્સુમહારાજ કૃપણાન્કર્તુમર્હસિ।
યાવજ્જીવમવેક્ષસ્વ વેદધર્માંશ્ચ કૃત્સ્નશઃ।
નિકૃત્યા નિકૃતિપ્રજ્ઞો હન્તવ્ય ઇતિ નિશ્ચયઃ ॥ 3-49-33 (17770)
અનુજ્ઞાતસ્ત્વયા ગત્વાયાવચ્છક્તિ સુયોધનમ્।
યથૈવ કક્ષમુત્સૃષ્ટો દહેદનિલસારથિઃ।
હનિષ્યામિ તથા મન્દમનુજાનાતુ મે ભવાન્ ॥ 3-49-34 (17771)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-49-35x (1910)
એવં બ્રુવાણં ભીમં તુ ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
ઉવાચ સાન્ત્વયન્રાજા મૂર્ન્ધ્યુપાઘ્રાય પાણ્ડવમ્ ॥ 3-49-35 (17772)
અસશયં મહાબાહો હનિષ્યસિ સુયોધનમ્।
વર્ષાત્રયોદશાદૂર્ધ્વં સહ ગાણ્ડીવધન્વના ॥ 3-49-36 (17773)
યત્ત્વમાભાષસે પાર્થ પ્રાપ્તઃ કાલ ઇતિ પ્રભો।
અનૃતં નત્સહે વક્તું ન હ્યેતન્મયિ વિદ્યતે ॥ 3-49-37 (17774)
અન્તરેણાપિ કૌન્તેય નિકૃતિંપાપનિશ્ચયમ્।
હન્તા ત્વમસિ દુર્ધર્ષ સાનુબન્ધં સુયોધનમ્ ॥ 3-49-38 (17775)
એવં બ્રુવતિ ભીમં તુ ધર્મરાજે યુધિષ્ઠિરે।
આજગામ મહાભાગો બૃહદશ્વો મહાનૃષિઃ ॥ 3-49-39 (17776)
તમભિપ્રેક્ષ્યધર્માત્મા સંપ્રાપ્તં ધર્મચારિણમ્।
શાસ્ત્રવન્મધુપર્કેણ પૂજયામાસ ધર્મરાટ્ ॥ 3-49-40 (17777)
આશ્વસ્તં ચૈનમાસીનમુપાસનો યુધિષ્ઠિરઃ।
અભિપ્રેક્ષ્ય મહાબાહુઃ કૃપણં બહ્વભાષત ॥ 3-49-41 (17778)
અક્ષદ્યૂતે ચ ભગવન્ધનં રાજ્યં ચ મે હૃતમ્।
આહૂય નિકૃતિપ્રજ્ઞૈઃ કિતવૈરક્ષકોવિદૈઃ ॥ 3-49-42 (17779)
અનક્ષજ્ઞસ્ય હિ સતો નિકૃત્યા પાપનિશ્ચયૈઃ।
ભાર્યા ચ મે સભાં નીતા પ્રાણેભ્યોપિ ગરીયસી ॥ 3-49-43 (17780)
પુનર્દ્યૂતેન માં જિત્વા વનવાસાં સુદારુણમ્।
પ્રાવ્રાજયન્મંહારણ્યમજિનૈઃ પરિવારિતમ્ ॥ 3-49-44 (17781)
અહં વને દુર્વસતીર્વસન્પરમદુઃખિતઃ।
અક્ષદ્યૂતાભિષઙ્ગેણ ગિરઃ શૃણ્વન્સુદારુણાઃ ॥ 3-49-45 (17782)
આર્તાનાં સુહૃદાં વાચો દ્યૂતપ્રભૃતિ શંસતામ્।
અહં હૃદિ શ્રિતાઃ સ્મૃત્વા સર્વરાત્રીર્વિચિન્તયન્ ॥ 3-49-46 (17783)
યસ્મિંશ્ચ વયમાયત્તાઃ સદા ગાણ્ડીવધન્વનિ।
`સ ચેન્દ્રલોકં ગતવાનસ્ત્રહેતોર્મહાબલઃ ॥' 3-49-47 (17784)
વિના મહાત્મના તેન ગતસત્વ ઇવાસ્મહે।
કદા દ્રક્ષ્યામિ બીભત્સું કૃતાસ્ત્રં પુનરાગતમ્ ॥ 3-49-48 (17785)
`ઇતિ સર્વે મહેષ્વાસં ચિન્તયાના ધનંજયમ્।
અનેન તુ વિષણ્ણોઽહં કારણેન સહાનુજઃ ॥ 3-49-49 (17786)
વનવાસાન્નિવૃત્તં માં પુનસ્તે પાપબુદ્ધયઃ।
જાનન્તઃ પ્રીયમાણા વૈ દેવને ભ્રાતૃભિઃ સહ।
દ્યૂતેનૈવાહ્વયિષ્યન્તિ બલાદક્ષેષુ તદ્વિદઃ ॥ 3-49-50 (17787)
આહૂતશ્ચ પુનર્દ્યૂતે નાસ્મિ શક્તો નિવર્તિતુમ્।
પણે ચ મમ નાત્યર્થં વસુ કિંચન વિદ્યતે ॥ 3-49-51 (17788)
એતત્સર્વમનુધ્યાયંશ્ચિન્તયાનો દિવાનિશમ્।
ન મત્તો દુઃખિતતરઃ પુમાનસ્તીહ કશ્ચન' ॥ 3-49-52 (17789)
નાસ્તિ રાજા મયા કશ્ચિદલ્પભાગ્યતરો ભુવિ।
ભવતા દૃષ્ટપૂર્વો વા શ્રુતપૂર્વોપિ વા ક્વચિત્।
ન મત્તો દુઃખિતતરઃ પુમાનસ્તીતિ મે મતિઃ ॥ 3-49-53 (17790)
`એવં બ્રુવન્તં દુઃખાર્તમુવાચ ભગવાનૃષિઃ।
શોકં વ્યપનુદન્રાજ્ઞો ધર્મરાજસ્ય ધીમતઃ ॥ 3-49-54 (17791)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-49-55x (1911)
ન વિષાદે મનઃ ત્વયા બુદ્ધિમતાંવર।
આગમિષ્યતિ બીભત્સુરમિત્રાંશ્ચ વિજેષ્યતે' ॥ 3-49-55 (17792)
યદ્બ્રવીષિ મહારાજ ન મત્તો વિદ્તે ક્વચિત્।
અલ્પભાગ્યતરઃ કશ્ચિત્પુમાનસ્તીતિ પાણ્ડવ ॥ 3-49-56 (17793)
અત્ર તે વર્ણયિષ્યામિ યદિ શુશ્રૂષસેઽનઘ।
યસ્ત્વત્તો દુઃખિતતરો રાજાઽઽસીત્પૃથિવીપતે ॥ 3-49-57 (17794)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-49-58x (1912)
અથૈનમબ્રવીદ્રાજા બ્રવીતુ ભગવાનિતિ।
ઇમામવસ્થાં સંપ્રાપ્તં શ્રોતુમિચ્છામિ પાર્થિવમ્ ॥ 3-49-58 (17795)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-49-59x (1913)
શૃણુ રાજન્નવહિતઃ સહ ભ્રાતૃભિરચ્યુત।
યસ્ત્વત્તો દુઃખિતતરો રાજાઽઽસીત્પૃથિવોપતે ॥ 3-49-59 (17796)
નિષધેષુ મહીપાલો વીરસેન ઇતિ શ્રુતઃ।
તસ્ય પુત્રોઽભવન્નામ્ના નલો ધર્માર્તકોવિદઃ ॥ 3-49-60 (17797)
સ નિકૃત્યાજતો રાજા પુષ્કરેણેતિ નઃ શ્રુતમ્।
વનવાસં સુદુઃખાર્તો ભાર્યયા ન્યવસત્સહ ॥ 3-49-61 (17798)
ન તસ્ય દાસા ન રથો ન ભ્રાતા ન ચ ભાન્ધવાઃ।
વને નિવસતો રાજન્નશ્રૂયન્ત કદાચન ॥ 3-49-62 (17799)
ભવાન્હિ સંવૃતો વીરૈર્ભ્રાતૃભિર્દેવસંમિતૈઃ।
બ્રહ્મકલ્પૈર્દ્વિજાગ્ર્યૈશ્ચ તસ્માન્નાર્હસિ શોચિતુમ્ ॥ 3-49-63 (17800)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-49-64x (1914)
વિસ્તરેણાહમિચ્છામિ નલસ્ય સુમહાત્મનઃ।
ચરિતં વદતાંશ્રેષ્ઠ તન્મમાખ્યાતુમર્હસિ ॥ 3-49-64 (17801)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ એકોનપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 49 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-49-4 પુપ્લુવે પ્લાવિતવાન્ ॥ 3-49-6 નિદેશાત્ આજ્ઞાતઃ ॥ 3-49-11 અગં લકં પરલોકમ્ ॥ 3-49-14 બલિભિઃ સામન્તદત્તૈર્ધર્નર્બલવત્તરા ॥ 3-49-22 બાલિશઃ બાલવદ્વૃથાહઠી। દીર્ઘસૂત્રઃ ચિરકારી ॥ 3-49-26 પુરા અગ્રે ॥ 3-49-30 દ્યૂતેન દ્યૂતાર્થમ્ ॥ 3-49-31 અપનેષ્યતિ દૂરીકરિષ્તિ। થિયમિતિ શેષઃ ॥ 3-49-34 કક્ષં તૃણમ્ ॥ 3-49-50 જયન્તઃ પ્રીયમાણા વૈ ઇતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-49-61 પુષ્કરેણ રાજ્ઞા ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 050
॥ શ્રીઃ ॥
3.50. અધ્યાયઃ 050
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દમયનત્યાં સમુત્કણ્ઠિતેન નલંન વને વિહરત્સુ હંસેષ્વેકતમસ્ય ગ્રહણમ્ ॥ 1 ॥ પ્રતિક્રિયાપ્રતિજ્ઞાનેન આત્માનં મોચિતવતા હંસેન નલગુણાનુવર્ણનેન દમયન્ત્યા નલે રાગોત્પાદનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-50-0 (17802)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-50-0x (1915)
આસીદ્રાજા નલો નામ વીરસેનસુતો બલી।
ઉપપન્નો ગુણૈરિષ્ટૈ રૂપવાનશ્વકોવિદઃ ॥ 3-50-1 (17803)
`યજ્વા દાનપતિર્દક્ષઃ સદા શીલપુરસ્કૃતઃ'।
અતિષ્ઠન્મનુજેન્દ્રાણાં મૂર્ધ્નિ દેવપતિર્યથા।
ઉપર્યુપરિ સર્વેષામાદિત્ય ઇવ તેજસા ॥ 3-50-2 (17804)
બ્રહ્મણ્યો વેદવિચ્છ્રરો નિષધેષુ મહીપતિઃ।
અક્ષપ્રિયઃ સત્યવાદી મહાનક્ષૌહિણીપતિઃ ॥ 3-50-3 (17805)
ઈપ્સિતો વરનારીણામુદારઃ સંયતેન્દ્રિયઃ।
રક્ષિતાધન્વિનાં શ્રેષ્ઠઃ સાક્ષાદિવ મનુઃ સ્વયમ્ ॥ 3-50-4 (17806)
તથૈવાસીદ્વિદર્ભેષુ ભીમો ભીમપરાક્રમઃ।
શૂરઃ સર્વગુણૈર્યુક્તઃ પ્રજાકામઃ સ ચાપ્રજાઃ ॥ 3-50-5 (17807)
સ પ્રજાર્થે પરં યત્નમકરોત્સુસમાહિતઃ।
તમભ્યગચ્છદ્બ્રહ્મર્ષિર્દમનો નામ ભારત ॥ 3-50-6 (17808)
તં સ ભીમઃ પ્રજાકામસ્તોષયામાસ ધર્મવિત્।
મહિષ્યા સહ રાજેનદ્ર સત્કારેણ સુવર્ચસમ્ ॥ 3-50-7 (17809)
તસ્મૈ પ્રસન્નો દમનઃ સભાર્યાય વરં દદૌ।
કન્યારત્નં કુમારાંશ્ચ ત્રીનુદારાન્મહાયશાઃ ॥ 3-50-8 (17810)
દમયન્તીં દમં દાન્તં દમનં ચ સુવર્ચસમ્।
ઉપપન્નાન્ગુણૈઃ સર્વૈર્ભીમાન્ભીમપરાક્રમાન્ ॥ 3-50-9 (17811)
દમયન્તી તુ રૂપેણ તેજસા વપુષા શ્રિયા।
સૌભાગ્યેન ચ લોકેષુ યશઃ પ્રાપ સુમધ્યમા ॥ 3-50-10 (17812)
અથ તાં વસિ પ્રાપ્તે દાસીનાં સમલંકૃતમ્।
શતં સખીનાં ચ તદા પર્યુપાસ્તે શચીમિવ ॥ 3-50-11 (17813)
તત્ર સ્મ રાજતે ભૈમી સર્વાભરણભૂષિતા।
સખીમધ્યેઽનવદ્યાઙ્ગી વિદ્યુત્સૌદામની યથા ॥ 3-50-12 (17814)
અતીવ રૂપસંપન્ના શ્રીરિવાયતલોચના।
ન દેવેષુ ન યક્ષેષુ તાદૃગ્રૂપવતી ક્વચિત્ ॥ 3-50-13 (17815)
માનુષેષ્વપિ ચાન્યેષુ દૃષ્ટપૂર્વાઽથવા શ્રુતા।
ચિત્તપ્રમાથિની બાલા દેવાનામપિ સુન્દરી ॥ 3-50-14 (17816)
નલશ્ચ નરશાર્દૂલો રૂપેણાપ્રતિમો ભુવિ।
કંદર્પ ઇવ રૂપેણ મૂર્તિમાનભવત્સ્વયમ્ ॥ 3-50-15 (17817)
તસ્યાઃ સમીપે તુ નલં પ્રશશંસુઃ કુતૂહલાત્।
નૈષધસ્ય સમીપે તુ દમયન્તીં પુનઃ પુનઃ ॥ 3-50-16 (17818)
તયોરદૃષ્ટઃ કામોઽભૂચ્છૃણ્વતોઃ સતતં ગુણાન્।
અન્યોન્યં પ્રતિકૌન્તેય સ વ્વર્ધત હૃચ્છયઃ ॥ 3-50-17 (17819)
અશક્નવન્નલઃ કામં તદા ધારયિતું હૃદા।
અન્તઃપુરસમીપસ્થે વન આસ્તે રહોગતઃ ॥ 3-50-18 (17820)
સ દદર્શૈ તતો હંસાઞ્જાતરૂપપરિચ્દાન્।
વને વિચરતાં તેષામેકં જગ્રાહ પક્ષિણમ્ ॥ 3-50-19 (17821)
તતો।ડન્તરિક્ષગો વાચં વ્યાજહાર નલં તદા।
હન્તવ્યોસ્મિ ન તેરાજન્કરિષ્યામિ તવપ્રિયમ્ ॥ 3-50-20 (17822)
દમયન્તીસકાશે ત્વાં કથયિષ્યામિ નૈષધ।
યથા ત્વદન્યં પુરુષં ન સા મંસ્યતિ કર્હિચિત્ ॥ 3-50-21 (17823)
`તવ ચૈવ યથા ભાર્યા ભવિષ્યતિ તથાઽનઘ।
વિધાસ્યામિ નરવ્યાઘ્ર સોઽનુજાનાતુ માં ભવાન્ ॥' 3-50-22 (17824)
એવમુક્તસ્તતો હંસમુત્સસર્જ મહીપતિઃ।
તે તુ હંસાઃ સમુત્પત્ય વિદર્ભાનગમંસ્તતઃ ॥ 3-50-23 (17825)
વિદર્ભનગરીં ગત્વા દમયન્ત્યાસ્તદાન્તિકે।
નિપેતુસ્તે ગરુત્મન્તઃ સા દદર્શાથ તાન્ખગાન્ ॥ 3-50-24 (17826)
સા તાનદ્ભુતરૂપાન્વૈ દૃષ્ટ્વા સખિગણાવૃતા।
હૃષ્ટા ગ્રહીતું ખગમાંસ્ત્વરમાણોપચક્રમે ॥ 3-50-25 (17827)
અથ હંસા વિસસૃપુઃ સર્વતઃ પ્રમદાવને।
એકૈકશસ્તદા કન્યાસ્તાન્હંસાન્સમુપાદ્રવન્ ॥ 3-50-26 (17828)
દમયન્તી તુ યં હંસં સમુપાધાવદન્તિકે।
સ માનુષીં ગિરં કૃત્વા દમયન્તીમથાબ્રવીત્ ॥ 3-50-27 (17829)
દમયન્તિ નલો નામ નિષધેષુ મહીપતિઃ।
અશ્વિનોઃ સદૃશો રૂપે ન સમાસ્તસ્ય માનુષાઃ ॥ 3-50-28 (17830)
[કન્દર્પ ઇવ રૂપેણ મૂર્તિમાનભવત્સ્વયમ્।]
તસ્ય વૈ યદિભાર્યા ત્વં ભવેથા વરવર્ણિનિ।
સફલંતે ભવેજ્જન્મ રૂપં ચેદં સુમધ્યમે ॥ 3-50-29 (17831)
વયં હિ દેવગન્ધર્વમનુષ્યોરગરાક્ષસાન્।
દૃષ્ટવન્તો ન ચાસ્માભિર્દૃષ્ટપૂર્વસ્તથાવિધઃ ॥ 3-50-30 (17832)
ત્વં ચાપિ રત્નં નારીણાં નરેષુ ચ નલો વરઃ।
વિશિષ્ટાયા વિશિષ્ટેન સંગમો ગુણવાન્ભવેત્ ॥ 3-50-31 (17833)
એવમુક્તા તુ હંસેન દમયન્તી વિશાંપતે।
અબ્રવીત્તત્ર તં હંસં ત્વમપ્યેવં નલં વદ ॥ 3-50-32 (17834)
તથેત્યુક્ત્વાઽણ્ડજઃ કન્યાં વિદર્ભસ્ય વિશાંપતે।
પુનરાગમ્ય નિષધાન્નલે સર્વં ન્યવેદયત્ ॥ 3-50-33 (17835)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ પઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 50 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-50-1 ઉપપન્નો યુક્તઃ ॥ 3-50-12 સૌદામની પ્રાવૃષેણ્યમેઘસંબન્ધિની ॥ 3-50-15 મૂર્તિમાન્ શરીરી ॥ 3-50-16 પ્રશશંસુઃ વાર્તાહરા ઇતિ શેષઃ ॥ 3-50-17 હૃચ્છયઃ કામઃ ॥ 3-50-19 જાતરૂપપરિચ્છદાન્ સુવર્ણપક્ષાન્ ॥ 3-50-20 અન્તરિક્ષગઃ ખગઃ ॥ 3-50-24 ગરુત્મન્તઃ પક્ષિણઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 051
॥ શ્રીઃ ॥
3.51. અધ્યાયઃ 051
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
નારદેનન્દ્રાદીન્પ્રતિ દમયન્તીગુણાનુવર્ણનપૂર્વકં તસ્સ્વયંવરપ્રવૃત્તિકથનમ્ ॥ 1 ॥ તત્સ્વયંવરાર્થમાગચ્છદ્ભિરિન્દ્રાદિભિઃ પથિ દૃષ્ટસ્ય નલસ્ય દમયન્તીઘટનાયાં દૂત્યેન વરણમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-51-0 (17836)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-51-0x (1916)
દમયન્તી તુ તચ્છ્રુત્વા વચો હંસસ્ય ભારત।
તદા પ્રભૃતિ ન સ્વસ્થા નલં પ્રતિ બભૂવ સા ॥ 3-51-1 (17837)
તતશ્ચિન્તાપરા દીના વિવર્ણવદના કૃશા।
બભૂવદમયન્તી તુ નિઃશ્વાસપરમા તદા ॥ 3-51-2 (17838)
ઊર્ધ્વદૃષ્ટિર્ધ્યાનપરા બભૂવોન્મત્તદર્શના।
પાણ્ડુવર્ણા ક્ષણેનાથ હૃચ્છયાવિષ્ટચેતના ॥ 3-51-3 (17839)
ન શય્યાસનભોગેષુ રતિં વિન્દતિ કર્હિચિત્।
ન નક્તં ન દિવા શેતે હાહેતિ રુદતી મુહુઃ ॥ 3-51-4 (17840)
તામસ્વસ્થાં તદાકારાં સખ્યસ્તા જજ્ઞિરિઙ્ગિતૈઃ ॥ 3-51-5 (17841)
તતો વિદર્ભપતયે દમયન્ત્યાઃ સખીજનઃ।
ન્યવેદયત્તામસ્વસ્થાં દમયન્તીં નરેશ્વરઃ ॥ 3-51-6 (17842)
તચ્છ્રુત્વા નૃપતિર્ભીમો દમયન્તીસખીગણાત્।
કિમર્થં દુહિતા મેઽદ્યનાતિસ્વસ્થેવ લક્ષ્યતે ॥ 3-51-7 (17843)
સ સમીક્ષ્ય મહીપાલઃ સ્વાં સુતાં પ્રાપ્તયૌવનામ્।
અપશ્યદાત્મના કાર્યં દમયન્ત્યાઃ સ્વયંવરમ્ ॥ 3-51-8 (17844)
સ સન્નિપાતયામાસ મહીપાલાન્વિશાંપતિઃ।
એષોઽનુભૂયતાં ચીરાઃ સ્વયંવર ઇતિ પ્રભો ॥ 3-51-9 (17845)
શ્રુત્વા તુ પાર્થિવાઃ સર્વે દમયન્ત્યાઃ સ્વયંવરમ્।
અભિજગ્મુસ્તતો વીરા રાજાનો ભીમશાસનાત્ ॥ 3-51-10 (17846)
હસ્ત્યશ્વરથઘોષેણ નાદયન્તો વસુંધરામ્।
વિચિત્રમાલ્યાભરણૈર્બલૈર્દૃશ્યૈઃ સ્વલંકૃતૈઃ ॥ 3-51-11 (17847)
તેષાં ભીમો મહાબાહુઃ પાર્થિવાનાં મહાત્મનામ્।
યથાર્હમકરોત્પૂજાં તેઽવસંસ્તત્ર પૂજિતાઃ ॥ 3-51-12 (17848)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ સુરાણામૃષિસત્તમૌ।
અટમાનૌ મહાત્માનાવિન્દ્રલોકમિતો ગતૌ ॥ 3-51-13 (17849)
નારદઃ પર્વતશ્ચૈવ મહાપ્રાજ્ઞૌ મહાવ્રતૌ।
દેવરાજસ્ ભવનં વિવિશાતે સુપૂજિતૌ ॥ 3-51-14 (17850)
તાવર્ચયિત્વા મઘવા તતઃ કુશલમવ્યયમ્।
પપ્રચ્છાનામયં ચાપિ તયોઃ સર્વગતં વિભુઃ ॥ 3-51-15 (17851)
નારદ ઉવાચ। 3-51-16x (1917)
આવયોઃ કશલં દેવ સર્વત્રગતમીશ્વર।
લોકે ચ મઘવન્કૃત્સ્ને નૃપાઃ કુશલિનો વિભો ॥ 3-51-16 (17852)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-51-17x (1918)
નારદસ્ય વચઃ શ્રુત્વા પપ્રચ્છ બલવૃત્રહા।
ધર્મજ્ઞાઃ પૃથિવીપાલાસ્ત્યક્તજીવિતયોધિનઃ ॥ 3-51-17 (17853)
શસ્ત્રેણ નિધનં કાલે યે ગચ્છન્ત્યપરાડ્યુખાઃ।
અયં લોકોઽક્ષયસ્તેષાં યથૈવ મમ કામધુક્ ॥ 3-51-18 (17854)
ક્વનુ તે ક્ષત્રિયાઃ શૂરા નહિ પશ્યામિ તાનહમ્।
આગચ્છતો મહીપાલાન્દયિતામનિથીન્મમ ॥ 3-51-19 (17855)
એવમુક્તસ્તુ શક્રેણ નારદઃ પ્રત્યભાષત।
શૃણુ મે મઘવન્યેન ન દૃશ્યન્તે મહીક્ષિતઃ ॥ 3-51-20 (17856)
વિદર્ભરાજ્ઞો દુહિતા દમયન્તીતિ વિશ્રુતા।
રૂપેણ સમતિક્રાન્તા પૃથિવ્યાં સર્વયોષિતઃ ॥ 3-51-21 (17857)
તસ્યાઃ સ્વયંવરઃ શક્ર ભવિતા નચિરાદિવ।
તત્ર ગચ્છન્તિ રાજાનો રાજપુત્રાશ્ચ સર્વશઃ ॥ 3-51-22 (17858)
તાં રત્નભૂતાં લોકસ્ય પ્રાર્થયન્તો મહીક્ષિતઃ।
કાઙ્ક્ષન્તિ સ્મ વિશેષેણ બલવૃત્રનિષૂદન ॥ 3-51-23 (17859)
એતસ્મિન્કથ્યમાને તુ લોકપાલાશ્ચ સાગ્નિકાઃ।
આજગ્મુર્દેવરાજસ્ય સમીપમમરોત્તમાઃ ॥ 3-51-24 (17860)
તતસ્તે શુશ્રુવુઃ સર્વે નારદસ્ય વચો મહત્।
શ્રુત્વૈવ ચાબ્રુવન્હૃષ્ટા ગચ્છામો વયમપ્યુત ॥ 3-51-25 (17861)
તતઃ સર્વે મહારાજ સગણાઃ સહવાહનાઃ।
વિદર્ભાનભિજગ્મુસ્તે યતઃ સર્વે મહીક્ષિતઃ ॥ 3-51-26 (17862)
નલોપિ રાજા કૌન્તેય શ્રુત્વા રાજ્ઞાં સમાગમમ્।
અભ્યગચ્છદદીનાત્મા દમયન્તીમનુવ્રતઃ ॥ 3-51-27 (17863)
અથ દેવાઃ પથિ નલં દદૃશુર્ભૂતલે સ્તિતમ્।
સાક્ષાદિવ સ્થિતં મૂર્ત્યા મન્મથં રૂપસંપદા ॥ 3-51-28 (17864)
તં દૃષ્ટ્વા લોકપાલાસ્તે ભ્રાજમાનં યથા રવિમ્।
તસ્થુર્વિગતસંકલ્પા વિસ્મિતા રૂપસંપદા ॥ 3-51-29 (17865)
તતોઽન્તરિક્ષે વિષ્ટભ્ય વિમાનાનિ દિવૌકસઃ।
અબ્રુવન્નૈષધં રાજન્નવતીર્ય નભસ્તલાત્ ॥ 3-51-30 (17866)
ભોભો નિષધરાજેન્દ્ર નલ સત્યવ્રતો ભવાત્।
અસ્માકં કુરુ સાહાય્યં દૂતો ભવ નરોત્તમ ॥ 3-51-31 (17867)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ એકપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 51 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-51-5 જજ્ઞુઃ જ્ઞાતવત્યઃ। રઇઙ્ગિતૈઃ અભિપ્રાયસૃચકૈશ્ચેષ્ટિતૈઃ ॥ 3-51-9 અનુભૂયતાં પ્રેક્ષ્યતાં ભવદ્ભિઃ ॥ 3-51-20 મહીક્ષિતઃ પૃષ્વીશ્વરા ॥ 3-51-29 વિગતો વિનષ્ટઃ દમયન્તીં પ્રાપ્સ્યામ ઇતિસંકલ્પો યેષામ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 052
॥ શ્રીઃ ॥
3.52. અધ્યાયઃ 052
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
નલેન દમયન્ત્યભિન્દ્રાદિનિદેશનિવેદનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-52-0 (17868)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-52-0x (1919)
તેભ્યઃ પ્રતિજ્ઞાય નલઃ કરિષ્ય ઇતિ ભારત।
અથૈતાન્પરિપપ્રચ્છ કૃતાઞ્જલિરુપસ્થિતઃ ॥ 3-52-1 (17869)
કે વૈ ભવન્તઃ કશ્ચાસૌ યસ્યાહં દૂત ઈપ્સિતઃ।
કિંચ તત્રમયા કાર્યં કથયધ્વં યથાતથમ્ ॥ 3-52-2 (17870)
એવમુક્તે નૈષધેન મઘવાનભ્યભાષત।
અમરાન્વૈ નિબોધાસ્માન્દમયન્ત્યર્થમાગતાન્ ॥ 3-52-3 (17871)
અહમિન્દ્રોઽયમગ્નિશ્ચ તથૈવાયમપાંપતિઃ।
શરીરાન્તકરો નૄણાં યમોઽયમપિ પાર્થિવ ॥ 3-52-4 (17872)
ત્વં વૈ સમાગતાનસ્માન્દમયન્ત્યૈ નિવેદય।
લોકપાલા મહેન્દ્રાદ્યાઃ સમાયાન્તિ દિદૃક્ષવઃ ॥ 3-52-5 (17873)
પ્રાપ્તુમિચ્છન્તિ દેવાસ્ત્વાં શક્રોઽગ્નિર્વરુણો યમઃ।
તેષામન્યતમં દેવં પતિત્વે વરયસ્વ હ ॥ 3-52-6 (17874)
એવમુક્તઃ સ શક્રેણ નલઃ પ્રાઞ્જલિરબ્રવીત્।
એકાર્થસમવેતં માં ન પ્રેષયિતુમર્હથ ॥ 3-52-7 (17875)
કથ હિ જાતસંકલ્પઃ સ્ત્રિયમુત્સૃજતે પુમાન્।
પરાર્થમીદૃશં વક્તં તદ્વૈ પશ્યામરેશ્વર ॥ 3-52-8 (17876)
`એવમુક્તો નૈષધેન મઘવાન્પુનરબ્રવીત્।'
કરિષ્ય ઇતિસંશ્રુત્ય પૂર્વમસ્માસુ નૈષધ।
ન કરિષ્યસિ કસ્માત્ત્વં વ્રજ નૈષધ માચિરમ્ ॥ 3-52-9 (17877)
`સ વૈ ત્વમાગતાનસ્માન્દમયન્ત્યૈ નિવેદય।
શ્રેયસા યોક્ષ્યસે હિ ત્વં કુર્વન્નમરશાસનમ્ ॥' 3-52-10 (17878)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-52-11x (1920)
એવમુક્તઃ સ દેવૈસ્તૈર્નૈષધઃ પુનરબ્રવીત્।
સુરક્ષિતાનિ વેશ્માનિ પ્રવેષ્ટું કથમુત્સહે ॥ 3-52-11 (17879)
પ્રવેક્ષ્યસીતિ તં શક્રઃ પુનરેવાભ્યભાષત।
જગામ સ તથેત્યુક્ત્વા દમયન્ત્યા નિવેશનમ્ ॥ 3-52-12 (17880)
દદર્શ તત્ર વૈદર્ભીં સખીગણસમાવૃતામ્।
દેદીપ્યમાનાં વપુષા શ્રિયા ચ વરવર્ણિનીમ્ ॥ 3-52-13 (17881)
અતીવ સુકુમારાઙ્ગીં તનુમધ્યાં સુલોચનામ્।
આક્ષિપન્તીમિવ ચ તાં શશિનં સ્વેન તેજસા ॥ 3-52-14 (17882)
તસ્ય દૃષ્ટ્વૈવ વવૃધે કામસ્તાં ચારુહાસિનીમ્।
સત્યં ચિકીર્ષમાણસ્તુધારયામાસ હૃચ્છયમ્ ॥ 3-52-15 (17883)
તતસ્તા નૈષધં દૃષ્ટ્વા સંભ્રાન્તાઃ પરમાઙ્ગનાઃ।
આસનેભ્યઃ સમુત્પેતુસ્તેજસા તસ્ય ધર્ષિતાઃ ॥ 3-52-16 (17884)
પ્રશશંસુશ્ચ મુપ્રીતા નલં તા વિસ્મયાન્વિતાઃ।
ન ચૈનમભ્યભાષન્ત મનોભિસ્ત્વભ્યપૂજયન્ ॥ 3-52-17 (17885)
અહો રૂપમહો કાન્તિરહો ધૈર્યં મહાત્મનઃ।
કોઽયં દેવોઽથવા યક્ષો ગન્ધર્વો વા ભવિષ્યતિ ॥ 3-52-18 (17886)
ન તાસ્તં શક્નુવન્તિ સ્મ વ્યાહર્તુમપિ કિંચન।
તેજસા ધર્ષિતાસ્તસ્ય લજ્જાવત્યો વરાઙ્ગનાઃ ॥ 3-52-19 (17887)
અથૈનં સ્મયમાનેવ સ્મિતપૂર્વાભિભાષિણી।
દમયન્તી નલં વીરમભ્યભાષત વિસ્મિતા ॥ 3-52-20 (17888)
કસ્ત્વં સર્વાનવદ્યાઙ્ગ મમ હૃચ્છયવર્ધન।
પ્રાપ્તોસ્યમરવદ્વીર જ્ઞાતુમિચ્છામિ તેઽનઘ ॥ 3-52-21 (17889)
કથમાગમનં ચેહ કથં ચાસિ ન લક્ષિતઃ।
સુરક્ષિતં હિ મે વેશ્મ રાજા ચૈવોગ્રશાસનઃ ॥ 3-52-22 (17890)
એવમુક્તસ્તુ વૈદર્ભ્યા નલસ્તાં પ્રત્યુવાચ હ।
નલં માં વિદ્ધિ કલ્યાણિ દેવદૂતમિહાગતમ્ ॥ 3-52-23 (17891)
દેવાસ્ત્વાં પ્રાપ્તુમિચ્છન્તિ શક્રોઽગ્નિર્વરુણો યમઃ।
તેષામન્યતમં દેવં પતિં વરય શોભને ॥ 3-52-24 (17892)
તેષામેવ પ્રભાવેણ પ્રવિષ્ટોઽહમલક્ષિતઃ।
પ્રવિશન્તં ન માં કશ્ચિદપશ્યન્નાપ્યવારયત્ ॥ 3-52-25 (17893)
એતદર્થમહં ભદ્રે પ્રેષિતઃ સુરસત્તમૈઃ।
એતચ્છ્રુત્વા શુભે બુદ્ધિં પ્રકુરુષ્વ યથેચ્છસિ ॥ 3-52-26 (17894)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ દ્વિપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 52 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-52-16 ધર્ષિતા અભિભૂતાઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 053
॥ શ્રીઃ ॥
3.53. અધ્યાયઃ 053
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
નલદમયન્તીસંવાદ ॥ 1 ॥ નલેનેન્દ્રાદીન્પ્રતિ દમયન્તીવચનનિવેદનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-53-0 (17895)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-53-0x (1921)
સા નમસ્કૃત્ય દેવેભ્યઃ પ્રહસ્ય નલમબ્રવીત્।
પ્રણયસ્વ યથાશ્રદ્ધં રાજન્કિં કરવાણિ તે ॥ 3-53-1 (17896)
અહં ચૈવ હિ યચ્ચાન્યન્મમાસ્તિ વસુ કિંચના।
તત્સર્વં તવ વિસ્રબ્ધં કુરુ પ્રણયમીશ્વર ॥ 3-53-2 (17897)
હંસાનાં વચનં યત્તુ તન્માં દહતિ પાર્થિવ।
ત્વત્કૃતે હિ મયા વીર રાજાનઃ સન્નિપાતિતાઃ ॥ 3-53-3 (17898)
યદિ ત્વં ભજમાનાં માં પ્રત્યાખ્યાસ્યસિ માનદ।
વિષમગ્નિં જલં રજ્જુમાસ્થાસ્યે તવ કારણાત્ ॥ 3-53-4 (17899)
એવમુક્તસ્તુ વૈદર્ભ્યા નલસ્તાં પ્રત્યુવાચ હ।
તિષ્ઠત્સુ લોકપાલેષુ કથં માનુષમિચ્છસિ ॥ 3-53-5 (17900)
યેષામહં લોકકૃતામીશ્વરાણાં મહાત્મનામ્।
ન પાદરજસા તુલ્યો મનસ્તે તેષુ વર્તતામ્ ॥ 3-53-6 (17901)
વિપ્રિયં હ્યાચરન્મર્ત્યો દેવાનાં મૃત્યુચ્છતિ।
ત્રાહિ મામનવદ્યાઙ્ગિ વરયસ્વ સુરોત્તમાન્ ॥ 3-53-7 (17902)
વિરજાંસિ ચ વાસાંસિ દિવ્યાશ્ચિત્રાઃ સ્રજસ્તથા।
ભૂષણાનિ તુ દિવ્યાનિ દેવાન્પ્રાપ્ય તુ ભુઙ્ક્ષ્વ વૈ ॥ 3-53-8 (17903)
ય ઇમાં પૃથિવીં કૃત્સ્નાં સંક્ષિપ્ય ગ્રસતે પુનઃ।
હુતાશમીશં દેવાનાં કા તં ન વરયેત્પતિમ્ ॥ 3-53-9 (17904)
યસ્ દણ્ડભયાત્સર્વે ભૂતગ્રામાઃ સમાગતાઃ।
ધર્મમેવાનુરુધ્યન્તિ કા તં ન વરયેત્પતિમ્ ॥ 3-53-10 (17905)
ધર્માત્માનં મહાત્માનં દૈત્યદાનવમર્દનમ્।
મહેન્દ્રં સર્વદેવાનાં કા તં ન વરયેત્પતિમ્ ॥ 3-53-11 (17906)
ક્રિયતામવિશઙ્કેન મનસા યદિ મન્યસે।
વરુણં લોકપાલાનાં સુહૃદ્વાક્યમિદં શૃણુ ॥ 3-53-12 (17907)
નૈષધેનૈવમુક્તા સા દમયન્તી બચોઽબ્રવીત્।
સમાપ્લુતાભ્યાં નેત્રાભ્યાં શોકજેનાથ વારિણા ॥ 3-53-13 (17908)
દેવેભ્યોઽહં નમસ્કૃત્ યસર્વેભ્યઃ પૃથિવીપતે।
વૃણે ત્વામેવ ભર્તારં સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 3-53-14 (17909)
તામુવાચ તતો રાજા વેષમાનાં કૃતાઞ્જલિમ્।
દૌત્યેનાગત્ય કલ્યાણિ નોત્સહે સ્વાર્થમીપ્સિતં ॥ 3-53-15 (17910)
કથં હ્યહં પ્રતિશ્રુત્ય દેવતાનાં વિશેષતઃ।
પરાર્થે યત્નમારભ્ય કથં સ્વાર્થમિહોત્સહે ॥ 3-53-16 (17911)
એષ ધર્મો યદિ સ્વાર્થો મમાપિ ભવિતા તતઃ।
એવં સ્વાર્થં કરિષ્યામિ તથા ભદ્રે વિધીયતામ્ ॥ 3-53-17 (17912)
તતો બાષ્પાકુલાંવાચં દમયન્તી શુચિસ્મિતા।
પ્રત્યાહરન્તી શનકૈર્નલં રાજાનમબ્રવીત્ ॥ 3-53-18 (17913)
અસ્ત્યુપાયો મયા દૃષ્ટો નિરપાયો નરેશ્વર।
યેન દોષો ન ભવિતા તવ રાજન્કથંચન ॥ 3-53-19 (17914)
ત્વં ચૈવ હિ નરશ્રેષ્ઠ દેવાશ્ચેન્દ્રપુરોગમાઃ।
આયાન્તુ સહિતાઃ સર્વે મમ યત્ર સ્વયંવરઃ ॥ 3-53-20 (17915)
તતોઽહં લોકપાલાનાં સન્નિધૌ ત્વાં નરેશ્વર।
વરયિષ્યે નરવ્યાઘ્ર નૈવં દોષો ભવિષ્યતિ ॥ 3-53-21 (17916)
એવમુક્તસ્તુ વૈદર્ભ્યા નલો રાજા વિશંપતે।
આજગામ પુનસ્તત્ર યત્ર દેવાઃ સમાગતાઃ ॥ 3-53-22 (17917)
તમપશ્યંસ્તથાઽઽયાન્તં લોકપાલા મહેશ્વરાઃ।
દૃષ્ટ્વા ચૈનં તતોઽપૃચ્છન્વૃત્તાન્તં સર્વમેવ તમ્ ॥ 3-53-23 (17918)
કચ્ચિદ્દૃષ્ટા ત્વયા રાજન્દમયન્તી શુચિસ્મિતા।
કિમબ્રવીચ્ચ નઃ સર્વાન્વદ ભૂમિપતેઽનઘ ॥ 3-53-24 (17919)
નલ ઉવાચ। 3-53-25x (1922)
ભવદ્ભિરહમાદિષ્ટો દમયન્ત્યા નિવેશનમ્।
પ્રવિષ્ટઃ સુમહાકક્ષ્યં દણ્ડિભિઃ સ્થવિરૈર્વૃતમ્ ॥ 3-53-25 (17920)
પ્રવિશન્તં ચ માં તત્ર ન કશ્ચિદ્દૃષ્ટવાન્નરઃ।
ઋતે તાં પાર્તિવસુતાં ભવતામેવ તેજસા ॥ 3-53-26 (17921)
સખ્યશ્ચાસ્યા મયા દૃષ્ટાસ્તાભિશ્ચાપ્યુપલક્ષિતઃ।
વિસ્મિતાશ્ચાભવન્સર્વા દૃષ્ટ્વા માં વિબુધેશ્વરાઃ ॥ 3-53-27 (17922)
વર્ણ્યમાનેષુ ચ મયા ભવત્સુ રુચિરાનનાં।
મામેવ ગતસંકલ્પા વૃણીતે સા સુરોત્તમાઃ ॥ 3-53-28 (17923)
અબ્રવીચ્ચૈવ માં બાલા આયાન્તુ સહિતાઃ સુરાઃ।
ત્વયા સહ નરવ્યાઘ્ર મમ યત્રસ્વયંવરઃ ॥ 3-53-29 (17924)
તેષામહં સંનિધૌ ત્વાં વરયિષ્યામિ નૈષધ।
એવં તવ મહાબાહો દોષો ન ભવિતેતિ હ ॥ 3-53-30 (17925)
એતાવદેવ વિબુધા યથાવૃત્તમુપાહૃતમ્।
મયા શેષે પ્રમાણં તુ ભવન્તસ્ત્રિદશેશ્વરાઃ ॥ 3-53-31 (17926)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ ત્રિપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 53 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-53-1 યથાશ્રદ્ધં દેવેભ્યો નમસ્કૃત્ પ્રણયસ્વેતિ સંબન્ધઃ। પ્રણયસ્વ પરિણયસ્વ। મામિતિ શેષઃ ॥ 3-53-2 વિસ્રબ્ધં સવિશ્વાસં યથાસ્યાત્તથા પ્રણયં પરિણયનં વિવાહમ્ ॥ 3-53-3 સન્નિપાતિતાઃ મેલિતાઃ ॥ 3-53-4 મૃત્યુકારણાદિતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-53-25 મહાકક્ષ્યં મહાન્તં રાજદ્વારપ્રદેશમ્ ॥ 3-53-31 અતઃપરં પ્રમાણં તુ ભવન્તોઽમરસત્તમા ઇતિ. ક. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 054
॥ શ્રીઃ ॥
3.54. અધ્યાયઃ 054
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સ્વયંવરમણ્ડપે ઇન્દ્રાગ્નિયમવરુણૈર્નલસારૂપ્યેણ તત્પાર્શ્વે સમુપવેશનમ્ ॥ 1 ॥ દમયન્ત્યા સ્વગુણસંતુષ્ટેન્દ્રાદિપ્રસાદેવ નલસ્થૈવ વરણમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-54-0 (17927)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-54-0x (1923)
અથ કાલે શુભે પ્રાપ્તે તથૌ પુણ્યે ક્ષણે તથા।
આજુહાવ મહીપાલાન્ભીમો રાજા સ્વયંવરે ॥ 3-54-1 (17928)
તચ્છ્રુત્વા પૃથિવીપાલાઃ સર્વે હૃચ્છયપીડિતાઃ।
ત્વરિતાઃ સમપાજગ્મુર્દમયન્તીમભીપ્સવઃ ॥ 3-54-2 (17929)
કનકસ્તમ્ભરુચિરં તોરણેન વિરાજિતમ્।
વિવિશુસ્તે નૃપા રઙ્ગં મહાસિંહ ઇવાચલમ્ ॥ 3-54-3 (17930)
તત્રાસનેષુ વિવિધેષ્વાસીનાઃ પૃથિવીક્ષિતઃ।
સુરભિસ્રગ્ધરાઃ સર્વે પ્રમૃષ્ટમણિકુણ્ડલાઃ ॥ 3-54-4 (17931)
સંપૂર્ણાં પુરુષવ્યાઘ્રૈર્વ્યાઘ્રૈર્ગિરિગુહામિવ।
`પ્રવિવેશ નલો દેવૈઃ પુણ્યશ્લોકો નરાધિપ' ॥ 3-54-5 (17932)
તત્ર સ્મ પીના દૃશ્યન્તે બાહવઃ પરિઘોપમાઃ।
આકારવર્ણસુશ્લક્ષ્ણાઃ પઞ્ચશીર્ષા ઇવોરગાઃ ॥ 3-54-6 (17933)
સુકેશાન્તાનિ ચારૂણિ સુનાસાનિ શુભાનિ ચ।
મુખાનિ રાજ્ઞાં શોભન્તે નક્ષત્રાણિ યથા દિવિ ॥ 3-54-7 (17934)
દમયન્તી તતો રઙ્ગં પ્રવિવેશ શુભાનના।
મુષ્ણન્તી પ્રભયા રાજ્ઞાં ચક્ષૂષિ ચ મનાંસિ ચ ॥ 3-54-8 (17935)
તસ્યા ગાત્રેષુ પતિતા તેષાં દૃષ્ટિર્મહાત્મનામ્।
તત્રતત્રૈવ સક્તાઽભૂન્ન ચચાલ ચ પશ્યતામ્ ॥ 3-54-9 (17936)
તતઃ સંકીર્ત્યમાનેષુ રાજ્ઞાં નામસુ ભારત।
દદર્શ ભૈમી પુરુષાન્પઞ્ચ તુલ્યાકૃતીનિહ ॥ 3-54-10 (17937)
તાન્સમીક્ષ્ય તતઃ સર્વાન્નિર્વિશેષાકૃતીન્સ્થિતાન્।
સંદેહાદથ વેદર્ભી નાભ્યજાનાન્નલં નૃપમ્ ॥ 3-54-11 (17938)
`નિર્વિશેષવયોવેષરૂપાણાં તત્ર સા શુભા।'
યંયં હિ દદૃશે તેષાં તંતં મેને નલં નૃપમ્।
સાચિન્તયન્તી બુદ્ધ્યાઽથ તર્કયામાસ ભામિની ॥ 3-54-12 (17939)
કથં નુ દેવાઞ્જાનીયાં કથં વિદ્યાં નલં નૃપમ્।
એવં સંચિન્તયન્તી સા વૈદર્ભી ભૃશદુઃખિતા ॥ 3-54-13 (17940)
શ્રુતાનિ દેવલિઙ્ગાનિ તર્કયામાસ ભારત।
દેવાનાં યાનિ લિઙ્ગાનિ સ્થવિરેભ્યઃ શ્રુતાનિ મે ॥ 3-54-14 (17941)
તાનીહ તિષ્ઠતાં ભૂમાવેકસ્યાપિ ન લક્ષયે।
એવં વિચિન્ત્ય બહુધા વિચાર્ય ચ પુનઃ પુનઃ ॥ 3-54-15 (17942)
શરણં પ્રતિ દેવાનાં પ્રાપ્તકાલમમન્યત।
વાચા ચ મનસા ચૈવ નમસ્કારં પ્રયુજ્ય સા ॥ 3-54-16 (17943)
દેવેભ્યઃ પ્રાઞ્જલિર્ભૂત્વા વેપમાનેદમબ્રવીત્।
હંસાનાં વચનં શ્રુત્વા યથા મે નૈષધો વૃતઃ।
પતિત્વે તેન સત્યેન દેવાસ્તં પ્રદિશન્તુ મે ॥ 3-54-17 (17944)
મનસા વચસા ચૈવ યથા નાતિચરામ્યહમ્।
તેન સત્યેન વિબુધાસ્તમેવ પ્રદિશન્તુ મે ॥ 3-54-18 (17945)
યથા દેવૈઃ સ મે ભર્તા વિહિતો નિષધાધિષઃ।
તેન સત્યેન મે દેવાસ્તમેવ પ્રદિશન્તુ મે ॥ 3-54-19 (17946)
યથેદં વ્રતમારબ્ધં નલસ્યારાધને મયા।
તેન સત્યેન મે દેવાસ્તમેવ પ્રદિશન્તુ મે ॥ 3-54-20 (17947)
સ્વં ચૈવ રૂપં પુષ્યન્તુ લોકપાલા મહેશ્વરાઃ।
યથાઽહમભિજાનીયાં પુણ્યશ્લોકં નરાધિપમ્ ॥ 3-54-21 (17948)
નિશમ્ય દમયન્ત્યાસ્તત્કરુણં પ્રતિદેવિતમ્।
નિશ્ચયંપરમં તથ્યમનુરાગં ચ નૈષધે ॥ 3-54-22 (17949)
મનોવિશુદ્ધિં બુદ્ધિં ચ ભક્તિં રાગં ચ નૈષધે।
યથોક્તં ચક્રિરે દેવાઃ સામર્થ્યં લિઙ્ગધારણે ॥ 3-54-23 (17950)
સાઽપશ્યદ્વિબુધાન્સર્વાનસ્વેદાન્સ્તબ્ધલોચનાન્।
અમ્લાનસ્રગ્રજોહીનાન્સ્થિતાનસ્પૃશતઃ ક્ષિતિમ્ ॥ 3-54-24 (17951)
છાયાદ્વિતીયો મ્લાનસ્રગ્રજઃસ્વેદસમન્વિતઃ।
ભૂમિષ્ઠો નૈષધશ્ચૈવ નિમેષેણ ચ સૂચિતઃ ॥ 3-54-25 (17952)
સા સમીક્ષ્ય તુ તાન્દેવાન્પુણ્યશ્લોકં ચ ભારત।
નૈષધં વરયામાસ ભૈમી ધર્મેણ પાણ્ડવ ॥ 3-54-26 (17953)
વિલજ્જમાના વસ્ત્રાન્તં જગ્રાહાયતલોચના।
સ્કન્ધદેશેઽસૃજત્તસ્ય સ્રજં પરમશોભનામ્ ॥ 3-54-27 (17954)
વરયામાસ ચૈવૈનં પતિત્વે વરવર્ણિની।
તતો હાહેતિ સહસા મુક્તઃ શબ્દો નરાધિપૈઃ ॥ 3-54-28 (17955)
દેવૈર્મહર્ષિભિસ્તત્ર સાધુસાધ્વિતિ ભારત।
વિસ્મિતૈરીરિતઃ શબ્દઃ પ્રશંસદ્ભિર્નલં નૃપમ્ ॥ 3-54-29 (17956)
દમયન્તીં તુ કૌરવ્ય વીરસેનસુતો નૃપઃ।
આશ્વાસયદ્વરારોહાં પ્રહૃષ્ટેનાન્તરાત્મના ॥ 3-54-30 (17957)
યત્ત્વં ભજસિ કલ્યાણિ પુમાંસં દેવસન્નિધૌ।
તસ્માન્માં વિદ્ધિ ભર્તારમેતત્તે વચને રતમ્ ॥ 3-54-31 (17958)
યાવચ્ચ મે ધરિષ્યન્તિ પ્રાણા દેહે શુચિસ્મિતે।
તાવત્ત્વયિ ભવિષ્યામિ સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 3-54-32 (17959)
દમયન્તી તથા વાગ્ભિરભિનન્દ્ય કૃતાઞ્જલિઃ ॥ 3-54-33 (17960)
તૌ પરસ્પરતઃ પ્રીતૌ દૃષ્ટ્વા ત્વગ્નિપુરોગમાન્।
તાનેવ શરણં દેવાઞ્જગ્મતુર્મનસા તદા ॥ 3-54-34 (17961)
વૃતે તુ નૈષધે ભૈમ્યા લોકપાલા મહૌજસઃ।
પ્રહૃષ્ટમનસઃ સર્વે નલાયાષ્ટૌ વરાન્દદુઃ ॥ 3-54-35 (17962)
પ્રત્યક્ષદર્શનં યજ્ઞે ગતિં ચાનુત્તમાં શુભામ્।
નૈષધાય દદૌ શક્રઃ પ્રીયમાણઃ શચીપતિઃ ॥ 3-54-36 (17963)
અગ્નિરાત્મભવં પ્રાદાદ્યત્ર વાઞ્છતિ નૈષધઃ।
લોકાનાત્મપ્રભાંશ્ચૈવ દદૌ તસ્મૈ હુતાશનઃ ॥ 3-54-37 (17964)
યમસ્ત્વન્નરસં પ્રાદાદ્ધર્મે ચ પરમાં સ્થિતિમ્।
અપાંપતિરપાં ભાવં યત્રવાઞ્છતિ નૈપધઃ ॥
સ્રજશ્ચોત્તમગન્ધાઢ્યાઃ સર્વેચ મિથુનં દદુઃ 3-54-38 (17965)
વરાનેવં પ્રદાયાસ્ય દેવાસ્તે ત્રિદિવં ગતાઃ।
`એતત્સર્વં નલોઽપશ્યદ્દમયન્તી ચ ભારત।
યથા સ્વપ્નં મહારાજ તથૈવ દદૃશુર્જનાઃ ॥ 3-54-39 (17966)
તતઃ સ્વયવરં ચક્રે ભીમો રાજાઽતિમાનુષમ્।
સમાગતેષુ સર્વેષુ ભૂપાલેસુ વિશાંપતે ॥ 3-54-40 (17967)
દમયન્ત્યપિ તદ્દૃષ્ટ્વારાજમણ્ડલમૃદ્ધિમત્।
અન્વીક્ષ્યનૈષધં વવ્રે ભૈમી ધર્મેણ ભારત ॥ 3-54-41 (17968)
વૃતે ચ નૈષધે ભૈમ્યા નિવૃત્તે ચ સ્વયંવરે।
સર્વ એવ મહીપાલાઃ પ્રતિજગ્મુર્યથાગતમ્' ॥ 3-54-42 (17969)
પાર્થિવાશ્ચાનુભૂયાસ્ય વિવાહં વિસ્મયાન્વિતાઃ।
દમયન્ત્યાશ્ચ મુદિતાઃ પ્રતિજગ્મુર્યથાગતમ્ ॥ 3-54-43 (17970)
ગતેષુ પાર્થિવેન્દ્રેષુ ભીમઃ પ્રીતો મહામનાઃ।
વિવાહં કારયામાસ દમયન્ત્યા નલસ્ય ચ ॥ 3-54-44 (17971)
ઉષ્ય તત્ર તથાકામં નૈષધો દ્વિપદાંવરઃ।
ભીમેન સમનુજ્ઞાતો જગામ નગરં સ્વકમ્।
અવાપ્ય નારીરત્નં તુ પુણ્યશ્લોકોપિ પાર્થિવઃ ॥ 3-54-45 (17972)
રેમે સહ તયા રાજઞ્છચ્યેવ બલવૃત્રહા।
અતીવ મુદિતો રાજા ભ્રાજમાનોંશુમાનિવ ॥ 3-54-46 (17973)
અરઞ્જયત્પ્રજા વીરો ધર્મેણ પરિપાલયન્।
ઈજે ચાપ્યશ્વમેધેન યયાતિરિવ નાહુષઃ।
અન્યૈશ્ચ બહુભિર્ધીમાન્ક્રતુભિશ્ચાપ્તદક્ષિણૈઃ ॥ 3-54-47 (17974)
પુગશ્ચ રમણીયેષુ વનેષૂપવનેષુ ચ।
દમયન્ત્યા સહ નલો વિજહારામરોપમઃ ॥ 3-54-48 (17975)
જનયામાસ ચ તતો દમયન્ત્યાં મહામનાઃ।
ઇન્દ્રસેનં સુતં ચાપિ ઇન્દ્રસેનાં ચકન્યકામ્ ॥ 3-54-49 (17976)
એવં સ યજમાનશ્ચ વિહરંશ્ચ નરાધિપઃ।
રરક્ષ વસુસંપૂર્ણાં વસુધાં વસુધાધિપઃ ॥ 3-54-50 (17977)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ ચતુઃપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 54 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-54-7 સુનાસાક્ષિભ્રુવાણિ શ્વેતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-54-8 મુષ્ણન્તી હરન્ત ॥ 3-54-21 લોકપાલાઃ સહેશ્વરા ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-54-24 અમ્લાનસ્રજશ્ચ તે રજોહીનાશ્ચેતિ વિગ્રહઃ। ઠાયાવિહીનાનમ્લાનસ્રજોઽસ્વેદસમન્વિતાનિતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-54-31 યદ્યસ્માન્માં ભજસિ તસ્માત્તે તવ વચને રતં ઇત્યેતત્ વિદ્ધિ ॥ 3-54-37 આત્મભવં ભાત્મન આવિર્ભાવમ્ ॥ 3-54-38 અન્નરસં યાદૃશે તાદૃશેપ્યન્ને વિશિષ્ટરસવત્તામ્। ભાવં સત્તામ્। મુધુનં એકૈકેન દ્વયં દ્વયમપીત્યર્થઃ ॥ 3-54-43 અનુભૂય દૃષ્ટ્વા ॥ 3-54-45 ઉષ્ય વાસં કૃત્વા ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 055
॥ શ્રીઃ ॥
3.55. અધ્યાયઃ 055
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દમયન્તીસ્વયંવરાદનન્તરં દિવં ગચ્છતામિન્દ્રાદીનાં મધ્યેમાર્ગં કલિદ્વાપરયોર્દર્શનમ્ ॥ 1 ॥ તૈઃ સ્વયંવરે દમયન્ત્યા નલવરણં નિવેદિતેન દ્વાપરદ્વિતીયેન કલિના નલપરાભવપ્રતિજ્ઞાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-55-0 (17978)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-55-0x (1924)
વૃતે તુ નૈષધે ભૈમ્યા લોકપાલા મહૌજસઃ।
યાન્તો દદૃશુરાયાન્તં દ્વાપરં કલિના સહ ॥ 3-55-1 (17979)
અથાબ્રવીત્કલિં શક્રઃ સંપ્રેક્ષ્ય બલવૃત્રહા।
દ્વાપરેણ સહાયેન કલે બ્રૂહિ ક્વ યાસ્યસિ ॥ 3-55-2 (17980)
તતોઽબ્રવીત્કલિઃ શક્રં દમયન્ત્યાઃ સ્વયંવરમ્।
ગત્વા હિ વરયિષ્યે તાં મનો હિ મમ તાં ગતમ્ ॥ 3-55-3 (17981)
તમબ્રવીત્પ્રહસ્યેન્દ્રો નિર્વૃત્તઃ સ સ્વયંવરઃ।
વૃતસ્તયા નલો રાજા પતિરસ્મત્સમીપતઃ ॥ 3-55-4 (17982)
એવમુક્તસ્તુ શક્રેણ કલિઃ કોપસમન્વિતઃ।
દેવાનામન્ત્ર્ય તાન્સર્વાનુવાચેદં વચસ્તદા ॥ 3-55-5 (17983)
દેવાનાં માનુષં મધ્યે યત્સા પતિમવિન્દત।
નનુ તસ્યા ભવેન્ન્યાય્યં વિપુલં દણ્ડધારણમ્ ॥ 3-55-6 (17984)
એવમુક્તે તુ કલિના પ્રત્યૂચુસ્તે દિવૌકસઃ।
અસ્માભિઃ સભનુજ્ઞાતે દમયન્ત્યા નલો વૃતઃ ॥ 3-55-7 (17985)
કા હિ સર્વગુણોપેતં નાશ્રયેત નલં નૃપમ્।
યો વેદ ધર્માનખિલાન્યથાવચ્ચરિતવ્રતઃ ॥ 3-55-8 (17986)
યોઽધીતે ચતુરો વેદાન્સર્વાનાખ્યાનપઞ્ચમાન્।
અહિંસાનિરતો યશ્ચ સત્યવાદી દૃઢવ્રતઃ ॥ 3-55-9 (17987)
યસ્મિન્દાક્ષ્યં ધૃતિર્જ્ઞાનં તપઃ શૌચં દમઃ શમઃ।
ધ્રુવાણિ પુરુષવ્યાઘ્રે લોકપાલસમે નૃપે ॥ 3-55-10 (17988)
એવંરૂપં નલં યો વૈ કામયેચ્છપિતું કલે।
આત્માનં સ શપેન્મૂઢો હન્યાદાત્માનમાત્મના ॥ 3-55-11 (17989)
એવંગુણં નલં યો વૈ કામયેચ્છપિતું કલે।
કૃચ્છ્રે સ નરકે મઞ્જેદગાધે વિપુલે હ્રદે ॥ 3-55-12 (17990)
એવમુક્ત્વા કલિં દેવા દ્વાપરં ચ દિવં યયુઃ।
તતો ગતેષુ દેવેષુ કલિર્દ્વાપરમબ્રવીત્ ॥ 3-55-13 (17991)
સંયન્તું નોત્સહે કોપં નલે વત્સ્યામિ દ્વાપર।
ભ્રંશયિષ્યામિ તં રાજ્યાન્ન ભૈમ્યા સહ રંસ્યતે ॥ 3-55-14 (17992)
ત્વમપ્યક્ષાન્સમાવિશ્ય સાહાય્યં કર્તુમર્હસિ।
`મમ પ્રિયકૃતે હ્યસ્મન્કૃતવાંશ્ચ ભવિષ્યસિ' ॥ 3-55-15 (17993)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ પઞ્ચપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 55 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-55-4 નિર્વૃત્તઃ સમાપ્તઃ ॥ 3-55-7 અસ્માભિઃ સમનુજ્ઞાતો દમયન્ત્યેતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-55-9 ધર્મવાદી દૃઢવ્રતં ઇતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-55-10 શૌચં દયા ક્ષમેતિ ક. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 056
॥ શ્રીઃ ॥
3.56. અધ્યાયઃ 056
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કલિચોદનયા પુષ્કરેણ નલાહ્વાનમ્ ॥ 1 ॥ નલપુષ્કરયોરક્ષદેવનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-56-0 (17994)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-56-0x (1925)
એવં સ સમયં કૃત્વા દ્વાપરેણ કલિઃ સહ।
આજગામ તતસ્તત્ર યત્રરાજા સ નૈષધઃ ॥ 3-56-1 (17995)
સ નિત્યમન્તરપ્રેક્ષી નિષધેષ્વવસચ્ચિરમ્।
અથાસ્ય દ્વાદશે વર્ષે દદર્શ કલિરન્તરમ્ ॥ 3-56-2 (17996)
કૃત્વા મૂત્રમુપસ્પૃશ્ય સંધ્યામન્વાસ્ત નૈષધઃ।
અકૃત્વા પાદયોઃ શૌચં તત્રૈનં કલિરાવિશત્ ॥ 3-56-3 (17997)
સ સમાવિશ્ય ચ નલં સમીપં પુષ્કરસ્ય ચ।
ગત્વા પુષ્કરમાહેદમેહિ દીવ્ય નલેન વૈ ॥ 3-56-4 (17998)
અક્ષદ્યૂતે નલં જેતા ભવાન્હિ સહિતો મયા।
નિષધાન્પ્રતિપદ્યસ્વ જિત્વા રાજ્યં નલં નૃપમ્ ॥ 3-56-5 (17999)
એવમુક્તસ્તુ કલિના પુષ્કરો નલમભ્યયાત્।
કલિશ્ચૈવ વૃષો ભૂત્વા તં વૈ પુષ્કરમન્વયાત્ ॥ 3-56-6 (18000)
આસાદ્ય તુ નલં વીરં પુષ્કરઃ પરવીરહા।
દીવ્યાવેત્યબ્રવીદ્ધાતા વૃષેણેતિ મુહુર્મુહુઃ ॥ 3-56-7 (18001)
ન ચક્ષમે તતો રાજા સમાહ્વાનં મહામનાઃ।
વૈદર્ભ્યાઃ પ્રેક્ષમાણાયાઃ પ્રાપ્તકાલમમન્યત ॥ 3-56-8 (18002)
`તતઃ સ રાજ્ઞા સહસા દેવિતું સંપ્રચક્રમે ॥ 3-56-9 (18003)
ભ્રાત્રા દેવાભિભૂતેન દૈવાવિષ્ટો જનાધિપઃ।'
હિરણ્યસ્ય સુવર્ણસ્ય યાનયુગ્યસ્ વાસસામ્।
આવિષ્ટઃ કલિના દ્યૂતે જીયતે સ્મ નલસ્તદા ॥ 3-56-10 (18004)
તમક્ષમદસંમત્તં સુહૃદાં ન તુ કશ્ચન।
નિવારણેઽભવચ્છક્તો દીવ્યમાનમરિંદમમ્ ॥ 3-56-11 (18005)
તતઃ પૌરજનાઃ સર્વે મન્ત્રિભિઃ સહ ભારત।
રાજાનં દ્રષ્ટુમાગચ્છન્નિવારયિતુમાતુરમ્ ॥ 3-56-12 (18006)
તતઃ સૂત ઉપાગમ્ય દમયન્ત્યૈ ન્યવેદયત્।
એષ પૌરજનો દેવિ દ્વારિ તિષ્ઠતિ કાર્યવાન્ ॥ 3-56-13 (18007)
નિવેદ્યતાં નૈષધાય સર્વાઃ પ્રકૃતયઃ સ્થિતાઃ।
અમૃષ્યમાણા વ્યસનં રાજ્ઞો ધર્માર્થદર્શિનઃ ॥ 3-56-14 (18008)
તતઃ સા બાષ્પકલયા વાચા દુખેન કર્શિતા।
ઉવાચ નૈષધં ભૈમી શોકોપહતચેતના ॥ 3-56-15 (18009)
રાજન્પૌરજનો દ્વારિ ત્વાં દિદૃક્ષુરવસ્થિતઃ।
`વૃદ્ધૈર્બ્રાહ્મણમુખ્યૈશ્ચ વણિગ્ભિશ્ચ સમન્વિતઃ ॥ 3-56-16 (18010)
આગતં સહિતં રાજંસ્ત્વત્પ્રસાદાવલમ્બનમ્।'
તં દ્રષ્ટુમર્હસીત્યેવં પુનઃ પુનરભાષત ॥ 3-56-17 (18011)
તાં તથા રુચિરાપાઙ્ગીં વિલપન્તીં તથાવિધામ્।
આવિષ્ટઃ કલિના રાજા નાભ્યભાષત કિંચન ॥ 3-56-18 (18012)
તતસ્તે મન્ત્રિણઃ સર્વે તે ચૈવ પુરવાસિનઃ।
નાયમસ્તીતિ દુઃખાર્તા વ્રીડિતા જગ્મુરાલયાન્ ॥ 3-56-19 (18013)
તથા તદભવદ્દ્યૂતં પુષ્કરસ્ય નલસ્ય ચ।
યુધિષ્ઠિર બહૂન્માસાન્પુણ્યશ્લોકસ્ત્વજીયત ॥ 3-56-20 (18014)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ ષટ્પઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 65 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-56-1 સમયં સંકેતમ્ ॥ 3-56-3 અન્વાસ્ત ઉપાસિતવાન્ ॥ 3-56-4 સ કુલિઃ। નલં સમાવિશ્ય રૂપાન્તરેણ પુષ્કરં ચાબ્રવીત્। દીવ્ય દ્યૂતં કુરુ ॥ 3-56-6 વૃષઃ શ્રેષ્ઠઃ પાશશ્રેષ્ઠો ભૂત્વા ॥ 3-56-7 વૃષેણાક્ષમુખ્યેન। અબ્રવીત્પ્રીત્યેતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-56-10 યાનેષુ યુગ્યં યુગવહં રથાદિ તસ્ય ॥ 3-56-19 નાયમસ્તિ નષ્ટોયમિત્યર્થઃ ॥ 3-56-20 પુણ્યઃ પાવનઃ શ્લોકો યશો યસ્ય। અજીયત જિતઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 057
॥ શ્રીઃ ॥
3.57. અધ્યાયઃ 057
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દ્યૂતે નલપરાજયમુત્પશ્યન્ત્યા દમયન્ત્યા ચોદિતેન સારથિના તત્પુત્રમિથુનસ્ય રથારોપણેન ભીમનગરપ્રાપણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-57-0 (18015)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-57-0x (1926)
દમયન્તી તતો દૃષ્ટ્વા પુણ્યશ્લોકં નરાધિપમ્।
ઉન્મત્તવદનુન્મત્તા દેવને કૃતચેતસમ્ ॥ 3-57-1 (18016)
ભયશોકસમાવિષ્ટા રાજન્ભીમસુતા તતઃ।
ચિન્તયામાસ તત્કાર્યં સુમહત્પાર્થિવં પ્રતિ ॥ 3-57-2 (18017)
સા શઙ્કમાના તત્પાપં ચિકીર્ષન્તી ચ તત્પ્રિયમ્।
નલં ચ હૃતસર્વસ્વમુપલભ્યેદમબ્રવીત્ ॥ 3-57-3 (18018)
બૃહત્સેનામતિયશાં તાં ધાત્રીં પરિચારિકામ્।
હિતાં સર્વાર્થકુશલામનુરક્તાં સુભાષિતામ્ ॥ 3-57-4 (18019)
બૃહન્સેને વ્રજામાત્યાનાનાય્ય નલંશાસનાત્।
આચક્ષ્વ યદ્ધૃતં દ્રવ્યમવશિષ્ટં ચ યદ્વસુ ॥ 3-57-5 (18020)
`ઇત્યેવં સા સમાદિષ્ટા બૃહત્સેના નરેશ્વર।
ઉવાચ દેવ્યા વચનં મન્ત્રિણાં સા સમીપત ॥' 3-57-6 (18021)
તતસ્તે મન્ત્રિણઃ સર્વે વિજ્ઞાય નલશાસનમ્।
અપિ નો ભાગધેયં સ્યાદિત્યુક્ત્વા પુનરાવ્રજન્ ॥ 3-57-7 (18022)
તાસ્તુ સર્વાઃ પ્રકૃતયો દ્વિતીયં સમુપસ્થિતાઃ।
ન્યવેદયદ્ભીમસુતા ન ચ તત્પ્રત્યનન્દત ॥ 3-57-8 (18023)
વાક્યમપ્રતિનન્દન્તં ભર્તારમભિવીક્ષ્ય સા।
દમયન્તી પુનર્વેશ્મ વ્રીડિતા પ્રવિવેશ હ ॥ 3-57-9 (18024)
નિશામ્ય સતતં ચાક્ષાન્પુણ્યશ્લોકપરાઙ્યુખાન્।
નલં ચ હૃતસર્વસ્વં ધાત્રીં પુનરુવાચ હ ॥ 3-57-10 (18025)
બૃહત્સેને પુનર્ગચ્છ વાર્ષ્ણેયં નલશાસનાત્।
સૂતમાનય કલ્યાણિ મહત્કાર્યમુપસ્થિતમ્ ॥ 3-57-11 (18026)
બૃહત્સેના તુ સા શ્રુત્વા દમયન્ત્યાઃ પ્રભાપિતમ્।
વાર્ષ્ણેયમાનયામાસ પુરુષૈરાપ્તકારિભિઃ ॥ 3-57-12 (18027)
વાર્ષ્ણેયં તુ તતો ભૈમી સાન્ત્વયચ્છ્લક્ષ્ણયા ગિરા।
ઉવાચ દેશકાલજ્ઞા પ્રાપ્તકાલમનિન્દિતા ॥ 3-57-13 (18028)
જાનષે ત્વં યથા રાજા સમ્યગ્વૃત્તઃ સદા ત્વયિ।
તસ્ય ત્વં વિપમસ્થસ્ય સાહાય્યં કર્તુમર્હસિ ॥ 3-57-14 (18029)
યથાયથા હિ નૃપતિઃ પુષ્કરેણૈવ જીયતે।
તથાતથાઽસ્ય વૈ દ્યૂતે રાગો ભૂયોઽભિવર્ધતે ॥ 3-57-15 (18030)
યથા ચ પુષ્કરસ્યાક્ષાઃ પતન્તિ વશવર્તિનઃ।
તથા વિપર્યયશ્ચાપિ નલસ્યાક્ષેષુ દૃશ્યતે ॥ 3-57-16 (18031)
સુહૃત્સ્વજનવાક્યાનિ યથાઽયં ન શૃણોતિ ચ।
મમાપિ ચ તથા વાક્યં નાભિનન્દતિ નૈષધ ॥ 3-57-17 (18032)
યથા રાજ્ઞઃ પ્રદીપ્તાનાં ભાગ્યાનામદ્ય સારથે।
નૂનં મન્યે ન શેષોસ્તિ નૈષધસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 3-57-18 (18033)
યત્તુ મે વચનં રાજા નાભિનન્દતિ મોહિતઃ।
શરણં ત્વાં પ્રપન્નાઽસ્મિ સારથે કુરુ મદ્વચઃ।
ન હિ મે શુધ્તે ભાવો વિનાશં પ્રતિ સારથે ॥ 3-57-19 (18034)
નલસ્ય દયિતાનશ્વાન્યોજયિત્વા મનોજવાન્।
રથમારોપ્ય મિથુનં કુણ્ડિનં યાતુર્મહસિ ॥ 3-57-20 (18035)
મમ જ્ઞાતિષુ નિક્ષિપ્ય દારકૌ સ્યન્દનં તથા।
અશ્વાંશ્ચેમાન્યથાકામં વસ વાઽન્યત્ર ગચ્છવા ॥ 3-57-21 (18036)
દમયન્ત્યાસ્તુ તદ્વાક્યં વાર્ણ્યેયો નલસારથિઃ।
ન્યવેદયદશેષેણ નલામાત્યેષુ મુખ્યશઃ ॥ 3-57-22 (18037)
તૈઃ સમેત્ય વિનિશ્ચિત્ય સોઽનુજ્ઞાતો મહીપતે।
યયૌ મિથુનમારોપ્ય વિદર્ભાંસ્તેન વાહિના ॥ 3-57-23 (18038)
હયાંસ્તત્ર વિનિક્ષિપ્ય સૂતો રથવરં ચ તમ્।
ઇન્દ્રસેનાં ચ તાં કન્યામિન્દ્રસેનં ચ બાલકમ્ ॥ 3-57-24 (18039)
આમન્ત્ર્ય ભીમં રાજાનમાર્તઃ શોચન્નલં નૃપમ્।
ક્વ નુ યાસ્યામિ મનસા ચિન્તયાનો મુહુર્મુહુઃ।
અટમાનસ્તતોઽયોધ્યાં જગામ નગરીં તદા ॥ 3-57-25 (18040)
ઋતુપર્ણં સ રાજાનમુપતસ્થે સુદુઃખિતઃ।
ભૃતિં ચ સ દદૌ ચાસ્ય સારથ્યેન નિયોજિતઃ ॥ 3-57-26 (18041)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ સપ્તપઞ્ચાશોઽધ્યાઃ ॥ 57 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-57-2 દ્વિતીયં દ્વતીયવારમ્। ન ચ તત્પ્રત્યવબુધ્યતેતિ ક. ધ.પાઠઃ ॥ 3-57-19 કદાચિદ્વિનશેદપીતિ ઝ.પાઠઃ ॥ 3-57-20 મિથુનં કુમારીં કુમારં ચ। કુણ્ડિનં ભીમસ્ નગરમ્ ॥ 3-57-22 મુખ્યશઃ મુખ્યેષુ મુખ્યેષુ ॥ 3-57-23 વાહિના અશ્વરથેન ॥ 3-57-26 ભૃતિં વેતનમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 058
॥ શ્રીઃ ॥
3.58. અધ્યાયઃ 058
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દ્યૂતે પુષ્કરજિતેન નલેન દમયન્ત્યા સહ વનપ્રવેશઃ ॥ 1 ॥ અન્તરિક્ષે પક્ષિરૂપેણ સમુત્પતદ્ભિરક્ષૈરાત્મજિઘૃક્ષોર્નલસ્ય અન્તરીયવસ્ત્રાપકર્ષણેન પલાયનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-58-0 (18042)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-58-0x (1927)
તતસ્તુ યાતે વાર્ષ્ણેયે પુણ્યશ્લોકસ્ય દીવ્યતઃ।
પુષ્કરેણ હૃતં રાજ્યં યચ્ચાપિ વસુ કિંચન ॥ 3-58-1 (18043)
હૃતરાજ્યં નલં રાજન્પ્રહસન્પુષ્કરોઽબ્રવીત્।
દ્યૂતં પ્રવર્તતાં ભૂયઃ પ્રતિપાણોઽસ્તિ કસ્તવ ॥ 3-58-2 (18044)
શિષ્ટા તે દમયન્ત્યેકા સર્વમન્યદ્ધૃતં મયા।
દમયન્ત્યાઃ પણઃ સાધુ વર્તતાં યદિ મન્યસે ॥ 3-58-3 (18045)
પુષ્રેણૈવમુક્તસ્ય પુણ્યશ્લોકસ્ય મન્યુના।
વ્યદીર્યતેવ હૃદયં ન ચૈનં કિંચિદબ્રવીત્ ॥ 3-58-4 (18046)
તતઃ પુષ્કરમાલોક્ય નલઃ પરમમન્યુમાન્।
`ઉવાચ વિદ્યતેઽન્યચ્ચ ધનં મમ નરાધમ ॥ 3-58-5 (18047)
ષણરૂપેણ નિક્ષિપ્ય પુણ્યશ્લોકઃ સુદુર્મનાઃ।
ઉત્તરીયં તથા વસ્ત્રં તસ્યાશ્ચાભરણાનિ ચ'।
ઉન્સૃજ્ય સર્વગાત્રભ્યો ભૂષણાનિ સહાયશાઃ ॥ 3-58-6 (18048)
સુકવાસા હ્યસંવીતઃ સુહૃચ્છોકવિવર્ધનઃ।
નિશ્ચક્રામ તતોરાજા ત્યક્ત્વા સુવિપુલાં શ્રિયમ્ ॥ 3-58-7 (18049)
દમયન્ત્યેકવસ્ત્રાઽથ ગચ્છન્તં પૃષ્ઠતોઽન્વગાત્।
સ તયા નગરાભ્યાશે ત્રિરાત્રં નૈપધોઽવસત્ ॥ 3-58-8 (18050)
પુષ્કરસ્તુ મહારાજ ધોષયામાસ વૈ પુરે।
નલે યઃ સમ્યગાતિષ્ઠેત્સ ગચ્છેદ્વધ્યતાં મમ ॥ 3-58-9 (18051)
પુષ્કરસ્ય તુ વાક્યેન તસ્ય વિદ્વેષણેન ચ।
પૌરા ન તસ્ય સત્કારં કૃતવન્તો યુધિષ્ઠિર ॥ 3-58-10 (18052)
સ તથા નગરાભ્યાશે સત્કારાર્હો ન સન્કૃતઃ।
ત્રિગત્રમુપિતો રાજા જલમાત્રેણ વર્તયન્ ॥ 3-58-11 (18053)
[પીડ્યમાનઃ ક્ષુધા તત્ર ફલમૃલાનિ કર્પયન્।
પ્રાતિષ્ઠત તતોરાજા દમયન્તી તમન્વગાત્ ॥] 3-58-12 (18054)
ક્ષુધયા પીડ્યમાનમ્તુ નલો બહુતિથેઽહનિ।
અપશ્યચ્છકુનાન્કાંશ્રિદ્ધિરણ્યસદૃશચ્છદાન્ ॥ 3-58-13 (18055)
સ ચિન્તયામાસ તદા નિપધાધિપતિર્બલી।
અસ્તિ ભક્ષ્યો મમાદ્યાપિ વસુ ચેદં ભવિષ્યતિ ॥ 3-58-14 (18056)
તતસ્તાનન્તરીયેણ વાસસા સ સમાવૃણોત્।
તસ્ય તદ્વસ્ત્રમાદાય સર્વે જગ્મુર્વિહાયસા ॥ 3-58-15 (18057)
ઉન્પતન્તઃ ખગા વાક્યમેતદાહુસ્તતો નલમ્।
દૃષ્ટ્વા દિગ્વાસસં ભૂમૌ સ્થિતં દીનમધોમુખમ્ ॥ 3-58-16 (18058)
વયમક્ષાઃ સુદુર્બુદ્ધે તવવાસો જિહીર્ષવઃ।
આગતા ન હિ નઃ પ્રીતિઃ સવાસસિ ગતે ત્વયિ ॥ 3-58-17 (18059)
નાન્સમીક્ષ્ય ગતાનક્ષાનાત્માનં ચ વિવાસસમ્।
પુણ્યશ્લોકસ્તદા રાજા દમયન્તીમથાબ્રવીત્ ॥ 3-58-18 (18060)
યેષાં પ્રકોપાદૈશ્વર્યાન્પ્રચ્યુતોઽહમનિન્દિતે।
પ્રાણયાત્રાં ન વિન્દેયં દુઃખિતઃ ક્ષુધયાઽન્વિતઃ ॥ 3-58-19 (18061)
યેષાં કૃતે ન સત્કારમકુર્વન્મયિ નૈષધાઃ।
ઇમે તે શકુના ભૂત્વા વાસશ્ચાષહરન્તિ મે ॥ 3-58-20 (18062)
વૈષમ્યં પરમં પ્રાપ્તો દુઃખિતો ગતચેતનઃ।
ભર્તા તેઽહં નિબોધેદં વચનં હિતમાત્મનઃ ॥ 3-58-21 (18063)
એતે ગચ્છન્તિ વહવઃ પન્થાનો દિણાપથમ્।
અવન્તીમૃક્ષવન્તં ચ સમતિક્રમ્ય પર્વતમ્ ॥ 3-58-22 (18064)
એષ વિન્ધ્યો મહાશૈલઃ પયોષ્ણી ચ સમુદ્રગા।
આશ્રમાશ્ચ મહર્ષીણાં બહુમૂલફલાન્વિતાઃ ॥ 3-58-23 (18065)
એષ પન્થા વિદર્ભાણામેષ યાસ્યતિ કોસલાન્।
અતઃપરં ચ દેશોઽયં દક્ષિણો દક્ષિણાપથઃ ॥ 3-58-24 (18066)
એતદ્વાક્યં નલો રાજા દમયન્તીં સમાહિતઃ।
ઉવાચાસકૃદાર્તો હિ ભૈમીમુદ્દિશ્ય ભારત ॥ 3-58-25 (18067)
તતઃ સા વાષ્પકલયા વાચા દુઃખેન કર્શિતા।
ઉવાચ દમયન્તી તં નૈષધં કરુણં વચઃ ॥ 3-58-26 (18068)
ઉદ્વેષતે મે હૃદયં સીદન્ત્યઙ્ગાનિ સર્વશઃ।
તવ પાર્થિવ સંકલ્પં ચિન્તયન્ત્યાઃ પુનઃ પુનઃ ॥ 3-58-27 (18069)
હૃતરાજ્યં હૃતદ્રવ્યં વિવસ્ત્રં ક્ષુચ્છ્રમાન્વિતમ્।
કથમુત્સૃજ્ય ગચ્છેયમહં ત્વાં નિર્જને વને ॥ 3-58-28 (18070)
શ્રાન્તસ્ય તે ક્ષુધાર્તસ્ય ચિન્તયાનસ્ય તત્સુખમ્।
વને ઘોરે મહારાજ નાશયિષ્યામ્યહં ક્લમમ્ ॥ 3-58-29 (18071)
ન ચ ભાર્યાસમં કિંચિન્નરસ્યાર્તસ્ય ભેષજમ્।
નિત્યં હિ સર્વદુઃખેષુ સત્યમેતદ્વ્રવીમિ તે ॥ 3-58-30 (18072)
નલ ઉવાચ। 3-58-31x (1928)
એવમેતદ્યથાઽઽન્થ ત્વં દમયન્તિ સુમધ્યમે।
નાસ્તિ બાર્યાસમં મિત્રં નરસ્યાર્તસ્ય ભેષજમ્ ॥ 3-58-31 (18073)
ન ચાહં ત્યક્તુકામસ્ત્વાં કિમલં ભીરુ શઙ્કસે।
ત્યજેયમહમાત્માનં ન ચૈવ ત્વામનિન્દિતે ॥ 3-58-32 (18074)
દમયન્ત્યુવાચ। 3-58-33x (1929)
યદિ માં ત્વં મહારાજ ન વિહાતુમિહચ્છસિ।
તત્કિમર્થં વિદર્ભાણાં પન્થાઃ સમુપદિશ્યતે ॥ 3-58-33 (18075)
અવૈમિ ચાહં નૃપતે ન તુ માં ત્યક્તુમર્હસિ।
ચેતસા ત્વપકૃષ્ટેન માં ત્યજેથા મહીપતે ॥ 3-58-34 (18076)
પન્થાનં હિ મમાભીક્ષ્ણમાખ્યાસિ ચ નરોત્તમ।
અતો નિમિત્તં શોકં મે વર્ધયસ્યમરોપમ ॥ 3-58-35 (18077)
યદિ ચાયમભિપ્રાયસ્તવ રાજન્ભવિષ્યતિ।
સહિતાવેવ ગચ્છાવો વિદર્ભાન્યદિ મન્યસે ॥ 3-58-36 (18078)
વિદર્ભરાજસ્તત્ર ત્વાં પૂજયિષ્યતિ માનદ।
તેન ત્વં પૂજિતો રાજન્સુખં વત્સ્યસિ નો ગૃહે ॥ 3-58-37 (18079)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ અષ્ટપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 58 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-58-2 પ્રતિપાણઃ પણનીયં દ્રવ્યમ્ ॥ 3-58- અપકૃષ્ઠેન કલિકર્પિતન ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 059
॥ શ્રીઃ ॥
3.59. અધ્યાયઃ 059
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
નલેન સ્વપન્ત્યા દમયન્ત્યા વસ્ત્રાર્ધચ્છેદનપૂર્વકં પરિત્યાગેનાપયાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-59-0 (18080)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-59-0x (1930)
`ઇત્યુક્તઃ સ તદા દેવ્યા નલો વચનમબ્રવીત્।'
યથા રાજ્યંતવ પિતુસ્તથા મમ નસંશયઃ।
ન તુ તત્ર ગમિષ્યામિ વિષમસ્થઃ કથંચન ॥ 3-59-1 (18081)
કથં સમૃદ્ધો ગત્વાઽહં તવ હર્ષવિવર્ધનઃ।
પરિદ્યૂનો ગમિષ્યામિ તવ શોકવિવર્ધનઃ ॥ 3-59-2 (18082)
ઇતિ બ્રુવન્નલો રાજા દમયન્તીં પુનઃ પુનઃ।
સાન્ખયામાસ કલ્યાણીં વાસસોર્ધેન સંવૃતામ્ ॥ 3-59-3 (18083)
તાવેકવસ્ત્રસંવીતાવટમાનાવિતસ્તતઃ।
ક્ષુત્પિપાસાપરિશ્રાન્તૌ સભાં કાંચિદુપેયતુઃ ॥ 3-59-4 (18084)
તાં સભામુપસંપ્રાપ્ય તદા સ નિષધાધિપઃ।
વૈદર્ભ્યા સહિતો રાજા નિષસાદ મહીતલે ॥ 3-59-5 (18085)
સ વૈ વિવસ્ત્રો મલિનો વિવર્ણઃ પાંસુગુણ્ઠિતઃ।
દમયન્ત્યા સહ શ્રાન્તઃ સુષ્વાપ ધરણીતલે ॥ 3-59-6 (18086)
`તતઃ સ્વવસનસ્યાન્તં દમયન્તી વિશાંપતે।
ભૂમાવાસ્તીર્ય સુષ્વાપ પતિમાલિઙ્ગ્ય શોભના ॥' 3-59-7 (18087)
દમયનત્યપિ કલ્યાણી નિદ્રયાઽપહૃતા તતઃ।
સહસા દુઃખમાસાદ્ય સુકુમારી તપસ્વિની ॥ 3-59-8 (18088)
સુપ્તાયાં દમયન્ત્યાં તુ નલો રાજા વિશાંપતે।
શોકોન્મથિતચિત્તઃ સન્ન સ્મ શેતે યથા પુરા ॥ 3-59-9 (18089)
સ તદ્રાજ્યાપહરણં સુહૃત્ત્યાગં ચ સર્વશઃ।
વને ચ તં પરિધ્વંસં પ્રેક્ષ્ય ચિન્તામુપેયિવાન્ ॥ 3-59-10 (18090)
કિં નુ મે સ્યાદિદં કૃત્વા કિંનુ મે સ્યાદકુર્વતઃ।
કિંનુ મે મરણં શ્રેયઃ પરિત્યાગો જનસ્ય વા ॥ 3-59-11 (18091)
મામિયં હ્યનુરક્તૈવં દુઃખમાપ્નોતિ મત્કૃતે।
મદ્વિહીના ત્વિયં ગચ્છેત્કદાચિત્સ્વજનં પ્રતિ ॥ 3-59-12 (18092)
મયા નિઃસંશયં દુખમિયં પ્રાપ્સ્યત્યનુવ્રતા।
ઉત્સર્ગેસંશયઃ સ્યાત્તુ વિન્દેતાપિ સુખં ક્વચિત્ ॥ 3-59-13 (18093)
બૃહદશ્ચ ઉવાચ। 3-59-14x (1931)
સ વિનિશ્ચિત્ય બહુધા વિચાર્ય ચ પુનઃપુનઃ।
ઉત્સર્ગેઽમન્યત શ્રેયો દમયન્ત્યા નરાધિપ ॥ 3-59-14 (18094)
ન ચૈષા તેજસા શક્યા કૈશ્ચિદ્ધર્ષયિતું પથિ।
યશસ્વિની મહાભાગા મદ્ભક્તેયં પતિવ્રતા ॥ 3-59-15 (18095)
એવં તસ્ તદા બુદ્ધિર્દમયન્ત્યાં ન્યવર્તત।
કલિના દુષ્ટભાવેન દમયન્ત્યા વિસર્જને ॥ 3-59-16 (18096)
સોઽવસ્ત્રતામાત્મનશ્ચ તસ્યાશ્ચાપ્યેકવસ્ત્રતામ્।
ચિન્તયિત્વાઽધ્યગાદ્રાજા વસ્ત્રાર્ધસ્યાવકર્તનમ્ ॥ 3-59-17 (18097)
કથં વાસો વિકર્તેયં ન ચ બુદ્ધ્યેત મે પ્રિયા।
વિચિન્ત્યૈવં નલો રાજા સભાં પર્યચરત્તદા ॥ 3-59-18 (18098)
પરિધાવન્નથ નલ ઇતશ્ચેતશ્ચ ભારત।
આસસાદ સભોદ્દેશે વિકોશં સ્વઙ્ગમુત્તમમ્ ॥ 3-59-19 (18099)
તેનાર્ધં વાસસશ્છિત્ત્વા નિવસ્ ચ પરંતપઃ।
સુપ્તામુત્સૃજ્ય વૈદર્ભીં પ્રાદ્રવદ્ગતચેતનામ્ ॥ 3-59-20 (18100)
તતો નિબદ્ધહૃદયઃ પુનરાગમ્ તાં સભામ્।
દમયન્તીં તદા દૃષ્ટ્વા રુરોદ નિષધાધિપઃ ॥ 3-59-21 (18101)
યાં ન વાયુર્ન ચાદિત્યઃ પુરા પશ્યતિ મે પ્રિયામ્।
સેયમદ્ય સભામધ્યે શેતે ભૂમાવનાથવત્ ॥ 3-59-22 (18102)
ઇયં વસ્ત્રાવકર્તેન સંવીતા ચારુહાસિની।
ઉન્મત્તેવ મયા હીના કથં બુદ્ધ્વા ભવિષ્યતિ ॥ 3-59-23 (18103)
કથમેકા સતી ભમી મયા વિરહિતા શુભા।
ચરિષ્યતિ વને ઘોરે મૃગવ્યાલનિષેવિતે ॥ 3-59-24 (18104)
આદિત્યા વસવો રુદ્રા અશ્વિનૌ સમરુદ્ગણૌ।
રક્ષન્તુ ત્વાં મહાભાગે ધર્મેણાસિ સમાવૃતા ॥ 3-59-25 (18105)
એવમુક્ત્વા પ્રિયાં ભાર્યાં રૂપેણાપ્રતિમાં ભુષિ।
કલિનાઽપહૃતજ્ઞાનો નલઃ પ્રાતિપષ્ઠદુદ્યતઃ ॥ 3-59-26 (18106)
ગત્વાગત્વા નલો રાજા પુનરેતિ સભાં મુહુઃ।
આકૃષ્યમાણઃ કલિના સૌહૃદેનાવકૃષ્યતે ॥ 3-59-27 (18107)
દ્વિધેવ હૃદયં તસ્ય દુઃખિતસ્યાભવત્તદા।
દોલેવ મુહુરાયાતિ યાતિ ચૈવ મુહુર્મુહુઃ ॥ 3-59-28 (18108)
અવકૃષ્ટસ્તુ કલિના મોહિતઃ પ્રાદ્રવન્નલઃ।
સુપ્તામુત્સૃજ્ય તાં ભાર્યાં વિલપ્ય કરુણં બહુ ॥ 3-59-29 (18109)
નષ્ટાત્મા કલિનાઽઽવિષ્ટસ્તત્તદ્વિગણયન્મુહુઃ।
જગામૈકાં વને શૂન્યે ભાર્યામુત્સૃજ્ય મોહિતઃ ॥ 3-59-30 (18110)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ એકોનષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 59 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-59-10 પરિધ્વંસં કલિના વસ્ત્રાપહરણાદિક્લેશમ્ ॥ 3-59-11 જનસ્ય ભાર્યાયાઃ ॥ 3-59-16 દમયન્ત્યાં વિષયે ન્યવર્તત નિવૃત્તાસતી વિસર્જનેઽભૂદિતિ શેષઃ ॥ 3-59-20 નિવસ્ય પરિધાય ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 060
॥ શ્રીઃ ॥
3.60. અધ્યાયઃ 060
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
વને ચરન્ત્યા દમયન્ત્યા અજગરેણ ગ્રહણમ્ ॥ 1 ॥ વનચરેણ વ્યાધેન તાં ગ્રસતોઽજગરસ્ય વધઃ ॥ 2 ॥ દમયન્ત્યા આત્મકામુકસ્ય તદ્વ્યાધસ્ય સ્વપાતિવ્રત્યમહિમ્ના હનનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-60-0 (18111)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-60-0x (1932)
અપક્રાન્તે નલે રાજન્દમયન્તી ગતક્લમા।
અબુધ્યત વરારોહા સંત્રસ્તા વિજને વને ॥ 3-60-1 (18112)
અપશ્યમાના ભર્તારં શોકદુઃખસમન્વિતા।
પ્રાક્રોશદુચ્ચૈઃ સંત્રસ્તા મહારાજેતિ નૈષધમ્ ॥ 3-60-2 (18113)
હા નાથ હા મહારાજ હા સ્વામિન્કિં જહાસિ મામ્।
હા હતાઽસ્મિ વિનષ્ટાઽસ્મિ ભીતાઽસ્મિ વિજને વને ॥ 3-60-3 (18114)
નનુ નામ મહારજ ધર્મજ્ઞઃ સત્યવાગસિ।
કથંવિધસ્ત્વંહિ તથા સુપ્તામુત્સૃજ્ય માં ગતઃ ॥ 3-60-4 (18115)
કથમુત્સૃજ્યગન્તાઽસિ વશ્યાં ભાર્યામનુવ્રતામ્।
વિશેષતો નાપકૃતઃ પરેણાપકૃતો હ્યસિ ॥ 3-60-5 (18116)
શક્યસે ન ગિરઃ સત્યાઃ કર્તું મયિ નરેશ્વર।
યાસ્ત્વયા લોકપાલાનાં સન્નિધૌ કથિતાઃ પુરા ॥ 3-60-6 (18117)
નાકાલે વિહિતો મૃત્યુર્મર્ત્યાનાં પુરુષર્ષભ।
યત્ર કાન્તા ત્વયોત્સૃષ્ટા મુહૂર્તમપિ જીવતિ ॥ 3-60-7 (18118)
પર્યાપ્તઃ પરિહાસોઽયમેતાવાન્પુરુષર્ષભ।
ભૃશં ભીતાસ્મિ દુર્ધર્ષ દર્શયાત્માનમીશ્વર ॥ 3-60-8 (18119)
દૃશ્યસે દૃશ્યસે રાજન્નેષ તિષ્ઠસિ નૈષધ।
આવાર્ય ગુલ્મૈરાત્માનં કિં માં ન પ્રતિભાષસે ॥ 3-60-9 (18120)
નૃશંસાં વત રાજેન્દ્ર યન્મામેવંગતામિહ।
વિલપન્તીં સમાલિઙ્ગ્ય નાશ્વાસયસિ પાર્થિવ ॥ 3-60-10 (18121)
ન શોચામ્યહમાત્માનં ન ચાન્યદપિ કિંચન।
કથં નુ ભવિતાસ્યેક ઇતિ ત્વાં નૃપ શોચયે ॥ 3-60-11 (18122)
કથં નુ રાજંસ્તૃષિતઃ ક્ષુક્ષિતઃ શ્રમકર્શિતઃ।
સાયાહ્ને વૃક્ષમૂલેષુ મામપશ્યન્ભવિષ્યસિ ॥ 3-60-12 (18123)
તતઃ સા તીવ્રશોકાર્તા પ્રદીપ્તેવ ચ મન્યુના।
ઇતશ્ચેતશ્ચ રુદતી પર્યધાવત દુઃખિતા ॥ 3-60-13 (18124)
મુહુરુત્પતતે બાલા મુહુઃ પતતિ વિહ્વલા।
મુહુરાલીયતે ભીતા મુહુઃ ક્રોશતિ રોદિતિ ॥ 3-60-14 (18125)
અતીવ શોકસંતપ્તા મુહુર્નિઃશ્વસ્ વિહ્વલા।
ઉવાચ ભૈમી નિઃશ્વસ્ રોદમાના પતિવ્રતા ॥ 3-60-15 (18126)
યસ્યાભિશાપાદ્દુઃખાર્તો નૈષ નન્દતિ નૈષધઃ।
તસ્ય ભૂતસ્ય તદ્દુઃખાદ્દુઃખમભ્યધિકં ભવેત્ ॥ 3-60-16 (18127)
અપાપચેતસં પાપો ય એવં કૃતવાન્નલમ્।
તસ્માદ્દુઃખતરં પ્રાપ્ય જીવત્વમસુખજીવિકામ્ ॥ 3-60-17 (18128)
એવં તુ વિલપન્તી સા રાજ્ઞો ભાર્યા મહાત્મનઃ।
અન્વેષતિ સ્મ ભર્તારં વને શ્વાપદસેવિતે ॥ 3-60-18 (18129)
ઉન્મત્તવદ્ભીમસુતા વિલપન્તી તતસ્તતઃ।
હાહા રાજન્નિતિ મુહુરિતશ્ચેતશ્ચ ધાવતિ ॥ 3-60-19 (18130)
તાં શુષ્યમાણામત્યર્થં કુરરીમિવ વાશતીમ્।
કરુણં બહુશોચન્તીં વિલપન્તીં સુમધ્યમામ્। 3-60-20 (18131)
સહસાઽભ્યાગતાં ભૈમીમભ્યાશપરિવર્તિનીમ્।
જગ્રાહાજગરો ગ્રાહો મહાકાયઃ ક્ષુધાન્વિતઃ ॥ 3-60-21 (18132)
સા ગ્રસ્યમાના ગ્રહેણ શોકેન ચ પરાજિતા।
નાત્માનં શોચતિ તથા યથા શોચતિ નૈષધમ્ ॥ 3-60-22 (18133)
દ્વા નાથ મામિહ વને ગ્રસ્યમાનામનાગસમ્।
ગ્રાહેણાનેન વિજને કિમર્થં નાનુધાવસિ ॥ 3-60-23 (18134)
કથં ભવિષ્યસિ પુનર્મામનુસ્મૃત્ય નૈષધ।
[કથં ભવાઞ્જગામાદ્ય મામુત્સૃજ્ય વને પ્રભો।]
પાપાન્મુક્તઃ પુનર્લબ્ધ્વા બુદ્ધિં ચોતો ધનાનિ ચ ॥ 3-60-24 (18135)
શ્રાન્તસ્ય તે ક્ષુધાર્તસ્ પરિગ્લાનસ્ય નૈષધ।
કઃ શ્રમં રાજશાર્દૂલ નાશયિષ્યતિ તેઽનઘ ॥ 3-60-25 (18136)
બૃહદશ્ચ ઉવાચ। 3-60-26x (1933)
તાં તુ દૃષ્ટ્વા તથા ગ્રસ્તામુરગેણાયતેક્ષણામ્।
આક્રન્દમાનાં સંશ્રુત્ય જવેનાભિસસાર હ ॥ 3-60-26 (18137)
તાં તુ દૃષ્ટ્વા તથા ગ્રસ્તામુરગેણાયતેક્ષણામ્।
ત્વરમાણો મૃગવ્યાધઃ સંચરન્ગહને વને।
સમભિક્રમ્ય વેગેન સત્વરઃ સ વનેચરઃ ॥ 3-60-27 (18138)
મુખે તં પાટયામાસ શસ્ત્રેણ નિશિતેન ચ।
નિર્વિચેષ્ટં ભુજઙ્ગં તં વિશસ્ મૃગજીવનઃ ॥ 3-60-28 (18139)
મોક્ષયિત્વા સ તાંવ્યાધઃ પ્રક્ષાલ્ય સલિલેન હ।
સમાશ્વાસ્ય કૃતાહારામથ પપ્રચ્છ ભારત ॥ 3-60-29 (18140)
કસ્ય ત્વં મૃગશાવાક્ષિ કથં ચાસ્યાગતા વનમ્।
કથં ચેદં મહત્કૃચ્છ્રં પ્રાપ્તવત્યસિ ભામિનિ ॥ 3-60-30 (18141)
દમયન્તી તથા તેન પૃચ્છ્યમાના વિશાંપતે।
સર્વમેતદ્યથાવૃત્તમાચચક્ષેઽસ્ય ભારત ॥ 3-60-31 (18142)
તામર્ધવસ્ત્રસંવીતાં પીનશ્રોણિપયોધરામ્।
સુકુમારાનવદ્યાઙ્ગીં પૂર્ણચન્દ્રનિભાનનામ્ ॥ 3-60-32 (18143)
અરાલપક્ષ્મનયનાં તથા મધુરભાષિણીમ્।
લક્ષયિત્વા મૃગવ્યાધઃ કામસ્ય વશમીયિવાન્ ॥ 3-60-33 (18144)
તામથ શ્લક્ષ્ણયા વાચા લુબ્ધકો મૃદુપૂર્વયા।
સાન્ત્વયામાસ કામાર્તસ્તદબુધ્યત ભામિની ॥ 3-60-34 (18145)
દમયન્ત્યપિ તં દુષ્ટમુપલભ્ય પતિવ્રતા।
તીવ્રરોષસમાવિષ્ટા પ્રજજ્વાલેવ મન્યુના ॥ 3-60-35 (18146)
સ તુ પાપમતિઃ ક્ષુદ્રઃ પ્રધર્ષયિતુમાતુરઃ।
દુર્ધર્ષાં તર્કયામાસ દીપ્તામગ્નિશિખામિવ ॥ 3-60-36 (18147)
દમયન્તી તુ દુઃખાર્થા પતિરાજ્યવિનાકૃતા।
અતીતવાક્યથે કાલે શશાપૈનં રુષા કિલ ॥ 3-60-37 (18148)
યથાઽહં નૈષધાદન્યં મનસાઽપિ ન ચિન્તયે।
તથાઽયં પતતાં ક્ષુદ્રઃ પરાસુર્મૃગજીવનઃ ॥ 3-60-38 (18149)
ઉક્તમાત્રે તુ વચને તયા સ મૃગજીવનઃ।
વ્યસુઃ પપાત મેદિન્યામગ્નિદગ્ધ ઇવ દ્રુમઃ ॥ 3-60-39 (18150)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ ષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 60 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-60-13 મન્યુના શોકેન ॥ 3-60-16 કલિં શપતિ યસ્યેતિ। અભિશાપાત્ર વૃથાદ્વેષાત્ ॥ 3-60-20 વાશતીં ક્રોશન્તીમ્ ॥ 3-60-21 ગ્રાહઃ સર્પઃ ॥ 3-60-24 બુદ્ધિલાભાદૂર્ધ્વં માં વિના કથં ભવિષ્યસિ કથં જીવિષ્યસિ। શાપાન્મુક્તઃ ઇતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-60-28 વિશસ્ય વિદાર્ય ॥ 3-60-33 અરાલાનિ શોભમાનાનિ પક્ષ્માણિ નયનપ્રાન્તરોમાણિ યયોસ્તાદૃશે નયને યસ્યા ઇતિ તથા ॥ 3-60-35 મન્યુના ક્રોધેન ॥ 3-60-37 પતિરાજ્યવિનાકૃતા પત્યા રાજ્યેન ચ રહિતા। અતીતવાક્પથે વાચાપ્યનિવાર્યે સતિ। કાલે ધૂમ્રવર્ણે વ્યાધે ॥ 3-60-38 પરાસુઃ ગતપ્રાણઃ ॥ 3-60-39 વ્યસુર્વિગતપ્રાણઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 061
॥ શ્રીઃ ॥
3.61. અધ્યાયઃ 061
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
નલમન્વેષયન્ત્યા દમયન્ત્યા વનમધ્યે હસ્ત્યશ્વરથસંકુલજનસાર્થદર્શનમ્ ॥ 1 ॥ તથા સાર્તનાથેન સંભાવણમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-61-0 (18151)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-61-0x (1934)
સા નિહત્ય મૃગવ્યાધં પ્રતસ્થે કમલેક્ષણા।
વનં પ્રતિભયં શૂન્યં ઝિલ્લિકાગણનાદિતમ્ ॥ 3-61-1 (18152)
સિંહદ્વીપિરુરુવ્યાઘ્રવરાહર્ક્ષગણૈર્યુતમ્।
નાનાપક્ષિગણાકીર્ણાં મ્લેચ્છતસ્કરસેવિતમ્ ॥ 3-61-2 (18153)
સાલવેણુધવાશ્વત્થતિન્દુકેઙ્ગુદિકિંશુકૈઃ।
અર્જુનારિષ્ટસંછન્નં સ્યન્દનૈશ્ચ સશાલ્મલૈઃ ॥ 3-61-3 (18154)
જમ્બ્વામ્રલોધ્રખદિરશાકવેત્રસમાકુલમ્।
પદ્મકામલકપ્લક્ષકદમ્બોદુમ્બરાવૃતમ્ ॥ 3-61-4 (18155)
બદરીબિલ્વસંછન્નં ન્યગ્રોધૈશ્ચ સમાકુલમ્।
પ્રિયાલતાલખર્જૂરહરીતકિબિભીતકૈઃ ॥ 3-61-5 (18156)
નાનાધાતુશતૈર્નદ્ધાન્વિવિધાનપિ ચાચલાન્।
નિકુઞ્જાન્પક્ષિસંઘુષ્ટાન્દરીશ્ચાદ્ભુતદર્શનાઃ ॥ 3-61-6 (18157)
નદી સરાંસિ વાપીશ્ચ વિવિધાંશ્ચરતો દ્વિજાન્।
સા બહૂન્ભીમરૂપાંશ્ચ પિશાચોરગરાક્ષસાન્ ॥ 3-61-7 (18158)
પલ્વલાનિ તટાકાનિ ગિરિકૂટાનિ સર્વશઃ।
સરિત્સરાંસિ ચ તદા દદર્શાદ્ભુતદર્શનામ્ ॥ 3-61-8 (18159)
યૂથશો દદૃશે ચાત્ર વિદર્ભાધિપનન્દિની।
મહિષાન્વરાહાન્ગોમાયૂનૃક્ષવાનરપન્નગાન્ ॥ 3-61-9 (18160)
તેજસા યશસા લક્ષ્મ્યા સ્થિત્યા ચ પરયા યુતા।
વૈર્દભી વિચચારૈકા નલમન્વેષતી તદા ॥ 3-61-10 (18161)
નાબિભ્યત્સા નૃપસુતા ભૈમી તત્રાથ કસ્યચિત્।
દારુણામટવીં પ્રાપ્ય ભર્તૃવ્યસનકર્શિતા ॥ 3-61-11 (18162)
વિદર્ભતનયા રાજન્વિલલાપ સુદુઃખિતા।
ભર્તૃશોકપરીતાઙ્ગી શિલાતલમથાશ્રિતા ॥ 3-61-12 (18163)
દમયન્ત્યુવાચ। 3-61-13x (1935)
સિહ્યોરસ્ક મહાબાહો નિષધાનાં જનાધિપ।
ક્વનુ રાજન્ગતોસિ ત્વં ત્યક્ત્વા માં વિજને વને ॥ 3-61-13 (18164)
અશ્વમેધાદિભિર્વીર ક્રતુભિશ્ચાપ્તદક્ષિણૈઃ।
કથમિષ્ટ્વા નરવ્યાઘ્ર મયિ મિથ્યા પ્રવર્તસે ॥ 3-61-14 (18165)
યત્ત્વયોક્તં નરશ્રેષ્ઠ મત્સમક્ષં મહાદ્યુતે।
કર્તુમર્હસિ કલ્યાણ તદૃતં પાર્થિવર્ષભ ॥ 3-61-15 (18166)
યચ્ચોક્તં વિહગૈર્હંસૈઃ સમીપે તવ ભૂમિપ।
મત્સકાશે ચ તૈરુક્તં તદવેક્ષિતુમર્હસિ ॥ 3-61-16 (18167)
ચત્વાર એકતો વેદાઃ સાઙ્ગોપાઙ્ગાઃ સવિસ્તરાઃ।
સ્વધીતા મનુજવ્યાઘ્ર સત્યમેકં કિલૈકતઃ ॥ 3-61-17 (18168)
તસ્માદર્હસિ શત્રુઘ્ન સત્યં કર્તું નરેશ્વર।
ઉક્તવાનસિ યદ્વીર મત્સકાશે પુરા વચઃ ॥ 3-61-18 (18169)
હા વીર નનુનામાહમિષ્ટા કિલ તવાનઘ।
અસ્યામટવ્યાં ઘોરાયાં કિં માં ન પ્રતિભાષસે ॥ 3-61-19 (18170)
ભર્ત્સયત્યેષ માં રૌદ્રો વ્યાત્તાસ્યો દારુણાકૃતિઃ।
અરણ્યરાટ્ ક્ષુધાવિષ્ટઃ કિં માં ન ત્રાતુમર્હસિ ॥ 3-61-20 (18171)
ન મે ત્વદન્યા કાચિદ્ધિ પ્રિયાઽસ્તીત્યબ્રવીસ્તદા।
તામૃતાં કુરુ કલ્યાણ પુરોક્તાં ભારતીં નૃપ ॥ 3-61-21 (18172)
ઉન્મત્તાં વિલપન્તીં માં ભાર્યામિષ્ટાં નરાધિપ।
ઈપ્સિતામીપ્સિતોસિ ત્વં કિં માં ન પ્રતિભાષસે ॥ 3-61-22 (18173)
કૃશાં દીનાં વિવર્ણાં ચ મલિનાં વસુધાધિપ।
વસ્ત્રાર્ધપ્રાવૃતામેકાં વિલપન્તીમનાથવત્ ॥ 3-61-23 (18174)
યૂથભ્રષ્ટામિવૈકાં માં હરિણીં પૃથુલોચન।
ન માનયસિ મામાર્ય રુદન્તીમરિકર્શન ॥ 3-61-24 (18175)
મહારાજ મહારણ્યે મામિહૈકાકિનીં સતીમ્।
આભાષમાણાં સ્વાં પત્નીં કિં માં ન પ્રતિભાષસે ॥ 3-61-25 (18176)
કુલશીલોપસંપન્નાં ચારુસર્વાઙ્ગશોભનામ્।
`અનુવ્રતાં મહારાજ કિં માં ન પ્રતિભાષસે ॥' 3-61-26 (18177)
નાદ્યત્વાં પ્રતિપશ્યામિ ગિરાવસ્મિન્નરોત્તમ।
વને ચાસ્મિન્મહાધોરે સિંહવ્યાઘ્રનિષેવિતે ॥ 3-61-27 (18178)
શયાનમુપવિષ્ટં વા સ્થિતં વા નિષધાધિપ।
પ્રસ્થિતં વા નરશ્રેષ્ઠ મમ શોકનિબર્હણ ॥ 3-61-28 (18179)
કં નુ પૃચ્છામિ દુઃખાર્તા ત્વદર્થે શોકકર્શિતા।
કચ્ચિદ્દૃષ્ટસ્ત્વયાઽરણ્યે સંગત્યેતિ નલો નૃપઃ ॥ 3-61-29 (18180)
કો નુ મે કથયેદદ્ય વનેઽસ્મિન્વિષ્ઠિતં નૃપમ્।
અભિરૂપં મહાત્માનં પરવ્યૂહવિનાશનમ્ ॥ 3-61-30 (18181)
યમન્વેપસિ રાજાનં નલં પદ્મનિભેક્ષણમ્।
અયંસ ઇતિ કસ્યાદ્ય શ્રોષ્યામિ મધુરાં ગિરમ્ ॥ 3-61-31 (18182)
અરણ્યરાડયં શ્રીમાંશ્ચતુર્દંષ્ટ્રો મહાહનુઃ।
શાર્દૂલોઽભિમુખોઽભ્યેતિ પૃચ્છામ્યેનમશઙ્કિતા ॥ 3-61-32 (18183)
ભવાન્મૃગાણામધિપસ્ત્વમસ્મિન્કાનને પ્રભુઃ।
વિદર્ભરાજતનયાં દમયન્તીતિ વિદ્ધિ મામ્ ॥ 3-61-33 (18184)
નિષધાધિપતેર્ભાર્યાં નલસ્યામિત્રઘાતિનઃ।
પતિમન્વેષતીમેકાં કૃપણાં શોકકર્શિતામ્ ॥ 3-61-34 (18185)
આશ્વાસય મૃગેન્દ્રેહ યદિ દૃષ્ટસ્ત્વયા નલઃ।
`સિંહસ્કન્ધો મહાબાહુઃ પદ્મપત્રનિભેક્ષણઃ ॥' 3-61-35 (18186)
અથવાઽરણ્યનૃપતે નલં યદિ ન શંસસિ।
માં ખાદય મૃગશ્રેષ્ઠ દુઃખાદસ્માદ્વિમોચય ॥ 3-61-36 (18187)
શ્રુત્વાઽરણ્યે વિલપિતં મમૈષ મૃગરાટ્ સ્વયમ્।
યાત્યેષ મૃષ્ટસલિલામાપગાં સાગરોપમામ્ ॥ 3-61-37 (18188)
ઇમં શિલોચ્ચયં પૃચ્છે શૃઙ્ગૈર્બહુભિરુચ્છિતૈઃ।
વિરાજિતં દિવસ્પૃગ્ભિર્નૈકવર્ણૈર્મનોરમૈઃ ॥ 3-61-38 (18189)
નાનાધાતુસમાકીર્ણં વિવિધોપલભૂષિતમ્।
આસ્યારણ્યસ્ય મહતઃ કેતુભૂતમિવોચ્છિતમ્ ॥ 3-61-39 (18190)
સિંહશાર્દૂલમાતઙ્ગવરાહર્ક્ષમૃગાયુતમ્।
પતત્રિભિર્બહુવિધૈઃ સમન્તાદનુનાદિતમ્ ॥ 3-61-40 (18191)
કિંશુકાશોકબકુલપુન્નાગૈરુપશોભિતમ્।
[કર્ણિકારધવપ્લક્ષૈઃ સુપુષ્પૈરુપશોભિતમ્ ॥] 3-61-41 (18192)
સરિદ્ભિઃ સવિહઙ્ગાભિઃ શિખરૈશ્ચ સમાકુલમ્।
`પૃથિવ્યા રુચિરાકારં ચૂડામણિમિવ સ્થિતમ્'।
નિરિરાજમિમં તાવત્પૃચ્છામિ નૃપતિં પ્રતિ ॥ 3-61-42 (18193)
ભગવન્નચલશ્રેષ્ઠ દિવ્યદ્રશન વિશ્રુત।
શરણ્ય બહુકલ્યાણ નમસ્તેઽસ્તુ મહીધર ॥ 3-61-43 (18194)
પ્રણમે ત્વાઽભિગમ્યાહં રાજપુત્રીં નિબોધ મામ્।
રાજસ્નુષાં રાજભાર્યાં દમયન્તીતિ વિશ્રુતામ્ ॥ 3-61-44 (18195)
રાજા વિદર્ભાધિપતિઃ પિતા મમ મહારથઃ।
ભીમો નામ ક્ષિતિપતિશ્ચાતુર્વર્ણ્યસ્ય રક્ષિતા ॥ 3-61-45 (18196)
રાજસૂયાશ્વમેધાનાં ક્રતૂનાં દક્ષિણાવતામ્।
આહર્તા પાર્થિવશ્રેષ્ઠઃ પૃથુચાર્વઞ્ચિતેક્ષણઃ ॥ 3-61-46 (18197)
બ્રહ્મણ્યઃ સાધુવૃત્તશ્ચ સત્યવાગનસૂયકઃ।
શીલવાન્વીર્યસંપન્નઃ પૃથુશ્રીર્ધર્મવિચ્છુચિઃ ॥ 3-61-47 (18198)
સમ્યગ્ગોપ્તા વિદર્ભાણાં નિર્જિતારિગણઃ પ્રભુઃ।
તસ્ય માં વિદ્ધિ તનયાં ભગવંસ્ત્વામુપસ્થિતામ્ ॥ 3-61-48 (18199)
નિષધેષુ મહારાજઃ શ્વશુરો મે નરોત્તમઃ।
ગૃહીતનામા વિખ્યાતો વીરસેન ઇતિ સ્મ હ ॥ 3-61-49 (18200)
તસ્ય રાજ્ઞઃ સુતો વીરઃ શ્રીમાન્સત્યપરાક્રમઃ।
ક્રમપ્રાપ્તં પિતુઃ સ્વં યો રાજ્યં સમનુશાસ્તિ હ ॥ 3-61-50 (18201)
નલો નામારિહા શ્યામઃ પુણ્યલ્કો ઇતિ શ્રુતઃ।
બ્રહ્મણ્યો વેદવિદ્વાગ્મી પુણ્યકૃત્સોમપોઽગ્નિચિત્ ॥ 3-61-51 (18202)
યષ્ટા દાતા ચ યોદ્ધા ચ સમ્યક્ચૈવ પ્રશાસિતા।
તસ્ય મામચલશ્રેષ્ઠ વિદ્ધિ ભાર્યામિહાગતામ્ ॥ 3-61-52 (18203)
ત્યક્તશ્રિયં ભર્તૃહીનામનાથાં વ્યસનાન્વિતામ્।
અન્વેષમાણાં ભર્તારં નલં નરવરોત્તમમ્ ॥ 3-61-53 (18204)
ખમુલ્લિખદ્ભિરેતૈર્હિ ત્વયા શૃઙ્ગશતૈર્નૃપઃ।
કચ્ચિદ્દૃષ્ટોઽચલશ્રેષ્ઠ વનેઽસ્મિન્દારુણે નલઃ ॥ 3-61-54 (18205)
વિક્રાન્તઃ સત્ત્વવાન્વીરો ભર્તા મમ મહાયશાઃ।
નિષધાનામધિપતિઃ કચ્ચિદ્દૃષ્ટસ્ત્વયા નલઃ ॥ 3-61-55 (18206)
કં મીં વિલપતીમેકાં પર્વતશ્રેષ્ઠ વિહ્વલામ્।
ગિરા નાશ્વાસયસ્યદ્યસ્વાં સુતામિવ દુખિતાં ॥ 3-61-56 (18207)
વીર વિક્રાન્ત ધર્મજ્ઞ સત્યસંધ મહીપતે।
યદ્યસ્યસ્મિન્વને રાજન્દર્શયાત્માનમાત્મના ॥ 3-61-57 (18208)
કદા સુસ્નિગ્ગમ્ભીરાં જીમૂતસ્વનસન્નિભામ્।
શ્રોષ્યામિ નૈષધસ્યાહં વાચં તામમૃતોપમામ્ ॥ 3-61-58 (18209)
વૈદર્ભ્યેહીતિ વિસ્પષ્ટાં શુભાં રાજ્ઞો મહાત્મનઃ।
આત્માભિધાયિનીમૃદ્ધાં મમ શોકવિનાશિનીં ॥ 3-61-59 (18210)
ઇતિસા તં ગિરિશ્રેષ્ઠમુક્ત્વા પાર્થિવનન્દિની।
દમયન્તી તતો ભૂયો જગામ દિશમુત્તરામ્ ॥ 3-61-60 (18211)
સા ગત્વા ત્રીનહોરાત્રાન્દદર્શ પરમાઙ્ગના।
તાપસારણ્યમતુલં દિવ્યકાનનશોભિતમ્ ॥ 3-61-61 (18212)
વસિષ્ઠભૃગ્વત્રિસમૈસ્તાપસૈરુપશોભિતમ્।
નિયતૈઃ સંયતાહારૈર્દમશૌચસમન્વિતૈઃ ॥ 3-61-62 (18213)
અબ્ભક્ષૈર્વાયુભક્ષૈશ્ચ પત્રાહારૈસ્તથૈવ ચ।
જિતેન્દ્રિયૈર્મહાભાગૈઃ સ્વર્ગમાર્ગદિદૃક્ષુભિઃ ॥ 3-61-63 (18214)
વલ્કલાજિનસંવીતૈર્મુનિભિઃ સંયતેન્દ્રિયૈઃ।
તાપસાધ્યુષિતં રમ્યં દદર્શાશ્રમમણ્ડલમ્ ॥ 3-61-64 (18215)
નાનામૃગગણૈર્જુષ્ટં શાખામૃગગણાયુતમ્।
તાપસૈઃ સમુપેતં ચ સા દૃષ્ટ્વૈવ સમાશ્વસત્ ॥ 3-61-65 (18216)
સુભ્રૂઃ સુકેશી સુશ્રોણી સુકુચા સુદ્વિજાનના।
વર્ચસ્વિની સુપ્રતિષ્ઠા સ્વસિતાયતલોચના ॥ 3-61-66 (18217)
સા વિવેશાશ્રમપદં વીરસેનસુતપ્રિયા।
યોષિદ્રત્નં મહાભાગા દમયન્તી તપસ્વિની ॥ 3-61-67 (18218)
સાઽભિવાદ્ય તપોવૃદ્ધાન્વિનયાવનતા સ્થિતા।
સ્વાગતં ત ઇતિપ્રોક્તા તૈઃ સર્વૈસ્તાપસોત્તમૈઃ ॥ 3-61-68 (18219)
પૂજાં ચાસ્યા યથાન્યાયં કૃત્વા તત્રતપોધનાઃ।
આસ્યતામિત્યથોચુસ્તે બ્રૂહિ કિં કરવામહે ॥ 3-61-69 (18220)
તાનુવાચ વરારોહા કચ્ચિદ્ભગવતામિહ।
તપઃસ્વગ્નિષુ ધર્મેષુ મૃગપક્ષિષુ ચાનઘાઃ ॥ 3-61-70 (18221)
કુશલં વો મહાભાગાઃ સ્વધર્માચરણેષુ ચ।
તૈરુક્તા કુશલં ભદ્રે સર્વત્રેતિ યશસ્વિની ॥ 3-61-71 (18222)
બ્રૂહિ સર્વાનવદ્યાઙ્ગિ કા ત્વં કિંચ ચિકીર્ષસિ।
દૃષ્ટ્વૈવ તે પરંરૂપં દ્યુતિં ચ પરમામિહ ॥ 3-61-72 (18223)
વિસ્મયો નઃ સમુત્પન્નઃ સમાશ્વસિહિ મા શુચઃ।
અસ્યારણ્યસ્ય દેવી ત્વમુતાહોઽસ્ય મહીભૃતઃ।
અસ્યાશ્ચ નદ્યાઃ કલ્યાણિ વદ સત્યમનિન્દિતે ॥ 3-61-73 (18224)
સાઽબ્રવીત્તાનૃપીન્નાહમરણ્યસ્યાસ્ય દેવતા।
ન ચાપ્યસ્ય ગિરર્વિપ્રા નૈવ નદ્યાશ્ચ દેવતા ॥ 3-61-74 (18225)
માનુષીં માં વિજાનીત યૂયં સર્વેતપોધનાઃ।
વિસ્તરેણાભિધાસ્યામિ તન્મે શૃણુત સર્વશઃ ॥ 3-61-75 (18226)
વિદર્ભેપુ મહીપાલો ભીમો નામ મહીપતિઃ।
તસ્ય માં તનયાં સર્વે જાનીત દ્વિજસત્તમાઃ ॥ 3-61-76 (18227)
નિપધાધિપતિર્ધીમાન્નલો નામ મહાયશાઃ।
વીરઃ સંગ્રામજિદ્વિદ્વાન્મમ ભર્તા વિશાંપતિઃ ॥ 3-61-77 (18228)
દેવતાભ્યર્ચનપરો દ્વિજાતિજનવત્સલઃ।
ગોપ્તા નિપધવંશસ્ય મહાતેજા મહાબલઃ ॥ 3-61-78 (18229)
સત્યવાન્ધર્મવિત્પ્રાજ્ઞઃ સત્યસંધોઽરિમર્દનઃ।
બ્રહ્મણ્યો દૈવતપરઃ શ્રીમાન્પરપુરંજયઃ ॥ 3-61-79 (18230)
નલો નામ નૃપશ્રેષ્ઠો દેવરાજસમદ્યુતિઃ।
મમ ભર્તા વિશાલાક્ષઃ પૂર્ણેન્દુવદનોઽરિહા ॥ 3-61-80 (18231)
આહર્તા ક્રતુમુખ્યાનાં વેદવેદાઙ્ગપારગઃ।
સપત્નાનાં મૃધે હન્તા રવિસોમસમપ્રભઃ ॥ 3-61-81 (18232)
સ કૈશ્ચિન્નિકૃતિપ્રજ્ઞૈરનાર્યૈરકૃતાત્મભિઃ।
આહૃય પૃથિવીપાલઃ સત્યધર્મપરાયણઃ।
દેવનેકુશલૈર્જિહ્મૈર્જિતો રાજ્યં વસૂનિ ચ ॥ 3-61-82 (18233)
તસ્ય મામવગચ્છધ્વં ભાર્યાં રાજર્પભસ્ય વૈ।
દમયન્તીતિ વિખ્યાતાં ભર્તુર્દર્શનલાલસામ્ ॥ 3-61-83 (18234)
સા વનાનિ ગિરીંશ્ચૈવ સરાંસિ સરિતસ્તથા।
પલ્વલાનિ ચ સર્વાણિ તથાઽરણ્યાનિ સર્વશઃ ॥ 3-61-84 (18235)
અન્વેપમાણઆ ભર્તારં નલં રણવિશારદમ્।
મહાત્માનં કૃતાસ્ત્રં ચ વિચરામીહ દુઃખિતા ॥ 3-61-85 (18236)
કચ્ચિદ્ભગવતાં રમ્યં તપોવનમિદં નૃપઃ।
ભવેત્પ્રાપ્તો નલો નામ નિપધાનાં જનાધિપઃ ॥ 3-61-86 (18237)
યત્કૃતેઽહમિદં દુઃખં પ્રપન્ના ભૃશદારુણમ્।
વનં પ્રતિયં ધોરં શાર્દૂલમૃગસેવિતમ્ ॥ 3-61-87 (18238)
યદિ કૈશ્ચિદહોરાત્રૈર્ન દ્રક્ષ્યામિ નલં નૃપમ્।
આત્માનં શ્રેયસા યોક્ષ્યે દેહસ્યાસ્ય વિમોક્ષણાત્ ॥ 3-61-88 (18239)
કોનુ મે જીવિતેનાર્થસ્તમૃતે પુરુષર્ષભમ્।
કથં ભવિષ્યામ્યદ્યાહં ભર્તૃશોકાભિપીડિતા ॥ 3-61-89 (18240)
તથા વિલપતીમેકામરણ્યે ભીમનન્દિનીમ્।
દમયન્તીમથોચુસ્તે તાપસાઃ સત્યવાદિનઃ ॥ 3-61-90 (18241)
ઉદર્કસ્તવ કલ્યાણિ કલ્યાણો ભવિતા શુભે।
વયં પશ્યામ તપસા ક્ષિપ્રં દ્રક્ષ્યસિ નૈષધમ્ ॥ 3-61-91 (18242)
નિપધાનામધિપતિં નલં રિપુનિપાતિનમ્।
ભૈમિ ધર્મભૃતાં શ્રેષ્ઠં દ્રક્ષ્યસે વિગતજ્વરમ્ ॥ 3-61-92 (18243)
વિમુક્તં સર્વપાપેભ્યઃ સર્વરત્નસમન્વિતમ્।
તદેવ નગરં શ્રેષ્ઠં પ્રશાસતમરિન્દમમ્ ॥ 3-61-93 (18244)
દ્વિપતાં ભયકર્તારં સુહૃદાં શોકનાશનમ્।
પતિમેષ્યસિ કલ્યાણિ કલ્યાણાભિજનં નૃપમ્ ॥ 3-61-94 (18245)
એવમુક્ત્વા નલસ્યેષ્ટાં મહિષીં પાર્થિવાત્મજામ્।
અન્તર્હિતાસ્તાપસાસ્તે સાગ્નિહોત્રાશ્રમાસ્તથા ॥ 3-61-95 (18246)
સા દૃષ્ટ્વા મહદાશ્ચર્યં વિસ્મિતા હ્યભવત્તદા।
દમયન્ત્યનવદ્યાઙ્ગી વીરસેનનૃપસ્નુષા ॥ 3-61-96 (18247)
`ચિન્તયામાસ વૈદર્ભી કિમેતદ્દૃષ્ટવત્યહમ્' ॥ 3-61-97 (18248)
કિંનુ સ્વપ્નો મયા દૃષ્ટઃ કોઽયંવિધિરિહાભવત્।
ક્વનુ તે તાપસાઃ સર્વે ક્વ તદાશ્રમમણ્ડલમ્ ॥ 3-61-98 (18249)
ક્વ સા પુણ્યજલા રમ્યા નદી દ્વિજનિષેવિતા।
ક્વનુ તે હ નગા હૃદ્યાઃ ફલપુષ્પોપશોભિતાઃ ॥ 3-61-99 (18250)
`ઇત્યેવં નરશાર્દૂલ વિસ્મિતા કમલેક્ષણા।'
ધ્યાત્વા ચિરં ભીમસુતા દમયન્તી શુચિસ્મિતા।
ભર્તૃશોકપરા દીનાવિવર્ણવદનાઽભવત્ ॥ 3-61-100 (18251)
સા ગત્વાઽથાપરાં ભૂમિં બાષ્પસંદિગ્ધયા ગિરા।
વિલલાપાશ્રુપૂર્ણાક્ષી દૃષ્ટ્વાઽશોકતરું તતઃ ॥ 3-61-101 (18252)
ઉપગમ્ય તરુશ્રેષ્ઠમશોકં પુષ્પિતં વને।
પલ્લવાપીડિતં હૃદ્યં વિહઙ્ગૈરનુનાદિતમ્ ॥ 3-61-102 (18253)
અહો બતાયમગમઃ શ્રીમાનસ્મિન્વનાન્તરે।
આપીડૈર્બહુભિર્ભાતિ શ્રીમાન્પર્વતરાડિવ ॥ 3-61-103 (18254)
વિશોકાં કુરુ માં ક્ષિપ્રમશોક પ્રિયદર્શન।
વીતશોકભયાબાધં કચ્ચિત્ત્વં દૃષ્ટવાન્નૃપમ્ ॥ 3-61-104 (18255)
નલં નામારિદમનં નમયન્ત્યાઃ પ્રિયં પતિમ્।
નિમધાનામધિપતિં દૃષ્ટવાનસિ મે પ્રિયમ્ ॥ 3-61-105 (18256)
એકવસ્ત્રાર્ધસંવીતં સુકુમારતનુત્વચમ્।
વ્યસનેનાર્દિતં વીરમરણ્યમિદમાગતમ્ ॥ 3-61-106 (18257)
યથા વિશોકા ગચ્છેયમશોકનગ તત્કુરુ।
સત્યનામા ભવાશોક મમ શોકવિનાશનાત્ ॥ 3-61-107 (18258)
એવંસાઽશોકવૃત્તં તમાર્તા વૈ પરિગમ્ય હ।
જગામ દારુણતરં દેશં ભૈમી વરાઙ્ગના ॥ 3-61-108 (18259)
સા દદર્શ નાગાન્નૈકાન્નૈકાશ્ચ સરિતસ્તથા।
નૈકાંશ્ચ પર્વતાન્રમ્યાન્નૈકાંશ્ચ મૃગપક્ષિણઃ ॥ 3-61-109 (18260)
કન્દરાંશ્ચ નિતમ્બાંશ્ચ નદીશ્ચાદ્ભુતદર્શનાઃ।
દદર્શ તાન્ભીમસુતા પતિમન્વેષતી તદા ॥ 3-61-110 (18261)
ગત્વા પ્રકૃષ્ટમધ્વાનં દમયન્તી શુચિસ્મિતા।
દદર્શાથ મહાસાર્થં હસ્ત્યશ્વરથસંકુલમ્ ॥ 3-61-111 (18262)
ઉત્તરન્તં નદીં રમ્યાં પ્રસન્નસલિલાં શુભામ્।
સુશીતતોયાં વિસ્તીર્ણાં હ્રદિનીં વેતસૈર્વૃતામ્ ॥ 3-61-112 (18263)
પ્રોદ્ધુષ્ટાં ક્રૌઞ્ચકુરરૈશ્ચક્રબાકોપકૂજિતામ્।
કૂર્મગ્રાહઝવાકીર્ણાં વિપુલદ્વીપશોભિતામ્ ॥ 3-61-113 (18264)
સા દૃષ્ટ્વૈવ મહાસાર્થં નલપત્ની યશસ્વિની।
ઉપસર્પ્ય વરારોહા જનમધ્યં વિવેશ હ ॥ 3-61-114 (18265)
ઉન્મત્તરૂપા શોકાર્તા તથા વસ્ત્રાર્ધસંવૃતા।
કૃશા વિવર્ણા મલિના પાંસુધ્વસ્તશિરોરુહા ॥ 3-61-115 (18266)
તાં દૃષ્ટ્વા તત્રમનુજાઃ કેચિદ્ભીતાઃ પ્રદુદ્રુવુઃ।
કેચિચ્ચિન્તાપરાસ્તસ્થુઃ કેચિત્તત્રવિચુક્રુશુઃ ॥ 3-61-116 (18267)
પ્રહસન્તિ સ્મ તાં કેચિદભ્યસૂયન્તિ ચાપરે।
કુર્વન્ત્યસ્યાંદયાંકેચિત્પપ્રચ્છુશ્ચાપિ ભારત ॥ 3-61-117 (18268)
કાઽસિ કસ્યાસિ કલ્યાણિ કિં વા મૃગયસે વને।
ત્વાં દૃષ્ટ્વા વ્યથિતાઃ સ્મેહ કચ્ચિત્ત્વમસિં માનુષી ॥ 3-61-118 (18269)
વદ સત્યં વનસ્યાસ્ય પર્વતસ્યાથવા દિશઃ।
દેવતા ત્વં હિ કલ્યાણિ ત્વાં વયં શરણં ગતાઃ ॥ 3-61-119 (18270)
યક્ષી વા રાક્ષસી વા ત્વમુતાહોસિ સુરાઙ્ગના।
સર્વથાકુરુ નઃ સ્વસ્તિ રક્ષ ચાસ્માનનિન્દિતે ॥ 3-61-120 (18271)
યથાઽયંસર્વથા સાર્થઃ ક્ષેમી શીઘ્રમિતો વ્રજેત્।
તથા વિધત્સ્વ કલ્યાણિ યથા શ્રેયો હિ નો ભવેત્ ॥ 3-61-121 (18272)
તથોક્તા તેન સાર્થેન દમયન્તી નૃપાત્મજા।
પ્રત્યુવાચ તતઃ સાધ્વી ભર્તૃવ્યસનપીડિતા ॥ 3-61-122 (18273)
સાર્તવાહં ચ સાર્થં ચ જના યે ચાત્ર કેચન।
યુવસ્થવિરબાલાશ્ સાર્થસ્ય ચ પુરોગમાઃ ॥ 3-61-123 (18274)
માનુષીં માં વિજાનીત મનુજાધિપતેઃ સુતામ્।
નૃપસ્નુષાં રાજભાર્યાં ભર્તૃદર્શનલાલસામ્ ॥ 3-61-124 (18275)
વિદર્ભરાણ્મમ પિતા ભર્તા રાજા ચ નૈષધઃ।
નલોનામ મહાભાગસ્તં માર્ગામ્યપરાજિતમ્ ॥ 3-61-125 (18276)
યદિ જાનીત નૃપતિં ક્ષિપ્રં શંસત મે પ્રિયમ્।
નલં પુરુષશાર્દૂલમમિત્રગણસૂદનમ્ ॥ 3-61-126 (18277)
તામુવાચાનવદ્યાઙ્ગીં સાર્થસ્ય મહતઃ પ્રભુઃ।
સાર્થવાહઃ શુચિર્નામ શૃણુ કલ્યાણિ મદ્વચઃ ॥ 3-61-127 (18278)
અહં સાર્થસ્ય નેતા વૈ સાર્થવાહઃ શુચિસ્મિતે।
મનુષ્યં નલનામાનં ન પશ્યામિ યશસ્વિનિ ॥ 3-61-128 (18279)
કુઞ્જરદ્વીપિમહિષશાર્દૂલર્ક્ષમૃગાનપિ।
પશ્યામ્યસ્મિન્વને કૃત્સ્ને હ્યમનુષ્યનિષેવિતે ॥ 3-61-129 (18280)
ઋતે ત્વાં માનુષીં મર્ત્યં ન પશ્યામિ મહાવને।
તથા નો યક્ષરાડદ્ય મણિભદ્રઃ પ્રસીદતુ ॥ 3-61-130 (18281)
સાઽબ્રવીદ્વણિજઃ સર્વાન્સાર્થવાહં ચ તં તતઃ।
ક્વનુ યાસ્યતિ સાર્થોઽયમેતદાખ્યાતુમર્હસિ ॥ 3-61-131 (18282)
સાર્તવાહ ઉવાચ। 3-61-132x (1936)
સાર્થોઽયં ચેદિરાજસ્ય સુબાહોઃ સત્યદર્શિનઃ।
ક્ષિપ્રં જનપદં ગન્તા લાભાય મનુજાત્મજે ॥ 3-61-132 (18283)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ એકષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 61 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-61-1 પ્રતિભયં ભીષણમ્। ઝિલ્લિકા તીક્ષ્ણશબ્દઃ પતઙ્ગવિશેષઃ ॥ 3-61-47 બ્રહ્મણ્યઃ બ્રહ્મણિ બ્રાહ્મણજાતૌ વેદે વૈદિકકર્મણિ પરમાત્મનિ વા સાધુઃ ॥ 3-61-66 સુદ્વિજાનના શોભનદન્તયુક્તમુખી। સુપ્રતિષ્ઠા સુજઘના ॥ 3-61-67 વીરસેનસુતસ્ય નલસ્ય પ્રિયા ॥ 3-61-82 સધૂતૈર્નિકૃતિપ્રજ્ઞૈરકલ્યાણૈર્નરાધમૈરિતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-61-88 શ્રેયસા મોક્ષેણ યોક્ષ્યે યોજયિષ્યે। યોગબલેન દેહે ત્યક્ત્વા મોક્ષં પ્રાપ્સ્યે ઇત્યર્તઃ ॥ 3-61-91 ઉદર્કઃ ઉત્તરકાલઃ ॥ 3-61-102 પલ્લવૈઃ આપીડિતં ભૂષિતમ્ ॥ 3-61-103 અગમઃ વૃક્ષઃ। આપીડૈઃ પુષ્પફલાદિરૂપૈરલંકારૈઃ ॥ 3-61-111 મહાસાર્થં મહાન્તં જનસમૂહમ્ ॥ 3-61-114 વરારોહા વિસ્તીર્ણજઘના ॥ 3-61-115 પાંસુયુક્તાઃ ધ્વસ્તાઃ મુક્તબન્ધાશ્ચ શિરોરુહાઃ કેશા યસ્યાઃ ॥ 3-61-125 માર્ગામિ અન્વેષયામિ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 062
॥ શ્રીઃ ॥
3.62. અધ્યાયઃ 062
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દમયન્ત્યા સાર્થેન સહ ચેદિરાજપુરંપ્રતિ પ્રસ્તાનમ્ ॥ 1 ॥ વનમધ્યે સરસ્તીરશાયિનિ સાર્થે નિશીથે પાનીયપાનાયાગતગજયૂથનિહતભૂયિષ્ઠે દિષ્ટયા દમયન્ત્યા અપિ શેષીકારઃ ॥ 2 ॥ હતાવશિષ્ટેન જનેન સહ ચેદિરાજપુરં ગતાયા દમયન્ત્યા રાજમાત્રા સ્વાન્તઃપુરાધિવાસનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-62-0 (18284)
બૃહૃદશ્વ ઉવાચ। 3-62-0x (1937)
સા તચ્છ્રુત્વાઽનવદ્યાઙ્ગી સાર્થવાહવચસ્તદા।
જગામ સહ તેનૈવ સાર્થેન પતિલાલસા ॥ 3-62-1 (18285)
અથ કાલે બહુતિથે વને મહતિ દારુણે।
તટાકં સર્વતોભદ્રં પદ્મસૌગન્ધિકાયુતમ્ ॥ 3-62-2 (18286)
દદૃશુર્વણિજો રમ્યં પ્રભૂતયવસેન્ધનમ્।
બહુમૂલફલોપેતં નાનાપક્ષિનિષેવિતમ્ ॥ 3-62-3 (18287)
તં દૃષ્ટ્વા મૃષ્ટસલિલં મનોહારિ સુશીતલમ્।
સુપરિશ્રાન્તવાહાસ્તે નિવેશાય મનો દધુઃ ॥ 3-62-4 (18288)
સંમતે સાર્થવાહસ્ય વિવિશુર્વનમુત્તમમ્।
ઉવાસ સાર્થઃ સુમહાન્નિશામાસાદ્ય પદ્મિનીમ્ ॥ 3-62-5 (18289)
અથાર્ધરાત્રસમયે નિઃશબ્દે તિમિરે તદા।
સુપ્તે સાર્થે પરિશ્રાન્તે હસ્તિયૂથમુપાગમત્।
પાનીયાર્થં ગિરિતટાન્મદપ્રસ્રવણાવિલમ્ ॥ 3-62-6 (18290)
[અથાપશ્યત સાર્થં તં સાર્થજાન્સુબહૂન્ગજાન્ ॥ 3-62-7 (18291)
તે તાન્ગ્રામ્યગજાન્દૃષ્ટ્વા સર્વે વનગજાસ્તદા।
સમાદ્રવન્ત વેગેન જિઘાંસન્તો મદોત્કટાઃ ॥ 3-62-8 (18292)
તેષામાપતતાં વેગઃ કરિણાં દુઃસહોઽભવત્।
નગાગ્રાદિવ શીર્ણાનાં શૃઙ્ગાણાં પતતાં ક્ષિતૌ।
સ્પન્દતામપિ નાગાનાં માર્ગા નષ્ટા વનોદ્ભવાઃ ॥] 3-62-9 (18293)
માર્ગં સંરુદ્ધ્ય સંસુપ્તં પદ્મિન્યાઃ સાર્થમુત્તમમ્।
તે તં મમર્દુઃ સહસા વેષ્ટમાનં મહીતલે ॥ 3-62-10 (18294)
મહારવં પ્રમુઞ્ચતો વદ્ધ્યન્તે શરણાર્થિનઃ।
વનગુલ્માંશ્ચ ધાવન્તો નિદ્રયા મહતો ભયાત્ ॥ 3-62-11 (18295)
કેચિદ્દન્તૈઃ કરૈઃ કેચિત્કેચિત્પદ્ભ્યાં હતા ગજૈઃ ॥ 3-62-12 (18296)
નિહતોષ્ટ્રાશ્વબહુલાઃ પદાતિજસંકુલાઃ।
ભયાદાધાવમાનાશ્ પરસ્પરહતાસ્તદા ॥ 3-62-13 (18297)
ઘોરાન્નાદાન્વિમુઞ્ચન્તો નિપેતુર્ધરણીતલે।
વૃક્ષેષ્વાસજ્યસંભગ્નાઃ પતિતા વિષમેષુ ચ ॥ 3-62-14 (18298)
એવંપ્રકારૈર્બહુભિર્દૈવેનાક્રમ્ય હસ્તિભિઃ।
રાજન્વિનિહતં સર્વં સમૃદ્ધં સાર્થમણ્ડલમ્ ॥ 3-62-15 (18299)
આરાવઃ સુમહાંશ્ચાસીત્રૈલોક્યભયકારકઃ।
એષોઽગ્નિરુત્થિતઃ કષ્ટસ્ત્રાયધ્વં ધાવતાઽધુના ॥ 3-62-16 (18300)
રત્નરાશિર્વિશીર્ણોઽયં ગૃહ્ણીધ્વં કિં પ્રધાવત।
સામાન્યમેતદ્દ્રવિણં ન મિથ્યા વચનં મમ ॥ 3-62-17 (18301)
પુનરેવાભિધાસ્યામિ ચિન્તયધ્વં સુકાતરાઃ।
એવમેવાભિભાષન્તો વિદ્રવન્તિ ભયાત્તદા ॥ 3-62-18 (18302)
તસ્મિંસ્તથા વર્તમાને દારુણે જનસંક્ષયે।
દમયન્તી ચ બુબુધે ભયસંત્રસ્તમાનસા।
અપશ્યદ્વૈશસં તત્ર સર્વલોકભયંકરમ્ ॥ 3-62-19 (18303)
અદૃષ્ટપૂર્વં તદ્દૃષ્ટ્વા બાલા પદ્મનિભેક્ષણા।
સંસક્તવદનાશ્વાસા ઉત્તસ્થૌ ભયવિહ્વલા ॥ 3-62-20 (18304)
યે તુ તત્ર વિનિર્મુક્તાઃ સાર્થાત્કેચિદવિક્ષતાઃ।
તેઽબ્રુવન્સહિતાઃ સર્વે કસ્યેદં કર્મણઃ ફલમ્ ॥ 3-62-21 (18305)
નૂનં ન પૂજિતોઽસ્માભિર્મણિભદ્રો મહાયશાઃ।
તથા યક્ષાધિપઃ શ્રીમાન્ન વૈ વૈશ્રવણઃ પ્રભુઃ ॥ 3-62-22 (18306)
ન પૂજા વિઘ્રકર્તૄણામથવા પ્રથમં કૃતા ॥ 3-62-23 (18307)
શકુનાનાં ફલં વાઽથ વિપરીતિમિદં ધ્રુવમ્।
ગ્રહા ન વિપરીતાસ્તુ કિમન્યદિદમાગતમ્ ॥ 3-62-24 (18308)
અપરે ત્વબ્રુવન્દીના જ્ઞાતિદ્રવ્યવિનાકૃતા।
યાઽસાવદ્ય મહાસાર્થે નારી હ્યુન્મત્તદર્શના ॥ 3-62-25 (18309)
પ્રવિષ્ટા વિકૃતાકારા કૃત્વા રૂપમમાનુષમ્।
તયૈવં વિહિતા પૂર્વં માયા પરમદારુણા ॥ 3-62-26 (18310)
રાક્ષસી વા ધ્રુવં યક્ષી પિશાચી વા ભયંકરી।
તસ્યાઃ સર્વમિદં પાપં નાત્ર કાર્યા વિચારણા ॥ 3-62-27 (18311)
યદિ પશ્યામ તાં પાપાં સાર્થઘ્નીં નૈકદુઃખદામ્।
લોષ્ટભિઃ પાંસુભિશ્ચૈવ તૃણૈઃ કાષ્ઠૈશ્ચ મુષ્ટિભિઃ।
અવશ્યમેવ હન્યામઃ સાર્થસ્ય કિલ કૃત્યકામ્ ॥ 3-62-28 (18312)
દમયન્તી તુ તચ્છ્રુત્વા વાક્યં તેષાં સુદારુણમ્।
હ્રીતા ભીતા ચ સંવિગ્રા પ્રાદ્રવદ્યત્ર કાનનમ્ ॥ 3-62-29 (18313)
આશઙ્કમાના તત્પાપમાત્માનં પર્યદેવયત્ ॥ 3-62-30 (18314)
અહો મમોપરિ વિધેઃ સંરમ્ભો દારુણો મહાન્।
નાનુબધ્નાતિ કુશલં કસ્યેદં કર્મણઃ ફલમ્ ॥ 3-62-31 (18315)
ન સ્મરામ્યશુભં કિંચિત્કૃતં કસ્યચિદણ્વપિ।
કર્મણા મનસા વાચા કસ્યેદં કર્મણઃ ફલમ્ ॥ 3-62-32 (18316)
નૂનં જન્માન્તરકૃતં પાપાં માઽઽપતિતં મહત્।
અપશ્ચિમામિમાં કષ્ટામાપદં પ્રાપ્તવત્યહમ્ ॥ 3-62-33 (18317)
ભર્તૃરાજ્યાપહરણં સ્વજનાચ્ચ રપરાજયઃ।
ભર્ત્રા સહ વિયોગશ્ચ તનયાભ્યાં ચ વિચ્યુતિઃ।
નિર્નાથતા વને વાસો બહુવ્યાલનિષેવિતે ॥ 3-62-34 (18318)
અથાપરેદ્યુઃ સંપ્રાપ્તે હતશિષ્ટા જનાસ્તદા।
વનગુલ્માદ્વિનિષ્ક્રમ્ય શોચન્તે વૈશસં કૃતમ્।
ભ્રાતરં પિતરં પુત્રં સખાયં ચ નરાધિપ ॥ 3-62-35 (18319)
`હન્યમાને તદા સાર્થે દમયન્તી શુચિસ્મિતા।
બ્રાહ્મણૈઃ સહિતા તત્રવને તુ ન વિનાશિતા ॥' 3-62-36 (18320)
અશોચત્તત્ર વૈદર્ભી કિંનુ મે દુષ્કતં કૃતમ્।
યોપિ મે નિર્જનેઽરણ્યે સંપ્રાપ્તોઽયં જનાર્ણવઃ ॥ 3-62-37 (18321)
સ હતો હસ્તિયૂથેન મન્દભાગ્યાન્મમૈવ તત્।
પ્રાપ્તવ્યં સુચિરં દુઃખં નૂનમદ્યાપિ વૈ મયા ॥ 3-62-38 (18322)
નાપ્રાપ્તકાલો મ્રિયતે શ્રુતં વૃદ્ધાનુશાસનમ્।
યા નાહમદ્ય મૃદિતા હસ્તિયૂથેન દુઃખિતા ॥ 3-62-39 (18323)
ન હ્યદૈવકૃતંકિંચિન્નરાણામિહ વિદ્યતે।
ન ચ મે બાલભાવેઽપિ કિંચિત્પાપકૃતં કૃતમ્ ॥ 3-62-40 (18324)
કર્મણા મનસા વાચા યદિદં દુઃખમાગતમ્।
મન્યે સ્વયંવરકૃતેલોકપાલા સમાગતાઃ ॥ 3-62-41 (18325)
પ્રત્યાખ્યાતા મયા તત્ર નલસ્યાર્થાય દેવતાઃ।
નૂનં તેષાં પ્રભાવેન વિયોગં પ્રાપ્તવત્યહમ્ ॥ 3-62-42 (18326)
એવમાદીનિ દુઃખાર્તા સા વિલપ્ય વરાઙ્ગના।
પ્રલાપાનિ તદા તાનિ દમયન્તી પતિવ્રતા ॥ 3-62-43 (18327)
હતશેષૈઃ સહ તદા બ્રાહ્મણૈર્વેદપારગૈઃ।
અગચ્છદ્રાજશાર્દૂલ દુઃખશોકપરાયણા ॥ 3-62-44 (18328)
ગચ્છન્તી સા ચિરાદ્બાલા પુરમાસાદયન્મહત્।
સાયાહ્નિ ચેદિરાજસ્ સુબાહોઃ સત્યવાદિનઃ ॥ 3-62-45 (18329)
`સા તુ તચ્ચારુસર્વાઙ્ગી સુબાહોસ્તુઙ્ગગોપુરમ્।'
વસ્ત્રાર્ધેન ચ સંવીતા પ્રવિવેશ પુરોત્તમમ્ ॥ 3-62-46 (18330)
તાં વિહ્વલાં કૃશાં દીનાં મુક્તકેશીમમાર્જિતામ્।
ઉન્મત્તામિવ ગચ્છન્તીં દદૃશુઃ પુરવાસિનઃ ॥ 3-62-47 (18331)
પ્રવિશન્તીં તુ તાં દૃષ્ટ્વા ચેદિરાજપુરીં તદા।
અનુજગ્મુસ્તત્ર બાલા ગ્રામિપુત્રાઃ કુતૂહલાત્ ॥ 3-62-48 (18332)
સા તૈઃ પરિવૃતાઽગચ્છત્સમીપં રાજવેશ્મનઃ।
તાં પ્રાસાદગતાઽપશ્યદ્રાજમાતા જનૈર્વૃતામ્ ॥ 3-62-49 (18333)
ધાત્રીમુવાચ ચ્છૈનામાનયેહ મમાન્તિકમ્।
જનેન ક્લિશ્યતે બાલા દુઃખિતા શરણાર્થિની ॥ 3-62-50 (18334)
તાદૃગ્રૂપં ચ પશ્યામિ વિદ્યોતયતિ મે ગૃહમ્।
ઉન્મત્તવેષા કલ્યાણી શ્રીરિવાયતલોચના ॥ 3-62-51 (18335)
સા જનં વારયિત્વા તં પ્રાસાદતલમુત્તમમ્।
આરોપ્ય વિસ્મિતા રાજન્દમયન્તીમપૃચ્છત ॥ 3-62-52 (18336)
એવમપ્યસુખાવિષ્ટા બિભર્ષિ પરમં વપુઃ।
ભાસિ વિદ્યુદિવાભ્રેષુ શંસ મે કાઽસિકસ્ય વા ॥ 3-62-53 (18337)
ન હિ તે માનુષં રૂપં ભૂષણૈરપિ વર્જિતમ્।
અસહાયા નરેભ્યશ્ચ નોદ્વિજસ્યમરપ્રભે ॥ 3-62-54 (18338)
તચ્છ્રુત્વા વચનં તસ્યા ભૈમી વચનમબ્રવીત્।
માનુષીં માં વિજાનીહિ ભર્તારં સમનુવ્રતામ્ ॥ 3-62-55 (18339)
સૈરન્ધ્રીં જાતિસંપન્નાં ભુજિષ્યાં કામવાસિનીમ્।
ફલમૂલાશનામેકાં યત્રસાયંપ્રતિશ્રયામ્ ॥ 3-62-56 (18340)
અસઙ્ખ્યેયગુણો ભર્તા માં ચ નિત્યમનુવ્રતઃ।
ભક્તાઽહમપિ તં વીરં છાયેવાનુગતા પથિ ॥ 3-62-57 (18341)
તસ્ય દૈવાત્પ્રસઙ્ગોઽભૂદતિમાત્રં સુદેવને।
દ્યૂતે સ નિર્જિતશ્ચૈવ વનમેક ઉપેયિવાન્ ॥ 3-62-58 (18342)
તમેકવસનચ્છન્નમુન્મ્તમિવ વિહ્વલમ્।
આશ્વાસયન્તી ભર્તારમહમપ્યગમં વનમ્ ॥ 3-62-59 (18343)
સ કદાચિદ્વને વીરઃ કસ્મિંશ્ચિત્કારણાન્તરે।
ક્ષુત્પરીતસ્તુ વિમના વાસશ્ચૈકં વ્યસર્જયત્ ॥ 3-62-60 (18344)
તમેકવસના નગ્નમુન્મત્તવદચેતસમ્।
અનુવ્રજન્તી બહુલા ન સ્વપામિ નિશાઃ સદા ॥ 3-62-61 (18345)
તતો બહુતિથે કાલે સુપ્તામુત્સૃજ્ય માં ક્વચિત્।
વાસસોઽર્ધં પરિચ્છિદ્ય ત્યક્તવાન્મામનાગસમ્ ॥ 3-62-62 (18346)
તં માર્ગમાણા ભર્તારં દહ્યમાના દિવાનિશમ્।
ન વિન્દામ્યમરપ્રખ્યં પ્રિયં પ્રાણેશ્વરં પ્રભુમ્ ॥ 3-62-63 (18347)
`ઇત્યુક્ત્વા સાઽનવદ્યાઙ્ગી રાજમાતરમપ્યુત।
સ્થિતાઽશ્રુપરિપૂર્ણાક્ષી વેપમાના સુદુઃખિતા' ॥ 3-62-64 (18348)
તામશ્રુપરિપૂર્ણાક્ષીં વિલપન્તીં તથા બહુ।
રાજમાતાઽબ્રવીદાર્તા ભૈમીમાર્તસ્વરાં સ્વયમ્ ॥ 3-62-65 (18349)
વસ ત્વમિહ કલ્યાણિ પ્રીતિર્મે પરમા ત્વયિ।
મૃગયિષ્યન્તિ તે ભદ્રે ભર્તારં પુરુષા મમ ॥ 3-62-66 (18350)
અપિ વા સ્વયમાગચ્છેત્પરિધાવન્નિતસ્તતઃ।
ઇહૈવ વસતી ભદ્રે ભર્તારમુપલપ્સ્યસે ॥ 3-62-67 (18351)
રાજમાતુર્વચઃ શ્રુત્વા દમયન્તી વચોઽબ્રવીત્।
સમયેનોત્સહે વસ્તું ત્વિ વીરપ્રજાયિનિ ॥ 3-62-68 (18352)
ઉચ્છિષ્ટં નૈવ ભુઞ્જીયાં ન કુર્યાં પાદધાવનમ્।
ન ચાહં પુરુષાનન્યાન્પ્રભાષેયં કથંચન ॥ 3-62-69 (18353)
પ્રાર્થયેદ્યદિ માં કશ્ચિદ્દણ્ડ્યસ્તે સ પુમાન્ભવેત્।
વધ્યશ્ચ તે સકૃન્મન્દ ઇતિમે વ્રતમાહિતમ્ ॥ 3-62-70 (18354)
ભર્તુરન્વેષણાર્થં તુ પશ્યેયં બ્રાહ્મણાનહમ્।
યદ્યેવમિહ વત્સ્યામિ ત્વત્સકાશે ન સંશયઃ।
અતોઽન્યથા ન મે વાસો વર્તતે હૃદયે ક્વચિત્ ॥ 3-62-71 (18355)
ઇત્યુક્તા દમયન્ત્યા તુ રાજમાતેદમબ્રવીત્।
સર્વમેતત્કરિષ્યામિ દિષ્ટ્યા તે વ્રતમીદૃશમ્ ॥ 3-62-72 (18356)
એવમુક્ત્વા તતો ભૈમીં રાજમાતા વિશાંપતે।
ઉવાચેદં દુહિતરં સુનન્દાં નામ ભારત ॥ 3-62-73 (18357)
સૈરન્ધ્રીમભિજાનીષ્વ સુનન્દે દેવરૂપિણીમ્।
વયસા તુલ્યતાં પ્રાપ્તા સખી તવ ભવત્વિયમ્।
એતયા સહ મોદસ્વ નિરુદ્વિગ્રમના સદા ॥ 3-62-74 (18358)
તતઃ પરમસંહૃષ્ટા સુનન્દા ગૃહણાગમત્।
દમયન્તીમુપાદાય સખીભિઃ પરિવારિતા ॥ 3-62-75 (18359)
સહસા ન્યવસદ્રાજન્રાજપુત્ર્યા સુનન્દયા।
ચિન્તયન્તી નલં વીરમનિશં વામલોચના ॥ 3-62-76 (18360)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ દ્વિષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 62 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-62-3 યવસં ઘાસઃ ॥ 3-62-4 શ્રાન્તવાહાઃ શ્રાન્તવાહનાઃ। નિવેશાય વાસાય ॥ 3-62-10 પદ્મિન્યાઃ સરસ્યાઃ ॥ 3-62-28 કૃત્યૈવ કૃત્યકા। કુત્સિતા કૃત્યા કૃત્યકેતિ વા તામ્ ॥ 3-62-33 અપશ્ચિમાં અપરાવર્તિનીમ્ ॥ 3-62-40 પાપકૃતંપાપં કર્મ ॥ 3-62-47 અમાર્જિતાં ધૂસરવેણીમ્ ॥ 3-62-56 ભૂજિષ્યાં દાસીં। કામવાસિનીં યત્રકામ ઇચ્છા તત્રૈવ વસન્તીમ્। યત્ર સાયંકાલસ્તત્રૈવ પ્રતિશ્રયો ગૃહં યસ્યાસ્તામ્ ॥ 3-62-57 ભર્તારમપિ તં વીરં સીતેવાનુગતા સદેતિ ક. પાઠઃ। અહં ચાનુગતા વીરં છાયેવાનપગા સદેતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-62-68 હેવીરપ્રજાયિનિ વીરાનેવ પ્રજાયતે સૂતે સા વીરપ્રજાયીની ॥ 3-62-71 યદ્યેવમિહ વસ્તવ્યં વસામ્યહમસંશયમિતિ ધ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 063
॥ શ્રીઃ ॥
3.63. અધ્યાયઃ 063
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દમયન્તીં પરિત્યજ્યાટવ્યામટન્તં નલંપ્રતિ વનવહ્નિવેષ્ટિતેન કર્કોટકેનાત્મપરિરક્ષણપ્રાર્થના ॥ 1 ॥ નલેન દાવાગ્નિતો મોચિતેન કર્કોટકેન નલગાત્રે દંશનેન વૈરૂપ્યાપાદનમ્ ॥ 2 ॥ તથા નિજરૂપાવિષ્કરણેચ્છાયાં સ્વસ્મરણેન વાસોવસનવિધાનપૂર્વકં વસ્ત્રપ્રદાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-63-0 (18361)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-63-0x (1938)
ઉત્સૃજ્ય દમયન્તીં તુ નલો રાજા વિશાંપતે।
દદર્શ દાવં દહ્યન્તં મહાન્તં ગહને વને ॥ 3-63-1 (18362)
તત્ર સુશ્રાવ શબ્દંવૈ મધ્યે ભૂતસ્ય કસ્યચિત્।
અભિધાવ નલેત્યુચ્ચૈઃ પુણ્યશ્લોકેતિ ચાસકૃત્ ॥ 3-63-2 (18363)
મા ભૈરિતિ નલશ્ચોક્ત્વા મધ્યમગ્નેઃ પ્રવિશ્ય તમ્।
દદ્રશ નાગરાજાનં શયાનં કુણ્ડલીકૃતમ્ ॥ 3-63-3 (18364)
સ નાગઃ પ્રઞ્જલિર્ભૂત્વા વેપમાનો નલં તદા।
ઉવાચ માં વિદ્ધિરાજન્નાગં કર્કોટકં નૃપ ॥ 3-63-4 (18365)
મયા પ્રલબ્ધો બ્રહ્મર્ષિરનાગાઃ સુમહાતપાઃ।
તેન મન્યુપરીતેન શપ્તોસ્મિ મનુજાધિપ ॥ 3-63-5 (18366)
તિષ્ઠ ત્વં સ્થાવર ઇવ યાવદેતિ નલઃ ક્વચિત્।
ઇતો નેતાસિ તત્સ ત્વં શાપાન્મોક્ષ્યસિ મત્કૃતાત્ ॥ 3-63-6 (18367)
તસ્ય શાપાન્ન શક્નોમિ પદાદ્વિચલિતું પદમ્।
ઉપદેક્ષ્યામિ તે શ્રેયસ્ત્રાતુમર્હતિ માં ભવાન્ ॥ 3-63-7 (18368)
સખા ચ તે ભવિષ્યામિ મત્સમો નાસ્તિ પન્નગઃ।
લઘુશ્ચ તે ભવિષ્યામિ શીઘ્રમાદાય ગચ્છ મામ્ ॥ 3-63-8 (18369)
એવમુક્ત્વા સ નાગેન્દ્રો બભૂવાઙ્ગુષ્ઠમાત્રકઃ।
દં ગૃહીત્વા નલઃ પ્રાયાદ્દેશં દાવવિવર્જિતમ્ ॥ 3-63-9 (18370)
આકાશદેશમાસાદ્ય વિમુક્તં કૃષ્ણવર્ત્મના।
ઉત્સ્રષ્ટુકામં તં નાગઃ પુનઃ કર્કોટકોઽબ્રવીત્ ॥ 3-63-10 (18371)
પદાનિ ગણયન્ગચ્છ સ્વાનિ નૈષધ કાનિચિત્।
તત્રતેઽહં મહાબાહો શ્રેયો ધાસ્યામિ યત્પરમ્ ॥ 3-63-11 (18372)
તતઃ સંખ્યાતુમારબ્ધમદશદ્દશમે પદે।
તસ્ય દષ્ટસ્ય તદ્રૂપં ક્ષિપ્રમન્તરધીયત ॥ 3-63-12 (18373)
સ દૃષ્ટ્વા વિસ્મિતસ્તસ્થાવાત્માનં વિકૃતં નલઃ।
સ્વરૂપધારિણં નાગં દદર્શ સ મહીપતિઃ ॥ 3-63-13 (18374)
તતઃ કર્કોટકો નાગઃ સાન્ત્વયન્નલમબ્રવીત્।
મયા તેઽન્તર્હિતં રૂપં ન ત્વાં વિદ્યુર્જના ઇતિ ॥ 3-63-14 (18375)
યત્કૃતે ચાસિ નિકૃતો દુઃખેન મહતા નલ।
વિષેણ સ મદીયેન ત્વયિ દુઃખં નિવત્સ્યતિ ॥ 3-63-15 (18376)
વિષેણ સંવૃતૈર્ગાત્રૈર્યાવત્ત્વાં ન વિમોક્ષ્યતિ।
તાવત્તુ ત્વાં મહારાજ ક્લેશેઽસ્મિન્સ નિયોક્ષ્યતિ ॥ 3-63-16 (18377)
અનાગા યેન નિકૃતસ્ત્વમનર્હો જનાધિપ।
ક્રોધાદસૂયયિત્વા તં રક્ષા મે ભવતઃ કૃતા ॥ 3-63-17 (18378)
ન તે ભયં નરવ્યાઘ્ર દંષ્ટ્રિભ્યઃ શત્રુતોપિ વા।
બ્રહ્મવિત્ત્વં ચ ભવિતા મત્પ્રસાદાન્નરાધિપ ॥ 3-63-18 (18379)
રાજન્વિષનિમિત્તા ચ ન તે પીડા ભવિષ્યતિ।
સંગ્રામેષુ ન રાજેન્દ્રશશ્વજ્જયમવાપ્સ્યસિ ॥ 3-63-19 (18380)
ગચ્છ રાજન્નિતઃ સૂતો બાહુકોઽહમિતિ બ્રુવન્।
સમીપમૃતુપર્ણસ્ય સ હિ વેદાક્ષનૈપુણમ્ ॥ 3-63-20 (18381)
અયોધ્યાં નગરીં રમ્યામદ્ય વૈ નિષધેશ્વર।
સ તેઽક્ષહૃદયં દાતા રાજાઽશ્વહૃદયેન વૈ ॥ 3-63-21 (18382)
ઇક્ષ્વાકુકુલજઃ શ્રીમાન્મિત્રં ચૈવ ભવિષ્યતિ।
ભવિષ્યસિ યદાઽક્ષજ્ઞઃ શ્રેયસા યોક્ષ્યસે તદા ॥ 3-63-22 (18383)
સંયોક્ષ્યસે સ્વદારૈસ્ત્વં મા સ્મ શોકે મનઃ કૃથાઃ।
રાજ્યેન તનયાભ્યાં ચ સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 3-63-23 (18384)
સ્વં રૂપં ચ યદા દ્રષ્ટુમિચ્છેથાસ્ત્વં નરાધિપ।
સંસ્મર્તવ્યસ્તદા તેઽહંવાસશ્ચદં વિવાસયેઃ ॥ 3-63-24 (18385)
અનેન વાસસાચ્છન્નઃ સ્વં રૂપં પ્રતિપત્સ્યસે।
ઇત્યુક્ત્વા પ્રદદૌ તસ્મૈ દિવ્યં વાસોયુગં તદા ॥ 3-63-25 (18386)
એવં નલં ચ સંદિશ્ય વાસો દત્તાવ ચ કૌરવ।
નાગરાજસ્તતો રાજંસ્તત્રૈવાન્તરધીયત ॥ 3-63-26 (18387)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ ત્રિષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 63 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-63-8 લઘુગુરુત્વરહિતઃ ॥ 3-63-9 દાવવિવર્જિતં બહ્નિહીનમ્ ॥ 3-63-12 દશેત્યુક્તેઽદશત્। આજ્ઞાં વિના નાગો ન દશતીતિ ભાવઃ 3-63-15 સ કલિઃ। ઇદં દમયન્ત્યા દત્તસ્ય શાપસ્ય ફલં કલિર્ભુઙ્ક્તે ઇતિ ભાવઃ ॥ 3-63-17 અનાગાઃ નિરપરાધઃ। નિકૃતો વઞ્ચિતઃ। મે મયા ॥ 3-63-18 બ્રહ્મવિદ્ભ્યશ્ચ ભવિતેતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-63-21 અક્ષહૃદયં દ્યૂતે જયાવહમ્। અશ્વહૃદયેન વિદ્યયા વિદ્યાં પરિવર્તયેદિત્યર્થઃ ॥ 3-63-24 નિવાસયેઃ પરિધેહિ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 064
॥ શ્રીઃ ॥
3.64. અધ્યાયઃ 064
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કર્કોટકવચનાન્નલેનાયોધ્યાયાં બાહુક ઇતિ સ્વનામનિર્દેશપૂર્વકમૃતુપર્ણનૃપસમીપોપસર્પણમ્ ॥ 1 ॥ ઋતુપર્ણેન તસ્ય સારથ્યે નિયોજનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-64-0 (18388)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-64-0x (1939)
તસ્મિન્નન્તર્હિતે નાગે પ્રયયૌ નૈષધો નલઃ।
ઋતુપર્ણસ્ય નગરં પ્રાવિશદ્દશમેઽહનિ ॥ 3-64-1 (18389)
સ રાજાનમુપાતિષ્ઠદ્બાહુકોઽહમિતિ બ્રુવન્।
અશ્વાનાં વાહને યુક્તઃ પૃથિવ્યાં નાસ્તિ મત્સમઃ ॥ 3-64-2 (18390)
અર્થકૃચ્છ્રેષુ ચૈવાહં પ્રષ્ટવ્યો નૈપુણેષુ ચ।
અન્નસંસ્કારમપિ ચ જાનામ્યન્યૈર્વિશેષતઃ ॥ 3-64-3 (18391)
યાનિ શિલ્પાનિ લોકેઽસ્મિન્યચ્ચૈવાન્યત્સુદુષ્કરમ્।
સર્વં યતિષ્યે તત્કર્તુમૃતુપર્ણ ભરસ્વ મામ્ ॥ 3-64-4 (18392)
`ઇત્યુક્તઃ સ નલેનાથ ઋતુપર્ણો નરાધિપઃ।
ઉવાચ સુપ્રીતમનાસ્તં પ્રેક્ષ્ય ચ મહીપતે' ॥ 3-64-5 (18393)
વસબાહુક ભદ્રં તે સર્વમેતત્કરિષ્યસિ।
શીઘ્રયાને સદા બુદ્ધિર્ધ્રિયતે મે વિશેષતઃ ॥ 3-64-6 (18394)
સ ત્વમાતિષ્ઠ યોગં તં યેન શીધ્રાં હયા મમ।
ભવેયુરશ્વાધ્યક્ષોસિ વેતનં તે શતંશતમ્ ॥ 3-64-7 (18395)
ત્વામુપસ્થાસ્યતશ્ચૈવ નિત્યં વાર્ષ્ણેયજીવલૌ।
એતાભ્યાં રંસ્યસે સાર્ધં વસ વૈ મયિ બાહુક ॥ 3-64-8 (18396)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-64-9x (1940)
એવમુક્તો નલસ્તેન ન્યવસત્તત્રપૂજિતઃ।
ઋતુપર્ણસ્ય નગરે સહવાર્ષ્ણેયજીવલઃ ॥ 3-64-9 (18397)
સ વૈ તત્રાવસદ્રાજા વૈદર્ભીમનુચિન્તયન્।
સાયંસાયં સદા ચેમં શ્લોકમેકં જગાદ હ ॥ 3-64-10 (18398)
ક્વ નુ સા ક્ષુત્પિપાસાર્તા શ્રાન્તા શેતે તપસ્વિની।
સ્મરન્તી તસ્ય મન્દસ્ય કં વાઽઽસાદ્યોપતિષ્ઠતિ ॥ 3-64-11 (18399)
એવં બ્રુવન્તં રાજાનં નિશાયાં જીવલોઽબ્રવીત્।
કામેનાં શોચસે નિત્યં શ્રોતુમિચ્છામિ બાહુક।
આયુષ્મન્કસ્ય વા નારી યામેવમનુશોચસિ ॥ 3-64-12 (18400)
તમુવાચ નલો રાજા મન્દપ્રજ્ઞસ્ય કસ્યચિત્।
આસીદ્બહુમતા નારી તસ્યા દૃઢતરશ્ચ સઃ ॥ 3-64-13 (18401)
સ વૈ કેનચિદર્થેન તયા મન્દો વ્યયુજ્યત।
વિપ્રયુક્તઃ સ મન્દાત્મા ભ્રમત્યસુખપીડિતઃ ॥ 3-64-14 (18402)
દહ્યમાનઃ સ શોકેન દિવારાત્રમતન્દ્રિતઃ।
નિશાકાલે સ્મરંસ્તસ્યાઃ શ્લોકમેકં સ્મ ગાયતિ ॥ 3-64-15 (18403)
સ વિભ્રમન્મહીં સર્વાં ક્વચિદાસાદ્ય કિંચન।
વસત્યનર્હસ્તદ્દુઃખં ભૂય એવાનુસંસ્મરન્ ॥ 3-64-16 (18404)
સા તુ તં પુરુષં નારી કૃચ્છેઽપ્યનુગતા વને।
ત્યક્તા તેનાલ્પભાગ્યેન દુષ્કરં યદિ જીવતિ ॥ 3-64-17 (18405)
એકા બાલાઽનભિજ્ઞા ચ માર્ગમાણાઽતથોચિતા।
ક્ષુત્પિપાસાપરીતાઙ્ગી દુષ્કરં યદિ જીવતિ ॥ 3-64-18 (18406)
શ્વાપદાચરિતે નિત્યં વને મહતિ દારુણે।
ત્યક્તા તેનાલ્પભાગ્યેન મન્દપ્રજ્ઞેન મારિષ ॥ 3-64-19 (18407)
ઇત્યેવં નૈષધો રાજા દમયન્તીમનુસ્મરન્।
અજ્ઞાતવાસં ન્યવસદ્રાજ્ઞસ્તસ્ય નવેશને ॥ 3-64-20 (18408)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ ચતુઃષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 64 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-64-9 મારિષ આર્ય ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 065
॥ શ્રીઃ ॥
3.65. અધ્યાયઃ 065
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ભીમરાજેન નલદમયન્ત્યન્વેષણાય નાનાદેશેષુ બ્રાહ્મણાનાં પ્રસ્થાપનમ્ ॥ 1 ॥ સુદેવનામ્ના વિપ્રેણ ચેદિરાજગૃહે દમયન્તીદર્શનમ્ ॥ 2 ॥ વિપ્રેણ સહ સબાષ્પં ભાષમાણાં દમયન્તીં દૃષ્ટ્વા રાજમાત્રા વિપ્રંપ્રતિ દમયન્તીકુલશીલાદિપ્રશ્નઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-65-0 (18409)
બૃહદ્શ્વ ઉવાચ। 3-65-0x (1941)
હૃતરાજ્યે નલે ભીમઃ સભાર્યેઽદર્શનં ગતે।
`ચિન્તયામાસ બહુશઃ સહામાત્યૈર્નરાધિપઃ ॥ 3-65-1 (18410)
સમાહૂય દ્વિજાન્સર્વાનિદં વચનમબ્રવીત્।
અગ્રહારં ચ દાસ્યામિગ્રામં નગરસંમિતમ્ ॥ 3-65-2 (18411)
દમયન્તીં નલં ચૈવ પર્યન્વેષતિ યો દ્વિજઃ।
ગવાં શતસહસ્રાણિ દાતા તસ્મૈ દ્વિજાતયે ॥ 3-65-3 (18412)
ઇત્યુક્ત્વા બ્રાહ્મણાન્સર્વાન્સમાહૂય દ્વિજોત્તમાન્।
પ્રસ્થાપયામાસ તદા તયોર્દર્શનકાઙ્ક્ષયા' ॥ 3-65-4 (18413)
સંદિદેશ ચ તાન્ભીમો વસુ દત્તા ચ પુષ્કલમ્।
મૃગયધ્વં નલં ચૈવ દમયન્તીં ચ મે સુતામ્ ॥ 3-65-5 (18414)
અસ્મિન્કર્મણિ નિષ્પન્ને વિજ્ઞાતે નિષધાધિપે।
ગવાં સહસ્રં દાસ્યામિ યો વસ્તાવાનયિષ્યતિ ॥ 3-65-6 (18415)
અગ્રહારાંશ્ચ દાસ્યામિ ગ્રામં નગરસંમિતમ્।
હિરણ્યંચ સુવર્ણં ચ દાસીદાસં તથૈવ ॥ 3-65-7 (18416)
ન ચેચ્છક્યાવિહાનેતું દમયન્તી નલોઽપિ વા।
જ્ઞાતમાત્રેઽપિ દાસ્યામિ ગવાં દશશતં ધનમ્ ॥ 3-65-8 (18417)
ઇત્યુક્તાસ્તે યયુર્હૃષ્ટા બ્રાહ્મણાઃ સર્વતો દિશમ્।
પુરરાષ્ટ્રાણિ ચિન્વન્તો નૈષધં સહ ભાર્યયા।
નૈવ ક્વાપિ પ્રપશ્યન્તિ નલં વા ભીમપુત્રિકામ્ ॥ 3-65-9 (18418)
તતશ્ચેદિપુરીં રમ્યાં સુદેવો નામ વૈ દ્વિજઃ।
વિચિન્વાનોઽથ વૈદર્ભીમપશ્યદ્રાજવેશ્મનિ ॥ 3-65-10 (18419)
તયૈવ રાજમાતા ચ બ્રાહ્મણાન્પર્યવેષયત્।
ભોજનાર્થે સુદેવોઽપિ તત્રૈવ પ્રવિવેશ હ ॥ 3-65-11 (18420)
કૃશાં વિવર્ણાં મલિનાં ભર્તૃશોકપરાયણામ્।
પુણ્યાહવાચને રાજ્ઞઃ સુનન્દાસહિતાં સ્થિતામ્ ॥ 3-65-12 (18421)
મન્દં પ્રખ્યાયમાનેન રૂપેણાપ્રતિમેન તામ્।
નિબદ્ધાં ધૂમજાલેન પ્રભામિવ વિભાવસોઃ ॥ 3-65-13 (18422)
તાં સમીક્ષ્ય વિશાલાક્ષીમધિકં મલિનાં કૃશામ્।
તર્કયામાસ ભૈમીતિ કારણૈરુપપાદયન્ ॥ 3-65-14 (18423)
સુદેવ ઉવાચ। 3-65-15x (1942)
યથેયં મે પુરા દૃષ્ટા તથારૂપેયમઙ્ગના।
કૃતાર્થોસ્મ્યદ્ય દૃષ્ટ્વેમાં લોકકાન્તામિવ શ્રિયં ॥ 3-65-15 (18424)
પૂર્ણચન્દ્રાનનાં શ્યામાં ચારુવૃત્તપયોધરામ્।
કુર્વન્તીં પ્રભયા દેવીં સર્વાવિતિમિરા દિશઃ ॥ 3-65-16 (18425)
ચારુપદ્મવિશાલાક્ષીં મન્મથસ્ય રતીમિવ।
ઇષ્ટાં સમસ્તલોકસ્ય પૂર્ણચન્દ્રપ્રભામિવ ॥ 3-65-17 (18426)
વિદર્ભસરસસ્તસ્માદ્દૈવદોષાદિવોદ્ધૃતામ્।
મલપઙ્કાનુલિપ્તાઙ્ગીં પ્રમ્લાનાં નલિનીમિવ ॥ 3-65-18 (18427)
પૌર્ણમાસીમિવ નિશાં રાહુગ્રસ્તનિશાકરામ્।
પતિશોકાકુલાં દીનાં કૃશસ્ત્રોતાં નદીમિવ ॥ 3-65-19 (18428)
વિધ્વસ્તપર્ણકમલાં વિત્રાસિતવિહંગમામ્।
હસ્તિહસ્તપરિક્લિષ્ટાં વ્યાકુલામિવ પદ્મિનીમ્ ॥ 3-65-20 (18429)
સુકુમારીં સુજાતાઙ્ગીં રત્નગર્ભગૃહોચિતામ્।
દહ્યમાનામિવાર્કેણ મૃણાલીમિવ ચોદ્ધૃતામ્ ॥ 3-65-21 (18430)
રૂપૌદાર્યગુણોપેતાં મણ્ડનાર્હામમણ્ડિતામ્।
ચન્દ્રલેખામિવ નવાંવ્યોમ્નિ નીલાભ્રસંવૃતામ્ ॥ 3-65-22 (18431)
કામભોગૈઃ પ્રિયૈર્હીનાં હીનાં બન્ધુજનેન ચ।
દેહં ધારયતીં દીનં ભર્તૃદર્શનકાઙ્ક્ષયા ॥ 3-65-23 (18432)
ભર્તા નામ પરં નાર્યા ભૂષણં ભૂષણૈર્વિના।
એષા હિ રહિતા તેન શોભમાના ન શોભતે ॥ 3-65-24 (18433)
દુષ્કરં કુરુતેઽત્યન્તં હીનો યદનયા નલઃ।
ધારયત્યાત્મનો દેહં ન શોકેનાપિ સીદતિ ॥ 3-65-25 (18434)
ઇમામસિતકેશાન્તાં શતપત્રાયતેક્ષણામ્।
સુખાર્હાં દુઃખિતાં દૃષ્ટ્વા મમાપિ વ્યથતે મનઃ ॥ 3-65-26 (18435)
કદા નુ ખલુઃ દુઃખસ્ય પારં યાસ્યતિ વૈ શુભા।
ભર્તુઃ સમાગમાત્સાધ્વીરોહિણી શશિનો યથા ॥ 3-65-27 (18436)
અસ્યા નૂનં પુનર્લાભાન્નૈષધઃ પ્રીતિમેષ્યતિ।
રાજા રાજ્યપરિભ્રષ્ટઃ પુનર્લબ્ધ્વેવ મેદિનીમ્ ॥ 3-65-28 (18437)
તુલ્યશીલવયોયુક્તાં તુલ્યાભિજનસંવૃતમ્।
નૈષધોઽર્હતિ વૈદર્ભીં તં ચેયમસિતેક્ષણા ॥ 3-65-29 (18438)
યુક્તં તસ્યાપ્રમેયસ્ય વીર્યસત્વવતો મયા।
સમાશ્વાસયિતું ભાર્યાં પતિદર્શનલાલસામ્ ॥ 3-65-30 (18439)
અહમાશ્વાસયામ્યેનાં પૂર્ણચન્દ્રનિભાનનામ્।
અદૃષ્ટદુઃખાં દુઃખાર્તાં ધ્યાનરોદનતત્પરામ્ ॥ 3-65-31 (18440)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-65-32x (1943)
એવં વિમૃશ્ય વિવિધૈઃ કારણૈર્લક્ષણૈશ્ચ તામ્।
ઉપગમ્ય તતો ભૈમીં સુદેવો બ્રાહ્મણોઽબ્રવીત્ ॥ 3-65-32 (18441)
અહં સુદેવો વૈદર્ભિ ભ્રાતુસ્તે દયિતઃ સખા।
ભીમસ્ય વચનાદ્રાજ્ઞસ્ત્વામન્વેષ્ટુમિહાગતઃ ॥ 3-65-33 (18442)
કુશલી તે પિતા રાજ્ઞિ જનની ભ્રાતરશ્ચ તે।
આયુષ્મન્તૌ કુશલિનૌ તત્રસ્થૌ દારકૌ ચ તે ॥ 3-65-34 (18443)
ત્વત્કૃતેબન્ધુવર્ગાશ્ચ ગતસત્વા ઇવાસતે।
અન્વેષ્ટારો બ્રાહ્મણાશ્ચ ભ્રમન્તિ શતશો મહીમ્ ॥ 3-65-35 (18444)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-65-36x (1944)
અભિજ્ઞાય સુદેવં તં દમયન્તી યુધિષ્ઠિર।
પર્યપૃચ્છત તાન્સર્વાન્ક્રમેણ સુહૃદઃ સ્વકાન્ ॥ 3-65-36 (18445)
રુરોદ ચ ભૃશં રાજન્વૈદર્ભી શોકકર્શિતા।
દૃષ્ટ્વા સુદેવં સહસા ભ્રાતુરિષ્ટં દ્વિજોત્તમમ્ ॥ 3-65-37 (18446)
તતો રુદન્તીં તાં દૃષ્ટ્વા સુનન્દા શોકકર્શિતા।
સુદેવેન સહૈકાન્તે કથયન્તીં ચ ભારત ॥ 3-65-38 (18447)
જનિત્ર્યાઃ પ્રેષયામાસ સૈરન્ધ્રી રુદતે ભૃશમ્।
બ્રાહ્મણેન સહાગમ્ય તાંવિદ્ધિ યદિ મન્યસે ॥ 3-65-39 (18448)
અથ ચેદિપતેર્માતા રાજ્ઞશ્ચાન્તઃપુરાત્તદા।
જગામ યત્રસા બાલા બ્રાહ્મણેન સહાભવત્ ॥ 3-65-40 (18449)
તતઃ સુદેવમાનાય્ય રાજમાતા વિશાંપતે।
પપ્રચ્છ ભાર્યા કસ્યેયં સુતા વા કસ્ય ભામિની ॥ 3-65-41 (18450)
કથં ચ નષ્ટા જ્ઞાતિભ્યો ભર્તુર્વા વામલોચના।
ત્વયા ચ વિદિતા વિપ્ર કથમેવંગતા સતી ॥ 3-65-42 (18451)
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું ત્વત્તઃ સર્વમશેષતઃ।
તત્ત્વેન હિ મમાચક્ષ્વ પૃચ્છન્ત્યાદેવરૂપિણીમ્ ॥ 3-65-43 (18452)
એવમુક્તસ્તયા રાજન્સુદેવો દ્વિજસત્તમઃ।
સુખોપવિષ્ટ આચષ્ટ દમયન્ત્યા યથાતથમ્ ॥ 3-65-44 (18453)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ પઞ્ચષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 65 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-65-7 અગ્રં બ્રાહ્મણભોજનં તદર્થં હ્રિયન્તે રાજધનાત્પૃથકૂક્રિયન્તે તેઽગ્રહારાઃ ક્ષેત્રાદયઃ ॥ 3-65-14 કારણૈર્લિઙ્ગૈઃ ઉપપાદયન્ ઇયમેવ દમયન્તીતિ નિશ્ચિન્વન્ ॥ 3-65-16 શ્યામાં સદા ષોડશવાર્ષિકીમ્ ॥ 3-65-20 પદ્મિનીં સરસીમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 066
॥ શ્રીઃ ॥
3.66. અધ્યાયઃ 066
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સુદેવેન દમયન્તીતત્વં નિવેદિતયા રાજમાત્રા પિપ્લુરૂપલાઞ્છનેન તત્વનિર્ધારણપૂર્વકં તસ્યાઃ પિતૃપુરંપ્રતિ પ્રાપણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-66-0 (18454)
સુદેવ ઉવાચ। 3-66-0x (1945)
વિદર્ભરાજો ધર્માત્મા ભીમો ભીમપરાક્રમઃ।
સુતેયં તસ્ય કલ્યાણી દમયન્તીતિ વિશ્રુતા ॥ 3-66-1 (18455)
રાજા તુ નૈષધો નામ વીરસેનસુતો નલઃ।
ભાર્યેયં તસ્ય કલ્યાણી પુણ્યશ્લોકસ્ય ધીમતઃ ॥ 3-66-2 (18456)
સ દ્યૂતેન જિતો ભ્રાત્રા હૃતરાજ્યો મહામનાઃ।
દમયન્ત્યા ગતઃ સાર્ધં ન પ્રાજ્ઞાયત કસ્યચિત્ ॥ 3-66-3 (18457)
તે વયં દમયન્ત્યર્થે ચરામઃ પૃથિવીમિમામ્।
સેયમાસાદિતા બાલા તવ દેવિ નિવેશને ॥ 3-66-4 (18458)
અસ્યા રૂપેણ સદૃશી માનુષી ન હિ વિદ્યતે।
અસ્યા હ્યેષ ભ્રુવોર્મધ્યે સહજઃ પિપ્લુરુત્તમઃ ॥ 3-66-5 (18459)
શ્યામાયાઃ પદ્મસંકાશો લક્ષિતોઽન્તર્હિતો મયા।
મલેન સંવૃતોહ્યસ્યાશ્છન્નોઽભ્રેણેવ ચન્દ્રમાઃ ॥ 3-66-6 (18460)
ચિહ્નભૂતો વિભૂત્યર્થમયં ધાત્રા વિનિર્મિતઃ।
પ્રતિપત્કલુષેવેન્દોર્લેખા નાતિવિરાજતે ॥ 3-66-7 (18461)
ન ચાસ્યા નશ્યતે રૂપં વપુર્મલસમાચિતમ્।
અસંસ્કૃતમપિ વ્યક્તં ભાતિ કાઞ્ચનસન્નિભમ્ ॥ 3-66-8 (18462)
અનેન વપુષા બાલા પિપ્લુનાઽનેન સૂચિતા।
લક્ષિતેયં મયા દેવી પિહિતોઽગ્નિરિવોષ્મણા ॥ 3-66-9 (18463)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-66-10x (1946)
તચ્છ્રુત્વા વચનં તસ્ય સુદેવસ્ય વિશાંપતે।
સુનન્દા શોધયામાસ પિપ્લુપ્રચ્છાદનં મલમ્ ॥ 3-66-10 (18464)
સ મલેનાપકૃષ્ટન પિપ્લુસ્તસ્યા વ્યરોચત।
દમયન્ત્યા યથા વ્યભ્રે નભસીવ નિશાકરઃ ॥ 3-66-11 (18465)
પિપ્લું દૃષ્ટ્વા સુનન્દા ચ રાજમાતા ચ ભારત।
રુદન્ત્યૌ તાં પરિષ્વજ્યમુહૂર્તમિવ તસ્થતુઃ ॥ 3-66-12 (18466)
ઉત્સૃજ્ય બાષ્પં શનકૈ રાજમાતેદમબ્રવીત્।
ભગિન્યા દુહિતા મેઽસિ પિપ્લુનાનેન સૂચિતા ॥ 3-66-13 (18467)
અહં ચ તવ માતા ચ રાજન્યસ્ય મહાત્મનઃ।
સુતે દશાર્ણાધિપતેઃ સુદામ્નશ્ચારુદર્શને ॥ 3-66-14 (18468)
ભીમસ્ય રાજ્ઞઃ સા દત્તા વીરબાહોરહં પુનઃ।
ત્વં તુ જાતા મયા દૃષ્ટા દશાર્ણેષુ પિતુર્ગૃહે ॥ 3-66-15 (18469)
યથૈવ તે પિતુર્ગેહં તથેદમપિ ભામિતિ।
યથૈવ ચ મમૈશ્વર્યં દમયન્તિ તથા તવ ॥ 3-66-16 (18470)
તાં પ્રહૃષ્ટેન મનસા દમયન્તી વિશાંપતે।
પ્રણમ્ય માતુર્ભગિનીમિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-66-17 (18471)
અજ્ઞાયમાનાઽપિસતી સુખમસ્મ્યુષિતા ત્વયિ।
સર્વકામૈઃ સુવિહિતા રક્ષ્યમાણા સદા ત્વયા ॥ 3-66-18 (18472)
સુખાત્સુખતરો વાસો ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ।
ચિરવિપ્રોષિતાં માતર્મામનુજ્ઞાતુમર્હસિ ॥ 3-66-19 (18473)
દારકૌ ચ હિ મે નીતૌ વસતસ્તત્ર બાલકૌ।
પિત્રા વિહીનૌ શોકાર્તૌ મયા ચૈવ કથં નુ તૌ ॥ 3-66-20 (18474)
યદિ ચાપિ પ્રિયં કિંચિન્મયિ કર્તુમિહેચ્છસિ।
વિદર્ભાન્યાતુમિચ્છામિ શીઘ્રં મે યાનમાદિશ ॥ 3-66-21 (18475)
બાઢમિત્યેવ તામુક્ત્વા હૃષ્ટ્વા માતૃષ્વસા નૃપ।
ગુપ્તાં બલેન મહતા પુત્રસ્યાનુમતે તતઃ ॥ 3-66-22 (18476)
પ્રાસ્થાપયદ્રાજમાતા શ્રીમતીં નરવાહિના।
યાનેન ભરતશ્રેષ્ઠ સ્વન્નપાનપરિચ્છદામ્ ॥ 3-66-23 (18477)
તતઃ સા નચિરાદેવ વિદર્ભાનગમચ્છુભા।
તાં તુ બન્ધુજનઃ સર્વઃ પ્રહૃષ્ટઃ સમપૂજયત્ ॥ 3-66-24 (18478)
સર્વાન્કુશલિનો દૃષ્ટ્વા બાન્ધવાન્દારકૌ ચ તૌ।
માતરં પિતરં ચોભૌ સર્વં ચૈવ સખીજનમ્ ॥ 3-66-25 (18479)
દેવતાઃ પૂજયામાસ બ્રાહ્મણાંશ્ચ યશસ્વિની।
પરેણ વિધિના દેવી દમયન્તી વિશાંપતે ॥ 3-66-26 (18480)
અતર્પયત્સુદેવં ચ ગોસહસ્રેણ પાર્થિવઃ।
પ્રીતો દૃષ્ટ્વૈવ તનયાં ગ્રામેણ દ્રવિણેન ચ ॥ 3-66-27 (18481)
સા વ્યુષ્ટા રજનીં તત્રપિતુર્વેશ્મનિ ભામિની।
વિશ્રાન્તા માતરં રાજન્નિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-66-28 (18482)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ ષટ્ષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 66 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-66-5 પિપ્લુઃ રક્તતિલકાકૃતિલાઞ્છનમ્ ॥ 3-66-6 સ દૃષ્ટો બહુશો નાદ્ય લક્ષ્યતેઽન્તર્હિતો મયેતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-66-7 ચિહ્નભૂતઃ સચાત્યર્થમિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-66-8 અસ્યાસ્તુ દૃશ્યતે રૂપમિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-66-11 અપકૃષ્ટેન દૂરીકૃતેન ॥ 3-66-20 દારકૌ સુતઃ સુતા ચ ॥ 3-66-28 વ્યુષ્ટા વાસંકૃતવતી ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 067
॥ શ્રીઃ ॥
3.67. અધ્યાયઃ 067
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દમયન્તીપ્રેષિતૈર્વિપ્રૈસ્તત્રતત્રનલાન્વેષણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-67-0 (18483)
દમયન્ત્યવાચ। 3-67-0x (1947)
માં ચેદિચ્છસિ જીવન્તીં માતઃ સત્યં બ્રવીમિતે।
નલસ્ય નરવીરસ્ય યતસ્વાનયને પુનઃ ॥ 3-67-1 (18484)
દમયન્ત્યા તથોક્તા તુ સા દેવી ભૃશદુઃખિતા।
બાષ્પેણાપિહિતા રાજ્ઞી નોત્તરં કિંચિદબ્રવીત્ ॥ 3-67-2 (18485)
તદવસ્થાં તુ તાં દૃષ્ટ્વા સર્વમન્તઃપુરં તદા।
હાહાભૂતમતીવાસીદ્ભૃશં ચ પ્રરુરોદ હ ॥ 3-67-3 (18486)
તતો ભીમં મહારાજં ભાર્યા વચનામબ્રવીત્।
દમયન્તી નૃપ ભૃશં ભર્તારમનુશોચતિ ॥ 3-67-4 (18487)
અપકૃષ્ય ચ લજ્જાં સા સ્વયમુક્તવતી વિભો।
પ્રયતન્તુ તવપ્રેષ્યાઃ પુણ્યશ્લોકસ્ય દર્શને ॥ 3-67-5 (18488)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-67-6x (1948)
તયાપ્રયોદિતો રાજા બ્રાહ્મણાન્વશવર્તિનઃ।
પ્રાશ્થાપયદ્દિશઃ સર્વા યતધ્વં નલદર્શને ॥ 3-67-6 (18489)
તતો વિદર્ભાધિપતેર્નિયોગાદ્બ્રાહ્મણાસ્તદા।
દમયન્તીમથાપૃચ્છ્ય પ્રસ્થિતાસ્તે તથાઽવ્રુવન્ ॥ 3-67-7 (18490)
અથ તાનબ્રવીદ્ભૈમી સર્વરાષ્ટ્રેષ્વિદં વચઃ।
બ્રૂત વૈ જનસંસત્સુ તત્રતત્ર પુનઃ પુનઃ ॥ 3-67-8 (18491)
ક્વનુ ત્વં કિતવ ચ્છિત્ત્વા વસ્ત્રાર્ધં પ્રસ્થિતો મમ।
ઉત્સૃજ્ય વપિને સુપ્તામનુરક્તાં પ્રિયાં પ્રિય ॥ 3-67-9 (18492)
સા વૈ યથા ત્વયા દૃષ્ટા તથાઽઽસ્તે ત્વત્પ્રતીક્ષિણી।
દહ્યમાના ભૃશં બાલા વસ્ત્રાર્ધેનાભિસંવૃતા ॥ 3-67-10 (18493)
તસ્યા રુદન્ત્યાઃ સતતં તેન શોકેન પાર્થિવ।
પ્રસાદં કુરુ વૈ દેવ પ્રતિવાક્યં વદસ્વ ચ ॥ 3-67-11 (18494)
એવમન્યચ્ચ વક્તવ્યં કૃપાં કુર્યાદ્યથા મયિ।
વાયુના ધૂયમાનો હિ વનં દહતિ પાવકઃ ॥ 3-67-12 (18495)
ભર્તવ્યા રક્ષણીયા ત્વ પત્ની પત્યા હિ નિત્યદા।
તન્નષ્ટમુભયં કસ્માદ્ધર્મજ્ઞસ્ય સતસ્તવ ॥ 3-67-13 (18496)
ખ્યાતઃ પ્રાજ્ઞઃ કુલીનશ્ સાનુક્રોશો ભવાન્સદા।
સંવૃત્તો નિરનુક્રોશઃ શઙ્કે મદ્ભાગ્યસંક્ષયાત્ ॥ 3-67-14 (18497)
તત્કુરુષ્વ નરવ્યાઘ્ર દયાં મયિ નરર્પભ।
આનૃશંસ્યં પરો ધર્મસ્ત્વત્ત એવ હિ મે શ્રુતઃ ॥ 3-67-15 (18498)
એવંબ્રુવાણાન્યદિ વઃ પ્રતિબ્રૂયાદ્ધિ કશ્ચન।
સ નરઃ સર્વથા જ્ઞેયઃ કશ્ચાસૌ ક્વનુ વર્તતે ॥ 3-67-16 (18499)
યશ્ચૈવં વચનં શ્રુત્ય્વા બૂયાત્પ્રતિવચો નરઃ।
તદાદાય વચસ્તસ્ય મમાવેદ્યં દ્વિજોત્તમાઃ ॥ 3-67-17 (18500)
યથા ચ વો ન જાનીયાચ્ચરતો ભીમશાસનાત્।
પુનરાગમનં ચેહ તથા કાર્યમતન્દ્રિતૈઃ ॥ 3-67-18 (18501)
યદિ વાઽસૌ સમૃદ્ધઃ સ્યાદ્યદિ વાઽપ્યધનો ભવેત્।
યદિઽવાપ્યસમર્થઃ સ્યાજ્જ્ઞેયમસ્ય ચિકીર્ષિતમ્ ॥ 3-67-19 (18502)
એવમુક્તાસ્ત્વગચ્છંસ્તે બ્રાહ્મણાઃ સર્વતો દિશમ્।
નલં મૃગયિતું રાજંસ્તદા વ્યસનિનં તથા ॥ 3-67-20 (18503)
તે પુરાણિ સરાષ્ટ્રાણિ ગ્રામાન્ધોપાંસ્તથાઽઽશ્રમાન્।
અન્વેષન્તો નલં રાજન્નાધિજગ્મુર્દવિજાતયઃ ॥ 3-67-21 (18504)
તચ્ચ વાક્યં તથા સર્વેતત્રતત્ર વિશાંપતે।
શ્રાવયાંચક્રિરે વિપ્રા દમયન્ત્યા યથેરિતમ્ ॥ 3-67-22 (18505)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ સપ્તષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 67 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-67-7 તથા અવ્રુવન્નલાન્વેષણાય પ્રસ્થિતાઃસ્મેતિ ॥ 3-67-12 વાયુનેતિ શોકાગ્નિઃ કાલવાયુના દિનેદિને વર્ધમાનો દમયન્તીશરીરવનં દહતીતિ રૂપકેણોક્તમ્ ॥ 3-67-13 ભર્તવ્યાઽન્નાદિના। રક્ષણીયા દસ્યુપ્રભૃતિભ્યઃ। ઉભયં રક્ષણભરણાત્મકમ્ ॥ 3-67-14 સાનુક્રોશઃ સદયઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 068
॥ શ્રીઃ ॥
3.68. અધ્યાયઃ 068
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
નલાન્વેપિણા પર્ણાદનામ્ના વિપ્રેણ ઋતુપર્ણનૃપગૃહે બાહુકનામનિગૃઢે નલે શૃણ્વતિ દમયન્તીવચનાનુવાદઃ ॥ 1 ॥ બાહુકેન વિજને પર્ણાદંપ્રતિ દમયન્તીવચનસ્યોત્તરદાનમ્ ॥ 2 ॥ પર્ણાદેન વિદર્ભાન્પુનરભ્યેત્ય દમયન્ત્યા બાહુકવચનનિવેદનમ્ ॥ 3 ॥ બાહુકે નલશઙ્કિન્યા દમયન્ત્યા પ્રેપિતેન સુદેવેન અયોધ્યાંગત્વા ઋતુપર્ણે શ્લોનભૂતે દમયન્ત્યાઃ પુનઃ સ્વયંવરો ભવિતેતિ કીર્તનમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-68-0 (18506)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-68-0x (1949)
અથ દીર્ઘસ્ય કાલસ્ય પર્ણાદો નામ વૈ દ્વિજઃ।
પ્રત્યેત્ય નગરં ભૈમીમિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-68-1 (18507)
નૈષધં મૃગયાણેન દમયન્તિ દિવાનિશમ્।
અયોધ્યાં નગરીં ગત્વા ભાગસ્વરિરુપસ્થિતઃ ॥ 3-68-2 (18508)
શ્રાવિતશ્ચ મયા વાક્યં ત્વદીયં સ મહાજને।
ઋતુપર્ણો મહાભાગો યથોક્તં વરવર્ણિનિ ॥ 3-68-3 (18509)
તચ્છ્રુત્વા નાબ્રવીત્કિંચિદૃતુપર્ણો નરાધિપઃ।
ન ચ પારિષદઃ કશ્ચિદ્ભાષ્યમાણો મયાઽસકૃત્ ॥ 3-68-4 (18510)
અનુજ્ઞાતં તુ માં રાજ્ઞા વિજને કશ્ચિદબ્રવીત્।
ઋતુપર્ણસ્ય પુરુષો બાહુકો નામ નામતઃ ॥ 3-68-5 (18511)
સૂતસ્તસ્ય નરેન્દ્રસ્ય વિરૂપો હ્રસ્વબાહુકઃ।
શીઘ્રયાનેષુ કુશલો મૃષ્ટકર્તા ચ ભોજને ॥ 3-68-6 (18512)
સ વિનિઃશ્વસ્ય બંહુશો રુદિત્વા ચ ષુનઃપુનઃ।
કુશલં ચૈવ માં પૃષ્ટ્વા પશ્ચાદિદમભાષત ॥ 3-68-7 (18513)
વૈષમ્યમપિ સંપ્રાપ્તા ગોપાયન્તિ કુલસ્ત્રિયઃ।
આત્માનમાત્મના સત્યો જિતઃ સ્વર્ગો ન સંશયઃ ॥ 3-68-8 (18514)
રહિતા ભર્તૃભિશ્ચૈવ ન કુપ્યન્તિ કદાચન। 3-68-9bપ્રાણાંશ્ચારિત્રકવચાન્ધારયન્તિ વરસ્ત્રિયઃ ॥ 3-68-9 (18515)
વિષમસ્થેન મૂઢેન પરિભ્રષ્ટસુખેન ચ।
યત્સા તેન પરિત્યક્તા તત્ર ન ક્રોદ્ધુમર્હતિ ॥ 3-68-10 (18516)
પ્રાણયાત્રાં પરિપ્રેપ્સોઃ શકુનૈર્હૃતવાસસઃ।
આધિભિર્દહ્યમાનસ્ય શ્યામા ન ક્રોદ્ધુમર્હતિ ॥ 3-68-11 (18517)
સત્કૃતાઽસત્કૃતા વાઽપિ પતિં દૃષ્ટ્વા તથાગતમ્।
ભ્રષ્ટરાજ્યં શ્રિત્યા હીનં શ્યામા ન ક્રોદ્ધુમર્હતિ ॥ 3-68-12 (18518)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા ત્વરિતોઽહમિહાગતઃ।
શ્રુત્વા પ્રમાણં ભવતી રાજ્ઞશ્ચૈવ નિવેદયઃ ॥ 3-68-13 (18519)
એતચ્છ્રુત્વાઽશ્રુપૂર્ણાક્ષી પર્ણાદસ્ય વિશાંપતે।
દમયન્તી રહોઽભ્યેત્ય માતરં પ્રત્યભાપત ॥ 3-68-14 (18520)
અયમર્થૌ ન સંવેદ્યો ભીમે માતઃ કદાચન।
ત્વત્સન્નિધૌ નિયોક્ષ્યેઽહંસુદેવં દ્વિજસત્તમમ્ ॥ 3-68-15 (18521)
યથા ન નૃપતિર્ભીમઃ પ્રતિપદ્યેત મે મતમ્।
યથા ત્વયા પ્રકર્તવ્યં મમ ચેત્પ્રિયમિચ્છસિ ॥ 3-68-16 (18522)
યથા ચાહં સમાનીતા સુદેવેનાશુ બાન્ધવાન્।
તેનૈવ મઙ્ગલેનાદ્ય સુદેવો યાતુ મા ચિરમ્ ॥ 3-68-17 (18523)
સમાનેતું નલં માતરયોધ્યાં નગરીમિતઃ।
`ઋતુપર્ણસ્ય નગરે નિવસન્તમરિન્દમમ્' ॥ 3-68-18 (18524)
વિશ્રાન્તં તુ તતઃ પશ્ચાત્પર્ણાદં દ્વિજસત્તમમ્।
અર્ચયામાસ વૈદર્ભી ધનેનાતીવ ભામિની ॥ 3-68-19 (18525)
`લવાચ ચૈનં મહતા સંપૂજ્ય દ્રવિણેન વૈ।'
નલે ચેહાગતે વિપ્ર ભૂયો દાસ્યાભિ તે વસુ ॥ 3-68-20 (18526)
ત્વયા હિ મે બહુકૃતંયદન્યો ન કરિષ્યતિ।
યદ્ભર્ત્રાઽહં સમેષ્યામિ શીઘ્રમેવ દ્વિજોત્તમ ॥ 3-68-21 (18527)
સ એવમુક્તોઽથાશ્વાસ્ય આશીર્વાદૈઃ સુમઙ્ગલૈઃ।
ગૃહાનુપયયૌ ચાપિ કૃતાર્થઃ સુમહામનાઃ ॥ 3-68-22 (18528)
તતઃ સુદેવમાનાય્ય દમયન્તી યુધિષ્ઠિર।
અબ્રવીત્સન્નિદૌ માતુર્દુઃખશોકસમન્વિતા ॥ 3-68-23 (18529)
ગત્વા સુદેવ નગરીમયોધ્યાવાસિનં નૃપમ્।
ઋતુપર્ણં વચો બ્રૂહિ પતિમન્યં ચિકીર્ષતી ॥ 3-68-24 (18530)
આસ્થાસ્યતિ પુનર્ભૈમી દમયન્તી સ્વયંવરમ્।
તત્ર ગચ્છન્તિ રાજાનો રાજપુત્રાશ્ચ સર્વશઃ ॥ 3-68-25 (18531)
તથા ચ ગણિતઃ કાલઃ શ્વોભૂતે સ ભવિષ્યતિ।
યદિ સંભાવિનીયં તે ગચ્છ શીઘ્રમરિંદમ ॥ 3-68-26 (18532)
સૂર્યોદયે દ્વતીયં સા ભર્તારં વરયિષ્યતિ।
ન હિ સ જ્ઞાયતે વીરો નલો જીવન્મૃતોપિ વા ॥ 3-68-27 (18533)
એવં તથા યથોક્તો વૈ ગત્વા રાજાનમબ્રવીત્।
ઋતુપર્ણં મહારાજ સુદેવો બ્રાહ્મણસ્તદા ॥ 3-68-28 (18534)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાસ્ત્ર્યાનપર્વણિ અષ્ટષષ્ઠિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 68 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-68-8 ગોપાયન્તિ પાલયન્તિ। જિતઃ સ્વર્ગસ્તાભિરિત શેષઃ ॥ 3-68-26 સંભાવિની સંભાવિતા ઇયમ્। ગતિરિતિ શેષઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 069
॥ શ્રીઃ ॥
3.69. અધ્યાયઃ 069
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ઋતુપર્ણેન દમયન્તીસ્વયંવરાય બાહુકં સારત્યેનિયોજ્ય વાર્ષ્ણેયેન સહ વિદર્ભાન્પ્રતિ પ્રસ્થાનમ્ ॥ 1 ॥ વાર્ષ્ણેયેન બાહુકે સારથ્યકૌશલેન નલત્વસંભાવના ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-69-0 (18535)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-69-0x (1950)
શ્રુત્વા વચઃ સુદેવસ્ય ઋતુપર્ણો નરાધિપઃ।
`સારથીન્સ સમાનીય વાર્ષ્ણેયપ્રભૃતીન્નૃપઃ।
કથયામાસ યદ્વૃત્તં બ્રાહ્મણેન શ્રુતં તથા ॥ 3-69-1 (18536)
બાહુકં ચ સમાહૂય દમયન્ત્યાઃ સ્વયંવરમ્'।
સાન્ત્યઞ્શ્ર્લક્ષ્ણયા વાચા બાહુકં પ્રત્યભાષત ॥ 3-69-2 (18537)
વિદર્ભાન્યાતુમિચ્છામિ દમયન્ત્યાઃ સ્વયંવરમ્।
એકાહ્ના હયતત્ત્વજ્ઞ મન્યસે યદિ બાહુક ॥ 3-69-3 (18538)
એવમુક્તસ્ય કૌન્તેય તેન રાજ્ઞા નલસ્ય હ।
વ્યદીર્યત મનો દુઃખાત્પ્રદધ્યૌ ચ મહામનાઃ ॥ 3-69-4 (18539)
દમયન્તી ભવેદેવં કિંનુ દુઃખેન મોહિતા।
અસ્મદર્થે ભવેદ્બાઽયમુપાયશ્ચિન્તિતો મહાન્ ॥ 3-69-5 (18540)
નૃશંસં બત વૈદર્ભી કર્તુકામા તપસ્વિની।
યયા ક્ષુદ્રેણ નિકૃતાકૃપણા પાપબુદ્ધિના।
સ્ત્રીસ્વભાવશ્ચલો લોકે મમ દોષશ્ચ દારુણઃ ॥ 3-69-6 (18541)
મમ શોકેન સંવિગ્ના નૈરાશ્યાત્તનુમધ્યમા।
નૈવં સા કર્હિચિત્કુર્યાત્સાપત્યા ચ વિશેષતઃ ॥ 3-69-7 (18542)
યદત્ર સત્યં વાઽસત્યં ગત્વા વેત્સ્યામિ નિશ્ચયમ્।
ઋતુપર્ણસ્ય વૈ કામમાત્માર્થં ચ કરોમ્યહમ્ ॥ 3-69-8 (18543)
ઇતિ નિશ્ચિત્ય મનસા બાહુકો દીનમાનસઃ।
કૃતાલુરુવાચેદમૃતુપર્ણં જનાધિપમ્ ॥ 3-69-9 (18544)
પ્રતિજાનામિ તે વાક્યં ગમિષ્યામિ નરાધિપ।
એકાહ્ના પુરુષવ્યાઘ્ર વિદર્ભનગરીં નૃપ।
`તત્રાદિત્યોદયે કાલે શ્વો વિદર્ભાન્ગમિષ્યસિ ॥ 3-69-10 (18545)
એવમુક્તોઽબ્રવીદ્રાજા બાહુકં પ્રહસન્નિવ।
કિં તે કામં કરોમ્યદ્ય તુષ્ટોઽસ્મિ તવ બાહુક ॥ 3-69-11 (18546)
બાહુક ઉવાચ। 3-69-12x (1951)
યાવદ્યાનમિદં સજ્જમૃતુપર્ણ કરોમ્યહમ્' ॥ 3-69-12 (18547)
તતઃ પરીક્ષામશ્વાનાં ચક્રે રાજન્સ બાહુકઃ।
અશ્વશાલામુપાગમ્ય ભાગસ્વરિનૃપાજ્ઞયા ॥ 3-69-13 (18548)
સ ત્વર્યમાણો બહુશ ઋતુપર્ણન બાહુકઃ।
અશ્વાઞ્જિજ્ઞાસમાનો વૈ વિચાર્ય ચ પુનઃપુનઃ।
અધ્યગચ્છત્કૃશાનશ્વાન્સમર્થાનધ્વનિ ક્ષમાન્ ॥ 3-69-14 (18549)
તેજોબલસમાયુક્તાન્કુલશીલસમન્વિતાન્।
વર્જિતાઁલ્લક્ષણૈર્હીનૈઃ પૃથુપ્રોથાન્મહાહનૂન્ ॥ 3-69-15 (18550)
શુદ્ધાન્દશભિરાવર્તૈઃ સિન્ધુજાન્વાતરંહસઃ।
`દૃશ્યમાનાન્કૃશાનઙ્ગૈર્જવેનાપ્રતિમાન્પથિ' ॥ 3-69-16 (18551)
તાન્દૃષ્ટ્વા દુર્બલાન્નાજા પ્રાહ કોપસમન્વિતઃ।
કિમિદં પ્રાર્થિતં કર્તું પ્રલબ્ધવ્યા ન તે વચમ્ ॥ 3-69-17 (18552)
કથમલ્પબલપ્રાણા વક્ષ્યન્તીમે હયા રથમ્।
મહાનધ્વા સ ચૈકાહ્ના ગન્તવ્યઃ કથમીદૃશૈઃ ॥ 3-69-18 (18553)
બાહુક ઉવાચ। 3-69-19x (1952)
[એકો લલાટે દ્વે મૂર્ધ્નિ દ્વૌદ્વૌ પાર્શ્વોપપાર્શ્વયોઃ।
દ્વૌદ્વૌ વક્ષસિ વિજ્ઞૈર્યૌ પ્રયાણે ચૈક એવ તુ ॥] 3-69-19 (18554)
એતે હયા ગમિષ્યન્તિ વિદર્ભાન્નાત્ર સંશયઃ।
યાનન્યાન્મન્યસે રાજન્બ્રૂહિ તાન્યોજયામિતે ॥ 3-69-20 (18555)
ઋતુપર્ણ ઉવાચ। 3-69-21x (1953)
ત્વમેવ હયતત્ત્વજ્ઞઃ કુશલો હ્યસિ બાહુક।
યાન્મન્યસે સમર્થાસ્ત્વં ક્ષિપ્રં તાનેવ યોજય ॥ 3-69-21 (18556)
તતઃ સદશ્વાંશ્ચતુરઃ કુલશીલસમન્વિતાન્।
યોજયામાસ કુશલો જવયુક્તાન્રથે નલઃ ॥ 3-69-22 (18557)
તતો યુક્તં રથં રાજા સમારોહત્ત્વરાન્વિતઃ।
અથ પર્યપતન્ભૂમૌ જાનુભિસ્તે હયોત્તમાઃ ॥ 3-69-23 (18558)
તતો નરવરઃ શ્રીમાન્નલો રાજા વિશાંપતે।
સાન્ત્વયામાસ તાનશ્વાંસ્તેજોબલસમન્વિતાન્ ॥ 3-69-24 (18559)
રશ્મિભિશ્ચ સમુદ્યમ્ય નલો યાતુમિયેષ સઃ।
સૂતમારોપ્ય વાર્ષ્ણેયં જવમાસ્થાય વૈ પરમ્ ॥ 3-69-25 (18560)
તે ચોદ્યમાના વિધિવદ્બાહુકેન હયોત્તમાઃ।
સમુત્પેતુરિવાકાશં રથિનં મોહયન્તિ ચ ॥ 3-69-26 (18561)
તથા તુ દૃષ્ટ્વા તાનશ્વાન્વહતો વાતરંહસઃ।
અયોધ્યાધિપતિઃ શ્રીમાન્વિસ્મયં પરમં યયૌ ॥ 3-69-27 (18562)
રથઘોષં તુ તં શ્રુત્વા હયસંગ્રહણં ચ તત્।
વાર્ષ્ણેયશ્ચિન્તયામાસ બાહુકસ્ય હયજ્ઞતામ્ ॥ 3-69-28 (18563)
કિંનુ સ્યાન્માતલિરયં દેવરાજસ્ય સારથિઃ।
તથા તલ્લક્ષણં વીરે બાહુકે દૃશ્યતે મહત્ ॥ 3-69-29 (18564)
શાલિહોત્રોઽથ કિંતુ સ્યાદ્ધયાનાં કુલતત્ત્વવિત્।
માનુપં સમનુપ્રાપ્તો વપુઃ પરમશોભનમ્ ॥ 3-69-30 (18565)
ઉતાહોસ્વિદ્ભવેદ્રાજા નલઃ પરપુરંજયઃ।
સોયં નૃપતિરાયાત ઇત્યેવં સમચિન્તયત્ ॥ 3-69-31 (18566)
અથવાઽયંનલાત્પ્રાપ્તો વિદ્યાં તામેવ બાહુકઃ।
તુલ્યં હિ લક્ષયે જ્ઞાનં બાહુકસ્ય નલસ્ય ચ ॥ 3-69-32 (18567)
અપિચેદં વયસ્તુલ્યં બાહુકસ્ય નલસ્ય ચ।
નાયં નલો મહાવીર્યસ્તદ્વિદ્યશ્ચ ભવિષ્યતિ ॥ 3-69-33 (18568)
પ્રચ્છન્ના હિ મહાત્માનશ્ચરન્તિ પૃથિવીમિમામ્।
દૈવેન વિધિના યુક્તાઃ શાસ્ત્રોક્તૈશ્ચ નિરૂપણૈઃ ॥ 3-69-34 (18569)
ભવેન્ન મતિભેદો મે ગાત્રવૈરૂપ્યતા પ્રતિ।
પ્રમાણાત્પરિહીનસ્તુ ભવેદિતિ મતિર્મમ ॥ 3-69-35 (18570)
વયઃપ્રમાણં તત્તુલ્યં રૂપેણ તુ વિપર્યયઃ।
નલં સર્વગુણૈર્યુક્તં મન્યે બાહુકમન્તતઃ ॥ 3-69-36 (18571)
એવં વિચાર્ય બહુશો વાર્ષ્ણોયઃ પર્યચિન્તયત્।
હૃદયેન મહારાજ પુણ્યશ્લોકસ્ય સારથિઃ ॥ 3-69-37 (18572)
ઋતુપર્ણશ્ચ રાજેનદ્રો બાહુકસ્ય હયજ્ઞતામ્।
ચિન્તયન્મુમુદે રાજા સહવાર્ષ્ણેયસારથિઃ ॥ 3-69-38 (18573)
ઐકાગ્ર્યં ચ તથોત્સાહં હયસંગ્રહણં ચ તત્।
કૌશલં ચાપિ સંપ્રેક્ષ્ય પરાં સુદમવાપ હ ॥ 3-69-39 (18574)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ એકોનસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 69 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-69-7 સાપત્યા અપત્યસહિતા ॥ 3-69-15 પ્રોથં નાસિકા। હનુઃ અધરં મુખફલકમ્ ॥ 3-69-16 સિન્ધુજાન્ સિન્ધુદેશજાન્ ॥ 3-69-18 બલં ભારસહિષ્ણુતા। પ્રાણો વેગવત્તા। વક્ષ્યન્તિ વહ્નં કરિષ્યન્તિ ॥ 3-69-19 પ્રયાણે પૃષ્ઠભાગે ॥ 3-69-30 શાલિહોત્રઃ અશ્વશાસ્ત્રપ્રણેતા આચાર્યઃ ॥ 3-69-34 વિધિના યુક્તાઃ સંયુક્તાશ્ચ વિરૂપણૈરિતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-69-35 ભવેત્તુ મતિભેદો મે ઇતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-69-36 અન્તતઃ નિર્ણયેન ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 070
॥ શ્રીઃ ॥
3.70. અધ્યાયઃ 070
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
બાહુકસ્ય સારધ્યસામર્થ્યવિસ્મિતેન ઋતુપર્ણેન તંપ્રતિ પુઞ્જીભૂતવસ્તુપરિસંખ્યાને સ્વીયસામર્થ્યનિવેદનમ્ ॥ 1 ॥ વૃક્ષશાખાસ્થપર્ણેષુ તત્પરીક્ષયા વિસ્મિતેન નલેનાશ્વહૃદયવિદ્યાદાનપ્રતિજ્ઞાનન તદીયાક્ષહૃદયાદિવિદ્યાસ્વીકરણમ્ ॥ 2 ॥ તતો નલદેહાદ્વહિર્નિઃસૃતેન કલિના નલશાપભયાત્તસ્મૈ વરદાનપૂર્વકં વિભીતકવૃક્ષપ્રવેશઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-70-0 (18575)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-70-0x (1954)
સ નદીઃ પર્વતાંશ્ચૈવ વનાનિ ચ સરાંસિ ચ।
અચિરેણાતિચક્રામ સ્વેચરઃ ખે ચરન્નિવ ॥ 3-70-1 (18576)
તથા પ્રયાતે તુ રથે તદા ભાગસ્વરિર્નૃપઃ।
ઉત્તરીયમધોપશ્યદ્ધષ્ટં પરપુરંજયઃ ॥ 3-70-2 (18577)
તતઃ સ ત્વરમાણસ્તુ પટે નિપતિતે તદા।
ગ્રહીષ્યામીતિ તં રાજા નલમાહ મહામનાઃ ॥ 3-70-3 (18578)
નિગૃહ્ણીષ્વ મહાબુદ્ધે હયાનેતાન્મહાજવાન્।
વાર્ષ્ણેયો યાવદેનં મે પટમાનયતામિહ ॥ 3-70-4 (18579)
નલસ્તં પ્રત્યુવાચાથ દૂરે ભ્રષ્ટઃ પટસ્તવ।
યોજનં સમતિક્રાન્તો નાહર્તું શક્યતે પુનઃ ॥ 3-70-5 (18580)
એવમુક્તે નલેનાથ નાતિપ્રીતમના નૃપઃ।
આસસાદ વને રાજન્ફલવન્તં બિભીતકમ્ ॥ 3-70-6 (18581)
તં દૃષ્ટ્વા બાહુકં રાજા ત્વરમાણોઽભ્યભાપત।
મમાપિ સૂત પશ્ય ત્વં સંખ્યાને પરમં બલમ્ ॥ 3-70-7 (18582)
સર્વઃ સર્વં ન જાનાતિ સર્વજ્ઞો નાસ્તિ કશ્ચન।
નૈકત્ર પરિનિષ્ઠાઽસ્તિ જ્ઞાનસ્ય પુરુષે ક્વચિત્ ॥ 3-70-8 (18583)
વૃક્ષેઽસ્મિન્યાનિ પર્ણાનિ ફલામેકં ચ બાહુક।
પતિતાન્યપિ યાન્યત્રતત્રૈકમધિકં કૃતમ્ ॥ 3-70-9 (18584)
એવપત્રાધિકં ચાત્ર ફલમેકં ચ બાહુક।
ફલકોટ્યપિ પત્રાણાં દ્વયોરપિ ચ શાખયોઃ।
`પ્રવક્ષ્યામિ ફલાન્યત્ર યાનિ સંખ્યાસ્યતે ભવાન્ ॥' 3-70-10 (18585)
પ્રચિનુહ્યસ્ય શાખે દ્વે યાશ્ચાપ્યન્યાઃ પ્રશાખિકાઃ।
આભ્યાં ફલસહસ્રે દ્વે પઞ્ચોનં શતમેવ ચ ॥ 3-70-11 (18586)
તતો રથાદવપ્લુત્ય રાજાનં બાહુકોઽબ્રવીત્।
પરોક્ષમિવ મે રાજન્કત્થસે શત્રુકર્શન ॥ 3-70-12 (18587)
પ્રત્યક્ષમેતત્કર્તાઽસ્મિ શાતયિત્વા વિભીતકમ્।
અથ તે ગણિતે રાજન્દ્વિજામામ્યપરોક્ષતામ્ ॥ 3-70-13 (18588)
પ્રત્યક્ષં તે મહારાજ્ ગણયિષ્યે વિભીતકમ્।
અહં હિ નાભિજાનામિ ભવેદેવ નવેતિ વા ॥ 3-70-14 (18589)
સંખ્યાસ્યામિ ફલાન્યસ્ય પશય્તસ્તે જનાધિપ।
મુહૂર્તમપિ વાર્ષ્ણેયો રશ્મીન્યચ્છતુ વાજિનામ્ ॥ 3-70-15 (18590)
તમબ્રવીન્નૃપઃ સૂતં નાયં કાલો વિલમ્બિતુમ્।
બાહુકસ્ત્વબ્રવીદેનં પરં યત્નં સમાસ્થિતઃ ॥ 3-70-16 (18591)
પ્રતીક્ષસ્વ મુહૂર્તં ત્વમથવા ત્વરતે ભવાન્।
એષ યાતિ શિવઃ પન્થા યાહિ વાર્ષ્ણેયસારથિઃ ॥ 3-70-17 (18592)
અબ્રવીદૃતુપર્ણસ્તં સાન્ત્વયન્કુરુનન્દન।
ત્વભેવ યન્તા નાન્યોસ્તિ પૃથિવ્યામપિ બાહુક ॥ 3-70-18 (18593)
ત્વત્કૃતેયાતુમિચ્છામિ વિદર્ભાન્હયકોવિદ।
શરણં ત્વાંપ્રપન્નોસ્મિ ન વિઘ્નં કર્તુમર્હસિ ॥ 3-70-19 (18594)
કામં ચ તે કરિષ્યામિ યન્માં વક્ષ્યસિ બાહુક।
વિદર્ભાન્યદિ યાત્વાઽદ્ય સૂર્યં દર્શયિતાસિ મે। 3-70-20 (18595)
અથાબ્રવીદ્બાહુકસ્તં સંખ્યાયચ બિભીતકમ્।
તતો વિદર્ભાન્યાસ્યામિ કુરુષ્વૈવં વચો મમ ॥ 3-70-21 (18596)
અકામ ઇવ તં રાજા ગણયસ્વેત્યુવાચ હ।
એકદેશં ચ શાખાયાઃ સમાદિષ્ટં મયાઽનઘ ॥ 3-70-22 (18597)
ગણયસ્વાશ્વતત્વજ્ઞ તતસ્ત્વંપ્રીતિમાવહ।
સોઽવતીર્ય રથાત્તૂર્ણં શાતયામાસ તં દ્રુમમ્ ॥ 3-70-23 (18598)
તતઃ સ વિસ્મયાવિષ્ટો રાજાનમિદમબ્રવીત્।
ગણયિત્વાયથોક્તાનિ તાવન્ત્યેવ ફલાનિ તુ ॥ 3-70-24 (18599)
અત્યુદ્ભુતમિદં રાજન્દૃષ્ટવાનસ્મિ તે બલમ્।
શ્રોતુમિચ્છામિ તાં વિદ્યાં યયૈતજ્જ્ઞાયતે નૃપ ॥ 3-70-25 (18600)
તમુવાચ તતો રાજા ત્વરિતો ગમને નૃપ।
વિદ્ધ્યક્ષહૃદયજ્ઞં માં સંખ્યાને ચ વિશારદમ્ ॥ 3-70-26 (18601)
બાહુકસ્તમુવાચાથ દેહિ વિદ્યાદ્વયં ચ મે।
મત્તોઽપિ ચાશ્વહૃદયં ગૃહાણ પુરુપર્પભ ॥ 3-70-27 (18602)
ઋતુપર્ણસ્તતો રાજા બાહુકં કાર્યગૌરવાત્।
હયજ્ઞાનસ્ય લોભાચ્ તં તથેત્યબ્રવીદ્વચઃ ॥ 3-70-28 (18603)
યથોક્તં ત્વં ગૃહાણેદમક્ષાણાં હૃદયં પરમ્।
નિક્ષેપો મેઽશ્વહૃદયં ત્વયિ તિષ્ઠતુ બાહુક।
એવમુક્ત્વા દદૌ વિદ્યામૃતુપર્ણો નલાય વૈ ॥ 3-70-29 (18604)
તસ્યાક્ષહૃદયજ્ઞસ્ય શરીરાન્નિઃસૃતઃ કલિઃ।
કર્કોટકવિષં તીક્ષ્ણં મુખાત્સતતમુદ્વમન્।
કલેસ્તસ્ય તદાર્તસ્ય શાપાગ્નિઃ સ વિનિઃસૃતઃ ॥ 3-70-30 (18605)
સાતેન કર્શિતો રાજાદીર્ઘકાલમનાત્મવાન્ ॥ 3-70-31 (18606)
`તં ભ્રામ્તરૂપં નિઃશોભં સંક્લિષ્ટમકરોત્કલિઃ'।
તતો વિષવિમુક્તાત્મા સ્વંરૂપમકરોત્કલિઃ।
તં શપ્તુમૈચ્છત્કુપિતો નિષધાધિપતિર્નલઃ ॥ 3-70-32 (18607)
તતો વિષવિમુક્તાત્મા સ્વંરૂપમકરોત્કલિઃ।
તં શપ્તુમૈચ્છત્કુપિતો નિષધાધિપતિર્નલઃ ॥ 3-70-32 (18608)
તમુવાચ કલિર્ભીતો વેપમાનઃ કૃતાઞ્જલિઃ।
કોપં સંયચ્છ નૃપતે કીર્તિં દાસ્યામિ તે પરામ્ ॥ 3-70-33 (18609)
ઇન્દ્રસેનસ્ય જનની કુપિતા માઽશપત્પુરા।
યદા ત્વયા પરિત્યક્તા તતોઽહં ભૃશપીડિતઃ ॥ 3-70-34 (18610)
અવસં ત્વયિ રાજેન્દ્ર સુદુઃખભપરાજિત।
વિષેણ નાગરાજસ્ય દહ્યમાનો દિવાનિશમ્ ॥ 3-70-35 (18611)
શરણં ત્વાં પ્રપન્નોસ્મિ શૃણુ ચેદં વચો મમ।
યે ચ ત્વાં મનુજા લોકે કીર્તયિષ્યન્ત્યતન્દ્રિતાઃ।
મત્પ્રત્સૂતં ભયં તેષાં ન કદાચિદ્ભવિષ્યતિ ॥ 3-70-36 (18612)
`ન તેષાં માનસં કિંચિચ્છારીરં વાચિકં તથા।
ભવિષ્યતિ મહારાજ કીર્તયિષ્યન્તિ યે નલમ્'।
ભયાર્તં શરણં યાતં યદિ માં ત્વં ન શપ્સ્યસે ॥ 3-70-37 (18613)
એવમુક્તો નલો રાજા ન્યયચ્છત્કોપમાત્મનઃ।
તતો બીતઃ કલિઃ ક્ષિપ્રં પ્રવિવેશ વિભીતકમ્।
કલિસ્ત્વન્યેન નો દૃષ્ટઃ કથયન્નૈષધેન વૈ ॥ 3-70-38 (18614)
તતો ગતત્વરો રાજા નૈષધઃ પરવીરહા।
સંપ્રનષ્ટે કલૌ રાજા સંખ્યાયાસ્ય ફલાન્યુત ॥ 3-70-39 (18615)
મુદા પરમયા યુક્તસ્તેજસાઽથ પરેણ વૈ।
રથમારુહ્ય તેજસ્વી પ્રયયૌ જવનૈર્હયૈઃ ॥ 3-70-40 (18616)
બિભીતકશ્ચાપ્રશસ્તઃ સંવૃત્તઃ કલિસંશ્રયાત્।
`તતઃ પ્રભૃતિરાજેન્દ્ર લોકેઽસ્મિન્પાણ્ડુનન્દન'॥ 3-70-41 (18617)
હયોત્તભાનુત્પતતો દ્વિજાનિવ પુનઃ પુનઃ।
નલઃ સંચોદયામાસ પ્રહૃષ્ટેનાન્તરાત્મના ॥ 3-70-42 (18618)
વિદર્ભાભિમુખો રાજા પ્રયયૌ સ મહાયશાઃ।
નલે તુ સમતિક્રાન્તે કલિરપ્યગમદ્ગૃહમ્ ॥ 3-70-43 (18619)
તતો ગતજ્વરો રાજા નલોઽભૂત્પૃથિવીપતિઃ।
વિમુક્તઃ કલિના રાજન્રૂપમાત્રવિયોજિતઃ ॥ 3-70-44 (18620)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ સપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 70 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-70-9 તત્રૈકમધિકં શતમિતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-70-10 પઞ્ચકોટ્યોઽથ પત્રાણામિતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-70-26 અક્ષહૃદયજ્ઞં અક્ષાણાં અક્ષાભિમાનિદેવતાયા હૃદયવદ્વશીકરણાર્થો મન્ત્રઃ અક્ષહૃદયમ્। યેન જ્ઞાતેન દ્યૂતેઽક્ષા અનુકૂલા ભવન્તિ। સંખ્યાને રાશીકૃતાનાં પત્રપુષ્પફલધાન્યાદીના રાશ્યાયામવિસ્તારોચ્છ્રાયાદ્યાલોચનેન પાટીગણિતરીત્યા ઝટિતિ તત્સંખ્યાકથને ॥ 3-70-30 શાપાગ્નિર્દમયન્તીનિશૃષ્ટઃ સ વિષરૂપઃ ॥ 3-70-39 ફલાનિ સંખ્યાય। અક્ષવિદ્યાસામર્થ્યાત્ રાશેરાયામાદિકમનાલોચ્યૈવેતિ ભાવઃ ॥ 3-70-42 દ્વિજાનિવ પક્ષિણ ઇવ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 071
॥ શ્રીઃ ॥
3.71. અધ્યાયઃ 071
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ઋતુપર્ણે કુણ્ડિનપુરં પ્રવિષ્ટે તદ્રધઘોષશ્રવણેન દમયન્ત્યા તત્સારથૌ નલસંભાવના ॥ 1 ॥ તતસ્તત્વજિજ્ઞાસયા નલંપ્રતિ દૂત્યાઃ પ્રસ્થાપનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-71-0 (18621)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-71-0x (1955)
તતો વિદર્ભાન્સંપ્રાપ્તં સાયાહ્ને સત્યવિક્રમમ્।
ઋતુપર્ણં જના રાજ્ઞે ભીમાય પ્રત્યવેદયન્ ॥ 3-71-1 (18622)
સ ભીમવચનાદ્રાજા કુણ્ડિનં પ્રાવિશત્પુરમ્।
નાદયન્રથઘોષેણ સર્વાઃ સ વિદિશો દિશઃ ॥ 3-71-2 (18623)
તતસ્તં રથનિર્ઘોષં નલાશ્વાસ્તત્ર શુશ્રુવુઃ।
શ્રુત્વા તુ સમહૃષ્યન્ત પુરેવ નલસન્નિધૌ ॥ 3-71-3 (18624)
દમયન્તી તુ શુશ્રાવ રથઘોષં નલસ્ય તમ્।
યથા મેઘસ્ય નદતો ગમ્ભીરં જલદાગમે ॥ 3-71-4 (18625)
પરં વિસ્મયમાપન્ના શ્રુત્વા નાદં મહાસ્વનમ્।
નલેન સંગૃહીતેષુ પુરેવ નલવાજિષુ।
સદૃશં રથનિર્ઘોષં મેને ભૈમી તથા હયાઃ ॥ 3-71-5 (18626)
પ્રાસાદસ્થાશ્ચ શિખિનઃ શાલાસ્થાશ્ચૈવ વારણાઃ।
હયાશ્ચ શુશ્રુવુસ્તસ્ય રથઘોષં મહીપતેઃ ॥ 3-71-6 (18627)
તચ્છ્રુત્વા રથનિર્ઘોષં વારણાઃ શિખિનસ્તથા।
પ્રવેદુરુન્મુખા રાજન્દૃષ્ટ્વેવ જલદોદયમ્ ॥ 3-71-7 (18628)
દમયન્ત્યુવાચ। 3-71-8x (1956)
યથાઽસૌ રથનિર્ઘોષઃ પૂરયન્નિવ મેદિનીમ્।
મમાહ્લાદયતે ચેતો નલ એવ મહીપતિઃ ॥ 3-71-8 (18629)
અદ્ય નન્દ્રાભવક્રં તં ન પશ્યામિ નલં યદિ।
અસંખ્યેયગુણં વીરં વિનઙ્ક્ષ્યામિ ન સંશયઃ ॥ 3-71-9 (18630)
યદિ વૈ તસ્ય વીરસ્ય હાહ્વોર્નાદ્યાહમન્તરમ્।
પ્રવિશામિ સુખસ્પર્શં નભવિષ્યામ્યસંશયમ્ ॥ 3-71-10 (18631)
યદિ માં મેઘનિર્ઘોષો નોપગચ્છતિ નૈષધઃ।
અદ્ય ચામીકરપ્રખ્યં પ્રવેક્ષ્યામિ હુતાશનમ્ ॥ 3-71-11 (18632)
યદિ માં સિંહવિક્રાન્તો મત્તવારણવિક્રમઃ।
નાભિગચ્છતિરાજેન્દ્રો વિનઙ્ક્ષ્યામિ ન સંશયઃ ॥ 3-71-12 (18633)
ન સ્મરામ્યનૃતં કિંચિન્ન સ્મરામ્યપકારતામ્।
ન ચ પર્યુષિતં વાક્યં સ્વૈરેષ્વપિ મહાત્મનઃ ॥ 3-71-13 (18634)
પ્રભુઃ ક્ષમાવાન્વીરશ્ચ દાતા ચાપ્યધિકો નૃપૈઃ।
અહો નીચાનુવર્તી ચ ક્લીબવન્મમ નૈષધ ॥ 3-71-14 (18635)
ગુણાંસ્તસ્ય સ્મરન્ત્યા મે તત્પરાયા દિવાનિશમ્।
હૃદયં દીર્યત ઇદં શોકાત્પ્રિયવિનાકૃતમ્ ॥ 3-71-15 (18636)
એવં વિલપમાના સા નષ્ટસંજ્ઞેવ ભારત।
આરુરોહ મહદ્વેશ્મ પુણ્યશ્લોકદિદૃક્ષયા ॥ 3-71-16 (18637)
તતો મધ્યમકક્ષાયાં દદર્શ રથમાસ્થિતમ્।
ઋતુપર્ણં મહીપાલં સહવાર્ષ્ણેયબાહુકમ્ ॥ 3-71-17 (18638)
તતોઽવતીર્ય વાર્ષ્ણએયો બાહુકશ્ચ રથોત્તમાત્।
હયાંસ્તાનવમુચ્યાથ સ્થાપયામાસતૂ રથમ્ ॥ 3-71-18 (18639)
સોઽવતીર્ય રથોપસ્થાદૃતુપર્ણો નરાધિપઃ।
ઉપતસ્થે મહારાજં ભીમં ભીમપરાક્રમમ્ ॥ 3-71-19 (18640)
તં ભીમઃ પ્રતિજગ્રાહ પૂજયા પરયા મુદા।
સ તેન પૂજિતો રાજ્ઞા ઋતુપર્ણો નરાધિપઃ ॥ 3-71-20 (18641)
સ તત્ર કુણ્ડિને રમ્યે વસમાનો મહીપતિઃ।
ન ચ કિંચિત્તદાઽપશ્યત્પ્રેક્ષમાણો મુહુર્મુહુઃ।
સ તુ રાજ્ઞા સમાગમ્ય વિદર્ભપતિના તદા ॥ 3-71-21 (18642)
કિં કાર્યં સ્વાગતં તેઽસ્તુ રાજ્ઞા પૃષ્ટઃ સ ભારત।
નાભિજજ્ઞે સ નૃપતિર્દુહિત્રર્થે સમાગતમ્ ॥ 3-71-22 (18643)
ઋતુપર્ણોપિ રાજા સ ધીમાન્સત્યપરાક્રમઃ।
રાજાનં રાજપુત્રં વા ન સ્મ પશ્યતિ કંચન ॥ 3-71-23 (18644)
નૈવ સ્વયંવરકથાં ન ચ વિપ્રસમાગમમ્।
`ન ચાન્યં કંચિદારમ્ભં સ્વયંવરવિધિં પ્રતિ' ॥ 3-71-24 (18645)
તતો વિગણયદ્રાજા મનસા કોસલાધિપઃ।
આગતોસ્મીત્યુવાચૈનં ભવન્તમભિવાદુકઃ ॥ 3-71-25 (18646)
રાજાપિ ચ સ્મયન્ભીમો મનસા સમચિન્તયત્।
અધિકં યોજનશતં તસ્યાગમનકારણમ્।
ગ્રામાન્બહૂનતિક્રમ્ય નાધ્યગચ્છદ્યથાતથમ્ ॥ 3-71-26 (18647)
અલ્પકાર્યં વિનિર્દિષ્ટં તસ્યાગમનકારણમ્।
પશ્ચાદુદર્કે જ્ઞાસ્યાપ્રિ કારણં યદ્ભવિષ્યતિ ॥ 3-71-27 (18648)
નૈતદેવં સ નૃપતિસ્તં સત્કૃત્ય વ્યસર્જયત્।
વિશ્રામ્યતામિત્યુવાચ ક્લાન્તોસીતિ પુનઃપુનઃ ॥ 3-71-28 (18649)
સ સત્કૃતઃ પ્રહૃષ્ટાત્મા પ્રીતઃ પ્રીતેન પાર્થિવઃ।
રાજપ્રેષ્યૈરનુગતો દિષ્ટં વેશ્મ સમાવિશત્ ॥ 3-71-29 (18650)
ઋતુપર્ણે ગતે રાજન્વાર્ષ્ણેયસહિતે નૃપે।
બાહુકો રથમાદાય રથશાલામુપાગમત્ ॥ 3-71-30 (18651)
સ મોચયિત્વા તાનશ્વાનુપચર્ય ચ શાસ્ત્રતઃ।
સ્વયં ચૈતાન્સમાશ્વાસ્ય રથોપસ્થ ઉપાવિશત્ ॥ 3-71-31 (18652)
દમયન્ત્યપિ શોકાર્તા દૃષ્ટ્વા ભાગસ્વરિં નૃપમ્।
સૂતપુત્રં ચ વાર્ષ્ણેયં બાહુકં ચ તથાવિધમ્ ॥ 3-71-32 (18653)
ચિન્તયામાસ વૈદર્ભી કસ્યૈષ રથનિઃસ્વનઃ।
નલસ્યેવ મહાનાસીન્ન ચ પશ્યામિ નૈષધમ્ ॥ 3-71-33 (18654)
વાર્ષ્ણોયેન ભવેન્નૂનં વિદ્યા સૈવોપશિક્ષિતા।
તેનાદ્ય રથનિર્ઘોષો નલસ્યેવ મહાનભૂત્ ॥ 3-71-34 (18655)
કઆહોસ્વિદૃતુપર્ણોઽપિ યથા રાજા નલસ્યથા।
યથાઽયંરથનિર્ઘોષો નૈષધસ્યેવ લક્ષ્યતે ॥ 3-71-35 (18656)
એવં સા તર્કયિત્વા તુ દમયન્તી વિશાંપતે।
દૂતીં પ્રસ્થાપયામાસ નૈષધાન્વેષણે શુભા ॥ 3-71-36 (18657)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ એકસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 71 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-71-3 નલાશ્વાઃ વિદર્ભનગરે યે દમયન્ત્યાઽપત્યાભ્યાં સહ પ્રેષિતાઃ ॥ 3-71-7 શિખિનો મયૂરાઃ ॥ 3-71-13 પર્યુષિતં પ્રતિજ્ઞાતકાલાતિલઙ્ઘિ ॥ 3-71-29 દિષ્ટં નિર્દિષ્ટમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 072
॥ શ્રીઃ ॥
3.72. અધ્યાયઃ 072
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દમયન્તીપ્રેષિતયા કેશિન્યા બાહુકેન સંભાષ્ય દમયન્ત્યૈ સંભાષણકાલિકબાહુકવિકારાદિનિવેદનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-72-0 (18658)
દમયન્ત્યુવાચ। 3-72-0x (1957)
ગચ્છ કેશિનિ જાનીહિ ક એષ રથવાહકઃ।
ઉપવિષ્ટો રથોપસ્થે વિકૃતો હ્રસ્વબાહુકઃ ॥ 3-72-1 (18659)
અભ્યેત્ય કુશલં ભદ્રે મૃદુપૂર્વંસમાહિતા।
પૃચ્છેથાઃ પુરુષે હ્યેનં યથાતત્ત્વમનિન્દિતે ॥ 3-72-2 (18660)
અત્ર મે મહતી શઙ્કા ભવેદેષ નલો નૃપઃ।
યથાચ મનસસ્તુષ્ટિર્હૃદયસ્ય ચ નિર્વૃતિઃ ॥ 3-72-3 (18661)
બ્રૂયાશ્ચૈનં કથાન્તે ત્વં પર્ણાદવચનં યથા।
પ્રતિવાક્યં ચ સુશ્રોણિ બુદ્ધ્યેથાસ્ત્વમનિન્દિતે ॥ 3-72-4 (18662)
એવં સમાહિતા ગત્વા દૂતી બાહુકમબ્રવીત્।
દમયન્ત્યપિ કલ્યાણી પ્રાસાદસ્થાઽનવ્વૈક્ષત ॥ 3-72-5 (18663)
કેશિન્યુવાચ। 3-72-6x (1958)
સ્વાગતં તે મનુષ્યેન્દ્ર કુશલં તે બ્રવીમ્યહમ્।
દમયન્ત્યા વચઃ સાધુ નિબોધ પુરુષર્ષભ ॥ 3-72-6 (18664)
કદા વૈ પ્રસ્થિતા યૂયં કિમર્થમિહ ચાગતાઃ।
તત્ત્વં બ્રૂહિ યથાન્યાયં વૈદર્ભી શ્રોતુમિચ્છતિ ॥ 3-72-7 (18665)
બાહુક ઉવાચ। 3-72-8x (1959)
શ્રુતઃ સ્વયંવરો રાજ્ઞા કોસલેન મહાત્મના।
દ્વિતીયો દમયન્ત્યા વૈ ભવિતા શ્વ ઇતિ દ્વિજાત્ ॥ 3-72-8 (18666)
શ્રુત્વૈતત્પ્રસ્થિતો રાજા શતયોજનયાયિભિઃ।
હયૈર્વાતજવૈર્મુખ્યૈરહમસ્ય ચ સારથિઃ ॥ 3-72-9 (18667)
કેશિન્યુવાચ। 3-72-10x (1960)
અથ યોસૌ તૃતીયો વઃ સ કુતઃ કસ્ય વા પુનઃ।
ત્વં ચ કસ્ય કથં ચેદંત્વયિ કર્મ સમાહિતમ્ ॥ 3-72-10 (18668)
બાહુક ઉવાચ। 3-72-11x (1961)
પુણ્યશ્લોકસ્ય વૈ સૂતો વાર્ષ્ણેય ઇતિ વિશ્રતઃ।
સ નલે વિદ્રુતે ભદ્રેભાગસ્વરિમુપસ્થિતઃ ॥ 3-72-11 (18669)
અહમપ્યશ્વકુશલઃ સૂતત્વે ચ પ્રતિષ્ઠિતઃ।
ઋતુપર્ણેન સારથ્યે ભોજને ચ વૃતઃ સ્વયમ્ ॥ 3-72-12 (18670)
કેશિન્યુવાચ। 3-72-13x (1962)
અથ જાનાતિ વાર્ષ્ણેયઃ ક્વનુ રાજા નલો ગતઃ।
કથં ચ ત્વયિ વા તેન કથિતં સ્યાત્તુ બાહુક ॥ 3-72-13 (18671)
બાહુક ઉવાચ। 3-72-14x (1963)
ઇહૈવ પુત્રૌ નિક્ષિપ્ય નલસ્ય પ્રિયદર્શનૌ।
ગતસ્તતો યથાકામં નૈષ જાનાતિ નૈષધમ્ ॥ 3-72-14 (18672)
ન ચાન્યઃ પુરુષઃ કશ્ચિન્નલં વેત્તિ યશસ્વિનિ।
ગૂઢશ્ચરતિ લોકેઽસ્મિન્નષ્ટરૂપો મહીપતિઃ ॥ 3-72-15 (18673)
આત્મૈવ તુ નલં વેદ યા ચાસ્ય તદનન્તરા।
ન હિ વૈ સ્વાનિ લિઙ્ગાનિ નલં શંસન્તિ કર્હિચિત્ ॥ 3-72-16 (18674)
કેશિન્યુવાચ। 3-72-17x (1964)
યોસાવયોધ્યાં પ્રથમં ગતોસૌ બ્રાહ્મણસ્તદા।
ઇમાનિ નારીવાક્યાનિ કથયાનઃ પુનઃપુનઃ ॥ 3-72-17 (18675)
ક્વનુ ત્વં કિતવ ચ્છિત્ત્વા વસ્ત્રાર્ધં પ્રસ્થિતો મમ।
ઉત્સૃજ્ય વિપિને સુપ્તામનુરક્તાં પ્રિયાં પ્રિય ॥ 3-72-18 (18676)
સા વૈ યથા સમાદિષ્ટા તથાઽઽસ્તે ત્વત્પ્રતીક્ષિણી।
દહ્યમાના દિવારાત્રૌ વસ્ત્રાર્ધેનાભિસંવૃતા ॥ 3-72-19 (18677)
તસ્યા રુદનત્યાઃ સતતં તેન દુઃખેન પાર્થિવ।
પ્રસાદં કુરુ મે વીર પ્રતિવાક્યં વદસ્વ ચ ॥ 3-72-20 (18678)
તસ્યાસ્તત્પ્રિયમાખ્યાનં પ્રવદસ્વ મહામતે।
તદેવ વાક્યં વૈદર્ભી શ્રોતુમિચ્છન્ત્યનિન્દિતા ॥ 3-72-21 (18679)
એતચ્છ્રુત્વા પ્રતિવચસ્તસ્ય દત્તં ત્વયા કિલ।
યત્પુરા તત્પુનસ્ત્વત્તો વૈદર્ભી શ્રોતુમિચ્છતિ ॥ 3-72-22 (18680)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-72-23x (1965)
એવમુક્તસ્ય કેશિન્યા નલસ્ય કુરુનન્દન।
હૃદયં વ્યથિતં ચાસીદશ્રુપૂર્ણે ચ લોચને ॥ 3-72-23 (18681)
સ નિગ્રાહ્યાત્મનો દુઃખં દહ્યમાનો મહીપતિઃ।
બાષ્પસંદિગ્ધયા વાચા પુનરેવેદમબ્રવીત્ ॥ 3-72-24 (18682)
વૈષમ્યમપિ સંપ્રાપ્તા ગોપાયન્તિ કુલસ્ત્રિયઃ।
આત્માનમાત્મના સત્યો જિતઃ સ્વર્ગો ન સંશયઃ ॥ 3-72-25 (18683)
રહિતા ભર્તૃભિશ્ચાપિ ન ક્રુધ્યન્તિ કદાચન।
પ્રાણાંશ્ચારિત્રકવચાન્ધારયન્તિ વરસ્ત્રિયઃ ॥ 3-72-26 (18684)
વિષમસ્થેન મૂઢેન પરિભ્રષ્ટસુખેન ચ।
યત્સા તેન પરિત્યક્તા તત્રન ક્રોદ્ધુમર્હતિ ॥ 3-72-27 (18685)
પ્રાણયાત્રાં પરિપ્રેપ્સોઃ શકુનૈર્હતવાસસઃ।
આધિભિર્દહ્યમાનસ્ય શ્યામા ન ક્રોદ્ધુમર્હતિ ॥ 3-72-28 (18686)
સત્કૃતાઽસત્કૃતા વાઽપિ પતિં દૃષ્ટ્વા તથાવિધમ્।
રાજ્યભ્રષ્ટં શ્રિયા હીનં ક્ષિધિતં વ્યસનાપ્લુતમ્ ॥ 3-72-29 (18687)
એવં બ્રુવાણસ્તદ્વાક્યં નલઃ પરમદુર્મનાઃ।
ન બાષ્પમશકત્સોઢું પ્રરુરોદ ચ ભારત ॥ 3-72-30 (18688)
તતઃ સા કેશિની ગત્વા દમયન્ત્યૈ ન્યવેદયત્।
તત્સર્વં કથિતં ચૈવ વિકારં તસ્ય ચૈવ તમ્ ॥ 3-72-31 (18689)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ દ્વિસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 72 ॥
અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 073
॥ શ્રીઃ ॥
3.73. અધ્યાયઃ 073
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કેશિન્યા બાહુકસ્ય જલાગ્ન્યુત્પાદનાદ્યદ્ભુતકર્મનિવેદિતયા દમયન્ત્યા પુનઃપરીક્ષણાય તંપ્રતિ કન્યાપુત્રયોઃ પ્રેપણમ્ ॥ 1 ॥ બાહુકેન સબાષ્પં પુત્રયોઃ પરિરમ્ભણમ્। કેશિનીંપ્રતિ સ્વકર્મણઃ કારણાન્તરકથનેનાપહ્નવશ્ચ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-73-0 (18690)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-73-0x (1966)
કેશિન્યાસ્તદ્વચઃ શ્રુત્વા દમયન્તી વિશાંપતે।
શઙ્કમાના નલં તં વૈ કેશિનીમિદમબ્રવીત્ ॥ 3-73-1 (18691)
ગચ્છ કેશિનિ ભૂયસ્ત્વં પરીક્ષાં કુરુ બાહુકે।
અબ્રુવાણા સમીપસ્થા ચરિતાન્યસ્ય લક્ષય ॥ 3-73-2 (18692)
યદા ચ કિંચિત્કુર્યાત્સ કારણં તત્ર ભામિનિ।
તત્રસંચેષ્ટમાનસ્ય સંલક્ષેથા વિચેષ્ટિતમ્ ॥ 3-73-3 (18693)
ન ચાસ્ય પ્રતિબન્ધેન દેયોઽગ્નિરપિ કેશિનિ।
યાચતે ન જલં દેયં સકૃચ્ચાત્વરમાણયા।
એતત્સર્વં સમીક્ષ્યત્વં ચરિતં મે નિવેદય ॥ 3-73-4 (18694)
નિમિત્તં યત્ત્વયા દૃષ્ટં બાહુકે દૈવમાનુષમ્।
યચ્ચાન્યદપિ પશ્યેથાસ્તચ્ચાખ્યેયં ત્વયા મમ ॥ 3-73-5 (18695)
દમયન્ત્યૈવમુક્તા સા જગામાથ ચ કેશિની।
નિશામ્યાથ હયજ્ઞસ્ય લિઙ્ગાનિ પુનરાગમત્ ॥ 3-73-6 (18696)
સા તત્સર્વં યથાવૃત્તં દમયન્ત્યૈ ન્યવેદયત્।
નિમિત્તં યત્તયા દૃષ્ટં બાહુકે દિવ્યમાનુષમ્ ॥ 3-73-7 (18697)
કેશિન્યુવાચ। 3-73-8x (1967)
દૃઢં શુચ્યપદાનોસૌ ન મયા માનુષઃ ક્વચિત્।
દૃષ્ટપૂર્વઃ શ્રુતો વાઽપિ દમયન્તિ તથાવિધઃ ॥ 3-73-8 (18698)
હ્રસ્વમાસાદ્ય તુ દ્વારં નાસૌ વિનમતે ક્વચિત્।
તં તુ દૃષ્ટ્વા યથાસઙ્ગમુત્સર્પતિ યથાસુખમ્।
સંકટેઽપ્યસ્ય સુમહદ્વિવરં જાયતેઽધિકમ્ ॥ 3-73-9 (18699)
ઋતુપર્ણસ્ય ચાર્થાય ભોજનીયમનેકશઃ।
ઋતુપર્ણસ્ય ચાર્થાય ભોજનીયમનેકશઃ।
પ્રેષિતં તત્રરાજ્ઞા તુ માંસં બહુ ચ પાશવમ્ ॥ 3-73-10 (18700)
તસ્ય પ્રક્ષાલનાર્થાય કુમ્ભાસ્તત્રોપકલ્પિતાઃ।
તે તેનાવેક્ષિતાઃ કુમ્ભાઃ પૂર્ણા એવાભવંસ્તતઃ ॥ 3-73-11 (18701)
તતઃ પ્રક્ષાલનં કૃત્વા સમધિશ્રિત્ય બાહુકઃ।
તૃણમુષ્ટિં સમાદાય સવિતુસ્તં સમાદધત્ ॥ 3-73-12 (18702)
અથ પ્રજ્વલિતસ્તત્ર સહસા હવ્યવાહનઃ।
તદદ્ભુતતમં દૃષ્ટ્વા વિસ્મિતાઽમિહાગતા ॥ 3-73-13 (18703)
અન્યચ્ચ તસ્મિન્સુમહદાશ્ચર્યં લક્ષિતં મયા।
યદગ્નિમપિ સંસ્પૃશ્ય નૈવાસૌ દહ્યતે શુભે ॥ 3-73-14 (18704)
છન્દેન ચોદકં તસ્ય વહત્યાવર્જિતં દ્રુતમ્।
અતીવ ચાન્યત્સુમહદાશ્ચર્યં દૃષ્ટવત્યહમ્ ॥ 3-73-15 (18705)
યત્સ પુષ્પાણ્યુપાદાય હસ્તાભ્યાં મમૃદે શનૈઃ।
મૃદ્યમાનાનિ પાણિભ્યાં તેન પુષ્પાણિ નાન્યથા।
ભૂય એવ સુગન્ધીનિ હૃપિતાનિ ભવન્તિ હિ ॥ 3-73-16 (18706)
એતાન્યદ્ભુતકલ્પાનિ દૃષ્ટ્વાઽહં ભૃશવિસ્મિતા।
ચેષ્ટિતાનિ વિશાલાક્ષિ બાહુકસ્ય સમીપતઃ ॥ 3-73-17 (18707)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-73-18x (1968)
દમયન્તી તુ તચ્છ્રુત્વા પુણ્યશ્લોકસ્ય ચેષ્ટિતમ્।
અમન્યત નલં પ્રાપ્તં કર્મચેષ્ટાભિસૂચિતમ્ ॥ 3-73-18 (18708)
સા શઙ્કમાના ભર્તારં નલં બાહુકરૂપિણમ્।
કેશિનીં શ્લક્ષ્ણયા વાચા રુદન્તી પુનરબ્રવીત્ ॥ 3-73-19 (18709)
પુનર્ગચ્છ પ્રમત્તસ્ય બાહુકસ્યોપસંસ્કૃતમ્।
મહાનસાચ્છ્રિતં માંસમાનયસ્વેહ ભામિનિ ॥ 3-73-20 (18710)
સા દૃષ્ટ્વાબાહુકે વ્યગ્રે તન્માંસમપકૃષ્ય ચ।
અત્યુષ્ણમેવ ત્વરિતા તત્ક્ષણાત્પ્રિયકારિણી।
દમયન્ત્યૈ તતઃ પ્રાદાત્કેશિની કુરુનન્દન ॥ 3-73-21 (18711)
સાઽશિતા નલસિદ્ધસ્ માંસસ્ય બહુશઃ પુરા।
પ્રાશ્ય મત્વા નલં સૂતં પ્રાક્રોશદ્ભૃશદુઃખિતા ॥ 3-73-22 (18712)
વૈક્લવ્યં પરમં ગત્વાપ્રક્ષાલ્ય ચ મુખં તતઃ।
મિથુનં પ્રેષયામાસ કેશિન્યા સહ ભારત્ ॥ 3-73-23 (18713)
ઇન્દ્રસેનાં સહ ભ્રાત્રા સમભિજ્ઞાય બાહુકઃ।
અભિદ્રુત્ય તદા રાજા પરિષ્વજ્યાઙ્કમાનયત્ ॥ 3-73-24 (18714)
બાહુકસ્તુ સમાસાદ્ય સુતૌ સુરસુતોપમૌ।
ભૃશં દુઃખપરીતાત્મા સુસ્વરં પ્રરુરોદ હ ॥ 3-73-25 (18715)
નૈષધો દર્શયિત્વા તુ વિકારમસકૃત્તદા।
ઉત્સૃજ્ય સહસા પુત્રૌ કેશિનીમિદમબ્રવીત્ ॥ 3-73-26 (18716)
ઇદં ચ મદૃશં ભદ્રે મિથુનં મમ પુત્રયોઃ।
અતો દૃષ્ટ્વૈવ સહસા બાષ્પમુત્સૃષ્ટવાનહમ્ ॥ 3-73-27 (18717)
બહુશઃ સંપતન્તીં ત્વાં જનઃ શઙ્કેત દોષતઃ।
વયંચ દેશાતિથયો ગચ્છ ભદ્રે યથાસુખમ્ ॥ 3-73-28 (18718)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ ત્રિસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 73 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-73-9 દ્વારં હ્રસ્વમપિ ઉત્સર્પતિ દીર્ઘં ભવતિ। સંકટે સંકુચિતે ॥ 3-73-10 પાશવં પશુસંબન્ધિ ॥ 3-73-12 સવિતુઃ સકાશાત્। સમાદધત્ ઉદ્દીપિતવાન્। સમાદાય હ્યાવિધ્યૈનમિતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-73-18 કર્મ પાકાદિ। ચેષ્ટા ભૂતજયાદિ ॥ 3-73-22 બહુશઃ બહુવારમ્ ॥ 3-73-28 સંપતન્તીં આયાન્તીમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 074
॥ શ્રીઃ ॥
3.74. અધ્યાયઃ 074
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દમયન્ત્યા બાહુકસ્ય કેશિન્યા સ્વગૃહાનયનમ્ ॥ 1 ॥ બાહુકદમયન્ત્યોઃ સંવાદઃ ॥ 2 ॥ બાહુકેન સ્વસ્ય નલત્વોત્કીર્તનપૂર્વકં કર્કોટકાનુસ્મરણેન તદ્વત્તવસ્ત્રદ્વયપરિધાને તસ્ય નિજરૂપપ્રાદુર્ભાવઃ ॥ 3 ॥ તતો નલંપ્રત્યભિજાનન્ત્યા દમયન્ત્યા તત્પરિરમ્ભણમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-74-0 (18719)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-74-0x (1969)
સર્વં વિકારં દૃષ્ટ્વા તુ પુણ્યશ્લોકસ્ય ધીમતઃ।
આગત્ય કેશિની ક્ષિપ્રં દમયન્ત્યૈ ન્યવેદયત્ ॥ 3-74-1 (18720)
દમયન્તી તતો ભૂયઃ પ્રેષયામાસ કેશિનીમ્।
માતુઃ સકાશં દુઃખાર્તા નલશઙ્કાસમુત્સુકા ॥ 3-74-2 (18721)
પરીક્ષિતો મે બહુશો બાહુકો નલશઙ્કયા।
રૂપે મે સંશયસ્ત્વેકઃ સ્વયમિચ્છમિ વેદિતુમ્ ॥ 3-74-3 (18722)
સ વા પ્રવેશ્યતાં માતર્માં વાઽનુજ્ઞાતુમર્હસિ।
વિદિતં વાઽથવાઽજ્ઞાતં પિતુર્મે સંવિધીયતામ્ ॥ 3-74-4 (18723)
એવમુક્તા તુ વૈદર્ભ્યા સા દેવી ભીમમબ્રવીત્।
દુહિતુસ્તમભિપ્રાયમન્વજાનાત્સ પાર્થિવઃ ॥ 3-74-5 (18724)
સા ચૈ પિત્રાઽભ્યનુજ્ઞાતા માત્રા ચ ભરતર્ષભ।
`તયોર્નિયોગાત્કૌરવ્ય કેશિનીમિદમબ્રવીત્' ॥ 3-74-6 (18725)
ગચ્છ કેશિનિ શીઘ્રં ત્વંબાહુકં પિતૃશાસનાત્।
આનયસ્વ યથા માતા ત્વં તથા કુરુ મે પ્રિયમ્ ॥ 3-74-7 (18726)
ગત્વા તુ કેશિની શિઘ્રં બાહુકં વાક્યમબ્રવીત્।
ભીમસ્ય શાસનાત્સૂતાગતાહં વિદ્ધિ બાહુક ॥ 3-74-8 (18727)
પ્રવિશ્યતાં રાજવેશ્મ ઇત્યુક્તો ભરતર્ષભ।
બાહુકસ્તુ ચિરં ધ્યાત્વા કેશિન્યા સહ ભારત।
પ્રવિવેશ મહાબાહુર્દમયન્તીનિવેશનમ્' ॥ 3-74-9 (18728)
નલં પ્રવેશયામાસ યત્રતસ્યાઃ પ્રતિશ્રયઃ ॥ 3-74-10 (18729)
તાં સ્મ દૃષ્ટ્વૈવ સહસા દમયન્તીં નલો નૃપઃ।
આવિષ્ટઃ શોકદુઃખાભ્યાં બભૂવાશ્રુપરિપ્લુતઃ ॥ 3-74-11 (18730)
તં તુ દૃષ્ટ્વાતથાયુક્તં દમયન્તી નલં તદા।
તીવ્રશોકસમાવિષ્ટા બભૂવ વરવર્ણિની ॥ 3-74-12 (18731)
તતઃ કાષાયવસના જટિલા મલપઙ્કિની।
દમયન્તી મહારાજ બાહુકં વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 3-74-13 (18732)
પૂર્વં દૃષ્ટસ્ત્વયા કશ્ચિદ્ધર્મજ્ઞો નામ બાહુક।
સુપ્તામુત્સૃજ્યવિપિને ગતો યઃ પુરુષઃ સ્ત્રિયમ્ ॥ 3-74-14 (18733)
અનાગસં પ્રિયાં ભાર્યાં વિજને શ્રમમોહિતામ્।
અપહાય તુ કો ગચ્ચેત્પુણ્યશ્લોકમૃતેનલમ્ ॥ 3-74-15 (18734)
કિમુ તસ્ય મયા બાલ્યાદપરાદ્ધં મહીપતેઃ।
યો મામુત્સૃજ્ય વિપિને ગતવાન્નિદ્રયાઽર્દિતામ્ ॥ 3-74-16 (18735)
સાક્ષાદ્દેવાનપાહાય વૃતો યઃ સ પુરા મયા।
અનુવ્રતામભિમતાં પુત્રિણીં ત્યક્તવાન્કથમ્ ॥ 3-74-17 (18736)
અગ્નૌ પાણિગૃહીતા ચ હંસાનાં વચને સ્થિતામ્।
ભરિષ્યામીતિ સત્યં તુ પ્રતિશ્રુત્ય ક્વ તદ્ગતમ્ ॥ 3-74-18 (18737)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-74-19x (1970)
દમયન્ત્યા બ્રુવન્ત્યાસ્તુ સર્વમેતદરિદમ।
શોકજં વારિનેત્રાભ્યામસુખં પ્રાસ્રવદ્બહુ ॥ 3-74-19 (18738)
અતીવ કૃષ્ણતારાભ્યાં રક્તાન્તાભ્યાં જલંતુ તત્।
પરિસ્રવન્નલો રાજા શોકાર્તઇદમબ્રવીત્ ॥ 3-74-20 (18739)
`નલોઽહં વિપુલશ્રોણિ ત્વામુત્સૃજ્ય યતો ગતઃ।
આવિષ્ટઃ કલિના ભદ્રે તેન મોહવશં ગતઃ ॥' 3-74-21 (18740)
મમ રાજ્યં પ્રનષ્ટં યન્નાહં તત્કૃતવાન્સ્વયમ્।
કલિના તત્કૃતં ભીરુ યચ્ચ ત્વામહમત્યજમ્ ॥ 3-74-22 (18741)
યત્ત્વયા ધર્મકૃચ્છ્રે તુ શાપેનાભિહતઃ પુરા।
વનસ્થયા દુઃખિતયા શોચન્ત્યા માંદિવાનિશમ્ ॥ 3-74-23 (18742)
સ મચ્છરીરે ત્વચ્છાપાદ્દહ્યમાનોઽવસત્કલિઃ।
ત્વચ્છાપદગ્ધઃ સતતં સોઽગ્નાવગ્નિરિવાહિતઃ ॥ 3-74-24 (18743)
મમ ચ વ્યવસાયેન તપસા ચૈવ નિર્જિતઃ।
દુઃખસ્યાન્તેન ચાનેન ભવિતવ્યં હિ નૌ શુભે ॥ 3-74-25 (18744)
વિમુચ્ય માં ગતઃ પાપસ્તતોઽહમિહ ચાગતઃ।
ત્વદર્થં વિપુલશ્રોણિ ન હિ મેઽન્યત્પ્રયોજનમ્ ॥ 3-74-26 (18745)
કથં નુ નારી ભર્તારમનુરક્તમનુવ્રતમ્।
ઉત્સૃજ્ય વરયેદન્યં યથા ત્વં ભીરુ કર્હિચિત્ ॥ 3-74-27 (18746)
દૂતાશ્ચરન્તિ પૃથિવીં કૃત્સ્નાં નૃપતિશાસનાત્।
ભૈમી કિલ સ્મ ભર્તારં દ્વિતીયં વરયિષ્યતિ ॥ 3-74-28 (18747)
સ્વૈરવૃત્તા યથાકામમનુરૂપમિવાત્મનઃ।
શ્રુત્વૈવ ચૈવં ત્વરિતો ભાગસ્વરિરુપસ્થિતઃ ॥ 3-74-29 (18748)
દમયન્તી તુ તચ્છ્રુત્વા નલસ્ય પરિદેવિતમ્।
પ્રાઞ્જલિર્વેપમાના ચ ભીતા વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-74-30 (18749)
ન મામર્હસિ કલ્યાણ પાપેન પરિશઙ્કિતુમ્।
મયા હિ દેવાનુત્સૃજ્ય વૃતસ્ત્વં નિષધાધિપ ॥ 3-74-31 (18750)
તવાભિગમનાર્થં તુ સર્વતો બ્રાહ્મણા ગતાઃ।
વાક્યાનિ મમ ગાથાભિર્ગાયમાના દિશો દશ ॥ 3-74-32 (18751)
તતસ્ત્વાં બ્રાહ્મણો વિદ્વાન્પર્ણાદો નામ પાર્થિવ।
અભ્યગચ્છત્કોસલાયામૃતુપર્ણનિવેશને ॥ 3-74-33 (18752)
તેન વાક્યે કૃતેસમ્યક્પ્રતિવાક્યે તથા હૃતે।
ઉપાયોઽયંમયા દૃષ્ટો નૈષધાનયને તવ ॥ 3-74-34 (18753)
ત્વામૃતે નહિ લોકેઽન્ય એકાહ્ના પૃથિવીપતે।
સમર્થો યોજનશતં ગન્તુમશ્વૈર્નરાધિપ ॥ 3-74-35 (18754)
`તથાપિ માં મહીપાલ ભજેતાં ચરણૌ તવ।'
સ્પૃશેયં તેન સત્યેન પાદાવેતૌ મહીપતે।
યથા નાસત્કૃતં કિંચિન્મનસાઽપિ ચરામ્યહમ્ ॥ 3-74-36 (18755)
અયં ચરતિ લોકેઽસ્મિન્ભૂતસાક્ષી સદાગતિઃ।
એષ મે મુઞ્ચતુ પ્રાણાન્યદિ પાપં ચરામ્યહમ્ ॥ 3-74-37 (18756)
યથા ચરતિ તિગ્માંશુઃ પરિતો ભુવનં સદા।
સ મુઞ્ચતુ મમ પ્રાણાન્યદિ પાપં ચરામ્યહમ્ ॥ 3-74-38 (18757)
ચન્દ્રમાઃ સર્વભૂતાનામન્તશ્ચરતિ સાક્ષિવત્।
સ મુઞ્ચતુ મમ પ્રાણાન્યદિ પાપં ચરામ્યહમ્ ॥ 3-74-39 (18758)
એતે દેવાસ્ત્રયઃ કૃત્સ્નં ત્રૈલોક્યં ધારયન્તિ વૈ।
વિબ્રુવન્તુ યથા સત્યમેતદ્દેવાસ્ત્યજન્તુ મામ્ ॥ 3-74-40 (18759)
એવમુક્તે તતો વાયુરન્તરિક્ષાદભાષત।
નૈષા કૃતવતી પાપં નલ સત્યં બ્રવીમિ તે ॥ 3-74-41 (18760)
રાજઞ્શીલનિધિઃ સ્ફીતો દમયન્ત્યા સુરક્ષિતઃ।
સાક્ષિણો રક્ષિણશ્ચાસ્યા વયં ત્રીન્પરિવત્સરાન્ ॥ 3-74-42 (18761)
ઉપાયો વિહિતશ્ચાયં ત્વદર્થમતુલોઽનયા।
ન હ્યેકાહ્ના શતં ગન્તા ત્વામૃતેઽન્યઃ પુમાનિહ ॥ 3-74-43 (18762)
ઉપપન્ના ત્વયા ભૈમી ત્વં ચ ભૈમ્યા મહીપતે।
નાત્ર શઙ્કા ત્વયા કાર્યા સંગચ્છ સહ ભાર્યયા ॥ 3-74-44 (18763)
તથા બ્રુવતિ વાયૌ તુ પુષ્પવૃષ્ટિઃ પપાત હ।
દેવદુન્દુભયો નેદુર્વવૌ ચ પવનઃ શિવઃ ॥ 3-74-45 (18764)
તદદ્ભુતમયં દૃષ્ટ્વા નલો રાજાઽથ ભારત।
દમયન્ત્યાં વિશઙ્કાં તામુપાકર્ષદરિંદમઃ ॥ 3-74-46 (18765)
તતસ્તદ્વસ્ત્રમરજઃ પ્રાવૃણોદ્વસુધાધિપઃ।
સંસ્મૃત્ય નાગરાજં તં તતો લેભે સ્વકં વપુઃ ॥ 3-74-47 (18766)
સ્વરૂપિણં તુ ભર્તારં દૃષ્ટ્વા ભીમસુતા તદા।
પ્રાક્રોશદુચ્ચૈરાલિઙ્ગ્ય પુણ્યશ્લોકમનિન્દિતા ॥ 3-74-48 (18767)
ભૈમીમપિ નલો રાજા ભ્રાજમાનો યથા પુરા।
સસ્વજે સ્વસુતૌ ચાપિ યથાવત્પ્રત્યનન્દત ॥ 3-74-49 (18768)
તતઃ સ્વોરસિ વિન્યસ્ય વક્રં તસ્ય શુભાનના।
પરીતા તેન દુઃખેન નિશશ્વાસાયતેક્ષણા ॥ 3-74-50 (18769)
તથૈવ મલદિગ્ધાઙ્ગીં પરિષ્વજ્ય શુચિસ્મિતામ્।
સુચિરં પુરુષવ્યાઘ્રસ્તસ્થૌ શોકપરિપ્લુતઃ ॥ 3-74-51 (18770)
તતઃ સર્વં યથાવૃત્તં દમયન્ત્યા નલસ્ય ચ।
ભીમાયાકથયત્પ્રીત્યા વૈદર્ભ્યા જનની નૃપ ॥ 3-74-52 (18771)
તતોઽબ્રવીન્મહારાજઃ કૃતશૌચમહંનલમ્।
દમયન્ત્યા સહોપેતં કલ્યે દ્રષ્ટા સુખોષિતમ્ ॥ 3-74-53 (18772)
તતસ્તૌ સહિતૌ રાત્રિં કથયન્તૌ પુરાતનમ્।
વને વિચરિતં સર્વમૂષતુર્મુદિતૌ નૃપ ॥ 3-74-54 (18773)
ગૃહે ભીમસ્ય નૃપતેઃ પરસ્પરસુખૈષિણૌ।
વસેતાં હૃષ્ટસંકલ્પૌ વૈદર્ભી ચ નલશ્ હ ॥ 3-74-55 (18774)
સ ચતુર્થે તતો વર્ષે સંગમ્ય સહ ભાર્યયા।
સર્વકામૈઃ સુસિદ્ધાર્થો લબ્ધવાન્પરમાં મુદમ્ ॥ 3-74-56 (18775)
દમયન્ત્યપિ ભર્તારમાસાદ્યાપ્યાયિતા ભૃશમ્।
અર્ધસંજાતસસ્યેવ તોયં પ્રાપ્ય વસુંધરા ॥ 3-74-57 (18776)
સૈવં સમેત્ય વ્યપનીય તન્દ્રાં
શાન્તજ્વરા હર્ષવિવૃદ્ધસત્ત્વા।
રરાજ ભૈમી સમવાપ્તકામા
શીતાંશુના રાત્રિરિવોદિતેન ॥ 3-74-58 (18777)
॥ ઇતિશ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ ચતુઃસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 74 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-74-10 પ્રતિશ્રયઃ ગૃહમ્ ॥ 3-74-16 કિંનુ તસ્ય મયા ચીર્ણમપરાધમિતિ ધ. પાટઃ ॥ 3-74-18 અગ્નૌ પાણિ ગૃહીત્વાતુ દેવાનામપ્રતસ્તથેતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-74-33 ત્વાં દૃષ્ટવાન્કોસલેષ્વતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-74-37 સદાગતિર્વાયુઃ ॥ 3-74-39 ચન્દ્રમાશ્ચિત્તાભિમાનિની દેવતા ॥ 3-74-53 કલ્યે પ્રભાતે। કૃતાર્થં તમહં નલમિતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 075
॥ શ્રીઃ ॥
3.75. અધ્યાયઃ 075
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પરેદ્યુઃ પ્રભાતે ભીમરાજેન સ્રાતાલંકૃતયોર્નલદમયન્ત્યોર્દર્શનમ્ ॥ 1 ॥ ઋતુપર્ણેન નલં ક્ષમાપયિત્વા તતોઽશ્વવિદ્યાપરિગ્રહણપૂર્વકં સ્વપુરંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-75-0 (18778)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-75-0x (1971)
અથ તાં વ્યુષિતો રાત્રિં નલો રાજા સ્વલંકૃતઃ।
વૈદર્ભ્યા સહિતઃ કાલ્યં દદર્શ વસુધાધિપમ્ ॥ 3-75-1 (18779)
તતોઽભિવાદયામાસ પ્રયતઃ શ્વશુરં નલઃ।
તતો નુ દમયન્તી ચ વવન્દે પિતરં શુભા ॥ 3-75-2 (18780)
તં ભીમઃ પ્રતિજગ્રાહ પુત્રવત્પરયા મુદા।
યથાર્હં પૂજયિત્વા ચ સમાશ્વાસયત પ્રભુઃ ॥ 3-75-3 (18781)
નલેન સહિતાં તત્રદમયન્તીં પતિવ્રતામ્।
`અનુજગ્રાહ મહતા સત્કારેણ ક્ષિતીશ્વરઃ' ॥ 3-75-4 (18782)
તામર્હણાં નલો રાજા પ્રતિગૃહ્ય યથાવિધિ।
પરિચર્યાં સ્વકાં તસ્મૈ યથાવત્પ્રત્યવેદયત્ ॥ 3-75-5 (18783)
તતો બભૂવ નમરે સુમહાન્હર્ષજઃ સ્વનઃ।
જનસ્ય સંપ્રહૃષ્ટસ્ય નલં દૃષ્ટ્વા તથાઽઽગતમ્ ॥ 3-75-6 (18784)
અશોભયચ્ચ નગરીં પતાકાધ્વજમાલિનીમ્।
સિક્તાઃ સુમૃષ્ટપુષ્પાઢ્યા રાજમાર્ગાઃ સ્વલંકૃતાઃ ॥ 3-75-7 (18785)
દ્વારિદ્વારિ ચ પૌરાણાં પુષ્પભઙ્ગઃ પ્રકલ્પિતઃ।
અર્ચિતાનિ ચ સર્વાણિ દેવતાયતનાનિ ચ ॥ 3-75-8 (18786)
ઋતુપર્ણોઽપિશુશ્રાવ બાહુકચ્છદ્મિનં નલમ્।
દમયન્ત્યા સમાયુક્તં જહૃષે ચ નરાધિપઃ ॥ 3-75-9 (18787)
તમાનાય્ય નલં રાજા ક્ષમયામાસ પાર્થિવઃ।
સ ચ તં ક્ષમયામાસ હેતુભિર્બુદ્ધિસંમિતઃ ॥ 3-75-10 (18788)
સ સત્કૃતોમહીપાલો નૈષધં વિસ્મિતાનનઃ।
દિષ્ટ્યા સમેતો દારૈઃ સ્વૈર્ભવાનિત્યભ્યનન્દત ॥ 3-75-11 (18789)
કચ્ચિત્તુ નાપરાધં તે કૃતવાનસ્મિ નૈષધ।
અજ્ઞાતવાસે વસતો મદ્ગૃહેવસુધાધિપ ॥ 3-75-12 (18790)
યદિ વાઽબુદ્ધિપૂર્વાણિ યદિ બુદ્ધ્યાઽપિ કાનિચિત્।
મયા કૃતાન્યકાર્યાણિ તાનિ ત્વં ક્ષન્તુમર્હસિ ॥ 3-75-13 (18791)
નલ ઉવાચ। 3-75-14x (1972)
ન મેઽપરાધં કૃતવાંસ્ત્વં સ્વલ્પમપિ પાર્થિવ।
કૃતેઽપિ ચ ન મે કોપઃ ક્ષન્તવ્યં હિ મયા તવ ॥ 3-75-14 (18792)
પૂર્વં હ્યાપિ સખા મેઽસિ સંબન્ધી ચ જનાધિપ।
અત ઊર્ધ્વં તુ ભૂયસ્ત્વં પ્રીતિમાહર્તુમર્હસિ ॥ 3-75-15 (18793)
સર્વકામૈઃ સુવિહિતૈઃ સુખમસ્મ્યુષિતસ્ત્વયિ।
ન તથા સ્વગૃહેરાજન્યથા તવ ગૃહે સદા ॥ 3-75-16 (18794)
ઇદં ચૈવ હયજ્ઞાનં ત્વદીયં મયિ તિષ્ઠતિ।
તદુપાકર્તુમિચ્છામિ મન્યસે યદિ પાર્થિવ ॥ 3-75-17 (18795)
એવમુક્ત્વા દદૌ વિદ્યામૃતુપર્ણાય નૈષધઃ।
સ ચ તાં પ્રતિજગ્રાહ વિધિદૃષ્ટેન ક્રમણા ॥ 3-75-18 (18796)
ગૃહીત્વા ચાશ્વહૃદયં પ્રીતો ભાગસ્વરિર્નૃપ।
નિષધાધિપતેશ્ચાપિ દત્તાઽક્ષહૃદયં નૃપઃ।
સૂતમન્યમુપાદાય યયૌ સ્વપુરમેવ હ ॥ 3-75-19 (18797)
ઋતુપર્ણે ગતે રાજન્નલો રાજા વિશાંપતે।
નગરે કુણ્ડિને કાલં નાતિદીર્ગમિવાવસત્ ॥ 3-75-20 (18798)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વયણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ પઞ્ચસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 75 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-75-6 જનાશ્ચ સર્વે સંહૃષ્ટા રાજા ચોત્સવમાચરદિતિ ધ. પાઠઃ .। 3-75-8 પુષ્પભઙ્ગઃ પુષ્પસંમર્દઃ ॥ 3-75-17 ઉપાકર્તું દાતુમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 076
॥ શ્રીઃ ॥
3.76. અધ્યાયઃ 076
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
નલેન પુનઃ સ્વપુરંપ્રત્યાગમનમ્ ॥ 1 ॥ તથા પુનર્દ્યૂતેન પુષ્રં પરાજિત્ય તસ્ય તત્પુરં પ્રતિયાપનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-76-0 (18799)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-76-0x (1973)
સ માસમુષ્ય કૌન્તેય ભીમમામન્ત્ર્ય નૈષધઃ।
પુરાદલ્પપરીવારો જગામ નિષધાન્પ્રતિ ॥ 3-76-1 (18800)
રથેનૈકેન શુભ્રેણ દન્તિભિઃ પરિષોડશૈ।
પઞ્ચાશદ્ભિર્હયૈશ્ચૈવ ષટ્શતૈશ્ચ પદાતિભિઃ ॥ 3-76-2 (18801)
સ કમ્પયન્નિવ મહીં ત્વરમાણો મહાપુરીમ્।
પ્રવિવેશાથ સંરબ્ધસ્તરસૈવ મહામનાઃ ॥ 3-76-3 (18802)
તતઃ પુષ્કરમાસાદ્ય વીરસેનસુતો નલઃ।
ઉવાચ દીવ્યાવ પુનર્બહુવિત્તં મયાઽર્જિતમ્ ॥ 3-76-4 (18803)
દમયન્તી ચ યચ્ચાન્યન્મમ કિંચન વિદ્યતે।
એષ વૈ મમ સંન્યાસસ્તવ રાજ્યંતુ પુષ્કર ॥ 3-76-5 (18804)
પુનઃ પ્રવર્તતાં દ્યૂતમિતિ મે નિશ્ચિતા મતિઃ।
એકપાણેન ભદ્રં તે પ્રાણયોશ્ચ પણાવહે ॥ 3-76-6 (18805)
જિત્વા પરસ્વમાહૃત્ રાજ્યંવા યદિ વા વસુ।
પ્રતિપાણઃ પ્રદાતવ્યઃ પ્રાણો હિ પણમુચ્યતે ॥ 3-76-7 (18806)
ન ચેદ્વાઞ્છસિ તદ્દ્યૂતં યુદ્ધદ્યૂતં પ્રવર્તતામ્।
દ્વૈરથેનાસ્તુ વૈ શાન્તિસ્તવ વા મમ વા નૃપ ॥ 3-76-8 (18807)
વંશભોજ્યમિદં રાજ્યમર્થિતવ્યં યથા તથા।
યેનકેનાપ્યુપાયેન વૃદ્ધાનામિતિ શાસનમ્ ॥ 3-76-9 (18808)
દ્વયોરેકતરે બુદ્ધિઃ ક્રિયતામદ્ય પુષ્કર।
કૈતવેનાક્ષવત્યાં વા યુદ્ધે વા નામ્યતાં ધનુઃ ॥ 3-76-10 (18809)
નૈષધેનૈવમુક્તસ્તુ પુષ્કરઃ પ્રહસન્નિવ।
ધ્રુવમાત્મજયં મત્વા પ્રત્યાહ નિષધાધિપમ્ ॥ 3-76-11 (18810)
દિષ્ટ્યા ત્વયાઽર્જિતં વિત્તં પ્રતિપાણાય નૈષધ।
દિષ્ટ્યા ચ દુષ્કૃતંકર્મ દમયન્ત્યાઃ ક્ષયં ગતમ્ ॥ 3-76-12 (18811)
દિષ્ટ્યા વૈ પ્રીસે રાજન્મમ લાભાય નૈષધ।
પુનર્દ્યૂતે ચ તે બુદ્ધિર્દિષ્ટ્યા પુરુષસત્તમ ॥ 3-76-13 (18812)
ધનેનાનેન વૈ ભૈમી જિતેન સમલંકૃતા।
મામુપસ્થાસ્યતિ વ્યક્તં દિવિ શક્રમિવાપ્સરાઃ ॥ 3-76-14 (18813)
નિત્યશો હિ સ્મરામિ ત્વાં પ્રતીક્ષેઽપિ ચ નૈષધ।
દેવને ચ મભ પ્રીતિર્ભવત્યેવાસુહૃદ્ગણૈઃ ॥ 3-76-15 (18814)
જિત્વાત્વદ્ય વરારોહાં દમયન્તીમનિન્દિતામ્।
કતકૃત્યો ભવિષ્યામિ સા હિમે નિત્યશો હૃદિ ॥ 3-76-16 (18815)
શ્રુત્વા તુ તસ્ તા વાચો બહ્વબદ્ધપ્રલાપિનઃ।
ઇયેષ સ શિરશ્છેત્તું ખઙ્ગેન કુપિતો નલઃ ॥ 3-76-17 (18816)
સ્મયંસ્તુ રોષતામ્રાક્ષસ્તમુવાચ નલો નૃપઃ।
પણાવઃ કિં વ્યાહરસે જિતો ન વ્યાહરિષ્યસિ ॥ 3-76-18 (18817)
તતઃ પ્રાવર્તત દ્યૂતં પુષ્કરસ્ય નલસ્ય ચ।
એકપાણેન ભદ્રં તે નલેન સ પરાજિતઃ ॥ 3-76-19 (18818)
સ રત્નકોશનિચયૈઃ પ્રાણેન પણિતોપિ ચ।
જિત્વા ચ પુષ્કરં રાજા પ્રહસન્નિદમબ્રવીત્ ॥ 3-76-20 (18819)
મમ સર્વમિદં રાજ્યમવ્યગ્રં હતકણ્ઠકમ્।
વૈદર્ભી ન ત્વયા શક્યા રાજાપશદ વીક્ષિતમ્।
તસ્યાસ્ત્વં સપરીવારો મૂઢ દાસત્વમાગતઃ ॥ 3-76-21 (18820)
ન ત્વયા તત્કૃતંકર્મ યેનાહં વિજિતઃ પુરા।
કલિના તત્કૃતં કર્મ ત્વં ચ મૂઢ ન બુધ્યસે ॥ 3-76-22 (18821)
નાહં પરકૃતં દોષં ત્વય્યાધાસ્યે કથંચન।
યથાસુખં વૈ જીવત્વંપ્રાણાનવસૃજામિ તે ॥ 3-76-23 (18822)
તથૈવ સર્વસંભારં સ્વમંશં વિતરામિ તે।
તથૈવ ચ મમ પ્રીતિસ્ત્વયિ વીર ન સંશયઃ ॥ 3-76-24 (18823)
સૌહાર્દં ચાપિ મે ત્વત્તો ન કદાચિત્પ્રહાસ્યતિ।
પુષ્કર ત્વં હિ મે ભ્રાતા સંજીવ શરદઃ શતમ્ ॥ 3-76-25 (18824)
એવં નલઃ સાન્ત્વયિત્વા ભ્રાતરં સત્યવિક્રમઃ।
વચનૈસ્તોષયામાસ પરિષ્વજ્ય પુનઃ પુનઃ ॥ 3-76-26 (18825)
સાન્ત્વિતો નૈષધેનૈવં પુષ્રરઃ પ્રત્યુવાચ તમ્।
પુણ્યશ્લોકં તદા રાજન્નભિવાદ્ય કૃતાઞ્જલિઃ ॥ 3-76-27 (18826)
કીર્તિરસ્તુ તવાક્ષય્યા જીવ વર્ષાયુતં સુખી।
યો મે વિતરસિ પ્રાણાનધિષ્ઠાનં ચ પાર્થિવ ॥ 3-76-28 (18827)
સ તથા સત્કૃતો રાજ્ઞા માસમુષ્ય તદા નૃપઃ।
પ્રયયૌ પુષરો હૃષ્ટઃ સ્વપુરં સ્વજનાવૃતઃ ॥ 3-76-29 (18828)
મહત્યા સેનયા સાર્ધંવિનીતૈઃ પરિચારકૈઃ।
ભ્રાજમાન ઇવાદિત્યો વપુષા પુરુષર્ષભ ॥ 3-76-30 (18829)
પ્રસ્થાપ્ય પુષ્કરં રાજા વિત્તવન્તમનામયમ્।
પ્રવિવેશ પુરં શ્રીમાનત્યર્થમુપશોભિતામ્ ॥ 3-76-31 (18830)
પ્રવિશ્ય સાન્ત્વયામાસ પૌરાંશ્ચ નિષધાધિપઃ।
`હિતેષુ ચૈષાં સતતં પિતેવાવહિતોઽભવત્' ॥ 3-76-32 (18831)
પૌરા જાનપદાશ્ચાપિ સંપ્રહૃષ્ટતનૂરુહાઃ।
ઊચુઃ પ્રાઞ્જલયઃ સર્વે સામાત્યપ્રમુખા જનાઃ ॥ 3-76-33 (18832)
3-76-34 (18833)
અદ્યસ્મ નિર્વૃતા રાજન્પુરે જનપદેઽપિ ચ।
ઉપાસિતું પુનઃ પ્રાપ્તા દેવા ઇવ શતક્રતુમ્ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-76-1 ઉષ્ય વાસં કૃત્વા ॥ 3-76-5 શ્મયન્ત્યા ચ યચ્ચાન્યજ્જયત્વં સુસમાર્જિતમિતિ ધ. પાઠઃ .। 3-76-6 રાજ્યં એકપાણેનૈવ મમ તુદમયન્ત્યાદિ ચ પ્રાણયોશ્ચ પણાવહે યુદ્ધમપિ વર્તતામિત્યર્તઃ ॥ 3-76-7 પ્રાણો હિ ધનમુચ્યતે ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-76-9 પ સ્તગતં રાજ્યંઇતિધ. પાઠઃ ॥ 3-76-13 દિષ્ટ્યાચ ધ્રિયસે રાજન્સદારોઽદ્ય મહાભુજેતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-76-18 પણાય કિં વ્યાહરસે શીઘ્રં દ્યૂતં પ્રવર્તતામિતિ ક. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 077
॥ શ્રીઃ ॥
3.77. અધ્યાયઃ 077
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પુષ્કરં નિષ્કાસિતવતા નલેન કુણ્ડિનપુરાત્સપુત્રાયા દમયન્ત્યા આનયનપૂર્વકં પ્રજાપાલનેન સુખવાસઃ ॥ 1 ॥ બૃહદશ્વેન દ્યુધિષ્ઠિરાયાક્ષહૃદયવિદ્યોપદેશપૂર્વકં સંક્ષેપેણ હરિશ્ચન્દ્રોપાખ્યાનકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-77-0 (18834)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-77-0x (1974)
પ્રશાન્તે તુ પુરે હૃષ્ટે સંપ્રવૃત્તે મહોત્સવે।
મહત્યા સેનયા રાજા દમયન્તીમુપાનયત્ ॥ 3-77-1 (18835)
`પુણ્યશ્લોકં તુ રાજ્યસ્થં શ્રુત્વા ભીમો મહીપતિઃ।
મુદા પરમયા યુક્તો બભૂવ ભરતર્ષભ ॥ 3-77-2 (18836)
અથ હૃષ્ટમના રાજા મહત્યા સેનયા સહ।
સુતાં પ્રસ્થાપયામાસ પુણ્યશ્લોકાય ધીમતે' ॥ 3-77-3 (18837)
દમયન્તીમપિ પિતા સત્કૃત્યપરવીરહા।
પ્રાસ્થાપયદમેયાત્મા ભીમો ભીમપરાક્રમઃ ॥ 3-77-4 (18838)
આગતાયાં તુ વૈદર્ભ્યાં સપુત્રાયાં નલો નૃપઃ।
વર્તયામાસ મુદિતો દોવરાડિવ નન્દને ॥ 3-77-5 (18839)
તથા પ્રકાશતાં યાતો જમ્બૂદ્વીપે સ રાજસુ।
પુનઃ સ્વે ચાવસદ્રાજ્યે પ્રત્યાહૃત્ય મહાયશાઃ ॥ 3-77-6 (18840)
ઈજે ચ વિવિધૈર્યજ્ઞૈર્વિધિવચ્ચાપ્તદક્ષિણૈઃ।
તથા ત્વમપિ રાજેન્દ્ર સસુહૃદ્વક્ષ્યસે ચિરાત્ ॥ 3-77-7 (18841)
દુઃખમેતાદૃશંપ્રાપ્તો નલઃ પરપુરંજયઃ।
દેવનેન નરશ્રેષ્ઠ સભાર્યો ભરતર્ષભ ॥ 3-77-8 (18842)
એકાકિનૈવ સુમહન્નલેન પૃથિવીપતે।
દુઃખમાસાદિતં ઘોરં પ્રાપ્તશ્ચાભ્યુદયઃ પુનઃ ॥ 3-77-9 (18843)
ત્વં પુનર્ભ્રાતૃસહિતઃ કૃષ્ણયા ચૈવ પાણ્ડવ।
કથાશ્ચાપિ સમાકર્ણ્ય ધર્મમેવાનુચિન્તયન્ ॥ 3-77-10 (18844)
બ્રાહ્મણૈશ્ચ મહાભાગૈર્વેદવેદાઙ્ગપારગૈઃ।
નિત્યમન્વાસ્યસે રાજંસ્તત્ર કા પરિદેવના ॥ 3-77-11 (18845)
કર્કોટકસ્ય નાગસ્ દમયન્ત્યા નલસ્ય ચ।
ઋતુપર્ણસ્ય રાજર્ષેઃ કીર્તનં કલિનાશનમ્ ॥ 3-77-12 (18846)
ઇતિહાસમિમં ચાપિ કલિનાશનમચ્યુત।
શક્યમાશ્વસિતું શ્રુત્વા ત્વદ્વિધેન વિશાંપતે ॥ 3-77-13 (18847)
અસ્થિરત્વં ચ સંચિન્ત્ય પુરુષાર્થસ્ નિત્યદા।
તસ્યોદયે વ્યયે ચાપિ ન ચિન્તયિતુમર્હસિ ॥ 3-77-14 (18848)
શ્રુત્વેતિહાસં નૃષતે સમાશ્વસિહિ મા શુચઃ।
વ્યસને ત્વં મહારાજ ન વિષીદિતુમર્હસિ ॥ 3-77-15 (18849)
વિષમાવસ્થિતે દૈવે પૌરુષેઽફલતાં ગતે।
વિષાદયન્તિ નાત્માનં સત્ત્વાપાશ્રયિણો નરાઃ ॥ 3-77-16 (18850)
યે ચેદં કથયિષ્યન્તિ નલસ્ ચરિતં મહત્।
શ્રોષ્યન્તિ ચાપ્યભીક્ષ્ણં વૈ નાલક્ષ્મીસ્તાન્ભજિષ્યતિ ॥ 3-77-17 (18851)
અર્થાસ્તસ્યોપપત્સ્યન્તે ધન્યતાં ચ ગમિષ્યતિ।
ઇતિહાસમિમં શ્રુત્વા પુરાણં શશ્વદુત્તમમ્ ॥ 3-77-18 (18852)
પુત્રાન્પૌત્રાન્પશૂંશ્ચાપિ લભતે નૃષુ ચાગ્ર્યતામ્।
આરોગ્યપ્રીતિમાંશ્ચૈવ ભવિષ્તિ ન સંશયઃ ॥ 3-77-19 (18853)
ભયાત્રસ્યસિ યચ્ચ ત્વમાહ્વયિષ્યતિ માં પુનઃ।
અક્ષજ્ઞ ઇતિ તત્તેઽહં નાશયિષ્યામિ પાર્થિવ ॥ 3-77-20 (18854)
વેદાક્ષહૃદયં કૃત્સ્નમહં સત્યપરાક્રમ।
ઉપપદ્યસ્વ કૌન્તેય પ્રસન્નોઽહં બ્રવીમિ તે ॥ 3-77-21 (18855)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-77-22x (1975)
તતો હૃષ્ટમના રાજા બૃહદશ્વમુવાચ હ।
ભગવન્નક્ષહૃદયં જ્ઞાતુમિચ્છામિ તત્ત્વતઃ ॥ 3-77-22 (18856)
`કૌન્તેયેનૈવમુક્તસ્તુ બૃહદશ્વો મહામુનિઃ'।
તતોઽક્ષહૃદયં પ્રાદાત્પાણ્ડવાય મહાત્મને।
`લબ્ધ્વા ચ પાણ્ડવો રાજા વિશોકઃ સમપદ્યત ॥ 3-77-23 (18857)
બૃહદશ્વ ઉવાચ। 3-77-24x (1976)
પુનરેવ તુ વક્ષ્યામિ યસ્ત્વત્તો દુઃખિતો નૃપઃ।
તં શૃણુષ્વ મહારાજ સર્વદુઃખાપનુત્તયે ॥ 3-77-24 (18858)
ઇક્ષ્વાકૂણાં કુલે જાતો મહાત્મા પૃથિવીપતિઃ।
ત્રિશઙ્કુરિતિ વિખ્યાતોરાજરાજો મહાદ્યુતિઃ ॥ 3-77-25 (18859)
હરિશ્ચન્દ્રસ્તતો જજ્ઞે ગુણરત્નાકરો નૃપાત્।
તતો વિશેષૈર્વિવિધૈર્યજ્ઞૈર્વિપુલદક્ષિણૈઃ ॥ 3-77-26 (18860)
સ તુ લોકે વરઃ પુંસાં પુણ્યશ્લોકો મહાયશાઃ।
સત્યવાદી મધુરવાક્સત્યેન બહુભાષિતા ॥ 3-77-27 (18861)
તસ્ય ભાર્યાઽભવદ્ભૂમૌ સૌશીલ્યસમલંકૃતા।
ઉશીનરસ્ય રાજર્ષેર્દુહિતા પુણ્યલક્ષણા ॥ 3-77-28 (18862)
સ્વયંવરે મહાભાગં વરયામાસ ભામિની।
હરિશ્ચન્દ્રં સમેતાનાં રાજ્ઞાં મદ્યે પતિં વિભુમ્ ॥ 3-77-29 (18863)
તયા સહ મહીપાલઃ સત્યવત્યા મનોજ્ઞયા।
રેમે ચ સુચિરં કાલં રાજા રાજ્યમવાપ્ય ચ ॥ 3-77-30 (18864)
તસ્યાં દેવ્યાં હરિશ્ચન્દ્રાજ્જજ્ઞે રાજીવલોચનઃ।
પુત્રઃ પુણ્યવતાં શ્રેષ્ઠો લોહિતાશ્વ ઇતિ શ્રુતઃ ॥ 3-77-31 (18865)
દેવ્યા પુત્રેણ સહિતઃ પુણ્યશ્લોકો મહાયશાઃ।
વસિષ્ઠયાજ્યો નૃપતિરીજે શુણ્યૈર્મહાધ્વરૈઃ ॥ 3-77-32 (18866)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ વિશ્વામિત્રો દિવં ગતઃ।
પુરુહૂતપુરીં રમ્યામાજગામેન્દ્રસેવયા ॥ 3-77-33 (18867)
ઉપસ્થાને ચ સંવૃત્તે દેવેન્દ્રસ્ય મહાત્મનઃ।
આજગામ વસિષ્ઠોઽપિ વામદેવસહાયવાન્ ॥ 3-77-34 (18868)
ઉપસ્થાને ચ સંવૃત્તે સુખાસીને પુરંદરે।
વર્ણ્યમાનેષુ ચ તદા સત્યવાદિષુ રાજસુ ॥ 3-77-35 (18869)
તસ્યાં સંસદિસર્વસ્માદ્ધરિશ્ચન્દ્રોઽપિ પપ્રથે।
યજ્ઞદાનતપઃશીલસત્યવાક્યદૃઝવ્રતૈઃ ॥ 3-77-36 (18870)
વસિષ્ઠઃ પરમપ્રીતઃ સ્વયાજ્યપરિકીર્તનાત્।
તથાપિ વિશ્વામિત્રસ્તં ન સેહે સત્યભૂષિતમ્ ॥ 3-77-37 (18871)
હરિશ્ચન્દ્રં પ્રતિ તદા વિશ્વામિત્રવસિષ્ઠયોઃ।
પણઃ કૃતસ્તદા પશ્ચાદ્વિશ્વામિત્રેણ પાર્થિવઃ ॥ 3-77-38 (18872)
રાજ્યાચ્ચાપિ સુખાચ્ચાપિ સહસા ચાવરોપિતઃ।
અવાપ પરમં દુઃખં મરણાદમનોહરમ્ ॥ 3-77-39 (18873)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-77-40x (1977)
તચ્છ્રુત્વા પરમપ્રીતો ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
ભ્રાતૃભિર્બ્રાહ્મણૈશ્ચૈવ દ્રૌપદ્યા ચ સમન્વિતઃ।
વિસ્મયં પરમં ગત્વા સાધુસાધ્વિત્યભાષત ॥ 3-77-40 (18874)
તતો હરિશ્ચન્દ્રકથાં ચ સર્વે
શ્રુત્વા તુ રાજા મનુજેન્દ્રકેતુઃ।
વિહાય શોકં વિજહાર ભૂયઃ
સ્મરન્હરિશ્ચન્દ્રમનન્તકીર્તિમ્ ॥ 3-77-41 (18875)
કથામેવં તથા કૃત્વા હરિશ્ચન્દ્રનલાશ્રયામ્।
આમન્ત્ર્ય પાણ્ડવાન્સર્વાન્બૃહદશ્વો જગામ હ'।
ઉક્ત્વા ચાશુ સરોઽગચ્છદુપસ્પ્રષ્ટું મહાતપાઃ ॥ 3-77-42 (18876)
બૃહદશ્વ ગતે પાર્થમશ્રૌષીત્સવ્યસાચિનમ્।
વર્તમનં તપસ્યુગ્રે વાયુભક્ષં મનીષિણમ્ ॥ 3-77-43 (18877)
બ્રાહ્મણએભ્યસ્તપસ્વિભ્યઃ સંપતદ્ભ્યસ્તતસ્તતઃ।
તીર્થશૈલવનેભ્યશ્ચ સમેતેભ્યો દૃઢવ્રતઃ ॥ 3-77-44 (18878)
ઇતિપાર્થો મહાબાહુર્દુરાપં તપ આસ્થિતઃ।
ન તથા દૃષ્ટપૂર્વોઽન્યઃ કશ્ચિદુગ્રતપા ઇતિ ॥ 3-77-45 (18879)
યથા ધનંજયઃ પાર્થસ્તપસ્વી નિયતવ્રતઃ।
મુનિરેકચરઃ શ્રીમાન્ધર્મો વિગ્રહવાનિવ ॥ 3-77-46 (18880)
તં શ્રુત્વા પાણ્ડવો રાજંસ્તપ્યમાનં મહાવને।
અન્વશોચત કૌન્તેયઃ પ્રિયં વૈ ભ્રાતરં જયમ્ ॥ 3-77-47 (18881)
દહ્યમાનેન તુ હૃદા શરણાર્થી મહાવને।
બ્રાહ્મણાન્વિવિધજ્ઞાનાન્પર્યપૃચ્છદ્યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-77-48 (18882)
`પ્રતિગૃહ્યાક્ષહૃદયં કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
આસીદ્ધૃષ્ટમના રાજન્ભીમસેનાદિભિર્યુતઃ ॥ 3-77-49 (18883)
સ્વભ્રાતૄન્સહિતાન્પશ્યન્કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
અપશ્યન્નર્જુનં તત્રબભૂવાશ્રુપરિપ્લુતઃ ॥ 3-77-50 (18884)
સંતપ્યમાનઃ કૌન્તેયો ભીમસેનમુવાચ હ।
કદા દ્રક્ષ્યામિ વૈ ભીમ પાર્તમત્ર તવાનુજમ્ ॥ 3-77-51 (18885)
મત્કૃતે હિ કુરુશ્રેષ્ઠ તષ્યતે પરમં તપઃ।
તસ્યાક્ષહૃદયજ્ઞાનમાખ્યાસ્યામિ કદા ન્બહમ્ ॥ 3-77-52 (18886)
સ હિ શ્રુત્વાઽક્ષહૃદયં સમુપાત્તં મયા વિભો।
પ્રહૃષ્ટઃ પુરુષવ્યાઘ્રો ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ' ॥ 3-77-53 (18887)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નલોપાખ્યાનપર્વણિ સપ્તસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 77 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-77-1 પ્રશાન્તે વીતશોકે। પ્રશાન્તે પુષ્કરે હૃષ્ટે ઇતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-77-7 વક્ષ્યસે દીવ્યસે। વશકાન્તાવિત્યસ્ય રૂપમ્। સમહચ્યક્ષ્યસે હ્યઘમિતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-77-21 વેદ વેદ્મિ। ઉપપદ્યસ્વ ગૃહાણ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 078
॥ શ્રીઃ ॥
3.78. અધ્યાયઃ 078
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અર્જુનવિનાભાવેન કામ્યકવને નિવાસમરોચયાનૈઃ પાણ્ડવૈસ્તસ્માન્નિર્ગમનનિર્ધારણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-78-0 (18888)
જનમેજય ઉવાચ। 3-78-0x (1978)
ભગવાન્કામ્યકાત્પાર્થે ગતે મે પ્રપિતામહે।
પાણ્ડવાઃ કિમકુર્વંસ્તે તમૃતે સવ્યસાચિનમ્ ॥ 3-78-1 (18889)
સ હિ તેષાં મહેષ્વાસો ગતિરાસીદનીકજિત્।
આદિત્યાનાં યથા વિષ્ણુસ્તથૈવ પ્રતિભાતિ મે ॥ 3-78-2 (18890)
તેનેન્દ્રસમવીર્યેણ સંગ્રામેષ્વનિવર્તિના।
વિનાભૂતા વને વીરાઃ કથમાસન્પિતામહાઃ ॥ 3-78-3 (18891)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-78-4x (1979)
ગતે તુ પાણ્ડવેતાત કામ્યકાત્સવ્યસાચિનિ।
બભૂવુઃ કૌરવેયાસ્તે દુઃખશોકપરાયણાઃ ॥ 3-78-4 (18892)
આક્ષિપ્તસૂત્રા મણયશ્છિન્નપક્ષા ઇવાણ્ડજાઃ।
અપ્રીતમનસઃ સર્વે બભૂવુરથ પાણ્ડવાઃ ॥ 3-78-5 (18893)
વનં તુ તદભૂત્તેન હીનમક્લિષ્ટકર્મણા।
કુબેરેણ યથાહીનં વનં ચૈત્રરથં તથા ॥ 3-78-6 (18894)
તમૃતે તે નરવ્યાઘ્રાઃ પાણ્ડવા જનમેજય।
મુદમપ્રાપ્નુવન્તો વૈ કામ્યકે ન્યવસંસ્તદા ॥ 3-78-7 (18895)
બ્રાહ્મણાર્થે પરાક્રાન્તાઃ શુદ્ધૈર્વાણૈર્મહારથાઃ।
નિઘ્નન્તો ભરતશ્રેષ્ઠ મેધ્યાન્બહુવિધાન્મૃગાન્ ॥ 3-78-8 (18896)
નિત્યંહિ પુરુષવ્યાઘ્રા વન્યાહારમરિંદમાઃ।
પ્રવિસૃત્ય સમાહૃત્ય બ્રાહ્મણેભ્યો ન્યવેદયન્ ॥ 3-78-9 (18897)
એવં તે ન્યવસંસ્તત્રસોત્કણઅઠાઃ પુરુષર્ષભાઃ।
અહૃષ્ટમનસઃ સર્વેગતે રાજન્ધનંજયે ॥ 3-78-10 (18898)
અથ વિપ્રોષિતં રાજન્પાઞ્ચાલી મધ્યમં પતિમ્।
સ્મરન્તી પાણ્ડવશ્રેષ્ઠમિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-78-11 (18899)
યોઽર્જુનેનાર્જુનસ્તુલ્યો દ્વિબાહુર્બહુબાહુના।
તમૃતે પાણ્ડવશ્રેષ્ઠં વનં ન પ્રતિભાતિ મે ॥ 3-78-12 (18900)
શૂન્યામિવ પ્રપશ્યામિ તત્રતત્ર મહીમિમામ્।
બહ્વાશ્ચર્યમિદં ચાપિ વનં કુસુમિતદ્રુમમ્ ॥ 3-78-13 (18901)
ન તથા રમણીયં વૈ તમૃતે સવ્યસાચિનમ્।
નીલામ્બુદસમપ્રખ્યં મત્તમાતઙ્ગગામિનમ્ ॥ 3-78-14 (18902)
તમૃતે પુણ્ડરીકાક્ષં કામ્યકં નાતિભાતિ મે।
યસ્ય વા ધનુષો ઘોષઃ શ્રૂયતે ચાશનિસ્વનઃ।
ન લભે શર્મ વૈ રાજન્સ્મરન્તી સવ્યસાચિનમ્ ॥ 3-78-15 (18903)
તથા લાલપ્યમાનાં તાં નિશામ્ય પરવીરહા।
ભીમસેનો મહારાજ દ્રૌપદીમિદમબ્રવીત્ ॥ 3-78-16 (18904)
મનઃપ્રીતિકરં ભદ્રે યદ્બ્રવીષિ સુમધ્યમે।
તન્મ પ્રીણાતિ હૃદયમમૃતપ્રાશનોપમમ્ ॥ 3-78-17 (18905)
યસ્ય દીર્ઘૌ સમૌ પીનૌ ભુજૌ પરિઘસન્નિભૌ।
મૌર્વીકૃતકિણૌ વૃત્તૌ ખઙ્ગાયુધધનુર્ધરૌ ॥ 3-78-18 (18906)
નિષ્કાઙ્ગદકૃતાપીડૌ પઞ્ચશીર્ષાવિવોરગૌ।
તમૃતે પુરુષવ્યાઘ્રં નષ્ટસૂર્યમિવામ્બરમ્ ॥ 3-78-19 (18907)
યમાશ્રિત્ય મહાબાહું પાઞ્ચાલાઃ કુરવસ્તથા।
સુરાણામપિ યત્તાનાં પૃતનાસુ ન બિભ્યતિ ॥ 3-78-20 (18908)
યસ્ય બાહૂ સમાશ્રિત્ય વયં સર્વેમહાત્મનઃ।
મન્યામહે જિતાનાજૌ પરાન્પ્રાપ્તાં ચ મેદિનીમ્ ॥ 3-78-21 (18909)
તમૃતે ફલ્ગુનં વીરં ન લભે કામ્યકે ધૃતિમ્।
પશ્યામિ ચ દિશઃ સર્વાસ્તિમિરેણાવૃતા ઇવ ॥ 3-78-22 (18910)
તતોઽબ્રવીત્સાશ્રુકણ્ઠો નકુલઃ પાણ્ડુનન્દનઃ।
યસ્મિન્દિવ્યાનિ કર્માણિ કથયન્તિ રણાજિરે।
દેવા અપિ યુધાંશ્રેષ્ઠં તમૃતેકા રતિર્વને ॥ 3-78-23 (18911)
ઉદીચીં ચો દિશં ગત્વા જિત્વા યુધિ મહાબલાન્।
ગન્ધર્વમુખ્યાઞ્શતશો હર્યાઁલ્લેબે મહાદ્યુતિઃ ॥ 3-78-24 (18912)
રાજ્ઞે તિત્તિરિકલ્માષાઞ્શ્રીમતોઽનિલરંહસઃ।
પ્રાદાદ્ભાત્રે પ્રિયઃ પ્રેમ્ણા રાજસૂયે મહાક્રતૌ ॥ 3-78-25 (18913)
તમૃતેભીમધન્વાનં ભીમાદવરજં વને।
કામયે કામ્યકે વાસં નેદાનીમમરોપમમ્ ॥ 3-78-26 (18914)
સહદેવ ઉવાચ। 3-78-27x (1980)
યો ધનાનિન કન્યાશ્ચ યુધિ હિત્વા મહાબલાન્।
`શતશો ઘાતયિત્વાઽરીન્પૃતનામધ્યગસ્તદા'।
આજહાર પુરા રાજ્ઞે રાજસૂયે મહાક્રતૌ ॥ 3-78-27 (18915)
યઃ સમેતાન્મૃધે જિત્વાયાદવાનમિતદ્યુતિઃ।
સુભદ્રામાજહારૈકો વાસુદેવસ્ય સંમતે ॥ 3-78-28 (18916)
`યેનાર્ધરાજ્યમાચ્છિદ્ય દ્રુપદસ્ય મહાત્મનઃ।
આચાર્યદક્ષિણા દત્તા રણે દ્રોણશ્યભારત' ॥ 3-78-29 (18917)
તસ્ય જિષ્ણોર્બૃસીં દૃષ્ટ્વા સૂન્યત્રેવ નિવેશને।
હૃદયં મે મહારાજ ન શામ્યાત્રકદાચન ॥ 3-78-30 (18918)
વિનાદસ્માદ્વિવાસં તુ રોચયેઽહમરિંદમ।
ન હિ નસ્તમૃતે વીરં રમણીયમિદં વનમ્ ॥ 3-78-31 (18919)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ અષ્ટસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 78 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-78-5 આક્ષિપ્તસૂત્રાશ્છિન્નસૂત્રાઃ। અણ્ડજાઃ પક્ષિણઃ ॥ 3-78-8 મેધ્યાન્ યજ્ઞાર્હાન્ ॥ 3-78-18 કિણં આઘાતચિહ્નમ્ ॥ 3-78-19 નિષ્કાઙ્ગદકૃતાપીડૌ સાષ્ટશતં સુવર્ણાઃ નિષ્કઃ તત્કૃતેનાઙ્ગદેન કૃતભૂષણૌ ॥ 3-78-30 બૃસીં આસનમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 079
॥ શ્રીઃ ॥
3.79. અધ્યાયઃ 079
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ કામ્યકવનમુપાગતં નારદંપ્રતિ ભૂપ્રાદક્ષિણ્યેન તીર્થયાત્રાફલપ્રશ્નઃ ॥ 1 ॥ નારદેન તત્કથનાય પુલસ્ત્યભીષ્મસંવાદાનુવાદારમ્ભઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-79-0 (18920)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-79-0x (1981)
`ધનઞ્જયોત્સુકાસ્તે તુ વને તસ્મિન્મહારથાઃ।
ન્યવસન્ત મહાભાગા દ્રૌપદ્યા સહ કૃષ્ણયા' ॥ 3-79-1 (18921)
ધનં જયોત્સુકાનાં તુ ભ્રાતૄણાં કૃષ્ણયા સહ।
શ્રુત્વા વાક્યાનિ વિમના ધર્મરાજોપ્યજાયત ॥ 3-79-2 (18922)
અથાપશ્યન્મહાત્માનં દેવર્ષિં તત્ર નારદમ્।
દીપ્યમાનં શ્રિયા બ્રાહ્મ્યા દીપ્તાગ્નિસમતેજસમ્ ॥ 3-79-3 (18923)
તમાગતમભિપ્રેક્ષ્ય ભ્રાતૃભિઃ સહ ધર્મરાટ્।
પ્રત્યુત્થાય યથાન્યાયં પૂજાં ચક્રે મહાત્મને ॥ 3-79-4 (18924)
સ તૈઃ પરિવૃતઃ શ્રીમાન્ભ્રાતૃભિઃ કુરુસત્તમઃ।
વિબભાવતિદીપ્તૌજા દેવૈરિવ શતક્રતુઃ ॥ 3-79-5 (18925)
યથા ચ વેદાન્સાવિત્રી યાજ્ઞસેની તથા પતીન્।
ન જહૌ ધર્મતઃ પાર્થાન્મેરુમર્કપ્રભા યથા ॥ 3-79-6 (18926)
`અર્ધ્યં પાદ્યમથાનીય ત્વભ્યવાયદચ્યુતઃ।
નારદસ્તુ મહાતેજાઃ સ્વસ્ત્યસ્ત્વિત્યભ્યભાષત ॥ 3-79-7 (18927)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા દૃષ્ટ્વા દેવર્ષિસત્તમમ્।
યથાર્હં પૂજયામાસ વિધિવત્કુરુનન્દનઃ' ॥ 3-79-8 (18928)
પ્રતિગૃહ્ય ચ તાં પૂજાં નારદો ભગવાનૃષિઃ।
આશ્વાસયદ્ધર્મસુતં યુક્તરૂપમિવાનઘ ॥ 3-79-9 (18929)
ઉવાચ ચ મહાત્માનં ધર્મરાજં યુધિષ્ઠિરમ્।
બ્રૂહિ ધર્મભૃતાં શ્રેષ્ઠ કેનાર્થઃ કિં દદાનિ તે ॥ 3-79-10 (18930)
અથ ધર્મસુતો રાજા પ્રણમ્ય ભ્રાતૃભિઃ સહ।
ઉવાચ પ્રાઞ્જલિર્ભૂત્વા નારદં દેવસંમિતમ્ ॥ 3-79-11 (18931)
ન્વયિ તુષ્ટે મહાભાગ સર્વલોકાભિપૂજિતે।
કૃતમિત્યેવ મન્યેઽહં પ્રસાદાત્તવ સુવ્રત ॥ 3-79-12 (18932)
યદિ ત્વહમનુગ્રાહ્યો ભ્રાતૃભિઃ સહિતોઽનઘ।
સંદેહં મે સુનિશ્રેષ્ઠ તત્વતશ્છેત્તુમર્હસિ ॥ 3-79-13 (18933)
પ્રદક્ષિણાં યઃ કુરુતે પૃથિવીં તીર્થતત્પરઃ।
કિં ફલં તસ્ય કાર્ત્સ્ન્યેન તદ્ભવાન્વક્તુમર્હતિ ॥ 3-79-14 (18934)
નારદ ઉવાચ। 3-79-15x (1982)
શૃણુ રાજન્નવહિતો યથા ભીષ્મેણ ધીમતા।
પુલસ્ત્યસ્ય સકાશાદ્વૈ સર્વમેતદુપશ્રુતમ્ ॥ 3-79-15 (18935)
પુરા ભાગીરથીતીરે ભીષ્મો ધર્મભૃતાંવરઃ।
પિત્ર્યં વ્રતં સમાસ્થાય ન્યવસન્મુનિભિઃ સહ ॥ 3-79-16 (18936)
શુભે દેશે તથા રાજન્પુણ્યે દેવર્ષિસેવિતે।
ગઙ્ગાદ્વારે મહાભાગ દેવગન્ધર્વસેવિતે ॥ 3-79-17 (18937)
સ પિતૄંસ્તર્પયામાસ દેવાંશ્ચ પરમદ્યુતિઃ।
ઋષીંશ્ચ તર્પયામાસ વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા ॥ 3-79-18 (18938)
કસ્ય ચિત્ત્વથ કાલસ્ય જપન્નેવ મહાયશાઃ।
દદર્શાદ્ભુતસંકાશં પુલસ્ત્યમૃષિસત્તમમ્ ॥ 3-79-19 (18939)
સ તં દૃષ્ટ્વોગ્રતપસં દીપ્યમાનમિવ શ્રિયા।
પ્રહર્ષમતુલં લેભે વિસ્મયં પરમં યયૌ ॥ 3-79-20 (18940)
ઉપસ્થિતં મહાભાગં પૂજયામાસ ભારત।
ભીષ્મો ધર્મભૃતાં શ્રેષ્ઠો વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા ॥ 3-79-21 (18941)
શિરસા ચાઘમાદાય શુચિઃ પ્રયતમાનસઃ।
નામ સંકીર્તયામાસ તસ્મિન્બ્રહ્મર્ષિસત્તમે ॥ 3-79-22 (18942)
ભીષ્મોઽહમસ્મિ ભદ્રં તે દાસોઽસ્મિ તવ સુવ્રત।
તવ સંદર્શનાદેવ મુક્તોઽહં સર્વકિલ્વપૈઃ ॥ 3-79-23 (18943)
રએવમુક્ત્વા મહારાજ ભીષ્મો ધર્મભૃતાંવરઃ।
વાગ્યતઃ પ્રાઞ્જલિર્ભૂત્વાતૂષ્ણીમાસીદ્યુધિષ્ઠિર ॥ 3-79-24 (18944)
તં દૃષ્ટ્વા નિયમેનાથ સ્વાધ્યાયામ્નાયકર્શિતમ્।
ભીષ્મં કુરુકુલશ્રેષ્ઠં મુનિઃ પ્રીતમનાઽભવત્ ॥ 3-79-25 (18945)
`તતઃ સ મધુરેણાથ સ્વરેણ સુમહાતપાઃ।
ઉવાચ વાક્યં ધર્મજ્ઞઃ પુલસ્ત્યઃ પ્રીતમાનસઃ' ॥ 3-79-26 (18946)
ઇતિ શ્રીમન્માહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ એકોનાશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 79 ॥
અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 080
॥ શ્રીઃ ॥
3.80. અધ્યાયઃ 080
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પલસ્ત્યેન ભીષ્મ્પ્રતિપુષ્કરાદિતીર્થમહિમાનુવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-80-0 (18947)
પુલસ્ત્ય ઉવાચ। 3-80-0x (1983)
અનેન તવ ધર્મજ્ઞ પ્રશ્રયેણ દમેન ચ।
સત્યેન ચ મહાભાગ તુષ્ટોસ્મિ તવ સુવ્રત ॥ 3-80-1 (18948)
યસ્યેદૃશસ્તે ધર્મોઽયં પિતૃવાક્યાશ્રિતોઽનઘ।
તેન પશ્યસિ માં પુત્ર પ્રીતિશ્ચ પરમા ત્વયિ ॥ 3-80-2 (18949)
અમોઘદર્શી ભીષ્માહં બ્રૂહિ કિં કરવાણિ તે।
યદ્વક્ષ્યસિ કુરુશ્રેષ્ઠ તસ્ય દાતાઽસ્મિ તેઽનઘ ॥ 3-80-3 (18950)
ભીષ્મ ઉવાચ। 3-80-4x (1984)
પ્રીતે ત્વયિ મહાભાગ સર્વલોકાભિપૂજિતે।
કૃતમિત્યેવ મન્યેઽહં યદહં દૃષ્ટવાન્પ્રભુમ્ ॥ 3-80-4 (18951)
યદિ ત્વહમનુગ્રાહ્યસ્તવ ધર્મભૃતાંવર।
સંદેહં તે પ્રવક્ષ્યામિ તન્મે ત્વં છેત્તુમર્હસિ ॥ 3-80-5 (18952)
અસ્તિ મે ભગવન્કશ્ચિત્તીર્થાનિ પ્રતિ સંશયઃ।
તમહં શ્રોતુમિચ્છામિ તદ્ભવાન્વક્તુમર્હતિ ॥ 3-80-6 (18953)
પ્રદક્ષિણાં યઃ પૃથિવીં કરોત્યમરસન્નિભ।
કિં ફલં તસ્ય વિપ્રર્ષે તન્મે બ્રૂહિ તષોધન ॥ 3-80-7 (18954)
પુલસ્ત્ય ઉવાચ। 3-80-8x (1985)
હન્ત તેઽહંપ્રવક્ષ્યામિ યદૃષીણાં પરાયણમ્।
તદેકાગ્રમનાસ્તાત શૃણુ તીર્થેષુ યત્ફલમ્ ॥ 3-80-8 (18955)
યસ્ય હસ્તૌ ચ પાદૌ ચ મનશ્ચૈવ સુસંયતમ્।
વિદ્યા તપશ્ચ કીર્તિશ્ચ સ તીર્થફલમશ્નુતે ॥ 3-80-9 (18956)
પ્રતિગ્રહાદપાવૃત્તઃ સંતુષ્ટો યેન કેનચિત્।
અહંકારનિવૃત્તશ્ચ સ તીર્થફલમશ્નુતે ॥ 3-80-10 (18957)
અકલ્કકો નિરારમ્ભો લધ્વાહારો જિતેન્દ્રિયઃ।
વિમુક્તઃ સર્વપાપેભ્યઃ સ તીર્થફલમશ્નુતે ॥ 3-80-11 (18958)
અક્રોધનશ્ચ રાજેન્દ્ર સત્યશીલો દૃઢવ્રતઃ।
આત્મોપમશ્ચ ભૂતેષુ સ તીર્ધફલમશ્નુતે ॥ 3-80-12 (18959)
ઋષિભિઃ ક્રતવઃ પ્રોક્તા દેવેષ્વિહ યથાક્રમમ્।
ફલં ચૈવ યથાતત્ત્વં પ્રેત્ય ચેહ ચ સર્વશઃ ॥ 3-80-13 (18960)
ન તે શક્યા દરિદ્રેણ યજ્ઞાઃ પ્રાપ્તું મહીપતે।
બહૂપકરણા યજ્ઞા નાનાસંભારવિસ્તરાઃ ॥ 3-80-14 (18961)
પ્રાપ્યન્તે પાર્થિવૈરેતૈઃ સમૃદ્ધૈર્વા નરૈઃ ક્વચિત્।
નાર્થન્યૂનોપકરણૈરેકાત્મભિરસંહતૈઃ ॥ 3-80-15 (18962)
યો દરિદ્રૈરપિ વિધિઃ શક્યઃ પ્રાપ્તું નરેશ્વર।
તુલ્યો યજ્ઞફલૈઃ પુણ્યૈસ્તં નિબોધ યુધાંવર ॥ 3-80-16 (18963)
ઋષીણાં પરમં ગુહ્યમિદં ભરતસત્તમ।
તીર્થાભિગમનં પુણ્યં યજ્ઞૈરપિ વિશિષ્યતે ॥ 3-80-17 (18964)
અનપોષ્ય ત્રિરાત્રાણિ તીર્થાન્યનભિગમ્ય ચ।
અદત્ત્વા કાઞ્ચનં ગાશ્ચ દરિદ્રો નામ જાયતે ॥ 3-80-18 (18965)
અગ્નિષ્ટોમાદિભિર્યજ્ઞૈરિષ્ટ્વા વિપુલદક્ષિણૈઃ।
ન તત્ફલમવાપ્નોતિ તીર્થાભિગમનેન યત્ ॥ 3-80-19 (18966)
સર્વતીર્થેષુ રાજેન્દ્ર તીર્થં ત્રૈલોક્યવિશ્રુતમ્।
પુષ્કરં નામ વિખ્યાતં મહાભાગઃ સમાવિશેત્ ॥ 3-80-20 (18967)
દશકોટિસહસ્રાણિ તીર્થાનાં વૈ મહામતે।
સાન્નિધ્યં પુષ્કરે યેષાં ત્રિસન્ધ્યં કુરુનન્દન ॥ 3-80-21 (18968)
આદિત્યા વસવો રુદ્રાઃ સાધ્યાશ્ચ સમરુદ્ગણાઃ।
ગન્ધર્વાપ્સરસશ્ચૈવ નિત્યં સન્નિહિતા વિભો ॥ 3-80-22 (18969)
યત્ર દેવાસ્તપસ્તપ્ત્વા દૈત્યા બ્રહ્મર્ષયસ્તથા।
`તપોવિશેષૈર્બહુભિઃ સ્થાનાન્યાપુર્મહૌજસઃ'।
દિવ્યયોગા મહારાજ પુણ્યેન મહતાઽન્વિતાઃ ॥ 3-80-23 (18970)
મનસાભ્યેતુકામસ્ય પુષ્કરાણિ મનસ્વિનઃ।
પૂયન્તે સર્વપાપાનિ નાકપૃષ્ઠે ચ પૂજ્યતે ॥ 3-80-24 (18971)
તસ્મિંસ્તીર્થે મહાભાગો નિત્યમેવ પિતામહઃ।
ઉવાસ પરમપ્રીતો દેવદાનવસત્તમઃ ॥ 3-80-25 (18972)
પુષ્કરેષુ મહાભાગ દેવાઃ સર્પિગણાઃ પુરા।
સિદ્ધિં સમભિસંપ્રાપ્તાઃ પુણ્યેન મહતાઽન્વિતાઃ ॥ 3-80-26 (18973)
તત્રાભિષેકં યઃ કુર્યાત્પિતૃદેવાંશ્ચ તર્પયેત્।
સર્વપાપવિનિર્મુક્તો બ્રહ્મલોકે ચ પૂજ્યતે ॥ 3-80-27 (18974)
અપ્યેકં ભોજયેદ્વિપ્રં પુષ્કરારણ્યમાશ્રિતઃ।
તેનાસૌ કર્મણા ભીષ્મ પ્રેત્ યચેહ ચ મોદતે ॥ 3-80-28 (18975)
શાકૈર્મૂલૈઃ ફલૈર્વાઽપિચેન વર્તયતે સ્વયમ્।
તદ્વૈ દદ્યાદ્બ્રાહ્મણાય શ્રદ્ધાવાનનસૂયકઃ।
તેનૈવ પ્રાપ્નુયાત્પ્રાજ્ઞો હયમેધફલં નરઃ ॥ 3-80-29 (18976)
`અપિ વાઽપ્યુદપાત્રેણ બ્રાહ્મણાન્સ્વસ્તિ વાચયેત્।
તેનાપિ પૂજનેનાશુ પ્રેત્યાનન્ત્યાય કલ્પતે' ॥ 3-80-30 (18977)
બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયા વૈશ્યાઃ શૂદ્રા વા રાજસત્તમ।
ન વૈ યોનૌ પ્રજાયન્તે સ્નાતાસ્તીર્થે મહાત્મનઃ ॥ 3-80-31 (18978)
કાર્તિક્યાં તુ વિશેષેણ યોઽભિગચ્છતિ પુષ્કરમ્।
`ફલં તત્રાક્ષયં તેન લભતે ભરતર્ષભ' ॥ 3-80-32 (18979)
સાયંપ્રાતઃ સ્મરેદ્યસ્તુ પુષ્કરાણિ કૃતાઞ્જલિઃ।
ઉપસ્પૃષ્ટં ભવેત્તેન સર્વતીર્થેષુ ભારત।
પ્રાપ્નુયાચ્ચ નરો લોકાન્બ્રહ્મણઃ સદનેઽક્ષયાન્ ॥ 3-80-33 (18980)
જન્મપ્રભૃતિયત્પાપં સ્ત્રિયા વા પુરુષસ્ વા।
પુષ્કરે સ્નાતમાત્રસ્ય સર્વમેવ પ્રણશ્યતિ ॥ 3-80-34 (18981)
યથા સુરાણાં સર્વેષામાદિસ્તુ મધુસૂદનઃ।
તથૈવ પુષ્કરં રાજંસ્તીર્થાનામાદિરુચ્યતે ॥ 3-80-35 (18982)
ઉષ્ય દ્વાદશવર્ષાણિ પુષ્કરે નિયતઃ શુચિઃ।
ક્રતૂન્સર્વાનવાપ્નોતિ બ્રહ્મલોકં સ ગચ્છતિ ॥ 3-80-36 (18983)
યસ્તુ વર્ષશતં પૂર્ણમગ્નિહોત્રમુપાસતે।
કાર્તિકીં વા વસેદેકાં પુષ્કરે સમમેવ તત્ ॥ 3-80-37 (18984)
[ત્રીણિ શૃઙ્ગાણિ શુભ્રાણિ ત્રીણિ પ્રસ્રવણાનિ ચ।
પુષ્કરાણ્યાદિસિદ્ધાનિ ન વિદ્મસ્તત્ર કારણમ્ ॥] 3-80-38 (18985)
દુષ્કરં પુષ્કરં ગન્તું દુષ્કરં પુષ્કરે તપઃ।
દુષ્કરં પુષ્કરે દાનં વસ્તું ચૈવ સુદુષ્કરમ્ ॥ 3-80-39 (18986)
ઉષ્ય દ્વાદશરાત્રં તુ નિયતો નિયતાશનઃ।
પ્રદક્ષિણમુપાવૃત્ય જમ્બૂમાર્ગં સમાવિશેત્ ॥ 3-80-40 (18987)
જમ્બૂમાર્ગં સમાક્શ્યિ દેવર્ષિપિતૃસેવિતમ્।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ વિષ્ણુલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-80-41 (18988)
તત્રોષ્ય રજનીઃ પઞ્ચ કષષ્ઠકાલક્ષમી નરઃ।
ન દુર્ગતિમવાપ્નોતિ વિષ્ણુલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-80-42 (18989)
`તત્રગત્વા મહાપ્રાજ્ઞઃ કુર્યાચ્છ્રાદ્ધં દૃઢવ્રતઃ।
વાજપેયમવાપ્નોતિ દુષ્કૃતં ચાસ્ય નશ્યતિ' ॥ 3-80-43 (18990)
જમ્બૂમાર્ગાદુપાવૃકત્યગચ્છેત્સ્થણ્ડિલકાશ્રમમ્।
ન દુર્ગતિમવાપ્નોતિ બ્રહ્મલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-80-44 (18991)
આગસ્ત્યં સર આસાદ્ય પિતૃદેવાર્ચને રતઃ।
ત્રિરાત્રોપોષિતો રાજન્નગ્નિષ્ટોમફલં લભેત્ ॥ 3-80-45 (18992)
શાકવૃત્તિઃ ફલૈર્વાઽપિ કૌમારં વિન્દતે પદમ્।
કણ્વાશ્રમં તતો ગચ્છેચ્ધ્રીજુષ્ટં લોકપૂજિતમ્ ॥ 3-80-46 (18993)
ધર્મારણ્યં હિ તત્પુણ્યમાદ્યં ચ ભરતર્ષભ।
યત્ર પ્રવિષ્ટમાત્રો વૈ સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ 3-80-47 (18994)
અર્ચયુત્વા પિતૄન્દેવાન્નિયતો નિયતાશનઃ।
સર્વકામસમૃદ્ધઃ સ્યાદ્યજ્ઞસ્ય ફલમશ્નુતે ॥ 3-80-48 (18995)
પ્રદક્ષિણં તતઃ કૃત્વા યયાતિપતનં વ્રજેત્।
હયમેધસ્ય યજ્ઞસ્ય ફંલ પ્રાપ્નોતિ તત્ર વૈ ॥ 3-80-49 (18996)
મહાકાલં તતો ગચ્છેન્નિયતો નિયતાશનઃ।
કોટિતીર્થમુપસ્પૃશ્ય હયમેધફલં લભેત્ ॥ 3-80-50 (18997)
તતો ગચ્છેત ધર્મજ્ઞઃ સ્થાણોસ્તીર્થમુમાપતેઃ।
નામ્ના ભદ્રવટં નામ ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્ ॥ 3-80-51 (18998)
તત્રાભિગમ્ય ચેશાનં ગોસહસ્રફલં લભેત્।
મહાદેવપ્રસાદાચ્ચ ગાણપત્યં ચ વિન્દતિ ॥ 3-80-52 (18999)
સમૃદ્ધમસપત્નં ચ શ્રિયા યુક્તં નરોત્તમઃ।
`રાજ્ઞાં ચૈવાધિપત્યં હિ તત્ર ગત્વા સમાપ્નુયાત્ ॥' 3-80-53 (19000)
નર્મદાં સ સમાસાદ્ય નદીં ત્રૈલોક્યવિશ્રુતામ્।
તર્પયિત્વા પિતૃન્દેવાનગ્નિષ્ટોમફલં લભેત્ ॥ 3-80-54 (19001)
દક્ષિમં સિન્ધુમાસાદ્ય બ્રહ્મચારી જિતેન્દ્રિયઃ।
અગ્નિષ્ટોમમવાપ્નોતિ વિમાનં ચાધિરોહતિ ॥ 3-80-55 (19002)
ચર્મણ્વતીં સમાસાદ્ય નિયતો નિયતાશનઃ।
રન્તિદેવાભ્યનુજ્ઞાતમગ્નિષ્ટોમફલં લભેત્ ॥ 3-80-56 (19003)
તતો ગચ્છેત ધર્મજ્ઞં હિમવત્સુતમર્બુદમ્।
પૃથિવ્યાં યત્રવૈ છિદ્રં પૂર્વમાસીદ્યુધિષ્ઠિર ॥ 3-80-57 (19004)
તત્રાશ્રમો વસિષ્ઠસ્ય ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતઃ।
તત્રોષ્ય રજનીમેકાં ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-80-58 (19005)
પિઙ્ગતીર્થમુપસ્પૃશ્ય બ્રહ્મચારી જિતેન્દ્રિયઃ।
કપિલાનાં નરશ્રેષ્ઠ શતસ્ ફલમશ્નુતે ॥ 3-80-59 (19006)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર પ્રભાસં લોકવિશ્રુતમ્।
`તીર્થં દેવગણૈઃ પૂજ્યમૃષિભિશ્ચ નિષેવિતમ્' ॥ 3-80-60 (19007)
દેવતાનાં મુખં વીર જ્વલનોઽનિલસારથિઃ।
દેવતાનાં મુખં વીર જ્વલનોઽનિલસારથિઃ ॥ 3-80-61 (19008)
તસ્મિંસ્તીર્થે નરઃ સ્નાત્વા શુચિઃ પ્રયતમાનસઃ।
અગ્નિષ્ટોમાતિરાત્રાભ્યાં ફલં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ ॥ 3-80-62 (19009)
તતો ગત્વા સરસ્વત્યાઃ સાગરસ્ય ચ સંગમે।
ગોસહસ્રફલં તસ્ય સ્વર્ગલોકં ચ વિન્દતિ।
પ્રભયા દીપ્યતે નિત્યમગ્નિવદ્ભરતર્ષભ ॥ 3-80-63 (19010)
વરદાનં તતો ગચ્છેત્તીર્થં ભરતસત્તમ।
વિષ્ણોર્દુર્વાસસા યત્ર વરો દત્તો યુધિષ્ઠિર।
પ્રભાસતે યથા સોમઃ સોશ્વમેધં ચ વિન્દતિ ॥ 3-80-64 (19011)
વરદાનં તતો ગચ્છેત્તીર્થં ભરતસત્તમ।
વિષ્ણોર્દુર્વાસસા યત્ર વરો દત્તો યુધિષ્ઠિર।
વરદાને નરઃ સ્નાત્વા ગોસહસ્રફંલ લભેત્ ॥ 3-80-65 (19012)
તતો દ્વારવતીં ગચ્છેન્નિયતો નિયતાશનઃ।
પિણ્ડારકે નરઃ સ્નાત્વા લભેદ્બહુસુવર્ણકમ્ ॥ 3-80-66 (19013)
તસ્મિંસ્તીર્થે મહાભાગ પદ્મલક્ષણલક્ષિતાઃ।
અદ્યાપિ મુદ્રા દૃશ્યન્તે તદદ્ભુતમરિંદમ ॥ 3-80-67 (19014)
ત્રિશૂલાઙ્કાનિ પદ્માનિ દૃશ્યન્તે કુરુનન્દન।
મહાદેવસ્ય સાંનિધ્યં તત્ર વૈ પુરુષર્ષભ ॥ 3-80-68 (19015)
સાગરસ્ય ચ સિન્ધોશ્ચ સંગમં પ્રાપ્ય દુર્લભમ્।
તીર્થે સલિલરાજસ્ય સ્નાત્વા પ્રયતમાનસઃ ॥ 3-80-69 (19016)
તર્પયિત્વા પિતૄન્દેવાનૃષીંશ્ચ ભરતર્ષભ।
પ્રાપ્નોતિ વારુણં લોકં દીપ્યમાનં સ્વતેજસા ॥ 3-80-70 (19017)
શઙ્કુકર્ણેશ્વરં દેવમર્ચયિત્વા યુધિષ્ઠિર।
અશ્વમેધાદ્દશગુણં પ્રવદન્તિ મનીષિણઃ ॥ 3-80-71 (19018)
પ્રદક્ષિણમુપાવૃત્ય ગચ્છેત ભરતર્ષભ।
તીર્થં કુરુવરશ્રેષ્ઠ ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્ ॥ 3-80-72 (19019)
શમીતિ નામ્ના વિખ્યાતં સર્વપાપપ્રણાશનમ્।
તત્રબ્રહ્માદયો દેવા ઉપાસન્તે મહેશ્વરમ્ ॥ 3-80-73 (19020)
તત્રસ્નાત્વાઽર્ચયિત્વા ચ રુદ્રં દેવગણૈર્વૃતમ્।
જન્મપ્રભૃતિયત્પાપં તત્સ્નાતસ્ય પ્રણશ્યતિ ॥ 3-80-74 (19021)
શમી ચાત્રનરશ્રેષ્ઠ સર્વદેવૈરભિષ્ટુતા।
તત્ર સ્નાત્વા નરવ્યાઘ્ર હયમેધમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-80-75 (19022)
ગત્વા યત્રમહાપ્રાજ્ઞ વિષ્ણુના પ્રભવિષ્ણુના।
પુરા શૌચં કૃતંરાજન્હત્વા દૈવતકણ્ટકાન્ ॥ 3-80-76 (19023)
તતો ગચ્છેત ધર્મજ્ઞ વસોર્ધારામભિષ્ટુતામ્।
ગમનાદેવતસ્યાં હિ હયમેધફલં લભેત્ ॥ 3-80-77 (19024)
સ્નાત્વા કુરુવરશ્રેષ્ઠ પ્રયતાત્મા સમાહિતઃ।
તર્પ્ય દેવાન્પિતૄંશ્ચૈવ વિષ્ણુલોકે મહીયતે ॥ 3-80-78 (19025)
તીર્થે ચાત્ર સર પુણ્યં વસૂનાં ભરતર્ષભ।
તત્ર સ્નાત્વા ચ પીત્વા ચ વસૂનાં સંમતોભવેત્ ॥ 3-80-79 (19026)
સિન્ધૂત્તમમિતિ ખ્યાતં સર્વપાપપ્રણાશનમ્।
તત્ર સ્નાત્વા નરશ્રેષ્ઠ લભેદ્બહુસુવર્ણકમ્ ॥ 3-80-80 (19027)
બ્રહ્મતીર્થં સમાસાદ્ય શુચિઃ શીલસમન્વિતઃ।
બ્રહ્મલોકમવાપ્નોતિ ગતિં ચ પરમાં વ્રજેત્ ॥ 3-80-81 (19028)
કુમારિકાણાં શક્રસ્ય તીર્થં સિદ્ધનિષેવિતમ્।
તત્ર સ્નાત્વા નરઃ ક્ષિપ્રં સ્વર્ગલોકમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-80-82 (19029)
રેણુકાયાશ્ચ તત્રૈવ તીર્થં સિદ્ધનિષેવિતમ્।
તત્ર સ્નાત્વા ભવેદ્વિપ્રો નિર્મલશ્ચન્દ્રમા યથા ॥ 3-80-83 (19030)
અથ પઞ્ચનદં ગત્વા નિયતો નિયતાશનઃ।
પઞ્ચયજ્ઞાનવાપ્નોતિ ક્રમશો યેઽનુકીર્તિતાઃ ॥ 3-80-84 (19031)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર ભીમાયાઃ સ્થાનમુત્તમમ્।
તત્રસ્નાત્વા ન યોન્યાં વૈ ભવેદ્ભરતસત્તમ ॥ 3-80-85 (19032)
દેવ્યાઃ પુત્રો ભવેદ્રાજંસ્તપ્તકુણ્ડલભૂષણઃ।
ગવાં શતસહસ્રસ્ય ફલં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ ॥ 3-80-86 (19033)
ગિરિકુઞ્જં સમાસાદ્ય ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્।
પિતામહં નમસ્કૃત્ય ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-80-87 (19034)
તતો ગચ્છેત ધર્મજ્ઞ વિમલં તીર્થમુત્તમમ્।
અદ્યાપિ યત્રદૃશ્યન્તે મત્સ્યાઃ સૌવર્ણરાજતાઃ ॥ 3-80-88 (19035)
તત્ર સ્નાત્વા નરઃ ક્ષિપ્રં વાસવં લોકમાપ્નુયાત્।
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા ગચ્છેત પરમાં ગતિમ્ ॥ 3-80-89 (19036)
વિતસ્તાં ચ સમાસાદ્ય સંતર્પ્ય પિતૃદેવતાઃ।
નરઃ ફલમવાપ્નોતિ વાજપેયસ્ય ભારત ॥ 3-80-90 (19037)
કાશ્મીરષ્વેવ નાગસ્ય ભવનં તક્ષકસ્ય ચ।
વિતસ્તાખ્યમિતિ ખ્યાતં સર્વપાપપ્રમોચનમ્ ॥ 3-80-91 (19038)
તત્રસ્નાત્વા નરો નૂનં વાજપેયમવાપ્નુયાત્।
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા ગચ્છેચ્ચ પરમાં ગતિમ્ ॥ 3-80-92 (19039)
તતો ગચ્છેત મલદાં ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતામ્।
પશ્ચિમાયાં તુ સંધ્યાયામુપસ્પૃશ્ય યથાવિધિ ॥ 3-80-93 (19040)
ચરું સપ્તાર્ચિષે રાજન્યથાશક્તિ નિવેદયેત્।
પિતૄણામક્ષયં દાનં પ્રવદન્તિ મનીષિણઃ ॥ 3-80-94 (19041)
ઋષયઃ પિતરો દેવા ગન્ધર્વાપ્સરસાં ગણાઃ।
ગુહ્યકાઃ કિન્નરા યક્ષાઃ સિદ્ધા વિદ્યાધરા નરાઃ ॥ 3-80-95 (19042)
રાક્ષસા દિતિજા રુદ્રા બ્રહ્મા ચ મનુજાધિપ।
નિયતઃ પરમાં દીક્ષામાસ્થાયાબ્દસહસ્રિકીમ્ ॥ 3-80-96 (19043)
વિષ્ણોઃ પ્રસાદનં કુર્વંશ્ચરું ચ શ્રપયંસ્તથા।
સપ્તભિઃ સપ્તભિશ્ચૈવ ઋગ્ભિસ્તુષ્ટાવ કેશવમ્ ॥ 3-80-97 (19044)
દદાવષ્ટગુણૈશ્વર્યં તેષાં તુષ્ટસ્તુ કેશવઃ।
યથાભિલષિતાનન્યાન્કામાન્દત્વા મહીપતે ॥ 3-80-98 (19045)
તત્રૈવાન્તર્દધે દેવો વિદ્યુદભ્રેષુ વૈ યથા।
નામ્ના સપ્તચરું તેન ખ્યાતં લોકેષુ ભારત ॥ 3-80-99 (19046)
ગવાં શતસહસ્રેણ રાજસૂયશતેન ચ।
અશ્વમેધસહસ્રેણ શ્રેયાન્સપ્તાર્ચિષે ચરુઃ ॥ 3-80-100 (19047)
તતો નિવૃત્તો રાજેન્દ્ર રુદ્રં પદમથાવિશેત્।
અર્ચયિત્વામહાદેવમશ્વમેધફલં લભેત્। 3-80-101 (19048)
મણિમન્તં સમાસાદ્ય બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ।
એકરાત્રોપિતો રાજન્નગ્નિષ્ટોમફલં લભેત્ ॥ 3-80-102 (19049)
અથ ગચ્છેત રાજેન્દ્ર દેવિકાં લોકવિશ્રુતમ્।
પ્રસૂતિર્યત્ર વિપ્રાણાં શ્રૂયતે ભરતર્ષભ ॥ 3-80-103 (19050)
ત્રિશૂલપાણએઃ સ્થાનં ચ ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્।
દેવિકાયાં નરઃ સ્નાત્વા સમભ્યર્ચ્ય મહેશ્વરમ્ ॥ 3-80-104 (19051)
યથાશક્તિ ચરું તત્ર નિવેદ્ય ભરતર્ષભ।
સર્વકામસમૃદ્ધસ્ય યજ્ઞસ્ય લભતે ફલમ્ ॥ 3-80-105 (19052)
કામાખ્યં તત્ર રુદ્રસ્ય તીર્થં દેવનિષેવિતમ્।
તત્રસ્નાત્વા નરઃ ક્ષિપ્રં સિદ્ધિં પ્રાપ્નોતિ ભારત ॥ 3-80-106 (19053)
યજનં યાજનં ચૈવતથૈવ બ્રહ્મબાલુકમ્।
પુષ્પામ્ભશ્ચ ઉપસ્પૃશ્ય ન શોચેન્મરણં ગતઃ ॥ 3-80-107 (19054)
અર્ધયોજનવિસ્તારાં પઞ્ચયોજનમાયતામ્।
એતાં હિ દેવિકામાહુઃ પુણ્યાં દેવર્ષિસેવિતામ્ ॥ 3-80-108 (19055)
તતો ગચ્છેત ધર્મજ્ઞ દીર્ઘસત્રં યથાક્રમમ્।
તત્ર બ્રહ્માદયો દેવાઃ સિદ્ધાશ્ચ પરમર્ષપઃ।
દીર્ઘસત્રમુપાસન્તે દીક્ષિતા નિયતવ્રતાઃ ॥ 3-80-109 (19056)
ગમનાદેવ રાજેન્દ્ર દીર્ઘસત્રમરિંદમ।
રાજસૂયાશ્વમેધાભ્યાં ફલં પ્રાપ્નોતિ ભારત ॥ 3-80-110 (19057)
તતો વિનશનં ગચ્છેન્નિયતો નિયતાશનઃ।
ગચ્છત્યન્તર્હિતા યત્રમેરુપૃષ્ઠે સરસ્વતી ॥ 3-80-111 (19058)
ચમસેઽથ શિવોદ્ભેદે નાગોદ્ભેદે ચ દૃશ્યતે।
`તત્ર સ્નાત્વા નરવ્યાઘ્ર દ્યોતતે શશિવત્વદા।'
સ્નાત્વા તુ ચમસોદ્ભેદે અગ્નિષ્ટોમફલં લભેત્ ॥ 3-80-112 (19059)
શિવોદ્ભેદે નરઃ સ્નાત્વા ગોસહસ્રફંલ લભેત્।
નાગોદ્ભેદે નરઃ સ્નાત્વા નાગલોકમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-80-113 (19060)
શશયાનં ચ રાજેન્દ્રતીર્થમાસાદ્ય દુર્લભમ્।
શતરૂપપ્રતિચ્છન્નાઃ પુષ્કરા યત્ર ભારત ॥ 3-80-114 (19061)
સરસ્વત્યાં મહારાજ શતં સંવત્સરં ચ તે।
દૃશ્યન્તે ભરતશ્રેષ્ઠ વૃત્તાં વૈ કાર્તિકીં સદા ॥ 3-80-115 (19062)
તત્રસ્નાત્વા નરવ્યાઘ્ર દ્યોતતે શશિવત્સદા।
ગોસહસ્રફલં ચૈવ પ્રાપ્નુયાદ્ભરતર્ષભ ॥ 3-80-116 (19063)
કુમારકોટીમાસાદ્ય નિયતઃ કુરુનન્દન।
તત્રાભિષેકં કુર્વીત પિતૃદેવાર્ચને રતઃ ॥ 3-80-117 (19064)
ગવામયુતમાપ્નોતિ કુલં ચૈવ સમુદ્ધરેત્।
તતો ગચ્છેત ધર્મજ્ઞ રુદ્રકોટિં સમાહિતઃ ॥ 3-80-118 (19065)
પુરા યત્ર મહારાજ મુનિકોટિઃ સમાગતા।
હર્ષેણ મહતાઽઽવિષ્ટા રુદ્રદર્શનકાઙ્ક્ષયા ॥ 3-80-119 (19066)
અહંપૂર્વમહંપૂર્વં દ્રક્ષ્યામિ વૃષભધ્વજમ્।
એવં સંપ્રસ્થિતા રાજન્નૃષયઃ કિલ ભારત ॥ 3-80-120 (19067)
તતો યોગીશ્વરેણાપિ યોગમાસ્થાય ભૂપતે।
તેષાં મન્યુપ્રણાશાર્થમૃષીણાં ભાવિતાત્મનામ્ ॥ 3-80-121 (19068)
સ્રષ્ટા કોટીસ્તુ રુદ્રાણામૃષીણામગ્રતઃ સ્થિતા।
મયા પૂર્વતરં દૃષ્ટ ઇતિતે મેનિરે પૃથક્ ॥ 3-80-122 (19069)
તેષાં તુષ્ટો મહાદેવો મુનીનાં ભાવિતાત્મનામ્।
ભક્ત્યા પરમયા રાજન્વરં તેષાં પ્રદિષ્ટવાન્ ॥ 3-80-123 (19070)
અદ્યપ્રભૃતિ યુષ્માકં ધર્મવૃદ્ધિર્ભવિષ્યતિ।
તત્રસ્નાત્વા નરવ્યાઘ્ર રુદ્રકોટ્યાં નરઃ શુચિઃ ॥ 3-80-124 (19071)
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ કુલં ચૈવ સમુદ્ધરેત્।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર સંગમં લોકવિશ્રુતમ્ ॥ 3-80-125 (19072)
સરસ્વત્યા મહાપુણ્યં કેશવં સમુપાસતે।
યત્રબ્રહ્માહયો દેવા ઋષયશ્ચ તપોધનાઃ ॥ 3-80-126 (19073)
અભિગચ્છન્તિ રાજેન્દ્ર ચૈત્રશુક્લચતુર્દશીમ્।
તત્રસ્નાત્વા નરવ્યાઘ્ર વિન્દેદ્બહુસુવર્ણકમ્।
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા બ્રહ્મલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-80-127 (19074)
ઋષીણાં યત્ર સત્રાણિ સમાપ્તાનિ નરાધિપ।
તત્રાવસાનમાસાદ્ય ગોસહસ્રફલં લભેત્ । 3-80-128 (19075)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ અશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 80 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-80-10 અપાવૃત્તો નિવૃત્તઃ। સંતુષ્ટો નિયતઃ શુચિરિતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-80-11 અકલ્કકઃ દમ્ભાદિહીનઃ ॥ 3-80-20 નૃલોકે દેવદેવસ્ય તીર્થમિતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-80-27 પિતૃદેવાર્ચને રતઃ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-80-35 ઉપસ્પૃષ્ટં સ્નાતં ભવેત્ ॥ 3-80-33 ઉષ્ય વાસં કૃત્વા ॥ 3-80-36 પુણ્યં સ્થાનમુમાપતેરિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-80-51 પિકતીર્થમિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-80-59 તસ્મિંસ્તીર્થે નરઃ સ્નાત્વા પુણ્યલક્ષણલક્ષિતઃ ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-80-67 દમીતીતિ પ્રમીતીતિ ક્રમેણ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-80-73 ભદ્રતુઙ્ગં સમાસાદ્યેતિ ઝ. પાઠઃ। અવાપ્નોતિ સુકૃતી વિરજાનર ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-80-81 શ્રીકુણ્ડં તું સમાસાદ્યેતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-80-93 તતો ગચ્છેત બડબામિતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-80-101 ભદ્રપાદમુપવિશેદિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-80-107 પુષ્પજાયામુપસ્પૃશ્યેતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-80-109 દક્ષિણાભિર્યતવ્રતા ઇતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-80-112 ચમસે ચમસોદ્ભેદે ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-80-114 શતહ્રદં ચ રાજેન્દ્રેતિ ક. ધ.પાઠઃ ॥ 3-80-118 ગવાં મેધમવાપ્નોતીતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 081
॥ શ્રીઃ ॥
3.81. અધ્યાયઃ 081
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પુલસ્ત્યેન ભીષ્મંપ્રતિ નાનાતીર્થમહિમાનુવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-81-0 (19076)
પુલસ્ત્ય ઉવાચ। 3-81-0x (1986)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર કુરુક્ષેત્રમભિષ્ટુતમ્।
પાપેભ્યોવિપ્રમુચ્યન્તે તદ્ગતાઃ સર્વજન્તવઃ ॥ 3-81-1 (19077)
કુરુક્ષેત્રં ગમિષ્યામિ કુરુક્ષેત્રે વસામ્યહમ્।
ય એવં સતતં બ્રૂયાત્સોઽપિ પાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ 3-81-2 (19078)
પાંસવોઽપિકુરુક્ષેત્રે વાયુના સમુદીરિતાઃ।
અપિદુષ્કૃતકર્માણં નયન્તિ પરમાં ગતિમ્ ॥ 3-81-3 (19079)
દક્ષિણેન સરસ્વત્યા દૃષદ્વત્યુત્તરેણ ચ।
યે વસન્તિ કુરુક્ષેત્રે તે વસન્તિ ત્રિવિષ્ટપે ॥ 3-81-4 (19080)
તત્ર માસં વસેદ્ધીરઃ સરસ્વત્યાં યુધાંવર।
યત્રબ્રહ્માદયો દેવા ઋષયઃ સિદ્ધચારણાઃ ॥ 3-81-5 (19081)
ગન્ધર્વાપ્સરસો યક્ષાઃ પન્નગાશ્ચ મહીપતે।
બ્રહ્મક્ષેત્રં મહાપુણ્યમભિગચ્છન્તિ ભારત ॥ 3-81-6 (19082)
મનસાઽપ્યભિકામસ્ય કુરુક્ષેત્રં યુધાંવર।
પાપાનિ વિપ્રણશ્યન્તિ બ્રહ્મલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-81-7 (19083)
ગત્વા હિ શ્રદ્ધયા યુક્તઃ કરુક્ષેત્રં કુરૂદ્વહ।
રાજસૂયાશ્વમેધાભ્યાં ફલમાપ્નોતિ માનવઃ ॥ 3-81-8 (19084)
તતશ્ચ મન્તુકં રાજન્દ્વારપાલં મહાબલમ્।
યક્ષં સમભિવાદ્યૈવ ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-81-9 (19085)
તતો ગચ્છેત ધર્મજ્ઞ વિષ્ણો સ્થાનમનુત્તમમ્।
સતતં નામ રાજેન્દ્ર યત્રસન્નિહિતો હરિઃ ॥ 3-81-10 (19086)
તત્રસ્નાત્વાઽર્ચયિત્વા ચ ત્રિલોકપ્રભવં હરિમ્।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ વિષ્ણુલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-81-11 (19087)
તતઃ પરિપ્લવં ગચ્છેત્તીર્થં ત્રૈલોક્યવિશ્રુતમ્।
અગ્નિષ્ટોમાતિરાત્રાભ્યાં ફલં પ્રાપ્નોતિ ભારત ॥ 3-81-12 (19088)
પૃથિવીતીર્થમાસાદ્ય ગોસહસ્રફલં લભેત્।
તતઃ શાલૂકિની ગત્વા તીર્થસેવી નરાધિપ ॥ 3-81-13 (19089)
દશાશ્વમેધે સ્નાત્વા ચ તદેવ ફલમાપ્નુયાત્।
સર્પદર્વીં સમાસાદ્ય નાગાનાં તીર્થમુત્તમમ્ ॥ 3-81-14 (19090)
અગ્નિષ્ટોમમવાપ્નોતિ નાગલોકં ચ વિન્દતિ।
તતો ગચ્છેત ધર્મજ્ઞ દ્વારપાલમરુન્તુકમ્ ॥ 3-81-15 (19091)
તત્રોષ્ય રજનીમેકાં ગોસહસ્રફલં લભેત્।
તતઃ પઞ્ચનદં ગત્વા નિયતો નિયતાશનઃ ॥ 3-81-16 (19092)
કોટિતીર્થમુપસ્પૃશ્ય હયમેધફંલ લભેત્।
અશ્વિનોસ્તીર્થમાસાદ્ય રૂપવાનમિજાયતે ॥ 3-81-17 (19093)
તતો ગચ્છેત ધર્મજ્ઞ વારાહં તીર્થમુત્તમમ્।
વિષ્ણુર્વારાહરૂપેણ પૂર્વં યત્ર સ્થિતો વિભુઃ ॥ 3-81-18 (19094)
તત્રસ્નાત્વા નરશ્રેષ્ઠ અગ્નિષ્ટોમફલં લભેત્।
તતો જયન્ત્યાં રાજેન્દ્ર સોમતીર્થં સમાવિશેત્ ॥ 3-81-19 (19095)
સ્નાત્વા ફલમવાપ્નોતિ રાજસૂયસ્ય માનવઃ।
એકહંસે નરઃ સ્નાત્વા ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-81-20 (19096)
શતશૌચં સમાસાદ્ય તીર્થસેવી નરાધિપ।
પૌણ્ડરીકમવાપ્નોતિ કૃતશૌચો ભવેચ્ચ સઃ ॥ 3-81-21 (19097)
તતો મુઞ્જવટં નામ સ્થાણોઃ સ્થાનં મહાત્મનઃ।
ઉપોષ્ય રજનીમેકાં ગાણપત્યમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-81-22 (19098)
તત્રૈવ ચ મહારાજ યક્ષિણી લોકવિશ્રુતા।
તાં ચાભિગમ્યરાજેન્દ્ર સર્વાન્કામાનવાપ્નુયાત્ ॥ 3-81-23 (19099)
કુરુક્ષેત્રસ્ તદ્દ્વારં વિશ્રુતં ભરતર્ષભ।
પ્રદક્ષિણમુપાવૃત્ય તીર્થસેવી સમાહિતઃ ॥ 3-81-24 (19100)
સંમિતે પુષ્કરાણાં ચ સ્નાત્વાઽર્ચ્ય પિતૃદેવતાઃ।
જામદગ્ન્યેન રામેણ કૃતં તત્સુમહાત્મના ॥ 3-81-25 (19101)
કૃતકૃત્યો ભવેદ્રાજન્નશ્વમેધં ચ વિન્દતિ।
તતો રામહ્રદાનાર્ચ્છેત્તીર્થસેવી સમાહિતઃ ॥ 3-81-26 (19102)
તત્રરામેણ રાજેનદ્રતરસા દીપ્તતેજસા।
ક્ષત્રમુત્સાદ્ વીરેણ હ્રદાઃ પઞ્ચ નિવેશિતાઃ ॥ 3-81-27 (19103)
પૂરયિત્વા નરવ્યાઘ્ર રુધિરેણેતિ નઃ શ્રુતમ્।
પિતરસ્તર્પિતાઃ સર્વે તથૈવ પ્રપિતાગહાઃ ॥ 3-81-28 (19104)
તતસ્તે પિતરઃ પ્રીતા રામમૂચુર્નરાધિપ।
રામરામ મહાભાગ પ્રીતાઃ સ્મ તવ ભાર્ગવ ॥ 3-81-29 (19105)
અનયા પિતૃભક્ત્યા ચ વિક્રમેણ ચ તે વિભો।
વરં વૃણીષ્વ ભદ્રં તે કિમિચ્છસિ મહાદ્યુતે ॥ 3-81-30 (19106)
એવમુક્તઃ સ રાજેન્દ્ર રામ પ્રહરતાંવરઃ।
અબ્રવીત્પ્રાઞ્જલિર્વાક્યં પિતૄન્સ ગગને સ્થિતાન્ ॥ 3-81-31 (19107)
ભવન્તો યદિ મે પ્રીતા યદ્યનુગ્રાહ્યતા મયિ।
પિતૃપ્રસાદાદિચ્છેયં તપઃસ્વાધ્યયનં પુનઃ ॥ 3-81-32 (19108)
યચ્ચ રોષાભિભૂતેન ક્ષત્રમુત્સાદિતં મયા।
તતશ્ચ પાપાન્મુચ્યેયં યુષ્માકં તેજસાઽપ્યહમ્ ॥ 3-81-33 (19109)
હ્રદાશ્ચ તીર્થભૂતા મે ભવેયુર્ભુવિ વિશ્રુતાઃ।
એતચ્છ્રુત્વા શુભં વાક્યં રામસ્ય પિતરસ્તદા ॥ 3-81-34 (19110)
પ્રત્યૂચુઃ પરમપ્રીતા રામં હર્પસમન્વિતાઃ।
તપસ્તે વર્ધતાં ભૂયઃ પિતૃભક્ત્યા વિશેષતઃ ॥ 3-81-35 (19111)
યચ્ચ રોપાભિભૂતેન ક્ષત્રમુત્સાદિતં ત્વયા।
તતશ્ચ પાપાન્મુક્તસ્ત્વં પાતિતાસ્તે સ્વકર્મભિઃ ॥ 3-81-36 (19112)
હ્રદાશ્ચ તવ તીર્થત્વં ગમિષ્યન્તિ ન સંશયઃ।
હ્રદેષુ તેષુ યઃ સ્નાત્વા પિતૄન્સંતર્પયિષ્યતિ ॥ 3-81-37 (19113)
પિતરસ્તસ્ વૈ પ્રીતા દાસ્યન્તિ ભુવિ દુર્લભમ્।
ઈપ્સિતં ચ મનઃકામં સ્વર્ગલોકં ચ શાશ્વતમ્ ॥ 3-81-38 (19114)
એવં દત્ત્વા વરાન્રાજન્રામસ્ય પિતરસ્તદા।
આમન્ત્ર્ય ભારગ્વં પ્રીત્યા તત્રૈવાન્તર્હિતાસ્તતઃ ॥ 3-81-39 (19115)
એવં રામહ્રદાઃ પુણ્યા ભાર્ગવસ્ય મહાત્મનઃ।
સ્નાત્વા હ્રહેષુ રામસ્ય બ્રહ્મચારી શુચિવ્રતઃ ॥ 3-81-40 (19116)
રામમભ્યર્ચ્ય રાજેન્દ્ર લભેદ્બહુ સુવર્ણકમ્।
વંશમૂલકમાસાદ્ય તીર્થસેવી કુરૂદ્વહ ॥ 3-81-41 (19117)
સ્વવંશમુદ્ધરેદ્રાજન્સ્નાત્વા વૈ વંશમૂલકે।
કાયશોધનમાસાદ્ય તીર્થં ભરતસત્તમ ॥
શરીરશુદ્ધિઃ સ્નાતસ્ય તસ્મિંસ્તીર્થે ન સંશયઃ। 3-81-42 (19118)
શરીરશુદ્ધિઃ સ્નાતસ્ય તસ્મિંસ્તીર્થે ન સંશયઃ।
શુદ્ધદેહશ્ચ સંયાતિ યુભાઁલ્લોકાનનુત્તમાન્ ॥ 3-81-43 (19119)
તતો ગચ્છેત ધર્મજ્ઞ તીર્થં ત્રૈલોક્યવિશ્રુતમ્।
લોકા યત્રોદ્ધૃતાઃ પૂર્વં વિષ્ણુના પ્રભવિષ્ણુના ॥ 3-81-44 (19120)
લોકોદ્ધારં સમાસાદ્ય તીર્થં ત્રૈલોક્યપૂજિતમ્।
સ્નાત્વા તીર્થવરે રાજઁલ્લોકાનુદ્ધરતે સ્વકાન્ ॥ 3-81-45 (19121)
શ્રીતીર્થં ચ સમાસાદ્ય સ્નાત્વા નિયતમાનસઃ।
અર્ચયિત્વા પિતૄન્દેવાન્વિન્દતે શ્રિયમુત્તમામ્ ॥ 3-81-46 (19122)
કપિલાતીર્થમાસાદ્ય બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ।
તત્ર સ્નાત્વાઽર્ચયિત્વા ચ પિતૄન્સ્વાન્દૈવતાન્યપિ ॥ 3-81-47 (19123)
કપિલાનાં સહસ્રસ્ય ફલંવિન્દતિ માનવઃ।
સૂર્યતીર્થં સમાસાદ્ય સ્નાત્વા નિયતમાનસઃ ॥ 3-81-48 (19124)
અર્ચયિત્વા પિતૄન્દેવાનુપવાસપરાયણઃ।
અગ્નિષ્ટોમમવાપ્નોતિ સૂર્યલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-81-49 (19125)
ગવાં ભગવનાસાદ્ય તીર્થસેવી યથાક્રમમ્।
તત્રાભિષેકં કુર્વાણો ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-81-50 (19126)
શઙ્ખિનીતીર્થમાસાદ્ય તીર્થસેવી કુરૂદ્વહ।
દેવ્યાસ્તીર્થે નરઃ સ્નાત્વા લભતે રૂપમુત્તમમ્ ॥ 3-81-51 (19127)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્રદ્વારપાલમરુન્તુકમ્।
તચ્ચ તીર્થં સરસ્વત્યાં યક્ષેન્દ્રસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 3-81-52 (19128)
તત્રસ્નાત્વા નરો રાજન્નગ્નિષ્ટોમફલં લભેત્।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર બ્રહ્માવર્તં નરોત્તમઃ ॥ 3-81-53 (19129)
બ્રહ્માવર્તે નરઃ સ્નાત્વા બ્રહ્મલોકમવાપ્નુયાત્।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર સુતીર્થકમનુત્તમમ્ ॥ 3-81-54 (19130)
તત્રસન્નિહિતા નિત્યં પિતરો દૈવતૈઃ સહ।
તત્રાભિષેકં કુર્વીત પિતૃદેવાર્ચને રતઃ ॥ 3-81-55 (19131)
અશ્વમેધમાવાપ્નોતિ પિતૃલોકં ચ ગચ્છતિ।
તતોમ્બુમત્યાં ધર્મજ્ઞ સુતીર્થકમનુત્તમમ્ ॥ 3-81-56 (19132)
કોશેશ્વરસ્ય તીર્થેષુ સ્નાત્વા ભરતસત્તમ।
સર્વવ્યાધિવિનિર્મુક્તો બ્રહ્મલોકે મહીયતે ॥ 3-81-57 (19133)
માતૃતીર્થં ચ તત્રૈવ યત્રસ્નાતસ્ય ભારત।
પ્રજા વિવર્ધતે રાજન્ન તન્વીં શ્રિયમશ્નુતે ॥ 3-81-58 (19134)
તતઃ શીતવનં ગચ્છેન્નિયતો નિયતાશનઃ।
તીર્થં તત્રમહારાજ મહદન્યત્ર દુર્લભમ્ ॥ 3-81-59 (19135)
પુનાતિ ગમનાદેવ કુલમેકં નરાધિપ।
કેશાનભ્યુક્ષ્ વૈ તસ્મિન્પૂતો ભવતિ ભારત ॥ 3-81-60 (19136)
તીર્થં તત્ર મહારાજ શ્વાનલોમાપહં સ્મૃતમ્।
યત્ર વિપ્રા નરવ્યાઘ્ર વિદ્વાંસસ્તીર્થતત્પરાઃ ॥ 3-81-61 (19137)
ગતિં ગચ્છન્તિ પરમાં સ્નાત્વા ભરતસત્તમ।
શ્વાનલોમાપનયને તીર્થે ભરતસત્તમ ॥ 3-81-62 (19138)
પ્રાણાયામૈર્નિર્હરન્તિ સ્વલોમાનિ દ્વિજોત્તમાઃ।
પૂતાત્માનશ્ચ રાજેન્દ્રપ્રયાન્તિ પરમાં ગતિમ્ ॥ 3-81-63 (19139)
દશાશ્વમેધિકં ચૈવ તસ્મિંસ્તીર્થે મહીપતે।
તત્ર સ્નાત્વા નરવ્યાઘ્ર ગચ્છેત પરમાં ગતિમ્ ॥ 3-81-64 (19140)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર માનુષં લોકવિશ્રુતમ્।
યત્ર કૃષ્ણમૃગા રાજન્વ્યાધેન પરિપીડિતાઃ ॥ 3-81-65 (19141)
વિગાહ્ય તસ્મિન્સરસિ માનુષત્વમુપાગતાઃ।
તસ્મિંસ્તીર્થે નરઃ સ્નાત્વા બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ ॥ 3-81-66 (19142)
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા સ્વર્ગલોકે મહીયતે।
માનુષસ્ય તુ પૂર્વેણ ક્રોશમાત્રે મહીપતે ॥ 3-81-67 (19143)
આપગા નામ વિખ્યાતા નદીસિદ્ધનિષેવિતા।
શ્યામાકભોજનં તત્રયઃ પ્રયચ્છતિ માનવઃ ॥ 3-81-68 (19144)
દેવાન્પિતૄન્સમુદ્દિશ્ય તસ્ય ધર્મફલં મહત્।
એકસ્મિન્ભોજિતે વિપ્રે કોટિર્ભવતિ ભોજિતા ॥ 3-81-69 (19145)
તત્રસ્નાત્વાઽર્ચયિત્વા ચ પિતૃન્વૈ દૈવતાનિ ચ।
ઉષિત્વા રજનીમેકામગ્નિષ્ટોમફલં લભેત્ ॥ 3-81-70 (19146)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર બ્રહ્મણઃ સ્થાનમુત્તમમ્।
બ્રહ્મોદુમ્બરમિત્યેવ પ્રકાશં ભુવિ ભારત ॥ 3-81-71 (19147)
તત્રસપ્તર્ષિકુણ્ડેષુ સ્નાતસ્ યનરપુઙ્ગવ।
કેદારે ચૈવરાજેન્દ્રકપિઞ્જલમહામુનેઃ ॥ 3-81-72 (19148)
બ્રહ્માણમધિગત્વા ચ શુચિઃ પ્રયતમાનસઃ।
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા બ્રહ્મલોકં પ્રપદ્યતે ॥ 3-81-73 (19149)
કપિઞ્જલસ્ય કેદારં સમાસાદ્ય સુદુર્લભમ્।
અન્તર્ધાનમવાપ્નોતિ તપસા દગ્ધકિલ્વિષઃ ॥ 3-81-74 (19150)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર શઙ્કરં લોકવિશ્રુતમ્।
કૃષ્ણપક્ષે ચતુર્દશ્યામભિગમ્ય વૃષધ્વજમ્ ॥ 3-81-75 (19151)
લભેત સર્વકામાન્હિ સ્વર્ગલોકં ચ ગચ્છતિ।
તિસ્રઃ કોટ્યસ્તુ તીર્થાનાં શઙ્કરે કુરુનન્દન ॥ 3-81-76 (19152)
રુદ્રકોટ્યાં તથા કૂપે હ્રદેષુ ચ મહીપતે।
શુદ્ધાસ્પદં ચ તત્રૈવ તીર્થં ભરતસત્તમ ॥ 3-81-77 (19153)
તત્રસ્નાત્વાઽર્ચયિત્વા ચ દૈવતાનિ પિતૄનથ।
ન દુર્ગતિમવાપ્નોતિ વાજપેયં ચ વિન્દતિ ॥ 3-81-78 (19154)
કિંદાને ચ નરઃ સ્નાત્વા કિંજપ્યે ચ મહીપતે।
અપ્રમેયમવાપ્નોતિ દાનં જપ્યં ચ ભારત ॥ 3-81-79 (19155)
કલશ્યાં વાર્યુપસ્પૃશ્ય શ્રદ્દધાનો જિતેન્દ્રિયઃ।
અગ્નિષ્ટોમસ્ યજ્ઞસ્ય ફલં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ ॥ 3-81-80 (19156)
શંકરસ્ય તુ પૂર્વેણ નારદસ્ય મહાત્મનઃ।
તીર્થં કુરુકુલશ્રેષ્ઠ અજાનન્તેતિ વિશ્રુતમ્ ॥ 3-81-81 (19157)
તત્રતીર્થે નરઃ સ્નાત્વા પ્રાણાનુત્સૃજ્ય ભારત।
નારદેનાભ્યનુજ્ઞાતો લોકાન્પ્રાપ્નોત્યનુત્તમાનન્ ॥ 3-81-82 (19158)
શુક્લપક્ષે દશમ્યાં ચ પુણ્ડરીકં સમાવિશેત્।
તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્પૌણ્ડરીકફલં લભેત્ ॥ 3-81-83 (19159)
તતસ્ત્રિવિષ્ટપં ગચ્છેત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્।
તત્ર વૈતરણી પુણ્યા નદી પાપપ્રણાશિની ॥ 3-81-84 (19160)
તત્ર સ્નાત્વાઽર્ચયિત્વા ચ શૂલપાણિં વૃષધ્વજમ્।
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા ગચ્છેત પરમાં ગતિમ્ ॥ 3-81-85 (19161)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર ફલકીવનમુત્તમમ્।
તત્ર દેવાઃ સદા રાજન્ફલકીવનમાશ્રિતાઃ ॥ 3-81-86 (19162)
તપશ્ચરન્તિ વિપુલં બહુવર્ષસહસ્રકમ્।
દૃષદ્વત્યાં નરઃ સ્નાત્વા તર્પયિત્વા ચ દેવતાઃ ॥ 3-81-87 (19163)
અગ્નિષ્ટોમાતિરાત્રાભ્યાં ફલં વિન્દતિ ભારત।
તીર્તે ચ સર્વદેવાનાં સ્નાત્વા ભરતસત્તમ ॥ 3-81-88 (19164)
ગોસહસ્રસ્ય રાજેન્દ્ર ફલં વિન્દતિ માનવઃ।
પાણિસ્વાતે નરઃ સ્નાત્ત્વા તર્પયિત્વા ચ દેવતાઃ ॥ 3-81-89 (19165)
અગ્નિષ્ટોમાતિરાત્રાભ્યાં ફલં વિન્દતિ ભારત।
રાજસૂયમાવાપ્નોતિ ઋષિલોકં ચ વિન્દતિ ॥ 3-81-90 (19166)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર મિશ્રકં તીર્થમુત્તમમ્।
તત્ર તીર્થાનિ રાજેન્દ્ર મિશ્રિતાનિ મહાત્મના ॥ 3-81-91 (19167)
વ્યાસેન નૃપશાર્દૂલ દ્વિજાર્થમિતિ નઃ શ્રુતમ્।
સર્વતીર્થેષુ સ સ્નાતિ મિશ્રકે સ્નાતિ યો નરઃ ॥ 3-81-92 (19168)
તતો વ્યાસવનં ગચ્છેન્નિયતો નિયતાશનઃ।
મનોજવે નરઃ સ્નાત્વા ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-81-93 (19169)
ગત્વા મધુવટીં ચૈવ દેવ્યાઃ સ્થાનં નરઃ શુચિઃ।
તત્ર સ્નાત્વાઽર્ચયિત્વા ચ પિતૄન્દેવાંશ્ચ પૂરુષઃ ॥ 3-81-94 (19170)
સ દેવ્યા સમનુજ્ઞાતો ગોસહસ્રફલં લભેત્।
કૌશિક્યાઃ સંગમે યસ્તુ દૃષદ્વત્યાશ્ચ ભારત ॥ 3-81-95 (19171)
સ્નાતિ વૈ નિયતાહાર સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે।
તતો વ્યાસસ્થલી નામ યત્રવ્યાસેન ધીમતા ॥ 3-81-96 (19172)
પુત્રશોકાભિતપ્તેન દેહત્યાગે કૃતા મતિઃ।
તતો દેવૈસ્તુ રાજેન્દ્ર પુનરુત્થાપિતસ્તદા ॥ 3-81-97 (19173)
અભિગત્વા સ્થલીં તસ્ય ગોસહસ્રફલં લભેત્।
કિંદત્તં કૂપમાસાદ્ય તિલપ્રસ્થં પ્રદાય ચ ॥ 3-81-98 (19174)
ગચ્છેત પરમાં સિદ્ધિમૃણૈર્મુક્તઃ કુરૂદ્વહ।
વેદીતીર્થે નરઃ સ્નાત્વા ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-81-99 (19175)
અહસ્છ સુદિનં ચૈવ દ્વે તીર્થે લોકવિશ્રુતે।
તયોઃ સ્નાત્વા નરવ્યાઘ્ર સૂર્યલોકમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-81-100 (19176)
મૃગધૂમં તતો ગચ્છેત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્।
તત્રાભિષેકં કુર્વીત ગઙ્ગાયાં નૃપસત્તમ ॥ 3-81-101 (19177)
અર્ચયિત્વા મહાદેવમશ્વમેધફલં લભેત્।
દેવ્યાસ્તીર્થે નરઃ સ્નાત્વા ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-81-102 (19178)
તતો વામનકં ગચ્છેત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્।
તત્રવિષ્ણુપદે સ્નાત્વા અર્ચયિત્વા ચ વામનમ્ ॥ 3-81-103 (19179)
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા વિષ્ણુલોકં સ ગચ્છતિ।
કુલપુને નરઃ સ્નાત્વા પુનાતિ સ્વકુલં તતઃ ॥ 3-81-104 (19180)
પવનસ્ય હ્રદે સ્નાત્વા મરુતાં તીર્થમુત્તમમ્।
તત્રસ્નાત્વા નખ્યાઘ્ર વિષ્ણુલોકે મહીયતે ॥ 3-81-105 (19181)
અમરાણાં હ્રદે સ્નાત્વા સમભ્યર્ચ્યામરાધિપમ્।
અમરાણાં પ્રભાવેન સ્વર્ગલોકે મહીયતે ॥ 3-81-106 (19182)
શાલિહોત્રસ્ય તીર્થે ચ શાલિશૂર્પે યથાવિધિ।
સ્નાત્વા નરવરશ્રેષ્ઠ ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-81-107 (19183)
શ્રીકુઞ્જં ચ સરસ્વત્યાસ્તીર્થં ભરતસત્તમ।
તત્ર સ્નાત્વા નરશ્રેષ્ઠ અગ્નિષ્ટોમફલં લભેત્ ॥ 3-81-108 (19184)
તતો નૈમિપકુઞ્જં ચ સમાસાદ્ય કુરૂદ્વહ।
ઋષયઃ કિલ રાજેન્દ્ર નૈમિષેયાસ્તપસ્વિનઃ ॥ 3-81-109 (19185)
તીર્થયાત્રાં પુરસ્કૃત્ય કુરુક્ષેત્રં ગતાઃ પુરા।
`તત્ર તીર્થે નરઃ સ્નાત્વા વાજિમેધફલં લભેત્।'
તતઃ કુઞ્જઃ સરસ્વત્યાઃ કૃતો ભરતસત્તમ ॥ 3-81-110 (19186)
ઋપીણામવકાશઃ સ્યાદ્યથા તુષ્ટિકરો મહાન્।
કન્યાતીર્થે નરઃ સ્નાત્વાગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-81-111 (19187)
તતો ગચ્છેત ધર્મજ્ઞ કન્યાતીર્થમનુત્તમમ્।
કન્યાતીર્થે નરઃ સ્નાત્વા અગ્નિષ્ટોમફલં લભેત્ ॥ 3-81-112 (19188)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર બ્રહ્મણસ્તીર્થમુત્તમમ્।
તત્રવર્ણાવરઃ સ્નાત્વા બ્રાહ્મણ્યં લભતે નરઃ ॥ 3-81-113 (19189)
બ્રાહ્મણશ્ચ વિશુદ્ધાત્મા ગચ્છેત પરમાં ગતિમ્।
તતો ગચ્છેન્નરશ્રેષ્ઠ સોમતીર્થમનત્તમમ્ ॥ 3-81-114 (19190)
તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્સોમલોકમવાપ્નુયાત્।
સપ્તસારસ્વતં તીર્થં તતો ગચ્છેન્નરાધિપ ॥ 3-81-115 (19191)
યત્ર મઙ્કણકઃ સિદ્ધો મહર્ષિર્લોકવિશ્રુતઃ।
પુરા મઙ્કણકો રાજન્કુશાગ્રેણેતિ નઃશ્રુતમ્ ॥ 3-81-116 (19192)
ક્ષતઃ કિલ કરે રાજંસ્તસ્ય શાકરસોઽસ્રવત્।
સ વૈ શાકરસં દૃષ્ટ્વા હર્ષાવિષ્ટઃ પ્રનૃત્તવાન્ ॥ 3-81-117 (19193)
તતસ્તસ્મિન્પ્રનૃત્તે તુ સ્થાવરં જઙ્ગમં ચ યત્।
પ્રનૃત્તમુભયં વીર તેજસા તસ્ય મોહિતમ્ ॥ 3-81-118 (19194)
બ્રહ્માદિભિઃ સુરૈ રાજનૃષિભિશ્ચ તપોધનૈઃ।
ક્ષિપ્તો વૈ મહાદેવ ઋષેરર્થે નરાધિપ ॥ 3-81-119 (19195)
નાયં નૃત્યેદ્યથા દેવ તથા ન્વં કર્તુમર્હસિ।
તં પ્રનૃત્તં સમાસાદ્ય હર્ષાવિષ્ટેન ચેતસા।
સુરાણાં હિતકામાર્થમૃષિં દેવોઽભ્યભાષત ॥ 3-81-120 (19196)
ભોભો મહર્ષે ધર્મજ્ઞ કિમર્થં નૃત્યતે ભવાન્।
હર્ષસ્થાનં કિમર્થં વા તવાદ્ય મુનિપુઙ્ગવ ॥ 3-81-121 (19197)
ઋષિરુવાચ। 3-81-122x (1987)
તપસ્વિનો ધર્મપથે સ્થિતસ્ય દ્વિજસત્તમ।
કિં ન પશ્યસિ મે બ્રહ્મન્કરાચ્છાકરસં સ્રુતમ્ ॥ 3-81-122 (19198)
યં દૃષ્ટ્વાઽહં પ્રનૃત્તોઽહં હર્ષેણ મહતાઽન્વિતઃ।
તં પ્રહસ્યાબ્રવીદ્દેવ ઋષિં રાગેણ મોહિતમ્ ॥ 3-81-123 (19199)
અહં તુ વિસ્મયં વિપ્ર ન ગચ્છામીતિ પશ્ય મામ્।
એવમુક્ત્વા નરશ્રેષ્ઠ મહાદેવેન ધીમતા ॥ 3-81-124 (19200)
અઙ્ગુલ્યગ્રેણ રાજેન્દ્રસ્વાઙ્ગુષ્ઠસ્તાડિતોઽનઘ।
તતો ભસ્મ ક્ષતાદ્રાજન્નિર્ગતં હિમસન્નિભમ્ ॥ 3-81-125 (19201)
તદ્દૃષ્ટ્વા વ્રીડિતો રાજન્સ મુનિઃ પાદયોર્ગતઃ।
નાન્યદ્દેવાત્પરં મેને રુદ્રાત્પરતરં મહત્ ॥ 3-81-126 (19202)
સુરાસુરસ્ય જગતો ગતિસ્ત્વમસિ શૂલધૃત્।
ત્વયા સર્વમિદં સૃષ્ટં ત્રૈલોક્યં સચરાચરમ્ ॥ 3-81-127 (19203)
ત્વમેવ સર્વાન્ગ્રસસિ પુનરેવ યુગક્ષયે।
દેવૈરપિ ન શક્યસ્ત્વં પરિજ્ઞાતું કુતો મયા ॥ 3-81-128 (19204)
ત્વયિ સર્વે પ્રદૃશ્યન્તે સુરા બ્રહ્માદયોઽનઘ।
સર્વસ્ત્વમસિ લોકાનાં કર્તાકારયિતા ચ હ ॥ 3-81-129 (19205)
ત્વત્પ્રસાદાત્સુરાઃ સર્વે નિવસન્ત્યકુતોભયાઃ।
એવં સ્તુત્વા મહાદેવમૃષિર્વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-81-130 (19206)
ત્વત્પ્રસાદાન્મહાદેવ તપો મે ન ક્ષરેત વૈ।
તતો દેવઃ પ્રહૃષ્ટાત્મા બ્રહ્મર્ષિમિદમબ્રવીત્ ॥ 3-81-131 (19207)
તપસ્તે વર્ધતાં વિપ્ર મત્પ્રસાદાત્સહસ્રશઃ।
આશ્રમે ચેહ વત્સ્યામિ ત્વયા સહ મહામુને ॥ 3-81-132 (19208)
સપ્તસારસ્વતે સ્નાત્વા અર્ચયિષ્યન્તિ યે તુ મામ્।
ન તેષાં દુર્લભં કિંચિદિહ લોકે પરત્ર ચ ॥ 3-81-133 (19209)
સારસ્વતં ચ તે લોકં ગમિષ્યન્તિ ન સંશયઃ।
એવમુક્ત્વા મહાદેવસ્તત્રૈવાન્તરધીયત ॥ 3-81-134 (19210)
પુલસ્ત્ય ઉવાચ। 3-81-135x (1988)
તતસ્ત્વૌશનસં ગચ્છેત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્।
યત્રબ્રહ્માદયો દેવા ઋષયશ્ચ તપોધનાઃ ॥ 3-81-135 (19211)
કાર્તિકેયશ્ચ ભગવાંસ્ત્રિસંધ્યં કિલ ભારત।
સાન્નિધ્યમકરોન્નિત્યં ભાર્ગવપ્રિયકામ્યયા ॥ 3-81-136 (19212)
કપાલમોચનં તીર્થં સર્વપાપપ્રમોચનમ્।
તત્ર સ્નાત્વા નરવ્યાઘ્ર સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ 3-81-137 (19213)
અગ્નિતીર્થં તતો ગચ્છેત્તત્ર સ્નાત્વા નરર્ષભ।
અગ્નિલોકમવાપ્નોતિ કુલં ચૈવ સુમુદ્ધરેત્ ॥ 3-81-138 (19214)
વિશ્વામિત્રસ્ય તત્રૈવ તીર્થં ભરતસત્તમ।
તત્ર સ્નાત્વા નરશ્રેષ્ઠ બ્રાહ્મણ્યમધિગચ્છતિ ॥ 3-81-139 (19215)
બ્રહ્મયોનિં સમાસાદ્ય શુચિઃ પ્રયતમાનસઃ।
તત્ર સ્નાત્વા નરવ્યાઘ્ર બ્રહ્મલોકં પ્રપદ્યતે ॥ 3-81-140 (19216)
પુનાત્યાસપ્તમં ચૈવ કુલં નાસ્ત્યત્રસંશયઃ।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર તીર્થં ત્રૈલોક્યવિશ્રુતમ્ ॥ 3-81-141 (19217)
પૃથૂદકમિતિ ખ્યાતં કાર્તિકેયસ્ય વૈ નૃપ।
તત્રાભિષેકં કુર્વીત પિતૃદેવાર્ચને રતઃ ॥ 3-81-142 (19218)
અજ્ઞાનાજ્જ્ઞાનતો વાઽપિસ્ત્રિયા વા પુરુષેણ વા।
યત્કિંચિદશુભં કર્મ કૃતં માનુષબુદ્ધિના ॥ 3-81-143 (19219)
તત્સર્વં નશ્યતે તત્ર સ્નાતમાત્રસ્ય ભારત।
અશ્વમેધફલં ચાસ્ય સ્વર્ગલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-81-144 (19220)
પુણ્યમાહુઃ કુરુક્ષેત્રં કુરુક્ષેત્રાત્સરસ્વતી।
સરસ્વત્યાશ્ચ તીર્થાનિ તીર્થેભ્યશ્ પૃથૂદકમ્ ॥ 3-81-145 (19221)
ઉત્તમે સર્વતીર્થાનાં યસ્ત્યજેદાત્મનસ્તનુમ્।
પૃથૂદકે જપ્યપરો નૈવ શ્વો મરણં તપેત્ ॥ 3-81-146 (19222)
ગીતં સનત્કુમારેણ વ્યાસેન ચ મહાત્મના।
વેદે ચ નિયતં રાજન્નભિગચ્છેત્પૃથૂદકમ્ ॥ 3-81-147 (19223)
પૃથૂદકાત્તીર્થતમં નાન્યત્તીર્થં કુરૂદ્વહ।
તન્મેધ્યં તત્પવિત્રં ચ પાવનં ચ ન સંશયઃ ॥ 3-81-148 (19224)
તત્રસ્નાત્વા દિવં યાન્તિ યેઽપિ પાપકૃતો નરાઃ।
પૃથૂદકે નરશ્રેષ્ઠ એવમાહુર્મનીષિણઃ ॥ 3-81-149 (19225)
મધુસ્રવં ચ તત્રૈવ તીર્થં ભરતસત્તમ।
તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-81-150 (19226)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર તીર્થં દેવ્યા યથાક્રમમ્।
સરસ્વત્યારુણાયાશ્ચ સંગમે લોકવિશ્રુતે ॥ 3-81-151 (19227)
ત્રિરાત્રોપોષિતઃ સ્નાત્વા મુચ્યતે બ્રહ્મહત્યયા।
અગ્નિષ્ટોમાતિરાત્રાભ્યાં ફલં વિન્દતિ માનવઃ ॥ 3-81-152 (19228)
આસપ્તમં કુલં ચૈવ પુનાતિ ભરતર્ષભ।
અવતીર્ણં ચ તત્રૈવ તીર્થં કુરુકુલોદ્વહ ॥ 3-81-153 (19229)
વિપ્રાણામનુકમ્પાર્થં શાર્ઙ્ગિણા નિર્મિનં પુરા।
વ્રતોપનયનાભ્યાં ચાપ્યુપવાસેન વાઽપ્યુત ॥ 3-81-154 (19230)
ક્રિયામન્ત્રૈશ્ચ સંયુક્તો બ્રાહ્મણઃ સ્યાન્ન સંશયઃ।
ક્રિયામન્ત્રવિહીનોઽપિ તત્ર સ્નાત્વા નરર્ષભ।
ચીર્ણવ્રતો ભવેદ્વિદ્વાન્દૃષ્ટમેતત્પુરાતનૈઃ ॥ 3-81-155 (19231)
સમુદ્રાશ્ચાપિ ચત્વારઃ સમાનીતાશ્ દર્ભિણા।
તેષુ સ્નાતો નરશ્રેષ્ઠ ન દુર્ગતિમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-81-156 (19232)
ફલાનિ ગોસહસ્રાણાં ચતુર્ણાં વિન્દતે ચ સઃ।
તતો ગચ્છેત ધર્મજ્ઞ તીર્થં શતસહસ્રકમ્ ॥ 3-81-157 (19233)
સાહસ્રકં ચ તત્રૈવ દ્વે તીર્થે લોકવિશ્રુતે।
ઉભયોર્હિ નરઃ સ્નાત્વા ગોસરસ્રફંલ લભેત્ ॥ 3-81-158 (19234)
દાનં વાઽપ્યુપવાસો વા સહસ્રગુણિતં ભવેત્।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર રેણુકાતીર્થમુત્તમમ્ ॥ 3-81-159 (19235)
તીર્તાભિષેકં કુર્વીત પિતૃદેવાર્ચને રતઃ।
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા અગ્નિષ્ટોમફલં લભેત્ ॥ 3-81-160 (19236)
વિમોચનમુપસ્પૃશ્ય જિતમન્યુર્જિતેન્દ્રિયઃ।
પ્રતિગ્રહકૃતૈર્દોષૈઃ સર્વૈઃ સ પરિમુચ્યતે ॥ 3-81-161 (19237)
તતઃ પઞ્ચવટીં ગત્વા બ્રહ્મચારી જિતેન્દ્રિયઃ।
પુણ્યેન મહતા યુક્તઃ સતાં લોકે મહીયતે ॥ 3-81-162 (19238)
યત્રયોગેશ્વરઃ સ્થાણુઃ સ્વયમેવ વૃષધ્વજઃ।
તમર્ચયિત્વા દેવેશં ગમનાદેવ સિદ્ધ્યતિ ॥ 3-81-163 (19239)
તૈજસં વારુણં તીર્થં દીપ્યમાનં સ્વતેજસા।
યત્ર રબ્રહ્માદિભિર્દૈર્વૈર્ઋષિભિશ્ચ તપોધનૈઃ ॥ 3-81-164 (19240)
સૈનાપત્યેન દેવાનામભિષિક્તો ગુહસ્તદા।
તૈજસસ્ય તુ પૂર્વેણ કુરુતીર્થં કુરૂદ્વહ ॥ 3-81-165 (19241)
કુરુતીર્થે નરઃ સ્નાત્વા બ્રહ્મચારી જિતેન્દ્રિયઃ।
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા બ્રહ્મલોકં પ્રપદ્યતે ॥ 3-81-166 (19242)
સ્વર્ગદ્વારં તતો ગચ્છેન્નિયતો નિયતાશનઃ।
સ્વર્ગલોકમવાપ્નોતિ બ્રહ્મલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-81-167 (19243)
તતો ગચ્છેદનરકં તીર્થસેવી નરાધિપ।
તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ન દુર્ગતિમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-81-168 (19244)
તત્રબ્રહ્મા સ્વયં નિત્યં દેવૈઃ સહ મહીપતે।
અન્વાસ્તે પુરુષવ્યાઘ્ર નારાયણપુરોગમૈઃ ॥ 3-81-169 (19245)
સાન્નિધ્યં તત્રરાજેન્દ્ર રુદ્રપત્ન્યાઃ કુરૂદ્વહ।
અભિગમ્ય ચ તાં દેવીં ન દુર્ગતિમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-81-170 (19246)
તત્રૈવ ચ મહારાજ વિશ્વેશ્વરમુમાપતિમ્।
અભિગમ્ય મહાદેવં મુચ્યતે સર્વકિલ્વિષૈઃ ॥ 3-81-171 (19247)
નારાયણં ચાભિગમ્ય પદ્મનાભમરિંદમ।
રાજમાનો મહારાજ વિષ્ણુલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-81-172 (19248)
તીર્થેષુ સર્વદેવાનાં સ્નાતઃ સ પુરુષર્ષભ।
સર્વદુઃખૈઃ પરિત્યક્તો દ્યોતતે શશિવન્નરઃ ॥ 3-81-173 (19249)
તતઃ સ્વસ્તિપુરં ગચ્છેત્તીર્થસેવી નરાધિપ।
પ્રદક્ષિણમુપાવૃત્ય ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-81-174 (19250)
પાવનં તીર્થમાસાદ્ય તર્પયેત્પિતૃદેવતાઃ।
અગ્નિષ્ટોમસ્ય યત્રસ્ય ફલં પ્રાપ્નોતિ ભારત ॥ 3-81-175 (19251)
ગઙ્ગાહ્રદશ્ચ તત્રૈવ કૂપશ્ચ ભરતર્ષભ।
તિસ્રઃ કોટ્યસ્તુ તીર્થાનાં તસ્મિન્કૂપે મહીપતે ॥ 3-81-176 (19252)
તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્સ્વર્ગલોકં પ્રપદ્યતે।
આપગાયાં નરઃ સ્નાત્વા અર્ચયિત્વા મહેશ્વરમ્ ॥ 3-81-177 (19253)
ગાણપત્યમવાપ્નોતિ કુલં ચૈવ સમુદ્ધરેત્।
તતઃ સ્થાણુવટં ગચ્છેત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્ ॥ 3-81-178 (19254)
તત્ર સ્નાત્વા સ્થિતો રાત્રિં રુદ્રલોકમવાપ્નયાત્।
બદરીકાનનં ગચ્છેદ્વસિષ્ઠસ્યાશ્રમં ગતઃ ॥ 3-81-179 (19255)
બદરીં ભક્ષયેત્તત્ર ત્રિરાત્રોપોષિતો નરઃ।
સમ્યગ્દ્વાદશવર્ષાણિ બદરીં ભક્ષયેત્તુ યઃ ॥ 3-81-180 (19256)
ત્રિરાત્રોપોષિતસ્તેન ભવેત્તુલ્યો નરાધિપ।
ઇન્દ્રમાર્ગં સમાસાદ્ય તીર્થસેવી નરાધિપ ॥ 3-81-181 (19257)
અહોરાત્રોપવાસેન શક્રલોકે મહીયતે।
એકરાત્રં સમાસાદ્ય એકરાત્રોષિતો નરઃ ॥ 3-81-182 (19258)
નિયતઃ સત્યવાદી ચ બ્રહ્મલોકે મહીયતે।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર તીર્થં ત્રૈલોક્યવિશ્રુતમ્ ॥ 3-81-183 (19259)
આદિત્યસ્યાશ્રમો યત્ર તેજોરાશેર્મહાત્મનઃ।
તસ્મિંસ્તીર્થે નરઃ સ્નાત્વા પૂજયિત્વા વિભાવસું ॥ 3-81-184 (19260)
આદિત્યલોકં વ્રજતિ કુલં ચૈવ સમુદ્ધરેત્।
સોમતીર્થે નરઃ સ્નાત્વા તીર્થસેવી નરાધિપ ॥ 3-81-185 (19261)
સોમલોકમવાપ્નોતિ નરો નાસ્ત્યત્રસંશયઃ।
તતો ગચ્છેત ધર્મજ્ઞ દધીચસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 3-81-186 (19262)
તીર્થં પુણ્યતમં રાજન્પાવનં લોકવિશ્રુતમ્।
યત્ર સારસ્વતો યાતઃ સોઙ્ગિરાસ્તપસો નિધિઃ ॥ 3-81-187 (19263)
તસ્મિસ્તીર્થે નરઃ સ્નાત્વા વાજિમેધફલં લભેત્।
સારસ્વતીં ગતિં ચૈવ લભતે નાત્ર સંશયઃ ॥ 3-81-188 (19264)
તતઃ કન્યાશ્રમં ગચ્છેન્નિયતો બ્રહ્મચર્યવાન્।
ત્રિરાત્રોપોષિતો રાજન્નિયતો નિયતાશનઃ ॥ 3-81-189 (19265)
લભેત્કન્યાશતં દિવ્યં સ્વર્ગલોકં ચ ગચ્છતિ।
તતો ગચ્છેત ધર્મજ્ઞ તીર્થં સન્નિહતીમપિ ॥ 3-81-190 (19266)
તત્રબ્રહ્માદયો દેવા ઋષયશ્ચ તપોધનાઃ।
માસિમાસિ સમાયાન્તિ પુણ્યેન મહાતાઽન્વિતાઃ ॥ 3-81-191 (19267)
સન્નિહત્યામુપસ્પૃશ્ય રાહુગ્રસ્તે દિવાકરે।
અશ્વમેધશતં તેન તત્રેષ્ટં શાશ્વતં ભવેત્ ॥ 3-81-192 (19268)
પૃથિવ્યાં યાનિ તીર્થાનિ અન્તરિક્ષચરાણિ ચ।
નદ્યો હ્રદાસ્તડાગાશ્ચ સર્વપ્રસ્રવણાનિ ચ ॥ 3-81-193 (19269)
ઉદપાનાનિ વાપ્યશ્ચ તીર્થાન્યાયતનાનિ ચ।
નિઃસંશયમમાવાસ્યાં સમેષ્યન્તિ નરાધિપ ॥ 3-81-194 (19270)
માસિમાસિ નરવ્યાઘ્ર સન્નિહત્યાં ન સંશયઃ।
તીર્થસન્નિહનાદેવ સન્નિહત્યેતિ વિશ્રુતા ॥ 3-81-195 (19271)
તત્ર સ્નાત્વા ચ પીત્વા ચ સ્વર્ગલોકે મહીયતે।
અમાવાસ્યાં તુ તત્રૈવ રાહુગ્રસ્તે રદિવાકરે ॥ 3-81-196 (19272)
યઃ શ્રાદ્ધં કુરુતે મર્ત્યસ્તસ્ય પુણ્યફંલ શૃણુ।
અશ્વમેધસહસ્રસ્ય સમ્યગિષ્ટસ્ય યત્ફલમ્ ॥ 3-81-197 (19273)
સ્નાત એવ સમાપ્નોતિ કૃત્વા શ્રાદ્ધં ચ માનવઃ।
યત્કિંચિદ્દુષ્કૃતંકર્મ સ્ત્રિયા વા પુરુષેણ વા ॥ 3-81-198 (19274)
સ્નાતમાત્રસ્ય તત્સર્વં નશ્યતે નાત્ર સંશયઃ।
પદ્મવર્ણેન યાને બ્રહ્મલોકં પ્રપદ્યતે ॥ 3-81-199 (19275)
અભિવાદ્ય તતો યક્ષં દ્વારપાલં મચક્રુકમ્।
કોટિતીર્થમુપસ્પૃશ્ય લભેદ્બહુસુવર્ણકમ્ ॥ 3-81-200 (19276)
ગઙ્ગાહ્રદશ્ચ તત્રૈવ તીર્થં ભરતસત્તમ।
તત્રસ્નાયીત ધર્મજ્ઞ બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ ॥ 3-81-201 (19277)
રાજસૂયાશ્વમેધાભ્યાં ફલં વિન્દતિ માનવઃ।
પૃથિવ્યાં નૈમિષં તીર્થમન્તરિક્ષે ચ પુષ્કરમ્ ॥ 3-81-202 (19278)
ત્રયાણામપિ લોકાનાં કુરુક્ષેત્રં વિશિષ્યતે।
પાંસવોપિ કુરુક્ષેત્રાદ્વાયુના સમુદીરિતાઃ ॥ 3-81-203 (19279)
અપિ દુષ્કૃતકર્માણં નયન્તિ પરમાં ગતિમ્।
દક્ષિણેન સરસ્વત્યા ઉત્તરેણ દૃષદ્વતીમ્ ॥ 3-81-204 (19280)
યે વસન્તિ કુરુક્ષેત્રે તેવસન્તિ ત્રિવિષ્ટપે।
કુરુક્ષેત્રં ગમિષ્યામિ કુરુક્ષેત્રે વસામ્યહમ્।
અપ્યેકાં વાચમુત્સૃજ્ય સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ 3-81-205 (19281)
બ્રહ્મવેદી કુરુક્ષેત્રં પુણ્યં બ્રહ્મર્ષિસેવિતમ્।
તસ્મિન્વસન્તિ યે મર્ત્યા ન તે શોચ્યાઃ કથંચન ॥ 3-81-206 (19282)
તરન્તુકારન્તુકયોર્યદન્તરં
રામહ્રદાનાં ચ મચક્રુકસ્ય ચ।
એતત્કુરુક્ષેત્રસમન્તપઞ્ચકં
પિતામહસ્યોત્તરવેદિરુચ્યતે ॥ 3-81-207 (19283)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ એકાશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 81 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-81-7 કુત્સિતં રૌતીતિ કુરુ તસ્ય ક્ષેપણાત્રાયત ઇતિ કુરુક્ષેત્ર પાપનિવર્તકમ્ ॥ 3-81-9 તતશ્ચ મન્તુકં રાજન્નિતિ ધ. પાઠઃ। તતો મચક્રુકં નામેતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-81-63 પ્રાણાયામૈર્હરન્તીહ શ્વાનલોમા દ્વિજોત્તમા ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-81-125 હિમસન્નિભ અતિશ્વેતમિક્ષુવિકારં ખણ્ડશર્કરાખ્યમ્ ॥ 3-81-192 સન્નિહત્યાં કુરુક્ષેત્રે ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 082
॥ શ્રીઃ ॥
3.82. અધ્યાયઃ 082
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પુલસ્ત્યેન ભીષ્મંપ્રતિ નાનાતીર્થમાહાત્મ્યકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-82-0 (19284)
પુલસ્ત્ય ઉવાચ। 3-82-0x (1989)
તતો ગચ્છેન્મહારાજ ધર્મતીર્થમનુત્તમમ્।
[યત્ર ધર્મો મહાભાગસ્તપ્તવાનુત્તમં તપઃ ॥
તેન તીર્થં કૃતંપુણ્યં સ્વેન નામ્ના ચ વિશ્રુતમ્ ॥] 3-82-1 (19285)
તત્રસ્નાત્વા નરો રાજન્ધર્મશીલ સમાહિતઃ।
આસપ્તમં કુલં ચૈવ પુનીતે નાત્ર સંશયઃ ॥ 3-82-2 (19286)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર જ્ઞાનપાવનમુત્તમમ્।
અગ્નિષ્ટોમમવાપ્નોતિ મુનિલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-82-3 (19287)
સૌગન્ધિકવનં રાજંસ્તતો ગચ્છેત માનવઃ।
તત્રબ્રહ્માદયો દેવા ઋષયશ્ચ તપોધનાઃ ॥ 3-82-4 (19288)
સિદ્ધચારણગન્ધર્વાઃ કિન્નરાશ્ચ મહોરગાઃ।
કતદ્વનં પ્રવિશન્નેવ સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ 3-82-5 (19289)
તતશ્ચાપિ સરિચચ્છ્રેષ્ઠા નદીનામુત્તમા નદી।
પ્લક્ષા દેવી સ્મૃતા રાજન્પુણ્યા દેવી સરસ્વતી ॥ 3-82-6 (19290)
તત્રાભિષેકં કુર્વીત વલ્મીકાન્નિઃ સૃતેજલે।
અર્ચયિત્વા પિતૄન્દેવાનશ્વમેધફલં લભેત્ ॥ 3-82-7 (19291)
કવેરાધ્યુષિતં નામ તત્ર તીર્થં સુદુર્લભમ્।
પટ્સુ શમ્યાનિપાતેષુ વલ્મીકાદિતિ નિશ્ચયઃ ॥ 3-82-8 (19292)
કપિલાનાં સહસ્રં ચ વાજિમેધં ચ વિન્દતિ।
તત્ર સ્નાત્વા નરવ્યાઘ્ર દૃષ્ટમેતત્પુરાતને ॥ 3-82-9 (19293)
સુગન્ધાં શતકુમ્ભાં ચ પઞ્ચયક્ષાં ચ ભારત।
અભિગમ્ય નરશ્રેષ્ઠ સ્વર્ગલોકે મહીયતે ॥ 3-82-10 (19294)
ત્રિશૂલખાતં તત્રૈવ તીર્થમાસાદ્ય ભારત।
તત્રાભિષેકં કુર્વીત પિતૃદેવાર્ચને રતઃ।
ગાણપત્યં ચ લભતે દેહં ત્યક્ત્વા ન સંશયઃ ॥ 3-82-11 (19295)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર દેવ્યાઃ સ્થાનં સુદુર્લભમ્।
શાકમ્ભરીતિ વિખ્યાતા ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતા ॥ 3-82-12 (19296)
દિવ્યં વર્ષસહસ્રં હિ શાકેન કિલ સુવ્રતા।
આહારં સા કૃતવતી માસિમાસિ નરાધિપ ॥ 3-82-13 (19297)
ઋષયોઽભ્યાગતાસ્તત્રદેવ્યા ભક્ત્યા તપોધનાઃ।
આતિથ્યં ચ કૃતં તેષાં શાકેન કિલ ભારત।
તતઃ શાકમ્ભરીત્યેવ નામ તસ્યાઃ પ્રતિષ્ઠિતમ્ ॥ 3-82-14 (19298)
શાકમ્ભરીં સમાસાદ્ય બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ।
ત્રિરાત્રમુષિતઃ શાકં ભક્ષયિત્વા નરઃ શુચિઃ ॥ 3-82-15 (19299)
શાકાહારસ્ય યત્કિંચિદ્વર્ષૈર્દ્વાદશભિઃ કૃતમ્।
તત્ફલં તસ્ય ભવતિ દેવ્યાશ્છન્દેન ભારત ॥ 3-82-16 (19300)
તતો ગચ્છેત્સુવર્ણાખ્યં ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્।
તત્ર વિષ્ણુઃ પ્રસાદાર્થં રુદ્રકમારાધયત્પુરા ॥ 3-82-17 (19301)
વરાંશ્ચ સુબર્હૂલ્લેભે દૈવતેષુ સુદુર્લભાન્।
ઉક્તશ્ચ ત્રિપુરઘ્નેન પરિતુષ્ટેન ભારત ॥ 3-82-18 (19302)
અપિચ ત્વં પ્રિયતરો લોકે કૃષ્ણ ભવિષ્યસિ।
ત્વન્મુખં ચ જગત્સર્વં ભવિષ્તિ ન સંશયઃ ॥ 3-82-19 (19303)
તત્રાભિગમ્ય રાજેન્દ્ર પૂજયિત્વા વૃષધ્વજમ્।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ ગાણપત્યં ચ વિન્દતિ ॥ 3-82-20 (19304)
ધૂમાવતીં તતો ગચ્છેત્રિરાત્રોપોષિતો નરઃ।
મનસા પ્રાર્થિતાન્કાર્માલ્લભતે નાત્ર સંશયઃ ॥ 3-82-21 (19305)
દેવ્યાસ્તુ દક્ષિણાર્ધેન રથાવર્તો નરાધિપ।
તત્રારોહેત ધર્મજ્ઞ શ્રદ્દધાનો જિતેન્દ્રિયઃ।
મહાદેવપ્રસાદાદ્ધિ ગચ્છેત પરમાં ગતિમ્ ॥ 3-82-22 (19306)
પ્રદક્ષિણમુપાવૃત્ય ગચ્છેત ભરતર્ષભ।
ધારાં નામ મહાપ્રાત્ર સર્વપાપપ્રમોચનીમ્ ॥ 3-82-23 (19307)
તત્ર સ્નાત્વા નરવ્યાઘ્ર ન શોચતિ નરાધિપ।
તતો ગચ્છેત ધર્મજ્ઞ નમસ્કૃત્ મહાગિરિમ્ ॥ 3-82-24 (19308)
`અશીતિયોજનશતં પુષ્કરં સ્વર્ગમુચ્યતે।
અશીતિં ધર્મપૃષ્ઠાત્તુ પ્રવદન્તિ મનીષિણઃ ॥ 3-82-25 (19309)
ષષ્ટિં પ્રયાગાદ્રાજેન્દ્ર કુરુક્ષેત્રાત્તુ દ્વાદશ।
સંયુક્તમેવ રાજેન્દ્ર ગઙ્ગાદ્વારં ત્રિવિષ્ટપમ્' ॥ 3-82-26 (19310)
સ્વર્ગદ્વારેણ યત્તુલ્યં ગઙ્ગાદ્વારં ન સંશયઃ।
તત્રાભિષેકં કુર્વીત કોટિતીર્થે સમાહિતઃ ॥ 3-82-27 (19311)
પૌણ્ડરીકમવાપ્નોતિ કુલં ચૈવ સમુદ્ધરેત્।
ઉષ્યૈકાં રજનીં તત્ર ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-82-28 (19312)
સપ્તગઙ્ગે ત્રિગઙ્ગે ચ શક્રાવર્તે ચ તર્પયન્।
દેવાન્પિતૄંશ્ચ વિધિવત્પુણ્યે લોકે મહીયતે ॥ 3-82-29 (19313)
તતઃ કનસ્વલે સ્નાત્વા ત્રિરાત્રોપોષિતો નરઃ।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ સ્વર્ગલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-82-30 (19314)
કપિલાવટં તતો ગચ્છેત્તીર્થસેવી નરાધિપ।
ઉપોષ્ય રજનીં તત્ર ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-82-31 (19315)
નાગરાજસ્ય રાજેન્દ્ર કપિલસ્ય મહાત્મનઃ।
તીર્થં કુરુવરશ્રેષ્ઠ સર્વલોકેષુ વિશ્રુતમ્ ॥ 3-82-32 (19316)
તત્રાભિષેકં કુર્વીત નાગતીર્થે નરાધિપ।
કપિલાનાં સહસ્રસ્ય ફલં વિન્દતિ માનવઃ ॥ 3-82-33 (19317)
તતો લલિતકં ગચ્છેચ્છન્તનોસ્તીર્થમુત્તમમ્।
તત્ર સ્નાત્વા નરો રાજન્ન દુર્ગતિમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-82-34 (19318)
ગઙ્ગાયમુનયોર્મધ્યે સ્નાતિ યઃ સંગમે નરઃ।
દશાશ્વમેધાનાપ્નોતિ કુલં ચૈવ સમુદ્ધરેત્ ॥ 3-82-35 (19319)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર સુગન્ધં લોકવિથુતમ્।
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા બ્રહ્મલોકે મહીયતે ॥ 3-82-36 (19320)
રુદ્રાવર્તં તતો ગચ્છેત્તીર્થસેવી નરાધિપ।
તત્રસ્નાત્વા નરો રાજન્સ્વર્ગલોકે ચ ગચ્છતિ ॥ 3-82-37 (19321)
ગઙ્ગાયાશ્ચ નરશ્રેષ્ઠ સરસ્વત્યાશ્ચ સંગમે।
સ્નાત્વાઽશ્વમેધં પ્રાપ્નોતિ સ્વર્ગલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-82-38 (19322)
ભદ્રકર્ણએશ્વરં ગત્વા દેવમર્ચ્ય યથાવિધિ।
ન દુર્ગતિમવાપ્નોતિ નાકપૃષ્ઠે ચ પૂજ્યતે ॥ 3-82-39 (19323)
તત કુબ્જાવતીં ગચ્છેત્તીર્થસેવી નરાધિપ।
રગોસહસ્રમવાપ્નોતિ સ્વર્ગલોકં ચ નચ્છતિ ॥ 3-82-40 (19324)
અરુન્ધતીવટં ગચ્છેત્તીર્થસેવી નરાધિપ।
સામુદ્રકમુપસ્પૃશ્ય બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ ॥ 3-82-41 (19325)
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ ત્રિરાત્રોપોષિતો નરઃ।
ગોસહસ્રફલં વિદ્યાત્કુલં ચૈવ સમુદ્ધરેત્ ॥ 3-82-42 (19326)
કબ્ર્હમાવર્તં તતો ગચ્છેદ્બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ સોમલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-82-43 (19327)
યમુનાપ્રભવં ગત્વા સમુપસ્પૃશ્ય યામુનમ્।
અશ્વમેધફંલ લબ્ધ્વા સ્વર્ગલોકે મહીયતે ॥ 3-82-44 (19328)
દર્વીસંક્રમણં પ્રાપ્ય તીર્થં ત્રૈલોક્યપૂજિતમ્।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ સ્વર્ગલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-82-45 (19329)
સિન્ધોશ્ચ પ્રભવં ગત્વા સિદ્ધગન્ધર્વસેવિતમ્।
તત્રોષ્ય રજનીઃ પઞ્ચ વિન્દેદ્બહુ સુવર્ણકમ્ ॥ 3-82-46 (19330)
અથ વેદીં સમાસાદ્ય નરઃ પરમદુર્ગમામ્।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ ગચ્છેદૌશનસીં ગતિમ્ ॥ 3-82-47 (19331)
ઋષિકુલ્યાં સમાસાદ્ય વાસિષ્ઠં ચૈવભારત।
વાસિષ્ઠીં સમતિક્રમ્ય સર્વે વર્ણા દ્વિજાતયઃ ॥ 3-82-48 (19332)
ઋષિકુલ્યાં સમાસાદ્ય નરઃ સ્નાત્વા વિકલ્મષઃ।
દેવાન્પિતૄંશ્ચાર્ચયિત્વા ઋષિલોકં પ્રપદ્યતે ॥ 3-82-49 (19333)
યદિ તત્રવસેન્માસં શાકાહારો નરાધિપ।
`દ્વાદશાહસ્ય યજ્ઞસ્ય ફલં સ લભતે નરઃ' ॥ 3-82-50 (19334)
ભૃગુતુઙ્ગં સમાસાદ્ય વાજિમેધફલં લભેત્।
ગત્વા વીરપ્રમોક્ષં ચ સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ 3-82-51 (19335)
કૃત્તિકામઘયોશ્ચૈવ તીર્થમાસાદ્ય ભારત।
અગ્નિષ્ટોમાતિરાત્રાભ્યાં ફલમાપ્નોતિ માનવઃ ॥ 3-82-52 (19336)
તત્ર સંધ્યાં સમાસાદ્ય વિદ્યાતીર્થમનુત્તમમ્।
ઉપસ્પૃશ્ય ચ વૈ વિદ્યાં યત્ર તત્રોપપદ્યતે ॥ 3-82-53 (19337)
મહાશ્રમે વસેદ્રાત્રિં સર્વપાપપ્રમોચને।
એકકાલં નિરાહારો લોકાનાવસતે શુભાન્ ॥ 3-82-54 (19338)
ષષ્ઠાકાલોપવાસેન માસમુષ્ય મહાલયે।
સર્વપાપવિશુદ્દાત્મા વિન્દેદ્બહુ સુવર્ણકમ્।
દશાપરાન્દશપૂર્વાન્નરાનુદ્ધરતે કુલમ્ ॥ 3-82-55 (19339)
અથ વેતસિકાં ગત્વા પિતામહનિષેવિતામ્।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ ગચ્છેદૌશનસીં ગતિમ્ ॥ 3-82-56 (19340)
અથ સુન્દરિકાતીર્થં પ્રાપ્ય સિદ્ધનિષેવિતમ્।
રૂપસ્ય ભાગી ભવતિ દૃષ્ટમેતત્પુરાતનૈઃ ॥ 3-82-57 (19341)
તતો વૈ બ્રાહ્મણં ગત્વા બ્રહ્મચારી જિતેન્દ્રિયઃ।
પદ્મવર્ણેન યાનેન બ્રહ્મલોકં પ્રપદ્યતે ॥ 3-82-58 (19342)
તતસ્તુ નૈમિષં ગચ્છેત્પુણ્યં સિદ્ધનિષેવિતમ્।
તત્ર નિત્યં નિવસતિ બ્રહ્મા દેવગણૈઃ સહ ॥ 3-82-59 (19343)
નૈમિષં મૃગયાણસ્ પાપસ્યાર્ધં પ્રણશ્યતિ।
પ્રવિષ્ટમાત્રસ્તુ નરઃ સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ 3-82-60 (19344)
તત્ર માસં વસેદ્ધીરો નૈમિષે તીર્થતત્પરઃ।
પૃથિવ્યાં યાનિ તીર્થાનિ તાનિ તીર્થાનિ નૈંમિષે ॥ 3-82-61 (19345)
કૃતાભિષેકસ્તત્રૈવ નિયતો નિયતાશનઃ।
ગવાં મેધસ્ય યજ્ઞસ્ય ફલં પ્રાપ્નોતિ ભારત।
પુનાત્યાસપ્તમં ચૈવ કુલં ભરતસત્તમ ॥ 3-82-62 (19346)
યસ્ત્યજેન્નૈમિષે પ્રાણાનુપવાસપરાયણઃ।
સ મોદેત્સર્વલોકેષુ એવમાહુર્મનીષિણઃ ॥ 3-82-63 (19347)
નિત્યં મેધ્યં ચ પુણ્યં ચ નૈમિષં નૃપસત્તમ ॥ 3-82-64 (19348)
ગઙ્ગોદ્ભેદં સમાસાદ્ય ત્રિરાત્રોપોષિતો નરઃ।
વાજપેયમવાપ્નોતિ બ્રહ્મભૂતો ભવેત્સદા ॥ 3-82-65 (19349)
સરસ્વતીં સમાસાદ્ય તર્પયેત્પિતૃદેવતાઃ।
સારસ્વતેષુ લોકેષુ મોદતે નાત્ર સંશયઃ ॥ 3-82-66 (19350)
તતશ્ચ બાહુદાં ગચ્છેદ્બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ।
તત્રોષ્ય રજનીમેકાં સ્વર્ગલોકે મહીયતે।
દેવસત્રસ્ય યજ્ઞસ્ય ફલંપ્રાપ્નોતિ કૌરવ ॥ 3-82-67 (19351)
તતઃ ક્ષીરવતીં ગચ્છેત્પુણ્યાં પુણ્યતરૈર્વૃતામ્।
પિતૃદેવાર્ચનપરો વાજપેયમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-82-68 (19352)
વિમલાશોકમાસાદ્ય બ્ર્હમચારી સમાહિતઃ।
તત્રોષ્ય રજનીમેકાં સ્વર્ગલોકે મહીયતે ॥ 3-82-69 (19353)
ગોપ્રતારં તતો ગચ્છેત્સરય્વાસ્તીર્થમુત્તમમ્।
યત્ર રામો ગતઃ સ્વર્ગં સભૃત્યબલવાહનઃ।
દેહં ત્યક્ત્વા મહારાજ તસ્ય તીર્થસ્ય તેજસા ॥ 3-82-70 (19354)
રામસ્ય ચ પ્રસાદેન વ્યવસાયાચ્ચ ભારત।
તસ્મિંસ્તીર્થે નરઃ સ્નાત્વા ગોપ્રતારે નરાધિપ।
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા સ્વર્ગલોકે મહીયતે ॥ 3-82-71 (19355)
રામતીર્થે નરઃ સ્નાત્વા ગોમત્યાં કુરુનન્દન।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ પુનાતિ ચ કુલં નરઃ ॥ 3-82-72 (19356)
શતસાહસ્રકં તીર્થં તત્રૈવ ભરતર્ષભ ॥ 3-82-73 (19357)
તત્રોપસ્પર્શનં કૃત્વા નિયતો નિયતાશનઃ।
ગોસહસ્રફલં પુણ્યં પ્રાપ્નોતિ ભરતર્ષભ ॥ 3-82-74 (19358)
રતતો ગચ્છેત રાજેનદ્ર ભર્તૃસ્થાનમનુત્તમમ્।
અશ્વમેધસ્ય યજ્ઞસ્ય ફલં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ ॥ 3-82-75 (19359)
કોટિતીર્થે નરઃ સ્નાત્વા અર્ચયિત્વા ગુહં નૃપ।
ગોસહસ્રફંલ વિદ્યાત્તેજસ્વી ચ ભવેન્નરઃ ॥ 3-82-76 (19360)
તતો વારાણસીં ગત્વા અર્ચયિત્વા નૃષધ્વજમ્।
કપિલાહ્રદે નરઃ સ્નાત્વારાજસૂયમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-82-77 (19361)
અવિમુક્તં સમાસાદ્ય તીર્થસેવી કુરૂદ્વહ।
દર્શનાદ્દેવદેવસ્ય મુચ્યતે બ્રહ્મહત્યયા ॥ 3-82-78 (19362)
પ્રાણાનુત્સૃજ્યતત્રૈવ મોક્ષં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ।
માર્કણ્ડેયસ્ય રાજેન્દ્ર તીર્થમાસાદ્ય દુર્લભમ્ ॥ 3-82-79 (19363)
ગોમતીગઙ્ગયોશ્ચૈવ સંગમે લોકવિશ્રુતે।
અગ્નિષ્ટોમમવાપ્નોતિ કુલં ચૈવ સમુદ્ધરેત્ ॥ 3-82-80 (19364)
તતો ગયાં સમાસાદ્ય બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ કુલં ચૈવ સમુદ્ધરેત્ ॥ 3-82-81 (19365)
તત્રાક્ષયવટો નામ ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતઃ।
તત્ર દત્તં પિતૃભ્યસ્તુ ભવત્યક્ષયમુચ્યતે ॥ 3-82-82 (19366)
મહાનદ્યામુપસ્પૃશ્ય તર્પયેત્પિતૃદેવતાઃ।
અક્ષયાન્પ્રાપ્નુયાલ્લોકાન્કુલં ચૈવ સમુદ્ધરેત્ ॥ 3-82-83 (19367)
તતો બ્રહ્મસરો ગત્વા ધર્મારણ્યોપશોભિતમ્।
બ્રહ્મલોકમવાપ્નોતિ પ્રભાતામેવ શર્વરીમ્ ॥ 3-82-84 (19368)
બ્રહ્મણા તત્ર સરસિ યૂપશ્રેષ્ઠઃ સમુચ્છ્રિતઃ।
યૂપં પ્રદક્ષિણીકૃત્ય વાજપેયફલં લભેત્ ॥ 3-82-85 (19369)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર ધેનુકં લોકવિશ્રુતમ્।
એકરાત્રોષિતો રાજન્પ્રયચ્છેત્તિલધેનુકામ્ ॥ 3-82-86 (19370)
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા સોમલોકં બ્રજેદ્ભુવમ્।
તત્ર ચિહ્નિં મહદ્રાજન્નદ્યાપિ સુમહદ્ભૃશમ્ ॥ 3-82-87 (19371)
કપિલાયાઃ સવત્સાયાશ્ચરન્ત્યાઃ પર્વતે કૃતમ્।
સવત્સાયાઃ પદાનિ સ્મ દૃશ્યન્તેઽદ્યાપિ ભારત ॥ 3-82-88 (19372)
તેષૂપસ્પૃશ્ય રાજેન્દ્રપદેષુ નૃપસત્તમ।
યત્કંચિદશુભં કર્મ તત્પ્રણશ્યતિ ભારત ॥ 3-82-89 (19373)
તતો ગૃધ્રવટં ગચ્છેત્સ્થાનં દેવસ્ય ધીમતઃ।
સ્નાયીત ભસ્મના તત્ર અભિગમ્ય વૃષધ્વજમ્ ॥ 3-82-90 (19374)
બ્રાહ્મણેન ભવેચ્ચીર્ણં વ્રતં દ્વાદશવાર્ષિકમ્।
ઇતરેષાં તુ વર્ણાનાં સર્વપાપં પ્રણશ્યતિ ॥ 3-82-91 (19375)
ઉદ્યન્તં ચ તતો ગચ્છેત્પર્વતં ગીતનાદિતમ્।
સાવિત્ર્યાસ્તુ પદં તત્ર દૃશ્યતે ભરતર્ષભ ॥ 3-82-92 (19376)
તત્રસંધ્યામુપાસીત બ્રાહ્મણઃ સંશિતવ્રતઃ।
ઉપાસિતા ભવેત્સંધ્યા તેન દ્વાદશવાર્ષિકી ॥ 3-82-93 (19377)
યોનિદ્વારં ચ તત્રૈવ વિશ્રુતં ભરતર્ષભ।
તત્રાભિગમ્ય મુચ્યેત પુરુષો યોનિસંકરાત્ ॥ 3-82-94 (19378)
કૃષ્ણશુક્લાવુભૌ પક્ષૌ ગયાયાં યો વસેન્નરઃ।
પુનાત્યાસપ્તમં રાજન્કુલં નાસ્ત્યત્ર સંશયઃ ॥ 3-82-95 (19379)
એષ્ટવ્યા બહવઃ પુત્રા યદ્યેકોપિ ગયાં વ્રજેત્।
ગૌરીં વા વરયેત્કન્યાં નીલં વા વૃષમુત્સૃજેત્ ॥ 3-82-96 (19380)
તતઃ ફલ્ગું વ્રજેદ્રાજંસ્તીર્થસેવી નરાધિપ।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ સિદ્ધિં ચ મહતીં વ્રજેત્ ॥ 3-82-97 (19381)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર ધર્મપ્રસ્થં સમાહિતઃ।
તત્ર ધર્મો મહારાજ નિત્યમાસ્તે યુધિષ્ઠિર ॥ 3-82-98 (19382)
તત્ર કૂપોદકં કૃત્વા તેન સ્નાતઃ શુચિસ્તથા।
પિતૄન્દેવાંસ્તુ સંતર્પ્ય મુક્તપાપો દિવં વ્રજેત્ ॥ 3-82-99 (19383)
મતઙ્ગસ્યાશ્રમસ્તત્રમહર્ષેર્ભાવિતાત્મનઃ ॥ 3-82-100 (19384)
તં પ્રવિશ્યાશ્રમં શ્રીમચ્છ્રમશોકવિનાશનમ્।
ગવામયનયજ્ઞસ્ય ફલંપ્રાપ્નોતિ માનવઃ ॥ 3-82-101 (19385)
ધર્મં તત્રાભિસંસ્પૃશ્ય વાજિમેધમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-82-102 (19386)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર બ્રહ્મસ્થાનમનુત્તમમ્।
તત્રાભિગમ્ય રાજેન્દ્ર બ્રહ્માણં પુરુષર્ષભ।
રાજસૂયાશ્વમેધાભ્યાં ફલં વિન્દતિ માનવઃ ॥ 3-82-103 (19387)
તતો રાજગૃહં ગચ્છેત્તીર્થસેવી નરાધિપ।
ઉપસ્પૃશ્ય તતસ્તત્રકક્ષીવાનિવ મોદતે ॥ 3-82-104 (19388)
યક્ષિણ્યા નૈત્યકં તત્ર પ્રાશ્નીન પુરુષઃ શુચિઃ।
યક્ષિણ્યાસ્તુ પ્રસાદેન મુચ્યતે બ્ર્હમહત્યયા ॥ 3-82-105 (19389)
મણઇનાગં તતો ગત્વા ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-82-106 (19390)
તૈર્થિકં ભુઞ્જતે યસ્તુ મણિનાગસ્ ભારત।
દષ્ટસ્યાશીવિષેણાપિ ન તસ્ય ક્રમતે વિપમ્ ॥ 3-82-107 (19391)
તત્રોષ્ રજનીભેકાં ગોસહસ્રફંલ લભેત્।
તતો ગચ્છેત બ્રહ્મર્પેર્ગૌતમસ્ય વનં પ્રિયમ્ ॥ 3-82-108 (19392)
અહલ્યાયા હ્રદે સ્નાત્વા વ્રજેત પરમાં ગતિમ્।
અભિગમ્યાશ્રમં રાજન્વિનદ્તે શ્રિયમાત્મનઃ ॥ 3-82-109 (19393)
તત્રોદપાનં ધર્મજ્ઞ ત્રિપુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્।
તત્રાભિષેકં કૃત્વા તુ વાજિમેધમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-82-110 (19394)
જનકસ્ તુ રાજર્ષેઃ કૂપસ્ત્રિદશપૂજિતઃ।
તત્રાભિષેકં કૃત્વા તુ વિષ્ણુલોકમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-82-111 (19395)
તતો વિનશનં ગચ્છેત્સર્વપાપપ્રમોચનમ્।
વાજપેયમવાપ્નોતિ સોમલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-82-112 (19396)
ગણ્ડકીં તુ સમાસાદ્ય સર્વતીર્થજલોદ્ભવામ્।
વાજપેયમવાપ્નોતિ સૂર્યલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-82-113 (19397)
કતતો વિશલ્યામાસાદ્ય નદીં ત્રૈલોક્યવિશ્રુતામ્।
અગ્નિષ્ટોમમવાપ્નોતિ સ્વર્ગલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-82-114 (19398)
તતોઽધિવઙ્ગં ધર્મજ્ઞ સમાવિશ્ય તતો વનમ્।
ગુહ્યકેષુ મહારાજ મોદતે નાત્ર સંશયઃ ॥ 3-82-115 (19399)
કમ્પનાં તુ સમાસદ્ય નદીં સિદ્ધનિવેષિતામ્।
પુણ્ડરીકમવાપ્નોતિ સ્વર્ગલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-82-116 (19400)
અથ માહેશ્વરીં ધારાં સમાસાદ્ય ધરાધિપ।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ કુલં ચૈવ સમુદ્ધરેત્ ॥ 3-82-117 (19401)
દિવૌકસાં પુષ્કરિણીં સમાસાદ્ય નરાધિપ।
ન દુર્ગતિમવાપ્નોતિ વાજિમેધં ચ વિન્દતિ ॥ 3-82-118 (19402)
અથ સોમપદં ગચ્છેદ્બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ।
માહેશ્વરપદે સ્નાત્વા વાજિમેધફલં લભેત્ ॥ 3-82-119 (19403)
તત્રકોટી તુ તીર્થાનાં વિશ્રુતા ભરતર્ષભ।
કૂર્મરૂપેણ રાજેન્દ્ર હ્યસુરેણ દુરાત્મના ॥ 3-82-120 (19404)
હ્રિયમાણા હૃતા રાજન્વિષ્ણુના પ્રભવિષ્ણુના।
તત્રાભિષેકં કુર્વીત તીર્થકોટ્યાં યુધિષ્ઠિર ॥ 3-82-121 (19405)
પુણ્ડરીકમવાપ્નોતિ વિષ્ણુલોકં ચ ગચ્છતિ।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્રસ્થાનં નારાયણસ્ય ચ ॥ 3-82-122 (19406)
સદા સન્નિહિતો યત્રવિષ્ણુર્વસતિ ભારત।
યત્રબ્રહ્માદયો દેવા ઋષયશ્ચ તપોધનાઃ ॥ 3-82-123 (19407)
આદિત્યા વસવો રુદ્રા જનાર્દનમુપાસતે।
શાલગ્રામ ઇતિ ખ્યાતો વિષ્ણુરદ્ભુતકર્મકઃ ॥ 3-82-124 (19408)
અભિગમ્ય ત્રિલોકેશં વરદં વિષ્ણુમવ્યયમ્।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ વિષ્ણુલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-82-125 (19409)
તત્રોપદાનં ધર્મજ્ઞ સર્વપાપપ્રમોચનમ્।
સમુદ્રાસ્તત્રચત્વારઃ કૂપે સંનિહિતાઃ સદા।
તત્રોપસ્પૃશ્ રાજેન્દ્ર ન દુર્ગતિમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-82-126 (19410)
અભિગમ્ય ત્રિલોકેશં વરદં વિષ્ણુમવ્યયમ્।
વિરાજતિ યથાસોમો મેઘૈર્મુક્તો નરાધિપ ॥ 3-82-127 (19411)
જાતિસ્મરમુપસ્પૃશ્ય શુચિઃ પ્રયતમાનસઃ।
જાતિસ્મરત્વમાપ્નોતિ સ્નાત્વા તત્ર ન સંશયઃ ॥ 3-82-128 (19412)
વદેશ્વરપુરં ગત્વા અર્ચયિત્વા તુ કેશવમ્।
ઈપ્સિતાઁલ્લભતે કામાનુપવાસાન્ન સંશયઃ ॥ 3-82-129 (19413)
તતસ્તુ વામનં ગત્વા સર્વપાપપ્રમોચનમ્।
અભિગમ્ય હરિં દેવં ન દુર્ગતિમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-82-130 (19414)
ભરતસ્યાશ્રમં ગચ્છેત્સર્વપાપપ્રમોચનમ્ ॥ 3-82-131 (19415)
કૌશિકીં તત્ર ગચ્છેત મહાપાપપ્રણાશિનીમ્।
રાજસૂયસ્ય યજ્ઞસ્ય ફલં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ ॥ 3-82-132 (19416)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર ચમ્પકારણ્યમુત્તમમ્।
તત્રોષ્ય રજનીમેકાં ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-82-133 (19417)
અથ જેષ્ઠિલમાસાદ્ય તીર્ધં પરમદુર્લભમ્।
તત્રોષ્ય રજનીમેકાં ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-82-134 (19418)
તત્ર વિશ્વેશ્વરં દૃષ્ટ્વા દેવ્યા સહ મહાદ્યુતિમ્।
મિત્રાવરુણયોર્લોકાનાપ્નોતિ પુરુષર્ષભ।
ત્રિરાત્રોપોષિતસ્તત્રઅગ્નિષ્ટોમફલં લભેત્ ॥ 3-82-135 (19419)
કન્યાસંવેદ્યમાસાદ્ય નિયતો નયિતાશનઃ।
મનોઃ પ્રજાપતેર્લોકાનાપ્નોતિ પુરુષર્ષભ ॥ 3-82-136 (19420)
કન્યાયાં યે પ્રયચ્છન્તિ દાનમણ્વપિ ભારત।
તદક્ષય્યમિતિ પ્રાહુર્ઋષયઃ સંશિતવ્રતાઃ ॥ 3-82-137 (19421)
તતો નિર્વીરમાસાદ્ય ત્રિપુ લોકેપુ વિશ્રુતમ્।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ વિષ્ણુલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-82-138 (19422)
યે ત્વિન્ધનં પ્રયચ્છન્તિ નિર્વીરાસંગમે નરાઃ।
તે યાન્તિ નરશાર્દૂલ શક્રલોકમનામયમ્ ॥ 3-82-139 (19423)
તત્રાશ્રમો વસિષ્ઠસ્ ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતઃ।
તત્રાભિષેકં કુર્વાણો વાજપેયમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-82-140 (19424)
દેવકૂટં સમાસાદ્ય બ્રહ્મર્ષિગણસેવિતમ્।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ કુલં ચૈવ સમુદ્ધરેત્ ॥ 3-82-141 (19425)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર કૌશિકસ્ય મુનેર્હ્રદમ્।
યત્ર સિદ્ધિં પરાં પ્રાપ્તો વિશ્વામિત્રોથ કૌશિકઃ ॥ 3-82-142 (19426)
તત્ર માસં વસેદ્વીર કૌશિક્યાં ભરતર્ષભ।
અશ્વમેધસ્ય યત્પુણ્યં તન્માસેનાધિગચ્છતિ ॥ 3-82-143 (19427)
સર્વતીર્થવરે ચૈવ યો વસેત મહાહ્રદે।
ન દુર્ગતિમવાપ્નોતિ વિન્દ્યાદ્બહુ સુવર્ણકમ્ ॥ 3-82-144 (19428)
કુમારમભિગમ્યાથ વીરાશ્રમનિવાસિનમ્।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ નરો નાસ્ત્યત્ર સંશયઃ ॥ 3-82-145 (19429)
અગ્નિધારાં સમાસાદ્ય ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતામ્।
તત્રાભિષેકં કુર્વાણો હ્યગ્નિષ્ટોમમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-82-146 (19430)
અભિગમ્ય મહાદેવં વરદં વિષ્ણુમવ્યયમ્।
પિતામહસરો ગત્વા શૈલરાજસમીપતઃ।
તત્રાભિષેકં કુર્વાણો હ્યગ્નિષ્ટોમમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-82-147 (19431)
પિતામહસ્ય સરસઃ પ્રસ્રુતા લોકપાવની।
કુમારધારા તત્રૈવ ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતા ॥ 3-82-148 (19432)
યત્રસ્નાત્વા કૃતાર્થોસ્મીત્યાત્માનમવગચ્છતિ।
ષષ્ઠકાલોપવાસેન મુચ્યતે બ્રહ્મહત્યયા ॥ 3-82-149 (19433)
તતો ગચ્છેત ધર્મજ્ઞ તીર્થસેવનતત્પરઃ।
શિખરં વૈ મહાદેવ્યા ગૌર્યાસ્ત્રૈલોક્યવિશ્રુતમ્ ॥ 3-82-150 (19434)
સમારુહ્ય નરશ્રેષ્ઠ સ્તનકુણ્ડેષુ સંવિશેત્।
સ્તનકુણ્ડમુપસ્પૃશ્ય વાજપેયફલં લભેત્ ॥ 3-82-151 (19435)
તત્રાભિષેકં કુર્વાણઃ પિતૃદેવાર્ચને રતઃ।
હયમેધમવાપ્નોતિ શક્રલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-82-152 (19436)
તામ્રારુણં સમાસાદ્ય બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ।
અશ્વમેમવાપ્નોતિ બ્રહ્મલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-82-153 (19437)
નન્દિન્યાં ચ સમાસાદ્ય કૂપં દેવનિષેવિતમ્।
નરમેધસ્ યત્પુણ્યં તદાપ્તોતિ નરાધિપ ॥ 3-82-154 (19438)
કાલિકાસંગમે સ્નાત્વા કૌશિક્યરુણયોર્ગતઃ।
ત્રિરાત્રોપોષિતો રાજન્સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ 3-82-155 (19439)
ઉર્વશીતીર્થમાસાદ્ય તતઃ સોમાશ્રમં બુધઃ।
કુમ્ભકર્ણાશ્રમં ગત્વા પૂજ્યતે ભુવિમાનવઃ ॥ 3-82-156 (19440)
કોકામુખમુપસ્પૃશ્ બ્રહ્મચારી યતવ્રતઃ।
જાતિસ્મરત્વમાપ્નોતિ દૃષ્ટમેતત્પુરાતનૈઃ ॥ 3-82-157 (19441)
પ્રાઙ્ગદીં ચ સમાસાદ્ય કૃતાત્મા ભવતિ દ્વિજઃ।
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા શક્રલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-82-158 (19442)
ઋષભદ્વીપમાસાદ્ય મેધ્યં ક્રૌઞ્ચનિષૂદનમ્।
સરસ્વત્યામુપસ્પૃશ્ય વિમાનસ્થો વિરાજતે ॥ 3-82-159 (19443)
ઔદ્દાલકં મહારાજ તીર્થં મુનિનિષેવિતમ્।
તત્રાભિષેકં કૃત્વા વૈ સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ 3-82-160 (19444)
ધર્મતીર્થં સમાસાદ્ય પુણ્યં બ્રહ્મર્ષિસેવિતમ્।
વાજપેયમવાપ્નોતિ વિમાનસ્થશ્ચ પૂજ્યતે ॥ 3-82-161 (19445)
અથ પમ્પાં સમાસાદ્ય ભાગીરથ્યાં કૃતોદકઃ।
દણ્ડાર્તમભિગત્વા તુ ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-82-162 (19446)
`તતો લેવલિકાં ગચ્છેત્પુણ્યાં પુણ્યોપસેવિતામ્।
વાજપેયમવાપ્નોતિ વિમાનસ્થશ્ચ પૂજ્યતે' ॥ 3-82-163 (19447)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ દ્વ્યશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 82 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-82-8 શમ્યા મુદ્ગરાકૃતિર્યજ્ઞોપકરણવિશેષઃ સ વલવતાક્ષિપ્તો યાવદ્દૂરં પતેત્ તાવાન્દેશઃ શમ્યાનિપાતઃ તેષુ ષટ્સુ ॥ 3-82-9 પુરાતને ભવિષ્યપુરાણાદૌ ॥ 3-82-16 છન્દેન ઇચ્છયા ॥ 3-82-19 ત્વમુખં ત્વત્પ્રધાનમ્ ॥ 3-82-56 ઔશનસીં ગતિં શુક્રત્વમ્ ॥ 3-82-71 વ્યવસાયાન્નિશ્ચયાત્ ॥ 3-82-105 નૈત્યક નૈવેદ્યમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 083
॥ શ્રીઃ ॥
3.83. અધ્યાયઃ 083
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
નારદેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ભીષ્માય પુલસ્ત્યોદિતતીર્થમહિમાનુવાદપૂર્વકમિષ્ટદેશગમનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-83-0 (19448)
પુલસ્ત્ય ઉવાચ। 3-83-0x (1990)
અથ સન્ધ્યાં સમાસાદ્ય સંવેદ્યે તીર્થ ઉત્તમે।
ઉપસ્પૃશ્ય નરો વિદ્યાં લભતે નાત્ર સંશયઃ ॥ 3-83-1 (19449)
રામસ્ય ચ પ્રસાદેન તીર્થં રાજન્કૃતં પુરા।
તલ્લૌહિત્યં સમાસાદ્ય વિન્દ્યાદ્બહુ સુવર્ણકમ્ ॥ 3-83-2 (19450)
કરતોયાં સમાસાદ્ય ત્રિરાત્રોપોષિતો નરઃ।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ પ્રજાપતિકૃતો વિધિઃ ॥ 3-83-3 (19451)
ગઙ્ગાયાસ્તત્ર રાજેન્દ્ર સાગરસ્ય ચ સઙ્ગમે।
અશ્વમેધં દશગુણં પ્રવદન્તિ મનીષિણઃ ॥ 3-83-4 (19452)
ગઙ્ગાયાસ્ત્વપરં પારં પ્રાપ્ય યઃ સ્નાતિ માનવઃ।
ત્રિરાત્રમુષિતો રાજન્સર્વાન્કામાનવાપ્નુયાત્ ॥ 3-83-5 (19453)
તતો વૈતરણીં ગત્વા સર્વપાપપ્રમોચનીમ્।
વિરજાતીર્થમાસાદ્ય વિરાજતિ યથા શશી ॥ 3-83-6 (19454)
પ્રભવેચ્ચ કુલે પુણ્યે સર્વપાપં વ્યપોહતિ।
ગોસહસ્રફંલ લબ્ધ્વા રપુનાતિ સ્વકુલં નરઃ ॥ 3-83-7 (19455)
શોણસ્ય જ્યોતિરથ્યાયાઃ સંગમે નિયતઃ શુચિઃ।
તર્પયિત્વા પિતૄન્દેવાનગ્નિષ્ટોમફલં લભેત્ ॥ 3-83-8 (19456)
શોણસ્ય નર્મદાયાશ્ પ્રભેદે કુરુનન્દન।
વંશગુલ્મ ઉપસ્પૃશ્ય વાચજિમેધફલં લભેત્ ॥ 3-83-9 (19457)
વાજપેયમવાપ્નોતિ ત્રિરાત્રોપોષિતો નરઃ।
ગોસહસ્રફલં વિન્દ્યાત્કુલં ચૈવ સમુદ્ધરેત્ ॥ 3-83-10 (19458)
કોસલાં તુ સમાસાદ્ય કાલતીર્થમુપસ્પૃશેત્।
વૃષભૈકાદશફલં લભતે નાત્ર સંશયઃ ॥ 3-83-11 (19459)
પુષ્પવત્યામુપસ્પૃશ્ય ત્રિરાત્રોપોષિતો નરઃ।
ગોસહસ્રફલં લબ્ધ્વા પુનાતિ સ્વકુલં નૃપ ॥ 3-83-12 (19460)
તતો બદરિકાતીર્થે સ્નાત્વા ભરતસત્તમ।
દીર્ઘમાયુરવાપ્નોતિ સ્વર્ગલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-83-13 (19461)
તથા ચમ્પાં સમાસાદ્ય ભાગીરથ્યાં કૃતોદકઃ।
દણ્ડાખ્યમભિગમ્યૈવ ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-83-14 (19462)
લપેટિકાં તતો ગચ્છેત્પુણ્યાં પુણ્યોપશોભિતામ્।
વાજપેયમવાપ્નોતિ દેવૈઃ સર્વૈશ્ચ પૂજ્યતે ॥ 3-83-15 (19463)
તતો મહેન્દ્રમાસાદ્ય જામદગ્ન્યનિપેવિતમ્।
રામતીર્થે નરઃ સ્નાત્વા વાજિમેધફલં લભેત્ ॥ 3-83-16 (19464)
મતઙ્ગસ્ય તુ કેદારસ્તત્રૈવ કુરુનન્દન।
તત્ર સ્નાત્વા કુરુશ્રેષ્ઠ ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-83-17 (19465)
શ્રીપર્વતં સમાસાદ્ય નદીતીરમુપસ્પૃશેત્।
રઅશ્વમેધમવાપ્નોતિ પૂજયિત્વા વૃષધ્વજમ્ ॥ 3-83-18 (19466)
શ્રીપર્વતે મહાદેવો દેવ્યા સહ મહાદ્યુતિઃ।
ન્યવસત્પરમપ્રીતો બ્રહ્મા ચ ત્રિદશૈઃ સહ ॥ 3-83-19 (19467)
તત્ર દેવહ્રદે સ્નાત્વા શુચિઃ પ્રયતમાનસઃ।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ કુલં ચૈવ સમુદ્ધરેત્ ॥ 3-83-20 (19468)
ઋષભં પર્વતં ગત્વા પાણ્ડ્યેષુ નૃપપૂજિતમ્।
વાજપેયમવાપ્નોતિ નાકપૃષ્ઠે ચ મોદતે ॥ 3-83-21 (19469)
તતો ગચ્છેત કાવેરીં વૃતામપ્સરસાં ગણૈઃ।
તત્રસ્નાત્વા નરો રાજન્ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-83-22 (19470)
તતસ્તીરે સમુદ્રસ્ય કન્યાતીર્થમુપસ્પૃશેત્।
તત્તોયં સ્પૃશ્ય રાજેન્દ્ર સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ 3-83-23 (19471)
અથ ગોકર્ણમાસાદ્ય ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્।
સમુદ્રમધ્યે રાજેન્દ્ર સર્વલોકનમસ્કૃતમ્ ॥ 3-83-24 (19472)
રયત્ર બ્રહ્માદયો દેવા ઋષયશ્ચ તપોધનાઃ।
ભૂતયક્ષપિશાચાશ્ચ કિન્નરાઃ સમહોરગાઃ ॥ 3-83-25 (19473)
સિદ્ધચારણગન્ધર્વમાનુષાઃ પન્નગાસ્તથા।
સરિતઃ સાગરાઃ શૈલા ઉપાસન્ત ઉમાપતિમ્ ॥ 3-83-26 (19474)
તત્રેશાનં સમભ્યર્ચ્ય ત્રિરાત્રોપોષિતો નરઃ।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ ગાણપત્યં ચ વિન્દતિ ॥ 3-83-27 (19475)
ઉષ્ય દ્વાદશરાત્રં તુ પૂતાત્મા ચ ભવેન્નરઃ ॥ 3-83-28 (19476)
તત એવ ચ ગાયત્ર્યાઃ સ્થાનં ત્રૈલોક્યપૂજિતમ્।
ત્રિરાત્રમુષિતસ્તત્ર ગોસહસ્રફલં લભેત્।
નિદર્શનં ચ પ્રત્યક્ષં બ્રાહ્મણાનાં નરાધિપ ॥ 3-83-29 (19477)
ગાયત્રીં પઠતે યસ્તુ યોનિસંકરજસ્તથા।
ગાથા ચ ગાથિકા ચાપિ તસ્ય સંપદ્યતે નૃપ ॥ 3-83-30 (19478)
અબ્રાહ્મણસ્ય સાવિત્રીં પઠતસ્તુ પ્રણશ્યતિ ॥ 3-83-31 (19479)
સંવર્તસ્ય તુ વિપ્રર્ષેર્વાપીમાસાદ્ય દુર્લભામ્।
રૂપસ્ય ભાગી ભવતિ સુભગશ્ચ પ્રજાયતે ॥ 3-83-32 (19480)
તતો વેણાં સમાસાદ્ય ત્રિરાત્રોપોષિતો નરઃ।
મયૂરહંસસંયુક્તં વિમાનં લભતે નરઃ ॥ 3-83-33 (19481)
તતો ગોદાવરીં પ્રાપ્ય નિત્યં સિદ્ધનિષેવિતામ્।
ગવાં મેધમવાપ્નોતિ વાસુકેર્લોકમુત્તમમ્ ॥ 3-83-34 (19482)
વેણાયાઃ સંગમે સ્નાત્વા વાજિમેધફલં લભેત્।
વરદાસંગમે સ્નાત્વા ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-83-35 (19483)
બ્રહ્મસ્થાનં સમાસાદ્ય ત્રિરાત્રોપોષિતો નરઃ।
ગોસહસ્રફલં વિન્દ્યાત્સ્વર્ગલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-83-36 (19484)
કુશપ્લવનમાસાદ્ય બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ।
ત્રિરાત્રમુષિતઃ સ્નાત્વા અશ્વમેધફંલ લભેત્ ॥ 3-83-37 (19485)
તતો દેવહ્રદેઽરણ્યે કૃષ્ણવેણાજલોદ્ભવે।
જાતિસ્મરહ્રદે સ્નાત્વા ભવેજ્જાતિસ્મરો નરઃ।
યત્ર ક્રતુશતૈરિષ્ટ્વા દેવરાજો દિવં ગતઃ ॥ 3-83-38 (19486)
અગ્નિષ્ટોમફલં વિન્દ્યાદ્ગમનાદેવ ભારત।
તતઃ સર્વહ્રદે સ્નાત્વા ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-83-39 (19487)
તતો વાપીં મહાપુણ્યાં પયોષ્ણીં સરિતાં વરામ્।
પિતૃદેવાર્ચનરતો ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-83-40 (19488)
દણ્ડકારણ્યમાસાદ્ય પુણ્યં રાજન્નુપસ્પૃશેત્।
ગોસહસ્રફલં તસ્ય સ્નાતમાત્રસ્ય ભારત ॥ 3-83-41 (19489)
શરભઙ્ગાશ્રમં ગત્વા શુકસ્ય ચ મહાત્મનઃ।
ન દુર્ગતિમવાપ્નોતિ પુનાતિ ચ કુલં નરઃ ॥ 3-83-42 (19490)
તતઃ શૂર્પારકં ગચ્છેજ્જામદગ્ન્યનિષેવિતમ્।
રામતીર્થે નરઃ સ્નાત્વા વિન્દ્યાદ્બહુ સુવર્ણકમ્ ॥ 3-83-43 (19491)
સપ્તગોદાવરે સ્નાત્વા નિયતો નિયતાશનઃ।
મહત્પુણ્યમવાપ્નોતિ દેવલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-83-44 (19492)
તતો દેવપથં ગત્વા નિયતો નિયતાશનઃ।
દેવસત્રસ્ય યત્પુણ્યં તદેવાપ્નોતિ માનવઃ ॥ 3-83-45 (19493)
તુઙ્ગકારણ્યમાસાદ્ય બ્ર્હમચારી જિતેન્દ્રિયઃ।
વેદાનધ્યાપયત્તત્ર ઋષિઃ સારસ્વતઃ પુરા ॥ 3-83-46 (19494)
તત્ર વેદેષુ નષ્ટેષુ મુનેરઙ્ગિરસઃ સુતઃ।
ઋષીણઆમુત્તરીયેષુ સૂપવિષ્ટો યથાસુખમ્ ॥ 3-83-47 (19495)
ઓંકારેણ યથાન્યાયં સમ્યગુચ્ચારિતેન હ।
યેન યત્પૂર્વમભ્યસ્તં તત્સર્વં સમુપસ્થિતમ્ ॥ 3-83-48 (19496)
ઋષયસ્તત્ર દેવાશ્ચ વરુણોઽગ્નિઃ પ્રજાપતિઃ।
હરિર્નારાયણસ્તત્ર મહાદેવસ્તથૈવ ચ ॥ 3-83-49 (19497)
પિતામહશ્ચ ભગવાન્દેવૈઃ સહ મહાદ્યુતિઃ।
ભૃગું નિયોજયામાસ યાજનાર્થે મહાદ્યુતિમ્ ॥ 3-83-50 (19498)
તતઃ સ ચક્રે ભગવાનૃષીણાં વિધિવત્તદા।
સર્વેષાં પુનરાધાનં વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા ॥ 3-83-51 (19499)
આજ્યભાગેન તત્રાગ્નીં તર્પયિત્વા યથાવિધિ।
દેવાઃ સ્વભવનં યાતા ઋષયશ્ચ યથાક્રમમ્ ॥ 3-83-52 (19500)
તદરણ્યં પ્રવિષ્ટસ્ય તુઙ્ગકં રાજસત્તમ।
પાપં પ્રણશ્યત્યખિલં સ્ત્રિયા વા પુરુષસ્ય વા ॥ 3-83-53 (19501)
તત્રમાસં વસેદ્ધીરો નિયતો નિયતાશનઃ।
બ્રહ્મલોકં વ્રજેદ્રાજન્કુલં ચૈવ સમુદ્ધરેત્ ॥ 3-83-54 (19502)
મેધાવિકં સમાસાદ્ય પિતૄન્દેવાંશ્ચ તર્પયેત્।
અગ્નિષ્ટોમમવાપ્નોતિ સ્મૃતિં મેધાં ચ વિન્દતિ ॥ 3-83-55 (19503)
અત્ર કાલઞ્ચરં ગત્વા પર્વતં લોકવિશ્રુતમ્।
તત્ર દેવહ્રદે સ્નાત્વા ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-83-56 (19504)
આત્માનં સ્નાપયેત્તત્રગિરૌ કાલઞ્જરે નૃપ।
સ્વર્ગલોકે મહીયેત નરો નાસ્ત્યત્ર સંશયઃ ॥ 3-83-57 (19505)
તતો ગિરિવરશ્રેષ્ઠે ચિત્રકૂટે વિશાંપતે।
મન્દાકિનીં સમાસાદ્ય સર્વપાપપ્રણાશિનીમ્ ॥ 3-83-58 (19506)
તત્રાભિષેકં કુર્વાણઃ પિતૃદેવાર્ચને રતઃ।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ ગતિં ચ પરમાં વ્રજેત્ ॥ 3-83-59 (19507)
તતો ગચ્છેત ધર્મજ્ઞ ભર્તૃસ્થાનમનુત્તમમ્।
યત્ર નિત્યં મહાસેનો ગુહઃ સન્નિહિતો નૃપ ॥ 3-83-60 (19508)
તત્ર ગત્વા નૃપશ્રેષ્ઠ ગમનાદેવ સિધ્યતિ।
કોટિતીર્થે નરઃ સ્નાત્વા ગોસહસ્રફલં લભેત્ ॥ 3-83-61 (19509)
પ્રદક્ષિણમુપાવૃત્ય જ્યેષ્ઠસ્થાનં વ્રજેન્નરઃ।
અભિગમ્ય મહાદેવં વિરાજતિ યથા શશી ॥ 3-83-62 (19510)
તત્ર કૂપે મહારાજ વિશ્રુતા ભરતર્ષભ।
સમુદ્રાસ્તત્ર ચત્વારો નિવસન્તિ યુધિષ્ઠિર ॥ 3-83-63 (19511)
તત્રોપસ્પૃશ્ય રાજેન્દ્ર પિતૃદેવાર્ચને રતઃ।
નિયતાત્મા નરઃ પૂતો ગચ્છેત પરમાં ગતિમ્ ॥ 3-83-64 (19512)
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર શૃઙ્ગબેરપુરં મહત્।
યત્રતીર્ણો મહારાજ રામો દાશરથિઃ પુરા ॥ 3-83-65 (19513)
રકતસ્મિંસ્તીર્થે મહાબાહો સ્નાત્વા પાપૈઃ પ્રમુચ્યતે।
ગઙ્ગાયાં તુ નરઃ સ્નાત્વા બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ ॥ 3-83-66 (19514)
વિધૂતપાપ્મા ભવતિ વાજપેયં ચ વિન્દતિ।
તતો મુઞ્જવટં ગચ્છેત્સ્થાનં દેવસ્ય ધીમતઃ ॥ 3-83-67 (19515)
અભિગમ્ય મહાદેવમભિવાદ્ય ચ ભારત।
પ્રદક્ષિણમુપાવૃત્ યગાણપત્યમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-83-68 (19516)
તસ્મિંસ્તીર્થે તુ જાહ્નવ્યાં સ્નાત્વા પાપૈઃ પ્રમુચ્યતે।
તતો ગચ્છેત રાજેન્દ્ર પ્રયાગમૃષિસંસ્તુતમ્ ॥ 3-83-69 (19517)
યત્ર બ્રહ્માદયો દેવા દિશશ્ચ સદિગીશ્વરાઃ।
લોકપાલાશ્ચ સાધ્યાશ્ચ પિતરો લોકસંમતાઃ ॥ 3-83-70 (19518)
સનત્કુમારપ્રમુખાસ્તથૈવ પરમર્ષયઃ।
અઙ્ગિરઃપ્રમુખાશ્ચૈવ તથા બ્રહ્મર્ષયોઽમલાઃ ॥ 3-83-71 (19519)
તથા નાગાઃ સુપર્ણશ્ચ સિદ્ધાશ્ચક્રચરાસ્તથા।
સરિતઃ સાગરાશ્ચૈવ ગન્ધર્વાપ્સરસોઽપિ ચ ॥ 3-83-72 (19520)
હરિશ્ચ ભગવાનાસ્તે પ્રજાપતિપુરસ્કૃતઃ।
તત્ર ત્રીણ્યગ્નિકુણ્ડાનિ યેષાં મધ્યેન જાહ્નવી ॥ 3-83-73 (19521)
પ્રયાગાદભિનિષ્ક્રાન્તા સર્વતીર્થપુરસ્કૃતા।
તપનસ્ય સુતા દેવી ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતા ॥ 3-83-74 (19522)
યમુના ગઙ્ગયા સાર્ધં સંગતા લોકપાવની।
ગઙ્ગાયમુનયોર્મધ્યં પૃથિવ્યા જઘનં સ્મૃતમ્ ॥ 3-83-75 (19523)
પ્રયાગં જઘનસ્થાનમુપસ્થમૃષયો વિદુઃ।
પ્રયાગં સપ્રતિષ્ઠાનં કમ્બલાશ્વતરૌ તથા ॥ 3-83-76 (19524)
તીર્થં ભોગવતી ચૈવ વેદિરેષા પ્રજાપતેઃ।
તત્રવેદાશ્ચ યજ્ઞાશ્ચ મૂર્તિમન્તો યુધિષ્ઠિર ॥ 3-83-77 (19525)
પ્રજાપતિમુપાસન્તે ઋષયશ્ચ તપોધનાઃ।
યજન્તે ક્રતુભિર્દેવાસ્તથા ચક્રધરા નૃપાઃ ॥ 3-83-78 (19526)
તતઃ પુણ્યતમં નામ ત્રિષુ લોકેષુ ભારત।
પ્રયાગં સર્વતીર્થેભ્યઃ પ્રવદન્ત્યધિકં વિભો ॥ 3-83-79 (19527)
શ્રવણાત્તસ્ય તીર્થસ્ નામસંકીર્તનાદપિ।
મૃત્યુકાલભયાચ્ચાપિ નરઃ પાપાત્પ્રમુચ્યતે ॥ 3-83-80 (19528)
તત્રાભિષેકં યઃ કુર્યાત્સંગમે લોકવિશ્રુતે।
પુણ્યં સ ફલમાપ્નોતિ રાજસૂયાશ્વમેધયોઃ ॥ 3-83-81 (19529)
એષા યજનભૂમિર્હિ દેવાનામભિસંસ્કૃતા।
તત્ર રદત્તં સૂક્ષ્મમપિ મહદ્ભવતિ ભારત ॥ 3-83-82 (19530)
ન વેદવચનાત્તાત ન લોકવચનાદપિ।
મતિરુત્ક્રમણીયા તે પ્રયાગમરણં પ્રતિ ॥ 3-83-83 (19531)
દશતીર્તસહસ્રાણિ ષષ્ટિઃ કોટ્યસ્તથાઽપરાઃ।
યેષાં સાન્નિધ્યમત્રૈવ કીર્તિતં કુરુન્દન ॥ 3-83-84 (19532)
ચતુર્વિદ્યે ચ યત્પુણ્યં સત્યવાદિષુ ચૈવ યત્।
સ્નાત એવ તદાપ્નોતિ ગઙ્ગાયમુનસંગમે ॥ 3-83-85 (19533)
તત્ર ભોગવતી નામ વાસુકેસ્તીર્થમુત્તમમ્।
તત્રાભિષેકં યઃ કુર્યાત્સોઽશ્વમેધફલં લભેત્ ॥ 3-83-86 (19534)
તત્ર હંસપ્રપતનં તીર્થં ત્રૈલોક્યવિશ્રુતમ્।
દશાશ્વમેધિકં ચૈવ ગઙ્ગાયાં કુરુનન્દન ॥ 3-83-87 (19535)
કુરુક્ષેત્રસમા ગઙ્ગા યત્રતત્રાવગાહિતા।
વિશેષો વૈ કનખલે પ્રયાગે પરમં મહત્ ॥ 3-83-88 (19536)
યદ્યકાર્યશતં કૃત્વા કૃતંગઙ્ગાવસેચનમ્।
સર્વં તત્તસ્ય ગઙ્ગાપો દહત્યગ્નિરિવેન્ધનમ્ ॥ 3-83-89 (19537)
સર્વં કૃતયુગે પુણ્યંત્રેતાયાં પુષ્કરં સ્મૃતમ્।
દ્વાપરેઽપિ કુરુક્ષેત્રં ગઙ્ગા કલિયુગે સ્મૃતા ॥ 3-83-90 (19538)
પુષ્કરે તુ તપસ્તપ્યેદ્દાનં દદ્યાન્મહાલયે।
મલયે ત્વગ્નિમારોહેદ્ભૃગુતુન્દે ત્વનાશનમ્ ॥ 3-83-91 (19539)
પુષ્કરે તુ કુરુક્ષેત્રે રગઙ્ગાયાં મગધેષુ ચ।
સ્નાત્વા તારયતે જન્તુઃ સપ્તસપ્તાવરાંસ્તથા ॥ 3-83-92 (19540)
પુનાતિ કીર્તિતા પાપં દૃષ્ટા ભદ્રં પ્રયચ્છતિ।
અવગાઢા ચ પીતા ચ પુનાત્યાસપ્તમં કુલમ્ ॥ 3-83-93 (19541)
યાવદસ્થિ મનુષ્યસ્ ગઙ્ગાયાઃ સ્પૃશતે જલમ્।
તાવત્સ પુરુષો રાજન્સ્વર્ગલોકે મહીપતે ॥ 3-83-94 (19542)
યથા પુણ્યાનિ તીર્થાનિ પુણ્યાન્યાયતનાનિ ચ।
ઉપાસ્ય પુણ્યં લબ્ધ્વા ચ ભવત્યમરલોકભાક્ ॥ 3-83-95 (19543)
ન ગઙ્ગાસદૃશં તીર્થં ન દેવઃ કેશવાત્પરઃ।
બ્રાહ્મણેભ્યઃ પરં નાસ્તિ એવમાહ પિતામહઃ ॥ 3-83-96 (19544)
યત્ર ગઙ્ગા મહારાજ સ દેશસ્તત્તપોકવનમ્।
સિદ્ધિક્ષેત્રં ચ તજ્જ્ઞેયં ગઙ્ગાતીરસમાશ્રિતમ્ ॥ 3-83-97 (19545)
ઇદં સત્યંદ્વિજાતીનાં સાધૂનામાત્મનોપિ ચ।
સુહૃદાં ચ જપેત્કર્મે શિષ્યસ્યાનુગતસ્ય ચ ॥ 3-83-98 (19546)
ઇદં ધન્યમિદં મેધ્યમિદં સ્વર્ગ્યમિદં સુખમ્।
ઇદં પુણ્યમિદં રમ્યં પાવનં ધર્મ્યમુત્તમમ્ ॥ 3-83-99 (19547)
મહર્ષીણામિદં ગુહ્યં સર્વપાપપ્રમોચનમ્।
અધીત્યદ્વિજમધ્યે ચ નિર્મલઃ સ્વર્ગમાપ્નુયાત્ ॥ 3-83-100 (19548)
શ્રીમત્સ્વર્ગ્યં તથા પુણ્યં સપત્નશમનં શિવમ્।
મેધાજનનમગ્ર્યં વૈ તીર્થવંશાનુકીર્તનમ્ ॥ 3-83-101 (19549)
અપુત્રો લભતે પુત્રમધનો ધનમાપ્નુયાત્।
શૂદ્રો યથેપ્સિતાન્કામાન્બ્રાહ્મણઃ પારગઃ પઠન્।
મહીં વિજયતે રાજા વૈશ્યો ધનમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-83-102 (19550)
યશ્ચેદં શૃણુયાન્નિત્યં તીર્થપુણ્યં નરઃ શુચિઃ।
જાતીઃ સ સ્મરતે બહ્વીર્નાકપૃષ્ઠે ચ મોદતે ॥ 3-83-103 (19551)
ગમ્યાન્યપિ ચ તીર્થાનિ કીર્તિતાન્યગમાનિ ચ।
મનસા તાનિ ગચ્છેત સર્વતીર્થસમીક્ષયા ॥ 3-83-104 (19552)
એતાનિ વસુભિઃ સાધ્યૈરાદિત્યૈર્મરુદશ્વિભિઃ।
ઋષિભિર્દેવકલ્પૈશ્ચ સ્નાતાનિ સુકૃતૈષિભિઃ ॥ 3-83-105 (19553)
એવં ત્વમપિ કૌરવ્ય વિધિનાઽનેન સુવ્રત।
વ્રત તીર્થાનિ નિયતઃ પુણ્યં પુણ્યેન વર્ધયન્ ॥ 3-83-106 (19554)
ભાષિતૈઃ કરણૈઃ પૂર્વમાસ્તિક્યાચ્છ્રુતિદર્શનાત્।
પ્રાપ્યન્તે તાનિ તીર્તાનિ સદ્ભિઃ શાસ્ત્રાર્થદર્શિભિઃ।
સદ્ભિઃ શાસ્ત્રાર્થતત્વજ્ઞૈર્બ્રાહ્મણૈઃ સહ ગમ્યતામ્ ॥ 3-83-107 (19555)
નાવ્રતી નાકૃતાત્મા ચ નાશુચિર્ન ચ તસ્કરઃ।
સ્નાતિ તીર્થેષુ કૌરવ્ય ન ચ વક્રમતિર્નરઃ ॥ 3-83-108 (19556)
ત્વયા તુ સમ્યગ્વૃત્તેન નિત્યં ધર્માર્થદર્શિના।
`પિતરસ્તાત સર્વે ચ તારિતાઃ પ્રપિતામહાઃ' ॥ 3-83-109 (19557)
પિતા પિતામહસ્ચૈવ સર્વે ચ પ્રપિતામહાઃ।
પિતામહપુરોગાશ્ચ દેવાઃ સર્ષિગણા નૃપ।
તવ ધર્મેણ ધર્મજ્ઞ નિત્યમેવાભિતોષિતઃ ॥ 3-83-110 (19558)
અવાપ્સ્યસિ ત્વં લોકાન્વૈ વસૂનાં વાસવોપમ।
કીર્તિં ચ મહાતીં ભીષ્મ પ્રાપ્સ્યસે ભુવિશાશ્વતીં ॥ 3-83-111 (19559)
નારદ ઉવાચ। 3-83-112x (1991)
એવમુક્ત્વાઽભ્યનુજ્ઞાય પુલસ્ત્યો ભગવાનૃષિઃ।
પ્રીતઃ પ્રીતેન મનસા તત્રૈવાન્તરધીયત ॥ 3-83-112 (19560)
ભીષ્મશ્ચ કુરુશાર્દૂલ શાસ્ત્રતત્ત્વાર્થદર્શિવાન્।
પુલસ્ત્યવચનાચ્ચૈવ પૃથિવીં પરિચક્રમે ॥ 3-83-113 (19561)
એવમેષા મહાભાગા પ્રતિષ્ઠાને પ્રતિષ્ઠિતા।
તીર્થયાત્રા મહાપુણ્યા સર્વપાપપ્રમોચની ॥ 3-83-114 (19562)
અનેન વિધિના યસ્તુ પૃથિવીં સંચરિષ્યતિ।
અશ્વમેધશતં સાગ્રં ફલં પ્રેત્ય સ ભોક્ષ્યતિ ॥ 3-83-115 (19563)
તતશ્ચાષ્ટગુણં પાર્થ પ્રાપ્સ્યસે ધર્મમુત્તમમ્।
ભીષ્મઃ કુરૂણાં પ્રવરો યથા પૂર્વમવાપ્તવાન્ ॥ 3-83-116 (19564)
નેતા ચ ત્વમૃષીન્યસ્માત્તેન તેઽષ્ટગુણં ફલમ્।
રક્ષોગણબિકીર્ણાનિ તીર્થાન્યેતાનિ ભારત।
અગમ્યાનિ મનુષ્યેન્દ્રૈસ્ત્વામૃતે કુરુનન્દન ॥ 3-83-117 (19565)
ઇદં દેવર્ષિચરિતં સર્વતીર્તાભિસંવૃતમ્।
યઃ પઠેચ્છૃણુયાદ્વાઽપિસર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ 3-83-118 (19566)
ઋષિમુખ્યાઃ સદા યત્રવાલ્મીકિસ્ત્વથ કશ્યપઃ।
આત્રેયઃ કુણ્ડજઠરો વિશ્વામિત્રોઽથ ગૌતમઃ ॥ 3-83-119 (19567)
અસિતો દેવલશ્ચૈવ માર્કણ્ડેયોઽથ ગાલવઃ।
ભરદ્વાજો વસિષ્ઠશ્ચ મુનિરુદ્દાલકસ્તથા ॥ 3-83-120 (19568)
શૌનકઃ સહ પુત્રેણ વ્યાસશ્ચ તપતાંવરઃ।
દુર્વાસાશ્ચ મુનિશ્રેષ્ઠો જાબાલિશ્ચ મહાતપાઃ ॥ 3-83-121 (19569)
એતે ઋષિવરાઃ સર્વે ત્વત્પ્રતીક્ષાસ્તપોધનાઃ।
એભિઃ સહ મહારાજ તીર્થાન્યેતાન્યનુવ્રજ ॥ 3-83-122 (19570)
એષ તે લોમશો નામ મહર્ષિરમિતદ્યુતિઃ।
સમેષ્યતિ મહારાજ તેન સાર્ધમનુવ્રજ ॥ 3-83-123 (19571)
મયાઽપિસહ ધર્મજ્ઞ તીર્થાન્યેતાન્યનુક્રમાત્। 3-83-b124 પ્રાપ્સ્યસે મહતીં કીર્તિં યથા રાજા મહાભિષક્ ॥ 3-83-124 (19572)
યથા યયાતિર્ધર્માત્મા યથા રાજા પુરૂરવાઃ।
તથા ત્વં કુરુશાર્દૂલ સ્વેન ધર્મેણ શોભસે ॥ 3-83-125 (19573)
યથા ભગીરથો રાજા યથા રામશ્ચ વિશ્રુતઃ।
તથા ત્વં સર્વરાજભ્યો ભ્રાજસે રશ્મિવાનિવ ॥ 3-83-126 (19574)
યથા મનુર્યથેક્ષ્વાકુર્યથા પૂરુર્મહાયશાઃ।
યથા વૈન્યો મહારાજ તથા ત્વમપિ વિશ્રુતઃ ॥ 3-83-127 (19575)
યથા ચ વૃત્રહા સર્વાન્સપત્નાન્નિર્દહન્પુરા।
ત્રૈલોક્યં પાલયામાસ દેવરાડ્વિગતજ્વરઃ ॥ 3-83-128 (19576)
તથા શત્રુક્ષયં કૃત્વા ત્વં પ્રજાઃ પાલયિષ્યસિ।
સ્વધર્મવિજિતામુર્વીં પ્રાપ્ય રાજીવલોચન।
ખ્યાતિં યાસ્યસિ ધર્મેણ કાર્તવીર્યાર્જુનો યથા ॥ 3-83-129 (19577)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-83-130x (1992)
એવમાશ્વાસ્ય રાજાનં નારદો ભગવાનૃષિઃ।
અનુજ્ઞાપ્ય મહારાજ તત્રૈવાન્તરધીયત ॥ 3-83-130 (19578)
યુધિષ્ઠિરોષિ ધર્માત્મા તમેવાર્થં વિચિન્તયન્।
તીર્થયાત્રાશ્રિતં પુણ્યમૃષીણાં પ્રત્યવેદયત્ ॥ 3-83-131 (19579)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્તયાત્રાપર્વણિ ત્ર્યશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 83 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-83-4 અશ્વમેધાદ્દશગુણમિતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-83-29 નિદર્શનમુદાહરણમ્ ॥ 3-83-30 યો યોનિસંકરજઃ સ જેતત્ર ગાયત્રીં પઠતિ તસ્ય સમ્યક્ પઠતોપિતીર્થમાહાત્મ્યાત્સા ગાયત્રી ગાથા સ્વરનિયમહીના ગદ્યવન્મુખાન્નિઃસરતિ। ગાથિકા ગ્રામ્યગીતવત્ સ્વરવર્ણવિકૃતા ॥ 3-83-31 અબ્રાહ્મણસ્ય તુ પ્રાક્સિદ્ધાપિ તત્ર ન સ્ફુરતીતિ ભાવઃ ॥ 3-83-33 તતો બેણ્ણાં સમાસાદ્યેતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-83-73 ચક્રચરાઃ સૂર્યાદયઃ ॥ 3-83-75 સ્ત્રીરૂપાયાઃ પૃથિવ્યાઃ મેરુપૃષ્ઠશીર્ષાયા હરિદ્વારાદરભ્ય જઘનં નાભેરધોભાગઃ ॥ 3-83-77 નદી પ્રોક્તા પ્રજાપતેરિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-83-83 પ્રયાગગમનં પ્રતીતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-83-85 ચાતુર્વેદ્યે ચ યત્પુણ્યમિતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-83-103 કૈલાસે સત્યલોકે નાકપૃષ્ઠે ચ મોદત ઇતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-83-104 અગમાનિ અગમ્યાનિ। સમીક્ષયા દર્શનેચ્છયા ॥ 3-83-107 કરણૈઃ ઇન્દ્રિયૈઃ ॥ 3-83-108 અકૃતાત્મા અવશીકૃતચિત્તઃ ॥ 3-83-114 પ્રતિષ્ઠાને પ્રયાગે। પ્રતિષ્ઠિતા સમાપ્તા ॥ 3-83-124 મહાભિષક્ શન્તનુરૂપેણાવતીર્ણઃ ॥ 3-83-126 રશ્મિવાન્ સૂર્યઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 084
॥ શ્રીઃ ॥
3.84. અધ્યાયઃ 084
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ ધૌમ્યંપ્રતિ અર્જુનેન વિના સ્વસ્ય કામ્યકવનેઽનમિરુચિકથનપૂર્વકં નિવાસાય સ્થાનાન્તરકથનપ્રાર્થના ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-84-0 (19580)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-84-0x (1993)
ભ્રાતૄણાં મતમાજ્ઞાય નારદસ્ય ચ ધીમતઃ।
પિતામહસમં ધૌમ્યં પ્રાહ રાજા યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-84-1 (19581)
મયા સ પુરુષવ્યાઘ્રો જિષ્ણુઃ સત્યપરાક્રમઃ।
અસ્ત્રહેતોર્મહાબાહુરમિતાત્મા વિવાસિતઃ ॥ 3-84-2 (19582)
સ હિ વીરોઽનુરક્તશ્ સમર્થશ્ચ તપોધનઃ।
કૃતી ચ ભૃશમપ્યસ્ત્રે વાસુદેવ ઇવ પ્રભુઃ ॥ 3-84-3 (19583)
અહં હ્યેતાવુભૌ બ્રહ્મન્કૃષ્ણાવરિવિઘાતિનૌ।
અભિજાનામિ વિક્રાન્તૌ તથા વ્યાસઃ પરન્તપૌ ॥ 3-84-4 (19584)
ત્રિયુગૌ પુણ્ડરીકાક્ષૌ વાસુદેવધનંજયૌ।
નારદોઽપિતથા વેદ યોષ્યશંસત્સદા મમ ॥ 3-84-5 (19585)
તથાઽહમપિ જાનામિ નરનારાયણાવૃષી।
શક્તોઽયમિત્યતો મત્વા મયા સ પ્રેષિતોઽર્જુનઃ ॥ 3-84-6 (19586)
ઇન્દ્રાદનવરઃ શક્રં સુરસૂનુઃ સુરાધિપમ્।
દ્રષ્ટુમસ્ત્રાણિ ચાદાતુમિન્દ્રાદિતિ વિવાસિતઃ ॥ 3-84-7 (19587)
ભીષ્મદ્રોણાવતિરથૌ કૃપો દ્રૌણિશ્ચ દુર્જયઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રેણ સુધૃતાઃ સુમહાબલાઃ ॥ 3-84-8 (19588)
સર્વે વેદવિદઃ શૂરાઃ સર્વેઽસ્ત્રકુશલાસ્તથા।
`સર્વે મહારથા મુખ્યાઃ સર્વે જિતપરિશ્રમાઃ'।
યોદ્ધુકામાશ્ચ પાર્થેન સતતં યે મહાબલાઃ ॥ 3-84-9 (19589)
સ ચ દિવ્યાસ્ત્રવિત્કર્ણઃ સૂતપુત્રો મહારથઃ।
યોઽસ્ત્રવેગાનિલબલઃ શરાર્ચિસ્તલનિઃસ્વનઃ।
રજોધૂમોઽસ્ત્રસંપાતો ધાર્તરાષ્ટ્રાનિલોદ્ધતઃ ॥ 3-84-10 (19590)
નિસૃષ્ટ ઇવ કાલેન યુગાન્તજ્વલનો યથા।
મમ સૈન્યમયં કક્ષં પ્રધક્ષ્યતિ ન સંશયઃ ॥ 3-84-11 (19591)
તં સ કુષ્ણાનિલોદ્ધૂતો દિવ્યાસ્ત્રજ્વલનો મહાન્।
શ્વેતવાજિબલાકાભૃદ્ગણ્ડીવેન્દ્રાયુધોલ્બણઃ ॥ 3-84-12 (19592)
સંરબ્ધઃ શરધારાભિઃ સુધીપ્તં કર્ણપાવકમ્।
ઉદીર્ણોઽર્જુનમેઘોઽયં શમયિષ્યતિ સંયુગે ॥ 3-84-13 (19593)
સ સાક્ષાદેવ સર્વાણિ શક્રાત્પરપુરંજયઃ।
દિવ્યાન્યસ્ત્રાણિ વીભત્સુર્યથાવત્પ્રતિપત્સ્યતે ॥ 3-84-14 (19594)
અલં સ તેષાં સર્વેષામિતિ મે ધીયતે મતિઃ।
નાસ્તિ ત્વતિક્રિયા તસ્ રણેઽરીણાં પ્રતિક્રિયા ॥ 3-84-15 (19595)
તે વયં પાણ્ડવં સર્વે ગૃહીતાસ્ત્રમરિંદમમ્।
દ્રષ્ટારો ન હિ બીભત્સુર્ભારમુદ્યમ્ય સીદતિ ॥ 3-84-16 (19596)
વયં તુ તમૃતે વીરં વનેઽસ્મિન્દ્વિપદાંવર।
અવધાનં ન ગચ્છામઃ કામ્યકે સહ કૃષ્ણયા ॥ 3-84-17 (19597)
ભવાનન્યદ્વનં સાધુ બહ્વન્નં ફલવચ્છુચિ।
આખ્યાતુ રમણીયં ચ સેવિતં પુણ્યક્રમભિઃ ॥ 3-84-18 (19598)
યત્રકંચિદ્વયં કાલં વસન્તઃ સત્યવિક્રમમ્।
પ્રતીક્ષામોઽર્જુનં વરં વૃષ્ટિકામા ઇવામ્બુદમ્ ॥ 3-84-19 (19599)
વિવિધાનાશ્રમાન્કાંશ્ચિદ્દ્વિજાતિભ્યઃ પ્રતિશ્રુતાન્।
સરાંસિ સરિતશ્ચૈવ રમણીયાંશ્ચ પર્વતાન્ ॥ 3-84-20 (19600)
આચક્ષ્વ ન હિ મે બ્રહ્મન્રોચતે તમૃતેઽર્જુનમ્।
વનેઽસ્મિન્કામ્યકે વાસો ગચ્છામોઽન્યાં દિશંપ્રતિ ॥ 3-84-21 (19601)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ચતુરશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 84 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-84-7 અનવરોઽન્યૂનઃ ॥ 3-84-10 રજઃકાર્યં ક્રોધઃ સ એવ ધૂમો યસ્ય। ધાર્તરાષ્ટ્રૈરનિલૈરિવ ઉદ્ધત ઉદ્દીપિતઃ ॥ 3-84-11 કક્ષં તૃણવનમ્ ॥ 3-84-12 ઉલ્વણો દુઃસહઃ ॥ 3-84-15 અલં જેતું પર્યાપ્તઃ ॥ 3-84-16 દ્રષ્ટારો દ્રક્ષ્યામઃ ॥ 3-84-17 અવધાનં સ્વાસ્થ્યમ્ ॥ 3-84-18 બ્રહ્માઢ્યં જલવચ્છુચીતિ ક. ઘ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 085
॥ શ્રીઃ ॥
3.85. અધ્યાયઃ 085
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ધૌમ્યેન યુધિષ્ઠિરય પ્રાચીસ્થનાનાતીર્થકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-85-0 (19602)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-85-0x (1994)
તાન્સર્વાનુત્સુકાન્દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવાન્દીનચેતસઃ।
અશ્વાસયંસ્તથા ધૌમ્યો બૃહસ્પતિસમોઽબ્રવીત્ ॥ 3-85-1 (19603)
બ્રાહ્મણાનુમતાન્પુણ્યાનાશ્રમાન્ભરતર્ષભ।
દિશસ્તીર્થાનિ શૈલાંશ્ચ શૃણુ મે વદતોઽનઘ ॥ 3-85-2 (19604)
યાઞ્શ્રુત્વા ગદતો રાજન્વિશોકો ભવિતાસિ હ।
દ્રૌપદ્યા ચાનયા સાર્ધં ભ્રાતૃભિશ્ચ નરેશ્વર ॥ 3-85-3 (19605)
શ્રવણાચ્ચૈવ તેષાં ત્વં પુણ્યમાપ્સ્યસિ પાણ્ડવ।
ગત્વા શતગુણં ચૈવ તેભ્ય એવ નરોત્તમ ॥ 3-85-4 (19606)
શૃણુ પૂર્વાં દિશં રાજન્દેવર્ષિગણસેવિતામ્।
રમ્યાં તે કથયિષ્યામિ યુધિષ્ઠિર યથાસ્મૃતિ ॥ 3-85-5 (19607)
તસ્યાં રદેવર્ષિજુષ્ટાયાં નૈમિષં નામ ભારત।
યત્રતીર્થાનિ દેવાનાં પુણ્યાનિ ચ પૃથક્ પૃથક્ ॥ 3-85-6 (19608)
યત્ર સા ગોમતી પુણ્યા રમ્યા દેવર્ષિસેવિતા।
યજ્ઞભૂમિશ્ચ દેવાનાં શામિત્રં ચ વિવસ્વતઃ ॥ 3-85-7 (19609)
તસ્યાં ગિરિવરઃ પુણ્યો ગયો રાજર્ષિસત્કૃતઃ।
શિવં બ્રહ્મસરો યત્રસેવિતં ત્રિદશર્ષિભિઃ ॥ 3-85-8 (19610)
યદર્થે પુરુષવ્યાઘ્ર કીર્તયન્તિ પુરાતનાઃ।
એષ્ટવ્યા બહવઃ પુત્રા યદ્યેકોપિ ગયાં વ્રજેત્ ॥ 3-85-9 (19611)
ગૌરીં વા વરયેત્કન્યાં નીલં વા વૃષમુત્સૃજેત્।
ઉત્તારયતિ સંતત્યા દશ પૂર્વાન્દશાવરાન્ ॥ 3-85-10 (19612)
મહાનદી ચ તત્રૈવ તથા ગયશિરો નૃપ।
યત્રાસૌ કીર્ત્યતે વિપ્રૈરક્ષય્યકરણો વટઃ ॥ 3-85-11 (19613)
યત્રદત્તં પિતૃભ્યોઽન્નમક્ષય્યં ભવતિ પ્રભો।
સા ચ પુણ્યજલા તત્ર ફલ્ગુનામા મહાનદી ॥ 3-85-12 (19614)
બહુમૂલફલા ચાપિ કૌશિકી ભરતર્ષભ।
વિશ્વામિત્રોઽધ્યગાદ્યત્ર બ્રાહ્મણત્વં તપોધનઃ ॥ 3-85-13 (19615)
ગઙ્ગા યત્રનદી પુણ્યા યસ્યાસ્તીરે ભગીરથઃ।
અયજત્તત્રબહુભિઃ ક્રતુભિર્ભૂરિદક્ષિણૈઃ ॥ 3-85-14 (19616)
પાઞ્ચાલેષુ ચ કૌરવ્ય કથયન્ત્યુત્પલાવતમ્।
વિશ્વામિત્રોઽયજદ્યત્ર શક્રેણ સહ કૌશિકઃ ॥ 3-85-15 (19617)
યત્રાનુવંશં ભગવાઞ્જામદગ્ન્યસ્તથા જગૌ।
વિશ્વામિત્રસ્ય તાં દૃષ્ટ્વા ચિભૂતિમતિમાનુષીમ્ ॥ 3-85-16 (19618)
કાન્યકુબ્જેઽપિબત્સોમમિન્દ્રેણ સહ કૌશિકઃ।
તતઃ ક્ષત્રાદપાક્રામદ્બ્રાહ્મણોસ્મીતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 3-85-17 (19619)
પવિત્રમૃષિભિર્જુષ્ટં પુણ્યં પાવનમુત્તમમ્।
ગઙ્ગાયમુનયોર્વીર સંગમં લોકવિશ્રુતમ્ ॥ 3-85-18 (19620)
યત્રાયજત ભૂતાત્મા પૂર્વમેવ પિતામહઃ।
પ્રયાગમિતિ વિખ્યાતં તસ્માદ્ભરતસત્તમ ॥ 3-85-19 (19621)
અગસ્ત્યસ્ય તુ રાજેન્દ્ર તત્રાશ્રમવરો નૃપ।
તત્તથા તાપસારણ્યં તાપસૈરુપશોભિતમ્ ॥ 3-85-20 (19622)
હિરણ્યબિન્દુઃ કથિતો ગિરૌ કાલઞ્જરે મહાન્।
આગસ્ત્યપર્વતોરભ્યઃ પુણ્યો ગિરિવઃ શિવઃ ॥ 3-85-21 (19623)
મહેન્દ્રો નામ કૌરવ્ય ભાર્ગવસ્ય મહાત્મનઃ।
અયજત્તત્રકૌન્તેય પૂર્વમેવ પિતામહઃ ॥ 3-85-22 (19624)
યત્રભાગીરથી પુણ્યાં સરસ્યાસીદ્યુધિષ્ઠિર।
યત્ર સા બ્રહ્મશાલેતિ પુણ્યાખ્યાતા વિશાંપતે।
ધૂતપાપ્મભિરાકીર્ણા પુણ્યં તસ્યાશ્ચ દર્શનમ્ ॥ 3-85-23 (19625)
પવિત્રો મઙ્ગલીયશ્ચ ખ્યાતો લોકે સનાતનઃ।
કેદારશ્ચ મતઙ્ગસ્ય મહાનાશ્રમ ઉત્તમઃ ॥ 3-85-24 (19626)
કુણ્ડોદઃ પર્વતો રમ્યો બહુમૂલફલોદકઃ।
નૈષધસ્તૃષિતો યત્ર જલં શર્મ ચ લબ્ધવાન્ ॥ 3-85-25 (19627)
યત્ર દેવવનં પુણ્યં તાપસૈરુપશોભિતમ્।
બાહુદા ચ નદી યત્રનન્દા ચ ગિરિમૂર્ધનિ ॥ 3-85-26 (19628)
તીર્થાનિ સરિતઃ શૈલાઃ પુણ્યાન્યાયતનાનિ ચ।
પ્રાચ્યાં દિશિ મહારાજ કીર્તિતાનિ મયા તવ ॥ 3-85-27 (19629)
તિસૃષ્વન્યાસુ પુણ્યાનિ દિક્ષુ તીર્થાનિ મે શૃણુ।
સરિતઃ પર્વતાંશ્ચૈવ પુણ્યાન્યાયતનાનિ ચ ॥ 3-85-28 (19630)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ પઞ્ચાશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 85 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-85-7 શામિત્રં શમિતુઃ કર્મ યજ્ઞે પશુમારણમ્। વિવસ્વતઃ પુત્રસ્ય યમસ્યેતિ શેષઃ ॥ 3-85-8 તસ્યાં પ્રાચ્યાં દિશિ। રાજર્ષિરપિ ગયસંજ્ઞઃ ॥ 3-85-18 પવિર્વજ્રં તત્તુલ્યં જન્મમરણાદિદુઃખં તસ્માત્રાયત ઇતિ પવિત્રમ્। અતએવ ઋષિભિર્જુષ્ટં સેવિતમ્। પુણ્યં ધર્મવૃદ્ધિહેતુઃ। પાવનં પાપનાશનમ્ ॥ 3-85-21 અત્યન્યાન્પર્વતાન્રાજન્પુણ્યો ગિરિવરઃ શિવઃ ઇતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-85-23 સરસિ મણિકર્ણિકાખ્યે પ્રવિષ્ટા આસીત્। આકાર્ણા વ્યાપ્તા ॥ 3-85-24 મઙ્ગલીયઃ મઙ્ગલાવહઃ ॥ 3-85-25 નૈષધો નલઃ ॥ 3-85-26 બહુલા ચ નદી યત્રેતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 086
॥ શ્રીઃ ॥
3.86. અધ્યાયઃ 086
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ધૌમ્યેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ દક્ષિણદિક્સ્થનાનાતીર્થાનુકીર્તનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-86-0 (19631)
ધૌમ્ય ઉવાચ। 3-86-0x (1995)
દક્ષિણસ્યાં તુ પુણ્યાનિ શૃણુ તીર્થાનિ ભારત।
વિસ્તરેણ યથાબુદ્ધિ કીર્ત્યમાનાનિ તાનિ વૈ ॥ 3-86-1 (19632)
યસ્યામાખ્યાયતે પુણ્યા દિશિ ગોદાવરી નદી।
બહ્વારામા બહુજલા તાપસાચરિતા શિવા ॥ 3-86-2 (19633)
વેણા ભીમરથી ચૈવ નદ્યૌ પાપભયાપહે।
મૃગદ્વિજસમાકીર્ણે તાપસાલયભૂષિતે ॥ 3-86-3 (19634)
રાજર્ષેસ્તસ્ ચ સરિન્નૃગસ્ય ભરતર્ષભ।
રમ્યતીર્થા બહુજલા પયોષ્ણી દ્વિજસેવિતા ॥ 3-86-4 (19635)
અપિ ચાત્ર મહાયોગી માર્કણ્ડેયો મહાયશાઃ।
અનુવંશ્યાં જગૌ ગાથાં નૃગસ્ય ધરણીપતેઃ ॥ 3-86-5 (19636)
નૃગસ્ યજમાનસ્ય પ્રત્યક્ષમિતિ નઃ શ્રુતમ્।
`મરુતઃ પરિવેષ્ટારઃ સદસ્યાશ્ચ દિવૌકસઃ'॥ 3-86-6 (19637)
પયોષ્ણ્યાં યજમાનસ્ય વારાહે તીર્થ ઉત્તમે।
ઉદ્ધૃતં ભૂતલસ્થં વાવાયુના સમુદીરિતમ્।
પયોષ્ણ્યા હરતે તોયં પાપમામરણાન્તિકમ્ ॥ 3-86-7 (19638)
સ્વર્ગાદુત્તુઙ્ગમમલં વિષાણં યત્ર શૂલિનઃ।
સ્વમાત્મવિહિતં દૃષ્ટ્વા મર્ત્યઃ શિવપુરં વ્રજેત્ ॥ 3-86-8 (19639)
એકતઃ સરિતઃ સર્વા ગઙ્ગાદ્યાઃ સલિલોચ્ચયાઃ।
પયોષ્ણી ચૈકતઃ પુણ્યા તીર્થેભ્યો હિ મતા મમ ॥ 3-86-9 (19640)
માઠરસ્ય વનં પુણ્યં બહુમૂલફલં શિવમ્।
યૂપશ્ચ ભરતશ્રેષ્ઠ વરુણસ્રોતસે ગિરૌ ॥ 3-86-10 (19641)
પ્રવેણ્યુત્તરપાર્સ્વે તુ પુણ્યે કણ્વાશ્રમે તથા।
તાપસાનામરણ્યાનિ કીર્તિતાનિ યથાશ્રુતિ ॥ 3-86-11 (19642)
વેદી શૂર્પારકે તાત જમદગ્નેર્મહાત્મનઃ।
રમ્યા પાષાણતીર્થા ચ પુરશ્ચન્દ્રા ચ ભારત ॥ 3-86-12 (19643)
અશોકતીર્થં તત્રૈવ કૌન્તે ય બહુલાશ્રમમ્।
અગસ્ત્યતીર્થં પાણ્ડ્યેષુ વારુણં ચ યુધિષ્ઠિર ॥ 3-86-13 (19644)
કુમાર્યઃ કથિતાઃ પુણ્યાઃ પાણ્ડ્યેષ્વેવ નરર્ષભ।
તામ્રપર્ણી તુ કૌન્તેય કીર્તયિષ્યામિ તાં શૃણુ ॥ 3-86-14 (19645)
યત્ર દેવૈસ્તપસ્તપ્તં મહદિચ્છદ્ભિરાશ્રમે।
ગોકર્ણમિતિ વિખ્યાતં ત્રિષુ લોકેષુ ભારત ॥ 3-86-15 (19646)
શીતતોયો બહુજલઃ પુણ્યસ્તાત શિવશ્ચ સઃ।
હ્રદઃ પરમદુષ્પ્રાપો માનુષૈરકૃતાત્મભિઃ ॥ 3-86-16 (19647)
તત્ર વૃક્ષતૃણાદ્યૈશ્ચ સંપન્નઃ ફલમૂલવાન્।
આશ્રમોઽગસ્ત્યશિષ્યસ્ય પુણ્યો દેવસહે ગિરૌ ॥ 3-86-17 (19648)
વૈડૂર્યપર્વતસ્તત્ર શ્રીમાન્મણિમયઃ શિવઃ।
અગસ્ત્યસ્યાશ્રમશ્ચૈવ બહુમૂલફલોદકઃ ॥ 3-86-18 (19649)
સુરાષ્ટ્રેષ્વપિ વક્ષ્યામિ પુણ્યાન્યાયતનાનિ ચ।
આશ્રમાન્સરિતશ્ચૈવ સરાંસિ ચ નરાધિપ ॥ 3-86-19 (19650)
ચમસોદ્ભેદનં વિપ્રાસ્તત્રાપિ કથયન્ત્યુત।
પ્રભાસં ચોદધૌ તીર્થં ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્ ॥ 3-86-20 (19651)
તત્ર પિણ્ડારકં નામ તાપસાચરિતં શિવમ્।
ઉજ્જયન્તશ્ચ શિખરી ક્ષિપ્રં સિદ્ધિકરો મહાન્ ॥ 3-86-21 (19652)
તત્ર દેવર્ષિવીરેણ નારદેનાનુકીર્તિતઃ।
પુરાણઃ શ્રૂયતે શ્લોકસ્તં નિબોધ યુધિષ્ઠિર ॥ 3-86-22 (19653)
પુણ્યે ગિરૌ સુરાષ્ટ્રેષુ મૃગપક્ષિનિષેવિતે।
ઉજ્જયન્તે સ્મ તપ્તાઙ્ગો નાકપૃષ્ઠે મહીયતે ॥ 3-86-23 (19654)
`એષ નારાયણઃ શ્રીમાન્ક્ષીરાર્ણવનિકેતનઃ।
નાગપર્યઙ્કમુત્સૃજ્યહ્યાગતો મધુરાં પુરીમ્' ॥ 3-86-24 (19655)
પુણ્યા દ્વારવતી તત્રયત્રાસૌ મધુસૂદનઃ।
સાક્ષાદ્દેવઃ પુરાણોસૌ સ હિ ધર્મઃ સનાતનઃ ॥ 3-86-25 (19656)
યે ચ કવેદવિદો વિપ્રા યે ચાધ્યાત્મવિદો જનાઃ।
તે વદન્તિ મહાત્માનં કૃષ્ણં ધર્મં સનાતનમ્ ॥ 3-86-26 (19657)
પવિત્રાણાં હિ ગોવિન્દઃ પવિત્રં પરમુચ્યતે।
પુણ્યાનામપિ પુણ્યોસૌ મઙ્ગાલાનાં ચ મઙ્ગલમ્।
ત્રૈલોક્યે પુણ્ડરીકાક્ષો દેવદેવઃ સનાતનઃ ॥ 3-86-27 (19658)
અવ્યયાત્મા વ્યયાત્મા ચ ક્ષેત્રજ્ઞઃ પરમેશ્વરઃ।
આસ્તે હરિરચિન્ત્યાત્મા તત્રૈવ મધુસૂદનઃ ॥ 3-86-28 (19659)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ષડશીતિતમોઽષ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-86-5 અનુવંશ્યાં વંશાનૂરૂપાં તુ નૃગમાત્રાનુરૂપામ્ ॥ 3-86-13 અશોકતીર્થં મત્સ્યેષ્વિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-86-15 મહત્ મોક્ષફલમ્ ॥ 3-86-23 તપ્તાઙ્ગ કૃતતપસ્કઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 087
॥ શ્રીઃ ॥
3.87. અધ્યાયઃ 087
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ધૌમ્યેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પ્રતીચીસ્થતીર્થકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-87-0 (19660)
ધૌમ્ય ઉવાચ। 3-87-0x (1996)
અવન્તીષુ પ્રતીચ્યાં વૈ કીર્તયિષ્યામિ તે દિશિ।
યાનિ તત્રપવિત્રાણિ પુણ્યાન્યાયતનાનિ ચ ॥ 3-87-1 (19661)
પ્રિયઙ્ગ્વામ્રવણોપેતા વાનીરફલમાલિની।
પ્રત્યક્સ્રોતા નદી પુણ્યા નર્મદા તત્ર ભારત ॥ 3-87-2 (19662)
ત્રૈલોક્યે યાનિ તીર્થાનિ પુણ્યાન્યાયતનાનિ ચ।
સરિદ્વનાનિ શૈલેન્દ્રા દેવાશ્ચ સપિતામહાઃ ॥ 3-87-3 (19663)
નર્મદાયાં કુરુશ્રેષ્ઠ સહસિદ્ધર્ષિચારણૈઃ।
સ્નાતુમાયાન્તિ પુણ્યૌધૈઃ સદા વારિષુ ભારત ॥ 3-87-4 (19664)
નિરેતઃ શ્રૂયતે પુણ્યો યત્ર વિશ્રવસો મુનેઃ।
જજ્ઞે ધનપતિર્યત્ર કુબેરો નરવાહનઃ ॥ 3-87-5 (19665)
વૈઢૂર્યશિખરો નામ પુણ્યો ગિરિવરઃ શિવઃ।
નિત્યપુષ્પફલાસ્તત્ર પાદપા હરિતચ્છદાઃ ॥ 3-87-6 (19666)
તસ્ય શૈલસ્ય શિખરે સરઃ પુણ્યં મહીપતે।
ફુલ્લપદ્મં મહારાજ દેવગન્ધર્વસેવિતમ્ ॥ 3-87-7 (19667)
બહ્વાશ્ચર્યં મહારાજ દૃશ્યતે તત્ર પર્વતે।
પુણ્યે સ્વર્ગોપમે ચૈવ દેવર્ષિગણસેવિતે ॥ 3-87-8 (19668)
હ્રદિની પુણ્યતીર્થા ચ રાજર્ષેસ્તત્ર વૈ સરિત્।
વિશ્ચામિત્રેણ તપસા નિર્મિતા સર્વપાવની ॥ 3-87-9 (19669)
યસ્યાસ્તીરે સતાં મધ્યે યયાતિર્નહુષાત્મજઃ।
પપાત સ પુનર્લોકાઁલ્લેભે ધર્માન્સનાતનાન્ ॥ 3-87-10 (19670)
તત્રપુણ્યો હ્રદઃ ખ્યાતો મૈનાકશ્ચૈવ પર્વતઃ।
બહુમૂલફલોપેતસ્ત્વમિતો નામ પર્વતઃ ॥ 3-87-11 (19671)
આશ્રમઃ કક્ષસેનસ્ય પુણ્યસ્તત્રયુધિષ્ઠિરઃ।
ચ્યવનસ્યાશ્રમશ્ચૈવ વિખ્યાતસ્તત્રપાણ્ડવ।
તત્રાલ્પેનૈવ સિદ્ધ્યન્તિ માનવાસ્તપસા વિભો ॥ 3-87-12 (19672)
જમ્બૂમાર્ગો મહારાજ ઋષીણાં ભાવિતાત્મનામ્।
આશ્રમ શામ્યતાં શ્રેષ્ઠ મૃગદ્વિજનિષેવિતઃ ॥ 3-87-13 (19673)
તતઃ પુણ્યતમા રાજન્સતતં તાપસૈર્યુતા।
કેતુમાલા ચ મેધ્યા ચ ગઙ્ગાદ્વારં ચ ભૂમિપ।
ખ્યાતં ચ સૈન્ધવારણ્યં પુણ્યં દ્વિજનિષેવિતમ્ ॥ 3-87-14 (19674)
પિતામહસરઃ પુણ્યં પુષ્કરં નામ નામતઃ।
વૈખાનસાનાં સિદ્ધાનામૃષીણામાશ્રમઃ પ્રિયઃ ॥ 3-87-15 (19675)
અપ્યત્ર સંશ્રયાર્થાય પ્રજાપતિરથો જગૌ।
પુષ્કરેષુ કુરુશ્રેષ્ઠ ગાથાં સુકૃતિનાંવર ॥ 3-87-16 (19676)
મનસાઽપ્યભિકામસ્ય પુષ્કરાણિ મનખિનઃ।
વિપ્રણશ્યન્તિ પાપાનિ નાકપૃષ્ઠે ચ મોદતે ॥ 3-87-17 (19677)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણઇ સપ્તાશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-87-2 પ્રત્યક્સ્ત્રોતા- પશ્ચિમવાહિની ॥ 3-87-13 શામ્યતાં શમવતામ્ ॥ 3-87-14 ગઙ્ગારણ્યં ચ ભૂમિપેતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-87-16 સંશ્રયાર્થાય વાસાર્થમ્ ॥ 3-87-17 અભિકામસ્ય ગન્તુમિચ્છોઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 088
॥ શ્રીઃ ॥
3.88. અધ્યાયઃ 088
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ધૌમ્યેન યુધિષ્ઠિરંપ્રત્યુદીચીસ્થતીર્થકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-88-0 (19678)
ધૌમ્ય ઉવાચ। 3-88-0x (1997)
ઉદીચ્યાં રાજશાર્દૂલ દિશિ પુણ્યાનિ યાનિ વૈ।
તાનિ તે કીર્તયિષ્યામિ પુણ્યાન્યાયતનાનિ ચ ॥ 3-88-1 (19679)
શૃણુષ્વાવહિતો ભૂત્વા મમ મન્ત્રયતઃ પ્રભો।
કથાપ્રતિગ્રહો વીર શ્રદ્ધાં જનયતે શુભામ્ ॥ 3-88-2 (19680)
સરસ્વતી મહાપુણ્યા હ્રદિની તીર્થમાલિની।
સમુદ્રગા મહાવેગા યમુના યત્ર પાણ્ડવ ॥ 3-88-3 (19681)
યત્ર પુણ્યતરં તીર્થં પ્લક્ષાવતરણં શુભમ્।
યત્રસારસ્વતૈરિષ્ટ્વા ગચ્છન્ત્યવભૃથં દ્વિજાઃ ॥ 3-88-4 (19682)
પુણ્યં ચાખ્યાયતે દિવ્યં શિવમગ્નિશિરોઽનઘ।
સહદેવોઽયજદ્યત્રશમ્યાક્ષેપેણ ભારત ॥ 3-88-5 (19683)
એતસ્મિન્નેવ ચાર્થેઽસૌ ઇન્દ્રગીતા યુધિષ્ઠિર।
ગાથા ચરતિ લોકેઽસ્મિન્ગીયમાના દ્વિજાતિભિઃ ॥ 3-88-6 (19684)
અગ્નયઃ સહદેવેન યે ચિતા યમુનામનુ।
તે તસ્ય કુરુશાર્દૂલ સહસ્રશતદક્ષિણાઃ ॥ 3-88-7 (19685)
તત્રૈવ ભરતો રાજા ચક્રવર્તી મહાયશાઃ।
વિંશતીં સપ્ત ચાષ્ટૌ ચ હયમેધાનુપાહરત્ ॥ 3-88-8 (19686)
કામકૃદ્યો દ્વિજાતીનાં શ્રુતસ્તાત યથા પુરા।
અત્યન્તમાશ્રમઃ પુણ્યઃ શરભઙ્ગસ્ય વિશ્રુતઃ ॥ 3-88-9 (19687)
સરસ્વતી નદી સદ્ભિઃ સતતં પાર્થ પૂજિતા।
વાલખિલ્યૈર્મહારાજ યત્રેષ્ટમૃષિભિઃ પુરા ॥ 3-88-10 (19688)
દૃષદ્વતી મહાપુણ્યા યત્ર રખ્યાતા યુધિષ્ઠિર।
ન્યગ્રોધાખ્યસ્તુ પાઞ્ચાલ્યઃ પાઞ્ચાલ્યોદ્વિપદાંવર।
દાલ્ભ્યઘોષશ્ચ દાલ્ભ્યાશ્ ધરણીસ્થો મહાત્મનઃ ॥ 3-88-11 (19689)
કૌન્તેયાનન્તયશસઃ સુવ્રતસ્યામિતૌજસઃ।
આશ્રમઃ ખ્યાયતે પુણ્યસ્ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતઃ ॥ 3-88-12 (19690)
એતાવર્ણાવવર્ણૌ ચ વિશ્રુતૌ મનુજાધિપ।
ઈજાતે ક્રતુભિર્મુખ્યૈઃ પુણ્યૈર્ભરતસત્તમ ॥ 3-88-13 (19691)
સમેત્ય બહુશો દેવાઃ સેન્દ્રાઃ સવરુણાઃ પુરા।
વિશાખયૂપેઽતપ્યન્ તેન પુણ્યતમશ્ચ સઃ ॥ 3-88-14 (19692)
ઋષિર્મહાન્મહાભાગો જમદગ્નિર્મહાયશાઃ।
પલાશકેષુ પુણ્યેષુ રમ્યેષ્વયજત પ્રભુઃ ॥ 3-88-15 (19693)
યત્રસર્વાઃ સરિચ્છ્રેષ્ટાઃ સાક્ષાત્તમૃષિસત્તમમ્।
સ્વં સ્વં તોયમુપાદાય પરિવાર્યોપતસ્થિરે ॥ 3-88-16 (19694)
અપિ ચાત્ર મહારાજ સ્વયં વિશ્વાવસુર્જગૌ।
ઇમં શ્લોકં તદા વીર પ્રેક્ષ્ય દીક્ષાં મહાત્મનઃ ॥ 3-88-17 (19695)
યજમાનસ્ય વૈ દેવાઞ્જમદગ્નેર્મહાત્મનઃ।
આગમ્ય સરિતો વિપ્રાન્મધુના સમતર્પયન્ ॥ 3-88-18 (19696)
ગન્ધર્વયક્ષરક્ષોબિરપ્સરોભિશ્ચ સેવિતમ્।
કિરાતકિન્નરાવાસં શૈલં શિખરિણાંવરમ્ ॥ 3-88-19 (19697)
બિભેદ તરસા ગઙ્ગા ગઙ્ગાદ્વારં યુધિષ્ઠિર।
પુણ્યં તત્ખ્યાયતે રાજન્બ્રહ્મર્ષિગણસેવિતમ્ ॥ 3-88-20 (19698)
સનત્કુમારઃ કૌરવ્ય પુણ્યં કનખલં તથા।
પર્વતશ્ચ પુરુર્નામ યત્રયાતઃ પુરૂરવાઃ ॥ 3-88-21 (19699)
ભૃગુર્યત્રતપસ્તેપે મહર્ષિગણસેવિતે।
રાજન્સ આશ્રમઃ ખ્યાતો ભૃગુતુન્દો મહાગિરિઃ ॥ 3-88-22 (19700)
યઃ સ ભૂતં ભવિષ્યચ્ચ ભવચ્ ભરતર્ષભ।
નારાયણઃ પ્રભુર્વિષ્ણુઃ શાશ્વતઃ પુરુષોત્તમઃ ॥ 3-88-23 (19701)
તસ્યાતિયશસઃ પુણ્યાં વિશાલાં બદરીમનુ।
આશ્રમઃ ખ્યાયતે પુણ્યસ્ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતઃ ॥ 3-88-24 (19702)
ઉષ્ણતોયવહા ગઙ્ગા શીતતોયવહા પુરા।
સુવર્ણસિકતા રાજન્વિશાલાં બદરીમનુ ॥ 3-88-25 (19703)
ઋષયો યત્રદેવાશ્ચ મહાભાગા મહૌજસઃ।
પ્રાપ્ય નિત્યં નમસ્યન્તિ દેવં નારાયણં પ્રભુમ્ ॥ 3-88-26 (19704)
યત્રનારાજણો દેવઃ પરમાત્મા સનાતનઃ।
તત્ર કૃત્સ્નં જગત્સર્વં તીર્થાન્યાયતનાનિ ચ ॥ 3-88-27 (19705)
તત્પુણ્યં પરમં બ્રહ્મ તત્તીર્થં ત્તપોવનમ્।
તત્પરં પરમં દેવં ભૂતાનાં પરમેશ્વરમ્ ॥ 3-88-28 (19706)
શાશ્વતં પરમં ચૈવ ધાતારં પરમં પદમ્।
યં વિદિત્વાન શોચન્તિ વિદ્વાંસઃ શાસ્ત્રદૃષ્ટયઃ ॥ 3-88-29 (19707)
તત્ર દેવર્ષયઃ સિદ્ધાઃ સર્વે ચૈવ તપોધનાઃ।
આદિદેવો મહાયોગી યત્રાસ્તે મધુસૂદનઃ ॥ 3-88-30 (19708)
પુણ્યાનામપિ તત્પુણ્યમત્ર તે સંશયેસ્તુ મા।
એતાનિ રાજન્પુણ્યાનિ પૃથિવ્યાં પૃથિવીપતે।
કીર્તિતાનિ નરશ્રેષ્ઠ તીર્થાન્યાયતનાનિ ચ ॥ 3-88-31 (19709)
એતાનિ વસુભિઃ સાધ્યૈરાદિત્યૈર્મરુદશ્વિભિઃ।
ઋષિભિર્દેવકલ્પૈશ્ચ સેવિતાનિ મહાત્મભિઃ ॥ 3-88-32 (19710)
3-88-33 (19711)
ચરન્નેતાનિ કૌન્તેય સહિતો બ્રાહ્મણર્ષભૈઃ।
ભ્રાતૃભિશ્ચ મહાભાગૈરુત્કણ્ઠાં વિજયિષ્યસિ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-88-7 શતં શતસહસ્રાણિ સહસ્રશતદક્ષિણાઃ ઇતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-88-9 શંકરસ્તત્રવિશ્રુત ઇતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-88-13 એતા કૃષ્ણમૃગી તદ્વર્ણૈ કૃષ્ણૌ નરનારાયણાવિત્યર્થઃ। વસ્તુતસ્ત્વવર્ણૌ વર્ણાઃ લોહિતશુક્લકૃષ્ણાઃ રજઃસત્વતમાંસિ તદ્રહિતૌ। તત્ર વૈવર્ણ્યવર્ણ્યૌ ચેતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-88-23 પ્રભુર્જિષ્ણુરિતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-88-24 વિશાલાં નામતઃ। બદરીમનુ બદરીસમીપે ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 089
॥ શ્રીઃ ॥
3.89. અધ્યાયઃ 089
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
લોમશેનેન્દ્રવચનાદ્યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પાર્થસ્ પાશુપતાદિપ્રાપ્તિકથનપૂર્વકમિનદ્રસંદેશનિવેદનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-89-0 (19712)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-89-0x (1998)
એવં સંભાષમાણે તુ ધૌમ્યે કૌરવનન્દન।
લોમશઃ સ મહાતેજા ઋષિસ્તત્રાજગામ હ ॥ 3-89-1 (19713)
તં પાણ્ડવાગ્રજો રાજા સગણો બ્રાહ્મણાશ્ચ તે।
ઉપાતિષ્ઠન્મહાભાગં દિવિ શક્રમિવામરાઃ ॥ 3-89-2 (19714)
સમભ્યર્ચ્ય યથાન્યાયં ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
પપ્રચ્છાગમને હેતુમટને ચ પ્રયોજનમ્ ॥ 3-89-3 (19715)
સ પૃષ્ટઃ પાણ્ડુપુત્રેણ પ્રીયમાણો મહામનાઃ।
ઉવાચ શ્લક્ષ્ણયા વાચા હર્ષયન્નિવ પાણ્ડવાન્ ॥ 3-89-4 (19716)
સંચરન્નસ્મિ કૌન્તેય સર્વાંલ્લોકાન્યદૃચ્છયા।
ગતઃ શક્રસ્ય ભવનં તત્રાપશ્યં સુરેશ્વરમ્ ॥ 3-89-5 (19717)
તવ ચ ભ્રાતરં વીરમપશ્યં સવ્યસાચિનમ્।
શક્રસ્યાર્ધાસનગતં તત્ર મે વિસ્મયો મહાન્ ॥ 3-89-6 (19718)
આસીત્પુરુષશાર્દૂલ દૃષ્ટ્વા પાર્થં તથાગતમ્।
આહ માં તત્ર દેવેશો ગચ્છ પાણ્ડુસુતાન્પ્રતિ ॥ 3-89-7 (19719)
સોઽહમભ્યાગતઃ ક્ષિપ્રં દિદૃક્ષસ્ત્વાં સહાનુજમ્।
વચનાત્પુરુહૂતસ્ય પાર્થસ્ ચ મહાત્મનઃ ॥ 3-89-8 (19720)
આખ્યાસ્યે તે પ્રિયં તાત મહત્પાણ્ડવનન્દન।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો રાજન્કૃષ્ણયા ચૈવ તચ્છૃણુ ॥ 3-89-9 (19721)
યત્ત્વયોક્તો મહાબાહુરસ્ત્રાર્થં ભરતર્ષભ।
તદસ્ત્રમાપ્તં પાર્થેન રુદ્રાદપ્રતિમં વિભો ॥ 3-89-10 (19722)
યત્તદ્બ્રહ્મશિરો નામ તપસા રુદ્રમાગમત્।
અમૃતાદુત્થિતં રૌદ્રં તલ્લબ્ધં સવ્યસાચિના ॥ 3-89-11 (19723)
તત્સમન્ત્રં સસંહારં સપ્રાયશ્ચિત્તમઙ્ગલમ્।
વજ્રમસ્ત્રાણિ ચાન્યાનિ દણ્ડાદીનિ યુધિષ્ઠિર ॥ 3-89-12 (19724)
યમાત્કુબેરાદ્વરુણાદિન્દ્રાચ્ચ કુરુનન્દન।
અસ્ત્રાણ્યધીતવાન્પાર્થો દિવ્યાન્યમિતવિક્રમઃ ॥ 3-89-13 (19725)
વિશ્વાવસોસ્તુ તનયાદ્ગીતં નૃત્યં ચ સામ ચ।
વાદિત્રં ચ યથાન્યાયં પ્રત્યવિન્દદ્યથાવિધિ ॥ 3-89-14 (19726)
એવં કૃતાસ્ત્રઃ કૌન્તેયો ગાન્ધર્વં વેદમાત્મવાન્।
સુખં વસતિ બીભત્સુરનુજસ્યાનુજસ્તવ ॥ 3-89-15 (19727)
યદર્થં માં સુરશ્રેષ્ઠ ઇદં વચનમબ્રવીત્।
તચ્ચ તે કથયિષ્યામિ યુધિષ્ઠિર નિબોધ મે ॥ 3-89-16 (19728)
ભવાન્મનુષ્યલોકેઽપિ ગમિષ્યતિ ન સંશયઃ।
બ્રૂયાદ્યુધિષ્ઠિરં તત્રવચનાન્મે દ્વિજોત્તમ ॥ 3-89-17 (19729)
આગમિષ્યતિ તે ભ્રાતા કૃતાસ્ત્રઃ ક્ષિપ્રમર્જુનઃ।
સુરકાર્યં મહત્કૃત્વા યદશક્યં દિવૌકસૈઃ ॥ 3-89-18 (19730)
તપસાઽપિ ત્વમાત્માનં યોજય ભ્રાતૃભિઃ સહ।
તપસો હિ પરં નાસ્તિ તપસા વિન્દતે મહત્ ॥ 3-89-19 (19731)
અહં ચ કર્ણં જાનામિ યથાવદ્ભરતર્ષભ।
સત્યસન્ધં મહોત્સાહં મહાવીર્યં મહાબલમ્ ॥ 3-89-20 (19732)
મહાહવેષ્વપ્રતિમં મહાયુદ્ધવિશારદમ્।
મહાધનુર્ધરં વીરં મહાસ્ત્રં વરવર્ણિનમ્ ॥ 3-89-21 (19733)
મહેશ્વરસુતપ્રખ્યમાદિત્યતનયં પ્રભુમ્।
તથાઽર્જુનમતિસ્કન્ધં સહજોલ્વણપૌરુણમ્ ॥ 3-89-22 (19734)
ન સ પાર્તસ્ય સંગ્રામે કલામર્હતિ ષોડશીમ્ ॥ 3-89-23 (19735)
યચ્ચાપિ તે ભયં કર્ણાન્મનસિસ્થમરિંદમ।
તચ્ચાપ્યપહરિષ્યામિ સવ્યસાચિન્યુપાગતે ॥ 3-89-24 (19736)
યચ્ચ તે માનસં વીર તીર્થયાત્રામિમાં પ્રતિ।
સ મહર્ષિર્લોમશસ્તે કથયિષ્યત્યસંશયમ્ ॥ 3-89-25 (19737)
યચ્ચ કિંચિત્તપોયુક્તં ફલં તીર્થેષુ ભારત।
બ્રહ્મર્ષિરેષ બ્રૂયાત્તે ન તચ્છ્રદ્ધેયમન્યથા ॥ 3-89-26 (19738)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્તયાત્રાપર્વણિ એકોનનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 89 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-89-12 પ્રાયશ્ચિત્તં અસ્ત્રાગ્નિના નિરપરાધાનાં દાહે યો દોષસ્તસ્ શોધનમ્। મઙ્ગલં દગ્ધાનામેવારામાદીનાં પુનર્વિકસનમ્। વજ્રં વજ્રવદપ્રતીકાર્યં રૌદ્રમેવ ॥ 3-89-14 ગીતં લૌકિકં ગાનમ્। સામ ઋક્ષુ ગાનમ્ ॥ 3-89-18 સુરકાર્યં નિવાતકવચાદીનાં વધઃ। કૃતાર્થઃ ક્ષિપ્રમર્જુન ઇતિ ક. થ. પાઠઃ ॥ 3-89-20 રસત્યસન્ધં સત્યપ્રતિજ્ઞમ્ ॥ 3-89-21 વરવર્ણિનં અતિસુન્દરમ્ ॥ 3-89-22 મહેશ્વરસુતપ્રખ્યં સ્કન્દતુલ્યમ્। અતિત્કન્ધં ઉન્નતાંસમ્ ॥ 3-89-24 અપહરિષ્યામિ કવચકુણ્ડલાપહરણેન ॥ 3-89-26 તત્ શ્રદ્ધેયં નત્વન્યથા ગ્રહીતવ્યમિત્યર્થઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 090
॥ શ્રીઃ ॥
3.90. અધ્યાયઃ 090
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
લોમશેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સ્વસાહિત્યેન તીર્થયાત્રાવિધાયકપાર્થવચનનિવેદનમ્ ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ લોમશાશયાઽધિક પરિજનવિસર્જનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-90-0 (19739)
લોમશ ઉવાચ। 3-90-0x (1999)
ધનંજયેન ચાપ્યુક્તં યત્તચ્છૃણુ યુધિષ્ઠિર।
યુધિષ્ઠિરં ભ્રાતરં મે યોજયેર્ધર્મ્યયા ધિયા ॥ 3-90-1 (19740)
ત્વં હિ ધર્માન્પરાન્વેત્થ તપાંસિ ચ તપોધન।
શ્રીમતાં ચાપિ જાનાસિ ધર્મં રાજ્ઞાં સનાતનમ્ ॥ 3-90-2 (19741)
સ ભવાન્પરમં વેદ રપાવનં પુરુષં પ્રતિ।
તેન સંયોજયેથાસ્ત્વં તીર્થપુણ્યેન પાણ્ડવાન્ ॥ 3-90-3 (19742)
યથા તીર્થાનિ ગચ્છેત ગાશ્ચ દદ્યાત્સ પાર્થિવઃ।
તથા સર્વાત્મના કાર્યમિતિ મામર્જુનોઽબ્રવીત્ ॥ 3-90-4 (19743)
ભવતા ચાનુગુપ્તોઽસૌ ચરેત્તીર્થાનિ સર્વશઃ।
રક્ષોભ્યો રક્ષિતવ્યશ્ચ દુર્ગેષુ વિષમેષુ ચ ॥ 3-90-5 (19744)
દધીચ ઇવ દેવેન્દ્રં યથા ચાપ્યઙ્ગિરા રવિમ્।
તથા રક્ષસ્વ કૌન્તેયાન્રાક્ષસેભ્યો દ્વિજોત્તમ ॥ 3-90-6 (19745)
યાતુધાના હિ બહવો રાક્ષસાઃ પર્વતોપમાઃ।
ત્વયાઽભિગુપ્તાન્કૌન્તેયાન્ન વિવર્તેયુરન્તિકમ્ ॥ 3-90-7 (19746)
સોઽહમિન્દ્રસ્ય વચનાન્નિયોગાદર્જુનસ્ય ચ।
રક્ષમાણો ભયેભ્યસ્ત્વાં ચરિષ્યામિ ત્વા સહ ॥ 3-90-8 (19747)
દ્વિસ્તીર્થાનિ મયા પૂર્વં દૃષ્ટાનિ કુરુનન્દન।
ઇદં તૃતીયં દ્રક્ષ્યામિ તાન્યેવ ભવતા સહ ॥ 3-90-9 (19748)
ઇયં રાજર્ષિભિર્યાતા પુણ્યકૃદ્ભિર્યુધિષ્ઠિર।
મન્વાદિભિર્મહારાજ તીર્થયાત્રા ભયાપહા ॥ 3-90-10 (19749)
નાનૃજુર્નાકૃતાત્મા ચ નાવિદ્યો ન ચ પાપકૃત્।
સ્નાતિ તીર્થેષુ કૌરવ્ય ન ચ વક્રમતિર્નરઃ ॥ 3-90-11 (19750)
ત્વં તુ ધર્મમતિર્નિત્યં ધર્મજ્ઞઃ સત્યસંગરઃ।
વિમુક્તઃ સર્વપાપેભ્યો ભૂય એવ ભવિષ્યસિ ॥ 3-90-12 (19751)
યથા ભગીરથો રાજા રાજાનશ્ચ ગયાદયઃ।
યથા યયાતિઃ કૌન્તેય તથા ત્વમપિ પાણ્ડવ ॥ 3-90-13 (19752)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-90-14x (2000)
ન હર્ષાત્સંપ્રપશ્યામિ વાક્યસ્યાસ્યોત્તરં ક્વચિત્।
યન્માં સ્મરતિ દેવેશઃ કિં નામાભ્યધિકં તતઃ ॥ 3-90-14 (19753)
ભવતા સંગમો યસ્ ભ્રાતા ચૈવ ધનંજયઃ।
વાસવઃ સ્મરતે યસ્ કો નામાભ્યધિકસ્તતઃ ॥ 3-90-15 (19754)
યચ્ચ માં ભગવાનાહ તીર્થાનાં ગમનં પ્રતિ।
ધૌમ્યસ્ય વચનાદેષા બુદ્ધિઃ પૂર્વં કૃતૈવ મે ॥ 3-90-16 (19755)
તદ્યદા મન્યસે બ્રહ્મન્ગમનં તીર્તદર્શને।
તદૈવ ગન્તાસ્મિ તીર્તાન્યેષ મે નિશ્ચયઃ પરઃ ॥ 3-90-17 (19756)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-90-18x (2001)
ગમને કૃતબુદ્ધિં તં પાણ્ડવં લોમશોઽબ્રવીત્।
લઘુર્ભવ મહારાજ લઘુઃ સ્વૈરં ગમિષ્યસિ ॥ 3-90-18 (19757)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-90-19x (2002)
ભિક્ષાભુજો નિવર્તન્તાં બ્રાહ્મણા યતયશ્ચ યે ॥ 3-90-19 (19758)
ક્ષુત્તૃડધ્વશ્રમાયાસશીતાર્તિમસહિષ્ણવઃ।
તે સર્વે વિનિવર્તન્તાં યે ચ મૃષ્ટભુજો દ્વિજાઃ ॥ 3-90-20 (19759)
પક્વાન્નલેહ્યપાનાનાં માંસાનાં ચ વિકલ્પકાઃ।
તેઽપિ સર્વે નિવર્તન્તાં યે ચ સૂદાનુયાયિનઃ।
મયા યથોચિતાઽઽજીવ્યૌઃ સંવિભક્તાશ્ચ વૃત્તિભિઃ ॥ 3-90-21 (19760)
યે ચાપ્યનુગતાઃ પૌરા રાજભક્તિપુરઃસરાઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રં મહારાજમભિગચ્છન્તુ તે ચ વૈ।
સ દાસ્યતિ યથાકાલમુચિતા યસ્ય યા ભૃતિઃ ॥ 3-90-22 (19761)
સ ચેદ્યથોચિતાં વૃત્તિં ન દદ્યાન્મનુજેશ્વરઃ।
અસ્મત્પ્રિયહિતાર્થાયપાઞ્ચાલ્યો વઃ પ્રદાસ્યતિ ॥ 3-90-23 (19762)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-90-24x (2003)
તતો ભૂયિષ્ઠશઃ પૌરા ગુરૌ ભારે સમાહિતે।
વિપ્રાશ્ચ યતયો મુખ્યા જગ્મુર્નાગપુરં પ્રતિ ॥ 3-90-24 (19763)
તાન્સર્વાન્ધર્મરાજસ્ય પ્રેમ્ણા રાજાઽમ્બિકાસુતઃ।
પ્રતિજગ્રાહ વિધિવદ્ધનૈશ્ચ સમતર્પયત્ ॥ 3-90-25 (19764)
તતઃ કુન્તીસુતો રાજા લઘુભિર્બ્રાહ્મણૈઃ સહ।
લોમશેન ચ સુપ્રીતસ્ત્રિરાત્રં કામ્યકેઽવસત્ ॥ 3-90-26 (19765)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ નવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 90 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-90-3 પુરુષપ્રતિ પુરુષસ્યેત્યર્થઃ ॥ 3-90-9 દ્વિઃ દ્વિવારમ્। તૃતીયં તૃતીયવારમ્ ॥ 3-90-10 તીર્તયાત્રા શુભાવહેતિ ક ધ. પાઠઃ ॥ 3-90-11 નાનૃતી નાકૃતાત્મા ચેતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-90-18 લઘુરલ્પપરિવારઃ ॥ 3-90-21 વિકલ્પકાઃ મૃષ્ટામૃષ્ટવિભાજકાઃ। આજીવ્યૈર્ભૃત્યાદિભિઃ। વૃત્તિભિર્જીવનહેતુભિરન્નાદિભિઃ ॥ 3-90-23 પાઞ્ચાલ્યો દ્રુપદઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 091
॥ શ્રીઃ ॥
3.91. અધ્યાયઃ 091
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ લોમશાદિભિઃ સહ તીર્થસેવનાય પ્રસ્થાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-91-0 (19766)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-91-0x (2004)
તતઃ પ્રયાન્તં કૌન્તેયં બ્રાહ્મણા વનવાસિનઃ।
અભિગમ્ય તદા રાજન્નિદં વચનમબ્રુવન્ ॥ 3-91-1 (19767)
રાજંસ્તીર્થાનિ ગન્તાસિ પુણ્યાનિ ભ્રાતૃભિઃ સહ।
દેવર્ષિણા ચ સહિતો લોમશેન મહાત્મના ॥ 3-91-2 (19768)
અસ્માનપિ મહારાજ નેતુમર્હસિ પાણ્ડવ।
અસ્માભિર્હિ ન શક્યાનિ ત્વદૃતે તાનિ કૌરવ ॥ 3-91-3 (19769)
શ્વાપરદૈરુપસૃષ્ટાનિ દુર્ગાણિ વિષમાણિ ચ।
અગમ્યાનિ નરૈરલ્પૈસ્તીર્થાનિ મનુજેશ્વર ॥ 3-91-4 (19770)
ભવતો ભ્રાતરઃ શૂરા ધનુર્ધરવરાઃ સદા।
ભવદ્ભિઃ પાલિતાઃ શૂરૈર્ગચ્છામો વયમપ્યુત ॥ 3-91-5 (19771)
ભવત્પ્રસાદાદ્ધિ વયં પ્રાપ્નુયામઃ સુખં ફલમ્।
તીર્થાનાં પૃથિવીપાલ વનાનાં ચ વિશાંપતે ॥ 3-91-6 (19772)
તવ વીર્યપરિત્રાતાઃ શુદ્ધાસ્તીર્થપરિપ્લતાઃ।
ભવેમ ધૂતપાપ્માનસ્તીર્થસંદર્શનાન્નૃપ ॥ 3-91-7 (19773)
ભવાનપિ નરેન્દ્રસ્ય કાર્તવીર્યસ્ય ભારત।
અષ્ટકસ્ય ચ રાજર્ષેર્લોમપાદસ્ ચૈવ હ ॥ 3-91-8 (19774)
ભરતસ્ય ચ વીરસ્ય સાર્વભૌમસ્ય પાર્તિવ।
ધ્રુવં પ્રાપ્સ્યતિ દુષ્પ્રાપાઁલ્લોકાંસ્તીર્થપરિપ્લુતઃ ॥ 3-91-9 (19775)
પ્રભાસાદીનિ તીર્થાનિ મહેન્દ્રાદીંશ્ચ પર્વતાન્।
ગઙ્ગાદ્યાઃ સરિતશ્ચૈવ પ્લક્ષાદીંશ્ચ પર્વતાન્ ॥ 3-91-10 (19776)
ત્વયા સહ મહીપાલ દ્રષ્ટુમિચ્છામહે વયમ્।
`ભવદ્ભિઃ પાલિતાઃ શૂરૈસ્તીર્થાન્યાયતનાનિ ચ' ॥ 3-91-11 (19777)
યદિ તે બ્રાહ્મણેષ્વસ્તિ કાચિત્પ્રીતિર્જનાધિપ।
કુરુક્ષિપ્રં વચોઽસ્માકં તતઃ શ્રેયોઽભિપત્સ્યસે ॥ 3-91-12 (19778)
તીર્તાનિ હિ મહાબાહો તપોવિઘ્નકરૈઃ સદા।
અનુકીર્ણાનિ રક્ષોભિસ્તેભ્યો નસ્ત્રાતુમર્હસિ ॥ 3-91-13 (19779)
તીર્થાન્યુક્તાનિ ધૌમ્યેન નારદેન ચ ધીમતા।
યાન્યુવાચ ચ દેવર્ષિર્લોમશઃ સુમહાતપાઃ ॥ 3-91-14 (19780)
વિધિવત્તાનિ સર્વાણિ પર્યટસ્વ નરાધિપ।
ધૂતપાપ્મા સહાસ્માભિર્લોમશેનાબિપાલિતઃ ॥ 3-91-15 (19781)
સ રાજા પૂજ્યમાનસ્તૈર્હર્ષાદશ્રુપરિપ્લુતઃ।
ભીમસેનાદિભિર્વીરૈર્ભ્રાતૃભિઃ પરિવારિતઃ ॥ 3-91-16 (19782)
બાઢમિત્યબ્રવીત્સર્વાંસ્તાનૃષીન્પાણ્ડવર્ષભઃ।
લોમશં સમનુજ્ઞાપ્ય ધૌમ્યં ચૈવ પુરોહિતમ્ ॥ 3-91-17 (19783)
તતઃ સ પાણ્ડવશ્રેષ્ઠો ભ્રાતૃભિઃ સહિતો વશી।
દ્રૌપદ્યા ચાનવદ્યાઙ્ગ્યા ગમનાય મનો દધે ॥ 3-91-18 (19784)
અથ વ્યાસો મહાભાગસ્તથા પર્વતનારદૌ।
દામ્યકે પાણ્ડવંદ્રષ્ટું સમાજગ્મુર્મનીષિણઃ ॥ 3-91-19 (19785)
તેષાં યુધિષ્ઠિરો રાજા પૂજાં ચક્રે યથાવિધિ।
સત્કૃતાસ્તે મહાભાગા યુધિષ્ઠિરમથાબ્રુવન્ ॥ 3-91-20 (19786)
યુધિષ્ઠિરયમૌ ભીમ મનસા કુરુતાર્જવમ્।
મનસા કૃતશૌચા વૈ શદ્ધાસ્તીર્થાનિ યાસ્યથ ॥ 3-91-21 (19787)
શરીરનિયમં પ્રાહુર્બ્રાહ્મણા માનુષં વ્રતમ્।
મનોવિશુદ્ધાં બુદ્ધિં ચ દૈવમાહુર્વ્રતં દ્વિજાઃ ॥ 3-91-22 (19788)
મનો હ્યદુષ્ટં શૌચાય પર્યાપ્તં વૈ નરાધિપ।
મૈત્રીં બુદ્ધિં સમાસ્થાય શુદ્ધાસ્તીર્થાનિ ગચ્છત ॥ 3-91-23 (19789)
તે યૂયં માનસૈઃ શુદ્ધાઃ શરીરનિયમવ્રતૈઃ।
દૈવં વ્રતં સમાસ્થાય યથોક્તં ફલમાપ્સ્યથ ॥ 3-91-24 (19790)
તે તથેતિ પ્રતિજ્ઞાય કૃષ્ણયા સહ પાણ્ડવાઃ।
કૃતસ્વસ્ત્યયનાઃ સર્વે મુનિભિર્દેવમાનુષૈઃ ॥ 3-91-25 (19791)
લોમશસ્યોપસંગૃહ્ય પાદૌ દ્વૈપાયનસ્ ચ।
નારદસ્ય ચ રાજેન્દ્ર દેવર્ષેઃ પર્વતસ્ય ચ ॥ 3-91-26 (19792)
ધૌમ્યેન સહિતા વીરાસ્તથા તૈર્વનવાસિભિઃ।
માર્ગશીર્ષ્યામતીતાયાં પુષ્યેણ પ્રયયુસ્તતઃ ॥ 3-91-27 (19793)
કઠિનાનિ સમાદાય ચીરાજિનજટાધરાઃ।
અભેદ્યૈઃ કવચૈર્યુક્તાસ્તીર્થાન્યન્વચરંસ્તતઃ ॥ 3-91-28 (19794)
ઇન્દ્રસેનાદિભિર્ભૃત્યૈ રથૈઃ પરિચતુર્દશૈઃ।
મહાનસવ્યાપૃતૈશ્ચ તથાઽન્યૈઃ પરિચારકૈઃ ॥ 3-91-29 (19795)
સાયુધા બદ્ધનિસ્ત્રિંશાસ્તૂણવન્તઃ સમાર્ગણાઃ।
પ્રાઙ્યુખાઃ પ્રયયુર્વીરાઃ પાણ્ડવા જનમેજય ॥ 3-91-30 (19796)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ એકનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 91 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-91-7 તીર્થસંસ્પર્શનાન્નૃપેતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-91-13 અનુકીર્ણાનિ વ્યાપ્તાનિ। નોઽસ્માન્ ॥ 3-91-21 આર્જવમૃજુબુદ્ધિં શ્રદ્ધામિત્યર્થઃ ॥ 3-91-23 મનો હ્યદુષ્ટં શૂરાણામિતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-91-24 ફલમાપ્નુતેતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-91-28 કઠિનાનિ કરણ્ડાનિ ॥ 3-91-29 પરિચતુર્દશૈઃ પઞ્ચદશાભિઃ। ચતુર્દશભ્યઃ પરિ ઉપરીતિ વ્યુત્પત્તેઃ। સંખ્યયાવ્યયાસન્નેતિ સમાસઃ। બહુવ્રીહૌ સંખ્યેયે ડજિતિ ડચ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 092
॥ શ્રીઃ ॥
3.92. અધ્યાયઃ 092
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
લોમશેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ધર્માધર્મયોઃ સમૃદ્ધસમૃદ્ધિલક્ષણોદર્કકારણત્વાભિધાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-92-0 (19797)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-92-0x (2005)
ન વૈ નિર્ગુણમાત્માનં મન્યે દેવર્ષિસત્તમ।
તથાઽસ્મિ દુઃખસંતપ્તો યથા નાન્યો મહીપતિઃ ॥ 3-92-1 (19798)
પરાંશ્ચ નિર્ગુણાન્મન્યે ન ચ ધ્રમગતાનપિ।
તે ચ લોમશ લોકેઽસ્મિન્નૃધ્યન્તે કે ન હેતુના ॥ 3-92-2 (19799)
લોમશ ઉવાચ। 3-92-3x (2006)
નાત્ર દુઃખં ત્વયા રાજન્કાર્યં પાર્થ કથંચન।
યદધર્મેણ વર્ધેયુરધર્મરુચયો જનાઃ ॥ 3-92-3 (19800)
વર્ધત્યધર્મેણ નરસ્તતો ભદ્રાણિ પશ્યતિ।
તતઃ સપત્નાઞ્જયતિ સમૂલસ્તુ વિનશ્યતિ ॥ 3-92-4 (19801)
`યત્ર ધર્મેણ વર્ધન્તે રાજાનો રાજસત્તમ।
સર્વાન્સપત્નાન્વાધન્તે રાજ્યં ચૈષાં વિવર્ધતે' ॥ 3-92-5 (19802)
મયા હિ દૃષ્ટા દૈતેયા દાનવાશ્ચ મહીપતે।
વર્ધમાના હ્યધર્મેણ ક્ષયં ચોપગતાઃ પુનઃ ॥ 3-92-6 (19803)
પુરા દેવયુગે ચૈવ દૃષ્ટં સર્વં મયા વિભો।
અરોચયન્સુરા ધર્મં ધર્મં તત્યજિરેઽસુરાઃ ॥ 3-92-7 (19804)
તીર્તાનિ દેવા વિવિશુર્નાવિશન્ભારતાસુરાઃ।
તાનધર્મકૃતો દર્પઃ પૂર્વમેવ સમાવિશત્ ॥ 3-92-8 (19805)
દર્પાન્માનઃ સમભવન્માનાત્ક્રોધો વ્યજાયત।
ક્રોધાદહીસ્તતોઽલઞ્જા વૃત્તં તેષાં તતોઽનશત્ ॥ 3-92-9 (19806)
તાનલજ્જાન્ગતશ્રીકાન્હીનવૃત્તાન્વૃથાવ્રતાન્।
ક્ષમા લક્ષ્મીઃ સ્વધર્મશ્ચ નચિરાત્પ્રજહુસ્તતઃ ॥ 3-92-10 (19807)
લક્ષ્મીસ્તુ દેવાનગમદલક્ષ્મીરસુરાન્નૃપ ॥ 3-92-11 (19808)
તાનલક્ષ્મીસમાવિષ્ટાન્દર્પોપહતચેતસઃ।
દૈતેયાન્દાનવાંશ્ચૈવ કલિરપ્યાવિશત્તતઃ ॥ 3-92-12 (19809)
તાનલક્ષ્મીસમાવિષ્ટાન્દાનવાન્કલિનાહતાન્।
દર્પાભિભૂતાન્કૌન્તેય ક્રિયાહીનાનચેતસઃ ॥
માનાભિભૂતાનચિરાદ્વિનાશઃ સમપદ્યત ॥ 3-92-13 (19810)
નિર્યશસ્કાસ્તથા દૈત્યાઃ કૃત્સ્નશો વિલયં ગતાઃ।
`અધર્મરુચયોરાજન્નલક્ષ્મ્યા સમધિષ્ઠિતાઃ' ॥ 3-92-14 (19811)
દેવાસ્તુ સાગરાંશ્ચૈવ સરિતશ્ચ સરાંસિ ચ।
અભ્યગચ્છન્ધર્મશીલાઃ પુણ્યાન્યાવતનાનિ ચ ॥ 3-92-15 (19812)
તપોભિઃ ક્રતુભિર્દાનૈરાશીર્વાદૈશ્ચ પાણ્ડવ।
પ્રજહુઃ સર્વપાપાનિ શ્રેયશ્ચ પ્રતિપેદિરે ॥ 3-92-16 (19813)
એવમાદાનવન્તશ્ નિરાદાનાશ્ચ સર્વશઃ।
તીર્થાન્યગચ્છન્વિબુધાસ્તેનાપુર્ભૂતિમુત્તમામ્ ॥ 3-92-17 (19814)
તથા ત્વમપિ રાજેન્દ્ર સ્નાત્વા તીર્થેષુ સાનુજઃ।
પુનર્વેત્સ્વસિ તાં લક્ષ્મીમેષ પન્થાઃ સનાતનઃ ॥ 3-92-18 (19815)
યથૈવ હિ નૃગો રાજા શિવિરૌશીનરો યથા।
ભગીરયો વસુમના ગયઃ પૂરુઃ પુરૂરવાઃ ॥ 3-92-19 (19816)
ચરમાણાસ્તપો નિત્યંસ્પર્શનાદમ્ભસશ્ચ તે।
તીર્થામિગમનાત્પૂતા દર્શનાચ્ચ મહાત્મનામ્ ॥ 3-92-20 (19817)
અલભન્ત યશઃ પુણ્યં ધનાનિ ચ વિશાંપતે।
તથા ત્વમપિ રાજેન્દ્ર લબ્ધ્વા સુવિપુલાં શ્રિયમ્ ॥ 3-92-21 (19818)
યથા ચેક્ષ્વાકુરભવત્સપુત્રજનબાન્ધવઃ।
મુચુકુન્દોઽથ માંધાતા મરુત્તશ્ચ મહીપતિઃ ॥ 3-92-22 (19819)
કીર્તિં પુણ્યામવિન્દન્ત યથા દેવાસ્તપોબલાત્।
દેવર્ષયશ્ચ કાર્ત્સ્ન્યેન તથા ત્વમપિ વેત્સ્યસિ ॥ 3-92-23 (19820)
ધાર્તરાષ્ટ્રાસ્ત્વધર્મેણ મોહિન ચ વશીકૃતાઃ।
નચિરાદ્વૈ વિનઙ્ક્ષ્યન્તિ દૈત્યા ઇવ ન સંશયઃ ॥ 3-92-24 (19821)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ દ્વિનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 92 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-92-2 પરાન્ શત્રૂન્ ॥ 3-92-8 વિવિશુઃ સ્નાનાર્થમિતિ શેષઃ ॥ 3-92-9 અહ્નીઃ અકાર્યે પ્રવૃત્તિઃ। તતઃ અલજ્જા લજ્જા નિન્દ્યતાદોષાદ્ભયં તસ્ય નાશઃ । 3-92-10 નચિરાત્ શીઘ્રમેવ ॥ 3-92-17 આદાનવન્તઃ આર્જવાદિનિયમગ્રહણવન્તઃ। નિરાદાનાઃ અપ્રતિબદ્ધાઃ। સર્વશઃ દેવાદિભિરપિ। એવં હિ દાનવન્તશ્ચ ક્રિયાવન્તશ્ચ સર્વશઃ ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-92-18 વેત્સ્યસિલપ્સ્યસે ॥ 3-92-24 ધાર્તરાષ્ટ્રસ્તુ દર્પેણ ઇતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 093
॥ શ્રીઃ ॥
3.93. અધ્યાયઃ 093
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરાદિભિઃ ક્રમેણ બ્રહ્મસરસ્તીર્થગમનમ્ ॥ 1 ॥ તત્રશમઠેન યુધિષ્ઠિરાદીન્પ્રતિ ગયયજ્ઞવર્ણનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-93-0 (19822)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-93-0x (2007)
ને તથા સહિતા વીરા વસન્તસ્તત્રતત્ર હ।
ક્રમેણ પૃથિવીપાલ નૈમિષારણ્યમાગતાઃ ॥ 3-93-1 (19823)
તત્સ્તીર્થેષુ પુણ્યેષુ ગોમત્યાઃ પાણ્ડવા નૃપ।
કૃતાભિષેકાઃ પ્રદદુર્ગાશ્ચ વિત્તં ચ ભારત ॥ 3-93-2 (19824)
તત્ર દેવાન્પિતૄન્વિપ્રાંસ્તર્પયિત્વા પુનઃપુનઃ।
કન્યાતીર્થેઽશ્વતીર્થે ચ ગવાં તીર્થે ચ ભારત ॥ 3-93-3 (19825)
કાલકોટ્યાં વિપપ્રસ્થે ગિરાવુષ્ય ચ કૌરવાઃ।
બાહુદાયાં મહીપાલ ચક્રુઃ સર્વેઽભિષેચનમ્ ॥ 3-93-4 (19826)
પ્રયાગે દેવયજને દેવાનાં પૃથિવીપતે।
ઊષુગપ્લુત્ય ગાત્રાણિ તપશ્ચાતસ્થુરુત્તમમ્ ॥ 3-93-5 (19827)
ગઙ્ગાયમુનયોશ્ચૈવ સંગમે સત્યસંગરાઃ।
વિપાપ્માનો મહાત્માનો વિપ્રેભ્યઃ પ્રદદુર્વસુ ॥ 3-93-6 (19828)
તપસ્વિજનજુષ્ટાં ચ તતો વેદીં પ્રજાપતેઃ।
જગ્મુઃ પાણ્ડુસુતા રાજન્બ્રાહ્મણૈઃ સહ ભારત ॥ 3-93-7 (19829)
તત્ર તે ન્યવસન્વીરાસ્તપશ્ચાતસ્થુરુત્તમમ્।
સંતર્પયન્તઃ સતતં વન્યેન હવિષા દ્વિજાન્ ॥ 3-93-8 (19830)
તતો મહીધરં જગ્મુર્ધર્મજ્ઞેનાભિસત્કૃતમ્।
રાજર્ષિણા પુણ્યકૃતા ગયેનાનુપમદ્યુતે ॥ 3-93-9 (19831)
નગો ગયશિરો યત્ર પુણ્યા ચૈવ મહાનદી।
વાનીરમાલિની રમ્યા નદી પુલિનશોભિતા ॥ 3-93-10 (19832)
દિવ્યં પવિત્રકૂટં ચ પવિત્રધરણીધરમ્।
ઋષિજુષ્ટં સુપુણ્યં તત્તીર્થં બ્રહ્મસરોતુલમ્ ॥ 3-93-11 (19833)
અગસ્ત્યો ભગવાન્યત્ર ગતો વૈવસ્વતં પ્રતિ।
રઉવાસ ચ સ્વયં તત્ર ધર્મરાજઃ સનાતનઃ ॥ 3-93-12 (19834)
સર્વાસાં સરિતાં ચૈવ સમુદ્ભેદો વિશાંપતે।
યત્રસંનિહિતો નિત્યં મહાદેવઃ પિનાકધૃક્ ॥ 3-93-13 (19835)
`પરિપૂર્ણઃ પરંજ્યોતિઃ પરમાત્મા સનાતનઃ।
બ્રહ્માદિભિરુપાસ્યોઽયં ભગવાન્પરમેશ્વરઃ ॥ 3-93-14 (19836)
તં પ્રણમ્ય મહાદેવં ચતુર્વર્ગફલપ્રદમ્।
રસિદ્ધિક્ષેત્રમિદં મત્વાસર્વેષાંમોક્ષકાઙ્ક્ષિણામ્ ॥ 3-93-15 (19837)
તત્ર તે પાણ્ડવા વીરાશ્ચાતુર્માસ્યૈસ્તદેજિરે।
ઋષિયજ્ઞેન મહતા યત્રાક્ષયવટો મહાન્।
અક્ષયે દેવયજને અક્ષયં યત્રવૈ ફલમ્ ॥ 3-93-16 (19838)
યે તુ તત્રોપવાસાંસ્તુ ચક્રુર્નિશ્ચિતમાનસાઃ।
બ્રાહ્મણાસ્તત્રશતશઃ સમાજગ્મુસ્તપોધનાઃ ॥ 3-93-17 (19839)
ચાતુર્માસ્યેનાયજન્ત આર્ષેણ વિધિના તદા।
તત્ર વિદ્યાતપોવૃદ્ધા બ્રાહ્મણા વેદપારગાઃ।
કથાં પ્રચક્રિરે પુણ્યાં સદસિસ્થા મહાત્મનામ્ ॥ 3-93-18 (19840)
તત્ર વિદ્યાવ્રતસ્નાતઃ કૌમારં વ્રતમાસ્થિતઃ।
શમઠોઽકથયદ્રાજન્નાધૂર્તરજસં ગયમ્ ॥ 3-93-19 (19841)
શમઠ ઉવાચ। 3-93-20x (2008)
આધૂર્તરજસઃ પુત્રો ગયો રાજર્ષિસત્તમઃ।
પુણ્યાનિ તસ્ય કર્માણિ તાનિ મે શૃણુ ભારત ॥ 3-93-20 (19842)
યસ્ય યજ્ઞો બભૂવેહ બહ્વન્નો બહુદક્ષિણઃ।
યત્રાન્નપર્વતા રાજઞ્શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 3-93-21 (19843)
ઘૃતકુલ્યાશ્ચ દધ્નશ્ચ નદ્યો બહુશતાસ્તથા।
વ્યઞ઼્જનાનાં પ્રવાહાશ્ચ મહાર્હાણાં સહસ્રશઃ ॥ 3-93-22 (19844)
અહન્યહનિ ચાપ્યેવં યાચતાં સંપ્રદીયતે।
અન્યે ચ બ્રાહ્મણા રાજન્ભુઞ્જતેઽન્નં સુસંસ્કૃતમ્ ॥ 3-93-23 (19845)
તત્ર વૈ દક્ષિણાકાલે બ્રહ્મઘોષો દિવં ગતઃ।
ન ચ પ્રજ્ઞાયતે કિંચિદ્બ્રહ્મશબ્દેન ભારત ॥ 3-93-24 (19846)
પુણ્યેન ચરતા રાજન્ભૂર્દિશઃ ખં નભસ્તથા।
આપૂર્ણમાસીચ્છબ્દેન તદપ્યાસીન્મહાદ્ભુતમ્ ॥ 3-93-25 (19847)
યત્રસ્મ ગાથા ગાયન્તિ મનુષ્યા મરતર્ષભ।
અન્નપાનૈઃ શુભૈસ્તૃપ્તા દેશે દેશે સુવર્ચસઃ ॥ 3-93-26 (19848)
ગયસ્ય યજ્ઞે કે ત્વદ્ય પ્રાણિનો ભોક્તુમીપ્સવઃ।
તત્ર ભોજનશિષ્ટસ્ય પર્વતાઃ પઞ્ચવિંશતિઃ ॥ 3-93-27 (19849)
ન તત્પૂર્વે જનાશ્ચક્રુર્ન કરિષ્યન્તિ ચાપરે।
ગયો યદકરોદ્યજ્ઞે રાજર્ષિરમિતદ્યુતિઃ ॥ 3-93-28 (19850)
કથં તુ દેવા હવિષા ગયેન પરિતર્પિતાઃ।
પુન શક્ષ્યન્ત્યુપાદાતુમન્યૈર્દત્તાનિ કાનિચિત્ ॥ 3-93-29 (19851)
સિકતા વા યથા લોકે યથા વા દિવિ તારકાઃ।
યથા વા વર્ષતોધારા અસંખ્યેયાઃ સ્મ કેનચિત્।
તથા ગણયિતું શક્યા ગયયજ્ઞે ન દક્ષિણાઃ ॥ 3-93-30 (19852)
એવંવિધાઃ સુબહવસ્તસ્ય યજ્ઞા મહીપતેઃ।
બભૂવુરસ્ય સરસઃ સમીપે કુરુનન્દન ॥ 3-93-31 (19853)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ત્રિનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 93 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-93-10 વાનીરમાલિની વેત્રપઙ્ક્તિયુક્તા। સરો ગયશિરો યત્રેતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-93-24 બ્રહ્મશબ્દેન વેદધ્વનિના ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 094
॥ શ્રીઃ ॥
3.94. અધ્યાયઃ 094
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
લોમશેન યુધિષ્ઠિરંપ્રત્યગસ્ત્યચરિતકથનારમ્ભઃ ॥ 1 ॥ વાતાપીલ્વલવૃત્તકધનમ્ ॥ 2 ॥ તથા લોપામુદ્રોત્પત્તિપ્રકારકથનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-94-0 (19854)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-94-0x (2009)
તતઃ સંપ્રસ્થિતો રાજા કૌન્તેયો ભૂરિદક્ષિણઃ।
અગસ્ત્યાશ્રમમાસાદ્ય દુર્જયાયામુવાસ હ ॥ 3-94-1 (19855)
તત્રૈવ લોમશં રાજા પપ્રચ્છ વદતાંવરઃ।
અગસ્ત્યેનેહ વાતાપિઃ કિમર્થમુપશામિતઃ ॥ 3-94-2 (19856)
આસીદ્વા કિંપ્રભાવશ્ચ સ દૈત્યો માનવાન્તકઃ।
કિમર્થં ચોદિતો મન્યુરગસ્ત્યસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 3-94-3 (19857)
લોમશ ઉવાચ। 3-94-4x (2010)
ઇલ્વલો નામ દૈતેય આસીત્કૌરવનન્દના।
મણિમત્યાં પુરિ પુરા વાતાપિસ્તસ્ય ચાનુજઃ ॥ 3-94-4 (19858)
સ બ્રાહ્મણં તપોયુક્તમુવાચ દિતિનન્દનઃ।
પુત્રં મે ભગવાનેકમિન્દ્રતુલ્યં પ્રયચ્છતુ ॥ 3-94-5 (19859)
તસ્મૈ સ બ્રાહ્મણો નાદાત્પુત્રં વાસવસંમિતમ્।
ચુક્રોધ સોઽસુરસ્તસ્ય બ્રાહ્મણસ્ય તતો ભૃશમ્ ॥ 3-94-6 (19860)
તદાપ્રભૃતિરાજેન્દ્ર ઇલ્વલો બ્રહ્મહાઽસુરઃ।
મન્યુમાન્ભ્રાતરં છાગં માયાવી હ્યકરોત્તતઃ ॥ 3-94-7 (19861)
મેષરૂપી ચ વાતાપિઃ કામરૂપ્યભવત્ક્ષણાત્।
સંસ્કૃત્યતં ભોજયતિ તતો વિપ્રં જિધાંસતિ ॥ 3-94-8 (19862)
સ ચાહ્વયતિ યં વાચા ગતં વૈવસ્વતક્ષયમ્।
સ પુનર્દેહમાસ્થાય જીવન્સ્મ પ્રત્યદૃશ્યત ॥ 3-94-9 (19863)
તતો વાતાપિમસુરં છાગં કૃત્વા સુસંસ્કૃતમ્।
તં બ્રાહ્મણં ભોજયિત્વા પુનરેવ સમાહ્વયત્ ॥ 3-94-10 (19864)
તામિલ્વલેન મહતા સ્વરેણ ગિરમીરિતામ્।
શ્રુત્વાઽતિમાયો બાલવાન્ક્ષિપ્રં બ્રાહ્મણકણ્ટકઃ ॥ 3-94-11 (19865)
તસ્ય પાર્શ્વં વિનિર્ભિદ્ય બ્રાહ્મણસ્ય મહાસુરઃ।
વાતાપિઃ પ્રહસન્રાજન્નિશ્ચક્રામ વિશાંપતે ॥ 3-94-12 (19866)
એવં સ બ્રાહ્મણાન્રાજન્ભોજયિત્વા પુનઃપુનઃ।
હિંસયામાયસ દૈતેય ઇલ્વલો દુષ્ટચેતનઃ ॥ 3-94-13 (19867)
અગસ્ત્યશ્ચાપિ ભગવાનેતસ્મિન્કાલ એવ તુ।
પિતૄન્દદર્શ ગર્તે વૈ લમ્બમાનાનધોમુખાન્ ॥ 3-94-14 (19868)
સોઽપૃચ્છલ્લમ્બમાનાંસ્તાન્ભગવન્તશ્ચ કિંપરાઃ।
`કિંમર્થં વેહ લમ્બધ્વે ગર્તે યૂયમધોમુખાઃ'।
સંતાનહેતોરિતિ તે પ્રત્યૂચુર્બ્રહ્મવાદિનઃ ॥ 3-94-15 (19869)
તે તસ્મૈ કથયામાસુર્વયં તે પિતરઃ સ્વકાઃ।
ગર્તમેતમનુપ્રાપ્તા લમ્બામઃ પ્રસવાર્થિનઃ ॥ 3-94-16 (19870)
યદિ નો જનયેથાસ્ત્વમગસ્ત્યાપત્યમુત્તમમ્।
સ્યાન્નોસ્માન્નિરયાન્મોક્ષસ્ત્વં ચ પુત્રાપ્નુયા ગતિમ્ ॥ 3-94-17 (19871)
સ તાનુવાચ તેજસ્વી સત્યધર્મપરાયણઃ।
કરિષ્યે પિતરઃ કામં વ્યેતુ વો માનસો જ્વરઃ ॥ 3-94-18 (19872)
તતઃ પ્રસવસન્તાનં ચિન્તયન્ભગવાનૃષિઃ।
આત્મનઃ પ્રસવસ્યાર્થે નાપશ્યત્સદૃશીં સ્ત્રિયમ્ ॥ 3-94-19 (19873)
સ તસ્ય તસ્ સત્વસ્ય તત્તદઙ્ગમનુત્તમમ્।
સંગૃહ્યતત્સમૈરઙ્ગૈર્નિર્મમે સ્ત્રિયમુત્તમામ્ ॥ 3-94-20 (19874)
સ તાં વિદર્ભરાજાય પુત્રકામાય તામ્યતે।
નિર્મિતામાત્મનોઽર્થાય મુનિઃ પ્રાદાન્મહાતપાઃ ॥ 3-94-21 (19875)
સા તત્ર જજ્ઞે સુભગા વિદ્યુત્સૌદામની યથા।
વિભ્રાજમાના વપુષા વ્યવર્ધત શુભાનના ॥ 3-94-22 (19876)
જાતમાત્રાં ચ તાં દૃષ્ટ્વા વૈદર્ભઃ પૃથિવીપતિઃ।
પ્રહર્ષેણ દ્વિજાતિભ્યો ન્યવેદયત ભારત ॥ 3-94-23 (19877)
અભ્યનન્દન્ત તાં સર્વે બ્રાહ્મણા વસુધાધિપ।
લોપામુદ્રેતિ તસ્યાશ્ચ ચક્રિરે નામ તે દ્વિજાઃ ॥ 3-94-24 (19878)
વવૃધે સા મહારાજ બિભ્રતી રૂપમુત્તમમ્।
અપ્સ્વિવોત્પલિની શીઘ્રમગ્નેરિવ શિખા શુભા ॥ 3-94-25 (19879)
તાં યૌવનસ્થાં રાજેન્દ્રશતં કન્યાઃ સ્વલંકૃતાઃ।
દાસ્યઃ શતં ચ કલ્યાણીમુપાતસ્થુર્વશાનુગાઃ ॥ 3-94-26 (19880)
સા સ્મ દાસીશતવૃતા મધ્યે કન્યાશતસ્ય ચ।
આરસ્તે તેજસ્વિની કન્યા રોહિણીવ દિવિપ્રભા ॥ 3-94-27 (19881)
યૌવનસ્થામપિ ચ તાં શીલાચારસમન્વિતામ્।
ન વવ્રે પુરુષઃ કશ્ચિદ્ભયાત્તસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 3-94-28 (19882)
સા તુ સત્યવતી કન્યા રૂપેણાપ્સરસોપ્યતિ।
તોષયામાસ પિતરં શીલેન સ્વજનં તથા ॥ 3-94-29 (19883)
વૈદર્ભી તુ તથાયુક્તાં યુવતીં પ્રેક્ષ્ય વૈ પિતા।
મનસા ચિન્તયામાસ કસ્મૈ દદ્યામિમાંસુતામ્ ॥ 3-94-30 (19884)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ચતુર્નવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 94 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-94-1 દુર્જયાયાં વાતાપિપુર્યાં મણિમતીસંજ્ઞાયામ્ ॥ 3-94-6 નાદાત્ ન દત્તવાન્ ॥ 3-94-8 કામરૂપી યથાકામં રૂપાણિ કર્તું સમર્થઃ। સંસ્કૃત્ય પક્ત્વા ॥ 3-94-9 સ ચ ઇલ્વલશ્ચ ॥ 3-94-19 પ્રસવસન્તાનં સંતતેરવિચ્છેદમ્ ॥ 3-94-20 તસ્ય તસ્ય સિંહમૃગાદેઃ અઙ્ગં કટિદૃષ્ઠ્યાદિ। સર્વગુણવતીમિત્યર્થઃ ॥ 3-94-22 જજ્ઞે જાતા। વિદ્યુદિતિ વિશેષણં દ્યુતિવિશેષોપપાદનાર્થમ્ ॥ 3-94-24 મુદ્રાણાં તત્તન્મૃગાદિજાતિગતાનામસાધારણાનાં ચિહ્નાનાં કમનીયચક્ષુષ્ટ્વાનાં લોપઇવ લોપસ્તિરસ્કારો યયા સા લોપામુદ્રા। આહિતાગ્ન્યાદિવત્પૂર્વનિપાતઃ। અન્યેષ્વપિ દૃશ્યત ઇતિ દીર્ઘઃ ॥ 3-94-26 વશાનુગાઃ ઇચ્છાનુરૂપાઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 095
॥ શ્રીઃ ॥
3.95. અધ્યાયઃ 095
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
વિદર્ભરાજેન સન્તાનાર્થં કન્યાં કામયમાનાયાગસ્ત્યાય લોપામુદ્રાયા યથાવિધિ પ્રદાનમ્ ॥ 1 ॥ અગસ્ત્યેન લોપામુદ્રાયા મહાર્હવસનાભરણત્યાજનેન વલ્કલાદિગ્રાહણપૂર્વકં સ્વાશ્રમંપ્રત્યાનયનમ્ ॥ 2 ॥ ઋતુકાલે સમાહૂતયા તયા મહાર્હવસનાભરણાનિ યાચિતેનાગસ્ત્યેન તત્સંપાદનાય પ્રસ્થાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-95-0 (19885)
લોમશ ઉવાચ। 3-95-0x (2011)
યદાત્વમન્યતાગસ્ત્યો ગાર્હસ્થ્યે તાં ક્ષમામિતિ।
તદાઽભિગમ્ય પ્રોવાચ વૈદર્ભં પૃથિવીપતિમ્ ॥ 3-95-1 (19886)
રાજન્નિવેશે બુદ્ધિર્મે વર્તતે પુત્રકારણાત્।
વરયેત્વાં મહીપાલ લોપામુદ્રાં પ્રયચ્છ મે ॥ 3-95-2 (19887)
એવમુક્તઃ સ મિનિના મહીપાલો વિચેતનઃ।
પ્રત્યાખ્યાનાય ચાશક્તઃ પ્રદાતું ચૈવ નૈચ્છત ॥ 3-95-3 (19888)
તતઃ સ ભાર્યામભ્યેત્ય પ્રોવાચ પૃથિવીપતિઃ।
મહર્ષિર્વીર્યવાનેષ ક્રુદ્ધઃ શાપાગ્નિના દહેત્ ॥ 3-95-4 (19889)
તં તથા દુઃખિતં દૃષ્ટ્વા સભાર્યં પૃથિવીપતિમ્।
લોપામુદ્રાઽભિગમ્યેદં કાલે વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-95-5 (19890)
ન મત્કૃતે મહીપાલ પીડામભ્યેતુમર્હસિ।
પ્રયચ્છ મામગસ્ત્યાય ત્રાહ્યાત્માનં મયા પિતઃ ॥ 3-95-6 (19891)
દુહિતુર્વચનાદ્રાજા સોઽગસ્ત્યાય મહાત્મને।
લોપામુદ્રાં તતઃ પ્રાદાદ્વિધિપૂર્વં વિશાંપતે ॥ 3-95-7 (19892)
પ્રાપ્ય ભાર્યામગસ્ત્યસ્તુ લોપામુદ્રામભાષત।
મહાર્હાણ્યુત્સૃજૈતાનિ વાસાંસ્યાભરણાનિ ચ ॥ 3-95-8 (19893)
તતઃ સા દર્શનીયાનિ મહાર્હાણિ તનૂનિ ચ।
સમુત્સસર્જ રમ્ભોરૂર્વસનાન્યાયતેક્ષણા ॥ 3-95-9 (19894)
તતશ્ચીરાણિ જગ્રાહ વલ્કલાન્યજિનાનિ ચ।
સમાનવ્રતચર્યા ચ બભૂવાયતલોચના ॥ 3-95-10 (19895)
ગઙ્ગાદ્વારમથાગમ્ય ભગવાનૃષિસત્તમઃ।
ઉગ્રમાતિષ્ઠત તપઃ સહ પત્ન્યાઽનુકૂલયા ॥ 3-95-11 (19896)
સા પ્રીત્યા બહુમાનાચ્ચ પતિં પર્યચરત્તદા।
અગસ્ત્યશ્ચ પરાં પ્રીતિં ભાર્યાયામગમત્પ્રભુઃ ॥ 3-95-12 (19897)
તતો બહુતિથે કાલે લોપામુદ્રાં વિશાંપતે।
તપસા દ્યોતિતાં સ્નાતાં દદર્શ ભગવાનૃષિઃ ॥ 3-95-13 (19898)
સ તસ્યાઃ પરિચારેણ શૌચેન ચ દમેન ચ।
શ્રિયા રૂપેણ ચ પ્રીતો મૈથુનાયાજુહાવ તામ્ ॥ 3-95-14 (19899)
તતઃ સા પ્રાઞ્જલિર્ભૂત્વા લજ્જમાનેવ ભામિની।
તદા સપ્રણયં વાક્યં ભગવન્તમથાબ્રવીત્ ॥ 3-95-15 (19900)
અસંશયં પ્રજાહેતોર્ભાર્યાં પતિરવિન્દત।
પા તુ ત્વયિ મમ પ્રીતિસ્તામૃષે કર્તુમર્હસિ ॥ 3-95-16 (19901)
યથા પિતુર્ગૃહે વિપ્ર પ્રાસાદે શયનં મમ।
તથાવિધે ત્વં શયને મામુપૈતુમિહાર્હસિ ॥ 3-95-17 (19902)
ઇચ્છામિ ત્વાં સ્રગ્વિણં ચ ભૂષણૈશ્ચ વિભૂષિતમ્।
ઉપસર્તું યથાકામં દિવ્યાભરણભૂષિતા ॥ 3-95-18 (19903)
અન્યથા નોપતિષ્ઠેયં ચીરકાષાયવાસિની।
નૈવાપવિત્રો વિપ્રર્ષે ભૂષણોયં કથંચન ॥ 3-95-19 (19904)
અગસ્ત્ય ઉવાચ। 3-95-20x (2012)
ન તે ધનાનિ વિદ્યન્તે લોપામુદ્રે તથા મમ।
યથાવિધાનિ કલ્યાણિ પિતુસ્તવ સુમધ્યમે ॥ 3-95-20 (19905)
લોપામુદ્રોવાચ। 3-95-21x (2013)
ઈશોસિ તપસા સર્વં સમાહર્તું તપોધન।
ક્ષણેન જીવલોકે યદ્વસુ કિંચન વિદ્યતે ॥ 3-95-21 (19906)
અગસ્ત્ય ઉવાચ। 3-95-22x (2014)
એવમેતદ્યથાઽઽત્થ ત્વં તપોવ્યયકરં તુ તત્।
યથા તુ મે ન નશ્યેત તપસ્તન્માં પ્રયોદય ॥ 3-95-22 (19907)
લોપામુદ્રોવાચ। 3-95-23x (2015)
અલ્પાવશિષ્ટઃ કાલોઽયમૃતોર્મમ તપોધન।
ન ચાન્યથાઽહમિચ્છામિ ત્વામુપૈતું કથંચન ॥ 3-95-23 (19908)
ન ચાપિ ધર્મમિચ્છામિ વિલોપ્તું તે કથંચન।
એવં તુ મે યથાકામં સંપાદયિતુમર્હસિ ॥ 3-95-24 (19909)
અગસ્તય ઉવાચ। 3-95-25x (2016)
3-95-25 (19910)
યદ્યેષ કામ સુભગે તવ બુદ્ધ્યા વિનિશ્ચિતઃ।
હર્તું ગચ્છામ્યહં ભદ્રે ચર કામમિહ સ્થિતા ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-95-2 નિવેશે વિવાહે ॥ 3-95-13 સ્નાતાં ઋતાવિતિ શેષઃ ॥ 3-95-14 પરિચારેણ સેવયા ॥ 3-95-19 ભૂષણોયં ચીરકાષાયાદિસ્તપસ્વિનાં શ્લાઘ્યોયં સામગ્રીકલાપો ભોગસંપર્કેણાપવિત્રો નૈવ ભવત્વિતિ શેષઃ ॥ 3-95-21 સમાહર્તું મમેપ્સિતમિતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-95-23 ઋતોઃ કાલઃ ષોડશદિનાનિ તેષુ અલ્પોઽવશિષ્ટઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 096
॥ શ્રીઃ ॥
3.96. અધ્યાયઃ 096
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ધનયાચનાય શ્રુતર્વાદિનૃપત્રયમુપગતેનાગસ્ત્યેન તદ્ધનાનાં સમાયવ્યયતાપરિજ્ઞાનેન તૈઃસહ ઇલ્વલં પ્રતિ ગમનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-96-0 (19911)
લોમશ ઉવાચ। 3-96-0x (2017)
તતો જગામ કૌરવ્ય સોઽગસ્ત્યો ભિક્ષિતું વસુ।
શ્રુતર્વાણં મહીપાલં યં વેદાભ્યધિકં નૃપૈઃ ॥ 3-96-1 (19912)
સ વિદિત્વા તુ નૃપતિઃ કુમ્ભયોનિમુપાગતમ્।
વિષયાન્તે સહામાત્યઃ પ્રત્યગૃહ્ણાત્સુસત્કૃતમ્ ॥ 3-96-2 (19913)
તસ્મૈ ચાર્ઘ્યં થાન્યાયમાનીય પૃથિવીપતિઃ।
પ્રાઞ્જલિઃ પ્રયતો ભૂત્વાપપ્રચ્છાગમનેઽર્થિતામ્ ॥ 3-96-3 (19914)
અગસ્ત્ય ઉવાચ। 3-96-4x (2018)
વિત્તાર્થિનમનુપ્રાપ્તં વિદ્ધિ માં પૃથિવીપતે।
થાશક્ત્યવિહિંસ્યાન્યાન્સંવિભાગં પ્રયચ્છ મે ॥ 3-96-4 (19915)
લોમશ ઉવાચ। 3-96-5x (2019)
તત આયવ્યયૌ પૂર્ણો તસ્મૈ રાજા ન્યવેદયત્।
અતો વિદ્વન્નુપાદત્સ્વ યદત્રવ્યતિરિચ્યતે ॥ 3-96-5 (19916)
તત આયવ્યયૌ દૃષ્ટ્વા સમૌ સમમતિર્દ્વિજઃ।
સર્વથા પ્રાણિનાં પીડામુપાદાનાદમન્યત ॥ 3-96-6 (19917)
સ શ્રુતર્વાણમાદાય બ્રધ્નશ્વમગમત્તતઃ।
સ ચ તૌ વિષયસ્યાન્તે પ્રત્યગૃહ્ણાદ્યથાવિધિ ॥ 3-96-7 (19918)
તયોરર્ધ્યં ચ પાદ્યં ચ બ્રધ્નશ્વઃ પ્રત્યવેદયત્।
અનુજ્ઞાપ્યચ પપ્રચ્છ પ્રયોજનમુપક્રમે।
`વદ કામં મુનિશ્રેષ્ઠ ધન્યોસ્મ્યાગમનેન તે' ॥ 3-96-8 (19919)
અગસ્ત્ય ઉવાચ। 3-96-9x (2020)
વિત્તકામાવિહ પ્રાપ્તૌ વિદ્ધ્યાવાં પૃથિવીપતે।
યથાશક્ત્યવિહિંસ્યાન્યાન્સંવિભાગં પ્રયચ્છ નૌ ॥ 3-96-9 (19920)
લોમશ ઉવાચ। 3-96-10x (2021)
તત આયવ્યયૌ પૂર્ણૌ તાભ્યાં રાજા ન્યવેદયત્।
અતો જ્ઞાત્વા તુ ગૃહ્ણીતં યદત્રવ્યતિરિચ્યતે ॥ 3-96-10 (19921)
તત આયવ્યયૌ દૃષ્ટ્વાસમૌ સમમતિર્દ્વિજઃ।
સર્વથા પ્રાણિનાં પીડામુપાદાનાદમન્યત ॥ 3-96-11 (19922)
પૌરુકુત્સં તતો જગ્મુસ્ત્રસદસ્યું મહાધનમ્।
અગસ્ત્યશ્ચ શ્રુતર્વા ચ બ્રધ્નશ્વશ્ચ મહીપતિઃ ॥ 3-96-12 (19923)
ત્રસદસ્યુસ્તુ તાન્દૃષ્ટ્વા પ્રત્યગૃહ્ણાદ્યથાવિધિ।
અભિગમ્ય મહારાજ વિષયાન્તે મહામનાઃ ॥ 3-96-13 (19924)
અર્ચયિત્વા યથાન્યાયમૈક્ષ્વાકો રાજસત્તમઃ।
સમસ્તાંશ્ચ તતોઽપચ્છત્પ્રયોજનમુપક્રમે ॥ 3-96-14 (19925)
અગસ્ત્ય ઉવાચ। 3-96-15x (2022)
વિત્તકામાનિહ પ્રાપ્તાન્વિદ્ધિ નઃ પૃથિવીપતે।
યથાશક્ત્યવીહિંસ્યાન્યાન્સંવિભાગં પ્રયચ્છ નઃ ॥ 3-96-15 (19926)
લોમશ ઉવાચ। 3-96-16x (2023)
તત આયવ્યયૌ પૂર્ણૌ તેષાં રાજા ન્યવેદયત્।
એતજ્જ્ઞાત્વા હ્યુપાદદ્ધ્વં યદત્રવ્યતિરિચ્યતે ॥ 3-96-16 (19927)
તત આયવ્યયૌ દૃષ્ટ્વાસમૌ સમમતિર્દ્વિજઃ।
સર્વથા પ્રાણિનાં પીડામુપાદાનાદમન્યત ॥ 3-96-17 (19928)
તતઃ સર્વે સમેત્યાથ તે નૃપાસ્તં મહામુનિમ્।
ઇદમૂચુર્મહારાજ સમવેક્ષ્ય પરસ્પરમ્ ॥ 3-96-18 (19929)
અયં વૈ દાનવો બ્રહ્મન્નિલ્વલો વસુમાન્ભુવિ।
તમતિક્રમ્ય સર્વેઽદ્યવયં ચાર્તામહે વસુ ॥ 3-96-19 (19930)
લોમશ ઉવાચ। 3-96-20x (2024)
3-96-20 (19931)
તેષાં તદાસીદુચિતમિલ્વલસ્યૈવ ભિક્ષણમ્।
તતસ્તે સહિતા રાજન્નિલ્વલં સમુપાદ્રવન્ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-96-2 વિષયાન્તે દેશસીમાન્તે ॥ 3-96-3 આગમને નિમિત્તભૂતાં અર્થિતામ્। કિમિચ્છન્નાગતોસીતિ પપ્રચ્છેત્યર્થઃ ॥ 3-96-6 ઉપાદાનાત્ ધનગ્રહણાત્ ॥ 3-96-7 વાધ્ર્યશ્વમગમત્તત ઇતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-96-8 ઉપક્રમે આગમને ॥ 3-96-9 નૌ આવાભ્યામ્ ॥ 3-96-19 વસુમાન્ ધનવાન્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 097
॥ શ્રીઃ ॥
3.97. અધ્યાયઃ 097
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ઇલ્વલેનાગસ્ત્યાય મેષીકૃતવાતાપિમાંસપરિવેષણમ્ ॥ 1 ॥ ઇલ્વલેન વાતાપેરાહ્નાનેઽગસ્ત્યેન સ્વેન તસ્ય જીર્ણીકરણોક્તિ ॥ 2 ॥ ભીતેનેલ્વલેનાગસ્ત્યાય ધનદાનપૂર્વકં તજ્જિધાંસયા તદનુગમનમ્ ॥ 3 ॥ અગસ્ત્યેન હુઙ્કારેણેલ્વલસ્ય ભસ્મીકરણપૂર્વકં લોપામુદ્રાયૈ બહુધનદાનેન તસ્યાં ગુણવદેકાપત્યોત્પાદનમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-97-0 (19932)
લોમશ ઉવાચ। 3-97-0x (2025)
ઇલ્વલસ્તાન્વિદિત્વા તુ મહર્ષિસહિતાન્નૃપાન્।
ઉપસ્થિતાન્સહામાત્યો વિષયાન્તે હ્યપૂજયત્ ॥ 3-97-1 (19933)
તેષાં તતોઽસુરશ્રેષ્ઠસ્ત્વાતિથ્યમકરોત્તદા।
સુસંસ્કૃતેન કૌરવ્ય ભ્રાત્રા વાતાપિના તદા ॥ 3-97-2 (19934)
તતો રાજર્ષયઃ સર્વે વિષણ્ણા ગતચેતસઃ।
વાતાપિં સંસ્કૃતં દૃષ્ટ્વા મેષભૂતં મહાસુરમ્ ॥ 3-97-3 (19935)
અથાબ્રવીદગસ્ત્યસ્તાન્રાજર્ષીનૃષિસત્તમઃ।
વિષાદો વો ન કર્તવ્યો હ્યહં ભોક્ષ્યે મહાસુરમ્ ॥ 3-97-4 (19936)
ધુર્યાસનમથાસાદ્ય નિષસાદ મહાનૃષિઃ।
તં પર્યવેષદ્દૈત્યેન્દ્ર ઇલ્વલઃ પ્રહસન્નિવ ॥ 3-97-5 (19937)
અગસ્ત્ય એવ કૃત્સ્નં તુ વાતાપિં બુભુજે તતઃ।
`બહ્વન્નાશાપિ તે મેઽસ્તીત્યવદદ્ભક્ષયન્સ્વયમ્' ॥ 3-97-6 (19938)
ભુક્તવત્યસુરોઽહ્વાનમકરોત્તસ્ય ચેલ્વલઃ।
`વાતાપે પ્રતિબુધ્યસ્વ દર્શયન્બલતેજસી।
તપસા દુર્જયો યાવદેષ ત્વાં નાતિવર્તતે ॥ 3-97-7 (19939)
તતસ્તસ્યોદરં ભેત્તું વાતાપિર્વેગમાહરત્।
તમબુધ્યત તેજસ્વી કુમ્ભયોનિર્મહાતપાઃ ॥ 3-97-8 (19940)
સ વીર્યાત્તપસોગ્રસ્તુ નનર્દ ભગવાનૃષિઃ।
એષ જીર્ણોસિ વાતાપે મયા લોકસ્ય શાન્તયે ॥ 3-97-9 (19941)
ઇત્યુક્ત્વા સ્વકરાગ્રેણ ઉદરં સમતાડયત્।
ત્રિરેવં પ્રતિસંરબ્ધસ્તેજસા પ્રજ્વલન્નિવ'॥ 3-97-10 (19942)
તતો વાયુઃ પ્રાદુરભૂદધસ્તસ્ય મહાત્મનઃ।
શબ્દેન મહતા તાત ગર્જન્નિવ યથા ઘનઃ ॥ 3-97-11 (19943)
વાતાપે નિષ્ક્રમસ્વેતિ પુનઃ પુનરુવાચ હ।
તં પ્રહસ્યાબ્રવીદ્રાજન્નગસ્ત્યો મુનિસત્તમઃ।
કુતો નિષ્ક્રમિતું શક્તો મયા જીર્ણસ્તુ સોસુરઃ ॥ 3-97-12 (19944)
ઇલ્વલસ્તુ વિષણ્ણોઽભૂદ્દૃષ્ટ્વા જીર્ણં મહાસુરમ્।
પ્રાઞ્જલિશ્ચ સહામાત્યૈરિદં વચનમબ્રવીત્।
કિમર્થમુપયાતાઃ સ્થ બ્રૂત કિં કરવાણિ વઃ ॥ 3-97-13 (19945)
પ્રત્યુવાચ તતોઽગસ્ત્યઃ પ્રહસન્નિલ્વલં તદા।
ઈશોસ્યસુર વિદ્મસ્ત્વાં વયં સર્વે ધનેશ્વરમ્ ॥ 3-97-14 (19946)
એતે ચ નાતિધનિનો ધનાશા મહતી મમ।
યથાશક્ત્યવિહિંસ્યાન્યાન્સંવિભાગં પ્રયચ્છ નઃ ॥ 3-97-15 (19947)
તતોઽવમત્ય તમૃષિમિલ્વલો વાક્યમબ્રવીત્।
દિત્સિતં યદિ વેત્સિ ત્વંતતો દાસ્યામિ તે વસુ ॥ 3-97-16 (19948)
અગસ્ત્ય ઉવાચ। 3-97-17x (2026)
ગવાં દશસહસ્રાણિ રાજ્ઞામેકૈકશોઽસુર।
તાવદેવ સુવર્ણસ્ય દિત્સિતં તે મહાસુર ॥ 3-97-17 (19949)
મહ્યં તતો વૈ દ્વિગુણં રથશ્ચૈવ હિરણ્મયઃ।
મનોજવૌ વાજિનૌ ચ દિત્સિતં તે મહાસુર ॥ 3-97-18 (19950)
`લોમશ ઉવાચ। 3-97-19x (2027)
ઉલ્વલસ્તુ મુનિં પ્રાહ સર્વમસ્તિ યથાઽઽત્થ મામ્।
સર્વમેતત્પ્રદાસ્યામિ હિરણ્યં ગાશ્ચ યદ્ધનમ્।
રથં તુ યદવોચો માં નૈતં વિદ્મ હિરણ્મયમ્ ॥ 3-97-19 (19951)
આગસ્ત્ય ઉવાચ। 3-97-20x (2028)
ન મે વાગનૃતા કાચિદુક્તપૂર્વા મહાઽસુર।
વિજ્ઞાયતાં રથઃ સાધુ વ્યક્તમસ્તિ હિરણ્મયઃ ॥ 3-97-20 (19952)
લોમશ ઉવાચ। 3-97-21x (2029)
વિજ્ઞાયમાનઃ સ રથઃ કૌન્તેયાસીદ્ધિરણ્મયઃ'।
તતઃ પ્રવ્યથિતો દૈત્યો દદાવભ્યધિકં વસુ ॥ 3-97-21 (19953)
વિવાજી ચ સુવાજી ચ તસ્મિન્યુક્તૌ રથે હયૌ।
ઊહતુઃ સ વસૂનાશુ તાવગસ્ત્યાશ્રમં પ્રતિ।
સર્વાન્રાજ્ઞઃ સહાગસ્ત્યાન્નિમેષાદિવ ભારત ॥ 3-97-22 (19954)
`ઇલ્વલસ્ત્વનુગમ્યૈનમગસ્ત્યં હન્તુમૈચ્છત।
ભસ્મ ચક્રે મહાતેજા હુઙ્કારેણ મહાઽસુરમ્' ॥ 3-97-23 (19955)
અગસ્ત્યેનાભ્યનુજ્ઞાતા જગ્મૂ રાજર્ષયસ્તદા।
કૃતવાંશ્ મુનિઃ સર્વં લોપામુદ્રાચિકીર્ષિતમ્ ॥ 3-97-24 (19956)
લોપામુદ્રોવાચ। 3-97-25x (2030)
કૃતવાનસિ તત્સર્વં ભગવન્મમ કાઙ્ક્ષિતમ્।
ઉત્પાદય સકૃન્મહ્યમપત્યં વીર્યવત્તરમ્ ॥ 3-97-25 (19957)
અગસ્ત્ય ઉવાચ। 3-97-26x (2031)
તુષ્ટોઽહમસ્મિ કલ્યાણિ તવ વૃત્તેન શોભને।
વિચારણામપત્યે તુ તવ વક્ષ્યામિ તાં શૃણુ ॥ 3-97-26 (19958)
સહસ્રં તેઽસ્તુ પુત્રાણઆં શતં વા તત્સમં તવ।
દશ વા શતતુલ્યાઃ સ્યુરેકો વાઽપિ સહસ્રજિત્ ॥ 3-97-27 (19959)
લોપામુદ્રોવાચ। 3-97-28x (2032)
સહસ્રસંમિતઃ પુત્ર એકોપ્યસ્તુ તપોધન।
એકો હિ બહુભિઃ શ્રેયાન્વિદ્વાન્સાધુરસાધુભિઃ ॥ 3-97-28 (19960)
સ તથેતિ પ્રતિજ્ઞાય તયા સમગમન્મુનિઃ।
સમયે સમશીલિન્યા શ્રદ્ધાવાન્શ્રદ્દધાનયા ॥ 3-97-29 (19961)
તત આધાય ગર્ભં તમગમદ્વનમેવ સઃ।
તસ્મિન્વનગતે ગર્ભો વવૃધે સપ્ત શારદાન્ ॥ 3-97-30 (19962)
સપ્તમેઽબ્દે ગતે ચાપિ પ્રાચ્યવત્સ મહાકવિઃ।
જ્વલન્નિવ પ્રભાવેન દૃઢસ્યુર્નામ ભારત ॥ 3-97-31 (19963)
સાઙ્ગોપનિષદાન્વેદાઞ્જપન્નેવ મહાતપાઃ।
તસ્ય પુત્રોઽભવદૃષેઃ સ તેજસ્વી મહાનૃષિઃ ॥ 3-97-32 (19964)
સ બાલ એવતેજસ્વી પિતુસ્તસ્ય નિવેશને।
ઇધ્માનાં ભારમાજહ્રે ઇધ્મવાહસ્તતોઽભવત્ ॥ 3-97-33 (19965)
તથાયુક્તં તુ તં દૃષ્ટ્વા મુમુદે સ મુનિસ્તદા।
એવં સ જનયામાસ ભારતાપત્યમુત્તમમ્।
લેભિરે પિતરશ્ચાસ્ય લોકાન્રાજન્યથેપ્સિતાન્ ॥ 3-97-34 (19966)
અગસ્ત્યસ્યાશ્રમશ્ચાયમત ઊર્ધ્વં વિશાંપતે।
ખ્યાતો ભુવિ મહારાજ તેજસા તસ્ય ધીમતઃ ॥ 3-97-35 (19967)
પ્રાહ્લાદિરેવં વાતાપિર્બ્રહ્મઘ્નો દુષ્ટચેતનઃ।
એવં વિનાશિતો રાજન્નગસ્ત્યેન મહાત્મના।
તસ્યાયમાશ્રમો રાજન્રમણીયૈર્ગુણૈર્યુતઃ ॥ 3-97-36 (19968)
એષા ભાગીરથી પુણ્યા દેવગન્ધર્વસેવિતા।
વાતેરિતા પતાકેવ વિરાજતિ નભસ્તલે ॥ 3-97-37 (19969)
પ્રતાર્યમાણા કૂટેષુ યથા નિમ્નેષુ નિત્યશઃ।
શિલાતલેષુ સંત્રસ્તા પન્નગેન્દ્રવધૂરિવ ॥ 3-97-38 (19970)
3-97-39 (19971)
દક્ષિણાં વૈ દિશં સર્વાં પ્લાવયન્તી ચ માતૃવત્।
પૂર્વં શંભોર્જટાભ્રષ્ટા સમુદ્રમહિષી પ્રિયા।
અસ્યાં નદ્યાં મુપુણ્યાયાં યથેષ્ટમવગાહ્યતામ્ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-97-16 ઈપ્સિતં યદિહ બ્રૂહિ તદ્ધિ દાસ્યામિ તે વસુ ઇતિ ક. પાઠઃ દિત્સિતં મયા યુષ્મભ્યં દાતુમિષ્ટમ્ ॥ 3-97-31 પ્રચ્યવદુદરાન્નિર્ગતોઽભવદિત્યર્થઃ ॥ 3-97-34 યુક્તમધ્યયનેધ્યવાહનાદૌ ॥ 3-97-36 પ્રાહ્લાદિઃ પ્રહ્નાદગોત્રોદ્ભવઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 098
॥ શ્રીઃ ॥
3.98. અધ્યાયઃ 098
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ ભૃગુતીર્થગમનમ્ ॥ 1 ॥ લોમશેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પરશુરામસ્ય દાશરથિરામેણ તેજોહરણપ્રકારકથનમ્ ॥ 2 ॥ તથાપરશુરામસ્ય પિતૃનિદેશાદ્ભૃગુતીર્થનિમજ્જનેન પુનસ્તેજોલાભકથનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-98-0 (19972)
[લોમશ ઉવાચ। 3-98-0x (2033)
યુધિષ્ઠિર નિબોધેદં ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્।
ભૃગોસ્તીર્થં મહારાજ મહર્ષિગણસેવિતમ્ ॥ 3-98-1 (19973)
યત્રોપસ્પૃષ્ટવાન્રામો હૃતંતેજસ્તદાપ્તવાન્।
અત્ર ત્વંભ્રાતૃભિઃ સાર્ધં કૃષ્ણયા ચૈવ પાણ્ડવ ॥ 3-98-2 (19974)
દુર્યોધનહૃતંતેજઃ પુનરાદાતુમર્હસિ।
કૃતવૈરેણ રામેણ યથા કચોપહૃતં પુનઃ ॥ 3-98-3 (19975)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-98-4x (2034)
સ તત્રભ્રાતૃભિશ્ચૈવ કૃષ્ણયા ચૈવ પાણ્ડવઃ।
સ્નાત્વા દેવાન્પિતૄંશ્ચૈવ તર્પયામાસ ભારત ॥ 3-98-4 (19976)
તસ્ય તીર્થસ્ય રૂપં વૈ દીપ્તાદ્દીપ્તતરં બભૌ।
અપ્રવૃષ્યતરશ્ચાસીચ્છાત્રવાણાં નરર્ષભ ॥ 3-98-5 (19977)
અપૃચ્છચ્ચૈવ રાજેન્દ્ર લોમશં પાણ્ડુનન્દનઃ।
ભગવન્કિમર્થં રામસ્ય હૃતમાસીદ્વપુઃ પ્રભો।
કથં પ્રત્યાહૃતંચૈવ એતદાચક્ષ્વ પૃચ્છતઃ ॥ 3-98-6 (19978)
લોમશ ઉવાચ। 3-98-7x (2035)
શૃણુ રામસ્ય રાજેન્દ્ર ભાર્ગવસ્ય ચ ધીમતઃ।
જાતો દશરથસ્યાસીત્પુત્રો રામો મહાત્મનઃ ॥ 3-98-7 (19979)
વિષ્ણુઃ સ્વેન શરીરેણ રાવણસ્ય વધાય વૈ।
પશ્યામસ્તમયોધ્યાયાં જાતં દાશરથિં તતઃ ॥ 3-98-8 (19980)
ઋચીકનન્દનો રાભો ભાર્ગવો રેણુકાસુતઃ।
તસ્ દાશરથેઃ શ્રુત્વા રરામસ્યાક્લિષ્ટકર્મણઃ ॥ 3-98-9 (19981)
કૌતૂહલાન્વિતો રામસ્ત્વયોધ્યામગમત્પુનઃ।
જિજ્ઞાસમાનો રામસ્ય વીર્યં દાશરથેસ્તદા ॥ 3-98-10 (19982)
તં વૈ દશરથઃ શ્રુત્વા વિયાન્તમુપાગતમ્।
પ્રેષયામાસ રામસ્ય રામં પુત્રં પુરસ્કૃતમ્ ॥ 3-98-11 (19983)
સ તમભ્યાગતં દૃષ્ટ્વા ઉદ્યતાસ્ત્રમવસ્થિતમ્।
પ્રહસન્નિવ કોન્તેય રામો વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-98-12 (19984)
કૃતકાલં હિ રાજેન્દ્ર ધનુરેતન્મયા વિભો।
સમારોપય યત્નેન યદિ શક્નોષિ પાર્તિવ ॥ 3-98-13 (19985)
ઇત્યુક્તસ્ત્વાહ ભગવંસ્ત્વં નાધિક્ષેપ્તુમર્હસિ।
નાહમપ્યધમો ધર્મે ક્ષત્રિયાણાં દ્વિજાતિષુ।
ઇશ્ર્વાકૂણાં વિશેષેણ બાહુવીર્યે ન કત્થનમ્ ॥ 3-98-14 (19986)
તમેવં વાદિનં તત્ર રામો વચનમબ્રવીત્।
અલં વૈ વ્યપદેશેન ધનુરાયચ્છ રાઘવ ॥ 3-98-15 (19987)
તતો જગ્રાહ રોષેણ ક્ષત્રિયર્ષભમૂદનમ્।
રામો દાશરથિર્દિવ્યં હસ્તાદ્રામસ્ય કાર્મુકમ્ ॥ 3-98-16 (19988)
ધનુરારોપયામાસ સલીલ ઇવ ભારત।
જ્યાશબ્દમકરોચ્ચૈવ સ્મયમાનઃ સ વીર્યવાન્।
તસ્ય શબ્દસ્ ભૂતાનિ વિત્રસન્ત્યશનેરિવ ॥ 3-98-17 (19989)
અથાબ્રવીત્તદા રામો રામં દાશરથિસ્તદા।
ઇદમારોપિતં બ્ર્હમન્કિમન્યત્કરવાણિ તે ॥ 3-98-18 (19990)
તસ્ય રામો દદૌ દિવ્યં જામદગ્ન્યો મહાત્મનઃ।
શરમાકર્ણદેશાન્તમયમાકૃષ્યતામિતિ ॥ 3-98-19 (19991)
લોમશ ઉવાચ। 3-98-20x (2036)
એતચ્છ્રુત્વાઽબ્રવીદ્રામઃ પ્રદીપ્ત ઇવ મન્યુના।
શ્રૂયતે ક્ષમ્યતે ચૈવ દર્પપૂર્ણોસિ ભાર્ગવ ॥ 3-98-20 (19992)
ત્વયા હ્યધિગતં તેજઃ ક્ષત્રિયેભ્યો વિશેષતઃ।
પિતામહપ્રસાદેન તેન માં ક્ષિપસિ ધ્રુવમ્।
પશ્ય માં સ્વેન રૂપેણ ચક્ષુસ્તે વિતરામ્યહમ્ ॥ 3-98-21 (19993)
તતો રામશરીરે વૈ રામઃ પશ્યતિ ભાર્ગવઃ।
આદિત્યાન્સવસૂન્રુદ્રાન્સાધ્યાંશ્ચ સમરુદ્ગણાન્ ॥ 3-98-22 (19994)
પિતરો હુતાશનશ્ચૈવ નક્ષત્રાણિ ગ્રહાસ્તથા।
ગન્ધર્વા રાક્ષસા યક્ષા નદ્યસ્તીર્થાનિ યાનિ ચ ॥ 3-98-23 (19995)
ઋષયો વાલખિલ્યાશ્ચ બ્ર્હમભૂતાઃ સનાતનાઃ।
દેવર્ષયશ્ચ કાર્ત્સ્ન્યેન સમુદ્રાઃ પર્વતાસ્તથા ॥ 3-98-24 (19996)
વેદાશ્ચ સોપનિષદો વષટ્કારૈઃ સહાધ્વરૈઃ।
ચેતોમન્તિ ચ સામાનિ ધનુર્વેદશ્ચ ભારત।
મેઘવૃન્દાનિ વર્ષાણિ વિદ્યુતશ્ચ યુધિષ્ઠિર ॥ 3-98-25 (19997)
તતઃ સ ભગવાન્વિષ્ણુસ્તં વૈ બાણં મુમોચ હ।
શુષ્કાશનિસમાકીર્ણં મહોલ્કાભિશ્ચ ભારત ॥ 3-98-26 (19998)
પાંસુવર્ષેણ મહતા મેઘવર્ષૈશ્ચ ભૂતલમ્।
ભૂમિકમ્પૈશ્ચ નિર્ઘાતૈર્નાદૈશ્ચ વિપુલૈરપિ ॥ 3-98-27 (19999)
સ રામં વિહ્વલં કૃત્વા તેજશ્ચાક્ષિપ્ય કેવલમ્।
આગચ્છજ્જ્વલિતો બાણો રામબાહુપ્રચોદિતઃ ॥ 3-98-28 (20000)
સ તુ વિહ્વલતાં ગત્વા પ્રતિલભ્ય ચ ચેતનામ્।
રામઃ પ્રત્યાગતપ્રાણઃ પ્રાણમદ્વિષ્ણુતેજસમ્ ॥ 3-98-29 (20001)
વિષ્ણુના સોભ્યનુજ્ઞાતો મહેન્દ્રમગમત્પુનઃ।
ભીતસ્તુ તત્રન્યવસદ્બ્રીડિતસ્તુ મહાતપાઃ ॥ 3-98-30 (20002)
તતઃ સંવત્સરેઽતીતે હૃતૌજસમવસ્થિતમ્।
નિર્મદં દુઃખિતં દૃષ્ટ્વા પિતરો રામમબ્રુવન્ ॥ 3-98-31 (20003)
ન વૈ સમ્યગિદં પુત્ર વિષ્ણુમાસાદ્ય વૈકૃતમ્।
સ હિ પૂજ્યશ્ચ માન્યશ્ચ ત્રિષુ લોકેષુ સર્વદા ॥ 3-98-32 (20004)
ગચ્છ પુત્રનદીં પુણ્યાં વધૂસરકૃતાહ્વયામ્।
તત્રોપસ્પૃશ્ય તીર્થેષુ પુનર્વપુરવાપ્સ્યસિ ॥ 3-98-33 (20005)
દીપ્તોદં નામ તત્તીર્થં યત્રતે પ્રતિતામહઃ।
ભૃગુર્દેવયુગે રામ તપ્તવાનુત્તમં તપઃ ॥ 3-98-34 (20006)
તત્તથા કૃતવાન્રામઃ કૌન્તેય વચનાત્પિતુઃ।
પ્રાપ્તવાંશ્ચ પુનસ્તેજસ્તીર્થેઽસ્મિન્પાણ્ડુનન્દન ॥ 3-98-35 (20007)
એતદીદૃશકં તાત રામેણાક્લિષ્ટકર્મણા।
પ્રાપ્તમાસીન્મહારાજ વિષ્ણુમાસાદ્ય વૈ પુરા ॥ 3-98-36 (20008)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ અષ્ટનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 98 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-98-2 રામો જામદગ્યઃ। હૃતં દાશરથિરમેણ ॥ 3-98-5 તસ્ય યુધિષ્ઠિરસ્ય। તીર્થસ્ તીર્થે સ્નાતસ્ય ॥ 3-98-6 વષુઃ તેજઃ ॥ 3-98-9 દાશરથેઃ। કર્મણિ ષષ્ઠી ॥ 3-98-15 વ્યપદેશેન ઉક્ત્યા ॥ 3-98-25 ચેતોમન્તિ ચેતનાવન્તિ। આર્ષં પદત્વપ્રયુક્તં રુત્વમ્। ચેતસ્વન્તીત્યપેક્ષિતમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 099
॥ શ્રીઃ ॥
3.99. અધ્યાયઃ 099
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
વૃત્રાસુરનિપીડિતશકાદિભિર્બ્રહ્મવચનાદ્વજ્રનિર્માણાય દધીચંપ્રતિ તચ્છરીરાસ્થિપ્રાર્થનમ્ ॥ 1 ॥ ત્વષ્ટ્રા દધીચાસ્થિભિર્વજ્રાયુધનિર્માણમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-99-0 (20009)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-99-0x (2037)
ભૂય એવાહમિચ્છામિ મહર્ષેસ્તસ્ય ધીમતઃ।
કર્મણાં વિસ્તરં શ્રોતુમગસ્ત્યસ્ય દ્વિજાત્તમ ॥ 3-99-1 (20010)
લોમશ ઉવાચ। 3-99-2x (2038)
શૃણુ રાજન્કથાં દિવ્યામદ્ભુતામતિમાનુષીમ્।
અગસ્ત્યસ્ય મહારાજ પ્રભાવમમિતૌજસઃ ॥ 3-99-2 (20011)
આસન્કૃતયુગે ઘોરા દાનવા યુદ્ધદુર્મદાઃ।
કાલકેયા ઇતિખ્યાતા ગણાઃ પરમદારુણાઃ ॥ 3-99-3 (20012)
તે તુ વૃત્રં સમાશ્રિત્ય નાનાપ્રહરણોદ્યતાઃ।
સમન્તાત્પર્યધાવન્ત મહેન્દ્રપ્રમુખાન્સુરાન્ ॥ 3-99-4 (20013)
તતો વૃત્રવધે યત્નમકુર્વંસ્ત્રિદશાઃ પુરા।
પુરંદરં પુરસ્કૃત્ય બ્રહ્માણમુપતસ્થિરે ॥ 3-99-5 (20014)
કૃતાઞ્જલીંસ્તુ તાન્સર્વાન્પરમેષ્ઠીત્યુવાચ હ।
વિદિતં મે સુરાઃ સર્વં યદ્વઃ કાર્યં ચિકીર્ષિતમ્ ॥ 3-99-6 (20015)
તમુપાયં પ્રવક્ષ્યામિ યથા વૃત્રં વધિષ્યથ।
દધીચ ઇતિવિખ્યાતો મહાનૃષિરુદારધીઃ ॥ 3-99-7 (20016)
તં ગત્વા સહિતાઃ સર્વેવરં વૈ સંપ્રયાચત।
સ વો દાસ્યતિ ધર્માત્મા સુપ્રીતેનાન્તરાત્મના ॥ 3-99-8 (20017)
સ વાચ્યઃ સહિતૈઃ સર્વૈર્ભવદ્ભિર્જયકાઙ્ક્ષિભિઃ।
સ્વાન્યસ્થીનિ પ્રયચ્છેતિ ત્રૈલોક્યસ્ હિતાય વૈ ॥ 3-99-9 (20018)
સ શરીરં સમુત્સૃજ્ય સ્વાન્યસ્થીનિ પ્રદાસ્યતિ।
તસ્યાસ્થિભિર્મહાઘોરં વજ્રં સંસ્ક્રિયતાં દૃઢમ્ ॥ 3-99-10 (20019)
મહચ્છત્રુહણં ઘોરં ષ઼ડશ્ચં ભીમનિઃસ્વનમ્।
તેન વજ્રેણ વૈ વૃત્રં વધિષ્યતિ શતક્રતુઃ ॥ 3-99-11 (20020)
એતદ્વઃ સર્વમાખ્યાતં તસ્માચ્છીઘ્રં વિધીયતામ્।
એવમુક્તાસ્તતો દેવા અનુજ્ઞાપ્ય પિતામહમ્ ॥ 3-99-12 (20021)
નારાયણં પુરસ્કૃત્ય દધીચસ્યાશ્રમં યયુઃ।
સરસ્વત્યાઃ પરે પારે નાનાદ્રુમલતાવૃતમ્ ॥ 3-99-13 (20022)
ષટ્પદોદ્ગીતનિનદૈર્વિઘુષ્ટં સામગૈરિવ।
પુંસ્કોકિલરવોન્મિશ્રં જીવંજીવકનાદિતમ્ ॥ 3-99-14 (20023)
મહિષૈશ્ચ વરાહૈશ્ચ સૃમરૈશ્ચમરૈરપિ।
તત્ર તત્રાનુચરિતં શાર્દૂલભયવર્જિતૈઃ ॥ 3-99-15 (20024)
કરેણુભિર્વારણૈશ્ચ પ્રભિન્નકરટામુખૈઃ।
સરોવગાઢૈઃ ક્રીડદ્ભિઃ સમન્તાદનુનાદિતમ્ ॥ 3-99-16 (20025)
સિંહવ્યાઘ્રૈર્મહાનાદાન્નદદ્ભિરનુનાદિતમ્।
અપરૈશ્ચાપિ સંલીનૈર્ગુહાકન્દરશાયિભિઃ ॥ 3-99-17 (20026)
તેષુ તેષ્વવકાશેષુ શોભિતં સુમનોરમમ્।
ત્રિવિષ્ટપસમપ્રખ્યં દધીચાશ્રમમાગમન્ ॥ 3-99-18 (20027)
તત્રાપશ્યન્દધીચં તે દિવાકરસમદ્યુતિમ્।
જાજ્વલ્યમાનં વપુષા યથા સાક્ષાત્પિતામહમ્ ॥ 3-99-19 (20028)
તસ્ય પાદૌ સુરા રાજન્નભિવાદ્ય પ્રણમ્ય ચ।
અયાચન્ત વરં સર્વે યથોક્તં પરમેષ્ઠિના ॥ 3-99-20 (20029)
તતો દધીચઃ પરમપ્રતીતઃ
સુરોત્તમાંસ્તાનિદમભ્યુવાચ।
કરોમિ યદ્વો હિતમદ્ય દેવાઃ
સ્વં ચાપિ દેહંસ્વયમુત્સૃજામિ ॥ 3-99-21 (20030)
સ એવમુક્ત્વા દ્વિપદાંવરિષ્ઠઃ
પ્રાણાન્વશી સ્વાન્સહસોત્સસર્જ।
તતઃ સુરાસ્તે જગૃહુઃ પરાસો-
રસ્થીનિ તસ્યાથ યથોપદેશમ્ ॥ 3-99-22 (20031)
પ્રહૃષ્ટરૂપાશ્ચ જયાય દેવા-
સ્ત્વષ્ટારમાગમ્ તમર્થમૂચુઃ।
ત્વષ્ટા તુ તેષાં વચનં નિશમ્ય
પ્રહૃષ્ટરૂપઃ પ્રયતઃ પ્રયત્નાત્ ॥ 3-99-23 (20032)
ચકાર વજ્રં ભૃશમુગ્રરૂપં
કૃત્વા ચ શક્રં સ ઉવાચ હૃષ્ટઃ।
અનેન વજ્રપ્રવરેણ દેવ
ભસ્મીકુરુષ્વાદ્ય સુરારિમુગ્રમ્ ॥ 3-99-24 (20033)
તતો હતારિઃ સગણઃ સુખં વૈ
પ્રશાધિકૃત્સ્નં ત્રિદિવં દિવિષ્ઠઃ।
ત્વષ્ટ્રા તથોક્તસ્તુ પુરંદરસ્ત-
દ્વજ્રં પ્રહૃષ્ટઃ પ્રયતો હ્યગૃહ્નાત્ ॥ 3-99-25 (20034)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ એકોનશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 99 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-99-3 કાલેયા ઇતિ વિખ્યાતા ઇતિ ક. પાટઃ ॥ 3-99-8 સવો દાસ્યતિ ઈપ્સિતમિતિ શેષઃ .। 3-99-11 ષડશ્રં ષટ્રકોણમ્ ॥ 3-99-16 કરેણુભિર્હસ્તિનીભિઃ પ્રભિન્નં મદસ્રાવિકરટામદોદ્ભેદસ્થાનં ગણ્ડસ્થલૈકદેશસ્તસ્ય મુખમુપરિભાગો તેષા તૈઃ ॥ 3-99-18 ત્રિવિષ્ટપસમપ્રખ્ય સ્વર્ગતુલ્યપ્રકાશમ્ ॥ 3-99-22 પરાસોઃ ગતપ્રાણસ્ય ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 100
॥ શ્રીઃ ॥
3.100. અધ્યાયઃ 100
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રેણ વૃત્રહનનમ્ ॥ 1 ॥ તતો દેવગણાભિપીડનાત્સમુદ્રં પ્રવિષ્ટૈદૈત્યૈર્જગદ્વિનાશનાધ્યવસાયઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-100-0 (20035)
લોમશ ઉવાચ। 3-100-0x (2039)
તતઃ સ વજ્રી બલભિદ્દૈવતૈરભિરક્ષિતઃ।
આસસાદ તતો વૃત્રં સ્થિતમાવૃત્ય રોદસી ॥ 3-100-1 (20036)
કાલકેયૈર્મહાકાયૈ સમન્તાદભિરક્ષિતમ્।
સમુદ્યતપ્રહરણૈઃ સશૃઙ્ગૈરિવ પર્વતૈઃ ॥ 3-100-2 (20037)
તતો યુદ્ધં સમભવદ્દેવાનાં દાનવૈઃ સહ।
મુહૂર્તં ભરતશ્રેષ્ઠ લોકત્રાસકરં મહત્ ॥ 3-100-3 (20038)
ઉદ્યતપ્રતિવિદ્ધાનાં સ્વઙ્ગાનાં વીરબાહુભિઃ।
આસીત્સુતુમુઃ શબ્દઃ શરીરેષ્વભિપાત્યતામ્ ॥ 3-100-4 (20039)
શિરોભિઃ પ્રપતદ્ભિશ્ચાપ્યન્તરિક્ષાન્મહીતલમ્।
તાલૈરિવ મહારાજ વૃન્તાદ્ભ્રષ્ટૈરદૃશ્યત ॥ 3-100-5 (20040)
તે હેમકવચા ભૂત્વા કાલેયાઃ પરિઘાયુધાઃ।
ત્રિદશાનભ્યવર્તન્ત દાવદગ્ધા ઇવાદ્રયઃ ॥ 3-100-6 (20041)
તેષાં વેગવતાં વેગં સહિતાનાં પ્રધાવતામ્।
ન શેકુસ્ત્રિદશાઃ સોઢું તે ભગ્નાઃ પ્રાદ્રવન્ભયાત્ ॥ 3-100-7 (20042)
તાન્દૃષ્ટ્વા દ્રવતો ભીતાન્સહસ્રાક્ષઃ પુરંદરઃ।
વૃત્રે વિવર્ધમાને ચ કશ્મલં મહદાવિશત્ ॥ 3-100-8 (20043)
તં શક્તં કશ્મલાવિષ્ટં દૃષ્ટ્વા વિષ્ણુઃ સનાતનઃ।
જગામ શરણં શીઘ્રં તં તુ નારાયણં પ્રભુમ્ ॥ 3-100-9 (20044)
તં શક્રં કશ્મલાવિષ્ટં દૃષ્ટ્વા વિષ્ણુઃ સનાતનઃ।
સ્વતેજો વ્યદધચ્છક્રે બલમસ્ય વિવર્ધયન્ ॥ 3-100-10 (20045)
વિષ્ણુના ગોપિતં શક્રં દૃષ્ટ્વાદેવગણાસ્તતઃ।
સ્વં સ્વંતેજઃ સમાદધ્યુસ્તથા બ્રહ્મર્ષયોઽમલાઃ ॥ 3-100-11 (20046)
સ સમાપ્યાયિતઃ શક્રો વિષ્ણુના દૈવતૈઃ સહ।
ઋષિભિશ્ચ મહાભાગૈર્બલવાન્સમપદ્યત ॥ 3-100-12 (20047)
જ્ઞાત્વા બલસ્થં ત્રિદશાધિપં તુ
નનાદ વૃત્રો મહતો નિનાદાન્।
તસ્ પ્રણાદેન ધરા દિશશ્ચ
ખં દ્યૌર્નગાશ્ચાપિ ચચાલ સર્વમ્ ॥ 3-100-13 (20048)
તતો મહેન્દ્રઃ પરમાભિતપ્તઃ
શ્રુત્વા રવં ઘોરરૂપં મહાન્તમ્।
ભયે નિમગ્નસ્ત્વરિતો મુમોચ
વજ્રં મહત્તસ્ય વધાય રાજન્ ॥ 3-100-14 (20049)
સ ચક્રવજ્રાભિહતઃ પપાત
મહાસુરઃ કાઞ્ચનમાલ્યધારી।
યથા મહાશૈલવરઃ પુરસ્તા-
ત્સ મન્દરો વિષ્ણુકરાદ્વિમુક્તઃ ॥ 3-100-15 (20050)
તસ્મિન્હતે દૈત્યવરે ભયાર્તઃ
શક્રઃ પ્રદુદ્રાવ સરઃ પ્રવેષ્ટુમ્।
વજ્રં ન મેને સ્વકરાદ્વિમુક્તં
વૃત્રં ભયાચ્ચાપિ હતં ન મેને ॥ 3-100-16 (20051)
સર્વે ચ દેવા મુદિતાઃ પ્રહૃષ્ટા
મહર્ષયશ્ચન્દ્રમભિષ્ટુવન્તઃ।
`વૃત્રં હતં સંદદૃશુઃ પૃથિવ્યાં
વજ્રાહતં શૈલમિવાવદીર્ણમ્ ॥ 3-100-17 (20052)
સર્વાંશ્ચ દૈત્યાંસ્ત્વરિતાઃ સમેત્ય
જઘ્નુઃ સુરા વૃત્રવધાભિતપ્તાન્।
તે વધ્યમાનાસ્ત્રિદશૈઃ સમેતૈઃ
સમુદ્રમેવાવિવિશુર્ભયાર્તાઃ ॥ 3-100-18 (20053)
પ્રવિશ્ય ચૈવોદધિમપ્રમેયં
ઝષાકુલં નક્રસમાકુલં ચ।
તદા સ્મ મન્ત્રં સહિતાઃ પ્રચક્રુ-
સ્ત્રૈલોક્યનાશાર્થમભિપ્રયત્નાત્ ॥ 3-100-19 (20054)
તત્રસ્મ કેચિન્મતિનિશ્ચયજ્ઞા-
સ્તાંસ્તાનુપયાનુપવર્ણયન્તિ।
તેષાં તુ તત્રક્રમકાલયોગા-
દ્ધોરા મતિશ્ચિન્તયતાં બભૂવ ॥ 3-100-20 (20055)
યે સન્તિ વિદ્યાતપસોપપન્ના-
સ્તેષાં વિનાશઃ પ્રથમં તુ કાર્યઃ।
લોકા હિ સર્વે તપસા ધ્રિયન્તે
તસ્માત્ત્વરધ્વં તપસઃ ક્ષયાય ॥ 3-100-21 (20056)
યેસન્તિ કેચિચ્ચ વસુંધરાયાં
તપસ્વિનો ધર્મવિદશ્ તજ્જ્ઞાઃ।
તેષાં વધઃ ક્રિયતાં ક્ષિપ્રમેવ
તેષુ પ્રનષ્ટેષુ જગત્પ્રનષ્ટમ્ ॥ 3-100-22 (20057)
એવં હિ સર્વે ગતબુદ્ધિભાવા
જગદ્વિનાશે પરમપ્રહૃષ્ટાઃ।
દુર્ગં સમાશ્રિત્ય મહોર્મિમન્તં
રત્નાકરં વરુણસ્યાલયં સ્મ ॥ 3-100-23 (20058)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ શતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 100 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-100-1 રોદસી દ્યાવાપૃથિવ્યૌ ॥ 3-100-5 તાલૈસ્તાલફલૈઃ ॥ 3-100-10 વ્યદધત્ નિહિતવાન્ ॥ 3-100-13 બલસ્થં બલવન્તમ્ ॥ 3-100-16 હતમપિ વૃત્રં ભયાત્ ન હતમિવ મેને ॥ 3-100-21 ધ્રિયન્તે જીવન્તિ ॥ 3-100-23 વૃદ્ધિભાવાઃ પ્રાપ્તધીનિશ્ચયાઃ। વરુણસ્યાલયં સમુદ્રમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 101
॥ શ્રીઃ ॥
3.101. અધ્યાયઃ 101
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સમુદ્રાન્તર્હિતૈર્દૈત્યૈ રાત્રૌરાત્રૌ બહિર્નિર્ગત્યાશ્રમેષુ ઋષિગણેષુ નિહતેષુ દેવગણૈર્નારાયણસ્ય શરણીકરણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-101-0 (20059)
લોમશ ઉવાચ। 3-101-0x (2040)
સમુદ્રં તે સમાશ્રિત્ય વરુણં નિધમમ્ભસઃ।
કાલેયાઃ સંપ્રવર્તન્ત ત્રૈલોક્યસ્ય વિનાશને ॥ 3-101-1 (20060)
તે રાત્રૌ સમભિક્રુદ્ધા ભક્ષયન્તિ સદા મુનીન્।
આશ્રમેષુ ચ યે સન્તિ પુણ્યેષ્વાયતનેષુ ચ ॥ 3-101-2 (20061)
વસિષ્ઠસ્યાશ્રમે વિપ્રા ભક્ષિતાસ્તૈર્દુરાત્મભિઃ।
અશીતિઃ શતમષ્ટૌ ચ નવ ચાન્યે તપસ્વિનઃ ॥ 3-101-3 (20062)
ચ્યવનસ્યાશ્રમં ગત્વા પુણ્યં દ્વિજનિષેવિતમ્।
ફલમૂલાશનાનાં હિ મુનીનાં ભક્ષિતં શતમ્ ॥ 3-101-4 (20063)
એવં રાત્રૌ સ્મ કુર્વન્તિ વિવિશુશ્ચાર્ણવં દિવા।
`કાલેયાસ્તે દુરાત્માનો ભક્ષયન્તસ્તપોધનાન્' ॥ 3-101-5 (20064)
ભરદ્વાજાશ્રમે ચૈવ નિયતા બ્ર્હમચારિણઃ।
વાય્વાહારામ્બુભક્ષાશ્ચ વિંશતિઃ સંનિષૂદિતાઃ ॥ 3-101-6 (20065)
એવં ક્રમેણ સર્વાંસ્તાનાશ્રમાન્દાનવાસ્તદા।
નિશાયાં પરિબાધન્તે સમુદ્રામ્બુબલાશ્રયાત્।
કાલોપસૃષ્ટાઃ કાલેયા ઘ્નન્તો દ્વિજગણાન્બહૂન્ ॥ 3-101-7 (20066)
ન ચૈનાનન્વબુધ્યન્ત મનુજા મનુજોત્તમ।
એવં પ્રવૃત્તાન્દૈત્યાંસ્તાંસ્તાપસેષુ તપસ્વિષુ ॥ 3-101-8 (20067)
`ક્ષયાય જગતઃ ક્રૂરાઃ પર્યટન્તિ સ્મ મેદિનીમ્ ॥ 3-101-9 (20068)
પ્રભાતે સમદૃશ્યન્ત નિયતાહારકર્શિતાઃ।
મહીતલસ્થા મુનયઃ શરીરૈર્ગતજીવિતૈઃ ॥ 3-101-10 (20069)
ક્ષીણમાંસૈર્વિરુધિરૈર્વિમજ્જાન્ત્રૈર્વિસન્ધિભિઃ।
આકીર્ણૈરાચિતા ભૂમિઃ શઙ્ખાનામિવ રાશિભિઃ ॥ 3-101-11 (20070)
લશૈર્વિપ્રવિદ્ધૈશ્ચ સ્રુવૈર્ભગ્નૈસ્તથૈવ ચ।
વિકીર્ણૈરગ્નિહોત્રૈશ્ચ ભૂર્બભૂવ સમાવૃતા ॥ 3-101-12 (20071)
નિઃસ્વાધ્યાયવપટ્કારં નષ્ટયજ્ઞોત્સવક્રિયમ્।
જગદાસીન્નિરુત્સાહં કાલેયભયપીડિતમ્ ॥ 3-101-13 (20072)
એવં સંક્ષીયમાણાશ્ચ માનવા મનુજેશ્વર।
આત્મત્રાણપપા ભીતાઃ પ્રાદ્રવન્ત દિશો ભયાત્ ॥ 3-101-14 (20073)
કેચિદ્ગુહાઃ પ્રવિવિશુર્નિર્ભરાંશ્ચાપરે શ્રિતાઃ।
અપરે મરણોદ્વિગ્ના ભયાત્પ્રાણાન્સમુત્સૃજન્ ॥ 3-101-15 (20074)
કેચિદત્રમહેષ્વાસાઃ શૂરાઃ પરમહર્ષિતાઃ।
માર્ગમાણઆઃ પરં યત્નં દાનવાનાં પ્રચક્રિરે ॥ 3-101-16 (20075)
ન ચૈતાનધિજગ્મુસ્તે સમુદ્રં સમુપાશ્રિતાન્।
શ્રમં જગ્મુશ્ચ પરમમાજગ્મુઃ ક્ષયમેવ ચ ॥ 3-101-17 (20076)
જગત્યુપશમં યાતે નષ્ટયજ્ઞોત્સવક્રિયે।
આજગ્મુઃ પરમામાર્તિં ત્રિદશા મનુજેશ્વર ॥ 3-101-18 (20077)
સમેત્ય સમહેન્દ્રાશ્ચ ભયાન્મન્ત્રં પ્રચક્રિરે ॥ 3-101-19 (20078)
શરણ્યં શરણં દેવં નારાયણમજં વિભુમ્।
તેઽભિગમ્ય નમસ્કૃત્ય વૈકુણ્ઠમપરાજિતમ્।
તતો દેવાઃ સમસ્તાસ્તે તદોચુર્મધુસૂદનમ્ ॥ 3-101-20 (20079)
ત્વંનઃ સ્રષ્ટા ચ ભર્તા ચ હર્તા ચ જગતઃ પ્રભો।
ત્વયા સૃષ્ટમિદં વિશ્વં યચ્ચેઙ્ગં યચ્ચ નેઙ્ગતિ।
`ત્વય્યેવ પુણ્ડરીકાક્ષ પુનસ્તત્પ્રવિલીયતે' ॥ 3-101-21 (20080)
ત્વયા ભૂમિઃ પુરા નષ્ટા સમુદ્રાત્પુષ્કરેક્ષણ।
વારાહં વપુરાશ્રિત્યજગદર્થે સમુદ્ધૃતા ॥ 3-101-22 (20081)
આદિદૈત્યો મહાવીર્યો હિરણ્યકશિપુઃ પુરા।
નારસિંહં વપુઃ કૃત્વા સૂદિતઃ પુરુષોત્તમ ॥ 3-101-23 (20082)
અવધ્યઃ સર્વભૂતાનાં બલિશ્ચાપિ મહાસુરઃ।
વામનં વપુરાશ્રિત્ય ત્રૈલોક્યાદ્ધંશિતસ્ત્વયા ॥ 3-101-24 (20083)
અસુરશ્ચ મહેષ્વાસો જમ્ભ ઇત્યભિવિશ્રુતઃ।
યજ્ઞક્ષોભકરઃ ક્રૂરસ્ત્વયૈવ વિનિપાતિતઃ ॥ 3-101-25 (20084)
એવમાદીનિ કર્માણિ યેષાં સંખ્યા ન વિદ્યતે।
અસ્માકં ભયભીતાનાં ત્વં ગતિર્મધુસૂદન ॥ 3-101-26 (20085)
તસ્માત્ત્વાં દેવદેવેશ લોકાર્થં જ્ઞાપયામહે।
રક્ષ લોકાંશ્ચ દેવાંશ્ચ શક્રં ચ મહતો ભયાત્।
`શરણાગતસંત્રાણે ત્વમેકોઽસિ દૃઢવ્રતઃ' ॥ 3-101-27 (20086)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ એકાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 101 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-101-1 ---નિશ્ચિત્યૈવમસુરા વજ્રસંહારદુઃખિતા ઇતિ ક. પાઠઃ. ---- કાલાયાઃ કશ્યપભાર્યાયાઃ પુત્રાઃ ॥ 1 ॥ 3-101-7 સૃષ્ટાઃ મૃત્યુના ગ્રસ્તાઃ ॥ 3-101-16 દાનવાનાં વધાયેતિ શેષઃ ॥ 3-101-21 ઇઙ્ગતિ ચલતીતિ ઇઙ્ગં પચાદ્યચ્ જઙ્ગમમ્। નેઙ્ગતિ સ્થાવરમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 102
॥ શ્રીઃ ॥
3.102. અધ્યાયઃ 102
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
વિષ્ણુના સમુદ્રાન્તર્હિતદૈત્યનિધને સમુદ્રશોપણસ્યોપાયત્વં જ્ઞાપિતૈર્દેવૈર્બ્રહ્મલોકગમનમ્ ॥ 1 ॥ બ્રહ્મચોદનયા દેવૈરગસ્ત્યમેત્ય સાગરશોષણપ્રાર્થનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-102-0 (20087)
દેવા ઊચુઃ। 3-102-0x (2041)
તવ પ્રસાદાદ્વર્ધન્તે પ્રજાઃ સર્વાશ્ચતુર્વિધાઃ।
તા ભાવિતા ભાવયનતિ હવ્યકવ્યૈર્દિવૌકસઃ ॥ 3-102-1 (20088)
લોકા હ્યેવં વિવર્ધન્તે હ્યન્યોન્યં સમુપાશ્રિતાઃ।
ત્વત્પ્રસાદાન્નિરુદ્વિગ્નાસ્ત્વયૈવ પરિરક્ષિતાઃ ॥ 3-102-2 (20089)
ઇદં ચ સમનુપ્રાપ્તં લોકાનાં ભયમુત્તમમ્।
ન ચ જાનીમ કેનેતિ રાત્રૌ વધ્યન્તિ બ્રાહ્મણાઃ ॥ 3-102-3 (20090)
ક્ષીણેષુ ચ બ્રાહ્મણેષુ પૃથિવી ક્ષયમેષ્યતિ।
તત પૃથિવ્યાં ક્ષીણાયાં ત્રિદિવં ક્ષયમેષ્યતિ ॥ 3-102-4 (20091)
ત્વત્પ્રસાદાન્મહાબાહો લોકાઃ સર્વે જગત્પતે।
વિનાશં નાધિગચ્છેયુસ્ત્વયા વૈ પરિરક્ષિતાઃ ॥ 3-102-5 (20092)
વિષ્ણુરુવાચ। 3-102-6x (2042)
વિદિતં મે સુરાઃ સર્વં પ્રજાનાં ક્ષયકારણમ્।
ભવતાં ચાપિ વક્ષ્યામિ શૃણુધ્વં વિગતજ્વરાઃ ॥ 3-102-6 (20093)
કાલેયા ઇતિ વિખ્યાતા ગણાઃ પરમદારુણાઃ।
તૈશ્ચ વૃત્રં સમાશ્રિત્ય જગત્સર્વં પ્રમાથિતમ્ ॥ 3-102-7 (20094)
તે વૃત્રં નિહતં દૃષ્ટ્વા સહસ્રાક્ષેણ ધીમતા।
જીવિતં પરિરક્ષન્તઃ પ્રવિષ્ટા વરુણાલયમ્ ॥ 3-102-8 (20095)
તે પ્રવિશ્યોદધિં ઘોરં નક્રગ્રાહસમાકુલમ્।
ઉત્સાદાર્થં લોકાનાં રાત્રૌ ઘ્નન્તિ ઋષીનિહ ॥ 3-102-9 (20096)
ન તુ શક્યાઃ ક્ષયં નેતું સમુદ્રાશ્રયિણો હિ તે।
સમુદ્રસ્ય ક્ષયે બુદ્ધિર્ભવદ્ભિઃ સંપ્રધાર્યતામ્ ॥ 3-102-10 (20097)
`એતચ્છ્રુત્વા વચો દેવા વિષ્ણુના સમુદીરિતમ્।
વિષ્ણુમેવ પુરસ્કૃત્યબ્રહ્માણં સમુપસ્થિતાઃ ॥ 3-102-11 (20098)
તતસ્તે પ્રણતા ભૂત્વા તમેવાર્ધં ન્યવેદયન્।
સર્વલોકવિનાશાર્થં કાલેયા કૃતનિશ્ચયાઃ ॥ 3-102-12 (20099)
એષાં તદ્વચનં શ્રુત્વા પદ્મયોનિઃ સનાતનઃ।
ઉવાચ પરમપ્રીતસ્ત્રિદશાનર્થવદ્વચઃ ॥ 3-102-13 (20100)
વિદિતં મે સુરાઃ સર્વે દાનવાનાં વિવેષ્ટિતમ્।
મનુષ્યાદેશ્ચ નિધનં કાલેયૈઃ કાલચોદિતૈઃ ॥ 3-102-14 (20101)
ક્ષયસ્તેપામનુપ્રાપ્તઃ કાલેનોપહતાશ્ચ યે।
ઉપાયં સંપ્રવક્ષ્યામિ સમુદ્રસ્ય વિશોષણે ॥ 3-102-15 (20102)
અગસ્ત્ય ઇતિવિગ્વ્યાતો વારુણિઃ સુસમાહિતઃ।
તમુપાગમ્ય સહિતા ઇમમર્થં પ્રયાચત ॥ 3-102-16 (20103)
સ હિ શક્તો મહાતેજાઃ ક્ષણાત્પાતું મહોદધિમ્'।
અગસ્ત્યેન વિના કો હિ શક્તોઽન્યોઽર્ણવશોપણે ॥ 3-102-17 (20104)
અન્યથા હિ ન શક્યાસ્તે વિના સાગરશોપણમ્।
સમુદ્રે ચ ક્ષયં નીતે કાલેયાન્નિહનિષ્યથ ॥ 3-102-18 (20105)
એવં શ્રુત્વા વચો દેવા બ્રહ્મણઃ પરમેષ્ઠિનઃ।
પરમેષ્ઠિનમાજ્ઞાપ્યઅગસ્ત્યસ્યાશ્રમં યયુઃ ॥ 3-102-19 (20106)
તત્રાપશ્યન્મહાત્માનં વારુણિં દીપ્તતેજસમ્।
ઉપાસ્યમાનમૃપિભિર્દેવૈરિવ પિતામહમ્ ॥ 3-102-20 (20107)
તેઽભિગમ્ય મહાત્માનં મૈત્રાવરુણિમચ્યુતમ્।
આશ્રમશ્થં તપોરાશિં કર્મભિઃ સ્વૈસ્તુ તુષ્ટુવુઃ ॥ 3-102-21 (20108)
દેવા ઊચુઃ। 3-102-22x (2043)
નહુપેણાભિતપ્તાનાં ત્વં લોકાનાં ગતિઃ પુરા।
ભ્રંશિતશ્ચ સુરૈશ્વર્યાલ્લોકાર્થં લોકકણ્ટકઃ ॥ 3-102-22 (20109)
ક્રોધાત્પ્રવૃદ્ધસ્તરણં ભાસ્કરસ્ય નભોગતઃ।
વચસ્તવાનતિક્રામન્વિન્ધ્યઃ શૈલો ન વર્ધતે ॥ 3-102-23 (20110)
તમસા ચાવૃતેલોકે મૃત્યુનાઽભ્યર્દિતાઃ પ્રજાઃ।
ત્વામેવ નાથમાસાદ્ય નિર્વૃતિં પરમાં ગતાઃ ॥ 3-102-24 (20111)
અસ્માકં ભયભીતાનાં નિત્યશો ભગવાન્ગતિઃ।
તતસ્ત્વાર્તાઃ પ્રયાચામો વરં ત્વાં વરદો હ્યસિ ॥ 3-102-25 (20112)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ દ્વ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 102 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-102-1 ચતુર્વિધાઃ સુરનરતિર્યક્સ્થાવરાઃ। દિવૌકસઃ દેવાન્ ॥ 3-102-20 વારુણિં મૈત્રાવરુણપુત્રમ્ ॥ 3-102-23 કોધાત્પ્રવૃદ્ધસ્તરસા ભાસ્કરસ્ય નગોતમ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 103
॥ શ્રીઃ ॥
3.103. અધ્યાયઃ 103
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
લોમશેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ વિન્ધ્યગિરેરિવૃદ્ધેરગસ્ત્યેન તન્નિરોધસ્ ચ હેતુકથનમ્ ॥ 1 ॥ દેવૈઃ સમુદ્રશોષણં પ્રાર્થિતેનાગસ્ત્યેન તૈઃસહ સમુદ્રંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-103-0 (20113)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-103-0x (2044)
કિમર્થં સહસા વિન્ધ્યઃ પ્રવૃદ્ધઃ ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ।
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું વિસ્તરેણ મહામુને ॥ 3-103-1 (20114)
લોમશ ઉવાચ। 3-103-2x (2045)
અદ્રિરાજં મહાઘોરં રમેરું કનકપર્વતમ્।
ઉદયાસ્તમને ભાનુઃ પ્રદક્ષિણમવર્તત ॥ 3-103-2 (20115)
તં તુ દૃષ્ટ્વા તથા વિન્ધ્ય શૈલઃ સૂર્યમથાબ્રવીત્।
યથા હિ મેરુર્ભવતા નિત્યશઃ પરિગમ્યતે ॥ 3-103-3 (20116)
પ્રદક્ષિણશ્ચ ક્રિયતે મામેવં કરુ ભાસ્કર।
એવમુક્તસ્તતઃ સૂર્યઃ શૈલેન્દ્રં પ્રત્યભાપત ॥ 3-103-4 (20117)
નાહમાત્મેચ્છયા શૈલ કરોમ્યેનં પ્રદક્ષિણમ્।
એષ માર્ગઃ પ્રદિષ્ટો મે યેનેદં નિર્મિતં જગત્ ॥ 3-103-5 (20118)
એવમુક્તસ્તતઃ ક્રોધાત્પ્રવૃદ્ધઃ સહસાઽચલઃ।
સૂર્યાચન્દ્રમસોર્માર્ગં રોદ્ધુમિચ્છન્પરંતપ ॥ 3-103-6 (20119)
તતો દેવાઃ સહિતાઃ સર્વ એવ।
સેન્દ્રાઃ સમાગમ્ય મહાદ્રિરાજમ્।
નિવારયામાસુરુપાયતસ્તં
ન ચ સ્મ તેષાં વચનં ચકાર ॥ 3-103-7 (20120)
અથાભિજગ્મુર્મુનિમાશ્રમસ્થં
તપસ્વિનં ધર્મભૃતાં વરિષ્ઠમ્।
અગસ્ત્યમત્યદ્ભુતવીર્યદીપ્તં
તં ચાર્થમૂચુઃ સહિતાઃ સુરાસ્તે ॥ 3-103-8 (20121)
સૂર્યાચન્દર્મસોર્માર્ગં નક્ષત્રાણાં ગતિં તથા।
શૈલરાજો વૃણોત્યેપ વિન્ધ્યઃ ક્રોધવશાનુગઃ ॥ 3-103-9 (20122)
તં નિવારયિતું શક્તો નાન્યઃ કશ્ચિદ્દ્વિજોત્તમ।
ઋતે ત્વાં હિ મહાભાગ તસ્માદેનં નિવારય ॥ 3-103-10 (20123)
તચ્છ્રુત્વા વચનં વિપ્રઃ સુરાણાં શૈલમભ્યગાત્।
સોભિગમ્યાબ્રવીદ્વિન્ધ્યં સદારઃ સમુપસ્થિતઃ ॥ 3-103-11 (20124)
માર્ગમિચ્છામ્યહં દત્તં ભવતા પર્વતોત્તમ।
દક્ષિણામભિગન્તાસ્મિ દિશે કાર્યેણ કેનચિત્ ॥ 3-103-12 (20125)
યાવદાગમનં મહ્યં તાવત્ત્વં પ્રતિપાલય।
નિવૃત્તે મયિ શૈલેન્દ્ર તતો વર્ધસ્વ કામતઃ ॥ 3-103-13 (20126)
એવં સ સમયં કૃત્વાવિન્ધ્યેનામિત્રકર્શન।
અદ્યાપિ દક્ષિણાદ્દેશાદ્વારુણિર્ન નિવર્તતે ॥ 3-103-14 (20127)
વિન્ધ્યોઽપિતદ્ભયાદ્રાજન્કુઞ્ચિતાઙ્ગો ન વર્ધતે।
અગસ્ત્યસ્ય પ્રભાવેણ યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ ॥ 3-103-15 (20128)
કાલેયાસ્તુ યથા રાજન્સુરૈઃ સર્વૈર્નિષૂદિતાઃ।
અગસ્ત્યાદ્વરમાસાદ્ય તન્મે નિગદતઃ શૃણુ ॥ 3-103-16 (20129)
ત્રિદશાનાં વચઃ શ્રુત્વા મૈત્રાવરુણિરબ્રવીત્।
કિમર્થમભિયાતા સ્થ વરં મત્તઃ કમિચ્છથ ॥ 3-103-17 (20130)
એવમુક્તાસ્તતસ્તેન દેવતા મુનિમબ્રુવન્।
`સર્વે પ્રાઞ્જલયો ભૂત્વા પુરન્દરપુરોગમાઃ' ॥ 3-103-18 (20131)
એવં ત્વયોચ્છામ કૃતં હિ કાર્યં
મહાર્ણવં પીયમાનં મહાત્મન્।
તતો વધિષ્યામ સહાનુબન્ધા-
ન્કાલોપસૃષ્ટાન્સુરવિદ્વિષસ્તાન્ ॥ 3-103-19 (20132)
ત્રિદશાનાં વચઃ શ્રુત્વા તથેતિ મુનિરબ્રવીત્।
કરિષ્યે ભવતાં કામં લોકાનાં ચ મહત્સુખમ્ ॥ 3-103-20 (20133)
એવમુક્ત્વા તતોઽગચ્છત્સમુદ્રં સરિતાંપતિમ્।
ઋષિભિશ્ચ તપઃસિદ્ધૈ સાર્ધં દેવૈશ્ચ સુવ્રત ॥ 3-103-21 (20134)
મનુષ્યોરગગન્ધર્વયક્ષકિંપુરુષાસ્તથા।
અનુજગ્મુર્મહાત્માનં દ્રષ્ટુકાનાસ્તદદ્ભુતમ્ ॥ 3-103-22 (20135)
તતોઽભ્યગચ્છન્સહિતાઃ સમુદ્રં ભીમનિઃખનમ્।
નૃત્યન્તમિવ ચોર્મીભિર્વલ્ગન્તમિવ વાયુના ॥ 3-103-23 (20136)
હસન્તમિવ ફેનૌઘૈઃ સ્ખલન્તં કન્દરેષુ ચ।
તાનાગ્રાહસમાકીર્ણં નાનાદ્વિજગણાન્વિતમ્ ॥ 3-103-24 (20137)
અગસ્ત્યસહિતા દેવાઃ સગન્ધર્વમહારગાઃ।
ઋષયશ્ચ મહાભાગાઃ સમાસેદુર્મહોદધિમ્ ॥ 3-103-25 (20138)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્તયાત્રાપર્વણિ ત્ર્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 103 ॥
અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 104
॥ શ્રીઃ ॥
3.104. અધ્યાયઃ 104
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અગસ્ત્યેન સમુદ્રસલિલે નિપીતે દેવૈર્દૈત્યહનનમ્ ॥ 1 ॥ દેવૈઃ પુનરર્ણવપૂરણાય પીતોદકોત્સર્જનં પ્રારિથિતેનાગસ્ત્યેન તસ્ સ્વેન જીર્ણીકરણોક્તૌ તદર્થં બ્રહ્માણંપ્રતિ પ્રાર્થનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-104-0 (20139)
લોમશ ઉવાચ। 3-104-0x (2046)
સમુદ્રં સ સમાસાદ્ય વારુણિર્ભગવાનૃષિઃ।
ઉવાચ સહિતાન્દેવાનૃષીંશ્ચૈવ સમાગતાન્ ॥ 3-104-1 (20140)
એષ લોકહિતાર્થં વૈ પિબામિ વરુણાલયમ્।
ભવદ્ભિર્યદનુષ્ઠેયં તચ્છીઘ્રં સંવિધીયતામ્ ॥ 3-104-2 (20141)
એતાવદુક્ત્વા વચનં મૈત્રાવરુણિરચ્યુતઃ।
સમુદ્રમપિબત્ક્રુદ્ધઃ સર્વલોકસ્ય પશ્યતઃ ॥ 3-104-3 (20142)
પીયમાનં સમુદ્રં તં દૃષ્ટ્વા સેન્દ્રાસ્તદાઽમરાઃ।
વિસ્મયં પરમં જગ્મુઃ સ્તુતિભિશ્ચાપ્યપૂજયન્ ॥ 3-104-4 (20143)
ત્વં નસ્ત્રાતા વિધાતા ચ લોકાનાં લોકભાવન।
ત્વત્પ્રસાદાત્સમુચ્છેદં ન ગચ્છેત્સામરં જગત્ ॥ 3-104-5 (20144)
સ પૂજ્યમાનસ્ત્રિદશૈર્મહાત્મા
ગન્ધર્વતૂર્યેષુ નદત્સુ સર્વશઃ।
દિવ્યૈશ્ચ પુષ્પૈરવકીર્યમાણો
મહાર્ણવં નિઃસલિલં ચકાર ॥ 3-104-6 (20145)
દૃષ્ટ્વા કૃતંનિઃસલિલં મહાર્ણવં
સુરાઃ સમસ્તાઃ પરમપ્રહૃષ્ટાઃ। 3-104-7cપ્રગૃહ્ય દિવ્યાનિવરાયુધાનિ
તાન્દાનવાઞ્જઘ્રુરદીનસત્વાઃ ॥ 3-104-7 (20146)
તે વધ્યમાનાસ્ત્રિદશૈર્મહાત્મભિ-
ર્મહાબલૈર્વેગિભિરુન્નદદ્ભિઃ।
ન સેહિરેવેગવતાં મહાત્મનાં
વેગં તદા ધારયિતું દિવૌકસામ્ ॥ 3-104-8 (20147)
તે વધ્યમાનાસ્ત્રિદશૈર્દાનવા ભીમનિઃસ્વનાઃ।
રચક્રુ સુતુમુલં યુદ્ધં મુહૂર્તમિવ ભારત ॥ 3-104-9 (20148)
તે પૂર્વં તપસા દગ્ધા મુનિભિર્ભાવિતાત્મભિઃ।
યતમાનાઃ પરં શક્ત્યા ત્રિદશૈર્વિનિષૂદિતાઃ ॥ 3-104-10 (20149)
તેહેમનિષ્કાભરણાઃ કુણ્ડલાઙ્ગદધારિણઃ।
નિહતા બહ્વશોભન્ત પુષ્પિતા ઇવ કિંશુકાઃ ॥ 3-104-11 (20150)
હતશેષાસ્તતઃ કેચિત્કાલેયા મનુજોત્તમ।
વિદાર્ય વસુધાં દેવીં પાતાલતલમાસ્થિતાઃ ॥ 3-104-12 (20151)
નિહતાન્દાનવાન્દૃષ્ટ્વા ત્રિદશા મુનિપુહ્ગવમ્।
તુષ્ટુવુર્વિવિધૈર્વાક્યૈરિદં વચનમબ્રુવન્ ॥ 3-104-13 (20152)
ત્વત્પ્રસાદાન્મહાબાહો લોકૈઃ પ્રાપ્તં મહત્સુખમ્।
ત્વત્તેજસા ચ નિહતાઃ કાલેયાઃ ક્રૂરવિક્રમાઃ ॥ 3-104-14 (20153)
પૂરસ્વ મહાબાહો સમુદ્રં લોકભાવન।
યત્ત્વયા સલિલં પીતં તદસ્મિન્પુનરુત્સૃજ ॥ 3-104-15 (20154)
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ ભગવાન્મુનિપુઙ્ગવઃ।
`તાંસ્તદા સહિતાન્દેવાનગસ્ત્યઃસપુરન્દરાન્' ॥ 3-104-16 (20155)
જીર્ણં તદ્ધિ મયા તોયમુપાયોઽન્યઃ પ્રચિન્ત્યતામ્।
પૂરણાર્થં સમુદ્રસ્ય ભવદ્ભિર્યત્નમાસ્થિતૈઃ ॥ 3-104-17 (20156)
કેતચ્છ્રુત્વા તુ વચનં મહર્ષેર્ભાવિતાત્મનઃ।
વિસ્મિતાશ્ચ વિષણ્ણાશ્ચ બભૂવુઃ સહિતાઃ સુરાઃ ॥ 3-104-18 (20157)
પરસ્પરમનુજ્ઞાપ્યપ્રણમ્ય મુનિપુઙ્ગવમ્।
પ્રજાઃ સર્વા મહારાજ વિપ્રજગ્મુર્યથાગતમ્ ॥ 3-104-19 (20158)
ત્રિદશા વિષ્ણુના સાર્ધમુપજગ્મુઃ પિતામહમ્।
પૂરણાર્થં સમુદ્રસ્ય મન્ત્રયિત્વા પુનઃ પુનઃ ॥ 3-104-20 (20159)
તે ધાતારમુપાગમ્ય ત્રિદશાઃ સહ વિષ્ણુના।
ઊચુઃ પ્રાઞ્જલયઃ સર્વે સાગરસ્યાભિપૂરણમ્ ॥ 3-104-21 (20160)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ચતુરધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 104 ॥
અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 105
॥ શ્રીઃ ॥
3.105. અધ્યાયઃ 105
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મણા દેવાન્પ્રતિ ભગીરથેન સમુદ્રપૂરણકથનમ્ ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ તત્પ્રકારં પૃષ્ટેન લોમશેન તદુપોદ્ધાતતયા સગરસ્ય ભાર્યાદ્વયે પુત્રલાભપ્રકાર઼કથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-105-0 (20161)
લોમશ ઉવાચ। 3-105-0x (2047)
તાનુવાચ સમેતાંસ્તુ બ્રહ્મા લોકપિતામહઃ।
`નિર્હ્રાદિન્યા ગિરા રાજન્દેવાનાશ્વાસયંસ્તદા' ॥ 3-105-1 (20162)
ગચ્છધ્વં વિબુધાઃ સર્વે યથાકામં યથેપ્સિતમ્।
મહતા કાલયોગેન પ્રકૃતિં યાસ્યતેઽર્ણવઃ ॥ 3-105-2 (20163)
જ્ઞાતીંશ્ચ કારણં કૃત્વા મહારાજો ભગીથઃ।
`પૂરયિષ્યતિ તોયૌઘૈઃ સમુદ્રં નિધિમમ્ભસામ્' ॥ 3-105-3 (20164)
પિતામહવચઃ શ્રુત્વા સર્વે વિબુધસત્તમાઃ।
કાલયોગં પ્રતીક્ષન્તો જગ્મુશ્ચાપિ યથાગતમ્ ॥ 3-105-4 (20165)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-105-5x (2048)
કથં વૈ જ્ઞાતયોબ્રહ્મન્કારણં ચાત્ર કિં મુને।
કથં સમુદ્રઃ પૂર્ણશ્ચ ભગીરથપરિશ્રમાત્ ॥ 3-105-5 (20166)
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું વિસ્તરેણ તપોધન।
કથ્યમાનં ત્વયા વિપ્ર રાજ્ઞાં ચરિતમુત્તમમ્ ॥ 3-105-6 (20167)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-105-7x (2049)
એવમુક્તસ્તુ વિપ્રેન્દ્રો ધર્મરાજ્ઞા મહાત્મના।
કથયામાસ માહાત્મ્યં સગરસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 3-105-7 (20168)
લોમશ ઉવાચ। 3-105-8x (2050)
ઇક્ષ્વાકૂણાં કુલે જાતઃ સગરો નામ પાર્થિવઃ।
રૂપસત્વબલોપેતઃ સ ચાપુત્રઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 3-105-8 (20169)
સ હૈહયાન્સમુત્સાદ્ય તાલજઙ્ઘાંશ્ચ ભારત।
વશે ચ કૃત્વા રાજન્યાન્સ્વરાજ્યમનુશિષ્ટવાન્ ॥ 3-105-9 (20170)
તસ્ય ભાર્યે ત્વભવતાં રૂપયૌવનદર્પિતે।
વૈદર્ભી ભરતશ્રેષ્ઠ શૈવ્યા ચ ભરતર્ષભ ॥ 3-105-10 (20171)
સપુત્રકામો નૃપતિસ્તપ્યતે સ્મ મહત્તપઃ।
પત્નીભ્યાં સહ રાજેન્દ્ર કૈલાસં ગિરિમાશ્રિતઃ ॥ 3-105-11 (20172)
સ તપ્યમાનઃ સુમહત્તપોયોગસમન્વિતઃ।
આસસાદ મહાત્માનં ત્ર્યક્ષં ત્રિપુરમર્દનમ્ ॥ 3-105-12 (20173)
શંકરં ભવમીશાનં પિનાકિં શૂલપાણિનમ્।
ત્ર્યમ્બકં શિવમુગ્રેશં બહુરૂપમુમાપતિમ્ ॥ 3-105-13 (20174)
સ તં દૃષ્ટ્વૈવ વરદં પત્નીભ્યાં સહિતો નૃપઃ।
પ્રણિપત્ય મહાબાહુઃ પુત્રાર્થે સમયાચત ॥ 3-105-14 (20175)
તં પ્રીતિમાન્હરઃ પ્રાહ સભાર્યં નૃપસત્તમમ્।
યસ્મિન્વૃતો મુહૂર્તેઽહં ત્વયેહ નૃપતે વરમ્ ॥ 3-105-15 (20176)
ષષ્ટિઃ પુત્રસહસ્રાણિ શૂરાઃ પરમદર્પિતાઃ।
એકસ્યાં સંભવિષ્યન્તિ પત્ન્યાં નરવરોત્તમ ॥ 3-105-16 (20177)
તે ચૈવસર્વે સહિતાઃ ક્ષયં યાસ્યન્તિ પાર્થિવ।
એકો વંશધરઃ શૂર એકસ્યાં સંભવિષ્યતિ ॥ 3-105-17 (20178)
એવમુક્ત્વા તુ તં રુદ્રસ્તત્રૈવાન્તરધીયત।
સ ચાપિ સગરો રાજા જગામ સ્વં નિવેશનમ્ ॥ 3-105-18 (20179)
પત્નીભ્યાં સહિતસ્તત્ર હોઽતિહૃષ્ટમનાસ્તદા।
`કાલં શંભુવરપ્રાપ્તં પ્રતીક્ષન્સગરોઽનયત્' ॥ 3-105-19 (20180)
તસ્ય તેમનુજશ્રેષ્ઠ ભાર્યે કલલોચને।
વૈદર્ભી ચૈવ શૈબ્યા ચ ગર્ભિણ્યૌ સંબભૂવતુઃ ॥ 3-105-20 (20181)
તતઃ કાલેન વૈદર્ભી ગર્ભાલાબું વ્યજાયત।
શૈવ્યા ચ સુષુવે પુત્રં કુમારં દેવરૂપિણમ્ ॥ 3-105-21 (20182)
તદાઽલાબું સમુત્સ્રષ્ટું મનશ્ચક્રે સ પાર્થિવઃ।
અથાન્તરિક્ષાચ્છુશ્રાવ વાચં ગંભીરનિઃસ્વનામ્ ॥ 3-105-22 (20183)
રાજન્મા સાહસંકાર્ષીઃ પુત્રાન્ન ત્યક્તુમર્હસિ।
અલાબુમધ્યાન્નિષ્કૃષ્ય વીજં યત્નેન ગોપ્યતામ્ ॥ 3-105-23 (20184)
સોપસ્વેદેષુ પાત્રેષુ ઘૃતપૂર્ણેષુ ભાગશઃ।
તતઃ પુત્રસહસ્રાણિ ષષ્ટિં પ્રાપ્સ્યસિ પાર્થિવ ॥ 3-105-24 (20185)
મહાદેવેન દિષ્ટં તે પુત્રજન્મ નરાધિપ।
અનેન ક્રમયોગેન મા તે બુદ્ધિરતોઽન્યથા ॥ 3-105-25 (20186)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ પઞ્ચાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 105 ॥
અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 106
॥ શ્રીઃ ॥
3.106. અધ્યાયઃ 106
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અશ્વમેધે દીક્ષિતસગરાજ્ઞયા ષષ્ટિસહસ્રૈસ્તત્પુત્રૈર્ભુવં સંચારિતસ્યાશ્વસ્ સમુદ્રતીરેઽન્તર્ધાનમ્ ॥ 1 ॥ પિત્રાજ્ઞયા હયાન્વેષણાય સમુદ્રતીરં ખનદ્ભિઃ સાગરૈઃ પાતાલતલે તપસ્યતો ભગવતઃ કપિલસ્ તત્સમીપચારિણો હયસ્ય ચ દર્શનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-106-0 (20187)
લોમશ ઉવાચ। 3-106-0x (2051)
એતચ્છ્રુત્વાન્તરિક્ષાચ્ચ સ રાજા રાજસત્તમઃ।
યથોક્તં તચ્ચરાકાથ શ્રદ્દધદ્ભરતર્ષભ ॥ 3-106-1 (20188)
[એકૈકશસ્તતઃ કૃત્વા બીજં બીજં નરાધિપઃ।
ઘૃતપૂર્ણેષુ કુમ્ભેષુ તાન્ભાગાન્વિદધે તતઃ ॥ 3-106-2 (20189)
ધાત્રીશ્ચૈકૈકશઃ પ્રાદાત્પુત્રરક્ષણતત્પરઃ।
તતઃ કાલેન મહતા સમુત્તસ્થુર્મહાબલાઃ ॥] 3-106-3 (20190)
ષષ્ટિઃ પુત્રસહસ્રણિ તસ્યાપ્રતિમતેજસઃ।
રુદ્રપ્રસાદાદ્રાજર્ષેઃ સમજાયન્ત પાર્થિવ ॥ 3-106-4 (20191)
તે ઘોરાઃ ક્રૂરકર્માણ આકાશપરિસર્પિણઃ।
બહુત્વાચ્ચાવજાનન્તઃ સર્વાલ્લોઁકાન્સહામરાન્ ॥ 3-106-5 (20192)
ત્રિદશાંશ્ચાપ્યબાધન્ત તથા ગન્ધર્વરાક્ષસાન્।
સર્વાણિ ચૈવ ભૂતાનિ શૂરા સમરશાલિનઃ ॥ 3-106-6 (20193)
વધ્યમાનાસ્તદા લોકાઃ સાગરૈર્મન્દબુદ્ધિભિઃ।
બ્રહ્માણં શરણં જગ્મુઃ સહિતાઃ સર્વદૈવતૈઃ ॥ 3-106-7 (20194)
તાનુવાચ મહાભાગઃ સર્વલોકપિતામહઃ।
ગચ્છધ્વં ત્રિદશાઃ સર્વે લોકૈઃ સાર્ધં યથાગતમ્ ॥ 3-106-8 (20195)
નાતિદીર્ઘેણ કાલેન સાગરાણાં ક્ષયો મહાન્।
વિષ્યતિ મહાઘોરઃ સ્વકૃતૈઃ કર્મભિઃ સુરાઃ ॥ 3-106-9 (20196)
એવમુક્તાસ્તુ તે દેવા લોકાશ્ મનુજેશ્વર।
પિતામહમનુજ્ઞાપ્ય વિપ્રજગ્મુર્યથાગતમ્ ॥ 3-106-10 (20197)
તતઃ કાલે બહુતિથે વ્યતીતે ભરતર્ષભ।
દીક્ષિતઃ સગરો રાજા હયમેધેન વીર્યવાન્ ॥ 3-106-11 (20198)
તસ્યાશ્વો વ્યચરદ્ભૂમિં પુત્રૈઃ સુપરિરક્ષિતઃ।
`સર્વૈરેવ મહોત્સાહૈઃ સ્વચ્છન્દપ્રચરો નૃપ' ॥ 3-106-12 (20199)
સમુદ્રં સ સમાસાદ્ય નિસ્તોયં ભીમદર્શનમ્।
રક્ષ્યમાણઃ પ્રયત્નેન તત્રૈવાન્તરધીયત ॥ 3-106-13 (20200)
તતસ્તે સાગરાસ્તાત હૃતં મત્વા હયોત્તમમ્।
આગમ્ય પિતુરાચખ્યુરદૃશ્યં તુરગં હૃતમ્।
તેનોક્તા દિક્ષુ સર્વાસુ પુત્રા માર્ગત વાજિનમ્ ॥ 3-106-14 (20201)
તતસ્તે પિતુરાજ્ઞાય દિક્ષુ સર્વાસુ તં હયમ્।
અમાર્ગન્ત મહારાજ સર્વંચ પૃથિવીતલમ્ ॥ 3-106-15 (20202)
તતસ્તે સાગરાઃ સર્વે સમુપેત્ય પરસ્પરમ્।
નાધ્યગચ્છન્ત તુરગમશ્વહર્તારમેવ ચ ॥ 3-106-16 (20203)
આગમ્ય પિતરં ચોચુસ્તતઃ પ્રાઞ્જલયોઽગ્રતઃ ॥ 3-106-17 (20204)
સસમુદ્રવનદ્વીપા સનદીનદકન્દરા।
સપર્વતવનોદ્દેશા નિખિલેન મહી નૃપ ॥ 3-106-18 (20205)
અસ્માભિર્વિચિતા રાજઞ્શાસનાત્તવ પાર્થિવ।
ન ચાશ્વમધિગચ્છામો નાશ્વહર્તારમેવ ચ ॥ 3-106-19 (20206)
શ્રુત્વા તુ વચનં તેષાં સ રાજા ક્રોધમૂર્ચિતઃ।
ઉવાચ વચનં સર્વાંસ્તદા દૈવવશાન્નૃપ ॥ 3-106-20 (20207)
અનાગમાય ગચ્છધ્વં ભૂયો માર્ગત વાજિનમ્।
યાજ્ઞીયં તં વિનાહ્યશ્વં નાગન્તવ્યં હિ પુત્રકાઃ ॥ 3-106-21 (20208)
પ્રતિગૃહ્ય તુ સંદેશં પિતુસ્તે સગરાત્મજાઃ।
ભૂય એવ મહીં કૃત્સ્નાં વિચેતુમુપચક્રમુઃ ॥ 3-106-22 (20209)
અથાપશ્યન્ત તે વીરાઃ પૃથિવીમવદારિતામ્।
`સમુદ્રે પૃથિવીપાલ પદં માર્ગં ચ વાજિનઃ' ॥ 3-106-23 (20210)
સમાસાદ્ય બિલં તચ્ચાપ્યખનન્સગરાત્મજાઃ।
કુદ્દાલૈર્મુસલૈશ્ચૈવ સમુદ્રં યત્નમાસ્થિતાઃ ॥ 3-106-24 (20211)
સ ખન્યમાનઃ સહિતૈઃ સાગરૈર્વરુણાલયઃ।
અગચ્છત્પરમામાર્તિં દીર્યમાણઃ સમન્તતઃ ॥ 3-106-25 (20212)
અસુરોરગરક્ષાંસિ સત્વાનિ વિવિધાનિ ચ।
આર્તનાદમકુર્વન્ત વધ્યમાનાનિ સાગરૈઃ ॥ 3-106-26 (20213)
છિન્નશીર્ષા વિદેહાશ્ચ ભિન્નજાન્વસ્થિમસ્તકાઃ।
પ્રાણિનઃ સમદૃશ્યન્ત શતશોથ સહસ્રશઃ ॥ 3-106-27 (20214)
એવં હિ ખનતાં તેષાં સમુદ્રં વરુણાલયમ્।
વ્યતીતઃ સુમહાન્કાલો ન ચાશ્વઃ સમદૃશ્યત ॥ 3-106-28 (20215)
તતઃ પૂર્વોત્તરે દેશે સમુદ્રસ્ય મહીપતે।
વિદાર્ય પાતાલમથ સંક્રુદ્ધાઃ સગરાત્મજાઃ ॥ 3-106-29 (20216)
અપશ્યન્ત હયં યત્ર વિચરન્તં મહીતલે।
કપિલં ચ મહાત્માનં તેજોરાશિમનુત્તમમ્ ॥ 3-106-30 (20217)
તેજસા દીપ્યમાનં તુ જ્વાલાભિરિવ પાવકમ્।
`દૃષ્ટ્વા હિ વિસ્મિતાઃ સર્વે બભૂવુઃ સગરાત્મજાઃ' ॥ 3-106-31 (20218)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણઇ ષડધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 106 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-106-29 પૂર્વોત્તરે ઐશાન્યામ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 107
॥ શ્રીઃ ॥
3.107. અધ્યાયઃ 107
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કપિલેન હયચોરત્વભ્રમેણ સ્વજિઘાંસૂનાં સર્વસાગરાણાં નયનાનલેન ભસ્મીકરણમ્ ॥ 1 ॥ સગરનિદેશાન્નિર્ગતેનાંશુમતા કપિલપ્રસાદનન હયાનયનપૂર્વકં પિતામહયજ્ઞસમાપનમ્ ॥ 2 ॥ સગરઇવાંશુમત્યપિ સ્વર્ગતે તત્સુતેન - દિલીપેન ગઙ્ગાવતરણઆય યતમાનનાપિ તદપારયતૈવ ત્રિદિવગમનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-107-0 (20219)
લોમશ ઉવાચ। 3-107-0x (2052)
*તેતં દૃષ્ટ્વા હયં રાજન્સંપ્રહૃષ્ટતનૂરુહાઃ।
અનાદૃત્ મહાત્માનં કપિલં કાલચોદિતાઃ ॥ 3-107-1 (20220)
સંફુદ્ધાઃ સંપ્રધાવન્ત વાજિગ્રહણકાઙ્ક્ષિણઃ।
તતઃ ક્રુદ્ધો મહારાજ કપિલો મુનિસત્તમઃ ॥ 3-107-2 (20221)
વાસુદેવેતિ યં પ્રાહુઃ કપિલં મુનિપુઙ્ગવમ્।
સ ચક્ષુર્વિકતં કૃત્વા તેજસ્તેષુ સમુત્સૃજન્ ॥ 3-107-3 (20222)
દદાહ સુમહાતેજા મન્દબુદ્ધીન્સ સાગરાન્।
ષષ્ટિં રતાનિ સહસ્રાણિ યુગપન્મુનિસત્તમઃ ॥ 3-107-4 (20223)
તાન્દૃષ્ટ્વા ભસ્મસાદ્ભૂતાન્નારદઃ સુમહાતપાઃ।
સગરાન્તિકમાગત્ય તચ્ચ તસ્મૈ ન્યવેદયત્ ॥ 3-107-5 (20224)
સ તચ્છ્રુત્વા વચો ઘોરં રાજા મુનિમુખોદ્ગતમ્।
મહૂર્તં વિમના ભૂત્વા સ્થાણોર્વાક્યમચિન્તયત્ ॥ 3-107-6 (20225)
`સ પુત્રનિધનોત્થેન દુઃખેન સમભિપ્લુતઃ।
આત્માનમાત્મનાઽઽશ્વાસ્ય હયમેવાન્વચિન્તયત્' ॥ 3-107-7 (20226)
અશુમન્તં સમાહૂય અસમઞ્જસુતં તદા।
પૌત્રં ભરતશાર્દૂલ ઇદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-107-8 (20227)
ષષ્ટિસ્તાત સહસ્રાણિ પુત્રાણામમિતૌજસામ્।
કાપિલં તેજ આસાદ્ય મત્કૃતેનિધનં ગતાઃ ॥ 3-107-9 (20228)
તવ ચાપિ પિતા તાત પરિત્યક્તો મયાઽનઘ।
ધર્મં સંરક્ષમાણેન પૌરાણાં હિતમિચ્છતા ॥ 3-107-10 (20229)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-107-11x (2053)
કિમર્થં રાજશાર્દૂલઃ સગરઃ પુત્રમાત્મજમ્।
ત્યક્તવાન્દુસ્ત્યજં વીરં તન્મે બ્રૂહિ તપોધન ॥ 3-107-11 (20230)
લોમશ ઉવાચ। 3-107-12x (2054)
અસમઞ્જ ઇતિ ખ્યાતઃ સગરસ્ય સુતો હ્યભૂત્।
યં શૈવ્યા જનયામાસ પૌરાણાં સ હિ દારકાન્ ॥ 3-107-12 (20231)
`ક્રીડતઃ સહસાઽઽસાદ્ય તત્રતત્ર મહીપતે'।
ચૂડાસુ ક્રોશતો ગૃહ્યનદ્યાં ચિક્ષેપ દુર્બલાન્ ॥ 3-107-13 (20232)
તતઃ પૌરાઃ સમાજગ્મુર્ભયશોકપરિપ્લુતાઃ।
સગરં ચાભ્યભાષન્ત સર્વે પ્રાઞ્જલયઃ સ્થિતાઃ ॥ 3-107-14 (20233)
ત્વં નસ્ત્રાતા મહારાજ પરચક્રાદિભિર્ભયાત્।
અસમઞ્જભયાદ્ધોરાત્તતો નસ્ત્રાતુનર્હસિ ॥ 3-107-15 (20234)
પૌરાણાં વચનં શ્રુત્વા ઘોરં નૃપતિસત્તમઃ।
મુહૂર્તં વિમના ભૂત્વાસચિવાનિદમબ્રવીત્ ॥ 3-107-16 (20235)
અસમઞ્જ પુરાદદ્ય સુતો મે વિપ્રવાસ્યતામ્।
યદિ વો મત્પ્રિયં કાર્યમેતચ્છીધ્રં વિધીયતામ્ ॥ 3-107-17 (20236)
એવમુક્તા નરેન્દ્રેણ સચિવાસ્તે નરાધિપ।
યથોક્તં ત્વરિતાશ્ચક્રુર્યથાઽઽજ્ઞાપિતવાન્નૃપઃ ॥ 3-107-18 (20237)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં યથા પુત્રો મહાત્મના।
પૌરાણાં હિતકામેન સગરેણ વિવાસિતઃ ॥ 3-107-19 (20238)
અંશુમાંસ્તુ મહેષ્વાસો યદુક્તઃ સગરેણ હિ।
તત્તે સર્વંપ્રવક્ષ્યામિ કીર્ત્યમાનં નિબોધ મે ॥ 3-107-20 (20239)
સગર ઉવાચ। 3-107-21x (2055)
પિતુશ્ તેઽહંત્યાગેન પુત્રાણાં નિધનેન ચ।
અલાભેન તથાઽશ્વસ્ પરિતપ્યામિ પુત્રક ॥ 3-107-21 (20240)
તસ્માદ્દુઃખાભિસંતપ્તં યજ્ઞવિઘ્નાચ્ચ મોહિતમ્।
હયસ્યાનયનાત્પૌત્ર નરકાન્માં સમુદ્ધર ॥ 3-107-22 (20241)
લોમશ ઉવાચ। 3-107-23x (2056)
અંશુમાનેવમુક્તસ્તુ સગરણ મહાત્મના।
જગામ દુઃખાત્તં દેશં યત્રવૈ દારિતા મહી ॥ 3-107-23 (20242)
સ તુ તેનૈવ માર્ગેણ સમુદ્રં પ્રવિવેશ હ।
અપશ્યચ્ચ મહાત્માનં કપિલં તુરગં ચ તમ્ ॥ 3-107-24 (20243)
સ દૃષ્ટ્વા તેજસો રાશિં પુરાણમૃપિસત્તમમ્।
પ્રણમ્ય શિરસા ભૂમૌ કાર્યમસ્મૈ ન્યવેદયત્ ॥ 3-107-25 (20244)
તતઃ પ્રીતો મહારાજ કપિલોંઽશુમતોઽભવત્।
ઉવાચ ચૈનં ધર્માત્મા વરદોસ્મીતિ ભારત ॥ 3-107-26 (20245)
સ વવ્રે તુરગં તત્ર પ્રથમં યજ્ઞકારણાત્।
દ્વિતીયમુદકં વવ્રે પિતૄણાં પાવનેચ્છયા ॥ 3-107-27 (20246)
તમુવાચ મહાતેજાઃ કપિલો મુનિપુઙ્ગવઃ।
દદાનિ તવ ભદ્રં તે યદ્યત્પ્રાર્થયસેઽનઘ ॥ 3-107-28 (20247)
ત્વયિ ક્ષમા ચ ધર્મશ્ચ સત્યં ચાપિ પ્રતિષ્ઠિતમ્।
ત્વયા કૃતાર્થઃ સગરઃ પુત્રવાંશ્ચ ત્વયા પિતા ॥ 3-107-29 (20248)
તવ ચૈવ પ્રભાવેન સ્વર્ગં યાસ્યન્તિ સાગરાઃ।
`શલભત્વં ગતા યે તે મમ ક્રોધહુતાશને' ॥ 3-107-30 (20249)
પૌત્રશ્ચ તે ત્રિપથગાં ત્રિદિવાદાનયિષ્યતિ।
પાવનાર્થં સાગરાણાં તોષયિત્વા મહેશ્વરમ્ ॥ 3-107-31 (20250)
હયં નયસ્વ ભદ્રં તે યાજ્ઞિં નરપુઙ્ગવ।
યજ્ઞઃ સમાપ્યતાં તાત સગરસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 3-107-32 (20251)
અંશુમાનેવમુક્તસ્તુ કપિલેન મહાત્મના।
આજગામ હયં ગૃહ્ય યજ્ઞવાટં મહાત્મનઃ ॥ 3-107-33 (20252)
સોભિવાદ્ય તતઃ પાદૌ સગરસ્ય મહાત્મનઃ।
મૂર્ધ્નિ તનાપ્યુપાઘ્રાતસ્તસ્મૈ સર્વંનય્વેદયત્ ॥ 3-107-34 (20253)
યથા દૃષ્ટં શ્રુતં ચાપિ સાગરાણાં ક્ષયં તથા।
તં ચાસ્મૈ હયમાચષ્ટ યજ્ઞવાટમુપાગતમ્ ॥ 3-107-35 (20254)
તચ્છ્રુત્વા સગરો રાજા પુત્રજં દુઃખમત્યજત્।
અંશુમન્તં ચ સંપૂજ્યસમાપયત તં ક્રતુમ્ ॥ 3-107-36 (20255)
સમાપ્તયજ્ઞઃ સગરો દેવૈઃ સર્વૈઃ સભાજિતઃ।
પુત્રત્વે કલ્પયામાસ સમુદ્રં વરુણાલયમ્ ॥ 3-107-37 (20256)
પ્રશાસ્ય સુચિરં કાલં રાજ્યં રાજીવલોચનઃ।
પૌત્રે ભારં સમવેશ્ય જગામ ત્રિદિવં તદા ॥ 3-107-38 (20257)
અંશુમાનપિ ધર્માત્મા મહીં સાગરમેખલામ્।
પ્રશશાસ મહારાજ યથૈવાસ્ પિતામહઃ ॥ 3-107-39 (20258)
તસ્ય પુત્રઃ સમભવદ્દિલીપો નામ ધર્મવિત્।
તસ્મિન્રાજ્યં સમાધાય અંશુમાનપિ સંસ્થિતઃ ॥ 3-107-40 (20259)
દિલીપસ્તુ તતઃ શ્રુત્વા પિતૄણાં નિધનં મહત્।
પર્યતપ્યત દુઃખેન તેષાં ગતિમચિન્તયત્ ॥ 3-107-41 (20260)
ગઙ્ગાવતરણએ યત્નં સુમહચ્ચાકરોન્નૃપઃ।
ન ચાવતારયામાસ ચેષ્ટમાનો યથાબલમ્ ॥ 3-107-42 (20261)
તસ્ પુત્ર સમભવચ્છ્રીમાન્ધર્મપરાણઃ।
ભગીરથ ઇતિ ખ્યાતઃ સત્યવાગનસૂયકઃ ॥ 3-107-43 (20262)
અભિષિચ્ય તુ તં રાજ્યેદિલીપો વનમાશ્રિતઃ ॥ 3-107-44 (20263)
તપઃ સિદ્ધિસમાયોગાત્સ રાજા ભરતર્ષભ।
વનાજ્જગામ ત્રિદિવં કાલયોગેન ભારત ॥ 3-107-45 (20264)
Alternate Text??
3-107a-1a તે તં દૃષ્ટ્વા હયં રાજન્સંપ્રહૃષ્ટતનૂરુહાઃ। 3-107a-1b અનાદૃત્ય મહાત્માનં કપિલં કાલચોદિતાઃ। 3-107a-1c સંક્રુદ્ધાઃ સમધાવન્ત કપિલં હન્તુમુદ્યતાઃ ॥ 3-107a-2a તાન્દૃષ્ટ્વા હન્તુમુદ્યુક્તાન્કપિલો રોપમૂર્ચ્છિતઃ। 3-107a-2b સગરસ્યાત્મજાન્સર્વાન્દદાહ ક્ષણતો નૃપ ॥ 3-107a-3a તાન્દૃષ્ટ્વા ભસ્મસાદ્ભૂતાન્નારદઃ સુમહાતપાઃ। 3-107a-3b સગરાન્તિકમાગન્ય તચ્ચ તસ્મૈ ન્યવેદયત્ ॥ 3-107a-4a એતચ્છ્રુત્વા વચો રાજા ઘોરં મુનિમુખોદ્ગતમ્। 3-107a-4b મુહૂર્તં વિમના ભૂત્વાસ્થાણોર્વાક્યમચિન્તયત્ ॥ 3-107a-5a અશુમન્તં પ્રેપયિત્વા હયમાનાય્ય યત્નતઃ। 3-107a-5b યજ્ઞં સમાપ્ય વિધિવન્સગરો ભૃશદુઃખિતઃ। 3-107a-5c કૃત્વાંઽશુમતિ તદ્રાજ્યં વનમેવાન્વપદ્યત ॥ 3-107a-6a અશુમાનકરોદ્રાજ્યં પ્રજા ધર્મેણ રઞ્જયન્। 3-107a-6b દિલીપે રાજ્યમાધાય વનમેવાન્વપદ્યત ॥ 3-107a-7a દિલીપોપિ મહારાજ ચિરં રાજ્યમકારયત્ ॥ 3-107a-8a તસ્ પુત્રો મહીપાલ ભગીરથ ઇતિ શ્રુતઃ। 3-107a-8b ધર્મજ્ઞશ્ચ કૃતજ્ઞશ્ચ પ્રજાનામનુરઞ્જકઃ ॥ 3-107a-9a પિતરિ સ્વર્ગતે રાજન્દિલીપે પુણ્યશાલિનિ। 3-107a-9b ભગીરથો મહાનાસીદ્રાજા પરમધાર્મિકઃ ॥ 3-107a-10a સ ચિરં તપ આતિષ્ઠછન્મહાદેવપ્રસાદતઃ। 3-107a-10b ઊર્ધ્વવાહુર્નિરાલમ્બઃ પાદાઙ્ગુષ્ઠાશ્રિતાવનિઃ ॥ 3-107a-11a વાયુભક્ષો નિરાહારો ભક્તિયુક્તેન ચેતસા। 3-107a-11b તત આવિરભૂદ્દેવઃ પિનાકી વૃપભધ્વજઃ ॥ 3-107a-12a પરંબ્રહ્મ પરં ધામ પરમાત્મા સનાતનઃ। 3-107a-12b આનાદિમધ્યનિધનઃ શઙ્કરઃ સર્વપૂજિતઃ ॥ 3-107a-13a ભગીરથોપિ તં દૃષ્ટ્વા ભગવાન્તમુમાપતિમ્। 3-107a-13b પ્રણિપત્ય મહાદેવમસ્તૌષીદ્ધિવિધૈઃ સ્તવૈઃ ॥ 3-107a-14a સ્તુત્વા ચ વિવિધૈ સ્તોત્રૈઃ કૃતાઞ્જલિપુટો નૃપઃ। 3-107a-14b અયાચત વરં દેવં ગઙ્ગાયા ધારણં પ્રતિ ॥ 3-107a-15a ભગવંસ્તપસા તુષ્ટોબ્રહ્મા મે સ્વર્ગવાસિનીમ્। 3-107a-15b ગઙ્ગાં સંપ્રેષયામીતિ દદૌ વરમનુત્તમમ્ ॥ 3-107a-17a તાં વૈ ધારયિતું શક્તં નાન્યં પશ્યામિ શૂલિનઃ। 3-107a-17b તં તોષય મહારાજેત્પેવમુક્ત્યા દિવં ગતઃ ॥ 3-107a-18a ભવત્પ્રસાદસિદ્ધ્યર્થં તપસ્તપ્તં મયા વિભો। 3-107a-18b ભવતા ધૃતયા દેવ ગઙ્ગયા પૂતયા મમ। 3-107a-18c પિતામહાશ્ચ લોકાશ્ચ સર્વે સદ્ભતિમાપ્નુયુઃ ॥ 3-107a-19a એવંસંપ્રાર્થિતો દેવસ્તથા ચક્રે મહેશ્વરઃ ॥ 3-107a-20a બ્રહ્મણા સમનુજ્ઞતા ગઙ્ગાઽપિક્રોધમૂર્ચ્છિતા। 3-107a-20b વિશામ્યહં તુ પાતાલં સ્રોતસા ગૃહ્ય શઙ્કરમ્ ॥ 3-107a-21a ઇત્યાગ્રહાન્મહારાજ શિવે શિવશિરસ્યુત। 3-107a-21b પતિત્વા તવ વભ્રામ વહન્વર્પાન્વિમોહિતા। 3-107a-21c તૃણેઽવશ્યાયકણિકા યથા તદ્વત્સ્થિતાક્વચિત્ ॥ 3-107a-22a તામદૃષ્ટ્વાઽથ ભૂપાલસ્તોપયામાસ શઙ્કરમ્। 3-107a-22b પુનશ્ચ વ્યસૃજદ્દેવો ગઙ્ગાં વૈ ગૂહિતાં નૃપ ॥ 3-107a-23a પ્રણિપત્ય મહાદેવં પુરા રાજા ભગીરથઃ। 3-107a-23b પિતૄનાપ્લાવયામાસ સાગરં ચાપ્યપૂરયત્ ॥ 3-107a-24a તેઽપિ સ્વર્ગં ગતા રાજન્સગરસ્યાત્મજાઃ ક્ષણાત્। 3-107a-24b પિતૃભ્યશ્ચોદકં તત્રદદૌ પૂર્ણમનોરથઃ ॥ 3-107a-25a એતત્તે સર્વમાખ્યાતં યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ। 3-107a-25b એવં સ સાગરો રાજન્પૂરિતોઽગસ્ત્યદૂપિતઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 108
॥ શ્રીઃ ॥
3.108. અધ્યાયઃ 108
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દિલીપસુતેન ભગીરથેન ધરણીતલાવતરણાય ગઙ્ગાંપ્રતિ તપશ્ચરણમ્ ॥ 1 ॥ તથા ધરણીતલમવતરન્ત્યા ગઙ્ગાયા વેગાધારણાય તદાજ્ઞયા તપસા શંકરતોષણમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-108-0 (20265)
લોમશ ઉવાચ। 3-108-0x (2057)
સ તુ રાજા મહેષ્વાસશ્ચક્રવર્તી મહારથઃ।
બભૂવ સર્વલોકસ્ મનોનયનનન્દનઃ ॥ 3-108-1 (20266)
સ શુશ્રાવ મહાબાહુઃ કપિલેન મહાત્મના।
પિતૄણઆં નિધનં ઘોરમપ્રાપ્તિં ત્રિદિવસ્ય ચ ॥ 3-108-2 (20267)
સ રાજ્યં સચિવે ન્યસ્ય હૃદયેન વિદૂયતા।
જગામ હિમવત્પાર્શ્વં તપસ્તપ્તું નરેશ્વરઃ ॥ 3-108-3 (20268)
આરિરાધયિષુર્ગઙ્ગાં તપસા દગ્ધકિલ્વિષઃ।
સોઽપશ્યત નર્રેષ્ઠ હિમવન્તં નગોત્તમમ્ ॥ 3-108-4 (20269)
શૃઙ્ગૈર્બહુવિધાકારૈર્ધાતુમદ્ભિરલંકૃતમ્।
પવનાલમ્બિભિર્મેઘૈઃ પરિપિક્તં સમન્તતઃ ॥ 3-108-5 (20270)
નદીકુઞ્જનિતમ્બૈશ્ચ સોદકૈરુપશોભિતમ્।
ગુહાકન્દરસંલીનસિંહવ્યાઘ્રનિષેવિતમ્ ॥ 3-108-6 (20271)
શકુનૈશ્ચ વિચિત્રાઙ્ગૈઃ કૂજદ્ભિર્વિવિધા ગિરઃ।
ભૃઙ્ગરાજૈસ્તથા હંસૈર્દાત્યૂહૈર્જલકુક્કુટૈઃ ॥ 3-108-7 (20272)
મયૂરૈઃ શતપત્રૈશ્ચ જીવંજીવકકોકિલૈઃ।
ચકોરૈરસિતાપાઙ્ગૈસ્તથા પુત્રપ્રિયૈરપિ ॥ 3-108-8 (20273)
જલસ્થાનેષુ રમ્યેષુ પદ્મિનીભિશ્ચ સંકુલમ્।
સારસાનાં ચ મધુરૈર્વ્યાહૃતૈઃ સમલંકૃતમ્ ॥ 3-108-9 (20274)
કિન્નરૈરપ્સરોભિશ્ચ નિષેવિતશિલાતલમ્।
દિગ્વારણવિષાણાગ્રૈઃ સમન્તાદ્ધૃષ્ટપાદપમ્ ॥ 3-108-10 (20275)
વિદ્યાધરાનુચરિતં નાનારત્નસમાકુલમ્।
વિષોલ્વણૈર્ભુજઙ્ગૈશ્ચ દીપ્તાજિહ્વૈર્નિષેવિતમ્ ॥ 3-108-11 (20276)
ક્વચિત્કનકસંકાશં ક્વચિદ્રજતસંનિભમ્।
ક્વચિદઞ્જનપુઞ્જાભં હિમવનતમુપાગમત્ ॥ 3-108-12 (20277)
સ તુ તત્રનરશ્રેષ્ઠસ્તપો ઘોરં સમાશ્રિતઃ।
ફલમૂલામ્બુસંભક્ષઃ સહસ્રપરિવત્સરાન્ ॥ 3-108-13 (20278)
સંવત્સરસહસ્રે તુ ગતે દિવ્યે મહાનદી।
દર્શયામાસ તં ગઙ્ગા તદા મૂર્તિમતી સ્વયમ્ ॥ 3-108-14 (20279)
ગઙ્ગોવાચ। 3-108-15x (2058)
કિમિચ્છસિ મહારાજ મ્તઃ કિંચ દદાનિ તે।
તદ્બ્રવીહિ નરશ્રેષ્ઠ કરિષ્યામિ વચસ્તવ ॥ 3-108-15 (20280)
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ રાજા હૈમવતીં નદીમ્।
`તદા ભગીરથો રાજન્પ્રણિપત્ય કૃતાઞ્જલિઃ'।
પિતામહા મે વરદે કપિલેન મહાનદિ ॥ 3-108-16 (20281)
અન્વેષમાણાસ્તુરગં નીતા વૈવસ્વતક્ષયમ્।
ષષ્ટિસ્તાનિ સહસ્રાણિ સાગરાણાં મહાત્મનામ્ ॥ 3-108-17 (20282)
કપિલં દેવમાસાદ્ય ક્ષણેન નિધનં ગતાઃ।
તેષામેવં વિનષ્ટાનાં સ્વર્ગે વાસો ન વિદ્યતે ॥ 3-108-18 (20283)
યાવત્તાનિ શરીરાણિ ત્વં જલૈર્નાભિષિઞ્ચસિ।
તાવત્તેષાં ગતિર્નાસ્તિ સાગરાણાં મહાનદિ ॥ 3-108-19 (20284)
સ્વર્ગં નય મહાભાગે મત્પિતૄન્સગરાત્મજાન્।
તેષામર્થેઽભિયાચામિ ત્વામહં વૈ મહાનદિ ॥ 3-108-20 (20285)
લોમશ ઉવાચ। 3-108-21x (2059)
એતચ્છ્રુત્વા વચો રાજ્ઞો ગઙ્ગા લોકનમસ્કૃતા।
ભગીરથમિદં વાક્યં સુપ્રીતા સમભાષત ॥ 3-108-21 (20286)
કરિષ્યામિ માહારાજ વચસ્તે નાત્ર સંશયઃ।
વેગં તુ મમ દુર્ધાર્યં પતન્ત્યા ગગનાચ્ચ્યુતમ્ ॥ 3-108-22 (20287)
ન શક્તસ્ત્રિષુ લોકેષુ કશ્ચિદ્ધારયિતું નૃપ।
અન્યત્ર વિબુધશ્રેષ્ઠાન્નીલકણ્ઠાન્મહેશ્વરાત્ ॥ 3-108-23 (20288)
તં તોષય રમહાબાહો તપસા વરદં હરમ્।
સ તુ માં પ્રચ્યુતાં દેવઃ શિરસા ધારયિષ્યતિ ॥ 3-108-24 (20289)
સ કરિષ્યતિ તે રકામં પિતૄણાં હિતકામ્યયા।
`તપસાઽઽરાધિતઃ શંભુર્ભગર્વાઁલ્લોકભાવનઃ' ॥ 3-108-25 (20290)
એતચ્છ્રુત્વા તતો રાજન્મહારાજો ભગીરથઃ।
કૈલાસં પર્વતં ગત્વા તોષયામાસ શંકરમ્ ॥ 3-108-26 (20291)
તતસ્તેન સમાગમ્ય કાલયોગેન કેનચિત્।
`ગહ્ગાવતરણં રાજન્નયાચત મહીપતિઃ ॥ 3-108-27 (20292)
અગૃહ્ણાચ્ચ વરં તસ્માદ્ગઙ્ગાયા ધારણે નૃપ।
સ્વર્ગે વાસં સમુદ્દિશ્ પિતૄણાં સ નરોત્તમઃ ॥ 3-108-28 (20293)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ અષ્ટાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 108 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-108-22 ગગનાચ્ચ્યુતં યથા ભવતિ તથા પતન્ત્યાઃ। ગગનાદ્ભુવમિતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 109
॥ શ્રીઃ ॥
3.109. અધ્યાયઃ 109
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
શઙ્કરેણ ભગીરથપ્રાર્થનયા ક્ષિતિતલમભિપતન્ત્યા ગઙ્ગાયા ધારણમ્ ॥ ૧ ॥ ભગીરથેન સ્વપથાનુગતયા ગઙ્ગયા પિતૃભ્ય ઉદકદાનપૂર્વકં સાગરપૂરણમ્ ॥ ૨ ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
લોમશ ઉવાચ । 3-109-1x
ભગીરથવચઃ શુત્વા પ્રિયાર્ય ચ દ્વિચૌકસામ્ । 3-109-1a
એવમસ્ત્વિતિ રાજાનં ભગવાન્પ્રત્યભાપત ॥ 3-109-1b(20294)
ધારયિષ્યે મહાભાગ ગગનાત્મચ્યુતાં શિવામ્ 3-109-2a
દિવ્યાં દેવનદીં પુણ્યાં ત્વત્કૃતે નૃપસત્તમ્ । 3-109-2b
એવમુક્ત્વા મહાબાહો હિમવન્તુમુપાગમત્ । 3-109-3a
સંવૃતઃ પાર્ષદૈર્ઘોરૈર્નાનાપ્રહરણોધતૈઃ । 3-109-3b
તત્ર સ્થિત્વા નરશ્રેષ્ઠં ભગીરથમુવાચ હ । 3-109-4a
પ્રયાચસ્વ મહાબાહો શૈલરાજસુતાં નદીમ્ ॥ 3-109-4b
પિતૃણાં પાવનાર્થ તે તામહં મનુજાધિપ । 3-109-5a
પતમાનાં સરિચ્છ્રેષ્ઠાં ધારયિષ્યે ત્રિવિષ્ટપાત્ ।। 3-109-5b
એતચ્છ્રુત્વા બચો રાજા શર્વેણ સમુદાહૃતમ્ । 3-109-6a
પ્રયતઃ પ્રણતો ભૂત્વા ગઙ્ગં હિ સમચિન્તયત્ ॥ 3-109-6b
તતઃ પુણ્યજલા રમ્યા રાજ્ઞા સમનુચિન્તિતા । 3-109-7a
ઈશાનં ચ સ્થિતં દૃષ્ટ્વા ગગનાત્સહસા ચ્યુતા ॥ 3-109-7b
તાં પ્રચ્યુતામથો દૃષ્ટ્વા દેવાઃ સાર્ઘ્ મહર્ષિભિઃ । 3-109-8a
ગન્ધર્વોરગયક્ષાશ્વ સમાજગ્મુર્દિદૃક્ષવઃ ॥ 3-109-8b
તતઃ પપાત ગગનાદ્ગ્ઙ્ગા હિમવતઃ સુતા । 3-109-9a
સમુદ્વાન્તમહાવર્તા મીનગ્રાહસમાકુલા ॥ 3-109-9b
તાં દધાર હરો રાજન્ગઙ્ગાં ગગનમેખલામ્ । 3-109-10a
લલાટદેશે પતિતાં માલાં મુક્તામયીમિવ । 3-109-10b
સા બભૂવ વિસર્પન્તી ત્રિધા રાજન્સમુદ્રગા । 3-109-11a
ફેનપુઞ્જાકુલજલા હંસાનામિવ પઙ્કયઃ ॥ 3-109-11b
ક્કચિદાભોગકુટિલા પ્રસ્ખલન્તી ક્કચિત્ક્કચિત્ । 3-109-12a
સા ફેનપટસંવીતા મત્તેવ પ્રમદાઽવ્રજત્ ।। 3-109-12b
ક્કચિત્સા તોયનિનદૈર્નદન્તી નાદમુત્તમમ્ । 3-109-13a
‘ક્કચિદાકાશમાવર્તૈઃ સંક્ષિપન્તીવ સર્વશઃ ॥ 3-109-13b
એવંપ્રકારાન્સુબહૂન્કુર્વતી ગગનાચ્યુતા । 3-109-14a
પૃથિવીતલમાસાદ્ય ભગીરથમથાબ્રવીત્ ॥ 3-109-14b
દર્શયસ્વ મહારાજ માર્ગ કેન વ્રજામ્યહમ્ । 3-109-15a
ત્વદર્થમવતીર્ણાસ્મિ પૃથિવીં પૃથિવીપતે ॥ 3-109-15b
એતચ્છ્રુત્વા વચો રાજા પ્રાતિષ્ટત ભગીરથઃ । 3-109-16a
તત્ર તાનિ શરીરાણિ સાગરાણાં મહાત્મનામ્ । 3-109-16b
પ્લાવનાર્થં નરશ્રેષ્ઠ પુણ્યેન સલિલેન ચ ॥ 3-109-16c
ગંઙ્ગાયા ધારણં કૃત્વા હરો લોકનમસ્કૃતઃ । 3-109-17a
કૈલાસં પર્વતશ્રેષ્ઠં જગામ ત્રિદશૈઃ સહ ॥ 3-109-17b
સમાસાદ્ય સમુદ્રં ચ ગઙ્ગયા સહિતો નૃપઃ । 3-109-18a
પૂરયામાસ વેગેન સમુદ્રં વરુણાલયમ્ ॥ 3-109-18b
દુહિતૃત્વે ચ નૃપતિર્ગઙ્ગાં સમનુકલ્પયત્ । 3-109-19a
પિતૃણાં ચોદકં તત્ર દદૌ પૂર્ણમનોરથઃ ॥ 3-109-19b
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં ગઙ્ગ ત્રિપથગા યથા । 3-109-20a
પૂરણાર્થ સમુદ્રસ્ય પૃથિવીમવતારિતા ॥ 3-109-20b
`કાલેયાશ્ચ મહારાજ ત્રિદશૈર્વિનિપાતિતાઃ । 3-109-21a
સમુદ્રશ્ચ યથા પીતઃ કારણાર્થ મહાત્મના ॥ 3-109-21b
વાતાપિશ્ચ યથા નીતઃ ક્ષયં સ બ્રહ્મહા પ્રભો । 3-109-22a
અગસ્ત્યેન મહારાજ યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ ॥ 3-109-22b(20316)
॥ ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ નવાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥૧૦૯॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
ગગનાચ્યુતં યથા ભવતિ તથા પતન્ત્યાઃ । ગગનાદ્ભુવમિતિ । ઝ્.પાઠઃ ॥૨૨॥ અષ્ટાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ ૧૦૮॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 110
॥ શ્રીઃ ॥
3.110. અધ્યાયઃ 110
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ ઋષભકૂટગિરૌ નન્દાઽપરનન્દાનદીગમનમ્ ॥ ૧ ॥ લોમશેન યુધિષ્ઠિરં પ્રતિ ઋષભમુનેર્નન્દાયાશ્ચ મહિમકથનમ્ ॥ ૨ ॥ Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
વૈશંપાયન ઉવાચ । 3-110-1x (20317)
તતઃ પ્રાયતઃ કૌન્તેયઃ ક્રમેણ ભરતર્ષભ । 3-110-1a
નન્દામપરનન્દાં ચ નદ્યૌ પાપભયાપહે ॥ 3-110-1b (20318)
પર્વતં સ સમાસાદ્ય હેમકૂટમનામયમ્ । 3-110-2a
અચિન્ત્યાબદ્ભુતાન્ભાવાબ્દદર્શ સુવહૂન્નૃપઃ 3-110-2b
વર્ષો યત્રાભાવદ્વઓર ઉપલાશ્ચ સહસ્રશઃ । 3-110-3a
નાશક્રુવંસ્તમારોઢું વિપણ્ણમનસો જનાઃ 3-110-3b
વાયુર્નિત્યં વવૌ તત્ર નિત્યં દેવશ્ચ વર્ષતિ । 3-110-4a
ખાદ્યાયઘોષશ્ચ તથા શ્રૂયતે ન ચ દૃશ્યતે ॥ 3-110-4b
સાયં પ્રાતશ્ચ ભગવાન્દૃશ્યતે હવ્યવાહનઃ 3-110-5a
મક્ષિકાશ્ચાદશંસ્તત્ર તપસઃ પ્રતિઘાતિકાઃ॥ 3-110-5b
નિર્વેદો જાયતે તત્ર ગ્રુહાણિ સ્મરતે જનઃ । 3-110-6a
એવં બહુવિધાનભાવાનદ્ભુતાન્વીક્ષ્ય પાણ્ડવઃ । 3-110-6b
લોમશં પુનરેવાથ પર્યપૃચ્છત્તદદ્ભુતમ્ ॥ 3-110-6c
યદેતદ્ભગવંશ્ચિત્રં પર્વતેઽસ્મિન્મહૌજસિ । 3-110-7a
એતન્મે સર્વમાચક્ષ્વ વિસ્તરેણ મહાદ્યુતે ॥ 3-110-7b
લોમશ ઉવાચ । 3-110-8x
યથાશ્રુતમિદં પૂર્વમસ્માભિરર્કિર્શન । 3-110-8a
તદેકાગ્રમના રાજન્નિબોધ ગદતો મમ ॥ 3-110-8b
અસ્મિન્નૃપભકૂટેઽભૂદૃપભો નામ તાપસઃ। 3-110-9a
અનેકશતવર્ષાયુસ્તપસ્વી કોપનો ભૃશમ્ ॥ 3-110-9b
સ વૈ સંભાષ્યમાણોઽન્યૈઃ કોપાદ્ભિરિમુવાચ હ । 3-110-10a
ય ઇહ વ્યાહરેત્કશ્ચિદુપલાનુત્સૃજેત વા ॥ 3-110-10b
વાતં ચાહૂય મા શબ્દમિત્યુવાચ સ તાપસઃ । 3-110-11a
વ્યાહરંશ્ચેહ પુરુષો મેઘશબ્દેન વાર્યતે ॥ 3-110-11b
એવમેતાનિ કર્માણિ રાજંસ્તેન મહર્ષિણા । 3-110-12a
કૃતાનિ કાનિચિત્ક્રોધાત્પ્રતિષિદ્ધાનિ કાનિચિત્ । 3-110-12b
નન્દાં ત્વભિગતા દેવાઃ પુરા રાજન્નિતિ શ્રુતિઃ । 3-110-13a
અન્વપદ્યન્ત્ સહસા પુરુષા દેવદર્શિનઃ ॥ 3-110-13b
તેનાદર્શનમિચ્છન્તો દેવાઃ શક્રપુરોગમાઃ । 3-110-14a
દુર્ગચક્રુરિમં દેશં ગિરિં પ્રત્યૂહરુપકમ્ ॥ 3-110-14b
તદાપ્રભૃતિ કૌન્તેય નરા ગિરિમિમં સદા । 3-110-15a
નાશક્રુવન્નભિદ્રષ્ટું કુત એવાધિરોહિતુમ્ ॥ 3-110-15b
નાતપ્તતપસા શક્યો દ્રષ્ટુમેપ મહાગિરિઃ । 3-110-16a
આરોઢું વાઽપિ કૌન્તેય તસ્માન્નિયતવાગભવ ॥ 3-110-16b
ઇહ દેવાસ્તદા સર્વે યજ્ઞાનાજહુરુત્તમાન્ । 3-110-17a
તેષામેતાનિ લિઙ્ગાનિ દૃશ્યન્તેઽદ્યાપિ ભારત ॥ 3-110-17b
કુશાકારેવ દૂર્વેયં સંસ્તીર્ણેવ ચ્ ભૂરિયમ્ । 3-110-18a
ય઼ૂપપ્રકારા બહવો વૃક્ષાશ્ચેમે વિશાંપતે ॥ 3-110-18b
દેવાશ્ચ ઋષૌયશ્ચૈવ વસન્ત્યદ્યાપિ ભારત । 3-110-19a
ત્તેષાં સાયં તથા પ્રાતર્દૃશ્યતે હવ્યવાહનઃ ॥ 3-110-19b
ઇહાપ્લતાનાં કૌન્તેય સદ્યઃ પાપ્માઽભિહન્યતે । 3-110-20a
કુરુશ્રેષ્ઠાભિષેકં વૈ તસ્માઅત્કુરુ સહાનુજઃ ॥ 3-110-20b
તતો નન્દાપ્લુતાઙ્ગસ્ત્વં કૌશિકીમભિયાસ્યસિ । 3-110-21a
વિશ્વામિત્રેણ યત્રોગ્રં તપસ્તપ્તમનુત્તમમ્ ॥ 3-110-21b
વૈશંપાયન ઉવાચ । 3-110-22x
તતસ્તત્ર સમાપ્લુત્ય ગાત્રાણિ સગણો નૃપઃ 3-110-22a
જગામકૌશિકીં પુણ્યાં રમ્યાં શીતજલાં શુભાં ॥ 3-110-22b (20339)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ દશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥૧૧૦॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 111
॥ શ્રીઃ ॥
3.111. અધ્યાયઃ 111
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ કૌશિકીતીરે ઋશ્યશૃઙ્ગાશ્રમગમનમ્ ॥ 1 ॥ લોમશેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ વિભાણ્ડકાન્મૃગ્યામૃશ્યશૃઙ્ગોત્પત્તિકથનમ્ ॥ 2 ॥ લોમપાદેનાનાવૃષ્ટિનિવૃત્તયે ઋશ્યશૃઙ્ગાનયનં ચોદિતાભિર્વેશ્યાભિસ્તદ્વનગમનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-111-0 (20340)
લોમશ ઉવાચ। 3-111-0x (2063)
એષા દેવનદી પુણ્યા કૌશિકી ભરતર્ષભ।
વિશ્વામિત્રાશ્રમો રમ્ય એષ ચાત્ર પ્રકાશતે ॥ 3-111-1 (20341)
આશ્રમશ્ચૈવ પુણ્યાખ્યઃ કાશ્યપસ્ય મહાત્મનઃ।
ઋશ્યશૃઙ્ગઃ સુતો યસ્ તપસ્વી સંયતેન્દ્રિયઃ ॥ 3-111-2 (20342)
તપસો યઃ પ્રભાવેન વર્ષયામાસ વાસવમ્।
અનાવૃષ્ઠ્યાં ભયાદ્યસ્ય વવર્ષ બલવૃત્રહા ॥ 3-111-3 (20343)
મૃગ્યાં જાતઃ સ તેજસ્વી કાશ્યપસ્ય સુતઃ પ્રભુઃ।
વિષયે લોમપાદસ્ય યશ્ચકારાદ્ભુતં મહત્ ॥ 3-111-4 (20344)
નિર્વર્તિતેષુ સસ્યેષુ યસ્મૈ શાન્તાં દદૌ નૃપઃ।
લોમપાદો દુહિતરં સાવિત્રીં સવિતા યથા ॥ 3-111-5 (20345)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-111-6x (2064)
ઋશ્યશૃઙ્ગઃ કથં મૃગ્યામુત્પન્નઃ કાશ્યપાત્મજઃ।
વિરુદ્ધયોનિસંસર્ગઃ કથં ચ તપસા યુતઃ ॥ 3-111-6 (20346)
કિમર્થં ચ ભયાચ્છક્રસ્તસ્ય બાલસ્ય ધીમતઃ।
અનાવૃષ્ટ્યાં પ્રવૃત્તાયાં વવર્ષ બલવૃત્રહા ॥ 3-111-7 (20347)
કથંરૂપા ચ સા શાન્તા રાજપુત્રી પતિવ્રતા।
લોભયામાસ યા ચેતો મૃગભૂસ્ય તસ્ય વૈ ॥ 3-111-8 (20348)
લોમપાદશ્ચ રાજર્ષિર્યદાઽશ્રૂયત ધાર્મિકઃ।
કથં વૈ વિષયે તસ્ય નાવર્ષત્પાકશાસનઃ ॥ 3-111-9 (20349)
એતન્મે ભગવન્સર્વં વિસ્તરેણ યથાતથમ્।
વક્તુમર્હસિ શુશ્રૂષોર્ઋશ્યશૃઙ્ગસ્ ચેષ્ટિતમ્ ॥ 3-111-10 (20350)
લોમશ ઉવાચ। 3-111-11x (2065)
વિભાણ્ડકસ્ય બ્રહ્મર્ષેસ્તપસા ભાવિતાત્મનઃ।
અમોઘવીર્યસ્ય સતઃ પ્રજાપતિસમદ્યુતેઃ ॥ 3-111-11 (20351)
શૃણુ પુત્રો યથા જાત ઋશ્યશૃઙ્ગઃ પ્રતાપવાન્।
મહાહ્રદે મહાતેજા બાલઃ સ્થવિરસંભતઃ ॥ 3-111-12 (20352)
મહાહ્રદં સમાસાદ્ય કાશ્યપસ્તપસિ સ્થિતઃ।
દીર્ઘકાલં રિશ્રાન્ત ઋષિર્દેવર્ષિસંમિતઃ ॥ 3-111-13 (20353)
તસ્ય રેતઃ પ્રચસ્કન્દ દૃષ્ટ્વાઽપ્સરસમુર્વશીમ્।
અપ્સૂપસ્પૃશતો રાજન્મૃગી તચ્ચાપિબત્તદા।
સહ તોયેન તૃષિતા ગર્ભિણી ચાભવત્તતઃ ॥ 3-111-14 (20354)
સા પુરોક્તા ભગવતા બ્રહ્મણા લોકકર્તૃણા।
દેવકન્યા મૃગી ભૂત્વા મુનિં સૂય વિમોક્ષ્યસે ॥ 3-111-15 (20355)
અમોઘત્વાદ્વિધેશ્ચૈવ ભાવિત્વાદ્દૈવનિર્મિતાત્।
તસ્યાં મૃગ્યાં સમભવત્તસ્વ પુત્રો મહાનૃષિઃ।
ઋશ્યશૃઙ્ગસ્તપોનિત્યો વન એવાભ્યવર્ધત ॥ 3-111-16 (20356)
તસ્ય શૃઙ્ગં શિરસિ વૈ રાજન્નાસીન્મહાત્મનઃ।
તેનર્શ્યશૃઙ્ગ ઇત્યેવં તદા સ પ્રથિતોઽભવત્ ॥ 3-111-17 (20357)
ન તેન દૃષ્ટપૂર્વોઽન્યઃ પિતુરન્યત્રમાનુષઃ।
તસ્માત્તસ્ય મનો નિત્યં બ્રહ્મચર્યેઽભવન્નૃપ ॥ 3-111-18 (20358)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ સખા દશરશસ્ય વૈ।
કલોમપાદ ઇતિખ્યાતો હ્યઙ્ગાનામીશ્વરોઽભવત્ ॥ 3-111-19 (20359)
તેન કામઃ કૃતો મિથ્યા બ્રાહ્મણેભ્ય ઇતિ શ્રુતિઃ।
`દૈવોપહતસત્ત્વેન ધર્મજ્ઞેનાપિ ભારત'।
સ બ્રાહ્મણૈઃ પરિત્યક્તસ્તદા ભરતસત્તમ ॥ 3-111-20 (20360)
પુરોહિતાપચારાચ્ચ તસ્ય રાજ્ઞો યદચ્છયા।
ન વવર્ષ સહસ્રાક્ષસ્તતોઽપીડ્યન્ત વૈ પ્રજાઃ ॥ 3-111-21 (20361)
સ બ્રાહ્મણાન્પર્યપૃચ્છત્તપોયુક્તાન્મનીષિણઃ।
પ્રવર્ષણે સુરેન્દ્રસ્ય સમર્થાન્પૃથિવીપતે ॥ 3-111-22 (20362)
કથં પ્રવર્ષેત્પર્જન્ય ઉપાયઃ પરિમૃશ્યતામ્।
તમૂચુશ્ચોદિતાસ્તે તુ સ્વમતાનિ મનીષિણઃ ॥ 3-111-23 (20363)
તત્ર ત્વેકો રમુનિવરસ્તં રાજાનમુવાચ હ।
કુપિતાસ્તવ રાજેન્દ્ર બ્રાહ્મણા નિષ્કૃતિં ચર ॥ 3-111-24 (20364)
ઋશ્યશૃઙ્ગં મુનિસુતમાનયસ્વ ચ પાર્થિવ।
ઐણેયમનભિજ્ઞં ચ નારીણામાર્જવે રતમ્ ॥ 3-111-25 (20365)
સ ચેદવતરેદ્રાજન્વિષયં તે મહાતપાઃ।
સદ્યઃ પ્રવર્ષેત્પર્જન્ય ઇતિ મે નાસ્તિ સંશયઃ ॥ 3-111-26 (20366)
એતચ્છ્રુત્વા વચો રાજન્કૃત્વા નિષ્કૃતિમાત્મનઃ।
સ ગત્વા પુનરાગચ્છત્પ્રસન્નેષુ દ્વિજાતિષુ ॥ 3-111-27 (20367)
રાજાનમાગતં જ્ઞાત્વા પ્રતિસંજગૃહુઃ પ્રજાઃ।
`સ ચ તા પ્રતિજગ્રાહ પિતેવ હિતકૃત્સદા' ॥ 3-111-28 (20368)
તતોઽઙ્ગપતિરાહૂય સચિવાન્મન્ત્રકોવિદાન્।
ઋશ્યશૃઙ્ગાગમે યત્નમકરોન્મન્ત્રનિશ્ચયે ॥ 3-111-29 (20369)
સોઽધ્યગચ્છદુપાયં તુ તૈરમાત્યૈઃ સહાચ્યુતઃ।
શાસ્ત્રજ્ઞૈરલમર્થજ્ઞૌર્નીત્યાં ચ પરિનિષ્ઠિતૈઃ ॥ 3-111-30 (20370)
તતશ્ચાનાયયામાસ વારમુખ્યા મહીપતિઃ।
વેશ્યાઃ સર્વત્રનિષ્ણાતાસ્તા ઉવાચ સ પાર્થિવઃ ॥ 3-111-31 (20371)
ઋશ્યશૃઙ્ગમૃષેઃ પુત્રમાનયધ્વમુપાયતઃ।
લોભયિત્વાઽભિવિશ્ચાસ્ય વિષયં મમ શોભનાઃ ॥ 3-111-32 (20372)
તા રાજભયભીતાશ્ચ શાપભીતાશ્ચ યોષિતઃ।
અશક્યમૂચુસ્તત્કાર્યં વિષણ્ણા ગતચેતસઃ ॥ 3-111-33 (20373)
તત્ર ત્વેકા જરદ્યોષા રાજાનમિદમબ્રવીત્।
પ્રયતિષ્યે મહારાજ તમાનેતું તપોધનમ્ ॥ 3-111-34 (20374)
અભિપ્રેતાંસ્તુ મે કામાંસ્ત્વમનુજ્ઞાતુમર્હસિ।
તતઃ શક્ષ્યામ્યાનયિતુમૃશ્યશૃઙ્ગમૃષેઃ સુતમ્ ॥ 3-111-35 (20375)
તસ્યાઃ સર્વમભિપ્રેતમન્વજાનાત્સ પાર્થિવઃ।
ધનં ચ પ્રદદૌ ભૂરિ રત્નાનિ વિવિધાનિ ચ ॥ 3-111-36 (20376)
તતો રૂપેણ સપન્ના વયસા ચ મહીપતે।
સ્ત્રિય આદાય કાશ્ચિત્સા જગામ વનમઞ્જસા ॥ 3-111-37 (20377)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ એકાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 111 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-111-2 કાશ્યપસ્ય વિભાણ્કસ્ય ॥ 3-111-3 હર્ષયામાસ વાસવમિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-111-10 શુસ્રૂષોર્મે ઇતિ સંબન્ધઃ ॥ 3-111-15 સૂય પ્રસૂય ॥ 3-111-16 વિધેઃ વિધિવાક્યસ્ય દૈવનિર્મિતાદ્ધેતોઃ ભાવિત્વાત્ અપરિહાર્યત્વાચ્ચ ॥ 3-111-19 અઙ્ગાનાં દેશાનામ્ ॥ 3-111-20 મિથ્યાકૃતઃ મયા તુભ્યં દાતું કિમપિ ન પ્રતિશ્રુતમિત્યપલાપં કૃતવાનિત્યર્થઃ ॥ 3-111-24 નિષ્કૃતિં પ્રાયશ્ચિત્તમ્ ॥ 3-111-25 મુનિસુતમાહ્વયસ્વચેતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-111-31 સર્વત્ર પરવઞ્ચનાદૌ નિષ્ણાતાઃ કુશલાઃ ॥ 3-111-34 જરદ્યોષા વૃદ્ધાસ્ત્રી ॥ 3-111-36 અન્વજાનાત્ અજુજ્ઞાતવાન્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 112
॥ શ્રીઃ ॥
3.112. અધ્યાયઃ 112
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
વિભાણ્ડકસ્યાસન્નિધાને તદાશ્રમં પ્રવિષ્ટયા વેશ્યાયુવત્યા વિલાસૈ ર્ઋશ્યશૃઙ્ગં પ્રલોભ્ય પુનઃ સ્વાવાસગમનમ્ ॥ 1 ॥ આગતેન વિભાણ્ડકેન વેશ્યાવિલાસમુગ્ધચેતસં સુતંપ્રતિ મોહકારણપ્રશ્નઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-112-0 (20378)
લોમશ ઉવાચ। 3-112-0x (2066)
સા તુ નાવ્યાશ્રમં ચક્રે રાજકાર્યાર્થસિદ્ધયે।
સંદેશાચ્ચૈવ નૃપતેઃ સ્વબુદ્ધ્યા ચૈવ ભારત ॥ 3-112-1 (20379)
નાનાપુષ્પફલૈર્વૃક્ષૈઃ કૃત્રિમૈરુપશોભિતૈઃ।
નાનાગુલ્મલતોપેતૈઃ સ્વાદુકામફલપ્રદૈઃ ॥ 3-112-2 (20380)
અતીવ રમણીયં તદતીવ ચ મનોહરમ્।
ચક્રે નાવ્યાશ્રમં રમ્યમદ્ભુતોપમદેર્શનમ્ ॥ 3-112-3 (20381)
તતો નિવધ્ય સા નાવમદૂરે કાશ્યપાશ્રમાત્।
ચારયામાસ પુરુષૈર્વિહારં તસ્ય વૈ મુનેઃ ॥ 3-112-4 (20382)
તતો દુહિતરં વેશ્યાં સમાધાયેતિકાર્યતામ્।
દૃષ્ટ્વાઽન્તરં કાશય્પસ્ય પ્રાહિણોદ્બુદ્ધિસંમતામ્ ॥ 3-112-5 (20383)
સા તત્ર ગત્વા કુશલા તપોનિત્યસ્ય સંનિધૌ।
આશ્રમં તં સમાસાદ્ય દદર્શ તમૃષેઃ સુતમ્ ॥ 3-112-6 (20384)
વેશ્યોવાચ। 3-112-7x (2067)
કચ્ચિન્મુને કુશલં તાપસાનાં
કચ્ચિચ્ચ વો મૂલફલં પ્રભૂતમ્।
કચ્ચિદ્ભવાન્રમતે ચાશ્રેઽસ્મિં-
સ્ત્વાં વૈ દ્રષ્ટું સાંપ્રતમાગતાસ્મિ ॥ 3-112-7 (20385)
કચ્ચિત્તપો વર્ધતે તાપસાનાં
પિતા ચ તે કચ્ચિદહીનતેજાઃ।
કચ્ચિત્ત્વયા પ્રીયતેચૈવ વિપ્ર
કચ્ચિત્સ્વાધ્યાયઃ ક્રિયતે ચર્શ્યશૃઙ્ગઃ ॥ 3-112-8 (20386)
ઋશ્યશૃઙ્ગ ઉવાચ। 3-112-9x (2068)
ઋદ્ધ્યા ભવાઞ્જ્યોતિરિવ પ્રકાશતે
મન્યે ચાહં ત્વામભિવાદનીયમ્।
પાદ્યં વૈ તે સંપ્રદાસ્યામિ કામા-
દ્યથાધર્મં ફલમૂલાનિ ચૈવ ॥ 3-112-9 (20387)
કૌશ્યાં બૃસ્યામાસ્સ્વ યથોપજોષં
કૃષ્ણાજિનેનાવૃતાયાં સુખાય।
ક્વ ચાશ્રમસ્તવ કિં નામ ચેદં
વ્રતંબ્રહ્મંશ્ચરસિ હિ દેવવત્ત્વમ્ ॥ 3-112-10 (20388)
વેશ્યોવાચ। 3-112-11x (2069)
મમાશ્રમઃ કાશ્યપપુત્ર રમ્ય-
સ્ત્રિયોજનં શૈલમિમં પરેણ।
તત્રસ્વધર્મોઽનભિવાદનં નો
ન ચોદકં પાદ્યમુપસ્પૃશામઃ ॥ 3-112-11 (20389)
ભવતા નાભિવાદ્યોઽહમભિવાદ્યો ભવાન્મયા।
વ્રતમેતાદૃશં બ્રહ્મન્પરિષ્વજ્યો ભવાન્મયા ॥ 3-112-12 (20390)
ઋશ્યશૃઙ્ગ ઉવાચ। 3-112-13x (2070)
ફલાનિ પક્વાનિ દદાનિ તેઽહં
ભલ્લાતકાન્યામલકાનિ ચૈવ।
કરૂષકાનીઙ્ગુદધન્વનાનિ
પ્રિયાલાનાં કાઙ્ક્ષિતં વૈ કુરુષ્વ ॥ 3-112-13 (20391)
લોમશ ઉવાચ। 3-112-14x (2071)
સા તાનિ સર્વાણિ વિસર્જયિત્વા
ભક્ષ્યાણ્યનર્હાણિ દદૌ તતોઽસ્મૈ।
તાન્યૃશ્યશૃઙ્ગાય મહારસાનિ
ભૃશં સુરૂપાણિ ચ મોદકાનિ ॥ 3-112-14 (20392)
દદૌ ચ માલ્યાનિ સુગન્ધવન્તિ
ચિત્રાણિ વાસાંસિ ચ ભાનુમન્તિ।
પેયાનિ ચાગ્ર્યાણિ તતો મુમોદ
ચિક્રીડ ચૈવ પ્રજહાસ ચૈવ ॥ 3-112-15 (20393)
સા કન્દુકેનારમતાસ્ય મૂલે
વિભજ્યમાના ફલિતા લતેવ।
ગાત્રૈશ્ચ ગાત્રાણિ નિષેવમાણા
સમાશ્લિષચ્ચાસકૃદૃશ્યશૃઙ્ગમ્ ॥ 3-112-16 (20394)
સર્જાનશોકાંસ્તિલકાંશ્ચ વૃક્ષા-
ન્સુપુષ્પિતાનવનામ્યાવભજ્ય।
વિલજ્જમાનેવ મદાભિભૂતા
પ્રોભયામાસ સુતં મહર્ષેઃ ॥ 3-112-17 (20395)
અથર્શ્યશૃઙ્ગં વિકૃતંસમીક્ષ્ય
પુનઃ પુનઃ પીઞ્ય ચ કાયમસ્ય।
અવેક્ષ્યમાણા શનકૈર્જગામ
કૃત્વાઽગ્નિહોત્રસ્ય તદાઽપદેશમ્ ॥ 3-112-18 (20396)
તસ્યાં ગતાયાં મદનેન મત્તો
વિચેતનશ્ચાભવદૃશ્યશૃઙ્ગઃ।
તામેવ ભાવેન ગતેન શૂન્યે
વિનિઃશ્વસન્નાર્તરૂપો બભૂવ ॥ 3-112-19 (20397)
તતો મુહૂર્તાદ્ધરિપિઙ્ગલાક્ષઃ
પ્રવેષ્ટિતો રોમભિરાનખાગ્રાત્।
સ્વાધ્યાયવાન્વૃત્તસમાધિયુક્તો
વિભાણ્ડકઃ કાશ્યપઃ પ્રાદુરાસીત્ ॥ 3-112-20 (20398)
સોઽપશ્યદાસીનમુપેત્ય પુત્રં
ધ્યાયન્તમેકં વિપરીતચિત્તમ્।
વિનિઃશ્વસન્તં મુહુરૂર્ધ્વદૃષ્ટિં
વિભાણ઼્કઃ પુત્રમુવાચ દીનમ્ ॥ 3-112-21 (20399)
ન કલ્પિતાઃ સમિધઃ કિંનુ તાત
કચ્ચિદ્ધુતં ચાગ્નિહોઽત્રં ત્વયાઽદ્ય।
`ન સંસૃષ્ટં ક્રિયતે દ્વારભાગે
સુવૃક્ષાણા ખણ્ડને કઃ પ્રવૃત્તઃ' ॥ 3-112-22 (20400)
સુનિર્ણિક્તં સ્રુક્સ્રુવં હોમધેનુઃ
કચ્ચિત્સવત્સાદ્યકૃતા ત્વયા ચ।
`કોપ્યાગતઃ શુશ્રૂષણાયેહ પુત્ર
કુતશ્ચિત્રં માલ્યમિદં પ્રવૃદ્ધમ્' ॥ 3-112-23 (20401)
ન વૈ યથાપૂર્વમિવાસિ પુત્ર
ચિન્તાપરશ્ચાસિ વિચેતનશ્ચ।
દીનોતિમાત્રં કિમિવાદ્ય ખિન્નઃ
પૃચ્છામિ ત્વાં ક ઇહાદ્યાગતોઽભૂત્ ॥ 3-112-24 (20402)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ દ્વાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 112 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-112-1 સા તુ નાર્યાશ્રમં ચક્રે ઇતિ ક. ધ.પાઠઃ। નાવ્યાશ્રમં નાવા તાર્યમાશ્રમમ્ ॥ 3-112-4 મુનેર્વિભાણ્ડકસ્ય વિહારં બહિર્ગમનં ચારયામાસ ચારૈરધિગતવતી ॥ 3-112-5 સમાધાય બોધયિત્વા। ઇતિકાર્યાતાં ઇતિકર્તવ્યતામ્। અન્તરં અસાન્નિધ્યમ્ ॥ 3-112-10 કૌશ્યાં બૃસ્યામાસ્વ કુશાસને ઉપવિશ। યથોપજોષં યથાસુખમ્ ॥ 3-112-14 અનર્હાણિ અમૂલ્યાનિ ॥ 3-112-16 મૂલે સમીપે। વિભજ્યમાના અઙ્ગમોટનાદીનિ કુર્વાણા ॥ 3-112-18 કાયં દેહં પીડ્ય આલિઙ્ગ્યેત્યર્થઃ। અપદેશં છલમ્ ॥ 3-112-19 ભાવેનાભિપ્રાયે ॥ 3-112-20 પ્રવેષ્ટિતો વ્યાપ્તઃ ॥ 3-112-23 નિર્ણિક્તં પ્રક્ષાલિતમ્। સવત્સા કૃતા। દોહનાયેતિ શેષઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 113
॥ શ્રીઃ ॥
3.113. અધ્યાયઃ 113
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ઋશ્યશૃઙ્ગેણ વિભાણ્ડકંપ્રતિ ભ્રમાદ્વેશ્યાકુમાર્યાં મુનિકુમારત્વવ્યપદેશેન તદાગમનોક્તિપૂર્વકં તદઙ્ગચેષ્ટાવિલાસૈસ્તસ્યામેવ સ્વચિત્તાસક્ત્યુક્તિઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-113-0 (20403)
ઋશ્યશૃઙ્ગ ઉવાચ। 3-113-0x (2072)
ઇહાગતો જટિલો બ્રહ્મચારી
ન વૈ હ્રસ્વો નાતિદીર્ઘો મનસ્વી।
સુવર્ણવર્ણઃ કમલાયતાક્ષઃ
સુતઃ સુરાણામવિ શોભમાનઃ ॥ 3-113-1 (20404)
સમૃદ્ધરૂપઃ સવિતેવ દીપ્તઃ
સુશ્લક્ષ્ણવાક્કૃષ્ણતારશ્ચકોરાત્।
નીલાઃ પ્રસન્નાશ્ચ જટાઃ સુગન્ધા
હિરણ્યરજ્જુગ્રથિતાઃ સુદીર્ઘાઃ ॥ 3-113-2 (20405)
આધારભૂતઃ પુનરસ્ય કણ્ઠે
વિભ્રાજતે વિદ્યુદિવાન્તરિક્ષે।
દ્વૌ ચાસ્ પિણ્ડાવધરેણ કણ્ઠા-
દજાતરોમૌ સુમનોહરૌ ચ ॥ 3-113-3 (20406)
વિલગ્નમધ્યશ્ચ સ નાભિદેશે
કટિશ્ચ તસ્યાતિકૃતપ્રમાણા।
તથાઽસ્ ચીરાન્તરતઃ પ્રભાતિ
હિરણ્મયી મેખલા મે યથેયમ્ ॥ 3-113-4 (20407)
અન્યચ્ચ તસ્યાદ્ભુતદર્શનીયં
વિકૂજિતં પાદયોઃ સંપ્રભાતિ।
પાણ્યોશ્ચ તદ્વત્સ્વનવન્નિબદ્ધૌ
કલાપકાવક્ષમાલા યથેયમ્ ॥ 3-113-5 (20408)
વિચેષ્ટમાનસ્ય ચ તસ્ય તાનિ
કૂજન્તિ હંસાઃ સરસીવ મત્તાઃ।
ચીરાણિ તસ્યાદ્ભુતદર્શનાનિ
નેમાનિ તદ્વન્મમ રૂપવન્તિ ॥ 3-113-6 (20409)
વક્રં ચ તસ્યાદ્ભુતદર્સનીયં
પ્રવ્યાહૃતં હ્લાદયતીવ ચેતઃ।
પિંસ્કોકિલસ્યેવ ચ તસ્ય વાણિ
તાં શૃણ્વતો મે વ્યથિતોઽન્તરાત્મા ॥ 3-113-7 (20410)
યથા વનં માધવમાસિમધ્યે
સમીરીતં શ્વસનેનેવ ભાતિ।
તથા સ ભાત્યુત્તમપુણ્યગન્ધી
નિષેવ્યમાણઃ પવનેન તાત ॥ 3-113-8 (20411)
સુસંવતાશ્ચાપિ જટા વિભક્તા
દ્વૈધીકૃતા ભાતિલલાટદેશે।
કર્ણૌ ચ ચિત્રૈરિવ ચક્રવાકૈઃ
સમાવૃતૌ તસ્ય સુરૂપવદ્ભિઃ ॥ 3-113-9 (20412)
તથા ફલં વૃત્તમથો વિચિત્રં
સમાહતં પાણિના દક્ષિણેન।
તદ્ભૂમિમાસાદ્ય પુનઃપુનશ્ચ
સમુત્પતત્યદ્ભુતરૂપમુચ્ચૈઃ ॥ 3-113-10 (20413)
તચ્ચાભિહત્વા પરિવર્તતેઽસૌ
વાતેરિતો વૃક્ષ ઇવાવઘૂર્ણમ્।
તં પ્રેક્ષતઃ પુત્રમિવામરાણાં
પ્રીતિઃ પરા તાત રતિશ્ચ જાતા ॥ 3-113-11 (20414)
સ મે સમાશ્લિષ્ય પુનઃ શરીરં
જટાસુ ગૃહ્યાભ્યવનામ્ય વક્રમ્।
વક્રેણ વક્રં પ્રણિધાય શબ્દં
ચકાર તન્મેઽજનયત્પ્રહર્ષમ્ ॥ 3-113-12 (20415)
ન ચાપિ પાદ્યં બહુમન્યતેઽસૌ
ફલાનિ ચેમાનિ મયા હૃતાનિ।
એવંવ્રતોસ્મીતિ ચ મામવોચ-
ત્ફલાનિ ચાન્યાનિ નવાન્યદાન્મે ॥ 3-113-13 (20416)
મયોપયુક્તાનિ ફલાનિ યાનિ
નેમાનિ તુલ્યાનિ રસેન તેષામ્।
ન ચાપિ તેષાં ત્વગિયં યથૈષાં
સારાણિ નૈષામિવ સન્તિ તેષામ્ ॥ 3-113-14 (20417)
તોયાનિ ચૈવાતિરસાનિ મહ્યં
પ્રાદાત્મ વૈ પાતુમુદારરૂપઃ।
પીત્વૈવ યાન્યભ્યધિકઃ પ્રહર્ષો
મમાભવદ્ભૂશ્ચલિતેવ ચાસીત્ ॥ 3-113-15 (20418)
ઇમાનિ ચિત્રાણિ ચ ગન્ધવન્તિ
માલ્યાનિ તસ્યોદ્ગ્રથિતાનિ પટ્ટૈઃ।
યાનિ પ્રકીર્યેહ ગતઃ સ્વમેવ
સ આશ્રમં તપસા દ્યોતમાનઃ ॥ 3-113-16 (20419)
ગતેન તેનાસ્મિકૃતો વિચેતા
ગાત્રં ચ મે સંપરિદહ્યતીવ।
ઇચ્છામિ તસ્યાન્તિકમાશુ ગન્તું
તં ચેહ નિત્યં પરિવર્તમાનમ્ ॥ 3-113-17 (20420)
ગચ્છામિ તસ્યાન્તિકમેવ તાત
કા નામ સા બ્રહ્મચર્યા ચ તસ્ય।
ઇચ્છામ્યહં ચરિતું તેન સાર્ધં
યથા તપઃ સ ચરત્યાર્યધર્મા ॥ 3-113-18 (20421)
ચર્તું તથેચ્છા હૃદયે મમાસ્તિ
દુનોતિ ચિત્તં યદિ તં ન પશ્યે ॥ 3-113-19 (20422)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ત્રયોદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 113 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-113-3 આધારરૂપા પુનરિતિ ઝ. ધ. પાઠઃ ॥ 3-113-5 કલાપકૌ ભૂષણવિશેષૌ। સ્વાર્થે કઃ। કઙ્ગણાવિત્યર્થઃ। વિકુઞ્ચિતં પાદયોઃ સંપ્રભાતિ ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-113-10 તથા ફલં ફલસદૃશં કન્દુકમ્ ॥ 3-113-11 પ્રીતિરાહ્લાદઃ। રતિરાસક્તિઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 114
॥ શ્રીઃ ॥
3.114. અધ્યાયઃ 114
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પુનર્વિભાણ્ડકાસન્નિધાને તદાશ્રમં ગતયા ગણિકાતરુણ્યા નૌકારોપણેન ઋશ્યશૃઙ્ગેઽઙ્ગદેશમાનીતે મહાવૃષ્ટેરાવિર્ભાવઃ ॥ 1 ॥ ઋશ્યશૃઙ્ગેણ લોમપાદપ્રાર્થનયા શાન્તાભિધાયાસ્તત્સુતાયાઃ પરિણયનમ્ ॥ 2 ॥ લોમપાદેન ક્રુદ્ધસ્ વિભાણ્ડકસ્ય પ્રસાદનમ્ ॥ 3 ॥ ઋશ્યશૃઙ્ગેણ પિતૃશાસનાદઙ્ગદેશે તનયોદયાવધિનિવાસપૂર્વકં તતઃ સહભાર્યયા નિજાશ્રમાભિગમનમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-114-0 (20423)
વિભાણ્ડક ઉવાચ। 3-114-0x (2073)
રક્ષાંસિ ચૈતાનિ ચરન્તિ પુત્ર
રૂપેણ તેનાદ્ભુતદર્શનેન।
અતુલ્યવીર્યાણ્યભિરૂપવન્તિ
વિઘ્રં સદા તપસશ્ચિન્તયન્તિ ॥ 3-114-1 (20424)
સુરૂપરૂપાણિ ચ તાનિ તાત
પ્રલોભયન્તે વિવિધૈરુપાયૈઃ।
સુખાચ્ચ લોકાચ્ચ નિપાતયન્તિ
તાન્યુગ્રરૂપાણિ મુનીન્વનેષુ ॥ 3-114-2 (20425)
ન તાનિ સેવેત મુનિર્યતાત્મા
સતાં લોકાન્પ્રાર્થયાનઃ કથંચિત્।
કૃત્વા વિઘ્રનં તાપસાનાં રમન્તે
પાપાચારાસ્તાપસસ્તાન્ન પશ્યેત્ ॥ 3-114-3 (20426)
અસજ્જનેનાચરિતાનિ પુત્ર
પાનાન્યપેયાનિ મધૂનિ તાનિ।
માલ્યાનિ ચૈતાનિ ન વૈ મુનીનાં
સ્મૃતાનિ ચિત્રોજ્જ્વલગન્ધવન્તિ ॥ 3-114-4 (20427)
રક્ષાંસિ તાનીતિ નિવાર્ય પુત્રં
વિભાણ્ડકસ્તાં મૃગયાંબભૂવ।
નાસાદયામાસ યદા ત્ર્યહેણ
તદા સ પર્યાવવૃતે શ્રમાય ॥ 3-114-5 (20428)
યદા પુન કાશ્યપો વૈ જગામ
ફલાન્યાહર્તું વિધિનાશ્રમેઽસૌ।
તદા પુનર્લોભયિતું જગામ
સા વેશાયોષા મુનિમૃશ્યશૃહ્ગમ્ ॥ 3-114-6 (20429)
દૃષ્ટ્વૈવ તામૃશ્યશૃઙ્ગઃ પ્રહૃષ્ટઃ
સંભ્રાન્તરૂપોઽભ્યપતત્તદાનીમ્।
પ્રોવાચ ચૈનાં ભવતઃ શ્રમાય
ગચ્છાવ યાવન્ન પિતા મમૈતિ ॥ 3-114-7 (20430)
લોમશ ઉવાચ। 3-114-8x (2074)
તતો રાજન્કાશ્યપસ્યૈકપુત્રં
પ્રવેશ્ય વેગેન વિમુચ્ય નાવમ્।
પ્રલોભયન્ત્યો વિવિધૈરુપાયૈ-
રાજગ્મુરઙ્ગાધિપતેઃ સમીપમ્ ॥ 3-114-8 (20431)
સંસ્થાપ્યતામાશ્રમદર્શને તુ
સંતારિતાં નાવમથાતિશુભ્રામ્।
તીરાદુપાદાય તથૈવ ચક્રે
રાજાશ્રમં નામ વનં વિચિત્રમ્ ॥ 3-114-9 (20432)
અન્તઃપુરે તં તુ નિવેશ્ય રાજા
વિભાણ્ડકસ્યાત્મજમેકપુત્રમ્।
દદર્શ મેઘૈઃ સહસા પ્રવૃષ્ટ-
માપૂર્યણાણં ચ જગજ્જલેન ॥ 3-114-10 (20433)
સ રોમપાદ પરિપૂર્ણકામઃ
સુતાં દદાવૃશ્યશૃઙ્ગાય શાન્તામ્।
ક્રોધપ્રતીકારકરં ચ ચક્રે
ગોભિશ્ચ માર્ગેષ્વભિકર્ષણં ચ ॥ 3-114-11 (20434)
વિભાણ્ડકસ્યાવ્રજતઃ સ રાજા
પશૂન્પ્રભૂતાન્પશુપાંશ્ચ વીરાન્।
સમાદિશત્પુત્રગૃદ્ધી મહર્ષિ-
ર્વિભાણ્ડકઃ પરિપૃચ્છેદ્યદા વઃ ॥ 3-114-12 (20435)
સ ક્તવ્યઃ પ્રાઞ્જલિભિર્ભવદ્ભિઃ
પુત્રસ્ય તે પશવઃ કર્ષણં ચ।
કિં તે પ્રિયં વૈ ક્રિયતાં મહર્ષે
દાસાઃ સ્મ સર્વે તવ વાચિ બદ્ધાઃ ॥ 3-114-13 (20436)
અથોપાયાત્સ મુનિશ્ચણ્ડકોપઃ
સ્વમાશ્રમં મૂલફલં ગૃહીત્વા।
અન્વેષમાણશ્ચ ન તત્ર પુત્રં
દદર્શ ચુક્રોધ તતો ભૃશં સઃ ॥ 3-114-14 (20437)
તતઃ સ કોપેન વિદીર્યમાણ
આશઙ્કમાનો નૃપતેર્વિધાનમ્।
જગામ ચમ્પાં પ્રતિધક્ષ્યમાણ-
સ્તમઙ્ગરાજં સપુરં સરાષ્ટ્રમ્ ॥ 3-114-15 (20438)
સ વૈ શ્રાન્તઃ ક્ષુધિતઃ કાશ્યપસ્તા-
ન્ઘોષાન્સમાસાદિતવાન્સમૃદ્ધાન્।
ગોપૈશ્ચ તૈર્વિધિવત્પૂજ્યમાનો
રાજેવ તાં રાત્રિમુવાસ તત્ર ॥ 3-114-16 (20439)
અવાપ્ય સત્કારમતીવ હૃષ્ટઃ
પ્રોવાચ કસ્ય પ્રથિતાઃ સ્થ ગોપાઃ।
ઊચુસ્તતસ્તેઽભ્યુપગમ્ય સર્વે
ધનં તવેદં વિહિતં સુતસ્ય ॥ 3-114-17 (20440)
દેશેષુ દેશેષુ સ પૂજ્યમાન-
સ્તાંશ્ચૈવ શૃણ્વન્મધુરાન્પ્રલાપાન્।
પ્રશાન્તભૂયિષ્ઠરજાઃ પ્રહૃષ્ટઃ
સમાસસાદાઙ્ગપતિં પુરસ્થમ્ ॥ 3-114-18 (20441)
સ પૂજિતસ્તેન નરર્ષભેણ
દદર્શ પુત્રં દિવિ દેવં યથેન્દ્રમ્।
શાન્તાં સ્નુષાં ચૈવ દદર્શ તત્ર
સૌદામનીમુચ્ચરન્તીં યથૈવ ॥ 3-114-19 (20442)
ગ્રામાં શ્ચ ઘોષાંશ્ચ સુતસ્ય દૃષ્ટ્વા
શાન્તાં ચ શાન્તોઽસ્ય પરઃ સ કોપઃ।
ચકાર તસ્યૈવ પરં પ્રસાદં
વિભાણ્ડકો ભૂમિપતેર્નરેદ્ર ॥ 3-114-20 (20443)
સ તત્રનિક્ષિપ્ય સુતં મહર્ષિ-
રુવાચ સૂર્યાગ્નિસમપ્રભાવઃ।
જાતે ચ પુત્રે વનમેવાવ્રજેથા
રાજ્ઞઃ પ્રિયાણ્યસ્ય સર્વાણિ કૃત્વા ॥ 3-114-21 (20444)
સ તદ્વચઃ કૃતવાનૃશ્યશૃઙ્ગો
યયૌ ચ યત્રાસ્ય પિતા બભૂવ।
શાન્તા ચૈનં પર્યચરન્નરેન્દ્ર
સ્વે રોહિણી સોમમિવાનુકૂલા ॥ 3-114-22 (20445)
અરુન્ધતી વા સુભગા વસિષ્ઠં
લોપામુદ્રા વા યથા હ્યગસ્ત્યમ્।
નલસ્ય વૈ દમયન્તી યથા ભૂ
દ્યથા શચી વજ્રધરસ્ય ચૈવ ॥ 3-114-23 (20446)
નાલાયની ચેન્દ્રસેના બભૂવ
વસ્યા નિત્યં મુદ્ગલસ્યાજમીઢ।
`યથા સીતા દાશરથેર્મહાત્મનો
યથા તવ દ્રૌપદી પાણ્ડુપુત્ર'।
તથા શાન્તા ઋશ્યશૃઙ્ગં વનસ્થં
પ્રીત્યા યુક્તા પર્યચરન્નરેન્દ્ર ॥ 3-114-24 (20447)
તસ્યાશ્રમઃ પુણ્ય એષોઽવભાતિ
મહાહ્રદં શોભયન્પુણ્યકીર્તિઃ।
અત્રસ્નાતઃ કૃતકૃત્યો વિશુદ્ધ-
સ્તીર્થાન્યન્યાન્યનુસંયાહિ રાજન્ ॥ 3-114-25 (20448)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ચતુર્દશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 114 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-114-5 શ્રમાય આશ્રમાય ॥ 3-114-6 વિધિના શ્રાવણેનેતિ ઝ. પાઠઃ। વેશયોષા વેશ્યા ॥ 3-114-9 આશ્રમો યત્રસ્થૈર્દૃશ્યતે તાવતિદેશે આશ્રમદર્શને। નાવ્યાશ્રમં નામેતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-114-11 ગાશ્ચૈવ માર્ગેષુ ચ કર્ષણાનીતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 115
॥ શ્રીઃ ॥
3.115. અધ્યાયઃ 115
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ ગઙ્ગાસાગરસઙ્ગમાદિતીર્થગમનમ્ ॥ 1 ॥ લોમશેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ તત્તત્તીર્થાશ્રમમહિમાનુવર્ણનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-115-0 (20449)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-115-0x (2075)
તતઃ પ્રયાતઃ કૌશિક્યાઃ પાણ્ડવો જનમેજય।
આનુપૂર્વ્યેણ સર્વાણિ જગામાયતનાન્યથ ॥ 3-115-1 (20450)
સ સાગરં સમાસાદ્ય ગઙ્ગાયાઃ સંગમે નૃપ।
નદીશતાનાં પઞ્ચાનાં મધ્યે ચક્રે સમાપ્લવમ્ ॥ 3-115-2 (20451)
તતઃ સમુદ્રતીરેણ જગામ વસુધાધિપઃ।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો વીરઃ કલિઙ્ગાન્પ્રતિ ભારત ॥ 3-115-3 (20452)
લોમશ ઉવાચ। 3-115-4x (2076)
એતે કલિઙ્ગાઃ કૌન્તેય યત્ર વૈતરણી નદી।
યત્રાયજત ધર્મોપિ દેવાઞ્શરણમેત્ય વૈ ॥ 3-115-4 (20453)
ઋષિભિઃ સમુપાયુક્તં યજ્ઞિયં ગિરિશોભિતમ્।
ઉત્તરં તીરમેતદ્ધિ સતતં દ્વિજસેવિતમ્ ॥ 3-115-5 (20454)
સમેન દેવયાનેન પથા સ્વર્ગમુપેયુષઃ।
અત્રવૈ ઋષયોઽન્યેઽપિ પુરા ક્રતુભિરીજિરે ॥ 3-115-6 (20455)
અત્રૈવ રુદ્રો રાજેન્દ્ર પશુમાદત્તવાન્મખે।
પશુમાદાય રાજેન્દ્ર ભાગોયમિતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 3-115-7 (20456)
હૃતે પશૌ તદા દેવાસ્તમૂચુર્ભરતર્ષભ।
મા પરસ્વમભિદ્રોગ્ધા માધર્મ્યાન્નીનશઃ પથઃ ॥ 3-115-8 (20457)
`સ્વયં યજ્ઞેશ્વરો ભૂત્વા કર્મણાં ફલદાયકઃ।
યજ્ઞં વિહન્તું ભગવાન્નાર્હસે જગદીશ્વર' ॥ 3-115-9 (20458)
ઇતિકલ્યાણરૂપાભિર્વાગ્ભિસ્તે રુદ્રમસ્તુવન્।
ઇષ્ટ્યા ચૈનં તર્પયિત્વા માનયાંચક્રિરે તદા ॥ 3-115-10 (20459)
તતઃ સ પશુમુત્સૃજ્ય દેવયાનેન જગ્મિવાન્।
તત્રાનુવંશો રુદ્રસ્યતં નિબોધ યુધિષ્ઠિર ॥ 3-115-11 (20460)
અયાતયામં સર્વેભ્યો ભાગેભ્યો ભાગમુત્તમમ્।
દેવાઃ સંકલ્પયામાસુર્ભયાદ્રુદ્રસ્ય શાશ્વતમ્ ॥ 3-115-12 (20461)
ઇમાં ગાથામત્ર ગાયન્નપઃ સ્પૃશતિ યો નરઃ।
દેવયાનોઽસ્ય પન્થાશ્ચ ચક્ષુષાઽભિપ્રકાશતે ॥ 3-115-13 (20462)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-115-14x (2077)
તતો વૈતરણીં સર્વે પાણ્ડવા દ્રૌપદી તથા।
અવતીર્ય મહાભાગાસ્તર્પયાંચક્રિરે પિતૃન્ ॥ 3-115-14 (20463)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-115-15x (2078)
ઉપસ્પૃશ્યેહ વિધિવદસ્યાં નદ્યાં તપોબલાત્।
માનુષાદસ્મિ વિષયાદપેતઃ પશ્ય લોમશ ॥ 3-115-15 (20464)
સર્વાલ્લોઁકાન્પ્રપશ્યામિ પ્રસાદાત્તવ સુવ્રત।
વૈખાનસાનાં જપતામેષ શબ્દો મહાત્મનામ્ ॥ 3-115-16 (20465)
લોમશ ઉવાચ। 3-115-17x (2079)
ત્રિશતં વૈ સહસ્રાણિ યોજનાનાં યુધિષ્ઠિર।
યત્રધ્વનિં શૃણોષ્યેનં તૂષ્ણીમાસ્સ્વ વિશાંપતે ॥ 3-115-17 (20466)
એતત્સ્વયંભુવો રાજન્વનં દિવ્યં પ્રકાશતે।
યત્રાયજત રાજેન્દ્ર વિશ્વકર્મા પ્રતાપવાન્ ॥ 3-115-18 (20467)
યસ્મિન્યજ્ઞે હિ ભૂર્દત્તા કશ્યપાય મહાત્મને।
સપર્વતવનોદ્દેશા દક્ષિણાર્થે સ્વયંભુવા ॥ 3-115-19 (20468)
અવાસીદચ્ચ કૌન્તેય દત્તમાત્રા મહી તદા।
ઉવાચ ચાપિ કુપિતા લોકશ્વરમિદં પ્રભુમ્ ॥ 3-115-20 (20469)
ન માં મર્ત્યાય ભગવન્કસ્મૈચિદ્દાતુમર્હસિ।
પ્રદાનં મોઘમેતત્તે યાસ્યામ્યેષા રસાતલમ્ ॥ 3-115-21 (20470)
વિષીદન્તીં તુ તાં દૃષ્ટ્વા કશ્યપો ભગવાનૃષિઃ।
પ્રસાદયાંબભૂવાથ તતો ભૂમિં વિશાંપતે ॥ 3-115-22 (20471)
તતઃ પ્રસન્ના પૃથિવી તપસા તસ્ય પાણ્ડવ।
પુનરુન્નહ્ય સલિલાદ્દેદીરૂપાસ્થિતા બભૌ ॥ 3-115-23 (20472)
સૈષા પ્રકાશતે રાજન્વેદીસંસ્થાનલક્ષણા।
આરુહ્યાત્ર મહારાજ વીર્યવાન્વૈ ભવિષ્યસિ ॥ 3-115-24 (20473)
સૈષા સાગરમાસ્રાદ્ય રાજન્વેદી સમાશ્રિતા।
એતામારુહ્ય ભદ્રં તે ત્વમેકસ્તર સાગરમ્ ॥ 3-115-25 (20474)
અહં ચ તે સ્વસ્ત્યયનં પ્રયોક્ષ્યે
યથા ત્વમેનામધિરોહસેઽદ્ય।
સ્પૃષ્ટા હિ મર્ત્યેન તતઃ સમુદ્ર-
મેષા વેદી પ્રવિશત્યાજમીઢ ॥ 3-115-26 (20475)
ઓંનમો વિશ્વગુપ્તાય નમો વિશ્વપરાય તે।
સાન્નિધ્યં કુરુ દેવેશ સાગરે લવણામ્ભસિ ॥ 3-115-27 (20476)
અગ્નિર્મિત્રો યોનિરાપોઽથ દેવ્યો
વિષ્ણો રેતસ્ત્વમમૃતસ્ય નાભિઃ।
એવં બ્રુવન્પાણ્ડવ સત્યવાક્યં
વેદીમિમાં ત્વં તરસાઽધિરોહ ॥ 3-115-28 (20477)
અગ્નિશ્ચ તે યોનિરિડા ચ દેહો
રેતોધા વિષ્ણોરમૃતસ્ય નાભિઃ।
એવં બ્રુવન્પાણ્ડવ સત્યવાક્યં
તતોઽવગાહેત પતિં નદીનામ્ ॥ 3-115-29 (20478)
અન્યથા હિ કુરુશ્રેષ્ઠ દેવયોનિરપાંપતિઃ।
કુશાગ્રેણાપિ કૌન્તેય ન સ્પ્રષ્ટવ્યો મહોદધિઃ ॥ 3-115-30 (20479)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-115-31x (2080)
તતઃ કૃતસ્વસ્ત્યયનો મહાત્મા
યુધિષ્ઠિરઃ સાગરમભ્યગચ્છત્।
કૃત્વા ચ તચ્છાસનમસ્ય સર્વં
મહેન્દ્રમાસાદ્ય નિશામુવાસ ॥ 3-115-31 (20480)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ પઞ્ચદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 115 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-115-5 ઉત્તરંતીરં વૈતરણ્યાઃ ॥ 3-115-8 મા પરસ્વમભિદ્રોગ્ધા પરભાગસ્ય નાશં માદુર્વિત્યર્થઃ ॥ 3-115-12 અયાતયામં તાત્કાલિકમ્ ॥ 3-115-27 સમુદ્રપ્રાર્થનામન્રમાહ ઓંનમ ઇતિ। વિશ્વં ગુપ્તં લીનમસ્મિન્ પ્રલયે ઇતિ વિશ્વગુપ્તઃ। વિશ્વસ્માત્પરાય શ્રેષ્ઠાય વિષ્ણવે ઇત્યર્થઃ। લવણામ્ભસિ ક્ષારોદકે ॥ 3-115-30 દેવયોનિઃ દેવસ્તાનમ્ ॥ 3-115-31 યુધિષ્ઠિરઃ સાગરગામચચ્છદિતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 116
॥ શ્રીઃ ॥
3.116. અધ્યાયઃ 116
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અકૃતવ્રણએન મુનિના યુધિષ્ઠિરંપ્તિ પરશુરામચરિત્રકીર્તનારમ્ભઃ ॥ 1 ॥ ઋચીકેન ભૃગુસુતેન દિવ્યાશ્વસહસ્રશુલ્કદાનેન ગાધિકન્યાપરિણયનમ્ ॥ 2 ॥ ગાધિસુતયા સત્યવત્યા ભૂગુપ્રસાદાજ્જમદગ્નિનામકતવયોત્પાદનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-116-0 (20481)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-116-0x (2081)
સ તત્ર તામુષિત્વૈકાં રજનીં પૃથિવીપતિઃ।
તાપસાનાં પરં ચક્રે સત્કારં ભ્રાતૃભિઃ સહ ॥ 3-116-1 (20482)
લોમશસ્તસ્ય તાન્સર્વાનાચખ્યૌ તત્ર તાપસાન્।
ભૃગૂનઙ્ગિરસશ્ચૈવ વસિષ્ઠાનથ કાશ્યપાન્ ॥ 3-116-2 (20483)
તાન્સમેત્ય સા રાજર્ષિરભિવાદ્ય કૃતાઞ્જલિઃ।
રામસ્યાનુચરં વીરમપૃચ્છદકૃતવ્રણમ્ ॥ 3-116-3 (20484)
કદા નુ રામો ભગવાંસ્તાપસો દર્શયિષ્યતિ।
તમહં તપસા યુક્તં દ્રષ્ટુમિચ્છામિ ભાર્ગવમ્ ॥ 3-116-4 (20485)
અકૃતવ્રણ ઉવાચ। 3-116-5x (2082)
આયાનેવાસિ વિદિતો રામસ્ય વિદિતાત્મનઃ।
પ્રીતિસ્ત્વયિ ચ રામસ્ય ક્ષિપ્રં ત્વાં દર્શયિષ્યતિ ॥ 3-116-5 (20486)
ચતુર્દશીમષ્ટમીં ચ રામં પશ્યન્તિ તાપસાઃ।
અસ્યાં રાત્ર્યાં વ્યતીતાયાં ભવિત્રી શ્વશ્ચતુર્દશી ॥ 3-116-6 (20487)
`તતો દ્રક્ષ્યસિ રામં ત્વં કૃષ્ણાજિનજટાધરમ્'। 3-116-7 (20488)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ભવાનનુગતો રામં જામદગ્ન્યં મહાબલમ્।
પ્રત્યક્ષદર્શી સર્વસ્ય પૂર્વવૃત્તસ્ય કર્મણઃ ॥ 3-116-7x (2083)
સ ભવાન્કથયત્વદ્ય યથા રામેણ નિર્જિતાઃ।
આહવે ક્ષત્રિયાઃ સર્વે કથં કેન ચ હેતુના ॥ 3-116-8 (20489)
અકૃતવ્રણ ઉવાચ। 3-116-9x (2084)
[હન્ત તે કથયિષ્યામિ મહદાખ્યાનમુત્તમમ્।
ભૃગૂણાં રાજશાર્દૂલ વંશે જાતસ્ય ભારત ॥ 3-116-9 (20490)
રામસ્ય જામદગ્ન્યસ્ય ચરિતં દેવસંમિતમ્।
હૈહયાધિપતેશ્ચૈવ કાર્તવીર્યસ્ ભારત ॥ 3-116-10 (20491)
રામેણ ચાર્જુનો નામ હૈહયાધિપતિર્હતિઃ।
તસ્ય બાહુશતાન્યાસંસ્ત્રીણિ સપ્ત ચ પાણ્ડવ ॥ 3-116-11 (20492)
દત્તાત્રેયપ્રસાદેન વિમાનં કાઞ્ચનં તથા।
ઐશ્વર્યં સર્વભૂતેષુ પૃથિવ્યાં પૃથિવીપતે ॥ 3-116-12 (20493)
અવ્ઘાહતગતિશ્ચૈવ રથસ્તસ્ય મહાત્મનઃ।
રથેન તેન તુ સદાવરદાનેન વીર્યવાન્ ॥ 3-116-13 (20494)
મમર્દ દેવાન્યક્ષાંશ્ચ ઋષીંશ્ચૈવ સમન્તતઃ।
ભૂતાંશ્ચૈવ સ સર્વાંસ્તુ પીડયામાસ સર્વતઃ ॥ 3-116-14 (20495)
તતો દેવાઃ સમેત્યાહુર્ઋષયશ્ચ મહાવ્રતાઃ।
દેવદેવં સુરારિઘ્નં વિષ્ણું સત્યપરાક્રમમ્।
ભગવન્ભૂતરાર્થમર્જુનં જહિ વૈ પ્રભો ॥ 3-116-15 (20496)
વિમાનેન ચ દિવ્યેન હૈહયાધિપતિઃ પ્રભુઃ।
શચીસહાયં ક્રીડન્તં ધર્ષયામાસ વાસવમ્ ॥ 3-116-16 (20497)
તતસ્તુ ભગવાન્દેવઃ શક્રેણ સહિતસ્તદા।
કાર્તવીર્યવિનાશાર્થં મન્ત્રયામાસ ભારત ॥ 3-116-17 (20498)
યત્તદ્ભૂતહિતં કાર્યં સુરેન્દ્રેણ નિવેદિતમ્।
સંપ્રતિશ્રુત્ય તત્સર્વં ભગવાઁલ્લોકપૂજિતઃ।
જગામ બદરીં રમ્યાં સ્વમેવાશ્રમમણ્ડલમ્ ॥ 3-116-18 (20499)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ પૃથિવ્યાં પૃથિવીપતિઃ।]
કાન્યકુબ્જે મહાનાસીત્પાર્થિવઃ સુમહાબલઃ।
ગાધીતિ વિશ્રુતો લોકે વનવાસં જગામ હ ॥ 3-116-19 (20500)
વને તુ તસ્ય વસતઃ કન્યા જજ્ઞેઽપ્સરઃસમા।
ઋચીકો ભાર્ગવસ્તાં ચ વરયામાસ ભારત ॥ 3-116-20 (20501)
તમુવાચ તતો ગાધિર્બ્રાહ્મણં સંશિતવ્રતમ્।
ઉચિતં નઃ કુલે કિંચિત્પૂર્વૈર્યત્સંપ્રવર્તિતમ્ ॥ 3-116-21 (20502)
એકતઃ શ્યામકર્ણાનાં પાણ્ડુરાણાં તરસ્વિનામ્।
સહસ્રં વાજિનાં શુક્લમિતિ વિદ્ધિ દ્વિજોત્તમ ॥ 3-116-22 (20503)
ન ચાપિ ભગવાન્વાચ્યોદીયતામિતિ ભાર્ગવ।
દેયા મે દુહિતા ચૈવ ત્વદ્વિધાય મહાત્મને ॥ 3-116-23 (20504)
ઋચીક ઉવાચ। 3-116-24x (2085)
એકતઃ શ્યામકર્ણાનાં પાણ્ડુરાણાં તરસ્વિનામ્।
દાસ્યામ્યશ્વસહસ્રં તે મમ ભાર્યા સુતાઽસ્તુ તે ॥ 3-116-24 (20505)
`ગાધિરુવાચ। 3-116-25x (2086)
દદાસ્યશ્વસહસ્રં મે તવ ભાર્યા સુતાઽસ્તુ મે' ॥ 3-116-25 (20506)
અકૃતવ્રણ ઉવાચ। 3-116-26x (2087)
સ તથેતિ પ્રતિજ્ઞાય રાજન્વરુણમબ્રવીત્।
એકતઃ શ્યામકર્ણાનાં પાણ્ડુરાણાં તરસ્વિનામ્।
સહસ્રં વાજિનામેકં શુલ્કાર્થં પ્રતિદીયતામ્ ॥ 3-116-26 (20507)
તસ્મૈ પ્રાદાત્સહસ્રં વૈ વાજિનાં વરુણસ્તદા।
તદશ્વતીર્થં વિખ્યાતમુત્થિતા યત્ર તે હયાઃ ॥ 3-116-27 (20508)
ગઙ્ગાયાં કાન્યકુબ્જે વૈ દદૌ સત્યવતીં તદા।
તતો ગાધિઃ સુતાં ચાસ્મૈ જન્યાશ્ચાસન્સુરાસ્તદા ॥ 3-116-28 (20509)
લબ્ધં હયસહસ્રં તુ તાં ચ દૃષ્ટ્વા દિવૌકસઃ।
`વિસ્મયં પરમં જગ્મુસ્તમેવ દિવિ સંસ્તુવન્' ॥ 3-116-29 (20510)
ધર્મેણ લબ્ધ્વા તાં ભાર્યામૃચીકો દ્વિજસત્તમઃ।
યથાકામં યથાજોષં તયા રેમે સુમધ્યયા ॥ 3-116-30 (20511)
તં વિવાહે કૃતેરાજન્સભાર્યમવલોકકઃ।
આજગામ ભૃગુશ્રેષ્ઠઃ પુત્રં દૃષ્ટ્વા નનન્દ ચ ॥ 3-116-31 (20512)
ભાર્યાપતી તમાસીનં ભૃગું સુરગણાર્ચિતમ્।
અર્ચિત્વા પર્યુપાસીનૌ પ્રાઞ્જલી તસ્થતુસ્તદા ॥ 3-116-32 (20513)
તતઃ સ્નુષાં સ ભગવાન્પ્રહૃષ્ટો ભૃગુરબ્રવીત્।
વરં વૃણીષ્વ સુભગે દાતા હ્યસ્મિ તવેપ્સિતમ્ ॥ 3-116-33 (20514)
સા વૈ પ્રસાદયાભાસ તં ગુરું પુત્રકારણાત્।
આત્મનશ્ચૈવ માતુશ્ચ પ્રસાદં ચ ચકાર સઃ ॥ 3-116-34 (20515)
ભૃગુરુવાચ। 3-116-35x (2088)
ઋતૌ ત્વં ચૈવ માતા ચ સ્નાતે પુંસવનાય વૈ।
આલિઙ્ગેતાં પૃથગ્વૃક્ષૌ સાઽસ્વત્થં ત્વમુદુમ્બરમ્ ॥ 3-116-35 (20516)
ચરુદ્વયમિદં ભદ્રે જનન્યાશ્ચ તવૈવ ચ।
વિશ્વમાવર્તયિત્વા તુ મયા યત્નેન સાધિતમ્ ॥ 3-116-36 (20517)
પ્રાશિતવ્યં પ્રયત્નેન તેત્યુક્ત્વાઽદર્શનં ગતઃ।
આલિઙ્ગને ચરૌ ચૈવ ચક્રતુસ્તે વિપર્યયમ્ ॥ 3-116-37 (20518)
તતઃ પુન સ ભગવાન્કાલે બહુતિથે ગતે।
દિવ્યજ્ઞાનાદ્વિદિત્વા તુ ભગવાનાગતઃ પુનઃ ॥ 3-116-38 (20519)
અથોવાચ મહાતેજા ભૃગુઃ સત્યવતીં શ્નુષામ્ ॥ 3-116-39 (20520)
ઉપયુક્તશ્ચરુર્ભદ્રે વૃક્ષે ચાલિઙ્ગનં કૃતમ્।
વિપરીતેન તે સુભ્રૂર્માત્રા ચૈવાસિ વઞ્ચિતા ॥ 3-116-40 (20521)
ક્ષત્રિયો બ્રાહ્મણાચારો માતુસ્તવ સુતો મહાન્।
ભવિષ્યતિ મહાવીર્યઃ સાધૂનાં માર્ગમાસ્થિતઃ ॥ 3-116-41 (20522)
તતઃ પ્રસાદયામાસ શ્વશુરં સા પુનઃપુનઃ।
ન મે પુત્રો ભવેદીદૃક્કામં પૌત્રો ભવેદિતિ ॥ 3-116-42 (20523)
એવમસ્ત્વિતિ સા તેન પાણ્ડવ પ્રતિનન્દિતા।
ક્રાલં પ્રતીક્ષતી ગર્ભં ધારયામાસ યત્નતઃ ॥ 3-116-43 (20524)
જમદગ્નિં તતઃ પુત્રં જજ્ઞે સા કાલ આગતે।
તેજસા વર્ચસા ચૈવ યુક્તં ભાર્ગવનન્દનમ્ ॥ 3-116-44 (20525)
સ વર્ધમાનસ્તેજસ્વી વેદસ્યાધ્યયનેન ચ।
બહૂનૃષીન્મહાતેજાઃ પાણ્ડવેયાત્યવર્તત ॥ 3-116-45 (20526)
તં તુ કૃત્સ્નો ધનુર્વેદઃ પ્રત્યભાદ્ભરતર્ષભ।
ચતુર્વિધાનિ ચાસ્ત્રાણિ ભાસ્કરોપમવર્ચસમ્ ॥ 3-116-46 (20527)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ષોડશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 116 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-116-4 તાપસાન્દર્શયિષ્યતિ। તેનૈવાહંપ્રસઙ્ગેનેતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-116-5 આયાન્ આગચ્છન્ ॥ 3-116-28 જન્યાઃ વરપક્ષીયાઃ। તતો ગાધિઃ સુતાં તસ્મૈ દદૌ કન્યાં નૃપોત્તમેતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-116-29 લબ્ધ્વા હયસહસ્રં તદ્દેવાનાં સન્નિધૌ તદેતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-116-31 અવલોકકઃ અવલોકનાર્થી ॥ 3-116-36 વિશ્વંવિરાટપુરુષં આવર્તયિત્વામુહુર્મુહુરનુસંધાય એતયોશ્ચર્વોર્ભક્ષણેન વિશ્વસ્રષ્ટૃતુલ્યૌ પુત્રૌ ભવિષ્યત ઇતિ ભાવઃ ॥ 3-116-37 તે ઉભે પ્રતિ ઇત્યુક્ત્વેતીકારલોપઃ સંધિર્વા આર્ષઃ। આલિઙ્ગને અશ્વત્થોદુમ્બરયોઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 117
॥ શ્રીઃ ॥
3.117. અધ્યાયઃ 117
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
રામેણ રેણુકાયાં માનસિકવ્યભિચારદર્શિનઃ પિતુર્જમદગ્નેર્નિયોગાત્કુઠારેણ તસ્યાઃ કણ્ઠચ્છેદનમ્ ॥ 1 ॥ જમદગ્નિના પુત્રપ્રાર્થનયા રેણુકાયાઃ પુનરુજ્જીવનમ્ ॥ 2 ॥ રામાસંનિધાને જમદગ્ન્યાશ્રમમુપાગતેન કાર્તવીર્યાર્જુનેન તદીયહોમધેનુવત્સાહરણપૂર્વકં તદાશ્રમપીડનમ્ ॥ 3 ॥ તત આગતેન રામેણ કાર્તવીર્યે યુધિ નિહતે તદીયૈ રામાસંનિધાને જમદગ્નેર્વધઃ ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-117-0 (20528)
અકૃતવ્રણ ઉવાચ। 3-117-0x (2089)
સ વેદાધ્યયને યુક્તો જમદગ્નિર્મહાતપાઃ।
તપસ્તેપે તતો દેવાન્નિયમાદ્વશમાનયત્ ॥ 3-117-1 (20529)
સ પ્રસેનજિતં રાજન્નધિગમ્ય નરાધિપમ્।
રેણુકાં વરયામાસ સ ચ તસ્મૈ દદૌ નૃપઃ ॥ 3-117-2 (20530)
રેણુકાં ત્વથ સંપ્રાપ્ય ભાર્યાં ભાર્ગવનન્દનઃ।
આશ્રમસ્થસ્તયા સાર્ધં તપસ્તેપેઽનુકૂલયા ॥ 3-117-3 (20531)
તસ્યાઃ કુમારાશ્ચત્વારો જજ્ઞિરે રામપઞ્ચમાઃ।
સર્વેષામજઘન્યસ્તુ રામ આસીઞ્જઘન્યજઃ ॥ 3-117-4 (20532)
ફલાહારેષુ સર્વેષુ ગતેષ્વથ સુતેષુ વૈ।
રેણુકા સ્નાતુમગમત્કદાચિન્નિયતવ્રતા ॥ 3-117-5 (20533)
સા તુ ચિત્રરથં નામ માર્તિકાવતકં નૃપમ્।
દદર્શ રેણુકા રાજન્નાગચ્છન્તી યદૃચ્છયા ॥ 3-117-6 (20534)
ક્રીડન્તં સલિલે દૃષ્ટ્વા સભાર્યં પદ્મમાલિનમ્।
ઋદ્ધિમન્તં તતસ્તસ્ય સ્પૃહયામાસ રેણુકા ॥ 3-117-7 (20535)
વ્યભિચારાચ્ચ તસ્માત્સા ક્લિન્નામ્ભસિ વિચેતના।
`અન્તરિક્ષાન્નિપતિતા નર્મદાયાં મહાહ્રદે ॥ 3-117-8 (20536)
ઉતીર્ય ચાપિ સા યત્નાજ્જગામ ભરતર્ષભ'।
પ્રવિવેશાશ્રમં ત્રસ્તા તાં વૈ ભર્તાન્વબુધ્યત ॥ 3-117-9 (20537)
સ તાં દૃષ્ટ્વાચ્યુતાંધૈર્યાદ્બ્રાહ્મ્યા લક્ષ્મ્યા વિવર્જિતામ્।
શ્રિક્શબ્દેન મહાતેજા ગર્હયામાસ વીર્યવાન્ ॥ 3-117-10 (20538)
તતો જ્યેષ્ઠો જામદગ્ન્યો રુમણ્વાન્નામ નામતઃ।
આજગામ સુષેણશ્ચ વસુર્વિશ્વાવસુસ્તથા ॥ 3-117-11 (20539)
તાનાનુપૂર્વ્યાદ્ભગવાન્વધે માતુરચોદયત્।
ન ચ તે જાતસંમોહાઃ કિંચિદૂચુર્વિચેતસઃ ॥ 3-117-12 (20540)
તતઃ શશાપ તાન્ક્રોધાત્તે શપ્તાશ્ચૈતનાં જહુઃ।
મૃગપક્ષિસધર્માણઃ ક્ષિપ્રમાસઞ્જડોપમાઃ ॥ 3-117-13 (20541)
તતો રામોઽભ્યયાત્પશ્ચાદાશ્રમં પરવીરહા।
તમુવાચ મહામન્યુર્જમદગ્નિર્મહાતપાઃ ॥ 3-117-14 (20542)
જહીમાં માતરં પાપાં મા ચ પુત્ર વ્યથાં કૃથાઃ।
તત આદાય પરશું રામો માતુ શિરોઽહરત્ ॥ 3-117-15 (20543)
તતસ્તસ્ય મહારાજ જમદગ્નેર્મહાત્મનઃ।
કોપોઽભ્યગચ્છત્સહસા પ્રસન્નશ્ચાબ્રવીદિદમ્ ॥ 3-117-16 (20544)
મમેદં વચનાત્તાત કૃતં તે કર્મ દુષ્કરમ્।
વૃણીષ્વ કામાન્ધર્મજ્ઞ યાવતો વાઞ્છસે હૃદા ॥ 3-117-17 (20545)
સ વવ્રે માતુરુત્થાનમસ્મૃતિં ચ વધસ્ય વૈ।
પાપેન તેન ચાસ્પર્શં ભ્રાતૄણાં પ્રકૃતિં તથા ॥ 3-117-18 (20546)
અપ્રતિદ્વન્દ્વતાં યુદ્ધે દીર્ઘમાયુશ્ચ ભારત।
દદૌ ચ સર્વાન્કામાંસ્તાઞ્જમદગ્નિર્મહાતપાઃ ॥ 3-117-19 (20547)
કદાચિત્તુ તથૈવાસ્ય વિનિષ્ક્રાન્તાઃ સુતાઃ પ્રભો।
અથાનૂપપતિર્વીરઃ કાર્તવીર્યોઽભ્યવર્તત ॥ 3-117-20 (20548)
તમાશ્રમપદં પ્રાપ્તમૃષિરર્ધ્યાત્સમાર્ચયત્।
સ યુદ્ધમદસંમત્તો નાભ્યનન્દત્તથાઽર્ચનમ્ ॥ 3-117-21 (20549)
પ્રમથ્ય ચાશ્રમાત્તસ્માદ્ધોમધેનોસ્તતોબલાત્।
જહાર વત્સં ક્રોશન્ત્યા બભઞ્જ ચ મહાદ્રુમાન્ ॥ 3-117-22 (20550)
આગતાય ચ રામાય તદાચષ્ટ પિતા સ્વયમ્।
ગાં ચ રોરુદતીં દૃષ્ટ્વા કોપો રામં સમાવિશત્।
સ મન્યુવશમાપન્નઃ કાર્તવીર્યમુપાદ્રવત્ ॥ 3-117-23 (20551)
તસ્યાથ યુધિ વિક્રમ્ય ભાર્ગવઃ પરવીરહા।
ચિચ્છેદ નિશિતૈર્ભલ્લૈર્બાહૂન્પરિઘસંનિભાન્ ॥ 3-117-24 (20552)
સહસ્રસંમિતાન્રાજન્પ્રગૃહ્ય રુચિરં ધનુઃ।
અભિભૂતઃ સ રામેણ સંયુક્તઃ કાલધર્મણા ॥ 3-117-25 (20553)
અર્જુનસ્યાથ દાયાદા રામેણ કૃતમન્યવઃ।
આશ્રમસ્થં વિના રામં જમદગ્નિમુપાદ્રવન્ ॥ 3-117-26 (20554)
તે તં જઘ્નુર્મહાવીર્યમયુધ્યન્તં તપસ્વિનમ્।
અસકૃદ્રામરામેતિ વિક્રોશન્તમનાથવત્ ॥ 3-117-27 (20555)
કાર્તવીર્યસ્ય પુત્રાસ્તુ જમદગ્નિં યુધિષ્ઠિર।
ઘાતયિત્વા શરૈર્જગ્મુર્યથાગતમરિંદમાઃ ॥ 3-117-28 (20556)
અપક્રાન્તેષુ વૈ તેષુ જમદગ્નૌ તથા ગતે।
સમિત્પાણિરુપાગચ્છદાશ્રમં ભૃગુનન્દનઃ ॥ 3-117-29 (20557)
સ દૃષ્ટ્વા પિતરં વીરસ્તદા મૃત્યુવશં ગતમ્।
અનર્હં તં તથાભૂતં વિલલાપ સુદુઃખિતઃ ॥ 3-117-30 (20558)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ સપ્તદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 117 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-117-7 તતસ્તસ્ય સ્પૃહયામાસ તમૈચ્છત્। સભાર્યં હેમમાલિનમિતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-117-25 કાલધર્મણા મૃત્યુના ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 118
॥ શ્રીઃ ॥
3.118. અધ્યાયઃ 118
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અકૃતવ્રણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પિતૃવધમર્ષાત્ ત્રિઃ સપ્તકૃત્વઃ પૃથિવ્યા નિઃક્ષત્રિયીકરણાદિરામચરિત્રકથનમ્ ॥ 1 .। યુધિષ્ઠિરેણ પરેદ્યુશ્ચતુર્દશ્યાં સંનિહિતપરશુરામપૂજનાદિપૂર્વકં મહેન્દ્રશૈલાત્પુરઃ પ્રસ્થાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-118-0 (20559)
રામ ઉવાચ। 3-118-0x (2090)
મમાપરાધાત્તૈઃ ક્ષુદ્રૈર્હતસ્ત્વં તાત બાલિશૈઃ।
કાર્તવીર્યસ્ય દાયાદૈર્વને મૃગ ઇવેષુભિઃ ॥ 3-118-1 (20560)
ધર્મજ્ઞસ્ય કથં તાત વર્તમાનસ્ય સત્પથે।
મૃત્યુરેવંવિધો યુક્તઃ સર્વભૂતેષ્વનાગસઃ ॥ 3-118-2 (20561)
કિંનુ તૈર્ન કૃતંપાપં યૈર્બવાંસ્તપસિ સ્તિતઃ।
અયુધ્યમાનો વૃદ્ધઃ સન્હતઃ શરશતૈઃ શિતૈઃ ॥ 3-118-3 (20562)
કિંનુ તે તત્ર વક્ષ્યન્તિ સચિવેષુ સુહૃત્સુ ચ।
અયુધ્યમાનં ધર્મજ્ઞમેકં હત્વાઽનપત્રપાઃ ॥ 3-118-4 (20563)
અકૃતવ્રણ ઉવાચ। 3-118-5x (2091)
લાલપ્યૈવં સકુસ્ન્ણં બહુ નાનાવિધં નૃપ।
પ્રેતકાર્યાણિ સર્વાણિ પિતુશ્ચક્રે મહાતપાઃ ॥ 3-118-5 (20564)
દદાહ પિતરં ચાગ્નૌ રામઃ પરપુરંજયઃ।
પ્રતિજજ્ઞે વધં ચાપિ સર્વક્ષત્રસ્ય ભારત ॥ 3-118-6 (20565)
સંક્રુદ્ધોઽતિબલઃ સઙ્ખ્યે શસ્ત્રમાદાય વીર્યવાન્।
જઘ્નિવાન્કાર્તવીર્યસ્ય સુતાનેકોઽન્તકોપમઃ ॥ 3-118-7 (20566)
તેષાં ચાનુગતા યે ચ ક્ષત્રિયાઃ ક્ષત્રિયર્ષભ।
તાંશ્ચ સર્વાનવામૃદ્ગાદ્રામઃ પ્રહરતાંવરઃ ॥ 3-118-8 (20567)
ત્રિઃસપ્તકૃત્વઃ પૃથિવીં કૃત્વા નિઃક્ષિત્રિયાં પ્રભુઃ।
સમન્તપઞ્ચકે પઞ્ચ ચકાર રુધિરહ્રદાન્ ॥ 3-118-9 (20568)
સ તેષુ તર્પયામાસ પિતૄન્ભૃગુકુલોદ્વહઃ।
સાક્ષાદ્દદર્શ ચર્ચીકં સ ચ રામં ન્યવારયત્ ॥ 3-118-10 (20569)
તતો યજ્ઞેન મહતા જામદગ્ન્યઃ પ્રતાપવાન્।
તર્પયામાસ દેવેન્દ્રમૃત્વિગ્ભ્યઃ પ્રદદૌ મહીમ્ ॥ 3-118-11 (20570)
વેદીં ચાપ્યદદદ્ધૈમીં કશ્યપાય મહાત્મને।
દશવ્યામાયતાં કૃત્વા નવોત્સેધાં વિશાંપતે ॥ 3-118-12 (20571)
તાં કશ્યપસ્યાનુમતે બ્રાહ્મણાઃ ખણ્ડશસ્તદા।
વ્યભજંસ્તે તદા રાજન્પ્રખ્યાતાઃ ખાણ્ડવાયનાઃ ॥ 3-118-13 (20572)
સ પ્રદાય મહીં તસ્મૈ કશ્યપાય મહાત્મને।
`તપઃ સુમહદાસ્થાય મહાબલપરાક્રમઃ'।
અસ્મિન્મહેન્દ્રે શૈલેન્દ્રે વસત્યમિતવિક્રમઃ ॥ 3-118-14 (20573)
એવં વૈરમભૂત્તસ્ય ક્ષત્રિયૈર્લોકવાસિભિઃ।
પૃથિવી ચાપિ વિજિતા રામેણામિતતેજસા ॥ 3-118-15 (20574)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-118-16x (2092)
તતશ્ચતુર્દશીં રામઃ સમયેન મહામનાઃ।
દર્શયામાસ તાન્વિપ્રાન્ધર્મરાજં જ સાનુજમ્ ॥ 3-118-16 (20575)
સ તમાનર્ચ રાજેન્દ્ર ભ્રાતૃભિઃ સહિતઃ પ્રભુઃ।
દ્વિજાનાં ચ પરાં પૂજાં ચક્રે નૃપતિસત્તમઃ ॥ 3-118-17 (20576)
અર્જિત્વા જામદગ્ન્યં સ પૂજિતસ્તેન ચોદિતઃ।
મહેન્દ્ર ઉષ્ય તાં રાત્રિં પ્રયયૌ દક્ષિણામુખઃ ॥ 3-118-18 (20577)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ અષ્ટાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 118 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-118-12 દશવ્યામાયતાં વ્યામો હસ્તચતુષ્ટયમ્। ચત્વારિંશદ્ધસ્તાયામવિસ્તારામ્। નવોત્સેધાં ષટ્રત્રિંશદ્ધસ્તોચ્છ્રાયાં ચેત્યર્થઃ 3-118-17 આનર્ચ અર્ચિતવાન્ ॥ 3-118-18 ઉષ્ય ઉષિત્વા ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 119
॥ શ્રીઃ ॥
3.119. અધ્યાયઃ 119
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ યાત્રાક્રમેણ પ્રભાસતીર્થેપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 1 ॥ તત્રતદ્દિદૃક્ષયા કૃષ્ણબલભદ્રાદીનામાગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-119-0 (20578)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-119-0x (2093)
ગચ્છન્સ તીર્થાનિ મહાનુભાવઃ।
પુણ્યાનિ રમ્યાણિ દદર્શ રાજા।
સર્વાણિ વૈપ્રૈરુપશોભિતાનિ
ક્વચિત્ક્વચિદ્ભારત સાગરમ્ય ॥ 3-119-1 (20579)
સ વૃત્તવાંસ્તેષુ કૃતાભિષેકઃ
સહાનુજઃ પાર્થિવપુત્રપૌત્રઃ।
સમુદ્રગાં પુણ્યતમાં પ્રશસ્તાં
જગામ પારિક્ષિત પાણ્ડુપુત્રઃ ॥ 3-119-2 (20580)
તત્રાપિ ચાપ્લુત્ય મહાનુભાવ
સંતર્પયામાસ પિતૃડન્સુરાંશ્ચ।
દ્વિજાતિમુખ્યેષુ ધનં વિસૃજ્ય
ગોદાવરીં સાગરગામગચ્છત્ ॥ 3-119-3 (20581)
તતો વિપાપ્મા દ્રવિડેષુ રાજ-
ન્સમુદ્રમાસાદ્ય ચ લોકપુણ્યમ્।
અગસ્ત્યતીર્થં ચ મહાપવિત્રં-
નારીતીર્થાન્યથા વીરો દદર્શ ॥ 3-119-4 (20582)
તત્રાર્જુનસ્યાગ્ર્યધનુર્ધરસ્ય
નિશમ્ય તત્કર્મ પરૈરશક્યમ્।
સંપૂજ્યમાનઃ પરમર્ષિસઙ્ઘૈઃ
પરાં મુદં પાણઅડુસુતઃ સ લેભે ॥ 3-119-5 (20583)
સ તેષુ તીર્થેષ્વભિષિક્તગાત્રઃ
કૃષ્ણાસહાયઃ સહિતોઽનુજૈશ્ચ।
સંપૂજયન્વિક્રમમર્જુનસ્ય
રમે મહીપાલપતિઃ પૃથિવ્યામ્ ॥ 3-119-6 (20584)
તતઃ સહસ્રાણિ ગવાં પ્રદાય
તીર્થેષુ તેષ્વમ્બુધરોત્તમસ્ય।
હૃષ્ટઃ સહ ભ્રાતૃભિરર્જુનસ્ય
સંકીર્તયામાસ ગવાં પ્રદાનમ્ ॥ 3-119-7 (20585)
સ તાનિ તીર્થાનિ ચ સાગરસ્ય
પુણ્યાનિ ચાન્યાનિ બહૂનિ રાજન્।
ક્રમેણ ગચ્છન્પરિપૂર્ણકામઃ
શૂર્પારકં પુણ્યતમં દદર્શ ॥ 3-119-8 (20586)
તત્રોદધેઃ કંચિદતીત્ય દેશં
ખ્યાતં પૃથિવ્યાં વનમાસસાદ।
તપ્તં સુરૈરત્ર તપઃ પુરસ્તા-
દિષ્ટું કતથા પુણ્યપરૈર્નરેન્દ્રૈઃ ॥ 3-119-9 (20587)
સ તત્ર તામગ્ર્યધનુર્ધરસ્ય
વેદીં દદર્શાયતપીનબાહુઃ।
ઋચીકપુત્રસ્ય તપસ્વિસઙ્ઘૈઃ
સમાવૃતાં પુણ્યકૃદર્ચનીયામ્ ॥ 3-119-10 (20588)
તતો વસૂનાં વસુધાધિપઃ સ
મરુદ્ગણાનાં ચ તથાશ્વિનોશ્ચ।
વૈવસ્વતાદિત્યધનેશ્વરાણા-
મિન્દ્રસ્ય વિષ્ણોઃ સવિતુર્વિભોશ્ચ ॥ 3-119-11 (20589)
ભગસ્ય ચન્દ્રસ્ય દિવાકરસ્ય
પતેરપાં સાધ્યગણસ્ય ચૈવ।
ધાતુઃ પિતૄણાં ચ તથા મહાત્મા
રુદ્રસ્ય રાજન્સગણસ્ય ચૈવ ॥ 3-119-12 (20590)
સરસ્વત્યાઃ સિદ્ધગણસ્ય ચૈવ
પૂષ્ણશ્ચ યે ચાપ્યમરાસ્તથાઽન્યે।
પુણ્યાનિ ચાપ્યાયતનાનિ તેષાં
દદર્શ રાજા સુમનોહરાણિ ॥ 3-119-13 (20591)
તેષૂપવાસાન્વિબુધાનુપોષ્ય
દુત્ત્વા ચ રત્નાનિ મહાન્તિ રાજા।
તીર્થેષુ સર્વેષુ પરિપ્લુતાઙ્ગઃ
પુનઃ સ શૂર્પારકમાજગામ ॥ 3-119-14 (20592)
સ તેન તીરેણ તુ સાગરસ્ય
પુનઃ પ્રયાતઃ સહ સોદરીયૈઃ।
દ્વિજૈઃ પૃથિવ્યાં પ્રથિતં મહદ્ભિ-
સ્તીર્થં પ્રભાસં સમુપાજગામ ॥ 3-119-15 (20593)
તત્રાભિષિક્તઃ પૃથુલોહિતાક્ષઃ
સહાનુજૈર્દેવગણાન્પિતૄંશ્ચ।
સંતર્પયામાસ તથૈવ કૃષ્ણા
તે ચાપિ વિપ્રાઃ સહ લોમશેન ॥ 3-119-16 (20594)
કસ દ્વાદશાહં જલવાયુભક્ષઃ
કુર્વન્ક્ષપાહઃસુ તદાઽભિષેકમ્।
સમન્તતોઽગ્નીનુપદીપયિત્વા
તેપે તપો ધર્મભૃતાંવરિષ્ઠઃ ॥ 3-119-17 (20595)
તમુગ્રમાસ્થાય તપશ્ચરન્તં
શુશ્રાવ રામશ્ચ જનાર્દનશ્ચ।
તૌ સર્વવૃષ્ણિપ્રવરૌ સસૈન્યૌ
યુધિષ્ઠિરં જગ્મતુરાજમીઢમ્ ॥ 3-119-18 (20596)
તે વૃષ્ણયઃ પાણ્ડુસુતાન્સમીક્ષ્ય
ભૂમૌ શયાનાન્મલદિગ્ધગાત્રાન્।
અનર્હતીં દ્રૌપદીં ચાપિ દૃષ્ટ્વા
સુદુઃખિતાશ્ચુક્રુશુરાર્તનાદાન્ ॥ 3-119-19 (20597)
તતઃ સ રામં ચ જનાર્દનં ચ
કાર્ષ્ણિ ચ સામ્બં ચ શિનેશ્ચ પૌત્રમ્।
અન્યાંશ્ચ વૃષ્ણીનુપગમ્ય પૂજાં
ચક્રે યથાધર્મમહીનસત્વઃ ॥ 3-119-20 (20598)
તે ચાપિ સર્વાન્પ્રતિપૂજ્ય પાર્થાં-
સ્તૈઃ સત્કૃતાઃ પાણ્ડુસુતૈસ્તથૈવ।
યુધિષ્ઠિરં સંપરિવાર્ય રાજ-
ન્નુપાવિશન્દેવગણા યથેન્દ્રમ્ ॥ 3-119-21 (20599)
તેષાં સ સર્વં ચરિતં પરેષાં
વને ચ વાસં પરમપ્રતીતઃ।
અસ્ત્રાર્થમિન્દ્રસ્ય ગતં ચ પાર્થં
કૃષ્ણે શશંસામરરાજસૂનુમ્ ॥ 3-119-22 (20600)
શ્રુત્વા તુ તે તસ્ય વચઃ પ્રતીતા-
સ્તાંશ્ચાપિ દૃષ્ટ્વા સુકૃશનતીવ।
નેત્રોદ્ભવં સંમુમુચુર્મહાર્હા
દુઃખાર્તિજં વારિ મહાનુભાવાઃ ॥ 3-119-23 (20601)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ એકોનવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 119 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-119-2 વૃત્તવાન્ સદ્વૃત્તઃ। પાર્થિવઃ પૃથ્વીપતિઃ કશ્યપસ્તસ્ય પુત્રઃ સૂર્યસ્તસ્ય પૌત્રો યુધિષ્ઠિરઃ તત્પિતુર્ધર્મસ્ય સૂર્યપુત્રત્વાત્। પ્રશસ્તાં નામ નદીમ્ ॥ 3-119-4 નારીતીર્થાનિ ગ્રાહરૂપાઃ પઞ્ચાપ્સરસો મુનિશાપવશાદ્યત્ર સ્થિતા અર્જુનેન ચ શાપાન્મોચિતાસ્તાનિ નારીતીર્થાનિ ॥ 3-119-7 મમ્બુધરોત્તમસ્ય સમુદ્રસ્ય ॥ 3-119-14 તીર્થેષુ। ઉપવાસાન્ પુમીપવાસિનો વિબુધાન્પણઅડિતાનુપોષ્ય વસ્ત્રૈરાવાસ્ રત્નાનિ ચ તેભ્ય એવ દત્ત્વા ॥ 3-119-20 કાર્જ્જિ પ્રદ્યુમ્નમ્। પૌત્રં સાત્યકિમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 120
॥ શ્રીઃ ॥
3.120. અધ્યાયઃ 120
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
બલભદ્રેણ વૃષ્ણિપાણ્ડવસભાયાં ભીષ્મધૃતરાષ્ટ્રાદિગર્હણપૂર્વકં પાણ્ડવાન્પ્રતિ શોચનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-120-0 (20602)
જનમેજય ઉવાચ। 3-120-0x (2094)
પ્રભાસતીર્થમાસાદ્યપાણ્ડવા વૃષ્ણયસ્તથા।
કિમકુર્વન્કથાશ્ચૈષાં કાસ્તત્રાસંસ્તપોધન ॥ 3-120-1 (20603)
તે હિ સર્વે મહાત્માનઃ સર્વશાસ્ત્રવિશારદાઃ।
વૃષ્ણયઃ પાણ્ડવાશ્ચૈવ સુહૃદશ્ચપરસ્પરમ્ ॥ 3-120-2 (20604)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-120-3x (2095)
પ્રભાસતીર્થં સંપ્રાપ્ય પુણ્યં તીર્થં મહોદધેઃ।
વૃષ્ણયઃ પાણ્ડવાન્વીરાઃ પરિવાર્યોપતસ્થિરે ॥ 3-120-3 (20605)
તતો ગોક્ષીરકુન્દેન્દુમૃણઆલરજતપ્રભઃ।
વનમાલી હલી રામો બભાષે પુષ્કરેક્ષણમ્ ॥ 3-120-4 (20606)
ન કૃષ્ણ ધર્મશ્ચરિતો ભવાય
જન્તોરધર્મશ્ચ પરાભવાય।
યુધિષ્ઠિરો યત્રજટી મહાત્મા
વનાશ્રયઃ ક્લિશ્યતિ ચીરવાસાઃ ॥ 3-120-5 (20607)
દુર્યોધનશ્ચાપિ મહીં પ્રશાસ્તિ
ન ચાસ્ય ભૂમિર્વિવરં દદાતિ।
ધર્માદધર્મશ્ચરિતો વરીયા-
નિતીવ મન્યેત નરોઽલ્પબુદ્ધિઃ ॥ 3-120-6 (20608)
દુર્યોધને ચાપિ વિવર્ધમાને
યુધિષ્ઠિરે ચાસુખમાત્તરાજ્યે।
`હૃતસ્વરાજ્યાયતનાર્થભાર્યે
દુર્યોધનેનાલ્પધિયા ચ પાર્થે'।
કિંન્વત્ર કર્તવ્યમિતિ પ્રજાભિઃ
શઙ્કા મિથઃ સંજનિતા નરાણામ્ ॥ 3-120-7 (20609)
અયં સ ધર્મપ્રભવો નરેન્દ્રો
ધર્મે ધૃતઃ સત્યધૃતિઃ પ્રદાતા।
ચલેદ્ધિ રાજ્યાચ્ચ સુખાચ્ચ પાર્થો
ધર્માદપેતસ્તુ કથં વિવર્ધેત્ ॥ 3-120-8 (20610)
કથં નુ ભીષ્મશ્ચ કૃપશ્ચ વિપ્રો
દ્રોણશ્ચ રાજા ચ કુલસ્ય વૃદ્ધઃ।
પ્રવ્રાજ્ય પાર્થાન્સુમાપ્નુવન્તિ
ધિક્પાપબુદ્ધીન્ભરતપ્રધાનાન્ ॥ 3-120-9 (20611)
કિંનામ વક્ષ્યત્યવનિપ્રધાનઃ
પિતૃડન્સમાગમ્ય પરત્ર પાપઃ।
પુત્રેષુ સમ્યક્વરિતં મયેતિ
પુત્રાનપાપાન્વ્યપરોપ્ય રાજ્યાત્ ॥ 3-120-10 (20612)
નાસૌ ધિયા સંપ્રતિ પશ્યતિ સ્મ
કિંનામ કૃત્વાઽહમચક્ષુરેવમ્।
જાતઃ પૃથિવ્યામિતિ પાર્થિવેષુ
પ્રવ્રાજ્યકૌન્તેયમિતિ સ્મ રાજ્યાત્ ॥ 3-120-11 (20613)
નૂનં સમૃદ્ધાન્પિતૃલોકભૂમૌ
ચામીકરાભાન્ક્ષિતિજાન્પ્રફુલ્લાન્।
વિચિત્રવીર્યસ્ય સુતઃ સપુત્રઃ
કૃત્વા નૃશંસં વત પશ્યતિ સ્મ ॥ 3-120-12 (20614)
વ્યૂઢોત્તરાંસાન્પૃથુલોહિતાક્ષા-
નિમામ્સ્મ પૃચ્છન્સ શૃણોતિ નૂનમ્।
પ્રાસ્થાપયદ્યત્સ વનં સશઙ્કો
યુધિષ્ઠિરં સાનુજમાત્તશસ્ત્રમ્ ॥ 3-120-13 (20615)
યોઽયં પરષાં પૃતનાં સમૃદ્ધાં
નિરાયુધો દીર્ઘભુજો નિહન્યાત્।
શ્રુત્વૈવ શબ્દં હિ વૃકોદરસ્ય
મુઞ્ચન્તિ સૈન્યાનિ શકૃત્સમૂત્રમ્ ॥ 3-120-14 (20616)
સ ક્ષુત્પિપાસાધ્વકૃશસ્તરસ્વી
સમેત્ય નાનાયુધબાણપાણિઃ।
વને સ્મરન્વાસમિમં સુઘોરં
શેષં ન કુર્યાદિતિ નિશ્ચિતં મે ॥ 3-120-15 (20617)
ન હ્યસ્ વીર્યેણ બલેન કશ્ચિ-
ત્સમઃ પૃથિવ્યામપિ વિદ્યતેઽન્યઃ।
સ શીતવાતાતપકર્શિતાઙ્ગો
ન શેષમાજાવસુહૃત્સુ કુર્યાત્ ॥ 3-120-16 (20618)
પ્રાચ્યાં નૃપાનેકરથેન જિત્વા
વૃકોદરઃ સાનુચરાન્રણેષુ।
સ્વસ્ત્યાગમદ્યોઽતિરથસ્તરસ્વી
સોયં વને ક્લિશ્યતિ ચીરવાસાઃ ॥ 3-120-17 (20619)
યઃ સિન્ધુકૂલે વ્યજયન્નૃદેવા-
ન્સમાગતાન્દાક્ષિણાત્યાન્મહીપાન્।
તં પશ્યતેમં સહદેવમદ્ય
તરસ્વિનં તાપસવેષરૂપમ્ ॥ 3-120-18 (20620)
યઃ પાર્થિવાનેકરથેન વીરો
દિશં પ્રતીચીં પ્રત્નિયુદ્ધશૌણ્ડઃ।
જિગ્યે રણે તં નકુલં વનેઽસ્મિ-
ન્સંપશ્યતૈનં મલદિગ્ધગાત્રમ્ ॥ 3-120-19 (20621)
સત્રે સમૃદ્ધેઽતિરથસ્ય રાજ્ઞો
વેદીતલાદુત્પતિતા સુતા યા।
સેયં વને વાસમિમં સુદુઃખં
કથં સહત્યદ્ય સતી સુખાર્હા ॥ 3-120-20 (20622)
ત્રિવર્ગમુખ્યસ્ સમીરણસ્ય
દેવેશ્વરસ્યાપ્યથવાઽશ્વિનોશ્ચ।
એષાં સુરાણાં તનયાઃ કથંનુ
વને ચરન્ત્યસ્તસુખાઃ સુખાર્હાઃ ॥ 3-120-21 (20623)
જિતે હિ ધર્મસ્ય સુતે સભાર્યે
સભ્રાતૃકે સાનુચરે નિરસ્તે।
દુર્યોધને ચાપિ વિવર્ધમાને
કથં ન સીદત્યવનિઃ સશૈલા ॥ 3-120-22 (20624)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ વિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 120 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-120-5 ભવાય અભ્યુદયાય ॥ 3-120-6 વિવરં શરીરગૂહૃનાય ન દદાતીત્યર્થઃ ॥ 3-120-7 મિથઃ શઙ્કાધર્માધર્મયોઃ કિં બલીય ઇતિ શાસ્ત્રાનુભવયોર્વિરોધાત્સંશયઃ ॥ 3-120-8 રાજ્યાચ્ચ સુખાચ્ચ ચલેત્ નતુ ધર્માદિતિ શેષઃ। તત્ર હેતુઃ ધર્માદિતિ ॥ 3-120-10 અવનિપ્રધાનો ધૃતરાષ્ટ્રઃ ॥ 3-120-11 કિંનામ પાપં કૃત્વાઽહમચક્ષુર્જાતઃ કૌન્તેયં પ્રવ્રાજ્ય કીદૃશો ભવિષ્યામીતિ ધિયા નાસૌ પશ્યતીત્યધ્યાહૃત્ય યોજ્યમ્ ॥ 3-120-12 ચામીકરાભાન્ કનકપ્રભાન્। એતન્મરણચિહ્નમ્। નૃશંસં નિન્દ્યં કર્સ ॥ 3-120-15 શેષં ન કુર્યાત્ નિઋશેષમેવ નાશયેદિત્યર્થઃ ॥ 3-120-17 ખસ્તિ ક્ષેમેણ આગમત્ આગતઃ ॥ 3-120-18 યો દન્તકૂટે ત્વજયત્સમેતાનિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-120-20 રાજ્ઞઃ દ્રુપદસ્ય ॥ 3-120-21 ત્રિવર્ગમુખ્યસ્ ધર્મસ્ય ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 121
॥ શ્રીઃ ॥
3.121. અધ્યાયઃ 121
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સાત્યકિના પાણઅડવાનપેક્ષણેન સ્વૈરેવ ધાર્તરાષ્ટ્રાદિહનનપૂર્વકં પાણ્ડવાનામાવનવાસસમાપનમભિમન્યો રાજ્યેઽભિષચ નોક્તિઃ ॥ 1 ॥ કૃષ્ણેન સાત્યકિંપ્રતિપાણ્ડવાનાં પરબાહુબલૈકાનુપજીવિત્વાદિગુણકથનપૂર્વકં તન્નિપેધનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-121-0 (20625)
સાત્યકિરુવાચ। 3-121-0x (2096)
ન રામ કાલઃ પરિદેવનાય
યદુત્તરં ત્વત્ર તદેવ સર્વે।
સમાચરામો હ્યનતીતકાલં
યુધિષ્ઠિરો યદ્યપિ નાહ કિંચિત્ ॥ 3-121-1 (20626)
યે નાથવન્તોઽદ્ય ભવન્તિ લોકે
તે નાત્મના કર્મ સમારન્તે।
તેષાં તુ કાર્યેષુ ભવન્તિ નાથાઃ
શૈબ્યાદયો રામ યથા યયાતેઃ ॥ 3-121-2 (20627)
યેષાં તથા રામ સમારભન્તે
કાર્યાણિ નાથાઃ સ્વમતેન લોકે।
રતે નાથવન્તઃ પુરુષપ્રવીરા
નાનાથવત્કૃચ્છ્રમવાપ્નુવન્તિ ॥ 3-121-3 (20628)
કસ્માદિમૌ રામજનાર્દનૌ ચ
પ્રદ્યુમ્નસામ્બૌ ચ મયા સમેતૌ।
વસન્ત્યરણ્યે સહ સોદરીયૈ-
સ્ત્રૈલોક્યનાથાનભિગમ્ય પાર્થાઃ ॥ 3-121-4 (20629)
નિર્યાતુ સાધ્યદ્ય દશાર્હસેના
પ્રભૂતનાનાયુધચિત્રવર્મા।
યમક્ષયં ગચ્છતુ ધાર્તરાષ્ટ્રઃ
સબાન્ધવો વૃષ્ણિબલાભિભૂતઃ ॥ 3-121-5 (20630)
ત્વં હ્યેવ કોપાત્પૃથિવીમપીમાં
સંવેષ્ટયેસ્તિષ્ઠતુ શાર્હ્ગધન્વા।
સ ધાર્તરાષ્ટ્રં જહિ સાનુબન્ધં
વૃત્રં યથા દેવપતિર્મહેન્દ્રઃ ॥ 3-121-6 (20631)
ભ્રાતા ચ મે યઃ સ સખા ગુરુશ્ચ
જનાર્દનસ્યાત્મસમશ્ચ પાર્થઃ।
તદર્થમેકો હિ ય ઉદ્યમન્વૈ
કરોતિ કર્ણોઽસ્ત્રમવારણીયમ્ ॥ 3-121-7 (20632)
[યદર્થમૈચ્છન્મનુજાઃ સુપુત્રં
શિષ્યં ગુરું ચાપ્રતિકૂલવાદમ્।
યદર્થમભ્યુદ્યતમુત્તમં ત-
ત્કરોતિ કર્માગ્ર્યમપારણીયમ્ ॥] 3-121-8 (20633)
તસ્યાસ્ત્રવર્ષાણ્યહમુત્તમાસ્ત્રૈ-
ર્વિહત્ય સર્વાણઇ રણેઽભિભૂય।
કાયાચ્છિરઃ સર્પવિષાગ્નિકલ્પૈઃ
શરોત્તમૈરુન્મથિતાઽસ્મિ રામ ॥ 3-121-9 (20634)
ખઙ્ગેન ચાહં નિશિતેન સઙ્ખ્યે
કાયાચ્છિરસ્તસ્ય બલાત્પ્રમત્ય।
તતોઽસ્ સર્વાનનુગાન્હનિષ્યે
દુર્યોધનં ચાપિ કુરૂશ્ચ સર્વાન્ ॥ 3-121-10 (20635)
આત્તાયુધં મામિહ રૌહિણએય
પશ્યન્તુ ભૈમા યુધિ જાતહર્ષાઃ।
નિઘ્નન્તમેકં કુરુયોધમુખ્યા-
નગ્નિં મહાકક્ષમિવાન્તકાલે ॥ 3-121-11 (20636)
પ્રદ્યુમ્નમુક્તાન્નિશિતાન્ન શક્તાઃ।
સોઢું કૃપદ્રોણવિકર્ણકર્ણાઃ।
જાનાસિ પીર્યં ચ તવાત્મજસ્ય
કાર્ષ્ણિર્ભવત્યેવ યથા રણસ્થઃ ॥ 3-121-12 (20637)
સામ્બઃ સસૂતં સરથં ભુજાભ્યાં
દુઃશાસનં શાસ્તુ બલાત્પ્રમથ્ય।
ન વિદ્યતેજામ્બવતીસુતસ્ય
રણેઽવિષહ્યં હિ રણોત્કટસ્ય ॥ 3-121-13 (20638)
એતેન બાલેન હિ શમ્બરસ્ય
દૈત્યસ્ય સૈન્યં સહસા પ્રણુન્નમ્।
`હતઃ સ પાપો યુધિ કેવલેન
યુદ્ધેઽદ્વિતીયો હરિતુલ્યવીર્યઃ' ॥ 3-121-14 (20639)
વૃત્તોરુરત્યાયતપીનબાહુ-
રેતેન સઙ્ખ્યે નિહતોઽશ્વચક્રઃ।
કો નામ સામ્બસ્ય મહારથસ્ય
રણે સમક્ષં રથમભ્યુદીયાત્ ॥ 3-121-15 (20640)
યથા પ્રવિશ્યાન્તરમન્તકસ્ય
કાલે મનુષ્યો ન વિનિષ્ક્રમેત।
તથા પ્રવિશ્યાન્તરમસ્ય સઙ્ખ્યે
કો નામ જીવન્પુનરાવ્રજેચ્ચ ॥ 3-121-16 (20641)
દ્રોણં કચ ભીષ્મં ચ મહારથૌ તૌ
સુતૈર્વૃતં ચાપ્યથ સોમદત્તમ્।
સર્વાણઇ સૈન્યાનિ ચ વાસુદેવઃ
પ્રધક્ષ્યતે સાયકવહ્નિજાલૈઃ ॥ 3-121-17 (20642)
કિંનામ લોકેષુ વિષહ્મમસ્તિ-
કૃષ્ણસ્ય સર્વેષુ સદેવકેષુ।
આત્તાયુધસ્યોત્તમબાણપાણે-
શ્ચક્રાયુધસ્યાપ્રતિમસ્ય યુદ્ધે ॥ 3-121-18 (20643)
તતો નિરુદ્ધોઽપ્યસિચર્મપાણિ-
ર્મહીમિમાં ધાર્તરાષ્ટ્રૈર્વિસંજ્ઞૈઃ।
હૃતોત્તમાઙ્ગૈર્નિહતૈઃ કરોતુ
કીર્ણાઙ્કુશૈર્વેદિમિવાધ્વરેષુ ॥ 3-121-19 (20644)
ગદોલ્મુકૌ બાહુકભાનુનીથાઃ
શૂરશ્ર સઙ્ખ્યે નિશઠઃ કુમારઃ।
રણોત્કટૌ સારણચારુદેષ્ણૌ
કુલોચિતં વિપ્રથયન્તુ કર્મ ॥ 3-121-20 (20645)
સવૃષ્ણિભોજાન્ધકયોધમુખ્યા
સમાગતા સાત્વતશૂરસેના।
હત્વા રણે તાન્ધૃતરાષ્ટ્રપુત્રા-
ન્લોકે યશઃ સ્ફીતમુપાકરોતુ ॥ 3-121-21 (20646)
તતોઽભિમન્યુઃ પૃથિવીં પ્રશાસ્તુ
યાવદ્વ્રતં ધર્મભૃતાંવરિષ્ઠઃ।
યુધિષ્ઠિરઃ પારયતે મહાત્મા
દ્યૂતે યથોક્તં કુરુસત્તમેન ॥ 3-121-22 (20647)
અસ્મત્પ્રમુક્તૈર્વિશિખૈર્જિતારિ-
સ્તતો મહીં ભોક્ષ્યતિ ધર્મરાજઃ।
નિર્ધાર્તરાષ્ટ્રાં હતસૂતપુત્રા-
મેતદ્ધિ નઃ કૃત્યતમં યશસ્યમ્ ॥ 3-121-23 (20648)
વાસુદેવ ઉવાચ। 3-121-24x (2097)
અસંશયં માધવ સત્યમેત-
દ્ગૃહ્ણીમ તે વાક્યમદીનસત્વ।
સ્વાભ્યાં ભુજાભ્યામજિતાં તુ ભૂમિં
નેચ્છેત્કુરૂણામૃષભઃ કથંચિત્ ॥ 3-121-24 (20649)
ન હ્યેષ કામાન્ન ભયાન્ન લોભા-
દ્યુધિષ્ઠિરો જાતુ જહ્યાત્સ્વધર્મમ્।
ભીમાર્જુનૌ ચાતિરથૌ યમૌ ચ
તથૈવ કૃષ્ણા દ્રુપદાત્મજેયમ્ ॥ 3-121-25 (20650)
ઉભૌ હિ યુદ્ધેઽપ્રતિમૌ પૃથિવ્યાં
વૃકોદરશ્ચૈવ ધનંજયશ્ચ।
કસ્માન્ન કૃત્સ્નાં પૃથિવીં પ્રશાસે-
ન્માદ્રીસુતાભ્યાં ચ પુરસ્કૃતોઽયમ્ ॥ 3-121-26 (20651)
યદા તુ પાઞ્ચાલપતિર્મહાત્મા
સકેકયશ્ચેદિપતિર્વયં ચ।
યુધ્યેમ વિક્રમ્ય રણે સમેતા-
સ્તદૈવ સર્વે રિપવો હિ ન સ્યુઃ ॥ 3-121-27 (20652)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-121-28x (2098)
નેદં ચિત્રં માધવ યદ્બ્રવીષિ
સત્યં તુ મે રક્ષ્યતમં ન રાજ્યમ્।
કૃષ્ણસ્તુ માં વેદ યથાવદેકઃ
કૃષ્ણં ચ વેદાહમથો યથાવત્ ॥ 3-121-28 (20653)
યદૈવ કાલં પુરુષપ્રવીરો
વેત્સ્યત્યયં માધવ વિક્રમસ્ય।
તદા રણે ત્વં ચ શિનિપ્રવીર
સુયોધનં જેષ્યસિ કેશવશ્ચ ॥ 3-121-29 (20654)
પ્રતિપ્રયાન્ત્વદ્ય દશાર્હવીરા
દૃષ્ટોસ્મિ નાથૈર્નરલોકનાથૈઃ।
ધર્મેઽપ્રમાદં કુરુતાપ્રમેયા
દ્રષ્ટાઽસ્મિ ભૂયઃ સુખિનઃ સમેતાન્ ॥ 3-121-30 (20655)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-121-31x (2099)
તેઽન્યોન્યમામન્ત્ર્ય તથાઽભિવાદ્ય
વૃદ્ધાન્પરિષ્વજ્ય શિશૂંશ્ચ સર્વાન્।
યદુપ્રવીરાઃ સ્વગૃહાણિ જગ્મુ-
સ્તે ચાપિ તીર્થાન્યમુસંવિચેરુઃ ॥ 3-121-31 (20656)
વિસૃજ્ય વૃષ્ણીનનુ ધર્મરાજૌ
વિદર્ભરાજોપચિતાં સુતીર્થામ્।
જગામ પુણ્યાં સરિતં પયોષ્ણીં
સભ્રાતૃભૃત્યઃ સહ લોમશેન ॥ 3-121-32 (20657)
સુતેન સોમેન વિમિશ્રતોયાં
પયઃ પયોષ્ણીં પ્રતિ સોધ્યુવાસ।
દ્વિજાતિમુખ્યૈર્મુદિતૈર્મહાત્મા
સંસ્તૂયમાનઃ સ્તુતિભિર્વરાભિઃ ॥ 3-121-33 (20658)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્તયાત્રાપર્વણિ એકવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 121 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-121-2 શૈવ્યાદય ઇતિ સ્વાર્થે ષ્યઞ્ ॥ 3-121-7 સ પાર્થોપિ તિષ્ઠત્વિતિ પૂર્વેણાન્વયઃ ॥ 3-121-8 યદર્થં શત્રુવધાર્થમ્। તત્ સુપુત્રાદિકમ્। અસ્માકમસ્તીતિ શેષઃ ॥ 3-121-11 ભૈમા ભીમકર્મકર્તારો ભીમવંશજા વા ॥ 3-121-14 એતેન પ્રદ્યુમ્નેન ॥ 3-121-33 સુતેન અભિષુતેન। યજ્ઞે સોમપાનતુલ્યં તજ્જલપાનમિત્યર્થઃ। પયોષ્ણીં પ્રતિ પયોષ્ણ્યાં પયોમાત્રમધ્યુવાસં ભક્ષિતવાન્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 122
॥ શ્રીઃ ॥
3.122. અધ્યાયઃ 122
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
લોમશેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પયોષ્ણોતટે ગયકૃતયાગવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥ તથા ચ્યવનેન શર્યાતિયાજનાદિકથનમ્ ॥ 2 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ લોમશંપ્રતિસવિસ્તરં ચ્યવનચરિત્રકીર્તનપ્રાર્થના ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-122-0 (20659)
લોમશ ઉવાચ। 3-122-0x (2100)
ગયેન યજમાનેન સોમેનેહ પુરંદરઃ।
તર્પિત શ્રૂયતે રાજન્સ તૃપ્તો મુદમભ્યગાત્ ॥ 3-122-1 (20660)
ઇહ દેવૈઃ સહેન્દ્રૈશ્ચ પ્રજાપતિભિરેવ ચ।
ઇષ્ટં બહુવિધૈર્યજ્ઞૈર્મહદ્ભિર્ભૂરિદક્ષિણૈઃ ॥ 3-122-2 (20661)
આધૂર્તરજસશ્ચેહ રાજા વજ્રધરં પ્રભુઃ।
તર્પયામાસ સોમેન હયમેધેષુ સપ્તસુ ॥ 3-122-3 (20662)
તસ્ય સપ્તસુ યજ્ઞેષુ સર્વમાસીદ્ધિરણ્યયમ્।
વાનપ્રસ્થં ચ ભૌમં ચ યદ્દ્રવ્યં નિયતં મખે ॥ 3-122-4 (20663)
ચષાલયૂપચમસાઃ સ્થાલ્યઃ પાત્ર્યઃ સ્રુચઃ સ્રુવાઃ।
તેષ્વેવ ચાસ્ય યજ્ઞેષુ પ્રયોગાઃ સપ્ત વિશ્રુતાઃ ॥ 3-122-5 (20664)
સપ્તૈકૈકસ્યયૂપસ્ય ચષાલાશ્ચોપરિશ્થિતાઃ।
તસ્ય સ્મ યૂપાન્યજ્ઞેષુ ભ્રાજમાનાન્હિરણ્મયાન્।
સ્વયમુત્થાપયામાસુર્દેવાઃ સેન્દ્રા યુધિષ્ઠિર ॥ 3-122-6 (20665)
તેષુ તસ્ય મખાગ્ર્યેષુ ગયસ્ય પૃથિવીપતેઃ।
અમાદ્યદિન્દ્રઃ સોમેન દક્ષિણાભિર્દ્વિજાતયઃ ॥ 3-122-7 (20666)
પ્રસઙ્ખ્યાનાનસઙ્ખ્યેયાન્પ્રત્યગૃહ્ણન્દ્વિજાતયઃ ॥ 3-122-8 (20667)
સિકતા વા યથા લોકે યથાવા દિવિ તારકાઃ।
યથા વા વર્ષતો ધારા અસઙ્ખ્યેયાઃ સ્મ કેનચિત્ ॥ 3-122-9 (20668)
તથૈવ તદસઙ્ખ્યેયં ધનં યત્પ્રદદૌ ગયઃ।
સદસ્યેભ્યો મહારાજ તેષુ યજ્ઞેષુ સપ્તસુ ॥ 3-122-10 (20669)
ભવેત્સઙ્ખ્યેયમેતદ્ધિ યદેતત્પરિકીર્તિતમ્।
ન તસ્ય શક્યાઃ સઙ્ખ્યાતું દક્ષિણાદક્ષિણાવતઃ ॥ 3-122-11 (20670)
હિરણ્મયીભિર્ગોભિશ્ચ કૃતાભિર્વિશ્વકર્મણા।
બ્રાહ્મણાંસ્તર્પયામાસ નાનાદિગ્ભ્યઃ સમાગતાન્ ॥ 3-122-12 (20671)
અલ્પાવશેષા પૃથિવી ચૈત્યૈરાસીત્સમાચિતા।
ગયસ્ય યજમાનસ્ય તત્રતત્ર વિશાંપતે ॥ 3-122-13 (20672)
સ લોકાન્પ્રાપ્તવૈનૈન્દ્રાન્કર્મણા તેન ભરત।
સલોકતાં તસ્ય ગચ્છેત્પયોષ્ણ્યાં ય ઉપસ્પૃશેત્ ॥ 3-122-14 (20673)
તરસ્માત્ત્વમત્ર રાજેનદ્ર ભ્રાતૃભિઃ સહિતોચ્યુત।
ઉપસ્પૃશ્ય મહીપાલ ધૂતપાપ્મા ભવિષ્યસિ ॥ 3-122-15 (20674)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-122-16x (2101)
સ પયોષ્ણ્યાં નરશ્રેષ્ઠઃ સ્નાત્વા વૈ ભ્રાતૃભિઃ સહ।
વૈદૂર્યપર્વતં ચૈવ નર્મદાં ચ મહાનદીમ્ ॥ 3-122-16 (20675)
`ઉદ્દિશ્ય પાણ્ડવશ્રેષ્ઠઃ સ પ્રતસ્થે મહીપતિઃ'।
સમાગમત તેજસ્વી ભ્રાતૃભિઃ સહિતો નઘ ॥ 3-122-17 (20676)
તત્રાસ્ય સર્વાણ્યાચખ્યૌ લોમશો ભગવાનૃષિઃ।
તીર્થાનિ રમણીયાનિ પુણ્યાન્યાયતનાનિ ચ ॥ 3-122-18 (20677)
યથાયોગં યથાપ્રીતિ પ્રયયૌ ભ્રાતૃભિઃ સહ।
તત્રતત્રાદદદ્વિત્તં બ્રાહ્મણેભ્યઃ સહસ્રશઃ ॥ 3-122-19 (20678)
લોમશ ઉવાચ। 3-122-20x (2102)
દેવાનામેતિ કૌન્તેય તથા રાજ્ઞાં સલોકતામ્।
વેદૂર્યપર્વતં દૃષ્ટ્વા નર્મદામવતીર્ય ચ ॥ 3-122-20 (20679)
સન્ધિરેષ નરશ્રેષ્ઠ ત્રેતાયા દ્વાપરસ્ય ચ।
એનમાસાદ્ય કૌન્તેય સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ 3-122-21 (20680)
એષ શર્યાતિયજ્ઞસ્ય દેશસ્તાત પ્રકાશતે।
સાક્ષાદ્યત્રાપિબત્સોમમશ્વિભ્યાં સહ વાસવઃ ॥ 3-122-22 (20681)
ચુકોપ ભાર્ગવશ્ચાપિ મહેન્દ્રસ્ મહાતપાઃ।
સંસ્તમ્ભયામાસ ચ તં વાસવં ચ્યવનઃ પ્રભુઃ ॥ 3-122-23 (20682)
સુકન્યાં ચાપિ ભાર્યાં સ રાજપુત્રીમવાપ્તવાન્।
`નાસત્યૌ ચ મહાભાગ કૃતવાન્સોમપીથિવૌ' ॥ 3-122-24 (20683)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-122-25x (2103)
કથં વિષ્ટમ્ભિતસ્તેન ભગવાન્પાકશાસનઃ।
કિમર્થં ભાર્ગવશ્ચાપિ કોપં ચક્રે મહાતપાઃ ॥ 3-122-25 (20684)
નાસત્યૌ ચ કથં બ્રહ્મન્કૃતવાન્સોમપીથિનૌ।
એતત્સર્વં યથાવૃત્તમાખ્યાતુ ભગવાન્મમ ॥ 3-122-26 (20685)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ દ્વાવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 122 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-122-3 આધૂર્તરજસો ગયનામા ॥ 3-122-4 વાનરસ્પત્યં વૃક્ષજં ચષાલાદિ। ભૌમં મૃન્મયં સ્થાલ્યાદિ ॥ 3-122-5 ચષાલો યૂપાકટકઃ। યૂપઃ યજ્ઞસ્તમ્ભઃ। ચમસાઃ સોમપાનપાત્રાણિ। પાત્ર્યઃ હવિઃસ્થાપનાર્થાનિ મૃન્મયાનિ। સ્રુચઃ હવિઃપ્રદાનાર્થાઃ। સ્રુવાહવિરવદાનાર્થાઃ ॥ 3-122-8 પ્રસઙ્ખ્યાનાન્ એકયત્નેન ભૂયઃખર્ણમુદ્રાદેર્માપકાન્ ખારીદ્રોણાદીન્ ॥ 3-122-26 સોમસ્ય પીથઃ પાનં તદ્વન્તૌ સોમપીથિનૌ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 123
॥ શ્રીઃ ॥
3.123. અધ્યાયઃ 123
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
લામશેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સુકન્યોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ ॥ 1 ॥ કદાચન શર્યાતનિના નૃપેણ સૈન્યાદિભિઃસહ ચ્યવનાશ્રમાભિગમનમ્ ॥ 2 ॥ તત્ર શર્યાતિકન્યયા સુકન્યયા ચિરતરતપશ્ચર્યાનિરતસ્ય ચ્યવનસ્ય શરીરં પર્યાવૃત્ય વિવર્ધમાનમહાવલ્મીકાવલોકનમ્ ॥ 3 ॥ તથા કુતૂહલાદ્વલ્મીકોપરિ દૃશ્યમાનચ્યવનનયનયુગલસ્યાજ્ઞાનાત્કણ્ટકેન વિભેદનમ્ ॥ 4 ॥ તતઃ ક્રુદ્ધસ્ય ચ્યવનસ્ય પ્રસાદનાય શર્યાતિના ભાર્યાત્વાય તસ્મૈ સુકન્યાયાઃ પ્રદાનમ્ ॥ 5 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-123-0 (20686)
લોમશ ઉવાચ। 3-123-0x (2104)
ભૃગોર્મહર્ષેઃ પુત્રોઽભૂચ્ચયવનો નામ ભારત।
સમીપે સરસસ્તસ્ય તપસ્તેપે મહાદ્યુતિઃ ॥ 3-123-1 (20687)
સ્થાણુભૂતો મહાતેજા વીરસ્થાનેન પાણ્ડવ।
અતિષ્ઠત ચિરં કાલમેકદેશે વિશાંપતે ॥ 3-123-2 (20688)
સવલ્મીકોઽભવદૃષિર્લતાભિરિવ સંવૃતઃ।
કાલેન મહતા રાજન્સમાકીર્ણઃ પિપીલિકૈઃ ॥ 3-123-3 (20689)
તથા સ સંવૃતો ધીમાન્મૃત્પિણ્ડ ઇવ સર્વશઃ।
તપ્યતે સ્મ તપો ઘોરં વલ્મીકેન સમાવૃતઃ ॥ 3-123-4 (20690)
અથ દીર્ઘસ્ય કાલસ્ય શર્યાતિર્નામ પાર્થિવઃ।
આજગામ સરો રમ્યં વિહર્તુમિદમુત્તમમ્ ॥ 3-123-5 (20691)
તસ્ય સ્ત્રીણાં સહસ્રાણિ ચત્વાર્યાસન્પરિગ્રહઃ।
એકૈવ ચ સુતા સુભ્રૂઃ સુકન્યા નામ ભારત ॥ 3-123-6 (20692)
સા સખીભિઃ પરિવૃતા દિવ્યાભરણભૂષિતા।
ચઙ્ક્રમ્યમાણા વલ્મીકં ભાર્ગવસ્ય સમાસદત્ ॥ 3-123-7 (20693)
સા વૈ વસુમતીં તત્ર પશ્યન્તી સુમનોરમામ્।
વનસ્પતીન્પ્રચિન્વન્તી વિજહાર સખીવૃતા ॥ 3-123-8 (20694)
રૂપેણ વયસા ચૈવ ભદનેન મદેન ચ।
બભઞ્જ વનવૃક્ષાણાં શાખાઃ પરમપુષ્પિતાઃ ॥ 3-123-9 (20695)
તાં સખીરહિતામેકામેકવસ્ત્રામલંકૃતામ્।
દદર્શ ભાર્ગવો ધમાંશ્ચરન્તીમિવ વિદ્યુતમ્ ॥ 3-123-10 (20696)
તાં પશ્યમાનો વિજને સ રેમે પરમદ્યુતિઃ।
ક્ષામકણ્ઠશ્ચ વિપ્રર્ષિસ્તપોબલસમન્વિતઃ।
તામાબભાષેકલ્યાણીં સા ચાસ્ય ન શૃણોતિ વૈ ॥ 3-123-11 (20697)
તતઃ સુકન્યા વલ્મીકે દૃષ્ટ્વા ભાર્ગવચક્ષુષી।
કૌતૂહલાત્કણ્ટકેન બુદ્ધિમોહબલાત્કૃતા।
કિંનુ ખલ્વિદમિત્યુક્ત્વા નિર્બિભેદાસ્ય લોચને ॥ 3-123-12 (20698)
અક્રુદ્ધ્યત્સ તથા વિદ્ધે નેત્રે પરમમન્યુમાન્।
તતઃ શર્યાતિસૈન્યસ્ય શકૃન્મૂત્રે સમાવૃણોત્ ॥ 3-123-13 (20699)
તતો રુદ્ધે શકૃન્મૂત્રે સૈન્યમાસીત્સુદુઃખિતમ્।
તથાગતમભિપ્રેક્ષ્ય પર્યપૃચ્છત્સ પાર્થિવઃ ॥ 3-123-14 (20700)
તપોનિત્યસ્ય વૃદ્ધસ્ય રોષણસ્ય વિશેષતઃ।
કેનાપકૃતમદ્યેહ ભાર્ગવસ્ય મહાત્મનઃ।
જ્ઞાતં વા યદિ વાઽજ્ઞાતં તદ્દ્રુતં બ્રૂત માચિરમ્ ॥ 3-123-15 (20701)
તમૂચુઃ સૈનિકાઃ સર્વે ન વિદ્મોઽપકૃતં વયમ્।
સર્વોપાયૈર્યથાકામં ભવાંસ્તદધિગચ્છતુ ॥ 3-123-16 (20702)
તતઃ સ પૃથિવીપાલઃ સામ્ના ચોગ્રેણ ચ સ્વયમ્।
પર્યપૃચ્છત્સુહૃદ્વર્ગં પર્યજાનન્ન ચૈવ તે ॥ 3-123-17 (20703)
આનાહાર્તં તતો દૃષ્ટ્વા તત્સૈન્યમનુખાર્દિતમ્।
પિતરં દુઃખિતં દૃષ્ટ્વા સુકન્યેદમથાબ્રવીત્ ॥ 3-123-18 (20704)
મયાઽટન્ત્યેહ વલ્મીકે દૃષ્ટં સત્વમભિજ્વલત્।
ખદ્યોતવદભિજ્ઞાતં તન્મયા વિદ્ધમન્તિકાત્ ॥ 3-123-19 (20705)
એતચ્છ્રુત્વા તુ વલ્મીકં શર્યાતિસ્તૂર્ણમભ્યયાત્।
તત્રાપશય્ત્તપોવૃદ્ધં ચન્દ્રાદિત્યસમપ્રભમ્ ॥ 3-123-20 (20706)
અયાચદથ સૈન્યાર્થં પ્રાઞ્જલિઃ પૃથિવીપતિઃ।
અજ્ઞાનાદ્બાલયા યત્તે કૃતં તત્ક્ષન્તુમર્હસિ ॥ 3-123-21 (20707)
તતોઽબ્રવીન્મહીપાલં ચ્યવનો ભાર્ગવસ્તદા।
અપમાનાદહં વિદ્ધો હ્યનયા દર્પપૂર્ણયા ॥ 3-123-22 (20708)
રૂપૌદાર્યસમાયુક્તાં લોભમોહબલાત્કૃતામ્।
તામેવ પ્રતિગૃહ્યાહં રાજન્દુહિતરં તવ।
ક્ષંસ્યામીતિ મહીપાલ સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 3-123-23 (20709)
લોમશ ઉવાચ। 3-123-24x (2105)
ઋષેર્વચનમાજ્ઞાય શર્યાતિરવિચારયન્।
દદૌ દુહિતરં તસ્મૈ ચ્યવનાય મહાત્મને ॥ 3-123-24 (20710)
પ્રતિગૃહ્ય ચ તાં કન્યાં ભગવાન્પ્રસસાદ હ।
પ્રાપ્તપ્રસાદૌ રાજા વૈ સસૈન્યઃ પુરમાવ્રજત્ ॥ 3-123-25 (20711)
સુકન્યાઽપિ પતિં લબ્ધ્વા તપસ્વિનમનિન્દિતા।
નિત્યં પર્યચરત્પ્રીત્યા તપસા નિયમેન ચ ॥ 3-123-26 (20712)
અગ્નીનામતીથીનાં ચ શુશ્રૂષુનસૂયિકા।
સમારાધયત ક્ષિપ્રં ચ્યવનં સા શુભાનના ॥ 3-123-27 (20713)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ત્રયોવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 123 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-123-2 વીરસ્તાનેન વીરાસનેન ॥ 3-123-11 ક્ષામકણ્ઠઃ ક્ષીણધ્વનિઃ અતએવ સા તદ્વચનં ન શૃણોતિ ॥ 3-123-20 વયોવૃદ્ધં ચ ભાર્ગવમ્ ઇતિ ઝ. ધ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 124
॥ શ્રીઃ ॥
3.124. અધ્યાયઃ 124
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કદાચન ચ્યવનાશ્રમમુપાગતાભ્યામશ્વિભ્યાં ભાર્યાત્વાય સુકન્યાપ્રતિ પ્રાર્થનમ્ ॥ 1 ॥ તદકામયમાનાં તાં પ્રત્યશ્વિભ્યાં સ્વપ્રસાદાચ્ચ્યવને રૂપયૌવનસંપન્ને સતિ તુલ્યરૂપેષુ ત્રિષુ કસ્યચિદ્વરણચોદના ॥ 2 ॥ ભર્ત્રાજ્ઞયા તયા તદઙ્ગીકારે ચ્યવનેન સહાશ્વિભ્યાં સરસોઽન્તર્જલે નિમજ્જનમ્ ॥ 3 ॥ સુકન્યયા નિમજ્જ્યોત્થિતેષુ સરૂપેષુ ત્રિષુ તેષુ સ્વપાતિવ્રત્યમહિન્ના ચ્યવનસ્યૈવ વરણમ્ ॥ 4 ॥ તતસ્તુષ્ટેન ચ્યવનેનાશ્વિનોઃ સોમરસદાપનપ્રતિજ્ઞાનમ્ ॥ 5 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-124-0 (20714)
લોમશ ઉવાચ। 3-124-0x (2106)
કસ્ય ચિત્ત્વથ કાલસ્ય ત્રિદશાવશ્વિનૌ નૃપ।
કૃતાભિષેકાં વિવૃતાં સુકન્યાં તામપશ્યતામ્ ॥ 3-124-1 (20715)
તાં દૃષ્ટ્વા દર્શનીયાઙ્ગીં દેવરાજસુતામિવ।
ઊચતુઃ સમભિદ્રુત્ય નાસત્યાવશ્વિનાવિદમ્ ॥ 3-124-2 (20716)
કસ્ય ત્વમસિ વામોરુ વનેઽસ્મિન્કિં કરોષિ ચ।
ઇચ્છાવ ભદ્રે જ્ઞાતું ત્વાં તત્વમાખ્યાહિ શોભને ॥ 3-124-3 (20717)
તતઃ સુકન્યા સંવીતા તાવુવાચ સુરોત્તમૌ।
શર્યાતિતનયાં વિત્તં ભાર્યાં માં ચ્યવનસ્ય ચ ॥ 3-124-4 (20718)
`નામ્ના ચાહં સુકન્યેતિ નૃલોકેઽસ્મિન્પ્રતિષ્ઠિતા।
સાઽહંસર્વાત્મના નિત્યં ભર્તારમનુવર્તિની' ॥ 3-124-5 (20719)
અથાશ્વિનૌ પ્રહસ્યૈતામબ્રૂતાં પુનરેવ તુ।
કથં ત્વમસિ કલ્યાણિ પિત્રા દત્તાઽઽગતા વને ॥ 3-124-6 (20720)
ભ્રાજસેઽસ્મિન્વને ભીરુ વિદ્યુત્સૌદામની યથા।
ન દેવેષ્વપિ તુલ્યાં હિ ત્વયા પશ્યાવ ભામિનિ ॥ 3-124-7 (20721)
અનાભરણસંપન્ના પરમામ્બરવર્જિતા।
શોભયસ્યધિકં ભદ્રે વનમપ્યનલંકૃતા ॥ 3-124-8 (20722)
સર્વાભરણસંપનના પરમામ્વરધારિણી।
શોભેથાસ્ત્વનવદ્યાઙ્ગિ ન ત્વેવં મલપઙ્કિની ॥ 3-124-9 (20723)
કસ્માદેવંવિધા ભૂત્વા જરાજર્જરિતં પતિમ્।
ત્વમુપાસ્સે હ કલ્યાણિ કામભોગબહિષ્કૃતમ્ ॥ 3-124-10 (20724)
અસમર્થં પરિત્રાણે પોષણે તુ શુચિસ્મિતે।
સા ત્વં ચ્યવનમુત્સૃજ્યવરયસ્વૈકમાવયોઃ ॥ 3-124-11 (20725)
પત્યર્થં દેવગર્ભાભે મા વૃથા યૌવનં કૃથાઃ।
એવમુક્તા સુકન્યાઽપિ સુરૌ તાવિદમબ્રવીત્ ॥ 3-124-12 (20726)
રતાઽહં ચ્યવને પત્યૌ મૈવં માં પર્યશઙ્કતમ્।
તાવબ્રૂતાં પુનસ્ત્વેનામાવાં દેવભિષગ્વરૌ ॥ 3-124-13 (20727)
યુવાનં રૂપસંપન્નં કરિષ્યાવઃ પતિં તવ।
તતસ્તસ્યાવયોશ્ચૈવ વૃણીષ્વાન્યતમં પતિમ્।
એતેન સમયેનૈનમામન્ત્રય પતિં શુભે ॥ 3-124-14 (20728)
સા તયોર્વચનાદ્રાજન્નુપસંગમ્ય ભાર્ગવમ્।
ઉવાચ વાક્યં યત્તાભ્યામુક્તં ભૃગુસુતં પ્રતિ ॥ 3-124-15 (20729)
તચ્છ્રુત્વા ચ્યવનો ભાર્યામુવાચ ક્રિયતામિતિ।
`સા ભર્ત્રા સમનુજ્ઞાતા ક્રિયતામિત્યથાબ્રવીત્ ॥ 3-124-16 (20730)
શ્રુત્વા તદશ્વિનૌ વાક્યં તસ્યાસ્તત્ક્રિયતામિતિ'।
ઊચતૂ રાજપુત્રીં તાં પતિસ્તવ વિશત્વપઃ ॥ 3-124-17 (20731)
તતોઽમ્ભશ્ચ્યવનઃ શીઘ્રં રૂપાર્થી પ્રવિવેશ હ।
અશ્વિનાવપિ તદ્રાજન્સરઃ પ્રાવિશતાં તદા ॥ 3-124-18 (20732)
તતો મુહૂર્તાદુત્તીર્ણાઃ સર્વે તે સરસસ્ત્રયઃ।
દિવ્યરૂપધરાઃ સર્વે યુવાનો મૃષ્ટકુણ્ડલાઃ।
તુલ્યવેષધરાશ્ચૈવ મનસઃ પ્રીતિવર્ધનાઃ ॥ 3-124-19 (20733)
તેઽબ્રુવન્સહિતાઃ સર્વે વૃણીષ્વાન્યતમં શુભે।
અસ્માકમીપ્સિતં ભદ્રે પતિત્વે વરવર્ણિનિ ॥ 3-124-20 (20734)
`ત્વમશ્વિનોરન્યતરં ચ્યવનં વા યશસ્વિનિ'।
યત્ર વાઽપ્યભિકામાઽસિ તં વૃણીષ્વ સુશોભને ॥ 3-124-21 (20735)
સા સમીક્ષ્ય તુ તાન્સર્વાંસ્તુલ્યરૂપધરાન્સ્થિતાન્।
નિશ્ચિત્ય મનસા બુદ્ધ્યા દેવી વવ્રે સ્વકં પતિમ્ ॥ 3-124-22 (20736)
લબ્ધ્વા તુ ચ્યવનો ભાર્યાંવયોરૂપં ચ વાઞ્છિતમ્।
હૃષ્ટોઽબ્રવીન્મહાતેજાસ્તૌ નાસત્યાવિદં વચઃ ॥ 3-124-23 (20737)
યથાઽહં રૂપસંપન્નો વયસા ચ સમન્વિતઃ।
કૃતો ભવદ્ભ્યાં વૃદ્ધઃ સન્ભાર્યાં ચ પ્રાપ્તવાનિમામ્ ॥ 3-124-24 (20738)
તસ્માદ્યુવાં કરિષ્યામિ પ્રીત્યાઽહં સોમપીથિનૌ।
મિષતો દેવરાજસ્ય સત્યમેતદ્બ્રવીમિ વામ્ ॥ 3-124-25 (20739)
તચ્છ્રુત્વા હૃષ્ટમનસૌ દિવં તૌ પ્રતિજગ્મતુઃ।
ચ્યવનશ્ચ સુકન્યા ચ સુરાવિવ વિજહ્રતુઃ ॥ 3-124-26 (20740)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ચતુર્વિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 124 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-124-1 વિવૃતામનાચ્છાદીતામ્ ॥ 3-124-4 તતઃ સુકન્યા સવ્રીડેતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 125
॥ શ્રીઃ ॥
3.125. અધ્યાયઃ 125
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ચ્યવનસ્ય યૌવનલાભશ્રવણહૃષ્ટેન શર્યાતિના તદાશ્રમાભિગમનમ્ ॥ 1 ॥ ચ્યવનેન શર્યાતેર્યાજનમ્ ॥ 2 ॥ તત્ર ચ્યવનેનાશ્વિભ્યાં સ્વપ્રતિશ્રુતસોમરસદાનોદ્યમે ઇન્દ્રેણ તસ્ય હનનાય બાહુના વજ્રોદ્યમનમ્ ॥ 3 ॥ તદ્બાહુસંસ્તગ્ભનપૂર્વકં ચ્યવનસૃષ્ટયા કૃત્યયા શક્રંપ્રત્યભિસરણમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-125-0 (20741)
લોમશ ઉવાચ। 3-125-0x (2107)
તતઃ શ્રુત્વા તુ શર્યાતિર્વયસ્થં ચ્યવનં કૃતમ્।
સુહૃષ્ટઃ સેનયા સાર્ધમુપાયાદ્ભાર્ગવાશ્રમમ્ ॥ 3-125-1 (20742)
ચ્યવનં ચ સુકન્યાં ચ દૃષ્ટ્વા દેવસુતાવિવ।
રેમે સભાર્યઃ શર્યાતિઃ કૃત્સ્નાં પ્રાપ્ય મહીમિવ ॥ 3-125-2 (20743)
ઋષિણા સત્કૃતસ્તેન સભાર્યઃ પૃથિવીપતિઃ।
ઉપોપવિષ્ટઃ કલ્યાણીઃ કથાશ્ચક્રે મનોરમાઃ ॥ 3-125-3 (20744)
અથૈનં ભાર્ગવો રાજન્નુવાચ પરિસાન્ત્વયન્।
યાજયિષ્યામિ રાજંસ્ત્વાં સંભારાનુપકલ્પય ॥ 3-125-4 (20745)
તતઃ પરમસંહૃષ્ટઃ શર્યાતિરવનીપતિઃ।
ચ્યવનસ્ય મહારાજ તદ્વાક્યં પ્રત્યપૂજયત્ ॥ 3-125-5 (20746)
પ્રશસ્તેઽહનિ યજ્ઞીયે સર્વકામસમૃદ્ધિમત્।
કારયામાસ શર્યાતિર્યજ્ઞાયતનમુત્તમમ્ ॥ 3-125-6 (20747)
તત્રૈનં ચ્યવનો રાજન્યાજયામાસ ભાર્ગવઃ।
અદ્ભુતાનિ ચ તત્રાસન્યાનિ તાનિ નિબોધ મે ॥ 3-125-7 (20748)
અગૃહ્ણાચ્ચ્યવનઃ સોમમશ્વિનોર્દેવયોસ્તદા।
તમિન્દ્રો વારયામાસ ગૃહ્ણાનં સ તયોર્ગ્રહમ્ ॥ 3-125-8 (20749)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 3-125-9x (2108)
ઉભાવેતૌ ન સોમાર્હૌ નાસત્યાવિતિ મે મતિઃ।
ભિષજૌ દિવિ દેવાનાં કર્મણા તેન નાર્હતઃ ॥ 3-125-9 (20750)
ચ્યવન ઉવાચ। 3-125-10x (2109)
માવમંસ્થા મહાત્માનૌ રૂપદ્રવિણવત્તરૌ।
યૌ ચક્રતુર્માં મધવન્વૃન્દારકમિવાજરમ્ ॥ 3-125-10 (20751)
ઋતે ત્વાં વિબુધાંશ્ચાન્યાન્કથં વૈ નાર્હતઃ સવમ્।
અશ્વિનાવપિ દેવેન્દ્ર દેવૌ વિદ્ધિ પુરંદર ॥ 3-125-11 (20752)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 3-125-12x (2110)
ચિકિત્સકૌ કર્મકરૌ કામરૂપસમન્વિતૌ।
લોકે ચરન્તૌ મર્ત્યાનાં કથં સોમમિહાર્હતઃ ॥ 3-125-12 (20753)
લોમશ ઉવાચ। 3-125-13x (2111)
એતદેવ તદા વાક્યમામ્રેડયતિ વાસવે।
અનાદૃત્યતતઃ શક્રં ગ્રહં જગ્રાહ ભાર્ગવઃ ॥ 3-125-13 (20754)
ગ્રહીષ્યન્તં તુ તં સોમમશ્વિનોરુત્તમં તદા।
સમીક્ષ્ય બલભિદ્દેવ ઇદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-125-14 (20755)
આભ્યામર્તાય સોમં ત્વં ગ્રહીષ્યસિ યદિ સ્વયમ્।
વજ્રં તે પ્રહરિષ્યામિ ઘોરરૂપમનુત્તમમ્ ॥ 3-125-15 (20756)
એવમુક્તઃ સ્મયન્નિન્દ્રમભિવીક્ષ્યસ ભાર્ગવઃ।
જગ્રાહ વિધિવત્સોમમશ્વિભ્યામુત્તમં ગ્રહમ્ ॥ 3-125-16 (20757)
તતોઽસ્મૈ પ્રાહરદ્વજ્રં ઘોરરૂપં શચીપતિઃ।
તસ્ય પ્રહરતો બાહું સ્તમ્ભયામાસ ભાર્ગવઃ ॥ 3-125-17 (20758)
તં સ્તમ્ભયિત્વા ચ્યવનો જુહુવે મન્ત્રતોઽનલમ્।
કૃત્યાર્થી સુમહાતેજા દેવં હિંસિતુમુદ્યતઃ ॥ 3-125-18 (20759)
તતઃ કૃત્યાઽથ સંજજ્ઞે મુનેસ્તસ્ય તપોબલાત્।
મદો નામ મહાવીર્યો બૃહત્કાયો મહાસુરઃ ॥ 3-125-19 (20760)
શરીરં યસ્ નિર્દેષ્ટુમશક્યં તુ સુરાસુરૈઃ।
તસ્યાસ્યમભવદ્ધોરં તીક્ષ્ણાગ્રદશનં મહત્ ॥ 3-125-20 (20761)
હનુરેકા સ્થિતા ત્વસ્ય ભૂમાવેકા દિવં ગતા।
ચતસ્રશ્ચાયતા દંષ્ટ્રા યોજનાનાં શતંશતમ્ ॥ 3-125-21 (20762)
ઇતરે તસ્ય દશના બભૂવુર્દશયોજનાઃ।
પ્રાસાદશિખરાકારાઃ શૂલાગ્રસમદર્શનાઃ ॥ 3-125-22 (20763)
બાહૂ પરિઘસંકાશાવાયતાવયુતં સમૌ।
નેત્રે રવિશશિપ્રખ્યે વક્રં કાલાગ્નિસંનિભમ્ ॥ 3-125-23 (20764)
લેલિહઞ્જિહ્વયા વક્રં વિદ્યુચ્ચપલલોલયા।
વ્યાત્તાનનો ઘોરદૃષ્ટિર્ગ્રસન્નિવ જગદ્બલાત્ ॥ 3-125-24 (20765)
સ ભક્ષયિષ્યન્સંક્રુદ્ધઃ શતક્રતુમુપાદ્રવત્।
મહતા ઘોરરૂપેણ લોકાઞ્શબ્દેન નાદયત્ ॥ 3-125-25 (20766)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ પ઼્ચવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 125 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-125-1 વયસ્થં યુવાનમ્ ॥ 3-125-4 સંભારાન્ યજ્ઞોપકરણાનિ ॥ 3-125-8 ગ્રહં સોમસ્ય। ગૃહ્ણાનં તયોરર્થે ॥ 3-125-11 સવં સોમમ્ ॥ 3-125-12 ભૈષજ્યાત્કર્મણો નિન્દ્યાવિતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-125-13 આમ્રેડ્યતિ પુનઃપુનરાવર્તયતિ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 126
॥ શ્રીઃ ॥
3.126. અધ્યાયઃ 126
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રાભિષ્ટુતેન ચ્યવનેન તસ્મિન્સ્વપ્રયુક્તકૃત્યાયાસ્તતો વિનિવર્ત્ય સ્ર્યાદિષુ વિભજનમ્ ॥ 1 ॥ લોમશેન સુકમ્યોપાખ્યાનસમાપનપૂર્વકં યુધિષ્ઠિરાય નાનાતીર્થમહિમાનુવર્ણનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-126-0 (20767)
લોમશ ઉવાચ। 3-126-0x (2112)
તં દૃષ્ટ્વા ઘોરવદનં મદં દેવઃ શતક્રતુઃ।
આયાન્તં ભક્ષયિષ્યન્તં વ્યાત્તાનનમિવાન્તકમ્ ॥ 3-126-1 (20768)
ભયાત્સંસ્તમ્ભિતભુજઃ સૃક્વિણી લેલિહન્મુહુઃ।
તતોઽવ્રવીદ્દેવરાજશ્ચ્યવનં ભયપીડિતઃ ॥ 3-126-2 (20769)
સોમાર્હાવશ્વિનાવેતાવદ્ય પ્રભૃતિ ભાર્ગવ।
ભવિષ્યતઃ સત્યમેતદ્વચો વિપ્ર પ્રસીદ મે ॥ 3-126-3 (20770)
ન તે મિથ્યા સમારમ્ભો ભવત્વેષ પરો વિધિઃ।
જાનામિ ચાહં વિપ્રર્ષે ન મિથ્યા ત્વં કરિષ્યસિ ॥ 3-126-4 (20771)
સોમપાવશ્વિનાવેતૌ યથા વાદ્ય કૃતૌ ત્વયા।
`તથૈવ મામપિ બ્રહ્મઞ્શ્રેયસા યોક્તુમર્હસિ' ॥ 3-126-5 (20772)
ભૂય એવ તુ તે વીર્યં પ્રકાશેદિતિ ભાર્ગવ।
સુકન્યાયાઃ પિતુશ્ચાસ્ય લોકે કીર્તિઃ પ્રથેદિતિ ॥ 3-126-6 (20773)
અતો મયૈતદ્વિહિતં તવ વીર્યપ્રકાશનમ્।
તસ્માન્પ્રસાદં કુરુ મે ભવત્વેવં યથેચ્છસિ ॥ 3-126-7 (20774)
એવમુક્તસ્ય શક્રેણ ચ્યવનસ્ય મહાત્મનઃ।
સ મન્યુર્વ્યગમચ્છીઘ્રં સુમોચ ચ પુરંદરમ્ ॥ 3-126-8 (20775)
મદં ચ વ્યભજદ્રાજન્પાને સ્ત્રીષુ ચ વીર્યવાન્।
અક્ષેષુ મૃગયાયાં ચ પૂર્વસૃષ્ટં પુનઃ પુનઃ ॥ 3-126-9 (20776)
તદા મદં વિનિક્ષિપ્ય શક્રં સંતર્પ્ય ચેન્દુના।
અશ્વિભ્યાં સહિતાન્દેવાન્યાજયિત્વા ચ તં નૃપમ્ ॥ 3-126-10 (20777)
વિખ્યાપ્ય વીર્યં લોકેષુ સર્વેષુ વદતાંવરઃ।
સુકન્યયા સહારણ્યે વિજહારાનુકૂલયા ॥ 3-126-11 (20778)
તસ્યૈતદ્દ્વિજસંઘુષ્ટં સરો રાજન્પ્રકાશતે।
અત્રત્વં સહ સોદર્યૈઃ પિતૃડન્દેવાંશ્ચ તર્પય ॥ 3-126-12 (20779)
એતદ્દૃષ્ટ્વા મહીપાલ સિકતાક્ષં ચ ભારત।
સૈન્ધવારણ્યમાસાદ્ય કુલ્યાનાં કુરુ દર્શનમ્ ॥ 3-126-13 (20780)
પુષ્કરેષુ મહારાજ સર્વેષુ ચ જલં સ્પૃશ।
સ્થાણોર્મન્ત્રાણિ ચ જપન્સિદ્ધિં પ્રાપ્સ્યસિ ભારત ॥ 3-126-14 (20781)
સંધિર્દ્વયોર્નરશ્રેષ્ઠ ત્રેતાયા દ્વાપરસ્ય ચ।
અયં હિ દૃશ્યતે પાર્થ સર્વપાપપ્રણાશનઃ।
અત્રોપસ્પૃશ ચૈવ ત્વં સર્વપાપપ્રણાશને ॥ 3-126-15 (20782)
આર્ચીકપર્વતશ્ચૈવ નિવાસૌ વૈ મનીષિણામ્।
સદાફલઃ સદાસ્રોતો મરુતાં સ્તાનમુત્તમમ્ ॥ 3-126-16 (20783)
ચૈત્યાશ્ચૈતે બહુવિધાસ્ત્રિદશાનાં યુધિષ્ઠિર।
એતચ્ચન્દ્રમસસ્તીર્થમૃષયઃ પર્યુપાસતે।
વૈખાનસપ્રભૃતયો વાલખિલ્યાસ્તથૈવ ચ ॥ 3-126-17 (20784)
શૃઙ્ગાણિ ત્રીણિ પુણ્યાનિ ત્રીણિ પ્રસર્વણાનિ ચ।
સર્વાણ્યનુપરિક્રમ્ય યથાકામમુપસ્પૃશ ॥ 3-126-18 (20785)
શાન્તનુશ્ચાત્ર રાજેન્દ્ર શુનકશ્ચ નરાધિપઃ।
નરનારાયણૌ ચોભૌ તપસ્તપ્ત્વા ચિરં નૃપ।
સ્થાનં સનાતનં પ્રાપ્તાવીશ્વરધ્યાનતત્પરૌ ॥ 3-126-19 (20786)
ઇહ નિત્યાશ્રયા દેવાઃ પિતરશ્ચ મહર્ષિભિઃ।
આર્ચીકપર્વતે તેપુસ્તાન્યજસ્વ યુધિષ્ઠિર ॥ 3-126-20 (20787)
ઇહ તે વૈ ચરૂન્પ્રાશ્નન્નૃષયશ્ચ વિશાંપતે।
યમુના ચાક્ષયસ્રોતાઃ કૃષ્ણશ્ચેહ તપોરતઃ ॥ 3-126-21 (20788)
યમૌ ચ ભીમસેનશ્ચ કૃષ્ણા ચામિત્રકર્શન।
સર્વે ચાત્ર ગમિષ્યામસ્ત્વયૈવ સહ પાણ્ડવ ॥ 3-126-22 (20789)
એતત્પ્રસ્રવણં પુણ્યમિન્દ્રસ્ય મનુજેશ્વર।
યત્રધાતા વિધાતા ચ વપરુણશ્ચોર્ધ્વમાગતાઃ ॥ 3-126-23 (20790)
ઇહ તેઽપ્યવસન્રાજઞ્શાન્તાઃ પરમધર્મિણઃ।
મૈત્રાણામૃજુબુદ્ધીનામયં ગિરિવરઃ શુભઃ ॥ 3-126-24 (20791)
એષા સા યમુના રાજન્મહર્ષિગણસેવિતા।
નાનાયજ્ઞચિતા રાજન્પુણ્યા પાપભયાપહા ॥ 3-126-25 (20792)
અત્રરાજા મહેષ્વાસો માંધાતાઽયજત સ્વયમ્।
સાહદેવિશ્ચ કૌન્તેય સોમકો દદતાંવરઃ ॥ 3-126-26 (20793)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ષડ્વિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 126 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-126-2 સૃક્કિણી ગલ્લગર્ભૌ ॥ 3-126-3 વચો બ્રહ્મન્બ્રવીમિ તે ઇતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-126-15 સંપ્રતિ કલિદ્વાપરસંધાવપિ અત્રતીર્થે ત્રેતાદ્વાપારસંધિતુલ્યઃ કાલેસ્તિ। અત્રસ્નાતાનાં કલિસ્પર્શો નાસ્તીતિ ભાવઃ ॥ 3-126-16 સદાસ્રોતઃ સદાપ્રવાહયુક્તમ્ ॥ 3-126-18 ત્રીણિ સૃઙ્ગાણીતિ ત્રિકોણં વારાણસીક્ષેત્રમ્। ત્રીણિ પ્રસ્રવણાનીતિ ચ પ્રયાગમ્। એતાનિ સર્વાણિ અનુપરિક્રમ્ય પ્રદક્ષિણીકૃત્ય ॥ 3-126-20 તેપુસ્તપસ્રક્રુઃ ॥ 3-126-26 સાહદેવિઃ સૃઞ્જયપુત્રસ્ય પુત્રઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 127
॥ શ્રીઃ ॥
3.127. અધ્યાયઃ 127
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
લોમશેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ માન્ધાતૃપદપ્રવૃત્તિનિમિત્તકથનપૂર્વકં માંદાતૃચરિત્રકીર્તનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-127-0 (20794)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-127-0x (2113)
માન્ધાતા રાજશાર્દૂલસ્ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતઃ।
કથં જાતો મહાબ્રહ્મન્યૌવનાશ્વો નૃપોત્તમઃ ॥ 3-127-1 (20795)
કથં ચૈનાં પરાં ખ્યાતિં પ્રાપ્તવાનમિતદ્યુતિઃ।
યસ્ય લોકાસ્ત્રયો વશ્યા વિષ્ણોરિવ મહાત્મનઃ ॥ 3-127-2 (20796)
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું ચરિતં તસ્ય ધીમતઃ।
`સત્યકીર્તેર્હિ માન્ધાતુઃ કથ્યમાનં ત્વયાઽનઘ' ॥ 3-127-3 (20797)
યથા માન્ધાતૃશબ્દશ્ચ તસ્ય શક્રસમદ્યુતે।
જન્મ ચાપ્રતિવીર્યસ્ કુશલો હ્યસિ ભાષિતુમ્ ॥ 3-127-4 (20798)
લોમશ ઉવાચ। 3-127-5x (2114)
શૃણુષ્વાવહિતો રાજન્રાજ્ઞસ્તસ્ય મહાત્મનઃ।
યથા માન્ધાતૃશબ્દો વૈ લોકેષુ પરિગીયતે ॥ 3-127-5 (20799)
ઇક્ષ્વાકુવંશપ્રભવો યુવનાશ્વો મહીપતિઃ।
સોઽયજત્પૃથિવીપાલઃ ક્રતુભિર્ભૂરિદક્ષિણૈઃ ॥ 3-127-6 (20800)
અશ્વમેધસહસ્રં ચ પ્રાપ્ય ધર્મભૃતાંવરઃ।
અન્યૈશ્ચ ક્રતુભિર્મુખ્યૈરયજત્સ્વાપ્તદક્ષિણૈઃ ॥ 3-127-7 (20801)
અનપત્યસ્તુ રાજર્ષિઃ સ મહાત્મા મહાવ્રતઃ।
મન્ત્રિષ્વાધાય તદ્રાજ્યં વનિત્યો બભૂવ હ।
શાસ્ત્રદૃષ્ટેન વિધિના સંયોજ્યાત્માનમાત્મવાન્ ॥ 3-127-8 (20802)
સ કદાચિન્નૃપો રાજન્નુપવાસેન દુઃખિતઃ।
પિપાસાશુષ્કહૃદયઃ પ્રવિવેશાશ્રમં ભૃગોઃ ॥ 3-127-9 (20803)
તામેવ રાત્રિં રાજેન્દ્ર મહાત્મા ભૃગુનન્દનઃ।
ઇષ્ટિં ચકાર સૌદ્યુમ્નેર્મહર્ષિઃ પુત્રકારણાત્ ॥ 3-127-10 (20804)
સંભૃતો મન્ત્રપૂતેન વારિણા કલશો મહાન્।
તત્રાતિષ્ઠત રાજેન્દ્ર પૂર્વમેવ સમાહિતઃ ॥ 3-127-11 (20805)
યત્પ્રાશ્ય પ્રસવેત્તસ્ય પત્ની શક્રસમં સુતમ્।
`તદ્વારિ વિહિતં રાજન્યસ્મિન્નાસીત્સુસંસ્કૃતમ્'।
તં ન્યસ્ય વેદ્યાં કલશં સુષુપુસ્તે મહર્ષયઃ ॥ 3-127-12 (20806)
રાત્રિજાગરણાચ્છ્રાન્તાન્સૌદ્યુમ્નિઃ સમતીત્ય તાન્।
શુષ્કકણ્ઠઃ પિપાસાર્તઃ પાનીયાર્થી ભૃશં નૃપઃ।
તં પ્રવિશ્યાશ્રમં શાન્તઃ પાનીયં સોઽભ્યયાચત ॥ 3-127-13 (20807)
તસ્ય શ્રાન્તસ્ય શુષ્કેણ કણ્ઠેન ક્રોશતસ્તદા।
નાશ્રૌષીત્કશ્ચન તદા શકુનેરિવ વાશતઃ ॥ 3-127-14 (20808)
તતસ્તં કલશં દૃષ્ટ્વા જલપૂર્ણં સ પાર્થિવઃ।
અભ્યદ્રવત વેગેન પીત્વા ચામ્ભો વ્યવાસૃજત્ ॥ 3-127-15 (20809)
સ પીત્વા શીતલં તોયં પિપાસાર્તો મહીપતિઃ।
નિર્વાણમગમદ્ધીમાન્સુસુખી ચાભવત્તદા ॥ 3-127-16 (20810)
તતસ્તે પ્રત્યબુધ્યન્ત મુનયઃ સતપોધનાઃ।
નિસ્તોયં તં ચ કલશં દદૃશુઃ સર્વ એવ તે ॥ 3-127-17 (20811)
કસ્ય કર્મેદમિતિ તે પર્યપૃચ્છન્સમાગતાઃ।
યુવનાશ્વો મમેત્યેવં સત્યં સમભિપદ્યત ॥ 3-127-18 (20812)
ન યુક્તમિતિ તં પ્રાહ ભગવાન્ભાર્ગવસ્તદા।
સુતાર્થં સ્થાપિતા હ્યાપસ્તપસા ચૈવ સંભૃતાઃ ॥ 3-127-19 (20813)
મયા હ્યત્રાહિતં બ્રહ્મ તપ આસ્થાય દારુણમ્।
પુત્રાર્થં તવ રાજર્ષે મહાબલપરાક્રમ ॥ 3-127-20 (20814)
મહાબલો મહાવીર્યસ્તપોબલસમન્વિતઃ।
યઃ શક્રમપિ વીર્યેણ ગમયેદ્યમસાદનમ્ ॥ 3-127-21 (20815)
અનેન વિધિના રાજન્મયૈતદુપપાદિતમ્।
અબ્ભક્ષણં ત્વયા રાજન્ન યુક્તં કૃતમદ્ય વૈ ॥ 3-127-22 (20816)
ન ત્વદ્ય શક્યમસ્માભિરેતત્કર્તુમતોઽનય્થા।
નૂનં દૈવકૃતં હ્યેતદ્યદેવં કૃતવાનસિ ॥ 3-127-23 (20817)
પિપાસિતેન યાઃ પીતા વિધિમન્ત્રપુરસ્કૃતાઃ।
આપસ્ત્વયા મહારાજ મત્તપોવીર્યસંભૃતાઃ ॥ 3-127-24 (20818)
તાભ્યસ્ત્વમાત્મના પુત્રમીદૃશં જનયિષ્યસિ।
વિધાસ્યામો વયં તત્ર તવેષ્ટિં પરમાદ્ભુતામ્ ॥ 3-127-25 (20819)
યથા શક્રસમં પુત્રં જનયિષ્યસિ વીર્યવાન્।
`ન ચ પ્રાણૈર્મહારાજ વિયોગસ્તે ભવિષ્યતિ' ॥ 3-127-26 (20820)
મા ખિદસ્ત્વં હિ રાજેનદ્ર દૈવં હિ બલવત્તરમ્'।
ગર્ભધારણજં વાઽપિ ન ખેદં સમવાપ્સ્યસિ ॥ 3-127-27 (20821)
તતો વર્ષશતે પૂર્ણે તસ્ય રાજ્ઞો મહાત્મનઃ।
વામં પાર્શ્વં વિનિર્ભિદ્ય સુતઃ સૂર્ય ઇવ સ્થિતઃ ॥ 3-127-28 (20822)
નિશ્ચક્રામ મહાતેજા ન ચ તં મૃત્યુરાવિશત્।
યુવનાશ્વં નરપતિં તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 3-127-29 (20823)
તતઃ શક્રો મહાતેજાસ્તં દિદૃક્ષુરુપાગમત્।
તતો દેવા મહેન્દ્રં તમપૃચ્છન્ધાસ્યતીતિ કિમ્ ॥ 3-127-30 (20824)
પ્રદેશિનીં તતોઽસ્યાસ્યે શક્રઃ સમભિસંદધે।
મામયં ધાસ્યતીત્યેવં ભાષિતે ચૈવ વજ્રિણા।
માંધાતેતિ ચ નામાસ્ય ચક્રુઃ સેન્દ્રા દિવૌકસઃ ॥ 3-127-31 (20825)
પ્રદેશિનીં શક્રદત્તામાખાદ્ય સ શિશુસ્તદા।
અવર્ધત મહાતેજાઃ કિષ્કૂન્રાજંસ્ત્ર્યોદશ ॥ 3-127-32 (20826)
વેદાસ્તં સધનુર્વેદા દિવ્યાન્સ્ત્રાણિ ચેશ્વરમ્।
ઉપતસ્થુર્મહારાજં ધ્યાતમાત્રાણિ સર્વશઃ ॥ 3-127-33 (20827)
ધનુરાજગવં નામ શરાઃ શૃઙ્ગોદ્ભવાશ્ચ યે।
અભેદ્યં કવચં ચૈવ સદ્યસ્તમુપશિશ્રિયુઃ ॥ 3-127-34 (20828)
સોઽભિષિક્તો ભગવતા સ્વયં શક્રેણ ભારત।
ધર્મેણ વ્યજયલ્લોકાંસ્ત્રીન્વિષ્ણુરિવ વિક્રમૈઃ ॥ 3-127-35 (20829)
તસ્યાપ્રતિહતં ચક્રં પ્રાવર્તત મહાત્મનઃ।
રત્નાનિ ચૈવ રાજર્ષિં સ્વયમેવોપતસ્થિરે ॥ 3-127-36 (20830)
તસ્યેયં વસુસંપૂર્ણા વસુધા વસુધાધિપ।
તેનેષ્ટં વિવિધૈર્યજ્ઞૈર્બહુભિઃ સ્વાપ્તદક્ષિણૈઃ ॥ 3-127-37 (20831)
ચિતચૈત્યો મહાતેજા ધર્માન્પ્રાપ્ય ચ પુષ્કલાન્।
શક્રસ્યાર્ધાસનં રાજઁલ્લબ્ધવાનમિતદ્યુતિઃ ॥ 3-127-38 (20832)
એકાહ્ના પૃથિવી તેન ધર્મનિત્યેન ધીમતા।
વિજિતા શાસનાદેવ સરત્નાકરપત્તના ॥ 3-127-39 (20833)
તસ્ય ચૈત્યૈર્મહારાજ ક્રતૂનાં દક્ષિણાવતામ્।
ચતુરન્તા મહી વ્યાપ્તા નાસીત્કિંચિદનાવૃતમ્ ॥ 3-127-40 (20834)
તેન પદ્મસહસ્રાણિ ગવાં દશ મહાત્મના।
બ્રાહ્મણેભ્યો મહારાજ દત્તાનીતિ પ્રચક્ષતે ॥ 3-127-41 (20835)
તેન દ્વાદશવાર્ષિક્યામનાવૃષ્ટ્યાં મહાત્મના।
વૃષ્ટં સસ્યવિવૃદ્ધ્યર્થં મિષતો વજ્રપાણિનઃ ॥ 3-127-42 (20836)
તેન સોમકુલોત્પન્નો ગાન્ધારાધિપતિર્મહાન્।
શર્જન્નિવ મહામેઘઃ પ્રમથ્ય નિહતઃ શરૈઃ ॥ 3-127-43 (20837)
પ્રજાશ્ચતુર્વિધાસ્તેન ત્રાતા રાજન્કૃતાત્મના।
તેનાત્મતપસા લોકાસ્તાપિતાશ્ચાતિતેજસા ॥ 3-127-44 (20838)
તસ્યૈતદ્દેવયજનં સ્થાનમાદિત્યવર્ચસઃ।
યસ્ય પુણ્યતમે દેશે કુરુક્ષેત્રેસ્ય મધ્યતઃ ॥ 3-127-45 (20839)
`તથા ત્વમપિ રાજેન્દ્ર માન્ધાતેવ મહીપતિઃ।
ધર્મં કૃત્વા મહીં રક્ષ સ્વર્ગલોકં ગમિષ્યસિ' ॥ 3-127-46 (20840)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં માન્ધાતુશ્ચરિતં મહત્।
જન્મ ચાગ્ર્યં મહીપાલ યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ ॥ 3-127-47 (20841)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-127-48x (2115)
એવમુક્તઃ સ કૌન્તેયો લોમશેન મહર્ષિણા।
પપ્રચ્છાનન્તરં ભૂયઃ સોમકં પ્રતિ ભારત ॥ 3-127-48 (20842)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ સપ્તવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 127 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-127-1 યૌવનાશ્વો યુવનાશ્વપુત્રઃ। યૌવનાશ્વિર્નૃપોત્તમ ઇતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-127-8 આત્માનં ચિત્તમ્। આત્મવાન્ જિતચિત્તઃ। સંયોજ્યેષ્ટદેવતયા ઐવયં નીત્વા ॥ 3-127-10 સૌદ્યુમ્નેઃ યુવનાશ્વસ્ય ॥ 3-127-14 વાશતઃ શબ્દં કુર્વતઃ ॥ 3-127-16 નિર્વાણં તપઃફલમ્ ॥ 3-127-25 ઇષ્ટિમિચ્છિતમ્ ॥ 3-127-30 કિં ધાસ્યતિ પાસ્યતિ સ્તન્યાભાવાત્ ॥ 3-127-31 માં ધાસ્યતિ માં ધાતા। ધાતેતિ લુડન્તસ્ય વ્યાખ્યાનં ધાસ્યતીતિ। પ્રદેશિનીં, તર્જનીમ્ ॥ 3-127-32 કિષ્કૂન્ હસ્તાન્ વિતસ્તીન્વા ॥ 3-127-36 ચક્રમાજ્ઞા 3-127-38 ચિતચૈત્યઃ કૃતચયનક્રતુઃ ॥ 3-127-41 પદ્મં શતકોટયસ્તેષામપિ સહસ્રાણિ દશ ॥ 3-127-44 ચતુર્વિધાઃ સુરનરતિર્યક્સ્થાવરાઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 128
॥ શ્રીઃ ॥
3.128. અધ્યાયઃ 128
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સોમકનામકેન રાજ્ઞા ભાર્યાશતોદ્બાહેપિ જ્યેષ્ઠાયામેવ જન્તુનામકૈકાપત્યજનનમ્ ॥ 1 ॥ પિપીલિકાદષ્ટસુતદુઃખદર્શનનિર્વિણ્ણેન તેન રાજ્ઞા ઋત્વિજંપ્રતિ બહુપુત્રોત્પાદનોપાયપ્રશ્નઃ ॥ 2 ॥ ઋત્વિજા રાજાનંપ્રતિ જન્તોઃ પશૂકરણેન હોમે તદ્વપાઘ્રાણનેન ભાર્યાશતે પુત્રશતજનનોક્તિઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-128-0 (20843)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-128-0x (2116)
કથંવીર્યઃ સ રાજાઽભૂત્સોમકો દદતાંવરઃ।
કર્માણ્યસ્ય પ્રભાવં ચ શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વતઃ ॥ 3-128-1 (20844)
લોમશ ઉવાચ। 3-128-2x (2117)
યુધિષ્ઠિરાસીન્નૃપતિઃ સોમકો નામ ધાર્મિકઃ।
તસ્ય ભાર્યાશતં રાજન્સદૃશીનામભૂત્તદા ॥ 3-128-2 (20845)
સ વૈ યત્નેન મહતા તાસુ પુત્રં મહીપતિઃ।
કંચિન્નાસાદયામાસ કાલેન મહતા હ્યપિ ॥ 3-128-3 (20846)
કદાચિત્તસ્ વૃદ્ધસ્ય યતમાનસ્ય ધીમતઃ।
જન્તુર્નામ સુતસ્તસ્ય જ્યેષ્ઠાયાં સમજાયત ॥ 3-128-4 (20847)
તં જાતં માતરઃ સર્વાઃ પરિવાર્ય સમાસતે।
સતતં પૃષ્ઠતઃ કૃત્વા કામભોગાન્વિશાંપતે ॥ 3-128-5 (20848)
તતઃ પિપીલિકા જન્તું કદાચિદદશત્સ્ફિચિ।
સ દષ્ટો હ્યરુદદ્રાજંસ્તેન દુઃખેન બાલકઃ ॥ 3-128-6 (20849)
તતસ્તા માતરઃ સર્વાઃ પ્રાક્રોશન્ભૃશદુઃખિતાઃ।
પ્રવાર્ય જનતું સહસા સ શબ્દસ્તુમુલોઽભવત્ ॥ 3-128-7 (20850)
તમાર્તનાદં સહસા શુશ્રાવ સ મહીપતિઃ।
અમાત્યપર્ષદો મધ્યે ઉપવિષ્ટઃ સહર્ત્વિજા ॥ 3-128-8 (20851)
તતઃ પ્રસ્થાપયામાસ કિમેતદિતિ પાર્થિવઃ।
તસ્મૈ ક્ષત્તા યથાવૃત્તમાચચક્ષે સુતં પ્રતિ ॥ 3-128-9 (20852)
ત્વરમાણઃ સ ચોત્થાય સોમકઃ સહ મન્ત્રિભિઃ।
પ્રવિશ્યાન્તઃપુરં પુત્રમાશ્વાસયદરિંદમઃ ॥ 3-128-10 (20853)
સાન્ત્વયિત્વા તુ તં પુત્રં નિષ્ક્રમ્યાન્તઃપુરાન્નૃપઃ।
ઋત્વિજા સહિતો રાજન્સહામાત્ય ઉપાવિશત્ ॥ 3-128-11 (20854)
સોમક ઉવાચ। 3-128-12x (2118)
ધિગસ્ત્વિહૈકપુત્રત્વમપુત્રત્વં વરં ભવેત્।
નિત્યાતુરત્વાદ્ભૂતાનાં શોક એવૈકપુત્રતા ॥ 3-128-12 (20855)
ઇદં ભાર્યાશતં બ્રહ્મન્પરીક્ષ્યસદૃશં પ્રભો।
પુત્રાર્થિના મયા વોઢં ન તાસાં વિદ્યતે પ્રજા ॥ 3-128-13 (20856)
એકઃ કથંચિદુત્પન્નઃ પુત્રો જન્તુરયં મમ।
યતમાનાસુ સર્વાસુ કિંનુ દુઃખમતઃ પરમ્ ॥ 3-128-14 (20857)
વયશ્ચ સમતીતં મે સભાર્યસ્યં દ્વિજોત્તમ।
આસાં પ્રાણાઃ સમાયત્તા મમ ચાત્રૈકપુત્રકે ॥ 3-128-15 (20858)
સ્યાત્તુ કર્મ તથા યુક્તં યેન પુત્રશતં ભવેત્।
મહતા લઘુના વાઽપિ કર્મણા દુષ્કરેણ વા ॥ 3-128-16 (20859)
ઋત્વિગુવાચ। 3-128-17x (2119)
અસ્તિ ચૈતાદૃશં કર્મ યેન પુત્રશતં ભવેત્।
યદિ શક્નોષિ તત્કર્તુમથ વક્ષ્યામિ સોમક ॥ 3-128-17 (20860)
સોમક ઉવાચ। 3-128-18x (2120)
કાર્યં વા યદિ વાઽકાર્યં યેન પુત્રશતં ભવેત્।
કૃતમેવેતિ તદ્વિદ્ધિ ભગવાન્પ્રબ્રવીતુ મે ॥ 3-128-18 (20861)
ઋત્વિગુવાચ। 3-128-19x (2121)
યજસ્વ જન્તુના રાજંસ્ત્વં મયા વિતતે ક્રતૌ।
તતઃ પુત્રશતં શ્રીમદ્ભવિષ્યત્યચિરેણ તે ॥ 3-128-19 (20862)
વપાર્યા હૂયમાનાયાં ધૂમમાઘ્રાય માતરઃ।
તતસ્તાઃ સુમહાવીર્યાઞ્જનયિષ્યન્તિ તે સુતાન્ ॥ 3-128-20 (20863)
તસ્યામેવ તુ તે જન્તુર્ભવિતા પુનરાત્મજઃ।
ઉત્તરે ચાસ્ય સૌવર્ણં લક્ષ્મ પાર્શ્વે ભવિષ્યતિ ॥ 3-128-21 (20864)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ અષ્ટાવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 128 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-128-6 સ્ફિચિ કઠ્યામ્ ॥ 3-128-8 અમાત્યપર્ષદો મધ્યે મન્ત્રિસભાન્તઃ ॥ 3-128-9 ક્ષત્તા દૌવારિકઃ ॥ 3-128-19 જન્તુના પશુભૂતેન ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 129
॥ શ્રીઃ ॥
3.129. અધ્યાયઃ 129
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ઋત્વિક્ચોદનયા સોમકેન રાજ્ઞા જન્તુનામકપુત્રવપાયા હોમે તદ્ગન્ધાઘ્રાણનેન તદ્ભાર્યાશતે પુત્રશતોત્પત્તિઃ ॥ 1 ॥ લોકાન્તરં ગતેન સોમકેન ઋત્વિજા સહ તદ્ભોગ્યસ્વપુત્રહનનજનારકીયદુઃખાનુભવપૂર્વકં તેન સહૈવ સ્વીયસુકૃતકલોપભોગઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-129-0 (20865)
સોમક ઉવાચ। 3-129-0x (2122)
બ્રહ્મન્યદ્યદ્યથા કાર્યં તત્કુરુષ્વ તથાતથા।
પુત્રકામતયા સર્વંકરિષ્યામિ વચસ્તવ ॥ 3-129-1 (20866)
લોમશ ઉવાચ। 3-129-2x (2123)
તતઃ સ યાજયામાસ સોમકં તેન જન્તુના।
માતરસ્તુ બલાતપુત્રમપાકાર્ષુઃ કૃપાન્વિતાઃ ॥ 3-129-2 (20867)
હા હતાઃ સ્મેતિ વાશન્ત્યસ્તીવ્રશોકસમાહતાઃ।
તં માતરઃ પ્ત્યકર્ષન્ગૃહીત્વા દક્ષિણે કરે ॥ 3-129-3 (20868)
સવ્યે પાણૌ ગૃહીત્વા તુ યાજકોપિ સ્મ કર્ષતિ।
કુરરીણામિવાર્તાનામપાકૃષ્ય તુ તં સુતમ્ ॥ 3-129-4 (20869)
વિશસ્ય ચૈનં વિધિવદ્વપામસ્ય જુહાવ સઃ।
વપાયાં હૂયમાનાયાં ગન્ધમાઘ્રાય માતરઃ ॥ 3-129-5 (20870)
આર્તા નિપેતુઃ સહસા પૃથિવ્યાં કુરુનન્દન।
સર્વાશ્ચ ગર્ભાનલબંસ્તતસ્તાઃ પાર્થિવાઙ્ગનાઃ ॥ 3-129-6 (20871)
તતો દશસુ માસેષુ સોમકસ્ય વિશાંપતે।
જજ્ઞે પુત્રશતં પૂર્ણં તાસુ સર્વાસુ ભારત ॥ 3-129-7 (20872)
જન્તુર્જ્યેષ્ઠઃ સમભવજ્જનિત્ર્યામેવ પૂર્વવત્।
સ તાસામિષ્ટ એવાસીન્ન તથાઽન્યે નિજાઃ સુતાઃ ॥ 3-129-8 (20873)
તચ્ચ લક્ષણમસ્યાસીત્સૌવર્ણં પાર્શ્વ ઉત્તરે।
તસ્મિન્પુત્રશતે ચાગ્ર્યઃ સ બભૂવ ગુણૈરપિ ॥ 3-129-9 (20874)
તતઃ સ લોકમગમત્સોમકસ્ય ગુરુઃ પરમ્।
અન્વક્ષમેવ પશ્ચાત્તુ સોમકોપ્યગમત્પરમ્ ॥ 3-129-10 (20875)
અથ તં નરકે ઘોરે પચ્યમાનં દદર્શ સઃ।
તમપૃચ્છત્કિમર્થં ત્વં નરકે પચ્યસે દ્વિજ ॥ 3-129-11 (20876)
તમબ્રવીદ્ગુરુઃ સોઽથ પચ્યમાનોઽગ્નિના ભૃશમ્।
ત્વં મયા યાજિતો રાજંસ્તસ્યેદં કર્મણઃ ફલમ્ ॥ 3-129-12 (20877)
એતચ્છ્રુત્વા સ રાજર્ષિર્ધર્મરાજમથાબ્રવીત્।
અહમત્ર પ્રવેક્ષ્યામિ મુચ્યતાં મમ યાજકઃ ॥ 3-129-13 (20878)
મત્કૃતે હિ મહાભાગઃ પચ્યતે નરકાગ્નિના।
`સોહમાત્માનમાધાસ્યે નરકે મુચ્યતાં ગુરુઃ' ॥ 3-129-14 (20879)
ધર્મ ઉવાચ। 3-129-15x (2124)
નાન્ય કર્તુઃ ફલં રાજન્નુપભુઙ્ક્તે કદાચન।
ઇમાનિ તવ દૃશ્યન્તે ફલાનિ વદતાંવર ॥ 3-129-15 (20880)
સોમક ઉવાચ। 3-129-16x (2125)
પુણ્યાન્ન કામયે લોકાનૃતેઽહં બ્રહ્મવાદિનમ્।
ઇચ્છામ્યહમનનૈવ સહ વસ્તું સુરાલયે ॥ 3-129-16 (20881)
નરકે વા ધર્મરાજ કર્મણાઽસ્ય સમો હ્યહમ્।
પુણ્યાપુણ્યફલં દેવ સમમસ્ત્વાવયોરિદમ્ ॥ 3-129-17 (20882)
ધર્મરાજ ઉવાચ। 3-129-18x (2126)
યદ્યેવમીપ્સિતં રાજન્ભુઙ્ખાસ્ય સહિતઃ ફલમ્।
તુલ્યકાલં સહાનેન પશ્ચાત્પ્રાપ્સ્યસિ સદ્ગતિમ્ ॥ 3-129-18 (20883)
લોમશ ઉવાચ। 3-129-19x (2127)
સ ચકાર તથા સર્વં રાજા રાજીવલોચનઃ।
ક્ષીણપાપશ્ચ તસ્માત્સ વિમુક્તો ગુરુણા સહ ॥ 3-129-19 (20884)
લેભે કામાઞ્શુભાન્રાજન્કર્મણા નિર્જિતાન્સ્વયમ્।
સહ તેનૈવ વિપ્રેણ ગુરુણા સ ગુરુપ્રિયઃ ॥ 3-129-20 (20885)
એષ તસ્યાશ્રમઃ પુણ્યો ય એષોગ્રે વિરાજતે।
ક્ષાન્ત ઉષ્યાત્ર ષડ્રાત્રં પ્રાપ્નોતિ સુગતિં નરઃ ॥ 3-129-21 (20886)
એતસ્મિન્નપિ રાજેન્દ્ર વત્સ્યામો વિગતજ્વરાઃ।
ષડ્રાત્રં નિયતાત્માનઃ સ઼જ્જીભવ કુરૂદ્વહ ॥ 3-129-22 (20887)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ એકોનત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 129 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-129- વાશન્ત્યઃ ક્રોશન્ત્યઃ ॥ 3-129- વપાં દેહાન્તર્ગતમપૂપાકારં માસમ્ ॥ 3-129- લક્ષણં ચિહ્નમ્ ॥ 3-129- સોમકસ્ય ઋત્વિગિતિ શેષઃ ॥ 3-129- ક્ષાન્તઃ ક્ષમાવાન્। ઉષ્ય ઉષિત્વા ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 130
॥ શ્રીઃ ॥
3.130. અધ્યાયઃ 130
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ માર્કણ્ડેયાશ્રમગમનમ્ ॥ 1 ॥ લોમશેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સંગ્રહેણ માર્કણ્ડેયચરિત્રકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-130-0 (20888)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-130-0x (2128)
સોમકસ્યાશ્રમે પુણ્યે ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
ષડ્રાત્રમુષ્ય નિયતો ભ્રાત્રાદિભિરરિંદમઃ।
તસ્માન્નિર્ગમ્ય સહસા દિશં પ્રાયાત્તથોત્તરામ્ ॥ 3-130-1 (20889)
બહુદૂરં તતો ગત્વા વનં તત્ર મનોહરમ્।
બહુપષ્પફલાકીર્ણં મહાનદ્યુપશોભિતમ્ ॥ 3-130-2 (20890)
દૃષ્ટ્વા પપ્રચ્છ રાજાઽસૌ લોમશં મુનિસત્તમમ્।
કિમિદં દૃશ્યતે રમ્યં વનં બહુમૃગદ્વિજમ્ ॥ 3-130-3 (20891)
બહુપુષ્પફલોપેતં મુનિસઙ્ઘૈર્નિષેવિતમ્।
સ્રવન્ત્યા ચ સમાયુક્તં મહત્યા પુણ્યતોયયા ॥ 3-130-4 (20892)
ઋષીણામાશ્રમાઃ પુણ્યા દૃશ્યન્તે વિવિધા મુને।
કસ્યાયમાશ્રમઃ પુણ્યઃ કસ્યેમે મુનયોઽમલાઃ।
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું વદ ત્વં વદતાંવર ॥ 3-130-5 (20893)
લોમશ ઉવાચ। 3-130-6x (2129)
શૃણુ રાજેનદ્ર ભદ્રં તે વનસ્યાસ્ય પુરાતનમ્।
વૃત્તાન્તં નિખિલેનાદ્ય પ્રોચ્યમાનં મયાઽનઘ ॥ 3-130-6 (20894)
મૃકણ્ડુપુત્રો મેધાવી માર્કણ્ડેયો મહામુનિઃ।
બાલ એવ મહાબુદ્ધિઃ સર્વવિદ્યાવિશારદઃ ॥ 3-130-7 (20895)
માતાપિત્રોઃ પ્રિયં કુર્વંસ્તપોર્થં વનમાવિશત્।
અત્રાશ્રમપદં કૃત્વા તપસ્તેપે સુદારુણમ્ ॥ 3-130-8 (20896)
ગ્રીષ્મે પઞ્ચતપા ભૂત્વા વર્ષાસ્વાકાશસંશ્રયઃ।
જલસ્થઃ શિશિરે યોગી બહુકાલમવર્તત ॥ 3-130-9 (20897)
ઊર્ધ્વબાહુર્નિરાલમ્બઃ પાદાઙ્ગુષ્ઠાગ્રવિષ્ઠિતઃ।
જિતેન્દ્રિયો જિતપ્રાણશ્ચિન્તયન્દૃઢમવ્યયમ્।
અનાહારો જિતક્રોધશ્ચિરમેવમવર્તત ॥ 3-130-10 (20898)
એતસ્મિન્નન્તરે રાજન્નનાવૃષ્ટિઃ સુદારુણા।
સંભૂતા સર્વસંહર્ત્રી તયા દગ્ધં ચરાચરમ્ ॥ 3-130-11 (20899)
અનાવૃષ્ટ્યાં પ્રવૃત્તાયાં સર્વે ચ નિધનં ગતાઃ।
કેચિદન્યે મહાત્માનો મુનયો દ્વિજપુઙ્ગવાઃ ॥ 3-130-12 (20900)
બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયા વૈશ્યાઃ શૂદ્રા સર્વાશ્ચ યોષિતઃ।
પશુપક્ષિમૃગાઃ સર્વે ક્ષુત્પિપાસાસમાકુલાઃ।
કૃશાઃ શુષ્કોષ્ઠકણ્ઠાશ્ચ શ્રાન્તા ભ્રાન્તા વિચેતસઃ ॥ 3-130-13 (20901)
કેનચિત્પુણ્યશેષેણ માર્કણ્ડેયસ્ય ધીમતઃ।
આશ્રમં શનકૈઃ પ્રાપ્તા મૂર્ચ્છિતાઃ સહસાઽપતન્ ॥ 3-130-14 (20902)
સમાધિવિરતો યોગી માર્કણ્ડેયો મહાતપાઃ।
તદ્વનં નિબિડં દૃષ્ટ્વા જનૈઃ ક્ષુત્તૃટ્સમાકલૈઃ ॥ 3-130-15 (20903)
દયાર્દ્રહૃદયો યોગી શિવં ધ્યાત્વા હૃદમ્બુજે।
તેષાં સંરક્ષણાર્થાય વેદગન્ધિસ્વરેણ સઃ।
આજુહાવ તદા ગઙ્ગાં તપોયોગેન ભારત ॥ 3-130-16 (20904)
ગઙ્ગા સમાગતા શીઘ્રં તેનાહૂતાઽતિપાવના।
નામ્ના વેદનદીત્યેવ પ્રખ્યાતા લોકપાવના ॥ 3-130-17 (20905)
પર્જન્યશ્ચ સમાહૂતઃ સુખં વર્ષતિ ભારત।
સસ્યાનિ ચ સમૃદ્ધાનિ ફલમૂલાન્યનેકશઃ।
સંભૂતાન્યત્રરાજેનદ્ર સર્વે તે રક્ષિતા જનાઃ ॥ 3-130-18 (20906)
માર્કણ્ડેયં પ્રશંસન્તો જનાઃ સર્વે દ્વિજાત્તયઃ।
ચિરં સુખમવર્તન્ત તેન સંરક્ષિતા નૃપ ॥ 3-130-19 (20907)
એવં વિધાય રક્ષાં સ સર્વેષાં પુણ્યકર્મણામ્।
પુનશ્ચચાર ચ તપઃ પરમેશ્વરતુષ્ટયે ॥ 3-130-20 (20908)
એવં બહુતિથે કાલે પ્રાદુરાસીન્મહેશ્વરઃ ॥ 3-130-21 (20909)
દૃષ્ટ્વા ચ સર્વદેવેશં ચન્દ્રમૌલિમુમાપતિમ્।
બ્રહ્મવિષ્ણ્વાદિભિર્દેવૈઃ સિદ્ધવિદ્યાધરોરગૈઃ ॥ 3-130-22 (20910)
ગન્ધર્વયક્ષપ્રવરૈઃ સકિન્નરપતત્રિભિઃ।
સ્તૂયમાનં મહાદેવમવ્યયં નિષ્કલં શિવમ્।
પ્રણનામ મુનિર્ભક્ત્યા સાષ્ટાઙ્ગં ચ પુનઃ પુનઃ ॥ 3-130-23 (20911)
પ્રણમ્યોત્થાય સહસા બદ્ધાઞ્જલિપુટો મુનિઃ।
તુષ્ટાવ વિવિધૈઃ સ્તોત્રૈર્મહાદેવં જગત્પતિમ્ ॥ 3-130-24 (20912)
તમુવાચ મહાદેવો માર્કણ્ડેયં મહામુનિમ્।
વરં વરય ભદ્રં તે વરદોસ્મિ મુને તવ ॥ 3-130-25 (20913)
એવં સંબોધિતસ્તેન શિવેન પરમાત્મના।
સગદ્ગદમિદં વાક્યમુવાચ પરમેશ્વરમ્ ॥ 3-130-26 (20914)
નાન્યં વરં વૃણે શંભો ---ત્વત્પાદપઙ્કજે।
ભક્તિંહ્યનન્યસુલભાં સ્વ વ્યભિચારિણીમ્ ॥ 3-130-27 (20915)
એવમુક્તોઽથ મુનિના ભરતગીશ્વરેશ્વરઃ।
પુનરેવાબ્રવીદ્વાક્યં માર્કણ્ડેય મહામુનિમ્ ॥ 3-130-28 (20916)
સમ્યગારાધિતઃ પિત્રા તવ પુત્રાર્થમાદરાત્ ॥ 3-130-29 (20917)
શતાયુર્નિર્ગુણઃ પુત્રઃ શુભઃ ષોડશવાર્ષિકઃ।
ઉભયોરન્યમિચ્છ ત્વમિત્યુક્તઃ સોઽબ્રવીચ્ચ મામ્ ॥ 3-130-30 (20918)
નિર્ગુણો માસ્તુ દેવેશ શતાયુઃ ષોડશાબ્દકઃ।
સુગુણોઽસ્તુ સુતો મેઽદ્ય ઇતિ પિત્રાવૃત પુરા ॥ 3-130-31 (20919)
ત્વયા તપ્તેન તપસા તોષિતોઽહં ભૃશં મુને।
દીર્ઘમાયુર્મયા દત્તં મૃત્યુશ્ચ પ્રતિષેધિતઃ ॥ 3-130-32 (20920)
ઇત્યુક્ત્વા ભગવાનીશસ્તત્રૈવાન્તરધીયત।
તસ્યાયમાશ્રમઃ પુણ્યસ્તસ્યેમે મુનયોઽમલાઃ ॥ 3-130-33 (20921)
અત્રૈકરાત્રમુષિતાઃ સર્વે મૃત્યું તરન્તિ વૈ।
અત્રૈવ ભરતશ્રેષ્ઠ પ્રયતો વસ ભૂમિપ' ॥ 3-130-34 (20922)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 130 ॥
અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 131
॥ શ્રીઃ ॥
3.131. અધ્યાયઃ 131
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
લોમશેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ નાનાતીર્થમહિમાનુવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-131-0 (20923)
લોમશ ઉવાચ। 3-131-0x (2130)
અસ્મિન્કિલ સ્વયં રાજન્નિષ્ટવાન્વૈ પ્રજાપતિઃ।
સત્રમિષ્ટીકૃતં નામ પુરા વર્ષસહસ્રિકમ્ ॥ 3-131-1 (20924)
અમ્બરીષશ્ચ નાભાગ ઇષ્ટવાન્યમુનામનુ।
યત્રેષ્ટ્વા દશપદ્માનિ સદસ્યેભ્યોઽભિસૃષ્ટવાન્ ॥ 3-131-2 (20925)
યજ્ઞૈશ્ચ તપસા ચૈવ પરાં સિદ્ધિમવાપ સઃ।
દેશશ્ચ નાહુષસ્યાયં ય઼જ્વનઃ પુણ્યકર્મણઃ ॥ 3-131-3 (20926)
સાર્વભૌમસ્ય કૌન્તેય યયાતેરમિતૌજસઃ।
સ્પર્ધમાનસ્ય શક્રેણ તસ્યેદં યજ્ઞવાસ્ત્વિહ ॥ 3-131-4 (20927)
પશ્ય નાનાવિધાકારૈરગ્નિભિર્નિચિતાં મહીમ્।
મજ્જન્તીમિવ ચાક્રાન્તાં યયાતેર્યજ્ઞકર્મભિઃ ॥ 3-131-5 (20928)
એષા શમ્યેકપત્રા સા શકટં ચૈતદુત્તમમ્।
પશ્ય રામહ્રદાનેતાન્પશ્ય નારાયણાશ્રમમ્ ॥ 3-131-6 (20929)
એતચ્ચર્ચીકપુત્રસ્ય યોગૈર્વિચરતો મહીમ્।
પ્રસર્પણં મહીપાલ રૌપ્યાયામમિતૌજસઃ ॥ 3-131-7 (20930)
અત્રાનુવંશં પઠતઃ શૃણુ મે કુરુનન્દન।
ઉલૂખલૈરાભરણૈઃ પિશચી યદભાષત ॥ 3-131-8 (20931)
યુગન્ધરે દધિ પ્રાશ્ય ઉષિત્વા ચાચ્યુતસ્થલે।
તદ્વદ્ભૂતલયે સ્નાત્વા સપુત્રા વસ્તુમર્હસિ ॥ 3-131-9 (20932)
એકરાત્રમુવિત્વેહ દ્વિતીયં યદિ વત્સ્યસિ।
એતદ્વૈ તે ગદેવાવૃત્તં રાત્રૌ વૃત્તમિતોઽન્યથા ॥ 3-131-10 (20933)
અદ્ય ચાત્ર નિવત્સ્યામઃ ક્ષપાં ભરતસત્તમ।
દ્વારમેતત્તુ કૌન્તેય કુરુક્ષેત્રસ્ય ભારત ॥ 3-131-11 (20934)
અત્રૈવ નાહુષો રાજા રાજન્ક્રતુભિરિષ્ટવાન્।
યયાતિર્બહુરત્નૌર્ઘર્યત્રેન્દ્રો મુદમભ્યગાત્ ॥ 3-131-12 (20935)
એતત્પ્લક્ષાવતરણં યમુનાતીર્થમુત્તમમ્।
એતદ્વૈ નાકપૃષ્ઠસ્ય દ્વારમાહુર્મનીષિણઃ ॥ 3-131-13 (20936)
અત્રસારસ્વતૈર્યજ્ઞૈરીજાનાઃ પરમર્ષયઃ।
યૂપોલૂખલિકાસ્તાત ગચ્છન્ત્યવભૃથપ્લવમ્ ॥ 3-131-14 (20937)
અત્રવૈ ભરતો રાજા રાજન્ક્રતુભિરિષ્ટવાન્।
હયમેધેન યજ્ઞેન મેધ્યમશ્વમવાસૃજત્ ॥ 3-131-15 (20938)
અસકૃત્કૃષ્ણસારઙ્ગં ધર્મેણાપ્ય ચ મેદિનીમ્।
અત્રૈવ પુરુષવ્યાઘ્ર મરુત્તઃ સત્રમુત્તમમ્।
પ્રાપ ચૈવર્ષિમુખ્યેન સંવર્તેનાભિપાલિતઃ ॥ 3-131-16 (20939)
અત્રોપસ્પૃશ્ય રાજેન્દ્ર સર્વાલ્લોઁકાન્પ્રપશ્યતિ।
પૂયતે દુષ્કૃતાચ્ચૈવ અત્રાપિ સમુપસ્પૃશ ॥ 3-131-17 (20940)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-131-18x (2131)
તત્ર સભ્રાતૃકઃ સ્નાત્વા સ્તૂયમાનો મહર્ષિભિઃ।
લોમશં પાણ્ડવશ્રેષ્ઠ ઇદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-131-18 (20941)
સર્વાઁલ્લોકાન્પ્રપશ્યામિ તપસા સત્યવિક્રમ।
ઇહસ્તઃ પાણ્ડવશ્રેષ્ઠં પશ્યામિ શ્વેતવાહનમ્ ॥ 3-131-19 (20942)
લોમશ ઉવાચ। 3-131-20x (2132)
એવમેતન્મહાબાહો પશ્યન્તિ પરમર્ષયઃ।
ઇહ સ્નાત્વા તપોયુક્તાંસ્ત્રીલ્લોઁકાન્સચરાચરાન્ ॥ 3-131-20 (20943)
સરસ્વતીમિમાં પુણ્યાં પુણ્યૈકશરણાવૃતામ્।
યત્ર સ્નાત્વા નરશ્રેષ્ઠ ધૂતપાપ્મા ભવિષ્યસિ ॥ 3-131-21 (20944)
ઇહ સારસ્વતૈર્યજ્ઞૈરિષ્ટવન્તઃ સુરર્ષયઃ।
ઋષયશ્ચૈવ કૌન્તેય તથા રાજર્ષયોપિ ચ ॥ 3-131-22 (20945)
વેદી પ્રજાપતેરેષા સમન્તાત્પઞ્ચયોજના।
કુરોર્વૈ યજ્ઞશીલસ્ય ક્ષેત્રમેતન્મહાત્મનઃ ॥ 3-131-23 (20946)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ એકત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 131 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-131-2 અભિસૃષ્ટવાન્ દત્તવાન્ ॥ 3-131-4 યજ્ઞવાસ્તુ યજ્ઞભૂમિઃ। ઇહ અસ્મિન્વાસ્તુનિ। ઇદમુત્તરાન્વયિ ॥ 3-131-5 અગ્નિભિરગ્નિસ્થાપનાર્થૈરિષ્ટકારચિતૈઃ સ્થણ્ડિલૈઃ ॥ 3-131-6 શમી આમિક્ષાર્થં દધ્યુત્પાદનાર્થમાનીતા શમીશાખા। એકપત્રા શાતિતપત્રા ॥ 3-131-7 પ્રસર્પણં સંચારભૂમિઃ। રૌપ્યાયાં રૂપ્યવત્ શ્વેતવર્ણાયાં સ્થત્યાં નદ્યાં વા। સામીપ્યે સપ્તમી। પ્રસર્પણં તીર્થમિત્યન્યે ॥ 3-131-8 અનુવંશં પરંપરાગતમાખ્યાનશ્વોકમ્। ઉલૂખલૈરિતિ। ઉલૂખલસદૃશાનિ સ્ત્રીણાં કર્ણાભરણાનિ ભવન્તીતિ સ્વયમુલૂલૈરેવાભરણૈર્યુક્તાસતીતિ શેષઃ। એતેન વિકૃતવેષત્વં પિશાચ્યાઃ ॥ 3-131-9 યુગન્ધરે પયઃ પ્રાશ્યેતિ ધ. પાઠઃ। ઉક્તં ભાષણમેવાહ દ્વાભ્યાં યુગન્ધર ઇતિ। અસ્મિંસ્તીર્થે સપુત્રા બ્રાહ્મણી સ્નાતુમાગતા તાં પ્રતિ પિશાચી વદતિ। ત્વયા યુગન્ધરે પર્વતે દેશે વા દધિપ્રાશનં કૃતમ્। તત્રોષ્ટ્રીક્ષીરં ગર્દભ્યાદિક્ષીરં ચ દધિ ક્રિયતે। તથા અચ્યુતસ્થલાખ્યે સંકરજાનાં ગ્રામે વાસશ્ચ કૃતઃ। તથા ભૂતિલયાખ્યે દસ્યુગ્રામેઽગ્નિદગ્ધાનાં મૃતાનાં ક્ષેપણં યસ્યાં નદ્યાં ક્રિયતે તસ્યાં સ્નાતાસિ। અતો દોષત્રયવતી ત્વમ્। એતત્કરણે રહિ પ્રાયશ્ચિત્તં ધર્મશાસ્ત્રે પ્રસિદ્ધમ્। ઔષ્ટ્રમૈકશફં ક્ષીરં સુરાતુલ્યમિતિ। સંસૃજ્ય સંકરૈઃ સાર્ધં પ્રાજાપત્યં વ્રતં ચરેદિતિ। પ્રોષ્યભૂતિલયે વિપ્રઃ પ્રાજાપત્યં વ્રતં ચરેદિતિ ચ। તચ્ચ ત્વયા ન કૃતમતઃ કથમત્ર વસ્તુમિચ્છસિ। દોષવતામિહ તીર્થે વાસો દુર્લભ ઇત્યર્થઃ। એવં પિશાચીવાક્યં શ્રુત્વાપિ સા બ્રાહ્મણી તત્ર સ્નાનાદિકં કૃતવતી। તતસ્તયા રાક્ષસ્યા તસ્યા ઘટપિઠરાદિકં નાશિતમ્। ઉક્તંચ। એતત્તવ દિવાવૃત્તં રાત્રૌ વૃત્તં તુ દ્રક્ષ્યસીતિ। વૃત્તં જાતમ્। રાત્રૌ તુ તવ પુત્રમપિ નાશયિષ્યામીતિ ભાવઃ। અથાપિ દ્વિતીયાં રાત્રિં વસ્તુમિચ્છસિ ચેત્તવ ભૂયાંસમપકારં કરિષ્યામીતિ યુગન્ધરાદિદેશત્રયનિન્દાપરત્વેન વ્યાખ્યા ॥ 3-131-10 ત્વં તુ અબ્રહ્મવિત્ એકરાત્રમેવાત્ર વસ્તું યોગ્યા। યદિ દ્વિતીયાં વસ્તુમિચ્છસિ તર્હિ તે તવ એતત્ મદીયં વૃત્તં ભવિષ્યતિ મદ્વત્ પિશાચી ભૂત્વાત્ર સ્નાનં ન લપ્સ્યસે। એતદિતિ સ્વવૃત્તસ્યાભિનીય પ્રદર્શનમ્। દ્વિતીયદિનવાસસ્યૈવૈતત્ફલં। દ્વિતીયરાત્રિવાસે તું ઇતોન્થા અહલ્યાદિવન્મોહપ્રાપ્ત્યા શિલાભાવો ભવિષ્યતિ। તેન તીર્થદર્શનમપિ ન લપ્સ્યસે ઇતિ ॥ 3-131-13 એતત્પ્લક્ષવટં નામેતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-131-14 દન્તોલૂખલિનસ્તત્રેતિ ક. પાઠઃ। સારસ્વતૈર્બ્રાહ્મણૈઃ ઋત્વિગ્ભિર્યજ્ઞૈરીજાનાઃ યૂપોલૂખલિકાઃ યૂપાન્ ઉલૂખલાનિ ચ યજ્ઞસાધનાન્યાદદતે યૂપોલૂખલિકાઃ ॥ 3-131-16 કૃષ્ણસારઙ્ગં કૃષ્ણહરિણસદૃશં શ્યામકર્ણમિત્યર્થઃ ॥ 3-131-21 તીર્થાન્તરમાહ સરસ્વતીતિ। પશ્યૈકશરણાવૃતામિતિ ક. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 132
॥ શ્રીઃ ॥
3.132. અધ્યાયઃ 132
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
લોમશેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સરસ્વત્યાદિમાહાત્મ્યકથનમ્ ॥ 1 ॥ તથા શ્યેનકપોતોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-132-0 (20947)
લોમશ ઉવાચ। 3-132-0x (2133)
ઇહ મર્ત્યાસ્તનૂસ્ત્યક્ત્વા સ્વર્ગં ગચ્છન્તિ ભારત।
મર્તુકામા નરા રાજન્નિહાયાન્તિ સહસ્રશઃ ॥ 3-132-1 (20948)
એવમાશીઃ પ્રયુક્તા હિ દક્ષેણ યજતા પુરા।
ઇહ યે વૈ મરિષ્યન્તિ તે વૈ સ્વર્ગજિતો નરાઃ ॥ 3-132-2 (20949)
એષા સરસ્વતી રમ્યા દિવ્યા ચૌઘવતી નદી।
એતદ્વિનશનં નામ સરસ્વત્યા વિશાંપતે ॥ 3-132-3 (20950)
દ્વારં નિષાદરાષ્ટ્રસ્ય યેષાં દોષાત્સરસ્વતી।
પ્રવિષ્ટા પૃથિવીં વીર મા નિષાદા હિ માં વિદુઃ ॥ 3-132-4 (20951)
એષ વૈ ચમસોદ્ભેદો યત્ર દૃશ્યા સરસ્વતી।
યત્રૈનામભ્યવર્તન્ત દિવ્યાઃ પુણ્યાઃ સમુદ્રગાઃ ॥ 3-132-5 (20952)
એતત્સિન્ધોર્મહત્તીર્થં યત્રાગસ્ત્યમરિંદમ।
લોપામુદ્રા સમાગમ્ય ભર્તારમવૃણીત વૈ ॥ 3-132-6 (20953)
એતત્પ્રકાશતે તીર્થં પ્રભાસં ભાસ્કરદ્યુતે।
ઇન્દ્રસ્ય દયિતં પુણ્યં પવિત્રં પાપનાશનમ્ ॥ 3-132-7 (20954)
એતદ્વિષ્ણુપદં નામ દૃશ્યતે તીર્થમુત્તમમ્।
એષાં રમ્યા વિપાશા ચ નદી પરમપાવની ॥ 3-132-8 (20955)
અત્ર વૈ પુત્રશોકેન વસિષ્ઠો ભગવાનૃષિઃ।
બદ્ધ્વાઽત્માનં નિપતિતો વિપાશઃ પુનરુત્થિતઃ ॥ 3-132-9 (20956)
કાશ્મીરમણ્ડલં ચૈતત્સર્વપુણ્યમરિંદમ।
મહર્ષિભિશ્ચાધ્યુષિતં પશ્યેદં ભ્રાતૃભિઃ સહ ॥ 3-132-10 (20957)
યત્રૌત્તરાણાં સર્વેષામૃષીણાં નાહુષસ્ય ચ।
અગ્નેશ્ચૈવાત્ર સંવાદઃ કાશ્યપશ્ય ચ ભારત ॥ 3-132-11 (20958)
એતદ્દ્વારં મહારાજ માનસસ્ય પ્રકાશતે।
વર્ષમસ્ય ગિરેર્મધ્યે રામેણ શ્રીમતા કૃતમ્ ॥ 3-132-12 (20959)
એષ વાતિકષણ્ડો વૈ પ્રખ્યાતઃ સત્યવિક્રમઃ।
નાત્યવર્તત યદ્દ્વારં વિદેહાદુત્તરં ચ યઃ ॥ 3-132-13 (20960)
ઇદમાશ્ચર્યમપરં દેશેઽસ્મિન્પુરુષર્ષભ।
ક્ષીણે યુગે તુ કૌન્તેય શર્વસ્ય સહ પાર્ષદૈઃ।
સહોમયા ચ ભવતિ દર્શનં કામરૂપિણઃ ॥ 3-132-14 (20961)
અસ્મિન્સરસિ સત્રૈર્વૈ ચૈત્રે માસિ પિનાકિનમ્।
યજન્તે યાજકાઃ સમ્યક્ પરિવારં શુભાર્થિનઃ ॥ 3-132-15 (20962)
અત્રોપસ્પૃશ્ય સરસિ શ્રદ્દધાનો જિતેન્દ્રિયઃ।
ક્ષીણપાપઃ શુભાઁલ્લોકાન્પ્રાપ્નુતે નાત્ર સંશયઃ ॥ 3-132-16 (20963)
એષ ઉજ્જાનકો નામ પાવકિર્યત્ર શાન્તવાન્।
અરુન્ધતીસહાયશ્ચ વસિષ્ઠો ભગવાનૃષિઃ ॥ 3-132-17 (20964)
હ્રદશ્ચ કુશવાનેષ યત્ર પદ્મં કુશેશયમ્।
આશ્રમશ્ચૈવ રુક્મિણ્યા યત્રાશામ્યદકોપના ॥ 3-132-18 (20965)
સમાધીનાં સમાસસ્તુ પાણ્ડવેય શ્રુતસ્ત્વયા।
તં દ્રક્ષ્યસિ મહારાજ ભૃગુતુન્દં મહાગિરિમ્ ॥ 3-132-19 (20966)
વિતસ્તાં પશ્ય રાજેન્દ્ર સર્વપાપપ્રમોચનીમ્।
મહર્ષિભિશ્ચાધ્યુષિતાં શીતતોયાં સુનિર્મલામ્ ॥ 3-132-20 (20967)
જલાં ચોપજલાં ચૈવ યમુનામભિતો નદીમ્।
ઉશીનરો વૈ યત્રેષ્ટ્વા વાસવાદત્યરિચ્યત ॥ 3-132-21 (20968)
તાં દેવસમિતિં તસ્ય વાસવશ્ચ વિશાંપતે।
અભ્યાગચ્છન્નૃપવરં જ્ઞાતુમગ્નિશ્ચ ભારત ॥ 3-132-22 (20969)
જિજ્ઞાસમાનૌ વરદૌ મહાત્માનમુશીનરમ્।
ઇન્દ્રઃ શ્યેનઃ કપોતોઽગ્નિર્ભૂત્વા યજ્ઞેઽભિજગ્મતુઃ ॥ 3-132-23 (20970)
ઉરું રાજ્ઞઃ સમાસાદ્ય કપોતઃ શ્યેનજાદ્ભયાત્।
શરણાર્થી તદા રાજન્નિલિલ્યે ભયપીડિતઃ ॥ 3-132-24 (20971)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ દ્વાત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 132 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-132-1 ઇહ મર્ત્યાસ્તપસ્તપ્ત્વેતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-132-9 વદ્વા પાશૈરિતિ શેષઃ। વિપાશઃ પાશહીનઃ। અતએવ વિપાશાનામ ॥ 3-132-12 વર્ષં વસતિસ્થાનમ્ ॥ 3-132-13 યો રામઃ પ્રખ્યાતઃ સત્યવિક્રમશ્ચ વિદેહાદુત્તરં ચ યદ્દ્વારં યદ્વર્ષસ્ય દ્વારં એષોઽનુભૂયમાનો વાતિકષણ્ડો વાતાનીતઃ પદ્માદિસમૂહો નાત્યવર્તત। તેન રામેણ કૃતમિતિ પૂર્વેણાન્વયઃ। પદ્માદેર્વાતાનીતસ્યાત્રાપ્રવેશાદ્રામસામર્થ્યં પ્રત્યક્ષમાશ્ચર્યમિત્યર્થઃ। એષ વાતિ મૃકણ્ડો વૈ ઇતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-132-14 યુગં પઞ્ચસંવત્સરાત્મકં તસ્મિન્ક્ષીણે સમાપ્તે સતિ યદા સૌરસાવનબાર્હસ્પત્યનાક્ષત્રચાન્દ્રાઃ સંવત્સરા એકકાલં સમાપ્યન્તે સ યુગક્ષયકાલસ્તસ્મિન્નિત્યર્થઃ ॥ 3-132-17 પાવકિઃ સ્કન્દઃ। શાન્તવાન્ શમં પ્રાપ। વસિષ્ટોપિ શાન્તવાન્ એષ ઉજ્જીતકો નામ યવક્રીર્યત્ર શાન્તવાનિતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-132-18 કુશવાન્ જલવાન્. અકોપના જિતક્રોધા ॥ 3-132-19 સમાસઃ સંક્ષેપઃ। યસ્મિન્દૃષ્ટે સમાધિફલં ભવતીત્યર્થઃ ॥ 3-132-22 દેવસમિતિં રાજસભામ્ ॥ 3-132-24 નિલિલ્યે લીનઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 133
॥ શ્રીઃ ॥
3.133. અધ્યાયઃ 133
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
શિબિપરી7ણાર્થં શ્યેનીભૂતેનેન્દ્રેણાનુદ્રુતસ્ય કપોતરૂપધારિણોઽગ્નેઃ શિવિંપ્રતિ શરણાગતિઃ ॥ 1 ॥ કપોતરિરક્ષિષયા રાજ્ઞા શ્યેનાનુમત્યા સ્વશરીરોત્કૃત્તમાંસસ્ય કપોતેન સહ તુલારોપણમ્ ॥ 2 ॥ માંસાપેક્ષયા કપોતસ્ય ગૌરવાતિરેકે રાજ્ઞા સ્વયમેવ તુલારોહણમ્ ॥ 3 ॥ તતસ્તુષ્ટાભ્યામિન્દ્રાગ્નિભ્યાં તત્પ્રશંસનપૂર્વકં સ્વલોકગમનમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-133-0 (20972)
શ્યેન ઉવાચ। 3-133-0x (2134)
ધર્માત્માનં ત્વાહુરેકં સર્વે રાજન્મહીક્ષિતઃ।
સ વૈ ધર્મવિરુદ્ધં ત્વં કસ્માત્કર્મ ચિકીર્ષસિ ॥ 3-133-1 (20973)
વિહિતં ભક્ષણં રાજન્પીડ્યમાનસ્ય મે ક્ષુધા।
માહિંસીર્ધર્મલોભેન ધર્મમુત્સૃજ્ય મા નશઃ ॥ 3-133-2 (20974)
રાજોવાચ। 3-133-3x (2135)
સંત્રસ્તરૂપસ્ત્રાણાર્થી ત્વત્તો ભીતો મહાદ્વિજ।
મત્સકાશમનુપ્રપ્તઃ પ્રાણગૃધ્નુરયં દ્વિજઃ ॥ 3-133-3 (20975)
એવમભ્યાગતસ્યેહ કપોતસ્યાભયાર્થિનઃ।
અપ્રદાને પરો ધર્મઃ કિં ત્વં શ્યેનેહ પશ્યસિ ॥ 3-133-4 (20976)
પ્રસ્પન્દમાનઃ સંભ્રાન્તઃ કપોતઃ શ્યેન લક્ષ્યતે।
મત્સકાશં જીવિતાર્થી તસ્ય ત્યાગો વિગર્હિતઃ ॥ 3-133-5 (20977)
[યો હિ કશ્ચિદ્દ્વિજાન્હન્યાદ્ગાં વા લોકસ્ય માતરમ્।
શરણાગતં ચ ત્યજતે તુલ્યં તેષાં હિ પાતકમ્] 3-133-6 (20978)
શ્યેન ઉવાચ। 3-133-7x (2136)
આહારત્સર્વભૂતાનિ સંભવન્તિ મહીપતે।
આહારેણ વિવર્ધન્તે તેન જીવન્તિ જન્તવઃ ॥ 3-133-7 (20979)
શક્યતે દુસ્ત્યજેઽપ્યર્થે ચિરરાત્રાય જીવિતુમ્।
ન તુ ભોજનમુત્સૃજ્ય શક્યં વર્તયિતું ચિરમ્ ॥ 3-133-8 (20980)
ભક્ષ્યાદ્વિલોપિતસ્યાદ્ય મમ પ્રાણા વિશાંપતે।
વિસૃજ્યકાયમેષ્યન્તિ પન્થાનમપુનર્ભવમ્ ॥ 3-133-9 (20981)
પ્રમૃતે મયિ ધર્માત્મન્પુત્રદારાદિ નઙ્ક્ષ્યતિ।
રક્ષમાણઃ કપોતં ત્વં બહૂન્પ્રાણાન્ન રક્ષસિ ॥ 3-133-10 (20982)
બહૂન્યો બાધતે ધર્મો ન સ ધર્મઃ કુવર્ત્મ તત્।
અવિરોધી તુ યો ધર્મઃ સ ધર્મઃ સત્યવિક્રમ ॥ 3-133-11 (20983)
વિરોધિષુ મહીપાલ નિશ્ચિત્ય ગુરુલાઘવમ્।
ન બાધા વિદ્યતે યત્ર તં ધર્મં સમુપાચરેત્ ॥ 3-133-12 (20984)
ગુરુલાઘવમાજ્ઞાય ધર્માધર્મવિનિશ્ચયે।
યતો ભૂયાંસ્તતો રાજન્કુરુ ધર્મવિનિશ્ચયમ્ ॥ 3-133-13 (20985)
રાજોવાચ। 3-133-14x (2137)
બહુકલ્યાણસંયુક્તં ભાષસે વિહગોત્તમ।
સુપર્ણઃ પક્ષિરાટ્ કિં ત્વં ધર્મં જ્ઞાત્વાઽભિભાષસે ॥ 3-133-14 (20986)
તથાહિ ધર્મસંયુક્તં બહુચિત્રં ચ ભાષસે।
ન તેઽસ્ત્યવિદિતં કિંચિદિતિ ત્વાં લક્ષયામ્યહમ્।
શરણૈષિપરિત્યાગં કથં સાધ્વિતિ મન્યસે ॥ 3-133-15 (20987)
આહારાર્થં સમારમ્ભસ્તવ ચાયં વિહંગમ।
શક્યશ્ચાપ્યન્યથા કર્તુમાહારોઽપ્યધિકસ્ત્વયા ॥ 3-133-16 (20988)
ગોવૃષો વા વરાહો વા મૃગો વા મહિષોપિ વા।
ત્વદર્થમદ્ય ક્રિયતાં યચ્ચાન્યદિહ કાઙ્ક્ષસિ ॥ 3-133-17 (20989)
શ્યેન ઉવાચ। 3-133-18x (2138)
ન વરાહં ન ચોક્ષાણં ન મૃગાન્વિવિધાંસ્તથા।
ભક્ષયામિ મહારાજ કિં મમાન્યેન કેચચિત્ ॥ 3-133-18 (20990)
યસ્તુ મે દૈવવિહિતો ભક્ષઃ ક્ષત્રિયપુઙ્ગવ।
તમુત્સૃજ મહીપાલ કપોતમિમમેવ મે ॥ 3-133-19 (20991)
શ્યેનાઃ કપોતાન્સ્વાદન્તિ શ્રુતિરેષા સનાતની।
મા રાજન્સારમજ્ઞાત્વા કદલીસ્કન્ધમાસજ ॥ 3-133-20 (20992)
રાજોવાચ। 3-133-21x (2139)
રાષ્ટ્રં શિવીનામૃદ્ધં વૈ શાધિ પક્ષિભિરર્ચિતઃ।
કૃત્સ્નમેતન્મયા દત્તં રાજવદ્વિહગોત્તમ ॥ 3-133-21 (20993)
યં વા કામયસે કામં શ્યેન સર્વં દદાનિ તે।
વિનેમં પક્ષિણં શ્યન શરણાર્થિનમાગતમ્ ॥ 3-133-22 (20994)
યેનેમં સ્થાપયેથાસ્ત્વં કર્મણા પક્ષિસત્તમ।
તદાચક્ષ્વ કરિષ્યામિ ન હિ દાસ્યે કપોતકમ્ ॥ 3-133-23 (20995)
શ્યેન ઉવાચ। 3-133-24x (2140)
ઉશીનર કપોતે તે યદિ સ્નેહો નરાધિપ।
આત્મનો માંસમુત્કૃત્ય કપોતતુલયા ધૃતમ્ ॥ 3-133-24 (20996)
યદા સમં કપોતેન તવ માંસં નૃપોત્તમ।
ત્વયા પ્રદેયં તન્મહ્યં સા મે તુષ્ટિર્ભવિષ્યતિ ॥ 3-133-25 (20997)
રાજોવાચ। 3-133-26x (2141)
અનુગ્રહમિમં મન્યે શ્યેન યન્માભિયાચસે।
તસ્માત્તેઽદ્ય પ્રદાસ્યામિ સ્વમાંસં તુલયા ધૃતમ્ ॥ 3-133-26 (20998)
લેમશ ઉવાચ। 3-133-27x (2142)
અથોત્કૃત્ય સ્વમાંસં તુ રાજા પરમધર્મવિત્।
તુલયામાસ કૌન્તેય કપોતેન સમં વિભો ॥ 3-133-27 (20999)
ધ્રિયમાણઃ કપોતસ્તુ માંસેનાત્યતિરિચ્યતે।
પુનશ્ચોત્કૃત્યમાંસાનિ રાજા પ્રાદાદુશીનરઃ ॥ 3-133-28 (21000)
ન વિદ્યતે યદા માંસં કપોતેન સમં ધૃતમ્।
તત ઉત્કૃત્તમાંસોઽસાવારુરોહ સ્વયં તુલામ્ ॥ 3-133-29 (21001)
શ્યેન ઉવાચ। 3-133-30x (2143)
ઇન્દ્રોઽહમસ્મિ ધર્મજ્ઞ કપોતો હવ્યવાડયમ્।
જિજ્ઞાસમાનૌ ધર્મ ત્વાં યજ્ઞવાટમુપાગતૌ ॥ 3-133-30 (21002)
યત્તે માંસાનિ ગાત્રેભ્ય ઉક્તૃત્તાનિ વિશાંપતે।
એષા તે શાશ્વતી કીર્તિર્લોકાનભિભવિષ્યતિ ॥ 3-133-31 (21003)
યાવલ્લોકે મનુષ્યાસ્ત્વાં કથયિષ્યન્તિ પાર્થિવ।
તાવત્કીર્તિશ્ચ લોકાશ્ચ સ્થાસ્યન્તિ તવ શાશ્વતાઃ ॥ 3-133-32 (21004)
ઇત્યુક્ત્વા ભૂમિપતયે તસ્મૈ દત્ત્વા યથેપ્સિતમ્।
પ્રશસ્ય જગ્મતૂ રાજન્નિન્દ્રાગ્રી તુષ્ટમાનસૌ ॥ 3-133-33 (21005)
ઉશીનરોઽપિધર્માત્મા ધર્મેણાવૃત્યરોદસી।
વિભ્રાજમાનો વપુષાઽપ્યારુરોહ ત્રિવિષ્ટપમ્ ॥ 3-133-34 (21006)
તદેતત્સદનં રાજન્રાજ્ઞસ્તસ્ય મહાત્મનઃ।
પશ્યસ્વૈતન્મયા સાર્ધં પુણ્યં પાપપ્રમોચનમ્ ॥ 3-133-35 (21007)
તત્ર વૈ સતતં દેવા મુનયશ્ચ સનાતનાઃ।
દૃશ્યન્તે બ્રાહ્મણૈ રાજન્પુણ્યવદ્ભિર્મહાત્મભિઃ ॥ 3-133-36 (21008)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ત્રયસ્ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 133 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-133-2 મા રક્ષીર્ધર્મલોભેન ધર્મમુત્સૃષ્ટવાનસિ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-133-20 કદલીસ્કન્ધમાસજેતિ કદલીસ્કન્ધતુલ્યે નિઃશારેઽસ્મિન્ ધર્મે મા સજ્જો ભવેત્યર્થઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 134
॥ શ્રીઃ ॥
3.134. અધ્યાયઃ 134
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
લોમશેન શ્વેતકેતોરાશ્રમંગતં દ્યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ અષ્ટાવક્રોપાખ્યાનકથધનારમ્ભઃ ॥ 1 ॥ ધનાર્જનાય જનકપુરં ગતસ્ય કહોળસ્ય વન્દિના વાદે વિજિત્ય જલે વિનિમજ્જનમ્ ॥ 2 ॥ તદ્વિદિતવતા તત્પુત્રેણાષ્ટાવક્રેણ શ્વેતકેતુનાસહ જનકનગરંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-134-0 (21009)
લોમશ ઉવાચ। 3-134-0x (2144)
યઃ કથ્યતે મન્ત્રવિદગ્ર્યબુદ્ધિ-
રૌદ્દાલકિઃ શ્વેતકેતુઃ પૃથિવ્યામ્।
તસ્યાશ્રમં પશ્યત પાણ્ડવેયા
સદાફલૈરુપપન્નં મહીજૈઃ ॥ 3-134-1 (21010)
સાક્ષાદત્ર શ્વેતકેતુર્દદર્શ
સરસ્વતીં માનુષદેહરૂપામ્।
વેત્સ્યામિ વાણીમિતિ સંપ્રવૃત્તાં
સરસ્વતીં શ્વેતકેતુર્બભાષે ॥ 3-134-2 (21011)
અસ્મિન્યુગે બ્રહ્મકૃતાં વરિષ્ઠા-
વાસ્તાં મુની માતુલભાગિનેયૌ।
અષ્ટાવક્રશ્ચૈવ કહોલસૂનુ-
રૌદ્દાલકિઃ શ્વેતકેતુઃ પૃથિવ્યામ્ ॥ 3-134-3 (21012)
વિદેહરાજસ્ સમીપતસ્તૌ
ઘીરાવુભૌ માતુલભાગિનેયૌ।
પ્રવિશ્ય યજ્ઞાયતનં વિવાદે
વન્દિં નિજગ્રાહતુરપ્રમેયૌ ॥ 3-134-4 (21013)
ઉપાસ્સ્વ કૌન્તેય સહાનુજસ્ત્વં
તસ્યાશ્રમં પુણ્યતમં પ્રવિશ્ય।
અષ્ટાવક્રં યસ્ય દૌહિત્રમાહુ-
ર્યોઽસૌ વન્દિં જનકસ્યાથ યજ્ઞે।
વાદિ વિપ્રાગ્ન્યો બાલ એવાભિગમ્ય
વાદે ભઙ્ક્ત્વા મજ્જયામાસ નદ્યામ્ ॥ 3-134-5 (21014)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-134-6x (2145)
કથંપ્રભાવઃ સ બભૂવ વિપ્ર-
સ્તથાભૂતં યો નિજગ્રાહ વન્દિમ્।
`કિંચાધિકૃત્યાથ તયોર્વિવાદો
વિદેહરાજસ્ સમીપ આસીત્' ॥ 3-134-6 (21015)
અષ્ટાવક્રઃ કેન ચાસૌ બભૂવ
તત્સર્વં મે લોમશ શંસ તત્ત્વમ્ ॥ 3-134-7 (21016)
લોમશ ઉવાચ। 3-134-8x (2146)
ઉદ્દાલકસ્ય નિયતઃ શિષ્ય એકો
નામ્ના કહોળેતિ બભૂવ રાજન્।
શુશ્રૂષુરાચાર્યવશાનુવર્તી
દીર્ઘ કાલં સોઽધ્યયનં ચકાર ॥ 3-134-8 (21017)
તં વૈ વિપ્રાઃ પર્યભવંસ્તુ શિખા-
સ્તં ચ જ્ઞાત્વા વિપ્રકારં ગુરુઃ સઃ।
તસ્મૈ પ્રાદાત્સદ્ય એવ શ્રુતં ચ
ભાર્યાં ચ વૈ દુહિતરં સ્વાં સુજાતામ્ ॥ 3-134-9 (21018)
તસ્યાં ગર્ભઃ સમભવદગ્નિકલ્પઃ
સોઽધીયાનં પિતરમથાભ્યુવાચ।
સર્વાં રાત્રિમધ્યયનં કરોષિ
નેદં પિતઃ સમ્યગિવોપવર્તતે ॥ 3-134-10 (21019)
ઉપાલબ્ધઃ શિષ્યમધ્યે મહર્ષિઃ
સ તં કોપાદુદરસ્થં શશાપ।
યસ્માદ્વક્રં વર્તમાનો બ્રવીષિ
તસ્માદ્વક્રો ભવિતાસ્યષ્ટધૈવ ॥ 3-134-11 (21020)
સ વૈ તથા વક્ર એવાભ્યજાય-
દષ્ટાવક્રઃ પ્રથિતો માનવેષુ।
અસ્યાસીદ્વૈ માતુલઃ શ્વેતકેતુઃ
સ તેન તુલ્યો વયસા બભૂવ ॥ 3-134-12 (21021)
સંપીડ્યમાના તુ તદા સુજાતા
વિવર્ધમાનેન સુતેન કુક્ષૌ।
ઉવાચ ભર્તારમિદં રહોગતા
પ્રસાદ્ય હીના વસુના ધનાર્થિની ॥ 3-134-13 (21022)
કથં કરિષ્યામ્યધુના મહર્ષે
માસશ્ચાયં દશમો વર્તતે મે।
નૈવાસ્તિ મે વસુ કિંચિત્પ્રદાતા
યેંનાહમેતામાપદં નિસ્તરેયમ્ ॥ 3-134-14 (21023)
ઉક્તસ્ત્વેવં ભાર્યયા વૈ કહોળો
વિત્તસ્યાર્થે જનકમથાભ્યગચ્છત્।
સ વૈ તદા વાદવિદા નિગૃહ્ય
નિમજ્જિતો વન્દિનેહાપ્સુ વિપ્રઃ ॥ 3-134-15 (21024)
ઉદ્દાલકસ્તં તુ તદા નિશમ્ય
સૂતેન વાદેઽપ્સુ નિમજ્જિતં તથા।
ઉવાચ તાં તત્રતતઃ સુજાત-
મષ્ટવક્રે ગૂહિતવ્યોઽયમર્થઃ ॥ 3-134-16 (21025)
રરક્ષ સા ચાપિ તમસ્ મન્ત્રં
જાતોઽપ્યસૌ નૈવ શુશ્રાવ વિપ્રઃ।
ઉદ્દાલકં પિતરં સોઽભિમેને
તથાઽષ્ટાવક્રો ભ્રાતરં શ્વેતકેતુમ્ ॥ 3-134-17 (21026)
તતો વર્ષે દ્વાદશે શ્વેતકેતુ-
રષ્ટાવક્રં પિતુરઙ્કે નિષણ્ણમ્।
અપાકર્ષદ્ગૃહ્યપાણૌ રુદન્તં
નાયં તવાઙ્કઃ પિતુરિત્યુક્તવાંશ્ચ ॥ 3-134-18 (21027)
યત્તેનોકતં દુરુક્તં તત્તદાનીં
હૃદિ સ્થિતં તસ્ય સુદુઃખમાસીત્।
ગૃહં ગત્વા માતરં સોઽથ વિગ્રઃ
પપ્રચ્છેદં ક્વ નુ તાતો મમેતિ ॥ 3-134-19 (21028)
તતઃ સુજાતા પરમાર્તરૂપા
શાપાદ્ભીતા તત્ત્વમસ્યાચચક્ષે।
તદ્વૈ તત્ત્વંસર્વમાજ્ઞાય રાત્રા-
વિત્યબ્રવીચ્છ્વેતકેતું સ વિપ્રઃ ॥ 3-134-20 (21029)
ગચ્છાવ યજ્ઞં જનકસ્ય રાજ્ઞો
બહ્વાશ્ચર્યઃ શ્રૂયતે તસ્ય યજ્ઞઃ।
શ્રોષ્યાવોઽત્ર બ્રાહ્મણાનાં વિવાદ-
મન્નં ચાગ્ર્યં તત્રભોક્ષ્યાવહે ચ ॥ 3-134-21 (21030)
વિચક્ષણત્વં ચ ભવિષ્યતે નૌ
શિવશ્ચ સૌમ્યશ્ચ હિ બ્રહ્મઘોષઃ ॥ 3-134-22 (21031)
તૌ જગ્મતુર્માતુલભાગિનેયૌ
યજ્ઞં સમૃદ્ધં જમકસ્ય રાજ્ઞઃ।
અષ્ટાવક્રઃ પથિ રાજ્ઞા સમેત્ય
પ્રોત્સાર્યમાણો વાક્યમિદં જગાદ ॥ 3-134-23 (21032)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્તયાત્રાપર્વણિ ચતુસ્ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 134 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-134-4 વન્દિં વન્દિનમ્। નિજગ્રાહતુઃ ॥ 3-134-9 તં વૈ વિપ્રઃ પર્યચરત્સશિષ્યસ્તાં ચ જ્ઞાત્વા પરિચર્યાં ગુરુઃ સઃ। ઇતિ ઝ પાઠઃ ॥ 3-134-11 યસ્માત્કુક્ષૌ વર્તમાન ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-134-14 વસુકિંચિત્પ્રજાતેતિ ઝ. પાઠઃ। પ્રજાતા પ્રસૂતા ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 135
॥ શ્રીઃ ॥
3.135. અધ્યાયઃ 135
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
શ્વેતકેતુના સહ જનકયજ્ઞશાલાં વિવિક્ષોરષ્ટાવક્રસ્ય દ્વારપાલેન નિરોધનમ્ ॥ 1 ॥ અષ્ઠાવક્રદ્વારપાલયોઃ સંવાદઃ ॥ 2 ॥ સ્વપ્રશ્નસ્યોત્તરદાનતુષ્ટેન રાજ્ઞા સભાપ્રવેશાભુમતિઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-135-0 (21033)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-135-0x (2147)
અન્ધસ્ય પન્થા બધિરસ્ય પન્થાઃ
સ્ત્રિયઃ પન્થા ભારવાહસ્ય પન્થાઃ।
રાજ્ઞઃ પન્થા બ્રાહ્મણેનાસમેત્ય
સમેત્ય તુ બ્રાહ્મણસ્યૈવ પન્થાઃ ॥ 3-135-1 (21034)
રાજોવાચ। 3-135-2x (2148)
પન્થા અયં તેઽદ્ય મયા નિસૃષ્ટો
યેનેચ્છસે તેન કામં વ્રજસ્વ।
ન પાવકો વિદ્યતે વૈ લઘીયા-
નિન્દ્રોપિ નિત્યં નમતે બ્રાહ્મણાનામ્ ॥ 3-135-2 (21035)
લોમશ ઉવાચ। 3-135-3x (2149)
`સ એવમુક્તો માતુલેનૈવ સાર્ધં
યથેષ્ટમાર્ગો યજ્ઞનિવેશનં તત્।
સંપ્રાપ્ય ધર્મેણ નિવારિતઃ સન્
દ્વારિ દ્વાઃસ્થં વાક્યમિદં બભાષે ॥' 3-135-3 (21036)
યજ્ઞં દ્રષ્ટું પ્રાપ્તવન્તૌ સ્મ તાત
કૌતૂહલં બલવદ્વૈ વિવૃદ્ધમ્।
આવાં પ્રાપ્તાવતિથી સંપ્રવેશં
કાઙ્ક્ષાવહે દ્વારપતે તવાજ્ઞામ્ ॥ 3-135-4 (21037)
ઐન્દ્રદ્યુમ્નેર્યજ્ઞદૃશાવિહાવાં
વિવક્ષૂ વૈ જનકેન્દ્રં દિદૃક્ષૂ।
ન વૈ ક્રુધ્યો વન્દિના ચોત્તમેન
સંયોજય દ્વારપાલ ક્ષણેન ॥ 3-135-5 (21038)
દ્વારપાલ ઉવાચ। 3-135-5x (2150)
વન્દેઃ સમાદેશકરા વયં સ્મ
નિબોધ વાક્યં ચ મયેર્યમાણમ્।
ન વૈ બાલાઃ પ્રવિશન્ત્યત્ર વિપ્રા
વૃદ્ધા વિદગ્ધાઃ પ્રવિશન્તિ દ્વિજાગ્ર્યાઃ ॥ 3-135-6 (21039)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-135-7x (2151)
યદ્યત્રવૃદ્ધેષુ કૃતઃ પ્રવેશો
યુક્તં મયા દ્વારપાલ પ્રવેષ્ટુમ્।
વયં હિ વૃદ્ધાશ્ચરિતવ્રતાશ્ચ
વેદપ્રભાવેન સમન્વિતાશ્ચ ॥ 3-135-7 (21040)
શુશ્રૂષવશ્ચાપિ જિતેન્દ્રિયાશ્ચ
જ્ઞાનાગમે ચાપિ ગતાઃ સ્મ નિષ્ઠામ્।
ન બાલ ઇત્યેવ મન્તવ્યમાહુ-
ર્બાલોઽપ્યગ્નિર્દહતિ સ્પૃશ્યમાનઃ ॥ 3-135-8 (21041)
દ્વારપાલ ઉવાચ। 3-135-9x (2152)
સરસ્વતીમીરય વેદ જુષ્ટા-
મેકાક્ષરાં બહુરૂપાં વિરાજમ્।
અઙ્ગાત્માનં સમવેક્ષસ્વ બાલં
કિં શ્લાઘસે દુર્લભા વાદસિદ્ધિઃ ॥ 3-135-9 (21042)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-135-10x (2153)
ન જ્ઞાયતે કાયવૃદ્ધ્યા વિવૃદ્ધિ-
ર્યથાઽષ્ઠીલા શાલ્મલેઃ સંપ્રવૃદ્ધાઃ।
હ્રસ્વોઽલ્પકાયઃ ફલિતો વિવૃદ્ધો
યશ્ચાફલસ્તસ્ય ન વૃદ્ધભાવઃ ॥ 3-135-10 (21043)
દ્વારપાલ ઉવાચ। 3-135-11x (2154)
વૃદ્ધેભ્ય એવેહ મતિં સ્મ બાલા
ગૃહ્ણન્તિ કાલેન ભવન્તિ વૃદ્ધાઃ।
ન હિ જ્ઞાતુમલ્પકાલેન શક્યં
કસ્માદ્બાલઃ સ્થવિર ઇવ પ્રભાષસે ॥ 3-135-11 (21044)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-135-12x (2155)
ન તેન સ્થવિરો ભવતિ યેનાસ્ય પલિતં શિરઃ।
બાલોપિ યઃ પ્રજાનાતિ તં દેવાઃ સ્થવિરં વિદુઃ ॥ 3-135-12 (21045)
ન હાયનૈર્ન પલિતૈર્ન વિત્તૈર્ન ચ બન્ધુભિઃ।
ઋષયશ્ચક્રિરે ધર્મં યોઽનૂચાનઃ સ નો મહાન્ ॥ 3-135-13 (21046)
દિદૃક્ષુરસ્મિ સંપ્રાપ્તો બન્દિનં રાજસંસદિ।
નિવેદયસ્વ માં દ્વાઃસ્થ રાજ્ઞે પુષ્કરમાલિને ॥ 3-135-14 (21047)
દ્રષ્ટાસ્યદ્ય વદતોઽસ્માન્દ્વારપાલ મનીષિભિઃ।
સહ વાદે વિવૃદ્ધે તુ વન્દિનં ચાપિ નિર્જિતમ્ ॥ 3-135-15 (21048)
પશ્યન્તુ વિપ્રાઃ પરિપૂર્ણવિદ્યાઃ
સહૈવ રાજ્ઞા સપુરોધમુખ્યાઃ।
ઉતાહો વાઽપ્યુચ્ચતાં નીચતાં વા
તૂષ્ણીંભૂતેષ્વેવ સર્વેષ્વથાદ્ય ॥ 3-135-16 (21049)
દ્વારપાલ ઉવાચ। 3-135-17x (2156)
કથં યજ્ઞં દશવર્ષો વિશેસ્ત્વં
વિનીતાનાં વિદુષાં સંપ્રવેશમ્।
ઉપાયતઃ પ્રયતિષ્યે તવાહં
પ્રવેશને કુરુ યત્નં યથાવત્ ॥ 3-135-17 (21050)
`એષ રાજા સંશ્રવણે સ્થિતસ્તે
સ્તુહ્યેનં ત્વં વચસા સંસ્કૃતેન।
સ ચાનુજ્ઞાં દાસ્યતિ પ્રીતિયુક્તઃ
પ્રવેશને યચ્ચ કિંચિત્તવેષ્ટમ્'॥ 3-135-18 (21051)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-135-19x (2157)
ભોભો રાજઞ્જનકાનાં વરિષ્ઠ
ત્વં વૈ સમ્રાટ્ ત્વયિ સર્વં સમૃદ્ધમ્।
ત્વં વા કર્તા કર્મણાં યજ્ઞિયાનાં
યયાતિરેકો નૃપતિર્વા પુરસ્તાત્ ॥ 3-135-19 (21052)
વિદ્વાન્વન્દી વાદવિદો નિગૃહ્ય
વાદે ભગ્નાનપ્રતિશઙ્કમાનઃ।
ત્વયાઽભિસૃષ્ટૈઃ પુરુષૈરાપ્તકૃદ્ભિ-
ર્જલે સર્વાન્મજ્જયતીતિ નઃ શ્રુતમ્ ॥ 3-135-20 (21053)
સોઽહં શ્રુત્વા બ્રાહ્મણાનાં સકાશે
બ્રહ્માદ્ય વૈ કથયિતુમાગતોસ્મિ।
ક્વાસૌ વનદી યાવદેનં સમેત્ય
નક્ષત્રાણીવ સવિતા નાશયામિ ॥ 3-135-21 (21054)
રાજોવાચ। 3-135-22x (2158)
આશંસસે વન્દિનં વૈ વિજેતુ-
મવિજ્ઞાય ત્વં વાક્યબલં પરસ્ય।
વિજ્ઞાતવીર્યૈઃ શક્યમેવં પ્રવક્તું
દૃષ્ટશ્ચાસૌ બ્રાહ્મણૈર્વાદશીલૈઃ ॥ 3-135-22 (21055)
આશંસમાના વન્દિનં વૈ બિજેતુ-
મવિજ્ઞાત્વા તુ બલં વન્દિનોઽસ્ય।
સમાગતા બ્રાહ્મણાસ્તેન પૂર્વં
ન શોભન્તે ભાસ્કરેણેવ તારાઃ ॥ 3-135-23 (21056)
આશાનુબન્ધો હિ તવાત્ર યત્નઃ
સ વન્દિમાસાદ્યતથા વિનશ્યતિ।
વિજ્ઞાનવન્તો નિકૃતાસ્તુ તાત
કથં સદસ્તર્તુમિદં સમર્થઃ ॥ 3-135-24 (21057)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-135-25x (2159)
વિવાદિતોઽસૌ ન હિ માદૃશૈર્હિ
સિંહીકૃતસ્તેન વદન્યભીતઃ।
સમેત્ય માં નિહતઃ શેષ્યતેઽદ્ય
માર્ગે ભગ્નં શકટમિવાબલાક્ષમ્ ॥ 3-135-25 (21058)
રાજોવાચ। 3-135-26x (2160)
ષણ્નાભેર્દ્વાદશાક્ષસ્ય ચતુર્વિંશતિપર્વણઃ।
યસ્ત્રિષષ્ટિશતારસ્ય વેદાર્થં સ પરઃ કવિઃ ॥ 3-135-26 (21059)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-135-27x (2161)
ચતુર્વિંશતિપર્વ ત્વાં ષણઅનાભિ દ્વાદશપ્રધિ।
તત્રિષષ્ટિશતારં વૈ ચક્રં પાતુ સદાગતિ ॥ 3-135-27 (21060)
રાજોવાચ। 3-135-28x (2162)
બડબે ઇવ સંયુક્તે શ્યેનપાતે દિવૌકસામ્।
કસ્તયોર્ગર્ભમાધત્તે ગર્ભં સુષુવતુશ્ચ કમ્ ॥ 3-135-28 (21061)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-135-29x (2163)
મા સ્મ ભૂઃ સ્વગૃહે રાજઞ્શાત્રવાણામપિ ધ્રુવમ્।
વાતસારથિરાધત્તે ગર્ભં સુષુવતુશ્ચ તમ્ ॥ 3-135-29 (21062)
રાજોવાચ। 3-135-30x (2164)
કિંસ્વિત્સ્તુપ્તં ન નિમિષતિ કિંસ્વિજ્જાતં ન ચોપતિ।
કસ્યખિદ્ધૃદયં નાસ્તિ કિંસ્વિદ્વેગેન વર્ધતે ॥ 3-135-30 (21063)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-135-31x (2165)
મત્સ્યઃ સુપ્તો ન નિમિષત્યણ્ડં જાતં ન ચોપતિ।
અશ્મનો હૃદયં નાસ્તિ નદી વેગેન વર્ધતે ॥ 3-135-31 (21064)
રાજોવાચ। 3-135-32x (2166)
ન ત્વાં મન્યે માનુષં દેવસત્વ
ન ત્વં બાલઃ સ્થવિરઃ સંમતો મે।
ન તે તુલ્યો વિદ્યતે વાક્પ્રલાપે
તસ્માદ્દ્વારં વિતરામ્યેષ વિદ્વન્ ॥ 3-135-32 (21065)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ પઞ્ચત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 135 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-135-1 સ્ત્રિયઃ પન્થા વૈ પથિકસ્ય પન્થા ઇતિ ક. પાઠઃ. અન્ધાદીનામક્ષમત્વાન્માર્ગો દેય ઇત્યર્થઃ। અસમેત્ય સમીપં અપ્રાપ્ય ॥ 3-135-5 ઐન્દ્રદ્યુમ્નેર્જનકસ્ય ॥ 3-135-7 ચરિતવ્રતાશ્ચ તપઃપ્રભાવેન નિવેશનાર્હાઃ ઇતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-135-8 જ્ઞાનાગમે જ્ઞાનશાસ્ત્રે વેદાન્તેષ્વિત્યર્થઃ। નિષ્ઠાં નિશ્ચયમ્ ॥ 3-135-9 વેદ જાનીતે યદિ તર્હિ ઈરય। જુષ્ટાં મુનિસેવિતામ્। એકમેવ અક્ષરં બ્રહ્મ પ્રતિપાદ્યં યસ્યાં તાં એકાક્ષરામ્। બહુરૂપાં મન્ત્રાર્થવાદાદિરૂપામ્। વિરાજં વિશેષેણ કર્મકાણ્ડાદાધિવયેન રાજમાનામ્। અઙ્ગેતિ સંબોધને ॥ 3-135-10 શાલ્મલેરષ્ઠીલા શાલ્મલિફલાન્તર્ગતગ્રન્થિઃ। સહિ કેવલતૂલમયત્વાન્નિઃસારઃ। અતો દેહવૃદ્ધિર્વ્યર્થા। અલ્પકાયઃ કૃશઃ ॥ 3-135-13 અનૂચાનઃ સાઙ્ગવેદાધ્યાયી ॥ 3-135-14 પુષ્કરમાલિને સ્વર્ણમાલાધારિણે ॥ 3-135-19 સમ્રાટ્ સાર્વભૌમઃ ॥ 3-135-21 બ્રહ્માદ્વૈત ઇતિ ઝ. પાઠઃ। બ્રહ્માદ્યં વૈ ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-135-27 પ્રધયો માસા રાશયો વા। તેષુ હિ ત્રિંશદહોરાત્રા અંશા વા પ્રત્યેકં પ્રત્યેકં પ્રધીયન્તે। ચક્રં પાત્વસ્મિન્ કાલે યથાકાલં વિહિતો ધર્મસ્ત્વાં પાત્વિત્યર્થઃ। કેવલકાલજ્ઞાનસ્યાપુરુષાર્થત્વાત્। એવમન્યત્રાપિ વિંધાનં દ્રષ્ટવ્યમ્ ॥ 3-135-28 રથસંયુક્તે અશ્વે ઇવ સહચારિણ્યૌ શ્યેનપાતે શ્યેનવદકસ્માત્ પતનશીલે યે ઉભે વર્તેતે। દિવૌકસાં દેવાનાં મધ્યે તયોઃ સંબન્ધિનં ગર્ભં કો ધત્તે। કસ્ય ગર્ભે તે ઉત્પદ્યેતે કંચ જનયત ઇત્યર્થઃ ॥ 3-135-32 વાક્પ્રલાપે વાચાં પ્રકૃષ્ટે સંલાપે। વિતરામ્યેષ વન્દીતિ ઝ. પાઠઃ। એષ વન્દી દૃશ્યતામિતિ શેષઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 136
॥ શ્રીઃ ॥
3.136. અધ્યાયઃ 136
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અષ્ટાવક્રેણ વાદે પરાજિતસ્ય વન્દિનો જનકેન જલે વિનિમજ્જનમ્ ॥ 1 ॥ જલમજ્જિતેષુ સર્વવિપ્રેષુ સમુત્થિતેષુ અષ્ટાવક્રેણ સ્વપિત્રા કહોળેન માતુલેન ચ સહ સ્વાશ્રમગમનમ્ ॥ 2 ॥ અષ્ટાવક્રસ્ય પિતૃચોદનયા સમઙ્ગાપ્રવેશાદ્દેહસ્ય સમીભવનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-136-0 (21066)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-136-0x (2167)
અત્રોગ્રસેનસમિતેષુ રાજન્
સમાગતેષ્વપ્રતિમેષુ રાજસુ।
ન મે વિવિત્સાન્તરમસ્તિ વાદિનાં
મહાજને હંસવિવાદિનામિવ ॥ 3-136-1 (21067)
ન મોક્ષ્યસે વૈ વદમાનો નિમજ્જન્
જલં પ્રપન્નઃ સરિતામિવાધનઃ।
હુતાશનસ્યેવ સમિદ્ધતેજસઃ
સ્થિરો ભવસ્વેહ મમાદ્ય વન્દિન્ ॥ 3-136-2 (21068)
વન્દ્યુવાચ। 3-136-3x (2168)
વ્યાઘ્રં શયાનં પ્રતિ મા પ્રબોધ
આશીવિષં સૃક્વિણી સંલિહાનમ્।
પદા હતસ્યેહ શિરોભિહત્ય
નાદષ્ટો વૈ મોક્ષ્યસે તન્નિબોધ ॥ 3-136-3 (21069)
યો વૈ દર્પાત્સંહનનોપપન્નઃ
સુદુર્બલઃ પર્વતમાવિહન્તિ।
તસ્યૈવ પાણિઃ સનખો વિદીર્યતે
ન ચૈવ શૈલસ્ય હિ દૃશ્યતે વ્રણઃ ॥ 3-136-4 (21070)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-136-5x (2169)
સર્વે રાજ્ઞો મૈથિલસ્ય મૈનાકસ્યેવ પર્વતાઃ।
નિકૃષ્ટભૂતા રાજાનો વત્સા હ્યનડુહો યથા ॥ 3-136-5 (21071)
યથા મહેન્દ્રઃ પ્રવરઃ સુરાણાં
નદીષુ ગઙ્ગા પ્રવરા યથૈવ।
તથા નૃપાણાં પ્રવરસ્ત્વમેકો
વન્દિં સમભ્યાનય મત્સકાશમ્ ॥ 3-136-6 (21072)
લોમશ ઉવાચ। 3-136-7x (2170)
એવમષ્ટાવક્રઃ સમિતૌ હિ ગર્જ-
ઞ્જાતક્રોધો વન્દિનમાહ રાજન્।
ઉક્તે વાક્યે ચોત્તરં મે બ્રવીહિ
વાક્યસ્ય ચાપ્યુત્તરં તે બ્રવીમિ ॥ 3-136-7 (21073)
વન્દ્યુવાચ। 3-136-8x (2171)
એક એવાગ્નિર્બહુધા સમિધ્યતે
એકઃ સૂર્યઃ સર્વમિદં વિભાતિ।
એકોઽવીરો દેવરાજોઽરિહન્તા
યમઃ પિતૃણામીશ્વરશ્ચૈક એવ ॥ 3-136-8 (21074)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-136-9x (2172)
દ્વાવિન્દ્રાગ્ની ચરતો વૈ સખાયૌ
દ્વૌ દેવર્ષી નારદપર્વતૌ ચ।
દ્વાવશ્વિનૌ દ્વે રથસ્યાપિ ચક્રે
ભાર્યાપતી દ્વૌ વિહિતૌ વિધાત્રા ॥ 3-136-9 (21075)
વન્દ્યુવાચ। 3-136-10x (2173)
ત્રિઃ સૂયતે કર્મણા વૈ પ્રજેયં
ત્રયો યુક્તા વાજપેયં વહન્તિ।
અધ્વર્યવસ્ત્રિસવનાનિ તન્વતે
ત્રયો લોકાસ્ત્રીણિ જ્યોતીંષિ ચાહુઃ ॥ 3-136-10 (21076)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-136-11x (2174)
ચતુષ્ટયં બ્રાહ્મણાનાં નિકેતં
ચત્વારો વર્ણા યજ્ઞમિમં વહન્તિ।
દિશશ્ચતસ્રો વર્ણચતુષ્ટયં ચ
ચતુષ્પદા ગૌરપિ શશ્વદુક્તા ॥ 3-136-11 (21077)
વન્દ્યુવાચ। 3-136-12x (2175)
પઞ્ચાગ્નયઃ પઞ્ચપદા ચ પઙ્ક્તિ-
ર્યજ્ઞાઃ પઞ્ચૈવાપ્યથ પઞ્ચેનદ્રિયાણિ।
દૃષ્ટ્વા વેદે પઞ્ચચૂડાપ્સરાશ્ચ
લોકે ખ્યાતં પઞ્ચનદં ચ પુણ્યમ્ ॥ 3-136-12 (21078)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-136-13x (2176)
ષડાધાને દક્ષિણામાહુરેકે
ષટ્ ચૈવેમે ઋતવઃ કાલચક્રમ્।
ષડિન્દ્રિયાણ્યુત ષટ્ કૃત્તિકાશ્ચ
ષટ્ સાદ્યસ્કાઃ સર્વવેદેષુ દૃષ્ટાઃ ॥ 3-136-13 (21079)
વન્દ્યુવાચ। 3-136-14x (2177)
સપ્ત ગ્રામ્યાઃ પશવઃ સપ્ત વન્યાઃ
સપ્ત ચ્છન્દાંસિ ક્રતુમેકં વહન્તિ।
સપ્તર્ષયઃ સપ્ત ચાપ્યર્હણાનિ
સપ્તન્ત્રી પ્રથિતા ચૈવ વીણા ॥ 3-136-14 (21080)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-136-15x (2178)
અષ્ટૌ શાણાઃ શતમાનં વહન્તિ
તથાષ્ટપાદઃ શરભઃ સિંહઘાતી।
અષ્ટૌ વસૂઞ્શુશ્રુમ દેવતાસુ
યૂપશ્ચાષ્ટાસ્રિર્વિહિતઃ સર્વયજ્ઞે ॥ 3-136-15 (21081)
વન્દ્યુવાચ। 3-136-16x (2179)
નવૈવોક્તાઃ સામિધેન્યઃ પિતૄણાં
તથા પ્રાહુર્નવયોગં વિસર્ગમ્।
નવાક્ષરા બૃહતી સંપ્રદિષ્ટા
નવૈવ યોગો ગણનામેતિ શશ્વત્ ॥ 3-136-16 (21082)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-136-17x (2180)
દિશો દશોક્તાઃ પુરુષસ્ય લોકે
સહસ્રમાહુર્દશપૂર્ણં શતાનિ।
દશૈવ માસાન્બિભ્રતિ ભર્ગવત્યો
દશૈરકા દશદાશા દશાર્હાઃ ॥ 3-136-17 (21083)
વન્દ્યુવાચ। 3-136-18x (2181)
એકાદશૈકાદશિનઃ પશૂના-
મેકાદશૈવાત્ર ભવન્તિ યૂપાઃ।
એકાદશ પ્રાણભૃતાં વિકારા
એકાદશોક્તા દિવિ દેવેષુ રુદ્રાઃ ॥ 3-136-18 (21084)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-136-19x (2182)
સંવત્સરં દ્વાદશમાસમાહુ-
ર્જગત્યાઃ પાદો દ્વાદશૈવાક્ષરાણિ।
દ્વાદશાહઃ પ્રાકૃતો યજ્ઞ ઉક્તો
દ્વાદશાદિત્યાન્કથયન્તીહ ઘીરાઃ ॥ 3-136-19 (21085)
વન્દ્યુવાચ। 3-136-20x (2183)
ત્રયોદશી તિથિરુક્તા મહોગ્રા
ત્રયોદશદ્વીપવતી મહી ચ। 3-136-20 (21086)
લોમશ ઉવાચ।
એતાવદુક્ત્વા વિરરામ વન્દી
શ્લોકસ્યાર્ધં વ્યાજહારાષ્ટવક્રઃ। 3-136-20x (2184)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। ત્રયોદશાહાનિ સસાર કેશી
ત્રયોદશાદીન્યતિચ્છન્દાંસિ ચાહુઃ ॥ 3-136-20x (2185)
લોમશ ઉવાચ। 3-136-21x (2186)
તતો મહાનુદતિષ્ઠન્નિનાદ-
સ્તૂષ્ણીંભૂતં સૂતપુત્રં નિશમ્ય।
અધોમુખં ધ્યાનપરં તદાની-
મષ્ટાવક્રં ચાપ્યુદીર્યન્તમેવ ॥ 3-136-21 (21087)
તસ્મિંસ્તથા સંકુલે વર્તમાને
સ્ફીતે યજ્ઞે જનકસ્યોત રાજ્ઞઃ।
અષ્ટાવક્રં પૂજયન્તોઽભ્યુપેયુ-
ર્વિપ્રાઃ સર્વે પ્રાઞ્જલયઃ પ્રતીતાઃ ॥ 3-136-22 (21088)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-136-23x (2187)
અનેનૈવ બ્રાહ્મણાઃ શુશ્રુવાંસો
વાદે જિત્વા સલિલે મજ્જિતાઃ પ્રાક્।
તાનેવ ધર્માનયમદ્ય વન્દી
પ્રાપ્નોતુ ગૃહ્યાશુ નિમજ્જયૈનમ્ ॥ 3-136-23 (21089)
વન્દ્યુવાચ। 3-136-24x (2188)
અહં પુત્રો વરુણસ્યોત રાજ્ઞ-
સ્તત્રાસ સત્રં દ્વાદશવાર્ષિકં વૈ।
સત્રેણ તે જનક તુલ્યકાલં
તદર્થં તે પ્રહિતા મે દ્વિજાગ્ર્યાઃ ॥ 3-136-24 (21090)
તે તુ સર્વે વરુણસ્યોત યજ્ઞં
દ્રષ્ટું ગતા ઇમ આયાન્તિ ભૂયઃ।
અષ્ટાવક્રં પૂજયે પૂજનીયં
યસ્ય હેતોર્જનિતારં સમેષ્યે ॥ 3-136-25 (21091)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-136-26x (2189)
વિપ્રાઃ સમુદ્રામ્ભસિ મજ્જિતા યે
વાચા જિતા મેધયા વા વિદાનાઃ।
તાં મેધયા વાચમથોજ્જહાર
યથા વાચમવચિન્વન્તિ સન્તઃ ॥ 3-136-26 (21092)
અગ્નિર્દહઞ્જાતવેદાઃ સતાં, ગૃહાન્
વિસર્જયંસ્તેજસા ન સ્મ ધાક્ષીત્।
બાલેષુ પુત્રેષુ કૃપણં વદત્સુ
તથા વાચમવચિન્વન્તિ સન્તઃ ॥ 3-136-27 (21093)
શ્લેષ્માતકી ક્ષીણવર્ચાઃ શૃણોષિ
ઉતાહો ત્વાં સ્તુતયો માદયન્તિ।
હસ્તીવ ત્વં સ્તુતયો માદયન્તિ।
ન મામિકાં વાચમિમાં શૃણોષિ ॥ 3-136-28 (21094)
જનક ઉવાચ। 3-136-29x (2190)
શૃણોમિ વાચં તવ દિવ્યરૂપા-
મમાનુષીં દિવ્યરૂપોઽસિ સાક્ષાત્।
અજૈષીર્યદ્વન્દ્વિનં ત્વં વિવાદે
નિસૃષ્ટ એષ તવ કામોઽદ્ય વન્દી ॥ 3-136-29 (21095)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 3-136-30x (2191)
નાનન જીવતા કશ્ચિદર્થો મે વન્દિના નૃપ।
પિતા યદ્યસ્ય વરુણો મજ્જયૈનં જલાશયે ॥ 3-136-30 (21096)
વન્દ્યુવાચ। 3-136-31x (2192)
અહં પુત્રો વરુણસ્યોત રાજ્ઞો
ન મે ભયં વિદ્યતે મજ્જિતસ્ય।
ઇમં મુહૂર્તં પિતરં દ્રક્ષ્યતેઽય-
મષ્ટાવક્રશ્ચિરનષ્ટં કહોળમ્ ॥ 3-136-31 (21097)
લોમશ ઉવાચ। 3-136-32x (2193)
તતસ્તે પૂજિતા વિપ્રા વરુણેન મહાત્મના।
ઉદતિષ્ઠંસ્તતઃ સર્વે જનકસ્ય સમીપતઃ ॥ 3-136-32 (21098)
કહોળ ઉવાચ। 3-136-33x (2194)
ઇત્યર્થમિચ્છન્તિ સુતાઞ્જના જનનકર્મણા।
યદહં નાશકં કર્તું તત્પુત્રઃ કૃતવાન્મમ ॥ 3-136-33 (21099)
ઉતાબલસ્ય ક્લવાનુત બાલસ્ય પણ્ડિતઃ।
ઉત વાઽવિદુષો વિદ્વાન્પુત્રો જનક જાયતે ॥ 3-136-34 (21100)
વન્દ્યુવાચ। 3-136-35x (2195)
શિતેન તે પરશુના સ્વયમેવાન્તકો નૃપ।
શિરાંસ્યપાહરન્નાજૌ રિપૂણાં ભદ્રમસ્તુ તે ॥ 3-136-35 (21101)
મહદૈક્થ્યં ગીયતે સામ ચાગ્ર્યં
સમ્યક્સોમઃ પીયતે ચાત્ર સત્રે।
શુચીન્ભાગાન્પ્રતિજગૃહુશ્ચ હૃષ્ટાઃ
સાક્ષાદ્દેવા જનકસ્યેહ રાજ્ઞઃ ॥ 3-136-36 (21102)
લોમશ ઉવાચ। 3-136-37x (2196)
સમુત્થિતેષ્વથ સર્વેષુ રાજન્
વિપ્રેષુ તેષ્વધિકં સુપ્રભેષુ।
અનુજ્ઞાતો જનકેનાથ રાજ્ઞા
વિવેશ તોયં સાગરસ્યોત વન્દી ॥ 3-136-37 (21103)
અષ્ટાવક્રઃ પિતરં પૂજયિત્વા
સંપૂજિતો બ્રાહ્મણૈસ્તૈર્યથાવત્।
પ્રત્યાજગામાશ્રમમેવ ચાગ્ર્યં
જિત્વા વન્દિં સહિતો માતુલેન ॥ 3-136-38 (21104)
તતોઽષ્ટાવક્રં માતુરથાન્તિકે પિતા
નદીં સમઙ્ગાં શીઘ્રમિમાં વિશસ્વ।
પ્રોવાચ ચૈનં સ તથા વિવેશ
સમૈરઙ્ગૈશ્ચાપિ બભૂવ પુણ્યા 3-136-39 (21105)
નદી સમઙ્ગા ચ બભૂવ પુણ્યા
યસ્યાં સ્નાતો મુચ્યતે કિલ્બિષાદ્ધિ।
ત્વમપ્યેનાં સ્નાનપાનાવગાહૈઃ
સભ્રાતૃકઃ સહભાર્યો વિશશ્વ ॥ 3-136-40 (21106)
અત્ર કૌન્તેય સહિતો ભ્રાતૃભિસ્ત્વં
સુખોષિતઃ સહ વિપ્રૈઃ પ્રતીતઃ।
પુણ્યાન્યન્યાનિ શુચિકર્મૈકભક્તિ-
ર્મયા સાર્ધં ચરિતાસ્યાજમીઢ ॥ 3-136-41 (21107)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ષટ્ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 136 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-136-1 નાવૈમિ વન્દિં વરમત્ર વાદિનાં મહાજલે હંસમિવાદદામિ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-136-2 ન મેઽદ્ય વક્ષ્યસ્યતિવાદિમાનિન્ ગ્લહં પ્રપન્નઃ સરિતામિવાગમઃ। ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-136-3 પ્રબોધ પ્રબોધય ॥ 3-136-4 સંહનનેન દેહેન દૃઢકાયત્વેન ઉપપન્નઃ ॥ 3-136-6 વન્દિં વન્દિનમ્। વિભક્ત્યલોપે નકારલોપ આર્ષઃ ॥ 3-136-13 ષડેવ યજ્ઞાઃ સર્વવેદેષ્વિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-136-15 અષ્ટૌ દિગીશાન્યતમાનાન્વદન્તિ ઇતિ ખ. પાઠઃ। અષ્ટૌ યોગાઃ પ્રથિમાનં વહન્તિ ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-136-21 સૂતપુત્રં વરુણપુત્રમ્. ઉદીર્યન્તમુદીર્યમાણમ્। સ્તૂયમાનમિત્યર્થઃ ॥ 3-136-23 શુશ્રુવાંસઃ પણ્ડિતાઃ ॥ 3-136-25 જનિતારં વરુણમ્ ॥ 3-136-26 વાચા ઉચ્ચૈઃ પાઠેનૈવ। ઉત મેધયા ઊહાપોહકૌશલેન। વિપ્રાઃ વિદાનાઃ પણ્ડિતા અપિ જિતાઃ મજ્જિતાશ્ચ તાં પ્રસિદ્ધાં વાચં વેદમયીં મેધયા સહિતાં વન્દિના કુતર્કાર્ણવે મજ્જિતાં અહં યથા ઉજ્જહાર ઉદ્ધૃતવાનસ્મિ તથા સન્તઃ સદસદ્વચનવિવેકકુશલાઃ અવચિન્વન્તિ પરીક્ષયન્તિ। લોડર્થે લટ્। પરીક્ષયન્ત્વિત્યર્થઃ ॥ 3-136-27 અગ્નિઃ દહન્ સ્વભાવેન દાહકોઽપિ જાતવેદાઃ જાતાનિ સતામસતાં ચ વૃત્તાનિ વેદ જાનાતીતિ જાતવેદાઃ। સતાં સત્યાભિસંધીનાં ગૃહાન્ શરીરાણિ વિસર્જયન્ વર્જયન્ તેજસા યથા અધાક્ષીત્સ્મ અર્થાદનૃતાભિસંધિગૃહાન્। નશબ્દ ઉપમાર્થે। યથા તપ્તપરશુગ્રહણે વહ્નિઃ સત્યાભિસંધિ ન દહતિ સત્યપક્ષપાતી નતુ જાતિવયોવિદ્યાદિપક્ષપાતી। એવં સન્તોપિ બાલાદિષુ। અતો બાલવચનમિતિ મદ્વાક્યં નાવમન્તવ્યમિતિ ભાવઃ ॥ 3-136-28 શ્લોષ્માતકીશબ્દિતતસ્તરુવિશેષસ્તસ્ય પત્રેષુ ભોજનં તત્ફલભક્ષણં ચ બુદ્ધિઘ્રં દોષકરં ચેતિ પ્રસિદ્ધમ્ ॥ 3-136-29 અદ્ય તવ કામો નિસૃષ્ટઃ એષ વન્દી દૃશ્યતામિતિ શેષઃ ॥ 3-136-33 ઇત્યર્થં એતદર્થમ્ ॥ 3-136-35 શિતેન તીક્ષ્ણેન તે તવ રિપૂણામિત્યન્વયઃ। યમાદપિ તવ શથ્રુસંહરણશક્તિરધિકેતિ ભાવઃ ॥ 3-136-36 ઔક્થ્યં ઉક્થ્યાખ્યક્રતુવિશેષે ગેયમ્ ॥ 3-136-38 સૌતિં સૂતસ્ય વરુણસ્ય પુત્રમ્ ॥ 3-136-39 સમાનિ અઙ્ગાનિ કરોતીતિ સમગેતિ યોગો દર્શિતઃ। શકન્ધ્વાદિત્વાત્ પરરૂપમ્ ॥ 3-136-41 પ્રતીતો વિશ્રબ્ધઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 137
॥ શ્રીઃ ॥
3.137. અધ્યાયઃ 137
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
લોમશેન રૈભ્યાશ્રમંગતં યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ યવક્રીતોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ ॥ 1 ॥ ભરદ્વાજપુત્રેણ યવક્રીતેન સ્વપિતૃમિત્રે રૈભ્યે તત્પુત્રયોરર્વાવસુપરાવસ્વોશ્ચાસૂયયા નિવૈવોપદેશં વેદાધિગમાય ઇન્દ્રંપ્રતિ તપશ્ચરણમ્ ॥ 2 ॥ ઇન્દ્રનિવારિતેનાપિ યવક્રીતેન બલાત્કારેણ તસ્માદ્વરગ્રહણમ્ ॥ 3 ॥ ભરદ્વાજેન લબ્ધવરં યવક્રીતંપ્રતિ ગર્વેણ રૈભ્યપીડાપ્રતિષેધાય બાલધ્યુપાખ્યાનકથનમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-137-0 (21108)
લોમશ ઉવાચ। 3-137-0x (2197)
એષા મધુવિલા નામ સમઙ્ગા સંપ્રકાશતે।
એતત્કર્દમિલં નામ ભરતસ્યાભિષેચનમ્ ॥ 3-137-1 (21109)
અલક્ષ્મ્યા કિલ સંયુક્તો વૃત્રં હત્વા શચીપતિઃ।
આપ્લુતઃ સર્વપાપેભ્યઃ સમઙ્ગાયાં વ્યમુચ્યત ॥ 3-137-2 (21110)
એતદ્વિનશનં કુક્ષૌ મૈનાકસ્ય નરર્ષભ।
અદિતિર્યત્રપુત્રાર્થં તદન્નમપચત્પુરા ॥ 3-137-3 (21111)
એનં પર્વતરાજાનમારુહ્ય ભરતર્ષભાઃ।
અયશસ્યામસંશબ્દ્યામલક્ષ્મીં વ્યપનોત્સ્યથ ॥ 3-137-4 (21112)
એતે કનખલા રાજન્નૃષીણાં દયિતા નગાઃ।
એષા પ્રકાશતે ગઙ્ગા યુધિષ્ઠિર યશસ્વિની ॥ 3-137-5 (21113)
સનત્કુમારો ભગવાનત્ર સિદ્ધિમગાત્પુરા।
આજમીઢાવગાહ્યૈનાં સર્વપાપૈઃ પ્રમોક્ષ્યસે ॥ 3-137-6 (21114)
અપાં હ્રદં ચ પુણ્યાખ્યં ભૃગુતુન્દં ચ પર્વતમ્।
તૂષ્ણીં ગઙ્ગાં ચ કૌન્તેય સાનુજઃ સમુપસ્પૃશ ॥ 3-137-7 (21115)
આશ્રમઃ સ્થૂલશિરસો રમણીયઃ પ્રકાશતે।
અત્ર માનં ચ કૌન્તેય ક્રોધં ચૈવ વિવર્જય ॥ 3-137-8 (21116)
એષ રૈભ્યાશ્રમઃ શ્રીમાન્પાણ્ડવેય પ્રકાશતે।
ભારદ્વાજો યત્રકવિર્યવક્રીતો વ્યનશ્યત ॥ 3-137-9 (21117)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-137-10x (2198)
કથં યુક્તોઽભવદૃષિર્ભરદ્વાજઃ પ્રતાપવાન્।
કિમર્થં ચ યવક્રીતઃ પુત્રોઽનશ્યત વૈ મુનેઃ ॥ 3-137-10 (21118)
એતત્સર્વં યથાવૃત્તં શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વતઃ।
કર્મભિર્દેવકલ્પાનાં કીર્ત્યમાનૈર્ભૃશં રમે ॥ 3-137-11 (21119)
લોમશ ઉવાચ। 3-137-12x (2199)
ભરદ્વાજશ્ચ રૈભ્યશ્ચ સખાયૌ સંબભૂવતુઃ।
તાવૂષતુરિહાત્યન્તં પ્રીયમાણૌ વનાન્તરે ॥ 3-137-12 (21120)
રૈભ્યસ્ય તુ સુતાવાસ્તામર્વાવસુપરાવસૂ।
આસીદ્યવક્રીઃ પુત્રસ્તુ ભરદ્વાજસ્ય ભારત ॥ 3-137-13 (21121)
રૈભ્યો વિદ્વાન્સહાપત્યસ્તપસ્વી ચેતરોઽભવત્।
તયોશ્ચાપ્યતુલા પ્રીતિરભવદ્ભરતર્ષભ ॥ 3-137-14 (21122)
યવક્રીઃ પિતરં દૃષ્ટ્વા તપસ્વિનમસત્કૃતમ્।
દૃષ્ટ્વા ચ સત્કૃતં વિપ્રૈ રૈભ્યં પુત્રૈઃ સહાનઘઃ ॥ 3-137-15 (21123)
પર્યતપ્યત તેજસ્વી મન્યુનાઽભિપરિપ્લુતઃ।
તપસ્તેપે તતો ઘોરં વેદજ્ઞાનાય પાણ્ડવ ॥ 3-137-16 (21124)
સુસમિદ્ધે મહત્યગ્નૌ શરીરમુપતાપયન્।
જનયામાસ સંતાપમિન્દ્રસ્ય સુમહાતપાઃ ॥ 3-137-17 (21125)
તત ઇન્દ્રો યવક્રીતમુપગમ્ય યુધિષ્ઠિર।
અબ્રવીત્કસ્ય હેતોસ્ત્વમાસ્થિતસ્તપ ઉત્તમમ્ ॥ 3-137-18 (21126)
યવક્રીત ઉવાચ। 3-137-19x (2200)
દ્વિજાનામનધીતા વૈ વેદાઃ સુરગણાર્ચિત।
પ્રતિભાન્ત્વિતિ તપ્યેહમિદં પરમકં તપઃ ॥ 3-137-19 (21127)
સ્વાધ્યાયાર્થં સમારમ્ભો મમાયં પાકશાસન।
તપસા જ્ઞાતુમિચ્છામિ સર્વજ્ઞાનાનિ કૌશિક ॥ 3-137-20 (21128)
કાલેન મહતા વેદાઃ શક્યા ગુરુમુખાદ્વિભો।
પ્રાપ્તું તસ્માદયં યત્નઃ પરમો મે સમાસ્થિતઃ ॥ 3-137-21 (21129)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 3-137-22x (2201)
અમાર્ગ એષ વિપ્રર્ષે યેન ત્વં યાતુમિચ્છસિ।
કિં વિઘાતેન તે વિપ્ર ગચ્છાધીહિ ગુરોર્મુખાત્ ॥ 3-137-22 (21130)
લોમશ ઉવાચ। 3-137-23x (2202)
એવમુક્ત્વા ગતઃ શક્રો યવક્રીરપિ ભારત।
ભૂય એવાકરોદ્યત્નં તપસ્યમિતવિક્રમઃ ॥ 3-137-23 (21131)
ઘોરેણ તપસા રાજંસ્તપ્યમાનો મહત્તપઃ।
સંતાપયામાસ ભૃશં દેવેન્દ્રમિતિ નઃ શ્રુતમ્ ॥ 3-137-24 (21132)
તં તથા તપ્યમાનં તુ તપસ્તીવ્રં મહામુનિમ્।
ઉપેત્ય બલભિદ્દેવો વારયામાસ વૈ પુનઃ ॥ 3-137-25 (21133)
અશક્યોઽર્થઃ સમારબ્ધો નૈતદ્બુદ્ધિકૃતં તવ।
પ્રતિભાસ્યન્તિ વૈ વેદાસ્તવ ચૈવ પિતુશ્ચ તે ॥ 3-137-26 (21134)
યવક્રીત ઉવાચ। 3-137-27x (2203)
ન ચૈતદેવં ક્રિયતે દેવરાજસમીપ્સિતમ્।
મહતા નિયમેનાહં તપ્સ્યે ઘોરતરં તપઃ ॥ 3-137-27 (21135)
સમિદ્ધેઽગ્નાવુપકૃત્યાઙ્ગમઙ્ગં
હોષ્યામિ વા મઘવંસ્તન્નિબોધ।
યદ્યેતદેવં ન કરોષિ કામં
મમેપ્સિતં દેવરાજેહ સર્વમ્ ॥ 3-137-28 (21136)
લોમશ ઉવાચ। 3-137-29x (2204)
નિશ્ચયં તમભિજ્ઞાય મુનેસ્તસ્ય મહાત્મનઃ।
પ્રતિવારણહેત્વર્થં બુદ્ધ્યા સંચિન્ત્ય બુદ્ધિમાન્ ॥ 3-137-29 (21137)
તત ઇન્દ્રોઽકરોદ્રૂપં બ્રાહ્મણસ્ય તપસ્વિનઃ।
અનેકશતવર્ષસ્ય દુર્બલસ્ય સયક્ષ્મણઃ ॥ 3-137-30 (21138)
યવક્રીતસ્ય યત્તીર્થમુચિતં શૈચકર્મણિ।
ભાગીરથ્યાં તત્ર સેતું વાલુકાભિશ્ચકાર સઃ ॥ 3-137-31 (21139)
યદાઽસ્ય વદતો વાક્યં ન સ ચક્રે દ્વિજોત્તમઃ।
વાલુકાભિસ્તતઃ શક્રો ગઙ્ગાં સમભિપૂરયન્ ॥ 3-137-32 (21140)
વાલુકામુષ્ટિમનિશં ભાગીરથ્યાં વ્યસર્જયત્।
સ્નાતુમભ્યાગતં શક્રો યવક્રીતમદર્શયત્ ॥ 3-137-33 (21141)
તં દદર્શ યવક્રીતો યત્નવન્તં નિબન્ધને।
પ્રહસંશ્ચાબ્રવીદ્વાક્યમિદં સ મુનિપુઙ્ગવઃ ॥ 3-137-34 (21142)
કિમિદં વર્તતે બ્રહ્મન્કિંચ તે હ ચિકીર્ષિતમ્।
અતીવ હિ મહાન્યત્નઃ ક્રિયતેઽયં નિરર્થકઃ ॥ 3-137-35 (21143)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 3-137-36x (2205)
બન્ધિષ્યે સેતુના ગઙ્ગાં સુખઃ પન્થા ભવિષ્યતિ।
ક્લિશ્યતે હિ જનસ્તાત તરમાણઃ પુનઃપુનઃ ॥ 3-137-36 (21144)
યવક્રીત ઉવાચ। 3-137-37x (2206)
નાયં શક્યસ્ત્વયા બદ્ધું મહાનોઘસ્તપોધન।
અશક્યાદ્વિનિવર્તસ્વ શક્યમર્થં સમારભ ॥ 3-137-37 (21145)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 3-137-38x (2207)
યથૈવ ભવતા ચેદ તપો વેદાર્થમુદ્યતમ્।
અશક્યં તદ્વદસ્માભિરયં ભારઃ સમાહિતઃ ॥ 3-137-38 (21146)
યવક્રીત ઉવાચ। 3-137-39x (2208)
યથા તવ નિરર્થોઽયમારમ્ભસ્ત્રિદશેશ્વર।
તથા યદિ મમાપીદં મન્યસે પાકશાસન ॥ 3-137-39 (21147)
ક્રિયતાં યદ્ભવેચ્છક્યં ત્વયા સુરગણેશ્વર।
વરાંશ્ચ મે પ્રયચ્છાન્યાસન્યૈર્વિદ્વાન્ભવિતાસ્મ્યહમ્ ॥ 3-137-40 (21148)
લોમશ ઉવાચ। 3-137-41x (2209)
તસ્મૈ પ્રાદાદ્વરાનિન્દ્ર ઉક્તવાન્યાન્મહાતપાઃ।
પ્રતિભાસ્યન્તિ તે વેદાઃ પિત્રા સહ યથેપ્સિતાઃ ॥ 3-137-41 (21149)
યચ્ચાન્યત્કાઙ્ક્ષસે કામં યવક્રીર્ગમ્યતામિતિ।
સ લબ્ધકામ પિતરં સમેત્યાથેદમબ્રવીત્ ॥ 3-137-42 (21150)
યવક્રીત ઉવાચ। 3-137-43x (2210)
પ્રતિભાસ્યન્તિ વૈ વેદા મમ તાતસ્ય ચોભયોઃ।
અપિ ચાન્યાન્ભવિષ્યાવો વરા લબ્ધાસ્તથા મયા ॥ 3-137-43 (21151)
ભરદ્વાજ ઉવાચ। 3-137-44x (2211)
દર્પસ્તે ભવિતા તાત વરાઁલ્લબ્ધ્વા યથેપ્સિતાન્।
સ દર્પપર્ણઃ કૃપણઃ ક્ષિપ્રમેવ વિનઙ્ક્ષ્યસિ ॥ 3-137-44 (21152)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમા ગાથા દેવૈરુદાહૃતાઃ।
મુનિરાસીત્પુરા પુત્ર બાલધિર્નામ વિશ્રુતઃ ॥ 3-137-45 (21153)
સ પુત્રશોકાદુદ્વિગ્રસ્તપસ્તેપે સુદુષ્કરમ્।
ભવેન્મમ સુતોઽમર્ત્ય ઇતિતં લબ્ધવાંશ્ચ સઃ ॥ 3-137-46 (21154)
તસ્ય પ્રસાદો વૈ દેવૈઃ કૃતો ન ત્વમરૈઃ સમઃ।
નામર્ત્યો વિદ્યતે મર્ત્યો નિમિત્તાયુર્ભવિષ્યતિ ॥ 3-137-47 (21155)
બાલધિરુવાચ। 3-137-48x (2212)
યથેમે પર્વતાઃ શશ્વત્તિષ્ઠન્તિ સુરસત્તમાઃ।
તાવજ્જીવેન્મમ્ સુતો નિર્વાણમુત મે મતઃ ॥ 3-137-48 (21156)
ભરદ્વાજ ઉવાચ। 3-137-49x (2213)
તસ્ય પુત્રસ્તદા જત્રે મેધાવી ક્રોધનસ્તદા।
સ તુ લબ્ધવરો દર્પાદૃષીંશ્ચૈવાવમન્યત ॥ 3-137-49 (21157)
વિકુર્વાણો મુનીનાં ચ વ્યચરત્સ મહીમિમામ્।
આસસાદ મહાવીર્યં ધનુષાક્ષં મનીષિણમ્ ॥ 3-137-50 (21158)
તસ્યાપચક્રે મેધાવી તં શશાપ સ વીર્યવાન્।
ભવ ભસ્મેતિ ચોક્તઃ સ ન ભસ્મ સમપદ્યત ॥ 3-137-51 (21159)
ધનુષાક્ષસ્તુ તં દૃષ્ટ્વા મેધાવિનમનામયમ્।
`મુનિસ્તત્કારણં જ્ઞાત્વા સ્વયં મહિષરૂપધૃત્।
શૃઙ્ગેણાદ્રીનચલયત્તતોઽયંભસ્મસાદભૂત્' ॥ 3-137-52 (21160)
નિમિત્તમસ્ય મહર્ષિર્ભેદયામાસ પર્વતાન્।
સ નિમિત્તે વિનષ્ટે તુ મમાર સહસા શિશુઃ ॥ 3-137-53 (21161)
તં મૃતં પુત્રમાદાય વિલલાપ તતઃ પિતા ॥ 3-137-54 (21162)
લાલપ્યમાનં તં દૃષ્ટ્વા મુનયઃ પરમાર્તવત્।
ઊચુર્વેદવિદઃ સર્વૈ ગાથાં યાં તાં નિબોધ મે ॥ 3-137-55 (21163)
ન દિષ્ટમર્થમત્યેતુમીશોઽમર્ત્યઃ કથંચન।
મહર્ષિર્ભેદયામાસ ધનુષાક્ષો મહીધરાન્ ॥ 3-137-56 (21164)
એવં લબ્ધ્વા વરાન્બાલા દર્પપૂર્ણાસ્તપસ્વિનઃ।
ક્ષિપ્રમેવ વિનશ્યન્તિ યથા ન સ્યાત્તથા ભવાન્ ॥ 3-137-57 (21165)
એષ રૈભ્યો મહાવીર્યઃ પુત્રૌ ચાસ્ય તથાવિધૌ।
તં યથા પુત્ર નાભ્યેષિ તથા કુર્યાસ્ત્વતન્દ્રિતઃ ॥ 3-137-58 (21166)
સ હિ ક્રુદ્ધઃ સમર્થસ્ત્વાં પુત્ર પીડયિતું રુષા।
રૈભ્યશ્ચાપિ તપસ્વી ચ કોપનશ્ચ મહાનૃષિઃ ॥ 3-137-59 (21167)
યવક્રીત ઉવાચ। 3-137-60x (2214)
એવ કરિષ્યે મા તાપં તાત કાર્ષીઃ કથંચન।
યથા હિ મે ભવાન્માન્યસ્તથા રૈભ્યઃ પિતા મમ ॥ 3-137-60 (21168)
લોમશ ઉવાચ। 3-137-61x (2215)
ઉક્ત્વા સ પિતરં શ્લક્ષ્ણ યવક્રીરકુતોભયઃ।
વિપ્રકુર્વન્નૃષીનન્યાનતુષ્યત્પરયા મુદા ॥ 3-137-61 (21169)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ સપ્તત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 137 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-137-1 મધુવિલેતિ અષ્ટાવકાઙ્ગસમીકરણાત્પૂર્વં સમંગાયા એવ નામ મધુવહાનામેતિ ક.ધ. પાઠઃ ॥ 3-137-3 અન્નં બ્રહ્મૌદનમ્ અદિતિઃ પુત્રકામા। સાધ્યેભ્યો દેવેભ્યો બ્રહ્મૌદનમપચદિતિ શ્રુતેઃ ॥ 3-137-4 અયશસ્યાં અયશસ્કરીમ્। અસંશબ્દ્યાં અકીર્તનીયામ્। અયશસ્યામસહ્યાં ચ અલક્ષ્મીં ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-137-14 ઇતરો ભરદ્વાજસ્તપસ્વ્યેવ નતુ શિષ્યાદિસંપન્નઃ। કીર્તિર્બાલ્યાત્પ્રભૃતિ ભારત ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-137-20 સર્વજ્ઞાનાનિ સર્વશાસ્ત્રાણિ 3-137-22 વિઘાતેન આત્મનાશનેન ॥ 3-137-26 ન પ્રતિભાસ્યન્તીતિ નકારાવૃત્ત્યા યોજ્યમ્ ॥ 3-137-46 અમર્ત્યઃ અમર ઇત્યર્થઃ ॥ 3-137-48 અક્ષયાસ્તન્નિમિત્તં મે સુતસ્યાયુર્ભવેર્દ્ધ્રુવમ્। ઇતિ ઝ. ધ. પાઠઃ ॥ 3-137-52 નિમિત્તં પર્વતાન્ભેદયામાસખણ્ડયામાસ ॥ 3-137-55 દિષ્ટં દૈવવિહિતમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 138
॥ શ્રીઃ ॥
3.138. અધ્યાયઃ 138
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
રૈભ્યાશ્રમે તત્સ્નુષાયાઃ પરાવસુભાર્યાયા દર્શનાજ્જાતકામેન યવક્રીતેન એકાન્તે બલાત્કારેણ તદુપભોગઃ ॥ 1 ॥ રુદત્યાતયા નિવેદિતવૃત્તાન્તેન રૌભ્યેણ યવક્રીતહનનાય જ્જટાભ્યાં કૃત્યારક્ષસોઃ સર્જ્જનમ્ ॥ 2 ॥ કૃત્યયા રૂપસંપદા સંમોહ્ય કમણ્ડલુહરણએ રાત્રસાભિદ્રાવિતેન યવક્રીતેન સ્વપિતુરગ્નિહોત્રગૃહપ્રવેશઃ ॥ 3 ॥ તદાઽન્ધેન દ્વારકશૂદ્રેણ નિવારિતસ્ય યવક્રીતસ્ય રાક્ષસેન હનનમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-138-0 (21170)
લોમશ ઉવાચ। 3-138-0x (2216)
ચઙ્ક્રમ્યમાણઃ સ તદા યવક્રીરકુતોભયઃ।
જગામ માધવે માસિ રૈભ્યાશ્રમપદં પ્રતિ ॥ 3-138-1 (21171)
સ દદર્શાશ્રમે રમ્યે પુષ્પતદ્રુમભૂષિતે।
વિચરન્તીં સ્નુષાં તસ્ય કિન્નરીમિવ ભારત ॥ 3-138-2 (21172)
યવક્રીસ્તામુવાચેદમુપતિષ્ઠસ્વ મામિનિ।
નિર્લજ્જો લજ્જયા યુક્તાં કામેન હૃતચેતનઃ ॥ 3-138-3 (21173)
સા તસ્ય શીલમાજ્ઞાય તસ્માચ્છાપાચ્ચ બિભ્યતી।
તેજસ્વિતાં ચ રૈભ્યસ્ તથેત્યુક્ત્વા જગામ હ ॥ 3-138-4 (21174)
તત એકાન્તમાનીય લજ્જયામાસ ભારત।
આજગામ તદા રૈભ્યઃ સ્વમાશ્રમમરિંદમ ॥ 3-138-5 (21175)
રુદતીં ચ સ્નુષાં દૃષ્ટ્વા ભાર્યામાર્તા પરાવસોઃ।
સાન્ત્વયઞ્શ્લક્ષ્ણયા વાચા પર્યપૃચ્છદ્યુધિષ્ઠિર ॥ 3-138-6 (21176)
સા તસ્મૈ સર્વમાચષ્ટ યવક્રીભાષિતં શુભા।
પ્રત્યુક્તં ચ યવક્રીતં પ્રેક્ષાપૂર્વં તથાઽઽત્મના ॥ 3-138-7 (21177)
શૃણ્વાનસ્યૈવ રૈભ્યસ્ય યવક્રેસ્તદ્વિચેષ્ટનમ્।
દહન્નિવ તદા ચેતઃ ક્રોધઃ સમભવન્મહાન્ ॥ 3-138-8 (21178)
સ તદા મન્યુનાઽઽવિષ્ટસ્તપસ્વી કોપનો ભૃશમ્।
અવલુપ્ય જટામેકાં જુહાવાગ્નૌ સુસંસ્કૃતે ॥ 3-138-9 (21179)
તતઃ સમભવન્નારી તસ્યા રૂપેણ સંમિતા।
અવલુપ્યાપરાં ચાપિ જુહાવાગ્નૌ જટાં પુનઃ ॥ 3-138-10 (21180)
તતઃ સમભવદ્રક્ષો દીપ્તાસ્યં ઘોરદર્શનમ્।
અબ્રૂતાં તૌ તદા રૈભ્યં કિં કાર્યં કરવામહે ॥ 3-138-11 (21181)
તાવબ્રવીદૃષિઃ ક્રુદ્ધો યવક્રીર્વધ્યતામિતિ।
જગ્મતૃસ્તૌ તથેત્યુક્ત્વા યવક્રીતજિઘાંસયા ॥ 3-138-12 (21182)
તતસ્તં સમુપાસ્થાય કૃત્યા સૃષ્ટા મહાત્મના।
કમણ્ડલું જહારાસ્ય મોહયિત્વા તુ ભારત ॥ 3-138-13 (21183)
ઉચ્છિષ્ટં તુ યવક્રીતમપકૃષ્ટકમણ્ડલુમ્।
તત ઉદ્યતશૂલઃ સ રાક્ષસઃ સમુપાદ્રવત્ ॥ 3-138-14 (21184)
તમાદ્રવન્તં સંપ્રેક્ષ્ય શૂલહસ્તં જિઘાંસયા।
યવક્રીઃ સહસોત્થાય પ્રાદ્રવદ્યત્રવૈ સરઃ ॥ 3-138-15 (21185)
જલહીનં સરો દૃષ્ટ્વા યવક્રીસ્ત્વરિતઃ પુનઃ।
જગામ સરિતઃ સર્વાસ્તાશ્ચાપ્યાસન્વિશોષિતાઃ ॥ 3-138-16 (21186)
સ કાલ્યમાનો ઘોરેણ શૂલહસ્તેન રક્ષસા।
અગ્નિહોત્રે પિતુર્ભીતઃ સહસા પ્રવિવેશ હ ॥ 3-138-17 (21187)
સ વૈ પ્રવિશમાનસ્તુ શુદ્રેણાન્ધેન રક્ષિણા।
નિગૃહીતો બલાદ્દ્વારિ સોઽવાતિષ્ઠત પાર્થિવ ॥ 3-138-18 (21188)
નિગૃહીતં તુ શૂદ્રેણ યવક્રીતં સ રાક્ષસઃ।
તાડયામાસ શૂલેન સ ભિન્નહૃદયોઽપતત્ ॥ 3-138-19 (21189)
યવક્રીતં સ હત્વા તુ રાક્ષસો રૈભ્યમાગમત્।
અનુજ્ઞાતસ્તુ રૈભ્યેણ તયા નાર્યા સહાવસત્ ॥ 3-138-20 (21190)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ અષ્ટત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 138 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-138-5 એકાન્તમુન્નીય મજ્જયામાસેતિ ઝ. પાઠઃ। તત્ર એકાન્તં ઉન્નીય એકાન્તે કાર્યં રતં સમાપ્ય મજ્જયામાસ સંમુદ્રે ઇત્યર્થઃ ॥ 3-138-7 પ્રત્યુક્તં પ્રત્યાખ્યાતમ્। મદુપરિ બલાત્કારં કૃતવાનિત્યુક્તવતીત્યર્થઃ ॥ 3-138-10 નારી કૃત્યા ॥ 3-138-17 કાલ્યમાનઃ સર્વતો નિષિધ્યમાનઃ અગ્નિહોત્રે અગ્નિહોત્રશાલાયામ્ ॥ 3-138-18 અવાતિષ્ઠત બહિરેવ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 139
॥ શ્રીઃ ॥
3.139. અધ્યાયઃ 139
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દ્વારરક્ષકશૂદ્રેણ નિવેદિતપુત્રમરણેન ભરદ્વાજેન રૈભ્યસ્યાપિ જ્યેષ્ઠસુતેન હનનરૂપશાપદાનમ્ ॥ 1 ॥ પુત્રમરણદુઃખિતેન ભરદ્વાજેન તદ્દેહદહનપૂર્વકમગ્નૌ પ્રવેશઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-139-0 (21191)
લોમશ ઉવાચ। 3-139-0x (2217)
ભરદ્વાજસ્તુ કૌન્તેય કૃત્વા સ્વાધ્યાયમાહ્નિકમ્।
સમિત્કલાપમાદાય પ્રવિવેશ સ્વમાશ્રમમ્ ॥ 3-139-1 (21192)
તં સ્મ દૃષ્ટ્વા પુરા સર્વે પ્રત્યુત્તિષ્ઠિન્તિ પાવકાઃ।
ન ત્વેનમુપતિષ્ઠન્તિ હતપુત્રં તદાઽગ્નયઃ ॥ 3-139-2 (21193)
વૈકૃતંત્વગ્નિહોત્રે સ લક્ષયિત્વા મહાતપાઃ।
તમન્ધં શૂદ્રમાસીનં ગૃહપાલમથાબ્રવીત્ ॥ 3-139-3 (21194)
કિંનુ મે નાગ્નયઃ શૂદ્ર પ્રતિનન્દન્તિ દર્શનમ્।
ત્વં ચાપિ ન યથાપૂર્વં કચ્ચિત્ક્ષેમમિહાશ્રમે ॥ 3-139-4 (21195)
કચ્ચિન્ન રૈભ્યં પુત્રો મે ગતવાનલ્પચેતનઃ।
એતદાચક્ષ્વ મે શીઘ્રં ન હિ શુદ્ધ્યતિ મે મનઃ ॥ 3-139-5 (21196)
શૂદ્ર ઉવાચ। 3-139-6x (2218)
રૈભ્યં યાતો નૂનમયં પુત્રસ્તે મન્દચેતનઃ।
તથાહિ નિહતઃ શેતે રાક્ષસેન મહાત્મના ॥ 3-139-6 (21197)
પ્રકાલ્યમાનસ્તેનાયં શૂલહસ્તેન રક્ષસા।
અગ્ન્યગારં પ્રતિદ્વારિ મયા દોર્ભ્યાં નિવારિતઃ ॥ 3-139-7 (21198)
તતઃ સ વિહતાશોઽત્રજલકામોશુચિર્ધ્રુવમ્।
નિહતઃ સોઽતિવેગેન શૂલહસ્તેન રક્ષસા ॥ 3-139-8 (21199)
લોમશ ઉવાચ। 3-139-8x (2219)
ભરદ્વાજસ્તુ તચ્છ્રુત્વા શૂદ્રસ્ય વિપ્રિયં મહત્।
ગતાસું પુત્રમાદાય વિલલાપ સુદુઃખિતઃ ॥ 3-139-9 (21200)
ભરદ્વાજ ઉવાચ। 3-139-10x (2220)
રબ્રાહ્મણાનાં કિલાર્થાય નનુ ત્વં તપ્તવાંસ્તપઃ।
દ્વિજાનામનધીતા વૈ વેદાઃ સંપ્રતિભાન્ત્વિતિ ॥ 3-139-10 (21201)
તથા કલ્યાણશીલસ્ત્વં બ્રાહ્મણેષુમહાત્મસુ।
અનાગાઃ સર્વભૂતેષુ કર્કશત્વમુપેયિવાન્ ॥ 3-139-11 (21202)
પ્રતિષિદ્ધો મયા તાત રૈભ્યાવસથદર્શનાત્।
ગતવાનેવ તં ક્ષુદ્રં કાલાન્તકયમોપમમ્ ॥ 3-139-12 (21203)
યઃ સ જાનન્મહાતેજા વૃદ્ધસ્યૈકં મમાત્મજમ્।
ગતવાનેવ કોપસ્ય વશં પરમદુર્મતિઃ ॥ 3-139-13 (21204)
પુત્રશોકમનુપ્રાપ્ત એષ રૈભ્યસ્ય કર્મણા।
ત્યક્ષ્યામિ ત્વામૃતેપુત્ર પ્રાણાનિષ્ટતમાન્ભુવિ ॥ 3-139-14 (21205)
યથાઽહં પુત્રશોકેન દેહં ત્યક્ષ્યામિ કિલ્વિષી।
તથા જ્યેષ્ઠઃ સુતો રૈભ્યં હિંસ્યાચ્છીઘ્રમનાગસમ્ ॥ 3-139-15 (21206)
સુખિનો વૈ નરા યેષાં જાયા પુત્રો ન વિદ્યતે।
યે પુત્રશોકમપ્રાપ્ય વિચરન્તિ યથાસુખમ્ ॥ 3-139-16 (21207)
યે તુ પુત્રકૃતાચ્છોકાદ્ભૃશં વ્યાકુલચેતસઃ।
શપન્તીષ્ટાન્સખીનાર્તાસ્તેભ્યઃ પાપતરો નુ કઃ ॥ 3-139-17 (21208)
પરાસુશ્ચ સુતો દૃષ્ટઃ શપ્તશ્ચૈષ્ટઃ સખા મયા।
ઈદૃશીમાપદં કોત્ર દ્વિતીયોઽનુવિષ્યતિ ॥ 3-139-18 (21209)
લોમશ ઉવાચ। 3-139-19x (2221)
વિલપ્યૈવં બહુવિધં ભરદ્વાજોઽદહત્સુતમ્।
સુસમિદ્ધં તતઃ પશ્ચાત્પ્રવિવેશ હુતાશનમ્ ॥ 3-139-19 (21210)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ એકોનચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 139 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-139-1 આહ્નિકં સ્વાધ્યાયં પ્રત્યહં કર્તવ્યં બ્રહ્મયજ્ઞમ્ ॥ 3-139-2 હતપુત્રત્વેન આશૌચયુક્તત્વાત્ ॥ 3-139-5 શુદ્ધ્યતિ નિઃસંદેહં ભવતિ ॥ 3-139-7 અગ્ન્યગારં પ્રવિષ્ટસ્ રક્ષોભયં ન ભવેદિતિ ॥ 3-139-9 શૂદ્રસ્ય શૂદ્રકૃતં વિપ્રિયં પુત્રનિરોધેન કૃતમ્ ॥ 3-139-15 કિલ્વિષી શોકાકાન્તઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 140
॥ શ્રીઃ ॥
3.140. અધ્યાયઃ 140
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
રૈભ્યયાજ્યેન બૃહદ્દ્યુમ્નેન સત્રે સહાયત્વેન વૃતયોરર્વાવસુપરાવસ્વોસ્તદર્થં ગમનમ્ ॥ 1 ॥ ભાર્યાદિદૃક્ષયા પુનરાશ્રમં ગતેન પરાવસુના રાત્રૌ મૃગભ્રમેણ કૃષ્ણાજિનસંવીતસ્ય રૈભ્યસ્ય હનનમ્ ॥ 2 ॥ પરાવસુચોદનયા બૃહદ્દ્યુમ્નેન બ્રહ્મહત્યાગ્રસ્ત ઇતિ પ્રોત્સાર્યમાણેનાર્વાવસુના તપઃપ્રસાદિતસૂર્યાદિદેવેભ્યો રૈભ્યભરદ્વાજયવક્રીતોત્થાનાદિવરગ્રહણમ્ ॥ 3 ॥ દેવૈર્યવક્રીતદુઃખસ્ય વનોપદેશં વેદાભ્યાસફલત્વકથનપૂર્વકં રૈભ્યાદીનામુજ્જીવનમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-140-0 (21211)
લોમશ ઉવાચ। 3-140-0x (2222)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ બૃહદ્દ્યુમ્નો મહીપતિઃ।
સત્રં તેને મહાભાગો રૈભ્યયાજ્યઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 3-140-1 (21212)
તેન રૈભ્યસ્ય વૈ પુત્રાવર્વાવસુપરાસૂ।
વૃતૌ સહાયૌ સત્રાર્થં બૃહદ્દ્યુમ્નેન ધીમતા ॥ 3-140-2 (21213)
તત્ર તૌ સમનુજ્ઞાતૌ પિત્રા કૌન્તેય જગ્મતુઃ।
આશ્રમે ત્વભવદ્રૈભ્યો ભાર્યા ચૈવ પરાવસોઃ ॥ 3-140-3 (21214)
અથાવલોકકોઽગચ્છદ્ગૃહાનકઃ પરાવસુઃ।
કૃષ્ણાજિનેન સંવીતં દદર્શ પિતરં વને ॥ 3-140-4 (21215)
જઘન્યરાત્રે નિદ્રાન્ધઃ સાવશેષે તમસ્યાપિ।
ચરન્તં ગહનેઽરણ્યે મેને સ પિતરં મૃગમ્ ॥ 3-140-5 (21216)
મૃગં તુ મન્યમાનેન પિતા વૈ તેન હિંસિતઃ।
અકામયાનેન તદા શરીરત્રાણમિચ્છતા ॥ 3-140-6 (21217)
તસ્ય સ પ્રેતકાર્યાણિ કૃત્વા સર્વાણિ ભારત।
પુનરાગમ્ય તત્સત્રમબ્રવીદ્ધાતરં વચઃ ॥ 3-140-7 (21218)
ઇદં કર્મ ન શક્તસ્ત્વં વોઢુમેકઃ કથંચન।
મયા ચ હિંસિતસ્તાતો મન્યમાનેન વૈ મૃગમ્ ॥ 3-140-8 (21219)
સોઽસ્મદર્થે વ્રતં તાત ચર ત્વં બ્રહ્મઘાતિનામ્।
સમર્થો હ્યહમેકાકી કર્મ કર્તુમિદં મુને ॥ 3-140-9 (21220)
અર્વાવસુરુવાચ। 3-140-10x (2223)
કરોતુ વૈ ભવાન્સત્રં બૃહદ્દ્યુમ્નસ્ય ધીમતઃ।
બ્રહ્મહત્યાં ચરિષ્યેઽહં ત્વદર્થં નિયતેન્દ્રિયઃ ॥ 3-140-10 (21221)
લોમશ ઉવાચ। 3-140-11x (2224)
સ તસ્યબ્રહ્મહત્યાયાઃ પારં ગત્વા યુધિષ્ઠિર।
અર્વાવસુસ્તદા સત્રમાજગામ પુનર્મુનિઃ ॥ 3-140-11 (21222)
તતઃ પરાવસુર્દૃષ્ટ્વા ભ્રાતરં સમુપસ્થિતમ્।
બૃહદ્દ્યુમ્નમુવાચેદં વચનં હર્ષગદ્ગદમ્ ॥ 3-140-12 (21223)
એષ તે બ્રહ્મહા યજ્ઞં મા દ્રષ્ટું પ્રવિશેદિતિ।
બ્રહ્મહા પ્રેક્ષિતેનાપિ પીડયેત્ત્વામસંશયમ્ ॥ 3-140-13 (21224)
લોમશ ઉવાચ। 3-140-14x (2225)
તચ્છ્રુત્વૈવ તદા રાજા પ્રેષ્યાનાહ સ વિટ્પતે।
પ્રેષ્યૈરુત્સાર્યમાણસ્તુ રાજન્નર્વાવસુસ્તદા।
ન મયા બ્રહ્મહત્યેયં કૃતેત્યાહ પુનઃપુનઃ ॥ 3-140-14 (21225)
ઉચ્યમાનોઽસકૃત્પ્રેષ્યૈર્બ્રહ્મહા ઇતિ ભારત।
નૈવસ્મ પ્રતિજાનામિ બ્ર્હમહત્યાં સ્વયંકૃતામ્।
મમ ભ્રાત્રા કૃતમિદં મયા સ પરિમોક્ષિતઃ ॥ 3-140-15 (21226)
સ તથા પ્રવદન્ક્રોધાત્તૈશ્ચ પ્રેષ્યૈઃ પ્રભાષિતઃ।
તૂષ્ણીં જગામ બ્રહ્મર્ષિર્વનમેવ મહાતપાઃ ॥ 3-140-16 (21227)
ઉગ્રં તપઃ સમાસ્થાય દિવાકરમથાશ્રિતઃ।
રહસ્યવેદં કૃતવાન્સૂર્યસ્ય દ્વિજસત્તમઃ ॥ 3-140-17 (21228)
મૂર્તિમાંસ્તં દદર્શાથ સ્વયમગ્રભુગવ્યયઃ ॥ 3-140-19aપ્રીતાસ્તસ્યાભવન્દેવાઃ કર્મણાઽર્વાવસોર્નૃપ।
તં તે પ્રવરયામાસુર્નિરાસુશ્ચ પરાવસુમ્ ॥ 3-140-18 (21229)
તતો દેવા વરં તસ્મૈ દદુરગ્નિપુરોગમાઃ ॥ 3-140-20 (21230)
સ ચાપિ વરયામાસ પિતુરુત્થાનમાત્મનઃ।
અનાગસ્ત્વં તતો ભ્રાતુઃ પિતુશ્ચાસ્મરણં વધે ॥ 3-140-21 (21231)
ભરદ્વાજસ્ય ચોત્થાનં યવક્રીતસ્ય ચોભયોઃ।
પ્રતિષ્ઠાં ચાપિ વેદસ્ય સૌરસ્ય દ્વિજસત્તમઃ ॥ 3-140-22 (21232)
એવમસ્ત્વિતિ તં દેવાઃ પ્રોચુશ્ચાપિ વરાન્દદુઃ।
તતઃ પ્રાદુર્બભૂવુસ્તે સર્વ એવ યુધિષ્ઠિર ॥ 3-140-23 (21233)
અથાબ્રવીદ્યવક્રીતો દેવાનગ્નિપુરોગમાન્।
સમધીતં મયા બ્રહ્મ વ્રતાનિ ચરિતાનિ ચ ॥ 3-140-24 (21234)
કથં ચ રૈભ્યઃ શક્તો મામદીયાનં તપસ્વિનમ્।
તથાયુક્તેન વિધિના નિહન્તુમમરોત્તમાઃ ॥ 3-140-25 (21235)
દેવા ઊચુઃ। 3-140-26x (2226)
મૈવં કૃથા યવક્રીત યથા વદસિ વૈ મુને।
ઋતે ગુરુમધીતા હિ સ્વયં વેદાસ્ત્વયા પુરા ॥ 3-140-26 (21236)
અનન તુ ગુરૂનદુઃખાત્તોષયિત્વાઽઽત્મક્રમણા।
કાલેન મહતા ક્લેશાદ્બ્રહ્માધિગતમુત્તમમ્ ॥ 3-140-27 (21237)
લોમશ ઉવાચ। 3-140-28x (2227)
યવક્રીતમથોક્ત્વૈવં દેવાઃ સાગ્નિપુરોગમાઃ।
સંજીવયિત્વા તાન્સર્વાન્પુનર્જગ્મુસ્ત્રિવિષ્ટપમ્ ॥ 3-140-28 (21238)
`તતો વૈ સ યવક્રીતો બ્રહ્મચર્યં ચચાર હ।
અષ્ટાદશ ચ વર્ષાણિ ત્રિંશતં ચ યુધિષ્ઠિર' ॥ 3-140-29 (21239)
આસ્રમસ્તસ્ય પુણ્યોઽયં સદાપુષ્પફલદ્રુમઃ।
અત્રોષ્ય રાજશાર્દૂલ સર્વપાપૈઃ પ્રભોક્ષ્યસે ॥ 3-140-30 (21240)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 140 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-140-4 અવલોકકઃ અવલોકનાર્થી। ગૃહાન્ભાર્યામ્ ॥ 3-140-5 જઘાનરાત્રાવિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-140-9 ચર ત્વં બ્રહ્મરક્ષણે ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-140-14 વિટ્પતે હે પ્રજાધીશ ॥ 3-140-16 પ્રભાષિતો મિથ્યાવાદ્યસીત્યધિક્ષિપ્તઃ ॥ 3-140-17 રહસ્યવેદં સૂર્યમન્ત્રપ્રકાશકં વેદમ્ ॥ 3-140-18 મૂર્તિમાન્સૂર્યસ્તં દ્વિજં દદર્શં આત્માનં દર્શયામાસ ॥ 3-140-19 તં દેવાઃ પ્રકર્ષેણ વરયામાસુઃ। નિરાસુર્નિરાચક્રુર્યજ્ઞાદિતિ શેષઃ ॥ 3-140-22 પ્રતિષ્ઠાં સંપ્રદાયપ્રવૃત્તિમ્। સૌરસ્ય સૂર્યપ્રકાશકસ્ય ॥ 3-140-24 સમધીતં સામ્યક્પ્રાપ્તમ્। બ્રહ્મ વેદઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 141
॥ શ્રીઃ ॥
3.141. અધ્યાયઃ 141
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
લોમશચોદનયા યુધિષ્ઠિરેણ કૈલાસાદિગિરિપ્રવેશઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-141-0 (21241)
લોમશ ઉવાચ। 3-141-0x (2228)
ઉશીરબીજં મૈનાકં ગિરિં શ્વેતં ચ ભારત।
સમતીતોઽસિ કૌન્તેય કાલશૈલં ચ પાર્થિવ ॥ 3-141-1 (21242)
એષા ગઙ્ગા સપ્તવિધા રાજતે ભરતર્ષભ।
સ્થાનં વિરજસં પુણ્યં યત્રાગ્નિર્નિત્યમિધ્યતે ॥ 3-141-2 (21243)
એતદ્વૈ માનુષેણાદ્ય ન શક્યં દ્રષ્ટુમદ્ભુતમ્।
સમાધિં કુરુતાવ્યગ્રાસ્તીર્થાન્યેતાનિ દ્રક્ષ્યથ ॥ 3-141-3 (21244)
એતદ્દ્રક્ષ્યસિ દેવાનામાક્રીડં ચ રણાઙ્કિતમ્।
અતિક્રાન્તોસિ કૌન્તેય કાલશૈલં ચ પર્વતમ્ ॥ 3-141-4 (21245)
શ્વેતં ગિરિં પ્રવેક્ષ્યામો મન્દરં ચૈવ પર્વતમ્।
યત્ર માણિવરો યક્ષઃ કુબેરશ્ચૈવ યક્ષરાટ્ ॥ 3-141-5 (21246)
અષ્ટાશીતિસહસ્રાણિ ગન્ધર્વાઃ શીઘ્રગામિનઃ।
તથા કિંપુરુષા રાજન્યક્ષાશ્ચૈવ ચતુર્ગુણાઃ ॥ 3-141-6 (21247)
અનેકરૂપસંસ્થાના નાનાપ્રહરણાશ્ચ તે।
યક્ષેન્દ્રં મનુજશ્રેષ્ઠ માણિભદ્રમુપાસતે ॥ 3-141-7 (21248)
તેષામૃદ્ધિરતીવાત્ર ગતૌ વાયુસમાશ્ચ તે।
યક્ષેન્દ્રં મનુજશ્રેષ્ઠ માણિભદ્રમુપાસતે ॥ 3-141-8 (21249)
તૈસ્તાત બલિભિર્ગુપ્તા યાતુધાનૈશ્ચ રક્ષિતાઃ।
દુર્ગમાઃ પર્વતાઃ પાર્થ સમાધિં પરમં કુરુ ॥ 3-141-9 (21250)
કુબેરસચિવાશ્ચાન્યે રૌદ્રા મૈત્રાશ્ચ રાક્ષસાઃ।
તૈઃ સમેષ્યામ કૌન્તેય યત્તો વિક્રમણે ભવ ॥ 3-141-10 (21251)
કૈલાસઃ પર્વતો રાજન્પડ્યોજનશતોચ્છ્રિતઃ।
યત્રદેવાઃ સમાયાન્તિ વિશાલા યત્ર ભારત ॥ 3-141-11 (21252)
અસઙ્ખ્યેયાસ્તુ કૌન્તેય યક્ષરાક્ષસકિન્નરાઃ।
નાગાઃ સુપર્ણા ગન્ધર્વાઃ કુબેરસદનં પ્રતિ ॥ 3-141-12 (21253)
તાન્વિગાહસ્વ પાર્થાદ્ય તપસા ચ દમેન ચ।
રક્ષ્યમાણો મયા રાજન્ભીમસેનબલેન ચ ॥ 3-141-13 (21254)
સ્વસ્તિ તે વરુણો રાજા યમશ્ચ સમિતિંજયઃ।
ગઙ્ગા ચ યમુના ચૈવ પર્વતાશ્ચ દિશન્તુ તે ॥ 3-141-14 (21255)
મરુતશ્ચ સહાશ્વિભ્યાં સરિતશ્ચ સરાંસિ ચ।
સ્વસ્તિ દેવાસુરેભ્યશ્ચ વસુભ્યશ્ મહાદ્યુતે ॥ 3-141-15 (21256)
ઇન્દ્રસ્ય જામ્બૂનદપર્વતાદ્વૈ
શૃણોમિ ઘોષં તવ દેવિ ગઙ્ગે।
ગોપાયયેમં સુભગે ગિરિભ્યઃ
સર્વાજમીઢાપચિતં નરેન્દ્રમ્ ॥ 3-141-16 (21257)
દદસ્વ શર્મ પ્રવિવિક્ષતોઽસ્ય
શૈલાનિમાઞ્છૈલસુતે નૃપસ્ય।
`શિવપ્રદા સર્વસરિત્પ્રધાને
સ ભ્રાતૃકસ્યેહ યુધિષ્ઠિરસ્ય'। 3-141-17 (21258)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-141-18x (2229)
અપૂર્વોઽયં સંભ્રમો લોમશસ્ય
કૃષ્ણાં ચ સર્વે રક્ષત મા પ્રમાદઃ।
દેશો હ્યયં દુર્ગતમો મતોઽસ્ય
તસ્માત્પરં શૌચમિહાચરધ્વમ્ ॥ 3-141-18 (21259)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-141-19x (2230)
તતોઽબ્રવીદ્ભીમમુદારવીર્યં
કૃષ્ણાં યત્તઃ પાલય ભીમસેન।
શૂન્યેઽર્જુનેઽસન્નિહિતે ચ તાત
ત્વામેવ કૃષ્ણા ભજતે ભયેષુ ॥ 3-141-19 (21260)
તતો મહાત્માં સ યમૌ સમેત્ય
મૂર્ધન્યુપાઘ્રાય વિમૃજ્યગાત્રે।
ઉવાચ તૌ બાષ્પકલં સ રાજા
મા બૈષ્ટમાગચ્છતમપ્રમત્તૌ ॥ 3-141-20 (21261)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ એકચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 141 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-141-1 કૈલાસં ચાપિ પર્વતમ્ ઇતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-141-2 યત્રાગ્નિર્નિત્યમિધ્યત ઇતિ ત્રિયોગિનારાયણાખ્યં હરિદ્વારાત્ પરતઃ સ્થાનમસ્તિ ॥ 3-141-11 વિશાલા વદરી ॥ 3-141-16 ઇન્દ્રસ્ય ઇન્દ્રસંબન્ધિનઃ। જામ્બૂનદં સુવર્ણં તન્મયાત્પર્વતાન્મેરોઃ। આજમીઢવંશે અપચિતં પૂજિતં શ્રેષ્ઠમિત્યર્થઃ ॥ 3-141-17 દદશ્વ દેહિ ॥ 3-141-18 શૌચં વાઙ્યનઃકાયશુદ્ધિમ્ ॥ 3-141-20 ભૈષ્ટમિતિ ચ્છેદઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 142
॥ શ્રીઃ ॥
3.142. અધ્યાયઃ 142
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ભીમેન દુર્ગમે ગમનાક્ષમતયા યુધિષ્ઠિરનિવારિતાનાં દ્રૌપદ્યાદીનાં વહનાઙ્ગીકારઃ ॥ 1 ॥ પથિ કુલિન્દાધિપતિના સુબાહુના પૂજિતૈર્યુધિષ્ઠિરાદિભિસ્તસ્યિન્ભૃત્યવર્ગસ્થાપનપૂર્વકમર્જુનદિદૃક્ષયા ગન્ધમાદનંપ્રતિ પ્રસ્થાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-142-0 (21262)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-142-0x (2231)
અન્તર્હિતાનિ ભૂતાનિ રક્ષાંસિ બલવન્તિ ચ।
અગ્નિના તપસા ચૈવ શક્યં ગન્તું વૃકોદર ॥ 3-142-1 (21263)
સન્નિવર્તય કૌન્તેય ક્ષુત્પિપાસે બલાશ્રયાત્।
તતો બલં ચ દાક્ષ્યં ચ સંશ્રયસ્વ વૃકોદર ॥ 3-142-2 (21264)
ઋષેસ્ત્વયા શ્રુતં વાક્યં કૈલાસં પર્વતં પ્રતિ।
બુદ્ધ્યા પ્રપશ્ય કૌન્તેય કથં કૃષ્ણા ગમિષ્યતિ ॥ 3-142-3 (21265)
અથવા સહદેવેન ધૌમ્યેન ચ સમં વિભો।
સૂતૈઃ પૌરોગવૈશ્ચૈવ સર્વૈશ્ચ પરિચારકૈઃ ॥ 3-142-4 (21266)
રથૈરશ્વૈશ્ચ યે ચાન્યે વિપ્રાઃ ક્લેશાસહાઃ પથિ।
સર્વૈસ્ત્વં સહિતો ભીમ નિવર્તસ્વાયતેક્ષણ ॥ 3-142-5 (21267)
ત્રયો વયં ગમિષ્યામો લધ્વાહારા યતવ્રતાઃ।
અહં ચ નકુલશ્ચૈવ લોમશશ્ચ મહાતપાઃ ॥ 3-142-6 (21268)
મમાગમનમાકાઙ્ક્ષન્ગ્ગાદ્વારે સમાહિતઃ।
વસેહ દ્રૌપદીં રક્ષન્યાવદાગમનં મમ ॥ 3-142-7 (21269)
ભીમ ઉવાચ। 3-142-8x (2232)
રાજપુત્રી શ્રમેણાર્તા દુઃખાર્તા ચૈવ ભારત।
વ્રજત્યેવ હિ કલ્યાણી શ્વેતવાહદિદૃક્ષયા ॥ 3-142-8 (21270)
તવચાપ્યરતિસ્તીવ્રા વર્તતે તમપશ્યતઃ।
ગુડાકેશં મહાત્માનં સંગ્રામેષ્વપલાયિનમ્।
કિં પુનઃ સહદેવં ચ માં ચ કૃષ્ણાં ચ ભારત ॥ 3-142-9 (21271)
દ્વિજાઃ કામં નિવર્તન્તાં સર્વે ચ પરિચારકાઃ।
સૂતાઃ પૌરોગવાશ્ચૈવ યં ચ મન્યેત નો ભવાન્ ॥ 3-142-10 (21272)
ન હ્યહં હાતુમિચ્છામિ ભવન્તમિહ કર્હિચિત્।
શૈલેઽસ્મિન્રાક્ષસાકીર્ણે દુર્ગેષુ વિપમેષુ ચ ॥ 3-142-11 (21273)
ઇયં ચાપિ મહાભાગા રાજપુત્રી પતિવ્રતા।
ત્વામૃતે પુરુષવ્યાઘ્ર નોત્સહેદ્વિનિવર્તિતુમ્ ॥ 3-142-12 (21274)
તથૈવસહદેવોઽયં સતતં ત્વામનુવ્રતઃ।
ન જાતુ વિનિવર્તેત મતજ્ઞો હ્યહમસ્ય વૈ ॥ 3-142-13 (21275)
અપિચાત્ર મહારાજ સવ્યસાચિદિદૃક્ષયા।
સર્વે લાલસભૂતાઃ સ્મ તસ્માદ્યાસ્યામહે સહ ॥ 3-142-14 (21276)
યદ્યશક્યો રથૈર્ગન્તું શૈલોઽયં બહુકન્દરઃ।
પદ્ભિરેવ ગમિષ્યામો મા રાજન્વિમના ભવ ॥ 3-142-15 (21277)
અહં વહિષ્યે પાઞ્ચાલીં યત્રયત્ર ન શક્ષ્યતિ।
ઇતિ મે વર્તતે બુદ્ધિર્મા રાજન્વિમના ભવ ॥ 3-142-16 (21278)
સુકુમારૌ તથા વીરૌ માદ્રીનન્દિકરાવુભૌ।
દુર્ગે સંતારયિષ્યામિ યત્રાશક્તૌ ભવિષ્યતઃ ॥ 3-142-17 (21279)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-142-18x (2233)
એવં તે ભાષમાણસ્ય બલં ભીમાભિવર્ધતામ્।
યત્ત્વમુત્સહસે વોઢું પાઞ્ચાલીં વિપુલેઽધ્વનિ ॥ 3-142-18 (21280)
યમજૌ ચાપિ ભદ્રં તે નૈતદન્યત્ર વિદ્યતે।
બલં તવ યશશ્ચૈવધર્મઃ કીર્તિશ્ચ વર્ધતામ્ ॥ 3-142-19 (21281)
યત્ત્વમુત્સહસે નેતું ભ્રાતરૌ સહ કૃષ્ણયા।
મા તે ગ્લાનિર્મહાબાહો મા ચ તેઽસ્તુ પરાભવઃ ॥ 3-142-20 (21282)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-142-21x (2234)
તતઃ કૃષ્ણાઽબ્રવીદ્વાક્યં પ્રહસન્તી મનોરમા।
ગમિષ્યામિ ન સંતાપ કાર્યો માં પ્રતિ ભારત ॥ 3-142-21 (21283)
લોમશ ઉવાચ। 3-142-22x (2235)
તપસા શક્યતે ગન્તું પર્વતો ગન્ધમાદનઃ।
તપસા ચૈવ કૌન્તેય સર્વે યોક્ષ્યામહે વયમ્ ॥ 3-142-22 (21284)
નકુલઃ સહદેવશ્ચ ભીમસેનશ્ પાર્થિવ।
અહં ચ ત્વં ચ કૌન્તેય દ્રક્ષ્યામઃ શ્વેતવાહનમ્ ॥ 3-142-23 (21285)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-142-24x (2236)
એવં સંભાષમાણાસ્તે સુબાહુવિષયં મહત્।
દદૃશુર્મુદિતા રાજન્પ્રભૂતગજવાજિમત્ ॥ 3-142-24 (21286)
કિરાતતઙ્ગણાકીર્ણં પુલિન્દશતસંકુલમ્।
હિમવત્યમરૈર્જુષ્ટં બહ્વાશ્ચર્યસમાકુલમ્।
સુબાહુશ્ચાપિ તાન્દૃષ્ટ્વા પૂજયાપ્રત્યગૃહ્ણત ॥ 3-142-25 (21287)
વિષયાન્તે કુલિન્દાનામીશ્વરઃ પ્રીતિપૂર્વકમ્।
તત્ર તે પૂજિતાસ્તેન સર્વ એવ સુખોપિતાઃ ॥ 3-142-26 (21288)
પ્રતસ્થુર્વિમલે સૂર્યે હિમવન્તં ગિરિં પ્રતિ।
ઇન્દ્રસેનમુખાંશ્ચાપિ ભૃત્યાન્પૌરોગવાંસ્તથા ॥ 3-142-27 (21289)
સૂદાંશ્ચ પારિબર્હાંશ્ચ દ્રૌપદ્યાઃ સર્વશો નૃપ।
રાજ્ઞઃ કુલિન્દાધિપતેઃ પરિદાય મહારથાઃ ॥ 3-142-28 (21290)
પદ્ભિરેવ મહાવીર્યા યયુઃ કૌરવનન્દનાઃ।
તે શનૈઃ પ્રાદ્રવન્સર્વે કૃષ્ણયા સહ પાણ્ડવાઃ।
તસ્માદ્દેશાત્સુસંહૃષ્ટા દ્રષ્ટુકામા ધનંજયમ્ ॥ 3-142-29 (21291)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ દ્વિચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 142 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-142-28 પરિદાય રક્ષાર્થં સમર્પ્ય ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 143
॥ શ્રીઃ ॥
3.143. અધ્યાયઃ 143
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ધનંજયાદર્સનદુઃખિતેન યુધિષ્ઠિરેણ ભીમંપ્રતિ ધનંજયપ્રશંસનપૂર્વકં તદ્દર્શનાય ગન્ધમાદનપ્રવેશનિશ્ચયઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-143-0 (21292)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-143-0x (2237)
ભીમસેનયમૌ ચોભૌ પાઞ્ચાલિ ચ નિબોધત।
નાસ્તિ ભૂતસ્ય નાશો વૈ પશ્યતાસ્માન્વનેચરાન્ ॥ 3-143-1 (21293)
દુર્બલાઃ ક્લેશિતાઃ સ્મેતિ યદ્બ્રુવામેતરેતરમ્।
અશક્યેઽપિ વ્રજામો યદ્નંજયદિદૃક્ષયા ॥ 3-143-2 (21294)
તન્મે દહતિ ગાત્રાણિ તૂલરાશિમિવાનલઃ।
યચ્ચ વીરં ન પશ્યામિ ધનંજયમુપાન્તિકે ॥ 3-143-3 (21295)
તસ્યાદર્શનતપ્તં માં સાનુજં વનમાસ્થિતમ્।
યાજ્ઞસેન્યાઃ પરામર્શઃ સ ચ વીર દહત્યુત ॥ 3-143-4 (21296)
નકુલાત્પૂર્વજં પાર્થં ન પશ્યામ્યમિતૌજસમ્।
અજેયમુગ્રધન્વાનં તેન તપ્યે વૃકોદર ॥ 3-143-5 (21297)
તીર્થાનિ ચૈવ રમ્યાણિ વનાનિ ચ સરાંસિ ચ।
ચરામિ સહ યુષ્માભિસ્તસ્ય દર્શનકાઙ્ક્ષયા ॥ 3-143-6 (21298)
પઞ્ચવર્ષાણ્યહં વીરં સત્યસન્ધં ધનંજયમ્।
યન્ન પશ્યામિ બીભત્સું તેન તપ્યે વૃકોદર ॥ 3-143-7 (21299)
તં વૈ શ્યામં ગુડાકેશં સિંહવિક્રાન્તગામિનમ્।
ન પશ્યામિ મહાબાહું તેન તપ્યે વૃકોદર ॥ 3-143-8 (21300)
કૃતાસ્ત્રં નિપુણં યુદ્દેઽવ્રતિમાનં ધનુષ્મતામ્।
ન પશ્યામિ કુરુશ્રેષ્ઠ તેન તપ્યે વૃકોદર ॥ 3-143-9 (21301)
ચરન્તમરિસઙ્ઘેષુ ક્રુદ્ધં કાલમિવાનઘ।
પ્રભિન્નમિવ માતઙ્ગં સિંહસ્કન્ધં ધનંજયમ્ ॥ 3-143-10 (21302)
યઃ સ શક્રાદનવરો વીર્યેણ ચ બલેન ચ।
યમયોઃ પૂર્વજઃ પાર્થઃ શ્વેતાશ્વોઽમિતવિક્રમઃ ॥ 3-143-11 (21303)
`નારાયણસમો યુદ્ધે સત્યસન્ધો દૃઢવ્રતઃ।
તં મમાપશ્યતો ભીમ ન શાન્તિર્હૃદયસ્ય વૈ' ॥ 3-143-12 (21304)
દુઃખેન મહતાઽઽવિષ્ટશ્ચિન્તયામિ દિવાનિશમ્।
અજેયમુગ્રધન્વાનં તેન તપ્યે વૃકોદર ॥ 3-143-13 (21305)
સતતં યઃ ક્ષમાશીલઃ ક્ષિપ્યમાણોઽપ્યણીયસા।
ઋજુમાર્ગપ્રપન્નસ્ય શર્મદાતા ભયસ્ય ચ ॥ 3-143-14 (21306)
સ તુ જિહ્મપ્રવૃત્તસ્ય માયયાઽભિજિઘાંસતઃ।
અપિ વજ્રધરસ્યાપિ ભવેત્કાલવિષોપમઃ ॥ 3-143-15 (21307)
શત્રોરપિ પ્રપન્નસ્ય સોઽનૃશંસઃ પ્રતાપવાન્।
દાતાઽભયસ્ બીભત્સુરમિતાત્મા મહાહલઃ ॥ 3-143-16 (21308)
સર્વેષામાશ્રયોઽસ્માકં રણેઽરીણાં પ્રમર્દિતા।
આહર્તા સર્વરત્નાનાં સર્વેષાં નઃ સુખાવહઃ ॥ 3-143-17 (21309)
રત્નાનિ યસ્ય વીર્યેણ દિવ્યાન્યાસત્પુરા મમ।
બહૂનિ બહુજાતીનિ યાનિ પ્રાપ્તઃ સુયોધનઃ ॥ 3-143-18 (21310)
યસ્ય બાહુબલાદ્વીર સભા ચાસીત્પુરા મમ।
સર્વરત્નમયી ખ્યાતા ત્રિષુ લોકેષુ પાણ્ડવ ॥ 3-143-19 (21311)
વાસુદેવસમં વીર્યે કાર્તવીર્યસમં યુધિ।
અજેયમમિતં યુદ્ધે તં ન પશ્યામિ ફલ્ગુનમ્ ॥ 3-143-20 (21312)
સંકર્ષણં મહાવીર્યં ત્વાં ચ ભીમાપરાજિતમ્।
અનુયાતઃ સ્વવીર્યેણ વાસુદેવં ચ શત્રુહા ॥ 3-143-21 (21313)
યસ્ બાહુબલે તુલ્યઃ પ્રભાવે ચ પુરંદરઃ।
જવે વાયુર્મુખે સોમઃ ક્રોધે મૃત્યુઃ સનાતનઃ ॥ 3-143-22 (21314)
તે વયં તં નરવ્યાઘ્રં સર્વેવીર દિદૃક્ષવઃ।
પ્રવેક્ષ્યામો મહાબાહો પર્વતં ગન્ધમાદનમ્ ॥ 3-143-23 (21315)
વિશાલા બદરી યત્રનરનારાયણાશ્રમઃ।
તં સદાઽધ્યુષિતં યક્ષૈર્દ્રક્ષ્યામો ગિરિસુત્તમમ્ ॥ 3-143-24 (21316)
કુબેરનલિનીં રમ્યાં રાક્ષસૈરભિસેવિતામ્।
પદ્ભિરેવ ગમિષ્યામસ્તપ્યભાના મહત્તપઃ ॥ 3-143-25 (21317)
નાતપ્તતપસા શક્યો ગન્તું દેશો વૃકોદર।
ન નૃશંસેન લુબ્ધેન નાપ્રશાન્તેન ભારત ॥ 3-143-26 (21318)
તત્ર સર્વેગમિષ્યામો ભીમાર્જુપદૈષિણઃ।
સાયુધા બદ્ધનિસ્ત્રિંશાઃ સાર્ધં વિપ્રૈર્મહાવ્રતૈઃ ॥ 3-143-27 (21319)
મક્ષિકાદંશમશકાન્સિંહાન્વ્યાઘ્રાન્સરીસૃપાન્।
પ્રાપ્નોત્યનિયતઃ પાર્થ નિયતસ્તાન્ન પશ્યતિ ॥ 3-143-28 (21320)
તે વયં નિયતાત્માનઃ પર્વતં ગન્ધમાદનમ્।
પ્રવેક્ષ્યામો મિતાહારા ધનંજયદિદૃક્ષવઃ ॥ 3-143-29 (21321)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ત્રિચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 143 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-143-1 ભૂતસ્ય પ્રાક્તનકર્મણઃ ॥ 3-143-4 પરામર્શઃ કેશેષુ ગ્રહણમ્। તસ્ય દર્શનતૃષ્ણં મામિતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-143-9 અપ્રતિમાનં નાસ્તિ પ્રતિમાનં સાદૃશ્યં યસ્ સોઽપ્રતિમાનસ્તમ્ ॥ 3-143-10 પ્રભિન્નં સ્રવન્મદમ્ ॥ 3-143-11 અનવરોઽહીનઃ ॥ 3-143-16 અમિતાત્મા મહામનાઃ ॥ 3-143-20 અમિતમહિંસિતં અજિતમિતિયાવત્ ॥ 3-143-21 હે ભીમ ॥ 3-143-28 અનિયતોઽશુચિઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 144
॥ શ્રીઃ ॥
3.144. અધ્યાયઃ 144
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવૈર્મન્દરગિરિગમનમ્ ॥ 1 ॥ તથા આકાશગઙ્ગાસેવનમ્ ॥ 2 ॥ તથા નરકાસુરાસ્થિરાશિદર્શનમ્ ॥ 3 ॥ લોમશેન પાણ્ડવાન્પ્રતિ વિષ્ણુના નરકાસુરવધપ્રકારકથનમ્ ॥ 4 ॥ તથા વરાહરૂપિણા હરિણા ભારાવમગ્નભૂમ્યુદ્ધરણકથનમ્ ॥ 5 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-144-0 (21322)
[લોમશ ઉવાચ। 3-144-0x (2238)
દ્રષ્ટારઃ પર્વતાઃ સર્વે નદ્યઃ સપુરકાનનાઃ।
તીર્થાનિ ચૈવ શ્રીમન્તિ સ્પૃષ્ટં ચ સલિલં કરૈઃ ॥ 3-144-1 (21323)
પર્વતં મન્દરં દિવ્યમેષ પન્થાઃ પ્રયાસ્યતિ।
સમાહીતા નિરુદ્વિગ્નાઃ સર્વે ભવત પાણ્ડવાઃ ॥ 3-144-2 (21324)
અયં દેવનિવાસો વૈ ગન્તવ્યો વો ભવિષ્યતિ।
ઋષીણાં ચૈવ દિવ્યાનાં નિવાસઃ પુણ્યકર્મણાં ॥ 3-144-3 (21325)
એષા શિવજલા પુણ્યા યાતિ સૌમ્ય મહાનદી।
બદરીપ્રભવા રાજન્દેવર્ષિગણસેવિતા ॥ 3-144-4 (21326)
એષા વૈહાયસૈર્નિત્યં વાલખિલ્યૈર્મહાત્મભિઃ।
અર્ચિતા ચોપયાતા ચ ગન્ધર્વૈશ્ચ મહાત્મભિઃ ॥ 3-144-5 (21327)
અત્રસામ સ્મ ગાયન્તિ સામગાઃ પુણ્યનિઃસ્વનાઃ।
મરીચિઃ પુલહશ્ચૈવ ભૃગુશ્ચૈવાઙ્ગિરાસ્તથા ॥ 3-144-6 (21328)
અત્રાહ્નિકં સુરશ્રેષ્ઠો જપતે સમરુદ્ગણઃ।
સાધ્યાશ્ચૈવાશ્વિનૌ ચૈવ પરિધાવન્તિ તં તદા ॥ 3-144-7 (21329)
ચન્દ્રમાઃ સહ સૂર્યેણ જ્યોતીષિ ચ ગ્રહૈઃ સહ।
અહોરાત્રવિભાગેન નદીમેનામનુવ્રજન્ ॥ 3-144-8 (21330)
એતસ્યાઃ સલિલં મૂર્ધ્નિ વૃષાઙ્કઃ પર્યધારયત્।
ગઙ્ગાદ્વારે મહાભાગ યેન લોકસ્થિતિર્ભવેત્ ॥ 3-144-9 (21331)
એતાં ભગવતીં દેવીં ભવન્તઃ સર્વ એવ હિ।
પ્રયતેનાત્મના તાત પ્રતિગમ્યાભિવાદત ॥ 3-144-10 (21332)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા લોમશસ્ય મહાત્મનઃ।
આકાશગઙ્ગાં પ્રયતાઃ પાણ્ડવાસ્તેઽભ્યવાદયન્ ॥ 3-144-11 (21333)
અભિવાદ્ય ચ તે સર્વે પાણ્ડવા ધર્મચારિણઃ।
પુનઃ પ્રયાતાઃ સંહૃષ્ટાઃ સર્વૈર્ઋષિગણૈઃ સહ ॥ 3-144-12 (21334)
તતો દૂરાત્પ્રકાશન્તં પાણ્ડુરં મેરુસંનિભમ્।
દદૃશુસ્તે નરશ્રેષ્ઠા વિકીર્ણં સર્વતોદિશમ્ ॥ 3-144-13 (21335)
તાન્પ્રષ્ટુકામાન્વિજ્ઞાય પાણ્ડવાન્સ તુ લોમશઃ।
ઉવાચ વાક્યં વાક્યજ્ઞઃ શૃણુધ્વં પાણ્ડુનન્દનાઃ ॥ 3-144-14 (21336)
એતદ્વિકીર્ણં સુશ્રીમત્કૈલાસશિખરોપમમ્।
યત્પશ્યસિ નરશ્રેષ્ઠ પર્વતપ્રતિમં સ્થિતમ્ ॥ 3-144-15 (21337)
એતાન્યસ્થીનિ દૈત્યસ્ય નરકસ્ય મહાત્મનઃ।
પર્વતપ્રતિમં ભાતિ પર્વતપ્રસ્તરાશ્રિતમ્ ॥ 3-144-16 (21338)
પુરાતનેન દેવેન વિષ્ણુના પરમાત્મના।
રદૈત્યો વિનિહતસ્તેન સુરરાજહિતૈષિણા ॥ 3-144-17 (21339)
દશવર્ષસહસ્રાણિ તપસ્તપ્યન્મહામનાઃ।
ઐનદ્રં પ્રાર્થયતે સ્થાનં તપઃસ્વાધ્યાયવિક્રમાત્ ॥ 3-144-18 (21340)
તપોબલેન મહતા બાહુવેગબલેન ચ।
નિત્યમેવ દુરાધર્ષો ધર્ષયન્સ દિતેઃ સુતઃ ॥ 3-144-19 (21341)
સ તુ તસ્ય બલં જ્ઞાત્વા ધર્મે ચ ચરિતવ્રતમ્।
ભયાભિભૂતઃ સંવિગ્નઃ શક્ર આસીત્તદાઽનઘ ॥ 3-144-20 (21342)
તેન સંચિન્તિતો દેવો મનસા વિષ્ણુરવ્યયઃ।
સર્વત્રગઃ પ્રભુઃ શ્રીમાનાગતશ્ચ સ્થિતો બભૌ ॥ 3-144-21 (21343)
ઋષયશ્ચાપિ તં સર્વે તુષ્ટુવુશ્ચ દિવૌકસઃ ॥ 3-144-22 (21344)
તં દૃષ્ટ્વા જ્વલમાનશ્રીર્ભગવાન્હવ્યવાહનઃ।
નષ્ટતેજાઃ સમભવત્તસ્ય તેજોભિભર્ત્સિતઃ ॥ 3-144-23 (21345)
તં દૃષ્ટ્વા વરદં દેવં વિષ્ણું દેવગણેશ્વરમ્।
પ્રાઞ્જલિઃ પ્રણતો ભૂત્વા નમસ્કૃત્ય ચ વજ્રભૃત્।
પ્રાહ વાક્યં તતસ્તત્ત્વં યતસ્તસ્ય ભયં ભવેત્ ॥ 3-144-24 (21346)
વિષ્ણુરુવાચ। 3-144-25x (2239)
જાનામિ તે ભયં શક્ર દૈત્યેન્દ્રાન્નરકાત્તતઃ।
ઐન્દ્રં રપ્રાર્થયતે સ્થાનં તપઃસિદ્ધેન કર્મણા ॥ 3-144-25 (21347)
સોહમેનં તવ પ્રીત્યા તપઃસિદ્ધમપિ ધ્રુવમ્।
વિયુનજ્મિ દેહાદ્દેવેનદ્ર મુહૂર્તં પ્રતિપાલય ॥ 3-144-26 (21348)
લોમશ ઉવાચ। 3-144-27x (2240)
તસ્ય વિષ્ણુર્મહાતેજાઃ પાણિના ચેતનાં હરત્।
સ પપાત તતો ભૂમૌ ગિરિરાજ ઇવાહતઃ।
તસ્યૈતદસ્થિસંઘાતં માયાવિનિહતસ્ય વૈ ॥ 3-144-27 (21349)
ઇદં દ્વિતીયમપરં વિષ્ણો કર્મ પ્રકાશતે ॥ 3-144-28 (21350)
નષ્ટા વસુમતી કૃત્સ્ના પાતાલે ચૈવ મજ્જિતા।
પુનરુદ્ધરિતા તેન વારાહેણૈકશૃઙ્ગિણા ॥ 3-144-29 (21351)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-144-30x (2241)
મગવન્વિસ્તરેણેમાં કથાં કથય તત્ત્વતઃ ॥ 3-144-30 (21352)
કથં તેન સુરેશેન નષ્ટા વસુમતી તદા।
યોજનાનાં શતં બ્રહ્મન્પુનરુદ્ધરિતા તદા ॥ 3-144-31 (21353)
કેન ચૈવ પ્રકારેણ જગતો ધરણી ધ્રુવા।
શિવા દેવી મહાભાગા સર્વસસ્યપ્રરોહિણી।
કસ્ય ચૈવ પ્રભાવાદ્ધિ યોજનાનાં શતં ગતા ॥ 3-144-32 (21354)
શ્રોતું વિસ્તરશઃ સર્વં ત્વં હિ તસ્ય પ્રતિશ્રયઃ ॥ 3-144-33 (21355)
લોમશ ઉવાચ। 3-144-34x (2242)
યત્તેઽહં પરિપૃષ્ટોઽસ્મિ કથામેતાં યુધિષ્ઠિર।
તત્સર્વમખિલેનેહ શ્રૂયતાં મમ ભાષતઃ ॥ 3-144-34 (21356)
પુરા કૃતયુગે તાત વર્તમાને ભયંકરે।
યમત્વં કારયામાસ આદિદેવઃ પુરાતનઃ ॥ 3-144-35 (21357)
યમત્વં કુર્વતસ્તસ્ય દેવદેવસ્ય ધીમતઃ।
ન તત્ર મ્રિયતે કશ્ચિજ્જાયતે વા તથાઽચ્યુત ॥ 3-144-36 (21358)
વર્ધન્તે પક્ષિસઙ્ઘાશ્ચ તથા પશુગવેડકમ્।
ગવાશ્વં ચ મૃગાશ્ચૈવ સર્વે તે પિશિતાશનાઃ ॥ 3-144-37 (21359)
તથા પુરુષશાર્દૂલ માનુપાશ્ચ પરંતપ।
સહસ્રશો હ્યયુતશો વર્ધન્તે સલિલં યથા ॥ 3-144-38 (21360)
એતસ્મિન્સંકુલે તાત વર્તમાને ભયંકરે।
અતિભારાદ્વસુમતી યોજનાનાં શતં ગતા ॥ 3-144-39 (21361)
સા વૈ વ્યથિતસર્વાઙ્ગી ભારેણાક્રાન્તચેતના।
નારાયણં વરં દેવં પ્રપન્ના શરણં ગતા ॥ 3-144-40 (21362)
પૃથિવ્યુવાચ। 3-144-41x (2243)
ભગવંસ્ત્વત્પ્રસાદાદ્ધિ તિષ્ઠેયં સુચિરં ત્વિહ।
ભારેણાસ્મિ સમાક્રાન્તા ન શક્નોસ્મિ સ્મ વર્તિતુમ્ ॥ 3-144-41 (21363)
મમેમં ભગવન્ભારં વ્યપનેતું ત્વમર્હસિ।
શરણાગતાઽસ્મિ તે દેવ પ્રસાદં કુરુ મે વિભો ॥ 3-144-42 (21364)
તસ્યાસ્તદ્વચનં શ્રુત્વા ભગવાનક્ષરઃ પ્રભુઃ।
પ્રોવાચ વચનં હૃષ્ટઃ શ્રાવ્યારસમીરિતમ્ ॥ 3-144-43 (21365)
ન તે મહિ ભયં કાર્યં ભારાર્તે વસુધારિણિ।
અયમેવં તથા કુર્મિ યથા લધ્વી ભવિષ્યસિ ॥ 3-144-44 (21366)
લોમશ ઉવાચ। 3-144-45x (2244)
સ તાં વિસર્જયિત્વા તુ વસુધાં શૈલકુણ્ડલામ્।
તતો વરાહઃ સંવૃત્ત એકશૃઙ્ગો મહાદ્યુતિઃ ॥ 3-144-45 (21367)
રક્તાભ્યાં નયનાભ્યાં તુ ભયમુત્પાદયન્નિવ।
ધૂમં ચ જ્વલયઁલ્લક્ષ્મ્યા તત્ર દેશે વ્યવર્ધત ॥ 3-144-46 (21368)
સ ગૃહીત્વા વસુમતીં શૃઙ્ગેણૈકેન ભાસ્વતા।
યોજનાનાં શતં વીર સમુદ્ધરતિ સોઽક્ષરઃ ॥ 3-144-47 (21369)
તસ્યાં ચોદ્ધાર્યમાણાયાં સંક્ષોભઃ સમજાયત।
દેવાઃ સંક્ષુભિતાઃ સર્વે ઋષયશ્ચ તપોધનાઃ ॥ 3-144-48 (21370)
હાહાભૂતમભૂત્સર્વં ત્રિદિવં વ્યોમ ભૂસ્તથા।
ન પર્યવસ્થિતઃ કશ્ચિદ્દેવો વા માનુષોપિ વા ॥ 3-144-49 (21371)
તતો બ્રહ્માણમાસીનં જ્વલમાનમિવ શ્રિયા।
દેવાઃ સર્ષિગણાશ્ચૈવ ઉપતસ્થુરનેકશઃ ॥ 3-144-50 (21372)
ઉપસર્પ્ય ચ દેવેશં બ્રહ્માણં લોકસાક્ષિકમ્।
ભૂત્વા પ્રાઞ્જલયઃ સર્વે વાક્યમુચ્ચારયંસ્તદા ॥ 3-144-51 (21373)
લોકાઃ સંક્ષુભિતાઃ સર્વે વ્યાકુલં ચ ચરાચરમ્।
સમુદ્રાણાં ચ સંક્ષોભસ્ત્રિદશેશ પ્રકાશતે ॥ 3-144-52 (21374)
સૈષા વસુમતી કૃત્સ્ના યોજનાનાં શતં ગતા।
કિમેતત્કિંપ્રભાવેણ યેનેદં રવ્યાકુલં જગત્।
આખ્યાતુ નો ભવાઞ્શીઘ્રં વિસંજ્ઞાઃ સ્મેહ સર્વશઃ ॥ 3-144-53 (21375)
બ્રહ્મોવાચ। 3-144-54x (2245)
અસુરેભ્યો ભયં નાસ્તિ યુષ્માકં કુત્રચિત્ક્વચિત્।
શ્રૂયતાં યત્કૃતે ત્વેષ સંક્ષોભો જાયતેઽમરાઃ ॥ 3-144-54 (21376)
યોસૌ સર્વત્રગઃ શ્રીમાનક્ષરાત્મા વ્યવસ્થિતઃ।
તસ્ય પ્રભાવાત્સંક્ષોભસ્ત્રિદિવસ્ય પ્રકાશતે ॥ 3-144-55 (21377)
યૈષા વસુમતી કૃત્સ્ના યોજનાનાં શતં ગતા।
સમુદ્ધૃતા પુનસ્તેન વિષ્ણુના પરમાત્મના ॥ 3-144-56 (21378)
તસ્યામુદ્ધાર્યમાણાયાં સંક્ષોભઃ સમજાયત।
એવં ભવન્તો જાનન્તુ ચ્છિદ્યતાં સંશયશ્ચ વઃ ॥ 3-144-57 (21379)
દેવા ઊચુઃ। 3-144-58x (2246)
ક્વ તદ્ભૂતં વસુમતીં સમુદ્ધરતિ હૃષ્ટવત્।
તં દેશં ભગવન્બ્રૂહિ તત્ર યાસ્યામહે વયમ્ ॥ 3-144-58 (21380)
બ્રહ્મોવાચ। 3-144-59x (2247)
હન્ત ગચ્છત ભદ્રં વો નન્દને પશય્ત સ્થિતમ્।
એષોત્ર ભગવાઞ્શ્રીમાન્મુપર્ણઃ સંપ્રકાશતે ॥ 3-144-59 (21381)
વારાદેણૈવ રૂપેણ ભગવાઁલ્લોકભાવનઃ।
કાલાનલ ઇવાભાતિ પૃથિવીતલમુદ્ધરન્ ॥ 3-144-60 (21382)
એતસ્યોરસિ સુવ્યક્તં શ્રીવત્સમભિરાજતે।
પશ્યધ્વં વિબુધાઃ સર્વે ભૂતમેતદનામયમ્ ॥ 3-144-61 (21383)
લોમશ ઉવાચ। 3-144-62x (2248)
તતો દૃષ્ટ્વા મહાત્માનં શ્રુત્વા ચામન્ત્ર્ય ચામરાઃ।
પિતામહં પુરસ્કૃત્ય જગ્મુર્દેવા યથાગતમ્ ॥ 3-144-62 (21384)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-144-63x (2249)
શ્રુત્વા તુ તાં કથાં સર્વે પાણ્ડવા જનમેજય।
લોમશાદેશિતેનાશુ યથા જગ્મુઃ પ્રહૃષ્ટવત્ ॥ 3-144-63 (21385)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ચતુશ્ચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 144 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-144-1 ભોદ્રષ્ટારઃ સર્વે મન્દરાદન્યે પર્વતા દૃષ્ટા ઇતિ શેષઃ ॥ 3-144-4 મહાનદી ગઙ્ગા અલકનન્દા વા ॥ 3-144-5 ઉપયાતા ઇષ્ટસિદ્ધ્યર્થં પ્રાર્થિતા ॥ 3-144-7 આહ્રિકં નૈયમિકં જપમ્। પરિધાવન્તિ પરિચરન્તિ। તમિન્દ્રમ્ ॥ 3-144-10 વાદત વાદયત। અક્ષરલોપ આર્ષઃ ॥ 3-144-13 પાણ્ડુરં શ્વેતમ્। અસ્થાં રાશિમિતિ શેષઃ ॥ 3-144-27 પાણિના ચપેટાઘાતેન ચેતનાં હરત્પ્રાણાન્જહાર ॥ 3-144-32 ગતા અધસ્તાદિતિ શેષઃ ॥ 3-144-37 પશવશ્ચ ગાવશ્ચ એડકા મેષાશ્ચ પશુગવેડકમ્ ॥ 3-144-44 ન તે ત્વયા। હે મહિ। કુર્મિ કરોમિ ॥ 3-144-46 ધૂમં ધૂપમ્। જ્વલયન્નિતિ હેતૌ શતૃપ્રત્યયઃ। યથાયથા ધૂમો જ્વલતિ તથાતથાઽવર્ધત ઇત્યર્થઃ ॥ 3-144-51 વાક્યં ઉચ્ચારયન્ ઉચ્ચારિતવન્તઃ ॥ 3-144-59 નન્દને ઇન્દ્રવને। અત્ર એતત્સમીપે ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 145
॥ શ્રીઃ ॥
3.145. અધ્યાયઃ 145
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ગન્ધમાદનં પ્રસ્થિતેષુ પાણ્ડવેષુ મધ્યેમાર્ગં મહાવૃષ્ટેઃ પ્રાદુર્ભાવઃ ॥ 1 ॥ તદા પાદપાદ્યન્તરિતૈસ્તૈર્વૃષ્ટ્યુપરમે પુનઃ પ્રસ્થાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-145-0 (21386)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-145-0x (2250)
તે શૂરા સજ્જધન્વાનસ્તૂણવન્તઃ સમાર્ગણાઃ।
બદ્ધગોધાઙ્ગુલિત્રાણાઃ ખઙ્ગવન્તોઽમિતૌજસઃ ॥ 3-145-1 (21387)
પરિગૃહ્ય દ્વિજશ્રેષ્ઠાઞ્જ્યેષ્ઠાઃ સર્વધનુષ્મતામ્।
પઞ્ચાલીસહિતા રાજન્પ્રયયુર્ગન્ધમાદનમ્ ॥ 3-145-2 (21388)
સરાંસિ સરિતશ્ચૈવ પર્વતાંશ્ચ વનાનિ ચ।
વૃક્ષાંશ્ચ બહુલચ્છાયાન્દદૃશુર્ગિરિમૂર્ધનિ ॥ 3-145-3 (21389)
નિત્યપુષ્પફલાન્દેશાન્દેવર્ષિગણસેવિતાન્।
આત્મન્યાત્માનમાધાય વીરા મૂલફલાશિનઃ ॥ 3-145-4 (21390)
ચેરુરુચ્ચાવચાકારાન્દેશાન્વિષમસંકટાન્।
પશ્યન્તો મૃગજાતાનિ બહૂનિ વિવિધાનિ ચ ॥ 3-145-5 (21391)
ઋષિસિદ્ધામરયુતં ગન્ધર્વાપ્સરસાં પ્રિયમ્।
વિવિશુસ્તે મહાત્માનઃ કિન્નરાચરિતં ગિરિમ્ ॥ 3-145-6 (21392)
પ્રવિશત્સ્વથ વીરેષુ પર્વતં ગન્ધમાદનમ્।
ચણઅડવાતં મહદ્વર્ષં પ્રાદુરાસીદ્વિશાંપતે ॥ 3-145-7 (21393)
તતો રેણુઃ સમુદ્ભૂતઃ સપત્રબહુલો મહાન્।
પૃથિવીં ચાન્તરિક્ષં ચ દ્યાં ચૈવ સહસાઽવૃણોત્ ॥ 3-145-8 (21394)
ન સ્મ પ્રજ્ઞાયતે કિંચિદાવૃતે વ્યોમ્નિ રેણુના।
ન ચાપિ શેકુસ્તત્કર્તુમન્યોન્યસ્યાભિભાષણમ્ ॥ 3-145-9 (21395)
ન ચાપશ્યંસ્તતોઽન્યોન્યં તમસાઽઽવૃતચક્ષુષઃ।
આકૃષ્યમાણા વાતેન સાશ્મચૂર્ણેન ભારત ॥ 3-145-10 (21396)
દ્રુમાણાં વાતરુગ્ણઆનાં પતતાં ભૂતલેઽનિશમ્।
અન્યેષાં ચ મહીજાનાં શબ્દઃ સમભવન્મહાન્ ॥ 3-145-11 (21397)
દ્યૌઃ સ્વિત્પતતિ કિં ભૂમિર્દીર્યતે પર્વતોનુ કિમ્।
ઇતિ તે મેનિરે સર્વેપવનેન વિમોહિતાઃ ॥ 3-145-12 (21398)
તે પથાઽનન્તરાંન્વૃક્ષાન્વલ્મીકાન્વિષમાણિ ચ।
પાણિભિઃ પરિમાર્ગન્તો ભીતા વાયોર્નિલિલ્યિરે ॥ 3-145-13 (21399)
તતઃ કાર્મુકમાદાય ભીમસેનો મહાબલઃ।
કૃષ્ણામાદાય સંગમ્ય તસ્થાવાશ્રિત્ય પાદપમ્ ॥ 3-145-14 (21400)
ધર્મરાજશ્ચ ધૌમ્યશ્ નિલિલ્યાતે મહાવને।
અગ્નિહોત્રાણ્યુપાદાય સહદેવસ્તુ પર્વતે ॥ 3-145-15 (21401)
નકુલો બ્રાહ્મણાશ્ચાન્યે લોમશશ્ચ મહાતપાઃ।
વૃક્ષાનાસાદ્ય સંત્રસ્તાસ્તત્રતત્ર નિલિલ્યિરે ॥ 3-145-16 (21402)
મન્દીભૂતે તુ પવને તસ્મિન્રજસિ શામ્યતિ।
મહદ્ભિર્જલધારૌર્ઘર્વર્ષમભ્યાજગામ હ ॥ 3-145-17 (21403)
ભૃશં ચટચટાશબ્દો વજ્રાણાં ક્ષિપ્યતામિવ।
તતસ્તાશ્ચઞ્ચલાભાસશ્ચેરુરભ્રેષુ વિદ્યુતઃ ॥ 3-145-18 (21404)
તતોઽશ્મસહિતા ધારાઃ સંવૃણ્વન્ત્યઃ સમન્તતઃ।
પ્રપેતુરનિશં તત્ર શીઘ્રવાતસમીરિતાઃ ॥ 3-145-19 (21405)
તત્ર સાગરગા હ્યાપઃ કીર્યમાણાઃ સમન્તતઃ।
પ્રાદુરાસન્સકલુષાઃ ફેનવત્યો વિશાંપતે ॥ 3-145-20 (21406)
વહન્ત્યો વારિ બહુલં ફેનોડુપપરિપ્લુતમ્।
પરિસમસ્રુર્મહાશબ્દાઃ પ્રકર્ષન્ત્યો મહીરુહાન્ ॥ 3-145-21 (21407)
તસ્મિન્નુપરતે શબ્દેબાતે ચ સમતાં ગતે।
ગતે હ્યમ્ભસિ નિમ્નાનિ પ્રાદુર્ભૂતે દિવાકરે ॥ 3-145-22 (21408)
નિર્જગ્મુસ્તે શનૈઃ સર્વે સમાજગ્મુશ્ચ ભારત।
પ્રતસ્થિરે પુનર્વીરાઃ પર્વતં ગન્ધમાદનમ્ ॥ 3-145-23 (21409)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ પઞ્ચચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 145 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-145-13 પથા માર્ગેણ। અનન્તરાન્સન્નિહિતાન્। નિલિલ્યિરે નિલીનાઃ ॥ 3-145-14 સંગમ્યાદાયેત્યન્વયઃ। ગત્વા ગૃહીત્વેત્યર્થઃ ॥ 3-145-19 અશ્મસહિતા_ કરકાસહિતાઃ ॥ 3-145-21 વારિ વહન્ત્યો નદ્યઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 146
॥ શ્રીઃ ॥
3.146. અધ્યાયઃ 146
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ગન્ધમાદનપ્રયાણે ગમનાક્ષમતયાઽધઃ પતનેન મૂર્ચ્છિતાયા દ્રૌપદ્યાઃ પાણ્ડવૈઃ સલિલસેચનાદિના શ્રમાપનોદનમ્ ॥ 1 ॥ પાઞ્ચાલ્યા દુશ્ચરાધ્વસંચરણે ચિન્તયમાનં યિધિષ્ઠિરંપ્રતિ ભીમેન સ્વેન ઘટોત્કચેન વા તસ્યા વહનોક્તિઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-146-0 (21410)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-146-0x (2251)
તતઃ પ્રયાતમાત્રેષુ પાણ્ડવેષુ મહાત્મસુ।
પદ્ભ્યામનુચિતા ગન્તું દ્રૌપદી સમુપાવિશત્ ॥ 3-146-1 (21411)
શ્રાન્તા દુઃખપરીતા ચ વાતવર્ષેણ તેન ચ।
સૌકુમાર્યાચ્ચ પાઞ્ચાલી સંમુમોહ તપસ્વિની ॥ 3-146-2 (21412)
સા કમ્પમાના મોહેન બાહુભ્યામસિતેક્ષણા।
રવૃત્તાભ્યામનુરૂપાભ્યામૂરૂ સમવલમ્બત ॥ 3-146-3 (21413)
આલમ્બમાના સહિતાવૂરૂ ગજકરોપમૌ।
રપપાત સહસા ભૂમૌ વેપન્તી કદલી યથા ॥ 3-146-4 (21414)
તાં પતન્તીં વરારોહાં ભજ્યમાનાં લતામિવ।
નકુલઃ સમભિદ્રુત્ય પરિજગ્રાહ વીર્યવાન્ ॥ 3-146-5 (21415)
નકુલ ઉવાચ। 3-146-6x (2252)
રાજન્પાઞ્ચાલરાજસ્ય સુતેયમસિતક્ષણા।
શ્રાન્તા નિપતિતા ભૂમૌ તામવેક્ષસ્વ ભારત ॥ 3-146-6 (21416)
અદુઃખાર્હા પરં દુઃખં પ્રાપ્તેયં મૃદુગામિની।
આશ્વાસય મહારાજ તામિમાં શ્રમકર્શિતામ્ ॥ 3-146-7 (21417)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-146-8x (2253)
રાજા તુ વચનાત્તસ્ય ભૃશં દુઃખસમન્વિતઃ।
ભીમશ્ચ સહદેવશ્ચ સહસા સમુપાદ્રવન્ ॥ 3-146-8 (21418)
તામવેક્ષ્યતુ કૌન્તેયો વિવર્ણવદનાં કૃશામ્।
અઙ્કમાનીય ધર્માત્મા પર્યદેવયદાતુરઃ ॥ 3-146-9 (21419)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-146-10x (2254)
કથં વેશ્મસુ ગુપ્તેષુ સ્વાસ્તીર્ણશયનોચિતા।
ભૂમૌ નિષતિતા શેતે સુખાર્હા વરવર્ણિની ॥ 3-146-10 (21420)
સુકુમારૌ કથં પાદૌ મુખં ચ કમલપ્રભમ્।
મત્કૃતેઽદ્ય વરાર્હાયાઃ શ્યામતાં સમુપાગતમ્ ॥ 3-146-11 (21421)
કિમિદં દ્યૂતકામેન મયા કૃતમબુદ્ધિના।
આદાય કૃષ્ણાં ચરતા વને મૃગગણાકુલે ॥ 3-146-12 (21422)
સુખં પ્રાપ્સ્યસિ કલ્યાણિ પાણ્ડવાન્પ્રાપ્ય વૈ પતીન્।
ઇતિદ્રુવદરાજેન પિત્રા દત્તાઽયતેક્ષણા ॥ 3-146-13 (21423)
તત્સર્વમાનવાપ્યેયં શ્રમશોકાદ્વિકર્શિતા।
શેતે નિપતિતા ભૂમૌ પાપસ્ય મમ કર્મભિઃ ॥ 3-146-14 (21424)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-146-15x (2255)
તથા લાલપ્યમાને તુ ધર્મરાજે યુધિષ્ઠિરે।
ધૌમ્યપ્રભૃતયઃ સર્વે તત્રાજગ્મુર્દ્વિજોત્તમાઃ ॥ 3-146-15 (21425)
તે સમાશ્વાસયામાસુરાશીર્ભિશ્ચાપ્યપૂજયન્।
રાક્ષોઘ્નાંશ્ચ તથા મન્ત્રાઞ્જેપુશ્ચક્રુશ્ચ તે ક્રિયાઃ ॥ 3-146-16 (21426)
પઠ્યમાનેષુ મન્ત્રેષુ શાન્ત્યર્થં પરમર્ષિભિઃ।
સ્પૃશ્યમાના કરૈઃ શીતૈઃ પાણ્ડવૈશ્ચ મુહુર્મુહુઃ ॥ 3-146-17 (21427)
સેવ્યમાના ચ શીતેન જલમિશ્રેણ વાયુના।
પાઞ્ચાલી સુખમાસાદ્ય લેભે ચેતઃ શનૈઃ શનૈઃ ॥ 3-146-18 (21428)
પરિગૃહ્યચ તાં દીનાં કૃષ્ણામજિનસંસ્તરે।
પાર્થા વિશ્રામયામાસુર્લબ્ધસંજ્ઞાં તપસ્વિનમ્ ॥ 3-146-19 (21429)
તસ્યા યમૌ રક્તતલૌ પાદૌ પૂજિતલક્ષણૌ।
કરાભ્યાં કિણજાતાભ્યાં શનકૈઃ સંવવાહતુઃ ॥ 3-146-20 (21430)
પર્યાશ્વાસયદપ્યેનાં ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
ઉવાચ ચ કુરુશ્રેષ્ઠો ભીમસેનમિદં વચઃ ॥ 3-146-21 (21431)
બહવઃ પર્વતા મીમ વિષમા હિમદુર્ગમાઃ।
તેષુ કૃષ્ણા મહાબાહો કથં નુ વિચરિષ્યતિ ॥ 3-146-22 (21432)
ભીમસેન ઉવાચ। 3-146-23x (2256)
ત્વાં રાજન્રાજપુત્રીં ચ યમૌ ચ પુરુષર્ષભ।
સ્વયં નેષ્યામિ રાજેનદ્ર મા વિષાદે મનુઃ કૃથાઃ ॥ 3-146-23 (21433)
અથવા યો મયા જાતો વિહગો મદ્બલોપમઃ।
વહેદનઘ સર્વાન્નો વચનાત્તે ઘટોત્કચઃ ॥ 3-146-24 (21434)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ષટ્ચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 146 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-146-1 ક્રોશમાત્રં પ્રયાતેષુ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 1 .। 3-146-24 વિહગઇવ વિહગઃ ખેચરઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 147
॥ શ્રીઃ ॥
3.147. અધ્યાયઃ 147
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ભીમસેનસ્મરણમાત્રસન્નિહિતેન ઘટોત્કચેન દુર્ગમે પથિ દ્રૌપદ્યા વહનમ્ ॥ 1 ॥ તદનુચરૈ રાક્ષસૈઃ પાણ્ડવાનાં વિપ્રાણં ચ વહનમ્ ॥ 2 ॥ સર્વૈર્નરનારાયણાશ્રમમેત્ય તત્ર સુખેન નિવાસઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-147-0 (21435)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-147-0x (2257)
ધર્મજ્ઞો બલવાઞ્શૂરઃ સદ્યો રાક્ષસપુઙ્ગવઃ।
ભક્તોઽસ્માનૌરસઃ પુત્રો નેતુમર્હતિ માતરમ્ ॥ 3-147-1 (21436)
તવ ભીમ સુતેનાહં નીતો ભીમપરાક્રમ।
અક્ષતઃ સહ પાઞ્ચાલ્યા ગચ્છેયં ગન્ધમાદનમ્ ॥ 3-147-2 (21437)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-147-3x (2258)
ભ્રાતુર્વચનમાજ્ઞાય ભીમસેનો ઘટોત્કચમ્।
`ચિન્તયામાસ બલવાન્મહાબલપરાક્રમમ્ ॥ 3-147-3 (21438)
ઘટોત્કચશ્ચ ધર્માત્મા સ્મૃતમાત્રઃ પિતુસ્તદા।
કૃતાઞ્જલિરુષાતિષ્ઠદભિવાદ્યાથ પાણ્ડવાન્।
બ્રાહ્મણાંશ્ચ મહાબાહુઃ સ ચ તૈરમિનન્દિતઃ ॥ 3-147-4 (21439)
ઉવાચ ભીમસેનં સ પિતરં સત્યવિક્રમઃ ॥ 3-147-5 (21440)
સ્મૃતોઽસ્મિ ભવતા શીઘ્રં શુશ્રૂષુરહમાગતઃ।
આજ્ઞાપય મહાબાહો સર્વં કર્તાઽસ્મ્યસંશયમ્ ॥ 3-147-6 (21441)
તચ્છ્રુત્વા ભીમસેનસ્તુ રાક્ષસં પરિષસ્વજે।
ચિન્તાયા સમનપ્રાપ્તમિત્યુવાચ વૃકોદરઃ'॥ 3-147-7 (21442)
હૈડિમ્બેય પરિશ્રાન્તા તવ માતાઽપરાજિતા।
ત્વં કચ કામગમસ્તાત બલવાન્વહ તાં ખગ ॥ 3-147-8 (21443)
સ્કન્ધમારોપ્ય ભદ્રં તે મધ્યેઽસ્માકં વિહાયસા।
ગચ્છ નીચિકયા ગત્યા યથા ચૈનાં ન પીડયેઃ ॥ 3-147-9 (21444)
ઘટોત્કચ ઉવાચ। 3-147-10x (2259)
ધર્મરાજં ચ ધૌમ્યં ચ કૃષ્ણાં ચ યમજૌ તથા।
એકોપ્યહમલં વોઢું કિમુતાદ્ય સહાયવાન્ ॥ 3-147-10 (21445)
[અન્યે ચ શતશઃ શૂરા વિહઙ્ગાઃ કામરૂપિણઃ।
સર્વાન્વો બ્રાહ્મણૈઃ સાર્ધં વક્ષ્યન્તિ સહિતાઽનઘ।
`મન્દંમન્દં ગમિષ્યામિ વહન્દ્રુપદનન્દિનીમ્' ॥ 3-147-11 (21446)
વૈશ્પાયન ઉવાચ। 3-147-12x (2260)
એવમુક્ત્વા તતઃ કૃષ્ણામુવાહ સ ઘટોત્કચઃ।
પાણ્ડૂનાં મધ્યગો વીરઃ પાણ્ડવાનપિ ચાપરે ॥ 3-147-12 (21447)
લોમશઃ સિદ્ધમાર્ગેણ જગામાનુપમદ્યુતિઃ।
સ્વેનૈવ સ પ્રભાવેણ દ્વીતીય ઇવ ભાસ્કરઃ ॥ 3-147-13 (21448)
બ્રાહ્મણાંશ્ચાપિ તાન્સર્વાન્સમુપાદાય રાક્ષસાઃ।
નિયોગાદ્રાક્ષસેનદ્રસ્ય જગ્મુર્ભીમપરાક્રમાઃ ॥ 3-147-14 (21449)
એવં સુરમણીયાનિ વનાન્યુપવનાનિ ચ।
આલોકયન્તસ્તે જગ્મુર્વિશાલાં બદરીમનુ ॥ 3-147-15 (21450)
તે ત્વાશુગતિભિર્વીરા રાક્ષસૈસ્તૈર્મહાજવૈઃ।
ઉહ્યમાના યયુઃ શીઘ્રં મહદધ્વાનમલ્પવત્ ॥ 3-147-16 (21451)
દેશાન્મ્લેચ્છજનાકીર્ણાન્નાનારત્નાકરાયુતાન્।
દદૃશુર્ગિરિપાદાંશ્ચ નાનાધાતુસમાચિતાન્ ॥ 3-147-17 (21452)
વિદ્યાઘરમાકીર્ણઆન્યુતાન્વાનરકિન્નરૈઃ।
તથા કિંપુરુષૈશ્ચૈવ ગન્ધર્વૈશ્ચસમન્તતઃ ॥ 3-147-18 (21453)
મયૂરૈશ્ચભરૈશ્ચૈવ હરિણૈ રુરુભિસ્તથા।
વરાહૈર્ગવયૈશ્ચૈવ મહિષૈશ્ચ સમાવૃતાન્ ॥ 3-147-19 (21454)
નદીજાલસમાકીર્ણાન્નાનાપક્ષિયુતાન્બહૂન્।
નાનાવિધમૃગૈર્જુષ્ટાંશ્ચારણૈશ્ચોપશોભિતાન્।
સમદૈશ્ચ્યશિ વિહગૈઃ ઉપૈરન્વિતાંસ્તથા ॥ 3-147-20 (21455)
તેઽવતીર્ય બહૂન્દેશાનુત્તરાંશ્ચ કુરૂનપિ।
દદૃશુર્વિવિધાશ્ચર્યં કૈલાસં પર્વતોત્તમમ્ ॥ 3-147-21 (21456)
તસ્યાભ્યાશે તુ દદૃશુર્નરનારાયણાશ્રમમ્।
ઉપેતં પાદપૈર્દિવ્યૈઃ સદાપુષ્પફલોપગૈઃ ॥ 3-147-22 (21457)
દદૃશુસ્તાં ચ બદરીં વૃત્તસ્કન્ધાં મનોરમામ્।
સ્નિગ્ધામવિરલચ્છાયાં શ્રિયા પરમયા યુતામ્ ॥ 3-147-23 (21458)
પત્રૈઃ સ્નિગ્ધૈરવિરલૈરુપેતાં મૃદુભિઃ શુભામ્।
વિશાલશાખાં વિસ્તીર્ણામતિદ્યુતિસમન્વિતામ્ ॥ 3-147-24 (21459)
ફલૈરુપચિતૈર્દિવ્યૈરાચિતાં સ્વાદુભિર્ભૃશમ્।
મધુસ્રવૈઃ સદા દિવ્યાં મહર્ષિગણસેવિતામ્।
મદપ્રમુદિતૈર્નિત્યં નાનાદ્વિજગણૈર્યુતામ્ ॥ 3-147-25 (21460)
અદંશમશકે દેશે બહુમૂલફલોદકે।
નીલશાદ્વલસંછન્ને દેવગન્ધર્વસેવિતે ॥ 3-147-26 (21461)
સુભૂમિભાગવિશદે સ્વભાવવિદિતે શુભે।
જાતાં હિમમૃદુસ્પર્શે દેશેઽપહતકણ્ટકે ॥ 3-147-27 (21462)
તામુપેત્ય મહાત્માનઃ સહ તૈર્બ્રાહ્મણર્ષભૈઃ।
અવતેરુસ્તતઃ સર્વે રાક્ષસસ્કન્ધતઃ શનૈઃ ॥ 3-147-28 (21463)
તતસ્તમાશ્રમં પુણ્યં નરનારાયણાશ્રિતમ્।
દદૃશુઃ પાણ્ડવા રાજન્સહિતા દ્વિજપુઙ્ગવૈઃ ॥ 3-147-29 (21464)
તમસા રહિતં પુણ્યમનામૃષ્ટં રવેઃ કરૈઃ।
ક્ષુત્તૃટ્શીતોષ્ણદોષૈશ્ચ વર્જિતં શોકનાશનમ્ ॥ 3-147-30 (21465)
મહર્ષિગણસંબાધં બ્રાહ્મ્યા લક્ષ્મ્યા સમન્વિતમ્।
દુષ્પ્રવેશં મહારાજ નરૈર્ધર્મબહિષ્કૃતૈઃ ॥ 3-147-31 (21466)
બલિહોમાર્ચિતં દિવ્યં સુસંમૃષ્ટાનુલેપનમ્।
દિવ્યપુષ્પોપહારૈશ્ચ સર્વતોઽભિવિરાજિતમ્ ॥ 3-147-32 (21467)
વિશાલૈરગ્નિશરણૈઃ સ્રુગ્ભાણ્ડૈરાચિતં શુભૈઃ।
મહદ્ભિસ્તોયકલશૈઃ કઠિનૈશ્ચોપશોભિતમ્ ॥ 3-147-33 (21468)
શરણ્યં સર્વભૂતાનાં બ્રહ્મઘોપનિનાદિતમ્।
દિવ્યમાશ્રયણીયં તમાશ્રમં શ્રમનાશનમ્।
શ્રિયા યુતમનિર્દેશ્યં દેવવર્યોપશોભિતમ્ ॥ 3-147-34 (21469)
ફલમૂલાશનૈર્દાન્તૈશ્ચારુકૃષ્ણાજિનામ્બરૈઃ।
સૂર્યવૈશ્વાનરસમૈસ્તપસા ભાવિતાત્મભિઃ ॥ 3-147-35 (21470)
મહર્ષિભિર્મોક્ષપરૈર્યતિભિર્નિયતેન્દ્રિયૈઃ।
બ્રહ્મભૂતૈર્મહાભાગૈરુપેતં બ્રહ્મવાદિભિઃ ॥ 3-147-36 (21471)
સોઽભ્યગચ્છન્મહાતેજાસ્તાનૃષીન્નિયતઃ શુચિઃ।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો ધીમાન્ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-147-37 (21472)
દિવ્યજ્ઞાનોપપન્નાસ્તે દૃષ્ટ્વા પ્રાપ્તં યુધિષ્ઠિરમ્।
અભ્યગચ્છન્ત સુપ્રીતા દિવ્યા દેવમહર્ષયઃ। 3-147-38 (21473)
પ્રીતાસ્તે તસ્ય સત્કારં વિધિના પાવકાપમાઃ।
ઉપાજહ્રુશ્ચ સલિલં પુષ્પમૂલફલં શુચિ ॥ 3-147-39 (21474)
સ તૈઃ પ્રીત્યાઽથ સત્કારમુપનીતં મહર્ષિભિઃ।
પ્રયતઃ પ્રતિગૃહ્યાથ ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-147-40 (21475)
તં શક્રસદનપ્રખ્યં દિવ્યગન્ધં મનોરમમ્।
પ્રીતઃ સ્વર્ગોપમં પુણ્યં પાણ્ડવઃ સહ કૃષ્ણયા ॥ 3-147-41 (21476)
રવિવેશ શોભયા યુક્તં ભ્રાતૃભિશ્ચ સહાનઘ।
બ્રાહ્મણૈર્વેદવેદાઙ્ગપારગૈશ્ચ સહાર્ચિતઃ ॥ 3-147-42 (21477)
તત્રાપશ્યત્સ ધર્માત્મા દેવદેવર્પિપૂજિતમ્।
નરનારાયણસ્થાનં ભાગીરથ્યોપશોભિતમ્ ॥ 3-147-43 (21478)
તસ્મિન્મધૃસ્રવફલાં બ્રહ્મર્ષિગણભાવિનીમ્।
વદરીં તામુપાશ્રિત્ય પાણ્ડવો ભ્રાતૃભિઃ સહ ॥ 3-147-44 (21479)
મુદા યુક્તા મહાત્માનો રેમિરે તત્ર તે તદા।
આલોકયન્તો મૈનાકં નાનાદ્વિજગણાયુતમ્।
હિરણ્યશિખરં ચૈવ મધ્યે વિન્દુસરઃ શિવમ્ ॥ 3-147-45 (21480)
ભાગીરથીં સુતીર્થાં ચ શીતામલજલાં શિવામ્।
મણિપ્રવાલપ્રસ્તારાં પાદપૈરુષશોભિતામ્ ॥ 3-147-46 (21481)
દિવ્યપુષ્પસમાકીર્ણાં મનઃપ્રીતિવિવર્ધનીમ્।
વીક્ષમાણા મહાત્માનો વિજહ્રુસ્તત્ર પાણ્ડવાઃ ॥ 3-147-47 (21482)
તસ્મિન્દેવર્ષિચરિતે દેશે પરમદુર્ગમે।
ભાગીરથીપુણ્યજલેતર્પયાંચક્રિરે પિતૄન્।
દેવાનૃષીંશ્ચ કૌન્તેયાઃ પરમં શૌચમાસ્થિતાઃ ॥ 3-147-48 (21483)
તત્ર તે તર્પયન્તશ્ચ જપન્તશ્ચ કુરૂદ્વહાઃ।
બ્રાહ્મણૈઃ સહિતા વીરા હ્યવસન્પુરુપર્ષભાઃ ॥ 3-147-49 (21484)
કૃષ્ણાયાસ્તત્રપશય્ન્તઃ ક્રીડિતાન્યમરપ્રભાઃ।
વિચિત્રાણિ નરવ્યાઘ્રા રેમિરે તત્ર પાણ્ડવાઃ ॥ 3-147-50 (21485)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ સપ્તચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 147 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-147-11 વક્ષ્યન્તિ વહનં કરિષ્યન્તિ ॥ 3-147-17 રત્નાકરૈઃ આસમન્તાત્ યુતાન્ ॥ 3-147-22 અભ્યાશે સમીપે ॥ 3-147-27 સ્વભાવત એવ વિશેષેણ રહિતે સ્વભાવવિહિતે। જાતાં બદરીમ્ ॥ 3-147-33 અગ્નિશરણૈઃ અગ્ન્યગારૈઃ। આચિતં વ્યાપ્તમ્। કઠિનૈઃ શિક્યૈઃ કરણ્ડૈર્વા ॥ 3-147-39 સત્કારં ચક્રુરિતિ શેષઃ ॥ 3-147-46 સીતાં વિમલપઙ્કજામ્ ઇતિ ઝ. પાઠઃ। સીતાં નામતઃ। પ્રસ્તારઃ સોપાનપાદગણાદિરૂપઃ। ષટ્ટ ઇત્યર્થઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 148
॥ શ્રીઃ ॥
3.148. અધ્યાયઃ 148
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દાચન પાઞ્ચાલ્યા ભીમસંનિધાને વાય્વાનીતાદ્ભુતસૌગન્ધિકપુષ્પદર્શનમ્ ॥ 1 ॥ તયા તાદૃશબહુપુષ્પાનયનં પ્રાર્થિતેન ભીમેન તદર્થં ગમનમ્ ॥ 2 ॥ ભીમસ્ય મધ્યેમાર્ગ સ્વમાર્ગનિરોધકેન હનુમતા સહ સંવાદઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-148-0 (21486)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-148-0x (2261)
તત્ર તે પુરુષવ્યાઘ્રાઃ પરમં શૌચમાસ્થિતાઃ।
ષડ્રાત્રમવસન્વીરા ધનંજયદિદૃક્ષયા ॥ 3-148-1 (21487)
તસ્મિન્વિહરમાણાશ્ચ રમમાણાશ્ચ પાણ્ડવાઃ।
મનોજ્ઞે કાનનવરે સર્વ ભૂતમનોરમે ॥ 3-148-2 (21488)
પાદપૈઃ પુષ્પવિકચૈઃ ફલભારાવનામિતૈઃ।
શોભિતઃ પર્વતો રમ્યઃ પુંસ્કોકિલકુલાકુલૈઃ।
સ્નિગ્ધપત્રૈરવિરલૈઃ શીતચ્છાયૈર્મનોરમૈઃ ॥ 3-148-3 (21489)
સરાંસિ ચ વિચિત્રાણિ પ્રસન્નસલિલાનિ ચ।
કમલૈઃ સોત્પલૈસ્તત્રભ્રાજમાનાનિ સર્વશઃ।
પશ્યન્તશ્ચારુરૂપાણઇ રેમિરે તત્ર પાણ્ડવાઃ ॥ 3-148-4 (21490)
પુણ્યગન્ધઃ સુખસ્પર્શો વવૌ તત્ર સમીરણઃ।
હ્લાદયન્પાણ્ડવાન્સર્બાન્સકૃષ્ણાન્સદ્વિજર્ષભાન્ ॥ 3-148-5 (21491)
તતઃ પૂર્વોત્તરે વાયુઃ પ્લવમાનો યદૃચ્છયા।
સહસ્રપત્રમર્કાભં દિવ્યં પદ્મમુપાહરત્ ॥ 3-148-6 (21492)
તદવૈક્ષત પાઞ્ચાલી દિવ્યગન્ધં મનોરમમ્।
અનિલેનાહૃતંભૂમૌ પતિતં જલજં શુચિ ॥ 3-148-7 (21493)
તચ્છુભા શુભમાસાદ્ય સૌગન્ધિકમનુત્તમમ્।
અતીવ મુદિતા રાજન્ભીમસેનમથાબ્રવીત્ ॥ 3-148-8 (21494)
પશ્ય દિવ્યં સુરુચિરં ભીમ પુષ્પમનુત્તમમ્।
ગન્ધસંસ્થાનસંપન્નં મનસો મમ નન્દનમ્ ॥ 3-148-9 (21495)
ઇદં ચ ધર્મરાજાય પ્રદાસ્યામિ પરંતપ।
`ગૃહ્યાપરાણિ પુષ્પાણિ બહૂનિ પુરુષર્ષભ'।
હરેરિદં મે કામાય કામ્યકે પુનરાશ્રમે ॥ 3-148-10 (21496)
યદિ તેઽહં પ્રિયા પાર્થ બહૂનીમાન્યુપાહર।
તાન્યહં નેતુમિચ્છામિ કામ્યકં પુનરાશ્રમમ્ ॥ 3-148-11 (21497)
એવમુક્ત્વા તુ પાઞ્ચલી ભીમસેનમનિન્દિતા।
જગામ પુષ્પમાદાય ધર્મરાજાય તત્તદા ॥ 3-148-12 (21498)
અભિપ્રાયં તુ વિજ્ઞાય મહિષ્યાઃ પુરુષર્ષભઃ।
પ્રિયાયાઃ પ્રિયકામઃ સ પ્રાયાદ્ભીમો મહાબલઃ ॥ 3-148-13 (21499)
વાતં તમેવાભિમુખો યતસ્તત્પુષ્પમાગતમ્।
આજિહીર્ષુર્જગામાશુ સપુષ્પાણ્યપરાણ્યપિ ॥ 3-148-14 (21500)
રુક્મપૃષ્ઠં ધનુર્ગૃહ્ય શરાંશ્ચાશીવિષોપમાન્।
મૃગરાડિવ સંક્રુદ્ધઃ પ્રભિન્ન ઇવ કુઞ્જરઃ।
[દદૃશુઃ સર્વભૂતાનિ મહાબાણધનુર્ધરમ્ ॥ 3-148-15 (21501)
ન ગ્લાનિર્ન ચ વૈક્લબ્યં ન ભયં ન ચ સંભ્રમઃ।
કદાચિજ્જુષતે પાર્થમાત્મજં માતરિશ્વનઃ ॥] 3-148-16 (21502)
દ્રૌપદ્યાઃ પ્રિયમન્વિચ્છન્સ બાહુબલમાશ્રિતઃ।
વ્યપેતભયસમોહઃ શૈલમભ્યપતદ્બલી ॥ 3-148-17 (21503)
સ તં દ્રુમલતાગુલ્મચ્છન્નં નીલશિલાતલમ્।
ગિરિં ચચારારિહરઃ કિન્નરાચરિતં શુભમ્ ॥ 3-148-18 (21504)
નાનાવર્ણધરૈશ્ચિત્રં ધાતુદ્રુમમૃગાણ્ડજૈઃ।
સર્વભૂષણસંપૂર્ણં ભૂમેર્ભુજમિવોચ્છ્રિતમ્ ॥ 3-148-19 (21505)
સર્વર્તુરમણીયેષુ ગન્ધમાદનસાનુષુ।
સક્તચક્ષુરભિપ્રાયાન્હૃદયેનાનુચિન્તયન્ ॥ 3-148-20 (21506)
પુંસ્કોકિલનિનાદેષુ ષટ્પદાચરિતેષુ ચ।
બદ્ધશ્રોત્રમનશ્ચક્ષુર્જગામામિતવિક્રમઃ ॥ 3-148-21 (21507)
આજિઘ્રન્સ મહાતેજાઃ સર્વર્તુકુસુમોદ્ભવમ્।
ગન્ધમુદ્ધતમુદ્દામો વને મત્ત ઇવ દ્વિપઃ ॥ 3-148-22 (21508)
વીજ્યમાનઃ સુપુણ્યેન નાનાકુસુમગન્ધિના।
પિતુઃ સંસ્પર્શશીતેન ગન્ધમાદનવાયુના ॥ 3-148-23 (21509)
હ્રિયમાણશ્રમઃ પિત્રા સંપ્રહૃષ્ટતનૂરુહઃ ॥ 3-148-24 (21510)
સ યક્ષગન્ધર્વસુરબ્રહ્મર્ષિગણસેવિતમ્।
વિલોકયામાસ તદા પુષ્પહેતોરરિંદમઃ ॥ 3-148-25 (21511)
વિષમચ્છદૈરચિતૈરનુલિપ્ત ઇવાઙ્ગુલૈઃ।
વિમલૈર્ધાતુવિચ્છેદૈઃ કાઞ્ચનાઞ્જનરાજતૈઃ ॥ 3-148-26 (21512)
સપક્ષમિવ નૃત્યન્તં પાર્શ્વલગ્નૈઃ પયોધરૈઃ।
મુક્તાહારૈરિવ ચિતં ચ્યુતૈઃ પ્રસ્રવણોદકૈઃ ॥ 3-148-27 (21513)
અભિરામદરીકુઞ્જનિર્ઝરોદકકન્દરમ્।
અપ્સરોનૂપુરરવૈઃ પ્રનૃત્તવરબર્હિણમ્ ॥ 3-148-28 (21514)
દિગ્વારણવિષાણાગ્રૈર્ઘૃષ્ટોપલશિલાતલમ્।
સ્રસ્તાંશુકમિવાશ્રોભ્યૈર્નિમ્નગાનિઃસૃતૈર્જલૈઃ ॥ 3-148-29 (21515)
સશષ્પકબલૈઃ સ્વસ્થૈરદૂરપરિવર્તિભિઃ।
ભયાનભિક્ષજ્ઞૈર્હરિણૈઃ કૌતૂહલનિરીક્ષિતઃ ॥ 3-148-30 (21516)
ચાલયાનઃ સ્વવેગેન લતાજાલાન્યનેકશઃ।
આક્રીડમાનઃ કૌન્તેયઃ શ્રીમાન્વાયુસુતો યયૌ ॥ 3-148-31 (21517)
પ્રિયામનોરથં કર્તુમુદ્યતશ્ચારુલોચનઃ।
પ્રાંશુઃ કનકવર્ણાભઃ સિંહસંહનનો યુવા ॥ 3-148-32 (21518)
મત્તવારણવિક્રન્તો મત્તવારણવેગવાન્।
મત્તવારણતામ્રાક્ષો મત્તવારણવારણઃ ॥ 3-148-33 (21519)
પ્રિયપાર્શ્વોપવિષ્ટાભિર્વાયવૃત્તાભિર્વિચેષ્ટિતૈઃ।
યક્ષગન્ધર્વયોષાભિરદૃશ્યાભિર્નિરીક્ષિતઃ ॥ 3-148-34 (21520)
નવાવતારં રૂપસ્ વિક્રીડન્નિવ પાણ્ડવઃ।
ચચાર રમણીયેષુ ગન્ધમાદનસાનુષુ ॥ 3-148-35 (21521)
સંસ્મરન્વિવિધાન્ક્લેશાન્દુર્યોધનકૃતાન્બહૂન્।
દ્રૌપદ્યા વનવાસિન્યાઃ પ્રિયં કર્તું સમુદ્યતઃ ॥ 3-148-36 (21522)
સોઽચિન્તયત્તથા પાર્થે મયિ ત્વતિવિલમ્બિતે।
પુષ્પહેતોઃ કથં ત્વાર્યઃ કરિષ્યતિ યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-148-37 (21523)
સ્નેહાન્નરવરો નૂનમવિશ્વાસાદ્બલસ્ય ચ।
નકુલં સહદેવં ચ ન મોક્ષ્યતિ યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-148-38 (21524)
કથં નુ કુસુમાવાપ્તિઃ સ્યાચ્છીઘ્રમિતિ ચિન્તયન્।
પ્રતસ્થે નરશાર્દૂલઃ પક્ષિરાડિવ વેગિતઃ ॥ 3-148-39 (21525)
[સજ્જમાનમનોદૃષ્ટિઃ ફુલ્લેષુ ગિરિસાનુષુ।
દ્રૌપદીવાક્યપાથેયો ભીમઃ શીઘ્રતરં યયૌ ॥] 3-148-40 (21526)
કમ્પયન્મેદિનીં પદ્ભ્યાં નિર્ઘાત ઇવ પર્વસુ।
ત્રાસયન્ગજયૂથાનિ વાતરંહા વૃકોદરઃ ॥ 3-148-41 (21527)
સિંહવ્યાઘ્રમૃગાંશ્ચૈવ મર્દયાનો મહાબલઃ।
ઉન્મૂલયન્મહાવૃક્ષાન્પોથયંશ્ચોરસા બલી ॥ 3-148-42 (21528)
લતાવલ્લીશ્ચ વેગેન વિકર્ષન્પાણ્ડુનન્દનઃ।
ઉપર્યુપરિ શૈલાગ્રમારુરુક્ષુરિવ દ્વિપઃ ॥ 3-148-43 (21529)
જલાવલમ્બોઽતિભૃશં સવિદ્યુદિવ તોયદઃ।
`વ્યનદત્સ મહાનાદં ભીમસેનો મહાબલઃ ॥ 3-148-44 (21530)
તેન શબ્દેન મહતા ભીમસ્ય પ્રતિબોધિતાઃ।
ગુહાં સંતત્યજુર્વ્યાઘ્રા નિલિલ્યુર્વનવાસિનઃ ॥ 3-148-45 (21531)
સમુત્પેતુઃ ખગાસ્ત્રસ્તા મૃગયૂથાનિ દુદ્રુવુઃ।
ઋક્ષાશ્ચોત્સસૃજર્વૃક્ષાંસ્તત્યજુર્હરયો ગુહામ્।
વ્યજૃમ્ભન્ત મહાસિંહા મહિષાશ્ચ વનેચરાઃ ॥ 3-148-46 (21532)
તેન વિત્રાસિતા નાગાઃ કરેણુપરિવારિતાઃ।
તદ્વનં સંપરિત્યજ્ય જગ્મુરન્યન્મહાવનમ્ ॥ 3-148-47 (21533)
વરાહમૃગસઙ્ઘાશ્ચ મહિષાશ્ચ વનેચરાઃ।
વ્યાઘ્રગોમાયુસઙ્ઘાશ્ચ પ્રણેદુર્ગવયૈઃ સહ ॥ 3-148-48 (21534)
રથાઙ્ગસાહ્વદાત્યૂહા હંસકારણ્ડવપ્લવાઃ।
શુકાઃ પારાવતાઃ કૌઞ્ચા વિસંજ્ઞા ભેજિરે દિશઃ ॥ 3-148-49 (21535)
તથાઽન્યે દર્પિતા નાગાઃ કરેણુશરપીડિતાઃ।
સિંહવ્યાઘ્રાશ્ચ સંક્રુદ્ધા ભીમસેનમથાદ્રવન્ ॥ 3-148-50 (21536)
શકૃન્મૂત્રં ચ મુઞ્ચાના ભયવિભ્રાન્તમાનસાઃ।
વ્યાદિતાસ્યા મહારૌદ્ર વ્યનદન્ભીષણાન્રવાન્ ॥ 3-148-51 (21537)
તતો વાયુસુતઃ ક્રોધાત્સ્વબાહુબલમાશ્રિતઃ।
ગજેનાન્યાન્ગજાન્શ્રીમાન્સિંહં સિંહેન વા વિભુઃ।
તલપ્રહારૈરન્યાંશ્ચ વ્યહનત્પાણ્ડવો બલી ॥ 3-148-52 (21538)
તે વધ્યમાના ભીમેન સિંહવ્યાઘ્રતરક્ષવઃ।
ભયાદ્વિસસૃજુર્ભીમં શકૃન્મૂત્રં ચ સુસ્રુવુઃ ॥ 3-148-53 (21539)
પ્રવિવેશ તતઃ ક્ષિપ્રં તાનપાસ્ય મહાબલઃ।
વનં પાણ્ડુસુતઃ શ્રીમાઞ્શબ્દેનાપૂરયન્દિશઃ ॥ 3-148-54 (21540)
અથાપશ્યન્મહાબાહુર્ગનધમાદનસાનુષુ।
સુરમ્યં કદલીષણઅડં બહુયોજનવિસ્તૃતમ્ ॥ 3-148-55 (21541)
તમભ્યગચ્છદ્વેગેન ક્ષોભયિષ્યન્મહાબલઃ।
મહાગજ ઇવાસ્રાવી પ્રભઞ્જન્વિવિધાન્દ્રુમાન્ ॥ 3-148-56 (21542)
ઉત્પાટ્ય કદલીસ્તમ્ભાન્બહુતાલસમુચ્છ્રયાન્।
ચિક્ષેપ તરસા ભીમઃ સમન્તાદ્બલિનાં વરઃ।
વિમર્દન્સુમહાતેજા નૃસિંહ ઇવ દર્પિતઃ ॥ 3-148-57 (21543)
તતઃ સંન્યપતંસ્તત્રસુબહૂનિ મહાન્તિ ચ।
રુરુવારણયૂથાનિ મહિષાશ્ચ જલાશ્રયાઃ ॥ 3-148-58 (21544)
`પ્રવિવેશ તતઃ ક્ષિપ્રં તાનપાસ્ય મહાબલઃ।
વનં પાણ્ડુસુતઃ શ્રીમાન્નાદેનાપૂરયન્દિશઃ' ॥ 3-148-59 (21545)
તેન શબ્દેન ચૈવાથ ભીમસેનરવેણ ચ।
વનાન્તરગતાશ્ચાપિ વિત્રેસુર્મૃહપક્ષિઃ ॥ 3-148-60 (21546)
તસ્મિનનથ પ્રવૃત્તે તુ સંક્ષોભે મૃગપક્ષિણામ્।
જલાર્દ્રપક્ષા વિહગાઃ સમુત્પેતુઃ સહસ્રશઃ ॥ 3-148-61 (21547)
તાનૌદકાન્પક્ષિગણાન્નિરીક્ષ્ય ભરતર્ષભઃ।
તાનેવાનુસરન્રમ્યં દદર્શ સુમહત્સરઃ ॥ 3-148-62 (21548)
કાઞ્ચનૈઃ કદલીષણ્ડૈર્મન્દમારુતકમ્પિતૈઃ।
વીજ્યમાનમિવાક્ષોભ્યં તીરાત્તીરવિસર્પિભિઃ ॥ 3-148-63 (21549)
તત્સરોઽથાવતીર્યાશુ પ્રભૂતનલિનોત્પલમ્।
મહાગજ ઇવોદ્દામશ્ચિક્રીડ બલવદ્બલી ॥ 3-148-64 (21550)
વિક્રીડ્યતસ્મિન્રુચિરમુત્તતારામિતદ્યુતિઃ।
`ક્ષોભયન્સલિલં ભીમઃ પ્રભિન્ન ઇવવારણઃ' ॥ 3-148-65 (21551)
તતો જગાહે વેગેન તદ્વનં બહુપાદપમ્।
દધ્મૌ ચ શઙ્ખં સ્વનવત્સર્વપ્રાણેન પાણ્ડવઃ।
[આસ્ફોટયચ્ચ બલવાન્ભીમઃ સંનાદયન્દિશઃ ॥] 3-148-66 (21552)
તસ્ય શઙ્ખસ્ય શબ્દન ભીમસેનરવેણ ચ।
બાહુશબ્દન ચોગ્રેણ નદન્તીવ ગિરેર્ગુહાઃ ॥ 3-148-67 (21553)
તં વજ્રનિષ્પેષસમમાસ્ફોટિતમહારવમ્।
શ્રુત્વા શૈલગુહાસુપ્તૈઃ સિંહૈર્મુક્તો મહાસ્વનઃ ॥ 3-148-68 (21554)
સિંહનાદભયત્રસ્તૈઃ કુઞ્જરૈરપિ ભારત।
મુક્તો વિરાવઃ સુમહાન્પર્વતો યેન પૂરિતઃ ॥ 3-148-69 (21555)
તં તુ નાદં તતઃ શ્રુત્વા સુપ્તો વાનરપુઙ્ગવઃ। 3-148-70 (21556)
[ભ્રાતરં ભીમસેનં તુ વિજ્ઞાય હનુમાન્કપિઃ ॥ 3-148-70 (21557)
દિવંગમં રુરોધાથ માર્ગં ભીમસ્ય કારણાત્।
અનેન હિ પથા મા વૈ ગચ્છેદિતિ વિચાર્ય સઃ ॥ 3-148-71 (21558)
આસ્ત એકાયને માર્ગે કદલીષણ્ડમણ્ડિતે।
ભ્રાતુર્ભીમસ્ય રક્ષાર્થં તં માર્ગમવરુધ્ય વૈ ॥ 3-148-72 (21559)
માઽત્ર પ્રાપ્સ્યતિ શાપં વા ધર્ષણાં વેતિ પાણ્ડવઃ।
કદલીષણ્ડમધ્યસ્થો હ્યેવં સંચિન્ત્ય વાનરઃ ॥ 3-148-73 (21560)
પ્રાજૃમ્ભત મહાકાયો હનૂમાન્નામ વાનરઃ।
કદલીષણ્ડમધ્યસ્થો નિદ્રાવશગતસ્તદા ॥ 3-148-74 (21561)
`તેન શબ્દેન મહતા વ્યબુધ્યત મહાકપિઃ'।
જૃમ્ભમાણઃ સુવિપુલં શક્રધ્વજમિવોચ્છ્રિતમ્।
આસ્ફોટયચ્ચલાઙ્ગૂલમિન્દ્રાશનિસમસ્વનમ્ ॥ 3-148-75 (21562)
તસ્ય લાઙ્ગૂલનિનદં પર્વતઃ સુગુહામુખૈઃ।
ઉદ્ગારમિવ ગૌર્નર્દન્નુત્સસર્જ સમન્તતઃ ॥ 3-148-76 (21563)
લાઙ્ગૂલાસ્ફોટશબ્દાચ્ચ ચલિતઃ સ મહાગિરિઃ।
વિઘૂર્ણમાનશિખરઃ સમન્તાત્પર્યશીર્યત ॥ 3-148-77 (21564)
સ લાઙ્ગૂલરવસ્તસ્ય મત્તવારણનિસ્વનમ્।
અન્તર્ધાયવિચિત્રેષુ ચચાર ગિરિસાનુષુ ॥ 3-148-78 (21565)
સ ભીમસેનસ્તચ્છ્રુત્વા સંપ્રહૃષ્ટતનૂરુહઃ।
શબ્દપ્રભવમન્વિચ્છંશ્ચચાર કદલીવનમ્ ॥ 3-148-79 (21566)
કદલીવનમધ્યસ્થમથ પીને શિલાતલે।
દદર્શ સુમહાબાહુર્વાનરાધિપતિં તદા ॥ 3-148-80 (21567)
વિદ્યુત્સંપાતદુષ્પ્રેક્ષં વિદ્યુત્સંપાતપિઙ્ગલમ્।
વિદ્યુત્સંપાતનિનદં વિદ્યુત્સંપાતચઞ્ચલમ્ ॥ 3-148-81 (21568)
બાહુસ્વસ્તિકવિન્યસ્તપીનવૃત્તશિરોધરમ્।
સ્કન્ધભૂયિષ્ઠકાયત્વાત્તનુમધ્યકટીતટમ્ ॥ 3-148-82 (21569)
કિંચિચ્ચાભુગ્નશીર્ષેણ દીર્ઘરોમાઞ્ચિતેન ચ।
લાઙ્ગૂલેનોર્ધ્વગતિના ધ્વજેનેવ વિરાજિતમ્ ॥ 3-148-83 (21570)
હ્રસ્વૌષ્ઠં તામ્રજિહ્વાસ્યં રક્તકર્ણં ચલદ્ધુવમ્।
અપશ્યદ્વદનં તસ્ય રશ્મિવન્તમિવોડુપમ્ ॥ 3-148-84 (21571)
વદનાભ્યન્તરગતૈઃ શુક્લૈર્દન્તૈરલંકૃતમ્।
કેસરોત્કરસંમિશ્રમશોકાનામિવોત્કરમ્ ॥ 3-148-85 (21572)
હિરણ્મયીનાં મધ્યસ્થં કદલીનાં મહાદ્યુતિમ્।
દીપ્યમાનેન વપુષા સ્વર્ચિષ્મન્તમિવાનલમ્।
નિરીક્ષન્તમપત્રસ્તં લોચનૈર્મધુપિઙ્ગલૈઃ ॥ 3-148-86 (21573)
તં વાનરવરં ધીમાનતિકાયં મહાબલમ્।
સ્વર્ગપન્થાનમાવૃત્ય હિમવન્તમિવ સ્તિતમ્ ॥ 3-148-87 (21574)
દૃષ્ટ્વા ચૈનં મહાબાહુરેકં તસ્મિન્મહાવને।
અથોપસૃત્યતરસા ભીમો ભીમપરાક્રમઃ ॥ 3-148-88 (21575)
સિંહનાદં ચકારોગ્રં વજ્રાશનિસમં બલી।
તેન શબ્દેન ભીમસ્ય વિત્રેસુર્મૃગપક્ષિણઃ ॥ 3-148-89 (21576)
હનૂમાંશ્ચ મહાસત્વ ઈષદુન્મીલ્ય લોચને।
દૃષ્ટ્વા તમથ સાવજ્ઞં લોચનૈર્મધુપિઙ્ગલૈઃ ॥ 3-148-90 (21577)
`તતઃ પવનજઃ શ્રીમાનન્તિકસ્થં મહૌજસમ્'।
સ્મિતેન ચૈનમાસાદ્યહનૂમાનિદમબ્રવીત્ ॥ 3-148-91 (21578)
કિમર્થં સરુજસ્તેઽહં સુખસુપ્તઃ પ્રબોધિતઃ।
નનુ નામ ત્વયા કાર્યા દયા ભૂતેષુ જાનતા ॥ 3-148-92 (21579)
વયં ધર્મં ન જાનીમસ્તિર્યગ્યોનિમુપાશ્રિતાઃ।
નરાસ્તુ બુદ્ધિસંપન્ના દયાં કુર્વન્તિ જન્તુષુ ॥ 3-148-93 (21580)
ક્રૂરેષુ કર્મસુ કથં દેહવાક્ચિત્તદૂષિષુ।
ધર્મઘાતિષુ સજ્જન્તે બુદ્દિમન્તો ભવદ્વિધાઃ ॥ 3-148-94 (21581)
ન ત્વં ધર્મં વિજાનાસિ વૃદ્ધા નોપાસિતાસ્ત્વયા।
અલ્પબુદ્ધિતયા બાલ્યાદુત્સાદયસિ યન્મૃગાન્ ॥ 3-148-95 (21582)
બ્રૂહિ કસ્ત્વં કિમર્થં વા કિમિદં વનમાગતઃ।
વર્જિતં માનુષૈર્ભાવૈસ્તથૈવ પુરુષૈરપિ ॥ 3-148-96 (21583)
ક્વ ચ ત્વયાઽદ્યગન્તવ્યં પ્રબ્રૂહિ પુરુષર્ષભ।
અતઃ પરમગમ્યોઽયં પર્વતઃ સુદુરારુહઃ ॥ 3-148-97 (21584)
વિના સિદ્ધગતિં વીર ગતિરત્ર ન વિદ્યતે।
[દેવલોકસ્ય માર્ગોઽયમગમ્યો માનુષૈઃ સદા] ॥ 3-148-98 (21585)
કારુણ્યાત્ત્વામહં વીર વારયામિ નિબોધ મે।
નાતઃ પરં ત્વયા શક્યં ગન્તુમાશ્વસિહિ પ્રભો ॥ 3-148-99 (21586)
સ્વાગતં સર્વથૈવેહ તવાદ્ય મનુજર્ષભ।
ઇમાન્યમૃતકલ્પાનિ મૂલાનિ ચ ફલાનિ ચ ॥ 3-148-100 (21587)
ભક્ષયિત્વા નિવર્તસ્વ મા વૃથા પ્રાપ્સ્યસે વધમ્।
ગ્રાહ્યં યદિ વચો મહ્યં હિતં મનુજપુઙ્ગવ ॥ 3-148-101 (21588)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારેત અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ અષ્ટચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 248 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-148-3 પુષ્પવિકચૈર્વિકસિતકુસુમૈઃ ॥ 3-148-6 પૂર્વોત્તરે ઐશાનકોણે ॥ 3-148-8 સૌગન્ધિકં પદ્મજાતિભેદઃ ॥ 3-148-9 સંસ્થાનમાકારઃ ॥ 3-148-10 હરેઃ આહર। ઇદમે તજ્જાતીયમ્ ॥ 3-148-15 પ્રભિન્નો મત્તઃ ॥ 3-148-16 માતરિશ્વનો વાયોઃ ॥ 3-148-23 પિતુર્યથા પુત્રસ્પર્શઃ શીતસ્તાદૃક્ સ્પર્શવતા વાયુનેત્યર્થઃ ॥ 3-148-24 પિત્રા વાયુના ॥ 3-148-26 ધાતુવિચ્છેદૈર્ધાતુભેદૈઃ। અઙ્ગુલૈરિવ વિષમચ્છદૈઃ સપ્તપર્ણાદિભિર્નાનાધાતુરઞ્જિતપત્રૈઃ। આઞ્જનેતિ કૃષ્ણધાતુગ્રહણમ્। પીતકૃષ્ણશ્વેતધાતુભિરિત્યર્થઃ ॥ 3-148-27 પયોધરૈર્મેઘૈઃ ॥ 3-148-28 દરી બિલગૃહમ્। કદરં મહાપ્રપાતઃ ॥ 3-148-29 વિષાણાગ્રૈર્દન્તાગ્રૈઃ। શિલાઃ સમપાષાણાઃ શયનાસનયોગ્યાઃ। ઉપલાસ્તદન્યે ॥ 3-148-30 શષ્પં બાલતૃણમ્। કબલો ગ્રાસસ્તદ્યુક્તૈઃ ॥ 3-148-33 વારણાનામપિ વારણઃ નિવારકઃ સંગ્રામાદૌ ॥ 3-148-34 વિચેષ્ટિતૈર્વ્યાવૃત્તાભિઃ નિશ્ચેષ્ટાભિરેકાગ્રાભિરિત્યર્થઃ ॥ 3-148-35 રૂપસ્ય સૌન્દર્યસ્ય ॥ 3-148-41 નિર્ઘાત ઉત્પાતઃ। પર્વસુ ઉત્સવેષુ ॥ 3-148-42 પોથયન્ મર્દયન્ ॥ 3-148-43 લતા ભૂચરા। બલ્લી વૃક્ષચરેતિ ભેદઃ ॥ 3-148-49 રથાઙ્ગસાહ્વાઃ ચક્રસમાનનામાનશ્ચક્રવાકા ઇતિયાવત્। દાત્યૂહઃ મયૂરશ્ચાતકો વા ॥ 3-148-50 કરેણુશરેણ હસ્તિનીકૃતેવોત્તેજનેન પીજિતાઃ। શરસ્તૂતેજને વાણે ઇતિભેદિની ॥ 3-148-56 આસ્ત્રાવી મત્તઃ ॥ 3-148-64 નલિનોત્પલં પદ્મપુષ્પમ્ ॥ 3-148-68 આસ્ફોટિતં બાહુધાતઃ ॥ 3-148-71 દિવંરામં માર્ગં સ્વર્ગમાર્ગમ્ ॥ 3-148-72 એકાયને અતિસંકુચિતે ॥ 3-148-76 ઉદ્ગારં રપ્રતિશબ્દં ગૌરિવ ઉત્સસર્જ ॥ 3-148-82 બાહોઃ સ્વસ્તિકં ચતુરશ્રં મૂલં અંસ ઇતિ યાવત્ તત્ર ન્યસ્તકધરમિત્યર્થઃ। તત્ર હેતુઃ સ્કન્ધેતિ। વિપુલાંસત્વાદિત્યર્થઃ ॥ 3-148-84 ઉડુપં ચન્દ્રમ્ ॥ 3-148-85 અશોકાનામશોકપુષ્પાણામ્ ॥ 3-148-92 સરુજઃ સપીડઃ। તે સ્વયા ॥ 3-148-99 આશ્વસિહિ વિશ્વાસં કુરુ ॥ 3-148-101 મહ્યં મમ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 149
॥ શ્રીઃ ॥
3.149. અધ્યાયઃ 149
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ભીમેન સ્વમાર્ગાદપસરણં ચોદિતેન હનુમતા તંપ્રતિ અપસરણે સ્વસ્યાશક્તિકથનપૂર્વકં સ્વબાલોદ્ધરણેન ગમનચોદના ॥ 1 ॥ પ્રયતનેઽપિ પુચ્છચાલનેઽપ્યસમર્થેન ભીમેન તંપ્રતિ તત્પ્રભવાદિપ્રશ્નઃ ॥ 2 ॥ હનુમતા સ્વપ્રભવાદિકથનપૂર્વકં રામકથકથનારમ્ભઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-149-0 (21589)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-149-0x (2262)
એતચ્છ્રુત્વા વચસ્તસ્ય વાનરેન્દ્રસ્ય ધીમતઃ।
ભીમસેનસ્તદા વીરઃ પ્રોવાચામિતવિક્રમઃ ॥ 3-149-1 (21590)
ભીમ ઉવાચ। 3-149-2x (2263)
કો ભવાન્કિંનિમિત્તં વા વાનરં વપુરાશ્રિતઃ।
બ્રાહ્મણાનન્તરો વર્ણઃ ક્ષત્રિયસ્ત્વાઽનુપૃચ્છતિ ॥ 3-149-2 (21591)
કૌરવઃ સોમવંશીયઃ કુન્ત્યા ગર્ભેણ ધારિતઃ।
પાણ્ડવો વાયુતનયો ભીમસેન ઇતિ શ્રુતઃ ॥ 3-149-3 (21592)
સ વાક્યં ભીમસેનસ્ય સ્મિતેન પ્રતિગૃહ્ય તત્।
હનુમાન્વાયુતનયો વાયુપુત્રમભાષત ॥ 3-149-4 (21593)
વાનરોઽહં ન તે માર્ગં પ્રદાસ્યામિ યથોપ્સિતમ્।
સાધુ ગચ્છ નિવર્તસ્વ મા ત્વં પ્રાપ્સ્યસિ વૈશસમ્ ॥ 3-149-5 (21594)
ભીમસેન ઉવાચ। 3-149-6x (2264)
વૈશસં વાઽસ્તુ યદ્વાન્યન્ન ત્વાં રપૃચ્ચામિ વાનર।
પ્રયચ્છ માર્ગમુત્તિષ્ઠ મા મત્તઃ પ્રાપ્સ્યસે વ્યથામ્ ॥ 3-149-6 (21595)
હનૂમાનુવાચ। 3-149-7x (2265)
નાસ્તિ શક્તિર્મમોત્થાતું જરયા ક્લેશિતો હ્યહમ્।
યદ્યવશ્યં પ્રયાતવ્યં લઙ્ઘયિત્વા પ્રયાહિ મામ્ ॥ 3-149-7 (21596)
ભીમ ઉવાચ। 3-149-8x (2266)
નિર્ગુણઃ પરમાત્મા તુ દેહં તે વ્યાપ્ય તિષ્ઠતે।
તમહં જ્ઞાનવિજ્ઞેયં નાવમન્યે ન લઙ્ઘયે ॥ 3-149-8 (21597)
યદ્યાગમૈર્ન વિદ્યાં ચ તમહં ભૂતભાવનમ્।
ક્રમેયં ત્વાં ગિરિં ચૈવ હનીમાનિવ સાગરમ્ ॥ 3-149-9 (21598)
હનૂમાનુવાચ। 3-149-10x (2267)
ક એષ હનુમાન્નામ સાગરો યેન લઙ્ઘિતઃ।
પૃચ્ચામિ ત્વાં નરશ્રેષ્ઠ કથ્યતાં યદિ શક્યતે ॥ 3-149-10 (21599)
ભીમ ઉવાચ। 3-149-11x (2268)
ભ્રાતા મમ ગુણશ્લાઘ્યો બુદ્ધિસત્વબલાન્વિતઃ।
રામાયણેઽતિવિખ્યાતઃ શ્રીમાન્વાનરપુઙ્ગવઃ ॥ 3-149-11 (21600)
રામપત્નીકૃતે યેન શતયોજનવિસ્તૃતઃ।
સાગરઃ પ્લવગેન્દ્રેણ ક્રમેણૈકેન લઙ્ઘિતઃ ॥ 3-149-12 (21601)
સ મે ભ્રાતા મહાવીર્યસ્તુલ્યોઽહં તસ્ તેજસા।
બલે પરાક્રમે યુદ્ધે શક્તોઽહં તવ નિગ્રહે ॥ 3-149-13 (21602)
`ઇમં દેશમનુપ્રાપ્તઃ કારણેનાસ્મિ કેનચિત્।'
ઉત્તિષ્ઠ દેહિ મે માર્ગં પશ્ય મે ચાદ્ય પૌરુષમ્।
મચ્છાસનમકુર્વાણં ત્વાં વા નેષ્યે યમક્ષયમ્ ॥ 3-149-14 (21603)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ 3-149-15x (2269)
વિજ્ઞાય તં બલોન્મત્તં બાહુવીર્યેણ દર્પિતમ્।
હૃદયેનાવહસ્યૈનં હનૂમાન્વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 3-149-15 (21604)
પ્રસીદ નાસ્તિ મે શક્તિરુત્થાતું જરયાઽનઘ।
મમાનુકમ્પયા ત્વેતત્પુચ્છમુત્સાર્ય ગમ્યતામ્ ॥ 3-149-16 (21605)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-149-17x (2270)
[એવમુક્તે હનુમતા હીનવીર્યપરાક્રમમ્।
મનસાઽચિનતયદ્ભીમઃ સ્વબાહુબલદર્પિતઃ ॥ 3-149-17 (21606)
પુચ્છે પ્રગૃહ્ય તરસા હીનવીર્યપરાક્રમમ્।
સાલોક્યમન્તકસ્યૈનં નયામ્યદ્યેહ વાનરમ્ ॥] 3-149-18 (21607)
સાવજ્ઞમથ વામેન સ્મયઞ્જગ્રાહ પાણિના।
ન ચાશકચ્ચાલયિતું ભીમઃ પુચ્છં મહાકપેઃ ॥ 3-149-19 (21608)
ઉચ્ચિક્ષેપ પુનર્દોર્ભ્યામિન્દ્રાયુધમિવોચ્છ્રિતમ્।
નોદ્ધર્તુમશકદ્ભીમો દોર્ભ્યામપિ મહાબલઃ ॥ 3-149-20 (21609)
ઉત્ક્ષિપ્તભ્રૂર્વિવૃત્તાક્ષઃ સંહતભ્રકુટીમુખઃ।
સ્વિન્નગાત્રોઽભવદ્ભીમો ન ચોદ્ધર્તુંશશાક તમ્ ॥ 3-149-21 (21610)
યત્નવાનપિ તુ શ્રીમાઁલ્લાઙ્ગૂલોદ્ધરણે તતઃ।
કપેઃ પાર્શ્વગતો ભીમસ્તસ્થૌ વ્રીડડાનતાનનઃ ॥ 3-149-22 (21611)
પ્રણિપત્ય ચ કૌન્તેયઃ પ્રાઞ્જલિર્વાક્યમબ્રવીત્।
પ્રસીદ કપિશાર્દૂલ દુરુક્તં ક્ષમ્યતાં મમ ॥ 3-149-23 (21612)
સિદ્ધો વા યદિ વા દેવો ગન્ધર્વો વાઽથ ગુહ્યકઃ।
પૃષ્ટઃ સન્કો મયા બ્રૂહિ કસ્ત્વં વાનરરૂપધૃત્ ॥ 3-149-24 (21613)
ન ચેદ્ગુહ્યં મહાબાહો શ્રોતવ્યં ચેદ્ભવેન્મમ।
શિષ્યવત્ત્વાં તુ પૃચ્છામિ ઉપપન્નોઽસ્મિ તેઽનઘ ॥ 3-149-25 (21614)
હનૂમાનુવાચ। 3-149-26x (2271)
યત્તે મમ પરિજ્ઞાને કૌતૂહલમરિંદમ।
તત્સર્વમખિલેન ત્વં શૃણુ પાણ્ડવનન્દન ॥ 3-149-26 (21615)
અહં કેસરિણઃ ક્ષેત્રે વાયુના જગદાયુષા।
જાતઃ કમલપત્રાક્ષ હનૂમાન્નામ વાનરઃ ॥ 3-149-27 (21616)
સૂર્યપુત્રં ચ સુગ્રીવં શક્રપુત્રં ચ વાલિનમ્।
સર્વવાનરરાજાનૌ સર્વવાનરયૂથપાઃ ॥ 3-149-28 (21617)
ઉપતસ્થુર્મહાવીર્યા મમ ચામિત્રકર્શન।
સુગ્રીવેણાભવત્પ્રીતિરનિલસ્યાગ્નિના યથા ॥ 3-149-29 (21618)
નિકૃતઃ સ તતો ભ્રાત્રા કસ્મિંશ્ચિત્કારણાન્તરે।
ઋશ્યમૂકે મયા સાર્ધં સુગ્રીવો ન્યવસચ્ચિરમ્ ॥ 3-149-30 (21619)
અથ દાશરથિર્વીરો રામો નામ મહાબલઃ।
વિષ્ણુર્માનુષરૂપેણ ચચાર વસુધાતલમ્ ॥ 3-149-31 (21620)
સ પિતુઃ પ્રિયમન્વિચ્છન્સહભાર્યઃ સહાનુજઃ।
સધનુર્ધન્વિનાંશ્રેષ્ઠો દણ્ડકારણ્યમાશ્રિતઃ ॥ 3-149-32 (21621)
તસ્ય ભાર્યા જનસ્થાનાચ્છલેનાપહૃતા બલાત્।
રાક્ષસેન્દ્રેણ બલિના રાવણેન દુરાત્મના ॥ 3-149-33 (21622)
સુવર્ણરત્નચિત્રેણ મૃગરૂપેણ રક્ષસા।
વઞ્ચયિત્વા નરવ્યાઘ્રં મારીચેન તદાઽનઘ ॥ 3-149-34 (21623)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ એકોનપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 149 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-149-5 વૈશસં વિરોધમ્ ॥ 3-149-9 ભૂતભાવનં ભૂતાનાં વિયદાદીનાં જરાયુજાદીનાં ચ ભાવનં રચનં યસ્માત્તમ્ ॥ 3-149-12 ક્રમેણ પાદવિક્ષેપેન ॥ 3-149-17 એવમુક્તે સતિ। તમિત્યધ્યાહારઃ। તં હીનવીર્યપરાક્રમં મનસાઽવિન્તયન્મેને ॥ 3-149-29 મમ ચ સુગ્રીવેણ પ્રીતિરભવત્ ॥ 3-149-30 નિકૃતઃ નિરસ્તઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 150
॥ શ્રીઃ ॥
3.150. અધ્યાયઃ 150
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
હનુમતા ભીમંપ્રતિ સમગ્રરામકથાકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-150-0 (21624)
હનૂમાનુવાચ। 3-150-0x (2272)
હૃતદારઃ સહ ભ્રાત્રા પત્નીં માર્ગન્સ રાઘવઃ।
દૃષ્ટવાઞ્શૈલશિખરે સુગ્રીવં વાનરર્ષભમ્ ॥ 3-150-1 (21625)
તેન તસ્યાભવત્સખ્યં રાઘવસ્ય મહાત્મનઃ।
સ હત્વા વાલિનં રાજ્યે સુગ્રીવં પ્રત્યપાદયત્ ॥ 3-150-2 (21626)
સ રાજ્યં પ્રાપ્ય સુગ્રીવઃ સીતાયાઃ પરિમાર્ગણે।
વાનરાન્પ્રેષયામાસ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 3-150-3 (21627)
તતો વાનરકોટીભિઃ સહિતોઽહં નરર્ષભ।
સીતાં માર્ગન્મહાબાહો પ્રસ્થિતો દક્ષિણાં દિશમ્ ॥ 3-150-4 (21628)
તતઃ પ્રવૃત્તિઃ સીતાયા ગૃધ્રેણ સુમહાત્મના।
સંપાતિના સમાખ્યાતા રાવણસ્ય નિવેશને ॥ 3-150-5 (21629)
તતોઽહં કાર્યસિદ્ધ્યર્થં રામસ્યાક્લિષ્ટકર્મણઃ।
શતયોજનવિસ્તારમર્ણવં સહસા પ્લુતઃ ॥ 3-150-6 (21630)
અહં સ્વવીર્યાદુત્તીર્ય સાગરં મકરાલયમ્।
સુતાં જનકરાજસ્ય સીતાં સુરરસુતોપમામ્ ॥ 3-150-7 (21631)
દૃષ્ટવાન્ભરતશ્રેષ્ઠ રાવણસ્ય નિવેશને।
સમેત્ય તામહં દેવીં વૈદેહીં રાઘવપ્રિયામ્ ॥ 3-150-8 (21632)
દગ્ધ્વા લઙ્કામશેષેણ સાદૃપ્રાકારતોરણામ્।
પ્રત્યાગતશ્ચાસ્ય પુનર્નામ તત્રપ્રકાશ્ય વૈ ॥ 3-150-9 (21633)
મદ્વાક્યં ચાવધાર્યાશુ રામો રાજીવલોચનઃ।
અબદ્ધપૂર્વમન્યૈશ્ચ બદ્ધ્વા સેતું મહોદધૌ।
વૃતો વાનરકોટીભિઃ સમુત્તીર્ણો મહાર્ણવમ્ ॥ 3-150-10 (21634)
તતો રરામેણ વીર્યેણ હત્વા તાન્સર્વરાક્ષસાન્।
રણે તુ રાક્ષસગણં રાવણં લોકરાવણમ્ ॥ 3-150-11 (21635)
નિશાચરેનદ્રં હત્વા તુ સભ્રાતૃસુતબાન્ધવમ્।
રાજ્યેઽભિષિચ્ય લઙ્કાયાં રાક્ષસેન્દ્રં વિભીષણમ્ ॥ 3-150-12 (21636)
ધાર્મિકં ભક્તિમન્તં ચ ભક્તાનુગતવત્સલઃ।
પ્રત્યાહૃત્ય તતઃ સીતાં નષ્ટાં વેદશ્રુતિં યથા ॥ 3-150-13 (21637)
તયૈવ સહિતઃ સાધ્વ્યા પત્ન્યા રામો મહાયશાઃ।
ગત્વા તતોઽતિત્વરિતઃ સ્વાં પુરીં રઘુનન્દનઃ।
અધ્યાવસત્તતોઽયોધ્યામયોધ્યાં દ્વિષતાં પ્રભુઃ ॥ 3-150-14 (21638)
તતઃ પ્રતિષ્ઠિતો રાજ્યે રામો નૃપતિસત્તમઃ।
વરં મયા યાચિતોઽસૌ રામો રાજીવલોચનઃ ॥ 3-150-15 (21639)
યાવદ્રામકથેયં તે ભવેલ્લોકેષુ શત્રુહન્।
તાવજ્જીવેયમિત્યેવં તથાઽસ્ત્વિતિ ચ સોબ્રવીત્ ॥ 3-150-16 (21640)
સીતાપ્રસાદાચ્ચ સદા મામિહસ્થમરિંદમ।
ઉપતિષ્ઠન્તિ દિવ્યા હિ ભોગા ભીમ યથેપ્સિતાઃ ॥ 3-150-17 (21641)
દશવર્ષસહસ્રાણિ દશવર્ષશતાનિ ચ।
રાજ્યં કારિતવાન્રામસ્તતઃ સ્વભવનં ગતઃ ॥ 3-150-18 (21642)
તદિહાપ્સરસસ્તાત ગન્ધર્વાશ્ચ સદાઽનઘ।
તસ્ય વીરસ્ય ચરિતં ગાયન્ત્યો રમયન્તિ મામ્ ॥ 3-150-19 (21643)
અયં ચ માર્ગો મર્ત્યાનામગમ્યઃ કુરુનન્દન।
તતોઽહં રુદ્ધવાન્માર્ગં તવેમં દેવસેવિતમ્ ॥ 3-150-20 (21644)
`ત્વામનેન પથા યાન્તં યક્ષો વા રાક્ષસોપિ વા'।
ધર્ષયેદ્વા શપેદ્વાઽપિ મા કશ્ચિદિતિ ભારત ॥ 3-150-21 (21645)
દિવ્યો દેવપથો હ્યેષ નાત્ર ગચ્છન્તિ માનુષાઃ।
યદર્થમાગતશ્ચાસિ અત એવ સરશ્ચ તત્ ॥ 3-150-22 (21646)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ પઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 150 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-150-8 સમેત્ય વિદિત્વા સંભાષણાદિના નિશ્ચિત્યેત્યર્થઃ ॥ 3-150-9 અસ્ય રામસ્ય। તત્ર લઙ્કાયામ્ ॥ 3-150-10 અવધાર્ય નિશ્ચિત્ય ॥ 3-150-11 લોકરાવણં લોકપીડાકરમ્ ॥ 3-150-14 અયોધ્યાં યોદ્ધુમશક્યામ્ ॥ 3-150-18 કારિતવાન્ કૃતવાન્। સ્વાર્થે ણિચ્। સ્વભવનં વૈકુણ્ઠમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 151
॥ શ્રીઃ ॥
3.151. અધ્યાયઃ 151
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ભીમેન જલધિલઙ્ઘનકલિકપૃથુરૂપપ્રદર્શનં પ્રાર્થિતેન હનુમતા તંપ્રતિ એતત્કાલિકૈસ્તાત્કાલિકરૂપસ્ય દુર્નિરીક્ષતાકથનપૂર્વકં કૃતાદિયુગધર઼્મપ્રતિપાદનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-151-0 (21647)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-151-0x (2273)
એવમુક્તો મહાબાહુર્ભીમસેનઃ પ્રતાપવાન્।
પ્રણિપત્ય તતઃ પ્રીત્યા ભ્રાતરં હૃષ્ટમાનસઃ ॥ 3-151-1 (21648)
ઉવાચ શ્લક્ષ્ણયા વાચા હનૂમન્તં કપીશ્વરમ્।
મત્તો ધન્યતરો નાસ્તિ યદાર્યં દૃષ્ટવાનહમ્ ॥ 3-151-2 (21649)
અનુગ્રહો મે સુમહાંસ્તૃપ્તિશ્ચ તવ દર્શનાત્।
એતત્તુ કૃતમિચ્છામિ ત્વયાઽઽર્યેણ પ્રિયં મમ ॥ 3-151-3 (21650)
યત્ત્વેતદાસીત્પ્લવતઃ સાગરં મકરાલયમ્।
રૂપમપ્રતિમં વીર તદિચ્છામિ નીરીક્ષિતુમ્ ॥ 3-151-4 (21651)
એવં તુષ્ટો મભિષ્યામિ શ્રદ્ધાસ્યામિ ચ તે વચઃ।
એવમુક્તઃ સ તેજસ્વી પ્રહસ્ય હરિરબ્રવીત્ ॥ 3-151-5 (21652)
ન તચ્છક્યં ત્વયા દ્રષ્ટું રૂપં નાન્યેન કેનચિત્।
કાલાવસ્થા તદા હ્યન્યા વર્તતે સા ન સાંપ્રતમ્।
`તતોઽદ્ય દુષ્કરં દ્રષ્ટું મમ રૂપં નરોત્તમ' ॥ 3-151-6 (21653)
અન્યઃ કૃતયુગે કાલશ્રેતાયાં દ્વાપરે પરઃ।
અયં પ્રધ્વંસનઃ કાલો નાદ્ય તદ્રૂપમસ્તિ મે ॥ 3-151-7 (21654)
ભૂમિર્નદ્યો નગાઃ શૈલાઃ સિદ્ધા દેવા મહર્ષયઃ।
કાલં સમનુવર્તન્તે યથા ભાવા યુગેયુગે ॥ 3-151-8 (21655)
`કાલંકાલં સમાસાદ્ય નરાણાં નરપુઙ્ગવ'।
બલવર્ષ્મપ્રભાવા હિ પ્રહીયન્ત્યુદ્ભવન્તિ ચ ॥ 3-151-9 (21656)
તદલં બત તદ્રૂપં દ્રષ્ટું કુરુકુલોદ્વહ।
યુગં સમનુવર્તામિ કાલો હિ દુરતિક્રમઃ ॥ 3-151-10 (21657)
ભીમ ઉવાચ। 3-151-11x (2274)
યુગસઙ્ખ્યાં સમાચક્ષ્વ આચારં ચ યુગેયુગે।
ધર્મકામાર્થભાવાંશ્ચ કર્મવીર્યે ભવાભવૌ ॥ 3-151-11 (21658)
હનૂમાનુવાચ। 3-151-2x (2275)
કૃતં નામ યુગં શ્રેષ્ઠં યત્રધર્મઃ સનાતનઃ।
કૃતમેવ ન કર્તવ્યં તસ્મિન્કાલે યુગોત્તમે ॥ 3-151-12 (21659)
ન તત્ર ધર્માઃ સીદન્તિ ક્ષીયન્તે ન ચ વૈ પ્રજાઃ।
તતઃ કૃતયુગં નામ કાલેન ગુણતાં ગતમ્ ॥ 3-151-13 (21660)
દેવદાનવગન્ધર્વયક્ષરાક્ષસપન્નગાઃ।
નાસન્કૃતયુગે તાત તદા ન ક્રયવિક્રયઃ ॥ 3-151-14 (21661)
ન સામઋગ્યજુર્વર્ણાઃ ક્રિયા નાસીચ્ચ માનવી।
અભિધ્યાય ફલં તત્ર ધર્મઃ સંન્યાસ એવ ચ ॥ 3-151-15 (21662)
ન તસ્મિન્યુગસંસર્ગે વ્યાધયો નેન્દ્રિયક્ષયઃ।
નાસૂયા નાપિ રુદિતં ન દર્પો નાપિ વૈકૃતમ્ ॥ 3-151-16 (21663)
ન વિગ્રહઃ કુતસ્તન્દ્રી ન દ્વેષો ન ચ પૈશુનમ્।
ન ભયં નાપિ સંતાપો ન ચેર્ષ્યા ન ચ મત્સરઃ ॥ 3-151-17 (21664)
તતઃ પરમકં બ્રહ્મ સા ગતિર્યોગિનાં પરા।
આત્મા ચ સર્વભૂતાનાં શુક્લો નારાયણસ્તદા ॥ 3-151-18 (21665)
બ્રાહ્મણઆઃ ક્ષત્રિયા વૈશ્યાઃ શૂદ્રાશ્ચ કૃતલક્ષણાઃ।
કૃતે યુગે સમભવન્સ્વકર્મનિરતાઃ પ્રજાઃ ॥ 3-151-19 (21666)
સમાશ્રયં સમાચારં સમજ્ઞાનં ચ કેવલમ્।
તદા હિ સમકર્માણો વર્ણા ધર્માનવાપ્નુવન્ ॥ 3-151-20 (21667)
એકદેવસદાયુક્તા એકમન્ત્રવિધિક્રિયાઃ।
પૃથગ્ધર્માસ્ત્વેકવેદા ધર્મમેકમનુવ્રતાઃ ॥ 3-151-21 (21668)
ચાતુરાશ્રમ્યયુક્તેન કર્મણા કાલયોગિના।
અકામફલસંયોગાત્પ્રાપ્નુવન્તિ પરાં ગતિમ્ ॥ 3-151-22 (21669)
આત્મયોગસમાયુક્તો ધર્મોઽયં કૃતલક્ષણઃ।
કૃતે યુગે ચતુષ્પાદશ્ચાતુર્વર્ણ્યસ્ય શાશ્વતઃ ॥ 3-151-23 (21670)
`કામઃ કામયમાનેષુ બ્રાહ્મણેષુ તિરોહિતઃ'।
એતત્કૃતયુગં નામ ત્રૈગુણ્યપરિવર્જિતમ્ ॥ 3-151-24 (21671)
ત્રેતામપિ નિબોધ ત્વં યસ્મન્સત્રં પ્રવર્તતે।
પાદેન હ્રસતે ધર્મો રક્તતાં યાતિ ચાચ્યુતઃ ॥ 3-151-25 (21672)
સત્યપ્રવૃત્તાશ્ચ નરાઃ ક્રિયા ધર્મપરાયણાઃ।
તતો યજ્ઞાઃ પ્રવર્તન્તે ધર્માશ્ચવિવિધાઃ ક્રિયાઃ ॥ 3-151-26 (21673)
ત્રેતાયાં ભાવસંકલ્પાઃ ક્રિયાદાનફલોપગાઃ।
પ્રચલન્તિ ન વૈ ધર્માત્તપોદાનપરાયણાઃ।
સ્વધર્મસ્થાઃ ક્રિયાવન્તો નરાસ્ત્રેતાયુગેઽભવન્ ॥ 3-151-27 (21674)
દ્વાપરે ચ યુગે ધર્મો દ્વિભાગો નઃ પ્રવર્તતે।
વિષ્ણુર્વૈ પીતતાં યાતિ ચતુર્ધા વેદ એવ ચ ॥ 3-151-28 (21675)
તતોઽન્યે ચ ચતુર્વેદાસ્ત્રિવેદાશ્ચ તથા પરે।
દ્વિવેદાશ્ચૈકવેદાશ્ચાપ્યનૃચશ્ચ તથા પરે ॥ 3-151-29 (21676)
એવં શાસ્ત્રેષુ ભિનનેષુ બહુધા નીયતે ક્રિયા।
તપોદાનપ્રવૃત્તા ચ રાજસી ભવતિ પ્રજા ॥ 3-151-30 (21677)
એકવેદસ્ય ચાજ્ઞાનાદ્વેદાસ્તે બહવઃ કૃતાઃ।
સત્યસ્ય ચેહ વિભ્રંશાત્સત્યે કશ્ચિદવસ્થિતઃ ॥ 3-151-31 (21678)
સત્યાત્પ્રચ્યવમાનાનાં વ્યાઘયો બહવોઽભવન્।
કામાશ્ચોપદ્રવાશ્ચૈવ તદા વૈ દૈવકારિતાઃ ॥ 3-151-32 (21679)
યૈરર્દ્યભાનાઃ સુભૃશં તપસ્તપ્યન્તિ માનવાઃ।
કામકામાઃ સ્વર્ગકામા યજ્ઞાંસ્તન્વન્તિ ચાપરે ॥ 3-151-33 (21680)
એવં દ્વાપરમાસાદ્ય પ્રજાઃ ક્ષીયન્ત્યધર્મતઃ।
પાદેનૈકેન કૌન્તેય ધર્મઃ કલિયુગે સ્થિતઃ ॥ 3-151-34 (21681)
તામસં યુગમાસાદ્ય કૃષ્ણો ભવતિ કેશવઃ।
વેદાચારાઃ પ્રશામ્યન્તિ ધર્મયજ્ઞક્રિયાસ્તથા ॥ 3-151-35 (21682)
ઈતયો વ્યાધયસ્તન્દ્રી દોષાઃ ક્રોધાદયસ્તથા।
ઉપદ્રવાઃ પ્રવર્તન્તે આધયો વ્યાધયસ્તથા ॥ 3-151-36 (21683)
યુગેષ્વાવર્તમાનેષુ ધર્મો વ્યાવર્તતે પુનઃ।
ધર્મે વ્યાવર્તમાને તુ લોકો વ્યાવર્તતે પુનઃ ॥ 3-151-37 (21684)
લોકે ક્ષીણે ક્ષયં યાનતિ ભાવા લોકપ્રવર્તકાઃ।
યુગક્ષયકૃતા ધર્માઃ પ્રાર્થનાનિ વિકુર્વતે ॥ 3-151-38 (21685)
એતત્કલિયુગં નામ અચિરાદ્યત્પ્રવર્તતે।
યુગાનુવર્તનં ત્વેતત્કુર્વન્તિ ચિરજીવિનઃ ॥ 3-151-39 (21686)
યચ્ચ તે મત્પરિજ્ઞાને કૌતૂહલમરિંદમ।
અનર્થકેષુ કો ભાવઃ પુરુષસ્ય વિજાનતઃ ॥ 3-151-40 (21687)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ।
યુગસઙ્ખ્યાં મહાબાહો સ્વસ્તિ પ્રાપ્નુહિ ગમ્યતામ્ ॥ 3-151-41 (21688)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્તયાત્રાપર્વણિ એકપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 151 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-151-3 એકં તુ કૃતમિચ્છામીતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-151-5 હરિર્વાનરઃ ॥ 3-151-9 વર્ષ્મ શરીરમ્ ॥ 3-151-11 ભાવાન્ તત્ત્વાનિ। કર્મ શુભાશુભમ્। વીર્યં ફલોદયપર્યન્તં શક્તિઃ। ભવાભવાવુત્પત્તિવિનાશૌ ઐશ્વર્યાનૈશ્વર્યે વા ॥ 3-151-12 કૃતમેવ સર્વે કૃતકૃત્યા એવેત્યર્થઃ। તતએવ હેતોઃ કૃતયુગં નામ ॥ 3-151-15 ત્રયીધર્મસ્ય ચિત્તશુદ્ધ્યર્થત્વાત્તસ્યાશ્ચ તદાનીં સ્વભાવસિદ્ધત્વાન્ન સામાદીન્યાસન્। માનવીક્રિયા કૃષ્યાદ્યારમ્ભરૂપા। કિંતુ અભિધ્યાય ફલં સંકલ્પાદેવ સર્વં સંપદ્યત ઇત્યર્થઃ ॥ 3-151-16 વૈકૃતં કપટમ્ ॥ 3-151-17 વિગ્રહો વૈરમ્। તન્દ્રી આલસ્યમ્। ઈર્ષ્યા અક્ષમા। મત્સરઃ પરોત્કર્ષાસહિષ્ણુત્વમ્ ॥ 3-151-18 તતોઽસૂયાદિત્યાગાત્ પરમકં પરમાનન્દાત્મકં બ્રહ્મ પ્રાપ્યત ઇતિ શેષઃ। ગતિઃ પ્રાપ્યમ્। શ્વેતરક્તપીતકૃષ્ણરૂપાણિ ક્રમેણ કૃતાદિષુ ભવન્તીતિ કૃતે નારાયણઃ શુક્લ ઇત્યુક્તમ્ ॥ 3-151-33 યૈઃ વ્યાધિભિઃ કામૈશ્ચ ॥ 3-151-35 તામસં તમોગુણપ્રધાનં કલિમ્ ॥ 3-151-36 ઈતયઃ અતિવૃષ્ટ્યાદયઃ ॥ 3-151-37 વ્યાવર્તતે નશ્યતિ ॥ 3-151-38 ભાવાઃ ધર્મજ્ઞાનાદયઃ। પ્રાર્થનાનિ વિકુર્વતે। અન્યત્પ્રાર્થ્યતેઽન્યત્ જાયતે। પૌષ્ટિકમપિ કર્મ વિધિલોપાન્નાશકં ભવતીતિ ભાવઃ ॥ 3-151-39 ચિરજીવિનો માદૃશા અપિ યુગાનુવર્તિનઃ કાલાનુસારિણો ભવન્તિ ॥ 3-151-40 અનર્થકેષુ નિષ્પ્રયોજનેષુ। ભાવોઽભિનિવેશઃ ॥ 3-151-41 સ્વસ્તિ કલ્યાણમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 152
॥ શ્રીઃ ॥
3.152. અધ્યાયઃ 152
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
હનુમતા ભીમાય સમુદ્રતરણકાલિકપૃથુતરનિજરૂપપ્રદર્શનપૂર્વકં ચતુર્વર્ણધર્મનિરૂપણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-152-0 (21689)
ભીમસેન ઉવાચ। 3-152-0x (2276)
પૂર્વરૂપમદૃષ્ટ્વા તે ન યાસ્યામિ કથંચન।
યદિ તેઽહમનુગ્રાહ્યો દર્શયાત્માનમાત્મના ॥ 3-152-1 (21690)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-152-2x (2277)
એવમુક્તસ્તુ ભીમેન સ્મિતં કૃત્વા પ્લવંગમઃ।
તદ્રૂપં દર્શયામાસ યદ્વૈ સાગરલઙ્ઘને ॥ 3-152-2 (21691)
ભ્રાતુઃ પ્રિયમભીપ્સન્વૈ ચકાર સુમહદ્વપુઃ।
`તદ્રૂપં યત્પુરા તસ્ય બભૂવોદધિલઙ્ઘને' ॥ 3-152-3 (21692)
દેહસ્તસ્ય તતોઽતીવ વર્ધત્યાયામવિસ્તરૈઃ।
સદ્રુમં કદલીષણ્ડં છાદયન્નમિતદ્યુતિઃ ॥ 3-152-4 (21693)
ગિરિશ્ચોચ્છ્રયમાક્રમ્ય તસ્થૌ તત્ર ચ વાનરઃ।
સમુચ્છ્રિતમહાકાયો દ્વિતીય ઇવ પર્વતઃ ॥ 3-152-5 (21694)
તામ્રેક્ષણસ્તીક્ષ્ણદંષ્ટ્રો ભૃકુટીકૃતલોચનઃ।
દીર્ઘં લાઙ્ગૂલમાવિધ્ય દિશો વ્યાપ્ય સ્થિતઃ કપિઃ ॥ 3-152-6 (21695)
તદ્રૂપં મહદાલક્ષ્યભ્રાતુઃ કૌરવનન્દનઃ।
વિસિષ્મિયે તદા ભીમો જહૃષે ચ પુનઃ પુનઃ ॥ 3-152-7 (21696)
તમર્કમિવ તેજોભિઃ સૌવર્ણમિવ પર્વતમ્।
પ્રદીપ્તમિવ ચાકાશં દૃષ્ટ્વા ભીમો ન્યમીલયત્ ॥ 3-152-8 (21697)
આબભાષે ચ હનુમાન્ભીમસેનં સ્મયન્નિવ।
એતાવદિહ શક્તસ્ત્વં દ્રુષ્ટું રૂપં મમાનઘ ॥ 3-152-9 (21698)
વર્ધેઽહં ચાપ્યતો ભૂયો યાવન્મે મનસેપ્સિતમ્।
ભીમ શત્રુષુ ચાત્યર્થં વર્ધતે મૂર્તિરોજસા ॥ 3-152-10 (21699)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-152-11x (2278)
તદદ્ભુતં મહારૌદ્રં વિન્ધ્યપર્વતસન્નિભમ્।
દૃષ્ટ્વા હનૂમતો વર્ષ્મ સંભ્રાન્તઃ પવનાત્મજઃ ॥ 3-152-11 (21700)
પ્રત્યુવાચ તતો ભીમઃ સંપ્રહૃષ્ટતનૂરુહઃ।
કૃતાઞ્જલિરદીનાત્મા હનૂમન્તમવસ્થિતમ્ ॥ 3-152-12 (21701)
દૃષ્ટં પ્રમાણં વિપુલં શરીરસ્યાસ્ય તે વિભો।
સંહરસ્વ મહાવીર્ય સ્વયમાત્માનમાત્મના ॥ 3-152-13 (21702)
ન હિ શક્નોમિ ત્વાં દ્રષ્ટું દિવાકરમિવોદિતમ્।
અપ્રમેયમનાધૃષ્યં મૈનાકમિવ પર્વતમ્ ॥ 3-152-14 (21703)
વિસ્મયશ્ચૈવ મે વીર સુમહાન્મનસોઽદ્ય વૈ।
યદ્રામસ્ત્વયિ પાર્શ્વશ્થે સ્વયં રાવણમભ્યગાત્ ॥ 3-152-15 (21704)
ત્વમેવ શક્તસ્તાં લઙ્કાં સયોધાં સહરાવણામ્।
સ્વબાહુબલમાશ્રિત્ વિનાશયિતુમઞ્જસા ॥ 3-152-16 (21705)
ન હિ તે કિંચિદપ્રાપ્યં મારુતાત્મજ વિદ્યતે।
ન ચૈવ તવ પર્યાપ્તો રાવયણઃ સગણો યુધિ ॥ 3-152-17 (21706)
એવમુક્તસ્તુ ભીમેન હનૂમાન્પ્લવગોત્તમઃ।
પ્રત્યુવાચ તતો વાક્યં સ્નિગ્ધગમ્ભીરયા ગિરા ॥ 3-152-18 (21707)
એવમેતન્મહાબાહો યથા વદસિ ભારત।
ભીમસેન ન પર્યાપ્તો મમાસૌ રાક્ષસાધમઃ ॥ 3-152-19 (21708)
મયા તુ નિહતે તસ્મિન્રાવણે લોકકણ્ટકે।
કીર્તિર્નશ્યેદ્રાઘવસ્ય તત એતદુપેક્ષિતમ્ ॥ 3-152-20 (21709)
તેન વીરેણ તં હત્વા સગણં રાક્ષસાધમમ્।
આનીતા સ્વપુરં સીતા કીર્તિશ્ચ સ્થાપિતા નૃષુ ॥ 3-152-21 (21710)
તદ્ગચ્છ વિપુલપ્રજ્ઞ ભ્રાતુઃ પ્રિયહિતે રતઃ।
અરિષ્ટં ક્ષેમમધ્વાનં વાયુના પરિરક્ષિતઃ ॥ 3-152-22 (21711)
એષ પન્થાઃ કુરુશ્રેષ્ઠ સૌગન્ધિકવનાય તે।
દ્રક્ષ્યસે ધનદોદ્યાનં રક્ષિતં યક્ષરાક્ષસૈઃ ॥ 3-152-23 (21712)
ન ચ તે તરસા કાર્યઃ કુસુમાપચયઃ સ્વયમ્।
દૈવતાનિ હિ માન્યાનિ પુરુષેણ વિશેષતઃ ॥ 3-152-24 (21713)
બલિહોમનમસ્કારૈર્મન્ત્રૈશ્ચ ભરતર્ષભ।
દૈવતાનિ પ્રસાદં હિ ભક્ત્યા કુર્વન્તિ ભારત ॥ 3-152-25 (21714)
મા તાત સાહસં કાર્ષીઃ સ્વધર્મં પરિપાલય।
સ્વધર્મસ્થાપનં ધર્મં બુધ્યસ્વાગમયસ્વ ચ ॥ 3-152-26 (21715)
ન હિ ધર્મમવિજ્ઞાય વૃદ્ધાનનુપસેવ્ય ચ।
ધર્મો વૈ વેદિતું શક્યો બૃહસ્પતિસમૈરપિ ॥ 3-152-27 (21716)
અધર્મો યત્ર ધર્માખ્યો ધર્મશ્ચાધર્મસંજ્ઞિતઃ।
સ વિજ્ઞેયો વિભાગેન યત્રમુહ્યન્ત્યબુદ્ધયઃ ॥ 3-152-28 (21717)
આચારસંભવો ધર્મો ધર્માદ્વેદાઃ સમુત્થિતાઃ।
વેદૈર્યજ્ઞાઃ સમુત્પન્ના યજ્ઞૈર્દેવાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ ॥ 3-152-29 (21718)
વેદાચારવિધાનોક્તૈર્યજ્ઞૈર્ધાર્યન્તિ દેવતાઃ।
બૃહસ્પત્યુશનઃપ્રોક્તૈર્નયૈર્ધાર્યન્તિ માનવાઃ ॥ 3-152-20 (21719)
બલ્યાકરવણિજ્યાભિઃ કૃષ્યર્થૈર્યોનિપોષણૈઃ।
વાર્તયા ધાર્યતે સર્વં ધર્મૈરેતૈર્દ્વિજાતિભિઃ ॥ 3-152-31 (21720)
ત્રયી વાર્તા દણ્ડનીતિસ્તિસ્રો વિદ્યા વિજાનતામ્।
તાભિઃ સમ્યક્પ્રવૃત્તાભિર્લોકયાત્રા વિધીયતે ॥ 3-152-32 (21721)
સા ચેદ્ધર્મકૃતા ન સ્યાત્રયીધર્મમૃતે ભુવિ।
દણ્ડનીતિમૃતેચાપિ નિર્મર્યાદમિદં ભવેત્ ॥ 3-152-33 (21722)
વાર્તાધર્મે હ્યવર્તિન્યો વિનશ્યેયુરિમાઃ પ્રજાઃ।
સુપ્રવૃત્તૈસ્ત્રિભિર્હ્યેતૈર્ધર્મૈઃ સૂયન્તિ વૈ પ્રજાઃ ॥ 3-152-34 (21723)
દ્વિજાનામમૃતં ધર્મો હ્યેકશ્ચૈવૈકવર્ણકઃ।
યજ્ઞાધ્યયનદાનાનિ ત્રયઃ સાધારણાઃ સ્મૃતાઃ ॥ 3-152-35 (21724)
યાજનાધ્યાપને ચોભે બ્રાહ્મણાનાં પરિગ્રહઃ।
પાલનં ક્ષત્રિયાણાં વૈ વૈશ્યધર્મશ્ચ પોષણમ્ ॥ 3-152-36 (21725)
શુશ્રૂષા ચ દ્વિજાતીનાં શૂદ્રાણઆં ધર્મ ઉચ્યતે।
ભૈક્ષહોમવ્રતૈર્હીનાસ્તથૈવ ગુરુવાસિતાઃ ॥ 3-152-37 (21726)
ક્ષત્રધર્મોઽત્રકૌન્તેય તવ ધર્મોઽત્ર રક્ષણમ્।
સ્વધર્મં પ્રતિપદ્યસ્વ વિનીતો નિયતેન્દ્રિયઃ ॥ 3-152-38 (21727)
વૃદ્ધૈઃ સંમન્ત્ર્ય સદ્ભિશ્ચ બુદ્ધિમદ્ભિઃ શ્રુતાન્વિતૈઃ।
આસ્થિતઃ શાસ્તિદણ્ડેન વ્યસની પરિભૂયતે ॥ 3-152-39 (21728)
નિગ્રહાનુગ્રહૈઃ સમ્યગ્યદા નેતા પ્રવર્તતે।
તદા ભવન્તિ લોકસ્ય મર્યાદાઃ સુવ્યવસ્થિતાઃ ॥ 3-152-40 (21729)
તસ્માદ્દેશે ચ દુર્ગે ચ શત્રુમિત્રબલેષુ ચ।
નિત્યં ચારેણ બોદ્ધવ્યં સ્થાનં વૃદ્ધિઃ ક્ષયસ્તથા ॥ 3-152-41 (21730)
રાજ્ઞામુપાયશ્ચારશ્ચ બુદ્ધિમન્ત્રપરાક્રમાઃ।
નિગ્રહપ્રગ્રહૌ ચૈવ દાક્ષ્યં વૈ કાર્યસાધકમ્ ॥ 3-152-42 (21731)
સામ્ના દાનેન ભેદેન દણ્ડેનોપેક્ષણેન ચ।
સાધનીયાનિ કાર્યાણિ સમાસવ્યાસયોગતઃ ॥ 3-152-43 (21732)
મન્ત્રમૂલા નયાઃ સર્વેચારાશ્ચ ભરતર્ષભ।
સુમન્ત્રિતનયૈઃ સદ્ભિસ્તદ્વિધૈઃ સહ મન્ત્રયેત્ ॥ 3-152-44 (21733)
સ્ત્રિયા મૂઢેન બાલેન લુબ્ધેન લઘુનાઽપિ વા।
ન મન્ત્રયીત ગુહ્યાનિ યેષુ ચાસ્પનદલક્ષણમ્ ॥ 3-152-45 (21734)
મન્ત્રયેત્સહ વિદ્વદ્ભિઃ શક્તૈઃ કર્માણિ કારયેત્।
સ્નિગ્ધૈશ્ચ નીતિવિન્યાસૈર્મૂર્ખાન્સર્વત્ર વર્જયેત્ ॥ 3-152-46 (21735)
ધાર્મિકાન્ધર્મકાર્યેષુ અર્થકાર્યેષુ પણ્ડિતાન્।
સ્ત્રીષુ ક્લીબાન્નિયુઞ્જીત ક્રૂરાન્ક્રૂરેષુ કર્મસુ ॥ 3-152-47 (21736)
સ્વેભ્યશ્ચૈવ પરેભ્યશ્ચ કાર્યાકાર્યસમુદ્ભવા।
બુદ્ધિઃ કર્મસુ વિજ્ઞેયા રિપૂણાં ચ બલાબલમ્ ॥ 3-152-48 (21737)
બુદ્ધ્યા સ્વપ્રતિપન્નેષુ કુર્યાત્સાધુષ્વનુગ્રહમ્।
નિગ્રહં ચાપ્યશિષ્ટેષુ નિર્મર્યાદેષુ કારયેત્ ॥ 3-152-49 (21738)
નિગ્રહે પ્રગ્રહે સમ્યગ્યદા રાજા પ્રવર્તતે।
તદા ભવતિ લોકસ્ય મર્યાદા સુવ્યવસ્થિતા ॥ 3-152-50 (21739)
એષ તેઽભિહિતઃ પાર્થ ઘોરો ધર્મો દુરન્વયઃ।
તં સ્વધર્મવિભાગેન વિનયસ્થોઽનુપાલય ॥ 3-152-51 (21740)
તપોધર્મદમેજ્યાભિર્વિપ્રા યાન્તિ યથા દિવમ્।
દાનાતિથ્યક્રિયાધર્મૈર્યાન્તિ વૈશ્યાશ્ચ સદ્ગતિમ્ ॥ 3-152-52 (21741)
`દ્વિજશુશ્રૂષયા શૂદ્રા લભન્તે ગતિમુત્તમામ્'।
ક્ષત્રં યાતિ તથા સ્વર્ગં ભુવિ નિગ્રહપાલનૈઃ ॥ 3-152-53 (21742)
સમ્યક્પ્રણીતદણ્ડા હિ કામદ્વેપવિવર્જિતાઃ।
અલુબ્ધા વિગતક્રોધાઃ સતાં યાન્તિ સલોકતાં ॥ 3-152-54 (21743)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ દ્વિપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-152-5 ગિરિશ્ચ વિન્ધ્યગિરિરિવ। ઇવાર્થે ચઃ ॥ 3-152-17 પર્યાપ્તઃ સમર્થઃ ॥ 3-152-22 અરિષ્ટં નિર્વિઘ્નમ્ ॥ 3-152-24 પુરુષેણ મર્ત્યેન ॥ 3-152-26 આગમયસ્વ માત્વરિષ્ઠાઃ ॥ 3-152-28 દુર્જનવધોઽધર્મોપિ ધર્મએવ। પરોપઘાતકં સત્યં ધર્મોપિ અધર્મએવ ॥ 3-152-30 યજ્ઞૈર્દેવાનાં નીત્યા મનુષ્યાણાં ચ સ્થિતિરિત્યર્થઃ ॥ 3-152-31 વાર્તા જીવિકાર્થાવૃત્તિઃ ॥ 3-152-32 સાચ ક્રમેણ બ્રાહ્મણસ્ય ત્રયીયાજનાધ્યાપનાદિઃ। વૈશ્યસ્ વાર્તાપણ્યાદિઃ। ક્ષત્રિયસ્ય દણ્ડાદિઃ ॥ 3-152-33 સા લોકયાત્રા ॥ 3-152-37 ગુરૌ ત્રિવર્ણે વાસિતં વાસો યેષાં તે ॥ 3-152-39 આસ્થિતોઽનુગૃહીતઃ ॥ 3-152-41 સ્થાનં સિદ્ધસંરક્ષણમ્ ॥ 3-152-48 સ્વેભ્યશ્ચારેભ્યઃ પરેભ્ય ઉત્કોચાદિના લોભિતેભ્યઃ ॥ 3-152-49 બુદ્ધ્યા જીવનાશયા।પ્રતિપન્નેષુ શરણાગતેષુ ॥ 3-152-51 ઘોરો ધર્મો રાજધર્મઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 153
॥ શ્રીઃ ॥
3.153. અધ્યાયઃ 153
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ઉપસંહૃતપૃથુરૂપેણ હનુમતા સપરિષ્વઙ્ગવરદાનં વિસૃષ્ટેન ભીમેન ગન્ધમાદને સૌરાન્ધિકસરોદર્શનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-153-0 (21744)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-153-0x (2279)
તતઃ સંહૃત્ય વિપુલં તદ્વપુઃ કામવર્ધિતમ્।
ભીમસેનં પુનર્દોર્ભ્યાં પર્યષ્વજત વાનરઃ ॥ 3-153-1 (21745)
પરિષ્વક્તસ્ય તસ્યાશુ ભ્રાત્રા ભીમસ્ય ભારત।
શ્રમો નાશમુપાગચ્છત્સર્વં ચાસીત્પ્રદક્ષિણમ્ ॥ 3-153-2 (21746)
[બલં ચાતિબલો મેને ન મેઽસ્તિ સદૃશો મહાન્।]
તતઃ પુનરથોવાચ પર્યશ્રુનયનો હરિઃ ॥ 3-153-3 (21747)
ભીમમાભાષ્ય સૌહાર્દાદ્બાષ્પગદ્ગદયા ગિરા।
ગચ્છ વીર સ્વમાવાસં સ્મર્તવ્યોઽસ્મિ કથાન્તરે ॥ 3-153-4 (21748)
ઇહસ્થશ્ચ કુરુશ્રેષ્ઠ ન નિવેદ્યોસ્મિ કસ્યચિત્।
ધનદસ્યાલયાચ્ચાપિ વિસૃષ્ટાનાં મહાબલ ॥ 3-153-5 (21749)
એષ કાલ ઇહાયાતું દેવગન્ધર્વયોષિતામ્।
મમાપિ સફલં ચ ક્ષુઃ સ્મારિતશ્ચાસ્મિ રાઘવમ્ ॥ 3-153-6 (21750)
[રામાભિધાનં વિષ્ણું હિ જગદ્ધૃદયનન્દનમ્।
સીતાવક્રારવિન્દાર્કં દશાસ્યધ્વાન્તભાસ્કરમ્ ॥] 3-153-7 (21751)
માનુષં ગાત્રસંસ્પર્શં ગત્વા ભીમ ત્વયા સહ।
તદસ્મદ્દર્શનં વીર કૌન્તેયામાઘમસ્તુ તે ॥ 3-153-8 (21752)
ભ્રાતૃત્વં ત્વં પુરસ્કૃત્ય વરં વરય ભારત।
યદિ તાવન્મયા ક્ષુદ્રા ગત્વા વારણસાહ્વયમ્ ॥ 3-153-9 (21753)
ધાર્તરાષ્ટ્રા નિહન્તવ્યા યાવદેતત્કરોમ્યહમ્।
શિલયા નગરં વા તન્મર્દિતવ્યં મયા યદિ ॥ 3-153-10 (21754)
[બદ્ધ્વા દુર્યોધનં ચાદ્ય આનયામિ તવાન્તિકમ્।]
યાવદેતત્કરોમ્યદ્યકામં તવ મહાબલ ॥ 3-153-11 (21755)
ભીમસેનસ્તુ તદ્વાક્યં શ્રુત્વા તસ્ મહાત્મનઃ।
પ્રત્યુવાચ હનૂન્તં પ્રહૃષ્ટેનાન્તરાત્મના ॥ 3-153-12 (21756)
કૃતમેવ ત્વયા સર્વં મમ વાનરપુઙ્ગવ।
સ્વસ્તિ તેઽસ્તુ મહાબાહો કામયે ત્વાં પ્રસીદમે ॥ 3-153-13 (21757)
સનાથાઃ પાણ્ડવાઃ સર્વે ત્વયા નાથેન વીર્યવન્।
તવૈવ તેજસા સર્વાન્વિજેષ્યામો વયં પરાન્ ॥ 3-153-14 (21758)
એવમુક્તસ્તુ હનુમાન્ભીમસેનમભાષત।
ભ્રાતૃત્વાત્સૌહૃદાચ્ચૈવ કરિષ્યામિ પ્રિયં તવ ॥ 3-153-15 (21759)
ચમૂં વિગાહ્ય શત્રૂણાં પરશક્તિસમાકુલામ્।
યદા સિંહરવં વીર કરિષ્યસિ મહાબલ ॥ 3-153-16 (21760)
તદાહં બૃંહયિષ્યામિ સ્વરવેણ રવં તવ।
`યં શ્રુત્વૈવ ભવિષ્યન્તિ વ્યસવસ્તેઽરયો રણે' ॥ 3-153-17 (21761)
વિજયસ્ય ધ્વજસ્થશ્ચ નાદાન્મોક્ષ્પામિ દારુણાન્।
શત્રૂણાં યે પ્રાણહરાઃ સુખં યેન હનિષ્યથ ॥ 3-153-18 (21762)
એવમાભાષ્ય હનુમાંસ્તદા પાણ્ડવનન્દનમ્।
માર્ગમાખ્યાય ભીમાય તત્રૈવાન્તરધીયત ॥ 3-153-19 (21763)
ગતે તસ્મિન્હરિવરે ભીમોપિ બલિનાંવરઃ।
તેન માર્ગેણ વિપુલં વ્યચરદ્ગન્ધમાદનમ્ ॥ 3-153-20 (21764)
અનુસ્મરન્વપુસ્તસ્ય શ્રિયં ચાપ્રતિમાં ભુવિ।
માહાત્મ્યમનુભાવં ચ સ્મરન્દાશરથેર્યયૌ ॥ 3-153-21 (21765)
સ તાનિ રમણીયાનિ વનાન્યુપવનાનિ ચ।
વિલોલયામાસ તદા સૌગન્ધિકવનેપ્સયા ॥ 3-153-22 (21766)
ફુલ્લપદ્મવિચિત્રાણિ સરાંસિ સરિતસ્તથા।
નાનાકુસુમચિત્રાણિ પુષ્પિતાનિ વનાનિ ચ ॥ 3-153-23 (21767)
મત્તવારણયુથાનિ પઙ્કક્લિન્નાનિ ભારત।
વર્ષતામિવ મેઘાનાં વૃન્દાનિ દદૃશે તદા ॥ 3-153-24 (21768)
હરિણૈશ્ચપલાપાઙ્ગૈર્હરિણીસહિતૈર્વનમ્।
સશષ્પકવલૈઃ શ્રીમાન્પથિ દૃષ્ટ્વા દ્રુતં યયૌ ॥ 3-153-25 (21769)
મહિષૈશ્ચ વરાહૈશ્ચ શાર્દૂલૈશ્ચ નિષેવિતમ્।
વ્યપેતભીર્ગિરિં શૌર્યાદ્ભીમસેનો વ્યગાહત ॥ 3-153-26 (21770)
કુસુમાનતશાખૈશ્ચ તામ્રપલ્લવકોમલૈઃ।
યાચ્યમાન ઇવારણ્યે દ્રુમૈર્મારુતકમ્પિતૈઃ ॥ 3-153-27 (21771)
કૃતપદ્માઞ્જલિપુટા મત્તષટ્પદસેવિતાઃ।
પ્રિયતીર્થવના માર્ગે પદ્મિનીઃ સમતિક્રમન્ ॥ 3-153-28 (21772)
સજ્જમાનમનોદૃષ્ટિઃ ફુલ્લેષુ ગિરિસાનુષુ।
દ્રૌપદીવાક્યપાથેયો ભીમો ભીમપરાક્રમઃ ॥ 3-153-29 (21773)
પરિવૃત્તેઽહનિ તતઃ પ્રકીર્ણહરિણે વને।
કાઞ્ચનૈર્વિલૈઃ પદ્મૈર્દદર્શ વિપુલાં નદીમ્ ॥ 3-153-30 (21774)
હંસકારણ્ડવયુતાં ચક્રવાકોપશોભિતામ્।
રચિતામિવ તસ્યાદ્રેર્ભાલાં વિમલપઙ્કજામ્ ॥ 3-153-31 (21775)
તસ્યાં નદ્યાં મહાસત્વઃ સૌગન્ધિકવનં મહત્।
અપશ્યત્પ્રીતિજનનં બાલાર્કસદૃશદ્યુતિ ॥ 3-153-32 (21776)
તદ્દૃષ્ટ્વા લબ્ધકામઃ સ મનસા પાણ્ડુનન્દનઃ।
વનવાસપરિક્લિષ્ટાં જગામ મનસા પ્રિયામ્ ॥ 3-153-33 (21777)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ ત્રિપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 153 ॥
અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 154
॥ શ્રીઃ ॥
3.154. અધ્યાયઃ 154
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સૌગન્ધિકસરોવિવિક્ષું ભીમંપ્રતિ તદ્રક્ષિભિઃ ક્રોધવશનામકૈ રાક્ષસૈસ્તચ્ચિકીર્ષિપ્રશ્નઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-154-0 (21778)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-154-0x (2280)
સ ગત્વાનલિનીં રમ્યાં રાક્ષસૈરભિરક્ષિતામ્।
કૈલાસશિરે રમ્યે દદર્શ શુભકાનને ॥ 3-154-1 (21779)
કુબેરભુવનાભ્યાશે જાતાં પર્વતનિર્ઝરૈઃ।
સુરમ્યાં વિપુલચ્છાયાં નાનાદ્રુમલતાકુલામ્ ॥ 3-154-2 (21780)
હરિતામ્બુજસંછન્નાં દિવ્યાં કનકપુષ્કરામ્।
નાનાપક્ષિજનાકીર્ણાં સૂપતીર્થામકર્દમામ્ ॥ 3-154-3 (21781)
અતીવ રમ્યાં સુજલાં જાતાં પર્વતસાનુષુ।
વિચિત્રભૂતાં લોકસ્ય શુભામદ્ભુતદર્શનામ્ ॥ 3-154-4 (21782)
તત્રામૃતરસં શીતં લઘુ કુન્તીસુતઃ શુભમ્।
દદર્શવિમલં તોયં પિબંશ્ચ બહુ પાણ્ડવઃ ॥ 3-154-5 (21783)
તાં તુ કપુષ્કરિણીં રમ્યાં દિવ્યસૌગન્ધિકાવૃતામ્।
જાતરૂપમયૈઃ પદ્મૈશ્છન્નાં પરમગન્ધિભિઃ ॥ 3-154-6 (21784)
વૈડૂર્યવરનાલૈશ્ચ બહુચિત્રૈર્મનોરમૈઃ।
હંસકારણ્ડવોદ્ધૂતૈઃ સૃજદ્ભિરમલં રજઃ ॥ 3-154-7 (21785)
આક્રીડં રાજરાજસ્ કુબેરસ્ય મહાત્મનઃ।
ગન્ધર્વૈરપ્સરોભિશ્ચ દેવૈશ્ચ પરમાર્ચિતામ્ ॥ 3-154-8 (21786)
સેવિતામૃષિભિર્દિવ્યૈર્યક્ષૈઃ કિંપુરુષૈસ્તથા।
રાક્ષસૈઃ કિંનરૈશ્ચાપિ ગુપ્તાં વૈશ્રવણેન ચ ॥ 3-154-9 (21787)
તાં ચ દૃષ્ટ્વૈવ કૌન્તેયો ભીમસેનો મહાહલઃ।
બભૂવ પરમપ્રીતો દિવ્યંપ્રેક્ષ્ય સરો મહત્ ॥ 3-154-10 (21788)
તચ્ચ ક્રોવશા નામ રાક્ષસા રાજશાસનાત્।
રક્ષન્તિ શતસાહસ્રાશ્ચિત્રાયુધપરિચ્છદાઃ ॥ 3-154-11 (21789)
તે તુ દૃષ્ટ્વૈવ કૌન્તેયમજિનૈઃ પરિવારિતમ્।
રુક્માઙ્ગદધરં વીરં ભીમં ભીમપરાક્રમમ્ ॥ 3-154-12 (21790)
સાયુધં બદ્ધનિસ્ત્રિંશમશઙ્કિતમરિંદમમ્।
પુષ્કરપ્સુમુપાયાન્તમન્યોન્યમભિચુક્રુશુઃ ॥ 3-154-13 (21791)
અયં પુરુષશાર્દૂલઃ સાયુધોઽજિનસંવૃતઃ।
યચ્ચિકીર્ષુરિહ પ્રાપ્તસ્તત્સંપ્રષ્ટુમિહાર્હથ ॥ 3-154-14 (21792)
તતઃ સર્વે મહાબાહું સમાસાદ્યવૃકોદરમ્।
તેજોયુક્તમપૃચ્છન્ત કસ્ત્વમાખ્યાતુમર્હસિ ॥ 3-154-15 (21793)
મુનિવેષધરશ્ચૈવ સાયુધશ્ચૈવ લક્ષ્યસે।
યદર્થમાભિસંપ્રાપ્તસ્તદાચક્ષ્યમહામતે ॥ 3-154-16 (21794)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્તયાત્રાપર્વણિ ચતુઃપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 154 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-154-3 સૂપતીર્થાં શોભનાનિ ઉપતીર્થાનિ તીરાણિ યસ્યાં સા ॥ 3-154-5 લઘુ આરોગ્યકરમ્ ॥ 3-154-6 જાતરૂપં સ્વર્ણમ્ ॥ 3-154-8 આક્રીડં ક્રીડાસ્થાનમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 155
॥ શ્રીઃ ॥
3.155. અધ્યાયઃ 155
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ભીમેન સૌગન્ધિકસરોરક્ષકાન્પ્રતિ સ્વચિકીર્ષિતકથનપૂર્વકં સૌગન્ધિકાહરણએ પ્રવર્તનમ્ ॥ 1 ॥ તથા સપ્રતિષેધં સ્વજિઘાંસૂનાં તેષાં ગદયા તાડનમ્ ॥ 2 ॥ ભીમગદાપ્રહારમશક્નુવદ્ભિસ્તૈર્બીમવૃત્તં નિવેદિતેન કુબેરેણ તદનુમોદનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-155-0 (21795)
ભીમ ઉવાચ। 3-155-0x (2281)
પાણ્ડવો ભીમસેનોઽહં ધર્મરાજાદનન્તરઃ।
વિશાલાં બદરીં પ્રાપ્તો ભ્રાતૃભિઃ સહ રાક્ષસાઃ ॥ 3-155-1 (21796)
અપશ્યત્તત્રપાઞ્ચાલી સૌગન્ધિકમનુત્તમમ્।
અનિલોઢમિતો નૂનં સા બહૂનિ પરીપ્સતિ ॥ 3-155-2 (21797)
તસ્યા મામનવદ્યાઙ્ગ્યા ધર્મપત્ન્યાઃ પ્રિયે સ્થિતમ્।
પુષ્પાહારમિહ પ્રાપ્તં નિબોધત નિશાચરાઃ ॥ 3-155-3 (21798)
રાક્ષસા ઊચુઃ। 3-155-4x (2282)
આક્રીડોઽયં કુબેરસ્ય દયિતઃ પુરુષર્ષભ।
નેહ શક્યં મનુષ્યેણ વિહર્તું મર્ત્યધર્મણા ॥ 3-155-4 (21799)
દેવર્ષયસ્તથા યક્ષા દેવાશ્ચાત્ર વૃકોદર।
આમન્ત્ર્ય યક્ષપ્રવરં પિબન્તિ ચ હરન્તિ ચ ॥ 3-155-5 (21800)
ગન્ધર્વાપ્સરસશ્ચૈવ વિહરન્ત્યત્ર પાણ્ડવ।
`યક્ષાધિપસ્યાનુમતે કુબેરસ્ મહાત્મનઃ' ॥ 3-155-6 (21801)
અન્યાયેનેહ યઃ કશ્ચિદવમન્ય ધનેશ્વરમ્।
વિહર્તુમિચ્છેદ્દુર્વૃત્તઃ સ વિનશ્યેન્ન સંશયઃ ॥ 3-155-7 (21802)
તમનાદૃત્ય પદ્માનિ જિહીર્ષસિ બલાદિહ।
ધર્મરાજસ્ય ચાત્માનં બ્રવીષિ ભ્રાતરં કથમ્ ॥ 3-155-8 (21803)
[આમન્ત્ર્ય યક્ષરાજં વૈ તતઃ પિવ હરસ્વ ચ।
નાતોઽન્યથા ત્વયા શક્યં કિંચિત્પુષ્કરમીક્ષિતું ॥ 3-155-9 (21804)
ભીમસેન ઉવાચ। 3-155-10x (2283)
રાક્ષસાસ્તં ન પશ્યામિ ધનેશ્વરમિહાન્તિકે।
દૃષ્ટ્વાઽપિચ મહારાજં નાહં યાચિતુમુત્સહે ॥ 3-155-10 (21805)
ન હિ યાચન્તિ રાજાન એષ ધર્મઃ સનાતનઃ।
ન ચાહં હાતુમિચ્છામિ ક્ષાત્રધર્મં કથંચન ॥ 3-155-11 (21806)
ઇયં ચ નલિની રમ્યા જાતા પર્વતનિર્ઝરે।
નેયં ભવનમાસાદ્યકુબેરસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 3-155-12 (21807)
તુલ્યા હિ સર્વભૂતાનામિયં વૈશ્રવણસ્ય ચ।
એવં ગતેષુ દ્રવ્યેષુ કઃ કં યાચિતુમર્હતિ ॥ 3-155-13 (21808)
ઇત્યુક્ત્વા રાક્ષસાન્સર્વાન્ભીમસેનો વ્યગાહત।
તાં તુ પુષ્કરિણીં વીરઃ પ્રભિન્ન ઇવ કુઞ્જરઃ ॥ 3-155-14 (21809)
તતઃ સ રાક્ષસૈર્વાચા પ્રતિષિદ્ધઃ પ્રતાપવાન્।
મા મૈવમિતિ સક્રોધૈર્ભર્ત્સયદ્ભિઃ સમન્તતઃ ॥ 3-155-15 (21810)
કદર્થીકૃત્યતુ સ તાન્રાક્ષસાન્ભીમવિક્રમઃ।
વ્યગાહત મહાતેજાસ્તે તં સર્વે ન્યવારયન્ ॥ 3-155-16 (21811)
ગૃહ્ણીત બધ્નીત વિકર્તતેમં
પચામ ખાદામ ચ ભીમસેનમ્।
ક્રુદ્ધા બ્રુવન્તોઽભિયયુર્દ્રતં તે
શસ્ત્રાણિ ચોદ્યમ્ય વિવૃત્તનેત્રાઃ ॥ 3-155-17 (21812)
પ્રગૃહ્યતાનભ્યપતત્તરસ્વી
તતોઽબ્રવીત્તિષ્ઠત તિષ્ઠતેતિ ॥
તે તં તદા તોમરપટ્ટસાદ્યૈ-
ર્વ્યાવિદ્ધશસ્ત્રૈઃ સહસા નિપેતુઃ। 3-155-18 (21813)
જિઘાંસવઃ ક્રોધવશાઃ સુભીમા
ભીમં સમન્તાત્પરિવવ્રુરુગ્રાઃ।
જિઘાંસવઃ ક્રોધવશાઃ સુભીમા
ભીમં સમન્તાત્પરિવબ્રુરુગ્રાઃ ॥ 3-155-19 (21814)
વાતેન કુન્ત્યાં બલવાન્સુજાતઃ
શૂરસ્તરસ્વી દ્વિષતાં નિહન્તા।
સત્યે ચ ધર્મે ચ રતઃ સદૈવ
પરાક્રમે શત્રુભિરપ્રધૃષ્યઃ ॥ 3-155-20 (21815)
તેષાં સ માર્ગાન્વિવિધાન્મહાત્મા
નિહત્ય શસ્ત્રાણિ ચ શાસ્ત્રવાણામ્।
યથા પ્રવીરાન્નિજઘાન ભીમઃ
પરશ્શતાન્પુષ્કરિણીસમીપે ॥ 3-155-21 (21816)
તે તસ્ય વીર્યં ચ બલં ચ દૃષ્ટ્વા
વિદ્યાબલંબાહુબલં તથૈવ।
અશક્નુવન્તઃ સહિતં સમન્તા-
દ્દ્રુતં પ્રવીરા સહસા નિવૃત્તાઃ ॥ 3-155-22 (21817)
વિદીર્યમાણાસ્તત એવ તૂર્ણ-
માકાશમાસ્થાય વિમૂઢસંજ્ઞાઃ।
કૈલાસશૃઙ્ગાણ્યભિદુદ્રુવુસ્તે
ભીમાર્દિતાઃ ક્રોધવશાઃ પ્રભગ્નાઃ ॥ 3-155-23 (21818)
સ શક્રવદ્દાનવદૈત્યસઙ્ઘાન્
વિક્રમ્ય જિત્વા ચ રણેઽરિસઙ્ઘાન્।
વિગાહ્યતાં પુષ્કરીણીં જિતારિઃ
કામં સ જગ્રાહ તતોઽમ્બુજાનિ ॥ 3-155-24 (21819)
તતઃ સ પીત્વાઽમૃતકલ્પમમ્ભો
ભૂયો બભૂવોત્તમવીર્યતેજાઃ।
ઉત્પાટ્ય જગ્રાહ તતોઽમ્બુજાનિ
સૌગન્ધિકાન્યુત્તમગન્ધવન્તિ ॥ 3-155-25 (21820)
તતસ્તુ તે ક્રોધવશાઃ સમેત્ય
ધનેશ્વરં ભીમબલપ્રણુન્નાઃ।
ભીમસ્ય વીર્યં ચ બલં ચ સંખ્યે
યથાવદાચખ્યુરતીવ દીનાઃ ॥ 3-155-26 (21821)
તેષાં વચસ્તત્તુ નિશામ્ય દેવઃ
પ્રહસ્ય રક્ષાંસિ તતોઽભ્યુવાચ।
ગૃહ્ણાતુ ભીમો જલજાનિ કામં
કૃષ્ણાનિમિત્તં વિદિતં મમૈતત્ ॥ 3-155-27 (21822)
તતોઽભ્યનુજ્ઞાય ધનેશ્વરં તે
જગ્મુઃ કુરૂણાં પ્રવરં વિરોષાઃ।
ભીમં ચ તસ્યાં દદૃશુર્નલિન્યાં
યથોપજોષં વિહરન્તમેકમ્ ॥ 3-155-28 (21823)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ પઞ્ચપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 155 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-155-1 પ્રાપ્તં માં નિબોધત રાક્ષસાઃ ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-155-2 અનિલોઢં વાયુના આનીતમ્ ॥ 3-155-22 સહિતમેકીભૂયાપ્યશક્નુવન્તઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 156
॥ શ્રીઃ ॥
3.156. અધ્યાયઃ 156
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દુર્નિમિત્તપ્રદર્શિના ભીમસેનાનવલોકિના ચ યુધિષ્ઠિરેણ દ્રૌપદીંપ્રતિભીમાભિગતદેશપ્રશ્નઃ ॥ 1 ॥ દ્રૌપદ્યા ભીમચિકીર્ષિતં નિવેદિતેન યુધિષ્ઠિરેણ ઘટોત્કચસાહાય્યેન ભીમસમીપગમનમ્ ॥ 2 ॥ કુબેરબહુમાનિતૈસ્તૈરર્જુનદિદૃક્ષયા તત્રૈવ સુખેન વિહરણમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-156-0 (21824)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-156-0x (2284)
તતસ્તાનિ મહાર્હાણિ દિવ્યાનિ ભરતર્ષભ।
બહૂનિ બહુરૂપાણિ વિરજાંસિ સમાદદે ॥ 3-156-1 (21825)
તતો વાયુર્મહાઞ્શીઘ્રો નીચૈઃ શર્કરકર્ષણઃ।
પ્રાદુરાસીદ્વરસ્પર્શઃ સંગ્રામમભિચોદયન્ ॥ 3-156-2 (21826)
પપાત મહતી ચોલ્કા સનિર્ઘાતા મહાભયા।
નિષ્પ્રભશ્ચાભવત્સૂર્યંશ્છન્નરશ્મિસ્તમોવૃતઃ ॥ 3-156-3 (21827)
નિર્ઘાતશ્ચાભવદ્ભીમો ભીમે વિક્રમમાસ્થિતે।
ચચાલ પૃથિવી ચાપિ પાંસુવર્ષં પપાત ચ ॥ 3-156-4 (21828)
સલોહિતા દિશશ્ચાસન્ખરવાચો મૃગદ્વિજાઃ।
તમોવૃતમભૂત્સર્વં ન પ્રાજ્ઞાયત કિંચન। 3-156-5 (21829)
[અન્યે ચ બહવો ભીમા ઉત્પાતાસ્તત્ર જજ્ઞિરે ॥]
તદદ્ભુતમભિપ્રેક્ષ્ય ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
ઉવાચ વદતાં શ્રેષ્ઠઃ કોઽસ્માનભિભવિષ્યતિ ॥ 3-156-6 (21830)
સજ્જીભવત ભદ્રં વઃ પાણ્ડવા યુદ્ધદુર્મદાઃ।
યથા રૂપાણિ પશ્યામિ સુવ્યક્તો નઃ પરાક્રમઃ ॥ 3-156-7 (21831)
એવમુક્ત્વા તતો રાજા વીક્ષાંચક્રે સમન્તતઃ।
અપશ્યમાનો ભીમં તુ ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-156-8 (21832)
તતઃ કૃષ્ણાં યમૌ ચાપિ સમીપસ્થાનરિંદમઃ।
પપ્રચ્છ ભ્રાતરં ભીમં ભીમકર્માણમાહવે ॥ 3-156-9 (21833)
કચ્ચિન્ન ભીમઃ પાઞ્ચાલિ કિંચ કૃત્યં ચિકીર્ષતિ।
કૃતવાનપિ વા વીર સાહસં સાહસપ્રિયઃ ॥ 3-156-10 (21834)
ઇમે હ્યકસ્માદુત્પાતા મહાસમરશંસિનઃ।
દર્શયન્તો ભયં તીવ્રં પ્રાદુર્ભૂતાઃ સમન્તતઃ ॥ 3-156-11 (21835)
તં તથાવાદિનં કૃષ્ણા પ્રત્યુવાચ મનસ્વિની।
પ્રિયા પ્રિયં ચિકીર્ષન્તી મહિષી ચારુહાસિની ॥ 3-156-12 (21836)
યત્તત્સૌગન્ધિકં રાજન્નાહૃતં માતરિશ્વના।
તન્મયા ભીમસેનસ્ય પ્રીતયાઽદ્યોપપાદિતમ્ ॥ 3-156-13 (21837)
અપિ ચોક્તો મયા વીરો યદિપશ્યેર્બહૂન્યપિ।
તાનિ સર્વાણઅયુપાદાય શીઘ્રમાગમ્યતામિતિ ॥ 3-156-14 (21838)
સ તુ નૂનં મહાબાહુઃ પ્રિયાર્થં મમ પાણ્ડવઃ।
પ્રાગુદીચીં દિશં રાજંસ્તાન્યાહર્તુમિતો ગતઃ ॥ 3-156-15 (21839)
ઉક્તસ્ત્વેવં તયા રાજા યમાવિદમથાબ્રવીત્।
ગચ્છામ સહિતાસ્તૂર્ણં યેન યાતો વૃકોદરઃ ॥ 3-156-16 (21840)
વહન્તુ રાક્ષસા વિપ્રાન્યથાશ્રાન્તાન્યથાકૃશાન્।
ત્વમપ્યમરસંકાશ વહ કૃષ્ણાં ઘટોત્કચ ॥ 3-156-17 (21841)
વ્યક્તં દૂરમિતો ભીમઃ પ્રવિષ્ટ ઇતિમે મતિઃ।
ચિરં ચતસ્ય કાલોઽયં સ ચ વાયુસમો જવે ॥ 3-156-18 (21842)
તરસ્વી વૈનતેયસ્ય સદૃશો ભુવિ લઙ્ઘને।
ઉત્પતેદપિચાકાશં નિપતેચ્ચયથેચ્છકમ્ ॥ 3-156-19 (21843)
તમન્વિયામ ભવતાં પ્રભાવાદ્રજનીચરાઃ।
પુરા સ નાપરાધ્નોતિ સિદ્ધાનાં બ્રહ્મવાદિનામ્ ॥ 3-156-20 (21844)
તથેત્યુક્ત્વા તુ તે સર્વેહૈડિમ્બપ્રમુખાસ્તદા।
ઉદ્દેશજ્ઞાઃ કુબેરસ્ય નલિન્યા ભરતર્ષભ ॥ 3-156-21 (21845)
આદાય પાણ્ડવાંશ્ચૈવ તાંશ્ચ વિપ્રાનનેકશઃ।
લોમશેનૈવ સહિતાઃ પ્રયયુઃ પ્રીતમાનસાઃ ॥ 3-156-22 (21846)
તે સર્વે ત્વરિતા ગત્વા દદૃશુસ્તત્ર કાનને।
પદ્મસૌગન્ધિકવતીંનલિનીં સુમનોરમામ્ ॥ 3-156-23 (21847)
તં ચ ભીમં મહાત્માનં તસ્યાસ્તીરે વ્યવસ્થિતમ્।
દદૃશુર્નિહતાંશ્ચૈવ યક્ષાંશ્ચ વિપુલેક્ષણાન્ ॥ 3-156-24 (21848)
ભિન્નકાયાક્ષિબાહૂરુન્સંચૂર્ણિતશિરોધરાન્।
તં ચ ભીમં મહાત્માનં તસ્યાસ્તીરે વ્યવસ્થિતમ્ ॥ 3-156-25 (21849)
સક્રોધં સ્તવ્ધનયનં સંદષ્ટદશનચ્છદમ્।
ઉદ્યમ્ય ચ ગદાં દોર્ભ્યાં નદીતીરે વ્યવસ્થિતમ્ ॥ 3-156-26 (21850)
પ્રજાસંક્ષેપસમયે દણ્ડહસ્તમિવાન્તકમ્।
તં દૃષ્ટ્વા ધર્મરાજસ્તુ પરિષ્વજ્યાથ ભારત ॥ 3-156-27 (21851)
ઉવાચ શ્લક્ષ્ણયા વાચા કૌન્તેય કિમિદં કૃતમ્।
સાહસં વત ભદ્રં તે દેવાનામપિ ચાપ્રિયમ્।
પુનરેવં ન કર્તવ્યં મમ ચેદિચ્છસિ પ્રિયમ્ ॥ 3-156-28 (21852)
અનુશિષ્ય તુ કૌન્તેયં પદ્માનિ પરિગૃહ્ય ચ।
તસ્યામેવ નલિન્યાં તુ વિજહ્રરમરોપમાઃ ॥ 3-156-29 (21853)
એતસ્મિન્નૈવ કાલે તુ પ્રગૃહીતશિલાયુધાઃ।
પ્રાદુરાસન્મહાકાયાસ્તસ્યોદ્યાનસ્ય રક્ષિણઃ ॥ 3-156-30 (21854)
તે દૃષ્ટ્વાધર્મરાજાનં મહર્ષિં ચાપિ લોમશમ્।
નકુલં સહદેવં ચ તથાઽન્યાન્બ્રાહ્મણર્ષભાન્ ॥ 3-156-31 (21855)
વિનયેન નતાઃ સર્વેપ્રણિપત્ય ચ ભારત।
સાન્ત્વિતા ધર્મરાજેન પ્રસેદુઃ ક્ષણદાચરાઃ ॥ 3-156-32 (21856)
વિદિતાશ્ચકુબેરસ્ય તત્રતે કુરુપુઙ્ગવાઃ।
ઊષુર્નાતિચિરં કાલં રમમાણાઃ કુરૂદ્વહાઃ।
પ્રતીક્ષમાણઆ બીભત્સું ગન્ધમાદનસાનુષુ ॥ 3-156-33 (21857)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ પઞ્ચપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽષ્યાયઃ ॥ 156 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-156-7 પરાક્રમઃ પરાક્રમકાલઃ ॥ 3-156-21 ઉદ્દેશજ્ઞાઃ સ્થલજ્ઞાઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 157
॥ શ્રીઃ ॥
3.157. અધ્યાયઃ 157
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ગન્ધમાદનાદુત્તરં દેશં જિગમિષુણા યુધિષ્ઠિરેણ આકાશવાણીશ્રવણાત્તતઃ પ્રતિનિવૃત્ય અનુચરૈઃસહ નરનારાયણાશ્રમં પ્રતિ પુનરાગમનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-157-0 (21858)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-157-0x (2285)
તસ્મિન્નિવસમાનોઽથ ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
આમન્ત્ર્ય સહિતાન્ભ્રાતૃનિત્યુવાચ સહદ્વિજાન્ ॥ 3-157-1 (21859)
દૃષ્ટાનિ તીર્થાન્યસ્માભિઃ પુણ્યાનિ ચ શિવાનિ ચ।
મનસો હ્લાદનીયાનિ વનાનિ ચ પૃથક્પૃથક્ ॥ 3-157-2 (21860)
દેવૈઃ પૂર્વં વિચીર્ણાનિ મુનિભિશ્ચ મહાત્મભિઃ।
યથાક્રમમશેષેણ દ્વિજૈઃ સંપૂજિતાનિ ચ ॥ 3-157-3 (21861)
ઋષીણાં પૂર્વચરિતં તપોધર્મવિચેષ્ટિતમ્।
રાજર્ષીણાં ચ ચરિતં કથાશ્ચ વિવિધાઃ શુભાઃ ॥ 3-157-4 (21862)
શૃણ્વાનાસ્તત્રતત્ર સ્મ આશ્રમેષુ શિવેષુ ચ।
અભિષેકં દ્વિજૈઃ સાર્ધં કૃતવન્તો વિશેષતઃ ॥ 3-157-5 (21863)
અર્ચિતાઃ સતતં દેવાઃ પુષ્પૈરદ્ભિઃ સદા ચ વઃ।
યથાલબ્ધૈર્મૂલફલૈઃ પિતરશ્ચાપિ તર્પિતાઃ ॥ 3-157-6 (21864)
પર્વતેષુ ચ રમ્યેષુ સર્વેષુ ચ સરસ્સુ ચ।
ઉદધૌ ચ મહાપુણ્યે સૂપસ્પૃષ્ટં મહાત્મભિઃ ॥ 3-157-7 (21865)
ઇલા સરસ્વતી સિન્ધુર્યમુના નર્મદા તથા।
નાનાતીર્થેષુ રમ્યેષુ સૂપસ્પૃષ્ટં સહ દ્વિજૈઃ ॥ 3-157-8 (21866)
ગઙ્ગાદ્વારમતિક્રમ્ય બહવઃ પર્વતાઃ શુભાઃ।
હિમવાન્પર્વતશ્ચૈવ નાનાદ્વિજગણાયુતઃ ॥ 3-157-9 (21867)
વિશાલા બદરી દૃષ્ટા નરનારાયણાશ્રમઃ।
દિવ્યપુષ્કરિણી દૃષ્ટા સિદ્ધદેવર્ષિપૂજિતા ॥ 3-157-10 (21868)
યથાક્રમવિશેષેણ સર્વાણ્યાયતનાનિ ચ।
દર્શિતાનિ દ્વિજેનદ્રેણ લોમશેન મહાત્મના ॥ 3-157-11 (21869)
ઇમં વૈશ્રવણાવાસં દુર્ગમં ગન્ધમાદનમ્।
કથં ભીમ ગમિષ્યામો મતિરત્ર વિધીયતામ્ ॥ 3-157-12 (21870)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-157-13x (2286)
એવં બ્રુવતિ રાજેન્દ્રે વાગુવાચાશરીરિણી।
ન શક્યો દુર્ગમો ગન્તું પર્વતો ગન્ધમાદનઃ ॥ 3-157-13 (21871)
અનનૈવ પથા રાજન્પ્રતિગચ્છ યથાગતમ્।
નરનારાયણસ્થાનં બદરીત્યભિવિશ્રુતમ્ ॥ 3-157-14 (21872)
તસ્માદ્યાસ્યસિ કૌન્તેય સિદ્ધચારણસેવિતમ્।
બહુપુષ્પફલં રમ્યમાશ્રમં વૃષપર્વણઃ ॥ 3-157-15 (21873)
અતિક્રમ્ય ચ તં પાર્થ ત્વાર્ષ્ટિષેણાશ્રમે વસેઃ।
તતો દ્રક્ષ્યસિ કૌન્તેય નિવેશં ધનદસ્ય ચ ॥ 3-157-16 (21874)
એતસ્મિન્નન્તરે વાયુર્દિવ્યગન્ધવહઃ શુભઃ।
ભનઃપ્રહ્લાદનઃ શીતઃ પુષ્પવર્ષં વવર્ષ વૈ ॥ 3-157-17 (21875)
તચ્છ્રુત્વા દિવ્યમાકાશાદ્વિસ્મયઃ સમપદ્યત।
ઋષીણાં બ્રાહ્મણાનાં ચ પાર્થિવાનાં વિશેષતઃ ॥ 3-157-18 (21876)
શ્રુત્વા તન્મહદાશ્ચર્યં દ્વિજો ધૌમ્યસ્ત્વભાષત।
ન શક્યમુત્તરં ગન્તું પ્રતિગચ્છામ પાણ્ડવ ॥ 3-157-19 (21877)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા વિસ્મયોત્ફુલ્લલોચનઃ।
[પ્રત્યાગમ્ય પુનસ્તં તુ નરનારાયણાશ્રમમ્ ॥] 3-157-20 (21878)
ભીમસેનાદિભિઃ સર્વૈર્ભ્રાતૃભિઃ પરિવારિતઃ।
પાઞ્ચાલ્યા બ્રાહ્મણૈશ્ચૈવ ન્યવસત્સુસુખં તદા ॥ 3-157-21 (21879)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ તીર્થયાત્રાપર્વણિ સપ્તપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 157 ॥
અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 158
॥ શ્રીઃ ॥
3.158. અધ્યાયઃ 158
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
વિપ્રવેષેણ પાણ્ડવનિકટચિરવાસિના જટાસુરેણ ભીમાસંનિધાને દ્રૌપદીસહિતાન્યુધિષ્ઠિરાદીનપહૃત્ય પલાયનમ્ ॥ 1 ॥ મધ્યેમાર્ગં યદૃચ્છાસમાગતેન ભીમન તસ્ય મારણમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-158-0 (21880)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-158-0x (2287)
તતસ્તાન્પરિવિશ્વસ્તાન્વસતસ્તત્ર પાણ્ડવાન્।
[પર્વતેન્દ્રે દ્વિજૈઃ સાર્ધં પાર્તાગમનકાઙ્ક્ષયા ॥] 3-158-1 (21881)
ગતેષુ તેષુ રક્ષઃસુ ભીમસેનાત્મજેઽપિ ચ।
રહિતાન્મીમસેનેન કદાચિત્તાન્યદૃચ્છયા।
જહાર ધર્મરાજં વૈ યમૌ કૃષ્ણાં ચ રાક્ષસઃ ॥ 3-158-2 (21882)
`જનમેજય ઉવાચ। 3-158-3x (2288)
બ્રહ્મન્કથં ધર્મરાજં યમૌ કૃષ્ણાં ચ રાક્ષસઃ।
જહાર ચિત્રં ભીમશ્ચ ગતો રાક્ષસકણ્ટકઃ।
વક્તુમર્હસિ વિપ્રાગ્ર્ય વ્યક્તમેતન્મમાઽનઘ ॥ 3-158-3 (21883)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।' 3-158-4x (2289)
બ્રાહ્મણો મન્ત્રકુશલઃ સર્વાસ્ત્રેષ્વસ્ત્રવિત્તમઃ।
ઇતિ બ્રુવન્પાણ્ડવેયાન્પર્યુપાસ્તે સ્મ નિત્યદા ।
પરીપ્સમાનઃ પાર્થાનાં કલાપાંશ્ચ ધનૂંષિ ચ ॥ 3-158-4 (21884)
અન્તરં સંપરિપ્રેપ્સુર્દ્રૌપદ્યા હરણં પ્રતિ।
દુષ્ટાત્મા પાપબુદ્ધિઃ સ નામ્ના ખ્યાતો જટાસુરઃ ॥ 3-158-5 (21885)
[પોષણં તસ્ રાજેનદ્ર ચક્રે પાણ્ડવનન્દનઃ।
બુબુધે ન ચ તં પાપં ભસ્મચ્છન્નમિવાનલમ્ ॥ 3-158-6 (21886)
સ ભીમસેને નિષ્ક્રાન્તે મૃગયાર્થમરિંદમે।
[ઘટોત્કચં સાનુચરં દૃષ્ટ્વા વિપ્રદ્રુતં દિશઃ ॥ 3-158-7 (21887)
લોમશપ્રભૃતીંસ્તાંસ્તુ મહર્ષીશ્ચ સમાહિતાન્।
સ્નાતું વિનિર્ગતાન્દૃષ્ટ્વા પુષ્પાર્થં ચ તપોધનાન્] ॥ 3-158-8 (21888)
રૂપમન્યત્સમાસ્થાય વિકૃતં ભૈરવં મહત્।
ગૃહીત્વા સર્વશસ્ત્રાણિ દ્રૌપદીં પરિગૃહ્ય ચ।
પ્રાતિષ્ઠત સુદુષ્ટાત્મા ત્રીન્ગૃહીત્વા ચ પાણ્ડવાન્ ॥ 3-158-9 (21889)
[વિક્રમ્ય કૌશિકં ખઙ્ગં મોક્ષયિત્વા ગ્રહં રિપોઃ।]
આક્રન્દદ્ભીમસેન વૈ યેન યાતો મહાબલઃ ॥ 3-158-10 (21890)
તમબ્રવીદ્ધર્મરાજો હ્રિયમાણો યુધિષ્ઠિરઃ।
ધર્મસ્તે હીયતે મૂઢ ન ચૈનં સમવેક્ષસે ॥ 3-158-11 (21891)
યેઽન્યે ક્વચિન્મનુષ્યેષુ તિર્યગ્યોનિગતાશ્ચ યે।
ધર્મં તે સમવેક્ષન્તે રક્ષાંસિ ચ વિશેષતઃ ॥ 3-158-12 (21892)
ધર્મસ્યરાક્ષસા મૂલં ધર્મં તે વિદુરુત્તમમ્।
એતત્પરીક્ષ્યસર્વં ત્વં સમીપે સ્થાતુમર્હસિ ॥ 3-158-13 (21893)
દેવાશ્ચ ઋષયઃ સિદ્ધાઃ પિતરશ્ચાપિ રાક્ષસ।
ગન્ધર્વોરગરક્ષાંસિ વયાંસિ પશવસ્તથા ॥ 3-158-14 (21894)
તિર્યગ્યોનિગતાશ્ચૈવ અપિ કીટપિપીલિકાઃ।
મનુષ્યાનુપજીવન્તિ તતસ્ત્વમપિ જીવસિ ॥ 3-158-15 (21895)
સમૃદ્ધ્યા યસ્ય લોકસ્ય લોકો યુષ્માકમૃધ્યતિ।
ઇમં ચ લોકં શોચન્તમનુશોચન્તિ દેવતાઃ।
પૂજ્યમાનાશ્ચ વર્ધન્તે હવ્યકવ્યૈર્યથાવિધિ ॥ 3-158-16 (21896)
વયં રાષ્ટ્રસ્ય ગોપ્તારો રક્ષિતારશ્ચ રાક્ષસ।
રાષ્ટ્રસ્યારક્ષ્યમાણસ્ય કુતો ભૂતિઃ કુતઃ સુખમ્ ॥ 3-158-17 (21897)
ન ચ રાજાઽવમન્તવ્યો રક્ષસા જાત્વનાગસિ।
અનુરપ્યપચારશ્ચ નાસ્ત્યસ્માકં નરાશન ॥ 3-158-18 (21898)
વિઘસાશાન્યથાશક્ત્યા કુર્મહે દેવતાદિષુ।
ગુરૂંશ્ચ બ્રાહ્મણાંશ્ચૈવ પ્રમાણપ્રવણાઃ સદા ॥ 3-158-19 (21899)
દ્રોગ્ધવ્યં ન ચ મિત્રેષુ ન વિશ્વસ્તેષુ કર્હિચિત્।
યેષાં ચાન્નાનિ ભુઞ્જીત યત્રચ સ્યાત્પ્રતિશ્રયઃ ॥ 3-158-20 (21900)
સ ત્વં પ્રતિશ્રયેઽસ્માકં પૂજ્યમાનઃ સુખોષિતઃ।
ભુક્ત્વા ચાન્નાનિ દુષ્પ્રજ્ઞ કથમસ્માઞ્જિહીર્ષસિ ॥ 3-158-21 (21901)
એવમેવ વૃથાચારો વૃથા વૃદ્ધો વૃથામતિઃ।
વૃથામરણમર્હસ્ત્વં વૃથાઽદ્ય નમવિષ્યસિ ॥ 3-158-22 (21902)
અથ ચેદ્દુષ્ટબુદ્ધિસ્ત્વં સર્વૈર્ધર્મૈર્વિવર્જિતઃ।
પ્રદાય શસ્ત્રાણ્યસ્માકં યુદ્ધેન દ્રૌપદીં હર ॥ 3-158-23 (21903)
અથ ચેત્ત્વમવિજ્ઞાય ઇદં કર્મ કરિષ્યસિ।
અધર્મં ચાપ્યકીર્તિં ચ લોકે પ્રાપ્સ્યસિ કેવલં ॥ 3-158-24 (21904)
એતામદ્ય પરામૃશ્ય સ્ત્રિયં રાક્ષસ માનુષીમ્।
વિષમેતત્સમાલોડ્ય કુમ્ભેન પ્રાશિતં ત્વયા ॥ 3-158-25 (21905)
તતો યુધિષ્ઠિરસ્તસ્ય ભારિકઃ સમપદ્યત।
સ તુ ભારાભિભૂતાત્મા ન તથા શીઘ્રગોઽભવત્ ॥ 3-158-26 (21906)
અથાબ્રવીદ્દ્રૌપદીં ચ નકુલં ચ યુધિષ્ઠિરઃ।
મા ભૈષ્ટં રાક્ષસાન્મૂઢાદ્ગતિરસ્ય મયા હૃતા ॥ 3-158-27 (21907)
નાતિદૂરે મહબાહુર્ભવિતા પવનાત્મજઃ।
અસ્મિન્મુહૂર્તે સંપ્રાપ્તે નભવિષ્યતિ રાક્ષસઃ ॥ 3-158-28 (21908)
સહદેવસ્તુ તં દૃષ્ટ્વા રાક્ષસં મૂઢચેતસમ્।
ઉવાચ વચનં રાજન્કુન્તીપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 3-158-29 (21909)
રાજન્કિં નામ સત્કૃત્યં ક્ષત્રિયસ્યાસ્ત્યતોઽધિકમ્।
યદ્યુદ્ધેઽભિમુખઃ પ્રાણાંસ્ત્યજેચ્છત્રું જયેત વા ॥ 3-158-30 (21910)
એષ વાસ્માન્વયં વૈનં યુધ્યમાનાઃ પરંતપ।
સૂદયેમ મહાબાહો દેશઃ કાલો હ્યયં નૃપ ॥ 3-158-31 (21911)
ક્ષત્રધર્મસ્ય સંપ્રાપ્તઃ કાલઃ સત્યપરાક્રમ।
જયન્તો હન્યમાના વા પ્રાપ્તુમર્હામ સદ્ગતિમ્ ॥ 3-158-32 (21912)
રાક્ષસે જીવમાનેઽદ્ય રવિરસ્તમિયાદ્યદિ।
નાહં બ્રૂયાં પુનર્જાતુ ક્ષત્રિયોસ્મીતિ ભારત ॥ 3-158-33 (21913)
ભોભો રાક્ષસ તિષ્ઠસ્વ સહદેવોસ્મિ પાણ્ડવઃ।
હત્વા રવા માં નયસ્વૈનાં હતો વા સ્વપ્સ્યસીહ વૈ ॥ 3-158-34 (21914)
તદા બ્રુવતિ માદ્રેયે ભીમસેનો યદૃચ્છયા।
પ્રાદૃશ્યત મહાબાહુઃ સવજ્ર ઇવ વાસવઃ ॥ 3-158-35 (21915)
સોઽપશ્યદ્ધાતરૌ તત્ર દ્રૌપદીં ચ યશસ્વિનીમ્।
ક્ષિતિસ્થં સહદેવં ચ ક્ષિપન્તં રાક્ષસં તદા ॥ 3-158-36 (21916)
માર્ગાચ્ચ રાક્ષસં મૂઢં કાલોપહતચેતસમ્।
ભ્રમન્તં તત્રતત્રૈવ દૈવેન પરિમોહિતમ્ ॥ 3-158-37 (21917)
હૃતાન્સંદૃશ્ય તાન્ભ્રાતૃન્દ્રૌપદીં ચ મહાબલઃ।
ક્રોધમાહારયદ્ભીમો રાક્ષસંચેદમબ્રવીત્ ॥ 3-158-38 (21918)
વિજ્ઞાતોઽસિ મયા પૂર્વં ચેષ્ટઞ્શસ્ત્રપરીક્ષણે।
આસ્થા તુ ત્વયિ મે નાસ્તિ યતોસિ ન હતસ્તદા ॥ 3-158-39 (21919)
બ્રહ્મરૂપપ્રતિચ્છન્નો ન નો વદસિ ચાપ્રિયમ્।
પ્રિયેષુ રમમાણં ત્વાં ન ચૈવાપ્રિયકારિણમ્।
બ્રહ્મરૂપેણ વિહિતં નૈવ હન્યામનાગસમ્ ॥ 3-158-40 (21920)
રાક્ષસં જાનમાનોઽપિ યો હન્યાન્નરકં વ્રજેત્।
અપક્વસ્ય ચ કાલેન વધસ્તવ ન વિદ્યતે ॥ 3-158-41 (21921)
નૂનમદ્યાસિ સંપક્વો યથા તે મતિરીદૃશી।
દત્તા કૃષ્ણાપહરણે કાલેનાદ્ભુતકર્મણા।
`સોપિ કાલં સમાસાદ્ય તથાઽદ્ય નભવિષ્યસિ' ॥ 3-158-42 (21922)
બડિશોઽયંત્વયા ગ્રસ્તઃ કાલસૂત્રેણ લમ્બિતઃ।
મત્સ્યોઽમ્ભસીવ સ્યૂતાસ્યઃ કથમદ્ય ગમિષ્યસિ ॥ 3-158-43 (21923)
યં ચાસિ પ્રસ્થિતો દેશં મનઃ પૂર્વં ગતં ચ તે।
ન તં ગન્તાસિ ગન્તાસિ માર્ગં બકહિડિમ્બયોઃ ॥ 3-158-44 (21924)
એવમુક્તસ્તુ ભીમેન રાક્ષસઃ કાલચોદિતઃ।
ભીત ઉત્સૃજ્ય તાન્સર્વાન્યુદ્ધાય સમુપસ્થિતઃ ॥ 3-158-45 (21925)
અબ્રવીચ્ચ પુનર્ભીમં રોષાત્પ્રસ્ફુરિતાધરઃ।
ન મે મૂઢા દિશઃ પાપ ત્વદર્થં મે વિલમ્બનમ્ ॥ 3-158-46 (21926)
શ્રુતા મે રાક્ષસા યે યે ત્વયા વિનિહતા રણે।
તેષામદ્યકરિષ્યામિ તવાસ્રેણોદકક્રિયામ્ ॥ 3-158-47 (21927)
`એવમુક્ત્વાતદા ભીમં રાક્ષસો યોદ્ધુમાયયૌ।
કરાલવદનઃ ક્રોધાત્કાલસર્પ ઇવ શ્વસન્' ॥ 3-158-48 (21928)
એવમુક્તસ્તતો ભીમઃ સૃક્વિણી પરિલેલિહન્।
સ્મયમાન ઇવ ક્રોધાત્સાક્ષાત્કાલાન્તકોપમઃ ॥ 3-158-49 (21929)
`બ્રુવન્વૈ તિષ્ઠતિષ્ઠેતિ ક્રોધસંરક્તલોચનઃ'।
બાહુસંરમ્ભમેવેચ્છન્નભિદુદ્રાવ રાક્ષસમ્ ॥ 3-158-50 (21930)
મુહુર્મુહુર્વ્યાદદાનઃ સૃક્વિણી પરિસંલિહન્।]
અભિદુદ્રાવ સંરબ્ધો બલો વજ્રધરં યથા ॥ 3-158-51 (21931)
ભીમસેનોઽપ્યવષ્ટબ્ધો નિયુદ્ધાયાભવત્સ્થિતઃ।
રાક્ષસોઽપિ ચ વિસ્રબ્ધો બાહુયુદ્ધમકાઙ્ક્ષત' ॥ 3-158-52 (21932)
વર્તમાને તયો રાજન્બાહુયુદ્ધે સુદારુણે।
માદ્રીપુત્રાવતિક્રુદ્ધાવુભાવપ્યભ્યધાવતામ્ ॥ 3-158-53 (21933)
ન્યવારયત્તૌ પ્રહસન્કુન્તીપુત્રો વૃકોદરઃ।
શક્તોઽહં રાક્ષસસ્યેતિ પ્રેક્ષધ્વમિતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 3-158-54 (21934)
આત્મના ભ્રાતૃભિશ્ચૈવ ધર્મેણ સુકૃતેન ચ।
ઇષ્ટેન ચ શપે રાજન્સૂદયિષ્યામિ રાક્ષસમ્ ॥ 3-158-55 (21935)
ઇત્યેવમુક્ત્વા તૌ વીરૌ સ્પર્ધમાનૌ પરસ્પરમ્।
બાહુભિઃ સમસજ્જેતામુભૌ રક્ષોવૃકોદરૌ ॥ 3-158-56 (21936)
તયોરાસીત્સંપ્રહારઃ ક્રુદ્ધયોર્ભીમરક્ષસોઃ।
અમૃષ્યમાણયોઃ સઙ્ખ્યે શક્રશમ્બરયોરિવ ॥ 3-158-57 (21937)
તૌ વીરૌ સમભિક્રુદ્ધાવન્યોન્યં પર્યધાવતામ્।
આરુજ્યારુજ્યતૌ વૃક્ષાનન્યોન્યમભિજઘ્નતુઃ।
જીમૂતાવિવ ધર્માન્તે વિનદન્તૌ મહાબલૌ ॥ 3-158-58 (21938)
બભઞ્જતુર્મહાવૃક્ષાનૂરુભિર્બલિનાં વરૌ।
અન્યોન્યેનાભિસંરબ્ધૌ પરસ્પરવધૈષિણૌ ॥ 3-158-59 (21939)
તદ્વૃક્ષયુદ્ધમભવનમહીરુહવિનાશનમ્।
વાલિસુગ્રીવયોર્ભ્રાત્રોઃ પુરેવ કપિસિંહયોઃ ॥ 3-158-60 (21940)
આવિધ્યાવિધ્ય તૌ વૃક્ષાન્મુહૂર્તમિતરેતરમ્।
તાડયામાસતુરુભૌ વિનદન્તૌ મુહુર્મુહુઃ ॥ 3-158-61 (21941)
તસ્મિન્દેશે યદા વૃક્ષાઃ સર્વ એવ નિપાતિતાઃ।
પુગીકૃતાશ્ચ શતશઃ પરસ્પરવધેપ્સયા ॥ 3-158-62 (21942)
તતઃ શિલાઃ સમાદાય મુહૂર્તમિવ ભારત।
મહાભ્રૈરિવ શૈલેન્દ્રૌ યુયુધાતે મહાબલૌ ॥ 3-158-63 (21943)
શિલાભિરુગ્રરૂપાભિર્બૃહતીભિઃ પરસ્પરમ્।
વજ્રૈરિવ મહાવેગૈરાજઘ્નતુરમર્ષણૌ ॥ 3-158-64 (21944)
અભિદ્રુત્ય ચ ભૂયસ્તાવન્યોન્યબલદર્પિતૌ।
ભુજાભ્યાં પરિગૃહ્યાથ ચકર્ષાતે ગજાવિવ ॥ 3-158-65 (21945)
મુષ્ટિભિશ્ મહાઘોરૈરન્યોન્યમભિપેતતુઃ।
તતઃ કટકટાશબ્દો બભૂવ શુમહાત્મનોઃ ॥ 3-158-66 (21946)
તતઃ સંહૃત્યમુષ્ટિં તુ પઞ્ચશીર્ષમિવોરગમ્।
વેગેનાભ્યહનદ્ભીમો રાક્ષસસ્ય શિરોધરામ્ ॥ 3-158-67 (21947)
તતઃ શ્રાન્તં તુ તદ્રક્ષો ભીમસેનભુજાહતમ્।
સુપરિભ્રાન્તમાલક્ષ્ય ભીમસેનોઽભ્યવર્તત ॥ 3-158-68 (21948)
તત એનં મહાબાહુર્બાહુભ્યામમરોપમઃ।
સમુત્ક્ષિપ્ય બલાદ્ભીમો નિષ્પિપેષ મહીતલે ॥ 3-158-69 (21949)
`તતઃ સંપીડ્ય બલવદ્ભુજાભ્યાં ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ।'
તસ્ય ગાત્રાણિ સર્વાણિ ચૂર્ણયામાસ પાણ્ડવઃ।
અરત્નિના ચાભિહત્ય શિરઃ કાયાદપાહરત્ ॥ 3-158-70 (21950)
સંદષ્ટૌષ્ઠં વિવૃત્તાક્ષં ફલં વૃક્ષાદિવ ચ્યુતમ્।
જટાસુરસ્ય તુ શિરો ભીમસેનબલાદ્ધૃતમ્।
પપાત રુધિરાદિગ્ધં સંદષ્ટદશનચ્છદમ્ ॥ 3-158-71 (21951)
તં નિહત્યમહેષ્વાસો યુધિષ્ઠિરમુપાગમત્।
સ્તૂયમાનો દ્વિજાગ્ર્યૈસ્તુ મરુદ્ભિરિવ વાસવઃ ॥ 3-158-72 (21952)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ જટાસુરવધપર્વણિ અષ્ટપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 158 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-158-4 કલાપાન્ નિષઙ્ગાન્ ॥ 3-158-10 કૌશિકં કોશાદાગતમ્। ગ્રહં ગ્રહણમ્ ॥ 3-158-16 યુષ્માકં દેવાસુરાદીનામ્। ઋધ્યતિ વૃદ્ધિં ગચ્છતિ ॥ 3-158-19 વિઘસાશાન્ દેવાદિશેષાન્નં વિઘસં તસ્ય આશો ભોજનં યેષાં તાન્ ॥ 3-158-20 પ્રતિશ્રયો ગૃહમ્ ॥ 3-158-22 નભવિષ્યસિ મરિષ્યતિ ॥ 3-158-26 ગુરુકઃ સમપદ્યતેતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-158-30 સત્કૃત્યં સાધુકાર્યમ્ ॥ 3-158-39 આસ્થા ત્વન્મારણે આદરઃ ॥ 3-158-40 અતિથિ બ્રહ્મરૂપં ચ કથં ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-158-42 કાલપક્વ ઇદાનીં ત્વં યથેતિ થ. પાઠઃ ॥ 3-158-43 બડિશો મત્સ્યવેધનમ્ ॥ 3-158-47 અસ્રેણ લોહિતેન ॥ 3-158-60 પુરા સ્ત્રીકાઙ્ક્ષિણોર્યથા ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-158-61 આવિધ્ય ભ્રામયિત્વા ॥ 3-158-62 મુઞ્જીકૃતાશ્ચેતિ ઝ. પાઠઃ। તત્ર મુઞ્જીકૃતાઃ રજ્જ્વર્થં મુઞ્જવજ્જર્જરીકૃતા ઇત્યર્થઃ ॥ 5-158-63 મહાભ્રૈરિવેત્યભૂતોપમા ॥ 3-158-67 શિરોધરાં ગ્રીવામ્ ॥ 3-158-68 અભ્યવર્તત અધિકોત્સાહ્વાનભૂત્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 159
॥ શ્રીઃ ॥
3.159. અધ્યાયઃ 159
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
જટાસુરવધાનન્તરં સપરિવારેણ યુધિષ્ઠિરેણ નરનારાયણાશ્રમે નિવાસઃ ॥ 1 ॥ તતો વૃષપર્વાશ્રમાદિષુ સુખેન સંચરણમ્ ॥ 2 ॥ તત આર્ષ્ટિષેણાશ્રમગમનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-159-0 (21953)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-159-0x (2290)
નિહતે રાક્ષસે તસ્મિન્પુનર્નારાયણાશ્રમમ્।
અભ્યેત્ય રાજા કૌન્તેયો નિવાસમકરોત્પ્રભુઃ ॥ 3-159-1 (21954)
સ સમાનીય તાન્સર્વાન્ભ્રાતૄનિત્યબ્રવીદ્વચઃ।
દ્રૌપદ્યા સહિતઃ કાલે સંસ્મરન્ભ્રાતરં જયમ્ ॥ 3-159-2 (21955)
સમાશ્ચતસ્રોઽભિગતાઃ શિવેન ચરતાં વને।
કૃતોદ્દેશઃ સ બીભત્સુઋ પઞ્ચમીમભિતઃ સમામ્ ॥ 3-159-3 (21956)
પ્રાપ્ય પર્વતરાજાનં શ્વેતં શિખરિણાંવરમ્।
[પુષ્પિતૈર્દ્રુમષણ્ડૈશ્ચ મત્તકોકિલાષટ્પદૈઃ ॥ 3-159-4 (21957)
મયૂરૈશ્ચાતકૈશ્ચાપિ નિત્યોત્સવવિભૂષિતમ્।
વ્યાઘ્રૈર્વરહૈર્મહિષૈર્ગવયૈર્હરિણૈસ્તથા ॥ 3-159-5 (21958)
શ્વાપદૈર્વ્યાલરૂપૈશ્ચ રુરુભિશ્ચ નિષેવિતમ્।
ફુલ્લૈઃ સહસ્રપત્રૈશ્ચ શતપત્રૈસ્તથોત્પલૈઃ ॥ 3-159-6 (21959)
પ્રફુલ્લૈઃ કમલૈશ્ચૈવ તથા નીલોત્પલૈરપિ।
મહાપુણઅયં પવિત્રં ચ સુરાસુરનિષેવિતમ્।]
તત્રાપિ ચ કૃતોદ્દેશઃ સમાગમદિદૃક્ષુભિઃ ॥ 3-159-7 (21960)
કૃતશ્ચ સમયસ્તેન પાર્થેનામિતતેજસા।
પઞ્ચવર્ષાણિ વત્સ્યાભિ વિદ્યાર્થીતિ પુરા મયિ ॥ 3-159-8 (21961)
અત્રગાણ્ડીવધન્વાનમવાપ્તાસ્ત્રમરિંદમમ્।
દેવલોકાદિમં લોકં દ્રક્ષ્યામઃ પુનરાગતમ્ ॥ 3-159-9 (21962)
ઇત્યુક્ત્વા બ્રાહ્મણાન્સર્વાનામન્ત્રયત પાણ્ડવઃ।
કારણં ચૈવ તત્તેવામાચચક્ષે તપસ્વિનામ્ ॥ 3-159-10 (21963)
તમુગ્રતપસઃ પ્રીતાઃ કુત્વાપાર્થં પ્રદક્ષિણમ્।
બ્રાહ્મણાસ્તેઽન્વમોદન્ત શિવેન કુશલેન ચ ॥ 3-159-11 (21964)
સુખોદર્કમિમં ક્લેશમચિરાદ્ભરતર્ષભ।
ક્ષત્રધર્મેણ ધર્મજ્ઞ તીર્ત્વા ગાં પાલયિષ્યસિ ॥ 3-159-12 (21965)
તત્તુ રાજા વચસ્તેષાં પ્રતિગૃહ્ય તપસ્વિનામ્।
પ્રતસ્થે સહ વિપ્રૈસ્તૈર્ભ્રાતૃભિશ્ચ પરંતપઃ ॥ 3-159-13 (21966)
`દ્રૌપદ્યા સહિતઃ શ્રીમાન્હૈડિમ્બેયાદિભિસ્તદા'।
રાક્ષસૈરનુયાતો વૈ લોમશેનાભિરક્ષિતઃ ॥ 3-159-14 (21967)
ક્વચિત્પદ્ભ્યાં તતોઽગચ્છદ્રાક્ષસૈરુદહ્યતે ક્વચિત્।
તત્રતત્ર મહાતેજા ભ્રાતૃભિઃ સહ સુવ્રતઃ ॥ 3-159-15 (21968)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા બહુન્ક્લેશાન્વિચિન્તયન્।
સિંહવ્યાઘ્રગજાકીર્ણામુદીચીં પ્રયયૌ દિશમ્ ॥ 3-159-16 (21969)
અવેમાણ કૈલાસં મૈનાકં ચૈવ પર્વતમ્।
ગન્ધમાદનપાદાંશ્ચ મેરું ચાપિ શિલોચ્ચયમ્ ॥ 3-159-17 (21970)
ઉપર્યુપરિ શૈલસ્ય બહીશ્ચ સરિતઃ શિવાઃ।
પૃષ્ઠં હિમવતઃ પુણ્યં યયૌ સપ્તદશેઽહનિ ॥ 3-159-18 (21971)
દદૃશુઃ પાણ્ડવા રાજન્ગન્ધમાદનમન્તિકમ્।
પૃષ્ઠે હિમવતઃ પુણ્યે નાનાદ્રુમલતાવૃતે ॥ 3-159-19 (21972)
સલિલાવર્તસંજાતૈઃ પુષ્પિતૈશ્ચ મહીરુહૈઃ।
સમાવૃતં પુણ્યતમમાશ્રમં વૃષપર્વણઃ ॥ 3-159-20 (21973)
તમુપક્રમ્ય રાજર્ષિં ધર્માત્માનમરિંદમાઃ।
પાણ્ડવા વૃષપર્વાણમવદન્ત ગતક્લમાઃ ॥ 3-159-21 (21974)
અભ્યનન્દત્સ રાજર્ષિઃ પુત્રવદ્ભરતર્ષભાન્।
પૂજિતાશ્ચાવસંસ્તત્રસપ્તરાત્રમરિંદમાઃ ॥ 3-159-22 (21975)
અષ્ટમેઽહનિ સંપ્રાપ્તે તમૃષિં લોકવિશ્રુતમ્।
આમન્ત્ર્ય વૃષપર્વાણં પ્રસ્થાનં પ્રત્યરોચયન્ ॥ 3-159-23 (21976)
એકૈકશશ્ચ તાન્વિપ્રાન્નિવેદ્ય વૃષપર્વણિ।
ન્યાસભૂતાન્યથાકાલં બન્ધૂનિવ સુસત્કૃતાન્।
પારિબર્હં ચતં શેષં પરિદાય મહાત્મને ॥ 3-159-24 (21977)
તતસ્તે યજ્ઞપાત્રાણિ રત્નાન્યાભરણાનિ ચ।
ન્યદધુઃપાણ્ડવા રાજન્નાશ્રમે વૃષપર્વણઃ ॥ 3-159-25 (21978)
અતીતાનાગતે વિદ્વાન્કુશલઃ સર્વધર્મવિત્।
અન્વશાસત્સ ધર્મજ્ઞઃ પુત્રવદ્ભરતર્ષભાન્ ॥ 3-159-26 (21979)
તેઽનુજ્ઞાતા મહાત્માનઃ પ્રયયુર્દિશમુત્તરામ્।
`કુષ્ણયા સહિતા વીરા બ્રાહ્મણૈશ્ચ મહાત્મભિઃ 3-159-27 (21980)
તાન્પ્રસ્થિતાનન્વગચ્છદ્વૃષપર્વા મહીપતીન્।
ઉપન્યસ્ મહાતેજા વિપ્રેભ્યઃ પાણ્ડવાંસ્તદા ॥ 3-159-28 (21981)
અનુસંસાર્ય કૌન્તેયાનાશીર્ભિરભિનન્દ્ય ચ।
વૃષપર્વા નિવવૃતેપન્થાનમુપદિશ્ય ચ ॥ 3-159-29 (21982)
નાનામૃગગણૈર્જુષ્ટં કૌન્તેયઃ સત્યવિક્રમઃ।
પદાતિર્ભ્રાતૃભિઃ સાર્ધં પ્રાતિષ્ઠત યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-159-30 (21983)
નાનાદ્રુમનિરોધેષુ વસન્તઃ શૈલસાનુષુ।
પર્વતં વિવિશુસ્તે તં ચતુર્થેઽહનિ પાણ્ડવાઃ ॥ 3-159-31 (21984)
મહાભ્રઘનસંકાશં સલિલોપહિતં શુભમ્।
મણિકાઞ્ચનરમ્યં ચ શૈલં નાનાસમુચ્છ્રયમ્ ॥ 3-159-32 (21985)
`રમ્યં હિમવતઃ પ્રસ્થં બહુકન્દરનિર્ઝરમ્।
શિલાવિભઙ્ગવિકટં લતાપાદપસઙ્કુલમ્' ॥ 3-159-33 (21986)
તે સમાસાદ્યપન્થાનં યતોક્તં વૃષપર્વણા।
અનુસસ્રુર્યથોદ્દેશં પશ્યન્તો વિવિધાન્નગાન્ ॥ 3-159-34 (21987)
ઉપર્યુપરિ શૈલસ્ય ગુહાઃ પરમદુર્ગમાઃ।
સુદુર્ગમાંસ્તે સુબહૂન્સુખેનૈવાભિચક્રમુઃ ॥ 3-159-35 (21988)
ધૌમ્યઃ કૃષ્ણા ચ પાર્તાશ્ચ લોમશશ્ચ મહાનૃષિઃ।
આગચ્છન્સહિતાસ્તત્રન કશ્ચિદપિ હીયતે ॥ 3-159-36 (21989)
તે મૃગદ્વિજસંઘુષ્ટં નાનાદ્રુમલતાયુતમ્।
શાખામૃગગણૈશ્ચૈવ સેવિતં સુમનોરમમ્ ॥ 3-159-37 (21990)
પુણ્યં પદ્મસરોપેતં સપલ્વલમહાવનમ્।
ઉપતસ્થુર્મહાભાગા માલ્યવતં મહાગિરિમ્ ॥ 3-159-38 (21991)
તતઃ કિંપુરુષાવાસં સિદ્ધચારણસેવિતમ્।
દદૃશુર્હૃષરોમાણાઃ પર્વતં ગન્ધમાદનમ્ ॥ 3-159-39 (21992)
વિદ્યાધરાનુચરિતં કિન્નરીભિસ્તથૈવ ચ।
ગજસઙ્ઘસમાવાસં સિંહવ્યાઘ્રગણાયુતમ્ ॥ 3-159-40 (21993)
શરભોન્નાદસંઘુષ્ટં નાનમૃગનિષેવિતમ્ ॥ 3-159-41 (21994)
તે ગન્ધમાદનવનં તન્નન્દનવનોપમમ્।
મુદિતાઃ પાણ્ડુતનયા મનોનયનનન્દનમ્ ॥ 3-159-42 (21995)
વિવિશુઃ ક્રમશો વીરા અરણ્યં શુભકાનનમ્।
દ્રૌપદીસહિતા વીરાસ્તૈશ્ચ વિપ્રૈર્મહાત્મભિઃ ॥ 3-159-43 (21996)
શૃણ્વન્તઃ પ્રીતિજનનાન્વલ્ગૂન્મન્દકલાઞ્શુભાન્।
શ્રોત્રરમ્યાન્સુમધુરાઞ્શબ્દાન્ખગમુખેરિતાન્ ॥ 3-159-44 (21997)
સર્વર્તુફલભારાઞ્યાન્સર્વર્તુકુસુમોજ્જ્વલામ્।
પશ્યન્તઃ પાદપાંસ્ચાપિ ફલભારાવનામિતાન્ ॥ 3-159-45 (21998)
આમ્રાનામ્રાતકાન્ફુલ્લાન્નારિકેલાન્સતિન્દુકાન્।
મુઞ્જાતકાંસ્તથાઞ્જીરાન્દાડિમાન્બીજપૂરકાન્ ॥ 3-159-46 (21999)
પનસાઁલ્લિકુચાન્મોચાઃ ખર્જૂરાનમ્લવેતસાન્।
પરાવતાંસ્તથા ક્ષૌદ્રાનીપાંશ્ચાપિ મનોરમાન્ ॥ 3-159-47 (22000)
બેલ્વાન્કપિત્થાઞ્જમ્બૂશ્ચ કાશ્મરીર્બ્રદરીસ્તથા।
પુક્ષાનુદુમ્બરવટાનશ્વત્થાન્ક્ષીરિકાસ્તથા ॥ 3-159-48 (22001)
મલ્લાતકાનામલકીર્હરીતકબિભીતકાન્।
ઇઙ્ગુદાન્કરમર્દાંશ્ચ તિન્દુકાંશ્ મહાફલાન્ ॥ 3-159-49 (22002)
એતાનન્યાંશ્ચ વિવિધાન્ગન્ધમાદનસાનુષુ।
ફલૈરમૃતકલ્પૈસ્તાનાચિતાન્સ્વાદુભિસ્તરૂપન્ ॥ 3-159-50 (22003)
તથૈવ ચમ્પકાશોકાન્કેતકાન્બકુલાંસ્તથા।
પુન્નાગાન્સપ્તપર્ણાંશ્ચ કર્ણિકારાન્સકેતકાન્।
પાટલાન્કુટજાન્રમ્યાન્મન્દારેન્દીવરાંસ્તથા ॥ 3-159-51 (22004)
પારિજાતાન્કોવિદારાન્દેવદારુદ્રુમાંસ્તથા।
પારિજાતાન્કોવિદારાન્દેવદારુદ્રુમાંસ્તથા।
શાલાંસ્તાલાંસ્તમાલાંશ્ચ પિપ્પલાન્હિઙ્ગુકાંસ્તથા ॥ 3-159-52 (22005)
ચકોરૈઃ શતપત્રૈશ્ ભૃઙ્ગરાજૈસ્તથા શુકૈઃ।
કોકિલૈઃ કલવિઙ્કૈશ્ચ હારિતૈર્જીવજીવકૈઃ ॥ 3-159-53 (22006)
પ્રિયકૈશ્ચાતકૈશ્ચૈવ તથાઽન્યૈર્વિવિધૈઃ ખગૈઃ।
શ્રોત્રરમ્યં સુમધુરં કૂજદ્ભિશ્ચાપ્યધિષ્ઠિતાન્ ॥ 3-159-54 (22007)
સરાંસિ ચ મનોજ્ઞાનિ સમન્તાજ્જલચારિભિઃ।
કુમુદૈઃ પુણ્ડરીકૈશ્ચ તૃથા કોકનદોત્પલૈઃ।
કહારૈઃ કમલૈશ્ચૈવ આચિતાનિ સમન્તતઃ ॥ 3-159-55 (22008)
કાદમ્બૈશ્ચક્રવાકૈશ્ચ કુરરૈર્જલકુક્કુટૈઃ।
કારણ્ડવૈઃ પ્લવૈર્હંસૈર્બકૈર્મદ્ગુભિરેવ ચ ॥ 3-159-56 (22009)
એતૈશ્ચાન્યૈશ્ચ કીર્ણાનિ સમન્તાજ્જલચારિભિઃ।
હૃષ્ટૈસ્તથા તામરસરસાસવમદાલસૈઃ ॥ 3-159-57 (22010)
પદ્મોદરચ્યુતરજઃકિઞ્જલ્કારુણરઞ્જિતૈઃ।
મઞ્જુસ્વરૈર્મધુકરૈર્વિરુતાન્કમલાકરાન્ ॥ 3-159-58 (22011)
અપશ્યંસ્તે નરવ્યાઘ્રા ગન્ધમાદનસાનુષુ।
તથૈવ પદ્મષણ્ડૈશ્ચ મણ્ડિતાંશ્ચ સમન્તતઃ ॥ 3-159-59 (22012)
શિખણ્ડિનીભિઃ સહિતાઁલ્લતામણ્ડલકેષુ ચ।
મેઘતૂર્યરવોદ્દામમદનાકુલિતાન્ભૃશમ્ ॥ 3-159-60 (22013)
કૃત્વૈવ કેકામધુરં સંગીતં મધુરસ્વરમ્।
ચિત્રાન્કલાપાન્વિસ્તીર્ય સવિલાસાન્મદાલસાન્ ॥ 3-159-61 (22014)
મયૂરાન્દદૃશુર્હૃષ્ટાન્નૃત્યતો વનલાલસાન્।
કાંશ્ચિત્પ્રિયાભિઃ સહિતાન્રમમાણાન્કલાપિનઃ ॥ 3-159-62 (22015)
વલ્લીલતાસંકટેષુ કુટજેષુ સ્થિતાંસ્તથા।
કાંશ્ચિચ્ચ કુટજાનાં તુ વિટપેષૂત્કટાનિવ ॥ 3-159-63 (22016)
કલાપરુચિરાટોપનિચિતાન્મુકુટાનિવ।
વિવરેષુ તરૂણાં ચ રુચિરાન્દદૃશુશ્ચ તે ॥ 3-159-64 (22017)
સિન્ધુવારાંસ્તથોદારાન્મન્મથસ્યેવ તોમરાન્।
સુવર્ણવર્ણકુસુમાન્ગિરીણાં સિખરેષુ ચ।
કર્ણિકારાન્વિકસિતાન્કર્ણપૂરાનિવોત્તમાન્ ॥ 3-159-65 (22018)
તથાઽપશ્યન્કુરબકાન્વનરાજિષુ પુષ્પિતાન્।
કામવશ્યૌત્સુક્યકરાન્કામસ્યેવ શરોત્કરાન્ ॥ 3-159-66 (22019)
તથૈવ વનરાજીનામુદારાન્રચિતાનિવ।
વિરાજમાનાંસ્તેઽપશ્યંસ્તિલકાંસ્તિલકાનિવ ॥ 3-159-67 (22020)
તથાનઙ્ગશરાકારાન્સહકારાન્મનોરમાન્।
અપશ્યન્ભ્રામરાન્રાજન્મઞ્જરીભિર્વિરાજિતાન્ ॥ 3-159-68 (22021)
હિરણ્યસદૃશૈઃ પુષ્યૈર્દાવાગ્નિસદૃશૈરપિ।
લોહિતૈરઞ્જનાભૈશ્ચ વૈદૂર્યસદૃશૈરપિ।
અતીવ વૃક્ષા રાજન્તે પુષ્પિતાઃ શૈલસાનુષુ ॥ 3-159-69 (22022)
તથા સાલાંસ્તમાલાંશ્ચ પાટલાબકુલાનપિ।
માલા ઇવ સમાસક્તાઃ શૈલાનાં શિખરેષુ ચ ॥ 3-159-70 (22023)
વિમલસ્ફાટિકાભાનિ પાણ્ડુરચ્છદનૈર્દ્વિજૈઃ।
કલહંસૈરુપેતાનિ સારસાભિરુતાનિ ચ ॥ 3-159-71 (22024)
સરાંસિ બહુશઃ પાર્થા પશ્યન્તઃ શૈલસાનુષુ।
પદ્મોત્પલવિમિશ્રાણિ સુખશીતજલાનિ ચ ॥ 3-159-72 (22025)
એવં ક્રમેણ તે વીરા વીક્ષમાણાઃ સમન્તતઃ।
ગન્વન્ત્યથ માલ્યાનિ રસવન્તિ ફલાનિ ચ ॥ 3-159-73 (22026)
સરાંસિ ચ મનોજ્ઞાનિ વૃક્ષાંશ્ચાતિમનોરમાન્।
વિવિશુઃ પાણ્ડવાઃ સર્વેવિસ્મયોત્ફુલ્લલોચનાઃ ॥ 3-159-74 (22027)
કમલોત્પલકહ્લારપુણ્ડરીકસુગન્ધિના।
સેવ્યમાના વને તસ્મન્સુખસ્પર્શેન વાયુના ॥ 3-159-75 (22028)
તતો યુધિષ્ઠિરો ભીમમાહેદં પ્રીતિમદ્વચઃ।
અહો શ્રીમદિદં ભીમ ગન્ધમાદનકાનનમ્ ॥ 3-159-76 (22029)
વને હ્મસ્મિન્મનોરમ્યે દિવ્યા કાનનજા દ્રુમાઃ।
લતાશ્ચ વિવિધાકારાઃ પત્રપુષ્પફલોપગાઃ।
ભાન્ત્યેતે પુષ્પવિકચાઃ પુંસ્કોકિલકુલાકુલાઃ ॥ 3-159-77 (22030)
નાત્ર કણ્ટકિનઃ કેચિન્ન ચ વિદ્યન્ત્યપુષ્પિતાઃ।
સ્નિગ્ધપત્રફલા વૃક્ષા ગન્ધમાદનસાનુષુ ॥ 3-159-78 (22031)
ભ્રમરારાવમધુરા નલિનીઃ ફુલ્લપઙ્કજાઃ।
વિલોડ્યમાના પશ્યેમાઃ કરિભિઃ સકરેણુભિઃ ॥ 3-159-79 (22032)
પશ્યેમાં નલિનીં ચાન્યાં કમલોત્પલમાલિનીમ્।
સ્રગ્ધરાં વિગ્રહવતીં સાક્ષાચ્છ્રિયમિવાપરામ્ ॥ 3-159-80 (22033)
નાનાકુસુમગન્ધાઢ્યાસ્તસ્યેમાઃ કાનનોત્તમે।
ઉપગીયમાના ભ્રમરૈ રાજન્તે વનરાજયઃ ॥ 3-159-81 (22034)
પશ્ય ભીમ શુભાન્દેશાન્દેવાક્રીડાન્સમન્તતઃ।
અમાનુષગતિં પ્રાપ્તાઃ સંસિદ્ધાઃ સ્મ વૃકોદર ॥ 3-159-82 (22035)
લતાભિઃ પુષ્પિતાગ્રાભિઃ પુષ્પિતાઃ પાદપોત્તમાઃ।
સંશ્લિષ્ટાઃ પાર્થ શોભન્તે ગન્ધમાદનસાનુષુ ॥ 3-159-83 (22036)
શિખણ્ડિનીભિશ્ચરતાં સહિતાનાં શિખણ્ડિનામ્।
નદતાં શૃણુ નિર્ઘોષં ભીમ પર્વતસાનુષુ ॥ 3-159-84 (22037)
ચકોરાઃ શતપત્રાશ્ચ મત્તકોકિલશારિકાઃ।
પત્રિણઃ પુષ્પિતાનેતાન્સંપતન્તિ મહાદ્રુમાન્ ॥ 3-159-85 (22038)
રક્તપીતારુણાઃ પાર્થ પાદપાગ્રગતાઃ ખગાઃ।
પરસ્પરમુદીન્તે બહવો જીવજીવકાઃ ॥ 3-159-86 (22039)
હરિતારુણવર્ણાનાં શાડ્વલાનાં સમીપતઃ।
સારસાઃ પ્રતિદૃશ્યન્તે શૈલપ્રસ્રવણેષ્વપિ ॥ 3-159-87 (22040)
વદન્તિ મધુરા વાચઃ સર્વભૂતમનોરમાઃ।
ભૃઙ્ગરાજોપચક્રાશ્ચ લોહપૃષ્ઠાઃ પતત્રિણઃ ॥ 3-159-88 (22041)
ચતુર્વિષાણાઃ પદ્માભાઃ કુઞ્જરાઃ સકરેણવઃ।
એતે વૈડૂર્યવર્ણાભં ક્ષોભયન્તિ મહત્સરઃ ॥ 3-159-89 (22042)
બહુતાલસમુત્સેઘાઃ શૈલશૃઙ્ગપરિચ્યુતાઃ।
નાનાપ્રસ્રવણેભ્યશ્ચ વારિધારાઃ પતન્તિ ચ ॥ 3-159-90 (22043)
ભાસ્કરાભપ્રભા ભીમાઃ શારદાભ્રઘનોપમાઃ।
શોભયન્તિ મહાશૈલં નાનારજતધાતવઃ ॥ 3-159-91 (22044)
ક્વચિદઞ્જનવર્ણાભાઃ ક્વચિત્કાઞ્ચનસન્નિભાઃ।
ધાતવો હરિતાલસ્ય ક્વચિદ્ધિઙ્ગુલકસ્ય ચ ॥ 3-159-92 (22045)
મનઃશિલાગુહાશ્ચૈવ સંધ્યાભ્રનિકરોપમાઃ।
શશલોહિતવર્ણાભાઃ ક્વચિદ્ગૈરિકધાતવઃ ॥ 3-159-93 (22046)
સિતાસિતાભ્રપ્રતિમા બાલસૂર્યસમપ્રભાઃ।
એતે બહુવિધાઃ શૈલં શોભયન્તિ મહાપ્રભાઃ ॥ 3-159-94 (22047)
ગન્ધર્વાઃ સહ કાન્તાભિર્યથેષ્ટં ભીમવિક્રમાઃ।
દૃશ્યન્તે શૈલશૃઙ્ગેષુ પાર્થ કિંપુરુષૈઃ સહ ॥ 3-159-95 (22048)
ગીતાનાં સમતાલાનાં તથાસામ્નાં ચ નિઃખનઃ।
શ્રૂયતે બહુધા ભીમ સર્વભૂતમનોહરઃ ॥ 3-159-96 (22049)
મહાગઙ્ગામુદીક્ષખ પુણ્યાં દેવનદીં શુભામ્।
કલહંસગણૈર્જુષ્ટામૃષિકિન્નરસેવિતામ્ ॥ 3-159-97 (22050)
ધાતુભિશ્ચ સરિદ્ભિશ્ચ કિન્નરૈર્મૃગપક્ષિભિઃ।
ગન્ધર્વૈરપ્સરોભિશ્ચ કાનનૈશ્ચ મનોરમૈઃ ॥ 3-159-98 (22051)
વ્યાલૈશ્ચ વિવિધાકારૈઃ શતશીર્ષૈઃ સમન્તતઃ।
ઉપેતં પશ્ય કૌન્તેય શૈલરાજમરિંદમ ॥ 3-159-99 (22052)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-159-100x (2291)
તે પ્રીતમનસઃ શૂરાઃ પ્રાપ્તા ગતિમનુત્તમામ્।
નાતૃપ્યન્પર્વતેન્દ્રસ્ય દર્શનેન પરંતપાઃ ॥ 3-159-100 (22053)
ઉપેતમથ માલ્યૈશ્ચ ફલવદ્ભિશ્ચ પાદપૈઃ।
આર્ષ્ટિપેણસ્ રાજર્ષેરાશ્રમં દદૃશુસ્તદા ॥ 3-159-101 (22054)
તતસ્તે તિગ્મતપસં કૃશં ધમનિસંતતમ્।
પારગં સર્વવિદ્યાનામાર્ષ્ટિષેણમુપાગમન્ ॥ 3-159-102 (22055)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ યક્ષયુદ્ધપર્વણિ એકોનષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 159 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-159-2 જયં અર્જુનમ્ ॥ 3-159-3 કૃતોદ્દેશઃ પઞ્ચમે વર્ષે મયાઽવશ્યમાગન્તવ્યમિતિ કૃતસંકેતઃ ॥ 3-159-4 શ્વેતં કૈલાસમ્ ॥ 3-159-7 તત્રાપિ દેશે અસ્માભિરિતિ શેષઃ। ઉદ્દેશઃ કૃતઃ। સંધિરાર્ષઃ ॥ 3-159-12 સુખોદર્કં સુખોદયમ્ ॥ 3-159-28 ઉપન્યસ્ય નિવેદ્ય ॥ 3-159-29 અનુસંસાર્ય અનુગમ્ય ॥ 3-159-57 તામરસાનાં રસએવ આસવો મદ્યં તજ્જેન મદેન અલસાઃ ॥ 3-159-58 વિરુતાન્વિશિષ્ટશબ્દયુતાન્ ॥ 3-159-63 કુટજેષુ વૃક્ષવિશેષેષુ। વલ્લીનાં રલતાપ્રતાનાનિ તૈઃ સંકટેષુ કુઞ્જીકૃતેષુ॥ 3-159-65 સિંધુવારાન્ પદ્મવિશેષાન્ ॥ 3-159-66 કામવશ્યાનાં નરાણામૌત્મુક્યકરાન્ ॥ 3-159-76 હે ભીમ ॥ 3-159-80 નલિનીં સરસીમ્। કમલોત્પલયોરવાન્તરજાતિભેદઃ। વિગ્રહવતીં શરીરવતીમ્ ॥ 3-159-81 તસ્ય શૈલસ્ય ॥ 3-159-88 ભૃઙ્ગરાજાદયઃ પક્ષિવિશેષાઃ ॥ 3-159-89 ચતુર્વિષાણાશ્ચતુર્દન્તાઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 160
॥ શ્રીઃ ॥
3.160. અધ્યાયઃ 160
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
આર્ષ્ટિપેણરાજર્ષિણા યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ કૈલાસવર્ણનપૂર્વકમર્જુનાગમનપર્યન્તં સ્વાશ્રમએવ નિવાસચોદના ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-160-0 (22056)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-160-0x (2292)
યુધિષ્ઠિરસ્તમાસાદ્ય તપસા દગ્ધકિલ્બિષમ્।
અભ્યવાદયત પ્રીતઃ શિરસા નામ કીર્તયન્ ॥ 3-160-1 (22057)
તતઃ કૃષ્ણા ચ ભીમશ્ચ યમૌ ચ સુતપસ્વિનૌ।
શિરોભિઃ પ્રાપ્ય રાજર્ષિં પરિવાર્યોપતસ્થિરે ॥ 3-160-2 (22058)
તથૈવ ધૌમ્યો ધર્મજ્ઞઃ પાણ્ડવાનાં પુરોહિતઃ।
યથાન્યાયમુપાક્રાન્તસ્તમૃષિં સંશિતવ્રતમ્ ॥ 3-160-3 (22059)
અન્વજાનાત્સ ધર્મજ્ઞો મુનિર્દિવ્યેન ચક્ષુષા।
પાણ્ડોઃ પુત્રાન્કુરુશ્રેષ્ઠાનાસ્યતામિતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 3-160-4 (22060)
કુરૂણામૃપભં પ્રાજ્ઞં પૂજયિત્વા મહાતપાઃ।
સહ ભ્રાતૃભિરસીનં પર્યપૃચ્છદનામયમ્ ॥ 3-160-5 (22061)
નાનૃતે કુરુપે ભાવં કચ્ચિદ્ધર્મે પ્રવર્તસે।
માતાપિત્રોશ્ચ તે વૃત્તિઃ કચ્ચિત્પાર્થ ન સીદતિ ॥ 3-160-6 (22062)
કચ્ચિત્તે ગુરવઃ સર્વે વૃદ્ધા વૈદ્યાશ્ચ પૂજિતાઃ।
કચ્ચિન્ન કુરુપે ભાવં પાર્થ પાપેષુ કર્મસુ ॥ 3-160-7 (22063)
સુકૃતંપ્રતિકર્તું ચ કચ્ચિદ્ધાતું ચ દુષ્કૃતમ્।
યથાન્યાયં કુરુશ્રષ્ઠ જાનાસિ ન વિકત્થસે ॥ 3-160-8 (22064)
યથાર્હં માનિતાઃ કચ્ચિત્ત્વયા નન્દન્તિ સાધવઃ।
વનેષ્વપિ વસન્કચ્ચિદ્ધર્મમેવાનુવર્તસે ॥ 3-160-9 (22065)
કચ્ચિદ્ધૌમ્યસ્ત્વદાચારૈર્ન પાર્થ પરિતપ્યતે।
દાનધર્મતપઃશૌચૈરાર્જવેન તિતિક્ષયા ॥ 3-160-10 (22066)
પિતૃપૈતામહં વૃત્તં કચ્ચિત્પાર્થાનુવર્તસે।
કચ્ચિદ્રાજર્ષિયાતેન પથા ગચ્છસિ પાણ્ડવ ॥ 3-160-11 (22067)
સ્વેસ્વે કિલ કુલે જાતે પુત્રે નપ્તરિ વા પુનઃ।
પિતરઃ પિતૃલોકસ્થાઃ શોચન્તિ ચ રમન્તિ ચ ॥ 3-160-12 (22068)
કિં તસ્ય દુષ્કૃતેઽસ્માભિઃ સંપ્રાપ્તવ્યં ભવિષ્યતિ।
કિં ચાસ્ય સુકૃતેઽસ્માભિઃ પ્રાપ્તવ્યમિતિ શોભનં ॥ 3-160-13 (22069)
પિતા માતા તથૈવાગ્નિર્ગુરુરાત્મા ચ પઞ્ચમઃ।
યસ્યૈતેપૂજિતાઃ પાર્થ તસ્ લોકાવુભૌ જિતૌ ॥ 3-160-14 (22070)
[યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-160-15x (2293)
ભગવન્નાર્ય માઽઽહૈતદ્યથાવદ્ધર્મનિશ્ચયમ્।
યથાશક્તિ યથાન્યાયં ક્રિયતે વિધિવન્મયા ॥ 3-160-15 (22071)
આર્ષ્ટિષેણ ઉવાચ।] 3-160-16x (2294)
અબ્ભક્ષા વાયુભક્ષાશ્ચ પ્લવમાના વિહાયસા।
જુષન્તે પર્વતશ્રેષ્ઠમૃષયઃ પર્વસન્ધિષુ ॥ 3-160-16 (22072)
કામિનઃ સહ કાન્તાભિઃ પરસ્પરમનુવ્રતાઃ।
દૃશ્યન્તે શૈલશૃઙ્ગસ્થા યથા કિંપુરુષા નૃપ ॥ 3-160-17 (22073)
અરજાંસિ ચ વાસાંસિ વસાનાઃ કૌશિકાનિ ચ।
દૃશ્યન્તે બહવઃ પાર્થ ગન્ધર્વાપ્સરસાં ગણાઃ ॥ 3-160-18 (22074)
વિદ્યાધરગણાશ્ચૈવ સ્રગ્વિણઃ પ્રિયદર્શનાઃ।
મહોરગગણાશ્ચૈવ સુપર્ણાશ્ચારણાદયઃ ॥ 3-160-19 (22075)
અસ્ય ચોપરિ શૈલસ્ય શ્રૂયતે પર્વસન્ધિષુ।
ભેરીપણવશઙ્ખાનાં મૃદઙ્ગાનાં ચ નિઃખનઃ ॥ 3-160-20 (22076)
ઇહસ્થૈરેવ તત્સર્વં શ્રોતવ્યં ભરતર્ષભાઃ।
ન કાર્યા વઃ કથંચિત્સ્યાત્તત્રાભિગમને મતિઃ ॥ 3-160-21 (22077)
ન ચાપ્યતઃ પરં શક્યં ગન્તું ભરતસત્તમાઃ।
વિહારસ્તત્ર દેવાનામમાનુષગતિસ્તુ સા ॥ 3-160-22 (22078)
ઈષચ્ચપલકર્માણં મનુષ્યમિહ ભારત।
દ્વિષન્તિ સર્વભૂતાનિ તાડયન્તિ ચ રાક્ષસાઃ ॥ 3-160-23 (22079)
અસ્યાતિક્રમ્ય શિખરં કૈલાસસ્ય યુધિષ્ઠિર।
ગતિઃ પરમસિદ્ધાનાં દેવર્ષીણાં પ્રકાશતે ॥ 3-160-24 (22080)
ચાપલાદ્ધિ ન ગન્તવ્યં પાર્ત યાનૈસ્તતઃ પરમ્।
અયઃશૂલાદિભિર્ઘ્નન્તિ રાક્ષસાઃ શત્રુસૂદન ॥ 3-160-25 (22081)
અપ્સરોભિઃ પરિવૃતઃ સમૃદ્ધ્યા નરવાહનઃ।
ઇહ વૈશ્રવણસ્તાત પર્વસન્ધિષુ દૃશ્યતે ॥ 3-160-26 (22082)
શિખરે તં સમાસીનમધિપં યક્ષરક્ષસામ્।
પ્રેક્ષન્તે સર્વભૂતાનિ ભાનુમન્તમિવોદિતમ્ ॥ 3-160-27 (22083)
દેવદાનવસિદ્ધાનાં તથા વૈશ્રવણસ્ય ચ।
ગિરેઃ શિખરમુદ્યાનમિદં ભરતસત્તમ ॥ 3-160-28 (22084)
ઉપાસીનસ્ય ધનદં તુમ્બુરોઃ પર્વસન્ધિષુ।
ગીતસામસ્વનસ્તાત શ્રૂયતે ગન્ધમાદને ॥ 3-160-29 (22085)
એતદેવંવિધં ચિત્રમિહ તાત યુધિષ્ઠિર।
પ્રેક્ષન્તે સર્વભૂતાનિ બહુશઃ પર્વસન્ધિષુ ॥ 3-160-30 (22086)
ભુઞ્જાના મુનિભોજ્યાનિ રસવન્તિ ફલાનિ ચ।
વસધ્વં પાણ્ડવશ્રેષ્ઠા યાવદર્જુનદર્શનાત્ ॥ 3-160-31 (22087)
ન તાત ચપલૈર્ભાવ્યમિહ પ્રાપ્તૈઃ કથંચન।
`ચપલઃ સર્વભૂતાનાં દ્વેષ્યો ભવતિ માનવઃ' ॥ 3-160-32 (22088)
ઉષિત્વેહ યથાકામં યથાશ્રદ્ધં વિહૃત્ય ચ।
તતઃ શસ્ત્રજિતાં શ્રેષ્ઠ પૃથિવીં પાલયિષ્યસિ ॥ 3-160-33 (22089)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિઃ યક્ષયુદ્ધપર્વણિ ષષ્ટ્યધિકતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 160 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-160-4 મુનિઃ આર્ષ્ઠિષેણઃ ॥ 3-160-7 વૈદ્યાઃ વિદ્યયા વિદિતાઃ ॥ 3-160-8 સુષુક્રનમમાં ઉપકારિણમ્। દુષ્કૃતં અપકારિણં હાતું ત્યક્તું ન વિકત્થસે જ્ઞાતાસ્મીતિ ન શ્લાઘસે ॥ 3-160-15 યથાવત્ માઽઽહ યથામામાહ ॥ 3-160-16 પર્વસંધિષુ પ્રતિપત્પઞ્ચદશ્યોરન્તરાલે ॥ 3-160-28 ઉદ્યાનં ક્રીડાવનયુતમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 161
॥ શ્રીઃ ॥
3.161. અધ્યાયઃ 161
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કદાચન ગરુડપક્ષવાતાનીતાદ્ભુતામ્બુજદર્શિન્યા દ્રૌપદ્યા તાદૃશબહુપુષ્પાનયનં તથા દુષ્ટયક્ષરાક્ષસક્ષપણં ચ પ્રાર્થિતેન ભીમેન તદર્થં ગન્ધમાદનશિખરારોહણમ્ ॥ 1 ॥ તથા સ્વીયશઙ્ખધ્વનિશ્રવણેનાભિદ્રુતવતાં મણિમદાદીનાં યુદ્ધે હનનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-161-0 (22090)
જનમેજય ઉવાચ। 3-161-0x (2295)
આર્ષ્ટિષેણાશ્રમે તસ્મિન્મમ પૂર્વપિતામહાઃ।
પાણ્ડોઃ પુત્રા મહાત્માન સર્વે દિવ્યપરાક્રમાઃ ॥ 3-161-1 (22091)
કિયન્તં કાલમવસન્પર્વતે ગન્ધમાદને।
કિંચ ચક્રુર્મહાવીર્યાઃ સર્વેઽતિબલપૌરુષાઃ ॥ 3-161-2 (22092)
કાનિ ચાભ્યવહાર્યાણિ તત્ર તેષાં મહાત્મનામ્।
વસતાં લોકવીરાણામાસંસ્તદ્બ્રૂહિ સત્તમ ॥ 3-161-3 (22093)
વિસ્તરેણ ચ મે શંસ ભીમસેનપરાક્રમમ્।
યદ્યચ્ચક્રે મહાબાહુસ્તસ્મિન્હૈમવતે ગિરૌ ॥ 3-161-4 (22094)
ન ખલ્વાસીત્પુનર્યુદ્ધં તસ્ યક્ષૈર્દ્વિજોત્તમ।
`ધનદાધ્યુષિતે નિત્યં વસતસ્તત્ર પર્વતે' ॥ 3-161-5 (22095)
કચ્ચિત્સમાગમસ્તેષામાસીદ્વૈશ્રવણસ્ય ચ।
તત્ર હ્યાયાતિ ધનદ આર્ષ્ટિષેણો યથાઽબ્રવીત્ ॥ 3-161-6 (22096)
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું રવિસ્તરેણ તપોધન।
ન હિ મે શૃણ્વતસ્તૃપ્તિરસ્તિ તેષાં વિચેષ્ટિતમ્ ॥ 3-161-7 (22097)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-161-8x (2296)
એતદાત્મહિતં શ્રુત્વા તસ્યાપ્રતિમતેજસઃ।
શાસનં સતતં ચક્રુસ્તથૈવ ભરતર્ષભાઃ ॥ 3-161-8 (22098)
ભુઞ્જાના મુનિભોજ્યાનિ રસવન્તિ ફલાનિ ચ।
શુદ્ધબાણહતાનાં ચ મૃગાણાં પિશિતાન્યપિ ॥ 3-161-9 (22099)
મેધ્યાનિ હિમવત્પૃષ્ઠે મધૂનિ વિવિધાનિ ચ।
એવં તે ન્યવસંસ્તત્ર પાણ્ડવા ભરતર્ષભાઃ ॥ 3-161-10 (22100)
તથા નિવસતાં તેષાં પઞ્ચમં વર્ષમભ્યગાત્।
શૃણ્વતાં લોમશોક્તાનિ વાક્યાનિ વિવિધાન્યુત ॥ 3-161-11 (22101)
કૃત્યકાલ ઉપસ્તાસ્ય ઇતિ ચોક્ત્વા ઘટોત્કચઃ।
રાક્ષસૈઃ સહ સર્વૈશ્ચ પૂર્વમેવ ગતઃ પ્રભો ॥ 3-161-12 (22102)
આર્ષ્ટિષેણાશ્રમે તેષાં વસતાં વૈ મહાત્મનામ્।
અગચ્છન્બહવો માસાઃ પશ્યતાં મહદદ્ભુતમ્ ॥ 3-161-13 (22103)
તૈસ્તત્રવિહરદ્ભિશ્ચ રમમાણૈશ્ચ પાણ્ડવૈઃ।
પ્રીતિમન્તો મહાભાગા મુનયશ્ચારણાસ્તથા ॥ 3-161-14 (22104)
આજગ્મુઃ પાણ્ડવાન્દ્રષ્ટું શુદ્ધાત્માનો યતવ્રતાઃ।
તે તૈઃ સહ કથાં ચક્રુર્દ્રિવ્યાં ભરતસત્તમાઃ ॥ 3-161-15 (22105)
તતઃ કતિપયાહસ્સુ મહાહ્રદનિવાસિનમ્।
ઋદ્ધિમન્તં મહાનાગં સુપર્ણઃ સહસાઽહરત્ ॥ 3-161-16 (22106)
પ્રાકમ્પત મહાશૈલઃ પ્રામૃદ્યન્ત મહાદ્રુમાઃ।
દદૃશુઃ સર્વભૂતાનિ પાણઅડવાશ્ચ તદદ્ભુતમ્ ॥ 3-161-17 (22107)
તતઃ શૈલોત્તમસ્યાગ્રાત્પાણ્ડવાન્પ્રતિ મારુતઃ।
અવહત્સર્વમાલ્યાનિ ગન્ધવન્તિ શુભાનિ ચ ॥ 3-161-18 (22108)
તત્રપુષ્પાણિ દિવ્યાનિ સુહૃદ્ભિઃ સહ પાણ્ડવાઃ।
દદૃશુઃ પઞ્ચવર્ણાનિ દ્રૌપદી ચ યશસ્વિની ॥ 3-161-19 (22109)
ભીમસેનં તતઃ કૃષ્ણા કાલે વચનમબ્રવીત્।
વિવિક્તે પર્વતોદ્દેશે સુખાસીનં મહાભુજમ્ ॥ 3-161-20 (22110)
સુપર્ણાનિલવેગેન શ્વસનેન મહાબલાત્।
પઞ્ચવર્ણાનિ પાત્યન્તે પુષ્પાણિ ભરતર્ષભ ॥ 3-161-21 (22111)
`દિવ્યાવર્ણાનિ દિવ્યાનિ દિવ્યગન્ધવહાનિ ચ।
મદયન્તીવ ગન્ધેન મનો મે ભરતર્ષભ ॥ 3-161-22 (22112)
યેષાં તુ દર્શનાત્સ્પર્શાન્સૌરભ્યાચ્ચ તથૈવ ચ।
નશ્યતીવ મનોદુઃખં મમેદં શત્રુતાપન ॥ 3-161-23 (22113)
ઈદૃશૈઃ કુસુમૈર્દિવ્યૈર્દિવ્યગન્ધવહૈઃ શુભૈઃ।
દેવતાન્યર્ચયિત્વાઽહમિચ્છેયં સઙ્ગમં ત્વયા ॥ 3-161-24 (22114)
ઇદં તુ પુરુષવ્યાઘ્ર વિશેષેણામ્બુજં શુભમ્।
ગન્ધસંસ્થાનસંપન્નં મમ માનસવર્ધનમ્' ॥ 3-161-25 (22115)
પ્રત્યક્ષં સર્વલોકસ્ નહ્યદૃશ્યત માં પ્રતિ ॥ 3-161-26 (22116)
`વાસુદેવસહાયેન વાસુદેવપ્રિયેણ ચ'।
ખાણ્ડવે સત્યસન્ધેન ભ્રાત્રા તવ મહાત્મના ॥ 3-161-27 (22117)
ગન્ધર્વોરગરક્ષાંસિ વાસવશ્ચ પરાજિતઃ।
હતા માયાવિનશ્ચોગ્રા ધનુઃ પ્રાપ્તં ચ ગાણ્ડિવં ॥ 3-161-28 (22118)
તવાપિ સુમહત્તેજો મહદ્બાહુબલં ચ તે।
અવિષહ્યમનાધૃષ્યં શક્રતુલ્યપરાક્રમ ॥ 3-161-29 (22119)
ત્વદ્બાહુબલવેગેન ત્રાસિતાઃ સર્વરાક્ષસાઃ।
હિત્વા શૈલં પ્રપદ્યન્તાં ભીમસેન દિશો દશ ॥ 3-161-30 (22120)
તતઃ શૈલોત્તમસ્યાગ્રં ચિત્રમાલ્યધરં શિવમ્।
વ્યપેતભયસંમોહાઃ પશ્યન્તુ સુહૃદસ્તવ ॥ 3-161-31 (22121)
એવં પ્રણિહિતં ભીમ ચિરાત્પ્રભૃતિમે મનઃ।
દ્રષ્ટુમિચ્છામિ શૈલાગ્રં ત્વદ્બાહુબલમાશ્રિતા ॥ 3-161-32 (22122)
`ઇચ્છામિ ચ નરવ્યાઘ્ર પુષ્પં પ્રત્યક્ષમીદૃશમ્।
આનીયમાનં ક્ષિપ્રં વૈ ત્વયા ભરતસત્તમ' ॥ 3-161-33 (22123)
તતઃ ક્ષિપ્તમિવાત્માનં દ્રૌપદ્યા સ પરંતપઃ।
નામૃષ્યત મહાબાહુઃ પ્રહારમિવસદ્ગજઃ ॥ 3-161-34 (22124)
સિંહર્ષભગતિઃ શ્રીમાનુદારઃ કનકપ્રભઃ।
મનસ્વી બલવાન્દૃષ્ટો માની ભૂરશ્ચ પાણ્ડવઃ ॥ 3-161-35 (22125)
લોહિતાક્ષઃ પૃથુવ્યંસો મત્તવારણવિક્રમઃ।
સિંહદંષ્ટ્રો વૃષસ્કન્ધઃ સાલપોત ઇવોદ્ગતઃ ॥ 3-161-36 (22126)
મહાત્મા ચારુસર્વાઙ્ગ કમ્બુગ્રીવો મહાહનુઃ।
રુક્મપૃષ્ઠં ધનુઃ ખઙ્ગં તૂણાંશ્ચાપિ પરામૃશન્ ॥ 3-161-37 (22127)
સકેસરીવ ચોત્સિક્તઃ પ્રભિન્ન ઇવ વારણઃ।
વ્યપેતભયસંમોહઃ શૈલમભ્યપતદ્બલી ॥ 3-161-38 (22128)
તં મૃગેન્દ્રમિવાયાન્તં પ્રભિન્નમિવ વારણમ્।
દદૃશુઃ સર્વભૂતાનિ પાર્થં ખઙ્ગધનુર્ધરમ્ ॥ 3-161-39 (22129)
દ્રૌપદ્યા વર્ધયન્હર્ષં ગદામાદાય પાણ્ડવઃ।
વ્યપેતભયસંમોહઃ શૈલરાજં સમાવિશત્ ॥ 3-161-40 (22130)
ન ગ્લાનિર્ન ચ કાતર્યં ન વૈક્લવ્યં ન મત્સરઃ।
કદાચિજ્જુષતે પાર્થમાત્મજં માતરિશ્વનઃ ॥ 3-161-41 (22131)
તદેકાયનમાસાદ્ય વિષમં ભીમદર્શનમ્।
બહુતાલોચ્છ્રયં શૃઙ્ગમારુરોહ મહાબલઃ ॥ 3-161-42 (22132)
સ કિન્નરમહાનાગમુનિગન્ધર્વરાક્ષસાન્।
હર્ષયન્પર્વતસ્યાગ્રમારુરોહ મહાબલઃ ॥ 3-161-43 (22133)
તતો વૈશ્રવણાવાસં દદર્શ ભરતર્ષભઃ।
કાઞ્ચનૈઃ સ્ફાટિકૈશ્ચૈવ વેશ્મભિઃ સમલંકૃતમ્ ॥ 3-161-44 (22134)
[પ્રાકારેણ પરિક્ષિપ્તં સૌવર્ણેન સમન્તતઃ।
સર્વરત્નદ્યુતિમતા સર્વોદ્યાનવતા તથા ॥ 3-161-45 (22135)
શૈલાદભ્યુચ્છ્રયવતા ચયાટ્ટાલકશોભિના।
દ્વારતોરણનિર્વ્યૂહધ્વજસંવાહશોભિના ॥ 3-161-46 (22136)
વિલાસિનીભિરત્યર્થં નૃત્યન્તીભિઃ સમન્તતઃ।
વાયુના ધૂયમાનાભિઃ પતાકાભિરલંકૃતમ્ ॥ 3-161-47 (22137)
ધનુષ્કોટિમવષ્ટભ્ય વક્રભાવેન બાહુના।
પશ્યમાનઃ સખેદેન દ્રવિણાધિપતેઃ પુરમ્ ॥] 3-161-48 (22138)
મોદયનસર્વભૂતાનિ ગન્ધમાદનસંભવઃ।
સર્વગન્ધવહસ્તત્ર મારુતઃ સુસુખો વવૌ ॥ 3-161-49 (22139)
ચિત્રા વિવિધવર્ણાભાશ્ચિત્રમઞ્જરિધારિણઃ।
અચિન્ત્યા વિવિધાસ્તત્ર દ્રુમાઃ પરમશોભિનઃ ॥ 3-161-50 (22140)
રત્નજાલપરિક્ષિપ્તં ચિત્રમાલ્યવિભૂષિતમ્।
રાક્ષસાધિપતેઃ સ્થાનં દદૃશે ભરતર્ષભઃ ॥ 3-161-51 (22141)
ગદાખઙ્ગધનુષ્પાણિઃ સમભિત્યક્તજીવિતઃ।
ભીમસેનો મહાબાહુસ્તસ્થૌ ગિરિવાચલઃ ॥ 3-161-52 (22142)
તતઃ શઙ્ખમુપાધ્માય દ્વિષતાં રોમહર્ષણમ્।
જ્યાઘોષં તલશબ્દં ચ કૃત્વા ભૂતાન્યમોહયત્ ॥ 3-161-53 (22143)
તતઃ પ્રહૃષ્ટરોમાણસ્તં શબ્દમભિદુદ્રુવુઃ।
યક્ષરાક્ષસગન્ધર્વાઃ પાણ્ડવસ્ય સમીપતઃ ॥ 3-161-54 (22144)
ગદાપરિઘનિસ્ત્રિંશશૂલશક્તિપરશ્વથાઃ।
પ્રગૃહીતા વ્યરોચન્ત યક્ષરાક્ષસબાહુભિઃ ॥ 3-161-55 (22145)
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધં તેષાં તસ્ય ચ ભારત ॥ 3-161-56 (22146)
તૈઃ પ્રયુક્તાન્મહામાયૈઃ શૂલશક્તિપરશ્વથાન્।
ભલ્લૈર્ભીમઃ પ્રચિચ્છેદ ભીમવેગતરૈસ્તતઃ ॥ 3-161-57 (22147)
અન્તરિક્ષગતાનાં ચ ભૂમિષ્ઠાનાં ચ ગર્જતામ્।
શરૈર્વિવ્યાધ ગાત્રાણઇ રાક્ષસાનાં મહાબલઃ ॥ 3-161-58 (22148)
`શોણિતસ્ય તતઃ પેતુર્ઘનાનામિવ ભારત।'
ગાત્રેભ્યઃ પ્રચ્યુતા ધારા રાક્ષસાનાં સમન્તતઃ'।
સ લોહિતમહાવષ્ટિમભ્યવર્ષન્મહાબલઃ ॥ 3-161-59 (22149)
ગદાપરિઘપાણીનાં રક્ષસાં કાયસંભવા।
કાયેભ્યઃ પ્રચ્યુતા ધારા રાક્ષસાનાં સમન્તતઃ ॥ 3-161-60 (22150)
ભીમબાહુબલોત્સૃષ્ટૈરાયુધૈર્યક્ષરક્ષસામ્।
વિનિકૃત્તાનિ દૃશ્યન્તે શરીરાણિ શિરાંસિ ચ ॥ 3-161-61 (22151)
પ્રચ્છાદ્યમાનં રક્ષોભિઃ પાણ્ડવં પ્રિયદર્શનમ્।
દદૃશુઃ સર્વભૂતાનિ સૂર્યમભ્રગણૈરિવ ॥ 3-161-62 (22152)
સ રશ્મિભિરિવાદિત્યઃ શરૈરરિનિપાતિભિઃ।
સર્વાનાર્ચ્છન્મહાબાહુર્બલવાન્સત્યવિક્રમઃ ॥ 3-161-63 (22153)
અભિતર્જયમાનાશ્ચ રુવન્તશ્ મહારવાન્।
સન્નાહં ભીમસેનસ્ય દદૃશુઃ સર્વરાક્ષસાઃ ॥ 3-161-64 (22154)
તે હિ વિક્ષતસર્વાઙ્ગા ભીમસેનભયાર્દિતાઃ।
ભીમમાર્તસ્વરં ચક્રુર્વિપ્રકીર્ણમહાયુધાઃ ॥ 3-161-65 (22155)
ઉત્સૃજ્ય તે ગદાશૂલાનસિશક્તિપરશ્વથાન્।
દક્ષિણાં દિશમાજગ્મુસ્ત્રાસિતા દૃઢધન્વના ॥ 3-161-66 (22156)
તત્ર શૂલગદાપાણિર્વ્યૂઢોરસ્કો મહાભુજઃ।
સખા વૈશ્રવણસ્યાસીન્મણિમાન્નામ રાક્ષસઃ ॥ 3-161-67 (22157)
દર્શયન્સ પ્રતીકારં પૌરુષં ચ મહાબલઃ।
સ તાન્દૃષ્ટ્વા પરાવૃત્તાન્સ્મયમાન ઇવાબ્રવીત્ ॥ 3-161-68 (22158)
એકેન બહવઃ સઙ્ખ્યે માનુષેણ પરાજિતાઃ।
પ્રાપ્ય વૈશ્રવણાવાસં કિં વક્ષ્યથ ધનેશ્વરમ્ ॥ 3-161-69 (22159)
એવમાભાષ્ તાન્સર્વાનભ્યવર્તત રાક્ષસઃ।
શક્તિશૂલગદાપાણિરભ્યધાવત્સ પાણ્ડવમ્ ॥ 3-161-70 (22160)
તમાપતન્તં વેગેન પ્રભિન્નમિવ વારણમ્।
વત્સદન્તૈસ્ત્રિભિઃ પાર્શ્વે ભીમસેનઃ સમાર્દયત્ ॥ 3-161-71 (22161)
મણિમાનપિ સંક્રુદ્ધઃ પ્રગૃહ્ય મહતીં ગદામ્।
પ્રાહિણોદ્ભીમસેનાય પરિગૃહ્ય મહાબલઃ ॥ 3-161-72 (22162)
વિદ્યુદ્રૂપાં મહાઘોરામાકાશે મહતીં ગદામ્।
શરૈર્બહુભિરાનર્છદ્ભીમસેનઃ શિલાશિતૈઃ ॥ 3-161-73 (22163)
પ્રત્યહન્યન્ત તે સર્વેગદામાસાદ્ય સાયકાઃ।
ન વેગં ધારયામાસુર્ગદાવેગસ્ય વેગિતાઃ ॥ 3-161-74 (22164)
ગદાયુદ્ધસમાચારં બુધ્યમાનઃ સ વીર્યવાન્।
વ્યંસયામાસ તં તસ્ય પ્રહારં ભીમવિક્રમઃ ॥ 3-161-75 (22165)
તતઃ શક્તિં મહાઘોરાં રુક્મદણ્ડામયસ્મયીમ્।
તસ્મિન્નેવાન્તરે ધીમાન્પ્રચિક્ષેપ સ રાક્ષસઃ ॥ 3-161-76 (22166)
સા ભુજં ભીમનિર્હ્રાદા ભિત્ત્વાભીમસ્ દક્ષિણમ્।
સાગ્નિજ્વાલા મહારૌદ્રા પપાત સહસા ભુવિ ॥ 3-161-77 (22167)
સોઽતિવિદ્ધો મહેષ્વાસઃ શક્ત્યાઽમિતપરાક્રમઃ।
ગદાં જગ્રાહ કૌન્તેયો ગદાયુદ્ધવિશારદઃ ॥ 3-161-78 (22168)
રુક્મપટ્ટપિનદ્ધાં તાં શત્રૂણાં ભયવર્ધિનીમ્।
પ્રગૃહ્યાથ નદન્ભીમઃ શૈક્યાં સર્વાયસીં ગદામ્।
તરસા ચાભિદુદ્રાવ મણિમન્તં મહાબલમ્ ॥ 3-161-79 (22169)
દીપ્યમાનં મહાશૂલં પ્રગૃહ્ય મણિમાનપિ।
પ્રાહિણોદ્ભીમસેનાય વેગેન મહતા નદન્ ॥ 3-161-180 (22170)
ભઙ્ક્ત્વા શૂલં ગદાગ્રેણ ગદાયુદ્ધવિભાગવિત્।
અભિદુદ્રાવ તં તૂર્ણં ગરુત્માનિવ પન્નગમ્ ॥ 3-161-81 (22171)
સોઽન્તરિક્ષમવપ્લુત્ય વિધૂય સહસા ગદામ્।
પ્રચિક્ષેપ મહાબાહુર્વિનદ્ય રણમૂર્ધનિ ॥ 3-161-82 (22172)
સેન્દ્રાશનિરિવેન્દ્રેણ વિસૃષ્ટા વાતરહસા।
હત્વા રક્ષઃ ક્ષિતિં પ્રાપ્ય કૃત્યેવ નિપપાત હ ॥ 3-161-83 (22173)
તં રાક્ષસં બીમબલં ભીમસેનબલાહતમ્।
દદૃશુઃ સર્વભૂતાનિ સિંહેનેવ ગવાંપતિમ્ ॥ 3-161-84 (22174)
તં પ્રેક્ષ્ય નિહતં ભૂમૌ હતશેષા નિશાચરાઃ।
ભીમમાર્તસ્વરં કૃત્વા જગ્મુઃ પ્રાચજીં દિશં પ્રતિ ॥ 3-161-85 (22175)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ યક્ષયુદ્ધપર્વણિ એકષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-161-34 સદ્ગવ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-161-36 પૃથૂ વિશિષ્ટૌ અંસૌ યસ્યસ પૃથુવ્યંસઃ ॥ 3-161-41 ગ્લાનિઃ શ્રમઃ. કાતર્યં ભયમ્। વૈક્લવ્યમનુત્સાહઃ। મત્સરઃ પરોત્કર્ષાસહિષ્ણુત્વમ્ ॥ 3-161-42 એકાયનં વામદક્ષિણસંચારશૂન્યમ્ ॥ 3-161-45 પરિક્ષિપ્તં પરિત આવૃતમ્ ॥ 3-161-46 ચયાટ્ટાલકશોભિના। ચયઃ પ્રકારસ્ય મૂલબન્ધઃ। અટ્ટાલકઃ ઉપરિગૃહમ્। તોરણં વહિર્દ્વારમ્। નિર્વ્યૂહઃ નાગદન્તાખ્યં ગૃહાન્નિર્ગતં દારુ ॥ 3-161-48 વક્રભાવેન વક્રેણ બાહુના ઉપલક્ષિતઃ। ખેદેન તદ્દર્શનાત્ખસંપાત્સ્મરણં તેન. દ્રવિણાધિપતેઃ ધનાધિપતેઃ ॥ 3-161-51 દદૃશે દદર્શ ॥ 3-161-64 ન મોહં ભીમસેનસ્યેતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-161-68 અદર્શયદાધીકારમિતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-161-69 સઙ્ખ્યે સંગ્રામે ॥ 3-161-74 પ્રત્યહન્યન્ત પ્રતિહતાઃ। વેગિતાઃ વેગવન્તોપિ। ગદાવેગસ્ય ગદાયાં વેગોઽત્યભ્યાસો યસ્ય તસ્ય ॥ 3-161-75 સઃ ભીમઃ। વ્યંસયામાસ વ્યર્થીચકાર ॥ 3-161-76 અયસ્મયી અયોમયીમ્ ॥ 3-161-79 શૈક્યાં શીકયતિ શત્રુન્પરાભવતીતિ શૈક્યા। શીકયતેર્ઋહલોર્ણ્યદિતિ ણ્યત્। તતઃ સ્વાર્થિકોણ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 162
॥ શ્રીઃ ॥
3.162. અધ્યાયઃ 162
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ભીમાદર્શનેન દુર્મનાયમાનૈર્યુધિષ્ઠિરાદિભિઃ પર્વતાગ્રારોહણેન ભીમસમીપગમનમ્ ॥ 1 ॥ ભીમહતાવશિષ્ટૈર્નિવેદિતમણિમદાદિવધેન કુબેરેણ યુયુત્સયા ભીમંપ્રત્યાગમનમ્ ॥ 2 ॥ તત્રયુધિષ્ઠિરાદિદર્શનેન શાન્તમન્યુના તેન તાન્પ્રતિ સ્વસ્યાગ સ્ત્યશાપાવાસિકથનપૂર્વકં ભીમસેનકાર્યાનુમોદનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-162-0 (22176)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-162-0x (2297)
શ્રુત્વા બહુવિધૈઃ શબ્દૈર્નાદ્યમાનાં ગિરેર્ગુહામ્।
અજાતશત્રુઃ કૌન્તેયો માદ્રીપુત્રાવુભાવપિ ॥ 3-162-1 (22177)
ધૌમ્યઃ કૃષ્ણા ચ વિપ્રાશ્ચ સર્વે ચ સુહૃદસ્તથા।
ભીમસેનમપશ્યન્તઃ સર્વે વિમનસોઽભવન્ ॥ 3-162-2 (22178)
દ્રૌપદીમાર્ષ્ટિષેણાય સંપ્રધાર્ય મહારથાઃ।
સહિતાઃ સાયુધાઃ શૂરાઃ શૈલમારુરુહુસ્તદા ॥ 3-162-3 (22179)
તતઃ સંપ્રાપ્ય શૈલાગ્રં વીક્ષમાણા મહારથાઃ।
દદૃશુસ્તે મહેષ્વાસા ભીમસેનમરિંદમમ્ ॥ 3-162-4 (22180)
સ્ફુરતશ્ચ મહાકાયાન્ગતસત્વાંશ્ચ રાક્ષસાન્।
મહાબલાન્મહાસત્વાન્ભીમસેનેવ પાતિતાન્ ॥ 3-162-5 (22181)
શુશુરતશ્ચ મહાકાયાન્ગતસત્વાંશ્ચ રાક્ષસાન્।
મહાબલાન્મહાસત્વાન્ભીમસેનેન પાતિતાન્ ॥ 3-162-6 (22182)
તતસ્તે સમતિક્રમ્ય પરિષ્વજ્ય વૃકોદરમ્।
તત્રોપવિવિશુઃ પાર્થાઃ પ્રાપ્તા ગતિમનુત્તમામ્ ॥ 3-162-7 (22183)
તૈશ્ચતુર્ભિર્મહેષ્વાસૈર્ગિરિશૃઙ્ગમશોભત।
લોકપાલૈર્મહાભાગૈર્દિવં દેવવરૈરિવ ॥ 3-162-8 (22184)
કુબેરસદનં દૃષ્ટ્વા રાક્ષસાંશ્ચ નિપાતિતાન્।
ભ્રાતા ભ્રાતરમાસીનમથોવાચ યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-162-9 (22185)
સાહસાદ્યદિવા મોહાદ્બીમ પાપમિદં કૃતમ્।
નૈતત્તે સદૃશં વીર મુનેરિવ મૃષા વધાઃ ॥ 3-162-10 (22186)
રાજદ્વિષ્ટં ન કર્તવ્યમિતિ ધર્મવિદો વિદુઃ।
ત્રિદશાનામિદં દ્વિષ્ટં ભીમસેન ત્વયા કૃતમ્ ॥ 3-162-11 (22187)
અર્થધર્માવનાદૃત્ય યઃ પાપે કુરુતે મનઃ।
કર્મણાં પાર્થ પાપાનાં સ ફલં વિન્દતે ધ્રુવમ્ ॥ 3-162-12 (22188)
`સાહસંવત ભદ્રં તે દેવાનામપિ ચાપ્રિયમ્'।
પુનરેવં ન કર્તવ્યં મમ ચેદિચ્છસિ પ્રિયમ્ ॥ 3-162-13 (22189)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-162-14x (2298)
એવમુક્ત્વા સ ધર્માત્મા ભ્રાતા ભ્રાતરમચ્યુતમ્।
`ભીમસેનં મહાબાહુમપ્રધૃષ્યપરાક્રમમ્' ॥ 3-162-14 (22190)
અર્થતત્ત્વવિભાગજ્ઞઃ કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
વિરામ મહાતેજાસ્તમેવાર્થં વિચિન્તયન્ ॥ 3-162-15 (22191)
તતસ્તે હતશિષ્ટા યે ભીમસેનેન રાક્ષસાઃ।
સહિતાઃ પ્રત્યપદ્યન્ત કુબેરસદનં પ્રતિ ॥ 3-162-16 (22192)
તે જવેન મહાવેગાઃ પ્રાપ્ય વૈશ્રવણાલયમ્।
ભીમમાર્તસ્વરં ચક્રુર્ભીમસેનભયાર્દિતાઃ ॥ 3-162-17 (22193)
ન્યસ્તશસ્ત્રાયુધાઃ ક્લાન્તાઃ શોણિતાક્તપરિચ્છદાઃ।
પ્રકીર્ણમૂર્ધજા રાજન્યક્ષાધિપતિમબ્રુવન્ ॥ 3-162-18 (22194)
ગદાપરિઘનિસ્ત્રિંસતોમરપ્રાસયોધિનઃ।
રાક્ષસા નિહતાઃ સર્વે તવ દેવપુરઃસરાઃ ॥ 3-162-19 (22195)
પ્રમૃદ્યતરસા શૈલં માનુષેણ ધનેશ્વર।
એકેન નિહતાઃ સઙ્ખ્યે ગતાઃ ક્રોધવશા ગણાઃ ॥ 3-162-20 (22196)
પ્રવરા રાક્ષસેન્દ્રાણાં યક્ષાણાં ચ નરાધિપ।
શેરતે નિહતા દેવ ગતસત્વાઃ પરાસવઃ ॥ 3-162-21 (22197)
ભગ્નઃ શૈલો વયં ભગ્ના મણિમાંસ્તે સખા હતઃ।
માનુષેણં કૃતં કર્મ વિધત્સ્વ યદનન્તરમ્ ॥ 3-162-22 (22198)
સ તચ્છ્રુત્વા તુ સંક્રુદ્ધઃ સર્વયક્ષગણાધિપઃ।
કોપસંરક્તનયનઃ કથમિત્યબ્રવીદ્વચઃ ॥ 3-162-23 (22199)
દ્વિતીયમપરાધ્યન્તં ભીમં શ્રુત્વા ધનેશ્વરઃ।
ચુક્રોધ યક્ષાધિપતિર્યુજ્યતામિતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 3-162-24 (22200)
અથાભ્રઘનસંકાશં ગિરિકૂટમિવોચ્છ્રિતમ્।
રથં સંયોજયામાસુર્ગર્ન્ધૈવર્હેમમાલિભિઃ ॥ 3-162-25 (22201)
તસ્ય સર્વગુણોપેતા વિમલાક્ષા હયોત્તમાઃ।
તેજોબલગુણોપેતા નાનારત્નવિભૂષિતાઃ।
શોભમાના રથે યુક્તાસ્તરિષ્યન્ત ઇવાશુગાઃ ॥ 3-162-26 (22202)
`તતસ્તે તુ મહાયક્ષાઃ ક્રુદ્ધં દૃષ્ટ્વા ધનેશ્વરમ્'।
હર્ષયામાસુરન્યોન્યમિઙ્ગિતૈર્વિજયાવહૈઃ ॥ 3-162-27 (22203)
સ તમાસ્થાય ભગવાન્રાજરાજો મહારથમ્।
પ્રયયૌ દેવગનધર્વૈઃ સ્તૂયમાનો મહાદ્યુતિઃ ॥ 3-162-28 (22204)
તં પ્રયાન્તં મહાત્માનં સર્વે યક્ષા ધનાધિપમ્।
`અનુજગ્મુર્મહાત્માનં ધનદં ઘોરદર્શનાઃ' ॥ 3-162-29 (22205)
રક્તાક્ષા હેમસંકાશા મહાકાયા મહાબલાઃ।
સાયુધા બદ્ધનિસ્ત્રિંશા યક્ષા બહુશતાયુધાઃ ॥ 3-162-30 (22206)
તે જવેન મહાવેગાઃ પ્લવમાના વિહાયસા।
ગન્ધમાદનમાજગ્મુઃ પ્રકર્ષન્ત ઇવામ્બરમ્ ॥ 3-162-31 (22207)
તત્કેસરિમહાજાલં ધનાધિપતિપાલિતમ્।
`રમ્યં ચૈવ ગિરેઃ શૃઙ્ગમાસેદુર્યત્રપાણ્ડવાઃ' ॥ 3-162-32 (22208)
કુબેરં ચ મહાત્માનં યક્ષરક્ષોગણાવૃતમ્।
દદૃશુર્હૃષ્ટરોમાણઃ પાણ્ડવાઃ પ્રિયદર્શનમ્ ॥ 3-162-33 (22209)
કુબેરસ્તુ મહાસત્વાન્પાણ્ડોઃ પુત્રાન્મહારથાન્।
આત્તકાર્મુકનિસ્ત્રિંશાન્દૃષ્ટ્વા પ્રીતોઽભવત્તદા ॥ 3-162-34 (22210)
`સર્વે ચેમે નરવ્યાઘ્રાઃ પુરન્દરસમૌજસઃ।'
દેવકાર્યં કરિષ્યન્તિ હૃદયેન તુતોષ હ ॥ 3-162-35 (22211)
તે પક્ષિણ ઇવાપેતુર્ગિરિશૃઙ્ગં મહાજવાઃ।
તસ્થુસ્તેષાં સકાશે વૈ ધનેશ્વરપુરઃસરાઃ ॥ 3-162-36 (22212)
તતસ્તં હૃષ્ટમનસં પાણ્ડવાન્પ્રતિ ભારત।
સમીક્ષ્યયક્ષગન્ધર્વા નિર્વિકારમવસ્થિતાઃ ॥ 3-162-37 (22213)
પાણ્ડવાશ્ચ મહાત્માનઃ પ્રણમ્ય ધનદં પ્રભુમ્।
નકુલઃ સહદેવશ્ ધર્મપુત્રશ્ચ ધર્મવિત્ ॥ 3-162-38 (22214)
અપરાદ્ધમિવાત્માનં મન્યમાના મહારથાઃ।
તસ્થુઃ પ્રાઞ્જલયઃ સર્વે પરિવાર્ય ધનેશ્વરમ્ ॥ 3-162-39 (22215)
શય્યાસનયુતં શ્રીમત્પુષ્પકં વિશ્વકર્મણા।
વિહિતં ચિત્રપર્યન્તમાતિષ્ઠત ધનાધિપઃ ॥ 3-162-40 (22216)
તમાસીનં મહાકાયાઃ શઙ્કુકર્ણા મહાજવાઃ।
ઉપોપવિવિશુર્યક્ષા રાક્ષસાશ્ સહસ્રશઃ ॥ 3-162-41 (22217)
શતશશ્ચાપિ ગન્ધર્વાસ્તથૈવાપ્સરસાં ગણાઃ।
પરિવાર્યોપતિષ્ઠન્તિ યથા દેવાઃ શતક્રતુમ્ ॥ 3-162-42 (22218)
કાઞ્જનીં શિરસા બિભ્રદ્ભીમસેનઃ સ્રજં શુભામ્।
બાણખઙ્ગધનુષ્પાણિરુદૈક્ષત ધનાધિપમ્ ॥ 3-162-43 (22219)
ન ભીર્ભીમસ્ય ન ગ્લાનિર્વિક્ષતસ્યાપિ રાક્ષસૈઃ।
આસીત્તસ્યામવસ્તાયાં કુબેરમપિ પશ્યતઃ ॥ 3-162-44 (22220)
આદદાનં શિતાન્બાણાન્યોદ્ધુકામમવસ્થિતમ્।
દૃષ્ટ્વા ભીમં ધર્મસુતમબ્રવીન્નરવાહનઃ ॥ 3-162-45 (22221)
વિદુસ્ત્વાં સર્વભૂતાનિ પાર્થ ભૂતહિતે રતમ્।
નિર્ભયશ્ચાપિશૈલાગ્રે વસ ત્વં સહ બન્ધુભિઃ ॥ 3-162-46 (22222)
ન ચ મન્યુસ્ત્વયા કાર્યો ભીમસેનસ્ય પાણ્ડવ।
કાલેનૈતે હતાઃ પૂર્વં નિમિત્તમનુજસ્તવ ॥ 3-162-47 (22223)
વ્રીડા ચાત્રન કર્તવ્યા સાહસં યદિદં કૃતમ્।
દૃષ્ટશ્ચાપિ સુરૈઃ પૂર્વંવિનાશો યક્ષરક્ષસામ્ ॥ 3-162-48 (22224)
ન ભીમસેને કોપો મે પ્રીતોસ્મિ ભરતર્ષભ।
કર્મણા ભીમસેનસ્ય મમ તુષ્ટિરભૂત્પુરા ॥ 3-162-49 (22225)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-162-50x (2299)
સ એવમુક્ત્વા રાજાનં ભીમસેનમભાષત।
નૈતન્મનસિ મે તાત વર્તતે કુરુસત્તમ ॥ 3-162-50 (22226)
યદિદં સાહસં ભીમ કૃષ્ણાર્થે કૃતવાનસિ।
મામનાદૃત્ય દેવાંશ્ચ વિનાશં યક્ષરક્ષસામ્ ॥ 3-162-51 (22227)
સ્વબાહુબલમાશ્રિત્ય તેનાહં પ્રીતિમાંસ્ત્વયિ।
શાપાદદ્ય વિનિર્મુક્તો ઘોરાદસ્માદ્વૃકોદર ॥ 3-162-52 (22228)
અહં પૂર્વમગસ્ત્યેન ક્રુદ્ધેન પરમર્ષિણા।
શપ્તોઽપરાધે કસ્મિંશ્ચિત્તસ્યૈષા નિષ્કૃતિર્ધ્રુવમ્ ॥ 3-162-53 (22229)
દૃષ્ટો હિ મમ સંક્લેશઃ પુરા પાણ્ડવનન્દન।
ન તવાત્રાપરાધોસ્તિ કથંચિદપિ પાણ્ડવ ॥ 3-162-54 (22230)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-162-55x (2300)
કથં શપ્તોસિ ભગવન્નગસ્ત્યેન મહાત્મના।
શ્રોતુમિચ્છામ્યહં દેવ યથૈતચ્છાપકારણમ્ ॥ 3-162-55 (22231)
ઇદં ચાશ્ચર્યભૂતં મે યત્ક્રોધાત્તસ્ ધીમતઃ।
તદૈવ ત્વં ન નિર્દગ્ધઃ સબલઃ સપદાનુગઃ ॥ 3-162-56 (22232)
ધનેશ્વર ઉવાચ। 3-162-57x (2301)
દેવતાનામભૂન્મન્ત્રઃ કુશાવત્યાં નરેશ્વર ॥ 3-162-57 (22233)
વૃતસ્તત્રાહમગમં મહાપદ્મશતૈસ્ત્રિભિઃ।
યક્ષાણઆં ઘોરરૂપાણાં વિવિધાયુધધારિણામ્ ॥ 3-162-58 (22234)
અધ્વન્યહમથાપશ્યમગસ્ત્યમૃપિસત્તમમ્।
ઉગ્રં તપસ્તપ્યભાનં યમુનાતીરમાશ્રિતમ્।
નાનાપક્ષિગણાકીર્ણં પુષ્પિતદ્રુમશોભિતમ્ ॥ 3-162-59 (22235)
તમૂર્દ્વબાહું દૃષ્ટ્વૈવ સૂર્યસ્યાભિમુખે સ્થિતમ્।
તેજોરાશિં દીપ્યમાનં હુતાશનમિવૈધિતમ્ ॥ 3-162-60 (22236)
રાક્ષસાધિપતિઃ શ્રીમાન્મણિમાન્નામ મે સખા।
મૌર્ક્યાદજ્ઞાનભાવાચ્ચ દર્પાન્મોહાચ્ચ પાર્થિવ ॥ 3-162-61 (22237)
ન્યષ્ઠીવદાકાશગતો મહર્ષેસ્તસ્ય મૂર્ધનિ।
તતઃ ક્રુદ્ધઃ સ ભગવાનુવાચેદં તપોધનઃ ॥ 3-162-62 (22238)
મામવજ્ઞાય દુષ્ટાત્મા યસ્માદેષ સખા તવ।
ધર્ષણાં કૃતવાનેતાં પશ્યતસ્તે ધનેશ્વર ॥ 3-162-63 (22239)
ત્વં ચાપ્યેભિર્હતૈઃ સૈન્યૈઃ ક્લેશં પ્રાપ્નુહિ દુર્ભતે।
તમેવ માનુષં દૃષ્ટ્વાકિલ્વિષાદ્વિપ્રમોક્ષ્યસે ॥ 3-162-64 (22240)
સૈન્યાનાં તુ તવૈતેષાં પુત્રપૌત્રબલાન્વિતમ્।
ન શાપં પ્રાપ્યતે ઘોરં ગચ્છ તેઽઽજ્ઞાં કરિષ્યતિ ॥ 3-162-65 (22241)
એષ શાપો મયા પ્રાપ્તઃ પ્રાક્તસ્માદૃષિસત્તમાત્।
સ ભીમેન મહારાજ ભ્રાત્રા તવ વિમોક્ષિતઃ ॥ 3-162-66 (22242)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ યક્ષયુદ્ધપર્વણિ દ્વિષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 162 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-162-3 સંપ્રધાર્ય રક્ષાર્થં સમર્પ્ય ॥ 3-162-10 મુનેરિવ વનવાસિનસ્તે તવૈતત્ સદૃશં નોચિતમ્। યત્ મૃષા નિર્નિમિત્તમ્. વધો રક્ષસાં હિંસા ॥ 3-162-16 સહિતા મિલિતાઃ ॥ 3-162-24 યુજ્યતાં રથ ઇવિ શેષઃ ॥ 3-162-25 અભ્રઘનઃ સજલમેઘઃ। ગન્ધર્વૈર્હયૈર્યોજયામાસુઃ યક્ષા ઇતિ શેષઃ ॥ 3-162-26 વિમલાક્ષાઃ દશાવર્તશુદ્ધાઃ ॥ 3-162-48 દૃષ્ટો જ્ઞાતઃ ॥ 3-162-54 મમ મયા। સંક્લેશો ભાવિદુઃખમ્ ॥ 3-162-57 કુશાવત્યાં કુશસ્થલીસંજ્ઞે દેશવિશેષે ॥ 3-162-60 એધિતં સમિદ્ધમ્ ॥ 3-162-61 મૌર્ખ્યાત્ વિચારાક્ષમત્વાત્। અતએવ અગસ્ત્યોયમિત્યજ્ઞાનભાવાત્। મૌર્ખ્યમપિ દર્પાત્સંપત્તિગર્વાત્। સોપિ મોહાત્ સંપત્તેર્નશ્વરત્વાજ્ઞાનાત્ ॥ 3-162-62 ન્યષ્ઠીવત્ થૂત્કૃતવાન્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 163
॥ શ્રીઃ ॥
3.163. અધ્યાયઃ 163
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કુબેરેણ યુધિષ્ઠિરાનુશાસનપૂર્વકં સ્વભવનગમનમ્ ॥ 1 ॥ કુબેરાજ્ઞયા રાક્ષસપૂજિતૈર્યુધિષ્ઠિરાદિભિસ્તદ્રાત્રૌ તદ્ગૃહે સુખવાસઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-163-0 (22243)
ધનદ ઉવાચ। 3-163-0x (2302)
યુધિષ્ઠિર ધૃતિર્દાક્ષ્યં દેશકાલપરાક્રમાઃ।
લોકતન્ત્રવિધાનાનામેષ પઞ્ચવિધો વિધિઃ ॥ 3-163-1 (22244)
ધૃતિમન્તશ્ચ દક્ષાશ્ચ સ્વે સ્વે કર્મણિ ભારત।
પરાક્રમવિધાનજ્ઞા નરાઃ કૃતયુગેઽભવન્ ॥ 3-163-2 (22245)
ધૃતિમાન્દેશકાલજ્ઞઃ સર્વધર્મવિધાનવિત્।
ક્ષત્રિયઃ ક્ષત્રિયશ્રેષ્ઠ શાસ્તિ વૈ પૃથિવીમનુ ॥ 3-163-3 (22246)
ય એવં વર્તતે પાર્થ પુરુષઃ સર્વકર્મસુ।
સ લોકે લભતે વીર યશઃ પ્રેત્ય ચ સદ્ગતિમ્ ॥ 3-163-4 (22247)
દેશકાલાન્તરપ્રેપ્સુઃ કૃત્વા શક્રઃ પરાક્રમમ્।
સંપ્રાપ્તસ્ત્રિદિવે રાજ્યં વૃત્રહા વસુભિઃ સહ ॥ 3-163-5 (22248)
[યસ્તુ કેવલસંરમ્ભાત્પ્રપાતં ન નિરીક્ષતે।]
પાપાત્મા પાપબુદ્ધિર્યઃ પાપમેવાનુવર્તતે।
કર્મણામવિભાગજ્ઞઃ પ્રેત્ય ચેહ વિનશ્યતિ ॥ 3-163-6 (22249)
અકાલજ્ઞઃ સુદુર્મેધાઃ કાર્યાણામવિશેષવિત્।
વૃથાચારસમારમ્ભઃ પ્રેત્ય ચેહ વિનશ્યતિ ॥ 3-163-7 (22250)
સાહસે વર્તમાનાનાં નિકૃતીનાં દુરાત્મનામ્।
સર્વેષામર્થલિપ્સૂનાં પાપો ભવતિ નિશ્ચયઃ ॥ 3-163-8 (22251)
અધર્મજ્ઞોઽવલિપ્તશ્ચ બાલબુદ્ધિરમર્ષણઃ।
નિર્ભયો ભીમસેનોઽયં તં શાધિ પુરુષર્ષભ ॥ 3-163-9 (22252)
આર્ષ્ટિષેણસ્ રાજર્ષેઃ પ્રાપ્ય ભૂયસ્ત્વમાશ્રમમ્।
તમિસ્રાં પ્રથમાં તત્ર વીતશોકભયો વસ ॥ 3-163-10 (22253)
અલકાં સહ ગન્ધર્વૈર્યક્ષૈશ્ચ સહ કિન્નરૈઃ।
`ગમિષ્યામિ મહાબાહો ત્વં ચાપિ બદરીં વ્રજ' ॥ 3-163-11 (22254)
મન્નિયુક્તા મનુષ્યેન્દ્ર સર્વે ચ ગિરિવાસિનઃ।
રક્ષન્તુ ત્વાં મહાબાહો સહિતં દ્વિજસત્તમૈઃ ॥ 3-163-12 (22255)
સાહસેષુ ચ સંતિષ્ઠંસ્ત્વયા શૈલે વૃકોદરઃ।
વાર્યતાં સાધ્વયં રાજંસ્ત્વયા ધર્મભૃતાંવર ॥ 3-163-13 (22256)
ઇતઃ પરં ચ વો રાજન્દ્રક્ષ્યન્તિ વનગોચરાઃ।
ઉપશ્થાસ્યન્તિ વો રાજન્રક્ષિષ્યન્તે ચ વઃ સદા ॥ 3-163-14 (22257)
તથૈવ ચાન્નપાનાનિ સ્વાદૂનિ ચ બબૂનિ ચ।
આહરિષ્યન્તિ મત્પ્રેષ્યાઃ સદા વઃ પુરુષર્ષભાઃ ॥ 3-163-15 (22258)
યથા જિષ્ણુર્મહેન્દ્રસ્ય યથા વાયોર્વૃકોદરઃ।
ધર્મસ્ય ત્વં યથા તાત યોગોત્પન્નો નિજઃ સુતઃ ॥ 3-163-16 (22259)
આત્મજાવાત્મસંપન્નૌ યમૌ ચોભૌ યથાશ્વિનોઃ।
રક્ષ્યાસ્તદ્વન્મમાપીહ યૂયં સર્વે યુધિષ્ઠિર ॥ 3-163-17 (22260)
અર્થતત્ત્વવિધાનજ્ઞઃ સર્વધર્મવિધાનવિત્।
ભીમસેનાદવરજઃ પલ્ગુનઃ કુશલી દિવિ ॥ 3-163-18 (22261)
યાઃ કાશ્ચન મતા લોકે સ્વર્ગ્યાઃ પરમસંપદઃ।
જનમપ્રભૃતિ તાઃ સર્વાઃ સ્થિતાસ્તાત ધનંજયે ॥ 3-163-19 (22262)
દ્રમો દાનં બલં બુદ્ધિર્હ્રીર્ધૃતિસ્તેજ ઉત્તમમ્।
એતાન્યપિ મહાસત્વે સ્થિતાન્યમિતતેજસિ ॥ 3-163-20 (22263)
ન મોહાત્કુરુતે જિષ્ણુઃ કર્મ પાણ્ડવ ગર્હિતમ્।
ન પાર્થસ્ મૃષોક્તાનિ કથયન્તિ નરા નૃષુ ॥ 3-163-21 (22264)
સ દેવપિતૃગન્ધર્વૈઃ કુરૂણઆં કીર્તિવર્ધનઃ।
આનીતઃ કુરુતેઽસ્ત્રાણિ શક્રસદ્મનિ ભારત ॥ 3-163-22 (22265)
યોઽસૌ સર્વાન્મહીપાલાન્ધર્મેણ વશમાનયત્।
સ શન્તનુર્મહાતેજાઃ પિતુસ્તવ પિતામહઃ ॥ 3-163-23 (22266)
પ્રીયતે પાર્થ પાર્થેન દિવિ ગાણ્ડીવધન્વના।
સમ્યક્વાસૌ મહાવીર્યઃ કુલધુર્ય ઇવ સ્થિતઃ ॥ 3-163-24 (22267)
પિતૄન્દેવાનૃષીન્વિપ્રાન્પૂજયિત્વા મહાયશાઃ।
સપ્ત મુખ્યાન્મહામેધાનાહરદ્યમુનાં પ્રતિ ॥ 3-163-25 (22268)
અધિરાજઃ સ રાજંસ્ત્વાં શન્તનુઃ પ્રપિતામહઃ।
સ્વર્ગજિચ્છક્રલોકસ્થઃ કુશલં પરિપૃચ્છતિ ॥ 3-163-26 (22269)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-163-27x (2303)
એતચ્છ્રુત્વા તુ વચનં ધનદેન પ્રભાષિતમ્।
પાણ્ડવાશ્ચ તતસ્તેન બભૂવઃ સંપ્રહર્ષિતાઃ ॥ 3-163-27 (22270)
તતઃ શક્તિં ગદાં ખઙ્ગં ધનુશ્ચ ભરતર્ષભઃ।
પ્રાધ્વંકૃત્વા નમશ્ચક્રે કુબેરાય વૃકોદરઃ ॥ 3-163-28 (22271)
તતોઽબ્રવીદ્ધનાધ્યક્ષઃ શરણ્યઃ શરણાગતમ્।
માનહા ભવ શત્રૂણાં સુહૃદાં નન્દિવર્ધનઃ ॥ 3-163-29 (22272)
`વિભયસ્તાપ શૈલાગ્રે વસાનઃ સહ બન્ધુભિઃ।
સુપર્ણપિતૃદેવાનાં સતતં માનકૃદ્ભવ ॥ 3-163-30 (22273)
ઋજું પશ્યત મા વક્રં સત્યં વદત માઽનૃતમ્।
દીર્ઘં પશ્યત મા હ્રસ્વં પરં પશ્યત માઽપરમ્' ॥ 3-163-31 (22274)
સ્વેષુ વેશ્મસુ રમ્યેષુ વસતામિત્રતાપનાઃ।
કામાન્ન પરિહાસ્યન્તિ યક્ષા વોભરતર્ષભાઃ ॥ 3-163-32 (22275)
શીઘ્રમેવ ગુડાકેશઃ કૃતાસ્ત્રઃ પુરુષર્ષભઃ।
સાક્ષાન્મઘવતોત્સૃષ્ટઃ સંપ્રાપ્સ્યતિ ધનંજયઃ ॥ 3-163-33 (22276)
એવમુત્તમકર્માણમનુશિષ્ય યુધિષ્ઠિરમ્।
અસ્તં ગિરિમિવાદિત્યઃ પ્રયયૌ ગુહ્યકાધિપઃ ॥ 3-163-34 (22277)
તં પરિસ્તોમસંકીર્ણૈર્નાનારત્નવિભૂષિતૈઃ।
યાનૈરનુયયુર્યક્ષા રાક્ષસાશ્ચ સહસ્રશઃ ॥ 3-163-35 (22278)
પક્ષિણામિવ કનિર્ઘોષઃ કુબેરસદનં પ્રતિ।
બભૂવ પરમાશ્વાનામૈરાવતપથે યથા ॥ 3-163-36 (22279)
તે જગ્મુસ્તૂર્ણમાકાશં ધનાધિપતિવાજિનઃ।
પ્રકર્ષન્ત ઇવાભ્રાણિ પિબન્ત ઇવમારુતમ્ ॥ 3-163-37 (22280)
તતસ્તાનિ શરીરાણિ ગતસત્વાનિ રક્ષસામ્।
અપાકૃષ્યન્ત શૈલાગ્રાદ્ધનાધિપતિશાસનાત્ ॥ 3-163-38 (22281)
તેષાં હિ શાપકાલઃ સ કૃતોઽગસ્ત્યેન ધીમતા।
સમરે નિહતાસ્તસ્માચ્છાપસ્યાન્તોઽભવત્તદા ॥ 3-163-39 (22282)
પાણ્ડવાશ્મહાત્માનસ્તેષુ વેશ્મસુ તાં ક્ષપામ્।
સુખમૂષુર્ગતોદ્વેગાઃ પૂજિતાઃ સહ રાક્ષસૈઃ ॥ 3-163-40 (22283)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ યક્ષયુદ્ધપર્વણિ ત્રિષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 163 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-163-1 દાક્ષ્યં યત્નશીલતા। પરાક્રમઃ શત્રૂણામભિભાવનહેતુઃ ક્રિયા। વિધાનાનાં કાર્યાણાં વિધિરભ્યુદયહેતુઃ। અદેશે અકાલે ચ કૃતં ધૃત્યાદિકમભિભવહેતુરિત્યર્થઃ ॥ 3-163-6 સંરમ્ભાત્ કોપાત્ ॥ 3-163-8 નિકૃતીનાં વઞ્જનાપરાણામ્ ॥ 3-163-9 અવલિપ્તો ગર્વિતઃ ॥ 3-163-18 તત્ત્વં યાથાત્મ્યમ્। વિધાનં પ્રાપ્ત્યુપાયમ્ ॥ 3-163-19 સ્વર્ગ્યાઃ સ્વર્ગાય હિતાઃ સંપદઃ ॥ 3-163-22 કુરુતે અભ્યસ્યતિ ॥ 3-163-25 મહામેધાનશ્વમેધાન્ ॥ 3-163-28 પ્રાધ્વંકૃત્વા બહ્વા। ઉપસંહૃત્યેત્યર્થઃ ॥ 3-163-29 નન્દિઃ સમૃદ્ધિઃ ॥ 3-163-32 સ્વેષુ વેશ્મસુ અસ્મદીયેષુ। કામાન્ કામ્યમાનાનર્થાન્ ન પરિહાસ્યન્તિ કિંતુ સાધયિષ્યન્ત્યેવેત્યર્થઃ ॥ 3-163-35 પરિસ્તોમાશ્રિત્રકમ્બલા હસ્ત્યાદીનાં પલ્યાણભૂતાઃ ॥ 3-163-36 ઐરાવતપથે ઇનદ્રપુરીપ્રદેશે ॥ 3-163-38 અપાકૃષ્યન્ત અપાકૃતાનિ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 164
॥ શ્રીઃ ॥
3.164. અધ્યાયઃ 164
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ધૌમ્યેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ મેરુમન્દવવર્ણનપૂર્વકં ચન્દ્રસૂર્યાદિગતિપ્રકારનિરૂપણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-164-0 (22284)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-164-0x (2304)
તતઃ સૂર્યોદયે ધૌમ્યઃ પાઞ્ચાલીસહિતાંસ્ચ તાન્।
આર્ષ્ટિણેન સહિતઃ પાણ્ડવાનભ્યવર્તત ॥ 3-164-1 (22285)
તેઽભિવાદ્યાર્ષ્ટિષેણસ્ય પાદૌ ધૌમ્યસ્ય ચૈવ હ।
તતઃ પ્રાઞ્જલયઃ સર્વે બ્રાહ્મણાંસ્તાનપૂજયન્ ॥ 3-164-2 (22286)
`આર્ષ્ટિષેણં પરિષ્વજ્ય પુત્રવદ્ભરતર્ષભ'।
ધર્મરાજં સ્પૃશન્પાણૌ પાણિના સ મહાતપાઃ।
પ્રાચીં દિશમભિપ્રેક્ષ્ય મહર્ષિરિદમબ્રવીત્ ॥ 3-164-3 (22287)
અસૌ સાગરપર્યન્તાં ભૂમિમાવૃત્ય તિષ્ઠતિ।
શૈલરાજો મહારાજ મન્દરોઽભિવિરાજયન્।
ઇન્દ્રવૈશ્રવણોપેતાં દિશં પાણ્ડવ રક્ષતિ ॥ 3-164-4 (22288)
પર્વતૈશ્ચ વનાન્તૈશ્ચ કાનનૈશ્ચૈવ શોભિતમ્।
એતમાહુર્મહેન્દ્રસ્ય રાજ્ઞો વૈશ્રવણસ્ય ચ।
ઋષયઃ સર્વધર્મજ્ઞાઃ સર્વે તાત મનીષિણઃ ॥ 3-164-5 (22289)
અતશ્ચોદ્યન્તમાદિત્યમુપતિષ્ઠન્તિ વૈ પ્રજાઃ।
ઋષયશ્ચાપિ ધર્મજ્ઞાઃ સિદ્ધાઃ સાધ્યાશ્ચ દેવતાઃ ॥ 3-164-6 (22290)
યમસ્તુ રાજા ધર્મજ્ઞઃ સર્વપ્રાણભૃતાં પ્રભુઃ।
પ્રેતસત્વગતીમેતાં દક્ષિણામાશ્રિતો દિશમ્ ॥ 3-164-7 (22291)
એતત્સંયમનં પુણ્યમતીવાદ્ભુતદર્શનમ્।
પ્રેતરાજસ્ય ભવનમૃદ્ધ્યા પરમયા યુતમ્ ॥ 3-164-8 (22292)
યં પ્રાપ્ય સવિતા રાજન્સત્યેન પ્રતિતિષ્ઠતિ।
અસ્તં પર્વતરાજાનમેતમાહુર્મનીષિણઃ ॥ 3-164-9 (22293)
એવં પર્વતરાજાનં સમુદ્રં ચ મહોદધિમ્।
અવસન્વરુણો રાજા ભૂતાનિ પરિરક્ષતિ ॥ 3-164-10 (22294)
ઉદીચીં દીપયન્નેષ દિશં તિષ્ઠતિ કીર્તિમાન્।
મહામેરુર્મહાભાગ શિવો બ્રહ્મવિદાંગતિઃ ॥ 3-164-11 (22295)
યસ્મિન્બ્રહ્મસદશ્ચૈવ ભૂતાત્મા ચાવતિષ્ઠતે।
પ્રજાપતિઃ સૃજન્સર્વં યત્કિંચિજ્જઙ્ગમાગમમ્ ॥ 3-164-12 (22296)
યાનાહુર્બ્રહ્મણઃ પુત્રાન્માનસાન્દક્ષસપ્તમાન્।
તેષામપિ મહામેરુઃ શિવં સ્થાનમનામયમ્ ॥ 3-164-13 (22297)
અત્રૈવ પ્રતિતિષ્ઠન્તિ પુનરેષોદયન્તિ ચ।
સપ્ત દેવર્ષયસ્તાત વસિષ્ઠપ્રમુખાસ્તદા ॥ 3-164-14 (22298)
દેશં વિરજસં પશ્ય મેરોઃ શિખરમુત્તમમ્।
યત્રાત્મતૃપ્તૈરધ્યાસ્તે દેવૈઃ સહ પિતામહઃ ॥ 3-164-15 (22299)
યમાહુઃ સર્વભૂતાનાં પ્રકૃતેઃ પ્રકૃતિં ધ્રુવમ્।
અનાદિનિધનં દેવં પ્રભું નારાયણં પરમ્ ॥ 3-164-16 (22300)
બ્રહ્મણઃ સદનાત્તસ્ય પરં સ્થાનં પ્રકાશતે।
દેવાશ્ચ યત્નાત્પશ્યન્તિ સર્વતેજોમયં શુભમ્ ॥ 3-164-17 (22301)
અત્યર્કાનલદીપ્તં તત્સ્થાનં વિષ્ણોર્મહાત્મનઃ।
સ્વયૈવ પ્રભયા રાજન્દુષ્પ્રેક્ષ્યં દેવદાનવૈઃ ॥ 3-164-18 (22302)
પ્રાચ્યાં નારાયણસ્થાનં મેરાવતિવિરાજતે ॥ 3-164-19 (22303)
યત્ર ભૂતેશ્વરસ્તાત સર્વપ્રકૃતિરાત્મભૂઃ।
ભાસયન્સર્વભૂતાનિ સુશ્રિયાઽભિવિરાજતે ॥ 3-164-20 (22304)
નાત્ર બ્રહ્મર્ષયસ્તાત કુત એવ મહર્ષયઃ।
પ્રાપ્નુવન્તિ ગતિં હ્યેતાં યતીનાં ભાવિતાત્મનામ્ ॥ 3-164-21 (22305)
ન તં જ્યોતીંપિ સર્વાણિ પ્રાપ્ય ભાસન્તિ પાણ્ડવ।
સ્વયંપ્રભુરચિન્ત્યાત્મા તત્ર હ્યતિવિરાજતે ॥ 3-164-22 (22306)
યતયસ્તત્ર ગચ્છન્તિ ભક્ત્યા નારાયણં હરિમ્।
પરેણ તપસા યુક્તા ભાવિતાઃ કર્મભિઃ શુભૈઃ।
યોગસિદ્ધા મહાત્માનસ્તમોમોહવિવર્જિતાઃ ॥ 3-164-23 (22307)
તત્ર ગત્વા પુનર્નેમં લોકમાયાન્તિ ભારત।
સ્વયંભુવં મહાત્માનં દેવદેવં સનાતનમ્ ॥ 3-164-24 (22308)
સ્થાનમેતન્મહાભાવ ધ્રુવમક્ષયમવ્યયમ્।
ઈશ્વરસ્ય સદા હ્યેતત્પ્રણમાત્ર યુધિષ્ઠિર ॥ 3-164-25 (22309)
[એનં ત્વહરહર્મેરું સૂર્યાચન્દ્રમસૌ ધ્રુવમ્।
પ્રદક્ષિણમુપાવૃત્યકુરુતઃ કુરુનન્દન ॥ 3-164-26 (22310)
જ્યોતીંષિ ચાપ્યશેષેણ સર્વાણ્યનઘ સર્વતઃ।
પરિયાન્તિ મહારાજ ગિરિરાજં પ્રદક્ષિણમ્ ॥] 3-164-27 (22311)
એતં જ્યોતીંષિ સર્વાણિ પ્રકર્ષન્ભગવાનપિ।
કુરુતે વિતમસ્કર્મા આદિત્યોઽભિપ્રદક્ષિણમ્ ॥ 3-164-28 (22312)
અસ્તં પ્રાપ્ય તતઃ સન્ધ્યામતિક્રમ્ય દિવાકરઃ।
ઉદીચીં ભજતે કાષ્ઠાં બહુધા પર્વસન્ધિષુ ॥ 3-164-29 (22313)
સુમેરુમનુવૃત્તઃ સ પુનર્ગચ્છતિ પાણ્ડવ।
પ્રાઙ્યુખઃ સવિતા દેવઃ સર્વભૂતહિતે રતઃ ॥ 3-164-30 (22314)
સ સમ્યગ્વિભજન્કાલાન્બહુધા પર્વસન્ધિષુ।
તથૈવ ભગવાન્સોમો નક્ષત્રૈઃ સહ ગચ્છતિ ॥ 3-164-31 (22315)
એવમેતં ત્વતિક્રમ્ય મહામેરુમતન્દ્રિતઃ।
સોમશ્ચ વિભજન્કાલં બહુધા પર્વસન્ધિષુ।
ભાસયન્સર્વભૂતાનિ પુનર્ગચ્છતિ સાગરમ્ ॥ 3-164-32 (22316)
તથા તમિસ્રહા દેવો મયૂખૈર્ભાસયઞ્જગત્।
માર્ગમેતમસંબાધમાદિત્યઃ પરિવર્તતે ॥ 3-164-33 (22317)
સિસૃક્ષુઃ શિશિરાણ્યેવ દક્ષિણાં ભજતે દિશમ્।
તતઃ સર્વાણિ ભૂતાનિ કાલં શિશિરમૃચ્છતિ ॥ 3-164-34 (22318)
સ્થાવરાણાં ચ ભૂતાનાં જઙ્ગમાનાં ચ તેજસા।
તેજાંસિ સમુપાદત્તે નિવૃત્તઃ સ વિભાવસુઃ ॥ 3-164-35 (22319)
તતઃ સ્વેદઃ ક્લમસ્તન્દ્રી ગ્લાનિશ્ચ ભજતે નરાન્।
પ્રાણિભિઃ સતતં સ્વપ્નોહ્યભીક્ષ્ણં ચ નિપેવ્યતે ॥ 3-164-36 (22320)
એવમેતમનિર્દેશ્યં માર્ગમાવૃત્ય ભાનુમાન્।
પુનઃ સૃજતિ વર્ષાણિ ભગવાન્ભાસયન્પ્રજાઃ ॥ 3-164-37 (22321)
વૃષ્ટિમારુતસંતાપૈઃ સુખૈઃ સ્થાવરજઙ્ગમાન્।
વર્ધયનસુમહાતેજાઃ પુનઃ પ્રતિનિવર્તતે ॥ 3-164-38 (22322)
એવમેષ ચરન્પાર્થ કાલચક્રમતન્દ્રિતઃ।
પ્રકર્ષન્સર્વભૂતાનિ સવિતા પરિવર્તતે ॥ 3-164-39 (22323)
સંતતા ગતિરેતસ્ય નૈષ તિષ્ઠતિ પાણ્ડવ।
આદાયૈવ તુ ભૂતાનાં તેજો વિસૃજતે પુનઃ ॥ 3-164-40 (22324)
વિભજન્સર્વભૂતાનામાયુઃ કર્મ ચ ભારત।
અહોરાત્રં કલાઃ કાષ્ઠાઃ સૃજત્યેષ સદા વિભુઃ ॥ 3-164-41 (22325)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ યક્ષયુદ્ધપર્વણિ ચતુઃષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 164 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-164-4 ઇન્દ્રવૈશ્રવણાંવેતાં દિશં પાણ્ડવ રક્ષતઃ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-164-7 પ્રેતસત્વગતીં મૃતાનાં પ્રાણિનાં ગમ્યામ્ ॥ 3-164-7 સંયમનં નામતઃ ॥ 3-164-10 આવસન્નધિતિષ્ઠન્ ॥ 3-164-12 ભૂતાત્મા સર્વે ષાં ભૂતાનામાત્મા। સંપૂર્ણબ્રહ્માણ્ડપિણ્ડભિમાનિત્વાત્ ॥ 3-164-17 બ્રહ્મણઃ ચતુર્મુખસ્ય ॥ 3-164-25 પ્રણમ નમસ્કુરુ ॥ 3-164-26 ઉપાવૃત્ય અપ્રદક્ષિણં ગત્વૈવ। ભચક્રવેગાત્ કુલાલચક્રે પ્રતીપં ક્રમન્તી પિપીલિકેવ પ્રદક્ષિણં કુરુત ઇત્યર્થઃ ॥ 3-164-32 પુનર્ગચ્છતિ મન્દરમિતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-164-34 શિશિરાણિ શીતાનિ ॥ 3-164-35 તેજાંસિ સમુપાદત્તે ગ્રીષ્મે ॥ 3-164-37 અનિર્દેશ્યં માર્ગં અન્તરિક્ષમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 165
॥ શ્રીઃ ॥
3.165. અધ્યાયઃ 165
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રાદધિગતાસ્ત્રેણાર્જુનેન સ્વર્ગાદ્ગન્ધમાદનનિવાસિનો યુધિષ્ઠિરાદીન્પ્રત્યાગમનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-165-0 (22326)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-165-0x (2305)
તસ્મિન્નગેન્દ્રે વસતાં તુ તેષાં
મહાત્મનાં સદ્વ્રતમાસ્થિતાનામ્।
રતિઃ પ્રમોદશ્ચ બભૂવ તેષા-
માકાઙ્ક્ષતાં દર્શનમર્જુનસ્ય ॥ 3-165-1 (22327)
તાન્વીર્યયુક્તાન્સુવિશુદ્ધસત્વાં-
સ્તેજસ્વિનઃ સત્યધૃતિપ્રધાનાન્।
સંપ્રીયમાણા બહવોઽબિજગ્મુ-
ર્ગન્ધર્વસઙ્ઘાશ્ચ મહર્ષયશ્ચ ॥ 3-165-2 (22328)
તં પાદપૈઃ પુષ્પફલૈરુપેતં
નગોત્તમં પ્રાપ્ય મહારથાનામ્।
મનઃપ્રસાદઃ પરમો બભૂવ
યથા દિવં પ્રાપ્ય મરુદ્ગણાનામ્ ॥ 3-165-3 (22329)
મયૂરહંસસ્વનનાદિતાનિ
પુષ્પોપકીર્ણાનિ મહાચલસ્ય।
શૃઙ્ગાણિ સાનૂનિ ચ પશ્યમાના
ગિરેઃ પરં હર્ષમવાપ્ય તસ્થુઃ ॥ 3-165-4 (22330)
સાક્ષાત્કુબેરેણ કૃતાશ્ચ તસ્મિ-
ન્નગોત્તમે સંવૃતકૂટગુલ્માઃ।
કાદમ્બકારણ્ડવહંસજુષ્ટાઃ
પદ્માકુલાઃ પુષ્કરિણીરપશ્યન્ ॥ 3-165-5 (22331)
ક્રીડાપ્રદેશાંસ્ચ સમૃદ્ધરૂપા-
ન્સવેદિકાંસ્તે ન્યવસન્સુવેશાન્।
મણિપ્રકીર્ણાંશ્ચ મનોરમાંશ્ચ
યથા ભવેયુર્નદસ્ય રાજ્ઞઃ ॥ 3-165-6 (22332)
અનેકવર્ણૈશ્ સુગન્ધિભિશ્ચ
મહાદ્રુમૈઃ સંતતમભ્રજાલૈઃ।
તપઃપ્રધાનાઃ સતતં ચરન્તઃ
શૃઙ્ગં ગિરેશ્ચિન્તયિતું ન શેકુઃ ॥ 3-165-7 (22333)
સ્વતેજસા તસ્ય નગોત્તમસ્ય
મહૌષધીનાં ચ તથા પ્રભાવાત્।
વિભક્તરૂપઃ સવિતા બભૂવ
નિશામુખં પ્રાપ્ય નરર્ષભાણામ્ ॥ 3-165-8 (22334)
યમાસ્થિતઃ સ્થાવરજઙ્ગમાનાં
વિભાવસુર્ભાવિતા હરીશઃ।
તસ્યોદયં ચાસ્તમનં ચ વીર-
સ્તત્રસ્થિતાસ્તે દદૃશુર્નૃસિંહાઃ ॥ 3-165-9 (22335)
રવેસ્તમિસ્રાગમનિર્ગમાંસ્તે
તથોદયં ચાસ્તમનં ચ વીરાઃ।
સમાવૃતાઃ પ્રેક્ષ્ય તમોનુદસ્ય
ગભસ્તિજાલૈઃ પ્રદિશો દિશશ્ચ ॥ 3-165-10 (22336)
સ્વાધ્યાયવન્તઃ સતતક્રિયાશ્ચ
ધર્મપ્રધાનાશ્ચ શુચિવ્રતાશ્ચ।
સત્યે સ્થિતાસ્તસ્ય મહારથસ્ય
સત્યવ્રતસ્યાગમનપ્રતીક્ષાઃ ॥ 3-165-11 (22337)
ઇહૈવ હર્ષોઽસ્તુ સમાગતાનાં
ક્ષિપ્રં કૃતાસ્ત્રેણ ધનંજયેન।
ઇતિ બ્રુવન્તઃ પરમાશિપસ્તે
પાર્થાસ્તપોયોગપરા બભૂવુઃ ॥ 3-165-12 (22338)
દૃષ્ટ્વા વિચિત્રાણિ ગિરૌ વનાનિ
કિરીટિનં ચિન્તયતામભીક્ષ્ણમ્।
બભૂવ રાવિર્દિવસશ્ચ તેષાં
સંવત્સરેણૈવ સમાનરૂપઃ ॥ 3-165-13 (22339)
યદૈવ ધૌમ્યાનુમતે મહાત્મા
કૃત્વા જટાં પ્રવ્રજિતઃ સ જિષ્ણુઃ।
તદૈવ તેષાં નબભૂવ હર્ષઃ
કુતો રતિસ્તદ્ગતમાનસાનામ્ ॥ 3-165-14 (22340)
ભ્રાતુર્નિયોગાત્તુ યુધિષ્ઠિરસ્ય
વનાદસૌ વારણમત્તગામી।
યત્કામ્યકાત્પ્રવ્રજિતઃ સ જિષ્ણુ-
સ્તદૈવ તે શોકહતા બભૂવુઃ ॥ 3-165-15 (22341)
તથૈવ તં ચિન્તયતાં સિતાશ્વ-
મસ્ત્રાર્થિનં વાસવમભ્યુપેતમ્।
કાલઃ સ કૃચ્છ્રેણ મહાનતીત-
સ્તસ્મિન્નગે ભારત ભારતાનામ્ ॥ 3-165-16 (22342)
[ઉષિત્વા પઞ્ચવર્ષાણિ સહસ્રાક્ષનિવેશને।
અવાપ્ય દિવ્યાન્યસ્ત્રાણિ સર્વાણિ વિબુધેશ્વરાત્ ॥ 3-165-17 (22343)
આગ્નેયં વારુણં સૌમ્યં વાયવ્યમથ વૈષ્ણવમ્।
ઐન્દ્રં પાશુપતં બ્રાહ્મં પારમેષ્ઠ્યં પ્રજાપતેઃ ॥ 3-165-18 (22344)
યમસ્ય ધાતુઃ સવિતુસ્ત્વષ્ટુર્વૈશ્રવણસ્ય ચં।
તાનિ પ્રાપ્ય સહસ્રાક્ષાદભિવાદ્ય શતક્રતુમ્ ॥ 3-165-19 (22345)
અનુજ્ઞાતસ્તદા તેન કૃત્વા ચાપિ પ્રદક્ષિણમ્।
આગચ્છદર્જુનઃ પ્રીતઃ પ્રહૃષ્ટો ગન્ધપાદનમ્ ॥ 3-165-20 (22346)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ યક્ષયુદ્ધપર્વણિ પઞ્ચષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 165 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-165-4 મહતી ચલા લક્ષ્મીઃ શોભા યસ્ મહાચલસ્ય। ચલા લમ્યાં પુમાન્ કમ્પે ઇતિ મેદિની। સાનૂન્યેવ તીક્ષ્ણાગ્રાણિ પુંસંયોગ્યાનિ શૃઙ્ગાણીત્યુચ્યન્તે ॥ 3-165-9 યં સૂર્યમ્। વિભાવસુવૈહ્નિરાસ્થિતઃ। યસ્ય સૂર્યસ્યાશ્રયેણૈવ રાત્રૌ વહ્નિર્જગદ્દીપયતિ તસ્યોદયમિત્યન્વયઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 166
॥ શ્રીઃ ॥
3.166. અધ્યાયઃ 166
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન યુધિષ્ઠિરાદીન્પ્રતિ સંક્ષેપેણ સ્વકીયસ્વર્ગનિવાસપ્રકારકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-166-0 (22347)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-166-0x (2306)
તતઃ કદાચિદ્ધરિસંપ્રયુક્તં
મહેન્દ્રવાહં સહસોપયાતમ્।
વિદ્યુત્પ્રભં પ્રેક્ષ્ય મહારથાનાં
હર્ષોઽર્જુનં ચિન્તયતાં બભૂવ ॥ 3-166-1 (22348)
સ દીપ્યમાનઃ સહસાઽન્તરિક્ષં
પ્રકાશયન્માતલિસંગૃહીતઃ।
બભૌ મહોલ્કેવ ઘનાન્તરસ્થા
શિખેવ ચાગ્નેર્જ્વલિતા વિધૂમા ॥ 3-166-2 (22349)
તમાસ્થિતઃ સંદદૃશે કિરીટી
સ્રગ્વી નવાન્યાભરણાનિ બિભ્રત્।
ધનંજયો વજ્રધરપ્રભાવઃ
શ્રિયા જ્વલન્પર્વતમાજગામ્ ॥ 3-166-3 (22350)
સ શૈલમાસાદ્ય કિરીટમાલી
મહેન્દ્રવાહાદવરુહ્ય તસ્માત્।
ધૌમ્યસ્ય પાદાવભિવાદ્ય પૂર્વ-
મજાતશત્રોસ્તદનન્તરં ચ ॥ 3-166-4 (22351)
વૃકોદરસ્યાપિ ચ વન્દ્ય પાદૌ
માદ્રીસુતાભ્યામભિવાદિતશ્ચ।
સમેત્ય કૃષ્ણાં પરિસાન્ત્વ્ય ચૈનાં
પ્રહ્વોઽભવદ્ભ્રાતુરુપહ્વરે સઃ ॥ 3-166-5 (22352)
બભૂવ તેષાં પરમઃ પ્રહર્ષ-
સ્તેનાપ્રમેયેણ સમેત્ય તત્ર।
સ ચાપિ તાન્પ્રેક્ષ્ય કિરીટમાલી
નનન્દ રાજાનમભિપ્રશંસન્ ॥ 3-166-6 (22353)
યમાસ્થિતઃ સપ્ત જઘાન પૂગાન્
દિતેઃ સુતાનાં નમુચેર્નિહન્તા।
તમિન્દ્રવાહં સમુપેત્ય પાર્થાઃ
પ્રદક્ષિણં ચક્રુરદીનસત્વાઃ ॥ 3-166-7 (22354)
તે માતલેશ્ચક્રુરતીવ હૃષ્ટાઃ
સત્કારમગ્ર્યં સુરરાજતુલ્યમ્।
સર્વં યથાવચ્ચ દિવૌકસઙ્ઘં
પપ્રચ્યુરેનં કુરુરાજપુત્રાઃ ॥ 3-166-8 (22355)
તાનપ્યસૌ માતલિરભ્યનન્દ-
ત્પિતેવ પુત્રાનનુશિષ્ય પાર્થાન્।
યયૌ રથેનાપ્રતિમપ્રભેણ
પુનઃ સકાશં ત્રિદિવેશ્વરસ્ય ॥ 3-166-9 (22356)
ગતે તુ તસ્મિન્વરદેવવાહે
શક્રાત્મજઃ સર્વરિપુપ્રમાથી।
`સાક્ષાત્સહસ્રાક્ષ ઇવ પ્રતીતઃ
શ્રીમાન્સ્વદેહાદવમુચ્ય જિષ્ણુઃ' ॥ 3-166-10 (22357)
શક્રેણ દત્તાનિદદૌ મહાત્મા
મહાધનાન્યુત્તમરૂપવન્તિ।
દિવાકરાભાણિ વિભૂષણાનિ
પ્રીતઃ પ્રિયાયૈ સુતસોમમાત્રે ॥ 3-166-11 (22358)
તતઋઃ સ તેષાં કુરુપુઙ્ગવાનાં
તેષાં ચ સૂર્યાગ્નિસમપ્રભાણામ્।
વિપ્રર્ષભાણામુપવિશ્ય મધ્યે
સર્વં યથાવત્કથયાંબભૂવ ॥ 3-166-12 (22359)
એવં મયાઽસ્ત્રાણ્યુપશિક્ષિતાનિ
શક્રાચ્ચ વાયોશ્ચ શિવાચ્ચ સાક્ષાત્।
તથૈવ શીલેન સમાધિના ચ
પ્રીતાઃ સુરા મે સહિતાઃ સહેન્દ્રાઃ ॥ 3-166-13 (22360)
સંક્ષેપતો વૈ સ વિશુદ્ધકર્મા
તેભ્યઃ સમાખ્યાય દિવઃપ્રવેશમ્।
માદ્રીસુતાભ્યાં સહિતઃ કિરીટી
સુષ્વાપ તામાવસતિં પ્રતીતઃ ॥ 3-166-14 (22361)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નિવાતકવચયુદ્ધપર્વણિ ષટ્ષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 166 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-166-1 હરિભિરશ્વૈઃ સંપ્રયુક્તમ્। મહેન્દ્રસ્ય વાહં રથમ્ ॥ 3-166-5 પ્રહ્વો નમ્રઃ। ઉપહ્ણરે સમીપે ॥ 3-166-7 પૂગાન્યૂથાનિ ॥ 3-166-8 એનં માતલિમ્ ॥ 3-166-11 સુતસોમો ભીમાદ્દ્રૌપદ્યાં જાતઃ ॥ 3-166-14 આવસતિં રાત્રિમ્। પ્રતીતો હૃષ્ઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 167
॥ શ્રીઃ ॥
3.167. અધ્યાયઃ 167
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રેણ સભ્રાતૃકં યુધિષ્ઠિરમેત્ય જયાશીઃ સંસનપૂર્વકં પુનઃ સ્વર્ગંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-167-0 (22362)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-167-0x (2307)
[તતો રજન્યાં વ્યુષ્ટાયાં ધર્મરાજં યુધિષ્ઠિરમ્।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતઃ સર્વૈરવન્દત ધનંજયઃ ॥] 3-167-1 (22363)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ સર્વવાદિત્રનિઃખનઃ।
બભૂવ તુમુલઃ શબ્દસ્ત્વન્તરિક્ષે દિવૌકસામ્ ॥ 3-167-2 (22364)
રથનેમિખનશ્ચૈવ ઘણ્ટાશબ્દશ્ચ ભારત।
પૃથગ્વ્યાલમૃગાણાં ચ પક્ષિણાં ચૈવ સર્વશઃ ॥ 3-167-3 (22365)
`રવોન્મુખાસ્તે દદૃશુઃ પ્રીયમાણાઃ કુરૂદ્વહ।
મરુદ્ભિરન્વિતં શક્રમાપતન્તં વિહાયસા' ॥ 3-167-4 (22366)
તે સમન્તાદનુયયુર્ગન્ધર્વાપ્સરસસ્તથા।
વિમાનૈઃ સૂર્યસંકાશૈર્દેવરાજમરિંદમમ્ ॥ 3-167-5 (22367)
તતઃ સ હરિભિર્યુક્તં જામ્બૂનદપરિષ્કૃતમ્।
મેઘનાદિનમારુહ્ય શ્રિયા પરમયા જ્વલન્ ॥ 3-167-6 (22368)
પાર્થાનભ્યાજપામાશુ દેવરાજઃ પુરંદરઃ।
આગત્ય ચ સહસ્રાક્ષો રથાદવરુરોહ વૈ ॥ 3-167-7 (22369)
તં દૃષ્ટ્વૈવ મહાત્માનં ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતઃ શ્રીમાન્દેવરાજમુપાગમત્ ॥ 3-167-8 (22370)
પૂજયામાસ ચૈવાથ વિધિવદ્ભૂરિદક્ષિણઃ।
યથાર્હમમિતાત્માનં વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા ॥ 3-167-9 (22371)
ધનંજયશ્ચ તેજસ્વી પ્રણિપત્ય પુરંદરમ્।
ભૃત્યવત્પ્રણતસ્તસ્થૌ દેવરાજસમીપતઃ ॥ 3-167-10 (22372)
આઘ્રાય તં મહાતેજાઃ કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
ધનંજયભિપ્રેક્ષ્યવિનીતં સ્થિતમન્તિકે ॥ 3-167-11 (22373)
જટિલં દેવરાજસ્ય તપોયુક્તમકલ્મષમ્।
હર્ષેણ મહતાઽઽવિષ્ટઃ ફલ્ગુનસ્યાથ દર્શનાત્।
બભૂવ પરમપ્રીતો દેવરાજં ચ પૂજયન્ ॥ 3-167-12 (22374)
તં તથાઽદીનમનસં રાજાનં હર્,સંપ્લુતમ્।
ઉવાચ વચનં ધીમાન્ધર્મરાજં પુરંદરઃ ॥ 3-167-13 (22375)
ત્વમિમાં પૃથિવીં રાજન્પ્રશાસિષ્યસિ પાણ્ડવ।
સ્વસ્તિ પ્રાપ્નુહિ કૌન્તેય કામ્યકં પુનરાશ્રમમ્ ॥ 3-167-14 (22376)
અસ્ત્રાણિ લબ્ધાનિ ચ પાણ્ડવેન
સર્વાણિ મત્તઃ પ્રયતેન રાજન્।
કૃતપ્રિયશ્ચાસ્મિ ધનંજયેન
જેતું ન શક્યસ્ત્રિભિરેષ લોકૈઃ ॥ 3-167-15 (22377)
એવમુક્ત્વા સહસ્રાક્ષઃ કુન્તીપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્।
જગામ ત્રિદિવં હૃષ્ટઃ સ્તૂયમાનો મહર્ષિભિઃ ॥ 3-167-16 (22378)
ધનેશ્વરગૃહસ્થાનાં પાણ્ડવાનાં સમાગમમ્।
શક્રેણ ય ઇદં વિદ્વાનધીયીત સમાહિતઃ ॥ 3-167-17 (22379)
સંવત્સરં બ્રહ્મચારી નિયતઃ સંશિતવ્રતઃ।
સ જીવેદ્ધિ નિરાબાધઃ સુસુખી શરદાં શતમ્ ॥ 3-167-18 (22380)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નિવાતકવચયુદ્ધપર્વણિ સપ્તષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 167 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-167-3 ભુજઙ્ગવ્યાઘ્રસિંહાનાં ઇતિ થ. પાઠઃ ॥ 3-167-6 હરિભિર્યુક્તં રથમ્ ॥ 3-167-9 અમિતાત્મા અમિતબુદ્ધિઃ ॥ 3-167-15 કૃતપ્રિયઃ શત્રુવધેન। સર્વાણિ ભત્તો ગિરિશાચ્ચ દેવાત્ ઇતિ થ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 168
॥ શ્રીઃ ॥
3.168. અધ્યાયઃ 168
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન સ્વસ્ય કિરાતરૂપિણા સહ યુદ્ધપ્રકારસ્ય પાશુપતાશ્રલાભપ્રકારસ્ય ચ કથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-168-0 (22381)
વૈશપાયન ઉવાચ। 3-168-0x (2308)
યથાગતં ગતે શક્રે ભ્રાતૃભિઃ સહ સંગતઃ।
કૃષ્ણયા ચૈવ બીભત્સુર્ધર્મરાજમપૂજયત્ ॥ 3-168-1 (22382)
અભિવાદયમાનં તં મૂર્ધ્ન્યુપાઘ્રાય પાણ્ડવમ્।
હર્ષગદ્ગદયા વાચા પ્રહૃષ્ટોઽર્જુનમબ્રવીત્ ॥ 3-168-2 (22383)
કથમર્જુન કાલોઽયં સ્વર્ગે રવ્યતિગતસ્તવ।
કથં ચાસ્ત્રાણ્યવાપ્તાનિ દેવરાજશ્ચ તોષિતઃ ॥ 3-168-3 (22384)
સમ્યગ્વા તે ગૃહીતાનિ કચ્ચિદસ્ત્રાણિ પાણ્ડવ।
કચ્ચિત્સુરાધિપઃ પ્રીતો રુદ્રશ્ચાસ્ત્રાણ્યદાત્તવ ॥ 3-168-4 (22385)
યથા દૃષ્ટશ્ચ તે શક્રો ભગવાન્વા પિનાકધૃત્।
યથૈવાસ્ત્રાણ્યવાપ્તાનિ યથૈવારાધિતાશ્ચ તે ॥ 3-168-5 (22386)
યથોક્તવાંસ્ત્વાં ભગવાઞ્શતક્રતુરરિંદમ।
કૃતપ્રિયસ્ત્વયાઽસ્મીતિ તસ્ય તે કિં પ્રિયં કૃતમ્ ॥ 3-168-6 (22387)
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું વિસ્તરેણ મહાદ્યુતે।
યથા તુષ્ટો મહાદેવો દેવરાજસ્તથાઽનઘ ॥ 3-168-7 (22388)
યચ્ચાપિ વજ્રપાણેસ્તુ પ્રિયં કૃતમરિંદમ।
એતદાખ્યાહિ મે સર્વમખિલેન ધનંજય ॥ 3-168-8 (22389)
અર્જુન ઉવાચ। 3-168-9x (2309)
શૃણુ હન્ત મહારાજ વિધિના યેન દૃષ્ટવાન્।
શતક્રતુમહં દેવં ભગવન્તં ચ શંકરમ્ ॥ 3-168-9 (22390)
વિદ્યામધીત્ય તાં રાજંસ્ત્વયોક્તામરિમર્દન।
ભવતા ચ સમાદિષ્ટસ્તપસે પ્રસ્થિતો વનમ્ ॥ 3-168-10 (22391)
ભૃગુતુન્દમથો ગત્વા કામ્યકાદાસ્થિતસ્તપઃ।
એકરાત્રોષિતઃ કંચિદપશ્યં બ્રાહ્મણં પથિ ॥ 3-168-11 (22392)
સ મામપૃચ્છત્કૌન્તેય ક્વાસિ ગન્તા બ્રવીહિ મે।
તસ્મા અવિતથં સર્વમબ્રવં કુરુનન્દન ॥ 3-168-12 (22393)
સ તથ્યં મમ તચ્છ્રુત્વા બ્રાહ્મણો રાજસત્તમ।
અપૂજયત માં રાજન્પ્રીતિમાંશ્ચાભવન્મયિ ॥ 3-168-13 (22394)
તતો મામબ્રવીત્પ્રીતસ્તપ આતિષ્ઠ ભારત।
તપસ્વી નચિરેણ ત્વં દ્રક્ષ્યસે વિબુધાધિષમ્ ॥ 3-168-14 (22395)
તતોઽહં વચનાત્તસ્ય ગિરિમારુહ્ય શૈશિરમ્।
તપોઽતપ્યં મહારાજ માસં મૂલફલાશનઃ ॥ 3-168-15 (22396)
દ્વિતીયશ્ચાપિ મે માસો જલં ભક્ષયતો ગતઃ।
નિરાહારસ્તૃતીયેઽથ માસે પાણ્ડવનન્દન ॥ 3-168-16 (22397)
ઊર્ધ્વબાહુશ્ચતુર્થં તુ માસમસ્મિ સ્થિતસ્તદા।
ન ચ મે હીયતે પ્રાણસ્તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 3-168-17 (22398)
પઞ્ચમે ત્વથ સંપ્રાપ્તે પ્રથમે દિવસે ગતે।
વરાહસંસ્થિતં ભૂતં મત્સમીપં સમાગમત્ ॥ 3-168-18 (22399)
નિઘ્નન્પ્રોથેન પૃથિવીં વિલિખંશ્ચરણૈરપિ।
સંમાર્જઞ્જઠરેણોર્વીં વિવર્તંશ્ચ મુહુર્મુહુઃ ॥ 3-168-19 (22400)
અનુ તસ્યાપરં ભૂતં મહત્કૈરાતસંસ્થિતમ્।
ધનુર્બાણાસિમત્પ્રાપ્તં સ્ત્રીગણાનુગતં તદા ॥ 3-168-20 (22401)
તતોઽહં ધનુરાદાય તથાઽક્ષય્યે મહેષુધી।
અતાડયં શરેણાથ તદ્ભૂતં રોમહર્ષણમ્ ॥ 3-168-21 (22402)
યુપત્તં કિરાતસ્તુ વિકૃષ્ય બલવદ્ધનુઃ।
અભ્યાજઘ્ને દૃઢતરં કમ્પયન્નિવ મેદિનીમ્ ॥ 3-168-22 (22403)
સતુ મામબ્રવીદ્રાજન્મમ પૂર્વપરિગ્રહઃ।
મૃગયાધર્મમુત્સૃજ્ય કિમર્થં તાડિતસ્ત્વયા ॥ 3-168-23 (22404)
એષ તે નિશિતૈર્બાણૈર્દર્પં હન્મિ સ્થિરો ભવ।
સંઘર્ષવાન્મહાકાયસ્તતો મામભ્યધાવત ॥ 3-168-24 (22405)
તતો ગિરિમિવાત્યર્થમાવૃણોન્માં મહાશરૈઃ।
તં ચાહં શરવર્ષેણ મહતા સમવાકિરમ્ ॥ 3-168-25 (22406)
તતઃ શરૈર્દીપ્તમુખૈર્યન્ત્રિતૈરનુ યન્ત્રિતૈઃ।
પ્રત્યવિધ્યમહં તં તુ વજ્રૈરિવ શિલોચ્ચયમ્ ॥ 3-168-26 (22407)
તસ્ય તચ્છતધા રૂપમભવચ્ચ સહસ્રધા।
તાનિ ચાસ્ય શરીરાણિ શરૈરહમતાડયમ્ ॥ 3-168-27 (22408)
પુનસ્તાનિ શરીરાણિ એકીભૂતાનિ ભારત।
અદૃશ્યન્ત મહારાજ તાન્યહં વ્યધમં પુનઃ ॥ 3-168-28 (22409)
અણુર્બૃહચ્છિરા ભૂત્વા બૃહચ્ચાણુશિરાઃ પુનઃ।
એકીભૂતસ્તદા રાજન્સોઽભ્યવર્તત માં યુધિ ॥ 3-168-29 (22410)
યદાઽભિભવિતું બાણૈર્ન ચ શક્નોમિ તં રણે।
તતો મહાસ્ત્રમાતિષ્ઠં વાયવ્યં ભરતર્ષભ ॥ 3-168-30 (22411)
ન ચૈનમશકં હન્તું તદદ્ભુતમિવાભવત્।
તસ્મિન્પ્રતિહતે ચાસ્ત્રે વિસ્મયો મે મહાનભૂત્ ॥ 3-168-31 (22412)
તત્રાપિ ચ મહારાજ સવિશેષમહં તતઃ।
અસ્ત્રપૂગેન મહતા રણે ભૂતમવાકિરમ્ ॥ 3-168-32 (22413)
સ્થૂણાકર્ણમથો જાલં શરવર્ષં શરોલ્વણમ્।
શલભાસ્ત્રમશ્મવર્ષં સમાસ્થાયાહમભ્યયામ્ ॥ 3-168-33 (22414)
જગ્રાસ પ્રસભં તાનિ સર્વાણ્યસ્ત્રાણિ મે નૃપ।
તેષુ સર્વેષુ જગ્ધેષુ બ્રહ્માસ્ત્રં મહદાદિશમ્ ॥ 3-168-34 (22415)
તતઃ પ્રજ્વલિતૈર્બાણૈઃ સર્વતશ્ચોપચીયત।
ઉપચીયમાનશ્ચ તદા મહાસ્ત્રેણ વ્યવર્ધત ॥ 3-168-35 (22416)
તતઃ સંતાપિતા લોકા મત્પ્રસૂતેન તેજસા।
ક્ષણએન હિ દિશઃ સ્વં ચ સર્વતો હિ વિદીપિતં ॥ 3-168-36 (22417)
તદપ્યસ્ત્રં મહાતેજાઃ ક્ષણેનૈવ વ્યશામયત્।
બ્ર્હમાસ્ત્રે તુ હતે રાજન્ભયં માં મહદાવિશત્ ॥ 3-168-37 (22418)
તતોઽહં ધનુરાદાય તથાઽક્ષય્યે મહેષુધી।
સહસાઽભ્યહનં ભૂતં તાન્યપ્યસ્ત્રાણ્યભક્ષયત્ ॥ 3-168-38 (22419)
એતેષ્વસ્ત્રેષુ ભૂતેન ભક્ષિતેષ્વાયુધેષુ ચ।
મમ તસ્ ચ ભૂતસ્ય બાહુયુદ્ધમવર્તત ॥ 3-168-39 (22420)
વ્યાયામં મુષ્ટિભિઃ કૃત્વા તલૈરભિસમાહતૌ।
અપાયચ્ચ તદ્ભૂતમહં ચાપાતયં મહીમ્ ॥ 3-168-40 (22421)
તતઃ પ્રહસ્ય તદ્ભૂતં તત્રૈવાન્તરધીયત।
સહ સ્ત્રીભિર્મહારાજ પશ્યતો મેઽદ્ભુતોપમમ્ ॥ 3-168-41 (22422)
મુખ્યં કૃત્વા સ ભગવાંસ્તતોઽન્યદ્રૂપમાત્મનઃ।
દિવ્યમેવ મહારાજ વરાનોઽદ્ભુતમમ્બરમ્ ॥ 3-168-42 (22423)
હિત્વા કિરાતરૂપં ચ ભગવાંસ્ત્રિદશેશ્વરઃ।
સ્વરૂપં દિવ્યમાસ્થાય તસ્યૌ મહેશ્વરઃ ॥ 3-168-43 (22424)
સોઽદૃશ્યત તતઃ સાક્ષાદ્ભગવાન્ગોવૃષધ્વજઃ।
ધનુર્ગૃહ્યતદા પાણૌ બહુરૂપઃ પિનાકધૃત્ ॥ 3-168-44 (22425)
સ મામભ્યેત્ય સમરે તથૈવાભિમુખં સ્થિતમ્।
શૂલપાણિરથોવાચ તુષ્ટોસ્મીતિ પરંતપ ॥ 3-168-45 (22426)
તતસ્તદ્ધનુરાદાય તૂણૌ ચાક્ષય્યસાયકૌ।
પ્રાદાન્મમૈવ ભગવાન્વરયસ્વેતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 3-168-46 (22427)
તુષ્ટોસ્મિ તવ કૌન્તેય બ્રૂહિ કિં કરવાણિ તે।
મનોગતં વીર યત્તે તદ્બ્રૂહિ વિતરામ્યહમ્।
અમરત્વમપાહાય બ્રૂહિ યત્તે મનોગતમ્ ॥ 3-168-47 (22428)
તતઃ પ્રાઞ્ડલિરેવાહમસ્ત્રેષુ કૃતમાનસઃ।
પ્રણમ્ય શિરસા શર્વં તતો વચનમાદદે ॥ 3-168-48 (22429)
ભગવાનમે પ્રસન્નશ્ચેદીપ્સિતોઽયં વરો મમ।
અસ્ત્રાણીચ્છામ્યહં જ્ઞાતું યાનિ દેવેષુ કાનિચિત્ ॥ 3-168-49 (22430)
દદાનીત્યેવ ભગવાનબ્રવીત્ર્યમ્બકશ્ચ મામ્।
રૌદ્રમસ્ત્રં મદીયં ત્વામુપસ્થાસ્યતિ પાણ્ડવ ॥ 3-168-50 (22431)
પ્રદદૌ ચ મમ પ્રીતઃ સોઽસ્ત્રં પાશુપતં પ્રભુઃ।
ઉવાચ ચ મહાદેવો દત્ત્વા મેઽસ્ત્રં સનાતનમ્ ॥ 3-168-51 (22432)
ન પ્રયોજ્યંભવેદેતન્માનુષેષુ કથંચન।
[જગદ્વિનિર્દહેદેવમલ્પતેજસિ પાતિતમ્ ॥ 3-168-52 (22433)
પીડ્યમાનન બલવત્પ્રયોજ્યંસ્યાદ્ધનંજય।
અસ્ત્રાણાં પ્રતિઘાતે ચ સર્વથૈવ પ્રયોજયેઃ ॥ 3-168-53 (22434)
તતોઽપ્રતિહતં દિવ્યં સર્વાસ્ત્રપ્રતિષેધનમ્।
મૂર્તિમન્મે સ્થિતં પાર્શ્વે પ્રસન્ને ગોવૃષધ્વજે ॥ 3-168-54 (22435)
ઉત્સાદનમમિત્રાણાં પરસેનાનિકર્તનમ્।
દુરાસદં દુષ્પ્રસહં સુરદાનવરાક્ષસૈઃ ॥ 3-168-55 (22436)
અનુજ્ઞાતસ્ત્વહં તેન તત્રૈવ સમુપાવિશમ્।
પ્રેક્ષતશ્ચૈવમે દેવસ્તત્રૈવાન્તરધીયત ॥ 3-168-56 (22437)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નિવાતકવચયુદ્ધપર્વણિ અષ્ટષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 168 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-168-2 પ્રહૃષ્ટો ધર્મપુત્રઃ ॥ 3-168-9 હન્તેત્યવ્યયં વાક્યારમ્ભે હર્ષે વા ॥ 3-168-15 શૈશિરં હિમમયમ્ ॥ 3-168-17 પ્રાણો બલમ્ ॥ 3-168-18 ચતુર્થે માસ્યતિક્રાન્તે ઇતિ ધ. પાઠઃ। વરાહવત્ સંસ્થિતં આકારો યસ્ય ॥ 3-168-19 પ્રોથેન મુખાગ્રેણ પોત્રાખ્યેન। વિવર્તન્ વિષમેણ ભાવેન વર્તમાનઃ ઇતસ્તતઃ પર્યટન્વા ॥ 3-168-26 અનુપશ્ચાત્ યન્ત્રિતૈઃ દૃઢાકૃષ્ટૈઃ ॥ 3-168-33 સ્થૂણાકર્ણ ઇતિ શઙ્કુકર્ણાખ્યો રુદ્રાવતારભેદસ્તદ્દૈવત્યમસ્રમ્। જાલં જલમયં વારુણમ્। શૈલાસ્ત્રમશ્મવર્ષં ચ ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-168-40 વ્યાયામં સંઘટનમ્ ॥ 3-168-44 ગોવૃષો બલીવર્દશ્રેષ્ઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 169
॥ શ્રીઃ ॥
3.169. અધ્યાયઃ 169
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન સ્વસ્યેન્દ્રલોકગમનપ્રકારસ્ય તત્રનિવાસપ્રકારકથનપૂર્વકમિન્દ્રાદસ્ત્રપ્રાપ્તિપ્રકારસ્યચ કથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-169-0 (22438)
અર્જુન ઉવાચ। 3-169-0x (2310)
તતસ્તામવસં પ્રીતો રજનીં તત્ર ભારત।
પ્રસાદાદ્દેવદેવસ્યત્ર્યમ્બકસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 3-169-1 (22439)
વ્યુષિતો રજનીં ચાહંકૃત્વાપૌર્વાહ્ણિકીઃ ક્રિયાઃ।
અપશ્યં તં દ્વિજશ્રેષ્ઠં દૃષ્ટવાનસ્મિ યં પુરા ॥ 3-169-2 (22440)
તસ્મૈ ચાહં યથાવૃત્તં સર્વમેવ ન્યવેદયમ્।
ભગવન્તં મહાદેવં સમેતોસ્મીતિ ભારત ॥ 3-169-3 (22441)
સ મામુવાચ રાજેન્દ્ર પ્રીયમાણો દ્વિજોત્તમઃ।
દૃષ્ટસ્ત્વયા મહાદેવો યથા નાન્યેન કેનચિત્ ॥ 3-169-4 (22442)
સમેતં લોકપાલૈસ્તુ સર્વૈર્વૈવસ્વતાદિભિઃ।
દ્રષ્ટાસ્યનઘ દેવેન્દ્રં સ ચ તેઽસ્ત્રાણિ દાસ્યતિ ॥ 3-169-5 (22443)
એવમુક્ત્વા સ માં રાજન્નાશ્લિષ્ય ચ પુનઃ પુનઃ।
અગચ્છત્સ યથાકામં બ્રાહ્મણઃ સૂર્યસન્નિભઃ ॥ 3-169-6 (22444)
અથાપરાહ્ણે તસ્યાહ્નઃ પ્રાવાત્પુણ્યઃ સમીરણઃ।
પુનર્નવમિમં લોકં કુર્વન્નિવ સપત્નહન્ ॥ 3-169-7 (22445)
દિવ્યાનિ ચૈવ માલ્યાનિ સુગન્ધીનિ નવાનિ ચ।
શૈશિરસ્ય ગિરે પાદે પ્રાદુરાસન્સમીપતઃ ॥ 3-169-8 (22446)
વાદિત્રાણિચ દિવ્યાનિ સુઘોષાણિ સમન્તતઃ।
સ્તુતયશ્ચેન્દ્રસંયુક્તા અશ્રૂયન્ત મનોહરાઃ ॥ 3-169-9 (22447)
ગણાશ્ચાપ્સરસાં તત્રગન્ધર્વાણાં તથૈવ ચ।
પુરસ્તાદ્દેવદેવસ્ય જગુર્ગીતાનિ સર્વશઃ ॥ 3-169-10 (22448)
મરુતાં ચ ગણાસ્તત્ર દેવયાનૈરુપાગમન્।
મહેન્દ્રાનુચરા યે ચ દેવસદ્મનિવાસિનઃ ॥ 3-169-11 (22449)
તતો મરુત્વાનહરિભિર્યુક્તૈર્વાહૈઃ સ્વલંકૃતૈઃ।
શચીસહાયસ્તત્રાયાત્સહ સર્વૈસ્તદાઽમરૈઃ ॥ 3-169-12 (22450)
એતસ્મિન્નૈવ કાલે તુ કુબેરો નરવાહનઃ।
દર્શયામાસ માં રાજઁલ્લક્ષ્મ્યા પરમયા યુતઃ ॥ 3-169-13 (22451)
દક્ષિણસ્યાં દિશિ યમં પ્રત્યપશ્યં વ્યસ્થિતમ્।
વરુણં દેવરાજં ચ યથાસ્થાનમવસ્થિતમ્ ॥ 3-169-14 (22452)
તે મામૂચુર્મહારાજ સાન્ત્વયિત્વા સુરર્ષભાઃ।
સવ્યસાચિન્નિરીક્ષાસ્માઁલ્લોકપાલાનવસ્થિતાન્ ॥ 3-169-15 (22453)
સુરકાર્યાર્થસિદ્ધ્યર્થં દૃષ્ટવાનસિ શંકરમ્।
અસ્મત્તોઽપિ ગૃહાણ ત્વમસ્ત્રાણીતિ સમન્તતઃ ॥ 3-169-16 (22454)
તતોઽહં પ્રયતો ભૂત્વા પ્રણિપત્ય સુરર્ષભાન્।
પ્રત્યગૃહ્ણાં તદાઽસ્ત્રાણિ મહાન્તિ વિવિધાનિ ચ ॥ 3-169-17 (22455)
ગૃહીતાસ્ત્રસ્તતો દેવૈરનુજ્ઞાતોસ્મિ ભારત।
અથ દેવા યયુઃ સર્વેયથાગતમરિંદમ ॥ 3-169-18 (22456)
મઘવાનપિ માં દેવો રથમારોપ્ય સુપ્રભમ્।
ઉવાચ ભગવાન્વાક્યં સ્મયન્નિવ મહાયશાઃ ॥ 3-169-19 (22457)
પુરૈવાગમનાદસ્માદ્વેદાહં ત્વાં ધનંજય।
અતઃ પરં ત્વહં વૈ ત્વાં દર્શયે ભરત્રષભ ॥ 3-169-20 (22458)
ત્વયા હિ તીર્થેષુ પુરા સમાપ્લાવઃ કૃતોઽસકૃત્।
તપશ્ચેદં મહત્ત્પ્તં સ્વર્ગં ગન્તાસિ પાણ્ડવ ॥ 3-169-21 (22459)
ભૂયશ્ચૈવ ચ તપ્તવ્યં તપશ્ચરણમુત્તમમ્।
`દુશ્ચરં ઘોરમસ્ત્રાણાં તપોબલકરં તવ' ॥ 3-169-22 (22460)
સ્વર્ગસ્ત્વવશ્યં ગન્તવ્યસ્ત્વયા શત્રુનિષૂદન।
માતલિર્મન્નિયોગાત્ત્વાં ત્રિદિવં પ્રાપયિષ્યતિ ॥ 3-169-23 (22461)
વિદિતસ્ત્વંહિ દેવાનાં મુનીનાં ચ મહાત્મનામ્।
`ઇહસ્થઃ પાણ્ડવશ્રેષ્ઠ તપઃ કુર્વન્સુદુષ્કરમ્' ॥ 3-169-24 (22462)
તતોઽહમબ્રુવં શક્રં પ્રસીદ ભગવન્મમ।
આચાર્યં વરયેઽહં ત્વામસ્ત્રાર્થં ત્રિદશેશ્વર ॥ 3-169-25 (22463)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 3-169-26x (2311)
ક્રૂરકર્માઽસ્ત્રવિત્તાત ભવિષ્યસિ પરંતપ।
યદર્થમસ્ત્રાણીપ્સુસ્ત્વં તં કામં પાણ્ડવાપ્નુહિ ॥ 3-169-26 (22464)
તતોઽહમબ્રુવં નાહં દિવ્યાન્યસ્ત્રાણિ શત્રુહન્।
માનુષેષુ પ્રયોક્ષ્યામિ વિનાઽસ્ત્રપ્રતિઘાતનાત્ ॥ 3-169-27 (22465)
તાનિ દિવ્યાનિ મેઽસ્ત્રાણિ પ્રયચ્છ વિબુધાધિપ।
લેકાંશ્ચાસ્ત્રજિતાન્પશ્ચાલ્લભેયં સુરપુઙ્ગવ ॥ 3-169-28 (22466)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 3-169-29x (2312)
પરીક્ષાર્થં મયૈતત્તે વાક્યમુક્તં ધનંજય।
મમાત્મજસ્ય વચનં સૂપપન્નમિદં તવ ॥ 3-169-29 (22467)
શિક્ષ મે ભવનં ગત્વાસર્વાણ્યસ્ત્રાણિ ભારત।
વાયોરગ્નેર્વસુભ્યોઽપિ વરુણાત્સમરુદ્ગણાત્ ॥ 3-169-30 (22468)
સાધ્યં પૈતામહં ચૈવ ગન્ધર્વોરગરક્ષસામ્।
વૈષ્ણવાનિ ચ સર્વાણિ નૈર્ઋતાનિ તથૈવ ચ ॥ 3-169-31 (22469)
મદ્ગતાનિ ચ જાનીહિ સર્વાસ્ત્રાણિ કુરૂદ્વહ।
એવમુક્ત્વા તુ માં શક્રસ્તત્રૈવાન્તરધીયત ॥ 3-169-32 (22470)
અથાપશ્યં હરિયુજં રથમૈન્દ્રમુપસ્થિતમ્।
દિવ્યં માયામયં પુણ્યં યત્તં માતલિના નૃપ ॥ 3-169-33 (22471)
લોકપાલેષુ યાતેષુ મામુવાચાથ માતલિઃ।
દ્રષ્ટુમિચ્છતિ શક્રસ્ત્વાં દેવરાજો મહાદ્યુતે ॥ 3-169-34 (22472)
સંસિદ્ધસ્ત્વં મહાબાહો કુરુ કાર્યમનુત્તમમ્।
પશ્ય પુણ્યકૃતાં લોકાન્સશરીરો દિવં વ્રજ ॥ 3-169-35 (22473)
દેવરાજઃ સહસ્રાક્ષસ્ત્વાં દિદૃક્ષતિ ભારત।
ઇત્યુક્તોઽહં માતલિના ગિરિમામન્ત્ર્ય શૈશિરમ્ ॥ 3-169-36 (22474)
પ્રદક્ષિણમુપાવૃત્ય સમારોહં રથોત્તમમ્।
ચોદયામાસ સ હયાન્મનોમારુતરંહસઃ ॥ 3-169-37 (22475)
[માતલિર્હયતત્ત્વજ્ઞો યથાવદ્ભૂરિદક્ષિણઃ।
અવૈક્ષત ચ મે વક્રૃંસ્તિતસ્યાથ સસારથિઃ।
તથા ભ્રાન્તે રથે રાજન્વિસ્મિતશ્ચેદમબ્રવીત્ ॥ 3-169-38 (22476)
અત્યદ્ભુતમિદં ત્વદ્યવિચિત્રં પ્રતિભાતિ મે।
યદાસ્થિતો રથં દિવ્યં પદાન્ન ચલિતઃ પદમ્ ॥] 3-169-39 (22477)
દેવરાજોઽપિહિ મયા નિત્યમત્રોપલક્ષિતઃ।
વિચલન્પ્રથમોત્પાતે હયાનાં ભરતર્ષભ ॥ 3-169-40 (22478)
ત્વં પુનઃ સ્થિત એવાત્રરથે ભ્રાન્તે કુરૂદ્વહ।
અતિશક્રમિદં સર્વં તવેતિ પ્રતિભાતિ મે ॥ 3-169-41 (22479)
ઇત્યુક્ત્વાઽઽકાશમાવિશ્ય માતલિર્વિબુધાલયાન્।
દર્શયામાસ મે રાજન્વિમાનાનિ ચ ભારત ॥ 3-169-42 (22480)
[સ રથો હરિભિર્યુક્તો હ્યૂર્ધ્વમાચક્રમે તતઃ।
ઋષયો દેવતાશ્ચૈવ પૂજયન્તિ નરોત્તમ ॥ 3-169-43 (22481)
તતઃ કામગમાઁલ્લોકાનપશ્યં વૈ સુરર્ષિણામ્।
ગન્ધર્વાપ્સરસાં ચૈવ પ્રભાવમમિતૌજસામ્ ॥] 3-169-44 (22482)
નન્દનાદીનિ દેવાનાં વનાન્યુપવનાનિ ચ।
દર્શયામાસ મે શીઘ્રં માતલિઃ શક્રસારથિઃ ॥ 3-169-45 (22483)
તતઃ શક્રસ્ય ભવનમપશ્યભમરાવતીમ્।
દિવ્યૈઃ કામફલૈર્વૃક્ષૈ રત્નૈશ્ચ સમલંકૃતામ્ ॥ 3-169-46 (22484)
ન તાં ભાસયતે સૂર્યો ન શીતોષ્ણે ન ચ ક્લમઃ।
ન બાધતે તત્રરજસ્તત્રાસ્તિ ન જરા નૃપ ॥ 3-169-47 (22485)
ન તત્રશોકો દૈન્યં વા વૈવર્ણ્યં ચોપલક્ષ્યતે।
દિવૌકસાં મહારાજ ન ગ્લાનિરરિમર્દન।
ન ક્રોધલોભૌ તત્રાસ્તામશુબં વા વિશાંપતે ॥ 3-169-48 (22486)
નિત્યં તુષ્ટાશ્ તે રાજન્પ્રાણિનઃ સુરવેશ્મનિ।
નિત્યપુષ્પફલાસ્તત્ર પાદપા હરિતચ્છદાઃ ॥ 3-169-49 (22487)
પુષ્કરિણ્યશ્ચ વિવિધાઃ પદ્મસૌગન્ધિકાયુતાઃ।
શીતસ્તત્રવવૌ વાયુઃ સુગન્ધો વીજતે શુભઃ ॥ 3-169-50 (22488)
સર્વરત્નવિચિત્રા ચ ભૂમિઃ પુષ્પવિભૂષિતા।
મૃગદ્વિજાશ્ચ બહવો રુચિરા મધુરસ્વરાઃ।
વિમાનગામિનશ્ચાત્રદૃશ્યન્તે બહવોઽમરાઃ ॥ 3-169-51 (22489)
તતોઽપશ્યં વસૂન્રુદ્રાન્સાધ્યાંશ્ચ સમરુદ્ગણાન્।
આદિત્યાનશ્વિનૌ ચૈવ તાન્સર્વાન્પ્રત્યપૂજયમ્ ॥ 3-169-52 (22490)
તે માં વીર્યેણ યશસા તેજસા ચ બલેન ચ।
અસ્ત્રૈશ્ચાપ્યન્વજાનન્ત સંગ્રામે વિજયેન ચ ॥ 3-169-53 (22491)
પ્રવિશ્ય તાં પુરીં દિવ્યાં દેવગન્ધર્વપૂજિતામ્।
દેવરાજં સહસ્રાક્ષમુપાતિષ્ઠં કૃતાઞ્જલિઃ ॥ 3-169-54 (22492)
દદાવર્ધાસનં પ્રીતઃ શક્રો મે દદતાંવરઃ।
બહુમાનાચ્ચ ગાત્રાણિ પસ્પર્શ મમ વાસવઃ ॥ 3-169-55 (22493)
તત્રાહં દેવગન્ધર્વૈઃ સહિતો ભૂરિદક્ષિણૈઃ।
અસ્ત્રાર્તમવસં સ્વર્ગે શિક્ષાણોઽસ્ત્રાણિ ભારત ॥ 3-169-56 (22494)
વિશ્વાવસોશ્ચ વૈ પુત્રશ્ચિત્રસેનોઽભવત્સખા।
સ ચ ગાન્ધર્વમખિલં ગ્રાહયામાસ માં નૃપ ॥ 3-169-57 (22495)
તત્રાહમવસં રાજન્ગૃહીતાસ્ત્રઃ સુપૂજિતઃ।
સુખં શક્રસ્ ભવને સર્વકામસમન્વિતઃ ॥ 3-169-58 (22496)
શૃણ્વન્વૈ ગીતશબ્દં ચ તૂર્યશબ્દં ચ પુષ્કલમ્।
પશ્યંશ્ચાપ્સરસઃ શ્રેષ્ઠા નૃત્યન્તીર્ભરતર્ષભ ॥ 3-169-59 (22497)
તત્સર્વમનવજ્ઞાય તથ્યં વિજ્ઞાય ભારત।
અત્યર્થં પ્રતિગૃહ્યાહમસ્ત્રેષ્વેવ વ્યવસ્થિતઃ ॥ 3-169-60 (22498)
તતોઽતુષ્યત્સહસ્રાક્ષસ્તેન કામેન મે વિભુઃ।
એવં મે વસતો રાજન્નેષ કાલોઽત્યગાદ્દિવિ ॥ 3-169-61 (22499)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નિવાતકવચયુદ્ધપર્વણિ એકોનસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 169 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-169-11 દેવયાનૈર્વિમાનૈઃ। દેવસદ્મનિવાસિનઃ સ્ત્રીબાલાદયઃ શચીજયન્તાદય ઇત્યર્થઃ ॥ 3-169-14 યથાસ્થાનં પ્રાચ્યામિન્દ્રં પ્રતીચ્યાં વરુણમિત્યાદિ ॥ 3-169-27 અસ્ત્રસ્યૈવ પ્રતિઘાતાર્થમસ્ત્રં મોક્ષ્યે નત્વન્યત્ર માનુષે ॥ 3-169-33 માયામયમિવાત્યદ્ભુતમ્ ॥ 3-169-39 પદાત્ રસ્થાનાત્ ન ચલિતઃ। રથસ્ય ભ્રમણેપિ દૃઢાસન ઇત્યર્થઃ ॥ 3-169-44 સુરર્ષિણમિતિ દૈર્ધ્યાભાવ આર્ષઃ ॥ 3-169-53 અન્વજાનન્ત વીર્યાદિમાન્ભવેત્યાશીર્વાદાન્દદુરિત્યર્થઃ ॥ 3-169-60 અનવજ્ઞાય આદૃત્ય। તથ્યં યથાવત્। અત્યથૈ પુરુષાર્થ ઇતિ વિજ્ઞાય ॥ 3-169-61 તેન કામેન અસ્ત્રેચ્છયા નતુ ભોગેચ્છયા ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 170
॥ શ્રીઃ ॥
3.170. અધ્યાયઃ 170
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અસ્ત્રવિદ્યાસમાપ્તૌ સહસ્રાક્ષેણ ગુરુદક્ષિણાત્વેન નિવાતકવચાનાં ક્ષપણં ભિક્ષિતેનાર્જુનેન તદર્થં પ્રસ્થાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-170-0 (22500)
અર્જુન ઉવાચ। 3-170-0x (2313)
કૃતાસ્ત્રમતિવિશ્વસ્તમથ માં હરિવાહનઃ।
રસંસ્પૃશ્ય મૂર્ધ્નિ પાણિબ્યામિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-170-1 (22501)
ન ત્વમદ્ય યુધા જેતું શક્યઃ સુરગણૈરપિ।
કિં પુનર્માનુષે લોકે માનુષૈરકૃતાત્મભિઃ ॥ 3-170-2 (22502)
અપ્રમેયોઽપ્રધૃષ્યશ્ચ યુદ્ધેષ્વપ્રતિમસ્તથા।
`અજેયસ્ત્વં હિ સઙ્ગ્રામે સર્વૈરપિસુરાસુરૈઃ' ॥ 3-170-3 (22503)
અથાબ્રવીત્પુનર્દેવઃ સંપ્રહૃષ્ટતનૂરુહઃ।
અસ્ત્રયુદ્ધે સમો વીર ન તે કશ્ચિદ્ભવિષ્યતિ ॥ 3-170-4 (22504)
અપ્રમત્તઃ સદા દક્ષઃ સત્યવાદી જિતેન્દ્રિયઃ।
બ્રહ્મણ્યશ્ચાસ્ત્રવિચ્ચાસિ શૂરશ્ચાસિ કુરૂદ્વહ ॥ 3-170-5 (22505)
અસ્ત્રાણિ સમવાપ્તાનિ ત્વયા દશ ચ પઞ્ચ ચ।
પઞ્ચભિર્વિધિભિઃ પાર્થ વિદ્યતે ન ત્વયા સમઃ ॥ 3-170-6 (22506)
પ્રયોગમુપસંહારમાવૃત્તિં ચ ધનઞ્જય।
પ્રાયશ્ચિત્તં ચ વેત્થ ત્વં પ્રતીઘાતં ચ સર્વશઃ ॥ 3-170-7 (22507)
તવ ગુર્વર્થકાલોઽયં સમુત્પન્નઃ પરંતપ।
પ્રતિજાનીષ્વ તં કર્તું તતો વેત્સ્યામ્યહં પરમ્ ॥ 3-170-8 (22508)
તતોઽહમબ્રવં રાજન્દેવરાજમિદં વચઃ।
વિષહ્યં યન્મયા કર્તું કૃતમેવ નિબોધ તત્ ॥ 3-170-9 (22509)
તતો મામબ્રવીદ્રાજન્પ્રહસન્બલવૃત્રહા।
નાવિપહ્યં તવાદ્યાસ્તિ ત્રિષુ લોકેષુ કિંચન ॥ 3-170-10 (22510)
નિવાતકવચા નામ દાનવા મમ શત્રવઃ।
સમુદ્રકુક્ષિમાશ્રિત્ય દુર્ગે પ્રતિવસન્ત્યુત ॥ 3-170-11 (22511)
તિસ્રઃ કોટ્યઃ સમાખ્યાતાસ્તુલ્યરૂપબલપ્રભાઃ।
તાંસ્તત્રજહિ કૌન્તેય ગુર્વર્થસ્તે ભવિષ્યતિ ॥ 3-170-12 (22512)
તતો માતલિસંયુક્તં મયૂરસમરોમભિઃ।
હયૈરુપેતં પ્રાદાન્મે રથં દિવ્યં મહાપ્રભમ્ ॥ 3-170-13 (22513)
બબન્ધ ચૈવ મે મૂર્ધ્નિ કિરીટમિદમુત્તમમ્।
સ્વરૂપસદૃશં ચૈવ પ્રાદાદઙ્ગવિભૂષણમ્ ॥ 3-170-14 (22514)
અભેદ્યં કવચં ચેદં સ્પર્સરૂપવદુત્તમમ્।
અજરાં જ્યામિમાં ચાપિ ગાણ્ડીવે સમયોજયત્ ॥ 3-170-15 (22515)
તતઃ પ્રાયામહં તેન સ્યન્દનેન વિરાજતા।
યેનાજયદ્દેવપતિર્બલિં વૈરોચનિં પુરા ॥ 3-170-16 (22516)
તતો દેવાઃ સર્વ એવ તેન ઘોષેણ બોધિતાઃ।
મન્વાના દેવરાજં માં સમાજગ્મુર્વિશાંપતે ॥ 3-170-17 (22517)
દૃષ્ટ્વા ચ મામપૃચ્છન્ત કિં કરિષ્યસિ ફલ્ગુન।
તાનબ્રુવં યથાભૂતમિદં કર્તાઽસ્મિ સંયુગે ॥ 3-170-18 (22518)
નિવાતકવચાનાં તુ પ્રસ્થિતં માં તધૈપિણમ્।
નિબોધત મહાભાગા શિવં ચાશાસ્ત મેઽનઘાઃ ॥ 3-170-19 (22519)
`તતો વાગ્ભિઃ પ્રશસ્તાભિસ્ત્રિદશાઃ પૃથિવીપતે'।
તુષ્ટુવુર્માં પ્રસન્નાસ્તે યથા દેવં પુરંદરમ્ ॥ 3-170-20 (22520)
રથેનાનેન મઘવા જિતવાઞ્શમ્બરં યુધિ।
નમુચિં બલવૃત્રૌ ચ પ્રહ્લાદનરકાવપિ ॥ 3-170-21 (22521)
બહૂનિ ચ સહસ્રાણિ પ્રયુતાન્યર્બુદાન્યપિ।
રથેનાનેન દૈત્યાનાં જિતવાન્મઘવા યુધિ ॥ 3-170-22 (22522)
ન્વમપ્યનેન કૌન્તેય નિબાતકવચાન્રણે।
વિજેતા યુધિ વિક્રમ્ય પુરેવ મઘવા વશી ॥ 3-170-23 (22523)
અયંચ શઙ્ખપ્રવરો યેન જેતાસિ દાનવાન્।
અનેન વિજિતા લોકા શક્રેણાપિ મહાત્મના ॥ 3-170-24 (22524)
પ્રદીયમાનં દેવૈસ્તં દેવદત્તં જલોદ્ભવમ્।
પ્રત્યગૃહ્ણાં જયાયૈનં સ્તૂયમાનસ્તદાઽમરૈઃ ॥ 3-170-25 (22525)
સ શઙ્ખી કવચી વાણી પ્રગૃહીતશરાસનઃ।
દાનવાલયમત્યુગ્રં પ્રયાતોસ્મિ યુયુત્સયા ॥ 3-170-26 (22526)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નિવાતકવચયુદ્ધપર્વણિ સપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 170 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-170-6 પઞ્ચભિઃ પ્રયોગાદિભિઃ ॥ 3-170-7 આવૃત્તિઃ પુનઃપુનઃ પ્રયોગોપસંહારૌ। પ્રાયશ્ચિત્તં અસ્ત્રાગ્નિના દગ્ધાનામનાગસાં પુનરુજ્જીવનમ્। પ્રતીઘાતં પરાસ્ત્રેણાભિભૂતસ્ય સ્વાસ્ત્રસ્યોદ્દીપનમ્ ॥ 3-170-8 ગુર્વર્યો દક્ષિણા। વેત્સ્યામિ વેદયિષ્યામિ। પરં કાર્યમિતિ શેષઃ ॥ 3-170-9 વિષહ્યં શક્યમ્ ॥ 3-170-16 પ્રાયાં પ્રયાણં કૃતવાન્ ॥ 3-170-19 આશાસ્ત આશાધ્વમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 171
॥ શ્રીઃ ॥
3.171. અધ્યાયઃ 171
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પાર્થેન નિવાતકવચૈઃ સહ યુયુત્સયા માતલિસનાથેનેન્દ્રરથેન તત્પુરંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 1 ॥ અર્જુનશઙ્ખધ્વનિશ્રવણેન સન્નદ્ધૈર્નિવાતકવચૈસ્તેન સહ યુદ્ધારમ્ભઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-171-0 (22527)
અર્જુન ઉવાચ। 3-171-0x (2314)
તતોઽહં સ્તૂયમાનસ્તુ તત્રતત્ર સુરપિભિઃ।
અપશ્યમુદધિં ભીમમપાંપતિમથાવ્યયમ્ ॥ 3-171-1 (22528)
ફેનવત્યઃ પ્રકીર્ણાશ્ચ સંહતાશ્ચ સમુચ્છિતાઃ।
ઊર્મયશ્ચાત્ર દૃશ્યન્તે ચલન્તઇવ પર્વતાઃ ॥ 3-171-2 (22529)
નાવઃ સહસ્રશસ્તત્ર રત્નપૂર્ણાઃ સમન્તતઃ।
`નભસીવ વિમાનાનિ વિચરન્ત્યો વિરેજિરે' ॥ 3-171-3 (22530)
તિમિઙ્ગિલાઃ કચ્છપાશ્ તથા તિમિતિભિઙ્ગિલાઃ।
મકરાશ્ચાત્ર દૃશ્યન્તે જલે મપ્રા ઇવાદ્રયઃ ॥ 3-171-4 (22531)
શઙ્ખાનાં ચ મહબાણિ મગ્રાન્યપ્સુ મમન્તતઃ।
દૃશ્યન્તે સ્મ યથા રાત્રૌ તારાસ્તન્વભ્રમંવૃતાઃ ॥ 3-171-5 (22532)
તથા સહસ્રશસ્તત્રરત્નસઙ્ઘાઃ પ્લવન્ત્યુત।
વાયુશ્ ઘૃર્ણતે ભીમસ્તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 3-171-6 (22533)
તમતીત્ય મહાવેગં સર્વામ્ભોનિધિમુત્તમમ્।
અપશ્યં દાનવાકીર્ણં તદ્દૈત્યપુરમન્તિકાત્ ॥ 3-171-7 (22534)
તત્રૈવ માતલિસ્તૃણં નિપાત્ય પૃથિવીતલે।
દાનવાન્રથઘોપેણ તન્પુરં સમુપાદ્રવત્ ॥ 3-171-8 (22535)
રથઘોષં તુ તં શ્રુત્વા સ્તનયિત્નોગ્વિમ્બરે।
મન્વાના દેવરાજં મામાવિગ્ના દાનવાઽભવન્ ॥ 3-171-9 (22536)
સર્વે સંભ્રાન્તમનસઃ શગ્ચાપધરાઃ સ્થિતાઃ।
તથાઽસિશૂલપરશુગદામુસલપાણયઃ ॥ 3-171-10 (22537)
તતો દ્વારાણિ પિદધુર્દાનવાસ્ત્રસ્તચેતસઃ।
સંવિધાય પુરે રક્ષાં ન સ્મ કશ્ચન દૃશ્યતે ॥ 3-171-11 (22538)
તતઃ શઙ્ખમુપાદાય દેવદત્તં મહાસ્વનમ્।
પરમાં મુદમાશ્રિત્ય પ્રાધમં તં શનૈરહમ્ ॥ 3-171-12 (22539)
સ તુ શબ્દો દિવં સ્તબ્ધ્વા પ્રતિશબ્દમજીજનત્।
વિત્રેસુશ્ચ નિલિલ્યુશ્ચ ભૂતાનિ સુમહાન્ત્યપિ ॥ 3-171-13 (22540)
તતો નિવાતકવચાઃ સર્વ એવ સમન્તતઃ।
દંશિતા વિવિધૈસ્ત્રાણૈર્વિચિત્રાયુપાણયઃ ॥ 3-171-14 (22541)
આયસૈશ્ર મહાશૂલૈર્ગદાભિર્મુસલૈરપિ।
પટ્ટસૈઃ કરવાલૈશ્ચ રથચક્રૈશ્ચ ભારત ॥ 3-171-15 (22542)
શતઘ્નીભિર્ભુશુણ્ડીભિઃ ખઙ્ગૈશ્ચિત્રૈઃ સ્વલંકૃતૈઃ।
પ્રગૃહીતૈર્દિતેઃ પુત્રાઃ પ્રાદુરાસન્સહસ્રશઃ ॥ 3-171-16 (22543)
તતો વિચાર્ય બહુશો રથમાર્ગેષુ તાન્હયાન્।
પ્રાચોદયત્સમે દેશે માતલિર્ભરતર્ષભ ॥ 3-171-17 (22544)
તેન તેષાં પ્રણુન્નાનાસાશુત્વાચ્છીઘ્રગામિનામ્।
નાન્વપશ્યત્તદા કશ્રિત્તન્મેઽદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 3-171-18 (22545)
તતસ્તે દાનવાસ્તત્રયોધવાતાન્યનેકશઃ।
વિકૃતસ્વરરૂપાણિ ભૃશં સર્વાણ્યચોદયન્ ॥ 3-171-19 (22546)
3-171-20 (22547)
તેન શબ્દેન સહસા સમુદ્રે પર્વતોપમાઃ।
આપ્લવન્ત ગતૈઃ સત્વૈર્મત્સ્યાઃ શતસહસ્રશઃ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-171-4 તિમિર્મત્સ્યસ્ત ગિલતિ મહામતસ્યસ્તિમિગિલઃ તમપિ ગિલતીતિ તિમિતિમિગિલઃ। તિમિરિવ ગિલનીયસ્તિમિગિલો યસ્યેતિ વિગ્રહઃ ॥ 3-171-6 ઘૂર્મતે ભ્રમતિ ॥ 3-171-13 દિવં સ્તબ્ધ્વા આકાશ વ્યાપ્ય ॥ 3-171-14 દશિતાઃ સન્નદ્ધાઃ। ત્રાણૈઃ કવચૈઃ ॥ 3-171-19 તતસ્તેદાનવાસ્તત્ર બાદિત્રાણિ સહસ્રશઃ। વિકૃતસ્વરરૂપાણિ ભૃશં સર્વાણ્યનાદયન્ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-171-20 આપ્લવન્ત પલાયને કૃતવન્તઃ। ગતૈઃ સત્વૈર્વિગતાભિર્વુદ્ધિભિરુપલક્ષિતા ભ્રાન્તા ઇત્યર્થઃ ॥ 3-171-24 તારકામયે ઇતિ ઝ. પાઠઃ। તત્ર તારકામયે તારાર્થે સંગ્રામે ઇત્યર્થઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 172
॥ શ્રીઃ ॥
3.172. અધ્યાયઃ 172
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અર્જુનસ્ય નિવાતકવચૈઃ સહ યુદ્ધમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-172-0 (22548)
અર્જુન ઉવાચ। 3-172-0x (2315)
તતો નિવાતકવચાઃ સર્વેવેગેન ભારત।
અભ્યદ્રવન્માં સહિતાઃ પ્રગૃહીતાયુધા રણે ॥ 3-172-1 (22549)
આચ્છાદ્ય રથપન્થાનમુત્ક્રોશન્તો મહારથાઃ।
અવૃત્ય સર્વતસ્તે માં શરવર્ષૈરવાકિરન્ ॥ 3-172-2 (22550)
તતોઽપરે મહાવીર્યાઃ શૂલપટ્ટસપાણયઃ।
શૂલાનિ ચ ભુશુણ્ડીશ્ચ મુમુચુર્દાનવા મયિ ॥ 3-172-3 (22551)
સુમહત્તુમુલં વર્ષં ગદાશક્તિસમાકુલમ્।
અનિશં સૃજ્યમાનં તૈરપતન્મદ્રથોપરિ ॥ 3-172-4 (22552)
અન્યે મામભ્યધાવન્ત નિવાતકવચા સુધિ।
શિતશસ્ત્રાયુધા રૌદ્રાઃ કાલરૂપાઃ પ્રહારિણઃ ॥ 3-172-5 (22553)
તાનહં વિવિધૈર્બાણૈર્વેગવદ્ભિરજિહ્મગૈઃ।
ગાણ્ડીવમુક્તૈરભ્યઘ્નમેકૈકં દશભિર્મૃધે ॥ 3-172-6 (22554)
તે કૃતા વિમુખાઃ સર્વે મત્પ્રયુક્તૈઃ શિલાશિતૈઃ।
તતો માતલિના તૂર્ણં હયાસ્તે સંપ્રયોદિતાઃ ॥ 3-172-7 (22555)
અથ માર્ગાન્બહૂસ્તત્ર વિચેરુર્વાતરંહસઃ।
સુસંયતા માતલિના પ્રામથ્નન્ત દિતેઃસુતાન્ ॥ 3-172-8 (22556)
શતં શતાસ્તે હરયસ્તસ્મિન્યુક્તા મહારથે।
તદા માતલિના યથ્તા વ્યચરન્નલ્પકા ઇવ ॥ 3-172-9 (22557)
તેષાં ચરણપાતેન રથનેમિસ્વનેન ચ।
મમ બાણનિપાતૈશ્ચ હતાસ્તે શતશોઽસુરાઃ ॥ 3-172-10 (22558)
ગતાસવસ્તથૈવાન્યે દાનવાઃ પાણ્ડવર્ષભ।
હતસારથયસ્તત્ર વ્યકૃષ્યન્ત તુરંગમૈઃ ॥ 3-172-11 (22559)
તે દિશો વિદિશઃ સર્વે પ્રતિરુધ્ય પ્રહારિણઃ।
અભ્યઘ્નન્વિવિધૈઃ શસ્ત્રૈસ્તતો મે વ્યથિતં મનઃ ॥ 3-172-12 (22560)
તતોઽહં માતલેર્વીર્યમદ્ભુતં સમદર્શયમ્।
અશ્વાંસ્તથા વેગવતો યદયત્નાદધારયત્ ॥ 3-172-13 (22561)
તતોઽહં લઘુભિશ્ચિત્રૈરસ્ત્રૈસ્તાનસુરાન્રણે।
ચિચ્છેદ સાયુધાન્રાજઞ્છતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 3-172-14 (22562)
એવં મે ચરતસ્તત્ર સર્વયત્નેન શત્રુહન્।
પ્રીતિમાનભવદ્વીરો માતલિઃ શક્રસારથિઃ ॥ 3-172-15 (22563)
વધ્યમાનાસ્તતસ્તૈસ્તુ હયૈસ્તેન રથેન ચ।
અગમન્પ્રક્ષયં કેચિન્ન્યવર્તન્ત તથાઽપરે ॥ 3-172-16 (22564)
સ્પર્ધમાના ઇવાસ્માભિર્નિવાતકવચા રણે।
શરવર્ષૈઃ શરાર્તં માં મહદ્ભિઃ પ્રત્યવારયન્ ॥ 3-172-17 (22565)
શરવેગૈર્નિહત્યાહમસ્ત્રૈઃ શરવિઘાતિભિઃ।
જ્વલદ્ભિઃ પરમૈઃ શીઘ્રૈસ્તાનવિધ્યં સહસ્રશઃ ॥ 3-172-18 (22566)
તતઃ સંપીડ્યમાનાસ્તે ક્રોધાવિષ્ટા મહાસુરાઃ।
અપીડયન્માં સહિતાઃ શક્તિશૂલાસિવૃષ્ટિભિઃ ॥ 3-172-19 (22567)
તતોઽહમસ્ત્રં પ્રાયુઞ્જં ગાન્ધર્વં નામ ભારત।
દયિતં દેવરાજસ્ માધવં નામ ભારત ॥ 3-172-20 (22568)
તતઃ ખઙ્ગાંસ્ત્રિશૂલાંશ્ચ તોમરાંશચ્ સહસ્રશઃ।
અસ્ત્રવીર્યેણ શતધા તૈર્મુક્તાનહમચ્છિદમ્ ॥ 3-172-21 (22569)
છિત્ત્વા પ્રહરણાન્યેષાં તતસ્તાનપિ સર્વશઃ।
પ્રત્યવિધ્યમહં રોષાદ્દશભિર્દશભિઃ શરૈઃ ॥ 3-172-22 (22570)
ગાણ્ડીવાદ્ધિ તદા સઙ્ખ્યે યથા ભ્રમરપઙ્ક્તયઃ।
નિષ્પતન્તિ મહાબાણાસ્તન્માતલિરપૂજયત્ ॥ 3-172-23 (22571)
તેષામપિ તુ બાણાસ્તે બહુત્વાચ્છલભા ઇવ।
અવાકિરન્માં બલવત્તાનહં વ્યધમં શરૈઃ ॥ 3-172-24 (22572)
વધ્યમાનાસ્તતસ્તે તુ નિવાતકવચાઃ પુનઃ।
શરવર્ષૈર્મહદ્ભિર્માં સમન્તાત્પર્યવારયન્ ॥ 3-172-25 (22573)
શરવેગાન્નિહત્યાહમસ્ત્રૈરસ્ત્રવિઘાતિભિઃ।
જ્વલદ્ભિઃ પરમૈઃ શીઘ્રૈસ્તાનવિધ્યં સહસ્રશઃ ॥ 3-172-26 (22574)
તેષાં છિન્નાનિ ગાત્રાણિ વિસૃજન્તિસ્મ શોણિતમ્।
પ્રાવૃષીવાભિવૃષ્ટાનિ શૃઙ્ગાણ્યથ ધરાભૃતામ્ ॥ 3-172-27 (22575)
ઇન્દ્રાશનિસમસ્પર્શૈર્વેગવદ્ભિરજિહ્મગૈઃ।
મદ્વાણૈર્વધ્યમાનાસ્તે સમુદ્વિગ્રાઃ સ્મ દાનવાઃ ॥ 3-172-28 (22576)
શતધા ભિન્નદેહાસ્તે ક્ષીણપ્રહરણૌજસઃ।
તતો નિવાતકવચા મામયુધ્યન્ત માયયા ॥ 3-172-29 (22577)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નિવાતકવચયુદ્ધપર્વણિ દ્વિસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 172 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-172-9 શતાઃ શતાનિ અયુતમિત્યર્થઃ। હરયોઽશ્વાઃ ॥ 3-172-14 ચિચ્છેદ અહમિતિ શેષઃ ॥ 3-172-20 માધવં નામ મધોર્દૈત્યસ્ વધાર્ધં નિર્મિતત્વાત્। દેવરાજસ્ય બ્રહ્મદણ્ડસમંરણે ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 173
॥ શ્રીઃ ॥
3.173. અધ્યાયઃ 173
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન દિવ્યાસ્ત્રૈર્માયાનિરસનપૂર્વક્ દૈત્યહનનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-173-0 (22578)
અર્જુન ઉવાચ। 3-173-0x (2316)
તતોઽશ્મવર્ષં સુમહત્પ્રાદુરાસીત્સમન્તતઃ।
નગમાત્રૈઃ શિલાખણ્ડૈસ્તન્માં દૃઢમપીડયત્ ॥ 3-173-1 (22579)
તદહં વજ્રસંકાશૈઃ શરૈરિનદ્રાસ્ત્રચોદિતૈઃ।
અચૂર્ણયં વેગવદ્ભિઃ શતધૈકૈકમાહવે ॥ 3-173-2 (22580)
ચૂર્ણ્યમાનેઽશ્મવર્ષે તુ યાવકઃ સમજાયત।
તત્રાશ્મચૂર્ણા ન્યપતન્પાવકપ્રકરા ઇવ ॥ 3-173-3 (22581)
તતોઽશ્મવર્ષે વિહતે જલવર્ષં મહત્તરમ્।
ધારાભિરક્ષમાત્રાભિઃ પ્રાદુરાસીનમમાન્તિકે ॥ 3-173-4 (22582)
નભસ પ્રચ્યુતા ધારાસ્તિગ્મવીર્યાઃ સહસ્રશઃ।
આવૃણ્વન્સર્વતો વ્યોમ દિશશ્ચોપદિશસ્તથા ॥ 3-173-5 (22583)
ધારાણાં ચ નિપાતેન વાયોર્વિષ્ફૂર્જિતેન ચ।
ગર્જિતેન ચ મેઘાનાં ન પ્રાજ્ઞાયત કિંચન ॥ 3-173-6 (22584)
ધારા દિવિ ચ સંબદ્ધા વસુધાયાં ચ સર્વશઃ।
વ્યામોહયન્ત માં તત્રનિપતન્ત્યોઽનિશં ભુવિ ॥ 3-173-7 (22585)
તત્રોપદિષ્ટમિન્દ્રેણ દિવ્યમસ્ત્રં વિશોષણમ્।
દીપ્તં પ્રાહિણવં ઘોરમશુપ્યત્તેન તજ્જલમ્ ॥ 3-173-8 (22586)
હતેઽશ્મવર્ષે ચ મયા જલવર્ષે ચ શોષિતે।
મુમુચુર્દાનવા માયામગ્નિં વાયું ચ ભારત ॥ 3-173-9 (22587)
તતોઽહમગ્નિં વ્યધમં સલિલાસ્ત્રેણ સર્વશઃ।
શૈલેન ચ મહાસ્ત્રેણ વાયોરવેગમધારયમ્ ॥ 3-173-10 (22588)
તસ્યાં પ્રતિહતાયાં તે દાનવા યુદ્ધદુર્મદાઃ।
પ્રાકુર્વન્વિવિધાં માયાં યૌગપદ્યેન ભારત ॥ 3-173-11 (22589)
તતો વર્ષં પ્રાદુરભૂત્સુમહદ્રોમહર્ષણમ્।
અસ્ત્રાણાં ઘોરરૂપાણામગ્નેર્વાયોસ્તથાઽશ્મનામ્ ॥ 3-173-12 (22590)
સા તુ માયામયી વૃષ્ટિઃ પીડયામાસ માં યુધિ।
અથ ઘોરં તમસ્તીવ્રં પ્રાદુરાસીત્સમન્તતઃ ॥ 3-173-13 (22591)
તમસા સંવૃતેલોકે ઘોરેણ પરુષેણ ચ।
હરયો વિમુખાશ્ચાસન્પ્રાસ્ખલચ્ચાપિ માતલિઃ ॥ 3-173-14 (22592)
હસ્તાદ્ધિરણ્મયશ્ચાસ્ય પ્રતોદઃ પ્રાપતદ્ભુવિ।
અસકૃચ્ચાહ માં ભીતઃ કિં કરિષ્યાવ ઇત્યપિ ॥ 3-173-15 (22593)
માં ચ ભીરાવિશત્તીવ્રા તસ્મિન્વિગતચેતસિ।
સ ચ માં વિગતજ્ઞાનઃ સંત્રસ્તમિદમબ્રવીત્ ॥ 3-173-16 (22594)
સુરાણામસુરાણાં ચ સંગ્રામઃ સુમહાનભૂત્।
અમૃતાર્થં પુરા પાર્ત સ ચ દૃષ્ટો મયાઽનઘ ॥ 3-173-17 (22595)
શમ્બરસ્ય વધે ઘોરઃ સંગ્રામઃ સુમહાનભૂત્।
સારથ્યં દેવરાજસ્ય તત્રાપિ કૃતવાનહમ્ ॥ 3-173-18 (22596)
તથૈવ વૃત્રસ્ય વધે સંગૃહીતા હયા મયા।
વૈરોચનેર્મયા યુદ્ધં દૃષ્ટં ચાપિ સુદારુણમ્ ॥ 3-173-19 (22597)
એતે મયા મહાઘોરઃ સંગ્રામાઃ પર્યુપાસિતાઃ।
ન ચાપિ વિગતજ્ઞાનો ભૂતપૂર્વોસ્મિ પાણ્ડવ ॥ 3-173-20 (22598)
પિતામહેન સંહારઃ પ્રજાનાં વિહિતો ધ્રુવમ્।
ન હિ યુદ્ધમિદં યુક્તમન્યત્ર જગતઃ ક્ષયાત્ ॥ 3-173-21 (22599)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા સંસ્તભ્યાત્માનમાત્મના।
મોહયિષ્યન્દાનવાનામહં માયાબલં મહત્ ॥ 3-173-22 (22600)
અબ્રુવં માતલિં ભીતં પશ્ય મે બુજયોર્બલમ્।
અસ્ત્રાણાં ચ પ્રભાવં વૈ ધનુષો ગાણ્ડિવસ્ય ચ ॥ 3-173-23 (22601)
અદ્યાસ્ત્રમાયયૈતૈષાં માયામેતાં સુદારુણામ્।
વિનિહન્મિ તમશ્ચોગ્રં મા ભૈઃ સૂત સ્તિરો ભવ ॥ 3-173-24 (22602)
એવમુક્ત્વાહમસૃજમસ્ત્રમાયાં નરાધિપ।
મોહનીં સર્વભૂતાનાં હિતાય ત્રિદિવૌકસામ્ ॥ 3-173-25 (22603)
પીડ્યમાનાસુ માયાસુ તાસુ તાસ્વસુરોત્તમાઃ।
પુનર્બહુવિધા માયાઃ પ્રાકુર્વન્નમિતૌજસઃ ॥ 3-173-26 (22604)
પુનઃ પ્રકાશમભવત્તમસા ગ્રસ્યતે પુનઃ।
ભવત્યદર્શનો લોકઃ પુનરપ્સુ નિમજ્જતિ ॥ 3-173-27 (22605)
સુસંગૃહીતૈર્હરિભિઃ પ્રકાશે સતિ માતલિઃ।
વ્યચરત્સ્યન્દનાગ્ર્યેણ સંગ્રામે રોમહર્ષણે ॥ 3-173-28 (22606)
તતઃ પર્યપતન્નુગ્રા નિવાતકવચા મયિ।
તાનહં વિવરં દૃષ્ટ્વા પ્રાહણ્વં યમસાદનમ્ ॥ 3-173-29 (22607)
3-173-30 (22608)
વર્તમાને તથા યુદ્ધે નિવાતકવચાન્તકે।
નાપશ્યં સહસા સર્વાન્દાનવાન્માયયા વૃતાન્ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-173-1 નગમાત્રૈઃ વૃક્ષપ્રમાણૈઃ ॥ 3-173-3 પાવકપ્રકરાઃ વહ્નિરાશયઃ ॥ 3-173-19 વૈરોચનેઃ બલેઃ ॥ 3-173-26 પીડ્યમાનાસુ નશ્યમાનાસુ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 174
॥ શ્રીઃ ॥
3.174. અધ્યાયઃ 174
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન નિવાતકવચવધાનન્તરં પુનઃ સ્વગૈપ્રતિ પ્રસ્તાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-174-0 (22609)
અર્જુન ઉવાચ। 3-174-0x (2317)
અદૃશ્યમાનાસ્તે દૈત્યા યોધયન્તિ સ્મ માયયા।
અદૃશ્યનાસ્ત્રવીર્યેણ તાનપ્યહમયોધયમ્ ॥ 3-174-1 (22610)
ગાણ્ડીવમુક્તા વિશિખાઃ સમ્યગસ્ત્રપ્રચોદિતાઃ।
અચ્છિન્દન્નુત્તમાઙ્ગાનિ યત્રયત્ર સ્મ તેઽભવન્ ॥ 3-174-2 (22611)
તતો નિવાતકવચા વધ્યમાના મયા યુધિ।
સંહૃત્ય રમાયાં સહસા પ્રાવિશન્પુરમાત્મનઃ ॥ 3-174-3 (22612)
વ્યપયાતેષુ દૈત્યેષુ પ્રાદુર્ભૂતે ચ દર્શને।
અપશ્યં દાનવાંસ્તત્ર હતાઞ્શતસહસ્રશઃ ॥ 3-174-4 (22613)
વિનિષ્પિષ્ટાનિ તત્રૈષાં શસ્ત્રાણ્યાભરણાનિ ચ।
શતશઃ સ્મ પ્રદૃશ્યન્તે ગાત્રાણિ કવચાનિ ચ ॥ 3-174-5 (22614)
હયાનાં નાન્તરં હ્યાસીત્પદાદ્વિચલિતું પદમ્।
ઉત્પત્ય સહસા તસ્થુરન્તરિક્ષગમાસ્તતઃ ॥ 3-174-6 (22615)
તતો નિવાતકવચા વ્યોમ સંછાદ્ય કેવલમ્।
અદૃશ્યા હ્યભ્યવર્તન્ત વિસૃજન્તઃ શિલોચ્ચયાન્ ॥ 3-174-7 (22616)
અન્તર્ભૂમિગતાશ્ચાન્યે હયાનાં ચરણાનથ।
વ્યગૃહ્ણન્દાનવા ઘોરા રથચક્રે ચ ભારત ॥ 3-174-8 (22617)
વિનિગૃહ્ય હયાંશ્ચાન્યે રથં ચ મમ યુધ્યતઃ।
સર્વતો મામવિધ્યન્ત સરથં ધરણીધરૈઃ ॥ 3-174-9 (22618)
પર્વતૈરુપચીયદ્ભિઃ પતદ્ભિશ્ચ તથાઽપરૈઃ।
સ દેશો યત્રવર્તામિ ગુહેવ સમપદ્યત ॥ 3-174-10 (22619)
પર્વતૈશ્ચાદ્યમાનોઽહં નિગૃહીતૈશ્ચ વાજિભિઃ।
અગચ્છં પરમામાર્તિં માતલિસ્તદલક્ષયત્ ॥ 3-174-11 (22620)
લક્ષયિત્વા ચ માં ભીતમિદં વચનમબ્રવીત્।
આર્જુનાર્જુન મા ભૈસ્ત્વં વજ્રમસ્ત્રમુદીરય ॥ 3-174-12 (22621)
તતોઽહં તસ્ય તદ્વાક્યં શ્રુત્વા વજ્રમુદીરયમ્।
દેવરાજસ્ દયિતં વજ્રમસ્ત્રં નરાધિપ ॥ 3-174-13 (22622)
અચલં સ્થાનમાસાદ્ય ગાણ્ડીવમનુમન્ત્ર્ય ચ।
અમુઞ્ચં વજ્રસંસ્પર્શાનાયતાન્નિશિતાઞ્સરાન્ ॥ 3-174-14 (22623)
તતો માયાશ્ તાઃ સર્વા નિવાતકવચાંશ્ચ તાન્।
તે વજ્રચોદિતા બાણા વજ્રભૂતાઃ રસમાવિશન્ ॥ 3-174-15 (22624)
તે વજ્રવેગવિહતા દાનવાઃ પર્વતોપમાઃ।
ઇતરેતરમાશ્લિષ્ય ન્યપતન્પૃથિવીતલે ॥ 3-174-16 (22625)
અન્તર્ભૂમૌ ચ યેઽગૃહ્ણન્દાનવા રથવાજિનઃ।
અનુપ્રવિશ્ય તાન્વાણાઃ પ્રાહિણ્વન્યમસાદનમ્ ॥ 3-174-17 (22626)
હતૈર્નિવાતકવચૈર્નિરસ્તૈઃ પર્વતોપમૈઃ।
સમાચ્છાદ્યત દેશઃ સ વિકીર્ણૈરિવ પર્વતૈઃ ॥ 3-174-18 (22627)
ન હયાનાં ક્ષતિઃ કાચિન્ન રથસ્ ન માતલેઃ।
મમ ચાદૃશ્યત તદા તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 3-174-19 (22628)
તતો માં પ્રહસન્રાજન્માતલિઃ પ્રત્યભાષત।
નૈતદર્જુન દેવેષુ ત્વયિ વીર્યં યદીક્ષ્યતે ॥ 3-174-20 (22629)
હતેષ્વસુરસઙ્ઘેષુ દારાસ્તેષાં તુ સર્વશઃ।
પ્રાક્રોશન્નગરે તસ્મિન્યથા શરદિ લક્ષ્મણાઃ ॥ 3-174-21 (22630)
તતો માતલિના સાર્ધમહં તત્પુરમભ્યયામ્।
ત્રાસયન્રથઘોષેણ નિવાતકવચસ્ત્રિયઃ ॥ 3-174-22 (22631)
તાન્દૃષ્ટ્વા દશસાહસ્રાન્મયૂરસદૃશાન્હયાન્।
રથં ચ રવિસંકાશં પ્રાદ્રવન્ગણશઃ સ્ત્રિયઃ ॥ 3-174-23 (22632)
તાભિરાભરણૈઃ શબ્દસ્ત્રાસિતાભિઃ સમીરિતઃ।
શિલાનામિવ શૈલેષુ પતન્તીનામભૂત્તદા ॥ 3-174-24 (22633)
વિત્રસ્તા દૈત્યનાર્યસ્તાઃ સ્વાનિ વેશ્માન્યથાવિશન્।
બહુરત્નવિચિત્રાણિ શાતકુમ્ભમયાનિ ચ ॥ 3-174-25 (22634)
તદદ્ભુતાકારમહં દૃષ્ટ્વા નગરમુત્તમમ્।
વિશિષ્ટં દેવનગરાદપૃચ્છં માતલિં તતઃ ॥ 3-174-26 (22635)
ઇદમેવંવિધં કસ્માદ્દેવતા ન વિશન્ત્યુત।
પુરંદરપુરાદ્ધીદં વિશિષ્ટમિતિ લક્ષયે ॥ 3-174-27 (22636)
માતલિરુવાચ। 3-174-28x (2318)
આસીદિદં પુરા પાર્થ દેવરાજસ્ય નઃ પુરમ્।
તતો નિવાતકવચૈરિતઃ પ્રચ્યાવિતાઃ સુરાઃ ॥ 3-174-28 (22637)
તપસ્તપ્ત્વા મહત્તીવ્રં પ્રસાદ્ય ચ પિતામહમ્।
ઇદં વૃતં નિવાસાય દેવેભ્યશ્ચાભયં યુધિ ॥ 3-174-29 (22638)
તતઃ શક્રેણ ભગવાન્સ્વયંભૂરભિચોદિતઃ।
વિધત્તાં ભગવાનત્રેત્યાત્મનો હિતકામ્યયા ॥ 3-174-30 (22639)
તત ઉક્તો ભગવતા દિષ્ટમત્રેતિ ભારત।
ભવિતાન્તસ્ત્વમપ્યેષાં દેહેનાન્યેન વૃત્રહન્ ॥ 3-174-31 (22640)
તત એષાં વધાર્થાય શક્રોઽસ્ત્રાણિ દદૌ તવ।
ન હિ શક્યાઃ સુરૈર્હન્તું ય એતે નિહતાસ્ત્વયા ॥ 3-174-32 (22641)
કાલસ્ય પરિણામેન તતસ્ત્વમિહ ભારત।
એષામન્તકરઃ પ્રાપ્તસ્તત્ત્વયા ચ કૃતં તથા ॥ 3-174-33 (22642)
દાનવાનાં વિનાશાર્થં મહાસ્ત્રાણાં મહદ્બલમ્।
ગ્રાહિતસ્ત્વં મહેન્દ્રેણ પુરુષેન્દ્ર તદુત્તમમ્ ॥ 3-174-34 (22643)
ઉર્જુન ઉવાચ। 3-174-35x (2319)
તતઃ પ્રશામ્ય નગરં દાનવાંશ્ચ નિહત્ય તાન્।
પુનર્માતલિના સાર્ધમગમં દેવસદ્મ તત્ ॥ 3-174-35 (22644)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નિવાતકવચયુદ્ધપર્વણિ ચતુઃસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 174 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-174-21 લક્ષ્મણાઃ સારસ્યઃ ॥ 3-174-35 પ્રશામ્ય પ્રકર્ષેણ આલોચ્ય ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 175
॥ શ્રીઃ ॥
3.175. અધ્યાયઃ 175
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
નિવાતકવચવધાનન્તરં સ્વર્ગંપ્રત્યાગચ્છતાઽર્જુનેન મધ્યેમાર્ગં હિરણ્યપુરાવલોકનમ્ ॥ 1 ॥ તતસ્તદ્વાસિનાં પૌલોમાનાં કાલકેયાનાં ચ વધાનન્તરં પુનઃ સ્વર્ગં પ્રત્યાગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-175-0 (22645)
અર્જુન ઉવાચ। 3-175-0x (2320)
નિવર્તમાનેન મયા મહદ્દૃષ્ટં તતોઽપરમ્।
પુરં કામગમં દિવ્યં પાવકાર્કસમપ્રભમ્ ॥ 3-175-1 (22646)
રત્નદ્રુમમયૈશ્ચિત્રૈર્ભાસ્વરૈશ્ચ પતત્રિભિઃ।
પૌલોમૈઃ કાલકેયૈશ્ચ રનિત્યહૃષ્ટૈરધિષ્ઠિરતમ્ ॥ 3-175-2 (22647)
ગોપુરાટ્ટાલકોપેતં ચતુર્દ્વારં દુરાસદમ્।
સર્વરત્નમયં દિવ્યમદ્ભુતોપમદર્શનમ્ ॥ 3-175-3 (22648)
દ્રુમૈઃ પુષ્પલોપેતૈઃ સર્વરત્નમયૈર્વૃતમ્।
તથા પતત્રિભિર્દિવ્યૈરુપેતં સુમનોહરૈઃ ॥ 3-175-4 (22649)
અસુરૈર્નિત્યમુદિતૈઃ શૂલર્ષ્ટિમુસલાયુધૈઃ।
ચાપમુદ્ગરહસ્તૈશ્ચ સ્રગ્વિભિઃ સર્વતો વૃતમ્ ॥ 3-175-5 (22650)
તદહં પ્રેક્ષ્યદૈત્યાનાં પુરમદ્ભુતદર્શનમ્।
અપૃચ્છં માતલિં રાજન્કિમિદં દૃશ્યતેતિ વૈ ॥ 3-175-6 (22651)
માતલિરુવાચ। 3-175-7x (2321)
પુલોમા નામ દૈતેયી કાલકા ચ મહાસુરી।
દિવ્યંવર્ષસહસ્રં તે ચેરતુઃ પરમં તપઃ ॥ 3-175-7 (22652)
તપસોન્તે તતસ્તાભ્યાં સ્વયંભૂરદદાદ્વરમ્।
અગૃહ્ણીતાં વરં તે તુ સુતાનામલ્પદુઃખતામ્ ॥ 3-175-8 (22653)
અવધ્યતાં ચ રાજેન્દ્ર સુરરાક્ષસપન્નગૈઃ।
પુરં સુરમણીયં ચ સ્વચરં સુકૃતપ્રભમ્ ॥ 3-175-9 (22654)
સર્વરત્નૈઃ સમુદિતં દુર્ધર્ષમમરૈરપિ।
મહર્ષિયક્ષગન્ધર્વપન્નગાસુરરાક્ષસૈઃ ॥ 3-175-10 (22655)
સર્વકામગુણોપેતં વીતશોકમનામયમ્।
બ્ર્હમણો ભવનાચ્છ્રેષ્ઠં કાલકેયકૃતં વિભો ॥ 3-175-11 (22656)
તદેતત્ખપુરં દિવ્યં ચરત્યમરવર્જિતમ્।
પૌલોમાધ્યુષિતં વીર કાલકેયૈશ્ચ દાનવૈઃ ॥ 3-175-12 (22657)
હિરણ્યપુરમિત્યેવં ખ્યાયતે નગરં મહત્।
રક્ષિતંકાલકેયૈશ્ચ પૌલોમૈશ્ચ મહાસુરૈઃ ॥ 3-175-13 (22658)
ત એતેમુદિતા રાજન્નવધ્યાઃ સર્વદૈવતૈઃ।
નિવસન્ત્યત્રરાજેન્દ્ર ગતોદ્વેગા નિરુત્સુકાઃ ॥ 3-175-14 (22659)
`સુરાસુરૈરવધ્યાનાં દાનવાનાં ધનઞ્જય'।
માનુષાન્મૃત્યુરેતેષાં નિર્દિષ્ટો બ્રહ્મણા પુરા ॥ 3-175-15 (22660)
[એતાનપિ રણે પાર્ત કાલકેયાન્દુરાસદાન્।
વજ્રાસ્ત્રેણ નયસ્વાશુ વિનાશં સુમહાબલાન્] ॥ 3-175-16 (22661)
અર્જુન ઉવાચ। 3-175-17x (2322)
સુરાસુરૈરવધ્યં તદહં જ્ઞાત્વા વિશાંપતે।
અબ્રુવં માતલિં હૃષ્ટો યાહ્યેતત્પુરમઞ્જસા ॥ 3-175-17 (22662)
ત્રિદશેશદ્વિષો યાવત્ક્ષયમસ્ત્રૈર્નયામ્યહમ્।
ન કથંચિદ્ધિ મે પાપા ન વધ્યા યે સુરદ્વિષઃ ॥ 3-175-18 (22663)
ઉવાહ માં તતઃ શીઘ્રં હિરણ્યપુરમન્તિકાત્।
રથેન તેન દિવ્યેન હરિયુક્તેન માતલિઃ ॥ 3-175-19 (22664)
તે મામાલક્ષ્ય દૈતેયા વિચિત્રાભરણામ્બરાઃ।
સમુત્પેતુર્મહાવેગા રથાનાસ્થાય દંશિતાઃ ॥ 3-175-20 (22665)
તતો નાલીકનારાચૈર્ભલ્લૈઃ શક્ત્યૃષ્ટિતોમરૈઃ।
પ્રત્યઘ્નન્દાનવેન્દ્રા માં ક્રુદ્ધાસ્તીવ્રપરાક્રમાઃ ॥ 3-175-21 (22666)
તદહં શસ્ત્રવર્ષેણ મહતા પ્રત્યવારયમ્।
શસ્ત્રવર્ષં મહદ્રાજન્વિદ્યાબલમુપાશ્રિતઃ ॥ 3-175-22 (22667)
વ્યામોહયં ચ તાન્સર્વાન્રથમાર્ગૈશ્ચરન્રણે।
તેઽન્યોન્યમભિસંમૂઢાઃ પાતયન્તિ સ્મ દાનવાઃ ॥ 3-175-23 (22668)
તેષામેવં વિમૂઢાનામન્યોન્યમભિધાવતામ્।
શિરાંસિ વિશિખૈર્દીપ્તૈરચ્છિન્દં શતસઙ્ઘશઃ ॥ 3-175-24 (22669)
તે વધ્યમાના દૈતેયાઃ પુરમાસ્થાય તત્પુનઃ।
ખમુત્પેતુઃ સનગરા માયામાસ્થાય દાનવીમ્ ॥ 3-175-25 (22670)
તતોઽહં શરવર્ષેણ મહતા કુરુનન્દન।
માર્ગમાવૃત્ય દૈત્યાનાં ગતિં ચૈષામવારયમ્ ॥ 3-175-26 (22671)
તત્પુરં ખચરં દિવ્યં કામગં દિવ્યવર્ચસમ્।
દૈતેયૈર્વરદાનેન ધાર્યતે સ્મ યથાસુખમ્ ॥ 3-175-27 (22672)
અન્તર્ભૂમૌ નિપતતિ પુનરૂર્ધ્વં પ્રતિષ્ઠતે।
પુનસ્તિર્યક્ પ્રયાત્યાશુ પુનરપ્સુ નિમજ્જતિ ॥ 3-175-28 (22673)
અમરાવતિસંકાશં તત્પુરં કામગં મહત્।
અહમસ્ત્રૈર્બહુવિધૈઃ પ્રત્યગૃહ્ણાં પરંતપ ॥ 3-175-29 (22674)
તતોઽહં શરજાલેન દિવ્યાસ્ત્રનુદિતેન ચ।
વ્યગૃહ્ણાં સહ દૈતેયૈસ્તત્પુરં પુરુષર્ષભ ॥ 3-175-30 (22675)
વિક્ષત ચાયસૈર્બાણૈર્મત્પ્રયુક્તૈરજિહ્મગૈઃ।
મહીમભ્યપતદ્રાજન્પ્રભગ્નં પુરમાસુરમ્ ॥ 3-175-31 (22676)
તે વધ્યમાના મદ્બાણૈર્વજ્રવેગૈરયસ્મયૈઃ।
પર્યભ્રમન્ત વૈ રાજન્નસુરાઃ કાલચોદિતાઃ ॥ 3-175-32 (22677)
તતો માતલિરારુહ્યપુરસ્તાન્નિપતન્નિવ।
મહીમવાતરત્ક્ષિપ્રં રથેનાદિત્યવર્ચસા ॥ 3-175-33 (22678)
તતો રથસહસ્રાણિ ષષ્ટિસ્તેષામમર્ષિણામ્।
યુયુત્સૂનાં મયા સાર્ધં પર્યવર્તન્ત ભારત।
તાન્યહં નિશિતૈર્બાણૈર્વ્યધમં ગાર્ધ્રરાજિતૈઃ ॥ 3-175-34 (22679)
તે યુદ્ધે સંન્યવર્તન્ત સમુદ્રસ્ય યથોર્મયઃ।
નેમે શક્યા માનુષેણ યુદ્ધેનેતિ પ્રચિન્ત્ય તત્ ॥ 3-175-35 (22680)
તતોઽહમાનુપૂર્વ્યેણ દિવ્યાન્યસ્ત્રાણ્યયોજયમ્ ॥ 3-175-36 (22681)
તતસ્તાનિ સહસ્રાણઇ રથિનાં ચિત્રયોધિનામ્।
અસ્ત્રાણિ મમ દિવ્યાનિ પ્રત્યઘ્નઞ્છનકૈરિવ ॥ 3-175-37 (22682)
રથમાર્ગાન્વિચિત્રાંસ્તે વિચરન્તો મહાબલાઃ।
પ્રત્યદૃશ્યન્ત સંગ્રામે શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 3-175-38 (22683)
વિચિત્રમુકુટાપીડા વિચિત્રકવચધ્વજાઃ।
વિચિત્રાભરણાશ્ચૈવ મમ પ્રીતિકરાઽભવન્ ॥ 3-175-39 (22684)
અહં તુશરવર્ષૈસ્તાનસ્ત્રપ્રચુદિતૈ રણે।
નાશક્રુવં પીડયિતું તે તુ માં પ્રત્યપીડયન્ ॥ 3-175-40 (22685)
તૈઃ પીડ્યમાનો બહુભિઃ કૃતાસ્ત્રૈઃ કુશલૈર્યુધિ।
વ્યથિતોસ્મિ મહાયુદ્ધે ભયં ચાગાન્મહન્મમ ॥ 3-175-41 (22686)
`તતોહં પરમાયત્તો માતલિં પરિપૃષ્ટવાન્ ॥ 3-175-42 (22687)
કિમેતે મમ બાણૌઘૈર્દિવ્યાસ્ત્રપ્રતિમન્ત્રિતૈઃ।
ન વધ્યન્તે મહાઘોરૈસ્તત્ત્વમાખ્યાહિ પૃચ્છતઃ ॥ 3-175-43 (22688)
સ મામુવાચ પર્યાપ્તસ્ત્વમેષાં ભરતર્ષભ।
તાનુદ્દિશ્યાથ મર્માણિ પ્રતિઘાતં તદાચર ॥ 3-175-44 (22689)
એતચ્છ્રુત્વા તુ રાજેનદ્રસંપ્રહૃષ્ટસ્તમૂચિવાન્।
નિવર્તય રથં શીઘ્રં પશ્ય ચૈતાન્નિપાતિતાન્ ॥ 3-175-45 (22690)
એવમુક્તો રથં તત્ર માતલિઃ પર્યવર્તયત્ ॥ 3-175-46 (22691)
તતો મત્વા રણે ભગ્નં દાનવાઃ પ્રતિહર્ષિતાઃ।
વિચુક્રુશુર્મહારાજ સ્વરેણ મહતા મુહુઃ ॥ 3-175-47 (22692)
અભગ્નઃ કૈશ્ચિદપ્યેષ પાણ્ડવો રણમૂર્ધનિ।
અસ્માભિઃ સમરે ભગ્ન ઇત્યેવં સંઘશસ્તદા ॥ 3-175-48 (22693)
તતોહં દેવદેવાય રુદ્રાયાવ્યક્તમૂર્તયે।
પ્રયતઃ પ્રણતો ભૂત્વા નમસ્કૃત્ય મહાત્મને'।
યત્તદ્રૌદ્રમિતિ ખ્યાતં સર્વામિત્રવિનાશનમ્ ॥ 3-175-49 (22694)
યત્તદ્રૌદ્રમિતિ ખ્યાતં સર્વામિત્રવિનાશનમ્।
`મહત્પાશુપતં દિવ્યં સર્વલોકનમસ્કૃતમ્' ॥ 3-175-50 (22695)
`તતોઽપશ્યં ત્રિશિરસં પુરુષં નવલોચનમ્।
ત્રિમુખં ષઙ્ભુજં દીપ્તમર્કજ્વલનમૂર્ધજમ્।
લેલિહાનૈર્મહાનાગૈઃ કૃતચિહ્નમમિત્રહન્ ॥ 3-175-51 (22696)
વિભીસ્તતસ્તદસ્ત્રં તુ ઘોરં રૌદ્રં સનાતનમ્।
દૃષ્ટ્વા ગાણ્ડીવસંયોગમાનીય ભરતર્ષભ ॥ 3-175-52 (22697)
નમસ્કૃત્વા ત્રિનેત્રાય શર્વાયામિતતેજસે।
મુક્તવાન્દાનવેન્દ્રાણાં પરાભાવાય ભારત ॥ 3-175-53 (22698)
મુક્તમાત્રે તતસ્તસ્મિન્રૂપાણ્યાસન્સહસ્રશઃ।
મૃગાણામથ સિંહાનાં વ્યાગ્રાણાં ચ વિશાંપતે ॥ 3-175-54 (22699)
ઋક્ષાણાં મહિષાણાં ચ પન્નગાનાં તથા ગવામ્।
શરભાણાં ગજાનાં ચ વાનરાણાં ચ સઙ્ઘશઃ।
ઋષભાણાં વરાહાણાં માર્જારાણાં તથૈવ ચ ॥ 3-175-55 (22700)
સાલાવૃકાણાં પ્રેતાનાં ભુરુણ્ડાનાં ચ સર્વશઃ।
ગૃધ્રાણાં ગરુડાનાં ચ ચમરાણાં તથૈવ ચ ॥ 3-175-56 (22701)
દેવાનાં ચ ઋષીણાં રચ ગન્ધર્વાણાં ચ સર્વશઃ।
પિશાચાનાં સયક્ષાણાં તથૈવ ચ સુરદ્વિષામ્ ॥ 3-175-57 (22702)
ગુહ્યકાનાં ચ સંગ્રામે નૈર્ઋતાનાં તથૈવ ચ।
ઝષાણાં ગજવક્રાણામુલૂકાનાં તથૈવ ચ ॥ 3-175-58 (22703)
મીનવાજિસરૂપાણાં નાનાશસ્ત્રાસિપાણિનામ્।
તથૈવ યાતુધાનાનાં ગદામુદ્ગરધારિણામ્ ॥ 3-175-59 (22704)
એતૈસ્ચાન્યૈશ્ચ બહુભિર્નાનારૂપધરૈસ્તદા।
સર્વમાસીજ્જગદ્વ્યાપ્તં તસ્મિન્નસ્ત્રે વિસર્જિતે ॥ 3-175-60 (22705)
ત્રિશિરોભિશ્ચતુર્દંષ્ટ્રૈશ્ચતુરાસ્યૈશ્ચતુર્ભુજૈઃ।
અનેકરૂપસંયુક્તૈર્માંસમેદોવસાસ્તિભિઃ ॥ 3-175-61 (22706)
અભીક્ષ્ણં વધ્યમાનાસ્તે દાનવા યે સમાગતાઃ।
અર્કજ્વલનતેજોભિર્વજ્રાશનિસમપ્રભૈઃ ॥ 3-175-62 (22707)
અદ્રિસારમયૈશ્ચાન્યૈર્બાણૈરપિ નિબર્હણૈઃ।
ન્યહનં દાનવાન્સર્વાન્મુહૂર્તેનૈવ ભારત ॥ 3-175-63 (22708)
ગાણ્ડીવાસ્ત્રપ્રણુન્નાંસ્તાન્ગતાસૂન્નભસશ્ચ્યુતાન્।
દૃષ્ટ્વાઽહં પ્રાણમં ભૂયસ્ત્રિપુરઘ્નાય વેધસે ॥ 3-175-64 (22709)
તથા રૌદ્રાસ્ત્રનિષ્પિષ્ટાન્દિવ્યાભરણભૂષિતાન્।
નિશામ્ય પરમં હર્ષમગમદ્દેવસારથિઃ ॥ 3-175-65 (22710)
તદસહ્યં કૃતં કર્મ દેવૈરપિ દુરાસદમ્।
દૃષ્ટ્વા માં પૂજયામાસ માતલિઃ શક્રસારથિઃ ॥ 3-175-66 (22711)
ઉચાચ વચનં ચેદંપ્રીયમાણઃ કૃતાઞ્જલિઃ।
`હતાંસ્તાન્દાનવાન્દૃષ્ટ્વા મયા સઙ્ખ્યે સહસ્રશઃ ॥ 3-175-67 (22712)
સુરાસુરૈરસહ્યં હિ કર્મ યત્સાધિતં ત્વયા।
ન હ્યેતત્સંયુગે કર્તુમપિ શક્તઃ સુરેશ્વરઃ।
`ધ્રુવં ધનઞ્જય પ્રીતસ્ત્વયિ શક્રઃ પુરાર્દન' ॥ 3-175-68 (22713)
સુરાસુરૈરવધ્યં હિ પુરમેતત્ખગં મહત્।
ત્વયા વિમથિતં વીર સ્વવીર્યતપસો બલાત્ ॥ 3-175-69 (22714)
અર્જુન ઉવાચ। 3-175-69x (2323)
વિદ્વસ્તે ખપુરે તસ્મિન્દાનવેષુ હતેષુ ચ।
વિનદન્ત્યઃ સ્ત્રિયઃ સર્વા નિષ્પેતુર્નગરાદ્બહિઃ ॥ 3-175-70 (22715)
પ્રકીર્ણકેશ્યો વ્યથિતાઃ કુરર્ય ઇવ દુઃખિતાઃ।
પેતુઃ પુત્રાન્પિતૃન્ભ્રાતૄઞ્શોચમાના મહીતલે ॥ 3-175-71 (22716)
રુદત્યો દીનકણ્ઠ્યસ્તુ નિનદન્ત્યો હતેશ્વરાઃ।
ઉરાંસિ પાણિભિર્ઘ્નન્ત્યો વિસ્રસ્તસ્રગ્વિભૂષણાઃ ॥ 3-175-72 (22717)
તચ્છોકયુક્તમશ્રીકં દુઃખદૈન્યસમાહતમ્।
ન બભૌ દાનવપુરં હતત્વિટ્કં હતેશ્વરમ્ ॥ 3-175-73 (22718)
ગન્ધર્વનગરાકારં હૃતનાગમિવ હ્રદમ્।
શુષ્કવૃક્ષમિવારણ્યમદૃશ્યમભવત્પુરમ્ ॥ 3-175-74 (22719)
માં તુ સંહૃષ્ટમનસં ક્ષિપ્રં માતલિરાનયત્।
દેવરાજસ્ય ભવનં કૃતકર્માણમાહવાત્ ॥ 3-175-75 (22720)
હિરણ્યપુરમુત્સૃજ્ય નિહત્ય ચ મહાસુરાન્।
નિવાતકવચાંશ્ચૈવ તતોઽહંશક્રમાગમમ્ ॥ 3-175-76 (22721)
મમ કર્મ ચ દેવેન્દ્રં માતલિર્વિસ્તરેણ તત્।
સર્વં વિશ્રાવયામાસ યથાભૂતં મહાદ્યુતે ॥ 3-175-77 (22722)
હિરણ્યપુરઘાતં ચ માયાનાં ચ નિવારણમ્।
નિવાતકવચાનાં ચ વધં સઙ્ખ્યે મહૌજસામ્।
`કાલકેયવધં ચૈવ અદ્ભુતં રોમહર્ષણમ્' ॥ 3-175-78 (22723)
તચ્છ્રુત્વા ભગવાન્પ્રીતઃ સહસ્રાક્ષઃ પુરંદરઃ।
મરુદ્ભિઃ સહિતઃ શ્રીમાન્સાધુસાધ્વિત્યથાબ્રવીત્।
`પરિષ્વજ્ય ચ માં પ્રેમ્ણા મૂર્ધ્નિ ચાઘ્રાય સસ્મિતમ્' ॥ 3-175-79 (22724)
તતો માં દેવરાજો વૈ સમાશ્વાસ્ય પુનઃ પુનઃ।
અબ્રવીદ્વિબુધૈઃ સાર્ધમિદં સમધુરં વચઃ ॥ 3-175-80 (22725)
અતિદેવાસુરં કર્મ કૃતમેવ ત્વયા રણે।
ગુર્વર્થશ્ચ કૃતઃ પાર્થ મહાશત્રૂન્ઘ્નતા મમ ॥ 3-175-81 (22726)
એવમેવ સદા ભાવ્યં સ્થિરેણાજૌ ધનંજય।
અસંમૂઢેન ચાસ્ત્રાણાં કર્તવ્યં પ્રતિપાદનમ્ ॥ 3-175-82 (22727)
અવિષહ્યો રણે હિ ત્વં દેવદાનવરાક્ષસૈઃ।
સયક્ષાસુરગન્ધર્વૈઃ સપક્ષિગણપન્નગૈઃ ॥ 3-175-83 (22728)
વસુધાં ચાપિ કૌન્તેય ત્વદ્બાહુબલનિર્જિતામ્।
પાલયિષ્યતિ ધર્માત્મા કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-175-84 (22729)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નિવાતકવચયુદ્ધપર્વણિ પઞ્ચસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 175 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-175-12 ખપુરં ખચરત્વાત્ ॥ 3-175-18 ન વધ્યા ઇતિ ન અપિતુ વધ્યા એવ ॥ 3-175-33 આરુહ્ય ગગનમુત્પત્ય। અવાતરત્ અવતીર્ણઃ ॥ 3-175-34 પર્યવર્તન્ત પરિવાર્ય અવર્તન્ત। ગાર્દ્રરાજિતૈઃ ગૃધ્રપત્રશોભિતૈઃ ॥ 3-175-35 યુદ્ધે નિમિત્તે સતિ સંન્યવર્તન્ત। ઇમે વયમિતિ શેષઃ। રયુદ્ધેન જેતુમિતિ શેષઃ ॥ 3-175-61 માંસમેદોવસાસ્થિભિઃ સંયુક્તૈરિતિ શેષઃ ॥ 3-175-63 નિબર્હણૈર્નાશકરૈઃ ॥ 3-175-65 નિશામ્ય દૃષ્ટ્વા ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 176
॥ શ્રીઃ ॥
3.176. અધ્યાયઃ 176
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ઇન્દ્રેણ સ્વસ્મૈ સાનુગ્રહં કવચકિરીટાદિદાનકથનમ્ ॥ 1 ॥ તથા યુધિષ્ઠિરેણ દિવ્યાસ્ત્રપ્રદર્શનચોદનાયાં શ્વઃપ્રદર્શનપ્રતિજ્ઞાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-176-0 (22730)
અર્જુન ઉવાચ। 3-176-0x (2324)
તતો મામિવિશ્વસ્તં સંરૂઢશરવિક્ષતમ્।
દેવરાજોઽનુગૃહ્યેદં કાલે વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-176-1 (22731)
દિવ્યાન્યસ્ત્રાણિ સર્વાણિ ત્વયિ તિષ્ઠન્તિ ભારત।
ન ત્વાઽભિભવિતું શક્તો માનુષો ભુવિ કશ્ચન ॥ 3-176-2 (22732)
ભીષ્મો દ્રોણઃ કૃપઃ કર્ણઃ શકુનિઃ સહ રાજભિઃ।
સંગ્રામસ્થસ્ય તે પુત્ર કલાં નાર્હન્તિ ષોડશીમ્ ॥ 3-176-3 (22733)
ઇદં ચ મે તનુત્રાણં પ્રાયચ્છન્મઘવાન્પ્રભુઃ।
અભેદ્યં કવચં દિવ્યં સ્રજં ચૈવ હિરણ્મયીમ્ ॥ 3-176-4 (22734)
દેવદત્તં ચ મે શઙ્ખં દેવઃ પ્રાદાન્મહારવમ્।
દિવ્યં ચેદં કિરીટં મે સ્વયમિન્દ્રો યુયોજ હ ॥ 3-176-5 (22735)
તતો દિવ્યાનિ વસ્ત્રાણિ દિવ્યાન્યાભરણાનિ ચ।
પ્રાદાચ્છક્રો મમૈતાનિ રુચિરાણિ બૃહન્તિ ચ ॥ 3-176-6 (22736)
એવં સંપૂજિતસ્તત્રસુખમસ્મ્યુષિતો નૃપ।
ઇન્દ્રસ્ ભવને પુણ્યે ગન્ધર્વશિશુભિઃ સહ ॥ 3-176-7 (22737)
તતો મામબ્રવીચ્છક્રઃ પ્રીતિમાનમરૈઃ સહ।
સમયોઽર્જુન ગન્તું તે ભ્રાતરો હિ સ્મરન્તિ તે ॥ 3-176-8 (22738)
એવમિન્દ્રસ્ય ભવને પઞ્ચવર્ષાણિ ભારત।
ઉષિતાનિ મયા રાજન્સ્મરતા દ્યૂતજં કલિમ્ ॥ 3-176-9 (22739)
તતો ભવન્તમદ્રાક્ષં ભ્રાતૃભિઃ પરિવારિતમ્।
ગન્ધમાદનમાસાદ્ય પર્વતસ્યાસ્ય મૂર્ધનિ ॥ 3-176-10 (22740)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-176-11x (2325)
દિષ્ટ્યા ધનંજયાસ્ત્રાણિ ત્વયા પ્રાપ્તાનિ ભારત।
દિષ્ટ્યા ચારાધિતો રાજા દેવાનામીશ્વરઃ પ્રભુઃ ॥ 3-176-11 (22741)
દિષ્ટ્યા ચ ભગવન્સ્થાણુર્દેવ્યા સહ પરંતપઃ।
સાક્ષાદ્દૃષ્ટઃ સ્વયુદ્ધેન તોષિતશ્ ત્વયાઽનઘ ॥ 3-176-12 (22742)
દિષ્ટ્યા ચ લોકપાલૈસ્ત્વં સમેતો ભરતર્ષભ।
દિષ્ટ્યા વર્ધામહે પાર્થ દિષ્ટ્યાઽસિ પુનરાગતઃ ॥ 3-176-13 (22743)
અદ્ય કૃત્સ્નામિમાં દેવીં વિજિતાં પુરમાલિનીમ્।
`પશ્યામિ ભૂમિં કૌન્તેય ત્વયા મે પ્રતિપાદિતામ્'।
મન્યે ચ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રાનપિ વશીકૃતાન્ ॥ 3-176-14 (22744)
ઇચ્છામિ તાનિ ચાસ્ત્રાણિ દ્રષ્ટું દિવ્યાનિ ભારત।
યૈસ્તથા વીર્યવન્તસ્તે નિવાતકવચા હતાઃ ॥ 3-176-15 (22745)
અર્જુન ઉવાચ। 3-176-16x (2326)
સઃ પ્રભાતે ભવાન્દ્રષ્ટા દિવ્યાન્યસ્ત્રાણિ સર્વશઃ।
નિવાતકવચા ઘોરા યૈર્મયા વિનિપાતિતાઃ ॥ 3-176-16 (22746)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-176-17x (2327)
એવમાગમનં તત્ર કથયિત્વા ધનંજયઃ।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતઃ સર્વૈ રજનીં તામુવાસ હ ॥ 3-176-17 (22747)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નિવાતકવચયુદ્ધપર્વણિ ષટ્સપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 176 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-176-1 અતિવિશ્વસ્તં અતિ અત્યન્તં વિશ્વસ્તં શત્રૂન્ જેષ્યતીતિ વિશ્વાસો યસ્મિંસ્તમ્। સંરૂઢા દેહે નિમગ્નાઃ શરાસ્તૈર્વિક્ષતમ્ ॥ 3-176-2 ત્વા ત્વામ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 177
॥ શ્રીઃ ॥
3.177. અધ્યાયઃ 177
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન યુધિષ્ઠિરાય દિવ્યાસ્ત્રપ્રદર્શનન્ ॥ 1 ॥ અસ્રતેજસા જગત્ક્ષોભે સતિ ઇન્દ્રચોદનયા નરાદેનાર્જુનપ્રત્યસ્ત્રપ્રદર્શન પ્રતિષેધનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-177-0 (22748)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-177-0x (2328)
તસ્યાં રાત્ર્યાં વ્યતીતાયાં ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
ઉત્થાયાવશ્યકાર્યાણિ કૃતવાન્ભ્રાતૃભિઃ સહ ॥ 3-177-1 (22749)
તતઃ સંચોદયામાસ સોઽર્જુનં માતૃનન્દનમ્।
દર્શયાસ્ત્રાણિ કૌન્તેય યૈર્જિતા દાનવાસ્ત્વયા ॥ 3-177-2 (22750)
તતો ધનંજયો રાજન્દેવૈર્દત્તાનિ પાણ્ડવઃ।
અસ્ત્રાણિ તાનિ દિવ્યાનિ દર્શયામાસ ભારત ॥ 3-177-3 (22751)
યથાન્યાયં મહાતેજાઃ શૌચં પરમમાસ્થિતઃ।
`નમસ્કૃત્ય ત્રિનેત્રાય વાસવાય ચ પાણ્ડવઃ' ॥ 3-177-4 (22752)
ગિરિકૂબરપાદાક્ષં શુભવેણુ ત્રિવેણુમત્।
પાર્થિવં રથમાસ્થાય શોભમાનો ધનંજયઃ ॥ 3-177-5 (22753)
દિવ્યેન સંવૃતસ્તેન કવચેન સુવર્ચસા।
ધનુરાદાય ગાણ્ડીવં દેવદત્તં સ વારિજમ્ ॥ 3-177-6 (22754)
શોશુભ્યમાનઃ કૌન્તેય આનુપૂર્વ્યાન્મહાભુજઃ।
અસ્ત્રાણિ તાનિ દિવ્યાનિ દર્શનાયોપચક્રમે ॥ 3-177-7 (22755)
અથ પ્રયોક્ષ્યમાણેષુ દિવ્યેષ્વસ્ત્રેષુ તેષુ વૈ।
સમાક્રાન્તા મહી પદ્ભ્યાં સમકમ્પત સદ્રુમા ॥ 3-177-8 (22756)
ક્ષુભિતાઃ સરિતશ્ચૈવ તથૈવ ચ મહોદધિઃ।
શૈલાશ્ચાપિ વ્યદીર્યન્ત ન વવૌ ચ સમીરણઃ ॥ 3-177-9 (22757)
ન બભાસે સહસ્રાંશુર્ન જજ્વાલ ચ પાવકઃ।
ન વેદાઃ પ્રતિભાન્તિ સ્મ દ્વિજાતીનાં કથંચન ॥ 3-177-10 (22758)
અન્તર્ભૂમિગતા યે ચ પ્રાણિનો જનમેજય।
પીડ્યમાનાઃ સમુત્થાય પાણ્ડવં પર્યવારયન્ ॥ 3-177-11 (22759)
વેપમાનાઃ પ્રાઞ્જલયસ્તે સર્વે વિકૃતાનનાઃ।
દહ્યમાનાસ્તદાઽસ્ત્રૈસ્તે યાચન્તિ સ્મ ધનંજયમ્ ॥ 3-177-12 (22760)
તતો બ્રહ્મર્ષયશ્ચૈવ સિદ્ધા યે ચ મહર્ષયઃ।
જઙ્ગમાનિ ચ ભૂતાનિ સર્વાણ્યેવાવતસ્થિરે ॥ 3-177-13 (22761)
દેવર્ષયશ્ચ પ્રવરાસ્તથૈવ ચ દિવૌકસઃ।
યક્ષરાક્ષસગન્ધર્વાસ્તથૈવ ચ પતત્રિણઃ।
ખેચરાણિ ચ ભૂતાનિ સર્વાણ્યેવાવતસ્થિરે ॥ 3-177-14 (22762)
તતઃ પિતામહશ્ચૈવ લોકપાલાશ્ચ સર્વશઃ।
ભગવાંશ્ચ મહાદેવઃ સગણોઽભ્યાયયૌ તદા ॥ 3-177-15 (22763)
તતો વાયુર્મહારાજ દિવ્યૈર્માલ્યૈઃ સમન્વિતઃ।
અભિતઃ પાણ્ડવંચિત્રૈરવચક્રે સમન્તતઃ ॥ 3-177-16 (22764)
જગુશ્ચ ગાથા વિવિધા ગન્ધર્વાઃ સુરચોદિતાઃ।
નનૃતુઃ સઙ્ઘશશ્ચૈવ રાજન્નપ્સરસાં ગણાઃ ॥ 3-177-17 (22765)
તસ્મિંશ્ચ તાદૃશે કાલે નારદશ્ચોદિતઃ સુરૈઃ।
આગમ્યાહ વચઃ પાર્થં શ્રવણીયમિદં નૃપ ॥ 3-177-18 (22766)
અર્જુનાર્જુન મા યુઙ્ક્ષ દિવ્યાન્યસ્ત્રાણિ ભારત।
નૈતાનિ નિરધિષ્ઠાને પ્રયુજ્યન્તે કથંચન ॥ 3-177-19 (22767)
અધિષ્ઠાને ન વાઽનાર્તઃ પ્રયુઞ્જીત કદાચન।
પ્રયોગેષુ મહાન્દોષો હ્યસ્ત્રાણાં કુરુનન્દન ॥ 3-177-20 (22768)
એતાનિ રક્ષ્યમાણાનિ ધનંજય યથાગમમ્।
બલવન્તિ સુખાર્હાણિ ભવિષ્યન્તિ ન સંશયઃ ॥ 3-177-21 (22769)
અરક્ષ્યમાણાન્યેતાનિ ત્રૈલોક્યસ્યાપિ પાણ્ડવ।
ભવન્તિ સ્મ વિનાશાય મૈવં ભૂયઃ કૃથાઃ ક્વચિત્ ॥ 3-177-22 (22770)
અજાતશત્રો ત્વં ચૈવ દ્રક્ષ્યસે તાનિ સંયુગે।
યોજ્યમાનાનિ પાર્થે નદ્વિષતામવમર્દને ॥ 3-177-23 (22771)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-177-24x (2329)
નિવાર્યાથ તતઃ પાર્થં સર્વે દેવા યથાગતમ્।
જગ્મુરન્યે ચ યે તત્ર રસમાજગ્મુર્નરર્ષભ ॥ 3-177-24 (22772)
તેષુ સર્વેષુ કૌરવ્ય પ્રતિયાતેષુ પાણ્ડવાઃ।
તસ્મિનનેવ વને હૃષ્ટાસ્ત ઊષુઃ સહ કૃષ્ણયા ॥ 3-177-25 (22773)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ નિવાતકવચયુદ્ધપર્વણિ સપ્તમપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 177 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-177-2 માતૃનન્દનં માતુઃ સુખકરમ્ ॥ 3-177-5 ગિરયએવ કૂવરાદયસ્તદ્વન્તમ્। કૂબરો યસ્મિન્ યુગં ધ્રિયતે તદ્દારુ। પાદૌ ચક્રે। અક્ષઃ તયોઃ સંધાનં દારુ। શુભાઃ વેણવઇવ વેણવો યસ્મિન્ તત્ શુભવેમુ ત્રિવેણુ અક્ષકૂબરયોઃ સંધાનાર્થં ત્રિશિખ દારુ તદ્વન્તમ્। સુપાં સુલુગિતિ દ્વિતીયાયા આર્ષો લુક્। રથપદે વા ક્લીબત્વં ધ્યેયમ્। પૃથિવીમેવ પાર્થિવં માનસં ભૂમિરૂપં રથમ્ ॥ 3-177-6 વારિજં શઙ્ખમ્। દેવદત્તં નામતઃ ॥ 3-177-7 દર્શનાય દર્શયિતુમ્ ॥ 3-177-19 નિરધિષ્ઠાને લક્ષ્યાભાવે સતિ ॥ 3-177-20 અધિષ્ઠાનેપિ વા અનાર્તઃ ન પ્રયુઞ્જીત ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 178
॥ શ્રીઃ ॥
3.178. અધ્યાયઃ 178
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અર્જુનસમાગમાનન્તરં યુધિષ્ઠિરેણ ગન્ધમાદનાદવતરણાધ્યવસાયઃ ॥ 1 ॥ લોમશેન પાણ્ડવાન્પ્રતિ જયાશીર્વચનપૂર્વકં સ્વર્ગંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-178-0 (22774)
જનમેજય ઉવાચ। 3-178-0x (2330)
તસ્મિન્કૃતાસ્ત્રે રથિનાં પ્રવીરે।
પ્રત્યાગતે ભવનાદ્વૃત્રહન્તુઃ।
અતઃ પરં કિમકુર્વન્ત પાર્થાઃ
સમેત્ય શૂરેણ ધનંજયેન ॥ 3-178-1 (22775)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-178-2x (2331)
વનેષુ તેષ્વેવ તુ તે નરેન્દ્રાઃ
સહાર્જુનેનેન્દ્રસમેન વીરાઃ।
તસ્મિંશ્ચ શૈલપ્રવરે સુરમ્યે
ધનેશ્વરાક્રીડગતા વિજહ્રુઃ ॥ 3-178-2 (22776)
વેશ્માનિ તાન્યપ્રતિમાનિ પશ્યન્
ક્રીડાશ્ચ નાનાદ્રુમસન્નિબદ્ધાઃ।
ચચાર ધન્વી બહુધા નરેન્દ્રઃ
સોઽસ્ત્રેષુ યત્તઃ સતતં કિરીટી ॥ 3-178-3 (22777)
અવાપ્ય વાસં નરદેવપુત્રાઃ
પ્રસાદજં વૈશ્રવણસ્ય રાજ્ઞઃ।
ન પ્રાણિનાં તે સ્પૃહયન્તિ રાજ-
ઞ્શિવશ્ કાલઃ સ બભૂવ તેષામ્ ॥ 3-178-4 (22778)
સમેત્ય પાર્થેન યથૈકરાત્ર-
મૂષુઃ સમાસ્તત્રતથા ચતસ્રઃ।
પૂર્વાશ્ચ ષટ્ તા દશ પાણ્ડવાનાં
શિવા બભૂવુર્વસતાં વનેષુ ॥ 3-178-5 (22779)
તતોઽબ્રવીદ્વાયુસુતસ્તરસ્વી
જિષ્ણુશ્ચ રાજાનમુપોપવિશ્ય।
યમૌ ચ વીરૌ સુરરાજકલ્પા-
વેકાન્તમાસ્થાય હિતં પ્રિયં ચ ॥ 3-178-6 (22780)
તવ પ્રતિજ્ઞાં કુરુરાજ સત્યાં
ચિકીર્ષમાણાસ્ત્વદનુપ્રિયં ચ।
તતો ન ગચ્છામ વનાન્યપાસ્ય
સુયોધનં સાનુચરં નિહન્તુમ્ ॥ 3-178-7 (22781)
એકાદશં વર્ષમિદં વસામઃ
સુયોધનેનાત્તસુખાઃ સુખાર્હાઃ।
તં વઞ્ચયિત્વાઽધમબુદ્ધિશીલ-
મજ્ઞાતવાસં સુખમાપ્નુયામ ॥ 3-178-8 (22782)
તવાજ્ઞયા પાર્થિવ નિર્વિશઙ્કા
વિહાય માનં વિચરામો વનાનિ।
સમીપવાસેન વિલોભિતાસ્તે
જ્ઞાસ્યન્તિ નાસ્માનપકૃષ્ટદેશાન્ ॥ 3-178-9 (22783)
સંવત્સરં તત્ર વિહૃત્ય ગૂઢં
નરાધમં તં સુખમુદ્ધરેમ।
નિર્યાત્ય વૈરં સફલં સપુષ્પં
તસ્મૈ નરેન્દ્રાધમપૂરુષાય ॥ 3-178-10 (22784)
સુયોધનાયાનુચરૈર્વૃતાય
તતો મહીં પ્રાપ્નુહિ ધર્મરાજ।
સ્વર્ગોપમં દેશમિમં ચરદ્ભિઃ
શક્યો વિહન્તું નરદેવ શોકઃ ॥ 3-178-11 (22785)
કીર્તિસ્તુ તે ભારત પુણ્યગન્ધા
નશ્યેદ્ધિ લોકેષુ ચરાચરેષુ।
તત્પ્રાપ્ય રાજ્યંકુરુપુઙ્ગવાનાં
શક્યં મહત્પ્રાપ્તુમથ ક્રિયાશ્ચ ॥ 3-178-12 (22786)
ઇદં તુ શક્યં સતતં નરેન્દ્ર
પ્રાપ્તું ત્વયા યલ્લભસે કુબેરાત્।
કુરુષ્વ બુદ્ધિં દ્વિષતાં વધાય
કૃતાગસાં ભારત નિગ્રહે ચ ॥ 3-178-13 (22787)
તેજસ્તવોગ્રં ન સહેત રાજન્
સમેત્ય સાક્ષાદપિ વજ્રપાણિઃ।
ન હિ વ્યથાં જાતુ કરિષ્યતસ્તૌ
સમેત્ય દેવૈરપિ ધર્મરાજ ॥ 3-178-14 (22788)
તવાર્થસિદ્ધ્યર્થમપિ પ્રવૃત્તૌ
સુપર્ણકેતુશ્ચ શિનેશ્ચ નપ્તા।
યથૈવ કૃષ્ણોઽપ્રતિમો બલેન
તથૈવ રાજન્સ શિનિપ્રવીરઃ ॥ 3-178-15 (22789)
તવાર્થસિદ્ધ્યર્થમભિપ્રપન્નો
યથૈવ કૃષ્ણઃ સહ યાદવૈસ્તૈઃ।
તથૈવ ચેમૌ નરદેવવર્ય
યમૌ ચ વીરૌ કૃતિનૌ પ્રયોગે ॥ 3-178-16 (22790)
ત્વદર્થયોગપ્રભવપ્રધાનાઃ
શમં કરિષ્યામ પરાન્સમેત્ય ॥ 3-178-17 (22791)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ 3-178-18x (2332)
તતસ્તદાજ્ઞાય મતં મહાત્મા
તેષાં ચ ધર્મસ્ય સુતો વરિષ્ઠઃ।
પ્રદક્ષિણં સ્થાનમુપેત્ય રાજા
પર્યાક્રમદ્વૈશ્રવણસ્ય રાજ્ઞઃ ॥ 3-178-18 (22792)
આમન્ત્ર્ય વેશ્માનિ નદીઃ સરાંસિ
સર્વાણિ રક્ષાંસિ ચ ધર્મરાજઃ।
યથાગતં માર્ગમવેક્ષમાણઃ
પુનર્ગિરિં ચૈવ નિરીક્ષમાણઃ।
[તતો મહાત્મા સ વિશુદ્ધબુદ્ધિઃ
સંપ્રાર્થયામાસ નગેન્દ્રવર્યમ્ ॥] 3-178-19 (22793)
સમાપ્તકર્મા સહિતઃ સુહૃદ્ભિ-
ર્જિત્વા સપત્નાન્પ્રતિલભ્ય રાજ્યમ્।
શૈલેન્દ્ર ભૂયસ્તપસે જિતાત્મા
દ્રષ્ટા તવાસ્મીતિ મતિં ચકાર ॥ 3-178-20 (22794)
વૃતશ્ચ સર્વૈરનુજૈર્દ્વિજૈશ્ચ
તેનૈવ માર્ગેણ પુનર્નિવૃત્તઃ।
ઉવાહ ચૈનાન્ગણશસ્તથૈવ
ઘટોત્કચઃ પર્વતનિર્ઝરેષુ ॥ 3-178-21 (22795)
તાન્પ્રસ્થિતાન્પ્રીતમના મહર્ષિઃ
પિતેવ પુત્રાનનુશિષ્ય સર્વાન્।
સ લોમશો દિવમેવોર્જિતશ્રી-
ર્જગામ તેષાં વિજયં તદોક્ત્વા ॥ 3-178-22 (22796)
તેનાર્ષ્ટિષેણેન તથાનુશિષ્ટા-
સ્તીર્તાનિ રમ્યાણિ તપોવનાનિ।
મહાન્તિ ચાન્યાનિ સરાંસિ પાર્થાઃ
કસંપશ્યમાનાઃ પ્રયયુર્નરાગ્ર્યાઃ ॥ 3-178-23 (22797)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ આજગરપર્વણિ અષ્ટસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 178 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-178-1 વૃત્રહન્તુરિન્દ્રસ્ય ॥ 3-178-2 આક્રીડં ઉદ્યાનમ્ ॥ 3-178-4 વાસં સ્થાનમ્। પ્રાણિનાં ભૂમિસ્તાનામૈશ્વર્યમિતિ શેષઃ ॥ 3-178-5 પૂર્વાશ્ ષટ્ સમાઃ ॥ 3-178-9 અપકૃષ્ટદેશાન્ દૂરસ્થાન્ ન જ્ઞાસ્યન્તિ અપિતુ સમીપસ્થાનેવ ॥ 3-178-10 નિર્યાત્ય પ્રત્યર્પ્ય। અપકારિણેઽપકારં કૃત્વેત્યર્થઃ। ફલં રાજ્યપ્રાપ્તિઃ। પુષ્પં શત્રુવધઃ ॥ 3-178-13 નિગ્રહે ચ બન્ધને વા। ભ્રાતૃત્વાદ્વધેઽપ્રવૃત્તિશ્ચેદિતિ ભાવઃ ॥ 3-178-14 સમેત્ય યુદ્ધં પ્રાપ્ય ॥ 3-178-15 સુપર્ણકેતુઃ કૃષ્ણઃ। શિનેર્નપ્તા સાત્યકિઃ। એતયોર્વીર્યં હિતકારિત્વં ચાહ। તથૈવેતિ। તથૈવ કૃષ્ણોઽપ્રતિમો બલેન તથૈવ ચાહં નરદેવ વર્ય। ઇતિ ઝ. પાઠઃ। તત્ર કૃષ્ણોઽર્જુનઃ। અહં ભીમસેન ઇત્યર્થઃ ॥ 3-178-16 પ્રયોગેઽસ્ત્રપ્રયોગે કૃતિનૌ કુશલૌ ॥ 3-178-17 ત્વદર્થયોગપ્રભવપ્રધાનાઃ તવ અર્થયોગો ધનલાભઃ પ્રભવ ઐશ્વર્યોત્કર્ષસ્તદ્દ્વયં પ્રધાનં તેષાં તે તથા ॥ 3-178-20 ઇતિ પ્રાર્થયામાસેતિ પૂર્વેણ સંબન્ધઃ। મતિં ચકાર। ગમને ઇતિ શેષઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 179
॥ શ્રીઃ ॥
3.179. અધ્યાયઃ 179
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ગન્ધમાદનાદવતીર્ણૈઃ પાણ્ડવૈઃ ક્રમેણ કૈલાસવૃષપર્વસુબાહ્વાદિનિવાસગમનપૂર્વકં પુનર્દ્વૈતદનમેત્ય સરસ્વતીતીરે સુખવિહરણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-179-0 (22798)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-179-0x (2333)
નગોત્તમં પ્રસ્રવણૈરુપેતં
દિશાં ગજૈઃ કિન્નરપક્ષિભિશ્ચ।
સુખં નિવાસં જહતાં હિ તેષાં
ન પ્રીતિરાસીદ્ભરતર્ષભાણામ્ ॥ 3-179-1 (22799)
તતસ્તુ તેષાં પુનરેવ હર્ષઃ
કૈલાસમાલોક્ય મહાન્બભૂવ।
કુબેરકાન્તં ભરતર્ષભાણાં
મહીધરં વારિધરપ્રકાશમ્ ॥ 3-179-2 (22800)
સમુચ્છ્રયાન્પર્વતસંનિરોધાન્
ગોષ્ઠાન્હરીણાં ગિરિગહ્વરાણિ।
બહુપ્રકારાણિ સમીક્ષ્યવીરાઃ
સ્થલાનિ નિમ્નાનિ ચ તત્ર તત્ર ॥ 3-179-3 (22801)
તથૈવ ચાન્યાનિ મહાવનાનિ
મૃગદ્વિજાનેકપસેવિતાનિ।
આલોકયન્તોઽભિયયુઃ પ્રતીતા-
સ્તે ધન્વિનાઃ ખઙ્ગધરા નરાગ્ર્યાઃ ॥ 3-179-4 (22802)
વનાનિ રમ્યાણિ નદીઃ સરાંસિ
ગુહા ગિરીણાં ગિરિગહ્વરાણિ
એતે નિવાસાઃ સતતં બભૂવુ-
ર્નિશામુખં પ્રાપ્ય નરર્ષભાણામ્ ॥ 3-179-5 (22803)
તે દુર્ગવાસં બહુધા નિરુષ્ય
વ્યતીત્ય કૈલાસમચિન્ત્યરૂપમ્।
આસેદુરત્યર્થમનોરમં તે
તમાશ્રમાગ્ર્યં વૃષપર્વણસ્તુ ॥ 3-179-6 (22804)
સમેત્ય રાજ્ઞા વૃષપર્વણા તે
પ્રત્યર્ચિતાસ્તેન ચ વીતમોહાઃ।
શશંસિરે વિસ્તરશઃ પ્રવાસં
શિવં યથાવદ્વૃષપર્વણસ્તે ॥ 3-179-7 (22805)
સુખોષિતાસ્તસ્ય ત એકરાત્રં
પુણ્યાશ્રમે દેવમહર્ષિજુષ્ટે।
અભ્યાયયુસ્તે બદરીં વિશાલાં
સુખેન વીરાઃ પુનરેવ વાસમ્ ॥ 3-179-8 (22806)
ઊષુસ્તતસ્તત્ર મહાનુભાવા
નારાયણસ્થાનગતાઃ સમગ્રાઃ।
કુબેરકાન્તાં નલિનીં વિશોકાઃ
સંપશ્યમાનાઃ સુરસિદ્ધજુષ્ટામ્ ॥ 3-179-9 (22807)
તાં ચાથ દૃષ્ટ્વા નલિનીં વિશોકાઃ
પાણ્ડોઃ સુતાઃ સર્વનરપ્રધાનાઃ।
તે રેમિરે નન્દનવાસમેત્ય
દ્વિજર્ષયો વીતમલા યથૈવ ॥ 3-179-10 (22808)
તતઃ ક્રમેણોપયયુર્નૃવીરા
યથાગતેનૈવ પથા સમગ્રાઃ।
વિહૃત્ય માસં સુખિનો બદર્યાં
કિરાતરાજ્ઞો વિષયં સુબાહોઃ ॥ 3-179-11 (22809)
ચીનાંસ્તુષારાન્દરદાંશ્ચ સર્વાન્
દેશાન્કુલિન્દસ્ય ચ ભૂરિરમ્યાન્।
અતીત્ય દુર્ગં હિમવત્પ્રદેશં
પુરં સુબાહોર્દદૃશુર્નૃવીરાઃ ॥ 3-179-12 (22810)
શ્રુત્વા ચ તાન્પાર્થિવ પુત્રપૌત્રા-
ન્પ્રાપ્તાન્સુબાહુર્વિષયે સમગ્રાન્।
પ્રત્યુદ્યયૌ પ્રીતિયુતઃ સ રાજા
તં ચાભ્યનન્દન્વૃષભાઃ કુરૂણામ્ ॥ 3-179-13 (22811)
સમેત્ય રાજ્ઞા તુ સુબાહુના તે
સુતૈર્વિશોકપ્રમુખૈશ્ચ સર્વે।
સહેનદ્રસેનૈઃ પરિચારકૈશ્ચ
પૌરોગવૈર્યે ચ રમહાનસસ્થાઃ ॥ 3-179-14 (22812)
સુખોપિતાસ્તત્રત એકરાત્રં
સૂતાન્સમાદાય રથાંશ્ચ સર્વાન્।
ઘટોત્કચં સાનુચરં વિસૃજ્ય
તતોઽભ્યયુર્યામુનમદ્રિરાજમ્ ॥ 3-179-15 (22813)
તસ્મિન્ગિરૌ પ્રસ્રવણોપપન્ન-
હિમોત્તરીયારુણપાણ્ડુસાનૌ।
વિશાખયૂપં સમુપેત્ય ચક્રુ-
સ્તદા નિવાસં પુરુષપ્રવીરાઃ ॥ 3-179-16 (22814)
વરાહનાનામૃગપક્ષિજુષ્ટં
મહાવનં ચૈત્રરથપ્રકાશમ્।
શિવેન યાત્વા મૃગયાપ્રધાનાઃ
સંવત્સરં તત્રવને વિજહ્રુઃ ॥ 3-179-17 (22815)
તત્રાસસાદાતિબલં ભુજઙ્ગં
ક્ષુધાર્દિતં મૃત્યુમિવોગ્રરૂપમ્।
વૃકોદરઃ પર્વતકન્દરાયાં
વિષાદમોહવ્યથિતાન્તરાત્મા ॥ 3-179-18 (22816)
દ્વીપોઽભવદ્યત્ર વૃકોદરસ્ય
યુધિષ્ઠિરો ધર્મભૃતાં વરિષ્ઠઃ।
અમોક્ષયદ્યસ્તમનન્તતેજા
ગ્રાહેણ સંવેષ્ટિતસર્વગાત્રમ્ ॥ 3-179-19 (22817)
તે દ્વાદશં વર્ષમથોપયાન્તં
વને વિહુર્તું કુરવઃ પ્રતીતાઃ।
તસ્માદ્વનાચ્ચૈત્રરથપ્રકાશા-
ચ્છ્રિયા જ્વલન્તસ્તપસા ચ યુક્તાઃ ॥ 3-179-20 (22818)
તતશ્ચ યાત્વા મરુધન્વપાર્શ્વં
સદા ધનુર્વેદરતિપ્રધાનાઃ।
સરસ્વતીમેત્ય નિવાસકામાઃ
સરસ્તતો દ્વૈતવનં પ્રતીયુઃ ॥ 3-179-21 (22819)
સમીક્ષ્ તાન્દ્વૈતવને નિવિષ્ટા-
ન્નિવાસિનસ્તત્રતતોઽભિજગ્મુઃ।
તપોદમાચારસમાધિયુક્તા-
સ્તૃણોદપાત્રાવરણાશ્મકુટ્ટાઃ ॥ 3-179-22 (22820)
પ્લક્ષાક્ષરૌહીતકવેતસાશ્ચ
તથા બદર્યઃ ખદિરાઃ શિરીષાઃ।
બિલ્વેઙ્ગુદાઃ પીલુશમીકરીરાઃ
સરસ્વતીતીરરુહા બભૂવુઃ ॥ 3-179-23 (22821)
તાં યક્ષગન્ધર્વમહર્ષિકાન્તા-
માવાસભૂતામિવ દેવતાનામ્।
સરસ્વતીં પ્રીતિયુતાશ્ચરન્તઃ
સુખં વિજહ્રુર્નરદેવપુત્રાઃ ॥ 3-179-24 (22822)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ આજગરપર્વણિ એકોનાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 179 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-179-1 નગોત્તમં ગન્ધમાદનં જહતાં ત્યજતામ્ ॥ 3-179-2 કુબેરસ્ય કાન્તં પ્રિયમ્ ॥ 3-179-3 સમુચ્છ્રયાન્ ઉચ્ચૈસ્ત્વાનિ। સંનિરોધાન્ સંકીર્ણત્વાનિ। ગોષ્ઠાન્ સ્થાનાનિ। હરીણાં સિંહાનામ્ ॥ 3-179-4 અનેકપાઃ દ્વિપાઃ ॥ 3-179-5 ગુહા અલ્પપ્રમાણાદરી। ગહ્વરં મહતી દરી ॥ 3-179-9 નલિનીં સરસીમ્ ॥ 3-179-10 નન્દનમિન્દ્રવનમ્ ॥ 3-179-14 પૌરોગવૈઃ પુરોગામિભિઃ પટગૃહાદિસામગ્રીવાહઃ ॥ 3-179-15 યામુનં યમુનોદ્ગમમ્ ॥ 3-179-16 પુંસિ યથા શ્વેતમુત્તરીયં શ્વેતારુણમુષ્ણીષં ચ તદ્વત્ ગિરૌ પ્રસ્રવણાનિ અરુણપાણ્ડસાનૂનિ ચ ભાન્તીત્યુત્પ્રેક્ષા। વિશાખયૂપં સ્થાનવિશેષઃ ॥ 3-179-17 શિવેન પાર્થાઃ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-179-19 દ્વીપો દ્વીપવદાશ્રયઃ। ગ્રાહેણ સર્વેણ ॥ 3-179-22 તૃણોદપાત્રાવરણાઃ આસનાર્થં તૃણેન પાદ્યાર્થં ઉદકપાત્રેણ ચ આવૃણ્વનતિ તે તથાભૂતાઃ। અશ્મકુટ્ટાઃ વાનપ્રસ્થા દન્તોલૂખલિકા એવ સન્તો જરયા નષ્ટદન્તા અશ્મકુટ્ટા ભવન્તિ ॥ 3-179-23 બભૂવુઃ શોભાવન્ત ઇતિ શેષઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 180
॥ શ્રીઃ ॥
3.180. અધ્યાયઃ 180
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
વને મૃગયાર્થમટતો ભીમસ્ય મહતાઽજગરેણ ગ્રહણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-180-0 (22823)
જનમેજય ઉવાચ। 3-180-0x (2334)
કથં નાગાયુતપ્રાણો ભીમો ભીમપરાક્રમઃ।
ભયમાહારયત્તીવ્રં તસ્માદજગરાન્મુને ॥ 3-180-1 (22824)
પૌલસ્ત્યં ધનદં યુદ્દે ય આહ્વયતિ દર્પિતઃ।
નલિન્યાં કદનં કૃત્વા નિહન્તા યક્ષરક્ષસામ્ ॥ 3-180-2 (22825)
તં સંસસિ ભયાવિષ્ટમાપન્નમરિસૂદનમ્।
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું પરં કૌતૂહલં હિ મે ॥ 3-180-3 (22826)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-180-4x (2335)
બહ્વાશ્ચર્યે વને તેષાં વસતામુગ્રધન્વિનામ્।
પ્રાપ્તાનામાશ્રમં રાજન્રાજર્ષેર્વૃષપર્વણઃ ॥ 3-180-4 (22827)
યદૃચ્છયા ધનુષ્પાણિર્બદ્ધખઙ્ગો વૃકોદરઃ।
દદર્શ તદ્વનં રમ્યં દેવગન્ધર્વસેવિતમ્ ॥ 3-180-5 (22828)
સ દદર્શ શુભાન્દેશાન્ગિરેર્હિમવતસ્તદા।
દેવર્ષિસિદ્ધચરિતાનપ્સરોગણસેવિતાન્ ॥ 3-180-6 (22829)
ચકોરૈરુપચક્રૈશચ્ પક્ષિભિર્જીવજીવકૈઃ।
કોકિલૈર્ભૃઙ્ગરાજૈશ્ચ તત્ર તત્ર નિનાદિતાન્ ॥ 3-180-7 (22830)
નિત્યપુષ્પફલૈર્વૃક્ષૈર્હિમસંસ્પર્શકોમલૈઃ।
ઉપેતાન્બહુલચ્છાયૈર્મનોનયનનન્દનૈઃ ॥ 3-180-8 (22831)
સ સંપશ્યન્ગિરિનદીર્વૈડૂર્યમણિસંનિભૈઃ।
સલિલૈર્હિમસંકાશૈર્હંસકારણ્ડવાયુતૈઃ ॥ 3-180-9 (22832)
વનાનિ દેવદારૂણાં મેઘાનામિવ વાગુરાઃ।
હરિચન્દનમિશ્રાણિ તુઙ્ગકાલીયકાન્યપિ ॥ 3-180-10 (22833)
મૃગયાં પરિધાવન્સ સમેષુ મરુધન્વસુ।
વિધ્યન્મૃગાઞ્શરૈઃ શુદ્ધૈશ્ચચાર સ મહાબલઃ ॥ 3-180-11 (22834)
ભીમસેનસ્તુ વિખ્યાતો મહાન્તં દંષ્ટ્રિણં બલાત્।
નિઘ્નન્નાગશતપ્રાણો વને તસ્મિન્મહાબલઃ ॥ 3-180-12 (22835)
મૃગાણાં સવરાહાણાં મહિષાણાં મહાભુજઃ।
વિનિઘ્નંસ્તત્રતત્રૈવ ભીમો ભીમપરાક્રમઃ ॥ 3-180-13 (22836)
સ માતઙ્ગશતપ્રાણો મનુષ્યશતવારણઃ।
સિંહશાર્દૂલવિક્રાન્તો વને તસ્મિન્મહાબલઃ ॥ 3-180-14 (22837)
વૃક્ષાનુત્પાટયામાસ તરસા વૈ બભઞ્જ ચ।
પૃથિવ્યાશ્ચ પ્રદેશાન્વૈ નાદયંસ્તુ વનાનિ ચ ॥ 3-180-15 (22838)
પર્વતાગ્રાણિ વૈ મૃદ્ગન્નાદયાનશ્ચ વિજ્વરઃ।
પ્રક્ષિપન્પાદપાંશ્ચાપિ નાદેનાપૂરયન્મહીમ્ ॥ 3-180-16 (22839)
વેગેન ન્યપતદ્ભીમો નિર્ભયશ્ચ પુનઃ પુનઃ।
આસ્ફોટયન્ક્ષ્વેડયંશ્ચ તલતાલાંશ્ચ વાદયન્।
ચિરસંબદ્ધદર્પસ્તુ ભીમસેનો વને તદા ॥ 3-180-17 (22840)
ગજેનદ્રાશ્ચ મહાસત્વા મૃગેન્દ્રાશ્ચ મહાબલાઃ।
ભીમસેનસ્ય નાદેન વ્યમુઞ્ચન્ત ગુહા ભયાત્ ॥ 3-180-18 (22841)
ક્વચિત્પ્રધાવંસ્તિષ્ઠંશ્ચ ક્વચિચ્ચોપવિશંસ્તથા।
મૃગપ્રેપ્સુર્મહારૌદ્રે વને ચરતિ નિર્ભયઃ ॥ 3-180-19 (22842)
સ તત્રમનુજવ્યાઘ્રો વને વનચરોપમઃ।
પદ્ભ્યામભિસમાપેદે ભીમસેનો મહાબલઃ ॥ 3-180-20 (22843)
સ પ્રવિષ્ટો મહારણ્યે નાદાન્નદતિ ચાદ્ભુતાન્।
ત્રાસયન્સર્વભૂતાનિ મહાસત્વપરાક્રમઃ ॥ 3-180-21 (22844)
તતો ભીમસ્ય શબ્દેન ભીતાઃ સર્પા ગુહાશયાઃ।
અતિક્રાન્તાસ્તુ વેગેન જગામાનુસૃતઃ શનૈઃ।
તતોઽમરવરપ્રખ્યો ભીમસેનો મહાબલઃ ॥ 3-180-22 (22845)
સ દદર્શ મહાકાયં ભુજઙ્ગં રોમહર્ષણમ્।
ગિરિદુર્ગે સમાપન્નં કાયેનાવૃત્ય કન્દરમ્ ॥ 3-180-23 (22846)
પર્વતાભોગવર્ષ્માણં ભોગૈશ્ચન્દ્રાર્કમણ્ડલૈઃ।
ચિત્રાઙ્ગમઙ્ગજૈશ્ચિત્રૈર્હરિદ્રાસદૃશચ્છવિમ્ ॥ 3-180-24 (22847)
ગુહાકારેણ વક્રેણ ચતુર્દંષ્ટ્રેણ રાજતા।
દીપ્તાક્ષેણાતિતામ્રેણ લિહાનં સૃક્વિણી મુહુઃ ॥ 3-180-25 (22848)
ત્રાસનં સર્વભૂતાનાં કાલાન્તકયમોપમમ્।
નિઃશ્વાસક્ષ્વેડનાદેન ભર્ત્સયન્તમિવ સ્થિતમ્ ॥ 3-180-26 (22849)
સ ભીમં સહસાઽભ્યેત્ય પૃદાકુઃ ક્ષુધિતો ભૃશમ્।
જગ્રાહાજગરો ગ્રાહો ભુજયોરુભયોર્બલાત્ ॥ 3-180-27 (22850)
તેન સંસ્પૃષ્ટગાત્રસ્ય ભીમસેનસ્ય વૈ તદા।
સંજ્ઞા મુમોહ સહસા વરદાનેન તસ્ય હિ ॥ 3-180-28 (22851)
દશનાગસહસ્રાણિ ધારયન્તિ હિ યદ્બલમ્।
ઇદ્રલં ભીમસેનસ્ય ભુજયોરસમં પરૈઃ ॥ 3-180-29 (22852)
સ તેજસ્વી તથા તેન ભુજગેન વશીકૃતઃ।
વિમ્ફુરઞ્શનકૈર્ભીમો ન શશાક વિચેષ્ટિતુમ્ ॥ 3-180-30 (22853)
નાગાયુતસમપ્રાણઃ સિંહસ્કન્ધો મહાભુજઃ।
ગૃહીતો વ્યજહાત્સત્વં વરદાનવિમોહિતઃ ॥ 3-180-31 (22854)
સ હિ પ્રયત્નમકરોત્તીવ્રમાત્મવિમોક્ષણે।
ન ચૈનમશકદ્વીરઃ કથંચિત્પ્રતિબાધિતુમ્ ॥ 3-180-32 (22855)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ આજગરપર્વણિ અશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 180 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-180-10 તુઙ્ગં કાલીયકં ચ કાષ્ઠવિશેષૌ ॥ 3-180-11 મરુધન્વસુ ગિરેર્નિર્જલપ્રદેશેષુ। મરુર્ના ગિરિધન્વનોરિતિ મેદિની ॥ 3-180-24 પર્વતસ્યાભોગઃ વિસ્તીર્ણતા તત્પરિમાણં વર્ષ્મ શરીરં યસ્ય તમ્ ॥ 3-180-27 પૃદાકુઃ સર્પઃ ॥ 3-180-31 સત્વં બુદ્ધિમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 181
॥ શ્રીઃ ॥
3.181. અધ્યાયઃ 181
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અજગરેણ ભીમંપ્રતિ સ્વસ્યાજગરત્વપ્રાપકકારણાભિધાનમ્ ॥ 1 ॥ દુર્નિમિત્તદર્શનાદ્દુર્મનાયમાનેન યુધિષ્ઠિરેણ ભીમમાર્ગાનુસરણએનાજ્જગરગૃહીતભીમસ્ય દર્શનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-181-0 (22856)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-181-0x (2336)
સ ભીમસેનસ્તેજસ્વી તદા સર્પવશં ગતઃ।
ચિન્તયામાસ સર્પસ્ય વીર્યમત્યદ્ભુતં મહત્ ॥ 3-181-1 (22857)
ઉવાચ ચ મહાસર્પં કામયાબ્રૂહિ પન્નગ।
કસ્ત્વં ભો ભુજગશ્રેષ્ઠ કિં મયા ચ કરિષ્યસિ ॥ 3-181-2 (22858)
પાણ્ડવો ભીમસેનોઽહં ધર્મરાજાદનન્તરઃ।
નાગાયુતસમપ્રાણસ્ત્વયા નીતઃ કથં વશમ્ ॥ 3-181-3 (22859)
સિંહાઃ કેસરિણો વ્યાઘ્રા મહિષા વારણાસ્તથા।
સમાગતાશ્ચ બહુશો નિહતાશ્ચ મયા યુધિ ॥ 3-181-4 (22860)
રાક્ષસાશ્ચ પિશાચાશ્ચ પન્નગાશ્ચ મહાબલાઃ।
ભુજવેગમશક્તા મે સોઢું પન્નગસત્તમ ॥ 3-181-5 (22861)
કિંનુ વિદ્યાબલં કિંનુ વરદાનમથો તવ।
ઉદ્યોગમપિ કુર્વાણો વશગોસ્મિ કૃતસ્ત્વયા ॥ 3-181-6 (22862)
અનુત્યો વિક્રમો નૄણામિતિ મે ધીયતે મતિઃ।
યથેદં મે ત્વયા નાગ બલં પ્રતિહતં મહત્ ॥ 3-181-7 (22863)
ઇત્યેવંવાદિનં વીરં ભીમમક્લિષ્ટકારિણમ્।
ભોગેન મહતા ગૃહ્ય સમન્તાત્પર્યવેષ્ટયત્ ॥ 3-181-8 (22864)
નિગૃહ્યૈનં મહાબાહું તતઃ સ ભુજગસ્તદા।
વિમુચ્યાસ્ય ભુજૌ પીનાવિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-181-9 (22865)
દિષ્ટસ્ત્વં ક્ષુધિતસ્યાદ્ય દેવૈર્ભક્ષો મહાભુજ।
દિષ્ટ્યા કાલસ્ય મહતઃ પ્રિયાઃ પ્રાણા હિ દેહિનાં ॥ 3-181-10 (22866)
યથા ત્વિદં મયા પ્રાપ્તં ભુજઙ્ગત્વમરિંદમ।
તદવશ્યં ત્વયા મત્તઃ શ્રોતવ્યં શૃણુ યન્મમ ॥ 3-181-11 (22867)
ઇમામવસ્થાં સંપ્રાપ્તો હ્યહં કોપાન્મહર્ષિણા।
શાપસ્યાન્તં પરિપ્રેપ્સુઃ સર્વસ્ કથયામિ તત્ ॥ 3-181-12 (22868)
નહુષો નામ રાજર્ષિર્વ્યક્તં તે શ્રોત્રમાગતઃ।
તવૈવ પૂર્વઃ પૂર્વેષામાયોર્વંશધરઃ સુતઃ ॥ 3-181-13 (22869)
સોહં શાપાદગસ્ત્યસ્ય બ્રાહ્મણાનવમત્ય ચ।
ઇમામવસ્થામાપન્નઃ પશ્ય દૈવમિદં મમ ॥ 3-181-14 (22870)
ત્વાં ચેદવધ્યમાયાન્તમતીવ પ્રિયદર્શનમ્।
અહમદ્યોપયોક્ષ્યામિ વિધાનં પશ્ય યાદૃશમ્ ॥ 3-181-15 (22871)
ન હિ મે મુચ્યતે કશ્ચિત્કથંચિત્પ્રગ્રહં ગતઃ।
ગચજોવા મહિષો વાઽપિ ષષ્ઠે કાલે નરોત્તમ ॥ 3-181-16 (22872)
નાસિ કેવલસર્પેણ તિર્યગ્યોનિષુ વર્તતા।
ગૃહીતઃ કૌરવશ્રેષ્ઠ વરદાનમિદં મમ ॥ 3-181-17 (22873)
પતતા હિ વિમાનાગ્રાન્મયા શક્રાસનાદ્દ્રુતમ્।
કુરુ શાપાન્તમિત્યુક્તો ભગવાન્મુનિસત્તમઃ ॥ 3-181-18 (22874)
`યસ્ત્વયા વેષ્ટિતો રાજન્મોહમેતિ મહાબલઃ'।
મોક્ષસ્તે ભવિતા રાજન્કસ્માચ્ચિત્કાલપર્યયાત્ ॥ 3-181-19 (22875)
તતોસ્મિ પતિતો ભૂમૌ ન ચ મામજહાત્સ્મૃતિઃ।
સ્માર્તમસ્તિ પુરાણં મે યથૈવાધિગતં તથા ॥ 3-181-20 (22876)
યસ્તુ તે વ્યાહૃતાન્પ્રશ્નાન્પ્રતિબ્રૂયાદ્વિભાગવિત્।
સ ત્વાં મોક્ષયિતા શાપાદિતિ મામબ્રવીદૃષિઃ ॥ 3-181-21 (22877)
ગૃહીતસ્ય ત્વયા રાજન્પ્રાણિનોપિ બલીયસઃ।
સત્વભ્રંશોઽધિકસ્યાપિ સર્વસ્યાશુ ભવિષ્યતિ ॥ 3-181-22 (22878)
ઇતિચાપ્યહમશ્રૌષં વચસ્તેષાં દયાવતામ્।
મયિ સંજાતહાર્દાનામથ તેઽન્તર્હિતા દ્વિજાઃ ॥ 3-181-23 (22879)
સોહં પરમદુષ્કર્મા વસામિ નિરયેઽશુચૌ।
સર્પયોનિમિમાં પ્રાપ્યકાલાકાઙ્ક્ષી મહાદ્યુતે ॥ 3-181-24 (22880)
તમુવાચ મહાબાહુર્ભીમસેનો ભુજઙ્ગમમ્।
ન તે કુપ્યે મહાસર્પ નાત્મને દ્વિજસત્તમ ॥ 3-181-25 (22881)
યસ્માદભાવી ભાવી વા મનુષ્યઃ સુખદુઃખયોઃ।
આગમે યદિ વાઽપાયે ન તત્ર ગ્લપયેન્મનઃ ॥ 3-181-26 (22882)
દૈવં પુરુષકારેણ કો વઞ્ચયિતુમર્હતિ।
દૈવમેવ પરં મન્યે પૌરુષં તુ નિરર્થકમ્ ॥ 3-181-27 (22883)
પશ્ય દૈવોપઘાતાદ્ધિ ભુજવીર્યવ્યપાશ્રયમ્।
ઇમામવસ્થાં સંપ્રાપ્તમનિમિત્તમિહાદ્ય મામ્ ॥ 3-181-28 (22884)
કિંતુ નાદ્યાનુશોચામિ તથાઽઽત્માનં વિનાશિતમ્।
તથા તુ વિપિને ન્યસ્તાન્ભ્રાતૄન્રાજ્યપરિચ્યુતાન્ ॥ 3-181-29 (22885)
હિમવાંશ્ચ સુદુર્ગોઽયં યક્ષરાક્ષસસંકુલઃ।
માં સમુદ્વીક્ષમાણાસ્તે પ્રયતિષ્યન્તિ વિહ્વલાઃ ॥ 3-181-30 (22886)
વિનષ્ટમથ માં શ્રુત્વા ભવિષ્યન્તિ નિરુદ્યમાઃ।
ધર્મશીલા મયા તે હિ બાધ્યન્તે રાજ્યગૃદ્ધિના ॥ 3-181-31 (22887)
અથવા નાર્જુનો ધીમાન્વિષાદમુપયાસ્યતિ।
સર્વાસ્ત્રવિદનાધૃષ્યો દેવગન્ધર્વરાક્ષસૈઃ ॥ 3-181-32 (22888)
સમર્થઃ સ મહાબાહુરેકાઙ્ના સુમહાબલઃ।
દેવરાજમપિ સ્થાનાત્પ્રચ્યાવયિતુમઞ્જસા ॥ 3-181-33 (22889)
કિં પુનર્ધૃતરાષ્ટ્રસ્ પુત્રં દુર્દ્યૂતદેવિનમ્।
વિદ્વિષ્ટં સર્વલોકસ્ય દમ્ભમોહપરાયણમ્ ॥ 3-181-34 (22890)
માતરં ચૈવ શોચામિ કૃપણાં પુત્રગૃદ્ધિનીમ્।
યાઽસ્માકં નિત્યમાશાસ્તે મહત્ત્વમધિકં પરૈઃ ॥ 3-181-35 (22891)
તસ્યાઃ કથં ત્વનાથાયા મદ્વિનાશાદ્ભુજઙ્ગમ્।
સફલાસ્તે ભવિષ્યન્તિ મયિ સર્વે મનોરથાઃ ॥ 3-181-36 (22892)
નકુલઃ સહદેવશ્ચ યમૌ ચ ગુરુવર્તિનૌ।
મદ્વાહુબલસંગુપ્તૌ નિત્યં પુરુષમાનિનૌ ॥ 3-181-37 (22893)
ભવિષ્યતો નિરુત્સાહૌ ભ્રષ્ટવીર્યપરાક્રમૌ।
મદ્વિનાશાત્પરિદ્યૂનાવિતિ મે વર્તતે મતિઃ ॥ 3-181-38 (22894)
એવંવિધં બહુ તદા વિલલાપ વૃકોદરઃ।
ભુજઙ્ગભોગસંરુદ્ધો નાશકચ્ચ વિચેષ્ટિતુમ્ ॥ 3-181-39 (22895)
યુધિષ્ઠિરસ્તુ કૌન્તેયો બભૂવાસ્વસ્તચેતનઃ।
અનિષ્ટદર્શનાન્ઘોરાનુત્પાતાન્પરિચિન્તયન્ ॥ 3-181-40 (22896)
દારુણં હ્યશિવં નાદં શિવા દક્ષિણતઃ સ્થિતા।
દીપ્તાયાં દિશિ વિત્રસ્તા રૌતિ તસ્યાશ્રમસ્ય હ ॥ 3-181-41 (22897)
એકપક્ષાક્ષિચરણા વર્તિકા ઘોરદર્શના।
રક્તં વમન્તી દદૃશે પ્રત્યાદિત્યમભાસુરા ॥ 3-181-42 (22898)
પ્રવવૌ ચાનિલો રૂક્ષશ્ચણ્ડઃ સર્કરકર્ષણઃ।
અપસવ્યાનિ સર્વાણિ મૃગપક્ષિરુતાનિ ચ ॥ 3-181-43 (22899)
પૃષ્ઠતો વાયસઃ કૃષ્ણો યાહિયાહીતિ વાશતિ।
મુહુર્મુહુઃ સ્ફુરતિ ચ દક્ષિણોઽસ્ય ભુજસ્તથા ॥ 3-181-44 (22900)
હૃદયં ચરણશ્ચાપિ વામોઽસ્ય પરિતપ્યતિ।
સવ્યસ્યાક્ષ્ણઓ વિકારશ્ચાપ્યનિષ્ટઃ સમપદ્યત ॥ 3-181-45 (22901)
ધર્મરાજોપિ મેધાવી શઙ્કમાનો મહદ્ભયમ્।
દ્રૌપદીં પરિપપ્રચ્છ ક્વ ભીમ ઇતિ ભારત ॥ 3-181-46 (22902)
શંસ તસ્મૈ પાઞ્ચાલી ચિરયાતં વૃકોદરમ્।
સ પ્રતસ્થે મહાબાહુર્ધૌમ્યેન સહિતો નૃપઃ ॥ 3-181-47 (22903)
દ્રૌપદ્યા રક્ષણં કાર્યમિત્યુવાચ ધનંજયમ્।
નકુલં સહદેવં ચ વ્યાદિદેશ દ્વિજાન્પ્રતિ ॥ 3-181-48 (22904)
સ તસ્ય પદમુન્નીય તસ્માદેવાશ્રમાત્પ્રભુઃ।
મૃગયામાસ કૌન્તેયો ભીમસેનં મહાવને ॥ 3-181-49 (22905)
સ પ્રાચીં દિશમાસ્થાય મહતો ગજયૂથપાન્।
દદર્શ પૃથિવીં ચિહ્નૈર્ભીમસ્ય પરિચિહ્નિતામ્ ॥ 3-181-50 (22906)
તતો મૃગસહસ્રાણિ મૃગેનદ્રાણાં શતાનિ ચ।
પતિતાનિ વને દૃષ્ટ્વા માર્ગં તસ્યાવિશન્નૃપઃ ॥ 3-181-51 (22907)
ધાવતસ્તસ્ય વીરસ્ મૃગાર્થં વાતરંહસઃ।
ઊરુવાતવિનિર્ભગ્નાન્દ્રુમાન્વ્યાવર્જિતાન્પથિઃ ॥ 3-181-52 (22908)
સ ગત્વા તૈસ્તદા ચિહ્નૈર્દદર્શ ગિરિગહ્વરે।
[રૂક્ષમારુતભૂયિષ્ઠે નિષ્પત્રદ્રુમસંકુલે ॥ 3-181-53 (22909)
ઈરિણે નિર્જલે દેશે કણ્ટકિદ્રુમસંકુલે।
અશ્મસ્થાણુક્ષુપાકીર્ણે સુદુર્ગે વિષમોત્કટે।]
ગૃહીતં ભુજગેન્દ્રેણ નિશ્ચેષ્ટમનુજં તદા ॥ 3-181-54 (22910)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ આજાગરપર્વણિ એકાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 181 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-181-2 કામયા ઇચ્છાતઃ ॥ 3-181-8 ભોગેન દેહેન ॥ 3-181-15 ઉપયોક્ષ્યામિ ભક્ષિતુગિચ્છામિ। વિધાનં દૈવમ્ ॥ 3-181-16 ષષ્ઠે કાલેઽષ્ટધાવિભક્તસ્યાહ્નો ભાગે ॥ 3-181-20 સ્માર્તં સ્મૃતિવિષયમ્। પુરાણં ચિરકાલીનમપિ સ્મરામીત્યર્થઃ ॥ 3-181-21 વિભાગવિદાત્માનાત્મવિવેકવિત્ ॥ 3-181-26 કદાચિદભાવી સામર્થ્યહીનઃ કદાચિત્ ભાવી સામર્થ્યવાન્ અવશ્યં ભવતિ ॥ 3-181-31 પરુષોક્તિભિરિતિ સેષઃ ॥ 3-181-42 વર્તિકા પક્ષિવિશેષઃ ॥ 3-181-44 દક્ષિણો ભુજ સ્ફુરતીતિ ભવિષ્યતોઽનિષ્ટપ્રશમનસ્ય લિઙ્ગમ્ ॥ 3-181-45 વિકારઃ સ્ફુરણમ્ ॥ 3-181-50 યૂથપાન્પતિતાન્દદર્શેત્યન્વયઃ ॥ 3-181-54 ઈરિણે ઊષરે। ક્ષુપાઃ હ્રસ્વવૃક્ષાઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 182
॥ શ્રીઃ ॥
3.182. અધ્યાયઃ 182
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરાજગરયોઃ સંવાદઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-182-0 (22911)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-182-0x (2337)
યુધિષ્ઠિરસ્તમાસાદ્ય સર્પભોગેન વેષ્ટિતમ્।
દયિતં ભ્રાતરં ધીમાનિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-182-1 (22912)
કુન્તીમાતઃ કથમિમામાપદં ત્વમવાપ્તવાન્।
કશ્ચાયં પર્વતાભોગપ્રતિમઃ પન્નગોત્તમઃ ॥ 3-182-2 (22913)
સ ધર્મરાજમાલક્ષ્ય ભ્રાતા ભ્રતરમગ્રજમ્।
કથયામાસ તત્સર્વં ગ્રહણાદિવિચેષ્ટિતમ્ ॥ 3-182-3 (22914)
[અયમાર્ય મહાસત્વો ભક્ષાર્થં માં ગૃહીતવાન્।
નહુષો નામ રાજર્ષિઃ પ્રાણવાનિવ સંસ્થિતઃ ॥ 3-182-4 (22915)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-182-5x (2338)
મુચ્યતામયમાયુષ્મન્ભ્રાતા મેઽમિતવિક્રમઃ।
વયમાહારમન્યં તે દાસ્યામઃ ક્ષુન્નિવારણમ્ ॥ 3-182-5 (22916)
સર્પ ઉવાચ। 3-182-6x (2339)
મુચ્યતામયમાયુષ્મન્ભ્રાતા મેઽમિતવિક્રમઃ।
ગમ્યતાં નેહ સ્થાતવ્યં શ્વો ભવાનપિ મે ભવેત્ ॥ 3-182-6 (22917)
વ્રતમેતન્મહાબાહો વિષયં મમ યો બ્રજેત્।
સ મ ભક્ષો ભવેત્તાત ત્વં ચાપિ વિષયે મમ ॥ 3-182-7 (22918)
ચિરેણાદ્ય મયાઽઽહારઃ પ્રાપ્તોઽયમનુજસ્તવ।
નાહમેનં વિમોક્ષ્યામિ ન ચાન્યમભિકાઙ્ક્ષયે ॥] 3-182-8 (22919)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-182-9x (2340)
દેવો વા યદિ વા દૈત્ય ઉરગો વા ભવાન્યદિ।
સત્યં સર્પ વચો બ્રૂહિ પૃચ્છતિ ત્વાં યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-182-9 (22920)
કિમર્થં ચ ત્વયા ગ્રસ્તો ભીમસેનો ભુજંગમ।
કિમાહૃત્યવિદિત્વા વા પ્રીતિસ્તે સ્યાદ્ભુજંગમ।
કિમાહારં પ્રયચ્છામિ કથં મુઞ્ચેદ્ભવાનિમમ્ ॥ 3-182-10 (22921)
સર્પ ઉવાચ। 3-182-11x (2341)
નહુષો નામ રાજાઽહમાસં પૂર્વસ્તવાનઘ।
પ્રથિતઃ પઞ્ચમઃ સોમાદાયોઃ પુત્રો નરાધિપ ॥ 3-182-11 (22922)
ક્રતુભિસ્તપસા ચૈવસ્વાધ્યાયેન દમેન ચ।
ત્રૈલોક્યૈશ્વર્યમવ્યગ્રં પ્રાપ્તોઽહંવિકર્મેણ ચ ॥ 3-182-12 (22923)
તદૈશ્વર્યં સમાસાદ્ય દર્પો મામગમત્તદા।
સહસ્રં હિ દ્વિજાતીનામુવાહ શિવિકાં મમ ॥ 3-182-13 (22924)
ઐશ્વર્યમદમત્તોઽહમવમત્ય તતો દ્વિજાન્।
ઇમામગસ્ત્યેન દશામાનીત ઇતિમે સ્મૃતિઃ ॥ 3-182-14 (22925)
ન તુ મામજહાત્પ્રજ્ઞા યાવદન્વેતિ પાણ્ડવઃ।
તસ્યૈવાનુગ્રહાદ્રાજન્નગસ્ત્યસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 3-182-15 (22926)
ષષ્ઠે કાલે મયાઽઽહારઃ પ્રાપ્તોઽયમનુજસ્તવ।
નાહમેનં વિમોક્ષ્યામિ ન ચાન્યદપિ કામયે ॥ 3-182-16 (22927)
પ્રશ્નાનુચ્ચારિતાનદ્ય વાયહરિષ્યસિ ચેન્મમ।
તથાપશ્ચાદ્વિમોક્ષ્યામિ ભ્રાતરં તે વૃકોદરમ્ ॥ 3-182-17 (22928)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-182-18x (2342)
બ્રૂહિ સર્પ યથાકામં પ્રતિવક્ષ્યામિ તે વચઃ।
અપિ ચચ્છક્નુયાં પ્રીતિમાહર્તું તે ભુજઙ્ગમ્ ॥ 3-182-18 (22929)
વેદ્યંચ બ્રાહ્મણેનેહ તદ્ભવાન્વેત્તિ કેવલમ્।
સર્પરાજ તતઃ શ્રુત્વા પ્રતિવક્ષ્યામિ તે વચઃ ॥ 3-182-19 (22930)
સર્પ ઉવાચ। 3-182-20x (2343)
બ્રાહ્મણઃ કો ભવેદ્રાજન્વેદ્યં કિંચ યુધિષ્ઠિર।
બ્રવીહ્યતિમતિં ત્વાં હિ વાક્યૈરનિમિનોમિ તે ॥ 3-182-20 (22931)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-182-21x (2344)
સત્યં દાનં ક્ષમા શીલમાનૃશંસ્યં તપો ઘૃણા।
દૃશ્યન્તે યત્રનાગેન્દ્રસ બ્રાહ્મણ ઇતિ સ્મૃતઃ ॥ 3-182-21 (22932)
વેદ્યં સર્પ પરં બ્ર્હમ નિર્દુઃખમસુખં ચ યત્।
યત્રગત્વા ન શોચન્તિ ભવતઃ કિં વિવક્ષિતં ॥ 3-182-22 (22933)
સર્પ ઉવાચ। 3-182-23x (2345)
ચાતુર્વર્ણ્યં પ્રમાણં ચ સત્યં ચ બ્રહ્મ ચૈવ હિ।
આનૃશંસ્યમહિંસા ચ ઘૃણા ચૈવ યુધિષ્ઠિર ॥ 3-182-23 (22934)
વેદ્યં યચ્ચાત્ર નિર્દુઃખમસુખં ચ નરાધિપ।
તાભ્યાં હીનં પદં ચાન્યન્ન તદસ્તીતિ લક્ષયે ॥ 3-182-24 (22935)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-182-25x (2346)
શૂદ્રે તુ યદ્ભવેલ્લક્ષ્મ દ્વિજે તચ્ચ ન વિદ્યતે।
ન વૈ શૂદ્રો ભવેચ્છૂદ્રો બ્રાહ્મણો ન ચ બ્રાહ્મણઃ ॥ 3-182-25 (22936)
યત્રૈતલ્લક્ષ્યતે સર્પ વૃત્તં સ બ્રાહ્મણઃ સ્મૃતઃ।
તત્રૈતન્ન વેત્સર્પ તં શૂદ્રમિતિ નિર્દિશેત્ ॥ 3-182-26 (22937)
યત્પુનર્ભવતા પ્રોક્તં ન વેદ્યં વિદ્યતેતિ ચ।
તાભ્યાં હીનમતોઽન્યત્ર પદં નાસ્તીતિ ચેદપિ ॥ 3-182-27 (22938)
એવમેતન્મતં સર્પ તાભ્યાં હીનં તુ વિદ્યતે।
યથા શીતોષ્ણયોર્મધ્યે ભવેન્નોષ્ણં ન શીતતા ॥ 3-182-28 (22939)
એવં વૈ સુખદુઃખાભ્યાં હીનમસ્તિ પદં ક્વચિત્।
એષા મમ મતિઃ સર્પ યથા વા મન્યતે ભવાન્ ॥ 3-182-29 (22940)
સર્પ ઉવાચ। 3-182-30x (2347)
યદિ તે વૃત્તતો રાજન્બ્રાહ્મણઃ પ્રસમીક્ષિતઃ।
વૃથા જાતિસ્તદાયુષ્મન્કૃતિર્યાવન્ન વિદ્યતે ॥ 3-182-30 (22941)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-182-31x (2348)
જાતિરત્રમહાસર્પ મનુષ્યત્વે મહામતે।
સંકરાત્સર્વવર્ણાનાં દુષ્પરીક્ષ્યેતિ મે મતિઃ ॥ 3-182-31 (22942)
સર્વે સર્વાસ્વપત્યાનિ જનયન્તિ યદા નરાઃ।
વાઙ્મૈથુનમથો જન્મ મરણં ચ સમં નૃણામ્ ॥ 3-182-32 (22943)
ઇદમાર્ષં પ્રમાણં ચ યે યજામહ ઇત્યપિ।
તસ્માચ્છીલં પ્રધાનેષ્ટં વિદુર્યે તત્ત્વદર્શિનઃ ॥ 3-182-33 (22944)
પ્રાઙ્ગાભિવર્ધનાત્પુંસો જાતકર્મ વિધીયતે।
`તથોપનયનં પ્રોક્તં દ્વિજાતીનાં યથાક્રમમ્'।
તત્રાસ્ય માતા સાવિત્રી પિતા ત્વાચાર્ય ઉચ્યતે ॥ 3-182-34 (22945)
વૃત્ત્યા શૂદ્રસમો હ્યેષ યાવદ્વેદેન જાયતે।
તસ્મિન્નેવં મતિદ્વૈધે મનુઃ સ્વાયંભુવોઽબ્રવીત્ ॥ 3-182-35 (22946)
કૃતકૃત્યાઃ સર્વવર્ણા યદિ વૃત્તં ન પશ્યતિ।
સંકરસ્ત્વત્ર નાગેન્દ્ર બલવાન્પ્રસમીક્ષિતઃ ॥ 3-182-36 (22947)
યત્રેદાનીં મહાસર્પ સંસ્કૃતં વૃત્તમિષ્યતે।
તં બ્રાહ્મણમહં પૂર્વમુક્તવાન્ભુજગોત્તમ ॥ 3-182-37 (22948)
સર્પ ઉવાચ। 3-182-38x (2349)
શ્રુતં વિદિતવેદ્યસ્ય તવ વાક્યં યુધિષ્ઠિર।
ભક્ષયેયમહં કસ્માદ્ભ્રાતરં તે વૃકોદરમ્ ॥ 3-182-38 (22949)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ આજગરપર્વણિ દ્વ્યશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 182 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-182-4 પ્રાણવાન્વાયુભક્ષઃ સર્પઇવ નતુ સર્પઃ ॥ 3-182-28 તાભ્યાં હીનં ન વિદ્યતે ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-182-29 હીનં નાસ્તિ પદં ક્વચિત્ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-182-33 પ્રધાનં તદિષ્ટં ચેતિ કર્મધારયઃ ॥ 3-182-34 નાભિવર્ધનાન્નાલચ્છેદનાત્ ॥ 3-182-36 યદિ વૃત્તં ન વિદ્યતે ઇતિ ઝ. પાઠઃ। યદિ વૃત્તં ન નશ્તિ ઇતિ ખ. પાઠઃ। યદિ વૃત્તં ન દૂષ્યતે ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 183
॥ શ્રીઃ ॥
3.183. અધ્યાયઃ 183
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સ્વપ્રશ્નસ્યોત્તરદાનતુષ્ટેનાજગરરૂપિણા નહુષેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સ્વસ્યાજગરભાવસંભવહેતુકથનપૂર્વકં ભીમં વિમુચ્ય પુનઃ સ્વર્ગં પ્રતિ ગમનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-183-0 (22950)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-183-0x (2350)
ભવાનેતાદૃશો લોકે વેદવેદાઙ્ગપારગઃ।
બ્રૂહિ કિં કુર્વતઃ કર્મ ભવેદ્ગતિરનુત્તમા ॥ 1 ॥ 3-183-1 (22951)
સર્પ ઉવાચ। 3-183-2x (2351)
પાત્રે દત્ત્વા પ્રિયાણ્યુક્ત્વા સત્યમુક્ત્વા ચ ભારત।
અહિંસાનિરતઃ સ્વર્ગં ગચ્છેદિતિ મતિર્મમ ॥ 3-183-2 (22952)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-183-3x (2352)
દાનાદ્વા સર્પ સત્યાદ્વા કિમતો ગુરુ દૃશ્યતે।
અહિંસાપ્રિયયોશ્ચૈવ ગુરુલાઘવમુચ્યતામ્ ॥ 3-183-3 (22953)
સર્પ ઉવાચ। 3-183-4x (2353)
દાનં ચ સત્યં તત્ત્વં વા અહિંસા પ્રિયમેવ ચ।
એષાં કાર્યગરીયસ્ત્વાદ્દૃશ્યતે ગુરુલાઘવમ્ ॥ 3-183-4 (22954)
ક્વચિદ્દાનપ્રયોગાદ્ધિ સત્યમેવ વિશિષ્યતે।
સત્યવાક્યાચ્ચ રાજેનદ્ર ક્વચિદ્દાનં વિશિષ્યતે ॥ 3-183-5 (22955)
એવમેવ મહેષ્વાસ પ્રિયવાક્યાન્મહીપતે।
અહિંસા દૃશ્યતે ગુર્વી તતશ્ચ પ્રિયમિષ્યતે ॥ 3-183-6 (22956)
એવમેતદ્ભવેદ્રાજન્કાર્યાપેક્ષમનન્તરમ્।
યદભિપ્રેતમન્યત્તે બ્રૂહિ યાવદ્બ્રવીમ્યહમ્ ॥ 3-183-7 (22957)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-183-8x (2354)
કથં સ્વર્ગે ગતિઃ સર્પ કર્મણાં ચ ફલં ધ્રુવમ્।
અશરીરસ્ય દૃશ્યેત પ્રબ્રૂહિ વિષયાંશ્ચ મે ॥ 3-183-8 (22958)
સર્પ ઉવાચ। 3-183-9x (2355)
તિસ્રો વૈ ગતયો રાજન્પરિદૃષ્ટાઃ સ્વકર્મભિઃ।
માનુષં સ્વર્ગવાસશ્ચ તિર્યગ્યોનિશ્ચ તત્રિધા ॥ 3-183-9 (22959)
તત્ર વૈ માનુષાલ્લોકાદ્દાનાદિભિરનાદિભિઃ।
અહિંસાર્થસમાયુક્તૈઃ કારણૈઃ સ્વર્ગમશ્નુતે ॥ 3-183-10 (22960)
વિપરીતૈશ્ચ રાજેન્દ્ર કારણૈર્માનુષો ભવેત્।
તિર્યગ્યોનિસ્તથા તાત વિશેષશ્ચાત્ર વક્ષ્યતે ॥ 3-183-11 (22961)
ક્રામક્રોધસમાયુક્તો હિંસાલોભસમનવિતઃ।
મનુષ્યત્વાત્પરિબ્રષ્ટસ્તિર્યગ્યોનૌ પ્રસૂયતે ॥ 3-183-12 (22962)
તિર્યગ્યોન્યાઃ પૃથગ્ભાવો મનુષ્યાર્થે વિધીયતે।
ગવાદિભ્યસ્તથાઽશ્વેભ્યો દેવત્વમપિ દૃશ્યતે ॥ 3-183-13 (22963)
સોયમેતા ગતીસ્તાત જન્તુશ્ચરતિ કાર્યવાન્।
નિમ્ને મહતિ ચાત્માનમવસ્થાપ્ય ચ વૈ નૃપ ॥ 3-183-14 (22964)
જાતો જાતશ્ચ બલવાન્ભુઙ્ક્તે નામ્નાઽથ દેહવાન્।
ફલાર્થસ્તાત નિષ્પૃક્તઃ પ્રજાલક્ષણભાવનઃ ॥ 3-183-15 (22965)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-183-16x (2356)
શબ્દે સ્પર્શે ચ રૂપે ચ તથૈવ રસગન્ધયોઃ।
તસ્યાધિષ્ઠાનમવ્યગ્રો બ્રૂહિ સર્પ યથાતથમ્ ॥ 3-183-16 (22966)
કિં ન ગૃહ્ણાસિ વિષયાન્યુગપત્ત્વં મહામતે।
એતાવદુચ્યતાં ચોક્તં સર્વં પન્નગસત્તમ ॥ 3-183-17 (22967)
સર્પ ઉવાચ। 3-183-18x (2357)
તદાત્મદ્રવ્યમાયુષ્મન્દેહસંશ્રયણાન્વિતમ્।
કરણાધિષ્ઠિતં ભોગાનુપભુઙ્ક્તે યથાવિથિ ॥ 3-183-18 (22968)
જ્ઞાનં ચૈવાત્ર બુદ્ધિશ્ચ કમશ્ચ ભરતર્ષભ।
તસ્ય ભોગાધિકરણે કરણાનિ નિબોધ મે ॥ 3-183-19 (22969)
મનસા તાત પર્યેતિ ક્રમશો વિષયાનિમાન્।
વિષયાયતનત્વેન ભૂતાત્મા ક્ષેત્રવિષ્ઠિતઃ ॥ 3-183-20 (22970)
તત્રચાપિ નરવ્યાઘ્ર મનો જન્તોર્વિધીયતે।
તસ્માદ્યુગપદત્રાસ્ય ગ્રહણં નોપપદ્યતે ॥ 3-183-21 (22971)
સ આત્મા પુરુષવ્યાઘ્ર ભ્રુવોરન્તરમાશ્રિતઃ।
બુદ્ધિં દ્રવ્યેષુ સૃજતિ વિવિધેષુ પરાવરામ્ ॥ 3-183-22 (22972)
બુદ્ધેરુત્તરકાલં ચ વેદના દૃશ્યતે બુધૈઃ।
એષ વૈ રાજશાર્દૂલ વિધિઃ ક્ષેત્રજ્ઞભાવનઃ ॥ 3-183-23 (22973)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-183-24x (2358)
મનસશ્ચાપિ બુદ્ધેશ્ચ બ્રૂહિ મે લક્ષણં પરમ્।
એતદધ્યાત્મવિદુષાં પરં કાર્યં વિધીયતે ॥ 3-183-24 (22974)
સર્પ ઉવાચ। 3-183-25x (2359)
બુદ્ધિરાત્માનુગાઽતીવ ઉત્પાતેન વિધીયતે।
તદાશ્રિતા હિ સા જ્ઞેયા બુદ્ધિસ્તસ્યૈષિણી ભવેત્ ॥ 3-183-25 (22975)
બુદ્ધિરુત્પદ્યતે કાર્યાન્મનસ્તૂત્પન્નમેવ હિ।
બુદ્ધેર્ગુણવિધાનેન મનસ્તદ્ગુણવદ્ભવેત્ ॥ 3-183-26 (22976)
એતદ્વિશેષણં તાત મનોબુદ્ધ્યોર્મયેરિતમ્।
ત્વમપ્યત્રાભિસંબુદ્ધઃ કથં વા મનય્સે સ્વયમ્ ॥ 3-183-27 (22977)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-183-28x (2360)
અહો બુદ્ધિમતાંશ્રેષ્ઠ શુભા બુદ્ધિરિયં તવ।
વિદિતં વેદિતવ્યં તે કસ્માન્નહુષ પૃચ્છસિ ॥ 3-183-28 (22978)
સર્વજ્ઞં ત્વાં કથં મોહ આવિશત્સ્વર્ગવાસિનમ્।
એવમદ્ભુતકર્માણમિતિ મે સંશયો મહાન્ ॥ 3-183-29 (22979)
સર્પ ઉવાચ। 3-183-30x (2361)
સુપ્રજ્ઞમપિ ચેચ્છૂરમૃદ્ધિર્મોહયતે નરમ્।
વર્તમાનઃ સુખે સર્વો નાવૈતીતિ મતિર્મમ ॥ 3-183-30 (22980)
સોહમૈશ્વર્યમોહેન મદાવિષ્ટો યુધિષ્ઠિર।
પતિતઃ પ્રતિસંબુદ્ધસ્ત્વાં તુ સંબોધયામ્યહમ્ ॥ 3-183-31 (22981)
કૃતંકાર્યં મહારાજ ત્વયા મમ પરંતપ।
ક્ષીણઃ શાપ સુકૃચ્છ્રો મે ત્વયા સંભાષ્ય સાધુના ॥ 3-183-32 (22982)
અહં હિ દિવિ દિવ્યેન વિમાનન ચરન્પુરા।
અભિમાનેન મત્તઃ સન્કંચિન્નાન્યમચિન્તયમ્ ॥ 3-183-33 (22983)
બ્રહ્મર્ષિદેઘગન્ધર્વયક્ષરાક્ષસપન્નગાઃ।
વરં મમ પ્રયચ્છન્તિ સર્વે ત્રૈલોક્યવાસિનઃ ॥ 3-183-34 (22984)
ચક્ષુષા યં પ્રપશ્યામિ પ્રાણિનં પૃથિવીપતે।
તસ્ય તેજો હરામ્યાશુ તદ્ધિ દૃષ્ટેર્બલં મમ ॥ 3-183-35 (22985)
બ્રહ્મર્ષીણાં સરસ્રં હિ ઉવાહ શિબિકાં મમ।
કસ મામપનયો રાજન્ભ્રંશયામાસ વૈ શ્રિયઃ ॥ 3-183-36 (22986)
તત્ર હ્યગસ્ત્યઃ પાદેન વહન્સ્પૃષ્ટો મહામુનિઃ।
અગસ્ત્યેન તતોસ્મ્યુક્તો ધ્વંસ સર્પેતિ વૈરુષા ॥ 3-183-37 (22987)
તતસ્તસ્માદ્વિમાનાગ્ર્યાત્પ્રચ્યુતશ્ચ્યુતલક્ષણઃ।
પ્રપતન્બુબુધેઽઽત્માનં વ્યાલીભૂતમધોમુખમ્ ॥ 3-183-38 (22988)
અયાચં તમહં વિપ્રં શાપસ્યાન્તો ભવેદિતિ।
પ્રમાદાત્સંપ્રમૂઢસ્ય ભગવન્ક્ષન્તુમર્હસિ ॥ 3-183-39 (22989)
તતઃ સ મામુવાચેદં પ્રપતન્તં કૃપાનવિતઃ।
યુધિષ્ઠિરો ધર્મરાજઃ શાપાત્ત્વાં મોક્ષયિષ્યતિ ॥ 3-183-40 (22990)
અભિમાનસ્ય વૈ તસ્ય બલસ્ય ચ નરાધિપ।
ફલે ક્ષીણે મહારાજ ફલં પુણ્યમવાપ્સ્યસિ ॥ 3-183-41 (22991)
તતો મે વિસ્મયો જાતસ્તદ્દૃષ્ટ્વા તપસો બલમ્।
બ્રહ્મ ચ બ્રાહ્મણત્વં ચ યેન ત્વાઽહમચૂચુદમ્ ॥ 3-183-42 (22992)
સત્યં દમસ્તપો યોગમહિંસા જ્ઞાનનિત્યતા।
સાધકાનિ સતાં પુંસાં ન જાતિર્નકુલં નૃપ ॥ 3-183-43 (22993)
અરિષ્ટ કએષ તે ભ્રાતા મુક્તો બીમો મહાભુજ।
સ્વસ્તિ તેઽસ્તુ મહારાજ ગમિષ્યામિ દિવં પુનઃ ॥ 3-183-44 (22994)
`સ ચાયં પુરુષવ્યાઘ્ર કાલઃ પુણ્ય ઉપાગતઃ।
તદસ્માત્કારણાત્પાર્થ કાર્યં તન્મે મહત્કૃતમ્' ॥ 3-183-45 (22995)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-183-46x (2362)
`તતસ્તસ્મિન્મુહૂર્તે તુ વિમાનં કામગામિ વૈ।
અવપાતેન મહતા તત્રાવાપ તદુત્તમમ્' ॥ 3-183-46 (22996)
ઇત્યુક્ત્વાઽઽજગરં દેહં મુક્ત્વા સ નહુષો નૃપઃ।
દિવ્યં વપુઃ સમાસ્થાય ગતસ્ત્રિદિવમેવ હ ॥ 3-183-47 (22997)
યુધિષ્ઠિરોપિ ધર્માત્મા ભ્રાત્રા ભીમેન સંગતઃ।
ધૌમ્યેન સહિતઃ શ્રીમાનાશ્રમં પુનરાગમત્ ॥ 3-183-48 (22998)
તતો દ્વિજેભ્યઃ સર્વેભ્યઃ સમેતેભ્યો યથાતથમ્।
કથયામાસ તત્સર્વં ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-183-49 (22999)
તચ્છ્રુત્વા તે દ્વિજાઃ સર્વે ભ્રાતરશ્ચાસ્ય તે ત્રયઃ।
આસન્સુવ્રીડિતા રાજન્દ્રૌપદી ચ યશસ્વિની ॥ 3-183-50 (23000)
તે તુ સર્વેદ્વિજશ્રેષ્ઠાઃ પાણ્ડવાનાં હિતેપ્સયા।
મૈવમિત્યબ્રુવન્ભીમં ગર્હયન્તોઽસ્ સાહસમ્ ॥ 3-183-51 (23001)
3-183-52 (23002)
પાણ્ડવાસ્તુ ભયાન્પુક્તં પ્રેક્ષ્ય ભીમં મહાબલમ્।
હર્ષમાહારયાંચક્રુર્વિજહ્રુશ્ચ મુદા યુતાઃ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-183-4 ગુરુલાઘવં ગૌરવં લાઘવં ચેત્યર્થઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 184
॥ શ્રીઃ ॥
3.184. અધ્યાયઃ 184
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
વર્ષાશરદ્વર્ણનમ્ ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરાદિભિર્દ્વૈતવનાત્પુનઃ કામ્યકવનપ્રવેશઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-184-0 (23003)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-184-0x (2363)
નિદાઘાન્તકરઃ કાલઃ સર્વભૂતસુખાવહઃ।
તત્રૈવ વસતાં તેષાં પ્રાવૃટ્ સમભિપદ્યત ॥ 3-184-1 (23004)
છાદયન્તો મહાઘોષાઃ સ્વં દિશશ્ચ બલાહકાઃ।
પ્રવવર્ષુર્દિવારાત્રમસિતાઃ સતતં તદા ॥ 3-184-2 (23005)
તપાત્યયનિકેતાશ્ચ શતશોઽથ સહસ્રશઃ।
અપેતાર્કપ્રભાજાલાઃ સવિદ્યુન્મણ્ડપ્રભાઃ ॥ 3-184-3 (23006)
વિરૂઢશષ્પા ધરણી મત્તદંશસરીસૃપા।
બભૂવ પયસા સિક્તા શાન્તધૂમરજોગણા ॥ 3-184-4 (23007)
ન સ્મ પ્રજ્ઞાયતે કિંચિદમ્ભસા સમવસ્તૃતે।
સમં વા વિષમં વાઽપિ નદ્યો વા સ્તાવરાણિ વા ॥ 3-184-5 (23008)
ક્ષુબ્ધતોયા મહાવેગાઃ શ્વસમાના ઇવાશુગાઃ।
સિન્ધવઃ શોભયાંચક્રુઃ કાનનાનિ તપાત્યયે ॥ 3-184-6 (23009)
નદતાં કાનનાન્તેષુ શ્રૂયન્તે વિવિધાઃ સ્વનાઃ।
વૃષ્ટિભિસ્તાડ્યમાનાનાં વરાહમૃગપક્ષિણામ્ ॥ 3-184-7 (23010)
સ્તોકકાઃ શિખિનશ્ચૈવ પુંસ્કોકિલગણૈઃ સહ।
મત્તાઃ પરિપતન્તિ સ્મ દર્દુરશ્ચૈવ દર્પિતાઃ ॥ 3-184-8 (23011)
તદા બહુવિધાકારા પ્રાવૃણ્મેઘાનુનાદિતા।
અભ્યતીતા શિવા તેષાં ચરતાં મરુધન્વસુ ॥ 3-184-9 (23012)
ક્રૌઞ્ચહંસસમાકીર્ણા શરત્પ્રમુદીતાઽભવત્।
રૂઢકક્ષવનપ્રસ્થા પ્રસન્નજલનિમ્નગા ॥ 3-184-10 (23013)
વિમલાકાશનક્ષત્રા શરત્તેષાં શિવાઽભષત્।
મૃગદ્વિજસમાકીર્ણા પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્ ॥ 3-184-11 (23014)
દૃશ્યન્તે શાન્તરજસઃ ક્ષપાજલદશીતલાઃ।
ગ્રહનક્ષત્રસઙ્ઘૈશ્ચ સોમેન ચ વિરાજિતાઃ ॥ 3-184-12 (23015)
કુમુદૈઃ પુણ્ડરીકૈશ્ચ શીતવારિધરાઃ શિવાઃ।
નદીઃ પુષ્કરિણીશ્ચૈવ દદૃશુઃ સમલંકૃતાઃ ॥ 3-184-13 (23016)
તે વૈ મુમુદિરે વીરાઃ પ્રસન્નસલિલાં શિવામ્।
પશ્યન્તો દૃઢધન્વાનઃ પરિપૂર્ણાં સરસ્વતીમ્ ॥ 3-184-15 (23017)
તેષાં પુણ્યતમા રાત્રિઃ પર્વસન્ધૌ સ્મ શારદી।
તત્રૈવ વસતામાસીત્કાર્તિકી જનમેજય ॥ 3-184-16 (23018)
પુણ્યકૃદ્ભિર્મહાસત્વૈસ્તાપસૈઃ સહ પાણ્ડવાઃ।
તત્સર્વં ભરતશ્રેષ્ઠ સમૂહુર્યોગમુત્તમમ્ ॥ 3-184-17 (23019)
તમિસ્રાભ્યુદયે તસ્મિન્ધૌમ્યેન સહ પાણ્ડવાઃ।
સૂતૈઃ પૌરોગવૈઃ સાકં કામ્યકં પ્રયયુર્વનમ્ ॥ 3-184-18 (23020)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ ચતુરશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 184 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-184-2 અસિતાઃ કૃષ્ણવર્ણાઃ ॥ 3-184-3 તપાત્યયે વર્ષાસુ નિકેતા ઇવ મણ્ડપીભૂતા ઇત્યર્થઃ ॥ 3-184-5 સમવસ્તૃતે આચ્છાદિતે। સ્થાવરાણિ ભૂતલાદીનિ ॥ 3-184-6 આશુગાઃ તીવ્રવેગાઃ। સિંધવઃ નદ્યઃ ॥ 3-184-8 સ્તોકકાશ્ચાકાઃ। દુર્દરાઃ મણ્ડૂકાઃ ॥ 3-184-9 મરુધન્વસુ ગિરેઃ શુષ્કસ્થાનેષુ ॥ 3-184-10 રૂઢકક્ષાણિ બહુતૃણાનિ વનાનિ પ્રસ્થશબ્દેદિતાનિ સાનૂનિ ચ યસ્યાં સા તથા ॥ 3-184-16 કાર્તિકી કૃત્તિકાયુક્તા પૌર્ણમાસી ॥ 3-184-17 યોગં યુજ્યતે રથાદાવિતિ વ્યુત્પત્ત્યા વાહનાદિક સમૂહુઃ આરોપિતભારં કૃતવન્તઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 185
॥ શ્રીઃ ॥
3.185. અધ્યાયઃ 185
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવાનાં પુનઃ કામય્કાગમનં શ્રુતવતા કૃષ્ણેન સત્યભામયા સહ તત્રાગમનમ્ ॥ 1 ॥ તથા નારદમાર્કણ્ડેયયોરાગમનં ચ ॥ 2 ॥ માર્કણ્ડેયેન શ્રીકૃષ્ણચોદનયા પુરાણકથાકથનારમ્ભઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-185-0 (23021)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-185-0x (2364)
કામ્યકં પ્રાપ્ય કૌરવ્ય યુધિષ્ઠિરપુરોગમાઃ।
કૃતાતિથ્યા મુનિગણૈર્નિષેદુઃ સહ કૃષ્ણયા ॥ 3-185-1 (23022)
તતસ્તાન્પરિવિશ્વસ્તાન્વસતઃ પાણ્ડુનન્દનાન્।
બ્રાહ્મણા બહવસ્તત્ર સમન્તાત્પર્યવારયન્ ॥ 3-185-2 (23023)
અથાબ્રવીદ્દ્વિજઃ કશ્ચિદર્જુનસ્ય પ્રિયઃ સખા।
સ એષ્યતિ મહાબાહુર્વશી શૌરિરુદારધીઃ ॥ 3-185-3 (23024)
વિદિતા હિ હરેર્યૂયમિહાયાતાઃ કુરૂદ્વહાઃ।
સદા હિ દર્શનાકાઙ્ક્ષી શ્રેયોન્વેષી ચ વો હરિઃ ॥ 3-185-4 (23025)
બહુવત્સરજીવી ચ માર્કણ્ડેયો મહાતપાઃ।
સ્વાધ્યાયતપસા યુક્તઃ ક્ષિપ્રં યુષ્માન્સમેષ્યતિ ॥ 3-185-5 (23026)
તથૈવ બ્રુવતસ્તસ્ય પ્રત્યદૃશ્યત કેશવઃ।
શૈબ્યસુગ્રીવયુક્તેન રથેન રથિનારઃ ॥ 3-185-6 (23027)
મઘવાનિવ પૌલોમ્યા સહિતઃ સત્યભામયા।
ઉપાયાદ્દેવકીપુત્રો દિદૃક્ષુઃ કુરુસત્તમાન્ ॥ 3-185-7 (23028)
અવતીર્ય રથાત્કૃષ્ણો ધર્મરાજં યથાવિધિ।
વવન્દે મુદિતો ધીમાન્ભીમં ચ બલિનાં વરમ્ ॥ 3-185-8 (23029)
પૂજયામાસ ધૌમ્યં ચ યમાભ્યામભિવાદિતઃ।
પરિષ્વજ્યમહાભાગાં દ્રૌપદીં પર્યસાન્ત્વયત્ ॥ 3-185-9 (23030)
સ દૃષ્ટ્વા ફલ્ગુનં વીરં ચિરસ્ય પ્રિયમાગતમ્।
પર્યષ્વજત દાશાર્હઃ પુનઃ પુનરરિંદમઃ ॥ 3-185-10 (23031)
તથૈવ સત્યભામાઽપિ દ્રૌપદીં પરિષસ્વજે।
પાણ્ડવાનાં પ્રિયં ભાર્યાં કૃષ્ણસ્ય મહિષી પ્રિયા ॥ 3-185-11 (23032)
તતસ્તે પાણ્ડવાઃ સર્વેસભાર્યાઃ સપુરોહિતાઃ।
આનર્ચુઃ પુણ્ડરીકાક્ષં પરિવવ્રુશ્ચ સર્વશઃ ॥ 3-185-12 (23033)
કૃષ્ણસ્તુ પાર્થેન સમેત્ય વિદ્વાન્
ધનંજયેનાસુરમર્દનેન।
બભૌ યથા ભૂતપતિર્મહાત્મા
સમેત્ય સાક્ષાદ્ભગવાન્ગુહેન ॥ 3-185-13 (23034)
તતઃ સમસ્તાનિ કિરીટમાલી
વનેષુ વૃત્તાનિ ગદાગ્રજાય।
ઉક્ત્વા યથાવત્પુનરન્વપૃચ્છ-
ત્તસ્મિન્સુભદ્રાં ચ તથાઽભિમન્યુમ્ ॥ 3-185-14 (23035)
ધૌમ્યં ચ કૃષ્ણાં ચ યુધિષ્ઠિરં ચ
યમૌ ચ ભીમં ચ દશાર્હસિંહઃ।
ઉવાચ દિષ્ટ્યા ભવતાં શિવેન
પ્રાપ્તઃ કિરીટી મુદિતઃ કૃતાસ્ત્રઃ ॥ 3-185-15 (23036)
સ પૂજયિત્વા મધુહા યથાવ-
ત્પાર્થાંશ્ચ કૃષ્ણાં ચ પુરોહિતં ચ।
ઉવાચ રાજાનમભિપ્રશંસન્
યુધિષ્ઠિરં તેન સહોપવિશ્ય ॥ 3-185-16 (23037)
ધર્મઃ પરઃ પાણ્ડવ રાજ્યલાભા-
ત્તસ્યાદિમાહુસ્તપ એવ રાજન્।
સત્યાર્જવાભ્યાં ચરતા સ્વધર્મં
જિતસ્ત્વયાઽચં પરશ્ચ લોકઃ ॥ 3-185-17 (23038)
અધીતમગ્રે ચરતા વ્રતાનિ
સમ્યગ્ધનુર્વેદમવાપ્ય કૃત્સ્નમ્।
ક્ષાત્રેણ ધર્મેણ વસૂનિ લબ્ધ્વા
સર્વે હ્યવાપ્તાઃ ક્રતવઃ પુરાણાઃ ॥ 3-185-18 (23039)
ન ગ્રામ્યધર્મેષુ રતિસ્તવાસ્તિ
કામાન્ન કિંચિત્કુરુષે નરેન્દ્ર।
ન ચાર્તલોભાત્પ્રજહાસિ ધર્મં
તસ્માત્પ્રભાવાદસિ ધર્મરાજઃ ॥ 3-185-19 (23040)
દાનં ચ સત્યં ચ તપશ્ચ રાજન્
ક્ષમા ચ શાન્તિશ્ચ દમો ધૃતિશ્ચ।
અવાપ્ય રાષ્ટ્રાણિ વસૂનિ ભોગા-
નેષા પરા પાર્થ સદા રતિસ્તે ॥ 3-185-20 (23041)
હૃતં ચ દેશં કુરુજાઙ્ગલાનાં
કૃષ્ણાં સભાયામશાં ચ પશ્યન્।
અપેતધર્મવ્યવહારવૃત્તં
સહેત તત્પાણ્ડવ કસ્ત્વદન્યઃ ॥ 3-185-21 (23042)
અસંશયં સર્વસમૃદ્ધકામઃ
ક્ષિપ્રં પ્રજાઃ પાલયિતાસિ સમ્યક્।
અદ્યૈવ તન્નિગ્રહણં કુરૂણાં
યદિ પ્રતિજ્ઞા ભવતઃ સમાપ્તા ॥ 3-185-22 (23043)
પ્રોવાચ કૃષ્ણામપિ યાજ્ઞસેનીં
દશાર્હભર્તા સહિતઃ સુહૃદ્ભિઃ।
કદિષ્ટ્યા સમગ્રાઽસિ ધનંજયેન
સમાગતેત્યેવમુવાચ કૃષ્ણઃ ॥ 3-185-23 (23044)
કૃષ્ણે ધનુર્વેદરતિપ્રદાના-
સ્તવાત્મજાસ્તે શિશવઃ શુશીલાઃ।
સદ્ભિઃ સદૈવાચરિતં સમાધિં
ચરન્તિ પુત્રાસ્તવ યાજ્ઞસેનિ ॥ 3-185-24 (23045)
રાજ્યે નિયુક્તૈશ્ચ નિમન્ત્ર્યમાણાઃ
પિત્રા ચ કૃષ્ણે તવ સોદરૈશ્ચ।
ન યજ્ઞસેનસ્ય ન માતુલાનાં
ગૃહેષુ બાલા રતિમાપ્નુવન્તિ ॥ 3-185-25 (23046)
આનર્તમેવાભિમુખાઃ શિવેન
ગત્વાધનુર્વેદરતિપ્રધાનાઃ।
તવાત્મજા વૃષ્ણિપુરં પ્રવિશ્ય
ન દૈવતેભ્યઃ સ્પૃહયન્તિ કૃષ્ણે ॥ 3-185-26 (23047)
યથા ત્વમેવાર્હસિ તેષુ વૃત્તં
પ્રયોક્તુમાર્યા ચ યથૈવ કુન્તી।
તેષ્વપ્રમાદેન તથા કરોતિ
તથૈવ ભૂયશ્ચ તથા સુભદ્રા ॥ 3-185-27 (23048)
યથાઽનિરુદ્ધસ્ય યથાઽભિમન્યો-
ર્યથા સુનીથસ્ય યથૈવ ભાનોઃ।
તથા વિનેતા ચ ગતિશ્ચ કૃષ્ણે
તવાત્મજાનામપિ રૌક્મિણેયઃ ॥ 3-185-28 (23049)
ગદાસિચર્મગ્રહણેષુ શૂરા-
નસ્ત્રેષુ શિક્ષાસુ રથાશ્વયાને।
સમ્યગ્વિનેતા વિનયેદતન્દ્રી-
સ્તાંશ્ચાભિમન્યું ચ સદા કુમારાન્ ॥ 3-185-29 (23050)
સ ચાપિ સમ્યક્પ્રણિધાય શિક્ષાં
શસ્ત્રાણઇ ચૈષાં વિધિવત્પ્રદાય।
તવાત્મજાનાં ચ તથાઽભિમન્યોઃ
પરાક્રમૈસ્તુષ્યતિ રૌક્મિણેયઃ ॥ 3-185-30 (23051)
યથા વિહારં પ્રસમીક્ષમાણાઃ
પ્રયાન્તિ પુત્રાસ્તવ યાજ્ઞસેનિ।
એકૈકમેષામનુયાન્તિ યત્ર
રથાશ્ચ યાનાનિ ચ દન્તિનશ્ચ ॥ 3-185-31 (23052)
અથાબ્રવીદ્ધર્મરાજં તુ કૃષ્ણો
દશાર્હયોધાઃ કુકુરાન્ધકાશ્ચ।
એતે નિદેશં તવ પાલયન્ત-
સ્તિષ્ઠન્તુ યત્રેચ્છસિ તત્ર રાજન્ ॥ 3-185-32 (23053)
આવર્તતાં કાર્મુકવેગવાતા
હલાયુધપ્રગ્રણા મધૂનામ્।
સેના તવાર્થેષુ નરેન્દ્ર યત્તા
સસાદિપત્ત્યશ્વરથા સનાગા ॥ 3-185-33 (23054)
પ્રસ્થાપ્યતાં પાણ્ડવ ધાર્તરાષ્ટ્રઃ
સુયોધનઃ પાપકૃતાં વરિષ્ઠઃ।
સ સાનુબન્ધઃ સસુહદ્ગણશ્ચ
ભૌમસ્ય સૌબાધિપતેશ્ચ માર્ગમ્ ॥ 3-185-34 (23055)
કામં તથા તિષ્ઠ નરેન્દ્ર તસ્મિ-
ન્યથા કૃતસ્તે સમયઃ સભાયામ્।
દાશાર્હયોધૈસ્તુ હતારિયોધં
પ્રતીક્ષતાં નાગપુરં પ્રભગ્નમ્ ॥ 3-185-35 (23056)
વ્યપેતમન્યુર્વ્યપનીતપાપ્મા
વિહૃત્ યત્રેચ્છસિ તત્ર કામમ્।
તતઃ સમૃદ્ધિપ્રભવં વિશોકઃ
પ્રપત્સ્યસે નાગપુરં સરાષ્ટ્રમ્ ॥ 3-185-36 (23057)
તતસ્તદાજ્ઞાય મતં મહાત્મા
યથાવદુક્તં પુરુષોત્તમેન।
પ્રશસ્ય વિપ્રેક્ષ્ય ચ ધર્મરાજઃ
કૃતાઞ્જલિઃ કેશવમિત્યુવાચ ॥ 3-185-37 (23058)
અસંશયં કેશવ પાણ્ડવાનાં
ભવાન્ગતિસ્ત્વચ્છરણા હિ પાર્થાઃ।
કાલોદયે તચ્ચ તતશ્ચ ભૂયઃ
કર્તા ભવાન્કર્મ ન સંશયોસ્તિ ॥ 3-185-38 (23059)
યથાપ્રતિજ્ઞં વિહૃતશ્ચ કાલઃ
સર્વાઃ સમા દ્વાદશ નિર્જનેષુ।
અજ્ઞાતચર્યાં વિધિવત્સમાપ્ય
ભવદ્ગતાઃ કેશવ પાણ્ડવેયાઃ ॥ 3-185-39 (23060)
એષૈવ બુદ્ધિર્જુષતાં સદા ત્વાં
સત્યે સ્થિતાઃ કેશવ પાણ્ડવેયાઃ।
સદાનધર્માઃ સજલાઃ સદારાઃ
સબાન્ધવાસ્ત્વચ્છરણા હિ પાર્થાઃ ॥ 3-185-40 (23061)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-185-41x (2365)
તથા વદતિવાર્ષ્ણેયે ધર્મરાજે ચ ભારત।
અથ પશ્ચાત્તપોવૃદ્ધો બહુવર્ષસહસ્રધૃક્।
પ્રત્યદૃશ્યત ધર્માત્મા માર્કણ્ડેયો મહાતપાઃ ॥ 3-185-41 (23062)
અજરશ્ચામરંશ્ચૈવ રૂપૌદાર્યગુણાન્વિતઃ।
વ્યદૃશ્યત તથા યુક્તો યથા સ્યાત્પઞ્ચવિંશકઃ ॥ 3-185-42 (23063)
તમાગતમૃષિં વૃદ્ધં બહુવર્ષસહસ્રિણમ્।
ઉપાતિષ્ઠન્ત તે સર્વેપાણ્ડવાઃ સહયાદવાઃ ॥ 3-185-43 (23064)
તમર્ચિતં સુવિશ્વસ્તમાસીનમૃષિસત્તમમ્।
બ્રાહ્મણાનાં મતેનાહ પાણ્ડવાનાં ચ કેશવઃ ॥ 3-185-44 (23065)
શુશ્રૂપવઃ પાણ્ડવાસ્તે બ્રાહ્મણાશ્ચ સમાગતાઃ।
દ્રૌપદી સત્યભામા ચ તથાઽહંપરમં વચઃ ॥ 3-185-45 (23066)
પુરાવૃત્તાઃ કથાઃ પુણ્યાઃ સદાચારાન્સનાતનાન્।
રાજ્ઞાંસ્ત્રીણામૃષીણાં ચ માર્કણઅડેય પ્રચક્ષ્વ નઃ ॥ 3-185-46 (23067)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-185-47x (2366)
તેષુ તત્રોપવિષ્ટેષુ દેવર્ષિરપિ નારદઃ।
આજગામ વિશુદ્ધાત્મા પાણ્ડવાનવલોકકઃ ॥ 3-185-47 (23068)
તમપ્યથ મહાત્માનં સર્વે તે પુરુષર્ષભાઃ।
પાદ્યાર્ધ્યાભ્યાં યથાન્યાયમુપતસ્થુર્મનીષિણઃ ॥ 3-185-48 (23069)
નારદસ્ત્વથ દેવર્ષિર્જ્ઞાત્વા તાંસ્તુ કૃતક્ષણાન્।
માર્કણ્ડેયસ્ય વદતસ્તાં કથામન્વમોદત ॥ 3-185-49 (23070)
ઉવાચ ચૈનં કાલજ્ઞં સ્મયન્નિવ સનારદઃ।
બ્રહ્મર્ષે કથ્યતાં યત્તે પાણ્ડવેષુ વિવક્ષિતમ્ ॥ 3-185-50 (23071)
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ માર્કણ્ડેયો મહાતપાઃ।
ક્ષણં કુરુધ્વંવિપુલમાખ્યાતવ્યં ભવિષ્યતિ ॥ 3-185-51 (23072)
એવમુક્તાઃ ક્ષણં ચક્રુઃ પાણ્ડવાઃ સહ તૈર્દ્વિજૈઃ।
મધ્યંદિને યથાદિત્યં પ્રેક્ષન્તસ્તે મહામુનિમ્ ॥ 3-185-52 (23073)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ઼્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ પઞ્ચાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 185 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-185-13 ભૂતમતિઃ રુદ્રઃ। ગુહેન કાર્તિકેયેન ॥ 3-185-19 કોપો ન કશ્ચિત્પરુષો નરેન્દ્રેતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-185-20 એષા દાનાદિરૂપા સદારતિઃ નિત્યંપ્રીતિવિષયઃ ॥ 3-185-21 રાજ્યે નિવિષ્ટઃ કુરુજાંગલાનાં કૃષ્ણાં સભાયાં સભવાનપશ્યદિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-185-26 આનર્તં દ્વારકાદેશમ્ ॥ 3-185-28 વિનેતા શિક્ષયિતા રૌવિમણેયઃ પ્રદ્યુમ્નઃ ॥ 3-185-33 મધૂનાં માથુરાણામ્। હલાયુધઃ પ્રગ્રહણો નિયન્તા યસ્યા સા સેના। યત્તા સન્નદ્ધા ॥ 3-185-34 ભૌમસ્ય નરકાસુરસ્ય સૌભાધિપતેઃ સાત્વસ્ય। સાત્વસ્ય સૌભાધિપતેશ્ચ માર્ગમિતિ ખ. પાઠઃ ॥ 3-185-42 પઞ્ચવિંશકઃ વર્ષૈરિતિ શેષઃ ॥ 3-185-47 અવલોકકઃ અવલોકનાર્થી ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 186
॥ શ્રીઃ ॥
3.186. અધ્યાયઃ 186
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરાદીન્પ્રતિ પ્રાણિનાં સુકૃતદુષ્કૃતફલભોગાદિપ્રકારનિરૂપણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-186-0 (23074)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-186-0x (2367)
તં વિવક્ષન્તમાલક્ષ્યકુરુરાજો મહામુનિમ્।
કથાસંજનનાર્થાય ચોદયામાસ પાણ્ડવઃ ॥ 3-186-1 (23075)
ભવાન્દૈવતદૈત્યાનામૃષીણાં ચ મહાત્મનામ્।
રાજર્ષીણાં ચ સર્વેષાં ચરિતજ્ઞઃ પુરાતનઃ ॥ 3-186-2 (23076)
સેવ્યશ્ચોપાસિતવ્યશ્ મતો નઃ કાઙ્ક્ષિતશ્ચિરમ્।
અયં ચ દેવકીપુત્રઃ પ્રાપ્તોઽસ્માનવલોકકઃ ॥ 3-186-3 (23077)
ભ્રમત્યેવ હિ મે બુદ્ધિર્દૃષ્ટ્વાઽઽત્માનં સુખાચ્ચ્યુતમ્।
ધાર્તરાષ્ટ્રાંશ્ચ રદુર્ત્તાનૃદ્ધ્યતઃ પ્રેક્ષ્ય સર્વશઃ ॥ 3-186-4 (23078)
કર્મણઃ પુરુષઃ કર્તા શુભસ્યાપ્યશુભસ્ય વા।
સ્વફલં તદુપાશ્નાપિ કથં કર્તા સ્વિદીશ્વરઃ ॥ 3-186-5 (23079)
અથવા સુખદુઃખેષુ નૃણાં બ્રહ્મવિદાંવર।
ઇહ વા કૃતમન્વેતિ પરદેહેઽથવા પુનઃ ॥ 3-186-6 (23080)
દેહી ચ દેહં સંત્યજ્ય મૃગ્યમાણઃ શુભાશુભૈઃ।
કથં સંયુજ્યતેપ્રેત્ય ઇહ વા દ્વિજસત્તમ ॥ 3-186-7 (23081)
ઐહલૌકિકમેવૈતદુતાહો પારલૌકિકમ્।
ક્વ વા કર્માણિ તિષ્ઠન્તિ જન્તોઃ પ્રેતસ્ય ભાર્ગવ ॥ 3-186-8 (23082)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-186-9x (2368)
ત્વદ્યુક્તોઽયમનુપ્રશ્નો યથાવદ્વદતાંવર।
વિદિતં વેદિતવ્યં તે સ્થિત્યર્થં ત્વં તુ પૃચ્છસિ ॥ 3-186-9 (23083)
અત્ર તે કથયિષ્યામિ તદિહૈકમનાઃ શૃણુ।
યથેહામુત્ર ચ નર સુખદુઃખમુપાશ્નુતે ॥ 3-186-10 (23084)
નિર્મલાનિ શરીરાણિ વિશુદ્ધાનિ શરીરિણામ્।
સસર્જ ધર઼્મતન્ત્રાણિ પૂર્વોત્પન્નઃ પ્રજાપતિઃ ॥ 3-186-11 (23085)
અમોઘફલસંકલ્પાઃ સુવ્રતાઃ સત્યવાદિનઃ।
બ્રહ્મભૂતા નરાઃ પુણ્યાઃ પુરાણાઃ કુરુસત્તમ ॥ 3-186-12 (23086)
સર્વે દેવૈઃ સમાયાન્તિ સ્વચ્છન્દેન નભસ્તલમ્।
તતશ્ચ પુનરાયાન્તિ સર્વે સ્વચ્છન્દચારિણઃ ॥ 3-186-13 (23087)
સ્વચ્ચન્દમરણાશ્ચાસન્નરાઃ સ્વચ્છન્દજીવિનઃ।
અલ્પબાધા નિરાતઙ્કાઃ સિદ્ધાર્થા નિરુપદ્રવાઃ ॥ 3-186-14 (23088)
દ્રષ્ટારોદેવસઙ્ઘાનામૃષીણાં ચ મહાત્મનામ્।
પ્રત્યક્ષાઃ સર્વધર્માણાં દાન્તા વિગતમત્સરાઃ ॥ 3-186-15 (23089)
આસન્વર્ષસહસ્રાણિ તથા પુત્રસહસ્રિણઃ।
તતઃ કાલાન્તરે તસ્મિન્પૃથિવીતલચારિણઃ ॥ 3-186-16 (23090)
કામક્રોધાભિભૂતાસ્તે માયાવ્યાજોપજીવિનઃ।
લોભમોહાભિભૂતાશ્ચ ત્યક્તા દેવૈસ્તતો નરાઃ ॥ 3-186-17 (23091)
અશુભૈઃ કર્મભિઃ પાપાસ્તિર્યઙ્ગિરયગામિનઃ।
સંસારેષુ વિચિત્રેષુ પચ્યમાનાઃ પુનઃ પુનઃ ॥ 3-186-18 (23092)
મોઘેષ્ટા મોઘસંકલ્પા મોઘજ્ઞાના વિચેતસઃ।
`કાઙ્ક્ષિણઃ સર્વકામાનાં નાસ્તિકા ભિન્નસેતવઃ' ॥ 3-186-19 (23093)
સર્વાભિશઙ્ખિનશ્ચૈવ સંવૃત્તાઃ ક્લેદાયિનઃ।
અશુભૈઃ કર્મભિશ્ચાપિ પ્રાયશઃ પરિચિહ્નિતાઃ ॥ 3-186-20 (23094)
દૌષ્કુલ્યા વ્યાધિબહુલા દુરાત્માનોઽભિતાપિનઃ।
ભવન્ત્યલ્પાયુષઃ પાપા રૌદ્રકર્મફલોદયાઃ।
નાથન્તઃ સર્વકામાનાં નાસ્તિકા ભિન્નચેતસઃ ॥ 3-186-21 (23095)
જન્તોઃ પ્રેતસ્ય કૌન્તેય ગતિઃ સ્વૈરિહ કર્મભિઃ।
પ્રાજ્ઞસ્ય હીનબુદ્ધેશ્ચ કર્મકોશઃ ક્વ તિષ્ઠતિ ॥ 3-186-22 (23096)
ક્વસ્થસ્તત્સમુપાશ્નાતિ સુકૃતં યદિ વેતરત્।
ઇતિ તે દર્શનં યચ્ચ તત્રાપ્યનુનયં શૃણુ ॥ 3-186-23 (23097)
અયમાદિશરીરેણ દેવસૃષ્ટેન માનવઃ।
શુભાનામશુભાનાં ચ કુરુતે સંચયં મહત્ ॥ 3-186-24 (23098)
આયુષોઽન્તે પ્રહાયેદં ક્ષીણપ્રાયં કલેબરમ્।
સંભવત્યેવ યુગપદ્યોનૌ નાસ્ત્યન્તરાઽભવઃ ॥ 3-186-25 (23099)
તત્રાસ્ય સ્વકૃતં કર્મ ચ્છાયેવાનુગતં સદા।
ફલત્યથ સુખાર્હો વા દુઃખાર્હોવાઽથ જાયતે ॥ 3-186-26 (23100)
કૃતાન્તવિધિસંયુક્તઃ સ જન્તુર્લક્ષણૈઃ શુભૈઃ।
અશુભૈર્વા નિરાદાનો લક્ષ્યતે જ્ઞાનદૃષ્ટિભિઃ ॥ 3-186-27 (23101)
એષા તાવદબુદ્ધીનાં ગતિરુક્તા યુધિષ્ઠિર।
અતઃ પરં જ્ઞાનવતાં નિબોધ ગતિમુત્તમામ્ ॥ 3-186-28 (23102)
મનુષ્યાસ્તપ્તતપસઃ સર્વાગમપરાયણાઃ।
સ્થિરવ્રતાઃ સત્યપરા ગુરુશુશ્રૂષણે રતાઃ ॥ 3-186-29 (23103)
સુશીલાઃ શુક્લજાતીયાઃ ક્ષાન્તા દાન્તાઃ સુતેજસઃ।
શુચિયોન્યન્તરગતાઃ પ્રાયશઃ શુભલક્ષણાઃ ॥ 3-186-30 (23104)
જિતેનદ્રિયત્વાદ્વશિનઃ સત્કૃત્યાન્મન્દરાગિણઃ।
અલ્પાબાધપરિત્રાસા ભવન્તિ નિરુપદ્રવાઃ ॥ 3-186-31 (23105)
ચ્યવન્તં જાયમાનં ચ ગર્ભસ્યં ચૈવ સર્વશઃ।
સ્વમાત્માનં પરં ચૈવ બુધ્યન્તે જ્ઞાનચક્ષુષઃ ॥ 3-186-32 (23106)
ઋષયસ્તે મહાત્માનઃ પ્રત્યક્ષાગમબુદ્ધયઃ।
કર્મભૂમિમિમાં પ્રાપ્ય પુનર્યાન્તિ સુરાલયમ્।
`કૃત્વા શુભાનિ કર્માણિ જ્ઞાનેન ભરતર્ષભ' ॥ 3-186-33 (23107)
કિંચિદ્દૈવાદ્ધઠાત્કિંચિત્કિંચિદેવ સ્વકર્મભિઃ।
પ્રાપ્નુવન્તિ નરા રાજન્મા તેઽસ્ત્વન્યાવિચારણા ॥ 3-186-34 (23108)
ઇમામત્રોપમાં ચાપિ નિબોધ વદતાંવર।
મનુષ્યલોકે યચ્છ્રેયઃ પરંમન્યે યુધિષ્ઠિર ॥ 3-186-35 (23109)
ઇહૈવૈકસ્ય નામુત્ર અમુત્રૈકસ્ય નો ઇહ।
ઇહ ચામુત્ર ચૈકસ્ નામુત્રૈકસ્ય નો ઇહ ॥ 3-186-36 (23110)
ધનાનિ યેષાં વિપુલાનિ સન્તિ
નિત્યંરમન્તે સુવિભૂષિતાઙ્ગાઃ।
તેષામયં શત્રુવરઘ્નલોકો
નાસૌ સદા ગ્રામ્યસુખે રતાનામ્ ॥ 3-186-37 (23111)
યે યોગયુક્તાસ્તપસિ પ્રસક્તાઃ
સ્વાધ્યાયશીલા જરયન્તિ દેહાન્।
જિતેન્દ્રિયા ભૂતહિતે નિવિષ્ટા
સ્તેષામસૌ નાયમરિઘ્નલોકઃ ॥ 3-186-38 (23112)
યે ધર્મમેવ પ્રથમં ચરન્તિ
ધર્મેણ લબ્ધ્વા ચ ધનાનિ કાલે।
દારાનવાપ્ય ક્રતુભિર્યજન્તે
તેષામયં ચૈવ પરશ્ચ લોકઃ ॥ 3-186-39 (23113)
યે નૈવ વિદ્યાં ન તપો ન દાનં
ન ચાપિ મૂઢાઃ પ્રજને યતન્તે।
ન ચાપિગચ્છન્તિ શુભાન્યભાગ્યા-
સ્તેષામયં ચૈવ પરશ્ચ નાસ્તિ ॥ 3-186-40 (23114)
સર્વે ભવન્તસ્ત્વતિવીર્યસત્વા
દિવ્યૌજસઃ સંહનનોપપન્નાઃ।
લોકાદમુષ્માદવનિં પ્રપન્નાઃ
સ્વધીતવિદ્યાઃ સુરકાર્યહેતોઃ ॥ 3-186-41 (23115)
કૃત્વૈવ કર્માણઇ મહાન્તિ શૂરા-
સ્તપોદમાચારવિહારશીલાઃ।
દેવાનૃષીન્પ્રેતગતાંસચ્ સર્વા-
ન્સંતર્પયિત્વા વિધિના પરેણ ॥ 3-186-42 (23116)
સ્વર્ગં પરં પુણ્યકૃતાં નિવાસં
ક્રમેણ સંપ્રાપ્સ્યથ કર્મભિઃ સ્વૈઃ।
માભૂદ્વિશઙ્કા તવ કૌરવેન્દ્ર
દૃષ્ટ્વાઽઽત્મનઃ ક્લેશમિમં સુખાર્થમ્ ॥ 3-186-43 (23117)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ ષડશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 186 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-186-4 ઋષ્યતઃ સમૃદ્ધિયુતાન્ ॥ 3-186-9 સ્થિત્યર્થં લોકરક્ષાર્થમ્। વેદિતવ્યં તે સ્મૃત્યર્થમનુપચ્છસીતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-186-17 માયા કૂટકાર્ષાપણાદિઃ વ્યાજં દમ્ભઃ તદેવોપજીવન્તિ નતુ ધર્મમ્। તે માયાવ્યાજોપજીવિનઃ ॥ 3-186-21 નાથન્તઃ પ્રાર્થયમાનાઃ। કામાનાં કામાન્ ॥ 3-186-23 અનુનયં સિદ્ધાન્તમ્ ॥ 3-186-24 શરીરેણ માનવો વિધિસંયુતઃ ઇતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-186-38 જિતેન્દ્રિયાઃ પ્રાણિવધે નિવૃત્તાઃ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-186-40 પ્રજને પુત્રોત્પાદને ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 187
॥ શ્રીઃ ॥
3.187. અધ્યાયઃ 187
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરાદીન્પ્રતિ મૃતસ્ય પુનરુજ્જીવનશક્ત્યાદિરૂપબ્રાહ્મણમાહાત્મ્યકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-187-0 (23118)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-187-0x (2369)
માર્કણ્ડેયં મહાત્માનમૂચુઃ પાણ્ડુસુતાસ્તદા।
માહાત્મ્યં દ્વિજમુખ્યાનાં શ્રોતુમિચ્છામ કથ્યતામ્ ॥ 3-187-1 (23119)
એવમુક્તઃ સ ભગવાન્માર્કણ્ડેયો મહાતપાઃ।
ઉવાચ સુમહાતેજાઃ સર્વશાસ્ત્રવિશારદઃ ॥ 3-187-2 (23120)
હેહયાનાં કુલકરો રાજા પરપુરંજયઃ।
કુમારો રૂપસંપનનો મૃગયાં વ્યચરદ્બલી ॥ 3-187-3 (23121)
ચરમાણસ્તુ સોઽરણ્યે તૃણવીરુત્સમાવૃતે।
કૃષ્ણાજિનોત્તરાસઙ્ગં દદર્શ મુનિમન્તિકે ॥ 3-187-4 (23122)
સ તેન હિંસિતોઽરણ્યે મન્યમાનેન વૈ મૃગમ્।
વ્યથિતઃ કર્મ તત્કૃત્વા શોકોપહતચેતનઃ ॥ 3-187-5 (23123)
જગામ હેહયાનાં વૈ સકાશં પ્રથિતાત્મનામ્।
રાજ્ઞાં રાજીવનેત્રોસૌ કુમારઃ પૃથિવીપતે ॥ 3-187-6 (23124)
તેષાં ચ તદ્યથાવૃત્તં કથયામાસ વૈ તદા।
`સ કુમારો મહીપાલો હેહયાનાં મહીભૃતામ્' ॥ 3-187-7 (23125)
તં ચાપિ હિંસિતં તાત મુનિં મૂલફલાશિનમ્।
શ્રુત્વા દૃષ્ટ્વા ચ તે તત્ર બભૂવુર્દીનમાનસાઃ ॥ 3-187-8 (23126)
કસ્યાયમિતિ તે સર્વે માર્ગમાણાસ્તતસ્તતઃ।
જગ્મુશ્ચારિષ્ટનામ્નોઽથ તાર્ક્ષ્યસ્યાશ્રમમઞ્જસા ॥ 3-187-9 (23127)
તેઽભિવાદ્ય મહાત્માનં તં મુનિં સંશિતવ્રતમ્।
તસ્થુઃ સર્વે સ તુ મુનિસ્તેષાં પૂજામથાહરત્ ॥ 3-187-10 (23128)
તે તમૂચુર્મહાત્માનં ન વયં સક્રિયાં મુને।
ત્વત્તોઽર્હાઃ કર્મદોષેણ બ્રાહ્મણો હિંસિતો હિ નઃ ॥ 3-187-11 (23129)
તાનબ્રવીત્સ વિપ્રર્ષિઃ કથં વો બ્રાહ્મણો હતઃ।
ક્વ ચાસૌ બ્રૂત સહિતાઃ પશ્યધ્વં મે રતપોબલમ્ ॥ 3-187-12 (23130)
તે તુ તત્સર્વમખિલમાખ્યાયાસ્મૈ યથાતથમ્।
નાપશ્યંસ્તમૃષિં તત્ર ગતાસું તે સમાગતાઃ ॥ 3-187-13 (23131)
અન્વેષમાણાઃ સવ્રીડાઃ સુપ્તવદ્ગતમાનસાઃ।
તાનબ્રવીત્તત્રમુનિસ્તાર્ક્ષ્યઃ પરપુરંજયઃ ॥ 3-187-14 (23132)
સ્યાદયં બ્રાહ્મણઃ સોઽથયુષ્માભિર્યો વિનાશિતઃ।
પુત્રો હ્યયં મમ નૃપાસ્તપોબલસમન્વિતઃ ॥ 3-187-15 (23133)
તે ચ દૃષ્ટ્વૈવ તમૃષિં વિસ્મયં પરમં ગતાઃ।
મહદાશ્ચર્યમિતિ વૈ તે બ્રુવાણા મહીપતે ॥ 3-187-16 (23134)
મૃતો હ્યયમિતો દૃષ્ટઃ કથં જીવિતમાપ્તવાન્।
કિમેતત્તપસો વીર્યં યેનાયં જીવિતઃ પુનઃ।
શ્રોતુમિચ્છામહે વિપ્ર યદિ શ્રોતવ્યમિત્યુત ॥ 3-187-17 (23135)
સ તાનુવાચ નાસ્માકં મૃત્યુઃ પ્રભવતે નૃપાઃ।
કારણં ચ પ્રવક્ષ્યામિ હેતુયોગં સમાસતઃ।
`મૃત્યુઃ પ્રભવતે યેન નાસ્માકં નૃપસત્તમાઃ ॥ 3-187-18 (23136)
શુદ્ધાચારાદનલસાઃ સાધ્યોપાસનતત્પરાઃ।
શુદ્ધાન્નાઃ શુદ્ધસદના બ્રહ્મચર્યવ્રતાન્વિતાઃ' ॥ 3-187-19 (23137)
સત્યમેવાભિજાનીમો નાનૃતે કુર્મહે મનઃ।
સ્વધર્મમનુતિષ્ઠામસ્તસ્માન્મૃત્યુભયં ન નઃ ॥ 3-187-20 (23138)
યદ્બ્રાહ્મણાનાં કુશલં તદેષાં કથયામહે।
તેષાં હિ ચરિતં બ્રૂમસ્તસ્માન્મૃત્યુભયં ન નઃ ॥ 3-187-21 (23139)
અતિથીનન્નપાનેન ભૃત્યાનત્યશનેન ચ।
સંભોજ્ય શેષમશ્નીમસ્તસ્માન્મૃત્યુભયં ન નઃ ॥ 3-187-22 (23140)
ક્ષાન્તા દાન્તાઃ ક્ષમાશીલાસ્તીર્થદાનપરાયણાઃ।
પુણ્યદેશનિવાસાચ્ચ તસ્માન્મૃત્યુભયં ન નઃ।
તેજસ્વિદેશવાસાચ્ચ તસ્માન્મૃત્યુભયં ન નઃ ॥ 3-187-23 (23141)
એતદ્વૈ લેશમાત્રં વઃ સમાખ્યાતં વિમત્સરાઃ।
ગચ્છધ્વં સહિતાઃ સર્વે ન પાપાદ્ભયમસ્તિ વઃ ॥ 3-187-24 (23142)
એવમસ્ત્વિતિ તે સર્વે પ્રતિપૂજ્ય મહામુનિમ્।
સ્વદેશમગમન્હૃષ્ટા રાજાનો ભરતર્ષભ ॥ 3-187-25 (23143)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ સપ્તાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 187 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-187-4 ઉત્તરાસઙ્ગઃ પ્રાવરણમ્ ॥ 3-187-9 જગ્મુશ્ચારિષ્ટનેમ્નોઽથ ઇતિ ઝ. પાઠઃ। અરિષ્ટનેમિશબ્દ ઇકારાન્તોઽપ્યત્ર મન્નન્તોઽપિ જ્ઞેયઃ ॥ 3-187-14 તાર્ક્ષ્યઃ તૃક્ષસ્ય કશ્યપસ્યાપત્યમ્ ॥ 3-187-21 નૈષાં દુશ્ચરિતં બ્રૂમઃ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-187-23 તેજસ્વિનાં યોગસિદ્ધાનાં દેશઃ સામીપ્યમ્। તત્સઙ્ગાદિત્યર્થઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 188
॥ શ્રીઃ ॥
3.188. અધ્યાયઃ 188
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરાદીન્પ્રતિ વૈન્યસ્યાશ્વમેધે અત્રિગૌતમવિવાદાનુવાદેન બ્રાહ્મણમાહાત્મ્યકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-188-0 (23144)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-188-0x (2370)
ભૂય એવ તુ માહાત્મ્યં બ્રાહ્મણઆનાં નિબોધ મે।
વૈન્યો નામેહ રાજર્ષિરશ્વમેધાય દીક્ષિતઃ ॥ 3-188-1 (23145)
તમત્રિર્ગન્તુમારેબે વિત્તાર્થમિતિ નઃ શ્રુતમ્।
ભૂયોઽર્થં નાનુરુધ્યત્સ ધર્મવ્યક્તિનિદર્શનાત્ ॥ 3-188-2 (23146)
સ વિચિન્ત્ય મહાતેજા વનમેવાન્વરોચયત્।
ધર્મપત્નીં સમાહૂય પુત્રાંશ્ચેદમુવાચ હ ॥ 3-188-3 (23147)
પ્રાપ્સ્યામઃ ફલમત્યન્તં બહુલં નિરુપદ્રવમ્।
અરણ્યગમનં ક્ષિપ્રં રોચતાં વો ગુણાધિકમ્ ॥ 3-188-4 (23148)
તં ભાર્યા પ્રત્યુવાચાથ ધનમેવાનુરુન્ધતી।
વૈન્યં ગત્વા મહાત્માનમર્થયસ્વ ધનં બહુઃ ॥ 3-188-5 (23149)
સ તે દાસ્યતિ રાજર્ષિર્યજમાનોઽર્થિને ધનમ્।
તત આદાય વિપ્રર્ષે પ્રતિગૃહ્ય ધનં બહુ ॥ 3-188-6 (23150)
ભૃત્યાન્સુતાન્સંવિભજ્ય તતો વ્રજ યથેપ્સિતમ્।
એષ વૈ પરમો ધર્મો ધર્મવિદ્ભિરુદાહૃતઃ ॥ 3-188-7 (23151)
અત્રિરુવાચ। 3-188-8x (2371)
કથિતો મે મહાભાગે ગૌતમેન મહાત્મના।
વૈન્યો ધર્માર્થસંયુક્તઃ સત્યવ્રતસમન્વિતઃ ॥ 3-188-8 (23152)
કિંત્વસ્તિ તત્ર દ્વેષ્ટારો નિવસન્તિ હિ મે દ્વિજાઃ।
યથા મે ગૌતમઃ પ્રાહ તતો ન વ્યવસામ્યહમ્ ॥ 3-188-9 (23153)
તત્ર સ્મ વાચં કલ્યાણીં ધર્મકામાર્થસંહિતામ્।
મયોક્તામન્યથા બ્રૂયુસ્તતસ્તે વૈ નિરર્થિકામ્ ॥ 3-188-10 (23154)
ગમિષ્યામિ મહાપ્રાજ્ઞે રોચતે મે વચસ્તવ।
ગાશ્ચ મે દાસ્યતે વૈન્યઃ પ્રભૂતં ચાર્થસંચયમ્ ॥ 3-188-11 (23155)
એવમુક્ત્વા જગામાશુ વૈન્યયજ્ઞં મહાતપાઃ।
ગત્વા ચ યજ્ઞાયતનમત્રિસ્તુષ્ટાવ તં નૃપમ્ ॥ 3-188-12 (23156)
વાક્યૈર્મઙ્ગલસંયુક્તૈઃ પૂજયાનોઽબ્રવીદ્વચઃ।
રાજન્ધન્યસ્ત્વમીશશ્ચ ભુવિ ત્વં પ્રથમો નૃપઃ।
સ્તુવન્તિ ત્વાં મુનિગણાસ્ત્વદન્યો નાસ્તિ ધર્મવિત્ ॥ 3-188-13 (23157)
તમબ્રવીદૃષિઃ ક્રુદ્ધો વચનં વૈ મહાતપાઃ ॥ 3-188-14 (23158)
ગૌતમ ઉવાચ। 3-188-15x (2372)
મૈવમત્રે પુનર્બ્રૂયા ન તે પ્રજ્ઞા સમાહિતા।
અત્ર નઃ પ્રથમો ધાતા મહેન્દ્રો વૈ પ્રજાપતિઃ ॥ 3-188-15 (23159)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-188-16x (2373)
અથાત્રિરપિ રાજેન્દ્ર ગૌતમં પ્રત્યભાષત।
અયમેવ વિધાતા ચ તથૈવેન્દ્રઃ પ્રજાપતિઃ।
ત્વમેવ મુહ્યસે મોહાન્ન પ્રજ્ઞાનં તવાસ્તિ હ ॥ 3-188-16 (23160)
ગૌતમ ઉવાચ। 3-188-17x (2374)
જાનામિ નાહં મુહ્યામિ ત્વંવિવક્ષુર્વિમુહ્યસે।
સ્તૌષિ ત્વં દર્શનપ્રેપ્સૂ રાજાનં જનસંસદિ ॥ 3-188-17 (23161)
ન વેત્થ પરમં ધર્મં ન ચાસ્ત્યત્ર પ્રયોજનમ્।
બાલસ્ત્વમસિ મૂઢશ્ચ વૃદ્ધઃ કેનાપિ હેતુના ॥ 3-188-18 (23162)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-188-19x (2375)
વિવદન્તૌ તથા તૌ તુ મુનીનાં દ્રશને સ્થિતૌ।
યે તસ્ય યજ્ઞે સંવૃત્તાસ્તેઽપૃચ્છન્ત કથં ત્વિમૌ ॥ 3-188-19 (23163)
પ્રવેશઃ કેન દત્તોઽયમનયોર્વૈન્યસંસદિ।
ઉચ્ચૈઃ સમભિભાષન્તૌ કેન કાર્યેણ ધિષ્ઠિતૌ ॥ 3-188-20 (23164)
તતઃ પરમધર્માત્મા કાશ્યપઃ સર્વધર઼્મવિત્।
વિવાદિનાવનુપ્રાપ્તૌ તાવુભૌ પ્રત્યવેદયત્ ॥ 3-188-21 (23165)
અથાબ્રવીત્સદસ્યાંસ્તુ ગૌતમો મુનિસત્તમાન્।
આવયોર્વ્યાહૃતં પ્રશ્નં શૃણુત દ્વિજસત્તમાઃ।
વૈન્યં વિધાતેત્યાહાત્રિરત્ર નૌ સંશયો મહાન્ ॥ 3-188-22 (23166)
`તતસ્તુ ગૌતમેનોક્તં વાક્યં વૈન્યસ્ય સંસદિ'।
શ્રુત્વૈવ તુ મહાત્માનો મુનયોઽભ્યદ્રવન્દુતમ્ ॥ 3-188-23 (23167)
સનત્કુમારં ધર્મજ્ઞં સંશયચ્છેદનાય વૈ।
`પપ્રચ્છુઃ પ્રણતાઃ સર્વે બ્રહ્માણમિવ સોમપાઃ' ॥ 3-188-24 (23168)
સ ચ તેષાં વચઃ શ્રુત્વા યથાતત્ત્વં મહાતપાઃ।
પ્રત્યુવાચાથ તાનેવં ધર્માર્થસહિતં વચઃ ॥ 3-188-25 (23169)
બ્રહ્મ ક્ષત્રેણ સહિતં ક્ષત્રં ચ બ્રહ્મણા સહ।
સંયુક્તૌ દહતઃ શત્રૂન્વનાનીવાગ્નિમારુતૌ ॥ 3-188-26 (23170)
રાજા વૈ પ્રથિતો ધર્મઃ પ્રજાનાં પતિરેવ ચ।
સ એવ શક્રઃ શુક્રશ્ચ સ ધાતા ચ બૃહસ્પતિઃ ॥ 3-188-27 (23171)
પ્રજાપતિર્વિરાટ્ સમ્રાટ્ ક્ષત્રિયો ભૂપતિર્નૃપઃ।
ય એભિઃ સ્તૂયતે શબ્દૈઃ કસ્તં નાર્ચિતુમર્હતિ ॥ 3-188-28 (23172)
પુરાયોનિર્યુધાજિચ્ચ અભીષ્ટાનચિતો ભવઃ।
સ્વર્ણેતા સહજિદ્બભ્રુરિતિ રાજાઽભિધીયતે।
સત્યયોનિઃ પુરાવિચ્ચ સત્યધર્મપ્રવર્તકઃ ॥ 3-188-29 (23173)
અધર્માદૃષયો ભીતા બલં ક્ષત્રે સમાદધન્।
`તસ્માદ્ધિ બ્રહ્મણા ક્ષત્રં ક્ષત્રેણ બ્રહ્મ ચાવ્યયમ્' ॥ 3-188-30 (23174)
આદિત્યો દિવિ દેવેષુ તમો નુદતિ તેજસા।
તથૈવ નૃપતિર્ભૂમાવધર્માન્નુદતે ભૃશમ્ ॥ 3-188-31 (23175)
તતો રાજ્ઞઃ પ્રધાનત્વં શાસ્ત્રપ્રામાણ્યદર્શનાત્।
ઉત્તરઃ સિદ્ધ્યતે પક્ષો યેન રાજેતિ ભાષિતમ્ ॥ 3-188-32 (23176)
માર્કણ્ડે ઉવાચ। 3-188-33x (2376)
તતઃ સ રાજા સંહૃષ્ટઃ સિદ્ધે પક્ષે મહામનાઃ।
તમત્રિમબ્રવીત્પ્રીતઃ પૂર્વં યેનાભિસંસ્તુતઃ ॥ 3-188-33 (23177)
યસ્માત્પૂર્વં મનુષ્યેષુ જ્યાયાંસં મામિહાબ્રવીઃ।
સર્વદેવૈશ્ચ વિપ્રર્ષે સંમિતં શ્રેષ્ઠમેવ ચ ॥ 3-188-34 (23178)
તસ્માત્તેઽહંપ્રદાસ્યામિ વિવિધં વસુ ભૂરિ ચ।
દાસીસહસ્રં શ્યામાનાં સુવસ્ત્રાણામલકૃતમ્ ॥ 3-188-35 (23179)
દશકોટીર્હિરણ્યસ્ય રુક્મભારાંસ્તથા દશ।
એતદ્દદામિ વિપ્રર્ષે સર્વજ્ઞસ્ત્વં મતો હિ મે ॥ 3-188-36 (23180)
તદત્રિનર્ન્યાયતઃ સર્વં પ્રતિગૃહ્યાભિસત્કૃતઃ।
પ્રત્યુજ્જગામ તેજસ્વી ગૃહાનેવ મહાતપાઃ ॥ 3-188-37 (23181)
પ્રદાય ચ ધનં પ્રીતઃ પુત્રેભ્યઃ પ્રયતાત્મવાન્।
તતઃ સમભિસંધાય વનમેવાન્વપદ્યત ॥ 3-188-38 (23182)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ અષ્ટાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 188 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-188-2 સોઽત્રિરર્થં ભૂયો નાનુરુધ્યત્ અત્યન્તમર્થાર્થાં ન બભૂવ। કુતઃ। કર્મવ્યક્તિર્ધર્મસ્ય ફલદ્વારાઽભિવ્યક્તિઃ। ફલવ્યક્ત્યા હિ ધર્મો નશ્યત્યતસ્તદ્રક્ષણાર્થં નૈચ્છદિત્યર્થઃ ॥ 3-188-3 વનં ગન્તુમિતિ શેષઃ ॥ 3-188-4 નિરુપદ્રવમક્ષયં મોક્ષાખ્યમ્ ॥ 3-188-5 ધર્મમેવાનુતન્વતીતિ ઝ. પાઠઃ। ધર્મં યજ્ઞાદિકં અનુતન્વતી વિસ્તારયન્તી। હેતૌ શતૃપ્રત્યયઃ। ધર્માર્થે ધનમેવાર્જયસ્વેત્યુવાચેત્યર્થઃ ॥ 3-188-8 રાજપ્રતિગ્રહે દોષં જાનન્નત્રિસ્તત્ર વિઘ્નમુપન્યસ્યતિ કથિત ઇત્યાદિના ॥ 3-188-9 વ્યવસામિ ઉદ્યમં કરોમિ ॥ 3-188-11 એવં જાનન્નપિ સ્નેહદોષાત્તત્કર્તું પ્રતિજાનીતે ગમિષ્યામીતિ ॥ 3-188-13 ધન્યો ધનાર્હઃ ઈશ ઈશિતા નિયન્તા। પ્રથમઃ હિરણ્યગર્ભઇવ અગ્રજઃ। નૃપઃ મનુષ્યાણાં રક્ષકઃ ॥ 3-188-15 અત્ર પરલોકમેવ બહુમન્વાનો ગૌતમ આહ મૈવમિતિ ॥ 3-188-16 તત્રેન્દ્રઇવાત્ર રાજૈવ મહેન્દ્ર ઇતિવિત્તાર્થી અત્રિઃ પરપક્ષં દૂષયતિ અથેતિ ॥ 3-188-19 દર્શને દૃષ્ટિપથે ॥ 3-188-21 પ્રત્યષેધયત્ ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-188-22 નૌ આવયોઃ । સંશયઃ વિવાદઃ ॥ 3-188-27 પ્રથિતઃ પ્રથાંગતઃ। ધર્મઃ ધર્મસ્થાપકઃ। શક્રઃ રક્ષિતા। શુક્રઃ નીતિવિત્। ધાતા અતએવ જનકઃ। બૃહસ્પતિઃ હિતોપદેષ્ટા ॥ 3-188-29 અભિયા મુદિત ઇતિ ઝ. પાઠઃ। પુરાયોનિઃ ધર્મપ્રવર્તકત્વેન પ્રથમં કારણમ્। યુઘાજિત્ સંગ્રામે જયકર્તૃત્વેનોપદ્રવનાશકઃ। અભિયાઃ અભિતો યાતિયામિકવદ્રક્ષણાર્થમિત્યભિયાઃ। મુદિતઃ ભવઃ ઈશ્વરઃ। સ્વર્ણેતા સ્વર્ગં પ્રતિ ગમયિતા। સહજિત્ સદ્યોજયશીલઃ। બભ્રુર્વિષ્ણુઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 189
॥ શ્રીઃ ॥
3.189. અધ્યાયઃ 189
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરાદીન્પ્રતિ દાનાગ્નિહોત્રમોક્ષાદિનિરૂપકતાર્ક્ષ્યસરસ્વતીસંવાદાનુવાદઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-189-0 (23183)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-189-0x (2377)
અત્રૈવ ચ સરસ્વત્યા ગીતં પરપુરંજય।
પૃષ્ટયા મુનિના વીર શૃણુ તાર્ક્ષ્યેણ ધીમતા ॥ 3-189-1 (23184)
તાર્ક્ષ્ય ઉવાચ। 3-189-2x (2378)
કિંન શ્રેયઃ પુરુષસ્યેહ ભદ્રે
કથં કુર્વન્ન ચ્યવતે સ્વધર્માત્।
આચક્ષ્વ મે ચારુસર્વાઙ્ગિ સર્વં
ત્વયા શિષ્ટો ન ચ્યવેયં સ્વધર્માત્ ॥ 3-189-2 (23185)
કથં ચાગ્નિં જુહુયાં પૂજયે વા
કસ્મિન્કાલે કેન ધર્મો ન નશ્યેત્।
એતત્સર્વં સુભગે પ્રબ્રવીહિ
યથા લોકાન્વિરજાઃ સંચરેયમ્ ॥ 3-189-3 (23186)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-189-4x (2379)
એવં પૃષ્ટા પ્રીતિયુક્તેન તેન
શુશ્રૂષુણા ચોત્તમબુદ્દિયુક્તમ્।
તાર્ક્ષ્યં વિપ્રં ધર્મયુક્તં હિતં ચ
સરસ્વતી વાક્યમિદં બભાષે ॥ 3-189-4 (23187)
યો બ્રહ્મ જાનાતિ યથોપદેશં
સ્વાધ્યાયનિત્યઃ શુચિરપ્રમત્તઃ।
સ વૈ પુરો દેવલોકસ્ય ગન્તા
સહામરૈઃ પ્રાપ્નુયાત્પ્રીતિયોગમ્ ॥ 3-189-5 (23188)
તત્ર સ્મ રમ્યા વિપુલા વિશોકાઃ
સુપુષ્પિતાઃ પુષ્કરિણ્યઃ સુપુણ્યાઃ।
અકર્દમા મીનવત્યઃ સુતીર્થા
હિરણ્મયૈરાવૃતાઃ પુણ્ડરીકૈઃ ॥ 3-189-6 (23189)
તાસાં તીરેષ્વાસતે પુણ્યભાજો
મહીયમાનાઃ પૃથગપ્સરોભિઃ।
સુપુણ્યગન્ધાભિરલંકૃતાભિ-
ર્હિરણ્યવર્ણાભિરતીવ હૃષ્ટાઃ ॥ 3-189-7 (23190)
પરં લોકં ગોપ્રદાસ્ત્વાપ્નુવન્તિ
દત્ત્વાઽનડ્વાહં સૂર્યલોકં વ્રજન્તિ।
વાસો દત્ત્વા ચાન્દ્રમસં તુ લોકં
દત્ત્વા હિરણ્યમમરત્વમેતિ ॥ 3-189-8 (23191)
ધેનું દત્ત્વા સુપ્રમાં સાધુદોહાં
કલ્યાણવત્સામપલાયિનીં ચ।
યાવન્તિ રોમાણિ ભવન્તિ તસ્યા-
સ્તાવદ્વર્ષાણ્યાસતે દેવલોકે ॥ 3-189-9 (23192)
અનડ્વાહં સુવ્રતં યો દદાતિ
હલસ્ય વોઢારમનન્તવીર્યમ્।
ધુરંધરં બલવન્તં યુવાનં
પ્રાપ્નોતિ લોકાન્દશધેનુદસ્ય ॥ 3-189-10 (23193)
દદાતિ યો વૈ કપિલાં સચૈલાં
કાંસ્યોપદોહાં દ્રવિણૈરુત્તરીયૈઃ।
તૈસ્તૈર્ગુણૈઃ કામદુહાઽથ ભૂત્વા
નરં પ્રદાતારમુપૈતિ નાકૈઃ ॥ 3-189-11 (23194)
યાવન્તિ રોમાણિ ભવન્તિ ધેન્વા-
સ્તાવત્ફલં લભતે ગોપ્રદાને।
પુત્રાંસચ્ પૌત્રાંશ્ચ કુલં ચ સર્વ-
માસપ્તમં તારયતે પરત્ર ॥ 3-189-12 (23195)
સદક્ષિણાં કાઞ્ચનચારુશૃઙ્ગીં
કાંસ્યોપદોહાં દ્રવિણૈરુત્તરીયૈઃ।
ધેનું તિલાનાં દદતો દ્વિજાય
લોકા વસૂનાં સુલભા ભવન્તિ ॥ 3-189-13 (23196)
સ્વકર્મભિર્દાનવસંનિરુદ્ધે
તીવ્રાન્ધકારે નરકે પતન્તમ્।
મહાર્ણવે નૌરિવ વાતયુક્તા
દાનં ગવાં તારયતે પરત્ર ॥ 3-189-14 (23197)
યો બ્રાહ્મદેયાં તુ દદાતિ કન્યાં
ભૂમિપ્રદાનં ચ કરોતિ વિપ્રે।
દદાતિ દાનં વિધિના ચ યશ્ચ
સ લોકમાપ્નોતિ પુરંદરસ્ય ॥ 3-189-15 (23198)
યઃ સપ્તવર્ષાણિ જુહોતિ તાર્ક્ષ્ય
હવ્યં ત્વગ્નૌ નિયતઃ સાધુશીલઃ।
સપ્તાવરાન્સપ્તપૂર્વાન્પુનાતિ
પિતામહાનાત્મના કર્મભિઃ સ્વૈઃ ॥ 3-189-16 (23199)
તાર્ક્ષ્ય ઉવાચ। 3-189-16x (2380)
કિમગ્નિહોત્રસ્ય વ્રતં પુરાણ-
માચક્ષ્વ મે પૃચ્તશ્ચારુરૂપે।
ત્વયાઽનુશિષ્ટોઽહમિહાદ્ય વિદ્યાં
યદગ્નિહોત્રસ્ય વ્રતં પુરાણમ્ ॥ 3-189-17 (23200)
સરસ્વત્યુવાચ। 3-189-18x (2381)
ન ચાશુચિર્નાપ્યનિર્ણિક્તપાણિ-
ર્નાબ્રહ્મવિજ્જુહુયાન્નાવિપશ્ચિત્।
બુભુત્સવઃ શુચિકામા હિ દેવા
નાશ્રદ્દધાનાદ્ધિ હવિર્જુષન્તિ ॥ 3-189-18 (23201)
નાશ્રોત્રિયં દેવહવ્યે નિયુઞ્જ્યા-
ન્મોઘં પુરા સિઞ્ચતિ તાદૃશો હિ।
અપૂર્ણમશ્રોત્રિયમાહ તાર્ક્ષ્ય
ન વૈ તાદૃગ્જુહુયાદગ્નિહોત્રમ્ ॥ 3-189-19 (23202)
રયે વૈ કૃશાનું જુહ્વતિ શ્રદ્દધાનાઃ
સત્યવ્રતા હુતશિષ્ટાશિનશ્ચ।
ગવાં લોકં પ્રાપ્યતે પુણ્યગન્ધં
પશ્યન્તિ દેવં પરમં ચાપિ સત્યમ્ ॥ 3-189-20 (23203)
તાર્ક્ષ્ય ઉવાચ। 3-189-21x (2382)
ક્ષેત્રજ્ઞભૂતાં પરલોકભાવે
કર્મોદયે બુદ્દિમભિપ્રવિષ્ટામ્।
પ્રજ્ઞાં ચ દેવીં સુભગે વિમૃશ્ય
પૃચ્છામિ ત્વાં કા હ્યસિ ચારુરૂપે ॥ 3-189-21 (23204)
સરસ્વત્યુવાચ। 3-189-22x (2383)
અગ્નિહોત્રાદહમભ્યાગતાઽસ્મિ
વિપ્રર્ષભાણાં સંશયચ્છેદનાય।
ત્વત્સંયોગાદહમેતદબ્રુવં
ભાવે સ્થિતા તથ્યમર્થં યથાવત્ ॥ 3-189-22 (23205)
તાર્ક્ષ્ય ઉવાચ। 3-189-23x (2384)
ન હિ ત્વયા સદૃશી કાચિદસ્તિ
વિભ્રાજસે હ્યતિમાત્રં યથા શ્રીઃ।
રૂપં ચ તે દિવ્યમનન્તકાન્તિ
પ્રજ્ઞાં ચ દેવીં સુભગે બિભર્ષિ ॥ 3-189-23 (23206)
સરસ્વત્યુવાચ। 3-189-24x (2385)
શ્રેષ્ઠાનિ યાનિ દ્વિપદાંવરિષ્ઠ
યજ્ઞેષુ વિદ્વન્નુપપાદયન્તિ।
તૈરેવ ચાહં સંપ્રવૃદ્ધા ભવામિ
ચાપ્યાયિતા રૂપવતી ચ વિપ્ર ॥ 3-189-24 (23207)
યચ્ચાપિ પાત્રમુપયુજ્યતે હ
વાનસ્પત્યમાયસં પાર્થિવં વા।
દિવ્યેન રૂપેણ પ્રજ્ઞયા ચ
તેનૈવ સિદ્ધિરિતિ વિદ્ધિ વિદ્વન્ ॥ 3-189-25 (23208)
તાર્ક્ષ્ય ઉવાચ। 3-189-26x (2386)
ઇદં શ્રેયઃ પરમં મન્યમાના
વ્યાયચ્છન્તે મુનયઃ સંપ્રતીતાઃ।
આચક્ષ્વ મે તં પરમં વિશોકં
મોક્ષં પરં યં પ્રવિશન્તિ ધીરાઃ।
સાઙ્ખ્યા યોગાઃ પરમં યં વિદન્તિ
પરં પુરાણં તમહં ન વેદ્મિ ॥ 3-189-26 (23209)
સરસ્વત્યુવાચ। 3-189-27x (2387)
તં વૈ પરં વેદવિદઃ પ્રપન્નાઃ
પરં પરેભ્યઃ પ્રથિતં પુરાણમ્।
સ્વાધ્યાયદાનવ્રતપુણ્યયોગૈ-
સ્તપોધના વીતશોકા વિમુક્તાઃ ॥ 3-189-27 (23210)
તસ્યાથ મધ્યે વેતસઃ પુણ્યગન્ધઃ
સહસ્રશાખો વિપુલો વિભાતિ।
તસ્ય મૂલાત્સરિતઃ પ્રસ્રવન્તિ
મધૂદકપ્રસ્રવણાઃ સુપુણ્યાઃ ॥ 3-189-28 (23211)
શાખાંશાખાં મહાનદ્યઃ સંયાન્તિ સિકતાશયાઃ।
ધાનાપૂપા માંસશાકાઃ સદાપાયસકર્દમાઃ ॥ 3-189-29 (23212)
યસ્મિન્નગ્નિમુખા દેવાઃ સેન્દ્રાઃ સહમરુદ્ગણાઃ।
ઈજિરે ક્રતુભિઃ શ્રેષ્ઠૈસ્તત્પદં પરમં મુને ॥ 3-189-30 (23213)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ એકોનનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 189 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-189-8 અનડ્વાહં વૃષભમ્ ॥ 3-189-11 ઉત્તરીયૈઃ પશ્ચાદ્ભવૈર્દક્ષિણાદિભિર્દ્રવ્યૈઃ સહિતામ્ ॥ 3-189-15 બ્રાહ્મદેયાં ગૃહ્યોક્તેન વિધિના દેયામ્ ॥ 3-189-19 આહ વેદ ઇતિ શેષઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 190
॥ શ્રીઃ ॥
3.190. અધ્યાયઃ 190
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરાદીન્પ્રતિ મત્સ્યરૂપિણો હરેર્વૈવસ્વતમનોશ્ચ ચરિતપ્રતિપાદકમસ્યોપાખ્યાનકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-190-0 (23214)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-190-0x (2388)
તતઃ સ પાણ્ડવો ભૂયો માર્કણ્ડેયમુવાચ હ।
કથયસ્વતિ ચરિતં મનોર્વૈવસ્વતસ્ય ચ ॥ 3-190-1 (23215)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-190-2x (2389)
વિવસ્વતઃ સુતો રાજન્મહર્ષિઃ સુપ્રતાપવાન્।
બભૂવ નરશાર્દૂલ પ્રજાપતિસમદ્યુતિઃ ॥ 3-190-2 (23216)
ઓજસાતેજસા લક્ષ્મ્યા તપસા ચ વિશેષતઃ।
અતિચક્રામ પિતરં મનુઃ સ્વંચ પિતામહમ્ ॥ 3-190-3 (23217)
ઊર્ધ્વબાહુર્વિશાલાયાં બદર્યાં સ નરાધિપઃ।
એકપાદસ્થિતસ્તીવ્રં ચકાર સુમહત્તપઃ ॥ 3-190-4 (23218)
અવાકૂશિરાસ્તથા ચાપિ નેત્રૈરનિમિષૈર્દૃઢમ્।
સોઽતપ્યત તપો ઘોરં વર્ષાણામયુતં તદા ॥ 3-190-5 (23219)
તં કદાચિત્તપસ્યન્તમાર્દ્રચીરજટાધરમ્।
ચીરિણીતીરમાગમ્ય મત્સ્યો વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-190-6 (23220)
ભગવન્ક્ષુદ્રમત્સ્યેસ્મિ બલવદ્ભ્યો ભયંમમ।
મત્સ્યેભ્યો હિ તતો માં ત્વં ત્રાતુમર્હસિ સુવ્રત ॥ 3-190-7 (23221)
દુર્બલં બલવન્તો હિ મત્સ્યા મત્સ્યં વિશેષતઃ।
ભક્ષયન્તિ સદા વૃત્તિર્વિહિતા નઃ સનાતની ॥ 3-190-8 (23222)
તસ્માદ્ભયૌઘાન્મહતો મજ્જન્તં માં વિશેષતઃ।
ત્રાતુમર્હસિ કર્તાસ્મિ કૃતેપ્રતિકૃતં તવ ॥ 3-190-9 (23223)
સ મત્સ્યવચનં શ્રુત્વા કૃપયાઽભિપરિપ્લુતઃ।
મનુર્વૈવસ્વતોઽગૃહ્ણાત્તં મત્સ્યં પાણિના સ્વયમ્ ॥ 3-190-10 (23224)
ઉદકાન્તમુપાનીય મત્સ્યં વૈવસ્વતો મનુઃ।
અલિઞ્જરે પ્રાક્ષિપત્તં ચન્દ્રાંશુસદૃશપ્રભમ્ ॥ 3-190-11 (23225)
સ તત્ર વવૃધે રાજન્મત્સ્યઃ પરમસત્કૃતઃ।
પુત્રવત્સ્વીકરોત્તસ્મૈ મનુર્ભાવં વિશેષતઃ ॥ 3-190-12 (23226)
અથ કાલેન મહતા સ મત્સ્યઃ સુમહાનભૂત્।
અલિઞ્જરજલે ચૈવ નાસૌ સમભવત્કિલ ॥ 3-190-13 (23227)
અથ મત્સ્યો મનું દૃષ્ટ્વા પુનરેવાભ્યભાષત।
ભગવન્સાધુ મેઽદ્યાન્યત્સ્થાનં સંપ્રતિપાદય ॥ 3-190-14 (23228)
ઉદ્ધૃત્યાલિઞ્જરાત્તસ્માત્તતઃ સ ભગવાન્મનુઃ।
તં મત્સ્યમનયદ્વાપીં મહતીં સ મનુસ્તદા ॥ 3-190-15 (23229)
તત્રતં પ્રાક્ષિપચ્ચાપિ મનુઃ પરપુરંજય।
અથાવર્ધત મત્સ્યઃ સ પુનર્વર્ષગણાન્બહૂન્ ॥ 3-190-16 (23230)
દ્વિયોજનાયતા વાપી વિસ્તૃતાચાપિ યોજનમ્।
તસ્યાં નાસૌ સમભવન્મત્સ્યો રાજીવલોચન ॥ 3-190-17 (23231)
વિચેષ્ટિતું ચ કૌન્તેય મત્સ્યો વાપ્યાં વિશાંપતે।
મનું મત્સ્યસ્તતો દૃષ્ટ્વા પુનરેવાભ્યભાષત ॥ 3-190-18 (23232)
નય માં ભગવન્સાધો સમુદ્રમહિષીં પ્રિયામ્।
ગઙ્ગાં નાંત્રાપિ શક્તોસ્મિ વસ્તું મતિમતાંવર ॥ 3-190-19 (23233)
નિદેશે હિ મયા તુભ્યં સ્થાતવ્યમનસૂયતા।
વૃદ્ધિર્હિ પરમા પ્રાપ્તા ત્વત્કૃતે હિ મયાઽનઘ ॥ 3-190-20 (23234)
એવમુક્તો મનુર્મત્સ્યમનયદ્ભગવાન્વશી।
નદીં ગઙ્ગાં તત્રચૈનં સ્વયં પ્રાક્ષિપદેવ ચ ॥ 3-190-21 (23235)
સ તત્ર વવૃધે મત્સ્યઃ કંચિત્રાલમરિંદમ।
ગતઃ પુનર્મનું દૃષ્ટ્વા મત્સ્યો વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-190-22 (23236)
ગઙ્ગાયાં હિ ન શક્નોમિ બૃહત્ત્વાચ્ચેષ્ટિતું પ્રભો।
સમુદ્રં નય મામાશુ પ્રસીદ ભગવન્નિતિ ॥ 3-190-23 (23237)
ઉદ્ધૃત્ય ગઙ્ગાસલિલાત્તતો મત્સ્યં મનુઃ સ્વયમ્।
સમુદ્રમનયત્પાર્ત તત્રચૈનમવાસૃજત્ ॥ 3-190-24 (23238)
સુમહાનપિ મત્સ્યસ્તુ સ મનોર્નયતસ્તદા।
આસીદ્યથેષ્ટહાર્યશ્ચ સ્પર્શગન્ધસુખશ્ચ વૈ ॥ 3-190-25 (23239)
યદા સમુદ્રે પ્રક્ષિપ્તઃ સ મત્સ્યો નનુના તદા।
તત એનમિદં વાક્યં સ્મયમાન ઇવાબ્રવીત્ ॥ 3-190-26 (23240)
ભગવન્હિ કૃતા રક્ષા ત્વયા સર્વા વિશેષતઃ।
પ્રાપ્તકાલં તુ યત્કાર્યં ત્વયા તચ્છ્રૂયતાં મમ ॥ 3-190-27 (23241)
અચિરાદ્ભગવન્બૌમમિદં સ્થાવરજઙ્ગમમ્।
સર્વમેવ મહાભાગ પ્રલયં વૈ ગમિષ્યતિ ॥ 3-190-28 (23242)
સંપ્રક્ષાલનકાલોઽયંલોકાનાં સમુપસ્થિતઃ।
તસ્માત્ત્વાં બોધયામ્યદ્યયત્તે હિતમનુત્તમમ્ ॥ 3-190-29 (23243)
ત્રસાનાં સ્તાવરાણાં ચ યચ્ચેઙ્ગં યચ્ચ નેઙ્ગતિ।
તસ્ય સર્વસ્ સંપ્રાપ્તઃ કાલઃ પરમદારુણઃ ॥ 3-190-30 (23244)
નૌશ્ચ કારયિતવ્યા તે દૃઢા યુક્તવટારકા।
તત્ર સપ્તર્ષિભિઃ સાર્ધમારુહેથા મહામુને ॥ 3-190-31 (23245)
બીજાનિ ચૈવ સર્વાણિ યથોક્તાનિ મયા પુરા।
તસ્યામારોહયેર્નાવિ સુસંગુપ્તાનિ ભાગશઃ ॥ 3-190-32 (23246)
નૌસ્થશ્ચ માં પ્રતીક્ષેથાસ્તતો મુનિજનપ્રિય।
આગમિષ્યામ્યહં શૃઙ્ગી વિજ્ઞેયસ્તેન તાપસ ॥ 3-190-33 (23247)
એવમેતત્ત્વયા કાર્યમાપૃષ્ટોસિ વ્રજામ્યહમ્।
તા ન શક્યા મહત્યો વૈ આપસ્તર્તું મયા વિના।
નાતિશઙ્ક્યમિદં ચાપિ વચનં મે ત્વયા વિભો ॥ 3-190-34 (23248)
એવં કરિષ્ય ઇતિ તં સ મત્સ્યં પ્રત્યભાષત।
જગ્મતુશ્ચ યથાકામમનુજ્ઞાપ્ય પરસ્પરમ્ ॥ 3-190-35 (23249)
તતો મનુર્મહારાજ યથોક્તં મત્સ્યકેન હ।
બીજાન્યાદાય સર્વાણિ સાગરં પુપ્લુવે તદા।
નૌકયા શુભયાવીર મહોર્મિણમરિંદમ ॥ 3-190-36 (23250)
ચિન્તયામાસ ચ મનુસ્તં મત્સ્યં પૃથિવીપતે।
સચ તચ્ચિન્તિતં જ્ઞાત્વા મત્સ્યઃ પરપુરંજય।
શૃઙ્ગી તત્રાજગાગાશુ તદા ભરતસત્તમ ॥ 3-190-37 (23251)
તં દૃષ્ટ્વા મનુજવ્યાઘ્ર મનુર્મત્સ્યં જલાર્ણવે।
શૃઙ્ગિણં તં યથોક્તેન રૂપેણાદ્રિમિવોચ્છ્રિતમ્ ॥ 3-190-38 (23252)
વટારકમયં પાશમથ મત્સ્યસ્ય મૂર્ધનિ।
મનુર્મનુજશાર્દૂલ તસ્ શૃઙ્ગે ન્યવેશયત્ ॥ 3-190-39 (23253)
સંયતસ્તેન પાશેન મત્સ્યઃ પરપુરંજય।
વેગેન મહતા નાવં પ્રાકર્ષલ્લવણામ્ભસિ ॥ 3-190-40 (23254)
સ તતાર તયા નાવા સમુદ્રં મનુજેશ્વર।
નૃત્યમાનમિવોર્મીભિર્ગર્જમાનમિવામ્ભસા ॥ 3-190-41 (23255)
ક્ષોભ્યમાણા મહાવાતૈઃ સા નૌસ્તસ્મિન્મહોદધૌ।
ઘૂર્ણતે ચપલેવ સ્રી મત્તા પરપુરંજય ॥ 3-190-42 (23256)
નૈવ ભૂમિર્ન ચ દિશઃ પ્રદિશો વા ચકાશિરે।
સર્વં સલિલમેવાસીત્ખં દ્યૌશ્ચ નરપુઙ્ગવ ॥ 3-190-43 (23257)
એવંભૂતે તદા લોકે સંકુલે ભરતર્ષભ।
અદૃશ્યન્ત સપ્તર્ષયો મનુર્મત્સ્યસ્તથૈવ ચ ॥ 3-190-44 (23258)
એવં બહૂન્વર્ષગણાંસ્તાં નાવં સોઽથ મત્સ્યકઃ।
ચકર્ષાતન્દ્રિતો રાજંસ્તસ્મિન્સલિલસંચયે ॥ 3-190-45 (23259)
તતો હિમવતઃ શૃઙ્ગં યત્પરં ભરતર્ષભ।
તત્રાકર્ષત્તતો નાવં સ મત્સ્યઃ કુરુનન્દન ॥ 3-190-46 (23260)
અથાબ્રવીત્તદા મત્સ્યસ્તાનૃષીન્પ્રહસઞ્શનૈઃ।
અસ્મિન્હિમવતઃ શૃઙ્ગે નાવં બધ્નીત માચિરમ્ ॥ 3-190-47 (23261)
સા બદ્ધા તત્ર તૈસ્તૂર્ણમૃષિભિર્ભરતર્ષભ।
નૌર્મત્સ્યસ્ય વચઃ શ્રુત્વા શૃઙ્ગે હિમવતસ્તદા ॥ 3-190-48 (23262)
તચ્ચ નૌબન્ધનં નામ શૃઙ્ગં હિમવતઃ પરમ્।
ખ્યાતમદ્યાપિ કૌન્તેય તદ્વિદ્ધિ ભરતર્ષભ ॥ 3-190-49 (23263)
અથાબ્રવીદનિમિષસ્તાનૃષીન્સહિતસ્તદા।
અહં પ્રજાપતિર્બ્રહ્મા મત્પરં નાધિગમ્યતે।
મત્સ્યરૂપેણ યૂયં ચ મયાઽસ્માન્મોક્ષિતા ભયાત્ ॥ 3-190-50 (23264)
મનુના ચ પ્રજાઃ સર્વાઃ સદેવાસુરમાનુપાઃ।
સ્રષ્ટવ્યાઃ સર્વલોકાશ્ચયચ્ચેઙ્ગં યચ્ચા નેઙ્ગતિ ॥ 3-190-51 (23265)
તપસા ચાપિ તીવ્રેણ પ્રતિભાઽસ્ય ભવિષ્યતિ।
મત્પ્રસાદાત્પ્રજાસર્ગે ન ચ મોહં ગમિષ્યતિ।
ઇત્યુક્ત્વા વચનં મત્સ્યઃ ક્ષણેનાદર્શનં ગતઃ ॥ 3-190-52 (23266)
સ્રષ્ટુકામઃ પ્રજાશ્ચાપિ મનુર્વૈવસ્વતઃ સ્વયમ્।
પ્રમૂઢોઽભૂત્પ્રજાસર્ગે તપસ્તેપે મહત્તતઃ ॥ 3-190-53 (23267)
તપસા મહતા યુક્તઃ સોઽથ સ્રષ્ટું પ્રચક્રમે।
સર્વાઃ પ્રજા મનુઃ સાક્ષાદ્યથાવદ્ભરતર્ષભ ॥ 3-190-54 (23268)
ઇત્યેતન્માત્સ્યકં નામ પુરાણં પરિકીર્તિતમ્।
આખ્યાનમિદમાખ્યાતં સર્વપાપહરં મયા ॥ 3-190-55 (23269)
ય ઇદં શૃણુયાન્નિત્યં મનોશ્ચરિતમાદિતઃ।
સ સુખી સર્વપૂર્ણાર્થઃ સર્વલોકમિયાન્નરઃ ॥ 3-190-56 (23270)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ નવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 190 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-190-6 ચીરિણીનદીવિશેષઃ ॥ 3-190-11 અલિઞ્જરે મણિકાખ્યપાત્રે ॥ 3-190-13 ન સમભવત્સ્થૂલત્વેન ન મમાવિત્યર્થઃ ॥ 3-190-30 ત્રસાનાં જઙ્ગમાનામ્। ઇઙ્ગં ચલનશીલં વૃક્ષાદિ। નેઙ્ગતિ પાષાણાદિ। કાલોઽન્તઃ ॥ 3-190-31 વટારકા રજ્જુઃ ॥ 3-190-32 યથોક્તાનિ દ્વિજૈઃ પુરા ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-190-41 સચ તાંસ્તારયન્નાવા ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 191
॥ શ્રીઃ ॥
3.191. અધ્યાયઃ 191
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરાદીન્પ્રતિ કૃતાદિયુગચતુષ્ટયધર્મકથનપૂર્વકં પ્રલયવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥ તથા પ્રલયજલે પરિપ્લવતા માર્કણ્ડેયેન વટશાખાશાયિનઃ શિશુરૂપસ્ય હરેરુદરાન્તઃપ્રવિશ્ય બ્રહ્માણ્ડદર્શનપૂર્વકં પુનર્વહિર્નિર્ગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-191-0 (23271)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-191-0x (2390)
તતઃ સ પુનરેવાથ માર્કણ્ડેયં તપસ્વિનમ્।
પપ્રચ્છ વિનયોપેતો ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-191-1 (23272)
નૈકે યુગસહસ્રાન્તાસ્ત્વયા દૃષ્ટા મહામુને।
ન ચાપીહ સમઃ કશ્ચિદાયુષ્માન્દૃશ્યતે તવ ॥ 3-191-2 (23273)
વર્જયિત્વા મહાત્માનં બ્રહ્માણં પરમેષ્ઠિનમ્।
ન તેઽસ્તિ સદૃશઃ કશ્ચિદાયુષા બ્રહ્મસત્તમ ॥ 3-191-3 (23274)
અથાઽન્તરિક્ષે લોકેઽસ્મિન્દેવદાનવવર્જિતે।
ત્વમેવ પ્રલયે વિપ્ર બ્રહ્માણમુપતિષ્ઠસે ॥ 3-191-4 (23275)
પ્રલયે ચાપિ નિર્વૃત્તે પ્રબુદ્ધે ચ પિતામહે।
ત્વમેકઃ સૃજ્યમાનાનિ ભૂતાનીહ પ્રપશ્યસિ ॥ 3-191-5 (23276)
ચતુર્વિધાનિ વિપ્રર્ષે યથાવત્પરમેષ્ઠિના।
વાયુભૂતા દિશઃ કૃત્વા વિક્ષિપ્યાપસ્તતસ્તતઃ ॥ 3-191-6 (23277)
ત્વયા લોકગુરુઃ સાક્ષાત્સર્વલોકપિતામહઃ।
આરાધિતો દ્વિજશ્રેષ્ઠ તત્પરેણ સમાધિના ॥ 3-191-7 (23278)
સ્વપ્રમાણમથો વિપ્ર ત્વયા કૃતમનેકશઃ।
ઘોરેણાવિશ્ય તપસા વેધસો નિર્જિતાસ્ત્વયા ॥ 3-191-8 (23279)
નારાયણાઙ્કપ્રખ્યસ્ત્વં સાંપરાયેઽતિપઠ્યસે ॥ 3-191-9 (23280)
ભગવાનનેકશઃ કૃત્વા ત્વયા વિષ્ણોશ્ચ વિશ્વકૃત્।
કર્ણિકોદ્ધરણં દિવ્યં બ્રહ્મણઃ કામરૂપિણઃ।
રત્નાલંકારયોગાભ્યાં દૃગ્ભ્યાં દૃષ્ટસ્ત્વયા પુરા ॥ 3-191-10 (23281)
તસ્માત્તવાન્તકો મૃત્યુર્જરા વા દેહનાશિની।
ન ત્વાં વિશતિ વિપ્રર્ષે પ્રસાદાત્પરમેષ્ઠિનઃ ॥ 3-191-11 (23282)
યદા નૈવ રવિર્નાગ્નિર્ન વાયુર્ન ચ ચન્દ્રમાઃ।
નૈવાન્તરિક્ષં નૈવોર્વી શેષં ભવતિ કિંચન ॥ 3-191-12 (23283)
તસ્મિન્નેકાર્ણવે લોકે નષ્ટે સ્થાવરજઙ્ગમે।
નષ્ટે દેવાસુરગણે સમુત્સન્નમહોરગે ॥ 3-191-13 (23284)
શયાનમમિતાત્માનં પદ્મે પદ્મનિકેતનમ્।
ત્વમેકઃ સર્વભૂતેશં બ્રહ્માણમુપતિષ્ઠસિ ॥ 3-191-14 (23285)
એતત્પ્રત્યક્ષતઃ સર્વં પૂર્વં વૃત્તં દ્વિજોત્તમ।
તસ્માદિચ્છામ્યહં શ્રોતું સર્વાંહેત્વાત્મિકાં કથાં ॥ 3-191-15 (23286)
અનુભૂતં હિ બહુશસ્ત્વયૈકેન દ્વિજોત્તમ।
ન તેઽસ્ત્યવિદિતં કિંચિત્સર્વલોકેષુ નિત્યદા ॥ 3-191-16 (23287)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-191-17x (2391)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ નમસ્કૃત્વા સ્વયંભુવે।
પુરુષાય પુરાણાય શાશ્વતાયાવ્યયાય ચ।
અવ્યક્તાય સુસૂક્ષ્માય નિર્ગુણાય ગુણાત્મને ॥ 3-191-17 (23288)
ય એષ પૃથુદીર્ઘાક્ષઃ પીતવાસા જનાર્દનઃ।
એષ કર્તા વિકર્તા ચ ભૂતાત્મા ભૂતકૃત્પ્રભુઃ ॥ 3-191-18 (23289)
અચિન્ત્યં મહદાશ્ચર્યં પવિત્રમિતિ ચોચ્યતે।
અનાદિનિધનં ભૂતં વિશ્વમવ્યયમક્ષયમ્ ॥ 3-191-19 (23290)
એષ કર્તા ન ક્રિયતે કારણં ચાપિ પૌરુષે।
કો હ્યેનં પરુષં વેત્તિ દેવા અપિ ન તં પૌરષે ॥ 3-191-20 (23291)
સર્વમાશ્ચર્યમેવૈતન્નિર્વૃત્તં રાજસત્તમ।
આદિતો મનુજવ્યાઘ્ર કૃત્સ્નસ્ય જગતઃ ક્ષયે ॥ 3-191-21 (23292)
ચત્વાર્યાહુઃ સહસ્રાણિ વર્ષાણાં તત્કૃતં યુગમ્।
તસ્ય તાવચ્છતી સન્ધ્યા સન્ધ્યાંશશ્ચ તથાવિધઃ ॥ 3-191-22 (23293)
વીણિ વર્ષસહસ્રાણિ ત્રેતાયુગમિહોચ્યતે।
તસ્ય તાવચ્છતી સન્ધ્યા સન્ધ્યાંશશ્ચ તતઃ પરં ॥ 3-191-23 (23294)
તથા વર્ષસહસ્રે દ્વે દ્વાપરં પરિમાણતઃ।
તસ્યાપિ દ્વિશતી સન્ધ્યા સન્ધ્યાંશશ્ચ તથાવિધઃ ॥ 3-191-24 (23295)
સહસ્રમેકં વર્ષાણાં તતઃ કલિયુગં સ્મૃતમ્।
તસ્ય વર્ષશતં સન્ધ્યા સન્ધ્યાંશશ્ચ તતઃ પરમ્ ॥ 3-191-25 (23296)
સન્ધ્યાસંધ્યાંશયોસ્તુલ્યં પ્રમાણમુપધારય।
ક્ષીણે કલિયુગે ચૈવ પ્રવર્તતિ કૃતં યુગમ્ ॥ 3-191-26 (23297)
એષા દ્વાદશસાહસ્રી યુગાખ્યા પરિકીર્તિતા।
એતત્સહસ્રપર્યન્તમહો બ્રાહ્મમુદાહૃતમ્ ॥ 3-191-27 (23298)
વિશ્વં હિ બ્રહ્મભવને સર્વતઃ પરિવર્તતે।
લોકાનાં મનુજવન્યાઘ્ર પ્રલયં તં વિદુર્બુધાઃ ॥ 3-191-28 (23299)
અલ્પાવશિષ્ટે તુ તદા યુગાન્તે ભરતર્ષભ।
સહસ્રાન્તે નરાઃ સર્વે પ્રાયશોઽનૃતવાદિનઃ ॥ 3-191-29 (23300)
યજ્ઞપ્રતિનિધિઃ પાર્થ દાનપ્રતિનિધિસ્તથા।
વ્રતપ્રતિનિધિશ્ચૈવ તસ્મિન્કાલે પ્રવર્તતે ॥ 3-191-30 (23301)
બ્રાહ્મણાઃ શૂદ્રકર્માણસ્તથા શૂદ્રા ધનાર્જકાઃ।
ક્ષત્રધર્મેણ વાઽપ્યત્ર વર્તયન્તિ યુગક્ષયે ॥ 3-191-31 (23302)
નિવૃત્તયજ્ઞસ્વાધ્યાયા દણ્ડાજિનવિવર્જિતાઃ।
બ્રાહ્મણા સર્વભક્ષાશ્ચ ભવિષ્યન્તિ કલૌ યુગે ॥ 3-191-32 (23303)
અજપા બ્રાહ્મણાસ્તાત શૂદ્રા જપપરાયણાઃ।
વિપરીતે તદા લોકે પૂર્વરૂપં ક્ષયસ્ય તત્ ॥ 3-191-33 (23304)
બહવો મ્લેચ્છરાજાનઃ પૃથિવ્યાં મનુજાધિપ।
મૃષાનુશાસિનઃ પાપા મૃષાવાદપરાયણાઃ ॥ 3-191-34 (23305)
આન્ધ્રાઃ શકાઃ પુલિન્દાશ્ચ યવનાશ્ચ નરાધિપાઃ।
કામ્ભોજા બાહ્લિકાઃ શૂરાસ્તથાઽઽભીરા નરોત્તમા ॥ 3-191-35 (23306)
ન તદા બ્રાહ્મણઃ કશ્ચિત્સ્વધર્મમુપજીવતિ।
ક્ષત્રિયાશ્ચાપિ વૈશ્યાશ્ચ વિકર્મસ્થા નરાધિપ ॥ 3-191-36 (23307)
અલ્પાયુષઃ સ્વલ્પબલાઃ સ્વલ્પવીર્યપરાક્રમાઃ।
અલ્પસારાલ્પદેહાશ્ચ તથા સત્યાલ્પભાષિણઃ ॥ 3-191-37 (23308)
બહુશૂન્યા જનપદા મૃગવ્યાલાવૃતા દિશઃ।
યુગાન્તે સમનુપ્રાપ્તે વૃથા ચ બ્રહ્મવાદિનઃ ॥ 3-191-38 (23309)
ભોવાદિનસ્તથા શૂદ્રા બ્રાહ્મણાશ્ચાર્યવાદિનઃ।
યુગાન્તે મનુજવ્યાઘ્ર ભવન્તિ બહુજન્તવઃ ॥ 3-191-39 (23310)
ન તથા ઘ્રાણયુક્તાશ્ચ સર્વગન્ધા વિશાંપતે।
રસાશ્ચ મનુજવ્યાઘ્ર ન તથા સ્વાદુયોગિનઃ ॥ 3-191-40 (23311)
બહુપ્રજા હ્રસ્વદેહા શીલાચારવિવર્જિતાઃ।
મુખેભગાઃ સ્ત્રિયો રાજન્ભવિષ્યન્તિ યુગક્ષયે ॥ 3-191-41 (23312)
અટ્ટશૂલા જનપદાઃ શિવશૂલાશ્ચતુષ્પથાઃ।
કેશશૂલાઃ સ્ત્રિયો રાજન્ભવિષ્યન્તિ યુગક્ષયે ॥ 3-191-42 (23313)
અલ્પક્ષીરાસ્તથા ગાવો ભવિષ્યન્તિ જનાધિપ।
અલ્પપુષ્પફલાશ્ચાપિ પાદપા બહુવાયસાઃ ॥ 3-191-43 (23314)
બ્રહ્મવધ્યાનુલિપ્તાનાં તથા મિથ્યાભિશંસિનામ્।
નૃપાણાં પૃથિવીપાલ પ્રતિગૃહ્ણન્તિ વૈ દ્વિજાઃ ॥ 3-191-44 (23315)
લોભમોહપરીતાશ્ચ મિથ્યાધર્મધ્વજાવૃતાઃ।
ભિક્ષાર્થં પૃથિવીપાલ ચઞ્ચૂર્યન્તે દ્વિજૈર્દિશઃ ॥ 3-191-45 (23316)
કરાભારભયાદ્ભીતા ગૃહસ્થાઃ પરિમોષકાઃ।
મુનિચ્છદ્માકૃતિચ્છન્ના વાણિજ્યમુપભુઞ્જતે ॥ 3-191-46 (23317)
મિત્યા ચ નખરોમાણિ ધારયન્તિ તદા દ્વિજાઃ।
અર્થલોભાન્નરવ્યાઘ્ર વૃથા ચ બ્રહ્મચારિણઃ ॥ 3-191-47 (23318)
આશ્રમેષુ વૃથાચાર પારપા ગુરુતલ્પગાઃ।
ઐહલૌકિકમીહન્તે માંસશોણિતવર્ધનમ્ ॥ 3-191-48 (23319)
`પારલૌકિકકાર્યેષુ પ્રમત્તા ભૃશનાસ્તિકાઃ'।
બહુપાષણ્ડસંકીર્ણાઃ પરાન્નગુણવાદિનઃ।
આશ્રમા મનુજવ્યાઘ્ર ન ભવન્તિ યુગક્ષયે ॥ 3-191-49 (23320)
યથર્તુવર્ષી ભગવાન્ન તથા પાકશાસનઃ।
ન ચાપિ સર્વભીજાનિ સમ્યગ્રોહન્તિ ભારત ॥ 3-191-50 (23321)
ફલં ધર્મસ્ય રાજેન્દ્ર સર્વત્ર પરિહીયતે।
હિંસાભિરામશ્ચ જનસ્તથા સંપદ્યતેઽશુચિઃ।
અધર્મફલમત્યર્થં તદા ભવતિ ચાનઘ ॥ 3-191-51 (23322)
તદા ચ પૃથિવીપાલ યો ભવેદ્ધર્મસંયુતઃ।
અલ્પાયુઃ સ હિ મન્તવ્યો ન હિ ધર્મોસ્તિ કશ્ચન ॥ 3-191-52 (23323)
ભૂયિષ્ઠં કૂટમાનૈશ્ચ પણ્યં વિક્રીણતે જનાઃ।
વણિજશ્ચ નરવ્યાઘ્ર બહુમાયા ભવન્ત્યુત ॥ 3-191-53 (23324)
ધર્મિષ્ઠાઃ પરિહીયન્તે પાપીયાન્વર્ધતે જનઃ।
ધર્મસ્ય બલહાનિઃ સ્યાદધર્મશ્ચ બલાયતે ॥ 3-191-54 (23325)
અલ્પાયુષો દરિદ્રાશ્ચ ધર્મિષ્ઠા માનવાસ્તથા।
દીર્ઘાયુષઃ સમૃદ્ધાશ્ચ વિધર્માણો યુગક્ષયે ॥ 3-191-55 (23326)
નગરાણઆં વિહારેષુ વિધર્માણો યુગક્ષયે।
અધર્મિષ્ઠૈરુપાયૈશ્ પ્રજા વ્યવહરન્ત્યુત ॥ 3-191-56 (23327)
સંચયેન તથાઽલ્પેન ભવન્ત્યાઢ્યમદાન્વિતાઃ।
ધનં વિશ્વાસતો ન્યસ્તં મિથો ભૂયિષ્ઠશો નરાઃ ॥ 3-191-57 (23328)
હર્તું વ્યવસિતા રાજન્પાપાચારસમનવિતાઃ।
નૈતદસ્તીતિ મનુજા વર્તન્તે નિરપત્રપાઃ ॥ 3-191-58 (23329)
પુરુષાદાનિ સત્વાનિ પક્ષિણોઽથ મૃગાસ્તથા।
નગરાણાં વિહારેષુ ચૈત્યેષ્વપિ ચ શેરતે ॥ 3-191-59 (23330)
સપ્તવર્ષાષ્ટવર્ષાશ્ચ સ્ત્રિયો ગર્ભધરા નૃપ।
દશદ્વાદશવર્ષાણાં પુંસાં પુત્રઃ પ્રજાયતે ॥ 3-191-60 (23331)
ભવન્તિ ષોડશે વર્ષે નરાઃ પલિતિનસ્તથા।
આયુઃક્ષયો મનુષ્યાણાં ક્ષિપ્રમેવ પ્રપદ્યતે ॥ 3-191-61 (23332)
ક્ષીણાયુષો મહારાજ તરુણા વૃદ્ધશીલિનઃ।
તરુણાનાં ચ યચ્છીલં તદ્વૃદ્ધેષુ પ્રજાયતે ॥ 3-191-62 (23333)
વિપરીતાસ્તદા નાર્યો વઞ્ચયિત્વાઽર્હતઃ પતીન્।
વ્યુચ્ચરન્ત્યપિ દુઃશીલા દાસૈઃ પશુભિરેવ ચ ॥ 3-191-63 (23334)
વીરપત્ન્યસ્તથા નાર્યઃ સંશ્રયન્તિ નરાન્નૃપ।
ભર્તારમપિ જીવન્તમન્યાન્વ્યભિચરન્ત્યુત ॥ 3-191-64 (23335)
તસ્મિન્યુગસહસ્રાન્તે સંપ્રાપ્તે ચાયુષઃ ક્ષયે।
અનાવૃષ્ટિર્મહારાજ જાયતે બહુવાર્ષિકી ॥ 3-191-65 (23336)
તતસ્તાન્યલ્પસારાણિ સત્વાનિ ક્ષુધિતાનિ વૈ।
પ્રલયં યાન્તિ ભૂયિષ્ઠં પૃથિવ્યાં પૃથિવીપતે ॥ 3-191-66 (23337)
તતો દિનકરૈર્દીપ્તૈઃ સપ્તભિર્મનુજાધિપ।
પીયતે સલિલં સર્વં સમુદ્રેષુ સરિત્સુ ચ ॥ 3-191-67 (23338)
યચ્ચ રકાષ્ઠં તૃણં ચાપિ શુષ્કં ચાર્દ્રં ચ ભારત।
સર્વં તદ્ભસ્મસાદ્ભૂતં દૃશ્યતે ભરતર્ષભ ॥ 3-191-68 (23339)
તતઃ સંવર્તકો વહ્નિર્વાયુના સહ ભારત।
લોકમાવિશતે પૂર્વમાદિત્યૈરુપશોષિતમ્ ॥ 3-191-69 (23340)
તતઃ સ પૃથિવીં ભિત્ત્વા પ્રવિશ્ય ચ રસાતલમ્।
રદેવદાનવયક્ષાણાં ભયં જનયતે મહત્ ॥ 3-191-70 (23341)
નિરદહન્નાગલોકં ચ યચ્ચ કિંચિત્ક્ષિતાવિહ।
અધસ્તાત્પૃથિવીપાલ સર્વં નાશયતે ક્ષણાત્ ॥ 3-191-71 (23342)
તતો યોજનવિંશાનાં સહસ્રાણિ શતાનિ ચ।
નિર્દહત્યશિવો વાયુઃ સ ચ સંવર્તકોઽનલઃ ॥ 3-191-72 (23343)
સદેવાસુરગન્ધર્વં સયક્ષોરગરાક્ષસમ્।
તતો દહતિ દીપ્તઃ સ સર્વમેવ જગદ્વિભુઃ ॥ 3-191-73 (23344)
તતો ગજકુલપ્રખ્યાસ્તજિન્માલાવિભૂષિતાઃ।
ઉત્તિષ્ઠન્તિ મહામેઘા નભસ્યદ્ભુતદર્શનાઃ ॥ 3-191-74 (23345)
કેચિન્નીલોત્પલશ્યામાઃ કેચિત્કુમુદસન્નિભાઃ।
કેચિત્કિઞ્જલ્કસંકાશાઃ કેચિત્પીતાઃ પયોધરાઃ ॥ 3-191-75 (23346)
કેચિદ્ધારિદ્રસંકાશાઃ કારણ્ડવનિભાસ્તથા।
કેચિત્કમલપત્રાભાઃ કેચિદ્ધિઙ્ગુલસપ્રભાઃ ॥ 3-191-76 (23347)
કેચિત્પુરવરાકારાઃ કેચિદ્ગજકુલોપમાઃ।
કેચિદઞ્જનસંકાશાઃ કેચિન્મકરસન્નિભાઃ ॥ 3-191-77 (23348)
વિદ્યુન્માલાપિનદ્ધાઙ્ગાઃ સમુત્તિષ્ઠન્તિ વૈ ઘનાઃ।
ઘોરરૂપા મહારાજ ઘોરસ્વનનિનાદિતાઃ ॥ 3-191-78 (23349)
તતો જલઘરાઃ સર્વં વ્યાપ્નુવનતિ નભસ્તલમ્।
`ગર્જન્તઃ પૃથિવીપાલ પૃથિવીધરસન્નિભાઃ' ॥ 3-191-79 (23350)
તૈરિયં પૃથિવી સર્વા સપર્વતવનાકરા।
આપૂર્યતે મહારાજ સલિલૌઘપરિપ્લુતા ॥ 3-191-80 (23351)
તતસ્તે જલદા ઘોરા રાવિણઃ પુરુષર્ષભ।
પર્વતાન્પ્લાવયન્ત્યાશુ ચોદિતાઃ પરમેષ્ઠિના ॥ 3-191-81 (23352)
વર્ષમાણા મહત્તોયં પૂરયન્તો વસુંધરામ્।
સુઘોરમશિવં રૌદ્રં નાશયનતિ ચ પાવકમ્ ॥ 3-191-82 (23353)
તતો દ્વાદશવર્ષાણિ પયોદાસ્ત ઉપપ્લવે।
ધારાભિઃ પૂરયન્તો વૈ ચોદ્યમાના મહાત્મના ॥ 3-191-83 (23354)
તતઃ સમુદ્રઃ સ્વાં વેલામતિક્રામતિ ભારત।
પર્વતાશ્ચ વિદીર્યન્તે મહી ચાપિ વિદીર્યતે ॥ 3-191-84 (23355)
સર્વતઃ સહસા ભ્રાન્તાસ્તે પયોદા નભસ્તલમ્।
સંવેષ્ટયિત્વા નશ્યન્તિ વાયુવેગપરાહતાઃ ॥ 3-191-85 (23356)
કતતસ્તં મારુતં ઘોરં સ્વયંભૂર્મનુજાધિપ।
આદિઃ પદ્માલયો દેવઃ પીત્વા સ્વપિતિ ભારત ॥ 3-191-86 (23357)
તસ્મિન્નેકાર્ણવે ઘોરે નષ્ટે સ્થાવરજઙ્ગમે।
નષ્ટે દેવાસુરગણએ યક્ષરાક્ષસવર્જિતે ॥ 3-191-87 (23358)
નિર્મનુષ્યે મહીપાલ નિઃશ્વાપદમહીરુહે।
અનન્તરિક્ષે લોકેઽસ્મિન્ભ્રમામ્યેકોઽહમાતુરઃ ॥ 3-191-88 (23359)
એકાર્ણવે જલે ઘોરે વિચરન્પાર્થિવોત્તમ।
અપશ્યન્સર્વભૂતાનિ વૈક્લબ્યમગમં તતઃ ॥ 3-191-89 (23360)
તતઃ સુદીર્ઘં ગત્વાઽહં પ્લવમાનો ધરાધિપ।
શ્રાન્તઃ ક્વચિન્ન શરણં લબ્ધવાનસ્મ્યતન્દ્રિતઃ ॥ 3-191-90 (23361)
તતઃ કદાચિત્પશ્યામિ તસ્મિન્સલિલસંનિઘૌ।
ન્યગ્રોધં સુમહાન્તં વૈ વિશાલં પૃથિવીપતે ॥ 3-191-91 (23362)
શાખાયાં તસ્ય વૃક્ષસ્ય વિસ્તીર્ણાયાં નરાધિપ।
પર્યઙ્કે પૃથિવીપાલ દિવ્યાસ્તરણસંસ્તૃતે ॥ 3-191-92 (23363)
ઉપવિષ્ટં મહારાજ પદ્મેન્દુસદૃશાનનમ્।
ફુલ્લપદ્મવિશાલાક્ષં બાલં પશ્યામિ ભારત ॥ 3-191-93 (23364)
તતો મે પૃતિવીપાલ વિસ્મયઃ સુમહાભૂત્।
કથં ત્વયં શિશુઃ શેતે લોકે નાશમુપાગતે ॥ 3-191-94 (23365)
તપસા ચિન્તયંશ્ચાપિ તં શિશું નોપલક્ષયે।
ભૂતં ભવ્યં ભવિષ્યં ચ જાનન્નપિ નરાધિપ ॥ 3-191-95 (23366)
અતસીપુષ્પવર્ણાભઃ શ્રીવત્સકૃતભૂષણઃ।
સાક્ષાલ્લક્ષ્મ્યા ઇવાવાસ સ તદા પ્રતિભાતિ મે ॥ 3-191-96 (23367)
તતો મામબ્રવીદ્બાલઃ સ પદ્મનિભલોચનઃ।
શ્રીવત્સધારી દ્યુતિમાન્વાક્યં શ્રુતિસુખાવહમ્ ॥ 3-191-97 (23368)
જાનામિ ત્વાં પરિશ્રાન્તં તાત વિશ્રામકાઙ્ક્ષિણમ્।
માર્કણ્ડેય મહાસત્વં યાવદિચ્છસિ ભાર્ગવ ॥ 3-191-98 (23369)
અભ્યન્તરં શરીરં મે પ્રવિશ્ય મુનિસત્તમ।
આસ્ખેહ વિહિતો વાસઃ પ્રસાદસ્તે કૃતો મયા ॥ 3-191-99 (23370)
તતો બાલેન તેનૈવ મુક્તસ્યાસીત્તદા મમ।
નિર્વેદો જીવિતે દીર્ઘે મનુષ્યત્વે ચ ભારત ॥ 3-191-100 (23371)
તતો બાલેન તેનાસ્યં સહસા વિવૃતં કૃતમ્।
તસ્યાહમવશો વક્રે દૈવયોગાત્પ્રવેશિતઃ ॥ 3-191-101 (23372)
તતઃ પ્રવિષ્ટસ્તત્કુક્ષિં સહસા મનુજાધિપ।
સરાષ્ટ્રનગરાકીર્ણાં કૃત્સ્નાં પશ્યામિ મેદિનીમ્ ॥ 3-191-102 (23373)
ગઙ્ગાં શતદ્રું સીતાં ચ યમુનામથ કૌશિકીમ્।
ચર્મણ્વતીંવેત્રવતીં ચન્દ્રભાગાં સરસ્વતીમ્ ॥ 3-191-103 (23374)
સિન્ધું ચૈવ વિપાશાં ચ નદીં ગોદાવરીમપિ।
વસ્વોકસારાં નલિનીં નર્મદાં ચૈવ ભારત ॥ 3-191-104 (23375)
નદીં તામ્રાં ચ વેણાં ચ પુણ્યતોયાં શુભાવહામ્।
સુવેણાં કૃષ્ણવેણાં ચ ઇરામાં ચ મહાનદીમ્ ॥ 3-191-105 (23376)
વિતસ્તાં ચ મહારાજ કાવેરીં ચ મહાનદીમ્।
`તુઙ્ગભદ્રાં કૃષ્ણવેણીં કમલાં ચ મહાનદીમ્'।
શોણં ચ પુરુષવ્યાઘ્ર વિશલ્યાં કિંપુનામપિ ॥ 3-191-106 (23377)
એતાશ્ચાન્યાશ્ચ નદ્યોઽહં પૃથિવ્યાં યા નરોત્તમ।
પરિક્રામન્પ્રપશ્યામિ તસ્ય કુક્ષૌ મહાત્મનઃ ॥ 3-191-107 (23378)
તતઃ સમુદ્રં પશ્મામિ યાદોગણનિષેવિતમ્।
રત્નાકરમમિત્રઘ્ન પયસોનિધિમુત્તમમ્ ॥ 3-191-108 (23379)
તતઃ પશ્યામિ ગગનં ચન્દ્રસૂર્યવિરાજિતમ્।
જાજ્વલ્યમાનં તેજોભિઃ પાવકાર્કસમપ્રભમ્ ॥ 3-191-109 (23380)
પશ્યામિ ચ મહીં રાજન્કાનનૈરુપશોભિતામ્।
`સપર્વતવનદ્વીપાં નિમ્નગાશતસંકુલામ્ ॥ 3-191-110 (23381)
યજન્તે હિ તતો રાજન્બ્રાહ્મણા બહુભિર્મખૈઃ।
ક્ષત્રિયાશ્ પ્રવર્તન્તે સર્વવર્ણાનુરઞ્જનૈઃ ॥ 3-191-111 (23382)
વૈશ્યાઃ કૃષિં યથાન્યાયં કારયન્તિ નરાધિપ।
શુશ્રૂષાયાં ચ નિરતા દ્વિજાનાં વૃષલાસ્તથા ॥ 3-191-112 (23383)
તતઃ પરિપતન્રાજંસ્તસ્ય કુક્ષૌ મહાત્મનઃ।
હિમવન્તં ચ પશ્યામિ હેમકૂટં ચ પર્વતમ્ ॥ 3-191-113 (23384)
નિષધં ચાપિ પશ્યામિ શ્વેતં ચ રજતાન્વિતમ્।
પશ્યામિ ચ મહીપાલ પર્વતં ગન્ધમાદનમ્ ॥ 3-191-114 (23385)
મન્દરં મનુજવ્યાઘ્ર નીલં ચાપિ મહાગિરિમ્।
પશ્યામિ ચ મહારાજ મેરુ કનકપર્વતમ્ ॥ 3-191-115 (23386)
મહેન્દ્રં ચૈવ પશ્યામિ વિન્ધ્યં ચ ગિરિમુત્તમમ્।
મલયં ચાપિ પશ્યામિ પારિયાત્રં ચ પર્વતમ્ ॥ 3-191-116 (23387)
એતે ચાન્યે ચ બહવો યાવન્તઃ પૃથિવીધરાઃ।
તસ્યોદરે મયા દૃષ્ટાઃ સર્વે રત્નવિભૂષિતાઃ ॥ 3-191-117 (23388)
સિંહાન્વ્યાઘ્રાન્વરાહાંશ્ચ પશ્યામિ મનુજાધિપ।
પૃથિવ્યાં યાનિ ચાન્યાનિ સત્ત્વાનિ જગતીપતે।
તાનિ સર્વાણ્યહં તત્ર પશ્યન્પર્યચરં તદા ॥ 3-191-118 (23389)
કુક્ષૌ તસ્ નરવ્યાઘ્ર પ્રવિષ્ટઃ સંચરન્દિશઃ।
શક્રાદીંશ્ચાપિ પશ્યામિ કૃત્સ્નાન્દેવગણાનહમ્ ॥ 3-191-119 (23390)
સાધ્યાન્રુદ્રાંસ્તથાઽઽદિત્યાન્ગુહ્યકાન્પિતરસ્તથા।
સર્પાન્નાગાન્સુપર્ણાંશ્ચ વસૂનપ્યશ્વિનાવપિ ॥ 3-191-120 (23391)
ગન્ધર્વાપ્સરસો યક્ષાનૃષીંશ્ચૈવ મહીપતે।
દૈત્યદાનવસઙ્ઘાંશ્ચ નાગાંશ્ચ મનુજાધિપ ॥ 3-191-121 (23392)
સિંહિકાતનયાંશ્ચાપિ યે ચાન્યે સુરશત્રવઃ।
યચ્ચ કિંચિન્મયા લોકે દૃષ્ટં સ્થાવરજઙ્ગમમ્ ॥ 3-191-122 (23393)
સર્વં પશ્યામ્યહં રાજંસ્તસ્ય કુક્ષૌ મહાત્મનઃ।
ત્વરમાણઃ ફલાહારઃ કૃત્સ્નં જગદિદં વિભો ॥ 3-191-123 (23394)
અન્તઃશરીરે તસ્યાહં વર્ષાણામધિકં શતમ્। 3-191-b124 ન ચ પશ્યામિ યસ્યાહં દેહસ્યાન્તં કદાચન ॥ 3-191-124 (23395)
સતતં ધાવમાનશ્ચ ચિન્તયાનો વિશાંપતે।
`ભ્રમંસ્તત્ર મહીપાલ યદા વર્ષગણાન્બહૂન્'।
આસાદયામિ નૈવાન્તં તસ્ય રાજન્મહાત્મનઃ ॥ 3-191-125 (23396)
તતસ્તમેવ શરણં ગતોસ્મિ વિધિવત્તદા।
વરેણ્યં વરદં દેવં મનસા કર્મણૈવ ચ ॥ 3-191-126 (23397)
તતોઽહં સહસા રાજન્વાયુવેગેન નિઃસૃતઃ।
મહાત્મનો મુખાત્તસ્ય વિવૃતાત્પુરુષોત્તમ ॥ 3-191-127 (23398)
તતસ્તસ્યૈવ શાખાયાં ન્યગ્રોધસ્ય વિશાંપતે।
આસ્તે મનુજશાર્દૂલ કૃત્સ્નમાદાય વૈ જગત્ ॥ 3-191-128 (23399)
તે નૈવ બાલવેષેણ શ્રીવત્સકૃતલક્ષણમ્।
આસીનં તં નરવ્યાઘ્ર પશ્યામ્યમિતતેજસમ્ ॥ 3-191-129 (23400)
તતો મામબ્રવીદ્બાલઃ સ પ્રીતઃ પ્રહસન્નિવ।
શ્રીવત્સધારી દ્યુતિમાન્પીતવાસા મહાદ્યુતિઃ ॥ 3-191-130 (23401)
અપીદાનીં શરીરેઽસ્મિન્મામકે મુનિસત્તમ।
ઉષિતસ્ત્વં પરિશ્રાન્તો માર્કણ્ડેય બ્રવીહિ મે ॥ 3-191-131 (23402)
મુહૂર્તાદથ મે દૃષ્ટિઃ પ્રાદુર્ભૂતા પુનર્નવા।
માયાનિર્મુક્તમાત્મનમપશ્યં લબ્ધચેતસમ્ ॥ 3-191-132 (23403)
તસ્ય તામ્રતલૌ તાત ચરણૌ સુપ્રતિષ્ઠિતૌ।
સુજાતૌ મૃદુરક્તાભિરઙ્ગુલીભિર્વિરાજિતૌ ॥ 3-191-133 (23404)
પ્રયત્નેન મયા મૂર્ધ્ના ગૃહીત્વા હ્યભિવનદિતૌ।
દૃષ્ટ્વાઽપરિમિતં તસ્ પ્રભાવમમિતૌજસઃ ॥ 3-191-134 (23405)
વિનયેનાઞ્જલિં કૃત્વાપ્રયત્નેનોપગમ્ય હ।
દૃષ્ટો મયા સ ભૂતાત્મા દેવઃ કમલલોચનઃ ॥ 3-191-135 (23406)
તમહં પ્રાઞ્જલિર્ભૂત્વા નમસ્કૃત્યેદમબ્રવમ્।
જ્ઞાતુમિચ્છામિ દેવ ત્વાં માયાં ચૈતાં તવોત્તમામ્ ॥ 3-191-136 (23407)
આસ્યેનાનુપ્રવિષ્ટોઽહં શરીરે ભગવંસ્તવ।
દૃષ્ટવાનખિલાઁલ્લોકાન્સમસ્તાન્જઠરે હિ તે ॥ 3-191-137 (23408)
તવ દેવ શરીરસ્થા દેવદાનવરાક્ષસાઃ।
યક્ષગન્ધર્વનાગાશ્ચ જગત્સ્થાવરજઙ્ગમમ્ ॥ 3-191-138 (23409)
ત્વત્પ્રસાદાચ્ચ મે દેવ સ્મૃતિર્ન પરિહીયતે।
દ્રુતમન્તઃશરીરે તે સતતં પરિવર્તિનઃ ॥ 3-191-139 (23410)
નિર્ગતોઽહમકામસ્તુ ઇચ્છયા તે મહાપ્રભો।
યતિષ્યે પુણ્ડરીકાક્ષ જ્ઞાતું ત્વાઽહમનિન્દિતં ॥ 3-191-140 (23411)
ઇહ ભૂત્વા શિશુઃ સાક્ષાત્કિં ભવાનવતિષ્ઠતે।
પીત્વા જગદિદં સર્વમેતદાખ્યાતુમર્હસિ ॥ 3-191-141 (23412)
કિમર્થં ચ જગત્સર્વં શરીરસ્થં તવાનઘ।
કિયન્તં ચ ત્વયા કાલમિહ સ્થેયમરિંદમ ॥ 3-191-142 (23413)
એતદિચ્છામિ દેવેશ શ્રોતું બ્રાહ્મણકામ્યયા।
ત્વત્તઃ કમલપત્રાક્ષં વિસ્તરેણ યથાતથમ્।
મહદ્ધ્યેતદચિન્ત્યં ચ યદહં દૃષ્ટવાન્પ્રભો ॥ 3-191-143 (23414)
ઇત્યુક્તઃ સ મયા શ્રીમાન્દેવદેવો મહાદ્યુતિઃ।
સાન્ત્વયન્મામિદં વાક્યમુવાચ વદતાંવરઃ ॥ 3-191-144 (23415)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ મર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ એકનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 191 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-191-4 અનન્તરિક્ષે લોકે ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-191-6 ચતુર્વિધાનિ જરાયુજાણ્ડજસ્વેદજોદ્ભિજ્જાનિ ॥ 3-191-9 નારાયણાસ્ય અઙ્કઃ સ્થાનં સમીપં વા। તત્ર પ્રખ્યઃ પ્રખ્યાતઃ ભગવદ્ભક્તેષૂત્તમઃ। સાંપરાયે પરલોકે અતિપઠ્યસે અત્યન્તં સ્તૂયસે। લોકૈરિતિ શેષઃ ॥ 3-191-10 વિષ્ણોર્બ્રહ્મણઃ ઉપલબ્ધિસ્થાનત્વેન સંબન્ધિકર્ણિકોદ્ધરણં કૃત્વા યોગકલયા હૃદયપુણ્ડરીકમુદ્ઘાટ્યેત્યર્થઃ। રત્વયા દૃગ્ભ્યાં ભગવાનનેકશોઽનેકવરિ દૃષ્ટ ઇત્યન્વયઃ। રત્નાનિ તત્તજ્જાત્યુત્કૃષ્ટવસ્તૂનિ તેષાં અલકારો નિવારણક્રિયા। પરં વૈરાગ્યમિતિ યાવત્। યોગઃ અભિયોગોઽભ્યાસઃ। વૈરાગ્યાભ્યાસાભ્યામિત્યર્થઃ ॥ 3-191-11 તવ ત્વાં ન વિશતીત્યપકૃષ્યતે ॥ 3-191-12 શેષં અવશિષ્ટમ્। પઞ્ચમહાભૂતપ્રલયે સતીત્યર્થઃ ॥ 3-191-15 એતત્સર્વં ત્વયા દૃષ્ટમિતિ શેષઃ ॥ 3-191-17 સ્વયંભુવે અજન્મને। પુરુષાય પૂર્ણાય। પુરાણાય નિત્યૈકરૂપાય। શાશ્વતાય અનાદયે। અવ્યયાય નિત્યાય ॥ 3-191-20 યદ્યેષ પુરુષો વેદ ચેદા અપિ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-191-22 તાવચ્છતી ચતુઃશતી। સન્ધ્યા પૂર્વસ્મિન્ યુગે ઉત્તરયુગધર્માણામુપસર્જનતયા સંક્રમઃ। સન્ધ્યાંશસ્તૂત્તરસ્મિન્ પૂર્વયુગધર્માણામ્। તથાવિધ ઉત્તરપ્રકારસ્ત્રિશતીમિતોયમેવ પૂર્વયુગાપેક્ષયા સન્ધ્યાંશ ઉત્તરયુગાપેક્ષયા સન્ધ્યેતિ ચોચ્યતે। તથાચ કૃતત્રેતયોઃ સન્ધ્યાસન્ધ્યાંશૌ સપ્તશતી। ત્રેતાદ્વાપરયોઃ પઞ્ચશતી। દ્વાપારકલ્યોસ્ત્રિશતી। કલિકૃતયોસ્તુ પઞ્ચશતીતિ વિજ્ઞેયમ્। એવં ચ કૃતસ્યાદૌ ચતુઃશતી કલ્યપેક્ષયા સન્ધ્યાંશોપિ કૃતાપેક્ષયા સન્ધ્યા। એવં સર્વત્ર। તેન સન્ધ્યાસન્ધ્યાંશયોસ્તુલ્યં પ્રમાણં ભવતિ ॥ 3-191-31 તથા શૂદ્રધનાર્જકાઃ ઇતિથ. પાઠઃ ॥ 3-191-37 સત્યેઽલ્પં સત્યાલ્પમ્। સત્યવાદોઽત્યન્તમલ્પ ઇત્યર્તઃ ॥ 3-191-38 વૃથા અનુભવાભાવાત્ ॥ 3-191-41 મુખેભગાઃ પ્રથમં મુખેનૈવ ભગકાર્યં કૃત્વા પુરુષસ્ કામમુદ્દીપયન્ત્યઃ। અત્યન્તં રતાર્તત્વાત્ ॥ 3-191-42 અટ્ટમન્નં શિવો વેદો બ્રાહ્મણાશ્ચ ચતુષ્પથાઃ। કેશો ભગં સમાખ્યાતં શૂલં તદ્વિક્રયં વિદુરિતિ પૂર્વેષાં વ્યાખ્યાસંક્ષેપઃ ॥ 3-191-45 મિથ્યાધર્મઃ કપટધર્મઃ સએવ ધ્વજઇવ ખ્યાત્યર્થં જ્ઞાપ્યો યેષાં તે તથા ચઞ્ચૂર્યન્તે પીડ્યન્તે। દિશઃ દિક્સ્થાઃ જનાઃ ॥ 3-191-48 પાનપાઃ મદ્યપાઃ ॥ 3-191-56 નગરાણાં નગરસ્થાનામ્ ॥ 3-191-57 આઢ્યોહમિતિ મદઃ આઢ્યમદઃ ॥ 3-191-59 પુરુષાદાનિ વૃકવ્યાઘ્રાદીનિ ચૈત્યેષ દેવતાસ્થાનેષુ ॥ 3-191-63 અર્હતઃ યોગ્યાન્ ॥ 3-191-86 તતસ્તં સલિલં ઘોરં ઇતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 192
॥ શ્રીઃ ॥
3.192. અધ્યાયઃ 192
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
હરિણા માર્કણ્ડેયંપ્રિત સ્વમાહાત્મ્યકથનપૂર્વકમન્તર્ધાનમ્ ॥ 1 ॥ માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરાદીન્પ્રતિ કૃષ્ણસ્ય સર્વોત્તમત્વપ્રતિપાદનેન તંપ્રતિ શરણાગમનચોદના ॥ 2 ॥ કૃષ્ણેન તેષાં સમાશ્વાસનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-192-0 (23416)
દેવ ઉવાચ। 3-192-0x (2392)
કામં દેવાઽપિ માં વિપ્ર ન હિ જાનન્તિ તત્ત્વતઃ।
ત્વત્પ્રીત્યા તુ પ્રવક્ષ્યામિ યથેદં વિમૃજામ્યહમ્ ॥ 3-192-1 (23417)
પિતૃભક્તોસિ વિપ્રર્ષે માં ચૈવ શરણં ગતઃ।
તતો દૃષ્ટોસ્મિ તે સાક્ષાદ્બ્રહ્યચર્યં ચ તે મહત્ ॥ 3-192-2 (23418)
આપો નારા ઇતિ પ્રોક્તાસ્તાસાં નામ કૃતં મયા।
તેન નારાયણપ્યુક્તો મમ તત્ત્વયનં સદા ॥ 3-192-3 (23419)
અહંનારાયણો નામ પ્રભવઃ શાશ્વતોઽવ્યયઃ।
વિધાતા સર્વભૂતાનાં સંહર્તા ચ દ્વિજોત્તમ્ ॥ 3-192-4 (23420)
અહં વિષ્ણુરહં બ્રહ્મા શક્રશ્ચાહં સુરાધિપઃ।
અહં વૈશ્રવણો રાજા યમઃ પ્રેતાધિપસ્તથા ॥ 3-192-5 (23421)
અહં શિવશ્ચ સોમશ્ચ કશ્યપોઽથ પ્રજાપતિઃ।
અહં ધાતા વિધાતા ચ યજ્ઞશ્ચાહં દ્વિજોત્તમ ॥ 3-192-6 (23422)
અગ્નિરાસ્યં ક્ષિતિ પાદૌ ચન્દ્રાદિત્યૌ ચ લોચને।
દ્યૌર્મૂર્ધા મે દિશઃ શ્રોત્રે તથાઽઽપઃ સ્વેદસંભવાઃ।
સકલં ચ નભઃ કાયો વાયુર્મનસિ મે સ્થિતઃ ॥ 3-192-7 (23423)
મયા ક્રતુશતૈરિષ્ટં બહુભિસ્ત્વાપ્તદક્ષિણૈઃ।
યજન્તે વેદવિદુષો માં દેવસદને સ્થિતમ્ ॥ 3-192-8 (23424)
પૃથિવ્યાં ક્ષત્રિયેન્દ્રાશ્ પાર્તિવાઃ સ્વર્ગકાઙ્ક્ષિણઃ।
યજન્તે માં તથા વૈશ્યાઃ સ્વર્ગલોકજિગીષયા ॥ 3-192-9 (23425)
ચતુઃસમુદ્રપર્યન્તાં મેરુમન્દરભૂષણામ્।
શેષો ભૂત્વાઽહમેવૈતાં ધારયામિ વસુંધરામ્ ॥ 3-192-10 (23426)
વારાહં રૂપમાસ્થાય મયેયં જગતી પુરા।
મજ્જમાના જલે વિપ્ર વીર્યેણાસીત્સમુદ્ધૃતા ॥ 3-192-11 (23427)
અગ્નિશ્ચ બડબાવક્રે ભૂત્વાઽહં દ્વિજસત્તમ।
પિબામ્યાપઃ સદા વિદ્વંસ્તાશ્ચૈવ વિસૃજામ્યહમ્ ॥ 3-192-12 (23428)
બ્રહ્મ વક્રં ભુજૌ ક્ષત્રમૂરૂ મે સંસ્થિતા વિશઃ।
પાદૌ શૂદ્રા ભવન્તીમે વિક્રમેણ ક્રમેણ ચ ॥ 3-192-13 (23429)
ઋગ્વેદઃ સામવેદશ્ચ યજુર્વેદોઽપ્યથર્વણઃ।
મત્તઃ પ્રાદુર્ભવન્ત્યેતે મામેવ પ્રવિશન્તિ ચ ॥ 3-192-14 (23430)
યતયઃ શાન્તિપરમા યતાત્માનો મુમુક્ષવઃ।
કામક્રોધદ્વેષમુક્તા નિઃસંજ્ઞા વીતકલ્મષાઃ ॥ 3-192-15 (23431)
સત્વસ્થા નિરહંકારા નિત્યમધ્યાત્મકોવિદાઃ।
મામેવ સતતં વિપ્રાશ્ચિન્તયન્ત ઉપાસતે ॥ 3-192-16 (23432)
અહં સંવર્તકો વહ્નિરહં સંવર્તકો યમઃ।
અહં સંવર્તકઃ સૂર્યસ્ત્વહં સંવર્તકોઽનિલઃ ॥ 3-192-17 (23433)
તારારૂપાણિ દૃશ્યન્તે યાન્યેતાનિ નભસ્તલે।
મમ રૂપાણ્યથૈતાનિ વિદ્ધિ ત્વં દ્વિજસત્તમ ॥ 3-192-18 (23434)
રત્નાકરાઃ સમુદ્રાશ્ચ સર્વ એવ ચતુર્દિશઃ।
વસનં શયનં ચૈવ વિલયં ચૈવ વિદ્ધિ મે ॥ 3-192-19 (23435)
મયૈવ સુવિભક્તાસ્તે દેવકાર્યાર્થસિદ્ધયે।
કામં ક્રોધં ચ હર્ષં ચ ભયં મોહં તથૈવ ચ।
મમૈવ વિદ્ધિ રોમાણિ સર્વાણ્યેતાનિ સત્તમ ॥ 3-192-20 (23436)
પ્રાપ્નુવન્તિ નરા વિપ્ર યત્કૃત્વા કર્મ શોભનમ્।
સત્યં દાનં તપશ્ચોગ્રમહિંસા ચૈવ જન્તુષુ ॥ 3-192-21 (23437)
મદ્વિધાનેન વિહિતા મમ દેહવિહારિણઃ।
મયાઽભિભૂતવિજ્ઞાના વિચેષ્ટન્તે ન કામતઃ ॥ 3-192-22 (23438)
સમ્યગ્વેદમધીયાના યજન્તે વિવિધૈર્મખૈઃ।
શાન્તાત્માનો જિતક્રોધાઃ પ્રાપ્નુવન્તિ દ્વિજાતયઃ ॥ 3-192-23 (23439)
---ન શક્યો યો વિદ્વન્નરૈર્દુષ્કૃતકર્મભિઃ।
---ભાભિભૂતૈઃ કૃપણૈરનાર્યૈરકૃતાત્મભિઃ ॥ 3-192-24 (23440)
તસ્માન્મહાફલંવિદ્ધિ પદં સુકૃતકર્મણઃ।
સુદુષ્પ્રાપં વિમૂઢાનાં માર્ગં યોગૈર્નિષેવિતમ્ ॥ 3-192-25 (23441)
યદા યદા ચ ધર્મસ્ય ગ્લાનિર્ભવતિ સત્તમ।
અભ્યુત્થાનમધર્મસ્ય તદાઽઽત્માનં સૃજામ્યહમ્ ॥ 3-192-26 (23442)
દૈત્યા હિંસાનુરક્તાશ્ચ અવધ્યાઃ સુરસત્તમૈઃ।
રાક્ષસાશ્ચાપિ લોકેઽસ્મિન્યદોત્પત્સ્યન્તિ દારુણાઃ ॥ 3-192-27 (23443)
તદાઽહંસંપ્રસૂયામિ ગૃહેષુ શુભકર્મણામ્।
પ્રવિષ્ટો માનુષં દેહં સર્વં પ્રશમયામ્યહમ્ ॥ 3-192-28 (23444)
સૃષ્ટ્વા દેવમનુષ્યાંસ્તુ ગન્ધર્વોરગરાક્ષસાન્।
સ્થાવરાણિ ચ ભૂતાનિ સંહરામ્યાત્મમાયયા ॥ 3-192-29 (23445)
કર્મકાલે પુનર્દેહમનુચિન્ત્ય સૃજામ્યહમ્।
આવિશ્ય માનષં દેહં મર્યાદાબન્ધકારણાત્ ॥ 3-192-30 (23446)
શ્વેતઃ કૃતયુગે વર્ણઃ પીતસ્ત્રેતાયુગે મમ।
શ્યામો દ્વાપરમાસાદ્ય કૃષ્ણઃ કલિયુગે તથા ॥ 3-192-31 (23447)
ત્રયો ભાગા હ્યધર્મસ્ તસ્મિન્કાલે ભવનતિ ચ।
`યદા ભવતિ મે વર્ણઃ કૃષ્ણો વૈ દ્વિજસત્તમ્' ॥ 3-192-32 (23448)
અન્તકાલે ચ સંપ્રાપ્તે કાલો ભૂત્વાઽતિદારુણઃ।
ત્રૈલોક્યં નાશયામ્યેકઃ કૃત્સ્નં સ્થાવરજઙ્ગમમ્ ॥ 3-192-33 (23449)
અહં ત્રિવર્ત્મા વિશ્વાત્મા સર્વલોકસુખાવહઃ।
અજિતઃ સર્વગોઽનન્તો હૃષીકેશ ઉરુક્રમઃ।
કાલચક્રં નયામ્યેકો બ્રહ્મન્નહમરૂપકમ્ ॥ 3-192-34 (23450)
શમનં સર્વભૂતાનાં સર્વકાલકૃતોદ્યમમ્।
એવં પ્રણિહિતઃ સમ્યઙ્માયયા મુનિસત્તમ।
સર્વભૂતેષુ વિપ્રેન્દ્ર ન ચ માં વેત્તિ કશ્ચન ॥ 3-192-35 (23451)
સર્વલોકે ચ માં ભક્તાઃ પૂજયન્તિ ચ સર્વશઃ ॥ 3-192-36 (23452)
યચ્ચ કિંચિત્ત્વયા પ્રાપ્તં મયિ ક્લેશાત્મકં દ્વિજ।
સુખોદયાય તત્સર્વં શ્રેયસે ચ તવાનઘ ॥ 3-192-37 (23453)
યચ્ચ કિંચિત્ત્વયા લોકે દૃષ્ટં સ્થાવરજઙ્ગમમ્।
વિહિત સર્વથૈવાસૌ મમાત્મા ભૂતભાવનઃ ॥ 3-192-38 (23454)
અર્ધં મમ શરીરસ્ય સર્વલોકપિતામહઃ।
અહં નારાયણો નામ શઙ્ખચક્રગદાધરઃ ॥ 3-192-39 (23455)
યાવદ્યુગાનાં વિપ્રર્ષે સહસ્રપરિવર્તનમ્।
તાવત્સ્વપિમિ વિશ્વાત્મા સર્વલોકપિતામહઃ ॥ 3-192-40 (23456)
એવં સર્વમહં કાલમિહાસે મુનિસત્તમ।
અશિશુઃ શિશુરૂપેણ યાવદ્બ્રહ્મા ન બુધ્યતે ॥ 3-192-41 (23457)
મયા ચ દત્તો વિપ્રાગ્ર્ય વરસ્તે બ્રહ્મરૂપિણા।
અસકૃત્પરિતષ્ટેન વિપ્રર્ષિગણપૂજિત ॥ 3-192-42 (23458)
સર્વમેકાર્ણવં દૃષ્ટ્વા નષ્ટં સ્થાવરજઙ્ગમમ્।
વિક્લબોસિ મયા જ્ઞાતસ્તતસ્તે દર્શિતં જગત્ ॥ 3-192-43 (23459)
અભ્યન્તરં શરીરસ્ય પ્રવિષ્ટોસિ યદા મમ।
દૃષ્ટ્વા લોકં સમસ્તં ચ વિસ્મિતો નાવબુધ્યસે ॥ 3-192-44 (23460)
તતોસિ વક્રાદ્વિપ્રર્ષે દ્રુતં નિઃસારિતો મયા।
આખ્યાતસ્તે મયા ચાત્મા દુર્જ્ઞે યોપિ સુરાસુરૈઃ ॥ 3-192-45 (23461)
યાવત્સ ભગવાન્બ્રહ્મા ન બુધ્યેત મહાતપાઃ।
તાવત્ત્વમિહ વિપ્રર્ષે વિસ્રબ્ધશ્ચર વૈ સુખમ્ ॥ 3-192-46 (23462)
તતો વિબુદ્ધે તસ્મિંસ્તુ સર્વલોકપિતામહે।
એકીભૂતઃ પ્રવેક્ષ્યામિ શરીરાણિ દ્વિજોત્તમ ॥ 3-192-47 (23463)
આકાશં પૃથિવીં જ્યોતિર્વાયું સલિલમેવ ચ।
લોકે યચ્ચ ભવેચ્છેષમિહ સ્થાવરજઙ્ગમમ્ ॥ 3-192-48 (23464)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-192-49x (2393)
ઇત્યુક્ત્વાન્તર્હિતસ્તાત સ દેવઃ પરમાદ્ભુતઃ।
પ્રજાશ્ચેમાઃ પ્રપશ્યામિ વિચિત્રા વિવિધાઃ કૃતાઃ ॥ 3-192-49 (23465)
એવં દૃષ્ટં મયા રાજંસ્તસ્મિન્પ્રાપ્તે યુગક્ષયે।
આશ્ચર્યં ભરતશ્રેષ્ઠ સર્વધર્મભૃતાંવરઃ ॥ 3-192-50 (23466)
યઃ સ દેવો મયા દૃષ્ટઃ પુરા પદ્માયતેક્ષણઃ।
સ એષ પુરુષવ્યાઘ્ર સંબન્ધી તે જનાર્દનઃ ॥ 3-192-51 (23467)
અસ્યૈવ વરદાનાદ્ધિ સ્મૃતિર્ન પ્રજહાતિ મામ્।
દીર્ગમાયુશ્ચ કૌન્તેય સ્વચ્છન્દમરણં મમ ॥ 3-192-52 (23468)
સ એષ કૃષ્ણો વાર્ષ્ણેય પુરાણપુરુષો વિભુઃ।
આસ્તે હરિરચિન્ત્યાત્મા ક્રીડન્નિવ મહાભુજઃ ॥ 3-192-53 (23469)
એષ ધાતા વિધાતા ચ સંહર્તા ચૈવ શાશ્વતઃ।
શ્રીવત્સવક્ષા ગોવિન્દઃ પ્રજાપતિપતિઃ પ્રભુઃ ॥ 3-192-54 (23470)
દૃષ્ટ્વેમં વૃષ્ણિપ્રવરં સ્મૃતિર્મામિયમાગતા।
આદિદેવમયં જિષ્ણું પુરુષં પીતવાસસમ્ ॥ 3-192-55 (23471)
સર્વેષામેવ ભૂતાનાં પિતા માતા ચ માધવઃ।
ગચ્છધ્વમેનં શરણં શરણ્યં કૌરવર્ષભાઃ ॥ 3-192-56 (23472)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-192-57x (2394)
એવમુક્તાસ્ચ તે પાર્તા યમૌ ચ પુરુષર્ષભૌ।
દ્રૌપદ્યા સહિતાઃ સર્વે નમશ્ચક્રુર્જનાર્દનમ્ ॥ 3-192-57 (23473)
સ ચૈતાન્પુરુષવ્યાઘ્ર સામ્ના પરમવલ્ગુના।
સાન્ત્વયામાસ માનાર્હો મન્યમાનો યથાવિધિ ॥ 3-192-58 (23474)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ દ્વિનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 192 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-192-2 તે ત્વયા ॥ 3-192-31 રક્તો દ્વાપરમાસાદ્ય ઇતિ. ઝ. પાઠઃ ॥ 3-192-47 એકીભૂતો હિ સ્રક્ષ્યામિ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 193
॥ શ્રીઃ ॥
3.193. અધ્યાયઃ 193
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિકલૌ ભવિષ્યલ્લોકવૃત્તાન્તકથનમ્ ॥ 1 ॥ કલિયગાન્તે કલ્કિત્વેનાવતરિષ્યતા હરિણા દુષ્ટજનસંહારઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-193-0 (23475)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-193-0x (2395)
યુધિષ્ઠિરસ્તુ કૌન્તેયો માર્કણ્ડેયં મહામુનિમ્।
પુન- પપ્રચ્છ સામાત્યો ભવિષ્યાં જગતો ગતિમ્ ॥ 3-193-1 (23476)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-193-2x (2396)
આશ્ચર્યભૂતં ભવતઃ શ્રુતં નો વદતાંવર।
મુને ભાર્ગવ યદ્વૃત્તં યુગાદૌ પ્રભવાપ્યયૌ ॥ 3-193-2 (23477)
અસ્મિન્કલિયુગે ત્વસ્તિ પુનઃ કૌતૂહલં મમ।
સમાકુલેષુ ધર્મેષુ કિંનુ શેષં ભવિષ્યતિ ॥ 3-193-3 (23478)
કિંવીર્યા માનવાસ્તત્રકિમાહારવિહારિણઃ।
કિમાયુષઃ કિંવસના ભવિષ્યન્તિ યુગક્ષયે ॥ 3-193-4 (23479)
કાં ચ કાષ્ઠાં સમાસાદ્ય પુનઃ સંપત્સ્યતે કૃતમ્।
વિસ્તરેણ મુને બ્રૂહિ વિચિત્રાણીહ ભાષસે ॥ 3-193-5 (23480)
ઇત્યુક્તઃ સ મુનિશ્રેષ્ઠઃ પુનરેવાભ્યભાષત।
રમયન્વૃષ્ણિશાર્દૂલં પાણ્ડવાંસ્ચ મહાનૃષિઃ ॥ 3-193-6 (23481)
શૃણુ રાજન્મયા દૃષ્ટં યત્પુરા શ્રુતમેવ ચ।
અનુભૂતં ચ રાજેનદ્રદેવદેવપ્રસાદજમ્ ॥ 3-193-7 (23482)
ભવિષ્યં સર્વલોકસ્ય વૃત્તાન્તં ભરતર્ષભ।
કલુષં કાલમાસાદ્ય કથ્યમાનં નિબોધ મે ॥ 3-193-8 (23483)
કૃતે ચતુષ્પાત્સકલો નિર્વ્યાજોપ્રાધિવર્જિતઃ।
વૃષઃ પ્રતિષ્ઠિતો ધર્મો મનુષ્યે ભરતર્ષભ ॥ 3-193-9 (23484)
અધર્મપાદવિદ્ધસ્તુ ત્રિભિરંશૈઃ પ્રતિષ્ઠિતઃ।
ત્રેતાયાં દ્વાપરેઽર્ધેન વ્યામિશ્રો ધર્મ ઉચ્યતે ॥ 3-193-10 (23485)
ત્રિભિરંશૈરધર્મસ્તુ લોકાનાક્રમ્ય તિષ્ઠતિ।
તામસં યુગમાસાદ્ય તદા ભરતસત્તમ ॥ 3-193-11 (23486)
ચતુર્થાંશેન ધર્મસ્તુ મનુષ્યાનુપતિષ્ઠતિ।
આયુર્વીર્યં મનો બુદ્ધિર્બલં તેજશ્ચ પાણ્ડવ ॥ 3-193-12 (23487)
મનુષ્યાણઆમનુયુગં હ્રપ્તન્તીતિ નિબોધ મે।
બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયા વૈશ્યાઃ શૂદ્રાશ્ચૈવ યુધિષ્ઠિર ॥ 3-193-13 (23488)
વ્યાજૈર્ધર્મં ચરિષ્યન્તિ ધર્મવૈતંસિકા નરાઃ।
સત્યં સંક્ષેપ્સ્યતે લોકે નરૈઃ પણ્ડિતમાનિભિઃ ॥ 3-193-14 (23489)
સત્યહાન્યા તતસ્તેષામાયુરલ્પં ભવિષ્યતિ।
આયુષઃ પ્રક્ષયાદ્વિદ્યાં ન શક્ષ્યન્ત્યુપશિક્ષિતુમ્ ॥ 3-193-15 (23490)
વિદ્યાહીનાનવિજ્ઞાનાલ્લોભોપ્યભિભવિષ્યતિ।
લોભમોહપરા મૂઢાઃ કામાસક્તાશ્ માનવાઃ ॥ 3-193-16 (23491)
વૈરબદ્ધા ભવિષ્યન્તિ પરસ્પરવધૈષિણઃ।
બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયા વૈશ્યાઃ સંકીર્યન્તે પરસ્પરમ્ ॥ 3-193-17 (23492)
શૂદ્રતુલ્યા ભવિષ્યન્તિ તપઃસત્યવિવર્જિતાઃ।
અન્ત્યા મધ્યા ભવિષ્યન્તિ મધ્યાશ્ચાન્ત્યા ન સંશયઃ ॥ 3-193-18 (23493)
ઈદૃશો ભવિતા લોકો યુગાન્તે પર્યુપસ્થિતે।
વસ્ત્રાણાં પ્રવરા શાણી ધાન્યાનાં કોરદૂપકઃ ॥ 3-193-19 (23494)
ભાર્યામિત્રાશ્ચ પુરુષા ભવિષ્યન્તિ યુગક્ષયે।
મત્સ્યામિષેણ જીવન્તો દુહન્તશ્ચાપ્યજૈડકમ્ ॥ 3-193-20 (23495)
ગોષુ નષ્ટાસુ પુરુષા યેઽપિ નિત્યં ધૃતવ્રતાઃ।
તેઽપિલોભસમાયુક્તા ભવિષ્યન્તિ યુગક્ષયે ॥ 3-193-21 (23496)
અન્યોન્યં પરિમુષ્ણન્તો હિંસયન્તશ્ચ માનવાઃ।
અજપા નાસ્તિકાઃ સ્તેના ભવિષ્યન્તિ યુગક્ષયે ॥ 3-193-22 (23497)
સરિત્તીરેષુ કુદ્દાલૈર્વાપયિષ્યનતિ ચૌપધીઃ।
તાશ્ચાપ્યલ્પફલાસ્તેષાં ભવિષ્યન્તિ યુગક્ષયે ॥ 3-193-23 (23498)
શ્રાદ્ધે દૈવે ચ પુરુષા યેઽપિ નિત્યં ધૃવ્રતાઃ।
તેઽપિલોભસમાયુક્તા ભોક્ષ્યન્તીહ પરસ્પરમ્ ॥ 3-193-24 (23499)
પિતા પુત્રસ્ ભોક્તા ચ પિતુઃ પુત્રસ્તથૈવ ચ।
અતિક્રાન્તાનિ ભોજ્યાનિ ભવિષ્યન્તિ યુગક્ષયે ॥ 3-193-25 (23500)
ન વ્રતાનિ ચરિષ્યન્તિ બ્રાહ્મણા વેદનિન્દકાઃ।
ન યક્ષ્યન્તિ ન હોષ્યન્તિ હેતુવાદવિમોહિતાઃ।
નિમ્નેષ્વીહાં કરિષ્યનતિ હેતુવાદવિમોહિતાઃ ॥ 3-193-26 (23501)
નિમ્ને કૃષિં કરિષ્યન્તિ યોક્ષ્યન્તિ ધુરિ ધેનુક્રાઃ।
એકહાયનવત્સાંશ્ચ વાહયિષ્યન્તિ માનવાઃ ॥ 3-193-27 (23502)
પુત્રઃ પિતૃવધં કૃત્વા પિતા પુત્રવધં તથા।
`સ્ત્રિયોઽપિ પતિપુત્રાદીન્વધિષ્યનતિ યુગક્ષયે'।
નિરુદ્વેગો બૃહદ્બાદી ન નિન્દામુપલપ્સ્યતે ॥ 3-193-28 (23503)
મ્લેચ્છભૂતં જગત્સર્વં નિષ્ક્રિયં દાનવર્જિતમ્।
ભવિષ્યતિ નિરાનન્દમનુત્સવમથો તથા ॥ 3-193-29 (23504)
પ્રાયશઃ કૃપણાનાં હિ તથા બન્ધુમતામપિ।
વિધવાનાં ચ વિત્તાનિ હરિષ્યન્તીહ માનવાઃ ॥ 3-193-30 (23505)
સ્વલ્પવીર્યબલાઃ સ્વાધા લોભમોહપરાયણાઃ।
તત્કથાદાનસંતુષ્ટ શિષ્ટાનામપિ બાન્ધવાઃ ॥ 3-193-31 (23506)
પરિગ્રહંકરિષ્યતિ માયાચારપરિગ્રહાઃ।
સંઘાતયન્તઃ તય રાજાનઃ પાપબુદ્ધયઃ ॥ 3-193-32 (23507)
પરસ્પરવધોયુક્તા મૂર્ખાઃ પણ્ડિતમાનિનઃ।
ભવિષ્યન્તિ યુગસ્યાન્તે ક્ષત્રિયા લોકકણ્ટકાઃ ॥ 3-193-33 (23508)
અરક્ષિતારો લુબ્ધાશ્ માનાહંકારદર્પિતાઃ।
કેવલં દણ્ડરુચયો ભવિષ્યન્તિ યુગક્ષયે ॥ 3-193-34 (23509)
આક્રમ્યાક્રમ્ય સાધૂનાં દારાંશ્ચાપિ ધનાનિ ચ।
ભોક્ષ્યન્તે નિરનુક્રોસા રુદતામપિ ભારત ॥ 3-193-35 (23510)
ન કન્યાં યાચે કશ્ચિન્નાપિ કન્યા પ્રદીયતે।
સ્વયંગ્રહા ભવિષ્યન્તિ યુગાન્તે સમુપસ્થિતે ॥ 3-193-36 (23511)
રાજાનશ્ચાપ્યસંતુષ્ટાઃ પરાર્તાન્મૂઢચેતસઃ।
સર્વોપાયૈર્હરિષ્યન્તિ યુગાન્તે પર્યુપસ્થિતે ॥ 3-193-37 (23512)
મ્લેચ્છીભૂતં જગત્સર્વં ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ।
હસ્તો હસ્તં પરિમુષેદ્યુગાન્તે સમુપસ્થિતે ॥ 3-193-38 (23513)
સત્યં સંક્ષિપ્યતે લોકે નરૈઃ પણ્ડિતમાનિભિઃ।
સ્થવિરા બાલમતયો બાલાઃ સ્થવિરબુદ્ધયઃ ॥ 3-193-39 (23514)
ભીરુસ્થા શૂરમાની શૂરા ભીરુવિષાદિનઃ।
ન વિશ્વસન્તિ ચાન્યોન્યં યુગાન્તે પર્યુપસ્થિતે ॥ 3-193-40 (23515)
નૈકભાર્યં જગત્સર્વં લોભમોહવ્યવસ્થિતમ્।
અધર્મો વર્ધતે તત્ર ન તુ ધર્મઃ પ્રવર્તતે ॥ 3-193-41 (23516)
બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયા વૈશ્યા નશિષ્યન્તિ જનાધિપ।
એકવર્ણસ્તદા લોકો ભવિષ્યતિ યુગક્ષયે ॥ 3-193-42 (23517)
ન ક્ષંસ્યતિ પિતા પુત્રં પુત્રશ્ચ પિતરં તથા।
બાર્યાશ્ચ પતિશુશ્રૂષાં ન કરિષ્યન્તિ સંક્ષયે ॥ 3-193-43 (23518)
યે યવાન્ના જનપદા ગોધૂમાન્નાસ્તથૈવ ચ।
તાન્દેશાન્સંશ્રયિષ્યન્તિ યુગાન્તે પર્યુપસ્થિતે ॥ 3-193-44 (23519)
સ્વૈરાહારાશ્ચ પુરુષા યોપિતશ્ચ વિશાંપતે।
અન્યોન્યં ન સહિષ્યન્તિ યુગાન્તે પર્યુપસ્થિતે ॥ 3-193-45 (23520)
મ્લેચ્છભૂતં જગત્સર્વં ભવિષ્યતિ યુધિષ્ઠિર।
શ્રાદ્ધે ન દેવાન્ન પિતૄસ્તર્પયિષ્યન્તિ માનવાઃ ॥ 3-193-46 (23521)
ન કશ્ચિત્કસ્યચિચ્છ્રોતા ન કશ્ચિત્કસ્યચિદ્ગુરુઃ।
તમોગ્રસ્તસ્તદા લોકો ભવિષ્યતિ જનાધિપ ॥ 3-193-47 (23522)
પરમાયુશ્ચ ભવિતા તદા વર્ષાણિ ષોડશ।
તતઃ પ્રાણાન્વિમોક્ષ્યન્તિ યુગાન્તે સમુપસ્થિતે ॥ 3-193-48 (23523)
પઞ્ચમે વાઽથ ષષ્ઠે વા વર્ષે કન્યા પ્રસૂયતે।
સપ્તવર્ષાષ્ટવર્ષાશ્ચ પ્રજાસ્યન્તિ નરાસ્તદા ॥ 3-193-49 (23524)
પત્યૌ સ્ત્રી તુ તદા રાજન્પુરુષો વા સ્ત્રિયં પ્રતિ।
યુગાન્તે રાજશાર્દૂલ ન તોષમુપયાસ્યતિ ॥ 3-193-50 (23525)
અલ્પદ્રવ્યા વૃથાલિઙ્ગા હિંસા ચ પ્રભવિષ્યતિ।
ન કશ્ચિત્કસ્યચિદ્દાતા ભવિષ્યતિ યુગક્ષયે ॥ 3-193-51 (23526)
અટ્ટશૂલા જનપદાઃ શિવશૂલાશ્ચતુષ્પથાઃ।
કેશશૂલાઃ સ્ત્રિયશ્ચાપિ ભવિષ્યનતિ યુગક્ષયે ॥ 3-193-52 (23527)
મ્લેચ્છાચારાઃ સર્વમભક્ષા દારુણા સર્વકર્મસુ।
ભાવિન પશ્ચિમે કાલે મનુષ્યા નાત્ર સંશયઃ ॥ 3-193-53 (23528)
ક્રયવિક્રયકાલે ચ સર્વઃ સર્વસ્ય વઞ્ચનમ્।
યુગાન્તે ભરતશ્રેષ્ઠ વિત્તલોભાત્કરિષ્યતિ ॥ 3-193-54 (23529)
જ્ઞાનાનિ ચાપ્યવિજ્ઞાય કરિષ્યન્તિ ક્રિયાસ્તથા।
આત્મચ્છન્દેન વર્તન્તે યુગાન્તે સમુપસ્થિતે ॥ 3-193-55 (23530)
સ્વભાવાત્ક્રૂરકર્માણશ્ચાન્યોન્યમભિશંસિનઃ।
ભવિતારો જનાઃ સર્વે સંપ્રાપ્તે તુ યુગક્ષયે ॥ 3-193-56 (23531)
આરામાંશ્ચૈવ વૃક્ષાંશ્ચ નાશયિષ્યન્તિ નિર્વ્યથાઃ।
ભવિતા સંશયો લોકે જીવિતસ્ય હિ દેહિનામ્ ॥ 3-193-57 (23532)
તથા લોભાભિભૂતાશ્ચ ભવિષ્યન્તિ નરા નૃપ।
બ્રાહ્મણાંશ્ચ હનિષ્યન્તિ બ્રાહ્મણસ્વોપભોગિનઃ ॥ 3-193-58 (23533)
હાહાકૃતા દ્વિજાશ્ચૈવ ભયાર્તા વૃષલાર્દિતાઃ।
ત્રાતારમલાભન્તો વૈ ભ્રમિષ્યનતિ મહીમિમામ્ ॥ 3-193-59 (23534)
જીવિતાન્તકરાઃ ક્રૂરા રૌદ્રાઃ પ્રાણિવિહિંસકાઃ।
યદા ભવિષ્યન્તિ નરાસ્તદા સંક્ષેપ્સ્યતે યુગમ્ ॥ 3-193-60 (23535)
આશ્રયિષ્યન્તિ ચ નદી પર્વતાન્વિષમાણિ ચ।
પ્રધાવમાના વિત્રસ્તા દ્વિજાઃ કુરુકુલોદ્વહ ॥ 3-193-61 (23536)
દસ્યુભિઃ પીડિતા રાજન્કાકા ઇવ દ્વિજોત્તમાઃ।
કુરાજભિશ્ચ સતતં કરભારપ્રપીડિતાઃ ॥ 3-193-62 (23537)
ધૈર્યં ત્યક્ત્વા મહીપાલ દારુણે યુગસંક્ષયે।
વિકર્માણિ કરિષ્યન્તિ શૂદ્રાણાં પરિચારકાઃ ॥ 3-193-63 (23538)
શૂદ્રા ધર્મં પ્રવક્ષ્યન્તિ બ્રાહ્મણાઃ પર્યુપાસકાઃ।
શ્રોતારશ્ચ ભવિષ્યન્તિ પ્રામાણ્યેન વ્યવસ્થિતાઃ ॥ 3-193-64 (23539)
વિપરીતશ્ચ લોકોઽયં ભવિષ્યત્યધરોત્તરઃ।
એડૂકાન્પૂજયિષ્યન્તિ વર્જયિષ્યન્તિ દેવતાઃ।
શૂદ્રાશ્ચ પ્રભવિષ્યન્તિ ન દ્વિજા યુગસંક્ષયે ॥ 3-193-65 (23540)
આશ્રમેષુમહર્ષીણાં બ્રાહ્મણાવસથેષુ ચ।
દેવસ્થાનેષુ ચૈત્યેષુ નાગાનામાલયેષુ ચ ॥ 3-193-66 (23541)
એડૂકચિહ્ના પૃથિવી ન દેવગૃહભૂષિતા।
ભવિષ્યતિ યુગે ક્ષીણે તદ્યુગાન્તસ્ય લક્ષણમ્ ॥ 3-193-67 (23542)
દા રૌદ્રા ધર્મહીના માંસાદાઃ પાનપાસ્તથા।
ભવિષ્યન્તિ નરા નિત્યં તદા સંક્ષેપ્સ્યતે યુગમ્ ॥ 3-193-68 (23543)
પુષ્પં પુષ્પે યદા રાજન્ફલે વા ફલમાશ્રિતમ્।
પ્રજાસ્યતિ મહારાજ તદા સંક્ષેપ્સ્યતે યુગમ્ ॥ 3-193-69 (23544)
અકાલવર્ષી પર્જન્યો ભવિષ્યતિ ગતે યુગે।
અક્રમેણ મનુષ્યાણાં ભવિષ્યનતિ તદા ક્રિયાઃ ॥ 3-193-70 (23545)
વિરોધમથ યાસ્યનતિ વૃષલા બ્રાહ્મણૈઃ સહ।
મહી મ્લેચ્છજનાકીર્ણા ભવિષ્યતિ તતોઽચિરાત્ ॥ 3-193-71 (23546)
કરભારભયાદ્વિપ્રા ભજિષ્યન્તિ દિશો દશ।
`અન્યાયવર્તિનશ્ચાપિ ભવિષ્યનતિ નરાધિપાઃ' ॥ 3-193-72 (23547)
નિર્વિશેષા જનપદાસ્તથા વિષ્ટિકરાર્દિતાઃ।
આશ્રમાનુપલપ્સ્યન્તિ ફલમૂલોપજીવિનઃ ॥ 3-193-73 (23548)
એવં પર્યાકુલે લોકે મર્યાદા ન ભવિષ્યતિ।
`બ્રાહ્મણઃક્ષત્રિયાવૈશ્યાઃ પરિત્યક્ષ્યન્તિ સત્ક્રિયામ્'
ન સ્થાસ્યન્ત્યુપદેશે ચ શિષ્યા વિપ્રિયકારિણઃ ॥ 3-193-74 (23549)
આચાર્યોપનિધિશ્ચૈવ ભર્ત્સ્યતે તદનન્તરમ્।
અર્થયુક્ત્યા પ્રવાત્સ્યન્તિ મિત્રસંબન્ધિબાન્ધવાઃ ॥ 3-193-75 (23550)
અભાવઃ સર્વભૂતાનાં યુગાન્તે સંભવિષ્યતિ।
દિશઃ પ્રજ્વલિતા સર્વા નક્ષત્રાણ્યપ્રભાણિ ચ ॥ 3-193-76 (23551)
પ્રધૂપિતાનિ જ્યોતીંષિ વાતાઃ પર્યાકુલાસ્તથા।
ઉલ્કાપાતાશ્ચ બહવો મહાભયનિદર્શકાઃ ॥ 3-193-77 (23552)
ષઙ્ભિરન્યૈશ્ચ સહિતો ભાસ્કરઃ પ્રતપિષ્યતિ।
તુમુલાશ્ચાપિ નિર્હ્રાદા દિગ્દાહાશ્ચાપિ સર્વશઃ।
કબન્ધાન્તર્હિતો ભાનુરુદયાસ્તમને તદા ॥ 3-193-78 (23553)
અકાલવર્ષી ભગવાન્ભવિષ્યતિ સહસ્રદૃક્।
સસ્યાનિ ચ ન રોક્ષ્યન્તિ યુગાન્તે પર્યુપસ્થિતે ॥ 3-193-79 (23554)
અભીક્ષ્ણં ક્રૂરવાદિન્યઃ પરુષા રદિતપ્રિયાઃ।
ભર્તૄણાં વચને ચૈવ ન સ્થાસ્યન્તિ તતઃ સ્ત્રિયઃ ॥ 3-193-80 (23555)
પુત્રાશ્ચ માતાપિતરૌ હનિષ્યન્તિ યુગક્ષયે।
સૂદયિષ્યન્તિ ચ પતીન્સ્ત્રિયઃ પુત્રાનપાશ્રિતાઃ ॥ 3-193-81 (23556)
અપર્વણિ મહારાજ સૂર્યં રાહુરુપૈષ્યતિ।
યુગાન્તે હુતભુક્વાપિ સર્વતઃ પ્રજ્વલિષ્યતિ ॥ 3-193-82 (23557)
પાનીયં ભોજનં ચાપિ યાચમાનાસ્તદાઽધ્વગાઃ।
ન લપ્સ્યન્તે નિવાસં ચ નિરસ્તાઃ પથિ શેરતે ॥ 3-193-83 (23558)
નિર્ઘાતવાયસા નાગાઃ શકુનાઃ સમૃગદ્વિજાઃ।
રૂક્ષા વાચો વિમોક્ષ્યન્તિ યુગાન્તે પર્યુપસ્થિતે ॥ 3-193-84 (23559)
મિત્રસંબન્ધિનશ્ચાપિ સંત્યક્ષ્યનતિ નરાસ્તદા।
જનં પરિજનં ચાપિ યાગાન્તે પર્યુપસ્થિતે ॥ 3-193-85 (23560)
અથ દેશાન્દિશશ્ચાપિ પત્તનાન્યાપણાનિ ચ।
ક્રમશઃ સંલયિષ્યન્તિ યુગાન્તે પર્યુપસ્થિતે ॥ 3-193-86 (23561)
હા તાત હા સુતેત્યેવં તદા વાચ સુદારુણાઃ।
વિક્રોશમાનશ્ચાન્યોન્યં જનો ગાં પર્યટિષ્યતિ ॥ 3-193-87 (23562)
`મોવાદિનસ્તથા શૂદ્રા બ્રાહ્મણાઃ પ્રાકૃતપ્રિયાઃ।
પાષણ્ડજનસંકીર્ણા ભવિષ્યન્તિ યુગક્ષયે' ॥ 3-193-88 (23563)
તતસ્તુમુલસંઘાતે વર્તમાને યુગક્ષયે।
દ્વિજાતિપૂર્વકો લોકઃ ક્રમેણ પ્રભવિષ્યતિ ॥ 3-193-89 (23564)
તતઃ કાલાન્તરેઽન્યસ્મિન્પુનર્લોકવિવૃદ્ધયે।
ભવિષ્યતિ પુનર્દૈવમનુકૂલં યદૃચ્છયા ॥ 3-193-90 (23565)
યદા સૂર્યશ્ચ ચન્દ્રશ્ચ તથા તિષ્યબૃહસ્પતી।
એકરાશૌ સમેષ્યન્તિ પ્રપત્સ્યતિ તદા કૃતમ્ ॥ 3-193-91 (23566)
કાલવર્ષી ચ પર્જન્યો નક્ષત્રાણિ શુભાનિ ચ।
પ્રદક્ષિણા ગ્રહાશ્ચાપિ ભવિષ્યન્ત્યનુલોમગાઃ।
ક્ષેમં સુભિક્ષમારોગ્યં ભવિષ્યતિ નિરામયમ્ ॥ 3-193-92 (23567)
કલ્કી વિષ્ણુયશા નામ દ્વિજઃ કાલપ્રચોદિતઃ।
ઉત્પત્સ્યતે મહાવીર્યો મહાબુદ્ધિપરાક્રમઃ ॥ 3-193-93 (23568)
સંભૂતઃ સંભલગ્રામે બ્રાહ્મણાવસથે શુભે।
`મહાત્મા વૃત્તસંપન્નઃ પ્રજાનાં હિતકૃન્નૃપ' ॥ 3-193-94 (23569)
મનસા તસ્ય સર્વાણિ વાહનાન્યાયુધાનિ ચ।
ઉપસ્તાસ્યન્તિ યોધાશ્ચ શસ્ત્રાણિ કવચાનિ ચ ॥ 3-193-95 (23570)
સ ધર્મવિજયી રાજા ચક્રવર્તી ભવિષ્યતિ।
સચેમં સંકુલં લોકં પ્રસાદમુપનેષ્યતિ ॥ 3-193-96 (23571)
ઉત્થિતો બ્રાહ્મણો દીપ્તઃ ક્ષયાન્તકૃદુદારધીઃ।
સંક્ષેપકો હિ સર્વસ્ય યુગસ્ય પરિવર્તકઃ ॥ 3-193-97 (23572)
સ સર્વત્ર ગતાન્ક્ષુદ્રાન્બ્રાહ્મણૈઃ પરિવારિતઃ।
ઉત્સાદયિષ્યતિ તદા સર્વમ્લેચ્છગણાન્દ્વિજઃ ॥ 3-193-98 (23573)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ ત્રિનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-193-3 શેષં જગદ્ભવિષ્યતિ ઉત્કર્ષં પ્રાપ્સ્યતિ ॥ 3-193-5 કાષ્ઠાં અવધિમ્। કૃતંકૃતયુગમ્ ॥ 3-193-8 કલુષં કલિમ્ ॥ 3-193-9 નિર્વ્યાજશ્છદ્મહીનઃ। ઉપાધિવર્જિતઃ લોભાદિહીનઃ। વૃષઇવ ચતુષ્પાત્ ॥ 3-193-10 અર્ધેનાધર્મેણ ॥ 3-193-14 ધર્મવૈતંસિકાઃ ધર્મજાલિકાઃ ધર્મજાલં વિસ્તાર્ય લોકાન્વઞ્ચયન્તીત્યર્થઃ ॥ 3-193-18 અન્ત્યા ઇતિ। ચાણ્ડાલાઃ ક્ષત્રિયાદિકર્મ ક્ષત્રિયાદયશ્ચાણ્ડાલકર્મ કરિષ્યન્તીત્ય્રથઃ ॥ 3-193-19 શાણી શણસૂતર્જા પ્રવરાશાટીતિ ખ. પાઠઃ ॥ 3-193-26 નિમ્નેષુ હીનેષુ કર્મસુ ॥ 3-193-32 પાપાચારપરિગ્રહા ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-193-37 પરાર્થાન્પરધનાનિ ॥ 3-193-38 હસ્તો હસ્તં પરિમુષેદ્ધસ્તવદેકોદરજોપિ ભ્રાતા ભ્રાતરં વઞ્ચયેદેવ ॥ 3-193-41 એકાહાર્યં યુગં સર્વમિતિ ઝ. પાઠઃ। એકહાર્યં એકવિધમેવ માંસશાકાદિકમાહારમર્હતીતિ તથા। ભક્ષ્યાભક્ષ્યવિભાગો નાસ્તીત્યર્થઃ ॥ 3-193-42 એકવર્ણઃ વર્ણવિભાગનાશનાત્ ॥ 3-193-43 ન રક્ષતિ પિતા પુત્રમિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-193-45 ખૈરાચારશ્ચેતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-193-49 પ્રજાસ્યન્તિ પ્રજાઃ જનયિષ્યન્તિ ॥ 3-193-55 જ્ઞાનાનિ જ્ઞેયસ્વરૂપાણિ ॥ 3-193-56 શ્ચાન્યોન્યમભિશઙ્કિતા ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-193-57 સંક્ષયો લોક ઇજિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-193-59 વૃષલાર્દિતાઃ શૂદ્રપીડિતાઃ ॥ 3-193-60 સંક્ષેપ્સ્યતે નાશં ગમિષ્યતિ ॥ 3-193-62 કાકા ઇવ સર્વતઃ શઙ્કિનઃ નીચવૃત્ત્યુપજીવિનો વા ॥ 3-193-65 એડૂકાન્ અસ્થ્યઙ્કિતનાનિ કુડ્યાનિ। જાલૂકાન્પૂજયિષ્યન્તીતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-193-73 નિર્વિશેષાઃ તુલ્યાચારવેષાઃ। વિષ્ટિકરાઃ મૃતિમદત્ત્વાકારયન્તિ તે ॥ 3-193-75 આચાર્યોપિ અપનિધિઃ નિર્ધનઃ ભર્ત્સ્યતે ધિકૂક્રિતે। અર્થયુક્ત્યા ધનયોગેન નતુ સ્નેહેન ધર્મેણ વા ॥ 3-193-78 કબન્ધાન્તર્હિતઃ રાહ્વન્તર્હિતઃ ॥ 3-193-91 યદેતિ। ગુરુસૂર્યચન્દ્રાઃ યદા યુગપત્પુષ્યક્ષત્રમેષ્યન્તિ તદા કૃતયુગપ્રવૃત્તિરિતિત્યર્તઃ ॥ 3-193-94 સભૂતઃ શંબલગ્નામે ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 194
॥ શ્રીઃ ॥
3.194. અધ્યાયઃ 194
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરપ્રતિ કૃતયુગવૃત્તાન્તકથનપૂર્વકં ધર્માચરણચોદના ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-194-0 (23574)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-194-0x (2397)
તતશ્ચોરક્ષયંકૃત્વાદ્વિજેભ્યઃ પૃથિવીમિમામ્।
વાજિમેધે મહાયજ્ઞે વિધિવત્કલ્પયિષ્યતિ ॥ 3-194-1 (23575)
સ્થાપયિત્વા ચ મર્યાદાઃ સ્વયંભુવિહિતાઃ શુભાઃ।
પુનઃ પુણ્યયશઃકર્મ જરયા સંશ્રયિષ્યતિ ॥ 3-194-2 (23576)
તચ્છીલમનુવર્સ્યન્તિ મનુષ્યા લોકવાસિનઃ।
વિપ્રૈશ્ચોરક્ષયે ચૈવ કૃતેક્ષેમં ભવિષ્યતિ ॥ 3-194-3 (23577)
કૃષ્ણાજિનાનિ શક્તીશ્ચ ત્રિશૂલાન્યાયુધાનિ ચ।
સ્થાપયન્દ્વિજશાર્દૂલો દેશેષુ વિજિતેષુ ચ ॥ 3-194-4 (23578)
સંસ્તૂયમાનો વિપ્રેન્દ્રૈર્માનયાનો દ્વિજોત્તમાન્।
કલ્કીચરિષ્યતિ મહીં સદા દસ્યુવધે રતઃ ॥ 3-194-5 (23579)
હા માતસ્તાત પુત્રેતિ તાસ્તા વાચઃ સુદારુણાઃ।
વિક્રોશમાનાન્સુભૃશં દસ્યૂનનેષ્યતિ સંક્ષયમ્ ॥ 3-194-6 (23580)
તતોઽધર઼્મવિનાશો વૈ ધર્મવૃદ્ધિશ્ચ ભારત।
ભવિષ્યતિ કૃતેપ્રાપ્તે ક્રિયાવાંશ્ચ જનસ્તથા ॥ 3-194-7 (23581)
આરામાશ્ચૈવ ચૈત્યાશ્ચ તટાકાવસથાસ્તથા।
પુષ્કરિણ્યશ્ચ વિવિધા દેવતાયતનાનિ ચ ॥ 3-194-8 (23582)
યજ્ઞક્રિયાશ્ચ વિવિધા ભવિષ્યન્તિ કૃતે યુગે।
બ્રાહ્મણાઃ સાધવશ્ચૈવ મુનયશ્ચ તપસ્વિનઃ ॥ 3-194-9 (23583)
આશ્રમા હતપાષણ્ડાઃ સ્થિતાઃ સત્યે જનાસ્તદા।
જાયન્તિ સર્વભૂતાનિ શુધ્યમાનાનિ ચૈવ હિ ॥ 3-194-10 (23584)
સર્વેષ્વૃતુષુ રાજેન્દ્ર સર્વં સસ્યં ભવિષ્યતિ।
નરા દાનેષુ નિરતા વ્રતેષુ નિયમેષુ ચ ॥ 3-194-11 (23585)
જપયજ્ઞપરા વિપ્રા ધર્મકામા મુદા યુતાઃ।
પાલયિષ્યન્તિ રાજાનો ધર્મેણેમાં વસુંધરામ્ ॥ 3-194-12 (23586)
વ્યવહારરતા વૈશ્યા ભવિષ્યન્તિ કૃતે યુગે।
ષટ્કર્મનિરતા વિપ્રાઃ ક્ષત્રિયા રક્ષણે રતાઃ ॥ 3-194-13 (23587)
શુશ્રૂષાયાં રતાઃ શૂદ્રાસ્તથા વર્ણત્રયસ્ય ચ।
એષ ધર્મઃ કૃતયુગે ત્રેતાયાં દ્વાપરે તથા ॥ 3-194-14 (23588)
પશ્ચિમે યુગકાલે ચ યઃ સ તે સંપ્રકીર્તિતઃ।
સર્વલોકસ્ વિદિતા યુગસહ્ખ્યા ચ પાણ્ડવ ॥ 3-194-15 (23589)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતમતીતાનાગતં મયા।
વાયુપ્રોક્તમનુસ્મૃત્યપુરાણમૃષિસંસ્તુતમ્ ॥ 3-194-16 (23590)
એવં સંસારમાર્ગા મે બહુશશ્ચિરજીવિનઃ।
દૃષ્ટાશ્ચૈવાનુભૂતાશ્ચ કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ ॥ 3-194-17 (23591)
ઇદં ચૈવાપરં ભૂયઃ સહ ભ્રાતૃભિરચ્યુત।
ધર્મસંશયમોક્ષાર્થં નિબોધ વચનં મમ ॥ 3-194-18 (23592)
ન તેઽન્યથાઽત્ર વિજ્ઞેયો ધર્મો ધર્મભૃતાંવર।
ધર્માત્મા હિ સુખં રાજન્પ્રેત્ય ચેહ ચ નન્દતિ ॥ 3-194-19 (23593)
ન બ્રાહ્મણે પરિભવઃ કર્તવ્યસ્તે કદાચન।
બ્રાહ્મણઃ કુપિતોઽહન્યાદપિ લોકાન્પ્રતિજ્ઞયા ॥ 3-194-20 (23594)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-194-21x (2398)
માર્કણ્ડેયવચઃ શ્રુત્વા કુરૂણાં પ્રવરો નૃપઃ।
ઉવાચ વચનં ધીમાન્પરમં પરમદ્યુતિઃ ॥ 3-194-21 (23595)
`એતચ્છ્રુત્વા મયા કિં સ્યાત્કર્તવ્યં મુનિસત્તમ।
કથં ચાયં જિતોલોકો રક્ષિતવ્યો ભવિષ્યતિ' ॥ 3-194-22 (23596)
કસ્મિન્ધર્મે મયા સ્થેયં પ્રજાઃ સંરક્ષતા મુને।
કથંચ વર્તમાનો વૈ ન ચ્યવેયં સ્વધર્મતઃ ॥ 3-194-23 (23597)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-194-24x (2399)
દયાવાન્સર્વબૂતેષુ હિતો રક્તોઽનસૂયકઃ।
ઉપત્યાનામિવ સ્નેહાત્પ્રજાનાં રક્ષણે રતઃ ॥ 3-194-24 (23598)
ચર ધર્મં ત્યજાધર્મં પિતૄન્પૂર્વાનનુસ્મર।
પ્રમાદાદ્યત્કૃતં તેઽભૂત્સમ્યગ્જ્ઞાનેન તજ્જય ॥ 3-194-25 (23599)
અલં તે માનમાશ્રિત્ય સતતં પ્રિયવાગ્ભવ।
વિજિત્ય પૃથિવીં સર્વાં મોદમાનઃ સુખી ભવ ॥ 3-194-26 (23600)
એષ ભૂતો ભવિષ્યશ્ચ ધર્મસ્તે સમુદીરિતઃ।
ન તેઽસ્ત્યવિદિતં કિંચિદતીતાનાગતં ભુવિ ॥ 3-194-27 (23601)
તસ્માદિમં પરિક્લેશં ત્વં તાત હૃદિ મા કૃથાઃ।
પ્રાજ્ઞાસ્તાત ન મુહ્યન્તિ કાલેનાપિ પ્રપીડિતાઃ ॥ 3-194-28 (23602)
એષ કાલો મહાબાહો અપિ સર્વદિબૌકસામ્।
મુહ્યન્તિ હિ પ્રજાસ્તાત કાલેનાપિ પ્રચોદિતાઃ ॥ 3-194-29 (23603)
મા ચ તેઽત્ર વિશઙ્કા ભૂદ્યન્મયોક્તં તવાનઘ।
અતિશઙ્ક્ય વચો હ્યેતદ્ધર્મલોપો ભવેત્તવ ॥ 3-194-30 (23604)
જાતોસિ પ્રથિતે વંશે કુરૂણાં ભરતર્ષભ।
કર્મણા મનસા વાચા સર્વમેતત્સમાચર ॥ 3-194-31 (23605)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-194-32x (2400)
યત્ત્વયોક્તં દ્વિજશ્રેષ્ઠ વાક્યં શ્રુતિમનોહરમ્।
તથા કરિષ્યે યત્નેન ભવતઃ શાસનં વિભો ॥ 3-194-32 (23606)
ન મે લોભોસ્તિ વિપ્રેન્દ્રન ભયં ન ચ મત્સરઃ।
કરિષ્યામિ હિ તત્સર્વમુક્તં યત્તે મયિ પ્રભો ॥ 3-194-33 (23607)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-194-34x (2401)
શ્રુત્વા તુ વચનં તસ્ય પાણ્ડવસ્ય યશસ્વિનઃ।
સંહૃષ્ટઃ પાણ્ડવા રાજન્સહિતા શાર્ઙ્ગધન્વના ॥ 3-194-34 (23608)
વિપ્ર્રષભાશ્ચ તે સર્વે યે તત્રાસન્સમાગતાઃ।
તથા કથાં શુભાં શ્રુત્વા રમાર્કણ્ડેયસ્ય ધમતઃ।
વિસ્મિતા સમપદ્યન્ત પુરાણસ્ નિવેદનાત્ ॥ 3-194-35 (23609)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ ચતુર્નવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 194 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-194-1 કલ્પયિષ્તિ દાસ્યતિ ॥ 3-194-2 વનં પુણ્યયશઃ કર્મારમણીયં પ્રવેક્ષ્યતિ. ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-194-3 વિપ્રૈર્હેતુભિઃ કૃતેયુગે ॥ 3-194-4 કૃષ્ણાજિનાનિ બ્રહ્મચારિપરિધેયાનિ। તેન સર્વાણિ બ્રાહ્મણકર્માણિ લક્ષ્યન્તિ. શક્તીરિત્યાદિના રાજધર્માઃ। સ્થાપયાન્ બ્રહ્મક્ષત્રયોર્ધર્મવ્યવસ્થાંચક્રે ઇતિભાવઃ ॥ 3-194-10 પ્રયન્તિ સર્વબીજાનિ રોપ્યમાણાનિ ચૈવ હેતિ ઝ. પાઠઃ। તત્ર પ્રયન્તિ નશ્યન્તિ બીજાનિ સંસ્કારાઃ રોપ્યમાણાનિ ક્રિયમાણૈઃ કર્મભિર્દૃઢં સંપાદ્યમાનાન્યપિ જ્ઞાનબલાન્નશ્યન્તીત્યર્થ ॥ 3-194-25 સમ્યગ્દાનેન ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-194-34 તસ્ય માર્કણ્ડેયસ્ ધીમત ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 195
॥ શ્રીઃ ॥
3.195. અધ્યાયઃ 195
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ બ્રાહ્મણમાહાત્મ્યપ્રતિપાદકમણ્ડૂકોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ ॥ 1 ॥ ઇક્ષ્વાકુવંશજેન પરીક્ષિન્નામકેન રાજ્ઞા મૃગયાર્થં વનં પ્રવિષ્ટેન ઉદકાદર્શનરૂપસમયકરણેન મણ્ડૂકકન્યાયાઃ પરિણયઃ ॥ 2 ॥ રાજ્ઞા સમયાતિલઙ્ઘને તથા જલે નિમજ્જનમ્ ॥ 3 ॥ તદન્વેષણાય રાજ્ઞા મણ્ડૂકહનને તાપસરૂપિણા મણ્ડૂકરાજેન તનનિવારણએન તસ્યાઃ સ્વપુત્રીત્વકથનાદિપૂર્વકં પુનસ્તસ્મૈ તસ્યાઃ પ્રદાનમ્ ॥ 4 ॥ માર્કણ્ડેયેન મણ્ડૂકપુન્યાઃ પુત્રયોઃ શલદલયોર્વૃત્તકથનપૂર્વકં વામદેવમુનિમાહાત્મ્યકથનમ્ ॥ 5 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-195-0 (23610)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-195-0x (2402)
ભૂય એવ બ્રાહ્મણમાહાત્મ્યં વક્તુમર્હસીત્યબ્રવીત્પાણ્ડવેયો માર્કણ્ડેયમ્ ॥ 3-195-1 (23611)
અથાચષ્ટ માર્કણ્ડેયોઽપૂર્વમિદં શ્રૂયતાં બ્રાહ્મણાનાં ચરિતમ્ ॥ 3-195-2 (23612)
અયોધ્યાયામિક્ષ્વાકુકુલોદ્વહઃ પાર્થિવઃ પરીક્ષિન્નામ મૃગયામગમત્ ॥ 3-195-3 (23613)
સ એકોઽશ્વેન મૃગમન્વસરત્ મૃગો દૂરમપાહરત્ ॥ 3-195-4 (23614)
અધ્વનિ જાતશ્રમઃ ક્ષુત્તૃષ્ણાભિભૂતશ્ચૈકસ્મિન્દેશે નીલં ગહનં વનષણ્ડમપશ્યત્ ॥ 3-195-5 (23615)
તસ્યાવિશેષતો વનષણ્ડસ્ય મધ્યેઽતીવ રમણીયં સરો દૃષ્ટ્વા સાશ્વ એવ વ્યગાહત ॥ 3-195-6 (23616)
અથાશ્વસ્તઃ સ બિસમૃણાલમશ્વાયાગ્રતો નિક્ષિપ્ય પુષ્કરિણીતીરે સંવિવેશ તતઃ શયાનો મધુરંગીતમશૃણોત્ ॥ 3-195-7 (23617)
સ શ્રુત્વાઽચિન્તયન્નેહ મનુષ્યગતિં પશ્યામિ કસ્ય સ્વલ્વયં ગીતંશબ્દ ઇતિ ॥ 3-195-8 (23618)
અથાપશ્યત્કન્યાં પરમરૂપદર્શનીયાં પુષ્પાણ્યવચિન્વતીં ગાયન્તીં ચ અથ સા રાજ્ઞઃ સમીપે પર્યક્રામત્ ॥ 3-195-9 (23619)
તામબ્રવીદ્રાજા કસ્યાસિ ભદ્રે કા વા ત્વમિતિ સા પ્રત્યુવાચ કન્યાઽસ્મીતિ તાં રાજોવાચાર્થી ત્વયાઽહમિતિ ॥ 3-195-10 (23620)
અથોવાચ કન્યા સમયેનાહં શક્યા ત્વયા લબ્ધું નાન્યથેતિ રાજા તાં સમયમપૃચ્છત્ મણ્ડૂકરાજસ્ય કઃ સમય ઇતિ તતઃ કન્યેદમુવાચ નોદકં મે દર્શયિતવ્યમિતિ ॥ 3-195-11 (23621)
સ રાજા તાં બાઢમિત્યુક્ત્વા તાં સમાગમ્ય તયાસહ તત્ર તસ્થૌ ॥ 3-195-12 (23622)
તતસ્તત્રૈવાસીને રાજનિ સા સેનાઽન્વગચ્છત્ ॥ 3-195-13 (23623)
પદેનાનુપદં દૃષ્ટ્વા રાજાનં પરિવાર્યાતિષ્ઠત અથ પર્યાશ્વસ્તશ્ચ રાજા તયૈવ સહ શિવિકયા પ્રાયાદવિષાદઃ સ્વનગરમનુપ્રાપ્ય રહસિ તયા રમમાણો ન કાંશ્ચિદપશ્યત્ ॥ 3-195-14 (23624)
અથ પ્રધાનામાત્યોઽભ્યાશચરાસ્તસ્ય સ્ત્રિયોઽપૃચ્છત્ ॥ 3-195-15 (23625)
કિમત્ર પ્રયોજનં વર્તતે ઇત્યથાબ્રુવંસ્તાઃ સ્ત્રિયઃ ॥ 3-195-16 (23626)
અપૂર્વમિવ પશ્યામ ઉદકં નાત્ર નીયત ઇત્યથામાત્યોઽનુદકં વનં કારયિત્વોદારવૃક્ષં બહુપુષ્પફલમૂલં તસ્ય મધ્યે મુક્તાજાલમયીં પાર્શ્વે વાપીં ગૂઢાં સુધોપલિપ્તાં સ રહસ્યુપગમ્ય રાજાનમબ્રવીત્ ॥ 3-195-17 (23627)
વનમિદમુદારમનુદકં સાધ્વત્ર સહૈતયા ગમ્યતામિતિ ॥ 3-195-18 (23628)
સ તસ્ય વચનાત્તયૈવ સહ દેવ્યા તદ્વનં પ્રાવિશત્સ કદાચિત્તસ્મિન્કાનને રમ્યે તયૈવ સ વ્યવાહરદથક્ષુત્તૃષ્ણાર્દિતઃ શ્રાન્તોઽતિમુક્તાગારમપશ્યત્ ॥ 3-195-19 (23629)
તત્પ્રવિશ્યરાજા સહ પ્રિયયા સુસંસ્કૃતાં વિમલાં સલિલપૂર્ણાં વાપીમપશ્ત્ ॥ 3-195-20 (23630)
દૃષ્ટ્વૈવ ચ તાં તસ્યાશ્ચ તીરે સહૈવ તયા દેવ્યાઽવાતિષ્ઠત્ ॥ 3-195-21 (23631)
અથ તા દેવીં સ રાજાઽબ્રવીત્સાધ્વવતર વાપીસલિલમિતિ સા તદ્વચ શ્રુત્વાઽવતીર્ય વાપીં ન્યમજ્જન્ન પુનરુદકાદુદમજ્જત્ ॥ 3-195-22 (23632)
તાં સ મૃગયમાણો રાજા નાપશ્યદ્વાપીમથ નિઃસ્રાવ્ય મણ્ડૂકં શ્વભ્રમુખે દૃષ્ટ્વા ક્રુદ્ધ આજ્ઞાપયામાસ સ રાજા ॥ 3-195-23 (23633)
સર્વમણ્ડૂકવધઃ ક્રિયતામિતિ યોમયાઽર્થી સ માં મૃતમણ્ડૂકોપાયનમાદાયોપતિષ્ઠેદિતિ ॥ 3-195-24 (23634)
અથ મણ્ડૂકવધે ઘોરે ક્રિયમાણે દિક્ષુ સર્વાસુ રમણ્ડૂકાન્ભયમાવિવેશ તે ભીતા મણ્ડૂકરાજ્ઞે યથાવૃત્તં ન્યવેદયન્ ॥ 3-195-25 (23635)
તતો મણ્ડૂકરાટ્ તાપસવેષધારી રાજાનમભ્યગચ્છદુપેત્ય ચૈનમુવાચ ॥ 3-195-26 (23636)
મા રાજન્ક્રોધવશં ગમઃ પ્રસાદં કુરુ નાર્હસિ મણ્ડૂકાનામનપરાધિનાં વધં કર્તુમિતિ શ્લોકૌ ચાત્ર ભવતઃ ॥ 3-195-27 (23637)
મા મણ્ડૂકાઞ્જિઘાંસીસ્ત્વં કોપં સંધારયાચ્યુત। પ્રક્ષિપન્તિ વધાદ્ભેકા જનાનાં પરિજાનતામ્ ॥ 3-195-28 (23638)
પ્રતિજાનીહિ નૈતાંસ્ત્વં પ્રાપ્ય ક્રોધં વિમોક્ષ્યસે। અલં કૃત્વા તવાધર્મં મણ્ડૂકૈઃ કિં હતૈર્હિ તે ॥ 3-195-29 (23639)
તમેવંવાદિનમિષ્ટજનવિયોગશોકપરીતાત્મા રાજાઽથોવાચ ॥ 3-195-30 (23640)
ન હિ ક્ષમ્યતે તન્મયા હનિષ્યામ્યેતાનેતૈર્દુરાત્મભિઃ પ્રિયા મે ભક્ષિતા સર્વથૈવ મે વધ્યા મણ્ડૂકા નાર્હસિ વિદ્વન્મામુપરોદ્ધુમિતિ ॥ 3-195-31 (23641)
સ તદ્વાક્યમુપલભ્યવ્યથિતેન્દ્રિયમનાઃ પ્રોવાચ પ્રસીદ રાજન્નહમાયુર્નામ મણ્ડૂકરાજો મમ સા દુહિતા સુશોભના નામ તસ્યા હિ દૌઃશીલ્યમેતદ્બહવસ્તયા રાજાનો વિપ્રલબ્ધપૂર્વા ઇતિ ॥ 3-195-32 (23642)
તમબ્રવીદ્રાજા યા સા તવ રદુહિતા તયા સમર્થી સા મે દીયતામિતિ ॥ 3-195-33 (23643)
અથૈનાં રાજ્ઞે પિતાઽદાદબ્રવીચ્ચૈનામેનં રાજાનં શુશ્રૂષસ્વેતિ ॥ 3-195-34 (23644)
સ એવમુક્ત્વા દુહિતરં ક્રુદ્ધઃ શશાપ યસ્માત્ત્વયા રાજાનો વિપ્રલબ્ધા બહવસ્તસ્માદબ્રહ્મણ્યાનિ તવાપત્યાનિ ભવિષ્યન્ત્યાનૃતિકત્વાત્તવેતિ ॥ 3-195-35 (23645)
સ ચ રાજા તામુપલભ્ય તસ્યાં સુરતગુણનિબદ્ધહૃદયો લોકત્રયૈશ્વર્યમિવોપલભ્ય હર્ષબાષ્પસન્દિગ્ધયા વાચા પ્રણિપત્યાભિપૂજ્ય મણ્ડૂકરાજમબ્રવીદનુગૃહીતોસ્મીતિ ॥ 3-195-36 (23646)
સ ચ મણ્ડૂકરાજો દુહિતરમનુજ્ઞાપ્ય યથાગતમગચ્છત્ ॥ 3-195-37 (23647)
અથ કસ્યચિત્કાલસ્ય તસ્યાં કુમારાસ્ત્રયસ્તસ્ય રાજ્ઞઃ સંબભૂવુઃ શલો દલો બલશ્ચેતિ તતસ્તેષાં જ્યેષ્ઠં શલં સમયે પિતા રાજ્યેઽભિષિચ્ય તપસિ ધૃતાત્મા વનં જગામ ॥ 3-195-38 (23648)
અથ કદાચિચ્છલો મૃગયામનુચરન્મૃગમાસાદ્ય રથેનાન્વધાવત્ ॥ 3-195-39 (23649)
સૂતં ચોવાચ શીઘ્રં માં વાહયસ્વેતિ સ તથોક્ત સૂતો રાજાનમબ્રવીત્ ॥ 3-195-40 (23650)
ન ક્રિયતામનુબન્ધો નૈષ શક્યસ્ત્વયા મૃગોઽયં ગ્રહીતું યદ્યપિ તે રથે યુક્તૌ વામ્યૌ સ્યાતામિતિ તતોઽબ્રવીદ્રાજા સૂતમાચક્ષ્વ મે વાભ્યૌ વાજિનૌ ત્વા પૃચ્છામીતિ ॥ સ એવમુક્તો રાજભયભીતઃ સૂતો વામદેવશાપભયભીતશ્ચાસ્યોપાચખ્યૌ ॥ વામદેવસ્યાશ્વૌ વામ્યૌ મનોજવાવિતિ ॥ 3-195-41 (23651)
અથૈનમેવં બ્રુવાણમબ્રવીદ્રાજા વામદેવાશ્રમં પ્રયાદહીતિ સ ગત્વા વામદેવાશ્રમં તમૃષિમબ્રવીત્ ॥ 3-195-42 (23652)
ભગવન્મૃગો મે વિદ્ધઃ પલાયતે સંભાવયિતુમર્હસિ વામ્યૌ દાતુમિતિ તમબ્રવીદૃષિર્દદાનિ તે વામ્યૌ કૃતકાર્યેણ ભવતા મમૈવ વામ્યૌ નિર્યાતયિતવ્યૌ ક્ષિપ્રમિતિ સ ચ તાવશ્વૌ પ્રતિગૃહ્યાનુજ્ઞાપ્ય ઋષિં પ્રાયાદ્વાજિયુક્તેન રથેન મૃગં પ્રતિ ગચ્છંશ્ચાબ્રવીત્સૂતમશ્વરત્નદ્વયમાવયોર્યોગ્યં નૈતૌ પ્રતિદેયૌ વામદેવાયેત્યુક્ત્વા મૃગમવાપ્ય સ્વનગરમેત્યાશ્વાવન્તઃપુરેઽસ્થાપયત્ ॥ 3-195-43 (23653)
અથર્ષિશ્ચિન્તયામાસ તરુણો રાજપુત્રઃ કલ્યાણં પત્રમાસાદ્ય રમતે ન મે વામ્યૌ પ્રતિનિર્યાતયત્યહો કષ્ટમિતિ ॥ 3-195-44 (23654)
સ મનસા વિચિન્ત્ય માસિ પૂર્ણે શિષ્યમબ્રવીત્ ॥ 3-195-45 (23655)
ગચ્છાત્રેય રાજાનં બ્રૂહિ યદિ પર્યાપ્તં નિર્યાતયોગાધ્યાયવામ્યાવિતિ સ ગત્વૈવં તં રાજાનમબ્રવીત્તરાજા પ્રત્યુવાચ રાજ્ઞામેતદ્વાહનમનર્હા બ્રાહ્મણા રત્નાનામેવંવિધાનાં ન કિંચિત્ બ્રાહ્મણાનામશ્વૈઃ કાર્યં સાધુ ગમ્યતામિતિ ॥ 3-195-46 (23656)
સ ગત્વૈતદુપાધ્યાયાયાચષ્ટ તચ્છ્રુત્વા વચનમપ્રિયં વામદેવઃ ક્રોધપરીતાત્મા સ્વયમેવ રાજાનમભિગમ્યાશ્વાર્થમચોદયન્ન ચાદદદ્રાજા ॥ 3-195-47 (23657)
વામદેવ ઉવાચ। 3-195-48x (2403)
પ્રપચ્છ વામ્યૌ મમ પાર્થિવ ત્વં
કૃતં હિ તે કાર્યમાભ્યામશક્યમ્।
મા ત્વા વધીદ્વરુણો ઘોરપાશૈ-
ર્બ્રહ્મક્ષત્રસ્યાન્તરે વર્તમાનઃ ॥ 3-195-48 (23658)
રાજોવાચ। 3-195-49x (2404)
અનડ્વાહૌ સુવ્રતૌ સાધુ દાન્તા-
વેતદ્વિપ્રાણાં વાહનં વામદેવ।
તાભ્યાં યાહિ ત્વં યત્ર કામો મહર્ષે-
ચ્છન્દાંસિ વૈ ત્વાદૃશં સંવહન્તિ ॥ 3-195-49 (23659)
વામદવે ઉવાચ। 3-195-50x (2405)
છન્દાંસિ વૈ માદૃશં સંવહન્તિ
લોકેઽમુષ્મિન્પાર્થિવ યાનિ સન્તિ।
અસ્મિસ્તુ લોકે મમ યાનમેત-
દસ્મદ્વિધાનામપરેષાં ચ રાજન્ ॥ 3-195-50 (23660)
રાજોવાચ। 3-195-51x (2406)
ચત્વારસ્ત્વાં વા ગર્દભાઃ સંવહન્તુ
શ્રેષ્ઠાશ્વતર્યો હરયો વાતરંહાઃ।
તૈસ્ત્વં યાહિ રક્ષત્રિયસ્યૈષ વાહો
મમૈવ વામ્યૌ ન તવૈતૌ હિ વિદ્ધિ ॥ 3-195-51 (23661)
વામદેવ ઉવાચ। 3-195-52x (2407)
ઘોરં વ્રતં બ્રાહ્મણસ્યૈતદાહુ-
રેતદ્રાજન્યદિહાજીવમાનઃ।
અયસ્મયા ઘોરરૂપા મહાન્ત-
શ્ચત્વારો વા યાતુધાનાઃ સુરૌદ્રાઃ।
મયા પ્રયુક્તાસ્ત્વદ્વધમીપ્સમાના
વહન્તુ ત્વાં શિતશૂલાશ્ચતુર્ધા ॥ 3-195-52 (23662)
રાજોવાચ। 3-195-53x (2408)
યે ત્વાં વિદુર્બ્રાહ્મણં વામદેવ
વાચા હન્તું મનસા કર્મણા વા।
તે ત્વાં સશિષ્યમિહ પાતયન્તુ
મદ્વાક્યનુન્નાઃ શિતશૂલાસિહસ્તાઃ ॥ 3-195-53 (23663)
[વામદેવ ઉવાચ। 3-195-54x (2409)
મમૈતૌ વામ્યૌ પ્રતિગૃહ્ય રાજન્
પુનર્દદાનીતિ પ્રપદ્ય મે ત્વમ્।
પ્રયચ્છ શીઘ્રં મમ વામ્યૌ ત્વમશ્વૌ
યદ્યાત્માનં જીવિતું તે ક્ષમં સ્યાત્ ॥ 3-195-54 (23664)
રાજોવાચ। 3-195-55x (2410)
ન બ્રાહ્મણેભ્યો મૃગયા પ્રસૂતા
ન ત્વાઽનુશાસ્મ્યદ્યપ્રભૃતિ હ્યસત્યમ્।
તવૈવાજ્ઞાં સંપ્રણિધાય સર્વાં
તથા બ્રહ્મન્પુણ્યલોકં લભેયમ્ ॥] 3-195-55 (23665)
વામદેવ ઉવાચ। 3-195-56x (2411)
નાનુયોગા બ્રાહ્મણાનાં ભવન્તિ
વાચા રાજન્મનસા કર્મણા વા।
યસ્ત્વેવં બ્રહ્મ તપસાઽન્વેતિ વિદ્વાં-
સ્તેન શ્રેષ્ઠો ભવતિ હિ જીવમાનઃ ॥ 3-195-56 (23666)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-195-57x (2412)
એવમુક્તે વામદેવેન રાજન્
સમુત્તસ્થૂ રાક્ષસા ઘોરરૂપાઃ।
તૈઃ શૂલહસ્તૈર્વધ્યમાનઃ સ રાજા
પ્રોવાચેદં વાક્યમુચ્ચૈસ્તદાનીમ્ ॥ 3-195-57 (23667)
ઇક્ષ્વાકવો વા યદિ માં ત્યજેયુ-
ર્યે તે વિધેયા ભુવિ ચાન્યે મહીપાઃ।
નોત્સ્રક્ષ્યેઽહં વામદેવસ્ વામ્યૌ
નૈવંવિધા ધર્મશીલા ભવન્તિ ॥ 3-195-58 (23668)
એવં બ્રુવન્નેવ સ યાતુધાનૈ-
ર્હતો જગામાશુ મહીં ક્ષિતીશઃ।
તતો વિદિત્વા નૃપતિં નિપાતિત-
મિક્ષ્વાકવો વૈ દલમભ્યષિઞ્ચન્ ॥ 3-195-59 (23669)
રાજ્યે તદા તત્ર ગત્વા સ વિપ્રઃ
પ્રોવાચેદં વચનં વામદેવઃ।
દલં રાજાનં બ્રાહ્મણાનાં હિ દેય-
મેવં રાજન્સર્વધર્મેષુ દૃષ્ટમ્ ॥ 3-195-60 (23670)
બિભેષિ ચેત્ત્વમધર્માન્નરેન્દ્ર
પ્રયચ્છ મે શીઘ્રમેવાદ્ય વામ્યૌ।
એતચ્છ્રુત્વા વામદેવસ્ વાક્યં
સ પાર્થિવઃ સૂતમુવાચ રોષાત્ ॥ 3-195-61 (23671)
એકં હિ મે સાયકં ચિત્રરૂપં
દુગ્ધં વિષેણાહરસંગૃહીતમ્।
યેન વિદ્ધો વામદેવઃ શયીત
સંદશ્યમાનઃ શ્વભિરાર્તરૂપઃ ॥ 3-195-62 (23672)
વામદેવ ઉવાચ। 3-195-63x (2413)
જાનામિ પુત્રં દશવર્ષં તવાહં
જાતં મહિષ્યાં શ્યેનજિતં નરેન્દ્ર।
એતં જહિ ત્વં મદ્વચનાત્પ્રણુન્ન-
સ્તૂર્ણં પ્રિયં સાયકૈર્ઘોરરૂપૈઃ ॥ 3-195-63 (23673)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-195-64x (2414)
એવમુક્તો વામદેવેન રાજન્ન-
ન્તઃપુરે રાજપુત્રં જઘાન।
સ સાયકસ્તિગ્મતેજા વિસૃષ્ટઃ
શ્રુત્વા દલસ્તત્ર વાક્યં બભાષે ॥ 3-195-64 (23674)
ઇક્ષ્વાકવો હન્ત ચરામિ વઃ પ્રિયં
નિહન્મીમં વિપ્રમદ્ય પ્રમથ્ય।
આનીયતામપરસ્તિગ્મતેજાઃ
પશ્યધ્વં મે વીર્યમદ્ય ક્ષિતીશાઃ ॥ 3-195-65 (23675)
વામદેવ ઉવાચ। 3-195-66x (2415)
યત્ત્વમેનં સાયકં ઘોરરૂપં
વિષેણ દિગ્ધં મમ સંદધાસિ।
ન ત્વેતં ત્વં શરવર્ષં વિમોક્તું
સંધાતું વા શક્ષ્યસે માનવેન્દ્ર ॥ 3-195-66 (23676)
રાજોવાચ। 3-195-67x (2416)
ઇક્ષ્વાકવઃ પશ્ત માં ગૃહીતં
ન વૈ શક્નોમ્યેષ શરં વિમોક્તુમ્
ન ચાસ્ય કર્તું નાશમભ્યુત્સહામિ
આયુષ્માન્વૈ જીવતુ વામદેવઃ ॥ 3-195-67 (23677)
વૈમદેવ ઉવાચ। 3-195-68x (2417)
સંસ્પૃશ્યૈનાં મહીષીં સાયકેન
તતસ્તસ્માદેનસો મોક્ષ્યસે ત્વમ્।
તતસ્તથા કૃતવાન્પાર્થિવસ્તુ
તતો મુનિં રાજપુત્રી બભાષે ॥ 3-195-68 (23678)
યથા યુક્તા વામદેવાહમેનં
દિનેદિને સંદિશન્તી નૃશંસમ્।
બ્રાહ્મણેભ્યો મૃગયતી સૂનૃતાનિ
તથા બ્રહ્મન્પુણ્યલોકં લભેયમ્ ॥ 3-195-69 (23679)
વામદેવ ઉવાચ। 3-195-70x (2418)
ત્વયા ત્રાતં રાજકુલં શુભેક્ષણે
વરં વૃણીષ્વાપ્રતિમં દદાનિ તે।
પ્રશાધીમં સ્વજનં રાજપુત્રિ
ઇક્ષ્વાકુરાજ્યં સુમહચ્ચાપ્યનિન્દ્યે ॥ 3-195-70 (23680)
રાજપુત્ર્યુવાચ। 3-195-71x (2419)
વરં વૃણે ભગવંસ્ત્વેવમેષ
વિમુચ્યતાં કિલ્વિષાદદ્ય ભર્તા।
શિવેન જીવામિ સપુત્રબાન્ધવં
વરો વૃતો હ્યેષ મયા દ્વિજાગ્ર્ય ॥ 3-195-71 (23681)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-195-72x (2420)
શ્રુત્વા વચ સ મુની રાજપુત્ર્યા-
સ્તથાઽસ્ત્વિતિ પ્રાહ કુરુપ્રવીર।
તતઃ સ રાજા મુદિતો બભૂવ
વામ્યૌ ચાસ્મૈ પ્રદદૌ સંપ્રણમ્ય ॥ 3-195-72 (23682)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ પઞ્ચનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 195 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-195-7 આશ્વસ્ત ઇતિ છેદઃ ॥ 3-195-16 પ્રયોજનં કર્તવ્યમ્ ॥ 3-195-19 અતિમુક્તાગારં વાસન્તીગૃહમ્ ॥ 3-195-28 પ્રક્ષીયતે ધનોદ્રેકો જનાનામવિજાનતામ્ ઇતિ ઝ. પાઠઃ। ધનોદ્રેકઃ શ્રીતપસોરુત્કર્ષઃ ॥ 3-195-29 પ્તિજાનીહિ નિશ્ચયં કુરુ। પ્રાપ્ય પ્રાપય્ય મૃત્યુમ્। ક્રોધં સ્ત્રીશોકજમ્। અલં કૃત્વા મા કરુ ॥ 3-195-35 બ્રહ્મણ્યં બ્રાહ્મણહિતં તેન રહિતાનિ અબ્રહ્મણ્યાનિ ॥ 3-195-41 વામ્યૌ વામદેવીયૌ રથે યુક્તૌ અશ્વૌ અશ્વતરૌ ॥ 3-195-44 પત્રં વાહનમ્ ॥ 3-195-48 અન્તરે ભેદે ॥ 3-195-51 વાહો વાહનમ્ ॥ 3-195-52 યદેતત્ બ્રાહ્મણસ્ય સ્વં આજીવમાન ઉપજીવમાનોસિ એતદિહ ઘોરમનિષ્ટપાકં વ્રતં કર્મ આહુરિત્યન્વયઃ। વહંતુ ચતુર્દિક્ષુ પ્રાપયન્તુ ચતુર્ધાકૃત્વેતિ શેષઃ ॥ 3-195-53 ત્વાં માં હન્તુમુદ્યુક્તં તે મદીયાસ્ત્વામેવ પાતયન્ત્વિત્યર્થઃ ॥ 3-195-55 અસત્યં મિથ્યાવાદિનમપિ ત્વા ત્વાં નાનુશાસ્મિ ન દણ્ડયામિ। અદ્યપ્રભૃતિ તવાજ્ઞામિતિ સંબન્ધઃ। તવાપરાધાન્ ક્ષમિષ્યે આજ્ઞયા ચ વર્તિષ્યે ઇતિ વરદ્વયં જ્ઞેયમ્ ॥ 3-195-56 અનુયોગઃ શાસનમ્। અદણ્ડ્યા બ્રાહ્મણા ઇત્યર્થઃ। બ્રહ્મ બ્રાહ્મણજાતિમ્। યો બ્રાહ્મણસેવી સ જીવત્યન્યો નશ્યતીત્યર્થઃ। વરદ્વયમપિ નિરર્થકમિતિ ભાવઃ ॥ 3-195-58 બ્રહ્મન્દલો વા વિધેયા મે યદિ ચેમે વિશોપિ ઇતિ ઝ. પાઠઃ। દલઃ કનિષ્ઠો ભ્રાતા। રવિધેયા આજ્ઞાકારિણઃ ॥ 3-195-59 નિપાતિતં મૃતમ્ ॥ 3-195-63 એતં જહિ તવ સાયકસ્ત્વત્પુત્રમેવ હિંસિષ્યતિ નતુ મામિત્યર્થઃ ॥ 3-195-67 એવમુક્ત્વા વામદેવેન સ્તમ્ભિતહસ્તપાદો રાજોવાચ ઇક્ષ્વાકવ ઇતિ ॥ 3-195-68 સંસ્પૃશ્ય હત્વા। એનસો બ્રહ્મહત્યાધ્યવસાયજાત્પાપાત્ ॥ 3-195-69 એનં નૃશંસં ભર્તારં દિનેદિને સૂનૃતાનિ કલ્યાણકરાણિ વાક્યાનિ સંદિશન્તીતિ સંબન્ધઃ। બ્રહ્મણેભ્યો મૃગયતી બ્રાહ્મણાન્ સેવિતુમિચ્છન્તી ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 196
॥ શ્રીઃ ॥
3.196. અધ્યાયઃ 196
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન સુખદુઃખનિરૂપકબકશક્રસંવાદાનુવાઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-196-0 (23683)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-196-0x (2421)
માર્કણ્ડેયમૃષયો બ્રાહ્મણા યુધિષ્ઠિરશ્ચ।
પર્યપૃચ્છન્નૃષિઃ કેન દીર્ઘાયુરાસીદ્બકઃ ॥ 3-196-1 (23684)
માર્કણ્ડેયસ્તુ તાન્સર્વાન્પ્રત્યુવાચ મહાતપાઃ।
દીર્ઘાયુશ્ચ બકોરાજન્નૃષિર્નાત્ર વિચારણા ॥ 3-196-2 (23685)
એતચ્છ્રુત્વા તુ કૌન્તેયો ભ્રાતૃભિઃ સહ ભારત।
માર્કણ્ડેયં પર્યપૃચ્છદ્ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-196-3 (23686)
બકદાલ્ભ્યૌ મહાત્માનૌ શ્રૂયેતે ચિરજીવિનૌ।
સખાયૌ દેવરાજસ્ યતાવૃષી લોકસંમતૌ ॥ 3-196-4 (23687)
એતદિચ્છામિ ભગવન્બકશક્રસમાગમમ્।
સુખદુઃખસમાયુક્તં તત્ત્વેન કથિતં ત્વયા ॥ 3-196-5 (23688)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-196-6x (2422)
વૃત્તે દેવાસુરે રાજન્સંગ્રામે રોમહર્ષણે।
ત્રયાણામપિ લોકાનામિન્દ્રો લોકાધિપોઽભવત્ ॥ 3-196-6 (23689)
સમ્યગ્વર્ષતિ પર્જન્યે સસ્યસંપદ ઉત્તમાઃ।
નિરામયાઃ સુધર્મિષ્ઠાઃ પ્રજા ધર્મપરાયણાઃ।
મુદિતશ્ચ જનઃ સર્વઃ સ્વધર્મેષુ વ્યવસ્થિતઃ ॥ 3-196-7 (23690)
તાઃ પ્રજા મુદિતાઃ સર્વા દૃષ્ટ્રા બલનિષૂદનઃ।
તતસ્તુ મુદિતોરાજન્દેવરાજઃ શતક્રતુઃ ॥ 3-196-8 (23691)
ઐરાવતં સમાસ્થાય અપશ્યન્મુદિતાઃ પ્રજાઃ।
આશ્રમાંશ્ચ વિચિત્રાંશ્ નદીશ્ચ વિવિધાઃ શુભાઃ ॥ 3-196-9 (23692)
નગરાણિ સમૃદ્ધાનિ ઘેટાઞ્જનપદાંસ્તથા।
પ્રજાપાલનદક્ષાંશ્ચ નરેન્દ્રાન્ધર્મચારિણઃ ॥ 3-196-10 (23693)
ઉદપાનં પ્રપા વાપી તટાકાનિ સરાંસિ ચ।
નાનાબ્રહ્રહ્મસમાચારૈઃ સેવિતાનિ દ્વિજોતતમૈઃ ॥ 3-196-11 (23694)
તતોઽવતીર્ય રમ્યાયાં પૃથ્વ્યાં રાજઞ્છતક્રતુઃ।
તત્ર રમ્યે શિવે દેશે બહુવૃક્ષસમાકુલે ॥ 3-196-12 (23695)
પૂર્વસ્યાં દિશિ રમ્યાયાં સમુદ્રાભ્યાશતો નૃપ।
તત્રાશ્રમપદં રમ્યં મૃગદ્વિજનિષેવિતમ્।
તત્રાશ્રમપદે રમ્યે બકં પશ્યતિ દેવરાટ્ ॥ 3-196-13 (23696)
બકસ્તુ દૃષ્ટ્વા દેવેન્દ્રં દૃઢં પ્રીતમનાઽભવત્।
પાદ્યાસનાર્થદાનેન ફલમૂલૈરથાર્ચયત્ ॥ 3-196-14 (23697)
સુખોપવિષ્ટો વરદસ્તતસ્તુ બલસૂદનઃ।
તતઃ પ્રશ્નં બકં દેવં ઉવાચ ત્રિદશેશ્વરઃ ॥ 3-196-15 (23698)
શતં વર્ષસહસ્રાણિ મુને જાતસ્ય તેઽનઘ।
સમાખ્યાહિ મમ બ્રહ્મન્કિં દુઃખં ચિરજીવિનામ્ ॥ 3-196-16 (23699)
બક ઉવાચ। 3-196-17x (2423)
અપ્રિયૈઃ સહ સંવાસઃ પ્રિયૈશ્ચાપિ વિનાભવઃ।
અસદ્ભિઃ સંપ્રયોગશ્ચ તદ્દુઃખં ચિરજીવિનામ્ ॥ 3-196-17 (23700)
પુત્રદારવિનાશોઽત્ર જ્ઞાતીનાં સુહૃદામપિ।
પરેષ્વાયત્તતા કૃચ્છ્રં કિંનુ દુઃખતરં તતઃ ॥ 3-196-18 (23701)
નાન્યદ્દુઃખતરં કિંચિલ્લોકેષુ પ્રતિભાતિ મે।
અર્થૈર્વિહીનઃ પુરુષઃ એરૈઃ સંપરિભૂયતે ॥ 3-196-19 (23702)
અકુલાનાં કુલે ભાવં કુલીનાનાં કુલક્ષયમ્।
સંયોગં વિપ્રયોગં ચ પશ્યન્તિ ચિરજીવિનઃ ॥ 3-196-20 (23703)
અપિપ્રત્યક્ષમેવૈતત્તવ દેઘ શતક્રતો।
અકુલાનાં સમૃદ્ધાનાં કથં કુલવિપર્યયઃ ॥ 3-196-21 (23704)
દેવદાનવગન્ધર્વમનુષ્યોરગરાક્ષસાઃ।
પ્રાપ્નુવન્તિ વિપર્યાસં કિંનુ દુઃખતરં તતઃ ॥ 3-196-22 (23705)
કુલે જાતાશ્ ક્લિશ્યન્તે દૌષ્કુલેયવશાનુગાઃ।
આઢ્યૈર્દરિદ્રાઽવમતાઃ કિંનુ દુઃખતરં તતઃ ॥ 3-196-23 (23706)
લોકે વૈધર્મ્યમેતત્તુ દૃશ્તે બહુવિસ્તરમ્।
હીનજ્ઞાનાશ્ચ હૃષ્યન્તે ક્લિશ્યન્તે પ્રાજ્ઞકોવિદાઃ।
બહુદુઃખપરિક્લેશં માનુષ્યમિહ દૃશ્યતે ॥ 3-196-24 (23707)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 3-196-25x (2424)
પુનરેવ મહાભાગ દેવર્ષિગણસેવિત।
સમાખ્યાહિ મમ બ્રહ્મન્કિં સુખં ચિરજીવિનામ્ ॥ 3-196-25 (23708)
બક ઉવાચ। 3-196-26x (2425)
અષ્ટમે દ્વાદશે વાઽપિ શાકં યઃ પચતે ગૃહે।
કુમિત્રાણ્યનપાશ્રિત્ કિં વૈ સુખતરં તતઃ ॥ 3-196-26 (23709)
યત્રાહાનિ ન ગણ્યન્તે નૈનમાહુર્મહાશનમ્।
અપિ શાકં પચાનસ્ય સુખં વૈ મઘવન્ગૃહે ॥ 3-196-27 (23710)
આર્જિતં સ્વેન વીર્યેણ નાપ્યપાશ્રિત્ય કંચન।
ફલશાકમપિ શ્રેયો ભોક્તું હ્યકૃપણં ગૃહે ॥ 3-196-28 (23711)
પરસ્ય તુ ગૃહે ભોક્તુઃ પરિભૂતસ્ નિત્યશઃ।
સુમૃષ્ટમપિ ન શ્રેયો વિકલ્પોઽયમતઃ સતામ્ ॥ 3-196-29 (23712)
શ્વવદ્ધિ લોલુપો યસ્તુ પરાન્નં ભોક્તુમિચ્છતિ।
ધિગસ્તુ તસ્ય તદ્ભુક્તં કૃપણસ્ દુરાત્મનઃ ॥ 3-196-30 (23713)
યો દત્ત્વાઽતિથિભૃત્યેભ્યઃ પિતૃભ્યશ્ચ દ્વિજોત્તમઃ।
શિષ્ટાન્યન્નાનિ યો ભુઙ્ક્તે કિં વૈ સુખતરં તતઃ ॥ 3-196-31 (23714)
અતો મૃષ્ટતરં નાન્યત્પૂતં કિંચિતચ્છતક્રતો।
દત્ત્વા યસ્ત્વતિથિભ્યોઽન્નં ભુઙ્ક્તે તેનૈવ નિત્યશઃ ॥ 3-196-32 (23715)
તાવતાં ગોસહસ્રાણાં ફલં પ્રાપ્નોતિ દાયકઃ।
યદેનો યૌવનકૃતંતત્સર્વં નશ્યતે ધ્રુવમ્ ॥ 3-196-33 (23716)
રસદક્ષિણસ્ ભુક્તસ્ દ્વિજસ્ય તુ કરે ગતમ્।
યદ્વારિ વારિણા સિઞ્ચેત્તદ્ધ્યેનસ્તરતે ક્ષણાત્ ॥ 3-196-34 (23717)
એતાશ્ચાન્યાશ્ચ વૈ બહ્વીઃ કથયિત્વા કથાઃ શુભાઃ।
બકેન સહ દેવેન્દ્ર આપૃચ્છ્ય ત્રિદિવં ગતઃ ॥ 3-196-35 (23718)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ ષણઅણવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 196 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-196-1 ઋષિર્બકઃ કિલ ભવતો દીર્ઘાયુરાસીચ્ચેતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-196-12 યહ્નોત્સવવતીં રમ્યાં પૃધ્વીં રાજઞ્શતક્રતુરિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-196-21 આકુલાનાં સમૃદ્ધાનાં કથં કાલવિપર્યયઃ ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-196-34 દ્વિજસ્ય તુ કરે હુતમિતિ ધ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 197
॥ શ્રીઃ ॥
3.197. અધ્યાયઃ 197
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન પાણ્ડવાન્પ્રતિ ક્ષત્રિયમહિમખ્યાપકશિબિચરિત્રકીર્તનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-197-0 (23719)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-197-0x (2426)
તતઃ પાણ્ડવાઃ પુનર્માર્કણ્ડેયમૂચુઃ ॥ 3-197-1 (23720)
કથિતં બ્રાહ્મણમાહાત્મ્યં રાજન્યમાહાત્મ્યમિદાનીં શુશ્રૂષામહ ઇતિ તાનુવાચ માર્કણ્ડેયો મહર્ષિઃ શ્રૂયતામિદાનીં રાજન્યાનાં માહાત્મ્યમિતિ ॥ કુરૂણામન્યતમઃ સુહોત્રો નામ રાજા મહર્ષીનભિગમ્ય નિવૃત્યરથસ્થમેવ રાજાનમૌશીનરં શિબિં દદર્શાભિમુખં તૌ સમેત્ય પરસ્પરેણ યથાવયઃ પૂજાં પ્રયુજ્ય ગુણસામ્યેન પરસ્પરેણ તુલ્યાત્માનૌ વિદિત્વાઽન્યોન્યસ્ય પન્થાનં ન દદતુસ્તત્ર નારદઃ પ્રાદુરાસીત્કિમિદં ભવન્તૌ પરસ્પરસ્ય પન્થાનમાવૃત્ય તિષ્ઠત ઇતિ ॥ 3-197-2 (23721)
તાવૂચતુર્નારદં નૈતદ્ભગવન્પૂર્વકર્મકર્ત્રાદિભિર્વિશિષ્ટસ્ પન્થા ઉપદિશ્યતે સમર્થાય વા આવાં ચ સખ્યં પરસ્પરેણોપગતૌ તચ્ચાવધાનતોઽત્યુત્કૃષ્ટમધરોત્તરં પરિભ્રષ્ટમ્ ॥
નારદસ્ત્વેવમુક્તઃ શ્લોકત્રયમપઠત્ ॥ 3-197-3 (23722)
ક્રૂરઃ કૌરવ્ય મૃદવે મૃદુઃ ક્રૂરે ચ કૌરવ।
સાધુશ્ચાસાધવે સાધુઃ સાધવે નાપ્નુયાત્કથમ્ ॥ 3-197-4 (23723)
કૃતં શતગુણં કુર્યાન્નાસ્તિ દેવેષુ નિર્ણયઃ।
ઔશીનરઃ સાધુશીલો ભવતો વૈ મહીપતિઃ ॥ 3-197-5 (23724)
જલેત્કદર્યં દાનેન સત્યેનાનૃતવાદિનમ્।
ક્ષમયા ક્રૂરકર્માણમસાધું સાધુના જયેત્ ॥ 3-197-6 (23725)
તદુભાવેવ ભવન્તાવુદારૌ ય ઇદાનીં ભવદ્ભ્યામન્યતમઃ સોપસર્પતુ એતદ્વૈ નિદર્શનમિત્યુક્તાવ તૂષ્ણીં નારદો બભૂવ ॥ એતચ્છ્રુત્વા તુ કૌરવ્યઃ શિબિં પ્રદક્ષિણં કૃત્વા પન્થાનં દત્ત્વા બહુકર્મભિઃ પ્રશસ્ય પ્રયયૌ ॥ 3-197-7 (23726)
તદેતદ્રાજ્ઞો મહાભાગ્યમપ્યુક્તવાન્નારદઃ ॥ 3-197-8 (23727)
॥ ઇતિશ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાખ્યાપર્વણિ સપ્તનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 197 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-197-3 નૈતત્ યત્પન્થાસ્ત્યાજ્ય ઇત્યેતન્નેત્યર્થઃ। તત્ર હેતુઃ પૂર્વેતિ। પૂર્વે ચ તે કર્મકર્ત્રાદયશ્ચેતિ વિગ્રહઃ। અનુમન્તૃવક્તૃપ્રભૃતય આદિશબ્દાર્થઃ। અવધાનતો વિચારતઃ। અધરેતિ। આવયોસ્તારતમ્યં નાસ્તીત્યર્થઃ ॥ 3-197-4 પૂર્વાર્ધે ખલવૃત્તં નાપ્નુયાત્સાધુત્વં વૈ કથં ન કુર્યાદિત્યર્થઃ ॥ 3-197-8 રાજ્ઞઃ શિબેઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 198
॥ શ્રીઃ ॥
3.198. અધ્યાયઃ 198
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન પાણ્ડવાન્પ્રતિ વિપ્રાય ગોપ્રદાનરૂપયવાતિચરિતકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-198-0 (23728)
[*માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-198-0x (2427)
ઇદમન્યચ્છ્રૂતાં યયાતિર્નાહુષો રાજા રાજ્યસ્થઃ પૌરજનાવૃત આસાંચક્રે ॥ ગુર્વર્થી બ્રાહ્મણ ઉપેત્યાબ્રવીત્ ભો રાજન્ગુર્વર્થં ભિક્ષેયં સમયાદિતિ રાજોવાચ ॥ 3-198-1 (23729)
બ્રવીતુ ભગવાન્સમયમિતિ ॥ 3-198-2 (23730)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-198-3x (2428)
વિદ્વેષણં પરમં જીવલોકે
કુર્યાન્નરઃ પાર્થિવ યાચ્યમાનઃ।
તં ત્વાં પૃચ્છામિ કથં તુ રાજ-
ન્દદ્યાદ્વાન્દયિતં ચ મેઽદ્ય ॥ 3-198-3 (23731)
રાજોવાચ। 3-198-4x (2429)
નચાનુકીર્તયે દદ્ય દત્ત્વા
અયાચ્યમર્થં ન ચ સંશૃણોમિ।
પ્રાપ્યમર્થં ચ સંશ્રુત્ય
તં ચાપિ દત્ત્વા સુસુખી ભવામિ ॥ 3-198-4 (23732)
દદામિ તે રોહિણીનાં સહસ્રં
પ્રિયો હિ મે બ્રાહ્મણો યાચમાનઃ।
ન મે મનઃ કુપ્યતિ યાચમાને
દત્તં ન શોચામિ કદાચિદર્થમ્ ॥ 3-198-5 (23733)
ઇત્યુક્ત્વા બ્રાહ્મણા રાજા ગોસહસ્રં દદૌ।
પ્રાપ્તવાંશ્ચ ગવાં સહસ્રં બ્રાહ્મણ ઇતિ ॥ 3-198-6 (23734)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ અષ્ટનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 198 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-198-3 વિદ્વેષણં યાચકસ્ય દ્વેષમ્। પ્રીત્યૈવ દદાસિ ચેત્ ગ્રહીષ્યામીત્યર્થઃ ॥ 3-198-4 હે દદ્ય દદો હાનં તદર્હ ॥ 3-198-5 રોહિણીનાં ગવામ્ ॥ * - એતદાદ્યધ્યાયત્રયં ષોઢશગદ્યાધિકં ઝ. પુસ્તકએવ દૃશ્યતે નેતરકોશેષુ।અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 199
॥ શ્રીઃ ॥
3.199. અધ્યાયઃ 199
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન સેદુકવૃષદર્ભચરિતકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-199-0 (23735)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-199-0x (2430)
ભૂય એવ મહાભાગ્યં કથ્યતામિત્યબ્રવીત્પાણ્ડવઃ ॥ 3-199-1 (23736)
અથાચષ્ટ માર્કણ્ડેયો મહારાજ વૃષદર્ભસેદુકનામાનૌ રાજાનૌ નતિમાર્ગરતાવસ્ત્રોપાસ્ત્રકૃતિનૌ ॥ 3-199-2 (23737)
સેદુકો વૃષદર્ભસ્ બાલસ્યૈવ ઉપાંશુવ્રતમભ્યજાનાત્ કુપ્યમદેયં બ્રાહ્મણસ્ય ॥ 3-199-3 (23738)
અથ તં સેદુકં બ્રાહ્મણઃ કશ્ચિદ્વેદાધ્યયનસંપન્ન આશિષં દત્ત્વા ગુર્વર્થી ભિક્ષિતવાન્ ॥ 3-199-4 (23739)
અશ્વસહસ્રં મે ભવાન્દદાત્વિતિ ॥ તં સેદુકો બ્રાહ્મણમબ્રવીત્ ॥ 3-199-5 (23740)
નાસ્તિ સંભવો ગુર્વર્થં દાતુમિતિ ॥ 3-199-6 (23741)
સ ત્વં ગચ્છ વૃષદર્ભસકાશમ્ ॥ રાજા પરમધર્મજ્ઞો બ્રાહ્મણ તં ભિક્ષસ્વ ॥ સ તે દાસ્યતિ તસ્યૈતદુપાંશુવ્રતમિતિ ॥ 3-199-7 (23742)
અથ બ્રાહ્મણો વૃષદર્ભસકાશં ગત્વા અશ્વસહસ્રમયાચત ॥ સ રાજા તં કશેનાતાડયત્ ॥ 3-199-8 (23743)
તં બ્રાહ્મણોઽબ્રવીત્ ॥ કિં હિંસ્યનાગસં મામિતિ ॥ 3-199-9 (23744)
એવમુક્ત્યા તં શપન્તં રાજાઽઽહ ॥ વિપ્ર કિં યો ન દદાતિ તુભ્યમુતાહોસ્વિદ્બ્રાહ્મણ્યમેતત્ ॥ 3-199-10 (23745)
કબ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-199-11x (2431)
રાજાધિરાજ તવ સમીપં સેદુકેન પ્રેષિતો ભિક્ષિતુમાગતઃ તેનાનુશિષ્ટેન મયા ત્વં ભિક્ષિતોસિ ॥ 3-199-11 (23746)
પૂર્વાહ્ણે તે દાસ્યામિ યો મેઽદ્ય બલિરાગમિષ્યતિ ॥ યો હન્યતે કશયા કથં મોઘં ક્ષેપણં તસ્ય સ્યાત્ ॥ 3-199-12 (23747)
3-199-13 (23748)
ઇત્યુક્ત્વા બ્રાહ્મણાય દૈવસિકામુત્પત્તિં પ્રદાત્ ॥ અધિકસ્યાશ્વસહસ્રસ્ય મૂલ્યમેવાદાદિતિ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-199-3 ઉપાંશુ બહિરનુદ્ધાટિતમ્। કુપ્યં સ્વર્ણરૂપ્યાદન્યત્ ॥ 3-199-8 કશેન પુંસ્ત્વમાર્ષમ્ ॥ 3-199-9 હિંસિ હિનસ્સિ તાડયસિ ॥ 3-199-10 શપન્તં શાપં દિત્સન્તમ્। હે વિપ્ યો ન દદાતિ સ્વીયં ધનં તુભ્યં તસ્મૈ વા એતત્ શાપદાનં ઉચિતમ્। ઉતાહોસ્વિત્ એતદ્બ્રાહ્મણ્યં બ્રાહ્મણયોગ્યં સ્વોયમપિ દિત્સન્ન શાપયોગ્યઃ નાપિ શાનતિધર્મા બ્રાહ્મણઃ શાપં દાતુમર્હતીત્યર્થઃ ॥ 3-199-12 ક્ષેપણં દૂરીકરણમ્। અવશ્યં સ પ્રસાદનીય ઇત્યર્થઃ ॥ 3-199-13 દૈવસિકાં એકદિવસજાતામુત્પતતિં ધનસ્ય। સ્વનિયમભઙ્ગાય પ્રવૃત્તં બ્રાહ્મણં દણ્ડયિતુમપિ પ્રાર્થિતાદધિકં દત્ત્વા પ્રસાદયિતુમપિ સમર્થા રાજાન ઇતિ તાત્પર્યમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 200
॥ શ્રીઃ ॥
3.200. અધ્યાયઃ 200
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન પાણ્ડવાનપ્રતિ શ્યેનાત્કપોતરક્ષણરૂપશિબિચરિતકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-200-0 (23749)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-200-0x (2432)
દેવાનાં કથા સંજાતા મહીતલં ગત્વા મહીપતિં શિબિમૌશીનરં સાધ્વેનં શિબિં જિજ્ઞાસ્યામ ઇતિ ॥ એવં ભો ઇત્યુક્ત્વા અગ્નીન્દ્રાવુપતિષ્ઠેતામ્ ॥ 3-200-1 (23750)
અગ્નિઃ કપોતરૂપેણ તમભ્યધાવદામિષાર્થમિન્દ્રઃ શ્યેનરૂપેણ ॥ 3-200-2 (23751)
અથ કપોતો રાજ્ઞો દિવ્યાસનાસીનસ્યોત્સઙ્ગં ન્યપતત્ ॥ 3-200-3 (23752)
અથ પુરોહિતો રાજાનમબ્રવીત્ ॥ પ્રાણરક્ષાર્થં શ્યેનાદ્ભીતો ભવન્તં પ્રાણાર્થી પ્રપદ્યતે ॥ 3-200-4 (23753)
વસુ દદાતુ અન્તવાન્પાર્થિવોઽસ્ય નિષ્કૃતિં કુર્યાત્ ઘોરં કપોતસ્ય નિપાતમાહુઃ ॥ 3-200-5 (23754)
અથ કપોતો રાજાનમબ્રવીત્ ॥ પ્રાણરક્ષણાર્થં શ્યેનાદ્ભીતો ભવન્તં પ્રાણાર્થી પ્રપદ્યે અઙ્ગૈરઙ્ગાનિ પ્રાપ્યાર્થી મુનિર્ભૂત્વા પ્રાણાંસ્ત્વાં પ્રપદ્યે ॥ 3-200-6 (23755)
સ્વાધ્યાયેન કર્શિતં બ્રહ્મચારિણં માં વિદ્ધિ ॥ તપસા દમેન યુક્તમાચાર્યસ્યાપ્રતિકૂલભાષિણમ્ ॥ એવંયુક્તમપાપં માં વિદ્ધિ ॥ 3-200-7 (23756)
ગદામિ વેદાનવિચિનોમિ છન્દઃ
સર્વેવેદા અક્ષરશો મે અધીતાઃ।
ન સાધુ દાનં શ્રોત્રિયસ્ય પ્રદાનં
મા પ્રાદાઃ શ્યેનાય ન કપોતોઽસ્મિ ॥ 3-200-8 (23757)
અથ શ્યેનો રાજાનમબ્રવીત્ ॥ 3-200-9 (23758)
પર્યાયેણ વસતિર્વા ભવેષુ
સર્ગે જાતઃ પૂર્વમસ્માત્કપોતાત્।
ત્વમાદદાનોઽથ કપોતમેનં
મા ત્વં રાજન્વિઘ્નકર્તા ભવેથાઃ ॥ 3-200-10 (23759)
રાજોવાચ। 3-200-11x (2433)
કેનેદૃશી જાતુ પરા હિ દૃષ્ટા
વાગુચ્યમાના શકનેન સંસ્કૃતા।
યાં વૈ કપોતો વદતે યાં ચ શ્યેન
ઉભૌ વિદિત્વા કથમસ્તુ સાધુ ॥ 3-200-11 (23760)
નાસ્ય વર્ષં વર્ષતિ વર્ષકાલે
નાસ્ય બીજં રોહતિ કાલ ઉપ્તમ્।
ભીતં પ્રપન્નં યો હિ દદાતિ શત્રવે
ન ત્રાણં લભેત્રાણમિચ્છન્સ કાલે ॥ 3-200-12 (23761)
જાતા હ્રસ્વા પ્રજા પ્રમીયતે
સદા ન વાસં પિતરોઽસ્ય કુર્વતે।
ભીતં પ્રપન્નં યો હિ દદાતિ શત્રવે
નાસ્ય દેવાઃ પ્રતિગૃહ્ણન્તિ હવ્યમ્ ॥ 3-200-13 (23762)
મોઘમન્નં વિન્દતિ ચાપ્રચેતાઃ
સ્વર્ગાલ્લોકાદ્ધશ્યતિ શીઘ્રમેવ।
ભીતં પ્રપન્નં યો હિ દદાતિ શત્રવે
સેન્દ્રા દેવાઃ પ્રહરન્ત્યસ્ય વજ્રમ્ ॥ 3-200-14 (23763)
ઉક્ષાણં પક્ત્વા સહ ઓદનેન
અસ્માત્કપોતાત્પ્રતિ તે નયન્તુ।
યસ્મિન્દેશે રમસેઽતીવ શ્યેન
તત્રમાંસં શિવયસ્તે વહન્તુ ॥ 3-200-15 (23764)
શ્યેન ઉવાચ। 3-200-16x (2434)
નોક્ષાણો રાજન્પ્રાર્થયેયં ન ચાન્ય
દસ્માન્માંસમધિકં વા કપોતાત્।
દેવૈર્દત્તઃ સોઽદ્ય મમૈષ ભક્ષ-
સ્તન્મે દદસ્વ શકુનાનામભાવાત્ ॥ 3-200-16 (23765)
રાજોવાચ। 3-200-17x (2435)
ઉક્ષાણં વેહતમનૂનં નયન્તુ
તે પશ્યન્તુ પુરુષા મમૈવ।
ભયાહિતસ્ દાયં મમાન્તિકાત્ત્વાં
પ્રત્યામ્નાયં તુ ત્વં હ્યેનં મા હિંસીઃ ॥ 3-200-17 (23766)
ત્યજે પ્રાણાનનૈવ દદ્યાં કપોતં
સૌમ્યો હ્યયં કિં ન જાનાસિ શ્યેન।
યથા ક્લેશં મા કુરુષ્વેહ સૌમ્ય
નાહં કપોતમર્પયિષ્યે કથંચિત્ ॥ 3-200-18 (23767)
યથા માં વૈ સાધુવાદૈઃ પ્રસન્નાઃ
પ્રશંસેયુઃ શિબયઃ કર્મણા તુ।
યથા શ્યેન પ્રિયમેવ કુર્યાં
પ્રશાધિ માં યદ્વદેસ્તત્કરોમિ ॥ 3-200-19 (23768)
શ્યેન ઉવાચ। 3-200-20x (2436)
ઊરોર્દક્ષિણાદુત્કૃત્ય સ્વપિશિતં તાવદ્રાજન્યાવન્માંસં કપોતેન સમમ્ ॥ તથા તસ્માત્સાધુ ત્રાતઃ કપોતઃ પ્રશંસેયુશ્ચ શિબય કૃતં ચ પ્રિયં સ્યાન્મમેતિ ॥ 3-200-20 (23769)
અથ સ દક્ષિણાદૂરોરુત્કૃત્ય સ્વમાંસપેશીં તુલયાધારયત્ ॥ ગુરુતર એવ કપોત આસીત્ ॥ 3-200-21 (23770)
પુનરન્યમુચ્ચકર્ત ગુરુતર એવ કપોતઃ ॥ એવં સર્વં સમધિકૃત્ય શરીરં તુલાયામારોપયામાસ રતત્તથાપિ ગુરુતર એવ કપોત આસીત્ ॥ 3-200-22 (23771)
અથ રાજા સ્વયમેવ તુલામારુરોહ ॥ ન ચ વ્યલીકમાસીદ્રાજ્ઞ એતદ્વૃત્તાન્તં દૃષ્ટાવ ત્રાત ઇત્યુક્ત્વા પ્રાલીયત શ્યેનઃ અથ રાજા અબ્રવીત્ ॥ 3-200-23 (23772)
કપોતં વિદ્યુઃ શિવયસ્ત્વાં કપોત
પૃચ્છામિ તે શકુને કો નુ શ્યેનઃ।
નાનીશ્વર ઈદૃશં જાતુ કુર્યા-
દેતં પ્રશ્નં ભગવન્મે વિચક્ષ્વ ॥ 3-200-24 (23773)
કપોત ઉવાચ। 3-200-25x (2437)
વૈશ્વાનરોઽહં જ્વલનો ધૂમકેતુ-
રથૈવ શ્યેનો વજ્રહસ્તઃ શચીપતિઃ।
સાધુ જ્ઞાતું ત્વામૃષભં સૌરથેય
નૌ જિજ્ઞાસયા ત્વત્સકાશંપ્રપન્નૌ ॥ 3-200-25 (23774)
યામેતાં પેશીં મમ નિષ્ક્રયાય
પ્રાદાદ્ભવાનસિનોત્કૃત્ય રાજન્।
એતદ્વો લક્ષ્મ શિવં કરોમિ
હિરણ્યવર્ણં રુચિરં પુણ્યગન્ધમ્ ॥ 3-200-26 (23775)
એતાસાં પ્રજાનાં પાલયિતા યશસ્વી
સુરર્ષીણામથ સંમતો ભૃશમ્।
એતસ્માત્પાર્શ્વાત્પુરુષો જનિષ્યતિ
કપોતરોમેતિ ચ તસ્ય નામ ॥ 3-200-27 (23776)
કપોતરોમાણં શિબિનૌદ્ભિદં પુત્રં પ્રાપ્સ્યસિ નૃપવૃષસંહનનં યશોદીપ્યમાનં દ્રષ્ટાસિ શૂરમૃષભં સૌરથાનામ્ ॥ 3-200-28 (23777)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ દ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 200 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-200-5 ઘોરં નિન્દિતં અનિષ્ટસૂચકમિત્યર્થઃ। અન્તવાન્ દિગન્તાનામીશ્વરઃ ॥ 3-200-6 અઙ્ગૈરિતિ। મુનિરહં સ્વશરીરેણ કપોતશરીરં પ્રવિષ્ટોઽસ્મીત્યર્થઃ। પ્રાણાન્પ્રાણરક્ષકત્વેન ત્વમેવ મમ પ્રાણા ઇત્યર્થઃ ॥ 3-200-8 શ્રોત્રિયસ્ય મે શ્યેનાય ત્વત્કર્તૃકં પ્રદાનં ન સાધુદાનમ્ ॥ 3-200-10 ભવેષુ જન્મસુ પર્યાયેણ વસતિઃ સ્થિતિર્ભવતિ અતસ્ત્વં સર્ગે સૃષ્ટૌ અસ્માત્કપોતાત્ જાતોસિ। અતસ્ત્વં તવ જન્માન્તરીયં પિતરં કપોતં આદદાનો રક્ષન્ મમ આહારે વિઘ્નં માકુર્વિત્યર્થઃ ॥ 3-200-11 એતયોઃ સ્વરૂપં જ્ઞાત્વા સાધુકર્મ કથં કુર્યામિતિ વિમૃશતીત્યર્થઃ ॥ 3-200-13 હ્રસ્વા શૈશવે એવ પ્રજા પ્રમીયતે મ્રિયતે ॥ 3-200-14 મોઘં નિષ્ફલં સોઽન્નં વિન્દંતિ લભતે। અપ્રચેતાઃ અનુદારઃ ॥ 3-200-15 અસ્માત્કપોતાત્। એનં કપોતં મોચયિત્વા તે તુભ્યં પ્રતિનયન્તુ પ્રતિનિધિત્વેન સમર્પયન્તુ ॥ 3-200-16 શકુનાનાં એકસ્મિન્નેવ બહુત્વમ્। અભાવાત્ નાશેન ॥ 3-200-17 ઉક્ષાણં બલીવર્દનમ્। વેહતં વન્ધ્યાં ગાં વા અનૂનં સર્વાઙ્ગસંપૂર્ણં યથા સ્યાત્તથા। ભયાહિતસ્ય ભીપ્રસ્તસ્ય કપોતસ્ય। દાયં પ્રતિધનં પ્રત્યામ્નાયં નયન્તુ પ્રાપયન્તુ। પશ્યન્તુ આલોચયન્તુ ચ સન્તઃ। એનં કપોતં મા હિંસીરિતિ ॥ 3-200-18 સૌમ્યો હ્યયં સોમસંયુક્તક્રતુવન્નિત્યં પરિપાલ્યો હ્યયમ્। હે સૌમ્ય સોમવત્પ્રિયદર્શન ॥ 3-200-22 અધિકૃત્ય છિત્ત્વા ॥ 3-200-23 અપર્યાપ્તૌ સ્વયમેવ તુલામાવિવેશ। વ્યલીકં અપ્રિયમ્। ત્રાતસ્ત્વયા કપોત ઇત્યુક્ત્વા ॥ 3-200-25 હે સૌરથેય સુરથાયાઃ પુત્ર। નૌ આવામ્। વિદ્ધીતિ શેષઃ ॥ 3-200-26 અસિના સ્વઙ્ગેન। એતન્માંસમ્। વઃ ગૃપાણાં લક્ષ્મ ચિહ્નિં કરોમિ ॥ 3-200-28 શિબિના શિથિલશરીરેણ જાતં ઔદ્ભિદં ઉદ્ભેદેન જાતમ્। યશસા દીપ્યમાનમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 201
॥ શ્રીઃ ॥
3.201. અધ્યાયઃ 201
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન પાણ્ડવાન્પ્રતિ નારદેરિતાષ્ટકાદિરાજતારતમ્કથનપૂર્વકદાનમહિમાનુવાદ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-201-0 (23778)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-201-0x (2438)
ભૂય એવ મહાભાગ્યં કથ્યતામિત્યબ્રવીત્પાણ્ડવો માર્કણ્ડેયમ્ ॥ અથાચષ્ટ માર્કણ્ડેયઃ ॥ અષ્ટકસ્ય વૈશ્વામિત્રેરશ્વમેધે સર્વે રાજાનઃ પ્રાગચ્છન્ ॥ 3-201-1 (23779)
ભ્રાતરશ્ચાસ્ય પ્રતર્દનો વમુમનાઃ શિબિરૌશીનર રઇતિ સ ચ સમાપ્તયજ્ઞો ભ્રાતૃભિઃ સહ રથેન પ્રાયાત્તે ચ નારદમાગચ્છન્તમભિવાદ્યારોહતુ ભવાન્રથમિત્યબ્રુવન્ ॥ 3-201-2 (23780)
તાંસ્તથેત્યુક્ત્વા રથમારુરોહ ॥ અથ તેષામેકઃ સુરર્ષિં નારદમબ્રવીત્ ॥ પ્રસાદ્ય ભગવન્તં કિંચિદિચ્છેયં પ્રષ્ટુમિતિ ॥ 3-201-3 (23781)
પૃચ્છેત્યબ્રવીદૃષિઃ ॥ રસોઽબ્રવીદાયુષ્મન્તઃ સર્વગુણપ્રમુદિતાઃ ॥ અથાયુષ્મન્તં સ્વર્ગસ્થાનં ચતુર્ભિર્યાતવ્યં સ્યાત્કોઽવતરેત્ ॥ અયમષ્ટકોઽવતરેદિત્યબ્રવીદૃષિઃ ॥ 3-201-4 (23782)
કિંકારણમિત્યપૃચ્છત્ ॥ અથાચષ્ટાષ્ટકસ્ય ગૃહે મયા ઉપિતં સ માં રથેનાનુપ્રાવહદથાપશ્યમનેકાનિ ગોસહસ્રાણિ વર્ણશો વિવિક્તાનિ તમહમપૃચ્છં કસ્યેમા ગાવ ઇતિ સોબ્રવીત્ ॥ મયાનિસૃષ્ટાઇત્યેતાસ્તેનૈવસ્વયં શ્લાઘતિ કથિતેન ॥ એપોવતરેદથ ત્રિભિર્યાતવ્યં સાંપ્રતં કોઽવતરેત્ ॥ 3-201-5 (23783)
પ્રતર્દન ઇત્યત્રવીદૃષિઃ ॥ તત્ર કિં કારણં પ્રતર્દનસ્યાપિ ગૃહે મયોપિતં સ માં રથેનાનુપ્રાવહત્ ॥ 3-201-6 (23784)
અથૈનં બ્રાહ્મણોઽભિક્ષેતાશ્વં મે દદાતુ ભવાન્નિવૃત્તો દાસ્યામીત્યબ્રવીદ્બ્રાહ્મણં ત્વરિતમેવ દીયતામિત્યબ્રવીદ્બ્રાહ્મણસ્ત્વરિતમેવ સ બ્રાહ્મણસ્યૈવ મુક્ત્વા દક્ષિણં પાર્શ્વમદદત્ ॥ 3-201-7 (23785)
અથાન્યોષ્યશ્વાર્થી બ્રાહ્મણ આગચ્છત્ ॥ તથૈવ ચૈનમુક્ત્વા વામપાર્ષ્ણિમભ્યદાદથ પ્રાયાત્પુનરપિ ચાન્યોપ્યશ્વાર્થી બ્રાહ્મણ આગચ્છત્ ત્વરિતોથ તસ્મૈ અપનહ્ય વામં ધુર્યમદદત્ ॥ 3-201-8 (23786)
અથ પ્રાયાત્પુનરન્ય આગચ્છદશ્વાર્થી બ્રાહ્મણસ્તમબ્રવીદતિયાતો દાસ્યામિ ત્વરિતમેવ મે દીયતામિત્યબ્રવીદ્બ્રાહ્મણસ્તસ્મૈ દત્ત્વાઽશ્વં રથધુરં ગૃહ્ણતા વ્યાહૃતં બ્રાહ્મણાનાં સાંપ્રતં નાસ્તિ કિંચિદિતિ ॥ 3-201-9 (23787)
ય એષ દદાતિ ચાસૂયતિ ચ તેન વ્યાહૃતેન તથાઽવતરેત્ ॥ અથ દ્વાભ્યાં યાતવ્યમિતિ કોઽવતરેત્ ॥ 3-201-10 (23788)
વસુમના અવતરેદિત્યબ્રવીદૃષિઃ ॥ 3-201-11 (23789)
કિંકારણમિત્યપૃચ્છદથાચષ્ટ નારદઃ ॥ અહં પરિભ્રમન્વસુમનસો ગૃહમુપસ્થિતઃ ॥ 3-201-12 (23790)
સ્વસ્તિવચનમાસીત્પુષ્પરથસ્ય પ્રયોજનેન તમહમન્વગચ્છં સ્વસ્તિવાચિતેષુ બ્રાહ્મણેષુ રથો બ્રાહ્મણાનાં દર્શિતઃ ॥ 3-201-13 (23791)
તમહં રથં પ્રાશંસમથ રાજાઽબ્રવીદ્ભગવતારથઃ પ્રશસ્તઃ ॥ એષ ભગવતો ભગવતોરથ ઇતિ ॥ 3-201-14 (23792)
અથ કદાચિત્પુનરપ્યહમુપસ્થિતઃ પુનરેવ ચ રથપ્રયોજનમાસીત્ ॥ સમ્યગયમેષ ભગવત ઇત્યેવં રાજાઽબ્રવીદિતિ પુનરેવ ચ તૃતીયં સ્વસ્તિવાચનં સમભાવયમથ રાજા બ્રાહ્મણાનાં દર્શયન્મામભિપ્રેક્ષ્યાબ્રવીત્ ॥ અથો ભગવતા પુષ્પરથસ્ય સ્વસ્તિવાચનાનિ સુષ્ઠુ સંભાવિતાનિ એતેન દ્રોહવચનેનાવતરેત્ ॥ 3-201-15 (23793)
અથૈકેન યાતવ્યં સ્યાત્કોઽવતરેત્પુનર્નારદ આહ ॥ શિબિર્યાયાદહમવતરેયં અત્ર કિં કારણમિત્યબ્રવીત્ ॥ અસાવહં શિવિના સમો નાસ્મિ યતો] બ્રાહ્મણઃ કશ્ચિદેનમબ્રવીત્ ॥ 3-201-16 (23794)
શિબે અન્નાર્થ્યસ્મીતિ તમબ્રવીચ્છિબિઃ કિં ક્રિયતામાજ્ઞાપયતુ ભવાનિતિ ॥ 3-201-17 (23795)
અથૈનં બ્રાહ્મણોઽબ્રવીત્ ય એષ તે પુત્રો બૃહદ્ગર્ભો નામ એષ પ્રમાતવ્ય ઇતિ તમેનં સંસ્કુરુ અન્નં ચોપપાદય તતોઽહં પ્રતીક્ષ્ય ઇતિ ॥ તતઃ પુત્રં પ્રમાથ્ય સંસ્કૃત્ય વિધિના સાધયિત્વા પાત્ર્યામર્પયિત્વા શિરસા પ્રતિગૃહ્ય બ્રાહ્મણમમૃગયત્ ॥ 3-201-18 (23796)
અથાસ્ય મૃગયમાણસ્ય કશ્ચિદાચષ્ટ એષ તે બ્રાહ્મણો નગરં પ્રવિશ્ય દહતિ તે ગૃહં કોશાગારમાયુધાગારં સ્ત્ર્યગારમશ્વશાલાં હસ્તિશાલાં ચ ક્રુદ્ધ ઇતિ ॥ 3-201-19 (23797)
અથ શિબિસ્તથૈવાવિકૃતમુખવર્ણો નગરં પ્રવિશ્ય બ્રાહ્મણં તમબ્રવીત્સિદ્ધં ભગવન્નન્નમિતિ બ્રાહ્મણો ન કિંચિદ્વ્યાજહાર વિસ્મયાદધોમુખશ્ચાસીત્ ॥ 3-201-20 (23798)
તતઃ પ્રાસાદયદ્બ્રાહ્મણં ભગવન્ભુજ્યતામિતિ ॥ મુહૂર્તાદુદ્વીક્ષ્ય શિબિમબ્રવીત્ ॥ 3-201-21 (23799)
ત્વમેવૈતદશાનેતિ તત્રાહ તથેતિ શિબિસ્તથૈવાવિમના મહિત્વા કપાલમભ્યુદ્ધાર્ય ભોક્તુમૈચ્છત્ ॥ 3-201-22 (23800)
અથાસ્ય બ્રાહ્મણો હસ્તમગૃહ્ણાત્ ॥ અબ્રવીચ્ચૈનં જિતક્રોધોસિ ન તે કિંચિદપરિત્યાજ્યં બ્રાહ્મણાર્થે બ્રાહ્મણોઽપિ તં મહાભાગં સભાજયત્ ॥ 3-201-23 (23801)
સ હ્યુદ્વીક્ષમાણઃ પુત્રમપશ્યદગ્રે તિષ્ઠન્તં દેવકુમારમિવ પુણ્યગન્ધાન્વિતમલંકૃતં સર્વં ચ તમર્થં વિધાય બ્રાહ્મણોઽન્તરધીયત ॥
સ હ્યુદ્વીક્ષમાણઃ પુત્રમપશ્યદગ્રે તિષ્ઠન્તં દેવકુમારમિવ પુણ્યગન્ધાન્વિતમલંકૃતં સર્વંચ તમર્થં વિધાય બ્રાહ્મણોઽન્તરધીયત ॥ 3-201-24 (23802)
તસ્ય રાજર્ષેર્વિધાતા તેનૈવ વેષેણ પરીક્ષાર્થમાગત ઇતિતસ્મિન્નન્તર્હિતે અમાત્યા રાજાનમૂચુઃ ॥ કિં પ્રેપ્સુના ભવતા ઇદમેવં જાનતા કૃતમિતિ ॥ 3-201-25 (23803)
શિબિરુવાચ। 3-201-26x (2439)
નૈવાહમેતદ્યશસે દદાનિ
ન ચાર્યહેતોર્ન ચ ભોગતૃષ્ણયા।
પાપૈરનાસેવિત એષ માર્ગ
ઇત્યેવમેતત્સકલં કરોમિ ॥ 3-201-26 (23804)
સદ્ભિઃ સદાઽધ્યાસિતં તુ પ્રશસ્તં
તસ્માત્પ્રશસ્તં શ્રયતે મતિર્મે।
એતન્મહાભાગ્યવરં શિબેસ્તુ
તસ્માદહં વેદ યથાવદેતત્ ॥ 3-201-27 (23805)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ એકાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 201 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-201-4 આયુષ્મન્તં ચિરકાલભોગ્યમ્। સ્વર્ગસ્થાનમ્। પુંસ્ત્વમાર્ષમ્। અવતરેત્સ્વર્ગાત્ ભૂમૌ પ્રથમમિતિ શેષઃ ॥ 3-201-7 પાર્શ્વં રથચક્રપ્રદેશસ્થમશ્ચમ્ ॥ 3-201-9 અતિયાતોઽતિવેગવાન્। અશ્વચતુષ્ટયસ્યાપિ દાનાત્ ધુરં સ્વહસ્તેનૈવ ગૃહ્ણતા। સાંપ્રતં યુક્તાયુક્તવિચારઃ ॥ 3-201-13 પુષ્પરથસ્ ગિરિગગનસાગરેષ્વપ્રતિષિદ્ધમાર્ગસ્ય પ્રયોજનેન તદર્થમિત્યર્થઃ ॥ 3-201-14 રથઃ સ્તુત એવ નતુ યાચિતઃ। રાજાપિ મમાશયં બુદ્ધાપિ રથં ન દત્તવાન્ રથસ્તુતિં ચાનુમોદિતવાનિતિ પ્રઘટ્ટકાર્થઃ ॥ 3-201-15 દ્રોહવચનેન અદત્ત્વા વૃથાસ્તવેન ॥ 3-201-22 મહિત્વા પૂજયિત્વા। કપાલં શીર્ષાસ્થિપાત્રમ્ ॥ 3-201-27 યો દત્ત્વા શ્લાઘતે યશ્ચાસૂયેત્ યશ્ચાર્થિનો લિપ્સિતમિઙ્ગિતૈર્જ્ઞાત્વાપિ તં સ્તુતિમાત્રેણૈવ સંભાવયતિ નત્વર્થેન યશ્ચ બ્રાહ્મણેનાર્થિતઃ શ્રદ્ધાક્ષમાપૂર્વકમદેયમપિ દદાતિ અકર્તવ્યમપિ કરોતિ તે ઉત્તરોત્તરં શ્રેષ્ઠાઃ। તત્રાપ્યન્ત્યો નારદાદપિ શ્રેષ્ઠ ઇતિ દાતુર્ગુણદામ વિધાનપરોઽયમધ્યાયઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 202
॥ શ્રીઃ ॥
3.202. અધ્યાયઃ 202
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન પાણ્ડવાન્પ્રતિ કીર્ત્યકીર્ત્યોઃ સ્વર્ગનરકનિવાસહેતુતાપ્રતિપાદકેન્દ્રદ્યુમ્નોપાખ્યાનકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-202-0 (23806)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-202-0x (2440)
માર્કણ્ડેયમૃષિં પાણ્ડવાઃ પર્યપૃચ્છન્નસ્તિ કશ્ચિદ્ભવતશ્ચિરજાતતર ઇતિ ॥ 3-202-1 (23807)
સ તાનુવાચાસ્તિ ખલુ રાજર્ષિરિન્દ્રદ્યુમ્નો નામ ક્ષીણપુણ્યસ્ત્રિદિવાત્પ્રચ્યુતઃ કીર્તિર્મે વ્યુચ્છિન્નેતિ સ મામુપાતિષ્ઠદથ પ્રત્યભિજાનાતિ માં ભવાનિતિ ॥ 3-202-2 (23808)
તમહમબ્રવં નાભિજાનીમો ભવન્તમિતિ રકાર્યચેષ્ટાકુલત્વાનન વયં રાસાયનિકા ગ્રામૈકરાત્રવાસિનો ન પ્રત્યભિજાનીમોઽપ્યાત્મનોઽર્થાનામનુષ્ટાનં ન શરીરોપતાપેનાત્મનઃ સમારભામોઽર્થાનામનુષ્ઠાનમ્ ॥ 3-202-3 (23809)
`એવમુક્તો રાજર્ષિરિન્દ્રદ્યુમ્નઃ પુનર્મામબ્રવીત્ ॥ અથાસ્તિ કશ્ચિત્ત્વત્તશ્ચિરજાતતર ઇતિ। તં પુનઃ પ્રત્યબ્રવમ્ ॥' અસ્તિ ખલુ હિમવતિ પ્રાવારકર્ણો નામોલૂકઃ પ્રતિવાસતિ ॥ સ મત્તશ્ચિરજાતો ભવન્તં યદિ જાનીયાદ્વિપ્રકૃષ્ટે ચાધ્વનિ હિમવાંસ્ત ત્રાસૌ પ્રતિવસતીતિ ॥ 3-202-4 (23810)
તત સ મામશ્વો ભૂત્વા તત્રાવહદ્યત્ર બભૂવો લૂકઃ ॥ અથૈનં સ રાજર્ષિઃ પર્યપૃચ્છત્પ્રતિજાનાતિ માં ભવાનિતિ ॥ 3-202-5 (23811)
સ મુહૂર્તમિવ ધ્યાત્વાઽબ્રવીદેનં નાભિજાનામિ ભવન્તમિતિ સ એવમુક્ત ઇન્દ્રદ્યુમ્નઃ પુનસ્તમુલઙ મબ્રવીદ્રાજર્ષિઃ ॥ 3-202-6 (23812)
અથાસ્તિ કશ્ચિદ્ભવતઃ સકાશાચ્ચિરજાત ઇતિ સ એવમુક્તોઽબ્રવીદસ્તિખલ્વિન્દ્રદ્યુમ્નં નામ સરસ્ત સ્મિન્નાલિજઙ્ઘો નામ બકઃ પ્તિવસતિ સોસ્મત્તશ્ચિરજાતતરસ્તં પૃચ્છેતિ તત ઇન્દ્રદ્યુમ્નો માં ચોલૂકમાદાય તત્સરોઽગચ્છદ્યત્રાસૌ નાલિજઙ્ઘો નામ બકો બભૂવ ॥ 3-202-7 (23813)
સોસ્માભિઃ પૃષ્ટો ભવાનિમમિનદ્રદ્યુમ્નં રાજાનમભિજાનાતીતિ સ એવં મુહૂર્તં ધ્યાત્વાઽબ્રવીન્નાભિજાનામ્યહમિન્દ્રદ્યુમ્નં રાજાનમિતિ ॥ તતઃ સોસ્માભિઃ પૃષ્ટઃ કશ્ચિદ્ભવતોઽન્યશ્ચિરજાતતરોસ્તીતિ સ નોઽબ્રવીદસ્તિ ખલ્વસ્મિન્નેવ સરસ્યકૂપારો નામ રકચ્છપઃ પ્રતિવસતિ ॥ સ મત્તશ્ચિરજાતતરઃ સ યદિ કથંચિદભિજાનીયાદિમં રાજાનં તમકૂપારં પૃચ્છધ્વમિતિ ॥ 3-202-8 (23814)
તતઃ સ બકસ્તમકૂપારં કચ્છપં વિજ્ઞાપયામાસ અસ્માકમભિપ્રેતં ભવન્તં કંચિદર્થમભિપ્રષ્ટં સાધ્વાગમ્યતાં તાવદિતિ તચ્છ્રુત્વા કચ્છપસ્તસ્માત્સરસ ઉત્થાયાભ્યાગચ્છદ્યત્ર તિષ્ઠામો વયં તસ્ય સરસસ્તીરે આગતં ચૈનં વયમપૃચ્છામ ભવાનિન્દ્રદ્યુમ્નં રાજાનમભિજાનાતીતિ ॥ 3-202-9 (23815)
સ મૂહૂર્તં ધ્યાત્વા બાષ્પસંપૂર્ણનયન ઉદ્વિગ્નહૃદયો વેપમાનો વિસંજ્ઞકલ્પઃ પ્રાઞ્જલિરબ્રવીત્ કિમહમેનં ન પ્રત્યભિજ્ઞાસ્યામીહ હ્યનેન સહસ્રકૃત્વઃ પૂર્વમગ્નિચિતિષૂપહિતાઃ ॥ 3-202-10 (23816)
સરશ્ચેદમસ્ય દક્ષિણોદકદત્તાભિર્ગોભિરતિક્રમમાણાભિઃ કૃતમ્ ॥ અત્રચાહં પ્રતિવસામીતિ ॥ 3-202-11 (23817)
અથૈતત્સકલં કચ્છપેનોદાહૃતં શ્રુત્વા તદનન્તરં દેવલોકાદ્દેવરથઃ પ્રાદુરાસીદ્વાચશ્ચાશ્રૂયન્તેન્દ્રદ્યુમ્નં પ્રતિ પ્રસ્તુતસ્તે સ્વર્ગો યથોચિતં સ્થાનં પ્રતિપદ્યસ્વ કીર્તિમાનસ્યવ્યગ્રો યાહીતિ ॥ 3-20213x ભવન્તિ ચાત્ર શ્લોકાઃ। 3-202-12 (23818)
દિવં સ્પૃશતિ ભૂમિં ચ શબ્દઃ પુણ્યસ્ય કર્મણઃ। યાવત્સ શબ્દો ભવતિ તાવત્સ્વર્ગે મહીયતે ॥ 3-202-13 (23819)
અકીર્તિઃ કીર્ત્યતે લોકે યસ્ય ભૂતસ્ય કસ્યચિત્। સ પતત્યધમાઁલ્લોકાન્યાવચ્છબ્દઃ પ્રકીર્ત્યતે ॥ 3-202-14 (23820)
તસ્માત્કલ્યાણવૃત્તઃ સ્યાદ્દાતા તાવન્નરો ભુવિ। વિહાય વૃત્તંપાપિષ્ઠં ધર્મમેવ સમાશ્રયેત્ ॥ 3-202-15 (23821)
ઇત્યેતચ્છ્રુત્વા સ રાજાઽબ્રવીત્તિષ્ઠ તાવદ્યાવદિમૌ વૃદ્ધૌ યથાસ્થાનં પ્રતિપાદયામીતિ ॥ 3-202-16 (23822)
સ માં પ્રાવારકર્ણં ચોલૂકં યથોચિતે સ્થાને પ્રતિપાદ્ય તેન દેવયાનેન સંસિદ્ધં યથોચિતં સ્થાનં પ્રતિપેદે તન્મયાઽનુભૂતં ચિરજીવિનેદૃશમિતિ પાણ્ડવાનુવાચ માર્કણ્ડેયઃ ॥ 3-202-17 (23823)
તમૃષિં પાણ્ડવાશ્ચોચુઃ સાધુ શોભનં ભવતા કૃતંરાજાનમિન્દ્રદ્યુમ્નં સ્વર્ગલોકાચ્ચ્યુતં સ્વે સ્થાને પ્રતિપાદયતેત્યથૈતાનબ્રવીદસૌ નનુ દેવકીપુત્રેણાપિ કૃષ્ણેન નરકે મજ્જમાનો રાજર્ષિર્નૃગસ્તસ્માત્કૃચ્છ્રાત્પુનઃ સમુદ્ધૃત્યસ્વર્ગં પ્રાપિત ઇતિ ॥ 3-202-18 (23824)
ઇતિ શ્રીમનમહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ દ્વ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 202 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-202-3 રસાયનિકાઃ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-202-10 અગ્નિચિતિષુ અગ્નિચયનેષુ કર્તવ્યેષુ સત્મુ ॥ 3-202-13 તાવત્પુરુષઉચ્યતે ઇતિ ઝ. પાઠઃ। પુરુષઃ સ્વર્ગસ્થ ઇતિ શેષઃ ॥ 3-202-18 અસૌ માર્કણ્ડેયઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 203
॥ શ્રીઃ ॥
3.203. અધ્યાયઃ 203
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સ્વાર્ગકારણીભૂતસાધારણધર્મકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-203-0 (23825)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-203-0x (2441)
શ્રુત્વા સ રાજા રાજર્ષિરિન્દ્રદ્યુમ્નસ્ય તત્તદા।
માર્કણ્ડેયાન્મહાભાગાત્સ્વર્ગસ્ય પ્રતિપાદનમ્ ॥ 3-203-1 (23826)
યુધિષ્ઠિરો મહારાજ પુનઃ પપ્રચ્છ તં મુનિમ્।
કીદૃશીષુ હ્યવસ્થાસુ દત્ત્વા દાનં મહામુને।
ઇન્દ્રલોકં ત્વનુભવેત્પુરુષસ્તદ્બ્રવીહિ મે ॥ 3-203-2 (23827)
ગાર્હસ્થ્યેઽપ્યથવા બાલ્યે યૌવને સ્થાવિરેઽપિ વા।
યથા ફલં સમશ્નાતિ તથા ત્વં કથયસ્વ મે ॥ 3-203-3 (23828)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-203-4x (2442)
વૃથા જન્માનિ ચત્વારિ વૃથા દાનાનિ ષોડશ।
વૃથા જન્મ હ્યપુત્રસ્ યે ચ ધર્મબહિષ્કૃતાઃ ॥ 3-203-4 (23829)
પરપાકં ચ યેઽશ્નન્તિ આત્માર્થં ચ પચેત્તુ યઃ।
પર્યશ્નન્તિ વૃથા યત્ર તદસત્યં પ્રકીર્ત્યતે ॥ 3-203-5 (23830)
આરૂઢપતિતે દત્તમન્યાયોપહૃતં ચ યત્।
વ્યર્થં તુ પતિતે દાનં બ્રાહ્મણે તસ્કરે તથા ॥ 3-203-6 (23831)
ગુરૌ ચાનૃતિકે પાપે કૃતઘ્ને ગ્રામયાજકે।
વેદવિક્રયિણે દત્તં તથા વૃષલયાજકે ॥ 3-203-7 (23832)
બ્રહ્મબન્ધુષુ યદ્દત્તં યદ્દત્તં વૃષલીપતૌ।
સ્ત્રીજિતેષુ ચ યદ્દત્તં વ્યાલગ્રાહે તથૈવ ચ ॥ 3-203-8 (23833)
પરિચારકેષુ યદ્દત્તં વૃથા દાનાનિ ષોડશ।
તમોવૃતસ્તુ યો દદ્યાદ્ભયાત્ક્રોધાત્તથૈવ ચ ॥ 3-203-9 (23834)
ભુઙ્ક્તે ચ દાનં તત્સર્વં ગર્ભસ્થસ્તુ નરઃ સદા।
દદદ્દાનં દ્વિજાતિભ્યો વૃદ્ધભાવેન માનવઃ ॥ 3-203-10 (23835)
તસ્માત્સર્વાસ્વવસ્થાસુ સર્વદાનાનિ પાર્થિવ।
દાતવ્યાનિ દ્વિજાતિભ્યઃ સ્વર્ગમાર્ગજિગીષયા ॥ 3-203-11 (23836)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-203-12x (2443)
ચાતુર્વર્ણ્યસ્ય સર્વસ્ય વર્તમાનાઃ પ્રતિગ્રહે।
કેન વિપ્રા વિશેષેણ તારયન્તિ તરન્તિ ચ ॥ 3-203-12 (23837)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-203-13x (2444)
જપૈર્મન્ત્રૈશ્ચ હોમૈશ્ચ સ્વાધ્યાયાધ્યાયનેન ચ।
નાવં વેદમયીં કૃત્વાતારયન્તિ તરન્તિ ચ ॥ 3-203-13 (23838)
બ્રાહ્મણાંસ્તોષયેદ્યસ્તુ તુષ્યન્તે તસ્ય દેવતાઃ।
વચનાચ્ચાપિ વિપ્રાણાં સ્વર્ગલોકમવાપ્નુયાત્ ॥ 3-203-14 (23839)
અનન્તં પુણ્યલોકં તુ ગન્તાઽસૌ તુ ન સંશયઃ।
શ્લેષ્માદિભિર્વ્યાપ્તતનુર્મ્રિયમાણોઽવિચેતનઃ ॥ 3-203-15 (23840)
બ્રાહ્ણા એવ સંપૂજ્યાઃ પુણ્યં સ્વર્ગમભીપ્સતા।
શ્રાદ્ધકાલે તુ યત્નેન ભોક્તવ્યા હ્યજુગુપ્સિતાઃ ॥ 3-203-16 (23841)
દુર્બલઃ કુનસ્વી કુષ્ઠી માયાવી કુણ્ડગોલકૌ।
વર્જનીયાઃ પ્રયત્નેન કાણ્ડપૃષ્ઠાશ્ચ દેહિનઃ ॥ 3-203-17 (23842)
જુગુપ્સિતં હિ યચ્છ્રાદ્ધં દહત્યગ્નિરિવેન્ધનમ્ ॥ 3-203-18 (23843)
યે યે શ્રાદ્ધે ન પૂજ્યન્તે મૂકાન્ધબધિરાદયઃ।
તેઽપિસર્વે નિયોક્તવ્યા મિશ્રિતા વેદપારગૈઃ ॥ 3-203-19 (23844)
પ્રતિગ્રહશ્ચ વૈ દેયઃ શૃણુ યસ્ યુધિષ્ઠિર।
પ્રદાતારં તથાઽઽત્માનં યસ્તારયતિ શક્તિમાન્ ॥ 3-203-20 (23845)
તસ્મિન્દેયં દ્વિજે દાનં સર્વાગમવિજાનતા।
પ્રદાતારં તથાઽઽત્માનં તારયેદ્યઃ સ શક્તિમાન્ ॥ 3-203-21 (23846)
ન તથા હવિષો હોમૈર્ન પુષ્પૈર્નાનુલેપનૈઃ।
અગ્નયઃ પાર્થ તુષ્યન્તિ યથા હ્યતિથિભોજને ॥ 3-203-22 (23847)
તસ્માત્ત્વંસર્વયત્નેન યતસ્વાતિથિભોજને ॥ 3-203-23 (23848)
પાદોદકંપાદઘૃતંદીપમન્નં પ્રતિશ્રયમ્।
પ્રયચ્છન્તિ તુ યે રાજન્નોપસર્પન્તિ તે યમમ્ ॥ 3-203-24 (23849)
દેવમાલ્યાપનયનં દ્વિજોચ્છિષ્ટાવમાર્જનમ્।
આકલ્પપરિચર્યા ચ ગાત્રસંવાહનાનિ ચ।
અત્રૈકૈકં નૃપશ્રેષ્ઠ ગોદાનાદ્વ્યતિરિચ્યતે ॥ 3-203-25 (23850)
કપિલાયાઃ પ્રદાનાત્તુ મુચ્યતે નાત્ર સંશયઃ।
તસ્માદલંકૃતાં દદ્યાત્કપિલાં તુ દ્વિજાતયે ॥ 3-203-26 (23851)
શ્રોત્રિયાય દરિદ્રાય ગૃહસ્થાયાગ્નિહોત્રિણે।
પુત્રદારાભિભૂતાય તથા હ્યનુપકારિણે ॥ 3-203-27 (23852)
એવંવિધેષુ દાતવ્યા ન સમૃદ્ધેષુ ભારત।
કો ગુણો ભરતશ્રેષ્ઠ સમૃદ્ધેષ્વભિવર્જિતમ્ ॥ 3-203-28 (23853)
એકસ્યૈકા પ્રદાતવ્યા ન બહૂનાં કદાચન।
સા ગૌર્વિક્રયમાપન્ના હન્યાત્રિપુરુષં કુલમ્।
ન તારયતિ દાતારં બ્રાહ્મણં નૈવ નૈવ તુ ॥ 3-203-29 (23854)
બ્રાહ્મણસ્ય વિશુદ્ધસ્ય સુવર્ણં યઃ પ્રયચ્છતિ।
સુવર્ણાનાં શતં તેન દત્તં ભવતિ શાશ્વતમ્ ॥ 3-203-30 (23855)
અનડ્વાહં તુ યો દદ્યાદ્બલવન્તં ધુરંધરમ્।
સ નિસ્તરતિ દુર્ગાણિ સ્વર્ગલોકં ચ ગચ્છતિ ॥ 3-203-31 (23856)
વસુંધરાં તુ યો દદ્યાદ્દ્વિજાય વિદુષાત્મને।
દાતારં હ્યનુગચ્છન્તિ સર્વે કામાભિવાઞ્છિતાઃ ॥ 3-203-32 (23857)
પૃચ્છન્તિ ચાન્નદાતારં વદન્તિ પુરુષા ભુવિ।
અધ્વનિ ક્ષીણગાત્રાશ્ચ પાંસુના ચાવકુણ્ઠિતાઃ ॥ 3-203-33 (23858)
તેષામેવ શ્રમાર્તાનાં યો હ્યન્નં કથયેદ્બુધઃ।
અન્નદાતૃસમઃ સોપિ કીર્ત્યતે નાત્ર સંશયઃ ॥ 3-203-34 (23859)
તસ્માત્ત્વં સર્વદાનાનિ હિત્વાઽન્નં સંપ્રયચ્છ હ।
ન હીદૃશં પુણ્યફલં વિચિત્રામિહ વિદ્યતે ॥ 3-203-35 (23860)
યથાશક્તિ ચ યો દદ્યાદન્નં વિપ્રેષુ સંસ્કૃતમ્।
સ તેન કર્મણાઽઽપ્નોતિ પ્રજાપતિસલોકતામ્ ॥ 3-203-36 (23861)
અન્નમેવ વિશિષ્ટં હિ તસ્માત્પરતરં ન ચ।
અન્નં પ્રજાપતિશ્ચોક્તઃ સ ચ સંવત્સરો મતઃ ॥ 3-203-37 (23862)
સંવત્સરસ્તુ યજ્ઞોઽસૌ સર્વં યજ્ઞે પ્રતિષ્ઠિતમ્।
તસ્માત્સર્વાણિ ભૂતાનિ સ્થાવરાણિ ચરાણિ ચ ॥ 3-203-38 (23863)
તસ્માદન્નં વિશિષ્ટં હિ સર્વેભ્યઇતિ વિશ્રુતમ્ ॥ 3-203-39 (23864)
યેષાં તટાકાનિ મહોદકાનિ
વાપ્યશ્ચકૂપાશ્ચપ્રતિશ્રયાશ્ચ।
અન્નસ્ય દાનં મધુરા ચ વાણી
યમસ્ય તે નિર્વચના ભવન્તિ ॥ 3-203-40 (23865)
ધાન્યં શ્રમેણાર્જિતવિત્તસંચિતં
વિપ્રે સુશીલે પ્રતિયચ્છતે યઃ।
વસુંધરા તસ્ય ભવેત્સુતુષ્ટા
ધારાં વસૂનાં પ્રતિમુઞ્ચતીવ ॥ 3-203-41 (23866)
અન્નદાઃ પ્રથમં યાન્તિ સત્યવાક્યદનન્તરમ્।
અયાચિતપ્રદાતા ચ સમં યાન્તિ ત્રયો જનાઃ ॥ 3-203-42 (23867)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-203-43x (2445)
કૌતૂહલસમુત્પન્નઃ પર્યપૃચ્છદ્યુધિષ્ઠિરઃ।
માર્કણ્ડેયં મહાત્માનં પુનરેવ સહાનુજઃ ॥ 3-203-43 (23868)
યમલોકસ્ય ચાધ્વાનમન્તરં માનુષસ્ય ચ।
કીદૃશં કિંપ્રમાણં વા કથં વા તન્મહામુને।
તરન્તિ પુરુષાશ્ચૈવ કેનોપાયેન શંસ મે ॥ 3-203-44 (23869)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-203-45x (2446)
સર્વગુહ્યતનં પ્રશ્નં પવિત્રમૃષિસંસ્તુતમ્।
કથયિષ્યામિ તે રાજન્ધર્મં ધર્મભૃતાંવર ॥ 3-203-45 (23870)
ષડશીતિસહસ્રાણિ યોજનાનાં નરાધિપ।
યમલોકસ્ય ચાધ્વાનમન્તરં માનુષસ્ય ચ ॥ 3-203-46 (23871)
આકાશં તદપાનીયં ઘોરં કાન્તારદર્શનમ્।
ન તત્ર વૃક્ષચ્છાયા વા પાનીનં કેતનાનિ ચ ॥ 3-203-47 (23872)
વિશ્રમેદ્યત્ર વૈ શ્રાન્તઃ પુરુષોઽધ્વનિ કર્શિતઃ।
નીયતે યમદૂતૈસ્તુ યમસ્વાજ્ઞાકરૈર્બલાત્ ॥ 3-203-48 (23873)
નરાઃ સ્ત્રિયસ્તથૈવાન્યે પૃથિવ્યાં જીવસંજ્ઞિતાઃ।
બ્રહ્મણેભ્યઃ પ્રદાનાનિ નાનારૂપાણિ પાર્થિવ ॥ 3-203-49 (23874)
હયાદીનાં પ્રકૃષ્ટાનિ તેઽધ્વાનં યાન્તિ વૈ નરાઃ।
સન્નિવાર્યાતપં યાનતિ ચ્છત્રેણૈવ હિ ચ્છત્રદાઃ ॥ 3-203-50 (23875)
તૃપ્તાશ્ચૈવાન્નદાતારો હ્યતૃપ્તાશ્ચાપ્યનન્નદાઃ।
વસ્ત્રિણો વસ્ત્રદા યાન્તિ અવસ્ત્રા યાન્ત્યવસ્ત્રદાઃ ॥ 3-203-51 (23876)
હિરણ્યદાઃ સુખં યાન્તિ પુરુષાસ્ત્વભ્યલંકૃતાઃ।
ભૂમિદાસ્તુસુખં યાન્તિ સર્વૈઃ કામૈઃ સુતર્પિતાઃ ॥ 3-203-52 (23877)
યાન્તિ ચૈવાપરિક્લિષ્ટા નરા સસ્યપ્રદાવકાઃ।
નરાઃ સુખતરં યાન્તિ વિમાનેષુ ગૃહપ્રદાઃ ॥ 3-203-53 (23878)
પાનીયદા હ્યતૃષિતાઃ પ્રહૃષ્ટમનસો નરાઃ।
પન્થાનં દ્યોતયન્તશ્ચ યાન્તિ દીપપ્રદાઃ સુખમ્ ॥ 3-203-54 (23879)
ગોપ્રદાસ્તુ સુખં યાન્તિ નિર્મુક્તાઃ સર્વપાતકૈઃ।
વિમાનૈર્હંસસંયુક્તૈર્યાન્તિ માસોપવાસિનઃ ॥ 3-203-55 (23880)
તથા બર્હિપ્રયુક્તૈશ્ચ ષષ્ઠરાત્રોપવાસિનઃ।
ત્રિરાત્રં ક્ષપતે યસ્તુ એકભક્તેન પાણ્ડવ ॥ 3-203-56 (23881)
અન્તરા ચૈવ નાશ્નાતિ તસ્ય લોકા હ્યનામયાઃ।
પાનીયસ્ય ગુણા દિવ્યાઃ પ્રેતલોકસુખાવહાઃ ॥ 3-203-57 (23882)
તત્ર પુષ્પોદકા નામ નદી તેષાં વિધીયતે।
શીતલં સલિલં તત્રપિબન્તિ હ્યમૃતોપમમ્ ॥ 3-203-58 (23883)
યે ચદૃષ્કૃતકર્માણઃ પૂયં તેષાં વિધીયતે।
એવં નદી મહારાજ સર્વકામપ્રદા હિ સા ॥ 3-203-59 (23884)
તસ્માત્ત્વમપિ રાજેન્દ્ર પૂજયૈનાન્યથાવિધિ।
અધ્વનિં ક્ષીણગાત્રશ્ચ પથિ પાંશુસમન્વિતઃ ॥ 3-203-60 (23885)
પૃચ્છતે હ્યન્નદાતારં ગૃહમાયાતિ ચાશયા।
તં પૂજયાથ યત્નેન સોઽતિથિર્બ્રાહ્યણશ્ચ સઃ ॥ 3-203-61 (23886)
તં યાન્તમનુગચ્છન્તિ દેવાઃ સર્વે સવાસવાઃ।
તસ્મિન્સંપૂજિતે પ્રીતા નિરાશા યાન્ત્યપૂજિતે ॥ 3-203-62 (23887)
તસ્માત્ત્વમપિ રાજેન્દ્ર પૂજયૈનં યથાવિધિ।
એતત્તે શતશઃ પ્રોક્તં કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ ॥ 3-203-63 (23888)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-203-64x (2447)
પુનઃ પુનરહં શ્રોતું કથાં ધર્મસમાશ્રયામ્।
પુણ્યામિચ્છામિ ધર્મજ્ઞ કથ્યમાનાં ત્વયા વિભો ॥ 3-203-64 (23889)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-203-65x (2448)
ધર્માન્તરં પ્રતિ કથાં કથ્યમાનાં મયા નૃપ।
સર્વપાપહરાં નિત્યં શૃણુષ્વાવહિતો મમ ॥ 3-203-65 (23890)
કપિલાયાં તુ દત્તાયાં યત્ફલંજ્યેષ્ઠપુષ્કરે।
તત્ફલંભરતશ્રેષ્ઠ વિપ્રાણાં પાદધાવને ॥ 3-203-66 (23891)
દ્વિજપાદોદકક્લિન્ના યાવત્તિષ્ઠતિ મેદિની।
તાવત્પુષ્કરપર્ણેન પિબન્તિ પિતરો જલમ્ ॥ 3-203-67 (23892)
સ્વાગતેનાગ્નયસ્તૃપ્તા આસનેન શતક્રતુઃ।
પિતરઃ પાદશૌચેન અન્નાદ્યેન પ્રજાપતિઃ ॥ 3-203-68 (23893)
યાવદ્વત્સસ્ય પાદૌ દ્વૌ શિરશ્ચૈવ પ્રદૃશ્યતે।
તસ્મિન્કાલે પ્રદાતવ્યા પ્રયતેનાન્તરાત્મના ॥ 3-203-69 (23894)
અન્તરિક્ષગતો વત્સો યાવદ્યોન્યાં પ્રદૃશ્યતે।
તાવદ્ગૌઃ પૃથિવી જ્ઞેયા યાવદ્ગર્ભં ન મુઞ્ચતિ ॥ 3-203-70 (23895)
યાવન્તિ તસ્યાં રોમાણિ વત્સસ્ય ચ યુધિષ્ઠિર।
તાવદ્યુગસહસ્રાણિ સ્વર્લોકે મહીયતે ॥ 3-203-71 (23896)
સુવર્ણનાસાં યઃ કૃત્વા સખુરાં કૃષ્ણધેનુકામ્।
તિલૈઃ પ્રચ્છાદિતાં દદ્યાત્સર્વરત્નૈરલંકૃતામ્ ॥ 3-203-72 (23897)
પ્રતિગ્રહં ગૃહીત્વા યઃ પુનર્દદતિ સાધવે।
ફલાનાં ફલમશ્નાતિ તદા દત્ત્વા ચ ભારત ॥ 3-203-73 (23898)
સસમુદ્રગુહા તેન સશૈલવનકાનના।
ચતુરન્તા ભવેદ્દત્તા પૃથિવી નાત્ર સંશયઃ ॥ 3-203-74 (23899)
અન્તર્જાનુશયો યસ્તુ ભુઞ્જતે સક્તભાજનઃ।
યો દ્વિજઃ શબ્દરહિતં સંયન્તુસ્તારણાય વૈ ॥ 3-203-75 (23900)
યે પાનીયાનિ દદતિ તથાઽન્યે યે દ્વિજાતયઃ।
જપન્તિ સંહિતાં સમ્યક્તે નિત્યં તારણક્ષમાઃ ॥ 3-203-76 (23901)
હવ્યંકવ્યં ચ યત્કિંચિત્સર્વં તચ્છ્રોત્રિયોઽર્હતિ।
દત્તં હિ શ્રોત્રિયે સાધૌજ્યલિતેઽગ્નૌ યથા હુતમ્ ॥ 3-203-77 (23902)
મન્યુપ્રહરણા વિપ્રા ન વિપ્રાઃ શસ્ત્રયોધિનઃ।
નિહન્યુર્મન્યુના વિપ્રા વજ્રપાણિરિવાસુરાન્ ॥ 3-203-78 (23903)
ધર્માશ્રિતેયં તુ કથા કથિતા હિ તવાનઘ।
યાં શ્રુત્વા મુનયઃ પ્રીતા નૈમિષારણ્યવાસિનઃ ॥ 3-203-79 (23904)
વીતશોકભયક્રોધા વિપાપ્માનસ્તથૈવ ચ।
શ્રુત્વેમાં તુ કથાં રાજન્ભવન્તીહ તુ માનવાઃ ॥ 3-203-80 (23905)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-203-81x (2449)
કિં તચ્છૌચં ભવેદ્યેન વિપ્રઃ શુદ્ધઃ સદા ભવેત્।
તદિચ્છામિ મહાપ્રાજ્ઞ શ્રોતું ધર્મભૃતાંવર ॥ 3-203-81 (23906)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-203-82x (2450)
વાક્શૌચં ક્રમશૌચં ચ યચ્ચ શૌચં જલાત્મકમ્।
ત્રિભિઃ શૌચૈરુપેતો યઃ સ સ્વર્ગી નાત્ર સંશયઃ ॥ 3-203-82 (23907)
સાયં પ્રાતશ્ચ સંધ્યાં યો બ્રાહ્મણોઽભ્યુપસેવતે।
પ્રજપન્પાવનીં દેવીં ગાયત્રીં વેદમાતરમ્ ॥ 3-203-83 (23908)
સ તયા પાવિતો દેવ્યા બ્રાહ્મણો નષ્ટકિલ્બિષઃ।
ન સીદેત્પ્રતિગૃહ્ણાનો મહીમપિ સસાગરામ્ ॥ 3-203-84 (23909)
યે ચાસ્ દારુણા કેચિદ્ગ્રહાઃ સૂર્યાદયો દિવિ।
તે ચાસ્ય સૌમ્યા જાયન્તે શિવાઃ શિવતરાઃ સદા ॥ 3-203-85 (23910)
સર્વેનાનુગતં ચૈનં દારુણાઃ પિશિતાશનાઃ।
ઘોરરૂપા મહાકાયા ધર્ષયન્તિ દ્વિજોત્તમમ્ ॥ 3-203-86 (23911)
નાધ્યાપનાદ્યાજનાદ્વા અન્યાયાદ્વા પ્રતિગ્રહાત્।
દોષો ભવતિ વિપ્રાણાં જ્વલિતાગ્નિસસા દ્વિજાઃ ॥ 3-203-87 (23912)
દુર્વેદા વા સુવેદા વા પ્રાકૃતાઃ સંસ્કૃતાસ્તથા।
બ્રાહ્મણા નાવમન્તવ્યા ભસ્મચ્છન્ના ઇવાગ્નયઃ ॥ 3-203-88 (23913)
યથા શ્મશાને દીપ્તૌજાઃ પાવકો નૈવ દુષ્યતિ।
એવં વિદ્વાનવિદ્વાન્વા બ્રાહ્મણો દૈવતં મહત્ ॥ 3-203-89 (23914)
પ્રાકરૈશ્ચ પુરદ્વારૈઃ પ્રાસાદૈશ્ચ પૃથગ્વિધૈઃ।
નગરાણિ ન શોભન્તે હીનાનિ બ્રાહ્મણોત્તમૈઃ ॥ 3-203-90 (23915)
વેદાઢ્ઞા વૃત્સંપન્ના જ્ઞાનવન્તસ્તપસ્વિનઃ।
યત્રતિષ્ન્તિ વૈ વિપ્રાસ્તન્નામ નગરં નૃપ ॥ 3-203-91 (23916)
વ્રજે વાઽપ્યથવાઽરણ્યે યત્રસન્તિ બહુશ્રુતાઃ।
તત્તન્નગરમિત્યાહુઃ પાર્થ તીર્થં ચ તદ્ભવેત્ ॥ 3-203-92 (23917)
રક્ષિતારં ચ રાજાનં બ્રાહ્મણં ચ તપસ્વિનમ્।
અભિગમ્યાભિપૂજ્યાથ સદ્યઃ પાપાત્પ્રમુચ્યતે ॥ 3-203-93 (23918)
પુણ્યતીર્થાભિષેકં ચ પવિત્રાણાં ચ કીર્તનમ્।
સદ્ભિઃ સંભાષણં ચૈવ પ્રશસ્તં કીર્ત્યતે બુધૈઃ ॥ 3-203-94 (23919)
સાધુસઙ્ગમપૂતેન વાક્સુભાષિતવારિણા।
પવિત્રીકૃતમાત્માનં સન્તો મન્ન્તિ નિત્યશઃ ॥ 3-203-95 (23920)
ત્રિદણ્ડધારણં મૌનં જટાભારોઽથ મુણ્ડનમ્।
વલ્કલાજિનસંવેષ્ટં વ્રતચર્યાઽભિષેચનમ્ ॥ 3-203-96 (23921)
અગ્નિહોત્રં વને વાસઃ શરીરપરિશોષણમ્।
સર્વાણ્યેતાનિ મિથ્યા સ્યુર્યદિ ભાવો ન નિર્મલઃ ॥ 3-203-97 (23922)
વિશુદ્ધિં ચક્ષુરાદીનાં ષણ્ણામિન્દ્રિયગામિનામ્।
વિકારિ તેષાં રાજેન્દ્ર સુદુષ્કરતરં મનઃ ॥ 3-203-98 (23923)
યે પાપાનિ ન કુર્વન્તિ મનોવાક્કર્મબુદ્ધિભિઃ।
તે તપન્તિ મહાત્માનો ન શરીરસ્ય શોષણમ્ ॥ 3-203-99 (23924)
ન જ્ઞાતિભ્યો દયા યસ્ય શુક્લદેહોઽવિકલ્મષઃ।
હિંસા સા તપસસ્તસ્ય નાનાશિત્વં તપઃ સ્મૃતમ્ ॥ 3-203-100 (23925)
તિષ્ઠન્ગૃહે ચૈવ મુનિર્નિત્યં શુચિરલંકૃતઃ।
યાવજ્જીવં દયાવાંશ્ સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ 3-203-101 (23926)
ન હિ પાપાનિ કર્માણિ શુદ્ધ્યન્ત્યનશનાદિભિઃ।
સીદત્યનશનાદેવ માંસશોણિતલેપનઃ ॥ 3-203-102 (23927)
અજ્ઞાતં કર્મ કૃત્વા ચ ક્લેશો નાન્યત્પ્રહીયતે।
નાગ્નિર્દહતિ કર્માણિ ભાવશૂન્યસ્ય દેહિનઃ ॥ 3-203-103 (23928)
પુણ્યાદેવ પ્રવ્રજન્તિ શુધ્યન્ત્યનશનાનિ ચ।
ન મૂલફલભક્ષિત્વાન્ન મૌનાન્નાનિલાશનાત્ ॥ 3-203-104 (23929)
શિરસો મુણ્ડનાદ્વાઽપિ ન સ્થાનકુટિકાસનાત્।
ન જટાધારણાદ્વાઽપિન તુ સ્થાનકુટિકાસનાત્। 3-203-105 (23930)
નિત્યં હ્યનશનાદ્વાઽપિ નાગ્નિશુશ્રૂષણાદપિ।
ન ચોદકપ્રવેશેન ન ચ ક્ષ્માશયનાદપિ ॥ 3-203-106 (23931)
જ્ઞાનેન કર્મણા વાપિ જરામરણમેવ ચ।
વ્યાધયશ્ચ પ્રહીયન્તે પ્રાપ્યતે ચોત્તમં પદમ્ ॥ 3-203-107 (23932)
બીજાનિ હ્યગ્નિદગ્ધાનિ ન રોહન્તિ પુનર્યથા।
જ્ઞાનદગ્ધૈસ્તધા ક્લેશૈર્નાત્મા સંડુજ્યતે પુનઃ ॥ 3-203-108 (23933)
આત્મના વિપ્રહીણાનિ કાષ્ઠકુણ્ઠોપમાનિ ચ।
વિનશ્યન્તિ ન સંદેહઃ ફેનાનીવ મહાર્ણવે ॥ 3-203-109 (23934)
આત્માનં વિન્દતે યેન સર્વભૂતગુહાશયમ્।
શ્લોકેન યદિ વાઽર્ધેન ક્ષીણં તસ્ય પ્રયોજનમ્ ॥ 3-203-110 (23935)
દ્વ્યક્ષરાદભિસંધાય કેચિચ્છ્લોકપદાઙ્કિતૈઃ।
શતૈરન્યૈઃ સહસ્રૈશ્ચ પ્રત્યયો મોક્ષલક્ષણમ્ ॥ 3-203-111 (23936)
નાયં લોકોસ્તિ ન પરો ન સુખં સંશયાત્મનઃ।
ઊટુર્જ્ઞાનવિદો વૃદ્ધાઃ પ્રત્યયો મોક્ષલક્ષણમ્ ॥ 3-203-112 (23937)
વિદિતાર્થસ્તુ વેદાનાં પરિવેદ પ્રયોજનમ્।
ઉદ્વિજેત્સ તુ દેવેભ્યો દાવાગ્નેરિવ માનવઃ ॥ 3-203-113 (23938)
શુષ્કં તર્કં પરિત્યજ્યઆશ્રયસ્વ શ્રુતિં સ્મૃતિમ્।
એકારાભિસંબદ્ધં તત્ત્વં હેતુભિરિચ્છસિ।
બુદ્ધિર્ન તસ્ય સિદ્ધ્યેત સાધનસ્ય વિપર્યયાત્ ॥ 3-203-114 (23939)
વેદ્યં પૂર્વં વેદિતવ્યં પ્રયત્ના-
ત્તદ્ધીર્વેદસ્તસ્ય વેદઃ શરીરમ્।
વેદસ્તત્ત્વં તત્સમાસોપલબ્ધિઃ
ક્લીબસ્ત્વાત્મા ન સ વેદ્યં ન વેદઃ ॥ 3-203-115 (23940)
વેદોક્તમાયુર્દેવાનામાશિષશ્ચૈવ કર્મણામ્।
ફલત્યનુયુગં લોકે પ્રભાવશ્ચ શરીરિણામ્ ॥ 3-203-116 (23941)
ઇન્દ્રિયાણાં પ્રસાદેન તદેતત્પરિવર્જયેત્।
તસ્માદનશનં દિવ્યં નિરુદ્ધેન્દ્રિયગોચરમ્ ॥ 3-203-117 (23942)
તપસા સ્વર્ગગમનં ભોગો દાનેન જાયતે।
જ્ઞાનેન મોક્ષો વિજ્ઞેયસ્તીર્થસ્નાનાદઘક્ષયઃ ॥ 3-203-118 (23943)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-203-119x (2451)
એવમુક્તસ્તુ રાજેન્દ્ર પ્રત્યુવાચ મહાયશાઃ।
ભગવઞ્શ્રોતુમિચ્છામિ પ્રદાનવિધિમુત્તમમ્ ॥ 3-203-119 (23944)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-203-120x (2452)
યત્તત્પૃચ્છસિ રાજેન્દ્રદાનધર્મં યુધિષ્ઠિર।
ઇષ્ટં ચેદં સદા મહ્યં રાજન્ગૌરવતસ્તથા ॥ 3-203-120 (23945)
શૃણુ દાનરહસ્યાનિ શ્રુતિસ્મૃત્યુદિતાનિ ચ।
છાયાયાં કરિણઃ શ્રાદ્ધં તત્કર્મ પરિવીજિતમ્।
દશકલ્પાયુતાનીહ ન ક્ષીયેત યુધિષ્ઠિર ॥ 3-203-121 (23946)
જીવનાય સમાક્લિન્નં વસુ દત્ત્વા મહીપતે।
વિપ્રં તુ વાસયેદ્યસ્તુ સર્વયજ્ઞૈઃ સ ઇષ્ટવાન્ ॥ 3-203-122 (23947)
પ્રતિસ્રોતશ્ચિત્રવાહાઃ પર્જન્યોઽન્નાનુસંચરન્।
મહાધુરિ યથા નાવા મહાપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે।
વિષુવે વિપ્રદત્તાનિ દધિમધ્વક્ષયાણિ ચ ॥ 3-203-123 (23948)
પર્વસુ દ્વિગુણં દાનમૃતૌ દશગુણં ભવેત્। 3-203-b124 `અબ્દે દશગુણં પ્રોક્તમનન્તં વિષુવે ભવેત્' ॥ 3-203-124 (23949)
અયને વિષુવે ચૈવષડશીતિમુખેષુ ચ।
ચન્દ્રસૂર્યોપરાગે ચ દત્તમક્ષયમુચ્યતે ॥ 3-203-125 (23950)
ઋતુષુ દશગુણં વદન્તિ દત્તં
શતગુણમૃત્વયનાદિષુ ધ્રુવમ્।
ભવતિ સહસ્રગુણં દિનસ્ય રાહો-
ર્વિષુવતિ ચાક્ષયમશ્નુતે ફલમ્ ॥ 3-203-126 (23951)
નાભૂમિદો ભૂમિમશ્નાતિ રાજ-
ન્નાયાનદો યાનમારુહ્ય યાતિ।
યાન્યાન્કામાન્બ્રાહ્મણેભ્યો દદાતિ
તાંસ્તાન્કામાઞ્જાયમાનઃ સ ભુઙ્ક્તે ॥ 3-203-127 (23952)
અગ્નેરપત્યં પ્રથમં સુવર્ણં
ભૂર્વૈષ્ણવી સૂર્યસુતાશ્ચ ગાવઃ।
લોકાશ્ત્રયસ્તેન ભવન્તિ દત્તા
યઃ કાઞ્ચનં ગાશ્ચ મહીં ચ દદ્યાત્ ॥ 3-203-128 (23953)
પરંહિ દાનાન્ન બભૂવ શાશ્વતં
ભવ્યં ત્રિલોકે ભવતે કુતઃ પુનઃ।
તસ્માત્પ્રધાનં પરમં હિ દાનં
વદન્તિ લોકેષુ વિશિષ્ટબુદ્ધયઃ ॥ 3-203-129 (23954)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ ત્ર્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 203 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-203-5 યત્ર જન્મનિ અસત્યં વૃથા ગોબ્રાહ્મણાદિત્રાણં વિના કીર્ત્યતે તદપિ વૃથેત્યર્થઃ ॥ 3-203-6 આરૂઢશ્ચાસૌ પતિતઃ ॥ 3-203-7 ગુરાવપ્યાનૃતિકેઽનૃતપ્રિયે। વૃષલઃ શૂદ્રઃ ॥ 3-203-8 બ્રાહ્મબન્ધવો જાતિમાત્રબ્રાહ્મણઆ વૃત્તાધ્યયનશૂન્યાઃ ॥ 3-203-10 દાનં દાનફલં અન્યત્તુ દાનં વૃદ્ધભાવેન જરયા ભુઙ્ક્તે ॥ 3-203-17 કાણ્ડપૃષ્ઠાઃ બાણનિષઙ્ગધરાઃ ક્ષાત્રવૃત્તય ઇત્યર્થઃ। દુર્વર્ણઃ કુનખીતિ ઝ. પાઃ ॥ 3-203-25 માલ્યં નિર્માલ્યમ્। આકલ્પઃ ગન્ધાદિનાલંકરણમ્। અરોગિપ્રતિચર્યાચેતિ નૃપશ્રેષ્ઠગોશતાદિતિ ચ ધ. પાઠઃ ॥ 3-203-27 અભિભૂતાય દારિદ્ર્યાદેવ ॥ 3-203-28 અભિવર્જિતં દત્તમ્ ॥ 3-203-29 સા બહુભ્યો દત્તા ॥ 3-203-40 પ્રતિશ્રયા ગૃહાઃ યેષાં યૈઃ ઉત્સૃષ્ટા ઇતિ શેષઃ। નિર્વચનાઃ યમવાર્તામપિ ન શૃણ્વન્તીત્ય્રતઃ ॥ 3-203-41 વસૂનાં ધનાનામ્ ॥ 3-203-42 સત્યોક્તાસ્તદનન્તરમિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-203-45 સર્વં પૂજ્યતમં પ્રશ્નમિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-203-51 પ્રાવૃતા વસ્ત્રદાતાર ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-203-76 અપાનપા નગદિતાસ્તથા ઇતિ ઝ. પાઠઃ। અપાનપા અમદ્યપાઃ નગદિતાઃ ન કેનચિદ્દોષવત્તયા કીર્તિતાઃ ॥ 3-203-80 રાજન્ન ભવન્તીહ ઇતિ ઝ. પાઠઃ। ન ભવન્તીહ માનવાઃ સ્વર્ગં પ્રાપ્યોપર્યુપરિ ગચ્છન્તો મુક્તિમેવ પ્રાપ્નુવન્તીત્યર્થઃ ॥ 3-203-87 અન્યસ્માદ્વા ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-203-94 પવિત્રાણાં ત્રિસુપર્ણાદિમન્ત્રાણામ્ ॥ 3-203-96 અભિષેચનં તીર્થેષુ ॥ 3-203-97 ભાવશ્ચિત્તમ્ ॥ 3-203-98 ન દુષ્કરમિતિ ઇન્દ્રિયગામિનાં વિષયાણાં વિશુદ્ધિં વિના અશનં ભોગઃ સુકરમ્। ભોગો વિષયશુદ્ધિં નાપેક્ષતે। પણ્યાઙ્ગનાસઙ્ગાદિનાપિ તત્સિદ્ધેઃ। કિંતુ અનાશિત્વં અમૃતત્વં ભોગવર્જનં વા તાં વિના ન સુકરમ્। યતો દુષ્કરં ખભાવતો દુઃસંપાદમિતિ યોજના। દુષ્કરત્વે હેતુમાહાર્ધેન વિકારીતિ। સુદુષ્કરતરં દુર્જયમ્ ॥ 3-203-100 જ્ઞાતિભ્યઃ પુત્રાદ્યર્થે। શુક્લદેહઃ શુક્લવત્ત્યુપજીવી। અવિકલ્મષઃ શુક્લવૃત્ત્યા યઃ કુટુમ્બં પીડયતિ સ નિષ્કલ્મષો ન ભવતીત્યર્થઃ। તસ્યોપપાદનમુત્તરાર્ધેન હિંસેતિ। અનાશિત્વં અશનત્યાગઃ ॥ 3-203-101 માંસશોણિતલેપનઃ દેહઃ ॥ 3-203-103 અજ્ઞાતં શાસ્ત્રત્કિંતુ સ્વયમેવ કલ્પિતં તપ્તશિલારેહણાદિ। તેન ક્લેશ એવ નતુ અન્યત્પાપં પ્રહીયતે ॥ 3-203-105 સ્થાનકુટિકાસનાત્સ્થાવરગૃહત્યાગાત્ ॥ 3-203-109 આત્મનેતિ શરીરાણીતિ શેષઃ ॥ 3-203-113 સ તુ વેદેભ્યઃ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-203-115 વેદપૂર્વં વેદિતવ્યં પ્રયત્નાત્તદ્વૈ વેદસ્તસ્ય વેદઃ શરીરમ્। વેદસ્તત્વં તત્સમાસોપલબ્ધૌ ક્લીવસ્ત્વાત્મા તત્સવેદ્યસ્ય વેદ્યમ્। ઇતિ ઝ.પાઠઃ ॥ 3-203-117 પ્રસાદેન નૈર્મલ્યેન। અનશનં નામ ચિત્તેન્દ્રિયનિરોધો નત્વાહારત્યાગ ઇત્યાહ તસ્માદિતિ ॥ 3-203-121 છાયાયાં કરિણઃ। ગુર્વમાયોગેઽશ્વત્થચ્છાયા ગજચ્છાયાખ્યં પર્વ દેશકાલયોગજમ્। તત્કર્ણપરિવીજિતે ઇતિ ઝ. પાઠઃ। કર્ણાઇવ કર્ણા અશ્વત્થપલ્લવાસ્તૈર્વીજિતે દેશે જલોપાન્તે ॥ 3-203-122 સમાક્લિન્નં આર્દ્રં વસુ અન્નાદિદ્રવ્યં દત્ત્વા મહીયતે। વૈશ્યં તુ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-203-123 પ્રતિ પ્રતીપં પૂર્વવાહિન્યાઃ નદ્યાઃ પશ્ચિમાભિમુખં સ્નોતઃ પ્રવાહો યત્રતત્ તીર્થં પ્રતિસ્નોતઃ। તત્ર પાત્રેઽર્પિતાશ્ચિત્રબાહા ઉત્તમાશ્વાઃ। વિપરિણમ્ય અક્ષયા ઇત્યપકૃષ્યતે। અક્ષયફલા ઇત્યર્થઃ। પર્જન્યોઽન્નાનુસંચરન્ અન્નાર્થં અનુસંચરન્પર્જન્ય ઇન્દ્રોઽપ્યક્ષયઃ। અતિથિરૂપેણ તૃપ્ત ઇન્દ્રોપ્યક્ષયસ્વર્ગપ્રદ ઇત્યર્થઃ। મહાધુરિ મહતિ ધૂસદૃશે પ્રવાહે ના પુરુષોવા યથા મહાધુરિ યોગભારે। યથા સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે તથૈવ ગજચ્છાયાશ્રાદ્ધદિકર્તારોપિ મુચ્યન્ત ઇત્યર્તઃ ॥ 3-203-124 વિપ્લવે વિપ્રદત્તાનિ દધિમસ્ત્વક્ષયાણિ ચ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-203-125 વિષુવે તુલામેષસંક્રાન્ત્યોઃ। ષડશીતિમુખે મિથુનકનયામીનસંક્રાન્તિષુ ॥ 3-203-127 કામાન્ કામ્યમાનાન્વિષયાન્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 204
॥ શ્રીઃ ॥
3.204. અધ્યાયઃ 204
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ધુન્ધુમારોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ ॥ 1 ॥ ઉદઙ્કનામકમુનેસ્તપસા તુષ્ટેન વિષ્ણુના તસ્મૈ વરદાનમ્ ॥ 2 ॥ તથા વિષ્ણુના ઉદઙ્કંપ્રતિ કુવલાશ્વેન ધુન્ધુનામકાસુરઘાતનવિધાનપૂર્વકમન્તર્ધાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-204-0 (23955)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-204-0x (2453)
[શ્રુત્વા તુ રાજા રાજર્ષેરિન્દ્રદ્યુમ્નસ્ય તત્તથા।
માર્કણ્ડેયાન્મહાભાગાત્સ્વર્ગસ્ય પ્રતિપાદનમ્ ॥] 3-204-1 (23956)
યુધિષ્ઠિરો મહારાજ પપ્રચ્છ ભરતર્ષભ।
માર્કણ્ડેયં તપોવૃદ્ધં દીર્ઘાયુષમકલ્મષમ્ ॥ 3-204-2 (23957)
વિદિતાસ્તવ ધર્મજ્ઞ દેવદાનવરક્ષસામ્।
રાજવંશાશ્ચ વિવિધા ઋષિવંશાશ્ચ શાશ્વતાઃ ॥ 3-204-3 (23958)
ન તેઽસ્ત્યવિદિતં કિંચિદસ્મિઁલ્લોકે દ્વિજોત્તમ।
અથ વેત્સિ મુને વંશાન્મનુષ્યોરગરક્ષસામ્ ॥ 3-204-4 (23959)
દેવગન્ધર્વયક્ષાણાં કિન્નરાપ્સરસાં તથા।
ઇદમિચ્છામ્યહં શ્રોતું તત્ત્વે દ્વિજસત્તમ ॥ 3-204-5 (23960)
કુવલાશ્વ ઇતિ ખ્યાત ઇક્ષ્વાકુકુલસંભવઃ।
કથં નામ વિપર્યાસાદ્ધુન્ધુમારત્વમાગતઃ ॥ 3-204-6 (23961)
એતદિચ્છામિ તત્ત્વેન જ્ઞાતું ભાર્ગવસત્તમ।
વિપર્યસ્તં યથા નામ કુવલાશ્વસ્ ધીમતઃ ॥ 3-204-7 (23962)
[વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-204-8x (2454)
યુધિષ્ઠિરેણૈવમુક્તો માર્કણ્ડેયો મહામુનિઃ।
ધૌન્ધુમારમુપાખ્યાનં કથયામાસ ભારત ॥] 3-204-8 (23963)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-204-9x (2455)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ શૃણુ રાજન્યુધિષ્ઠિર।
ધર્મિષ્ઠમિદમાખ્યાનં ધુન્ધુમારસ્ય તચ્છૃણુ ॥ 3-204-9 (23964)
યથા સ રાજા ઐક્ષ્વાકઃ કુવલાશ્વો મહીપતિઃ।
ધુન્ધુમારત્વમગમત્તચ્છૃણુષ્વ મહીપતે ॥ 3-204-10 (23965)
મહર્ષિર્વિશ્રુતસ્તાત ઉદઙ્ક ઇતિ ભારત।
મરુધન્વસુ રમ્યેષુ આશ્રમસ્તસ્ય કૌરવ ॥ 3-204-11 (23966)
ઉદઙ્કસ્તુ મહારાજ તપોતપ્યત્સુદુશ્ચરમ્।
આરિરાધયિષુર્વિષ્ણું બહૂન્વર્ષગણાન્વિભુઃ ॥ 3-204-12 (23967)
તસ્ય પ્રીતઃ સ ભગવાન્સાક્ષાદ્દર્શનમેયિવાન્।
દૃષ્ટ્વા મહર્ષિસ્તદ્બ્રહ્મ તુષ્ટાવ વિવિધૈઃ સ્તવૈઃ ॥ 3-204-13 (23968)
ઉદઙ્ક ઉવાચ। 3-204-14x (2456)
ત્વયા દેવ પ્રજાઃ સર્વાઃ સસુરાસુરમાનવાઃ।
સ્થાવરાણિ ચ ભૂતાનિ જઙ્ગમાનિ તથૈવ ચ ॥ 3-204-14 (23969)
બ્રહ્મ વેદાશ્ચ વેદ્યં ચ ત્વયા સૃષ્ટં મહાદ્યુતે।
શિરસ્તે ગગનં દેવ નેત્રે શશિદિવાકરૌ ॥ 3-204-15 (23970)
નિઃશ્વાસઃ પવનશ્ચાપિ તેજોઽગ્નિશ્ચ તવાચ્યુત।
બાહવસ્તે દિશઃ સર્વાઃ કુક્ષિશ્ચાપિ મહાર્ણવઃ ॥ 3-204-16 (23971)
ઊરૂ તે પર્વતા દેવ સ્વં નાભિર્મધુસૂદન।
પાદૌ તે પૃથિવી ચૈવ રોમાણ્યોષધયસ્તથા ॥ 3-204-17 (23972)
ઇન્દ્રસોમાગ્નિવરુણા દેવાસુરમહોરગાઃ।
પ્રહ્વાસ્ત્વામુપતિષ્ઠન્તિ સ્તુવન્તો વિવિધૈઃ સ્તવૈઃ ॥ 3-204-18 (23973)
ત્વયા વ્યાપ્તાનિ સર્વાણિ ભૂતાનિ ભુવનેશ્વર।
યોગિનઃ સુમહાવીર્યાઃ સ્તુવન્તિ ત્વાં મહર્ષયઃ ॥ 3-204-19 (23974)
ત્વયિ તુષ્ટે જગચ્છાન્તં ત્વયિ ક્રુદ્ધે મહદ્ભયમ્।
ભયાનામપનેતાસિ ત્વમેકઃ પુરુષોત્તમ ॥ 3-204-20 (23975)
દેવાનાં માનુષાણાં ચ સર્વભૂતસુખાવહઃ।
ત્રિભિર્વિક્રમણૈર્દેવ ત્રયો લોકાસ્ત્વયા વૃતાઃ ॥ 3-204-21 (23976)
અસુરાણાં સમૃદ્ધાનાં વિનાશશ્ચ ત્વયા કૃતઃ।
તવ વિક્રમણૈર્દેવા નિર્વાણમગમન્પરમ્ ॥ 3-204-22 (23977)
પરાભવં ચ દૈત્યેન્દ્રાસ્ત્વયિ ક્રુદ્ધે મહાદ્યુતે।
ત્વં હિ કર્તા વિકર્તા ચ ભૂતાનામિહ સર્વશઃ।
આરાધયિત્વા ત્વાં દેવાઃ સુખમેધન્તિ નિત્યશઃ ॥ 3-204-23 (23978)
એવં સ્તુતો હૃષીકેશ ઉદઙ્કેન મહાત્મના।
ઉદઙ્કમબ્રવીદ્વિષ્ણુઃ પ્રીતસ્તેઽહં વરં વૃણુ ॥ 3-204-24 (23979)
ઉદઙ્ક ઉવાચ। 3-204-25x (2457)
પર્યાપ્તો મે વરો હ્યેષ યદહં દૃષ્ટવાન્હરિમ્।
પુરુષં શાશ્વતં દિવ્યં સ્રષ્ટારં જગતઃ પ્રભુમ્ ॥ 3-204-25 (23980)
વિષ્ણુરુવાચ। 3-204-26x (2458)
પ્રીતસ્તેઽહમલૌલ્યેન ભક્ત્યા તવ ચ સત્તમ।
અવશ્યં હિ ત્વયા બ્રહ્મન્મત્તો ગ્રાહ્યો વરો દ્વિજ ॥ 3-204-26 (23981)
એવં સ ચ્છન્દ્યમાનસ્તુ વરેણ હરિણા તદા।
ઉદઙ્કઃ પ્રાઞ્જલિર્વવ્રે વરં ભરતસત્તમ ॥ 3-204-27 (23982)
યદિ મે ભગવન્પ્રીતઃ પુણ્ડરીકનિભેક્ષણ।
ધર્મે સત્યે દમે ચૈવ બુદ્ધિર્ભવતુ મે સદા।
અભ્યાસશ્ચ ભવેદ્ભક્ત્યા ત્વયિ નિત્યં મમેશ્વર ॥ 3-204-28 (23983)
ભગવાનુવાચ। 3-204-29x (2459)
સર્વમેતદ્ધિ ભવિતા મત્પ્રસાદાત્તવ દ્વિજ ॥ 3-204-29 (23984)
પ્રતિભાસ્યતિ યોગશ્ચ યેન યુક્તો દિવૌકસામ્।
ત્રયાણામપિ લોકાનાં મહત્કાર્યં કરિષ્યસિ ॥ 3-204-30 (23985)
ઉત્સાદનાર્થં લોકાનાં ધુન્ધુર્નામ મહાસુરઃ।
તપસ્યતિ તપો ઘોરં શૃણુ યસ્તં હનિષ્યતિ ॥ 3-204-31 (23986)
[રાજા હિ વીર્યવાંસ્તાત ઇક્ષ્વાકુરપરાજિતઃ]
બૃહદશ્વ ઇતિ ખ્યાતો ભવિષ્યતિ મહીપતિઃ ॥ 3-204-32 (23987)
તસ્ય પુત્રઃ શુચિર્દાન્તઃ કુવલાશ્વ ઇતિ શ્રતઃ।
સ યોગબલામાસ્થાય મામકં પાર્તિવોત્તમઃ।
શાસનાત્તવ વિપ્રર્ષે ધુન્ધુમારો ભવિષ્યતિ ॥ 3-204-33 (23988)
ઉદઙ્કમેવમુક્ત્વા તુ વિષ્ણુરન્તરધીયત ॥ 3-204-34 (23989)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ ચતુરધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 204 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-204-3 દેવદાનવરાક્ષસા ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 205
॥ શ્રીઃ ॥
3.205. અધ્યાયઃ 205
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ઉદઙ્કેન રાજ્યેસ્વપુત્રાભિષેચનપૂર્વકં વનંપ્રસ્થિતં બૃહદશ્વં પ્રતિ તન્નિવારણપૂર્વકં ધુન્ધુનામકાસુરહનનચોદના ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-205-0 (23990)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-205-0x (2460)
ઇક્ષ્વાકૌ સંસ્તિતે રાજઞ્શશાદઃ પૃથિવીમિમામ્।
પ્રાપ્તઃ પરમધર્માત્મા સોઽયોધ્યાયાં નૃપોઽભવત્ ॥ 3-205-1 (23991)
શશાદસ્ય તુ દાયાદ કકુત્સ્થો નામ વીર્યવાન્।
અનેનાશ્ચાપિ કાકુત્સ્થઃ પૃથુશ્ચાનેનસઃ સુતઃ ॥ 3-205-2 (23992)
વિષ્વગશ્વઃ પૃથોઃ પુત્રસ્તસ્માદાર્દ્રશ્ચ જજ્ઞિવાન્।
આર્દ્રસ્ય યુવનાશ્વસ્તુ શ્રાવસ્તસ્તસ્ય ચાત્મજઃ ॥ 3-205-3 (23993)
જજ્ઞે શ્રાવસ્તકો રાજા શ્રાવસ્તી યેન નિર્મિતા।
શ્રાવસ્તસ્ય તુ દાયાદો બૃહદશ્વો મહાબલઃ ॥ 3-205-4 (23994)
બૃહદશ્વસ્ દાયાદઃ કુવલાશ્વ ઇતિ સ્મૃતઃ।
કુવલાશ્વસ્ય પુત્રાણાં સહસ્રાણ્યેકવિંસતિઃ ॥ 3-205-5 (23995)
સર્વે વિદ્યાસુ નિષ્ણાતા બલવન્તો દુરાસદાઃ।
કુવલાશ્વશ્ચ પિતૃતોગુણૈરભ્યધિકોઽભવત્ ॥ 3-205-6 (23996)
સમયે તં તદા રાજ્યે બૃહદશ્વોઽભ્યષેચયત્।
કુવલાશ્વં મહારાજ શૂરમુત્તમધાર્મિકમ્ ॥ 3-205-7 (23997)
પુત્રસંક્રામિતશ્રીસ્તુ બૃહદશ્વો મહીપતિઃ।
જગામ તપસે ધીમાંસ્તપોવનમમિત્રહા ॥ 3-205-8 (23998)
અથ શશ્વાવ રાજર્ષિં તમુદઙ્કો નરાધિપ।
વનં સંપ્રસ્થિતં રાજન્બૃહદશ્વં દ્વિજોત્તમઃ ॥ 3-205-9 (23999)
તમુદઙ્કો મહાતેજાઃ સર્વાસ્ત્રવિદુષાંવરમ્।
ન્યવારયદમેયાત્મા સમાસાદ્ય પુરોત્તમે ॥ 3-205-10 (24000)
ઉદઙ્ક ઉવાચ। 3-205-11x (2461)
ભવતા રક્ષણં કાર્યં તત્તાવત્કર્તુમર્હસિ।
નિરુદ્વિગ્રા વયં રાજંસ્ત્વત્પ્રદાદ્વસેમહિ ॥ 3-205-11 (24001)
ત્વયા હિ પૃથિવી રાજન્રક્ષ્યમાણા મહાત્મના।
ભવિષ્યતિ નિરુદ્વિગ્ના નારણ્યં ગન્તુમર્હસિ ॥ 3-205-12 (24002)
પાલન હિ મહાન્ધર્મઃ પ્રજાનામિહ દૃશ્યતે।
ન તથા દૃશ્યતેઽરણ્યે માભૂત્તે બુદ્ધિરીદૃશી ॥ 3-205-13 (24003)
ઈદૃશો ન હિ રાજેન્દ્ર ધર્મઃ ક્વચન દૃશ્યતે।
પ્રજાનાં પાલને યત્નઃ પુરા રાજર્ષિભિઃ કૃતઃ ॥ 3-205-14 (24004)
રક્ષિતવ્યાઃ પ્રજા રાજ્ઞા તાસ્ત્વં રક્ષિતુમર્હસિ।
નિરુદ્વિગ્નસ્તપસ્તપ્તું ન હિ શક્નોમિ પાર્થિવ ॥ 3-205-15 (24005)
મમાશ્રમસમીપે વૈ સમેષુ મરુધન્વસુ।
સમુદ્રવાલુકાપૂર્ણ ઉજ્જાલક ઇતિ સ્મૃતઃ।
બહુયોજનવિસ્તીર્ણો બહુયોજનમાયતઃ ॥ 3-205-16 (24006)
તત્ર રૌદ્રો દાનવેન્દ્રો મહાવીર્યપરાક્રમઃ।
મધુકૈટભયોઃ પુત્રો ધુન્ધુર્નામ સુદારુણઃ।
અન્તર્ભૂમિગતો રાજન્વસત્યમિતવિક્રમઃ ॥ 3-205-17 (24007)
તં નિહત્ય મહારાજ વનં ત્વં ગન્તુમર્હસિ ॥ 3-205-18 (24008)
શેતે લોકવિનાશાય તપ આસ્થાય દારુણમ્।
ત્રિદશાનાં વિનાશાય લોકાનાં ચાપિ પાર્થિવ ॥ 3-205-19 (24009)
અવધ્યો દૈવતાનાં હિ દૈત્યાનામથ રક્ષસામ્।
નાગાનામથ યક્ષાણાં ગન્ધર્વાણાં ચ સર્વશઃ।
અવાપ્યસ વરં રાજન્સર્વલોકપિતામહાત્ ॥ 3-205-20 (24010)
તં વિનાશય ભદ્રં તે મા તે બુદ્ધિરતોઽન્યથા।
પ્રાપ્સ્યસે મહતીં કીર્તિં શાશ્વતીમવ્યયાં ધ્રુવામ્ ॥ 3-205-21 (24011)
ક્રૂરસ્ય તસ્ય સ્વપતો વાલુકાન્તર્હિતસ્ય ચ।
સંવત્સરસ્ય પર્યન્તે નિઃશ્વાસઃ સંપ્રવર્તતે ॥ 3-205-22 (24012)
યદા તદા ભૂશ્ચલતિ સશૈલવનકાનના।
તસ્ય નિઃશ્વાસવાતેન રજ ઉદ્ધૂયતે મહત્ ॥ 3-205-23 (24013)
આદિત્યરથમાશ્રિત્ય સપ્તાહં ભૂમિકમ્પનમ્।
સવિસ્ફુલિઙ્ગં સજ્વાલં ધૂમમિશ્રં સુદારુણમ્ ॥ 3-205-24 (24014)
તેન રાજન્ન શક્નોમિ તસ્મિન્સ્તાતું સ્વઆંશ્રમે ॥ 3-205-25 (24015)
તં વિનાશય રાજેન્દ્ર લોકાનાં હિતકામ્યયા।
લકાઃ સ્વસ્થા ભવિષ્યન્તિ તસ્મિન્વિનિહતેઽસુરે ॥ 3-205-26 (24016)
`ધુન્ધુનામાનમત્યુગ્રં દાનવં ધોરવિગ્રહમ્।
સમરે ધોરતુમુલે વિનાશય મહેષુણા' ॥ 3-205-27 (24017)
ત્વં હિ તસ્ય વિનાશાય પર્યાપ્ત ઇતિ મે મતિઃ।
તેજસા તવ તેજશ્ચ વિષ્ણુરાપ્યાયવિષ્યતિ ॥ 3-205-28 (24018)
વિષ્ણુના ચ વરો દત્તઃ પૂર્વં મમ મહીપતે ॥ 3-205-29 (24019)
યસ્તં મહાસુરં રૌદ્રં વધિષ્યતિ મહીપતિઃ।
તેજસ્તદ્વૈષ્ણવમિતિ પ્રવેક્ષ્યતિ દુરાસદમ્ ॥ 3-205-30 (24020)
તત્તેજસ્ત્વંસમાધાય રાજેન્દ્ર ભુવિ દુઃસહમ્।
તં નિષૂદય સંદિષ્ટો દૈત્યં રૌદ્રપરાક્રમમ્ ॥ 3-205-31 (24021)
ન હિ ધુન્ધુર્મહાતેજાસ્તેજસાઽલ્પેન શક્યતે।
નિર્દગ્ધું પૃથિવીપાલ સ હિ વર્ષશતૈરપિ ॥ 3-205-32 (24022)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ પઞ્ચાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 205 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-205-3 બાડિશશ્ચ પૃથો પુત્ર ઇતિ ક. થ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 206
॥ શ્રીઃ ॥
3.206. અધ્યાયઃ 206
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
બૃહદશ્વેનોદઙ્કંપ્રતિ સ્વપુત્રેણ કુવલાશ્વેન ધુન્ધુવધસ્ય ભાવિત્વકથનપૂર્વકં વનંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 1 ॥ ધુન્ધૂત્પત્તિં પૃષ્ટેન માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ તદુપોદ્ધાતતયા મધુકૈટભવૃત્તાન્તકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-206-0 (24023)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-206-0x (2462)
સ એવમુક્તો રાજર્ષિરુદઙ્કેનાપરાજિતઃ।
ઉદઙ્કં કૌરવશ્રેષ્ઠ કૃતાઞ્જલિથાબ્રવીત્ ॥ 3-206-1 (24024)
ન હિ મે ગમનં બ્રહ્મન્મોઘમેતદ્ભવિષ્યતિ।
પુત્રો મમાયં ભગવન્કુવલાશ્વ ઇતિ સ્મૃતઃ ॥ 3-206-2 (24025)
ધૃતિમાન્ક્ષિપ્રકારી ચ વીર્યેણાપ્રતિમો ભુવિ।
પ્રિયં ચ તે સર્વમેતત્કરિષ્યતિ ન સંશયઃ ॥ 3-206-3 (24026)
પુત્રૈઃ પરિવૃતઃ સર્વૈઃ શૂરૈઃ પરિઘબાહુભિઃ।
`હનિષ્યતિ મહાબાહુસ્તં વૈ ધુન્ધું મહાઽસુરમ્'।
વિસર્જયસ્વ માં બ્રહ્મન્ન્યસ્તશસ્ત્રોસ્મિ સાંપ્રતમ્ ॥ 3-206-4 (24027)
તથાઽસ્ત્વિતિ ચ તેનોક્તો મુનિનાઽમિતતેજસા।
સ તમાદિશ્ય તનયમુદઙ્કાય મહાત્મને।
ક્રિયતામિતિ રાજર્ષિર્જગામ વનમુત્તમમ્ ॥ 3-206-5 (24028)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-206-6x (2463)
ક એષ ભગવન્દૈત્યો મહાવીર્યસ્તપોધન।
કસ્ય પુત્રોઽથ નપ્તા વા એતદિચ્છામિ વેદિતુમ્ ॥ 3-206-6 (24029)
એવં મહાબલો દૈત્યો ન શ્રુતો મે તપોધન।
`યસ્ય નિશ્વાસવાતેન કમ્પતે ભૂઃ સપર્વતા' ॥ 3-206-7 (24030)
એતદિચ્છામિ ભગવન્યાથાતથ્યેન વેદિતુમ્।
સર્વમેવ મહાપ્રાજ્ઞ વિસ્તરેણ તપોધન ॥ 3-206-8 (24031)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-206-9x (2464)
શૃણુ રાજનનિદં સર્વં યથાવૃત્તં નરાધિપ।
કથ્યમાનં મહાપ્રાજ્ઞ વિસ્તરેણ યથાતથમ્ ॥ 3-206-9 (24032)
એકાર્ણવે નિરાલોકે નષ્ટે સ્થાવરજઙ્ગમે।
પ્રનષ્ટેષુ ચ ભૂતેષુ સર્વેષુ ભરતર્ષભ ॥ 3-206-10 (24033)
પ્રભવં લોકકર્તારં વિષ્ણું શાશ્વતમવ્યયમ્।
યમાહુર્મુનયઃ સિદ્ધાઃ સર્વલોકમહેશ્વરમ્।
`ચતુર્ભુજમુદારાઙ્ગં દૃષ્ટવાનસ્મિ ભારત' ॥ 3-206-11 (24034)
સુષ્વાપ ભગવાન્વિષ્ણુરપ્શય્યામેક એવ હિ।
નાગસ્ ભોગે મહતિ શેપસ્યામિતતેજસઃ ॥ 3-206-12 (24035)
લોકકર્તા મહાભાગ ભગવાનચ્યુતો હરિઃ।
નાગભગેન મહતા પરિરભ્ય મહીમિમામ્ ॥ 3-206-13 (24036)
સ્વપતસ્તસ્ય દેવસ્ય પદ્મં સૂર્યસમપ્રભમ્।
નાભ્યા વિનિઃસૃતં દિવ્યં તત્રોત્પન્નઃ પિતામહઃ ॥ 3-206-14 (24037)
સાક્ષાલ્લોકગુરુર્બ્રહ્મા પદ્મે સૂર્યસમપ્રભઃ।
ચતુર્વેદશ્ચતુર્મૂર્તિશ્ચતુર્વર્ગશ્ચતુર્મુખઃ ॥ 3-206-15 (24038)
સ્વપ્રભાવાદ્દુરાધર્ષો મહાબલપરાક્રમઃ।
કસ્યચિત્ત્વથ કાલસ્ય દાનવૌ વીર્યવત્તમૌ ॥ 3-206-16 (24039)
મધુશ્ચ કૈટભશ્ચૈવ દૃષ્ટવન્તૌ હરિં પ્રભુમ્।
શયાનં શયને દિવ્યે નાગભોગે મહાદ્યુતિમ્ ॥ 3-206-17 (24040)
બહુયોજનવિસ્તીર્ણે બહુયોજનમાયતે।
કિરીટકૌસ્તુભધરં પીતકૌશેયવાસસમ્ ॥ 3-206-18 (24041)
દીપ્યમાનં શ્રિયા રાજંસ્તેજસા વપુપા તથા।
સહસ્રસૂર્યપ્રતિમમદ્ભુતોપમદર્શનમ્ ॥ 3-206-19 (24042)
વિસ્મય સુમહાનાસીન્મધુકૈટભયોસ્તદા ॥ 3-206-20 (24043)
દૃષ્ટ્વા પિતામહં ચાપિ પદ્મે પદ્મનિભેક્ષણમ્।
વિત્રાસયેતામથ તૌ બ્રહ્માણમમિતૌજસમ્ ॥ 3-206-21 (24044)
વિત્રાસ્યમાનો બહુધા બ્રહ્મા તાભ્યાં મહાયશાઃ।
અકમ્પયત્પદ્મનાલં તતોઽબુધ્યત કેશવઃ ॥ 3-206-22 (24045)
અથાપશ્ત ગોવિન્દો દાનવૌ વીર્યવત્તરૌ ॥ 3-206-23 (24046)
દૃષ્ટ્વા તાવબ્રવીદ્દેવઃ સ્વાગતં વાં મહાબલૌ।
દદામિ વાં વરં શ્રેષ્ઠં રપ્રીતિર્હિ મમ જાયતે ॥ 3-206-24 (24047)
તૌ પ્રહસ્ય હૃષીકેશં મહાદર્પૌ મહાબલૌ।
પ્રત્યબ્રૂતાં મહારાજ સહિતૌ મધુસૂદનમ્ ॥ 3-206-25 (24048)
આવાં વરય દેવ ત્વં વરદૌ સ્વઃ સુરોત્તમ।
દાતારૌ સ્વો વરં તુભ્યં તદ્બ્રવીહ્યવિચારયન્ ॥ 3-206-26 (24049)
ભગવાનુવાચ। 3-206-27x (2465)
પ્રતિગૃહ્ણે વરં વીરાવીપ્સિતશ્ચ વરો મમ।
યુવાં હિ વીર્યસંપન્નૌ ન વામસ્તિ સમઃ પુમાન્ ॥ 3-206-27 (24050)
વધ્યત્વમુપગચ્છેતાં મમ સત્યપરાક્રમૌ।
એતદિચ્છામ્યહં કામં પ્રાપ્તું લોકહિતાય વૈ ॥ 3-206-28 (24051)
મધુકૈટભાવૂચતુઃ। 3-206-29x (2466)
અનૃતંનોક્તપૂર્વં નૌ સ્વૈરેષ્વપિ કુતોઽન્યથા।
સત્યે ધર્મે ચ નિરતૌ વિદ્ધ્યાવાં પુરુષોત્તમ ॥ 3-206-29 (24052)
બલે રૂપે ચ શૌર્યે ચ શમે ન ચ સમોસ્તિ નૌ।
ધર્મે તપસિ દાને ચ શીલસત્વદમેષુ ચ ॥ 3-206-30 (24053)
ઉપપ્લવો મહાનસ્માનુપાવર્તત કેશવ।
ઉક્તં પ્રતિકુરુષ્વ ત્વં કાલો હિ દુરતિક્રમઃ ॥ 3-206-31 (24054)
આવામિચ્છાવહે દેવ કૃતમેકં ત્વયા વિભો।
આનાવૃતેઽવકાશે ત્વં જહ્યાવાં સુરસત્તમ ॥ 3-206-32 (24055)
પુત્રત્વમધિગચ્છાવ તવ ચાપિ સુલોચન।
વર એષ વૃતોદેવ તદ્વિદ્ધિ સુરસત્તમ ॥ 3-206-33 (24056)
અનૃતં મા ભવેદ્દેવ યદ્ધિ નૌ સંશ્રુતં તદા ॥ 3-206-34 (24057)
ભગવાનુવાચ। 3-206-35x (2467)
બાઢમેવં કરિષ્યામિ સર્વમેતદ્ભવિષ્યતિ ॥ 3-206-35 (24058)
સવિચિન્ત્યાથ ગોવિન્દો નાપશ્યદ્યદનાવૃતમ્।
અવકાશંપૃથિવ્યાં વા દિવિ વા મધુસૂદનઃ ॥ 3-206-36 (24059)
સ્વકાવનાવૃતાવૂરૂ દૃષ્ટ્વા દેવવરસ્તદા।
મધુકૈટભયો રાજઞ્શિરસી મધુસૂદનઃ।
ચક્રેણ શિતધારેણ ન્યકૃન્તત મહાયશાઃ ॥ 3-206-37 (24060)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ ષડધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 206 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-206-9 ન તેઽભિગમનં ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 207
॥ શ્રીઃ ॥
3.207. અધ્યાયઃ 207
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
મધુકૈટભપુત્રેણ ધુન્ધુના તપસ્તોષિતાદ્વિરિઞ્ચાદવધ્યત્વાદિવરગ્રહણેન દેવાનાં પીડનમ્ ॥ 1 ॥ ઉદઙ્કચોદિતેન કુવલાશ્વેન સમુદ્રમધ્યમધિવસતસ્તસ્ય બ્રહ્માસ્ત્રેણ દહનમ્ ॥ 2 ॥ તદા દેવાદિભિઃ કુવલાશ્વસ્ય ધુન્ધુમાર ઇતિ નામકરણેન તસ્મૈ વરદાનપૂર્વકં સ્વસ્વસ્થાનંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 3 ॥ માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ તત્પુત્રાણાં નામકથનપૂર્વકં ધુન્ધુમારોપાખ્યાનસ્તવનમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-207-0 (24061)
મર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-207-0x (2468)
ધુન્ધુર્નામ મહારાજ તયોઃ પુત્રો મહાદ્યુતિઃ।
સ તપોઽતપ્યત મહન્મહાવીર્યપરાક્રમઃ ॥ 3-207-1 (24062)
અતિષ્ઠદેકપાદેન કૃશો ધમનિસંતતઃ।
તસ્મૈ બ્રહ્મા દદૌ પ્રીતો વરં વવ્રે સ ચ પ્રભુમ્ ॥ 3-207-2 (24063)
દેવદાનવયક્ષાણાં સર્પગન્ધર્વરક્ષસામ્।
અવધ્યોઽહં ભવેયં વૈ વર એષ વૃતો મયા ॥ 3-207-3 (24064)
એવં ભવતુ ગચ્છેતિ તમુવાચ પિતામહઃ।
સ એવમુક્તસ્તત્પાદૌ મૂર્ધ્ના સ્પૃષ્ટ્વા જગામ હ ॥ 3-207-4 (24065)
સતુ ધુન્ધુર્વરં લબ્ધ્વા મહવીર્યપરાક્રમઃ।
અનુસ્મરન્પિતૃવધં દ્રુતં વિષ્ણુમુપાગમત્ ॥ 3-207-5 (24066)
સતુ દેવાન્સગન્ધર્વાઞ્જિત્વા ધુન્ધુરમર્ષણઃ।
બબાધ સર્વાનસકૃદ્વિષ્ણું દેવાંશ્ચ વૈ ભૃશમ્ ॥ 3-207-6 (24067)
સમુદ્રવાલુકાપૂર્ણે ઉજ્જાનક ઇતિ સ્મૃતે।
આગમ્ય ચ સ દુષ્ટાત્મા તં દેશં ભરતર્ષભ।
બાધતેસ્મ પરં શક્ત્યા તમુદઙ્કાશ્રમં વિભો ॥ 3-207-7 (24068)
અન્તર્ભૂમિગતસ્તત્ર વાલુકાન્તર્હિતસ્તથા।
મધુકૈટભયોઃ પુત્રો ધુન્ધુર્ભીમપરાક્રમઃ ॥ 3-207-8 (24069)
શેતે લોકવિનાશાય તપોબલમુપાશ્રિતઃ।
ઉદઙ્કસ્યાશ્રમાભ્યાશે નિઃશ્વસન્પાવકાર્ચિષઃ ॥ 3-207-9 (24070)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ રાજા સબલવાહનઃ।
કુવલાશ્વો નરપતિરન્વિતો બલશાલિનામ્ ॥ 3-207-10 (24071)
સહસ્રૈરેકવિંશત્યા પુત્રાણામરિમર્દનઃ।
પ્રાયાદુદઙ્કસહિતો ધુન્ધોસ્તસ્ય વધાય વૈ ॥ 3-207-11 (24072)
તમાવિશત્તતો વિષ્ણુર્ભગવાંસ્તેજસા પ્રભુઃ।
ઉદઙ્કસ્ નિયોગેન લોકાનાં હિતકામ્યયા ॥ 3-207-12 (24073)
તસ્મિન્પ્રયાતે દુર્ધર્ષે દિવિ શબ્દો મહાનભૂત્।
એષ શ્રીમાન્નૃપસુતો ધુન્ધુમારો ભવિષ્યતિ ॥ 3-207-13 (24074)
દિવ્યૈશ્ચ પુષ્પૈસ્તં દેવાઃ સમન્તાત્પર્યવાકિરન્।
દેવદુન્દુભયશ્ચાપિ નેદુઃ સ્વયમનીરિતાઃ ॥ 3-207-14 (24075)
શીતશ્ચ વાયુઃ પ્રવવૌ પ્રયાણે તસ્ય ધીમતઃ।
વિપાંસુલાં મહીં કુર્વન્વવર્ષ ચ સુરેશ્વરઃ।
`પ્રદક્ષિણાશ્ચાપ્યભવન્વન્યાસ્તં સમૃગદ્વિજાઃ' ॥ 3-207-15 (24076)
અન્તરિક્ષે વિમાનાનિ દેવતાનાં યુધિષ્ઠિર।
તત્રૈવ સમદૃશ્યન્ત ધુન્ધુર્યત્ર મહાસુરઃ ॥ 3-207-16 (24077)
કુવલાશ્વસ્ય ધુન્યોશ્ચ યુદ્ધકૌતૂહલાન્વિતાઃ।
દેવગન્ધર્વસહિતાઃ સમવૈક્ષન્મહર્ષયઃ ॥ 3-207-17 (24078)
નારાયણેન કૌરવ્ય તેજસાઽઽપ્યાયિતસ્તદા।
સ ગતો નૃપતિઃ ક્ષિપ્રં પુત્રૈસ્તૈઃ સર્વતો દિશમ્ ॥ 3-207-18 (24079)
અર્ણવં સ્વાનયામાસ કુવલાશ્વો મહીપતિઃ।
`હિતાર્તં સર્વલોકાનામુદઙ્કસ્ય વશે સ્થિતઃ' ॥ 3-207-19 (24080)
કુવલાશ્વસ્ પુત્રૈશ્ચ તસ્મિન્વૈ વાલુકાર્ણવે।
સપ્તભિર્દિવસૈઃ સ્વાત્વા દૃષ્ટો ધુન્ધુર્મહાબલઃ ॥ 3-207-20 (24081)
આસીદ્ધોરં વપુસ્તસ્ય વાલુકાન્તર્હિતં મહત્।
દીપ્યમાનં યથા સૂર્યસ્તેજસા ભરતર્ષભ ॥ 3-207-21 (24082)
તતો ધુન્ધુર્મહારાજ દિશમાવૃત્ય પશ્ચિમામ્।
સુપ્તોઽભૂદ્રાજશાર્દૂલ કાલાનલસમદ્યુતિઃ ॥ 3-207-22 (24083)
કુવલાશ્વસ્ય પુત્રૈસ્તુ સર્વતઃ પરિવારિતઃ।
અભિદ્રુતઃ શરૈસ્તીક્ષ્ણૈર્ગદાભિર્મુસલૈરપિ ॥ 3-207-23 (24084)
પ્ટસૈઃ પરિધૈઃ પ્રાસૈઃ ખઙ્ગૈશ્ વિમલૈઃ શિતૈઃ।
સવધ્યમાનઃ સંક્રુદ્ધઃ સમુત્તસ્થૌ મહાબલઃ ॥ 3-207-24 (24085)
ક્રુદ્ધશ્ચાભક્ષયત્તેષાં શસ્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ।
આસ્યાદ્વમન્પાવકં સ સંવર્તકસમં તદા ॥ 3-207-25 (24086)
તાન્સર્વાન્નૃપતેઃ પુત્રાનદહત્સ્વેન તેજસા।
મુખજેનાગ્નિના ક્રુદ્ધો લોકાનુદ્વર્તયન્નિવ ॥ 3-207-26 (24087)
ક્ષણેન રાજશાર્દૂલ પુરેવ કપિલઃ પ્રભુઃ।
સગરસ્યાત્મજાન્ક્રુદ્ધસ્તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 3-207-27 (24088)
તેષુ ક્રોધાગ્નિદગ્ધેષુ તદા ભરતસત્તમ।
તં પ્રબુદ્ધં મહાત્માનં કુમ્ભકર્ણમિવાપરમ્।
આસસાદ મહાતેજાઃ કુવલાશ્વો મહીપતિઃ ॥ 3-207-28 (24089)
તસ્ય વારિમહારાજ સુસ્રાવ બહુ દેહતઃ।
તત્તદાપીયતેતેજો રાજ્ઞા વારિમયં નૃપ ॥ 3-207-29 (24090)
યોગી યોગેન સૃષ્ટં સ સમયિત્વા ચ વારિણા।
બ્રહ્માસ્ત્રેણ તતો રાજા દૈત્યંક્રૂરપરાક્રમમ્।
દદાહ ભરતશ્રેષ્ઠ સર્વલોકભવાય વૈ ॥ 3-207-30 (24091)
સોઽસ્ત્રેણ દગ્ધ્વા રાજર્ષિઃ કુવલાશ્વો મહાસુરમ્।
સુરશત્રુમમિત્રઘ્નસ્ત્રૈલોક્યેશ ઇવાપરઃ ॥ 3-207-31 (24092)
ધુન્ધોર્વધાત્તદા રાજા કુવલાશ્વો મહામનાઃ।
ધુન્ધુમાર ઇતિખ્યાતો નામ્ના સમભવત્તતઃ ॥ 3-207-32 (24093)
પ્રીતૈશ્ચ ત્રેદશૈઃ સર્વૈર્મહર્ષિમસિતૈસ્તદા।
પરં વૃણીષ્વત્યુક્તઃ સ પ્રાઞ્જલિઃ પ્રણતસ્તદા।
અતીવ મુદિતો રાજન્નિદંવચનમબ્રવીત્ ॥ 3-207-33 (24094)
દદ્યાં વિત્તં દ્વિજાગ્ર્યેભ્યઃ શત્રૂણાં ચાપિ દુર્જયઃ।
સખ્યં ચ વિષ્ણુના મે સ્યાદ્ભૂતેષ્વદ્રોહ એવ ચ।
ધર્મે રતિશ્ સતતં સ્વર્ગે વાસસ્તથાઽક્ષયઃ ॥ 3-207-34 (24095)
તથાઽસ્ત્વિતિ તતો દેવૈઃ પ્રીતૈરુક્તઃ સ પાર્થિવઃ।
ઋષિભિશ્ચ સગન્ધર્વૈરુદઙ્કેન ચ ધીમતા ॥ 3-207-35 (24096)
સંભાષ્ય ચૈનં વિવિધૈરાશીર્વાદૈસ્તતો નૃષમ્।
દેવા મહર્ષયશ્ચાપિ સ્વાનિ સ્તાનાનિ ભેજિરે ॥ 3-207-36 (24097)
તસ્ય પુત્રાસ્ત્રયઃ શિષ્ટા યુધિષ્ઠિર તદાઽભવન્।
દૃઢાશ્વઃ કપિલાશ્વશ્ચ ભદ્રાશ્વશ્ચૈવ ભારત ॥ 3-207-37 (24098)
તેભ્યઃ પરમ્પરા રાજન્નિક્ષ્વાકૂણાં મહાત્મનામ્।
[વંશસ્ય સુમહાભાગ રાજ્ઞામમિતતેજસામ્] ॥ 3-207-38 (24099)
એવંસં નિહતસ્તેન કુવલાશ્વેન સત્તમ।
ધુન્ધુર્નામ મહાદૈત્યો મધુકૈટભયોઃ સુતઃ ॥ 3-207-39 (24100)
કુવલાશ્વશ્ચ નૃપતિર્ધુન્ધુમાર ઇતિ સ્મૃતઃ।
નામ્ના ચ ગુણયુક્તેન તદાપ્રભૃતિ સોઽભવત્ ॥ 3-207-40 (24101)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ।
ધૌન્ધુમારમુપાખ્યાનં પ્રથિતં યસ્ય કર્મણા ॥ 3-207-41 (24102)
ઇદં તુ પુણ્યમાખ્યાનં વિષ્ણોઃ સમનુકીર્તનમ્।
શૃણુયાદ્યઃ સ ધર્માત્મા પુત્રવાંશ્ચ ભવેન્નરઃ ॥ 3-207-42 (24103)
આયુષ્માન્ભૂતિમાંશ્ચૈવ શ્રુત્વા ભવતિ પર્વસુ।
ન ચ વ્યાધિભંયકિંચિત્પ્રાપ્નોતિ વિગતજ્વરઃ ॥ 3-207-43 (24104)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ગાર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ સપ્તાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 207 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-207-30 વૃષ્ટિં સગમયિત્વાવિચારિણા ઇતિ ક. થ. પાઠઃ। વહ્નિં ચ શમયામાસ વારિણા ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 208
॥ શ્રીઃ ॥
3.208. અધ્યાયઃ 208
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પતિવ્રતામાહાત્મ્યકથનારમ્ભઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-208-0 (24105)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-208-0x (2469)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા માર્કણ્ડેયં મહાદ્યુતિમ્।
પ્રપચ્છ ભરતશ્રેષ્ઠ ધર્મપ્રશ્નં સ દુર્વચમ્ ॥ 3-208-1 (24106)
શ્રોતુમિચ્છામિ ભગવન્સ્ત્રીણાં માહાતમ્યમુત્તમમ્।
કથ્યમાનં ત્વયા વિપ્ર સૂક્ષ્મં ધર્મ્યં ચ તત્ત્વતઃ ॥ 3-208-2 (24107)
પ્રત્યક્ષમિહ વિપ્રર્ષે દેવા દૃશ્યન્તિ સત્તમ।
સૂર્યાચન્દ્રમસૌ વાયુઃ પૃથિવી વહ્નિરેવ ચ ॥ 3-208-3 (24108)
પિતા માતા ચ ભગવાન્ગાવ એવ ચ સત્તમ।
યચ્ચાન્યદેવ વિહિતં તચ્ચાપિ ભૃગુનન્દન ॥ 3-208-4 (24109)
મન્યેઽહં ગુરુવત્સર્વમેકપત્ન્યસ્તથા સ્ત્રિયઃ।
પતિવ્રતાનાં શુશ્રૂષા દુષ્કરા પ્રતિભાતિ મે।
પતિવ્રતાનાં મહાત્મ્યં વક્તુમર્હસિ નઃ પ્રભો ॥ 3-208-5 (24110)
નિરુધ્ય ચેન્દ્રિયગ્રામં મનઃ સંરુધ્ય ચાનઘ।
પતિં દૈવતવચ્ચાપિ ચિન્તયન્ત્ય સ્થિતા હિ યા ॥ 3-208-6 (24111)
ભગવન્દુષ્કરં ત્વેતત્પ્રતિભાતિ મમ પ્રભો।
માતાપિત્રોશ્ચ શુશ્રૂષા સ્ત્રીણાં ભર્તરિ ચ દ્વિજ ॥ 3-208-7 (24112)
સ્ત્રીણાં ધર્માત્સુઘોરાદ્ધિ નાન્યં પશ્યામિ દુષ્કરમ્।
સાધ્વાચારાઃ સ્ત્રિયો બ્ર્હમન્કુર્વન્તીહ સદાદૃતાઃ ॥ 3-208-8 (24113)
દુષ્કરં ખલુ કુર્વન્તિ પિતરો માતરશ્ચ વૈ।
એકપત્ન્યશ્ચ યા નાર્યો યાશ્ સત્યં વદન્ત્યુત ॥ 3-208-9 (24114)
કુક્ષિણા દશમાસાંશ્ચ ગર્ભં સંધારયન્તિ યાઃ।
નાર્યઃ કાલેન સંબૂય કિમદ્ભુતતરં તતઃ ॥ 3-208-10 (24115)
સંશયં પરમં પ્રાપ્ય વેદનામતુલામપિ।
પ્રજાયન્તે સુતાન્નાર્યો દુઃખેન મહતા વિભો ॥ 3-208-11 (24116)
પુષ્ણન્તિ ચાપિ મહતા સ્નેહેન દ્વિજપુઙ્ગવ।
`ચિન્તયન્તિ તતશ્ચાપિ કિંશીલોઽયંભવિષ્યતિ' ॥ 3-208-12 (24117)
યાશ્ચ ક્રૂરેષુ સર્વેષુ વર્તમાના જુગુપ્સિતાઃ।
સ્વકર્મ કુર્વન્તિ સદા દુષ્કરં તચ્ચ મે મતમ્ ॥ 3-208-13 (24118)
ક્ષત્રધર્મસમાચારતત્ત્વં વ્યાખ્યાહિ મે દ્વિજ।
ધર્મઃ સુદુર્લભો વિપ્ર નૃશંસેન મહાત્મના ॥ 3-208-14 (24119)
એતદિચ્છામિ ભગવન્પ્રશ્નં પ્રશ્નવિદાંવર।
શ્રોતું ભૃગુકુલશ્રેષ્ઠ શુશ્રૂષે તવ સુવ્રત ॥ 3-208-15 (24120)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-208-16x (2470)
હન્ત તેઽહં સમાખ્યાસ્યે પ્રશ્નમેતં સુદુર્વચમ્।
તત્ત્વેન ભરતશ્રેષ્ઠ ગદતસ્તન્નિબોધ મે ॥ 3-208-16 (24121)
માતરંશ્રેયસીં તાત પિતૃનન્યે તુ મેનિરે।
દુષ્કરં કુરુતે માતા વિવર્ધયતિ યા પ્રજાઃ ॥ 3-208-17 (24122)
તપસા દેવતેજ્યાભિર્વન્દનેન તિતિક્ષયા।
સુપ્રશસ્તૈરુપાયૈશ્ચાપીહન્તે પિતરઃ સુતાન્ ॥ 3-208-18 (24123)
એવં કૃચ્છ્રેણ મહતા પુત્રં પ્રાપ્ય સુદુર્લભમ્।
ચિન્તયન્તિ સદા વીર કીદૃશોઽયં ભવિષ્યતિ ॥ 3-208-19 (24124)
આશંસતે હિ પુત્રેષુ પિતા માતા ચ ભારત।
યશઃ કીર્તિમથૈશ્વર્યં તેજો ધર્મં તથૈવ ચ ॥ 3-208-20 (24125)
`માતુઃ પિતુશ્ચ રાજેન્દ્ર સતતં હિતકારિંણોઃ'।
તયોરાશાં તુ સફલાં યઃ કરોતિ સ ધર્મવિત્ ॥ 3-208-21 (24126)
પિતા માતા ચ રાજેન્દ્ર તુષ્યતો યસ્ નિત્યશઃ।
ઇહ પ્રેત્ય ચ તસ્યાથ કીર્તિર્ધર્મશ્ર શાશ્વતઃ ॥ 3-208-22 (24127)
નૈવ યજ્ઞક્રિયાઃ કાશ્ચિન્ન શ્રાદ્ધં નોપવાસકમ્।
યા તુ ભર્તરિ શુશ્રૂષા તયા સ્વર્ગં જયત્યુત ॥ 3-208-23 (24128)
એતત્પ્રકરણં રાજન્નધિકૃત્ય યુધિષ્ઠિર।
પતિવ્રતાનાં નિયતં ધર્મં ચાવાહિતઃ શૃણુ ॥ 3-208-24 (24129)
ઇતિ શ્રીમન્મહાબારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વયણિ અષ્ટાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 208 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-208-13 યે ચક્રૂરેષુ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-208-20 પ્રજાધર્મં ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 209
॥ શ્રીઃ ॥
3.209. અધ્યાયઃ 209
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
તરુતલે તપસ્યતા કૌશિકેનાત્મોપરિ પુરીષોત્સૃષ્ટ્યા બલાકાયાઃ સક્રોધનિરીક્ષણેન દહનમ્ ॥ 1 ॥ તથા ભિક્ષાર્થં પતિવ્રતાયાઃ કસ્યાશ્ચિદ્ગૃહં પ્રવિષ્ટં ભિક્ષાદાને ચિરીકરણેન રુષ્ટં ચ કૌશિકંપ્રતિ તયા સ્વત્ય બલાકાવૃત્તાન્તાવગતિસૂચનેન સ્વશક્તિપ્રકાશનપૂર્વકં ધર્માવગતયે ધર્મવ્યાધસમીપગમનચોદના ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-209-0 (24130)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-209-0x (2471)
કશ્ચિદ્દ્વિજાતિપ્રવરો વેદાધ્યાયી તપોધનઃ।
તપસ્વી ધર્મશીલશ્ચ કૌશિકો નામ ભારત ॥ 3-209-1 (24131)
સાઙ્ગોપનિષદાન્વેદાનધીતે દ્વિજસત્તમઃ।
સવૃક્ષમૂલે કસ્મિંશ્ચિદ્વેદાનુચ્ચારયન્સ્થિતઃ ॥ 3-209-2 (24132)
ઉપરિષ્ટાચ્ચ વૃક્ષસ્ય બલાકા સંન્યલીયત।
તયા પુરીષમુત્સૃષ્ટં બ્રાહ્મણસ્ય તદોપરિ ॥ 3-209-3 (24133)
સમવેક્ષ્યતતઃ ક્રુદ્ધઃ સમમધ્યાયત દ્વિજઃ।
`તાં બલકાં મહારાજ નિલીનાં નગમૂર્ધનિ ॥ 3-209-4 (24134)
ભૃશં ક્રોધાભિભૂતેન બલાકા સા નિરીક્ષિતા।
અપધ્યાતા ચ વિપ્રેણ ન્યપતદ્ધરણીતલે ॥ 3-209-5 (24135)
બલાકાં પતિતાં દૃષ્ટ્વા ગતસત્વામચેતનામ્।
કારુણ્યાદભિસંતપ્તઃ પર્યશોચત તાં દ્વિજઃ।
અકાર્યં કૃતવાનસ્મિ દ્વેષરાગબલાત્કૃતઃ ॥ 3-209-6 (24136)
ઇત્યુક્તાવ બહુશો વિદ્વાન્ગ્રામં ભૈક્ષાય સંશ્રિતઃ।
ગ્રામે શુચીનિ પ્રચરન્કુલાનિ ભરતર્ષભ ॥ 3-209-7 (24137)
દેહીતિ યાચમાનોઽસૌ તિષ્ઠેત્યુક્તઃ સ્ત્રિયા તતઃ।
શૌચં તુ યાવત્કુરુતે ભાજનસ્ય કુટુમ્બિવી ॥ 3-209-8 (24138)
એતસ્મિન્નન્તરે રાજન્ક્ષુધાસંપીડિતો ભૃશમ્।
ભર્તા પ્રવિષ્ટઃ સહસા તસ્યા ભરતસત્તમ ॥ 3-209-9 (24139)
સા તુ દૃષ્ટ્વા પતિં સાધ્વી બ્રાહ્મણં વ્યપહાય તમ્।
પાદ્યમાચમનીયં વૈ દદૌ ભર્તુસ્તથાઽઽસનમ્ ॥ 3-209-10 (24140)
પ્રહ્વા પર્યચરચ્ચાપિ ભર્તારમસિતેક્ષણા।
આહારેણાથ ભક્ષ્યૈશ્ચ વાક્યૈઃ સુમધુરૈસ્તથા ॥ 3-209-11 (24141)
ઉચ્છિષ્ટં ભાવિતા ભર્તુર્ભુઙ્ક્તે નિત્યં યુધિષ્ઠિર।
દૈવતં ચ પતિં મેને ભર્તુશ્ચિત્તાનુસારિણી ॥ 3-209-12 (24142)
કર્મણા મનસા વાચા નાત્યશ્નાન્નાપિ ચાપિવત્।
તં સર્વભાવોપગતા પતિશુશ્રૂષણે રતા ॥ 3-209-13 (24143)
સાધ્વાચારા શુચિર્દક્ષા કુટુમ્બસ્ય હિતૈષિણી।
ભર્તુશ્ચાપિ હિતં યત્તત્સતતં સાઽનુવર્તતે ॥ 3-209-14 (24144)
દેવતાતિથિભૃત્યાનાં શ્વશ્રૂશ્વશુરયોસ્તથા।
શુશ્રૂષણપરા નિત્યં સતતં સંયતેન્દ્રિયા ॥ 3-209-15 (24145)
સા બ્રાહ્મણં તદા દૃષ્ટ્વા સંસ્થિતં ભૈક્ષકાઙ્ક્ષિણમ્।
કુર્વતી પતિશુશ્રૂષાં સસ્મારાથ શુભેક્ષણા ॥ 3-209-16 (24146)
વ્રીડિતા સાઽભવત્સાધ્વી તદા ભરતસત્તમ।
ભિક્ષામાદાય વિપ્રાય નિર્જગામ યશસ્વિની ॥ 3-209-17 (24147)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-209-18x (2472)
કિમિદં ભવતિ ત્વં માં તિષ્ઠેત્યુક્ત્વા વરાઙ્ગને।
ઉપરોધં કૃતવતી ન વિસર્જિતવત્યસિ ॥ 3-209-18 (24148)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-209-19x (2473)
બ્રાહ્મણં ક્રોધસંતપ્તં જ્વલન્તમિવ તેજસા।
દૃષ્ટ્વા સાધ્વી મનુષ્યેન્દ્રસાન્ત્વપૂર્વં વચોઽબ્રવીત્ ॥ 3-209-19 (24149)
`ક્ષમસ્વવિપ્રપ્રવર ક્ષમસ્વ સ્ત્રીજડાત્મતામ્।
પ્રસીદ ભગવન્મહ્યં કૃપાં કુરુ મયિ દ્વિજ' ॥ 3-209-20 (24150)
ક્ષન્તુમર્હસિ મે વિદ્વન્ભર્તા મે દૈવતં મહત્।
સ ચાપિ ક્ષુધિતઃ શ્રાન્તઃ પ્રાપ્તઃ શુશ્રૂષિતોમયા ॥ 3-209-21 (24151)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-209-22x (2474)
બ્રાહ્મણઆ ન ગરીયાંસો ગરીયાંસ્તે પતિઃ કૃતઃ।
ગૃહસ્થધર્મે વર્તન્તી બ્રાહ્મણાનવમન્યસે ॥ 3-209-22 (24152)
ઇન્દ્રોઽપ્યેષાં પ્રણમતે કિં પુનર્માનવો ભુવિ।
અવલિપ્તે ન જાનીષે વૃદ્ધાનાં ન શ્રુતં ત્વયા ॥ 3-209-23 (24153)
બ્રાહ્મણા હ્યગ્નિસદૃશા દહેયુઃ પૃથિવીમપિ।
`સપર્વતવનદ્વીપાં ક્ષિપ્રમેવાવમાનિતાઃ' ॥ 3-209-24 (24154)
સ્ત્ર્યુવાચ। 3-209-25x (2475)
[નાહં બલાકા વિપ્રર્ષે ત્યજ ક્રોધં તપોધન।
અનયા ક્રુદ્ધયા દૃષ્ટ્યા ક્રુદ્ધઃ કિં માં કરિષ્યસિ] 3-209-25 (24155)
નાવજાનામ્યહં વિપ્રાન્દેવૈસ્તુલ્યાન્મનસ્વિનઃ।
અપરાધમિમં વિપ્ર ક્ષન્તુમર્હસિ મેઽનઘ ॥ 3-209-26 (24156)
જાનામિ તેજો વિપ્રાણઆં મહાભાગ્યં ચ ધીમતામ્।
અપેયઃ સાગરઃ ક્રોધાત્કૃતો હિ લવણોદકઃ ॥ 3-209-27 (24157)
તથૈવ દીપ્તતપસાં મુનીનાં ભાવિતાત્મનામ્।
યેષાં ક્રોધાગ્નિરદ્યાપિ સમુદ્રે નોપશામ્યતિ।
`કસ્તાન્પરિભવેન્મૂઢો બ્રાહ્મણાનમિતૌજસઃ' ॥ 3-209-28 (24158)
બ્રાહ્મણાનાં પરિભવાદ્વાતાપિઃ સુદુરાત્મવાન્।
અગસ્ત્યમૃષિમાસાદ્ય જીર્ણઃ ક્રૂરો મહાસુરઃ ॥ 3-209-29 (24159)
બહુપ્રભાવાઃ શ્રૂયન્તે બ્રાહ્મણાનાં મહાત્મનામ્।
ક્રોધઃ સુવિપુલો બ્રહ્મન્પ્રસાદશ્ચ મહાત્મનામ્।
અસ્મિંસ્ત્વતિક્રમે બ્રહ્મન્ક્ષન્તુમર્હસિ મેઽનઘ ॥ 3-209-30 (24160)
પતિશુશ્રૂષયા ધર્મો ય સ મે રોચતે દ્વિજ।
દૈવતેષ્વપિ સર્વેષુ ભર્તા મે દૈવતં પરમ્ ॥ 3-209-31 (24161)
અવિશેષેણ તસ્યાહં કુર્યાં ધર્મં દ્વિજોત્તમ।
શુશ્રૂષાયાઃ ફલં પશ્ય પત્યુર્બ્રાહ્મણ યાદૃશમ્ ॥ 3-209-32 (24162)
બલાકા હિ ત્વયા દગ્ધા રોષાત્તદ્વિદિતં મયા।
ક્રોધઃ શત્રુઃ શરીરસ્થો મનુષ્યાણાં દ્વિજોત્તમ ॥ 3-209-33 (24163)
`માસ્મ ક્રુધ્યો બલાકેવ ન વધ્યાઽસ્મિ પતિવ્રતા'।
યઃ ક્રોધમોહૌ ત્યજતિ તં દેવા બ્રાહ્મણં વિદુઃ ॥ 3-209-34 (24164)
યો વદેદિહ સત્યાનિ ગુરું સંતોષયેત ચ।
હિંસિતશ્ચ ત હિંસેત તં દેવા બ્રાહ્મણં વિદુઃ ॥ 3-209-35 (24165)
જિતેન્દ્રિયો ધર્મપરઃ સ્વાધ્યાયનિરતઃ શુચિઃ।
કામક્રોધૌ વશૌ યસ્ય તં દેવા બ્રાહ્મણં વિદુઃ ॥ 3-209-36 (24166)
યસ્ય ચાત્મસમો લોકો ધર્મજ્ઞસ્ય મનસ્વિનઃ।
સર્વધર્મેષુ ચરતસ્તં દેવા બ્રાહ્મણં વિદુઃ ॥ 3-209-37 (24167)
યોઽધ્યાપયેદધીયીત યજેદ્વા યાજયીત વા।
દદ્યાદ્વાઽપિ યથાશક્તિ તં દેવા બ્રાહ્મણં વિદુઃ ॥ 3-209-38 (24168)
બ્રાહ્મચારી વદાન્યો યોપ્યધીયાદ્દ્વિજપુઙ્ગવઃ।
સ્વાધ્યાયવાનમત્તો વૈ તં દેવા બ્રાહ્મણં વિદુઃ ॥ 3-209-39 (24169)
યદ્બ્રાહ્મણાનાં કુશલં તદેષાં પરિકીર્તયેત્।
સત્યં તથા વ્યાહરતાં નાનૃતે રમતે મનઃ ॥ 3-209-40 (24170)
ધનં તુ બ્રાહ્મણસ્યાહુઃ સ્વાધ્યાયં દમમાર્જવમ્।
ઇન્દ્રિયાણાં નિગ્રહં ચ શાશ્વતં દ્વિજસત્તમ ॥ 3-209-41 (24171)
સત્યાર્જવે ધર્મમાહુઃ પરં ધર્મવિદો જનાઃ।
દુર્જ્ઞેયઃ શાશ્વતો ધર્મઃ સ ચ સત્યે પ્રતિષ્ઠિતઃ ॥ 3-209-42 (24172)
શ્રુતિપ્રમાણો ધર્મઃ સ્યાદિતિ વૃદ્ધાનુશાસનમ્।
બહુધા દૃશ્યતે ધર્મઃ સૂક્ષ્મ એવ દ્વિજોત્તમ ॥ 3-209-43 (24173)
ભગવાનપિ ધર્મજ્ઞઃ સ્વાદ્યાયનિરતઃ શુચિઃ।
ન તુ તત્ત્વેન ભગવન્દર્મં વેત્સીતિ મે મતિઃ ॥ 3-209-44 (24174)
યદિ વિપ્ર ન જાનીષે ધર્મં પરમકં દ્વિજ।
ધર્મવ્યાધં તત પૃચ્છ ગત્વા તુ મિથિલાં પુરીમ્ ॥ 3-209-45 (24175)
માતાપિતૃભ્યાં શુશ્રૂપુઃ સત્યવાદી જિતેન્દ્રિયઃ।
મિથિલાયાં વસેદ્વ્યાધઃ સ તે ધર્માન્પ્રવક્ષ્યતિ ॥ 3-209-46 (24176)
તત્ર ગચ્છસ્વ ભદ્રં તે યથાકામં દ્વિજોત્તમ।
`વ્યાધઃ પરમધર્માત્મા સ તે છેત્સ્યતિ સંશયમ્' ॥ 3-209-47 (24177)
અત્યુક્તમપિ મે સર્વં ક્ષન્તુમર્હસ્યનિન્દિત।
સ્ત્રિયો હ્યવધ્યાઃ સર્વેષાં યે ધર્મમભિવિન્દતે ॥ 3-209-48 (24178)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-209-49x (2476)
પ્રીતોસ્મિ તવ ભદ્રં તે ગતઃ ક્રોધશ્ચ શોભને।
ઉપાલમ્ભસ્ત્વયા પ્રોક્તો મમ નિશ્રેયસં પરમ્ ॥ 3-209-49 (24179)
સ્વસ્તિ તેઽસ્તુ ગમિષ્યામિ સાધયિષ્યામિ શોભને।
`ધન્યા ત્વમસિ કલ્યાણિ યસ્યાઃ સ્યાદ્વૃત્તમીદૃશમ્। 3-209-50 (24180)
મારક્ણ્ડેય ઉવાચ। 3-209-51x (2477)
3-209-51 (24181)
તયા વિસૃષ્ટો નિર્ગત્ય સ્વમેવ ભવનં યયૌ।
વિનિન્દન્સ સ્વમાત્માનં કૌશિકો દ્વિજસત્તમઃ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-209-28 દણ્ડકેનોપશામ્યતિ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-209-48 અભિવિન્દતે જાનન્તીત્યર્થઃ ॥ 3-209-50 સાધયિષ્યામિ સ્વકાર્યમિતિ શેષઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 210
॥ શ્રીઃ ॥
3.210. અધ્યાયઃ 210
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કૌશિકનામકેન દ્વિજવરેણ પતિવ્રતાવચનાદ્ધર્માવગતયે ધર્મવ્યાધંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 1 ॥ વ્યાધેન તસ્મૈ નાનાધર્મોપદેશઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-210-0 (24182)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-210-0x (2478)
ચિન્તયિત્વા તદાશ્ચર્યં સ્ત્રિયા પ્રોક્તમશેપતઃ।
વિનિન્દન્સ દ્વિજોઽઽત્માનમાગસ્કૃત ઇવાબભૌ ॥ 3-210-1 (24183)
ચિન્તયાનઃ સ ધર્મસ્ય સૂક્ષ્માં ગતિમથાબ્રવીત્।
શ્રદ્દધાનેન વૈ ભાવ્યે ગચ્છામિ મિથિલામહમ્ ॥ 3-210-2 (24184)
કૃતાત્મા ધર્મવિત્તસ્યાં વ્યાધો નિવસતે કિલ।
તં ગચ્ચામ્યહમદ્યૈવ ધર્મં પ્રષ્ટું તપોધનમ્ ॥ 3-210-3 (24185)
ઇતિસંચિન્ત્ય મનસા શ્રદ્દધાનઃ સ્ત્રિયા વચઃ।
બલાકાપ્રત્યયેનાસૌ ધર્મ્યૈશ્ચ વચનૈઃ શુભૈઃ ॥ 3-210-4 (24186)
સંપ્રતસ્થે સ મિથિલાં કૌતૂહલસમન્વિતઃ।
અતિક્રામન્નરણ્યાનિ ગ્રામાંશ્ચ નગરાણિ ચ ॥ 3-210-5 (24187)
તતો જગામ મિથિલાં જનકેન સુરક્ષિતામ્।
ધર્મસેતુસમાકીર્ણાં યજ્ઞોત્સવવતીં શુભામ્ ॥ 3-210-6 (24188)
ગોપુરાટ્ટાલકવતીં હર્મ્યપ્રાકારશોભનામ્।
પ્રવિશ્ય નગરીં રમ્યાં વિમાનૈર્બહુભિર્યુતામ્ ॥ 3-210-7 (24189)
પણ્યૈશ્ચ બહુભિર્યુક્તાં સુવિભક્તમહાપથામ્।
અશ્વૈ રથૈસ્તથા નાગૈર્યોધૈશ્ચ બહુભિર્યુતામ્ ॥ 3-210-8 (24190)
હૃષ્ટપુષ્ટજનાકીર્ણાં નિત્યોત્સવસમાકુલામ્।
સોઽપસ્યદ્બહુવૃત્તાન્તાં બ્રાહ્મણઃ સમતિક્રમન્ ॥ 3-210-9 (24191)
ધર્મવ્યાધમપૃચ્છચ્ચ સ ચાસ્ય કથિતો દ્વિજૈઃ।
અપશ્યત્તત્રગત્વા તં સૂનામધ્યે વ્યવસ્થિતમ્ ॥ 3-210-10 (24192)
માર્ગમાહિપમાંસાનિ વિક્રીણન્તં તપસ્વિનમ્।
આકુલત્વાચ્ચ ક્રેતૃણામેકાન્તે સંસ્થિતો દ્વિજઃ ॥ 3-210-11 (24193)
સ તુ જ્ઞાતા દ્વિજં પ્રાપ્તં સહસા સંભ્રમોત્થિતઃ।
આજગામ યતો વિપ્રઃ સ્થિત એકાન્તઆસને ॥ 3-210-12 (24194)
વ્યાધ ઉવાચ। 3-210-13x (2479)
અભિવાદયે ત્વાં ભગવન્સ્વાગતં તે દ્વિજોત્તમ।
અહં વ્યાધો હિ ભદ્રં તે કિં કરોમિ પ્રશાધિ મામ્ ॥ 3-210-13 (24195)
એકપત્ન્યા યદુક્તોસિ ગચ્છ ત્વં મિથિલામિતિ।
જાનામ્યેતદહં સર્વં યદર્થં ત્વમિહાગતઃ ॥ 3-210-14 (24196)
શ્રુત્વા ચ તસ્ય તદ્વાક્યં સ વિપ્રો ભૃશવિસ્મિતઃ।
દ્વિતીયમિદમાશ્ચર્યમિત્યચિન્તયત દ્વિજઃ ॥ 3-210-15 (24197)
અદેશસ્થં હિ તે સ્તાનમિતિ વ્યાઘોઽબ્રવીદ્દ્વિજમ્।
ગૃહં ગચ્છાવ ભગવન્યદિ તે રોચતેઽનઘ ॥ 3-210-16 (24198)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-210-17x (2480)
બાઢમિત્યેવ તં વિપ્રો હૃષ્ટો વચનમબ્રવીત્।
અગ્રતસ્તુ દ્વિજં કૃત્વા સ જગામ ગૃહં પ્રતિ ॥ 3-210-17 (24199)
પ્રવિશ્ય ચ ગૃહંરમ્યમાસનેનાભિપૂજિતઃ।
`અર્ધ્યેણ ચ સ વૈ તેન વ્યાધેન દ્વિજસત્તમઃ' ॥ 3-210-18 (24200)
પાદ્યમાચમનીયં ચ પ્રતિગૃહ્ય દ્વિજોત્તમઃ।
તતઃ સુખોપવિષ્સ્તં વ્યાધં વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-210-19 (24201)
કર્મૈતદ્વૈ ન સદૃશં ભવતઃ પ્રતિભાતિ મે।
અનુતપ્યે ભૃશં તાત તવ ઘોરેણ કર્મણા ॥ 3-210-20 (24202)
વ્યાધ ઉવાચ। 3-210-21x (2481)
કુલોચિતમિદં કર્મ પિતૃપૈતામહં પરમ્।
વર્તમાનસ્ય મે ધર્મે સ્વે મન્યું મા કૃથા દ્વિજ ॥ 3-210-21 (24203)
વિધાત્રા વિહિતં પૂર્વં કર્મ સ્વમનુપાલયન્।
પ્રયત્નાચ્ચ ગુરૂ વૃદ્ધૌ શુશ્રૂષેઽહં દ્વિજોત્તમ ॥ 3-210-22 (24204)
સત્યં વદે નાભ્યસૂયે યથાશક્તિ દદામિ ચ।
દેવતાતિથિભૃત્યાનામવશિષ્ટેન વર્તયે ॥ 3-210-23 (24205)
ન કુત્સયામ્યહં કિંચિન્ન ગર્હે બલવત્તરમ્।
કૃતમન્વેતિ કર્તારં પુરા કર્મ દ્વિજેત્તમ ॥ 3-210-24 (24206)
કૃષિગોરક્ષ્યવાણિજ્યમિહ લોકસ્ય જીવનમ્।
દણ્ડનીતિસ્ત્રયો વિદ્યા તેન લોકો ભવત્યુત ॥ 3-210-25 (24207)
કર્મ શૂદ્રે કૃષિર્વૈશ્યે સંગ્રામઃ ક્ષત્રિયે સ્મૃતઃ।
બ્રહ્મચર્યતપોમન્ત્રાઃ સત્યં ચ બ્રાહ્મણે સદા ॥ 3-210-26 (24208)
રાજા પ્રશાસ્તિ ધર્મેણ સ્વકર્મનિરતાઃ પ્રજાઃ।
વિકર્માણશ્ચ યે કેચિત્તાન્યુનક્તિ સ્વકર્મસુ ॥ 3-210-27 (24209)
ભેતવ્યં હિ સદા રાજ્ઞાં પ્રજાનામધિપા હિતે।
મારયન્તિ વિકર્મસ્થં લુબ્ધા મૃગમિવેષુભિઃ ॥ 3-210-28 (24210)
જનકસ્યેહ વિપ્રર્ષે વિકર્મસ્થો ન વિદ્યતે।
સ્વકર્મનિરતા વર્ણાશ્ચત્વારોપિ દ્વિજોત્તમ ॥ 3-210-29 (24211)
સ એષ જનકો રાજા દુર્વૃત્તમપિ ચેત્સુતમ્।
દણ્ડ્યં દણ્ડે નિક્ષિપતિ યથા ન ગ્લાતિ ધાર્મિકમ્ ॥ 3-210-30 (24212)
સુયુક્તચારો નૃપતિઃ સર્વં ધર્મેણ પશ્યતિ।
શ્રીશ્ચ રાજ્યં ચ દણ્ડશ્ચ ક્ષત્રિયાણાં દ્વિજોત્તમ ॥ 3-210-31 (24213)
રાજાનો હિ સ્વધર્મેણ શ્રિયમિચ્છન્તિ ભૂયસીમ્।
સર્વેષામેવ વર્ણાનાં ત્રાતા રાજા ભવત્યુત ॥ 3-210-32 (24214)
પરેણ હિ હતાન્બ્રહ્મન્વરાહમહિષાનહમ્।
ન સ્વયં હન્મિ વિપ્રર્ષે વિક્રીણામિ સદા ત્વહમ્ ॥ 3-210-33 (24215)
ન ભક્ષયામિ માંસાનિ ઋતુગામી તથાહ્યહમ્।
સદોપવાસી ચ તથા નક્તભોજી સદા દ્વિજ ॥ 3-210-34 (24216)
અશીલશ્ચાપિ પુરુષો ભૂત્વા ભવતિ શીલવાન્।
પ્રાણિહિંસારતિશ્ચાપિ ભવતે ધાર્મિકઃ પુનઃ ॥ 3-210-35 (24217)
વ્યભિચારાનનરેન્દ્રાણાં ધર્મઃ સંકીર્યતે મહાન્।
અધર્મો વર્તતે ચાપિ સંકીર્યન્તે તતઃ પ્રજાઃ ॥ 3-210-36 (24218)
ભેરુણ્ડા વામનાઃ કુબ્જાઃ સ્થૂલશીર્ષાસ્તથૈવ ચ।
ક્લીબાશ્ચાન્ધાશ્ચ બધિરા જાયન્તેઽત્યુચ્ચલોચનાઃ ॥ 3-210-37 (24219)
પાર્થિવાનામધર્મત્વાત્પ્રજાનામભવઃ સદા।
સ એષ રાજા જનકઃ પ્રજા ધર્મેણ પશ્યતિ ॥ 3-210-38 (24220)
અનુગૃહ્ણન્પ્રજાઃ સર્વાઃ સ્વધર્મનિરતાઃ સદા।
`પાત્યેષ રાજા જનકઃ પિતૃવદ્દ્વિજસત્તમ' ॥ 3-210-39 (24221)
યેચૈવ માં પ્રશંસન્તિ યેચ નિન્દન્તિ માનવાઃ।
સર્વાન્સુપરિણીતેન કર્માણા તોષયામ્યહમ્ ॥ 3-210-40 (24222)
યે જીવન્તિ સ્વધર્મેણ સંયુઞ્જન્તિ ચ પાર્થિવાઃ।
ન કિંચિદુપજીવનતિ દાન્તા ઉત્થાનસીલિનઃ ॥ 3-210-41 (24223)
શક્ત્યાઽન્નદાનં સતતં તિતિક્ષા ધર્મનિત્યતા।
યથાર્હં પ્રતિપૂજા ચ સર્વભૂતેષુ વૈ દયા ॥ 3-210-42 (24224)
ત્યાગાન્નાન્યત્ર મર્ત્યાનાં ગુણાસ્તિષ્ઠાન્તિ પૂરુષે।
મૃષાવાદં પરિહરેત્કુર્યાત્પ્રિયમયાચિતઃ ॥ 3-210-43 (24225)
ન ચ કામાન્ન સંરમ્ભાન્ન દ્વેષાદ્ધર્મમુત્સૃજેત્।
પ્રિયે નાતિભૃશં હૃષ્યેદપ્રિયે ન ચ સંજ્વરેત્ ॥ 3-210-44 (24226)
ન મુહ્યેદર્થકૃચ્છ્રેષુ ન ચ ધર઼્મં પરિત્યજેત્।
કર્મ ચેત્કિંચિદન્યત્સ્યાદિતરન્ન તદાચરેત્ ॥ 3-210-45 (24227)
યત્કલ્યાણમભિધ્યાયેત્તત્રાત્માનં નિયોજયેત્।
ન પાપં પ્રતિ પાપઃ સ્યાત્સાધુરેવ સદા ભવેત્ ॥ 3-210-46 (24228)
આત્મનૈવ હતઃ પાપો યઃ પાપં કર્તુમિચ્છતિ।
કર્મ ચૈતદસાધૂનાં વૃજિનાનામસાધુકમ્ ॥ 3-210-47 (24229)
ન ધર્મોસ્તીતિ મન્વાનાઃ શુચીનવહસન્તિ યે।
અશ્રદ્દધાના ધર્મસ્ તે નશ્યન્તિ ન સંશયઃ ॥ 3-210-48 (24230)
મહાદૃતિરિવાધ્માતઃ પાપો ભવતિ નિત્યદા।
`સાધુઃ સન્નતિમાનેવ સર્વત્રદ્વિજસત્તમ' ॥ 3-210-49 (24231)
મૂઢાનામવલિપ્તાનામસારં ભાષિતં ભવેત્।
દર્શયન્ત્યન્તરાત્માનં દિવા રૂપમિવાંશુમાન્ ॥ 3-210-50 (24232)
ન લોકે રાજતે મૂર્ખઃ કેવલાત્મપ્રશંસયા।
અપિચેહ મૃજાહીનઃ કૃતવિદ્યઃ પ્રકાશતે ॥ 3-210-51 (24233)
અબ્રુવન્કસ્યચિન્નિન્દામાત્મપૂજામવર્ણયન્।
ન કશ્ચિદ્ગુણસંપન્નઃ પ્રકાશો ભુવિ દૃશ્યતે ॥ 3-210-52 (24234)
વિકર્મણા તપ્યમાનઃ પાપાદ્વિપરિમુચ્યતે।
ન તત્કુર્યાં પુનરિતિ દ્વિતીયાત્પરિમુચ્યતે ॥ 3-210-53 (24235)
કર્મણા યેન કેનાપિ પાપાત્મા દ્વિજસત્તમ।
એવં શ્રુતિરિયં બ્રહ્મન્ધર્મેષુ પ્રતિદૃશ્યતે ॥ 3-210-54 (24236)
પાપનિ બુદ્ધ્વેહ પુરા કૃતાનિ
સ્વધર્મશીલો વિનિહન્તિ પશ્ચાત્।
ધર્મો બ્રહ્મન્નુદતે બ્રાહ્મણાનાં
યત્કુર્વતે પાપમિહ પ્રમાદાત્ ॥ 3-210-55 (24237)
પાપં કૃત્વા હિ મન્યેત નાહમસ્મીતિ પૂરુષઃ।
[તં તુ દેવાઃ પ્રપશ્યન્તિ સ્વસ્યૈવાન્તરપૂરુષઃ] ॥ 3-210-56 (24238)
ચિકીર્ષેદેવ કલ્યાયણં શ્રદ્દધાનોઽનસૂયકઃ ॥ 3-210-57 (24239)
વસનસ્યેવ ચ્છિદ્રાણઇ સાધૂનાં વિવૃણોતિ યઃ।
`અપશ્યન્નાત્મનો દોષાન્સ પાપઃ પ્રેત્ય નશ્યતિ' ॥ 3-210-58 (24240)
પાપં ચેત્પુરુષઃ કૃત્વા કલ્યાણમભિપદ્યતે।
મુચ્યતે સર્વપાપેભ્યો મહાભ્રેણેવ ચન્દ્રમાઃ ॥ 3-210-59 (24241)
યથાઽઽદિત્યઃ સમુદ્યન્વૈ તમઃ સર્વં વ્યપોહતિ।
એવં કલ્યાણમાતિષ્ઠન્સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે ॥ 3-210-60 (24242)
પાપાનાં વિદ્ધ્યધિષ્ઠાનં લોભમોહૌ દ્વિજોત્તમ।
`તસ્માત્તૌ વિદુષા વિપ્ર વર્જનીયૌ વિશેષતઃ' ॥ 3-210-61 (24243)
લુબધાઃ પાપં વ્યવસ્યન્તિ નરા નાતિબહુશ્રુતાઃ।
અધર્મ્યા ધર્મરૂપેણ તૃણૈઃ કૂપા ઇવાવૃતાઃ ॥ 3-210-62 (24244)
યેષાં પઞ્ પવિત્રાણિ પ્રલાપા ધર્મસંશ્રિતઃ।
સર્વં હિ વિદ્યતે તેષુ શિષ્ટાચારઃ સુદુર્લભઃ ॥ 3-210-63 (24245)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ દશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 210 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-210-1 આગોઽપરાધઃ કૃતમનનેત્યાગસ્કૃતઃ ॥ 3-210-7 વિમાનૈઃ સાપ્તભૌમિકગૃહૈઃ ॥ 3-210-10 સૂના વધસ્થાનં તન્મધ્યે ॥ 3-210-16 અદેશસ્થં અયોગ્યદેશસ્થમ્ ॥ 3-210-22 ગુરૂ માતાપિતરૌ ॥ 3-210-23 વર્તયે જીવામિ ॥ 3-210-24 કુત્સા વિદ્યમાનદોષસંકીર્તનમ્। ગર્હા અવિદ્યમાનદોષારોપઃ। પુરાકૃતં કર્મેતિ સંબન્ધઃ ॥ 3-210-25 લોકઃ પરલોકઃ ॥ 3-210-30 ન ગ્લાતિ ન ગ્લાનિ નયતિ ॥ 3-210-36 વ્યભિચારાત્સ્વૈરગતેઃ ॥ 3-210-37 ભેરુણ્ડાઃ ભયાનકાઃ। ઉરુણ્ડાઃ ઇતિ ખ. થ.ધ. પાઠઃ ॥ 3-210-40 સુપરિણીતેન સાધુના ॥ 3-210-41 યે સંયુઞ્જન્તિ સમ્યગ્યોગં સેનાવિનેશં કુર્વન્તિ તએવ પાર્તિવા અન્યે ચોરો ઇત્યર્થઃ ॥ 3-210-44 સંરમ્ભાદ્ભયાત્ ॥ 3-210-45 અન્ત્ વિપરીતં સ્યાત્ ઇતરત્તાદૃશં દ્વિતીયં કલ્યાણમેવાચરેત્ ॥ 3-210-46 પાપઃ પાપી ॥ 3-210-47 વૃજિનાનાં વ્યસનવતામ્ ॥ 3-210-49 દૃતિર્ભસ્ત્રા। આધ્યાતઃ સન્નસારોપિ પુષ્ટો ભવેત્ ॥ 3-210-51 મૃજાહીનઃ મલિનદેહઃ ॥ 3-210-52 મૂઢસ્વરૂપમાહ અબ્રુવન્નિતિ ॥ 3-210-53 પાપાત્ પ્રાક્કૃતાત્। દ્વિતીયાત્કરિષ્યમાણાત્ ॥ 3-210-54 જપતપસ્તીર્થાદ્યન્યતમેન યેનકેનચિદપિ કર્મણા પાપાત્ પરિમુચ્યત્ ઇત્યનુષજ્જ્યતે ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 211
॥ શ્રીઃ ॥
3.211. અધ્યાયઃ 211
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કૌશિકંપ્રતિ ધર્મવ્યાધેન શિષ્ટલક્ષણાદિકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-211-0 (24246)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-211-0x (2482)
સ તુ વિપ્રો મહાપ્રાજ્ઞ ધર્મવ્યાધમપૃચ્છત।
શિષ્ટાચારં કથમહં વિદ્યામિતિ નરોત્તમ ॥ 3-211-1 (24247)
`પઞ્ચ કાનિ પવિત્રાણિ શિષ્ટાચારેષુ નિત્યદા'।
એતદિચ્છામિ ભદ્રં તે શ્રોતું ધર્મભૃતાંવર।
ત્વત્તો મહામતે વ્યાધ તદ્બ્રવીહિ યથાતથમ્ ॥ 3-211-2 (24248)
વ્યાધ ઉવાચ। 3-211-3x (2483)
યજ્ઞો દાનં તપો વેદાઃ સત્યં ચ દ્વિજસત્તમ।
પઞ્ચૈતાનિ પવિત્રાણિ શિષ્ટાચારેષુ નિત્યદા ॥ 3-211-3 (24249)
કામક્રોધૌ વશે કૃત્વા દમ્ભં લોભમનાર્જવમ્।
ધર્મમિત્યેવં સંતુષ્ટાસ્તે શિષ્ટાઃ શિષ્ટસંમતાઃ ॥ 3-211-4 (24250)
ન તેષાં ભિદ્યતે વૃત્તં યજ્ઞસ્વાધ્યાયશીલિનામ્।
આચારપાલનં ચૈવ દ્વિતીયં શિષ્ટલક્ષણમ્ ॥ 3-211-5 (24251)
ગુરુશુશ્રૂષણં સત્યમક્રોધો દાનમેવ ચ।
એતચ્ચતુષ્ટયં બ્રહ્મઞ્શિષ્ટાચારેષુ નિત્યદા ॥ 3-211-6 (24252)
શિષ્ટાચારે મનઃ કૃત્વા પ્રતિષ્ઠાપ્ય ચ સર્વશઃ।
યામયં લભતે તુષ્ટિં સા ન શક્યા હ્યતોઽન્યથા ॥ 3-211-7 (24253)
વેદસ્યોપનિષત્સત્યં સત્યસ્યોપનિષદ્દમઃ।
દમસ્યોપનિષત્ત્યાગઃ શિષ્ટાચારેષુ નિત્યદા ॥ 3-211-8 (24254)
યે તુ ધર્માનસૂયન્તે બુદ્ધિમોહાન્વિતા નરાઃ।
અપથા ગચ્છતાં તેષામનુયાતા ચ પીડ્યતે ॥ 3-211-9 (24255)
યે તુ શિષ્ટાઃ સુનિયતાઃ શ્રુતિત્યાગપરાયણાઃ।
ધર્મપન્થાનમારૂઢાઃ સત્યધર્મપરાયણાઃ ॥ 3-211-10 (24256)
નિયચ્છન્તિ પરાં બુદ્ધિં શિષ્ટાચારાન્વિતા જનાઃ।
ઉપાધ્યાયમતે યુક્તાઃ સ્થિત્યા ધર્માર્થદર્શિનઃ ॥ 3-211-11 (24257)
નાસ્તિકાન્ભિન્નમર્યાદાન્ક્રૂરાન્પાપમતૌ સ્થિતાન્।
ત્યજ તાઞ્જ્ઞાનમાશ્રિત્ય ધાર્મિકાનુપસેવ્ય ચ ॥ 3-211-12 (24258)
કામલોભગ્રહાકીર્ણં પઞ્ચેન્દ્રિયજલાં નદીમ્।
નાવં ધૃતિમયીં કૃત્વા જન્મદુર્ગાણિ સંતર ॥ 3-211-13 (24259)
ક્રમેણ સંચિતો ધર્મો બુદ્ધિયોગમયો મહાન્।
શિષ્ટાચારે ભવેત્સાધૂ રાગઃ શુક્લે વ વાસસિ ॥ 3-211-14 (24260)
અહિંસા સત્યવચનં સર્વભૂતહિતં પરમ્।
અહિંસા પરમો ધર્મઃ સ ચ સત્યે પ્રતિષ્ઠિતઃ।
સત્યં કૃત્વા પ્રતિષ્ઠાં તુ પ્રવર્તન્તે પ્રવૃત્તયઃ ॥ 3-211-15 (24261)
સત્યમેવ ગરીયસ્તુ શિષ્ટાચારનિષેવિતમ્।
આચારશ્ચ સતાં ધર્મઃ સન્તો હ્યાચારલક્ષણાઃ ॥ 3-211-16 (24262)
યો યથા પ્રકૃતિર્જન્તુઃ સ સ્વાં પ્રકૃતિમશ્નુતે।
પાપાત્મા ક્રોધકામાદીન્દોષાનાપ્નોત્યનાત્મવાન્ ॥ 3-211-17 (24263)
આરમ્ભો ન્યાયયુક્તો યઃ સ હિ ધર઼્મ ઇતિ સ્મૃતઃ।
અનાચારસ્ત્વધ્રમેતિ એતચ્છિષ્ટાનુશાસનમ્ ॥ 3-211-18 (24264)
અક્રુધ્યન્તોઽનસૂયન્તો નિરહંકારમત્સરાઃ।
ઋજવઃ શમસંપન્નાઃ શિષ્ટાચારા ભવન્તિ તે ॥ 3-211-19 (24265)
ત્રૈવિદ્યવૃદ્ધાઃ શુચયો વૃત્તવન્તો મનસ્વિનઃ।
ગુરુશુશ્રૂષવો દાન્તાઃ શિષ્ટાચારા ભવન્ત્યુત ॥ 3-211-20 (24266)
તેષામહીનસત્વાનાં દુષ્કરાચારકર્મણામ્।
સ્વૈઃ કર્મભિઃ સત્કૃતાનાં ઘોરત્વં સંપ્રણશ્યતિ ॥ 3-211-21 (24267)
તં તદાચારમાશ્ચર્યં પુરાણં શાશ્વતં ધ્રુવમ્।
ધર્મ્યં ધર્મેણ પશ્યન્તઃ સ્વર્ગં યાન્તિ મનીષિણઃ ॥ 3-211-22 (24268)
આસ્તિકા માનહીનાશ્ચ દ્વિજાતિજનપૂજકાઃ।
શ્રુતવૃત્તોપસંપન્નાસ્તે સન્તઃ સ્વર્ગગામિનઃ ॥ 3-211-23 (24269)
વેદોક્તઃ પ્રથમો ધર્મો ધર્મશાસ્ત્રેષુ ચાપરઃ।
શિષ્ટાચીર્ણશ્ શિષ્ટાનાં ત્રિવિધં ધર્મલક્ષણમ્ ॥ 3-211-24 (24270)
ધારણં ચાપિ વેદાનાં તીર્થાનામવગાહનમ્।
ક્ષમા સત્યાર્જવં શૌચં શિષ્ટાચારનિદર્શનમ્ ॥ 3-211-25 (24271)
સર્વભૂતદયાવન્તો હ્યહિંસાનિરતાઃ સદા।
પરુષં ચ ન ભાષન્તે સદા સન્તો દ્વિજપ્રિયાઃ ॥ 3-211-26 (24272)
શુભાનામશુભાનાં ચ કર્મણાં સબલાશ્રયમ્।
વિપાકમભિજાનન્તિ તે શિષ્ટાઃ શિષ્ટસંમતાઃ ॥ 3-211-27 (24273)
ન્યાયોપેતા ગુણોપેતાઃ સર્વલોકહિતૈષિણઃ।
સન્તઃ સ્વર્ગજિતઃ શક્ત્યા સન્નિવિષ્ટાશ્ચ સત્પથે।
દાતારઃ સંવિભક્તારો દીનાનુગ્રહકારિણઃ ॥ 3-211-28 (24274)
સર્વપૂજ્યાઃ શ્રુતધનાસ્તથૈવ ચ તપસ્વિનઃ।
સર્વભૂતદયાવન્તસ્તે શિષ્ટાઃ શિષ્ટસંમતાઃ ॥ 3-211-29 (24275)
દાનનિત્યાઃ સુખાન્યાશુ પ્રાપ્નુવન્ત્યપિ ચ શ્રિયમ્।
પીડયા ચ કલત્રસ્ય ભૃત્યાનાં ચ સમાહિતાઃ ॥ 3-211-30 (24276)
અતિશક્ત્યા પ્રયચ્છન્તિ સન્તઃ સદ્ભિઃ સમાગતાઃ।
લોકયાત્રાં ચ પશય્ન્તો ધર્મમાત્મહિતાનિ ચ।
એવં સન્તોવર્તમાનાસ્ત્વેધન્તે શાશ્વતીઃ સમાઃ ॥ 3-211-31 (24277)
અહિંસા સત્યવચનમાનૃશંસ્યવથાર્જવમ્।
અદ્રોહો નાતિમાનશ્ચ હ્રીસ્તિતિક્ષા દમઃ શમઃ ॥ 3-211-32 (24278)
ધીમન્તો ધૃતિમન્તશ્ચ ભૂતાનામનુકમ્પકાઃ।
અકામદ્વેષસંયુક્તાસ્તે સન્તો લોકસત્કૃતાઃ ॥ 3-211-33 (24279)
ત્રીણ્યેવ તુ પદાન્યાહુઃ સતાં વૃત્તમનુસ્મરન્।
ન ચૈવ દ્રુહ્યેદ્દદ્યાચ્ચ સત્યં ચૈવ સદા વદેત્ ॥ 3-211-34 (24280)
સર્વત્ર ચ દયાવન્તઃ સન્તઃ કરુણવેદિનઃ।
ગચ્છન્તીહ સુસંતુષ્ટા ધર્મ્યં પન્થાનમુત્તમમ્ ॥ 3-211-35 (24281)
શિષ્ટાચારા મહાત્માનો યેષાં ધર્મઃ સુનિશ્ચિતઃ।
અનસૂયા ક્ષમા શાન્તિઃ સંતોષઃ પ્રિયવાદિતા ॥ 3-211-36 (24282)
કામક્રોધપરિત્યાગઃ શિષ્ટાચારનિષેવણમ્।
કર્મ ચ શ્રુતસંપન્નં સતાં માર્ગમનુત્તમમ્ ॥ 3-211-37 (24283)
શિષ્ટાચારં નિષેવન્તે નિત્યં ધ્રમમનુવ્રતાઃ।
પ્રજ્ઞાપ્રાસાદમારૂહ્ય મુહ્યતો મહતો જનાન્ ॥ 3-211-38 (24284)
પ્રેક્ષન્તે લોકવૃત્તાનિ વિવિધાનિ દ્વિજોત્તમાઃ।
અતિષુણ્યાનિ દાનાનિ તાનિ દ્વિજવરોત્તમ ॥ 3-211-39 (24285)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં યથાપ્રજ્ઞં યથાશ્રુતમ્।
શિષ્ટાચારગુણાન્બ્રહ્મન્પુરસ્કૃત્ય દ્વિજર્ષભ ॥ 3-211-40 (24286)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ એકાદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-211-6 વૃત્તં વૃતં સ્વેચ્છોપાત્તમિતિ યાવત્ ॥ 3-211-7 અતોઽન્યથા ગુરુશુશ્રૂષણાદ્યભાવે ॥ 3-211-8 ઉપનિષદ્રહસ્યમ્ ॥ 3-211-9 અનુયાતા અનુગન્તા ॥ 3-211-10 શ્રુતિશ્ચ ત્યાગાશ્ચ તે દ્વે પરં અયનં સ્થાનં યેષાં તે શ્રુતિત્યાગપરાયણાઃ ॥ 3-211-14 શિષ્ટાચારવતિ શુક્લપોપમે યોગધર્મઃ રાગઇવ સાધુર્ભવેત્। શુક્લેવ વેતિ ઇવાર્થે ॥ 3-211-17 અનાત્મવાન્ અજિતચિત્તઃ ॥ 3-211-19 અહંકારો દર્પઃ મત્સરઃ પરદોષાસહિષ્ણુત્વં તદ્વિર્જિતાઃ। શિષ્ટં ગુરુશાસ્ત્રોક્તં આચરન્તઃ શિષ્ટાચારાઃ ॥ 3-211-20 ત્રૈવિદ્યવૃદ્ધાઃ તિસ્રો વિદ્યા ઋગ્યજુઃસામાત્મિકા યત્રસ ત્રિવિદ્યો યજ્ઞસ્તત્ર સાધવસ્ત્રૈવિદ્યા યાજ્ઞિકાઃ। વૃત્તં શીલં તદ્વન્તઃ। મનસ્વિન જિતચિત્તાઃ ॥ 3-211-21 દુષ્કરાચારકર્મણાં અન્યૈર્દુષ્કરઃ આચારઃ શીલં કર્મ યજ્ઞાદિ યેષાં તેષામ્। ઘોરત્વં હિંસાદિદોષવત્ત્વમ્ ॥ 3-211-22 પુરાણમનાદિમ્। શાશ્વતં અનવચ્છિન્નમ્। ધ્રુવં નિત્યમ્। અત્યાજ્યમિત્યર્થઃ ॥ 3-211-24 વેદોક્તોઽગ્નિહોત્રાદિઃ। ધર્મશાસ્ત્રોક્તઃ અષ્ટકાશ્રાદ્ધાદિઃ। શિષ્ઠાચીર્ણઃ હોલકાદિઃ। શિષ્ટનાં તુષ્ટિરિતિ શેષઃ ॥ 3-211-28 ન્યાયો યુક્તિઃ। ગુણાઃ શમાદયસ્તદુપેતાઃ। સંવિભક્તારઃ કુટુમ્બેષુ ॥ 3-211-29 શ્રુતધનાઃ વિદ્યાધનાઃ ॥ 3-211-35 કરુણાઃ કરુણાવન્તશ્ચ તે વેદનશીલાશ્ચ। મત્વર્થીયોઽચ્ ॥ 3-211-39 અતિપુણ્યાનિ પાપાનિ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 212
॥ શ્રીઃ ॥
3.212. અધ્યાયઃ 212
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કૌશિકંપ્રતિધર્મવ્યાધેન સર્વૈહિંસાયા દુસ્ત્યજત્વોપપાદનપૂર્વકં સર્વવર્ણાનાં સ્વસ્વધર્માનુહાનસ્ય શ્રેયઃસાધાત્વાદિકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-212-0 (24287)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-212-0x (2484)
સ તુ વિપ્રમથોવાચ ધર્મવ્યાધો યુધિષ્ઠિર।
યદહં હ્યાચરે કર્મ ઘોરમેતદસંશયમ્ ॥ 3-212-1 (24288)
વિધિસ્તુ બલવાન્બ્રહ્મન્દુસ્તરં હિ પુરા કૃતમ્।
પુરા કૃતસ્ પાપસ્ય કર્મદોષો ભવત્યયમ્ ॥ 3-212-2 (24289)
દોપસ્યૈતસ્ય વૈ બ્રહ્મન્વિઘાતે યત્નવાનહમ્।
વિધિના હિ હતે પૂર્વં નિમિત્તં ઘાતકો ભવેત્ ॥ 3-212-3 (24290)
નિમિત્તભૂતા હિ વયં કર્મણોઽસ્ય દ્વિજોત્તમ ॥ 3-212-4 (24291)
યેષાં હતાનાં માંસાનિ વિક્રીણીમો વયં દ્વિજ।
તેષામપિ ભવેદ્ધર્મ ઉપયોગેન ભક્ષણાત્।
દેવતાતિથિભૃત્યાનાં પિતૃણાં ચાપિ પૂજનાત્ ॥ 3-212-5 (24292)
ઓષધ્યો વીરુધશ્ચૈવ પશવો મૃગપક્ષિણઃ।
અન્નાદ્યભૂતા લોકસ્ય ઇત્યપિ શ્રૂયતે શ્રુતિઃ ॥ 3-212-6 (24293)
આત્મમાંસપ્રસાદેન શિબિરૌશીનરો નૃપઃ।
સ્વર્ગં સુદુર્લભં પ્રાપ્તઃ ક્ષમાવાન્દ્વિજસત્તમ ॥ 3-212-7 (24294)
રાજ્ઞો મહાનસે પૂર્વં રન્તિદેવસ્ય વૈ દ્વિજ।
[દ્વે સહસ્રે તુ પચ્છેતે પશૂનામન્વહં તદા।]
અહન્યહનિ પચ્યેતે દ્વે સહસ્રે ગવાં તથા ॥ 3-212-8 (24295)
સ માસં દદતો હ્યન્નં રન્તિદેવસ્ય નિત્યશઃ।
અતુલા કીર્તિરભવન્નૃપસ્ય દ્વિજસત્તમ ॥ 3-212-9 (24296)
ચાતુર્માસ્યે ચ પશવો વધ્યન્ત ઇતિ નિત્યશઃ।
અગ્નયો માંસકામાશ્ચઇત્યપિ શ્રૂયતે શ્રુતિઃ ॥ 3-212-10 (24297)
યજ્ઞેષુ પશવો બ્રહ્મન્વધ્યન્તે સતતં દ્વિજૈઃ।
સંસ્કૃતાઃ કિલ મન્ત્રૈશ્ચ તેઽપિ સ્વર્ગમવાપ્નુવન્ ॥ 3-212-11 (24298)
યદિ નૈવાગ્નયો બ્રહ્મન્માંસકામાઽભવન્પુરા।
ભક્ષ્યં નૈવાભવન્માંસં કસ્યચિદ્દ્વિજસત્તમ ॥ 3-212-12 (24299)
અત્રાપિ વિધિરુક્તશ્ મુનિભિર્માંસભક્ષણે ॥ 3-212-13 (24300)
દેવતાનાં પિતૃણાં ચ શુઙ્ક્તે દત્ત્વાઽપિયઃ સદા।
યથાવિધિ યથાશ્રદ્ધં ન સ દુષ્યેત ભક્ષણાત્ ॥ 3-212-14 (24301)
અમાંસાશી ભવત્યેવમિત્યપિ શ્રૂયતે શ્રુતિઃ।
ભાર્યાં ગચ્છન્બ્રહ્મચારી ઋતૌ ભવતિ બ્રાહ્મણઃ ॥ 3-212-15 (24302)
સત્યાનૃતે વિનિશ્ચિત્ય અત્રાપિ વિધિરુચ્યતે।
સૌદાસેન તદા રાજ્ઞા માનુષા ભક્ષિતા દ્વિજ।
શાપાભિભૂતેન ભૃશમત્ર કિં પ્રતિભાતિ તે ॥ 3-212-16 (24303)
સ્વધર્મ ઇતિકૃત્વા તુ ન ત્યજામિ દ્વિજોત્તમ।
પુરા કૃતમિતિ જ્ઞાત્વા રજીવામ્યેતેન કર્મણા ॥ 3-212-17 (24304)
સ્વધર્મં ત્યજતો બ્રહ્મન્નધર્મ ઇહ દૃશ્યતે।
સ્વકર્મનિરતો યસ્તુ ધર્મઃ સ ઇતિ નિશ્ચયઃ ॥ 3-212-18 (24305)
કુલે હિ વિહિતં કર્મ દેહી તં ન વિમુઞ્ચતિ।
ધાત્રા વિધિરયં દૃષ્ટો બહુધા કર્મનિર્મયે ॥ 3-212-19 (24306)
દ્રષ્ટવ્યસ્તુ ભવેદ્બ્રહ્મન્ધર્મો ધર્મવિનિશ્ચયે।
કથં કર્મ શુભં કુર્યાં કથં મુચ્યે પરાભવાત્ ॥ 3-212-20 (24307)
કર્મણસ્તસ્ય ઘોરસ્ વસુધા નિર્ણયો ભવેત્।
દાને ચ સત્યવાક્યે ચ ગુરુશુશ્રૂણે તથા।
દ્વિજાતિપૂજને ચાહં ધર્મે ચ નિરતઃ સદા ॥ 3-212-21 (24308)
અતિમાનાતિવાદાભ્યાં નિવૃત્તોસ્મિ દ્વિજોત્તમ।
કૃષિં સાધ્વીતિ મન્યન્તે તત્ર હિંસા પરા સ્મૃતા ॥ 3-212-22 (24309)
કર્ષન્તો લાઙ્ગલૈરુર્વીં ઘ્નન્તિ ભૂમિશયાન્બહૂન્।
જીવાનન્યાંશ્ચ બહુશસ્તત્રકિં પ્રતિભાતિ તે ॥ 3-212-23 (24310)
ધાન્યબીજાનિ યાન્યાહુર્વ્રીહ્યાદીનિ દ્વિજોત્તમ।
સર્વાણ્યેતાનિ જીવા હિ તત્ર કિં પ્રતિભાતિ તે ॥ 3-212-24 (24311)
અધ્યાક્રમ્ પશૂંશ્ચાપિ ઘ્નન્તિ વૈ ભક્ષયન્તિ ચ।
વૃક્ષાંસ્તથૌષધીશ્ચાપિ છિન્દન્તિ પુરુષા દ્વિજ ॥ 3-212-25 (24312)
જીવા હિ બહવો બ્રહ્મન્વૃક્ષેષુ ચ ફલેષુ ચ।
ઉદકે બહવશ્ચાપિ તત્રકિં પ્રતિભાતિ તે ॥ 3-212-26 (24313)
સર્વં વ્યાપ્તમિદં બ્રહ્મન્પ્રાણિભિઃ પ્રાણિજીવનૈઃ।
મત્સ્યાન્ગ્રસન્તે મત્સ્યાશ્ચ તત્રકિં પ્રતિભાતિ તે ॥ 3-212-27 (24314)
સત્વૈઃ સત્વાનિ જીવન્તિ બહુધા દ્વિજસત્તમ।
પ્રાણિનોઽન્યોન્યભક્ષાશ્ચ તત્રકિં પ્રતિભાતિ તે ॥ 3-212-28 (24315)
ચઙ્ક્રમ્યમાણા જીવાંશ્ચ ધરણીસંશ્રિતાન્બહૂન્।
પદ્ભ્યાં ઘ્નન્તિ નરા વિપ્ર તત્ર કિં પ્રતિભાતિ તે ॥ 3-212-29 (24316)
ઉપવિષ્ટાઃ શયાનાશ્ચ ઘ્નન્તિ જીવાનનેકશઃ।
અજ્ઞાનાદથવા જ્ઞાનાત્તત્રકિં પ્રતિભાતિ તે ॥ 3-212-30 (24317)
જીવૈર્ગ્રસ્તમિદં સર્વમાકાશં પૃથિવી તથા।
અવિજ્ઞાનાચ્ચ હિંસન્તિ તત્ર કિં પ્રતિભાતિ તે ॥ 3-212-31 (24318)
અહિંસેતિ યદુક્તં હિ પુરુષૈર્વિસ્મિતૈઃ પુરા।
કે ન હિંસન્તિ જીવાન્વૈ લોકેઽસ્મિન્દ્વિજસત્તમ્ ॥ 3-212-32 (24319)
બહુ સંચિન્ત્ય ઇહ વૈ નાસ્તિ કશ્ચિદહિંસકઃ ॥ 3-212-33 (24320)
અહિંયાસાં તુ નિરતા યતયો દ્વિજસત્તમ।
કુર્વન્ત્યેવ હિ હિંસાં તે યત્નાદલ્પતરા ભવેત્ ॥ 3-212-34 (24321)
આલક્ષ્યાશ્ચૈવ પુરુષાઃ કુલે જાતા મહાગુણાઃ।
મહાઘોરાણિ કર્માણિ કૃત્વા લજ્જન્તિ વૈ ન ચ ॥ 3-212-35 (24322)
સુહૃદઃ સુહૃદોઽન્યાંસ્ચ દુર્હૃદશ્ચાપિ દુર્હૃદઃ।
સમ્યક્પ્રવૃત્તાન્પુરુષાનન સમ્યગનુપશ્યતિ ॥ 3-212-36 (24323)
સમૃદ્ધૈશ્ચન નન્દન્તિ બાન્ધવા બાન્ધવૈરપિ।
ગુરૂંશ્ચૈવ વિનિદન્તિ મૂઢા નિશ્ચિતમાનિનઃ ॥ 3-212-37 (24324)
બહુ લોકે વિપર્યસ્તં દૃશ્યતે દ્વિજસત્તમ।
ધર્મયુક્તમધર્મં ચ તત્ર કિં પ્રતિભાતિ તે ॥ 3-212-38 (24325)
વક્તું બહુવિધં શક્યં ધર્માધર્મેષુ કર્મસુ।
સ્વકર્મનિરતો યો હિ સ યશઃ પ્રાપ્નુયાન્મહત્ ॥ 3-212-39 (24326)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ દ્વાદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 212 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-212-1 એતન્માંસવિક્રયાત્મકમ્ ॥ 3-212-3 યત્નવાનપિ ન પરિહર્તું શક્નોમિ। વિધેઃ પ્રાબલ્યાદિત્યર્થઃ ॥ 3-212-4 શરવન્નિમિત્તભૂતા વયં સંધાતૃકત્કર્તા તુ વિધિરેવેત્યર્થઃ ॥ 3-212-6 અન્નાદ્યભૂતાઃ અન્નં ચ તદદ્યં ચ ભોગ્યં ભક્ષ્યં ચેત્યર્થઃ ॥ 3-212-15 યજ્ઞિયમાંસભુજોઽપિ ઋતુગામિનો બ્રહ્મચર્યમિવ ઔપચારિકમમાંસાશિત્વમિતિ ભાવઃ ॥ 3-212-20 દ્રષ્ટવ્યા તુ ભવેત્પ્રજ્ઞા ક્રૂરે કર્મણિ વર્તતા ઇતિ ઝ. પાઠઃ ।અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 213
॥ શ્રીઃ ॥
3.213. અધ્યાયઃ 213
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ધર્મવ્યાધેન કૌશિકંપ્રતિ પૌરુષનિન્દનન દૈવપ્રશંસનપૂર્વકં સુકૃતદુષ્કૃતયોઃ સુખદુઃખહેતુતાપ્રતિપાદનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-213-0 (24327)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-213-0x (2485)
ધર્મવ્યાધસ્તુ નિપુણં પુનરેવ યુધિષ્ઠિર।
વિપ્રર્ષભમુવાચેદં સર્વધર્મભૃતાંવર ॥ 3-213-1 (24328)
શ્રુતિપ્રમાણો ધર્મોઽયમિતિ વૃદ્ધાનુશાસનમ્।
સૂક્ષ્મા ગતિર્હિ ધર્મસ્ બહુશાખા હ્યનન્તિકા ॥ 3-213-2 (24329)
પ્રાણાન્તિકે વિવાહે ચ વક્તવ્યમનૃતં ભવેત્।
અનૃતેન ભવેત્સત્યં સત્યેનૈવાનૃતં ભવેત્ ॥ 3-213-3 (24330)
યદ્ભૂતહિતમત્યન્તં તત્સત્યમિતિ ધારણા।
વિપર્યયકૃતોઽધર્મઃ પશ્ય ધર્મસ્ય સૂક્ષ્મતામ્ ॥ 3-213-4 (24331)
યત્કરોત્યશુભં કર્મ શુભં વા યદિ સત્તમ।
અવશ્યં તત્સમાપ્નોતિ પુરુષો નાત્ર સંશયઃ ॥ 3-213-5 (24332)
વિષમાં ચ દશાં પ્રાપ્તો દેવાન્ગર્હતિ વૈ ભૃશમ્।
આત્મૃનઃ કર્મદોષેણ ન વિજાનાત્યપણ્ડિતઃ ॥ 3-213-6 (24333)
મૂઢો નૈકૃતિકશ્ચાપિ ચપલશ્ચ દ્વિજોત્તમ।
`ન શુભં કર્મ બધ્નાતિ પુરુષં પાષનિશ્ચયમ્' ॥ 3-213-7 (24334)
સુખદુઃખવિપર્યાસો યદા સમુપપદ્યતે।
નૈનં પ્રજ્ઞા સુનીતં વા ત્રાયતે નૈવ પૌરુષમ્ ॥ 3-213-8 (24335)
યો યમિચ્છેદ્યથા કામં તં તં કામં સ આપ્નુયાત્।
યદિ સ્યાદપરાધીનં પૌરુષસ્ ક્રિયાફલમ્ ॥ 3-213-9 (24336)
સંયતાશ્ચાપિ દક્ષાશ્ચ મતિમન્તશ્ચ માનવાઃ।
દૃશ્યન્તે નિષ્ફલાઃ સન્તઃ પ્રહીણાઃ સર્વકર્મભિઃ ॥ 3-213-10 (24337)
ભૂતાનામપરઃ કશ્ચિદ્ધિંસાયાં સતતોત્થિતઃ।
વઞ્ચનાયાં ચ લોકસ્ય સ સુખેનૈવ યુજ્યતે ॥ 3-213-11 (24338)
અચેષ્ટમપિ ચાસીનં શ્રીઃ કંચિદુપતિષ્ઠતિ।
કશ્ચિત્કર્માણિ કુર્વન્હિ ન પ્રાપ્યમધિગચ્છતિ ॥ 3-213-12 (24339)
દેવાનિષ્ટ્વા તપસ્તપ્ત્વા કૃપણૈઃ પુત્રગૃધ્નુભિઃ।
દશમાસધૃતા ગર્ભા જાયન્તે કુલપાંસનાઃ ॥ 3-213-13 (24340)
અપરે ધનધાન્યૈશ્ચ ભોગૈશ્ચ પિતૃસંચિતૈઃ।
વિપુલૈરભિજાયન્તે લબ્ધાસ્તૈરેવ મઙ્ગલૈઃ ॥ 3-213-14 (24341)
`ન દેહજા મનુષ્યાણાં વ્યાધયો દ્વિજસત્તમ'।
કર્મજા હિ મનુષ્યાણાં રોગા નાસ્ત્યત્ર સંશયઃ ॥ 3-213-15 (24342)
આધિભિશ્ચૈવ બાધ્યન્તે વ્યાલૈઃ ક્ષુદ્રમૃગા ઇવ।
વ્યાધયો વિનિવાર્યન્તે મૃગા વ્યાધૈરિવ દ્વિજ ॥ 3-213-16 (24343)
યેષામસ્તિ ચ ભોક્તવ્યં ગ્રહણીરોગપીડિતાઃ।
ન શક્નુવન્તિ તે ભોક્તું ચેષ્ટિતં પૂર્વકર્મયા ॥ 3-213-17 (24344)
અપરે બાહુબલિનઃ ક્લિશ્યન્તિ બહવો જનાઃ।
દુઃખેન ચાધિગચ્છનતિ ભોજનં દ્વિજસત્તમ ॥ 3-213-18 (24345)
ઇતિ લોકમનાક્રન્દં દેહશઙ્કાપરિપ્લુતમ્।
સ્રોતસાઽસકૃદાક્ષિપ્તં હ્રિયમાણં બલીયસા ॥ 3-213-19 (24346)
ન મ્રિયેયુર્ન જીર્યૈયુઃ સર્વે સ્યુઃ સર્વકામિકાઃ।
નાપ્રિયં પ્રતિપશ્યેયુર્વિધિશ્ચ યદિ નો ભવેત્ ॥ 3-213-20 (24347)
ઉપર્યુપરિ લોકસ્ય સર્વો ગન્તું સમીહતે।
યતતે ચ યથાથક્તિ ન ચ તદ્વર્તતે તથા ॥ 3-213-21 (24348)
બહવઃ સંપ્રદૃશ્યન્તે તુલ્યનક્ષત્રમઙ્ગલાઃ।
મહત્તુ ફલવૈષમ્યં દૃશ્યતે કર્મસિદ્ધિષુ ॥ 3-213-22 (24349)
ન કેચિદીશતે બ્રહ્મન્સ્વયંગ્રાહ્યસ્ય સત્તમ।
કર્મણાં પ્રાકૃતાનાં વૈ ઇહ સિદ્ધિઃ પ્રદૃશ્યતે ॥ 3-213-23 (24350)
તથા શ્રુતિરિયંબ્રહ્મઞ્જીવઃ કિલ સનાતનઃ।
શરીરમધ્રુવં લોકે સર્વેષાં પ્રાણિનામિહ ॥ 3-213-24 (24351)
વધ્યમાને શરીરે તુ દેહનાશો ભવત્યુત।
જીવઃ સંક્રમતેઽન્યત્રકર્મબનધનિબન્ધનઃ ॥ 3-213-25 (24352)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-213-26x (2486)
કથં ધર્મવિદાંશ્રેષ્ઠ જીવો ભવતિ શાશ્વતઃ।
એતદિચ્છામ્યહં જ્ઞાતું તત્ત્વેન વદતાંવર ॥ 3-213-26 (24353)
વ્યાધ ઉવાચ। 3-213-27x (2487)
ન જીવનાશોસ્તિ હિ દેહભેદે
મિથ્યૈતદાહુર્મ્રિયતીતિ મૂઢાઃ।
જીવસ્તુ દેહાન્તરિતઃ પ્રયાતિ
દશાર્ધતૈવાસ્ શરીરભેદઃ ॥ 3-213-27 (24354)
અન્યો હિ નાશ્નાતિ કૃતં હિ કર્મ
મનુષ્યલોકે મનુજસ્ કશ્ચિત્।
યત્તેન કિંચિદ્ધિ કૃતંહિ કર્મ
તદશ્નુતે નાસ્તિ કૃતસ્ય નાશઃ ॥ 3-213-28 (24355)
સુપુણ્યશીલા હિ ભવન્તિ પુણ્યા
નરાધમાઃ પાપકૃતો ભવન્તિ।
નરોઽનુયાતસ્ત્વિહ કર્મભિઃ સ્વૈ-
સ્તતઃ સમુત્પદ્યતિ ભાવિતસ્તૈઃ ॥ 3-213-29 (24356)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-213-30x (2488)
કથં સંભવતે યોનૌ કથં વા પુણ્યપાપયોઃ।
જાતીઃ પુણ્યા હ્યપુણ્યાશ્ કથં ગચ્છતિ સત્તમ ॥ 3-213-30 (24357)
વ્યાધ ઉવાચ। 3-213-31x (2489)
ગર્ભાધાનસમાયુક્તં કર્મેદં સંપ્રદૃશ્યતે।
સમાસેન તુ તે ક્ષિપ્રં પ્રવક્ષ્યામિ દ્વિજોત્તમ ॥ 3-213-31 (24358)
યથા સંભૃતસંભારઃ પુનરેવ પ્રજાયતે।
શુભકૃચ્છુભયોનીષુ પાપકૃત્પાપયોનિષુ ॥ 3-213-32 (24359)
શુભૈઃ પ્રયોગૈર્દેવત્વંવ્યામિશ્રૈર્માનુષો ભવેત્।
મોહનીયૈર્વિયોનીષુ ત્વધોગામી ચ કિલ્બિષૈઃ ॥ 3-213-33 (24360)
જાતિમૃત્યુજરાદુઃખૈઃ સતતં સમભિદ્રુતઃ।
સંસારે પચ્યમાનશ્ચ દોષૈરાત્મકૃતૈર્નરઃ ॥ 3-213-34 (24361)
તિર્યગ્યોનિસહસ્રાણિ ગત્વા નરકમેવ ચ।
જીવાઃ સંપરિવર્તન્તે કર્મબન્ધનિબન્ધનાઃ ॥ 3-213-35 (24362)
જન્તુસ્તુ કર્મભિસ્તૈસ્તૈઃ સ્વકૃતૈઃ પ્રેત્ય દુઃખિતઃ।
તદ્દુઃખપ્રતિઘાતાર્થમપુણ્યાં યોનિમાપ્નુતે ॥ 3-213-36 (24363)
તતઃ કર્મ સમાદત્તે પુનરન્યન્નવં બહુ।
પચ્યતે તુ પુનસ્તેન ભુક્ત્વાઽપથ્યમિવાતુરઃ ॥ 3-213-37 (24364)
અજસ્રમેવ દુઃખાર્તોઽદુઃખિતઃ સુખિસંજ્ઞિતઃ।
તતો નિવૃત્તબન્ધત્વાત્કર્મણામુદયાદપિ ॥ 3-213-38 (24365)
પરિક્રામતિ સંસારે ચક્રવદ્બહુવેદનઃ।
સ ચેન્નિવૃત્તબન્ધસ્તુ વિશુદ્ધશ્ચાપિ કર્મભિઃ ॥ 3-213-39 (24366)
તપોયોગસમારમ્ભં કુરુતે દ્વિજસત્તમ।
કર્મભિર્બહુભિશ્ચાપિ લોકાનશ્નાતિ કર્મભિઃ ॥ 3-213-40 (24367)
[સ ચેન્નિવૃત્તબન્ધસ્તુ વિશુદ્ધશ્ચાપિ કર્મભિઃ।]
પ્રાપ્નોતિ સુકૃતાઁલ્લોકાન્યત્રગત્વા ન શોચતિ ॥ 3-213-41 (24368)
પાપં કુર્વનપુણ્યવૃત્તઃ પુણ્યસ્યાન્તં ન ગચ્છતિ।
`પુણ્યં કુર્વન્પુણ્યવૃત્તઃ પુણ્યસ્યાન્તં ન ગચ્છતિ'।
તસ્માત્પુણ્યં યતેત્કર્તું વર્જયીત ચ પાપકમ્ ॥ 3-213-42 (24369)
અનસૂયુઃ કૃતજ્ઞશ્ચ કલ્યાણાન્યેવ સેવતે।
સુખાનિ ધર્મમર્થં ચ સ્વર્ગં ચ લભતે નરઃ ॥ 3-213-43 (24370)
સંસ્કૃતસ્ય ચ દાન્તસ્ નિયતસ્ય યતાત્મનઃ।
પ્રાજ્ઞાસ્યાનન્તરા વૃત્તિરિહિ લોકે પરત્ર ચ ॥ 3-213-44 (24371)
સતાં ધર઼્મેણ વર્તેત ક્રિયાં શિષ્ટવદાચરેત્।
અસંક્લેશેન લોકસ્ય વૃત્તિં લિપ્સેત વૈ દ્વિજઃ ॥ 3-213-45 (24372)
સન્તિ હ્યાગમવિજ્ઞાનાઃ શિષ્ટાઃ શાસ્ત્રે વિચક્ષણાઃ।
સ્વધર્મેણ ક્રિયા લોકે કુર્વાણાસ્તે હ્યસંકરાઃ ॥ 3-213-46 (24373)
પ્રાજ્ઞો ધર્મેણ રમતે ધર્મં ચૈવોપજીવતિ।
તસ્માદ્ધર્માદવાપ્તેન ધનન દ્વિજસત્તમ ॥ 3-213-47 (24374)
તસ્યૈવ સિંચતે મૂલં ગુણાન્પશ્યતિ યત્ર વૈ।
ધર્માત્મા ભવતિ હ્યેવં ચિત્તં ચાસ્ય પ્રસીદતિ।
સ મિત્રજનસંતુષ્ટ ઇહ પ્રેત્ય ચ નન્દતિ ॥ 3-213-48 (24375)
શબ્દં સ્પર્શં તથા રૂપં ગન્ધાનિષ્ટાંસ્ચ સત્તમ।
પ્રભુત્વં લભતે ચાપિ ધર્મસ્યૈતત્ફલં વિદુઃ ॥ 3-213-49 (24376)
ધરમસ્ય ચ પલં લબ્ધ્વા ન તુષ્યતિ મહાદ્વિજ।
અતુષ્યમાણો નિર્વેદમાદત્તે જ્ઞાનચક્ષુષા ॥ 3-213-50 (24377)
પ્રજ્ઞાચક્ષુર્નર ઇહ દોષં નૈવાનુરુધ્યતે।
વિરજ્યે યથાકામં ન ચ ધર્મં વિમુઞ્ચતિ ॥ 3-213-51 (24378)
ફલત્યાગે ચ યતતે દૃષ્ટ્વા લોકં ક્રિયાત્મકમ્।
તતો મોક્ષે પ્રયતતે નાનુપાયાદુપાયતઃ ॥ 3-213-52 (24379)
એવં નિર્વેદમાદત્તે પાપં કર્મ જહાતિ ચ।
ધાર્મિકશ્ચાપિ ભવતિ મોક્ષં ચ લભતે પરમ્ ॥ 3-213-53 (24380)
તપો નિઃશ્રેયસં જન્તોસ્તસ્ય મૂલં શમો દમઃ।
તેન સર્વાનવાપ્નોતિ કામાન્યાન્મનસેચ્છતિ ॥ 3-213-54 (24381)
ઇન્દ્રિયાણાં નિરોધેન સત્યેન ચ દમેન ચ।
બ્રહ્મણઃ પદમાપ્નોતિ યત્પરં દ્વિજસત્તમ ॥ 3-213-55 (24382)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-213-56x (2490)
ઇન્દ્રિયાણીતિ યાન્યાહુઃ કાનિ તાનિ યતવ્રત।
નિગ્રહશ્ચ કથં કાર્યો નિગ્રહસ્ય ચ કિં ફલમ્ ॥ 3-213-56 (24383)
કથં ચ ફલમાપ્નોતિ તેષાં ધર્મભૃતાંવર।
એતદિચ્છામિ તત્ત્વેન ધર્મં જ્ઞાતું સુધાર્મિક ॥ 3-213-57 (24384)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમસ્યાપર્વણિ ત્રયોદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાઃ ॥ 213 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-213-4 ધારણા અવધારણં। નિશ્ચય ઇત્યર્થઃ ॥ 3-213-8 સનીતં ગુરુશિક્ષા ॥ 3-213-10 પ્રહીણાઃ શ્રાન્તા અપીત્યર્થઃ ॥ 3-213-13 પુત્રગૃધ્રુભિઃ પુતર્કામૈઃ ॥ 3-213-19 અનાક્રન્દં અસહાયમ્। આક્રન્દઃ ક્રન્દને હ્વાને મિત્રદારુણયુદ્ધયોરિતિ મેદિની। સ્રોતસા કર્મપ્રવાહેણ ॥ 3-213-23 સ્વીયમપિ વસ્તુ સ્વસ્યાનધીનં પ્રાક્કર્મવશાદ્ભવતીત્યર્થઃ ॥ 3-213-27 દશાર્ધતા પઞ્ચત્વમ્ ॥ 3-213-27 મોહનીયૈસ્તામસૈ। અધઃ નરકતિર્યક્ષુ ॥ 3-213-33 પ્રેત્ય મૃત્વા। 3-213-36 દુઃખાત્મકઃ પ્રતીઘાતઃ। દુખં ભોક્તુમિત્યર્થઃ ॥ 3-213-39 નિવૃત્તબન્ધો વીતરાગઃ। તત્ર હેતુઃ વિશુદ્ધશ્ચેતિ ॥ 3-213-40 તપોયોગયોઃ આલોચનધ્યાનયો સમારમ્ભમ્ ॥ 3-213-42 યતેત્ યતેત ॥ 3-213-49 પ્રભુત્વં અપ્રતિહતેચ્છત્વમ્ ॥ 3-213-51 અતુષ્યમાણઃ પ્રીતિમલભમાનઃ નિર્વેદં વૈરાગ્યં દોષં રાગદ્વેષાદિકં નાનુરુધ્યતે તદ્વશો ન ભવતીત્યર્થઃ ॥ 3-213-52 ઉપાયત એવ મોક્ષે પ્રયતતે નન્વનુપાયાદ્દૈવમાત્રાશ્રયાદિતિ યોજના ॥ 3-213-54 તપઃ જ્ઞાનમ્। નિઃશ્રેયસં મોક્ષસાધનમ્ ॥ 3-213-57 તેષાં ઇન્દ્રિયાણાં નિગ્રહાદિતિ શેષઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 214
॥ શ્રીઃ ॥
3.214. અધ્યાયઃ 214
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ધર્મવ્યાધેન કૌશિકંપ્રતિ પ્રાણિભિર્દુષ્કૃતસુકૃતકરણપ્રકારાદિકધનપૂર્વકં બ્રાહ્મણમાહાત્મ્યાદિકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-214-0 (24385)
માર્કણ્યેય ઉવાચ। 3-214-0x (2491)
એવમુક્તસ્તુ વિપ્રેણ ધર્મવ્યાધો યુધિષ્ઠિર।
પ્રત્યુવાચ યથા વિપ્રં તચ્છૃણુષ્વ નરાધિપ ॥ 3-214-1 (24386)
વ્યાધ ઉવાચ। 3-214-2x (2492)
વિજ્ઞાનાર્થં મનુષ્યાણાં મનઃ પૂર્વં પ્રવર્તતે।
તત્પ્રાપ્ય કામં ભજતેક્રોધં ચ દ્વિજસત્તમ ॥ 3-214-2 (24387)
તતસ્તદર્થં યતતે કર્મ ચારભતે મહત્।
ઇષ્ટાનાં રૂપગન્ધાનામભ્યાસં ચ નિષેવતે ॥ 3-214-3 (24388)
તતો રાગઃ પ્રભવતિ દ્વેષશ્ચ તદનન્તરમ્।
તતો લોભઃ પ્રભવતિ મોહશ્ચ તદનન્તરમ્ ॥ 3-214-4 (24389)
તસ્ લોભાભિભૂતસ્ય રાગદ્વેષહતસ્ય ચ।
ન ધર્મે જાયતે બુદ્ધિર્વ્યાજાદ્ધર્મં કરોતિ ચ ॥ 3-214-5 (24390)
વ્યાજેન ચરતે ધર્મમર્થં વ્યાજેન રોચતે।
વ્યાજેન સિધ્યમાનેષુ ધનેષુ દ્વિજસત્તમ ॥ 3-214-6 (24391)
તત્રૈવ રમતે બુદ્ધિસ્તતઃ પાપં ચિકીર્ષતિ।
સુહૃદ્ભિર્વાર્યમાણશ્ચ પણ્ડિતૈશ્ચ દ્વિજોત્તમ ॥ 3-214-7 (24392)
ઉત્તરં શ્રુતિસંબદ્ધં બ્રવીત્યશ્રુતિયોજિતમ્।
અધર્મસ્ત્રિવિધસ્તસ્ય વર્તતે રાગદોષજઃ ॥ 3-214-8 (24393)
પાપં ચિન્તયતે ચૈવ બ્રવીતિ ચ કરોતિ ચ।
તસ્યાધર્મપ્રવૃત્તસ્ય ગુણા નશ્યન્તિ સાધવઃ ॥ 3-214-9 (24394)
એકશીલાશ્ચ મિત્રત્વં ભજન્તે પાપકર્મિણઃ।
સ તેન દુઃખમાપ્નોતિ પરત્ર ચ વિપદ્યતે ॥ 3-214-10 (24395)
પાપાત્મા ભવતિ હ્યેવં ધર્મલાભં તુ મે શૃણુ।
યસ્ત્વેતાન્પ્રજ્ઞાયા દોષાન્પૂર્વમેવાનુપશ્યતિ ॥ 3-214-11 (24396)
કુશલઃ સુખદુઃખેષુ સાંધૂંશ્ચાપ્યુપસેવતે।
તસ્ય સાધુસમારમ્ભાદ્બુદ્ધ્રિધર્મેષુ રાજતે ॥ 3-214-12 (24397)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-214-13x (2493)
બ્રવીષિ સૂનૃતંધર્મં યસ્ય વક્તા ન વિદ્યતે।
દિવ્યપ્રભાવઃ સુમહાનૃષિરેવ મતોસિ મે ॥ 3-214-13 (24398)
વ્યાધ ઉવાચ। 3-214-14x (2494)
બ્રાહ્મણા વૈ મહાભાગાઃ પિતરોઽગ્રભુજઃ સદા।
તેષાં સર્વાત્મના કાર્યં પ્રિયં લોકે મનીષિણા ॥ 3-214-14 (24399)
યત્તેષાં ચ પ્રિયં તત્તે વક્ષ્યામિ દ્વિજસત્તમ।
નમસ્કૃત્વા બ્રાહ્મણેભ્યો બ્રાહ્મીં વિદ્યાં નિબોધ મે ॥ 3-214-15 (24400)
ઇદં વિશ્વં જગત્સર્વમજગચ્ચાપિ સર્વશઃ।
મહાભૂતાત્મકં બ્રહ્મન્નાતઃ પરતરં ભવેત્ ॥ 3-214-16 (24401)
મહાભૂતાનિ ખં વાયુરગ્નિરાપસ્તથા ચ ભૂઃ।
શબ્દઃ સ્પર્શશ્ચ રૂપં ચ રસો ગન્ધશ્ તદ્ગુણાઃ ॥ 3-214-17 (24402)
તેષામપિ ગુણાઃ સર્વે ગુણવૃત્તિઃ પરસ્પરમ્।
પૂર્વપૂર્વગુણાઃ સર્વે ક્રમશો ગુણિષુ ત્રિષુ ॥ 3-214-18 (24403)
ષષ્ઠી તુ ચેતના નામ મન ઇત્યભિધીયતે।
સપ્તમી તુ ભવેદ્બુદ્ધિરહંકારસ્તતઃ પરમ્ ॥ 3-214-19 (24404)
ઇન્દ્રિયાણિ ચ પઞ્ચાત્મા રજઃ સત્વં તમસ્તથા।
ઇત્યેષ સપ્તદશકો રાશિરવ્યક્તસંજ્ઞકઃ ॥ 3-214-20 (24405)
સર્વૈરિહેન્દ્રિયાર્થૈસ્તુ વ્યક્તાવ્યક્તૈઃ સુસંવૃતૈઃ।
ચતુર્વિંસક ઇત્યેષ વ્યકત્વાવ્યક્તમયો ગુણઃ।
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ ॥ 3-214-21 (24406)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ ચતુર્દશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 214 ॥
અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 215
॥ શ્રીઃ ॥
3.215. અધ્યાયઃ 215
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કૌશિકંપ્રતિ ધર્મવ્યાધે નભૂતપઞ્ચકગુણનિરૂપણપૂર્વકમિન્દ્રિયજયાજયયોઃ સુખદુઃખાસાધારણકારણતાકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-215-0 (24407)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-215-0x (2495)
એવમુક્તઃ સ વિપ્રસ્તુ ધર્મવ્યાધેન ભારત।
કથામકથયદ્ભૂયો મનસઃ પ્રીતિવર્ધનીમ્ ॥ 3-215-1 (24408)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-215-2x (2496)
મહાભૂતાનિ યાન્યાહુઃ પઞ્ચ ધર્મવિદાંવર।
એકૈકસ્ય ગુણાન્સમ્યક્પઞ્ચાનામપિ મે વદ ॥ 3-215-2 (24409)
વ્યાધ ઉવાચ। 3-215-3x (2497)
ભૂમિરાપસ્તથા જ્યોતિર્વાયુરાકાશમેવ ચ।
ગુણોત્તરાણઇ સર્વાણિ તેષાં વક્ષ્યામિ તે ગુણાન્ ॥ 3-215-3 (24410)
ભૂમિઃ પઞ્ચગુણા બ્રહ્મનનુદકં ચ ચતુર્ગુણમ્।
ગુણાસ્ત્રયસ્તેજસિ ચ ત્રયશ્ચાકાશવાતયોઃ ॥ 3-215-4 (24411)
શબ્દઃ સ્પર્શશ્ચ રૂપં ચ રસો ગન્ધશ્ચ પઞ્ચમઃ।
એતેગુણાઃ પઞ્ચ ભૂમેઃ સર્વેભ્યો ગુણવત્તરાઃ ॥ 3-215-5 (24412)
શબ્દઃ સ્પર્શશ્ચ રૂપં ચ સરશ્ચાપિ દ્વિજોત્તમ।
અપામેતે ગુણા બ્રહ્મન્કીર્તિતાસ્તવ સુવ્રત ॥ 3-215-6 (24413)
શબ્દઃ સ્પર્શશ્ચ રૂપં ચ તેજસોઽથ ગુણાસ્ત્રયઃ।
શબ્દઃ સ્પર્શશ્ચ વાયૌ તુ શબ્દશ્ચાકાશ એવ તુ ॥ 3-215-7 (24414)
એતે પઞ્ચદશ બ્રહ્મન્ગુણા ભૂતેષુ પઞ્ચસુ।
વર્તન્તે સર્વભૂતેષુ યેષુ લોકાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ ॥ 3-215-8 (24415)
અન્યોન્યં નાતિવર્તન્તે સમ્યક્વ ભવતિ દ્વિજ।
યદા તુ વિષમં ભાવમાચરન્તિ ચરાચરાઃ ॥ 3-215-9 (24416)
તદા દેહી દેહમન્યં વ્યતિરોહતિ કાલતઃ।
પ્રાતિલોમ્યાદ્વિનશ્યન્તિ જાયન્તે ચાનુપૂર્વશઃ ॥ 3-215-10 (24417)
તત્ર તત્રહિ દૃશ્યન્તે ધાતવઃ પાઞ્ચભૌતિકાઃ।
યૈરાવૃતમિદં સર્વં જગત્સ્થાવરજઙ્ગમમ્ ॥ 3-215-11 (24418)
ઇન્દ્રિયૈર્ગૃહ્યતે યદ્યત્તત્તદ્વ્યક્તમિતિ સ્મૃતમ્।
તદવ્યક્તમિતિ જ્ઞેયં લિઙ્ગગ્રાહ્યમતીન્દ્રિયમ્ ॥ 3-215-12 (24419)
યથાસ્વં ગ્રાહકાન્યેષાં શબ્દાદીનામિમાનિ તુ।
ઇન્દ્રિયાણિ તથા દેહી ધારયન્નિહ તપ્યતે ॥ 3-215-13 (24420)
લોકે વિતતમાત્માનં લોકં ચાત્મનિ પશ્યતિ।
પરાપરજ્ઞઃ સક્તઃ સન્સ તુ ભૂતાનિ પશ્યતિ ॥ 3-215-14 (24421)
પશ્યતઃ સર્વભૂતાનિ સર્વાવસ્થાસુ સર્વદા।
બ્રહ્મભૂતસ્ સંયોગો નાશુભેનોપપદ્યતે ॥ 3-215-15 (24422)
જ્ઞાનમૂલાત્મકં ક્લેશમતિવૃત્તસ્ય મોહજમ્।
લોકબુદ્ધિપ્રકાશેન જ્ઞેયમાર્ગેણ ગમ્યતે ॥ 3-215-16 (24423)
અનાદિનિધનં જન્તુમાત્મયોનિં સદાવ્યયમ્।
અનૌપમ્યમમૂર્તં ચ ભગવાનાહ બુદ્ધિમાન્ ॥ 3-215-17 (24424)
તપોમૂલમિદં સર્વં યન્માં વિપ્રાનુપૃચ્છસિ।
`તપસા હિ સમાપ્નોતિ યદ્યદેવાભિવાઞ્છતિ'।
ઇન્દ્રિયાણ્યેવ સંયમ્ય તપો ભવતિ નાન્યથા ॥ 3-215-18 (24425)
ઇન્દ્રિયાણ્યેવ તત્સર્વંયત્સ્વર્ગનરકાવુભૌ।
નિગૃહીતવિસૃષ્ટાનિ સ્વર્ગાય નરકાય ચ ॥ 3-215-19 (24426)
એષ યોગવિધિઃ કૃત્સ્નો યાવદિન્દ્રિયધારણમ્।
એતન્મૂલં હિ તપસઃ સ્વર્ગસ્ય નરકસ્ય ચ ॥ 3-215-20 (24427)
ઇન્દ્રિયાણાં પ્રસઙ્ગેન દોમાર્ચ્છત્યસંશયમ્।
સન્નિયમ્ય તુ તાન્યેવ તતઃ સિદ્ધિં સમાપ્નુયાત્ ॥ 3-215-21 (24428)
ષણ્ણામાત્પ્રનિ યોજ્યાનામૈશ્વર્યં યોઽધિતિષ્ઠતિ।
ન સ પાપૈઃ કુતોઽનર્થૈર્યુજ્યતે વિજિતેન્દ્રિયઃ ॥ 3-215-22 (24429)
રથઃ શરીરં પુરુષસ્ય દૃષ્ટ-
માત્મા નિયન્તેન્દ્રિયાણ્યાહુરશ્વાન્।
તૈરપ્રમત્તઃ કુશલી સદશ્વૈ-
ર્દાન્ત સુખં યાતિ રથીવ ધીરઃ ॥ 3-215-23 (24430)
ષણ્ણામાત્મનિયુક્તાનામિન્દ્રિયાણાં પ્રમાથિનામ્।
યો ધીરો ધારયેદ્રશ્મીન્સ સ્યાત્પરમસારથિઃ ॥ 3-215-24 (24431)
ઇન્દ્રિયાણાં પ્રસૃષ્ટાનાં હયાનામિવ વર્ત્મસુ।
ધૃતિં કુર્વીત સારથ્યે ધૃત્યા તાનિ જયેદ્ધ્રુવમ્ ॥ 3-215-25 (24432)
ઇન્દ્રિયાણાં વિચરતાં યન્મનોઽનુવિધીયતે।
તદસ્ હરતે બુદ્ધિં નાવં વાયુરિવામ્ભસિ ॥ 3-215-26 (24433)
યેષુ વિપ્રતિપદ્યન્તે ષટ્સ્વમોહાત્ફલાગમમ્।
તેષ્વધ્યવસિતાધ્યાયી વિન્દતે ધ્યાનજં ફલમ્ ॥ 3-215-27 (24434)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ પઞ્ચદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 215 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-215-3 ગુણોત્તરાણિ ઉત્તરોત્તરગુણાઃ પૂર્વપૂર્વસ્મિન્વર્તન્ત ઇત્યર્થઃ ॥ 3-215-10 આનુપૂર્વ્યા વિનશ્યન્તિ ઇતિ ઝ. થ. પાઠઃ ॥ 3-215-20 કૃત્સ્નસ્ય નરકસ્ય ચેતિ ઝ. ધ. પાઠઃ ॥ 3-215-27 ષટ્સુ મોહાત્ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 216
॥ શ્રીઃ ॥
3.216. અધ્યાયઃ 216
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ધર્મવ્યાધેન કૌશિકંપ્રતિસત્વાદિગુણત્રયગુણનિરૂપણપૂર્વકમધ્યાત્મકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-216-0 (24435)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-216-0x (2498)
એવં તુ સૂક્ષ્મે કથિતે ધર્મવ્યાધેન ભારત।
બ્રાહ્મણઃ સ પુન સૂક્ષ્મં પપ્રચ્છ સુસમાહિતઃ ॥ 3-216-1 (24436)
વૃત્ત્વસ્ય રજસશ્ચૈવ તમસશ્ચ યથાતથમ્।
વૃણાંસ્તત્ત્વેન મે બ્રૂહિ યથાવદિહ પૃચ્છતઃ ॥ 3-216-2 (24437)
વ્યાધ ઉવાચ। 3-216-2x (2499)
દૃન્ત તે કથયિષ્યામિ યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ।
એતાન્ગુણાન્પૃથક્ત્વેન નિબોધ ગદતો મમ ॥ 3-216-3 (24438)
મોહાત્મકં તમસ્તેષાં રજ એષાં પ્રવર્તકમ્।
પ્રકાશબહુલત્વાચ્ચ સત્વં જ્યાય ઇહોચ્યતે ॥ 3-216-4 (24439)
અવિદ્યાબહુલો મૂઢઃ સ્વપ્નશીલો વિચેતનઃ।
દૃર્હૃપીકસ્તમોધ્યસ્તઃ સક્રોધસ્તામસોઽલસઃ ॥ 3-216-5 (24440)
સુવૃત્તવાક્યો મન્ત્રી ચ યો નરાગ્ર્યોઽનમૂયકઃ।
વિવિત્સમાનો વિપ્રર્ષે સ્તબ્ધો માની સ રાજસઃ ॥ 3-216-6 (24441)
પ્રકાશબહુલો ધીરો નિર્વિવિત્સોઽનસૂયકઃ।
અક્રોધનો નરો ધીમાન્દાન્તશ્ચૈવસ સાત્વિકઃ ॥ 3-216-7 (24442)
સાત્વિકસ્ત્વથ સંબુદ્ધો લોકવૃત્તૈર્ન લિપ્યતે।
યદા બુધ્યતિ બોધ્ધવ્યં લોકવૃત્તં જુગુપ્સતે ॥ 3-216-8 (24443)
વૈરાગ્યસ્ ચ રૂપં તુ પૂર્વમેવ પ્રવર્તતે।
મૃદુર્ભવત્યહંકારઃ પ્રસીદત્યાર્જવં ચ યત્ ॥ 3-216-9 (24444)
તતોઽસ્ સર્વદ્વન્દ્વાનિ પ્રશામ્યન્તિ પરસ્પરમ્।
ન ચાસ્યાસંયમો નામ ક્વચિદ્ભવતિ કશ્ચન ॥ 3-216-10 (24445)
શૂદ્રયોનૌ હિ જાતસ્ય સદ્ગુણાનુપતિષ્ઠતઃ।
વૈશ્યત્વં ભવતિ બ્રહ્મન્ક્ષત્રિયત્વં તથૈવ ચ ॥ 3-216-11 (24446)
આર્જવે વર્તમાનસ્ય બ્રાહ્મણ્યમભિજાયતે।
ગુણાસ્તે કીર્તિતાઃ સર્વે કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ ॥ 3-216-12 (24447)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-216-13x (2500)
પાર્થિવં ધાતુમાસાદ્ય શારીરોઽગ્નિઃ કથં ભવેત્।
અવકાશવિશેષેણ કથં વર્તયતેઽનિલઃ ॥ 3-216-13 (24448)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-216-14x (2501)
પ્રશ્નમેતં સમુદ્દિષ્ટં બ્રાહ્મણેન યુધિષ્ઠિર।
વ્યાધસ્તુ કથયામાસ બ્રાહ્મણાય મહાત્મને ॥ 3-216-14 (24449)
મૂર્ધાનમાશ્રિતો વહ્નિઃ શરીરં પરિપાલયન્।
પ્રાણો મૂર્ધનિ ચાગ્નૌ ચ વર્તમાનો વિચેષ્ટતે ॥ 3-216-15 (24450)
ભૂં ભવ્યં ભવિષ્યં ચ સર્વં પ્રાણે પ્રતિષ્ઠિતમ્।
શ્રેષ્ઠં તદેવ ભૂતાનાં બ્રહ્મજ્યોતિરુપાસ્મહે ॥ 3-216-16 (24451)
સ જન્તુઃ સર્વભૂતાત્મા પુરુષઃ સ સનાતનઃ।
મનોબુદ્ધિરહંકારો ભૂતાનાં વિષયશ્ચ સઃ ॥ 3-216-17 (24452)
`અવ્યક્તં સસ્વસંજ્ઞં ચ જીવઃ કાલઃ સ ચૈવ હિ।
પ્રકૃતિઃ પુરુષશ્ચૈવ પ્રાણ એવ દ્વિજોત્તમ ॥ 3-216-18 (24453)
જાગર્તિ સ્વપ્નકાલે ચ સ્વપ્ને સ્વપ્નાયતે ચ સઃ।
જાગ્રત્સુ બલમાધત્તે ચેષ્ટત્સુ ચેષ્ટયત્યપિ ॥ 3-216-19 (24454)
તસ્મિન્નિરુદ્દે વિપ્રેન્દ્ર મૃત ઇત્યભિધીયતે।
ત્યક્ત્વા શરીરં ભૂતાત્મા પુનરન્યત્પ્રપદ્યતે ॥ 3-216-20 (24455)
એષ ત્વગ્નિરપાનન પ્રાણેન પરિપાલ્યતે।
પૃષ્ઠતસ્તુ સમાનન સ્વાંસ્વાં ગતિમુપાશ્રિતઃ ॥ 3-216-21 (24456)
વસ્તુમૂલે ગુદે ચૈવ પાવકં સમુપાશ્રિતઃ।
વહન્મૂત્રં પુરીષંવાઽપ્યપાનઃ પરિવર્તતે ॥ 3-216-22 (24457)
પ્રયત્ને કર્મણિ બલે ય એકસ્ત્રિષુ વર્તતે।
ઉદાન ઇતિ તં પ્રાહુરધ્યાત્મવિદુષો જનાઃ ॥ 3-216-23 (24458)
સન્ધૌસન્ધૌ સંનિવિષ્ટઃ સર્વેષ્વપિ તથાઽનિલઃ।
શરીરેષુ મનુષ્યાણાં વ્યાન ઇત્યુપદિશ્તે ॥ 3-216-24 (24459)
ધાતુષ્વગ્નિસ્તુ વિતતઃ સ તુ વાયુસમીરિતઃ।
રસાન્ધાતૂંશ્ચ દોષાંશ્ચ વર્તયન્પરિધાવતિ ॥ 3-216-25 (24460)
પ્રાણાનાં સંનિપાતાત્તુ સન્નિપાતઃ પ્રજાયતે।
સોષ્મા સોગ્નિરિતિજ્ઞેયો યોઽન્નં પચતિદેહિનાં ॥ 3-216-26 (24461)
અપાનોદાનયોર્મધ્યે પ્રાણન્યાનૌ સમાહિતૌ।
સમન્વિતસ્ત્વધિષ્ઠાનં સમ્યક્પચતિ પાવકઃ ॥ 3-216-27 (24462)
અસ્યાપિ પાયુપર્યન્તસ્તથા સ્યાદ્ગુદસંજ્ઞિતઃ।
સ્રોતાંશિ તસ્માજ્જાયન્તે સર્વપ્રાણેષુ દેહિનામ્ ॥ 3-216-28 (24463)
અગ્નિવેગવહઃ પ્રાણો ગુદાન્તે પ્રતિહન્યતે।
સ ઊર્ધ્વમાગમ્ય પુનઃ સમુત્ક્ષિપતિ પાવકમ્ ॥ 3-216-29 (24464)
પક્વાશયસ્ત્વધોનાભ્યા ઊર્ધ્વમામાશયઃ સ્થિતઃ।
નાભિમધ્યે શરીરસ્ય પ્રાણાઃ સર્વે પ્રતિષ્ઠિતાઃ ॥ 3-216-30 (24465)
પ્રવૃત્તા હૃદયાત્સર્વે તિર્યગૂર્ધ્વમધસ્તથા।
વહન્ત્યન્નરસાન્નાડ્યો દશપ્રાણપ્રચોદિતાઃ ॥ 3-216-31 (24466)
યોગિનામેષ માર્ગસ્તુ યેન ગચ્છન્તિ તત્પરમ્।
જિતક્લમાસનો ધીરો મૂર્ધન્યાત્માનમાદત્ ॥ 3-216-32 (24467)
એવં સર્વેષુ વિતતૌ પ્રાણાપાનૌ હિ દેહિષુ।
`તૌ તાવદગ્નિસહિતૌ વિદ્ધિ વૈ પ્રાણમાત્મનિ' ॥ 3-216-33 (24468)
એકાદશવિકારાત્મા કલાસંભારસંભૃતઃ।
મૂર્તિમન્તં હિ તં વિદ્ધિ નિત્યં કર્માજેતાત્મકમ્।
તસ્મિન્યઃ સંસ્થિતો હ્યગ્નિર્નિત્યં સ્થાલ્યામિવાહિતઃ ॥ 3-216-34 (24469)
આત્માનં તં વિજાનીહિ નિત્યં ત્યાગજિતાત્મકં ॥ 3-216-35 (24470)
દેવો યઃ સંસ્થિતસ્તસ્મિન્નબ્બિન્દુરિવ પુષ્કરે।
ક્ષેત્રજ્ઞં તં વિજાનીહિ નિત્યં ત્યાગજિતાત્મકં ॥ 3-216-36 (24471)
જીવાત્મકં વિજાનીહિ રજઃ સત્વં તમસ્તથા।
જીવમાત્મગુણં વિદ્ધિ તથાઽઽત્માનં પરાત્મકં ॥ 3-216-37 (24472)
અચેતનં જીવગુણં વદન્તિ
સચેષ્ટતે ચેષ્ટયતે ચ સર્વમ્।
તતઃ પરં ક્ષેત્રવિદો વદન્તિ
પ્રાકલ્પયદ્યો ભુવનાનિ સપ્ત ॥ 3-216-38 (24473)
એષ સર્વેષુ ભૂતેષુ ભૂતાત્મા ન પ્રકાશતે।
દૃશ્યતે ત્વગ્ર્યયા બુદ્ધ્યા સૂક્ષ્મયા જ્ઞાનવેદિભિઃ ॥ 3-216-39 (24474)
ચિત્તસ્ય હિ પ્રસાદેન હનતિ કર્મ શુભાશુભમ્।
પ્રસન્નાત્માત્મનિ સ્થિત્વા સુખમનન્ત્યમશ્નુતે ॥ 3-216-40 (24475)
લક્ષણં તુ પ્રસાદસ્ય યથા તૃપ્તઃ સુખં સ્વપેત્।
`સુખદુઃખે હિ સંત્યજ્ય નિર્દ્વન્દ્વો નિષ્પરિગ્રહઃ'।
નિવાતે વા યથા દીપો દીપ્યેત્કુશલદીપિતઃ ॥ 3-216-41 (24476)
પૂર્વરાત્રેઽપરે ચૈવ યુઞ્જાનઃ સતતં મનઃ।
લધ્વાહારો વિશુદ્ધાત્મા પશ્યત્યાત્માનમાત્મનિ ॥ 3-216-42 (24477)
પ્રદીપ્તેનેવ દીપેન મનોદીપેન પશ્યતિ।
દૃષ્ટ્વાઽઽત્માનં નિરાત્માનં સ તદા વિપ્રમુચ્યતે ॥ 3-216-43 (24478)
સર્વોપાયૈસ્તુ લોભસ્ ક્રોધસ્ય ચ વિનિગ્રહઃ।
એતત્પવિત્રં યઞ્જ્ઞાનં તપો વૈ સંક્રમો મતઃ ॥ 3-216-44 (24479)
નિત્યં ક્રોધાત્તપો રક્ષેન્છ્રિયં રક્ષેચ્ચ મત્સરાત્।
વિદ્યાં માનાપમાનાભ્યામાત્માનં તુ પ્રમાદતઃ ॥ 3-216-45 (24480)
આનૃશંસ્યં પરો ધર્મઃ ક્ષમા ચ પરમં બલમ્।
આત્મજ્ઞાનં પરં જ્ઞાનં પરં સત્યવ્રતવ્રતમ્ ॥ 3-216-46 (24481)
સત્યસ્ વચનં શ્રેયઃ સત્યં જ્ઞાનં હિતં ભવેત્।
યદ્બૂતહિતમત્યન્તં તદ્વૈ સત્યં પરં મતમ્ ॥ 3-216-47 (24482)
યસ્ સર્વે સમારમ્ભા નિરાશીર્બન્ધનાઃ સદા।
ત્યાગે યસ્ હુતં સર્વં સ ત્યાગી સ ચ બુદ્ધિમાન્ ॥ 3-216-48 (24483)
યદા ન ગુરુતાં ચૈનં ચ્યાવયેદુપપાદયન્।
તં વિદ્યાદ્બ્રાહ્મણો યોગમયોગં યોગસંજ્ઞિતમ્ ॥ 3-216-49 (24484)
ન હિંસ્યાત્સર્વભૂતાનિ મૈત્રાયણગતશ્ચરેત્।
નેદં જીવિતમાસાદ્યવૈરં કુર્વીત કેનચિત્ ॥ 3-216-50 (24485)
આકિંચન્યં સુસંતોષો નિરાશિત્વમચાપલમ્।
એતદેવ પરં જ્ઞાનં સદાત્મજ્ઞાનમુત્તમમ્ ॥ 3-216-51 (24486)
પરિગ્રહં પરિત્યજ્ય ભવેદ્બુદ્ધ્યા યતવ્રતઃ।
અશોકં સ્થાનમાશ્રિત્ નિશ્ચલં પ્રેત્ય ચેહ ચ ॥ 3-216-52 (24487)
તપોનિત્યેન દાન્તેન મુનિના સંયતાત્મના।
અજિતં જેતુકામેન ભાવ્યં સઙ્ગેષ્વસઙ્ગિના ॥ 3-216-53 (24488)
ગુણાગુણમનાસઙ્ગમેકકાર્યમનન્તરમ્।
એતત્તદ્બ્રહ્મણો વૃત્તમાહુરેકપદં સુખમ્ ॥ 3-216-54 (24489)
પરિત્યજતિ યો દુઃખં સુખં ચાપ્યુભયં નરઃ।
બ્રહ્મ પ્રાપ્નોતિ સોત્યન્તમાસઙ્ગં ચ ન ગચ્છતિ ॥ 3-216-55 (24490)
યથાશ્રુતમિદં સર્વં સમાસેન દ્વિજોત્તમ।
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ ॥ 3-216-56 (24491)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ ષોડશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-216-10 નચાસ્ય સંશયો નામ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-216-27 સમાનોદાનયોર્મધ્યેપ્રાણપાનૌ સમાહિતૌ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-216-45 ધર્મે રક્ષેચ્ચ મત્સરાત્ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-216-50 મૈત્રં મિત્રભાવસ્તદેવાયનં માર્ગસ્તદ્ગતશ્ચરેત્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 217
॥ શ્રીઃ ॥
3.217. અધ્યાયઃ 217
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ધર્મવ્યાધેન કૌશિકાય સ્વગૃહપ્રવેશનપૂર્વકં વૃદ્ધયોઃ સ્વપિત્રોઃ પ્રદર્શનમ્ ॥ 1 ॥ તથા માતાપિતૃવિષયે સ્વાનુસંધાનપ્રકારનિવેદનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-217-0 (24492)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-217-0x (2502)
એવં સંકથિતે કૃત્સ્ને મોક્ષધર્મે યુધિષ્ઠિર।
દૃઢપ્રીતમના વિપ્રો ધર્મવ્યાધમુવાચ હ ॥ 3-217-1 (24493)
ન્યાયયુક્તમિદં સર્વં ભવતા પરિકીર્તિતમ્।
ન તેઽસ્ત્યવિદિતં કિંચિદ્ધર્મેષ્વભિસમીક્ષ્યતે ॥ 3-217-2 (24494)
વ્યાધ ઉવાચ। 3-217-3x (2503)
પ્રત્યક્ષં મમ યો ધર્મસ્તં ચ પશ્ય દ્વિજોત્તમ।
યેન સિદ્ધિરિયં પ્રાપ્તા મયા બ્રાહ્મણપુઙ્ગવ ॥ 3-217-3 (24495)
ઉત્તિષ્ઠ ભગવન્ક્ષિપ્રં પ્રવિશ્યાભ્યન્તરં ગૃહમ્।
દ્રષ્ટુમર્હસિ ધર્મજ્ઞ માતરં પિતરં ચ મે ॥ 3-217-4 (24496)
ઇત્યુક્તઃ સ પ્રવિશ્યાથ દદર્શ પરમાર્ચિતમ્।
સૌધં હૃદ્યં ચતુઃશાલમતીવ ચ મનોરમમ્ ॥ 3-217-5 (24497)
દેવતાગૃહસંકાશ દૈવતૈશ્ચ સુપૂજિતમ્।
શયનાસનસંબાધં ગન્ધૈશ્ચ પરમૈર્યુતમ્ ॥ 3-217-6 (24498)
તત્રશુક્લામ્બરધરૌ પિતરાવસ્ય પૂજિતૌ।
કૃતાહારૌ તુ સંતુષ્ટાવુપવિષ્ટૌ વરાસને ॥ 3-217-7 (24499)
`તસ્ય વ્યાધસ્ય પિતરૌ બ્રાહ્મણઃ સંદદર્શ હ'।
ધર્મવ્યાધસ્તુ તૌ દૃષ્ટ્વા પાદેષુ શિરસાઽપતત્ ॥ 3-217-8 (24500)
વૃદ્ધાવૂચતુઃ। 3-217-9x (2504)
ઉત્તિષ્ઠોત્તિષ્ઠ ધર્મજ્ઞ ધર્મસ્ત્વામભિરક્ષતુ।
પ્રીતૌ સ્વસ્તવ શૌચેન દીર્ઘમાયુરવાપ્નુહિ।
[ગતિમિષ્ટાં તપો જ્ઞાનં મેધાં ચ પરમાં ગતઃ] ॥ 3-217-9 (24501)
સત્પુત્રેણ ત્વયા પુત્ર નિત્યં કાલે સુપૂજિતૌ।
`સુખમેવ વસાવોઽત્ર દેવલોકગતાવિવ' ॥ 3-217-10 (24502)
ન તેઽન્યદ્દૈવતં કિંચિદ્દૈવતેષ્વપિ વર્તતે।
પ્રયતસત્વાદ્દ્વિજાતીનાંદમેનાસિ સમનવિતઃ ॥ 3-217-11 (24503)
પિતુઃ પિતામહા યે ચ તથૈવ પ્રપિતામહાઃ।
પ્રીતાસ્તે સતતં પુત્ર દમેનાવાં ચ પૂજયા ॥ 3-217-12 (24504)
મનસા કર્મણા વાચા શુશ્રૂષા નૈવ હીયતે।
ન ચાન્યા હિ તથા બુદ્ધિર્દૃશ્યતે સાંપ્રતં તવ ॥ 3-217-13 (24505)
જામદગ્ન્યેન રામેણ યથા વૃદ્ધૌ સુપૂજિતૌ।
તથા ત્વયા કૃતંસર્વંતદ્વિશિષ્ટં ચ પુત્રક ॥ 3-217-14 (24506)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-217-15x (2505)
તતસ્તં બ્રાહ્મણં તાભ્યાં ધર્મવ્યાધો ન્યવેદયત્।
તૌ સ્વાગતેન તં વિપ્રમર્ચયામાસતુસ્તદા ॥ 3-217-15 (24507)
પ્રતિગૃહ્યચ તાં પૂજાં દ્વિજઃ પપ્રચ્છ તાવુભૌ।
સપુત્રાભ્યાં સભૃત્યાભ્યાં કચ્ચિદ્વાં કુશલં ગૃહે।
અનામય ચ વાં કચ્ચિત્સુખં વેહ શરીરયોઃ ॥ 3-217-16 (24508)
વૃદ્ધાવૂચતુઃ। 3-217-17x (2506)
કુશલં નૌ ગૃહે વિપ્ર ભૃત્યવર્ગે ચ સર્વશઃ।
કચ્ચિત્ત્વમપ્યવિઘ્નેન સંપ્રાપ્તો ભગવન્નિતિ ॥ 3-217-17 (24509)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-217-18x (2507)
હાઢમિત્યેવ તૌ વિપ્રઃ પ્રત્યુવાચ મુદાન્વિતઃ।
ધર્મવ્યાધસ્તુ તં વિપ્રમર્થવદ્વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 3-217-18 (24510)
પિતા માતા ચ ભગવન્નેતૌ મે દૈવતં પરમ્।
યદ્દૈવતેભ્યઃ કર્તવ્યં તદેતાભ્યાં કરોમ્યહમ્ ॥ 3-217-19 (24511)
ત્રયસ્ત્રિંશદ્યથા દેવાઃ સર્વે શક્રપુરોગમાઃ।
સંપૂજ્યાઃ સર્વલોકસ્ય તથા વૃદ્ધાવિમૌ મમ ॥ 3-217-20 (24512)
ઉપાહારાનાહરન્તો દેવતાનાં યથા દ્વિજઃ।
કુર્વન્તિ તદ્વદેતાભ્યાં કરોમ્યહમતન્દ્રિતઃ ॥ 3-217-21 (24513)
એતૌ મે પરમં બ્રહ્મન્પિતા માતા ચ દૈવતમ્।
એતૌ પુષ્પૈઃ ફલૈરન્નૈસ્તોષયામિ સદા દ્વિજ ॥ 3-217-22 (24514)
એતાવેવાગ્નયો મહ્યં યાન્વદન્તિ મનીષિણઃ।
યજ્ઞા વેદાશ્ચ ચત્વારઃ સર્વમેતૌ મમ દ્વિજ ॥ 3-217-23 (24515)
એતદર્થં મમ પ્રાણા ભાર્યા પુત્રઃ સુહૃજ્જનઃ।
સપુત્રદારઃ શુશ્રૂષાં નિત્યમેવ કરોમ્યહમ્ ॥ 3-217-24 (24516)
સ્વયં ચ સ્નાપયામ્યેતૌ તથા પાદૌ પ્રધાવયે।
આહારં ચ પ્રયચ્છામિ સ્વયંચ દ્વિજસત્તમ ॥ 3-217-25 (24517)
અનુકૂલાઃ કથા વચ્મિ વિપ્રિયં પરિવર્જયે।
અધર્મેણાપિ સંયુક્તં પ્રિયમાભ્યાં કરોમ્યહમ્ ॥ 3-217-26 (24518)
ધર્મમેવ ગુરું મત્વા સાક્ષાદેતૌ દ્વિજોત્તમ।
અતન્દ્રિતઃ સદા વિપ્ર શુશ્રૂષાં વૈ કરોમ્યહમ્ ॥ 3-217-27 (24519)
પઞ્ચૈવ ગુરવો બ્રહ્મનપુરુષસ્ય બુભૂષતઃ।
પિતા માતાઽગ્નિરાત્મા ચ ગુરુશ્ચ દ્વિજસત્તમ ॥ 3-217-28 (24520)
એતેષુ યસ્તુ વર્તેત સમ્યગેવ દ્વિજોત્તમ।
ભવેયુરપ્રયસ્તેન પરિચીર્ણાસ્તુ નિત્યશઃ।
ગાર્હસ્થ્યે વર્તમાનસ્ય એષ ધર્મઃ સનાતનઃ ॥ 3-217-29 (24521)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ સપ્તદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 217 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-217-6 શયનાસનસબાધં શયનાદિસંકીર્ણમ્ ॥ 3-217-16 વાં યુવયોઃ ॥ 3-217-17 નૌ આવયોઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 218
॥ શ્રીઃ ॥
3.218. અધ્યાયઃ 218
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ધર્મવ્યાધેન કૌશિકંપ્રતિ માતાપિતૃશુશ્રૂષણચોદનપૂર્વકં સ્વસ્ય શૂદ્રયોનૌ જનનનિદાનકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-218-0 (24522)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-218-0x (2508)
ગુરૂ નિવેદ્ય વિપ્રાય તૌ માતાપિતરાવુભૌ।
પુનરેવ સ ધર્માત્મા વ્યાધો બ્રાહ્મણમબ્રવીત્ ॥ 3-218-1 (24523)
પ્રવૃત્તચક્ષુર્જાતોસ્મિ સંપશ્ય તપસો બલમ્।
યદર્થમુક્તોસિ તયા ગચ્છ ત્વં મિથિલામિતિ ॥ 3-218-2 (24524)
પતિશુશ્રૂષપરયા દાન્તયા સત્યશીલયા।
મિથિલાયાં વસન્વ્યાધઃ સ તે ધર્માન્પ્રવક્ષ્યતિ ॥ 3-218-3 (24525)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-218-4x (2509)
પતિવ્રતાયાઃ સત્યાયાઃ શીલાઢ્યાયા યતવ્રત।
સંસ્મૃત્ય વાક્યં ધર્મજ્ઞ ગુણવાનસિ મે મતઃ ॥ 3-218-4 (24526)
વ્યાધ ઉવાચ। 3-218-5x (2510)
યત્તયા ત્વં દ્વિજશ્રેષ્ઠ નિયુક્તો માં પ્રતિ પ્રભો।
દૃષ્ટમેવ તયા સમ્યગેકપત્ન્યા ન સંશયઃ ॥ 3-218-5 (24527)
ત્વદનુગ્રહબુદ્ધ્યા તુ વિપ્રૈતદ્દર્શિતં મયા।
વાક્યં ચ શૃણુ મે તાત યત્તે વક્ષ્યે હિતં દ્વિજ ॥ 3-218-6 (24528)
ત્વયા ન પૂજિતા માતા પિતા ચ દ્વિજસત્તમ।
અનિસૃષ્ટોસિ નિષ્ક્રાન્તો ગૃહાત્તાભ્યામનિનદિત ॥ 3-218-7 (24529)
વેદોચ્ચારણકાર્યાર્થમયુક્તં તત્ત્વયા કૃતમ્।
તવ શોકેન વૃદ્ધૌ તાવન્ધીભૂતૌ તપસ્વિનૌ ॥ 3-218-8 (24530)
તૌ પ્રસાદયિતું ગચ્છ મા ત્વાં ધર્મોઽત્યગાદયમ્।
તપસ્વી ત્વં મહાત્મા ચ ધર્મે ચ નિરતઃ સદા ॥ 3-218-9 (24531)
સર્વમેતદપાર્થં તે ક્ષિપ્રં તૌ સંપ્રસાદય।
`તૌ પ્રસાદ્ય દ્વિજશ્રેષ્ઠ યચ્છ્રેયસ્તદવાપ્સ્યસિ' ॥ 3-218-10 (24532)
શ્રદ્દધસ્વ મમ બ્રહ્મન્નાન્યથા કર્તુમર્હસિ।
યમ્યતામદ્યવિપ્રર્ષે શ્રેયસ્તે કથયામ્યહમ્ ॥ 3-218-11 (24533)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-218-12x (2511)
યદેતદુક્તં ભવતા સર્વં સત્યમસંશયમ્।
પ્રીતોસ્મિ તવ ભદ્રં તે ધર્માચારગુણાન્વિત ॥ 3-218-12 (24534)
વ્યાધ ઉવાચ। 3-218-13x (2512)
દૈવતપ્રતિમો હિ ત્વં યસ્ત્વં ધર્મમનુવ્રતઃ।
પુરાણં શાશ્વતં દિવ્યં દુષ્પ્રાપમકૃતાત્મભિઃ ॥ 3-218-13 (24535)
માતાપિત્રોઃ સકાશં હિ ગત્વાત્વં દ્વિજસત્તમ।
અતન્દ્રિતઃ કુરુ ક્ષિપ્રંમાતાપિત્રોર્હિ પૂજનમ્।
અતઃ પરમહં ધર્મં નાન્યં પશ્યામિ કંચન ॥ 3-218-14 (24536)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-218-15x (2513)
ઇહાહમાગતો દિષ્ટ્યા દિષ્ટ્યા મે સંગતં ત્વયા।
ઈદૃશા દુર્લભા લોકે નરા ધર્મપ્રદર્શકાઃ ॥ 3-218-15 (24537)
એકોનરસહસ્રેષુ ધર્મવાનવિદ્યતે ન વા।
પ્રીતોસ્મિ તવસત્યેન ભદ્રં તે પુરુષર્ષભ ॥ 3-218-16 (24538)
પતમાનોઽદ્યનરકે ભવતાઽસ્મિ સમુદ્ધૃતઃ।
ભવિતવ્યમથૈવં ચ યદ્દૃષ્ટોસિ મયાઽનઘ ॥ 3-218-17 (24539)
રાજા યયાતિર્દૌહિત્રૈઃ પતિતસ્તારિતો યથા।
સદ્ભિઃ પુરુષશાર્દૂલ તથાઽહં ભવતા ત્વિહ ॥ 3-218-18 (24540)
માતાપિતૃભ્યાં શુશ્રૂષાં કરિષ્યે વચનાત્તવ।
નાકૃતાત્મા વેદયતિ ધર્માધર્મવિનિશ્ચયમ્ ॥ 3-218-19 (24541)
દુર્જ્ઞેયઃ શાશ્વતો ધર્મઃ શૂદ્રયોનૌ હિ વર્તતા।
ન ત્વાં શૂદ્રમહં મન્યે ભવિતવ્યં હિ કારણમ્ ॥ 3-218-20 (24542)
યેન કર્મવિશેષેણ પ્રાપ્તેયં શૂદ્રતા ત્વયા।
એતામિચ્છામિ વિજ્ઞાતું તત્ત્વેન તવ શૂદ્રતામ્।
કામયાનસ્ મે શંસ સર્વં ત્વં પ્રયતાત્મવાન્ ॥ 3-218-21 (24543)
વ્યાઘ ઉવાચ। 3-218-22x (2514)
અનતિક્રમણીયા વૈ બ્રાહ્મણા મે દ્વિજોત્તમ।
શૃણુ સર્વમિદં વૃત્તં પૂર્વદેહે મમાનઘ ॥ 3-218-22 (24544)
અહં હિ બ્રાહ્મણઃ પૂર્વમાસં દ્વિજવરાત્મજઃ।
વેદાધ્યાયી સુકુશલો વેદાઙ્ગાનાં ચ પારગઃ।
આત્મદોષકૃતૈર્બ્રહ્મન્નવસ્થામાપ્તવાનિમામ્ ॥ 3-218-23 (24545)
કશ્ચિદ્રાજા મમ સખા ધનુર્વેદપરાયણઃ।
સંસર્ગાદ્ધનુષિ શ્રેષ્ઠસ્તતોઽહમભવં દ્વિજ ॥ 3-218-24 (24546)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ મૃગયાં નિર્ગતો નૃપઃ।
સહિતો યોધમુખ્યૈશ્ મન્ત્રિભિશ્ચ સુસંવૃતઃ।
તતોઽભ્યહન્મૃગાંસ્તત્ર સુબહૂનાશ્રમં પ્રતિ ॥ 3-218-25 (24547)
અથ ક્ષિપ્તઃ શરો ઘોરો મયાપિ દ્વિજસત્તમ।
તાડિતશ્ચ ઋષિસ્તન શરેણાનતપર્વણા ॥ 3-218-26 (24548)
ભૂમૌ નિપતિતો બ્રહ્મન્નુવાચ પ્રતિનાદયન્।
નાપરાધ્યામ્યહં કિંચિત્કેન પાપમિદં કૃતમ્ ॥ 3-218-27 (24549)
મન્વાનસ્તં મૃગં ચાહં સંપ્રાપ્તઃ સહસા મુનિમ્।
અપશ્યં તમૃષિં વિદ્ધં શરેણાનતપર્વણા।
તમુગ્રતપસં વિપ્રં નિષ્ટનન્તં મહીતલે ॥ 3-218-28 (24550)
અકાર્યકરણાચ્ચાપિ ભૃશં મે વ્યથિતં મનઃ।
અજાનતા કૃતમિદં મયેત્યહમથાબ્રુવમ્ ॥ 3-218-29 (24551)
ક્ષન્તુમર્હસિ મે સર્વમિતિ ચોક્તો મયા મુનિઃ ॥ 3-218-30 (24552)
તતઃ પ્રત્યબ્રવીદ્વાક્યમૃષિર્માં ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ।
વ્યાધસ્ત્વં ભવિતા ક્રૂર શૂદ્રયોનાવિતિ દ્વિજ ॥ 3-218-31 (24553)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ અષ્ટાદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 218 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-218-2 પ્રવૃત્તચક્ષુર્દિવ્યદૃષ્ટિઃ। તપસઃ પિત્રોઃ શુશ્રૂષાત્મકસ્ય ॥ 3-218-28 નિષ્ટનન્તં શબ્દં કુર્વન્તમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 219
॥ શ્રીઃ ॥
3.219. અધ્યાયઃ 219
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ધર્મવ્યાધેન નાનાધર્માન્બોધિતેન કૌશિકેન ગૃહમેત્ય સ્વપિત્રોઃ શુશ્રૂષણમ્ ॥ 1 ॥ માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ પતિવ્રતામાહાત્મ્યાદિકથનોપસંહારઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-219-0 (24554)
વ્યાધ ઉવાચ। 3-219-0x (2515)
એવં શપ્તોઽહમૃષિણા તદા દ્વિજબરોત્તમ।
અહં પ્રાસાદયમૃષિં ગિરા વાક્યવિશારદમ્ ॥ 3-219-1 (24555)
અજાનતા મયાઽકાર્યમિદમદ્ય કૃતં મુને।
ક્ષન્તુમર્હસિ તત્સર્વં પ્રસીદ ભગવન્નિતિ ॥ 3-219-2 (24556)
ઋષિરુવાચ। 3-219-3x (2516)
નાન્યથા ભવિતા શાપ એવમેતદસંશયમ્।
આનૃશંસ્યાત્ત્વંહકિંચિત્કર્તાઽનુગ્રહમદ્ય તે ॥ 3-219-3 (24557)
શૂદ્રયોન્યાં વર્તમાનો ધર્મજ્ઞો હિ ભવિષ્યસિ।
માતાપિત્રોશ્ શુશ્રૂષાં કરિષ્યસિ ન સંશયઃ ॥ 3-219-4 (24558)
તયોઃ શુશ્રૂષયા સિદ્ધિં મહતીં સમવાપ્સ્યસિ।
જાતિસ્મરશ્ ભવિતા સ્વર્ગં ચૈવ ગમિષ્યસિ ॥ 3-219-5 (24559)
`ભૂત્વાચ ધાર્મિકો વ્યાધઃ પિત્રોઃ શુશ્રૂષણે રતઃ।
શાપક્ષયે તુ નિર્વૃત્તે ભવિતાઽસિ પુનર્દ્વિજઃ ॥ 3-219-6 (24560)
એવં શપ્તઃ પુરા તેન ઋષિણાઽસ્મ્યુગ્રતેજસા।
પ્રસાદશ્ચ કૃતસ્તેન મમૈવ દ્વિપદાંવર ॥ 3-219-7 (24561)
શરં ચોદ્ધૃતવાનસ્મિ તસ્ય વૈ દ્વિજસત્તમ।
આશ્રમં ચ મયા નીતો ન ચ પ્રાણૈર્વ્યયુજ્યત ॥ 3-219-8 (24562)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં યથા મમ પુરાઽભવત્।
અભિતશ્ચાપિ ગન્તવ્યો મયા સ્વર્ગો દ્વિજોત્તમ ॥ 3-219-9 (24563)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-219-10x (2517)
એવમેતાનિ પુરુષા દુઃખાનિ ચ સુખાનિ ચ।
આપ્નુવન્તિ મહાબુદ્ધે નોત્કણ્ઠાં કર્તુમર્હસિ ॥ 3-219-10 (24564)
દુષ્કરં હિ કૃતંકર્મ જાનતા જાતિમાત્મનઃ।
[લોકવૃત્તાન્તતત્ત્વજ્ઞ નિત્યં ધર્મપરાયણ ॥] 3-219-11 (24565)
કર્મદોષાચ્ચ વૈ વિદ્વન્નાત્મજાતિકૃતેન વૈ।
કંચિત્કાલં મૃષ્યતાં વૈ તતોસિ ભવિતા દ્વિજઃ ॥ 3-219-12 (24566)
સાંપ્રતં ચ મતો મેઽસિ બ્રાહ્મણો નાત્ર સંશયઃ ॥ 3-219-13 (24567)
બ્રાહ્મણઃ પતનીયેષુ વર્તમાનો વિકર્મસુ।
દામ્ભિક્વો દુષ્કૃતપ્રાયઃ શૂદ્રેણ સદૃશો ભવેત્ ॥ 3-219-14 (24568)
યસ્તુ શૂદ્રો દમે સત્યે ધર્મે ચ સતતોત્થિતઃ।
તં બ્રાહ્મણમહં મન્યે વૃત્તેન હિ ભવેદ્દ્વિજઃ ॥ 3-219-15 (24569)
કર્મદોષેણ વિષમાં ગતિમાપ્તોસિ દારુણામ્।
ક્ષીણદોષમહં મન્યે ચાભિતસ્ત્વાં નરોત્તમ ॥ 3-219-16 (24570)
કર્તુમર્હસિ નોત્કણ્ઠાં ત્વદ્વિધા હ્યવિષાદિનઃ।
લોકવૃત્તાન્તતત્વજ્ઞા નિત્યં ધર્મપરાયણાઃ ॥ 3-219-17 (24571)
વ્યાધ ઉવાચ। 3-219-18x (2518)
પ્રજ્ઞયા માનસં દુઃખં હન્યાચ્છારીરમૌષધૈઃ।
એતદ્વિજ્ઞાનસામર્થ્યં ન બાલૈ સમતામિયાત્ ॥ 3-219-18 (24572)
અનિષ્ટસંપ્રયોગાચ્ચ વિપ્રયોગાત્પ્રયિસ્ય ચ।
મનુષ્યા માનસૈર્દુઃખૈર્યુજ્યન્તે ચાલ્પબુદ્ધયઃ ॥ 3-219-19 (24573)
ગુણૈર્ભૂતાનિ યુજ્યન્તે વિયુજ્યન્તે તથૈવ ચ।
સર્વાણિ નૈતદેકસ્ય શોકસ્થાનં હિ વિદ્યતે ॥ 3-219-20 (24574)
અનિષ્ટનાન્વિતં પશ્યંસ્તથા ક્ષિપ્રં વિરજ્યતે।
તતશ્ચ પ્રતિકુર્વન્તિ યદિ પશ્યન્ત્યુપક્રમમ્ ॥ 3-219-21 (24575)
શોચતો ન ભવેત્કિંચિત્કેવલં પરિતપ્યતે।
પરિત્યજન્તિ યે દુઃખં સુખં વાઽપ્યુભયં નરાઃ ॥ 3-219-22 (24576)
ત એવ સુખમેધન્તે જ્ઞાનતૃપ્તા મનીષિણઃ।
અસંતોષપરા મૂઢાઃ સંતોષં યાનતિ પણ્ડિતાઃ ॥ 3-219-23 (24577)
અસંતોષસ્ય નાસ્ત્યન્તસ્તુષ્ટિસ્તુ પરમં સુખમ્।
ન શોચન્તિ ગતાધ્વાનઃ પશ્યન્તઃ પરમાં ગતિં ॥ 3-219-24 (24578)
ન વિષાદે મનઃ કાર્યં વિષાદો વિષમુત્તમમ્।
મારયત્યકૃતપ્રજ્ઞં બાલં ક્રુદ્ધ ઇવોરગઃ ॥ 3-219-25 (24579)
યંવિષાદોઽભિભવતિ વિષમે સમુપસ્થિતે।
તેજસા તસ્ હીનસ્ય પુરુષાર્થો ન વિદ્યતે ॥ 3-219-26 (24580)
અવશ્યં ક્રિયમાણસ્ કર્મણો દૃશ્યતે ફલમ્।
ન હિ નિર્વેદમાગમ્ય કિંચિત્પ્રાપ્નોતિ શોભનમ્ ॥ 3-219-27 (24581)
અથાપ્યુપાયં પશ્યેત દુઃખસ્ પરિમોક્ષણે।
અશોચન્નારભેતૈવ યુક્તશ્ચાવ્યસની ભવેત્ ॥ 3-219-28 (24582)
ભૂતેષ્વભાવં સંચિન્ત્ય યે તુ બુદ્ધેઃ પરં ગતાઃ।
ન શોચન્તિ કૃતપ્રજ્ઞાઃ પશ્યન્તઃ પરમાં ગતિમ્ ॥ 3-219-29 (24583)
ન શોચામિ રમે વિદ્વન્કાલાકાઙ્ક્ષી સ્થિતોસ્મ્યહમ્।
એતૈર્નિદર્શનૈર્બ્રહ્મન્નાવસીદામિ સત્તમ ॥ 3-219-30 (24584)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-219-31x (2519)
કૃતપ્રજ્ઞોસિ મેધાવી બુદ્ધિશ્ચ વિપુલા તવ।
પાપાન્નિવૃત્તોસિ સદા જ્ઞાનવૃદ્ધોસિ ધર્મવિત્ ॥ 3-219-31 (24585)
આપૃચ્છે ત્વાં સ્વસ્તિ તેઽસ્તુ ધર્મસ્ત્વાં પરિરક્ષતુ।
અપ્રમાદસ્તુ કર્તવ્યો ધર્મે ધર્મભૃતાંવર ॥ 3-219-32 (24586)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-219-33x (2520)
બાઢમિત્યેવ તં વ્યાધઃ કૃતાઞ્જલિરુવાચ હ।
પ્રદક્ષિણમથો કૃત્વા પ્રસ્થિતો દ્વિજસત્તમઃ ॥ 3-219-33 (24587)
સ તુ ગત્વાદ્વિજઃ સર્વાં શુશ્રૂષાં કૃતવાંસ્તદા।
માતાપિતૃભ્યામન્ધાભ્યાં યથાન્યાયં સુસંશિતઃ ॥ 3-219-34 (24588)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં નિખિલેન યુધિષ્ઠિર।
પૃષ્ટવાનસિ યં તાત ધર્મં ધર્મભૃતાંવર ॥ 3-219-35 (24589)
પતિવ્રતાયા માહાત્મ્યં બ્રાહ્મણસ્ય ચ સત્તમ।
માતાપિત્રોશ્ચ શુશ્રૂષા ધર્મવ્યાધેન કીર્તિતા ॥ 3-219-36 (24590)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-219-37x (2521)
અત્યદ્ભુતમિદં બ્રહ્મન્ધર્માખ્યાનમનુત્તમમ્।
સર્વધર્મવિદાંશ્રેષ્ઠ કથિતં મુનિસત્તમ ॥ 3-219-37 (24591)
સુખશ્રાવ્યતયા વિદ્વન્મુહૂર્ત ઇવ મે ગતઃ।
ન હિ તૃપ્તોસ્મિ ભગવઞ્શૃણ્વાનો ધર્મમુત્તમમ્ ॥ 3-219-38 (24592)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ એકોનિવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 219 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-219-20 ગુણૈઃ ગુણકાર્યૈઃ સુખદુઃખમોહૈઃ ॥ 3-219-24 ગતાધ્વાનઃ પ્રાપ્તજ્ઞાનમાર્ગાઃ ॥ 3-219-29 બુદ્ધેસ્તત્ત્વજ્ઞાનાત્। પરં બ્રહ્મ ગતાઃ પ્રાપ્તાઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 220
॥ શ્રીઃ ॥
3.220. અધ્યાયઃ 220
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરંપ્રત્યાઙ્ગિરસોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ ॥ 1 ॥ અગ્ઙિરસઃપુત્રસ્ય બૃહસ્પતેર્દેવૈરઙ્ગિરસો વચનાદ્ગુરુત્વેન સ્વીકરણમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-220-0 (24593)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-220-0x (2522)
શ્રુત્વેમાં ધર્મસંયુક્તાં ધર્મરાજઃ કથાં શુભામ્।
પુનઃ પપ્રચ્છ તમૃષિં માર્કણ્ડેયમિદં તદા ॥ 3-220-1 (24594)
કથમગ્નિર્વનં યાતઃ કથં ચાપ્યઙ્ગિરાઃ પુરા।
નષ્ટેઽગ્નૌ હવ્યમહવદગ્નિર્ભૂત્વા મહાદ્યુતિઃ ॥ 3-220-2 (24595)
અગ્નિર્યદા ચૈક એવ બહુત્વં ચાસ્ય કર્મસુ।
દૃશ્યતે ભગવન્સર્વમેતદિચ્છામિ વેદિતુમ્ ॥ 3-220-3 (24596)
કુમારશ્ચ યથોત્પન્નો યથા ચાગ્નેઃ સુતોઽભવત્।
યથા રુદ્રાચ્ચ સંભૂતો ગઙ્ગાયાં કૃત્તિકાસુ ચ ॥ 3-220-4 (24597)
એતદિચ્છામ્યહં ત્વત્તઃ શ્રોતું ભાર્ગવસત્તમ।
કૌતૂહલસમાવિષ્ટો યાથાતથ્યં મહામુને ॥ 3-220-5 (24598)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-220-6x (2523)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
યથા ક્રુદ્ધો હુતવહસ્તપસ્તપ્તું વનં ગતઃ ॥ 3-220-6 (24599)
યથા ચ ભગવાનગ્નિઃ સ્વયમેવાઙ્ગેરાઽભવત્।
સંતાપયંશ્ચ પ્રભયા નાશયંસ્તિમિરાવલિમ્ ॥ 3-220-7 (24600)
પુરાઙ્ગિરા મહાબાહો ચચાર તપ ઉત્તમમ્।
આશ્રમસ્થો મહાભાગો હવ્યવાહં વિશેષયન્।
યથાગ્નિર્ભૂત્વા તુ તદા જગત્સર્વં વ્યકાશયત્ ॥ 3-220-8 (24601)
તપશ્ચરંસ્તુ હુતભુક્સંતપ્તસ્તસ્ય તેજસા।
ભૃશં ગ્લાનશ્ચતેજસ્વી ન ચ કિંચિત્પ્રજજ્ઞિવાન્ ॥ 3-220-9 (24602)
અથ સંચિન્તયામાસ ભગવાન્હવ્યવાહનઃ।
અન્યોઽગ્નિરિવ લોકાનાં બ્રહ્મણા સંપ્રકલ્પિતઃ ॥ 3-220-10 (24603)
અગ્નિત્વં વિપ્રનષ્ટં હિ તપ્યમાનસ્ મે તપઃ।
કથમગ્નિઃ પુનરહં ભવેયમિતિ ચિન્ત્ય સઃ ॥ 3-220-11 (24604)
અપશ્યદગ્નિવલ્લોકાંસ્તાપયન્તં મહામુનિમ્।
સોપાસર્પચ્છનૈર્ભીતસ્તમુવાચ તદાઙ્ગિરાઃ ॥ 3-220-12 (24605)
શીઘ્રમેવ ભવસ્વાગ્નિસ્ત્વં પુનર્લોકભાવનઃ।
વિજ્ઞાતશ્ચાસિ લોકેષુ ત્રિષુ સંસ્થાનચારિષુ ॥ 3-220-13 (24606)
ત્વમગ્ને પ્રથમઃ સૃષ્ટો બ્ર્હમણા તિમિરાપર્હઃ।
સ્વસ્થાનં પ્રતિપદ્યસ્વ શીઘ્રમેવ તમો નુદ ॥ 3-220-14 (24607)
અગ્નિરુવાચ। 3-220-15x (2524)
નષ્ટકીર્તિરહં લોકે ભવાઞ્જાતો હુતાશનઃ।
ભવન્તમેવ જ્ઞાસ્યન્તિ પાવકં ન તુ માં જનાઃ ॥ 3-220-15 (24608)
નિક્ષિપમ્યહમગ્નિત્વં ત્વમગ્નિઃ પ્રથમો ભવ।
ભવિષ્યામિ દ્વિતીયોઽહં પ્રાજાપત્યક એવ ચ ॥ 3-220-16 (24609)
અઙ્ગિરા ઉવાચ। 3-220-17x (2525)
કુરુ પુણ્યં પ્રજાસ્વર્ગ્યં ભવાગ્નિસ્તિમિરાપહઃ।
માં ચ દેવ કુરુષ્વાગ્ને પ્રથમં પુત્રમઞ્જસા ॥ 3-220-17 (24610)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-220-18x (2526)
તચ્છ્રુત્વાઙ્ગિરસો વાક્યં જાતવેદાસ્તથાઽકરોત્।
રાજન્વૃહસ્પતિર્નામ તસ્યાપ્યઙ્ગિરસઃ સુતઃ ॥ 3-220-18 (24611)
જ્ઞાત્વા પ્રથમજં તં તુ વહ્નેરઙ્ગિરસં સુતમ્।
ઉપેત્ય દેવાઃ પપ્રચ્છુઃ કારણં તત્ર ભારત ॥ 3-220-19 (24612)
સ તુ પૃષ્ટસ્તદા દેવૈસ્તત કારણમબ્રવીત્।
પ્રત્યગૃહ્ણન્ત દેવાશ્ચ તદ્વચોઽઙ્ગિરસસ્તદા ॥ 3-220-20 (24613)
તત્રનાનાવિધાનગ્નીન્પ્રવક્ષ્યામિ મહાપ્રભાન્।
કર્મભિર્વહુભિઃ ખ્યાતાનનાનાર્થાન્બ્રાહ્મણેષ્વિહ ॥ 3-220-21 (24614)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ વિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 220॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-220-13 સંસ્થાનચારિષુ સ્થાવરજંગમેષુ। સમ્યક્ સ્થાનં ગતિનિવૃત્તિર્યેષુ ચરણશીલેષુ ચેતિ યોગાત્ ॥ 3-220-16 પ્રાજાપત્યસ્તથૈકત ઇતિ ક. થ. ધ. પાઠઃ ॥ 3-220-20 પ્રત્યગૃહ્ણન્ અઙ્ગિરસો વચઃ અયં ભવતાં ગુરુરિતિ અઙ્ગીકૃતવન્તઃ ॥ 3-220-21 યાતાન્નાનાત્વં બ્રાહ્મણેષ્વપિ ઇતિ થ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 221
॥ શ્રીઃ ॥
3.221. અધ્યાયઃ 221
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેનાગ્નીનામુત્પત્ત્યાદિકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-221-0 (24615)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-221-0x (2527)
બ્રહ્મણો યસ્તૃતીયસ્તુ પુત્રઃ કુરુકુલોદ્વહ।
તસ્યાપિ વસુદાભાર્યા પ્રજાસ્તસ્યાં ચ મે શૃણુ ॥ 3-221-1 (24616)
બૃહત્કીર્તિર્બૃહજ્જ્યોતિર્બૃહદ્બ્રહ્મા બૃહન્મનાઃ।
બૃહન્મન્ત્રો બૃહદ્ભાસસ્તથા રાજન્બૃહસ્પતિઃ ॥ 3-221-2 (24617)
પ્રજાસુ તાસુ સર્વાસુ રૂપેણાપ્રતિમાઽભવત્।
દેવી ભાનુમતી નામ પ્રથમાઽઙ્ગિરસઃ સુતા ॥ 3-221-3 (24618)
ભૂતાનામેવ સર્વેષાં યસ્યાં રાગસ્તદાઽભવત્।
રાગાદ્રાગેતિ યામાહુર્દ્વિતીયાઽઙ્ગિરસઃ સુતા ॥ 3-221-4 (24619)
યાં કપર્દિસુતામાહુર્દૃશ્યાદૃશ્યેતિ દેહિનઃ।
તનુત્વાત્સા સિનીવાલી તુતીયાઽઙ્ગિરસઃ સુતા ॥ 3-221-5 (24620)
યાં તુ દૃષ્ટ્વા ભગવતીં જનઃ કુહકુહાયતે।
એકાનકેતિ યામાહુશ્ચતુર્થ્યઙ્ગિરસઃ સુતા ॥ 3-221-6 (24621)
પઞ્ચમ્યર્ચિષ્મતી નામ્ના હવિર્ભિશ્ચ હવિષ્મતી।
ષષ્ઠીમ્ગિરસઃ કન્યાં પુણ્યામાહુર્મહિષ્મતીમ્ ॥ 3-221-7 (24622)
મહામખેષ્વાઙ્ગિરસી દીપ્તિમત્સુ મહીયતી।
મહામતીતિ વિખ્યાતા સપ્તમી કથ્યતે સુતા ॥ 3-221-8 (24623)
બૃહસ્પતેશ્ચાન્દ્રમસી ભાર્યાઽઽસીદ્યા યશસ્વિની।
અગ્નીન્સાઽજનયત્પુણ્યાન્ષડેકાં ચાપિ પુત્રિકામ્ ॥ 3-221-9 (24624)
આહુતિષ્વેવ યસ્યાગ્નેર્હવિરાજ્યં વિધીયતે।
સોગ્નિર્બૃહસ્પતેઃ પુત્ર શંયુર્નામ મહાપ્રભઃ ॥ 3-221-10 (24625)
ચાતુર્માસ્યેષુ યસ્યેષ્ટમશ્વમેધાગ્રભાગભૂત્।
દીપ્તિજ્વાલૈરનેકાગ્રૈરગ્નિષ્ટોમોઽથ વીર્યવાન્ ॥ 3-221-11 (24626)
શંયોરપ્રતિમા ભાર્યા સત્યા સત્યાઽથ ધર્મજા।
અગ્નિતસ્ય સુતો દીપ્તસ્તિસ્રઃ કન્યાશ્ચ સુવ્રતાઃ ॥ 3-221-12 (24627)
પ્રથમેનાજ્યભાગેન પૂજ્યતે યોઽગ્નિરધ્વરે।
અગ્નિસ્તસ્ય ભરદ્વાજઃ પ્રથમઃ પુત્ર ઉચ્યતે ॥ 3-221-13 (24628)
પૌર્ણમાસેષુ સર્વેષુ હવિરાજ્યં ધ્રુવોદ્યતમ્।
ભરતો નામતઃ સોગ્નિર્દ્વિતીયઃ શંયુતઃ સુતઃ ॥ 3-221-14 (24629)
તિસ્રઃ કન્યા ભવન્ત્યન્યા યાસાં સ ભરત પતિઃ।
ભારતસ્તુ સુતસ્તસ્ય ભારત્યેકા ચ પુત્રિકા ॥ 3-221-15 (24630)
ભારતો ભરતસ્યાગ્નેઃ પાવકસ્તુ પ્રજાયતે।
મહાનત્યર્થમહિતસ્તથા ભરતસત્તમ ॥ 3-221-16 (24631)
ભરદ્વાજસ્ય ભાર્યા તુ વીરા વીરશ્ચ પિણ્ડદઃ।
પ્રાહુરાજ્યેન તસ્યેજ્યાં સોમસ્યેવ દ્વિજાઃ શનૈઃ ॥ 3-221-17 (24632)
હવિષા યો દ્વિતીયેન સોમેન સહ યુજ્યતે।
રથપ્રભૂ રથધ્વાનઃ કુમ્ભરેતાઃ સ ઉચ્યતે ॥ 3-221-18 (24633)
સરય્વાં જનયત્સિદ્ધિં ભાનું ભાભિઃ સમાવૃણોત્।
આગ્નેયમનયન્મિથ્યં મિથ્યો નામૈવ કથ્યતે ॥ 3-221-19 (24634)
યસ્તુ ન ચ્યવતે નિત્યં શયસા વર્ચસા શ્રિયા।
અગ્નિર્નિશ્ચ્યવનો નામ પૃથિવીં સ્તૌતિ કેવલમ્ ॥ 3-221-20 (24635)
વિપાપ્મા કલુષૈર્મુક્તો વિશુદ્ધશ્ચાર્ચિષા જ્વલન્।
વિપાપોઽગ્નિઃ સુતસ્તસ્ય યોજ્યઃ સમયકર્મસુ ॥ 3-221-21 (24636)
અક્રોશતાં હિ ભૂતાનાં યઃ કરોતિ હિ નિષ્કૃતિમ્।
અગ્નિઃ સ નિષ્કૃતિર્નામ શોભયત્યભિસેવિતઃ ॥ 3-221-22 (24637)
અનુકૂજન્તિ યેનેહ વેદનાર્તાઃ સ્વયં જનાઃ।
તસ્ય પુત્રઃ સ્વનો નામ પાવકઃ સરુજસ્કરઃ ॥ 3-221-23 (24638)
યસ્તુ વિશ્વસ્ જગતો બુદ્ધિમાક્રમ્ય તિષ્ઠતિ।
તં પ્રાહુરધ્યાત્મવિદો વિશ્વજિન્નામ પાવકમ્ ॥ 3-221-24 (24639)
અન્તરાગ્નિઃ સ્મૃતો યસ્તુ ભુક્તં પચતિ દેહિનામ્।
સ યજ્ઞે વિશ્વભુઙ્વામ સર્વલોકેષુ ભારત ॥ 3-221-25 (24640)
બ્રહ્મચારી યતાત્મા ચ સતતં વિપુલપ્રભઃ।
બ્રાહ્મણાઃ પૂજયન્ત્યેનં પાકયજ્ઞેષુ પાવકમ્ ॥ 3-221-26 (24641)
પ્રથિતો ગોપતિર્નામ નદી યસ્યાભવત્પ્રિયા।
તસ્મિન્કર્માણિ સર્વાણિ ક્રિયન્તે ધર્મકર્તૃભિઃ ॥ 3-221-27 (24642)
બડબાગ્નિઃ પિબત્યમ્ભો યોસૌ પરમદારુણઃ।
ઊર્દ્વભાગૂર્ધ્વભાઙ્નામ કવિઃ પ્રાણાશ્રિતસ્તુ યઃ ॥ 3-221-28 (24643)
ઉદગ્દ્વારં હવિર્યસ્ય ગૃહે નિત્યં પ્રદીયતે।
તતસ્તુષ્ટો ભવેદ્બ્રહ્મા સ્વિષ્ટકૃત્પરમઃ સ્મૃતઃ ॥ 3-221-29 (24644)
યઃ પ્રશાન્તેષુ ભૂતેષુ આવિર્ભવતિ પાવકઃ।
ક્રોધસ્ય તુ રસો જજ્ઞે મન્યતી ચાથ પુત્રિકા ॥ 3-221-30 (24645)
સ્વાહેતિ દારુણા ક્રૂરા સર્વભૂતેષુ તિષ્ઠતિ।
ત્રિદિવે યસ્ય સદૃશો નાસ્તિ રૂપેણ કશ્ચન।
અતુલત્વાત્કૃતો દેવૈર્નામ્ના કામસ્તુ પાવકઃ ॥ 3-221-31 (24646)
સંહર્ષાદ્ધારયન્ક્રોધં ધન્વી સ્રગ્વી રથે સ્થિતઃ।
સમરે નાશયેચ્છત્રૂનમોઘો નામ પાવકઃ ॥ 3-221-32 (24647)
ઉક્થ્યો નામ મહાભાગ ત્રિભિરુક્થૈરભિષ્ટુતઃ।
મહાવર્ષં ત્વજનયત્સકામાશ્વં હિ યં વિદુઃ ॥ 3-221-33 (24648)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ એકવિંસત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 221 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-221-1 તસ્યાપિ વસુધા ભાર્યા ઇતિ ટ. ધ. પાઠઃ ॥ 3-221-2 બૃહત્તેજા બૃહન્મના ઇતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-221-10 હવિષાદ્યં વિધીયતે ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-221-17 વીરસ્ય પિણ્ડદા ઇતિઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 222
॥ શ્રીઃ ॥
3.222. અધ્યાયઃ 222
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
મારક્ણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરંપ્રત્યગ્ન્યુત્પત્તિકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-222-0 (24649)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-222-0x (2528)
કાશ્યપો હ્યથ વાસિષ્ઠઃ પ્રાણશ્ચ પ્રાણપુત્રકઃ।
અગ્નિરાઙ્ગિરસશ્ચૈવ ચ્યવનસ્તીવ્રવર્ચકઃ ॥ 3-222-1 (24650)
અચરત્સ તપસ્તીવ્રં પુત્રાર્થે બહુવાર્ષિકમ્।
પુત્રં લભેયં ધર્મિષ્ઠં યશસા બ્રહ્મણા સમમ્ ॥ 3-222-2 (24651)
મહાવ્યાહૃતિભિર્ધ્યાતઃ પઞ્ચભિસ્તૈસ્તદા ત્વથ।
જજ્ઞે તેજોમયાર્ચિષ્માન્પઞ્ચવર્ણઃ પ્રાકરઃ ॥ 3-222-3 (24652)
સમિદ્ધોઽગ્નિઃ શિરસ્તસ્ય બાહૂ સૂર્યનિભૌ તથા।
ત્વઙ્નેત્રે ચ સુવર્ણાભે કૃષ્ણે જઙ્ઘે ચ ભારત ॥ 3-222-4 (24653)
પઞ્ચવર્ષઃ સ તપસા કૃતસ્તૈઃ પઞ્ચભિર્જનૈઃ।
પાઞ્ચજન્યઃ શ્રુતો દેવઃ પઞ્ચવંશકરસ્તુ સઃ ॥ 3-222-5 (24654)
દશવર્ષસહસ્રાણિ તપસ્તપ્ત્વા મહાતપાઃ।
જનયત્પાવકં ઘોરં પિતૄણાં સ પ્રજાઃ સૃજન્ ॥ 3-222-6 (24655)
બૃહદ્રથંતરૌ મૂર્ધ્ના વક્રાચ્ચ તપસા હરિમ્।
શિવં નાભ્યાં બલાદિન્દ્રં પ્રાણાદ્વાયું ચ ભારત ॥ 3-222-7 (24656)
બાહુભ્યામનુદાત્તૌ ચ વિશ્વે ભૂતાનિ ચૈવ હ।
એતાન્સૃષ્ટ્વા તતઃ પઞ્ચ પિતૄણામસૃજત્સુતાન્ ॥ 3-222-8 (24657)
બૃહદ્રથસ્ય પ્રણિધિઃ કાશ્યપશ્ય મહત્તરઃ।
ભાનુરઙ્ગિરસો ધીરઃ પુત્રો વર્ચસ્ય સૌરભઃ ॥ 3-222-9 (24658)
પ્રાણસ્ય ચાનુદાત્તસ્તુ વ્યાખ્યાતાઃ પઞ્ચ વંશજાઃ।
દેવાન્યજ્ઞમુષશ્ચાન્યાન્સૃજન્પઞ્ચદશોત્તરાન્ ॥ 3-222-10 (24659)
સુભીમમતિભીમં ચ ભીમં ભીમબલાબલમ્।
એતાન્યજ્ઞમુષઃ પઞ્ચ દેવાનપ્યસૃજત્તતઃ ॥ 3-222-11 (24660)
સુમિત્રં મિત્રવન્તં ચ મિત્રજ્ઞં મિત્રવર્ધનમ્।
મિત્રધર્માણમિત્યેતાન્દેવાનભ્યસૃજત્તતઃ ॥ 3-222-12 (24661)
સુરપ્રવીરં વીરં ચ સુરેશં ચ સુવર્ચસમ્।
સુરાણામપિ ભર્તારં પઞ્ચૈતાનસૃજત્તતઃ ॥ 3-222-13 (24662)
ત્રિવિધં સંસ્થિતા હ્યેતે પઞ્ચપઞ્ચ પૃથક્પૃથક્।
મુષ્ણન્ત્યત્ર સ્થિતા હ્યેતે સ્વર્ગતાન્યજ્ઞયાજિનઃ ॥ 3-222-14 (24663)
તેષામિષ્ટં હરન્ત્યેતે નિઘ્નન્તિ ચ મહદ્ધવિઃ।
સ્પર્ધયાહવ્યવાહાનાં નિઘ્નન્ત્યેતે હરન્તિ ચ ॥ 3-222-15 (24664)
બહિર્વેદ્યાં તદાદાનં કુશલૈઃ સંપ્રવર્તિતમ્।
તત્રૈતે નોપસર્પન્તિ યત્ર ચાગ્નિઃ સ્થિતો ભવેત્ ॥ 3-222-16 (24665)
ચિતોઽગ્નિરુદ્વહન્યજ્ઞં પક્ષાભ્યાં તાન્પ્રબાધતે।
મન્ત્રૈ પ્રશમિતાહ્યેતે નેષ્ટં મુષ્ણન્તિ યજ્ઞિયમ્ ॥ 3-222-17 (24666)
તપસ્યે બૃદુક્થસ્ય પુત્રો ભૂમિમુપાશ્રિતઃ।
અગ્નિહોત્રે હૂયમાને પૃથિવ્યાં સદ્ભિરીડ્યતે ॥ 3-222-18 (24667)
રથન્તરશ્ચતપસઃ પુત્રોઽગ્નિઃ પરિપઠ્યતે।
મિત્રવિન્દા તથા ભાર્યા હવિરધ્વર્યવો વિદુઃ ॥ 3-222-19 (24668)
`એતૈઃ સહ મહાભાગ તપસ્તેજસ્વિભિર્નૃપ'।
મુમુદે પરમપ્રીતઃ સહ પુત્રૈર્ભહાયશાઃ ॥ 3-222-20 (24669)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ દ્વાવિંશત્યધિરકદ્વિરતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 222 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-222-2 કાશ્યપ ઇતિ ત્રયાણાં સંબન્ધઃ। અત્રપાઠકમાદર્થક્રમસ્ય બલીયસ્ત્વાત્ આદ્યયોઃ શ્લોકયોર્વ્યત્યાસેનાર્થો ગ્રાહ્યઃ। અચરદિતિ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 223
॥ શ્રીઃ ॥
3.223. અધ્યાયઃ 223
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરપ્રતિ વિસ્તરેણાગ્નીનાં વંશકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-223-0 (24670)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-223-0x (2529)
ગુરુભિર્નિયમૈર્યુક્તો ભરતો નામ પાર્થિવ।
અગ્નિઃ પુષ્ટિમગ્નિમિ તુષ્ટઃ પુષ્ટિં પ્રયચ્છતિ ॥ 3-223-1 (24671)
`સતતં ભરતશ્રેષ્ઠ પાવકોયં મહાપ્રભઃ'।
અગ્નિર્યશ્ચ શિવો નામ શક્તિપૂજાયનિશ્ચ સઃ।
દુઃખાર્તાનાં સ સર્વેષાં શિવકૃત્સતતં શિવઃ ॥ 3-223-2 (24672)
તપસસ્તુ ફલં દૃષ્ટ્વાસંપ્રવૃત્તં તપોમયમ્।
ઉદ્ધર્તુકામો મતિમાન્પુત્રો જજ્ઞે પુરંદરઃ ॥ 3-223-3 (24673)
ઉષ્મા ચૈવોષ્મણો જજ્ઞે સોઽગ્નિર્ભૂતેષુ લક્ષ્યતે।
અગ્નિશ્ચાપિ મનુર્નામ પ્રાજાપત્યં સકારણમ્ ॥ 3-223-4 (24674)
શંભુમગ્નિમથ પ્રાહુર્બ્રાહ્મણા વેદપારગાઃ।
આવસથ્યં દેવિજાઃ પ્રાહુર્દીપ્તમગ્નિં મહાપ્રભમ્ ॥ 3-223-5 (24675)
ઊર્જસ્કરાન્હવ્યવાહાન્સુવર્ણસદૃશપ્રભાન્।
અગ્નિસ્તપો હ્યજનયત્પઞ્ચ યજ્ઞસુતાનિહ ॥ 3-223-6 (24676)
પ્રતતોઽગ્નિર્મહાભાગ પરિશ્રાન્તો ગવાંપતિઃ।
અસુરાઞ્જનયન્ધોરાન્મત્યાંશ્ચૈવ પૃથિગ્વિધાન્ ॥ 3-223-7 (24677)
તપસશ્ચ મનું ભાનું ચાપ્યઙ્ગિરાઃ સૃજત્।
બૃહદ્ભાનું તુ તં પ્રાહુર્બ્રાહ્મણા વેદપારઘાઃ ॥ 3-223-8 (24678)
ભાનોર્ભાર્યા મહારાજ બૃહદ્ભાસા તુ સોમજા।
ષટ્પુત્રાઞ્જનયામાસ તદા સા કન્યયા સહ।
ભાનોરાઙ્ગિરસસ્યાથ શૃણુ તસ્ય પ્રજાવિધિમ્ ॥ 3-223-9 (24679)
દુર્બલાનાં તુ ભૂતાનામસૂન્યઃ સંપ્રયચ્છતિ।
તમગ્નિં બલદં પ્રાહુઃ પ્રથમં ભાનુજં સુતમ્ ॥ 3-223-10 (24680)
યઃ પ્રશાન્તેષુ ભૂતેષુ મન્યુર્ભવતિ દારુણઃ।
અગ્નિઃ સ મન્યુમાન્નામ દ્વિતીયો ભાનુજઃ સુતઃ ॥ 3-223-11 (24681)
દર્શે ચ પૌર્ણમાસે ચ યસ્યેહ હવિરુચ્યતે।
વિષ્ણુર્નામેહ યોઽગ્નિસ્તુ ધૃતિમાન્નામ સોઙ્ગિરાઃ ॥ 3-223-12 (24682)
ઇન્દ્રેણ સહિતં યસ્ય હવિરાગ્રયણં સ્મૃતમ્।
અગ્નિરાગ્રયણો નામ ભાનોરેવાન્વયસ્તુ સઃ ॥ 3-223-13 (24683)
ચાતુર્માસ્યેષુ નિત્યાનાં હવિષાં યો નિરગ્રહઃ।
ચતુર્ભિઃ સહિતઃ પુત્રૈર્ભાનોરેવાન્વયસ્તુ સઃ ॥ 3-223-14 (24684)
નિશાં ત્વજનયત્કન્યામગ્નીષોમાવુભૌ તથા।
મનોરેવાભવદ્ભાર્યા સુષુવે પઞ્ચ પાવકાન્ ॥ 3-223-15 (24685)
પૂજ્યતે હવિષા યોઽગ્રે ચાતુર્માસ્યેષુ પાવકઃ।
પર્જન્યસહિતઃ શ્રીમાનગ્નિર્વૈશ્વાનરસ્તુ સઃ ॥ 3-223-16 (24686)
અસ્ય લોકસ્ય સર્વસ્ય યઃ પ્રભુઃ પરિષઠ્યતે।
સોઽગ્નિર્વિશ્વપતિર્નામ દ્વિતીયસ્તાપસઃ સુતઃ ॥ 3-223-17 (24687)
કન્યા યા હરિણી નામ હિરણ્યકશિપોઃ સુતાઃ। 3-223-18 (24688)
કર્મણાઽસૌ બભૌ ભાર્યા સ વહ્નિઃ સ પ્રજાપતિઃ।
પ્રાણાનાશ્રિત્ય યો દેહં પ્રવર્તયતિ દેહિનામ્।
તસ્ય સન્નિહિતો નામ શબ્દરૂપસ્ સાધનઃ ॥ 3-223-19 (24689)
શુક્લં કૃષ્ણં વપુર્દેવો યો બિભર્તિ હુતાશનઃ।
અકલ્મષઃ કલ્મષાણાં કર્તા ક્રોધાશ્રિતસ્તુસઃ ॥ 3-223-20 (24690)
કપિલં પરમર્ષિં ચ યં પ્રાહુર્યતયઃ સદા।
અગ્નિઃ સ કપિલો નામ સાઙ્ખ્યયોગપ્રવર્તકઃ ॥ 3-223-21 (24691)
યોઽન્તર્યચ્છતિ ભૂતાનિ યેન ચેષ્ટન્તિ નિત્યદા।
કર્મસ્વિહ વિચિત્રેષુ સોઽગ્રણીર્વહ્નિરુચ્યતે ॥ 3-223-22 (24692)
ઇમામન્યાન્સમસૃજત્પાવકાન્પ્રથિતૌજસઃ।
અગ્નિહોત્રસ્ય દુષ્ટસ્ય પ્રાયશ્ચિત્તાર્થમુલ્વણાન્ ॥ 3-223-23 (24693)
સંસ્પૃશેયુર્યદાઽન્યોન્યં કથંચિદ્વાયુનાઽગ્નયઃ।
ઇષ્ટિરષ્ટાકપાલેન કાર્યા વૈ શુચયેઽગ્નયે ॥ 3-223-24 (24694)
દક્ષિણાગ્નિર્યદા દ્વાભ્યાં સંસૃજેત તદા કિલ।
ઇષ્ટિરષ્ટાકપાલેન કાર્યા વૈ વીતયેઽગ્નયે ॥ 3-223-25 (24695)
યદ્યગ્નયો હિ સ્પૃશ્યેયુર્નિવેશસ્થા દવાગ્નિના।
ઇષ્ટરષ્ટાકપાલેન કાર્યા તુ શુચયેઽગ્નયે ॥ 3-223-26 (24696)
અગ્નિં રજસ્વલા વૈ સ્ત્રી સંસ્પૃશેદાગ્નિહૌત્રિકમ્।
ઇષ્ટિરષ્ટાકપાલેન કાર્યા વસુમતેઽગ્નયે ॥ 3-223-27 (24697)
મૃતઃ શ્રૂયેત યો જીવન્પરાસુરશુચિર્યથા।
ઇષ્ટિરષ્ટાકપાલેન કાર્યા સુરભિમતેઽગ્નયે ॥ 3-223-28 (24698)
આર્તો ન જુહુયાદગ્નિં ત્રિરાત્રં યસ્તુ બ્રાહ્મણઃ।
ઇષ્ટિરષ્ટાકપાલેન કાર્યા તન્તુમતેઽગ્નયે ॥ 3-223-29 (24699)
દર્શશ્ચ પૌર્ણમાસશ્ચ યસ્ તિષ્ઠેત્પ્રતિષ્ઠિતમ્।
ઇષ્ટિરષ્ટાકપાલેન કાર્યા પથિકૃતેઽગ્નયે ॥ 3-223-30 (24700)
સૂતિકાગ્નિર્યદા ચાગ્નિં સંસ્પૃશેદાગ્નિહૌત્રિકમ્।
ઇષ્ટિરષ્ટાકપાલેન કાર્યાં ચાગ્નિમતેઽગ્નયે ॥ 3-223-31 (24701)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ ત્રયોવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 223 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-223-9 ભાનોર્ભાર્યા સુપ્રજા તુ બૃહદ્ભાસા તુ મૂર્યજા ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-223-14 ભાનોરેવાન્વયસ્તુભઃ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-223-18 કન્યા સા રોહિણી ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-223-20 શુક્કકૃષ્ણગતિર્દેવો યો બિભર્તિ હુતાશનં ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 224
॥ શ્રીઃ ॥
3.224. અધ્યાયઃ 224
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરંપ્રત્યગ્નિવંશાદિકીર્તનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-224-0 (24702)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-224-0x (2530)
આપસ્ય મુદિતા ભાર્યા સા ચાસ્ય પરમાપ્રિયા।
ભૂપતિં ભૂતકર્તારં જનયામાસ પાવકમ્ ॥ 3-224-1 (24703)
ભૂતાનાં સાઽપિ સર્વેષાં યં પ્રાહુઃ પાવકં પતિમ્।
આત્મા ભુવનકર્તા ચ સોઽધ્વરેષુ દ્વિજાતિભિઃ ॥ 3-224-2 (24704)
મહતાં ચૈવ ભૂતાનાં સર્વેષામિહ યઃ પતિઃ।
ભગવાન્સ મહાતેજા નિત્યં ચરતિ પાવકઃ ॥ 3-224-3 (24705)
અગ્નિર્ગૃહપતિર્નામ નિત્યં યજ્ઞેષુ પૂજ્યતે।
આજ્યં વહતિયો હવ્યં સર્વલોકસ્ પાવકઃ ॥ 3-224-4 (24706)
અપાંગર્ભો મહાભાગઃ સત્વભુગ્યો મહાદ્ભુતઃ।
ભૂપતિર્ભૂતકર્તા ચ મહતઃ પતિરુચ્યતે ॥ 3-224-5 (24707)
મતા વહન્તો હવ્યાનિ તસ્યાગ્નેરપ્રજાઽભવન્।
અગ્નિષ્ટોમસ્તુ નિયતઃ ક્રતુશ્રેષ્ઠો ભવત્યુત ॥ 3-224-6 (24708)
[સ વહ્નિઃ પ્રથમો નિત્યં દેવૈરન્વિષ્યતે પ્રભુઃ]।
આયાન્તં નિયતં દૃષ્ટ્વાપ્રવિવેશાર્ણવં ભયાત્ ॥ 3-224-7 (24709)
દેવાસ્તં નાધિગચ્છન્તિ માર્ગમાણા યથાતથમ્।
દૃષ્ટ્વા ત્વગ્નિરથર્વાણં તતો વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-224-8 (24710)
દેવાનાં વહ હવ્યં ત્વમહં વીર સુદુર્બલઃ।
અથ ત્વં ગચ્છ મધ્વક્ષં પ્રિયમેતત્કુરુષ્વ મે ॥ 3-224-9 (24711)
પ્રેષ્ય ચાગ્નિરથર્વાણમન્યં દેશં તતોઽગમત્।
મત્સ્યાસ્તસ્ય સમાચખ્યુઃ ક્રુદ્ધસ્તાનગ્નિરબ્રવીત્।
ભક્ષ્યા વૈ વિવિધૈર્ભાવૈર્ભવિષ્યથ શરીરિણામ્ ॥ 3-224-10 (24712)
અથર્વાણં તથા ચાપિ હવ્યવાહોઽબ્રવીદ્વચઃ ॥ 3-224-11 (24713)
અનુનીયમાનો હિ ભૃશં દેવવાક્યાન્વિતેન સઃ।
નૈચ્છદ્વોઢું હવિ સર્વં શરીરં ચાપિ સોઽત્યજત્ ॥ 3-224-12 (24714)
સ તચ્છરીરં સંત્યજ્ય પ્રવિવેશ ધરાં તદા।
ભૂમિં સ્પૃષ્ટ્વાઽસૃજદ્ભ્રાતૂન્પૃથક્પૃથગતીવ હિ ॥ 3-224-13 (24715)
આસ્યાત્સુગન્ધં તેજશ્ચ અસ્થિભ્યો દેવદારુ ચ।
શ્લેષ્મણઃ સ્ફાટિકં તસ્ પિત્તાન્મારકતં તથા ॥ 3-224-14 (24716)
વાતાત્કૃષ્ણાયસં તસ્ય ત્રિભિરેતૈર્બહુ પ્રજાઃ।
ત્વચસ્તસ્યાભ્રપટલં સ્નાયુજં ચાપિ વિદ્રુમમ્ ॥ 3-224-15 (24717)
શરીરાસ્થિવિધાશ્ચાન્યે ધાતવોઽસ્યાભવન્નૃપ।
એવં કૃત્વા શરીરં ચ પરમે તપસિ સ્થિતઃ ॥ 3-224-16 (24718)
ભૃગ્વઙ્ગિરાદિભિર્ભૂયસ્તપસોત્થાપિતસ્તદા।
ભૃશં જજ્વાલ તેજસ્વી તપસાઽઽપ્યાધિતઃ શિખી ॥ 3-224-17 (24719)
દૃષ્ટ્વા ઋષીનભયાચ્ચાપિ પ્રવિવેશ મહાર્ણવમ્।
તસ્મિન્નષ્ટે જગદ્ભીતમથર્વાણમથાશ્રિતમ્।
અર્ચયામાસુરેવૈનમથર્વાણં સુરાદયઃ ॥ 3-224-18 (24720)
અથર્વાણં શ્રિતાઁલ્લોકાનાત્મન્યાલોચ્ય પાવકઃ।
મિષતાં સર્વભૂતાનામુન્મમજ્જ મહાર્ણવાત્ ॥ 3-224-19 (24721)
એવમગ્નિર્ભગવતા નષ્ટઃ પૂર્વમથર્વણા।
આહૂતઃ સર્વૂતાનાં હવ્યં વહતિ સર્વદા ॥ 3-224-20 (24722)
એવં ત્વજનયદ્ધિષ્ણ્યાન્વેદોક્તાન્વિબુધાન્બહૂન્।
વિચરન્વિવિધાન્દેશાન્ભ્રમમાણસ્તુ તત્ર વૈ ॥ 3-224-21 (24723)
સિન્ધુવર્જ્યાઃ પઞ્ચ નદ્યો દેવિકાઽથ સરસ્વતી।
ગઙ્ગા ચ શતકુમ્ભા ચ સરયૂ ગણ્ડસાહ્વયા ॥ 3-224-22 (24724)
ચર્મણ્વતી મહી ચૈવ મેધ્યા મેધાસૃતિસ્તદા।
ઇરાવતી વેત્રવતી નદ્યતિસ્રોઽથ કૌશિકી ॥ 3-224-23 (24725)
તમસા નર્મદા ચૈવ નદી ગોદાવરી તથા।
વેણ્ણા પ્રવેણી ભીમા ચ મરુદા ચૈવ ભારત ॥ 3-224-24 (24726)
ભારતી સુપ્રયોગા ચ કાવેરી મજ્જુરા તથા।
તુઙ્ગવેણા કૃષ્ણવેણા કપિલા શોણ એવ ચ ॥ 3-224-25 (24727)
એતા નદ્યસ્તુ ધિષ્ણ્યાનાં માતરો યાઃ પ્રકીર્તિતાઃ ॥ 3-224-26 (24728)
અદ્ભુતસ્ય પ્રિયા ભાર્યા તસ્યાઃ પુત્રો વિડૂરથઃ।
યાવન્તઃ પાવકાઃ પ્રોક્તાઃ સોમાસ્તાવન્ત એવ તુ ॥ 3-224-27 (24729)
અત્રેશ્ચાપ્યન્વયે જાતા બ્રહ્મણો માનસાઃ પ્રજાઃ।
અગ્નિઃ પુત્રાન્સ્રષ્ટુકામસ્તાનેવાત્મન્યધારયત્ ॥ 3-224-28 (24730)
તસ્ય તદ્બ્રહ્મણઃ કાયાન્નિર્હરન્તિ હુતાશનાઃ।
એવમેતે મહાત્માનઃ કીર્તિતાસ્તેઽગ્નયો યથા ॥ 3-224-29 (24731)
અપ્રમેયા યથોત્પન્નાઃ શ્રીમન્તસ્તિમિરાપહાઃ।
અદ્ભુતસ્ત તુ માહાત્મ્યં યથા વેદેષુ કીર્તિતમ્ ॥ 3-224-30 (24732)
તાદૃશં વિદ્ધિ સર્વેષામેકો હ્યેષુ હુતાશનઃ।
એક એવૈષ ભગવાન્વિજ્ઞેયઃ પ્રથમોઽઙ્ગિરાઃ ॥ 3-224-31 (24733)
બહુધા નિઃસૃતઃ કાયાજ્જ્યોતિષ્ટોમઃ ક્રતુર્વથા।
ઇત્યેષ વંશઃ સુમહાનગ્નીનાં કીર્તિતો મયા।
પાવકો વિવિધૈર્મન્ત્રૈર્હવ્યં વહતિ દેહિનામ્ ॥ 3-224-32 (24734)
ઇતિ શ્રીન્મમહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ ચતુર્વિંસત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 224 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-224-8 અથર્વાણમઙ્ગિરસં તીવ્રતપસં દૃષ્ટ્વા ॥ 3-224-9 ગચ્છ મા દ્વેષમિતિ ધ. પાઠઃ. મધ્વક્ષં પિઙ્ગાક્ષમગ્નિમ્। ભાવપ્રધાનો નિર્દેશઃ. તથાચ નિક્ષિપામ્યહમગ્નિત્વં ત્વમગ્નિઃ પ્રથમો ભવેત્યુપક્રમસ્યોપસંહારેણ સહૈકવાક્યતા ભવતિ ॥ 3-224-10 પ્રેષ્ય આદિશ્ય ॥ 3-224-11 તથાચાપિ તથૈવ મત્સ્યૈરાખ્યાતોપિ। વચસ્ત્વં મધ્વક્ષો ભવેતિ પૂર્વોક્તમેવ ॥ 3-224-13 ધાતૂન્ મનઃશિલાદીન્ ॥ 3-224-15 યકૃત્કૃષ્ણાયસં = ત્રિભિરેવ બભુઃ પ્રજાઃ। નખાસ્તસ્યાભ્રપટલં શિરાજાલાનિ વિદ્રુમમ્। ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-224-16 રીરદ્વિવિધાશ્ચાન્યે=એવં ત્યક્ત્વા શરીરં ઇતિ ઝ. પાઠઃ। અન્યે સ્વર્ણપારદાદયઃ ॥ 3-224-17 તપસા સામર્થ્યેન। ઉત્ધાપિતઃ સમાધેશ્ચ્યાવિતઃ ॥ 3-224-19 અથર્વા ત્વસૃજલ્લોકાનાત્મના લોક્યપાવકમ્। =અન્મમાથ મહાર્ણવમિતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-224-21 એવંત્વિતિ। અગ્નેરઙ્ગિરાસ્તતો બૃહસ્પતિસ્તઃ શંય્વાદિક્રમેણ વેદોક્તાન્ વિષ્ણ્યાન્ નાનાસ્થાનાનિ અજનયત્ ॥ 3-224-27 યાવન્તઃ પાવકા ધિષ્ણ્યાઃ સન્તિ તાવન્તઃ સોમાઃ સોમયાગાઃ ॥ 3-224-32 યોર્ચિતો વિવિધૈઃ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 225
॥ શ્રીઃ ॥
3.225. અધ્યાયઃ 225
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુદિષ્ઠિરંપ્રતિ કુમારોત્પત્તિપ્રકારકથનારમ્ભઃ ॥ 1 ॥ દેવસેનાનાં નાયકસંપાદનાય ચિન્તયતા ઇન્દ્રેણ માનસશૈલે કસ્યાશ્ચિત્કન્યાયા અવલોકનમ્ તસ્યાઃ કુલચિકીર્ષિતાદિપ્રશ્નશ્ચ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-225-0 (24735)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-225-0x (2531)
અગ્નીનાં વિવિધા વંશાઃ કીર્તિતાસ્તે મયાઽનઘ।
શુણુ જન્મ તુ કૌરવ્ય કાર્તિકેયસ્ ધીમતઃ ॥ 3-225-1 (24736)
અદ્ભુતસ્યાદ્ભુતં પુત્રં પ્રવક્ષ્યામ્યમિતૌજસમ્।
જાતં સપ્તર્ષિભાર્યાભિર્બ્રહ્મણ્યં કીર્તિવર્ધનમ્ ॥ 3-225-2 (24737)
દેવાસુરાઃ પુરા યત્તા વિનિઘ્નન્તઃ પરસ્પરમ્।
તત્રાજયન્સદા દેવાન્દાનવા ઘોરરૂપિણઃ ॥ 3-225-3 (24738)
વધ્યમાનં બલં દૃષ્ટ્વા બહુશસ્તૈઃ પુરંદરઃ।
સ સૈન્યનાયકાર્થાય ચિન્તયામાસ વાસવઃ ॥ 3-225-4 (24739)
દેવસેનાં દાનવૈર્હિ ભગ્નાં દૃષ્ટ્વા મહાબલઃ।
પાલયેદ્વીર્યમાશ્રિત્ય સ જ્ઞેયઃ પુરુષો મયા ॥ 3-225-5 (24740)
સ શૈલં માનસં ગત્વા ધ્યાયન્નર્થમિમં ભૃશમ્।
શુશ્રાવાર્તસ્વરં ઘોરમથ મુક્તં સ્ત્રિયા તદા ॥ 3-225-6 (24741)
અભિધાવતુ માં કશ્ચિત્પુરુષસ્ત્રાતુ ચૈવ હ।
પતિં ચ મે પ્રદિશતુ સ્વયં વા પતિરસ્તુ મે ॥ 3-225-7 (24742)
પુરંદરસ્તુ તામાહ મા ભૈર્નાસ્તિ ભયં તવ।
એવમુક્ત્વા તતોઽપશ્યત્કેશિનં સ્થિતમગ્રતઃ ॥ 3-225-8 (24743)
કિરીટિનં ગદાપાણિં ધાતુમન્તમિવાચલમ્।
હસ્તે ગૃહીત્વા કન્યાં તામથૈનં વાસવોઽબ્રવીત્ ॥ 3-225-9 (24744)
અનાર્યકર્મન્કસ્માત્ત્વમિમાં કન્યાં જિહીર્ષસિ।
વજ્રિણં માંવિજાનીહિ વિરમાસ્યાઃ પ્રબાધનાત્ ॥ 3-225-10 (24745)
કેશ્યુવાચ। 3-225-11x (2532)
વિસૃજસ્વ ત્વમેવૈનાં શક્રૈષા પ્રાર્થિતા મયા।
ક્ષમં તેજીવતો ગનતું સ્વપુરં પાકશાસન ॥ 3-225-11 (24746)
એવમુક્ત્વા ગદાં કેશી ચિક્ષેપેન્દ્રવધાય વૈ।
તામાપતન્તીં ચિચ્છેદ મધ્યે વજ્રેણ વાસવઃ ॥ 3-225-12 (24747)
અથાસ્ય શૈલશિખરં કેશી ક્રુદ્ધો વ્યવાસૃજત્।
`મહામેઘપ્રતીકાશં ચલત્પાવકસંકુલમ્ ॥ 3-225-13 (24748)
તદાપન્તતં સંપ્રેક્ષ્ય શૈલશૃઙ્ગં શતક્રતુઃ।
બિભેદ રાજન્વજ્રેણ ભુવિ તન્નિપપાત હ ॥ 3-225-14 (24749)
પતતા તુ તદા કેશી તેન શૃઙ્ગેણ તાડિતઃ।
હિત્વા કન્યાં મહાભાગાં પ્રાદ્રવદ્ભૃશપીડિતઃ ॥ 3-225-15 (24750)
અપયાતેઽસુરે તસ્મિંસ્તાં કન્યાં વાસવોઽબ્રવીત્।
કાસિ કસ્યસિ કિંચેહ કુરુષે ત્વં શુભાનને ॥ 3-225-16 (24751)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ પઞ્ચવિંસત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 225 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-225-2 અદ્ભુતસ્યાગ્નેઃ। અદ્ભુતં અભિવનમ્ ॥ 3-225-6 સ્ત્રિયા દેવસેનાભિમાનિદેવતયા ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 226
॥ શ્રીઃ ॥
3.226. અધ્યાયઃ 226
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કન્યયા ઇન્દ્રંપ્રતિસ્વસ્ય દક્ષપુત્રીત્વકથનપૂર્વકં ભર્તૃકામનાનિવેદનમ્ ॥ 1 ॥ ઇન્દ્રેણ કન્યાયા ઉચિતપતિં પ્રાર્થિતેન બ્રહ્મણા કન્યાભર્તુરનતિચિરભાવિત્વકથનપૂર્વકં તસ્યૈવ તત્સેનાપતીભવનકથનમ્ ॥ 2 ॥ સપ્તર્ષિમસ્વે તત્પત્નીનામવલોકનેન ક્ષુભિતમનસાઽગ્નિના તાસામલાભેન નિર્વેદાદ્વનંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 3 ॥ ચિરેણાગ્નિકામયા સ્વાહયાઽત્રાવસરે સપ્તર્ષિપત્નીસમાનરૂપસ્વીકારેણાગ્નિવશીકરણનિર્ધારણમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-226-0 (24752)
કન્યોવાચ। 3-226-0x (2533)
અહં પ્રજાપતેઃ કન્યા દેવસેનેતિ વુશ્રુતા।
ભગિની મે દૈત્યસેના સા પૂર્વં કોશિના હૃતા ॥ 3-226-1 (24753)
સહૈવાવાં ભગિન્યૌ તુ સખીભિઃ સહ માનસમ્।
આગચ્છાવો વિહારાર્થમનુજ્ઞાપ્ય પ્રજાપતિમ્ ॥ 3-226-2 (24754)
નિત્યં ચાવાં પ્રાર્થયતે હર્તું કેશી મહાસુરઃ।
ઇચ્છત્યેનં દૈત્યસેના ન ચાહં પાકશાસન ॥ 3-226-3 (24755)
સા હૃતાઽનેન ભગવાન્મુક્તાઽહં ત્વદ્બલેન તુ।
ત્વયા દેવેન્દ્ર નિર્દિષ્ટં પતિમિચ્છામિ દુર્જયમ્ ॥ 3-226-4 (24756)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 3-226-5x (2534)
મમ માતૃષ્વસેયી ત્વં માતા દાક્ષાયણી મમ।
આખ્યાતું ત્વહમિચ્છામિ સ્વયમાત્મબલં ત્વયા ॥ 3-226-5 (24757)
કન્યોવાચ। 3-226-6x (2535)
અબલાઽહં મહાબાહો પતિસ્તુ બલવાન્મમ।
વરદાનાત્પિતુર્ભાવી સુરાસુરનમસ્કૃતઃ ॥ 3-226-6 (24758)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 3-226-7x (2536)
કીદૃશં તુ બલંદેવિ પત્યુસ્તવ ભવિષ્યતિ।
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું તવ વાક્યમનિન્દિતે ॥ 3-226-7 (24759)
કન્યોવાચ। 3-226-8x (2537)
દેવદાનવયક્ષાણાં કિન્નરોરગરક્ષસામ્।
જેતા યો દુષ્ટદૈત્યાનાં મહાવીર્યો મહાબલઃ ॥ 3-226-8 (24760)
યસ્તુ સર્વાણિ ભૂતાનિ ત્વયા સહ વિજેષ્યતિ।
સ હિ મે ભવિતા ભર્તા બ્રહ્મણ્યઃ કીર્તિવર્ધનઃ ॥ 3-226-9 (24761)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-226-10x (2538)
ઇન્દ્રસ્તસ્યા વચઃ શ્રુત્વા દુઃખિતોઽચિન્તયદ્ભૃશમ્।
અસ્યા દેવ્યાઃ પતિર્નાસ્તિ યાદૃશં સંપ્રભાષતે ॥ 3-226-10 (24762)
અથાપશ્યત્સ ઉદયે ભાસ્કરં ભાસ્કરદ્યુતિઃ।
સોમં ચૈવ મહાભાગં પ્રવિશન્તં દિવાકરમ્ ॥ 3-226-11 (24763)
અમાવાસ્યાં પ્રવૃત્તાયાં મુહૂર્તે રૌદ્ર એવ તુ।
દેવાસુરં ચ સંગ્રામં સોઽપશ્યદુદયે ગિરૌ ॥ 3-226-12 (24764)
લોહિતૈશ્ચ ઘનૈર્યુક્તાં પૂર્વાં સંધ્યાં શતક્રતુઃ।
અપશ્યલ્લોહિતોદં ચ મઘવાન્વરુણાલયમ્ ॥ 3-226-13 (24765)
ભૃગુભિશ્ચાઙ્ગિરોભ્યશ્ચ હુતં મન્ત્રૈઃ પૃથગ્વિધૈઃ।
હવ્યં ગૃહીત્વા વહ્નિં ચ પ્રવિશન્તં દિવાકરમ્ ॥ 3-226-14 (24766)
પર્વ ચૈવ ચતુર્વિંશં તદા સૂર્યમુપસ્થિતમ્।
તથા સૂર્યં વહ્નિગતં સોમં સૂર્યગતં ચ તમ્ ॥ 3-226-15 (24767)
સમાલોક્યૈકતામેવ શશિનો ભાસ્કરસ્ય ચ।
સમવાયં તુ તં રૌદ્રં દૃષ્ટ્વા શક્રોઽન્વચિન્તયત્ ॥ 3-226-16 (24768)
સૂર્યાચન્દ્રમસોર્ઘોરં દૃશ્યતે પરિવેષણમ્।
એતસ્મિન્નેવ રાત્ર્યન્તે મહદ્યુદ્ધં તુ શંસતિ ॥ 3-226-17 (24769)
સરિત્સિન્ધુરપીયં તુ પ્રત્યસૃગ્વાહિની ભૃશમ્।
શૃગાલિનયગ્નિવક્રા ચ પ્રત્યાદિત્યં વિરાવિણી ॥ 3-226-18 (24770)
એષ રૌદ્રશ્ચસંઘાતો મહાન્યુક્તશ્ચ તેજસા।
સોમસ્ય વહ્નિસૂર્યાભ્યામદ્ભુતોઽયં સમાગમઃ ॥ 3-226-19 (24771)
જનયેદ્યં સુતં સોમઃ સોઽસ્યા દેવ્યાઃ પતિર્ભવેત્।
અથાનેકૈર્ગુણૈશ્ચાગ્નિરગ્નિઃ સર્વાશ્ચ દેવતાઃ ॥ 3-226-20 (24772)
એષ ચેઞ્જનયેદ્ગર્ભં સોઽસ્યા દેવ્યાઃ પતિર્ભવેત્।
એવં સંચિન્ત્ય ભગવાન્બ્રહ્મલોકં તદા ગતઃ ॥ 3-226-21 (24773)
ગૃહીત્વા દેવસેનાં તાં વવન્દે સ પિતામહમ્।
ઉવાચ ચાસ્યા દેવ્યાસ્ત્વં સાધુ શૂરં પતિં દિશા ॥ 3-226-22 (24774)
બ્રહ્મોવાચ। 3-226-23x (2539)
યથૈતચ્ચિન્તિતંકાર્યં ત્વયા દાનવસૂદન।
તથા સ ભવિતા ગર્ભો બલવાનુરુવિક્રમઃ ॥ 3-226-23 (24775)
સ વિષ્યતિ સેનાનીસ્ત્વયા સહ શતક્રતો।
અસ્યા દેવ્યાઃ પતિશ્ચૈવ સ ભવિષ્યતિ વીર્યવાન્ ॥ 3-226-24 (24776)
એતચ્છ્રુત્વા નમસ્તસ્મૈ કૃત્વાઽસૌ મહ કન્યયા।
તત્રાભ્યગચ્છદ્દેવેન્દ્રો યત્ર સપ્તર્ષયોઽભવન્ ॥ 3-226-25 (24777)
વસિષ્ઠપ્રમુખા મુખ્યા વિપ્રેન્દ્રાઃ સુમહાપ્રભાઃ।
ભાગાર્થં તપસોપાત્તં તેષાં સોમં તથાઽધ્વરે ॥ 3-226-26 (24778)
પિપાસવો યયુર્દેવાઃ શતક્રતુપુરોગમાઃ।
ઇષ્ટિં કૃત્વયતાન્યાયં સુસમિદ્ધે હુતાશને ॥ 3-226-27 (24779)
જુહુવુસ્તે મહાત્માનો હવ્યં સર્વદિવૌકસામ્।
સમાહૂતો હુતવહઃસોઽદ્ભુતઃ સૂર્યમણ્ડલાત્ ॥ 3-226-28 (24780)
વિનિઃસૃત્ય યયૌ વહ્નિઃ પાર્શ્વતો વિધિવત્પ્રભુઃ।
આગમ્યાહવનીયં વૈ તૈર્દ્વિજૈર્મન્ત્રતો હુતમ્ ॥ 3-226-29 (24781)
સતત્ર વિવિધં હવ્યં પ્રતિગૃહ્યહુતાશનઃ।
ઋષિભ્યો ભરતશ્રેષ્ઠ પ્રાયચ્છત દિવૌકસામ્ ॥ 3-226-30 (24782)
નિષ્ક્રામંશ્ચાપ્યપશ્યત્સ પત્નીસ્તેષાં મહાત્મનામ્।
સ્વેષ્વાસતેષૂપવિષ્ટાઃ સ્નાયન્તીશ્ચ યથાસુસ્વમ્ ॥ 3-226-31 (24783)
રુક્મવેદિનિભાસ્તાસ્તુ ચન્દ્રલેખા ઇવામલાઃ।
હુતાશનાર્ચિઃપ્રતિમાઃ સર્વાસ્તારા ઇવાદ્ભુતાઃ ॥ 3-226-32 (24784)
સ તત્રતેન મનસા બભૂવ ક્ષુભિતેન્દ્રિયઃ।
પત્નીર્દૃષ્ટ્વા દ્વિજેન્દ્રાણાં વહ્નિઃ કામવશં યયૌ ॥ 3-226-33 (24785)
ભૂયઃ સંચિન્તયામાસ ન ન્યાય્યં ક્ષુભિતો હ્યહમ્।
સાધ્વ્યઃ પત્ન્યો દ્વિજેન્દ્રાણામકામા કામયામ્યહમ્ ॥ 3-226-34 (24786)
નૈતાઃ શક્યા મયા દ્રષ્ટું સ્પ્રષ્ટું વાઽપ્યનિમિત્તતઃ।
ગાર્હપત્યં સમાવિશ્ય તસ્માત્પશ્યામ્યભીક્ષ્ણશઃ ॥ 3-226-35 (24787)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-226-36x (2540)
સંસ્પૃશન્નિવ સર્વાસ્તાઃ શિખાભિઃ કાઞ્ચનપ્રભાઃ।
પશ્યમાનશ્ચ મુમુદે ગાર્હપત્યં સમાશ્રિતઃ ॥ 3-226-36 (24788)
નિરુધ્ય તત્રસુચિરમેવં વહ્નિર્વનં ગતઃ।
મનસ્તાસુ વિનિક્ષિપ્ય કામયાનો વરાઙ્ગનાઃ ॥ 3-226-37 (24789)
કામસંતપ્તહૃદયો દેહત્યાગે વિનિશ્ચિતઃ।
અલાભે બ્રાહ્મણસ્ત્રીણામગ્નિર્વનમુપાગમત્ ॥ 3-226-38 (24790)
સ્વાહા તં દક્ષદુહિતા પ્રથમાઽકામયત્તદા।
સા તસ્ય ચ્છિદ્રમન્વૈચ્છચ્ચિરાત્પ્રભૃતિભામિની। 3-226-39 (24791)
સા તં જ્ઞાત્વા યથાવત્તુ વર્હિં વનમુપાગતમ્।
તત્ત્વતઃ કામસંતપ્તં ચિન્તયામાસ ભામિની ॥ 3-226-40 (24792)
અહં સપ્તર્ષિપત્નીનાં કૃત્વા રૂપાણિ પાવકમ્।
કામયિષ્યામિ કામાર્તં તાસાં રૂપેણ મોહિતમ્।
એવં કૃતે પ્રીતિરસ્ કામાવાપ્તિશ્ચ મે ભવેત્ ॥ 3-226-41 (24793)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ ષઙ્ઘિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 226 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-226-12 અપ્યમાવસ્યમાવાસી ચામામાસ્યપ્યમામસાતિ શબ્દાર્ણવઃ ॥ 3-226-20 અગ્નિસ્ચ તૈર્ગુણૈર્યુક્તઃ સર્વૈરગ્નિશ્ચ દેવતેતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 227
॥ શ્રીઃ ॥
3.227. અધ્યાયઃ 227
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સ્વાહયાઽરુન્ધતીવર્જં સપ્તર્ષિપત્નીસારૂપ્યેણાગ્નિના સહ રમણમ્ ॥ 1 ॥ તતો ગારુડરૂપસ્વીકારેણાગ્નિરેતસાં શ્વેતપર્વતસ્થકાઞ્ચનકુણ્ડે પ્રક્ષેપણમ્ ॥ 2 ॥ સ્વકન્નાત્તદ્રેતસઃ ષણ્મુખસ્ય સંભવઃ ॥ તતસ્તેન બાણૈઃ ક્રૌઞ્ચગિરિવિદારણપૂર્વકં શક્ત્યા શ્વેતગિરિશિખરવિભેદનમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-227-0 (24794)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-227-0x (2541)
શિવા ભાર્યા ત્વઙ્ગિરસઃ શીલરૂપગુણાન્વિતા।
તસ્યાઃ સા પ્રથમં રૂપં કૃત્વાદેવી જનાધિપ ॥ 3-227-1 (24795)
જગામ પાવકાભ્યાશં તં ચોવાચ વરાઙ્ગના।
મામગ્ને કામસંતપ્તાં ત્વં કામયિતુમર્હસિ ॥ 3-227-2 (24796)
કરિષ્યસિ ન ચેદેવં મૃતાં મામુપધારય।
`તવાપ્યધર્મઃ સુમહાન્ભવિતા વૈ હુતાશન' ॥ 3-227-3 (24797)
અહમઙ્ગિરસો ભાર્યા શિવા નામ હુતાશન।
સખીભિઃ સહિતા પ્રાપ્તા મન્ત્રયિત્વા વિનિશ્ચયમ્ ॥ 3-227-4 (24798)
અગ્નિરુવાચ। 3-227-5x (2542)
કથં માં ત્વં વિજાનીષે કામાર્તમિતરાઃ કથમ્।
યાસ્ત્વયા કીર્તિતાઃ સર્વાઃ સપ્તર્ષીણાં પ્રિયાઃ સ્ત્રિયઃ ॥ 3-227-5 (24799)
શિવોવાચ। 3-227-6x (2543)
અસ્માકં ત્વં પ્રિયો નિત્યં બિભીમસ્તુ વયં તવ।
ત્વચ્ચિત્તમિઙ્ગિતૈર્જ્ઞાત્વા પ્રેષિતાઽસ્મિ તવાન્તિકમ્ ॥ 3-227-6 (24800)
મૈથુનાયેહ સંપ્રાપ્તા કામાચ્ચૈવ દ્રુતં ચ મામ્।
`ઉપયન્તું મહાવીર્ય પૂર્વમેવ ત્વમર્હસિ'।
[જામયો માં પ્રતીક્ષન્તે ગમિષ્યામિ હુતાશન] ॥ 3-227-7 (24801)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-227-8x (2544)
તતોઽગ્નિરુપયેમે તાં શિવાં પ્રીતિમુદાયુતઃ।
પ્રીત્યા દેવી સમાયુક્તા શુક્રં જગ્રાહ પાણિના ॥ 3-227-8 (24802)
સાઽચન્તયન્મમેદં યે રૂપં દ્રક્ષ્યન્તિ કાનને।
તે બ્રાહ્મણીનામનૃતં દોષં વક્ષ્યન્તિ પાવકે ॥ 3-227-9 (24803)
તસ્માદેતદ્રક્ષમાણઆ ગરુડી સંભવામ્યહમ્।
વનાન્નિર્ગમનં ચૈવ સુખં મમ ભવિષ્યતિ ॥ 3-227-10 (24804)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-227-11x (2545)
સુપર્ણી સા તદા ભૂત્વા નિર્જગામ મહાવનાત્।
ઉપશ્યત્પર્વતં શ્વેતં શરસ્તમ્બૈઃ સુસંવૃતમ્ ॥ 3-227-11 (24805)
દૃષ્ટીવિષૈઃ સપ્તશીર્ષૈર્ગુપ્તં ભોગિભિરદ્ભુતૈઃ।
રક્ષોભિશ્ચ પિશાચૈશ્ચ રૌદ્રૈર્ભૂતગણૈસ્તથા ॥ 3-227-12 (24806)
રાક્ષસીભિશ્ચ સંપૂર્ણમનેકૈશ્ચ મૃગદ્વિજૈઃ।
`નદીપ્રસ્રવણોપેતં નાનાતરુલતાચિતમ્' ॥ 3-227-13 (24807)
સા તત્ર સહસા ગત્વા શૈલપૃષ્ઠં સુદુર્ગમમ્।
પ્રાક્ષિપત્કાઞ્ચને કુણ્ડે શુક્રં સા ત્વરિતા શુભા ॥ 3-227-14 (24808)
શિષ્ટાનામપિ સા દેવી સપ્તર્ષીણાં મહાત્મનામ્।
પત્નીસરૂપતાં કૃત્વા રમયામાસ પાવકમ્ ॥ 3-227-15 (24809)
દિવ્યરૂપમરુન્ધત્યાઃ કર્તું ન શકિતં તયા।
તસ્યાસ્તપઃપ્રભાવેણ ભર્તૃશુશ્રૂષણેન ચ ॥ 3-227-16 (24810)
ષટ્કૃત્વસ્તત્તુ નિક્ષિપ્તમગ્ને રેતઃ કુરુત્તમ।
તસ્મન્કુણ્ડે પ્રતિપદિ કામિન્યા સ્વાહયા તદા ॥ 3-227-17 (24811)
તત્સ્કન્નં તેજસા તત્રસંવૃતંજનયત્સુતમ્।
ઋષિભિઃ પૂજિતં સ્કન્નમનયન્સ્કન્દતાં તતઃ ॥ 3-227-18 (24812)
ષટ્શિરા દ્વિગુણશ્રોત્રો દ્વાદશાક્ષિભૂજક્રમઃ।
એકગ્રીવસ્ત્વેકકાયઃ કુમારઃ સમપદ્યત ॥ 3-227-19 (24813)
દ્વિતીયાયામભિવ્યક્તસ્તૃતીયાયાં શિશુર્બભૌ।
અઙ્ગપ્રત્યઙ્ગસંભૂતશ્ચતુર્થ્યામભવદ્ગુહઃ ॥ 3-227-20 (24814)
લોહિતાભ્રેણ મહતા સંવૃતઃ સહ વિદ્યુતા।
લોહિતાભ્રે સુમહતિ ભાતિ સૂર્ય ઇવોદિતઃ ॥ 3-227-21 (24815)
ગૃહીતં તુ ધનુસ્તેન વિપુલં રોમહર્ષણમ્।
ન્યસ્તં યત્રિપુરઘ્નેન સુરારિવિનિકૃન્તનમ્ ॥ 3-227-22 (24816)
તદ્ગૃહીત્વા ધનુઃશ્રેષ્ઠં નનાદ બલવાંસ્તદા।
સંમોહયન્નિમાઁલ્લોકાન્ગુહસ્ત્રીન્સચરાચરાન્ ॥ 3-227-23 (24817)
તસ્ તં નિનદં શ્રુત્વા મહામેઘૌઘનિઃસ્વનમ્।
ઉત્પેતતુર્મહાનાગૌ ચિત્રશ્ચૈરાવતશ્ચ હ ॥ 3-227-24 (24818)
તાવાપતન્તૌ સંપ્રેક્ષ્યસ બાલોઽર્કસમદ્યુતિઃ।
દ્વાભ્યાં ગૃહીત્વા પાણિભ્યાં શક્તિં ચાન્યેન પાણિના ॥ 3-227-25 (24819)
અપરેણાગ્નિદાયાદસ્તામ્રચૂડં ભુજેન સઃ।
મહાકાયમુપશ્લિષ્ટં કુક્કુટં બલિનાં વરમ્।
ગૃહીત્વા વ્યનદદ્ભીમં ચિક્રીડ ચ મહાભુજઃ ॥ 3-227-26 (24820)
દ્વાભ્યાં ભુજાભ્યાં બલવાન્ગૃહીત્વા શઙ્ખમુત્તમમ્।
પ્રાધ્માપયત્ ભૂતાનાં ત્રાસનં બલિનામપિ।
દ્વાભ્યાં ભુજાભ્યામાકાશં બહુશો નિજઘાન ॥ 3-227-28aક્રીડન્ભાતિ મહાસેનસ્ત્રીંલ્લોકાન્વદનૈઃ પિવન્।
પર્વતાગ્રેઽપ્રમેયાત્મા રશ્મિમાનુદયે યથા ॥ 3-227-27 (24821)
સ તસ્ પર્વતસ્યાગ્રે નિષણ્ણોઽદ્ભુતવિક્રમઃ।
વ્યલોકયદમેયાત્મા મુખૈર્નાનાવિધૈર્દિશઃ ॥ 3-227-29 (24822)
સ પશ્યન્વિવિધાન્ભાવાંશ્ચકાર નિનદં પુનઃ।
તસ્ય તં નિનદં શ્રુત્વા ન્યપતન્બહુધા જનાઃ।
ભીતાશ્ચોદ્વિગ્રમનસસ્તમેવ શરણં યયુઃ ॥ 3-227-30 (24823)
યે તું સંશ્રિતા દેવં નાનાવર્ણાસ્તદા જનાઃ।
તાનપ્યાહુઃ પારિષદાન્બ્રાહ્મણાઃ સુમહાબલાન્ ॥ 3-227-31 (24824)
સ તૂત્થાય મહાબાહુરુપસાન્ત્વ્ય ચ તાઞ્જનાન્।
ધનુર્વિકૃષ્ય વ્યસૃજદ્બાણાઞ્શ્વેતે મહાગિરૌ ॥ 3-227-32 (24825)
વિભેદ સ શરૈઃ શૈલં ક્રૌઞ્ચં હિમવતઃ સુતમ્।
તેન હંસાશ્ચ ગૃધ્રાશ્ચ મેરું ગચ્છન્તિ પર્વતમ્ ॥ 3-227-33 (24826)
સ વિશીર્ણોઽપતચ્છૈલો ભૃશમાર્તસ્વરાવ્રુવન્ ॥ 3-227-34 (24827)
તસ્મિન્નિપતિતે ત્વન્યે નેદુઃ શૈલા ભૃશં ભયાત્।
`ઘોરમાર્તસ્વરં ચક્રુર્દૃષ્ટ્વા ક્રૌઞ્ચં વિદારિતમ્' ॥ 3-227-35 (24828)
સતં નાદં ભૃશાર્તાનાં શ્રુત્વાઽપિ બલિનાંવરઃ।
ન પ્રાવ્યધદમેયાત્મા શક્તિમુદ્યમ્ય ચાનદત્ ॥ 3-227-36 (24829)
સા તદા વિમલા શક્તિઃ ક્ષિપ્તા તેન મહાત્મના।
બિભેદ શિખરં ઘોરં શ્વેતસ્ તરસા ગિરેઃ ॥ 3-227-37 (24830)
સ તેનાભિહતો દીર્ણો ગિરિઃ શ્વેતોઽચલૈઃ સહ।
પલાયત મહીં ત્યક્ત્વા ભીતસ્તસ્માન્મહાત્મનઃ ॥ 3-227-38 (24831)
તતઃ પ્રવ્યથિતા ભૂમિર્વ્યશીર્યત સમન્તતઃ।
આર્તા સ્કન્દં સમાસાદ્ય પુનર્બલવતી બભૌ ॥ 3-227-39 (24832)
પર્વતાશ્ચ નમસ્કૃત્યતમેવ પૃથિવીં ગતાઃ।
અથૈનમભજલ્લોકઃ સ્કન્દં શુક્લસ્ય પઞ્ચમીમ્ ॥ 3-227-40 (24833)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રમાર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ સપ્તવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 227 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-227-4 શિષ્ટાભિઃ પ્રહિતા પ્રાપ્તેતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-227-9 તે બ્રાહ્મણીનામહિતમિતિ ઝ. થ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 228
॥ શ્રીઃ ॥
3.228. અધ્યાયઃ 228
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ષડૃષિભિર્લોકાપવાદભયાત્સ્વપત્નીનાં પરિત્યાગઃ ॥ 1 ॥ વિશ્વામિત્રેણ કુમારસ્ય જાતકર્માદિના સંસ્કરણમ્ ॥ 2 ॥ સ્કન્દપરાક્રમાસહિષ્ણુના શક્રેણ સ્કન્દેન સહાઽઽયોધનમ્ ॥ 3 ॥ ઇન્દ્રવજ્રાભિહતાત્સ્કન્દસ્ય દક્ષિણપાર્શ્વાદ્વિશાસ્વસ્ય તથા કુમારાણાં કન્યાનાં ચ સમુદ્ભવઃ ॥ 4 ॥ સ્કન્દાદ્ભીતેનેન્દ્રેણ તેન સહ સંધાનમ્ ॥ 5 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-228-0 (24834)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-228-0x (2546)
તસ્મિઞ્જાતે મહાસત્ત્વે મહાસેને મહાબલે।
સમુત્તસ્થુર્મહોત્પાતા ઘોરરૂપાઃ પૃથગ્વિધાઃ ॥ 1 ॥ 3-228-1 (24835)
સ્ત્રીપુંસોર્વિપરીતં ચ તથા દ્વન્દ્વાનિ યાનિ ચ।
ગ્રહા દીપ્તા દિશઃ ખં ચ રરાસ ચ મહી ભૃશમ્ ॥ 3-228-2 (24836)
ઋષયશ્ચ મહાઘોરાન્દૃષ્ટ્વોત્પાતાન્સમન્તતઃ।
અકુર્વઞ્શાન્તિમુદ્વિગ્ના લોકાનાં લોકભાવનાઃ ॥ 3-228-3 (24837)
નિવસન્તિ વને યે તુ તસ્મિંશ્ચૈત્રરથે જનાઃ।
તેઽબ્રુવન્નેષ નોઽનર્થઃ પાવકેનાહૃતો મહાન્।
સંગમ્ય ષડ્ભિઃ પત્નીભિઃ સપ્તર્ષીણામિતિ સ્મ હ ॥ 3-228-4 (24838)
અપરે ગરુડીમાહુસ્તયાઽનર્થોઽયમાહૃતઃ।
યૈર્દૃષ્ટા સા તદા દેવી તસ્યા રૂપેણ ગચ્છતી ॥ 3-228-5 (24839)
ન તુ તત્સ્વાહયા કર્મ કૃતંજાનાતિ વૈ જનઃ ॥ 3-228-6 (24840)
સુપર્ણી તુ વચઃ શ્રુત્વા મમાયં તનયસ્ત્વિતિ।
ઉપગમ્ય શનૈઃ સ્કન્દમાહાહં જનની તવ ॥ 3-228-7 (24841)
અથ સપ્તર્ષયઃ શ્રુત્વા જાતં પુત્રં મહૌજસમ્।
તત્યજુઃ ષટ્ તદા પત્નીર્વિના દેવીમરુન્ધતીમ્।
ષડ્ભિરેવ તદા જાતમાહુસ્તદ્વનવાસિનઃ ॥ 3-228-8 (24842)
સપ્તર્ષીનાહ ચ સ્વાહા મમ પુત્રોઽયમિત્યુત।
અહં હેતુર્નૈતદેવમિતિ રાજન્પુનઃ પુનઃ ॥ 3-228-9 (24843)
વિશ્વામિત્રસ્તુ કૃત્વેષ્ટિં સપ્તર્ષીણાં મહામુનિઃ।
પાવકં કામસંતપ્તમદૃષ્ટઃ પૃષ્ઠતોઽન્વગાત્।
તત્તેન નિખિલં સર્વમવબુધ્ય યથાતથમ્ ॥ 3-228-10 (24844)
વિશ્વામિત્રસ્તુ પ્રથમં કુમારં શરણં ગતઃ।
સ્તવં દિવ્યં સંપ્રચક્રે મહાસેનસ્ ચાપિ સઃ ॥ 3-228-11 (24845)
મઙ્ગલાનિ ચ સર્વાણિ કૌમારાણિ ત્રયોદશ।
જાતકર્માદિકાસ્તસ્ ક્રિયાશ્ચક્રે મહામુનિઃ ॥ 3-228-12 (24846)
પડ્વક્રસ્ય તુ માંહાત્મ્યં કુક્કુટસ્ય તુ સાધનમ્।
શક્ત્યા દેવ્યાઃ સાધનં ચ તથા પારિષદામષિ ॥ 3-228-13 (24847)
વિશ્વામિત્રશ્ચકારૈતત્કર્મ લોકહિતાય વૈ।
તસ્માદૃષિઃ કુમારસ્ વિશ્વામિત્રોઽભવત્પ્રિયઃ ॥ 3-228-14 (24848)
અન્વજાનાચ્ચ સ્વાહાયા રૂપાન્યત્વં મહામુનિઃ।
અબ્રવીચ્ચ મુનીન્સર્વાનનાપરાધ્યન્તિ વૈ સ્ત્રિયઃ।
શ્રુત્વા તુ તત્વતસ્તસ્માત્તે પત્નીઃ સર્વતોત્યજન્ ॥ 3-228-15 (24849)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-228-16x (2547)
સ્કન્દં શ્રુત્વા તદા દેવા વાસવં સહિતાઽબ્રુવન્।
અવિષહ્યં વલં સ્કન્દં જહિ શક્રાશુ માચિર્ ॥ 3-228-16 (24850)
યદિ વા ન નિહંસ્યેનમદ્યેન્દ્રોઽયં ભવિષ્યતિ।
ત્રૈલોક્યં સન્નિગૃહ્યાસ્માંસ્ત્વાં ચ શક્ર મહાબલા ॥ 3-228-17 (24851)
સ તાનુવાચ વ્યથિતો વાલોઽયં સુમહાબલઃ।
સ્રષ્ટારમપિ લોકાનાં યુધિ વિક્રમ્ય નાશયેત્।
[ન બાલમુત્સહે હન્તુમિતિ શક્રઃ પ્રભાષતે ॥ 3-228-18 (24852)
તેઽબ્રુવન્નાસ્તિ તે વીર્યં યત એવં પ્રભાસે।]
સર્વાસ્ત્વદ્યાભિગચ્છન્તુ સ્કન્દં લોકસ્ય માતરઃ ॥ 3-228-19 (24853)
કામવીર્યા ઘ્નન્તુ ચૈનં તથેત્યુક્ત્વા ચ તા યયુઃ।
તમપ્રતિબલં દૃષ્ટ્વા વિષણ્ણવદનાસ્તુ તાઃ ॥ 3-228-20 (24854)
અશક્યોઽયંવિચિન્ત્યૈવં તમેવ શરણં યયુઃ।
ઊચુશ્ચૈનં ત્વમસ્માકં પુત્રોઽસ્માભિર્ધૃતંજગત્ ॥ 3-228-21 (24855)
અભિનન્દ્ય તતઃ સર્વાઃ પ્રસ્નુતાઃ સ્નેહવિક્લબાઃ।
[તાસાં તદ્વચનં શ્રુત્વા પાતુકામઃ સ્તનાન્પ્રભુઃ] ॥ 3-228-22 (24856)
તાઃ સંપૂજ્ય મહાસેનઃકામાંશ્ચાસાં પ્રદાય સઃ।
અપશ્યદગ્નિમાયાન્તં પિતરં બલિનાં બલી ॥ 3-228-23 (24857)
સ તુ સંપૂજિતસ્તેન સહ માતૃગણેન હ।
પરિવાર્ય મહાસેનં રક્ષમાણઃ સ્થિતઃ શિવઃ ॥ 3-228-24 (24858)
સર્વાસાં યા તુ માતૄણાં નારી ક્રોધસમુદ્ભવા।
ધાત્રી સ્વપુત્રવત્સ્કન્દં શૂલહસ્તાઽભ્યરક્ષત ॥ 3-228-25 (24859)
લોહિતસ્યોદધેઃ કન્યા ક્રૂરા લોહિતભોજના।
પરિષ્વજ્ય મહાસેનં પુત્રવત્પર્યરક્ષત ॥ 3-228-26 (24860)
અગ્નિર્ભૂત્વા નૈગમેયશ્છાગવક્રો બહુપ્રજઃ।
રમયામાસ શૈલસ્તં બાલં ક્રીડનકૈરિવ ॥ 3-228-27 (24861)
બ્રહાઃ સોપગ્રહાશ્ચૈવ ઋષયો માતરસ્તથા।
હુતાશનમુખાશ્ચૈવ દૃપ્તાઃ પારિષદાં ગણાઃ ॥ 3-228-28 (24862)
એતે ચાન્યે ચ બહવો ઘોરાસ્ત્રિદિવવાસિનઃ।
પરિવાર્ય મહાસેનં સ્થિતા માતૃગણૈઃ સહ ॥ 3-228-29 (24863)
સંદિગ્ધં વિજયં દૃષ્ટ્વા વિજયેપ્સુઃ સુરેશ્વરઃ।
આરુહ્યૈરાવતસ્કન્ધં પ્રયયૌ દૈવતૈઃ સહ ॥ 3-228-30 (24864)
આદાય વજ્રં બવાન્સર્વૈર્દેવગણૈર્વૃતઃ।
વિજિઘાંસુર્મહાસેનમિન્દ્રસ્તૂર્ણતરં યયૌ ॥ 3-228-31 (24865)
`ઇન્દ્રસ્તસ્ય મહાવેગં દૃષ્ટ્વાઽદ્ભુતપરાક્રમમ્।
વિસ્મિતશ્ચાભવદ્રાજન્દેવાનીકમચોદયત્ ॥ 3-228-32 (24866)
ઉગ્રં તં ચ મહાનાદં દેવાનીકં મહાપ્રભમ્।
વિચિત્રધ્વજસન્નાહં નાનાવાહનકાર્મુકમ્' ॥ 3-228-33 (24867)
પ્રવરામ્બરસંવીતં શ્રિયા જુષ્ટમલંકૃતમ્।
વિજિઘાંસું તમાયાન્તં કુમારઃ શક્રમન્વયાત્ ॥ 3-228-34 (24868)
વિયત્પતિઃ સ શક્રસ્તુ દ્રુતમાયાન્મહાબલઃ।
સંહર્પયન્દેવસેનાં જિઘાંસુઃ પાવકાત્મજમ્ ॥ 3-228-35 (24869)
સંપૂજ્યમાનસ્ત્રિદશૈસ્તથૈવ પરમર્ષિભિઃ।
સમીપમથ સંપ્રાપ્તો વહ્નિપુત્રસ્ય વાસવઃ ॥ 3-228-36 (24870)
સિંહનાદં તતશ્ચક્રે દેવેશઃ સહિતૈઃ સુરૈઃ।
ગુહોઽપિશબ્દં તં શ્રુત્વા વ્યનદાત્સાગરો યથા ॥ 3-228-37 (24871)
તસ્ય શબ્દેન મહતા સમુદ્ધૂતોદધિપ્રભમ્।
વભ્રામ તત્રતત્રૈવ દૈવસૈન્યમચેતનમ્ ॥ 3-228-38 (24872)
જિધાંસૂનુપસંપ્રાપ્તાન્દેવાન્દૃષ્ટ્વા સપાવકિઃ।
વિસસર્જ મુખાત્ક્રુદ્ધઃ પ્રવૃદ્ધાઃ પાવકાર્ચિષઃ ॥ 3-228-39 (24873)
અદહદ્દેવસૈન્યાનિ વેપમાનાનિ ભૂતલે ॥ 3-228-40 (24874)
તે પ્રદીપ્તશિરોદેહાઃ પ્રદીપ્તાયુધવાહનાઃ।
પ્રચ્યુતાઃ સહસા ભાન્તિ ચિત્રાસ્તારાગણા ઇવ ॥ 3-228-41 (24875)
દહ્યમાનાઃ પ્રપન્નાસ્તે શરણં પાવકાત્મજમ્।
દેવા વજ્રધરં ત્યક્ત્વાતતઃ શાનતિમુપાગતાઃ ॥ 3-228-42 (24876)
ત્યક્તો દેવૈસ્તતઃ સ્કન્દે વજ્રં શક્રો ન્યપાતયત્ ॥ 3-228-43 (24877)
તદ્વિસૃષ્ટં જઘાનાશુ પર્શ્વં સ્કન્દસ્ય દક્ષિણમ્।
વિભેદ ચ મહારાજ પાર્શ્વં તસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 3-228-44 (24878)
વજ્રપ્રહારાત્સ્કન્દસ્ય સંજાતઃ પુરુષોઽપરઃ।
યુવા કાઞ્ચનસન્નાહઃ શક્તિધૃગ્દિવ્યકુણ્ડલઃ ॥ 3-228-45 (24879)
યદ્વજ્રવિશનાજ્જાતો વિશાખસ્તેન સોઽભવત્ ॥ 3-228-46 (24880)
તં જાતમપરં દૃષ્ટ્વા કાલાનલસમદ્યુતિમ્।
ભયાદિનદ્રસ્તુત તં સ્કન્દં પ્રાઞ્જલિઃ શરણં ગતઃ ॥ 3-228-47 (24881)
તસ્યાભયંદદૌ સ્કન્દઃ સહસૈન્યસ્ સત્તમ।
તતઃ પ્રહૃષ્ટાસ્ત્રિદશા વાદિત્રાણ્યભ્યવાદયન્ ॥ 3-228-48 (24882)
સ્કન્દપારિષદાન્ધોરાઞ્છૃણુષ્વાદ્ભુતદર્શનાન્।
વજ્રપ્હહારાત્સ્કન્દસ્ય જજ્ઞુસ્તત્ર કુમારકાઃ।
યે હરન્તિ શિશૂઞ્જાતાન્ગર્ભસ્થાશ્ચૈવ દારુણાઃ ॥ 3-228-49 (24883)
વજ્રપ્રહારાત્કન્યાશ્ચ જજ્ઞિરેઽસ્ મહાબલાઃ ॥ 3-228-50 (24884)
કુમારાન્સ વિશખં ચ પુત્રત્વે સમકલ્પયત્।
સ ભૂત્વા ભગવાન્સઙ્ખ્યે રક્ષંશ્છાગમુખસ્તદા ॥ 3-228-51 (24885)
વૃતઃ કન્યાગણૈઃ સર્વૈરાત્મીયૈઃ સહ પુત્રકૈઃ।
માતૃણાં પ્રેષિતાનાં ચ ભદ્રશાખશ્ચકોમલૈઃ ॥ 3-228-52 (24886)
તતઃ કુમારં સંજાતં સ્કન્દમાહુર્જના ભુવિ।
રુદ્રમગ્નિમુખાં સ્વાહાં પ્રદેશેષુ મહાબલાઃ ॥ 3-228-53 (24887)
યજન્તિ પુત્રકામાશ્ચ પુત્રિણશ્ચ સદા જનાઃ।
યાસ્તાસ્ત્વજનયત્કન્યાસ્તપો નામ હુતાશનઃ ॥ 3-228-54 (24888)
કિં કરોમીતિ તાઃ સ્કન્દં સંપ્રાપ્તાઃ સમભાષયન્ ॥ 3-228-55 (24889)
ભવેમ સર્વલોકસ્ય માતરો વયમુત્તમાઃ।
પ્રસાદાત્તવ પૂજ્યાશ્ચ પ્રિયમેતત્કુરુષ્વ નઃ ॥ 3-228-56 (24890)
સોઽબ્રવીદ્બાઢમિત્યેવં ભવિષ્યધ્વં પૃથિગ્વિધાઃ।
શિવાશ્ચૈવાશિવાશ્ચૈવ પુનઃપુનઃરુદારધીઃ ॥ 3-228-57 (24891)
`અગ્નિર્ભૂત્વા તતશ્ચૈનં છાગવક્રો બહુપ્રજઃ।
રમયામાસ શૈલસ્થં બલં ક્રીડનકૈરિવ' ॥ 3-228-58 (24892)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ અષ્ટાવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 228 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-228-2 વિપરીતં વૈરમ્। દ્વન્દ્વાનિ અતિશીતાત્યુષ્ણાદીનિ ॥ 3-228-15 શ્રુત્વા તુ ધ્રુત્વાપિ। સર્વતઃ લોકાપવાદભયાદ્રામવત્પત્નીસ્ત્યક્તવન્ત ઇત્યર્થઃ। અથાવ્રવીત્તાન્સપ્તર્ષીન્યુષ્મત્પત્નીષ્વયં શિશુઃ। ષટ્રસુ જાતોહુવહાત્તે ચાગ્રેસ્ત્વગ્રતોલ્યજન્। ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-228-46 વજ્રસ્ય વિશનાત્ બાહોરાખનનાચ્ચવિશાખ ઇત્યર્થઃ ॥ 3-228-51 કુમારાસ્તે=પિતૃત્વે ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-228-53 તતઃ કુમારપિતરમિતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 229
॥ શ્રીઃ ॥
3.229. અધ્યાયઃ 229
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સ્કન્દચરિત્રપ્રતિપાદનમ્ ॥ 1 ॥ ઇન્દ્રેણ સ્કન્દસ્ય દેવસૈનાપત્યેઽભિષેચનમ્ ॥ 2 ॥ સ્કન્દેનેન્દ્રપ્રાર્થનયા દેવસેનાયા ઉદ્વહનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-229-0 (24893)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-229-0x (2548)
તતઃ પ્રકલ્પ્ય પુત્રત્વે સ્કન્દં માતૃગણોઽગમત્।
કાકી ચ હલિમા ચૈવ માતા ચાથ હલી તથા।
આર્યા બાલા ચ ધાત્રી ચ સપ્તૈતા શિશુમાતરઃ ॥ 3-229-1 (24894)
એતાસાં વીર્યસંપન્નઃ શિશુર્નામાતિદારુણઃ।
સ્કન્દપ્રસાદજઃ પુત્રો લોહિતાક્ષો ભયંકરઃ ॥ 3-229-2 (24895)
એષ વીરોઽષ્ટમઃ પ્રોક્તઃ સ્કન્દો માતૃગણોદ્ભવઃ।
છાગવક્રેણ સહિતો નવમઃ પરિકીર્ત્યતે ॥ 3-229-3 (24896)
ષષ્ઠં છાગમયં વક્રં સ્કન્દસ્યૈવેતિ વિદ્ધિ તમ્।
ષટ્શિરોભ્યન્તરં રાજન્નિત્યં માતૃગણાર્ચિતમ્ ॥ 3-229-4 (24897)
ષણ્ણાં તુ પ્રવરં તસ્ય શીર્ષાણામિહ શબ્દ્યતે।
શક્તિં યેનાસૃજદ્દિવ્યાં ભદ્રશાખ ઇતિ સ્મ હ ॥ 3-229-5 (24898)
ઇત્યેતદ્દ્વિવિધાકારં વૃત્તં શુક્લસ્ય પઞ્ચમીમ્।
તત્ર યુદ્ધં મહાઘોરં વૃત્તં ષષ્ઠ્યાં જનાધિપ ॥ 3-229-6 (24899)
ઉપવિષ્ટં તુ તં સ્કન્દમામુક્તકવચસ્રજમ્।
હિરણ્યચૂડમુકુટં હિરણ્યાંક્ષં મહાપ્રભમ્ ॥ 3-229-7 (24900)
લોહિતામ્બરસંવીતં તીક્ષ્ણદંષ્ટ્રં મનોરમમ્।
સર્વલક્ષણસંપન્નં ત્રૈલોક્યસ્યાપિ સુપ્રિયમ્ ॥ 3-229-8 (24901)
તતસ્તં વરદં શૂરં યુવાનં મૃષ્ટકુણ્ડલમ્।
અભજત્પદ્મરૂપા શ્રીઃ સ્વયમેવ શરીરિણી ॥ 3-229-9 (24902)
શ્રિયા જુષ્ટઃ પૃથુયશાઃ સ કુમારો વરસ્તદા।
નિષણ્ણો દૃશ્યતે ભૂતૈઃ પૌર્ણમાસ્યાં યથા શશી ॥ 3-229-10 (24903)
અપૂજયન્મહાત્માનો બ્રાહ્મણાસ્તં મહાબલમ્ ॥ 3-229-11 (24904)
ઇદમાહુસ્તદા ચૈવ સ્કન્દં તત્ર મહર્ષયઃ ॥ 3-229-12 (24905)
હિરણ્યવર્ણ ભદ્રં તે લોકાનાં શંકરો ભવ।
ત્વયા ષડ્રાત્રજાતેન સર્વે લોકા વશીકૃતાઃ ॥ 3-229-13 (24906)
અભયંચ પુનર્દત્તં ત્વયૈવૈષાં સુરોત્તમ।
તસ્માદિન્દ્રો ભવાનસ્તુ ત્રૈલોક્યસ્યાભયંકરઃ ॥ 3-229-14 (24907)
સ્કન્દ ઉવાચ। 3-229-15x (2549)
કિમિન્દ્રઃ સર્વલોકાનાં કરોતીહ તપોધનાઃ।
કથં દેવગણાંશ્ચૈવ પાતિ નિત્યં સુરેશ્વરઃ ॥ 3-229-15 (24908)
ઋષય ઊચુઃ। 3-229-16x (2550)
ઇન્દ્રો દધાતિ ભૂતાનાં બલં તેજઃ પ્રજાઃ સુખમ્।
તુષ્ટઃ પ્રયચ્છતિ તથા સર્વાન્કામાન્સુરેશ્વરઃ ॥ 3-229-16 (24909)
દુર્વૃત્તાનાં સંહરતિ વ્રતસ્થાનાં પ્રયચ્છતિ।
અનુશાસ્તિ ચ ભૂતાનિ કાર્યેષુ બલસૂદનઃ ॥ 3-229-17 (24910)
અસૂર્યે ચ ભવેત્સૂર્યસ્તથાઽચનદ્રે ચ ચન્દ્રમાઃ।
ભવત્યગ્નિશ્ચ વાયુશ્ચ પૃથિવ્યાપશ્ચ સ્વં તથા ॥ 3-229-18 (24911)
એતદિન્દ્રેણ કર્તવ્યમિન્દ્રે હિ વિપુલં બલમ્।
ત્વં ચ વીર બલી શ્રેષ્ઠસ્તસ્માદિન્દ્રો ભવસ્વ ન ॥ 3-229-19 (24912)
શક્ર ઉવાચ। 3-229-20x (2551)
ભવસ્વેન્દ્રો મહાબાહો સર્વેષાં નઃ સુખાવહઃ।
અભિષિચ્યસ્વ ચૈવાદ્ય પ્રાપ્તરૂપોઽસિ સત્તમ ॥ 3-229-20 (24913)
સ્કન્દ ઉવાચ। 3-229-21x (2552)
શાધિ ત્વમેવ ત્રૈલોક્યમવ્યાગ્રે નિજયે રતઃ।
અહં તે કિંકરઃ શક્ર ન મમેન્દ્રત્વમીપ્સિતમ્ ॥ 3-229-21 (24914)
શક્ર ઉવાચ। 3-229-22x (2553)
બલંતવાદ્ભુતં વીર ત્વં દેવાનામરીઞ્જહિ।
અવજ્ઞાસ્યન્તિ માં લોકા વીર્યણ તવ વિસ્મિતાઃ ॥ 3-229-22 (24915)
ઇન્દ્રત્વે તુ સ્થિતં વીર બલહીનં પરાજિતમ્।
`ત્વત્તેજસાઽવમંસ્યન્તિ લોકા માં સુરસત્તમ' ॥ 3-229-23 (24916)
આવયોશ્ચ મિથો ભેદે પ્રયતિષ્યન્ત્યતન્દ્રિતાઃ।
ભેદિતે ચ ત્વયિ વિભો લોકો દ્વૈધમુપેષ્યતિ ॥ 3-229-24 (24917)
દ્વિધાભૂતેષુ લોકેષુ નિશ્ચિતેષ્વાવયોસ્તથા।
વિગ્રહઃ સંપ્રવર્તેત ભૂતભેદાન્મહાબલ ॥ 3-229-25 (24918)
તત્ર ત્વં માં રણે તાત યથાશ્રદ્ધં વિજેષ્યસિ।
તસ્માદિન્દ્રો ભવાનેવ ભવિતા મા વિચારય ॥ 3-229-26 (24919)
સ્કન્દ ઉવાચ। 3-229-27x (2554)
ત્વમેવ રાજા ભદ્રં તે ત્રૈલોક્યસ્ય મમૈવ ચ।
કરોમિ કિં ચ તેશક્ર શાસનાત્તદ્બ્રવીહિ મે ॥ 3-229-27 (24920)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 3-229-28x (2555)
અહમિન્દ્રો ભવિષ્યામિ તવ વાક્યાન્મહાબલ।
યદિ સત્યમિદં વાક્યં નિશ્ચયાદ્ભાષિતં ત્વયા ॥ 3-229-28 (24921)
યદિ વા શાસનં સ્કન્દ કર્તુમિચ્છસિ મે શૃણુ।
અભિષિચ્યસ્વ દેવાનાં સૈનાપત્યે મહાબલ ॥ 3-229-29 (24922)
સ્કન્દ ઉવાચ। 3-229-30x (2556)
દાનવાનાં વિનાશાય દેવાનામર્થસિદ્ધયે।
ગોબ્રાહ્મણહિતાર્થાય સૈનાપત્યેઽભિષિઞ્ચ મામ્ ॥ 3-229-30 (24923)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-229-31x (2557)
સોઽભિષિક્તો મઘવતા સર્વૈર્દેવગણૈઃ સહ।
અતીવ શુશુભે તત્ર પૂજ્યમાનો મહર્ષિભિઃ ॥ 3-229-31 (24924)
તત્ર તત્કાઞ્ચનં છત્રં ધ્રિયમાણં વ્યરોચત।
તથૈવ સુસમિદ્ધસ્ય પાવકસ્યાત્મમણ્ડલમ્ ॥ 3-229-32 (24925)
વિશ્વકર્મકૃતા ચાસ્ય દિવ્યા માલા હિરણ્મયી।
આબદ્ધા ત્રિપુરઘ્નેન સ્વયમેવ યશસ્વિના ॥ 3-229-33 (24926)
આગમ્ય મનુજવ્યાઘ્ર સહ દેવ્યા પરંતપ।
અર્ચયામાસ સુપ્રીતો ભગવાન્ગોવૃષધ્વજઃ ॥ 3-229-34 (24927)
રુદ્રમગ્નિં દ્વિજાઃ પ્રાહૂ રુદ્રસૂનુસ્તતસ્તુ સઃ।
`કીર્ત્યતે સુમહાતેજાઃ કુમારોઽદ્ભુતદર્શનઃ' ॥ 3-229-35 (24928)
રુદ્રેણ શુક્રમુત્સૃષ્ટં તચ્છ્વેતઃ પર્વતોઽભવત્।
પાવકસ્યેનદ્રિયં શ્વેતે કૃત્તિકાભિઃ કૃતં નગે ॥ 3-229-36 (24929)
પૂજ્યમાનં તુ રુદ્રેણ દૃષ્ટ્વા સર્વેદિવૌકસઃ।
રુદ્રસૂનું તતઃ પ્રાહુર્ગુહં ગુણવતાંવરમ્ ॥ 3-229-37 (24930)
અનુપ્રવિશ્ય રુદ્રેણ વહ્નિં જાતો હ્યયં શિશુઃ।
તત્ર જાતસ્તતઃ સ્કન્દો રુદ્રસૂનુસ્તતોઽભવત્ ॥ 3-229-38 (24931)
રુદ્રસ્ય વહ્નેઃ સ્વાહાયાઃ ષણ્ણાં સ્ત્રીણાં ચ તેજસા।
જાતઃ સ્કન્દઃ સુરશ્રેષ્ઠો રુદ્રસૂનુસ્તતોઽભવત્ ॥ 3-229-39 (24932)
અરજે વાસસી રક્તે વસાનઃ પાવકાત્મજઃ।
ભાતિ દીપ્તવપુઃ શ્રમાન્રક્તાભ્રાભ્યામિવાંશુમાન્ ॥ 3-229-40 (24933)
કુક્કુટશ્ચાગ્નિના દત્તસ્તસ્ કેતુરલંકૃતઃ।
રથે સમુચ્છિતો ભાતિ કાલાગ્નિરવ લોહિતઃ ॥ 3-229-41 (24934)
યા ચેષ્ટા સર્વભૂતાનાં પ્રભા શક્તિર્બલં તથા।
અગ્રતસ્તસ્ય સા શક્તિર્દેવાનાં જયવર્ધની ॥ 3-229-42 (24935)
વિવેશ કવચં ચાસ્ય શરીરં સહજં તથા।
યુધ્યમાનસ્ય દેવસ્ય પ્રાદુર્ભવતિ તત્સદા ॥ 3-229-43 (24936)
શક્તિર્ધર્મો બલં તેજઃ કાન્તત્વં સત્યમુન્નતિઃ।
બ્રહ્મણ્યત્વમસંમોહો ભક્તાનાં પરિરક્ષણમ્ ॥ 3-229-44 (24937)
નિકૃન્તનં ચ શત્રૂણાં લોકાનાં ચાભિરક્ષણમ્।
સ્કન્દેન સહ જાતાનિ સર્વાણ્યેવ જનાધિપ ॥ 3-229-45 (24938)
એવં દેવગણૈઃ સર્વૈઃ સોઽભિષિક્તઃ સ્વલંકૃતઃ।
બભૌ પ્રતીતઃ સુમનાઃ પરિપૂર્ણેન્દુદર્શનઃ ॥ 3-229-46 (24939)
ઇષ્ટૈઃ સ્વાધ્યાયઘોષૈશ્ચ દેવતૂર્યવરૈરપિ।
દેવગન્ધર્વગીતૈશ્ચ સર્વૈરપ્સરસાં ગણૈઃ ॥ 3-229-47 (24940)
એતૈશ્ચાન્યૈશ્ચ બહુભિસ્તુષ્ટૈર્હૃષ્ટૈઃ સ્વલંકૃતઃ।
[સુસંવૃતઃ પિશાચાનાં ગણૈર્દેવગણૈસ્તથા।]
ક્રીડન્ભાતિ તદા દેવૈરભિષિક્તશ્ચ પાવકિઃ ॥ 3-229-48 (24941)
અભિષિક્તં મહાસેનમપશ્યન્ત દિવૌકસઃ।
વિનિહત્ય તમઃ સૂર્યં યથૈવાભ્યુદિતં તથા ॥ 3-229-49 (24942)
અથૈનમભ્યયુઃ સર્વા દેવસેનાઃ સહસ્રશઃ।
અસ્માકં ત્વં પતિરિતિ બ્રુવાણાઃ સર્વતો દિશઃ ॥ 3-229-50 (24943)
તાઃ સમાસાદ્ય ભગવાન્સર્વભૂતગણૈર્વૃતઃ।
અર્ચિતસ્તુ સ્તુતશ્ચૈવ સાન્ત્વયામાસ તા અપિ ॥ 3-229-51 (24944)
શતક્રતુશ્ચાભિષિચ્ય સ્કન્દં સેનાપતિં તદા।
સસ્માર તાં દેવસેનાં યા સા તેન વિમોક્ષિતા ॥ 3-229-52 (24945)
અયં તસ્યાઃ પતિર્નૂનં વિહિતો બ્રહ્મણા સ્વયમ્।
સંચિન્ત્ય ત્વાનયામાસ દેવસેનાં હ્યલંકૃતામ્ ॥ 3-229-53 (24946)
સ્કન્દં પ્રોવાચ બલભિદિયં કન્યા સુરોત્તમ।
અજાતે ત્વયિ નિર્દિષ્ટા તવ પત્ની સ્વયંભુવા ॥ 3-229-54 (24947)
તસ્માત્ત્વમસ્યા વિધિવત્પાણિં મન્ત્રપુરસ્કૃતમ્।
ગૃહાણ દક્ષિણં દેવ્યાઃ પાણિના પદ્મવર્ચસા ॥ 3-229-55 (24948)
એવમુક્તઃ સ જગ્રાહ તસ્યાઃ પાણિં યથાવિધિ।
બૃહસ્પતિર્મન્ત્રવિદ્ધિ જજાપ ચ જુહાવ ચ ॥ 3-229-56 (24949)
એવં સ્કન્દસ્ય મહિષીં દેવસેનાં વિદુર્જનાઃ।
ષષ્ઠીં યાં બ્રાહ્મણાઃ પ્રાહુર્લક્ષ્મીમાસાં સુખપ્રદામ્ ॥ 3-229-57 (24950)
સિનીબાલીં કુહૂં ચૈવ સદ્વૃત્તિમપરાજિતામ્।
`ઇત્યેવમાદિભિર્દેવી નામભિઃ પરિકીર્ત્યતે' ॥ 3-229-58 (24951)
યદા સ્કન્દઃ પતિર્લબ્ધઃ શાશ્વતો દેવસેનયા।
તદા તમાશ્રયલ્લક્ષ્મીઃ સ્વયં દેવી શરીરિણી ॥ 3-229-59 (24952)
શ્રીજુષ્ટઃ પઞ્ચમીસ્કન્દસ્તસ્માચ્છ્રીઃ પઞ્ચમી સ્મૃતા।
ષષ્ઠ્યાં કૃતાર્થોઽભૂદ્યસ્થાત્તસ્માત્ષષ્ઠી મહાતિધિઃ ॥ 3-229-60 (24953)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ એકોનત્રિંશદધિદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 229 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-229-27 શસનં તદ્દ્રવીહિ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-229-35 રુદ્રમગ્નિમિતિ। રુદ્રો વા એષ યદગ્નિરિત શ્રુતિવિદો દ્વિજાઃ પ્રાહુઃ ॥ 3-229-38 અનુપ્રવિશ્ય સ્થિતેનેતિ શેષઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 230
॥ શ્રીઃ ॥
3.230. અધ્યાયઃ 230
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિસ્કન્દચરિત્રકીર્તનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-230-0 (24954)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-230-0x (2558)
શ્રિયા જુષ્ટં મહાસેનં દેવસેનાપતીકૃતમ્।
સપ્તર્ષિપત્નયઃ ષડ્ દેવ્યસ્તત્સકાશમથાગમન્ ॥ 3-230-1 (24955)
ઋષિભિઃ સંપરિત્યક્તા ધર્મયુક્તા મહાવ્રતાઃ।
દ્રુતમાગમ્ય ચોચુસ્તા દેવસેનાપતિં પ્રભુમ્ ॥ 3-230-2 (24956)
વયં પુત્ર પરિત્યક્તાં ભર્તૃભિર્દેવસંમિતૈઃ।
અકારણાદ્રુષા તૈસ્તુ પુણ્યસ્થાનાત્પરિચ્યુતાઃ ॥ 3-230-3 (24957)
અસ્માભિઃ કિલ જાતસ્ત્વમિતિ કેનાપ્યુદાહૃતમ્।
તત્સત્યમેતત્સંશ્રુત્ય તસ્માન્નસ્ત્રાતુમર્હસિ ॥ 3-230-4 (24958)
અક્ષયશ્ચ ભવેત્સ્વર્ગસ્ત્વત્પ્રસાદાદ્ધિ નઃ પ્રભો।
ત્વાં પુત્રં ચાપ્યભીપ્સામઃ કૃત્વૈતદનૃણો ભવ ॥ 3-230-5 (24959)
સ્કન્દ ઉવાચ। 3-230-6x (2559)
માતરો હિ ભવત્યો મે સુતો વોઽહમનિન્દિતાઃ।
યદ્વાપીચ્છત તત્સર્વં સંભવિષ્યતિ વસ્તથા ॥ 3-230-6 (24960)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-230-7x (2560)
વિવક્ષન્તં તતઃ શક્રં કિં કાર્યમિતિ સોઽબ્રવીત્।
ઉક્તઃ સ્કન્દેન બ્રૂહિતિ સોઽબ્રવીદ્વાસવસ્તતઃ ॥ 3-230-7 (24961)
અભિજિત્સ્પર્ધમાના તુ રોહિણ્યા કન્યસી સ્વસા।
ઇચ્છન્તી જ્યેષ્ઠતાં દેવી તપસ્તપ્તું વનં ગતા ॥ 3-230-8 (24962)
તત્ર મૂઢોસ્મિ ભદ્રં તે નક્ષત્રં ગગનાચ્ચ્યુતમ્।
કાલં ત્વિમં પરં સ્કન્દ બ્રહ્મણા સહ ચિન્તય ॥ 3-230-9 (24963)
ધનિષ્ઠાદિસ્તદા કાલો બ્રહ્મણા પરિકલ્પિતઃ।
રોહિણો હ્યભવત્પૂર્વમેવં સઙ્ખ્યા સમાભવત્ ॥ 3-230-10 (24964)
એવમુક્તે તુ શક્રેણ ત્રિવિદં કૃત્તિકા ગતાઃ।
નક્ષત્રં શકટાકારં ભાતિ તદ્વહ્નિદૈવતમ્ ॥ 3-230-11 (24965)
વિનતા ચાબ્રવીત્સ્કન્દં મમ ત્વં પિણ્ડદઃ સુતઃ।
ઇચ્છામિ નિત્યમેવાહં ત્વયા પુત્ર સહાસિતુમ્ ॥ 3-230-12 (24966)
સ્કન્દ ઉવાચ। 3-230-13x (2561)
એવમસ્તુ નમસ્તેઽસ્તુ પુત્રસ્નેહાત્પ્રશાધિ મામ્।
સ્નુષયા પૂજ્યમાના વૈ દેવિ વત્સ્યસિ નિત્યદા ॥ 3-230-13 (24967)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-230-14x (2562)
અથ માતૃગણઃ સર્વઃ સ્કન્દં વચનમબ્રવીત્।
વયં સર્વસ્ય લોકસ્ય માતરઃ કવિભિઃ સ્તુતાઃ।
ઇચ્છામો માતરસ્તુભ્યં ભવિતું પૂજયસ્વ નઃ ॥ 3-230-14 (24968)
`તાસાં તુ વચનં શ્રુત્વાસ્કન્દો વચનમબ્રવીત્'।
માતરો હિ ભવત્યો મે ભવતીનામહં સુતઃ।
ઉચ્યતાં યન્મયા કાર્યં ભવતીનામથેપ્સિતમ્ ॥ 3-230-15 (24969)
માતર ઊચુઃ। 3-230-16x (2563)
યાસ્તુ તા માતરઃ પૂર્વં લોકસ્યાસ્ય પ્રકલ્પિતાઃ।
અસ્માકં તુ ભવેત્સ્થાનં તાસાં ચૈવ ન તદ્ભવેત્ ॥ 3-230-16 (24970)
ભવેમ પૂજ્યા લોકસ્ય ન તાઃ પૂજ્યાઃ સુરર્ષભ।
પ્રજાઽસ્માકં હૃતાસ્તાભિસ્ત્વત્કૃતે તાઃ પ્રયચ્છ નઃ ॥ 3-230-17 (24971)
સ્કન્દ ઉવાચ। 3-230-18x (2564)
વૃત્તાઃ પ્રજા ન તાઃ પ્રક્યા ભવતીભિર્નિષેવિતુમ્।
અન્પ્રાં વઃ કાં પ્રયચ્છામિ પ્રજાં યાં મનસેચ્છથા ॥ 3-230-18 (24972)
માતર ઊચુઃ। 3-230-19x (2565)
ઇચ્ચામ તાસાં માતૄણાં પ્રજા ભોક્તું પ્રયચ્છ નઃ।
ત્વયા સહ પૃથગ્ભૂતા યે ચ તાસામથેશ્વરાઃ ॥ 3-230-19 (24973)
સ્કન્દ ઉવાચ। 3-230-20x (2566)
પ્રજા વો દદ્મિ કષ્ટં તુ ભવતીભિરુદાહૃતમ્।
પરિરક્ષત ભદ્રં વઃ પ્રજા સાધુનમસ્કૃતાઃ ॥ 3-230-20 (24974)
માતર ઊચુઃ। 3-230-21x (2567)
પરિરક્ષામ ભદ્રં તે પ્રજાઃ સ્કન્દ યથેચ્છસિ।
ત્વયા નો રોચતે સ્કન્દ સહવાસશ્ચિરંપ્રભો ॥ 3-230-21 (24975)
સ્કન્દ ઉવાચ। 3-230-22x (2568)
યાવત્ષોડશ વર્ષાણિ ભવન્તિ તરુણાઃ પ્રજાઃ।
પ્રબાધત મનુષ્યાણાં તાવદ્રૂપૈઃ પૃથગ્વિધૈઃ ॥ 3-230-22 (24976)
અહં ચ વઃ પ્રદાસ્યામિ રૌદ્રમાત્માનમવ્યયમ્।
પરમં તેન સહિતાઃ સુખં વત્સ્યથ પૂજિતાઃ ॥ 3-230-23 (24977)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-230-23x (2569)
તતઃ શરીરાત્સ્કન્દસ્ય પરુષઃ પાવકપ્રભઃ।
ભોક્તું પ્રજાઃ સ મર્ત્યાનાં નિષ્પપાત મહાબલઃ ॥ 3-230-24 (24978)
અપતત્સહસા ભૂમૌ વિસંજ્ઞોઽથ ક્ષુધાર્દિતઃ।
સ્કન્દેન સોઽભ્યનુજ્ઞાતો રૌદ્રરૂપોઽભવદ્ગ્રહઃ ॥ 3-230-25 (24979)
સ્કન્દાપસ્માર ઇત્યાહુર્ગૃહં તં દ્વિજસત્તમાઃ।
વિનતા તુ મહારૌદ્રા કથ્યતે શકુનિગ્રહઃ ॥ 3-230-26 (24980)
માતૄણાં રાક્ષસંપ્રાહુસ્તં વિદ્યાત્પૂતનાગ્રહમ્।
કષ્ટા દારુણરૂપેણ ઘોરરૂપા નિશાચરી ॥ 3-230-27 (24981)
પશાચી રદારુણાકારા કથ્યતે શીતપૂતના।
ગર્ભાન્સા માનુષીણાં તુ હરતે ઘોરદર્શના ॥ 3-230-28 (24982)
અદિતિં રેવતીં પ્રાહુર્ગ્રહસ્તસ્યાસ્તુ રૈવતઃ।
સોઽપિ બાલાન્મહાગોરો બાધતે વૈ મહાગ્રહઃ ॥ 3-230-29 (24983)
દૈત્યાનાં યા દિતિર્માતા તામાહુર્મુખમણ્ડિકામ્।
અત્યર્થં શિશુમાંસેન સંપ્રહૃષ્ટા દુરાસદા ॥ 3-230-30 (24984)
કુમારાશ્ચ કુમાર્યશ્ યે પ્રોક્તાઃ સ્કન્દસંભવાઃ।
તેઽપિ ગર્ભભુજઃ સર્વે કૌરવ્યસુમહાગ્રહાઃ ॥ 3-230-31 (24985)
તાસામેવ તુ પત્નીનાં પતયસ્તે પ્રકીર્તિતાઃ।
આજાયમાનાન્ગૃહ્ણન્તિ બાલકાન્રૌદ્રકર્મણઃ ॥ 3-230-32 (24986)
ગવાં માતા તુ યા પ્રાજ્ઞૈઃ કથ્યતે સુરભિર્નૃપ।
શકુનિસ્તામથારુહ્યસહ ભુઙ્ક્તે શિશૂન્ભુવિ ॥ 3-230-33 (24987)
સરમા નામ યા માતા શુનાં દેવી જનાધિપ।
સાઽપિગર્ભાન્સમાદત્તે માનુષીણાં સદૈવ હિ ॥ 3-230-34 (24988)
પાદપાનાં ચ યા માતા કરઞ્જનિલયા હિ સા।
વરદા સા હિ સૌમ્યા ચ નિત્યં ભૂતાનુકમ્પિની ॥ 3-230-35 (24989)
કરઞ્જે તાં નમસ્યન્તિ તસ્માત્પુત્રાર્થિનો નરાઃ।
ઇમે ત્વષ્ટાદશાન્યે વૈ ગ્રહા માંસમધુપ્રિયાઃ ॥ 3-230-36 (24990)
દ્વિપઞ્ચરાત્રં તિષ્ઠન્તિ સતતં સૂતિકાગૃહે।
કદ્રૂઃ સૂક્ષ્મવપુર્ભૂત્વા ગર્ભિણીં પ્રવિશત્યથ ॥ 3-230-37 (24991)
ભુઙ્ક્તે સા તત્ર તં ગર્ભં સા તુ નાગં પ્રસૂયતે।
ગન્ધર્વાણાં તુ યા માતા સા ગર્ભં ગૃહ્ય ગચ્છતિ ॥ 3-230-38 (24992)
તતો વિલીનગર્ભા સા માનુષી ભુવિ દૃશ્યતે।
યા જનિત્રી ત્વપ્સરસાં ગર્ભમાસ્તે પ્રગૃહ્ય સા ॥ 3-230-39 (24993)
ઉપવિષ્ટં તતો ગર્ભં કથયનતિ મનીષિણઃ।
લોહિતસ્યોદધેઃ કન્યા ધાત્રી સ્કન્દસ્ય સા સ્મૃતા ॥ 3-230-40 (24994)
લોહિતાયનિરિત્યેવં કદમ્બે સા હિ પૂજ્યતે।
પુરુષે તુ યથા રુદ્રસ્તથાઽઽર્યા પ્રમદાસ્વપિ ॥ 3-230-41 (24995)
આર્યા માતા કુમારસ્ય પૃથક્કામાર્થમિજ્યતે।
એવમેતે કુમારાણાં મયા પ્રોક્તા મહાગ્રહાઃ ॥ 3-230-42 (24996)
યાવત્ષોડશ વર્ષાણિ શિશૂનાં હ્યશિવાસ્તતઃ।
યે ચ માતૃગણાઃ પ્રોક્તાઃ પુરુષાશ્ચૈવયે ગ્રહાઃ ॥ 3-230-43 (24997)
સર્વે સ્કન્દગ્રહા નામ જ્ઞેયા નિત્યં શરીરિભિઃ।
તેષાં પ્રશમનં કાર્યં સ્નાનં ધૂપમથાઞ્જનમ્।
બલિકાર્ગેપહારાશ્ સ્કન્દસ્યેજ્યા વિશેષતઃ ॥ 3-230-44 (24998)
એવમભ્યર્ચિતાઃ સર્વે પ્રયચ્છન્તિ શુભં નૃણામ્।
આયુર્દીર્ઘં ચ રાજેનદ્રસમ્યક્પૂજાનમસ્કૃતાઃ ॥ 3-230-45 (24999)
ઊર્ધ્વં તુ ષોડશાદ્વર્ષાદ્યે ભવન્તિ ગ્રહા નૃણામ્।
તાનહં સંપ્રવક્ષ્યામિ નમસ્કૃત્ય મહેશ્વરમ્ ॥ 3-230-46 (25000)
યઃ પશ્યતિ નરો દેવાઞ્જાગ્રદ્વા શયિતોપિ વા।
ઉન્માદ્યતિ સ તુ ક્ષિપ્રં તં તુ દેવગ્રહં વિદુઃ ॥ 3-230-47 (25001)
આસીનશ્ચ શયાનશ્ચ યઃ પશ્યતિ નરઃ પિતૄન્।
ઉન્માદ્યતિસ તુ ક્ષિપ્રં સ જ્ઞેયસ્તુ પિતૃગ્રહઃ ॥ 3-230-48 (25002)
અવમન્યતિ યઃ સિદ્ધાન્ક્રુદ્ધાશ્ચાપિ શપન્તિ યમ્।
ઉન્માદ્યતિ સ તુ ક્ષિપ્રં જ્ઞેયઃ સિદ્ધગ્રહસ્તુ સઃ ॥ 3-230-49 (25003)
ઉપાઘ્રાતિ ચ યો ગન્ધાન્રસાંશ્ચાપિ પૃથગ્વિધાન્।
ઉન્માદ્યતિ સ તુ ક્ષિપ્રં સ જ્ઞેયો રાક્ષસો ગ્રહઃ ॥ 3-230-50 (25004)
ગન્ધર્વાશ્ચાપિ યં દિવ્યાઃ સંવિશન્તિ નરં ભુવિ।
ઉન્માદ્યતિ સ તુ ક્ષિપ્રં ગ્રહો ગાન્ધર્વ એવ સઃ ॥ 3-230-51 (25005)
અધિરોહન્તિ યં નિત્યં પિશાચાઃ પુરુષં પ્રતિ।
ઉન્માદ્યતિ સ તુ ક્ષિપ્રં ગ્રહઃ પૈશાચ એવ સઃ ॥ 3-230-52 (25006)
આવિશન્તિ ચ યં યક્ષાઃ પુરુષં કાલપર્યયે।
ઉનમાદ્યતિ સ તુ ક્ષિપ્રં જ્ઞેયો યક્ષગ્રહસ્તુ સઃ ॥ 3-230-53 (25007)
યસ્ દોષૈઃ પ્રકુપિતં ચિત્તં મુહ્યતિ દેહિનઃ।
ઉનમાદ્યતિ સ તુ ક્ષિપ્રં સાધનં તસ્ય શાસ્ત્રતઃ ॥ 3-230-54 (25008)
વૈક્લવ્યાચ્ચ ભયાચ્ચૈવ ઘોરાણાં ચાપિ દર્શનાત્।
ઉન્માદ્યતિ સ તુ ક્ષિપ્રં સાન્ત્વં તસ્ય તુ સાધનમ્ ॥ 3-230-55 (25009)
કશ્ચિત્ક્રીડિતુકામો વૈ ભોક્તુકામસ્તથાઽપરઃ।
અભિકામસ્તથૈવાન્ય ઇત્યેષ ત્રિવિધો ગ્રહઃ ॥ 3-230-56 (25010)
યાવત્સપ્તતિવર્ષાણિ ભવન્ત્યેતે ગ્રહા નૃણામ્।
અતઃ પરં દેહિનાં તુ ગ્રહતુલ્યા ભવેઞ્જરા ॥ 3-230-57 (25011)
અપ્રકીર્ણેન્દ્રિયં દાન્તં શુચિં નિત્યમતન્દ્રિતમ્।
આસ્તિકં શ્રદ્દધાનં ચ વર્જયન્તિ તદા ગ્રહાઃ ॥ 3-230-58 (25012)
ઇત્યેષ તે ગ્રહોદ્દેશો માનુષાણાં પ્રકીર્તિતઃ।
ન સ્પૃશન્તિ ગ્રહા ભક્તાન્નરાન્દેવં મહેશ્વરમ્ ॥ 3-230-59 (25013)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ ત્રિંસદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 230 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-230-4 અસત્યમેતત્સંસ્કૃત્ય ઇતિ ધ. પાઠઃ। અપત્યમેતત્સંસ્મૃત્ય ઇતિ ટ. થ. પાઠઃ ॥ 3-230-7 વિવક્ષન્તમભિજિન્નક્ષત્રસ્ પતનાન્નક્ષત્રસંખ્યા કથં સમા ભવેદિતિ પ્રષ્ટુમિચ્છન્તમ્ ॥ 3-230-8 કન્યસી કનિષ્ઠા। વનં ગતા અધિકારં ત્યક્તેતિ શેષઃ ॥ 3-230-10 યસ્ય નક્ષત્રસ્યાદ્યક્ષણે ચન્દ્રસૂર્યગુરૂણાં યોગસ્તદ્યુગાદિનક્ષત્રમ્। તચ્ચપૂર્વં રોહિણ્યભૂત્। તદાભિજિત્પતનકાલે ત્વેકન્યૂનૈરહોરાત્રૈર્ભગણસ્ય ભોગાત્ કૃતયુગાદિનક્ષત્રં ધનિષ્ઠૈવાભવદિત્યર્થઃ। સંખ્યા કલાકાષ્ઠાદીનામ્ ॥ 3-230-11 તથા ચ કૃત્તિકાભિરેવ નક્ષત્રસંખ્યાપૂર્તિ કુર્વિતિ શક્રાશયં જ્ઞાત્વા તાસ્ત્રિદિવં ગતાઃ। નક્ષત્રં સપ્તશીર્ષાભં ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-230-12 ઋષિપત્નીનામિવ ગરુત્મત્યા અપિરૂપં સ્વાહયા ધૃતમિતિ ત્સુતત્વં બોધ્યમ્ ॥ 3-230-13 સ્નુષયા દેવસેનયા ॥ 3-230-14 માતૃગણો વિનતાદિસમૂહઃ ॥ 3-230-16 તાઃ પ્રસિદ્ધાઃ માતરો બ્રાહ્મીમાહેશ્વરીપ્રભૃતયઃ ॥ 3-230-17 ત્વત્કૃતે ત્વદર્થં તાભિર્બ્રાહ્મયાદિભિરસ્મદ્ભર્તૄન્ મિથ્યાભિશાપદોષેણ કોપયન્તીભિઃ પ્રજા હૃતાઃ સઙ્ગાભાવાદિત્યર્થઃ। સંધિરાર્ષઃ। નોઽસ્મભ્યં પ્રયચ્છ ભર્તૄણામનુકૂલનેનેત્યર્થઃ ॥ 3-230-18 વૃત્તામયા દત્તા અપિ। મયા પ્રાર્થિતા અપિ મુનયો યુષ્માન્ નાઙ્ગીકરિષ્યન્તીતિ ભાવઃ ॥ 3-230-19 માતૄણાં બ્રાહ્મયાદીનામ્। તાસાં પ્રજાનામીશ્વરાઃ પિત્રાદયઃ ॥ 3-230-20 પ્રજાઃ અસ્મદાદ્યાઃ। નમસ્કૃતા યૂયં મયેતિ શેષઃ ॥ 3-230-32 અજ્ઞાયમાના ગૃહન્તિ ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-230-38 મુજાતા હરિણી યા તુ સા ગર્ભં પિબતિ પ્રભો ઇતિ ટ. થ. ધ.પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 231
॥ શ્રીઃ ॥
3.231. અધ્યાયઃ 231
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સ્કન્દેન સ્વાહાદેવ્યા અભીષ્ટદાનમ્ ॥ 1 ॥ બ્રાહ્મણા સ્કન્દંપ્રતિ સોપપત્તિકં તસ્ય રુદ્રપુત્રત્વાદિકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-231-0 (25014)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-231-0x (2570)
યદા સ્કન્દેન માતૃણામેવમેતત્પ્રિયં કૃતમ્।
અથનૈમબ્રવીત્સ્વાહા મમ પુત્રસ્ત્વમૌરસઃ ॥ 3-231-1 (25015)
ઇચ્છામ્યહં ત્વયા દત્તાં પ્રીતિં પરમદુર્લભામ્।
તામબ્રવીત્તતઃ સ્કન્દઃ પ્રીતિમિચ્છસિ કીદૃશીમ્ ॥ 3-231-2 (25016)
સ્વાહોવાચ। 3-231-3x (2571)
દક્ષસ્યાહં પ્રિયા કન્યા સ્વાહા નામ મહાભુજ।
બાલ્યાત્પ્રભૃતિ નિત્યં ચ જાતકામા હુતાશને ॥ 3-231-3 (25017)
ન સ માં કામિનીં પુત્ર સમ્યગ્જનાતિ પાવકઃ।
ઇચ્છામિ શાશ્વતં વાસં વસ્તુ પુત્ર સહાગ્નિના ॥ 3-231-4 (25018)
સ્કન્દ ઉવાચ। 3-231-5x (2572)
હવ્યં કવ્યંચ યત્કિંચિદ્દ્વિજા મન્ત્રસુસંસ્તુતમ્।
હોષ્યન્ત્યગ્નૌ સદા દેવિ સ્વાહેત્યુક્ત્વાસમુદ્ધૃતમ્ ॥ 3-231-5 (25019)
અદ્યપ્રભૃતિ દાસ્યન્તિ સુવૃત્તાઃ સત્પથે સ્થિતાઃ।
એવમગ્નિસત્વયા સાર્ધં સદા વત્સ્યતિ શોભને ॥ 3-231-6 (25020)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-231-7x (2573)
એવમુક્તા તતઃ સ્વાહા તુષ્ટાસ્કન્દેન પૂજિતા।
પાવકેન સમાયુક્તા ભર્ત્રા સ્કન્દમપૂજયત્॥ 3-231-7 (25021)
તતો બ્રહ્મા મહાસેનં પ્રજાપતિરથાબ્રવીત્।
અભિગચ્છ મહાદેવં પિતરં ત્રિપુરાર્દનમ્ ॥ 3-231-8 (25022)
રુદ્રેણાગ્નિં સમાવિશ્ય સ્વાહામાવિશ્ય ચોમયા।
હિતર્થં સર્વલોકાનાં જાતસ્ત્વમપરાજિતઃ ॥ 3-231-9 (25023)
ઉમાયોન્યાં ચ રુદ્રેણ શુક્રં સિક્તં મહાત્મના।
અસ્મિન્ગિરૌ નિપતિતં મિઞ્જિકમિઞ્જિકં યતઃ ॥ 3-231-10 (25024)
`મિથુનં વૈ મહાભાગ તત્ર તદ્રુદ્રસંભવમ્'।
સંભૂતં લોહિતોદે તુ શુક્રશેષમવાપતત્ ॥ 3-231-11 (25025)
સૂર્યરશ્મિષુ ચાપ્યનયદન્યચ્ચૈવાપતદ્ભુવિ।
આસક્તમન્યદ્વૃક્ષેષુ તદેવં પ્ચધાઽપતત્ ॥ 3-231-12 (25026)
તત્ર તે વિવિધાકારા ગણા જ્ઞેયા મનીષિભિઃ।
તવ પારિષદા ઘોરા ય એતે પિશિતાશિનઃ ॥ 3-231-13 (25027)
એવમસ્ત્વિતિ ચાપ્યુક્ત્વા મહાસેનો મહેશ્વરમ્।
અપૂજયદમેયાત્મા પિતરં પિતૃવત્સલઃ ॥ 3-231-14 (25028)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-231-15x (2574)
અર્કપુષ્પૈસ્તુ તે પઞ્ ગણાઃ પૂજ્યા ધનાર્થિભિઃ।
વ્યાદિપ્રશમનાર્થં ચતેષાં પૂજાં સમાચરેત્ ॥ 3-231-15 (25029)
મિઞ્જિકામિઞ્જિકં ચૈવ મિથુનં રુદ્રસંભવમ્।
નમસ્કાર્યં સદૈવેહ બાલાનાં હિતમિચ્છતા ॥ 3-231-16 (25030)
સ્ત્રિયો માનુષમાંસાદા વૃક્ષકા નામ નામતઃ।
વૃક્ષેષુ જાતાસ્તા દેવ્યો નમસ્કાર્યાઃ પ્રજાર્થિભિઃ ॥ 3-231-17 (25031)
એષામેવ પિશાચાનામસઙ્ખ્યેયગણાઃ સ્મૃતાઃ।
ઘણ્ટાયાઃ સપતાકાયાઃ શૃણુ મે સંભવં નૃપ ॥ 3-231-18 (25032)
ઐરાવતસ્ય ઘણ્ટે દ્વે વૈજયન્ત્યાવિતિ શ્રુતે।
ગુહસ્ય તે સ્વયં દત્તે ક્રમેણાનાય્ય ધીમતા ॥ 3-231-19 (25033)
એકા તત્રવિશાખસ્ય ઘણ્ટા સ્કન્દસ્ય ચાપરા।
પતાકા કાર્તિકેયસ્ વિશાખસ્ય ચ લોહિતા ॥ 3-231-20 (25034)
યાનિ ક્રીડનકાન્યસ્ય દેવૈર્દત્તાનિ વૈ તદા।
તૈરેવ રમતે દેવો મહાસેનો મહાબલઃ ॥ 3-231-21 (25035)
સ સંવૃતઃ પિશાચાનાં ગણૈર્દેવગણૈસ્તથા।
શુશુભે કાઞ્ચને શૈલે દીપ્યમાનઃ શ્રિયા વૃત્તઃ ॥ 3-231-22 (25036)
તેન વીરેણ શુશુભે સ શૈલઃ શુભકાનનઃ।
આદિત્યેનેવાંશુમતા મન્દરશ્ચારુકન્દરઃ ॥ 3-231-23 (25037)
સંતાનકવનૈઃ ફુલ્લૈઃ કરવીરવનૈરપિ।
પારિજાતવનૈશ્ચૈવ જપાશોકવનૈસ્તથા ॥ 3-231-24 (25038)
કદમ્બતરુષણ્ડૈશ્ચ દિવ્યૈર્મૃગગણૈરપિ।
દિવ્યૈઃ પક્ષિગણૈશ્ચૈવ શુશુભે શ્વેતપર્વતઃ ॥ 3-231-25 (25039)
તત્રદેવગણાઃ સર્વેસર્વે દેવર્ષયસ્તથા।
મેઘતૂર્યરવાશ્ચૈવ ક્ષુબ્ધોદધિસમસ્વનાઃ ॥ 3-231-26 (25040)
તત્રદેવાશ્ચ ગન્ધર્વા નૃત્યન્તેઽપ્સરસસ્તથા।
હૃષ્ટાનાં તત્રભૂતાનાં શ્રૂયતે નિનદો મહાન્ ॥ 3-231-27 (25041)
એવં સેન્દ્રં જગત્સર્વં શ્વેતપર્વતસંસ્થિતમ્।
પ્રહૃષ્ટં પ્રેક્ષતે સ્કન્દં ન ચ ગ્લાયતિ દર્શનાત્ ॥ 3-231-28 (25042)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ એકત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 231 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-231-10 મુઞ્જિકો મુષ્ટિકા તતઃ ઇતિ ટ. થ.પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 232
॥ શ્રીઃ ॥
3.232. અધ્યાયઃ 232
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સ્કન્દસ્ય દેવસૈનાપત્યેઽભિષેકાનન્તરં મહાદેવસ્ય પાર્વત્યા સહ ભદ્રવટંપ્રતિ પ્રસ્થાનમ્ ॥ 1 ॥ તદેન્દ્રાદિભિર્દિક્પાલૈઃ સસૈન્યૈસ્તમનુ પ્રસ્થાનમ્ ॥ 2 ॥ તદા રુદ્રેણ સ્કન્દસ્ય દેવસૈનાપત્યે નિયોજનમ્ ॥ 3 ॥ તતો દેવાસુરાણાં મહાયુદ્ધમ્। તત્રસ્કન્દેન મહિષાસુરસંહારઃ ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-232-0 (25043)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-232-0x (2575)
યદાઽભિષિક્તો ભગવાન્સૈનાપત્યે તુ પાવકિઃ।
તદા સંપ્રસ્થિતઃ શ્રીમાન્હૃષ્ટો ભદ્રવટં હરઃ ॥ 3-232-1 (25044)
રથેનાદિત્યવર્ણેન પાર્વત્યા સહિતઃ પ્રભુઃ।
`અનુયાતઃ સુરૈઃ સર્વૈઃ સહસ્રાક્ષપુરોગમૈઃ' ॥ 3-232-2 (25045)
સહસ્રં તસ્ય સિંહાનાં તસ્મિન્યુક્તં રથોત્તમે।
ઉત્પપાત દિવં શુભ્રં કાલેનાભિપ્રચોદિતમ્ ॥ 3-232-3 (25046)
તેપિબન્ત ઇવાકાશં ત્રાસયન્તક્ષરાચરાન્।
સિંહા નભસ્યગચ્છન્ત નદન્તશ્ચારુકેસરાઃ ॥ 3-232-4 (25047)
તસ્મિન્રથે પશુપતિઃ સ્થિતો ભાત્યુમયા સહ।
વિદ્યુતા સહિતઃ સૂર્યઃ સેન્દ્રચાપે ઘને યથા ॥ 3-232-5 (25048)
અગ્રતસ્તસ્ય ભગવાન્ધનેશો ગુહ્યકૈઃ સહ।
આસ્થાય રુચિરં યાતિ પુષ્પકં નરવાહનઃ ॥ 3-232-6 (25049)
ઐરાવતં સમાસ્થાય શક્રશ્ચાપિ સુરૈઃ સહ।
પૃષ્ઠતોઽનુયયૌ યાન્તં વરદં વૃષભધ્વજમ્ ॥ 3-232-7 (25050)
જૃમ્ભકૈર્યક્ષરક્ષોભિઃ સ્રગ્વિભિઃ સમલંકૃતઃ।
યાત્યમોઘો મહાયક્ષો દક્ષિણં પક્ષમાસ્થિતઃ ॥ 3-232-8 (25051)
તસ્ય દક્ષિણતો દેવા બહવશ્ચિત્રયોધિનઃ।
ગચ્છન્તિ વસુભિઃ સાર્ધં રુદ્રૈશ્ચ સહ સંગતાઃ ॥ 3-232-9 (25052)
યમશ્ચ મૃત્યુના સાર્ધં સર્વતઃ પરિવારિતઃ।
ઘોરૈર્વ્યાધિશતૈર્યાતિ ઘોરરૂપવપુસ્તથા ॥ 3-232-10 (25053)
યમસ્ય પૃષ્ઠતશ્ચૈવ રઘોરસ્ત્રિશિખરઃ શિતઃ।
વિજયો નામ રુદ્રસ્ય યાતિ શૂલઃ સ્વલંકૃતઃ ॥ 3-232-11 (25054)
તમુગ્રપાશો વરુણો ભગવાન્સલિલેશ્વરઃ।
પરિવાર્ય શનૈર્યાતિ યાદોભિર્વિવિધૈર્વૃતઃ ॥ 3-232-12 (25055)
પૃષ્ઠતોવિજયસ્યાપિ યાતિ રુદ્રસ્ય પટ્ટસઃ।
ગદામુસલશક્ત્યાદ્યૈર્વૃતઃ પ્રહરણોત્તમૈઃ ॥ 3-232-13 (25056)
પટ્ટસં ત્વન્વગાદ્રાજંશ્છત્રં રૌદ્રં મહાપ્રભમ્।
કમણ્ડલુશ્ચાપ્યનુ તં મહર્ષિગણસેવિતઃ ॥ 3-232-14 (25057)
તસ્ય દક્ષિણતો ભાતિ દણ્ડો ગચ્છઞ્શ્રિયા વૃતઃ।
ભૃગ્વઙ્ગિરોભિઃ સહિતો દૈધતૈશ્ચાનુપૂજિતઃ ॥ 3-232-15 (25058)
એષાં તુ પૃષ્ઠતો રુદ્રો વિમલે સ્યન્દને સ્થિતઃ।
યાતિ સંહર્ષયન્સર્વાંસ્તેજસા ત્રિદિવૌકસઃ ॥ 3-232-16 (25059)
ઋષયશ્ચાપિ દેવાશ્ચ ગન્ધર્વા ભુજગાસ્તથા।
નદ્યો હ્રદાઃસમુદ્રાશ્ચતથૈવાપ્સરસાં ગણાઃ ॥ 3-232-17 (25060)
નક્ષત્રાણિ ગ્રહાશ્ચૈવદેવાનાં શિશવશ્ચ યે।
સ્ત્રિયશ્ચ વિવિધાકારા યાન્તિ રુદ્રસ્ય પૃષ્ઠતઃ ॥ 3-232-18 (25061)
સૃજન્ત્યઃ પુષ્પવર્ષાણિ ચારુરૂપા વરાઙ્ગનાઃ।
પર્જન્યશ્ચાપ્યનુયયૌ નમસ્કૃત્ય પિનાકિનમ્ ॥ 3-232-19 (25062)
છત્રં ચ પાણ્ડુરં સોમસ્તસ્ય મૂર્ધન્યધારયત્।
ચામરે ચાપિ વાયુશ્ચ ગૃહીત્વાઽગ્નિશ્ચ ધિષ્ઠિતૌ ॥ 3-232-20 (25063)
શક્રશ્ચ પૃષ્ઠતસ્તસ્ય યાતિ રાજઞ્છ્રિયા વૃતઃ।
સહરાજર્ષિભિઃ સર્વૈઃ સ્તુવાનો વૃષકેતનમ્ ॥ 3-232-21 (25064)
ગૌરી વિદ્યાઽથ ગાન્ધારી કેશિની મિત્રસાહ્વયા।
સાવિત્ર્યા સહ સર્વાસ્તાઃ પાર્વત્યા યાન્તિ પૃષ્ઠતઃ ॥ 3-232-22 (25065)
તત્ર વિદ્યાગણાઃ સર્વેયે કેચિત્કવિભિઃ સ્મૃતાઃ।
તસ્ય કુર્વન્તિ વચનં સેન્દ્રા દેવાશ્ચમૂમુખે ॥ 3-232-23 (25066)
ગૃહીત્વા તુ પતાકાં વૈ યાત્યગ્રે રાક્ષસો ગ્રહઃ।
વ્યાપૃતસ્તુ શ્મશાને યો નિત્યં રુદ્રસ્ વૈ સખા।
પિઙ્ગલો નામ યક્ષેન્દ્રો લોકસ્યાનન્દદાયકઃ ॥ 3-232-24 (25067)
એબિશ્ચ સહિતો દેવસ્તત્રયાતિ યથાસુખમ્।
અગ્રતઃ પૃષ્ઠતસ્ચૈવં ન હિ તસ્ય ગતિર્ધ્રુવા ॥ 3-232-25 (25068)
રુદ્રં સત્કર્મભિર્મર્ત્યાઃ પૂજયન્તીહ દૈવતમ્।
શિવમિત્યેવ યં પ્રાહુરીશં રુદ્રં પિનાકિનમ્ ॥ 3-232-26 (25069)
`એવં સર્વે સુરગણાસ્તદા વૈ પ્રીતમાનસાઃ'।
ભાવૈસ્તુ વિવિધાકારૈઃ પૂજયન્તિ મહેશ્વરમ્ ॥ 3-232-27 (25070)
કદેવસેનાપતિસ્ત્વં દેવસેનાભિરાવૃતઃ।
અનુદચ્છતિ દેવેશં બ્રહ્મણ્યઃ કૃત્તિકાસુતઃ ॥ 3-232-28 (25071)
અથાબ્રવીન્મહાસેનં મહાદેવો બૃહદ્વચઃ।
સપ્તમં મારુતસ્કન્ધં રક્ષ નિત્યમતન્દ્રિતઃ ॥ 3-232-29 (25072)
સ્કન્દ ઉવાચ। 3-232-30x (2576)
સપ્તમં મારુતસ્કન્ધં પાલયિષ્યામ્યહં પ્રભો।
યદન્યદપિ મે કાર્યં દેવ તદ્વદ માચિરમ્ ॥ 3-232-30 (25073)
રુદ્ર ઉવાચ। 3-232-31x (2577)
કાર્યેષ્વહં ત્વયા પુત્ર સંદ્રષ્ટવ્યઃ સદૈવ હિ।
દર્શનાન્મમ ભક્ત્યા ચ શ્રેયઃ પરમવાપ્સ્યસિ ॥ 3-232-31 (25074)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-232-25x (2578)
ઇત્યુક્ત્વા વિસસર્જૈનં પરિષ્યજ્ય મહેશ્વરઃ।
`સ્કન્દં સહોમયા પ્રીતો જ્વલન્તમિવ તેજસા' ॥ 3-232-32 (25075)
વિસર્જિતે તતઃ સ્કન્દે બભૂવૌત્પાતિકં મહત્।
સહસૈવ મહારાજદેવાન્સર્વાન્પ્રમોહયત્ ॥ 3-232-33 (25076)
જજ્વાલ સ્વં સનક્ષત્રં પ્રમૂઢં ભુવનં ભૃશમ્।
ચચાલ વ્યનદચ્ચોર્વી તમોભૂતં જગત્પ્રભો ॥ 3-232-34 (25077)
તતસ્તદ્દારુણં દૃષ્ટ્વા ક્ષુભિતઃ શંકરસ્તદા।
ઉમા ચૈવમહાભાગ દેવાશ્ચ સમહર્ષયઃ ॥ 3-232-35 (25078)
તતસ્તેષુ પ્રમૂઢેષુ પર્વતામ્બુદસન્નિભમ્।
નાનાપ્રહરણં ઘોરમદૃશ્યત મહદ્બલમ્ ॥ 3-232-36 (25079)
તદ્વૈ ઘોરમસઙ્ખ્યેયં ગર્જચ્ચ વિવિધા ગિરઃ।
અભ્યદ્રવદ્રણએ દેવાન્ભગવન્તં ચ શંકરમ્ ॥ 3-232-37 (25080)
તૈર્વિસૃષ્ટાન્યનીકેષુ બાણજાલાન્યનેકશઃ।
પર્વતાશ્ચ શતઘ્ન્યશ્ચ પ્રાસાસિપરિઘા ગદાઃ ॥ 3-232-38 (25081)
નિપતદ્ભિશ્ચ તૈર્ઘોરૈર્દેવાનીકં મહાયુધૈઃ।
ક્ષણેન વ્યદ્રવત્સર્વં વિમુખં ચાપ્યદૃશ્યત ॥ 3-232-39 (25082)
નિકૃત્તયોધનાગાશ્વં કૃત્તાયુધમહારથમ્।
દાનવૈરર્દિતં સૈન્યં દેવાનાં વિમુખં બભૌ ॥ 3-232-40 (25083)
અસુરૈર્વધ્યમાનં તત્પાવકૈરિવ કાનનમ્।
અપતદ્દગ્ધભૂયિષ્ઠં મહાદ્રુમવનં તથા ॥ 3-232-41 (25084)
તે વિભિન્નશિરોદેહાઃ પ્રાદ્રવન્તો દિવૌકસઃ।
ન નાથમધિગચ્છન્તિ વધ્યમાના મહારણે ॥ 3-232-42 (25085)
અથ તદ્વિદ્રુતં સૈન્યં દૃષ્ટ્વા દેવઃ પુરંદરઃ।
આશ્વાસયન્નુવાચેદં બલભિદ્દાનવાર્દિતમ્ ॥ 3-232-43 (25086)
ભયં ત્યજત ભદ્રં વ શૂરાઃ શસ્ત્રાણિ ગૃહ્ણત।
કુરુધ્વંવિક્રમે બુદ્ધિં મા વઃ કાચિદ્વ્યથા ભવેત્ ॥ 3-232-44 (25087)
જયતૈનામ્સુદુર્વૃત્તાન્દાનવાન્ઘોરદર્શનાન્।
અભિદ્રવત ભદ્રં વો મયા સહ મહાસુરાન્ ॥ 3-232-45 (25088)
શક્રસ્ વચનં શ્રુત્વા સમાશ્વસ્તા દિવૌકસઃ।
દાનવાન્પ્રત્યયુધ્યન્ત શક્રં કૃત્વા વ્યપાશ્રયમ્ ॥ 3-232-46 (25089)
તતસ્તે ત્રિદશાઃ સર્વેમરુતશ્ચ મહાબલાઃ।
પ્રત્યુદ્યયુર્મહાભાગાઃ સાધ્યાશ્ચ વસુભિઃ સહ ॥ 3-232-47 (25090)
તૈર્વિસૃષ્ટાન્યનીકેષુ ક્રુદ્ધૈઃ શસ્ત્રાણિ સંયુગે।
શરાશ્ચ દૈત્યકાયેષુ પિબન્તિ રુધિરં બહુ ॥ 3-232-48 (25091)
તેષાં દેહાન્વિનિર્ભિદ્ય શરાસ્તે નિશિતાસ્તદા।
નિપતન્તોઽભ્યદૃશ્યન્ત નગેભ્ય ઇવ પન્નગાઃ ॥ 3-232-49 (25092)
તાનિ દૈત્યશરીરાણિ નિર્ભિન્નાનિસ્મ સાયકૈઃ।
અપતન્ભૂતલેરાજંશ્છિન્નાભ્રાણીવ સર્વશઃ ॥ 3-232-50 (25093)
તતસ્તદ્દાનવં સૈન્યં સર્વૈર્દેવગણૈર્યુધિ।
ત્રાસિતં વિવિધૈર્બાણૈઃ કૃતંચૈવ પરાઙ્યુખમ્ ॥ 3-232-51 (25094)
અથોત્ક્રુષ્ટં તદા હૃષ્ટૈઃ સર્વૈર્દેવૈરુદાયુધૈઃ।
સંહતાનિ ચ તૂર્યાણિ પ્રાવાદ્યન્ત હ્યનેકશઃ ॥ 3-232-52 (25095)
એવમન્યોન્રસંયુક્તં યુદ્ધમાસીત્સુદારુણમ્।
દેવાનાં દાનવાનાં ચ માંસશોણિતકર્દમમ્ ॥ 3-232-53 (25096)
અનયો દેવલોકસ્ય સહસૈવાભ્યદૃશ્યત।
તથહિ દાનવા ઘોરા વિનિઘ્નન્તિ દિવૌકસઃ ॥ 3-232-54 (25097)
તતસ્તૂર્યપ્રણાદાશ્ચ ભેરીણાં ચ મહાસ્વનાઃ।
બભૂવુર્દાનવેન્દ્રાણાં સિંહનાદાશ્ચ દારુણાઃ ॥ 3-232-55 (25098)
અથ દૈત્યબલાદ્ઘોરાન્નિષ્પપાત મહાબલઃ।
દાનવો મહિષો નામ પ્રગૃહ્ય વિપુલં ગિરિમ્ ॥ 3-232-56 (25099)
તે તં ધનૈરિવાદિત્યં દૃષ્ટ્વાસંપરિવારિતમ્।
તમુદ્યતગિરિં રાજન્વ્યદ્રવન્ત દિવૌકસઃ ॥ 3-232-57 (25100)
અથાભિદ્રુત્ય મહિષો દેવાંશ્ચિક્ષેપ તં ગિરિમ્।
`મહાકાયં મહારાજ સતોયમિવ તોયદમ્' ॥ 3-232-58 (25101)
પતતા તેન ગિરિણા દેવસૈન્યસ્ પાર્થિવ।
ભીમરૂપેણ નિહતમયુતં પ્રાપતદ્ભુવિ ॥ 3-232-59 (25102)
અથ તૈર્દાનવૈઃ સાર્ધં મહિષસ્ત્રાસયન્સુરાન્।
અભ્યદ્રવદ્રણે તૂર્ણં સિંહઃ ક્ષુદ્રમૃગાનિવ ॥ 3-232-60 (25103)
તમાપતન્તં મહિષં દૃષ્ટ્વા સેન્દ્રા દિવૌકસઃ।
વ્યદ્રવન્તરણે બીતા વિકીર્ણાયુધકેતનાઃ ॥ 3-232-61 (25104)
તતઃસ મહિષઃ ક્રુદ્ધસ્તૂર્ણં રુદ્રરથં યયૌ।
અભિદ્રુત્ય ચ જગ્રાહ રુદ્રસ્ રથકૂવરમ્ ॥ 3-232-62 (25105)
યદા રુદ્રરથં ક્રુદ્ધો મહિષઃ સહસા ગતઃ।
રેસતૂ રોદસી ગાઢં મુમુહુશ્ મહર્ષયઃ ॥ 3-232-63 (25106)
અનદંશ્ચમહાકાયા દૈત્યા જલધરોપમાઃ।
આસીચ્ચનિશ્ચિતં તેષાં જિતમસ્માભિરિત્યુત ॥ 3-232-64 (25107)
તથાભૂતે તુ ભગવાનાહૂય ગુહમાત્મજમ્।
`દૌરાત્મ્યં પશ્ય પુતર્ ત્વં દાનવસ્ય દુરાત્મનઃ।
જહિ શીઘ્રં દુરાચારં દ્રષ્ટુમિચ્છામિ તે બલમ્ ॥ 3-232-65 (25108)
ઇત્યુક્તાવ ભગવાન્સ્કન્દં પરિપૂજ્ય મહેશ્વરઃ।
અયોજયન્નિગ્રહાર્થં મહિષસ્ ગતાયુષઃ'।
સસ્માર ચ તદા સ્કન્દં મૃત્યું તસ્ય દુરાત્મનઃ ॥ 3-232-66 (25109)
મહિષોઽપિ રથં દૃષ્ટ્વા રૌદ્રં રુદ્રસ્ ચાનદત્।
દેવાન્સંત્રાસયંશ્ચાપિ દૈત્યાંસ્ચાપિપ્રહર્ષયત્ ॥ 3-232-67 (25110)
તતસ્તસ્મિનભયે ઘોરે દેવાનાં સમુપસ્થિતે।
આજગામ મહાસેનઃ ક્રોધાત્સૂર્ય ઇવ જ્વલન્ ॥ 3-232-68 (25111)
લોહિતામ્બરસંવીતો લોહિતસ્રગ્વિભૂષણઃ।
લોહિતાશ્વો મહાબાહુર્હિરણ્યકવચઃ પ્રભુઃ ॥ 3-232-69 (25112)
રથમાદિત્યસંકાશમાસ્થિતઃ કનકપ્રભમ્।
તં દૃષ્ટ્વા દૈત્યસેના સા વ્યદ્રવત્સહસા રણે ॥ 3-232-70 (25113)
સ ચાપિ તાં પ્રજ્વલિતાં મહિષસ્ વિદારિણીમ્।
મુમોચ શક્તિં રાજેનદ્ર મહાસેનો મહાબલઃ ॥ 3-232-71 (25114)
સા મુક્તાઽભ્યહરત્તસ્ય મહિષસ્ય શિરો મહત્।
પપાત ભિન્ને શિરસિ મહિષસ્ત્યક્તજીવિતઃ ॥ 3-232-72 (25115)
પતતા શિરસા તેન દ્વારં ષોડશયોજનમ્।
પર્વતાભેન પિહિતં તદાઽગમ્યં તતોઽભવત્।
ઉત્તરાઃ કુરવસ્તેન ગચ્છન્ત્યદ્ય યથાસુમ્ ॥ 3-232-73 (25116)
ક્ષિપ્તાક્ષિપ્તા તુ સા શક્તિર્હત્વા શત્રૂન્સહસ્રશઃ।
સ્કન્દહસ્તમનુપ્રાપ્તા દૃશ્યતે દેવદાનવૈઃ ॥ 3-232-74 (25117)
પ્રાયઃ શરૈર્વિનિહતા મહાસેનેન ધીમતા।
શેષા દૈત્યગણા ઘોરા ભીતાસ્ત્રસ્તા દુરાસદૈઃ।
સ્કન્દપારિષદૈર્હત્વા ભક્ષિતાશ્ચ સહસ્રશઃ ॥ 3-232-75 (25118)
દનવાન્ભક્ષયન્તસ્તે પ્રપિબન્તશ્ચ શોણિતમ્।
ક્ષણાન્નિર્દાનવં સર્વમકાર્ષુર્ભૃશહર્ષિતાઃ ॥ 3-232-76 (25119)
તમાંસીવયથા સૂર્યો વૃક્ષાનગ્નિર્ઘનાન્ખગઃ।
તથાસ્કન્દોઽજયચ્છત્રૂન્સ્વેન વીર્યેણ કીર્તિમાન્ ॥ 3-232-77 (25120)
સંપૂજ્યમાનસ્ત્રિદશૈરભિવાદ્ય મહેશ્વરમ્।
શુશુભે કૃતિકાપુત્રઃ પ્રકીરણાંશુરિવાંશુમાન્ ॥ 3-232-78 (25121)
નષ્ટશત્રુર્યદા સ્કન્દઃ પ્રયાતસ્તુ મહેશ્વરમ્।
તદાઽબ્રવીન્મહાસેનં પરિષ્વજ્ય પુરંદરઃ ॥ 3-232-79 (25122)
બ્રહ્મદત્તવરઃ સ્કન્દ ત્વયાઽયં મહિષો હતઃ।
`હજય્યો યુધિ દેવાનાં દાનવઃ સ મહાબલઃ' ॥ 3-232-80 (25123)
દેવાસ્તૃણસમા યસ્ય વબૂવુર્જયતાંવર।
સોઽયં ત્વયા મહાબાહો શમિતો દેવકણ્ટકઃ ॥ 3-232-81 (25124)
શતં મહિષતુલ્યાનાં દાનવાનાં ત્વય રણે।
નિહતંદેવશત્રૂણાં યૈર્વયં પૂર્વતાપિતાઃ ॥ 3-232-82 (25125)
તાવકૈર્ભક્ષિતાશ્ચાન્યે દાનવાઃ શતસઙ્ઘશઃ।
અજેયસ્ત્વં રણેઽરીણામુમાપતિરિવ પ્રભુઃ ॥ 3-232-83 (25126)
એતત્તે પ્રથમં દેવ ખ્યાતં કર્મ ભવિષ્યતિ।
ત્રિષુ લોકેષુ કીર્તિશ્ચ તવાક્ષય્યા ભવિષ્યતિ।
વશગાશ્ચ ભવિષ્યનતિ સુરાસ્તવ મહાભુજ ॥ 3-232-84 (25127)
મહાસેનમેવમુક્ત્વા નિવૃત્તઃ સહ દૈવતૈઃ।
અનુજ્ઞાતો ભગવતા ત્ર્યમ્બકેણ શચીપતિઃ ॥ 3-232-85 (25128)
ગતો ભદ્રવટંરુદ્રો નિવૃત્તાશ્ચ દિવૌકસઃ।
ઉક્તાશ્ચ દેવા રુદ્રેણ સ્કન્દં પશ્યત મામિવ ॥ 3-232-86 (25129)
સ હત્વા દાનવગણાન્પૂજ્યમાનો મહર્ષિભિઃ।
એકાહ્નૈવાજયત્સર્વં ત્રૈલોક્યં વહ્નિનન્દનઃ ॥ 3-232-87 (25130)
સ્કન્દસ્ ય ઇદં વિપ્રઃ પઠેજ્જન્મ સમાહિતઃ।
`શૃણુયાદ્બ્રાહ્મણેભ્યો યઃ શ્રાવયેદ્વાવિચેતનમ્ ॥ 3-232-88 (25131)
ધનમાયુર્યશો દીપ્તિં પુત્રાઞ્શત્રુજયંતથા'।
સપુષ્ટિમિહસંપ્રાપ્ય સ્કન્દસાલોક્યમાપ્નુયાત્ ॥ 3-232-89 (25132)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ દ્વાત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 232 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-232-8 જૃમ્ભકૈર્ગ્રહવિશેષૈઃ ભાસ્કરૈર્યક્ષરક્ષોભિઃ ઇતિ ધ.પાઠઃ ॥ 3-232-23 વિદ્યાગણાઃ સ્તુતિપદ્યસમૂહ્યઃ ॥ 3-232-62 કૂવરં ધૂઃપ્રદેશમ્ ॥ 3-232-63 રેસતુઃ શબ્દં ચક્રતુઃ। રોદસી દ્યાવાભૂમી ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 233
॥ શ્રીઃ ॥
3.233. અધ્યાયઃ 233
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરાય સ્કન્દનામ્નાં કીર્તનમ્ ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-233-0 (25133)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-233-0x (2579)
ભગવઞ્શ્રોતુમિચ્છામિ નામાનિ ચ મહાત્મનઃ।
તરિષુ લોકેષુ યાન્યસ્ય વિખ્યાતાનિ દ્વિજોત્તમ ॥ 3-233-1 (25134)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-233-2x (2580)
ઇત્યુક્તઃ પાણ્ડવેયેન મહાત્મા ઋષિસન્નિધૌ।
ઉવાચ ભગવાંસ્તત્ર માર્કણ્ડેયો મહાતપાઃ ॥ 3-233-2 (25135)
આગેયશ્ચૈવ સ્કનદશ્ચ દીપ્તકીર્તિરનામયઃ।
મયૂરકેતુર્ધર્માત્મા ભૂતેશો મહિષાર્દનઃ ॥ 3-233-3 (25136)
કામજિત્કામદઃ કાન્તઃ સત્યવાગ્ભુવનેશ્વરઃ।
શિશુઃ શીઘ્રઃ શુચિશ્ચણ્ડો દીપ્તવર્ણઃ શુભાનનઃ ॥ 3-233-4 (25137)
અમોઘસ્ત્વનઘો રૌદ્રઃ પ્રિયશ્ચન્દ્રાનનસ્તથા।
દીપ્તશક્તિઃ પ્રશાન્તાત્મા નદ્રકુક્કુટમોહનઃ ॥ 3-233-5 (25138)
ષષ્ઠીપ્રિયશ્ચ ધર્માત્મા પવિત્રો માતૃવત્સલઃ।
કન્યાભર્તા વિભક્તશ્ચ સ્વાહેયો રેવતીસુતઃ ॥ 3-233-6 (25139)
પ્રભુર્નેતા વિશાખશ્ચ નૈગમેયઃ સુદુશ્ચરઃ।
સુવ્રતો લલિતશ્ચૈવબાલક્રીડનકપ્રિયઃ ॥ 3-233-7 (25140)
ખચારી બ્રહ્મચારી ચ શૂરઃ શરવણોદ્ભવઃ।
વિશ્વામિત્રપ્રિયશ્ચૈવ દેવસેનાપ્રિયસ્તથા।
વાસુદેવપ્રિયશ્ચૈવ પ્રિયઃ પ્રિયકૃદેવ તુ ॥ 3-233-8 (25141)
નામાન્યેતાનિ દિવ્યાનિ કાર્તિકેયસ્ય યઃ પઠેત્।
સ્વર્ગં કીર્તિં ધનં ચૈવ સ લભેન્નાત્ર સંશયઃ ॥ 3-233-9 (25142)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-233-10x (2581)
સ્તોષ્યામિ દેવૈર્ઋષિભિશ્ચ જુષ્ટં
શક્ત્યા ગુહંનામભિરપ્રમેયમ્।
ષડાનનં શક્તિધરં સુવીરં
નિબોધ ચૈતાનિ કુરુપ્રવીર ॥ 3-233-10 (25143)
બ્રહ્મણ્યો વૈ બ્રહમજો બ્રહ્મવિચ્ચ
બ્રહ્મેશયો બ્રહ્મવતાંવરિષ્ઠઃ।
બ્રહ્મપ્રિયો બ્રાહ્મણસર્વમન્ત્રી
ત્વં બ્રહ્મણાં બ્રાહ્મણાનાંચ નેતા ॥ 3-233-11 (25144)
સ્વાહા સ્વધા ત્વંપરમં પવિત્રં
મન્ત્રસ્તુતસ્ત્વંપ્રથિતઃ ષડર્ચિઃ।
સંવત્સરસ્ત્વમૃતવશ્ચ ષડ્વૈ
માસાર્ધમાસાશ્ચદિનં દિશશ્ચ ॥ 3-233-12 (25145)
ત્વંપુષ્કરાક્ષસ્ત્વરવિન્દવક્રઃ
સહસ્રચક્ષોસિ સહસ્રબાહુઃ।
ત્વં લોકપાલઃ પરમં હવિશ્ચ
ત્વં ભાવનઃ સર્વસુરાસુરાણામ્ ॥ 3-233-13 (25146)
ત્વમેવ સેનાધિપતિઃ પ્રચણ્ડઃ
પ્રભુર્વિભુશ્ચાપ્યથ શક્રજેતા।
સહસ્રપાત્ત્વં ધરણી ત્વમેવ
સહસ્રતુષ્ટિશ્ચ સહસ્રભુક્વ ॥ 3-233-14 (25147)
સહસ્રશીર્ષસ્ત્વમનન્તરૂપઃ।
સહસ્રપાત્ત્વંદશશક્તિધારી।
ગઙ્ગાસુતસ્ત્વં સ્વમતેન દેવ
સ્વાહામહીકૃત્તિકાનાં તથૈવ ॥ 3-233-15 (25148)
ત્વં ક્રીડસે ષણ્મુખ કુક્કુટેન
યથેષ્ટનાનાવિધકામરૂપી।
દીક્ષાઽસિ સોમો મરુતઃ સદૈવ
ધર્મોઽસિ વાયુરચલેન્દ્ર ઇન્દ્રઃ ॥ 3-233-16 (25149)
સનાતનાનામપિ શાશ્વતસ્ત્વં
પ્રભુઃ પ્રભૂણામપિ ચોગ્રધન્વા।
ઋતસ્ય કર્તા દિતિજાન્તકસ્ત્વં
જતા રિપૂણાં પ્રવરઃ સુરાણામ્ ॥ 3-233-17 (25150)
સૂક્ષ્મં તપસ્તત્પરમં ત્વમેવ
પરાવરજ્ઞોસિ પરાવરસ્ત્વમ્।
ધર્મસ્ય કામસ્ય પરસ્ય ચૈવ
ત્વત્તેજસા કત્સ્નમિદં મહાત્મન્ ॥ 3-233-18 (25151)
વ્યાપ્તં જગત્સર્વસુરપ્રવીર
શક્ત્યા મયા સંસ્તુત લોકનાથ।
નમોસ્તુ તે દ્વાદશનેત્રબાહો
અતઃ પરં વેદ્મિ ગતિં ન તેઽહમ્ ॥ 3-233-19 (25152)
સ્કન્દસ્ય ય ઇદં વિપ્રઃ પઠેજ્જન્મ સમાહિતઃ।
શ્રાવયેદ્બ્રાહ્મણેભ્યો યઃ શૃણુયાદ્વા દ્વિજેરિતમ્ ॥ 3-233-20 (25153)
ધનમાયુર્યશો દીપ્તં પુત્રાઞ્શત્રુજયં તથા।
સ પુષ્ટિતુષ્ટી સંપ્રાપ્ય સ્કન્દસાલોક્યમાપ્નુયાત્ ॥ 3-233-21 (25154)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ માર્કણ્ડેયસમાસ્યાપર્વણિ ત્રયસ્ત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 233 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-233-4 કામજિત્પૂણમનોરથઃ ॥ 3-233-10 જુષ્ટં સેવિતમ્ ॥ 3-233-11 બ્રહ્મણ્યો બ્રાહ્મણેષુ સાધુઃ। બ્રહ્મજોવેદોક્તેન ગર્ભાધાનાદિકર્મણાજાતઃ। બ્રહ્મવિદ્વેદાર્થજ્ઞાતા। બ્રહ્મે બ્રહ્મણિ કર્મબ્રહ્મરૂપે શેતે ઇતિ બ્રહ્મેશયઃ। અદન્તત્વમાર્ષમ્। કર્મબ્રહ્મનિષ્ઠાવાનિત્યર્થઃ। બ્રાહ્મણસવ્રતીતિ પાઠે બ્રાહ્મણો બ્રહ્મવિત્તેન સહ સમાનં વ્રતમદ્વેષ્ટૃત્વાદિરૂપં યસ્ય સ બ્રાહ્મણસવ્રતી ॥ 3-233-12 વષડર્ચિઃષણ્મુખત્વાત્વડ્જિહ્વઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 234
॥ શ્રીઃ ॥
3.234. અધ્યાયઃ 234
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સત્યભામયા પતિવશીકરણોપાયં પૃષ્ટયા દ્રૌપદ્યાતદુત્તારદાનવ્યાજેન પતિવ્રતાધર્મકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-234-0 (25155)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-234-0x (2582)
ઉપાસીનેષુ વિપ્રેષુ પાણ્ડવેષુ ચ ભારત।
દ્રૌપદી સત્યભામા ચ વિવિશાતે તદા સમમ્ ॥ 3-234-1 (25156)
`પ્રવિશ્ય ચાશ્રમં પુણ્યમુભે તે પરમસ્ત્રિયૌ'।
જાહસ્યમાને સુપ્રીતે સુખં તત્ર નિષીદતુઃ ॥ 3-234-2 (25157)
ચિરસ્ દૃષ્ટ્વા રાજેન્દ્ર તેઽન્યોન્યસ્ય પ્રિયંવદે।
કથયામાસતુશ્ચિત્રાઃ કથાઃ કુરુયદૂચિતાઃ ॥ 3-234-3 (25158)
અથાબ્રવીત્સત્યભામા કૃષ્ણસ્ મહિષી પ્રિયા।
સાત્રાજિતી યાજ્ઞસેનીં રહસીદં સુમધ્યમા ॥ 3-234-4 (25159)
કેન દ્રૌપદિ વૃત્તેન પાણ્ડવાનધિતિષ્ઠસિ।
લોકપાલોપમાન્વીરાન્નૂનં પરમસંમતાન્ ॥ 3-234-5 (25160)
કથં ચ વશગસ્તુભ્યં ન કુપ્યન્તિ ચ તે શુભે।
તવ વશ્યા હિ સતત પાણ્ડવાઃ પ્રિયદર્શને ॥ 3-234-6 (25161)
`ન ચાન્યોન્યમસૂયન્તે કથં વા તે સુમધ્યમે'।
મુખપ્રેક્ષાશ્ચ તે સર્વે તત્ત્વમેતદ્બ્રવીહિ મે ॥ 3-234-7 (25162)
વ્રતચર્યા તપો વાઽપિ સ્નાનમન્ત્રૌષધાનિ વા।
વિદ્યાવીર્યં મૂલવીર્યંજપહોમાગદાસ્તથા ॥ 3-234-8 (25163)
મમાદ્યાચક્ષ્વપાઞ્ચાલિ યશસ્યં ભગવેતનમ્।
યેન કૃષ્ણે ભવેન્નિત્યં મમ કૃષ્ણો વશાનુગઃ ॥ 3-234-9 (25164)
એવમુક્ત્વાસત્યભામા વિરરામ યશસ્વિની।
પતિવ્રતા મહાભાગા દ્રૌપદી પ્રત્યુવાચ તામ્ ॥ 3-234-10 (25165)
અસત્સ્ત્રીણાં સમાચરં સત્યે મામનુપૃચ્છસિ।
અસદાચરિતે માર્ગે કથં સ્યાદનુકીર્તનમ્ ॥ 3-234-11 (25166)
અનુપ્રશ્નઃ સંશયો વા નૈષ ત્વય્યુપપદ્યતે।
કથં હ્યુપેતા બુદ્ધ્યા ત્વંકૃષ્ણસ્ મહિષી પ્રિયા ॥ 3-234-12 (25167)
યદૈવ ભર્તા જાનીયાનમન્ત્રમૂલપરાં સ્ત્રિયમ્।
ઉદ્વિજેત તદૈવાસ્યાઃ સર્પાદ્વેશ્મગતાદિવ ॥ 3-234-13 (25168)
ઉદ્વિગ્નસ્ય કુતઃ શાન્તિરશાન્તસ્ય કુતઃ સુખમ્।
ન જાતુ વશગો ભર્તા સ્ત્રિયાઃ સ્યાન્મન્ત્રકારણાત્ ॥ 3-234-14 (25169)
કિમત્રપ્રહિતાશ્ચાપિ ગદાઃ પરમદારુણાઃ।
મૂલપ્રવાદૈર્હિ વિષં પ્રયચ્છન્તિ જિઘાંસવઃ બબ 3-234-15 (25170)
જિહ્વયા યાનિ પુરુષસ્ત્વચા વાપ્યુપસેવતે।
તત્ર ચૂર્ણાનિ દત્તાનિ હન્યુઃ ક્ષિપ્રમસંશયમ્ ॥ 3-234-16 (25171)
જલોદરસમાયુક્તાઃ શ્વિત્રિણઃ પલિતાસ્તથા।
અપુમાંસઃ કૃતાઃ સ્ત્રીભિર્જડાન્ધવધિરાસ્તથા ॥ 3-234-17 (25172)
પાપાનુગાસ્તુ પાપાસ્તાઃ પતીનુપસૃજન્ત્યુત।
ન જાતુ વિપ્રિયં ભર્તુઃ સ્ત્રિયા કાર્યં કથંચન ॥ 3-234-18 (25173)
વર્તામ્યહં તુ યાં વૃત્તિં પાણ્ડવેષુ મહાત્મસુ।
તાં સર્વાં શૃણુ મે સત્યાં સત્યભામે યશસ્વિનિ ॥ 3-234-19 (25174)
અહંકારં વિહાયાહં કામક્રોધૌ ચ સર્વદા।
સદારાન્પાણ્ડવાન્નિત્યં પ્રયતોપચરામ્યહમ્ ॥ 3-234-20 (25175)
પ્રણયં પ્રતિસંહૃત્ય નિધાયાત્માનમાત્મનિ।
શુશ્રૂષુર્નિરભીમાના પતીનાં ચિત્તરક્ષિણી ॥ 3-234-21 (25176)
દુર્વ્યાહૃતાચ્છઙ્કમાના દુસ્થિતાદ્દુરવેક્ષિતાત્।
દુરાસિતાદ્દુર્વ્રજિતાદિઙ્ગિતાધ્યાસિતાદપિ ॥ 3-234-22 (25177)
સૂર્યવૈશ્વાનરસમાન્સોમકલ્પાન્મહારથાન્।
સેવે ચક્ષુર્હણઃ પાર્થાનુગ્રવીર્યપ્રતાપિનઃ ॥ 3-234-23 (25178)
દેવો મનુષ્યો ગન્ધર્વો યુવા ચાપિ સ્વલંકૃતઃ।
દ્રવ્યવાનભિરૂપો વા ન મેઽન્યઃ પુરુષો મતઃ ॥ 3-234-24 (25179)
ન ભુક્તવતિ ન સ્નાતે નાસંવિષ્ટે ચ ભર્તરિ।
ન સંવિશામિ નાશ્નામિ ન સ્નાયે કર્મ કુર્વતી ॥ 3-234-25 (25180)
ક્ષેત્રાદ્વનાદ્વા ગ્રામાદ્વા ભર્તારં ગુહમાગતમ્।
અભ્યુત્થાયાભિનન્દામિ આસનેનોદકેન ચ ॥ 3-234-26 (25181)
પ્રસન્નભાણ્ડા મૃષ્ટાન્ના કાલે ભોજનદાયિની।
સંયતા ગુપ્તધાન્યા ચ સુસંમૃષ્ટનિવેશના ॥ 3-234-27 (25182)
અતિરસ્કૃતસંભાષા દુઃસ્ત્રિયો નાનુસેવતી।
અનુકૂલવતી નિત્યં ભવામ્યનલસા સદા ॥ 3-234-28 (25183)
અનર્મ ચાપિ હસિતં દ્વારિ સ્થાનમભીક્ષ્ણશઃ।
અવસ્કરે ચિરસ્થાનં નિષ્કુટેષુ ચ વર્જયે ॥ 3-234-29 (25184)
`અત્યાલાપમસન્તોષં પરવ્યાપારસંકથાઃ'।
અતિહાસાતિરોષૌ ચ ક્રોધસ્થાનં ચ વર્જયે ॥ 3-234-30 (25185)
નિરતાઽહં સદા સત્યે પાપાનાં ચ વિવર્જને।
સર્વથા ભર્તુરહિતં ન મમેષ્ટં કથંચન ॥ 3-234-31 (25186)
યદા પ્રવસતે ભર્તા કુટુમ્બાર્થેન કેનચિત્।
સુમનોવર્ણકાપેતા ભવામિ વ્રતચારિણી ॥ 3-234-32 (25187)
યચ્ચ ભર્તા ન પિબતિ યચ્ચ ભર્તા ન સેવતે।
યચ્ચ નાશ્નાતિ મે ભર્તા સર્વં તદ્વર્જયામ્યહમ્ ॥ 3-234-33 (25188)
યથોપદેશં નિયતા વર્તમાના વરાઙ્ગને।
સ્વલંકૃતા સુપ્રયતા ભર્તુઃ પ્રિયહિતે રતા ॥ 3-234-34 (25189)
યે ચ ધર્માઃ કુટુમ્બેષુ શ્વશ્ર્વામે કથિતાઃ પુરા।
`અનુતિષ્ઠામિ તાન્સત્યે નિત્યકાલમતન્દ્રિતા' ॥ 3-234-35 (25190)
ભિક્ષાબલિશ્રાદ્ધવિધિસ્થાલીપાકાશ્ચ પર્વસુ।
માન્યાનાં માનસત્કારા યે ચાન્યે વિદિતા મમ ॥ 3-234-36 (25191)
તાન્સર્વાનનુવર્તામિ દિવારાત્રમતન્દ્રિતા।
વિનયાનનિયમાંશ્ચૈવ સદા સર્વાત્મના શ્રિતા ॥ 3-234-37 (25192)
મૃદૂન્સતઃ સત્યશીલાન્સત્યધર્માનુપાલિનઃ।
સ દેવઃ સા ગતિર્નાર્યાસ્તસ્ય કા વિપ્રિયં ચરેત્ ॥ 3-234-38 (25193)
પત્યાશ્રયો હિ મે ધર્મો મતઃ સ્ત્રીણાં સનાતનઃ।
સ દેવઃ સા ગતિર્નાર્યાસ્તસ્ય કાવિપ્રિયં ચરેત્ ॥ 3-234-39 (25194)
અહં પતીન્નાતિશયે નાત્યશ્ને નાતિભૂષયે।
નાપિ શ્વશ્રૂં પરિવદે સર્વદા પરિયન્ત્રિતા ॥ 3-234-40 (25195)
અવધાનેન સુભગે નિત્યોત્થિતતયૈવ ચ।
ભર્તારો વશગા મહ્યં ગુરુશુશ્રૂષયૈવ ચ ॥ 3-234-41 (25196)
નિત્યમાર્યામહં કુન્તીં વીરસૂં સત્યવાદિનીમ્।
સ્વયં પરિચરામ્યતાં પાનાચ્છાદનભોજનૈઃ ॥ 3-234-42 (25197)
નૈતામતિશયે જાતુ વસ્ત્રભૂષણભોજનૈઃ।
ન વદે ચાપ્યતિવાચા તાં પૃથાં પૃથિવીસમામ્ ॥ 3-234-43 (25198)
અષ્ટાવગ્રે બ્રાહ્મણાનાં સહસ્રાણિ સ્મ નિત્યદા।
ભુઞ્જતે રુક્મપાત્રીષુ યુધિષ્ઠિરનિવેશને ॥ 3-234-44 (25199)
અષ્ટાશીતિસહસ્રાણિ સ્નાતકા ગૃહમેધિનઃ।
ત્રિંશદ્દાસીક એકૈકો યાન્વિભર્તિ યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-234-45 (25200)
દશાન્યાનિ સહસ્રાણિ યેષામન્નં સુસંસ્કૃતમ્।
હ્રિયતે રુક્મપાત્રીભિર્યતીનામૂર્ધ્વરેતસામ્ ॥ 3-234-46 (25201)
તાન્સર્વાનગ્રહારેણ બ્રાહ્મણાન્વેદવાદિનઃ।
યથાર્હં પૂજયામિ સ્મ પાનાચ્છાદનભોજનૈઃ ॥ 3-234-47 (25202)
શતં દાસીસહસ્રાણિ કૌન્તેયસ્ય મહાત્મનઃ।
કમ્બુકેયૂરધારિણ્યો નિષ્કકણ્ઠ્યઃ સ્વલંકૃતાઃ ॥ 3-234-48 (25203)
મહાર્હમાલ્યાભરણાઃ સુવર્ણાશ્ચન્દનોક્ષિતાઃ।
મણીન્હેમ ચ વિભ્રત્યો નૃત્તગીતવિશારદાઃ ॥ 3-234-49 (25204)
તાસાં નામ ચ રૂપંચ ભોજનાચ્છાદનાનિ ચ।
સર્વાસામેવ વેદાહં કર્મ ચૈવ કૃતાકૃતમ્ ॥ 3-234-50 (25205)
શતં દાસીસહસ્રાણિ કુન્તીપુત્રસ્ય ધીમતઃ।
પાત્રીપસ્તા દિવારાત્રમતિથીન્ભોજયન્ત્યુત ॥ 3-234-51 (25206)
શતમશ્વસહસ્રાણિ દશનાગાયુતાનિ ચ।
યુધિષ્ઠિરસ્યાનુયાત્રમિન્દ્રપ્રસ્થનિવાસિનઃ ॥ 3-234-52 (25207)
એતદાસીત્તદા રાજ્ઞો યન્મહીં પર્યપાલયત્।
યેષાં સઙ્ખ્યાવિધિં ચૈવ પ્રદિશામિ શૃણોમિ ચ ॥ 3-234-53 (25208)
અન્તઃપૂરાણાં સર્વેષાં ભૃત્યાનાં ચૈવ સર્વશઃ।
આગોપાલાવિપાલેભ્યઃ સર્વં વેદ કૃતાકૃતમ્ ॥ 3-234-54 (25209)
સર્વં રાજ્ઞઃ સમુદયમાયં ચ વ્યયમેવ ચ।
એકાઽહંવેદ્મિ કલ્યાણિ પાણ્ડવાનાં યશસ્વિનિ ॥ 3-234-55 (25210)
મયિ સર્વં સમાસજ્યકુટુમ્બં ભરતર્ષભાઃ।
ઉપાસનરતાઃ સર્વે ઘટયન્તિ વરાનને ॥ 3-234-56 (25211)
તમહં ભારમાસક્તમનાધૃષ્યં દુરાત્મભિઃ।
સુખં સર્વંપરિત્યજ્યરાત્ર્યહાનિ ઘટામિ વૈ ॥ 3-234-57 (25212)
અધૃષ્યં વરુણસ્યેવ નિધિપૂર્ણમિવોદધિમ્।
એકાહં વેદ્મિ કોશં વૈ પતીનાં ધર્મચારિણામ્ ॥ 3-234-58 (25213)
અનિશાયાં નિશાયાં ચ વિહાય ક્ષુત્પિપાસયોઃ।
આરાધયન્ત્યાઃ કૌરવ્યાંસ્તુલ્યા રાત્રિરહશ્ચ મે ॥ 3-234-59 (25214)
પ્રથમં પ્રતિબુધ્યામિ ચરમં સંવિશામિ ચ।
નિત્યકાલમહં સત્યે એતત્સંવનનં મમ ॥ 3-234-60 (25215)
એતજ્જાનામ્યહં કર્તું ભર્તૃસંવનનં મહત્।
અસત્સ્ત્રીણાં સમાચારં નાહં કુર્યાં ન કામયે ॥ 3-234-61 (25216)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-234-62x (2583)
તચ્છ્રુત્વા ધર્મસહિતં વ્યાહૃતં કૃષ્ણયા તદા।
ઉવાચ સત્યા સત્કૃત્ય પાઞ્ચાલીં ધર્મચારિણીં ॥ 3-234-62 (25217)
અભિપન્નાઽસ્મિ પાઞ્ચાલિ યાજ્ઞસેનિ ક્ષમસ્વ મે।
કામકારઃ સખીનં હિ સોપહાસં પ્રભાષિતમ્ ॥ 3-234-63 (25218)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ દ્રૌપદીસત્યભામાસંવાદપર્વણિ ચતુસ્ત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 234 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-234-1 સમમેકત્ર। વિવિશાતે તદાશ્રમમિતિ ધ.પાઠઃ ॥ 3-234-2 જાહસ્યમાને પરસ્પરમતિશયેન હસન્ત્યૌ ॥ 3-234-8 મૂલવીર્યં મૂલં અપ્રચ્યુતં તારુણ્યાદિ તદ્વીર્યમ્। અગદોઽઞ્જનાદિરૌષધમ્ ॥ 3-234-9 ભગદૈવતમિતિ ઝ. પાઠઃ। ભગદૈવત સૌભાગ્યવર્ધકં સૌરવ્રતાદિકમ્। વશાનુગ ઇચ્છાનુસારી ॥ 3-234-11 હે સત્યે અનુકીર્તનમુત્તરમ્ ॥ 3-234-17 જલોદરઃ ઉદરરોગઃ। શ્વિત્રિણઃ કુષ્ઠવન્તઃ ॥ 3-234-18 ઉપસૃજન્તિ દોષૈર્યોજયન્તિ ॥ 3-234-21 પ્રણયં ઈર્ષ્યામ્। આત્માનં ચિત્તમ્। આત્મનિ સ્વસ્મિન્। નિરભિમાના દર્પહીના ॥ 3-234-22 ઇઙ્ગિતં અભિપ્રાયઃ અધ્યાસિતઃ ક્ષિપ્તો યસ્મિન્ કટાક્ષો તસ્માત્ ઇઙ્ગિતાધ્યાસિતાત્ ॥ 3-234-23 ચક્ષુર્હણઃ દૃષ્ટ્વૈવ રિપૂન્ ઘ્નન્તિ તાદૃશાન્। સેવે શત્રુહણાન્પાર્થાનિતિ ક. ટ. ધ. પાઠઃ ॥ 3-234-24 અભિરૂપઃ સુન્દરઃ ॥ 3-234-28 અતિરસ્કૃતસંભાષા તિરસ્કારશૂન્યવચના ॥ 3-234-29 અનર્મ પરિહાસહીનમ્। હસિતં હાસઃ। સ્થાનં સ્થિતિમ્। અવસ્કરે તિરસ્કરોમિ। કિરતેરિદં રૂપમ્। નિષ્કુટેષુ ગૃહારામેષુ ॥ 3-234-32 સુમનોવર્ણકાપેતા પુષ્પૈરનુલેપનૈશ્ચ વર્જિતા ॥ 3-234-36 માનઃ પૂજા। સત્કાર આદરઃ ॥ 3-234-40 નાતિશયે નાતિક્રમામિ। ન પરિવદે ન નિન્દામિ ॥ 3-234-41 અવધાનેન અપ્રમાદેન। મહ્યં મમ ॥ 3-234-47 અગ્રહારેણ વૈશ્વદેવાન્તે પ્રથમદેયેનાન્નેવ ॥ 3-234-52 અનુયાત્રં સ્વૈરયાત્રાયામપિ પરિવારભૂતમ્ ॥ 3-234-54 વેદવેદ્મિ ॥ 3-234-60 સંવનનં વશીકરણમ્ ॥ 3-234-63 અભિપન્ના પ્રાર્થયાના ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 235
॥ શ્રીઃ ॥
3.235. અધ્યાયઃ 235
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દ્રૌપદ્યા સત્યભામાંપ્રતિ પતિવશીકરણોપાયોપદેશવ્યાજેન પતિવ્રતાધર્મકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-235-0 (25219)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 3-235-0x (2584)
ઇમં તુ તે માર્ગમપેતદોષં
વક્ષ્યામિ ચિત્તગ્રહણાય ભર્તુઃ।
અસ્મિન્યથાવત્સખિ વર્તમાના
ભર્તારમાચ્છેત્સ્યસિ કામિનીભ્યઃ ॥ 3-235-1 (25220)
નૈતાદૃશં દૈવતમસ્તિ કિંચિ-
ત્સર્વેષુલોકેષુ સદેવકેષુ।
યથા પતિસ્તસ્ય તુ સર્વકામા
લભ્યાઃ પ્રસાદે કુપિતશ્ હન્યાત્ ॥ 3-235-2 (25221)
તસ્માદપત્યં વિવિધાશ્ ભોગાઃ
શય્યાસનાન્યદ્ભુતદર્શનાનિ।
વસ્ત્રાણિ માલ્યાનિ તથૈવ ગન્ધાઃ
સ્વર્ગશ્ચલોકો વિપુલા ચ કીર્તિઃ ॥ 3-235-3 (25222)
સુખં સુખનેહ ન જાતુ લભ્યં
દુઃખેન સાધ્વી લભતે સુખાનિ।
સા કૃષ્ણમારાધય સૌહૃદેન
પ્રેમ્ણા ચ નિત્યં પ્રતિકર્મણા ચ ॥ 3-235-4 (25223)
સ્નાનાસનૈશ્ચારુભિરગ્રમાલ્યૈ-
ર્દાક્ષિણ્યયોગૈર્વિવિધૈશ્ચ ગન્ધૈઃ।
અસ્યાઃ પ્રિયોસ્મીતિ યથા વિદિત્વા
ત્વામેવ સંશ્લિષ્યતિ સર્વભાવૈઃ ॥ 3-235-5 (25224)
શ્રુત્વા સ્વરં દ્વારગતસ્ ભર્તુઃ
પ્રત્યુત્થિતા તિષ્ઠ ગૃહસ્ય મધ્યે।
દૃષ્ટ્વા પ્રવિષ્ટં ત્વરિતાઽસનેન
પાદ્યેન ચૈનં પ્રતિપૂજયસ્વ ॥ 3-235-6 (25225)
સંપ્રેષિતાયામથ ચૈવ દાસ્યા-
મુત્થાય સર્વં સ્વયમેવ કાર્યમ્।
જાનાતુ કૃષ્ણસ્તવ ભાવમેતં
સર્વાત્મના માં ભજતીતિ સત્યે ॥ 3-235-7 (25226)
ત્વત્સંનિધૌ યત્કથયેત્પતિસ્તે
યદ્યપ્યગુહ્યં પરિરક્ષિતવ્યમ્।
કાચિત્સપત્ની તવ વાસુદેવં
પ્રત્યાદિશેત્તેન ભવેદ્વિરાગઃ ॥ 3-235-8 (25227)
પ્રિયાંશ્ચ રમ્યાંશ્ચ હિતાંશ્ ભર્તુ-
સ્તાન્ભોજયેથા રવિવિધૈરુપાયૈઃ।
દ્વેષ્યૈરુપેક્ષ્યૈરહિતૈશ્ તસ્ય
ભિદ્સ્વનિત્યં કુહકોદ્ધતૈશ્ચ ॥ 3-235-9 (25228)
મદં પ્રમાદં પુરુષેષુ હિત્વા
સંયચ્છ માનં પ્રતિગૃહ્ વાચમ્।
પ્રદ્યુમ્નસામ્બાવપિ તે કુમારૌ
નોપાસિતવ્યૌ રહિતે કદાચિત્ ॥ 3-235-10 (25229)
મહાકુલીનાભિરપાપિકાભિઃ
સ્ત્રીભિઃ સતીભિસ્તવ સખ્યમસ્તુ।
ચણ્ડાશ્ શૌણ્ડાશ્ચ મહાશનાશ્ચ
ચોરાશ્ચ દુષ્ટાશ્ચપલાશ્ચ વર્જ્યાઃ ॥ 3-235-11 (25230)
એતદ્યશસ્યં ભગવેતનં ચ
સ્વાર્થં તદા શત્રુનિબર્હણં ચ।
મહાર્હમાલ્યાભરણાઙ્ગરાગા
ભર્તારમારાધય પુણ્યગન્ધૈઃ ॥ 3-235-12 (25231)
ઇતિ શ્રીમનમહાભારતે અરણ્યપર્વણિ દ્રૌપદીસત્યભામાસંવાદપર્વણિ પઞ્ચત્રિંશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 235 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-235-1 આચ્છેત્સ્યસિ બલાદ્ધરિષ્યસિ। કામિનીભ્યઃ સપત્નીભ્યઃ। ભર્તારમાકર્ષસીતિ થ. પાઠઃ ॥ 3-235-4 પ્રતિકર્મણા કાયક્લેશેન ॥ 3-235-5 સંશ્લિષ્યતિ તદ્વિધત્સ્વેતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-235-8 ન ભવેદ્વિકાર ઇતિટ. પાઠઃ ॥ 3-235-10 તપ્રમાદં પુરુષેષુ કૃત્વેતિ ધ.પાઠઃ। નૈવં પ્રમાણં કુહકેષુ કુર્યા ઇતિ થ.પાઠઃ। રહિતે વિજને ॥ 3-235-11 ચણ્ડાઃ ક્રૂરાઃ। શૌણ્ડાઃ પરાભિભવસમર્થાઃ। મહાશનાઃ બહુભુજઃ। દુષ્ટાઃ દ્વેષાદ્યાક્રાન્તાઃ। સ્ત્રિયો વર્જ્યા ઇતિ શેષઃ ॥ 3-235-12 ભગદૈવતમિતિ ઝ. પાઠઃ। ભગદૈવતં ભાગ્યકરમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 236
॥ શ્રીઃ ॥
3.236. અધ્યાયઃ 236
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પ્રિયોક્તિભિર્દ્રૌપદીં પરિસાન્ત્વિતવત્યા સત્યભામયા સહ શ્રીકૃષ્ણેન સ્વપુરંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-236-0 (25232)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-236-0x (2585)
માર્કણ્ડેયાદિભિર્વિપ્રૈઃ પાણ્ડવૈશ્ચ મહાત્મભિઃ।
કથાભિરનુકૂલાભિઃ સહ સ્તિત્વા જનાર્દનઃ ॥ 3-236-1 (25233)
તતસ્તૈઃ સંવિદં કૃત્વા યથાવન્મધુસૂદનઃ।
આરુરુક્ષૂ રથં સત્યામાહ્વયામાસ ભારત ॥ 3-236-2 (25234)
સત્યભામા તતસ્તત્ર સ્વજિત્વા દ્રુપદાત્મજામ્।
ઉવાચ વચનં હૃદ્યં યથાભાવં સમાહિતમ્ ॥ 3-236-3 (25235)
કૃષ્ણે માભૂત્તવોત્કણ્ઠા મા વ્યથા મા પ્રજાગરઃ।
ભર્તૃભિર્દેવસંકાશૈર્જિતાં પ્રાપ્સ્યસિ મેદિનીમ્ ॥ 3-236-4 (25236)
ન હ્યેવં શીલસંપન્ના નૈવં પૂજિતલક્ષણાઃ।
પ્રાપ્નુવન્તિ ચિરં ક્લેશં યથા ત્વમસિતેક્ષણે ॥ 3-236-5 (25237)
અવશ્યં ચ ત્વયા ભૂમિરિયં નિહતકણ્ટકા।
ભર્તૃભિઃ સહભોક્તવ્યા નિર્દ્વન્દ્વેતિ શ્રુતં મયા ॥ 3-236-6 (25238)
ધાર્તરાષ્ટ્રવધં કૃત્વાવૈરાણિ પ્તિયાત્ય ચ।
યુધિષ્ઠિરસ્થાં પૃથિવીં દ્રષ્ટાસિ દ્રુપદાત્મજે ॥ 3-236-7 (25239)
યાસ્તાઃ પ્રવ્રાજપાનાં ત્વાં પ્રાહસન્દર્પમોહિતાઃ।
તાઃ ક્ષિપ્રં હતસંકલ્પા દ્રક્ષ્યસિ ત્વં કુરુસ્ત્રિયઃ ॥ 3-236-8 (25240)
તવ દુઃખોપપન્નાયા યૈરાચરિતમપ્રિયમ્।
વિદ્ધિ સંપ્રસ્થિતાન્સર્વાંસ્તાન્કૃષ્ણે યમસાદનમ્ ॥ 3-236-9 (25241)
પુત્રસ્તે પ્રતિવિન્ધ્યશ્ચ સુતસોમસ્તથાવિધઃ।
શ્રુતકર્માઽર્જુનિશ્ચૈવ શતાનીકશ્ચ નાકુલિઃ ॥ 3-236-10 (25242)
સહદેવાચ્ચ યો જાતઃ શ્રુતસેનસ્તવાત્મજઃ।
સર્વેકુશલિનો વીરાઃ કૃતાસ્ત્રાશ્ચ સુતાસ્તવ ॥ 3-236-11 (25243)
અભિમન્યુરિવ પ્રીતા દ્વારવત્યાં રતા ભૃશમ્।
ત્વમિવૈષાં સુભદ્રા ચ પ્રીત્યા સર્વાત્મના સ્થિતા ॥ 3-236-12 (25244)
પ્રીયતે તવ નિર્દ્વન્દ્વા તેભ્યશ્ચ વિગતજ્વરા।
દુઃખિતા તેન દુઃખેન સુખેન સુખિતા તથા ॥ 3-236-13 (25245)
ભજેત્સર્વાત્મના ચૈવ પ્રદ્યુમ્નજનની તથા।
ભાનુપ્રભૃતિભિશ્ચૈનાન્વિશિનષ્ટિ ચ કેશવઃ ॥ 3-236-14 (25246)
ભોજનાચ્છાદને ચૈષાં નિત્યં મે શ્વશુરઃ સ્થિતઃ।
રામપ્રભૃતયઃ સર્વે ભજન્ત્યન્ધકવૃષ્ણયઃ ॥ 3-236-15 (25247)
તુલ્યો હિપ્રણયસ્તેષાં પ્રદ્યુમ્નસ્ય ચ ભામિનિ।
એવમાદિ પ્રિયં સત્યંહૃદ્યમુક્ત્વા મનોનુગમ્ ॥ 3-236-16 (25248)
ગમનાય મનશ્ચક્રેવાસુદેવરથં પ્રતિ।
તાં કૃષ્ણાં કૃષ્ણમહિષી ચકારાભિપ્રદક્ષિણમ્ ॥ 3-236-17 (25249)
આરુરોહ રથં શૌરેઃ સત્યભામાઽથ ભામિની।
સ્મયિત્વાતુ યદુશ્રેષ્ઠો દ્રૌપદીં પરિસાન્ત્વ્ય ચ।
ઉપાવર્ત્ય તતઃ શીઘ્રૈર્હયૈઃ પ્રાયાત્પરંતપઃ ॥ 3-236-18 (25250)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ દ્રૌપદીસત્યભામાસંવાદપર્વણિ ષટ્ત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 236 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-236-2 સંવિદં સંભાષામ્ ॥ 3-236-3 સ્વજિત્વા આશ્લિષ્ય ॥ 3-236-4 કૃષ્ણે હેદ્રૌપદિ ॥ 3-236-6 નિર્દ્વન્દ્વા નિષ્પ્રતિપક્ષા ॥ 3-236-16 પ્રણયઃ સ્નેહઃ ॥ 3-236-18 ઉપાવર્ત્ય પાણ્ડવનિતિ શેષઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 237
॥ શ્રીઃ ॥
3.237. અધ્યાયઃ 237
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કસ્માચ્ચિદ્બ્રાહ્મણાત્પાણ્ડવવૃત્તાન્તં શ્રુતવતા ધૃતરાષ્ટ્રેણ પાણ્ડવાન્પ્રતિ પરિશોચનમ્ ॥ 1 ॥ તથા પાણ્ડવપરાક્રમાનુસ્મરણેન સ્વપુત્રાણાં ભાવિવધનિર્ધારણપૂર્વકં તાન્પ્રતિ પરિશોચનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-237-0 (25251)
જનસેજય ઉવાચ। 3-237-0x (2586)
એવં વને વર્તમાના નરાગ્ર્યાઃ
શીતોષ્ણવાતાતપકર્શિતાઙ્ગાઃ।
સરસ્તદાસાદ્યવનં ચ પુણ્યં
તતઃ પરંકિમકુર્વન્ત પાર્થાઃ ॥ 3-237-1 (25252)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-237-2x (2587)
સરસ્તદાસાદ્ય તુ પાણ્ડુપુત્રા
જનં સમુત્સૃજ્ય વિધાય ચેષ્ટમ્।
વનાનિ રમ્યાણ્યથ પર્વતાંશ્ચ
નદીપ્રદેશાંશ્ચ તદા વિચેરુઃ ॥ 3-237-2 (25253)
તથા વને તાન્વસતઃ પ્રવીરાન્
સ્વાધ્યાયવન્તશ્ચ તપોધનાશ્ચ।
અભ્યાયયુર્વેદવિદઃ પુરાણા-
સ્તાન્પૂજયામાસુરથો નરાગ્ર્યાઃ ॥ 3-237-3 (25254)
તતઃ કદાચિત્કુશલઃ કથાસુ
વિપ્રોઽભ્યગચ્છદ્ભુવિ કૌરવેયાન્।
સ તૈઃ સમેત્યાથ યદૃચ્છયૈવ
વૈચિત્રવીર્યં નૃપમભ્યગચ્છત્ ॥ 3-237-4 (25255)
અથોપવિષ્ટઃ પ્રતિસત્કૃતશ્ચ
વૃદ્ધેન રાજ્ઞા કુરુસત્તમેન।
પ્રચોદિતઃ સંકથયાંબભૂવ
ધર્માનિલેન્દ્રપ્રભવાન્યમૌ ચ ॥ 3-237-5 (25256)
કૃશાંશ્ચ વાતાતપકર્શિતાઙ્ગાન્
દુઃખસ્ય ચોગ્રસ્ મુખે પ્રપન્નાન્।
તાં ચાપ્યનાથામિવ વીરનાથાં
કૃષ્ણાં પરિક્લેશગુણેન યુક્તામ્ ॥ 3-237-6 (25257)
તતઃ કથાસ્તસ્ય નિશમ્ય રાજા
વૈચિત્રવીર્યઃ કૃપયાઽભિતપ્તઃ।
વને તથા પાર્થિવપુત્રપૌત્રા-
ઞ્શ્રુત્વા તથા દુઃખનદીંપ્રપન્નાન્ ॥ 3-237-7 (25258)
પ્રોવાચ દૈન્યાભિહતાન્તરાત્મા
નિશ્વાસવાતોપહતસ્તદાનીમ્।
વાચં કથંચિત્સ્થિરતામુપેત્ય
તત્સર્વમાત્મપ્રભવં વિચિન્ત્ય ॥ 3-237-8 (25259)
કથંનુ સત્યઃ શુચિરાર્યવૃત્તઃ
શ્રેષ્ઠઃ સુતાનાં મમ ધર્મરાજઃ।
અજાતશત્રુઃ પૃથિવીતલે સ્મ
શેતે પુરા રાઙ્કવકૂટશાયી ॥ 3-237-9 (25260)
પ્રબોધ્યતે માગધસૂતપુત્રૈ-
ર્નિત્યં સ્તુવદ્ભિઃ સ્વયમિન્દ્રકલ્પઃ।
પતત્રિસઙ્ઘૈઃ સ જઘન્યરાત્રે
પ્રબોધ્યતે નૂનમિલાતલસ્થઃ ॥ 3-237-10 (25261)
કથંનુ વાતાતપકર્શિતાઙ્ગો
વૃકોદરઃ કોપપરિપ્લુતાઙ્ગઃ।
શેતે પૃથિવ્યામતથોચિતાઙ્ગઃ
કૃષ્ણાસમક્ષં વસુધાતલસ્થઃ ॥ 3-237-11 (25262)
તથાઽર્જુનઃ સુકુમારો મનસ્વી
વશે સ્થિતો ધર્મસુતસ્ય રાજ્ઞઃ।
વિદૂયમાનૈરિવ સર્વગાત્રૈ-
ર્ધ્રુવં ન શેતે વસતીરમર્ષાત્ ॥ 3-237-12 (25263)
યમૌ ચ કૃષ્ણાં ચ યુધિષ્ઠિરં ચ
ભીમં ચ દૃષ્ટ્વા સુખવિપ્રયુક્તાન્।
વિનિઃશ્વસન્સર્પ ઇવોગ્રતેજા
ધ્રુવં ન શેતે વસતીરમર્ષાત્ ॥ 3-237-13 (25264)
તથા યમૌ ચાપ્યસુખૌ સુખાર્હૌ
સમૃદ્ધરીપાવમરૌ દિવીવ।
પ્રજાગરસ્થૌ ધ્રુવમપ્રશાન્તૌ
ક્રોધેન સત્યેન ચ વાર્યમાણૌ ॥ 3-237-14 (25265)
સમીરણેનાથ સમો બલેન
સમીરણસ્યૈવસુતો બલીયાન્।
સ ધર્મપાસેન સિતોઽગ્રજેન
ધ્રુવં વિનિઃશ્વસ્ય સહત્યમર્ષમ્ ॥ 3-237-15 (25266)
સ ચાપિભૂમૌ પરિવર્તમાનો
વધં સુતાનાં મમ કાઙ્ક્ષમાણઃ।
સત્યેન ધર્મેણ ચ વાર્યમાણઃ
કાલંપ્રતીક્ષત્યધિકો રણેઽન્યૈઃ ॥ 3-237-16 (25267)
અજાતશત્રૌ તુ જિતે નિકૃત્યા
દુઃશાસનો યત્પરુષાણ્યવોચત્।
તાનિ પ્રવિષ્ટાનિ વૃકોદરાઙ્ગં
દહન્તિ કક્ષાગ્નિરિવેન્ધનાનિ ॥ 3-237-17 (25268)
ન પાપકં ધ્યાસ્યતિ ધર્મપુત્રો
ધનંજયશ્ચાપ્યનુવર્ત્સ્યતે તમ્।
અરણ્યવાસેન વિવર્ધતે તુ
ભીમસ્ય કોપોઽગ્નિરિવાનિલેન ॥ 3-237-18 (25269)
સ તેન કોપેન વિદીર્યમાણઃ
કરં કરેણાભિનિપીડ્યવીરઃ।
વિનિઃશ્વસત્યુષ્ણમતીવ ઘોરં
દહન્નિવેમાં મમ પુત્રસેનામ્ ॥ 3-237-19 (25270)
ગાણ્ડીવધન્વા ચ વૃકોદરશ્ચ
સંરમ્ભિણાવન્તકકાલકલ્પૌ।
ન શેષયેતાં યુધિ શત્રુસેનાં
શરાન્કિરન્તાવનિપ્રકાશાન્ ॥ 3-237-20 (25271)
દુર્યોધનઃ શકુનિઃ સૂતપુત્રો
દુઃશાસનશ્ચાપિ સુમન્દચેતાઃ।
મધુ પ્રપશ્યન્તિ ન તુ પ્રપાતં
વૃકોદરં ચૈવ ધનંજયં ચ ॥ 3-237-21 (25272)
શુભાશુભં કર્મ નરોહિ કૃત્વા
પ્રતીક્ષતેચેત્સ ફલંવિપાકે।
સતેન યુજ્યત્યવશઃ ફલેન
મોક્ષઃ કથં સ્યાત્પુરુષસ્ય તસ્માત્ ॥ 3-237-22 (25273)
ક્ષેત્રે સુકૃષ્ટે હ્યુપિતે ચ બીજે
દેવેચ વર્ષત્યૃતુકાલયુક્તમ્।
ન સ્યાત્ફલંતસ્ય કુતઃ પ્રસિદ્ધિ-
રન્યત્રદૈવાદિતિ નાસ્તિ હેતુઃ ॥ 3-237-23 (25274)
કૃતં મતાક્ષેણ યથા ન સાધુ
સાધુપ્રવૃત્તેન ચ પાણ્ડવેન।
મયા ચ દુષ્પુત્રવશાનુગેન
કૃતઃ કુરૂણામયમન્તકાલઃ ॥ 3-237-24 (25275)
ધ્રુવં પ્રશામ્યત્યસમીરિતોઽગ્નિ-
ર્ધ્રુવં પ્રજાસ્યત્યુત ગર્ભિણી યા।
ધ્રુવં દિનાદૌ રજનીપ્રણાશ-
સ્તથા ક્ષપાદૌ ચ દિનપ્રણાશઃ ॥ 3-237-25 (25276)
કૃતેચ કસ્માન્ન પરેચ કુર્યુ-
ર્દત્તે ચ દદ્યુઃ પુરુષાઃ કથંસ્વિત્।
પ્રાપ્યાર્થકાલં ચ ભવેદનર્થઃ
કથંચન સ્યાદિતિતત્કુતઃ સ્યાત્ ॥ 3-237-26 (25277)
કથં ન ભિદ્યેત ન ચ સ્રવેત
ન ચ પ્રસિચ્યેદિતિરક્ષિતવ્યમ્।
અરક્ષ્યમાણં શતધા પ્રકીર્યે-
દ્ભ્રુવં ન નાશોઽસ્તિ કૃતસ્ય લોકે ॥ 3-237-27 (25278)
ગતો હ્યરણ્યાદપિશક્રલોકં
ધનંજયઃ પશય્ત વીર્યમસ્ય।
અસ્ત્રાણિ દિવ્યાનિ ચતુર્વિધાનિ
જ્ઞાત્વા પુનર્લોકમિમં પ્રપન્નઃ ॥ 3-237-28 (25279)
સ્વર્ગં હિ ગત્વા સશરીર એવ
કો માનુષઃ પુનરાગન્તુમિચ્છેત્।
અન્યત્રકાલોપહતાનનેકા-
ન્સમીક્ષમાણસ્તુકુરૂન્મુમૂર્ષૂન્ ॥ 3-237-29 (25280)
ધનુર્ગ્રાહશ્ચાર્જુનઃ સવ્યસાચી
ધનુશ્ચ તદ્ગાણ્ડિવં ભીમવેગમ્।
અસ્ત્રાણિ દિવ્યાનિ ચ તાનિ તસ્ય
ત્રયસ્ય તેજઃ પ્રસહેત કોઽત્ર ॥ 3-237-30 (25281)
નિશમ્ય તદ્વચનં પાર્થિવસ્ય
દુર્યોધનં રહિતે સૌબલોઽથ।
અબોધયત્કર્ણમુપેત્ય સર્વં
સ ચાપ્યહૃષ્ટોઽભવદલ્પચેતાઃ ॥ 3-237-31 (25282)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ધોષયાત્રાપર્વણિ સપ્તત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 237 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-237-1 સરો દ્વૈતવનસ્થમ્ ॥ 3-237-2 જનં સમુદાયમ્ ॥ 3-237-3 વને દ્વૈતવને ॥ 3-237-4 નૃપ ધૃતરાષ્ટ્રમ્ ॥ 3-237-9 રઙ્કોર્મૃગવિશેષસ્ય લોમરાશિમયીતૂલિકા રાઙ્કવકૂટમ્ ॥ 3-237-13 ઉગ્રતેજા અર્જુનઃ ॥ 3-237-14 પ્રજાગરસ્થૌ ભુવિ શયાતે ઇતિ શેષઃ ॥ 3-237-16 અન્યૈઃ અન્યેભ્યઃ અધિકઃ ॥ 3-237-23 ઉપિતે ન્યુપ્તે। એવં મચ્ચિત્તે દુર્યોધનાદીનાં ચ ચિત્તે વૃદ્ધહિતોપદેશો વૃથા ભવતીતિ ભાવઃ ॥ 3-237-24 મતાક્ષેણ શકુનિના પાણ્ડવેન ચ તદાનીમેવ તાન્ અવિઘ્નતા ॥ 3-237-25 પ્રજાસ્યતિ અપત્યં અનયિષ્યતિ। ક્ષપાદૌ રાત્ર્યાદૌ। એતસ્ પાપસ્ય ફલં અપરિહાર્યમિતિ ભાવઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 238
॥ શ્રીઃ ॥
3.238. અધ્યાયઃ 238
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કર્ણશકુનિભ્યાં દુર્યોધનંપ્રતિસ્વવૈભવપ્રદર્સનેન પાણ્ડવાનાં દુઃખજનનાય દ્વૈતવનગમનચોદના ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-238-0 (25283)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-238-0x (2588)
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય તદ્વાક્યં નિશમ્ય શકુનિસ્તદા।
દુર્યોધનમિદં કાલે કર્ણેન સહિતોઽબ્રવીત્ ॥ 3-238-1 (25284)
પ્રવ્રાજ્ય પાણ્ડવાન્વીરાન્સ્વેન વીર્યેણ ભારત।
ભુઙ્ક્ષ્વેમાં પૃથિવીમેકો દિવિ શમ્બરહાયથા ॥ 3-238-2 (25285)
`તવાદ્યપૃથિવી રાજન્નખિલા સાગરામ્બરા।
સપર્વતવનાકારા સહસ્થાવરજઙ્ગમા' ॥ 3-238-3 (25286)
પ્રાચ્યાશ્ચ દાક્ષિણાત્યાશ્ચ પતીચ્યોદીચ્યવાસિનઃ।
કૃતાઃ કરપ્રદાઃ સર્વે રાજાનસ્તે નારાધિપ ॥ 3-238-4 (25287)
યા હિ સા દીપ્યમાનેવ પાણ્ડવાન્ભજડતે પુરા।
સાઽદ્યલક્ષ્મીસ્ત્વયા રાજન્નવાપ્તા ભ્રાતૃભિઃ સહ ॥ 3-238-5 (25288)
ઇન્દ્રપ્રસ્થગતે યાં તાં દીપ્યમાનાં યુધિષ્ઠિરે।
અપશ્યામ શ્રિયં રાજન્સુચિરં શોકકર્શિતાઃ ॥ 3-238-6 (25289)
સા તુ બુદ્ધિબલેનેયં રાજ્ઞસ્તસ્માત્તથાવિધાત્।
ત્વયાક્ષિપ્તા મહાબાહો દીપ્યમાનેવ દૃશ્યતે ॥ 3-238-7 (25290)
તથૈવ તવ રાજેન્દ્રરાજાનઃ પરવીરહન્।
શાસનેઽધિષ્ઠિતાઃ સર્વેકિં કુર્મ ઇતિ વાદિનઃ ॥ 3-238-8 (25291)
તે વયં પૃથિવી રાજન્નિખિલા સાગરામ્બરા।
સપર્વતવના દેવી સગ્રામનગરાકરા ॥ 3-238-9 (25292)
નાનાવનોદ્દેશવતી પત્તનૈરુપશોભિતા।
`નાનાજનપદાકીર્ણા સ્ફીતરાષ્ટ્રા મહાહલા' ॥ 3-238-10 (25293)
નન્દ્યમાનો દ્વિજૈ રાજન્ભાસિ નક્ષત્રરાડિવ।
પૌરુષાદ્દિવિ દેવેષુ ભ્રાજસે રશ્મિવાનિવ ॥ 3-238-11 (25294)
રુદ્રૈરિવ યમો રાજા મરુદ્ભિરિવ વાસવઃ।
કુરુભિસ્ત્વં વૃતો રાજન્ભાસિ નક્ષત્રરાડિવ ॥ 3-238-12 (25295)
યૈઃ સ્મ તે નાદ્રિયેતાજ્ઞા ન ચ યે શાસને સ્થિતાઃ।
પશ્યામસ્તાઞ્શ્રિયા હીનાન્પાણ્ડવાન્વનવાસિનઃ ॥ 3-238-13 (25296)
શ્રૂયતે હિ મહારાજસરો દ્વૈતવનં પ્રતિ।
વસન્તઃ પાણ્ડવાઃ સાર્ધં બ્રાહ્મણૈર્વનવાસિભિઃ ॥ 3-238-14 (25297)
સપ્રયાહિ મહારાજ શ્રિયા પરમયા યુતઃ।
તાપયન્પાણ્ડુપુત્રાંસ્ત્વં રશ્મિવાનિવ તેજસા ॥ 3-238-15 (25298)
સ્તિતોરાજ્યેઽચ્યુતાન્રાજ્યાચ્છિયાહીનાઞ્છ્રિયાવૃતઃ
અસમૃદ્ધાન્સમૃદ્ધાર્થઃ પશ્ય પાણ્ડુસુતાન્નૃપ ॥ 3-238-16 (25299)
મહાભિજનસંપન્નં ભદ્રે મહતિ સંસ્થિતમ્।
પાણ્ડવાસ્ત્વાઽભિવીક્ષન્તુ યયાતિમિવ નાહુષાં ॥ 3-238-17 (25300)
યાં શ્રિયં સુહૃદશ્ચૈવ દુર્હૃદશ્ચ વિશાંપતે।
પશ્યન્તિ પૌરુષૈર્દીપ્તાં સા સમર્થા ભવત્યુત ॥ 3-238-18 (25301)
સમસ્થો વિષમસ્થાન્હિ દુર્હૃદો યોઽભિવીક્ષતે।
જગતીસ્થનિવાદ્રિસ્થઃ કિમતઃ પરમં સુખમ્ ॥ 3-238-19 (25302)
ન પુત્રધનલાભેન ન રાજ્યેનાપિ વિન્દતિ।
પ્રીતિં નૃપતિશાર્દૂલ યામમિત્રાધદર્શનાત્ ॥ 3-238-20 (25303)
કિંનુ તસ્ય સુખં ન સ્યાદાશ્રમે યો ધનંજયમ્।
અભિવીક્ષેત સિદ્ધાર્થો વલ્કલાજિનવાસસમ્ ॥ 3-238-21 (25304)
સુવાસસો હિ તે ભાર્યા વલ્કલાજિનસંવૃતામ્।
પશ્યન્તુ દુઃખિતાં કૃષ્ણાં સા ચ નિર્વિદ્યતાં પુનઃ ॥ 3-238-22 (25305)
વિનિન્દતાં તથાઽત્માનં જીવિતં ચ ધનચ્યુતમ્।
`દારાણાં તે શ્રિયં દૃષ્ટ્વા દીપ્તામદ્ય જનાધિપા' ॥ 3-238-23 (25306)
ન તથા હિસભામધ્યે તસ્યા ભવિતુમર્હતિ।
વૈમનસ્યં યથા દૃષ્ટ્વા તવ ભાર્યાઃ સ્વલંકૃતાઃ ॥ 3-238-24 (25307)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-238-25x (2589)
એવમુક્ત્વા તુ રાજાનં કર્ણઃ શકુનિના સહ।
તૂષ્ણીં બભૂવતુરુભૌ દાક્યાન્તે જનમેજય ॥ 3-238-25 (25308)
ઇતિ શ્રીમન્મહાબારતે અરણ્યપર્વણિ ધોયાત્રાપર્વણિ અષ્ટત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 238 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-238-4 પ્રતીચ્યા ઉદીચ્યાશ્ચ દેશાસ્તદ્વાસિનઃ। તે ત્વયા ॥ 3-238-13 નાદ્રિયેત નાદૃતા ॥ 3-238-17 ત્વા ત્વામ્ ॥ 3-238-18 સમર્થા સુહૃદાં હર્ષં શત્રૂણાં ચ શોકં દાતુમિતિ શેષઃ ॥ 3-238-20 અઘં દુઃખમ્ ॥ 3-238-22 નિર્વિદ્યતાં જીવિતાદપિ વિરક્તા ભવતુ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 239
॥ શ્રીઃ ॥
3.239. અધ્યાયઃ 239
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કર્ણશકુન્યાદિભિર્દ્વૈતવનગમને ઘોષયાત્રાયા ઉપાયત્વનિર્ધારણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-239-0 (25309)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-239-0x (2590)
કર્ણસ્ય વચનં શ્રુત્વા રાજા દુર્યોધનસ્તતઃ।
હૃષ્ટો ભૂત્વાપુનર્દીનો રાધેયમિદમબ્રવીત્ ॥ 3-239-1 (25310)
બ્રવીષિ યદિદં કર્ણ સર્વં મનસિ મે સ્થિતમ્।
ન ત્વભ્યનુજ્ઞાં લપ્સ્યામિ ગમને યત્રપાણ્ડવાઃ ॥ 3-239-2 (25311)
પરિદેવતિ તાન્વીરાન્ધૃતરાષ્ટ્રો મહીપતિઃ।
મન્યતેઽભ્યધિકાંશ્ચાપિ તપોયોગેન પાણ્ડવાન્ ॥ 3-239-3 (25312)
અથવાઽપ્યનુબુધ્યેત નૃપોઽસ્માકં ચિકીર્ષિતમ્।
એતામપ્યાયતિં રક્ષન્નાભ્યનુજ્ઞાતુમર્હતિ ॥ 3-239-4 (25313)
ન હિ દ્વૈતવને કિંચિદ્વિદ્યતેઽન્યત્પ્રયોજનમ્।
ઉન્માથનમૃતે તેષાં વનસ્થાનામપિ દ્વિષામ્ ॥ 3-239-5 (25314)
જાનાસિહિ યથા ક્ષત્તા દ્યૂતકાલ ઉપસ્થિતે।
અબ્રવીદ્યચ્ચ માં ત્વાં ચ સૌબલં વચનં તદા ॥ 3-239-6 (25315)
તાનિસર્વાણિ વાક્યાનિ યચ્ચાન્યત્પરિદેવિતમ્।
વિચિન્ત્ય નિશ્ચય ગચ્છે ગમનાયેતરાય વા ॥ 3-239-7 (25316)
મમાપિ હિમહાન્હર્ષો યદહં ભીમફલ્ગુનૌ।
ક્લિષ્ટાવરણ્યે પશ્યેયં કૃષ્ણયા સહિતાવિતિ ॥ 3-239-8 (25317)
ન તથા હ્યાપ્નુયાં પ્રીતિમવાપ્ય વસુધામિમામ્।
દૃષ્ટ્વા યથા પાણ્ડુસુતાન્વલ્કલાજિનવાસસઃ ॥ 3-239-9 (25318)
કિંનુ સ્યાદધિકં તસ્માદ્યદહં દ્રુપદાત્મજામ્।
દ્રૌપદીં કર્ણ પશ્યેયં કાષાયવસનાં વને ॥ 3-239-10 (25319)
યદિ માં દર્મરાજશ્ચ ભીમસેનશ્ચ પાણ્ડવઃ।
યુક્તં રપરમયા લક્ષ્મ્યા પશ્યેતાં જીવિતં ભવેત્ ॥ 3-239-11 (25320)
ઉપાયં ન તુ પશ્યામિ યેન ગચ્છેમ તદ્વનમ્।
યથાચાભ્યનુજાનીયાદ્ગચ્છન્તં માં મહીપતિઃ ॥ 3-239-12 (25321)
સ સૌબલેન સહિતસ્તથા દુઃશાસનેન ચ।
ઉપાયં પશ્ય રનિપુણં યેન ગચ્છેમ તદ્વનમ્ ॥ 3-239-13 (25322)
અહમપ્યનુગચ્છામિ ગમનાયેતરાય ચ।
કલ્યમેવ ગમિષ્યામિ સમીપં પાર્થિવસ્ય હ ॥ 3-239-14 (25323)
મયિ તત્રોપવિષ્ટે તુ ભીષ્મે ચ કુરુસત્તમે।
ઉપાયો યો ભવેદ્દૃષ્ટસ્તં બ્રૂયાઃ સહસૌબલઃ ॥ 3-239-15 (25324)
તતો ભીષ્મસ્ય રાજ્ઞશ્ચ નિશમ્ય રગમનં પ્રતિ।
વ્યવસાયં કરિષ્યેઽહમનુનીય પિતામહમ્ ॥ 3-239-16 (25325)
તથેત્યુક્ત્વા તુ તે સર્વેગ્મુરાવસથાન્પ્રતિ।
વ્યુષિતાયાં રજન્યાં તુ કર્ણો રાજાનમભ્યયાત્ ॥ 3-239-17 (25326)
તતો દુર્યોધનં કર્ણઃ પ્રહસન્નિદમબ્રવીત્।
ઉપાયઃ પરિદૃષ્ટોઽયં તં નિબોધજનેશ્વર ॥ 3-239-18 (25327)
ઘોષા દ્વૈતવને સર્વેત્વત્પ્રતીક્ષા નરાધિપ।
ઘોષયાત્રાપદેશેન ગમિષ્યામો ન સંશયઃ ॥ 3-239-19 (25328)
ઉચિતં હિ સદા ગન્તું ઘોષયાત્રાં વિશાંપતે।
એવં ચેત્ત્વાં પિતા રાજન્સમનુજ્ઞાતુમર્હતિ ॥ 3-239-20 (25329)
તથા કથયમાનૌ તુ ઘોષયાત્રાવિનિશ્ચયમ્।
ગાન્ધારરાજઃ શકુનિરિત્યુવાચ હસન્નિવ ॥ 3-239-21 (25330)
ઉપાયોઽયંમયા દૃષ્ટો ગમનાય નિરામયઃ।
અનુજ્ઞાસ્યતિનો રાજા ચોદયિષ્યતિ ચાપ્યુત ॥ 3-239-22 (25331)
ઘોષા દ્વૈતવ્રને સર્વેત્વત્પ્રતીક્ષા નરાધિપ।
ઘોષયાત્રાપદેશેન ગમિષ્યામઃ સરઃ પ્રતિ ॥ 3-239-23 (25332)
તતઃ પ્રહસિતાઃ સર્વે તેઽન્યોન્યસ્ય તલાન્દદુઃ।
તદેવ ચ વિનિશ્ચેત્ય દદૃશુઃ કુરુસત્તમમ્ ॥ 3-239-24 (25333)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ એકોનચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-239-4 આયતિમુત્તરકાલમ્ ॥ 3-239-7 ઇતરાયાવસ્થાનાય ॥ 3-239-11 લક્ષ્મ્યા ઉપેતં પશ્યેતાં ચેજ્જીવિતં યુક્તમિતિ સંબન્ધઃ ॥ 3-239-14 અહ્મપ્યદ્યનિશ્ચિત્ય ઇતિ ઝ. પાઠઃ। કલ્યં પ્રાતઃ ॥ 3-239-15 વચો ભીષ્મસ્ય ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-239-19 ઘોષા ગોવ્રજાઃ ॥ 3-239-22 અયમુપાયો ઘોષયાત્રૈવ ॥ 3-239-24 તલાન્ હસ્તતલાનિ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 240
॥ શ્રીઃ ॥
3.240. અધ્યાયઃ 240
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન ઘોષયાત્રાવ્યાજેનાનુજાદિભિઃ સહદ્વૈતવનંપ્રતિરામનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-240-0 (25334)
વૈસંપાયન ઉવાચ। 3-240-0x (2591)
ધૃતરાષ્ટ્રં તતઃ સર્વેદદૃશુર્જનમેજય।
દૃષ્ટ્વા સુખમથો રાજ્ઞઃ પૃષ્ટા રાજ્ઞા ચ ભારત ॥ 3-240-1 (25335)
તતસ્તૈર્વિહિતઃ પૂર્વં સંગવો નામ વલ્લવઃ।
સમીપસ્થાસ્તદા ગાવો ધૃતરાષ્ટ્રે ન્યવેદયત્ ॥ 3-240-2 (25336)
અનન્તરં ચ રાધેયઃ શકુનિશ્ચ વિશાંપતે।
આહતુઃ પાર્થિવશ્રેષ્ઠં ધૃતરાષ્ટ્રં જનાધિપમ્ ॥ 3-240-3 (25337)
રમણીયેષુ દેશેષુ ઘોષાઃ સંપ્રતિ કૌરવ।
સ્મારણે સમયઃ પ્રાપ્તો વત્સાનામપિ ચાઙ્કનમ્ ॥ 3-240-4 (25338)
મૃગયા ચોચિતા રાજન્નસ્મિન્કાલે સુતસ્યતે।
દુર્યોધનસ્ય ગમનં ત્વમનુજ્ઞાતુમર્હસિ ॥ 3-240-5 (25339)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 3-240-6x (2592)
મૃગયા શોભના તાત ગવાં હિ સમવેક્ષણમ્।
વિસ્રમ્ભસ્તુ ન ગન્તવ્યો વલ્લવાનામિતિ સ્મરે ॥ 3-240-6 (25340)
તે તુ તત્રનરવ્યાઘ્રાઃ સમીપ ઇતિ નઃ શ્રુતમ્।
અતો નાભ્યનુજાનામિ ગમનં તત્ર વઃ સ્વયમ્ ॥ 3-240-7 (25341)
છદ્મના નિર્જિતાસ્તે તુ કર્શિતાશ્ચ મહાવને।
તપોનિત્યાશ્ચ રાધેય સમર્થાશ્ચ મહારથાઃ ॥ 3-240-8 (25342)
ધર્મરાજો ન સંક્રુદ્ધ્યેદ્ભીમસેનસ્ત્વમર્ષણઃ।
યજ્ઞસેનસ્ દુહિતા તેજ એવતુ કેવલમ્ ॥ 3-240-9 (25343)
યૂયંચાપ્યપરાધ્યેયુર્દર્પમોહસમન્વિતાઃ।
તતો વિનિર્દહેયુસ્તે તપસા હિ સમન્વિતાઃ ॥ 3-240-10 (25344)
અથવા સાયુધાવીરા મન્યુનાઽભિપરિપ્લુતાઃ।
સહિતા બદ્ધનિસ્ત્રિશા દહેયુઃ શસ્ત્રતેજસા ॥ 3-240-11 (25345)
અથ યૂયં બહુત્વાત્તાન્નારભધ્વં કથંચન।
અનાર્યં પરમં તત્સ્યાદશક્યં તચ્ચ વૈ મતમ્ ॥ 3-240-12 (25346)
ઉષિતો હિ મહાબાહુરિન્દ્રલોકે ધનંજયઃ।
દિવ્યાન્યસ્ત્રાણ્યવાપ્યાથ તતઃ પ્રત્યાગતો વનં ॥ 3-240-13 (25347)
અકૃતાસ્ત્રેણ પૃથિવી જિતા બીભત્સુના પુરા।
કિં પુનઃ સકૃતાસ્ત્રોઽદ્ય ન હન્યાદ્વો મહારથઃ ॥ 3-240-14 (25348)
અથવા મદ્વચઃ શ્રુત્વા તત્ર યત્તા ભવિષ્યથ।
ઉદ્વિગ્રવાસા વિસ્રબ્ધા દુઃખં તત્રગમિષ્યથ ॥ 3-240-15 (25349)
અથવા સૈનિકાઃ કેચિદપકુર્યુર્યુધિષ્ઠિરે।
તદબુદ્ધિકૃતંકર્મ દોષમુત્પાદયેચ્ચ વઃ ॥ 3-240-16 (25350)
તસ્માદન્યે નરા યાન્તુ સ્મારણાયાપ્તકારિણઃ।
ન સ્વયં તત્રગમનં રોચયે તવ ભારત ॥ 3-240-17 (25351)
શકુનિરુવાચ। 3-240-18x (2593)
ધર્મજ્ઞઃ પાણ્ડવો જ્યેષ્ઠઃ પ્રતિજ્ઞાતં ચ સંસદિ।
તેન દ્વાદશવર્ષાણિ વસ્તવ્યાનીતિ ભારત ॥ 3-240-18 (25352)
અનુવૃત્તાશ્ચ રતં સર્વે પાણ્ડવા ધર્મચારિણઃ।
યુધિષ્ઠિરસ્તુ કૌન્તેયો ન નઃ કોપં કરિષ્યતિ ॥ 3-240-19 (25353)
મૃગયાં ચૈવ નો ગન્તુમિચ્છા સંવર્ધતે ભૃશમ્।
સ્મારણં તુ ચિકીર્ષામો ન તુ પાણ્ડવદર્સનમ્ ॥ 3-240-20 (25354)
ન ચાનાર્યસમાચારઃ કશ્ચિત્તત્ર ભવિષ્યતિ।
ન ચ તત્ર ગમિષ્યામો યત્ર તેષાં પ્રતિશ્રયઃ ॥ 3-240-21 (25355)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-240-22x (2594)
એવમુક્તઃ શકુનિના ધૃતરાષ્ટ્રો જનેશ્વરઃ।
દુર્યોધનં સહામાત્યમનુજજ્ઞે ન કામતઃ ॥ 3-240-22 (25356)
અનુજ્ઞાતસ્તુ ગાન્ધારિઃ કર્ણેન સહિતસ્તદા।
નિર્યયૌ ભરતશ્રેષ્ઠો બલેન મહતા વૃતઃ ॥ 3-240-23 (25357)
દુઃશાસનેન ચ તથા સૌબલેન ચ ધીમતા।
સંવૃતો ભ્રાતૃભિશ્ચાન્યૈઃ સ્ત્રીભિશ્ચાપિ સહસ્રશઃ ॥ 3-240-24 (25358)
તં નિર્યાન્તં મહાબાહું દ્રષ્ટું દ્વૈતવનં સરઃ।
પૌરાશ્ચાનુયયુઃ સર્વેસહદારા વનં ચ તત્ ॥ 3-240-25 (25359)
અષ્ટૌ રથસહસ્રાણિ ત્રીણિ નાગાયુતાનિ ચ।
પત્તયો બહુસાહસ્રા હયાશ્ચ નવતિઃ શતાઃ ॥ 3-240-26 (25360)
શકટાપણવેશાશ્ચ વણિજો વન્દિનસ્તથા।
નરાશ્ચ મૃગયાશીલાઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 3-240-27 (25361)
તતઃ પ્રયાણે નૃપતેઃ સુમહાનભવત્સ્વનઃ।
પ્રાવૃષીવ મહાવાયોરુત્થિતસ્ય વિશાંપતે ॥ 3-240-28 (25362)
ગવ્યૂતિમાત્રેન્યવસદ્રાજા દુર્યોધનસ્તદા।
પ્રયાતો વાહનૈઃ સર્વૈસ્તતો દ્વૈતવનં સરઃ ॥ 3-240-29 (25363)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ ચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 240 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-240-2 સમઙ્ગો નામ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-240-4 સ્મારણે સ્મરણહેતૌ કર્મણિ ગવાં સંખ્યાપૂર્વકં વયોવર્ણજાતિનામ્નાં લેખને ॥ 3-240-7 તે પાણ્ડવાઃ ॥ 3-240-9 તેજોઽગ્નિરેવ ॥ 3-240-27 વેશો વેશ્યાજનાશ્રયઃ ॥ 3-240-29 ગવ્યૂતિઃ ક્રોશદ્વયમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 241
॥ શ્રીઃ ॥
3.241. અધ્યાયઃ 241
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દ્વૈતવને સરોઽભિતઃ ક્રીડાસ્થાનનિર્માણાયાજ્ઞસાનાં દુર્યોધનભૃત્યાનાં પૂર્વમેવ તત્રાગતૈર્ગન્ધર્વૈઃ પ્રતિવારણમ્ ॥ 1 ॥ ભૃત્યૈર્ગન્ધર્વકૃતનિવારણં નિવેદિતેન દુર્યોધનેન તેષામુત્સારણાય સેનાપ્રેષણમ્ ॥ 2 ॥ ગન્ધર્વૈઃ પરુષભાષણૈર્ભોપિતૈર્ભટૈર્દુર્યોધનં પ્રતિ તન્નિવેદનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-241-0 (25364)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-241-0x (2595)
અથ દુર્યોધનો રાજા તત્રતત્ર વને વસન્।
જગામ ઘોષાનભિતસ્તત્ર ચક્રે નિવેશનમ્ ॥ 3-241-1 (25365)
રમણીયે સમાજ્ઞાતે સોદકે સમહીરુહે।
દેશે સર્વગુણોપેતે ચક્રુરાવસથાન્નરાઃ ॥ 3-241-2 (25366)
તથૈવ તત્સમીપસ્થાન્પૃથગાવસથાન્બહૂન્।
કર્ણસ્ય શકુનેશ્ચૈવ ભ્રાતૄણાં ચૈવ સર્વશઃ ॥ 3-241-3 (25367)
પશ્યન્તસ્તે તદા ગાવઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃ।
અઙ્કર્લક્ષૈશ્ચ તાઃ સર્વા લક્ષયામાસ પાર્થિવઃ ॥ 3-241-4 (25368)
અઙ્કયામાસ વત્સાંશ્ચ જજ્ઞે ચોપસૃતાંસ્ત્વપિ।
બાલવત્સાશ્ચ યાં ગાવઃ કાલયામાસ તા અપિ ॥ 3-241-5 (25369)
અથ સ સ્મારણં કૃત્વા લક્ષયિત્વા ત્રિહાયનાન્।
વૃતો ગોપાલકૈઃ પ્રીતો વ્યાહરત્કુરુનન્દનઃ ॥ 3-241-6 (25370)
સ ચ પૌરજનઃ સર્વઃ સર્વઃ સૈનિકાશ્ચ સહસ્રશઃ।
યથોપજોષં ચિક્રીડુર્વને તસ્મિન્યથાઽમરાઃ ॥ 3-241-7 (25371)
તતોઽધ્વગમનાચ્છ્રાન્તં કુશલા નૃત્યવાદિતૈઃ।
ધાર્તરાષ્ટ્રમુપાતિષ્ઠન્કન્યાશ્ચૈવ સ્વલંકૃતાઃ ॥ 3-241-8 (25372)
સ સ્ત્રીગણવૃતો રાજા પ્રહૃષ્ટઃ પ્રદદૌ વસુ।
તેભ્યો યથાર્હમન્નાનિ પાનાનિ વિવિધાનિ ચ ॥ 3-241-9 (25373)
તતસ્તે સહિતાઃ સર્વે તરક્ષૂન્મહિષાન્મૃગાન્।
ગવયર્ક્ષવરાહાંશ્ચ સમન્તાત્પર્યવારયન્ ॥ 3-241-10 (25374)
સ તાઞ્છરૈર્વિનિર્ભિદ્ય ગજાંશ્ચ સુબહૂન્વને।
રમણીયેષુ દેશેષુ ગ્રાહયામાસ વૈ મૃગાન્ ॥ 3-241-11 (25375)
ગોરસાનુપયુઞ્જાન ઉપભોગાંશચ્ ભારત।
પશ્યન્સ રમણીયાનિ વનાન્યુપવનાનિ ચ ॥ 3-241-12 (25376)
મત્તભ્રમરજુષ્ટાનિ બર્હિણાભિરુતાનિ ચ।
અગચ્છદાનુપૂર્વ્યેણ પુણ્યં દ્વૈતવનં સરઃ ॥ 3-241-13 (25377)
મત્તભ્રમરસંજુષ્ટં નીલકણ્ઠરવાકુલમ્।
સપ્તચ્છદસમાકીર્ણં પુન્નાગવકુલૈર્યુતમ્ ॥ 3-241-14 (25378)
ઋદ્ધ્યા પરમયા યુક્તો મહેન્દ્ર ઇવ વજ્રભૃત્।
યદૃચ્છયા ચ તત્રસ્થો ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-241-15 (25379)
ઈજે રાજર્ષિયજ્ઞેન સાદ્યસ્કેન વિશાંપતે।
દિવ્યેન વિધિના ચૈવ વન્યેન કુરુસત્તમ ॥ 3-241-16 (25380)
`વિદ્વદ્ભિઃ સહિતો ધીમાન્બ્રાહ્મણૈર્વનવાસિભિઃ'।
કૃત્વા નિવેશમભિતઃ સરસસ્તસ્ય કૌરવ।
દ્રૌપદ્યા સહિતો ધીમાન્ધર્મપત્ન્યા નરાધિપઃ ॥ 3-241-17 (25381)
તતો દુર્યોધનઃ પ્રેષ્યાનાદિદેશ સહાનુજઃ।
આક્રીડાવસથાઞ્શીઘ્રં કુરુધ્વં સરસોઽભિતઃ ॥ 3-241-18 (25382)
તે તથેત્યેવ કૌરવ્યમુક્ત્વા વચનકારિણઃ।
ચિકીર્ષન્તસ્તદાક્રીડાઞ્જગ્મુર્દ્વૈતવનં સરઃ ॥ 3-241-19 (25383)
સેનાગ્ર્યં ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ પ્રાપ્તં દ્વૈતવનં સરઃ ॥ 3-241-20 (25384)
પ્રવિશન્તં વનદ્વારિ ગન્ધર્વાઃ સમવારયન્।
તત્ર ગન્ધર઼્વરાજો વૈ પૂર્વમેવ વિશાંપતે।
કુબેરભવનાદ્રાજન્નાજગામ ગણાવૃતઃ ॥ 3-241-21 (25385)
ગણૈરપ્સરસાં ચૈવ ત્રિદશાનાં તથાઽઽત્મજૈઃ।
વિહારશીલૈઃ ક્રીડાર્થં તેન તત્સંવૃતં સરઃ ॥ 3-241-22 (25386)
તેન તત્સંવૃતં દૃષ્ટ્વા તે રાજપરિચારકાઃ।
પ્રતિજગ્મુસ્તતો રાજન્યત્ર દુર્યોધનો નૃપઃ ॥ 3-241-23 (25387)
સ તુ તેષાં વચઃ શ્રુત્વા સૈનિકાન્યુદ્ધદુર્મદાન્।
પ્રેષયામાસ કૌરવ્ય ઉત્સારયત તાનિતિ ॥ 3-241-24 (25388)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા રાજ્ઞઃ સેનાગ્રયાયિનઃ।
સરો દ્વૈનવનં ગત્વા ગન્ધર્વાનિદમબ્રુવન્ ॥ 3-241-25 (25389)
રાજા દુર્યોધનો નામ ધૃતરાષ્ટ્રસુતો બલી।
ચિક્રીડિષુરિહાયાતિ તદર્થમપસર્પત ॥ 3-241-26 (25390)
એવમુક્તાસ્તુ ગન્ધર્વાઃ રપ્રહસન્તો વિશાંમપતે।
પ્રત્યબ્રુવંસ્તાન્પુરુષાનિદં હિ પરુષં વચઃ ॥ 3-241-27 (25391)
ન ચેતયતિ વો રાજા મન્દબુદ્ધિઃ સુયોધનઃ।
યોઽસ્માનાજ્ઞાપયત્યેવં વશ્યાનિવ દિવૌકસઃ ॥ 3-241-28 (25392)
યૂયં મુમૂર્ષવશ્ચાપિ મન્દપ્રજ્ઞા ન સંશયઃ।
યે તસ્ વચનાદેવમસ્માન્બ્રૂથ વિચેતસઃ ॥ 3-241-29 (25393)
ગચ્છધ્વં ત્વરિતાઃ સર્વે યત્ર રાજા સ કૌરવઃ।
ન ચેદદ્યૈવ ગચ્છધ્વં ધર્મરાજનિવેશનમ્ ॥ 3-241-30 (25394)
એવમુક્તાસ્તુ ગન્ધર્વૈ રાજ્ઞઃ સેનાગ્રયાયિનઃ।
સંપ્રાદ્રવન્યતો રાજા ધૃતરાષ્ટ્રસુતોઽભવત્ ॥ 3-241-31 (25395)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ એકચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 241 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-241-4 સ દદર્શ તદા ગાવઃ ઇતિ ઝ. પાઠઃ। અઙ્કૈશ્ચિહ્નૈઃ। લક્ષૈઃ સંખ્યાનૈઃ। લક્ષા નપુંસિ સંખ્યાયામિતિ મેદિની ॥ 3-241-5 જજ્ઞે જ્ઞાતવાન્। ઉપસૃતાન્ દમનાર્હાન્ વત્સતરાન્સમીપાગતાન્વા કાલયામાસ સંખ્યાતવાન્ ॥ 3-241-6 ત્રિહાયનાંસ્ત્રિવર્ષાન્વૃષાન્। વ્યાહરત્ વિજહાર ॥ 3-241-7 યથોપજોષં યથારુચિ ॥ 3-241-16 સાદ્યસ્કેન એકાહસાધ્યેને ॥ 3-241-22 આત્મજૈર્જયન્તાદિભિઃ સહેતિ શેષઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 242
॥ શ્રીઃ ॥
3.242. અધ્યાયઃ 242
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ગન્ધર્વૈઃસહ કૌરવાણામાયોધનમ્ ॥ 1 ॥ ચિત્રસેનાદિભિર્વિરથીકૃતેન કર્ણેન રણાઙ્કણાત્પલાયનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-242-0 (25396)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-242-0x (2596)
તતસ્તે સહિતાઃ સર્વે દુર્યાધનમુપાગમન્।
અબ્રુવંશ્ચ મહારાજ યદૂચુઃ કૌરવં પ્રતિ ॥ 3-242-1 (25397)
ગન્ધર્વૈર્વારિતે સૈન્યે ધાર્તરાષ્ટ્રઃ પ્રતાપવાન્।
અમર્ષપૂર્ણઃ સૈન્યાનિ પ્રત્યભાષત ભારત ॥ 3-242-2 (25398)
શાસતૈનાનધર્મજ્ઞાન્મમ વિપ્રિયકારિણઃ।
યદિ પ્રક્રીડતે સર્વૈર્દેવૈઃ સહ શચીપતિઃ।
`વયમત્ર યથા પ્રીતા ક્રીડિષ્યામો નિરઙ્કુશં' ॥ 3-242-3 (25399)
દુર્યોધનવચઃ શ્રુત્વા ધાર્તરાષ્ટ્રા મહાબલાઃ।
સર્વ એવાભિસન્નદ્ધા યોધાશ્ચાપિ સહસ્રશઃ ॥ 3-242-4 (25400)
તતઃ પ્રમથ્ય સર્વાંસ્તાંસ્તદ્વનં વિવિશુર્બલાત્।
સિંહનાદેન મહતા પૂરયન્તો દિશો દશ ॥ 3-242-5 (25401)
તતોઽપરૈરવાર્યન્ત ગન્ધર્વૈઃ કુરુસૈનિકાઃ।
`સામ્નૈવ રતત્ર વિક્રાન્તા મા સાહસમિતિ પ્રભો' ॥ 3-242-6 (25402)
તે વાર્યમાણા ગન્ધર્વૈઃ સામ્નૈવ વસુધાયિપ।
તાનનાદૃત્ય ગન્ધર્વાંસ્તદ્વનં વિવિશુર્મહત્ ॥ 3-242-7 (25403)
યદિ વાતા ન તિષ્ઠન્તિ ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ સરાજકાઃ।
તતસ્તે ખેચરાઃ સર્વે ચિત્રસેને ન્યવેદયન્ ॥ 3-242-8 (25404)
ગન્ધર્વરાજસ્તાન્સર્વાનબ્રવીત્કૌરવાન્પ્રતિ।
અનાર્યાઞ્શાસતેત્યેતાંશ્ચિત્રસેનોઽત્યમર્ષણઃ ॥ 3-242-9 (25405)
અનુજ્ઞાતાશ્ચ ગન્ધર્વાશ્ચિત્રસેનેન ભારત।
પ્રગૃહીતાયુધાઃ સર્વે ધાર્તરાષ્ટ્રાનભિદ્રવન્ ॥ 3-242-10 (25406)
તાન્દૃષ્ટ્વાઽઽપતતઃ શીઘ્રાન્ગન્ધર્વાનુદ્યતાયુધાન્।
પ્રાદ્રવંસ્તે દિશઃ સર્વે ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય પશ્યતઃ ॥ 3-242-11 (25407)
તાન્દૃષ્ટ્વા દ્રવતઃ સર્વાન્ધાર્તરાષ્ટ્રાન્પરાઙ્મુખાન્।
રાધેયસ્તુ તદા વીરો નાસીત્તત્રપરાઙ્મુખઃ ॥ 3-242-12 (25408)
આપતન્તીં તુ સંપ્રેક્ષ્ય ગન્ધર્વાણાં મહાચમૂમ્।
મહતા શરવર્ષેણ રાધેયઃ પ્રત્યવારયત્ ॥ 3-242-13 (25409)
ક્ષુરપ્રૈર્વિશિખૈર્ભલ્લૈર્વત્સદન્તૈસ્તથાઽઽયસૈઃ।
ગન્ધર્વાઞ્શતશોઽભિઘ્નઁલ્લઘુત્વાત્સૂતનન્દનઃ ॥ 3-242-14 (25410)
પાતયન્નુત્તમાઙ્ગાનિ ગન્ધર્વાણાં મહારથઃ।
ક્ષણએન વ્યધમત્સર્વાં ચિત્રસેનસ્ય વાહિનીમ્ ॥ 3-242-15 (25411)
તે વધ્યમાના ગન્ધર્વાઃ સૂતપુત્રેણ ધીમતા।
ભૂય એવાભ્યવર્તન્ત શતતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 3-242-16 (25412)
ગન્ધર્વભૂતા પૃથિવી ક્ષણેન સમપદ્યત।
આપતદ્ભિર્મહાવેગૈશ્ચિત્રસેનસ્ય સૈનિકૈઃ ॥ 3-242-17 (25413)
અથ દુર્યોધનો રાજા શકુનિશ્ચાપિ સૌબલઃ।
દુઃશાસનો વિકર્ણશ્ચ યે ચાન્યે ધૃતરાષ્ટ્રજાઃ।
ન્યહનંસ્તત્તદા સૈન્યં રથૈર્ગરુડનિઃખનૈઃ ॥ 3-242-18 (25414)
સૈન્યમાયોધિતં દૃષ્ટ્વાકર્ણો રાજન્ન મૃષ્યત ॥ 3-242-19 (25415)
મહતા રથસઙ્ઘેન રથચારેણ ચાપ્યુત।
વૈકર્તનં પરીપ્સન્તો ગન્ધર્વાઃ પ્રત્યવારયન્।
તતઃ સંન્યપતન્સર્વે ગન્ધર્વાઃ કૌરવં પ્રતિ ॥ 3-242-20 (25416)
તદા સુતુમુલં યુદ્ધમભવદ્રોમહર્ષણમ્।
તતસ્તે મૃદવોઽભૂવનગન્ધર્વાઃ શરપીડિતાઃ ॥ 3-242-21 (25417)
ઉચ્ચુક્રુશુશ્ચ કૌરવ્યાગન્ધર્વાન્પ્રેક્ષ્ય પીડિતાન્ ॥ 3-242-22 (25418)
ગન્ધર્વાંસ્ત્રાસિતાન્દૃષ્ટ્વા ચિત્રસેનો હ્યમર્ષણઃ।
ઉત્પપાતાસનાત્ક્રુદ્ધો વધે તેષાં સમાહિતઃ ॥ 3-242-23 (25419)
તતો માયાસ્ત્રમાસ્થાય યુયુધે ચિત્રમાર્ગવિત્।
`વિયત્સંછાદયામાસ ન વવૌ તત્ર મારુતઃ' ॥ 3-242-24 (25420)
હસ્ત્યારોહા હતાઃ પેતુર્હસ્તિભિઃ સહ ભારત।
હયારોહાઃ સહ હયૈ રથૈશ્ચ રથિનસ્તદા ॥ 3-242-25 (25421)
પત્તયશ્ચ તથાપેતુર્વિશસ્તાઃ શરવૃષ્ટિભિઃ'।
તયાઽમુહ્યન્ત કૌરવ્યાશ્ચિત્રસેનસ્ય માયયા ॥ 3-242-26 (25422)
એકૈકો હિ તદા યોધો ધાર્તારષ્ટ્રસ્ય ભારત।
પર્યવાર્યત ગન્ધર્વૈર્દશભિર્દશભિર્યુધિ ॥ 3-242-27 (25423)
તતઃ સંપીડ્યમાનાસ્તે બલેન મહતા તદા।
પ્રાદ્રવન્ત રણે ભીતા યત્રરાજા યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-242-28 (25424)
ભજ્યમાનેષ્વનીકેષુ ધાર્તરાષ્ટ્રેષુ સર્વશઃ।
કર્ણો વૈકર્તનો રાજંસ્તસ્થૌ ગિરિરિવાચલઃ ॥ 3-242-29 (25425)
દુર્યોધનશ્ચ તેજસ્વી શકુનિશ્ચાપિ સૌબલઃ।
ગન્ધર્વાન્યોધયામાસુઃ સમરે ભૃશવિક્ષતાઃ ॥ 3-242-30 (25426)
સર્વ એવ તુ ગન્ધર્વાઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃ।
જિઘાંસમાનાઃ સંરબ્ધાઃ કર્ણમભ્યદ્રવત્રણે ॥ 3-242-31 (25427)
અસિભિઃ પટ્ટસૈઃ શૂલૈર્ગદાભિશ્ચ મહાબલાઃ।
સૂતપુત્રં જિઘાંસન્તઃ સમન્તાત્પર્યવારયન્ ॥ 3-242-32 (25428)
અન્યેઽસ્ય યુગમચ્છિન્દન્ધ્વજમન્યે ન્યપાતયન્।
ઈષામન્યે હયાનન્યે સૂતમન્યે ન્યપાતયન્ ॥ 3-242-33 (25429)
અન્યે ચ્છત્રં વરૂથં ચ બન્ધુરં ચ તથા પરે।
`અન્યે સંચૂર્ણયામાસુશ્છત્રે ચાક્ષૌ તથા પરે ॥' 3-242-34 (25430)
ગન્ધર્વા બહુસાહસ્રાસ્તિલશો વ્યધમન્રથમ્ ॥
તતો રથાદવપ્લુત્ય સૂતપુત્રોઽસિચર્મભૃત્। 3-242-35 (25431)
`અંસાવલમ્બિતધનુર્ધાવમાનો મહાબલઃ'।
વિકર્ણરથમાસ્થાય મોક્ષાયાશ્વાનચોદયત્ ॥ 3-242-36 (25432)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ દ્વિચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 242 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-242-19 ભૂયશ્ચ યોધયામાસુઃ કૃત્વા કર્ણમથાગ્રતઃ। મહતા ઇતિ ઝ. પાઠઃ। ન મૃષ્યત નામૃષ્યત। અડભાવ આર્ષઃ ॥ 3-242-34 વરૂથં રથગુપ્તિમ્। બન્ધુરં રથવન્ધનાનિ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 243
॥ શ્રીઃ ॥
3.243. અધ્યાયઃ 243
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ચિત્રરથેન રણે પરાજિતસ્ય દુર્યોધનસ્ય બન્ધનપૂર્વકં સ્વરથારોપણમ્ ॥ 1 ॥ ઇતરૈર્ગન્ધર્વૈર્દુર્યોધનભ્રતૄણાં તદ્દારાણાં વન્ધનમ્ ॥ 2 ॥ દુર્યોધનામાત્યાદિભિર્યુધિષ્ઠિરાય તન્નિવેદને ભીમેન તદનુમોદનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-243-0 (25433)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-243-0x (2597)
ગન્ધર્વૈસ્તુ મહારાજ ભગ્ને કર્ણે મહારથે।
સંપ્રાદ્રવચ્ચમૂઃ સર્વા ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય પશ્યતઃ ॥ 3-243-1 (25434)
તાન્દૃષ્ટ્વા દ્રવતઃ સર્વાન્ધાર્તરાષ્ટ્રાન્પરાઙ્મુખાન્।
દુર્યોધનો મહારાજો નાસીત્તત્ર પરાઙ્મુખઃ ॥ 3-243-2 (25435)
તામાપતન્તીં સંપ્રેક્ષ્ય ગન્ધર્વાણાં મહાચમૂમ્।
મહતા શરવર્ષેણ સોઽભ્યવર્ષદરિંદમઃ ॥ 3-243-3 (25436)
અચિન્ત્ય શરવર્ષં તુ ગન્ધર્વાસ્તસ્ય તં રથમ્।
દુર્યોધનં જિઘાંસન્તઃ સમન્તાત્પર્યવારયન્ ॥ 3-243-4 (25437)
યુગમીષાં વરૂથં ચ તથૈવ ધ્વજસારથી।
અશ્વાંસ્ત્રિવેણુમક્ષં ચ તિલશો વ્યધમઞ્છરૈઃ ॥ 3-243-5 (25438)
દુર્યોધનં ચિત્રસનો વિરથં પતિતં ભુવિ।
અભિદ્રુસ્ય મહાબાહુર્જીવગ્રાહમથાગ્રહીત્ ॥ 3-243-6 (25439)
`તસ્ય બાહૂ મહારાજ બદ્ધ્વા રજ્જ્વા મહારથમ્।
આરોપ્યસ મહાબાહુશ્ચિત્રસેનો નનાદ હ' ॥ 3-243-7 (25440)
તસ્મિન્ગૃહીતે રાજેન્દ્ર સ્થિતં દુઃશાસનં રથે।
પર્યગૃહ્ણન્ત ગન્ધર્વાઃ પરિવાર્ય સમન્તતઃ ॥ 3-243-8 (25441)
વિધિશતિં ચિત્રસેનમાદાયાન્યે વિદુદ્રુવુઃ।
વિન્દાનુવિન્દાવપરે રાજદારાંશ્ચ સર્વશઃ ॥ 3-243-9 (25442)
સેનાસ્તુ ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય ગન્ધર્વૈઃ સમભિદ્રુતાઃ।
પૂર્વં પ્રભગ્નૈઃ સહિતાઃ પાણ્ડવાનભ્યયુસ્તદા ॥ 3-243-10 (25443)
શકટાપણવેશાશ્ચ યાનયુગ્યં ચ સર્વશઃ।
શરણં પાણ્ડવાઞ્જગ્મુર્હિયમાણે મહીપતૌ ॥ 3-243-11 (25444)
સૈનિકા ઊચુઃ। 3-243-12x (2598)
પ્રિયદર્શી મહાબાહો ધાર્તરાષ્ટ્રો મહાબલઃ।
ગન્ધર્વૈર્હ્રિયતે રાજા પાર્થાસ્તમનુધાવત ॥ 3-243-12 (25445)
દુઃશાસનો દુર્વિષહો દુર્મુખો દુર્મુખો દુર્જયસ્તથા।
બદ્ધ્વા હ્રિયન્તે ગન્ધર્વૈ રાજદારાશ્ચ સર્વશઃ ॥ 3-243-13 (25446)
ઇતિદુર્યોધનામાત્યાઃ ક્રોશન્તો રાજગૃદ્ધિનઃ।
આર્તા દીનાસ્તતઃ સર્વે યુધિષ્ઠિરમુપાગમન્ ॥ 3-243-14 (25447)
તાંસ્તથા વ્યથિતાન્દીનાન્ભિક્ષમાણાન્યુધિષ્ઠિરમ્।
વૃદ્ધાન્દુર્યોધનામાત્યાન્ભીમસેનોઽભ્યભાષત ॥ 3-243-15 (25448)
મહતા હિ પ્રયત્નેન સંનહ્ય ગજવાજિભિઃ।
અન્યથા વર્તમાનાનામર્થો જાતોઽયમન્યથા ॥ 3-243-16 (25449)
અસ્માભિર્યદનુષ્ઠેયં ગન્ધર્વૈસ્તદનુષ્ઠિતમ્ ॥ 3-243-17 (25450)
દુર્મન્ત્રિતમિદં તાવદ્રાજ્ઞો દુર્દ્યૂતદેવિનઃ।
`દીનાન્દુર્યોધનસ્યાસ્માન્દ્રષ્ટુકામસ્ય દુર્મતેઃ' ॥ 3-243-18 (25451)
દ્વેષ્ટારમન્યે ક્લીવસ્ય ઘાતયન્તીતિ નઃ શ્રુતમ્।
ઇદં કૃતં નઃ પ્રત્યક્ષં ગન્ધર્વૈરતિમાનુષમ્ ॥ 3-243-19 (25452)
દિષ્ટ્યા લોકે પુમાનસ્તિ કશ્ચિદસ્મન્પ્રિયે સ્થિતઃ।
યેનાસ્માકં હૃતો ભાર આસીનાનાં સુખાવહઃ ॥ 3-243-20 (25453)
શીતવાતાતપસહાંસ્તપસા ચૈવ કર્શિતાન્।
સમસ્થો વિષમસ્થાન્હિ દ્રષ્ટુમિચ્છતિ દુર્મતિઃ ॥ 3-243-21 (25454)
અધર્મચારિણસ્તસ્ય કૌરવ્યસ્ય દુરાત્મનઃ।
યે શીલમનુવર્તન્તિ તે પશ્યન્તિ પરાભવમ્ ॥ 3-243-22 (25455)
અધર્મો હિ કૃતસ્તેન યેનૈતદુપલક્ષિતમ્।
અનૃશંસાસ્તુ કૌન્તેયાસ્તત્પ્રત્યક્ષં બ્રવીમિ વઃ ॥ 3-243-23 (25456)
એવં બ્રુવાણં કૌન્તેયં ભીમસેનમપસ્વરમ્।
ન કાલઃ પરુષસ્યાયમિતિ રાજાઽભ્યભાષત ॥ 3-243-24 (25457)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ ત્રિચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 243॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-243-6 જીવગ્રાહં જીવન્તમેવ ગૃહીત્વેતિ ણમુલન્તમ્। કષાદિત્વાદગ્રહીદિત્યનુપ્રયોગઃ ॥ 3-243-18 રાજ્ઞો યુધિષ્ઠિરસ્ય ॥ 3-243-19 ક્લીબસ્ય અશક્તત્વાત્ ॥ 3-243-23 યેનૈતદુપશિક્ષિતમ્ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-243-24 અપસ્વરં ક્રોધેન વિકલવર્ણં યથા સ્યાત્તથા બ્રુવાણમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 244
॥ શ્રીઃ ॥
3.244. અધ્યાયઃ 244
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ભીમેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ દુર્યોધનકૃતાપનયાનુસ્મનારણપૂર્વકં તદ્વિમોચનસ્યાનૌચિત્યપ્રતિપાદને યુધિષ્ઠિરેણ પુનસ્તંપ્રતિ તચ્ચોદનાયામર્જુનેન તત્પ્રતિજ્ઞાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-244-0 (25458)
યધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-244-0x (2599)
અસ્માનભિગતાંસ્તાત ભયાર્તાઞ્છરણૈષિણઃ।
કૌરવાન્વિષમપ્રાપ્તાન્કથં બ્રૂયાસ્ત્વમીદૃશમ્ ॥ 3-244-1 (25459)
ભવન્તિ ભેદા જ્ઞાતીનાં કલહાશ્ચ વૃકોદર।
પ્રસક્તાનિ ચ વૈરાણિ જ્ઞાતિધર્મો ન નશ્યતિ ॥ 3-244-2 (25460)
યદા તુ કશ્ચિજ્જ્ઞાતીનાં બાહ્યઃ પ્રાર્થયતે કુલમ્।
ન મર્ષયન્તિ તત્સન્તો બાહ્યેનાભિપ્રધર્ષણમ્ ॥ 3-244-3 (25461)
જાનાત્યેષ હિ દુર્બુદ્ધિરસ્માનિહ ચિરોષિતાન્।
સ એવં પરિભૂયાસ્માનકાર્ષીદિદમપ્રિયમ્ ॥ 3-244-4 (25462)
દુર્યોધનસ્ય ગ્રહણાદ્ગન્ધર્વેણ બલાદ્રણે।
સ્ત્રીણાં બાહ્યાભિમર્શાચ્ચ હતં ભવતિ નઃ કુલમ્ ॥ 3-244-5 (25463)
શ્ચરણં ચ પ્રપન્નાનાં ત્રાણાર્થં ચ કુલસ્ય ચ।
ઉત્તિષ્ઠધ્વં નરવ્યાઘ્રાઃ સજ્જીભવત મા ચિરમ્ ॥ 3-244-6 (25464)
અર્જુનશ્ચ યમૌ ચૈવ ત્વં ચ ભીમાપરાજિતઃ।
મોક્ષયધ્વં નરવ્યાઘ્રા હ્રિયમાણં સુયોધનમ્ ॥ 3-244-7 (25465)
એતે રથા નરવ્યાઘ્રાઃ સર્વશસ્ત્રસમન્વિતાઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રાણાં વિમલા કાઞ્ચનધ્વજાઃ ॥ 3-244-8 (25466)
સસ્વનાનધિરોહધ્વં નિત્યસજ્જાનિમાન્રથાન્।
ઇન્દ્રસેનાદિભિઃ સૂતૈઃ કૃતશસ્ત્રૈરધિષ્ઠિતાન્ ॥ 3-244-9 (25467)
એતાનાસ્થાય વૈ યત્તા ગન્ધર્વાન્યોદ્ધુમાહવે।
સુયોધનસ્ય મોક્ષાય પ્રયતધ્વમતનદ્રિતાઃ ॥ 3-244-10 (25468)
`પરૈઃ પરિભવે પ્રાપ્તે વયં પઞ્ચોત્તરં શતમ્।
પરસ્પરવિરોધે તુ વયં પઞ્ચૈવ તે શતમ્ ॥' 3-244-11 (25469)
ય એવ કશ્ચિદ્રાજન્યઃ શરણાર્થમિહાગતમ્।
પરં શક્ત્યાભિરક્ષેત કિં પુનસ્ત્વં વૃકોદર ॥ 3-244-12 (25470)
`એવમુક્તસ્તુ કૌન્તેયઃ પુનર્વાક્યમભાષત।
કોપસંરક્તનયનઃ પૂર્વવૈરમનુસ્મરન્ ॥ 3-244-13 (25471)
પુરા જતુગૃહેઽનેન દગ્ધુમસ્માન્યુધિષ્ઠિર।
દુર્બુદ્ધિર્હિ કૃતા વીર તદા દૈવેન રક્ષિતાઃ ॥ 3-244-14 (25472)
કાલકૂટવિષં તીક્ષ્ણં ભોજને મમ ભારત।
ઉપ્ત્વા ગઙ્ગાં લતાપાશૈર્વૈદ્ધ્વા ચ પ્રાક્ષિપત્પ્રભો ॥ 3-244-15 (25473)
રસાતલં ચ સંપ્રાપ્ય તદા વાસુકિમઞ્જસા।
તત્ર દૃષ્ટ્વા તુ રાજેન્દ્રપુનઃ પ્રાપ્તો મહીતલમ્ ॥ 3-244-16 (25474)
દ્યૂતકાલેઽપિકૌન્તેય વૃજિનાનિ કૃતનિ વૈ।
દ્રૌપદ્યાશ્ચ પરાભર્શઃ કેશગ્રહણમેવ ચ।
વસ્ત્રાપહરણં ચૈવ સભામધ્યે કૃતાનિ વૈ ॥ 3-244-17 (25475)
રાજ્યં ચાચ્છિદ્ય રાજેન્દ્ર ઉક્તવાન્પરુષાણિ નઃ।
પુરા કૃતાનાં પાપાનાં ફલં ભુઙ્ક્તે સુયોધનઃ ॥ 3-244-18 (25476)
અસ્માબિરેવકર્તવ્યં ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય નિગ્રહમ્।
અન્યેન તુ કૃતં તદ્વૈ મૈત્ર્યમસ્માકમિચ્છતા।
ઉપકારી તુ ગન્ધર્વો મા રાજન્વિમના ભવ ॥ 3-244-19 (25477)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-244-20x (2600)
એતસ્મિન્નન્તરે રાજંશ્ચિત્રસેનેન વૈ હૃતઃ।
વિલલાપ સુદુઃખાર્તો નીયમાનઃ સુયોધનઃ ॥ 3-244-20 (25478)
યુધિષ્ઠિર મહાબાહો સર્વધર્મભૃતાંવર।
સપુત્રાન્સહદારાંશ્ચ ગન્ધર્વેણ હૃતાન્બલાત્ ॥ 3-244-21 (25479)
પાણ્ડુપુત્ર મહાબાહો કૌરવાણાં યશસ્કર'
સર્વધર્મભૃતાં શ્રેષ્ઠ ગન્ધર્વેણ હૃતં બલાત્।
રક્ષસ્વ પુરુષવ્યાઘ્ર યુધિષ્ઠિર મહાયશઃ ॥ 3-244-22 (25480)
ભ્રાતરં તે મહાબાહો બદ્ધ્વા નયતિ મામયમ્।
દુશ્શાસનં દુર્વિષહં દુર્મુખં દુર્જયં તથા ॥ 3-244-23 (25481)
બદ્ધ્વા હરન્તિ ગન્ધર્વા અસ્માન્દારાંશ્ચ સર્વશઃ।
અનુધાવત માં ક્ષિપ્રં રક્ષધ્વં પુરુષોત્તમાઃ ॥ 3-244-24 (25482)
યમૌ મામનુધાવેતાં રક્ષાર્થં મમ સાયુધૌ।
કુરુવંશસ્ય સુમહદયશઃ પ્રાપ્તમીદૃશમ્।
વ્યપોહયધ્વં ગન્ધર્વાઞ્જિત્વા વીર્યેણ પાણ્ડવાઃ ॥ 3-244-25 (25483)
એવં વિલપમાનસ્ય કૌરવસ્યાર્તયા ગિરા।
શ્રુત્વા વિલાપં સંભ્રાન્તો ઘૃણયાઽભિપરિપ્લુતઃ ॥ 3-244-26 (25484)
યુધિષ્ઠિરઃ પુનર્વાક્યં ભીમસેનમથાબ્રવીત્।
સુયોધનસ્ય મોક્ષાય પ્રયતધ્વમતન્દ્રિતાઃ' ॥ 3-244-27 (25485)
ક ઇવાર્યો દયેત્પ્રાણાનભિધાવેતિ ચોદિતઃ।
પ્રાઞ્જલં શરણાપન્નં દૃષ્ટ્વા શત્રુમપિ ધ્રુવમ્ ॥ 3-244-28 (25486)
વરપ્રદાનં રાજ્યં ચ પુત્રજન્મ ચ પાણ્ડવાઃ।
શત્રોશ્ચ મોક્ષણં ક્લેશાસ્ત્રીણિ ચૈકં ચ તત્સમમ્ ॥ 3-244-29 (25487)
ન હ્યસ્ત્યધિકમેતસ્માદ્યદાપન્નઃ સુયોધનઃ।
ત્વદ્બાહુબલમાશ્રિત્ય જીવિતં પરિમાર્ગતે ॥ 3-244-30 (25488)
સ્વયમેવ પ્રધાવેયં યદિ ન સ્યાદ્વૃકોદર।
વિતતો મે ક્રતુર્વીર ન હિ મેઽત્ર વિચારણા ॥ 3-244-31 (25489)
સામ્નૈવ તુ યથા ભીમ મોક્ષયેથાઃ સુયોધનમ્।
તથા સર્વૈરુપાયૈસ્ત્વં યતેથાઃ કુરુનન્દન ॥ 3-244-32 (25490)
ન સામ્ના પ્રતિપદ્યેત યદિ ગન્ધર્વરાડસૌ।
પરાક્રમેણ મૃદુના મોક્ષયેથાઃ સુયોધનમ્ ॥ 3-244-33 (25491)
અથાસૌ મૃદુયુદ્ધેન ન મુઞ્ચેદ્ભીમ કૌરવાન્।
સર્વોપાયૈર્પિમોચ્યાસ્તે નિગૃહ્ય પરિપન્થિનઃ ॥ 3-244-34 (25492)
એતાવદ્ધિ મયા શક્યં સંદેષ્ટું વૈ વૃકોદર।
વૈતાને કર્મણિ તતે વર્તમાને ચ ભારત।
`વરપ્રદાનં સુમહદ્યાચકસ્ય પ્રકીર્તિતમ્' ॥ 3-244-35 (25493)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-244-36x (2601)
અજાતસત્રોર્વચનં તચ્છ્રુત્વા તુ ધનંજયઃ।
પ્રતિજજ્ઞે ગુરોર્વાક્યં કૌરવાણાં વિમોક્ષણમ્ ॥ 3-244-36 (25494)
અર્જુન ઉવાચ। 3-244-37x (2602)
યદિ કકસામ્ના ન મોક્ષ્યન્તિ ગન્ધર્વા ધૃતરાષ્ટ્રજાન્।
અદ્ય ગન્ધર્વરાજસ્ય ભૂમિઃ પાસ્યતિ શોણિતમ્ ॥ 3-244-37 (25495)
અર્જુનસ્ય તુ તાં શ્રુત્વા પ્રતિજ્ઞાં સત્યવાદિનઃ।
કૌરવાણાં તદા રાજન્પુનઃ પ્રત્યાગતં મનઃ ॥ 3-244-38 (25496)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ ચતુશ્ચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 244 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-244-28 ક ઇવાર્યો નયેત્પ્રાણાન્ ઇતિ થ. પાઠઃ। ક ઇહાર્યો ભવેત્રાણં ઇતિ ઝ. પાઠઃ। અભિધાવ યાહીતિ ચોદિત આર્યઃ પ્રાણાન્ દયેત્। સ્વપ્રાણેષુ દયાં કુર્યાદિત્યર્થઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 245
॥ શ્રીઃ ॥
3.245. અધ્યાયઃ 245
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ભીમાદીનાં ચતુર્ણાં ચિત્રસેનાદિભિર્ગન્ધર્વૈર્યુદ્ધમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-245-0 (25497)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-245-0x (2603)
યુધિષ્ઠિરવચઃ શ્રુત્વા ભીમસેનપુરોગમાઃ।
પ્રહૃષ્ટવદનાઃ સર્વે સમુત્તસ્થુર્નરર્ષભાઃ ॥ 3-245-1 (25498)
અભેદ્યાનિ તતઃ સર્વે સમનહ્યન્ત ભારત।
જામ્બૂનદવિચિત્રાણિ કવચાનિ મહારથાઃ।
આયુધાનિ ચ દિવ્યાનિ વિવિધાનિ સમાદધુઃ ॥ 3-245-2 (25499)
તે દંશિતા રથૈઃ સર્વે ધ્વજિનઃ સશરાસનાઃ।
પાણ્ડવાઃ પ્રત્યદૃશ્યન્ત જ્વલિતા ઇવપાવકાઃ ॥ 3-245-3 (25500)
તાન્રથાન્સાધુસંપન્નાન્સંયુક્તાઞ્જવનૈર્હયૈઃ।
આસ્થાય રથશાર્દૂલાઃ શીઘ્રમેવ યયુસ્તતઃ ॥ 3-245-4 (25501)
તતઃ કૌરવસૈન્યાનાં પ્રાદુરાસીન્મહાસ્વનઃ।
પ્રયાતાન્સહિતાન્દૃષ્ટ્વા પાણ્ડુપુત્રાન્મહારથાન્ ॥ 3-245-5 (25502)
જિતકાશિનશ્ચ સ્વચરાસ્ત્વરિતાશ્ચ મહારથાઃ।
ક્ષણેનૈવ વને તસ્મિન્સમાજગ્મુરભીતવત્ ॥ 3-245-6 (25503)
ન્યવર્તન્ત તતઃ સર્વે ગન્ધર્વા જિતકાશિનઃ।
દૃષ્ટ્વા રથગતાન્વીરાન્પાણ્ડવાંશ્ચતુરો રણે ॥ 3-245-7 (25504)
તાંસ્તુ વિભ્રાજિતાન્દૃષ્ટ્વા લોકપાલાનિવોદ્યતાન્।
વ્યૂઢાનીકા વ્યતિષ્ઠન્ત ગન્ધમાદનવાસિનઃ ॥ 3-245-8 (25505)
રાજ્ઞસ્તુ વચનં શ્રુત્વા ધર્મપુત્રસ્ય ધીમતઃ।
ક્રમેણ મૃદુના યુદ્ધમુપક્રાન્તં ચ ભારત ॥ 3-245-9 (25506)
ન તુ ગન્ધર્વરાજસ્ય સૈનિકા મન્દચેતસઃ।
શક્યન્તે મૃદુના શ્રેયઃ પ્રતિપાદયિતું તદા ॥ 3-245-10 (25507)
તતસ્તાન્યુધિ દુર્ધર્ષાન્સવ્યસાચી પરંતપઃ।
સાન્ત્વપૂર્વમિદં વાક્યમુવાચ ખચરાન્રણે ॥ 3-245-11 (25508)
નૈતદ્ગન્ધર્વરાજસ્ય યુક્તં કર્મ જુગુપ્સિતમ્।
પરદારાભિમર્શશ્ચ માનુષૈશ્ચ સમાગમઃ ॥ 3-245-12 (25509)
ઉત્સૃજધ્વં મહાવીર્યાન્ધૃતરાષ્ટ્રસુતાનિમાન્।
દારાંશ્ચૈષાં પ્રમુઞ્ચધ્વં ધર્મરાજસ્ય શાસનાત્ ॥ 3-245-13 (25510)
ત એવમુક્તા ગન્ધર્વાઃ પાણ્ડવેન યશસ્વિના।
ઉત્સ્મયન્તસ્તદા પાર્થમિદં વચનમબ્રુવન્ ॥ 3-245-14 (25511)
એકસ્યૈવ વયં તાત કુર્યામ વચનં ભુવિ।
યસ્ય શાસનમાજ્ઞાય ચરામો વિગતજ્વરાઃ ॥ 3-245-15 (25512)
તેનૈકેન રકયથાદિષ્ટં તથા વર્તામ ભારત।
ન શાસ્તા વિદ્યતેઽસ્માકમન્યસ્તસ્માત્સુરેશ્વરાત્ ॥ 3-245-16 (25513)
એવમુક્તઃ સ ગન્ધર્વૈઃ કુન્તીપુત્રો ધનંજયઃ।
ગન્ધર્વાન્પુનરેવૈતાન્વચનં પ્રત્યભાષત ॥ 3-245-17 (25514)
યદિ સામ્ના ન મુઞ્ચધ્વં ગન્ધર્વા ધૃતરાષ્ટ્રજાન્।
મોક્ષયિષ્યામિ વિક્રમ્ય સ્વયમેવ સુયોધનમ્ ॥ 3-245-18 (25515)
એવમુક્ત્વા તતઃ પાર્થઃ સવ્યસાચી ધનંજયઃ।
સસર્જ નિશિતાન્બાણાન્ખચરાન્ખચરાન્પ્રતિ ॥ 3-245-19 (25516)
તથૈવ શરવર્ષેણ ગન્ધર્વાસ્તે બલોત્કાટાઃ।
પાણ્ડવાનભ્યવર્તન્ત પાણ્ડવાશ્ચ દિવૌકસઃ ॥ 3-245-20 (25517)
તતઃ સુતુમુલં યુદ્ધં ગન્ધર્વાણાં તરસ્વિનામ્।
બભૂવ ભીમવેગાનાં ચ ભાત ॥ 3-245-21 (25518)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ પઞ્ચચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 245 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-245-3 દંશિતાઃ સન્નદ્ધાઃ ॥ 3-245-10 શ્રેયઃ કલ્યાણમ્। પ્રતિપાદયિતું પ્રાપયિતુમ્ ॥ 3-245-19 સ્વચરાન્ ગગનગમનાન્। ખચરાન્ ગન્ધર્વાન્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 246
॥ શ્રીઃ ॥
3.246. અધ્યાયઃ 246
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન માયાશક્ત્યાઽન્તર્ધાનેન યુધ્યતે ચિત્રસેનાયાસ્રપ્રયોગે સતિ તેનાર્જુનપ્રતિ સ્વસ્ય સખિત્વકથનમ્ ॥ 1 ॥ તતોઽર્જુનેનાસ્રોપસંહારે ભીમાદીનાં યુદ્ધોપરમપૂર્વકં તેન સહ સંલાપઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-246-0 (25519)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-246-0x (2604)
તતો દિવ્યાસ્ત્રસંપન્ના ગન્ધર્વા હેમમાલિનઃ।
વિસૃજન્તઃ શરાન્દીપ્તાન્સમન્તાત્પર્યવારયન્ ॥ 3-246-1 (25520)
ચતુરઃ પાણ્ડવાન્વીરાન્ગન્ધર્વાશ્ચ સહસ્રશઃ।
રણે સંન્યપતન્રાજંસ્તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 3-246-2 (25521)
યથા કર્ણસ્ય ચ રથો ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ ચોભયોઃ।
ગન્ધર્વૈઃ શતશશ્છિન્નૌ તથા તેષાં પ્રચક્રિતરે ॥ 3-246-3 (25522)
તાન્સમાપતતો રાજન્ગધર્વાઞ્છતશો રણે।
પ્રત્યગૃહ્ણન્નરવ્યાઘ્રાઃ શરવર્ષૈરનેકશઃ ॥ 3-246-4 (25523)
તે કીર્યમાણાઃ ખગમાઃ શરવર્ષૈઃ સમન્તતઃ।
ન શેકુઃ પાણ્ડુપુત્રાણાં સમીપે પરિવર્તિતુમ્ ॥ 3-246-5 (25524)
અભિક્રુદ્ધાનભિક્રુદ્ધો ગન્ધર્વાનર્જુનસ્તદા।
લક્ષયિત્વાઽથ દિવ્યાનિ મહાસ્ત્રાણ્યુપચક્રમે ॥ 3-246-6 (25525)
સહસ્રાણાં સહસ્રાણિ પ્રાહિણોદ્યમસાદનમ્।
અજેયાનર્જુનઃ સઙ્ખ્યે ગન્ધર્વાણાં બલોત્કટઃ ॥ 3-246-7 (25526)
તથા ભીમો મહેષ્વાસઃ સંયુગે બલિનાંવરઃ।
ગન્ધર્વાઞ્શતશો રાજઞ્ચઘાન નિશિતૈઃ શરૈઃ ॥ 3-246-8 (25527)
માદ્રીપુત્રાવપિ તથા યુધ્માનૌ બલોત્કટૌ।
પરિગૃહ્યાગ્રતો રાજઞ્જઘ્નતુઃ શતશઃ પરાન્ ॥ 3-246-9 (25528)
તેવધ્યમાના ગન્ધર્વા દિવ્યૈરસ્ત્રૈર્મહારથૈઃ।
ઉત્પેતુઃ ખમુપાદાય ધૃતરાષ્ટ્રસુતાંસ્તતઃ ॥ 3-246-10 (25529)
સતાનુત્પતિતાનદૃષ્ટ્વા કુન્તીપુત્રો ધનંજયઃ।
મહતા શરજાલેન સમન્તાત્પર્યવારયત્ ॥ 3-246-11 (25530)
તે બ્રદ્ધાઃ શરજાલેન શકુન્તા ઇવ પઞ્જરે
વવર્પુરર્જુનં ક્રોધાદ્ગદાશક્ત્યૃષ્ટિવૃષ્ટિભિઃ ॥ 3-246-12 (25531)
ગદાશક્ત્યૃષ્ટિવૃષ્ટીસ્તા નિહત્ય પરમાસ્ત્રવિત્।
ગાત્રાણિ ચાહનદ્ભલ્લૈર્ગન્ધર્વાણાં ધનંજયઃ ॥ 3-246-13 (25532)
શિરોભિઃ પ્રપતદ્ભિશ્ચ ચરણૈર્બાહુભિસ્તથા।
અશ્મવૃષ્ટિરિવાભાતિ પરેષામભવદ્ભયમ્ ॥ 3-246-14 (25533)
તે વધ્યમાના ગન્ધર્વાઃ પાણ્ડવેન મહાત્મના।
ભૂમિષ્ઠમન્તરિક્ષસ્થાઃ શરવર્ષૈરવાકિરન્ ॥ 3-246-15 (25534)
તેષાં તુ શરવર્ષાણિ સવ્યસાચી પરંતપઃ।
અસ્ત્રૈઃ સંવાર્ય તેજસ્વી ગન્ધર્વાન્પ્રત્યવિધ્યત ॥ 3-246-16 (25535)
સ્થૂણાકર્ણેન્દ્રજાલં ચ સૌરં ચાપિ તથાઽર્જુનઃ।
આગ્નેયં ચાપિ સૌમ્યં ચ સસર્જ કુરુનનદનઃ ॥ 3-246-17 (25536)
તે દહ્યમાના ગન્ધર્વાઃ કુન્તીપુત્રસ્ય સાયકૈઃ।
દૈતેયા ઇવ શક્રેણ વિષાદમગમન્પરમ્ ॥ 3-246-18 (25537)
ઊર્ધ્વમાક્રમમાણાશ્ચ શરજાલેન વારિતાઃ।
વિસર્પમાણા ભલ્લૈશ્ચ વાર્યન્તે સવ્યસાચિના ॥ 3-246-19 (25538)
ગન્ધર્વાંસ્ત્રાસિતાન્દૃષ્ટ્વા કુન્તીપુત્રેણ ભારત।
ચિત્રસેનો ગદાં ગૃહ્ય સવ્યસાચિનમનાદ્રવત્ ॥ 3-246-20 (25539)
તસ્યાભિપતતસ્તૂર્ણં ગદાહસ્તસ્ય સંયુગે।
ગદાં સર્વાયસીં પાર્થઃ શરૈશ્ચિચ્છેદ સપ્તધા ॥ 3-246-21 (25540)
સ ગદાં બહુધા દૃષ્ટ્વા કૃત્તાં બાણૈસ્તરસ્વિના।
સંવૃત્ય વિદ્યયાઽઽત્માનં યોધયામાસ પાણ્ડવં ॥ 3-246-22 (25541)
અસ્ત્રાણઇ તસ્ય દિવ્યાનિ સંપ્રયુક્તાનિ સર્વશઃ।
દિવ્યૈરસ્ત્રૈસ્તદા વીરઃ પર્યવારયદર્જુનઃ ॥ 3-246-23 (25542)
સ વાર્યમાણસ્તૈરસ્ત્રૈરર્જુનેન મહાત્મના।
ગન્ધર્વરાજો બલવાન્માયયાઽન્તર્હિતસ્તદા ॥ 3-246-24 (25543)
અન્તર્હિતં તમાલક્ષ્ય પ્રહરન્તમથાર્જુનઃ।
તાડયામાસ ખચરૈર્દિવ્યાસ્ત્રપ્રતિમન્ત્રિતૈઃ ॥ 3-246-25 (25544)
અન્તર્ધાનવધં ચાસ્ય ચક્રે ક્રુદ્ધોઽર્જુનસ્તદા।
શબ્દવેષં સમાશ્રિત્ય બહુરૂપો ધનંજયઃ ॥ 3-246-26 (25545)
રસ વધ્યમાનસ્તૈરસ્ત્રૈરર્જુનેન મહાત્મના।
તતોઽસ્ય દર્શયામાસ તદાઽઽત્માનં પ્રિયઃ સખા ॥ 3-246-27 (25546)
ચિત્રસેનસ્તથોવાચ સખાયં યુધિ વિદ્ધિ મામ્।
ચિત્રસેનમથાલક્ષ્ય સખાયમિતિ વિસ્મિતઃ ॥ 3-246-28 (25547)
સંજહારાસ્ત્રમથં તત્પ્રસૃષ્ટં પાણ્ડવર્ષભઃ ॥ 3-246-29 (25548)
દૃષ્ટ્વા તુ પાણ્ડવાઃ સર્વે સંહૃતાસ્ત્રં ધનંજયમ્।
સંજહ્રુઃ પ્રદ્રુતાનશ્વાઞ્શરવેગાન્ધનૂંષિ ચ ॥ 3-246-30 (25549)
ચિત્રસેનશ્ચ ભીમશ્ચ સવ્યસાચી યમાવપિ।
પૃષ્ટ્વા કૌશલમન્યોન્યં રથેષ્વેવાવતસ્થિરે ॥ 3-246-31 (25550)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ ષટ્ચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 246 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-246-3 તથા તેષાં ચતુર્ણામપિ રથાન્ છન્નાન્ પ્રચક્રિરે ગન્ધર્વાઃ ॥ 3-246-20 ગૃહ્ય ગૃહીત્વા ॥ 3-246-22 સંવૃત્ય આચ્યાદ્ય। વિદ્યયા અદર્શનશક્ત્યા ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 247
॥ શ્રીઃ ॥
3.247. અધ્યાયઃ 247
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ચિત્રસેનેનાર્જુનંપ્રતિ દુર્યોધનબન્ધને કારણાભિધાનપૂર્વકં યુધિષ્ઠિરસમીપગમનમ્ ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ ગન્ધર્વૈર્દુર્યોધનાદીનાં બન્ધાદ્વિમોચનમ્ ॥ 2 ॥ તતો દુર્યોધનેન સ્વપુરંપ્રતિ પ્રસ્થાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-247-0 (25551)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-247-0x (2605)
તતોઽર્જુનશ્ચિત્રસેનં પ્રહસન્નિદમબ્રવીત્।
મધ્યે ગન્ધર્વસૈન્યાનાં મહેષ્વાસો મહાદ્યુતિઃ ॥ 3-247-1 (25552)
કિં તે વ્યવસિતં વીર કૌરવાણાં વિનિગ્રહે।
કિમર્થં ચ સદારોઽયં નિગૃહીતઃ સુયોધનઃ ॥ 3-247-2 (25553)
ચિત્રસેન ઉવાચ। 3-247-3x (2606)
વિદિતોઽયમભિપ્રાયસ્તત્રસ્થેન દુરાત્મનઃ।
ઇન્દ્રેણ ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સકર્ણસ્ય ધનંજય ॥ 3-247-3 (25554)
વનસ્થાન્ભવતો જ્ઞાત્વા ક્લિશ્યમાનાનનર્હવત્।
સમસ્થો વિષમસ્થાંસ્તાન્દ્રક્ષ્યામીત્યનવસ્થિતાન્ ॥ 3-247-4 (25555)
ઇમેઽવહસિતું પ્રાપ્તા દ્રૌપદીં ચ યશસ્વિનીમ્।
જ્ઞાત્વા ચિકીર્ષિતં ચૈષાં મામુવાચ સુરેશ્વરઃ ॥ 3-247-5 (25556)
ગચ્છ દુર્યોધનં બદ્ધ્વા સહામાત્યમિહાનય।
ધનંજયશ્ચ તે રક્ષ્યઃ રસહ ભ્રાતૃભિરાહવે ॥ 3-247-6 (25557)
સ ચ પ્રિયઃ સખા તુભ્યં શિષ્યશ્ તવ પાણ્ડવઃ।
વચનાદ્દેવરાજસ્ તતોઽસ્મીહાગતો દ્રુતમ્ ॥ 3-247-7 (25558)
અયં દુરાત્મા બદ્ધશ્ચ ગમિષ્યામિ સુરાલયમ્।
નેષ્યામ્યેનં કદુરાત્માનં પાકશાસનશાસનાત્ ॥ 3-247-8 (25559)
અર્જુન ઉવાચ। 3-247-9x (2607)
ઉત્સૃજ્યતાં ચિત્રસેન ભ્રાતાઽસ્માકં સુયોધનઃ।
ધર્મરાજસ્ય સંદેશાન્મમ ચેદિચ્છસિ પ્રિયમ્ ॥ 3-247-9 (25560)
ચિત્રસેન ઉવાચ। 3-247-10x (2608)
પાપોઽયં નિત્યસંદુષ્ટો ન વિમોક્ષણમર્હતિ।
પ્રલબ્ધા ધર્મરાજસ્ય કૃષ્ણાયાશ્ચ ધનંજય ॥ 3-247-10 (25561)
નેદં ચિકીર્ષિતં તસ્ કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
જાનાતિ ધર્મરાજો હિ શ્રુત્વા કુરુ યથેચ્છસિ ॥ 3-247-11 (25562)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-247-12x (2609)
તે સર્વ એવ રાજનમભિજગ્મુર્યુધિષ્ઠિરમ્।
અભિગમ્ય ચ તત્સર્વં શશંસુસ્તસ્ય ચેષ્ટિતમ્ ॥ 3-247-12 (25563)
અજાતશત્રુસ્તચ્છ્રુત્વા ગન્ધર્વસ્ય વચસ્તદા।
મોક્ષયામાસ તાન્સર્વાન્ગન્ધર્વાન્પ્રશશંસ ચ ॥ 3-247-13 (25564)
`ચિત્રસેનસ્તદા વાક્યમુવાચ પ્રૌઢયા ગિરા।
મુઞ્ચધ્વંસાનુજામાત્યં સદારં ચ સુયોધનમ્ ॥ 3-247-14 (25565)
ગન્ધર્વાસ્તુ વચઃ શ્રુત્વા ચિત્રસેનસ્ય વૈ દ્રુતમ્।
રાજાનં મોચયામાસુર્બદ્ધં નિગડબન્ધનૈઃ ॥ 3-247-15 (25566)
સદારં સાનુગામાત્યં બાલજાલમયેન યે।
લુછન્તશ્ચાપિ તે સર્વે યુધિષ્ઠિરસમીપતઃ ॥ 3-247-16 (25567)
પતિતા લજ્જિતાશ્ચૈવ તસ્થુશ્ચાધોમુખાસ્તદા।
યુધિષ્ઠિરોપિ દયયા તાન્સમીક્ષ્ય તથાગતાન્ ॥ 3-247-17 (25568)
દિષ્ટ્યા ભવદ્ભિર્બલિભિઃ શક્તૈઃ સર્વૈર્ન હિંસિતઃ।
દુર્વૃત્તો ધાર્તરાષ્ટ્રોઽયં સામાત્યજ્ઞાતિબાન્ધવઃ ॥ 3-247-18 (25569)
ઉપકારો મસાંસ્તાત કૃતોઽયં મમ ખેચર।
કુલં ન પરિભૂતં મે મોક્ષેણાસ્ય દુરાત્મનઃ ॥ 3-247-19 (25570)
આજ્ઞાપયધ્વમિષ્ટાનિ પ્રીતં માં દર્શનેન વઃ।
પ્રાપ્ય સર્વાનભિપ્રાયાંસ્તતો વ્રજત મા ચિરમ્ ॥ 3-247-20 (25571)
અનુજ્ઞાતાસ્તુ ગન્ધર્વાઃ પાણ્ડુપુત્રેણ ધીમતા।
સહાપ્સરોભિઃ સંહૃષ્ટાશ્ચિત્રસેનમુખા યયુઃ ॥ 3-247-21 (25572)
`દેવલોકં તતો ગત્વા ગન્ધર્વૈઃ સહિતસ્તદા।
ન્યવેદયચ્ચ તત્સર્વં ચિત્રસેનઃ શતક્રતોઃ' ॥ 3-247-22 (25573)
દેવરાડપિ ગન્ધર્વાન્મૃતાંસ્તાન્સમજીવયત્।
દિવ્યેનામૃતવર્ષેણ યે હતાઃ કૌરવૈર્યુધિ ॥ 3-247-23 (25574)
જ્ઞાતીંસ્તાનવમુચ્યાથ રાજદારાંશ્ચ સર્વશઃ।
કૃત્વા ચ રદુષ્કરં કર્મ પ્રીતિયુક્તાશ્ચ પાણ્ડવાઃ ॥ 3-247-24 (25575)
સસ્ત્રીકુમારૈઃ કુરુભિઃ પૂજ્યમાના મહારથાઃ।
બભ્રાજિરે મહાત્માનઃ ક્રતુમધ્યે યથાઽગ્નયઃ ॥ 3-247-25 (25576)
તતો દુર્યોધનં મુક્તં ભ્રાતૃભિઃ સહિતસ્તદા।
યુધિષ્ઠિરસ્તુ પ્રણયાદિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-247-26 (25577)
રમા સ્મ તાત પુનઃ કાર્ષીરીદૃશં સાહસં ક્વચિત્।
ન હિ સાહસકર્તારઃ સુખમેઘન્તિ ભારત ॥ 3-247-27 (25578)
સ્વસ્તિમાન્સહિતઃ સર્વૈર્બ્રાતૃભિઃ કુરુનન્દન।
ગૃહાન્વ્રજ યથાકામં વૈમનસ્યં ચ મા કૃથાઃ ॥ 3-247-28 (25579)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-247-29x (2610)
પાણ્ડવેનાભ્યનુજ્ઞાનો રાજા દુર્યોધનસ્તદા।
અભિવાદ્ય ધર્મપુત્રં ગતેન્દ્રિય ઇવાતુરઃ।
વિદીર્યમાણો વ્રીડાવાઞ્જગામ નગરં પ્રતિ ॥ 3-247-29 (25580)
તસ્મિન્ગતે કૌરવેયે કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો વીરઃ પૂજ્યમાનો દ્વિજાતિભિઃ ॥ 3-247-30 (25581)
તપોધનૈશ્ચ તૈઃ સર્વૈર્વૃતઃ શક્ર ઇવામરૈઃ।
તથા દ્વૈતવને તસ્મિન્વિજહાર મુદા યુતઃ ॥ 3-247-31 (25582)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ સપ્તચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 247 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-247-10 પ્રલબ્ધા વઞ્ચકઃ ॥ 3-247-11 ઇદં મદુક્તં સમસ્થો વિષમસ્થાંસ્તાન્ દ્રક્ષ્યામીતિ ॥ 3-247-17 યુધિષ્ઠિરોપીતિ। ગન્ધર્વાન્પ્રત્યુવાચેતિ શેષઃ ॥ 3-247-28 વૈમનસ્યં વૈરં કેનચિત્સહ મા કૃથાઃ મા કુરુ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 248
॥ શ્રીઃ ॥
3.248. અધ્યાયઃ 248
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન મધ્યેમાર્ગં ક્વચન રમણીયે દેશે સેનાદિસંનિવેશનપૂર્વકમવસ્થાનમ્ ॥ 1 ॥ તત્રસમાગતેન ગન્ધર્વકૃતે બન્ધનમોચને અપરિજાનતા કર્ણેન ભ્રમાત્તસ્ય ગન્ધર્વજેતૃત્વેન રૂપેણ પ્રશસનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-248-0 (25583)
જનમેજય ઉવાચ। 3-248-0x (2611)
શત્રુભિર્જિતબદ્ધસ્ પાણ્ડવૈશ્ચ મહાત્મભિઃ।
મોક્ષિતસ્ય યુધા પશ્ચાન્માનિનઃ સુદુરાત્મનઃ ॥ 3-248-1 (25584)
કત્થનસ્યાવલિપ્તસ્ય ગર્વિતસ્ ચ નિત્યશઃ।
સદા ચ પૌરુષૌદાર્યૈઃ પાણ્ડવાનવમન્યતઃ ॥ 3-248-2 (25585)
દુર્યોધનસ્ પાપસ્ય નિત્યાહંકારવાદિનઃ।
પ્રવેશો હાસ્તિનપુરે દુષ્કરઃ પ્રતિભાતિ મે ॥ 3-248-3 (25586)
તસ્ય લજ્જાનવિતસ્યૈવ શોકવ્યાકુલચેતસઃ।
પ્રવેશં વિસ્તરેણ રત્વં વૈશમ્પાયન કીર્તય ॥ 3-248-4 (25587)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-248-5x (2612)
ધર્મરાજનિસૃષ્સ્તુ ધાર્તરાષ્ટ્રઃ સુયોધનઃ।
લજ્જયાઽધોમુખઃ સીદન્નુપાસર્પત્સુદુઃખિતઃ ॥ 3-248-5 (25588)
સ્વપુરં પ્રયયૌ રાજા ચતુરઙ્ગબલાનુગઃ।
શોકોદહતયા બુદ્ધ્યા ચિન્તયાનઃ પરાભવમ્ ॥ 3-248-6 (25589)
વિમુચ્ય પથિ યાનાનિ દેશે સુયવસોદકે।
સન્નિવિષ્ટઃ શુભે રમ્યે ભૂમિભાગે યથેપ્સિતમ્।
હસ્ત્યશ્વરથપાદાતં યથાસ્થાનં ન્યવેશયત્ ॥ 3-248-7 (25590)
અથોપવિષ્ટં રાજાનં પર્યઙ્કે જ્વલનપ્રભે।
ઉપપ્લુતં યથા સોમં રાહુણા રાત્રિસંક્ષયે।
ઉપાગમ્યાબ્રવીત્કર્ણો દુર્યોધનમિદં તદા ॥ 3-248-8 (25591)
દિષ્ટ્યા જીવસિ ગાન્ધારે દિષ્ઠ્યા નઃ સંગમઃ પુનઃ।
દિષ્ટ્યા ત્વયા જિતાશ્ચૈવ ગન્ધર્વાઃ કામરૂપિણઃ ॥ 3-248-9 (25592)
દિષ્ટ્યા સમગ્રાન્પશ્યામિ ભ્રાતૄસ્તે કુરુનન્દન।
વિજિગીષૂન્રણે યુક્તાન્નિર્જિતારીન્મહારથાન્ ॥ 3-248-10 (25593)
અહં ત્વભિદ્રુતઃ સર્વૈર્ગન્ધર્વૈઃ પશ્યતસ્વ।
નાશક્નુવં સ્થાપયિતું દીર્યમાણાં ચ વાહિનીમ્।
શરક્ષતાઙ્ગશ્ચ ભૃશં વ્યપયાતોઽભિપીડિતઃ ॥ 3-248-11 (25594)
ઇદં ત્વત્યદ્ભુતં મન્યે યદ્યુષ્માનિહ ભારત।
અરિષ્ટાનક્ષસાંશ્ચાપિ સદારબલવાહનાન્।
વિમુક્તાન્સંપ્રપશ્યામિ યુદ્ધાત્તસ્માદમાનુષાત્ ॥ 3-248-12 (25595)
નૈતસ્ય કર્તા લોકેઽસ્મિન્પુમાન્વિદ્યતિ ભારત।
યત્કૃતં તે મહારાજ સહ ભ્રાતૃભિરાહવે ॥ 3-248-13 (25596)
3-248-14 (25597)
એવમુક્તસ્તુ કર્ણેન રાજા દુર્યોધનસ્તદા।
ઉવાચાવાક્શિરા રાજન્બાષ્પગદ્ગદયા ગિરા ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-248-2 કત્થનસ્યાત્મસ્તુતિપરસ્ય ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 249
॥ શ્રીઃ ॥
3.249. અધ્યાયઃ 249
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન કર્ણંપ્રતિ યુદ્ધે સાનુજસ્ય સ્વસ્ય ગન્ધર્વૈર્વન્ધનસ્ય યુધિષ્ઠિરચોદનયા મીમાદિમિર્ગન્ધર્વાણાં રણે પરાજયસ્ય ચ કથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-249-0 (25598)
દુર્યોધન ઉવાચ। 3-249-0x (2613)
અજાનતસ્તે રાધેય નાભ્યસૂયામ્યહં વચઃ।
જાનાસિ ત્વં જિતાઞ્શત્રૂન્ગન્ધર્વાં સ્તેજસા મયા ॥ 3-249-1 (25599)
આયોધિતાસ્તુ ગન્ધર્વાઃ સુચિરં સોદરૈર્મમ।
મયા સહ મહાબાહો કૃતશ્ચોભયતઃ ક્ષયઃ ॥ 3-249-2 (25600)
માયાધિકાસ્ત્વયુધ્યન્ત યદા શૂરા વિયદ્ગતાઃ।
તદા નો ન સમં યુદ્ધમભવત્ખેચરૈઃ સહ ॥ 3-249-3 (25601)
પરાજયં ચ પ્રાપ્તાઃ સ્મો રણે બન્ધનમેવ ચ।
સભૃત્યામાત્યપુત્રાશ્ચ સદારબલવાહનાઃ।
ઉચ્ચૈરાકાશમાર્ગેણ હ્રિયમાણાઃ સુદુઃખિતાઃ ॥ 3-249-4 (25602)
અથ નઃ સૈનિકાઃ કેચિદમાત્યાશ્ચ મહારથાઃ।
ઉપગમ્યાબ્રુવન્દીનાઃ પાણ્ડવાઞ્શરણપ્રદાન્ ॥ 3-249-5 (25603)
એષ દુર્યોધનો રાજા ધાર્તરાષ્ટ્રઃ સહાનુજઃ।
સામાત્યદારો હ્રિયતે ગન્ધર્વૈર્દિવમાશ્રિતૈઃ ॥ 3-249-6 (25604)
તં મોક્ષયત ભદ્રં વઃ સહદારં નરાધિપમ્।
પરામર્શો મા ભવિષ્યત્કુરુદારેષુ સર્વશઃ।
`ઇત્યબ્રુવન્રણઆન્મુક્તા ધર્મરાજમુપાગતાઃ' ॥ 3-249-7 (25605)
એવમુક્તે તુ ધર્માત્મા જ્યેષ્ઠઃ પાણ્ડુસુતસ્તદા।
પ્રસાદ્ય સોદરાન્સર્વાનાજ્ઞાપયત મોક્ષણે ॥ 3-249-8 (25606)
અથાગમ્ય તમુદ્દેશં પાણ્ડવાઃ પુરુષર્ષભાઃ।
સાન્ત્વપૂર્વમયાચન્ત શક્તાઃ સન્તો મહારથાઃ ॥ 3-249-9 (25607)
યદા ચાસ્માન્ન મુમુચુર્ગન્ધર્વાઃ સાન્ત્વિતા અપિ।
`આકાશચારિણો વીરા નદન્તો જલદા ઇવ' ॥ 3-249-10 (25608)
તતોઽર્જુનશ્ચ ભીમશ્ચ યમજૌ ચ બલોત્કટૌ।
મુમુચુઃ શરવર્ષાણિ ગન્ધર્વાન્પ્રત્યનેકશઃ ॥ 3-249-11 (25609)
અથ સર્વે રણં મુક્ત્વા પ્રયાતાઃ ખેચરા દિવમ્।
અસ્માનેવાભિકર્ષન્તો દીનાન્મુદિતમાનસાઃ ॥ 3-249-12 (25610)
તતઃ સમન્તાત્પશ્યામઃ શરજાલેન વેષ્ટિતમ્।
અમાનુષાણિ ચાસ્ત્રાણિ પ્રયુઞ્જાનં ઘનંજયમ્ ॥ 3-249-13 (25611)
સમાવૃતા દિશો દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવેન શિતૈઃ શરૈઃ।
ધનંજયસખાઽઽત્માનં દર્શયામાસ વૈ તદા ॥ 3-249-14 (25612)
ચિત્રસેનઃ પાણ્ડવેન સમાશ્લિષ્ય પરસ્પરમ્।
કુશલં પરિપપ્રચ્છ તૈઃ પૃષ્ટશ્ચાપ્યનામયમ્ ॥ 3-249-15 (25613)
તે સમેત્ય તથાઽન્યોન્યં સન્નાહાન્વિપ્રમુચ્ય ચ।
એકીભૂતાસ્તતો વીરા ગન્ધર્વાઃ સહ પાણ્ડવૈઃ ॥ 3-249-16 (25614)
`પરસ્પરં સમાગમ્ય પ્રીત્યા પરમયા યુતૌ'।
અપૂજયેતામન્યોન્યં ચિત્રસેનધનંજયૌ ॥ 3-249-17 (25615)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ એકોનપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 249 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-249-1 નાભ્યસૂયામિ દોષવદિતિ ન મન્યે ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 250
॥ શ્રીઃ ॥
3.250. અધ્યાયઃ 250
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન કર્ણંપ્રતિસ્વબન્ધનવિષયે ચિત્રસેનાર્જુનસંવાદપ્રકારકથનપૂર્વકં યુધિષ્ઠિરાત્સ્વસ્ય યન્ધમોચનકથનમ્ ॥ 1 ॥ તથા પ્રાયોપવેશને નિજાધ્વસાયકથનપૂર્વકં દુઃશાસનંપ્રતિ રાજ્યપાલનવિધાનમ્ ॥ 2 ॥ કર્ણેન દુર્યોધનંપ્રતિ પ્રાયોપવેશનાન્નિવર્તનાય સાન્ત્વોક્તિઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-250-0 (25616)
દુર્યોધન ઉવાચ। 3-250-0x (2614)
ચિત્રસેનં સમાગમ્ય પ્રહસન્નર્જુનસ્તદા।
ઇદં વચનમક્લીવમબ્રવીત્પરવીરહા ॥ 3-250-1 (25617)
ભ્રાતૃનર્હસિ મે વીર મોક્તું ગન્ધર્વસત્તમ।
અનર્હધર્ષણા હીમે જીવમાનેષુ પાણ્ડુષુ ॥ 3-250-2 (25618)
એવમુક્તસ્તુ ગન્ધર્વઃ પાણ્ડવેન મહાત્મના।
ઉવાચ યત્કર્ણ વયં મન્ત્રયન્તો વિનિર્ગતાઃ ॥ 3-250-3 (25619)
`સ્થિતોરાજ્યેચ્યુતાન્સ્થાનાચ્છ્રિયાહીનાંશ્રિયાવૃતઃ'
દ્રષ્ટાસ્મિ નિઃસુખાન્વીરાન્સદારાન્પાણ્ડવાનિતિ ॥ 3-250-4 (25620)
તસ્મિન્નુચ્ચાર્યમાણે તુ ગન્ધર્વેણ વચસ્તથા।
ભૂમેર્વિવરમન્વૈચ્છં પ્રવેષ્ટું વ્રીડયાઽન્વિતઃ ॥ 3-250-5 (25621)
યુધિષ્ઠિરમથાગમ્ ગન્ધર્વાઃ સહ પાણ્ડવૈઃ।
અસ્મદ્દુર્મન્ત્રિતં તસ્મૈ બદ્ધાંશ્ચાસ્માન્ન્યવેદયન્ ॥ 3-250-6 (25622)
સ્ત્રીસમક્ષમહં દીનો બદ્ધઃ શત્રુવશં ગતઃ।
યુધિષ્ઠિરસ્યોપહૃતઃ કિંનુ દુઃખમતઃ પરમ્ ॥ 3-250-7 (25623)
યે મે નિરાકૃતા નિત્યં રિપુર્યેષામહં સદા।
તૈર્મોક્ષિતોઽહં દુર્બુદ્ધિર્દત્તં તૈરેવ જીવિતમ્ ॥ 3-250-8 (25624)
પ્રાપ્તઃ સ્યાં યદ્યહં વીર વધં તસ્મિન્મહારણે।
શ્રેયસ્તદ્ભવિતા મહ્યં નૈવંભૂતસ્ય જીવિતમ્ ॥ 3-250-9 (25625)
ભવેદ્યશઃ પૃથિવ્યાં મે ખ્યાતં ગન્ધર્વતો વધાત્।
પ્રાપ્તાશ્ચ પુણ્યલોકાઃ સ્યુર્મહેન્દ્રસદનેઽક્ષયાઃ ॥ 3-250-10 (25626)
યત્ત્વદ્ય મે વ્યવસિતં તચ્છૃણુધ્વં નરર્ષભાઃ।
ઇહ પ્રાયમુપાસિષ્યે યૂયં વ્રજત વૈ ગૃહાન્।
ભ્રાતરશ્ચૈવ મે સર્વે યાન્ત્વદ્ય સ્વપુરં પ્રતિ ॥ 3-250-11 (25627)
કર્ણપ્રભૃતયશ્ચૈવ સુહૃદો બાન્ધવાશ્ચ યે।
દુઃશાસનં પુરસ્કૃત્ય પ્રયાન્ત્વદ્ય પુરં પ્રતિ ॥ 3-250-12 (25628)
ન હ્યહં સંપ્રયાસ્યામિ પુરં શત્રુનિરાકૃતઃ।
શત્રુમાનાપહો ભૂત્વા સુહૃદાં માનકૃત્તથા ॥ 3-250-13 (25629)
`કામં રણશિરસ્યદ્ય શત્રુભિર્વૈ વિમાનિતઃ'।
સ સુહૃચ્છોકદો જાતઃ શત્રૂણાં હર્વર્ધનઃ।
વારણાહ્વયમાસાદ્ય કિં વક્ષ્યામિ જનાધિપમ્ ॥ 3-250-14 (25630)
ભીષ્મદ્રોણૌ કૃપદ્રૌણી વિદુરઃ સંજયસ્તથા।
બાહ્લીકઃ સૌમદત્તિશ્ચ યે ચાન્યે વૃદ્ધસંમતાઃ ॥ 3-250-15 (25631)
બ્રાહ્મણાઃ શ્રેણિમુખ્યાશ્ચ તથોદાસીનવૃત્તયઃ।
કિં માં વક્ષ્યંતિ કિં ચાપિ પ્રતિવક્ષ્યામિ તાનહં ॥ 3-250-16 (25632)
રિપૂણાં શિરસિ સ્થિત્વા તથા વિક્રમ્ય ચોરસિ।
આત્મદોષાત્પરિભ્રષ્ટઃ કથં વક્ષ્યામિ તાનહમ્ ॥ 3-250-17 (25633)
દુર્વિનીતાઃ શ્રિયં પ્રાપ્ય વિદ્યામૈશ્વર્યમેવ ચ।
તિષ્ઠન્તિ ન ચિરં ભદ્રે યથાઽહં મદગર્વિતઃ ॥ 3-250-18 (25634)
અહો વત યથેદં મે કષ્ટં દુશ્ચરિતં કૃતમ્।
સ્વયં દુર્બુદ્ધિના મોહાદ્યેન પ્રાપ્તોસ્મિ સંશયમ્ ॥ 3-250-19 (25635)
તસ્માત્પ્રાયમુપાસિષ્યે ન હિશક્ષ્યામિ જીવિતુમ્।
ચેતયાનો હિ કો જીવેત્કૃચ્છ્રાચ્છત્રુભિરુદ્ધૃતઃ ॥ 3-250-20 (25636)
શત્રુભિશ્ચાવહસિતો માની પૌરુષવર્જિતઃ।
પાણ્ડવૈર્વિક્રમાઢ્યૈશચ્ સાવમાનમવેક્ષિતઃ ॥ 3-250-21 (25637)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-250-22x (2615)
એવં ચિન્તાપરિગતો દુઃશાસનમથાબ્રવીત્।
દુઃશાસન નિબોધેદં વચનં મમ ભારત ॥ 3-250-22 (25638)
પ્રતીચ્છ ત્વં મયા દત્તમભિષેકં નૃપો ભવ।
પ્રશાધિ પૃથિવીં સ્ફીતાંકર્ણસૌબલપાલિતામ્ ॥ 3-250-23 (25639)
ભ્રાતૄન્પાલય વિસ્રબ્ધં મરુતો વૃત્રહા યથા।
બાન્ધવાશ્ચોપજીવન્તુ દેવા ઇવ શતક્રતુમ્ ॥ 3-250-24 (25640)
બ્રાહ્મણેષુ સદા વૃત્તિં કુર્વીથાશ્ચાપ્રમાદતઃ।
બન્ધૂનાં સુહૃદાં ચૈવ ભવેથાસ્ત્વં ગતિઃ સદા ॥ 3-250-25 (25641)
જ્ઞાતીંશ્ચાપ્યનુપશ્યેથા વિષ્ણુર્દેવગણાન્યથા।
ગુરવઃ પાલનીયાસ્તે ગચ્છ પાલય મેદિનીમ્ ॥ 3-250-26 (25642)
નન્દયન્સુહૃદઃ સર્વાઞ્શાત્રવાંશ્ચાવભર્ત્સયન્।
કણ્ઠે ચૈનં પરિષ્વજ્યગમ્યતામિત્યુવાચ હ ॥ 3-250-27 (25643)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા દીનો દુશાસનોઽબ્રવીત્।
અશ્રુકણ્ઠઃ સુદુઃખાર્તઃ પ્રાઞ્જલિઃ પ્રણિપત્ય ચ ॥ 3-250-28 (25644)
સગદ્ગદમિદં વાક્યં ભ્રાતરં જ્યેષ્ઠમાત્મનઃ।
કપ્રસીદેત્યપતદ્ભૂમૌ દૂયમાનેન ચેતસા ॥ 3-250-29 (25645)
દુઃખિતઃ પાદયોસ્તસ્ય નેત્રજં જલમુત્સૃજન્।
ઉક્તવાંશ્ચ નરવ્યાઘ્રો નૈતદેવં ભવિષ્યતિ ॥ 3-250-30 (25646)
વિદીર્યત્સકલા ભૂમિર્દ્યૌશ્ચાપિ શકલીભવેત્।
રવિરાત્મપ્રભાં જહ્યાત્સોમઃ શીતાંશુતાં ત્યજેત્ ॥ 3-250-31 (25647)
વાયુઃ શૈઘ્ર્યમથો જહ્યાદ્ધિમવાંશ્ચ હિમં ત્યજેત્।
શુષ્યેત્તોયં સમુદ્રેષુ વહ્નિરપ્યુષ્ણતાં ત્યજેત્ ॥ 3-250-32 (25648)
ન ચાહં ત્વદૃતે રાજન્પ્રશાસેયં વસુંધરામ્।
પુનઃપુનઃ પ્રસીદેતિ વાક્યં ચેદમુવાચ હ ॥ 3-250-33 (25649)
`શત્રૂણાં શોકકૃદ્રાજન્સુહૃદાં શોકનાશનઃ'
ત્વમેવ નઃકુલેરાજા ભવિષ્યસિ શતં સમાઃ ॥ 3-250-34 (25650)
એવમુક્ત્વા સ રાજાનં સુશ્વરં પ્રરુરોદ હ।
પાદૌ સંસ્પૃશ્ય માનાર્હૌ ભ્રાતુર્જ્યેષ્ઠસ્ય ભારત ॥ 3-250-35 (25651)
તથા તૌ દુઃખિતૌ દૃષ્ટ્વા દુઃશાસનસુયોધનૌ।
અભિગમ્ય વ્યથાવિષ્ટઃ કર્ણસ્તૌ પ્રત્યભાષત ॥ 3-250-36 (25652)
વિષીદથઃ કિં કૌરવ્યૌ બાલિશ્યાત્પ્રાકૃતાવિવ।
ન શોકઃ શોચમાનસ્ય વિનિવર્તેત કર્હિચિત્ ॥ 3-250-37 (25653)
યદા ચ શોચતઃ શોકોવ્યસનં નાપકર્ષતિ।
સામર્થ્યં કિં તતઃ શોકે શોચમાનૌ પ્રપશ્યથઃ ॥ 3-250-38 (25654)
ધૃતિં ગૃહ્ણીતં મા શત્રૂઞ્શોચન્તૌ નન્દયિષ્યથઃ।
કર્તવ્યં હિ કૃતં રાજન્પાણ્ડવૈસ્તવ મોક્ષણમ્ ॥ 3-250-39 (25655)
નિત્યમેવ પ્રિયં કાર્યં રાજ્ઞો વિપયવાસિભિઃ।
પાલ્યમાનાસ્ત્વયા તે હિ નિવસન્તિ ગતજ્વરાઃ ॥ 3-250-40 (25656)
નાર્હસ્યેવંગતે મન્યું કર્તું પ્રાકૃતવત્સ્વયમ્।
વિષણ્ણાસ્તવ સોદર્યાસ્ત્વયિ પ્રાયં સમાસ્થિતે ॥ 3-250-41 (25657)
`તદલં દુઃખિતાનેતાન્કર્તું સર્વાન્નરાધિપ'।
ઉત્તિષ્ઠ વ્રજ ભદ્રં તે સમાશ્વાસય સોદરાન્ ॥ 3-250-42 (25658)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ પઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 250 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-250-9 એવંભૂતસ્ય જીવિતં ન શ્રેય ઇતિ સંબન્ધઃ ॥ 3-250-16 શ્રેણિમુખ્યાઃ શિલ્પિસંઘાતમુખ્યાઃ પ્રકૃતય ઇત્યર્થઃ ॥ 3-250-24 વિસ્રબ્વં સવિશ્વાસં યથા સ્યાત્તથા ॥ 3-250-27 કર્ણં ચૈનં પરિષ્વજ્યેતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-250-32 હિમવાંશ્ચ પરિપ્લવેત્ ઇતિ થ. પાઠઃ। પરિવ્રજેત્ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-250-38 યદિ શોકેન વ્યસનં નશ્યેત્તર્હિ સ કર્તવ્યઃ નતુ તત્તથાસ્તિ અતઃ શોકો ન કર્તવ્ય ઇત્યર્થઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 251
॥ શ્રીઃ ॥
3.251. અધ્યાયઃ 251
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કર્ણેન બહુધા પ્રાર્થનેપિ દુર્યોધનેન પ્રાયોપવેશાધ્યવસાયાદપરાવર્તનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-251-0 (25659)
કર્ણ ઉવાચ। 3-251-0x (2616)
રાજન્નદ્યાવગચ્છામિ તવૈવ લઘુસત્વતામ્।
`અલ્પત્વં ચ તથા બુદ્ધેઃ કાર્યાણામવિવેકિતામ્' ॥ 3-251-1 (25660)
કિમત્ર ચિત્રં ધર્મજ્ઞ મોક્ષિતઃ પાણ્ડવૈરસિ।
સદ્યો વશં સમાપન્નઃ શત્રૂણાં શત્રુકર્શન ॥ 3-251-2 (25661)
સેનાજીવૈશ્ચ કૌરવ્ય તથા વિષયવાસિભિઃ।
અજ્ઞાતૈર્યદિ વા જ્ઞાતૈઃ કર્તવ્યં નૃપતેઃ પ્રિયમ્ ॥ 3-251-3 (25662)
પ્રાયઃ પ્રધાનાઃ પુરુષાઃ ક્ષોભયિત્વાઽરિવાહિનીમ્।
નિગૃહ્યન્તે ચયુદ્ધેષુ મોક્ષ્યન્તે ચ સ્વસૈનિકૈઃ ॥ 3-251-4 (25663)
સેનાજીવાશ્ચ યે રાજ્ઞાં વિષયે સન્તિ માનવાઃ।
તૈઃ સંગમ્ય નૃપાર્થાય યતિતવ્યં યથાતથમ્ ॥ 3-251-5 (25664)
યદ્યેવં પાણ્ડવૈ રાજન્ભવદ્વિષયવાસિભિઃ।
યદૃચ્છયા મોક્ષિતોઽસિ કતત્રકા પરિદેવના ॥ 3-251-6 (25665)
ન ચૈતત્સાધુ યદ્રાજન્પાણ્ડવાસ્ત્વાં નૃપોત્તમમ્।
સ્વસેનયા સંપ્રયાન્તં નાનુયાન્તિ સ્મ પૃષ્ઠતઃ ॥ 3-251-7 (25666)
શૂરાશ્ચ બલવન્તશ્ચ સંયુગેષ્વપલાયિનઃ।
ભવતસ્તે સભાયાં વૈ પ્રેષ્યતાં પૂર્વમાગતાઃ ॥ 3-251-8 (25667)
પાણ્ડવેયાનિ રત્નાનિ ત્વમદ્યાપ્યુપભુઞ્જસે।
સત્વસ્થાન્પાણ્ડવાન્પશ્ય ન તે પ્રાયમુપાવિશન્ ॥ 3-251-9 (25668)
`તદલં તે મહાબાહો વિષાદં કર્તુમીદૃશમ્'।
ઉત્તિષ્ઠ રરાજન્ભદ્રં તે ન ચિન્તાં કર્તુમર્હસિ ॥ 3-251-10 (25669)
અવશ્યમેવ નૃપતે રાજ્ઞો વિષયવાસિભિઃ।
પ્રિયાણ્યાચરિતવ્યાનિ તત્ર કા પરિદેવના ॥ 3-251-11 (25670)
મદ્વાક્યમેતદ્રાજેન્દ્ર યદ્યેવં ન કરિષ્યસિ।
સ્થાસ્યામીહ ભવત્પાદૌ શુશ્રૂષન્નરિમર્દન ॥ 3-251-12 (25671)
નોત્સહે જીવિતુમહં ત્વદ્વિહીનો નરર્ષભઃ।
પ્રાયોપવિષ્ટસ્તુ તથા રાજ્ઞાં હાસ્યો ભવિષ્યસિ ॥ 3-251-13 (25672)
વૈશંબાયન ઉવાચ। 3-251-14x (2617)
એવમુક્તસ્તુ કર્ણેન રાજા દુર્યોધનસ્તદા।
નૈવોત્થાતું મનશ્ચક્રે સ્વર્ગાય કૃતનિશ્ચયઃ ॥ 3-251-14 (25673)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ એકપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-251-8 ભવતસ્તે સહાયા વૈ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 252
॥ શ્રીઃ ॥
3.252. અધ્યાયઃ 252
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
શકુન્યાદિભિર્બહુધા પરિસાન્ત્વનેપિ દુર્યોધનેન પ્રાયોપવેશાનિશ્ચયાદનિવર્તને પાતાલવાસિનિર્દૈત્યદાનવૈસ્તદાનયનાય જપહોમાદિના કૃત્યાસર્જનમ્ ॥ 1 ॥ તથા કૃત્યયા પ્રાયોપવિષ્ટસ્ દુર્યોધનસ્ય પાતાલંપ્રત્યાનયનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-252-0 (25674)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-252-0x (2618)
પ્રાયોપવિષ્ટં રાજાનં દુર્યોધનમમર્ષણમ્।
ઉવાચ સાન્ત્વયન્રાજઞ્શકુનિઃ સૌબલસ્તદા ॥ 3-252-1 (25675)
સમ્યગુક્તં હિ કર્ણેન તચ્છ્રુતં કૌરવ ત્વયા।
મયા હૃતાં શ્રિયં સ્ફીતાં તાં મોહાદપહાસિ કિમ્ ॥ 3-252-2 (25676)
ત્વમબુદ્ધ્યા નૃપવર પ્રાણાનુત્સ્રષ્ટુમિચ્છસિ।
અદ્ય વાઽપ્યવગન્છામિ ન વૃદ્ધાઃ સેવિતાસ્ત્વયા ॥ 3-252-3 (25677)
યઃ સમુત્પતિતં હર્ષં દૈન્યં વા ન નિયચ્છતિ।
સ નશ્યતિ શ્રિયં પ્રાપ્ય પાત્રમામમિવામ્ભસિ ॥ 3-252-4 (25678)
અતિભીરું મૃદું ક્લીબં દીર્ઘસૂત્રં પ્રમાદિનમ્।
વ્યસનાદ્વિષયાક્રાન્તં ન ભજન્તિ નૃપં શ્રિતાઃ ॥ 3-252-5 (25679)
સત્કૃતસ્ય હિ તે શોકો વિપરીતે કથં ભવેત્।
મા કૃતં શોભનં પાર્થૈઃ શોકમાલમ્બ્ય નાશય ॥ 3-252-6 (25680)
યત્ર હર્ષસ્ત્વયા કાર્યઃ સત્કર્તવ્યાશ્ચ પાણ્ડવાઃ।
તત્ર શોચસિ રાજેન્દ્રવિપરીતમિદં તવ ॥ 3-252-7 (25681)
પ્રસીદમા ત્યજાત્માનં તુષ્ટશ્ચ સુકૃતં સ્મર।
કપ્રયચ્છ રાજ્યં પાર્થાનાં યશો ધર્મમવાપ્નુહિ।
ક્રિયામેતાં સમાજ્ઞાય કૃતઘ્નો ન ભવિષ્યસિ ॥ 3-252-8 (25682)
સૌભ્રાત્રં પાણ્ડવૈઃ કૃત્વા સમવસ્તાપ્ય ચૈવ તાન્।
પિત્ર્યં રાજ્યં પ્રયચ્છૈષાં તતઃ સુખમવાપ્સ્યસિ ॥ 3-252-9 (25683)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-252-10x (2619)
શકુનેસ્તુ વચઃ શ્રુત્વા દુઃશાસનમવેક્ષ્ય ચ।
પાદયોઃ પતિતં વીરં વિકૃતં ભ્રાતૃસૌહૃદાત્ ॥ 3-252-10 (25684)
બાહુભ્યાં સાધુજાતાભ્યાં દુઃશાસનમરિંદમમ્।
ઉત્થાપ્ય સંપરિષ્વજ્ય પ્રીત્યાઽજિઘ્રત મૂર્ધનિ ॥ 3-252-11 (25685)
કર્ણસૌબલયોશ્ચાપિ સંશ્રુત્ય વચનાન્યસૌ।
નિર્વેદં પરમં ગત્વા રાજા દુર્યોધનસ્તદા।
વ્રીડયાઽભિપરીતાત્મા નૈરાશ્યમગમત્પરમ્ ॥ 3-252-12 (25686)
સુહૃદાં ચૈવ તચ્છ્રુત્વા સમન્યુરિદમબ્રવીત્।
ન ધર્મધનસૌખ્યેન નૈશ્વર્યેણ ન ચાજ્ઞયા ॥ 3-252-13 (25687)
નૈવ ભોગૈશ્ચ મે કાર્યં મા વિહન્યત ગચ્છત।
નિશ્ચિતેયં મમ મતિઃ સ્થિતા પ્રાયોપવેશને ॥ 3-252-14 (25688)
ગચ્છધ્વં નગરં સર્વે પૂજ્યાશ્ચ ગુરવો મમ।
ત એવમુક્તાઃ પ્રત્યૂચ્ રાજાનમરિમર્દનમ્ ॥ 3-252-15 (25689)
યા ગતિસ્તવ રાજેન્દ્ર સાઽસ્માકમપિ ભારત।
કથં વા સંપ્રવેક્ષ્યામસ્ત્વદ્વિહીનાઃ પુરં વયમ્ ॥ 3-252-16 (25690)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-252-17x (2620)
સ સુહૃદ્ભિરમાત્યૈશ્ચ ભાતૃભિઃ સ્વજનેન ચ।
બહુપ્રકારમપ્યુક્તો નિશ્ચયાન્ન વ્યચાલ્યત ॥ 3-252-17 (25691)
દર્ભાસ્તરણમાસ્તીર્ય નિશ્ચયાદ્ધૃતરાષ્ટ્રજઃ।
સંસ્પૃશ્યાપઃ શુચિર્ભૂત્વા ભૂતલે સમુપસ્થિતઃ ॥ 3-252-18 (25692)
કુશચીરામ્બરધરઃ પરં નિયમમાસ્થિતઃ।
વાગ્યતો રાજશાર્દૂલઃ સ સ્વર્ગગતિકામ્યયા ॥ 3-252-19 (25693)
મનસોપચિતિં કૃત્વા નિરસ્ ચ બહિઃક્રિયાઃ।
`તસ્થૌપ્રાયોપવેશેઽથમતિં કૃત્વા સુનિશ્ચયામ્' ॥ 3-252-20 (25694)
અથ તં નિશ્ચયં તસ્ય બુદ્ધ્વા દૈતેયદાનવાઃ।
પાતાલવાસિનો રૌદ્રાઃ પૂર્વં દેવૈર્વિનિર્જિતાઃ ॥ 3-252-21 (25695)
તે સ્વપક્ષક્ષયં તં તુ જ્ઞાત્વા દુર્યોધનસ્ય વૈ।
આહ્વાનાય તદા ચક્રુઃ કર્મ વૈતાનસંભવમ્ ॥ 3-252-22 (25696)
બૃહસ્પત્યુશનોક્તૈશ્ચ મન્ત્રૈર્મન્ત્રવિશારદાઃ।
અથર્વવેદપ્રોક્તૈશ્ચ યાશ્ચૌપનિષદાઃ ક્રિયાઃ।
મન્ત્રજપ્યસમાયુક્તાસ્તાસ્તદા સમવર્તયન્ ॥ 3-252-23 (25697)
જુહ્વત્યગ્નૌ હવિઃ ક્ષીરં મન્ત્રવત્સુસમાહિતાઃ।
બ્રાહ્મણા વેદવેદાઙ્ગપારગાઃ સુદૃઢવ્રતાઃ ॥ 3-252-24 (25698)
`અધ્વર્યવો દાનવાનાં કર્મ પ્રાવર્તયંસ્તતઃ' ॥ 3-252-25 (25699)
કર્મસિદ્ધૌ તદા તત્ર જૃમ્ભમાણા મહાદ્ભુતા।
કૃત્યા સમુત્થિતા રાજન્કિં કરોમીતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 3-252-26 (25700)
આહુર્દૈત્યાશ્ચ તાં તત્ર સુપ્રીતેનાન્તરાત્મના।
પ્રાયોપવિષ્ટં રાજાનં ધાર્તરાષ્ટ્રમિહાનય ॥ 3-252-27 (25701)
તથેતિ ચ પ્રતિશ્રુત્ય સા કૃત્યા પ્રયયૌ તદા।
નિમેષાદગમચ્ચાપિ યત્ર રાજા સુયોધનઃ ॥ 3-252-28 (25702)
સમાદાય ચ રાજાનં પ્રવિવેશ રસાતલમ્।
દાનવાનાં મુહૂર્તાચ્ચ પુરતસ્તં ન્યવેદયત્ ॥ 3-252-29 (25703)
તમાનીતં નૃપં દૃષ્ટ્વા રાત્રૌ સંગત્ય દાનવાઃ।
પ્રહૃષ્ટમનસઃ સર્વે કિંચિદુત્ફુલ્લલોચનાઃ ॥ 3-252-30 (25704)
`દૃઢમેનં પરિષ્યજ્ય દૃષ્ટ્વા ચ કુશલં તદા'।
સાભિમાનમિદં વાક્યં દુર્યોધનમથાબ્રુવન્ ॥ 3-252-31 (25705)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ દ્વિપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-252-4 પાત્રં મૃત્પાત્રમ્। આમમપક્વમ્ ॥ 3-252-5 ક્લીવં સામર્થ્યહીનમ્। દીર્ઘસૂત્રં ચિરકારિણમ્। પ્રમાદિનમનવહિતમ્। વ્યસનાત્ દ્યૂતપાનમૃગયાદિરૂપાત્। વિષયૈઃ સ્ત્ર્યાદિભિરાક્રાન્તમ્। ત્વં તુ તેષાં મધ્યે પ્રમાદી વિષયાક્રાન્તશ્ચેતિ ભાવઃ ॥ 3-252-6 પાર્થૈઃ કૃતં મા નાશયેતિ સંબન્ધઃ ॥ 3-252-8 આત્માનં શરીરં મા ત્યજ ॥ 3-252-10 વિકૃતં મ્લાનમ્ ॥ 3-252-12 નિર્વેદં જીવિતે વૈરાગ્યમ્। નૈરાશ્યં રાજ્યલાભે ઇતિ શેષઃ ॥ 3-252-13 સમન્યુઃ દૈન્યવાન્। ધર્મેણ ધનેન સૌખ્યેન વા ન મમ કાર્યમિતિ સંબન્ધઃ। ધર્મધનાભ્યાં યત્સૌખ્યં તેન વા ॥ 3-252-14 મા વિહન્યત મમ સંકલ્પં મા નાશયત ॥ 3-252-19 વાગ્યતો મૌની ॥ 3-252-20 મનસા ઉપ સમીપે ચિતિં દાહાર્થં કાષ્ઠસંચયં કૃત્વાસંકલ્પ્ય અવશ્યં મર્તવ્યમિતિ નિશ્ચિત્યેત્યર્થઃ। બહિઃક્રિયાઃ સ્નાનપાનાદ્યાઃ ॥ 3-252-22 વૈતાનસંભવમગ્નિવિસ્તારસાધ્યં નવકુણ્ડ્યાદિવિધાનમ્ ॥ 3-252-23 ઉપનિષદિ આરણ્યકે પ્રોક્તાઃ ઔપનિષદાઃ। સમવર્તયન્ સંપ્રાવર્તયન્ દૈતેયદાનવા ઇતિપૂર્વેણ સંબન્ધઃ ॥ 3-252-26 કૃત્યા આજ્ઞાકરી દેવતા ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 253
॥ શ્રીઃ ॥
3.253. અધ્યાયઃ 253
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પાતાલવાસિભિર્દૈત્યદાનવૈર્દુર્યોધનંપ્રતિ હેતૂપન્યાસપૂર્વકં પ્રાયોપવેશનિશ્ચયાન્નિવર્તનમ્ ॥ 1 ॥ પુનઃ કૃત્યયા દુર્યોધનસ્ય પૂર્વસ્થાનંપ્રત્યાનયનમ્ ॥ 2 ॥ પરેદ્યુઃ કર્ણાદિપ્રાર્થનયા દુર્યોધનેન સર્વૈઃ સહ સ્વપુરંપરત્યાગમનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-253-0 (25706)
દાનવા ઊચુઃ। 3-253-0x (2621)
ભોઃ સુયોધન રાજેન્દ્ર ભરતાનાં કુલોદ્વહ।
શૂરૈઃ પરિવૃતો નિત્યં તથૈવ ચ મહાત્મભિઃ ॥ 3-253-1 (25707)
અકાર્ષીઃ સાહસમિદં કસ્માત્પ્રાયોપવેશનમ્।
આત્મત્યાગી હ્યધો યાતિ વાચ્યતાં ચાયશસ્કરીમ્ ॥ 3-253-2 (25708)
ન હિ કાર્યવિરુદ્ધેષુ બહુપાપેષુ કર્મસુ।
મૂલઘાતિષુ સજ્જન્તે બુદ્ધિમન્તો ભવદ્વિધાઃ ॥ 3-253-3 (25709)
નિયચ્છૈનાં મતિં રાજન્ધર્માર્થસુખનાશિનીમ્।
યશઃપ્રતાપવીર્યઘ્નીં શત્રૂણાં હર્ષવર્ધનીમ્ ॥ 3-253-4 (25710)
શ્રૂયતાં તુ પ્રભો તત્ત્વં દિવ્યતાં ચાત્મનો નૃપ।
નિર્માણં ચ રશરીરસ્ય તતો ધૈર્યમવાપ્નુહિ ॥ 3-253-5 (25711)
પુરા ત્વ તપસાઽસ્માભિર્લબ્ધો રાજન્મહેશ્વરાત્।
પૂર્વકાયશ્ચ તે સર્વો નિર્મિતો વજ્રસંચયૈઃ ॥ 3-253-6 (25712)
અસ્ત્રૈરભેદ્યઃ શસ્ત્રૈશ્ચાપ્યધઃકાયશ્ચ તેઽનઘ।
કૃતઃ પુષ્પમયો દેવ્યા રૂપતસ્ત્રીમનોહરઃ ॥ 3-253-7 (25713)
એવમીશ્વરસંયુક્તસ્તવ દેહો નૃપોત્તમ।
દેવ્યા ચ રાજશાર્દૂલ દિવ્યસ્ત્વં હિ ન માનુષઃ ॥ 3-253-8 (25714)
ક્ષત્રિયાશ્ચ મહાવીર્યા ભગદત્તપુરોગમાઃ।
દિવ્યાસ્ત્રવિદુષઃ શૂરાઃ ક્ષપયિષ્યન્તિ તે રિપૂન્ ॥ 3-253-9 (25715)
તદલં તે વિષાદેન ભયં તવ ન વિદ્યતે।
સહાયાર્થં ચ તે વીરાઃ સંભૂતા બુવિ દાનવાઃ ॥ 3-253-10 (25716)
ભીષ્મદ્રોણકૃપાદીંશ્ચ પ્રવેક્ષ્યન્ત્યપરેઽસુરાઃ।
યૈરાવિષ્ટા ઘૃણાં ત્યક્ત્વા યોત્સ્યન્તે તવ વૈરિભિઃ ॥ 3-253-11 (25717)
નૈવ પુત્રાન્ન ચ ભ્રાતૄન્ન પિતૄન્ન ચ બાન્ધવાન્।
નૈવ શિષ્યાન્ન ચ જ્ઞાતીન્ન બાલાન્ત્યવિરાન્ન ચ।
યુધિ સંપ્રહરિષ્યન્તો મોક્ષ્યન્તિ કુરુસત્તમ ॥ 3-253-12 (25718)
નિઃસ્નેહા દાનવાવિષ્ટાઃ સમાક્રાન્તેઽન્તરાત્મનિ।
પ્રહરિષ્યન્તિ બન્ધુભ્યઃ સ્નેહમુત્સૃજ્ય દૂરતઃ ॥ 3-253-13 (25719)
હૃષ્ટાઃ પુરુષશાર્દૂલાઃ કલુષીકૃતમાનસાઃ।
અનભિજ્ઞાતમૂલાશ્ચ દૈવાચ્ચ વિધિનિર્મિતાત્।
વ્યાભાષમાણાશ્ચાન્યોન્યં ન મે જીવન્વિમોક્ષ્યસે ॥ 3-253-14 (25720)
સર્વે શસ્ત્રાસ્ત્રમોક્ષેણ પૌરુષે સમવસ્થિતાઃ।
શ્લાઘમાનાઃ કુરુશ્રેષ્ઠ કરિષ્યન્તિ જનક્ષયમ્ ॥ 3-253-15 (25721)
તેપિ પઞ્ચ મહાત્માનઃ પ્રતિયોત્સન્તિ પાણ્ડવાઃ।
વધં ચૈષાં કરિષ્યન્તિ દૈવયુક્તા મહાબલાઃ ॥ 3-253-16 (25722)
દૈત્યરક્ષોગણાશ્ચૈવ સંભૂતાઃ ક્ષત્રયોનિષુ।
યોત્સ્યન્તિ યુધિ વિક્રમ્ય શત્રુભિસ્તવ પાર્થિવ ॥ 3-253-17 (25723)
ગદાભિર્મુસલૈઃ શૂલૈઃ શસ્ત્રૈરુચ્ચાવચૈસ્તથા।
`પ્રહરિષ્યનતિ તે વીરાસ્તવારિષુ મહાબલાઃ' ॥ 3-253-18 (25724)
યચ્ચ તેઽન્તર્ગતં વીર ભયમર્જુનસંભવમ્।
તત્રાપિ વિહિતોઽસ્માભિર્વધોપાયોઽર્જુનસ્ય વૈ ॥ 3-253-19 (25725)
હતસ્ય નરકસ્યાત્મા કર્ણમૂર્તિમુપાશ્રિતઃ।
તદ્વૈરં સંસ્મરન્વીર યોત્સ્યતે કેશવાર્જુનૌ ॥ 3-253-20 (25726)
સ તે વિક્રમશૌણ્ડીરો રણે પાર્થં વિજેષ્યતિ।
કર્ણઃ પ્રહરતાંશ્રેષ્ઠઃ સર્વાંશ્ચારીન્મહારથઃ ॥ 3-253-21 (25727)
જ્ઞાત્વૈતચ્છદ્મના વજ્રી રક્ષાર્થં સવ્યસાચિનઃ।
કુણ્ડલે કવચં ચૈવ કર્ણસ્યાપહરિષ્યતિ ॥ 3-253-22 (25728)
તસ્માદસ્માભિરપ્યત્ર દૈત્યાઃ શતસહસ્રશઃ।
નિયુક્તા રાક્ષસાશ્ચૈવ યે તે સંશપ્તકા ઇતિ।
પ્રખ્યાતાસ્તેઽર્જુનં વીરં યુધિ હિંસ્યન્તિ મા શુચઃ ॥ 3-253-23 (25729)
અસપત્ના ત્વયા હીયં ભોક્તવ્યા વસુધા નૃપ।
મા વિષાદં ગમસ્તસ્માન્નૈતત્ત્વય્યુપપદ્યતે ॥ 3-253-24 (25730)
વિનષ્ટે ત્વયિ ચાસ્માકં પક્ષો હીયેત કૌરવ।
ગચ્છ વીર ન તે બુદ્ધિરન્યા કાર્યા કથંચન।
ત્વમસ્માકં ગતિર્નિત્યં દેવતાનાં ચ પાણ્ડવાઃ ॥ 3-253-25 (25731)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-253-26x (2622)
એવમુક્ત્વા પરિષ્વજ્ય દૈત્યાસ્તં રાજકુઞ્જરમ્।
સમાશ્વાસ્ય ચ દુર્ધર્ષં પુત્રવદ્દાનવર્ષભાઃ ॥ 3-253-26 (25732)
સ્થિરાં કૃત્વા બુદ્ધિમસ્ય પ્રિયાણ્યુક્ત્વા ચ ભારત।
ગમ્યતામિત્યનુજ્ઞાય જયમાપ્નુહિ ચેત્યથ ॥ 3-253-27 (25733)
તૈર્વિસૃષ્ટં મહાબાહું કૃત્યા સૈવાનયત્પુરઃ।
તમેવ દેશં યત્રાસૌ તદા પ્રાયમુપાવિશત્ ॥ 3-253-28 (25734)
પ્રતિનિક્ષિપ્યતં વીરં કૃત્યા સમભિપૂજ્ય ચ।
અનુજ્ઞાતા ચ રાજ્ઞા સા તત્રૈવાન્તરધીયત ॥ 3-253-29 (25735)
ગતાયામથ તસ્યાં તુ રાજા દુર્યોધનસ્તદા।
સ્વપ્નભૂતમિદં સર્વમચિન્તયત ભારત ॥ 3-253-30 (25736)
`સંમૃશ્ય તાનિ વાક્યાનિ દાનવોક્તાનિ દુર્મતેઃ'।
વિજેષ્યામિ રણે પાણ્ડૂનિતિ ચાસ્યાભવનમતિઃ ॥ 3-253-31 (25737)
કર્ણં સંશપ્તકાંશ્ચૈવ પાર્થસ્યામિત્રઘાતિનઃ।
અમન્યત વધે યુક્તાન્સમર્થાંશ્ચ સુયોધનઃ ॥ 3-253-32 (25738)
એવમાશા દૃઢા તસ્ ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ દુર્મતેઃ।
વિનિર્જયે પાણ્ડવાનામભવદ્ભરતર્ષભ ॥ 3-253-33 (25739)
કર્ણોઽપ્યાવિષ્ટચિત્તાત્મા નરકસ્યાન્તરાત્મના।
અર્જુનસ્ય વધે ક્રૂરાં કરોતિ સ્મ તદા મતિમ્ ॥ 3-253-34 (25740)
સંશપ્તકાશ્ચ તે વીરા રાક્ષસાવિષ્ટચેતસઃ।
રજસ્તમોભ્યામાક્રાન્તાઃ ફાલ્ગુનસ્ય વધૈષિણઃ ॥ 3-253-35 (25741)
ભીષ્મદ્રોણકૃપાદ્યાશ્ચ દાનવાક્રાન્તચેતસઃ।
ન તથા પાણ્ડુપુત્રાણાં સ્નેહવન્તોઽભવંસ્તદા ॥ 3-253-36 (25742)
ન ચાચચક્ષે કસ્મૈચિદેતદ્રાજા સુયોધનઃ।
`કૃત્યયાઽઽનાય્યકથિતં યદસ્ય નિશિ દાનવૈઃ' ॥ 3-253-37 (25743)
દુર્યોધનં નિશન્તે ચ કર્ણો વૈકર્તનોઽબ્રવીત્।
સ્મયન્નિવાઞ્જલિં કૃત્વા પાર્થિવં હેતુમદ્વચઃ ॥ 3-253-38 (25744)
ન મૃતો જયતે શત્રૂઞ્જીવન્ભદ્રાણિ પશ્યતિ।
મૃતસ્ય ભદ્રાણિ કુતઃ કૌરવેય કુતો જયઃ ॥ 3-253-39 (25745)
ન કાલાઽદ્ય વિષાદસ્ય ભયસ્ય મરણસ્ય વા।
પરિષ્વજ્યાબ્રવીચ્ચૈવનં ભુજાભ્યાં સ મહાભુજઃ ॥ 3-253-40 (25746)
ઉત્તિષ્ઠ રાજન્કિં શેષે કસ્માચ્છોચસિ શત્રુહન્।
શત્રૂન્પ્રતાપ્ય વીર્યેણ સ કથં મર્તુમર્હસિ ॥ 3-253-41 (25747)
અથવા તે ભયં જાતં દૃષ્ટ્વાઽર્જુનપરાક્રમમ્।
સત્યંતે પ્રતિજાનામિ વધિષ્યામિ રણેઽર્જુનમ્ ॥ 3-253-42 (25748)
ગતે ત્રયોદશે વર્ષે સત્યેનાયુધમાલભે।
આનયિષ્યામ્યહં પાર્તાન્વશં તવ જનાધિપ ॥ 3-253-43 (25749)
એવમુક્તસ્તુ કર્ણેન દૈત્યાનાં વચનાત્તથા।
પ્રણિપાતેન ચાપ્યેષામુદતિષ્ઠત્સુયોધનઃ ॥ 3-253-44 (25750)
દૈત્યાનાં તદ્વચઃ શ્રુત્વા હૃદિ કૃત્વા સ્થિરાં મતિમ્।
તતો મનુજશાર્દૂલો યોજયામાસ વાહિનીમ્।
રથનાગાશ્વફલિલાં પદાતિજનસંકુલામ્ ॥ 3-253-45 (25751)
ગઙ્ગૌઘપ્રતિમા ચાસ્ય પ્રયાણે શુશુભે ચમૂઃ ॥ 3-253-46 (25752)
શ્વેતચ્છત્રૈઃ પતાકાભિશ્ચામરૈશ્ચ સુપાણ્ડુરૈઃ।
રથૈર્નાગૈઃ પદાતૈશ્ચ શુશુભેઽતીવ સંકુલા ॥ 3-253-47 (25753)
વ્યપેતાભ્રઘને કાલે દ્યૌરિવાસીત્તુ શારદી।
`હંસપઙ્ક્તિસમાકીર્ણા ભ્રમત્સારસશોભિતા' ॥ 3-253-48 (25754)
જયાશીર્ભિર્દ્વિજેન્દ્રૈઃ સ સ્તૂયમાનોઽધિરાજવત્।
ગૃહ્ણન્નઞ્જલિમાલાશ્ચ ધાર્તરાષ્ટ્રો જનાધિપઃ ॥ 3-253-49 (25755)
સુયોધનો યયાવગ્રે શ્રિયા પરમયા જ્વલમ્।
કર્ણેન સાર્ધં રાજેન્દ્ર સૌબલેન ચ દેવિના ॥ 3-253-50 (25756)
દુઃશાસનાદયશ્ચાસ્ય ભ્રાતરઃ સર્વ એવ તે।
ભૂરિશ્રવાઃ સોમદત્તો મારાજશ્ચ બાહ્લિકઃ ॥ 3-253-51 (25757)
રથૈર્નાનાવિધાકારૈર્હયૈર્ગજવરૈસ્તથા।
પ્રયાન્તં નૃપસિંહં તમનુજગ્મુઃ કુરૂદ્વહાઃ ॥ 3-253-52 (25758)
`પ્રહૃષ્ટમનસઃ સર્વે દુર્યોધનપુરોગમાઃ' ॥
કાલેનાલ્પેન રાજેન્દ્ર સ્વપુરં વિવિશુસ્તદા ॥ 3-253-53 (25759)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ ત્રિપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 253 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-253-21 વિક્રમે શત્રુજયે। શૌણ્ડીરઃ સમર્થઃ ॥ 3-253-27 જયમાપ્રુહિ ચેત્યુક્ત્વેતિ શેષઃ। અથ તૈર્વિસૃષ્ટમિતિ સંબન્ધઃ ॥ 3-253-34 અન્તરાત્મના મનસા ॥ 3-253-36 પાણ્ડુપુત્રાણામુપરીતિ શેષઃ ॥ 3-253-44 એષાં દુઃશાસનાદીનામ્ ॥ 3-253-48 વ્યપેતઃ અભ્રઘનઃ મેઘ્નવિસ્તારો યસ્મિન્ શરદીત્યર્થઃ ॥ 3-253-49 અધિરાજા સાર્વભૌમો યુધિષ્ઠિરસ્તદ્વત્ ॥ 3-253-50 દેવિના દ્યૂતરતેન ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 254
॥ શ્રીઃ ॥
3.254. અધ્યાયઃ 254
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ દુર્યોધનંપ્રતિ પાણ્ડવપ્રશંસનપૂર્વકં તૈઃસહ સન્ધિવિધાનમ્ ॥ 1 ॥ તથા કર્ણસ્ય ગર્હણમ્ ॥ 2 ॥ દુર્યોધનાનુમત્યા કર્ણેન દિગ્વિજયાયા નિર્ગમનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-254-0 (25760)
જનમેજય ઉવાચ। 3-254-0x (2623)
એવં ગતેષુ પાર્થેષુ વને તસ્મિન્મહાત્મસુ।
ધાર્તરાષ્ટ્રા મહેષ્વાસાઃ કિમકુર્વત સત્તમાઃ ॥ 3-254-1 (25761)
કર્ણો વૈકર્તનશ્ચૈવ શકુનિશ્ચ મહાબલઃ।
ભીષ્મદ્રોણકૃપાશ્ચૈવ તન્મે શંસિતુમર્હસિ ॥ 3-254-2 (25762)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-254-3x (2624)
એવં ગતેષુ પાર્થેષુ વિસૃષ્ટે ચ સુયોધને।
આગતે હાસ્તિનપુરં મોક્ષિતે પાણ્ડુનન્દનૈઃ।
ભીષ્મોઽબ્રવીન્મહારાજ ધાર્તરાષ્ટ્રમિદં વચ ॥ 3-254-3 (25763)
ઉક્તં તાત મયા પૂર્વં ગચ્છતસ્તે તપોવનમ્।
વચનં તે ન રુચિતં મમ તન્ન કૃતં ચ તે ॥ 3-254-4 (25764)
તતઃ પ્રાપ્તં ત્વયા વીર ગ્રહણં શત્રુભિર્બલાત્।
મોક્ષિતશ્ચાસિ ધર્મજ્ઞૈઃ પાણ્ડવૈર્ન ચ લજ્જસે ॥ 3-254-5 (25765)
પ્રત્યક્ષં તવ ગાન્ધારે સસૈન્યસ્ વિશાંપતે।
સૂતપુત્રોઽપયાદ્ભીતો ગન્ધર્વાણાં તદા રણાત્ ॥ 3-254-6 (25766)
ક્રોશતસ્તવ રાજેન્દ્ર સસૈન્યસ્ય નૃપાત્મજ।
`વ્યપાયાત્પૃષ્ઠતસ્તસ્માત્પ્રેક્ષમાણઃ પુનઃપુનઃ ॥' 3-254-7 (25767)
દૃષ્ટસ્તે વિક્રમશ્ચૈવ પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્।
કર્ણસ્ય ચ મહાબાહો સૂતપુત્રસ્ય દુર્મતે ॥ 3-254-8 (25768)
ન ચાપિ પાદભાક્કર્ણઃ પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્।
ધનુર્વેદે ચ શૌર્યે ચ ધર્મે વા ધર્મવત્સલ ॥ 3-254-9 (25769)
તસ્માદહં ક્ષમં મન્યે પાણ્ડવૈસ્તૈર્મહાત્મભિઃ।
રસન્ધિં સન્ધિવિદાંશ્રેષ્ઠ કુલસ્યાસ્ય વિવૃદ્ધયે ॥ 3-254-10 (25770)
એવમુક્તશ્ચ ભીષ્મેણ ધાર્તરાષ્ટ્રો જનેશ્વરઃ।
પ્રહસ્ય સહસા રાજન્વિપ્રતસ્થે સસૌબલઃ ॥ 3-254-11 (25771)
તં તુ પ્રસ્થિતમાજ્ઞાય કર્ણદુઃશાસનાદયઃ।
અનુજગ્મુર્મહેષ્વાસા ધાર્તરાષ્ટ્રં મહાબલમ્ ॥ 3-254-12 (25772)
તાંસ્તુ સંપ્રસ્થિતાન્દૃષ્ટ્વા ભીષ્મઃ કુરુપિતામહઃ।
લજ્જયા વ્રીડિતો રાજઞ્જગામ સ્વં નિવેશનમ્ ॥ 3-254-13 (25773)
ગતે ભીષ્મે મહારાજ ધાર્તરાષ્ટ્રો જનેશ્વરઃ।
પુનરાગમ્ય તં દેશમમન્ત્રયત મન્ત્રિભિઃ ॥ 3-254-14 (25774)
કિમસ્માકં ભવેચ્છ્રેયઃ કિં કાર્યમવશિષ્યતે।
કથં ચ સુકૃતં તત્સ્યાન્મન્ત્રયામાસ ભારત ॥ 3-254-15 (25775)
[*કર્ણ ઉવાચ। 3-254-16x (2625)
દુર્યોધન નિબોધેદં યત્ત્વાં વક્ષ્યામિ કૌરવ।
ભીષ્મોસ્માન્નિન્દતિ સદા પાણ્ડવાંશ્ચ પ્રશંસતિ ॥ 3-254-16 (25776)
ત્વદ્વેષાચ્ચ મહાબાહો મામપિ દ્વેષ્ટુમર્હતિ।
વિગર્હતે ચ માં નિત્યં ત્વત્સમીપે નરેશ્વર ॥ 3-254-17 (25777)
સોઽહં ભીષ્મવચસ્તદ્વૈ ન મૃષ્યામીહ ભારત।
ત્વત્સમં યદુક્તં ચ ભીષ્મેણામિત્રકર્શન ॥ 3-254-18 (25778)
પાણ્ડવાનાં યશો રાજંસ્તવ નિન્દાં ચ ભારત।
અનુજાનીહિ માં રાજન્સભૃત્યબલવાહનમ્ ॥ 3-254-19 (25779)
જેષ્યામિ પૃથિવીં રાજન્સશૈલવનકાનનામ્।
જિતા ચ પાણ્ડવૈર્ભૂમિશ્ચતુર્ભિર્બલશાલિભિઃ ॥ 3-254-20 (25780)
તામહં તે વિજેષ્યામિ એક એવ ન સંશયઃ।
સંપશ્યતુ સુદુર્બુદ્ધિર્ભીષ્મઃ કુરુકુલાધમઃ ॥ 3-254-21 (25781)
અનિન્દ્યં નિન્દતે યો હિ અપ્રશંસ્યં પ્રશંસતિ।
સ પશ્યતુ બલં મેઽદ્ય આત્માનં તુ વિગર્હતુ ॥ 3-254-22 (25782)
અનુજાનીહિ માં રાજન્ધ્રુવો હિ વિજયસ્તવ।
પ્રતિજાનામિ તે સત્યં રાજન્નાયુધમાલભે ॥ 3-254-23 (25783)
તચ્છ્રુત્વા તુ વચો રાજન્કર્ણસ્ય ભરતર્ષભ।
પ્રીત્યા પરમયા યુક્તઃ કર્ણમાહ નરાધિપઃ ॥ 3-254-24 (25784)
ધન્યોસ્મ્યનુગૃહીતોસ્મિ યસ્ય મે ત્વં મહાબલઃ।
હિતેષુ વર્તસે નિત્યં સફલંજન્મ ચાદ્ય મે ॥ 3-254-25 (25785)
યદા ચ મન્યસે વીર સર્વશત્રુનિબર્હણમ્।
તદા નિર્ગચ્છ ભદ્રં તે હ્યનુશાધિ ચ મામિતિ ॥ 3-254-26 (25786)
એવમુક્તસ્તદા કર્ણો ધાર્તરાષ્ટ્રેણ ધીમતા।
સર્વમજ્ઞાપયામાસ પ્રાયાત્રિકમરિંદમ ॥ 3-254-27 (25787)
પ્રયયૌ ચ મહેષ્વાસો નક્ષત્રે શુભદૈવતે।
શુભેતિથૌ મુહૂર્તે ચ પુજ્યમાનો દ્વિજાતિભિઃ ॥ 3-254-28 (25788)
મઙ્ગલૈશ્ચ શુભૈઃ સ્નાતો વાગ્ભિશ્ચાપિ પ્રપૂજિતઃ।
નાદયન્રથઘોષેણ ત્રૈલોક્યં સચરાચરમ્ ॥ 3-254-29 (25789)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ ચતુઃપઞ્ચાસદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 254 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-254-6 અપયાત્ અપાયાત્ પલાયિતઃ ॥ 3-254-10 સંધિં ક્ષમં યુક્તં મન્યે ॥ 3-254-15 મન્ત્રયામોઽદ્ય યદ્ધિતમિતિ ઝ. ધ.પાઠઃ ॥ 3-254-27 પ્રાયાત્રિકં પ્રયાતું રાજ્ઞોઽપેક્ષિતં શકટાપણવીથ્યાદિ ॥ 3-254-29 મઙ્ગલૈઃ મઙ્ગલદ્રવ્યૈઃ સુગન્ધતૈલાદિભિઃ સ્નાતઃ। શુભૈર્નીરાજનાદિભિઃ પ્રયયૌ ઇતિ સંબન્ધઃ ॥ * એતદાદિઃ સાર્ધોઽધ્યાયો ઝ. પુસ્તકએવ દૃશ્યતે ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 255
॥ શ્રીઃ ॥
3.255. અધ્યાયઃ 255
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દિગ્વિજયાર્થં ગતેન કર્ણેન સકલરાજવશીકરણપૂર્વકં પુનર્હાસ્તિનપુરંપ્રત્યાગમનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-255-0 (25790)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-255-0x (2626)
તતઃ કર્ણો મહેષ્વાસો બલેન મહતા વૃતઃ।
દ્રુપદસ્ય પુરં રમ્યં રુરોધ ભરતર્ષભ ॥ 3-255-1 (25791)
યુદ્ધેન મહતા ચૈનં ચક્રે વીરં વશાનુગમ્।
સુવર્ણં રજતં ચાપિ રત્નાનિ વિવિધાનિ ચ।
કરં ચ દાપયાંમાસ દ્રુપદં નૃપસત્તમ ॥ 3-255-2 (25792)
તં વિનિર્જિત્ય રાજેન્દ્ર રાજાનસ્તસ્ય યેઽનુગાઃ।
તાન્સર્વાન્વશગાંશ્ચક્રે કરં ચૈનાનદાપયત્ ॥ 3-255-3 (25793)
અથોત્તરાં દિશં ગત્વા વશે ચક્રે નરાધિપાન્।
ભગદત્તં ચ નિર્જિત્ય રાધેયો ગિરિમારુહત્ ॥ 3-255-4 (25794)
હિમવન્તં મહાશૈલં યુધ્યમાનશ્ચ શત્રુભિઃ।
પ્રયયૌ ચ દિશઃ સર્વાન્નૃપતીન્વશમાનયત્ ॥ 3-255-5 (25795)
સ હૈમવતિકાઞ્જિત્વા કરં સર્વાનદાપયત્।
નેપાલવિષયે યે ચ રાજાનસ્તાનવાજયત્ ॥ 3-255-6 (25796)
અવતીર્ય તતઃ શૈલાત્પૂર્વાં દિશમભિદ્રુતઃ।
અઙ્ગાન્વઙ્ગાન્કલિઙ્ગાંશ્ચ શુણ્ડિકાન્મિથિલાનથ ॥ 3-255-7 (25797)
માગધાન્કર્કખણ્ડાંશ્ચ નિવેશ્ય વિષયેઽઽત્મનઃ।
આવશીરાંશ્ચ યોધ્યાંશ્ચ અહિક્ષત્રાંશ્ચ સોઽજયત્ ॥ 3-255-8 (25798)
પૂર્વાં દિશં વિનિર્જિત્ય વત્સભૂમિં તથાઽગમત્ ॥ 3-255-9 (25799)
વત્સભૂમિં વિનિર્જિત્ય કેવલાં મૃત્તિકાવતીમ્।
મોહનં પત્તનં ચૈવ ત્રિપુરીં કોસલાં તથા ॥ 3-255-10 (25800)
એતાન્સર્વાન્વિનિર્જિત્ય કરમાદાય સર્વશઃ।
દક્ષિણાં દિશમાસ્થાય કર્ણો જિત્વા મહારથાન્।
રુક્મિણં દાક્ષિણાત્યેષુ યોધયામાસ સૂતજઃ ॥ 3-255-11 (25801)
સ યુદ્ધં તુમુલં કૃત્વા રુક્મી પ્રોવાચ સૂતજમ્।
પ્રીતોસ્મિ તવ રાજેન્દ્ર વિક્રમેણ બલેન ચ ॥ 3-255-12 (25802)
ન તે વિઘ્નં કરિષ્યામિ પ્રતિજ્ઞાં સમપાલયમ્।
પ્રીત્યા ચાહં પ્રયચ્છામિ હિરણ્યં યાવદિચ્છસિ ॥ 3-255-13 (25803)
સમેત્ય રુક્મિણા કર્ણઃ પાણ્ડ્યં શૈલં ચ સોગમત્ ॥ 3-255-14 (25804)
સ કેવલં રણએ ચૈવ નીલં ચાપિ મહીપતિમ્।
વેણુદારિસુતં ચૈવ યે ચાન્યે નૃપસત્તમાઃ।
દક્ષિણસ્યાં દિશિ નૃપાન્કરાન્સર્વાનદાપયત્ ॥ 3-255-15 (25805)
શૈશુપાલિં તતો ગત્વા વિજિગ્યે સૂતનન્દનઃ।
પાર્શ્વસ્થાંશ્ચાપિ નૃપતીન્વશે ચક્રે મહાબલઃ ॥ 3-255-16 (25806)
આવન્ત્યાંશ્ચ વશે કૃત્વા સામ્ના ચ ભરતર્ષભ।
વૃષ્ણિભિઃ સહ સંમ્ય પશ્ચિમામપિ નિર્જયત્ ॥ 3-255-17 (25807)
વારુણીં દિશમાગમ્ય યાવનાન્વર્બરાંસ્તથા।
નૃપાન્પશ્ચિમભૂમિસ્થાન્દાપયામાસ વૈ કરાન્ ॥ 3-255-18 (25808)
વિજિત્ય પૃથિવીં સર્વાં સપૂર્વાપરદક્ષિણામ્।
સમ્લેચ્છાટવિકાન્વીરઃ સપર્વતનિવાસિનઃ ॥ 3-255-19 (25809)
ભદ્રાન્રોહિતકાંશ્ચૈવ આગ્રેયાન્માલવાનપિ।
ગણાન્સર્વાન્વિનિર્જિત્ય નીતિકૃત્પ્રહસન્નિવ ॥ 3-255-20 (25810)
શશકાન્યવનાંશ્ચૈવ વિજિગ્યે સૂતનન્દનઃ।
નગ્નજિત્પ્રમુખાંશ્ચૈવ ગણાઞ્જિત્વા મહારથાન્ ॥ 3-255-21 (25811)
એવં સ પૃથિવીં સર્વાં વશે કૃત્વા મહારથઃ।
વિજિત્ય પુરુષવ્યાઘ્રો નાગસાહ્વયમાગમત્ ॥ 3-255-22 (25812)
તમાગતં મહેષ્વાસં ધાર્તરાષ્ટ્રો જનાધિપઃ।
પ્રત્યુદ્ગત્ય મહારાજ સભ્રાતૃપિતૃબાન્ધવઃ ॥ 3-255-23 (25813)
અર્ચયામાસ વિધિના કર્ણમાહવશોભિનમ્।
આશ્રાવયચ્ચ તત્કર્મ પ્રીયમાણો જનેશ્વરઃ ॥ 3-255-24 (25814)
યન્ન ભીષ્માન્ન ચ દ્રોણાન્ન કૃપાન્ન ચ વાહ્લિકાત્।
પ્રાપ્તવાનસ્મિ ભદ્રં તે ત્વત્તઃપ્રાપ્તં મયા હિ તત્ ॥ 3-255-25 (25815)
બહુના ચ કિમુક્તેન શૃણુ કર્ણ વચો મમ।
સનાથોસ્મિ મહાબાહો ત્વયા નાથેન સત્તમ ॥ 3-255-26 (25816)
ન હિ તે પાણ્ડવાઃ સર્વે કલામર્હન્તિ ષોડશીમ્।
અન્યેવા પુરુષવ્યાઘ્ર રાજાનોઽભ્યુદિતોદિતાઃ ॥ 3-255-27 (25817)
સ ભવાન્ધૃતરાષ્ટ્રં તં ગાન્ધારીં ચ યશસ્વિનીમ્।
પશ્ય કર્ણ મહેષ્વાસ અદિતિં વજ્રભૃદ્યથા ॥ 3-255-28 (25818)
તતો હલહલાશબ્દઃ પ્રાદુરાસીદ્વિશાંપતે।
હાહાકારાશ્ચ બહવો નગરે નાગસાહ્વયે ॥ 3-255-29 (25819)
રકેચિદેનં પ્રશંસન્તિ નિન્દન્તિ સ્મ તથા પરે।
તૂષ્ણીમાસંસ્તથા ચાન્યે નૃપાસ્તત્ર જનાધિપ ॥ 3-255-30 (25820)
એવં વિજિત્ય રાજેન્દ્ર કર્ણઃ શસ્ત્રભૃતાંવરઃ।
સપર્વતવનાકાશાં સસમુદ્રાં સનુષ્કુટામ્ ॥ 3-255-31 (25821)
દેશૈરુચ્ચાવચૈઃ પૂર્ણાં પત્તનૈર્નગરૈરપિ।
દ્વીપૈશ્ચાનૂપસંપૂર્ણૈઃ પૃથિવીં પૃથિવીપતે ॥ 3-255-32 (25822)
કાલેન નાતિદીર્ઘેણ વશે કૃત્વા તુ પાર્થિવાન્।
અક્ષયં ધનમાદાય સૂતજો નૃપમભ્યયાત્ ॥ 3-255-33 (25823)
પ્રવિશ્ય ચ ગૃહં રાજન્નભ્યન્તરમરિંદમ।
ગાન્ધારીસહિતં વીરો ધૃતરાષ્ટ્રં દદર્શ સઃ ॥ 3-255-34 (25824)
પુત્રવચ્ચ નરવ્યાઘ્ર પાદૌ જગ્રાહ ધર્મવિત્।
ધૃતરાષ્ટ્રેણ ચાશ્લિષ્ય પ્રેમ્ણા ચાપિ વિસર્જિતઃ ॥ 3-255-35 (25825)
તદાપ્રભૃતિ રાજા ચ શકુનિશ્ચાપિ સૌબલઃ।
જાનાતે નિર્જિતાન્પાર્થાન્કર્ણેન યુધિ ભારત ॥ 3-255-36 (25826)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ પઞ્ચપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 255 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-255-7 મુણ્ડિકાન્મિથિલાનિતિ ખ.પાઠઃ ॥ 3-255-13 પ્રતિજ્ઞાં ક્ષત્રધર્મં સમપાલયં પાલિતવાનસ્મિ। રક્ષત્રધર્માવેક્ષયૈવ ત્વયા સહ યુદ્ધં કૃતં ન ત્વજ્જિગીષયેતિ ભાવઃ ॥ 3-255-14 શૈલં શ્રીશૈલમ્ ॥ 3-255-20 આગ્નેયાન્માલવાનિતિ ખ. પાઠઃ ॥ 3-255-24 તત્કર્મ કર્ણવિજયં પુરે ઉદ્ધોષયામાસ ॥ 3-255-27 અભ્યુદિત્નેભ્યોપિ ઉદિતાઃ શ્રેષ્ઠતમાઃ ॥ 3-255-31 આકાશઃ પર્વતવનયોરન્તરાલમ્। સસ્યાદ્યુત્પત્તિભૂમિમિત્યર્થઃ ॥ 3-255-32 અનૂપં સર્વતોજલં તેન સંપૂર્ણૈઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 256
॥ શ્રીઃ ॥
3.256. અધ્યાયઃ 256
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન રાજસૂયયાજનં પ્રાર્થિતૈર્બ્રાહ્મણૈર્હેતૂક્ત્યા તન્નિપેધનપૂર્વકં તપ્રતિ યજ્ઞાન્તરકરણનિયોજનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-256-0 (25827)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-256-0x (2627)
જિત્વા તુ પૃથિવીં રાજન્સૂતપુત્રો જનાધિપ।
અબ્રવીત્પરવીરઘ્નો દુર્યોધનમિદં વચઃ ॥ 3-256-1 (25828)
દુર્યોધન નિબોધેદં યત્ત્વાં વક્ષ્યામિ કૌરવ।
શ્રુત્વા વાચં તથા સર્વં કર્તુમર્હસ્યરિંદમ ॥ 3-256-2 (25829)
તવાદ્ય પૃથિવી વીર નિઃસપત્ના નૃપોત્તમ।
તાં પાલય યથા શક્રો હતશત્રુર્મહામનાઃ ॥ 3-256-3 (25830)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-256-4x (2628)
એવમુક્તસ્તુ કર્ણેન કર્ણં રાજાઽબ્રવીત્પુનઃ।
ન કિંચિદ્દુર્લભં તસ્ય યસ્ ત્વં પુરુષર્ષભ ॥ 3-256-4 (25831)
સહાયશ્ચાનુરક્તશ્ચ મદર્થં ચ સમુદ્યતઃ।
અભિપ્રાયસ્તુ મે કશ્ચિત્તં વૈ શૃણુ યથાતથમ્ ॥ 3-256-5 (25832)
રાજસૂયં પાણ્ડવસ્ય દૃષ્ટ્વા ક્રતુવરં તદા।
કમમ સ્પૃહા સમુત્પન્ના તાં સંપાદય સૂતજ ॥ 3-256-6 (25833)
એવમુક્તસ્તતઃ કર્ણો રાજાનમિદમબ્રવીત્।
તવાદ્ય પૃથિવીપાલા વશ્યાઃ સર્વે નૃપોત્તમ ॥ 3-256-7 (25834)
આહૂયન્તાં દ્વિજવરાઃ સંભારાશ્ચ યથાવિધિ।
સંભ્રિયન્તાં કુરુશ્રેષ્ઠ યજ્ઞોપકરણાનિ ચ ॥ 3-256-8 (25835)
ઋત્વિજશ્ચ સમાહૂતા યથોક્તં વેદપારગાઃ।
ક્રિયાં કુર્વન્તુ તે રાજન્યથાશાસ્ત્રમરિંદમ ॥ 3-256-9 (25836)
બહ્વન્નપાનસંયુક્તઃ સુસમૃદ્ધગુણાન્વિતઃ।
પ્રવર્તતાં મહાયજ્ઞસ્તવાપિ ભરતર્ષભ ॥ 3-256-10 (25837)
એવમુક્તસ્તુ કર્ણેન ધાર્તરાષ્ટ્રો વિશાંપતે।
પુરોહિતં સમાનાય્ય વચનં ચેદમબ્રવીત્ ॥ 3-256-11 (25838)
રાજસૂયં ક્રતુશ્રેષ્ઠં સમાપ્તવરદક્ષિણમ્।
આહરસ્વ યથાશાસ્ત્રં યથાન્યાયં યથાક્રમમ્ ॥ 3-256-12 (25839)
સ એવમુક્તો નૃપતિમુવાચ દ્વિજસત્તમઃ ॥ 3-256-13 (25840)
`બ્રાહ્મણૈઃ સહિતો રાજન્યે તત્રાસન્સમાગતાઃ'।
ન સ શક્યઃ ક્રતુશ્રેષ્ઠો જીવમાને યુધિષ્ઠિરે।
આહર્તું કૌરવશ્રેષ્ઠ કુલે તવ નૃપોત્તમ ॥ 3-256-14 (25841)
દીર્ઘાયુર્જીવતિ ચ તે ધૃતરાષ્ટ્રઃ પિતા નૃપ।
અતશ્ચાપિ વિરુદ્ધસ્તે ક્રતુરેણષ નૃપોત્તમઃ ॥ 3-256-15 (25842)
અસ્તિ ત્વન્યન્મહત્સત્રં રાજસૂયસમં પ્રભો।
તેન ત્વં યજ રાજેન્દ્ર શૃણુ ચેદં વચો મમ ॥ 3-256-16 (25843)
ય ઇમે પૃથિવીપાલાઃ કરદાસ્તવ પાર્થિવ।
તે કરાન્સંપ્રયચ્છન્તુ સુવર્ણં ચ કૃતાકૃતમ્ ॥ 3-256-17 (25844)
તેન તે ક્રિયતામદ્યલાઙ્ગલં નૃપસત્તમ।
યજ્ઞવાટસ્ તે ભૂમિઃ કૃષ્યતાં તેન ભારત ॥ 3-256-18 (25845)
તત્ર યજ્ઞો નૃપશ્રેષ્ટઃ પ્રભૂતાન્નઃ સુસંસ્કૃતઃ।
પ્રવર્તતાં યથાન્યાયં સર્વતો હ્યનિવારિતઃ ॥ 3-256-19 (25846)
એષ તે વૈષ્ણવો નામ યજ્ઞઃ સત્પુરુષોચિતઃ।
એતેન નેષ્ટવાન્કશ્ચિદૃતેવિષ્ણું પુરાતનમ્ ॥ 3-256-20 (25847)
રાજસૂયં ક્રતુશ્રેષ્ઠં સ્પર્ધત્યેષ મહાક્રતુઃ।
અસ્માકં રોચતે ચૈવ શ્રેયશ્ચ તવ ભારત ॥ 3-256-21 (25848)
નિર્વિઘ્નશ્ચ ભવત્યેષ સફલા સ્યાત્સ્પૃહા તવ।
`તસ્માદેષ મહાબાહો તવ યજ્ઞઃ પ્રવર્તતામ્' ॥ 3-256-22 (25849)
એવમુકત્સ્તુ તૈર્વિપ્રૈર્ધાર્તરાષ્ટ્રો મહીપતિઃ।
કર્ણં ચ સૌબલં ચૈવ ભ્રાતૄશ્ચૈવેદમબ્રવીત્ ॥ 3-256-23 (25850)
રોચતે મે વચઃ કૃત્સ્નં બ્રાહ્મણાનાં ન સંશયઃ।
રોચતે યદિ યુષ્માકં તસ્માત્પ્રબ્રૂત માચિરમ્ ॥ 3-256-24 (25851)
એવમુક્તાસ્તુ તે સર્વે તથેત્યૂચુર્નરાધિપમ્।
સંદિદેશ તતોરાજાવ્યાપારસ્થાન્યથાક્રમમ્ ॥ 3-256-25 (25852)
હલસ્ય કરણે ચાપિ વ્યાદિષ્ટાઃ સર્વશિલ્પિનઃ।
યથોક્તં ચ નૃપશ્રેષ્ઠ કૃતં સર્વં યથાક્રમમ્ ॥ 3-256-26 (25853)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ ષટ્પઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 256 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-256-17 કૃતં ઘટિતમલંકારાદિરૂપમ્। અકૃતમન્યત્ ॥ 3-256-25 વ્યાપારસ્થાન્ શિલ્પિનઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 257
॥ શ્રીઃ ॥
3.257. અધ્યાયઃ 257
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન યજ્ઞસમાપનાનન્તરં સતહુમાનં પ્રાહુણિકવિપ્રનૃપેપ્રષણપૂર્વકં નિજનગરપ્રવેશનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-257-0 (25854)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-257-0x (2629)
તતસ્તુ શિલ્પિનઃ સર્વં કૃતમૂર્ચુર્નરાધિપમ્।
વિદુરશ્ચ મહાપ્રાજ્ઞો ધૃતરાષ્ટ્રે ન્યવેદયત્ ॥ 3-257-1 (25855)
સજ્જં ક્રતુવરં રાજન્કાલપ્રાપ્તં ચ ભારત।
સૌવર્ણં ચ કૃતં સર્વં લાઙ્ગલં ચ મહાધનમ્ ॥ 3-257-2 (25856)
એવચ્છ્રુત્વા નૃપશ્રેષ્ઠો ધૃતરાષ્ટ્રો વિશંપતે।
આજ્ઞાપયામાસ નૃપઃ ક્રતુરાજપ્રવર્તનમ્ ॥ 3-257-3 (25857)
તતઃ પ્રવવૃતે યજ્ઞઃ પ્રભૂતાર્થઃ સુસંસ્કૃતઃ।
દીક્ષિતશ્ચાપિ ગાન્ધારિર્યથાશાસ્ત્રં યથાક્રમમ્ ॥ 3-257-4 (25858)
પ્રહૃષ્ટો ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ વિદુરશ્ચ મહાયશાઃ।
ભીષ્મો દ્રોણઃ કૃપઃ કર્ણો ગાન્ધારી ચ યશસ્વિની ॥ 3-257-5 (25859)
નિમન્ત્રણાર્થં દૂર્તાંશ્ચ પ્રેષયામાસ શીઘ્રગાન્।
પાર્થિવાનાં ચ રાજેન્દ્ર બ્રાહ્મણાનાં તથૈવ ચ ॥ 3-257-6 (25860)
તે પ્રયાતા યથોદ્દિષ્ટા દૂતાસ્ત્વરિતવાહનાઃ।
તત્ર કચિત્પ્રયાન્તં તુ દૂતં દુઃશાસનોઽબ્રવીત્ ॥ 3-257-7 (25861)
ગચ્છ દ્વૈતવનં શીઘ્રં પાણ્ડવાન્પાપપૂરુષાન્।
નિમન્ત્રય યથાન્યાયં વિપ્રાંસ્ત સ્મિન્વને તદા ॥ 3-257-8 (25862)
સ ગત્વા પાણ્ડવાન્સર્વાનુવાચાભિપ્રણમ્ય ચ।
દુર્યોધનો મહારાજ યજતે નૃપસત્તમઃ ॥ 3-257-9 (25863)
સ્વવીર્યાર્જિતમર્થૌઘમવાપ્ય કુરુસત્તમઃ।
તત્ર ગચ્છન્તિ રાજાનો બ્રાહ્મણાશ્ચ તતસ્તતઃ ॥ 3-257-10 (25864)
અહં તુ પ્રેષિતો રાજન્કૌરવેણ મહાત્મના।
આમન્ત્રયતિ વો રાજા ધાર્તરાષ્ટ્રો જનેશ્વરઃ।
મનોભિલષિતં રાજ્ઞસ્તં ક્રતું દ્રષ્ટુમર્હથ ॥ 3-257-11 (25865)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા તચ્છ્રુત્વા દૂતભાષિતમ્।
અબ્રવીન્નૃપશાર્દૂલો દિષ્ટ્યા રાજા સુયોધનઃ।
યજતે ક્રતુમુખ્યેન પૂર્વેષાં કીર્તિવર્ધનઃ ॥ 3-257-12 (25866)
વયમપ્યુપયાસ્યામો ન ત્વિદાનીં કથંચન।
સમયઃ પરિપાલ્યો નો યાવદ્વર્ષં ત્રયોદશમ્ ॥ 3-257-13 (25867)
શ્રુત્વૈતદ્ધર્મરાજસ્ય ભીમો વચનમબ્રવીત્।
તદા તુ નૃપતિર્ગન્તા ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-257-14 (25868)
અસ્ત્રશસ્ત્રપ્રદીપ્તેઽગ્નૌ યદા તં પાતયિષ્યતિ।
વર્ષાત્રયોદશાદૂર્ધ્વં રણસત્રે નરાધિપઃ ॥ 3-257-15 (25869)
યદા ક્રોધહવિર્મોક્તા ધાર્તરાષ્ટ્રેષુ પાણ્ડવઃ।
આગન્તારસ્તદા સ્મેતિ વાચ્યસ્તે સ સુયોધનઃ ॥ 3-257-16 (25870)
શેષાસ્તુ પાણ્ડવા રાજન્નૈવોચુઃ કિંચિદપ્રિયમ્।
દૂતશ્ચાપિ યથાવૃત્તં ધાર્તરાષ્ટ્રે ન્યવેદયત્ ॥ 3-257-17 (25871)
અથાજગ્મુર્નરશ્રેષ્ઠા નાનાજનપદેશ્વરાઃ।
બ્રાહ્મણાશ્ચ મહાભાગ ધાર્તરાષ્ટ્રપુરં પ્રતિ ॥ 3-257-18 (25872)
તે ત્વર્ચિતા યથાશાસ્ત્રં યથાવિધિ યથાક્રમમ્।
મુદા પરમયા યુક્તાઃ પ્રીતાશ્ચાપિ નરેશ્વરાઃ ॥ 3-257-19 (25873)
ધૃતરાષ્ટ્રોઽપિ રાજેન્દ્ર સંવૃતઃ સર્વકૌરવૈઃ।
હર્ષેણ મહતા યુક્તો વિદુરં પ્રત્યભાષત ॥ 3-257-20 (25874)
યથા સુખી જનઃ સર્વઃ ક્ષત્તઃ સ્યાદન્નસંયુતઃ।
તુષ્યેત્તુ યજ્ઞસદને તથા નીતિર્વિધીયતામ્ ॥ 3-257-21 (25875)
વિદુરસ્તુ તદાજ્ઞાય સર્વવર્ણાનરિંદમ।
યથા પ્રમાણતો વિદ્વાન્પૂજયામાસ ધર્મવિત્ ॥ 3-257-22 (25876)
ભક્ષ્યપેયાન્નપાનેન માલ્યૈશ્ચાપિ સુગન્ધિભિઃ।
વાસોભિર્વિવિધૈશ્ચૈવ યોજયામાસ હૃષ્ટવત્ ॥ 3-257-23 (25877)
કૃત્વા હ્યવભૃથં વીરો યથાશાસ્ત્રં યથાક્રમમ્।
સાન્ત્વયિત્વા ચ રાજેન્દ્રો દત્ત્વા ચ વિવિધં વસુ।
વિસર્જયામાસ નપાન્બ્રાહ્મણાંશ્ચ સહસ્રશઃ ॥ 3-257-24 (25878)
વિસૃજ્યચ નૃપાન્સર્વાન્ભ્રાતૃભિઃ પરિવારિતઃ।
વિવેશ હાસ્તિનપુરં સહિતઃ કર્ણસૌબલૈઃ ॥ 3-257-25 (25879)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ સપ્તપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 257 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-257-25 કર્ણસૌબલૈઃ સૌબલાદ્યૈઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 258
॥ શ્રીઃ ॥
3.258. અધ્યાયઃ 258
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનસભાયાં કર્ણેનાર્જુવધપ્રતિજ્ઞાનમ્ ॥ 1 ॥ ચારમુખાત્પાણ્ડવૈસ્તચ્છ્રવણમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-258-0 (25880)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-258-0x (2630)
પ્રવિશન્તં મહારાજ સૂતાસ્તુષ્ટુવુરચ્યુતમ્।
જનાશ્ચાપિ મહેષ્વાસં તુષ્ટુવૂ રાજસત્તમમ્ ॥ 3-258-1 (25881)
લાજૈશ્ચન્દનચૂર્ણૈશ્ચ વિકીર્ય ચ જનાસ્તતઃ।
ઊટુર્દિષ્ટ્યા નૃપાવિઘ્નઃ સમાપ્તોયં ક્રતુસ્તવ ॥ 3-258-2 (25882)
અપરે ત્વબ્રુવંસ્તત્રવાદિકાસ્તં મહીપતિમ્।
યૌધિષ્ઠિરસ્ય યજ્ઞસ્ય ન સમો હ્યેષ તે ક્રતુઃ ॥ 3-258-3 (25883)
નૈવ તસ્ય ક્રતોરેષ કલામર્હતિ ષોડશીમ્।
એવં તત્રાબ્રુવન્કેચિદ્વાતિકાસ્તં જનેશ્વરમ્ ॥ 3-258-4 (25884)
સુહૃદસ્ત્વબ્રુવંસ્તત્ર અતિ સર્વાનયં ક્રતુઃ।
`પ્રવર્તિતો હ્યયં રાજ્ઞા ધાર્તરાષ્ટ્રેણ ધીમતા' ॥ 3-258-5 (25885)
યયાતિર્નહુષશ્ચાપિ માન્ધાતા ભરતસ્તથા।
ક્રતુમેનં સમાહૃત્ય પૂતાઃ સર્વે દિવં ગતાઃ ॥ 3-258-6 (25886)
એતા વાચઃ શુભાઃ શૃણ્વન્સુહૃદાં ભરતર્ષભ।
પ્રવિવેશ પુરં હૃષ્ટઃ સ્વવેશ્મ ચ નરાધિપઃ ॥ 3-258-7 (25887)
અભિવાદ્ય તતઃ પાદાન્મતાપિત્રોર્વિશાંપતે।
ભીષ્મદ્રોણકૃપાદીનાં વિદુરસ્ય ચ ધીમતઃ ॥ 3-258-8 (25888)
અભિવાદિતઃ કનીયોભિર્ભ્રાતૃભિર્ભ્રાતૃનન્દનઃ।
નિષસાદાસને મુખ્યે ભ્રાતૃભિઃ પરિવારિતઃ ॥ 3-258-9 (25889)
તમુત્થાય મહારાજં સૂતપુત્રોઽબ્રવીદ્વચઃ।
દિષ્ટ્યા તે ભરતશ્રેષ્ઠ સમાપ્તોઽયં મહાક્રતુઃ ॥ 3-258-10 (25890)
હતેષુ યુધિ પાર્થેષુ રાજસૂયે તથા ત્વયા।
આહૃતેઽહં નરશ્રેષ્ઠ ત્વાં સભાજયિતા પુનઃ ॥ 3-258-11 (25891)
તમબ્રવીન્મહારાજો ધાર્તરાષ્ટ્રો મહાયશાઃ। 3-258-12 (25892)
સત્યમેતત્ત્વયોક્તં હિ પાણ્ડવેષુ દુરાત્મસુ।
નિહતેષુ નરશ્રેષ્ઠ પ્રાપ્તે ચાપિ મહાક્રતૌ।
રાજસૂયે પુનર્વીર ત્વમેવં વર્ધયિષ્યસિ ॥ 3-258-13 (25893)
એવમુક્ત્વા મહારાજ કર્ણમાશ્લિષ્ય ભારત।
રાજસૂયં ક્રતુશ્રેષ્ઠં ચિન્તયામાસ કૌરવઃ ॥ 3-258-14 (25894)
સોઽબ્રવીત્કૌરવાંશ્ચાપિ પાર્શ્વસ્થાન્નૃપસત્તમઃ।
`રાધેયસૌબલાદીન્વૈ ધાર્તરાષ્ટ્રો મહીપતિઃ' ॥ 3-258-15 (25895)
કદા તુ તં ક્રતુવરં રાજસૂયં મહાધનમ્।
નિહત્ય પાણ્ડવાન્સર્વાનાહરિષ્યામિ કૌરવાઃ ॥ 3-258-16 (25896)
તમબ્રવીત્તદા કર્ણઃ શૃણુ મે રાજકુઞ્જર।
પાદૌ ન ધાવયે તાવદ્યાવન્ન નિહતોઽર્જુનઃ ॥ 3-258-17 (25897)
કીલાલજં ન ખાદેયં કરિષ્યે ચાસુરવ્રતમ્।
નાસ્તીતિ નૈવ વક્ષ્યામિ યાચિતો યેન કેચનિત્ ॥ 3-258-18 (25898)
અથોત્ક્રુષ્ટં મહેષ્વાસૈર્ધાર્તરાષ્ટ્રૈર્મહારથૈઃ।
પ્રતિજ્ઞાતે ફલ્ગુનસ્ય વધે કર્ણેન સંયુગે ॥ 3-258-19 (25899)
વિજિતાંશ્ચાપ્યમન્યન્ત પાણ્ડવાન્ધૃતરાષ્ટ્રજાઃ।
`તદા પ્રતિજ્ઞામારુહ્ય સૂતપુત્રેણ ભાષિતે' ॥ 3-258-20 (25900)
દૂર્યોધનોઽપિ રાજેન્દ્ર વિસૃજ્યનરપુઙ્ગવાન્।
પ્રવિવેશ ગૃહંશ્રીમાન્યથા ચૈત્રરથં પ્રભુઃ ॥ 3-258-21 (25901)
તેઽપિસર્વે મહેષ્વાસા જગ્મુર્વેશ્માનિ ભારત।
`સ્વાનિસ્વનિ મહારાજ ભીષ્મદ્રોણાદયો નૃપા' ॥ 3-258-22 (25902)
પાણ્ડવાશ્ચ મહેષ્વાસા દૂતવાક્યપ્રચોદિતાઃ।
ચિન્તયન્તસ્તમેવાર્થં નાલભન્ત સુખં ક્વચિત્ ॥ 3-258-23 (25903)
ભૂયશ્ચ ચારૈ રાજેન્દ્ર પ્રવૃત્તિરુપપાદિતા।
પ્રતિજ્ઞા સૂતપુતર્સ્ય વિજયસ્ય વધં પ્રતિ ॥ 3-258-24 (25904)
એતચ્છ્રુત્વા ધર્મસુતઃ સમુદ્વિગ્નો નરાધિપ।
`અધોમુખશ્ચિરં તસ્થૌ કિં કાર્યમિતિ ચિન્તયન્' ॥ 3-258-25 (25905)
અભેદ્યકવચં મત્વા કર્ણમદ્ભુતવિક્રમમ્।
અનુસ્મરંશ્ સંક્લેશાન્ન શાન્તિમુપજગ્મિવાન્ ॥ 3-258-26 (25906)
તસ્ય ચિન્તાપરીતસ્ય બુદ્ધિર્જજ્ઞે મહાત્મનઃ।
બહુવ્યાલમૃગાકીર્ણં ત્યક્તું દ્વૈતવનં વનમ્ ॥ 3-258-27 (25907)
ધાર્તરાષ્ટ્રોઽપિ નૃપતિઃ પ્રશશાસ વસુંધરામ્।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો વીરૈર્ભીષ્મદ્રોણકૃપૈસ્તથા ॥ 3-258-28 (25908)
સંગમ્ય સૂતપુત્રેણ કર્ણેનાહવશોભિના।
`સતતં પ્રીયમાણો વૈ દેવિના સૌબલેન ચ' ॥ 3-258-29 (25909)
દુર્યોધનઃ પ્રિયે નિત્યં વર્તમાનો મહીભૃતામ્।
પૂજયામાસ વિપ્રેન્દ્રાન્ક્રતુભિર્ભૂરિદક્ષિણૈઃ ॥ 3-258-30 (25910)
ભ્રાતૄણાં ચ પ્રિયં રાજન્સ ચકાર પરંતપઃ।
નિશ્ચિત્ય મનસા વીરો દત્તભુક્તફલં ધનમ્ ॥ 3-258-31 (25911)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ ઘોષયાત્રાપર્વણિ અષ્ટપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 258 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-258-1 માગધાશ્ચ મહેષ્વાસં નાગરાશ્ચ સહસ્રશઃ। ઇતિ ક. થ. પાઠઃ ॥ 3-258-3 વાદિકાઃ કૃતાનુવાદિનો ભૂતવિશેષાઃ। વાતિકાસ્તમિતિ ઝ. પાઠઃ। વાતિકાઃ વાતરોગોપહતચેતસ ઉચિતભાષણાનભિજ્ઞઃ ॥ 3-258-11 સભાજયિતા પૂજયિષ્યામિ ॥ 3-258-17 ધાવયે પરેણતિ શેષઃ ॥ 3-258-18 કીલાલજં માંસમ્। અસુરં સુરારહિતં ચ વ્રતં સ્વનિયમં કરિષ્યે। મદ્યં માંસં ચ ત્યક્ષ્યે ઇત્યર્થઃ ॥ 3-258-19 ઉત્કુષ્ટં ઉચ્ચૈઃ શબ્દઃ કૃતઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 259
॥ શ્રીઃ ॥
3.259. અધ્યાયઃ 259
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવનિહતભૂયિષ્ઠૈર્મૃગૈર્યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સ્વપ્ને સ્થાનાન્તરગમનન સ્વકુશલશેષીકરણપ્રાર્થના ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ ભ્રાતૃષુ સ્વીયસ્વપ્નદર્શનકથનપૂર્વકં પુનઃ કામ્યકવનંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-259-0 (25912)
જનમેજય ઉવાચ। 3-259-0x (2631)
દુર્યોધનં મોક્ષયિત્વા પાણ્ડુપુત્રા મહાબલાઃ।
કિમકાર્ષુર્વને તસ્મિંસ્તન્મમાખ્યાતુમર્હસિ ॥ 3-259-1 (25913)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-259-2x (2632)
તતઃ શયાનં કૌન્તેયં રાત્રૌ દ્વૈતવન મૃગાઃ।
સ્વપ્નાન્તે દર્શયામાસુર્બાષ્પકણ્ઠા યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 3-259-2 (25914)
તાનબ્રવીત્સ રાજેન્દ્રો વેપમાનાન્કૃતાઞ્જલીન્।
બ્રૂત યદ્વક્તુકામાઃ સ્થ કે ભવન્તઃ કિમિષ્યતે ॥ 3-259-3 (25915)
એવમુક્તાઃ પાણ્ડવેન કૌન્તેયેન યશસ્વિના।
પ્રત્યબ્રુવન્મૃગાસ્તત્રહતશેષા યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 3-259-4 (25916)
વયં મૃગા દ્વૈતવને હતશિષ્ટાસ્તુ ભારત।
નોત્સીદેમ મહારાજ ક્રિયતાં વાસપર્યયઃ ॥ 3-259-5 (25917)
ભવન્તો ભ્રાતરઃ શૂરાઃ સર્વ એવાસ્ત્રકોવિદાઃ।
કુલાન્યલ્પાવશિષ્ટાનિ કૃતવન્તો વનૌકસામ્ ॥ 3-259-6 (25918)
બીજભૂતા વયં કેચિદવશિષ્ટા મહામતે।
વિવર્ધેમહિ રાજેન્દ્ર પ્રસાદાત્તે યુધિષ્ઠિર ॥ 3-259-7 (25919)
તાન્વેપમાનાન્વિત્રસ્તાન્બીજમાત્રાવશેષિતાન્।
મૃગાન્દૃષ્ટ્વા સુદુઃખાર્તો ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-259-8 (25920)
તાંસ્તથેત્યબ્રવીદ્રાજા સર્વભૂતહિતે રતઃ।
યથા ભવન્તો બ્રુવતે કરિષ્યામિ ચ તત્તથા ॥ 3-259-9 (25921)
ઇત્યેવં પ્રતિબુદ્ધઃ સ રાત્ર્યન્તે રાજસત્તમઃ।
અબ્રવીત્સહિતાન્ભ્રાતૄન્દયાપન્નો મૃગાન્પ્રતિ ॥ 3-259-10 (25922)
ઉક્તો રાત્રૌ મૃગૈરસ્મિ સ્વપ્નાન્તે હતશેષિતૈઃ।
તનુભૂતાઃ સ્મ ભદ્રં તે દયા નઃ ક્રિયતામિતિ ॥ 3-259-11 (25923)
તે સત્યમાહુઃ કર્તવ્યા દયાઽસ્માભિર્વનૌકસામ્।
સાષ્ટમાસં હિ નો વર્ષં યદેનાનુપયુંક્ષ્મહે ॥ 3-259-12 (25924)
પુનર્વહુમૃગં રમ્યં કામ્યકં કાનનોત્તમમ્।
તત્રેમાં વસતિં શિષ્ટાં વિહરન્તો રમેમહિ ॥ 3-259-13 (25925)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-259-14x (2633)
તતસ્તે પાણ્ડવાઃ શીઘ્રં પ્રયયુર્ધર્મકોવિદાઃ ॥ 3-259-14 (25926)
બ્રાહ્મણૈઃ સહિતા રાજન્યે ચ તત્રસહોષિતાઃ।
ઇન્દ્રસેનાદિભિશ્ચૈવ પ્રેષ્યૈરનુગતાસ્તદા ॥ 3-259-15 (25927)
તે યાત્વા સુસુખૈર્માર્ગૈઃ સ્વન્નૈઃ શુચિજલાન્વિતૈઃ।
દદૃશુઃ કામ્યકં પુણ્યમાશ્રમં તાપસાન્વિતમ્ ॥ 3-259-16 (25928)
વિવિશુસ્તે સ્મ કૌરવ્યા વૃતા વિપ્રર્ષભૈસ્તદા।
તદ્વનં ભરતશ્રેષ્ઠાઃ સ્વર્ગં સુકૃતિનો યથા ॥ 3-259-17 (25929)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ મૃગસ્વપ્નોદ્ભવપર્વણિ એકોનષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 259 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-259-5 વાસસ્ય પર્યયઃ વૈપરીત્ય નાત્રવસ્તવ્યમિત્યર્થઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 260
॥ શ્રીઃ ॥
3.260. અધ્યાયઃ 260
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કદાચન કામ્યકવચવાસિનઃ પાણ્ડવાનુપાગતેન વ્યાસેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ દાનપ્રશંસનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-260-0 (25930)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-260-0x (2634)
વને નિવસતાં તેષાં પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્।
વર્ષાણ્યેકાદશાતીયુઃ કૃચ્છ્રેણ ભરતર્ષભ ॥ 3-260-1 (25931)
ફલમૂલાશનાસ્તે હિ સુખાર્હા દુઃખમુત્તમમ્।
પ્રાપ્તકાલમનુધ્યાન્તઃ સેહિરે વરપૂરુષાઃ ॥ 3-260-2 (25932)
યુધિષ્ઠિરસ્તુ રાજર્ષિરાત્મકર્માપરાધજમ્।
ચિન્તયન્સ મહાબાહુર્ભ્રાતૄણાં દુઃખમુત્તમમ્ ॥ 3-260-3 (25933)
ન સુષ્વાપ સુખં રાજા હૃદિ શલ્યૈરિવાર્પિતૈઃ।
દૌરાત્મ્યમનુપશ્યંસ્તત્કાલે દ્યૂતોદ્ભવસ્ય હિ ॥ 3-260-4 (25934)
સંસ્મરન્પરુષા વાચઃ સૂતપુત્રસ્ય પાણ્ડવઃ।
નિઃશ્વાસપરમો દીનો દધ્રે કોપવિષં મહત્ ॥ 3-260-5 (25935)
અર્જુનોયમજૌ ચોભૌ દ્રૌપદી ચ યશસ્વિની।
સ ચ ભીમો મહાતેજાઃ સર્વેષામુત્તમો બલે ॥ 3-260-6 (25936)
`ચિરસ્ય જાતં ધર્મજ્ઞં સાસૂયમિવ તે તદા'।
યુધિષ્ઠિરમુદીક્ષન્તઃ સેહુર્દુખમનુત્તમમ્ ॥ 3-260-7 (25937)
અવશિષ્ટં ત્વલ્પકાલં મન્વાનાઃ પુરુષર્ષભાઃ।
વપુરન્યદિવાકાર્પુરુત્સાહામર્ષચેષ્ટિતૈઃ ॥ 3-260-8 (25938)
કસ્યચિત્ત્વથ કાલસ્ય વ્યાસઃ સત્યવતીસુતઃ।
આજગામ મહાયોગી પાણ્ડવાનવલોકકઃ ॥ 3-260-9 (25939)
તમાગતમભિપ્રેક્ષ્યકુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
પ્રત્યુદ્ગમ્ય મહાત્માનં પ્રત્યગૃહ્ણાદ્યથાવિધિ ॥ 3-260-10 (25940)
તમાસીનમુપાસીનઃ શુશ્રૂષુર્નિયતેન્દ્રિયઃ।
તોષયામાસ શૌચેન વ્યાસં પાણ્ડવનન્દનઃ ॥ 3-260-11 (25941)
તાનવેક્ષ્યકૃશાન્પૌત્રાન્વને વન્યેન જીવતઃ।
મહર્ષિરનુકમ્પાર્થમબ્રવીદ્બાષ્પગદ્ગદમ્ ॥ 3-260-12 (25942)
યુધિષ્ઠિર મહાબાહો શૃણુ ધર્મભૃતાંવર।
નાતપ્તતપસો લોકે પ્રાપ્નુવન્તિ મહત્સુખમ્।
સુખદુઃખે હિ પુરુષઃ પર્યાયેણોપસેવતે ॥ 3-260-13 (25943)
નાત્યન્તમસુખં કશ્ચિત્પ્રાપ્નોતિ પુરુષર્ષભ।
પ્રજ્ઞાવાંસ્ત્વેવ પુરુષઃ સંયુક્તઃ પરયા ધિયા ॥ 3-260-14 (25944)
ઉદયાસ્તમયજ્ઞો હિ ન હૃષ્યતિ ન શોચતિ।
સુખમાપતિતં વિન્દન્દુઃખમાપતિતં સહન્ ॥ 3-260-15 (25945)
કાલપ્રાપ્તમુપાસીત સસ્યાનામિવ કર્ષકઃ।
તપસો હિ પરં નાસ્તિ તપસા વિન્દતે મહત્ ॥ 3-260-16 (25946)
નાસાધ્યં તપસઃ કિંચિદિતિ બુધ્યસ્ ભારત।
સત્યમાર્જવમક્રોધઃ સંવિભાગો દમઃ શમઃ ॥ 3-260-17 (25947)
અનસૂયાઽવિહિંસા ચ શૌચમિન્દ્રિયસંયમઃ।
સાધનાનિ મહારાજ નરાણાં પુણ્યકર્મણામ્ ॥ 3-260-18 (25948)
અધર્મરુચયો મૂઢાસ્તિર્યગ્ગતિપરાયણાઃ।
કૃચ્છ્રાં યોનિમનુપ્રાપ્તા ન સુખં વિન્દતે અનાઃ ॥ 3-260-19 (25949)
ઇહ યત્ક્રિયતે કર્મ તત્પરત્રોપભુજ્યતે।
`મૂલસિક્તસ્ય વૃક્ષસ્ય ફલં શાખાસુ દૃશ્યતે'।
તસ્માચ્છરીરં યુઞ્જીત તપસા નિયમેન ચ ॥ 3-260-20 (25950)
યથાશક્તિ પ્રયચ્છેત સંપૂજ્યાભિપ્રણમ્ય ચ।
કાલે પ્રાપ્તે ચ હૃષ્ટાત્મા રાજન્વિગતમત્સરઃ ॥ 3-260-21 (25951)
સત્યવાદી લભેતાયુરનાયાસમથાર્જવમ્।
અક્રોધનોઽનસૂયશ્ચ નિર્વૃતિં લભતે પરામ્ ॥ 3-260-22 (25952)
દાન્તઃ શમપરઃ શશ્વત્પરિક્લેશં ન વિન્દતિ।
ન ચ તપ્યતિ દાન્તાત્મા દૃષ્ટ્વા પરગતાં શ્રિયમ્ ॥ 3-260-23 (25953)
સંવિભક્તા ચ દાતા ચ ભોગવાન્સુખવાન્નરઃ।
ભવત્યહિંસકશ્ચૈવ પરમારોગ્યમશ્નુતે ॥ 3-260-24 (25954)
માન્યં માનયિતા જન્મ કુલે મહતિ વિન્દતિ।
`વિન્દતે સુખમત્યર્થમિહ લોકે પરત્ર ચ'।
વ્યસનૈર્ન તુસંયોગં પ્રાપ્નોતિ વિજિતેન્દ્રિયઃ ॥ 3-260-25 (25955)
શુભાનુશયબુદ્ધિર્હિ સંયુક્તઃ કાલધર્મણા।
પ્રાદુર્ભવતિ તદ્યોગાત્કલ્યાણમતિરેવ સઃ ॥ 3-260-26 (25956)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-260-27x (2635)
ભગવન્દાનધર્માણઆં તપસો વા મહામુને।
કિંસ્વિદ્બહુગુણં પ્રેત્ય કિં વા દુષ્કરમુચ્યતે ॥ 3-260-27 (25957)
વ્યાસ ઉવાચ। 3-260-28x (2636)
દાનાન્ન દુષ્કરં તાત પૃથિવ્યામસ્તિ કિંચન।
અર્થે ચ મહતી તૃષ્ણા સ ચ દુઃખેન લભ્યતે ॥ 3-260-28 (25958)
`રાજન્પ્રત્યક્ષમેવૈતદ્દૃશ્યતે લોકસાક્ષિકમ્'।
પરિત્યજ્ય પ્રિયાન્પ્રાણાન્પ્રવિશન્તિ રણાજિરમ્।
તથૈવ પ્રતિપદ્યન્તે સમુદ્રમટવીં તથા ॥ 3-260-29 (25959)
કૃષિગોરક્ષ્યમિત્યેકે પ્રતિપદ્યન્તિ માનવાઃ।
પુરુષાઃ પ્રેષ્યતામેકે નિર્ગચ્છન્તિ ધનાર્થિનઃ ॥ 3-260-30 (25960)
તસ્માદ્દુઃખાર્જિતસ્યૈવ પરિત્યાગઃ સુદુષ્કરઃ।
સુદુષ્કરતરં દાનં તસ્માદ્દાનં મતં મમ ॥ 3-260-31 (25961)
વિસેષસ્ત્વત્ર વિજ્ઞેયો ન્યાયેનોપાર્જિતં ધનમ્।
પાત્રે કાલે ચ દેશે ચ પ્રયતઃ પ્રતિપાદયેત્ ॥ 3-260-32 (25962)
અન્યાયાત્સમુપાત્તેન દાનધર્મૌ ધનન યઃ।
કુરુતે ન સ કર્તારં ત્રાયતે મહતો ભયાત્ ॥ 3-260-33 (25963)
પાત્રે દાનં સ્વલ્પમપિ કાલે દત્તં યુધિષ્ઠિર।
મનસા હિ વિશુદ્ધેન પ્રેત્યાનન્તફલં સ્મૃતમ્ ॥ 3-260-34 (25964)
`શ્રદ્ધા ધર્માનુગા દેવી પાવની વિશ્વધારિણી।'
સવિત્રી પ્રસવિત્રી ચ સંસારાર્ણવતારિણી ॥ 3-260-35 (25965)
શ્રદ્ધયા ધાર્યતે ધર્મો મહદ્ભિર્નાર્થદર્શિભિઃ।
સધના અપિરાજાનો નિઃશ્રદ્ધા નરકં ગતાઃ ॥ 3-260-36 (25966)
નિષ્કિંચનાશ્ચ મુનયઃ શ્રદ્ધાવન્તો દિવં ગતાઃ।
દેશે કાલે ચ પાત્રે ચ મુદ્ગલઃ શ્રદ્ધયાઽન્વિતઃ।
વ્રીહિદ્રોણં પ્રદાયાથ પરં પદમવાપ્તવાન્' ॥ 3-260-37 (25967)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમતિહાસં પુરાતનમ્।
વ્રીહિદ્રોણપરિત્યાગાદ્યત્ફલં પ્રાપ મુદ્ગલઃ ॥ 3-260-38 (25968)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ વ્રીહિદ્રૌણિકપર્વણિ ષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 260 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-260-2 ધ્યાન્તઃ ધ્યાયન્તઃ ॥ 3-260-4 દ્યૂતોદ્ભવસ્ દ્યૂતહેતોઃ શકુન્યાદેઃ ॥ 3-260-9 અવલોકકોઽવલોકિતુકામઃ ॥ 3-260-14 નહ્યનન્તં સુખં કશ્ચિત્ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-260-16 તપસા જ્ઞાનેન। મહદ્બ્રહ્મ ॥ 3-260-21 કાલે દાનકાલે ॥ 3-260-22 અનાયાસં ક્લેશપરિહારમ્। નિર્વૃત્તિં સુખમ્। પરાં મોક્ષાખ્યામ્ ॥ 3-260-24 સંવિભક્તા અન્નાદેર્વિભાગકર્તા। દાતા ધનાદેઃ ॥ 3-260-26 શુભમેવાનુશેતે શુભપક્ષપાતિની બુદ્ધિર્યસ્ય। કાલધર્મેણ મરણેન ॥ 3-260-27 દાનજાનાં ધર્માણામ્। તપસઃ કાયક્લેશકૃતસ્ય કૃચ્છાદેઃ। એત રયોર્મધ્યે પ્રેત્ય મૃત્વા કિં બહુગુણં કિં પરલોકે શ્રેષ્ઠમિત્યર્થઃ ॥ 3-260-31 દુઃખાર્જિતસ્ય ધનસ્યેતિ શેષઃ। મતં શ્રેષ્ઠત્વેન ॥ 3-260-38 દ્રોણો માનવિશેષસ્તન્મિતા વ્રીહયસ્તેષાં દાનાત્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 261
॥ શ્રીઃ ॥
3.261. અધ્યાયઃ 261
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
મુદ્ગલચિત્તપરીક્ષણાય દુર્વાસસા ષટ્કૃત્વોયાચનેષ્યવિકૃતમનસા તેન તદાતદાઽન્નદાનેન તત્તોષણમ્ ॥ 1 ॥ તન્મહિમ્ના સવિમાનેન દેવદૂતેન સશરીરસ્યૈવ મુદ્ગલસ્ય સ્વર્ગંપ્રત્યાહ્નાનમ્ ॥ 2 ॥ મુદ્ગલેન તંપ્રતિ સ્વર્ગસ્વરૂપનિરૂપણપ્રાર્થના ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-261-0 (25969)
યુદિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-261-0x (2637)
વ્રીહિદ્રોણઃ પરિત્યક્તઃ કથં તેન મહાત્મના।
કસ્મૈ દત્તશ્ચ ભગવન્વિધિના કેન ચાત્થ મે ॥ 3-261-1 (25970)
પ્રત્યક્ષધર્મા ભગવાન્યસ્ તુષ્ટો હિ કર્મભિઃ।
સફલં તસ્ય જન્માહં મન્યે સદ્ધર્મચારિણઃ ॥ 3-261-2 (25971)
વ્યાસ ઉવાચ। 3-261-3x (2638)
શિલોઞ્છવૃત્તિર્ધર્માત્મા મુદ્ગલઃ સંયતેન્દ્રિયઃ।
આસીદ્રાજન્કુરુક્ષેત્રે સત્યવાગનસૂયકઃ ॥ 3-261-3 (25972)
અતિથિવ્રતી ક્રિયાવાંશ્ચ કાપોતીં વૃત્તિમાસ્થિતઃ।
સત્રમિષ્ટીકૃતંનામ સમુપાસ્તે મહાતપાઃ ॥ 3-261-4 (25973)
સપુત્રદારો હિ મુનિઃ પક્ષાહારો બભૂવ હ।
કપોતવૃત્ત્યા પક્ષેણ વ્રીહિદ્રોયણમુપાર્જયત્ ॥ 3-261-5 (25974)
દર્શં ચ પૌર્ણમાસં ચ કુર્વન્વિગતમન્સરઃ।
દેવતાતિથિશેષેણ કુરુતે દેહયાપનમ્ ॥ 3-261-6 (25975)
તત્રેન્દ્રઃ સહિતો દેવૈઃ સાક્ષાત્રિભુવનેશ્વરઃ।
પ્રત્યૃહ્ણાન્મહારાજ ભાગં પર્વણિપર્વણિ ॥ 3-261-7 (25976)
સ પર્વકાલ્યં કૃત્વા તુ મુનિવૃત્ત્યા સમન્વિતઃ।
અતિથિભ્યો દદાવન્નં પ્રહૃષ્ટેનાન્તરાત્મના ॥ 3-261-8 (25977)
વ્રીહિદ્રોણસ્ય તત્પ્રીત્યા દદતોઽન્નં મહાત્મનઃ।
ઋષેર્માત્સર્યહીનસ્ વર્ધત્યતિથિદર્શનાત્ ॥ 3-261-9 (25978)
તચ્છતાન્યપિ ભુઞ્જન્તિ બ્રાહ્મણાનાં મનીષિણામ્।
મુનેસ્ત્યાગવિશુદ્ધ્યા તુ તદન્નં વૃદ્ધિમૃચ્છતિ ॥ 3-261-10 (25979)
તં તુ રશુશ્રાવ ધર્મિષ્ઠં મુદ્ગલં સંશિતવ્રતમ્।
દુર્વાસા નૃપ દિગ્વાસાસ્તમથાભ્યાજગામ હ ॥ 3-261-11 (25980)
વિભ્રચ્ચાનિયતં વેષમુન્મત્ત ઇવ પાણ્ડવ।
વિકચઃ પરુષા વાચો વ્યાહરન્વિવિધા મુનિઃ ॥ 3-261-12 (25981)
અભિગમ્યાથ તં વિપ્રમુવાચ મુનિસત્તમઃ।
અન્નાર્થિનમનુપ્રાપ્તં વિદ્ધિ માં મુનિસત્તમ ॥ 3-261-13 (25982)
સ્વાગતં તેઽસ્ત્વિતિ મુનિં મુદ્ગલઃ પ્રત્યભાષત।
પાદ્યમાચમનીયં ચ પ્રતિવેદ્યાન્નમુત્તમમ્ ॥ 3-261-14 (25983)
પ્રાદાત્સ તપસોપાત્તં ક્ષુધિતાયાતિથિપ્રિયઃ।
ઉન્મત્તાય પરાં શ્રદ્ધામાસ્થાય સ ધૃતવ્રતઃ ॥ 3-261-15 (25984)
તતસ્તદન્નં રસવત્સ એવ ક્ષુધયાઽન્વિતઃ।
બુભુજે કૃત્સ્નમુન્મત્તઃ પ્રાદાત્તસ્મૈ ચ મુદ્ગલઃ ॥ 3-261-16 (25985)
ભુક્ત્વા ચાન્નં તતઃ સર્વમુચ્છિષ્ટેનાત્મનસ્તતઃ।
અથાઙ્ગં લિલિપેઽન્નેન યથાગતમગાચ્ચ સઃ ॥ 3-261-17 (25986)
`તેનૈવાત્માનમાલિપ્ય હસન્ગાયન્પ્રધાવતિ।
નૃત્યતે ધાવતે ચૈવ બુદ્ધ્યા તત્ક્રોશતે તથા' ॥ 3-261-18 (25987)
એવં દ્વિતીયે સંપ્રાપ્તે પર્વકાલે મનીષિણઃ।
આગમ્ય બુભુજે સર્વમન્નપુઞ્છોપજીવિનઃ ॥ 3-261-19 (25988)
નિરાહારસ્તુ સ મુનિરુઞ્છમાર્જયે પુનઃ।
ન ચૈનં વિક્રિયાં નેતુમશકન્મુદ્ગલં ક્ષુધા ॥ 3-261-20 (25989)
ન ક્રોધો ન ચ માત્સર્યં નાવમાનો ન સંભ્રમઃ।
સપુત્રદારમુઞ્છન્તમાવિવેશ દ્વિજોત્તમમ્ ॥ 3-261-21 (25990)
તથા તમુઞ્છધર્માણં દુર્વાસા મુનિસત્તમમ્।
ઉપતસ્થે યથાકાલં ષટ્કૃત્વઃ કૃતનિશ્ચયઃ ॥ 3-261-22 (25991)
ન ચાસ્ મનસઃ કશ્ચિદ્વિકારો દૃશ્યતે મુનેઃ।
શુદ્ધસત્વસ્ય શુદ્ધં સ દદૃશે નિર્મલં મનઃ ॥ 3-261-23 (25992)
તમુવાચ તતઃ પ્રીતઃ સ મુનિર્મુદ્ગલં તદા।
ત્વત્સમો નાસ્તિ લોકેઽસ્મિન્દાતા માત્સર્યવર્જિતઃ ॥ 3-261-24 (25993)
ક્ષુદ્ધર્મસંજ્ઞાં પ્રણુદત્યાદત્તે ધૈર્યમેવ ચ।
વિષયાનુસારિણી જિહ્વા કર્ષત્યેવ રસાન્પ્રતિ ॥ 3-261-25 (25994)
આહારપ્રભવાઃ પ્રાણા મનો દુર્નિગ્રહં ચલમ્।
મનસશ્ચેન્દ્રિયાણાં ચાપ્યૈકાગ્ર્યં નિશ્ચિતં તપઃ ॥ 3-261-26 (25995)
શ્રમેણોપાર્જિતં ત્યક્તં ન ચ દુઃખેન ચેતસા।
તત્સર્વં ભવતા સાધો યથાવદુપપાદિતમ્ ॥ 3-261-27 (25996)
પ્રીતાઃ સ્મોઽનુગૃહીતાશ્ચ સમેત્ય ભવતા સહ।
ઇન્દ્રિયાભિજયો ધૈર્યં સંવિભાગો દમઃ શમઃ।
દયા સત્યં ચ ધર્મશ્ચ ત્વયિ સર્વં પ્રતિષ્ઠિતમ્ ॥ 3-261-28 (25997)
`લોકાઃ સમસ્તા ધર્મેણ ધાર્યન્તે સચરાચરાઃ।
ધર્મોપિ ધાર્યતે યેન ધૃતિયુક્ત ત્વયાઽઽત્મના ॥ 3-261-29 (25998)
વિશુદ્ધસત્વસંપન્નો ન ત્વદન્યોસ્તિ કશ્ચન'।
જિતાસ્તે કર્મભિર્લોકાઃ પ્રાપ્તોસિ પરમાં ગતિમ્ ॥ 3-261-30 (25999)
અહો દાનં વિઘુષ્ટં તે સુમહત્સ્વર્ગવાસિભિઃ।
સશરીરો ભવાન્ગન્તા સ્વર્ગં સુચરિતવ્રત ॥ 3-261-31 (26000)
ઇત્યેવં વદતસ્તસ્ય તદા દુર્વાસસો મુનેઃ।
દેવદૂતો વિમાનેન મુદ્ગલં પ્રત્યુપસ્થિતઃ ॥ 3-261-32 (26001)
હંસસારસયુક્તેન કિઙ્કિણીજાલમાલિના।
કામગેન વિચિત્રેણ દિવ્યગન્ધવતા તથા ॥ 3-261-33 (26002)
ઉવાચ ચૈનં વિપ્રર્ષિં વિમાનં કર્મભિર્જિતમ્।
સમુપારોહ સંસિદ્ધિં પ્રાપ્તોસિ પરમાં મુને ॥ 3-261-34 (26003)
તમેવંવાદિનમૃષિર્દેવદૂતમુવાચ હ।
ઇચ્છામિ ભવતા પ્રોક્તાન્ગુણાન્સ્વર્ગનિવાસિનાં ॥ 3-261-35 (26004)
કે ગુણાસ્તત્રવસતાં કિં તપઃ કશ્ચ નિશ્ચયઃ।
સ્વર્ગે તત્રસુખં કિં ચ દોષો વા દેવદૂતક ॥ 3-261-36 (26005)
સતાં સાપ્તપદં મિત્રમાહુઃ સન્તઃ કુલોચિતાઃ।
મિત્રતાં ચ પુરસ્કૃત્ય પૃચ્છામિ ત્વામહં વિભો ॥ 3-261-37 (26006)
યદત્ર તથ્યં પથ્યં ચ તદ્બ્રવીહ્યવિચારયન્।
શ્રુત્વા તથા કરિષ્યામિ વ્યવસાયં ગિરા તવ ॥ 3-261-38 (26007)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ વ્રીહિદ્રૌણિકપર્વણિ એકષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 261 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-261-2 પ્રત્યક્ષધર્મા નૃણાં ધર્મસ્ય વેત્તા। ભગવાન્ ઈશ્વરઃ ॥ 3-261-3 ઉઞ્છઃ કણશ આદાનં કણિશાદ્યર્જનં શિલમિતિ યાદવઃ। તે ઉભે વૃત્તિર્જીવનં યસ્ સ શિલોઞ્છવૃત્તિઃ ॥ 3-261-4 કાપોતીંવૃત્તિં અલ્પસંગ્રહરૂપામ્। ઇષ્ટીકૃતંઇષ્ટિભિરેવ નિર્વર્ત્યં નતુ પશ્વાદિના સત્રં યજ્ઞમ્ ॥ 3-261-9 વ્રીહિદ્રોણમાત્રં યદા સિધ્યતિ તદા દદાતિ તદા ચ દીયમાનં તદ્વર્ધતિ વર્ધતે ॥ 3-261-10 ઋચ્છતિ પ્રાપ્નોતિ ॥ 3-261-12 વિકચઃ હસન્મુણ્ડો વા ॥ 3-261-19 દ્વિતીયે પક્ષે ॥ 3-261-25 ક્ષુત્ ક્ષુધા ॥ 3-261-27 ત્યક્તું દુઃખં શુદ્ધેન ચેતસા ઇતિ ખ. ઝ. ધ. પાઠઃ ॥ 3-261-38 વ્યવસાયં નિશ્ચયમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 262
॥ શ્રીઃ ॥
3.262. અધ્યાયઃ 262
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દેવદૂતાત્સ્વર્ગસુખસ્યાસ્થિરતાં પરિજાનતા મુદ્ગલેન સ્વર્ગાનભિરોચનપૂર્વકં દેવદૂતસ્ય સ્વર્ગંપ્રતિ પ્રસ્થાપનમ્ ॥ 1 ॥ વ્યાસેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ મુદ્ગલોપાખ્યાનકથનપૂર્વકં સ્વાશ્રમંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-262-0 (26008)
દેવદૂત ઉવાચ। 3-262-0x (2639)
મહર્ષેઽકાર્યબુદ્ધિસ્ત્વં યઃ સ્વર્ગસુખમુત્તમમ્।
સંપ્રાપ્તં પ્રતિપત્તવ્યં વિમૃશસ્યબુધો યથા ॥ 3-262-1 (26009)
ઉપરિષ્ટાદયં લોકો યોઽયં સ્વરિતિ સંજ્ઞિતઃ।
ઊર્ધ્વગઃ સત્પથઃ શશ્વદ્દેવયાનચરો મુને ॥ 3-262-2 (26010)
નાતપ્તતપસઃ પુંસો નામહાયજ્ઞયાજિનઃ।
નાનૃતા નાસ્તિકાશ્ચૈવ તત્રગચ્છન્તિ મુદ્ગલ ॥ 3-262-3 (26011)
ધર્માત્માનો જિતાત્માનઃ શાન્તા દાન્તા વિમત્સરાઃ।
દાનધર્મરતાઃ પુંસઃ શૂરાશ્ચાહિતલક્ષણાઃ ॥ 3-262-4 (26012)
તત્રગચ્છન્તિ ધર્માગ્ર્યં કૃત્વા શમદમાત્મકમ્।
લોકાન્પુણ્યકૃતાં બ્રહ્મન્સદ્ભિરાચરિતાન્નૃભિઃ ॥ 3-262-5 (26013)
દેવાઃ સાધ્યાસ્તથા વિશ્વે તથૈવ ચ મહર્ષયઃ।
યામા ધામાશ્ચ મૌદ્ગલ્ય ગન્ધર્વાપ્સરસસ્તથા ॥ 3-262-6 (26014)
એષાં દેવનિકાયાનાં પૃથક્પૃથગનેકશઃ।
ભાસ્વન્તઃ કામસંપન્ના લોકાસ્તેજોમયાઃ શુભાઃ ॥ 3-262-7 (26015)
ત્રયસ્ત્રિંશત્સહસ્રાણિ યોજનાનિ હિરણ્મયઃ।
મેરુઃ પર્વતરાડ્યત્રદેવોદ્યાનાનિ મુદ્ગલ ॥ 3-262-8 (26016)
`નન્દનાન્યતિરમ્યાણિ તત્રોદ્યાનાનિ મુદ્ગલ।
સર્વકામફલૈર્વૃક્ષૈઃ શોભિતાનિ સમન્તતઃ' ॥ 3-262-9 (26017)
નન્દનાદીનિ પુણ્યાનિ વિહારાઃ પુણ્યકર્મણામ્।
ન ક્ષુત્પિપાસે ન ગ્લાનિર્ન શીતોષ્ણે ભયં તથા ॥ 3-262-10 (26018)
બીભત્સમશુભં વાઽપિ રોગો વા તત્ર કશ્ચન।
મનોજ્ઞાઃ સર્વતો ગન્ધાઃ સુખસ્પર્શાશ્ચ સર્વશઃ ॥ 3-262-11 (26019)
શબ્દાઃ શ્રુતિમનોગ્રાહ્યાઃ સર્વતસ્તત્રવૈ મુને।
ન શોકો ન જરા તત્ર નાયાસપરિદેવને ॥ 3-262-12 (26020)
ઈદૃશઃ સ મુને લોકઃ સ્વકર્મફલહેતુકઃ।
સુકૃતૈસ્તત્રપુરુષાઃ સંભવન્ત્યાત્મકર્મભિઃ ॥ 3-262-13 (26021)
તૈજસાનિ શરીરાણિ ભવન્ત્ય્રોપપદ્યતામ્।
કર્મજાન્યેવ મૌદ્ગલ્ય ન માતૃપિતૃજાન્યુત ॥ 3-262-14 (26022)
રન સંસ્વેદો ન દૌર્ગન્ધ્યં પુરીષં મૂત્રમેવ ચ।
તેષાં ન ચ રજોવસ્ત્રં બાધતે તત્રવૈ મુને ॥ 3-262-15 (26023)
ન મ્લાયન્તિ સ્રજસ્તેષાં દિવ્યગન્ધા મનોરમાઃ।
સમૂહ્યન્તે વિમાનૈશ્ચ બ્રહ્મન્નેવંવિધા હિ તે ॥ 3-262-16 (26024)
ઈર્ષ્યાશોકક્લમાપેતા મોહમાત્સર્યવર્જિતાઃ।
સુખં સંર્ગજિતસ્તત્રવર્તયન્તે મહામુને ॥ 3-262-17 (26025)
તેષાં તથાવિધાનાં તુ લોકાનાં મુનિપુઙ્ગવ।
ઉપર્યુપરિ શક્રસ્ લોકા દિવ્યા ગુણાન્વિતાઃ ॥ 3-262-18 (26026)
પરતો બ્રહ્મણસ્તસ્ય લોકસ્તેજોમયઃ શુભઃ।
યત્ર યાન્ત્યૃષયો બ્રહ્મન્પૂતાઃ સ્વૈઃ કર્મભિઃ શુભૈઃ ॥ 3-262-19 (26027)
ઋભવો નામ તત્રાન્યે દેવાનામપિ દેવતાઃ।
તેષાં લોકાઃ પરતરે યાન્યજન્તીહ દેવતાઃ ॥ 3-262-20 (26028)
સ્વયંપ્રભાસ્તે ભાસ્વન્તો લોકાઃ કામદુઘાઃ પરે।
ન તેષાં સ્ત્રીકૃતસ્તાપો ન ભોગૈશ્વર્યમત્સરઃ ॥ 3-262-21 (26029)
ન વર્તયન્ત્યાહુતિભિસ્તે નાપ્યમૃતભોજનાઃ।
તથા દિવ્યશરીરાસ્તે ન ચ વિગ્રહમૂર્તયઃ ॥ 3-262-22 (26030)
નાસુખાઃ સુખકામાસ્તે દેવદેવાઃ સનાતનાઃ।
ન કલ્પપરિવર્તેષુ પરિવર્તન્તિ તે તથા ॥ 3-262-23 (26031)
રજરા મૃત્યુઃ કુતસ્તેષાં હર્ષઃ પ્રીતિઃ સુખં ન ચ।
ન દુઃખં ન સુખં ચાપિ રાગદ્વેષૌ કુતો મુને ॥ 3-262-24 (26032)
દેવાનામપિ મૌદ્ગલ્યકાઙ્ક્ષિતા સા ગતિઃ પરા।
દુષ્પ્રાપા પરમા સિદ્ધિરગમ્યા કામગોચરૈઃ ॥ 3-262-25 (26033)
ત્રયસ્ત્રિંશદિમે લોકાઃ શેષા લોકા મનીષિભિઃ।
ગમ્યન્તે નિયમૈઃ શ્રેષ્ઠૈર્દાનૈર્વા વિધિપૂર્વકૈઃ ॥ 3-262-26 (26034)
સેયં દાનકૃતા વ્યુષ્ટિરનુપ્રાપ્તા સુખં ત્વયા।
તાં રભુઙ્ક્ષ્વ સુકૃતૈર્લબ્ધાં તપસા દ્યોતિતપ્રભઃ ॥ 3-262-27 (26035)
એતત્સ્વર્ગસુખં વિપ્ર લોકા નાનાવિધાસ્તથા।
ગુણાઃ સ્વર્ગસ્ય પ્રોક્તાસ્તે દોષાનપિ નિબોધ મે ॥ 3-262-28 (26036)
કૃસ્ય કર્મણસ્તત્રભુજ્યતે યત્ફલં દિવિ।
ન ચાન્ત્ક્રિયતે કર્મ મૂલચ્છેદેન ભુજ્યતે ॥ 3-262-29 (26037)
સોઽત્રદોષો મમ મતસ્તસ્યાન્તે પતનં ચ યત્।
સુખવ્યાપ્તમનસ્કાનાં પતનં યચ્ચ મુદ્ગલ ॥ 3-262-30 (26038)
અસંતોષઃ પરીતાપો દૃષ્ટ્વા દીપ્તતરાઃ શ્રિયઃ।
યદ્ભવત્યવરે સ્થાને સ્થિતાનાં તત્સુદુષ્કરમ્ ॥ 3-262-31 (26039)
સંજ્ઞામોહશ્ચપતતાં રજસા ચ પ્રધર્ષણમ્।
પ્રમ્લાનેષુ ચ માલ્યેષુ તતઃ પિપતિષોર્ભયમ્ ॥ 3-262-32 (26040)
આબ્રહ્મભવનાદેતે દોષા મૌદ્ગલ્ય દારુણાઃ।
નાકલોકેસુકૃતિનાં ગુણાસ્ત્વયુતશો નૃણામ્ ॥ 3-262-33 (26041)
અયં ત્વન્યો ગુણઃ શ્રેષ્ઠશ્ચ્યુતાનાં સ્વર્ગતો મુને।
શુભાનુશયયોગેન મનુષ્યેષૂપજાયતે ॥ 3-262-34 (26042)
તત્રાપિ સ મહાભાગઃ કુલે મહતિ જાયતે।
ન ચેત્સંબુધ્યતે તત્રગચ્છત્યધમતાં તતઃ ॥ 3-262-35 (26043)
ઇહ યત્ક્રિયતે કર્મ તત્પરત્રોપભુજ્યતે।
કર્મભૂમિરિયં બ્રહ્મન્ફલભૂમિરસૌ મતા ॥ 3-262-36 (26044)
[મુદ્ગલ ઉવાચ। 3-262-37x (2640)
મહાન્તસ્તુ અમી દોપાસ્ત્વયા સ્વર્ગસ્ય કીર્તિતાઃ।
નિર્દોષ એવ યસ્ત્યન્યો લોકં તં પ્રવદસ્વ મે ॥ 3-262-37 (26045)
દેવદૂત ઉવાચ। 3-262-38x (2641)
બ્રહ્મણઃ સદનાદૂર્ધ્વં તદ્વિષ્ણોઃ પરમં પદમ્।
શુદ્ધં સનાતનં જ્યોતિઃ પરં બ્રહ્મેતિ યદ્વિદુઃ ॥ 3-262-38 (26046)
ન તત્રવિપ્ર ગચ્છન્તિ પુરુષા વિષયાત્મકાઃ।
દમ્ભલોભમહાક્રોધમોહદ્રોહૈરભિદ્રુતાઃ ॥ 3-262-39 (26047)
નિર્મમા નિરહંકારા નિર્દ્વિન્દ્વાઃ સંયતેન્દ્રિયાઃ।
ધ્યાનયોગપરાશ્ચૈવ તત્રગચ્છન્તિ માનવાઃ ॥] 3-262-40 (26048)
એતત્તે સર્વમાખ્યતં યન્માં પૃચ્છસિ મુદ્ગલ।
તવાનુકમ્પયા સાધો સાધુ ગચ્છામ માચિરમ્ ॥ 3-262-41 (26049)
વ્યાસ ઉવાચ। 3-262-42x (2642)
એતચ્છ્રુત્વા તુ મૌદ્ગલ્યો વાક્યં વિમમૃશે ધિયા।
વિમૃશ્ય ચ મુનિશ્રેષ્ઠો દેવદૂતમુવાચહ ॥ 3-262-42 (26050)
દેવદૂત નમસ્તેઽમ્તુ ગચ્છ તાત યથાસુખમ્।
મહાદોષેણ મે કાર્યં ન સ્વર્ગેણ સુખેન ચા ॥ 3-262-43 (26051)
પતનાન્તે મહાદુઃખં પરિતાપઃ સુદારુણઃ।
સ્વર્ગભાજઃ પતન્તીહ તસ્માત્સ્વર્ગં ન કામયે ॥ 3-262-44 (26052)
યત્રગત્વાન શોચન્તિ ન વ્યથન્તિચલન્તિ વા।
તદહં સ્થાનમત્યન્તં માર્ગયિષ્યામિ કેવલમ્ ॥ 3-262-45 (26053)
ઇત્યુક્ત્વા સ મુનિર્વાક્યં દેવદૂતંવિસૃજ્ય તમ્।
શિલોઞ્છવૃત્તિમુત્સૃજ્ય શમમાતિષ્ઠદુત્તમમ્ ॥ 3-262-46 (26054)
તુલ્યનિન્દાસ્તુતિર્ભૂત્વાસમલોષ્ટાશ્મકાઞ્ચનઃ।
જ્ઞાનયોગેન શુદ્ધેન ધ્યાનનિત્યો બભૂવ હ ॥ 3-262-47 (26055)
`નિગૃહીતેન્દ્રિયગ્રામઃ સમયોજયદાત્મનિ।
યુક્તચિત્તં યથાઽઽત્માનં યુયોજ પરમેશ્વરે' ॥ 3-262-48 (26056)
ધ્યાનયોગાદ્બલં લબ્ધ્વા પ્રાપ્ય બુદ્ધિમનુત્તમામ્।
જગામ શાશ્વતીં સિદ્ધિં પરાં નિર્વાણલક્ષણામ્ ॥ 3-262-49 (26057)
તસ્માત્ત્વમપિકૌન્તેય ન શોકં કર્તુમર્હસિ।
રાજ્યાત્સ્ફીતાત્પરિભ્રષ્ટસ્તપસા તદવાપ્સ્યસિ ॥ 3-262-50 (26058)
સુખસ્યાનન્તરં દુઃખં દુઃખસ્યાનન્તરં સુખમ્।
પર્યાયેણોપસર્પન્તે નરં નેમિમરા ઇવ ॥ 3-262-51 (26059)
પિતૃપૈતામહં રાજ્યંપ્રાપ્સ્યસ્યમિતવિક્રમ।
વર્ષાત્રયોદશાદૂર્ધ્વંવ્યેતુ તે માનસો જ્વરઃ ॥ 3-262-52 (26060)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-262-53x (2643)
સ એવમુક્ત્વાભગવાન્વ્યાસઃ પાણ્ડવનન્દનમ્।
જગામ તપસે ધીમાન્પુનરેવાશ્રમં પ્રતિ ॥ 3-262-53 (26061)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ બ્રીહિદ્રૌણિકપર્વણિ દ્વિષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 262 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-262-2 ઉપરિષ્ટાચ્ચ સ્વર્લોકઃ ઇતિ ખ. ઝ. પાઠઃ ॥ 3-262-3 પુસઃ પુમાંસઃ ॥ 3-262-4 શૂરાશ્ચાહબલક્ષણાઃ ઇતિ ખ. ઝ. પાઠઃ ॥ 3-262-6 યામા ધામાશ્ચ ગણવિશેષાઃ ॥ 3-262-7 દેવાનાં નિકાયા આલયા યેષુ તેષાં દેવનિકાયાનામ્ ॥ 3-262-14 ઉપપદ્યતામુપગચ્છતામ્ ॥ 3-262-26 ત્રયસ્ત્રિશદિમે દેવા યેષાં લોકા ઇતિ ખ. ઝ. પાઠઃ ॥ 3-262-27 વ્યુષ્ટિઃ સંપત્તિઃ .। 3-262-51 નેમિ ચક્રધારામ્। અરાઃ નામિનેમિસંધાનદારૂણિ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 263
॥ શ્રીઃ ॥
3.263. અધ્યાયઃ 263
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કાદાચન શિષ્યાયુતસહિતેન દુર્વાસસા દુર્યોધનગૃહંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 1 ॥ દુર્યોધનન સ્વપરિચર્યાસંતુષ્ટં તપ્રતિ બ્રાહ્મણાદીનાં દ્રૌપદ્યાશ્ચ ભોજનાવસાને ભોજનાય પાણ્ડવાન્પ્રતિ ગમનપ્રાર્થના ॥ 2 ॥ દુર્વાસસા તસ્મૈ તદ્વરદાનપૂર્વકં પાણ્ડવાન્પ્રતિ પ્રસ્થાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-263-0 (26062)
જનમેજય ઉવાચ। 3-263-0x (2644)
વસત્સ્વેવં વને તેષુ પાણ્ડવેષુ મહાત્મસુ।
રમમાણએષુ ચિત્રાબિઃ કથાભિર્મુનિભિઃ સહ ॥ 3-263-1 (26063)
સૂર્યદત્તાક્ષયાન્નેન કૃષ્ણાયા ભોજનાવધિ।
બ્રાહ્મણાંસ્તર્પમાણેષુ યે ચાન્નાર્થમુપાગતાઃ।
આરણ્યાનાં મૃગાણાં ચ માંસૈર્નાનાવિધૈરપિ ॥ 3-263-2 (26064)
ધાર્તરાષ્ટ્રા દુરાત્માનઃ સર્વે દુર્યોધનાદયઃ।
કથં તેષ્વન્વવર્તન્ત પાપાચારા મહામુને ॥ 3-263-3 (26065)
દઃશાસનસ્ય કર્ણસ્ય શકુનેશ્ચ મતે સ્થિતાઃ।
એતદાચક્ષ્વ ભગવન્વૈશમ્પાયન પૃચ્છતઃ ॥ 3-263-4 (26066)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-263-5x (2645)
શ્રુત્વા તેષાં તથા વૃત્તિં નગરે વસતામિવ।
દુર્યોધનો મહારાજ તેષુ પાપમરોચયત્ ॥ 3-263-5 (26067)
તથા તૈર્નિકૃતિપ્રજ્ઞૈઃ કર્ણદુઃશાસનાદિભિઃ।
નાનોપાયૈરધં તેષુ ચિન્તયત્સુ દુરાત્મસુ ॥ 3-263-6 (26068)
અભ્યાગચ્છત્સ ધર્માત્મા તપસ્વી કસુમહાયશાઃ।
શિષ્યાયુતસમોપેતો દુર્વાસા નામ કામતઃ ॥ 3-263-7 (26069)
તમાગતમભિપ્રેક્ષ્ય મુનિં પરમકોપનમ્।
સહિતો ભ્રાતૃભિઃ શ્રીમાનાતિથ્યેન ન્યમન્ત્રયત્ ॥ 3-263-8 (26070)
વિધિવત્પૂજયામાસ સ્વયં કિંકરવત્સ્થિતઃ।
અહાનિ કતિચિત્તત્ર તસ્થૌ સ મુનિસત્તમઃ ॥ 3-263-9 (26071)
તં ચ પર્યચરદ્રાજા દિવારાત્રમતન્દ્રિતઃ।
દુર્યોધનો મહારાજ શાપાત્તસ્ય વિશઙ્કિતઃ ॥ 3-263-10 (26072)
ક્ષુધિતોઽસ્મિ દદસ્વાન્નં શીઘ્રં મમ નરાધિપ।
ઇત્યુક્ત્વા ગચ્છતિ સ્નાતું પ્ર્યાગચ્ચતિ વૈ ચિરાત્ ॥ 3-263-11 (26073)
ન ભોક્ષ્યામ્યદ્યમે નાસ્તિ ક્ષુધેત્યુક્ત્વૈત્યદર્શનમ્।
અકસ્માદેત્ય ચ બ્રૂતે ભોજનયાસ્માંસ્ત્વરાન્વિતઃ ॥ 3-263-12 (26074)
કદાચિચ્ચ નિશીથે સ ઉત્થાય નિકૃતૌ સ્થિતઃ।
પૂર્વવત્કારયિત્વાઽન્નં ન ભુઙ્ક્તે ગર્હયન્સ્મ સઃ ॥ 3-263-13 (26075)
વર્તમાને તથા તસ્મિન્યદા દુર્યોધનો નૃપઃ।
વિકૃતિં નૈતિ ન ક્રોધં તદા તુષ્ટોઽભવન્મુનિઃ ॥ 3-263-14 (26076)
આહચૈનં દુરાધર્ષો વરદોઽસ્મીતિ ભારત ॥ 3-263-15 (26077)
વરં વરય ભદ્રં તે યત્તે મનસિ વર્તતે।
મયિ પ્રીતે તુ યદ્ધર્મ્યં નાલભ્યં વિદ્યતે તવ ॥ 3-263-16 (26078)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-263-17x (2646)
એતચ્છ્રુત્વા વચસ્તસ્ય મહર્ષેર્ભાવિતાત્મનઃ।
અમન્યત પુનર્જાતમાત્માનં સ સુયોધનઃ ॥ 3-263-17 (26079)
પ્રાગેવ મન્ત્રિતં ચાસીત્કર્ણદુઃશાસનાદિભિઃ।
યાચનીયં મુનેસ્તુષ્ટાદિતિ નિશ્ચિત્ય દુર્મતિઃ ॥ 3-263-18 (26080)
અતિહર્ષાન્વિતો રાજન્વરમેનમયાચત।
શિષ્યૈઃ સહ મમ બ્રહ્મન્યથા જાતોઽતિથિર્ભવાન્ ॥ 3-263-19 (26081)
અસ્મત્કુલે મહારાજો જ્યેષ્ઠઃ શ્રેષ્ઠો યુધિષ્ઠિરઃ।
વને વસતિ ધર્માત્મા ભ્રાતૃભિઃ પરિવારિતઃ।
ગુણવાઞ્શીલસંપન્નસ્તસ્ય ત્વમતિથિર્ભવ ॥ 3-263-20 (26082)
યદા ચ રાજપુત્રી સા સુકુમારી યશસ્વિની।
ભોજયિત્વા દ્વિજાન્સર્વાન્પતીંશ્ચ વરવર્ણિની ॥ 3-263-21 (26083)
વિશ્રાન્તા ચ સ્વયં ભુક્ત્વા સુખાસીના ભવેદ્યદા।
તદા ત્વં તત્રગચ્છેથા યદ્યનુગ્રાહ્યતા મયિ ॥ 3-263-22 (26084)
તથા કરિષ્યે ત્વત્પ્રીત્યેત્યેવમુક્ત્વા સુયોધનમ્।
દુર્વાસા અપિવિપ્રેન્દ્રો યથાગતમગાત્તતઃ ॥ 3-263-23 (26085)
કૃતાર્થમપિ ચાત્માનં તદા મેને સુયોધનઃ।
કરેણ ચ કરં ગૃહ્ય કર્ણસ્ય મુદિતો ભૃશમ્ ॥ 3-263-24 (26086)
કર્ણોપિ ભ્રાતૃસહિતમિત્યુવાચ નૃપં મુદા।
દુષ્ટ્યા કામઃ સુસંવૃત્તોદિષ્ટ્યા કૌરવ વર્ધસે।
દિષ્ટ્યા તે શત્રવો મગ્ના દુસ્તરે વ્યસનાર્ણવે ॥ 3-263-25 (26087)
દુર્વાસઃક્રોધજે વહ્નૌ પતિતાઃ પાણ્ડુનન્દનાઃ।
સ્વૈરેવ તે મહાપાપૈર્ગતા વૈ દુસ્તરં તમઃ ॥ 3-263-26 (26088)
વૈશંપાયુ ઉવાચ। 3-263-27x (2647)
ઇત્થં તે નિકૃતિપ્રજ્ઞા રાજન્દુર્યોધનાદયઃ।
હસન્તઃ પ્રીતમનસો જગ્મુઃ સ્વંસ્વં નિકેતનમ્ ॥ 3-263-27 (26089)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ દ્રૌપદીહરણપર્વણિ ત્રિષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 263 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
* ઇતઃ પરં દુર્વાસઉપાખ્યાનાત્મકમધ્યાયદ્વયં ઝ. પુસ્તકએવ દૃશ્યતે। 3-263-6 અધ દુઃખમ્ ॥ 3-263-16 ધર્મ્યે ધર્માદનપેતમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 264
॥ શ્રીઃ ॥
3.264. અધ્યાયઃ 264
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દુર્વાસસા દુર્યોધનપ્રાર્થનાસફલીકરણાયાકાલે પાણ્ડવાન્પ્રત્યન્નયાચનમ્ ॥ 1 ॥ તથા યુધિષ્ઠિરાનુમત્યા શિષ્યાયુતેન સહ સ્નાનાય નદીંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 2 ॥ અત્રાન્તરે દ્રૌપદીપ્રાર્થનયા શ્રીકૃષ્ણેન તત્સમીપાગમનમ્ ॥ 3 ॥ તથા નિવેદિતદુર્વાસોવૃત્તાન્તેન તેન સ્વીયક્ષુન્નિવૃત્તયે દ્રૌપદીપ્રત્યન્નયાચનમ્ ॥ 4 ॥ તયાઽન્નસ્ય શેષાભાવે નિવેદિતેઽન્નસ્યાલીમાનાય્ય તત્કણ્ઠલગ્નશાકપુલાકભક્ષણએન સશિપ્યસ્ય દુર્વાસસસ્તૃપ્તિજનનમ્ ॥ 5 ॥ તતો ભોજનાય ભીમેનાહ્વાને લજિતસ્ય દુર્વાસસો ભર્યાચ્છિષ્યૈઃ સહ પલાયનમ્ ॥ 6 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-264-0 (26090)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-264-0x (2648)
તતઃ કદાચિદ્દુર્વાસાઃ સુખાસીનાંસ્તુ પાણ્ડવાન્।
ભુક્ત્વા ચાવસ્થિતાં કૃષ્ણાં જ્ઞાત્વા તસ્મિન્વને મુનિઃ।
અભ્યાગચ્છત્પરિવૃતઃ શિષ્યૈરયુતસંમિતૈઃ ॥ 3-264-1 (26091)
દૃષ્ટ્વા યાન્તં તમતિથિં સ ચ રાજા યુધિષ્ઠિરઃ।
જગામાભિમુખઃ શ્રીમાન્સહ ભ્રાતૃભિરચ્યુતઃ ॥ 3-264-2 (26092)
તસ્મૈ બદ્ધ્વાઞ્જલિં સમ્યગુપવેશ્ય વરાસને।
વિધિવત્પૂજયિત્વા તમાતિથ્યન ન્યમન્ત્રયત્।
આહ્નિકં ભગવન્કૃત્વા શીઘ્રમેહીતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 3-264-3 (26093)
જગામ ચ મુનિઃ સોપિ સ્નાતું શિષ્યૈઃ સહાનઘઃ।
ભોજયેત્સહશિષ્યં માં કથમિત્યવિચિન્તયન્ ॥ 3-264-4 (26094)
ન્યમજ્જત્સલિલે ચાપિ મુનિસઙ્ઘઃ સમાહિતઃ ॥ 3-264-5 (26095)
એતસ્મિન્નન્તરે રાજન્દ્રૌપદી યોપિતાં વરા।
ચિન્તામવાપ પરમામન્નહેતોઃ પતિવ્રતા ॥ 3-264-6 (26096)
સા ચિન્તયન્તી ચ યદા નાન્નહેતુમવિન્દત।
મનસા ચિન્તયામાસ કૃષ્ણં કંસનિષૂદનમ્ ॥ 3-264-7 (26097)
કૃષ્ણકૃષ્ણ મહાબાહો દેવકીનન્દનાવ્યય।
વાસુદેવ જગન્નાથ પ્રણતાર્તિવિનાશન ॥ 3-264-8 (26098)
વિશ્વાત્મન્વિશ્વજનક વિશ્વહર્તઃ પ્રભોઽવ્યય।
પ્રપન્નપાલ ગોપાલ પ્રજાપાલ પરાત્પર।
આકૂતીનાં ચ ચિત્તીનાં પ્રવર્તક નતાઽસ્મિ તે ॥ 3-264-9 (26099)
વરેણ્ય વરદાનન્ત અગતીનાં ગતિપ્રદ।
પુરાણપુરુષ પ્રાણમનોવૃત્ત્યાદ્યગોચર ॥ 3-264-10 (26100)
સર્વાધ્યક્ષ પરાધ્યક્ષ ત્વામહં શરણં ગતા।
પાહિ માં કૃપયા દેવ શરણાગતવત્સલ ॥ 3-264-11 (26101)
નીલોત્પલદલશ્યામ પદ્મગર્ભારુણેક્ષણ।
પીતામ્બરપરીધાન લસત્કૌસ્તુભભૂષણ ॥ 3-264-12 (26102)
ત્વમાદિરન્તો ભૂતાનાં ત્વમેવ ચ પરાયણમ્।
પરાત્પરતરં જ્યોતિર્વિશ્વાત્મા સર્વતોમુખઃ ॥ 3-264-13 (26103)
ત્વામેવાહુઃ પરં બીજં નિધાનં સર્વસંપદામ્।
ત્વયા નાથેન દેવેશ સર્વાપદ્મ્યો ભયં ન હિ ॥ 3-264-14 (26104)
દુઃશાસનાદહં પૂર્વં સભાયાં મોચિતા યથા।
તથૈવ સંકટાદસ્માન્મામુદ્ધર્તુમિહાર્હસિ ॥ 3-264-15 (26105)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-264-16x (2649)
એવં સ્તુતસ્તદા દેવઃ કૃષ્ણયા ભક્તવત્સલઃ।
દ્રૌપદ્યાઃ સંકટં જ્ઞાત્વા દેવદેવો જગત્પતિઃ ॥ 3-264-16 (26106)
પાર્સ્વસ્થાં શયને ત્યક્ત્વા રુક્મિણીં કેશવઃ પ્રભુઃ।
તત્રાજગામ ત્વરિતો હ્યચિન્ત્યગતિરીશ્વરઃ ॥ 3-264-17 (26107)
તતસ્તં દ્રૌપદી દૃષ્ટ્વાપ્રણમ્ય પરયા મુદા।
અબ્રવીદ્વાસુદેવાય મુનેરાગમનાદિકમ્ ॥ 3-264-18 (26108)
તતસ્તામબ્રવીત્કૃષ્ણઃ ક્ષુધિતોસ્મિ ભૃશાતુરઃ।
શીઘ્રં ભોજય માં કૃષ્ણે પશ્ચાત્સર્વં કરિષ્યસિ ॥ 3-264-19 (26109)
નિશમ્ય તદ્વચઃ કૃષ્ણા લજ્જિતા વાક્યમબ્રવીત્।
સ્થાલ્યાં ભાસ્કરદત્તાયામન્નં મદ્ભોજનાવધિ ॥ 3-264-20 (26110)
ભુક્તવત્યસ્મ્યહં દેવ તસ્માદન્નં ન વિદ્યતે।
તતઃ પ્રોવાચ ભગવાન્કૃષ્ણાં કમલલોચનઃ ॥ 3-264-21 (26111)
કૃષ્ણે ન નર્મકાલોઽયં ક્ષુચ્છ્રમેણાતુરે મયિ।
શીઘ્રં ગચ્છ મમ સ્થાલીમાનયિત્વા પ્રદર્શય ॥ 3-264-22 (26112)
ઇતિ નિર્બન્ધતઃ સ્થાલીમાનાય્ય સ યદૂદ્વહઃ।
સ્થાલ્યાઃ કણ્ઠેઽથ સંલગ્નં શાકાન્નં વીક્ષ્યકેશવઃ ॥ 3-264-23 (26113)
ઉપયુજ્યાબ્રવીદેનામનેન હરિરીશ્વરઃ।
વિશ્વાત્મા પ્રીયતાં દેવસ્તુષ્ટશ્ચાસ્ત્વિતિ યજ્ઞભૂક્ ॥ 3-264-24 (26114)
આકારય મુનીઞ્શીઘ્રં ભોજનાયેતિ ચાબ્રવીત્।
ભીમસેનં મહાબાહુઃ કૃષ્ણઃ ક્લેશવિનાશનઃ ॥ 3-264-25 (26115)
તતો જગામ ત્વરિતો ભીમસેનો મહાયશાઃ।
આકારિતું તુ તાન્સર્વાન્ભોજનાર્થં નૃપોત્તમ।
સ્નાતું ગતાન્દેવનદ્યાં દુર્વાસઃપ્રભૃતીન્મુનીન્ ॥ 3-264-26 (26116)
તે ચાવતીર્ણાઃ સલિલે કૃતવન્તોઽઘમર્ષણમ્।
દૃષ્ટ્વોદ્ગારાન્સાન્નરસાંસ્તૃપ્ત્યા પરમયા યુતાઃ।
ઉત્તીર્ય સલિલાત્તસ્માદ્દૃષ્ટવન્તઃ પરસ્પરમ્ ॥ 3-264-27 (26117)
દુર્વાસસમભિપ્રેક્ષ્યતે સર્વે મુનયોઽબ્રુવન્।
રાજ્ઞા હિકારયિત્વાઽન્નં વયં સ્નાતું સમાગતાઃ ॥ 3-264-28 (26118)
આકણ્ઠતૃપ્તા વિપ્રર્ષે કિંસ્વિદ્ભુઞ્જામહે વયમ્।
વૃથા પાકઃ કૃતોસ્માભિસ્તત્ર કિં કરવામહે ॥ 3-264-29 (26119)
દુર્વાસા ઉવાચ। 3-264-30x (2650)
વૃથા પાકેન રાજર્ષેરપરાધઃ કૃતો મહાન્।
માઽસ્માનધાક્ષુર્દૃષ્ટ્વૈવ પાણ્ડવાઃ ક્રૂરચક્ષુષા ॥ 3-264-30 (26120)
સ્મૃત્વાઽનુભાવં રાજર્ષેરમ્બરીષસ્ય ધીમતઃ।
બિભેમિ સુતરાં વિપ્રા હરિપાદાશ્રયાજ્જનાત્ ॥ 3-264-31 (26121)
પાણ્ડવાશ્ચ મહાત્માનઃ સર્વે ધર્મપરાયણાઃ।
શૂરાશ્ચકૃતવિદ્યાશ્ચ વ્રતિનસ્તપસિ સ્થિતાઃ ॥ 3-264-32 (26122)
સદાચારરતા નિત્યં વાસુદેવપરાયણાઃ।
ક્રુદ્ધાસ્તે નિર્દહેયુર્વૈ તૂલરાશિમિવાનલઃ।
તત એતાનપૃષ્ટ્વૈવ શિષ્યાઃ શીઘ્રં પલાયત ॥ 3-264-33 (26123)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-264-34x (2651)
ઇત્યુક્તાસ્તે દ્વિજાઃ સર્વે મુનિના ગુરુણા તદા।
પાણ્ડવેભ્યો ભૃશં ભીતા દુદ્રુવુસ્તે દિશો દશ ॥ 3-264-34 (26124)
ભીમસેનો દેવનદ્યામપશ્યન્મુનિસત્તમાન્।
તીર્થે ષ્વિતસ્તતસ્તસ્યા વિચચાર ગવેષયન્ ॥ 3-264-35 (26125)
તત્રસ્થેભ્યસ્તાપસેભ્યઃ શ્રુત્વા તાશ્ચૈવ વિદ્રુતાન્।
યુધિષ્ઠિરમથાભ્યેત્ય તં વૃત્તાન્તં ન્યવેદયત્ ॥ 3-264-36 (26126)
તતસ્તે પાણ્ડવાઃ સર્વે પ્ર્યાગમનકાઙ્ક્ષિણઃ।
પ્રતીક્ષનતઃ કિયત્કાલં જિતાત્માનોઽવતસ્થિરે ॥ 3-264-37 (26127)
નિશીથેઽભ્યેત્ય ચાકસ્માદસ્માન્સ ચ્છલયિષ્યતિ।
કથં ચ નિસ્તરેમાસ્માત્કૃચ્છ્રાદ્દૈવોપસાદિતાત્ ॥ 3-264-38 (26128)
ઇતિ ચિન્તાપરાન્દૃષ્ટ્વા નિઃશ્વસન્તો મુહુર્મુહુઃ।
ઉવાચ વચનં શ્રીમાન્કૃષ્ણઃ પ્રત્યક્ષતાં ગતઃ ॥ 3-264-39 (26129)
ભવતામાપદં જ્ઞાત્વા ઋષેઃ પરમકોપનાત્।
દ્રૌપદ્યા ચિન્તિતઃ પાર્થા અહં સત્વરમાગતઃ ॥ 3-264-40 (26130)
ન ભયં વિદ્યતેતસ્માદૃષેર્દુર્વાસસોઽલ્પકમ્।
તેજસા ભવતાં ભીતઃ પૂર્વમેવ પલાયિતઃ ॥ 3-264-41 (26131)
ધર્મનિત્યાસ્તુ યે કેચિન્ન તે સીદન્તિ કર્હિચિત્।
આપૃચ્છે વો ગમિષ્યામિ નિયતં ભદ્રમસ્તુ વઃ ॥ 3-264-42 (26132)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-264-43x (2652)
શ્રુત્વેરિતં કેશવસ્ય બભૂવુઃ સ્વસ્થામાનસાઃ।
દ્રૌપદ્યા સહિતાઃ પાર્થાસ્તમૂચુર્વિગતજ્વરાઃ ॥ 3-264-43 (26133)
ત્વયા નાથેન ગોવિન્દ દુસ્તરામાપદં વિભો।
તીર્ણાઃ પ્લવમિવાસાદ્ય મજ્જમાના મહાર્ણવે ॥ 3-264-44 (26134)
સ્વસ્તિ સાધય ભદ્રં તે ઇત્યાજ્ઞાતો યયૌ પુરીમ્ ॥ 3-264-45 (26135)
પાણ્ડવાશ્ચ મહાભાગ દ્રૌપદ્યા સહિતાઃ પ્રભો।
ઊષુઃ પ્રહૃષ્ટમનસો વિહરન્તો વનાદ્વનમ્।
ઇતિ તેઽભિહિતં રાજન્યત્પૃષ્ટોઽહમિહ ત્વયા ॥ 3-264-46 (26136)
એવંવિધાન્યલીકાનિ ધાર્તરાષ્ટ્રૈર્દુરાત્મભિઃ।
પાણ્ડવેષુ વનસ્થેષુ પ્રયુક્તાનિ વૃથાઽભવન્ ॥ 3-264-47 (26137)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ દ્રૌપદીહરણપર્વણિ ચતુઃષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 264 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-264-6 એતસ્મિન્નન્તરે કાલે ॥ 3-264-9 આકૂતીનાં ચિત્તીનાં ચેતિ ચેતોવૃત્તિવિશેષાણામ્ ॥ 3-264-25 સહદેવ મહાબાહુરિતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-264-26 સહદેવો મહાયશા ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-264-35 સહદેવો દેવનદ્યામિતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-264-47 અલીકાન્યહિતાનિ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 265
॥ શ્રીઃ ॥
3.265. અધ્યાયઃ 265
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પઞ્ચસ્વપિ પાણ્ડવેષુ મૃગયાર્થે ગતેષુ સપરિજનેન સૈન્ધવેન માર્ગવશાત્તદાશ્રમાભિગમનમ્ ॥ 1 ॥ તત્રદ્રૌપદીદર્શનક્ષુભિતહૃદા જયદ્રથેન તત્તત્વજિજ્ઞાસયા તન્નિકટં પ્રતિકોટિકાશ્યસ્ પ્રેષણમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-265-0 (26138)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-265-0x (2653)
તસ્મિન્બહુમૃગેઽરણ્યે અટમાના મહારથાઃ।
કામ્યકે ભરતશ્રેષ્ઠા વિજહ્વુસ્તે યથામરાઃ ॥ 3-265-1 (26139)
પ્રેક્ષમાણા બહુવિધાન્વનોદ્દેશાન્સમન્તતઃ।
યથર્તુકાલરમ્યાશ્ચવનરાજીઃ સુષુષ્પિતાઃ ॥ 3-265-2 (26140)
પાણ્ડવા મૃગયાશીલાશ્ચરન્તસ્તન્મહદ્વનમ્।
વિજહ્નરિન્દ્રપ્રિમાઃ કંચિત્કાલમરિંદમાઃ ॥ 3-265-3 (26141)
તતસ્તે યૌગપદ્યેન યયુઃ સર્વે ચતુર્દિશમ્।
મૃગયાં પુરુષવ્યાઘ્રા બ્રાહ્મણાર્થે પરતપાઃ ॥ 3-265-4 (26142)
દ્રૌપદીમાશ્રમે ન્યસ્ તૃણબિન્દોરનુજ્ઞયા।
મહર્ષેર્દીપ્તતપસો ઘૌમ્યસ્ય ચ પુરોધસઃ ॥ 3-265-5 (26143)
તસ્તુ રાજા સિંધૂનાં વાર્ધક્ષત્રિર્મહાયશાઃ।
વિવાહકામઃ સાલ્વેયાન્પ્રયાતઃ સોઽભવત્તદા ॥ 3-265-6 (26144)
મહતા પરિબર્હેણ રાજયોગ્યેન સંવૃતઃ।
રાજભિર્બહુભિઃ સાર્ધમુપાયાત્કામ્યકં ચ સઃ ॥ 3-265-7 (26145)
તત્રાપશ્યત્પ્રિયાં ભાર્યાં પાણ્ડવાનાં યશસ્વિનીમ્।
તિષ્ઠન્તીમાશ્રમદ્વારિ દ્રૌપદીં નિર્જને વને ॥ 3-265-8 (26146)
વિભ્રાજમાનાં વપુષા બિભ્રતીં રૂપમુત્તમમ્।
ભ્રાજયન્તીં વનોદ્દેશં નીલાભ્રમિવ વિદ્યુતમ્ ॥ 3-265-9 (26147)
અપ્સરા દેવકન્યા વા માયા વા દેવનિર્મિતા।
ઇતિકૃત્વાઞ્જલિં સર્વે દદૃશૃસ્તામનિન્દિતામ્ ॥ 3-265-10 (26148)
તઃ સ રાજા સિન્ધૂનાં વાર્ધક્ષત્રિર્જયદ્રથઃ।
વિસ્મિતસ્ત્વનવદ્યાઙ્ગીં દૃષ્ટ્વા તાં દુષ્ટમાનસઃ ॥ 3-265-11 (26149)
સ કોટિકાશ્યં રાજાનમબ્રવીત્કામમોહિતઃ।
કસ્ય ત્વેષાઽનવદ્યાઙ્ગી યદિવાઽપિન માનુષી ॥ 3-265-12 (26150)
વિવાહાર્થો ન મે કશ્ચિદિમાં દૃષ્ટ્વાઽતિમુન્દરીમ્।
એતામેવાહમાદાય ગમિષ્યામિ સ્વમાલયમ્ ॥ 3-265-13 (26151)
ગચ્છ જાનીહિ સૌમ્યેમાં કસ્ય વાઽત્ર કુતોપિ વા।
કિમર્થમાગતા સુભ્રૂરિદં કષ્ટકિતં વનમ્ ॥ 3-265-14 (26152)
અપિ નામ વરારોહા મામેષા લોકસુન્દરી।
ભજેદદ્યાયતાપાઙ્ગી સુદતી તનુમધ્યમા ॥ 3-265-15 (26153)
અપ્યહં કૃતકામઃ સ્યામિમાં પ્રાપ્ય વરસ્રિયમ્।
ગચ્છજાનીહિ કોન્વસ્યા નાથ ઇત્યેવ કોટિક ॥ 3-265-16 (26154)
સ કોટિકાશ્યસ્તચ્છ્રુત્વા રથાત્પ્રસ્કન્દ્ય કુણ્ડલી।
ઉપેત્યપપ્રચ્છ તદા ક્રોષ્ટા વ્યાઘ્રવધૂમિવ ॥ 3-265-17 (26155)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ દ્રૌપદીહરણપર્વણિ પઞ્ચષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 265 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-265-7 પરિબર્હેણ પરિચ્છદેન ॥ 3-265-9 નીલાભ્રં નીલમેઘમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 266
॥ શ્રીઃ ॥
3.266. અધ્યાયઃ 266
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
જયદ્રથચોદનયા કોટિકાશ્યેન દ્રૌપદીંપ્રતિ તત્પિતૃભર્તૃકુલાદિપ્રશ્નઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-267-0 (26156)
કોટિક ઉવાચ। 3-267-0x (2654)
કા ત્વં કદમ્બસ્ય વિનમ્ય શાખાં
કિમાશ્રમે તિષ્ઠસિ શોભમાના।
દેદીપ્યમાનાઽગ્નિશિખેવ નક્તં
વ્યાધૂયમાના પવનેન સૂભ્રૂઃ ॥ 3-267-1 (26157)
અતીવ રૂપેણ સમન્વિતા ત્વં
ન ચાપ્યરણ્યેષુ બિભેષિ કિંનુ।
દેવી નુ યક્ષી યદિદાનવી વા
વરાપ્સરા દૈત્યવરાઙ્ગના વા ॥ 3-267-2 (26158)
વપુષ્મતી વોરગરાજકન્યા
વનેચરી વા ક્ષણદાચરસ્ત્રી।
ત્વં દેવરાજ્ઞો વરુણસ્ય પત્ની
યમસ્ય સોમસ્ય ધનેશ્વરસ્ય ॥ 3-267-3 (26159)
ધાતુર્વિધાતુઃ સવિતુર્વિભોર્વા
શક્રસ્ય વા ત્વં સદનાત્પ્રપન્ના।
ન હ્યેવ નઃ પૃચ્છસિ યે વયં સ્મ
ન ચાપિ જાનીમ તવેહ નાથમ્ ॥ 3-267-4 (26160)
વયં હિ માનં તવ વર્ધયન્તઃ
પૃચ્છામ ભદ્રેપ્રભવં પ્રભું ચ।
આચક્ષ્વ બન્ધૂંશ્ચ પતિં કુલં ચ
જાતિં ચ યચ્ચેગહ કરોષિ કાર્યમ્ ॥ 3-267-5 (26161)
અહં તુ રાજ્ઞઃ સુરથસ્ય પુત્રો
યં કોટિકાશ્યેતિ વિદુર્મનુષ્યાઃ।
`વશ્યેન્દ્રિયઃ સત્યરતિર્વરોરુ
વૃદ્ધોપસેવી ગુરુપૂજકશ્ચ' ॥ 3-267-6 (26162)
અસૌ તુ યસ્તિષ્ઠતિકાઞ્ચનાઙ્ગે
તથે હુતોઽગ્નિશ્ચયને યથૈવ।
તરિગર્તરાજઃ કમલાયતાક્ષઃ
ક્ષેમંકરો નામ સ એષ વીરઃ ॥ 3-267-7 (26163)
અસ્માત્પરસ્ત્વેષ મહાધનુષ્મા-
ન્પુત્રઃ કુલિન્દાધિપતેર્વરિષ્ઠઃ।
નિરીક્ષતે ત્વાં વિપુલાયતાક્ષઃ
સુપુષ્પિતઃ પર્વતવાસનિત્યઃ ॥ 3-267-8 (26164)
અસૌ તુ યઃ પુષ્કરિણીસમીપે
શ્યામો યુવા તિષ્ઠતિ દર્શનીયઃ।
ઇક્ષ્વાકુરાજઃ સુબલસ્ય પુત્રઃ
સ એવ હન્તા દ્વિષતાં સુગાત્રિ ॥ 3-267-9 (26165)
યસ્યાનુયાત્રં ધ્વજિનઃ પ્રયાન્તિ
સૌવીરકા દ્વાદશરાજપુત્રાઃ।
શોણાશ્વયુક્તેષુ રથેષુ સર્વે
મસ્વેષુ દીપ્તા ઇવ ઇવ્યવાહાઃ ॥ 3-267-10 (26166)
અઙ્ગારકઃ કુઞ્જરો ગુપ્તકશ્ચ
શ્રુંજયઃ સંજયસુપ્રવૃદ્ધૌ।
પ્રભંકરોઽથ ભ્રમરો રવિશ્ચ
શૂરઃ પ્રતાપઃકુહનશ્ચ નામ ॥ 3-267-11 (26167)
યં ષટ્સહસ્રા રથિનોઽનુયાન્તિ
નાગા હયાશ્ચૈવ પદાતિનશ્ચ।
જયદ્રથો નામ યદિ શ્રુતસ્તે
સૌવીરરાજઃ સુભગે સ એષઃ ॥ 3-267-12 (26168)
તસ્યાપરે ભ્રાતરોઽદીનસત્વા
બલાહકાનીકવિદારણાદ્યાઃ।
સૌવીરવીરાઃ પ્રવરા યુવાનો
રાજાનમેતે બલિનોઽનુયાન્તિ ॥ 3-267-13 (26169)
એતૈઃ સહાયૈરુપયાતિ રાજા
મરુદ્ગણૈરિન્દ્ર ઇવાભિગુપ્તઃ।
અજાનતાં ખ્યાપય નઃ સુકેશિ
કસ્યાસિ ભાર્યા દુહિતા ચ કસ્ય ॥ 3-267-14 (26170)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ દ્રૌપદીહરણપર્વણિ ષટ્ષષ્ટ્યધિકદ્વિશતમોઽધ્યાયઃ ॥ 266 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-267-4 ધાતુઃ પ્રજાપતેઃ સરસ્વતી વા। વિધાતુઃ કશ્યપસ્ય રુદ્વસ્ય વા। અદિતિઃ પાર્વતી વા। વિભોર્વિષ્ણોર્લક્ષ્મીર્વા ॥ 3-267-5 પ્રભવપિતરમ્। પ્રભું મહાન્તમ્। પ્રભવં ભુવં ચેતિ ધ.પાઠઃ ॥ 3-267-7 ચયને ઇષ્ટકોચ્ચયે ॥ 3-267-12 પદાતિનઃ પદ્ભ્યાં અતિતું સતતં ગન્તું શીલં યેષાં તે પદાતયઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 267
॥ શ્રીઃ ॥
3.267. અધ્યાયઃ 267
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કોટિકાશ્યપ્રતિ દ્રૌપદ્યા જનનાદિસ્વીયવૃત્તાન્તકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-267-0 (26171)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-267-0x (2655)
અથાબ્રવીદ્દ્રૌપદી રાજપુત્રી
પૃષ્ટા શિબીનાં કપ્રવરેણ તેન।
અવેક્ષ્ય મન્દં પ્રવિમુચ્ય શાખાં
સંગૃહ્ણતી કૌશિકમુત્તરીયમ્ ॥ 3-267-1 (26172)
બુદ્ધ્યાઽભિજાનામિ નરેનદ્રપુત્ર
ન માદૃશી ત્વામભિભાષ્ટુમર્હતિ।
ન ત્વેહ વક્તાઽસ્તિ તવેહ વાક્ય-
મન્યો નરો વાઽપ્યથવાઽપિ નારી ॥ 3-267-2 (26173)
એકા હ્યહં સંપ્રતિ તેન વાચં
દદાનિ વૈ ભદ્ર નિબોધ ચેદમ્।
અહં હ્યરણ્યેકથમેકમેકા
ત્વામાલપેયં નિરતા સ્વધર્મે ॥ 3-267-3 (26174)
જાનામિ ચ ત્વાં સુરથસ્ય પુત્રં
યં કોટિકાશ્યેતિ વિદુર્મનુષ્યાઃ।
તસ્માદહં શૈબ્ય તથૈવ તુભ્ય-
માખ્યામિ બન્ધૂન્પ્રથિતં કુલં ચ ॥ 3-267-4 (26175)
અપત્યમસ્મિ દ્રુપદસ્ય રાજ્ઞઃ
કૃષ્ણેતિ માં શૈબ્ય વિદુર્મનુષ્યાઃ।
સાઽહં વૃણે પઞ્ચ જનાન્પતિત્વે
યે ખાણ્ડવપ્રસ્થગતાઃ શ્રુતાસ્તે ॥ 3-267-5 (26176)
યુધિષ્ઠિરો ભીમસેનાર્જુનૌ ચ
માદ્ર્યાશ્ચ પુત્રૌ પુરુષપ્રવીરૌ।
તે માં નિવેશ્યહ દિશશ્ચતસ્રો
વિબજ્ય પાર્થા મૃગયાં પ્રયાતાઃ ॥ 3-267-6 (26177)
પ્રાચીં રાજા દક્ષિણાં ભીમસેનો
જયઃ પ્રતીચીં યમજાવુદીચીમ્।
મન્યે તુ તેષાં રથસત્તમાનાં
કાલો બહુઃ પ્રાપ્તા ઇહોપયાતુમ્ ॥ 3-267-7 (26178)
સંમાનિતા યાસ્યથ તૈર્યથેષ્ટં
વિમુચ્ય વાહાનવરોહયધ્વમ્।
પ્રિયાતિથિર્ધર્મસુતો મહાત્મા
પ્રીતો ભવિષ્યત્યભિવીક્ષ્ય યુપ્માન્ ॥ 3-267-8 (26179)
એતાવદુક્ત્વા દ્રુપદાત્મજા સા
શૈવ્યાત્મજં ચન્દ્રસુખી પ્રતીતા।
વિવેશ તાં પર્ણશાલાં પ્રશસ્તાં
સંચિન્ત્ય તેષામતિથિસ્વધર્મમ્ ॥ 3-267-9 (26180)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ દ્રૌપદીહરણપર્વણિ સપ્તષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 267 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-267-2 અભિભાષ્ટું અભિભાષિતુમ્। ત્વામપિ દ્રષ્ટુમર્હેતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-267-3 તેન કારણેન ॥ 3-267-7 જયોઽર્જુનઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 268
॥ શ્રીઃ ॥
3.268. અધ્યાયઃ 268
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કોટિકાશ્યાદ્દ્રૌપદીતત્વંવિદિતવતા જયદ્રથેન દ્રૌપદીમેત્ય સ્વભાર્યાત્વયાચનાઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-268-0 (26181)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-268-0x (2656)
તથાઽઽસીનેષુ સર્વેષુ તેષુ રાજસુ ભારત।
`કોટિકાશ્યો જગામાશુ સિન્ધુરાજનિવેશનમ્ ॥ 3-268-1 (26182)
યદુક્તં કૃષ્ણયા સાર્ધં તત્સર્વં પ્રત્યવેદયત્।
કોટિકાશ્યવચઃ શ્રુત્વા શૈબ્યં સૌવીરકોઽબ્રવીત્ ॥ 3-268-2 (26183)
યદા વાચં વ્યાહરન્ત્યામસ્યાં મે રમતે મનઃ।
સીમન્તિનીનાં સુખ્યાયાં વિનિવૃત્તઃ કથં ભવાન્ ॥ 3-268-3 (26184)
એતાં દૃષ્ટ્વા સ્ત્રિયો મેઽન્યા યથા શાખામૃગસ્ત્રિયઃ।
પ્રતિભાન્તિ મહાબાહો સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 3-268-4 (26185)
દર્શનાદેવ હિ મનસ્તયા મેઽપહૃતં ભૃશમ્।
તાં સમાચક્ષ્વ કલ્યાણીં યદિ સ્યાચ્છૈબ્ય માનુષી ॥ 3-268-5 (26186)
કોટિક ઉવાચ। 3-268-6x (2657)
એષા વૈ દ્રૌપદી કૃષ્ણા રાજપુત્રી યશસ્વિની।
પઞ્ચાનાં પાણ્ડુપુત્રાણાં મહિષી સંમતા ભૃશમ્ ॥ 3-268-6 (26187)
સર્વેષાં ચૈવ પાર્થાનાં પ્રિયા બહુમતા સતી।
તયા સમેત્ય સૌવીર સૌવીરાભિમુખો વ્રજ ॥ 3-268-7 (26188)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-268-8x (2658)
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ પશ્યામિ દ્રૌપદીમિતિ।
પતિઃ સૌવીરસિન્ધૂનાં દુષ્ટભાવો જયદ્રથઃ ॥ 3-268-8 (26189)
સ પ્રવિશ્યાશ્રમં પુણ્યં સિંહગોષ્ઠં વૃકો યથા।
આત્મના સપ્તમઃ કૃષ્ણામિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-268-9 (26190)
કુશલં તે વરારોહે ભર્તારસ્તેઽપ્યનામયાઃ।
યેષાં કુશલકામાસિ તેઽપિકચ્ચિદનામયાઃ ॥ 3-268-10 (26191)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 3-268-11x (2659)
અપિ તે કુશલં રાજન્રાષ્ટ્રે કોશે બલે તથા।
કચ્ચિદેકઃ શિબીનાઢ્યાન્સૌવીરાન્સહ સિન્ધુભિઃ।
અનુતિષ્ઠસિ ધર્મેણ યે ચાન્યે વિદિતાસ્ત્વયા ॥ 3-268-11 (26192)
કૌરવ્યઃ કુશલી રાજા કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
અહં ચ ભ્રાતરશ્ચાસ્ય યાંશ્ચાન્યાન્પરિપૃચ્છસિ ॥ 3-268-12 (26193)
પાદ્યં પ્રતિગૃહાણેદમાસનં ચ નૃપાત્મજ।
મૃગાન્વિતા મૃગીશ્ચૈવ પ્રાતરાશં દદાનિ તે ॥ 3-268-13 (26194)
ઐણેયાન્પૃષતાન્ન્યઙ્કૂન્હરિણાઞ્શરભાઞ્શશાન્।
ઋક્ષાવ્રુરૂઞ્શમ્બરાંશ્ચ ગવયાંશ્ચ મૃગાન્બહૂન્ ॥ 3-268-14 (26195)
વરાહામહિષાંશ્ચૈવ યાશ્ચાન્યા મૃગજાતયઃ।
પ્રદાસ્યતિ સ્વયં તુભ્યં કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-268-15 (26196)
જયદ્રથ ઉવાચ। 3-268-16x (2660)
કુશલં પ્રાતરાશસ્ય સર્વં મે દિત્સિતં ત્વયા।
એહિ મે રથમારોહ સુખમાપ્નુહિ કેવલમ્ ॥ 3-268-16 (26197)
ગતશ્રીકાન્હૃતરાજ્યાન્કૃપણાન્ગતચેતસઃ।
અરણ્યવાસિનઃ પાર્થાન્નાનુરોદ્ધું ત્વમર્હસિ ॥ 3-268-17 (26198)
નૈવ પ્રાજ્ઞા ગતશ્રીકં ભર્તારમુપયુઞ્જતે।
યુઞ્જાનમનુયુઞ્જીત ન શરિયઃ સંક્ષયે વસેત્ ॥ 3-268-18 (26199)
શ્રિયા વિહીના રાષ્ટ્રાચ્ચ વિનષ્ટાઃ શાશ્વતીઃ સમાઃ।
અલં તે પાણ્ડુપુત્રાણાં ભક્ત્યા ક્લેશમુપાસિતુમ્ ॥ 3-268-19 (26200)
ભાર્યા મે ભવ સુશ્રોણિ ત્યજૈનાન્મુખમાપ્નુહિ।
અખિલાન્સિન્ધુસૌવીરાનાપ્નુહિ ત્વં મયા સહ ॥ 3-268-20 (26201)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-268-21x (2661)
ઇત્યુક્તા સિન્ધુરાજેન વાક્યં હૃદયકમ્પનમ્।
કૃષ્ણા તસ્માદપાક્રામદ્દેશાત્સભ્રુકુટીમુખી ॥ 3-268-21 (26202)
અવમત્યાસ્ય તદ્વાંક્યમાક્ષિપ્ય ચ સુમધ્યમા।
મૈવમિત્યબ્રવીત્કૃષ્ણા લજ્જસ્વેતિ ચ સૈન્ધવમ્ ॥ 3-268-22 (26203)
સા કાઙ્ક્ષમાણા ભર્તૃણામુપયાતમનિન્દિતા।
વિલમ્બયામાસ પરં વાક્યૈર્વાક્યાનિ યુઞ્જતી ॥ 3-268-23 (26204)
દ્રૈપદ્યુવાચ। 3-268-23x (2662)
નૈવં વદ મહાબાહો ન્યાય્યં ત્વં ન ચ મન્યસે।
પાણ્ડૂનાં ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં સ્વસા ચૈવ કનીયસી ॥ 3-268-24 (26205)
દુશ્શલા નામ તસ્યાસ્ત્વં ભર્તા રાજકુલોદ્વહ।
મમ ભ્રાતા ચ ન્યાય્યેન ત્વયા રક્ષ્યા મહારથ ॥ 3-268-25 (26206)
ધર્મિષ્ઠાનાં કુલે જાતો ન ધર્મં ત્વમવેક્ષસે।
ઇત્યુક્તઃ સિન્ધુરાજોથ વાક્યમુત્તરમબ્રવીત્ ॥ 3-268-26 (26207)
રાજ્ઞાં ધર્મં ન જાનીષે સ્ત્રિયો રત્નાનિ ચૈવ હિ।
સાધારણાનિ લોકેઽસ્મિન્પ્રવદન્તિ મનીષિણઃ ॥ 3-268-27 (26208)
સ્વસા ચ સ્વસ્રિયા ચૈવ ભ્રાતૃભાર્યા તથૈવ ચ।
સુખં ગૃહ્ણન્તિ રાજાનસ્તાશ્ચ તત્ર નૃપોદ્ભવાઃ' ॥ 3-268-28 (26209)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ દ્રૌપદીહરણપર્વણિ અષ્ટષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 268 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-268-3 સૌવીરકો જયદ્રથઃ ॥ 3-268-7 યદાસ્યાં મે મનોરમતે તદા ભવાન્કથં વિનિવૃત્ત ઇતિ યોજ્યમ્ ॥ 3-268-9 સિંહગોષ્ઠં ગોષ્ઠમિવ ગોષ્ઠં સ્થાનમ્ ॥ 3-268-11 અનુતિષ્ઠતિ પાલયસિ। વિદિતા લબ્ધાઃ ॥ 3-268-18 શ્રિયઃ સંક્ષયે સતીતિ શેષઃ। હીનલક્ષ્મીકે ઇત્યર્થઃ ॥ 3-268-19 સમાઃ સંવત્સરાન્ ॥ 3-268-23 વિલોભયામાસ પરમિતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 269
॥ શ્રીઃ ॥
3.269. અધ્યાયઃ 269
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દ્રૌપદ્યા સ્વાભિલાષિણો જયદ્રથસ્ય ગર્હણમ્ ॥ 1 ॥ તથા બલાત્સ્વવસ્ત્રાન્તકર્ષિણસ્તસ્યાક્ષેપાદધઃપાતનપૂર્વકં સ્વયમેવ તદ્રથારોહણમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-269-0 (26210)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-269-0x (2663)
સરોષરાગોપહતેન વલ્ગુના
સરાગનેત્રેણ નતોન્નતભ્રુવા।
મુખેન વિસ્ફૂર્ય સુવીરરાષ્ટ્રપં
તતોઽબ્રવીત્તં દ્રુપદાત્મજા પુનઃ ॥ 3-269-1 (26211)
યશસ્વિનસ્તીક્ષ્ણવિષાન્મહારથા-
નભિબ્રુવન્મૂઢ ન લજ્જસે કથમ્।
મહેન્દ્રકલ્પાન્નિરતાન્સ્વકર્મસુ
સ્તિતાન્સમૂહેષ્વપિ યક્ષરક્ષસામ્ ॥ 3-269-2 (26212)
ન કિંચિદાર્યાઃ પ્રવદન્તિ પાપં
વનેચરંવા ગૃહમેધિનં વા।
તપસ્વિનં સંપરિપૂર્ણવિદ્યં
ભજન્તિ ચૈવં સુનરાઃ સુવીર ॥ 3-269-3 (26213)
અહં તુ મન્યે તવ નાસ્તિ કશ્ચિ-
દેતાદૃશે ક્ષત્રિયસંનિવેશે।
યસ્ત્વદ્ય પાતાલમુખે પતન્તં
પાણૌ ગૃહીત્વા પ્રતિસંહરેત ॥ 3-269-4 (26214)
નાગં પ્રમિન્નં ગિરિકૂટકલ્પ-
મુપત્યકાં હૈમવતીં ચરન્તમ્।
દણ્ડીવ યૂથાદપસેધસિ ત્વં
યો જેતુમાશંસસિ ધર્મરાજમ્ ॥ 3-269-5 (26215)
બાલ્યાત્પ્રસુપ્તસ્ય મહાબલસ્ય
સિંહસ્ પક્ષ્માણિ મુખાલ્લુનાસિ।
પદા સમાહત્ય પલાયમાનઃ
ક્રુદ્ધં યદા દ્રક્ષ્યસિ ભીમસેનમ્ ॥ 3-269-6 (26216)
મહાબલં ઘોરતરં પ્રવૃદ્ધં
જાતં હરિં પર્વતકન્દરેષુ।
પ્રસુપ્તમુગ્રં પ્રપદેન હંસિ
યઃ ક્રુદ્ધમાયોત્સ્યસિ જિષ્ણુમુગ્રમ્ ॥ 3-269-7 (26217)
કૃષ્ણોરગૌ તીક્ષ્ણમુખૌ દ્વિજિહ્વૌ
મત્તઃ પદા ક્રામસિ પુચ્છદેશે।
યઃ પાણ્ડવાભ્યાં પુરુષોત્તમાભ્યાં
જઘન્યજાભ્યાં પ્રયુયુત્સસે ત્વમ્ ॥ 3-269-8 (26218)
યથા ચ વેણુઃ કદલી નલો વા
ફલન્ત્યભાવાય ન ભૂતયેઽઽત્મનઃ।
તથૈવ માં તૈઃ પરિરક્ષ્યમાણા-
માદાસ્યસે કર્કટકીવ ગર્ભમ્ ॥ 3-269-9 (26219)
જયદ્રથ ઉવાચ। 3-269-10x (2664)
જાનામિ કૃષ્ણે વિદિતં મમૈત-
દ્યથાવિધાસ્તે નરદેવપુત્રાઃ।
ન ત્વેવમેતેન વિભીષણેન
શક્યા વયં ત્રાસયિતું ત્વયાઽદ્ય ॥ 3-269-10 (26220)
વયં પુનઃ સપ્તદશેષુ કૃષ્ણે
કુલેષુ સર્વેઽનવમેષુ જાતાઃ।
ષડ્ભ્યો ગુણેભ્યોઽભ્યધિકા વિહીના
ન્મન્યામહે દ્રૌપદી પાણ્ડુપુત્રાન્ ॥ 3-269-11 (26221)
સા ક્ષિપ્રમાતિષ્ઠ ગજં રથં વા
ન વાક્યમાત્રેણ વયં હિ શક્યાઃ।
આશંસ વા ત્વં કૃપણં વદન્તી
સૌવીરરાજસ્ય પુનઃ પ્રસાદમ્ ॥ 3-269-12 (26222)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 3-269-13x (2665)
મહાબલા કિંત્વિહ દુર્બલેવ
સૌવીરરાજસ્ય મતાઽહમસ્મિ।
નાહં પ્રમાથાદિહ સંપ્રતીતા
સૌવીરરાજં કૃપણં વદેયમ્ ॥ 3-269-13 (26223)
યસ્યા હિ કૃષ્ણૌ પદવીં ચરેતાં
સમાસ્થિતાવેકરથે સમેતૌ।
ઇન્દ્રોઽપિતાં નાપહરેત્કથંચિ-
ન્મનુષ્યમાત્રઃ કૃપણઃ કુતોઽન્યઃ ॥ 3-269-14 (26224)
યથા વિકીટી પરવીરઘાતી
નિઘ્નન્રથસ્થો દ્વિષતાં મનાંસિ।
મદન્તરે ત્વદ્ધ્વજિનીં પ્રવેષ્ટા
વક્ષં દહન્નગ્નિરિવોષ્ણગેષુ ॥ 3-269-15 (26225)
જનાર્દનઃ સાન્ધકવૃષ્ણિવીરો
મહેષ્વાસાઃ કેકયાશ્ચાપિ સર્વે।
એતે હિ સર્વે મમ રાજપુત્રાઃ
પ્રહૃષ્ટરૂપાઃ પદવીં ચરેયુઃ ॥ 3-269-16 (26226)
મૌર્વીવિસૃષ્ટાઃ સ્તનયિત્નુઘોષા
ગાણ્ડીવમુક્તાસ્ત્વતિવેગવન્તઃ।
હસ્તં સમાહત્ય ધનંજયસ્ય
ભીમાઃ શબ્દં ઘોરતરં નદનતિ ॥ 3-269-17 (26227)
ગાણ્ડીવમુક્તાંશ્ચ મહાશરૌઘાન્
પતઙ્ગસઙ્ઘાનિવ શીઘ્રવેગાન્।
યદા દ્રષ્ટાસ્યર્જુનં વીર્યશાલિનં
તદા સ્વબુદ્ધિં પ્રતિનિન્દિતાસિ ॥ 3-269-18 (26228)
સશઙ્ખઘોષઃ સતલત્રઘોષો
ગાણ્ડીવધન્વા મુહુરુદ્વહંશ્ચ।
યદા શરાનર્પયિતા તવોરસિ
તદા મનસ્તે કિમિવાભવિષ્યત્ ॥ 3-269-19 (26229)
ગદાહસ્તં ભીમમભિદ્રવન્તં
માદ્રીપુત્રૌ સંપતન્તૌ દિશશ્ચ।
અમર્ષજં ક્રોધવિષં વમન્તૌ
દૃષ્ટ્વા ચિરં તાપમુપૈષ્યસેઽધમ ॥ 3-269-20 (26230)
યથા વાઽહં નાતિચરે કથંચિ-
ત્પતીન્મહાર્હાન્મનસાઽપિજાતુ।
તેનાદ્ય સત્યેન વશીકૃતંત્વાં
દ્રષ્ટાસ્મિ પાર્થૈઃ પરિકૃષ્યમાણમ્ ॥ 3-269-21 (26231)
ન સંભ્રમં ગન્તુમહં હિ શક્ષ્યે
ત્વયા નૃશંસેન વિકૃષ્યમાણા।
સમાગતાઽહં હિ કુરુપ્રવીરૈઃ
પુનર્વનં કામ્યકમાગતાઽસ્મિ ॥ 3-269-22 (26232)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-269-23x (2666)
`ઇત્યેવમુક્તસ્તુ સ સિન્ધુનાથ-
સ્તાં દ્રૌપદીમાહવિશાલનેત્રામ્।
આરુહ્યતામાશુ રથં મદીયં
મા ત્વાં વલાદ્દૌપદિકર્ષયેહમ્' ॥ 3-269-23 (26233)
સા તાનનુપ્રેક્ષ્ય વિશાલનેત્રા
જિઘૃક્ષમાણાનવભર્ત્સયન્તી।
પ્રોવાચ મા મા સ્પૃશતેતિ ભીતા
ધૌમ્યં પ્રચુક્રોશ પુરોહિતં સા ॥ 3-269-24 (26234)
જગ્રાહ તામુત્તરવસ્ત્રદેશે
જયદ્રથસ્તં સમવાક્ષિપત્સા।
તયા સમાક્ષિપ્તતનુઃ સ પાપઃ
પપાત શાખીવ નિકૃત્તમૂલઃ ॥ 3-269-25 (26235)
પ્રગૃહ્યમાણા તુ મહાજવેન
મુહુર્વિનિઃશ્વસ્ય ચ રાજપુત્રી।
સા મૃષ્યમાણા રથમારુરોહ
ધૌમ્યસ્ય પાદાવભિવાદ્ય કૃષ્ણા ॥ 3-269-26 (26236)
ધૌમ્ય ઉવાચ। 3-269-27x (2667)
નેયં શક્યા ત્વયા નેતુમવિજિત્ય મહારથાન્।
ધર્મં ક્ષત્રસ્ પૌરાણમવેક્ષસ્વ જયદ્રથ ॥ 3-269-27 (26237)
ક્ષુદ્રં કૃત્વાફલંપાપં ત્વં પ્રાપ્સ્યસિ ન સંશયઃ।
આસાદ્ય પાણ્ડવાન્વીરાન્ધર્મરાજપુરોગમાન્ ॥ 3-269-28 (26238)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-269-29x (2668)
ઇત્યુક્તવાહ્રિયમાણાં તાં રાજપુત્રીં યશસ્વિનીમ્।
અન્વગચ્છત્તદા ધૌમ્યઃ પદાતિગણમધ્યગઃ ॥ 3-269-29 (26239)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ દ્રૌપદીહરણપર્વણિ એકોનસપ્તત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 269 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-269-1 રોષેણ રાગો રક્તિમા તેન સહિતં સરોષરાગં તદુપહતં ચ મ્લાનં ચ તેન। વલ્ગુના સુન્દરેણ। નતે સ્વભાવત ઉન્નતે ક્રોધેન ભ્રુવૌ યસ્યાસ્તથા। વિસ્ફૂર્ય ફૂત્કારં કૃત્વા। સરોષવાચોપહિતેનેતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-269-2 અભિ અભિક્રમ્ય બ્રુવન્। સ્થિતાનચલાન્। યક્ષાદિભિરપ્યજેયાનિત્યર્થઃ ॥ 3-269-3 ભષન્તિ હૈવં સુનરાઃ સુવીરેતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-269-4 ક્ષત્રિયસંનિવેશે નૃપસમાજે। પાતાલમુખે મહાગૃર્તે। પ્રતિસંહરેત્ પ્રતિષેધેત ॥ 3-269-5 ઉપત્યકામદ્રિસમીપભૂમિમ્। દણ્ડી દણઅડમાત્રાયુધો યૂથાત્સમૂહાદપસેધસિ અપકર્ષસિ ॥ 3-269-6 બાલ્યાત્ મૌઢ્યાત્ પક્ષ્માણિ મુખોપરિસ્થકેશાન્। પદા સમાહત્ય લુનાસિ છિનસ્તિ ॥ 3-269-9 વેણ્વાદયઃ ફલિતા એવ નશ્યન્તિ। કર્કટી ચ પરિણતગર્ભા નશ્યતીતિ લોકપ્રસિદ્ધમ્ ॥ 3-269-10 વિભીષણેન ભયપ્રદર્શનેન ॥ 3-269-11 સપ્તદશ અષ્ટૌ કર્માણિ નવશક્ત્યાદયશ્ચ નિત્યં સન્તિ યેષુ તાનિ સપ્તદશાનિ. નિત્યયોગે મત્વર્થીયોર્શઆદ્યચ્। અનવમેષુ અનીચેષુ। ષઙ્ગુણાઃ શૌર્યતેજોધૃતિદાક્ષિણ્યદાનૈશ્વર્યાણિ ॥ 3-269-12 શક્યાઃ નિવારિતુમિતિ શેષઃ। પુનરિતિ પાણ્ડવાપરાજયાનન્તરમ્। ત્વં મત્પ્રસાદં આશંસ પ્રાર્થય ॥ 3-269-13 પ્રમાથાત નિગ્રહાત્। પ્રતીતા પ્રખ્યાતા। સભાયાં વસ્ત્રરાશિપ્રદાનેન ભગવદનુગ્રહીતત્વાત્। મહાબલાઃ કિંત્વિહ દુર્બલા વા સૌવીરરાજસ્ય સુતાહમસ્મિ। સાહં પ્રમાદાદિહ સંપ્રભીતેતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-269-14 કૃષ્ણૌ વાસુદેવારજુનૌ ॥ 3-269-15 મદન્તરે મન્નિમિત્તમ્। પ્રવેષ્ટા પ્રકર્ષેણ વેષ્ટયિષ્યતિ। ઉષ્ણગેષુ નિદાધેષુ ॥ 3-269-17 ગાણ્ડીવમુક્તાઃ શરાઇતિ શેષઃ ॥ 3-269-19 અભવિષ્યત્ ભવિષ્યતીત્યર્થે વ્યત્યયેન લૃઙ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 270
॥ શ્રીઃ ॥
3.270. અધ્યાયઃ 270
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
મૃગયાગતૈઃ પાણ્ડવૈર્દુર્નિમિત્તદર્શનાદ્વિપદાશઙ્કયા સત્વરં સ્વાશ્રમાભિગમનમ્ ॥ 1 ॥ તદા દાસ્યા દ્રૌપદીવૃત્તાન્તાવગમેન જયદ્રથપથાનુગતૈસ્તદવલોકનેન કોપાત્સમુત્ક્રોશનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-270-0 (26240)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-270-0x (2669)
તતો દિશઃ સંપરિવૃત્ય પાર્થા
મૃગાન્વરાહાન્મહિપાંસ્ચ હન્વા।
ધનુર્ધરાઃ શ્રેષ્ઠતમાઃ પૃથિવ્યાં
પૃથક્ચરન્તઃ સહિતા બભૂવુઃ ॥ 3-270-1 (26241)
તતો મૃગવ્યાલજનાનુકીર્ણં
મહાવનં તદ્વિહગોપઘુષ્ટમ્।
ભ્રાતૄંશ્ચ તાનભ્યવદદ્યુધિષ્ઠિરઃ
શ્રુત્વા ગિરો વ્યાહરતાં મૃગાણામ્ ॥ 3-270-2 (26242)
આદિત્યદીપ્તાં દિશમભ્યુપેત્ય
મૃગા દ્વિજાઃ ક્રૂરમિમે વદન્તિ।
આયાસમુગ્રં પ્રતિવેદયન્તો
મહાભયં શત્રુભિર્વાઽવમાનમ્ ॥ 3-270-3 (26243)
ક્ષિપ્રં નિવર્તધ્વમલં મૃગૈર્નો
મનો હિ મે દૂયતિ દહ્યતે ચ।
બુદ્ધિં સમાચ્છાદ્ય ચ મે સમન્યુ-
રુદ્ધૂયતે પ્રાણપતિઃ શરીરે ॥ 3-270-4 (26244)
સરઃ સુપર્ણન હૃતોરગેન્દ્ર-
મરાજકં રાષ્ટ્રમિવેહ શાન્તમ્।
એવંવિધં મે પ્રતિભાતિ કામ્યકં
શૌણ્ડૈર્યથા પીતસુરશ્ચ કુમ્ભઃ ॥ 3-270-5 (26245)
તે સૈન્ધવૈરગ્ન્યનિલોગ્રવેગૈ-
ર્મહાજવૈર્વાજિભિરુહ્યમાનાઃ।
યુક્તૈર્બૃહદ્ભિઃ સુરથૈર્નૃવીરા-
સ્તદાશ્રમાયાભિમુખા બભૂવુઃ ॥ 3-270-6 (26246)
તેષાં તુ ગોમાયુરનલ્પઘોષો
નિવર્તતાં વામમુપેત્ય પાર્શ્વમ્।
પ્રવ્યાહરત્તત્પ્રવિમૃશ્ય રાજા
પ્રોવાચ ભીમં ચ ધનંજયં ચ ॥ 3-270-7 (26247)
યથા વદત્યેપ વિહીનયોનિઃ
સાલાવૃકોવામમુપેત્ય પાર્સ્વમ્।
સુવ્યક્તમસ્માનવમત્ય પાપૈઃ
કૃતોઽભિમર્દઃ કુરુભિઃ પ્રસહ્ય ॥ 3-270-8 (26248)
એત્યાથ તે તદ્વનમાવિશન્તો
મહત્યરણ્યે મૃગયાં ચરિત્વા।
બાલામપશ્યન્ત તદા રુદન્તીં
ધાત્રેયિકાં પ્રેષ્યવધૂં પ્રિયાયાઃ ॥ 3-270-9 (26249)
તામિન્દ્રસેનસ્ત્વરિતોઽભિસૃત્ય
રથાદવપ્લુત્ય તતોઽભ્યધાવત્।
પ્રોવાચ ચૈનાં વચનં નરેન્દ્ર
ધાત્રેયિકામાર્તતરસ્તદાનીમ્ ॥ 3-270-10 (26250)
કિં રોદિષિ ત્વં પતિતા ધરણ્યાં
કિં ત મુખં શુષ્યતિ દીનવર્ણમ્।
કચ્ચિન્ન પાપૈઃ સુનૃશંસકૃદ્ભિઃ
પ્રમાથિતા દ્રૌપદી રાજપુત્રી।
`ગતેષ્વરણ્યં હિ સુતેષુ પાણ્ડોઃ
કચ્ચિત્પરૈર્નાપકૃતં વનેઽસ્મિન્ ॥ 3-270-11 (26251)
પર્યાકુલા સાધુ સમીક્ષ્યસૂત-
મભ્યાપતન્તં દ્રુતમિન્દ્રસેનમ્।
ઉરો ઘ્નતી કષ્ટતરં તદાની-
મુચ્ચૈઃ પ્રચુક્રોશ હૃતેતિ દેવી ॥ 3-270-12 (26252)
ઇન્દ્રસેન ઉવાચ। 3-270-13x (2670)
અનિન્દ્યરૂપા તુ વિશાલનેત્રા
શરીરતુલ્યા કુરુપુઙ્ગવાનામ્।
`કેનાત્મનાશાય યદાપનીતા
છિદ્રં સમાસાદ્ય નરેન્દ્રપત્ની' ॥ 3-270-13 (26253)
યદ્યેવ દેવીં પૃથિવીં પ્રવિષ્ટા
દિવં પ્રપન્નાઽપ્યથવા સમુદ્રમ્।
તસ્યા ગમિષ્યન્તિ પદે હિ પાર્થા-
સ્તથા હિ સંતપ્યતિ ધર્મરાજઃ ॥ 3-270-14 (26254)
કો હીદૃશાનામરિમર્દનાનાં
ક્લેશક્ષમાણામપરાજિતાનામ્।
પ્રાણૈઃ સમામિષ્ટતમાં જિહીર્ષે-
દનુત્તમં રત્નમિવ પ્રમૂઢઃ ॥ 3-270-15 (26255)
ન બુધ્યતે નાથવતીમિહાદ્ય
બહિશ્ચરં હૃદયં પાણ્ડવાનામ્।
કસ્યાદ્ય કાયં પ્રતિભિદ્ય ઘોરા
મહીં પ્રવેક્ષ્યન્તિ શિતાઃ શરાગ્ર્યાઃ ॥ 3-270-16 (26256)
મા ત્વં શુચસ્તાં પ્રતિ ભીરુ વિદ્ધિ
યથાઽદ્ય કૃષ્ણા પુનરેષ્યતીતિ।
નિહત્ય સર્વાન્દ્વિષતઃ સમગ્રા-
ન્પાર્થાઃ સમેષ્યનત્યથ યાજ્ઞસેન્યા ॥ 3-270-17 (26257)
અથાબ્રવીચ્ચારુમુખં પ્રસૃજ્ય
ધાત્રેયિકા સારથિમિન્દ્રસેનમ્।
જયદ્રથેનાપહૃતાપ્રમથ્ય
પઞ્ચેન્દ્રકલ્પાન્પરિભૂય કૃષ્ણા ॥ 3-270-18 (26258)
તિષ્ઠન્તિ વર્ત્માનિ નવાન્યમૂનિ
વૃક્ષાશ્ચ ન મ્લાન્તિ તથૈવ ભગ્નાઃ।
આવર્તયધ્વં હ્યનુયાત શીઘ્રં
ન દૂરયાતૈવ હિ રાજપુત્રી ॥ 3-270-19 (26259)
સન્નહ્યધ્વં સર્વ એવેન્દ્રકલ્પા
મહાન્તિ ચારૂણિ ચ દંશનાનિ।
ગૃહ્ણીત ચાપાનિ મહાધનાનિ
શરાંશ્ચ શીઘ્રં પદવીં વ્રજધ્વમ્ ॥ 3-270-20 (26260)
પુરા હિ નિર્ભર્ત્સનદણ્ડમોહિતા
પ્રમૂઢચિત્તા વદનેન શુષ્યતા।
દદાતિ કસ્મૈચિદનર્હતે તનું
વરાજ્યપૂર્ણામિવ ભસ્મનિ સ્રુચમ્ ॥ 3-270-21 (26261)
પુરા તુષાગ્નાવિવ હૂયતે હવિઃ
પુરા શ્મશાને સ્રગિવાપવિદ્ધ્યતે।
પુરા ચ સોમોઽધ્વરગોઽવલિહ્યતે
શુના યથા વિપ્રજને પ્રમોહિતે ॥ 3-270-22 (26262)
`પુરા હિ પાર્થાશ્ચ દૃતૌ ચ કાપિલી
પ્રસિચ્છતે ક્ષીરધારા યતધ્વમ્'।
મહત્યરણ્યે મૃગયાં ચરિત્વા
પુરા સૃગાલો નલિનીં વિગાહતે ॥ 3-270-23 (26263)
`પુરા હિ મન્ત્રાહુતિપૂજિતાયાં
હુતાગ્નિવેદ્યાં બલિભુઙ્ગિલીયતે।
શ્રુતિં ચ સમ્યક્પ્રસૃતાં મહાધ્વરે
ગ્રામ્યો જનો યદ્વદસૌ ન નાશયેત્' ॥ 3-270-24 (26264)
મા વઃ પ્રિયાયાઃ સુનસં સુલોચનં
ચન્દ્રપ્રભાચ્છં વદનં પ્રસન્નમ્।
સ્પૃશ્યાચ્છુભં કશ્ચિદકૃત્યકારી
શ્વા વૈ પુરોડાશમિવાધ્વરસ્થમ્ ॥ 3-270-25 (26265)
એતાનિ વર્ત્માન્યનુયાત શીઘ્રં
મા વઃ કાલઃ ક્ષિપ્રમિહાત્યગાદ્વૈ ॥ 3-270-26 (26266)
`શીઘ્રં પ્રધાવધ્વમિતો નરેન્દ્રા
યાવન્ન દૂરં વ્રજતીતિ પાપઃ।
પ્રત્યાહરધ્વં દ્વિષતાં સકાશા-
લ્લક્ષ્મીમિવ સ્વાં દયિતાં નૃસિંહાઃ' ॥ 3-270-27 (26267)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-270-28x (2671)
ભદ્રે પ્રતિક્રામ નિયચ્છ વાચં
માઽસ્મત્સકાશે પરુષાણ્યવોચઃ।
રાજાનો વા યદિ વા રાજપુત્રા
બલેન મત્તાઃ પઞ્ચતાં પ્રાપ્નુવન્તિ ॥ 3-270-28 (26268)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-270-29x (2672)
એતાવદુક્ત્વા પ્રયયુર્હિ શીઘ્રં
તાન્યેવ વર્ત્માન્યનુવર્તમાનાઃ।
મુહુર્મુહુર્વ્યાલવદુચ્છ્વસન્તો
જ્યાં વિક્ષિપન્તશ્ચ મહાધનુર્ભ્યઃ ॥ 3-270-29 (26269)
તતોઽપશ્યંસ્તસ્ય સૈન્યસ્ય રેણુ-
મુદ્ધૂતં વૈ વાજિસ્વુરપ્રણુન્નમ્।
પદાતીનાં મધ્યગતં ચ ધૌમ્યં
વિક્રોશન્તં ભીમ પાર્થેત્યભીક્ષ્ણમ્ ॥ 3-270-30 (26270)
તે સાન્ત્વ્ય ધૌમ્યં પરિદીનસત્વાઃ
સુખં ભવાનેત્વિતિ રાજપુત્રાઃ।
શ્યેના યથૈવામિષસંપ્રયુક્તા
જવેન તત્સૈન્યમથાભ્યધાવન્ ॥ 3-270-31 (26271)
તેષાં મહેન્દ્રોપમવિક્રમાણાં
સંરબ્ધાનાં ધર્ષણાદ્યાજ્ઞસેન્યાઃ।
ક્રોધઃ પ્રજજ્વાલ જયદ્રથં ચ
દૃષ્ટ્વા પ્રિયાં તસ્ય રથે સ્થિતાં ચ ॥ 3-270-32 (26272)
પ્રચુક્રુશુશ્ચાપ્યથ સિન્ધુરાજં
વૃકોદરશ્ચૈવ ધનંજયશ્ચ।
યમૌ ચ રાજા ચ મહાધનુર્ધરા-
સ્તતો દિશઃ સંમુમુહુઃ પરેષામ્ ॥ 3-270-33 (26273)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ દ્રૌપદીહરણપર્વણિ સપ્તત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 270 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-270-2 ગૃગવ્યાલગણાનુકીર્ણં ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-270-3 મહાવનં શત્રુભિર્બાધ્યમાનં ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-270-4 સમાચ્છાદ્ય નોહયિત્વા। સમન્યુઃ દૈન્યસહિતઃ। પ્રાણાનાં આધ્યાત્મિકાનામિન્દ્રિયાણાં પતિર્મુખ્યઃ પ્રાણઃ ॥ 3-270-6 સિન્ધુદેશજૈર્વાજિભિરશ્વૈઃ। સુરથૈઃ શોભનરથૈઃ ॥ 3-270-9 પ્રેષ્યવધૂં દાસીમ્ ॥ 3-270-21 પુરા યાવદનર્હતે તનું ન દદાતિ તાવચ્છાઘ્રમનુયાતેત્યુત્તરેણ સંબન્ધઃ ॥ 3-270-28 પ્રતિક્રામ દૂરે ભવ। વરુષાણિ અનર્હતે તનું દદાતીત્યાદીનિ ॥ 3-270-32 ધર્ષણાત્ પરાભવાત્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 271
॥ શ્રીઃ ॥
3.271. અધ્યાયઃ 271
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
દ્રૌપદ્યા જયદ્રથંપ્રતિ તત્તલ્લક્ષણપ્રદર્શનપૂર્વકં યુધિષ્ઠિરાદિનિર્દેશઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-271-0 (26274)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-271-0x (2673)
તતો ઘોરતરઃ શબ્દો વને સમભવત્તદા।
ભીમસેનાર્જુનૌ દૃષ્ટ્વાક્ષત્રિયણામમર્ષિણામ્ ॥ 3-271-1 (26275)
તેષાં ધ્વજાગ્રાણ્યભિવીક્ષ્ય રાજા
સ્વયંદુરાત્મા કુરુપુઙ્ગવાનામ્।
જયદ્રથો યાજ્ઞસેનીમુવાચ
રથે સ્થિતાં ભાનુમતીં હતૌજાઃ ॥ 3-271-2 (26276)
આયાન્તીમે પઞ્ચરથા મહાન્તો
મન્યે ચ કૃષ્ણે પતયસ્તવૈતે।
સા જાનતી ખ્યાપય નઃ સુકેશિ
પરંપરં પાણ્ડવાનાં રથસ્થમ્ ॥ 3-271-3 (26277)
દ્રૌપદ્યુવાચ્। 3-271-4x (2674)
કિં તે જ્ઞાતૈર્મૂઢ મહાધનુર્ધરૈ-
રનાયુષ્યં કર્મ કુત્વાઽતિઘોરમ્।
એતે વીરાઃ પતયો મે સમેતા
ન વઃ શેષઃ કશ્ચિદિહાસ્તિ યુદ્ધે ॥ 3-271-4 (26278)
આખ્યાતવ્યં ત્વેવ સર્વં મુમૂર્ષો-
ર્મયા તુભ્યં પૃષ્ટયા ધર્મ એષઃ।
ન મે વ્યથા વિદ્યતે ત્વદ્ભયં વા
સંપશ્યન્ત્યાઃ સાનુજં ધર્મરાજમ્ ॥ 3-271-5 (26279)
યસ્ ધ્વજાગ્રે નદતો મૃદઙ્ગૌ
નન્દોપનન્દૌ મધુરૌ સુયુક્તૌ।
એનં સ્વધર્માર્થવિનિશ્ચયજ્ઞં
સદા જનાઃ કૃત્યવન્તોઽનુયાન્તિ ॥ 3-271-6 (26280)
ય એષ જામ્બૂનદશુદ્ધગૌરઃ।
પ્રચણ્ડઘોણસ્તનુરાયતાક્ષઃ।
એતં કુરુશ્રેષ્ઠતમં વદન્તિ
યુધિષ્ઠિરં ધર્મસુતં પતિં મે ॥ 3-271-7 (26281)
અપ્યેષ શત્રોઃ શરણાગતસ્ય
દદ્યાત્પ્રાણાન્ધર્મચારી નૃવીરઃ।
પરૈહ્યેનં મૂઢ જવેન ભૂતયે
ત્વમાત્મનઃ પ્રાઞ્જલિર્ન્યસ્શસ્ત્રઃ ॥ 3-271-8 (26282)
અથાપ્યેનં પશ્યસિ યં રથસ્યં
મહાભુજં સાલમિવ પ્રવૃદ્ધમ્।
સંદષ્ટૌષ્ઠં ભ્રુકુટીસંહતભ્રુવં
વૃકોદરો નામ પતિર્મમૈષઃ ॥ 3-271-9 (26283)
આજાનેયા બલિનઃ સાધુદાન્તા
મહાબલાઃ શૂરમુદાવહન્તિ।
એતસ્ય કર્માણ્યતિમાનુષાણિ
ભીમેતિ શબ્દોઽસ્ય તતઃ પૃથિવ્યામ્ ॥ 3-271-10 (26284)
નાસ્યાપરાદ્ધાઃ શેષમવાપ્નુવન્તિ
નાયં વૈરં વિસ્મરતે કદાચિત્।
વૈરસ્યાન્તં સંવિધાયોપયાતિ
પશ્ચાચ્છાન્તિં ન ચ તત્તપ્યતીવ ॥ 3-271-11 (26285)
ધનુર્ધરાગ્ર્યો ધૃતિમાન્યશસ્વી
જિતેન્દ્રિયો વૃદ્ધસેવી નૃવીરઃ।
ભ્રાતા ચ શિષ્યશ્ચ યુધિષ્ઠિરસ્ય
ધનંજયો નામ પતિર્મમૈષઃ ॥ 3-271-12 (26286)
યો વૈ ન કામાન્ન ભયાન્ન લોભા-
ત્ત્યજેદ્ધર્મં ન નૃશંસં ચ કુર્યાત્।
સ એષ વૈશ્વાનરતુલ્યતેજાઃ
કુન્તીસુતઃ શત્રુસહઃ પ્રમાથી ॥ 3-271-13 (26287)
યઃ સર્વધર્માર્તવિનિશ્ચયજ્ઞો
ભયાર્તાનાં ભયહર્તા મનીષી।
`બન્ધુપ્રિયઃ શસ્ત્રભૃતાં વરિષ્ઠો
મહાહવેષ્વપ્રતિવાર્યવીર્યઃ' ॥ 3-271-14 (26288)
યસ્યોત્તમં રૂપમાહુઃ પૃથિવ્યાં
યં પાણ્ડવાઃ પરિરક્ષન્તિ સર્વે।
પ્રાણૈર્ગરીયાંસમનુવ્રતં વૈ
સ એષ વીરો નકુલઃ પતિર્મે ॥ 3-271-15 (26289)
યઃ ખઙ્ગયોધી લઘુચિત્રહસ્તો
મહાંશ્ચ ધીમાન્સહદેવોઽદ્વિતીયઃ।
યસ્યાદ્યકર્મ દ્રક્ષ્યસે મૂઢસત્વ
શતક્રતોર્વા દૈત્યસેનાસુ સઙ્ખ્યે ॥ 3-271-16 (26290)
શૂરઃ કૃતાસ્ત્રો મતિમાન્મનસ્વી
પ્રિયંકરો ધર્મસુતસ્ય રાજ્ઞઃ।
હુતાશચન્દ્રાર્કસમાનતેજા
જઘન્યજઃ પાણ્ડવાનાં પ્રિયશ્ચ ॥ 3-271-17 (26291)
બુદ્ધ્યા સમો યસ્ નરો ન વિદ્યતે
વક્તા તથા સત્સુ વિનિશ્ચયજ્ઞઃ।
સએષ શૂરો નિત્યમમર્ષણશ્ચ
ધીમાન્પ્રાજ્ઞઃ સહદેવઃ પતિર્મે ॥ 3-271-18 (26292)
ત્યજેત્પ્રાણાન્પ્રવિશેદ્ધવ્યવાહં
ન ત્વેવૈષ વ્યાહરેદ્ધર્મબાહ્યમ્।
સદા મનસ્વી ક્ષત્રધર્મે રતશ્ચ
કુન્ત્યાઃ પ્રાણૈરિષ્ટતમો નૃવીરઃ ॥ 3-271-19 (26293)
વિશીર્યનતીં નાવમિવાર્ણવાન્તે
રત્નાભિપૂર્ણાં મકરસ્ય પૃષ્ઠે।
સેનાં તવેમાં હતસર્વયોધાં
વિક્ષોભિતાં દ્રક્ષ્યસિ પાણ્ડુપુત્રૈઃ ॥ 3-271-20 (26294)
ઇત્યેતે વૈ કથિતાઃ પાણ્ડુપુત્રા
યાંસ્ત્વં મોહાદવમત્ય પ્રવૃત્તઃ।
યદ્યેતેભ્યો મુચ્યસે રિષ્ટદેહઃ
પુનર્જન્મ પ્રાપ્સ્યસે જીવિતં ચ ॥ 3-271-21 (26295)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-271-22x (2675)
3-271-22 (26296)
તતઃ પાર્થાઃ પઞ્ચપઞ્ચેન્દ્રકલ્પા-
સ્ત્યક્ત્વા ત્રસ્તાન્પ્રાઞ્જલીંસ્તાન્પદાતીન્।
યથાઽનીકં શરવર્ષાન્ધકારં
ચક્રુઃ ક્રુદ્ધાઃ સર્વતસ્તે નિગૃહ્ય ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-271-4 અનાયુધ્યમાયુર્નાશકમ્ ॥ 3-271-8 પરૈહિ શરણં ગચ્છ। એનં ધર્મરાજમ્ ॥ 3-271-10 આજાનેયા અશ્વવિશેષાઃ ॥ 3-271-11 અપરાદ્ધાઃ અપરાધવન્તઃ ॥ 3-271-16 મૂઢસત્વ મૂઢબુદ્ધે। શતક્રતોર્વા શતક્રતોરિવ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 272
॥ શ્રીઃ ॥
3.272. અધ્યાયઃ 272
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરાદીનાં જયદ્રથાદિભિરાયોધનમ્ ॥ 1 ॥ જયદ્રથેન મીમાદિભિઃ સ્વસહાયાનાં નિધને દ્રૌપદીવિમોચનપૂર્વકં પલાયનમ્ ॥ 2 ॥ ભીમાર્જુનાભ્યાં પરુષોક્તિપૂર્વકં તદનુધાવનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-272-0 (26297)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-272-0x (2676)
સંતિષ્ઠધ્વં પ્રહરત તૂર્ણં વિપરિધાવત।
ઇતિ સ્મ સૈન્ધવો રાજા ચોદયામાસ તાન્નૃપન્ ॥ 3-272-1 (26298)
તતો ઘોરતમઃ શબ્દોરણે સમભવત્તદા।
ભીમાર્જુનયમાન્દૃષ્ટ્વા સૈન્યાનાં સયુધિષ્ઠિરાન્ ॥ 3-272-2 (26299)
શિબિસિંધુત્રિગર્તાનાં વિષાદશ્ચાપ્યજાયત।
તાન્દૃષ્ટ્વાપુરુષવ્યાઘ્રાન્વ્યાઘ્રાનિવ બલોત્કટાન્ ॥ 3-272-3 (26300)
હેમબિન્દું મહોત્સેધાં સર્વશૈક્યાયસીં ગદામ્।
પ્રગૃહ્યાભ્યદ્રવદ્ભીમઃ સૈન્ધવં કાલચોદિતમ્ ॥ 3-272-4 (26301)
તદન્તરમથાવૃત્ય કોટિકાશ્યોઽભ્યહારયત્।
મહતા રથવંશેન પરિવાર્ય વૃકોધરમ્ ॥ 3-272-5 (26302)
શક્તિતોમરનારાચૈર્વીરબાહુપ્રચોદિતૈઃ।
કીર્યમાણોપિ બહુભિર્ન સ્મ ભીમોઽભ્યકમ્પત ॥ 3-272-6 (26303)
ગજં તુ સગજારોહં પદાતીંશ્ચ ચતુર્દશ।
જઘાન ગદયા ભીમઃ સૈન્ધવધ્વજંનીમુખે ॥ 3-272-7 (26304)
પાર્થઃ પઞ્ચશતાઞ્શૂરાન્પાર્વતીયાન્મહારથાન્।
પરીપ્સમાનઃ સૌવીરં જઘાન ધ્વજિનીમુખે ॥ 3-272-8 (26305)
રાજા સ્વયં સુવીરાણાં પ્રવરાણાં પ્રહારિણામ્।
નિમેષમાત્રેણ શતં જઘાન સમરે તદા ॥ 3-272-9 (26306)
દદૃશે નકુલસ્તત્રરથાત્પ્રસ્કન્દ્ય ખઙ્ગધૃત્।
શિરાંસિ પાદરક્ષાણાં બીજવત્પ્રવપન્મુહુઃ ॥ 3-272-10 (26307)
સહદેવસ્તુ સંયાય રથેન ગજયોધિનઃ।
પાતયામાસ નારાચૈર્દ્રુમેભ્ય ઇવ બર્હિણઃ ॥ 3-272-11 (26308)
તતસ્ત્રિગર્તઃ સધનુરવતીર્ય મહારથાત્।
ગદયા ચતુરો વાહાન્રાજ્ઞસ્તસ્ તદાઽવધીત્ ॥ 3-272-12 (26309)
તમથાભ્યાગતં રાજા પદાતિં કુન્તિનન્દનઃ।
અર્ધચન્દ્રેણ બાણએન વિવ્યાધોરસિ ધર્મરાટ્ ॥ 3-272-13 (26310)
સ ભિન્નહૃદયો વીરો વક્રાચ્છોણિતમુદ્વમન્।
પપાતાભિમુખં પ્રાપ્તશ્ચિન્નમૂલ ઇવ દ્રુમઃ ॥ 3-272-14 (26311)
ઇન્દ્રસેનદ્વિતીયસ્તુ રથાત્પ્રસ્કન્દ્ય ધર્મરાટ્।
હતાશ્વઃ સહદેવસ્ય પ્રતિપેદે મહારથમ્ ॥ 3-272-15 (26312)
નકુલં ત્વભિસંવાર્ય ક્ષેમંકરમહામુખૌ।
ઉભાવુભતસ્તીક્ષ્ણૈઃ શરવર્ષૈરવર્ષતામ્ ॥ 3-272-16 (26313)
તૌ શરૈરભિવર્ષન્તૌ જીમૂતાવિવ વાર્ષિકૌ।
એકૈકેન વિપાઠેન જઘ્ને માદ્રવતીસુતઃ ॥ 3-272-17 (26314)
ત્રિગર્તરાજઃ સુરથસ્તસ્યાથ ગજૂર્ગતઃ।
રથમાક્ષેપયામાસ ગજેન ગજયાનવિત્ ॥ 3-272-18 (26315)
નકુલસ્ત્વપભીસ્તસ્માદ્રથાચ્ચર્માસિપાણિમાન્।
ઉદ્ધામ્ય સ્તાનમાસ્થાય તસ્થૌ ગિરિવાચલઃ ॥ 3-272-19 (26316)
સુરથસ્તં ગજવરં વધાય નકુલસ્ય તુ।
પ્રેષયામાસ સક્રોધમત્યુચ્છ્રિતકરં તતઃ ॥ 3-272-20 (26317)
નકુલસ્તસ્ય નાગસ્ય સમીપપરિવર્તિનઃ।
સવિષાણં ભુજં મૂલે ખઙ્ગેન નિરકૃન્તત ॥ 3-272-21 (26318)
સ વિનદ્યમહાનાદં ગજઃ કિઙ્કિણિભૂષણઃ।
પતન્નવાક્શિરા ભૂમૌ હસ્ત્યારોહમપોથયત્ ॥ 3-272-22 (26319)
સ તત્કર્મ મહત્કૃત્વા શૂરો માદ્રવતીસુતઃ।
ભીમસેનરથં પ્રાપ્ય શર્મ લેભે મહારથઃ ॥ 3-272-23 (26320)
ભીમસ્ત્વાપતતો રાજ્ઞઃ કોટિકાશ્યસ્ સંગરે।
સૂતસ્ય નુદતો વાહાન્ક્ષુરેણાપાહરચ્છિરઃ ॥ 3-272-24 (26321)
ન બુબોધ હતં સૂતં સ રાજા બાહુશાલિના।
તસ્યાશ્વા વ્યદ્રવન્સઙ્ખ્યે હતમસૂતાસ્તતસ્તતઃ ॥ 3-272-25 (26322)
વિરથં હતસૂતં તં ભીમઃ પ્રહરતાંવરઃ।
જઘાન તલયુક્તેન પ્રાસેનાભ્યેત્ય પાણ્ડવઃ ॥ 3-272-26 (26323)
દ્વાદશાનાં તુ સર્વેષાં સૌવીરાણાં ધનંજયઃ।
ચકર્ત નિશિતૈર્ભલ્લૈર્ધનૂંષિ ચ શિરાંસિ ચ ॥ 3-272-27 (26324)
શિબીનિક્ષ્વાકુમુખ્યાંશ્ચ ત્રિગર્તાન્સૈન્ધવાનપિ।
જઘાનાતિરથઃ સઙ્ખ્યે બાણગોચરમાગતાન્ ॥ 3-272-28 (26325)
સૂદિતાઃ પ્રત્યદૃશ્યન્ત બહવઃ સવ્યસાચિના।
સપતાકાશ્ચ માતઙ્ગાઃ સધ્વજાશ્ચ મહારથાઃ ॥ 3-272-29 (26326)
પ્રચ્છાદ્ય પૃથિવીં તસ્થુઃ સર્વમાયોધનં પ્રતિ।
શરીરાણ્યશિરસ્કાનિ વિદેહાનિ શિરાંસિ ચ ॥ 3-272-30 (26327)
શ્વગૃધ્રકઙ્કકાકોલભાસગોમાયુવાયસાઃ।
અતૃપ્યંસ્તત્રવીરાણાં હતાનાં માસશોણિતૈઃ ॥ 3-272-31 (26328)
`એવં તીક્ષ્ણશરજ્વાલૈર્ગાણ્ડીવાનિલચોદિતૈઃ।
સેનેન્ધનં દદાહાશુ સરોષઃ પાર્થપાવકઃ ॥ 3-272-32 (26329)
ચક્રાણાં પતિતાનાં ચ યુગાનાં ચ મહીપતે।
તૂણીરાણઆં પતાકાનાં ધ્વજાનાં ચ રથૈઃ સહ ॥ 3-272-33 (26330)
ઈષાણામનુકર્ષાણાં ત્રિવેણૂનાં તથૈવ ચ।
અક્ષાણામથ યોક્રાણાં પ્રતોદાનાં ચ રાશયઃ ॥ 3-272-34 (26331)
શિરસાં પતિતાનાં ચ કુણ્ડલોષ્ણીષધારિણામ્।
ભુજાનાં મકુટાનાં ચ હારાણામઙ્ગદૈઃ સહ ॥ 3-272-35 (26332)
છત્રાણાં વ્યજનાનાં ચ ચર્મણઆં વર્મણાં તથા।
છિન્નાનાં કાર્મુકાણાં ચ પટ્ટસાનાં તથૈવ ચ ॥ 3-272-36 (26333)
શક્તીનામથ ખઙ્ગાનાં દણ્ડાનાં સહ તેમરૈઃ।
રાશયશ્ચાત્રદૃશ્યન્તે તત્રતત્ર વિશાંપતે ॥ 3-272-37 (26334)
પતિતૈશ્ચૈવ માતઙ્ગૈઃ સયોધૈઃ પર્વતોપમૈઃ।
હયૈર્દ્વિધાકૃતૈઃ સાર્ધં સાદિભિઃ સાયુધૈસ્તથા ॥ 3-272-38 (26335)
વિપ્રવિદ્ધૈ રથૈશ્ચૈવ નિહતૈશ્ચપદાતિભિઃ।
અગમ્યરૂપા પૃથિવી માંસશોણિતકર્દમા' ॥ 3-272-39 (26336)
હતેષુ તેષુ વીરેષુ સિન્ધુરાજો જયદ્રથઃ।
વિમુચ્ય કૃષ્ણાં સંત્રસ્તઃ પલાયનપરોઽભવત્ ॥ 3-272-40 (26337)
સ તસ્મિન્સંકુલે સૈન્યે દ્રૌપદીમવતાર્ય તામ્।
પ્રાણપ્રેપ્સુરુપાધાવદ્વનં તત્ર નરાધમઃ ॥ 3-272-41 (26338)
દ્રૌપદીં ધર્મરાજસ્તુ દૃષ્ટ્વા ધૌમ્યપુરસ્કૃતામ્।
માદ્રીપુત્રેણ વીરેણ રથમારોપયત્તદા ॥ 3-272-42 (26339)
તતસ્તદ્વિદ્રુતં સૈન્યમપયાતે જયદ્રથે।
આદિશ્યાદિશ્ય નારાચૈરાજઘાન વૃકોદરઃ ॥ 3-272-43 (26340)
સવ્યસાચી તુ તં દૃષ્ટ્વા પલાયન્તં જયદ્રથમ્।
વારયામાસ નિઘ્નન્તં ભીમં સૈન્ધવસૈનિકાન્ ॥ 3-272-44 (26341)
અર્જુન ઉવાચ। 3-272-45x (2677)
યસ્યાપચારાત્પ્રાપ્તોઽયમસ્માન્ક્લેશો દુરાસદઃ।
તમસ્મિન્સમરોદ્દેશે ન પશ્યામિ જયદ્રથમ્ ॥ 3-272-45 (26342)
`મૂઢં નૈકૃતિકં દુષ્ટં દ્રૌપદ્યાઃ ક્લેશકારિણમ્'।
તમેવાન્વિષ ભદ્રં તે કિં તે યોધૈર્નિપાતિતૈઃ।
અનામિષમિદં કર્મ કથં વા મન્યતે ભવાન્ ॥ 3-272-46 (26343)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-272-47x (2678)
ઇત્યુક્તો ભીમસેનસ્તુ ગુડાકેશેન ધીમતા।
યુધિષ્ઠિરમભિપ્રેત્ય વાગ્મી વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-272-47 (26344)
હતપ્રવીરા રિપવો ભૂયિષ્ઠં વિદ્રુતા દિશઃ।
ગૃહીત્વા દ્રૌપદીં રાજન્નિવર્તતુ ભવાનિતઃ ॥ 3-272-48 (26345)
યમાભ્યાં સહ રાજેન્દ્ર ધૌમ્યેન ચ મહાત્મના।
પ્રાપ્યાશ્રમપદં રાજન્દ્રૌપદીં પરિસાન્ત્વય ॥ 3-272-49 (26346)
ન હિ મે મોક્ષ્યતેજીવન્મૂઢઃ સૈન્ધવકો નૃપઃ।
પાતાલતલસંસ્થોપિ યદિ શક્રોસ્ય સારથિઃ ॥ 3-272-50 (26347)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-272-51x (2679)
ન હન્તવ્યો મહાબાહો દુરાત્માઽપિસ સૈન્ધવઃ।
દુઃશલામભિસંસ્મૃત્ય ગાન્ધારીં ચ યશસ્વિનીમ્ ॥ 3-272-51 (26348)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-272-52x (2680)
તચ્છ્રુત્વા દ્રૌપદી ભીમમુવાચ વ્યાકુલેન્દ્રિયા।
કુપિતા હ્રીમતી પ્રાજ્ઞા પતી ભીમાર્જુનાવુભૌ ॥ 3-272-52 (26349)
કર્તવ્યં ચેત્પ્રિયં મહ્યં વધ્યઃ સ પુરુષાધમઃ।
સૈન્ધવાપશદઃ પાપો દુર્મતિઃ કુલપાંસનઃ ॥ 3-272-53 (26350)
ભાર્યાભિહર્તા વૈરી યો યશ્ચ રાજ્યહરો રિપુઃ।
યાચમાનોઽપિસંગ્રામે ન મોક્તવ્યઃ કથંચન ॥ 3-272-54 (26351)
ઇત્યુક્તૌ તૌ નરવ્યાઘ્રૌ યયતુર્યત્ર સૈન્ધવઃ।
રાજા નિવવૃતેકૃષ્ણામાદાય સપુરોહિતઃ ॥ 3-272-55 (26352)
સ પ્રવિશ્યાશ્રમપદમપવિદ્ધવૃસીકટમ્।
માર્કણ્ડેયાદિભિર્વિપ્રૈરનુકીર્ણં દદર્શ હ ॥ 3-272-56 (26353)
દ્રૌપદીમનુશોચદ્ભિર્બ્રાહ્મણૈસ્તૈઃ સમાહિતૈઃ।
સમેયાય મહાપ્રાજ્ઞઃ સભાર્ય ભ્રાતૃમધ્યગઃ ॥ 3-272-57 (26354)
તે સ્મ તં મુદિતા દૃષ્ટ્વા પુનરપ્યાગતં નૃપમ્।
જિત્વા તાન્સિનધુસૌવીરાન્દ્રૌપદીં ચાહૃતાં પુનઃ ॥ 3-272-58 (26355)
સ તૈઃ પરિવૃતો રાજાતત્રૈવોપવિવેશ હ।
પ્રવિવેશાશ્રમં કૃષ્ણા યમાભ્યાં સહ ભામિની ॥ 3-272-59 (26356)
ભીમસેનાર્જુનૌ ચાપિ શ્રુત્વા ક્રોશગતં રિપુમ્।
સ્વયમશ્વાંસ્તુદન્તૌ તૌ જવેનૈવાભ્યધાવતામ્ ॥ 3-272-60 (26357)
ઇદમત્યદ્ભુતં ચાત્ર ચકારાતિરથોઽર્જુનઃ।
ક્રોશમાત્રગતાનશ્વાન્સૈન્ધવસ્ય જઘાન યત્ ॥ 3-272-61 (26358)
સ હિ દિવ્યાસ્ત્રસંપન્નઃ કૃચ્છ્રકાલેઽપ્યસંભ્રમઃ।
અકરોદ્દુષ્કરં કર્મ શરૈરસ્ત્રાનુમન્ત્રિતૈઃ ॥ 3-272-62 (26359)
તતોઽભ્યધાવતાં વીરાવુભૌ ભીમધનંજયૌ।
હતાશ્વં સૈન્ધવં ભીતમેકં વ્યાકુલચેતસમ્ ॥ 3-272-63 (26360)
સૈન્ધવસ્તુ હતાન્દૃષ્ટ્વા તથાઽશ્વાન્સ્વાન્સુદુઃખિતઃ।
`રથાત્પ્રસ્કન્દ્ય પદ્ભ્યાં વૈ પલાયનપરોઽભવત્' ॥ 3-272-64 (26361)
દૃષ્ટ્વા રવિક્રમકર્માણિ કુર્વાણં ચ ધનંજયમ્।
પલાયનકૃતોત્સાહઃ પ્રાદ્રવદ્યેન વૈ વનમ્ ॥ 3-272-65 (26362)
સૈન્ધવં ત્વમિસંપ્રેક્ષ્યપરાક્રાન્તં પલાયને।
અનુયાય મહાબાહુઃ ફલ્ગુનો વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 3-272-66 (26363)
અનન વીર્યેણ કથં સ્ત્રિયં પ્રાર્થયસે બલાત્।
રાજપુત્ર નિવર્તસ્વ ન તે યુક્તં પલાયનમ્ ॥ 3-272-67 (26364)
કથં હ્યનુચરાન્હિત્વા શત્રુમધ્યે પલાયસે।
ઇત્યુચ્યમાનઃ પાર્થેન સૈન્ધવો ન ન્યવર્તત ॥ 3-272-68 (26365)
તિષ્ઠતિષ્ઠેતિ તં ભીમઃ સહસાઽભ્યદ્રવદ્બલી।
મા વધીરિતિ પાર્થસ્તં દયાવાન્પ્રત્યભાષત ॥ 3-272-69 (26366)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ દ્રૌપદીહરણપર્વણિ દ્વિસપ્તત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 272 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-272-5 અન્તરં અભ્યહારયત્ ભીમજયદ્રથયોર્મધ્યે પ્રવેશેન વ્યવધાનં કૃતવાન્। રથવંશેન રથવર્ગ્રેણ ॥ 3-272-16 ક્ષેમંકરસુમાલવૌ ઇતિ ક. પાઠઃ। ક્ષેમંકરમહામલૌ ઇતિ થ. ધ. પાઠઃ ॥ 3-272-21 સવિષાણં ભુજં સદન્તં શુણ્ડાદણ્ડમ્। મૂલે ગણ્ડપ્રદેશે ॥ 3-272-26 તલયુક્તેન મુષ્ટિયુક્તેન ॥ 3-272-46 અન્વિષ અન્વિચ્છ ॥ 3-272-51 દુઃશલાં દુર્યોધનભગિનીમ્ ॥ 3-272-56 અપવિદ્ધા ઇતસ્તતો વિશીર્ણા બસ્યઃ ઋષીણામાસનાનિ ॥ 3-272-65 વિક્રમયુક્તાનિ કર્માણિ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 273
॥ શ્રીઃ ॥
3.273. અધ્યાયઃ 273
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ભીમેન કેશગ્રહણેન નિપાતિતસ્ય જયદ્રથસ્ય મૂર્ધ્નિ પાદપ્રહારપૂર્વકં ક્ષુરપ્રેણ પઞ્ચચૂદીનિર્માણમ્ ॥ 1 ॥ ભીમેન બન્ધનપૂર્વકમાનીતસ્ય તસ્ય યુધિષ્ઠિરેણ મોચનમ્ ॥ 2 ॥ જયદ્રયેન તપઃપ્રસાદિતાન્મહાદેવાદર્જુનવર્જમેકસ્મિન્દિને પાણ્ડવજયરૂપવરાઽઽદાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-273-0 (26367)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-273-0x (2681)
જયદ્રથસ્તુ સંપ્રેક્ષ્યભ્રાતરાવુદ્યતાયુધૌ।
પ્રાદાવત્તૂર્ણમવ્યગ્રો જીવિતેપ્સુઃ સુદુઃખિતઃ ॥ 3-273-1 (26368)
`લતાભિઃ સંવૃતે કક્ષે કિરીટં રત્નભાસ્વરમ્।
અપવિધ્યપ્રધાવન્તં નિલીયન્તં વનાન્તરે ॥ 3-273-2 (26369)
ભીમસેનસ્તુ તં કક્ષે લીયમાનં ભયાકુલમ્।
માર્ગમાણોઽવતીર્યાશુ રથાદ્રત્નવિભૂપિતાત્'।
અભિદ્રુત્ય નિજગ્રાહકેશપક્ષે હ્યમર્ષણઃ ॥ 3-273-3 (26370)
સમુદ્યમ્ય ચ તં ભીમો નિષ્પિપેપ મહીતલે।
ગલે ગૃહીત્વારાજાનં પાતયામાસ ચૈવ હ ॥ 3-273-4 (26371)
પુનઃ સ જીવમાનસ્ય તસ્યોત્પતિતુમિચ્છતઃ।
પદા મૂર્ધ્નિ મહાબાહુઃ પ્રાહરદ્વિલપિષ્યતઃ ॥ 3-273-5 (26372)
તસ્ય જાનૂ દદૌ ભમો જઘ્ને ચૈનમરત્નિના।
સ મોહમગમદ્રાજા પ્રહારવરપીડિતઃ ॥ 3-273-6 (26373)
સરોષં ભીમસેનં તુ વારયામાસ ફલ્ગુનઃ।
દુઃશલાયાઃ કૃતેરાજા યત્ત્વામાહેતિ કૌરવ ॥ 3-273-7 (26374)
ભીમ ઉવાચ। 3-273-8x (2682)
નાયં પાપસમાચારો મત્તો જીવિતુમર્હતિ।
કૃષ્ણાયાસ્તદનર્હાયાઃ પરિક્લેષ્ટા નરાધમઃ ॥ 3-273-8 (26375)
કિંનુ શક્યં મયા કર્તું યદ્રાજા સતતં ઘૃણી।
ત્વં ચ બાલિશયા બુદ્ધ્યા સદૈવાસ્માન્પ્રબાધસે ॥ 3-273-9 (26376)
એવમુક્ત્વા સટાસ્તસ્ય પઞ્ચચક્રે વૃકોદરઃ।
અર્ધચન્દ્રેણ વાણેન કિંચિદબ્રુવતસ્તદા ॥ 3-273-10 (26377)
વિકલ્પયિત્વા રાજાનં તતઃ પ્રાહ વૃકોદરઃ।
જીવિતું ચેચ્છસે મૂઢ હેતું મે ગદતઃ શૃણુ ॥ 3-273-11 (26378)
દાસોસ્મીતિ ત્વયા વાચ્યં સંસત્સુ ચ સભાસુ ચ।
એવં ચેજ્જીવિતં દદ્યામેષ યુદ્ધજિતો વિધિઃ ॥ 3-273-12 (26379)
એવમસ્ત્વિતિ તં રાજા કૃચ્છ્રમાણો જયદ્રથઃ।
પ્રોવાચ પુરુષવ્યાઘ્રં ભીમમાહવશોભિનમ્ ॥ 3-273-13 (26380)
તત એનં વિચેષ્ટન્તં વદ્ધ્વા પાર્થો વૃકોદરઃ।
રથમારોપયામાસ વિસંજ્ઞં પાંસુકુણ્ઠિતમ્ ॥ 3-273-14 (26381)
તતસ્તં રથમાસ્થાય ભીમઃ પાર્તાનુગસ્તદા।
અગ્ર્યમાશ્રમમધ્યસ્થામભ્યગચ્છદ્યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 3-273-15 (26382)
દર્શયામાસ ભીમસ્તુ તદવસ્થં જયદ્રથમ્।
તં રાજા પ્રાહસદ્દૃષ્ટ્વા મુચ્યતામિતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 3-273-16 (26383)
રાજાનં ચાબ્રવીદ્ભીમો દ્રૌપદ્યૈ કથયેતિ વૈ।
દાસભાવં ગતો હ્યેષ પાણ્ડૂનાં પાપચેતનઃ ॥ 3-273-17 (26384)
તમુવાચ ચ તતો જ્યેષ્ઠો ભ્રાતા સપ્રણયં વચઃ।
મુઞ્ચેમમધમાચારં પ્રમાણા યદિ તે વયમ્ ॥ 3-273-18 (26385)
દ્રૌપદી ચાબ્રવીદ્ભીમમભિપ્રેક્ષ્ય યુધિષ્ઠિરમ્।
દાસોઽયંમુચ્યતાં રાત્રસ્ત્વયાપઞ્ચશિખઃ કૃતઃ ॥ 3-273-19 (26386)
`એવમુક્તઃ સ ભીમસ્તુ ભ્રાત્રા ચૈવ ચ કૃષ્ણયા।
મુમોચ તં મહાપાપં જયદ્રથમચેતનમ્' ॥ 3-273-20 (26387)
સ મુક્તોઽભ્યેત્યરાજાનમભિવાદ્ય યુધિષ્ઠિરમ્।
વવન્દે વિહ્વલોરાજાતાંશ્ચ વૃદ્ધાન્મુનીંસ્તદા ॥ 3-273-21 (26388)
તમુવાચ ધૃણી રાજા ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
તથાજયદ્રથં દૃષ્ટ્વા ગૃહીતં સવ્યસાચિના ॥ 3-273-22 (26389)
અદાસો ગચ્છ મુક્તોસિ મૈવં કાર્ષીઃ પુનઃ ક્વચિત્।
સ્ત્રીકામુક ધિગસ્તુ ત્વાં ક્ષુદ્રઃ ક્ષત્રસહાયવાન્ ॥ 3-273-23 (26390)
એવંવિધં હિ ક કુર્યાત્ત્વદનયઃ પુરુષાધમઃ।
`કર્મ ધર્મવિરુદ્ધં વૈ લોકદુષ્ટં ચ દુર્મતે' ॥ 3-273-24 (26391)
ગતસત્ત્વમિવ જ્ઞાત્વા કર્તારમશુભસ્ય તમ્।
સંપ્રેક્ષ્યભરતશ્રેષ્ઠઃ કૃપાં ચક્રે નરાધિપઃ ॥ 3-273-25 (26392)
ધર્મે તે વર્ધતાં વુદ્ધિર્મા ચાધર્મે મનઃ કૃથાઃ।
સાશ્ચ સાથપાદાતઃ સ્વસ્તિ ગચ્છ જયદ્રથ ॥ 3-273-26 (26393)
એવમુક્તસ્તુ સવ્રીજં તૂષ્ણીં કિંચિદવાઙ્યુખઃ।
જગામ રાજા દુઃખાર્તો ગઙ્ગાદ્વારાય ભારત ॥ 3-273-27 (26394)
સ દેવં શરણં ગત્વા વિરૂપાક્ષમુમાપતિમ્।
તપશ્ચચાર વિપુલં તસ્ય પ્રીતો વૃષધ્વજઃ ॥ 3-273-28 (26395)
બલિં સ્વયં પ્રત્યગૃહ્ણાત્પ્રીયમાણસ્ત્રિલોચનઃ।
વરં ચાસ્મૈ દદૌ દેવઃ સ જગ્રાહ ચ તચ્છૃણુ ॥ 3-273-29 (26396)
સમસ્તાન્સરથાન્પઞ્ચજયેયં યુધિ પાણ્ડવાન્।
ઇતિ રાજાઽબ્રવીદ્દેવં નેતિ દેવસ્તમબ્રવીત્ ॥ 3-273-30 (26397)
અજય્યાંશ્ચાપ્યવધ્યાંશ્ચ વારયિષ્યસિ તાન્યુધિ।
ઋતેઽર્જુનં મહાબાહું નરં નામ સુરેશ્વરમ્ ॥ 3-273-31 (26398)
બદર્યાં તપ્તતપસં નારાયણસહાયકમ્।
અજિતં સર્વલોકાનાં દેવૈરપિ દુરાસદમ્ ॥ 3-273-32 (26399)
મયા દત્તં પાશુપતં દિવ્યમપ્રતિમં શરમ્।
અવાપ લોકપાલેભ્યો વજ્રાદીન્સ મહાશરાન્ ॥ 3-273-33 (26400)
દેવદેવો હ્યનન્તાત્મા વિષ્ણુઃ સુરગુરુઃ પ્રભુઃ।
પ્રધાનપુરુષોઽવ્યક્તોવિશ્વાત્માવિશ્વમૂર્તિમાન્ ॥ 3-273-34 (26401)
યુગાન્તકાલે સંપ્રાપ્તે કાલાગ્નિર્દહતે જગત્।
સપર્વતાર્ણવદ્વીપં સશૈલવનકાનનમ્।
નિર્દહન્નાગલોકાંશ્ચપાતાલતલચારિણઃ ॥ 3-273-35 (26402)
અથાન્તરિક્ષે સુમહન્નાનાવર્ણાઃ પયોધરાઃ।
ઘોરસ્વરા વિનદિનસ્તટિન્માલાવલમ્બિનઃ।
સમુત્તિષ્ઠન્દિશઃ સર્વાવિવર્ષન્તઃ સમન્તતઃ ॥ 3-273-36 (26403)
તતોઽગ્નીં શમયામાસુઃ સંવર્તાગ્નિનિયામકાઃ।
અક્ષમાત્રૈશ્ચ ધારાભિસ્તિષ્ઠન્ત્યાપૂર્ય સર્વશઃ ॥ 3-273-37 (26404)
એકાર્ણવે તદાતસ્મિન્નુપશાન્તચરાચરે।
નષ્ટચન્દ્રાર્કપવને ગ્રહનક્ષત્રવર્જિતે।
ચતુર્યુગસહસ્રાન્તે સલિલેનાપ્લુતા મહી ॥ 3-273-38 (26405)
તતો નારાયણાખ્યસ્તુ સહસ્રાક્ષઃ સહસ્રપાત્।
સહસ્રશીર્પા પુરુષઃ સ્વપ્નુકામસ્ત્વતીન્દ્રિયઃ ॥ 3-273-39 (26406)
ફણાસહસ્રવિકટં શેષં પર્યઙ્કભોગિનમ્।
સહસ્રમિવ તિગ્માંશુસંઘાતમમિતદ્યુતિમ્।
કુન્દેન્દુહારગોક્ષીરમૃણાલકુમુદપ્રભમ્ ॥ 3-273-40 (26407)
તત્રાસૌ ભગવાન્દેવઃ સ્વપઞ્જલનિધૌ તદા।
નૈશેન તમસા વ્યાપ્તાં સ્વાં રાત્રિંકુરુતે વિભુઃ ॥ 3-273-41 (26408)
સત્વોદ્રેકાત્પ્રબુદ્ધસ્તુ શૂન્યં લોકમપશ્યત।
ઇમં ચોદાહરન્ત્યત્રશ્લોકં નારાયણં પ્રતિ ॥ 3-273-42 (26409)
આપો નારાસ્તત્તનવ ઇત્યપાં નામ શુશ્રુમઃ।
અયનં તેન ચૈવાસ્તે તેન નારાયણઃ સ્મૃતઃ ॥ 3-273-43 (26410)
પ્રધ્યાનસમકાલં તુપ્રજાહેતોઃ સનાતનઃ।
ધ્યાતમાત્રે તુ ભગવન્નાભ્યાં પદ્મઃ સમુત્થિતઃ ॥ 3-273-44 (26411)
તતશ્ચતુર્મુખો બ્રહ્મા નાભિપદ્માદ્વિનિઃસૃતઃ।
તત્રોપવિષ્ટઃ સહસા બ્રહ્મા લોકપિતામહઃ ॥ 3-273-45 (26412)
શૂન્યં દૃષ્ટ્વા જગત્કૃત્સ્નં માનસાનાત્મનઃ સમાન્।
તતો મરીચિપ્રમુખાન્મહર્ષીનસૃજન્નવ ॥ 3-273-46 (26413)
તેઽસૃજન્સર્વભૂતાનિ ત્રસાનિ સ્થાવરાણિ ચ।
યક્ષરાક્ષસભૂતાનિ પિશાચોરગમાનુષાન્ ॥ 3-273-47 (26414)
સૃજતે બ્રહ્મમૂર્તિસ્તુ રક્ષતે પૌરુષી તનુઃ।
રૌદ્રી ભાવેન શમયેત્તિસ્રોઽવસ્થાઃ પ્રજાપતેઃ ॥ 3-273-48 (26415)
ન શ્રુતં તે સિન્ધુપતે વિષ્ણોરદ્ભુતકર્મણઃ।
કથ્યમાનાનિ મુનિભિર્બ્રાહ્મણૈર્વેદપારગૈઃ ॥ 3-273-49 (26416)
જલેન સમનુપ્રાપ્તે સર્વતઃ પૃથિવીતલે।
તદા ચૈકાર્ણવે તસ્મિનનેકાકાશે પ્રભુશ્ચરન્ ॥ 3-273-50 (26417)
નિશાયામિવ ખદ્યોતઃ પ્રાવૃટ્કાલે સમન્તતઃ।
પ્રતિષ્ઠાનાય પૃથિવીં માર્ગમાણસ્તદાઽભવત્ ॥ 3-273-51 (26418)
જલે નિમગ્નાં ગાં દૃષ્ટ્વાચોદ્ધર્તું મનસેચ્છતિ।
કિંનુ રૂપમહં કૃત્વાસલિલાદુદ્ધરે મહીમ્ ॥ 3-273-52 (26419)
એવં સંચિન્ત્ય મનસા દૃષ્ટ્વા દિવ્યેન ચક્ષુષા।
જલક્રીડાભિરુચિતં વારાહં રૂપમસ્મરત્ ॥ 3-273-53 (26420)
કૃત્વા વરાહવપુપં વાઙ્મયં વેદસંમિતમ્।
દશયોજનવિસ્તીર્ણમાયતં શતયોજનમ્ ॥ 3-273-54 (26421)
મહાપર્વતવર્ષ્માભં તીક્ષ્ણદંષ્ટ્રંપ્રદીપ્તિમત્।
મહામેઘૌઘનિર્ઘોપં નીલજીમૂતસન્નિભમ્ ॥ 3-273-55 (26422)
ભૂત્વા યજ્ઞવરાહો વૈ અપઃ સંપ્રાવિશત્પ્રભુઃ।
દંષ્ટ્રેણૈકેન ચોદ્ધૃત્યસ્વે સ્થાને ન્યવિશન્મહીમ્ ॥ 3-273-56 (26423)
પુનરેવ મહાબાહુરપૂર્વાં તનુમાશ્રિતઃ।
નરસ્ય કૃત્વાઽર્ધતનું સિંહસ્યાર્ધતનું પ્રભુઃ ॥ 3-273-57 (26424)
દૈત્યેન્દ્રસ્ય સભાં ગત્વાપાણિં સંસ્પૃશ્યપાણિના।
દૈત્યાનામાદિપુરુષઃ સુરારિર્દિતિનન્દનઃ ॥ 3-273-58 (26425)
દૃષ્ટ્વા ચાપૂર્વવપુષં ક્રોધાત્સંરક્તલોચનઃ।
શૂલોદ્યતકરઃ સ્રગ્વી હિરણ્યકશિપુસ્તદા ॥ 3-273-59 (26426)
મેઘસ્તનિતનિર્ઘોષો નીલાભ્રચયસન્નિભઃ।
દેવારિર્દિતિજો વીરો નૃસિંહં સમુપાદ્રવત્ ॥ 3-273-60 (26427)
સમુત્પત્ય તતસ્તીક્ષ્ણૈર્મૃગેન્દ્રેણ બલીયસા।
નારસિંહેન વપુષાદારિતઃ કરજૈર્ભૃશમ્ ॥ 3-273-61 (26428)
એવં નિહત્ય ભગવાન્દૈત્યેનદ્રં રિપુઘાતિનમ્।
ભૂયોઽન્યઃ પુણ્ડરીકાક્ષઃ પ્રભુર્લોકહિતાય ચ।
કશ્યપસ્યાત્મજઃ શ્રીમાનદિત્યા ગર્ભધારિતઃ ॥ 3-273-62 (26429)
પૂર્ણે વર્ષસહસ્રે તુ પ્રસૂત ભર્ગમુત્તમમ્ ॥ 3-273-63 (26430)
દુર્દિનામ્ભોદસદૃશો દીપ્તાક્ષો વામનાકૃતિઃ।
દણ્ડી કમણ્ડલુધરઃ શ્રીવત્સોરસિ ભૂષિતઃ।
જટી યજ્ઞોપવીતી ચ ભગવાન્બાલરૂપધૃક્ ॥ 3-273-64 (26431)
યજ્ઞવાટં ગતઃ શ્રીમાન્દાનવેન્દ્રસ્ય વૈ તદા।
બૃહસ્પતિસહાયોઽસૌ પ્રવિષ્ટો બલિનો મખે ॥ 3-273-65 (26432)
તં દૃષ્ટ્વાવામનતનું પ્રહૃષ્ટો બલિરબ્રવીત્।
પ્રીતોસ્મિ દર્શને વિપ્ર બ્રૂહિ ત્વં કિં દદાનિતે ॥ 3-273-66 (26433)
એવમુક્તસ્તુ બલિના વામનઃ પ્રત્યુવાચ હ ॥ 3-273-67 (26434)
સ્વસ્તીત્યુક્ત્વા બલિં દેવઃ સ્મયમાનોઽભ્યભાષત।
મેદિનીં દાનવપતે દેહિ મે વિક્રમત્રયમ્ ॥ 3-273-68 (26435)
બલિર્દદૌ પ્રસન્નાત્મા વિપ્રાયામિતતેજસે।
તતો દિવ્યાદ્ભુતતમં રૂપં વિક્રમતોહરેઃ ॥ 3-273-69 (26436)
વિક્રમૈસ્ત્રિભિરક્ષોભ્યો જહારાશુ સ મેદિનીમ્।
દદૌ શક્રાય ચ મહીં વિષ્ણુર્દેવઃ સનાતનઃ ॥ 3-273-70 (26437)
એષ તે વામનો નામ પ્રાદુર્ભાવઃ પ્રકીર્તિતઃ।
તેન દેવાઃ પ્રાદુરાસન્વૈષ્ણવં ચોચ્યતે જગત્ ॥ 3-273-71 (26438)
અસતાં નિગ્રહાર્થાય ધર્મસંરક્ષણાય ચ।
અવતીર્ણો મનુષ્યાણામજાયત યદુક્ષયે।
યં દેવંવિદુષોગાન્તિ તસ્ય કર્માણિ સૈન્દવ ॥ 3-273-72 (26439)
અનાદ્યન્તમજં દેવં પ્રભુંલોકનમસ્કૃતમ્।
યં દેવં વિદુષોગાન્તિતસ્ કર્માણિ સૈન્ધવ ॥ 3-273-73 (26440)
યમાહુરજિતંકૃષ્ણં શઙ્ખચક્રગદાધરમ્।
શ્રીવત્સધારિણં દેવં પીતકૌશેયવાસસમ્ ॥ 3-273-74 (26441)
પ્રધાનં સોઽસ્ત્રવિદુષાં તેન કૃષ્ણન રક્ષ્યતે ॥ 3-273-75 (26442)
સહાયઃ પુણ્ડરીકાક્ષઃ શ્રીમાનતુલવિક્રમઃ।
સમાનસ્યન્દને પાર્થમાસ્થાય પરવીરહા ॥ 3-273-76 (26443)
ન શક્યતે તેન જેતું ત્રિદશૈરપિ દુઃસહઃ।
કઃ પુનર્માનુષો ભાવો રણે પાર્થં વિજેષ્યતિ ॥ 3-273-77 (26444)
તમેકં વર્જયિત્વાતુ સર્વંયૌધિષ્ઠિરં બલમ્।
ચતુરઃ પાણ્ડવાત્રાજન્દિનૈકં જેપ્યસે રિપૂન્ ॥ 3-273-78 (26445)
`તસ્માત્ત્વંપાર્થરહિતાન્પાણ્ડવાન્વારયિષ્યસિ।
એતદ્ધિ પુરુષવ્યાઘ્ર મયા દત્તો વરસ્તવ' ॥ 3-273-79 (26446)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-273-80x (2683)
ઇત્યેવમુક્ત્વા નૃપતિં સર્વપાપહરો હરઃ।
ઉમાપતિઃ પશુપતિર્યજ્ઞહા ત્રિપુરાર્દનઃ ॥ 3-273-80 (26447)
વામનૈર્વિકટૈઃ કુબ્જૈરુગ્રશ્રવણદર્શનૈઃ।
વૃતઃ પારિષદૈર્ઘોરૈર્નાનાપ્રહરણોદ્યતૈઃ ॥ 3-273-81 (26448)
ત્ર્યમ્બકો રાજશાર્દૂલ ભગનેત્રનિપાતનઃ।
ઉમાસહાયો ભગવાંસ્તત્રૈવાન્તરધીયત ॥ 3-273-82 (26449)
એવમુક્તસ્તુ નૃપતિઃ સ્વમેવ ભવનં યયૌ।
પાણ્ડવાશ્ચ વને તસ્મિન્ન્યવસન્કામ્યકે તથા ॥ 3-273-83 (26450)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ યજદ્રથવિમોક્ષણપર્વણિ ત્રિસપ્તત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 273 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-273-9 ઘૃણી દયાવાન્। બાલિશયા સ્વલ્પયા। બાધસેશત્રું હન્તું ન દદાસિ ॥ 3-273-10 સટાઃ જટાઃ કેશસંનિવેશે મધ્યે મધ્યેપઞ્ચસુ સ્થાનેષુ અર્ધચન્દ્રેણ બાણેન ક્ષીરવદ્વાષયામાસેત્યર્થઃ ॥ 3-273-11 વિકત્થયિત્વારાજાનમિતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-273-29 બલિં ઉપહારમ્ ॥ 3-273-31 મહાબાહું દેવૈરપિ દુરાસદમ્ ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-273-33 શૃણાતિ હિનસ્તીતિ શરમસ્ત્રમ્ ॥ 3-273-34 નારાયણસહાયસ્યાજેયત્વં વક્તું નારાયણમાહાત્મ્યમેવાહ દેવદેવ ઇત્યાદિના ॥ 3-273-35 કાલાગ્નિરૂપો નારાયણો નિદેહતે ॥ 3-273-36 વિનદિનઃ ગર્જન્તઃ। સમુત્તિષ્ઠન્ સમુદતિષ્ઠન્। ઉત્તિષ્ઠન્તીત્યર્થઃ ॥ 3-273-37 શમયામાસુઃ પયોધરા ઇતિપ્રપૂર્વેણાન્વયઃ। અક્ષમાત્રૈઃ રથાક્ષમાત્રાભિઃ સ્થૂલાભિઃ। સામાન્યે નપુંસકમ્ ॥ 3-273-40 અધ્યતિષ્ઠદિતિ શેષઃ ॥ 3-273-43 નારાયણપદંનિર્વક્તિ આપ ઇતિ। નરાજ્જાતા નારાઃ તત્તનયઃ નારાયણસ્યૈવ તનવઃ નારાઃ આપઃ અયનં નિવાસસ્થાનં યસ્ય ॥ 3-273-45 તસ્મિંશ્ચ પદ્મે પિતામહ ઉપવિષ્ટ ઇતિક્રમભઙ્ગેન યોજ્યમ્ ॥ 3-273-47 ત્રસાનિ જંગમાનિ ॥ 3-273-49 હે સિન્ધુપતે। તે તવ શ્રુતં શ્રવણં નાસ્તિ। યથો વિષ્ણોરદ્ભુતકર્મણઃ કથ્યમાનાનિ કર્માણિ ન વેત્સીતિ શેષઃ ॥ 3-273-53 જલક્રીડાયામભિરુચિતં પ્રીતિર્યસ્ય ॥ 3-273-54 વરાહવપુષમાત્માનમિતિ શેષઃ। વાઙ્યયં ચતુર્વેદમયમ્। વેદસંમિતં વેદપ્રમિતયજ્ઞરૂપમ્ ॥ 3-273-55 વર્ષ્મ શરીરમ્ ॥ 3-273-56 દંષ્ટ્રેણ દંષ્ટ્રયા ન્યવિશત્ ન્યવેશયત્ ॥ 3-273-62 ગર્ભે ધરિતઃ ગર્ભધારિતઃ ॥ 3-273-64 દુર્દિનં પ્રાવૃટ્દિનં તત્ર ભવોઽમ્ભોદઃ કૃષ્ણમેઘસ્તત્સદૃશઃ। શ્રીવત્સેનોરસિ ભૂષિત ઇત્યર્થઃ ॥ 3-273-65 વાટં સ્થાનમ્। બલિનો બલેઃ। અયમિકારાન્ત ઇન્નન્તશ્ર શબ્દો દૃશ્યતે ॥ 3-273-69 દિવ્યં ચ તદદ્ધુતતમં ચ રૂપં બભૂવેતિ શેષઃ ॥ 3-273-72 અવતીર્ણોઽવતરણં કુર્વન્નજાયત આવિર્ભૂતઃ। યદુક્ષયે યદૂનાં ગૃહે ॥ 3-273-73 તસ્ય કર્માણિ વિદુષો વિદ્વાંસઃ ગાન્તિ ગાયન્તિ ॥ 3-273-75 સોઽર્જુનઃ અસ્ત્રવિદુષાં પ્રધાનં શ્રેષ્ઠઃ ય અજિતમાહુસ્તેન કૃષ્ણેન રક્ષ્યતે ॥ 3-273-77 તેન કૃષ્ણસહાયત્વેન હેતુના। ભાવઃ પૂજ્યતમઃ। ભાવઃ પૂજ્યતમે લોકે ઇત્યનેકાર્થઃ ॥ 3-273-78 દિનૈકમેકદિનમેવ ન સર્વદા ॥ 3-273-83 જયદ્રથોઽપિ મન્દાત્મા સ્વમેવેતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 274
॥ શ્રીઃ ॥
3.274. અધ્યાયઃ 274
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ માર્કણ્ડેયંપ્રતિ સ્વસમાનદુઃખિસત્તાપ્રશ્નઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-274-0 (26451)
જનમેજય ઉવાચ। 3-274-0x (2684)
એવં હૃતાયાં કૃષ્ણાયાં પ્રાપ્ય ક્લેશમનુત્તમમ્।
અત ઊર્દ્વં નરવ્યાઘ્રાઃ કિમકુર્વત પાણ્ડવાઃ ॥ 3-274-1 (26452)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-274-2x (2685)
એવં કૃષ્ણાં મોક્ષયિત્વાવિનિર્જિત્ય જયદ્રથમ્।
આસાંચક્રે મુનિગણૈર્ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-274-2 (26453)
તેષાં મધ્યેમહર્ષીણાં શૃણ્વતામનુશોચતામ્।
માર્કણ્ડેયમિદં વાક્યમબ્રવીત્પાણ્ડુનન્દનઃ ॥ 3-274-3 (26454)
ભગવન્દેવર્ષીણાં ત્વં ખ્યાતો ભૂતભવિષ્યવિત્।
સંશયં પરિપૃચ્છમિ ચ્છિન્ધિ મે હૃદિ સંસ્થિતમ્ ॥ 3-274-4 (26455)
દ્રુપદસ્ય સુતા હ્યેષા વેદિમધ્યાત્સમુત્થિતા।
અયોનિજા મહાભાગાસ્નુષા પાણ્ડોર્મહાત્મનઃ ॥ 3-274-5 (26456)
મન્યે કાલશ્ચ ભગવાન્દૈવં ચ દુરતિક્રમમ્।
ભવિતવ્યં ચ ભૂતાનાં યસ્ નાસ્તિ વ્યતિક્રમઃ ॥ 3-274-6 (26457)
કથં હિ પત્નીમસ્માકં ધર્મજ્ઞાં ધર્મચારિણીમ્।
સંસ્પૃશેદીદૃશો ભાવઃ શુચિં સ્તૈન્યમિવાનૃતમ્ ॥ 3-274-7 (26458)
ન હિ પાપં કૃતંકિંચિત્કર્મ વા નિન્દિતં ક્વચિત્।
દ્રૌપદ્યા બ્રાહ્મણેષ્વેવ ધર્મઃ સુચરિતો મહાન્ ॥ 3-274-8 (26459)
તાં જહાર બલાદ્રાજા મૂઢબુદ્ધિર્જયદ્રથઃ।
તસ્યાઃ સંહરણાત્પાપઃ શિરસઃ કેશવાપનમ્ ॥ 3-274-9 (26460)
પરાજયં ચ સંગ્રામે સસહાઃ સમાપ્તવાન્।
પ્રત્યાહૃતા તથાઽસ્માભિર્હત્વા તત્સૈન્ધવં બલમ્ ॥ 3-274-10 (26461)
તદ્દારહરણં પ્રાપ્તમસ્માભિરવિતર્કિતમ્।
દુઃખશ્ચાયં વને વાસો મૃગયાયાં ચ જીવિકા ॥ 3-274-11 (26462)
હિંસા ચ મૃગજાતીનાં વનૌકોભિર્વનૌકસામ્।
જ્ઞાતિભિર્વિપ્રવાસશ્ચ મિથ્યાવ્યવસિતૈરિયમ્ ॥ 3-274-12 (26463)
અસ્તિ નૂનં મયા કશ્ચિદલ્પભાગ્યતરો નરઃ।
ભવતા દૃષ્ટપૂર્વો વા શ્રુતપૂર્વોઽપિ વા ક્વચિત્ ॥ 3-274-13 (26464)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ ચતુઃસપ્તત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 274 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-274-6 દૈવં ચ વિધિનિર્મિતમિતિ ઝ. ધ. પાઠઃ। તત્રદૈવં ધર્માધર્મૌ વિધિઃ સદસત્કર્મણી તાભ્યાં નિર્મિતમ્ ॥ 3-274-7 ઈદૃશો ભાવઃ પરેણ હરણમ્ ॥ 3-274-12 મિથ્યાવ્યવસિતૈઃ વૃથાતાપસવેષધરૈઃ। ઇયં હિંસા ક્રિયત ઇતિ શેષઃ ॥ 3-274-13 મયા સમ ઇતિશેષઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 275
॥ શ્રીઃ ॥
3.275. અધ્યાયઃ 275
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ રામોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ ॥ 1 ॥ તત્રરામાદ્યુત્પત્તિકથનપૂર્વકં રાવણોત્પત્ત્યુપોદ્ધાતતયા કુબેરોત્પત્તિકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-275-0 (26465)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-275-0x (2686)
પ્રાપ્તમપ્રતિમં દુઃખં રામેણ ભરતર્ષભ।
રક્ષસા જાનકી તસ્ય હૃતા ભાર્યા બલીયસા ॥ 3-275-1 (26466)
આશ્રમાદ્રાક્ષસેન્દ્રેણ રાવણેન દુરાત્મના।
માયામાસ્થાય તરસા હત્વા ગૃધ્રં જટાયુષમ્ ॥ 3-275-2 (26467)
પ્રત્યાજહાર તાં રામઃ સુગ્રીવબલમાશ્રિતઃ।
બદ્ધ્વા સેતું સમુદ્રસ્ય દગ્ધ્વા લઙ્કાં શિતૈઃ શરૈઃ ॥ 3-275-3 (26468)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-275-4x (2687)
કસ્મિન્નામઃ કુલે જાતઃ કિંવીર્યઃ કિંપરાક્રમઃ।
રાવણઃ કસ્ય પુત્રો વા કિં વૈરં તસ્ તેન હ ॥ 3-275-4 (26469)
એતન્મે ભગવન્સર્વં સમ્યગાખ્યાતુમર્હસિ।
`ત્વયા પ્રત્યક્ષોદૃષ્ટં યથાસર્વમશેષતઃ।'
શ્રોતુમિચ્છામિ ચરિતં રામસ્યાક્લિષ્ટકર્મણઃ ॥ 3-275-5 (26470)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-275-6x (2688)
અજોનામાભવદ્રાજા મહાનિક્ષ્વાકુવંશજઃ।
તસ્ પુત્રો દશરથઃશશ્વત્સ્વાધ્યાયવાઞ્છુચિઃ ॥ 3-275-6 (26471)
અભવંસ્તસ્ય ચત્વારઃ પુત્રા ધર્માર્થકોવિદાઃ।
રામલક્ષ્મણશત્રુઘ્ના ભરતશ્ચ મહાબલઃ ॥ 3-275-7 (26472)
રામસ્ય માતા કૌસલ્યા કૈકેયી ભરતસ્ય તુ।
સુતૌ લક્ષ્મણશત્રુઘ્નૌ સુમિત્રાયાઃ પરંતપૌ ॥ 3-275-8 (26473)
વિદેહરાજો જનકઃ સીતા તસ્યાત્મજા વિમો।
યાં ચકાર સ્વયં ત્વષ્ટા રામસ્ય મહિષીં પ્રિયામ્ ॥ 3-275-9 (26474)
એતદ્રામસ્ય તે જન્મ સીતાયાશ્ચ પ્રકીર્તિતમ્।
રાવણસ્યાપિ તે જન્મ વ્યાખ્યાસ્યામિ રજનેશ્વર ॥ 3-275-10 (26475)
પિતામહો રાવણસ્ય સાક્ષાદ્દેવઃ પ્રજાપતિઃ।
સ્વયંભૂઃ સર્વલોકાનાં પ્રભુઃ સ્રષ્ટા મહાતપાઃ ॥ 3-275-11 (26476)
પુલસ્ત્યો નામ તસ્યાસીન્માનસો દયિતઃ સુતઃ।
તસ્ય વૈશ્રવણો નામ ગવિ પુત્રોઽભવત્પ્રભુઃ ॥ 3-275-12 (26477)
પિતરં સ સમુત્સૃજ્ય પિતામહમુપસ્થિતઃ।
તસ્ય કોપાત્પિતા રાજન્સસર્જાત્માનમાત્મના ॥ 3-275-13 (26478)
સ જજ્ઞે વિશ્રવા નામ તસ્યાત્માર્ધેન વૈ દ્વિજઃ।
પ્રતીકારાય સક્રોધસ્તતો વૈશ્રવણસ્ય વૈ ॥ 3-275-14 (26479)
પિતામહસ્તુપ્રીતાત્મા દદૌ વૈશ્રવણસ્ હ।
અમરત્વં ધનેશત્વં લોકપાલત્વમેવ ચ ॥ 3-275-15 (26480)
ઈશાનન તથા સખ્યં પુત્રં ચ નલકૂવરમ્।
રાજધાનીનિવેસં ચ લઙ્કાંરક્ષોગણાન્વિતામ્ ॥ 3-275-16 (26481)
વિમાનં પુષ્પકં નામ કામગં ચ દદૌ પ્રભુઃ।
યક્ષાણામાધિપત્યંચ રાજરાજત્વમેવ ચ ॥ 3-275-17 (26482)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ પઞ્ચસપ્તત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 275 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-275-2 રાવણેન વિહાયસા ઇતિ થ. ધ.પાઠઃ ॥ 3-275-9 ત્વષ્ટા યોરામમહિષીં ઇતિ થ. ધ. પાઠઃ। ત્વષ્ટા પ્રજાપતિઃ સ્વયમેવ સંકલ્પેન ચકાર નતુ મૈથુનદ્વારા। અયોનિજામિત્યર્થઃ ॥ 3-275-12 ગવિ ગોસંજ્ઞાયાં ભાર્યાયામ્ ॥ 3-275-13 તસ્ય વૈશ્રવણસ્ય કોપાત્ માં ત્યક્ત્વા મત્પિતરં સેવત ઇત્યતિજ્વલનાત્। વૈશ્રવણં વાધિતું પુલસ્ત્યએવ યોગબલેન વિશ્રવઃસંજ્ઞં દેહાન્તરં ચકે ઇત્યર્થઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 276
॥ શ્રીઃ ॥
3.276. અધ્યાયઃ 276
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
મુનિવરેણ વિશ્રવસા ભાર્યાત્રયે રાવણાદીનામુત્પાદનમ્ ॥ 1 ॥ સાનુજેન રાવણેન તપસ્તોષિતસ્ય બ્રહ્મણો વરાત્પુષ્પકા પહરણપૂર્વકં કુબેરસ્ય નિષ્કાસનેન લઙ્કાયાં નિવાસઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-276-0 (26483)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-276-0x (2689)
પુલસ્ત્યસ્ તુ યઃ ક્રોધાદર્ધદેહોઽભવન્મુનિઃ।
વિશ્રવાનામ સક્રોધં પિતરં રાક્ષસેશ્વરઃ। 3-276-1 (26484)
બુબુધે તં તુ સક્રોધં પિતરં રાક્ષસેશ્વરઃ।
કુબેરસ્તત્પ્રસાદાર્થં યતતે સ્મ સદા નૃપ ॥ 3-276-2 (26485)
સ રાજરાજો લઙ્કાયાં ન્યવસન્નરવાહનઃ।
રાક્ષસીઃ પ્રદદૌ તિસ્રઃ પિતુર્વૈ પરિચારિકાઃ ॥ 3-276-3 (26486)
તાઃ સદા તં મહાત્માનં સંતોષયિતુમુદ્યતાઃ।
ઋષિં ભરતશાર્દૂલ નૃત્યગીતવિશારદાઃ ॥ 3-276-4 (26487)
પુષ્પોત્કટા ચ રાકા ચ માલિની ચ વિશાંપતે।
અન્યોન્યસ્પર્ધયારાજઞ્શ્રેયસ્કામાઃ સુમધ્યમાઃ ॥ 3-276-5 (26488)
સ તાસાં ભગવાંસ્તુષ્ટો મહાત્મા પ્રદદૌ વરાન્।
લોકપાલોપમાન્પુત્રાનકૈકસ્યા યથેપ્સિતાન્ ॥ 3-276-6 (26489)
પુષ્પોત્કટાયાં જજ્ઞાતે દ્વૌ પુત્રૌ રાક્ષસેશ્વરૌ।
કુમ્ભકર્ણદશગ્રીવૌ બલેનાપ્રતિમૌ ભુવિ ॥ 3-276-7 (26490)
માલિન જનયામાસ પુત્રમેકં વિભીષણમ્।
રાકાર્યા મિથુનં જજ્ઞે ખરઃ શૂર્પણખા તથા ॥ 3-276-8 (26491)
વિભીષણસ્તુ રૂપેણ સર્વેભ્યોઽભ્યધિકોઽભવત્।
સ બભૂવ મહાભાગો ધર્મગોપ્તા ક્રિયારતિઃ ॥ 3-276-9 (26492)
દશગ્રીવસ્તુ સર્વેષાં શ્રેષ્ઠો રાક્ષસપુઙ્ગવઃ।
મહોત્સાહો મહાવીર્યો મહાસત્વપરાક્રમઃ ॥ 3-276-10 (26493)
કુમ્ભકર્ણઓ બલેનાસીત્સર્વેભ્યોઽભ્યધિકો યુધિ।
માયાવી રણશૌણ્ડશ્ચરૌદ્રશ્ચ રજનીચરઃ ॥ 3-276-11 (26494)
ખરો ધનુષિ વિક્રાન્તો બ્રહ્મદ્વિટ્ પિશિતાશનઃ।
સિદ્ધવિઘ્નકરી ચાપિ રૌદ્રી શૂર્પણખા તદા ॥ 3-276-12 (26495)
સર્વે વેદવિદઃ શૂરાઃ સર્વેસુચરિતવ્રતાઃ।
ઊષુઃ પિત્રા સહ રતા ગન્ધમાદનપર્વતે ॥ 3-276-13 (26496)
તતો વૈશ્રવણં તત્ર દદૃશુર્નરવાહનમ્।
પિત્રા સાર્ધં સમાસીનમૃદ્ધ્યા પરમયા યુતમ્ ॥ 3-276-14 (26497)
જાતામર્ષાસ્તતસ્તે તુ તપસે ધૃતનિશ્ચયાઃ।
બ્રહ્માણં તોષયામાસુર્ઘોરેણ તપસા તદા ॥ 3-276-15 (26498)
અતિષ્ઠદેકપાદેન સહસ્રં પરિવત્સરાન્।
વાયુભક્ષો દશગ્રીવઃ પઞ્ચાગ્નિઃ સુસમાહિતઃ ॥ 3-276-16 (26499)
અધઃશાયી કુમ્ભકર્ણો યતાહારો યતવ્રતઃ।
વિભીષણઃ શીર્ણપર્ણમેકમભ્યવહારયન્ ॥ 3-276-17 (26500)
ઉપવાસરતિર્ધીમાન્સદા જપ્યપરાયણઃ।
તમેવ કાલમાતિષ્ઠત્તીવ્રં તપ ઉદારધીઃ ॥ 3-276-18 (26501)
સ્વરઃ શૂર્પણખા ચૈવ તેષાં વૈ તપ્યતાં તપઃ।
પરિચર્યાં ચ રક્ષાં ચ ચક્રતુર્હષ્ટમાનસૌ ॥ 3-276-19 (26502)
પૂર્ણે વર્ષસહસ્રેતુ શિરશ્છિત્ત્વા દશાનનઃ।
જુહોત્યગ્નૌ દુરાધર્ષસ્તેનાતુષ્યજ્જગત્પ્રભુઃ ॥ 3-276-20 (26503)
તતો બ્રહ્મા સ્વયં ગત્વા તપસસ્તાન્ન્યવારયત્।
પ્રલોભ્યવરદાનેન સર્વાનેવપૃથક્પૃથક્ ॥ 3-276-21 (26504)
બ્રાહ્મોવાચ। 3-276-22x (2690)
પ્રીતોઽસ્મિ વો નિવર્તધ્વં વરાન્વૃણુત પુત્રકાઃ।
યદ્યદિષ્ટમૃતે ત્વેકમમરત્વં તથાઽસ્તુ તત્ ॥ 3-276-22 (26505)
યદ્યદગ્નૌ હુતં સર્વં શિરસ્તે મહદીપ્સયા।
તથૈવ તાનિ તે દેહે ભવિષ્યન્તિ યથેપ્સયા ॥ 3-276-23 (26506)
વૈરૂપ્યં ચ ન તે દેહે કામરૂપધરસ્તથા।
ભવિષ્યસિ રણેઽરીણાં વિજેતા ન ચ સંશયઃ ॥ 3-276-24 (26507)
રાવણ ઉવાચ। 3-276-25x (2691)
ગન્ધર્વદેવાસુરતો યક્ષરાક્ષસતસ્તથા।
સર્પકિંનરભૂતેભ્યો ન મે ભૂયાત્પરાભવઃ ॥ 3-276-25 (26508)
બ્રહ્મોવાચ। 3-276-26x (2692)
ય એતે કીર્તિતાઃ સર્વે ન તેભ્યોસ્તિ ભયં રતવ।
ઋતે મનુષ્યાદ્ભદ્રં તે તથા તદ્વિહિતં મયા ॥ 3-276-26 (26509)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-276-27x (2693)
એવમુક્તો દશગ્રીવસ્તુષ્ટઃ સમભવત્તદા।
અવમેને હિ દુર્બુદ્ધિર્મનુષ્યાન્પુરુષાદકઃ ॥ 3-276-27 (26510)
કુમ્ભકર્ણમથોવાચ તથૈવ પ્રપિતામહઃ।
`વરં વૃણીષ્વ ભદ્રં તે પ્રીતોસ્મીતિ પુનઃપુનઃ'।
સ વવ્રે મહતીં નિદ્રાં તમસા ગ્રસ્તચેતનઃ ॥ 3-276-28 (26511)
તથાભવિષ્યતીત્યુક્ત્વા વિભીષણમુવાચ હ।
વરં વૃણીષ્વ પુત્ર ત્વં પ્રીતોઽસ્મીતિ પુનઃપુનઃ ॥ 3-276-29 (26512)
વિભીષણ ઉવાચ। 3-276-29x (2694)
પરમાપદ્ગતસ્યાપિ નાધર્મે મે મતિર્ભવેત્।
અશિક્ષિતં ચ ભગવન્બ્રહ્માસ્ત્રં પ્રતિભાતુ મે ॥ 3-276-30 (26513)
બ્રહ્મોવાચ। 3-276-31x (2695)
યસ્માદ્રાક્ષસયોનૌ તે જાતસ્યામિત્રકર્શન।
નાધર્મે ધીયતે બુદ્ધિરમરત્વં દદાનિ તે ॥ 3-276-31 (26514)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-276-32x (2696)
રાક્ષસસ્તુ વરંલબ્ધ્વા દશગ્રીવો વિશાંપતે।
લઙ્કાયાશ્ચ્યાવયામાસ યુધિ જિત્વા ધનેશ્વરમ્ ॥ 3-276-32 (26515)
હિત્વાસ ભગવાઁલ્લઙ્કામાવિશદ્ગન્ધમાદનમ્।
ગન્ધર્વયક્ષાનુગતો રક્ષઃકિંપુરુષૈઃ સહ ॥ 3-276-33 (26516)
વિમાનં પુષ્પકં તસ્ય જહારાક્રમ્ય રાવણઃ।
શશાપ તં વૈશ્રવણો ન ત્વામેતદ્વહિષ્યતિ ॥ 3-276-34 (26517)
યસ્તુ ત્વાં સમરે હન્તા તમેવૈતદ્વહિષ્યતિ।
અવમત્ય ગુરું માં ચ ક્ષિપ્રં ત્વંનભવિષ્યસિ ॥ 3-276-35 (26518)
વિભીષણસ્તુ ધર્માત્મા સતાં માર્ગમનુસ્મરન્।
અન્વગચ્છન્મહારાજ શ્રિયા પરમયા યુતઃ ॥ 3-276-36 (26519)
તસ્મૈ સ ભગવાંસ્તુષ્ટો ભ્રાતા ભ્રાત્રે ધનેશ્વરઃ।
સૈનાપત્યં દદૌ ધીમાન્યક્ષરાક્ષસસેનયોઃ ॥ 3-276-37 (26520)
રાક્ષસાઃ પુરુષાદાશ્ચ પિશાચાશ્ચ મહાબલાઃ।
સર્વે સમેત્ય રાજાનમભ્યષિઞ્ચન્દશાનનમ્ ॥ 3-276-38 (26521)
દશગ્રીવશ્ચદૈત્યાનાં દાનવાનાં બલોત્કટઃ।
આક્રમ્ય રત્નાન્યહરત્કામરૂપી વિહંગમ ॥ 3-276-39 (26522)
રાવયામાસ લોકાન્યત્તસ્માદ્રાવણ ઉચ્યતે।
દશગ્રીવઃ કામબલો દેવાનાં ભયમાદધત્ ॥ 3-276-40 (26523)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ ,ટ્સપ્તત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 276 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-276-2 પિતરં વિશ્રવસમ્। રાક્ષસેક્શ્વરઃ કુબેરો રક્ષઃપુરીનાયકત્વાત્ ॥ 3-276-5 પુષ્પોત્કટા બલાકા ચ ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-276-13 પિત્રા વિશ્રવસા ॥ 3-276-16 પઞ્ચદિક્ષુ ચત્વાર એકઃ સૂર્ય ઇતિપઞ્ચાનામગ્નીનાં મ્યગઃ પઞ્ચાગ્નિઃ ॥ 3-276-17 વિભીષણસ્તપોઽતિષ્ઠદિત્યુત્તરેણાન્વયઃ ॥ 3-276-23 મહદીપ્સયા શ્રેષ્ઠપદાપેક્ષયા ॥ 3-276-35 રનભવિષ્યસિ મરિષ્યસિ ॥ 3-276-36 અન્વગચ્છત્ કુબેરમિતિ શેષઃ ॥ 3-276-39 રત્નાનિ જાતૌ જાતૌ યદુત્કૃષ્ટં તદ્રત્નમભિધીયતે। વિહંગમઃ ખેચરઃ ॥ 3-276-40 રાવયામાસ હિંસાર્થસ્ય રુહો રૂપમિદમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 277
॥ શ્રીઃ ॥
3.277. અધ્યાયઃ 277
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
રાવણોપદ્રિતદેવગણપ્રાર્થિતેન બ્રહ્મણા શ્રીહરે રામત્વેન પ્રાદુર્ભાવનિવેદનપૂર્વકં તાન્પ્રતિ તત્સાહાય્યાર્થં વાનરાદિભાવેન જનનચોદના ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-277-0 (26524)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-277-0x (2697)
તતો બ્રહ્મર્ષયઃ સર્વે સિદ્ધા દેવર્ષયસ્તથા।
હવ્યવાહં પુરસ્કૃત્ય બ્રહ્માણં શરણં ગતાઃ ॥ 3-277-1 (26525)
અગ્નિરુવાચ। 3-277-2x (2698)
યોસૌ વિશ્રવસઃ પુત્રો દશગ્રીવો મહાબલઃ।
અવધ્યો વરદાનેન કૃતો ભગવતા પુરા ॥ 3-277-2 (26526)
સ બાધતે પ્રજાઃ સર્વા વિપ્રકારૈર્મહાબલઃ।
તતો નસ્ત્રાતુ ભગવાન્નાન્યસ્ત્રાતા હિ વિદ્યતે ॥ 3-277-3 (26527)
બ્રહ્મોવાચ। 3-277-4x (2699)
ન સ દેવાસુરૈઃ શક્યો યુદ્ધે જેતું વિભાવસો।
વિહિતં તત્રયત્કાર્યમભિતસ્તસ્ય નિગ્રહઃ ॥ 3-277-4 (26528)
તદર્થમવતીર્ણોઽસૌ મન્નિયોગાચ્ચતુર્ભુજઃ।
વિષ્ણુઃ પ્રહરતાં શ્રેષ્ઠઃ સ તત્કર્મ કરિષ્યતિ ॥ 3-277-5 (26529)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-277-6x (2700)
પિતામહસ્તતસ્તેષાં સંનિધૌ શક્રમબ્રવીત્।
સર્વૈર્દેવગણૈઃ સાર્ધં સંભવ ત્વં મહીતલે ॥ 3-277-6 (26530)
વિષ્ણોઃ સહાયાનૃક્ષીષુ વાનરીષુ ચ સર્વશઃ।
જનયધ્વં સુતાન્વીરાન્કામરૂપબલાન્વિતાન્ ॥ 3-277-7 (26531)
`તે યથોક્તા ભગવતા તત્પ્રતિશ્રુત્ય શાસનમ્।
સસૃજુર્દેવગન્ધર્વાઃ પુત્રાન્વાનરરૂપિણઃ' ॥ 3-277-8 (26532)
તતો ભાગાનુભાગેન દેવગન્ધર્વદાનવાઃ।
અવતર્તું મહીં સર્વે મન્ત્રયામાસુરઞ્જસા ॥ 3-277-9 (26533)
`અવતેરુર્મહીં સ્વર્ગાદંશૈશ્ચ સહિતાઃ સુરાઃ।
ઋષયશ્ચ મહાત્માનઃ સિદ્ધાશ્ચ સહ કિન્નરૈઃ।
ચારણાશ્ચાસૃજન્ઘોરાન્વાનરાન્વનચારિણઃ ॥ 3-277-10 (26534)
યસ્ય દેવસ્ય યદ્રૂપં વેષસ્તેજશ્ચ યદ્વિધમ્।
અજાયન્ત સમાસ્તેન તસ્ય તસ્ય સુતાસ્તદા' ॥ 3-277-11 (26535)
તેષાં સમક્ષં ગન્ધર્વી દુન્દુભીં નામ નામતઃ।
શશાસ વરદો દેવો ગચ્છ કાર્યાર્થસિદ્ધયે ॥ 3-277-12 (26536)
પિતામહવચઃ શ્રુત્વા ગન્ધર્વી દુન્દુભી તતઃ।
મન્થરા માનુષે લોકે કુબ્જા સમભવત્તદા ॥ 3-277-13 (26537)
શક્રપ્રભૃતયશ્ચૈવ સર્વે તે સુરસત્તમાઃ।
વાનરર્ક્ષવરસ્ત્રીષુ જનયામાસુરાત્મજાન્ ॥ 3-277-14 (26538)
તેઽન્વવર્તન્પિતૄન્સર્વે યશસા ચ બલેન ચ।
ભેત્તારો ગિરિશૃઙ્ગાણાં સાલતાલશિલાયુધાઃ ॥ 3-277-15 (26539)
વજ્ચસંહનનાઃ સર્વેસર્વેઽમોઘવલાસ્તથા।
કામવીર્યબલાશ્ચૈવસર્વે બુદ્ધિવિશારદાઃ ॥ 3-277-16 (26540)
નાગાયુતસમપ્રાણા વાયુવેગસમા જવે।
યથેચ્છવિનિપાતાશ્ચ કેચિદત્ર વનૌકસઃ ॥ 3-277-17 (26541)
એવં વિધાય તત્સર્વં ભગવાઁલ્લોકભાવનઃ।
મન્થરાં બોધયામાસ યદ્યત્કાર્યં ત્વયા તથા ॥ 3-277-18 (26542)
સા તદ્વચ સમાજ્ઞાય તથા ચક્રે મનોજવા।
ઇતશ્ચેતશ્ચ ગચ્છન્તી વૈરસંધુક્ષણે રતા ॥ 3-277-19 (26543)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વાણિ સપ્તસપ્તત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 277 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-277-3 વિપ્રકારૈર્વિવિધૈઃ પ્રકારૈઃ ॥ 3-277-15 ઓજસા તેજસા યુક્તાન્યશસા ઇતિ થ. ધ. પાઠઃ ॥ 3-277-16 વજ્રસંહનનાઃ વજ્રવદ્દૃઢાઙ્ગાઃ ॥ 3-277-17 યત્રેચ્છકનિવસાશ્ચ ઇતિ ખ. ઝ. પાઠઃ। યત્રેચ્છા તત્રૈવ નિવાસો યેષાં તે યત્રેચ્છકનિવાસાઃ ॥ 3-277-18 યદ્યત્કાર્યં કૈકેયીપ્રલોભનં રામપ્રવ્રાજનાદિ ચ ॥ 3-277-19 સંધુક્ષણે દીપને ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 278
॥ શ્રીઃ ॥
3.278. અધ્યાયઃ 278
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
રામેણ સ્વસ્ય યૌવરાજ્યાભિષેચનોદ્યુક્તે દશરથે મન્થરાબોધિતાયાઃ કૈકય્યા વચનાત્સીતાલક્ષ્મણાભ્યાં સહ વનગમનમ્ ॥ 1 ॥ તથા લક્ષ્મણકરેણ શૂર્પણખાવૈરૂપ્યકરણપૂર્વકં ખરાદિહનનમ્ ॥ 2 ॥ તતઃ ક્રુદ્ધેન રાવણેન રામવિપ્રચિકીર્ષયા મારીચસમીપંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-278-0 (26544)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-278-0x (2701)
ઉક્તં ભગવતા જન્મ રામાદીનાં પૃથક્પૃથક્।
પ્રસ્થાનકારણં બ્રહ્મઞ્શ્રોતુમિચ્છામિ કથ્યતામ્ ॥ 3-278-1 (26545)
કથં દાશરથી વીરૌ ભ્રાતરૌ રામલક્ષ્મણૌ।
પ્રસ્તાપિતૌ વને બ્રહ્મન્મૈથિલી ચ યશસ્વિની ॥ 3-278-2 (26546)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-278-3x (2702)
જાતપુત્રો દશરથઃ પ્રીતિમાનભવન્નૃપ।
ક્રિયારતિર્ધર્મરતઃ સતતં વૃદ્ધસેવિતા ॥ 3-278-3 (26547)
ક્રમેણ ચાસ્ય તે પુત્રા વ્યવર્ધન્ત મહૌજસઃ।
વેદેષુ સરહસ્યેષુ ધનુર્વેદેષુ પારગાઃ ॥ 3-278-4 (26548)
ચરિતબ્રહ્મચર્યાસ્તે કૃતદારાશ્ચ પાર્તિવ।
દૃષ્ટ્વા રામં દશરથઃ પ્રીતિમાનભવત્સુખી ॥ 3-278-5 (26549)
જ્યેષ્ઠો રામોઽભવત્તેષાં રમયામાસ હિ પ્રજાઃ।
મનોહરતયા ધીમાન્પિતુર્હૃદયનન્દનઃ ॥ 3-278-6 (26550)
તતઃ સ રાજા મતિમાન્મત્વાઽઽત્માનં વયોધિકમ્।
મન્ત્રયામાસ સચિવૈર્મન્ત્રજ્ઞૈશ્ચ પુરોહિતૈઃ ॥ 3-278-7 (26551)
અભિષેકાય રામસ્ય યાવૈરાજ્યેન ભારત।
પ્રાપ્તકાલં ચ તે સર્વે મેનિરે મન્ત્રિસત્તમાઃ ॥ 3-278-8 (26552)
લોહિતાક્ષં મહાબાહું મત્તમાતઙ્ગગામિનમ્।
કમ્બુગ્રીવં મહોરસ્કં નીલકુઞ્ચિતમૂર્ધજમ્ ॥ 3-278-9 (26553)
દીપ્યમાનં શ્રિયા વીરં શક્રાદનવરં બલે।
પારગં સર્વધર્માણાં બૃહસ્પતિસમં મતૌ ॥ 3-278-10 (26554)
સર્વાનુરક્તપ્રકૃતિં સર્વવિદ્યાવિશારદમ્।
જિતેન્દ્રિયમમિત્રાણામપિ દૃષ્ટિમનોહરમ્ ॥ 3-278-11 (26555)
નિયન્તારમસાધૂનાં ગોપ્તારં ધર્મચારિણામ્।
ધૃતિમન્તમનાધૃષ્યં જેતારમપરાજિતમ્ ॥ 3-278-12 (26556)
પુત્રં રાજા દશરથઃ કૌસલ્યાનન્દવર્ધનમ્।
સંદૃશ્યપરમાં પ્રીતિમગચ્છત્કુલનન્દનમ્ ॥ 3-278-13 (26557)
ચિન્તયંશ્ચ મહાતેજા ગુણાન્રામસ્ય વીર્યવાન્।
અભ્યભાષત ભદ્રં તે પ્રીયમાણઃ પુરોહિતમ્ ॥ 3-278-14 (26558)
અદ્ પુષ્યો નિશિ બ્રહ્મન્પુણ્યં યોગમુપૈષ્યતિ।
સંભારાઃ સંભ્રિયન્તાં મે રામશ્ચોપનિમન્ત્ર્યતામ્ ॥ 3-278-15 (26559)
`શ્વ એવપુષ્યો ભવિતા યત્રરામઃ સુતો મયા।
યૌવરાજ્યેઽભિષેક્તવ્યઃ પૌરેષુ સહમન્ત્રિભિઃ' ॥ 3-278-16 (26560)
ઇતિ તદ્રાજવચનં પ્રતિશ્રુત્યાથ મન્થરા।
કૈકેયીમભિગમ્યેદં કાલે વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-278-17 (26561)
અદ્ય કૈકેયિ દૌર્ભાગ્યં રાજ્ઞા તે ખ્યાપિતં મહત્।
આશીવિષસ્ત્વાં સંક્રુદ્ધશ્છન્નો દશતિ દુર્ભગે ॥ 3-278-18 (26562)
સુભગા ખલુ કૌસલ્યા યસ્યાઃ પુત્રોઽભિષેક્ષ્યતે।
કુતો હિ તવ સૌભાગ્યં યસ્યાઃ પુત્રો ન રાજ્યભાક્ ॥ 3-278-19 (26563)
સા તદ્વચનમાજ્ઞાય સર્વાભરણભૂષિતા।
વેદી વિલગ્નમધ્યેન બિભ્રતી રૂપમુત્તમમ્ ॥ 3-278-20 (26564)
વવિક્તે પતિમાસાદ્ય હસન્તીવ શુચિસ્મિતા।
રાજાનં તર્જયન્તીવ મધુરં વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 3-278-21 (26565)
સત્યપ્રતિજ્ઞ યન્મે ત્વં કામમેકં વિસૃષ્ટવાન્।
ઉપાકુરુષ્વ તદ્રાજંસ્તસ્માન્મુઞ્ચસ્વ સંકટાત્।
`તદદ્ય કુરુ સત્યં મે વરં વરદ ભૂપતે' ॥ 3-278-22 (26566)
રાજોવાચ। 3-278-25x (2703)
વરં દદાનિ તે હન્ત તદ્ગૃહાણ યદિચ્છસિ।
અવધ્યો વધ્યતાં કોદ્ય વધ્યઃ કોઽદ્ય વિમુચ્યતાં ॥ 3-278-23 (26567)
ધનં દદાનિ કસ્યાદ્ હ્રિયતાં કસ્યરવાપુનઃ।
બ્રાહ્મણસ્વાદિહાન્યત્રયત્કિંચિદ્વિત્તમસ્તિ મે ॥ 3-278-24 (26568)
પૃથિવ્યાં રાજરાજોસ્મિ ચાતુર્વર્ણ્યસ્ રિતા।
યસ્તેઽભિલપિતઃ કામો બ્રૂહિ કલ્યાણિ માચિરં ॥ 3-278-25 (26569)
સાતદ્વચનમાજ્ઞાય પરિગૃહ્ય નરાધિપમ્।
આત્મનો બલમાજ્ઞાય તત એનમુવાચ હ ॥ 3-278-26 (26570)
આભિષેચનિકં યત્તે રામાર્થમુપકલ્પિતમ્।
ભરતસ્તદવાપ્નોતુ વનં ગચ્છતુ રાઘવઃ ॥ 3-278-27 (26571)
`નવ પઞ્ચ ચ વર્ષાણિ દણ્ડકારણ્યમાશ્રિતઃ।
ચીરાજિનજટાધારી રામો ભવતુ તાપસઃ' ॥ 3-278-28 (26572)
સ તં રાજા વરં શ્રુત્વા વિપ્રિયં દારુણોદયમ્।
દુઃખાર્તો ભરતશ્રેષ્ઠ ન કિંચિદ્વ્યાજહાર હ ॥ 3-278-29 (26573)
તતસ્તથોક્તં પિતરં રામો વિજ્ઞાય વીર્યવાન્।
વનં પ્રતસ્થે ધર્માત્મા રાજા સત્યો ભવત્વિતિ ॥ 3-278-30 (26574)
તમન્વગચ્છલ્લક્ષ્મીવાન્ધનુષ્માઁલ્લક્ષ્મણસ્તદા।
સીતા ચ ભાર્યા ભદ્રં તે વૈદેહી જનકાત્મજા ॥ 3-278-31 (26575)
તતો વનં ગતેરામે રાજા દશરથસ્તદા।
સમયુજ્યત દેહસ્ય કાલપર્યાયધર્મણા ॥ 3-278-32 (26576)
રામં તુ ગતમાજ્ઞાય રાજાનં ચ તથાગતમ્।
અનાર્યા ભરતં દેવી કૈકેયી વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 3-278-33 (26577)
ગતોદશરથઃ સ્વર્ગં વનસ્થૌ રામલક્ષ્મણૌ।
ગૃહાણ રાજ્યંવિપુલં ક્ષેમં નિહતકણ્ટકમ્ ॥ 3-278-34 (26578)
તામુવાચ સ ધર્માત્મા નૃશંસં બત તે કૃતમ્।
પતિં હત્વાકુલં ચેદમુત્સાદ્ય ધનલુબ્ધયા ॥ 3-278-35 (26579)
અયશઃ પાતયિત્વા મે મૂર્ધ્નિ ત્વં કુલપાંસને।
સકામા ભવ મે માતરિત્યુક્ત્વા પ્રરુરોદ હ ॥ 3-278-36 (26580)
સ ચારિત્રં વિશોધ્યાથ સર્વપ્રકૃતિસન્નિધૌ।
અન્વયાદ્ધાતરં રામં વિનિવર્તનલાલસઃ ॥ 3-278-37 (26581)
કૌસલ્યાં ચ સુમિત્રાં ચ કૈકેયીં ચ સુદુઃખિતઃ।
અગ્રે પ્રસ્થાપ્ય યાનૈઃ સ શત્રુઘ્નસહિતો યયૌ ॥ 3-278-38 (26582)
વસિષ્ઠવામદેવાભ્યાં વિપ્રૈશ્ચાન્યૈઃ સહસ્રશઃ।
પૌરજાનપદૈઃ સાર્ધં રામાનયનકાઙ્ક્ષયા ॥ 3-278-39 (26583)
દદર્શ ચિત્રકૂટસ્થં સ રામં સહલક્ષ્મણમ્।
તાપસાનામલંકારં ધારયન્તં ધનુર્ધરમ્ ॥ 3-278-40 (26584)
`ઉવાચ પ્રાઞ્જલિર્ભૂત્વાપ્રણિપત્ય રઘૂત્તમમ્।
શશંસ મરણં રાજ્ઞઃ સોઽનાથાંશ્ચાપિ કોસલાન્ ॥ 3-278-41 (26585)
નાથ ત્વં પ્રતિપદ્યસ્વ સ્વરાજ્યમિતિ ચોક્તવાન્ ॥ 3-278-42 (26586)
સ તસ્ય વચનં શ્રુત્વા રામઃ પરમદુઃખિતઃ।
ચકાર દેવકલ્પસ્ય પિતુઃ સ્નાત્વોદકક્રિયામ્ ॥ 3-278-43 (26587)
અબ્રવીત્સ તદારામો ભ્રાતરં ભ્રાતૃવત્સલમ્।
પાદુકે મે ભવિષ્યેતે રાજ્યગોપ્ત્ર્યૌ પરંતપ।
એવમસ્ત્વિતિ તં પ્રાહ ભરતઃ પ્રણતસ્તદા' ॥ 3-278-44 (26588)
વિસર્જિતઃ સ રામેણ પિતુર્વચનકારિણા।
નન્દિગ્રામેઽકરોદ્રાજ્યં પુરસ્કૃત્યાસ્ય પાદુકે ॥ 3-278-45 (26589)
રામસ્તુ પુનરાશઙ્ક્ય પૌરજાનપદાગમમ્।
પ્રવિવેશ મહારણ્યં શરભઙ્ગાશ્રમં પ્રતિ ॥ 3-278-46 (26590)
સત્કૃત્ય શરભઙ્ગં સ દણ્ડકારણ્યમાશ્રિતઃ।
નદીં ગોદાવરીં રમ્યામાશ્રિત્ય ન્યવસત્તદા ॥ 3-278-47 (26591)
વસતસ્તસ્ય રામસ્ય તતઃ શૂર્પણખાકૃતમ્।
ખરેણાસીન્મહદ્વૈરં જનસ્થાનનિવાસિના ॥ 3-278-48 (26592)
રક્ષાર્થં તાપસાનાં તુ રાઘવો ધર્મવત્સલઃ।
ચતુર્દશસહસ્રાણિ જઘાન ભુવિ રાક્ષસાન્ ॥ 3-278-49 (26593)
દૂષણં ચ સ્વરં ચૈવનિહત્ય સુમહાબલૌ।
ચક્રે ક્ષેમં પુનર્ધીમાન્ધર્મારણ્યં સ રાઘવઃ ॥ 3-278-50 (26594)
હતેષુ તેષુ રક્ષઃસુ તતઃ શૂર્પણખા પુનઃ।
યયૌ નિકૃત્તનાસોષ્ઠી લઙ્કાં ભ્રાતુર્નિવેશનમ્ ॥ 3-278-51 (26595)
તતો રાવણમભ્યેત્ય રાક્ષસી દુઃખમૂર્ચ્છિતા।
પપાત પાદયોર્ભ્રાતુઃ સંશુષ્કરુધિરાનના ॥ 3-278-52 (26596)
તાં તથા વિકૃતાં દૃષ્ટ્વા રાવણઃ ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ।
ઉત્પપાતાસનાત્ક્રુદ્ધો દન્તૈર્દન્તાનુપસ્પૃશન્ ॥ 3-278-53 (26597)
સ્વાનમાત્યાન્વિસૃજ્યાથ વિવિક્તે તામુવાચ સઃ।
કેનાસ્યેવં કૃતા ભદ્રે મામચિન્ત્યાવમત્ય ચ ॥ 3-278-54 (26598)
કઃ શૂલં તીક્ષ્ણમાસાદ્ય સર્વગાત્રેષુ સેવતે।
કઃ શિરસ્યગ્નિમાધાય વિશ્વસ્તઃ સ્વપતે સુખમ્ ॥ 3-278-55 (26599)
આશીવિષં ઘોરતરં પાદેન સ્પૃશતીહ કઃ।
સિંહં કેસરિણં મત્તઃ સ્પૃષ્ટ્વા દંષ્ટ્રાસુ તિષ્ઠતિ ॥ 3-278-56 (26600)
ઇત્યેવં બ્રુવતસ્તસ્ય નેત્રેભ્યસ્તેજસોઽર્ચિષઃ।
નિશ્ચેરુર્દહ્યતો રાત્રૌ વૃક્ષસ્યેવ સ્વરન્ધ્રતઃ ॥ 3-278-57 (26601)
તસ્ય તત્સર્વમાચખ્યૌ ભગિની રામવિક્રમમ્।
ખરદૂષણસંયુક્તં રાક્ષસાનાં પરાભવમ્ ॥ 3-278-58 (26602)
`તતો જ્ઞાતિવધં શ્રુત્વા રાવણઃ કાલચોદિતઃ।
રામસ્ય વધમાકાઙ્ક્ષન્મારીચં મનસાગમત્' ॥ 3-278-59 (26603)
સ નિશ્ચિત્યતતઃ કૃત્યં સાગરં લવણાકરમ્।
ઊર્ધ્વમાચક્રમે રાજા વિધાય નગરે વિધિમ્ ॥ 3-278-60 (26604)
ત્રિકૂટં સમતિક્રમ્ય કાલપર્વતમેવ ચ।
દદર્શ મકરાવાસં ગમ્ભીરોદં મહોદધિમ્ ॥ 3-278-61 (26605)
તમતીત્યાથ ગોકર્ણમભ્યગચ્છદ્દશાનનઃ।
દયિતં સ્તાનમવ્યગ્રં શૂલપાણેર્મહાત્મનઃ ॥ 3-278-62 (26606)
તત્રાભ્યગચ્છન્મારીચં પૂર્વામાત્યં દશાનનઃ।
પુરા રામભયાદેવ તાપસં પ્રિયજીવિતમ્ ॥ 3-278-63 (26607)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ અષ્ટસપ્તત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 278 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-278-6 રામપદંનિર્વક્તિ જ્યેષ્ઠ ઇતિ ॥ 3-278-11 સર્વશઃ અનુરક્તાઃ પ્રકૃતયઃ પ્રજા યસ્મિંસ્તં સર્વાનુરક્તપ્રકૃતિમ્ ॥ 3-278-14 ભદ્રં તે ઇતિ યુધિષ્ઠિરં પ્રતિ આશીર્વચનમ્। પુરોહિતં વસિષ્ઠમ્ ॥ 3-278-15 અદ્ય પુણ્યા તિથિર્બ્રહ્મન્પુષ્યયોગમુપૈષ્યતીતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-278-21 પ્રણયં વ્યઞ્જયન્તીવ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-278-22 કામં વરં ઉપાકુરુષ્વ દેહિ। સંકટાત્ કષ્ઠાત્ ॥ 3-278-32 કાલપર્યાયધર્મણા મૃત્યુના ॥ 3-278-33 આનાય્ય ભરતં દેવી ઇતિ ઝ.પાઠઃ ॥ 3-278-37 ચારિત્ર્યં વિશોષ્ય ઇદં કૈકેય્યૈવ કૃતં નતુ મયેતિ પ્રદર્શ્ય ॥ 3-278-56 સિંહં હિંસ્રમ્. કેસરિણં સટાવન્તં મૃગરાજમ્ ॥ 3-278-57 તસ્ય સ્રોતોભ્યઇતિ ઝ. પાઠઃ। સ્રોતોભ્યશ્ચુરાદિરન્ધ્રેભ્યઃ। તેજસોર્ચિષોઽગ્નેર્જ્વાલાઃ ॥ 3-278-58 ખરદૂષણસંયુક્તં તત્પરાભવસહિતમ્ ॥ 3-278-60 વિધિં રક્ષામ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 279
॥ શ્રીઃ ॥
3.279. અધ્યાયઃ 279
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
રાવણેન ભિક્ષવેષધારણપૂર્વકં મારીચેન મૃગરૂપધારિણા સહ રામાશ્રમાભિગમનમ્ ॥ 1 ॥ મૃગગ્રહણાય સીતાચોદનયા તદનુધાવિના રામેણ રાક્ષસબુદ્ધ્યા મૃગહનનમ્ ॥ 2 ॥ મ્રિયમાણસ્ય મારીચસ્યહાસીતે લક્ષ્મણેતિ રામસ્વરસમાનસ્વરશ્રદણએન વિષણ્ણાયા- સીતાયા- પરુષભાષણશ્રવણાલ્લક્ષ્મણેન રામમાર્ગાનુસરણમ્ ॥ 3 ॥ અત્રાન્તરે રાવણેન નિજરૂપધારણપૂર્વકં સીતાપહરણમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-279-0 (26608)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-279-0x (2704)
મારીચસ્ત્વથ સંભ્રાન્તો દૃષ્ટ્વા રાવણમાગતમ્।
પૂજયામાસ સત્કારૈઃ ફલમૂલાદિભિસ્તતઃ ॥ 3-279-1 (26609)
વિશ્રાન્તં ચૈનમાસીનમન્વાસીનઃ સ રાક્ષસઃ।
ઉવાચ પ્રશ્રિતં વાક્યં વાક્યજ્ઞો વાક્યકોવિદમ્ ॥ 3-279-2 (26610)
ન તે પ્રકૃતિમાન્વર્ણઃ કચ્ચિત્ક્ષેમં પુરે તવ।
કચ્ચિત્પ્રકૃતયઃ સર્વા ભજન્તે ત્વાં યથા પુરા ॥ 3-279-3 (26611)
કિમિહાગમને ચાપિ કાર્યં તે રાક્ષસેશ્વર।
કૃતમિત્યેવ તદ્વિદ્ધિ યદ્યપિ સ્યાત્સુદુષ્કરમ્ ॥ 3-279-4 (26612)
શશંસ રાવણસ્તસ્મૈ તત્સર્વં રામચેષ્ટિતમ્।
સમાસેનૈવ કાર્યાણિ ક્રોધામર્ષસમન્વિતઃ ॥ 3-279-5 (26613)
મારીચસ્ત્વબ્રવીચ્છ્રત્વા સમાસેનૈવ રાવણમ્।
અલં તે રામમાસાદ્ય વીર્યજ્ઞો હ્યસ્મિ તસ્ય વૈ ॥ 3-279-6 (26614)
બાણવેગં હિ કસ્તસ્ય શક્તઃ સોઢું મહાત્મનઃ।
પ્રવ્રજ્યાયાં હિ મે હેતુઃ સ એવ પુરુષર્ષભઃ।
વિનાશમુખમેતત્તે કેનાખ્યાતં દુરાત્મના ॥ 3-279-7 (26615)
તમુવાચાથ સક્રોધો રાવણઃ પરિભર્ત્સયન્।
અકુર્વતોઽસ્મદ્વચનં સ્યાન્મૃત્યુરપિ તે ધ્રુવમ્ ॥ 3-279-8 (26616)
મરીચશ્ચિન્તયામાસ વિશિષ્ટાન્મરણં વરમ્।
અવશ્યં મરણે પ્રાપ્તે કરિષ્યામ્યસ્ય યન્મતમ્ ॥ 3-279-9 (26617)
તતસ્તં પ્રત્યુવાચાથ મારીચો રક્ષસાંવરમ્।
કિં તે સાહ્યાં મયા કાર્યં કરિષ્યામ્યવશોપિ તત્ ॥ 3-279-10 (26618)
તમબ્રવીદ્દશગ્રીવો ગચ્છ સીતાં પ્રલોભય।
રત્નશૃઙ્ગો મૃગો ભૂત્વા રત્નચિત્રતનૂરુહઃ ॥ 3-279-11 (26619)
ધ્રુવં સીતા સમાલક્ષ્યત્વાં રામં ચોદયિષ્યતિ।
અપક્રાન્તે ચ કાકુત્સ્થે સીતા વશ્યા ભવિષ્યતિ ॥ 3-279-12 (26620)
તામાદાયાપનેષ્યામિ તતઃ સ નભવિષ્યતિ।
ભાર્યાવિયોગાદ્દુર્બુદ્ધિરેતત્સાહ્યં કુરુષ્વ મે ॥ 3-279-13 (26621)
ઇત્યેવમુક્તોમારીચઃ કૃત્વોદકમથાત્મનઃ।
રાવણં પુરતો યાન્તમન્વગચ્છત્સુદુઃખિતઃ ॥ 3-279-14 (26622)
તતસ્તસ્યાશ્રમં ગત્વારામસ્યાક્લિષ્ટકર્મણઃ।
ચક્રતુસ્તદ્યથા સર્વમુભૌ યત્પૂર્વમન્ત્રિતમ્ ॥ 3-279-15 (26623)
રાવણસ્તુ યતિર્ભૂત્વા મુણ્ડઃ કુણ્ડીત્રિદણ્ડધૃત્।
મૃગશ્ચભૂત્વામારીચસ્તં દેશમુપજગ્મતુઃ ॥ 3-279-16 (26624)
દર્શયામાસ મારીચો વૈદેહીં મૃગરૂપધૃત્।
ચોદયામાસ તસ્યાર્થે સા રામં વિધિચોદિતા ॥ 3-279-17 (26625)
રામસ્તસ્યાઃ પ્રિયં કુર્વન્ધનુરાદાય સત્વરઃ।
રક્ષાર્થે લક્ષ્મણં ન્યસ્ય પ્રયયૌ મૃગલિપ્સયા ॥ 3-279-18 (26626)
સ ધન્વી બદ્ધતૂણીરઃ ખઙ્ગગોધાઙ્ગુલિત્રવાન્।
અન્વધાવન્મૃગં રામો રુદ્રસ્તારામૃગં યથા ॥ 3-279-19 (26627)
સોઽન્તર્હિતઃ પુનસ્તસ્ય દર્શનં રાક્ષસો વ્રજન્।
ચકર્ષ મહદધ્વાનં રામસ્તં વુબુધે તતઃ ॥ 3-279-20 (26628)
નિશાચરં વિદિત્વા તં રાઘવઃ પ્રતિભાનવાન્।
અમોઘં શરમાદાય જઘાન મૃગરૂપિણમ્ ॥ 3-279-21 (26629)
સ રામવાણાભિહતઃ કૃત્વા રામસ્વરં તદા।
હા સીતે લક્ષ્મણેત્યેવં ચુક્રોશાર્તસ્વરેણ હ ॥ 3-279-22 (26630)
શુશ્રાવ તસ્ય વૈદેહી તતસ્તાં કરુણાં ગિરમ્।
સાપ્રાપતત્તતઃ સીતા તામુવાચાથ લક્ષ્મણઃ ॥ 3-279-23 (26631)
અલં તે શઙ્કયા ભીરુ કો રામં પ્રહરિષ્યતિ।
મુહૂર્તાદ્દ્રક્ષ્યસે રામં ભર્તારં ત્વં શુચિસ્મિતમ્ ॥ 3-279-24 (26632)
ઇત્યુક્તા સા પ્રરુદતી પર્યશઙ્કત લક્ષ્મણમ્।
હતા વૈ સ્ત્રીસ્વભાવેન શુદ્ધચારિત્રભૂષણા ॥ 3-279-25 (26633)
સા તં પરુષમારબ્ધા વક્તું સાધ્વી પતિવ્રતા।
નૈષ કામો ભવેન્મૂઢ યં ત્વં પ્રાર્થયસે હૃદા ॥ 3-279-26 (26634)
અપ્યહંશસ્ત્રમાદાય હન્યામાત્માનમાત્મના।
પતેયં ગિરિશૃઙ્ગાદ્વા વિશેયં વા હુતાશનમ્ ॥ 3-279-27 (26635)
રામં ભર્તારમુત્સુજ્યન ત્વહં ત્વાં કથઞ્ચન।
નિહીનમુપતિષ્ઠેયં શાર્દૂલી ક્રોષ્ટુકં યથા ॥ 3-279-28 (26636)
એતાદૃશં વચઃ શ્રુત્વા લક્ષ્મણઃ પ્રિયરાઘ્નવ।
પિધાયકર્ણૌ સદ્વૃત્તઃ પ્રસ્થિતો યેન રાઘવઃ ॥ 3-279-29 (26637)
સ રામસ્ય પદંગૃહ્ય પ્રસસાર ધનુર્ધરઃ।
અવીક્ષમાણો વિમ્બોષ્ઠીં પ્રયયૌ લક્ષ્મણસ્તદા ॥ 3-279-30 (26638)
એતસ્મિન્નન્તરે રક્ષો રાવણઃ પ્રત્યદૃશ્યત।
અભવ્યો ભવ્યરૂપેણ ભસ્મચ્છન્ન ઇવાનલઃ ॥ 3-279-31 (26639)
યતિવેપપ્રતિચ્છન્નો જિહીર્ષુસ્તામનિન્દિતામ્।
`ઉપાગચ્છત્સ વૈદેહીં રાવણઃ પાપનિશ્ચયઃ' ॥ 3-279-32 (26640)
સા તમાલક્ષ્યસંપ્રાપ્તં ધર્મજ્ઞા જનકાત્મજા।
નિમન્ત્રયામાસ તદા ફલમૂલાશનાદિભિઃ ॥ 3-279-33 (26641)
અવમત્યતતઃ સર્વં સ્વં રૂપં પ્રત્યપદ્યત।
સાન્ત્વયામાસ વૈદેહીં કામી રાક્ષસપુઙ્ગવઃ ॥ 3-279-34 (26642)
સીતે રાક્ષસરાજોઽહંરાવણો નામ વિશ્રુતઃ।
મમ લઙ્કાપુરી નામ્ના રમ્યા પારે મહોદધેઃ ॥ 3-279-35 (26643)
તત્ર ત્વં નરનારીષુ શોભિષ્યસિ મયા સહ।
ભાર્યા મે ભવ સુશ્રોણિ તાપસં ત્યજ રાઘવમ્ ॥ 3-279-36 (26644)
એવમાદીનિ વાક્યાનિ શ્રુત્વા તસ્યાથ જાનકી।
પિધાય કર્ણૌ સુશ્રોણી મૈવમિત્યબ્રવીદ્વચઃ ॥ 3-279-37 (26645)
પ્રપતેદ્દ્યૌઃ સનક્ષત્રા પૃથિવી શકલીભવેત્।
`શુષ્યેત્તોયનિધૌ તોયં ચન્દ્રઃ શીતાંશુતાં ત્યજેત્ ॥ 3-279-38 (26646)
ઉષ્ણાંશુત્વમથો જહ્યાદાદિત્યો વહ્નિરુષ્ણતામ્'।
ત્યક્ત્વાશૈત્યં ભજેન્નાહં ત્યજેયંરઘુનન્દનમ્ ॥ 3-279-39 (26647)
કથં હિ ભિન્નકરટં પદ્મિનં વનગોચરમ્।
ઉપસ્થાય મહાનાગં કરેણુઃ સૂકરં સ્પૃશેત્ ॥ 3-279-40 (26648)
કથં હિ પીત્વા માધ્વીકં પીત્વા ચ મધુમાધવીમ્।
લોભં સૌવીરકે કુર્યાન્નારી કાચિદિતિ સ્મરેઃ ॥ 3-279-41 (26649)
ઇતિ સા તં સમાભાષ્ય પ્રવિવેશાશ્રમં તતઃ।
ક્રોધાત્પ્રસ્ફુરમાણૌષ્ઠી વિધુન્વાના કરૌ મુહુઃ ॥ 3-279-42 (26650)
તામધિદ્રુત્ય સુશ્રોણીં રાવણઃ પ્રત્યષેધયત્ ॥ 3-279-43 (26651)
ભર્ત્સયિત્વાતુ રૂક્ષેણ સ્વરેણ ગતચેતનામ્।
મૂર્ધજેષુ નિજગ્રાહ ઊર્ધ્વમાચક્રમે તતઃ ॥ 3-279-44 (26652)
તાં દદર્શ તતો ગૃધ્રો જટાયુર્ગિરિગોચરઃ।
રુદતીં રામરામેતિ હિયમાણાં તપસ્વિનીમ્ ॥ 3-279-45 (26653)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ એકોનાશીત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 279 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-279-6 રામમાસાદ્યાલં રામં નૈવાસાદયેરિત્યર્થઃ ॥ 3-279-14 ઉદકમૌર્ધ્વદેહિકમ્ ॥ 3-279-19 ગોધા જ્યાધાતવારણં અઙ્ગુલિત્રં ચ તદ્વાન્। તારામૃગં તારારૂપં મૃગમ્। પ્રજાપતિઃ સ્વાં દુહિતરં મૃગો ભૂત્વા જગામ તસ્ય રુદ્રઃ શિરોઽચ્છિનત્તદેતન્ગૃગશીર્ષં નામ નક્ષત્રમ્ ॥ 3-279-25 પર્યશતૃત લક્ષ્મણો મય્યભિલાષવાનિતિ શજ્ઞામકરોત્ ॥ 3-279-26 નૈવ કાલો હયં મૂડતિ ક.થ. ધ.પાઠઃ ॥ 3-279-40 ભિન્નકરટં ભિન્નગણ્ડસ્થલંમત્તમ્। કરેણુર્હસ્તિની ॥ 3-279-41 માધ્વીકં મધુપુષ્પજં મદ્યમ્।મુમાધવીં ક્ષૌદ્રજાં સુરામ્। સીવીરં કાજ્જિકમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 280
॥ શ્રીઃ ॥
3.280. અધ્યાયઃ 280
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સીતામાદાય ગચ્છતા રાવણેન નિરોધકત્યજટાયુષો યુદ્ધે હનનપૂર્વકં લઙ્કાપ્રવેશઃ ॥ 1 ॥ મૃગહનનપૂર્વકં પ્રતિનિવૃત્તેન રામેણ મધ્યેમાર્ગં સંગતસ્ય લક્ષ્મણસ્ય વિજને સીતાત્યજનેન હેતુના ગર્હણપૂર્વકં સ્વાવાસગમનમ્ ॥ 2 ॥ સીતાન્વેષિણા સલક્ષ્મણેન રામેણ માર્ગે સ્વગ્રાહિણઃ કબન્ધસ્ય વધઃ ॥ 3 ॥ કબન્ધદેહાન્નિર્ગતેન ગન્ધર્વેણ રામંપ્રતિ પમ્પાતટે સુગ્રીવંપ્રતિ ગમનચોદના ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-280-0 (26654)
ગાર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-280-0x (2705)
સખા દશરથસ્યાસીજ્જટાયુરરુણાત્મજઃ।
ગૃધ્રરાજો મહાવીરઃ સંપાતિર્યસ્ સોદરઃ ॥ 3-280-1 (26655)
સ દદર્શ તદા સીતાં રાવણાઙ્કગતાં સ્નુષામ્।
સક્રોધોઽભ્યદ્રવત્પક્ષી રાવણં રાક્ષસેશ્વરમ્ ॥ 3-280-2 (26656)
અથૈનમબ્રવીદ્ગૃધ્રો મુઞ્ચમુઞ્ચેતિ મૈથિલીમ્।
ધ્રિયમાણે મયિ કથં હરિષ્યસિ નિશાચર ॥ 3-280-3 (26657)
ન હિમે મોક્ષ્યસે જીવન્યદિ નોત્સૃજસે વધૂમ્।
ઉક્ત્વૈવં રાક્ષસેન્દ્રં તં ચકર્ત નખરૈર્ભૃશમ્ ॥ 3-280-4 (26658)
પક્ષતુણ્ડપ્રહારૈશ્ચ શતશો જર્જરીકૃતમ્।
ચક્ષાર રુધિરં ભૂરિ ગિરિઃ પ્રસ્રવણૈરિવ ॥ 3-280-5 (26659)
સ વધ્યમાનો ગૃધ્રેણ રામપ્રિયહિતૈષિણા।
ખઙ્ગમાદાય ચિચ્છેદ ભુજૌ તસ્ પતત્રિણઃ ॥ 3-280-6 (26660)
નિહત્ય ગૃધ્રરાજં સભિન્નાભ્રશિખરોપમમ્।
ઊર્ધ્વમાચક્રમે સીતાં ગૃહીત્વાઽઙ્કેન રાક્ષસઃ ॥ 3-280-7 (26661)
યત્રયત્રતુ વૈદેહી પશ્યત્યાશ્રમમણ્ડલમ્।
સરોવા સરિતો વાઽપિ તત્ર મુઞ્ચતિ ભૂષણમ્ ॥ 3-280-8 (26662)
સા દદર્શ ગિરિપ્રસ્થે પઞ્ચ વાનરપુઙ્ગવાન્।
તત્ર વાસો મહદ્દિવ્યમુત્સસર્જ મનસ્વિની ॥ 3-280-9 (26663)
તત્તેષાં વાનરેન્દ્રાણાં પપાત પવનોદ્ધતમ્।
મધ્યે સુપીતં પઞ્ચાનાં વિદ્યુન્મેઘાન્તરે યથા ॥ 3-280-10 (26664)
અચિરેણાતિચક્રામ ખેચરઃ ખે ચરન્નિવ।
દદર્શાથ પુરીં રમ્યાં બહુદ્વારાં મનોરમામ્ ॥ 3-280-11 (26665)
પ્રાકારવપ્રસંબાધાં નિર્મિતાં વિશ્વકર્મણા।
પ્રવિવેશપુરીં લઙ્કાં સસીતો રાક્ષસેશ્વરઃ ॥ 3-280-12 (26666)
એવં હૃતાયાં વૈદેહ્યાં રામો હત્વા મહામૃગમ્।
નિવૃત્તો દદૃશે દૂરાદ્ભ્રાતરં લક્ષ્મણં તદા ॥ 3-280-13 (26667)
કથમુત્સૃજ્ય વૈદેહીં વને રાક્ષસસેવિતે।
ઇતિ તં ભ્રાતરં દૃષ્ટ્વા પ્રાપ્તોઽસીતિ વ્યગર્હયત્ ॥ 3-280-14 (26668)
મૃગરૂપધરેણાથ રક્ષસાસોપકર્ષણમ્।
ભ્રાતુરાગમનં ચૈવચિન્તયન્પર્યતપ્યત ॥ 3-280-15 (26669)
ગર્હયન્નેવ રામસ્તુ ત્વરિતસ્તં સમાસદત્।
અપિ જીવતિ વૈદેહીમિતિ પશ્યામિ લક્ષ્મણ ॥ 3-280-16 (26670)
તસ્ તત્સર્વમાચખ્યૌ સીતાયા લક્ષ્મણો વચઃ।
યદુક્તવત્યસદૃશં વૈદેહી પશ્ચિમં વચઃ ॥ 3-280-17 (26671)
દહ્યમાનેન તુ હૃદા રામોઽભ્યપતદાશ્રમમ્।
સ દદર્શ રતદા ગૃધ્રં નિહતં પર્વતોપમમ્ ॥ 3-280-18 (26672)
રાક્ષસં શઙ્કમાનસ્તં વિકૃષ્ય બલવદ્ધનુઃ।
અભ્યધાવત કાકુત્સ્થસ્તતસ્તં સહલક્ષ્મણઃ ॥ 3-280-19 (26673)
સ તાવુવાચ તેજસ્વી સહિતૌ રામલક્ષ્મણૌ।
ગૃધ્રરાજેસ્મિ ભદ્રંવાં સખા દશરથસ્ વૈ ॥ 3-280-20 (26674)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા સંગૃહ્ય ધનુષી શુભે।
કોયં પિતરમસ્માકં નામ્નાઽઽહેત્યૂચતુશ્ચ તૌ ॥ 3-280-21 (26675)
તતો દદૃશતુસ્તૌ તં છિનનપક્ષદ્વયં ખગમ્।
તયોઃ શશંસ ગૃધ્રસ્તુ સીતાર્થે રાવણાદ્વધમ્ ॥ 3-280-22 (26676)
અપૃચ્છદ્રાઘવો ગૃધ્રં રાવણઃ કાં દિશં ગતઃ।
તસ્ ગૃધ્રઃ શિરઃકમ્પૈરાચચક્ષે મમાર ચ ॥ 3-280-23 (26677)
દક્ષિણામિતિ કાકુત્સ્થો વિદિત્વાઽસ્ય તદિઙ્ગિતમ્।
સંસ્કારં લમ્ભયામાસ સખાયં પૂજયન્પિતુઃ ॥ 3-280-24 (26678)
તતો દૃષ્ટ્વાઽઽશ્રમપદં વ્યપવિદ્ધબૃસીકટમ્।
વિધ્વસ્તકલશં શૂન્યં ગોમાયુશતસંકુલમ્ ॥ 3-280-25 (26679)
દુઃખશોકસમાવિષ્ટૌ વૈદેહીહરણાર્દિતૌ।
જગ્મતુર્દણ્ડકારણ્યં દક્ષિણેન પરંતપૌ ॥ 3-280-26 (26680)
વને મહતિ તસ્મિંસ્તુ રામઃ સૌમિત્રિણા સહ।
દદર્શ મૃગયૂથનિ દ્રવમાણાનિ સર્વશઃ ॥ 3-280-27 (26681)
શબ્દં ચ ઘોરં સત્વાનાં દાવાગ્નરિવવર્ધતઃ।
અપશ્યેતાં મુહૂર્તાચ્ચ કબન્ધં ઘોરદર્શનમ્ ॥ 3-280-28 (26682)
મેઘપર્વતસંકાશં સાલસ્કન્ધં મહાભૂજમ્।
ઉરોગતવિશાલાક્ષં મહોદરમહામુખમ્ ॥ 3-280-29 (26683)
યદૃચ્છયાથ તદ્રક્ષઃ કરે જગ્રાહ લક્ષ્મણમ્।
વિષાદમગમત્સદ્યઃ સૌમિત્રિરથ ભારત ॥ 3-280-30 (26684)
સ રામમભિસંપ્રેક્ષ્ય કૃષ્યતે યેન તન્મુખમ્।
વિષણ્ણશ્ચાબ્રવીદ્રામં પશ્યાવસ્થામિમાં મમ ॥ 3-280-31 (26685)
હરણં ચૈવવૈદેહ્યા મમ ચાયમુપપ્લવઃ।
રાજ્યભ્રંશશ્ચ ભવતસ્તાતસ્ય મરણં તથા ॥ 3-280-32 (26686)
નાહં ત્વાં મહ વૈદેહ્યા સમેતં કોસલાગતમ્।
દ્રક્ષ્યામિ પ્રથિતે રાજ્યેપિતૃપૈતામહે સ્થિતમ્ ॥ 3-280-33 (26687)
દ્રક્ષ્યન્ત્યાર્યસ્ય ધન્યા યે કુશલાજશમીદલૈઃ।
અભિષિક્તસ્ વદનં સોમં શાન્તઘનં યથા ॥ 3-280-34 (26688)
એવં બહુવિધં ધીમાન્વિલલાપ સ લક્ષ્મણઃ।
તમુવાચાથકાકુત્સ્થઃ સંભ્રમેષ્વપ્યસંભ્રમઃ ॥ 3-280-35 (26689)
મા વિષીદ નરવ્યાઘ્ર નૈષ કશ્ચિન્મયિ સ્થિતે।
`શક્તો ધર્ષયિતું વીર સુમિત્રાનન્દવર્ધન'।
છિન્ધ્યસ્ય દક્ષિણં બાહું છિન્નઃ સવ્યો મયા ભુજઃ ॥ 3-280-36 (26690)
ઇત્યેવં વદતા તસ્ ભુજો રામેણ પાતિતઃ।
ખઙ્ગેન ભૃશતીક્ષ્ણેન નિકૃત્તસ્તિલકાણ્ડવત્ ॥ 3-280-37 (26691)
તતોઽસ્ય દક્ષિણં બાહું સ્વઙ્ગેનાજઘ્નિવાન્બલી।
સૌમિત્રિરપિ સંપ્રેક્ષ્યભ્રાતરં રાઘવં સ્થિતમ્ ॥ 3-280-38 (26692)
પુનર્જઘાન પાર્શ્વે વૈ તદ્રક્ષો લક્ષ્મણો ભૃશમ્।
ગતાસુરપતદ્ભૂમૌ કબન્ધઃ સુમહાંસ્તતઃ ॥ 3-280-39 (26693)
તસ્ય દેહાદ્વિનિઃસૃત્ય પુરુષો દિવ્યદર્શનઃ।
દદૃશે દિવમાસ્થાય દિવિ સૂર્ય ઇવ જ્વલન્ ॥ 3-280-40 (26694)
પપ્રચ્છ રામસ્તં વાગ્મી કસ્ત્વં પ્રબ્રૂહિ પૃચ્છતઃ।
કામયા કિમિદં ચિત્રમાશ્ચર્યં પ્રતિભાતિ મે ॥ 3-280-41 (26695)
તસ્યાચચક્ષેગન્ધર્વોવિશ્વાવસુરહં નૃપ।
પ્રાપ્તો બ્રાહ્મણશપેન યોનિં રાક્ષસસેવિતામ્ ॥ 3-280-42 (26696)
રાવણેન હૃતાસીતા લઙ્કાયાં સંનિવેશિતા।
સુગ્રીવમભિગચ્છસ્વસ તે સાહ્યં કરિષ્યતિ ॥ 3-280-43 (26697)
એષા પમ્પા શિવજલા હંસકારણ્ડવાયુતા।
ઋશ્યમૂકસ્ય શૈલસ્ય સંનિકર્ષે તટાકિની ॥ 3-280-44 (26698)
વસતે તત્રસુગ્રીવશ્ચતુર્ભિઃ સચિવૈઃ સહ।
ભ્રાતા બાનરરાજસ્ વાલિનો હેમમાલિનઃ ॥ 3-280-45 (26699)
તેન ત્વં સહસંગમ્ય દુઃખમૂલં નિવેદય।
સમાનશીલો ભવતઃ સાહાય્યં સ કરિષ્યતિ ॥ 3-280-46 (26700)
એતાવચ્છક્યમસ્માભિર્વક્તું દ્રષ્ટાસિ જાનકીમ્।
ધ્રુવં વાનરરાજસ્ વિદિતો રાવણાલયઃ ॥ 3-280-47 (26701)
ઇત્યુક્ત્વાઽન્તર્હિતો દિવ્યઃ પુરુષઃ સ મહાપ્રભઃ।
વિસ્મયં જગ્મતુશ્ચોભૌ પ્રવીરૌ રામલક્ષ્મણૌ ॥ 3-280-48 (26702)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ અશીત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-280-3 ધ્રિયમાણે જીવતિ ॥ 3-280-4 નખરૈઃ નખૈઃ ॥ 3-280-5 ચક્ષાર સુસ્રાવ ॥ 3-280-7 અઙ્કેન ઉત્સઙ્ગેન ॥ 3-280-9 ગિરિપ્રસ્થે પર્વતશિખરે ॥ 3-280-12 પ્રાકારઃ પરિધિભિત્તિઃ વપ્રસ્તદ્બાહ્યં વેણુમયં દુર્ગં તાભ્યાં સંબાધા દુર્ગમા ॥ 3-280-14 કથં પ્રાપ્તોસીતિ સંબન્ધઃ ॥ 3-280-20 વાં યુવયોઃ ॥ 3-280-21 આહવ્રૃતે ॥ 3-280-29 ઉરસિ નેત્રે ઉદરે મુખં ચ યસ્ય। કબન્ધઃ શોર્ષહીનઃ પુમાન્ ॥ 3-280-31 યેન યતસ્તન્મુખં તતઃ કૃષ્યતે ॥ 3-280-41 કામયા ઇચ્છયા ॥ 3-280-44 પમ્પા નામતઃ। તટાકિની સરસી ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 281
॥ શ્રીઃ ॥
3.281. અધ્યાયઃ 281
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
રામણ સુગ્રીવેણ સખ્યકરણપૂર્વકં વાલિહનનમ્ ॥ 1 ॥ રાવણેનાશોકવને સીતાનિવેશનપૂર્વકં તદ્વશીકરણાય રાક્ષસીનાં નિયોજનમ્ ॥ 2 ॥ તત્ર ત્રિજટયા રામરાવણયોરિષ્ટાનિષ્ટસૂચકસ્વદૃષ્ટસ્વાપ્નપ્રકારકથનેન સીતાયાઃ પરિસાન્ત્વનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-281-0 (26703)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-281-0x (2706)
તતોઽવિદૂરે નલિનીં રપ્રભૂતકમલોત્પલામ્।
સીતાહરણદુઃખાર્તઃ પમ્પાં રામઃ સમાસદત્ ॥ 3-281-1 (26704)
મારુતેન સુશીતેન સુખેનામૃતગન્ધિના।
સેવ્યમાનો વને તસ્મિઞ્જગામ મનસા પ્રિયામ્ ॥ 3-281-2 (26705)
વિલલાપ સરાજેન્દ્રસ્તત્રકાન્તાનુસ્મરન્।
કામબાણાભિસંતપ્તં સૌમિત્રિસ્તમથાબ્રવીત્ ॥ 3-281-3 (26706)
ન ત્વામેવંવિધો ભાવઃ સ્પ્રષ્ટુમર્હતિ માનદ।
આત્મવન્તમિવ વ્યાધિઃ પુરુષંવૃદ્ધસેવિનમ્ ॥ 3-281-4 (26707)
પ્રવૃત્તિરુપલબ્ધા તે વૈદેહ્યા રાવણસ્ય ચ।
તાં ત્વં પુરુષકારેણ બુદ્ધ્યા ચૈવોપપાદય ॥ 3-281-5 (26708)
અભિગચ્છાવ સુગ્રીવં શૈલસ્થં હરિપુઙ્ગવમ્।
મયિ શિષ્યે ચ ભૃત્યે ચ સહાયે ચ સમાશ્વસ ॥ 3-281-6 (26709)
એવં બહુવિધૈર્વાક્યૈર્લક્ષ્મણેન સ રાઘવઃ।
ઉક્તઃ પ્રકૃતિમાપેદે કાર્યે ચાનન્તરોઽભવત્ ॥ 3-281-7 (26710)
નિષેવ્ય વારિ પમ્પાયાસ્તર્પયિત્વા પિતૃનપિ।
પ્રતસ્થતુરભૌ વીરૌ ભ્રાતરૌ રામલક્ષ્મણૌ ॥ 3-281-8 (26711)
તાવૃશ્યમૂકમભ્યેત્ય બહુમૂલફલદ્રુમમ્।
ગિર્યગ્રે વાનરાન્પઞ્વીરૌ દદૃશતુસ્તદા ॥ 3-281-9 (26712)
સુગ્રીવઃ પ્રેષયામાસ સચિવં વાનરં તયોઃ।
બુદ્ધિમન્તં હનૂમન્તં હિમવન્તમિવ સ્થિતમ્ ॥ 3-281-10 (26713)
તેન સંભાષ્ય પૂર્વં તૌ સુગ્રીવમભિજગ્મતુઃ।
રસખ્યં વાનરરાજેન ચક્રે રામસ્તદા નૃપ ॥ 3-281-11 (26714)
`તતઃ સીતાં હૃતાં શ્રુત્વા સુગ્રીવો વાલિના કૃતમ્।
દુઃખમાખ્યાતવાન્સર્વં રામાયામિતતેજસે' ॥ 3-281-12 (26715)
તદ્વાસો દર્શયામાસ તસ્ કાર્યે નિવેદિતે।
વાનરાણાં તુ યત્સીતા હ્રિયમાણા વ્યપાસૃજત્ ॥ 3-281-13 (26716)
તત્પ્રત્યયકરં લબ્ધ્વા સુગ્રીવં પ્લવગાધિપમ્।
પૃથિવ્યાં વાનરૈશ્વર્યે સ્વયંરામોઽભ્યષેચયત્ ॥ 3-281-14 (26717)
પ્રતિજજ્ઞે ચકાકુત્સ્થઃ સમરે વાલિનો વધમ્।
સુગ્રીવશ્ચાપિ વૈદેહ્યાઃ પુનરાનયનં નૃપ ॥ 3-281-15 (26718)
ઇત્યેવં સમયં કૃત્વાવિશ્વાસ્ય ચ પરસ્પરમ્।
અભ્યેત્ય સર્વકિષ્કિન્ધાં તસ્થુર્યુદ્ધાભિકાઙ્ક્ષિણઃ ॥ 3-281-16 (26719)
સુગ્રીવઃ પ્રાપ્યકિષ્કિન્ધાં નનાદૌઘનિભસ્વનઃ।
નસાય્ તન્મમૃષે વાલી તારા તં પ્રત્યષેધયત્ ॥ 3-281-17 (26720)
યથાનદતિસુગ્રીવો બલવાનેષ વાનરઃ।
મન્યે ચાશ્રયવાન્પ્રાપ્તો ન ત્વં નિષ્ક્રાન્તુમર્હસિ ॥ 3-281-18 (26721)
હેમમાલી તતો વાલી તારાં તારાધિપાનનામ્।
પ્રોવાચ વચનં વાગ્મી તાં વાનરપતિઃ પતિઃ ॥ 3-281-19 (26722)
સર્વભૂતરુતજ્ઞા શૃણુ સર્વં કપીશ્વર ॥
કેન ચાશ્રયવાન્પ્રાપ્તો મમૈપ ભ્રાતૃગન્ધિકઃ ॥ 3-281-20 (26723)
ચિન્તયિત્વા મુહૂર્તં તુ તારા તારાધિપપ્રભા।
પતિમિત્યબ્રવીત્પ્રાજ્ઞા શૃણુ સર્વં કપીશ્વર ॥ 3-281-21 (26724)
હૃતદારો મહાસત્વોરામો દશરથાત્મજઃ।
રતુલ્યારિમિત્રતાં પ્રાપ્તઃ સુગ્રીવેણ ધનુર્ધરઃ ॥ 3-281-22 (26725)
ભ્રાતા ચાસ્ય મહાબાહુઃ સૌમિત્રિરપરાજિતઃ।
લક્ષ્મણો નામ મેધાવી સ્થિતઃ કાર્યાર્થસિદ્ધયે ॥ 3-281-23 (26726)
મૈન્દશ્ચ દ્વિવિદશ્ચાપિ હનૂમાંશ્ચાનિલાત્મજઃ।
જામ્બવાનૃક્ષરાજશ્ચ સુગ્રીવસચિવાઃ સ્થિતાઃ ॥ 3-281-24 (26727)
સર્વ એતે મહાત્માનો બુદ્ધિમન્તો મહાબલાઃ।
અલં તવ વિનાશાય રામવીર્યવ્યપાશ્રયાઃ ॥ 3-281-25 (26728)
તસ્યાસ્તદાક્ષિપ્ય વચો હિતમુક્તં કપીશ્વરઃ।
પર્યશઙ્કત તામીર્ષુઃ સુગ્રીવગતમાનસામ્ ॥ 3-281-26 (26729)
તારાં પરુષમુક્ત્વા તુ નિર્જગામ ગુહામુખાત્।
સ્થિતં માલ્યવતોઽભ્યાશે સુગ્રીવં સોભ્યભાષત ॥ 3-281-27 (26730)
અસકૃત્ત્વં મયા ક્લીવ નિર્જિતો જીવિતપ્રિયઃ।
મુક્તો ગચ્છસિ દુર્બુદ્ધે કથંકારં રણે પુનઃ ॥ 3-281-28 (26731)
ઇત્યુક્તઃ પ્રાહસુગ્રીવો ભ્રાતરં હેતુમદ્વચઃ।
પ્રાપ્તકાલમમિત્રઘ્નં રામં સમ્બોધયન્નિવ ॥ 3-281-29 (26732)
હૃતરાજ્યસ્ય મે રાજન્હૃતદારસ્ય ચ ત્વયા।
કિં મે જીવિતસામર્થ્યમિતિ વિદ્ધિ સમાગતમ્ ॥ 3-281-30 (26733)
એવમુક્ત્વાબહુવિધં તતસ્તૌ સન્નિપેતતુઃ।
સમરે વાલિસુગ્રીવૌ સાલતાલશિલાયુધૌ ॥ 3-281-31 (26734)
ઉભૌ જઘ્નતુરન્યોન્યમુભૌ ભૂમૌ નિપેતતુઃ।
ઉભૌ વવલ્ગતુશ્ચિત્રં મુષ્ટિભિશ્ચ નિજઘ્નતુઃ ॥ 3-281-32 (26735)
ઉભૌ રુધિરસંસિક્તૌ નખદન્તપરિક્ષતૌ।
શુશુભાતે તદા વીરૌ પુષ્પિતાવિવ કિંશુકૌ ॥ 3-281-33 (26736)
ન વિશેષસ્તયોર્યુદ્ધે યદા કશ્ચન દૃશ્યતે।
સુગ્રીવસ્ તદા માલાં હનુમાન્કણ્ઠ આસજત્ ॥ 3-281-34 (26737)
સ માલયા તદા વીરઃ શુશુભે કણ્ઠસક્તયા।
શ્રીમાનિવ મહાશૈલો મલયો મેઘમાલયા ॥ 3-281-35 (26738)
કૃતચિહ્નં તુ સુગ્રીવં રામો દૃષ્ટ્વા મહાધનુઃ।
વિચકર્ષ ધનુઃશ્રેષ્ઠં વાલિમુદ્દિશ્ય લક્ષયન્ ॥ 3-281-36 (26739)
વિષ્ફારસ્તસ્ ધનુષો યન્ત્રસ્યેવ તદા બભૌ।
વિતત્રાસ તદા વાલી શરેણાભિહતો હૃદિ ॥ 3-281-37 (26740)
સ ભિન્નહૃદયો વાલી વક્રાચ્છોણિતમુદ્વમન્।
દદર્શાવસ્થિતં રામં તતઃ સૌમિત્રિણા સહ ॥ 3-281-38 (26741)
ગર્હયિત્વાસ કાકુત્સ્થં પપાત ભુવિ મૂર્ચ્છિતઃ।
તારા દદર્શ તં ભૂમૌ તારાપતિમિવ ચ્યુતમ્ ॥ 3-281-39 (26742)
હતે વાલિનિ સુગ્રીવઃ કિષ્કિન્ધાં પ્રત્યપદ્યત।
તાં તારાપતિમુખીં તારાં નિપતિતેશ્વરામ્ ॥ 3-281-40 (26743)
રામસ્તુ ચતુરો માસાન્પૃષ્ઠે માલ્યવતઃ શુભે।
નિવાસમકરોદ્ધીમાન્સુગ્રીવેણાભ્યુપસ્થિતઃ ॥ 3-281-41 (26744)
રાવણોઽપિપુરીં ગત્વાલઙ્કાં કામબલાત્કૃતઃ।
સીતાં નિવેશયામાસ ભવને નન્દનોપમે ॥ 3-281-42 (26745)
અશોકવનિકાભ્યાસે તાપસાસ્રમસન્નિભે।
ભર્તૃસ્મરણતન્વઙ્ગી તાપસીવેષધારિણી ॥ 3-281-43 (26746)
ઉપવાસતપઃશીલા તતઃ સા પૃથુલેક્ષણા।
ઉવાસ દુઃખવસતિં ફલમૂલકૃતાશના ॥ 3-281-44 (26747)
દિદેશ રાક્ષસીસ્તત્રરક્ષણે રાક્ષસાધિપઃ।
પ્રાસાસિશૂલપરશુમુદ્ગરાલાતધારિણીઃ ॥ 3-281-45 (26748)
દ્વ્યક્ષીં ત્ર્યક્ષીં લલાટક્ષીં દીર્ઘજિહ્વામજિહ્વિકામ્।
ત્રિસ્તનીમેકપાદાં ચ ત્રિજટામેકલોચનામ્ ॥ 3-281-46 (26749)
એતાશ્ચાન્યાશ્ચ દીપ્તાક્ષ્યઃ કરભોત્કટમૂર્ધજાઃ।
પરિવાર્યાસતે સીતાં દિવારાત્રમતન્દ્રિતાઃ ॥ 3-281-47 (26750)
તાસ્તુ તામાયતાપાઙ્ગીં પિશાચ્યો દારુણસ્વરાઃ।
તર્જયન્તિ સદા રૌદ્રાઃ પરુષવ્યઞ્જનસ્વરાઃ ॥ 3-281-48 (26751)
ખાદામ પાટયામૈનાં તિલશઃ પ્રવિભજ્યતામ્।
યેયં ભર્તારમસ્માકમવમત્યેહ જીવતિ ॥ 3-281-49 (26752)
ઇત્યેવં પરિભર્ત્સન્તીસ્ત્રાસયાનાઃ પુનઃ પુનઃ।
ભર્તૃશોકસમાવિષ્ટા નિઃશ્વસ્યેદમુવાચ તાઃ ॥ 3-281-50 (26753)
આર્યાઃ ખાદત માં શીઘ્રં ન મે લોભોસ્તિ જીવિતે।
વિના તં પુણ્ડરીકાક્ષં નીલકુઞ્ચિતમૂર્ધજમ્ ॥ 3-281-51 (26754)
અદ્યૈવાહં નિરાહારા જીવિતપ્રિયવર્જિતા।
શોષયિષ્યામિ ગાત્રાણિ બલ્લી તલગતા યથા ॥ 3-281-52 (26755)
ન ત્વન્યમભિગચ્છેયં પુમાંસં રાઘવાદૃતે।
ઇતિ જાનીત સત્યં મેક્રિયતાં યદનન્તરમ્ ॥ 3-281-53 (26756)
તસ્યાસ્તદ્વચનં શ્રુત્વા રાક્ષસ્યસ્તાઃ ખરસ્વનાઃ।
આખ્યાતું રાક્ષસેન્દ્રાય જન્મુસ્તત્સર્વમાદિતઃ ॥ 3-281-54 (26757)
ગતાસુ તાસુ સર્વાસુ ત્રિજટા નામ રાક્ષસી।
સાન્ત્વયામાસ વૈદેહીં ધર્મજ્ઞા પ્રિયવાદિની ॥ 3-281-55 (26758)
સીતે વક્ષ્યામિ તે કિંચિદ્વિશ્વાસં કરુ મે સખિ।
ભયં ત્વં ત્યજ વામોરુ શૃણુ ચેદં વચો મમ ॥ 3-281-56 (26759)
અવિન્ધ્યો નામ મેધાવી વૃદ્ધો રાક્ષસપુઙ્ગવઃ।
સ રામસ્ય હિતાન્વેષી ત્વદર્થે મામચૂચુદત્ ॥ 3-281-57 (26760)
સીતા મદ્વચનાદ્વાચ્યા સમાશ્વાસ્ય પ્રસાદ્ય ચ।
ભર્તા તેકુશલી રામોલક્ષ્મણાનુગતો બલી ॥ 3-281-58 (26761)
સખ્યં વાનરરાજેન શક્રપ્રતિમતેજસા।
કૃતવાન્રાઘવઃ શ્રીમાંસ્ત્વદર્થે ચ સમુદ્યતઃ ॥ 3-281-59 (26762)
મા ચ તે ભૂદ્ભયં ભીરુ રાવણાલ્લોકગર્હિતાત્।
નલકૂબરશાપેન રક્ષિતા હ્યસિ નન્દિનિ ॥ 3-281-60 (26763)
શપ્તો હ્યેષ પુરા પાપો વધૂં રમ્ભાં પરામૃશન્।
ન શક્રોત્યવશાં નારીમુપૈતુમજિતેન્દ્રિયઃ ॥ 3-281-61 (26764)
ક્ષિપ્રમેષ્યતિ તે ભર્તા સુગ્રીવેણાભિરક્ષિતઃ।
સૌમિત્રિસહિતો ધીમાંસ્ત્વાં ચેતો મોક્ષયિષ્યતિ ॥ 3-281-62 (26765)
સ્વપ્ના હિ સુમહાઘોરા દૃષ્ટા મેઽનિષ્ટદર્શનાઃ।
વિનાશાયાસ્ય દુર્બુદ્ધેઃ પૌલસ્ત્યસ્ય કુલસ્ય ચ ॥ 3-281-63 (26766)
દારુણો હ્યેષ દુષ્ટાત્મા ક્ષુદ્રકર્મા નિશાચરઃ।
સ્વભાવાચ્છીલદોષેણ સર્વેષાં ભયવર્ધનઃ ॥ 3-281-64 (26767)
સ્પર્ધતે સર્વદેવૈર્યઃ કાલોપહતચેતનઃ।
મયા વિનાસલિઙ્ગાનિ સ્વપ્ને દૃષ્ટાનિ તસ્ય વૈ ॥ 3-281-65 (26768)
તૈલાભિષિક્તો વિકચો મજ્જનપ્કે દશાનનઃ।
અસકૃત્સ્વરયુક્તે તુ રથે નૃત્યન્નિવ સ્થિતઃ ॥ 3-281-66 (26769)
કુમ્ભકર્ણાદયશ્ચેમે નગ્નાઃ પતિતમૂર્ધજાઃ।
ગચ્છન્તિ દક્ષિણામાશાં રક્તમાલ્યાનુલેપનાઃ ॥ 3-281-67 (26770)
શ્વેતાતપત્રઃ સોષ્ણીષઃ શુક્લમાલ્યાનુલેપનઃ।
શ્વેતપર્વતમારૂઢ એક એવ વિભીષણઃ ॥ 3-281-68 (26771)
સચિવાશ્ચાસ્ય ચત્વારઃ શુક્લમાલ્યાનુલેપનાઃ।
શ્વેતપર્વતમારૂઢા મોક્ષ્યન્તેઽસ્માન્મહાભયાત્ ॥ 3-281-69 (26772)
રામસ્યાસ્ત્રેણ પૃથિવી પરિક્ષિપ્તા સસાગરા।
યશસા પૃથિવીં કૃત્સ્નાં પૂરયિષ્યતિ તે પતિઃ ॥ 3-281-70 (26773)
હસ્તિસક્થિસમારૂઢો ભુઞ્જાનો મધુપાયસમ્।
લક્ષ્મણશ્ચ મયા દૃષ્ટો દિધક્ષુઃ સર્વતો દિશમ્ ॥ 3-281-71 (26774)
રુદતી રુધિરાર્દ્રાઙ્ગી વ્યાઘ્રેણ પરિરક્ષિતા।
અસકૃત્ત્વં મયા દૃષ્ટા ગચ્છન્તી દિશમુત્તરામ્ ॥ 3-281-72 (26775)
હર્ષમેષ્યસિ વૈદેહિ ક્ષિપ્રં ભર્ત્રા સમન્વિતા।
રાઘવેણ સહભ્રાત્રા સીતે ત્વમચિરાદિવ ॥ 3-281-73 (26776)
ઇત્યેતન્મૃગશાવાક્ષી તચ્છ્રુત્વા ત્રિજટાવચઃ।
બભૂવાશાવતી બાલા પુનર્ભર્તૃસમાગમે ॥ 3-281-74 (26777)
તાવદભ્યાગતા રૌદ્ર્યઃ પિશાચ્યસ્તાઃસુદારુણાઃ।
દદૃશુસ્તાં ત્રિજટયા સહાસીનાં યથાપુરમ્ ॥ 3-281-75 (26778)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ એકાશીત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 281 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-281- અવિદૂરે સમીપે। નલિનીં પુષ્કરિણીમ્ ॥ 3-281-2 અમૃતગન્ધિનાઽમૃતસદૃશેન ॥ 3-281-5 ઉપપાદય સફલીકુરુ ॥ 3-281-7 અનન્તરઃ સંલગ્નુઃ ॥ 3-281-9 ઋશ્યમૂકં પર્વતમ્ ॥ 3-281-17 ઓઘો જનવૃન્દસ્તન્નિભઃ સ્વનો યસ્ય ॥ 3-281-18 આશ્રયવાન્ પરબલાશ્રિતઃ ॥ 3-281-26 ઈર્ષુરીર્ષ્યાલુઃ ॥ 3-281-28 મુક્તો ગચ્છસિ દુર્બુદ્ધે કથં ઘોરે પુનરિતિ ક. પાઠઃ। મુક્તો જ્ઞાતિરિતિ જ્ઞાત્વા કા ત્વરા મરણે પુનઃ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-281-30 જીવિતસામર્થ્યં જીવનસ્ય શ્લાપ્યત્વમ્ ॥ 3-281-47 કરભોત્કટમૂર્ધજાઃ ઉષ્ટ્રસદૃશકેશ્યઃ ॥ 3-281-48 પરુષવ્યઞ્જનખરાત્મકાઃ શબ્દા યાસાં તાઃ ॥ 3-281-52 વ્યાલી તાલગતા યયેતિ ખ.ઝ.પાઠઃ ॥ 3-281-61 વધૂં સ્રુષામ્ ॥ 3-281-70 પરિક્ષિપ્તા વ્યાપ્તા ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 282
॥ શ્રીઃ ॥
3.282. અધ્યાયઃ 282
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
રાવણેન સીતાસમીપમેત્ય બહુધાપ્રલોભનેઽપ્યવિકૃતમાનસયા તયા પ્રત્યાખ્યાને સ્વાવાસંપ્રતિગમનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-282-0 (26779)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-282-0x (2707)
તતસ્તાં ભર્તૃશોકાર્તાં દીનાં મલિનવાસસમ્।
મણિશેષાભ્યલંકારાં રુદતીં ચ પતિવ્રતામ્ ॥ 3-282-1 (26780)
રાક્ષસીભિરુપાસ્યન્તીં સમાસીનાં શિલાતલે।
રાવણઃકામબાણાર્તો દદર્શોપસસર્પ ચ ॥ 3-282-2 (26781)
દેવદાનવગન્ધર્વયક્ષકિંપુરુષૈર્યુધિ।
અજિતોશોકવનિકાં યયૌ કન્દર્પપીડિતઃ ॥ 3-282-3 (26782)
દિવ્યામ્બરધરઃ શ્રીમન્સુમૃષ્ટમણિકુણ્ડલઃ।
વિચિત્રમાલ્યમુકુટો વસન્ત ઇવ મૂર્તિમાન્ ॥ 3-282-4 (26783)
ન કલ્પવૃક્ષસદૃશોયત્નાદપિ વિભૂષિતઃ।
શ્મશાનચૈત્યદ્રુમવદ્ભૂષિતોઽપિ ભયંકરઃ ॥ 3-282-5 (26784)
સ તસ્યાસ્તનુમધ્યાયાઃ સમીપે રજનીચરઃ।
દદૃશે રોહિણીમેત્ય શનૈશ્ચર ઇવ ગ્રૈહઃ ॥ 3-282-6 (26785)
સ તામામન્ત્ર્ય સુશ્રોણીં પુષ્પકેતુશરાહતઃ।
ઇદમિત્યબ્રવીદ્વાક્યં ત્રસ્તાં રૌહીમિવાબલામ્ ॥ 3-282-7 (26786)
સીતે પર્યાપ્તમેતાવત્કૃતોભર્તુરનુગ્રહઃ।
પ્રસાદં કુરુ તન્વઙ્ગિ ક્રિયતાં પરિકર્મ તે ॥ 3-282-8 (26787)
ભજસ્વમાં વરારોહે મહાર્હાભરણામ્બરા।
ભવમે સર્વનારીણામુત્તમા વરવર્ણિની ॥ 3-282-9 (26788)
સન્તિ મે દેવક્ન્યાશ્ચ ગન્ધર્વાણઆં ચ યોષિતઃ।
સન્તિ દાનવન્યાશ્ દૈત્યાનાં ચાપિ યોષિતઃ।
`તાસામદ્યવિશાલાક્ષિ સર્વાસાં મે ભવોત્તમા ॥ 3-282-10 (26789)
ચતુર્દશ પિશાચીનાં કોટ્યો મે વચને સ્થિતાઃ।
દ્વિસ્તાવત્પુરુષાદાનાં રક્ષસાં ભીમકર્મણામ્ ॥ 3-282-11 (26790)
તતો મે ત્રિગુણા યક્ષા યે મદ્વચનકારિણઃ।
કેચિદેવ ધનાધ્યક્ષં ભ્રાતરં મે સમાશ્રિતાઃ ॥ 3-282-12 (26791)
ગન્દર્વાપ્સરસો ભદ્રે મામાપાનગતં સદા।
ઉપતિષ્ઠન્તિ વામોરુ યથૈવ ભ્રાતરં મમ ॥ 3-282-13 (26792)
પુત્રોઽહમપિ વિપ્રર્ષેઃ સાક્ષાદ્વિશ્રવસો મુનેઃ।
પઞ્ચમો લોકપાલાનામિતિ મે પ્રથિતં યશઃ ॥ 3-282-14 (26793)
દિવ્યાનિ ભક્ષ્યભોજ્યાનિ પાનાનિ વિવિધાનિ ચ।
યથૈવ ત્રિદશેશસ્યતથૈવ મમ ભામિનિ ॥ 3-282-15 (26794)
ક્ષીયતાં દુષ્કૃતં કર્મ વનવાસકૃતં તવ।
ભાર્યા મે ભવસુશ્રોણિ યથા મણ્ડોદરીતથા ॥ 3-282-16 (26795)
ઇત્યુક્તા તેન વૈદેહી પરિવૃત્ય સુભાનના।
તૃણમનતરતઃ કૃત્વાતમુવાચ નિશાચરમ્ ॥ 3-282-17 (26796)
અશિવેનાતિવામોરૂરજસ્રં નેત્રવારિણા।
સ્તનાવપતિતૌ બાલા સંહતાવભિવર્ષતી ॥ 3-282-18 (26797)
`વ્યવસ્થાપ્યકથંચિત્સા વિષાદાદતિમોહિતા'।
ઉવાચ વાક્યં તં ક્ષુદ્રં વૈદેહી પતિદેવતા ॥ 3-282-19 (26798)
અસકૃદ્વદતો વાક્યમીદૃશં રાક્ષસેશ્વર।
વિષાદયુક્તમેતત્તે મયા શ્રુતમભાગ્યયા।
તદ્ભદ્રમુખ ભદ્રં તે માનસં વિનિવર્ત્યતામ્ ॥ 3-282-20 (26799)
પરદારાઽસ્મ્યલભ્યા ચ સતતં ચ પતિવ્રતા।
ન ચૈવૌપયિકી ભાર્ય માનુષી તવ રાક્ષસ ॥ 3-282-21 (26800)
વિવશાં ધર્ષયિત્વચ કાં ત્વં પ્રીતિમવાપ્સ્યસિ।
ન ચ પાલયસે ધર્મં લોકપાલસમઃ કથમ્ ॥ 3-282-22 (26801)
ભ્રાતરં રાજરાજં તં મહેશ્વરસસ્વં પ્રભુમ્।
ધનેશ્વરં વ્યપદિશન્કથં ત્વિહ ન લજ્જસે ॥ 3-282-23 (26802)
ઇત્યુક્ત્વા પ્રારુદત્સીતા કમ્પયન્તી પયોધરૌ।
શિરોધરાં ચ તન્વઙ્ગી મુસ્વં પ્રચ્છાદ્યવાસસા ॥ 3-282-24 (26803)
તસ્ય રુદત્યા ભામિત્યા દીર્ઘા વેણી સુસયતા।
દદૃશે સ્વસિતા સ્નિગ્ધા કાલી વ્યાલીવ મૂર્ધનિ ॥ 3-282-25 (26804)
શ્રુત્વા તદ્રાવણો વાક્યં સીતયોક્તં સુનિષુરમ્।
પ્રત્યાખ્યાતોઽપિદુર્મેધાઃ પુનરેવાબ્રવીદ્વચઃ ॥ 3-282-26 (26805)
કામમઙ્ગનિ મે સીતે દુનોતુ મકરધ્વજઃ।
નત્વામકામાં સુશ્રોણીં સમેપ્યે ચારુહાસિનીં ॥ 3-282-27 (26806)
કિંનુ શક્યં મયા કર્તું યત્ત્વમદ્યાપિમાનુષમ્।
આહારભૂતમસ્માકં રામમેવાનુરુધ્યસે ॥ 3-282-28 (26807)
ઇત્યુક્ત્વા તામનિન્દ્યાઙ્ગીં સ રાક્ષસમહેશ્વરઃ।
તત્રૈવાન્તર્હિતો ભૂત્વા જગામાભિમતાં દિશમ્ ॥ 3-282-29 (26808)
રાક્ષસીભિઃ પરિવૃતાવૈદેહી શોકકશિંતા।
સેવ્યમાના ત્રિજટયા તત્રૈવ ન્યવસત્તદા ॥ 3-282-30 (26809)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ દ્વ્યશીત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 282 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-282-2 ઉપાસ્યન્તીમુપાસ્યમાનામ્ ॥ 3-282-7 રૌહીં હરિણીમ્ ॥ 3-282-8 પરિકર્મ વસ્ત્રાભરણાદિના પ્રસાધનમ્ ॥ 3-282-20 વિનિવર્ત્યતાં મત્ત ઇતિ શેષઃ ॥ 3-282-21 ઔપયિકી ઉપયોગાહી ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 283
॥ શ્રીઃ ॥
3.283. અધ્યાયઃ 283
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
રામેણ શરદાગમેઽપિવિપયાસક્ત્યાસ્વાનુપસર્પિણં સુગ્રીવપ્રતિ લક્ષ્મણપ્રેષણમ્ ॥ 1 ॥ સુગ્રીવેણ સહરામાસ્તિકમાગતેન લક્ષમણેન તંપ્રતિ સીતાન્વેષણાય સુગ્રીવકૃતવાનરપ્રેપણનિવેદનમ્ ॥ 2 ॥ તતો લઙ્કાપુરાત્પ્રતિનિવૃત્તેન હનુમતાઽઙ્ગદાદિભિઃ સહ મધુવનભઙ્ગપૂર્વકંરામાય સીતાવૃત્તાન્તાદિનિવેદનપૂર્વકં તદ્દત્તચૂડામણિદાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-283-0 (26810)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-283-0x (2708)
રાઘવઃ સહસૌમિત્રિઃ સુગ્રીવેણાભિપાલિતઃ।
વસનમાલ્યવતઃ પૃષ્ઠે દદર્શ વિમલં નભઃ ॥ 3-283-1 (26811)
સદૃષ્ટ્વાવિમલે વ્યોમ્નિ નિર્મલં શસલક્ષણમ્।
ગ્રહનક્ષત્રતારાભિરનુયાન્તમમિત્રહા ॥ 3-283-2 (26812)
કુમુદોત્પલપદ્માનાં ગન્ધમાદાય વાયુના।
મહીધરસ્થઃ શીતેન સહસાપ્રતિબોધિતઃ ॥ 3-283-3 (26813)
પ્રભાતે લક્ષ્મણં વીરમભ્યભાષત દુર્મનાઃ।
સીતાં સંસ્મૃત્ યધર્માત્મા રુદ્ધાં રાક્ષસવેશ્મનિ ॥ 3-283-4 (26814)
ગચ્છ લક્ષ્મણ જાનીહિ કિષ્કિંદાયાં કપીશ્વરમ્।
પ્રમત્તં ગ્રામ્યધર્મેષુ કૃતઘ્નં સ્વાર્થપણ્ડિતમ્ ॥ 3-283-5 (26815)
યોસૌ કુલાધમો મૂઢો મયા રાજ્યેઽભિષેચિતઃ।
સર્વવાનરગોપુચ્છા યમૃક્ષાશ્ચ ભજન્તિ વૈ ॥ 3-283-6 (26816)
યદર્થં નિહતો બાલી મયા રઘુકુલોદ્વહ।
ત્વયા સહમહાબાહો કિષ્કિન્ધોપવને તદા ॥ 3-283-7 (26817)
કૃતઘ્નં તમહં મન્યે વાનરાપશદં ભુવિ।
યો મામેવંગતો મૂઢો ન જાનીતેઽદ્ય લક્ષ્મણ ॥ 3-283-8 (26818)
અસૌ મન્યે ન જાનીતે સમયપ્રતિપાલનમ્।
કૃતોપકારં માં નૂનમવમત્યાલ્પયા ધિયા ॥ 3-283-9 (26819)
યદિતાવદનુદ્યુક્તઃ શેતે કામસુખાત્મકઃ।
નેતવ્યો વાલિમાર્ગેણ સર્વભૂતગતિં ત્વયા ॥ 3-283-10 (26820)
અથાપિ ઘટતેઽસ્માકમર્તે વાનરપુઙ્ગવઃ।
તમાદાયૈવ કાકુત્સ્થ ત્વરાવાન્ભવ માચિરમ્ ॥ 3-283-11 (26821)
ઇત્યુક્તો લક્ષ્મણો ભ્રાત્રા ગુરુવાક્યહિતે રતઃ।
પ્રતસ્થે રુચિરં ગૃહ્ય સમાર્ગણગુણં ધનુઃ ॥ 3-283-12 (26822)
કિષ્કિન્ધાદ્વારમાસાદ્યપ્રવિવેશાનિવારિતઃ।
સક્રોધ ઇતિતં મત્વારાજા પ્રત્યુદ્યયૌ હરિઃ ॥ 3-283-13 (26823)
તં સદારોવિનીતાત્મા સુગ્રીવઃ પ્લવગાધિપઃ।
પૂજયા પ્રતિજગ્રાહ પ્રીયમાણસ્તદર્હયા ॥ 3-283-14 (26824)
તમબ્રવીદ્રામવચઃ સૌમિત્રિરકુતોભયઃ।
સ તત્સર્વમશેષેણ શ્રુત્વા પ્રહ્વઃ કૃતાઞ્જલિઃ ॥ 3-283-15 (26825)
સભૃત્યદારો રાજેન્દ્રસુગ્રીવો વાનરાધિપઃ।
ઇદમાહ વચઃ પ્રીતો લક્ષ્મણં નરકુઞ્જરમ્ ॥ 3-283-16 (26826)
નાસ્મિ લક્ષ્મણ દુર્મેધા નાકૃતજ્ઞો ન નિર્ઘૃણઃ।
શ્રૂયતાં યઃ પ્રયત્નો મે સીતાપર્યેષણે કૃતઃ ॥ 3-283-17 (26827)
દિશઃ પ્રસ્થાપિતાઃ સર્વેવિનીતા હરયો મયા।
સર્વેષાં ચ કૃતઃ કાલો માસેઽભ્યાગમને પુનઃ ॥ 3-283-18 (26828)
યૈરિયં સવના સાદ્રિઃ સપુરા સાગરામ્બરા।
વિચેતવ્યા મહી વીર સગ્રામનગરાકરા ॥ 3-283-19 (26829)
સ માસઃ પઞ્ચરાત્રેણ પૂર્ણો ભવિતુમર્હતિ।
તતઃ શ્રોષ્યસિ રામેણ સહિતઃ સુમહત્પ્રિયમ્ ॥ 3-283-20 (26830)
ઇત્યુક્તો લક્ષ્મણત્તેન કવાનરેનદ્રેણ ધીમતા।
ત્યક્ત્વારોષમદીનાત્મા સુગ્રીવં પ્રત્યપૂજયત્ ॥ 3-283-21 (26831)
સરામં સહસુગ્રીવો માલ્યવત્પુષ્ઠમાસ્થિતમ્।
ભિગમ્યોદયં તસ્ય કાર્યસ્ય પ્રત્યવેદયત્ ॥ 3-283-22 (26832)
ઇત્યેવંવાનરેનદ્રાસ્તે સમાજન્મુઃ સહસ્રશઃ।
દિશસ્તિસ્રો વિચિત્યાથ ન તુ યે દક્ષિણાં ગતાઃ ॥ 3-283-23 (26833)
આચખ્યુસ્તત્ર રામાય મહીં સાગરમેખલામ્।
વિચિતાં ન તુ વૈદેહ્યા દર્શનં રાવણસ્ વા ॥ 3-283-24 (26834)
ગતાસ્તુ દક્ષિણામાશાં યે વૈ વાનરપુઙ્ગવાઃ।
આશાવાંસ્તેષુ કાકુત્સ્થઃ પ્રાણાનાર્તોઽભ્યધારયત્ ॥ 3-283-25 (26835)
દ્વિમાસોપરમે કાલે વ્યતીતે પ્લવગાસ્તતઃ।
સુગ્રીવમભિગમ્યેદં ત્વરિતા વાક્યમબ્રુવન્ ॥ 3-283-26 (26836)
રક્ષિતંવાલિના યત્તત્સ્ફીતં મધુવનં મહત્।
ત્વયા ચ પ્લવગશ્રેષ્ઠ તદ્ભુઙ્ક્તે પવનાત્મજઃ ॥ 3-283-27 (26837)
વાલિપુત્રોઽઙ્ગદશ્ચૈવ યે ચાન્યે પ્લવગર્ષભાઃ।
વિચેતું દક્ષિણામાશાં રાજન્પ્રસ્થાપિતાસ્ત્વયા ॥ 3-283-28 (26838)
તેષામપનયં શ્રુત્વા મેને સકૃતકૃત્યતામ્।
કૃતાર્થાનાં હિ ભૃત્યાનામેતદ્ભવતિ ચેષ્ટિતમ્ ॥ 3-283-29 (26839)
સ તદ્રામાય મેધાવી શશંસ પ્લવગર્ષભઃ।
રામશ્ચાપ્યનુમાનેન મેને દૃષ્ટાં તુ મૈથિલીમ્ ॥ 3-283-30 (26840)
હનુમત્પ્રમુખાશ્ચાપિ વિશ્રાન્તાસ્તે પ્લવઙ્ગમાઃ।
અભિજગ્મુર્હરીન્દ્રં તં રામલક્ષ્મણસન્નિધૌ ॥ 3-283-31 (26841)
ગતિં ચ મુખવર્ણં ચ દૃષ્ટ્વારામો હનૂમતઃ।
અગમત્પ્રત્યયં ભૂયો દૃષ્ટા સીતેતિ ભારત ॥ 3-283-32 (26842)
હનૂમત્પ્રમુખાસ્તે તુ વાનરાઃ પૂર્ણમાનસાઃ।
પ્રણેમુર્વિધિવદ્રામં સુગ્રીવં લક્ષ્મણં તથા ॥ 3-283-33 (26843)
તાનુવાચાનતાન્રામઃ પ્રગૃહ્ય સશરં ધનુઃ।
અપિ માં જીવયિષ્યધ્વમપિ વઃ કૃતકૃત્યતા ॥ 3-283-34 (26844)
અપિ રાજ્યમયોધ્યાયાં કારયિષ્યામ્યહં પુનઃ।
નિહત્યસમરે શત્રૂનાહૃત્યજનકાત્મજામ્ ॥ 3-283-35 (26845)
અમોક્ષયિત્વાવૈદેહીમહત્વા ચ રણે રિપૂન્।
હૃતદારોઽવધૂતશ્ચનાહં જીવિતુમુત્સહે ॥ 3-283-36 (26846)
ઇત્યુક્તવચનં રામં પ્રત્યુવાચાનિલાત્મજઃ।
પ્રિયમાખ્યામિ તે રામ દૃષ્ટા સા જાનકી મયા ॥ 3-283-37 (26847)
વિચિત્ય દક્ષિણામાશાં સપર્વતવનાકરામ્।
શ્રાન્તાઃ કાલે વ્યતીતે સ્મ દૃષ્ટવન્તો મહાગુહાં ॥ 3-283-38 (26848)
પ્રવિશામો વયં તાં તુ બહુયોજનમાયતામ્।
અન્ધકારાં સુવિપિનાં ગહનાં કીટસેવિતામ્ ॥ 3-283-39 (26849)
ગત્વા સુમહદધ્વાનમાદિત્યસ્ પ્રભાં તતઃ।
દૃષ્ટવન્તઃ સ્મ તત્રૈવભવનં દિવ્યમન્તરા ॥ 3-283-40 (26850)
ગયસ્ કિલ દૈત્યસ્ તદા સદ્વેશ્મ રાઘવ।
તત્રપ્રભાવતી નામ તપોઽતપ્યત તાપસી ॥ 3-283-41 (26851)
તયા દત્તાનિ ભોજ્યાનિપાનાનિવિવિધાનિ ચ।
ભુકત્વા લબ્ધબલાઃ સન્તસ્તયોક્તેન પથા તતઃ ॥ 3-283-42 (26852)
નિર્યાય તસ્માદુદ્દેશાત્પશ્યામો લવણામ્ભસઃ।
સમીપે સહ્યમલયૌ દર્દુરં ચ મહાગિરિમ્ ॥ 3-283-43 (26853)
તતો મલયમારુહ્ય પશ્યન્તો વરુણાલયમ્।
કવિષણ્ણા વ્યથિતાઃ ખિન્ના નિરાશા જીવિતે ભૃશમ્ ॥ 3-283-44 (26854)
અનેકશતવિસ્તીર્ણં યોજનાનાં મહોદધિમ્।
તિમિનક્રઝષાવાસં ચિન્તયન્તઃ સુદુઃખિતાઃ ॥ 3-283-45 (26855)
તત્રાનશનસંકલ્પં કૃત્વાઽઽસીના વયં તદા।
તતઃ કથાન્તે ગૃધ્રસ્ય જટાયોરભવત્કથા ॥ 3-283-46 (26856)
તતઃ પર્વતશૃઙ્ગાભં ઘોરરૂપં ભયાવહમ્।
પક્ષિણં દૃષ્ટવન્તઃ સ્મ વૈનતિયેમિવાપરમ્ ॥ 3-283-47 (26857)
સોઽસ્માનતર્કયદ્ભોક્તુમથાભ્યેત્ય વચોઽબ્રવીત્।
ભોઃ ક એષ મમ ભ્રાતુર્જટાયોઃ કુરુતે કથામ્ ॥ 3-283-48 (26858)
સંપાતિર્નામ તસ્યાહં જ્યેષ્ઠો ભ્રાતા ખગાધિપઃ।
અન્યોન્યસ્પર્ધયા રૂઢાવાવામદિત્યસત્પદમ્ ॥ 3-283-49 (26859)
તતો દગ્ધાવિમૌ પક્ષૌ ન દગ્ધૌ તુ જટાયુષઃ।
તસ્માન્મે ચિરદૃષ્ટઃ સ ભ્રાતા ગૃધ્રપતઃ પ્રિયઃ ॥ 3-283-50 (26860)
નિર્દગ્ધપક્ષઃ પતિતો હ્યહમસ્મિન્મહાગિરૌ।
`દ્રષ્ટું વીરં ન શક્નોમિ ભ્રાતરં વૈ જટાયુષમ્' ॥ 3-283-51 (26861)
તસ્યૈવં વદતોઽસ્માભિર્હતો ભ્રાતા નિવેદિતઃ।
વ્યસનં ભવતશ્ચેદં સંક્ષેપાદ્વૈ નિવેદિતમ્ ॥ 3-283-52 (26862)
સ સમ્પાતિસ્તદા રાજઞ્શ્રુત્વાસુમહદપ્રિયમ્।
વિષણ્ણચેતાઃ પપ્રચ્છ પુનરસ્માનરિંદમ ॥ 3-283-53 (26863)
કઃ સરામઃ કથં સીતા જટાયુશ્ચ કથં હતઃ।
ઇચ્છામિ સર્વમેવૈતચ્છ્રોતું પ્લવગસત્તમાઃ ॥ 3-283-54 (26864)
તસ્યાહં સર્વમેવૈતદ્ભવતો વ્યસનાગમમ્।
પ્રાયોપવેશને ચૈવહેતું વિસ્તરશોઽબ્રુવમ્ ॥ 3-283-55 (26865)
સોઽસ્માનાશ્વાસયામાસ વાક્યેનાનેન પક્ષિરાટ્।
રાવણો વિદિતો મહ્યં લઙ્કા ચાસ્ય મહાપુરી ॥ 3-283-56 (26866)
દૃષ્ટાપારે સમુદ્રસ્ય ત્રિકૂટગિરિકન્દરે।
ભવિત્રી તત્ર વૈદેહી ન રમેઽસ્ત્યત્રવિચારણા ॥ 3-283-57 (26867)
ઇતિતસ્ય વચઃ શ્રુત્વા વયમુત્થાય સત્વરાઃ।
સાગરક્રમણે મન્ત્રં મન્ત્રયામઃ પરંતપ ॥ 3-283-58 (26868)
નાધ્યવાસ્યદ્યદા કશ્ચિત્સાગરસ્ય વિલઙ્ઘનમ્।
તતઃ પિતરમાવિશ્ય પુપ્લુવેઽહંમહાર્ણવમ્।
શતયોજનવિસ્તીર્ણં નિહત્ય જલરાક્ષસીમ્ ॥ 3-283-59 (26869)
ઉપવાસતપઃશીલા ભર્તૃદર્શનલાલસા।
જટિલા મલદિગ્ધાઙ્ગીકૃશ દીના તપસ્વિન ॥ 3-283-60 (26870)
નિમિત્તૈસ્તામહં સીતામુપલભ્ય પૃથગ્વિધૈઃ।
ઉપસૃત્યાબ્રવં ચાર્યામભિગમ્ય રહોગતામ્ ॥ 3-283-61 (26871)
સીતે રામસ્ય દૂતોઽહંવાનરોમારુતાત્મજઃ।
ત્વદ્દર્શનમભિપ્રપ્સુરિહ પ્રાપ્તો વિહાયસા ॥ 3-283-62 (26872)
રાજપુત્રૌ કુશલિનૌ ભ્રાતરૌ રામલક્ષ્મણૌ।
સર્વશાખામૃગેન્દ્રેણ સુગ્રીવેણાભિપાલિતૌ ॥ 3-283-63 (26873)
કુશલંત્વાબ્રવીદ્રામઃસીતે સૌમિત્રિણા સહ।
સખિભાવાચ્ સુગ્રીવઃ કુશલં ત્વાઽનુપૃચ્છતિ ॥ 3-283-64 (26874)
ક્ષિપ્રમેષ્યતિ તે ભર્તા સર્વશાખામૃગૈઃ સહ।
પ્રત્યયં કુરુ મે દેવિ વાનરોઽસ્મિ ન રાક્ષસઃ ॥ 3-283-65 (26875)
મુહૂર્તમિવચ ધ્યાત્વા સીતા માં પ્રત્યુવાચ હ।
અવૈમિ ત્વાંહનૂમન્તમવિન્ધ્યવચનાદહમ્ ॥ 3-283-66 (26876)
અવિન્ધ્યો હિ મહાબાહો રાક્ષસો વૃદ્ધસંમતઃ।
કથિતસ્તેન સુગ્રીવસ્ત્વદ્વિધૈઃ સચિવૈર્વૃતઃ ॥ 3-283-67 (26877)
ગમ્યતામિતિ ચોક્ત્વા માં સીતા પાદાદિમં મણિમ્।
ઘારિતા યેન વૈદેહી કાલમેતમનિન્દિતા ॥ 3-283-68 (26878)
પ્રત્યયાર્થં કથાં ચેમાં કથયામાસ જાનકી।
ક્ષિપ્તામિષીકાં કાકાય ચિત્રકૂટે મહાગિરૌ ॥ 3-283-69 (26879)
ભવતા પુરુષવ્યાઘ્ર પ્રત્યભિજ્ઞાનકારણાત્।
`એકાક્ષિવિકલઃ કાકઃ સુદુષ્ટાત્મા કૃતશ્ચવૈ' ॥ 3-283-70 (26880)
ગ્રાહયિત્વાઽહમાત્માનં તતો દગ્ધ્વાચ તાં પુરીમ્।
સંપ્રાપ્ત ઇતિતં રામઃ પ્રિયવાદિનમાર્ચયત્ ॥ 3-283-71 (26881)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ ત્ર્યશીત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 283 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-283-5 ગ્રામ્યધર્મેષુ મૈથુનાદિષુ નિમિત્તભૂતેષુ। પ્રમત્તમસાવધાનમ્ ॥ 3-283-12 ગુરોર્વાક્યે હિતે ચ રતસ્તત્પરઃ ॥ 3-283-26 સયોરુપરમઃ સમાપ્તિર્યસ્મિસ્તસ્મિન્કાલે ॥ 3-283-35 કારયિષ્યામિ સ્વાર્થે ણિચ્ ॥ 3-283-49 સત્પદં ગતવન્તાવિતિ શેષઃ ॥ 3-283-68 ધરિતા જીવનં પ્રાપ્તા ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 284
॥ શ્રીઃ ॥
3.284. અધ્યાયઃ 284
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
વાનરસનાપતિભિઃ સ્વસ્વસૈન્યૈઃ સહરામસુગ્રીવોપાસનમ્ ॥ 1 ॥ વાનરસેનાભિઃ સહ સાગરતીરમુપાગતેન રામેણ સેનાનાં સાગરતરણાય સમુદ્રારાધનાર્થં નિયમેન દર્ભસંસ્તરે શયનમ્ ॥ 2 ॥ સાગરેણ રામંપ્રતિ સ્વપ્ને સ્વાત્મપ્રદર્શનપૂર્વકં નલેન સેતુનિર્માપણચોદના ॥ 3 ॥ રામેણ શરણાર્થિનો વિભીષણસ્ય લઙ્કારાજ્યેઽભિષેચનપૂર્વકં સેતુમાર્ગેણ સૈન્યૈઃ સહ લઙ્કાગમનમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-284-0 (26882)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-284-0x (2709)
તતસ્તત્રૈવરામસ્ય સમાસીનસ્ય તૈઃ સહ।
સમાજગ્મુઃ કપિશ્રેષ્ઠાઃ સુગ્રીવવચનાત્તદા ॥ 3-284-1 (26883)
વૃતઃ કોટિસહસ્રેણ વાનરાણાં તરસ્વિનામ્।
શ્વશુરો વાલિનઃ શ્રીમાન્સુષેણો રામમભ્યયાત્ ॥ 3-284-2 (26884)
કોટીશતવૃતોવાઽપિગજો ગવય એવ ચ।
વાનરેન્રૌ મહાવીર્યૌ પૃથક્પૃથગદૃશ્યતામ્ ॥ 3-284-3 (26885)
ષષ્ટિકોટિસહસ્રાણિ પ્રકર્ષન્પ્રત્યદૃશ્યત।
ગોલાઙ્ગૂલો મહારાજ ગવાક્ષો ભીમદર્શનઃ ॥ 3-284-4 (26886)
ગન્ધમાદનવાસી તુ પ્રથિતો ગન્ધમાદનઃ।
કોટીશતસહસ્રાણિ હરીણાં સમકર્ષત ॥ 3-284-5 (26887)
પનસો નામ મેધાવી વાનરઃસુમહાબલઃ।
કોટીર્દશ દ્વાદશ ચ ત્રિંશત્પઞ્ચ પ્રકર્ષતિ ॥ 3-284-6 (26888)
શ્રીમાન્દધિમુખો નામ હરિવૃદ્ધોઽતિવીર્યવાન્।
પ્રચકર્ષ મહાસૈનયં હરીણાં ભીમતેજસામ્ ॥ 3-284-7 (26889)
કૃષણાનાં મુખપુણ્ડ્રાણામૃક્ષાણાં ભીમકર્મણામ્।
કોટીર્દશ દ્વાદશ ચ ત્રિંશત્પઞ્ચ પ્રકર્ષતિ ॥ 3-284-8 (26890)
એતે ચાન્યે ચ બહવો હરિયૂથપયૂથપાઃ।
અસઙ્ખ્યેયા મહારાજ સમીયૂ રામકારણાત્ ॥ 3-284-9 (26891)
ગિરિકૂટનિભાઙ્ગાનાં સિંહાનામિવ ગર્જતામ્।
શ્રૂયતે તુમુલઃ શબ્દસ્તત્રતત્રપ્રધાવતામ્ ॥ 3-284-10 (26892)
ગિરિકૂટનિભાઃ ક્નચિત્કેચિન્મહિષસન્નિભાઃ।
શરદભ્રપ્રતીકાશાઃ કેચિદ્ધિઙ્ગુલકાનનાઃ ॥ 3-284-11 (26893)
ઉત્પતન્તઃ પતન્તશ્ચ પ્લવમાનાશ્ચ વાનરાઃ।
ઉદ્ધુન્વન્તોઽપરે રેણૂન્સમાજગ્મુઃ સમન્તતઃ ॥ 3-284-12 (26894)
સવાનરમહાસૈન્યઃ પૂર્ણસાગરસન્નિભઃ।
નિવેશમકરોત્તત્રસુગ્રીવાનુમતે તદા ॥ 3-284-13 (26895)
તતસ્તેષુ હરીન્દ્રેષુ સમાવૃત્તેષુ સર્વશઃ।
તિથૌ પ્રશસ્તે નક્ષત્રે મુહૂર્તે ચાભિપૂજિતે ॥ 3-284-14 (26896)
તેન વ્યૂઢેન સૈન્યેન લોકાનુદ્વર્તયન્નિવ।
પ્રયયૌ રાઘવઃ શ્રીમાન્સુગ્રીવસહિતસ્તદા ॥ 3-284-15 (26897)
મુખમાસીત્તુ સૈન્યસ્ય હનૂમાન્મારુતાત્મજઃ।
જઘનં પાલયામાસ સૌમિત્રિરકુતોભયઃ ॥ 3-284-16 (26898)
બદ્ધગોધાઙ્ગુલિત્રણૌ રાઘવૌ તત્રજગ્મતુઃ।
વૃતૌ હરિમહામાત્રૈશ્ચન્દ્રસૂર્યૌ ગ્રહૈરિવ ॥ 3-284-17 (26899)
પ્રબભૌ હરિસૈન્યં તત્સાલતાલશિલાયુધમ્।
સુમહચ્છાલિભવનં યથા સૂર્યોદયં પ્રતિ ॥ 3-284-18 (26900)
નલનીલાઙ્ગદક્રાથમૈન્દદ્વિવિદપાલિતા।
યયૌ સુમહતી સેના રાઘવસ્યાર્થસિદ્ધયે ॥ 3-284-19 (26901)
વિવિધેષુ પ્રશસ્તેષુ બહુમૂલફલેષુ ચ।
પ્રભૂતમધુમાંસેષુ વારિમત્સુ વિવેષુ ચ ॥ 3-284-20 (26902)
નિવસન્તી નિરાબાધા તથૈવગિરિસાનુષુ।
ઉપાયાદ્ધિરિસેના સા ક્ષારોદમથ માગરમ્ ॥ 3-284-21 (26903)
દ્વિતીયસાગરનિમં તદ્બલંબહુલધ્વજમ્।
વેલાવનં સમાસાદ્ નિવાસમકરોત્તદા ॥ 3-284-22 (26904)
તતો દાશરથિઃ શ્રીમાન્સુગ્રીવં પ્રત્યભાષત।
મધ્યે વાનરમુખ્યાનાં પ્રાપ્તકાલમિદં વચઃ ॥ 3-284-23 (26905)
ઉપાયઃ કોનુ ભવતાં મતઃ સાગરલઙ્ઘને।
ઇયં હિ મહતી સેના સાગરશ્ચાતિદુસ્તરઃ ॥ 3-284-24 (26906)
તત્રાન્યે વ્યાહરન્તિ સ્મ વાનરાઃ પટુમાનિનઃ।
સમર્થા લઙ્ઘને સિન્દોર્ન તત્કૃત્સ્નસ્ય વાનરાઃ ॥ 3-284-25 (26907)
કેચિન્નૌભિર્વ્યવસ્યન્તિ કેચિચ્ચ વિવિધૈઃ પ્લવૈઃ।
નેતિ રામસ્તુ તાનસર્વાન્સાન્ત્વયન્પ્રત્યભાષત ॥ 3-284-26 (26908)
શતયોજનવિસ્તારં ન શક્તાઃ સર્વવાનરાઃ।
ક્રાન્તું તોયનિધિં વીરાનૈષા વો નૈષ્ઠિકી મતિઃ ॥ 3-284-27 (26909)
નાવો ન સન્તિ સેનાયા બહ્વ્યસ્તારયિતું તથા।
વણિજામુપઘાતં ચ કથમસ્મદ્વિધશ્ચરેત્ ॥ 3-284-28 (26910)
વિસ્તીર્ણં ચૈવ નઃ સૈન્યં હન્યાચ્છિદ્રેણ વૈ પરઃ।
પ્લવોડુપપ્રતારશ્ચનૈવાત્રમમ રોચતે ॥ 3-284-29 (26911)
અહં ત્વિમં જલનિધિં સમારપ્સ્યામ્યુપાયતઃ।
પ્રતિશેષ્યામ્યુપવસન્દર્શયિષ્તિ માં તતઃ ॥ 3-284-30 (26912)
ન ચેદ્દર્શયિતા માર્ગં ધક્ષ્યામ્યનમહં તતઃ।
મહાસ્ત્રૈરપ્રતિહતૈરત્યગ્નિપવનોજ્જ્વલૈઃ ॥ 3-284-31 (26913)
ઇત્યુક્ત્વા સહસૌમિત્રિરુપસ્પૃશ્યાથ રાઘવઃ।
પ્રતિશિસ્યે જલનિધં વિધિવત્કુશસંસ્તરે ॥ 3-284-32 (26914)
સાગરસ્તુ તતઃ સ્વપ્ને દર્શયામાસ રાઘવમ્।
દેવો નદનદીમર્તા શ્રીમાન્યાદોગણૈર્વૃતઃ ॥ 3-284-33 (26915)
કૌસલ્યામાતરિત્યેવમાભાષ્ય મધુરં વચઃ।
ઇદમિત્યાહ રત્નાનામાકરૈઃ શતશો વૃતઃ ॥ 3-284-34 (26916)
બ્રૂહિ કિં તેકરોમ્યત્રસાહાય્યં પુરુષર્ષભ।
ઐક્ષ્વાકો હ્યસ્મિ તે જ્ઞાતી રામ સત્યપરાક્રમઃ।
એવમુક્તઃ સમુદ્રેણ રામો વાક્યમથાબ્રવીત્ ॥ 3-284-35 (26917)
માર્ગમિચ્છામિ સૈન્યસ્ય દત્તં નદનદીપતે।
યેન ગત્વાદશગ્રીવં હન્યામ કુલપાંસનમ્।
`રાક્ષસંસાનુબન્ધં તં મમ ભાર્યાપહારિણમ્' ॥ 3-284-36 (26918)
યદ્યેવં યાચતો માર્ગં ન પ્રદાસ્યતિ મે ભવાન્।
શરૈસ્ત્વાં શોષયિષ્યામિ દિવ્યાસ્ત્રયતિમન્ત્રિતૈઃ ॥ 3-284-37 (26919)
ઇત્યેવંબ્રુવતઃ શ્રુત્વારામસ્ય વરુણાલયઃ।
ઉવાચવ્યથિતોવાક્યમિતિબદ્ધાઞ્જલિઃસ્થિતઃ ॥ 3-284-38 (26920)
નેચ્છામિ પ્રતિઘાતં તે નાસ્મિ વિઘ્નકરસ્તવ।
શૃણુ ચેદં વચોરામ શ્રુત્વા કર્તવ્યમાચર ॥ 3-284-39 (26921)
યદિ દાસ્યામિ તે માર્ગં સૈન્યસ્ વ્રજતોઽઽજ્ઞયા।
અન્યેઽપ્યાજ્ઞાપયિષ્યન્તિ મામેવં ધનુષોબલાત્ ॥ 3-284-40 (26922)
અસ્તિત્વત્રનલો નામ વાનરઃ શિલ્પિસંમતઃ।
ત્વષ્ટુઃ કાકુત્સ્થ તનયો બલવાન્વિશ્વકર્મણઃ ॥ 3-284-41 (26923)
સ યત્કાષ્ઠં તૃણં વાઽપિશિલાં વા ક્ષેપ્સ્યતે મયિ।
સર્વં તદ્ધારયિષ્યામિ સ તે સેતુર્ભવિષ્યતિ ॥ 3-284-42 (26924)
ઇત્યુક્ત્વાઽન્તર્હિતે તસ્મિન્રામો નલમુવાચ હ।
કુરુ સેતું સમુદ્રે ત્વંશક્તો હ્યસિ મતો મમ ॥ 3-284-43 (26925)
તેનોપાયેન કાકુત્સ્થઃ સતુબન્ધમકારયત્।
દશયોજનવિસ્તારમાયતં શતયોજનમ્ ॥ 3-284-44 (26926)
નલસેતુરિતિ ખ્યાતો યોઽદ્યાપિ પ્રથિતો ભુવિ।
રામસ્યાજ્ઞાં પુરસ્કૃત્ય ધાર્યતે ગિરિસંનિભઃ ॥ 3-284-45 (26927)
તત્રસ્થં સ તુ ધર્માત્મા સમાગચ્ચદ્વિભીષણઃ।
ભ્રાતા વૈ રાક્ષસેન્દ્રસ્ય ચતુર્ભિઃ સચિવૈઃ સહ ॥ 3-284-46 (26928)
પ્રતિજગ્રાહ રામસ્તં સ્વાગતેન મહામનાઃ।
સુગ્રીવસ્ય તુ શઙ્કાઽભૂત્પ્રણિધિઃ સ્યાદિતિ સ્મહ ॥ 3-284-47 (26929)
રાઘવઃ સત્યચેષ્ટાભિઃ સમ્યક્વ ચરિતેઙ્ગિતૈઃ।
યદા તત્ત્વેન તુષ્ટોઽભૂત્તત એનમપૂજયત્ ॥ 3-284-48 (26930)
સર્વરાક્ષસરાજ્યેચાપ્યભ્યપિઞ્ચદ્વિભીષણમ્।
ચક્રે ચ મન્ત્રસચિવં સહૃદંલક્ષ્મણસ્ ચ ॥ 3-284-49 (26931)
વિભીષણમતે ચૈવ સોઽત્યક્રામન્મહાર્ણવમ્।
સસૈન્યઃ સેતુના તેન માર્ગેણૈવ નરાધિપઃ ॥ 3-284-50 (26932)
તતો ગત્વાસમાસાદ્ય લઙ્કોદ્યાનાન્યનેકશઃ।
ભેદયામાસ કપિભિર્મહાન્તિ ચ બહૂનિ ચ ॥ 3-284-51 (26933)
તત્રાસ્તાં રાવણામાત્યૌ રાક્ષસૌ શુકસારણૌ।
ચરૌ વાનરરૂપેણ તૌ જગ્રાહ વિભીષણઃ ॥ 3-284-52 (26934)
પ્રતિપન્નૌ યદા રૂપં રાક્ષસં તૌ નિશાચરૌ।
દર્શયિત્વા તતઃ સૈન્યં રામઃ પશ્ચાદવાસૃજત્ ॥ 3-284-53 (26935)
નિવેશ્યોપવને સૈન્યં સ શૂરઃ પ્રાજ્યવાનરમ્।
પ્રેષયામાસ દુત્યેન રાવણસ્ય તતોઽઙ્ગદમ્ ॥ 3-284-54 (26936)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ ચતુરશીત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 284 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-284-8 મુખે પુણ્ડ્રસ્તિલકં યેષાં તે. લલાટે ઊર્ધ્વપુણ્ડ્રાકારેણ ચિહ્નેન ચિહ્નિતાનામ્ ॥ 3-284-10 શિરીષકુસુમાભાનાં સિંહાનામિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-284-18 શાલિભિર્ભાતીતિ શાલિભં તચ્ચતદ્વનં પક્વજલિભવનં તદ્વત્પીતવર્ણમિત્યર્થઃ ॥ 3-284-29 પ્લવઃ અલાબુઘટાદિમયં તરણસાધનમ્। ઉડુપં રક્ષુદ્રનૌકા તાભ્યાં પ્રતારસ્તરણમ્ ॥ 3-284-30 સમારપ્સ્યામિ આરાધયિષ્યામિ ॥ 3-284-34 મધુરં વચ ઇદંશૃણ્વિત્યાહેતિ શેષેણ યોજ્યમ્ ॥ 3-284-40 આજ્ઞાયેતિ ચ્છેદઃ। પૂર્વરૂપમાર્ષમ્ ॥ 3-284-47 પ્રણિધિશ્છલકૃત ગુપ્તચારો વા ॥ 3-284-50 માસેનૈવ નરાધિપ ઇતિ ઝ. પાઠ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 285
॥ શ્રીઃ ॥
3.285. અધ્યાયઃ 285
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અઙ્ગદેન રાવણાય રામસંદંશનિવેદનપૂર્વકંપુના રામસમીપાગમનમ્ ॥ 1 ॥ વાનરૈ રામાજ્ઞયા લઙ્કાપ્રાકારાદિવિભેદનપૂર્વકં રાક્ષસૈઃ સહ યોધનમ્ ॥ 2 ॥ તતો રામેણ સ્વસેનાનામવહારઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-285-0 (26937)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-285-0x (2710)
પ્રભૂતાન્નોદકેતસ્મિન્બહુમૂલફલે વને।
સેનાં નિવેશ્ય કાકુત્સ્થો વિધિવત્પર્યરક્ષત ॥ 3-285-1 (26938)
રાવણઃ સંવિધં ચક્રે લઙ્કાયાં શાસ્ત્રનિર્મિતામ્।
પ્રકૃત્યૈવદુરાધર્ષા દૃઢપ્રાકારતોરણા ॥ 3-285-2 (26939)
અગાધતોયાઃ પરિખા મીનનક્રસમાકુલાઃ।
બભૂવુઃ સપ્ત દુર્ધર્ષાઃ સ્વાદિરૈઃ શઙ્કુભિશ્ચિતાઃ ॥ 3-285-3 (26940)
કર્ણાટયન્ત્રા દુર્ધર્ષા બભૂવુઃ સહુડોપલાઃ।
સાશીવિષઘટાયોધાઃ સસર્જરસપાંસવઃ ॥ 3-285-4 (26941)
મુસલાલાતનારાચતોમરાસિપરશ્વથૈઃ।
અન્વિતાશ્ચશતઘ્નીભિઃ સમધૂચ્છિષ્ટમુદ્ગરાઃ ॥ 3-285-5 (26942)
પુરદ્વારેષુ સર્વેષુ ગુલ્માઃ સ્થાવરજઙ્ગમાઃ।
બભૂવુઃ પત્તિબહુલાઃ પ્રભૂતગજવાજિનઃ ॥ 3-285-6 (26943)
અઙ્ગદસ્ત્વથ લઙ્કાયાં દ્વારદેશમુપાગતઃ।
વિદિતો રરાક્ષસેન્દ્રસ્ય પ્રવિવેશગતવ્યથઃ ॥ 3-285-7 (26944)
મધ્યે રાક્ષસકોટીનાં બહ્વીનાં સુમહાબલઃ।
શુશુભે મેઘમાલાભિરાદિત્ય ઇવ સંવૃતઃ ॥ 3-285-8 (26945)
સસમાસાદ્ય પૌલસ્ત્યમમાત્યૈરભિસંવૃતમ્।
રામસંદેશમામન્ત્ર્ય વાગ્મી વક્તું પ્રચક્રમે ॥ 3-285-9 (26946)
આહ ત્વાં રાઘવો રાજન્કોસલેન્દ્રો મહાયશાઃ।
પ્રાપ્તકાલમિદં વાક્યં તદાદત્સ્વ સુદુર્મતે। 3-285-10 (26947)
અકૃતાત્માનમાસાદ્ય રાજાનમનયે રતમ્।
વિનશ્યન્ત્યનયાવિષ્ટા દેશાશ્ચ નગરાણિ ચ ॥ 3-285-11 (26948)
ત્વયૈકેનાપરાદ્ધં મે સીતામાહરતા બલાત્।
વધાયાનપરાદ્ધાનામન્યેષાં તદ્ભવિષ્યતિ ॥ 3-285-12 (26949)
યે ત્વયા બલદર્પાભ્યામાવિષ્ટેન વનેચરાઃ।
ઋષયોહિંસિતાઃ પૂર્વંદેવાશ્ચાપ્યવમાનિતાઃ ॥ 3-285-13 (26950)
રાજર્ષયશ્ચ નિહતા રુદત્યશ્ચાહૃતાઃ સ્ત્રિયઃ।
તદિદં સમનુપ્રાપ્તં ફલંતસ્યાનયસ્ય તે ॥ 3-285-14 (26951)
હન્તાસ્મિ ત્વાં સહામાત્યૈર્યુધ્યસ્વ પુરુષો ભવ।
પશ્ય મે ધનુષો વીર્યં માનુષસ્ નિશાચર ॥ 3-285-15 (26952)
મુચ્યતાં જાનકી સીતા ન મે મોક્ષ્યમસિ કર્હિચિત્।
અરાક્ષસમિમં લોકંકર્તાઽસ્મિ નિશિતૈઃ શરૈઃ ॥ 3-285-16 (26953)
ઇતિતસ્ બ્રુવાણસ્ દૂતસ્ પરુષં વચઃ।
શ્રુત્વા ન મમૃષે રાજા રાવણઃ ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ ॥ 3-285-17 (26954)
હઙ્ગિતજ્ઞાસ્તતો ભર્તુશ્ચત્વારો રજનીચરાઃ।
ચતુર્ષ્વઙ્ગેષુ જગૃહુઃ શાર્દૂલમિવ પક્ષિણઃ ॥ 3-285-18 (26955)
તાંસ્તથાઙ્ગેષુ સંસક્તાનઙ્ગદો રજનીચરાન્।
આદાયૈવ ખમુત્પત્ય પ્રાસાદતલમાવિશત્ ॥ 3-285-19 (26956)
વેગેનોત્પતતસ્તસ્ય પેતુસ્તે રજનીચરાઃ।
ભુવિ સંભિન્નહૃદયાઃ પ્રહારવરપીડિતાઃ ॥ 3-285-20 (26957)
સંસક્તોહર્મ્યશિખરાત્તસ્માત્પુનરવાપતત્।
લઙ્ઘયિત્વા પુરં લઙ્કાં સુવેલસ્ય સમીપતઃ ॥ 3-285-21 (26958)
કોસલેન્દ્રમથાગમ્ય સર્વમાવેદ્ય વાનરઃ।
વિશશ્રામ સ તેજસ્વી રાઘવેણાભિનન્દિતઃ ॥ 3-285-22 (26959)
તતઃ સર્વાભિસારેણ હરીણાં વાતરંહસામ્।
ભેદયામાસ લઙ્કાયાઃ ગ્રાકારં રઘુનન્દનઃ ॥ 3-285-23 (26960)
વિભીષણર્ક્ષાધિપતી પુરસ્કૃત્યાથ લક્ષ્મણઃ।
દક્ષિણં નગરદ્વારમવામૃદ્ગાદ્દુરાસદમ્ ॥ 3-285-24 (26961)
કરભારુણગાત્રાણાં હરીણાં યુદ્ધશાલિનામ્।
કોટીશતસહસ્રેણ લઙ્કામભ્યપતત્તદા ॥ 3-285-25 (26962)
પ્રલમ્બબાહૂરુકરજઙ્ઘાન્તરવિલમ્બિનામ્।
ઋક્ષાણઆં ધૂમ્રવર્ણાનાં તિસ્રઃ કોઠ્યો વ્યવસ્થિતાઃ ॥ 3-285-26 (26963)
ઉત્પતદ્ભિઃ પતદ્ભિશ્ચ નિપતદ્ભિશ્ચ વાનરૈઃ।
નાદૃશ્યત તદા સૂર્યો રજસા નાશિતપ્રભઃ ॥ 3-285-27 (26964)
શાલિપ્રસૂનસદૃશૈઃ શિરીપકુસુમપ્રભૈઃ।
તરુણાદિત્યસદૃશૈઃ શણગૌરૈશ્ચ વૈનરૈઃ ॥ 3-285-28 (26965)
પ્રાકારં દદૃશુસ્તે તુ સમન્તાત્કપિલીકૃતમ્।
રાક્ષસા વિસ્મિતા રાજન્સસ્ત્રીવૃદ્ધાઃ સમન્તતઃ ॥ 3-285-29 (26966)
બિભિદુસ્તે મણિસ્તમ્ભાન્કર્ણાટ્ટશિખરાણિ ચ।
ભગ્નોન્મથિતશૃઙ્ગાણિ યન્ત્રાણિ ચ વિચિક્ષિપુઃ ॥ 3-285-30 (26967)
પરિગૃહ્ય શતઘ્નીશ્ચ સચક્રાઃ સગુડોપલાઃ।
ચિક્ષિપુર્ભુજવેગેન લઙ્કામધ્યેમહાસ્વનાઃ ॥ 3-285-31 (26968)
પ્રાકારસ્થાશ્ચયે કેચિન્નિશાચરગણાસ્તથા।
પ્રદુદ્રુવુસ્તે શતશઃ કપિભિઃ સમભિદ્રુતાઃ ॥ 3-285-32 (26969)
તતસ્તુ રાજવચનાદ્રાક્ષસાઃ કામરૂપિણઃ।
નિર્યયુર્વિકૃતાકારાઃ સહસ્રશતસઙ્ઘશઃ ॥ 3-285-33 (26970)
શખવર્ષાણિ વર્ષન્તો દ્રાવયિત્વા વનૌકસઃ।
પ્રાકારં શોભયન્તસ્તે પરં વિસ્મયમાસ્થિતાઃ ॥ 3-285-34 (26971)
સ માપરાશિસદૃશૈર્બભૂવ ક્ષણાદાચરૈઃ।
કૃતો નિર્વાનરો ભૂયઃ પ્રાકારો ભીમદર્શનૈઃ ॥ 3-285-35 (26972)
પેતુઃ શલવિભિન્નાઙ્ગા બહવો વાનરર્પભાઃ।
સ્તમ્ભતોરણભગ્નાશ્ચપેતુસ્તત્રનિશાચરાઃ ॥ 3-285-36 (26973)
કેશાકેશ્યભવદ્યુદ્ધં રક્ષસાં વાનરૈઃ સહ।
નખૈર્દન્તૈશ્ચ વીરાણાં ખાદતાં વૈ પરસ્પરમ્ ॥ 3-285-37 (26974)
નિષ્ટનન્તો હ્યુભયતસ્તત્ર વાનરરાક્ષસાઃ।
હતાનિપતિતા ભૂમૌ ન મુઞ્ચન્તિ પરસ્પરમ્ ॥ 3-285-38 (26975)
રામસ્તુ શરજાલાનિવવર્ષ જલદો યથા।
તાનિલઙ્કાં સમાસાદ્ય જઘ્રુસ્તાન્રજનીચરાન્ ॥ 3-285-39 (26976)
સૌમિત્રિરપિ નારાચૈર્દૃઢધન્વા જિતક્લમઃ।
આદિશ્યાદિશ્ય દુર્ગસ્થાન્પાતયામાસ રાક્ષસાન્ ॥ 3-285-40 (26977)
તતઃ પ્રત્યવહારોઽભૂત્સૈન્યાનાં રાધવાજ્ઞયા।
કૃતે વિમર્દે લઙ્કાયાં લબ્ધલક્ષ્યોજયોત્તરઃ ॥ 3-285-41 (26978)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ પઞ્ચાશીત્યધિકાદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 285 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-285-2 સંવિધં સમ્યગ્વિદ્ધ્યાન્ત્યનયા તાં યાત્રાદિસંપત્તિમ્ ॥ 3-285-4 સહુડાઃ સોપલાશ્ચ। હુઢં મૂત્રાદ્યુત્સર્જનાર્થં શૃઙ્ગમ્। ઉપલાઃ પ્રક્ષેપ્યા ગોલકાઃ. કપાટયન્ત્રદુર્ધર્ષા ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-285-5 સમધૂચ્છિષ્ટમુદ્ગરાઃ। મધૂચ્છિષ્ટં ક્ષૌદ્રં મધુ ॥ 3-285-6 ગુલ્માઃ ગુપ્તોપવેશનસ્થાનાનિ ॥ 3-285-7 ગતવ્યથો નિર્ભયઃ ॥ 3-285-9 આમન્ત્ર્ય હેરાવણ ઇતિ સંબોધ્ય ॥ 3-285-10 તદાદત્સ્વ કુરુષ્વ ચેતિ ઝ.પાઠઃ ॥ 3-285-23 સર્વાભિસારઃ યુપગત્સર્વેષામભિસારો યત્નસ્તેન ॥ 3-285-24 ઋક્ષાધિપતિર્જામ્બવાન્ ॥ 3-285-25 કરભો મણિબન્ધાદિકનિષ્ઠાન્તં હસ્તપ્રદેશસ્તદ્વદરુણાઃ ॥ 3-285-28 શણો ગોણીસૂત્રોપાદાનવીરુત્ ॥ 3-285-30 કર્ણસ્તિર્યગ્યાનં તેન પ્રકારેણ યત્પાષાણાદિવિસ્તરેણ ક્રિયતે તત્તદ્ગૃહવિશેષં કર્ણાટ્ટમિતિ વદન્તિ ॥ 3-285-36 સ્તમ્ભતઃ સ્તમ્ભૈર્વાનરોપાત્તૈઃ। રણે ભગ્ના રણભગ્નાઃ ॥ 3-285-37 કેશાકેશિ અન્યોન્યં કેશેષુ ગૃહીત્વા પ્રવૃત્તમ્ ॥ 3-285-38 નિષ્ટનન્તઃશબ્દં કુર્વન્તઃ ॥ 3-285-40 આદિશ્ય સંમુખીકૃત્યેત્યર્થઃ ॥ 3-285-41 પ્રત્યવહારઃ શિવિરંપ્રતિ ગમનમ્। લબ્ધા આયુધૈઃ પ્રાપ્તા લક્ષ્યા વેધ્યાયસ્મિન્નવન્ધ્યપ્રહાર ઇતિયાવત્। જયોત્તરો જયોત્કર્ષવાન્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 286
॥ શ્રીઃ ॥
3.286. અધ્યાયઃ 286
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
રામલક્ષ્મણાદીનાં રાવણેન્દ્રજિદાદિભિઃ સહ દ્વન્દ્વયુદ્ધમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-286-0 (26979)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-286-0x (2711)
તતો નિવિશમાનાંસ્તાન્સૈનિકાન્રાવણાનુગાઃ।
અભિજગ્મુર્ગણાઽનકે પિશાચક્ષુદ્રરક્ષસામ્ ॥ 3-286-1 (26980)
પર્વણઃ પતનો જમ્ભઃ ખરઃ ક્રોધવશો હરિઃ।
પ્રરુજશ્ચારુજશ્ચૈવ પ્રઘસશ્ચૈવમાદયઃ ॥ 3-286-2 (26981)
તતોઽભિપતતાં તેષામદૃશ્યાનાં દુરાત્મનામ્।
અન્તર્ધાનવધં તજ્જ્ઞશ્ચકાર સ વિભીષણઃ ॥ 3-286-3 (26982)
તે દૃશ્યમાના હરિભિર્બલિભિર્દૂરપાતિભિઃ।
નિહતાઃ સર્વશો રાજન્મહીં જગ્મુર્ગતાસવઃ ॥ 3-286-4 (26983)
અમૃષ્યમાણઃ સબલો રાવણો નિર્યયાવથ।
રાક્ષસાનાં બલૈર્ઘોરૈઃ પિશાચાનાંચ સંવૃતઃ ॥ 3-286-5 (26984)
યુદ્ધશાસ્ત્રવિધાનજ્ઞ ઉશના ઇવ ચાપરઃ।
વ્યૂહ્યચૌશનસં વ્યૂહં હરીનભ્યવહારયત્ ॥ 3-286-6 (26985)
રાઘવસ્તુ વિનિર્યાન્તં વ્યૂઢાનીકં દશાનનમ્।
બાર્હસ્પત્યં વિધં કૃત્વા પ્રતિવ્યૂહ્ય હ્યદૃશ્યત ॥ 3-286-7 (26986)
સમેત્ય યુયુધે તત્ર તતો રામેણ રાવણઃ।
યુયુધે લક્ષ્મણશ્ચાપિ તથૈવેન્દ્રજિતા સહ ॥ 3-286-8 (26987)
વિરૂપાક્ષેણ સુગ્રીવસ્તારેણ ચ નિસ્વર્વટઃ।
પૌણ્ડ્રેણ ચ નલસ્તત્ર પદુશઃ પનસેન ચ ॥ 3-286-9 (26988)
વિષહ્યં યં હિ યો મેને સ સ તેન સમેયિવાન્।
યુયુધે યુદ્ધવેલાયાં સ્વબાહુબલમાશ્રિતઃ ॥ 3-286-10 (26989)
સ સંપ્રહારો વવૃધે ભીરૂણાં ભયવર્ધનઃ।
રોમસંહર્ષણો ઘોરઃ પુરા દેવાસુરે યથા ॥ 3-286-11 (26990)
રાવણો રામમાનર્ચ્છચ્છક્તિશૂલાસિવૃષ્ટિભિઃ।
નિશિતૈરાયસૈસ્તીક્ષ્ણૈ રાવણં ચાપિ રાઘવઃ ॥ 3-286-12 (26991)
તથૈવેન્દ્રજિતં યત્તં લક્ષ્મણો મર્મભેદિભિઃ।
ઇન્દ્રજિચ્ચાપિ સૌમિત્રિં બિભેદ બહુભિઃ શરૈઃ ॥ 3-286-13 (26992)
વિભીષણઃ પ્રહસ્તં ચ પ્રહસ્તશ્ચ વિભીષણમ્।
ખગપત્રૈઃ શરૈસ્તીક્ષ્ણૈરભ્યવર્ષદ્ગતવ્યથઃ ॥ 3-286-14 (26993)
તેષાં બલવતામાસીન્મહાસ્ત્રાણાં સમાગમઃ।
વિવ્યથુઃ સકલા યેન ત્રયો લોકાશ્ચરાચરાઃ ॥ 3-286-15 (26994)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ ષડશીત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 286 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-286-1 ગણા અનેકે ઇતિ ચ્છેદઃ ॥ 3-286-3 અન્તર્ધાનવધમન્તર્ધાનશક્તેર્નાશમ્ ॥ 3-286-6 હરીન્ વાનરાન્। અભ્યવહારયદાવેષ્ટિતવાન્ ॥ 3-286-12 આનર્ચ્છદપીડયત્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 287
॥ શ્રીઃ ॥
3.287. અધ્યાયઃ 287
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
વિભીષણહનુમદ્ભ્યાં પ્રહસ્તધૂમ્રાક્ષવધશ્રવણનિર્વિણ્ણેન રાવણેન યુદ્ધાય કુમ્ભકર્ણપ્રેષણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-287-0 (26995)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-287-0x (2712)
તતઃ પ્રહસ્તઃ સહસા સમભ્યેત્ય વિભીષણમ્।
ગદયા તાડયામાસ વિનદ્ય રણકર્કશમ્ ॥ 3-287-1 (26996)
સ તયાઽભિહતો ધીમાન્ગદયા ભીમવેગયા।
નાકમ્પત મહાબાહુર્હિમવાનિવ સુસ્થિરઃ ॥ 3-287-2 (26997)
તતઃ પ્રગૃહ્યવિપુલાં શતઘણ્ટાં વિભીષણઃ।
અનુમન્ત્ર્ય મહાશક્તિં ચિક્ષેપાસ્ શિરઃ પ્રતિ ॥ 3-287-3 (26998)
પતન્ત્યા સ તયા વેગાદ્રાક્ષસોઽશનિવેગયા।
હૃતોત્તામઙ્ગો દદૃશે વાતરુગ્ણ ઇવ દ્રુમઃ ॥ 3-287-4 (26999)
તં દૃષ્ટ્વા નિહતં સઙ્ખ્યે પ્રહસ્તં ક્ષણદાચરમ્।
અભિદુદ્રાવ ધૂમ્રાક્ષો વેગેન મહતા કપીન્ ॥ 3-287-5 (27000)
તસ્ મેઘોપમં સૈન્યમાપતદ્ભીમદર્શનમ્।
દૃષ્ટ્વૈવ સહસા દીર્ણા રણે વાનરપુઙ્ગવાઃ ॥ 3-287-6 (27001)
તતસ્તાન્સહસા દીર્ણાન્દૃષ્ટ્વા વાનરપુઙ્ગવાન્।
નિર્યયૌ કપિશાર્દૂલો હનૂમાન્મારુતાત્મજઃ ॥ 3-287-7 (27002)
તં દૃષ્ટ્વાઽવસ્થિતં સઙ્ખ્યે હરયઃ પવનાત્મજમ્।
મહત્યા ત્વરયા રાજત્સંન્યવર્તન્ત સર્વશઃ ॥ 3-287-8 (27003)
તતઃ શબ્દો મહાનાસીત્તુમુલો રોમહર્ષણઃ।
રામરાવણસૈન્યાનામન્યોન્યમભિધાવતામ્ ॥ 3-287-9 (27004)
તસ્મિન્પ્રવૃત્તે સંગ્રામે ઘોરે રુધિરકર્દમે।
ક્ષૂમ્રાક્ષઃ કપિસૈન્યં તદ્દ્રાવયામાસ પત્રિભિઃ ॥ 3-287-10 (27005)
તં સ રક્ષોમહામાત્રમાપતન્તં સપત્નજિત્।
પ્રતિજગ્રાહ હનુમાંસ્તરસા પવનાત્મજઃ ॥ 3-287-11 (27006)
તયોર્યુદ્ધમભૂદધોરં હરિરાક્ષસવીરયોઃ।
જીગીષતોર્યુધાઽન્યોન્યમિન્દ્રપ્રહ્લાદયોરિવં ॥ 3-287-12 (27007)
કગદાભિઃ પરિઘૈશ્ચૈવ રાક્ષસો જઘ્નિવાન્કપિમ્।
કપિશ્ચ જઘ્નિવાન્રઃ સસ્કન્ધવિટપૈર્દ્રુમૈઃ ॥ 3-287-13 (27008)
તતસ્તમતિકોપેન સાશ્વં સરથસારથિમ્।
ધૂમ્રાક્ષમવધીત્ક્રુદ્ધો હનૂમાન્મારુતાત્મજઃ ॥ 3-287-14 (27009)
તતસ્તં નિહતં દૃષ્ટ્વા ધૂમ્રાક્ષં રાક્ષસોત્તમમ્।
હરયો જાતવિશ્રમ્ભા જઘ્નુરન્યે ચ સૈનિકાન્ ॥ 3-287-15 (27010)
તે વધ્યમાના હરિભિર્બલિભિર્જિતકાશિભિઃ।
રાક્ષસા ભગ્નસંકલ્પા લઙ્કામભ્યપતન્ભયાત્ ॥ 3-287-16 (27011)
તેઽભિપત્ય પુરં ભગ્ના હતશેષા નિશાચરાઃ।
સર્વં રાજ્ઞે યથાવૃત્તં રાવણાય ન્યવેદયન્ ॥ 3-287-17 (27012)
શ્રુત્વા તુ રાવણસ્તેભ્યઃ પ્રહસ્તં નિહતં યુધિ।
ધૂમ્રાક્ષં ચ મહેષ્વાસં સસૈન્યં સહરાક્ષસૈઃ ॥ 3-287-18 (27013)
સુદીર્ઘમિવ નિઃશ્વસ્ય સમુત્પત્ય વરાસનાત્।
ઉવાચ કુમ્ભકર્ણસ્ય કર્મકાલોઽયમાગતઃ ॥ 3-287-19 (27014)
ઇત્યેવમુક્ત્વા વિવિધૈર્વાદિત્રૈઃ સુમહાસ્વનૈઃ।
શયાનમતિનિદ્રાલું કુમ્ભકર્ણમબોધયત્ ॥ 3-287-20 (27015)
પ્રબોધ્ય મહતા ચૈનં યત્નેનાઽઽગતસાધ્વસઃ।
સ્વસ્થમાસીનમવ્યગ્રં વિનિદ્રં રાક્ષસાધિપઃ।
તતોઽબ્રવીદ્દશગ્રીવઃ કુમ્ભકર્ણં મહાબલમ્ ॥ 3-287-21 (27016)
ધન્યોસિ યસ્ય તે નિદ્રા કુમ્ભકર્ણેયમીદૃશી।
ય ઇદં દારુણં કાલં ન જાનીષે મહાભયમ્ ॥ 3-287-22 (27017)
એષ તીર્ત્વાઽર્ણવં રામઃ સેતુના હરિભિઃ સહ।
અવમત્યેહ નઃ સર્વાન્કરોતિ કદનં મહત્ ॥ 3-287-23 (27018)
મયા ત્વપહૃતા ભાર્યા સીતા નામાસ્ય જાનકી।
તાં નેતું સ ઇહાયાતો બદ્ધ્વા સેતું મહાર્ણવે ॥ 3-287-24 (27019)
તેન ચૈવ પ્રહસ્તાદિર્મહાન્નઃ સ્વજનો હતઃ।
તસ્ય નાન્યો નિહન્તાઽસ્તિ ત્વામૃતેશત્રુકર્શન ॥ 3-287-25 (27020)
સદંશિતોઽભિનિર્યાહિ ત્વમદ્ય બલિનાંવર।
રામાદીન્સમરે સર્વાઞ્જહિ શત્રૂનરિંદમ ॥ 3-287-26 (27021)
દૂષણાવરજૌ ચૈવ વજ્રવેગપ્રમાથિનૌ।
તૌ ત્વાં બલેન મહતા સહિતાવનુયાસ્યતઃ ॥ 3-287-27 (27022)
ઇત્યુક્ત્વા રાક્ષુસપતિઃ કુમ્ભકર્ણં તરસ્વિનમ્।
સંદિદેશેતિકર્તવ્યે વજ્રવેગપ્રમાથિનૌ ॥ 3-287-28 (27023)
તથ્ત્યુક્ત્વા યુતૌ વીરૌ રાવણં દૂષાણાનુજૌ।
કુમ્ભકર્ણં પુરસ્કૃત્ય તૂર્ણં નિર્યયતુઃ પુરાત્ ॥ 3-287-29 (27024)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ સપ્તાશીત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 287 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-287-11 રક્ષોમહામાત્રં રક્ષઃશ્રેષ્ઠમ્ ॥ 3-287-21 આગતસાધ્વસઃ જાતભયઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 288
॥ શ્રીઃ ॥
3.288. અધ્યાયઃ 288
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
લક્ષ્મણેન કુમ્ભકર્ણવધઃ ॥ 1 ॥ હનુમન્નીલાક્ષ્યાં વજ્રવેગપ્રમાથિનોર્વધઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-288-0 (27025)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-288-0x (2713)
તતો નિર્યાય સ્વપુરાત્કુમ્ભકર્ણઃ સહાનુગઃ।
અપશ્યત્કપિસૈન્યં રતજ્જિતકાશ્યગ્રતઃ સ્થિતમ્ ॥ 3-288-1 (27026)
સ વીક્ષમાણસ્તત્સૈન્યં રામદર્શનકાઙ્ક્ષયા।
અપશ્યચ્ચાપિ સૌમિત્રિં ધનુષ્પાણિં વ્યવસ્થિતમ્ ॥ 3-288-2 (27027)
તમભ્યેત્યાશુ હરયઃ પરિવબ્રુઃ સમન્તતઃ।
`શૈલવૃક્ષાયુધા નાદાનમુઞ્ચન્ભીષણાસ્તતઃ' ॥ 3-288-3 (27028)
અભ્યઘ્નંશ્ચ મહાકાયૈર્બહુભિર્જગતીરુહૈઃ।
કરજૈરતુદંશ્ચાન્યે વિહાય ભયમુત્તમમ્ ॥ 3-288-4 (27029)
બહુધા યુધ્યમાનાસ્તે યુદ્ધમાર્ગૈઃ પ્લવંગમાઃ।
નાનાપ્રહરણૈર્ભીમૈ રાક્ષસેન્દ્રમતાડયન્ ॥ 3-288-5 (27030)
સ તાડ્યમાનઃ પ્રહસન્ભક્ષયામાસ વાનરાન્।
બલં ચણ્ડબલાખ્યં ચ વજ્રબાહું ચ વાનરમ્ ॥ 3-288-6 (27031)
તદ્દૃષ્ટ્વા વ્યથનં કર્મ કુમ્ભકર્ણસ્ય રક્ષસઃ।
ઉદક્રોશન્પરિત્રસ્તાસ્તારપ્રભૃતયસ્તદા ॥ 3-288-7 (27032)
તાનુચ્ચૈઃ ક્રોશતઃ સૈન્યાઞ્શ્રુત્વા સ હરિયૂથપાન્।
અભિદુદ્રાવ સુગ્રીવઃ કુમ્ભકર્ણમપેતભીઃ ॥ 3-288-8 (27033)
તતો નિપત્ય વેગેન કુમ્ભકર્ણં મહામના।
સાલેન જઘ્નિવાન્મૂર્ધ્નિં બલેન કપિકુઞ્જરઃ ॥ 3-288-9 (27034)
સ મહાત્મા મહાવેગઃ કુમ્ભકર્ણસ્ મૂર્ધનિ।
બિભેદ સાલં સુગ્રીવો ન ચૈવાવ્યથયત્કપિઃ ॥ 3-288-10 (27035)
તતો વિનદ્યસહસા સાલસ્પર્શવિબોધિતઃ।
દોર્ભ્યામાદાય સુગ્રીવં કુમ્ભકર્ણોઽહરદ્બલાત્ ॥ 3-288-11 (27036)
હ્રિયમાણં તુ સુગ્રીવં કુમ્ભકર્ણેન રક્ષસા।
અવેક્ષ્યાભ્યદ્રવદ્વીરઃ સૌમિત્રિર્મિત્રનન્દનઃ ॥ 3-288-12 (27037)
સોઽભિપત્ય મહર્વેગં રુક્મપુઙ્ખં મહાશરમ્।
પ્રાહિણોત્કુમ્ભકર્ણાય લક્ષ્મણઃ પરવીરહા ॥ 3-288-13 (27038)
સ તસ્ય દેહાવરણં ભિત્ત્વા દેહં ચ સાયકઃ।
જગામ દારયન્ભૂમિં રુધિરેણ સમુક્ષિતઃ ॥ 3-288-14 (27039)
તથા સ ભિન્નહૃદયઃ સમુત્સૃજ્ય કપીશ્વરમ્।
`વેગેન મહતાઽઽવિષ્ટસ્તિષ્ઠતિષ્ઠેતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 3-288-15 (27040)
કુમ્ભકર્ણો મહેષ્વાસઃ પ્રગૃહીતશિલાયુધઃ।
અભિદુદ્રાવ સૌમિત્રિમુદ્યમ્ય મહતીં શિલામ્ ॥ 3-288-16 (27041)
તસ્યાભિપતતસ્તૂર્ણં ક્ષુરાભ્યામુચ્છિતૌ કરૌ।
ચિચ્છેદ નિશિતાગ્રાભ્યાં સ બભૂવ ચતુર્ભુજઃ ॥ 3-288-17 (27042)
તાનપ્યસ્ ભુજાન્સર્વાન્પ્રગૃહીતશિલાયુધાન્।
ક્ષુરૈશ્ચિચ્છેદલઘ્વસ્ત્રં સૌમિત્રિઃ પ્રતિદર્શયન્ ॥ 3-288-18 (27043)
સ બભૂવાતિકાયશ્ચ બહુપાદશિરોભુજઃ।
તં બ્રહ્માસ્ત્રેણ સૌમિત્રિર્દદારાદ્રિચયોપમમ્ ॥ 3-288-19 (27044)
સ પપાત મહાવીર્યો દિવ્યાસ્ત્રાભિહતો રણે।
મહાશનિવિનિર્દગ્ધઃ પાદપોઽઙ્કુરવાનિવ ॥ 3-288-20 (27045)
તં દૃષ્ટ્વા વૃત્રસંકાશં કુમ્ભકર્ણં તરસ્વિનમ્।
ગતાસું પતિતં ભૂમૌ રાક્ષસાઃ પ્રાદ્રવન્ભયાત્ ॥ 3-288-21 (27046)
તથાતાન્દ્રવતો યોધાન્દૃષ્ટ્વા તૌ દૂષણાનુજૌ।
અવસ્થાપ્યાથ સૌમિત્રિં સંક્રુદ્ધાવભ્યધાવતામ્ ॥ 3-288-22 (27047)
તાવાદ્રવન્તૌ સંક્રુદ્ધૌ વજ્રવેગપ્રમાથિનૌ।
અભિજગ્રાહ સૌમિત્રિર્વિનદ્યોભૌ પતત્રિભિઃ ॥ 3-288-23 (27048)
તતઃ સુતુમુલં યુદ્ધમભવદ્રોમહર્ષણમ્।
દૂષણાનુજયોઃ પાર્થ લક્ષ્મણસ્ ચ ધીમતઃ ॥ 3-288-24 (27049)
મહતા શરવર્ષેણ રાક્ષસૌ સોઽભ્યવર્પત।
તં ચાપિવીરૌ સંક્રુદ્ધાવુભૌ તૌ સમવર્ષતામ્ ॥ 3-288-25 (27050)
મુહૂર્તમેવમભવદ્વજ્રવેગપ્રમાથિનોઃ।
સૌમિત્રેશ્ચ મહાબાહોઃ સંપ્રહારઃ સુદારુણઃ ॥ 3-288-26 (27051)
અથાદ્રિશૃઙ્ગમાદાય હનુમાન્મારુતાત્મજઃ।
અભિદ્રુત્યાદદે પ્રાણાન્વજ્રવેગસ્ય રક્ષસઃ ॥ 3-288-27 (27052)
નીલશ્ચ મહતા ગ્રાવ્ણા દૂપણાવરજં હરિઃ।
પ્રમાથિનમભિદ્રુત્ય પ્રમમાથ મહાબલઃ ॥ 3-288-28 (27053)
તતઃ પ્રાવર્તત પુનઃ સંગ્રામઃ કટુકોદયઃ।
રામરાવણસૈન્યાનામન્યોન્યમભિધાવતામ્ ॥ 3-288-29 (27054)
શતસો નૈર્ઋતાન્વન્યા જઘ્નુર્વન્યાંશ્ચ નૈર્ઋતાઃ।
નૈર્ઋતાસ્તત્રવધ્યન્તે પ્રાયેણ ન તુ વાનરાઃ ॥ 3-288-30 (27055)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ અષ્ટાશીત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 288 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-288-1 જિતકાશિ દૃઢમુષ્ટિ। કાશિર્મુષ્ટિઃ પ્રકાશનાદિતિ યાસ્ક ॥ 3-288-30 વન્યા વનેચરા વાનરાઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 289
॥ શ્રીઃ ॥
3.289. અધ્યાયઃ 289
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
લક્ષ્મણએન્દ્રજિતોર્યુદ્ધમ્ ॥ 1 ॥ અઙ્ગદેનેન્દ્રજિદ્રથભઙ્ગે માયયા તસ્યાન્તર્ધાને ચ રામેણાપિ તત્રાગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-289-0 (27056)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-289-0x (2714)
તતઃ શ્રુત્વાહતં સઙ્ખ્યે કુમ્ભકર્ણં સહાનુગમ્।
પ્રહસ્તં ચ મહેષ્વાસં ધૂમ્રાક્ષં ચાતિતેજસમ્ ॥ 3-289-1 (27057)
પુત્રમિનદ્રજિતં વીરં રાવણઃ પ્રત્યભાષત।
જહિરામમમિત્રઘ્ન સુગ્રીવં ચ સલક્ષ્મણમ્ ॥ 3-289-2 (27058)
ત્વયા હિ મમ સત્પુત્ર યશો દીપ્તમુપાર્જિતમ્।
જિત્વાવજ્રધરં સઙ્ખ્યે સહસ્રાક્ષં શચીપતિમ્ ॥ 3-289-3 (27059)
અન્તર્હિતઃ પ્રકાશો વા દિવ્યૈર્દત્તવરૈઃ શરૈઃ।
જહિ શત્રૂનમિત્રઘ્ન મમ શસ્ત્રભૃતાંવર ॥ 3-289-4 (27060)
રામલક્ષ્મણસુગ્રીવાઃ શરસ્પર્શં ન તેઽનઘ।
સમર્થાઃ પ્રતિસોઢું ચ કુતસ્તદનુયાયિનઃ ॥ 3-289-5 (27061)
અગતા યા પ્રહસ્તેન કુમ્ભકર્ણેન ચાનઘ।
ખરસ્યાપચિતિઃ સઙ્ખ્યે તાં ગચ્છ ત્વે મહાભુજ ॥ 3-289-6 (27062)
ત્વમદ્ય નિશિતૈર્બાણૈર્હત્વા શત્રૂન્સસૈનિકાન્।
પ્રતિનન્દય માં પુત્ર પુરા જિત્વેવ વાસવમ્ ॥ 3-289-7 (27063)
ઇત્યુક્તઃ સ તથેત્યુક્ત્વા રથમાસ્થાય દંશિથઃ।
પ્રયયાવિન્દ્રજિદ્રાજંસ્તૂર્ણમાયોધનં પ્રતિ ॥ 3-289-8 (27064)
તતો વિશ્રાવ્ય વિસ્પષ્ટં નામ રાક્ષસપુઙ્ગવઃ।
આહ્વયામાસ સમરે લક્ષ્મણં શુભલક્ષણમ્ ॥ 3-289-9 (27065)
તં લક્ષ્મણોઽભ્યધાવચ્ચ પ્રગૃહ્ય સશરં ધનુઃ।
ત્રાસયંસ્તલઘોષેણ સિંહઃ ક્ષુદ્રમૃગં યથા ॥ 3-289-10 (27066)
તયોઃ સમભવદ્યુદ્ધં સુમહજ્જયગૃદ્ધિનોઃ।
દિવ્યાસ્ત્રવિદુપોસ્તીવ્રમન્યોન્યસ્પર્ધિનોસ્તદા ॥ 3-289-11 (27067)
રાવણિસ્તુ યદા નૈનં વિશેષયતિ સાયકૈઃ।
તતો ગુરુતરં યત્નમાતિષ્ઠદ્બલિનાં વરઃ ॥ 3-289-12 (27068)
તત એવં મહાવેગૈરર્દયામાસ તોમરૈઃ।
તાનાગતાન્સ ચિચ્છેદ સૌમિત્રિર્નિશિતૈઃ શરૈઃ ॥ 3-289-13 (27069)
તે નિકૃત્તાઃ શરૈસ્તીક્ષ્ણૈર્ન્યપતન્ધરણીતલે।
`સાધકા રાવણેરાજૌ શતશઃ શકલીકૃતાઃ ॥ 3-289-14 (27070)
તમઙ્ગદો વાલિસુતઃ શ્રીમાનુદ્યમ્ય પાદપમ્।
અભિદ્રુત્ય મહાવેગસ્તાડયામાસ મૂર્ધનિ ॥ 3-289-15 (27071)
તસ્યેન્દ્રજિદસંભ્રાન્તઃ પ્રાસેનોરસિ વીર્યવાન્।
પ્રહર્તુમૈચ્છત્તં ચાસ્ય પ્રાસં ચિચ્છેદ લક્ષ્મણઃ ॥ 3-289-16 (27072)
તમભ્યાશગતં વીરમઙ્ગદં રાવણાત્મજઃ।
ગદયાઽતાડયત્સવ્યે પાર્શ્વેવાનરપુઙ્ગવમ્ ॥ 3-289-17 (27073)
તમચિન્ત્ય પ્રહારં સ બલવાન્વાલિનઃ સુતઃ।
સસર્જેન્દ્રજિતઃ ક્રોધાત્સાલસ્કન્ધં તથાઙ્ગદઃ ॥ 3-289-18 (27074)
સોઽઙ્ગદેન રુપોત્સૃષ્ટો વધાયેન્દ્રજિતસ્તરુઃ।
જઘાનેન્દ્રજિતઃ પાર્થ રથં સાશ્વં સસારથિમ્ ॥ 3-289-19 (27075)
તતો હતાશ્વાત્પ્રસ્કન્દ્ય રથાત્સ હતસારથિઃ।
તત્રૈવાન્તર્દધે રાજન્માયયા રાવણાત્મજઃ ॥ 3-289-20 (27076)
અન્તર્હિતં વિદિત્વા તં બહુમાયં ચ રાક્ષસમ્।
રામસ્તં દેશમાગમ્ય તત્સૈન્યં પર્યરક્ષત ॥ 3-289-21 (27077)
સ રામમુદ્દિશ્ય શરૈસ્તતો દત્તવરૈસ્તદા।
વિવ્યાધ સર્વગાત્રેષુ લક્ષ્મણં ચ મહાબલમ્ ॥ 3-289-22 (27078)
તમદૃશ્યંશરૈઃ શૂરૌ માયયાઽન્તર્હિતં તદા।
યોધયામાસતુરુભૌ રાવણિં રામલક્ષ્મણૌ ॥ 3-289-23 (27079)
સ રુષા સર્વગાત્રેષુ તયોઃ પુરુષસિંહયોઃ।
વ્યસૃજત્સાયકાન્ભૂયઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 3-289-24 (27080)
તમદૃશ્યં વિચિન્વન્તઃ સૃજન્તમનિશં શરાન્।
હરયો વિવિશુર્વ્યોમ પ્રગૃહ્ય મહતીઃ શિલાઃ ॥ 3-289-25 (27081)
તાંશ્ચ તૌ ચાપ્યદૃશ્યઃ સશરૈર્વિવ્યાધ રાક્ષસઃ।
સ ભૃશં તાડયામાસ રાવણિર્માયયા વૃતઃ ॥ 3-289-26 (27082)
તૌ શરૈરર્દિતૌ વીરૌ ભ્રારૌ રામલક્ષ્મણૌ।
પેતતુર્ગગનાદ્ભૂમિં સૂર્યાચન્દ્રમસાવિવ ॥ 3-289-27 (27083)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ એકોનનવત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 289 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-289-18 રાસર્જ ઉત્સૃષ્ટવાન્। સાલસ્કન્ધં મહાસ્કન્ધં તરુમ્ ॥ 3-289-26 તાન્ હરીન્। તૌ ચ રામલક્ષ્મણૌ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 290
॥ શ્રીઃ ॥
3.290. અધ્યાયઃ 290
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રજિચ્છરજાલબન્ધેન મોહાધિગમપૂર્વકં ભૂમૌ પતિતયો રામલક્ષ્મણયોર્વિભીષણેન પ્રજ્ઞાનાસ્ત્રેણ મોહાપનોદનમ્ ॥ 1 ॥ તથા સુગ્રીવેણ મહૌષધ્યા તયોર્વિશલ્યીકરણમ્ ॥ 2 ॥ તતો રામાદીનાં નેત્રેષુ કુબેરદૂતાનીતજલમાર્જનેનાતીન્દ્રિયવનસ્તુદર્શનશક્ત્યુદયઃ ॥ 3 ॥ તતઃ પુનરુપાગતસ્યેન્પ્રજિતો લક્ષ્મણેન વધઃ ॥ 4 ॥ તતઃ પુત્રવધામર્ષેણ સીતાવધોદ્યતસ્ય રાવણસ્યાવિન્ધ્યાખ્યેન વૃદ્ધામાત્યેન સામ્ના તતો વિનિવર્તનમ્ ॥ 5 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-290-0 (27084)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-290-0x (2715)
તાવુભૌ પતિતૌ દૃષ્ટ્વા ભ્રાતરૌ રામલક્ષ્મણૌ।
બબન્ધ રાવણિર્ભૂયઃ શરૈર્દત્તવરૈસ્તદા ॥ 3-290-1 (27085)
તૌ વીરૌ શરજાલેન બદ્ધાવિન્દ્રજિતા રણે।
રેજતુઃ પુરુષવ્યાઘ્રૌ શકુન્તાવિવ પઞ્જરે ॥ 3-290-2 (27086)
દૃષ્ટ્વા નિપતિતૌ ભૂમૌ સર્વાઙ્ગેષુ શરાચિતૌ।
સુગ્રીવઃ કપિભિઃ સાર્ધં પરિવાર્યોપતસ્તિવાન્ ॥ 3-290-3 (27087)
સુષેણમૈન્દદ્વિવિદૈઃ કુમુદેનાઙ્ગદેન ચ।
હનુમનનીલતારૈશ્ચ નલેન ચ કપીશ્વરઃ ॥ 3-290-4 (27088)
તતસ્તં દેશમાગમ્ય કૃતકર્મા વિભીષણઃ।
બોધયામાસ તૌ વીરૌ પ્રજ્ઞાસ્ત્રેણ પ્રમોહિતૌ ॥ 3-290-5 (27089)
વિશલ્યૌ ચાપિ સુગ્રીવઃ ક્ષણેનૈતૌ ચકાર હ।
વિશલ્યયા મહૌષધ્યા દિવ્યમન્ત્રપ્રયુક્તયા ॥ 3-290-6 (27090)
તૌ લબ્ધસંજ્ઞૌ નૃવરૌ વિશલ્યાવુદતિષ્ઠતામ્।
ઉભૌ ગતક્લમૌ ચાસ્તાં ણેનૈતૌ મહારથૌ ॥ 3-290-7 (27091)
તતો વિભીષણઃ પાર્થ રામમિક્ષ્વાકુનન્દનમ્।
ઉવાચ વિજ્વરં દૃષ્ટ્વા કૃતાઞ્જલિરિદં વચઃ ॥ 3-290-8 (27092)
અયમમ્ભો ગૃહીત્વાતુ રાજરાજસ્ શાસનાત્।
ગુહ્કોઽભ્યાગતઃ શ્લેતાત્ત્વત્સકાશમરિંદમ ॥ 3-290-9 (27093)
ઇદમમ્ભઃ કુબેરસ્તે મહારાજ પ્રયચ્છતિ।
અન્તર્હિતાનાં ભૂતાનાં દર્શનાર્થં પરંતપ ॥ 3-290-10 (27094)
અનેન મૃષ્ટનયનો ભૂતાન્યન્તર્હિતાન્યુત।
ભવાન્દ્રક્ષ્યતિ યસ્મૈ ચ ભવાનેતત્પ્રદાસ્યતિ ॥ 3-290-11 (27095)
તથેતિ રામસ્તદ્વારિ પ્રતિગૃહ્યાભિસંસ્કૃતમ્।
ચકાર નેત્રયોઃ શૌચં લક્ષ્મણશ્ચ મહામનાઃ ॥ 3-290-12 (27096)
સુગ્રીવજામ્બવન્તૌ ચહનુમાનઙ્ગદસ્તથા।
મૈન્દદ્વિવિદનીલાશ્ચ પ્રાયઃ પ્લવગસત્તમાઃ ॥ 3-290-13 (27097)
તથાસમભવચ્ચાપિ યદુવાચ વિભીષણઃ।
ક્ષણેનાતીન્દ્રિયાણ્યેષાં ચક્ષુંષ્યાસન્યુધિષ્ઠિર ॥ 3-290-14 (27098)
ઇન્દ્રજિત્કૃતકર્મા તુ પિત્રે કર્મ તદાઽઽત્મનઃ।
નિવેદ્ય પુનરાગચ્છત્ત્વરયાઽઽજિશિરઃપ્રતિ ॥ 3-290-15 (27099)
તમાગતં તુ સંક્રુદ્ધં પુનરેવ યુયુત્સયા।
અભિદુદ્રાવ સૌમિત્રિર્વિભીષણમતે સ્થિતઃ ॥ 3-290-16 (27100)
અકૃતાહ્નિકમેવૈનં જિઘાંસુર્જિતકાશિનમ્।
શરૈર્જઘાન સંક્રુદ્ધઃ કૃતસંજ્ઞોઽથ લક્ષ્મણઃ ॥ 3-290-17 (27101)
તયોઃ સમભવદ્યુદ્ધં તદાઽન્યોન્યં જીગીષતોઃ।
અતીવ ચિત્રમાશ્ચર્યં શક્રપ્રહ્લાદયોરિવ ॥ 3-290-18 (27102)
અવિધ્યદિન્દ્રજિત્તીક્ષ્ણૈઃ સૌમિત્રિં મર્મભેદિભિઃ।
સૌમિત્રિશ્ચાનલસ્પર્શૈરવિધ્યદ્રાવણિં શરૈઃ ॥ 3-290-19 (27103)
સૌમિત્રિશરસંસ્પર્શાદ્રાવણિઃ ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ।
અસૃજલ્લક્ષ્મણાયાષ્ટૌ શરાનાશીવિષોપમાન્ ॥ 3-290-20 (27104)
તસ્યેષૂન્પાવકસ્પર્શૈઃ સૌમિત્રિઃ પત્રિભિસ્ત્રિભિઃ।
`વારયામાસ નારાચૈઃ સૌમિત્રિર્મિત્રનન્દનઃ ॥ 3-290-21 (27105)
અસૃજલ્લક્ષ્મણશ્ચાષ્ટૌ રાક્ષસાય શરાન્પુનઃ'।
તથા તં ન્યહનદ્વીરસ્તન્મે નિગદતઃ શૃણુ ॥ 3-290-22 (27106)
એકેનાસ્ય ધનુષ્મન્તં બાહું દેહાદપાતયત્।
દ્વિતીયેન તુ બાણેન ભુજમન્યમપાતયત્ ॥ 3-290-23 (27107)
તૃતીયેન તુ બાણેન શિતધારેણ ભાસ્વતા।
જહાર સુનસં ચાપિ શિરો જ્વલિતકુણ્ડલમ્ ॥ 3-290-24 (27108)
વિનિકૃત્તભુજસ્કન્ધઃ કબન્ધાકૃતિદર્શનઃ।
`પપાત વસુધાયાં તુ છિન્નમૂલ ઇવદ્રુમઃ' ॥ 3-290-25 (27109)
તં હત્વાસૂતમપ્યસ્ત્રૈર્જઘાન બલિનંવરઃ।
લઙ્કાં પ્રવેશયામાસુસ્તં રથં વાજિનસ્તદા ॥ 3-290-26 (27110)
દદર્શ રાવણસ્તં ચ રથં પુત્રવિનાકૃતમ્।
સ પુત્રં નિહતં શ્રુત્વા ત્રાસાત્સંભ્રાન્તમાનસઃ। 3-290-27 (27111)
રાવણઃ શોકમોહાર્તો વૈદેહીં હન્તુમુદ્યતઃ ॥
ઙ્ગમાદાય દુષ્ટાત્મા જવેનાભિપપાત હ ॥ 3-290-28 (27112)
તં દૃષ્ટ્વાતસ્ય દુર્બુદ્દેરવિન્ધ્યઃ પાપનિશ્ચયમ્।
શમયામાસ સંક્રુદ્ધં શ્રૂયતાં યેન હેતુના ॥ 3-290-29 (27113)
મહારાજ્યેસ્થિતો દીપ્તે ન સ્ત્રિયં હન્તુમર્હસિ।
હતૈવૈષા યદા સ્ત્રી ચ કબન્ધનસ્થા ચ તે વશે ॥ 3-290-30 (27114)
ન ચૈષા દહભેદેન હતાસ્યાદિતિ મે મતિઃ।
જહિ ભર્તારમેવાસ્યા હતે તસ્મિન્હતા ભવેત્ ॥ 3-290-31 (27115)
ન હિ તે વિક્રમે તુલ્યઃ સાક્ષાદપિ શતક્રતુઃ।
અસકૃદ્ધિ ત્વયા સન્દ્રાસ્ત્રાસિતાસ્ત્રિદસા યુધિ ॥ 3-290-32 (27116)
એવં બહુવિધૈર્વાક્યૈરવિન્ધ્યો રાવણં તદા।
ક્રુદ્ધં સંશમયામાસ જગૃહે ચ સ તદ્વચઃ ॥ 3-290-33 (27117)
નિર્યાણે સ મતિં કૃત્વા નિયન્તારં ક્ષપાચરઃ।
આજ્ઞાપયામાસ તદારથો મે કલ્પ્યતામિતિ ॥ 3-290-34 (27118)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ નવત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 290 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-290-14 અતીન્દ્રિયાણ્યતીન્દ્રિયાર્થગ્રાહકાણિ ॥ 3-290-17 કૃતસંજ્ઞ વિભીષણેન સંકેતિતઃ ॥ 3-290-34 નિધાયાસિં ક્ષપાચર ઇતિ ઝ. પાઠઃ। નિધાય બદ્ધ્વા। અસિં ખઙ્ગમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 291
॥ શ્રીઃ ॥
3.291. અધ્યાયઃ 291
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રજિદ્વધક્રોધાદ્રાવણેન ત્વયમેવ યુદ્ધાય રામંપ્રત્યભિયાનમ્ ॥ 1 ॥ તદા ઇન્દ્રેણ રામાય માતલિસનાયસ્ય નિજરથસ્ય પ્રેષણમ્ ॥ 2 ॥ શ્રીરામેણ માયાયોધિનો રાવણસ્ય બ્રહ્માસ્ત્રેણ હનનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-291-0 (27119)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-291-0x (2716)
તતઃ ક્રુદ્ધો દશગ્રીવઃ પ્રિયે પુત્રે નિપાતિતે।
નિર્યયૌ રથમાસ્થાય હેમરત્નવિભૂષિતમ્ ॥ 3-291-1 (27120)
સંવૃતોરાક્ષસૈર્ઘેરૈર્વિવિધાયુધપાણિભિઃ।
અભિદુદ્રાવ રામં સ પોથયન્હરિયૂથપાન્ ॥ 3-291-2 (27121)
તમાદ્રવન્તં સંક્રુદ્ધ મૈન્દનીલનલાઙ્ગદાઃ।
હનુમાઞ્જામ્બવાંશ્ચૈવ સસૈન્યાઃ પર્યવારયન્ ॥ 3-291-3 (27122)
તે દશગ્રીવસૈન્યં તદૃક્ષવાનરપુઙ્ગવાઃ।
દ્રુમૈર્વિધ્વંસયાંચક્રુર્દશગ્રીવસ્ય પશ્યતઃ ॥ 3-291-4 (27123)
તતઃ સ્વસૈન્યમાલોક્ય વધ્યમાનમરાતિભિઃ।
માયાવી ચાસૃજન્માયાં રાવણો રાક્ષસાધિપઃ ॥ 3-291-5 (27124)
તસ્ય દેહવિનિષ્ક્રાન્તાઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃ।
રાક્ષસાઃ પ્રત્યદૃશ્યન્ત શરશક્ત્યૃષ્ટિપાણયઃ ॥ 3-291-6 (27125)
તાન્રામો જઘ્નિવાન્સર્વાન્દિવ્યેનાસ્ત્રેણ રાક્ષસાન્।
અથ ભૂયોપિ માયાં સ વ્યદધાદ્રાક્ષસાધિપઃ ॥ 3-291-7 (27126)
કૃત્વા રામસ્ રૂપાણિ લક્ષ્મણસ્ય ચ ભારત।
અભિદુદ્રાવ રામં ચ લક્ષ્મણં ચ દશાનનઃ ॥ 3-291-8 (27127)
તતસ્તે રામમર્ચ્છન્તો લક્ષ્મણં ચ ક્ષપાચરાઃ।
અભિપેતુસ્તદા રામં પ્રગૃહીતશરાસનાઃ ॥ 3-291-9 (27128)
તાં દૃષ્ટ્વારાક્ષસેન્દ્રસ્ માયામિક્ષ્વાકુનન્દનઃ।
ઉવાચ રામઃ સૌમિત્રિમસંભ્રાન્તો બૃહદ્વચઃ ॥ 3-291-10 (27129)
જહીમાન્રાક્ષસાન્પાપાનાત્મનઃ પ્રતિરૂપકાન્।
ઇત્યુક્ત્વાઽભ્યહનદ્રામો લક્ષ્મણશ્ચાત્મરૂપકાન્ ॥ 3-291-11 (27130)
તતો હર્યશ્વયુક્તેન રથેનાદિત્યવર્ચસા।
ઉપતસ્થે રણે રામં માતલિઃ શક્રસારથિઃ ॥ 3-291-12 (27131)
માતલિરુવાચ। 3-291-13x (2717)
અયં હર્યશ્વયુગ્જૈત્રો મઘોનઃ સ્યન્દનોત્તમઃ।
`ત્વદર્થમિહ સંપ્રાપ્તઃ સંદેશાદ્વૈ શતક્રતોઃ' ॥ 3-291-13 (27132)
અનેન શક્રઃ કાકુત્સ્થ સમરે દૈત્યદાનવાન્।
શતશઃ પુરુષવ્યાઘ્ર રથોદારેણ જઘ્નિવાન્ ॥ 3-291-14 (27133)
તદનન નરવ્યાઘ્ર મયા યત્તેન સંયુગે।
સ્યન્દનેન જહિક્ષિપ્રં રાવણં મા ચિરં કૃથાઃ ॥ 3-291-15 (27134)
ઇત્યુક્તો રાઘવસ્તથ્યં વચોઽશઙ્કત માતલેઃ।
માયૈષારાક્ષસસ્યેતિ તમુવાચ વિબીષણઃ ॥ 3-291-16 (27135)
નેયં માયા નરવ્યાઘ્રરાવણસ્ દુરાત્મનઃ।
તદાતિષ્ઠ રથંશીઘ્રમિમસૈન્દ્રં મહાદ્યુતે ॥ 3-291-17 (27136)
તતઃ પ્રહૃષ્ટઃ કાકુત્સ્થસ્તથેત્યુક્ત્વા વિભીષણમ્।
રથેનાભિપપાતાથ દશગ્રીવં રુષાઽન્વિતઃ ॥ 3-291-18 (27137)
હાહાકુતાનિ ભૂતાનિ રાવણે સમભિદ્રુતે।
સિંહનાદાઃ સપટહાદિતિ દિવ્યાસ્તથાઽનદન્ ॥ 3-291-19 (27138)
[દશકન્ધરરાજસૂન્વોસ્તથા યુદ્ધમભૂન્મહત્।
અલબ્ધોપમમન્યત્રતયોરેવ તથાઽભવત્ ॥] 3-291-20 (27139)
સરામાય મહાઘોરં વિસસર્જ નિશાચરઃ।
શૂલમિન્દ્રાશનિપ્રખ્યં બ્રહ્મદણ્ડભિવોદ્યતમ્ ॥ 3-291-21 (27140)
તચ્છૂલં સત્વરં રામશ્ચચ્છેદ નિશિતૈઃ શરૈઃ।
તદ્દૃષ્ટ્વા દુષ્કરં કર્મ રાવણં ભયમાવિશત્ ॥ 3-291-22 (27141)
તતઃ ક્રુદ્ધઃ સસર્જાશુ દશગ્રીવઃ શિતાઞ્છરાન્।
સહસ્રાયુતશો રામે શસ્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ ॥ 3-291-23 (27142)
તતો ભુશુણ્ડીઃ શૂલાનિ મુસલાનિ પરશ્વથાન્।
શક્તીશ્ચ વિવિધાકારાઃ શતઘ્નીશ્ચ શિતાન્ક્ષુરાન્ ॥ 3-291-24 (27143)
તાં માયાંવિવિધાં દૃષ્ટ્વા દશગ્રીવસ્ય રક્ષસઃ।
ભયાત્પ્રદુદ્રુવુઃ સર્વે વાનરાઃ સર્વતોદિશમ્ ॥ 3-291-25 (27144)
તતઃ સુપત્રં સુમુખંહેમપુઙ્ગં શરોત્તમમ્।
તૂણાદાદાય કાકુત્સ્થો બ્રહ્માસ્ત્રેણ યુયોજ હ ॥ 3-291-26 (27145)
તં પ્રેક્ષ્યબાણં રામેણ બ્રહ્માસ્ત્રેણાનુમન્ત્રિતમ્।
જહૃષુર્દેવગન્ધર્વા દૃષ્ટ્વા શક્રપુરોગમાઃ ॥ 3-291-27 (27146)
અલ્પાવશેષમાયુશ્ચ તતોઽમન્યન્ત રક્ષસઃ।
બ્રહ્માસ્ત્રોદીરણાચ્છત્રોર્દેવદાનવકિંનરાઃ ॥ 3-291-28 (27147)
તતઃ સસર્જ તં રામઃ શરમપ્રતિમૌજસમ્।
રાવણાન્તકરં ઘોરં બ્રહ્મદણ્ડમિવોદ્યતમ્ ॥ 3-291-29 (27148)
મુક્તમાત્રેણ રામેણ દૂરાકૃષ્ટેન ભારત।
સ તેન રાક્ષસશ્રેષ્ઠઃ સરથઃ સાશ્વસારથિઃ।
પ્રજજ્વાલ મહાજ્વાલેનાગ્નિનાભિપરિપ્લુતઃ ॥ 3-291-30 (27149)
તતઃ પ્રહૃષ્ટાસ્ત્રિદશાઃ સહગન્ધર્વચારણાઃ।
નિહતં રાવણં દૃષ્ટ્વા રામેણાક્લિષ્ટકર્મણા ॥ 3-291-31 (27150)
તત્યજુસ્તં મહાભાગં પઞ્ચભૂતાનિ રાવણમ્।
ભ્રંશિતઃ સર્વલોકેષુ સ હિ બ્રહ્માસ્ત્રતેજસા ॥ 3-291-32 (27151)
શરીરધાતવો હ્યસ્ માસં રુધિરમેવ ચ।
નેશુર્બ્રહ્માસ્ત્રનિર્દગ્દા ન ચ ભસ્માપ્યદૃશ્યત ॥ 3-291-33 (27152)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ એકનવત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 291 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-291-8 રામસ્ય રૂપં કૃત્વાલક્ષ્મણમભિદુદ્રાવ લક્ષ્મણસ્ય રૂપં કૃત્વા રામમિતિ યેજના ॥ 3-291-32 પઞ્ચભૂતાનિ તત્યજુર્મૃત ઇત્યર્થઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 292
॥ શ્રીઃ ॥
3.292. અધ્યાયઃ 292
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
રાવણવધાનન્તરમવિન્ધ્યનામ્ના રાક્ષસવૃદ્ધેન રામસમીપંપ્રતિ સીતાયા આનયનમ્ ॥ 1 ॥ સૂતયા સ્વશીલશઙ્કિનો રામસ્યાનઙ્ગીકારવચનશ્રવણેન બૂમૌ પતનમ્ ॥ 2 ॥ અન્તરિક્ષગતૈર્બ્રહ્માદિભિઃ સીતાયાઃ સૌશીલ્યખ્યાપનપૂર્વકં રામંપ્રતિ તદ્ગ્રહણચોદના ॥ 3 ॥ રામેણ સીતાલક્ષ્મણાદિભિઃ સહાયોધ્યાંપ્રતિ પ્રસ્થાનમ્ ॥ 4 ॥ દૂત્યેન ભરતંપ્રતિ હનુમત્પ્રેષણપૂર્વકં નન્દિગ્રામમાગતેન રામેણ ભરતાધિભિઃ સહાયોધ્યાંપ્રત્યાગમનમ્ ॥ 5 ॥ વસિષ્ઠાદિભિઃ સીતયા સહ રાજ્યેઽભિપિક્તેન રામેણ સુગ્રીવવિભીષણાદીનાં સબહુમાનં સ્વસ્વપુરપ્રેષણપૂર્વકં પ્રજાપાલનમ્ ॥ 6 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-292-0 (27153)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-292-0x (2718)
સ હત્વા રાવયણં ક્ષુદ્રં રાક્ષસેનદ્રં સુરદ્વિષમ્।
બભૂવ હૃષ્ટઃ સસુહૃદ્રામઃ સૌમિત્રિણા સહ ॥ 3-292-1 (27154)
તતો હતે દશગ્રીવે દેવાઃ સર્ષિપુરોગમાઃ।
આશીર્ભિર્જયયુક્તાભિરાનર્ચુસ્તં મહાભુજમ્ ॥ 3-292-2 (27155)
રામં કમલપત્રાક્ષં તુષ્ટુવુઃ સર્વદેવતાઃ।
ગન્ધર્વાઃ પુષ્પવર્ષૈશ્ચ વાગ્ભિશ્ચ ત્રિદશાલયાઃ ॥ 3-292-3 (27156)
પૂજયિત્વા રણે રામં પ્રતિજગ્મુર્યથાગતમ્।
તન્મહોત્સવસંકાશમાસીદાકાશમચ્યુત ॥ 3-292-4 (27157)
તતો હત્વા દશગ્રીવં લઙ્કાં રામો મહાયશાઃ।
વિભીષણાય પ્રદદૌ પ્રભુઃ પરપુરંજયઃ ॥ 3-292-5 (27158)
તતઃ સીતાં પુરસ્કૃત્ય વિભીષણપુરસ્કૃતામ્।
અવિન્ધ્યો નામ સુપ્રજ્ઞો વૃદ્ધામાત્યો વિનિર્યયૌ ॥ 3-292-6 (27159)
ઉવાચ ચ મહાત્માનં કાકુત્સ્થં દૈન્યમાસ્થિતમ્।
પ્રતીચ્છ દેવીં સદ્વૃત્તાં મહાત્મઞ્જાનકીમિતિ ॥ 3-292-7 (27160)
એતચ્છ્રુત્વા વચસ્તસ્માદવતીર્ય રથોત્તમાત્।
બાષ્પેણાપિહિતાં સીતાં દદર્શેક્ષ્વાકુનન્દનઃ ॥ 3-292-8 (27161)
તાં દૃષ્ટ્વા ચારુસર્વાઙ્ગીં યાનસ્થાં શોકકર્શિતામ્।
મલોપચિતસર્વાઙ્ગીં જટિલાં કૃષ્ણવાસસમ્ ॥ 3-292-9 (27162)
ઉવાચ રામો વૈદેહીં પરામર્શવિશઙ્કિતઃ।
`લક્ષયિત્વેઙ્ગિતં સર્વં પ્રિયં તસ્યૈ નિવેદ્ય સઃ' ॥ 3-292-10 (27163)
ગચ્છ વૈદેહિ મુક્તા ત્વં યત્કાર્યં તનમયા કૃતમ્।
મામાસાદ્યપતિં ભદ્રે ન ત્વં રાક્ષસવેશ્મનિ।
જરાં વ્રજેથા ઇતિમે નિહતોસૌ નિશાચરઃ ॥ 3-292-11 (27164)
કથં હ્યસ્મદ્વિધો જાતુ જાનન્ધર્મવિનિશ્ચયમ્।
પરહસ્તગતાં નારીં મુહૂર્તમપિ ધારયેત્ ॥ 3-292-12 (27165)
સુવૃત્તામસુવૃત્તાં વાઽપ્યહં ત્વામદ્ય મૈથિલિ।
નોત્સહે પરિભોગાય શ્વાવલીઢં હવિર્યથા ॥ 3-292-13 (27166)
તતઃ સા સહસા બાલા તચ્છ્રુત્વા દારુણં વચઃ।
પપાત દેવી વ્યથિતા નિકૃત્તા કદલી યથા ॥ 3-292-14 (27167)
યોપ્યસ્યા હર્ષસંભૂતો મુખરાગઃ પુરાઽભવત્।
ક્ષણેન સપુનર્નષ્ટો નિઃશ્વાસાદિવ દર્પણે ॥ 3-292-15 (27168)
તતસ્તે હરયઃ સર્વે તચ્છ્રુત્વા રામભાષિતમ્।
ગતાસુકલ્પા નિશ્ચેષ્ટા બભૂવુઃ સહલક્ષ્મણાઃ ॥ 3-292-16 (27169)
તતો દેવો વિશુદ્ધાત્મા વિમાનેન ચતુર્મુખઃ।
પદ્મયોનિર્જગત્સ્રષ્ટા દર્શયામાસ રાઘવમ્ ॥ 3-292-17 (27170)
શક્રશ્ચાગ્નિશ્ચ વાયુશ્ચયમો વરુણ એવ ચ।
યક્ષાધિપશ્ચ ભગવાંસ્તથા સપ્તર્ષયોઽમલાઃ ॥ 3-292-18 (27171)
રાજા દશરથશ્ચૈવ દિવ્યભાસ્વરમૂર્તિમાન્।
વિમાનેન મહાર્હેણ હંસયુક્તેન ભાસ્વતા ॥ 3-292-19 (27172)
તતોઽન્તરિક્ષં તત્સર્વંદેવગન્ધર્વસંકુલમ્।
શુશુભે તારકાચિત્રં શરદીવ નભસ્તલમ્ ॥ 3-292-20 (27173)
તત ઉત્થાય વૈદેહી તેષાં મધ્યયશસ્વિની।
ઉવાચ વાક્યં કલ્યાણી રામં પૃથુલવક્ષસમ્ ॥ 3-292-21 (27174)
રાજપુત્ર ન તે કોપં કરોમિ વિદિતાહિ મે।
ગતિઃ સ્ત્રીણાં નરાણાં ચ શૃણુ ચદં વચો મમ ॥ 3-292-22 (27175)
અન્તશ્ચરતિભૂતાનાં માતરિશ્વા સદાગતિઃ।
સ મે વિમુઞ્ચતુ પ્રાણાન્યદિ પાપં ચરામ્યહમ્ ॥ 3-292-23 (27176)
અગ્નિરાપસ્તથાઽઽકાશં પૃથિવી વાયુરેવ ચ।
વિમુઞ્ચન્તુ મમ પ્રાણાન્યદિ પાપં ચરામ્યહમ્ ॥ 3-292-24 (27177)
યથાઽહં ત્વદૃતેવીર નાન્યંસ્વપ્નેઽપ્યચિન્તયમ્।
તથા મે દેવ નિર્દિષ્ટસ્ત્વમેવ હિ પતિર્ભવ ॥ 3-292-25 (27178)
તતોઽન્તરિક્ષે વાગારીત્સુભગા લોકસાક્ષિણી।
પુણ્યાસંહર્ષણી તેષાં વાનરાણાં મહાત્મનામ્ ॥ 3-292-26 (27179)
વાયુરુવાચ। 3-292-27x (2719)
બોભો રાઘવ સત્યં વૈ વાયુરસ્મિ સદાગતિઃ।
અપાપા મૈથિલી રાજન્સંગચ્છસહભાર્યયા ॥ 3-292-27 (27180)
અગ્નિરુવાચ। 3-292-28x (2720)
અહમન્તઃશરીરસ્થો ભૂતાનાં રઘુનન્દન।
સુસૂક્ષ્મમપિ કાકુત્સ્થ મૈથિલીનાપરાધ્યતિ ॥ 3-292-28 (27181)
વરુણ ઉવાચ। 3-292-29x (2721)
રસાવૈ મત્પ્રસૂતા હિ ભૂતદેહેષુ રાઘવ।
અહંવૈ ત્વાં પ્રબ્રવીમિ મૈથિલી પ્રતિગૃહ્યતામ્ ॥ 3-292-29 (27182)
યમ ઉવાચ। 3-292-30x (2722)
`ધર્મોઽહમસ્મિ કાકુત્સ્થ સાક્ષી લોકસ્ય કર્મણામ્।
શુભાશુભાનાં સીતેયમપાપા પ્રતિગૃહ્યતામ્' ॥ 3-292-30 (27183)
બ્ર્હમોવાચ। 3-292-31x (2723)
પુત્ર નૈતદિહાશ્ચર્યં ત્વયિ રાજર્ષિધર્મણિ।
સાધો સદ્વૃત્ત કાકુત્સ્થ શૃણુ ચેદં વચો મમ ॥ 3-292-31 (27184)
શત્રુરેષ ત્વયા વીર દેવગનધર્વભોગિનામ્।
યક્ષાણાં દાનવાનાં ચ મહર્ષીણાં ચ પાતિતઃ ॥ 3-292-32 (27185)
અવધ્યઃ સર્વભૂતાનાં મત્પ્રસાદાત્પુરાઽભવત્।
કસ્માચ્ચિત્કારણાત્પાપઃ કંચિત્કાલમુપેક્ષિતઃ ॥ 3-292-33 (27186)
વધાર્થમાત્મનસ્તેન હૃતા સીતા દુરાત્મના।
નલકૂબરશાપેન રક્ષા ચાસ્યાઃ કૃતા મયા ॥ 3-292-34 (27187)
યદિ હ્યકામામાસેવેત્સ્તરિયમન્યામપિ ધ્રુવમ્।
શતધાઽસ્ય ફલેન્મૂર્ધા ઇત્યુક્તઃ સોભવત્પુરા ॥ 3-292-35 (27188)
નાત્રશઙ્કા ત્વયા કાર્યા પ્રતીચ્છેમાં મહામતે।
કૃતં ત્વયા મહત્કાર્યં દેવાનામમિતપ્રભ ॥ 3-292-36 (27189)
દશરથ ઉવાચ। 3-292-37x (2724)
પ્રીતોસ્મિ વત્સ ભદ્રં તે પિતા દશરથોસ્મિ તે।
અનુજાનામિ રાજ્યં ચ પ્રશાધિ પુરુષોત્તમ ॥ 3-292-37 (27190)
રામ ઉવાચ। 3-292-38x (2725)
અભિવાદયેત્વાં રાજેન્દ્ર યદિ ત્વં જનકો મમ।
ગમિષ્યામિ પુરીં રમ્યામયોધ્યાં શાસનાત્તવ ॥ 3-292-38 (27191)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-292-39x (2726)
તમુવાચ પિતા ભૂયઃ પ્રહૃષ્ટો ભરતર્ષભ।
ગચ્છાયોધ્યાં પ્રશાધિ ત્વંરામ રક્તાન્તલોચન।
સંપૂર્ણાનીહવર્ષાણિ ચતુર્દશ મહાદ્યુતે ॥ 3-292-39 (27192)
તતો દેવાન્નમસ્કૃત્ય મુહૃદ્ભિરભિનન્દિતઃ।
મહેન્દ્રઇવ પૌલોમ્યા ભાર્યયા સ સમેયિવાન્ ॥ 3-292-40 (27193)
તતો વરં દદૌ તસ્મૈ હ્યવિન્ધ્યાય પરંતપઃ।
ત્રિજટાં ચાર્થમાનાભ્યાં યોજયામાસ રાક્ષસીમ્ ॥ 3-292-41 (27194)
તમુવાચ તતો બ્રહ્મા દેવૈઃ શક્રષુરોગમૈઃ।
કૌસલ્યામાતરિષ્ટાંસ્તે વરાનદ્ય દદાનિ કાન્ ॥ 3-292-42 (27195)
વવ્રેરામઃ સ્થિતિં ધર્મે શત્રુભિશ્ચાપરાજયમ્।
રાક્ષસૈર્નિહતાનાં ચ વાનરાણાં સમુદ્ભવમ્ ॥ 3-292-43 (27196)
તતસ્તે બ્રહ્મણા પ્રોક્તે તથેતિવચને તદા।
સમુત્તસ્થુર્મહારાજ વાનરા લબ્ધચેતસઃ ॥ 3-292-44 (27197)
સીતા ચાપિ મહાભાગા વરં હનુમતે દદૌ।
રામકીર્ત્યા સમં પુત્ર જીવિતં તે ભવિષ્યતિ ॥ 3-292-45 (27198)
દિવ્યાસ્ત્વામુપભોગાશ્ચ મત્પ્રસાદકૃતાઃ સદા।
ઉપસ્થાસ્યન્તિ હનુમન્નિતિ સ્મ હરિલોચન ॥ 3-292-46 (27199)
તતસ્તે પ્રેક્ષમાણાનાં તેપામક્લિષ્ટકર્મણામ્।
અન્તર્ધાનં યયુર્દેવાઃ સર્વે શક્રપુરોગમાઃ ॥ 3-292-47 (27200)
દૃષ્ટ્વા રામં તુ જાનક્યા સંગતં શક્રસારથિઃ।
ઉવાચ પરમપ્રીતસુહૃન્મધ્ય ઇદં વચઃ ॥ 3-292-48 (27201)
દેવગન્ધર્વયક્ષાણાં માનુષાસુરભોગિનામ્।
અપનીતં ત્વયા દુઃખમિદં સત્યપરાક્રમ ॥ 3-292-49 (27202)
સદેવાસુરગનધર્વા યક્ષરાક્ષસપન્નગાઃ।
કથયિષ્યન્તિ લોકાસ્ત્વાં યાવદ્ભૂમિર્ધરિષ્યતિ ॥ 3-292-50 (27203)
ઇત્યેવમુક્ત્વાઽનુજ્ઞાપ્યરામં શસ્ત્રભૃતાંવરમ્।
સંપૂજ્યાપાક્રમત્તેન રથેનાદિત્યવર્ચસા ॥ 3-292-51 (27204)
તતઃસીતાં પુરસ્કૃત્ય રામઃ સૌમિત્રિણા સહ।
સુગ્રીવપ્રમુખૈશ્ચૈવ સહિતઃ સર્વવાનરૈઃ ॥ 3-292-52 (27205)
વિધાય રક્ષાં લઙ્કાયાં વિભીષણપુરસ્કૃતઃ।
સંતતાર પુનસ્તેન સેતુના મકરાલયમ્ ॥ 3-292-53 (27206)
પુષ્પકેણ વિસાનન ખેચરેણ વિરાજતા।
કામગેન યથામુખ્યૈરમાત્યૈઃ સંવૃતો વસી ॥ 3-292-54 (27207)
તતસ્તીરે સમુદ્રસ્યં યત્રશિશ્ય સ પાર્થિવઃ।
તત્રૈવોવાસ ધર્માત્મા સહિતઃ સર્વવાનરૈઃ ॥ 3-292-55 (27208)
અથૈનાન્રાઘવઃ કાલે સમાનીયાભિપૂજ્ય ચ।
વિસર્જયામાસ તદા રત્નૈઃ સંતોષ્ય સર્વશઃ ॥ 3-292-56 (27209)
ગતેષુ વાનરેન્દ્રેષુ ગોપુચ્છર્ક્ષેષુ તેષુ ચ।
સુગ્રીવસહિતો રામઃ કિષ્કિન્દાં પુનરાગમત્ ॥ 3-292-57 (27210)
વિભીષણેનાનુગતઃ સુગ્રીવસહિતસ્તદા।
પુષ્પકેણ વિમાનેન વૈદેહ્યા દર્શયન્વનમ્ ॥ 3-292-58 (27211)
કિષ્કિન્ધાં તુ સમાસાદ્યરામઃ પ્રહરતાંવરઃ।
અઙ્ગદં કૃતકર્માણં યૌવરાજ્યેઽભ્યષેચયત્ ॥ 3-292-59 (27212)
તતસ્તૈરેવ સહિતો રામઃ સૌમિત્રિણા સહ।
યથાગતેન માર્ગેણ પ્રયયૌ સ્વપુરં પ્રતિ ॥ 3-292-60 (27213)
અયોધ્યાં સ સમાસાદ્યપુરીં રાષ્ટ્રપતિસ્તતઃ।
ભરતાય હનૂમન્તં દૂતં પ્રાસ્થાપયદ્દ્રુતમ્ ॥ 3-292-61 (27214)
લક્ષયિત્વેઙ્ગિતં સર્વંપ્રિયં તસ્મૈ નિવેદ્ય વૈ।
વાયુપુત્રે પુનઃ પ્રાપ્તે નન્દિગ્રામમુપાવિશત્ ॥ 3-292-62 (27215)
સતત્રમલદિગ્ધાઙ્ગં ભરતં ચીરવાસસમ્।
`નન્દિગ્રામગતંરામઃ સશત્રુઘ્નં સરાઘવઃ'।
અગ્રતઃપાદુકે કૃત્વા દદર્શાસીનમાસને ॥ 3-292-63 (27216)
સમેત્યભરતેનાથ શત્રુઘ્નેન ચ વીર્યવાન્।
રાઘવઃ સહસૌમિત્રિર્મુમુદે ભરતર્ષભ ॥ 3-292-64 (27217)
તતો ભરતશત્રુઘ્નૌ સમેતૌ ગુરુણા તદા।
વૈદેહ્યા દર્શનેનોભૌ પ્રહર્ષં સમવાપતુઃ ॥ 3-292-65 (27218)
તસ્મૈ તદ્ભરતો રાજ્યમાગતાયાતિસત્કૃતમ્।
ન્યાસં નિર્યાતયામાસ યુક્તઃ પરમયા મુદા ॥ 3-292-66 (27219)
તતસ્તં વૈષ્ણવે શૂરં નક્ષત્રેઽભિજિતેઽહનિ।
વસિષ્ઠો વામદેવશ્ચ સહિતાવભ્યષિઞ્ચતામ્ ॥ 3-292-67 (27220)
સોભિષિક્તઃ કપિશ્રેષ્ઠં સુગ્રીવં સસુહૃજ્જનમ્।
વિભીષણં ચ પૌલસ્ત્યમન્વજાનાદ્ગૃહાન્પ્રતિ ॥ 3-292-68 (27221)
અભ્યર્ચ્ય વિવિધૈ રત્નૈઃ પ્રીતિયુક્તૌ મુદા યુતૌ।
સમાધાયેતિકર્તવ્યં દુઃખેન વિસસર્જ હ ॥ 3-292-69 (27222)
પુષ્પકં ચ વિમાનં તત્પૂજયિત્વા સ રાઘવઃ।
પ્રાદાદ્વૈશ્રવણાયૈવ પ્રીત્યા સ રઘુનન્દનઃ ॥ 3-292-70 (27223)
તતો દેવર્ષિસહિતઃ સરિતં ગોમતીમનુ।
શતાશ્વમેધાનાજહ્રે જારૂથ્યાન્સ નિરર્ગલાન્ ॥ 3-292-71 (27224)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપર્વણિ દ્વિનવત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 292 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-292-3 બ્રિદશાલયઃ સ્વર્ગસ્તત્સ્થાઃ ॥ 3-292-55 યત્ર શિશ્યે પૂર્વં સમુદ્રપ્રાર્થનાર્થં શયનં કૃતવાન્ ॥ 3-292-62 લક્ષયિત્વેઙ્ગિતૈઃ સર્વૈરિતિ ધ.પાટઃ ॥ 3-292-65 ગુરુણા રામેણ ॥ 3-292-67 વૈષ્ણવે નક્ષત્રેશ્રવણે ॥ 3-292-71 જારૂથ્યાન્ ત્રિગુણદક્ષિણાનિત્યર્જુનમિશ્રઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 293
॥ શ્રીઃ ॥
3.293. અધ્યાયઃ 293
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન સ્વસ્યાનુપમદુઃખાનુભવિતૃત્વબુદ્ધ્યા શોચતોયુધિષ્ઠિરસ્ય રામોપાખ્યાનકથનપૂર્વકં હેતૂપન્યાસેન શોકાપનોદનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-293-0 (27225)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-293-0x (2727)
એવમેતન્મહાબાહો રામેણામિતતેજસા।
પ્રાપ્તં વ્યસનમત્યુગ્રં વનવાસકૃતં પુરા ॥ 3-293-1 (27226)
મા શુચઃ પરુષવ્યાઘ્ર ક્ષત્રિયોસિ પરંતપ।
બાહુવીર્યાશ્રયેમાર્ગે વર્તસે દીપ્તનિર્ણયે ॥ 3-293-2 (27227)
ન હિ તે વૃજિનં કિંચિદ્દૃશ્યતે પરમણ્વપિ।
અસ્મિન્માર્ગે નિપીદેયુઃ સેન્દ્રા અપિ સુરાસુરાઃ ॥ 3-293-3 (27228)
સંહત્ય નિહતોવૃત્રો મરુદ્ભિર્વજ્રપાણિના।
નમુચિશ્ચૈવદુર્ધર્ષો દીર્ગજિહ્વા ચરાક્ષસી ॥ 3-293-4 (27229)
સહાયવતિ સર્વાર્થાઃ સતિષ્ઠન્તીહ સર્વશઃ।
કિંનુ તસ્યાજિતં સઙ્ખ્યે યસ્ ભ્રાતા ધનંજયઃ ॥ 3-293-5 (27230)
અયં ચ બલિનાંશ્રેષ્ઠો ભીમો ભીમપરાક્રમાઃ।
યુવાનૌ ચ મહેષ્વાસૌ વીરૌ માદ્રવતીસુતૌ ॥ 3-293-6 (27231)
એભિઃ સહાયૈઃ કસ્માત્ત્વં વિષીદસિ પરંતપ।
ય ઇમે વજ્રિણઃ સેનાં જયેયુઃ સમરુદ્ગણામ્ ॥ 3-293-7 (27232)
ત્વમપ્યેભિર્મહેષ્વાસૈઃ સહાયૈર્દેવરૂપિભિઃ।
વિજેષ્યસિ રણે સર્વાનમિત્રાન્ભરતર્ષભ ॥ 3-293-8 (27233)
ઇતશ્ચ ત્વમિમાં પશ્યસૈન્ધવેન દુરાત્મના।
બલિના વીર્યમત્તેન હૃતામેભિર્મહાત્મભિઃ ॥ 3-293-9 (27234)
આનીતાં દ્રૌપદીં કૃષ્ણાં કૃત્વા કર્મ સુદુષ્કરમ્।
જયદ્રથં ચ રાજાનં વિજિતં વશમાગતમ્ ॥ 3-293-10 (27235)
અસહાયેન રામેણ વૈદેહી પુનરાહૃતા।
હત્વાસઙ્ખ્યે દશગ્રીવં રાક્ષસં ભીમવિક્રમમ્ ॥ 3-293-11 (27236)
યસ્ શાખામૃગામિત્રાણ્યૃક્ષાઃ કાલમુખાસ્તથા।
જાત્યન્તરગતા રાજન્નેતદ્બુદ્ધ્યાઽનુચિન્તય ॥ 3-293-12 (27237)
તસ્માત્સર્વં કુરુશ્રેષ્ઠ મા શુચો ભરતર્ષભ।
ત્વદ્વિધા હિ મહાત્માનો ન શોચન્તિ પરંતપ ॥ 3-293-13 (27238)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-293-14x (2728)
એવમાશ્વાસિતો રાજામાર્કણ્ડેયેન ધીમતા।
ત્યક્ત્વા દુઃખમદીનાત્મા પુનરપ્યેનમબ્રવીત્ ॥ 3-293-14 (27239)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ રામોપાખ્યાનપપર્વણિ ત્રિનવત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 294 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-293-2 દીપ્તનિર્ણયે અસંદિગ્ધે પ્રત્યક્ષફલે ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 294
॥ શ્રીઃ ॥
3.294. અધ્યાયઃ 294
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
માર્કણ્ડેયેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સાવિત્ર્યુપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ ॥ 1 ॥ અસ્વપતિનામ્નો મદ્રરાજસ્ય સ્વીયવ્રતચર્યાસંતુષ્ટસાવિત્રીદેવીપ્રસાદાત્સાવિત્રીનામકકન્યાજનનમ્ ॥ 2 ॥ યૌવનસ્યયાતયા પિત્રાજ્ઞયા વૃદ્દામાત્યૈઃ સહ રાજર્ષીણામાશ્રમેષુ સ્વોધિતવરાન્વેષણમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-294-0 (27240)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-294-0x (2729)
નાત્માનમનુશોચામિ નેમાન્ભ્રાતૄન્મહામુને।
હરણં ચાપિ રાજ્યસ્ યથેમાં દ્રુપદાત્મજામ્ ॥ 3-294-1 (27241)
દ્યૂતે દુરાત્મભિઃ ક્લિષ્ટાઃ કૃષ્ણયા તારિતા વયમ્।
જયદ્રથેન ચપુનર્વનાચ્ચાપિ હૃતા બલાત્ ॥ 3-294-2 (27242)
અસ્તિ સીમન્તિની કાચિદ્દૃષ્ટપૂર્વાઽપિવા શ્રુતા।
પતિવ્રતા મહાભાગા યથેયં દ્રુપદાત્મજા ॥ 3-294-3 (27243)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-294-4x (2730)
શૃણુ રાજન્કુલસ્ત્રીણાં મહાભાગ્યં યુધિષ્ઠિર।
સર્વમેતદ્યથાપ્રાપ્તં સાવિત્ર્યા રાજકન્યયા ॥ 3-294-4 (27244)
આસીન્મદ્રેષુ ધર્માત્મા રાજા પરમધાર્મિકઃ।
બ્રહ્મણ્યશ્ચમહાત્મા ચ સત્યસન્ધો જિતેન્દ્રિયઃ ॥ 3-294-5 (27245)
યજ્વા દાનપતિર્દક્ષઃ પૌરજાનપદપ્રિયઃ।
પાર્થિવોઽશ્વપતિર્નામ સર્વભૂતહિતે રતઃ ॥ 3-294-6 (27246)
ક્ષમાવાનનપત્યશ્ચ સત્યવાગ્વિજિતેન્દ્રિયઃ।
અતિક્રાન્તેન વયસા સંતાપમુપજગ્મિવાન્ ॥ 3-294-7 (27247)
અપત્યોત્પાદનાર્થં ચ તીવ્રં નિયમમાસ્થિતઃ।
કાલે પરિમિતાહારો બ્રહમચારી જિતેન્દ્રિયઃ ॥ 3-294-8 (27248)
હુત્વા શતસહસ્રં સ સાવિત્ર્યા રાજસત્તમ।
ષષ્ઠેષષ્ઠે તદાકાલે બભૂવ મિતમોજનઃ ॥ 3-294-9 (27249)
એતેન નિયમેનાસીદ્વર્ષાણ્યષ્ટાદશૈવ તુ।
પૂર્ણે ત્વષ્ટાદશે વર્ષે સાવિત્રી તુષ્ટિમભ્યગાત્ ॥ 3-294-10 (27250)
રૂપિણી તુ તદા રાજન્દર્શયામાસ તં નૃપમ્।
અગ્નિહોત્રાત્સમુત્થાય હર્ષેણ મહતાઽન્વિતા ॥ 3-294-11 (27251)
ઉવાચ ચૈનં વરદા વચનં પાર્થિવં તદા।
સા તમશ્વપતિં રાજન્સાવિત્રી નિયમે સ્થિતમ્ ॥ 3-294-12 (27252)
બ્રહ્મચર્યેણ શુદ્ધેન દમેન નિયમેન રચ।
સર્વાત્મના ચ ભક્ત્યા ચ તુષ્ટાઽસ્મિ તવ પાર્થિવાઃ ॥ 3-294-13 (27253)
વરં વૃણીષ્વાશ્વપતે મદ્રરાજ યદીપ્સિતમ્।
ન પ્રામાદશ્ચ ધર્મેષુ કર્તવ્યસ્તે કથંચન ॥ 3-294-14 (27254)
અશ્વપતિરુવાચ। 3-294-15x (2731)
અપત્યાર્થઃ સમારમ્ભઃ કૃતો ધર્મેપ્સયા મયા।
પુત્રા મે બહવો દેવિ ભવેયુઃ કુલભાવનાઃ ॥ 3-294-15 (27255)
તુષ્ટાઽસિ યદિ મે દેવિ વરમેતં વૃણોમ્યહમ્।
સંતાં પરમો ધર્મ ઇત્યાહુર્માં દ્વિજાતયઃ ॥ 3-294-16 (27256)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-294-17x (2732)
પૂર્વમેવ મયા રાજન્નભિપ્રાયમિમં તવ।
જ્ઞાત્વા પુત્રાર્થમુક્તો વૈ ભગવાંસ્તે પિતામહઃ ॥ 3-294-17 (27257)
પ્રસાદાચ્ચૈવ તસ્માત્તે સ્વયં વિહિતવત્યહમ્।
કન્યા તેજસ્વિની સૌમ્ય ક્ષિપ્રમેવ ભવિષ્યતિ ॥ 3-294-18 (27258)
ઉત્તરં ચ ન તે કિંચિદ્વ્યાહર્તવ્યં કથંચન।
પિતામહનિયોગેન તુષ્ટા હ્યેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 3-294-19 (27259)
સ તથેતિ પ્રતિજ્ઞાય સાવિત્ર્યા વચનં નૃપઃ।
પ્રસાદયામાસ પુનઃ ક્ષિપ્રમેતદ્ભવિષ્યતિ ॥ 3-294-20 (27260)
અન્તર્હિતાયાં સાવિત્ર્યાં જગામ સ્વપુરં નૃપઃ।
સ્વરાજ્યે ચાવસદ્બીરઃ પ્રજા ધર્મેણ પાલયન્ ॥ 3-294-21 (27261)
કસ્મિંશ્ચિત્તુ ગતે કાલે સ રાજા નિયતબ્રતઃ।
જ્યેષ્ઠાયાં ધર્મચારિણ્યાં મહિષ્યાં કગર્ભમાદધે ॥ 3-294-22 (27262)
રાજપુત્ર્યાસ્તુ ગર્ભઃ સ માનવ્યા ભરતર્ષભ।
વ્યર્ધતં તદા શુક્લે તારાપતિરિવામ્બરે ॥ 3-294-23 (27263)
પ્રાપ્તે કાલે તુ સુષુવે કન્યાં રાજીવલોચનામ્।
ક્રિયાશ્ચ તસ્યા મુદિતશ્ચક્રે ચ નૃપસત્તમઃ ॥ 3-294-25aસાવિત્ર્યા પ્રીતયા દત્તા સાવ્ત્ર્યા દ્દુતયા હ્યપિ।
સાવિત્રીત્યેવ નામાસ્યાશ્ચક્રુર્વિપ્રાસ્તથા પિતા ॥ 3-294-24 (27264)
સા વિગ્રહવતીવ શ્રીવ્યવર્ધત નૃપાત્મજા।
કાલેન ચાપિ સા કન્યા યૌવનસ્તા બભૂવ હ ॥ 3-294-26 (27265)
તાં સુમધ્યાં પૃથુશ્રોણીં પ્રતિમાં કાઞ્ચનીમિવ।
પ્રાપ્તેયં રદેવકન્યેતિ દૃષ્ટ્વા સંમેનિરે જનાઃ ॥ 3-294-27 (27266)
તાં તુ પદ્મપલાશાક્ષીં જ્વલન્તીમિવ તેજસા।
ન કશ્ચિદ્વરયામાસ તેજસા પ્રતિવારિતઃ ॥ 3-294-28 (27267)
અથોપોષ્ય શિરઃસ્નાતા દેવતામભિગમ્ય સા।
હુત્વાગ્નિં વિધિવદ્વિપ્રાન્વાચયામાસ પર્વણિ ॥ 3-294-29 (27268)
તતઃ સુમનસઃ શેષાઃ પ્રતિગૃહ્ય મહાત્મનઃ।
પિતુઃ સમીપમગમદ્દેવી શ્રીરિવ રૂપિણી ॥ 3-294-20 (27269)
સાઽભિવાદ્ય પિતુઃ પાદૌ શેષાઃ પૂર્વં નિવેદ્ય ચ।
કૃતાઞ્જલિર્વરારોહા નૃપતેઃ પાર્શ્વમાસ્થિતા ॥ 3-294-31 (27270)
યૌવનસ્થાં તુ તાં દૃષ્ટ્વા સ્વાં સુતાં દેવરૂપિણીમ્।
અયાચ્યમાનાં ચ વરૈર્નૃપતિર્દુઃખિતોઽભવત્ ॥ 3-294-32 (27271)
રાજોવાચ। 3-294-33x (2733)
પુત્રિ પ્રદાનકાલસ્તે ન ચ કશ્ચિદ્વૃણોતિ મામ્।
સ્વયમન્વિચ્છ ભર્તારં ગુણૈઃ સદૃશમાત્મનઃ ॥ 3-294-33 (27272)
પ્રાર્થિતઃ પુરુષો યશ્ચ સ નિવેદ્યસ્ત્વયા મમ।
વિમૃશ્યાહં પ્રદાસ્યામિ વરય ત્વં યથેપ્સિતમ્ ॥ 3-294-34 (27273)
શ્રુતં હિ ધર્મશાસ્ત્રેષુ પઠ્યમાનં દ્વિજાતિભિઃ।
તથા ત્વમપિકલ્યાણિ ગદતો મે વચઃ શૃણુ ॥ 3-294-35 (27274)
અપ્રદાતા પિતા વાચ્યો વાચ્યશ્ચાનુપયન્પતિઃ।
મૃતે પિતરિ પુત્રશ્ચ વાચ્યો માતુરરક્ષિતા ॥ 3-294-36 (27275)
ઇદં મે વચનં ક્ષુત્વા ભર્તુરન્વેષણે ન્વર।
દેવતાનાં યથા યાચ્યો ન ભવેયં તથા કુરુ ॥ 3-294-37 (27276)
એવમુક્ત્વા દુહિતરં તથા વૃદ્ધાંશ્ચ મન્ત્રિણઃ।
વ્યાદિદેશાનુયાત્રં ચ ગમ્યતાં ચેત્યચોદયત્ ॥ 3-294-38 (27277)
સાઽભિવાદ્ય પિતુઃ પાદૌ વ્રીડિતેવ મનસ્વિની।
પિતુર્વચનમાજ્ઞાય નિર્જગામાવિચારિતમ્ ॥ 3-294-39 (27278)
સા હૈમં રથમાસ્થાય સ્થવિરૈઃ સચિવૈર્વૃતા।
તપોવનાનિરમ્યાણિ રાજર્ષીણાં જગામ હ ॥ 3-294-40 (27279)
માન્યાનાં તત્ર વૃદ્ધાનાં કૃત્વા પાદાભિવાદનમ્।
વનાનિ ક્રમશસ્તાત સર્વાણ્યેવાભ્યગચ્છત ॥ 3-294-41 (27280)
એવં તીર્થેષુ સર્વેષુ ધનોત્સર્ગં નૃપાત્મજા।
કુર્વી દ્વિજમુખ્યાનાં તંતં દેશં જગામ હ ॥ 3-294-42 (27281)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ પતિવ્રતામાહાત્મ્યપર્વણિ ચતુર્નવત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 294 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-294-9 સાવિત્ર્યા સાવિત્રી સવિતૃકન્યા તદ્દૈવત્યવા ઋચા રસા ચ। સોર્મા વધૂયુરભવદિત્યાદિઃ। ષષ્ઠેકાલે અષ્ટધાવિભક્તસ્યાહ્નઃ ષષ્ઠેશે ॥ 3-294-19 ઉત્તરં પુત્રાર્થં પ્રાર્થનાવચનમ્ ॥ 3-294-20 પ્રતિજ્ઞાયાજ્ઞોકૃત્ય ॥ 3-294-23 માનવ્યા મનુપુત્ર્યાઃ ॥ 3-294-28 પ્રતિવારિતોઽભિભૂતઃ ॥ 3-294-30 સુમનસ ઇષ્ટદેવતાયાઃ। શોષાઃ પ્રસાદપૂર્વકં દત્તાનિ માલ્યાનિ ॥ 3-294-32 અયાચ્યમાનાં તુ નરૈરિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-294-34 પ્રાર્થિત ઇચ્છિતઃ ॥ 3-294-36 વાચ્યો નિન્દ્યઃ। અનુપયન્ ઋતાવગચ્છન ॥ 3-294-38 અનુયાત્રાં યાત્રોપકરણં વાહનાદિ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 295
॥ શ્રીઃ ॥
3.295. અધ્યાયઃ 295
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
મનસા સ્વાનુગુણનિર્ધારણપૂર્વકં વનાદાગતયા સાવિત્ર્યા નારદેન સહ સંભાષમાણસ્ય પિતુરન્તિકમેત્ય તયોઃ પાદાભિવાદનમ્ ॥ 1 ॥ નારદસંનિધૌ પિત્રા પૃષ્ટયા તથા દ્યુમસ્સેનસૂનોઃ સત્યવતઃ પઠિત્વેન મનસા વરણકથનમ્ ॥ 2 ॥ પિત્રા નારદવચનાત્તસ્યાલ્પાયુષ્ટ્વનિવેદનપૂર્વકં વરાન્તરવરણં ચોદિતયાપિ તયા સ્વાધ્યવસાયાદનિવર્તનમ્ ॥ 3 ॥ રાજ્ઞાપિ તસ્યા નિર્વન્ધાન્નારદવચનાચ્ચ તસ્મા એવ તસ્યા દાનાધ્યવસાનમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-295-0 (27282)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-295-0x (2734)
અથ મદ્રાધિપો રાજા નારદેન સમાગતઃ।
ઉપવિષ્ટઃ સભામધ્યે કથાયોગેન ભારત ॥ 3-295-1 (27283)
તતોઽભિગમ્ય તીર્થાનિ સર્વાણ્યેવાશ્રમાંસ્તથા।
આજગામ પિતુર્વેશ્મ સાવિત્રી સહ મન્ત્રિભિઃ ॥ 3-295-2 (27284)
નારદેન સહાસીનં સા દૃષ્ટ્વા પિતરં શુભા।
ઉભયોરેવ શિરસા ચક્રે પાદાભિવાદનમ્ ॥ 3-295-3 (27285)
નારદ ઉવાચ। 3-295-4x (2735)
ક્વ ગતાઽભૂત્સુતેયં તે કુતશ્ચૈવાગતા નૃપ।
કિમર્થં યુવતીં ભદ્ર ન ચૈનાં સંપ્રયચ્છસિ ॥ 3-295-4 (27286)
અશ્વપતિરુવાચ। 3-295-5x (2736)
કાર્યેણ ખલ્વનેનૈવ પ્રેષિતાદ્યૈવ ચાગતા।
એતસ્યાઃ શૃણુ દેવર્ષે ભર્તારં યોઽનયા વૃતઃ ॥ 3-295-5 (27287)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-295-6x (2737)
સા બ્રૂહિ વિસ્તરેણેતિ પિત્રા સંયોદિતા શુભા।
તદૈવ તસ્ય વચનં પ્રતિગૃહ્યેદમબ્રવીત્ ॥ 3-295-6 (27288)
આસીત્સાલ્વેષુ ધર્માત્મા ક્ષત્રિયઃ પૃથિવીપતિઃ।
દ્યુમત્સેન ઇતિ ખ્યાતઃ પશ્ચાચ્ચાન્ધો બભૂવ હ ॥ 3-295-7 (27289)
વિનષ્ટચક્ષુષસ્તસ્ય બાલપુત્રસ્ય ધીમતઃ।
સામીપ્યેન હૃતં રાજ્યં છિદ્રેઽસ્મિન્પૂર્વવૈરિણા ॥ 3-295-8 (27290)
સ બાલવત્સયા સાર્ધં ભાર્યયા પ્રસ્થિતો વનમ્।
મહારણ્યં ગતશ્ચાપિ પસ્તેષે મહાવ્રતઃ ॥ 3-295-9 (27291)
તસ્ય પુત્રઃ પુરે જાતઃ સંવૃદ્ધશ્ચ તપોવને।
સત્યવાનનુરૂપો મે ભર્તેતિ મનસા વૃતઃ ॥ 3-295-10 (27292)
નારદ ઉવાચ। 3-295-11x (2738)
અહો વત મહત્પાપં સાવિત્ર્યા નૃપતે કૃતમ્।
અજાનન્ત્યા યદનયા ગુણવાન્સત્યવાન્વૃતઃ ॥ 3-295-11 (27293)
સત્યં વદત્યસ્ય પિતા સત્યં માતા પ્રભાષતે।
તથાઽસ્ બ્રાહ્મણાશ્ચક્રુર્નામૈતત્સત્યવાનિતિ ॥ 3-295-12 (27294)
બાલસ્યાશ્વાઃ પ્રિયાશ્ચાસ્ય કરોત્યશ્વાંશ્ચ મૃન્મયાન્।
ચિત્રેઽપિ વિલિખત્યશ્વાંશ્ચિત્રાશ્વ ઇતિ ચોચ્યતે ॥ 3-295-13 (27295)
રાજોવાચ। 3-295-14x (2739)
અપીદાનીં સ તેજસ્વી બુદ્ધિમાન્વા નૃપાત્મજઃ।
ક્ષમાવાનપિ વા શૃરઃ સત્યવાન્પિતૃવત્સલઃ ॥ 3-295-14 (27296)
નારદ ઉવાચ। 3-295-15x (2740)
વિવસ્વાનિવ તેજસ્વી વૃહસ્પતિસમો મતૌ।
મહેન્દ્ર ઇવન વીરશ્ચ વસુધેવ ક્ષમાન્વિતઃ ॥ 3-295-15 (27297)
અશ્વપતિરુવાચ। 3-295-16x (2741)
અપિ રાજાત્મજો દાતા બ્રહ્મણ્યશ્ચાપિ સત્યવાન્।
રૂપવાનપ્યુદારો વાઽપ્યથવા પ્રિયદર્શનઃ ॥ 3-295-16 (27298)
નારદ ઉવાચ। 3-295-17x (2742)
સાંકૃતે રન્તિદેવસ્ સ્વશક્ત્યા દાનતઃ સમઃ।
બ્રહ્મણ્યઃ સત્યવાદી ચ શિબિરૌશીનરો યથા ॥ 3-295-17 (27299)
યયાતિરિવ ચોદારઃ સોમવત્પ્રિયદર્શનઃ।
રૂપેણાન્યતમોઽશ્વિભ્યાં દ્યુમત્સેનસુતો બલી ॥ 3-295-18 (27300)
`સ વદાન્યઃ સ તેજસ્વીધીમાંશ્ચૈવ ક્ષમાન્વિતઃ'।
સ દાન્તઃ સ મૃદુઃ શૂરઃ સ સત્યઃ સંયતેન્દ્રિયઃ।
સન્મૈત્રઃ સોનસૂયશ્ચ સ હ્રીમાન્દ્યુતિમાંશ્ચ સઃ ॥ 3-295-19 (27301)
નિત્યશશ્ચાર્જવં તસ્મિન્ધૃતિસ્તત્રૈવ ચ ધ્રુવા।
સંક્ષેપતસ્તપોવૃદ્ધૈઃ શીલવૃદ્ધૈશ્ચ કથ્યતે ॥ 3-295-20 (27302)
અશ્વપતિરુવાચ। 3-295-21x (2743)
ગુણૈરુપેતં સર્વૈસ્તં ભગવન્પ્રબ્રવીષિ મે।
દોષાનપ્યસ્ય મે બ્રૂહિ યદિ સન્તીહ કેચન ॥ 3-295-21 (27303)
નારદ ઉવાચ। 3-295-22x (2744)
એક એવાસ્ય દોષો હિ ગુણાનાક્રમ્ય તિષ્ઠતિ।
સ ચ દોષઃ પ્રયત્નેન ન શક્યમતિવર્તિતુમ્ ॥ 3-295-22 (27304)
એકો દોષોઽસ્તિ નાન્યોઽસ્ય સોદ્યપ્રભૃતિ સત્યવાન્।
સંવત્સરેણ ક્ષીણાયુર્દેહન્યાસં કરિષ્યતિ ॥ 3-295-23 (27305)
રાજોવાચ। 3-295-24x (2745)
એહિ સાવિત્રિ ગચ્છસ્વ અન્યં વરય શોભને।
તસ્ય દોષો મહાનેકો ગુણાનાક્રમ્ય ચ સ્થિતઃ ॥ 3-295-24 (27306)
યથા મે ભગવાનાહ નારદો દેવસત્કૃતઃ।
સંવત્સરેણ સોઽલ્પાયુર્દેહન્યાસં કરિષ્યતિ ॥ 3-295-25 (27307)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-295-26x (2746)
સકૃદંશો નિપતતિ સકૃત્કન્યા પ્રદીયતે।
સ કૃદાહ દદાનીતિ ત્રીણ્યેતાનિ સકૃત્સકૃતે ॥ 3-295-26 (27308)
દીર્ઘાયુરથવાઽલ્પાયુઃ સગુણો નિર્ગુણોઽપિ વા।
સકૃદ્વૃતો મયા ભર્તા ન દ્વિતીયં વૃણોમ્યહમ્ ॥ 3-295-27 (27309)
મનસા નિશ્ચયં કૃત્વાતતો વાચાઽભિધીયતે।
ક્રિયતે કર્મણા પશ્ચાત્પ્રમાણં મે મનસ્તતઃ ॥ 3-295-28 (27310)
નારદ ઉવાચ। 3-295-29x (2747)
સ્થિરા બુદ્ધિર્નરશ્રેષ્ઠ સાવિત્ર્યા દુહિતુસ્તવ।
નૈષા વારયિતું શક્યા ધર્માદસ્માત્કથંચન ॥ 3-295-29 (27311)
નાન્યસ્મિન્પુરુષે સન્તિ યે સત્યવતિ વૈ ગુણાઃ।
પ્રદાનમેવ તસ્માન્મે રોચતે દુહિતુસ્તવ ॥ 3-295-30 (27312)
રાજોવાચ। 3-295-31x (2748)
અવિચાલ્યમેતદુક્તં તથ્યં ચ ભવતા વચઃ।
કરિષ્યામ્યેતદેવં ચ ગુરુર્હિ ભગવાન્મમ ॥ 3-295-31 (27313)
નારદ ઉવાચ। 3-295-32x (2749)
અવિઘ્નમસ્તુ સાવિત્ર્યાઃ પ્રદાને દુહિતુસ્તવ।
સાધયિષ્યામ્યહં તાવત્સર્વેષાં ભદ્રમસ્તુ વઃ ॥ 3-295-32 (27314)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-295-33x (2750)
એવમુક્ત્વા સ્વમુત્પત્ય નારદસ્ત્રિદિવં ગતઃ।
રાજાઽપિ દુહિતુઃ સજ્જં વૈવાહિકમકારયત્ ॥ 3-295-33 (27315)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ પતિવ્રતામાહાત્મ્યપર્વણિ પઞ્ચનવત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 295 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-295-1 કથાયોગેન કથાપ્રસઙ્ગેન ॥ 3-295-8 સામીપ્યેન સમીપવાસિના। છિદ્રે અન્ધત્વે સતિ ॥ 3-295-10 સ્યવાન્નામતઃ ॥ 3-295-14 તેજસ્વી પ્રભાવવાન્ ॥ 3-295-17 સાંકૃતેઃ સંકૃતિપુત્રસ્ય ॥ 3-295-22 આક્રમ્ય અભિભૂય ॥ 3-295-26 અંશઃ કાષ્ઠપાષાણાદેઃ શકલઃ સકૃન્નિપતતિ। કૃતસ્ય કરણં નાસ્તીત્યર્થઃ ॥ 3-295-31 એતત્ સાવિત્ર્યા વચનં અવિચાલ્યં ભવતા ચ તથ્યં ઉક્તમ્ ॥ 3-295-32 સાધયિષ્યામિ ગમિષ્યામિ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 296
॥ શ્રીઃ ॥
3.296. અધ્યાયઃ 296
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અશ્વપતિના રાજ્ઞા દ્યુમત્સેનાશ્રમમેત્ય સત્યવતે સ્વપુત્ર્યાઃ સાવિત્ર્યા રદાનેન વૈવાહિકોત્સવનિર્વર્તનપૂર્વકં સ્વનગરાગમનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-296-0 (27316)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-296-0x (2751)
અથ કન્યાપ્રદાને સ તમેવાર્થં વિચિન્તયન્।
સમાનિત્યે ચ તત્સર્વંભાણ્ડં વૈવાહિકં નૃપઃ ॥ 3-296-1 (27317)
તતો વૃદ્ધાન્દ્વિજાન્સર્વાનૃત્વિક્સભ્યપુરોહિતાન્।
સમાહૂય દિને પુણ્યે પ્રયયૌ સહ કન્યયા ॥ 3-296-2 (27318)
મેધ્યારણ્યં સ ગત્વા ચ દ્યુમત્સેનાશ્રમં નૃપઃ।
પદ્ભ્યામેવ દ્વિજૈઃ સાર્ધં રાજર્ષિં તમુપાગમત્ ॥ 3-296-3 (27319)
તત્રાપશ્યન્મહાભાગં સાલવૃક્ષમુપાશ્રિતમ્।
કૌશ્યાં બૃસ્યાં સમાસીનં ચક્ષુર્હીનં નૃપં તદા ॥ 3-296-4 (27320)
સ રાજા તસ્ય રાજર્ષેઃ કૃત્વાપૂજાં યથાઽર્હતઃ।
વાચા સુનિયતો ભૂત્વા ચકારાત્મનિવેદનમ્ ॥ 3-296-5 (27321)
તસ્યાર્ધ્યમાસં ચૈવ ગાં ચાવેદ્યસ ધર્મવિત્।
કિમાગમનમિત્યેવં રાજા રાજાનમબ્રવીત્ ॥ 3-296-6 (27322)
તસ્ય સર્વમભિપ્રાયમિતિકર્તવ્યતાં ચ તામ્।
સત્યવન્તં સમુદ્દિશ્ય સર્વમેવ ન્યવેદયત્ ॥ 3-296-7 (27323)
સાવિત્રી નામ રાજર્ષે કન્યેયં મમ શોભના।
તાં સ્વધર્મેણ ધર્મજ્ઞ સ્નુષાર્થે ત્વં ગૃહાણ મે ॥ 3-296-8 (27324)
દ્યુમત્સેન ઉવાચ। 3-296-8x (2752)
ચ્યુતાઃ સ્મ રાજ્યાદ્વનવાસમાશ્રિતા-
શ્ચરામ ધર્મં નિયતાસ્તપસ્વિનઃ।
કથં ત્વનર્હા વનવાસમાશ્રમે
સહિષ્યતિ ક્લેશમિમં સુતા તવ ॥ 3-296-9 (27325)
અશ્વમતિરુવાચ। 3-296-10x (2753)
સુખં ચ દુઃખં ચ ભવાભવાત્મકં
યદા વિજાનાતિ સુતાઽહમેવ ચ।
ન મદ્વિધે યુજ્યતેવાક્યમીદૃશં
વિનિશ્ચયેનાભિગતોસ્મિ તે નૃપ ॥ 3-296-10 (27326)
આશાં નાર્હસિ મે હન્તું સૌહૃદાત્પ્રણતસ્ય ચ।
અભિતશ્ચાગતં પ્રેમ્ણા પ્રત્યાખ્યાતું ન માઽર્હસિ ॥ 3-296-11 (27327)
અનુરૂપો હિ યુક્તશ્ચ ત્વં મમાહં તવાપિ ચ।
સ્નુષાં પ્રતીચ્છ મે કન્યાં ભાર્યાં સત્યવતસ્તતઃ ॥ 3-296-12 (27328)
દ્યુમત્સેન ઉવાચ। 3-296-13x (2754)
પૂર્વમેવાભિલવિતઃ સંબન્ધો મે ત્વયા સહ।
ભ્રષ્ટરાજ્યસ્ત્વહમિતિ તત એતદ્વિચારિતમ્ ॥ 3-296-13 (27329)
અભિપ્રાયસ્ત્વયં યો મે પૂર્વમેવાભિકાઙ્ક્ષિતઃ।
સ નિર્વર્તતુ મેઽદ્યૈવ કાઙ્ક્ષિતો હ્યસિ મેઽતિથિઃ ॥ 3-296-14 (27330)
તતઃ સર્વાન્સમાનાય્ય દ્વિજાનાશ્રમવાસિનઃ।
યથાવિધિ સમુદ્વાહં કારયામાસતુર્નૃપૌ ॥ 3-296-15 (27331)
દત્ત્વા સોઽશ્વપતિઃ કન્યાં યથાર્હં સપરિચ્છદમ્।
યયૌ સ્વમેવ ભવનં યુક્તઃ પરમયા મુદા ॥ 3-296-16 (27332)
સત્યવાનપિ તાં ભાર્યાં લબ્ધ્વા સર્વગુણાન્વિતામ્।
મુમુદે સા રચ રતં લબ્ધ્વા ભર્તારં મનસેપ્સિતમ્ ॥ 3-296-17 (27333)
ગતે પિતરિ સર્વાણિ સંન્યસ્યાભરણાનિ સા।
જગૃહેવલ્કલાન્યેવ વસ્ત્રં કાષાયમેવ ચ ॥ 3-296-18 (27334)
પરિચારૈર્ગુણૈશ્ચૈવ પ્રશ્રયેણ દમેન ચ।
સર્વકામક્રિયાભિશ્ચ સર્વેષાં તુષ્ટિમાદધે ॥ 3-296-19 (27335)
શ્વશ્રૂં શરીરસત્કારૈઃ સર્વૈરાચ્છાદનાદિભિઃ।
શ્વશુરં દેવસત્કારૈર્વાચઃ સંયમનેન ચ ॥ 3-296-20 (27336)
તથૈવ પ્રિયવાદેન નૈષુણેન શમેન ચ।
રહશ્ચૈવોપચારેણ ભર્તારં પર્યતોષયત્ ॥ 3-296-21 (27337)
એવં તત્રાશ્રમે તેષાં તદા નિવસતાં સતામ્।
કાલસ્તપસ્યતાં કશ્ચિદપાક્રામત ભારત ॥ 3-296-22 (27338)
સાવિત્ર્યાગ્લાયમાનાયાસ્તિષ્ઠન્ત્યાસ્તુ દિવાનિશમ।
નારદેન યદુક્તં તદ્વાક્યં મનસિ વર્તતે ॥ 3-296-23 (27339)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ પતિવ્રતામાહાત્મ્યપર્વણિ ષણ્ણવત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 296 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-296-1 વૈવાહિકં ભાણ્ડં વિવાહોચિતમુપકરણમ્ ॥ 3-296-4 કૌશ્યાં રકુશમય્યાં બૃસ્યામાસને ॥ 3-296-5 આત્મનિવેદનમશ્વપતિરહમિતિ જ્ઞાપનમ્ ॥ 3-296-10 ભવાભવાત્મકમુત્પત્તિવિનાશાત્મકમ્। તે ત્વાં પ્રતિ ॥ 3-296-11 મા મામ્ ॥ 3-296-14 નિર્વર્તતુ નિષ્પદ્યતામ્ ॥ 3-296-16 સપરિચ્છદં પારિવર્હસહિતમ્ ॥ 3-296-19 પરિચારૈઃ સેવનૈઃ। ગુણૈઃ શીલસત્યાદિભિઃ। પ્રશ્રયેણ સ્નેહેન। દમેન જિતેન્દ્રિયતયા। સર્વકામક્રિયાભિઃ સર્વેષામિષ્ટસંપાદનેન ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 297
॥ શ્રીઃ ॥
3.297. અધ્યાયઃ 297
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કદાચન નારદનિર્દિષ્ટેસત્યવતો મૃતિદિવસે સાવિત્ર્યા પરશુહસ્તસ્ય વનંગચ્છતો ભર્તુરનુગમનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-297-0 (27340)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-297-0x (2755)
તતઃ કાલે બહુતિથે વ્યતિક્રાન્તે કદાચન।
પ્રાપ્તઃ સ કાલો મર્વ્યં યત્રસત્યવતા નૃપ ॥ 3-297-1 (27341)
ગણયન્ત્યાશ્ચ સાવિત્ર્યા દિવસદિવસે ગતે।
યદ્વાક્યં નારદેનોક્તં વર્તતે હૃદિ નિત્યશઃ ॥ 3-297-2 (27342)
ચતુર્થેઽહનિ મર્તવ્યમિતિ સંચિન્ત્ય ભામિની।
વ્રતં ત્રિરાત્રમુદ્દિશ્ય દિવારાત્રં સ્થિતાઽભવત્ ॥ 3-297-3 (27343)
`ત્રયોદશ્યાં ચોપવાસં પ્રતિપત્સુ ચ પારણમ્।
આયુષ્યં વર્ધતે ભર્તુર્વ્રતેનાનિ ભારત' ॥ 3-297-4 (27344)
તં શ્રુત્વા રકનિયમં તસ્યા ભૃશં દુઃખાન્વિતો નૃપઃ।
ઉત્થાય વાક્યં સાવિત્રીમબ્રવીત્પરિસાન્ત્વયન્ ॥ 3-297-5 (27345)
અતિતીવ્રોઽયમારમ્ભસ્ત્વયાઽઽરબ્ધો નૃપાત્મજે।
તિસૃણાં વસતીનાં હિ સ્તાનં પરમદુશ્ચરમ્ ॥ 3-297-6 (27346)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-297-7x (2756)
ન કાર્યસ્તાત સંતાપઃ પારયિષ્યામ્યહં વ્રતમ્।
વ્યસંસાયકૃતં હીદં વ્યવસાયશ્ચ કારણમ્ ॥ 3-297-7 (27347)
દ્યુમત્સેન ઉવાચ। 3-297-8x (2757)
વ્રતં ભિન્ધીતિ વક્તું ત્વાં નાસ્મિ શક્તઃ કથંચન।
પારયસ્વેતિ વચનં યુક્તમસ્મદ્વિધો વદેત્ ॥ 3-297-8 (27348)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-297-9x (2758)
એવમુક્ત્વા દ્યુમત્સેનો વિરરામ મહામનાઃ।
તિષ્ઠન્તી ચૈવ સાવિત્રી કાણ્ઠભૂતેવ લક્ષ્યતે ॥ 3-297-9 (27349)
શ્વોભૂતે ભર્તૃમરણે સાવિત્ર્યા ભરતર્ષભ।
દુઃખાન્વિતાયાસ્તિષ્ઠન્ત્યાઃ સા રાત્રિર્વ્યત્યવર્તત ॥ 3-297-10 (27350)
અદ્ય તદ્દિવસં ચેતિ હુત્વા દીપ્તં હુતાશનમ્।
યુગમાત્રોદિતે સૂર્યેકૃત્વા પૌર્વાઙ્ણિકીઃ ક્રિયાઃ ॥ 3-297-11 (27351)
`વ્રતં સમાપ્યસાવિત્રી સ્નાત્વા શુદ્ધા યશસ્વિની'।
તતઃ સર્વાન્દ્વિજાન્વૃદ્ધાઞ્શ્વશ્રૂં શ્વશુરમેવ ચ।
અભિવાદ્યાનુપૂર્વ્યેણ પ્રાઞ્જલિર્નિયતા સ્થિતા ॥ 3-297-12 (27352)
અવૈધવ્યાશિષસ્તે તુ સાવિત્ર્યર્થં હિતાઃ શુભાઃ।
ઊચુસ્તપસ્વિનઃ સર્વે તપોવનનિવાસિનઃ ॥ 3-297-13 (27353)
એવમસ્ત્વિતિ સાવિત્રી ધ્યાનયોગપરાયણા।
મનસા તા ગિરઃ સર્વાઃ પ્રત્યગૃહ્ણાત્તપસ્વિની ॥ 3-297-14 (27354)
તં કાલં તં મુહૂર્તં ચ પ્રતીક્ષન્તી નૃપાત્મજા।
યથોક્તં નારદવચશ્ચિન્તયન્તી સુદુઃખિતા ॥ 3-297-15 (27355)
તતસ્તુ શ્વશ્રૂશ્વશુરાવૂચતુસ્તાં નૃપાત્મજામ્।
એકાન્તમાસ્થિતાં વાક્યં પ્રીત્યા ભરતસત્તમ ॥ 3-297-16 (27356)
વ્રતં યથોપદિષ્ટં તુ તથા તત્પારિતં ત્વયા।
આહારકાલઃ સંપ્રાપ્તઃ ક્રિયતાં યદનન્તરમ્ ॥ 3-297-17 (27357)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-297-18x (2759)
અસ્તં ગતે મયાઽઽદિત્યે ભોક્તવ્યં કૃતકામયા।
એષ મે હૃદિ સંકલ્પઃ સમયશ્ચ કૃતો મયા ॥ 3-297-18 (27358)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-297-19x (2760)
એવં સંભાષમાણાયાઃ સાવિત્ર્યા ભોજનં પ્રતિ।
સ્કન્ધે પરશુમાદાય સત્યવાન્પ્રસ્થિતો વનમ્ ॥ 3-297-19 (27359)
સાવિત્રી ત્વાહ ભર્તારં નૈકસ્ત્વં ગન્તુમર્હસિ।
સહ ત્વયા ગમિષ્યામિ ન હિત્વાં હાતુમુત્સહે ॥ 3-297-20 (27360)
સત્યવાનુવાચ। 3-297-21x (2761)
વનં ન ગતપૂર્વં તે દુઃખ પન્થાશ્ચ ભામિનિ।
વ્રતોપવાસક્ષામા ચ કથં પદ્ભ્યાં ગમિષ્યસિ ॥ 3-297-21 (27361)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-297-22x (2762)
ઉપવાસાન્ન મે ગ્લાનિર્નાસ્તિ ચાપિ પરિશ્રમઃ।
ગમને ચ કૃતોત્સાહાં પ્રતિષેદ્ધું ન માઽર્હસિ ॥ 3-297-22 (27362)
સત્યવાનુવાચ। 3-297-23x (2763)
યદિ તે ગમનોત્સાહઃ કરિષ્યામિ તવ પ્રયમ્।
મમ ત્વામન્ત્રય ગુરૂન્ન માં દોષઃ સ્પૃશેદયમ્ ॥ 3-297-23 (27363)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-297-24x (2764)
સાઽભિવાદ્યાબ્રવીચ્છ્વશ્રૂં શ્વશુરં ચ મહાવ્રતા।
અયં ગચ્છતિ મે ભર્તા ફલાહારો મહાવનમ્ ॥ 3-297-24 (27364)
ઇચ્છેયમભ્યનુજ્ઞાતા આર્યયા શ્વશુરેણ હ।
અનેન સહ નિર્ગન્તું ન મેઽદ્ય વિરહઃ ક્ષમઃ ॥ 3-297-25 (27365)
ગુર્વગ્નિહોત્રાર્તકૃતેપ્રસ્થિતશ્ચ સુતસ્તવ।
ન નિવાર્યો નિવાર્યઃ સ્યાદન્યથા પ્રસ્થિતો વનમ્ ॥ 3-297-26 (27366)
સંવત્સરઃ કિંચિદૂનો ન નિષ્ક્રાન્તાઽહમાશ્રમાત્।
વનં કુસુમિતં દ્રષ્ટું પરં કૌતૂહલં હિ મે ॥ 3-297-27 (27367)
દ્યુમત્સેન ઉવાચ। 3-297-28x (2765)
યદા પ્રભૃતિ સાવિત્રી પિત્રા દત્તા સ્નાષુ મમ।
નાનયાઽભ્યર્થનાયુક્તમુક્તપૂર્વં સ્મરામ્યહમ્ ॥ 3-297-28 (27368)
તદેષા લભતાં કામં યથાભિલષિતં વધૂઃ।
અપ્રમાદશ્ચ કર્તવ્યઃ પુત્રિ સત્યવતઃ પથિ ॥ 3-297-29 (27369)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-297-30x (2766)
ઉભાભ્યામભ્યનુજ્ઞાતા સા જગામ યશસ્વિની।
સહભર્ત્રા હસન્તીવ હૃદયેન વિદૂયતા ॥ 3-297-30 (27370)
સા વનાનિ વિચિત્રાણિ રમણીયાનિ સર્વશઃ।
મયૂરગણજુષ્ટાનિ દદર્શ વિપુલેક્ષણા ॥ 3-297-31 (27371)
નદીઃ પુણ્યવહાશ્ચૈવ પુષ્પિતાંશ્ચ નગોત્તમાન્।
સત્યવાનાહ પશ્યેતિ સાવિત્રીં મધૂરં વચઃ ॥ 3-297-32 (27372)
નીરીક્ષમાણા ભર્તારં સર્વાવસ્થમનિન્દિતા।
મૃતમેવ હિં મેને કાલે મુનિવચઃ સ્મરન્ ॥ 3-297-33 (27373)
અનુવ્રજન્તી ભર્તારં જગામ મૃદુગામિની।
દ્વિધેવ હૃદયં કૃત્વા તં ચ કાલમવેક્ષતી ॥ 3-297-34 (27374)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ પતિબ્રતામાહાત્મ્યપર્વણિ સપ્તનવત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 297 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-297-6 વસતીનાં સ્થાનં ભોજનત્રયનિરોધઃ। ઉપવસતીત્યાદૌ વસતેસ્તાદર્થ્યદર્શનાત્ ॥ 3-297-7 પારયિષ્યામિ સમાપયિષ્યામિ। વ્યવસાયકૃતમુદ્યોગકૃતમ્ ॥ 3-297-11 રકયુગં હસ્તચતુષ્કં તાવદુદિતે ઉપરિ યાતે ॥ 3-297-33 સર્વાવસ્થમતન્દ્રિતા ઇતિ ક. થ. પાઠઃ। સ્મરન્નિતિ વ્યત્યયેન પુંસ્ત્વમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 298
॥ શ્રીઃ ॥
3.298. અધ્યાયઃ 298
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સાવિત્ર્યા સહ વનં પ્રવિષ્ટેન સત્યવતા ફલાહરણપૂર્વકં કાષ્ઠવિપાટનમ્ ॥ 1 ॥ તથા શિરોવેદનાદૂનતયા કાષ્ઠપાટનાદુપરમપૂર્વકં ભાર્યોત્સઙ્ગે શિરોનિધાનેન ભૂતલે શયનમ્ ॥ 2 ॥ તતઃ સત્યવતોઽસુહરણાય સમાગતં યમં દૃષ્ટવત્યા સાવિત્ર્યા સાઞ્જલિબન્ધં તદાગમનપ્રયોજનપ્રશ્નઃ ॥ 3 ॥ યમેન તાંપ્રતિતત્ક્રધનપૂર્વકં પાશબન્ધનેન સત્યવતસ્તદીયશરીરાદપકર્ષણપૂર્વકં સ્વલોકંપ્રતિ પ્રસ્થાનમ્ ॥ 4 ॥ તમનુગચ્છન્ત્યાઃ સાવિત્ર્યાઃ સ્તુતિવચનસંતુષ્ટેન યમેન તસ્યૈ વરદાનપૂર્વકં વન્ધવિમોચનેન સત્યવતો વિસર્જનમ્ ॥ 5 ॥ તતઃ પુનરુજ્જીવિતેન સત્યવતા સાવિત્ર્યાસહ પુતાશ્રમંપ્રતિ પ્રસ્થાનમ્ ॥ 6 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-298-0 (27375)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-298-0x (2767)
અથ ભાર્યાસહાયઃ સ ફલાન્યાદાય વીર્યવાન્।
કઠિનં પૂરયામાસ તતઃ કાણ્ઠાન્યપાટયત્ ॥ 3-298-1 (27376)
તસ્ય પાટયતઃ કાષ્ઠં સ્વેદો વૈ સમજાયત।
વ્યાયામેન ચ તેનાસ્ય જજ્ઞે શિરસિ વેદના ॥ 3-298-2 (27377)
સોઽભિગમ્ય પ્રિયાં ભાર્યામુવાચ શ્રમપીડિતઃ।
વ્યાયામેન મમાનેન જાતા શિરસિ વેદના ॥ 3-298-3 (27378)
અઙ્ગાનિ ચૈવ સાવિત્રિ હૃદયં દૂયતીવ ચ।
અસ્વસ્થમિવ ચાત્માનં લક્ષયે મિતભાષિણિ ॥ 3-298-4 (27379)
શૂલૈરિવ શિરો વિદ્ધમિદં સંલક્ષયામ્યહમ્।
`ભ્રમન્તીવ દિશઃ સર્વાશ્ચક્રારૂઢં મનો મમ'।
તત્સ્વપ્તુમિચ્છે કલ્યાણિ ન સ્તાતું શક્તિરસ્તિ મે ॥ 3-298-5 (27380)
સા સમાસાદ્ય સાવિત્રી ભર્તારમુપગમ્ય ચ।
ઉત્સઙ્ગેઽસ્ય શિર કૃત્વા નિષસાદ મહીતલે ॥ 3-298-6 (27381)
તતઃ સા નારદવચો વિમૃશન્તી તપસ્વિની।
તં મુહૂર્તં ક્ષણં વેલાં દિવસં ચ યુયોજ હ ॥ 3-298-7 (27382)
`હન્ત પ્રાપ્તઃ સ કાલોઽયમિતિ ચિન્તાપરા સતી'।
મુહૂર્તાદેવ ચાપશ્ય્પુરુષં રક્તવાસસમ્।
વદ્ધમૌલિં વપુષ્મન્તમાદિત્યસમતેજસમ્ ॥ 3-298-8 (27383)
શ્યામાવદાતં રક્તાક્ષં પાશહસ્તં ભયાવહમ્।
સ્થિતં સત્યવતઃ પાર્શ્વે નિરીક્ષન્તં તમેવ ચ ॥ 3-298-9 (27384)
તં દૃષ્ટ્વાસહસોત્થાય ભર્તુન્યસ્ય શનૈઃ શિરઃ।
કૃતાઞ્જલિરુવાચાર્તા હૃદયેન પ્રવેપતી ॥ 3-298-10 (27385)
દૈવતંત્વાભિજાનામિ વપુરેતદ્ધ્યમાનુષમ્।
કામયા બ્રૂહિ દેવેશ કસ્ત્વં કિંચ ચિકીર્ષસિ ॥ 3-298-11 (27386)
યમ ઉવાચ। 3-298-12x (2768)
પતિવ્રતાઽસિ સાવિત્રિ તથૈવ ચ તપોન્વિતા।
અસ્ત્વામભિભાષામિ વિદ્ધિ માં ત્વં શુભે યમમ્ ॥ 3-298-12 (27387)
અયં તે રસત્યવાન્ભર્તા ક્ષીણાયુઃ પાર્થિવાત્મજઃ।
નેષ્યામિ તમહં બદ્ધ્વા વિદ્ધ્યેતન્મે ચીકિર્ષિતં ॥ 3-298-13 (27388)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-298-13x (2769)
શ્રૂયતે ભગવન્દૂતાસ્તવાગચ્છન્તિ માનવાન્।
નેતું કિલ ભવાન્કસ્માદાગતોસિ સ્વયં પ્રભો ॥ 3-298-14 (27389)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-298-15x (2770)
ઇત્યુક્તઃ પિતૃરાજસ્તાં ભગવાન્સ્વચિકીર્ષિતમ્।
યથાવત્સર્વમાખ્યાતું તત્પ્રિયાર્થં પ્રચક્રમે ॥ 3-298-15 (27390)
અયં ચ ધર્મસંયુક્તો રૂપવાન્ગુણસાગરઃ।
નાર્હો મત્પુરુષૈર્નેતુમતોસ્મિ સ્વયમાગતઃ ॥ 3-298-16 (27391)
તતઃ સત્યવતઃ કાયાત્પાશબદ્ધં વશંગતમ્।
અઙ્ગુષ્ઠમાત્રં પુરુષં નિશ્ચકર્ષ યમો બલાત્ ॥ 3-298-17 (27392)
તતઃ સમુદ્ધૃતપ્રાણં ગતશ્વાસં હતપ્રભમ્।
નિરવિચેષ્ટંશરીરં તદ્બભૂવાપ્રિયદર્સનમ્ ॥ 3-298-18 (27393)
યમસ્તુ તં તતો બદ્ધ્વા પ્રયાતો દક્ષિણામુખઃ।
સાવિત્રી ચૈવ દુઃખાર્તા યમમેવાન્વગચ્છત ॥ 3-298-19 (27394)
`ભર્તુઃ શરીરરાં ચ વિધાય હિ તપસ્વિની।
ભર્તારમનુગચ્છન્તી તથાવસ્થં સુમધ્યમા'।
નિયમવ્રતસંસિદ્ધા મહાભાગા પતિવ્રતા ॥ 3-298-20 (27395)
યમ ઉવાચ। 3-298-21x (2771)
નિવર્ત ગચ્છ સાવિત્રિ કુરુષ્વાસ્યૌર્ધ્વદૈહિકમ્।
કૃતંભર્તુસ્ત્વયાઽઽનૃણ્યં યાવદ્ગમ્યં ગતં ત્વયા ॥ 3-298-21 (27396)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-298-22x (2772)
યત્ર મે નીયતે ભર્તા સ્વયં વા યત્ર ગચ્છતિ।
મયા ચ તત્ર ગન્તવ્યમેષ ધર્મઃ સનાતનઃ ॥ 3-298-22 (27397)
તપસા ગુરુભક્ત્યા ચ ભર્તુઃ સ્નેહાદ્વ્રતેન ચ।
તવ ચૈવ પ્રસાદેન ન મે પ્રતિહતા ગતિઃ ॥ 3-298-23 (27398)
પ્રાહુઃ સાપ્તપદં મૈત્રં બુધાસ્તત્ત્વાર્થદર્શિનઃ।
મિત્રતાં ચ પુરસ્કૃત્ય કિંચિદ્વક્ષ્યામિ તચ્છૃણુ ॥ 3-298-24 (27399)
નાનાત્મવન્તસ્તુ વને ચરન્તિ
ધર્મં ચ વાસં ચ પરિશ્રમં ચ।
વિજ્ઞાનતો ધર્મમુદાહરન્તિ
તસ્માત્સન્તો ધર્મમાહુઃ પ્રધાનમ્ ॥ 3-298-25 (27400)
એકસ્ય ધર્મેણ સતાં મતેન
સર્વેસ્મ તં માર્ગમનુપ્રપન્નાઃ।
મા વૈ દ્વિતીયં મા તૃતીયં ચ વાઞ્છે
તસ્માત્સન્તો ધર્મમાહુઃ પ્રધાનમ્ ॥ 3-298-26 (27401)
યમ ઉવાચ। 3-298-37x (2773)
નિવર્ત તુષ્ટોસ્મિ તવાનયા ગિરા
સ્વરાક્ષરવ્યઞ્જનહેતુયુક્તયા।
વરં વૃણીષ્વેહવિનાઽસ્ય જીવિતં
દદાનિ તે સર્વમનિન્દિતે વરમ્ ॥ 3-298-27 (27402)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-298-28x (2774)
ચ્યુતઃ સ્વરાજ્યાદ્વનવાસમાશ્રિતો
વિનષ્ટચક્ષુઃ શ્વશુરો મમાશ્રમે।
સ લબ્ધચક્ષુર્બલવાન્ભવેન્નૃપ-
સ્તવ પ્રસાદાજ્જ્વલનાર્કસંનિભઃ ॥ 3-298-28 (27403)
યમ ઉવાચ। 3-298-29x (2775)
દદાનિ તેઽહં તમનિન્દિતે વરં
યથા ત્વયોક્તં ભવિતા ચ તત્તથા।
તવાધ્વના ગ્લાનિમિવોપલક્ષયે
નિવર્ત ગચ્છસ્વ ન તે શ્રમો ભવેત્ ॥ 3-298-29 (27404)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-298-30x (2776)
શ્રમઃ કુતો ભર્તૃસમીપતો હિમે
યતો હિ ભર્તા મમ સા ગતિર્ધ્રુવા।
યતઃ પતિં નમેષ્યસિ તત્ર મે ગતિઃ
સુરેશ ભૂયશ્ચ વચો નિબોધ મે ॥ 3-298-30 (27405)
સતાં સકૃત્સંગતમીપ્સિતં પરં
તતઃ પરં મિત્રમિતિ પ્રચક્ષતે।
ન ચાફલં સત્પુરુષેણ સંગતં
તતઃ સતાં સંનિવસેત્સમાગમે ॥ 3-298-31 (27406)
યમ ઉવાચ। 3-298-32x (2777)
મનોનુકૂલં બુધબુદ્ધિવર્ધનં
ત્વયા યદુક્તં વચનં હિતાશ્રયમ્।
વિના પુનઃ સત્યવતોસ્ય જીવિતં
વરં દ્વિતીયં વરયસ્વ ભામિનિ ॥ 3-298-32 (27407)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-298-33x (2778)
હૃતંપુરા મે શ્વશુરસ્ય ધીમતઃ
સ્વમેવ રાજ્યંલભતાં સ પાર્થિવઃ।
કજહ્યાત્સ્વધર્માન્ન ચ મે ગુરુર્યથા
દ્વિતીયમેતદ્વરયામિ તે વરમ્ ॥ 3-298-33 (27408)
યમ ઉવાચ। 3-298-34x (2779)
સ્વમેવં રાજ્યં પ્રતિપત્સ્યતેઽચિરા-
ન્ન ચ સ્વધર્માત્પરિહીયતે નૃપઃ।
કૃતેન કામેન મયા નૃપાત્મજે
નિવર્ત ગચ્છસ્વ ન તે શ્રમો ભવેત્ ॥ 3-298-34 (27409)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-298-35x (2780)
પ્રજાસ્ત્વયૈતા નિયમેન સંયતા
નિયમ્ય ચૈતા નયસે નિકામયા।
તતો યમત્વં તવ દેવ વિશ્રુતં
નિબોધ ચેમાં ગિરમીરિતાં મયા ॥ 3-298-35 (27410)
અદ્રોહઃ સર્વભૂતેષુ કર્મણા મનસા ગિરા।
અનુગ્રહશ્ચ દાનં ચ સતાં ધર્મઃ સનાતનઃ ॥ 3-298-36 (27411)
એવંપ્રાયશ્ચ લોકોઽયં મનુષ્યાઃ શક્તિપેશલાઃ।
સન્તસ્ત્વેવાપ્યમિત્રેષુ દયાં પ્રાપ્તેષુ કુર્વતે ॥ 3-298-37 (27412)
યમ ઉવાચ। 3-298-38x (2781)
પિપાસિતસ્યેવ ભવેદ્યથા પય-
સ્તથા ત્વયા વાક્યમિદં સમીરિતમ્।
વિના પુનઃ સત્યવતોઽસ્ય જીવિતં
વરં વૃણીષ્વેહ શુભે યદિચ્છસિ ॥ 3-298-38 (27413)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-298-39x (2782)
મમાનપત્યઃ પૃથિવીપતિઃ પિતા
ભવત્પિતુઃ પુત્રશતં તથૌરસમ્।
કુલસ્ય સંતાનકરં ચ યદ્ભવે-
ત્તૃતીયમેતદ્વરયામિ તે વરમ્ ॥ 3-298-39 (27414)
યમ ઉવાચ। 3-298-40x (2783)
કુલસ્ય સંતાનકરં સુવર્ચસં
શતં સુતાનાં પિતુરસ્તુ તે શુભે।
કૃતેન કામેન નરાધિપાત્મજે
નિવર્ત દૂરં હિ પથસ્ત્વમાગતા ॥ 3-298-40 (27415)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-298-41x (2784)
ન દૂરમેતન્મમ ભર્તૃસન્નિધૌ
મનો હિ મે દૂરતરં પ્રધાવતિ।
અથ વ્રજન્નેવ ગિરં સમુદ્યતાં
મયોચ્યમાનાં શૃણુ ભૂય એવ ચ ॥ 3-298-41 (27416)
વિવસ્વતસ્ત્વં તનયઋ પ્રતાપવાં-
સ્તતો હિ વૈવસ્વત ઉચ્યસે બુધૈઃ।
સમેન ધર્મેણ ચરન્તિ તાઃ પ્રજા-
સ્તતસ્તવેહેવર ધર્મરાજતા ॥ 3-298-42 (27417)
આત્મન્યપિ ન વિશ્વાસસ્તથા ભવતિ સત્સુ યઃ।
તસ્માત્સત્સુ વિશેપેણ સર્વઃ પ્રણયમિચ્છતિ ॥ 3-298-43 (27418)
સૌહદાત્સર્વભૂતાનાં વિશ્વાસો નામ જાયતે।
તસ્માત્સત્સુ વિશેપેણ વિશ્વાસં કુરુતે જનઃ ॥ 3-298-44 (27419)
યવ ઉવાચ। 3-298-45x (2785)
ઉદાહૃતંતે વચનં યદઙ્ગને
શુભે ન તાદૃક્ ત્વદૃતે શ્રુતં મયા।
અનેન તુષ્ટોસ્મિ વિનાઽસ્ય જીવિતં
વરં ચતુર્થં વરયસ્વ ગચ્છ ચ ॥ 3-298-45 (27420)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-298-46x (2786)
મમાત્મજં સત્યવતસ્તથૌરસં
ભવેદુભાભ્યામિહ યત્કુલોદ્વહમ્।
શતં સુતાનાં બલવીર્યશાલિના-
મિદંચતુર્થં વરયામિ તે વરમ્ ॥ 3-298-46 (27421)
યમ ઉવાચ। 3-298-47x (2787)
શતં સુતાનાં બલવીરય્શાલિનાં
ભવિષ્યતિ પ્રીતિકરં તવાબલે।
પરિશ્રમસ્તે ન ભવેન્નૃપાત્મજે
નિવર્ત દૂરં હિ પથસ્ત્વમાગતા ॥ 3-298-47 (27422)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-298-48x (2788)
સતાં સદા શાશ્વતધર્મવૃત્તિઃ
સન્તો ન સીદન્તિ ન ચ વ્યથન્તિ।
સતાં સદ્ભિર્નાફલઃ સંગમોસ્તિ
સદ્ભ્યો ભયંનાનુવર્તન્તિ સન્તઃ ॥ 3-298-48 (27423)
સન્તો હિ સત્યેન નયન્તિ સૂર્યં
સન્તો ભૂમિં તપસા ધારયન્તિ।
સન્તો ગતિર્ભૂતભવ્યસ્ રાજ-
ન્સતાં મધ્યે નાવસીદન્તિ સન્તઃ ॥ 3-298-49 (27424)
આર્યજુષ્ટમિદં વૃત્તમિતિ વિજ્ઞાય શાશ્વતમ્।
સન્તઃ પરાર્થં કુર્વાણા નાવેક્ષન્તિ પ્રતિક્રિયાઃ ॥ 3-298-50 (27425)
ન ચ પ્રસાદઃ સત્પુરુષેષુ મોઘો
ન ચાપ્યર્થો નશ્યતિ નાપિ માનઃ।
યસ્માદેતન્નિયતં સત્સુ નિત્યં
તસ્માત્સન્તો રક્ષિતારો ભવન્તિ ॥ 3-298-51 (27426)
યમ ઉવાચ। 3-298-52x (2789)
યથાયથા ભાષસિ ધર્મસંહિતં
મનોનુકૂલં સુપદં મહાર્થવત્।
તથાતથા મે ત્વયિ ભક્તિરુત્તમા
વરં વૃણીષ્વાપ્રતિમં પતિવ્રતે ॥ 3-298-52 (27427)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-298-53x (2790)
ન તેઽપવર્ગઃ સુકૃતાદ્વિના કૃત-
સ્તથા યથાઽન્યેષુ વરેષુ માનદ।
વરં વૃણે જીવતુ સત્યવાનયં
યથા મૃતા હ્યેવમહં પતિં વિના ॥ 3-298-53 (27428)
ન કામયે ભર્તવિનાકૃતા સુખં
ન કામયે ભર્તૃવિનાકૃતા દિવમ્।
નકામયે ભર્તવિનાકૃતા શ્રિયં
ન ભર્તૃહીના વ્યવસામિ જીબિતુમ્ ॥ 3-298-54 (27429)
વરાતિસર્ગઃ શતપુત્રતા મમ
ત્વયૈવ દત્તો હ્રિયતે ચ મે પતિઃ।
વરં વૃણે જીવતુ સત્યવાનયં
તવૈવ સત્યં વચનં ભવિષ્યતિ ॥ 3-298-55 (27430)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-298-56x (2791)
તથેત્યુક્ત્વા તુ તં પાશં મુક્ત્વા વૈવસ્વતો યમઃ।
ધર્મરાજઃ પ્રહૃષ્ટાત્મા સાવિત્રીમિદમબ્રવીત્ ॥ 3-298-56 (27431)
એષ ભદ્રે મયા મુક્તો ભર્તા તે કુલનન્દિનિ।
`તોષિતોઽહં ત્વયા સાધ્વિ વાક્યૈર્ધર્માર્તસંહિતૈઃ' ॥ 3-298-57 (27432)
અરોગસ્વ નેયશ્ચ સિદ્ધાર્થઃ સ ભવિષ્યિ।
ચતુર્વર્ષશતાયુશ્ચ ત્વયા સાર્ધમવાપ્સ્યતિ ॥ 3-298-58 (27433)
ઇષ્ટ્વા યજ્ઞૈશ્ચ ધર્મેણ ખ્યાતિં લોકે ગમિષ્યતિ।
ત્વયિ પુત્રશતં ચૈવ સત્યવાઞ્જનયિષ્યતિ ॥ 3-298-59 (27434)
તે ચાપિ સર્વે રાજાનઃ ક્ષત્રિયાઃ પુત્રપૌત્રિણઃ।
ખ્યાતાસ્ત્વન્નામધેયાશ્ચભવિષ્યન્તીહ શાશ્વતાઃ ॥ 3-298-60 (27435)
પિતુશ્ચ તે પુત્રશતં ભવિતા તવ માતરિ।
માલવ્યાં માલવા નામ શાશ્વતાઃ પુત્રપૌત્રિણઃ।
ભ્રાતરસ્તે ભવિષ્યન્તિ ક્ષત્રિયાસ્ત્રિદશોપમાઃ ॥ 3-298-61 (27436)
એવં તસ્યૈ વરં દત્ત્વા ધર્મરાજઃ પ્રતાપવાન્।
નિવર્તયિત્વા સાવિત્રીં સ્વમેવ ભવનં યયૌ ॥ 3-298-62 (27437)
સાવિત્ર્યપિ યમે યાતે ભર્તારં પ્રતિલભ્ય ચ।
જગામ તત્ર યત્રાસ્યા ભર્તુઃ શાવં કલેવરમ્ ॥ 3-298-63 (27438)
સા ભૂમૌ પ્રેક્ષ્યભર્તારમુપસૃત્યોપગૃહ્ય ચ।
ઉત્સઙ્ગે શિર આરોપ્ય ભૂમાવુપવિવેશ હ ॥ 3-298-64 (27439)
સંજ્ઞાં ચસ પુનર્લબ્ધ્વા સાવિત્રીમભ્યભાષત।
પ્રોષ્યાગત ઇવ પ્રેમ્ણા પુનઃપુનરુદીક્ષ્યવૈ ॥ 3-298-65 (27440)
સુચિરં બત સુપ્તોસ્મિ કિમર્થં નાવબોધિતઃ।
ક્વ ચાસૌ પુરુષઃ શ્યામો યોસૌ માં સંચકર્ષહ ॥ 3-298-66 (27441)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-298-67x (2792)
સુચિરં ત્વંપ્રસુપ્તોસિ મમાહ્કે પુરુષર્ષભ।
ગતઃ સ ભગવાન્દેવઃ પ્રજાસંયમનો યમઃ ॥ 3-298-67 (27442)
વિશ્રાન્તોસિ મહાભાગ વિનિદ્રશ્ચ નૃપાત્મજ।
યદિ શક્યં સમુત્તિષ્ઠ વિગાઢાં પશ્ય શર્વરીમ્ ॥ 3-298-68 (27443)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-298-69x (2793)
ઉપલભ્યતતઃ સંજ્ઞાં સુખસુપ્ત ઇવોત્થિતઃ।
દિશઃ સર્વા વનાન્તાંશ્ચ નિરીક્ષ્યોવાચ સત્યવાન્ ॥ 3-298-69 (27444)
ફલાહારોસ્મિ નિષ્ક્રાન્તસ્વયા સહ સુમધ્યમે।
તતઃ પાટયતઃ કાષ્ઠં શરિસો મે રુજાઽભવત્ ॥ 3-298-70 (27445)
શિરોભિતાપસંતપ્તઃ સ્થાતું ચિરમશક્નુવન્।
તવોત્સઙ્ગે પ્રસુપ્તોસ્મિ ઇતિ સર્વં સ્મરે શુભે ॥ 3-298-71 (27446)
ત્વયોપગૂઢસ્ય ચ મે નિદ્રયાઽપહૃતં મનઃ।
તતોઽપશ્યં તમો ઘોરં પુરુષં ચ મહૌજસમ્ ॥ 3-298-72 (27447)
તદ્યદિ ત્વં વિજાનાસિ કિં તદ્બ્રૂહિ સુમધ્યમે।
સ્વપ્નો મે યદિવા દૃષ્ટો યદિ વા સત્યમેવ તત્ ॥ 3-298-73 (27448)
તમુવાચાથ સાવિત્રી રજની વ્યવગાહતે।
શ્વસ્તે સર્વંયથાવૃત્તમાખ્યાસ્યામિ નૃપાત્મજ ॥ 3-298-74 (27449)
ઉત્તિષ્ઠોત્તિષ્ઠ ભદ્રં તે પિતરૌ પશ્ય સુવ્રત।
વિગાઢા રજની ચેયં નિવૃત્તશ્ચ દિવાકરઃ ॥ 3-298-75 (27450)
નક્તંચરાશ્ચરન્ત્યેતે હૃષ્ટાઃ ક્રૂરાભિભાષિણઃ।
શ્રૂયન્તે પર્ણશબ્દાશ્ચ મૃગાણાં ચરતાં વને ॥ 3-298-76 (27451)
એતા ઘોરં શિવા નાદાન્દિશં દક્ષિણપશ્ચિમામ્।
આસ્થાય વિરુવન્ત્યુગ્રાઃ કમ્પયન્ત્યો મનો મમ ॥ 3-298-77 (27452)
સત્યવાનુવાચ। 3-298-78x (2794)
વનં પ્રતિભયાકારં ઘનેન તમસા વૃતમ્।
ન વિજ્ઞાસ્યસિ પન્થાનં ગન્તું ચૈવ ન શક્ષ્યસિ ॥ 3-298-78 (27453)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-298-79x (2795)
અસ્મિન્ન વને દગ્ધે શુષ્કવૃક્ષઃ સ્થિતો જ્વલન્।
વાયુના ધમ્યમાનોત્ર દૃશ્યતેઽગ્નિઃ ક્વચિત્ક્વચિત્ ॥ 3-298-79 (27454)
તતોઽગ્નિમાનયિત્વેહ જ્વાલયિપ્યામિ સર્વતઃ।
કાષ્ઠાનીમાનિ સન્તીહ જહિ સંતાપમાત્મનઃ ॥ 3-298-80 (27455)
યદિ નોત્સહસે ગન્તું સરુજં ત્વાં હિ લક્ષયે।
ન ચ જ્ઞાસ્યસિ પન્થાનં તમસા સંવૃતે વને ॥ 3-298-81 (27456)
શ્વઃ પ્રભાતે વને દૃશ્યે યાસ્યાવોઽનુમતે તવ।
વસાવેહ ક્ષપામેકાં રુચિતં યદિ તેઽનઘ ॥ 3-298-82 (27457)
સત્યવાનુવાચ। 3-298-83x (2796)
શિરોરુજા નિવૃત્તા મે સ્વસ્થાન્યઙ્ગાનિ લક્ષયે।
માતાપિતૃભ્યામિચ્છામિ સંયોગં ત્વત્પ્રસાદજમ્ ॥ 3-298-83 (27458)
ન કદાચિદ્વિકાલે હિ ગતપૂર્વોહમાશ્રમાત્।
અનાગતાયાં સન્ધ્યાયાં માતા મે પ્રરુણદ્ધિ મામ્ ॥ 3-298-84 (27459)
દિવાઽપિમયિ નિષ્ક્રાન્તે સન્તપ્યેતે ગુરૂ મમ।
વિચિનોતિ હિ માં તાતઃ સહૈવાશ્રમવાસિભિઃ ॥ 3-298-85 (27460)
માત્રા પિત્રા ચ સુભૃશં દુઃખિતાભ્યામહં પુરા।
ઉપાલબ્ધશ્ચ બહુશશ્ચિરેણાગચ્છસીતિ હિ ॥ 3-298-86 (27461)
કાત્વવસ્થા તયોરદ્ય મદર્થમિતિ ચિન્તયે।
તયોરદૃશ્યે મયિ ચ મહદ્દુઃખં ભવિષ્યતિ ॥ 3-298-87 (27462)
પુરા મામૂચતુશ્ચૈવ રાત્રાવસ્રાયમાણકૌ।
ભૃશં સુદુઃખિતૌ વૃદ્ધૌ બહુશઃ પ્રીતિસંયુતૌ ॥ 3-298-88 (27463)
ત્વયા હીનૌ ન જીવાવ મુહૂર્તમપિ પુત્રક।
યાવદ્ધરિષ્યસે પુત્ર તાવન્નૌ જીવિતં ધ્રુવમ્ ॥ 3-298-89 (27464)
વૃદ્ધયોરન્ધયોર્દૃષ્ટિસ્ત્વયિ વંશઃ પ્રતિષ્ઠિઃ।
ત્વયિ પિણ્ડશ્ચ કીર્તિશ્ચ સન્તાનશ્ચાવયોરિતિ ॥ 3-298-90 (27465)
માતા વૃદ્ધા પિતા વૃદ્ધસ્તયોર્યષ્ટિરહં કિલ।
તૌ રાત્રૌ મામપશ્યન્તૌ કામવસ્થાં ગમિષ્યતઃ ॥ 3-298-91 (27466)
નિદ્રાયાશ્ચાભ્યસૂયામિ યસ્યા હેતોઃ પિતા મમ।
માતા ચ સંશયં પ્રાપ્તા મત્કૃતેઽનપકારિણી ॥ 3-298-92 (27467)
અહં ચ સંશયં પ્રાપ્તઃ કૃચ્છ્રામાપદમાસ્થિતઃ।
માતાપિતૃભ્યાં હિ વિના નાહં જીવિતુમુત્સહે ॥ 3-298-93 (27468)
વ્યક્તમાકુલયા બુદ્ધ્યા પ્રજ્ઞાચક્ષુઃ પિતા મમ।
એકૈકમસ્યાં વેલાયાં પૃચ્છત્યાશ્રમવાસિનમ્ ॥ 3-298-94 (27469)
નાત્માનમનુશોચામિ યથાઽહંપિતરં શુભે।
ભર્તારં ચાપ્યનુગતાં માતરં ભૃશદુઃખિતામ્ ॥ 3-298-95 (27470)
મત્કૃતે ન હિ તાવદ્ય સન્તાપં પરમેષ્યતઃ।
જીવન્તાવનુજીવામિ ભર્તવ્યૌ તૌ મયેતિ હ ॥ 3-298-96 (27471)
તયોઃ પ્રિયં મે કર્વ્યમિતિ જીવામિ ચાપ્યહમ્।
`પરમં દૈવતં તૌ મે પૂજનીયૌ સદા મયા।
તયોસ્તુ મે સદાઽસ્ત્યેવં વ્રતમેતત્પુરાતનમ્' ॥ 3-298-97 (27472)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-298-98x (2797)
એવમુક્ત્વા સ ધર્માત્મા ગુરુભક્તો ગુરુપ્રિયઃ।
ઉચ્છ્રિત્ય બાહૂ દુઃખાર્તઃ સુસ્વરં પ્રરુરોદ હ ॥ 3-298-98 (27473)
તતોઽબ્રવીત્તથા દૃષ્ટ્વાભર્તારં શોકકર્શિતમ્।
પ્રમૃજ્યાશ્રૂણિ પાણિભ્યાં સાવિત્રી ધર્મચારિણી ॥ 3-298-99 (27474)
યદિ મેઽસ્તિ તપસ્તપ્તં યદિ દત્તં હુતં યદિ।
શ્વશ્રૂશ્વશુરભર્તૄણાં મમ પુણ્યાઽસ્તુ શર્વરી ॥ 3-298-100 (27475)
ન સ્મરામ્યુક્તપૂર્વં વૈ સ્વૈરેષ્વપ્યનૃતાં ગિરમ્।
તેન સત્યેન તાવદ્ય ધ્રિયેતાં શ્વશુરૌ મમ ॥ 3-298-101 (27476)
સત્યવાનુવાચ। 3-298-102x (2798)
કામયે દર્શનં પિત્રોર્યાહિ સાવિત્રિ માચિરમ્।
`અપિનામ ગુરૂ તૌ હિ પશ્યેયં ધ્રિયમાણકૌ' ॥ 3-298-102 (27477)
પુરા માતુઃ પિતુર્વાઽપિયદિ પશ્યામિ વિપ્રિયમ્।
ન જીવિષ્યે વરારોહે સત્યેનાત્માનમાલભે ॥ 3-298-103 (27478)
યદિ ધર્મે ચ તે બુદ્ધિર્માં ચેજ્જીવન્તમિચ્છસિ।
મમ પ્રિયં વા કર્તવ્યં ગચ્છાવાશ્રમમન્તિકાત્ ॥ 3-298-104 (27479)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-298-105x (2799)
સાવિત્રી તત ઉત્થાય કેશાન્સંમ્ય ભામિની।
પતિમુત્થાપયામાસ બાહુભ્યાં પરિગૃહ્ય વૈ ॥ 3-298-105 (27480)
ઉત્તાય સત્યવાંશ્ચાપિ પ્રમૃજ્યાઙ્ગાનિ પાણિના।
સર્વા દિશઃ સમાલોક્ય કઠિને દૃષ્ટિમાદધે ॥ 3-298-106 (27481)
તમુવાચાથસાવિત્રી શ્વઃ ફલાનિ હરિષ્યસિ।
યોગક્ષેમાર્થમેતં તે નેષ્યામિ પરશું ત્વહમ્ ॥ 3-298-107 (27482)
કૃત્ત્વા કઠિનભારં સા વૃક્ષશાખાવલમ્બિનમ્।
ગૃહીત્વા પરશું ભર્તુઃ સકાશે પુનરાગમત્ ॥ 3-298-108 (27483)
વામે સ્કન્ધે તુ વામોરૂર્ભર્તુર્બાહું નિવેશ્ય ચ।
દક્ષિણએન પરિષ્વજ્ય જગામ ગજગામિની ॥ સત્યવાનુવાચ। 3-298-109 (27484)
અભ્યાસગમનાદ્ભીરુ પન્થાનો વિદિતા મમ।
વૃક્ષાન્તરાલોકિતયા જ્યોત્સ્નયા ચાપિ લક્ષયે ॥ 3-298-110 (27485)
આગતૌ સ્વઃ પથા યેન ફલાન્યવચિતાનિ ચ।
યથાગતં શુભે ગચ્છ પન્થાનં મા વિચારય ॥ 3-298-111 (27486)
પલાશખણ્ડે ચૈતસ્મિન્પન્થા વ્યાવર્તતે દ્વિધા।
તસ્યોત્તરેણ યઃ પન્થાસ્તેન ગચ્છ ત્વરસ્વ ચ ॥ 3-298-112 (27487)
સ્વસ્થોસ્મિ બલવાનસ્મિ દિદૃક્ષુઃ પિતરાવુભૌ।
બ્રુવન્નેવ ત્વરાયુક્તઃ સમ્પ્રાયાદાશ્રમં પ્રતિ ॥ 3-298-113 (27488)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ પતિવ્રતામાહાત્મ્યપર્વણિ અષ્ટનવત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 298 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-298-1 કઠિનં સ્તાલીમ્ ॥ 3-298-7 યુયોજ અનુચિન્તિતવતી ॥ 3-298-8 પુરુષં પીતવાસસમિતિ ક. થ. પાઠઃ ॥ 3-298-11 કામયા ઇચ્છયા ॥ 3-298-25 અનાત્મવન્તઃ અજિતેન્દ્રિયાઃ। વને ધર્મં યજ્ઞાદિરૂપં ન ચરન્તિ। જિતેનદ્રિયા એવ વને ગ્રામે વા યજ્ઞાદીન્સ્ત્રીસંબદ્ધાન્ ધર્માન્કુર્વન્તિ। તેન ગૃહસ્થવાનપ્રસ્થયોઃ સંગ્રહઃ। વાસં ગુરુકુલવાસં બ્રહ્મચર્યમ્। પરિશ્રમં પરિત્યાગરૂપમાશ્રમં સંન્યાસમ્। વિજ્ઞાનતઃ ચતુર્થ્યર્થે સાર્વવિભક્તિકસ્તસિઃ। ધર્મસ્ય ફલં આત્મવિજ્ઞાનમિત્યર્થઃ ॥ 3-298-26 એતેષામાશ્રમધર્માણાં સમુચ્ચયં વારયતિ એકસ્યેતિ। ચતુર્ણામન્યતમસ્યૈકસ્યાશ્રમસ્ય ધર્મેણ સતાં મતેન દમ્ભાદિરહિતશ્રદ્ધયા સમ્યગનુષ્ઠિતેનેત્યર્થઃ। સર્વે તં માર્ગં જ્ઞાનમાર્ગં પ્રપન્નાઃ પ્રાપ્તાઃ અતો ધર્મં ચ વાસં ચ પ્રતિશ્રયં ચેતિ પાઠક્રમાપેક્ષયા દ્વિતીયં નૈષ્ઠિકં ગુરુકુલવાસં દારાઽકરણરૂપં તૃતીયં પારિવ્રાજ્યં દારાદિત્યાગરૂપં વા ન વાઞ્છે। જ્ઞાનહેતોઃ પ્રધાનભૂતસ્ય ધર્મસ્યાદ્યેપિ સિદ્ધેરિત્યર્થઃ. મદ્ધર્તુર્હરણેનાવયોર્ધર્મં મા નાશયેતિ ભાવઃ ॥ 3-298-27 નિવર્ત નિવર્તસ્વ। સ્વર ઉદાત્તાદિઃ। અક્ષરમકારાદિ। વ્યઞ્જનં કકારાદિ। એતદ્યુક્તત્વેન વાક્યસ્ય શબ્દતો નિર્દોષત્વમુક્તમ્। હેતુયુક્તત્વેન યુક્તિયુક્તત્વમપ્યુક્તમ્ ॥ 3-298-33 ગુરુઃ શ્વશુરઃ ॥ 3-298-42 સમેન શત્રુમિત્રાદિતારતમ્યહીનેન તવ ધર્મેણ પ્રશાસનેન તાઃ પ્રજાશ્ચરન્તિ। ત્વદાજ્ઞાવશગા ઇત્યર્થઃ। અતએવ તવ નામ ધર્મરાજ ઇતિ। ધર્મેણૈવ રાજતે ધર્મોઽસ્ય રાજત ઇતિવા ॥ 3-298-43 લૌકિકેષ્વપિ વિશ્રામં કુર્યન્નિષ્ટસિદ્ધિં પ્રાપ્નોતિ કિમુત ત્વયિ ધર્મરાજે ઇત્યાશયેનાહ આત્મન્યપીતિ। સર્વઃ પ્રણમતે નર ઇતિ ક. ધ. પાઠઃ ॥ 3-298-45 તે ત્વયા ॥ 3-298-48 શાશ્વતો ધર્મઃ પત્યુઃ સકાશાદેવાપત્યોત્પાદનં સતાં માદૃશાનાં દારાણાં તત્રૈવ વૃત્તિઃ। નનુ ગતાયુષિ પત્યૌ કથં તત્ સ્યાદિત્યત આહ સંત ઇતિ। વરં દત્ત્વા સન્તો નવ્યથન્તિ નાપિ સીદન્તિ કિંતુ ઉક્તં નિર્વહન્ત્યેવેત્યર્થઃ। અત્યન્તાશક્યેઽર્થે કથં સ્યાદિત્યત આહ સતામિતિ। સતામશક્યમપિ નાસ્તિ। ભંયચાન્યસ્ય તેભ્યો નાસ્તીતિ તત્ત્વતોહં નિર્ભયાસ્મીતિ ભાવઃ ॥ 3-298-49 ત્વયાપિ સત્યં સ્વીયં રક્ષણીયમિત્યાહ સન્તો હીતિ। ભૂતભવ્યસ્ય ભૂતસ્ય ભવિષ્યસ્ય ચ ॥ 3-298-51 એતત્ ત્રયં પ્રસાદોઽર્થો માનશ્ચ। દરિદ્રસ્ય પ્રસાદો નાર્થાય। શ્રીમતાં પ્રસાદોઽર્થકૃદપિ ન માનદઃ। સતાં તુ માનદ ઇતિ। ખલે તુ પ્રસાદ એવ નાસ્તિ। અતસ્ત્રયં ત્વય્યેવ સ્તિતમિતિ ત્વં રક્ષિતાસ્માકં ભવેતિ ભાવઃ ॥ 3-298-53 તે ત્વત્તઃ। અપવર્ગઃ પુત્રફલપ્રાપ્તિઃ સુકૃતાદ્વિના સમીચીનાદ્દામ્પત્યયોગાદૃતેક્ષેત્રજાદિપુત્રાર્પણેન ન કૃતોનિષ્પાદિતો ભવતિ। યથાન્યેષુ વરેષુ ભર્તૃષુ મદયન્ત્યાં વશિષ્ઠસ્યેવ ન તદ્વત્। યસ્માદેવં તસ્માદ્વરં વૃણે ॥ 3-298-54 વ્યવસામિ શક્નોમિ ॥ 3-298-60 ત્વન્નામધેયાઃ સાવિત્રા ઇતિ ॥ 3-298-88 અસ્રાયમાણકૌ રુદન્તૌ ॥ 3-298-89 નૌ આવયોઃ ॥ 3-298-94 પ્રજ્ઞાચક્ષુરન્ધઃ ॥ 3-298-101 ધ્રિયેતાં જીવેતામ્। શ્વશુરૌ શ્વશ્રૂશ્વશુરૌ ॥ 3-298-106 કઠિને ફલપૂર્ણે પાત્રે ॥ 3-298-108 કૃત્ત્વા આચ્છિદ્ય આદાયેત્યર્થઃ ॥ 3-298-109 જગાત્યમૃદુભામિની ઇતિ થ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 299
॥ શ્રીઃ ॥
3.299. અધ્યાયઃ 299
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
અકસ્માચ્ચક્ષુર્લાભતુષ્ટનાપિ પુત્રાનાગમવિષણ્ણેન દ્યુમત્સેનન તત્રતત્રતદન્વેષણમ્ ॥ 1 ॥ ઋષિગણેન શુભનિમિત્તજ્ઞાપનેન સમાશ્વાસિતે તસ્મિન્સાવિત્ર્યાસહ સત્યવતા પિતુરાશ્રમાભિગમનમ્ ॥ 2 ॥ મુનિગણાય સાવિત્ર્યા વને વૃત્તવૃત્તાન્તનિવેદનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-299-0 (27489)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-299-0x (2800)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ દ્યુમત્સેનો મહાબલઃ।
લબ્ધચક્ષુઃ પ્રસન્નાયાં દૃષ્ટ્યાં સર્વં દદર્શ હ ॥ 3-299-1 (27490)
સ સર્વાનાશ્રમાન્ગત્વા શૈબ્યયા સહ ભાર્યયા।
પુત્રહેતોઃ પરામાર્તિં જગામ ભરતર્ષભ ॥ 3-299-2 (27491)
તાવાશ્રમાન્નદીશ્ચૈવવનાનિ ચ સરાંસિ ચ।
તસ્યાં નિશિ વિચિન્વન્તૌ દમ્પતી પરિજગ્મતુઃ ॥ 3-299-3 (27492)
શ્રુત્વા શબ્દં તુ યં કંચિદુન્મુખૌ સુતશઙ્કયા।
સાવિત્રીસહિતોઽભ્યેતિ સત્યવાનિત્યભાષતામ્ ॥ 3-299-4 (27493)
ભિન્નૈશ્ચ પરુષૈઃ પાદૈઃ સવ્રણૈઃ શોણિતોક્ષિતૈઃ।
કુશકણઅટકવિદ્ધાઙ્ગાવુનમત્તાવિવ ધાવતઃ ॥ 3-299-5 (27494)
તતોઽભિસૃત્ય તૈર્વિપ્રૈઃ સર્વૈરાશ્રમવાસિભિઃ।
પરિવાર્ય સમાશ્વાસ્ય તાવાનીતૌ સ્વમાશ્રમમ્ ॥ 3-299-6 (27495)
તત્રભાર્યાસહાયઃ સ વૃતો વૃદ્ધૈસ્તપોધનૈઃ।
આશ્વાસિતોપિ ચિત્રાર્થૈઃ પૂર્વરાજકથાશ્રયૈઃ ॥ 3-299-7 (27496)
તતસ્તૌ પુનરાશ્વસ્તૌ વૃદ્ધૌ પુત્રદિદૃક્ષયા।
બાલ્યવૃત્તાનિ પુત્રસ્ય સાવિત્ર્યા દર્શનાનિ ચ।
શોકં જગ્મતુરન્યોન્યં સ્મરન્તૌ ભૃશદુઃખિતૌ ॥ 3-299-8 (27497)
હાપુત્ર હાસાધ્વિ વધુ ક્વાસિક્વાસીત્યરોદતામ્।
બ્રાહ્મણઃ સત્યવાક્યેષામુવાચેદં તયોર્વચઃ ॥ 3-299-9 (27498)
સુવર્ચા ઉવાચ। 3-299-10x (2801)
યથાસ્ય ભાર્યા સાવિત્રી તપસા ચ દમેન ચ।
આચારેણ ચ સંયુક્તા તથા જીવતિ સત્યવાન્ ॥ 3-299-10 (27499)
ગૌતમ ઉવાચ। 3-83-299x (2802)
વેદાઃ સાઙ્ગા મયાઽધીતાસ્તપો મે સંચિતં મહત્।
કૌમારબ્રહ્મચર્યં ચ ગુરવોઽગ્નિશ્ચ તોષિતાઃ ॥ 3-299-11 (27500)
સમાહિતેન ચીર્ણાનિ સર્વાણ્યેવ વ્રતાનિ મે।
વાયુભક્ષોપવાસશ્ચ કૃતોમે વિધિવત્સદા ॥ 3-299-12 (27501)
અનેન તપસા વેદ્મિ સર્વં પરચીકીર્ષિતમ્।
સત્યમેતન્નિબોધધ્વં ધ્રિયતે સત્યવાનિતિ ॥ 3-299-13 (27502)
શિષ્ય ઉવાચ। 3-299-14x (2803)
ઉપાધ્યાયસ્ય મે વક્રાદ્યથા વાક્યં વિનિઃસૃતમ્।
નૈવ જાતુ ભવેન્મિથ્યા તથા જીવતિ સત્યવાન્ ॥ 3-299-14 (27503)
ઋષય ઊચુઃ। 3-299-15x (2804)
યથાઽસ્ય ભાર્યા સાવિત્રી સર્વૈરેવ સુલક્ષણૈઃ।
અવૈધવ્યકરૈર્યુક્તા તથા જીવતિ સત્યવાન્ ॥ 3-299-15 (27504)
ભારદ્વાજ ઉવાચ। 3-299-16x (2805)
યથાઽસ્ય ભાર્યા સાવિત્રી તપસા ચ દમેન ચ।
આચારેણ ચ સંયુક્તા તથા જીવતિ સત્યવાન્ ॥ 3-299-16 (27505)
દાલ્ભ્યા રઉવાચ। 3-299-17x (2806)
યથા દૃષ્ટિઃ પ્રવૃત્તા તે સાવિત્ર્યાશ્ચ યથા વ્રતમ્।
ગતાઽઽહારમકૃત્વૈવ તથા જીવતિ સત્યવાન્ ॥ 3-299-17 (27506)
આપસ્તમ્બ ઉવાચ। 3-299-18x (2807)
યથા વદન્તિ શાન્તાયાં દિશિ વૈ મૃગપક્ષિણઃ।
પાર્થિવીં ચૈવવૃદ્ધિં તે તથા જીવતિ સત્યવાન્ ॥ 3-299-18 (27507)
ધૌમ્ય ઉવાચ। 3-299-19x (2808)
સર્વૈર્ગુણૈરુપેતસ્તે યથા પુત્રો જનપ્રિયઃ।
દીર્ઘાયુર્લક્ષણોપેતસ્તથા જીવતિ સ્યવાન્ ॥ 3-299-19 (27508)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-299-20x (2809)
એવમાશ્વાસિતસ્તૈસ્તુ સત્યવાગ્ભિસ્તપસ્વિભિઃ।
તાંસ્તાન્વિગણયન્સર્વાંસ્તતઃ સ્થિર ઇવાભવત્ ॥ 3-299-20 (27509)
તતો મુહૂર્તાત્સાવિત્રી ભર્ત્રા સત્વતા સહ।
આજગામાશ્રમં રાત્રૌ પ્રહૃષ્ટા પ્રવિવેશ હ ॥ 3-299-21 (27510)
`દૃષ્ટ્વા ચોત્પતિતાઃ સર્વેહર્ષં જગ્મુશ્ચ તે દ્વિજાઃ।
કણ્ઠં માતા પિતા ચાસ્ય સમાલિઙ્ગ્યાભ્યરોદતાં' ॥ 3-299-22 (27511)
બ્રાહ્મણા ઊચુઃ। 3-299-23x (2810)
પુત્રેણ સંગતં ત્વાં તુ ચક્ષુષ્મન્તં નિરીક્ષ્ય ચ।
સર્વે વયં વૈ પૃચ્છામો વૃદ્ધિં વૈ પૃથિવીપતે ॥ 3-299-23 (27512)
સમાગમેન પુત્રસ્ય સાવિત્ર્યા દર્શનેન ચ।
ચક્ષુષશ્ચાત્મનો લાભાત્રિભિર્દિષ્ઠ્યા વિવર્ધસે ॥ 3-299-24 (27513)
સર્વૈરસ્માભિરુક્તં યત્તથા તન્નાત્રસંશયઃ।
ભૂયોભૂયઃ સમૃદ્ધિસ્તે ક્ષિપ્રમેવ ભવિષ્યતિ ॥ 3-299-25 (27514)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-299-26x (2811)
તતોઽગ્નિં તત્ર સંજ્વાલ્ય દ્વિજાસ્તે સર્વ એવ હિ।
ઉપાસાંચક્રિરે પાર્થ દ્યુમત્સેનં મહીપતિમ્ ॥ 3-299-26 (27515)
શૈવ્યા ચ સત્યવાંશ્ચૈવ સાવિત્રી ચૈકતઃ સ્થિતાઃ।
સર્વૈસ્તૈરભ્યનુજ્ઞાતા વિશોકા સમુપાવિશન્ ॥ 3-299-27 (27516)
તતો રાજ્ઞા સહાસીનાઃ સર્વે તે વનવાસિનઃ।
જાતકૌતૂહલાઃ પાર્થ પપ્રચ્છુર્નૃપતેઃ સુતમ્ ॥ 3-299-28 (27517)
પ્રાગેવ નાગતં કસ્માત્સભાર્યેણ ત્વયા વિભો।
વિરાત્રે ચાગતં કસ્માત્કોનુ બન્ધસ્તવાભવત્ ॥ 3-299-29 (27518)
સંતાપિતઃ પિતા માતા વયં ચૈવ નૃપાત્મજ।
કસ્માદિતિ ન જાનીમસ્તત્સર્વં વક્તુમર્હિસિ ॥ 3-299-30 (27519)
સત્યવાનુવાચ। 3-299-31x (2812)
પિત્રાઽહમભ્યનુજ્ઞાતઃ સાવિત્રીસહિતો ગતઃ।
અથ મેઽભૂચ્છિરોદુઃખં વને કાષ્ઠાનિ ભિન્દતઃ ॥ 3-299-31 (27520)
સુપ્તશ્ચાહં વેદનયા ચિરમિત્યુપલક્ષયે।
તાવત્કાલં ન ચ મયા સુપ્તપૂર્વં કદાચન ॥ 3-299-32 (27521)
સર્વેષામેવ ભવતાં સંતાપો મા ભવેદિતિ।
અતો વિરાત્રાગમનં નાન્યદસ્તીહ કારણમ્ ॥ 3-299-33 (27522)
ગૌતમ ઉવાચ। 3-299-34x (2813)
અકસ્માચ્ચક્ષુઃ પ્રાપ્તિર્દ્યુમત્સેનસ્ય તે પિતુઃ।
નાસ્ય ત્વં કારણં વેત્સિ સાવિત્રી વક્તુમર્હતિ ॥ 3-299-34 (27523)
શ્રોતુમિચ્છામિ સાવિત્રિ ત્વં હિ વેત્થ પરાવરમ્।
ત્વાં હિ જાનામિ સાવિત્રિ સાવિત્રીમિવ તેજસા ॥ 3-299-35 (27524)
ત્વમત્ર હેતું જાનીષે તસ્માત્સત્યં નિરુચ્યતામ્।
રહસ્યં યદિ તે નાસ્તિ કિંચિદત્ર વદસ્વ નઃ ॥ 3-299-36 (27525)
સાવિત્ર્યુવાચ। 3-299-37x (2814)
એવમેતદ્યથા વેત્થ સંકલ્પો નાન્યથા હિ વઃ।
ન હિ કિંચિદ્રહસ્યં મે શ્રૂયતાં તથ્યમેવ યત્ ॥ 3-299-37 (27526)
મૃત્યુર્મે પત્યુરાખ્યાતો નારદેન મહાત્મના।
સ ચાદ્ય દિવસઃ પ્રાપ્તસ્તતો નૈનં જહામ્યહમ્ ॥ 3-299-38 (27527)
સુપ્તં ચૈનં સાક્ષાદુપાગચ્છત્સકિંકરઃ।
સ એનમનયદ્બદ્ધ્વા દિશં પિતૃનિષેવિતામ્ ॥ 3-299-39 (27528)
અસ્તૌષં તમહં દેવં સત્યેન વચસા વિભુમ્।
પઞ્ચ વૈ તેન મે દત્તા વરાઃ શૃણુત તાન્મમ ॥ 3-299-40 (27529)
ચક્ષુષી ચ સ્વરાજ્યંચ દ્વૌ વરૌ શ્વશુરસ્ય મે।
લબ્ધં પિતુઃ પુત્રશતં પુત્રાણાં ચાત્મનઃ શતમ્ ॥ 3-299-41 (27530)
ચતુર્વર્ષશતાયુર્મે ભર્તા લબ્ધશ્ચ સત્યવાન્।
ભર્તુર્હિ જીવિતાર્થં તુ મયા ચીર્ણં ત્વિદં વ્રતમ્। 3-299-42 (27531)
એતત્સર્વં મયાઽઽખ્યાતં કારણં વિસ્તરણ વઃ।
યથાવૃત્તં સુખોદર્કમિદં દુઃખં મહન્મમ ॥ 3-299-43 (27532)
ઋષય ઊચુઃ। 3-299-44x (2815)
નિમજ્જ્માનં વ્યસનૈરભિદ્રુતં
કુલં નરન્દ્રસ્ય તમોમયે હ્રદે।
ત્વયા સુશીલવ્રતપુણ્યયા કુલં
રસમુદ્ધૃતં સાધ્વિ પુનઃ કુલીનયા ॥ 3-299-44 (27533)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-299-45x (2816)
તથા પ્રશસ્ય હ્યભિપૂજ્ય ચૈવ
વરસ્ત્રિયં તામૃષયઃ સમાગતાઃ।
નરેન્દ્રમામન્ત્ર્ય સપુત્રભઞ્જસા
શિવેન રજગ્મુર્મુદિતાઃ સ્વમાલયમ્ ॥ 3-299-45 (27534)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ પતિવ્રતામાહાત્મ્યપર્વણિ એકોનત્રિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 299 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-299-5 ભિન્નૌર્વિદીર્ણૈઃ। પરુષૈઃ કર્કશૈઃ ॥ 3-299-12 કુશલાનિ ચ યાનિ મે ઇતિ ધ.પાઠઃ ॥ 3-299-18 શાન્તાયાં પ્રસન્નાયામ્ ॥ 3-299-29 વિરાત્રે બહુરાત્રે કાલે આગતં આગમનમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 300
॥ શ્રીઃ ॥
3.300. અધ્યાયઃ 300
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સાલ્વદેશીયૈર્દ્યુમત્સેનંપ્રતિ ન્મન્ત્રિણા તચ્છત્રુનિષર્હણનિવેદનપૂર્વકં નિજનગરંપ્રત્યાગમનપ્રાર્થના ॥ 1 ॥ સભાર્યેણ દ્યુમત્સેનેન સાવિત્રીસત્યવદ્ભ્યાં સહ મુનિગણાભિવાદનાદિપૂર્વકં સ્વપુરપ્રત્યાગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-300-0 (27535)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-300-0x (2817)
તસ્યાં રાત્ર્યાં વ્યતીતાયામુદિતે સૂર્યમણ્ડલે।
કૃતપૌર્વાહ્ણિકાઃ સર્વે સમેયુસ્તે તપોધનાઃ ॥ 3-300-1 (27536)
તદેવ સર્વં સાવિત્ર્યા મહાભાગ્યં મહર્ષયઃ।
દ્યુમ્સેનાય નાતૃપ્યન્કથયન્તઃ પુનઃ પુનઃ ॥ 3-300-2 (27537)
તતઃ પ્રકૃતયઃ સર્વાઃ સાલ્વેભ્યોઽભ્યાગા નૃપમ્।
આચખ્યુર્નિહતં ચૈવ સ્વેનામાત્યેન તં દ્વિષમ્ ॥ 3-300-3 (27538)
તં મન્ત્રિણા હતં પ્રોચ્ય સસહાયં સબાન્ધવમ્।
ન્યવેદયન્યથાવૃત્તં વિદ્રુતં ચ દ્વિષદ્બલમ્ ॥ 3-300-4 (27539)
ઐકમત્યં ચ સર્વસ્ય જનસ્ય સ્વં નૃપં પ્રતિ।
સચક્ષુર્વાઽપ્યચક્ષુર્વા સ નો રાજા ભવત્વિતિ ॥ 3-300-5 (27540)
અનેન નિશ્ચયેનેહ વયં પ્રસ્થાપિતા નૃપ।
પ્રાપ્તાનીમાનિ યાનાનિ ચતુરઙ્ગં ચ તે બલમ્ ॥ 3-300-6 (27541)
પ્રયાહિ રાજન્ભદ્રં તે ઘુષ્ટસ્તે નગરે જયઃ।
અધ્યાસ્સ્વ ચિરરાત્રાય પિતૃપૈતામહં પદમ્ ॥ 3-300-7 (27542)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 3-300-8x (2818)
ચક્ષુષ્મન્તં ચ તં દૃષ્ટ્વા રાજાનં વપુષાઽન્વિતમ્।
મૂર્ધ્ના નિપતિતાઃ સર્વેવિસ્મયોત્ફુલ્લલોચનાઃ ॥ 3-300-8 (27543)
તોઽભિવાદ્ય તાન્વૃદ્ધાન્દ્વિજાનાશ્રમવાસિનઃ।
તૈશ્ચાભિપૂજિતઃ સર્વૈઃ પ્રયયૌ નગરં પ્રતિ ॥ 3-300-9 (27544)
શૈવ્યા ચ સહ સાવિત્ર્યા સ્વાસ્તીર્ણેન સુવર્ચસા।
નરયુક્તેન યાનેન પ્રયયૌ સેનયા વૃતા ॥ 3-300-10 (27545)
તતોઽભિષિષિચુઃ પ્રીત્યા દ્યુમત્સેનં પુરોહિતાઃ।
પુત્રં ચાસ્ય મહાત્માનં યૌવરાજ્યેઽભ્યષેચયન્ ॥ 3-300-11 (27546)
તતઃ કાલેન મહતા સાવિત્ર્યાઃ કીર્તિવર્ધનમ્।
તદ્વૈ પુત્રશતં જજ્ઞે શૂરાણામનિવર્તિનામ્ ॥ 3-300-12 (27547)
ભ્રાતૃણાં સોદરાણાં ચ તથૈવાસ્યાભવચ્છતમ્।
મદ્રાધિપસ્યાશ્વપતેર્માલવ્યાં સુમહાબલમ્ ॥ 3-300-13 (27548)
એવમાત્મા પિતા માતા શ્વશ્રૂઃ શ્વશુર એવ ચ।
ભર્તુઃ કુલં ચ સાવિત્ર્યા સર્વં કૃચ્છ્રાત્સમુદ્ધૃતં ॥ 3-300-14 (27549)
તથૈવૈષા હિ કલ્યાણી દ્રૌપદી શીલસંમતા।
તારયિષ્યતિ વઃ સર્વાન્સાવિત્રીવ કુલાઙ્ગના ॥ 3-300-15 (27550)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-300-16x (2819)
એવં સ પાણ્ડવસ્તેન અનુનીતો મહાત્મના।
વિશોકો વિજ્વરો રાજન્કામ્યકે ન્યવસત્તદા ॥ 3-300-16 (27551)
યશ્ચેદં શૃણુયાદ્ભક્ત્યા સાવિત્ર્યાખ્યાનમુત્તમમ્।
સ સુખી સર્વસિદ્ધાર્થો ન દુઃખં પ્રાપ્નુયાન્નરઃ ॥ 3-300-17 (27552)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ પતિવ્રતામાહાત્મ્યપર્વણિ ત્રિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 300 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-300-7 ચિરરાત્રાય બહુકાલમ્ ॥ 3-300-17 સર્પસિદ્ધાર્થો રદીર્ઘમાયુરવાપ્નુયાત્ ઇતિ ક. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 301
॥ શ્રીઃ ॥
3.301. અધ્યાયઃ 301
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સૂર્યેણ સ્વપ્ને કર્ણંપ્રતિ ઇન્દ્રેણ રપાણ્ડવપ્રિયચિકીર્ષયા ભાવિકવચકુણઅડલયાચનાનિવેદનપૂર્વકં તદાનપ્રતિપેધવચનમ્ ॥ 1 ॥ કર્ણેન સૂર્યંપ્રતિ હેતૂક્તિપૂર્વકમિન્દ્રાય તદ્દાનપ્રતિજ્ઞાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-301-0 (27553)
જનમેજય ઉવાચ। 3-301-0x (2820)
યત્તત્તદા મહદ્બ્રહ્મઁલ્લોમશો વાક્યમબ્રવીત્।
ઇન્દ્રસ્ય વચનાદેવ પાણ્ડુપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 3-301-1 (27554)
યચ્ચાપિ તે ભયં તીવ્રં ન ચ કીર્તયસે ક્વચિત્।
તચ્ચાપ્યપહરિષ્યામિ ધનંજય ઇતો ગતે ॥ 3-301-2 (27555)
કિંનુ રતજ્જપતાંશ્રેષ્ઠ કર્ણં પ્રતિ મહદ્ભયમ્।
આસીન્ન ચ સ ધર્માત્મા કથયામાસ કસ્યચિત્ ॥ 3-301-3 (27556)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-301-4x (2821)
અહં તે રાજશાર્દૂલ કથયામિ કથામિમામ્।
પૃચ્છતો ભરતશ્રેષ્ઠ શુશ્રૂષસ્વ ગિરં મમ ॥ 3-301-4 (27557)
દ્વાદશે સમતિક્રાન્તે વર્ષે પ્રાપ્તે ત્રયોદશે।
પાણ્ડૂનાં હિતકૃચ્છક્રઃ કર્ણં ભિક્ષિતુમુદ્યતઃ ॥ 3-301-5 (27558)
અભિપ્રાયમથો જ્ઞાત્વા મહેન્દ્રસ્ય વિભાવસુઃ।
કુણ્ડલાર્થે મહારાજ સૂર્યઃ કર્ણમુપાગતઃ ॥ 3-301-6 (27559)
મહાર્હે શયને વીરં સ્પર્દ્ધ્યાસ્તરણસંવૃતે।
શયાનમતિવિશ્વસ્તં બ્રહ્મણ્યં સત્યવાદિનમ્ ॥ 3-301-7 (27560)
સ્વપ્નાન્તે નિશિ રાજેન્દ્ર દર્શયામાસ રશ્મિવાન્।
કૃપયા પરયાઽઽવિષ્ટઃ પુત્રસ્નેહાચ્ચ ભારત ॥ 3-301-8 (27561)
બ્રાહ્મણો વેદવિદ્ભૂત્વા સૂર્યો યોગર્દ્ધિરૂપવાન્।
હિતાર્થમબ્રવીત્કર્ણં સાન્ત્વપૂર્વમિદં વચઃ ॥ 3-301-9 (27562)
કર્ણ મદ્વચનં તાત શૃણુ સત્યભૃતાંવર।
બ્રુવતોઽદ્ય મહાબાહો સૌહૃદાત્પરમં હિતમ્ ॥ 3-301-10 (27563)
ઉપાયાસ્યતિ શક્રસ્ત્વાં પાણ્ડવાનાં હિતેપ્સયા।
બ્રાહ્મણચ્છદ્મના કર્ણ કુણ્ડલોપજિહીર્ષયા ॥ 3-301-11 (27564)
વિદિતં તેન શીલં તે સર્વસ્ય જગતસ્તથા।
યથા ત્વં ભિક્ષિતઃ સદ્ભિર્દદાસ્યેવ ન યાચસે ॥ 3-301-12 (27565)
ત્વં હિ તાત દદાસ્યેવ બ્રાહ્મણેભ્યઃ પ્રયાચિતમ્।
વિત્તં યચ્ચાન્યદપ્યાહુર્ન પ્રત્યાખ્યાસિ કસ્યચિત્ ॥ 3-301-13 (27566)
ત્વાં તુ ચૈવંવિધં જ્ઞાત્વા સ્વયં વૈ પાકશાસનઃ।
આગન્તા રકુણ્ડલાર્થાય કવચં ચૈવ ભિક્ષિતુમ્ ॥ 3-301-14 (27567)
તસ્મૈ પ્રયાચમાનાય ન દેયે કુણ્ડલે ત્વયા।
અનુનેયઃ પરં શક્ત્યા શ્રેય એતદ્ધિ તે પરમ્ ॥ 3-301-15 (27568)
કુણ્ડલાર્થેઽબ્રુવંસ્તાત કારણૈર્બહુભિસ્ત્વયા।
અન્યૈર્બહુવિધૈર્વિત્તૈઃ સન્નિવાર્યઃ પુનઃપુનઃ ॥ 3-301-16 (27569)
રત્નૈઃ સ્ત્રીભિસ્તથા ગોભિર્ધનૈર્બહુવિધૈરપિ।
નિદર્શનૈશ્ચ બહુભિઃ કુણ્ડલેપ્સુઃ પુરંદરઃ ॥ 3-301-17 (27570)
યદિ દાસ્યસિ કર્ણ ત્વં સહજે કુણ્ડલે શુભે।
આયુષઃ પ્રક્ષયં ગત્વા મૃત્યોર્વશમુપૈષ્યસિ ॥ 3-301-18 (27571)
કવચેન સમાયુક્તઃ કુણ્ડલાભ્યાં ચ માનદ।
અવધ્યસ્ત્વં રણેઽરીણામિતિ વિદ્ધિ વચો મમ ॥ 3-301-19 (27572)
અમૃતાદુત્થિતં હ્યેતદુભયં રત્નસંમિતમ્।
તસ્માદ્રક્ષ્યં ત્વયા કર્ણ જીવિતં ચેત્પ્રિયં તવ ॥ 3-301-20 (27573)
કર્ણ ઉવાચ। 3-301-20x (2822)
કો મામેવં ભવાન્પ્રાહ દર્શયન્સૌહૃદં પરમ્।
કામયા ભગવન્બ્રૂહિ કો ભવાન્દ્વિજવેષધૃક્ ॥ 3-301-21 (27574)
બ્રહ્મણ ઉવાચ। 3-301-22x (2823)
અહં તાત સહસ્રાંશુઃ સૌહૃદાત્ત્વાં નિદર્શયે।
કુરુષ્વૈતદ્વયો મે ત્વમેતચ્છ્રેયઃ પરં હિ તે ॥ 3-301-22 (27575)
કર્ણ ઉવાચ। 3-301-23x (2824)
શ્રેય એવ મમાત્યન્તં યસ્ય મે ગોપતિઃ પ્રભુઃ।
પ્રવક્તાઽદ્ય હિતાન્વેષી શૃણુ ચેદં વચો મમ ॥ 3-301-23 (27576)
પ્રસાદયે ત્વાં વરદં પ્રણયાચ્ચ બ્રવીમ્યહમ્।
ન નિવાર્યો વ્રતાદસ્માદહં યદ્યસ્મિ તે પ્રિયઃ ॥ 3-301-24 (27577)
વ્રતં વૈ મમ લોકોઽયં વેત્તિ કૃત્સ્નં વિભાવસો।
યથાઽહં દ્વિજમુખ્યેભ્યો દદ્યાં પ્રાણાનપિધ્રુવમ્ ॥ 3-301-25 (27578)
યદ્યાગચ્છતિ માં શક્રો બ્રાહ્મણચ્છદ્મના વૃતઃ।
હિતાર્થં પાણ્ડુપુત્રાણાં ખેચરોત્તમ ભિક્ષિતુમ્ ॥ 3-301-26 (27579)
દાસ્યામિ વિબુધશ્રેષ્ઠ કુણ્ડલે વર્મ ચોત્તમમ્।
ન મે કીર્તિઃ પ્રણશ્યેત ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતા ॥ 3-301-27 (27580)
મદ્વિધસ્યાયશસ્યં હિ ન યુક્તં પ્રાણરક્ષણમ્।
યુક્તં હિ યશસા યુક્તં મરણં લોકસંમતમ્ ॥ 3-301-28 (27581)
સોહમિન્દ્રાય દાસ્યામિ કુણ્ડલે સહ વર્મણા।
યદિ માં બલવૃત્રઘ્નો ભિક્ષાર્થમુપયાસ્યતિ ॥ 3-301-29 (27582)
હિતાર્થં પાણ્ડુપુત્રાણાં કુણ્ડલે મે પ્રયાચિતુમ્।
તન્મે કીર્તિકરં લોકે તસ્યાકીર્તિર્ભવિષ્યતિ ॥ 3-301-30 (27583)
વૃણોમિ કીર્તિં લોકે હિ જીવિતેનાપિ ભાનુમન્।
કીર્તિમાનશ્નુતે સ્વર્ગં હીનકીર્તિસ્તુ નશ્યતિ ॥ 3-301-31 (27584)
કીર્તિર્હિ પુરુષં લોકે સંજીવયતિ માતૃવત્।
અકીર્તિર્જીવિતં હન્તિ જીવતોપિ શરીરિણઃ ॥ 3-301-32 (27585)
અયંપુરાણઃ શ્લોકો હિ સ્વયં ગીતો વિભાવસો।
ધાત્રા લોકેશ્વર યથા કીર્તિરાયુર્નરસ્ય હ ॥ 3-301-33 (27586)
પુરુષસ્ય પરે લોકે કીર્તિરેવ પરાયણમ્।
ઇહ લોકે વિશુદ્ધા ચ કીર્તિરાયુર્વિવર્ધની ॥ 3-301-34 (27587)
સોહં શરીરજે દત્ત્વા કીર્તિં પ્રાપ્સ્યામિ શાશ્વતીમ્।
દત્ત્વા ચ વિધિવદ્દાનં બ્રાહ્મણેભ્યો યથાવિધિ ॥ 3-301-35 (27588)
હુત્વા શરીરં રસંગ્રામે કૃત્વા કર્મ સુદુષ્કરમ્।
વિજિત્ય ચ પરાનાજૌ યશઃ પ્રાપ્સ્યામિ કેવલમ્ ॥ 3-301-36 (27589)
ભીતાનામભયં દત્ત્વા સંગ્રામે જીવિતાર્થિનામ્।
વૃદ્ધાન્વાલાન્દ્વિજાતીંશ્ચ મોક્ષયિત્વા મહાભયાત્ ॥ 3-301-37 (27590)
પ્રાપ્સ્યામિ પરમં લોકે યશઃ સ્વર્ગ્યમનુત્તમમ્।
જીવિતેનાપિ મે રક્ષ્યા કીર્તિસ્તદ્વિદ્વિ મે વ્રતમ્ ॥ 3-301-38 (27591)
સો હં દત્ત્વા મઘવતે ભિક્ષામેતામનુત્તમામ્।
બ્રાહ્મણચ્છદ્મિને દેવ લોકે ગન્તા પરાં ગતિમ્ ॥ 3-301-39 (27592)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કુણ્ડલાહરણપર્વણિ એકાધિકત્રિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 301 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-301-6 વિભાવસુઃ વિશિષ્ટા ભાઃ દીપ્તિઃ સૈવ વસુ ધનં યસ્ તાદૃશઃ સૂર્યઃ ॥ 3-301-7 સ્પર્ધ્યં વિમર્દસહં સ્પૃહણીયં વા ॥ 3-301-8 સ્વપ્રાન્તે સ્વાપ્નમધ્યે ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 302
॥ શ્રીઃ ॥
3.302. અધ્યાયઃ 302
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સૂર્યેણ હેતુકથનપૂર્વકં પુનરિન્દ્રાય કવચકુણ્ડલદાનપ્રતિધોક્તિઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-302-0 (27593)
સૂર્ય ઉવાચ। 3-302-0x (2825)
માઽહિતં કર્ણ કાર્ષીસ્ત્વમાત્મનઃ સુહૃદાં તથા।
પુત્રાણામથ ભાર્યાણામથો માતુરથો પિતુઃ ॥ 3-302-1 (27594)
શરીરસ્યાવિરોધેન પ્રાણિનાં પ્રાણભૃદ્વર।
ઇષ્યતે યશસઃ પ્રાપ્તિઃ કીર્તિશ્ચ ત્રિદિવે સ્થિરા ॥ 3-302-2 (27595)
યસ્ત્વં પ્રાણવિરોધેન કીર્તિમિચ્છસિ શાશ્વતીમ્।
સા તે પ્રાણાન્સમાદાય ગમિષ્યતિ ન સંશયઃ ॥ 3-302-3 (27596)
જીવતાં કુરુતે કાર્યં પિતા માતા સુતાસ્તથા।
યે ચાન્યે બાન્ધવાઃ કેચિલ્લોકેઽસ્મિન્પુરુષર્ષભ ॥ 3-302-4 (27597)
રાજાનશ્ચ નરવ્યાઘ્ર પૌરુષેણ નિબોધ તત્।
કીર્તિશ્ચ જીવતઃ સાધ્વી પુરુષસ્ય મહાદ્યુતે ॥ 3-302-5 (27598)
મૃતસ્ય કીર્ત્યા કિં કાર્યં ભસ્મીભૂતસ્ય દેહિનઃ।
મૃતઃ કીર્તિં ન જાનીતે જીવન્કીર્તિ સમશ્નુતે ॥ 3-302-6 (27599)
મૃતસ્ય કીર્તિર્મર્ત્યસ્ય યથા માલા ગતાયુષઃ।
અહં તુ ત્વાં બ્રવીમ્યેતદ્ભક્તોસીતિ હિતેપ્સયા ॥ 3-302-7 (27600)
ભક્તિમન્તો હિ મે રક્ષ્યા ઇત્યેતેનાપિ હેતુના।
ભક્તોયં પરયા ભક્ત્યા મામિત્યેવ મહાભુજ ॥ 3-302-8 (27601)
મમાપિ ભક્તિરુત્પન્ના સ ત્વં કુરુ વચો મમ।
અસ્તિ ચાત્ર પરં કિંચિદધ્યાત્મં દેવનિર્મિતમ્।
અતશ્ચ ત્વાં બ્રવીમ્યેતત્ક્રિયતામવિશઙ્કયા ॥ 3-302-9 (27602)
દેવગુહ્યં ત્વયા જ્ઞાતું ન શક્યં પુરુષર્ષભ।
નસ્માન્નાખ્યામિ તે ગુહ્યં કાલે વેત્સ્યતિ તદ્ભવાન્ ॥ 3-302-10 (27603)
પુનરુક્તં ચ વક્ષ્યામિ ત્વં રાધેય નિબોધ તત્।
માઽસ્મૈ તે કુણ્ડલે દદ્યા ભિક્ષિતે વજ્રાપાણિના ॥ 3-302-11 (27604)
શોભસે કુણ્ડલાભ્યાં ચ રુચિરાભ્યાં મહાદ્યુતે।
વિશાખયોર્મધ્યગતઃ શશીવ વિમલે દિવિ ॥ 3-302-12 (27605)
કીર્તિશ્ચ જીવતઃ સાધ્વી પુરુષસ્યેતિ વિદ્ધિ તત્।
પ્રત્યાખ્યેયસ્ત્વયા તાત કુણ્ડલાર્થે સુરેશ્વરઃ ॥ 3-302-13 (27606)
`પાણ્ડવાનાં હિતે યુક્તો ભિક્ષન્બ્રાહ્મણવેષધૃત્'।
શક્ત્યા બહુવિધૈર્વાક્યૈઃ કુણ્ડલેપ્સા ત્વયાઽનઘ।
વિહન્તું દેવરાજસ્ હેતુયુક્તૈઃ પુનઃપુનઃ ॥ 3-302-14 (27607)
ઉપપત્ત્યુપપન્નાર્થૈર્માધુર્યકૃતભૂષણૈઃ।
પુરંદરસ્ય કર્ણ ત્વં બુદ્ધિમેતામપાનુદ ॥ 3-302-15 (27608)
ત્વં હિ નિત્યં નરવ્યાઘ્ર સ્પર્ધસે સવ્યસાચિના।
સવ્યસાચી ત્વયા ચેહ યુધિ શૂરઃ સમેષ્યતિ ॥ 3-302-16 (27609)
ન તુ ત્વામર્જુનઃ શક્તઃ કુણ્ડલાભ્યાં સમન્વિતમ્।
વિજેતું યુધિ યદ્યસ્ય સ્વયમિન્દ્રઃ શરો ભવેત્ ॥ 3-302-17 (27610)
તસ્માન્ન દેયે શખ્રાય ત્વયૈતે કુણ્ડલે શુભે।
સંગ્રામે યદિ નિર્જેતું કર્ણ કામયસેઽર્જુનમ્ ॥ 3-302-18 (27611)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કુણ્ડલાહરણપર્વણિ દ્વ્યધિકત્રિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 302 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-302-4 જીવતાં પત્રાદીનાં કાર્યં પ્રયોજનં પરિષ્વઙ્ગાદિજં સુખં પિત્રાદિઃ કુરુતે લભતે ॥ 3-302-8 માં મમ ॥ 3-302-12 વિશાખયોઃ વિશાખાનક્ષત્રસ્ય દ્વે ભાસ્વરે તારે તયોર્મધ્યે ગતઃ પૂર્ણચન્દ્રઃ ॥ 3-302-14 વિદ્વન્તું શક્યેતિ સંબન્ધઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 303
॥ શ્રીઃ ॥
3.303. અધ્યાયઃ 303
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કર્ણએન સૂર્યંપ્રતિ સાનુનયં શક્રાય કવચકુણ્ડલદાનેઽભ્યનુજ્ઞાપ્રાર્થના ॥ 1 ॥ સૂર્યેણ કર્ણંપ્રતિ શક્રાચ્છક્તિગ્રહણચોદનાપૂર્વકં કુણ્ડલાદિદાનાભ્યનુજ્ઞાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-303-0 (27612)
કર્ણ ઉવાચ। 3-303-0x (2826)
ભગવન્તમહં ભક્તો યથા માં વેત્થ ગોપતે।
તથા પરમતિગ્માંશો નાસ્ત્યદેયં કથંચન ॥ 3-303-1 (27613)
ન મે દારા ન મેપુત્રા ન ચાત્મા સુહૃદો ન ચ।
તથેષ્ટા વૈ સદા ભક્ત્યા યથા ત્વં ગોપતે મમ ॥ 3-303-2 (27614)
ઇષ્ટાનાં ચ મહાત્માનો ભક્તાનાં ચ ન સંશયઃ।
કુર્વન્તિ ભક્તિમિષ્ટાં ચ જાનીષે ત્વં ચ ભાસ્કર ॥ 3-303-3 (27615)
ઇષ્ટો ભક્તશ્ચ મે કર્ણો ન ચાન્યદ્દૈવતં દિવિ।
જાનીત ઇતિવૈ કૃત્વા ભગવાનાહ મદ્ધિતમ્ ॥ 3-303-4 (27616)
ભૂયશ્ચ શિરસા યાચે પ્રસાદ્ય ચ પુનઃપુનઃ।
ઇતિ બ્રવીમિ તિગ્માંશો ત્વં તુ મે ક્ષન્તુમર્હસિ ॥ 3-303-5 (27617)
બિભેમિ ન તથા મૃત્યોર્યથા બિભ્યેઽનૃતાદહમ્।
વિશેષેણ દ્વિજાતીનાં સર્વેષાં સર્વદા સતામ્ ॥ 3-303-6 (27618)
પ્રદાને જીવિતસ્યાપિ ન મેઽત્રાસ્તિ વિચારણા।
યચ્ચ મામાત્થ દેવ ત્વં પાણ્ડવં ફલ્ગુનં પ્રતિ ॥ 3-303-7 (27619)
વ્યેતુ સંતાપજં દુઃખં તવ ભાસ્કર માનસમ્।
અર્જુનપ્રતિમં ચૈવ વિજેષ્યામિ રણેઽર્જુનમ્ ॥ 3-303-8 (27620)
તવાપિ વિદિતં દેવ મમાપ્યસ્ત્રબલં મહત્।
જામદગ્ન્યાદુપાત્તં યત્તથા દ્રોણાન્મહાત્મનઃ ॥ 3-303-9 (27621)
ઇદં ત્વમનુજાનીહિ સુરશ્રેષ્ઠ વ્રતં મમ।
ભિક્ષતે વજ્રિણે દદ્યામપિ જીવિતમાત્મનઃ ॥ 3-303-10 (27622)
સૂર્ય ઉવાચ। 3-303-11x (2827)
યદિ તાત દદાસ્યેતે વજ્રિણે કુણ્ડલે શુભે।
ત્વમપ્યેનમથો બ્રૂયા વિજયાર્થં મહાબલ ॥ 3-303-11 (27623)
નિયમેન પ્રદદ્યાસ્ત્વં કુણ્ડલેવૈ શતક્રતોઃ।
અવધ્યો હ્યસિ ભૂતાનાં કુણ્ડલાભ્યાં સમન્વિતઃ ॥ 3-303-12 (27624)
અર્જુનન વિનાશં હિ તવ દાનવસૂદનઃ।
પ્રાર્તયાનો રણે વત્સ કુણ્ડલે તે જિહીર્ષતિ ॥ 3-303-13 (27625)
સ ત્વમપ્યેનમારાધ્ય સૂનૃતાભિઃ પુનઃ પુનઃ।
અભ્યર્થયેથા દેવેશમમોઘાર્થં પુરંદરમ્ ॥ 3-303-14 (27626)
અમોઘાં દેહિ મે શક્તિમમિત્રવિનિબર્હિણીમ્।
દાસ્યામિ તે સહસ્રાક્ષ કુણ્ડલે વર્મ ચોત્તમમ્ ॥ 3-303-15 (27627)
ઇત્યેવ નિયમેન ત્વં દદ્યાઃ શક્રાય કુણ્ડલે।
તયા ત્વં કર્ણ સંગ્રામે હનિષ્યસિ રણે રિપૂન્ ॥ 3-303-16 (27628)
નાહત્વા હિ મહાબાહો શત્રૂનેતિ કરં પુનઃ।
સા શક્તિર્દેવરાજસ્ય શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 3-303-17 (27629)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-300-18x (2828)
એવમુક્ત્વા સહસ્રાંશુઃ સહસાઽન્તરધીયત।
`કર્ણસ્તુ બુબુધે રાજન્સ્વપ્નાન્તે પ્રવ્યથન્નિવ ॥ 3-303-18 (27630)
પ્રતિબુદ્ધસ્તુ રાધેયઃ સ્વપ્નં સંચિન્ત્ય ભારત।
ચકાર નિશ્ચયં રાજઞ્શક્ત્યર્થં વદતાંવર ॥ 3-303-19 (27631)
યદિ મામિન્દ્ર આયાતિ કુણ્ડલાર્થં પરન્તપ।
શક્ત્યા તસ્મૈ પ્રદાસ્યામિ કુણ્ડલે વર્મ ચૈવ હ ॥ 3-303-20 (27632)
સ કૃત્વા પ્રાતરુત્થાય કાર્યાણિ ભરતર્ષભ।
બ્રાહ્મણાન્વાચયિત્વા ચ યથાકાર્યમુપાક્રમત્ ॥ 3-303-21 (27633)
વિધિના રાજશાર્દૂલ મુહૂર્તમજપત્તદા'।
તતઃ સૂર્યાય જપ્યાન્તે કર્ણઃ સ્વપ્નં ન્યવેદયત્ ॥ 3-303-22 (27634)
યથા દૃષ્ટં યથાતત્ત્વં યથોક્તમુભયોર્નિસિ।
તત્સર્વમાનુપૂર્વ્યેણ શશંસાસ્મૈ વૃષસ્તદા ॥ 3-303-23 (27635)
તચ્છ્રુત્વા ભગવાન્દેવો ભાનુઃ સ્વર્ભાનુસૂદનઃ।
ઉવાચ તં તથેત્યેવ કર્ણં સૂર્યઃ સ્મયન્નિવ ॥ 3-303-24 (27636)
તતસ્તત્ત્વમિતિ જ્ઞાત્વા રાધેયઃ પરવીરહા।
શક્તિમેવાભિકાઙ્ક્ષન્વૈ વાસવં પ્રત્યપાલયત્ ॥ 3-303-25 (27637)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કુણ્ડલાહરણપર્વણિ ત્ર્યધિકત્રિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 303 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-303-23 અસ્મૈ સૂર્યાય। વૃષઃ ક્રણઃ ॥ 3-303-24 સ્વર્ભાનુસૂદનઃ રાહુદમનઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 304
॥ શ્રીઃ ॥
3.304. અધ્યાયઃ 304
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સ્વાવાસે દુર્વાસસમાવાસયતા કુન્તિભોજેન તત્પરિચર્યાયૈ કુન્ત્યા નિયોજનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-304-0 (27638)
જનમેજય ઉવાચ। 3-304-0x (2829)
કિં તદ્ગુહ્યં ન ચાખ્યાતં કર્ણાયેહોષ્ણરશ્મિના।
કીદૃશેકુણ્ડલે તે ચ કવચં રચૈવ કીદૃશમ્ ॥ 3-304-1 (27639)
કુતશ્ચ કવચં તસ્યં કુણ્ડલેચૈવ સત્તમ।
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું તન્મે બ્રૂહિ તપોધન ॥ 3-304-2 (27640)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-304-3x (2830)
અહં રાજન્બ્રવીમ્યેતત્તસ્ય ગુહ્યં વિભાવસોઃ।
યાદૃશે કુણ્ડલે તે ચ કવચં વૈવ યાદૃશમ્ ॥ 3-304-3 (27641)
કુન્તિભોજં પુરા રાજન્બ્રાહ્મણઃ પર્યુપસ્થિતઃ।
તિગ્મતેજા મહાન્પ્રાંશુઃ શ્મશ્રુદણ્ડજટાધરઃ ॥ 3-304-4 (27642)
દર્સનીયોઽનવદ્યાઙ્ગસ્તેજસા પ્રજ્વલન્નિવ।
મધુપિઙ્ગો મધુરવાક્તપઃસ્વાધ્યાયભૂષણઃ ॥ 3-304-5 (27643)
સ રાજાનં કુન્તિભોજમબ્રવીત્સુમહાતપાઃ।
ભિક્ષામિચ્છામિ વૈ ભોક્તું તવ ગેહે વિમત્સર ॥ 3-304-6 (27644)
ન મે વ્યલીકં કર્તવ્યં ત્વયા વા તવ ચાનુગૈઃ।
એવં વત્સ્યામિ તે ગેહે યદિ તે રોચતેઽનઘ ॥ 3-304-7 (27645)
યથાકામં ચ ગચ્છેયમાગચ્છેયં તથૈવ ચ।
શય્યાસને ચ મે રાજન્નાપરાધ્યેત કશ્ચન ॥ 3-304-8 (27646)
તમબ્રવીત્કુન્તિભોજઃ પ્રીતિયુક્તમિદં વચઃ।
એવમસ્તુ પરંચેતિ પુનશ્ચૈવમથાબ્રવીત્ ॥ 3-304-9 (27647)
મમ કન્યા મહાપ્રાજ્ઞ પૃથા નામ યશસ્વિની।
શીલવૃત્તાન્વિતા સાધ્વી નિયતાઽનવમાનિની ॥ 3-304-10 (27648)
ઉપસ્થાસ્યતિ સા ત્વાં વૈ પૂજયાઽનવમત્ય ચ।
તસ્યાશ્ચ શીલવૃત્તેન તુષ્ટિં સમુપયાસ્યસિ ॥ 3-304-11 (27649)
એવમુક્ત્વા તુ તં વિપ્રમભિપૂજ્ય યથાવિધિ।
ઉવાચ કન્યામભ્યેત્ય પૃથાં પૃથુલલોચનામ્ ॥ 3-304-12 (27650)
અયં વત્સે મહાભાગો બ્રાહ્મણો વસ્તુમિચ્છતિ।
મમ ગેહે મયા ચાસ્ય તથેત્યેવં પ્રતિશ્રુતમ્ ॥ 3-304-13 (27651)
ત્વયિ વત્સે પરાયત્તં બ્રાહ્મણસ્યાભિરાધનમ્।
તન્મે વાક્યમમિથ્યા ત્વં કર્તુમર્હસિ કર્હિચિત્ ॥ 3-304-14 (27652)
અયં તપસ્વી ભગવાન્સ્વાધ્યાયનિયતો દ્વિજઃ।
યદ્યદ્બ્રૂયાન્મહાતેજાસ્તત્તદ્દેયમાત્સરાત્ ॥ 3-304-15 (27653)
બ્રાહ્મણા હિ પરં તેજો બ્રાહ્મણા હિ પરં તપઃ।
બ્રાહ્મણાનાં નમસ્કારૈઃ સૂર્યો દિવિ વિરાજતે ॥ 3-304-16 (27654)
અમાનયન્હિ દાણ્ડક્યો વાતાપિશ્ચ મહાસુરઃ।
નિહતો બ્રહ્મદણ્ડેન તાલજઙ્ઘસ્તથૈવ ચ।
`વૈન્ધ્યાદ્રિશ્ચ સમુદ્રશ્ચ નદ્દુષશ્ચ વિહિંસિતઃ' ॥ 3-304-17 (27655)
સોયં વત્સે મહાભાર આહિતસ્ત્વયિ સાંપ્રતમ્।
ત્વં સદા નિયતા કુર્યા બ્રાહ્મણસ્યાભિરાધનમ્ ॥ 3-304-18 (27656)
જાનામિ પ્રણિધાનં તે બાલ્યાત્પ્રભૃતિ નન્દિનિ।
બ્રાહ્મણેષ્વિહ સર્વેષુ ગુરુબન્ધુષુ ચૈવ હ ॥ 3-304-19 (27657)
તથા પ્રેષ્યેષુ સર્વેષુ મિત્રસંબન્ધિમાતૃષુ।
મયિ ચૈવ યથાવત્ત્વંસર્વમાવૃત્ય વર્તસે ॥ 3-304-20 (27658)
ન હ્યતુષ્ટો જનોઽસ્તીહ પુરે ચાન્તઃપુરે ચ તે।
સમ્યગ્વૃત્ત્યાઽનવદ્યાઙ્ગિ તવ ભૃત્યજનેષ્વપિ ॥ 3-304-21 (27659)
સંદેષ્ટવ્યાં તુ મન્યે ત્વાં દ્વિજાતિં કોપનં પ્રતિ।
પૃથે બાલેતિ કૃત્વા વૈ સુતા ચાસિમમેતિ ચ ॥ 3-304-22 (27660)
વૃષ્ણીનાં ચ કુલે જાતા શૂરસ્ દયિતા સુતા।
દત્તા પ્રીતિમતા મહ્યં પિત્રા બાલા પુરાસ્વયમ્ ॥ 3-304-23 (27661)
વસુદેવસ્ ભગિની સુતાનાં પ્રવરા મમ।
અગ્ર્યમગ્રે પ્રતિજ્ઞાય તેનાસિ દુહિતા મમ ॥ 3-304-24 (27662)
તાદૃશે હિ કુલે જાતા કુલે મમ વિવર્ધિતા।
સુખાત્સુખમનુપ્રાપ્તા હ્રદાદ્ધ્રદમિવાપગા ॥ 3-304-25 (27663)
દૌષ્કુલેયા વિશેષેણ કથંચિત્પ્રગ્રહં ગતાઃ।
બાલભાવાદ્વિકુર્વન્તિ પ્રાયશઃ પ્રમદાઃ શુભે ॥ 3-304-26 (27664)
પૃથે રાજકુલે જન્મ રૂપં ચાપિ તવાદ્ભુતમ્।
તેન તેનાસિ સંપન્ના સમુપેતા ચ ભામિનિ ॥ 3-304-27 (27665)
સા ત્વં દર્પં પરિત્યજ્ય દમ્ભં માનં ચ ભામિનિ।
આરાધ્યવરદં વિપ્રં શ્રેયસા યોક્ષ્યસે પૃથે ॥ 3-304-28 (27666)
એવં પ્રાપ્સ્યસિ કલ્યાણિ કલ્યાણમનઘે ધ્રુવમ્।
કોપિતે ચ દ્વિજશ્રેષ્ઠે કુત્સ્નં દહ્યેત મે કુલમ્ ॥ 3-304-29 (27667)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કુણ્ડલાહરણપર્વણિ ચતુરધિકત્રિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 304 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-304-11 અનવમત્ય અવમાનમકૃત્વા ॥ 3-304-13 વસ્તું વાસં કર્તુમ્ ॥ 3-304-19 પ્રણિધાનં ચિત્તૈકાગ્ર્યમ્ ॥ 3-304-20 આવૃત્યવ્યાપ્ય ॥ 3-304-24 અગ્ર્યં અગ્રે દેયં મયા પ્રથમમપત્યં તુભ્યં દેયમિતિ પ્રતિજ્ઞાતમિત્યર્થઃ ॥ 3-304-25 હ્રદમિવાગતેતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-304-26 દૌષ્કુલેયાઃ દુષ્કુલે જાતાઃ। પ્રગ્રહં નિર્વન્યં ગતાઃ પ્રાપ્તાઃ વિકુર્વન્તિ દૌષ્ઠ્યં કુર્વન્તિ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 305
॥ શ્રીઃ ॥
3.305. અધ્યાયઃ 305
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કુન્ત્યા સાવધાનં પરિચર્યયા દુર્વાસસઃ પરિતોપણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-305-0 (27668)
કુન્ત્યુવાચ। 3-305-0x (2831)
બ્રાહ્મણં યન્ત્રિતા રાજન્નુપસ્થાસ્યામિ પૂજયા।
યથાપ્રતિજ્ઞં રાજેન્દ્રન ચ મિથ્યા બ્રવીમ્યહમ્ ॥ 3-305-1 (27669)
એષ ચૈવ સ્વભાવો મે પૂજયેયં દ્વિજાનિતિ।
તવ ચૈવ પ્રિયં કાર્યં શ્રેયશ્ચ પરમં મમ ॥ 3-305-2 (27670)
યદ્યેવૈષ્યતિ સાયાહ્ને યદિ પ્રાતરથો નિશિ।
યદ્યર્ધરાત્રે ભગવાન્ન મે કોપં કરિષ્યતિ ॥ 3-305-3 (27671)
લાભો મમૈષ રાજેન્દ્ર યદ્વૈપૂજયિતું દ્વિજાન્।
આદેશે તવ તિષ્ઠન્તી હિતં કુર્યાં નરોત્તમ ॥ 3-305-4 (27672)
વિસ્રબ્ધો ભવરાજેન્દ્ર ન વ્યલીકં દ્વિજોત્તમઃ।
વસન્પ્રાપ્સ્યતિ તે ગેહે સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 3-305-5 (27673)
યત્પ્રિયં ચ દ્વિજસ્યાસ્ય હિતં ચૈવ તવાનઘ।
યતિષ્યામિ તથા રાજન્વ્યેતુ તે માનસો જ્વરઃ ॥ 3-305-6 (27674)
બ્રાહ્મણા હિ મહાભાગાઃ પૂજિતાઃ પૃથિવીપતે।
તારણાય સમર્થાઃ સ્યુર્વિપરીતે વધાય ચ ॥ 3-305-7 (27675)
રસાઽહમેતદ્વિજાનન્તી તોષયિષ્યે દ્વિજોત્તમમ્।
ન મત્કૃતેવ્યથાં રાજન્પ્રાપ્સ્યસિ દ્વિજસત્તમાત્ ॥ 3-305-8 (27676)
અપરાધેઽપિ રાજેન્દ્ર રાજ્ઞામશ્રેયસે દ્વિજાઃ।
ભવન્તિ ચ્યવનો યદ્વત્સુકન્યાયાઃ કૃતે પુરા ॥ 3-305-9 (27677)
નિયમેન પરેણાહમુપસ્થાસ્યે દ્વિજોત્તમમ્।
યથા ત્વયા નરેન્દ્રેદં ભાપિતં બ્રાહ્મણં પ્રતિ ॥ 3-305-10 (27678)
એવં બ્રુવન્તીં બહુશઃ પરિષ્વજ્ય સમર્થ્ય ચ।
ઇતિચેતિ ચ ક્રતવ્યં રાજા સર્વમથાદિશત્ ॥ 3-305-11 (27679)
એવમેતત્ત્વયા ભદ્રે કર્તવ્યમવિશઙ્કયા।
મદ્ધિતાર્થં તથાઽઽત્માર્થંકુલાર્થં ચાપ્યનિન્દિતે ॥ 3-305-12 (27680)
એવમુક્ત્વા તુ તાં કન્યાં કુન્તિભોજો મહાયશાઃ।
પૃથાં પરિદદૌ તસ્મૈ દ્વિજાય દ્વિજવત્સલઃ ॥ 3-305-13 (27681)
ઇયં બ્રહ્મન્મમ સુતા બાલા સુખવિવર્ધિતા।
અપરાધ્યેત યત્કિંચિન્ન કાર્યં હૃદિ તત્ત્વયા ॥ 3-305-14 (27682)
દ્વિજાતયો મહાભાગા વૃદ્ધબાલતપસ્વિષુ।
ભવન્ત્યક્રોધનાઃ પ્રાયો હ્યપરાદ્ધેષુ નિત્યદા ॥ 3-305-15 (27683)
સુમહત્યપરાધેઽપિ ક્ષાન્તિઃ કાર્યા દ્વિજાતિભિઃ।
યથાશક્તિ યથોત્સાહં પૂજા ગ્રાહ્યા દ્વિજોત્તમ ॥ 3-305-16 (27684)
તથેતિ બ્રાહ્મણેનોક્તે સ રાજા પ્રીતમાનસઃ।
હંસચન્દ્રાંશુસંકાશં ગૃહમસ્મૈ ન્યવેદયત્ ॥ 3-305-17 (27685)
તત્રાગ્નિશરણે ક્લૃપ્તમાસનં તસ્ય ભાનુમત્।
આહારાદિ ચ સર્વં તત્તથૈવ પ્રત્યવેદયત્ ॥ 3-305-18 (27686)
નિક્ષિપ્ય રાજપુત્રી તુ તન્દ્રીં માનં તથૈવ ચ।
આતસ્થે પરમં યત્નં બ્રાહ્મણસ્યાભિરાધને ॥ 3-305-19 (27687)
તત્રસા બ્રાહ્મણં ગત્વા પૃથા શૌચપરા સતી।
વિધિવત્પરિચારાર્હં દેવવત્પર્યતોષયત્ ॥ 3-305-20 (27688)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કુણ્ડલાહરણપર્વણિ પઞ્ચાધિકત્રિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 305 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-305-1 યન્ત્રિતા નિયમયુક્તા ॥ 3-305-5 વિસ્રબ્ધો વિશ્વસ્તઃ। રવ્યલીકમપ્રિયમ્ ॥ 3-305-18 અગ્નિશરણે અગ્નિગૃહે ॥ 3-305-19 તન્દ્રીં આલસ્યમ્ ॥ 3-305-20 પરિચારાર્હં પૂજાર્હમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 306
॥ શ્રીઃ ॥
3.306. અધ્યાયઃ 306
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કુન્તીપરિચર્યાસંતુષ્ટેન દુર્વાસસા તાંપ્રતિ અભીપ્સિતાર્થવરણચોદના ॥ 1 ॥ તથા કિંચિદપ્યવૃણ્વન્ત્યૈ તસ્યૈ સ્વયમેવ સકલદેવવશીકરણદક્ષસ્ય મન્ત્રસ્યોપદેશઃ ॥ 2 ॥ તતસ્તેન કુન્તિભોજામન્ત્રણપૂર્વકમન્તર્ધાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-306-0 (27689)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-306-0x (2832)
સા તુ કન્યા મહારાજ બ્રાહ્મણં સંશિતવ્રતમ્।
તોષયામાસ શુદ્ધેન મનસા સંશિતવ્રતા ॥ 3-306-1 (27690)
પ્રાતરેષ્યામ્યથેત્યુક્ત્વા કદાચિદ્દ્વિજસત્તમઃ।
તત આયાતિ રાજેન્દ્ર સાયં રાત્રાવથો પુનઃ ॥ 3-306-2 (27691)
તં ચ સર્વાસુ વેલાસુ ભક્ષ્યભોજ્યપ્રતિશ્રયૈઃ।
પૂજયામાસ સા કન્યા વર્ધમાનૈસ્તુ સર્વદા ॥ 3-306-3 (27692)
અન્નાદિસમુદાચારઃ શય્યાસનકૃતસ્તથા।
દિવસેદિવસે તસ્ય વર્ધતે ન તુ હીયતે ॥ 3-306-4 (27693)
નિર્ભર્ત્સનાપવાદૈશ્ચ તથૈવાપ્રિયયા ગિરા।
બ્રાહ્મણસ્ય પૃથા રાજન્ન ચકારાપ્રિયં તદા ॥ 3-306-5 (27694)
સ્વપ્નકાલે પુનશ્ચૈતિ ન ચૈતિ બહુશો દ્વિજઃ।
સુદુર્લભમપિ હ્યન્નં દીયતામિતિ સોઽબ્રવીત્ ॥ 3-306-6 (27695)
કૃતમેવ ચ તત્સર્વં યથા તસ્મૈ ન્યવેદયત્।
શિષ્યવત્પુત્રવચ્ચૈવ સ્વસૃવચ્ચ સુસંયતા ॥ 3-306-7 (27696)
યથોપજોષં રાજેન્દ્ર દ્વિજાતિપ્રવરસ્ય સા।
પ્રીતિમુત્પાદયામાસ કન્યારત્નમનિન્દિતા ॥ 3-306-8 (27697)
તસ્યાસ્તુ શીલવૃત્તેન તુતોપ દ્વિજસત્તમઃ।
અવધાનેન ભૂયોઽસ્યાઃ પરં યત્નમથાકરોત્ ॥ 3-306-9 (27698)
તાં પ્રભાતે ચ સાયં ચ પિતા પપ્રચ્છ ભારત।
અપિતુષ્યતિતે પુત્રિ બ્રાહ્મણઃ પરિચર્યયા ॥ 3-306-10 (27699)
તં સા પરમમિત્યેવપ્રત્યુવાચ યશસ્વિની।
તતઃ પ્રીતિમવાપાગ્ર્યાં કુન્તિભોજો મહામનાઃ ॥ 3-306-11 (27700)
તતઃ સંવત્સરે પૂર્ણે યદાઽસૌ જપતાંવરઃ।
નાપશ્યદ્દુષ્કૃતંકિંચિત્પૃથાયાઃ સૌહૃદે રતઃ ॥ 3-306-12 (27701)
તતઃ પ્રીતમના ભૂત્વા સ એનાં બ્રાહ્મણોઽબ્રવીત્।
પ્રીતોસ્મિ પરમં ભદ્રે પરિચારેણ તે શુભે ॥ 3-306-13 (27702)
વરાન્વૃણીષ્વ ક્રલ્યાણિ દૂરાપાન્માનુપૈરિહ।
યૈસ્ત્વં સીમન્તિનીઃ સર્વાયશસાઽભિમવિષ્યસિ ॥ 3-306-14 (27703)
કુન્ત્યુવાચ। 3-306-15x (2833)
કૃતાનિ મમ સર્વાણિ સસ્યા મે વેદવિત્તમ।
ત્વં પ્રસન્નઃ પિતા ચૈવ કૃતં વિપ્ર વરૈર્મમ ॥ 3-306-15 (27704)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-306-16x (2834)
યદિ નેચ્છસિ મત્તસ્ત્વં વરં ભદ્રે શુચિસ્મિતે।
ઇમં મન્ત્રં ગૃહાણ ત્વમાહ્રાનાય દિવૌકસામ્ ॥ 3-306-16 (27705)
યંયં દેવં ત્વમેતેન મન્ત્રેણાવાહયિષ્યસિ।
તેનતેન વશે ભદ્રે સ્થાતવ્યં તે ભવિષ્યતિ ॥ 3-306-17 (27706)
અકામો વા સકામો વા સ સમેષ્યતિ તે વશે।
વિબુધો મન્ત્રસંભ્રાન્તો વાક્યૈર્ભૃત્ય ઇવાનતઃ ॥ 3-306-18 (27707)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-306-19x (2835)
ન શશક દ્વિતીયં સા પ્રત્યાખ્યાતુમનિન્દિતા।
તં વૈ દ્વિજાતિપ્રવરં તદા શાપભયાન્નૃપ ॥ 3-306-19 (27708)
તતસ્તામનવદ્યાઙ્ગીં ગ્રાહયામાસ સ દ્વિજઃ।
મન્ત્રગ્રામં તદા રાજન્નથર્વશિરસિ શ્રુતમ્ ॥ 3-306-20 (27709)
તં પ્રદાય તુ રાજેન્દ્ર કુન્તિભોજમુવાચ હ।
ઉપિતોસ્મિ સુખં રાજન્કન્યયા પરિતોપિતઃ ॥ 3-306-21 (27710)
તવગેહે સુવિહિતઃ સદા સુપ્રતિપૂજિતઃ।
સાધયિષ્યામહે તાવદિત્યુક્ત્વાઽન્તરધીયત ॥ 3-306-22 (27711)
સ તુ રાજા દ્વિજં દૃષ્ટ્વા તત્રૈવાન્તર્હિતં તદા।
બભૂવ વિસ્મયાવિષ્ટઃ પૃથાં ચ સમપૂજયત્ ॥ 3-306-23 (27712)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કુણ્ડલાહરણપર્વણિ ષડધિકવિશતતમોઽદ્યાયઃ ॥ 306 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-306-3 પ્રતિશ્રયૈઃ આશ્રયૈઃ શયનાસનાદ્યૈઃ ॥ 3-306-4 અન્નાદિના સમુદાચારઃ સમુપસર્પણમ્ ॥ 3-306-8 યથોપજોપં પ્રિયમનતિક્રમ્ય ॥ 3-306-9 શીલં શમાદિ। વૃત્તં પરિચર્યા। અસ્યાઃ પૃથાયાઃ શ્રોયોર્થં અવધાનેન સમાધિકાલે યત્નમકરોત્। યત્નેન તસ્યાઃ કલ્યાણં ચિન્તિતવાનિત્યર્થઃ ॥ 3-306-19 દ્વિતીયં દ્વિતીયવારમ્। ન શશાક દ્વિજાતિં સા ઇતિ થ. ધ. પાટઃ ॥ 3-306-22 વિહિતઃ વિશેષેણ હિતસ્તૃપ્તઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 307
॥ શ્રીઃ ॥
3.307. અધ્યાયઃ 307
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કદાચન ઋતુસ્નાતયા સૂર્યમનલોકયન્ત્યા કુન્ત્યા દુર્વાસસા દત્તમત્રપરીક્ષણાય તદાહ્વાનમ્ ॥ 1 ॥ મન્ત્રબલાદુપાગતેન રવિણા સ્વેન સઙ્ગમનઙ્ગીકુર્વન્ત્યાઃ કુન્ત્યા વિભીષિકાપૂર્વકં સઙ્ગાયાનુનયનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-307-0 (27713)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-307-0x (2836)
ગતે તસ્મિન્દ્વિજશ્રેષ્ઠે કસ્મિંશ્ચિત્કાલપર્યયે।
ચિન્તયામાસ સા કન્યા મન્ત્રગ્રામબલાબલમ્ ॥ 3-307-1 (27714)
અયં વૈ કીદૃશસ્તેન મમ દત્તો હમાત્મના।
મન્ત્રગ્રામો બલં તસ્ય જ્ઞાસ્યે નાતિચિરાદિતિ ॥ 3-307-2 (27715)
એવં સંચિન્તયન્તી સા દદર્શર્તું યદૃચ્છયા।
વ્રીડિતા સાઽભવદ્બાલા કન્યાભાવે રજસ્વલા ॥ 3-307-3 (27716)
તતો હર્મ્યતલસ્થા સા મહાર્હશયનોચિતા।
પ્રાચ્યાં દિશિ સમુદ્યન્તં દદર્શાદિત્યમણ્ડલમ્ ॥ 3-307-4 (27717)
તત્ર બદ્ધમનોદૃષ્ટિરભવત્સા સુમધ્યમા।
ન ચાતપ્યત રૂપેણ ભાનોઃ સન્ધ્યાગતસ્ય સા ॥ 3-307-5 (27718)
તસ્યા દૃષ્ટિરભૂદ્દિવ્યા સાઽપશ્યદ્દિવ્યદર્શનમ્।
આમુક્તકવચં દેવં કુણ્ડલાભ્યાં વિભૂષિતમ્ ॥ 3-307-6 (27719)
તસ્યાઃ કૌતૂહરલં ત્વાસીન્મન્ત્રં પ્રતિ નરાધિપ।
આહ્વાનમકરોત્સાઽથ તસ્ય દેવસ્ય ભામિની ॥ 3-307-7 (27720)
પ્રાણાનુપસ્પૃશ્ય તદા હ્યાજુહાવ દિવાકરમ્।
આજગામ તતો રાજંસ્ત્વરમાણો દિવાકરઃ ॥ 3-307-8 (27721)
મધુપિઙ્ગો મહાબાહુઃ કમ્બુગ્રીવો હસન્નિવ।
અઙ્ગદી બદ્ધમુકુટો દિશઃ પ્રજ્વાલયન્નિવ ॥ 3-307-9 (27722)
યોગાત્કૃત્વા દ્વિધાઽઽત્માનમાજગામ તતાપ ચ।
આબભાષે તતઃ કુન્તીં સામ્ના પરમબલ્ગુના ॥ 3-307-10 (27723)
આગતોસ્મિ વશં ભદ્રે તવ મન્ત્રબલાત્કૃતઃ।
કિં કરોમિ વશો રાજ્ઞિ બ્રૂહિ કર્તા તદસ્મિ તે ॥ 3-307-11 (27724)
કુન્ત્યુવાચ। 3-307-12x (2837)
ગમ્યતાં ભગવંસ્તત્ર યત એવાગતો હ્યસિ।
કૌતૂહલાત્સમાહૂતઃ પ્રસીદ ભગવન્નિતિ ॥ 3-307-12 (27725)
સૂર્ય ઉવાચ। 3-307-13x (2838)
ગમિષ્યેઽહં યથા મા ત્વં બ્રવીષિ તનુમધ્યમે।
ન તુ દેવં સમાહૂય ન્યાય્યં પ્રેષયિતું વૃથા ॥ 3-307-13 (27726)
તવાભિસન્ધિ સુભગે રસૂર્યાત્પુત્રો ભવેદિતિ।
વીર્યેણાપ્રતિમો લોકે કવચી કુણ્ડલીતિ ચ ॥ 3-307-14 (27727)
સા ત્વમાત્મપ્રદાનં વૈ કુરુષ્વ ગજગામિનિ।
ઉત્પત્સ્યતિ હિ પુત્રસ્તે યથાસંકલ્પમઙ્ગને।
અથ ગચ્છામ્યહં ભદ્રે ત્વયા સંગમ્ય સુસ્મિતે ॥ 3-307-15 (27728)
યદિ ત્વંવચનં નાદ્ય કરિષ્યસિ મમ પ્રિયમ્।
શપ્સ્યે કન્યેઽન્યથા ક્રુદ્ધો બ્રાહ્મણં પિતરં ચ તે ॥ 3-307-16 (27729)
ત્વત્કૃતે તાન્પ્રધક્ષ્યામિ સર્વાનપિ ન સંશયઃ।
પિતરં ચૈવ તે મૂઢં યો ન વેત્તિ તવાનયમ્ ॥ 3-307-17 (27730)
તસ્ ચ બ્રાહ્મણસ્યાદ્ય યોસૌ મન્ત્રમદાત્તવ।
શીલવૃત્તમવિજ્ઞાય ધાસ્યામિ વિનયં પરમ્ ॥ 3-307-18 (27731)
એતે હિ વિબુધાઃ સર્વેપુરંદરમુખા દિવિ।
ત્વયા પ્રલબ્ધં પશ્યન્તિ સ્મયન્ત ઇવ માં શુભે ॥ 3-307-19 (27732)
પશ્ય ચૈનાન્સુરગણાન્દિવ્યં ચક્ષુરિદં હિ તે।
પૂર્વમેવ મયા દત્તં દૃષ્ટવત્યસિ યેન મામ્ ॥ 3-307-20 (27733)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-307-21x (2839)
તતોઽપશ્યત્રિદશાન્રાજપુત્રી
સર્વાનવ સ્વેષુ ધિષ્ણ્યેષુ ખસ્થાન્।
પ્રભાવન્તં ભાનુમન્તં મહાન્તં
યથાઽઽદિત્યં રોચમાનાંસ્તથૈવ ॥ 3-307-21 (27734)
સા તાન્દૃષ્ટ્વા ત્રિદશાનેવ બાલા
સૂર્યં દેવી વચનં પ્રાહ ભીતા।
ગચ્છ ત્વં વૈ ગોપતે સ્વં વિમાનં
કન્યાભાવાદ્દુઃખ એવાપચારઃ ॥ 3-307-22 (27735)
પિતા માતા ગુરવશ્ચૈવયેઽન્યે
દેહસ્યાસ્ય પ્રભવન્તિ પ્રદાને।
નાહં ધર્મં લોપયિષ્યામિ લોકે
સ્ત્રીણાં વૃત્તં પૂજ્યતે દેહરક્ષા ॥ 3-307-23 (27736)
મયા મન્ત્રબલં જ્ઞાતુમાહૂતસ્ત્વં વિભાવસો।
બાલ્યાદ્બાલેતિ તત્કૃત્વા ક્ષન્તુમર્હસિ મે વિભો ॥ 3-307-24 (27737)
સૂર્ય ઉવાચ। 3-307-25x (2840)
બાલેતિ કૃત્વાઽનુનયં તવાહં
દદાનિ નાન્યાનુનયં લભેત।
આત્મપ્રદાનં કુરુ કુન્તિકન્યે
શાન્તિસ્તવૈવં હિ ભવેચ્ચ ભીરુ ॥ 3-307-25 (27738)
ન ચાપિ ગન્તું યુક્તં હિ મયા મિથ્યાકૃતેન વૈ।
અસમેત્ય ત્વયા ભીરુ મન્ત્રાહૂતેન ભામિનિ ॥ 3-307-26 (27739)
ગમિષ્યામ્યનવદ્યાઙ્ગિ લોકે સમવહાસ્યતામ્।
`ગચ્છેયમેવ સુશ્રોણિ ગતોઽહં વૈ નિરાકૃતઃ'।
સર્વેષાં વિબુધાનાં ચ વક્તવ્યઃ સ્યાં તથા શુભે ॥ 3-307-27 (27740)
3-307-28 (27741)
સા ત્વં મયા સમાગચ્છ પુત્રં લપ્સ્યસિ માધ્શમ્।
વિશિષ્ટા સર્વલોકેષુ ભવિષ્યસિ ન સંશય ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-307-3 ઋતું રજઃ ॥ 3-307-8 પ્રાણાન્ ઇન્દ્રિયાણિ ચક્ષુઃશ્રોત્રાદીનિ ઉપસ્પૃશ્ય। જલેન સમ્યગાચમ્યેત્યર્થઃ ॥ 3-307-11 કિં કરોમ્યવશો રાજ્ઞિ ઇતિ થ. ધ. પાઠઃ ॥ 3-307-13 યથાહં ગમિષ્યે તથા મા માં બ્રવીષિ નતુ તદ્યોગ્યમિત્યાહ નત્વિતિ । વૃથા પ્રસાદમપ્રાપ્ય ॥ 3-307-14 તવાભિસન્ધિં સુભગે કુર્યાં પુત્રઃ ઇતિ થ. ધ. પાઠઃ ॥ 3-307-16 બ્રાહ્મણં દુર્વાસસમ્ ॥ 3-307-18 વિનયં દણ્ડં ધાસ્યામિ ધારયિષ્યામિ ॥ 3-307-22 અપચારોઽપરાધઃ કૃતઃ। વ્રીડમાનેવ બાલેતિ ઝ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 308
॥ શ્રીઃ ॥
3.308. અધ્યાયઃ 308
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કુન્ત્યા સઙ્ગમન્તરા દુશ્શકાનુનયે ભાસ્કરે કૃચ્છ્રાત્તદઙ્ગીકરણમ્ ॥ 1 ॥ સૂર્યેણ પુનઃ કન્યાત્વલાભરૂપવરદાનપૂર્વકં તસ્યાં ગર્ભાધાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-308-0 (27742)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-308-0x (2841)
સા તુ કન્યા બહુવિધં બ્રુવન્તી મધુરં વચઃ।
અનુનેતું સહસ્રાંશું ન શશાક મનસ્વિની ॥ 3-308-1 (27743)
ન શશાક યદા બાલા પ્રત્યાખ્યાતું તમોનુદમ્।
ભીતા શાપાત્તતો રાજન્દધ્યૌ દીર્ઘમથાન્તરમ્ ॥ 3-308-2 (27744)
અનાગસઃ પિતુઃ શાપો બ્રાહ્મણસ્ય તથૈવ ચ।
મન્નિમિત્તઃ કથં ન સ્યાત્ક્રુદ્ધાદસ્માદ્વિભાવસોઃ ॥ 3-308-3 (27745)
બાલેનાપિ સતા મોહાદ્ભૃશં સાપહ્નવાન્યપિ।
નાઽભ્યાસાદયિતવ્યાનિ તેજાંસિ ચ તપાંસિ ચ॥ 3-308-4 (27746)
સાહમદ્ય ભૃશં ભીતા ગૃહીત્વા ચ કરે ભૃશમ્।
કથં ત્વકાર્યં કુર્યાં વૈ પ્રદાનં હ્યાત્મનઃ સ્વયમ્ ॥ 3-308-5 (27747)
સા વૈ શાપપરિત્રસ્તા બહુ ચિન્તયતી હૃદા।
મોહેનાભિપરીતાઙ્ગી સ્મયમાના પુનઃપુનઃ ॥ 3-308-6 (27748)
તં દેવમબ્રવીદ્ભીતા બન્ધૂનાં રાજસત્તમ।
વ્રીડાવિહ્વલયા વાચા શાપત્રસ્તા વિશાંપતે ॥ 3-308-7 (27749)
પિતા મે ધ્રિયતે દેવ માતા ચાન્યે ચ બાન્ધવાઃ।
ન તેષુ ધ્રિયમાણએષુ વિદિલોપો ભવેદયમ્ ॥ 3-308-8 (27750)
ત્વયા તુ સંગમો દેવ યદિ સ્યાદ્વિધિવર્જિતઃ।
મન્નિમિત્તં કુલસ્યાસ્ય લોકેઽકીર્તિર્ન સંશયઃ ॥ 3-308-9 (27751)
અથવા ધર્મમેતં ત્વં મન્યસે તપતાંવર।
ઋતે પ્રદાનાદ્બન્ધુભ્યસ્તવ કામં કરોમ્યહમ્ ॥ 3-308-10 (27752)
આત્મપ્રદાનં દુર્ધર્ષ તવ કૃત્વાસતી ત્વહમ્।
ત્વયિ ધર્મો યશશ્ચૈવ કીર્તિરાયુશ્ચ દેહિનામ્ ॥ 3-308-11 (27753)
સૂર્ય ઉવાચ। 3-308-12x (2842)
ન તે પિતા ન તે માતા ગુરવો વા શુચિસ્મિતે।
પ્રભવન્તિ પ્રદાને તે ભદ્રં તે શૃણુ મે વચઃ ॥ 3-308-12 (27754)
સર્વાન્કામયતે યસ્માત્કનેર્ધાતોશ્ચ ભામિનિ।
તસ્માત્કન્યેહ સુશ્રોણી સ્વતન્ત્રા વરવર્ણિનિ ॥ 3-308-13 (27755)
નાધર્મશ્ચરિતઃ કશ્ચિત્ત્વયા ભવતિ ભામિનિ।
અધર્મંકુત એવાહં વરેયં લોકકામ્યયા ॥ 3-308-14 (27756)
અનાવૃતાઃ સ્ત્રિયઃ સર્વા નરાશ્ચ વરવર્ણિનિ।
સ્વભાવ એષ લોકાનાં વિકારોઽન્ય ઇતિ સ્મૃતઃ ॥ 3-308-15 (27757)
સા મયા સહસંગમ્ય પુનઃ કન્યા ભવિષ્યસિ।
પુત્રશ્ચ તે મહાવાદ્દુર્ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ ॥ 3-308-16 (27758)
કુન્ત્યુવાચ। 3-308-17x (2843)
યદિ પુત્રો મમ ભવેત્ત્વત્તઃ સર્વતમોનુદ।
કુણ્ડલી કવચી શૂરો મહાબાહુર્મહાબલઃ।
`અસ્તુ મે સઙ્ગમો દેવ અનેન સમયેન તે' ॥ 3-308-17 (27759)
સૂર્ય ઉવાચ। 3-308-18x (2844)
ભવિષ્યતિ મહાબાહુઃ કુણ્ડલી દિવ્યવર્મભૃત્।
ઉભયં ચામૃતમયં તસ્ ભદ્રે ભવિષ્યતિ ॥ 3-308-18 (27760)
કુન્ત્યુવાચ। 3-308-19x (2845)
યદ્યતદમૃતાદસ્તિ કુણ્ડલે વર્મ ચોત્તમમ્।
મમ પુત્રસ્ય યં વૈ ત્વં મત્ત ઉત્પાદયિષ્યસિ ॥ 3-308-19 (27761)
અસ્તુ મે સઙ્ગમો દેવ યથોક્તં ભગવંસ્ત્વયા।
ત્વદ્વીર્યરૂપસત્વૌજા ધર઼્મયુક્તો ભવેત્સ ચ ॥ 3-308-20 (27762)
સૂર્ય ઉવાચ। 3-308-21x (2846)
અદિત્યા કુણ્ડલે રાજ્ઞિ દત્તે મે મત્તકાશિનિ।
તસ્મૈ દાસ્યામિ વામોરુ વર્મ ચૈવેદમુત્તમમ્ ॥ 3-308-21 (27763)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-308-22x (2847)
પરમં ભગવન્નેવં સઙ્ગમિષ્યે ત્વયા સહ।
યદિ પુત્રો ભવેદેવં યથા વદસિ ગોપતે ॥ 3-308-22 (27764)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-308-23x (2848)
તથેત્યુક્ત્વા તુ તાં કુન્તીમાવિવેશ વિહંગમઃ।
સ્વર્ભાનુશત્રુર્યોગાત્મા નાભ્યાં પસ્પર્શ ચૈવ તામ્ ॥ 3-308-23 (27765)
તત સા વિહ્વલેવાસીત્કન્યા સૂરય્સ્ તેજસા।
પપાત ચાથ સા દેવી શયને મૂઢચેતના ॥ 3-308-24 (27766)
સૂર્ય ઉવાચ। 3-308-25x (2849)
સાધયિષ્યામિ સુશ્રોણિ પુત્રં વૈ જનયિષ્યસિ।
સર્વશસ્ત્રભૃતાંશ્રેષ્ઠં કન્યા ચૈવ ભવિષ્યસિ ॥ 3-308-25 (27767)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-308-26x (2850)
તતઃ સા વ્રીડિતા બાલા તદા સૂર્યમથાબ્રવીત્।
એવમસ્ત્વિતિ રાજેન્દ્રપ્રસ્થિતં ભૂરિવર્ચસમ્ ॥ 3-308-26 (27768)
ઇતિસ્મોક્તા કુન્તિરાજાત્મજા સા
વિવસ્વન્તં યાચમાના સલજ્જા।
તસ્મિન્પુણ્યે શયનીયે પપાત
મોહાવિષ્ટા વેપમાના લતેવ ॥ 3-308-27 (27769)
તિગ્માંશુસ્તાં તેજસા મોહયિત્વા
યોગેનાવિશ્યાત્મસંસ્થાં ચકાર।
ન ચૈવૈનાં દૂષયામાસ ભાનુઃ
સંજ્ઞાં લેભે ભૂય એવાત બાલા ॥ 3-308-28 (27770)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કુણ્ડલાહરણપર્વણિ રઅષ્ટાધિકત્રિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 308 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-308-2 દધ્યૌ ચિન્તિતવતી। અન્તરં કાલમ્ ॥ 3-308-4 બાલેનાલ્પવયસાપિ સતા સાધુના મોહાચ્ચિત્તપારવશ્યાત્ તેજાસિ સૂર્યાદીનિ તપાંસિ દુર્વાસઆદીનિ નાભ્યાસાદયિતવ્યાન્યત્યન્તં પ્રત્યાસત્તિવિષયાણિ ન કર્તવ્યાનિ ॥ 3-308-7 બન્ધૂનાં બન્ધુભ્ય ઇત્યર્થઃ ॥ 3-308-8 ધ્રિયતે જીવતિ ॥ 3-308-12 પ્રભવન્તિ સ્વામ્યમર્હન્તિ ॥ 3-308-13 કામયતે સર્વાનિતિ કન્યેતિ કન્યાશબ્દનિર્વચનમ્ ॥ 3-308-14 તત્રહેતુઃ લોકકામ્યયા લોકપ્રિયયા કામવત્તયા ॥ 3-308-15 અન્યો વિવાહનિયમાદિર્વિકારઃ ॥ 3-308-18 અમૃતમયં સહજં વર્મ ॥ 3-308-26 પ્રસ્થિતં સંગમાયોપક્રન્તમ્ 3-308-28 આત્મસંસ્થાંવચનવશામ્। એનાં ન દૂષયામાસ। કન્યાત્વસ્થાપનેનેતિ શેષઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 309
॥ શ્રીઃ ॥
3.309. અધ્યાયઃ 309
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
કતિપયકાલાતિપાતે કર્ણસ્ય સહજકવચકુણ્ડલધારણએન કુન્ત્યાં જનનમ્ ॥ 1 ॥ કુન્ત્યા ધાત્ર્યાસહ મન્ત્રપૂર્વકં જાતમાત્રસ્ ગર્ભસ્ય મઞ્જૂષાયાં નિક્ષેપપૂર્વકમશ્વનદ્યાં વિસર્જનમ્ ॥ 2 ॥ સગર્ભાયા મઞ્જૂષાયાઃ ક્રમેણ ચર્મણ્વતીયમુનાદ્વારા ગઙ્ગાયાં પ્લવનેન ચમ્પાપુરીપ્રવેશઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-309-0 (27771)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-309-0x (2851)
તતો ગર્ભઃ સમભવત્પૃથાયાઃ પૃથિવીપતે।
શુક્લે દશોત્તરે પક્ષે તારાપતિરિવામ્બરે ॥ 3-309-1 (27772)
સા બાન્ધવભયાદ્બાલા ગર્ભં તં વિનિગૂહતી।
ધારયામાસ સુશ્રોણી ન ચૈનાં બુબુધે જનઃ ॥ 3-309-2 (27773)
ન હિ તાં વેદ નાર્યન્યા કાચિદ્ધાત્રેયિકામૃતે।
કન્યાપુરગતાં બાલાં નિપુણાં પરિરક્ષણે ॥ 3-309-3 (27774)
તતઃ કાલેન સા ગર્ભં સુષુવે વરવર્ણિની।
કન્યૈવ તસ્ય દેવસ્ય પ્રસાદાદમરપ્રભમ્ ॥ 3-309-4 (27775)
તથૈવાબદ્ધકવચં કનકોજ્જ્વલકુણ્ડલમ્।
હર્યક્ષં વૃષભસ્કન્ધં યથાસ્ય પિતરં તથા ॥ 3-309-5 (27776)
જાતમાત્રં ચ તં ગર્ભં ધાત્ર્યા સંમન્ત્ર્ય ભામિની।
`ઉત્સ્રષ્ટુકામા તં ગર્ભં કારયામાસ ભારત। 3-309-6 (27777)
મઞ્જૂષાં શિલ્પિભિસ્તૂર્ણં સુનદ્ધાં સુપ્રતિષ્ઠિતામ્ ॥
પ્લવૈર્બહુવિધૈર્બદ્ધાં પ્લવનાર્થં જલે નૃપ।
અજિનૈર્મૃદુભિશ્ચૈવં સંસ્તીર્ણશયનાં તથા'॥ 3-309-7 (27778)
મઞ્જૂષાયાં સમાધાય સ્વાસ્તીર્ણાયાં સમન્તતઃ।
મધૂચ્ચિષ્ટસ્થિતાયાં તં સુખાયાં રુદતી તથા।
શ્લક્ષ્ણાયાં સુપિધાનાયામશ્વનદ્યામવાસૃજત્ ॥ 3-309-8 (27779)
જાનતી ચાપ્યકર્તવ્યં કન્યાયા ગર્ભધારણમ્।
પુત્રસ્નેહેન સા રાજન્કરુણં પર્યદેવયત્ ॥ 3-309-9 (27780)
સમુત્સૃજન્તી મઞ્જૂપામશ્વનદ્યાં તદા જલે।
ઉવાચ રુદતીકુન્તી યાનિ વાક્યાનિ તચ્છૃણુ ॥ 3-309-10 (27781)
સ્વસ્તિ તેઽસ્ત્વાન્તરિક્ષેભ્યઃ પાર્થિવેભ્યશ્ચ પુત્રક।
દિવ્યેભ્યશ્ચૈવ ભૂતેભ્યસ્તથા તોયચરાશ્ચ યે ॥ 3-309-11 (27782)
શિવાસ્તે સન્તુ પન્થાનો મા ચ તે પરિપન્થિનઃ।
આગતાશ્ચ તથા પુત્ર ભવન્ત્યદ્રોહચેતસઃ ॥ 3-309-12 (27783)
પાતુ ત્વાં વરુણો રાજા સલિલે સલિલેશ્વરઃ।
અન્તરિક્ષેઽન્તરિક્ષસ્થઃ પવનઃ સર્વગસ્તથા ॥ 3-309-13 (27784)
પિતા ત્વાં પાતુ સર્વત્ર તપનસ્તપતાંવરઃ।
યેન દત્તોસિ મે પુત્ર દિવ્યેન વિધિના કિલ ॥ 3-309-14 (27785)
આદિત્યા વસવો રુદ્રાઃ સાધ્યા વિશ્વે ચ દેવતાઃ।
મરુતશ્ચ સહેન્દ્રેણ દિશશ્ચ સદિદીશ્વરાઃ ॥ 3-309-15 (27786)
રક્ષન્તુ ત્વાં સુરાઃ સર્વે સમેષુ વિષમેષુ ચ।
વેત્સ્યામિ ત્વાંવિદેશેપિ કવચેનાભિસૂચિતમ્ ॥ 3-309-16 (27787)
ધન્યસ્તે પુત્ર જનરકો દેવો ભાનુર્વિભાવસુઃ।
સ્ત્વાં દ્રક્ષ્યતિ દિવ્યેન ચક્ષુષા વાહિનીગતમ્ ॥ 3-309-17 (27788)
ધન્યા સા પ્રમદા યા ત્વાં પુત્રત્વે કલ્પયિષ્યતિ।
યસ્યાસ્ત્વં તૃષિતઃ પુત્ર સ્તનં પાસ્યસિ દેવજ ॥ 3-309-18 (27789)
કોનુ સ્વપ્નસ્તયા દૃષ્ટો યા ત્વામાદિત્યવર્ચસમ્।
દિવ્યવર્મસમાયુક્તં દિવ્યકૃણ્ડલભૂષિતમ્ ॥ 3-309-19 (27790)
પદ્માયતવિશાલાક્ષં પદ્મતામ્રદલોજ્જ્વલમ્।
સુલલાટં સુકેશાન્તં પુત્રત્વે કલ્પયિષ્યતિ ॥ 3-309-20 (27791)
ધન્યા દ્રક્ષ્યન્તિ પુત્ર ત્વાં ભૂમૌ સંસર્પમાણકમ્।
અવ્યક્તકલવાક્યાનિ વદન્તં રેણુગુણ્ઠિતમ્ ॥ 3-309-21 (27792)
ધન્યા દ્રક્ષ્યન્તિ પુત્ર ત્વાં પુનર્યૌવનગોચરમ્।
હિમવદ્વનસંભૂતં સિંહં કેસરિણં યથા ॥ 3-309-22 (27793)
એવં બહુવિધં રાજન્વિલપ્ય કરુણં પૃથા।
અવામૃજતમજ્જૂષામશ્વનદ્યાં તદા જલે ॥ 3-309-23 (27794)
રુદતી પુત્રશોકાર્તા નિશીથે કમલેક્ષણા।
ધાત્ર્યા સહ પૃથા રાજન્પુત્રદર્શનલાલસા ॥ 3-309-24 (27795)
વિસર્જયિત્વા મઞ્જૂષાં સંબોધનભયાત્પિતુઃ।
વિવેશ રાજભવનં પુનઃ શોકાતુરા તતઃ ॥ 3-309-25 (27796)
મઞ્જૂષા ત્વશ્વનદ્યાઃ સા યયૌ ચર્મયણ્વતીં નદીમ્।
ચર્મણ્વત્યાશ્ચયમુનાં તતો ગઙ્ગાં જગામ હ ॥ 3-309-26 (27797)
ગઙ્ગાયાઃ સૂતવિષયં ચમ્પામનુયયૌ પુરીમ્।
સ મઞ્જૂષાગતો ગર્ભસ્તરઙ્ગૈરુહ્યમાનકઃ ॥ 3-309-27 (27798)
અમૃતાદુત્થિતં દિવ્યં તનુવર્મ સકુણ્ડલમ્।
ધારયામાસ તં ગર્ભં દૈવં ચ વિધિનિર્મિતમ્ ॥ 3-309-28 (27799)
એતદ્ગુહ્યં મહારાજ સૂર્યસ્યાસીન્મહાત્મનઃ।
સ સૂર્યસંભવો ગર્ભઃ કુન્ત્યા ગર્ભેણ ધારિતઃ' ॥ 3-309-29 (27800)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કુણ્ડલાહરણપર્વણિ નવાધિકત્રિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 309 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-309-1 દશોત્તરે એકાદશે શુક્લે પક્ષે પ્રતિપદિ ચન્દ્રઇવ બાલ ઉદ્ભૂતઃ। માઘશુક્લપ્રતિપદિ કર્ણનિષેકજન્મેત્યર્થઃ ॥ 3-309-5 હર્યક્ષં સિંહનેત્રમ્ ॥ 3-309-6 ગર્ભં પ્રતિ સંમન્ત્ર્યેત્યધ્યાહારેણાન્વયઃ ॥ 3-309-8 મધૂચ્છિષ્ટં સિક્થકમ્। મયનમિતિ ભાષાયામ્। તેન સ્થિતાયાં સર્વતોલિપ્તાયાં મઞ્જૂષાયામ્। જલપ્રવેશો ન ભવેદિત્યર્થઃ ॥ 3-309-12 આગમાશ્ચ તથા સન્તુ દિવ્યેન વિધિના તવ ઇતિ થ. ધ. પાઠઃ। આગમાશ્ચ તથા પાન્તુ ઇતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-309-28 દૈવં કર્તૃ। ગર્ભં સકુણ્ડલં વર્મ ધારયામાસેત્યન્વયઃ। ગર્ભં કવચકુણ્ડલધારકંચકારેત્યર્થઃ। વિધિના ઈશ્વરેણ નિર્મિતમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 310
॥ શ્રીઃ ॥
3.310. અધ્યાયઃ 310
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
સ્નાનાય ભાર્યયા સહ ગઙ્ગાં ગતેનાધિરથનામ્ના સૂતેન તત્રોત્પ્લવમાનાયાઃ સગર્ભમઞ્જૂષાયા ગ્રહણમ્ ॥ 1 ॥ તથા મઞ્જૂષોદ્ઘાટને દૃષ્ટસ્ય ગર્ભસ્ય સ્વપુત્રતયા પરિકલ્પનેન નામકરણાદિપૂર્વકંપ્રીત્યા પોષણમ્ ॥ 2 ॥ કર્ણેન પરશુરામાદિભ્યોઽસ્ત્રગ્રહણપૂર્વકં દુર્યોધનેન સખ્યકરણમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-310-0 (27801)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-310-0x (2852)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય વૈ સખા।
સૂતોઽધિરથ ઇત્યેવ સદારો જાહ્નવીં યયૌ ॥ 3-310-1 (27802)
તસ્ય ભાર્યાઽભવદ્રાજન્રૂપેણાસદૃશી ભુવિ।
રાધા નામ મહાભાગા ન સા પુત્રમવિન્દત।
અપત્યાર્થે પરં યત્નમકરોચ્ચ વિશેષતઃ ॥ 3-310-2 (27803)
સા દદર્શાથ મઞ્જૂષામુહ્યમાનાં યદૃચ્છયા।
દત્તરક્ષાપ્રતિસરામન્વાલમ્ભનશોભનામ્ ॥ 3-310-3 (27804)
ઊર્મીતરઙ્ગૈર્જાહ્નવ્યાઃ સમાનીતામુપહ્વરમ્।
`વિવર્તમાનાં બહુશઃ પુનઃપુનરિતસ્તતઃ ॥ 3-310-4 (27805)
તતઃ સા વાયુના રાજન્સ્રોતસા ચ બલીયસા।
ઉપાનીતો યતઃ સૂતઃ સભાર્યો જલમાશ્રિતઃ' ॥ 3-310-5 (27806)
સા તુ કૌતૂહલાત્પ્રાપ્તાં ગ્રાહયામાસ ભામિની।
તતો નિવેદયામાસ સૂતસ્યાધિરથસ્ય વૈ ॥ 3-310-6 (27807)
સ તામુદ્ધૃત્ય મઞ્જૂષામુત્સાર્ય જલમન્તિકાત્।
યન્ત્રૈરુદ્ઘાટયામાસ સોઽપશ્યત્તત્રબાલકમ્ ॥ 3-310-7 (27808)
મૃષ્ટકુણ્ડલયુક્તેન વદનેન વિરાજિતમ્।
`પરિમ્લાનમુખં બાલં રુદન્તં ક્ષુધિતં ભૃશમ્ ॥ 3-310-8 (27809)
સ તુ તં પરયા લક્ષ્મ્યા દૃષ્ટ્વા યુક્તં વરાત્મજમ્'।
સ સૂતો ભાર્યયા સાર્ધં વિસ્મયોત્ફુલ્લલોચનઃ।
અઙ્કમારોપ્ય તં બાલં ભાર્યાં વચનમબ્રવીત્ ॥ 3-310-9 (27810)
ઇદમત્યદ્ભુતં ભીરુ યતો જાતોસ્મિ ભામિનિ।
દૃષ્ટવાન્દેવગર્ભોઽયં મન્યેઽસ્માકમુપાગતઃ ॥ 3-310-10 (27811)
અનપત્યસ્ય પુત્રોઽયં દેવૈર્દત્તો ધ્રુવં મમ।
ઇત્યુક્ત્વા તં દદૌ પુત્રં રાધાયૈ સ મહીપતે ॥ 3-310-11 (27812)
રપ્રતિજગ્રાહ તં રાધા વિધિવદ્દિવ્યરૂપિણમ્।
પુત્રં કમલગર્ભાભં દેવગર્ભં શ્રિયા વૃતમ્ ॥ 3-310-12 (27813)
`સ્તન્યં સમસ્રવચ્ચાસ્ય દૈવાદિત્થ નિશ્ચયઃ'।
પુપોષ ચૈનં વિધિવદ્વવૃધે સ ચ વીર્યવાન્।
તતઃ પ્રભૃતિ ચાપ્યન્યે પ્રાભવન્નૌરસાઃ સુતાઃ ॥ 3-310-13 (27814)
`નામકર્મ ચ ચક્રુસ્તે કુણ્ડલે તસ્ દૃશ્યતે।
કર્ણ ઇત્યેવ તં બાલં દૃષ્ટ્વા કર્ણં સકુણ્ડલમ્' ॥ 3-310-14 (27815)
વસુવર્મધરં દૃષ્ટ્વા તં બાલં હેમકુણ્ડલમ્।
નામાસ્ય વસુષેણેતિ તતશ્ચક્રુર્દ્વિજાતયઃ ॥ 3-310-15 (27816)
એવં સ સૂતપુત્રત્વં જગામામિતવિક્રમઃ।
વસુષેણ ઇતિખ્યાતો વૃષ ઇત્યેવ ચ પ્રભુઃ ॥ 3-310-16 (27817)
સૂતસ્ય વવૃધેઽઙ્ગેષુ જ્યેષ્ઠઃ પુત્રઃ સ વીર્યવાન્।
ચારેણ વિદિતશ્ચાસીત્પૃથયા દિવ્યવર્મભૃત્ ॥ 3-310-17 (27818)
સૂતસ્ત્વધિરથઃ પુત્રં વિવૃદ્ધં સમયેન તમ્।
દૃષ્ટ્વા પ્રસ્થાપયામાસ પુરં વારણસાહ્વયમ્ ॥ 3-310-18 (27819)
તત્રોપસદનં ચક્રે દ્રોણસ્યેષ્વસ્ત્રકર્મણિ।
સખ્યં દુર્યોધનેનૈવમગમત્સ ચ વીર્યવાન્ ॥ 3-310-19 (27820)
દ્રોણાત્કૃપાચ્ચ રામાચ્ચ સોઽસ્ત્રગ્રામં ચતુર્વિધમ્।
લબ્ધ્વા લોકેઽભવત્ખ્યાતઃ પરમેષ્વાસતાં ગતઃ ॥ 3-310-20 (27821)
સંધાય ધાર્તરાષ્ટ્રેણ પાર્થાનાં વિપ્રિયે રતઃ।
યોદ્ધુમાશંસતે નિત્યં ફલ્ગુનેન મહાત્મના ॥ 3-310-21 (27822)
સદા હિ તસ્ સ્પર્ધાઽઽસીદર્જુનન વિશાંપતે।
અર્જુનસ્ય ચ કર્ણેન યતો દ્વન્દ્વં બભૂવ હ ॥ 3-310-22 (27823)
એતદ્ગુહ્યં મહારાજ સૂર્યસ્યાસીન્ન સંશયઃ।
યઃ સૂર્યસંભવઃ કર્ણઃ કુર્યાત્પ્રતિકુલે રતઃ ॥ 3-310-23 (27824)
તં તુ કુણ્ડલિનં દૃષ્ટ્વા વર્મણા ચ સમન્વિતમ્।
અવધ્યં સમરે મત્વા પર્યતપ્યદ્યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 3-310-24 (27825)
યદા ચ કર્ણો રાજેન્દ્ર ભાનુમન્તં દિવાકરમ્।
સ્તૌતિ મધ્યંદિને પ્રાપ્તે પ્રાઞ્જલિઃ સલિલોત્થિતઃ ॥ 3-310-25 (27826)
તત્રૈનમુપતિષ્ઠન્તિ બ્રાહ્મણા ધનહેતુના।
નાદેયં તસ્ય તત્કાલે કિંચિદસ્તિ દ્વિજાતિષુ ॥ 3-310-26 (27827)
તમિન્દ્રો બ્રાહ્મણો ભૂત્વા ભિક્ષાં દેહીત્યુપસ્થિતઃ।
સ્વાગતં ચેતિ રાધેયસ્તમથ પ્રત્યભાષત ॥ 3-310-27 (27828)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કુણ્ડલાહરણપર્વણિ દશાધિકત્રિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 310 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-310-3 દત્તો રક્ષાર્થં પ્રતિસરો દૂર્વાકઙ્કણાદિરૂપો યસ્યાં તામઅ। અન્વાલમ્ભનં કુઙ્કુમહસ્તદાનમ્ ॥ 3-310-5 ઉપહ્વરં સમીપમ્ ॥ 3-310-7 ઉત્સાર્ય પરતો નીત્વા ॥ 3-310-15 વસુવર્મ સ્વર્ણકવચનમ્ ॥ 3-310-17 અઙ્ગેષુ જનપદવિશેષેષુ ॥ 3-310-19 ઉપસદનં ગુરૂપસદનમ્ ॥ 3-310-20 પરમેષ્વાસતાં મહાધનુર્ધરતામ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 311
॥ શ્રીઃ ॥
3.311. અધ્યાયઃ 311
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રેણ બ્રાહ્મણવેપધારણેન કર્ણપ્રતિ કવચકુણ્ડલયાચનમ્ ॥ તસ્યેન્દ્રત્વં જાનતા કર્ણેન તસ્માચ્છક્તિગ્રહણપૂર્વકં તસ્મૈ કવચકુણ્ડલદાનમ્ ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-311-0 (27829)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-311-0x (2853)
દેવરાજમનુપ્રાપ્તં બ્રાહ્મણચ્છદ્મનાઽઽવૃતમ્।
દૃષ્ટ્વાસ્વાગતમિત્યાહ ન બુબોધાસ્ય માનસમ્ ॥ 3-311-1 (27830)
હિરણ્યકણ્ઠીઃ પ્રમદા ગ્રામાન્વા બહુગોકુલાન્।
કિં દદાનીતિ તં વિપ્રમુવાચાધિરથિસ્તતઃ ॥ 3-311-2 (27831)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 3-311-3x (2854)
હિરણ્યકણ્ઠ્યઃ પ્રમદા યચ્ચાન્યત્પ્રીતિવર્ધનમ્।
નાહ દત્તમિહેચ્છામિ તદર્થિભ્યઃ પ્રદીયતામ્ ॥ 3-311-3 (27832)
યદેતત્સહજં વર્મ કુણ્ડલે ચ તવાનઘ।
એતદુત્કૃત્ય મે દેહિ યદિ સત્યવ્રતો ભવાન્ ॥ 3-311-4 (27833)
એતદિચ્છામ્યહં ભિક્ષાં ત્વયા દત્તાં પરંતપ।
એષ મે સર્વલાભાનાં લાભઃ પરમકો મતઃ ॥ 3-311-5 (27834)
કર્ણ ઉવાચ। 3-311-6x (2855)
અવનિં પ્રમદા ગાશ્ચ નિર્વાપં બહુવાર્ષિકમ્।
તત્તે વિપ્ર પ્રદાસ્યામિ ન તુ વર્મ સકુણ્ડલમ્ ॥ 3-311-6 (27835)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-311-7x (2856)
એવં બહુવિધૈર્વાક્યૈર્વાર્યમાણઃ સ તુ દ્વિજઃ।
રકર્ણેન ભરતશ્રેષ્ઠ નાન્યં વરમયાચત ॥ 3-311-7 (27836)
સાન્ત્વિતશ્ચ યથાશક્તિ પૂજિતશ્ચ યથાવિધિ।
ન ચાન્યં સ દ્વિજશ્રેષ્ઠઃ કામયામાસ વૈ વરમ્ ॥ 3-311-8 (27837)
યદા નાન્ય પ્રવૃણુતે વરં વૈ દ્વિજસત્તમઃ।
`વિનાઽસ્ સહજં વર્મ કુણ્ડલે ચ વિશાંપતે'।
તદૈનમબ્રવીદ્ભૂયો રાધેયઃ પ્રહસન્નિવ ॥ 3-311-9 (27838)
સહજં વર્મ મે વિપ્ર કુણ્ડલે ચામૃતોદ્ભવે।
તેનાવધ્યોસ્મિ લોકેષુ તતો નૈતજ્જહામ્યહમ્ ॥ 3-311-10 (27839)
વિશાલં પૃથિવીરાજ્યં ક્ષેમં નિહતકણ્ટકમ્।
પ્રતિગૃહ્ણીષ્વ મત્તસ્ત્વં સાધુ બ્રાહ્મણપુઙ્ગવ ॥ 3-311-11 (27840)
કુણ્ડલાભ્યાં વિમુક્તોઽહંવર્મણા સહજેન ચ।
દમનીયો ભવિષ્યામિ શત્રૂણાં દ્વિજસત્તમ ॥ 3-311-12 (27841)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-311-12x (2857)
યદન્યં ન વરં વવ્રે ભગવાન્પાકશાસનઃ।
તતઃ પ્રહસ્ કર્ણસ્તં પુનરિત્યબ્રવીદ્વચઃ ॥ 3-311-13 (27842)
વિદિતો દેવદેવેશ પ્રાગેવાસિ મમ પ્રભો।
ન તુ ન્યાય્યં મયા દાતું તવ શક્ર વૃથા વરમ્ ॥ 3-311-14 (27843)
ત્વં હિ દેવેશ્વરઃ સાક્ષાત્ત્વયા દેયો વરો મમ।
અન્યેષાં ચૈવ ભૂતાનામીશ્વરો હ્યસિ ભૂતકૃત્ ॥ 3-311-15 (27844)
યદિ દાસ્યામિ તે દેવ કુણ્ડલે કવચં તથા।
વધ્યતામુપયાસ્યામિ ત્વં ચ શક્રાવહાસ્યતામ્ ॥ 3-311-16 (27845)
તસ્માદ્વિનિમયં કૃત્વા કુણ્ડલેવર્મ ચોત્તમમ્।
હરસ્વ શક્રકામં મે ન દદ્યામહમન્યથા ॥ 3-311-17 (27846)
શક્ર ઉવાચ। 3-311-18x (2858)
વિદિતોઽહં રવેઃ પૂર્વમાયાનેવ તવાન્તિકમ્।
તેન તે સર્વમાખ્યાતમેવમેતન્ન સંશયઃ ॥ 3-311-18 (27847)
કામમસ્તુ તથા તાત તવ કર્ણ યથેચ્છસિ।
વર્જયિત્વા તુ મે વજ્રં પ્રવૃણીષ્વ યથેચ્છસિ ॥ 3-311-19 (27848)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-311-20x (2859)
તતઃ કર્ણઃ પ્રહૃષ્ટસ્તુ ઉપસંગમ્ય વાસવમ્।
અમોઘાં શક્તિમભ્યેત્ય વવ્રે સમ્પૂર્ણમાનસઃ ॥ 3-311-20 (27849)
ક્રણ ઉવાચ। 3-311-21x (2860)
વર્મણા કુણ્ડલાભ્યાં ચ શક્તિં મે દેહિ વાસવ।
અમોઘાં શત્રુસઙ્ઘાનાં ઘાતિનીં પૃથનામુખે ॥ 3-311-21 (27850)
તતઃ સઞ્ચિન્ત્ય મનસા મુહૂર્તમિવ વાસવઃ।
શક્ત્યર્થં પૃથિવીપાલ કર્ણં વાક્યમથાબ્રવીત્ ॥ 3-311-22 (27851)
કુણ્ડલે મે પ્રયચ્છસ્વ વર્મ ચૈવ શરીરજમ્।
ગૃહાણ કર્ણ શક્તિં ત્વમનેન સમયેન ચ ॥ 3-311-23 (27852)
અમોઘા હન્તિ શતશઃ શત્રૂન્મમ કરચ્યુતા।
પુનશ્ચ પાણિમભ્યેતિ મમ દૈત્યાન્વિનિઘ્નતઃ ॥ 3-311-24 (27853)
સેયં તવ કરપ્રાપ્તા હત્વૈરકં રિપુમૂર્જિતમ્।
ગર્જન્તં પ્રતપન્તં ચ મામેવૈષ્યતિ સૂતજ ॥ 3-311-25 (27854)
કર્ણ ઉવાચ। 3-311-25x (2861)
એકમેવાહમિચ્છામિ રિપું હન્તું મહાહવે।
ગર્જન્તંપ્રતપન્તં ચ યતો મમ ભયં ભવેત્ ॥ 3-311-26 (27855)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 3-311-27x (2862)
એકં હનિષ્યસિ રિપું ગર્જન્તં બલિનં રણે।
ત્વં તુ યં પ્રાર્થયસ્યેકં રક્ષ્યતે સ મહાત્મના ॥ 3-311-27 (27856)
યમાહુર્વેદવિદ્વાંસો વરાહમપરાજિતમ્।
નારાયણમચિન્ત્યં ચ તેન કૃષ્ણેન રક્ષ્યતે ॥ 3-311-28 (27857)
કર્ણ ઉવાચ। 3-311-29x (2863)
`એવમેતદ્યથાઽઽત્થ ત્વં દાનવાનાં નિષૂદન।
વધિષ્યામિ રણે શત્રું યો મે સ્થાતા પુરસ્સરઃ' ॥ 3-311-29 (27858)
એવમપ્યસ્તુ ભગવન્નેકવીરવધે મમ।
અમોઘાં દેહિ મે શક્તિં યથા હન્યાં પ્રતાપિનમ્ ॥ 3-311-30 (27859)
ઉત્કૃત્ય તુ પ્રદાસ્યામિ કુણ્ડલે કવચં ચ તે।
નિકૃત્તેષુ તુ ગાત્રેષુ ન મે બીભત્સતા ભવેત્ ॥ 3-311-31 (27860)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 3-311-32x (2864)
ન તે બીભત્સતા કર્ણ ભવિષ્યતિ કથઞ્ચન।
બ્રણશ્ચૈવ ન ગાત્રેષુ યસ્ત્વં નાનૃતમિચ્છસિ ॥ 3-311-32 (27861)
યાદૃશસ્તે પિતુર્વર્ણસ્તેજશ્ચ વદતાંવર।
તાદૃશેનૈવ વર્ણેન ત્વં કર્ણ ભવિતા પુનઃ ॥ 3-311-33 (27862)
વિદ્યમાનેષુ શસ્ત્રેષુ યદ્યમોઘામસંશયે।
પ્રમત્તો મોક્ષ્યસે ચાપિ ત્વય્યેવૈષા પતિષ્યતિ ॥ 3-311-34 (27863)
કર્ણ ઉવાચ। 3-311-35x (2865)
સંશયં પરમં પ્રાપ્ય વિમોક્ષ્યે વાસવીમિમામ્।
યથા મામૌત્થ શક્ર ત્વં સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 3-311-35 (27864)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-311-36x (2866)
તતઃ શક્તિં પ્રજ્વલિતાં પ્રતિગૃહ્ વિશાંપતે।
શસ્ત્રં ગૃહીત્વા નિશિતં સર્વગાત્રાણ્યકૃન્તત ॥ 3-311-36 (27865)
તતો દેવા માનવા દાનવાશ્ચ
નિકૃન્તન્તં કર્ણમાત્માનમેવ।
દૃષ્ટ્વા સર્વે સિંહનાદાન્પ્રણેદુ-
ર્ન હ્યસ્યાસીન્મુખજો વૈ વિકારઃ ॥ 3-311-37 (27866)
તતો દિવ્યા દુન્દુભયઃ પ્રણેદુઃ
પપાતોચ્ચૈઃ પુષ્પવર્ષં ચ દિવ્યમ્।
દૃષ્ટ્વા કર્ણં શસ્ત્રસંકૃત્તગાત્રં
મહુશ્ચાપિ સ્મયમાનં નૃવીરમ્ ॥ 3-311-38 (27867)
તતશ્છિત્ત્વા કવચં દિવ્યમઙ્ગા-
ત્તથૈવાર્દ્રં પ્રદદૌ વાસવાય।
તથોત્કૃત્ય પ્રદદૌ કુણ્ડલે તે
કર્ણાત્તસ્માત્કર્મણા તેન કર્ણઃ ॥ 3-311-39 (27868)
`તતો દેવો મુદિતો વજ્રપાણિ-
ર્દૃષ્ટ્વા કર્ણં શસ્ત્રનિકૃત્તગાત્રમ્'।
તતઃ શક્રઃ પ્રહસન્વઞ્ચયિત્વા
કર્ણં લોકે યશસા યોજયિત્વા।
કૃતંકાર્યં પાણ્ડવનાં હિ ભેને
તતઃ પશ્ચાદ્દિવમેવોત્પપાત ॥ 3-311-40 (27869)
શ્રુત્વા કર્ણં મુષિતં ધાર્તરાષ્ટ્રા
દીનાઃ સર્વે ભગ્નદર્પા ઇવાસન્।
તાં રચાવસ્થાં ગમિતં સૂતપુત્રં
શ્રુત્વા પાર્થા જહૃપુઃ કાનનસ્થાઃ ॥ 3-311-41 (27870)
જનમેજય ઉવાચ। 3-311-42x (2867)
ક્વસ્તા વીરાઃ પાણ્ડવાસ્તે બભૂવુઃ
કુતશ્ચૈતે શ્રુતવન્તઃ પ્રિયં તત્।
કિં વાઽકાર્ષુર્દ્વાદશેઽબ્દે વ્યતીતે
તન્મે સર્વં ભગવાન્વ્યાકરોતુ ॥ 3-311-42 (27871)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-311-43x (2868)
લબ્ધ્વા કૃષ્ણાં સૈન્ધવં દ્રાવયિત્વા
વિપ્રૈઃ સાર્ધં કામ્યકાદાશ્રમાત્તે।
માર્કણ્ડેયાચ્છ્રુતવન્તઃ પુરાણં
કદેવર્ષીણઆં ચરિતં વિસ્તરેણ ॥ 3-311-43 (27872)
`પ્રત્યાજગ્મુઃ સરથાઃ સાનુયાત્રાઃ
સર્વૈઃ સાર્ધં સૂતપૌરોગવૈસ્તે।
તતો યયુર્દ્વૈતવનં નૃવીરા
નિસ્તીર્યૈવં વનવાસં સમગ્રમ્' ॥ 3-311-44 (27873)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ કુણ્ડલાહરણપર્વણિ એકાદશાધિકત્રિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 311 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-311-3 યચ્ચાન્યત્પાદવન્ધનમ્ ઇતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-311-6 અવનિ ગૃહાર્થમ્। નિવાપં ન્યુપ્યતે બીજમમ્મિન્નિતિ ક્ષેત્રમ્। બહુવર્પિકં યાવજ્જીવિકવૃત્તિરૂપમ્ .। 3-311-18 આયાનેવ આગચ્છન્નેવ ॥ 3-311-39 કૃણાતિ હિનસ્તિ કૃન્તતિ છિનત્તિ વા અઙ્ગાનીતિ કર્ણ ઇત્યર્થઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 312
॥ શ્રીઃ ॥
3.312. અધ્યાયઃ 312
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરાદિભિઃ કામ્યકવનાત્પુનર્દ્વૈતવનંપ્રત્યાગમનમ્ ॥ 1 ॥ તત્રકેનચિન્મૃગેણ તરુસઙ્ઘર્પવશાત્સ્વવિપાણલગ્નેન બ્રાહ્મણસ્યારણિના સહ પલાયનમ્ ॥ બ્રાહ્મણપ્રાર્થનયા તદાનયનાય પાણ્ડવૈસ્તદનુધાવનમ્ ॥ તતસ્તૌઃ સુદૂરં સ્વાપકર્પણપૂર્વકમન્તર્હિતે તસ્મિન્શ્રાન્ત્યા વટમૂલે સમુપવેશનમ્ ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-312-0 (27874)
જનમેજય ઉવાચ। 3-312-0x (2869)
એવં હૃતાયાં ભાર્યાયાં પ્રાપ્ય ક્લેશમનુત્તમમ્।
પ્રતિપદ્ય તતઃ કૃષ્ણાં કિમકુર્વત પાણ્ડવાઃ ॥ 3-312-1 (27875)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-312-2x (2870)
એવં હૃતાયાં કૃષ્ણાયાં પ્રાપ્ય ક્લેશમનુત્તમમ્।
વિહાય કામ્યકં રાજા સહ ભ્રાતૃભિરચ્યુતઃ ॥ 3-312-2 (27876)
પુનર્દ્વૈતવનં રમ્યમાજગામ યુધિષ્ઠિરઃ।
સ્વાદુમૂલફલં રમ્યં વિચિત્રબહુપાદપમ્ ॥ 3-312-3 (27877)
અનુભુક્તફલાહારાઃ સર્વ એવ મિતાશનાઃ।
ન્યવસન્પાણ્ડવાસ્તત્રકૃષ્ણયા સહ ભાર્યયા ॥ 3-312-4 (27878)
વસન્દ્વૈતવને રાજા કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
ભીમસેનોઽર્જુનશ્ચૈવ માદ્રીપુત્રૌ ચ પાણ્ડવૌ ॥ 3-312-5 (27879)
બ્રાહ્મણાર્થે પરાક્રાન્તા ધર્માત્માનો યતવ્રતાઃ।
ક્લેશમાર્ચ્છન્ત વિપુલં સુખોદર્કં પરંતપાઃ ॥ 3-312-6 (27880)
તસ્મિન્પ્રતિવસન્તસ્તે યત્પ્રાપુઃ કુરુસત્તમાઃ।
વને ક્લેશં સુખોદર્કં તત્પ્રવક્ષ્યામિ તે શૃણુ ॥ 3-312-7 (27881)
અરણીસહિતં ભાણ્ડં બ્રાહ્મણસ્ય તપસ્વિનઃ।
મૃગસ્ ઘર્ષણસ્ય વિપાણે સમસજ્જત ॥ 3-312-8 (27882)
તદાદાય ગતો રાજંસ્ત્વરમાણો મહામૃગઃ।
આશ્રમાન્તરિતઃ શીઘ્રં પ્લવમાનો મહાજવઃ ॥ 3-312-9 (27883)
હ્રિયમાણં તુ તં દૃષ્ટ્વા સ વિપ્રઃ કુરુસત્તમ।
ત્વરિતોઽભ્યાગમત્તત્રઅગ્નિહોત્રપરીપ્સયા।
`તેષાં તુ વસતાં તત્ર પાણ્ડવાનાં મહારથમ્' ॥ 3-312-10 (27884)
અજાતશત્રુમાસીનં ભ્રાતૃભિઃ સહિતં વને।
આગમ્ય બ્રાહ્મણસ્તૂર્ણં સંતપ્તશ્ચેદમબ્રવીત્ ॥ 3-312-11 (27885)
અરણીસહિતં ભાણ્ડં સમાસક્તં વનસ્પતૌ।
મૃગસ્ય ઘર઼્ષમાણસ્ય વિષાણે સમસજ્જત ॥ 3-312-12 (27886)
તમાદાય ગતો રાજંસ્ત્વરમાણો મહામૃગઃ।
આશ્રમાત્ત્વરિતઃ શીઘ્રં પ્લવમાનો મહાજવઃ ॥ 3-312-13 (27887)
તસ્ય ગત્વા પદં રાજન્નાસાદ્ય ચ મહામૃગમ્।
અગ્નિહોત્રં ન લુપ્યેત તદાનયત પાણ્ડવાઃ ॥ 3-312-14 (27888)
બ્રાહ્મણસ્ય વચઃ શ્રુત્વા સન્તપ્તોઽથ યુધિષ્ઠિરઃ।
ધનુરાદાય કૌન્તેયઃ પ્રાદ્રવદ્ભ્રાતૃભિઃ સહ ॥ 3-312-15 (27889)
સન્નદ્ધા ધન્વિનઃ સર્વે પ્રાદ્રવન્નરપુઙ્ગવાઃ।
બ્રાહ્મણાર્થે યતન્તસ્તે શીઘ્રમન્વગમન્મૃગમ્ ॥ 3-312-16 (27890)
કર્ણિનાલીકનારાચાનુત્સૃજન્તો મહારથાઃ।
નાવિધ્યન્પાણ્ડવાસ્તત્ર પશ્યન્તો મૃગમન્તિકાત્ ॥ 3-312-17 (27891)
તેષાં પ્રયતમાનાનાં નાદૃશ્યત મહામૃગઃ।
અપશ્યન્તોમૃગં શ્રાન્તા દુઃખં પ્રાપ્તા મનસ્વિનઃ ॥ 3-312-18 (27892)
શીતલચ્છાયમાગમય્ ન્યગ્રોધં ગહને વને।
ક્ષુત્પિપાસાપરીતાઙ્ગાઃ પાણ્ડવાઃ સમુપાવિશન્ ॥ 3-312-19 (27893)
તેષાં સમુપવિષ્ટાનાં નકુલો દુઃખિતસ્તદા।
અબ્રવીદ્ભ્રાતરં શ્રેષ્ઠમમર્ષાત્કુરુનન્દનમ્ ॥ 3-312-20 (27894)
નાસ્મિન્કુલે જાતુ મમજ્જ ધર્મો
ન ચાલસ્યાદર્થલોપો બભૂવ।
અનુત્તરાઃ સર્વભૂતેષુ ભૂપ
સંપ્રાપ્તાઃ સ્મઃ સંશયં કિંનુ રાજન્ ॥ 3-312-21 (27895)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ આરણ્યેયપર્વણિ દ્વાદશાધિકત્રિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 312 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-312-8 અરણીસહિતં મન્થં ઇતિ ઝય પાઠઃ। અરણી ઉત્તરાધરેઽગ્નિમથનકાષ્ઠે રતાભ્યાં રસહિતં મન્થં નિર્મથનદણ્ડમ્ ॥ 3-312-9 આશ્રમાન્તરિતઃ આશ્રમદૂરગતઃ ॥ 3-312-14 પદં માર્ગે ચિહ્નં ગત્યા પ્રાપ્થ। તેનૈવ પથા તદાનયત ॥ 3-312-21 ધર્મો ન મમજ્જ ધર્મલોપોઽર્થલોપશ્ચ નાભૂત્। આલસ્યાદિત્યુપચર્યતે। ત્વયિ અનુત્તરાઃ પ્રતિવાક્યરહિતાઃ સર્વભૂતેષુ કાર્યાર્થે ઉપસ્થિતે ઓમિત્યેવ વદામો નતુ વાક્યાન્તરમિત્યર્થઃ। સંશયં બ્રાહ્મણસ્ય કર્મલોપનિમિત્તં દોષમ્ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 313
॥ શ્રીઃ ॥
3.313. અધ્યાયઃ 313
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
પિપાસિતેષુ પાણ્ડવેષુ યુધિષ્ઠિરનિયોગાદ્વૃક્ષાગ્રમધિરૂઢેન નકુલેન નાતિદૂરે કિંચિત્સરોવિલોકનમ્ ॥ પાનીયાનયમાય સરોગતેષુ નકુલાદિષુ યક્ષવચનાવમત્યા પાનીયપાનેન દીર્ઘનિદ્રાશ્રવણાદનાગતેષુ યુધિષ્ઠિરેણાપિ તત્સરોગમનમ્ ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-313-0 (27896)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-313-0x (2871)
નાપદામસ્તિ મર્યાદા ન નિમિત્તં ન કારણમ્।
ધર્મસ્તુ વિભજત્યર્થમુભયોઃ પુણ્યપાપયોઃ ॥ 3-313-1 (27897)
ભીમ ઉવાચ। 3-313-2x (2872)
પ્રાતિકામ્યનયત્કૃષ્ણાં સભાયાં પ્રેષ્યવત્તદા।
ન મયા નિહતસ્તત્રતેન પ્રાપ્તાઃ સ્મ સંશયમ્ ॥ 3-313-2 (27898)
અર્જુન ઉવાચ। 3-313-3x (2873)
વાચસ્તીક્ષ્ણાસ્થિભેદિન્યઃ સૂતપુત્રેણ ભાષિતાઃ।
અતિતીવ્રા મયા ક્ષાન્તાસ્તેન પ્રાપ્તાઃ સ્મ સંશયં ॥ 3-313-3 (27899)
સહદેવ ઉવાચ। 3-313-4x (2874)
શકુનિસ્ત્વાં યદાઽજૈષીદક્ષદ્યૂતેન ભારત।
સ મયા ન હતસ્તત્રતેન પ્રાપ્તાઃ સ્મ સંશયમ્ ॥ 3-313-4 (27900)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-313-5x (2875)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા નકુલં વાક્યમબ્રવીત્।
આરુહ્ય વૃક્ષં માદ્રેય નિરીક્ષસ્વ દિશો દશ ॥ 3-313-5 (27901)
પાનીયમન્તિકે પશ્ય વૃક્ષાન્વાપ્યુદકાશ્રયાન્।
એતે હિ ભ્રાતરઃ શ્રાન્તાસ્તવ તાત પિપાસિતાઃ ॥ 3-313-6 (27902)
નકુલસ્તુ તથેત્યુક્ત્વા ભ્રાતુર્જ્યેઽષ્ઠસ્ય શાસનાત્।
તત ઉત્થાય મતિમાઞ્શીઘ્રમારુહ્ય પાદપમ્।
અબ્રવીદ્ધાંતરં જ્યેષ્મભિવીક્ષ્ય સમન્તતઃ ॥ 3-313-7 (27903)
પશ્યામિ બહુલાન્રાજન્વૃક્ષાનુદકસંશ્રયાન્।
સારસાનાં ચ નિર્હ્રાદસ્તત્રોદકમસંશયમ્ ॥ 3-313-8 (27904)
તતોઽબ્રવીત્સત્યધૃતિઃ કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
ગચ્છ સૌમ્ય તતઃ શીઘ્રં તૂણૈઃ રપાનીયમાનય ॥ 3-313-9 (27905)
નકુલસ્તુ તથેત્યુક્ત્વા ભ્રાતુર્જ્યેષ્ઠસ્ય શાસનાત્।
પ્રાદ્રવદ્યત્ર પાનીયં શીઘ્રં ચૈવાન્વપદ્યત ॥ 3-313-10 (27906)
સ દૃષ્ટ્વા વિમલં તોયં સારસૈઃ પરિવારિતમ્।
પાતુકામસ્તતો વાચમન્તરિક્ષાત્સ શુશ્રુવે ॥ 3-313-11 (27907)
યક્ષ ઉવાચ। 3-313-12x (2876)
મા તાત સાહસં કાર્ષીર્મમ પૂર્વપરિગ્રહઃ।
પ્રશ્નાનુક્ત્વા તુ માદ્રેય તતઃ પિબ હરસ્વ ચ ॥ 3-313-12 (27908)
અનાદૃત્ય તુ તદ્વાક્યં નકુલઃ સુપિપાસિતઃ।
અપિબચ્છીતલં તોયં પીત્વા ચ નિપપાત હ ॥ 3-313-13 (27909)
ચિરાયમાણે નકુલે કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
અબ્રવીદ્ધ્રાતરં વીરં સહદેવમરિંદમમ્ ॥ 3-313-14 (27910)
ભ્રાતા ચિરાયતે તાત સહદેવ તવાગ્રજઃ।
તં ચૈવાનય સોદર્યં પાનીયં ચ ત્વમાનય ॥ 3-313-15 (27911)
સહદેવસ્તથેત્યુક્ત્વા તાં દિશં પ્રત્યપદ્યત।
દદર્શ ચ હતં ભૂમૌ ભ્રાતરં નકુલં તદા ॥ 3-313-16 (27912)
ભ્રાતૃશોકાભિસંતપ્તસ્તૃષયા ચ પ્રપીડિતઃ।
અભિદુદ્રાવ રપાનીયં તતો વાગભ્યભાષત ॥ 3-313-17 (27913)
મા તાત સાહસં કાર્ષીર્મમ પૂર્વપરિગ્રહઃ।
પ્રશ્નાનુક્ત્વા યથાકામં પિબસ્વ ચ હરસ્વ ચ ॥ 3-313-18 (27914)
અનાદૃત્ય તુ તદ્વાક્યં સહદેવઃ પિપાસિતઃ।
અપિબચ્છીતલં તોયં પીત્વા ચ નિપપાત હ ॥ 3-313-19 (27915)
અથાબ્રવીત્સ વિજયં કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
ભ્રાતરૌ તે ચિરગતૌ બીભત્સો શત્રુકર્શન ॥ 3-313-20 (27916)
તૌ ચૈવાનય ભદ્રં તે પાનીયં ચ ત્વમાનય।
ત્વં હિ નસ્તાત સર્વેષાં દુઃખિતાનામપાશ્રયઃ ॥ 3-313-21 (27917)
એવમુક્તો ગુડાકેશઃ પ્રગૃહ્ય સશરં ધનુઃ।
આમુક્તખઙ્ગો મેધાવી તત્સરઃ પ્રત્યપદ્યત ॥ 3-313-22 (27918)
યતઃ પુરુષશાર્દૂલૌ પાનીયહરણે ગતૌ।
તૌ દદર્શ હતૌ તત્રભ્રાતરૌ શ્વેતવાહનઃ ॥ 3-313-23 (27919)
`વિગતાસૂ નરવ્યાઘ્રૌ શયાનૌ વસુધાતલે'।
પ્રસુપ્તાવિવ તૌ દૃષ્ટ્વા નરસિંહઃ સુદુઃખિતઃ।
ધનુરુદ્યમ્ય કૌન્તેયો વ્યલોકયત તદ્વનમ્ ॥ 3-313-24 (27920)
નાપશ્યત્તત્રકિંચિત્સ ભૂતમસ્મિન્મહાવને।
સવ્યસાચી પિપાસાર્તઃ પાનીયં સોભ્યધાવત ॥ 3-313-25 (27921)
અભિધાવંસ્તતો વાચમન્તરિક્ષાત્સ શુશ્રુવે।
યત્ત્વમિચ્છસિ પાનીયં નૈતચ્છક્યં બલાત્ત્વયા ॥ 3-313-26 (27922)
કૌન્તેય યદિ વૈ પ્રશ્નાન્મયોક્તાન્પ્રતિવક્ષ્યસિ।
તતઃ પાસ્યસિ પાનીયં હરિષ્યસિ ચ ભારત ॥ 3-313-27 (27923)
વારિતસ્ત્વબ્રવીત્પાર્થો દૃશ્યમાનો નિવારય।
યાવદ્બાણૈર્વિનિર્ભિન્નઃ પુનર્નૈવં વદિષ્યસિ ॥ 3-313-28 (27924)
એવમુક્ત્વા તતઃ પાર્થઃ શરૈરસ્ત્રાનુમન્ત્રિતૈઃ।
પ્રવવર્ષ રદિશઃ કૃત્સ્નાઃ શબ્દવેધં ચ દર્શયન્।
કર્ણિનાલીકનારાચાનુત્સૃજન્ભરતર્ષભઃ। 3-313-29 (27925)
સ ત્વમોઘાનિષૂન્મુક્ત્વા તૃષ્ણયાઽભિપ્રપીડિતઃ।
અનેકૈરિષુસંઘાતૈરન્તરિક્ષે વવર્ષ હ ॥ 3-313-30 (27926)
યક્ષ ઉવાચ। 3-313-31x (2877)
કિં વિધાનેન તે પાર્થ પ્રશ્નાનુક્ત્વા પયઃ પિબ।
અનુક્ત્વા ચ પિબન્પ્રશ્નાન્પીત્વૈવ નભવિષ્યસિ ॥ 3-313-31 (27927)
સ ચ મોઘાનિષૂન્દૃષ્ટ્વાતૃષ્ણયા ચ પ્રપીડિતઃ।
અવજ્ઞાયૈવ તાં વાચં પીત્વૈવ નિપપાત્ હ ॥ 3-313-32 (27928)
અથાબ્રવીદ્ભીમસેનં કુનતીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ બીભત્સુશ્ચ પરંતપ ॥ 3-313-33 (27929)
ચિરંગતાસ્તોયહેતોર્ન ચાગચ્છન્તિ ભારત।
તાંશ્ચૈવાનય ભદ્રં તે પાનીયં ચ ત્વમાનય ॥ 3-313-34 (27930)
ભીમસેનસ્તથેત્યુક્ત્વા તં દેશં પ્રત્યપદ્યત।
રયત્રતે પુરુષવ્યાઘ્રા ભ્રાતરોસ્ય નિપાતિતાઃ ॥ 3-313-35 (27931)
તાન્દૃષ્ટ્વા દુઃખિતો ભીમસ્તૃષયા ચ પ્રપીડિતઃ।
અમન્યત મહાબાહુઃ કર્મ તદ્યક્ષરક્ષસામ્ ॥ 3-313-36 (27932)
સચિન્તયામાસ તદા યોદ્ધવ્યં ધ્રુવમદ્ય મે।
પાસ્યામિ તાવત્પાનીયમિતિ પાર્થો વૃકોદરઃ ॥ 3-313-37 (27933)
તતોઽભ્યધાવત્પાનીયં પિપાસુઃ પુરુષર્ષભઃ ॥ 3-313-38 (27934)
યક્ષ ઉવાચ। 3-313-39x (2878)
મા તાત સાહસંકાર્ષીર્મમ પૂર્વપરિગ્રહઃ।
પ્રશ્નાનુક્ત્વા તુ કૌન્તેય તતઃ પિબ હરસ્વ ચ ॥ 3-313-39 (27935)
એવમુક્તસ્તદા ભીમો યક્ષેણામિતતેજસા।
અનુક્ત્વૈવ તુ તાન્પ્રશ્નાન્પીત્વૈવ નિપપાત હ ॥ 3-313-40 (27936)
તતઃ કુન્તીસુતો રાજા પ્રચિન્ત્ય પુરુષર્ષભઃ।
`આત્મનાઽઽત્માનમન્વિષ્ય વિચારમકરોત્પ્રભુઃ ॥ 3-313-41 (27937)
તતશ્ચિરગતાન્ભ્રાતૃનથાઽઽજ્ઞાય યુધિષ્ઠિરઃ।
ચિરાયમાણાન્બહુશઃ પુનઃ પુનરુવાચહ ॥ 3-313-42 (27938)
કિંસ્વિદ્વનમિદં દગ્ધં કિંખિદ્દૃષ્ટો મૃતો ભવેત્।
પ્રહરન્તો મહાભૂતં શપ્તાસ્તેનાથ તેઽપતન્ ॥ 3-313-43 (27939)
ન પશ્યન્ત્યથવા વીરાઃ પાનીયં યત્રતે ગતાઃ।
અન્વિચ્છદ્ભિર્વને તોયં કાલોઽયમતિપાતિતઃ ॥ 3-313-44 (27940)
કિંનુ તત્કારણં યેન નાયાન્તિ પુરુષર્ષભાઃ।
ગચ્છામ્યેષાં પદં દ્રષ્ટુમિતિ કૃત્વા યુધિષ્ઠિરઃ' ॥ 3-313-45 (27941)
સમુત્થાય મહાબુદ્ધિર્દહ્યમાનેન ચેતસા।
વ્યપેતજનનિર્ઘોષં પ્રવિવેશ મહાવનમ્ ॥ 3-313-46 (27942)
રુરુભિશ્ચ વરાહૈશ્ચ પક્ષિભિશ્ચ નિષેવિતમ્।
નીલભાસ્વરવર્ણૈશ્ચ પાદપૈરુશોભિતમ્ ॥ 3-313-47 (27943)
ભ્રમરૈરુપગીતં ચ પક્ષિભિશ્ સમન્તતઃ।
`મૃદુશાડ્વલસંકીર્ણભૂમિભાગં મનોહરમ્' ॥ 3-313-48 (27944)
સ ગચ્છન્કાનને તસ્મિન્હેમજાલપરિષ્કૃતમ્।
દદર્શ તત્સરઃ શ્રીમાન્વિશ્વકર્મકૃતં યથા ॥ 3-313-49 (27945)
ઉપેતં નલિનીજાલૈઃ સિન્ધુવારૈઃ સચેતસૈઃ।
કેતકૈઃ કરવીરૈશ્ચ પિપ્પલૈશ્ચૈવ સંવૃતમ્ ॥ 3-313-50 (27946)
`તતો ધર્મસુતઃ શ્રીમાન્ભ્રાતૃદર્શનલાલસઃ'।
શ્રમાર્તસ્તદુપાગમ્ય સરો દૃષ્ટ્વાઽથ વિસ્મિતઃ ॥ 3-313-51 (27947)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અરણ્યપર્વણિ આરણેયપર્વણિ ત્રયોદશાધિકત્રિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 313 ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-313-1 રૂપં વિભજતિ ॥ 3-313-2 પ્રેષ્યવત્ પ્રેષ્યામિવ ॥ 3-313-12 સાહસં જલપાનરૂપમ્। પરિગ્રહો નિયમઃ। યો મત્પ્રશ્નાન્વદેત્સ એવેતઃ પયઃ પિબેદ્ધરેદ્ધેતિ ॥ 3-313-28 દૃશ્યમાનો ભૂત્વેતિ શેષઃ ॥ 3-313-31 વિધાનન યત્નેન। રનભવિષ્યસિ મરિષ્યસિ ॥ 3-313-49 હમજાલાનિ હેમવર્ણાનિ કેસરાણિ તૈઃ પરિષ્કૃતં મણ્ડિતમ્ ॥ 3-313-50 સિન્ધુવારૈર્જલજવિશેષૈઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 314
॥ શ્રીઃ ॥
3.314. અધ્યાયઃ 314
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ સરસ્તીરશાયિનાં ભ્રાતૃણામબલોકનેન સકરુણં પરિદેવનપૂર્વકં પાનીયપાનાય પ્રયતનમ્ ॥ 1 ॥ તથા યક્ષેણ સ્વીયપ્રશ્નાનામુત્તરદાનમન્તરા જલપાનસ્ય દુશ્શકત્વકથનેન તત્પ્રતિપેધને તેષાં સમુચિતોત્તરદાનમ્ ॥ 2 ॥ તતસ્તુષ્ટેન યક્ષેણ ભીમાદીનાં ચતુર્ણામુજ્જીવનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-314-0 (27948)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-314-0x (2879)
સ દદર્શ હતાન્ભ્રાતૃઁલ્લોકપાલાનિવ ચ્યુતાન્।
યુગાન્તે સમનુપ્રાપ્તે શક્રવૈશ્રવણોપમાન્ ॥ 3-314-1 (27949)
વિનિકીર્ણધનુર્બાણં દૃષ્ટ્વા નિહતમર્જુનમ્।
ભીમસેનં યમૌ ચૈવ નિર્વિચેષ્ટાન્ગતાયુષઃ ॥ 3-314-2 (27950)
સદીર્ઘમુષ્ણં નિઃશ્વસ્ય શોકબાષ્પપરિપ્લુતઃ।
તાન્દૃષ્ટ્વા પતિતાન્ભ્રાતૄન્સર્વાંશ્ચિન્તાસમન્વિતઃ। 3-314-3 (27951)
નનુ ત્વયા મહાબાહો પ્રતિજ્ઞાતં વૃકોદર।
સુયોધનસ્ય ભેત્સ્યામિ ગદયા સક્થિની રણે ॥ 3-314-4 (27952)
વ્યર્થં તદદ્ય મે સર્વં ત્વયિ વીરે નિપાતિતે।
મહાત્મનિ મહાબાહો કુરૂણાં કીર્તિવર્ધને ॥ 3-314-5 (27953)
મનુષ્યસંભવા વાચો વિધર્મિણ્યઃ પ્રતિશ્રુતાઃ।
ભવતાંદિવ્યવાચસ્તુ તા ભવન્તુ કથં મૃપા ॥ 3-314-6 (27954)
દેવાશ્ચાપિ યદાઽવોચન્મૂતકે ત્વાં ધનંજય।
સહસ્રાક્ષાદનવરઃ કુન્તિ પુત્રસ્તવેતિ વૈ ॥ 3-314-7 (27955)
ઉત્તરે પારિયાત્રે ચ જગુર્ભૂતાનિ સર્વશઃ।
વિપ્રનષ્ટાં શ્રિયં ચૈષામાહર્તા પુનરોજસા ॥ 3-314-8 (27956)
નાસ્ય જેતા રણે કશ્ચિદજેતા નૈષ કસ્યચિત્।
સોયં મૃત્યુવશં યાતઃ કથં જિષ્ણુર્મહાબલઃ ॥ 3-314-9 (27957)
અયંમમાશાં સંહત્ય શેતે ભૂમૌ ધનંજયઃ।
આશ્રિત્યયં વયં નાથં દુઃખાન્યેતાનિસેહિમ ॥ 3-314-10 (27958)
રણે પ્રગલ્ભૌ વીરૌ ચસદા શત્રુનિબર્હણૌ।
કથં રિપુવશં યાતૌ કુન્તીપુત્રૌ મહાબલૌ।
યૌ સર્વાસ્ત્રાપ્રતિહતૌ ભીમસેનધનંજયૌ ॥ 3-314-11 (27959)
અશ્મસારમયં નૂનં હૃદયં મમ દુર્હૃદઃ।
યમૌ યદેતૌ દૃષ્ટ્વાઽદ્ય પતિતૌ નાવદીર્યતે ॥ 3-314-12 (27960)
શાસ્ત્રજ્ઞા દેશકાલજ્ઞાસ્તપોયુક્તાઃ ક્રિયાન્વિતાઃ।
અકૃત્વા સદૃશં કર્મ કિં શેધ્વં પુરુષર્ષભાઃ ॥ 3-314-13 (27961)
અવિક્ષતશરીરાશ્ચાપ્યપ્રમૃષ્ટશરાસનાઃ।
અસંજ્ઞા ભુવિ સંગમ્ય કિં શેષ્વમપરાજિતાઃ ॥ 3-314-14 (27962)
સાનૂનિવાદ્રેઃ સંસુપ્તાન્દૃષ્ટ્વા ભ્રાતૃન્મહામતિઃ।
સુખં પ્રસુપ્તાન્પ્રસ્વિન્નઃ ખિન્નઃ કષ્ટાં દશાં ગતઃ ॥ 3-314-15 (27963)
એવમેવેદમિત્યુક્ત્વા ધર્માત્મા સ નરેશ્વરઃ।
શોકસાગરમધ્યસ્થો દધ્યૌ કારણમાકુલઃ ॥ 3-314-16 (27964)
ઇતિકર્તવ્યતાં ચેતિ દેશકાલવિભાગવિત્।
નાભિપેદે મહાબાહુશ્ચિન્તયાનો મહામતિઃ ॥ 3-314-17 (27965)
અથસંસ્તભ્ય ધર્માત્મા તદાઽઽત્માનં તપઃસુતઃ।
એવંવિલપ્ય બહુધા ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
બુદ્ધ્યા વિચિન્તયામાસવીરાઃ કેન નિપાતિતાઃ ॥ 3-314-18 (27966)
નૈષાં શસ્ત્રપ્રહારોસ્તિ પદં નેહાસ્તિ કસ્યચિત્।
ભૂતં મહદેદં મન્યે ભ્રાતરો યેન મે હતાઃ ॥ 3-314-19 (27967)
એકાગ્રં ચિન્તયિષ્યામિ પીત્વા વેત્સ્યામિ વા જલમ્।
`ભ્રાતૄણાં ન્ન્યસનં ઘોરં સમમેવ મહાત્મનામ્' ॥ 3-314-20 (27968)
સ્યાત્તુ દુર્યોધનેનેદમુપાંશુ પરિકલ્પિતમ્।
ગાન્ધારરાજરચિતં સતતં જિહ્મવુદ્ધિના ॥ 3-314-21 (27969)
યસ્ કાર્યમકાર્યં વા સમમેવ ભવત્યુત।
કસ્તસ્ય વિશ્વસેદ્વીરો દુષ્કૃતેરકૃતાત્મનઃ ॥ 3-314-22 (27970)
અથવા પુરુષૈર્ગૂઢૈઃ પ્રયોગોઽયંદુરાત્મનઃ।
ભવેદિતિ મહાબુદ્ધિર્બહુધા સમચિન્તયત્ ॥ 3-314-23 (27971)
`આચાર્યં કિંનુ વક્ષ્યામિ કૃપં ભીષ્મમહં નુ કિમ્।
વિદુરં કિંનુ વક્ષ્યામિ બૃહસ્પતિસમં નયે ॥ 3-314-24 (27972)
અમ્બાં ચ કિંનુ વક્ષ્યામિ સર્વદા દુઃખભાગિનીમ્।
દૃષ્ટ્વા માં ભ્રાતૃભિર્હીનં પૃચ્છન્તીં પુત્રગૃદ્ધિનીમ્ ॥ 3-314-25 (27973)
યદા ત્વં ભ્રાતૃભિઃ સર્વૈઃ શક્રતુલ્યપરાક્રમૈઃ।
સાર્ધં વનં ગતો વીરૈઃ કથમેકસ્ત્વમાગતઃ' ॥ 3-314-26 (27974)
કસ્ય કિંનુ વિષેણેદમુદકં દૂપિતં યથા।
મૃતાનામપિ ચૈતેષાં વિકૃતં નૈવ જાયતે।
મુખવર્ણાઃ પ્રસન્ના મે ભ્રાતૄણામિત્યચિન્તયત્ ॥ 3-314-27 (27975)
એકૈકશશ્ચૌઘબલાનિમાન્પુરુપસત્તમાન્।
કોઽન્યઃ પ્રતિસમાસેત કાલાન્તકયમાદૃતે ॥ 3-314-28 (27976)
એતેન વ્યવસાયેન તત્તોયં વ્યવગાઢવાન્।
પાતુકામશ્ચ તત્તોયમન્તરિક્ષાત્સ શુશ્રુવે ॥ 3-314-29 (27977)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-30x (2880)
અહં બકઃ શૈવલમત્સ્યભક્ષો
નીતા મયા પ્રેતવશં તવાનુજાઃ।
ત્વં પઞ્ચમો ભવિતા રાજપુત્ર
ન ચેત્પ્રશ્નાન્પૃચ્છતો વ્યાકરોપિ ॥ 3-314-30 (27978)
મા તાત સાહસંકાર્પીર્મમ પૂર્વપરિગ્રહઃ।
પ્રશ્નાનુક્ત્વા તુ કૌન્તેય તતઃ પિબ હરસ્વ ચ ॥ 3-314-31 (27979)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-32x (2881)
રુદ્રાણાં વા વસૂનાં વામરુતાં વા પ્રધાનભાક્।
પૃચ્છામિ કો ભવાન્દેવો નૈતચ્છકુનિના કૃતમ્ ॥ 3-314-32 (27980)
હિમવાન્પારિયાત્રશ્ચ વિન્ધ્યો ભલય એવ ચ।
ચત્વારઃ પર્વતાઃ કેન પાતિતા ભુવિ તેજસા ॥ 3-314-33 (27981)
ત્વયાઽતીવ મહત્કર્મ કૃતં ચ બલિનાંવર।
`વિનિઘ્નતા મહેષ્વાસાંશ્ચતુરોપિ મમાત્મજાન્' ॥ 3-314-34 (27982)
યાન્ન દેવાન ગન્ધર્વાનાસુરાશ્ચ ન રાક્ષસાઃ।
વિપહેરન્મહાયુદ્ધે કૃતં તે તન્મહાદ્ભુતમ્ ॥ 3-314-35 (27983)
ન તે જાનામિ યત્કાર્યં નાભિજાનામિ કાઙ્ક્ષિત્તમ્।
કૌતૂહલં મહજ્જાતં સાધ્વસં ચાગતં મમ ॥ 3-314-36 (27984)
યેનાસ્સ્યુદ્વિગ્નહૃદયઃ સમુત્પન્નશિરોજ્વરઃ।
પૃચ્છામિ ભગવંસ્તસ્માત્કો ભવાનિહ તિષ્ઠતિ ॥ 3-314-37 (27985)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-38x (2882)
યક્ષોઽહમસ્મિ ભદ્રં તે નાસ્મિ પક્ષી જલેચરઃ।
મયૈતે નિહતા સર્વે ભ્રાતરસ્તે નિવારિતાઃ ॥ 3-314-38 (27986)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-314-39x (2883)
તતસ્તામશિવાં શ્રુત્વાવાચં સ પરુપાક્ષરામ્।
યક્ષસ્ બ્રુવતો રાજન્નાકમ્પત તદાઽઽસ્થિતઃ ॥ 3-314-39 (27987)
વિરૂપાક્ષં મહાકાયં યક્ષં તાલસમુચ્છ્રયમ્।
જ્વલનાર્કપ્રતીકાશમધૃષ્યં પર્વતોપમમ્ ॥ 3-314-40 (27988)
સેતુમાશ્રિત્ય તિષ્ઠન્તં દદ્રશ ભરતર્ષભઃ।
મેઘગમ્ભીરનાદેન તર્જયન્તં મહાસ્વનમ્ ॥ 3-314-41 (27989)
`ઉવાચ યક્ષઃ કૌન્તેયં ભ્રાતૃશોકપ્રપીડિતમ્' ॥ 3-314-42 (27990)
ઇમે તેભ્રાતરો રાજન્વાર્યમાણઆ મયાઽસકૃત્।
બલાત્તોયં જિહીર્ષન્તસ્તતો વૈ મૃદિતા મયા।
ન પેયમુદકં રાજન્પ્રાણાનિહ પરીપ્સતા ॥ 3-314-43 (27991)
પાર્થ મા સાહસં કાર્પીર્મમ પૂર્વપરિગ્રહઃ।
પ્રશ્નાનુક્ત્વા તુ કૌન્તેય તતઃપિબ હરસ્વ ચ ॥ 3-314-44 (27992)
યૂધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-45x (2884)
ન ચાહં કામયે યક્ષ તવ પૂર્વપરિગ્રહમ્ ॥ 3-314-45 (27993)
કામં નૈતત્પ્રસંસન્તિ સન્તો હિ પુરુષાઃ સદા।
યદાત્મના સ્વમાત્માનં પ્રશંસેત્પુરુષર્ષભ।
યથાપ્રજ્ઞં તુ તે પ્રશ્નાન્પ્રતિવક્ષ્યામિ પૃચ્છ મામ્ ॥ 3-314-46 (27994)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-47x (2885)
કિંસ્વિદાદિત્યમુન્નયતિ કે ચ તસ્યાભિતશ્ચરાઃ।
કશ્ચૈનમસ્તં નયતિકસ્મિંશ્ચ પ્રતિતિષ્ઠતિ ॥ 3-314-47 (27995)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-48x (2886)
બ્રહ્માદિત્યમુન્નયતિ દેવાસ્તસ્યાભિતશ્ચરાઃ।
ધર્મશ્ચાસ્તં નયતિ ચ સત્યે ચ પ્રતિતિષ્ઠતિ ॥ 3-314-48 (27996)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-29x (2887)
કેન સ્વિચ્છ્રોત્રિયો ભવતિ કેન સ્વિદ્વિન્દતે મહત્।
કેન સ્વિદ્દ્વિતીયવાન્ભવતિરાજન્કેન ચ બુદ્દિમાન્ ॥ 3-314-49 (27997)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-50x (2888)
શ્રુતેન શ્રોત્રિયો ભતિ રતપસા વિન્દતે મહત્।
ધૃત્યા દ્વિતીયવાન્ભવતિ બુદ્ધિમાન્વૃદ્ધસેવયા ॥ 3-314-50 (27998)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-51x (2889)
કિં બ્રાહ્મણાનાં દેવત્વં કશ્ચ ધર્મઃ સતામિવ।
કશ્ચૈષાં માનુષો ભાવઃ કિમેષામસતામિવ ॥ 3-314-51 (27999)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-52x (2890)
સ્વાધ્યાય એષાં દેવત્વં તપ એષાં સતામિવ।
મરણં માનુષો ભાવઃ પરિવાદોઽસતામિવ ॥ 3-314-52 (28000)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-53x (2891)
કિં ક્ષત્રિયાણાં દેવત્વં કશ્ચ ધર્મઃ સતામિવ।
કશ્ચૈષાં માનુષો ભાવઃ કિમેષામસતામિવ ॥ 3-314-53 (28001)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-54x (2892)
ઇષ્વસ્ત્રમેષાં દેવત્વં યજ્ઞ એષાં સતામિવ।
ભયં વૈ માનુષો ભાવઃ પરિત્યાગોઽસતામિવ ॥ 3-314-54 (28002)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-55x (2893)
કિમેકં યજ્ઞિયં સામ કિમેકં યજ્ઞિયં યજુઃ।
કા ચૈષાં વૃણુતે યજ્ઞં કાં યજ્ઞો નાતિવર્તતે ॥ 3-314-55 (28003)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-56x (2894)
પ્રાણો વૈ યજ્ઞિયંસામ મનો વૈ યજ્ઞિયં યજુઃ।
ઋગેકા વૃણુતે યજ્ઞં તાં યજ્ઞો નાતિવર્તતે ॥ 3-314-56 (28004)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-57x (2895)
કિંસ્વિદાવપતાં શ્રેષ્ઠં રકિંસ્વિન્નિવપતાં વરમ્।
કિંસ્વિત્પ્રતિષ્ઠમાનાનાં કિસ્વિત્પ્રસવતાંવરમ્ ॥ 3-314-57 (28005)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-58x (2896)
વર્ષમાવપતાં શ્રેષ્ઠં બીજં નિવપતાં વરમ્।
ગાવઃ પ્રતિષ્ઠમાનાનાં પુત્રઃ પ્રસવતાં વરઃ ॥ 3-314-58 (28006)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-59x (2897)
ઇન્દ્રિયાર્થાનનુભવન્બુદ્ધિમાઁલ્લોકપૂજિતઃ।
સંમતઃ સર્વભૂતાનામુચ્છ્વસન્કો ન જીવતિ ॥ 3-314-59 (28007)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-60x (2898)
દેવતાતિથિભૃત્યાનાં પિતૄણામાત્મનશ્ચ યઃ।
ન નિર્વપતિ પઞ્ચાનામુચ્છ્વસન્ન સ જીવતિ ॥ 3-314-60 (28008)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-61x (2899)
કિંસ્વિદ્ગુરુતરં ભૂમેઃ કિંસ્વિદુચ્ચતરં ચ સ્વાત્।
કિંસ્વિચ્છીઘ્રતરં વાયોઃ કિંસ્વિદ્બહુતરં તૃણાત્ ॥ 3-314-61 (28009)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-62x (2900)
માતા ગુરુતરા ભૂમેઃ ખાત્પિતોચ્ચતરસ્તથા।
મનઃ શીઘ્રતરં વાતાચ્ચિન્તા બહુતરી તૃણાત્ ॥ 3-314-62 (28010)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-63x (2901)
કિંસ્વિત્સુપ્તં ન નિમિષતિ કિંસ્વિજ્જાતં ન ચેઙ્ગતે।
કસ્યસ્વિદ્ધૃદયં નાસ્તિકાસ્વિદ્વેગેન વર્ધતે ॥ 3-314-63 (28011)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-64x (2902)
મત્સ્યઃ સુપ્તો ન નિમિષત્યણ્ડં જાતં ન ચેઙ્ગતે।
અશ્મનો હૃદયંનાસ્તિ નદી વેગેન વર્ધતે ॥ 3-314-64 (28012)
અક્ષ ઉવાચ। 3-314-65x (2903)
કિંસ્વિત્પ્રવસતો મિત્રં કિંસ્વિન્મિત્રં ગૃહે સતઃ।
આતુરસ્ ચ કિં મિત્રં કિંસ્વિન્મિત્રં મરિષ્યતઃ ॥ 3-314-65 (28013)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-66x (2904)
વિદ્યા પ્રવસતો મિત્રં ભાર્યા મિત્રં ગૃહે સતઃ।
આતુરસ્ય ભિષઙ્ભિત્રં દાનં મિત્રં મરિષ્યતઃ ॥ 3-314-66 (28014)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-67x (2905)
કોઽતિથિઃ સર્વભૂતાનાં કિં સ્વિદ્ધર્મં સનાતનમ્।
અમૃતં કિંસ્વિદ્રાજેન્દ્રકિંસ્વિત્સર્વમિદં જગત્ ॥ 3-314-67 (28015)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-68x (2906)
અતિથિઃ સર્વભૂતાનામગ્નિઃ સોમો ગવામૃતમ્।
સનાતનોઽમૃતો ધર્મો વાયુઃ સર્વમિદં જગત્ ॥ 3-314-68 (28016)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-69x (2907)
કિંસ્વિદેકો વિચરતે જાતઃ કો જાયતે પુનઃ।
કિંસ્વિદ્ધિમસ્ય ભૈષજ્યં કિંસ્વિદાવપનં મહત્ ॥ 3-314-69 (28017)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-70x (2908)
સૂર્ય એકો વિચરતે યન્દ્રમા જાયતે પુનઃ।
અગ્નિર્હમસ્ય ભૈષજ્યં ભૂમિરાવપનં મહત્ ॥ 3-314-70 (28018)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-71x (2909)
કિંસ્વિદેકપદં ધર્મ્યં કિંસ્વિદેકપદં યશઃ।
કિંસ્વિદેકપદં સ્વર્ગ્યં કિંસ્વિદેકપદં સુખમ્ ॥ 3-314-71 (28019)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-72x (2910)
દાક્ષ્યમેકપદં ધર્મ્યં દાનમેકપદં યશઃ।
સત્યમેકપદં સ્વર્ગ્યં શીલમેકપદંસુખમ્ ॥ 3-314-72 (28020)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-73x (2911)
કિંસ્વિદાત્મા મનુષ્યસ્ કિંસ્વિદ્દૈવકૃતઃ સખા।
ઉપજીવનં કિસ્વિદસ્ કિંસ્વિદસ્ય પરાયણમ્ ॥ 3-314-73 (28021)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-74x (2912)
પુત્ર આત્મા મનુષ્યસ્ય ભાર્યા દૈવકૃતઃ સખા।
ઉપજીવનં ચ પર્જન્યો દાનમસ્ પરાયણમ્ ॥ 3-314-74 (28022)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-75x (2913)
ધન્યાનામુત્તમં કિંસ્વિદ્ધનાનાં સ્યાત્કિમુત્તમમ્।
લાભાનામુત્તમં કિંસ્યાત્સુખાનાં સ્યાત્કિમુત્તમં ॥ 3-314-75 (28023)
ધન્યાનામુત્તમં દાક્ષ્યંધનાનામુત્તમં શ્રુતમ્।
લાભાનાં શ્રેય આરોગ્યં સુખાનાં તુષ્ટિરુત્તમા ॥ 3-314-76 (28024)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-77x (2914)
કિંસ્વિદ્ધર્મપરંલકે કશ્ચ ધર્મઃ સદાફલઃ।
કિં નિયમ્ય ન શોચન્તિ કૈશ્ સન્ધિર્ન જીર્યતે ॥ 3-314-77 (28025)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-78x (2915)
આનૃશંસ્યં પરં ધર્માત્રેતાધર્મઃ સદાફલઃ।
મનો યમ્ય ન શોચન્તિ સન્ધિઃ સદ્ભિર્ન જીર્યતે ॥ 3-314-78 (28026)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-79x (2916)
કિંનુ હિત્વાપ્રિયો ભવતિ કિંનુ હિત્વા ન શોચતિ।
કિંનુ હિત્વાઽર્થવાન્ભવતિ કિંનુ હિત્વા સુખી ભવેત્ ॥ 3-314-79 (28027)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-80x (2917)
માનં હિત્વાપ્રિયો ભવતિ ક્રોધં હિત્વા ન શોચતિ।
કામં હિત્વાઽર્થવાન્ભવતિ લોમં હિત્વા સુખી ભવેત્ ॥ 3-314-80 (28028)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-81x (2918)
કિમર્થં બ્રાહ્મણે દાનં કિમર્થં નટનર્તકે।
કિમર્થં ચૈવ ભૃત્યેષુ કિમર્થં ચૈવ રાજસુ ॥ 3-314-81 (28029)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-82x (2919)
ધર્માર્થં બ્રાહ્મણે દાનં યશોર્થં નટનર્તકે।
ભૃત્યેષુ સઙ્ગ્રહાર્થં ચ ભયાર્થં ચૈવ રાજસુ ॥ 3-314-82 (28030)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-83x (2920)
અજ્ઞાનેનાવૃતોલોકસ્તમસા ન પ્રકાશતે।
લોભાત્ત્યજતિમિત્રાણિ સઙ્ગાત્સ્વર્ગં ન ગચ્છતિ ॥ 3-314-83 (28031)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-84x (2921)
અજ્ઞાનેનાવૃતોલોકસ્તમસા ન પ્રકાશતે।
લોભાત્ત્યજતિમિત્રાણિ સઙ્ગાત્સ્વર્ગં ન ગચ્છતિ ॥ 3-314-84 (28032)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-85x (2922)
મૃત કથં સ્યાત્પુરુષઃ કથં રાષ્ટ્રં મૃતં ભવત્।
શ્રાદ્ધં મૃતંકથં વા સ્યાત્કથં યજ્ઞા મૃતો ભવેત્ ॥ 3-314-85 (28033)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-86x (2923)
મૃતો દરિદ્રઃ પુરુષોમૃતંરાષ્ટ્રમરાજકમ્।
મૃતમશ્રોત્રિયં શ્રાદ્ધં મૃતો યજ્ઞસ્ત્વદક્ષિણઃ ॥ 3-314-86 (28034)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-87x (2924)
કા દિક્કિમુદકંપાર્થ કિમન્નં કિંચ વૈ વિષમ્।
શ્રાદ્ધસ્ કાલમાખ્યાહિ તતઃ પિબ હરસ્વ ચ ॥ 3-314-87 (28035)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-88x (2925)
સન્તો દિગ્જલમાકાશં ગૌરન્નં બ્રાહ્મણં વિષમ્।
શ્રાદ્ધસ્ય બ્રાહ્મણઃ કાલઃ કથં વા યક્ષ મન્યસે ॥ 3-314-88 (28036)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-89x (2926)
તપઃ કિંલક્ષણં પ્રોક્તં કો દમશ્ચ પ્રકીર્તિતઃ।
ક્ષમા ચ કા પરા પ્રોક્તા કા ચ હ્રીઃ પરિકીર્તિતા ॥ 3-314-89 (28037)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-90x (2927)
તપઃ સ્વધર્મવર્તિત્વં મનસો દમનં દમઃ।
ક્ષમા દ્વન્દ્વસહિષ્ણુત્વંહીરકાર્યનિવર્તનમ્ ॥ 3-314-90 (28038)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-91x (2928)
કિં જ્ઞાનં પ્રોચ્યતે રાજન્કઃ શમશ્ચ પ્રકીર્તિતઃ।
દયા ચ કા પરા પ્રોક્તા કિં ચાર્જવમુદાહૃતમ્ ॥ 3-314-91 (28039)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-92x (2929)
જ્ઞાનં તત્ત્વાર્થસમ્બોધઃ શમશ્ચિત્તપ્રશાન્તતા।
દયાસર્વસુખૈપિત્વમાર્જવં સમચિત્તતા ॥ 3-314-92 (28040)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-93x (2930)
કઃ શત્રુર્દુર્જયઃ પુંસાં કશ્ચવ્યાધિરનન્તકઃ।
કીદૃશશ્ચ સ્મૃતઃ સાધુરસાધુઃ કીદૃશઃ સ્મૃતઃ ॥ 3-314-93 (28041)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-94x (2931)
ક્રોધઃ સુદુર્જયઃ શત્રુર્લોભોવ્યાધિરનન્તકઃ।
સર્વભૂતહિતઃ સાધુરસાધુર્નિર્દયઃ સ્મૃતઃ ॥ 3-314-94 (28042)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-95x (2932)
કો મોહઃ પ્રોચ્યતે રાજન્કશ્ માનઃ પ્રકીર્તિતઃ।
કિમાલસ્યં ચ વિજ્ઞેયં કશ્ચશોકઃ પ્રકીર્તિતઃ ॥ 3-314-95 (28043)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-96x (2933)
મોહો હિધર્મમૂઢ્તવંમાનસ્ત્વાત્માભિમાનિતા।
ધર્મનિષ્ક્રિયતાઽઽલસ્યં શોકસ્ત્વજ્ઞાનમુચ્યતે ॥ 3-314-96 (28044)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-97x (2934)
કિં સ્થૈર્યમૃષિભિઃ પ્રોક્તં કિં ચ ધૈર્યમુદાહૃતમ્।
સ્નાનં ચ કિં પરં પ્રોક્તં દાનં ચ કિમિહોચ્યતે ॥ 3-314-97 (28045)
યુધિષ્ઠિ ઉવાચ। 3-314-98x (2935)
સ્વધર્મે સ્થિરતા સ્થૈર્યં ધૈર્યમિન્દ્રિયનિગ્રહઃ।
સ્નાનં મનોમલત્યાગો દાનં વૈ ભૂતરક્ષણમ્ ॥ 3-314-98 (28046)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-99x (2936)
કઃ પણ્ડિઃ પુમાન્જ્ઞેયો નાસ્તિકઃ કશ્ચ ઉચ્યતે।
કો મૂર્ખઃ કશ્ચકામઃ સ્યાત્કો મત્સર ઇતિ સ્મૃતઃ ॥ 3-314-99 (28047)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-100x (2937)
ધર્મજ્ઞઃ પણ્ડિતો જ્ઞેયો નાસ્તિકો મૂર્ખ ઉચ્યતે।
કામઃ સંસારહેતુશ્ચ હૃત્તાપો મત્સરઃ સ્મૃતઃ ॥ 3-314-100 (28048)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-101x (2938)
કોઽહંકાર યઇતિપ્રોક્તઃ કશ્ચ દમ્ભઃ પ્રકીર્તિતઃ।
કિં તદ્દૈવં પરં પ્રોક્તં કિં તત્પૈશુન્યમુચ્યતે ॥ 3-314-101 (28049)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-102x (2939)
મહાઽજ્ઞાનમહંકારો દમ્ભો ધર્મો ધ્વજોચ્છ્રયઃ।
દૈવં રદાનફલં પ્રોક્તં પૈશુન્યં પરદૂષણમ્ ॥ 3-314-102 (28050)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-103x (2940)
ધર્મશ્ચાર્થશ્ચ કામશ્ચ પરસ્પરવિરોધિનઃ।
એષાં નિત્યવિરુદ્ધાનાં કથમેકત્ર સંગમઃ ॥ 3-314-103 (28051)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-104x (2941)
યદા ધર્મશ્ભાર્યા ચ પરસ્પરવશાનુગૌ।
તદા ધર્માર્થકામાનાં ત્રયાણામપિ સંગમઃ ॥ 3-314-104 (28052)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-105x (2942)
અક્ષયોનરકઃ કેન પ્રાપ્યતે ભરતર્ષભ।
એતન્મે પૃચ્છતઃ પ્રશ્નં તચ્છીઘ્રં વક્તુમર્હસિ ॥ 3-314-105 (28053)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-106x (2943)
રબ્રાહ્મણં સ્વયમાહૂય યાચમાનમકિંચનમ્।
પશ્ચાન્નાસ્તીતિ યોબ્રૂયાત્સોક્ષયંનરકં વ્રજેત્ ॥ 3-314-106 (28054)
વેદેષુ ધર્મશાસ્ત્રેષુ મિથ્યા યો વૈ દ્વિજાતિષુ।
દેવેષુ પિતૃધ્રમેષુ સોઽક્ષયંનરકં વ્રજેત્ ॥ 3-314-107 (28055)
વિદ્યમાને ધને લોભાદ્દાનભોગવિવર્જિતઃ।
પશ્ચાન્નાસ્તીતિ યો બ્રૂયાત્સોક્ષયં નરકં વ્રજેત્ ॥ 3-314-108 (28056)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-109x (2944)
રાજન્કુલેન વૃત્તેન સ્વાધ્યાયેન શ્રુતેન વા।
બ્રાહ્મણ્યં કેન ભવતિ પ્રબ્રૂહ્યેતત્સુનિશ્ચિતમ્ ॥ 3-314-109 (28057)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-110x (2945)
શૃણુ યક્ષ કુલં તાત ન સ્વાધ્યાયો ન ચ શ્રુતમ્।
કારણં હિ દ્વિજત્વેચ વૃત્તમેવ ન સંશયઃ ॥ 3-314-110 (28058)
વૃત્તં યત્નેન સંરક્ષ્યં બ્રાહ્મણેન વિશેષતઃ।
અક્ષીણવૃત્તો ન ક્ષીણો વૃત્તતસ્તુ હતો હતઃ ॥ 3-314-111 (28059)
પઠકાઃ પાઠકાશ્ચૈવ યે ચાન્યે શાસ્ત્રચિન્તકાઃ।
સર્વે વ્યસનિનો મૂર્ખા યઃ ક્રિયાવાન્સ પણ્ડિતઃ ॥ 3-314-112 (28060)
ચતુર્વેદોઽપિ દુર્વૃત્તઃ સ શૂદ્રાદતિરિચ્યતે।
યોઽગ્નિહોત્રપોર દાન્તઃ સ બ્રાહ્મણ ઇતિ સ્મૃતઃ ॥ 3-314-113 (28061)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-114x (2946)
પ્રિયવચનવાદી કિં લભતે
વિમૃશિતકાર્યકરઃ કિં લભતે।
બહુમિત્રકરઃ કિં લભતે
ધર્મે રતઃ કિં લભતે કથય ॥ 3-314-114 (28062)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-115x (2947)
પ્રિયવચનવાદી પ્રીયો ભવતિ
વિમૃશિતકાર્યકરોઽધિકં જયતિ।
બહુમિત્રકરઃ સુખં વસત
યશ્ચ ધર્મરતઃ સ ગતિં લભતે ॥ 3-314-115 (28063)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-116x (2948)
કોમોદતેકિમાશ્ચર્યં કઃ પન્થાઃ કા ચ વાર્તિકા।
વદ મે ચતુરઃ પ્રશ્નાન્મૃતા જીવન્તુ બાન્ધવાઃ ॥ 3-314-116 (28064)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ 3-314-117x (2949)
પઞ્ચમેઽહનિ ષષ્ઠે વા શાકં પચતિ સ્વે ગૃહે।
અનૃણી રચાપ્રવાસી ચસ વારિચર મોદતે ॥ 3-314-117 (28065)
અહન્યહનિ ભૂતાનિ ગચ્છન્તીહ યમાલયમ્।
શેષાઃ સ્થાવરમિચ્છન્તિ કિમાશ્ચર્યમતઃ પરમ્ ॥ 3-314-118 (28066)
તર્કોઽપ્રતિષ્ઠઃ શ્રુતયો વિભિન્ના
નૈકો મુનિર્યસ્ય મતં પ્રમાણમ્।
ધર્મસ્ય તત્ત્વં નિહિતં ગુહાયાં
મહાજનો યેન ગતઃસ પન્થા ॥ 3-314-119 (28067)
પૃથ્વી વિભાણ્ડં ગગનં પિઘાનં
સૂર્યાગ્નિના રાત્રિદિવેન્ધનેન।
માસર્તુદર્વીપરિઘટ્ટનેન
ભૂતાનિ કાલઃ પચતીતિ વાર્તા ॥ 3-314-120 (28068)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-121x (2950)
વ્યાખ્યાતા મે ત્વયા પ્રશ્ના યથાતત્વં પરંતપ।
પુરુષં ત્વિદાનીંવ્યાખ્યાહિ યશ્ચ સર્વધની નરઃ ॥ 3-314-121 (28069)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-122x (2951)
દિવં સ્પૃશતિ ભૂમિં ચ શબ્દઃ પુણ્યેન કર્મણા।
યાવત્સ શબ્દો ભવતિ તાવત્પુરુષ ઉચ્યતે ॥ 3-314-122 (28070)
તુલ્યે પ્રિયાપ્રિયે યસ્ સુખદુઃખે તથૈવ ચ।
અતીતાનાગતે ચોભે સવૈ પુરુષ ઉચ્યેત ॥ 3-314-123 (28071)
`સમત્વં યસ્ય સર્વેષુ નિસ્પૃહઃ શાન્તમાનસઃ।
સુપ્રસન્નઃ સદા યોગી સ વૈ સર્વધની નરઃ' ॥ 3-314-124 (28072)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-125x (2952)
વ્યાખ્યાતઃ પુરુષો રાજન્યશ્ચ સર્વધની નરઃ।
તસ્માત્ત્વમેકં ભ્રાતૃણાં યમિચ્છસિ સ જીવતુ ॥ 3-314-125 (28073)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-126x (2953)
શ્યામો ય એષ રક્તાક્ષો બૃહત્સાલ ઇવોત્થિતઃ।
વ્યૂઢોરસ્કો મહાબાહુર્નકુલો યક્ષ જીવતુ ॥ 3-314-126 (28074)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-127x (2954)
પ્રિયસ્તે ભીમસેનોઽયમર્જુનો વઃ પરાયણમ્।
ત્વં કસ્માન્નકુલં રાજન્સાપત્નં જીવમિચ્છસિ ॥ 3-314-127 (28075)
યસ્ નાગસહસ્રેણ દશસઙ્ખ્યેન વૈ બલમ્।
તુલ્યંતં ભીમમુત્સૃજ્ય નકુલં જીવમિચ્છસિ ॥ 3-314-128 (28076)
તથૈનં મનુજાઃ પ્રાહુર્ભીમસેનં પ્રિયં તવ।
અથ કનાનુભાવેન સાપત્નં જીવમિચ્છસિ ॥ 3-314-129 (28077)
યસ્ય બાહુબલંસર્વેપાણ્ડવાઃ સમુપાસતે।
અર્જુનં તમપાહાય નકુલં જીવમિચ્છસિ ॥ 3-314-130 (28078)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-314-131x (2955)
ધર્મ એવ હતો હન્તિ ધ્રમો રક્ષતિ રક્ષિતઃ।
તસ્માદ્ધર઼્મં ન ત્યજામિ મા નો ધર્મો હતોઽવધીત્ ॥ 3-314-131 (28079)
આનૃશંસ્યં પરો ધર્મઃ પરમાર્થાચ્ચમે મતમ્।
આનૃશંસ્યં ચિકીર્ષામિ નકુલો યક્ષ જીવતુ ॥ 3-314-132 (28080)
ધર્મશીલઃ સદા રાજાઇતિમાં માનવા વિદુઃ।
સ્વધર્માન્ન ચલિષ્યામિ નકુલો યક્ષ જીવતુ ॥ 3-314-133 (28081)
કુન્તી ચૈવ તુ માદ્રી ચ દ્વે ભાર્યે તુ પિતુર્મમ।
ઉભે સપુત્રે સ્યાતાં વૈ ઇતિમે ધીયતે મતિઃ ॥ 3-314-134 (28082)
યથા કુન્તી તથા માદ્રી વિશેષો નાસ્તિ મે તયોઃ।
માતૃભ્યાં સમમિચ્છામિ નકુલો યક્ષ જીવતુ ॥ 3-314-135 (28083)
યક્ષ ઉવાચ। 3-314-136x (2956)
3-314-136 (28084)
યસ્ તેઽર્થાચ્ચ કામચ્ચ આનૃશંસ્યં પરં મતમ્।
તસ્માત્તે ભ્રાતરઃ સર્વે જીવન્તુ ભરતર્ષભ ॥
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Footnotes
3-314-6 બિધર્ભિણ્યોઽનૃતાઃ ॥ 3-314-9 ન કસ્યચિદજેતાઽપિતુ સર્વસ્યૈવ જેતા ॥ 3-314-10 આશાં રાજ્યાશામ્। સંહત્ય વિનાશ્ય ॥ 3-314-16 દધ્યૌ કારણં મરણહેતું વિચારિતવાન્ ॥ 3-314-18 તપઃસુતઃ ધર્મપુત્રઃ ॥ 3-314-22 દુષ્કૃતેઃપાપાકર્મણઃ ॥ 3-314-28 ઓઘવલાન્ મહાપ્રવાહયેગાન્। પ્રતિસમાસેત પ્રતિયુદ્ધ્યેત્ કરોતિ યસ્તાદૃશો યનઋ કાલાન્તકયમસ્તસ્માત્ ॥ 3-314-32 પ્રયાનભાક્ પ્રાધાન્યભાક્ ।. 3-314-34 અતીવ તે મહદિતિપાઠે તે તથ ॥ 3-314-48 વેદાસ્તસ્યાભિતશ્ચરા ઇતિ અધર્મસ્તમસ્તં નયતીતિ ક. ચ. ધ.પાઠઃ ॥ 3-314-49 કેન દ્વિતયો ભવતીતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-314-54 પરિત્યાગ આર્તાનામિતિ શેષઃ। દાનમેષાં સતામિવતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-314-55 કા ચૈકા વૃશ્ચત ઇતિ ક. ધ.પાટઃ ॥ 3-314-56 વાગેકા વૃશ્ચતેઽયજ્ઞમિતિ ક. પાઠઃ ॥ 3-314-60 ન નિર્વપતિ ન પ્રયચ્છતિ દેવતાદિભ્યઃ ॥ 3-314-62 ઉક્તસાધનાશક્તેન માતાપિત્રોઃ શુશ્રૂષા મનોનિરોધસ્તૃણવત્તુચ્છાયાશ્ચિન્તાયસ્ત્યાગશ્ચ કર્તવ્ય ઇત્યાહ કિંસ્વિદ્ગુર્વિતિ। બહુતરં નૃણામિતિ ધ.પાઠઃ। બહુતરી તૃણાદિતિ ધ. પાઠઃ ॥ 3-314-64 કિંસ્વિજ્જાતં નચોપતિ ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-314-66 સાર્તઃ પ્રવસતો મિત્રમિતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-314-70 એકપદં એકમેવ પર્યવસાનસ્થાનમ્। દાક્ષ્યે કૃત્સ્ને ધર્મઃ પર્યવસિત ઇત્યર્તઃ। એવમુત્તરત્ર ॥ 3-314-87 પ્રાર્થનાવિષં ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 3-314-126 જીવં જીવન્તમ્ ॥ 3-314-128 અનુભાવેન નકુલગતસામર્થ્યેન ॥ 3-314-130 નઃ અસ્માન્માવધીત્ ॥ 3-314-131 આનૃશંસ્યં અવૈષમ્યમ્। પરમાર્થાત્ સત્યાત્ ॥ 3-314-133 ધીયતે નિશ્ચિનુતે ॥ 3-314-135 યસ્માત્તે પાર્થ ધર્માચ્ચ ઇતિ થ. ધ. પાઠઃ ॥અરણ્યપર્વ - અધ્યાય 315
॥ શ્રીઃ ॥
3.315. અધ્યાયઃ 315
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Topics
Mahabharata - Vana Parva - Chapter Text
3-315-0 (28085)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-315-0x (2957)
તતસ્તે યક્ષવચનાદુદતિષ્ઠન્ત પાણ્ડવઃ।
ક્ષુત્પિપાસે ચ સર્વેષાં ક્ષણેન વ્યપગચ્છતામ્ ॥ 3-315-1 (28086)
યુધિષ્ઠિ ઉવાચ। 3-315-2x (2958)
સરસ્યેકેન પાદેન તિષ્ઠન્તમપરાજિતમ્।
પૃચ્છામિ કો ભવાન્દેવો ન મે યક્ષો મતો ભવાન્ ॥ 3-315-2 (28087)
બસૂનાં વા ભવાનેકો રુદ્રાણામથવા ભવાન્।
અથવા મરુતાં શ્રેષ્ઠો વજ્રી વા ત્રિદશેશ્વરઃ ॥ 3-315-3 (28088)
મમ હિ ભ્રાતર ઇમે સહસ્રશતયોધિનઃ।
તં યોધં ન પ્રપશ્યામિ યેન સર્વે નિપાતિતાઃ ॥ 3-315-4 (28089)
સુખં પ્રતિ પ્રબુદ્દાનામિન્દ્રિયાણ્યુપલક્ષયે।
સ ભવાન્સુહૃદોસ્માકમથવા નઃ પિતા ભવાન્ ॥ 3-315-5 (28090)
યક્ષ ઉવાચ। 3-315-6x (2959)
અહંતે જનકસ્તાત ધર્મો મૃદુપરાક્રમ।
ત્વાં રદિદૃક્ષુરનુપ્રાપ્તો વિદ્ધિ માં ભરતર્ષભ ॥ 3-315-6 (28091)
યશઃ સત્યંદમઃ શૌચમાર્જવં હ્રીરચાપલમ્।
દાનં તપો બ્રહ્મચર્યમિત્યેતાસ્તનવો મમ ॥ 3-315-7 (28092)
અહિંસા સમતા શાન્તિસ્તપઃ શૌચમમત્સરઃ।
દ્વારાણ્યેતાનિ મે વિદ્ધિ પ્રિયો હ્યસિ સુતો મમ ॥ 3-315-8 (28093)
દિષ્ટ્યા પઞ્ચસુ રક્તોસિ દિષ્ટ્યા તે ષટ્રપદી જિતા।
દ્વે પૂર્વે મધ્યમે દ્વે ચ દ્વે શાન્તે સાંપરાયિકે ॥ 3-315-9 (28094)
ધ્રમોઽહમિતિ ભદ્રં તે જિજ્ઞાસુસ્ત્વામિહાગતઃ।
આનૃશંસ્યેન તુષ્ટોસ્મિ વરં દાસ્યામિ તેઽનઘ ॥ 3-315-10 (28095)
વરં વૃણીષ્વ રાજેન્દ્રદાતા હ્યસ્મિ તવાનઘ।
યે હિ મે પુરુષા ભક્તા ન તેષામસ્તિ દુર્ગતિઃ ॥ 3-315-11 (28096)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-315-12x (2960)
અરણી તુ હૃતાયસ્ય મૃગેણ વદતાંવર।
તસ્યાગ્નયો ન લુપ્યેરન્પ્રથમોઽસ્તુ વરો મમ ॥ 3-315-12 (28097)
ધર્મ ઉવાચ। 3-315-13x (2961)
આરણેયમિદં તસ્ય બ્રાહ્મણસ્ય હૃતં મયા।
મૃગવેષેણ કૌન્તેય જિજ્ઞાલાર્થં તવાનઘ ॥ 3-315-13 (28098)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 3-315-14x (2962)
દદાનીત્યેવ ભગવાનુત્તરં પ્રત્યપદ્યત।
અન્યં વરય ભદ્રં તે વરં ત્વમમરોપમ ॥ 3-315-14 (28099)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-315-15x (2963)
વર્ષાણિ દ્વાદશારણ્યે ત્રયોદશમુપસ્થિતમ્।
તત્રનો નાભિજાનીયુર્વસતો મનુજાઃ ક્વચિત્ ॥ 3-315-15 (28100)
દદાનીત્યેવ ભગવાનુત્તરં પ્રત્યપદ્યત।
ભૂયશ્ચાશ્વાસયામાસ કૌન્તેયં સત્યવિક્રમમ્ ॥ 3-315-16 (28101)
યદ્યપિ સ્વેન રૂપેણ ચરિષ્યથ મહીમિમામ્।
ન વો વિજ્ઞાસ્યતે કશ્ચિત્રિષુ લોકેષુ ભારત ॥ 3-315-17 (28102)
વર્ષંત્રયોદશમિદં મત્પ્રસાદાત્કુરૂદ્વહાઃ।
વિરાટનગરે ગૂઢા અવિજ્ઞાતાશ્ચરિષ્યથ ॥ 3-315-18 (28103)
યદ્વઃ સંકલ્પિતં રૂપં મનસા યસ્ યાદૃશમ્।
તાદૃશં તાદૃશં સર્વે છન્દતો ધારયિષ્યથ ॥ 3-315-19 (28104)
અરણીસહિતં ભાણ્ડં બ્રાહ્મણાય પ્રયચ્છત।
જિજ્ઞાસાર્થં મયા હ્યેતદાહૃતંમૃગરૂપિણા ॥ 3-315-20 (28105)
પ્રવૃણીષ્વાપરં સૌમ્ય વરમિષ્ટં દદાનિ તે।
ન તૃપ્યામિ નરશ્રેષ્ઠ પ્રયચ્છન્વૈ વરાંસ્તથા ॥ 3-315-21 (28106)
તૃતીયં ગૃહ્યતાં પુત્ર વરમપ્રતિમં મહત્।
ત્વં હિ મત્પ્રભવો રાજન્વિદુરશ્ચમમાંશજઃ ॥ 3-315-22 (28107)
જુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 3-315-23x (2964)
દેવદેવો મયા દૃષ્ટો ભવાન્સાક્ષાત્સનાતનઃ।
યં દદાસિ વરં તુષ્ટસ્તં ગ્રહીષ્યામ્યહં પિતઃ ॥ 3-315-23 (28108)
જયેયં લોભમોહૌ ચ ક્રોધં ચાહં સદા વિભો।
દાને તપસિ સત્યે ચ મનો મે સતતં વેત્ ॥ 3-315-24 (28109)
ધર્મ ઉવાચ। 3-315-25x (2965)
રઉપપન્નો ગુણૈરેતૈઃ સ્વભાવેનાસિ પાણ્ડવ।
ભવાન્ધર્મઃ પુનશ્ચૈવ યથોક્તં તે ભવિષ્યતિ ॥ 3-315-25 (28110)
વૈશંવાયન ઉવાચ। 3-315-26x (2966)
ઇત્યુક્ત્વાન્તઽર્દધે ધર્મો ભગબાઁલ્લોકભાવનઃ।
સમેતાઃ પાણ્ડવાશ્ચૈવ સુખસુપ્તા મનસ્વિનઃ ॥ 3-315-26 (28111)
ઉપેત્યચાશ્રમં વીરાઃ સર્વ એવ ગતક્લમાઃ।
આરણેયં દદુસ્તસ્મૈ બ્રાહ્મણાય તપસ્વિને ॥ 3-315-27 (28112)
ઇદં સમુત્થાનસમાગતં મહ-
ત્પિતુશ્ચપુત્રસ્ય ચ કીર્તિવર્ધનમ્।
પઠન્નરઃ રસ્યાદ્વિજિતેન્દ્રિયો વશી
સપુત્રપૌત્રઃ શતપર્ષભાગ્ભવેત્ ॥ 3-315-28 (28113)
ન ચાપ્યધર્મે ન સુહૃદ્વિભેદને
પરસ્વહારે પરદારમર્શને।
કદર્યભાવે ન રમેનેમનઃ સદા
નૃણાં સદાખ્યાનમિદં વિજાનતામ્ ॥ 3-315-29 (28114)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે શતસાહસ્રિકાયાં સંહિતાયાં વૈયાસિક્યાં અરણ્યપર્વણિ આરણેયપર્વણિ પઞ્ચદશાધિકત્રિશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ 315 ॥
આરણેયપર્વ સમાપ્તમ્ ॥ 21 ॥ સમાપ્તમિદમરણ્યપર્વ ચ ॥ 3 ॥ અતઃ પરં વિરાટપર્વ ભવિષ્યતિ। તસ્યાયમાદ્યઃ શ્લોકઃ। જનમેયજ ઉવાચ। કથં વિરાટનગરે મમ પૂર્વપિતામહાઃ। અજ્ઞાતવાસમુષિતા દુર્યોધનભયાર્દિતાઃ ॥