Kumbhaghonam Edition in Gujarati Script
4. વિરાટપર્વ
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 001
॥ શ્રીઃ ॥
4.1. અધ્યાયઃ 001
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ બ્રાહ્મણાય મૃગાપહૃતારણિભાણ્ડપ્રત્યર્પણમ્ ॥ 1 ॥ ધૌમ્યેન બ્રાહ્મણમધ્યે દુર્યોધનાપનયાદિકથનેન શોચતો યુધિષ્ઠિરસ્ય દુઃખાનુભવવિષયે દેવાદિનિદર્શનપ્રદર્શનેન પરિસાન્ત્વનમ્ ॥ 2 ॥ પાણ્ડવૈઃ સ્વસહચરબ્રાહ્મણાભ્યનુજ્ઞાનસંપાદનેન તદ્વિતર્જનપૂર્વકં ધૌમ્યેનસહ મન્ત્રાય ક્વચિદુપવેશનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-1-0 (28115)
॥ શ્રીવેદવ્યાસાય નમઃ ॥ 4-1-0x (2967)
નારાયણં નમસ્કૃત્ય નરં ચૈવ નરોત્તમમ્।
દેવીં સરસ્વતીં વ્યાસં તતો જયમુદીરયેત્ ॥ 4-1-1 (28116)
॥ જનમેજય ઉવાચ ।
કથં વિરાટનગરે મમ પૂર્વપિતામહાઃ ।
અજ્ઞાતવાસમુષિતા દુર્યોધનભયાર્દિતાઃ ॥ 4-1-2x (2968)
પતિવ્રતા મહાભાગા સતતં સુખભાગિની ।
દ્રૌપદી સા કથં બ્રહ્મન્નજ્ઞાતા દુઃખિતાઽવસત્ ॥ 4-1-2 (28117)
તે ચ બ્રાહ્મણમુખ્યાશ્ચ સૂતપૌરોગવૈઃ સહ।
અજ્ઞાતવાસમુષિતાઃ કથં ચ પરિચારકાઃ ॥ 4-1-3 (28118)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-1-4x (2969)
યથા વિરાટનગરે તવ પૂર્વપિતામહાઃ ।
અજ્ઞાતવાસમુષિતાસ્તાવદ્વક્ષ્યામિ તચ્છૃણુ ॥ 4-1-4 (28119)
તથા સ તાન્વરાઁલ્લબ્ધ્વા ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
ગત્વાઽઽશ્રમં બ્રાહ્મણેભ્ય આચખ્યૌ વૃત્તમાત્મનઃ ॥ 4-1-5 (28120)
કથયિત્વા ચ તત્સર્વં બ્રાહ્મણેભ્યો યુધિષ્ઠિરઃ।
અરણીસહિતં ભાણ્ડં બ્રાહ્મણાય ન્યવેદયત્ ॥ 4-1-6 (28121)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા કુન્તીપુત્રો દૃઢવ્રતઃ।
સમાહૂયાનુજાન્સર્વાનિતિ હોવાચ ભારત ॥ 4-1-7 (28122)
દ્વાદશેમાનિ વર્ષાણિ રાષ્ટ્રાદ્વિપ્રોષિતા વયમ્।
છદ્મના હૃતરાજ્યાશ્ચ નિસ્વાશ્ચ બહુશઃ કૃતાઃ ॥ 4-1-8 (28123)
ઉષિતાશ્ચ વને વાસં યથા દ્વાદશ વત્સરાન્।
અજ્ઞાતચર્યાં વત્સ્યામશ્છન્ના વર્ષં ત્રયોદશમ્ ॥ 4-1-9 (28124)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-1-10x (2970)
ધર્મેણ તેઽભ્યનુજ્ઞાતાઃ પાણ્ડવાઃ સત્યવિક્રમાઃ।
અજ્ઞાતવાસં વત્સ્યન્તશ્છન્ના વર્ષં ત્રયોદશમ્ ॥ 4-1-10 (28125)
ઉપોપવિશ્ય વિદ્વાંસઃ સ્નાતકાઃ સંશિતવ્રતાઃ ।
યે તત્ર બ્રાહ્મણા આસન્વનવાસસહાયિનઃ ।
યે ચ ભક્તા વસન્તિ સ્મ વનવાસે તપસ્વિનઃ ॥ 4-1-11 (28126)
તાનબ્રુવન્મહાત્માનો હૃષ્ટાઃ પ્રાઞ્જલયઃ સ્થિતાઃ ।
અભ્યનુજ્ઞાપયિષ્યન્તસ્તાન્પ્રવાસે ધૃતવ્રતાઃ ॥ 4-1-12 (28127)
વિદિતં ભવતાં સર્વં ધાર્તરાષ્ટ્રૈર્યથા વયમ્ ।
છદ્મના હૃતરાજ્યાશ્ચ નિસ્વાશ્ચ બહુશઃ કૃતાઃ ॥ 4-1-13 (28128)
ઉષિતાશ્ચ વને વાસં યથા દ્વાદશવત્સરાન્ ।
ભવદ્ભિરેવ સહિતા વન્યાહારા દ્વિજોત્તમાઃ ॥ 4-1-14 (28129)
અજ્ઞાતવાસસમયં શેષં વર્ષં ત્રયોદશમ્।
તદ્વત્સ્યામો વયં છન્નાસ્તદનુજ્ઞાતુમર્હથ ॥ 4-1-15 (28130)
સુયોધનશ્ચ દુષ્ટાત્મા કર્ણશ્ચ સહસૌબલઃ ।
જાનન્તો વિષમં કુર્યુરસ્માસ્વત્યન્તવૈરિણઃ ॥ 4-1-16 (28131)
યુક્તચારાશ્ચ યત્તાશ્ચ દાયે સ્વસ્ય જનસ્ય ચ ।
દુરાત્મનાં હિ કસ્તેષાં વિશ્વાસં ગન્તુમર્હતિ ॥ 4-1-17 (28132)
અપિ નસ્તદ્ભવેદ્ભૂયો યદ્વયં બ્રાહ્મણૈઃ સહ।
સમસ્તેષુ ચ રાષ્ટ્રેષુ સ્વરાજ્યસ્થા ભવેમ હિ ॥ 4-1-18 (28133)
ઇત્યુક્ત્વા દુઃખશોકાર્તઃ શુચિર્ધર્મસુતસ્તદા।
સંમૂર્ચ્છિતોઽભવદ્રાજા સાસ્રકણ્ઠો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 4-1-19 (28134)
તમથાશ્વાસયન્સર્વે બ્રાહ્મણા ભ્રાતૃભિઃ સહ ॥ 4-1-20 (28135)
પ્રબુધ્ય દુઃખમોહાર્તો ધૌમ્યં ધર્મભૃતાંવરમ્ ।
પ્રાવૈક્ષત તદા રાજા સાશ્રુકણ્ઠો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 4-1-21 (28136)
અથ ધૌમ્યોઽબ્રવીદ્વાક્યં મહાર્થં નૃપતિં તદા।
આશ્વાસયંસ્તં સ નૃપં ભ્રાતૄંશ્ચ બ્રાહ્મણૈઃ સહ ॥ 4-1-22 (28137)
રાજન્વિદ્વાન્ભવાન્દાન્તઃ સત્યસન્ધો જિતેન્દ્રિયઃ।
નૈવંવિધાઃ પ્રમુહ્યન્તિ ધીરાઃ કસ્યાંચિદાપદિ ॥ 4-1-23 (28138)
દેવૈરપ્યાપદઃ પ્રાપ્તાશ્છન્નૈશ્ચ બહુભિસ્તદા।
તત્રતત્ર સપત્નાનાં નિગ્રહાર્થં મહાત્મભિઃ ॥ 4-1-24 (28139)
દિતિપુત્રૈર્હૃતે રાજ્યે દેવરાજઃ સુદુઃખિતઃ।
બ્રહ્માણં તોષયિષ્યંશ્ચ બ્રહ્મરૂપં વિધાય ચ ॥ 4-1-25 (28140)
ઇન્દ્રેણ નિષધં પ્રાપ્ય ગિરિપ્રસ્થાહ્વયે પુરે।
છન્નેનોષ્ય કૃતં કર્મ દ્વિષતાં બલનિગ્રહે ॥ 4-1-26 (28141)
પ્રસાદાદ્બ્રહ્મણો રાજન્દિતેઃ પુત્રાન્મહાબલાન્ ।
નિર્જિત્ય તરસા શત્રૂન્પુનર્લોકાઞ્જુગોપ ચ ॥ 4-1-27 (28142)
વિષ્ણુનાઽશ્મગિરિં પ્રાપ્ય તદા દિત્યાં નિવત્સ્યતા।
ગર્ભે વધાર્થં દૈત્યાનામજ્ઞાતેનોષિતં ચિરમ્ ॥ 4-1-28 (28143)
પ્રોષ્ય વામનરૂપેણ ચ્છન્નેન બ્રહ્મચારિણા।
બલેર્યથા હૃતં રાજ્યં વિક્રમૈસ્તચ્ચ તે શ્રુતમ્ ॥ 4-1-29 (28144)
ઔર્વેણ વસતા છન્નમૂરૌ બ્રહ્મર્ષિણા તદા।
યત્કૃતં તાત લોકેષુ તચ્ચ સર્વં શ્રુતં ત્વયા ॥ 4-1-30 (28145)
પ્રચ્છન્નેનાપિ સર્વત્ર હરિણા વૃત્રનિગ્રહે।
વજ્રં પ્રવિશ્ય શક્રસ્ય યત્કૃતં તચ્ચ તે શ્રુતમ્ ॥ 4-1-31 (28146)
હુતાશનેન યચ્ચાપઃ પ્રવિશ્ય ચ્છન્નમૂષિતમ્।
વિબુધાનાં હિ યત્કર્મ કૃતં તચ્ચાપિ તે શ્રુતમ્ ॥ 4-1-32 (28147)
યથા વિવસ્વતા તાત છન્નેનોત્તમતેજસા।
નિર્દગ્ધાઃ શત્રવઃ સર્વે વસતા ગવિ વર્ષશઃ ॥ 4-1-33 (28148)
વિષ્ણુના વસતા ચાત્ર ગૃહે દશરથસ્ય વૈ।
દશગ્રીવો હતશ્છન્નં સંયુગે ભીમકર્મણા ॥ 4-1-34 (28149)
એવમેતે મહાત્માનઃ પ્રચ્છન્નાસ્તત્રતત્ર હિ।
અજયઞ્છાત્રવાન્મુખ્યાંસ્તથા ત્વમપિ જેષ્યસિ ॥ 4-1-35 (28150)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-1-36x (2971)
ઇતિ ધૌમ્યેન ધર્મજ્ઞો વાક્યૈઃ સ પરિહર્ષિતઃ।
શાન્તબુદ્ધિઃ પુનર્ભૂત્વા વ્યષ્ટમ્ભત યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 4-1-36 (28151)
અથાબ્રવીન્મહાબાહુર્ભીમસેનો મહાબલઃ।
રાજાનં બલિનાં શ્રેષ્ઠો ગિરા સંપરિહર્ષયન્ ॥ 4-1-37 (28152)
અવેક્ષય મહારાજ તવ ગાણ્ડીવધન્વના।
ધર્માર્થપરયા બુદ્ધ્યા ન કિંચિત્સાહસં કૃતમ્ ॥ 4-1-38 (28153)
સહદેવો મયા નિત્યં નકુલશ્ચ નિવારિતૌ ।
શક્તૌ વિધ્વંસને તેષાં શત્રુઘ્નૌ ભીમવિક્રમૌ ॥ 4-1-39 (28154)
ન વયં વર્ત્મ હાસ્યામો યસ્મિન્યોક્ષ્યતિ નો ભવાન્ ।
તદ્વિધત્તાં ભવાન્સર્વં ક્ષિપ્રં જેષ્યામહે પરાન્ ॥ 4-1-40 (28155)
ઇત્યુક્તો ભીમસેનેન ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ ।
સુખોપવિષ્ટો વિદ્વદ્ભિસ્તાપસૈઃ સંશિતવ્રતૈઃ ॥ 4-1-41 (28156)
યે તદ્ભક્ત્યાઽભવંસ્તસ્મિન્વનવાસે તપસ્વિનઃ ।
તાનબ્રવીન્મહાપ્રાજ્ઞઃ શિષ્ટાન્રાજા કૃતાઞ્જલિઃ ।
અભ્યનુજ્ઞાપયિષ્યન્વૈ તસ્મિન્વાસે ધૃતવ્રતઃ ॥ 4-1-42 (28157)
વિદિતં ભવતાં સર્વે ર્ધાર્તરાષ્ટ્રૈર્યથા વયમ્।
સંમન્ત્રાહૃતરાજ્યાશ્ચ નિસ્સ્વાશ્ચ બહુશઃ કૃતાઃ ।
ઉષિતાઃ સ્મો વને કૃચ્છ્રં તથા વર્ષાણિ દ્વાદશ ॥ 4-1-43 (28158)
અજ્ઞાતચર્યાસમયં શેષં વર્ષં ત્રયોદશમ્।
તદ્વત્સ્યામઃ ક્વચિચ્છન્નાસ્તદનુજ્ઞાતુમર્હથ ॥ 4-1-44 (28159)
ઇત્યુક્તા ધર્મરાજેન બ્રાહ્મણાઃ પરમાશિષઃ ।
પ્રયુજ્યાપૃચ્છ્ય ભરતાન્યથાસ્વં પ્રયયુર્ગૃહાન્ ॥ 4-1-45 (28160)
સર્વે વેદવિદો મુખ્યા યતયો મુનયસ્તદા।
આશીરુક્ત્વા યથાન્યાયં પુનર્દર્શનકાઙ્ક્ષિણઃ ॥ 4-1-46 (28161)
તે તુ ભૃત્યાશ્ચ દૂતાશ્ચ શિલ્પિનઃ પરિચારકાઃ।
અનુજ્ઞાપ્ય યથાન્યાયં પુનર્દર્શનકાઙ્ક્ષિણઃ ॥ 4-1-47 (28162)
સહ ધૌમ્યેન વિદ્વાંસસ્તથા તે પઞ્ચ પાણ્ડવાઃ।
ઉત્થાય પ્રયયુર્વીરાઃ કૃષ્ણામાદાય ભારત ॥ 4-1-48 (28163)
ક્રોશમાત્રમતિક્રમ્ય તસ્માદ્વાસાન્નિમિત્તતઃ ।
શ્વોભૂતે મનુજવ્યાઘ્રાશ્છન્નવાસાર્થમુદ્યતાઃ ॥ 4-1-49 (28164)
પૃથક્ શાસ્ત્રવિદઃ સર્વે સર્વે મન્ત્રવિશારદાઃ ।
સન્ધિવિગ્રહતત્વજ્ઞા મન્ત્રાય સમુપાવિશન્ ॥ ॥ 4-1-50 (28165)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ પાણ્ડવપ્રવેશપર્વણિ પ્રથમોઽધ્યાયઃ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-1-1અયમધ્યાયો ઝo પુસ્તકે વનપર્વાન્તિમાધ્યાયતયા વર્તતે। વિરાટo।વિરાટપર્વ - અધ્યાય 002
॥ શ્રીઃ ॥
4.2. અધ્યાયઃ 002
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ ભ્રાતૃભિઃ સહ મન્ત્રણેન વિરાટનગરે નિવાસનિર્ધારણમ્ ॥ 1 ॥ તથા સ્વસ્ય યતિવેપપરિગ્રહેણ વિરાટસભાસ્તારીભવનકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-2-0 (28166)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ । 4-2-0x (2972)
નિવૃત્તવનવાસાસ્તે સત્યસન્ધા મનસ્વિનઃ।
અકુર્વત પુનર્મન્ત્રં સહ ધૌમ્યેન પાણ્ડવાઃ ॥ 1 ॥ 4-2-1 (28167)
અથાબ્રવીદ્ધર્મરાજઃ કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
ભ્રાતૄન્કૃષ્ણાં ચ સંગ્રેક્ષ્ય ધૌમ્યં ચ કુરુનન્દનઃ ॥ 2 ॥ 4-2-2 (28168)
દ્વાદશેમાનિ વર્ષાણિ રાજ્યાદ્વિપ્રોષિતા વયમ્।
ત્રયોદશોઽયં સંપ્રાપ્તઃ કૃચ્છ્રાત્પરમદુર્વસઃ।
સ સાધુ કૌન્તેય ઇતો વાસમર્જુન રોચય ॥ 3 ॥ 4-2-3 (28169)
ત્રયોદશમિદં પ્રાપ્તં ક્વનુ વત્સ્યામહેઽર્જુન।
અબુદ્ધા ધાર્તરાષ્ટ્રૈશ્ચ સમગ્રાઃ સહ કૃષ્ણયા ॥ 4 ॥ 4-2-4 (28170)
અર્જુન ઉવાચ। 4-2-5x (2973)
તસ્યૈવ વરદાનેન ધર્મસ્ય મનુજાધિપ।
અજ્ઞાતા વિચરિષ્યામો નરાણાં ભરતર્ષભ ॥ 5 ॥ 4-2-5 (28171)
યાનિ રાષ્ટ્રાણિ વાસાય કીર્તયિષ્યામિ કાનિચિત્ ।
રમણીયાનિ ગુપ્તાનિ તેષાં કિંચિત્તુ રોચય ॥ 6 ॥ 4-2-6 (28172)
રમ્યા જનપદાઃ સન્તિ બહવસ્ત્વભિતઃ કુરૂન્ ।
પાઞ્ચાલાશ્ચૈવ મત્સ્યાશ્ચ સાલ્વવૈદેહબાહ્લિકાઃ ।
દશાર્ણાઃ શૂરસેનાશ્ચ કલિઙ્ગા માગધા અપિ ॥ 7 ॥ 4-2-7 (28173)
વિરાટનગરં ચાપિ શ્રૂયતે શત્રુસૂદન ।
રમણીયં જનાકીર્ણં સુભિક્ષં સ્ફીતમેવ ચ ॥ 8 ॥ 4-2-8 (28174)
નાનારાષ્ટ્રાણિ ચાન્યાનિ શ્રૂયન્તે સુબહૂનિ ચ ।
યત્ર તે રોચતે રાજંસ્તત્ર ગચ્છામહે વયમ્ ॥ 9 ॥ 4-2-9 (28175)
કતમસ્મિઞ્જનપદે મહારાજ નિવત્સ્યસિ ।
મા વિષાદે મનઃ કાર્યં રાજ્યભ્રંશ ઇતિ ક્વચિત્ ॥ 10 ॥ 4-2-10 (28176)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 4-2-11x (2974)
એવમેતન્મહાબાહો યથા સ ભગવાન્પ્રભુઃ।
અબ્રવીત્સર્વભૂતેશસ્તથૈતન્ન તદન્યથા ॥ 11 ॥ 4-2-11 (28177)
અવશ્યં ત્વેવ વાસાર્થં રમણીયં શિવં સુખમ્।
સંમન્ત્ર્ય સહિતૈઃ સર્વૈર્દ્રવ્યમકુતોઽભયમ્ ॥ 12 ॥ 4-2-12 (28178)
માત્સ્યો વિરાટો બલવાનભિરક્તોથ પાણ્ડવાન્।
ધર્મશીલો વદાન્યશ્ચ વૃદ્ધઃ સત્સ્વપિ સંમતઃ ॥ 13 ॥ 4-2-13 (28179)
ગુણવાઁલ્લોકવિખ્યાતો દૃઢભક્તિર્જિતેન્દ્રિયઃ ।
તત્ર મે રોચતે પાર્થ મત્સ્યરાજાન્તિકેઽનઘ ॥ 14 ॥ 4-2-14 (28180)
વિરાટનગરે તાત માસાન્દ્વાદશસંમિતાન્।
કુર્વન્તસ્તસ્ય કર્માણિ વસામો યદિ રોચતે ॥ 15 ॥ 4-2-15 (28181)
યાનિયાનિ ચ કર્માણિ તસ્ય શક્ષ્યામહે વયમ્।
કર્તું યો યત્સ તત્કર્મ બ્રવીતુ કુરુનન્દન ॥ 16 ॥ 4-2-16 (28182)
અર્જુન ઉવાચ ॥ 4-2-16x (2975)
નરદેવ કથં કર્મ તસ્ય રાષ્ટ્રે કરિષ્યસિ ।
મનુજેન્દ્ર વિરાટસ્ય રંસ્યસે કેન કર્મણા ॥ 17 ॥ 4-2-17 (28183)
અક્લિષ્ટવેષધારી ચ ધાર્મિકો હ્યનસૂયકઃ ।
ન તવાભ્યુચિતં કર્મ નૃશંસં નાપિ કૈતવમ્ ॥ 18 ॥ 4-2-18 (28184)
સત્યવાગસિ યાજ્ઞીકો લોભક્રોધવિવર્જિતઃ ।
મૃદુર્વદાન્યો હ્રીમાંશ્ચ ધાર્મિકઃ સત્યવિક્રમઃ ॥ 19 ॥ 4-2-19 (28185)
સ રાજંસ્તપસા ક્લિષ્ટઃ કથં તસ્ય કરિષ્યસિ।
ન દુઃખમુચિતં કિંચિદ્રાજન્પાપમતેર્યથા।
સ ઇમામાપદં પ્રાપ્ય કથં ઘોરાં તરિષ્યસિ ॥ 20 ॥ 4-2-20 (28186)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-2-21x (2976)
અર્જુનેનૈવમુક્તસ્તુ પ્રત્યુવાચ યુધિષ્ઠિરઃ ।
શૃણુ ત્વં યત્કરિષ્યામિ કર્મ વૈ કુરુનન્દન ॥ 21 ॥ 4-2-21 (28187)
વિરાટં સમનુપ્રાપ્ય રાજાનં માત્સ્યનન્દનમ્ ।
સભાસ્તારો ભવિષ્યામિ વિરાટસ્યેતિ મે મતિઃ ॥ 22 ॥ 4-2-22 (28188)
કઙ્કો નામ બ્રુવાણોઽહં મતાક્ષઃ સાધુદેવિતા।
વૈડૂર્યાન્કાઞ્ચનાન્દાનાન્સ્ફાટિકાન્રાજતાનપિ ॥ 23 ॥ 4-2-23 (28189)
કૃષ્ણાક્ષાઁલ્લોહિતાક્ષાંશ્ચ નિવપ્સ્યામિ મનોરમાન્।
અરિષ્ટાન્રાજગોલિઙ્ગાન્દર્શનીયાન્સુવર્ચસઃ ॥ 24 ॥ 4-2-24 (28190)
લોહિતાશ્ચાશ્મગર્ભાશ્ચ સન્તિ તાત ધનાનિ મે।
દર્શનીયાઃ સભાનન્દાઃ કુશલૈઃ સાધુનિષ્ઠિતાઃ ॥ 25 ॥ 4-2-25 (28191)
અપ્યેતાન્પાણિના સ્પૃષ્ટ્વા સંપ્રહૃષ્યન્તિ માનવાઃ ॥ 26 ॥ 4-2-26 (28192)
તાન્વિકીર્ય સમે દેશે રમણીયે વિપાંસુલે।
દેવિષ્યામિ યથાકામં સ વિહારો ભવિષ્યતિ ॥ 27 ॥ 4-2-27 (28193)
કઙ્કો નામ્ના પરિવ્રાટ્ ચ વિરાટસ્ય સભાસદઃ।
જ્યોતિષે શકુનજ્ઞાને નિમિત્તે ચાક્ષકૌશલે ।
બ્રાહ્મે વેદે મયાઽધીતે વેદાઙ્ગેષુ ચ સર્વશઃ ॥ 28 ॥ 4-2-28 (28194)
ધર્મકામાર્થમોક્ષેષુ નીતિશાસ્ત્રેષુ પારગઃ।
પૃષ્ટોઽહં કથયિષ્યામિ રાજ્ઞઃ પ્રિયતમં વચઃ ॥ 29 ॥ 4-2-29 (28195)
આસં યુધિષ્ઠિરસ્યાહં પુરા પ્રાણસમઃ સખા।
ઇતિ વક્ષ્યામિ રાજાનં યદિ મામનુયોક્ષ્યતે ॥ 30 ॥ 4-2-30 (28196)
વિરાટનગરે છન્ન એવં યુક્તઃ સદા વસે।
ઇત્યેવં મે પ્રતિજ્ઞાતં વિચરિષ્યામ્યહં યથા ॥ 31 ॥ 4-2-31 (28197)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ પાણ્ડવપ્રવેશપર્વણિ દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ ॥ 2 ॥
------------
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 003
॥ શ્રીઃ ॥
4.3. અધ્યાયઃ 003
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
ભીમેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સ્વસ્ય સૂદવેષપરિગ્રહેણ વિરાટભવને નિવાસકથનમ્ ॥ અર્જુનેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સ્વેન નપુંસકવેષપરિગ્રહેણ રાજકન્યાનાટનાદિકથનમ્ ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-3-0 (28198)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-3-0x (2977)
એવં નિર્દિશ્ય ચાત્માનં નિશ્વસન્નુષ્ણમાર્તિજમ્ ।
વિમુઞ્ચન્નશ્રુ નેત્રાભ્યાં ભીમસેનમુવાચ હ ॥ 4-3-1 (28199)
ભીમસેન કથં કર્મ માત્સ્યરાષ્ટ્રે કરિષ્યસિ।
હત્વા ક્રોધવશાંસ્તત્ર પર્વતે ગન્ધમાદને ॥ 4-3-2 (28200)
યક્ષાન્ક્રોધાભિતામ્રાક્ષાન્રાક્ષસાંશ્ચાપિ પૌરુષાત્।
પ્રાદાઃ પાઞ્ચાલકન્યાયૈ પદ્માનિ સુબહૂન્યપિ ॥ 4-3-3 (28201)
બકં રાક્ષસરાજાનં ભીષણં પુરુષાદકમ્ ।
જઘ્નિવાનસિ કૌન્તેય બ્રાહ્મણાર્થમરિન્દમ।
ક્ષેમા ચાભયસંવીતા સૈકચક્રા ત્વયા કૃતા ॥ 4-3-4 (28202)
હિડિમ્બં ચ મહાવીર્યં કિર્મીરં ચૈવ રાક્ષસમ્।
ત્વયા હત્વા મહાબાહો વનં નિષ્કણ્ટકં કૃતમ્ ॥ 4-3-5 (28203)
આપદં ચાપિ સંપ્રાપ્તા દ્રૌપદી ચારુહાસિની ।
જટાસુરવધં કૃત્વા વયં ચ પરિમોક્ષિતાઃ ॥ 4-3-6 (28204)
મત્સ્યરાજાંન્તિકે તાત વીર્યપૂર્ણોઽત્યમર્ષણઃ।
વૃકોદર વિરાટસ્ય બલીયાન્દુર્બલીયસઃ।
સમીપે નગરે તસ્ય વત્સ્યસે કેન કર્મણા ॥ 4-3-7 (28205)
ભીમ ઉવાચ। 4-3-8x (2978)
સૂદોઽહં વલલો નામ્ના સૂપકારો નરાધિપ।
ઉપસ્થાસ્યામિ રાજાનં વિરાટમિતિ રોચયે ॥ 4-3-8 (28206)
રસાન્નાનાવિધાંશ્ચાપિ સ્વાદૂંશ્ચ મધુરાંસ્તથા ।
સૂપાંશ્ચાપિ કરિષ્યામિ કુશલોસ્મિ મહાનસે ॥ 4-3-9 (28207)
કૃતપૂર્વાણિ યાન્યસ્ય વ્યઞ્જનાનિ સુશિક્ષિતૈઃ ।
તાન્યપ્યભિભવિષ્યામિ પ્રીતિં સંજનયન્નહમ્ ॥ 4-3-10 (28208)
પૂર્વમપ્રાશિતાંસ્તેન કર્તા રસગુણાન્વિતાન્ ।
સ્વાદુ વ્યઞ્જનમાસ્વાદ્ય માત્સ્યઃ પ્રીતો ભવિષ્યતિ ॥ 4-3-11 (28209)
આહરિષ્યામિ દારૂણાં પાટિતાનાં શતંશતમ્।
રાજા કર્માણિ મે દૃષ્ટ્વા ન માં પરિભવિષ્યતિ ॥ 4-3-12 (28210)
યે ચ તસ્ય મહામલ્લાઃ સમરેષ્વપરાજિતાઃ ।
કૃતપ્રતાપા બહુશો રાજ્ઞઃ પ્રત્યાયિતા બલે ॥ 4-3-13 (28211)
રઙ્ગોપજીવિનઃ સર્વે પરેષાં ચ ભયાવહાઃ ।
તાનહં નિહનિષ્યામિ રતિં રાજ્ઞઃ પ્રવર્તયન્ ॥ 4-3-14 (28212)
ન ચ તાન્યુધ્યમાનોઽહં નયિષ્યે યમસાદનમ્।
તથા તાન્નિહનિષ્યામિ જીવિષ્યન્તિ યથાઽઽતુરાઃ ॥ 4-3-15 (28213)
વૃષો વા મહિષો વાપિ નાગો વા ષાષ્ટિહાયનઃ ।
સિંહો વ્યાઘ્રો ગ્રહીતવ્યો ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ ॥ 4-3-16 (28214)
તાન્સર્વાન્દુર્ગ્રહાનન્યૈરાશીવિષવિષોપમાન્।
બલાદહં ગ્રહીષ્યામિ મત્સ્યરાજસ્ય પશ્યતઃ ॥ 4-3-17 (28215)
આરાલિકા વા સૂદા વા યેઽસ્ય યુક્તા મહાનસે।
તાનહં પ્રીણયિષ્યામિં મનુષ્યાન્સ્તેન કર્મણા ॥ 4-3-18 (28216)
આરાલિકો ગોવિકર્તા સૂપકર્તા નિયોધકઃ।
આસં યુધિષ્ઠિરસ્યાહમિતિ વક્ષ્યામિ માનવાન્ ॥ 4-3-19 (28217)
આત્માનમાત્મના રક્ષંશ્ચરિષ્યામિ વિશાંપતે ।
ઇત્યેવં ચ પ્રતિજ્ઞાતં વિચરિષ્યામ્યહં યથા।
વિરાટનગરે ચ્છન્નો વિરાટસ્ય સમીપતઃ ॥ 4-3-20 (28218)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 4-3-21x (2979)
અગ્નિર્બ્રાહ્મણરૂપેણ પ્રચ્છન્નોઽન્નમયાચત।
મહાશનં બ્રાહ્મણં માં પ્રમુઞ્ચાર્જુન ખાણ્ડવે ॥ 4-3-21 (28219)
સંશુશ્રુવે ચ ધર્માત્મા યસ્તમર્થં ચકાર હ।
તસ્મૈ બ્રાહ્મણરૂપાય હુતાશાય મહાયશાઃ ।
વિજિત્યૈકરથેનેન્દ્રં હત્વા પન્નગરાક્ષસાન્ ॥ 4-3-22 (28220)
યસ્તુ દેવાન્મનુષ્યાંશ્ચ સર્વાનેકરથોઽજયત્।
સ ભીમધન્વા શ્વેતાશ્વઃ પાણ્ડવઃ કિં કરિષ્યતિ ॥ 4-3-23 (28221)
આશીવિષસમસ્પર્શો નાગાનામિવ વાસુકિઃ ।
દૃષ્ટીવિષ ઇવાહીનામગ્નિસ્તેજસ્વિનામિવ ॥ 4-3-24 (28222)
સમુદ્ર ઇવ સિન્ધૂનાં શૈલાનાં હિમવાનિવ।
મહેન્દ્ર ઇવ દેવાનાં દાનવાનાં બલિર્યથા ॥ 4-3-25 (28223)
સુપ્રતીકો ગજેન્દ્રાણાં યુગ્યાનાં તુરગો યથા।
કુબેર ઇવ યક્ષાણાં મૃગાણાં કેસરી યથા ॥ 4-3-26 (28224)
રાક્ષસાનાં દશગ્રીવો દૈત્યાનામિવ શમ્બરઃ ।
રુદ્રાણામિવ કાપાલી વિષ્ણુર્બલવતામિવ ॥ 4-3-27 (28225)
રોષામર્ષસમાયુક્તો ભુજઙ્ગાનાં ચ તક્ષકઃ ।
વાયુવેગબલોદ્ધૃતો ગરુડઃ પતતામિવ ॥ 4-3-28 (28226)
તપતામિવ ચાદિત્યઃ પ્રજાનાં બ્રાહ્મણો યથા।
હ્રદાનામિવ પાતાલં પર્જન્યો નર્દતામિવ ॥ 4-3-29 (28227)
આયુધાનાં વરો વજ્રઃ કકુદ્માંશ્ચ ગવાં વરઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ નાગાનાં હસ્તિષ્વૈરાવતો યથા ॥ 4-3-30 (28228)
પુત્રઃ પ્રિયાણામધિકો ભાર્યા ચ સુહૃદાં વરા।
ગિરીણાં પ્રવરો મેરુર્દેવાનાં મધુસૂદનઃ।
ગ્રહાણાં પ્રવરશ્ચન્દ્રઃ સરસાં માનસો યથા ॥ 4-3-31 (28229)
યથૈતાનિ વિશિષ્ટાનિ સ્વસ્યાં જાત્યાં વૃકોદર ।
એવં યુવા ગુડાકેશઃ શ્રેષ્ઠઃ સર્વધનુષ્મતામ્ ॥ 4-3-32 (28230)
સોયમિન્દ્રાદનવમો વાસુદેવાચ્ચ ભારત ।
ઉષિત્વા પઞ્ચ વર્ષાણિ સહસ્રાક્ષસ્ય વેશ્મનિ।
બ્રહ્મચારી વ્રતે યુક્તઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાંવરઃ ॥ 4-3-33 (28231)
અવાપ ચાસ્ત્રમસ્ત્રજ્ઞઃ સર્વજ્ઞઃ સર્વસંમતઃ ।
ક્ષિપ્રં ચાણુ વિચિત્રં ચ ધ્રુવં ચ વદતાં વરઃ ॥ 4-3-34 (28232)
અનુજ્ઞાતઃ સુરેન્દ્રેણ પુનઃ પ્રત્યાગતો મહીમ્।
ધાર્તરાષ્ટ્રવિનાશાય પાણ્ડવાનાં જયાય ચ ॥ 4-3-35 (28233)
યં મન્યે દ્વાદશં રુદ્રમાદિત્યાનાં ત્રયોદશમ્ ।
વસૂનાં નવમં મન્યે ગિરીણામષ્ટમઃ સ્મૃતઃ ॥ 4-3-36 (28234)
યસ્ય દીર્ઘૌ સમૌ બાહૂ જ્યાઘાતેન કિણીકૃતૌ ।
દક્ષિણશ્ચૈવ સવ્યશ્ચ બાહૂ અનડુહો યથા। 4-3-37 (28235)
તલાઙ્ગુલિત્રાભ્યુચિતૌ નાગરાજકરોપમૌ ।
પીનૌ પરિઘસઙ્કાશૌ મૃદુતામ્રતલૌ શુભૌ ॥ 4-3-38 (28236)
શ્યામો યુવા ગુડાકેશો દર્શનીયશ્ચ પાણ્ડવઃ ।
ગાણ્ડીવધન્વા શ્વેતાશ્વઃ કિરીટી વાનરધ્વજઃ ॥ 4-3-39 (28237)
કિંરૂપધારી કિંકર્મા કિંચેષ્ટઃ કિંપરાયણઃ।
બીભત્સુર્ભીમધન્વા ચ કિં કરિષ્યતિ ચાર્જુનઃ ।
કુન્તીપુત્રો વિરાટસ્ય રમતે કેન કર્મણા ॥ 4-3-40 (28238)
અર્જુન ઉવાચ। 4-3-41x (2980)
ઇમૌ કિણીકૃતૌ બાહૂ જ્યાઘાતતલપીડનાત્।
નિત્યં કઞ્ચુકસંછન્નૌ નાન્યથા ગોપ્તુમુત્સહે ॥ 4-3-41 (28239)
કિં તુ કાર્યવશાદેતદાચરિષ્યામિ કુત્સિતમ્ ॥ 4-3-42 (28240)
બાહૂ મે ભરતશ્રેષ્ઠ મહાલાઞ્છનલક્ષિતૌ ।
જ્યાઘાતેન મહાન્તૌ મે ગૂહિતું નાન્યથોત્સહે ॥ 4-3-43 (28241)
ઉભૌ કમ્બૂ પ્રતીમુચ્ય કુણ્ડલે પરિપાતુકે ।
વેણીકૃતશિરા ભૂત્વા ભવિષ્યામિ બૃહન્નલા ॥ 4-3-44 (28242)
પઠન્નાખ્યાયિકાં નામ સ્ત્રીભાવેન પુનઃ પુનઃ ।
પ્રજાનાં સમુદાચારં બહુનર્મકૃતં વદન્ ।
રમયિષ્યામિ રાજાનમન્યં ચાન્તઃપુરે જનમ્ ॥ 4-3-45 (28243)
નૃત્તં ગીતં ચ વાદિત્રં દિવ્યં ચ વિવિધં તથા ।
શિક્ષયિષ્યામ્યહં રાજન્વિરાટનગરે સ્ત્રિયઃ ॥ 4-3-46 (28244)
સ્ત્રીભાવસમુદાચારાન્નૃત્તગીતકથાશ્રયૈઃ।
છાદયિષ્યામિ રાજેન્દ્ર માયયાઽઽત્માનમાત્મના ॥ 4-3-47 (28245)
યુધિષ્ઠિરસ્ય ગેહેઽસ્મિન્દ્રૌપદ્યાઃ પરિચારિકા।
ઉષિતાઽસ્મીતિ વક્ષ્યામિ ધર્મરાજસ્ય સંમતા ॥ 4-3-48 (28246)
ઉર્વશ્યાશ્ચાપિ શાપેન પ્રાપ્તોસ્મિ નૃપ ષણ્ડતામ્।
શક્રપ્રસાદાન્મુક્તોઽહં વર્ષાદૂર્ધ્વં ત્રયોદશાત્।
ઇત્યેતન્મે પ્રતિજ્ઞાતં વિચરિષ્યામ્યહં યથા ॥ 4-3-49 (28247)
એતેન વિધિના છન્નઃ કૃતકેન યથા નલઃ।
વિહરિષ્યામિ રાજેન્દ્ર વિરાટસ્ય પુરે સુખમ્ ॥ 4-3-50 (28248)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 4-3-51x (2981)
વાસુદેવસમો લોકે યશસા વિક્રમેણ ચ।
સોયં રાજ્યે વિરાટસ્ય ભવને ભરતર્ષભઃ ॥ 4-3-51 (28249)
મેરુઃ પ્રચ્છાદિત ઇવ વસન્વજ્રોણ મુષ્ટિના।
આખ્યાતા ષણ્ડકોસ્મીતિ પ્રતિજ્ઞાતં હિ પાતકં ॥ ॥ 4-3-52 (28250)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ પાણ્ડવપ્રવેશપર્વણિ તૃતીયોઽધ્યાયઃ ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 004
॥ શ્રીઃ ॥
4.4. અધ્યાયઃ 004
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ નકુલેન વિરાટનગરે અશ્વપાલકતયા સ્વસ્ય નિવાસકથનમ્ ॥1 ॥ સહદેવેન ગોપાલકતયા સ્વસ્ય નિવાસકથનમ્ ॥ 2 ॥ દ્રૌપદ્યા સૈરન્ધ્રીભાવેન સ્વસ્ય નિવાસકથનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-4-0 (28251)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ । 4-4-0x (2982)
ઇત્યેવમુક્ત્વા પુરુષપ્રવીરસ્તથાર્જુનો ધર્મામૃતાં વરિષ્ઠઃ।
વાક્યં તથાસૌ .... ભૂયો નૃપોઽપરં ભ્રાતર...બભાષે 4-4-1 (28252)
કિંકર્મા કિંસમાચારો નકુલોયં ભવિષ્યતિ।
સુકુમારશ્ચ શૂરશ્ચ દર્શનીયઃ સુખોચિતઃ ॥ 4-4-2 (28253)
અદુઃખાર્હશ્ચ બાલશ્ચ લાલિતશ્ચાપિ નિત્યશઃ ।
સોયમાર્તશ્ચ શાન્તશ્ચ કિં નુ રોચયતાત્ત્વિહ ॥ 4-4-3 (28254)
કિં ત્વં નકુલ કુર્વાણસ્તસ્ય તાત ચરિષ્યસિ।
કર્મ તત્ત્વં સમાચક્ષ્વ રાજ્યે તસ્ય મહીપતેઃ ॥ 4-4-4 (28255)
નકુલ ઉવાચ। 4-4-5x (2983)
અશ્વાધ્યક્ષો ભવિષ્યામિ વિરાટસ્યેતિ મે મતિઃ।
દામગ્રન્થીતિ નામ્નાઽહં કર્મૈતત્સુપ્રિયં મમ ॥ 4-4-5 (28256)
દામગ્નન્થી પરિજ્ઞાતઃ કુશલો દામકર્મણિ ।
ન માં પરિભવિષ્યન્તિ જના જાત્વિહ કર્હિચિત્ ॥ 4-4-6 (28257)
કુશલોત્સ્મ્યશ્વશિક્ષાયાં તથૈવાશ્વચિકિત્સને।
પ્રિયાશ્ચ સતતં મેઽશ્વાઃ કુરુરાજા યથા તવ॥ 4-4-7 (28258)
ન માં પરિભવિષ્યન્તિ કિશોરા વડવાસ્તથા ।
ન દુષ્ટાશ્ચ ભવિષ્યન્તિ પૃષ્ઠે ધુરિ ચ મદ્ગતાઃ ॥ 4-4-8 (28259)
દ્રક્ષ્યન્તિ યે ચ માં કેચિદ્વિરાટનગરે જનાઃ ।
તેભ્ય એવં પ્રવક્ષ્યામિ વિહરિષ્યામ્યહં યથા ॥ 4-4-9 (28260)
પાણ્ડવેન હ્યહં તાત અશ્વેષ્વધિકૃતઃ પુરા।
ઇતિ તસ્ય પુરે છન્નશ્ચરિષ્યામિ મહીપતે ।
ઇત્યેતદ્વઃ પ્રતિજ્ઞાતં વિહરિષ્યામ્યહં યથા ॥ 4-4-10 (28261)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-4-11x (2984)
નકુલેનૈવમુક્તસ્તુ ધર્મરાજોઽબ્રવીદ્વચઃ।
બૃહસ્પતિસમો બુદ્ધ્યા નયેનોશનસા સમઃ ॥ 4-4-11 (28262)
મન્ત્રૈર્નાનાવિધૈર્નીતઃ પથ્યેષુ પરિનિષ્ઠિતઃ ।
સુપ્રણીતઃ સુમાર્ગસ્થો રાજતન્ત્રમવાપ યઃ ॥ 4-4-12 (28263)
ન ચાસ્ય સ્ખલિતં કિંચિદ્દદૃશુસ્તદ્વિદો જનાઃ।
સુનીતિજ્ઞશ્ચ શૂરશ્ચ સર્વમન્ત્રવિશારદઃ ॥ 4-4-13 (28264)
અધિકો માતુરસ્માકં કુન્ત્યાઃ પ્રિયતમઃ સદા।
સહદેવ કથં કર્મ તસ્ય રાજ્ઞઃ કરિષ્યસિ।
કિં વા ત્વં તાત કુર્વાણઃ પ્રચ્છન્નો વિચરિષ્યસિ ॥ 4-4-14 (28265)
સહદેવ ઉવાચ। 4-4-15x (2985)
ગોસઙ્ખ્યાતા ભવિષ્યામિ વિરાટસ્યેતિ રોચયે।
પ્રતિભોક્તા ચ દોગ્ધા ચ સઙ્ખ્યાનકુશલો ગવામ્।
તન્ત્રીપાલેતિ મે નામ સ્વયં પ્રોક્તં ભવિષ્યતિ॥ 4-4-15 (28266)
અયોગા બહુલાઃ પુષ્ટાઃ ક્ષીરવત્યો બહુપ્રજાઃ ।
નિષ્પન્નસત્ત્વાઃ સુભૃતા હ્યપેતજ્વરકિલ્વિષાઃ ॥ 4-4-16 (28267)
દૃષ્ટચોરભયા નિત્યં વ્યાધિવ્યાઘ્રવિવર્જિતાઃ ।
ગાવઃ સુસહિતા રાજન્નિરુદ્વિગ્ના નિરામયઃ ॥ 4-4-17 (28268)
ભવિષ્યન્તિ મયા ગુપ્તા વિરાટનગરે તદા।
નિપુણત્વં ચરિષ્યામિ પ્રીતિરત્ર પરા હિ મે ॥ 4-4-18 (28269)
અહં હિ ભવતા ગોષુ પ્રહિતઃ સતત પુરા।
તત્ર મે કૌશલં સર્વમનુબદ્ધં વિશાંપતે ॥ 4-4-19 (28270)
લક્ષણં ચરિતં ચૈવ ગવાં યચ્ચાપિ મઙ્ગલમ્ ।
સત્સર્વં મે સુવિદિતમન્યચ્ચાપિ વિશાંપતે ॥ 4-4-20 (28271)
વૃષભાનપિ જાનામિ રાજન્પૂજિતલક્ષણાન્।
યેષાં મૂત્રમુપાઘ્રાય અપિ વન્ધ્યા પ્રસૂયતે ॥ 4-4-21 (28272)
સોઽહમેવં ચરિષ્યામિ પ્રીતિરત્ર પરા હિ મે।
વિરાટનગરે ગૂઢો રંસ્યેઽહં તેન કર્મણા ॥ 4-4-22 (28273)
તોષયિષ્યે ચ રાજાનાં મા ભૂચ્ચિન્તા તવાનઘ ।
ન ચ માં વેત્સ્યતિ પરસ્તત્તે રોચતુ પાર્થિવ।
ઇત્યેતદ્વઃ પ્રતિજ્ઞાતં વિચરિષ્યામ્યહં યથા ॥ 4-4-23 (28274)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 4-4-24x (2986)
કેનાત્ર કર્મણા કૃષ્ણા દ્રૌપદી વિચરિષ્યતિ।
ન હિ કિંચિદ્વિજાનાતિ કર્મ કર્તું યથા સ્ત્રિયઃ ॥ 4-4-24 (28275)
માલ્યાગન્ધાનલઙ્કારાન્વસ્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ।
એતાન્યેવાભિજાનાતિ યથાજાતા ચ ભામિની ॥ 4-4-25 (28276)
પતિવ્રતા મહાભાગા કથં નુ વિચરિષ્યતિ।
ઇયં તુ નઃ પ્રિયા ભાર્યા પ્રાણેભ્યોપિ ગરીયસી ॥ 4-4-26 (28277)
માતેવ પરિપાલ્યા ચ પૂજ્યા જ્યેષ્ઠા સ્વસેવ ચ ।
સુકુમારી સુશીલા ચ રાજપુત્રી યશસ્વિની ।
કથં વત્સ્યતિ કલ્યાણી વિરાટનગરે સતી ॥ 4-4-27 (28278)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 4-4-28x (2987)
અહં વત્સ્યામિ રાજેન્દ્ર નિર્વૃતો ભવ પાર્થિવ।
યથા તે મત્કૃતે શોકો ન ભવેન્નૃપતે શૃણુ।
યથા તુ માં ન જાનન્તિ યત્કરિષ્યામ્યહં પ્રભો ॥ 4-4-28 (28279)
છન્ના વત્સ્યામ્યહં યન્માં ન વિજાનન્તિ કેચન।
વૃત્તં તચ્ચ સમાખ્યાસ્યે શર્મ તેસ્તુ વિશાંપતે ॥ 4-4-29 (28280)
સૈરન્ધ્રીજાતિસંપન્ના નામ્નાઽહં વ્રતચારિણી ।
ભવિષ્યામિ મહારાજ વિરાટસ્યેતિ મે મતિઃ ॥ 4-4-30 (28281)
સૈરન્ધ્ર્યો રક્ષિતાઃ સ્ત્રીણાં ભુજિષ્યાઃ સન્તિ ભારત ।
એકપત્ન્યઃ સ્ત્રિયશ્ચૈતા ઇતિ લોકસ્ય નિશ્ચયઃ ॥ 4-4-31 (28282)
સાઽહં બ્રુવાણા સૈરન્ધ્રી કુશલા કેશકર્મણિ।
પ્રમદાહરિકા લોકે પુરુષાણાં પ્રવાસિનામ્ ॥ 4-4-32 (28283)
યુધિષ્ઠિરસ્ય વૈ ગેહે દ્રૌપદ્યાઃ પરિચારિકા।
ઉષિતાઽસ્મીતિ વક્ષ્યામિ પૃષ્ટા રાજ્ઞા ચ ભારત।
આત્મગુપ્તા ચરિષ્યામિ યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ ॥ 4-4-33 (28284)
નાહં તત્ર ભવિષ્યામિ દુર્ભરા રાજવેશ્મનિ।
કૃત્વા ચૈવ સદા રક્ષાં વ્રતેનૈવ નરાધિપ ॥ 4-4-34 (28285)
સુદેષ્ણાં પ્રત્યુપસ્થાસ્યે રાજભાર્યાં યશસ્વિનીમ્ ।
સા રક્ષિષ્યતિ માં પ્રાપ્તાં મા તે ભૂદ્દુઃખમીદૃશમ્ ॥ 4-4-35 (28286)
અથ ગુપ્તા ચરિષ્યામિ યુષ્માભિસ્તત્ર તસ્થુષી।
ઇત્યેવં વઃ પ્રતિજ્ઞાતં વિહરિષ્યામ્યહં યથા ॥ 4-4-36 (28287)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 4-4-37x (2988)
યથા નો દુર્હૃદઃ પાપા ભવન્તિ સુખિનઃ પુનઃ।
કુર્યાસ્તથા ત્વં કલ્યાણિ લક્ષયેયુર્ન તે જનાઃ ॥ 4-4-37 (28288)
4-4-38 (28289)
કલ્યાણં ભાષસે કૃષ્ણે યથા કૌલેયકી તથા।
ન પાપમભિજાનાસિ સાધ્વી સાધુવ્રતે સ્થિતા ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 005
॥ શ્રીઃ ॥
4.5. અધ્યાયઃ 005
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવૈરિન્દ્રસેનાદીન્પ્રતિ દ્વારકાદિગમનચોદના ॥ 1 ॥ પાણ્ડવાન્પ્રતિ ધૌમ્યેન રાજગૃહવાસપ્રકારાનુશાસનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-5-0 (28290)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 4-5-0x (2989)
કર્માણ્યુક્તાનિ યુષ્માભિર્યાનિ તાનિ ચરિષ્યથ।
મમ ચાપિ યથા બુદ્ધિરુચિતા હિ વિનિશ્ચયાત્ ॥ 4-5-1 (28291)
પુરોહિતોઽયમસ્માકમગ્નિહોત્રાણિ રક્ષતુ।
સૂતપૌરોગવૈઃ સાર્ધં દ્રુપદસ્ય નિવેશને ॥ 4-5-2 (28292)
ઇન્દ્રસેનમુખાશ્ચેમે રથાનાદાય કેવલાન્ ।
યાન્તુ દ્વારવતીં શીઘ્રમિતિ મે વર્તતે મતિઃ ॥ 4-5-3 (28293)
ઇમાશ્ચ નાર્યો દ્રૌપદ્યાઃ સર્વાશ્ચ પરિચારિકા ।
પાઞ્ચાલાનેવ ગચ્છન્તુ સૂતપૌરોગવૈઃ સહ ॥ 4-5-4 (28294)
સર્વૈરપિ ચ વક્તવ્યં ન પ્રાજ્ઞાયન્ત પાણ્ડવાઃ ।
અર્ધરાત્રે મહાત્માનો ભિક્ષાદાન્બ્રાહ્મણાનપિ।
ગતા હ્યસ્માનપાહાય સર્વે દ્વૈતવનાદિતિ ॥ 4-5-5 (28295)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-5-6x (2990)
એવં તેઽન્યોન્યમામન્ત્ર્ય કર્માણ્યુક્ત્વા પૃથક્પૃથક્।
ધૌમ્યમામન્ત્રયામાસુઃ સ ચ તાન્મન્ત્રમબ્રવીત્ ॥ 4-5-6 (28296)
તાનન્વશાત્સ ધર્માત્મા સર્વધર્મવિશેષવિત્ ।
ધૌમ્યઃ પુરોહિતો રાજન્પાણ્ડવાન્પુરુષર્ષભાન્ ॥ 4-5-7 (28297)
ધૌમ્ય ઉવાચ। 4-5-8x (2991)
વિદિતં વૈ યથા સર્વં લોકે વૃત્તમિદં નૃપ।
વિદિતે ચાપિ વક્તવ્યં સુહૃદ્ભિરનુરાગતઃ ॥ 4-5-8 (28298)
અતોઽહમભિવક્ષ્યામિ હેતુમાત્રં નિબોધત।
હન્તેમાં રાજવસતિં રાજપુત્રા બ્રવીમિ વઃ।
યથા રાજકુલં પ્રાપ્ય ચરન્પ્રોષ્ય ન રિષ્યતિ ॥ 4-5-9 (28299)
દુર્વાસમેવ કૌરવ્ય જાતેન કુરુવેશ્મનિ ।
અમાનિતેન માનાર્હ ગૂઢેન પરિવત્સરમ્ ॥ 4-5-10 (28300)
દિષ્ટદ્વારો લભેદ્દ્રષ્ટું રાજસ્વેષુ ન વિશ્વસેત્।
ન ચાનુશિષ્યાદ્રાજાનમપૃચ્છન્તં કદાચન ॥ 4-5-11 (28301)
તૂષ્ણીં ત્વેનમુપાસીત કાલે સમભિપૂજયેત્ ॥ 4-5-12 (28302)
અસૂયન્તિ હિ રાજાનો જનાનનૃતવાદિનઃ।
તથૈવ ચાવમન્યન્તે મન્ત્રિણં વાદિનં મૃષા ॥ 4-5-13 (28303)
વિદિતે ચાસ્ય કુર્વીત કાર્યાણિ સુલઘૂન્યપિ।
એવં વિચરતો રાજ્ઞિ ન ક્ષતિર્જાયતે ક્વચિત્ ॥ 4-5-14 (28304)
પાણ્ડવાગ્નિરયં લોકે સર્વશસ્ત્રમયો મહાન ।
ભર્તા ગોપ્તા ચ ભૂતાનાં રાજા પુરુષવિગ્રહઃ ॥ 4-5-15 (28305)
સર્વાત્મના વર્તમાનં યથા દોષો ન સંસ્પૃશેત્ ।
રાજાનમુપતિષ્ઠન્તં તસ્ય વૃત્તં નિબોધત ॥ 4-5-16 (28306)
ક્ષત્રિયં ચૈવ સર્પં ચ બ્રાહ્મણં ચ બહુશ્રુતમ્ ।
નાવમન્યેત મેધાવી કૃશાનપિ કદાચન ॥ 4-5-17 (28307)
એતત્રયં ચ પુરુષં નિર્દહેદવમાનિતમ્।
રાજા તસ્માદ્બુધૈર્નિત્યં પૂજનીયઃ પ્રયત્નતઃ ॥ 4-5-18 (28308)
નાતિવર્તેત મર્યાદાં પુરુષો રાજસંમતઃ।
વ્યવહારં પુનર્લોકે મર્યાદાં પણ્ડિતા વિદુઃ ॥ 4-5-19 (28309)
ન હિ પુત્રં ન નપ્તારં ન ભ્રાતરમરિન્દમ।
સમતિક્રાન્તમર્યાદં પૂજયન્તિ પરાધિપાઃ ॥ 4-5-20 (28310)
ગચ્છન્નપિ પરાં ભૂતિં ભૂમિપાલનિયોજિતઃ।
જાત્યન્ધ ઇવ મન્યેત મર્યાદામનુચિન્તયન્ ॥ 4-5-21 (28311)
ધૃષ્ટો દ્વારં સદા પશ્યન્ન ચ રાજસુ વિશ્વસેત્ ।
તદેવાસનમન્વિચ્છેદ્યત્ર નાભિલષેત્પરઃ ॥ 4-5-22 (28312)
યત્રોપવિષ્ટઃ સંકલ્પં નોપહન્યાદ્બલીયસઃ ।
તદાસનં રાજકુલે ઈપ્સેત પુરુષો વસન્ ॥ 4-5-23 (28313)
યથૈનં યત્ર ચાસીનં શઙ્કયેદ્દુષ્ટચરિણમ્ ।
ન તત્રોપવિશેજ્જાતુ યો રાજવસતિં વસેત્ ॥ 4-5-24 (28314)
સ્વભૂમૌ કામમાસીત તિષ્ઠેદ્વા રાજસન્નિધૌ।
ન ત્વેવાસનમન્યસ્ય પ્રાર્થયેત કદાચન ॥ 4-5-25 (28315)
પરાસનગતં હ્યેનં પરસ્ય પરિચારકાઃ ।
પરિષદ્યપકર્ષેયુઃ પરિહાસ્યેત શત્રુભિઃ ॥ 4-5-26 (28316)
નિત્યં વિપ્રતિષિદ્ધં તત્પુરસ્તાદાસનં મતમ્ ।
અર્થાર્થં હિ યદા ભૃત્યો રાજાનમુપતિષ્ઠતે ॥ 4-5-27 (28317)
દક્ષિણં વાઽથ વામં વા ભાગમાશ્રિત્ય પણ્ડિતઃ।
તિષ્ઠેદ્વિનીતવદ્રાજન્ન પુરસ્તાન્ન પૃષ્ઠતઃ।
રાક્ષિણામાત્તશસ્ત્રાણાં પશ્ચાત્સ્થાનં વિધીયતે ॥ 4-5-28 (28318)
માતૃગોત્રે સ્વગોત્રે વા નામ્ના શીલેન વા પુનઃ ।
સંગ્રહાર્થં મનુષ્યાણાં નિત્યમાભાષિતા ભવેત્ ॥ 4-5-29 (28319)
પૂજ્યમાનોપિ યો રાજ્ઞા નરો ન પ્રતિપૂજયેત્।
નૈનમારાધયેજ્જાતુ શાસ્તા શિષ્યાનિવાલસાન્ ॥ 4-5-30 (28320)
નાસ્ય યુગ્યં ન પર્યઙ્કં નાસનં ન રથં તથા।
આરોહેત્સંમતોઽસ્મીતિ યો રાજવસતિં વસેત્ ॥ 4-5-31 (28321)
યો વૈ ગૃહેભ્યઃ પ્રવસન્ક્રિયમાણમનુસ્મરન્ ।
ઉત્થાને નિત્યસંકલ્પો નિસ્તન્દ્રીઃ સંઘતાત્મવાન્ ॥ 4-5-32 (28322)
પરીતઃ ક્ષુત્પિપાસાભ્યાં વિહાય પરિદેવનમ્ ।
દુઃખેન સુખમન્વિચ્છેદ્યો રાજવસતિં વસેત્ ॥ 4-5-33 (28323)
અન્યેષુ પ્રેષ્યમાણેષુ પુરસ્તાદ્ધીર ઉત્પતેત્ ।
કરિષ્યામ્યહમિત્યેવ યઃ સ રાજસુ સિધ્યતિ ॥ 4-5-34 (28324)
ઉષ્ણે વા યદિ વા શીતે રાત્રૌ વા યદિ વા દિવા ।
આદિષ્ટો ન વિકલ્પેત યઃ સ રાજસુ સિદ્ધ્યતિ ॥ 4-5-35 (28325)
નૈવ પ્રાપ્તોઽવમન્યેત સદાઽમાત્યો વિશારદઃ ।
માનં પ્રાપ્તો ન હૃષ્યેત ન વ્યથેચ્ચ વિમાનિતઃ ।
ઋદુર્મૃદુઃ સત્યવાદો યઃ સ રાજસુ સિદ્ધ્યતિ ॥ 4-5-36 (28326)
નૈવ લાભાદ્ધર્ષમિયાન્ન વ્યથેચ્ચ વિમાનિતઃ।
સમઃ પૂર્ણતુલેવ સ્યાદ્યો રાજવસતિં વસેત્ ॥ 4-5-37 (28327)
અલ્પેચ્છો ધૃતિમાન્રાજઞ્છાયેવાનુગતઃ સદા।
દક્ષઃ પ્રદક્ષિણો ધીરઃ સ રાજવસતિં વસેત્ ॥ 4-5-38 (28328)
ઇતિહાસપુરાણજ્ઞઃ કુશલઃ સત્કથાસુ ચ।
વદાન્યઃ સત્યવાક્વાપિ યો રાજવસતિં વસેત્ ॥ 4-5-39 (28329)
ન મિથો ભાષિતં રાજ્ઞો મનુષ્યેષુ પ્રકાશયેત્ ।
યં ચાસૂયન્તિ રાજાનઃ પુરુષં નો વદેચ્ચ તમ્ ॥ 4-5-40 (28330)
નૈષાં કર્મસુ સંયુક્તો ધનં કિંચિદુપસ્પૃશેત્।
પ્રાપ્નુયાદાદદાનો વા બન્ધં વા વધમેવ વા ॥ 4-5-41 (28331)
હુલ્યોપસ્થિતયોઃ પશ્ય મમ ચાન્યસ્ય ચોભયોઃ ।
અન્યં પુષ્ણાતિ મદ્ધીનમિતિ ધીરો ન મુહ્યતિ ॥ 4-5-42 (28332)
શ્રેયાંસં હિ પરિત્યજ્ય વૈદ્યં કર્મણિકર્મણિ ।
પાપીયાંસં પ્રકુર્વીરઞ્શીલમેષાં તથાવિધમ્ ॥ 4-5-43 (28333)
નૈષાં દારેષુ કુર્વીત પ્રાજ્ઞો મૈત્રીં કથંચન ।
રક્ષણં તુ ન સેવેત યો રાજવસતિં વસેત્ ॥ 4-5-44 (28334)
યદા હ્યભિસમીક્ષેત પ્રેષ્યં સ્ત્રીભિઃ સમાગતમ્ ।
બુદ્ધિઃ પરિભવેત્તસ્ય રાજા શઙ્કેત વા પુનઃ ॥ 4-5-45 (28335)
શઙ્કિતસ્ય પુનઃ સ્ત્રીષુ કસ્ય ભૃત્યસ્ય ભૂમિપઃ।
જીવિતં સાધુ મન્યેત પ્રકૃતિસ્થો બલાત્કૃતઃ ॥ 4-5-46 (28336)
હર્ષવસ્તુષુ ચાપ્યત્ર વર્તમાનેષુ કેષુ ચિત્।
નાતિગાઢં પ્રહૃષ્યેત તાન્યેવાસ્યાનુપૂજયેત્ ॥ 47 ॥ 4-5-47 (28337)
હર્ષાદ્ધિ મન્દઃ પુરુષઃ સ્વૈરં કુર્વીત વૈકૃતમ્ ।
તદસ્યાન્તઃપુરે વૃત્તમીક્ષાં કુર્વીત ભૂમિપઃ ॥ 4-5-48 (28338)
અન્તઃપુરગતં હ્યેનં સ્ત્રિયઃ ક્લીબાશ્ચ સર્વતઃ ।
વર્તમાનં યથાવચ્ચ કુત્સયેયુરસંશયમ્ ॥ 4-5-49 (28339)
તસ્માદ્ગમ્ભીરમાત્માનં કૃત્વા હર્ષં નિયમ્ય ચ।
નિત્યમન્તઃપુરે રાજ્ઞો ન વૃત્તં કીર્તયેદ્બહિઃ ॥ 4-5-50 (28340)
યથા હિ સુમહામન્ત્રો ભિદ્યમાનો હરેત્સુખમ્।
એવમન્તઃપુરે વૃત્તં શ્રૂયમાણં બહિર્ભવેત્ ॥ 4-5-51 (28341)
યા તુ વૃત્તિરબાહ્યાનાં બાહ્યાનામપિ કેવલમ્।
ઉભયેષાં સમસ્તાનાં શૃણુ રાજોપજીવિનામ્ ॥ 4-5-52 (28342)
ન સ્ત્રિયો જાતુ મન્યેત બાહ્યે વાભ્યન્તરેઽપિ વા ।
અનુજીવિનાં નરેન્દ્રસ્તુ સૃજેદ્ધિ સુમહદ્ભયમ્ ॥ 4-5-53 (28343)
મત્વાઽસ્ય પ્રિયમાત્માનં રાજરત્નાનિ રાજવત્।
અરાજા રાજયોગ્યાનિ નોપયુઞ્જીત પણ્ડિતઃ ॥ 4-5-54 (28344)
અરાજાનં હિ રત્નાનિ રાજકાન્તાનિ રાજવત્।
ભુઞ્જાનં તં નરં રાજા ન તિતિક્ષેત જીવિતમ્ ॥ 4-5-55 (28345)
તસ્માદવ્યક્તભોગેન ભોક્તવ્યં ભૂતિમિચ્છતા ।
તુલ્યભોગં હિ રાજા તુ ભૃત્યં કોપેન યોજયેત્ ॥ 4-5-56 (28346)
ન ચાપત્યેન સંપ્રીતિં રાજ્ઞઃ કુર્વીત કેનચિત્ ।
અધિક્ષિપ્તમનર્થં ચ દ્વેષ્યં ચ પરિવર્જયેત્ ॥ 4-5-57 (28347)
એતાં હિ સેવમાનસ્ય નરસીમાં ચતુર્વિધામ્।
દ્વિધા વિચ્છિદ્યતે મૂલં રાજમૂલોપસેવિનઃ ॥ 4-5-58 (28348)
એતૈસ્તુ વિપરીતા યા નરસીમા નરાધમૈઃ ।
તથા કુર્વીત સંસર્ગં ન વિરોધં કથંચન ॥ 4-5-59 (28349)
બન્ધુભિશ્ચ નરેન્દ્રસ્ય બલવદ્ભિશ્ચ માનવૈઃ ।
સાધુ મન્યેત સંસર્ગં ન વિરોધં કથંચન ॥ 4-5-60 (28350)
તાભ્યાં તુ નરસીમાભ્યાં વિરુદ્ધસ્યાલ્પતેજસઃ ।
પ્રથમં છિદ્યતે મૂલં દ્વિતીયં જાયતે ભયમ્ ॥ 4-5-61 (28351)
ઉદ્ધતાનાં ચ યો વેષઃ કુહકાનાં ચ યો ભવેત્ ।
રાજવેષં ચ વિસ્પષ્ટં સેવમાનો ન વર્ધતે।
ઇતરાભ્યાં તુ વેષાભ્યાં પરિહાસ્યેત બાન્ધવૈઃ ॥ 4-5-62 (28352)
અપુંભિશ્ચૈવ પુંભિશ્ચ સ્ત્રીભિઃ સ્ત્રીદર્શિભિર્નરૈઃ ।
શક્યે સતિ ન સંભાષાં જાતુ કુર્વીત કર્હિચિત્ ॥ 4-5-63 (28353)
પ્રતિસંભાષમાણો હિ ત્રિભિરેતૈરચેતનઃ।
શ્યેનઃ પેશીમિવાદત્તે પુરુષો ભૂતિમાત્મનઃ ॥ 4-5-64 (28354)
યે ચ રાજ્ઞાઽભિસત્કારં લભેરન્કારણાદિવ।
તૈશ્ચ સામન્તદૂતૈશ્ચ ન સંસજ્યેત કર્હિચિત્ ॥ 4-5-65 (28355)
ન ચાન્યાચરિતાં ભૂમિમસંદિષ્ટો મહીપતેઃ।
ઉપસેવેત મેધાવી યો રાજવસતિં વસેત્ ॥ 4-5-66 (28356)
ન ચ સંદર્શને રાજ્ઞાં પ્રબન્ધમભિસંજપેત્ ।
અપિ ચૈતદ્દરિદ્રાણાં વ્યલીકસ્થાનમુત્તમમ્ ॥ 4-5-67 (28357)
અર્થકામા ચ યા નારી રાજાનં સ્યાદુપસ્થિતા।
અનુજીવી તથાયુક્તાં નિધ્યાયન્દુષ્યતે ચ સઃ ॥ 4-5-68 (28358)
તસ્માન્નારીં ન નિધ્યાયેત્તથાયુક્તાં વિચક્ષણઃ।
તથા ક્ષુતં ચ વાતં ચ નિષ્ઠીવં ચાચરેચ્છનૈઃ ॥ 4-5-69 (28359)
ન નર્મસુ હસેજ્જાતુ મૂઢવૃત્તિર્હિ સા સ્મૃતા ।
સ્મિતં તુ મૃદુપૂર્વેણ દર્શયીત પ્રસાદજમ્ ॥ 4-5-70 (28360)
ન ચાક્ષૌ ન ભુજૌ જાતુ ન ચ વાક્યં સમાક્ષિપેત્।
ન ચ તિર્યગવેક્ષેત ચક્ષુર્ભ્યાં સમ્યગાચરેત્ ॥ 4-5-71 (28361)
ભ્રુકુટિં ચ ન કુર્વીત ન ચાઙ્ગુષ્ઠૈર્લિખેન્મહીમ્।
ન ચ ગાઢં વિજૃમ્ભેત જાતુ રાજ્ઞઃ સમીપતઃ ॥ 4-5-72 (28362)
ન પ્રશંસેન્ના ચાસૂયેત્પ્રિયેષુ ચ હિતેષુ ચ ।
સ્તૂયમાનેષુ વા તત્ર દૂષ્યમાનેષુ વા પુનઃ ॥ 4-5-73 (28363)
અથ સંદૃશ્યમાનેષુ પ્રિયેષુ ચ હિતેષુ ચ।
શ્રૂયમાણેષુ વાક્યેષુ વર્ણયેદમૃતં યથા ॥ 4-5-74 (28364)
ન રાજ્ઞઃ પ્રતિકૂલાનિ સેવમાનઃ સુખી ભવેત્।
પુત્રો વા યદિ વા ભ્રાતા યદ્યપ્યાત્મસમો ભવેત્ ॥ 4-5-75 (28365)
અપ્રમત્તો હિ રાજાનં રઞ્જયેચ્છીલસંપદા।
ઉત્થાનેન તુ મેધાવી શૌચેન વિવિધેન ચ ॥ 4-5-76 (28366)
સ્નાનં હિ વસ્ત્રશુદ્ધિશ્ચ શારીરં શૌચમુચ્યતે।
અસક્તિઃ પ્રાકૃતાર્થેષુ દ્વિતીયં શૌચમુચ્યતે ॥ 4-5-77 (28367)
રાજા ભોજો વિરાટ્ સમ્રાટ્ ક્ષત્રિયો ભૂપતિર્નૃપઃ ।
ય એતૈઃ સ્તૂયતે શબ્દૈઃ કસ્તં નાર્ચિતુમર્હતિ ॥ 4-5-78 (28368)
તસ્માદ્ભક્ત્યા ચ યુક્તઃ સન્સત્યવાદી જિતેન્દ્રિયઃ ।
મેધાવી ધૃતિમાન્પ્રાજ્ઞઃ સંશ્રયીત મહીપતિમ્ ॥ 4-5-79 (28369)
કૃતજ્ઞં પ્રાજ્ઞમક્ષુદ્રં દૃઢભક્તિં જિતેન્દ્રિયમ્ ।
વર્ધમાનં સ્થિતં સ્થાને સંશ્રયીત મહીપતિમ્ ॥ 4-5-80 (28370)
એષ વઃ સમુદાચારઃ સમુદ્દિષ્ટો યથાવિધિ ।
યથાર્થાન્સંપ્રપત્સ્યન્તે પાર્થ રાજોપજીવિનઃ ॥ 4-5-81 (28371)
સંવત્સરમિમં તાવદેવંશીલા બુભૂષથઃ ।
તતઃ સ્વવિષયં પ્રાપ્ય યથાકામં ચરિષ્યથ ॥ 4-5-82 (28372)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-5-83x (2992)
તં તથેત્યબ્રુવન્પાર્થાઃ પિતૃકલ્પં યશસ્વિનમ્।
પ્રહૃષ્ટાશ્ચાભિવાદ્યૈનમુપાતિષ્ઠન્પરંતપાઃ ॥ 4-5-83 (28373)
તેષાં પ્રતિષ્ઠમાનાનાં મન્ત્રાંશ્ચ બ્રાહ્મણોઽજપત્।
ભવાય રાજ્યલાભાય વીર્યાય વિજયાય ચ ॥ 4-5-84 (28374)
તતોઽબ્રવીદસૌ વિપ્રો વાચમાશીઃ પ્રયુજ્ય ચ।
સ્વદ્રવ્યપ્રતિલાભાય શત્રૂણાં મર્દનાય ચ ॥ 4-5-84 (28375)
સ્વસ્તિ વોસ્તુ શિવઃ પન્થા દ્રક્ષ્યામિ પુનરાગતાન્।
ઇત્યુક્તા હૃષ્ટમનસો ગુરુણા તેન ધીમતા। 4-5-85 (28376)
યુધિષ્ઠિરમુખાઃ સર્વે ગન્તું સમુપચક્રમુઃ ॥ ॥ 4-5-86 (28377)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ પાણ્ડવપ્રવેશપર્વણિ પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ ॥ 5 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-5-15 પાણ્ડવાગ્નિરિતિ પાણ્ડવેતિ છેદઃ। રાજા પુરુષવિગ્રહોઽગ્નિરિત્યન્વયઃ ॥ 15 ॥ 4-5-61 પ્રથમં છિદ્યતે નિદ્રા ઇતિ થo ધo પાઠઃ ॥ 61 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 006
॥ શ્રીઃ ॥
4.6. અધ્યાયઃ 006
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવૈર્ધૌમ્યવિસર્જનપૂર્વકં વિરાટનગરસમીપગમનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-6-0 (28378)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-6-0x (2993)
તેઽગ્નિં પ્રદક્ષિણં કૃત્વા બ્રાહ્મણં ચ પુરોહિતમ્।
અભિવાદ્ય તતઃ સર્વે પ્રસ્થાતુમુપચક્રમુઃ ॥ 1 ॥ 4-6-1 (28379)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 4-6-2x (2994)
અનુશિષ્ટોસ્મિ ભદ્રં તે નૈતદ્વક્તાઽસ્તિ કશ્ચન।
કુન્તીમૃતે માતરં નઃ પિતરં ચ યશસ્વિનમ્ ॥ 2 ॥ 4-6-2 (28380)
યદેવાનન્તરં કાર્યં તદ્ભવાન્વક્તુમર્હતિ।
તારણાય તુ દુઃખસ્ય પ્રસ્થાનાય ભવાય ચ ॥ 3 ॥ 4-6-3 (28381)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-6-4x (2995)
તેષાં પ્રતિષ્ઠમાનાનાં ધૌમ્યો મન્ત્રાનથાજપત્।
સર્વવિઘ્નપ્રશમનાનર્થસિદ્ધિકરાંસ્તથા।
તતઃ પાવકમુઞ્જ્વાલ્ય મન્ત્રહવ્યપુરુસ્કૃતમ્ ॥ 4 ॥ 4-6-4 (28382)
યાજ્ઞસેનીં પુરસ્કૃત્ય સર્વ એવ મહારથાઃ।
પ્રાદ્રવન્સહ ધૌમ્યેન બદ્ધશસ્ત્રા વનાદ્વનમ્ ॥ 5 ॥ 4-6-5 (28383)
તે વીરા બદ્ધનિસ્ત્રિંશા ધનુર્બાણકલાપિનઃ ।
અગચ્છન્ભીમધન્વાનઃ કામ્યકાદ્યમુનાં નદીમ્ ॥ 6 ॥ 4-6-6 (28384)
ઉત્તરેણ દશાર્ણાનાં પાઞ્ચાલાન્દક્ષિણેન તુ।
અન્તરેણ યકૃલ્લોમ્નઃ શૂરસેનાંશ્ચ પાણ્ડવાઃ ॥ 7 ॥ 4-6-7 (28385)
તે તસ્યા દક્ષિણં તીરમન્વગચ્છન્પદાતયઃ ।
તતઃ પ્રત્યક્પ્રયાતાસ્તે સંક્રામન્તો વનાદ્વનમ્ ॥ 8 ॥ 4-6-8 (28386)
વસાના વનદુર્ગેષુ રમણીયેષુ ધન્વિનઃ ।
પલ્વલેષુ ચ રમ્યેષુ નદીનાં સંગમેષુ ચ॥ 9 ॥ 4-6-9 (28387)
દ્રુમાન્નાનાવિધાકારાન્નાનાવિધલતાકુલાન્ ।
કુસુમાઢ્યાન્મનઃકાન્તાઞ્શુભગન્ધાન્મનોરમાન્ ॥ 10 ॥ 4-6-10 (28388)
પાર્થા નિરીક્ષમાણાશ્ચ તાન્દ્રુમાન્પુષ્પશાલિનઃ।
જિઘ્રન્તઃ પુષ્પગન્ધાંશ્ચ ફલગન્ધાન્મનોરમાન્ ॥ 11 ॥ 4-6-11 (28389)
વિધ્યન્તો મૃગજાતાનિ મહેપ્વાસા મહાબલાઃ ।
ઉપિત્વા દ્વાદશસમા વને પરપુરંજયાઃ ।
લુબ્ધાન્બ્રુવાણા માત્સ્યસ્ય વિપયં પ્રાવિશંસ્તદા ॥ 12 ॥ 4-6-12 (28390)
તત્ર ધૌમ્યં મહેપ્વાસાઃ પાણ્ડવેયા વ્યસર્જયન્ ।
અગ્નિહોત્રં પરિચરન્સોઽબુદ્ધોઽવસદાશ્રમે ॥ 13 ॥ 4-6-13 (28391)
તતસ્તેષુ પ્રયાતેષુ પાણ્ડવેષુ મહાત્મસુ।
ઇન્દ્રસેનમુખાશ્ચૈવ યથોક્તં પ્રાપ્ય નિર્વૃતાઃ।
રથાનશ્વાંશ્ચ રક્ષન્તઃ સુખમૂષુઃ સુસંવૃતાઃ ॥ 14 ॥ 4-6-14 (28392)
તતો જનપદં પ્રાપ્ય કૃષ્ણા રાજાનમબ્રવીત્ ॥ 15 ॥ 4-6-15 (28393)
પશ્યૈકપદ્યો દૃશ્યન્તે ક્ષેત્રે ગોષ્ઠં સમાશ્રિતાઃ ।
વૃક્ષાંશ્ચોપવનોપેતાન્ગ્રામાણાં નગરસ્ય ચ ॥ 16 ॥ 4-6-16 (28394)
વ્યક્તં દૂરે વિરાટમ...રાજધાની ભવિષ્યતિ।
વસામેહાપરાં રાત્રિં બલવાન્મે પરિશ્રમઃ ॥ 17 ॥ 4-6-17 (28395)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 4-6-18x (2996)
ઇમાં કમલપત્રાક્ષીં દ્રૌપદીં માદ્રિનન્દન।
મુહૂર્તં પરિગૃહ્યૈનાં ઘાહુભ્યાં નકુલ વ્રજ ॥ 18 ॥ 4-6-18 (28396)
તતોઽદૂરે વિરાટસ્ય નગરં ભરતર્ષભ ।
રાજધાન્યાં નિવત્સ્યામઃ પ્રમુક્તમિવ નો વનમ્ ॥ 19 ॥ 4-6-19 (28397)
નકુલ ઉવાચ। 4-6-20x (2997)
પૂર્વાહ્ણે મૃગયાં કૃત્વા મયા વિદ્ધા મૃગા વને।
અટવી ચ મયા દૂરં ધૃતા મૃગવધેપ્સુના ॥ 20 ॥ 4-6-20 (28398)
વિષમા હ્યતિદુર્ગા ચ વેગવત્પરિધાવતા।
સોહં ધર્માભિતપ્તો વૈ નૈનામાદાતુમુત્સહે ॥ 21 ॥ 4-6-21 (28399)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 4-6-22x (2998)
સહદેવ ત્વમાદાય મુહૂર્તં દ્રૌપદીં નય।
રાજધાન્યાં નિવત્સ્યામઃ સુમુક્તમિવ નો વનમ્ ॥ 22 ॥ 4-6-22 (28400)
સહદેવ ઉવાચ । 4-6-23x (2999)
અહમપ્યસ્મિ તૃષિતઃ ક્ષુધયા પરિપીડિતઃ।
પરિશ્રાન્તશ્ચ ભદ્રં તે નૈનામાદાતુમુત્સહે ॥ 23 ॥ 4-6-23 (28401)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ । 4-6-24x (3000)
એહિ વીર વિશાલાશ્ચ વીરસિંહ ઇવાર્જુન ।
ઇમાં કમલપત્રાક્ષીં દ્રૌપદીં દ્રુપદાત્મજામ્ ॥ 24 ॥ 4-6-24 (28402)
પરિગૃહ્ય મુહૂર્તં ત્વં બાહુભ્યાં કુશલં વ્રજ ।
રાજધાન્યાં નિવત્સ્યામઃ પ્રમુક્તમિવ નો વનમ્ ॥ 25 ॥ 4-6-25 (28403)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-6-26x (3001)
ગુરોર્વચનમાજ્ઞાય સંપ્રહૃષ્ટો જિતેન્દ્રિયઃ।
બાહુભ્યાં પરિગૃહ્યાથ રાજપુત્રીમનિન્દિતામ્ ।
પ્રવવ્રાજ મહાબાહુરર્જુનઃ પ્રિયદર્શનામ્ ॥ 26 ॥ 4-6-26 (28404)
જટિલો વલ્કલધરઃ શતતૂણીધનુર્ધરઃ।
સ્કન્ધે કૃત્વા વરારોહાં બાલામાયતલોચનામ્ । 4-6-27 (28405)
આનીય નગરાભ્યાશમવાતારયદર્જુનઃ ॥ 27 ॥ ॥ 4-6-28 (28406)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ પાણ્ડવપ્રવેશપર્વણિ ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ ॥ 6 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 007
॥ શ્રીઃ ॥
4.7. અધ્યાયઃ 007
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવૈર્વનમધ્યે શ્મશાનસંનિહિતે શમીવૃક્ષે સ્વાયુધનિક્ષેપઃ ॥ 1 ॥ તથા સ્વેષાં સાઙ્કેતિકનામકલ્પનેન વિરાટનગરપરિસરગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-7-0 (28407)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-7-0x (3002)
સ રાજધાનીં સંપ્રાપ્ય પાર્થિવોઽર્જુનમબ્રવીત્।
ઇમાનિ પુરુષવ્યાઘ્ર આયુધાનિ પરંતપ।
કસ્મિન્ન્યાસયિતવ્યાનિ ગુપ્તિશ્ચૈષાં કથં ભવેત્ ॥ 1 ॥ 4-7-1 (28408)
સાયુધા હિ વયં તાત પ્રવેક્ષ્યામઃ પુરં યદિ।
સમુદ્વેગં જનસ્યાસ્ય કરિષ્યામો ન સંશયઃ ॥ 2 ॥ 4-7-2 (28409)
ગાણ્ડીવં હિ નરવ્યાઘ્ર ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્।
કથં નાવિષ્કૃતાઃ સ્યામો ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય મારિષ ॥ 3 ॥ 4-7-3 (28410)
યદીદ.. ધનુરાદાય ચરેમ સજને પુરે।
ક્ષિપ્ર નઃ પ્રતિજાનીયુર્મનુષ્યા નાત્ર સંશયઃ ॥ 4 ॥ 4-7-4 (28411)
એકસ્મિન્નપિ વિજ્ઞાતે સમયં નો વ્યતીત્ય ચ ।
ભૂયો દ્વાદશવર્ષાણિ પ્રવિશેમ વનં વયમ્ ॥ 5 ॥ 4-7-5 (28412)
તસ્માત્સર્વાણિ શસ્ત્રાણિ પ્રચ્છાદ્યાન્યત્ર યત્ર વા ।
પ્રવિશેમ પુરશ્રેષ્ઠં તથા સમ્યક્કૃતં ભવેત્ ॥ 6 ॥ 4-7-6 (28413)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-7-7x (3003)
અજાતશત્રોર્વચનં શ્રુત્વા ચૈવ મહાયશાઃ।
ઉવાચ ધર્મપુત્રં તમર્જુનઃ પરવીરહા ॥ 7 ॥ 4-7-7 (28414)
ઇયં વને મનુષ્યેન્દ્ર મહતી દૃશ્યતે શમી।
ભીમશાખા દુરારોહા શ્મશાનસ્ય સમીપતઃ ॥ 8 ॥ 4-7-8 (28415)
ઉત્પથે ચાપિ જાતેયં મનુષ્યૈર્ન નિષેવ્યતે ।
વિપુલાઽઽકીર્ણશાખા ચ વાયસૈરુપસેવિતા ॥ 9 ॥ 4-7-9 (28416)
સ્નેહાનુબદ્ધાં પશ્યામિ દુરારોહામિમાં શમીમ્ ॥ 10 ॥ 4-7-10 (28417)
સમીપે ચ શ્મશાનસ્ય ગૃહં નાસ્ય વિશેષતઃ।
સમાસજ્યાયુધાન્યસ્યાં ગચ્છામો નગરં નૃપ ॥ 11 ॥ 4-7-11 (28418)
ન ચાસ્યાં ચારયિષ્યન્તિ મનુષ્યાઃ પાર્થ કેચન ॥ 12 ॥ 4-7-12 (28419)
ધનુર્ભિઃ પુરુષં કૃત્વા ચર્મકેશાસ્થિસંવૃતમ્।
ઉદ્બન્ધમિવ કૃત્વા ચ ધનુર્જ્યાપાશસંવૃતમ્ ।
અસ્યામાયુધમાસજ્ય ગચ્છામ નગરં વયમ્ ॥ 13 ॥ 4-7-13 (28420)
એવં પરિહરિષ્યન્તિ મનુષ્યા વનચારિણઃ ।
અત્રૈવં નાવબુધ્યન્તે મનુષ્યાઃ કેચિદાયુધમ્ ॥ 14 ॥ 4-7-14 (28421)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ । 4-7-15x (3004)
એવમુક્ત્વા સ રાજાનં ધર્માત્માનં ધનઞ્જયઃ।
પ્રચક્રમે નિધાનાય શશ્ત્રાણાં ભરતર્ષભ ॥ 15 ॥ 4-7-15 (28422)
તાનિ સર્વાણિ સંનહ્ય પઞ્ચ પઞ્ચાચલોપમાઃ ।
આયુધાનિ કલાપાંશ્ચ નિસ્ત્રિંશાનતુલપ્રભાન્ ॥ 16 ॥ 4-7-16 (28423)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા સહદેવમુવાચ હ।
આરુહ્યેમાં શમીં વીર નિધત્સ્વેહાયુધાનિ નઃ ॥ 17 ॥ 4-7-17 (28424)
ઇતિ સંદિશ્ય તં પાર્થઃ પુનરેવ ધનઞ્જયમ્ ।
અબ્રવીદાયુધાનીહ નિધાતું ભરતર્ષભઃ ॥ 18 ॥ 4-7-18 (28425)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-7-19x (3005)
યેન દેવાન્મનુષ્યાંશ્ચ પિશાચોરગરાક્ષસાન્ ।
નિવાતકવચાંશ્ચાપિ પૌલોમાંશ્ચ પરંતપઃ ।
કાલકેયાંશ્ચ દુર્ધાષાન્સર્વાંશ્ચૈકરથોઽજયત્ ॥ 19 ॥ 4-7-19 (28426)
સ્ફીતાઞ્જનપદાંશ્ચાન્યાનજયત્કુરુનન્દનઃ।
તદુદગ્રં મહાઘોરં સપત્નગણમૂદનમ્।
અપજ્યમકરોત્પાર્થો ગાણ્ડીવં ચ ભયંકરમ્ ॥ 20 ॥ 4-7-20 (28427)
યેન વીરઃ કુરુક્ષેત્રમભ્યરક્ષત્પરંતપઃ ।
જૃમ્ભિતે ચ ધનુઃશ્રેષ્ઠે ન્યાસાર્થં નૃપસત્તમઃ ॥ 21 ॥ 4-7-21 (28428)
ધર્મપુત્રો મહાતેજાઃ સર્વલોકવશંકરમ્।
ભુજઙ્ગભોગસદૃશં મણિકાઞ્ચનભૂષિતમ્ ॥ 22 ॥ 4-7-22 (28429)
વિત્રાસનં દાનવાનાં રાક્ષસાનાં ચ નિત્યશઃ ।
ધનૂરત્નં મહાતેજા જૃમ્ભયામાસ પાણ્ડવઃ ॥ 23 ॥ 4-7-23 (28430)
પાઞ્ચાલાન્યેન સંગ્રામે ભીમસેનોઽજયત્પુરા ।
પ્રત્યષેધદ્બહૂનેકઃ સપત્નાંશ્ચાપિ દિગ્જયે ॥ 24 ॥ 4-7-24 (28431)
નિશમ્ય યસ્ય વિષ્કારં વિદ્રવન્તિ રણે પરે ।
પર્વતસ્યેવ દીર્ણસ્ય વિસ્ફોટમશનેરિવ ॥ 25 ॥ 4-7-25 (28432)
સૈન્ધવં યેન રાજાનં જિત્વા ક્રુદ્ધઃ પરામૃશત્ ।
યેન ક્રોધવશાઞ્જઘ્ને પર્વતે ગન્ધમાદને ॥ 26 ॥ 4-7-26 (28433)
દિવ્યં સૌગન્ધિકં પુષ્પં યેનાજૈષીત્સ પાણ્ડવઃ।
ત્રિગર્તાન્યેન સંગ્રામે જિત્વા ત્રૈગર્તમાનયત્ ॥ 27 ॥ 4-7-27 (28434)
ઇન્દ્રાશનિસમસ્પર્શં વજ્રહાટકભૂષિતમ્ ।
જ્યાપાશં ધનુષસ્તસ્ય ભીમસેનોઽવતારયત્ ॥ 28 ॥ 4-7-28 (28435)
નકુલં પુનરાહૂય ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
ઉવાચ યેન સંગ્રામે સર્વશત્રૂઞ્જિઘાંસસિ ॥ 29 ॥ 4-7-29 (28436)
સુરાષ્ટ્રાઞ્જિતવાન્યેન શાર્ઙ્ગગાણ્ડીવસન્નિભમ્ ।
સુવર્ણવિકૃતં સારમિન્દ્રાયુધનિભં વરમ્ ॥ 30 ॥ 4-7-30 (28437)
તવાનુરૂપં સુકૃતં ચાપમેતદલઙ્કૃતમ્।
તદ્વ્યંસયિત્વા જ્યાપાશં નિધાતું ધનુરાહર ॥ 31 ॥ 4-7-31 (28438)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-7-32x (3006)
અજયત્પશ્ચિમામાશાં ધનુષા યેન પાણ્ડવઃ।
માદ્રીપુત્રો મહાબાહુસ્તામ્રાસ્યો મિતભાષિતા ॥ 32 ॥ 4-7-32 (28439)
તસ્ય મૌર્વીમપાકર્ષચ્છૂરઃ સંક્રન્દનો યુધિ ।
કુલે નાસ્તિ સમો રૂપે યસ્યેતિ નકુલઃ સ્મૃતઃ ॥ 33 ॥ 4-7-33 (28440)
સહદેવં ચ સંપ્રેક્ષ્ય પુનર્ધર્મસુતોઽબ્રવીત્।
કલિઙ્ગાન્દ્રાક્ષિણાત્યાંશ્ચ માગધાંશ્ચાજિશોભનઃ ॥ 34 ॥ 4-7-34 (28441)
યેનૈવ શત્રૂન્સમરે અધાક્ષીરરિમર્દન।
તત્સ્રંસયિત્વા જ્યાપાશં નિધાતું ધનુરાહર ॥ 35 ॥ 4-7-35 (28442)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-7-36x (3007)
દક્ષિણાં દક્ષિણાચારો દિશં યેનાજયત્પ્રભુઃ ।
અપજ્યમકરોદ્વીરઃ સહદેવસ્તદાયુધમ્ ॥ 36 ॥ 4-7-36 (28443)
દીપ્તાન્ખણ્ડાંશ્ચ સુદૃઢાન્સુતીક્ષ્ણાન્કનકત્સરૂન્ ।
વિવિધાન્ક્ષુરનારાચાન્નિસ્ત્રિંશાંશ્ચ શરાનપિ ।
આયુધાનિ કલાપાંશ્ચ ગદાશ્ચ નિદધુઃ સહ ॥ 37 ॥ 4-7-37 (28444)
અથાબ્રવીદ્ધર્મરાજઃ સહદેવં પરન્તપઃ।
આરુહ્યેમાં શમીં વીર નિધત્સ્વેહાયુધાનિ નઃ ॥ 38 ॥ 4-7-38 (28445)
ઇદં ગોમૃગમભ્યાશે ગતસત્વમચેતનમ્ ।
એતદુત્કૃત્ય વૈ વીર ધનૂંપિ પરિવેષ્ટય ॥ 39 ॥ 4-7-39 (28446)
એવમુક્તો મહાબાહુઃ સહદેવો યથોક્તવત્ ।
શમીમારુહ્ય ત્વરિતો ધનૂંપિ પરિવેષ્ટયત્ ॥ 40 ॥ 4-7-40 (28447)
શીતવાતાતપભયાદ્વર્પત્રાણાય દુર્જયઃ।
તાનિ વીરો યથા જાનન્નિરાવાધાનિ સર્વશઃ ।
પુનઃ પુનઃ સુસંવેષ્ટ્ય કૃત્વા સુકૃતમાવરમ્ ॥ 41 ॥ 4-7-41 (28448)
યત્ર ચાપશ્યત સ વૈ તિરોવર્પાણિ વર્પતિ।
તત્ર તાનિ દૃઢૈઃ પાશૈઃ સુગાઢં પર્યવન્ધત ॥ 42 ॥ 4-7-42 (28449)
તતઃ પરમદૂરસ્થમુઞ્છવૃત્તિકલેવરમ્।
પ્રાયોપવેશનાચ્છુષ્કં સ્નાયુચર્માસ્થિસંયુતમ્ ॥ 43 ॥ 4-7-43 (28450)
તચ્ચાનીય ધનુર્મધ્યે નિબબન્ધુ પાણ્ડવાઃ ।
ઉપાયકુશલાઃ સર્વે પ્રણદન્તઃ સમબ્રુવન્ ॥ 44 ॥ 4-7-44 (28451)
અસ્ય બદ્ધસ્ય દૌર્ગન્ધ્યાન્મનુષ્યા વનચારિણઃ।
દૂરાત્પરિહરિષ્યન્તિ સશવેયં શમી ઇતિ ॥ 45 ॥ 4-7-45 (28452)
અથાબ્રવીન્મહારાજો ધર્માત્મા સ યુધિષ્ઠિરઃ।
રઞ્જુભિઃ સુકૃતં પ્રાજ્ઞ વિનિર્વધ્નીહિ પાણ્ડવ ॥ 46 ॥ 4-7-46 (28453)
યાનિ ચાત્ર વિશાલાનિ રૂઢમૂલાનિ મન્યસે।
તેપામુપરિ બધ્નીહિ ઇદં વિપ્રકલવરમ્ ॥ 47 ॥ 4-7-47 (28454)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-7-48x (3008)
તચ્છ્રુત્વા સહદેવસ્તુ પર્યબધ્નત તચ્છવમ્ ॥ 48 ॥ 4-7-48 (28455)
યુધિષ્ઠિરઃ શુચિર્ભૂત્વા મનસાઽભિપ્રણમ્ય ચ।
બ્રહ્માણામિન્દ્રં વરદં કુબેરં વરુણાનિલૌ ॥ 49 ॥ 4-7-49 (28456)
રુદ્રં યમં ચ વિષ્ણું ચ સોમાર્કૌ ધર્મમેવ ચ ।
પૃથિવીમન્તરિક્ષં ચ દિશશ્ચોપદિશસ્તથા ।
વસૂશ્ચં મરુતશ્ચૈવ જ્વલનં ચાતિતેજસમ્ ॥ 50 ॥ 4-7-50 (28457)
દિવાચરા રાત્રિચરાણિ વાઽપિ યાનીહ ભૂતાન્યનુકીર્તિતાનિ ।
તેભ્યો નમસ્કૃત્ય ચ સુવ્રતેભ્યઃ પ્રણમ્ય તેપાં શરણં ગતોઽહમ્ ॥ 51 ॥ 4-7-51 (28458)
સર્વાયુધાનીહ મહાબલાનિ ન્યાસં મહાદેવસમીપતો વૈ।
ન્યસ્યામ્યહં વાયુસમીપતશ્ચ વનસ્પતીનાં ચ સપર્વતાનામ્ ॥ 52 ॥ 4-7-52 (28459)
એષ ન્યાસો મયા દત્તઃ સોમમૂર્યાનિલાન્તિકે।
મમ પાર્થસ્ય વા દેયં પૂર્ણે વર્ષે ત્રયોદશે ॥ 53 ॥ 4-7-53 (28460)
નેદં ભીમે પ્રદાતવ્યમયં ક્રુદ્ધો વૃકોદરઃ।
આમર્ષાન્નિત્યસંક્રુદ્ધો ધૃતરાષ્ટ્રસુતાન્પ્રતિ।
અપૂર્ણકાલે પ્રહરેત્ક્રોધસંજાતમત્સરઃ ॥ 54 ॥ 4-7-54 (28461)
પુનઃ પ્રવેશો નઃ સ્યાત્તુ વનવાસાય સર્વદા ।
સમયે પરિપૂર્ણે તુ ધાર્તરાષ્ટ્રાન્નિહન્મહે ॥ 55 ॥ 4-7-55 (28462)
એષ ચાર્થશ્ચ ધર્મશ્ચ કામઃ કીર્તિરલં યશઃ।
મદાયત્તમિદં સર્વં જીવિતં ચ ન સંશયઃ ॥ 56 ॥ 4-7-56 (28463)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-7-57 (28464)
દૈવતેભ્યો નમસ્કૃત્ય શમીં કૃત્વા પ્રદક્ષિણમ્।
નગરં ગન્તુમાયાતાઃ સર્વે તે ભ્રાતરઃ સહ ॥ 57 ॥ 4-7-57 (28465)
આગોપાલાવિપાલેભ્યઃ કર્ષકેભ્યઃ પરંતપ।
આજગ્મુર્નગરાભ્યાશં દર્શયન્તઃ પુનઃ પુનઃ ॥ 58 ॥ 4-7-58 (28466)
અશીતિશતવર્પેયં માતાઽસ્માકમિહાન્તિકે ।
બહુકાલપરીણામા મૃત્યોસ્તુ વશમેયુપી ।
ન ચાગ્નિસંસ્કારમિયં પ્રાપિતા કુલધર્મતઃ ॥ 59 ॥ 4-7-59 (28467)
યઃ સમાસાદ્યતે કશ્ચિત્તસ્મિન્દેશે યદૃચ્છયા।
તમેવમૃચુર્ધર્મજ્ઞાઃ કુલધર્મો ન ઈદૃશઃ ॥ 60 ॥ 4-7-60 (28468)
વિશ્રાવયન્તસ્તે હૃષ્ટા દિશઃ સર્વા વ્યનાદયન્ ।
સ્વર્ગતેયમિહાસ્માકં જનની શોકવિહ્વલા ॥ 61 ॥ 4-7-61 (28469)
વને વિચરમાણાનાં લુબ્ધાનાં વનચારિણામ્।
કુલધર્મોઽયમસ્માકં પૂર્વૈરાચરિતઃ પુરા ॥ 62 ॥ 4-7-62 (28470)
એવં તે સુકૃતં કૃત્વા સમન્તાદવઘુષ્ય ચ।
ભીમસેનોઽર્જુનશ્ચૈવ માદ્રીપુત્રાવુભાવપિ ॥ 63 ॥ 4-7-63 (28471)
યુધિષ્ઠિરશ્ચ કૃષ્ણા ચ રાજપત્ની સુમધ્યમા।
તતો યથાસમાજ્ઞપ્તં નગરં પ્રાવિશંસ્તદા ॥ 64 ॥ 4-7-64 (28472)
મત્સ્યરાજ્ઞો વિરાટસ્ય સમીપં વસ્તુમઞ્જસા।
અજ્ઞાતચર્યાં ચરિતું વર્ષં રાષ્ટ્રે ત્રયોદશમ્ ॥ 65 ॥ 4-7-65 (28473)
અતશ્છન્નાનિ નામાનિ ચકારૈષાં યુધિષ્ઠિરઃ ।
જયો જયેશો વિજયો જયત્સેનો જયદ્બલઃ। 4-7-66 (28474)
આપત્સુ નામભિસ્ત્વેતૈઃ સમાહ્વામઃ પરસ્પરમ્ ॥ 66 ॥
તતો યથાપ્રતિજ્ઞાભિઃ પ્રાવિશન્નગરં મહત્। 4-7-67 (28475)
અજ્ઞાતચર્યાં વત્સ્યન્તો રાષ્ટ્રે વર્ષં ત્રયોદશમ્ ॥ 67 ॥ ॥ 4-7-68 (28476)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ પાણ્ડવપ્રવેશપર્વણિ સપ્તમોઽધ્યાયઃ ॥ 7 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 008
॥ શ્રીઃ ॥
4.8. અધ્યાયઃ 008
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
વિરાટનગરં ગચ્છતા યુધિષ્ઠિરેણ દુર્ગાયાઃ સ્તવનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-8-0 (28477)
[વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-8-0x (3009)
વિરાટનગરં રમ્યં ગચ્છમાનો યુધિષ્ઠિરઃ।
અસ્તુવન્મનસા દેવીં દુર્ગાં ત્રિભુવનેશ્વરીમ્ ॥ 1 ॥ 4-8-1 (28478)
યશોદાગર્ભસંભૂતાં નારાયણવરપ્રિયામ્ ।
નન્દગોપકુલે જાતાં મઙ્ગલ્યાં કુલવર્ધનીમ્ ॥ 2 ॥ 4-8-2 (28479)
કંસવિદ્રાવણકરીમસુરાણાં ક્ષયંકરીમ્।
શિલાતટવિનિક્ષિપ્તામાકાશં પ્રતિ ગામિનીમ્ ॥ 3 ॥ 4-8-3 (28480)
વાસુદેવસ્ય ભગિનીં દિવ્યમાલ્યવિભૂષિતામ્।
દિવ્યામ્બરધરાં દેવીં ખઙ્ગખેટકધારિણીમ્ ॥ 4 ॥ 4-8-4 (28481)
ભારાવતરણે પુણ્યે યે સ્મરન્તિ સદા શિવામ્ ।
તાન્વૈ તારયતે પાપાત્પઙ્કે ગામિવ દુર્બલામ્ ॥ 5 ॥ 4-8-5 (28482)
સ્તોતું પ્રચક્રમે ભૂયો વિવિધૈઃ સ્તોત્રસંભવૈઃ ।
આમન્ત્ર્ય દર્શનાકાઙ્ક્ષી રાજા દેવીં સહાનુજઃ ॥ 6 ॥ 4-8-6 (28483)
નમોસ્તુ વરદે કૃષ્ણે કુમારિ બ્રહ્મચારિણિ ।
બાલાર્કસદૃશાકારે પૂર્ણચન્દ્રનિભાનને ॥ 7 ॥ 4-8-7 (28484)
ચતુર્ભુજે ચતુર્વક્રે પીનશ્રોણિપયોધરે।
મયૂરપિચ્છવલયે કેયૂરાઙ્ગદધારિણિ ॥ 8 ॥ 4-8-8 (28485)
ભાસિ દેવિ યથા પદ્મા નારાયણપરિગ્રહઃ ।
સ્વરૂપં બ્રહ્મચર્યં ચ વિશદં તવ ખેચરિ ॥ 9 ॥ 4-8-9 (28486)
કૃષ્ણચ્છવિસમા કૃષ્ણા સંકર્ષણસમાનના ।
બિભ્રતી વિપુલૌ બાહુ શક્રધ્વજસમુચ્છ્રયૌ ॥ 10 ॥ 4-8-10 (28487)
પાત્રી ચ પઙ્કજી ઘણ્ટી સ્ત્રી વિશુદ્ધા ચ યા ભુવિ ।
પાશં ધનુર્મહાચક્રં વિવિધાન્યાયુધાનિ ચ ॥ 11 ॥ 4-8-11 (28488)
કુણ્ડલાભ્યાં સુપૂર્ણાભ્યાં કર્ણાભ્યાં ચ વિભૂષિતા ।
ચન્દ્રવિસ્પર્ધિના દેવિ મુખેન ત્વં વિરાજસે ॥ 12 ॥ 4-8-12 (28489)
મુકુટેન વિચિત્રેણ કેશબન્ધેન શોભિના।
ભુજઙ્ગાભોગવાસેન શ્રોણિસૂત્રેણ રાજતા ॥ 13 ॥ 4-8-13 (28490)
વિભ્રાજસે ચાઽઽબદ્ધેન ભોગેનેવેહ મન્દરઃ।
ધ્વજેન શિખિપિચ્છાનામુચ્છ્રિતેન વિરાજસે ॥ 14 ॥ 4-8-14 (28491)
કૌમારં વ્રતમાસ્થાય ત્રિદિવં પાવિતં ત્વયા।
તેન ત્વં સ્તૂયસે દેવિ ત્રિદશૈઃ પૂજ્યસેઽપિ ચ ॥ 15 ॥ 4-8-15 (28492)
ત્રૈલોક્યરક્ષણાર્થાય મહિષાસુરનાશિનિ ।
પ્રસન્ના મે સુરશ્રેષ્ઠે દયાં કુરુ શિવા ભવ ॥ 16 ॥ 4-8-16 (28493)
જયા ત્વં વિજયા ચૈવ સંગ્રામે ચ જયપ્રદા।
મમાપિ વિજયં દેહિ વરદા ત્વં ચ સાંપ્રતમ્ ॥ 17 ॥ 4-8-17 (28494)
વિન્ધ્યે ચૈવ નગશ્રેષ્ઠે તવ સ્થાનં હિ શાશ્વતમ્।
કાલિ કાલિ મહાકાલિ શીધુમાંસપશુપ્રિયે ॥ 18 ॥ 4-8-18 (28495)
કૃતાનુયાત્રા ભૂતૈસ્ત્વં વરદા કામચારિણી।
ભારાવતારે યે ચ ત્વાં સંસ્મરિષ્યન્તિ માનવાઃ ॥ 19 ॥ 4-8-19 (28496)
પ્રણમન્તિ ચ યે ત્વાં હિ પ્રભાતે તુ નરા ભુવિ ।
ન તેષાં દુર્લભં કિંચિત્પુત્રતો ધનતોપિ વા ॥ 20 ॥ 4-8-20 (28497)
દુર્ગાત્તારયસે દુર્ગે તત્ત્વં દુર્ગા સ્મૃતા જનૈઃ ।
કાન્તારેષ્વવસન્નાનાં મગ્રાનાં ચ મહાર્ણવે।
દસ્યુભિર્વા નિરુદ્ધાનાં ત્વં ગતિઃ પરમા નૃણામ્ ॥ 21 ॥ 4-8-21 (28498)
જલપ્રતરણે ચૈવ કાન્તારેષ્વટવીષુ ચ।
યે સ્મરન્તિ મહાદેવિ ન ચ સીદન્તિ તે નરાઃ ॥ 22 ॥ 4-8-22 (28499)
ત્વં કીર્તિઃ શ્રીર્ધૃતિઃ સિદ્ધિર્હ્રીર્વિદ્યા સંતતિર્મતિઃ।
સંધ્યા રાત્રિઃ પ્રભા નિદ્રા જ્યોત્સ્ના કાંતિઃક્ષમાદયા ॥ 23 ॥ 4-8-23 (28500)
નૃણાં ચ બન્ધનં મોહં પુત્રનાશં ધનક્ષયમ્।
વ્યાધિં મૃત્યું ભયં ચૈવ પૂજિતા નાશયિષ્યસિ ॥ 24 ॥ 4-8-24 (28501)
સોહં રાજ્યાત્પરિભ્રષ્ટઃ શરણં ત્વાં પ્રપન્નવાન્ ।
પ્રણતશ્ચ યથા મૂર્ધ્ના તવ દેવિ સુરેશ્વરિ ॥ 25 ॥ 4-8-25 (28502)
ત્રાહિ માં પદ્મપત્રાક્ષિ સત્યે સત્યા ભવસ્વ નઃ।
શરણં ભવ મે દુર્ગે શરણ્યે ભક્તવત્સલે ॥ 26 ॥ 4-8-26 (28503)
એવં સ્તુતા હિ સા દેવી દર્શયામાસ પાણ્ડવમ્ ।
ઉપગમ્ય તુ રાજાનમિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 27 ॥ 4-8-27 (28504)
દેવ્યુવાચ । 4-8-28x (3010)
શૃણુ રાજન્મહાબાહો મદીયં વચનં પ્રભો।
ભવિષ્યત્યચિરાદેવ સંગ્રામે વિજયસ્તવ ॥ 28 ॥ 4-8-28 (28505)
મમ પ્રસાદાન્નિર્જિત્ય હત્વા કૌરવવાહિનીમ્ ।
રાજ્યં નિષ્કણ્ટકં કૃત્વા ભોક્ષ્યસે મેદિનીં પુનઃ ॥ 29 ॥ 4-8-29 (28506)
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો રાજન્પ્રીતિં પ્રાપ્સ્યસિ પુષ્કલામ્ ।
મત્પ્રસાદાચ્ચ તે સૌખ્યમારોગ્યં ચ ભવિષ્યતિ ॥ 30 ॥ 4-8-30 (28507)
યે ચ સંકીર્તયિષ્યન્તિ લોકે વિગતકલ્મષાઃ।
તેષાં તુષ્ટા પ્રદાસ્યામિ રાજ્યમાયુર્વપુઃ સુતમ્ ॥ 31 ॥ 4-8-31 (28508)
પ્રવાસે નગરે વાઽપિ સંગ્રામે શત્રુસંકટે ।
અટવ્યાં દુર્ગકાન્તારે સાગરે ગહને ગિરૌ ॥ 32 ॥ 4-8-32 (28509)
યે સ્મરિષ્યન્તિ માં રાજન્યથાઽહં ભવતા સ્મૃતા ।
ન તેષાં દુર્લભં કિંચિતસ્મિઁલ્લોકે ભવિષ્યતિ ॥ 33 ॥ 4-8-33 (28510)
ઇદં સ્તોત્રવરં ભક્ત્યા શૃણુયાદ્વા પઠેત વા।
તસ્ય સર્વાણિ કાર્યાણિ સિદ્ધિં યાસ્યન્તિ પાણ્ડવાઃ ॥ 34 ॥ 4-8-34 (28511)
મત્પ્રસાદાચ્ચ વઃ સર્વાન્વિરાટનગરે સ્થિતાન્ ।
ન પ્રજ્ઞાસ્યન્તિ કુરકો નરા વા તન્નિવાસિનઃ ॥ 35 ॥ 4-8-35 (28512)
ઇત્યુક્ત્વા વરદા દેવી યુધિષ્ઠિરમરિંદમમ્।
રક્ષાં કૃત્વા ચ પાણ્ડૂનાં તત્રૈવાન્તરધીયત ॥] 36 ॥ ॥ 4-8-36 (28513)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ પાણ્ડવપ્રવેશપર્વણિ અષ્ટમોઽધ્યાયઃ ॥ 8 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-8-3 શિલાતટે કંસેનૈવ વિનિક્ષિપ્તા સતી આકાશં ગતા તામ્ ॥ 3 ॥ 4-8-6 સ્તોત્રાર્થમેવ સંભવ ઉદ્ભવો યેષાં નામ્નાં વરદે ઇત્યાદીનાંતૈઃ। આમન્ત્ર્ય સંબોધ્ય ॥ 6 ॥ 4-8-9 પદ્મા લક્ષ્મીં અત એવ નારાયણપરિગ્રહો વિષ્ણુકાન્તા ॥ 9 ॥ 4-8-10 કૃષ્ણચ્છવિર્નીલમેઘસ્તેન સમા અત એવ કૃષ્ણા । અષ્ટભુજામાહ બિભ્રતીતિ। વિપુલૌ વરાભયપ્રદત્વેન ઊર્જિતૌ દ્વૌ બાહૂ ॥ 10 ॥ 4-8-11 તત એકઃ પાત્રી પાત્રવાન્પઙ્કજી પઙ્કજવાન્ ઘણ્ટી ઘણ્ટાવાન્ પઞ્ચમઃ પાશં ધનુર્મહાચક્રં ચ બિભ્રતીતિ પૂર્વેણાન્વયઃ ॥ 11 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 009
॥ શ્રીઃ ॥
4.9. અધ્યાયઃ 009
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ યતિવેષપરિગ્રહેણ વિરાટસભાપ્રવેશઃ ॥ 1 ॥ પ્રત્યુત્થાનાદિના સત્કૃતેન યુધિષ્ઠિરેણ વિરાટભવને નિવાસઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-9-0 (28514)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-9-0x (3011)
તતસ્તુ તે પુણ્યજલાં શિવાં શુભાં મહર્ષિગન્ધર્વનિષેવિતોદકામ્।
ત્રિલોકકાન્તામવતીર્ય જાહ્નવીમૃષીંશ્ચ દેવાંશ્ચ પિતૃનતપર્યન્ ॥ 1 ॥ 4-9-1 (28515)
વરપ્રદાનં હ્યનુચિન્ત્ય પાર્થિવે હુત્વાઽગ્નિહોત્રં કૃતજપ્યમઙ્ગલઃ ।
દિશં તથૈન્દ્રીમભિતઃ પ્રપેદિવાન્કૃતાઞ્જલિર્ધર્મમુપાહ્વયચ્છનૈઃ ॥ 2 ॥ 4-9-2 (28516)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 4-9-3x (3012)
વરપ્રદાનં મમ દત્તવાન્પિતા પ્રસન્નચેતા વરદઃ પ્રજાપતિઃ ।
જલાર્થિનો મે તૃષિતસ્ય સોદરા મયા પ્રયુક્તા વિવિશુર્જલાશયમ્ ॥ 3 ॥ 4-9-3 (28517)
નિપાતિતા યક્ષવરેણ તે વને મહાહવે વજ્રભૃતેવ દાનવાઃ ।
મયા ચ ગત્વા વરદો હિ તોષિતો વિવક્ષતા પ્રશ્નસમુચ્ચયં ગુરુઃ ॥ 4 ॥ 4-9-4 (28518)
સ મે પ્રસન્નો ભગવાન્વરં દદૌ પરિષ્વજંશ્ચાહ તથૈવ સૌહૃદાત્।
વૃણીષ્વ યદ્વાઞ્છસિ પાણ્ડુનન્દન સ્થિતોઽન્તરિક્ષે વરદોઽસ્મિ પશ્ય મામ્ ॥ 5 ॥ 4-9-5 (28519)
સ વૈ મયોક્તો વરદઃ પિતા પ્રભુઃ સદૈવ મે ધર્મરતા મતિર્ભવેત્।
ઇમે ચ જીવન્તુ મમાનુજાઃ પ્રભો વયં સ્વરૂપં ચ જયં તથાઽઽપ્નુમઃ ॥ 6 ॥ 4-9-6 (28520)
ક્ષમા ચ કીર્તિશ્ચ યથેપ્સિતં ભવેદ્વ્રતં તુ સત્યં ચ સમાપ્તિરેવ ચ।
વરો મમૈષોસ્તુ યથાઽનુકીર્તિતો ન તન્મૃષા દેવવૃષો યથાઽબ્રવીત્ ॥ 7 ॥ 4-9-7 (28521)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-9-8x (3013)
ઇત્યેવમુક્ત્વા ધર્માત્મા ધર્મમેવાનુચિન્તયન્।
તદૈવ તત્પ્રસાદેન રૂપમેવાભવત્સ્વયમ્ ॥ 8 ॥ 4-9-8 (28522)
સ વૈ દ્વિજાતિસ્તરુણસ્ત્રિદણ્ડભૃત્કમણ્ડલૂષ્ણીષધરો વ્યજાયત।
સુરક્તમાઞ્જિષ્ઠવરામ્બરઃ શિખી પવિત્રપાણિર્દદૃશે તદાઽદ્ભુતમ્ ॥ 9 ॥ 4-9-9 (28523)
તથૈવ તેષામપિ ધર્મચારિણાં યથોચિતાર્હાભરણામ્બરસ્રજઃ।
ક્ષણેન રાજન્નભવન્મહાત્મનાં પ્રશસ્તધર્માગ્ર્યફલાભિકાઙ્ક્ષિણામ્ ॥ 10 ॥ 4-9-10 (28524)
નવેન રૂપેણ વિશાંપતિર્યુતસ્ત્વથર્વરૂપેણ બભૌ પ્રતાપવાન્।
નિબદ્ધવૈડૂર્યસિતાન્સકાઞ્ચનાન્નૃપસ્તથાઽક્ષાન્પરિવેષ્ટ્ય વાસસઃ ॥ 11 ॥ 4-9-11 (28525)
તતો વિરાટં પ્રથમં યુધિષ્ઠિરો દદર્શ દૂરાત્સુસમૃદ્ધતેજસમ્।
અનન્તતેજોજ્વલિતં હુતાશનં દુરાસદં તીક્ષ્ણવિષં યથોરગમ્ ॥ 12 ॥ 4-9-12 (28526)
સભાસદં પ્રાઞ્જલિભિર્જનૈર્વૃતં વિચિત્રનાનાવિધશસ્ત્રપાણિભિઃ ।
ઉપાયનૌઘૈઃ પ્રવિશદ્ભિરાચિતં દ્વિજૈશ્ચ શિક્ષાક્ષરમન્ત્રધારિભિઃ ॥ 13 ॥ 4-9-13 (28527)
ગજૈરુદીર્મં તુરગૈશ્ચ સઙ્કુલં મૃગદ્વિપૈઃ કુબ્જગણૈઃ સમાવૃતમ્ ।
સિતોચ્છ્રિતોષ્ણીષનિરુદ્ધમૂર્ધજં વિચિત્રવૈડૂર્યવિકારકુણ્ડલમ્ ।
વિરાટમાયાચ્ચ યુધિષ્ઠિરસ્તદા બૃહસ્પતિઃ શક્રમિવ ત્રિવિષ્ટપે ॥ 14 ॥ 4-9-14 (28528)
તમાવ્રજન્તં પ્રસમીક્ષ્ય પાણ્ડવં વિરાટરાજો મુદિતેન ચક્ષુષા ।
પપ્રચ્છ ચૈનં સ નરાધિપો મુહુર્દ્વિજાશ્ચ યે ચાસ્ય સભાસદસ્તદા ॥ 15 ॥ 4-9-15 (28529)
વિરાટ ઉવાચ । 4-9-16x (3014)
કો વા વિજાનાતિ પુરાઽસ્ય દર્શનં યુવા સભાં યોઽયમુપૈતિ મામિકામ્।
રૂપેણ સારેણ વિરાજયન્મહીં શ્રિયા હ્યયં વૈશ્રવણો દ્વિજો યથા ॥ 16 ॥ 4-9-16 (28530)
મૃગેન્દ્રરાડ્વારણયૂથપોપમઃ પ્રભાત્યયં કાઞ્ચનપર્વતો યથા।
વિરાજતે પાવકસૂર્યસન્નિભં સચન્દ્રનક્ષત્ર ઇવાંશુમાન્ગ્રહઃ ॥ 17 ॥ 4-9-17 (28531)
ન દૃશ્યતેઽસ્યાનુચરો ન કુઞ્જરો ન ચોષ્ણરશ્મ્યાવરણં સમુચ્છ્રિતમ્ ।
ન કુણ્ડલં નાઙ્ગદમસ્ય ન સ્રજો વિચિત્રિતાઙ્ગશ્ચ રથશ્રતુર્યુજઃ ॥ 38 ॥ 4-9-18 (28532)
ક્ષાત્રં ચ રૂપં હિ બિભર્ત્યયં ભૃશં ગજેન્દ્રશાર્દૂલમહર્ષભોપમઃ ।
અભ્યાગતોઽસ્માનનલંકૃતોપિ સન્ વિરોચતે ભાનુરિવાચિરોદિતઃ ॥ 19 ॥ 4-9-19 (28533)
વિભાત્યયં ક્ષત્રિય એવ સર્વથા વિરાટ ઇત્યેવમુવાચ તં પ્રતિ।
સસાગરાન્તામયમદ્ય મેદિનીં પ્રશાસિતું ચાર્હતિ વાસવોપમઃ ॥ 20 ॥ 4-9-20 (28534)
નાક્ષત્રિયો નૂનમયં ભવિષ્યતિ મૂર્ધાભિષિક્તઃ પ્રતિભાતિ માં પ્રતિ ।
તુલ્યં હિ રૂપં પ્રતિદૃશ્યતેઽસ્ય ગજસ્ય સિંહસ્ય તથર્ષભસ્ય ॥ 21 ॥ 4-9-21 (28535)
યમેષ કામં પરિમાર્ગતે દ્વિજઃ સ ચાસ્ય સર્વઃ ક્રિયતામસંશયમ્ ।
પ્રિયં ચ મે દર્શનમીદૃશે જને દ્વિજેષુ મુખ્યેષુ તથાઽતિથિષ્વપિ ॥ 22 ॥ 4-9-22 (28536)
ધનેષુ રત્નેષ્વથ ગોષુ વેશ્મસુ પ્રકામતો મે વિચરત્વવારિતઃ ॥ 23 ॥ 4-9-23 (28537)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ । 4-9-24x (3015)
એવં બ્રુવાણસ્તમનન્તતેજસં વિરાજમાનં સહસોત્થિતો નૃપઃ।
અન્યેન રૂપેણ સમીપમાગતં ત્રિદણ્ડકુણ્ડ્યઙ્કુશશિક્યપાણિનમ્ ॥ 24 ॥ 4-9-24 (28538)
સમુત્થિતા સા હિ સભા સપાર્થિવા સવિપ્રરાજન્યવિશા સશૂદ્રકા ।
સભાગત પ્રેક્ષ્ય તપન્તમર્ચિષાં વિનિઃસૃતં રાહુમુખાદ્યથા રવિમ્ ॥ 25 ॥ 4-9-25 (28539)
સ તેન પૂર્વં જયતાં ભવાનિહ દ્વિજાતિનોક્તોઽભિમુખઃ કૃતાઞ્જલિઃ ।
જયં જયાર્હેણ સમેત્ય વર્ધિતો વિરાટરાજો હ્યભિવાદયચ્ચ તમ્ ॥ 26 ॥ 4-9-26 (28540)
તમબ્રવીત્પ્રાઞ્જલિરેષ પાર્થિવો વિરાટરાજો મધુરાક્ષરં વચઃ।
પ્રાપ્તઃ કુતસ્ત્વં ભગવન્કિમિચ્છસિ ક્વ યાસ્યસે કિં કરવાણિ તે દ્વિજ ॥ 27 ॥ 4-9-27 (28541)
શ્રુતં ચ શીલં ચ કુલં ચ શંસ મે ગોત્રં તથા નામ ચ દેશમેવ તે।
સત્યપ્રતિજ્ઞા હિ ભવન્તિ સાધવો વિશેષતઃ પ્રવ્રજિતા દ્વિજાતયઃ ॥ 28 ॥ 4-9-28 (28542)
યથાઽનુરૂપં પ્રચરામિ તે ત્વહં ન ચાવમન્તા ન તવાભિભાષિતમ્ ।
અપૂજિતા હ્યગ્નિસમા દ્વિજાતયઃ કુલં દહેયુઃ સવિષા ઇવોરગાઃ ॥ 29 ॥ 4-9-29 (28543)
સર્વાં ચ ભૂમિં તવ દાતુમુત્સહે સદણ્ડકોશાં વિસૃજામિ તે પુરમ્ ।
કસ્યાસિ રાજ્ઞો વિષયાદિહાગતઃ કિં કર્મ ચાત્રાચરસિ દ્વિજોત્તમ ॥ 30 ॥ 4-9-30 (28544)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-9-31x (3016)
એવં બ્રુવાણં તમુવાચ પાર્થિવં યુધિષ્ઠિરો ધર્મમવેક્ષ્ય ચાસકૃત્ ।
સત્યં વચઃ કો ન્વિહ વક્તુમુત્સહેદ્યથાપ્રતિજ્ઞં તુ શૃણુષ્વ પાર્થિવ ॥ 31 ॥ 4-9-31 (28545)
શ્રુતં ચ શીલં ચ કુલં ચ કર્મ ચ શૃણુષ્વ મે જન્મ ચ દેશમેવ ચ ।
ગુરૂપદેશાન્નિયમાચ્ચ મે વ્રતં કુલક્રમાર્થં પિતૃભિર્નિયોજિતમ્ ॥ 32 ॥ 4-9-32 (28546)
દ્વિજો વ્રતેનાસ્મિ ન ચ સ્વતઃ પ્રભો સંમુણ્ડિતઃ પ્રવ્રજિતસ્ત્રિદણ્ડભૃત્ ।
ઇદં શરીરં મમ પશ્ય માનુષં સમાવૃતં પઞ્ચભિરેવ ધાતુભિઃ ॥ 33 ॥ 4-9-33 (28547)
મમેહ પઞ્ચેન્દ્રિયગાત્રદર્શિનો વદન્તિ પઞ્ચૈવ પિતૄન્યથા શ્રુતિઃ ।
મનુષ્યજાતિત્વમચિન્તયન્નહં ન ચાસ્મિ તુલ્યઃ પિતૃભિઃ સ્વભાવતઃ ॥ 34 ॥ 4-9-34 (28548)
કઙ્કો હિ નામ્ના વિષયં તવાગતો વ્રતી દ્વિજાતિઃ સ્વકૃતેન કર્મણા।
દ્યૂતપ્રસઙ્ગાદધનોઽસ્મિ રાજન્સત્યપ્રતિજ્ઞા વ્રતિનશ્ચરામઃ ॥ 35 ॥ 4-9-35 (28549)
યુધિષ્ઠિરસ્યાપિ સખાઽભવં પુરા ગૃહપ્રવેશી ચ શરીરમેવ ચ।
ગૃહે ચ તસ્યોપિતવાનહં સુખં રાજાઽસ્મિ તસ્ય સ્વપુરેઽભવં પુરા ॥ 36 ॥ 4-9-36 (28550)
મમાજ્ઞયા તત્ર વિચેરુરઙ્ગના મમ પ્રિયાર્થં દમયન્તિ વાજિનઃ ।
મયા કૃતં તસ્ય પુરે તુ યત્પુરા ન તત્કદાચિત્કૃતવાઞ્જનોઽન્યથા ॥ 37 ॥ 4-9-37 (28551)
સોહં પુરા તસ્ય વયસ્સમઃ સખા ચરામિ સર્વાં વસુધાં સુદુઃખિતઃ ।
ન તુ પ્રશાન્તિં ક્વચિદાપ્તવાનહં વ્રતોપદેશાન્નિયમેન ભારિકઃ ॥ 38 ॥ 4-9-38 (28552)
વૈયાઘ્રપદ્યોસ્મિ નરેન્દ્ર ગોત્રતસ્તદેવ સૌખ્યં મૃગયામહે વયમ્।
કૃતજ્ઞભાવેન મયાઽનુકીર્તિતં યુધિષ્ઠિરસ્યાત્મસમસ્ય ચેષ્ટિતમ્ ॥ 39 ॥ 4-9-39 (28553)
ઇમં હિ મોક્ષાશ્રમમાસ્થિતસ્ય મે યુધિષ્ઠિરસ્તુલ્યગુણો ભવાનપિ ।
ન મેઽસ્તિ માતા ન પિતા ન બાન્ધવા ન મેઽસ્તિ રૂપં ન રતિર્ન સન્તતિઃ ॥ 40 ॥ 4-9-40 (28554)
સુખં ચ દુઃખં ચ હિ તુલ્યમદ્ય મે પ્રિયાપ્રિયે તુલ્યગતે ગતાગતે।
મુક્તોસ્મિ કામાચ્ચ ધનાચ્ચ સાંપ્રતં ત્વદાશ્રયે વસ્તુમિહાભ્યુપાગતઃ ॥ 41 ॥ 4-9-41 (28555)
સંવત્સરેણેહ સમાપ્યતે ત્વિદં મમ વ્રતં દુષ્કરકર્મકારિણઃ।
તતો ભવન્તં પરિતોષ્ય કર્મભિઃ પુનર્વ્રજિષ્યે ચ કુતૂહલં યતઃ ॥ 42 ॥ 4-9-42 (28556)
અક્ષાન્નિવપ્તું કુશલોસ્મ્વહં સદા પરાજિતઃ શકુનિરુતાનિ ચિન્તયન્ ।
મૃગદ્વિજાનાં ચ રુતાનિ ચિન્તયન્નિરાશ્રયઃ પ્રવ્રજિતોસ્મિ ભિક્ષુકઃ ॥ 43 ॥ 4-9-43 (28557)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ । 4-9-44x (3017)
તેનૈવમુક્તે વચને નરાધિપઃ કૃતાઞ્જલિઃ પ્રવ્રજિતં વિલોક્ય ચ ।
અથાબ્રવીદ્ધૃષ્ટમનાઃ શુભાક્ષરં મનોનુગં સર્વસભાગતં વચઃ ॥ 44 ॥ 4-9-44 (28558)
દદામિ તે હન્ત વરં યદીપ્સિતં પ્રશાધિ મત્સ્યાન્યદિ મન્યતે ભવાન્।
પ્રિયા હિ ધૂર્તા મમ ચાક્ષકોવિદાસ્ત્વં ચાપિ દેવો મમ રાજ્યમર્હસિ ॥ 45 ॥ 4-9-45 (28559)
સમાનયાનાસનવસ્ત્રભોજનં પ્રભ્રૂતમાલ્યાભરણાનુલેપનમ્।
સ સાર્વભૌમોપમ સર્વદાઽર્હસિ પ્રિયં હિ મન્યે તવ નિત્યદર્શનમ્ ॥ 46 ॥ 4-9-46 (28560)
યે ત્વાઽભિધાવેયુરનર્થપીડિતા દ્વિજાતિમુખ્યા યદિ વેતરે જનાઃ।
સર્વાણિ કાર્યાણ્યહમર્થિતસ્ત્વયા તેષાં કરિષ્યામિ ન મેઽત્ર સંશયઃ ॥ 47 ॥ 4-9-47 (28561)
મમાન્તિકે યશ્ચ તવાપ્રિયં ચરેત્પ્રવાસયે તં પરિચિન્ત્ય માનવમ્ ।
યચ્ચાપિ કિંચિદ્વસુ વિદ્યતે મમ પ્રભુર્ભવાંસ્તસ્ય વશી વસેહ ચ ॥ 48 ॥ 4-9-48 (28562)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 4-9-49x (3018)
અતોઽભિલાષઃ પરમો ન વિદ્યતે ન મે જિતં કિંચન ધારયે ધનમ્।
ન ભોજનં કિંચન સંસ્પૃશેયં હવિષ્યભોજી નિશિ ચ ક્ષિતીશયઃ ॥ 49 ॥ 4-9-49 (28563)
વ્રતોપદેશાત્સમયો હિ નૈષ્ઠિકો ન ક્રોધિતવ્યં નરદેવ કસ્યચિત્।
એવંપ્રતિજ્ઞસ્ય મમેહ ભૂપતે નિવાસબુદ્ધિર્ભવિતા તુ નાન્યથા ॥ 50 ॥ 4-9-50 (28564)
એવં વરં માત્સ્ય વૃણે પ્રદાપિતં કૃતિ ભવિષ્યામિ વરેણ તેઽનઘ ॥ 51 ॥ 4-9-51 (28565)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-9-52x (3019)
એવં તુ રાજ્ઞઃ પ્રથમઃ સમાગમો બભૂવ માત્સ્યસ્ય યુધિષ્ઠિરસ્ય ચ।
વિરાટરાજસ્ય હિ તેન સઙ્ગમો બભૂવ વિષ્ણોરિવ વજ્રપાણિના ॥ 52 ॥ 4-9-52 (28566)
તમાસનસ્થં પ્રિયરૂપદર્શનં નિરીક્ષમાણો ન તતર્પ ભૂમિપઃ।
સભાં ચ તાં પ્રજ્વલયન્યુધિષ્ઠિરઃ શ્રિયા યથા શક્રઇવ ત્રિવિષ્ટપમ્ ॥ 53 ॥ 4-9-53 (28567)
એવં સ લબ્ધ્વા નૃપતિઃ સમાગમં વિરાટરાજેન નરર્ષભસ્તદા।
ઉવાસ વીરઃ પરમાર્ચિતઃ સુખી ન ચાસ્ય કશ્ચિચ્ચરિતં બુબોધ તત્ ॥ 54 ॥ ॥ 4-9-54 (28568)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ પાણ્ડવપ્રવેશપર્વણિ નવમોઽધ્યાયઃ ॥ 9 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-9-6 વયશ્ચ રૂપં ચ બલં તથાઽઽપ્નુયુરિતિ થo ધo પાઠઃ ॥ 6 ॥ 4-9-24 અન્યેન રૂપેણ યતિવેષેણ આગતં દૃષ્ટ્વેતિ શેષઃ ॥ 24 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 010
॥ શ્રીઃ ॥
4.10. અધ્યાયઃ 010
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
ભીમેન સૂદવેષપરિગ્રહેણ વિરાટસભાપ્રવેશઃ ॥ 1 ॥ વિરાટેન ભીમસ્ય પાકાધિકારે નિયોજનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-10-0 (28569)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ । 4-10-0x (3020)
અથાપરસ્યાં દિશિ ભીમદર્શનો વૃકોદરોઽદૃશ્યત સિંહવિક્રમઃ।
અસિપ્રવેકે પ્રતિમુચ્ય શાણિતે ખજાં ચ દર્વી ચ કરેણ ધારયન્ ॥ 1 ॥ 4-10-1 (28570)
ત્વચં ચ ગોચર્મમયીં સુમર્દિતાં સમુક્ષિતાં પાનકરાગષાડવૈઃ ।
કિલાસમાલમ્બ્ય કરેણ ચાયસં સશૃઙ્ગિબેરાર્દ્રકભૂસ્તૃણાઙ્કુરમ્ ॥ 2 ॥ 4-10-2 (28571)
ગમ્ભીરરૂપઃ પરમેણ તેજસા રવિર્યથા લોકમિમં પ્રકાશયન્।
સ કૃષ્ણવાસા ગિરિરાજસારવાન્ સ મત્સ્યરાજં સમુપેત્ય તસ્થિવાન્ ॥ 3 ॥ 4-10-3 (28572)
સભાગતો વારણયૂથપોપમસ્તમિસ્રહા રાત્રિમિવાવભાસયન્।
સહસ્રનેત્રાવરજાન્તકોપમસ્ત્રિલોકપાલાધિપતિર્યથા હરિઃ ॥ 4 ॥ 4-10-4 (28573)
તમાવ્રજન્તં ગજયૂથપોપમં નિરીક્ષમાણો નવસૂર્યવર્ચસમ્।
ભયાત્સમુદ્વિગ્નવિપણ્ણચેતનો દિશશ્ચ સર્વાઃ પ્રસમીક્ષ્ય ચાસકૃત્ ॥ 5 ॥ 4-10-5 (28574)
તમેકવસ્ત્રં પરસૈન્યવારણં સભાઽવિદૂરાન્નૃપતિર્નૃપાત્મજમ્।
સમીક્ષ્ય વૈક્લબ્યમુપેયિવાઞ્શનૈર્જનાશ્ચ ભીતાઃ પરિસર્પિરે ભૃશમ્ ॥ 6 ॥ 4-10-6 (28575)
અથાબ્રવીન્માત્સ્યપતિઃ સભાગતાન્ ભૃશાતુરોષ્ણં પરિનિશ્વસન્નિવ ।
કોઽયં યુવા વારણરાજસન્નિભઃ સભામભિપ્રૈતિ હિ મામિકામિમામ્ ॥ 7 ॥ 4-10-7 (28576)
કો વા વિજાનાતિ પુરાઽસ્ય દર્શનં મૃગેન્દ્રશાર્દૂલગતિં હિ મામકઃ।
વ્યૂઢાન્તરાંસો મૃગરાડિવોત્કટો ય એષ દિવ્યઃ પુરુષઃ પ્રકાશતે ॥ 8 ॥ 4-10-8 (28577)
રાજશ્રિયા હ્યેષ વિભાતિ રાજવદ્વિરોચતે રુક્મગિરિપ્રભોપમઃ।
નાક્ષત્રિયો નૂનમયં ભવિષ્યતિ સહસ્રનેત્રપ્રતિમસ્તથા હ્યસૌ ॥ 9 ॥ 4-10-9 (28578)
રૂપેણ યશ્ચાપ્રતિમો હ્યયં મહાન્મહીમિમાં શત્રઃ ઇવાભિપાલયેત્।
નાભૂમિપોઽયં હિ રતિર્મમેતિ ચ ચ્યુતઃ સમૃદ્ધ્યા નભસીવ નાહુષઃ ॥ 10 ॥ 4-10-10 (28579)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-10-11x (3021)
વિતર્કમાણસ્ય ચ તસ્ય પાણ્ડવઃ સભામતિક્રમ્ય વૃકોદરોઽબ્રવીત્।
જયેતિ રાજાનમભિપ્રમોદયન્સુખેન સભ્યં ચ સભાગતં જનમ્ ॥ 11 ॥ 4-10-11 (28580)
તતો નૃપં વાક્યમુવાચ પાણ્ડવો યથાઽનુપૂર્વ્યાત્કૃપયાન્વિતોત્તરમ્।
ત્વાં જીવિતું શત્રુહન્નાગતોઽહં ત્વમેવ લોકે પરમો હિ સંશ્રયઃ ॥ 12 ॥ 4-10-12 (28581)
નરેન્દ્ર શૂદ્રોસ્મિ ચતુર્થવર્ણભાગ્ગુરૂપદેશાત્પરિચારકર્મકૃત્।
જાનામિ સૂપાંશ્ચ રસાંશ્ચ સંસ્કૃતાન્માંસાન્યપૂપાંશ્ચ પચામિ શોભનાન્ ।
રાગપ્રકારાશ્ચ બહૂન્ફલાશ્રયાન્મહાનસે મે ન સમોસ્તિ સૂપકૃત્ ॥ 13 ॥ 4-10-13 (28582)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ । 4-10-14x (3022)
તમબ્રવીન્મત્સ્યપતિઃ પ્રહૃષ્ટવત્પ્રિયં પ્રગલ્ભં મધુરં વિનીતવત્।
ન શૂદ્રતાં કાંચન લક્ષયામિ તે કુબેરચન્દ્રેન્દ્રદિવાકરપ્રભ ॥ 14 ॥ 4-10-14 (28583)
હુતાશનાશીવિષતુલ્યતેજસો ન કર્મ તે યોગ્યમિદં મહાનસે ।
ન સૂપકારો ભવિતું ત્વમર્હસિ સુપર્ણગન્ધર્વમહોરગોપમ ॥ 15 ॥ 4-10-15 (28584)
અનીકકર્ણાગ્રધરો ધ્વજી રથી ભવાદ્ય મે વારણવાહિનીપતિઃ।
ન નીચકર્મા ભવિતું ત્વમર્હસિ પ્રશાસિતું ભૂમિમિમાં ત્વમર્હસિ ॥ 16 ॥ 4-10-16 (28585)
ભીમ ઉવાચ । 4-10-17x (3023)
ચતુર્થવર્ણોસ્મ્યહમુગ્રશાસન ન વૈ વૃણે ત્વામહમીદૃશં પદમ્।
જાત્યાઽસ્મિ શૂદ્રો બલલેતિ નામ્ના જિજીવિષુસ્ત્વદ્વિષયં સમાગતઃ ॥ 17 ॥ 4-10-17 (28586)
યુધિષ્ઠિરસ્યાસ્મિ મહાનસે પુરા બભૂવ સર્વપ્રભુરન્નપાનદઃ।
અથાપિ મામુત્સૃજસે મહીપતે વ્રજામ્યહં યાવદિતો યથાગતમ્ ॥ 18 ॥ 4-10-18 (28587)
ત્વમન્નસંસ્કારવિધૌ પ્રશાધિ માં ભવામિ તેઽહં નરદેવ સૂપકૃત્ ।
બલેન તુલ્યશ્ચ ન વિદ્યતે મયા નિયુદ્ધશીલોસ્મિ સદા હિ પાર્થિવ ॥ 19 ॥ 4-10-19 (28588)
ગજાંશ્ચ સિંહાંશ્ચ સમેયિવાનહં સદા કરિષ્યામિ તવાનઘ પ્રિયમ્।
ન નીચકર્મા તવ માદૃશઃ પ્રભો બલસ્ય નેતાઽપ્યબલો ભવેદિતિ ॥ 20 ॥ 4-10-20 (28589)
સ્વકર્મતુષ્ટાશ્ચ વયં નરાધિપ પ્રશાધિ માં સૂદપદે યદીચ્છસિ।
યે સન્તિ મલ્લા બલવીર્યસંમતાસ્તાનેવ યોત્સ્યામિ તવાભિહર્પયન્ ॥ 21 ॥ 4-10-21 (28590)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-10-22x (3024)
તમેવમુક્તે વચને નરાધિપઃ પ્રત્યબ્રવીન્મત્સ્યપતિઃ પ્રહૃષ્ટવત્।
સોહં ન મન્યે તવ કર્મ તત્સમં સમુદ્રનેમિં પૃથિવીં ત્વમર્હસિ ॥ 22 ॥ 4-10-22 (28591)
ત્રિલોકપાલો હિ યથા વિરાજસે તથાઽદ્ય મે વિષ્ણુરિવાતિરોચસે।
યથા તુ કામસ્તવ તત્તથા કૃતં મહાનસે મે ભવ મે પુરસ્કૃતઃ ।
નરાશ્ચ મે તત્ર મયા સદાઽર્ચિતા ભવાદ્ય તેષામધિપો મયા કૃતઃ ॥ 23 ॥ 4-10-23 (28592)
તથા સ ભીમો વિહિતો મહાનસે વિરાટરાજસ્ય બભૂવ વૈ પ્રિયઃ।
ઉવાસ રાજન્ન ચ તં પૃથગ્જનો બુબોધ તસ્યાનુચરશ્ચ કશ્ચન ॥ 24 ॥ ॥ 4-10-24 (28593)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ પાણ્ડવપ્રવેશપર્વણિ દશમોઽધ્યાયઃ ॥ 10 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 011
॥ શ્રીઃ ॥
4.11. અધ્યાયઃ 011
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન ષણ્ડવેષપરિગ્રહેણ વિરાટસભાપ્રવેશઃ ॥ 1 ॥ વિરાટેનાર્જુનસ્ય કન્યાનાટને નિયોજનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-11-0 (28594)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-11-0x (3025)
અથાપરોઽદૃશ્યત વર્ણવાન્યુવા સ્ત્રીવેષધારી સમલંકૃતો ભૃશમ્।
પ્રવાલચિત્રે પ્રવિમુચ્ય કુણ્ડલે ઉભે ચ કમ્બૂ પરિપાતુકે તથા ॥ 1 ॥ 4-11-1 (28595)
કૃષ્ણે ચ રક્તે ચ નિબધ્ય વાસસી શરીરવાઞ્શુક્રબૃહસ્પતિપ્રભઃ।
બહૂંશ્ચ દીર્ઘાંશ્ચ વિકીર્ય મૂર્ધજાન્મહાભુજો મત્તગજેન્દ્રવિક્રમઃ ॥ 2 ॥ 4-11-2 (28596)
ક્લૈબ્યેન વેષેણ ન ભતિ ભાતિ ચ ગ્રહાભિપન્નો નભસીવ ચન્દ્રમાઃ ।
ગતેન ચોર્વી પરિકમ્પયંસ્તદા વિરાટમાસાદ્ય સભાસમીપતઃ ॥ 3 ॥ 4-11-3 (28597)
તં પ્રેક્ષ્ય રાજોપગતં સભાતલે વ્યાજાપ્રતિચ્છન્નમમિત્રમર્દનમ્ ।
વિરાજમાનં સુરરાજવર્ચસં સુતં સુરેન્દ્રસ્ય ગજેન્દ્રવિક્રમમ્ ॥ 4 ॥ 4-11-4 (28598)
સર્વાનપૃચ્છચ્ચ સમીપચારિણઃ કુતોઽયમાયાતિ ન મે પુરા શ્રુતઃ।
ન ચૈનમૂચુર્વિદિતં નરાસ્તદા સવિસ્મયં વાક્યમિદં નૃપોઽબ્રવીત્ ॥ 5 ॥ 4-11-5 (28599)
વિરાટ ઉવાચ। 4-11-6x (3026)
ગજેન્દ્રલીલો મૃગરાજગામી વૃષેક્ષણો દેવસુતોગ્રતેજાઃ।
પીનાંસબાહુઃ કનકાવદાતઃ કોઽયં નરો મે નગરં પ્રવિષ્ટઃ ॥ 6 ॥ 4-11-6 (28600)
કિમેષ દેવેન્દ્રસુતઃ કિમેષ બ્રહ્માત્મજો વા કિમયં સ્વયંભૂઃ।
ઉમાસુતો વૈશ્રવણાત્મજો વા પ્રેક્ષ્યૈનમાસીદિતિ મે વિતર્કઃ ॥ 7 ॥ 4-11-7 (28601)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-11-8x (3027)
સભામતિક્રમ્ય સ વાસવોપમો નિરીક્ષમાણો બહુભિઃ સભાગતૈઃ।
સ તત્ર રાજનમમિત્રહાઽબ્રવીદ્બૃહન્નલાહં નરદેવ નર્તકી ॥ 8 ॥ 4-11-8 (28602)
વેણીં પ્રકુર્યાં રુચિરે ચ કુણ્ડલે ગ્રથે સ્રજઃ પ્રાવરણાનિ સંહરે।
સ્નાનં ચરેયં વિમૃજે ચ દર્પણં વિશેષકેષ્વેવ ચ કૌશલં મમ ॥ 9 । 4-11-9 (28603)
ક્લીબેષુ બાલેષુ જનેષુ નર્તને શિક્ષાપ્રદાનેષુ ચ યોગ્યતા મમ।
કરોમિ વેણીષુ ચ પુષ્પપૂરકં ન મે સ્ત્રિયઃ કર્મણિ કૌશલાધિકાઃ ॥ 10 ॥ 4-11-10 (28604)
ઇત્યર્જુનસ્તં નરદેવમોજસા વિજ્ઞાપ્ય તસ્થૌ વિધિનાઽઽત્મનઃ ક્રિયામ્।
તમબ્રવીત્પ્રાંશુમુદીક્ષ્ય વિસ્મિતો વિરાટરાજોપસૃતં મહાયશાઃ ॥ 11 ॥ 4-11-11 (28605)
નાર્હસ્તુ વેષોઽયમનૂર્જિતસ્તે નાપુંસ્ત્વમર્હં નરદેવસિંહ ।
તવૈવ વેષઃ શુભવેષભૂષણૈર્વિભૂષિતો ભૂતપતેરિવ પ્રભો ॥ 12 ॥ 4-11-12 (28606)
વિભાતિ ભાનોરિવ રશ્મિમાલિનો ઘનાવરુદ્ધે ગગને ઘનૈરિવ।
ધનુર્હિ મન્યે તવ શોભયેદ્ભુજૌ તથાહિ પીનાવતિમાત્રમાયતૌ ॥ 13 ॥ 4-11-13 (28607)
પ્રગૃહ્ય ચાપં ત્વનુરૂપમાત્મનો રક્ષસ્વ દેશં પુરમદ્ય સુસ્થિરઃ।
પુત્રેણ તુલ્યો ભવ મે બૃહન્નલે વૃદ્ધોસ્મિ વિત્તં પ્રતિપાદયામિ તે ॥ 14 ॥ 4-11-14 (28608)
ત્વં રક્ષ મે સર્વમિદં પુરં પ્રભો ન ષણ્ડતાં કાંચન લક્ષયામિ તે।
પ્રશાધિ મત્સ્યાંસ્તરસા વિવર્ધયન્દદામિ રાજ્યં તવ સત્યવાગહમ્ ॥ 15 ॥ 4-11-15 (28609)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-11-16x (3028)
તસ્યાગ્રતઃ સ્વાનિ ધનૂંષિ પાર્થિવો બહૂનિ દીર્ઘાણિ ચ વર્ણવન્તિ ચ।
દદૌ સ સજ્યાનિ બલાન્વિતાનિ જિજ્ઞાસમાનઃ કિમયં કરિષ્યતિ ॥ 16 ॥ 4-11-16 (28610)
તતોઽર્જુનઃ ક્લીબતરં વચોઽબ્રવીન્ન મે ધનુર્ધારિતમીદૃશં વિભો।
ન ચાપિ દૃષ્ટં ધનુરીદૃશં ક્વચિન્ન માદૃશાઃ સન્તિ ધનુર્ધરા ભુવિ ॥ 17 ॥ 4-11-17 (28611)
નૃત્યામ ગાયામિ ચ વાદયામ્યહં પ્રાનર્તને કૌશલનૈપુણં મમ।
તદુત્તરાયાઃ પરિધત્સ્વ નર્તને ભવામિ દેવ્યા નરદેવ નર્તકી ॥ 18 ॥ 4-11-18 (28612)
વિરાટ ઉવાચ। 4-11-19x (3029)
દદામિ તે તં હિ વરં બૃહન્નલે સુતાં હિ મે નર્તય યાશ્ચ તાદૃશીઃ ।
તતો વિરાટઃ સ્વયમાહ્વયત્સુતાં નરાધિપસ્તાં ચ સુમધ્યસુન્દરીમ્ ॥ 19 ॥ 4-11-19 (28613)
ઉવાચ ચૈનાં મુદિતેન ચેતસા બૃહન્નલા નામ સખી ભવત્વિયમ્।
સુગાત્રિ સંપ્રીતિસુબદ્ધસૌહૃદા તવાઙ્ગને પ્રાણસમા ચ નિત્યદા ॥ 20 ॥ 4-11-20 (28614)
પ્રકામભક્ષ્યાભરણામ્બરા શુભા ચરત્વિયં સર્વજનેષ્વવારિતા।
ન દુષ્કુલાનામિયમાકૃતિર્ભવેન્ન વૃત્તભેદી ભવતીદૃશો જનઃ ॥ 21 ॥ 4-11-21 (28615)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-11-22x (3030)
સંમન્ત્ર્ય રાજા વિવિધૈઃ સ્વમન્ત્રિભિઃ પરીક્ષ્ય ચૈનં પ્રમદાભિરાશુ વૈ।
અપુંસ્ત્વમપ્યસ્ય નિશમ્ય ચ સ્થિરં તતઃ કુમારીપુરમુત્સસર્જ તમ્ ॥ 22 ॥ 4-11-22 (28616)
સ શિક્ષયામાસ ચ ગીતવદનં સુતાં વિરાટસ્ય ધનંજયઃ પ્રભુઃ ।
સખીશ્ચ તસ્યાઃ પરિચારિકાસ્તથા પ્રિયશ્ચ તસ્યાઃ સ બભૂવ પાણ્ડવઃ ॥ 23 ॥ 4-11-23 (28617)
તથા સ તત્રૈવ ધનંજયોઽવસત્પ્રિયાણિ કુર્વન્ત્સહ તાભિરાત્મવાન્।
તથા ગતં તત્ર ન જઝિરે જના બહિશ્ચરા વાઽપ્યથવેતરે જનાઃ ॥ 24 ॥ ॥ 4-11-24 (28618)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ પાણ્ડવપ્રવેશપર્વણિ એકાદશોઽધ્યાયઃ ॥ 11 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 012
॥ શ્રીઃ ॥
4.12. અધ્યાયઃ 012
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
નકુલેન વિરાટમેત્ય સ્વસ્યાશ્વશાસ્ત્રે કૌશલાભિધાનમ્ ॥ 1 ॥ વિરાટેન નકુલસ્યાશ્વપાલને નિયોજનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-12-0 (28619)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-12-0x (3031)
અથાપરોઽદૃશ્યત પાણ્ડવઃ પ્રભુર્વિરાટરાજે તુરગાન્સમીક્ષતિ।
તમાપતન્તં દદૃશુઃ પૃથગ્જનાઃ પ્રમુક્તમભ્રાદિવ ચન્દ્રમણ્ડલમ્ ॥ 1 ॥ 4-12-1 (28620)
સ વૈ હયાનૈક્ષત તાનિતસ્તતઃ સમીક્ષમાણં ચ દદર્શ મત્સ્યરાટ્।
દૃષ્ટ્વા તથૈનં સ કુરૂત્તમં તમઃ પપ્રચ્છ તાન્સર્બસભાસદસ્તદા ॥ 2 ॥ 4-12-2 (28621)
કો વા વિજાનાતિ પુરાઽસ્ય દર્શનં યોઽયં યુવાઽભ્યેતિ હિ માસિકાં સભામ્ ।
પ્રિયો હિ મે દર્શનતોપિ સંમતો બ્રવીતુ કશ્ચિદ્યદિ દૃષ્ટવાનિમમ્ ॥ 3 ॥ 4-12-3 (28622)
અયં હયાન્પશ્યતિ મામકાન્મુહુર્ધ્રુવં હયજ્ઞો ભવિતા વિચક્ષણઃ।
પ્રવેશ્યતામેષ સમીપમાશુ વૈ વિભાતિ વીરો હિ યથાઽમરસ્તથા ॥ 4 ॥ 4-12-4 (28623)
વિતર્કયત્યેવ હિ મત્સ્યરાજનિ ત્વરન્કુરૂણામૃષભઃ સભામગાત્।
તતઃ પ્રણમ્યોપનતઃ કુરૂત્તમો વિરાટરાજાનમુવાચ પાર્થિવમ્ ॥ 5 ॥ 4-12-5 (28624)
તવાગતોઽહં પુરમદ્ય ભૂપતે જિજીવિષુર્વેતનભોજનાર્થિકઃ।
તવાશ્વબન્ધઃ સુભૃતો ભવામ્યહં કુરુષ્વ મામશ્વપતિં યદીચ્છસિ ॥ 6 ॥ 4-12-6 (28625)
વિરાટ ઉવાચ। 4-12-7x (3032)
દદાનિ યાનાનિ ધનાનિ વેતનં ન ચાશ્વસૂતો ભવિતું ત્વમર્હસિ।
કુતોસિ કસ્યામિ કથં ત્વમાગતો બ્રવીહિ શિલ્પં તવ વિદ્યતે ચ યત્ ॥ 7 ॥ 4-12-7 (28626)
નકુલ ઉવાચ। 4-12-8x (3033)
પઞ્ચાનાં પાણ્ડુપુત્રાણાં જ્યેષ્ઠો રાજા યુધિષ્ઠિરઃ।
તેનાહમશ્વેષુ પુરા પ્રકૃતઃ શત્રુકર્શન ॥ 8 ॥ 4-12-8 (28627)
અશ્વાનાં પ્રકૃતિં વેદ્મિ વિનયં ચાપિ સર્વશઃ ।
દુષ્ટાનાં પ્રતિપત્તિં ચ કૃત્સ્નં ચૈવ ચિકિત્સિતમ્ ॥ 9 ॥ 4-12-9 (28628)
ન કાતરં સ્યાન્મમ વાજિવાહનં ન મેઽસ્તિ દુષ્ટા બડવા કુતો હયઃ।
જાનંસ્તુ મામાહ સ ચાપિ પાણ્ડવો યુધિષ્ઠિરો ગ્રન્થિકમેવ નામતઃ ॥ 10 ॥ 4-12-10 (28629)
માતલિરિવ દેવપતેર્દશરથનૃપતેઃ સુમત્ર ઇવ યન્તા।
સુમહ ઇવ જામદગ્રેસ્તથૈવ તવ શિક્ષયામ્યશ્વાન્ ॥ 11 ॥ 4-12-11 (28630)
યુધિષ્ઠિરસ્ય રાજેન્દ્ર નરરાજસ્ય શાસનાત્।
શતસાહસ્રકોટીનામશ્વાનામસ્મિ રક્ષિતા ॥ 12 ॥ 4-12-12 (28631)
વિરાટ ઉવાચ। 4-12-13x (3034)
યદસ્તિ કિંચિન્મમ વાજિવાહનં તદસ્તુ સર્વં ત્વદધીનમદ્ય વૈ।
યે ચાપિ કેચિન્મમ વાજિયોધાસ્ત્વદાશ્રયાઃ સારથયશ્ચ સન્તુ મે ॥ 13 ॥ 4-12-13 (28632)
ઇદં તવેષ્ટં વિહિતં સુરોપમ ...હિ યત્તે પ્રસમીક્ષિતં વરમ્।
...ઽનુરૂપં હયકર્મ દૃશ્યતે વિભાતિ રાજેવ ન કર્મ વાજિનામ્ ॥ 14 ॥ 4-12-14 (28633)
યુધિષ્ઠિરસ્યૈવ હિ દર્શનેન મે સમં તવેદં પ્રિયદર્શ દર્શનમ્ ।
કથં નુ ભૃત્યૈઃ સ વિનાકૃતો વને ચરત્યનિન્દ્યો રમતે ચ પાણ્ડવઃ ॥ 15 ॥ 4-12-15 (28634)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ । 4-12-16x (3035)
તથા સ ગન્ધર્વવરોપમો યુવા વિરાટરાજ્ઞા મુદિતેન પૂજિતઃ।
ન ચૈવમન્યેઽપિ વિદુઃ કથંચન પ્રિયાભિરામં વિચરન્તમન્તરા ॥ 16 ॥ ॥ 4-12-16 (28635)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ પાણ્ડવપ્રવેશપર્વણિ દ્વાદશોઽધ્યાયઃ ॥ 12 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 013
॥ શ્રીઃ ॥
4.13. અધ્યાયઃ 013
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
સહદેવેન ગોપાલવેષધારણેન વિરાટંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 1 ॥ વિરાટેન સહદેવસ્ય ગોપાલને નિયોજનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-13-0 (28636)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-13-0x (3036)
અથાપરોઽદૃશ્યત વૈ શશી યથા હુતો હવિર્ભિર્હિ યથાઽધ્વરે શિખી।
તથા સમાલક્ષ્યત ચારુદર્શનઃ પ્રકાશયન્સૂર્ય ઇવાચિરોદિતઃ ॥ 1 ॥ 4-13-1 (28637)
તમાવ્રજન્તં સહદેવમગ્રણીર્નૃપો વિરાટો નચિરાત્સમૈક્ષત।
પ્રૈક્ષન્ત તં તત્ર પૃથક્સમાગતાઃ સભાગતાઃ સર્વમનોહરપ્રભમ્।
યુવાનમાયાન્તમમિત્રકર્શનં પ્રમુક્તમભ્રાદિવ ચન્દ્રમણ્ડલમ્ ॥ 2 ॥ 4-13-2 (28638)
યષ્ટ્યા પ્રમાણાન્વિતયા સુદર્શનં દામાનિ પાશં ચ નિબદ્ધ્ય પૃષ્ઠતઃ।
મૌર્વી ચ તન્ત્રીં મહતીં સુસંહિતાં બાલૈશ્ચ તારૈર્બહુભિઃ સમાવૃતામ્ ॥ 3 ॥ 4-13-3 (28639)
સ ચાપિ રાજાનમુવાચ વીર્યવાન્કુરુષ્વ માં પાર્થિવ ગોષ્વવસ્થિતમ્।
મયા હિ ગુપ્તાઃ પશવો ભવન્તુ તે પ્રસન્નનિદ્રાઃ પ્રભવોસ્મિ વલ્લવઃ ॥ 4 ॥ 4-13-4 (28640)
ન શ્વાપદેભ્યો ન ચ રોગતો ભયં ન ચાપિ દાવાન્ન ચ તસ્કરાદ્ભયમ્।
પયઃપ્રભૂતા બહુલા નિરામયા ભવન્તિ ગાવઃ સુભૃતા નરાધિપ ॥ 5 ॥ 4-13-5 (28641)
નિશમ્ય રાજા સહદેવભાષિતં નિરીક્ષ્ય માદ્રીસુતમભ્યનન્દત્।
ઉવાચ હૃષ્ટો મુદિતેન ચેતસા ન બલ્લવત્વં ત્વયિ વીર લક્ષયે ॥ 6 । 4-13-6 (28642)
ધૈર્યાદ્વપુઃ ક્ષાત્રમિવેહ તે દૃઢં પ્રકાશતે કૌરવવંશજસ્ય વા।
નાપણ્ડિતેયં તવ દૃશ્યતે તનુર્ભવેહ રાજ્યે મમ મન્ત્રધર્મભૃત્ ॥ 7 ॥ 4-13-7 (28643)
પ્રશાધિ મત્સ્યાન્સહરાજકાનિમાન્બૃહસ્પતિઃ શત્રુયુતાનિવામરાન્।
બલં ચ મે રક્ષ સુવેષ સર્વશો ગૃહાણ ખઙ્ગં પ્રતિરૂપમાત્મઃ ॥ 8 ॥ 4-13-8 (28644)
અનીકકર્ણાગ્રધરો બલસ્ય મે પ્રભુર્ભવાનસ્તુ ગૃહાણ કાર્મુકમ્ ॥ 9 । 4-13-9 (28645)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-13-10x (3037)
વિરાટરાજ્ઞાઽભિહિતઃ કુરૂત્તમઃ પ્રશસ્ય રાજાનમભિપ્રણમ્ય ચ।
ઉવાચ મત્સ્યપ્રવરં મહાપતિઃ શૃણુષ્વ રાજન્મમ વાક્યમુત્તમમ્ ॥ 10 ॥ 4-13-10 (28646)
બાલો હ્યહં જાતિવિશેષદૂષિતઃ કુતોઽદ્ય મે નીતિષુ યુક્તમન્ત્રતા ।
સ્વકર્મતુષ્ટાશ્ચ વયં નરાધિપ પ્રશાધિ માં ગોપરિરક્ષણેઽનઘ ॥ 11 ॥ 4-13-11 (28647)
વૈશ્યોસ્મિ નામ્નાઽહમરિષ્ટનેમિર્ગોસઙ્ખ્ય આસં કુરુપુઙ્ગવાનામ્ ।
વસ્તું ત્વયીચ્છામિ વિશાંવરિષ્ઠ તાન્રાજસિંહાન્ન હિ વેદ્મિ પાર્થાન્ ॥ 12 ॥ 4-13-12 (28648)
ન જીવિતું શક્યમતોઽન્યકર્મણા ન ચ ત્વદન્યો મમ રોચતે વિભો ॥ 13 ॥ 4-13-13 (28649)
વિરાટ ઉવાચ। 4-13-14x (3038)
ત્વં બ્રાહ્મણો વા યદિ વાઽપિ ભૂમિપઃ સમુદ્રનેમીશ્વરરૂપવાનસિ।
આચક્ષ્વ તત્વં ત્વમમિત્રકર્શન ન બલ્લવત્વં ત્વયિ વિદ્યતે સમમ્ ॥ 14 ॥ 4-13-14 (28650)
કસ્યામિ રાજ્ઞો વિષયાદિહાગતઃ કિં ચાપિ શિલ્પં તવ વિદ્યતે કૃતમ્।
કથં ત્વમસ્માસુ નિવત્સ્યસે સદા વદસ્વ કિં ચાપિ તવેહ વેતનમ્ ॥ 15 ॥ 4-13-15 (28651)
સહદેવ ઉવાચ। 4-13-16x (3039)
પઞ્ચાનાં પાણ્ડુપુત્રાણાં જ્યેષ્ઠો રાજા યુધિષ્ઠિરઃ।
તસ્યાષ્ટૌ શતસાહસ્રં ગવાં વર્ગાઃ શતંશતમ્ ॥ 16 ॥ 4-13-16 (28652)
અપરે દશસાહસ્રા દ્વિસ્તાવન્તસ્તથા પરે।
તેષાં ગોસઙ્ખ્ય આસં વૈ તન્ત્રીપાલેતિ માં વિદુઃ ॥ 17 ॥ 4-13-17 (28653)
ભૂતં ભવ્યં ભવિષ્યચ્ચ યચ્ચાન્યદ્ગોગતં ક્વચિત્।
ન મેઽસ્ત્યવિદિતં કિંચિત્સમન્તાદ્દશયોજનમ્ ॥ 18 ॥ 4-13-18 (28654)
ગુણાઃ સુવિદિતા હ્યાસન્મયા તસ્ય મહાત્મનઃ।
આસીચ્ચ સ મયા તુષ્ટઃ કુરુરાજો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 19 ॥ 4-13-19 (28655)
અનેન ગણિતા ગાવો દુર્વિજ્ઞેયા મહત્તરાઃ।
બહુક્ષીરતરાસ્તા વૈ બહ્વ્યઃ સત્યઃ સપુત્રિકાઃ ॥ 20 ॥ 4-13-20 (28656)
ક્ષિપ્રં ચ ગાવો બહુલા ભવન્તિ ન તાસુ રોગો ભવતીહ કશ્ચિત્।
તૈસ્તૈરુપયૈર્વિદિતં મયૈતદેતાનિ શિલ્પાનિ મયિ સ્થિતાનિ ॥ 21 ॥ 4-13-21 (28657)
ઋષભાનપિ જાનામિ રાજન્પૂજિતલક્ષણાન્।
યેષાં મૂત્રમુપાઘ્રાય વન્ધ્યા અપિ પ્રસૂયતે ॥ 22 ॥ 4-13-22 (28658)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-13-23x (3040)
મત્સ્યાધિપો હર્ષકલેન ચેતસા માદ્રીસુતં પાણ્ડવમભ્યભાષત।
નૈવાનુમન્યે તવ કર્મ કુત્સિતં મહીં સમગ્રામભિપાતુમર્હસિ ॥ 23 ॥ 4-13-23 (28659)
અથ ત્વિદાનીં તવ રોચતે વિભો યથેષ્ટતો ગવ્યમવેક્ષ મામકમ્।
ત્વદર્પણા મે પશવો ભવન્તુ વૈ પશૂન્સપાલાન્ભવતે દદામ્યહમ્ ॥ 24 ॥ 4-13-24 (28660)
શતં સહસ્રાણિ ગવાં હિ સન્તિ વર્ણસ્યવર્ણસ્ય પૃથગ્ગણાનામ્।
દદામિ તેઽહં વરમીપ્સિતં ચ યત્ત્વદર્પણા મે પશવો ભવન્ત્વિતિ ॥ 25 ॥ 4-13-25 (28661)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-13-26x (3041)
એવં વિરાટેન સમેત્ય પાણ્ડવો લબ્ધ્વા ચ ગોબલ્લવતાં યથેષ્ટતઃ।
અજ્ઞાતચર્યામવસન્મહાત્મા યથા રવિશ્ચાસ્તગિરિં પ્રવિષ્ટઃ ॥ 26 ॥ 4-13-26 (28662)
એવં વિરાટે ન્યવસંશ્ચ પાણ્ડવા યથા પ્રતિજ્ઞાભિરમોઘવિક્રમાઃ ।
અબુદ્ધચર્યાં ચરિતું યથાતથં સમુદ્રનેમીમભિશાસ્તુમુદ્યતાઃ ॥ 27 ॥ ॥ 4-13-27 (28663)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ પાણ્ડવપ્રવેશપર્વણિ ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ ॥ 13 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 014
॥ શ્રીઃ ॥
4.14. અધ્યાયઃ 014
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
દ્રૌપદ્યા સૈરન્ધ્રીવેષધારણેન સુદેષ્ણાગૃહે નિવાસઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-14-0 (28664)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ । 4-14-0x (3042)
તતઃ કૃષ્ણા સુકેશી સા દર્શનીયા શુચિસ્મિતા।
વેણીકેશાન્સમુત્ક્ષિપ્ય પીનવૃત્તકુચા શુભા ।
જુગૂહે દક્ષિણે પાર્શ્વે મૃદૂનસિતલોચના ॥ 1 ॥ 4-14-1 (28665)
વાસશ્ચ પરિધાયૈકં કૃષ્ણા સુમલિનં મહત્।
કૃત્વા વેષં ચ સૈરન્ધ્ર્યાઃ કૃષ્ણા વ્યચરદાર્તવત્ ॥ 2 ॥ 4-14-2 (28666)
પ્રવિષ્ટા નગરં ભીરૂઃ સૈરન્ધ્રીવેષસંયુતા।
તાં નરાઃ પરિધાવન્તઃ સ્ત્રિયશ્ચ સમુપાદ્રવન્ ॥ 3 ॥ 4-14-3 (28667)
અપૃચ્છંસ્તે ચ તાં દૃષ્ટ્વા કા ત્વં કિં ચ ચિકીર્ષસિ।
સા તાનુવાચ રાજેન્દ્ર સૈરન્ધ્ર્યહમુપાગતા।
કર્મ ચેચ્છામિ વૈ કર્તું તસ્ય યા માં ભરિષ્યતિ ॥ 4 ॥ 4-14-4 (28668)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-14-5x (3043)
તસ્યા રૂપેણ વેષેણ શ્લક્ષ્ણયા ચ ગિરા તથા।
ન શ્રદ્દધાનાસ્તાં દેવીમન્નહેતોરુપસ્થિતામ્ ॥ 5 ॥ 4-14-5 (28669)
વિરાટસ્ય તુ કૈકેયી ભાર્યા પરમસંમતા।
આલોકયન્તી દદૃશે પ્રાસાદાદ્દ્રુપદાત્મજામ્ ॥ 6 ॥ 4-14-6 (28670)
સા સમીક્ષ્ય તથારૂપામનાથામેકવાસસમ્।
સ્ત્રીભિશ્ચ પુરુષૈશ્ચાપિ સર્વતઃ પરિવારિતામ્ ॥ 7 ॥ 4-14-7 (28671)
વિરાટભાર્યા તાં દેવી કારુણ્યાજ્જાતસંભ્રમા।
અપ્રેષયત્સમીપસ્થાઃ સ્ત્રિયો વૃદ્ધાશ્ચ તત્પરાઃ ॥ 8 ॥ 4-14-8 (28672)
અપનીય તતઃ સર્વા આનયધ્વમિહૈવ તામ્।
યદા દૃષ્ટા મયા સાધ્વી કમ્પતે મે મનસ્તદા।
તસ્માચ્છીઘ્રમિહાનાય દર્શયધ્વં યદીચ્છથ ॥ 9 ॥ 4-14-9 (28673)
તાસ્તથોક્તા ઉપાગમ્ય દ્રૌપદીં પરિસંગતાઃ।
આનીય સર્વથા ત્વેનામબ્રુવન્મધુરાક્ષરમ્ ॥ 10 ॥ 4-14-10 (28674)
ભદ્રે ત્વાં દ્રષ્ટુમિચ્છન્તી સુદેષ્ણા હર્મ્યભૂતલે।
ત્વદર્થં પ્રૈષયચ્ચાસ્માન્દ્રષ્ટું તાં ત્વં યદીચ્છસિ।
આયાહ્યસ્માભિરેવાદ્ય રક્ષ્યમાણા યથેષ્ટતઃ ॥ 11 ॥ 4-14-11 (28675)
તચ્છ્રુત્વા દ્રૌપદી તાસાં વચનં વાક્યકોવિદા।
ઈપ્સિતર્થાતિલાભેન હૃષ્ટાઽઽયાતા ગૃહોત્તમમ્ ॥ 12 ॥ 4-14-12 (28676)
રાજવેશ્મ હ્યુપાક્રમ્ય યત્રાગ્ર્યમહિષી સ્થિતા।
સુદેષ્ણામગમત્કૃષ્ણા રાજભાર્યાં યશસ્વિનીમ્ ॥ 13 ॥ 4-14-13 (28677)
કૃષ્ણાન્કેશાન્મૃદૂન્દીર્ઘાન્સમુદ્ગ્રથ્યાસિતેક્ષણા।
કુઞ્ચિતાગ્રાંસ્તુ સૂક્ષ્માગ્રાન્દર્શનીયાન્નિબધ્ય ચ।
જુગૂહે દક્ષિણે પાર્શ્વે મૃદૂનાયતલોચના ॥ 14 ॥ 4-14-14 (28678)
સા પ્રવિશ્ય વિરાટસ્ય દ્રૌપદ્યન્તઃપુરં શુભા।
હ્રીનિષેવાન્વિતા બાલા કમ્પમાના લતેવ સા ॥ 15 ॥ 4-14-15 (28679)
અભિગમ્ય ચ સુશ્રોણી સર્વલક્ષણસંયુતા।
દદર્શાવસ્થિતાં હૈમે પીઠે રત્નપરિચ્છદે ॥ 16 ॥ 4-14-16 (28680)
રક્તસૂક્ષ્મામ્બરધરાં મેઘે સૌદામિનીમિવ ।
નાનાવર્ણવિચિત્રાં ચ સર્વાભરણભૂષિતામ્ ॥ 17 ॥ 4-14-17 (28681)
સુભ્રૂં સુકેશીં સુશ્રોણીં કુબ્જવામનમધ્યગામ્।
બહુપુષ્પોપકીર્ણાયાં ભૂમ્યાં વેદિમિવાધ્વરે ॥ 18 ॥ 4-14-18 (28682)
સુદેષ્ણાં રાજમહિષીં સર્વાલંકારભૂષિતામ્।
શ્રીમતીં રાજપુત્રીણાં શતેન પરિવારિતામ્ ॥ 19 ॥ 4-14-19 (28683)
તાઃ સર્વા દ્રૌપદીં દૃષ્ટ્વા સન્તપ્તાઃ પરમાઙ્ગનાઃ ।
પરિતશ્ચોપતસ્થુસ્તાઃ સહસોત્થાય ચાસનાત્ ॥ 20 ॥ 4-14-20 (28684)
નિરીક્ષમાણાઃ સર્વાસ્તાઃ શચીં દેવીમિવાગતામ્।
ગૂઢગુલ્ફાં વરારોહાં કૃષ્ણાં તામ્રાયતેક્ષણામ્।
અતિસર્વાનવદ્યાઙ્ગીં નતગાત્રીં સુમધ્યમામ્ ॥ 21 ॥ 4-14-21 (28685)
ન હ્રસ્વાં નાતિમહતીં જાતાં બહુતૃણે વને।
ઋશ્યરોહીમિવાનિન્દ્યાં સુકેશીં મૃગલોચનામ્ ॥ 22 ॥ 4-14-22 (28686)
તાં મૃગીમિવ વિત્રસ્તાં યૂથભ્રષ્ટામિવ દ્વિપામ્।
લક્ષ્મીમિવ વિશાલાક્ષીં વિદ્યામિવ યશસ્વિનીમ્ ॥ 23 ॥ 4-14-23 (28687)
રોહિણીમિવ તારાણાં દીપ્તામગ્નિશિખામિવ।
પાર્વતીમિવ રુદ્રાણીં વેલામિવ મહોદધેઃ ॥ 24 ॥ 4-14-24 (28688)
સુલભામિવ નાગીનાં મૃગીણામિવ કિન્નરીમ્।
ગઙ્ગામિવ વિશુદ્ધાઙ્ગીં શારદીમિવ શર્વરીમ્ ॥ 25 ॥ 4-14-25 (28689)
તામચિન્ત્યતમાં લોકે ઇલામિવ યશસ્વિનીમ્ ।
સાવિત્રીમિવ દુર્ધષાં બ્રાહ્મ્યા લક્ષ્મ્યા સમન્વિતાં ॥ 26 ॥ 4-14-26 (28690)
સીતામિવ સતીં શુદ્ધામરુન્ધતીમિવ પ્રિયામ્ ।
સુદેષ્ણા પર્યપૃચ્છત્તાં વિસ્મયોત્ફુલ્લલોચના ॥ 27 ॥ 4-14-27 (28691)
કા ત્વં સર્વાનવદ્યાઙ્ગિ કુતોસિ ત્વમિહાગતા।
કસ્ય વા ત્વં વિશાલાક્ષિ કિં વા તે કરવાણ્યહમ્ ॥ 28 ॥ 4-14-28 (28692)
ગૂઢગુલ્ફા સમાનોરૂસ્ત્રિગમ્ભીરા ષડુન્નતા।
સ્નિગ્ધા પઞ્ચસુ રક્તેષુ હંસગદ્ગદભાષિણી ॥ 29 ॥ 4-14-29 (28693)
શુકેશી સુસ્વરા શ્યામા પીનશ્રોણીપયોધરા।
અરાલપક્ષ્મનયના બિમ્બોષ્ઠી તનુમધ્યમા ॥ 30 ॥ 4-14-30 (28694)
કમ્બુગ્રીવા ગૂઢસિરા પૂર્ણચન્દ્રનિભાનના ।
દાનવી કિન્નરી વા ત્વં ગન્ધર્વી વનદેવતા ॥ 31 ॥ 4-14-31 (28695)
અપ્સરા વાઽસિ નાગી વા તારા વા ત્વં વિલાસિની ।
અલમ્બુસા મિશ્રકેશી પુણ્ડરીકાઽથ માલિની ॥ 32 ॥ 4-14-32 (28696)
તેનતેનૈવ સંપન્ના કાશ્મીરીવ તુરંગમા।
ઇન્દ્રાણી ત્વથ રુદ્રાણી સ્વધા વાઽપ્યથવા રતિઃ ॥ 33 ॥ 4-14-33 (28697)
દેવિ દેવેષુ વિખ્યાતા બ્રૂહિ કા ત્વમિહાગતા।
તવ હ્યનુપમં રૂપં ભૂષણૈરપિ વર્જિતમ્ ॥ 34 ॥ 4-14-34 (28698)
ત્વાં સૃષ્ટ્વોપરતં મન્યે લોકકર્તારમીશ્વરમ્।
ન તૃપ્યન્તિ સ્ત્રિયો દૃષ્ટ્વા કા ન પુંસાં રતિર્ભવેત્ ॥ 35 ॥ 4-14-35 (28699)
પ્રવાલપુષ્પસ્તબકૈરાચિતા વનદેવતાઃ।
ત્વામેવ હિ નિરીક્ષન્તે વિસ્મિતા રૂપસંપદા ॥ 36 ॥ 4-14-36 (28700)
અન્તઃપુરગતા નાર્યો મૃગાઃ પક્ષિગણા નરાઃ।
સર્વે ત્વામેવ કલ્યાણિ નિરીક્ષન્તે સુવિસ્મિતાઃ ॥ 37 ॥ 4-14-37 (28701)
ન ત્વાદૃશી કાચન મે ત્રિષુ લોકેષુ સુન્દરી।
દૃષ્ટપૂર્વા શ્રુતા વાઽપિ ચક્ષુપા વિદ્યતે શુભા ॥ 38 ॥ 4-14-38 (28702)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 4-14-39x (3044)
નાસ્તિ દેવી ન ગન્ધર્વી ન યક્ષી ન ચ કિન્નરી।
સૈરન્ધ્રી નામ મે જાતિર્વન્યમૂલફલાશના ॥ 39 ॥ 4-14-39 (28703)
પતીનાં પ્રેક્ષમાણાનાં કસ્મિંશ્ચિત્કારણાન્તરે।
કેશપાશે પરામૃષ્ટા સાઽહં ત્રસ્તા વનં ગતા ॥ 40 ॥ 4-14-40 (28704)
તત્ર દ્વાદશવર્ષાણિ વન્યમૂલફલાશના।
ચરામ્યનિલયા સુભ્રૂઃ સા તવાન્તિકમાગતા ॥ 41 ॥ 4-14-41 (28705)
જાનામિ કેશાન્ગ્રથિતું વિચિત્રાન્ગ્રથિતું મણીન્।
મલ્લિકોત્પલપદ્માનાં જાનામિ ગ્રથિતું સ્રજઃ ॥ 42 ॥ 4-14-42 (28706)
સિન્ધુવારકજાતીનાં રચયામ્યવતંસકાન્।
પત્રં મૃગાઙ્ગમગરું પિષે ચ હરિચન્દનમ્ ।
ગ્રથયિષ્યામિ ચિત્રાશ્ચ સ્રજઃ પરમશોભનાઃ ॥ 43 ॥ 4-14-43 (28707)
આરાધનં સત્યભામાં કૃષ્ણસ્ય મહિષીં પ્રિયામ્।
કૃષ્ણાં ચ ભાર્યાં પાર્થાનાં નારીણામુત્તમાં તથા ॥ 44 ॥ 4-14-44 (28708)
તથાઽસ્મિ સુભ્રુવા ચાહમિષ્ટલાભેન તોષિતા।
માલિની ચેતિ મે નામ સ્વયં દેવી ચકાર હ।
કૃષ્ણા કમલપત્રાક્ષી સા મે પ્રાણસમા સખી ॥ 45 ॥ 4-14-45 (28709)
ન ચાહં ચિરમિચ્છામિ ક્વચિદ્વસ્તું શુભાનને।
વ્રતં કિલૈતદસ્માકં કુલધર્મોઽયમીદૃશઃ ॥ 46 ॥ 4-14-46 (28710)
યોઽસ્માકં તુ હરેદ્દ્રવ્યં દેશં વસનમેવ વા।
ન ક્રોદ્ધવ્યં કિલાસ્માભિરસ્મદ્ગુરુરમર્ષણઃ ॥ 47 ॥ 4-14-47 (28711)
સાઽહં વનાનિ દુર્ગાણિ તીર્થાનિ ચ સરાંસિ ચ।
શૈલાંશ્ચ વિવિધાન્રમ્યાન્સરિતશ્ચ સમુદ્રગાઃ ॥ 48 ॥ 4-14-48 (28712)
ભર્તૃશોકપરીતાઙ્ગી ભર્તૃસબ્રહ્મચારિણી ।
વિચરામિ મહીં દુર્ગાં યત્ર સાયંનિવેશના ॥ 49 ॥ 4-14-49 (28713)
વીરપત્ની યદા દેવી ચરમાણેષુ ભર્તૃષુ।
સાઽહં વિવત્સા વિધિના ગન્ધમાદનપર્વતાત્।
શૃણોમિ તવ સૌશીલ્યં ભર્તુર્મધુરભાષિણિ ॥ 50 ॥ 4-14-50 (28714)
માહાત્મ્યં ચ તતઃ શ્રુત્વા બ્રાહ્મણાનાં સમીપતઃ।
ત્વામુપસ્થાતુમિચ્છામિ તતશ્ચાહમિહાગતા ॥ 51 ॥ 4-14-51 (28715)
ગુરવો મમ ધર્મશ્ચ વાયુઃ શક્રસ્તથાઽશ્વિનૌ ।
તેષાં પ્રસાદાચ્ચ ન માં કશ્ચિદ્ધર્ષયતે પુમાન્ ॥ 52 ॥ 4-14-52 (28716)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-14-53x (3045)
એવમુક્ત્વા સુદેષ્ણાં તાં કૃતાઞ્જલિપુટા સ્થિતા।
સાઽબ્રવીદ્વિસ્મયાવિષ્ટા દ્રૌપદીં યોષિતાં વરામ્ ॥ 53 ॥ 4-14-53 (28717)
ન ભરેયમહં ભદ્રે સંશયો મમ વિદ્યતે।
રાજા ત્વયં હિ ત્વાં દૃષ્ટ્વા મતિં પાપાં કરિષ્યતિ ॥ 54 ॥ 4-14-54 (28718)
સાઽહં ત્વાં ન ક્ષમાં મન્યે વસન્તીમિહ વેશ્મનિ।
એષ દોષોસ્તિ સુશ્રોણિ કથં વાભીરુ મન્યસે ॥ 55 ॥ 4-14-55 (28719)
સ્થિતા રાજકુલે નાર્યો યાશ્ચેમા મમ વેશ્મનિ।
ત્વામેવૈકાં નિરીક્ષન્તે વિસ્મયાદ્વરવર્ણિનિ ॥ 56 ॥ 4-14-56 (28720)
વૃક્ષાંશ્ચોપસ્થિતાન્પશ્ય ય ઇમે મમ વેશ્મનિ।
વિનમન્તે હિ ત્વાં દૃષ્ટ્વા પુમાંસં કં ન લોભયેઃ ॥ 57 ॥ 4-14-57 (28721)
બિભર્ષિ પરમં રૂપમતિમાનુષમદ્ભુતમ્।
તિર્યગ્યોનિગતાશ્ચાપિ નિરીક્ષન્તે સવિસ્મયાઃ ।
તવ રૂપમનિન્દ્યાઙ્ગિ કિં પુનર્માનવા ભુવિ ॥ 58 ॥ 4-14-58 (28722)
રાજા વિરાટઃ સુશ્રોણિ દૃષ્ટ્વા તે પરમં વપુઃ।
માં વિહાય વરારોહે ત્વાં ગચ્છેત્સર્વચેતસા ॥ 59 ॥ 4-14-59 (28723)
યં હિ ત્વમનવદ્યાઙ્ગી નરમાયતલોચને।
સુપ્રસન્ના હિ વીક્ષેથાઃ સ કામવરાગો ભવેત્ ॥ 60 ॥ 4-14-60 (28724)
સુસ્નાતાઽલંકૃતા હિ ત્વં યમીક્ષેથા હિ માનુષમ્।
ગ્લાનિર્ન તસ્ય દુઃખં વા ન તન્દ્રિર્ન પરાજયઃ ॥ 61 ॥ 4-14-61 (28725)
ન શોકો ન ચ સન્તાપો ન ક્રોધો નાનૃતં વદે।
યં ત્વં સર્વાતવદ્યાઙ્ગિ ભજેથાઃ સમલંકૃતા ॥ 62 ॥ 4-14-62 (28726)
ન વ્યાધિર્ન જરા તસ્ય ન તૃષ્ણા ન ક્ષુધા ભવેત્।
યસ્ય ત્વં વશગા સુભ્રુ ભવેરઙ્કગતા સતી ॥ 63 । 4-14-63 (28727)
પઞ્ચત્વમપિ સંપ્રાપ્તં યં ચ ત્વં પરિપસ્વજેઃ।
બાહુભ્યામનુરૂપાભ્યાં સ જીવેદિતિ મે મતિઃ ॥ 64 ॥ 4-14-64 (28728)
યસ્ય હિ ત્વં ભવેર્ભાર્યા યં ચ હૃષ્ટા પરિષ્વજેઃ ।
અતિજીવેસ્ય સર્વેષુ દેવેષ્વિવ પુરન્દરઃ ॥ 65 ॥ 4-14-65 (28729)
અધ્યારોહેદ્યથા વૃક્ષં યથા વાઽઽરુહ્ય તક્ષતિ।
રાજવેશ્મનિ વામોરુ નનુ સ્યાસ્ત્વં તથા મમ ॥ 66 ॥ 4-14-66 (28730)
યથા કર્કટકી ગર્ભમાધત્તે મૃત્યુમાત્મનઃ।
તથાવિધમહં મન્યે તવ સુભ્રુ સમાગમમ્ ॥ 67 ॥ 4-14-67 (28731)
અનુમાનયે ત્વાં સૈરન્ધ્રિ નાવમન્યે કથંચન।
ભર્તૃશીલભયાદ્ભદ્રે તવ વાસં ન રોચયે ॥ 68 ॥ 4-14-68 (28732)
સૈરન્ધ્ર્યુવાચ। 4-14-69x (3046)
નાહં શક્યા વિરાટેન યદ્વા ચાન્યેન કેનચિત્।
દેવગન્ધર્વયક્ષૈર્વા દ્રષ્ટું દુષ્ટેન ચેતસા ॥ 69 ॥ 4-14-69 (28733)
ગન્ધર્વાઃ પાલયન્તે માં સુકુલાઃ પઞ્ચ સુવ્રતાઃ ।
પુત્રા દેવાદિદેવાનાં સૂર્યપાવકવર્ચસઃ ॥ 70 ॥ 4-14-70 (28734)
યશ્ચ દુઃશીલવાન્મર્ત્યો માં સ્પૃશેદ્દુષ્ટચેતસા।
સ તામેવ નિશાં શીઘ્રં શયીત મુસલૈર્હતઃ ॥ 71 ॥ 4-14-71 (28735)
યસ્યાપિ હિ શતં પૂર્ણં બાન્ધવાનાં ભવેદપિ।
સહસ્રં વા વિશાલાક્ષિ કોટિર્વાપિ સહસ્રિકા ।
દુષ્ટચિત્તશ્ચ માં બ્રૂયાન્ન સ જીવેત્તવાગ્રતઃ ॥ 72 ॥ 4-14-72 (28736)
ન તસ્ય ત્રિદશા દેવા નાસુરા ન ચ પન્નગાઃ।
તેભ્યો ગન્ધર્વરાજેભ્યસ્ત્રાણં કુર્યુરસંશયમ્ ॥ 73 ॥ 4-14-73 (28737)
સુદેષ્ણે વિશ્વસ ત્વં માં સ્વજને બાન્ધવેઽપિ વા ।
નાહં શક્યા નરૈર્દ્રષ્ટું ન ચ મે વૃત્તમીદૃશમ્ ॥ 74 ॥ 4-14-74 (28738)
યો મે ન દદ્યાદુચ્છિષ્ટં ન ચ પાદૌ પ્રધાવયેત્।
પ્રીયેરંસ્તેન વાસેન ગન્ધર્વાઃ પતયો મમ ॥ 75 ॥ 4-14-75 (28739)
યો હિ માં પુરુષો ગૃદ્ધ્યેદ્યથાઽન્યાઃ પ્રાકૃતસ્ત્રિયઃ।
તામેવ સ ઇમાં રાત્રિં પ્રવિશેદપરાં તનુમ્ ॥ 76 ॥ 4-14-76 (28740)
ન ચાપ્યહં ચાલયિતું શક્યા કેનચિદઙ્ગને।
દુઃખશીલાશ્ચ ગન્ધર્વાસ્ત ઇમે બલિનઃ પ્રિયાઃ ।
એવં નિવસમાનાયાં મયિ મા તે ભયં હિ ભૂત્ ॥ 77 ॥ 4-14-77 (28741)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-14-78x (3047)
એવમુક્તા તુ સૈરન્ધ્ર્યા સુદેષ્ણા વાક્યમબ્રવીત્।
વસેહ મયિ કલ્યાણિ યદિ તે વૃત્તમીદૃશમ્ ॥ 78 ॥ 4-14-78 (28742)
કશ્ચ તે દાતુમુચ્છિષ્ટં પુમાનર્હતિ ભામિનિ ।
પ્રસારયેચ્ચ કઃ પાદૌ લક્ષ્મીં દૃષ્ટ્વૈવ બુદ્ધિમાન્ ॥ 79 ॥ 4-14-79 (28743)
એવમાચારસંપન્ના એવં દેવપરાયણા।
રક્ષ્યા ત્વમસિ ભૂતાનાં સાવિત્રીવદ્વિજન્મનામ્ ॥ 80 ॥ 4-14-80 (28744)
દેવતા ઇવ કલ્યાણિ પૂજિતા વરવર્ણિની।
વસ ભદ્રે મયિ પ્રીતા પ્રીતિર્હિ મયિ વર્તતે।
સર્વકામૈઃ પ્રમુદિતા નિરુદ્વિગ્નમનાઃ સુખમ્ ॥ 81 ॥ 4-14-81 (28745)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-14-82x (3048)
સુદેષ્ણયૈવમુક્તા સા સંપ્રીતા ચારુહાસિની।
નિર્વિશઙ્કા વિરાટસ્ય વિવેશાન્તઃપુરં સુખમ્ ॥ 82 ॥ 4-14-82 (28746)
યાજ્ઞસેની સુદેષ્ણાં તુ શુશ્રૂપન્તી વિશાંપતે।
અવસત્પરિચારાર્હા સુદુઃખં જનમેજય ॥ 83 ॥ 4-14-83 (28747)
એવં વિરાટે ન્યવસંસ્તુ પાણ્ડવાઃ કૃષ્ણા તથાઽન્તઃપુરમેત્ય શોભના।
અજ્ઞાતચર્યાં પ્રતિરુદ્ધમાનસા યથાઽગ્રથો ભસ્મનિ ગૂઢતેજસઃ ॥ 84 ॥ ॥ 4-14-84 (28748)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ પાણ્ડવપ્રવેશપર્વણિ ચતુર્દશોઽધ્યાયઃ ॥ 14 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-14-1 સમુત્ક્ષિપ્ય વલ્ગિતાગ્રાનનિન્દિતાનિતિ ખo થo ધo પાઠઃ ॥ 1 ॥ ચતુર્દશોઽધ્યાયઃ ॥ 14 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 015
॥ શ્રીઃ ॥
4.15. અધ્યાયઃ 015
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અથ સમયપલનપર્વ ॥ 2 ॥ પાણ્ડવૈઃ સ્વસ્વવ્યાપારૈર્વિરાટપરિતોપણમ્ ॥ 1 ॥ ભીમેન શઙ્કરોત્સવે મહામલ્લમારણમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-15-0 (28749)
જનમેજય ઉવાચ। 4-15-0x (3049)
એવં વિરાટનગરે વસન્તઃ સત્યવિક્રમાઃ।
અત ઊર્ધ્વં નરવ્યાઘ્રાઃ કિમકુર્વત પાણ્ડવાઃ ॥ 1 ॥ 4-15-1 (28750)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-15-2x (3050)
એવં તે ન્યવસંસ્તત્ર પ્રચ્છન્નાઃ કુરુનન્દનાઃ ।
આરાધયન્તો રાજાનાં યદકુર્વત તચ્છૃણુ ॥ 2 ॥ 4-15-2 (28751)
યુધિષ્ઠિરઃ સભાસ્તારઃ સભ્યાનામભવત્પ્રિયઃ ।
તથૈવ ચ વિરાટસ્ય સપુત્રસ્ય વિશાંપતે ॥ 3 ॥ 4-15-3 (28752)
સ હ્યક્ષહૃદયજ્ઞસ્તાન્ક્રીડયામાસ પાણ્ડવઃ।
અક્ષબદ્ધાન્યથાકામં સૂત્રબદ્ધાનિવ દ્વિજાન્ ॥ 4 ॥ 4-15-4 (28753)
અજ્ઞાતં ચ વિરાટસ્ય વિજિત્ય વસુ ધર્મરાટ્।
ભ્રાતૃભ્યઃ પુરુષવ્યાઘ્રો યથેષ્ટં સંપ્રયચ્છતિ ॥ 5 ॥ 4-15-5 (28754)
ભીમસેનોપિ માંસાનિ ભક્ષ્યાણિ વિવિધાનિ ચ ।
અતિસૃષ્ટાનિ મત્સ્યેન વિક્રીણન્નિવ ભ્રાતૃષુ ॥ 6 ॥ 4-15-6 (28755)
વાસાંસિ પરિજીર્ણાનિ લબ્ધાન્યન્તઃપુરેઽર્જુનઃ ।
વિક્રીણન્નિવ સર્વેભ્યઃ પાણ્ડવેભ્યઃ પ્રયચ્છતિ ॥ 7 ॥ 4-15-7 (28756)
નકુલોપિ ધનં લબ્ધ્વા કૃતે કર્મણિ વાજિનામ્।
તુષ્ટે તસ્મિન્નરપતૌ પાણ્ડવેભ્યઃ પ્રયચ્છતિ ॥ 8 ॥ 4-15-8 (28757)
સહદેવોપિ ગોપાનાં વેષમાસ્થાય પાણ્ડવઃ।
દધિ ક્ષીરં ઘૃતં ચૈવ પાણ્ડવેભ્યઃ પ્રયચ્છતિ ॥ 9 ॥ 4-15-9 (28758)
કૃષ્ણા તુ સર્વાન્ભ્રાતૄંસ્તાન્નિરીક્ષન્તી તપસ્વિની ।
યથા પુનરવિજ્ઞાતા તથા ચરતિ ભામિની ॥ 10 ॥ 4-15-10 (28759)
એવં સંભાવયન્તસ્તે તદાઽન્યોન્યં મહારથાઃ।
વિરાટનગરે ચેરુઃ પુનર્ગર્ભધૃતા ઇવ ॥ 11 ॥ 4-15-11 (28760)
સાશઙ્કા ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય ભયાત્પાણ્ડુસુતાસ્તદા ।
પ્રેક્ષમાણાસ્તદા કૃષ્ણામૂપુશ્છન્ના નરાધિપ ॥ 12 ॥ 4-15-12 (28761)
અથ માસે ચતુર્થે તુ શઙ્કરસ્ય મહોત્સવઃ।
આસીત્સમૃદ્ધો મત્સ્યેષુ પુરુષાણાં સુસંમતઃ ॥ 13 ॥ 4-15-13 (28762)
તત્ર મલ્લાઃ સમાપેતુર્દિગ્ભ્યો રાજન્સહસ્રશઃ ॥ 14 ॥ 4-15-14 (28763)
મહાકાયા મહાવીર્યાઃ કાલકેયા ઇવાસુરાઃ।
વીર્યોન્મત્તા બલોદગ્રા રાજ્ઞા સમભિપૂજિતાઃ ॥ 15 ॥ 4-15-15 (28764)
સિંહસ્કન્ધકટિગ્રીવાઃ સ્વવદાતા મનસ્વિનઃ।
અસકૃલ્લબ્ધલક્ષાસ્તે રઙ્ગે પાર્થિવસન્નિધૌ ॥ 16 ॥ 4-15-16 (28765)
તેષામેકો મહાનાસીત્સર્વમલ્લાનથાહ્વયત્।
વ્યાવલ્ગમાનો દદૃશે ગર્જિતોદ્ગતિભિઃ સ્થિતઃ ॥ 17 ॥ 4-15-17 (28766)
વિત્રસ્તમનસઃ સર્વે મલ્લાસ્તે હતચેતસઃ ।
અવાઙ્ભુખાશ્ચ ભીતાશ્ચ મલ્લાશ્ચાન્યે વિચેતસઃ ॥ 18 ॥ 4-15-18 (28767)
વ્યસુત્વમપરે ચૈવ વાઞ્છન્તિ પ્રતિવિહ્વલાઃ।
ગાં પ્રવેષ્ટુમથેચ્છન્તિ ખં ગન્તુમિવ ચોત્થિતાઃ ॥ 19 ॥ 4-15-19 (28768)
ત્રસ્તાઃ શાન્તા વિષણાઙ્ગા નિઃશબ્દં વિહ્વલેક્ષણાઃ ।
વિરાટરાજમલ્લાસ્તે ભગ્નદર્પા હતપ્રભાઃ ॥ 20 ॥ 4-15-20 (28769)
મલ્લેન્દ્રનિહતાઃ સર્વે ન કિંચિત્પ્રવદન્તિ તે।
મલ્લ ઉદ્વીક્ષ્ય તાન્મલ્લાંસ્રસ્તાન્વાક્યમુવાચહ ॥ 21 ॥ 4-15-21 (28770)
આગતં મલ્લરાજં માં કૃત્સ્ને પૃથિવિમણ્ડલે ।
સિંહવ્યાઘ્રગણૈઃ સાર્ધં ક્રીડન્તં વિદ્ધિ ભૂપતે ॥ 22 ॥ 4-15-22 (28771)
મલ્લેન્દ્રસ્ય વચઃ શ્રુત્વા બલદર્પસમન્વિતમ્ ।
વિરાટો વીક્ષ્ય તાન્મલ્લાંસ્ત્રસ્તાન્વાક્યમુવાચ હ ॥ 23 ॥ 4-15-23 (28772)
અનેન સહ મલ્લેન કો યોદ્ધું શક્તિમાન્નરઃ ॥ 24 ॥ 4-15-24 (28773)
ઇત્યુક્તાસ્તે વિરાટેન સર્વે મલ્લા વિશાંપતે ।
તૂષ્ણીમાસંસ્તતો રાજા ક્રોધાવિષ્ટ ઉવાચ હ ॥ 25 ॥ 4-15-25 (28774)
ગ્રામાંશ્ચ વેતનાન્યેપાં મલ્લાનાં હારયામ્યહમ્।
તતો યુધિષ્ઠિરોઽવાદીચ્છ્રુત્વા માત્સ્યપતેર્વચઃ ॥ 26 ॥ 4-15-26 (28775)
અસ્તિ મલ્લો મહારાજ મયા દૃષ્ટો યુધિષ્ઠિરે।
અનેન સહ મલ્લેન યોદ્ધું શક્નોતિ ભૂપતે ॥ 27 ॥ 4-15-27 (28776)
યોસૌ મલ્લો મયા દૃષ્ટઃ પૂર્વં યૌધિષ્ઠિરે પુરે।
સોયં મલ્લો વસત્યેપ રાજંસ્તવ મહાનસે ॥ 28 ॥ 4-15-28 (28777)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-15-29x (3051)
યુધિષ્ઠિરવચઃ શ્રુત્વા વ્યક્તમાહેતિ પાર્થિવઃ।
સોપ્યથાહૂયતાં ક્ષિપ્રં યોદ્ધું મલ્લેન સંપ્રતિ ॥ 29 ॥ 4-15-29 (28778)
ભીમસેનો વિરાટેન આહૂતશ્ચોદિતસ્તથા।
યોદ્ધું તતોઽબ્રવીદ્વાક્યં યોદ્ધું શક્નોમિ ભૂપતે ॥ 30 ॥ 4-15-30 (28779)
નરેન્દ્ર તે પ્રભાવેન શ્રિયા શક્ત્યા ચ શાસનાત્।
અનેન સહ મલ્લેન યોદ્ધું રાજેન્દ્ર શક્નુયામ્ ॥ 31 ॥ 4-15-31 (28780)
યુધિષ્ઠિરકૃતં જ્ઞાત્વા શ્રિયા તવ વિશાંપતે।
મહાદેવસ્ય ભક્ત્યા ચ તં મલ્લં પાતયામ્યહમ્ ॥ 32 ॥ 4-15-32 (28781)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-15-33x (3052)
ચોદિતો ભીમસેનસ્તુ મલ્લમાહૂય મણ્ડલે।
યોદ્ધું વ્યવસ્થિતો વીરો રેણું સંમૃજ્ય હસ્તયોઃ।
મત્તો ગજ ઇવાન્યં તુ યોદ્ધું સમુપચક્રમે ॥ 33 ॥ 4-15-33 (28782)
અથ સૂદેન તં મલ્લં યોધયામાસ મત્સ્યરાટ્ર ॥ 34 ॥ 4-15-34 (28783)
નોદ્યમાનસ્તદા ભીમો દુઃખેનેવાકરોન્મતિમ્।
ન હિ શક્નોમ્યશક્તોપિ પ્રત્યાખ્યાતું નરાધિપં ॥ 35 ॥ 4-15-35 (28784)
તતઃ સ પુરુષવ્યાઘ્રઃ શાર્દૂલશિથિલં ચરન્।
પ્રવિવેશ મહારઙ્ગં વિરાટમભિહર્ષયન્ ॥ 36 ॥ 4-15-36 (28785)
બવન્ધ કક્ષાં કૌન્તેયસ્તતઃ સંહર્ષયઞ્જનમ્ ।
તતસ્તુ વૃત્રસઙ્કાશં ભીમો મલ્લં સમાહ્વયત્ ॥ 37 ॥ 4-15-37 (28786)
જીમૂતં નામ તં તત્ર મલ્લપ્રખ્યાતવિક્રમમ્ ।
કક્ષે મલ્લં ગૃહીત્વાઽથ નનાદ બહુ સિંહવત્ ॥ 38 ॥ 4-15-38 (28787)
તાવુભૌ સુમહોત્સાહાવુભૌ ભીમપરાક્રમૌ ।
મત્તાવિવ મહાકાયૌ વારણૌ ષષ્ઠિહાયનૌ ॥ 39 ॥ 4-15-39 (28788)
તતસ્તૌ નરશાર્દૂલૌ બાહુયુદ્ધં સમીયતુ।
વીરૌ પરમસંહૃષ્ટાવન્યોન્યજયકાઙ્ક્ષિણૌ ॥ 40 ॥ 4-15-40 (28789)
ઉભૌ પરમસંહૃષ્ટૌ બલેનાતિબલાવુભૌ ।
અન્યોન્યસ્યાન્તરં પ્રેપ્સૂ પરસ્પરજયૈષિણૌ ॥ 41 ॥ 4-15-41 (28790)
કૃતપ્રતિકૃતૈશ્ચિત્રૈર્બાહુભિશ્ચ સુસઙ્કટૈઃ।
સન્નિપાતાવધૂતૈશ્ચ પ્રમાથોન્મથનૈસ્તથા ॥ 42 ॥ 4-15-42 (28791)
ક્ષેપણૈર્મુષ્ટિભિશ્ચૈવ વરાહોદ્ધૂતનિસ્સ્વનૈઃ।
તલૈર્વજ્રનિપાતૈશ્ચ પ્રસૃષ્ટાભિસ્તથૈવ ચ ॥ 43 ॥ 4-15-43 (28792)
શલાકાનખપાતૈશ્ચ પાદોદ્ધૂતૈશ્ચ દારુણૈઃ ।
જાનુભિશ્ચાશ્મનિર્ઘોષૈઃ શિરોભિશ્ચાવઘટ્ટનૈઃ ॥ 44 ॥ 4-15-44 (28793)
તદ્યુદ્ધમભવદ્ધોરમશસ્ત્રં બાહુતેજસા।
બલપ્રાણેન શૂરાણાં સમાજોત્સવસન્નિધૌ ॥ 45 ॥ 4-15-45 (28794)
અરજ્યત જનઃ સર્વઃ સોત્ક્રુષ્ટનિનદોત્થિતઃ।
બલિનોઃ સંયુગે રાજન્વૃત્રવાસવયોરિવ ॥ 46 ॥ 4-15-46 (28795)
પ્રકર્ષણાકર્ષણયોરભ્યાકર્ષવિકર્ષણૈઃ।
આકર્ષતુરથાન્યોન્યં જાનુભિશ્ચાપિ જન્ઘતુઃ ॥ 47 ॥ 4-15-47 (28796)
તતઃ શબ્દેન મહતા ભર્ત્સયન્તૌ પરસ્પરમ્।
વ્યૂઢોરસ્કૌ દીર્ઘભુજૌ નિયુદ્ધકુશલાવુભૌ।
બાહુભિઃ સમસજ્જેતામાયસૈઃ પરિઘૈરિવ ॥ 48 ॥ 4-15-48 (28797)
ઉત્પપાતાથ વેગેન મલ્લં કક્ષે ગૃહીતવાન્।
પાર્શ્વં નિગૃહ્ય હસ્તેન પાતયામાસ મલ્લકમ્ ॥ 49 ॥ 4-15-49 (28798)
ચકર્ષ દોર્ભ્યામુત્પાત્ય ભીમો મલ્લમમિત્રહા।
નિનદં તમભિક્રોશઞ્શાર્દૂલ ઇવ વારણમ્ ॥ 50 ॥ 4-15-50 (28799)
સમુદ્યમ્ય મહાબાહુર્ભ્રામયામાસ વીર્યવાન્ ।
તતો મલ્લાશ્ચ મત્સ્યાશ્ચ વિસ્મયં ચક્રિરે પરમ્ ॥ 51 ॥ 4-15-51 (28800)
ભ્રામયિત્વા શતગુણં ગતસત્વમચેતનમ્ ।
પ્રત્યપિંષન્મહાબાહુર્મલ્લં ભુવિ વૃકોદરઃ॥ 52 ॥ 4-15-52 (28801)
તસ્મિન્વિનિહતે વીરે જીમૂતે લોકવિશ્રુતે ।
વિરાટઃ પરમં હર્ષમગચ્છદ્વાન્ધવૈઃ સહ ॥ 53 ॥ 4-15-53 (28802)
પ્રહર્ષાત્પ્રદદૌ વિત્તં બહુ રાજ મહામનાઃ।
વલલાય મહારઙ્ગે યથા વૈશ્રવણસ્તથા ॥ 54 ॥ 4-15-54 (28803)
એવં સ સુબહૂન્મલ્લાન્પુરુષાંશ્ચ મહાબલાન્ ।
વિનિઘ્નન્મત્સ્યરાજસ્ય પ્રીતિમાહરદુત્તમામ્ ॥ 55 ॥ 4-15-55 (28804)
યદાઽસ્ય તુલ્યઃ પુરુષો ન કશ્ચિતત્ર વિદ્યતે ।
તતો વ્યાઘ્રૈશ્ચ સિંહૈશ્ચ દ્વિરદૈશ્ચાપ્યયોધયત્ ॥ 56 ॥ 4-15-56 (28805)
વિરાટેન પ્રદત્તાનિ ચિત્રાણિ વિવિધાનિ ચ।
સ્થિતેભ્યઃ પુરુષેભ્યશ્ચ દત્ત્વા દ્રવ્યાણિ જગ્મિવાન્ ॥ 57 ॥ 4-15-57 (28806)
પુનરન્તઃપુરગતઃ સ્ત્રીણાં મધ્યે વૃકોદરઃ।
યોધ્યતે સ વિરાટસ્ય ગજૈઃ સિંહૈર્મહાબલૈઃ ॥ 58 ॥ 4-15-58 (28807)
બીભત્સુરપિ ગીતેન નૃત્તેનાપિ ચ પાણ્ડવઃ।
વિરાટં તોષયામાસ સર્વાશ્ચાન્તઃપુરસ્ત્રિયઃ ॥ 59 ॥ 4-15-59 (28808)
અશ્વૈર્વિનીતૈર્જવનૈસ્તત્રતત્ર સમાગતઃ।
તોપયામાસ રાજાનં નકુલો નૃપસત્તમમ્।
તસ્મૈ પ્રદેયં પ્રાયચ્છત્પ્રીતો રાજા ધનં બહુ ॥ 60 ॥ 4-15-60 (28809)
વિનીતાન્વૃપભાન્દૃષ્ટ્વા સહદેવસ્ય ચાભિતઃ।
ધનં દદૌ બહુવિધં વિરાટઃ પુરુષર્ષભઃ ॥ 61 ॥ 4-15-61 (28810)
દ્રૌપદી પ્રેક્ષ્ય તાન્સર્વાન્ક્લિશ્યમાનાન્મહારથાન્ ।
નાતિપ્રીતમના રાજન્નિશ્વાસપરમાઽભવત્ ॥ 62 ॥ 4-15-62 (28811)
એવં તે ન્યવસંસ્તત્ર પ્રચ્છન્નાઃ પુરુષર્ષભાઃ ।
કર્માણિ તસ્ય કુર્વાણા વિરાટનૃપતેસ્તદા ॥ 63 ॥ ॥ 4-15-63 (28812)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ સમયપાલનપર્વણિ પઞ્ચદશોઽધ્યાયઃ ॥ 15 ॥ ॥ સમાપ્તં ચેદં સમયપાલનપર્વ ॥ 2 ॥
------------
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-15-42 કૃતપ્રતિકૃતાદયો મલ્લયુદ્ધવિશેષાઃ ॥ 42 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 016
॥ શ્રીઃ ॥
4.16. અધ્યાયઃ 016
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
દ્રૌપદ્યા સ્વાત્માનં કામયમાનસ્ય કીચકસ્ય પરુષભાષણૈઃ પ્રત્યાખ્યાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-16-0 (28813)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-16-0x (3053)
વસમાનેષુ પાર્થેષુ મત્સ્યસ્ય નગરે તદા।
મહારથેષુ ચ્છન્નેષુ માસા દશ સમાયયુઃ ॥ 1 ॥ 4-16-1 (28814)
યાજ્ઞસેની સુદેષ્ણાં તુ શુશ્રૂષન્તી વિશાંપતે ।
આવસત્પરિચારાર્હા સુદુઃખં જનમેજય ॥ 2 ॥ 4-16-2 (28815)
તથા ચરન્તી પાઞ્ચાલી સુદેષ્ણાયા નિવેશને।
તા દેવીં તોપયામાસ તથા ચાન્તઃપુરસ્ત્રિયઃ ॥ 3 ॥ 4-16-3 (28816)
તસ્મિન્વર્ષે ગતપ્રાયે કીચકસ્તુ મહાબલઃ।
સેનાપતિર્વિરાટસ્ય દદર્શ દ્રુપદાત્મજામ્ ॥ 4 ॥ 4-16-4 (28817)
તાં દૃષ્ટ્વા દેવગર્ભાયાં ચરન્તીં દેવતામિવ ।
કીચકઃ કામયામાસ કામબાણપ્રપીડિતઃ ॥ 5 ॥ 4-16-5 (28818)
સ તુ કામાગ્નિસંતપ્તઃ સુદેષ્ણામભિગમ્ય વૈ।
પ્રહસન્નિવ સેનાનીરિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 6 ॥ 4-16-6 (28819)
નેયં મયા જાતુ પુરેહ દૃષ્ટા રાજ્ઞી વિરાટસ્ય નિવેશને શુભા।
રૂપેણ ચોન્માદયતીવ માં ભૃશં ગન્ધેન જાતા મદિરેવ ભામિની ॥ 7 ॥ 4-16-7 (28820)
કા દેવરૂપા હૃદયંગમા શુભે હ્યાચક્ષ્વ મે કસ્ય કુતોત્ર શોભને।
ચિત્તં હિ નિર્મથ્ય કરોતિ માં વશે ન ચાન્યદત્રૌપધમસ્તિ મે મતમ્ ॥ 8 ॥ 4-16-8 (28821)
અહો તવેયં પરિચારિકા શુભા પ્રત્યગ્રરૂપા પ્રતિભાતિ મામિયમ્।
અયુક્તરૂપં હિ કરોતિ કર્મ તે પ્રશાસ્તુ માં યચ્ચ મમાસ્તિ કિંચન ॥ 9 ॥ 4-16-9 (28822)
પ્રભૂતનાગાશ્વરથં મહાજનં સમૃદ્ધિયુક્તં બહુપાનયોજનમ્।
મનોહરં કાઞ્ચનચિત્રભૂષણં ગૃહં મહચ્છોભયતામિયં મમ ॥ 10 ॥ 4-16-10 (28823)
તતઃ સુદેષ્ણામનુમન્ત્ર્ય કીચકસ્તતઃ સમભ્યેત્ય નરાધિપાત્મજામ્।
ઉવાચ કૃષ્ણામભિસાન્ત્વયંસ્તદા મૃગેન્દ્રકન્યામિવ જમ્બુકો વને ॥ 11 ॥ 4-16-11 (28824)
કા ત્વં કસ્યાસિ કલ્યાણિ કુતો વા ત્વં વરાનને।
પ્રાપ્તા વિરાટનગરં તત્ત્વમાચક્ષ્વ શોભને ॥ 12 ॥ 4-16-12 (28825)
રૂપમગ્ર્યં તથા કાન્તિઃ સૌકુમાર્યમનુત્તમમ્।
કાન્ત્યા વિભાતિ વક્રં તે શશાઙ્ક ઇવ નિર્મલં ॥ 13 ॥ 4-16-13 (28826)
નેત્રે સુવિપુલે સુભ્રુ પદ્મપત્રનિભેશુભે।
વાક્યં તે ચારુસર્વાઙ્ગિ પરપુષ્ટરુતોપમમ્ ॥ 14 ॥ 4-16-14 (28827)
એવંરૂપા મયા નારી કાચિદન્યા મહીતલે।
ન દૃષ્ટપૂર્વા સુશ્રોણિ યાદૃશી ત્વમનિન્દિતે ॥ 15 ॥ 4-16-15 (28828)
લક્ષ્મીઃ પદ્માલયા કા ત્વમથ ભૂતિઃ સુમધ્યમે।
હ્રીઃ શ્રીઃ કીર્તિરથો કાન્તિરાસાં કા ત્વં વરાનને ॥ 16 ॥ 4-16-16 (28829)
અતીવ રૂપિણી કિં ત્વમનઙ્ગવિહારિણી।
અતીવ ભ્રાજસે સુભ્રુ પ્રભેવેન્દોરનુત્તમા ॥ 17 ॥ 4-16-17 (28830)
અપિ ચેક્ષણપક્ષ્માણાં સ્થિતજ્યોત્સ્નોપમં શુભમ્।
દિવ્યાંશુરશ્મિભિર્વૃત્તં દિવ્યકાન્તિમનોરમમ્ ॥ 18 ॥ 4-16-18 (28831)
નિરીક્ષ્ય વક્રચન્દ્રં તે લક્ષ્મ્યાઽનુપમયા યુતમ્।
કૃત્સ્ને જગતિ કો નેહ કામસ્ય વશગો ભવેત્ ॥ 19 ॥ 4-16-19 (28832)
હારાલંકારયોગ્યૌ તુ સ્તનૌ ચોભૌ શુભોભનૌ ।
સુજાતૌ સહિતૌ લક્ષ્મ્યા પીનૌ વૃત્તૌ નિરન્તરૌ ॥ 20 ॥ 4-16-20 (28833)
કુડ્મલામ્બુરુહાકારૌ તવ સુભ્રુ પયોધરૌ।
કામપ્રતોદાવિવ માં તુદતશ્ચારુહાસિનિ ॥ 21 ॥ 4-16-21 (28834)
વલીવિભઙ્ગચતુરં સ્તનભારવિનામિતમ્।
કરાગ્રસંમિતં મધ્યં તવેદં તનુમધ્યમે ॥ 22 ॥ 4-16-22 (28835)
દૃષ્ટ્વૈવ ચારુજઘનં સરિત્પુલિનસંનિભમ્।
કામવ્યાધિરસાધ્યો મામપ્યાક્રામતિ ભામિનિ ॥ 23 ॥ 4-16-23 (28836)
જજ્વાલ ચાગ્નિમદનો દાવાગ્નિરિવ નિર્દયઃ ।
ત્વત્સઙ્ગમાભિસંકલ્પવિવૃદ્ધો માં દહત્યયમ્ ॥ 24 ॥ 4-16-24 (28837)
આત્મપ્રદાનવર્ષેણ સંગમામ્ભોધરેણ ચ।
શમયસ્વ વરારોહે જ્વલન્તં મન્મથાનલમ્ ॥ 25 ॥ 4-16-25 (28838)
મચ્ચિત્તોન્માદનકરા મન્મથસ્ય શરોત્કરાઃ।
ત્વત્સઙ્ગમાશાનિશિતાસ્તીવ્રાઃ શશિનિભાનને ।
મહ્યં વિદાર્ય હૃદયમિદં નિર્દયવેગિતાઃ ॥ 26 ॥ 4-16-26 (28839)
પ્રવિષ્ટા હ્યસિતાપાઙ્ગિ પ્રચણ્ડાશ્ચણ્ડદારુણાઃ।
અત્યુન્માદસમારમ્ભાઃ પ્રીત્યુન્માદકરા મમ।
આત્મપ્રદાનસંભોગૈર્મામુદ્ધર્તુમિહાર્હસિ ॥ 27 ॥ 4-16-27 (28840)
ચિત્રમાલ્યામ્બરધરા સર્વાભરણભૂષિતા।
કામં પ્રકામં સેવ ત્વં મયા સહ વિલાસિનિ ॥ 28 ॥ 4-16-28 (28841)
નાર્હસીહાસુખં વસ્તું સુખાર્હા સુખવર્જિતા।
પ્રાપ્નુહ્યનુત્તમં સૌખ્યં મત્તસ્ત્વં મત્તગામિનિ ॥ 29 ॥ 4-16-29 (28842)
સ્વાદૂન્યમૃતકલ્પાનિ પેયાનિ વિવિધાનિ ચ।
પિબમાના મનોજ્ઞાનિ રમમાણા યથાસુખમ્ ॥ 30 ॥ 4-16-30 (28843)
ભોગોપચારાન્વિવિધાન્સૌભાગ્યં ચાપ્યનુત્તમમ્।
પાનં પિબ મહાભાગે ભોગૈશ્ચાનુત્તમૈઃ શુભૈઃ ॥ 31 ॥ 4-16-31 (28844)
ઇદં હિ રૂપં પ્રથમં તવાનઘે નિરર્થકં કેવલમદ્ય ભામિનિ ।
અધાર્યમાણા સ્નગિવોત્તમા શુભા ન શોભસે સુન્દરિ શોભના સતી ॥ 32 ॥ 4-16-32 (28845)
ત્યજામિ દારાન્મમ યે પુરાતના ભવન્તુ દાસ્યસ્તવ ચારુહાસિનિ ।
અહં ચ તે સુન્દરિ દાસવત્સ્થિતઃ સદા ભવિષ્યે વશગો વરાનને ॥ 33 ॥ ॥ 4-16-33 (28846)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ કીચકવધપર્વણિ ષોડશોઽધ્યાયઃ ॥ 16 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 017
॥ શ્રીઃ ॥
4.17. અધ્યાયઃ 017
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
દ્રૌપદ્યા સ્વાત્માનં કામયમાનસ્ય કીચકસ્ય પરુષભાષણૈઃ પ્રત્યાખ્યાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-17-0 (28847)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-17-0x (3054)
એવમુક્તાઽનવદ્યાઙ્ગી કીચકેન દુરાત્મના ।
દ્રૌપદી તમુવાચેદં સૈરન્ધ્રીવેષધારિણી ॥ 1 ॥ 4-17-1 (28848)
અપ્રાર્થનીયામિહં માં સૂતપુત્રાભિમન્યસે।
નિહીનવર્ણાં સૈરેન્ધ્રીં બીભત્સાં કેશકારિણીમ્ ॥ 2 ॥ 4-17-2 (28849)
પરદારાઽસ્મિ ભદ્રં તે ન યુક્તં તવ સાંપ્રતમ્।
દયિતાઃ પ્રાણિનાં દારા ધર્મં સમનુચિન્તય ॥ 3 ॥ 4-17-3 (28850)
પરદારે ન તે બુદ્ધિર્જાતુ કાર્યા કથંચન ।
વિવર્જનં હ્યકાર્યાણામેતત્સુપુરુષવ્રતમ્ ॥ 4 ॥ 4-17-4 (28851)
મિથ્યાભિગૃધ્નો હિ નરઃ પાપાત્મા મોહમાસ્થિતઃ ।
અયશઃ પ્રાપ્નુયાદ્ધોરં મહદ્વા પ્રાપ્નુયાદ્ભયમ્ ॥ 5 ॥ 4-17-5 (28852)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-17-6x (3055)
એવમુક્તસ્તુ સૈરન્ધ્ર્યા કીચકઃ કામમોહિતઃ।
જાનન્નપિ સુદુર્બુદ્ધિઃ પરદારાભિમર્શને ॥ 6 ॥ 4-17-6 (28853)
દોષાન્બહૂન્પ્રાણહરાન્સર્વલોકવિગર્હિતાન્ ।
પ્રોવાચેદં સુદુર્બુદ્ધિર્દ્રૌપદીમજિતેન્દ્રિયઃ ॥ 7 ॥ 4-17-7 (28854)
નાર્હસ્યેવં વરારોહે પ્રત્યાખ્યાતું વરાનને ।
માં મન્મથસમાવિષ્ટં ત્વત્કૃતે ચારુહાસિનિ ॥ 8 ॥ 4-17-8 (28855)
પ્રત્યાખ્યાય ચ માં ભીરુ વશગં પ્રિયવાદિનમ્ ।
નૂનં ત્વમસિતાપાઙ્ગિ પશ્ચાત્તાપં કરિષ્યસિ ॥ 9 ॥ 4-17-9 (28856)
અહં હિ સુભ્રુ રાજ્યસ્ય કૃત્સ્નસ્યાસ્ય સુમધ્યમે ।
પ્રભુર્વાસયિતા ચૈવ વીર્યે ચાપ્રતિમઃ ક્ષિતૌ ॥ 10 ॥ 4-17-10 (28857)
પૃથિવ્યાં મત્સમો નાસ્તિ કશ્ચિદન્યઃ પુમાનિહ ।
રૂપયૌવનસૌભાગ્યૈર્ભોગૈશ્ચાનુત્તમૈઃ શુભૈઃ ॥ 11 ॥ 4-17-11 (28858)
સર્વકામસમૃદ્ધેષુ ભોગેષ્વનુપમેષ્વિહ।
ભોક્તવ્યેષુ ચ કલ્યાણિ કસ્માદ્દાસ્યે રતા હ્યસિ ॥ 12 ॥ 4-17-12 (28859)
મયા દત્તમિદં રાજ્યં સ્વામિન્યસિ શુભાનને।
ભજસ્વ માં વરારોહે ભુઙ્ક્ષ્વં ભોગાનનુત્તમાન્ ॥ 13 ॥ 4-17-13 (28860)
એવમુક્તા તુ સા સાધ્વી કીચકેનાશુભં વચઃ।
કીચકં પ્રત્યુવાચેદં ગર્હયન્ત્યસ્ય તદ્વચઃ ॥ 14 ॥ 4-17-14 (28861)
સૈરન્ધ્ર્યુવાચ। 4-17-15x (3056)
મા સૂતપુત્ર મુહ્યસ્વ માઽદ્ય ત્યક્ષ્યસ્વ જીવિતમ્।
જાનીહિ પઞ્ચભિર્ઘોરૈર્નિત્યં મામભિરક્ષિતામ્ ॥ 15 ॥ 4-17-15 (28862)
ન ચાપ્યહં ત્વયા લભ્યા ગન્ધર્વાઃ પતયો મમ।
તે ત્વાં નિહન્યુઃ કુપિતાઃ સાધ્વલં મા વ્યનીનશઃ ॥ 16 ॥ 4-17-16 (28863)
અશક્યરૂપં પુરુષૈરધ્વાનં ગન્તુમિચ્છસિ ॥ 17 ॥ 4-17-17 (28864)
યથા નિશ્ચેતનો બાલઃ કૂલસ્થઃ કૂલમુત્તરમ્।
તર્તુમિચ્છતિ મન્દાત્મા તથા ત્વં કર્તુમિચ્છસિ ॥ 18 ॥ 4-17-18 (28865)
અન્તર્મહીં વા યદિ વોર્ધ્વમુત્પતેઃ સમુદ્રપારં યદિ વા પ્રધાવસિ।
તથાપિ તેષાં ન વિમોક્ષમર્હસિ પ્રમાથિનો દેવસુતા હિ ખેચરાઃ ॥ 19 ॥ 4-17-19 (28866)
ત્વં કાલરાત્રીમિવ કશ્ચિદાતુરઃ કિં માં દૃઢં પાર્થયસેઽદ્ય કીચક।
કિં માતુરઙ્કે શયિતો યથા શિશુશ્ચન્દ્રં જિઘૃક્ષુરિવ મન્યસે હિ મામ્ ॥ 20 ॥ 4-17-20 (28867)
તેષાં પ્રિયાં પ્રાર્થયતો ન તે ભુવિ ગત્વા દિવં વા શરણં ભવિષ્યતિ।
ન વર્તતે કીચક તે દૃશા શુભં યા તેન સંજીવનમર્થયેત સા ॥ 21 ॥ ॥ 4-17-21 (28868)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ કીચકવધપર્વણિ સપ્તદશોઽધ્યાયઃ ॥ 17 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-17-16 ભૂતિઃ ઈશ્વરી ઐશ્વર્યાભિમાનિની દેવતા ॥ 16 ॥ 4-17-17 અનઙ્ગાઙ્ગવિહારિણી રતિરિત્યર્થઃ ॥ 17 ॥ 4-17-18 ઈક્ષણપક્ષ્માણાં નેત્રપક્ષ્મણાં સ્મિતં ઈષદુન્મીલં તદેવ જ્યોત્સ્નોપમ મનસ આહ્લાદકરમ્ ॥ 18 ॥ 4-17-20 સુજાતૌ ઉન્નતૌ। નિરન્તરૌ પૃથત્વાત્સાંશ્લિષ્ટૌ ॥ 20 ॥ 4-17-21 કુડ્ભલેતિ મુકુલીભૂતપદ્માકારૌ ॥ 21 ॥ 4-17-24 અગ્નિમદનો મદનાગ્નિઃ ॥ 24 ॥ 4-17-28 કામં સ્મરમ્। પ્રકામમતિશયિતમ્ ॥ 28 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 018
॥ શ્રીઃ ॥
4.18. અધ્યાયઃ 018
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
કીચકેન સુદેષ્ણાંપ્રતિ દ્રૌપદ્યાઃ સ્વવશીકરણપ્રાર્થના ॥ 1 ॥ સુદેષ્ણયા કીચકે સુરાહરણવ્યાજેન તદ્ગૃહંપ્રતિ દ્રૌપદીપ્રેષણપ્રતિજ્ઞાનમ્ ॥ 2 ॥ તથા બલાત્કારેણ દ્રૌપદ્યાઃ સુરાનયનાય કીચકગૃહંપ્રતિ ગમનચોદના ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-18-0 (28869)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-18-0x (3057)
પ્રત્યાખ્યાતશ્ચ પાઞ્ચાલ્યા કીચકઃ કામમોહિતઃ।
પ્રવિશ્ય રાજભવનં ભગિન્યા અગ્રતઃ સ્થિતઃ ॥ 1 ॥ 4-18-1 (28870)
સોભિવીક્ષ્ય સુકેશાન્તાં સુદેષ્ણાં ભગિનીં પ્રિયામ્ ।
અમર્યાદેન કામેન ઘોરેણાભિપરિપ્લુતઃ ॥ 2 ॥ 4-18-2 (28871)
સ તુ મૂર્ધ્ર્યઞ્જલિં કૃત્વા ભગિન્યાશ્ચરણાવુભૌ ।
સંમોહાભિહતસ્તૂર્ણં વાતોદ્ધૃત ઇવાર્ણવઃ ॥ 3 ॥ 4-18-3 (28872)
સ પ્રોવાચ સુદુઃખાર્તો ભગિનીં નિશ્વસન્મુહુઃ ।
અવ્યક્તમૃદુના સામ્ના શુષ્યતા ચ પુનઃપુનઃ ॥ 4 ॥ 4-18-4 (28873)
યથા સુદેષ્ણે સૈરન્ધ્ર્યા સંગચ્છેયં સકામયા ।
તથા શીઘ્રં કુરુષ્વાદ્ય માઽહં પ્રાણાન્પ્રહાસિષમ્ ॥ 5 ॥ 4-18-5 (28874)
યદીયમનવદ્યાઙ્ગી ન મામદ્યાપિ કાઙ્ક્ષતે ।
ચેતસાઽભિપ્રસન્નેન ગતોસ્મિ યમસાદનમ્ ॥ 6 ॥ 4-18-6 (28875)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-18-7x (3058)
તમુવાચ પરિષ્વજ્ય સુદેષ્ણા ભ્રાતરં પ્રિયમ્।
ભ્રાતુર્જીવિતરક્ષાર્થં સમાશ્વાસ્યાસિતેક્ષણા ॥ 7 ॥ 4-18-7 (28876)
શરણાગતેયં સુશ્રોણી મયા દત્તાભયા ચ સા।
શુભાચારા ચ ભદ્રં તે નૈનાં વક્તુમિહોત્સહે ॥ 8 ॥ 4-18-8 (28877)
એષા હિ શક્યા નાન્યેન સ્પ્રષ્ટું પાપેન ચેતસા।
ગન્ધર્વાઃ કિલ પઞ્ચેમાં રક્ષન્તિ રમયન્તિ ચ ॥ 9 ॥ 4-18-9 (28878)
એવમેષા મમાચષ્ટે તથા પ્રથમસંગમે।
તથૈવ ગજનાસોરૂઃ સત્યમાહ મમાન્તિકે।
તે હિ ક્રુદ્ધા મહાત્માનો નાશયેયુર્હિ જીવિતમ્ ॥ 10 ॥ 4-18-10 (28879)
રાજા ચૈવ સમીક્ષ્યૈનાં સંમોહં ગતવાનિહ ।
મયા ચ સત્યવચનૈરનુનીતો મહીપતિઃ ॥ 11 ॥ 4-18-11 (28880)
સોપ્યેનામનિશં દૃષ્ટ્વા મનસૈવાભ્યનન્દત।
ભયાદ્ગન્ધર્વમુખ્યાનાં જીવિતસ્યોપઘાતિનામ્।
મનસાઽપિ તતસ્ત્વેનાં ન ચિન્તયતિ પાર્થિવઃ ॥ 12 ॥ 4-18-12 (28881)
તે હિ ક્રુદ્ધા મહાત્માનો ગરુડાનિલતેજસઃ।
દહેયુરપિ લોકાંસ્ત્રીન્યુગાન્તેષ્વિવ ભાસ્કરઃ ॥ 13 ॥ 4-18-13 (28882)
સૈનન્ધ્ર્યા હ્યેતદાખ્યાતં મમ તેષાં મહદ્બલમ્।
તવ ચાહમિદં ગુહ્યં સ્નેહાદ્વક્ષ્યામિ બન્ધુવત્ ॥ 14 ॥ 4-18-14 (28883)
મા ગમિષ્યસિ વૈ કૃચ્છ્રાં ગતિં પરમદુર્ગમામ્।
બલિનસ્તે રુજં કુર્યુઃ કુલસ્ય ચ ધનસ્ય ચ ॥ 15 ॥ 4-18-15 (28884)
તસ્માન્નાસ્યાં મનઃ કર્તું યદિ પ્રાણા પ્રિયાસ્તવ।
ન ચિન્તયેથા માગાસ્ત્વં મત્પ્રિયં ચ યદીચ્છસિ ॥ 16 ॥ 4-18-16 (28885)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-18-17x (3059)
એવમુક્તસ્તુ દુષ્ટાત્મા ભગિનીં કીચકોઽબ્રવીત્।
ગન્ધર્વાણાં શતં વાઽપિ સહસ્રમયુતાનિ વા ।
અહમેકો વધિષ્યામિ ગન્ધર્વાન્પઞ્ચ કિં પુનઃ ॥ 17 ॥ 4-18-17 (28886)
ન ચ ત્વમભિજાનીષે સ્ત્રીણાં ગુહ્યમનુત્તમમ્ ।
પુત્રં વા કિલ પૌત્રં વા ભ્રાતરં વા મનસ્વિનમ્ ॥ 18 ॥ 4-18-18 (28887)
રહસીહ નરં દૃષ્ટ્વા નાનાગન્ધવિભૂષિતમ્।
યોનિરુત્સ્વિદ્યતે સ્ત્રીણાં સતીનામપિ ચ શ્રુતમ્ ॥ 19 ॥ 4-18-19 (28888)
માં નિરીક્ષ્યાનુલિપ્તાઙ્ગં સર્વાભરણભૂષિતમ્।
વશમેષ્યતિ સૈરન્ધ્રી મન્મથેનાભિપીડિતા।
સા ત્વં દૃષ્ટ્વા બ્રૂહિ ચૈનાં મમ ચેઞ્જીવિતં પ્રિયં ॥ 20 ॥ 4-18-20 (28889)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-18-21x (3060)
એવમુક્તા સુદેષ્ણા તુ શોકેનાભિપ્રપીડિતા।
અહો દુઃખમહો કૃચ્છ્રમહો પાપમિતિ સ્મહ ॥ 21 ॥ 4-18-21 (28890)
પ્રારુદદ્ભૃશદુઃખાર્તા વિપાકં તસ્ય વીક્ષ્ય સા।
પાતાલેષુ પતત્યેષ વિલપન્બડવામુખે ॥ 22 ॥ 4-18-22 (28891)
ત્વત્કૃતે વિનશિષ્યન્તિ ભ્રાતરઃ સુહૃદશ્ચ મે।
કિંનુ શક્યં મયા કર્તું યત્ત્વમેવમભિપ્લુતઃ ॥ 23 ॥ 4-18-23 (28892)
ન ચ શ્રેયોઽભિજાનીષે કામમેવાનુવર્તસે।
ધ્રુવં ગતાયુસ્ત્વં પાપ યદેવં કામમોહિતઃ ।
અકર્તવ્યે હિ માં પાપે નિયુનઙ્ક્ષિ નરાધમ ॥ 24 ॥ 4-18-24 (28893)
અપિ ચૈતત્પુરા પ્રોક્તં નિપુણૈર્મનુજોત્તમૈઃ ।
એકસ્તુ કુરુતે પાપં સ્વજાતિસ્તેન હન્યતે ॥ 25 ॥ 4-18-25 (28894)
ગતસ્ત્વં ધર્મરાજસ્ય વિષયં નાત્ર સંશયઃ।
અદૂષિતમિદં સર્વં સ્વજનં ઘાતયિષ્યસિ ॥ 26 ॥ 4-18-26 (28895)
એતત્તુ મે દુઃખતરં યેનાહં ભ્રાતૃસૌહૃદાત્।
વિદિતાર્થા કરિષ્યામિ તુષ્ટો ભવ કુલક્ષયે ॥ 27 ॥ 4-18-27 (28896)
ગચ્છ શીઘ્રમિતસ્ત્વં હિ સ્વમેવ ભવનં શુભમ્।
કિંચિત્કાર્યં સમુદ્દિશ્ય સુરામન્નં ચ કારય ॥ 28 ॥ 4-18-28 (28897)
કૃતે ચાન્ને સુરાયાં ચ પ્રેષયિષ્યસિ મે પુનઃ ।
તામહં પ્રેષયિષ્યામિ મધ્વન્નાર્થં તવાન્તિકમ્ ॥ 29 ॥ 4-18-29 (28898)
તતઃ સંપ્રેષિતામેનાં વિજને નિરવગ્રહામ્।
સાન્ત્વયેથા યથાન્યાયં યદિ સામ સહિષ્યતિ ॥ 30 ॥ 4-18-30 (28899)
સદ્યઃ કૃતમિદં સર્વં શેષમત્રાનુચિન્તય ॥ 31 ॥ 4-18-31 (28900)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-18-32x (3061)
સુદેષ્ણયૈવમુક્તસ્તુ કીચકઃ કાલચોદિતઃ।
ત્વરમાણઃ પ્રચક્રામ સ્વગૃહં રાજવેશ્મનઃ ॥ 32 ॥ 4-18-32 (28901)
આગમ્ય ચ ગૃહં રમ્યં સુરામન્નં ચકાર હ।
અજૈડકં ચ સુકૃતં બહુ ચોચ્ચાવચાન્મૃગાન્ ॥ 33 ॥ 4-18-33 (28902)
ભક્ષાંશ્ચ વિવિધાકારાન્બહૂંશ્ચોચ્ચાવચાંસ્તદા।
કારયામાસ કુશલૈરન્નપાનૈઃ સુસંસ્કૃતમ્ ॥ 34 ॥ 4-18-34 (28903)
ત્વરાવાન્કાલપાશેન કણ્ઠે બદ્ધઃ પશુર્યથા ।
નાવબુધ્યત મૂઢાત્મા મરણં સમુપસ્થિતમ્ ॥ 35 ॥ 4-18-35 (28904)
આનીતાયાં સુરાયાં તુ કૃતે ચાન્ને સુસંસ્કૃતે।
કીચકઃ પુનરાગમ્ય સુદેષ્ણાં વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 36 ॥ 4-18-36 (28905)
મધુ માંસં ચ બહુધા ભક્ષ્યાશ્ચ બહુધા કૃતાઃ।
સુદેષ્ણે બ્રૂહિ સૈરન્ધ્રીં યથા સા મે ગૃહં વ્રજેત્ ॥ 37 ॥ 4-18-37 (28906)
કેનચિત્ત્વદ્ય કાર્યેણ ત્વર શીઘ્રં મમ પ્રિયમ્।
અહં હિ શરણં દેવં પ્રતિપદ્યે વૃષધ્વજમ્।
સમાગમં મે સૈરન્ધ્ર્યા મરણં વા દિશેતિ વૈ ॥ 38 । 4-18-38 (28907)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-18-39x (3062)
સા તમાહ વિનિઃશ્વસ્ય પ્રતિગચ્છ સ્વકં ગૃહમ્।
એષાઽહમપિ સૈરન્ધ્રીં સુરાર્થે તૂર્ણમાદિશે ॥ 39 ॥ 4-18-39 (28908)
એવમુક્તસ્તુ પાપાત્મા કીચકસ્ત્વરિતઃ પુનઃ ।
સ્વગૃહં પ્રાવિશત્તૂર્ણં સૈરન્ધ્રીગતમાનસઃ ॥ 40 ॥ 4-18-40 (28909)
કીચકં તુ ગતં જ્ઞાત્વા ત્વરમાણં સ્વકં ગૃહમ્।
સૈરન્ધ્રીં તત આહૂય સદેષ્ણા વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 41 ॥ 4-18-41 (28910)
ગચ્છ સૈરન્ધ્રિ મત્પ્રીત્યૈ કીચકસ્ય નિવેશનમ્ ।
સુરામાનય સુશ્રોણિ તૃષિતાઽહં વિલાસિનિ ॥ 42 ॥ 4-18-42 (28911)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-18-43x (3063)
સુદેષ્ણયૈવમુક્તા સા નિઃશ્વસન્તી નૃપાત્મજા।
અબ્રવીચ્છોકસન્તપ્તા નાહં તત્ર વ્રજામિ વૈઃ ॥ 43 ॥ 4-18-43 (28912)
સૂતપુત્રો હિ માં ભદ્રે કામાત્મા ચાભિમન્યતે ।
ન ગચ્છેયમહં તસ્ય રાજપુત્રિ નિવેશનમ્ ।
ત્વમેવ ભદ્રે જાનાસિ યથા સ નિરપત્રપઃ ॥ 44 ॥ 4-18-44 (28913)
સમયશ્ચ કૃતો ભદ્રે યથા પ્રથમસંગમે।
તથા નિવસમાનાયાં યથાઽહં નાન્યચારિણી ॥ 45 ॥ 4-18-45 (28914)
કીચકશ્ચ સુકેશાન્તે મૂઢો મદનગર્વિતઃ ।
સ મામિહ ગતાં દૃષ્ટ્વા વ્યવસ્યતિ નિરાકૃતિમ્।
કથં નુ વૈ તત્ર ગતાં મર્ષયેન્મામબાન્ધવામ્ ॥ 46 ॥ 4-18-46 (28915)
બહ્વ્યઃ સન્તિ તવ પ્રેષ્યા રાજપુત્રિ વશાનુગાઃ।
અન્યાં પ્રેષય કૈકેયિ સંરક્ષ્યાઽહમિહ ત્વયા ॥ 47 ॥ 4-18-47 (28916)
કીચકસ્યાલયં દેવિ ન યામિ ભયકમ્પિતા।
યદ્યદન્યચ્ચ મે કર્મ કરોમિ ચ સુદુષ્કરમ્ ॥ 48 ॥ 4-18-48 (28917)
એવમુક્તા તુ પાઞ્ચાલ્યા દૈવયોગેન કૈકયી ।
તાં વિરાટસ્ય માહિષી ક્રુદ્ધા ભૂયોઽન્વશાસત ॥ 49 ॥ 4-18-49 (28918)
કીચકં ચૈવ ગચ્છ ત્વં બલાત્કારે ચોદિતા।
નાસ્તિ મેઽન્યા ત્વયા તુલ્યા સા ત્વં શીઘ્રતરં વ્રજ ॥ 50 ॥ 4-18-50 (28919)
અવશ્યં ત્વેવ ગન્તવ્યં કિમર્થં માં વિવક્ષસિ।
શીઘ્રં ગચ્છ ત્વરસ્વેતિ મત્પ્રીતિવશમાચર ॥ 51 ॥ 4-18-51 (28920)
ન હીદૃશો મમ ભ્રાતા કિં ત્વં સમભિશઙ્કસે।
ઉક્ત્વા ચૈનાં બલાચ્ચૈવ વિનિયુજ્ય પ્રભુત્વતઃ ॥ 52 ॥ 4-18-52 (28921)
ભાજનં પ્રદદૌ ચાસ્યૈ સપિધાનં હિરણ્મયમ્।
યા સુજાતા સુગન્ધા ચ તામાનય સુરામિતિ ॥ 53 ॥ 4-18-53 (28922)
સા શઙ્કમાના રુદતી વેપન્તી દ્રુપદાત્મજા।
દૈવતેભ્યો નમસ્કૃત્વા શ્વશુરેભ્યસ્તથાઽબ્રવીત્ ॥ 54 ॥ 4-18-54 (28923)
યથાઽહમન્યં પાર્થેભ્યો નાભિજાનાપિ માનવમ્।
તેન સત્યેન માં દૃષ્ટ્વા કીચકો મા વશં નયેત્ ॥ 55 ॥ 4-18-55 (28924)
યથાઽહં પાણ્ડુપુત્રેભ્યઃ પઞ્ચભ્યો નાન્યગામિની।
તેન સત્યેન માં દૃષ્ટ્વા કીચકો મા વશં નયેત્ ॥ 56 ॥ ॥ 4-18-56 (28925)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ કીચકવધપર્વણિ અષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ ॥ 18 ॥ ---------
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-18-2 અભિમન્યસે કામયસે ॥ 2 ॥ 4-18-5 મિથ્યાભિગૃધ્નઃ વિતથાભિનિવેશી । મહદ્ભયં મૃત્યુમ્ ॥ 5 ॥ 4-18-20 મન્યસે લિપ્સસે શિશોશ્ચન્દ્રવદહં તવ દુર્લભાસ્મીતિ ભાવઃ ॥ 20 ॥ 4-18-21 યા સ્વીયં અર્થયેત કામયેત શુભેચ્છારૂપા તવ નાસ્તીત્યર્થઃ। તેન ચ શુભેન પરદારનિવૃત્તિરૂપેણ કામિતેન સંજીવનં ભવતીતિ શેષઃ। અન્યથા મરિષ્યસીત્યર્થઃ ॥ 21 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 019
॥ શ્રીઃ ॥
4.19. અધ્યાયઃ 019
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
કીચકગૃહંપ્રતિ પ્રસ્થિતયા દ્રૌપદ્યા તેન સ્વસ્યાદૂષણાય સૂર્યાદિદેવતાપ્રાર્થના ॥ 1 ॥ સૂર્યેણ તદ્રક્ષણાય નિગૂઢસ્ય રક્ષસઃ પ્રેષણમ્ ॥ 2 ॥ કીચકેન દ્રૌપદીંપ્રતિ સ્વવશીભવનયાચનમ્ ॥ 3 ॥ તથા તદનઙ્ગીકારરોષાત્તસ્યાઃ પાદેન તાડનમ્ ॥ 4 ॥ સૂર્યદૂતેન રક્ષસા કીચકસ્ય ભૂમૌ નિપાતનમ્ ॥ 5 ॥ યુધિષ્ઠિરેન કીચકજિઘાંસોર્ભીમસ્ય સંકેતેન પ્રતિષેધનમ્ ॥ 6 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-19-0 (28926)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-19-0x (3064)
અકીર્તયત સુશ્રોણી ધર્મં શક્રં દિવાકરમ્।
મારુતં ચાશ્વિનૌ દેવૌ કુબેરં વરુણં યમમ્ ॥ 1 ॥ 4-19-1 (28927)
રુદ્રમગ્નિં ભગં વિષ્ણું સ્કન્દં પૂષણમેવ ચ।
સાવિત્રીસહિતં ચાપિ બ્રહ્માણં પર્યકીર્તયત્ ॥ 2 ॥ 4-19-2 (28928)
ઇત્યેવં મૃગશવાક્ષી સુશ્રોણી ધર્મચારિણી ।
ઉપાતિષ્ઠત સા સૂર્યં મુહૂર્તમબલા તદા ॥ 3 ॥ 4-19-3 (28929)
તદસ્યાસ્તનુમધ્યાયાઃ સર્વં સૂર્યોઽવબુદ્ધવાન્।
અન્તર્હિતં તતસ્તસ્યા રક્ષો રક્ષાર્થમાદિશત્ ॥ 4 ॥ 4-19-4 (28930)
તચ્ચૈનાં નાજહાત્તત્ર સર્વાવસ્થાસ્વનિન્દિતામ્ ॥ 5 ॥ 4-19-5 (28931)
પ્રતસ્થે સા સુકેશાન્તા ત્વરમાણા પુનઃપુનઃ ।
વિલમ્બમાના વિવશા કીચકસ્ય નિવેશનમ્ ॥ 6 ॥ 4-19-6 (28932)
તાં મૃગીમિવ વિત્રસ્તાં દૃષ્ટ્વા કૃષ્ણાં સમાગતામ્।
ઉત્પપાતાસનાત્તૂર્ણં નાવં લબ્ધ્વેવ પારગઃ ॥ 7 ॥ 4-19-7 (28933)
શ્લક્ષ્ણં ચોવાચ વાક્યં સ કીચકઃ કામમૂર્ચ્છિતઃ।
સ્વાગતં તે સુકેશાન્તે સુવ્યુષ્ટા રજની મમ ॥ 8 ॥ 4-19-8 (28934)
સ્વામિની ત્વમનુપ્રાપ્તા ચિરસ્ય ભવનં શુભે।
કુરુષ્વ ચ મયિ પ્રીતિં વશં ચોપાનયસ્વ મામ્ ॥ 9 ॥ 4-19-9 (28935)
પ્રતિગૃહ્ણીષ્વ મે ભોગાંસ્ત્વદર્થમુપકલ્પિતાન્।
સર્વરત્નમયીં માલાં કુણ્ડલે ચ હિરણ્મયે ॥ 10 । 4-19-10 (28936)
વાસાંસિ ચન્દનં માલ્યં ધૂપશુદ્ધાં ચ વારુણીમ્।
પ્રતિગૃહ્ણીષ્વ ભદ્રં તે વિહર ત્વં યથેચ્છસિ।
પ્રીત્યા મે કુરુ મદ્માક્ષિ પ્રસાદં પ્રિયદર્શને ॥ 11 ॥ 4-19-11 (28937)
સ્વાસ્તીર્ણમસ્તિ શયનં સિતસૂક્ષ્મોત્તરચ્છદમ્।
અત્રારુહ્ય મયા સાર્ધં પિબેમાં વરવારુણીમ્ ॥ 12 ॥ 4-19-12 (28938)
ભજસ્વ માં વિશાલાક્ષિ ભર્તા તે સદૃશોસ્મ્યહમ્।
ઉપસર્પ વરારોહે મેરુમર્કપ્રભા યથા ॥ 13 ॥ 4-19-13 (28939)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-19-14x (3065)
સ મૂઢઃ કીચકસ્તત્ર પ્રાપ્તાં રાજીવલોચનામ્।
અબ્રવીદ્દ્રૌપદીં દૃષ્ટ્વા દુરાત્મા હ્યાત્મસંમતઃ ॥ 14 ॥ 4-19-14 (28940)
કીચકેનૈવમુક્તા સા દ્રૌપદી વરવર્ણિની।
અબ્રવીત્તમનાચારં નેદૃશં વક્તુમર્હસિ ॥ 15 ॥ 4-19-15 (28941)
નાહં શક્યા ત્વયા સ્પ્રષ્ટું શ્વપચેનેવ બ્રાહ્મણી।
ગન્તુમિચ્છસિ દુર્બુદ્ધે ગતિં દુર્ગતરાન્તરામ્ ॥ 16 ॥ 4-19-16 (28942)
યત્ર ગચ્છન્તિ બહવઃ પરદારાભિમર્શકાઃ।
નરાઃ સંભિન્નમર્યાદાઃ કીટવચ્ચાશુભાશ્રયાઃ ॥ 17 ॥ 4-19-17 (28943)
અપ્રૈષીન્માં સુરાહારીં સુદેષ્ણા ત્વન્નિવેશનમ્ ।
તસ્યૈ નયિષ્યે મદિરાં ભગિની તૃષિતા તવ ॥ 18 ॥ 4-19-18 (28944)
પિપાસિતા ચ કૈકેયી તૂર્ણં મામાદિશત્તતઃ।
દીયતાં મે સુરા શીઘ્રં સૂતપુત્ર વ્રજામ્યહમ્ ॥ 19 ॥ 4-19-19 (28945)
કીચક ઉવાચ। 4-19-20x (3066)
અન્યા ભદ્રે હરિષ્યન્તિ રાજપુત્ર્યાઃ સુરામિમામ્।
કિં ત્વં યાસ્યસિ કલ્યાણિ મદર્થં ત્વમિહાગતા ॥ 20 ॥ 4-19-20 (28946)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-19-21x (3067)
ઇત્યુક્ત્વા દક્ષિણે પાણૌ સૂતપુત્રઃ પરામૃશત્।
સા ગૃહીતા વિધૂન્વન્તી ભૂમૌ નિક્ષિપ્ય ભાજનમ્ ।
સભાં શરણમાધાવદ્યત્ર રાજા યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 21 ॥ 4-19-21 (28947)
તાં કીચકઃ પ્રધાવન્તીં કેશપક્ષે પરામૃશત્।
પાતયિત્વા તુ તાં ભૂમૌ સૂતપુત્રઃ પદાઽવધીત્ ॥ 22 ॥ 4-19-22 (28948)
સભાયાં પશ્યતો રાજ્ઞો વિરાટસ્ય મહાત્મનઃ।
બ્રાહ્મણાનાં ચ વૃદ્ધાનાં ક્ષત્રિયાણાં ચ પશ્યતાં ॥ 23 ॥ 4-19-23 (28949)
તસ્યાઃ પાદાભિતપ્તાયા મુખાદ્રુધિરમાસ્રવત્ ॥ 24 ॥ 4-19-24 (28950)
તતો દિવાકરેણાશુ રાક્ષસઃ સંનિયોજિતઃ।
સ કીચકમપોવાહ વાતવેગેન ભારત ॥ 25 ॥ 4-19-25 (28951)
સ પપાત તદા ભૂમૌ રક્ષોબલસમીરિતઃ ।
વિઘૂર્ણમાનો નિશ્ચેષ્ટશ્છિન્નમૂલ ઇવ દ્રુમઃ ॥ 26 ॥ 4-19-26 (28952)
તાં દૃષ્ટ્વા તત્ર તે સભ્યા હાહાભૂતાઃ સમન્તતઃ।
ન યુક્તં સૂતપુત્રેતિ કીચકેતિ ચ તેઽવદન્।
કિમિયં વધ્યતે બાલા કૃપણા ચાપ્યબાન્ધવા ॥ 27 ॥ 4-19-27 (28953)
તસ્યામાસન્હિ તે પાર્થાઃ સભાયાં ભ્રાતરસ્તથા ।
અમૃષ્યમાણાઃ કૃષ્ણાયાઃ કીચકેન પદા વધં ॥ 28 ॥ 4-19-28 (28954)
તાં દૃષ્ટ્વા ભીમસેનસ્ય ક્રોધાદાસ્રમવર્તત।
ધૂમોચ્છ્વાસઃ સમભવન્નેત્રે ચોચ્છ્રિતપક્ષ્મણી ।
સસ્વેદા ભ્રુકુટી ચોગ્રા લલાટે સમવર્તત ॥ 29 ॥ 4-19-29 (28955)
તસ્ય ભીમો વધપ્રેપ્સુઃ કીચકસ્ય દુરાત્મનઃ।
દન્તૈર્દન્તાંસ્તદા રોપાન્નિષ્પિપેષ મહામનાઃ ॥ 30 ॥ 4-19-30 (28956)
ભૂયઃ સંચરિતઃ ક્રુદ્ધઃ સહસોત્થાય ચાસનાત્।
નિરૈક્ષત દ્રુમં દીર્ઘં રાજાનં ચાપ્યવૈક્ષત॥ 31 ॥ 4-19-31 (28957)
વધમાકાઙ્ક્ષમાણં તં કીચકસ્ય દુરાત્મનઃ।
આકારેણૈવ ભીમં સ પ્રત્યપેધદ્યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 32 ॥ 4-19-32 (28958)
તસ્ય રાજા શનૈઃ સંજ્ઞાં કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
ચકાર ભીમસેનસ્ય રોષાવિષ્ટસ્ય ધીમતઃ ॥ 33 ॥ 4-19-33 (28959)
પ્રત્યાખ્યાનં તદા ચાહ કઙ્કો નામ યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 34 ॥ 4-19-34 (28960)
સૂદ મા સાહસં કાર્ષીઃ ફલિતોઽયં વનસ્પતિઃ।
નાત્ર શુષ્કાણિ કાષ્ઠાનિ સન્તિ યાનિ ચ કાનિ ચ॥ 35 ॥ 4-19-35 (28961)
યદિ તે દારુકૃત્યં સ્યાન્નિષ્ક્રમ્ય નગરાદ્બહિઃ।
સમૂલં શાતયેર્વૃક્ષં શ્રમસ્તે ન ભવિષ્યતિ॥ 36 ॥ 4-19-36 (28962)
યસ્ય ચાર્દ્રસ્ય વૃક્ષસ્ય શીતચ્છાયાં સમાશ્રયેત્।
ન તસ્ય પર્ણે દ્રુહ્યેત પૂર્વવૃત્તમનુસ્મરન્ ॥ 37 ॥ 4-19-37 (28963)
ન ક્રોધકાલસમયઃ સૂદ મા ચાપલં કૃથાઃ।
અપૂર્ણોઽયં દ્વિપક્ષોનો નેદં બલવતાં બહુ ॥ 38 ॥ 4-19-38 (28964)
અથાઙ્ગુષ્ઠેનાવમૃદ્ગાદઙ્ગુષ્ઠં તત્ર ધર્મરાટ્।
પ્રબોધનભયાદ્રાજ્ઞો ભીમં તં પ્રત્યષેધયત્ ॥ 39 ॥ 4-19-39 (28965)
ભીમસેનસ્તુ તદ્વાક્યં શ્રુત્વા પરપુરઞ્જયઃ।
સહસોત્પતિતં ક્રોધં ન્યયચ્છદ્ધૃતિમાન્બલાત્ ।
ઇઙ્ગિતજ્ઞઃ સ તુ ભ્રાતુસ્તૂષ્ણીમાસીદ્વૃકોદરઃ ॥ 40 ॥ 4-19-40 (28966)
ભીમસ્ય ચ સમારમ્ભં દૃષ્ટ્વા રાજ્ઞોઽસ્ય ચેષ્ટિતમ્।
દ્રૌપદી ચાધિકં ક્રોધાત્પ્રારુદત્સા પુનઃપુનઃ ॥ 41 ॥ 4-19-41 (28967)
કીચકેનાનુગમનાત્કૃષ્ણા તામ્રાયતેક્ષણા ।
સભાદ્વારમુપગમ્ય રુદન્તી વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 42 ॥ 4-19-42 (28968)
અવેક્ષમાણા સુશ્રોણી પતીંસ્તાન્દીનચેતસઃ।
આકારં પરિરક્ષન્તી પ્રતિજ્ઞાં ધર્મસંયુતામ્।
દહ્યમાનેવ રૌદ્રેણ ચક્ષુષા દ્રુપદાત્મજા ॥ 43 ॥ 4-19-43 (28969)
પ્રજારક્ષણશીલાનાં રાજ્ઞાં હ્યમિતતેજસામ્।
કાર્યાઽનુપાલનં નિત્યં ધર્મે સત્યે ચ તિષ્ઠતામ્ ॥ 44 ॥ 4-19-44 (28970)
સ્વપ્રજાયાં પ્રજાયાં ચ વિશેષં નાધિગચ્છતામ્।
પ્રિયેષ્વપિ ચ વધ્યેષુ સમત્વં યે સમાશ્રિતાઃ ॥ 45 ॥ 4-19-45 (28971)
વિવાદેષુ પ્રવૃત્તેષુ સમં કાર્યાનુદર્શિના।
રાજ્ઞા ધર્માસનસ્થેન જિતૌ લોકાવુભાવપિ ॥ 46 ॥ 4-19-46 (28972)
રાજન્ધર્માસનસ્થો હિ રક્ષ માં ત્વમનાગસમ્ ॥ 47 ॥ 4-19-47 (28973)
અહં ત્વનપરાધ્યન્તી કીચકેન દુરાત્મના ।
પશ્યતસ્તે મહારાજ હતા પાદેન દાસિવાત્ ॥ 48 ॥ 4-19-48 (28974)
ત્વત્સમક્ષં નૃપશ્રેષ્ઠ નિષ્પિષ્ટા વસુધાતલે ।
અનાગસં કૃપાર્હાં માં સ્ત્રિયં ત્વં પરિપાલય ॥ 49 ॥ 4-19-49 (28975)
રક્ષ માં કીચકાદ્ભીતાં ધર્મં રક્ષ નરેશ્વર ।
મત્સ્યાધિપ પ્રજા રક્ષ પિતા પુત્રાનિવૌરસાન્ ॥ 50 ॥ 4-19-50 (28976)
યસ્ત્વધર્મેણ કાર્યાણિ મોહાત્મા કુરુતે નૃપઃ।
અચિરાત્તં દુરાત્માનં વશે કુર્વન્તિ શત્રવઃ ॥ 51 ॥ 4-19-51 (28977)
મત્સ્યાનાં કુલજસ્ત્વં હિ તેષાં સત્યં પરાયણમ્।
ત્વં કિલૈવંવિધો જાતઃ કુલે ધર્મપરાયણે ॥ 52 ॥ 4-19-52 (28978)
અતસ્ત્વાહમભિક્રન્દે શરણાર્થં નરાધિપ।
ત્રાહિ મામદ્ય રાજેન્દ્ર કીચકાત્પાપપૂરુષાત્ ॥ 53 ॥ 4-19-53 (28979)
અનાથામિહ માં જ્ઞાત્વા કીચકઃ પુરુષાધમઃ।
પ્રહરત્યેવ નીચાત્મા ન તુ ધર્મમવેક્ષતે ॥ 54 ॥ 4-19-54 (28980)
અકાર્યાણામનારમ્ભાત્કાર્યાણામનુપાલનાત્।
પ્રજાસુ યે સુવૃત્તાસ્તે સ્વર્ગમાયાન્તિ ભૂમિપાઃ ॥ 55 ॥ 4-19-55 (28981)
કાર્યાકાર્યવિશેષજ્ઞાઃ કામકારેણ પાર્થિવાઃ।
પ્રજાસુ કિલ્બિષં કૃત્વા નરકં યાન્ત્યધોમુખાઃ ॥ 56 ॥ 4-19-56 (28982)
નૈવ યજ્ઞૈર્ન વા દાનૈર્ન ગુરોરુપસેવનાત્।
પ્રાપ્નુવન્તિ તથા ધર્મં યથા કાર્યાનુપાલનાત્ ॥ 57 ॥ 4-19-57 (28983)
અપિ ચેદં પુરા બ્રહ્મા પ્રોવાચેન્દ્રાય પૃચ્છતે।
દ્વન્દ્વં કાર્યમકાર્યં ચ લોકે ચાસીત્પરં યથા ॥ 58 ॥ 4-19-58 (28984)
ધર્માધર્મૌ પુનર્દ્વન્દ્વં વિનિયુક્તમથાપિ વા।
ક્રિયાણામક્રિયાણાં ચ પ્રાપણે પુણ્યપાપયોઃ ॥ 59 ॥ 4-19-59 (28985)
પ્રજાયાં સૃજ્યમાનાયાં પુરા હ્યેતદુદાહૃતમ્।
એતદ્વો માનુષાઃ સમ્યક્કાર્યં દ્વન્દ્વત્રયં ભુવિ ॥ 60 ॥ 4-19-60 (28986)
અસ્મિન્સુનીતે દુર્નીતે લભતે કર્મજં ફલમ્।
કલ્યાણકારી કલ્યાણં પાપકારી ચ પાપકમ્ ॥ 61 ॥ 4-19-61 (28987)
તેન ગચ્છતિ સંસર્ગં સ્વર્ગાય નરકાય વા।
સુકૃતં દુષ્કૃતં વાઽપિ કૃત્વા મોહેન માનવઃ ।
પશ્ચાત્તાપેન તપ્યેત સ્વબુદ્ધ્યા મરણં ગતઃ ॥ 62 ॥ 4-19-62 (28988)
એવમુક્ત્વા પરં વાક્યં વિસસર્જ શતક્રતુમ્।
શક્રોપ્યાપૃચ્છ્ય બ્રહ્માણં દેવરાજ્યમપાલયત્ ॥ 63 ॥ 4-19-63 (28989)
યથોક્તં દેવરાજેન બ્રહ્મણા પરમેષ્ઠિના।
તથા ત્વમપિ રાજેન્દ્ર કાર્યાકાર્યે સ્થિરો ભવ ॥ 64 ॥ ॥ 4-19-64 (28990)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ કીચકવધપર્વણિ એકોનવિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 19 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-19-17 કીટવચ્ચ ગુહાશ્રયા ઇતિ કo થo પાઠઃ ॥ 17 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 020
॥ શ્રીઃ ॥
4.20. અધ્યાયઃ 020
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
વિરાટેન કીચકસ્ય દણ્ડાપ્રયોગાદ્રુષ્ટ્યા દ્રૌપદ્યા તંપ્રત્યુપાલમ્ભનમ્ ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ દ્રૌપદ્યાઃ સાન્ત્વનમ્ ॥ 2 ॥ દ્રૌપદ્યાઽજ્ઞાનાદિવ સ્વશોકહેતું પૃચ્છન્તીં સુદેષ્ણાંપ્રતિ ગન્ધર્વૈઃ કીચકવધસ્ય ભાવિત્વકથનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-20-0 (28991)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-20-0x (3068)
એવં વિલપમાનાયાં પાઞ્ચાલ્યાં મત્સ્યપુઙ્ગવઃ।
અશક્તઃ કીચકં તત્ર શાસિતું બલદર્પિતમ્ ।
વિરાટરાજઃ મૂતં તુ સાન્ત્વેનૈવ ન્યવારયત્ ॥ 1 ॥ 4-20-1 (28992)
કીચકં મત્સ્યરાજેન કૃતાગસમનિન્દિતા।
નાપરાધાનુરૂપેણ દણ્ડેન પ્રતિપાદિતમ્ ॥ 2 ॥ 4-20-2 (28993)
પાઞ્ચાલરાજસ્ય સુતા દૃષ્ટ્વા સુરસુતોપમા।
ધર્મજ્ઞા વ્યવહારાણાં કીચકે કૃતકિલ્બિષે ।
પુનઃ પ્રોવાચ રાજાનં સ્મરન્તી ધર્મમુત્તમમ્ ॥ 3 ॥ 4-20-3 (28994)
સંપ્રેક્ષ્ય ચ વરારોહા સર્વાંસ્તત્ર સભાસદઃ।
રાજાનુવર્તનપરાન્કીચકં ચ કૃતાગસમ્।
વિરાટં ચાહ પાઞ્ચાલી દુઃખેનાવિષ્ટચેતના ॥ 4 ॥ 4-20-4 (28995)
ન રાજન્રાજવત્કિંચિત્સમાચરસિ કીચકે।
દસ્યૂનામિવ તે ધર્મો ન સત્સુ પરિવર્તતે॥ 5 ॥ 4-20-5 (28996)
ન કીચકઃ સ્વધર્મસ્થો ન ચ મત્સ્યઃ કથંચન।
સભાસદોઽપ્યધર્મજ્ઞા ય ઇમં પર્યુપાસતે॥ 6 ॥ 4-20-6 (28997)
ન ધર્મં કીચકો વેત્તિ રાજભૃત્યાસ્તથૈવ ચ।
ન રાજા વિનયં બ્રૂતે અમાત્યાશ્ચ ન જાનતે ॥ 7 ॥ 4-20-7 (28998)
નોપાલભે ત્વાં નૃપતે વિરાટં નૃપસંસદિ।
નાહમેતેન યુક્તા વૈ હન્તું માત્સ્ય તવાન્તિકે ॥ 8 ॥ 4-20-8 (28999)
સભાસદસ્તુ પશ્યન્તુ કીચકં ધર્મલઙ્ઘિનમ્।
વિરાટનૃપતે પશ્ય મામનાથામનાગસમ્ ॥ 9 ॥ 4-20-9 (29000)
ન સામ ફલતે દુષ્ટે દુષ્ટે દણ્ડઃ પ્રયુજ્યતે ॥ 10 ॥ 4-20-10 (29001)
અદણ્ડ્યાન્દણ્ડયન્રાજા દણ્ડ્યાંશ્ચૈવાપ્યદણ્ડયન્।
સ રાજા ન ભવેલ્લોકે રાજશબ્દસ્ય ભાજનમ્ ॥ 11 ॥ 4-20-11 (29002)
દીનાન્ધકૃપણાશક્તપઙ્ગુકુબ્જજડાદિકાન્।
અનાથબાલવૃદ્ધાંશ્ચ પુરુષાન્વા સ્ત્રિયોઽપિ વા ।
દુષ્ટચોરાભિભૂતાંશ્ચ પાલયેદવનીપતિઃ ॥ 12 ॥ 4-20-12 (29003)
અનાથાનાં ચ નાથઃ સ્યાદપિતૄણાં પિતા નૃપઃ ।
માતા ભવેદમાતૄણામગુરૂણાં ગુરુર્ભવેત્।
અગતીનાં ગતી રાજા નૃણાં રાજા પરાયણમ્ ॥ 13 ॥ 4-20-13 (29004)
વિશેષતઃ પરૈર્દુષ્ટૈઃ પરામૃષ્ટં નરોત્તમઃ।
સ્ત્રિયં સાધ્વીમનાથાં ચ પાલયેત્સ્વસુતામિવ ॥ 14 ॥ 4-20-14 (29005)
ત્વદ્ગૃહાવસતિં રાજન્નેતાવત્કાલપર્યયમ્।
અધિકાં ત્વત્સુતાયાશ્ચ પશ્ય માં કીચકાહતાં ॥ 15 ॥ 4-20-15 (29006)
વિરાટ ઉવાચ। 4-20-16x (3069)
પરોક્ષં નાભિજાનામિ વિગ્રહં યુવયોરહમ્।
અર્થતત્ત્વમવિજ્ઞાય કિં સ્યાદકુશલં મમ ॥ 16 ॥ 4-20-16 (29007)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 4-20-17x (3070)
યેષાં ન વૈરી સ્વપિતિ પદા ભૂમિમુપસ્પૃશન્।
તેષાં માં માનિનીં ભાર્યાં સૂતપુત્રઃ પદાઽવધીત્ ॥ 17 ॥ 4-20-17 (29008)
યે ચ દદ્યુર્ન યાચેયુર્બ્રહ્મણ્યાઃ સત્યવાદિનઃ।
યેષાં દુન્દુભિનિર્ઘોષો જ્યાઘોષઃ શ્રૂયતે ભૃશમ્।
તેષાં માં દયિતાં ભાર્યાં સૂતપુત્રઃ પદાઽવધીત્ ॥ 18 ॥ 4-20-18 (29009)
તેજસ્વિનસ્તથા ક્ષાન્તા બલવન્તશ્ચ માનિનઃ।
મહેષ્વાસા રણે શૂરા ગર્વિતા માનતત્પરાઃ।
તેષાં માં માનિનીં ભાર્યાં સૂતપુત્રઃ પદાઽવધીત્ ॥ 19 ॥ 4-20-19 (29010)
સર્વલોકમિમં હન્યુર્યદિ ક્રુદ્ધા મહાબલાઃ।
તેષાં માં દયિતાં ભાર્યાં સૂતપુત્રઃ પદાઽવધીત્ ॥ 20 ॥ 4-20-20 (29011)
યેષાં નાસ્તિ સમઃ કશ્ચિદ્વીર્યે સત્યે બલે દમે।
તેષાં માં દયિતાં ભાર્યાં સૂતપુત્રઃ પદાઽવધીત્ ॥ 21 ॥ 4-20-21 (29012)
યેષાં ન સદૃશઃ કશ્ચિદ્ધનાદ્યૈર્ભુવિ માનવઃ।
તેષાં માં દયિતાં ભાર્યાં સૂતપુત્રઃ પદાઽવધીત્ ॥ 22 ॥ 4-20-22 (29013)
તવાગ્રતો વિશેષેણ પ્રજાનાં ચ હિતૈષિણઃ।
પશ્યતો નિહતા રાજંસ્તેનેહ જગતીપતે ॥ 23 ॥ 4-20-23 (29014)
શરણં યે પ્રપન્નાનાં ભવન્તિ શરણાર્થિનામ્।
ચરન્તિ લોકે પ્રચ્છન્નાઃ ક્વનુ તેઽદ્ય મહાબલાઃ ॥ 24 ॥ 4-20-24 (29015)
કથં તે સૂતપુત્રેણ વધ્યમાનાં પ્રિયાં સતીમ્।
મર્ષયન્તિ યથા ક્લીબા બલવન્તોઽતિતેજસઃ ॥ 25 ॥ 4-20-25 (29016)
ક્વનુ તેષામમર્ષશ્ચ વીર્યં તેષાં ચ તદ્બલમ્।
ન પરીપ્સન્તિ યે ભાર્યાં વધ્યમાનાં દુરાત્માના ॥ 26 ॥ 4-20-26 (29017)
મયાઽપિ શક્યં કિં કર્તું વિરાટે ધર્મદૂષણે।
માં મર્ષંયતિ યઃ પશ્યન્વધ્યમાનામનાગસમ્ ॥ 27 ॥ 4-20-27 (29018)
ધર્મો વિદ્ધો હ્યધર્મેણ સભાં યત્રોપતિષ્ઠતિ।
ન ચેદ્વિશલ્યઃ ક્રિયતે સર્વે વિદ્ધાઃ સભાસદઃ ॥ 28 ॥ 4-20-28 (29019)
યત્ર ધર્મો હ્યધર્મેમ સત્યં યત્રાનૃતેન ચ।
હન્યતે પ્રેક્ષમાણાનાં હતાસ્તત્ર સભાસદઃ ॥ 29 ॥ 4-20-29 (29020)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-20-30x (3071)
તસ્યાસ્તત્કૃપણં શ્રુત્વા સૈરન્ધ્ર્યાઃ પરિદેવિતમ્।
તતઃ સભ્યાસ્તુ તે સર્વે ભૂયઃ કૃષ્ણામપૂજયન્।
સાધુસાધ્વિતિ ચાપ્યાહુઃ કીચકં ચાપ્યગર્હયન્ ॥ 30 ॥ 4-20-30 (29021)
કેચિત્કૃષ્ણાં પ્રશંસન્તિ કેચિન્નિન્દન્તિ કીચકમ્।
કેચિન્નિન્દન્તિ રાજાનં કેચિદ્દેવીં ચ તાં નરાઃ ॥ 31 ॥ 4-20-31 (29022)
સભ્યા ઊચુઃ । 4-20-32x (3072)
યસ્યેયં ચારુસર્વાઙ્ગી ભાર્યા સ્યાદાયતેક્ષણા।
પરો લાભશ્ચ તસ્ય સ્યાન્ન સ શોચેત્કદાચન ॥ 32 ॥ 4-20-32 (29023)
યસ્યા ગાત્રં શુભં પીનં મુખં જયતિ પઙ્કજમ્।
ગતિર્હંસં સ્મિતં કુન્દં સૌષા નાર્હતિ પદ્વધમ્ ॥ 33 ॥ 4-20-33 (29024)
દ્વાત્રિંશદ્દશના યસ્યાઃ શ્વેતા માંસનિબન્ધનાઃ।
સ્નિગ્ધાશ્ચ મૃદવઃ કેશાઃ સૈષા નાર્હતિ પદ્વધમ્ ॥ 34 ॥ 4-20-34 (29025)
પદ્મં ચક્રં ધ્વજં શઙ્ખં પ્રાસાદો મકરસ્તથા।
યસ્યાઃ પાણિતલે સન્તિ સૈષા નાર્હતિ પદ્વધમ્ ॥ 35 ॥ 4-20-35 (29026)
આવર્તાઃ ખલુ ચત્વારઃ સર્વે ચૈવ પ્રદક્ષિણાઃ ।
સમં ગાત્રં શુભં સ્નિગ્ધં યસ્યા નાર્હતિ પદ્વધમ્ ॥ 36 ॥ 4-20-36 (29027)
અચ્છિદ્રહસ્તપાદા ચ અચ્છિદ્રદશના ચ યા।
કન્યા કમલપત્રાક્ષી કથમર્હતિ પદ્વધમ્ ॥ 37 ॥ 4-20-37 (29028)
સેયં લક્ષણસંપન્ના પૂર્ણચન્દ્રનિભાનના।
સુરૂપિણી સુવદના નેયં યોગ્યા પદા વધમ્ ॥ 38 ॥ 4-20-38 (29029)
દેવદેવીવ સુભગા શક્રદેવીવ શોભના।
અપ્સરા ઇવ સારૂપ્યાન્નેયં યોગ્યા પદા વધમ્ ॥ 39 ॥ 4-20-39 (29030)
ઇતિ સ્માપૂજસંસ્તત્ર કૃષ્ણાં પ્રેક્ષ્ય સભાસદઃ ॥ 40 ॥ 4-20-40 (29031)
સા વિનિઃશ્વસ્ય સુશ્રોણી ભૂમાવન્તર્મુખી સ્થિતા।
તૂષ્ણીમાસીત્તદા દૃષ્ટ્વા વિવક્ષન્તં યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 41 ॥ 4-20-41 (29032)
યુધિષ્ઠિરસ્ય કોપાત્તુ લલાટે સ્વેદ આસ્રવત્।
અબ્રવીદ્ધર્મપુત્રોઽથ સૈરન્ધ્રીં મહિષીં પ્રિયામ્ ।
કૃષ્ણાં તત્ર નૃપાભ્યાશે પરિવ્રાજકરૂપધૃત્ ॥ 42 ॥ 4-20-42 (29033)
ગચ્છ સૈરન્ધ્રિ મા ભૈસ્ત્વં સુદેષ્ણાયા નિવેશનમ્ ।
રાજા હ્યયં ધર્મશીલો વિરાટઃ પરલોકભીઃ ।
યતસ્ત્વાં ન પરિત્રાતિ સત્યે ધર્મપથે સ્થિતઃ ॥ 43 ॥ 4-20-43 (29034)
ભર્તારમનુરુન્ધન્ત્યઃ ક્લિશ્યન્તે વીરપત્નયઃ।
શુશ્રૂષયા ક્લિશ્યમાનાઃ પતિલોકં જયન્ત્યુત ॥ 44 ॥ 4-20-44 (29035)
મન્યે ન કાલઃ ક્રોધસ્ય પશ્યન્તિ પતયસ્તવ।
તેન ત્વાં નાભિધાવન્તિ ગન્ધર્વાઃ સૂર્યવર્ચસઃ ॥ 45 ॥ 4-20-45 (29036)
શ્રૂયન્તાં તે સુકેશાન્તે મોક્ષધર્માશ્રયાઃ કથાઃ।
યથા ધર્મઃ કુલસ્ત્રીણાં દૃષ્ટો ધર્માનુરોધનાત્ ॥ 46 ॥ 4-20-46 (29037)
નાસ્તિ યજ્ઞઃ સ્ત્રિયાઃ કશ્ચિન્ન શ્રાદ્ધં નાપ્યુપોષણમ્।
યા તુ ભર્તારિ શુશ્રૂષા સા સ્વર્ગાયાભિજાયતે ॥ 47 ॥ 4-20-47 (29038)
પિતા રક્ષતિ કૌમારે ભર્તા રક્ષતિ યૌવને।
પુત્રસ્તુ સ્થાવિરે ભાવે ન સ્ત્રી સ્વાતન્ત્ર્યમર્હતિ ॥ 48 ॥ 4-20-48 (29039)
ભીરુ ભર્તૃભયાત્પત્ન્યો ન ક્રુધ્યન્તિ કદાચન।
બહુભિશ્ચ પરિક્લેશૈરવજ્ઞાતાશ્ચ શત્રુભિઃ ।
અનન્યભાવાઃ શુદ્ધાશ્ચ પુણ્યલોકં જયન્ત્યુત ॥ 49 ॥ 4-20-49 (29040)
ન ક્રોધકાલં નિયતં પશ્યન્તિ પતયસ્તવ।
ન ક્રુદ્ધાન્પ્રતિયાયાદ્વૈ પતીંસ્તે વૃત્રહા અપિ।
તેન ત્વાં નાભિધાવન્તિ ગન્ધર્વાઃ કામરૂપિણઃ ॥ 50 ॥ 4-20-50 (29041)
યદિ તે સમયઃ કશ્ચિત્કૃતો હ્યાયતલોચને।
તં સ્મરસ્વ ક્ષમાશીલે ક્ષમા ધર્મો હ્યનુત્તમઃ ॥ 51 ॥ 4-20-51 (29042)
ક્ષમા ધર્મઃ ક્ષમા સત્યં ક્ષમા દાનં ક્ષમા તપઃ।
ક્ષમાવતામયં લોકઃ પરલોકઃ ક્ષમાવતાંમ્ ॥ 52 ॥ 4-20-52 (29043)
દ્વ્યંશિનો દ્વાદશાઙ્ગસ્ય ચતુર્વિંશતિપર્વણઃ।
કસ્ત્રિષષ્ઠિશતારસ્ય માસોનસ્યાક્ષમી ભવેત્॥ 53 ॥ 4-20-53 (29044)
ગચ્છ સૈરન્ધ્રિ ગન્ધર્વાઃ કરિષ્યન્તિ તવ પ્રિયમ્।
વ્યપનેષ્યન્તિ તે દુઃખં યેન તે વિપ્રિયં કૃતમ્ ॥ 54 ॥ 4-20-54 (29045)
ઇત્યેવમુક્તે તિષ્ઠન્તીં પુનરેવાહ ધર્મરાટ્।
વિઘ્નં કરોષિ વૈ ભદ્રે દીવ્યતાં રાજસંસદિ ॥ 55 ॥ 4-20-55 (29046)
તસ્માત્ત્વમપિ સુશ્રોણિ શૈલૂષીવ વિભાસિ નઃ।
એવમુક્તા તુ સા ભર્ત્રા સમુદ્વીક્ષ્યાબ્રવીદિદમ્ ॥ 56 ॥ 4-20-56 (29047)
સત્યમુક્તં ત્વયા વિદ્વઞ્શૈલૂષીં વિદ્ધિ માં પુનઃ।
શૈલૂષકસ્ય તસ્યાહં યેષાં જ્યેષ્ઠોઽક્ષકોવિદઃ ॥ 57 ॥ 4-20-57 (29048)
એવમુક્ત્વા વરારોહા પરિમૃજ્યાનનં શુભમ્।
કેશાન્વિમુક્તાન્સંયમ્ય રુધિરેણ સમુક્ષિતાન્ ॥ 58 । 4-20-58 (29049)
પાંસુકુણ્ઠિતસર્વાઙ્ગી ગજરાજવધૂરિવ।
પ્રતસ્થે નાગનાસોરૂર્ભર્તુરાજ્ઞાય શાસનમ્ ॥ 59 ॥ 4-20-59 (29050)
વિમુક્તા મૃગશાવાક્ષી નિરન્તરપયોધરા।
પ્રભા નક્ષત્રરાજસ્ય કાલમેઘૈરિવાવૃતા ॥ 60 ॥ 4-20-60 (29051)
યસ્યાર્થે પાણ્ડવેયાસ્તુ ત્યજેયુરપિ જીવિતમ્।
તાં તે દૃષ્ટ્વા તથા કૃષ્ણાં ક્ષમિણો ધર્મચારિણઃ।
સમયં નાતિવર્તન્તે વેલામિવ મહોદધિઃ ॥ 61 ॥ 4-20-61 (29052)
સા પ્રવિશ્ય પ્રવેપન્તી સુદેષ્ણાયા નિવેશનમ્।
રુદન્તી ચારુસર્વાઙ્ગી તસ્યાસ્તસ્થાવથાગ્રતઃ ॥ 62 ॥ 4-20-62 (29053)
તામુવાચ વિરાટસ્ય મહિષી શાઠ્યમાસ્થિતા।
કિમિદં પદ્મસંકાશં સુદન્તોષ્ઠાક્ષિનાસિકમ્ ॥ 63 ॥ 4-20-63 (29054)
રુદન્ત્યા અવમૃષ્ટાસ્રં પૂર્ણેન્દુસમવર્ચસમ્।
બિમ્બોષ્ઠં કૃષ્ણતારાભ્યામત્યન્તરુચિરપ્રભમ્।
નયનાભ્યામજિહ્યાભ્યાં મુખં તે મુઞ્ચતે જલમ્ ॥ 64 ॥ 4-20-64 (29055)
કસ્ત્વાઽવધીદ્વરારોહે કસ્માદ્રોદિષિ શોભને।
કો વિપ્રયુજ્યતે દારૈઃ સપુત્રૈઃ સહબાન્ધવૈઃ ॥ 65 ॥ 4-20-65 (29056)
કસ્યાદ્ય રાજા કુપિતો વધમાજ્ઞાપયિષ્યતિ।
બ્રૂહિ કિં તે પ્રિયં કર્મ કં ત્યજે ઘાતયામિ વા ॥ 66 ॥ 4-20-66 (29057)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-20-67x (3073)
તાં નિઃશ્વસ્યાબ્રવીત્કૃષ્ણા જાનન્તી નામ પૃચ્છસિ।
ભ્રાતુસ્ત્વં મામનુપ્રેષ્ય કિમેવં હિ વિકત્થસે ॥ 67 ॥ 4-20-67 (29058)
કીચકો માઽવધીત્તત્ર સુરાહારીમિતોગતામ્।
સભાયાં પશ્યતો રાજ્ઞો યથા વૈ નિર્જને વને ॥ 68 ॥ 4-20-68 (29059)
સુદેષ્ણોવાચ। 4-20-69x (3074)
ઘાતયામિ સુદન્તોષ્ઠિ કીચકં યદિ મન્યસે।
ભ્રાતા યદ્યેષ મે વ્યક્તં યોઽતીતો ધર્મચારિણીમ્।
યસ્ત્વાં કામાભિભૂતાત્મા દુર્લભામવમન્યતે ॥ 69 ॥ 4-20-69 (29060)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 4-20-70x (3075)
અદ્યૈવ તં હનિષ્યન્તિ યેષામાગસ્કરો હિ સઃ।
મન્યેઽહમદ્ય વા શ્વો વા પરલોકં ગમિષ્યતિ ॥ 70 ॥ 4-20-70 (29061)
ભ્રાતુઃ પ્રયચ્છ ત્વરિતા જીવચ્છ્રાદ્ધં ત્વમદ્ય વૈ।
સુહૃષ્ટં કુરુ વૈ ચૈનં નાસૂન્મન્યે ધરિષ્યતિ ॥ 71 ॥ 4-20-71 (29062)
તેષાં હિ મમ ભર્તૄણાં પઞ્ચાનાં ધર્મચારિણામ્।
એકો દુર્ધષણોઽત્યર્થં બલે ચાપ્રતિમો ભુવિ ॥ 72 ॥ 4-20-72 (29063)
નિર્મનુષ્યમિમં લોકં કુર્યાત્ક્રુદ્ધો નિશામિમામ્।
ન સ સંક્રુધ્યતે તાવદ્ગન્ધર્વઃ કામરૂપધૃત્ ॥ 73 ॥ 4-20-73 (29064)
નૂનં જ્ઞાસ્યતિ યાવદ્વૈ મમૈતત્પાદઘાતનમ્।
તત્ક્ષણાત્કીચકઃ પાપઃ સપુત્રભ્રાતૃબાન્ધવઃ।
વિનશિષ્યતિ દુષ્ટાત્મા યથા દુષ્કૃતકર્મકૃત્ ॥ 74 ॥ 4-20-74 (29065)
અપિ ચૈતત્પુરા પ્રોક્તં નિપુણૈર્મનુજોત્તમૈઃ।
એકસ્તુ કુરુતે પાપં કાલપાશવશં ગતઃ।
નીચેનાત્માપરાધેન કુલં તેન વિનશ્યતિ ॥ 75 ॥ 4-20-75 (29066)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-20-76x (3076)
સુદેષ્ણામેવમુક્ત્વા તુ સૈરન્ધ્રી દુઃખમોહિતા।
કીચકસ્ય વધાર્થાય વ્રતદીક્ષામુપાગમત્ ॥ 76 ॥ 4-20-76 (29067)
અભ્યર્થિતા ચ નારીભિર્માનિતા ચ સુદેષ્ણયા।
ન ચ સ્નાતિ ન ચાશ્નાતિ ન પાંસૂન્પરિમાર્જતિ।
રુધિરક્લિન્નવદના બભૂવ મૃદિતેક્ષણા ॥ 77 ॥ 4-20-77 (29068)
તાં તથા શોકસન્તપ્તાં દૃષ્ટ્વા પ્રરુદિતાં સ્ત્રિયઃ।
કીચકસ્ય વધં સર્વા મનોભિશ્ચ શશંસિરે ॥ 78 ॥ ॥ 4-20-78 (29069)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ કીચકવધપર્વણિ વિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 20 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 021
॥ શ્રીઃ ॥
4.21. અધ્યાયઃ 021
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
વૈશમ્પાયનેન જનમેજયંપ્રતિ કીચકોત્પત્તિપ્રકારાદિકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-21-0 (29070)
જનમેજય ઉવાચ। 4-21-0x (3077)
અહો દુઃખતરં પ્રાપ્તા કીચકેન પદા હતા।
પતિવ્રતા મહાભાગા દ્રૌપદી યોષિતાંવરા ॥ 1 ॥ 4-21-1 (29071)
દુઃશલાં સ્મારયન્તી સા ભર્તૄણાં ભગિનીં શુભામ્।
નાશપત્સિન્ધુરાજં સા બલાત્કારેણ વાહિતા ॥ 2 ॥ 4-21-2 (29072)
કિમર્થમિહ સંપ્રાપ્તા કીચકેન દુરાત્મના ।
નાશપત્તં મહાભાગા કૃષ્ણા પાદેન તાડિતા ॥ 3 ॥ 4-21-3 (29073)
તેજોરાશિરિયં દેવી ધર્મજ્ઞા સત્યવાદિની ।
કેશપાંશે પરામૃષ્ટા મર્ષયન્તી હ્યશક્તવત્ ॥ 4 ॥ 4-21-4 (29074)
નૈતત્કારણમલ્પં હિ શ્રોતુકામોઽસ્મિ સત્તમ।
કૃષ્ણાયાસ્તુ પરિક્લેશાન્મનો મે દૂયતે ભૃશમ્ ॥ 5 ॥ 4-21-5 (29075)
કસ્ય વંશે સમુદ્ભૂતઃ સ ચ દુર્લલિતો મુને ।
બલોન્મત્તઃ કથં ચાસીત્સ્યાલો માત્સ્યસ્ય કીચકઃ ॥ 6 ॥ 4-21-6 (29076)
દૃષ્ટ્વાપિ તાં પ્રિયાં ભાર્યાં સૂતપુત્રેણ તાડિતામ્ ।
નૈવ ચુક્ષુભિરે વીરાઃ કિમકુર્વન્ત તં પ્રતિ ॥ 7 ॥ 4-21-7 (29077)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-21-8x (3078)
ત્વદુક્તોઽયમનુપ્રશ્નઃ કુરૂણાં કીર્તિવર્ધનઃ।
એતત્સર્વં યથા વક્ષ્યે વિસ્તરેણેહ પાર્થિવ ॥ 8 ॥ 4-21-8 (29078)
બ્રાહ્મણ્યાં ક્ષત્રિયાઞ્જાતઃ સૂતો ભવતિ પાર્થિવ ।
પ્રાતિલોમ્યેન જાતાનાં સ હ્યેકો દ્વિજ એવ તુ ॥ 9 ॥ 4-21-9 (29079)
રથકારમિતીમં હિ ક્રિયાયુક્તં દ્વિજન્મનામ્।
ક્ષત્રિયાદવરો વૈશ્યાદ્વિશિષ્ટ ઇતિ ચક્ષતે ॥ 10 ॥ 4-21-10 (29080)
સહ સૂતેન સંબન્ધઃ કૃતઃ પૂર્વં નરાધિપૈઃ।
તેન તુ પ્રાતિલોમ્યેન રાજશબ્દો ન લભ્યતે ॥ 11 ॥ 4-21-11 (29081)
તેષાં તુ સૂતવિષયઃ સૂતાનાં નામતઃ કૃતઃ।
ઉપજીવ્યં ચ યત્ક્ષેત્રં રાજન્સૂતેન વૈ પુરા ॥ 12 ॥ 4-21-12 (29082)
સૂતાનામધિપો રાજા કેકયો નામ વિશ્રુતઃ।
રાજકન્યાસમુદ્ભૂતઃ સારથ્યેઽનુપમોઽભવત્ ॥ 13 ॥ 4-21-13 (29083)
પુત્રાસ્તસ્ય કુરુશ્રેષ્ઠ માલવ્યાં જઝિરે તદા।
કીચકા ઇતિ વિખ્યાતાઃ શતં ષટ્ ચૈવ ભારત ॥ 14 ॥ 4-21-14 (29084)
તેષામાસીદ્બલશ્રેષ્ઠઃ કીચકઃ સર્વજિત્પ્રભો।
અગ્રજો બલસંમત્તસ્તેનાસીત્સૂતષટ્શતમ્ ॥ 15 ॥ 4-21-15 (29085)
માલવ્યા એવ કૌરવ્ય તત્ર હ્યવરજાઽભવત્।
તસ્યાં કેકયરાજ્ઞસ્તુ સુદેષ્ણા દુહિતાઽભવત્ ॥ 16 ॥ 4-21-16 (29086)
તાં વિરાટસ્ય માત્સ્યસ્ય કેકયઃ પ્રદદૌ મુદા।
સુરથાયાં મૃતાયાં તુ કૌસલ્યાં શ્વેતમાતરિ ॥ 17 ॥ 4-21-17 (29087)
શ્વેતે વિનષ્ટે શઙ્ખે ચ ગતે માતુલવેશ્મનિ ।
સુદેષ્ણાં મહિષીં લબ્ધ્વા રાજ દુઃખમપાનુદત્ ॥ 18 ॥ 4-21-18 (29088)
ઉત્તરં ચોત્તરાં ચૈવ વિરાટાત્પૃથિવીપતે।
સુદેષ્ણા સુષુવે દેવી કૈકેયી કુલવૃદ્ધયે ॥ 19 ॥ 4-21-19 (29089)
માતૃષ્વસૃસુતાં રાજન્કીચકસ્તામનિન્દિતામ્।
સદા પરિચરન્પ્રીત્યા વિરાટે ન્યવસત્સુખી ॥ 20 ॥ 4-21-20 (29090)
ભ્રાતરશ્ચાસ્ય વિક્રાન્તાઃ સર્વે ચ તમનુવ્રતાઃ ।
વિરાટસ્યૈવ સંહૃષ્ટા બલં કોશં ત્વવર્ધયન્ ॥ 21 ॥ 4-21-21 (29091)
કાલેયા નામ તે દૈત્યાઃ પ્રાયશો ભુવિ વિશ્રુતાઃ।
જઝિરે કીચકા રાજન્બાણો જ્યેષ્ઠસ્તથાઽભવત્ ॥ 22 ॥ 4-21-22 (29092)
સ હિ સર્વાસ્રસંપન્નો બલવાન્ભીમવિક્રમઃ ।
કીચકો નષ્ટમર્યાદો બભૂવ ભયદો નૃણામ્ ॥ 23 ॥ 4-21-23 (29093)
તં પ્રાપ્ય બલસંમત્તં વિરાટઃ પૃથિવીપતિઃ ।
જિગાય સર્વાંશ્ચ રિપૂન્યથેન્દ્રો દાનવાન્પુરા ॥ 24 ॥ 4-21-24 (29094)
મેખલાંશ્ચ ત્રિગર્તાંશ્ચ દશાર્ણાંશ્ચ કશેરુકાન્।
માલવાંશ્ચૈવ યવનાન્સિલિન્દાન્કાશિકોસલાન્ ॥ 25 ॥ 4-21-25 (29095)
કરદાંશ્ચ નિષિદ્ધાંશ્ચ શિવાન્મચુલકાંસ્તથા।
પુલિન્દાંશ્ચ કલિઙ્ગાંશ્ચ તઙ્કણાન્પરતઙ્કણાન્ ॥ 26 ॥ 4-21-26 (29096)
અન્યે ચ બહવઃ શૂરા નાનાજનપદેશ્વરાઃ।
કીચકેન રણે ભગ્ના વિદ્રવન્તિ દિશો દશ ॥ 27 ॥ 4-21-27 (29097)
તમેવંવીર્યસંપન્નં નાગાયુતસમં બલે।
વિરાટસ્તત્ર સેનાયાશ્ચકાર પતિમાત્મનઃ ॥ 28 ॥ 4-21-28 (29098)
વિરાટભ્રાતરશ્ચૈવ દશ દાશરથેઃ સમાઃ।
તે ચૈનાનન્વવર્તન્ત કીચકાન્બલવત્તરાન્ ॥ 29 ॥ 4-21-29 (29099)
એવંવિધબલો ભીમઃ કીચકસ્તે ચ તદ્વિધાઃ।
રાજ્ઞઃ સ્યાલા મહાત્માનો વિરાટસ્ય હિતૈષિણઃ ॥ 30 ॥ 4-21-30 (29100)
એતત્તે કથિતં સર્વં કીચકસ્ય પરાક્રમમ્।
દ્રૌપદી ન શશાપૈનં યસ્માત્તદ્ગદતઃ શૃણુ ॥ 31 ॥ 4-21-31 (29101)
રક્ષન્તિ હિ તપઃ ક્રોધાદૃષયો ન શપન્તિ ચ।
જાનન્તી તદ્યથાતત્ત્વં દ્રૌપદી ન શશાપ તમ્ ॥ 32 ॥ 4-21-32 (29102)
ક્ષમા ધર્મઃ ક્ષમા દાનં ક્ષમા યજ્ઞઃ ક્ષમા તપઃ।
ક્ષમા સત્યં ક્ષમા શીલં ક્ષમા સર્વમિતિ શ્રુતિઃ ॥ 33 ॥ 4-21-33 (29103)
ક્ષમાવતામયં લોકઃ પરશ્ચૈવ ક્ષમાવતામ્।
એતત્સર્વં વિજાનન્તી સા ક્ષમામન્વપદ્યત ॥ 34 ॥ 4-21-34 (29104)
ભર્તૄણાં મતમાજ્ઞાય ક્ષમિણાં ધર્મચારિણામ્।
નાશપત્તં વિશાલાક્ષી સતી શક્તાઽપિ ભારત ॥ 35 ॥ 4-21-35 (29105)
પાણ્ડવાશ્ચાપિ તે સર્વે દ્રૌપદીં પ્રેક્ષ્ય દુઃખિતામ્।
ક્રોધાગ્નિનાઽપ્યદહ્યન્ત તદા લઞ્જાવ્યપેક્ષયા ॥ 36 ॥ 4-21-36 (29106)
અથ ભીમો મહાબાહુઃ મૂદયિષ્યંસ્તુ કીચકમ્।
વારિતો ધર્મપુત્રેણ વેલયેવ મહોદધિઃ ॥ 37 ॥ 4-21-37 (29107)
સંધાર્ય મનસા રોષં દિવારાત્રં વિનિશ્વસન્।
મહાનસે તદા કૃચ્છ્રાત્સુષ્વાપ રજનીં ચ તામ્ ॥ 38 ॥ ॥ 4-21-38 (29108)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ કીચકવધપર્વણિ એકવિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 21 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 022
॥ શ્રીઃ ॥
4.22. અધ્યાયઃ 022
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
કીચકં જિઘાંસન્ત્યા દ્રૌપદ્યા રાત્રૌ મહાનસમેત્ય સ્વપતો ભીમસ્ય પ્રબોધનમ્ ॥ 1 ॥ તથા કીચકમારણાભાવે સ્વપ્રાણવિમોક્ષણપ્રતિજ્ઞાનમ્ ॥ 2 ॥ તથા યુધિષ્ઠિરાદીન્પ્રતિ પ્રત્યેકં નામનિર્દેશપૂર્વકમનુશોચનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-22-0 (29109)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-22-0x (3079)
સા સૂતપુત્રાભિહતા રાજપુત્રી સુદુઃખિતા।
વધં કૃષ્ણા પરીપ્સન્તી સૂતપુત્રસ્ય ભામિની ॥ 1 ॥ 4-22-1 (29110)
જગામાવાસમેવાથ તદા સા દ્રુપદાત્મજા।
કૃત્વા શૌચં યથાન્યાયં કૃષ્ણા સા તનુમધ્યમા ॥ 2 ॥ 4-22-2 (29111)
ગાત્રાણિ વાસસી ચૈવ પ્રક્ષાલ્ય સલિલેન સા।
ચિન્તયામાસ રુદતી તસ્ય દુઃખસ્ય નિર્ણયમ્ ॥ 3 ॥ 4-22-3 (29112)
કિં કરોમિ ક્વ ગચ્છામિ કથં કાર્યં ભવેન્મમ।
ઇત્યેવં ચિન્તયિત્વા સા ભીમં તં મનસાઽગમત્।
અન્યઃ કર્તા વિના ભીમાન્ન મેઽદ્ય મનસેપ્સિતમ્ ॥ 4 ॥ 4-22-4 (29113)
પ્રાદુર્ભૂતે ક્ષણે રાત્રૌ વિહાય શયનં સ્વકમ્।
દુઃખેન મહતા યુક્તા માનસેન મનસ્વિની ।
પ્રાદ્રવન્નાથમિચ્છન્તી તથા નાથવતી સતી ॥ 5 ॥ 4-22-5 (29114)
સા વૈ મહાનસં પ્રાપ્ય ભીમસેનં સુચિસ્મિતા।
ઉપાસર્પત પાઞ્ચાલી વાસિતેવ મહાગજમ્ ॥ 6 ॥ 4-22-6 (29115)
સર્વશ્વેતેવ માહેયી વને વૃદ્ધા ત્રિહાયણી।
મહર્પભં યથા સુપ્તમર્થિની વનનિર્ઝરે ।
સંપ્રસુપ્તં તથા સિંહિં મૃગરાજવધૂરિવ ॥ 7 ॥ 4-22-7 (29116)
અભિપ્રસાર્ય બાહુભ્યાં પતિં સુપ્તં સમાશ્લિષત્ ।
સુજાતં ગોમતીતીરે સાલં વલ્લીવ પુષ્પિતા ॥ 8 ॥ 4-22-8 (29117)
પરિસ્પૃસ્ય ચ પાણિભ્યાં પતિં સુપ્તમબોધયત્।
શ્રીરિવાન્યા મહોત્સાહં સુપ્તં વિષ્ણુમિવાર્ણવે ।
ક્ષૌમાવદાતે શયને શયાનં વૃષભેક્ષણમ્ ॥ 9 ॥ 4-22-9 (29118)
યથા શચી દેવરાજં રુદ્રાણી શંકરં યથા।
બ્રહ્માણમિવ સાવિત્રી દેવસેના ગુહં યથા ॥ 10 ॥ 4-22-10 (29119)
દિશાગજસમાકારં ગજં ગજવધૂરિવ ।
ભીમં પ્રાબોધયત્કાન્તા લક્ષ્મીર્દામોદરં યથા ॥ 11 ॥ 4-22-11 (29120)
વીણેવ મધુરાલાપા સ્વરં ગાન્ધારમાશ્રિતા।
અભ્યભાષત પાઞ્ચાલી કૌરવં પાણ્ડુનન્દનમ્ ॥ 12 ॥ 4-22-12 (29121)
ઉત્તિષ્ઠોત્તિષ્ઠ કિં શેષે ભીમસેન મૃતો યથા।
ન મૃતઃ સ હિ પાપીયાન્ભાર્યામાલમ્બ્ય જીવતિ ॥ 13 ॥ 4-22-13 (29122)
તસ્મિઞ્જીવતિ પાપિષ્ઠે સેનાવાહે મમ દ્વિષિ ।
તત્કર્મં કૃતવત્યદ્ય કથં નિદ્રાં નિષેવસે ॥ 14 ॥ 4-22-14 (29123)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-22-15x (3080)
સુખસુપ્તશ્ચ તં શબ્દં નિશમ્ય સ વૃકોદરઃ।
સંવેદિતઃ કુરુશ્રેષ્ઠઃ તોત્રૈરિવ મહાગજઃ ॥ 15 ॥ 4-22-15 (29124)
સ વૈ વિહાય શયનં યસ્મિન્સુપ્તઃ પ્રબોધિતઃ।
ઉદતિષ્ઠદમેયાત્મા પર્યઙ્કે સોત્તરચ્છદે ॥ 16 ॥ 4-22-16 (29125)
ઉપવેશ્ય ચ દુર્ધર્પઃ પાઞ્ચાલકુલવર્ધનીમ્।
અથાબ્રવીદ્રાજપુત્રીં કૌરવ્યો મહિષીં પ્રિયામ્ ॥ 17 ॥ 4-22-17 (29126)
કેનાર્થેન ચ સંપ્રાપ્તા ત્વરિતેવ મમાન્તિકમ્।
ન તે પ્રકૃતિમાન્વર્ણઃ કૃશા ત્વમભિલક્ષ્યસે ॥ 18 ॥ 4-22-18 (29127)
પ્રકાશં યદિ વા ગુહ્યં સર્વમાખ્યાતુમર્હસિ।
આચક્ષ્વ ત્વમશેષેણ સર્વં વિદ્યામહં યથા ॥ 19 ॥ 4-22-19 (29128)
સુખં વા યદિ વા દુઃખં શુભં વા યદિ વાઽશુભમ્।
યદ્યપ્યસુકરં કર્મ કૃતમિત્યવધારય ॥ 20 ॥ 4-22-20 (29129)
અહમેવ હિ તે કૃષ્ણે વિશ્વાસ્યઃ સર્વકર્મસુ।
અહમાપત્સુ ચાપિ ત્વાં મોક્ષયામિ પુનઃ પુનઃ ॥ 21 ॥ 4-22-21 (29130)
શીઘ્રમુક્ત્વા યથાકામં યત્તે કાર્યં વિવક્ષિતમ્।
ગચ્છ વૈ શયનાયૈવ યાવદન્યો ન બુધ્યતે ॥ 22 ॥ 4-22-22 (29131)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-22-23x (3081)
સા લઞ્જમાના ભીતા ચ અધોમુખમુખી તતઃ।
નોવાચ કિંચિદ્વચનં બાષ્પદૂષિતલોચના ॥ 23 ॥ 4-22-23 (29132)
અથાબ્રવીદ્ભીમપરાક્રમો બલી વૃકોદરઃ પાણ્ડવમુખ્યસંમતઃ।
પ્રબ્રૂહિ કિં તે કરવાણિ સુન્દરિ પ્રિયં પ્રિયે વારણમત્તગામિનિ ॥ 24 ॥ 4-22-24 (29133)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 4-22-25x (3082)
અશોચ્યતા કુતસ્તસ્યા યસ્યા ભર્તા યુધિષ્ઠિરઃ।
જાનન્સર્વાણિ દુઃખાનિ કિં માં ભીમાનુપૃચ્છસિ ॥ 25 ॥ 4-22-25 (29134)
યન્માં દાસીપ્રવાદેન પ્રાતિકામી તદાઽનયત્।
સભાયાં પરિષન્મધ્યે તન્મે મર્માણિ કૃન્તતિ ॥ 26 ॥ 4-22-26 (29135)
વિકૃષ્ટા હાસ્તિનપુરે સભાયાં રાજસંસદિ।
દુઃશાસનેન કેશાન્તે પરામૃષ્ટા રજસ્વલા ॥ 27 ॥ 4-22-27 (29136)
ક્ષત્રિયૈસ્તત્ર કર્ણાદ્યૈર્દૃષ્ટા દુર્યોધનેન ચ।
શ્વશુરાભ્યાં ચ ભીષ્મેણ વિદુરેણ ચ ધીમતા।
દ્રોણેન ચ મહાબાહો કૃપેણ ચ પરંતપ ॥ 28 ॥ 4-22-28 (29137)
સાઽહં શ્વશુરયોર્મધ્યે ભ્રાતૃમધ્યે ચ પાણ્ડવ।
કેશે ગૃહીત્વા ચ સભાં નીતા જીવતિ વૈ ત્વયિ ॥ 29 ॥ 4-22-29 (29138)
વિપ્રયુક્તા તતશ્ચાહં વને રાજ્યાદ્વનં ગતા।
સાઽહં વને દુર્વસતિં વસતી ત્વધ્વકર્શિતા ।
જટાસુરપરિક્લેશાત્પ્રાપ્તાપિ સુમહદ્ભયમ્ ॥ 30 ॥ 4-22-30 (29139)
પાર્થિવસ્ય સુતા નામ કાનુ જીવેન માદૃશી ।
અનુભૂય ભૃશં દુઃખમન્યત્ર દ્રૌપદીં પ્રભો॥ 31 ॥ 4-22-31 (29140)
વનવાસગતા ચાહં સૈન્ધવેન દુરાત્મના।
પરામૃષ્ટા દ્વિતીયં ચ સોદ્રુમુત્સહતે તુ કા ॥ 32 ॥ 4-22-32 (29141)
પદ્ભ્યાં પર્યચરં ચાહં દેશાન્વિષમસંસ્થિતાન્ ।
દુર્ગાઞ્શ્વાપદસંકીર્ણાંસ્ત્વયિ જીવતિ પાણ્ડવે ॥ 33 ॥ 4-22-33 (29142)
તતોઽહં દ્વાદશે વર્ષે વન્યમૂલફલાશના।
ઇદં પુરમનુપ્રાપ્તા સુદેષ્ણાપરિચારિકા।
પરસ્ત્રિયમુપાતિષ્ઠે સત્યધર્મપરાયણા ॥ 34 ॥ 4-22-34 (29143)
ગોશીર્ષકં પદ્મકં ચ હરિશ્યામં ચ ચન્દનમ્।
નિત્યં પિષે વિરાટસ્ય ત્વયિ જીવતિ પાણ્ડવ ॥ 35 ॥ 4-22-35 (29144)
સાઽહં બહૂનિઃ દુઃખાનિ ગણયામિ ન તે કૃતે ॥ 36 ॥ 4-22-36 (29145)
મત્સ્યરાજસમક્ષં તુ તસ્ય ધૂર્તસ્ય પશ્યતઃ।
કીચકેન પદા સ્પૃષ્ટા કા નુ જીવેત માદૃશી ॥ 37 ॥ 4-22-37 (29146)
એવં બહુવિધૈર્દુઃખૈઃ ક્લિશ્યમાના ચ પાણ્ડવ ।
ન માં જાનાસિ કૌન્તેય કિં ફલં જીવિતેન મે ॥ 38 ॥ 4-22-38 (29147)
દ્રુપદસ્ય સુતા ચાહં ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય ચાનુજા।
અગ્નિકુણ્ડાત્સમુદ્ભૂતા નોર્વ્યાં જાતુ ચરામ્યહમ્ ॥ 39 ॥ 4-22-39 (29148)
કીચકં ચેન્ન હન્યાસ્ત્વં ગ્રીવાં બદ્ધ્વા જલે મ્રિયે।
વિષમાલેડ્ય પાસ્યામિ પ્રવેક્ષ્યામ્યથવાઽનલં ॥ 40 ॥ 4-22-40 (29149)
આત્માનં નાશયિષ્યામિ વૃક્ષમારુહ્ય વા પતે ।
શસ્ત્રેણાઙ્ગં ચ ભેત્સ્યામિ કિં ફલં જીવિતેન મે ॥ 41 ॥ 4-22-41 (29150)
યોઽયં રાજ્ઞો વિરાટસ્ય કીચકો નામ ભારત।
સેનાનીઃ પુરુષવ્યાઘ્ર સ્યાલઃ પરમદુર્મતિઃ ॥ 42 ॥ 4-22-42 (29151)
સ માં સૈરન્ધ્રિવેષેણ વસન્તીં રાજવેશ્મનિ।
નિત્યમેવાહ દુષ્ટાત્મા ભાર્યા મમ ભવેતિ વૈ ॥ 43 ॥ 4-22-43 (29152)
તેનૈવમુચ્યમાનાયા વધાર્હેણારિસૂદન।
કાલેનેવ ફલં પક્વં હૃદયં મે વિદીર્યતે ॥ 44 ॥ 4-22-44 (29153)
શરણં ભવ કૌન્તેય મા સ્મ ગચ્છે યુધિષ્ઠિરમ્।
નિરુદ્યોગં નિરામર્ષં નિર્વીર્યમરિમર્દન ॥ 45 ॥ 4-22-45 (29154)
મા સ્મ સીમન્તિની કાચિઞ્જનયેત્પુત્રમીદૃશમ્ ॥ 46 ॥ 4-22-46 (29155)
વિજાનામિ તવામર્ષં બલં વીર્યં ચ પાણ્ડવ।
તતોઽહં પરિદેવામિ ચાગ્રતસ્તે મહાબલ ॥ 47 ॥ 4-22-47 (29156)
યથા યૂથપતિર્મત્તઃ કુઞ્જરઃ ષાષ્ટિહાયનઃ।
ભૂમૌ નિપતિતં બિલ્વં પદ્ભ્યમાક્રમ્ય પીડયેત્ ॥ 48 ॥ 4-22-48 (29157)
તથૈવ ચ શિરસ્તસ્ય નિપાત્ય ધરણીતલે।
વામેન પુરુષવ્યાઘ્ર મર્દ માદેન પાણ્ડવ ॥ 49 ॥ 4-22-49 (29158)
સ ચેદુદ્યન્તમાદિત્યં પ્રાતરુત્થાય પશ્યતિ।
કીચકઃ શર્વરીં વ્યુષ્ટાં નાહં જીવિતુમુત્સહે ॥ 50 ॥ 4-22-50 (29159)
શાપિતોસિ મમ પ્રાણૈઃ સુકૃતેનાર્જુનસ્ય ચ।
યુધિષ્ઠિરસ્ય પાદાભ્યાં યમયોર્જીવિતેન ચ।
કીચકસ્ય વધં નાદ્ય પ્રતિજાનાસિ ભારત ॥ 51 ॥ 4-22-51 (29160)
ભ્રાત ચ વિગર્હસ્વ જ્યેષ્ઠં દુર્દ્યૂતદેવિનમ્।
યસ્માસ્મિ કર્મણા પ્રાપ્તા દુઃખમેતદનન્તકમ્ ॥ 52 ॥ 4-22-52 (29161)
યેષાં મુખ્યતમો જ્યેષ્ઠો ભવેત્તુ કુલપાંસનઃ।
ભ્રાતરં પરમન્વીયુસ્તેઽપિ શાલીનબુદ્ધયઃ ॥ 53 ॥ 4-22-53 (29162)
કો હિ રાજ્યં પરિત્યજ્ય સપુત્રપશુબાન્ધવમ્ ।
પ્રવ્રજેત મહારણ્યમજિનૈઃ પરિવારિતઃ ॥ 54 ॥ 4-22-54 (29163)
યદિ નિષ્કસહસ્રાણિ યદ્વાઽન્યત્સારવદ્ધનમ્ ।
સાયં પ્રાતરદેવિષ્યદપિ સંવત્સરાયુતમ્ ॥ 55 ॥ 4-22-55 (29164)
રુક્મં હિરણ્યં વાસાંસિ યાનં યુગ્યમજાવિકમ્ ।
અશ્વાશ્વતરસઙ્ઘાશ્ચ ન જાતુ ક્ષયમાવ્રજેત્॥ 56 ॥ 4-22-56 (29165)
સોયં દ્યૂતપ્રવાદેન શ્રિયશ્ચૈવાવરોપિતઃ।
તૂષ્ણીમાસ્તે યથા મૂઢઃ સ્વાનિ કર્માણિ ચિન્તયન્ ॥ 57 ॥ 4-22-57 (29166)
પુરા દશસહસ્રાણિ દન્તિનાં વાજિનામપિ।
યં યાન્તમનુયાન્તિ સ્મ સોયં દ્યૂતેન જીવતિ ॥ 58 ॥ 4-22-58 (29167)
તથા શતસહસ્રાણિ સ્ત્રીણામમિતતેજસામ્।
ઉપાસતે સ્મ રાજાનમિન્દ્રપ્રસ્થે યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 59 ॥ 4-22-59 (29168)
શતં દાસીસહસ્રાણાં યસ્ય નિત્યં મહાનસે।
પાત્રહસ્તા દિવારાત્રમતિથીન્ભોજયન્ત્યુત ॥ 60 ॥ 4-22-60 (29169)
એષ નિષ્કસહસ્રાણિ દત્ત્વા પ્રાતર્દિનેદિને ।
દ્યૂતજેન હ્યનર્થેન મહતા સમુપાવૃતઃ ॥ 61 ॥ 4-22-61 (29170)
એનં સુસ્વરસંપન્ના બહવઃ સૂતમાગધાઃ।
સુપ્તં પ્રાતરુપાતિષ્ઠન્સુમૃષ્ટમણિકુણ્ડલાઃ ॥ 62 ॥ 4-22-62 (29171)
[સહસ્રં વાલખિલ્યાનાં સહસ્રમુદવાસિનામ્।
સહસ્રમશ્મકુટ્ટાનાં સહસ્રં વાયુભોજિનામ્ ॥ 63 ॥ 4-22-63 (29172)
સહસ્રં મુનિપત્નીનાં સહસ્રં બ્રહ્મચારિણામ્।
સહસ્રં મૌનશીલાનાં સહસ્રં ગૃહમેધિનામ્ ॥ 64 ॥ 4-22-64 (29173)
હંસાઃ પરમહંસાશ્ચ યોગિનશ્ચ દ્વિજાતયઃ।
કુટીરકાઃ પરિવ્રાજો યે ચાન્યે વનચારિણઃ ॥ 65 ॥ 4-22-65 (29174)
સંવિભક્તાત્મકાશ્ચૈવ બહવશ્ચોર્ધ્વરેતસઃ ।
ચતુર્વેદવિદો વિપ્રાઃ શિક્ષામીમાંસપારગાઃ ।
ક્રમપાઠાશ્ચ યે વિપ્રાઃ સામાધ્યાયનિકાશ્ચ યે ॥ 66 ॥] 4-22-66 (29175)
સહસ્રમૃષયો યસ્ય નિત્યમાસન્સભાસદઃ।
તપઃશ્રુતોપસંપન્નાઃ સર્વકામૈરુપાસ્થિતાઃ ॥ 67 ॥ 4-22-67 (29176)
અન્ધાન્વૃદ્ધાનનાથાંસ્તુ સર્વરાષ્ટ્રેષુ દુઃખિતાન્।
બિભર્ત્યન્નાર્થિનો નિત્યમાનૃશંસ્યાદ્યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 68 ॥ 4-22-68 (29177)
સ એષ નિલયં પ્રાપ્તો મત્સ્યસ્ય પરિચારકઃ।
સભાયાં વિનતો રાજ્ઞઃ કઙ્કો નામ યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 69 ॥ 4-22-69 (29178)
ઇન્દ્રપ્રસ્થે નિવસતઃ સમયે યસ્ય પાર્થિવાઃ।
આસન્બલિકરાઃ સર્વે સોન્યેભ્યો ભૃતિમિચ્છતિ ॥ 70 ॥ 4-22-70 (29179)
પાર્થિવાઃ પૃથિવીપાલા યસ્યાસન્વશવર્તિનઃ।
સ વશે વિવશો રાજ્ઞાં પરેષામદ્ય વર્તતે ॥ 71 ॥ 4-22-71 (29180)
સંપ્રાપ્ય પૃથિવીં કૃત્સ્નાં રશ્મિવાનિવ તેજસા।
સોદ્ય રાજ્ઞો વિરાટસ્ય સભાસ્તારો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 72 ॥ 4-22-72 (29181)
યમુપાસત રાજાનં સભાયામૃષિસત્તમાઃ।
તમુપાસીનમદ્યાન્યં પશ્ય પાણ્ડવ પાણ્ડવમ્ ॥ 73 ॥ 4-22-73 (29182)
અનવદ્યં મહાપ્રાજ્ઞં જીવિતાર્થેન સંવૃતમ્ ।
દૃષ્ટ્વા કસ્ય ન દુઃખં સ્યાદ્ધર્મરાજં યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 74 ॥ 4-22-74 (29183)
ઉપાસ્તે સ્મ સભાયાં યં કૃત્સ્નાઽપિ ચ વસુન્ધરા।
તમુપાસીનમદ્યાન્યં પશ્ય ભારત ભારતમ્ ॥ 75 ॥ 4-22-75 (29184)
એવં બહુવિદૈર્દુઃખૈઃ પીડ્યમાનામનાથવત્।
શોકસાગરમધ્યસ્થાં કિં માં ભીમ ન પશ્યસિ ॥ 76 ॥ 4-22-76 (29185)
ઇદં તુ મે દુઃખતરં યત્ત્વાં વક્ષ્યામિ ભારત।
ન મેઽભ્યસૂયા કર્તવ્યા દુઃખાદેતદ્બ્રવીમ્યહમ્ ॥ 77 ॥ 4-22-77 (29186)
શાર્દૂલૈર્મહિષૈર્નાગૌરગારે યોત્સ્યસે સદા।
કૈકેય્યાઃ પ્રેક્ષમાણાયાસ્તદા મે કશ્મલોઽભવત્ ॥ 78 ॥ 4-22-78 (29187)
હસન્ત્યન્તઃપુરે નાર્યો મમ ચેષ્ટાં નિરીક્ષ્ય ચ ॥ 79 ॥ 4-22-79 (29188)
તત ઉત્થાય કૈકેયી સર્વાસ્તાઃ પ્રત્યભાષત।
પ્રેક્ષ્ય મામનવદ્યાઙ્ગીં કશ્મલાભિહતામિવ ॥ 80 ॥ 4-22-80 (29189)
સ્નેહાત્સંવાસજાદેવ તદા વૈ ચારુહાસિની ।
યુધ્યમાનં મહાવીર્યમિમં સમનુશોચતિ ॥ 81 ॥ 4-22-81 (29190)
કલ્યાણરૂપા સૈરન્ધ્રી વલલશ્ચાપિ સુન્દરઃ।
સ્ત્રીણાં ચિત્તં હિ દુર્જ્ઞેયં યુક્તરૂપૌ હિ મે મતૌ ॥ 82 ॥ 4-22-82 (29191)
સૈરન્ધ્રી પ્રિયસંવાસાન્નિત્યં કરુણવાદિની।
અસ્મિન્રાજકુલે ચૈતૌ તુલ્યકાલનિવાસિનૌ ॥ 83 ॥ 4-22-83 (29192)
ઇતિ બ્રુવાણા વાક્યાનિ સા માં નિત્યમજીજપત્ ।
ક્રુધ્યન્તીં માં ચ સંપ્રેક્ષ્ય પર્યશઙ્કત માં ત્વયિ ॥ 84 ॥ 4-22-84 (29193)
તસ્યાં તથા બ્રુવન્ત્યાં તુ ભીમો ભીમપરાક્રમઃ।
નોવાચ કિંચિદ્વચનં સંરમ્ભાદ્રક્તલોચનઃ ॥ 85 ॥ 4-22-85 (29194)
જ્ઞાત્વા-તુ રુષિતં ભીમં દ્રૌપદી પુનરબ્રવીત્।
શોકે યૌધિષ્ઠિરે મગ્ના નાહં જીવિતુમુત્સહે ॥ 86 ॥ 4-22-86 (29195)
યંસ્તુ દેવાન્મનુષ્યાંશ્ચ સર્વાનેકરથોઽજયત્।
સોયં રાજ્ઞો વિરાટસ્ય કન્યાનાં નર્તકો યુવા।
આસ્તે વેષપ્રતિચ્છન્નઃ કન્યાનાં પરિચારકઃ ॥ 87 ॥ 4-22-87 (29196)
યોઽતર્પયદમેયાત્મા ખાણ્ડવે જાતવેદસમ્।
સોઽન્તઃપુરગતઃ પાર્થઃ કૂપેઽગ્નિરિવ સંવૃતઃ ॥ 88 ॥ 4-22-88 (29197)
યસ્માદ્ભયમમિત્રાણાં સદૈવ પુરુષર્ષભાત્।
સ લોકપરિભૂતેન વેષેણાસ્તે ધનંજયઃ ॥ 89 ॥ 4-22-89 (29198)
યસ્યં જ્યાતલનિર્ઘોષાત્સમકમ્પન્ત શત્રવઃ।
ષણ્ડરૂપં વહન્તં તં ગીતં નૃત્તાવલમ્બનમ્ ।
કુર્વન્તમર્જુનં દૃષ્ટ્વા ન મે સ્વાસ્થ્યં મનો વ્રજેત્ ॥ 90 ॥ 4-22-90 (29199)
સ્ત્રિયો ગીતસ્વરાત્તસ્ય મુદિતાઃ પર્યુપાસતે ॥ 91 ॥ 4-22-91 (29200)
કિરીટં સૂર્યસંકાશં યસ્ય મૂર્ધન્યશોભત।
વેણીવિકૃતકેશાન્તઃ સોઽયમદ્ય ધનંજયઃ ॥ 92 ॥ 4-22-92 (29201)
યસ્મિન્નસ્ત્રાણિ દિવ્યાનિ સમસ્તાનિ મહાત્મનિ ।
આધારઃ સર્વવિદ્યાનાં યો ધારયતિ કુણ્ડલે ॥ 93 ॥ 4-22-93 (29202)
યં વૈ રાજસહસ્રાણિ તેજસાઽપ્રતિમં ભુવિ ।
સમરે નાતિવર્તન્તે વેલામિવ મહોર્મયઃ ॥ 94 ॥ 4-22-94 (29203)
સોયં રાજ્ઞો વિરાટસ્ય કન્યાનાં નર્તકો યુવા।
આસ્તે વેષપ્રતિચ્છન્નઃ કન્યાનાં પરિચારકઃ ॥ 95 ॥ 4-22-95 (29204)
યસ્ય સ્મ રથનિર્ઘોષાત્સમકમ્પત મેદિની।
સપર્વતવનાકાશા સહસ્થાવરજઙ્ગમા ॥ 96 ॥ 4-22-96 (29205)
યસ્મિઞ્જાતે મહેષ્વાસે કુન્ત્યાઃ પ્રીતિરવર્ધત।
ન સ શોચતિ મામદ્ય ભીમસેન તવાનુજઃ ॥ 97 ॥ 4-22-97 (29206)
વિભૂષિતમલંકારૈઃ કુણ્ડલૈઃ પરિપાતુકૈઃ।
કમ્બુપાણિમથાયાન્તં દૃષ્ટ્વા સીદતિ મે મનઃ ॥ 98 ॥ 4-22-98 (29207)
વેણીવિકૃતકેશાન્તં ભીમધન્વાનમર્જુનમ્।
કન્યાપરિવૃતં દૃષ્ટ્વા શોકં ગચ્છતિ મે મનઃ ॥ 99 ॥ 4-22-99 (29208)
યદા હ્યેનં પરિવૃતં કન્યાભિર્દેવરૂપિણમ્।
પ્રચ્છન્નમિવ માતઙ્ગં પરિપૂર્ણં કરેણુભિઃ ॥ 100 ॥ 4-22-100 (29209)
માત્સ્યં પાર્થં ચ ગાયન્તં વિરાટં સમુપસ્થિતમ્।
પશ્યામિ તૂર્યમધ્યસ્થં દૃષ્ટ્વા મુહ્યતિ મે મનઃ ॥ 101 ॥ 4-22-101 (29210)
નૂનમાર્યા ન જાનાતિ કૃચ્છ્રં પ્રાપ્તં ધનંજયમ્।
અજાતશત્રું કૌરવ્યં મગ્નં દ્યુર્દ્યૂતદેવિનમ્ ॥ 102 ॥ 4-22-102 (29211)
ઐન્દ્રવારુણવાયવ્યબ્રહ્માગ્નેયૈઃ સવૈષ્ણવૈઃ ।
અગ્નીન્સંતર્પયન્પાર્થઃ સર્વશત્રુનિબર્હણઃ।
દિવ્યૈરસ્ત્રૈરમેયાત્મા સર્વાંશ્ચૈકરથોઽજયત્ ॥ 103 ॥ 4-22-103 (29212)
કૌબેરં વૈષ્ણવં શૈવમસ્ત્રાણ્યન્યાનિ ભારત।
દર્શયન્નસ્ત્રવીર્યં ચ વાસુદેવસહાયવાન્ ॥ 104 ॥ 4-22-104 (29213)
દિવ્યં ગાન્ધર્વમસ્ત્રં ચ વાયવ્યમથ વૈષ્ણવમ્।
બ્રાહ્મં પાશુપતં ચૈવ સ્થૂણાકર્ણં ચ દર્શયન્ ॥ 105 ॥ 4-22-105 (29214)
પૌલોમાન્કાલકેયાંશ્ચ ઇન્દ્રશત્રૂન્મહાબલાન્।
નિવાતકવચૈઃ સાર્ધં ઘોરાનેકરથોઽજયત્।
સોન્તઃપુરગતઃ પાર્થઃ કૂપેઽગ્નિરિવ સંવૃતઃ ॥ 106 ॥ 4-22-106 (29215)
યો વૈ મહાતપઃ કુર્વન્મહાબલપરાક્રમઃ ।
યુદ્ધેન તોષયામાસ શંકરં શૂલપાણિનમ્ ॥ 107 ॥ 4-22-107 (29216)
કન્યાપુરગતં દૃષ્ટ્વા ગોષ્ઠેષ્વિવ મહાવૃષમ્।
સ્ત્રીવેષવિકૃતં પાર્થં કુન્તીં ગચ્છતિ મે મનઃ ॥ 108 ॥ 4-22-108 (29217)
યઃ સ્ત્રીભિર્નિત્યસંપન્નો રૂપેણાસ્ત્રેણ મેધયા ।
સોઽશ્વબન્ધો વિરાટસ્ય પશ્ય કાલસ્ય પર્યયમ્ ॥ 109 ॥ 4-22-109 (29218)
રાજકન્યાશ્ચ વેશ્યાશ્ચ વિશાં દુહિતરશ્ચ યાઃ।
સર્વાઃ સારયુતા નાર્યો દામગ્રન્થિવશં ગતાઃ ।
પ્રેષ્યકર્મણિ તં દૃષ્ટ્વા શોચામિ વિલપામિ ચ ॥ 120 ॥ 4-22-110 (29219)
વિરાટમુપતિષ્ઠન્તં દર્શયન્તં ચ વાજિનમ્।
અભ્યકીર્યન્ત બૃન્દાનિ દામગ્રન્થિમુદીક્ષિતુમ્ ।
વિનયન્તં જવેનાશ્વાન્ધર્મરાજસ્ય પશ્યતઃ ॥ 111 ॥ 4-22-111 (29220)
કિંનુ માં મન્યસે પાર્થ સુખિતેતિ પરન્તપ।
તથા દૃષ્ટ્વા યવીયાંસં સહદેવં યુધાંપતિમ્ ॥ 112 ॥ 4-22-112 (29221)
તં દૃષ્ટ્વા ગોષુ ગોસઙ્ખ્યં વત્સચર્મક્ષિતીશયમ્।
દુઃખશોકપરીતાઙ્ગી પાણ્ડુભૂતાઽસ્મિ પાણ્ડવ ॥ 113 ॥ 4-22-113 (29222)
સહદેવસ્ય વૃત્તાનિ ચિન્તયન્તી પુનઃપુનઃ ।
ન પશ્યામિ મહાભાગ સહદેવસ્ય દુઃષ્કૃતમ્।
યસ્માદેવંવિધં ક્લેશં પ્રાપ્નુયાત્સત્યવિક્રમઃ ॥ 114 ॥ 4-22-114 (29223)
દૂયામિ ભરતશ્રેષ્ઠ દૃષ્ટ્વા તે ભ્રાતરં પ્રિયમ્।
ગોષુ ગોવૃષસંકાશં માત્સ્યેનાપિ નિવેશિતમ્ ॥ 115 ॥ 4-22-115 (29224)
સંરબ્ધતરરક્તાક્ષં ગોપાલાનાં પુરોગમમ્।
વિરાટમભિનન્દન્તં વિત્તે મે ભવતિ જ્વરઃ ॥ 116 ॥ 4-22-116 (29225)
સહદેવં હિ મે નિત્યં વીરમાર્યા પ્રશંસતિ।
મહાભિજનસંપન્નો નીતિમાન્કુલવાનપિ ॥ 117 ॥ 4-22-117 (29226)
હીનિષેવો હ્યનવમો ધાર્મિકશ્ચ પ્રિયશ્ચ મે।
સ તેઽરણ્યેષુ વોઢવ્યઃ પાઞ્ચાલિ રજનીષ્વપિ ॥ 118 ॥ 4-22-118 (29227)
સુકુમારશ્ચ શૂરશ્ચ રાજાનં ચાપ્યનુવ્રતઃ।
જ્યેષ્ઠાપચાયિનં વીરં સ્વયં પાઞ્ચાલિ ભોજયેઃ ॥ 119 ॥ 4-22-119 (29228)
ઇત્યુવાચ હિ માં કુન્તી રુદતી પુત્રગૃદ્ધિની।
પ્રવ્રજન્તં મહારણ્યં તં પરિષ્વજ્ય તિષ્ઠતી ॥ 120 ॥ 4-22-120 (29229)
તં દૃષ્ટ્વા ગોષુ ગોપાલવેષમાસ્થાય ધિષ્ઠિતમ્।
સહદેવં યુધાંશ્રેષ્ઠં કિંનુ જીવામિ પાણ્ડવઃ ॥ 121 ॥ 4-22-121 (29230)
એવં દુઃખશતાવિષ્ટા યુધિષ્ઠિરનિમિત્તતઃ ॥ 122 ॥ 4-22-122 (29231)
પુનઃ પ્રતિવિશિષ્ટાનિ દુઃખાનિ શૃણુ ભારત।
વર્ધન્તે મયિ કૌન્તેય વક્ષ્યામ્યન્યાનિ તાનિ વૈ ॥ 123 ॥ 4-22-123 (29232)
યુષ્માસુ ધ્રિયમાણેષુ દુઃખાનિ વિવિધાન્યુત।
શોષયન્તિ શરીરં મે કિંનુ દુઃખતરં તતઃ ॥ 124 ॥ 4-22-124 (29233)
4-22-125 (29234)
એકભર્તા તુ યા નારી સા સુખેનૈવ વર્તતે।
પઞ્ચ મે પતયઃ સન્તિ મમ દુઃખમનન્તકમ્ ॥ 125 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-22-7 સર્વશ્વેતા બકી ઇતિ નીલકણ્ઠઃ ॥ 7 ॥ 4-22-10 તથા ઇતિ ખo પાઠઃ ॥ 10 ॥ 4-22-13 નાભૃતસ્ય હિ પાપીયાન્ભાર્યામાલભ્ય જીવતીતિ ઝo પાઠઃ ॥ 13 ॥ 4-22-54 મહારણ્યમનુજૈઃ પરિવારિતઃ ઇતિ ખo પાઠઃ ॥ 54 ॥( ઇમે ચત્વારઃ શ્લોકાઃ ધo પુસ્તક એવ વર્તન્તે ॥)વિરાટપર્વ - અધ્યાય 023
॥ શ્રીઃ ॥
4.23. અધ્યાયઃ 023
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
દ્રૌપદ્યા ભીમંપ્રતિ સ્વવૈભવાનુસ્મારણેન પરિશોચનપૂર્વકં કીચકહનનચોદના ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-23-0 (29235)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 4-23-0x (3083)
અહં સૈરન્ધ્રિવેષેણ વસન્તી રાજવેશ્મનિ।
વશગાઽસ્મિ સુદેષ્ણાયા અક્ષધૂર્તસ્ય કારણાત્ ॥ 1 ॥ 4-23-1 (29236)
વિક્રિયાં પશ્ય મે તીવ્રાં રાજપુત્ર્યાઃ પરન્તપ।
આસે કાલમુપાસીના સર્વદુઃખસહા પુનઃ ॥ 2 ॥ 4-23-2 (29237)
અનિત્યાઃ ખલુ મર્ત્યાનામર્થાશ્ચ વ્યસનાનિ ચ।
ઇતિ મત્વા પ્રતીક્ષામિ ભર્તૄણામુદયં પુનઃ ॥ 3 ॥ 4-23-3 (29238)
ચક્રવત્પરિવર્તન્તે હ્યર્થાશ્ચ વ્યસનાનિ ચ ।
ઇતિ કૃત્વા પ્રતીક્ષામિ ભર્તૄણામુદયં પુનઃ ॥ 4 ॥ 4-23-4 (29239)
ય એવ હેતુર્ભવતિ પુરુષસ્ય જયાવહઃ।
પરાજયે ચ હેતુઃ સ ઇતિ ચ પ્રતિપાલયે ॥ 5 ॥ 4-23-5 (29240)
દત્ત્વા યાચન્તિ પુરુષા હત્વા હન્યન્ત એવ તે।
પાતયિત્વા ચ પાત્યન્તે પરૈરિતિ ચ મે શ્રુતમ્ ॥ 6 ॥ 4-23-6 (29241)
ન દૈવસ્યાતિભારોસ્તિ ન ચૈવાસ્યાતિવર્તનમ્।
ઇતિ ચાપ્યાગમં ભૂયો દૈવસ્ય પ્રતિપાલયે ॥ 7 ॥ 4-23-7 (29242)
સ્થિતં પૂર્વં જલં યત્ર ન પુનસ્તત્ર તિષ્ઠતિ ।
ઇતિ પર્યાયમિચ્છન્તિ પ્રતીક્ષામ્યુદયં પુનઃ ॥ 8 ॥ 4-23-8 (29243)
દૈવેન કિલ યસ્યાર્થઃ સુનીતોપિ વિપદ્યતે।
સદા દૈવાગમે યત્નસ્તેન કાર્યો વિજાનતા ॥ 9 ॥ 4-23-9 (29244)
કિંનુ મે વચનસ્યાદ્ય કથિતસ્ય પ્રયોજનમ્ ।
પૃચ્છ માં દુઃખિતામેનામપૃષ્ટાઽપિ બ્રવીમિ તે ॥ 10 ॥ 4-23-10 (29245)
મહિષી પાણ્ડુપુત્રાણાં દુહિતા દ્રુપદસ્ય ચ ।
ઇમામવસ્થાં સંપ્રાપ્તા મદન્યા કા જિજીવિષેત્ ॥ 11 ॥ 4-23-11 (29246)
કુરૂન્પરિહરન્સર્વાન્પાઞ્ચાલાનપિ ભારત।
પાણ્ડવેયાંશ્ચ સંપ્રાપ્તો મમ શોકો હ્યરિન્દમ ॥ 12 ॥ 4-23-12 (29247)
ભ્રાતૃભિઃ શ્વશુરૈઃ પુત્રૈર્બહુભિઃ પરિવારિતા।
એવં સમુદિતા નારી કાન્વેયં દુઃખભાગિની ॥ 13 ॥ 4-23-13 (29248)
નૂનં બાલતયા ધાતુર્મયા વૈ વિપ્રિયં કૃતમ્।
તસ્ય પ્રભાવાદ્દુર્નીતં પ્રાપ્તાઽસ્મિ ભરતર્ષભ ॥ 14 ॥ 4-23-14 (29249)
વર્ણં વિકારમપિ મે પશ્ય પાણ્ડવ યાદૃશમ્ ।
ઈદૃશો મે ન તત્રાસીદ્દુઃખે પરમકે પુરા ॥ 15 ॥ 4-23-15 (29250)
ત્વમેવ ભીમ જાનીષે યન્મે પાર્થ સુખં પુરા।
સાઽહં દાસીત્વમાપન્ના ન શાન્તિં મનસા લભે॥ 16 ॥ 4-23-16 (29251)
તદ્દૈવિકમિદં મન્યે યત્ર પાર્થો ધનઞ્જયઃ।
ભીમધન્વા મહારઙ્ગે ચાસ્તે શાન્ત ઇવાનલઃ ॥ 17 ॥ 4-23-17 (29252)
અશક્યા વેદિતું પાર્થ પ્રાણિનાં વૈ ગતિર્નરૈઃ ।
વિનિપાતમિમં પશ્ય યુષ્માકમવિચિન્તિતમ્ ॥ 18 ॥ 4-23-18 (29253)
યસ્યા મમ મુખપ્રેક્ષા યૂયમિન્દ્રસમાઃ સદા।
સા પ્રેક્ષ્ય મુખમન્યાસામવરાણાં વરા સતી ॥ 19 ॥ 4-23-19 (29254)
પશ્ય પાણ્ડવ મેઽવસ્થાં યથા નાર્હામિ વૈ તથા ।
યુષ્માસુ ધ્રિયમાણેષુ પાઞ્ચાલેષુ ચ માનદ ॥ 20 ॥ 4-23-20 (29255)
યસ્યાઃ સાગરપર્યન્તા પૃથિવી વશવર્તિની।
આસીત્સાઽદ્ય સુદેષ્ણાયાઃ પાઞ્ચાલી વશવર્તિની ॥ 21 ॥ 4-23-21 (29256)
યસ્યાઃ પુરશ્ચરા હ્યાસન્પૃષ્ઠતશ્ચાનુગામિનઃ।
સાહમદ્ય સુદેષ્ણાયાઃ પુરઃ પશ્ચાચ્ચ ગામિની ॥ 22 ॥ 4-23-22 (29257)
ઇદં તુ દુઃખં કૌન્તેય મમાસહ્યં નિબોધ તત્।
યા ન જાતુ સ્વયં પિંષે ગાત્રોદ્વર્તનમાત્મનઃ ।
અન્યત્ર કુન્ત્યા ભદ્રં તે સા પિનષ્મ્યદ્ય ચન્દનં ॥ 23 ॥ 4-23-23 (29258)
પશ્ય કૌન્તેય પાણી મે નૈવં વૈ ભવતઃ પુરા।
ઇત્યસ્મૈ દર્શયામાસ કિણવન્તૌ કરાવુભૌ ॥ 24 ॥ 4-23-24 (29259)
બિભેમિ કુન્ત્યા યા નાઽહં યુષ્માકં વા કદાચન।
સાઽદ્યાગ્રતો વિરાટસ્ય ભીતા તિષ્ઠામિ કિંકરી ॥ 25 ॥ 4-23-25 (29260)
કિંનુ વક્ષ્યતિ સમ્રાણ્માં વર્ણકઃ સુકૃતો ન વા।
નાન્યપિષ્ટં વિરાટસ્ય ચન્દનં કિલ રોચતે ॥ 26 ॥ 4-23-26 (29261)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-23-27x (3084)
સા કીર્તયન્તી દુઃખાનિ ભીમસેનસ્ય ભામિની।
રુરોદ શનકૈઃ કૃષ્ણા ભીમસ્યોરસ્સમાશ્રિતા ॥ 27 ॥ 4-23-27 (29262)
સા બાષ્પકલયા વાચા નિશ્વસન્તી પુનઃપુનઃ ।
હૃદયં ભીમસેનસ્ય ઘટયન્તીદમબ્રવીત્ ॥ 28 ॥ 4-23-28 (29263)
નાલ્પં કૃતં મયા ભીમ દેવાનાં કિલ્બિષં પુરા।
અભાગ્યા યા તુ જીવામિ મર્તવ્યે સતિ પાણ્ડવ ॥ 29 ॥ 4-23-29 (29264)
કીચકં ચેન્ન હન્યાસ્ત્વં સ્વાત્માનં નાશયામ્યહમ્।
વિષમાલોડ્ય પાસ્યામિ પ્રવેક્ષ્યામ્યથવાઽનલમ્।
અભાગ્યાઽહમપુણ્યાઽહં નિત્યદુઃખા ચ વિક્લવા ॥ 30 ॥ 4-23-30 (29265)
પાપે નિપતિતાયાશ્ચ કિં ફલં જીવિતેન મે।
ઇત્યસ્મૈ દર્શયામાસ કિણબદ્ધૌ કરાવુભૌ ॥ 31 ॥ 4-23-31 (29266)
તતસ્તસ્યાઃ કરૌ પીનૌ કિણબદ્ધૌ વૃકોદરઃ।
મુખમાનીય વેપન્ત્યા રુરોદ પરવીરહા ॥ 32 ॥ 4-23-32 (29267)
તૌ ગૃહીત્વા ચ કૌન્તેયો બાષ્પમુત્સૃજ્ય વીર્યવાન્ ।
તતઃ પરમદુઃખાર્ત ઇદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 32 ॥ ॥ 4-23-33 (29268)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ કીચકવધપર્વણિ ત્રયોવિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 23 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-23-6 માનયિત્વા ચ માન્યન્તે નરા દૈવવિપર્યયે ઇતિ થo પાઠઃ ॥ 6 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 024
॥ શ્રીઃ ॥
4.24. અધ્યાયઃ 024
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
દ્રૌપદીભીમસંવાદઃ ॥ 1 ॥ દ્રૌપદ્યા ભીમંપ્રતિ હટાત્કીચકસંહારચોદના ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-24-0 (29269)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-24-0x (3085)
આશ્વાસયંસ્તાં પાઞ્ચાલીં ભીમસેન ઉવાચ હ।
શૃણુ ભદ્રે વરારોહે ક્રોધાત્તત્ર તુ ચિન્તિતમ્ ॥ 1 ॥ 4-24-1 (29270)
ત્વં વૈ સભાગતાં દૃષ્ટ્વા માત્સ્યાનાં કદનં મહત્ ।
કર્તુકામેન ભદ્રં તે વૃક્ષશ્ચાવેક્ષિતો મયા ॥ 2 ॥ 4-24-2 (29271)
તત્ર માં ધર્મરાજસ્તુ કટાક્ષેણ ન્યવારયત્।
તજ્જ્ઞાત્વાઽવાઙ્ભુખસ્તૂષ્ણીમાસ્થિતોસ્મિ મહાનસં ॥ 3 ॥ 4-24-3 (29272)
શૃણુષ્વાન્યત્પ્રતિજ્ઞાતં યદ્વદામીહ ભામિનિ ।
ધિગસ્તુ મે બાહુબલં ગાણ્ડીવં ફલ્ગુનસ્ય ચ।
યત્તે રક્તૌ પુરા ભૂત્વા પાણી કૃતકિણાવિમૌ ॥ 4 ॥ 4-24-4 (29273)
તદદ્ય માં તુ તપતિ યત્કૃતં ન મયા પુરા।
સભાયાં સ્મ વિરાટસ્ય કરોમિ કદનં મહત્ ॥ 5 ॥ 4-24-5 (29274)
તત્ર મે કારણં ભાતિ કૌન્તેયો યત્પ્રતીક્ષતે।
તદહં તસ્ય વિજ્ઞાય સ્થિતો ધર્મસ્ય શાસને ॥ 6 ॥ 4-24-6 (29275)
યચ્ચ રાજ્યાત્પ્રચ્યવનં કુરૂણામવધશ્ચ યઃ।
સુયોધનસ્ય કર્ણસ્ય શકુનેઃ સૌબલસ્ય ચ ॥ 7 ॥ 4-24-7 (29276)
દુઃશાસનસ્ય પાપસ્ય યન્મયા ન હૃતં શિરઃ ।
તન્માં દહતિ કલ્યાણિ હૃદિ શલ્યમિવાર્પિતમ્ ॥ 8 ॥ 4-24-8 (29277)
અપિ ચાન્યદ્વરારોહે સ્મરિષ્યસિ વચો મમ।
પુણ્યે તીરે સરસ્વત્યા યત્પ્રતિષ્ઠામ સંગતાઃ ।
તત્રાહમબ્રવં કૃષ્ણે સર્વક્લેશાનનુસ્મરન્ ॥ 9 ॥ 4-24-9 (29278)
ન ચાહમનુગચ્છેયં ધર્મરાજં યુધિષ્ઠિરમ્।
ધનઞ્જયં ચ પાઞ્ચાલિ માદ્રિપુત્રૌ ચ ભ્રાતરૌ।
કૃત્વૈતાં ચ મતિં કૃષ્ણે યુધિષ્ઠિરમગર્હયમ્ ॥ 10 ॥ 4-24-10 (29279)
પરુષં વચનં શ્રુત્વા મમ ધર્માત્મજસ્તદા।
હીમાન્વાક્યમહીનાર્થં બ્રુવન્રાજા યુધિષ્ઠિરઃ ।
સર્વાનન્વનયદ્ભ્રાતૄન્મુનેર્ધૌમ્યસ્ય પશ્યતઃ ॥ 11 ॥ 4-24-11 (29280)
મા રોદી રાજ્ઞિ લોકાનાં સર્વાગમગુણાન્વિતા।
રક્ષિતવ્યં સહાસ્માભિઃ સત્યમપ્રતિમં ભુવિ ॥ 12 ॥ 4-24-12 (29281)
અનુનીતેષુ ચાસ્માસુ અનુનીતા ત્વમપ્યસિ।
મા ધર્મં જહિ સુશ્રોણિ ક્રોધં જહિ મહામતે ॥ 13 ॥ 4-24-13 (29282)
ઇમં તુ સમુપાલમ્ભં ત્વત્તો રાજા યુધિષ્ઠિરઃ ।
શૃણુયાદ્યદિ કલ્યાણિ કૃત્સ્નં જહ્યાત્સ જીવિતં ॥ 14 ॥ 4-24-14 (29283)
ધનઞ્જયો વા સુશ્રોણિ યમૌ ચાપિ સુમધ્યમે।
લોકાન્તરગતેષ્વેષુ નાહં શક્ષ્યામિ જીવિતુમ્ ॥ 15 ॥ 4-24-15 (29284)
ધર્મં શૃણુષ્વ પાઞ્ચાલિ યત્તે વક્ષ્યામિ માનિનિ ॥ 16 ॥ 4-24-16 (29285)
દુહિતા જનકસ્યાસીદ્વૈદેહી યદિ તે શ્રુતા।
પતિમન્વચરત્સીતા મહારણ્યનિવાસિનમ્ ॥ 17 ॥ 4-24-17 (29286)
વસન્તી ચ મહારણ્યે રામસ્ય મહિષી પ્રિયા।
રાવણેન હૃતા સીતા રાક્ષસીભિશ્ચ તર્જિતા।
સા ક્લિશ્યમાના સુશ્રોણી રામમેવાન્વપદ્યત ॥ 18 ॥ 4-24-18 (29287)
લોપામુદ્રા તથા ભીરુ ભર્તારમૃષિસત્તમમ્।
ભગવન્તમગસ્ત્યં સા વનાયૈવાન્વપદ્યત ॥ 19 ॥ 4-24-19 (29288)
સુકન્યા નામ શર્યાતેર્ભાર્ગવચ્યવનં વને।
વલ્મીકભૂતં સાધ્વી તમન્વપદ્યત ભામિની ॥ 20 ॥ 4-24-20 (29289)
નાલાયની ચેન્દ્રસેના રૂપેણાપ્રતિમા ભુવિ।
પતિમન્વચરદ્વૃદ્ધં પુરા વર્ષસહસ્રિણમ્ ॥ 21 ॥ 4-24-21 (29290)
નલં રાજાનમેવાથ દમયન્તી વનાન્તરે।
અન્વગચ્છત્પુરા કૃષ્ણે તથા ભર્તૄંસ્ત્વમન્વગાઃ ॥ 22 ॥ 4-24-22 (29291)
યથૈતાઃ કીર્તિતા નાર્યો રૂપવત્યઃ પતિવ્રતાઃ।
તથા ત્વમપિ કલ્યાણિ સર્વૈઃ સમુદિતા ગુણૈઃ ॥ 23 ॥ 4-24-23 (29292)
મા દીર્ઘં ક્ષમ કાલં ત્વં ત્રિંશદ્રાત્રમનિન્દિતે।
પૂર્ણે ત્રયોદશે વર્ષે રાજ્ઞાં રાજ્ઞી ભવિષ્યસિ ॥ 24 ॥ 4-24-24 (29293)
સત્યેન તે શપે ચાહં ભવિતા નાન્યથેતિ ચ ॥ 25 ॥ 4-24-25 (29294)
સર્વાસાં પરમસ્ત્રીણાં પ્રામાણ્યં કર્તુમર્હસિ।
સર્વેષાં ચ નરેન્દ્રાણાં મૂર્ધ્નિ સ્થાસ્યસિ ભામિનિ ॥ 26 ॥ 4-24-26 (29295)
ભર્તૃભક્ત્યા ચ વૃત્તેન ભોગાનાપ્સ્યસિ દુર્લભાન્ ।
યાતાયાં તુ પ્રતિજ્ઞાયાં મહાન્તં ભોગમાપ્નુયાઃ ॥ 27 ॥ 4-24-27 (29296)
ગુરુભક્તિકૃતં જ્ઞાત્વા રાજ્ઞાં મૂર્ધ્નિ સ્થિતા ભવેઃ ॥ 28 ॥ 4-24-28 (29297)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 4-24-29x (3086)
આર્તપ્રલાપા કૌન્તેય ન રાજાનમુપાલભે।
અપારયન્ત્યા દુઃખાનિ કૃતં બાષ્પપ્રમોચનમ્ ॥ 29 ॥ 4-24-29 (29298)
ઇદં તુ દુઃખં કૌન્તેય મમાસદ્યં નિબોધ તત્ ॥ 30 ॥ 4-24-30 (29299)
યોઽયં રાજ્ઞો વિરાટસ્ય સૂતપુત્રસ્તુ કીચકઃ।
સ્યાલો નામ પ્રવાદેન ભોજસ્ત્રૈગર્તદેશજઃ ॥ 31 ॥ 4-24-31 (29300)
ત્યક્તધર્મો નૃશંસશ્ચ સર્વાર્થેષુ ચ વલ્લભઃ ।
નિત્યમેવાહ દુષ્ટાત્મા ભાર્યા મે ભવ શોભને ।
અવિનીતઃ સુદુષ્ટાત્મા મામનાથેતિ ચિન્તયન્ ॥ 32 ॥ 4-24-32 (29301)
કિમુક્તેન વ્યતીતેન ભીમસેન મહાબલ।
પ્રત્યુપસ્થિતકાલસ્ય કાર્યસ્યાનન્તરો ભવ ॥ 33 ॥ 4-24-33 (29302)
મમેહ ભીમ કૈકેયી રૂપાદ્ધિ ભયશઙ્કિતા।
નિત્યમુદ્વિજતે રાજા કથં નેયાદિમામિતિ ॥ 34 ॥ 4-24-34 (29303)
તસ્યા વિદિત્વા તં ભાવં સ્વયં ચાનૃતદર્શનઃ ।
કીચકોપિ ચ દુષ્ટાત્મા પુનઃ પ્રાર્થયતે ચ માં ॥ 35 ॥ 4-24-35 (29304)
તમહં કુપિતા ભીમ પુનઃ કોપં નિયમ્ય ચ।
અબ્રવં કામસંમૂઢમાત્માનં રક્ષ કીચક ॥ 36 ॥ 4-24-36 (29305)
ગન્ધર્વાણામહં ભાર્યા પઞ્ચાનાં મહિષી પ્રિયા ।
તે ત્વાં નિહન્યુર્દુર્ધર્ષાઃ શૂરાઃ સાહસકારિણઃ ॥ 37 ॥ 4-24-37 (29306)
એવમુક્તસ્તુ દુષ્ટાત્મા કીચકઃ પ્રત્યુવાચ હ।
નાહં બિભેમિ ભૈરન્ધ્રિ ગન્ધર્વાણાં શુચિસ્મિતે ॥ 38 ॥ 4-24-38 (29307)
શતં સહસ્રમપિ વા ગન્ધર્વાણામહં રણે।
સમાગતં હનિષ્યામિ ત્વં ભીરુ કુરુ મે ક્ષણમ્ ॥ 39 ॥ 4-24-39 (29308)
ઇત્યુક્તા ચાબ્રવં સૂતં કામાતુરમહં પુનઃ।
ન ત્વં પ્રતિબલસ્તેષાં ગન્ધર્વાણાં યશસ્વિનામ્ ॥ 40 ॥ 4-24-40 (29309)
ધર્મે સ્થિતાઽસ્મિ સતતં કુલશીલસમન્વિતા।
નેચ્છામિ કિંચિદ્વધ્યં ત્વાં તસ્માજ્જીવસિ કીચક ॥ 41 ॥ 4-24-41 (29310)
એવમુક્તસ્તુ દુષ્ટાત્મા પ્રહસ્ય સ્વનવત્તતઃ।
ન તિષ્ઠિતિ સ સન્માર્ગે ન ચ ધર્મં બુભૂષતિ ॥ 42 ॥ 4-24-42 (29311)
પાપાત્મા પાપકારી ચ કામરાજવશાનુગઃ ।
અવિનીતશ્ચ દુષ્ટાત્મા પ્રત્યાખ્યાતઃ પુનઃ પુનઃ ॥ 43 ॥ 4-24-43 (29312)
દર્શનેદર્શને હન્યાદ્યદિ જહ્યાં ચ જીવિતમ્।
ધર્મે પ્રયતમાનાનાં મહાન્ધર્મો નશિષ્યતિ ॥ 44 ॥ 4-24-44 (29313)
સમયં રક્ષમાણાનાં દારા વો ન ભવન્તિ ચ ।
ભાર્યાજાં રક્ષ્યમાણાયાં પ્રજા ભવતિ રક્ષિતા।
પ્રજાયાં રક્ષ્યમાણાયામાત્મા ભવતિ રક્ષિતઃ ॥ 45 ॥ 4-24-45 (29314)
વંદતાં વર્ણધર્માંશ્ચ બ્રાહ્મણાનાં ચ મે શ્રુતમ્ ।
ક્ષત્રિયસ્ય સદા ધર્મો નાન્યો દસ્યુનિબર્હણાત્ ॥ 46 ॥ 4-24-46 (29315)
પશ્યતો ધર્મરાજસ્ય કીચકો માઽન્વધાવત ।
તવેવ ચ સમક્ષં વૈ ભીમસેન મહાબલ ॥ 47 ॥ 4-24-47 (29316)
ત્વયા ચાહં પરિત્રાતા ભીમ તસ્માઞ્જટાસુરાત્ ॥ 48 ॥ 4-24-48 (29317)
જયદ્રથં તથૈવ ત્વમજૈષીર્ભ્રાતૃભિઃ સહ।
જહીમમપિ પાપિષ્ઠં યોયં મામવમન્યતે ।
કીચકો રાજવાલ્લભ્યાચ્છોકકૃન્મમ ભારત ॥ 49 ॥ 4-24-49 (29318)
કીચકં કામસન્તપ્તં ભિન્ધિ કુમ્ભમિવાશ્મનિ ।
યો નિમિત્તમનર્થાનાં બહૂનાં મમ ભારત ॥ 50 ॥ 4-24-50 (29319)
તં ચેઞ્જીવન્તમાદિત્યઃ પ્રાતરભ્યુદયિષ્યતિ ।
વિષમાલોડ્ય પાસ્યામિ મા કીચકવશંગમમ્ ॥ 51 ॥ 4-24-51 (29320)
શ્રેયો હિ મરણં મહ્યં ભીમસેન તવાગ્રતઃ ।
ઇત્યુક્ત્વા પ્રારુદત્કૃષ્ણા ભીમસ્યોરસિ સંશ્રિતા ॥ 52 ॥ 4-24-52 (29321)
ભીમશ્ચ તાં પરિષ્વજ્ય મહત્સાન્ત્વં પ્રયુજ્ય ચ।
કીચકં મનસાઽગચ્છત્સૃક્કિણી પરિલેલિહન્ ॥ 53 ॥ 4-24-53 (29322)
આશ્વાસયિત્વા બહુશો ભૃશમાર્તાં સુમધ્યમામ્।
હેતુતત્વાર્થસંયુક્તૈર્વચોભિર્દ્રુપદાત્મજામ્ ॥ 54 ॥ 4-24-54 (29323)
પ્રમૃજ્ય વદનં તસ્યાઃ પાણિનાઽશ્રુસમાકુલમ્।
ઉવાચ ચૈનાં દુઃખાર્તાં ભીમઃ ક્રોધસમન્વિતઃ ॥ 55 ॥ ॥ 4-24-55 (29324)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ કીચકવધપર્વણિ ચતુર્વિશોઽધ્યાયઃ ॥ 24 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-24-24 મા દીર્ઘં ક્ષમ કાલં ત્વં માસમર્ધં ચ સંમિતમિતિ ઝo પાઠઃ ॥ 24 ॥ 4-24-26 પ્રાધાન્યં કર્તુમર્હસિ ઇતિ ખo પાઠઃ ॥ 26 ॥ 4-24-33 દુઃખસ્યાન્તકરો ભવેતિ ધo પાઠઃ ॥ 33 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 025
॥ શ્રીઃ ॥
4.25. અધ્યાયઃ 025
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
દ્રૌપદ્યા ભીમવચનાત્કીચકંપ્રતિ નર્તનશાલાયા ઉભયોઃ સમાગમે સંકેતસ્થાનત્વનિર્ધારણેન રાત્રૌ તત્રાગમનચાદના ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-25-0 (29325)
ભીમ ઉવાચ। 4-25-0x (3087)
તથા ભદ્રે કરિષ્યામિ યથા ત્વં ભીરુ ભાષસે।
અદ્યૈનં સૂદયિષ્યામિ કીચકં સહ બાન્ધવૈઃ ॥ 1 ॥ 4-25-1 (29326)
અસ્યાઃ પ્રદોષે શર્વર્યાઃ કુરુષ્વાનેન સંવિદમ્ ।
દુઃખં શોકં ચ નિર્ધૂય યાજ્ઞસેનિ શુચિસ્મિતે ॥ 2 ॥ 4-25-2 (29327)
યૈષા નર્તનશાલેહ મત્સ્યરાજેન કારિતા।
દિવાત્ર કન્યા નૃત્યન્તિ રાત્રૌ યાન્તિ તથા ગૃહં ॥ 3 ॥ 4-25-3 (29328)
તત્રાસ્તિ શયનં ભીરુ દૃઢાઙ્ગં સુપ્રતિષ્ઠિતમ્।
તત્રૈનં દર્શયિષ્યામિ પૂર્વપ્રેતાન્પિતામહાન્ ।
ત્વદ્દર્શનસમુત્થેન કામેનાકુલિતેન્દ્રિયમ્ ॥ 4 ॥ 4-25-4 (29329)
સંકેતં સૂતપુત્રસ્ય કારયસ્વ શુભાનને।
યથા પરે ન પશ્યેયુઃ કુર્વન્તીં તેન સંવિદમ્ ॥ 5 ॥ 4-25-5 (29330)
તથા કુરુષ્વ કલ્યાણિ યથા સન્નિહિતો ભવેત્।
તથા કુર્યાશ્ચ સંકેતં સૂતપુત્રસ્ય સંવૃતમ્ ॥ 6 ॥ 4-25-6 (29331)
આવયોઃ સંગમં ભીરુ યથા માર્ત્યો ન બુધ્યતિ ।
કીચકસ્ય વિનાશાય તથા કુરુ નૃપાત્મજે ॥ 7 ॥ 4-25-7 (29332)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ । 4-25-8x (3088)
તત્ર તૌ કથયિત્વા તુ બાષ્પમુત્સૃજ્ય દુઃખિતૌ।
રાત્રિશેષં તમત્યુગ્રં ધારયામાસતુર્હૃદિ ॥ 8 ॥ 4-25-8 (29333)
ભીમેન ચ પ્રતિજ્ઞાતે કીચકસ્ય વધે તદા।
દ્રૌપદી ચ સુદેષ્ણાયાઃ પ્રવિવેશ પુનર્ગૃહમ્ ॥ 9 ॥ 4-25-9 (29334)
તસ્યાં રજન્યાં વ્યુષ્ટાયાં પ્રાતરુત્થાય કીચકઃ।
ગત્વા રાજકુલાયૈવ દ્રૌપદીમિદમબ્રવીત્ ॥ 10 ॥ 4-25-10 (29335)
યત્ત્વાઽહં પશ્યતો રાજ્ઞઃ પાતયિત્વા પદાઽહનમ્ ।
ન કંચિલ્લભસે નાથમભિપન્ના બલીયસા ॥ 11 ॥ 4-25-11 (29336)
પ્રવાદેન તુ માત્સ્યાનામયં રાજેતિ ચોચ્યતે।
અહમેવ હિ રાજા વૈ માત્સ્યાનાં વાહિનીપતિઃ ॥ 12 ॥ 4-25-12 (29337)
સા સુખં પ્રતિપદ્યસ્વ દાસો ભીરુ ભવામિ તે।
ન હ્યહં ત્વામૃતે ભીરુ ચિરં જીવિતુમુત્સહે ॥ 13 ॥ 4-25-13 (29338)
અહન્યહનિ સુશ્રોણિ શતનિષ્કં દદામિ તે।
દાસીશતં ચ તે દદ્યાં દાસાનામપિ ચાપરમ્ ॥ 14 ॥ 4-25-14 (29339)
રથાંશ્ચાશ્વતરીયુક્તાનસ્તુ નૌ ભીરુ સંગમઃ ।
સુદાસાનાં સહસ્રં ચ મહિષાણાં સહસ્રકમ્ ॥ 15 ॥ 4-25-15 (29340)
અન્તઃપુરસહસ્રં ચ હેમકૂટસહસ્રકમ્।
તુભ્યં દાસ્યામિ સર્વાણિ રાજાર્હાણ્યમ્બરાણિ ચ ॥ 16 ॥ 4-25-16 (29341)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 4-25-17x (3089)
એતન્મે વચનં સત્યં પ્રતિપદ્યસ્વ કીચક।
ન તે સખા વા ભ્રાતા વા જાનીયાત્સંગમં મયા ॥ 17 ॥ 4-25-17 (29342)
અનુપ્રવાદાદ્ભીતાઽસ્મિ ગન્ધર્વાણાં યશસ્વિનામ્ ।
અનુબોધાદ્ગનર્થઃ સ્યાદયશશ્ચ મહદ્ભવેત।
એતન્મે પ્રતિજાનીહિ તતોઽહં વશગા તવ ॥ 18 ॥ 4-25-18 (29343)
કીચક ઉવાચ। 4-25-19x (3090)
એવમેતત્કરિષ્યામિ યથા સુશ્રોણિ ભાષસે।
એકોઽહમાગમિષ્યામિ શૂન્યમાવસથં તવ ॥ 19 ॥ 4-25-19 (29344)
સમાગમાર્થં રમ્ભોરુ ત્વયા મદનદર્પિતઃ।
યથા ત્વાં નૈવ પશ્યેયુર્ગન્ધર્વાઃ સૂર્યવર્ચસઃ ॥ 20 ॥ 4-25-20 (29345)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 4-25-21x (3091)
યદેતન્નર્તનાગારં માત્સ્યરાજેન કારિતમ્।
દિવાત્ર કન્યા નૃત્યન્તિ રાત્રૌ યાન્તિ સ્વકં ગૃહં ॥ 21 ॥ 4-25-21 (29346)
નિશાયાં તત્ર ગચ્છેથા ગન્ધર્વાસ્તન્ન જાનતે।
તત્ર દોષઃ પરિહૃતો ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ ॥ 22 ॥ 4-25-22 (29347)
એકસ્ત્વં નર્તનાગારં રાત્રૌ સંકેતમાવ્રજ ।
તત્રાહં ભવિતા તુભ્યં વશગા નાત્ર સંશયઃ ॥ 23 ॥ 4-25-23 (29348)
કીચક ઉવાચ। 4-25-24x (3092)
તથા ભદ્રે કરિષ્યામિ યથા ત્વં ભીરુ વક્ષ્યસિ।
એકઃ સન્નર્તનાગારમાગમિષ્યામિ ભામિનિ।
સમાગમાર્થં સુશ્રોણિ શપે ચ સુકૃતેન મે ॥ 24 ॥ 4-25-24 (29349)
યથા ત્વાં નાવબુધ્યન્તિ ગન્ધર્વા વરવર્ણિનિ।
સત્યં તે પ્રતિજાનામિ ગન્ધર્વેભ્યો ન તે ભયમ્।
અલંકરિષ્યામ્યદ્યાહં ત્વત્સમાગમનાય વૈ ॥ 25 ॥ 4-25-25 (29350)
વાસાંસિ ચ વિચિત્રાણિ મનોજ્ઞાનિ તવાપિ ચ।
યથા માં ન ત્યજેથાસ્ત્વં તથ રંસ્યે ત્વયા સહ ॥ 26 ॥ 4-25-26 (29351)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 4-25-27x (3093)
તથા ચેદપ્યહં સૂત દર્શયિષ્યામિ તે સુખમ્।
યન્નાનુભૂતં ભવતા જન્મપ્રભૃતિ કીચક ॥ 27 ॥ 4-25-27 (29352)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-25-28x (3094)
તમર્થમપિ જલ્પન્ત્યા દ્રૌપદ્યાઃ કીચકસ્ય હ।
ક્ષણમાત્રં તદભવન્માસેનૈવ સમં નૃપ ॥ 28 ॥ 4-25-28 (29353)
કીચકોઽથ ગૃહં ગત્વા ભૃશં હર્ષપરિપ્લુતઃ।
સૈરન્ધ્રીરૂપિણીં મૂઢો મૃત્યું તાં નાવબુદ્ધવાન્ ॥ 29 ॥ 4-25-29 (29354)
ગન્ધાભરણમાલ્યેષુ વ્યાસક્તઃ સ વિશેષતઃ।
અલંચક્રે તદાઽઽત્માનં સત્વરઃ કામમોહિતઃ ॥ 30 ॥ 4-25-30 (29355)
તસ્ય તત્કુર્વતઃ કર્મ કાલો દીર્ઘ ઇવાભવત્।
અનુચિન્તયતશ્ચાપિ તામેવાયતલોચનામ્ ॥ 31 ॥ 4-25-31 (29356)
આસીદભ્યધિકા ચાપિ શ્રીઃ શ્રિયં પ્રમુમુક્ષતઃ ।
નિર્વાણકાલે દીપસ્ય વર્તીમિવ દિધક્ષતઃ ॥ 32 ॥ 4-25-32 (29357)
કૃતસંપ્રત્યયસ્તસ્યાઃ કીચકઃ કામમોહિતઃ।
નાજાનાત્પતનં સ્વસ્ય ચિન્તયંસ્તાં શુભાનનામ્ ॥ 33 ॥ 4-25-33 (29358)
તતસ્તુ દ્રૌપદી ગત્વા ભીમસેનં મહાનસે।
ઉપાતિષ્ઠત કલ્યાણી કૌરવ્યં પતિમન્તિકાત્ ॥ 34 ॥ 4-25-34 (29359)
તમુવાચ સુકેશાન્તા કીચકસ્ય કૃતો મયા।
સઙ્ગમો નર્તનાગારે યથાઽવોચઃ પરન્તપ ॥ 35 ॥ 4-25-35 (29360)
કાલેન નિયતં બદ્ધઃ કામેન ચ બલાત્કૃતઃ।
શૂન્યં સ નર્તનાગારમાગમિષ્યતિ કીચકઃ।
એકો નિશિ મહાબાહો કીચકં તં નિષૂદય ॥ 36 ॥ 4-25-36 (29361)
તં મૂતપુત્રં કૌન્તેય કીચકં મદદર્પિતમ્।
ગત્વા ત્વં નર્તનાગારં નિર્જીવં કુરુ પાણ્ડવ ॥ 37 ॥ 4-25-37 (29362)
ગર્વિતઃ મૂતપુત્રોઽસૌ ગન્ધર્વાનવમન્યતે।
સ ત્વં પ્રહરતાંશ્રેષ્ઠ નાલં નાગ ઇવોદ્ધર ॥ 38 ॥ 4-25-38 (29363)
અસ્રં દુઃખાભિભૂતાયા મમ માર્જસ્વ ભારત।
બાહુવીર્યાનુરૂપં ચ દર્શયાદ્ય પરાક્રમમ્।
આત્મનશ્ચૈવ ભદ્રં તે કુરુ માનં કુલસ્ય ચ ॥ 39 ॥ 4-25-39 (29364)
ભીમ ઉવાચ। 4-25-40x (3095)
સ્વાગતં તે વરારોહે યન્માં વેદયસે પ્રિયમ્।
નહ્યસ્ય કંચિદિચ્છામિ સહાયં વરવર્ણિનિ ॥ 40 ॥ 4-25-40 (29365)
સા મે પ્રીતિસ્ત્વયાઽઽખ્યાતા કીચકસ્ય સમાગમે।
હત્વા હિડિમ્બં યા પ્રીતિર્મમાસીત્સા શુચિસ્મિતે ॥ 41 ॥ 4-25-41 (29366)
સત્યં ભ્રાતૄંશ્ચ પુત્રાંશ્ચ પુરસ્કૃત્ય શપામિ તે।
કીચકં નિહનિષ્યામિ વૃત્રં દેવપતિર્યથા ॥ 42 ॥ 4-25-42 (29367)
પ્રસહ્ય નિહનિષ્યામિ કેશવઃ કેશિનં યથા।
રહસ્યં વા પ્રકાશં વા સૂદયિષ્યામિ કીચકમ્ ॥ 43 ॥ 4-25-43 (29368)
અહં ભદ્રે હનિષ્યામિ કીચકં મદનાન્વિતમ્।
યસ્ત્વાં કામાભિભૂતાત્મા દુર્લભામભિમન્યતે ॥ 44 ॥ 4-25-44 (29369)
અથ ચેદવબુધ્યન્તિ સૂતપુત્રં મયા હતમ્।
નિર્મનુષ્યં કરિષ્યામિ મત્સ્યાનામિદમાલયમ્ ॥ 45 ॥ 4-25-45 (29370)
મયા હતાંશ્ચેન્માત્સ્યાંસ્તુ ધાર્તરાષ્ટ્રો વિબુધ્યતિ।
દુર્યોધનં તતો હત્વા સાનુબન્ધં સબાન્ધવમ્।
કુરુણામખિલં રાજ્યં પ્રતિપત્સ્યામિ ભામિનિ ॥ 46 ॥ 4-25-46 (29371)
નાહં શક્તોઽનુનયિતું કુન્તીપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્।
કામં સત્યમુપાસીત કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ।
કામમન્યે હ્યુપાસન્તુ વિનીતા ધર્મચારિણઃ ॥ 47 ॥ 4-25-47 (29372)
ત્વાં તુ દુઃખમિદં પ્રાપ્તાં નાહં શક્નોમ્યુપેક્ષિતુમ્।
નિર્વૃતા ભવ પાઞ્ચાલિ કીચકસ્ય વધાત્પુનઃ ॥ 48 ॥ 4-25-48 (29373)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 4-25-49x (3096)
કીચકસ્ય વધં ભીમ યદિ જાનન્તિ નાગરાઃ।
ત્વયા કૃતં મહાબાહો નાહં જીવિતુમુત્સહે ॥ 49 ॥ 4-25-49 (29374)
કથં સત્યાચ્ચ નાપેયાદ્રાજાઽયં મત્કૃતે પ્રભો।
નિશિ ગૂઢં તથા ભીમ કીચકં તં નિપાતય ॥ 50 ॥ 4-25-50 (29375)
અનુબુદ્ધે હિ કૌન્તેયો ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
પુનર્વનં વ્રજેદ્ધીમાનનુજૈઃ પરિવારિતઃ ॥ 51 ॥ 4-25-51 (29376)
કશ્ચ ધર્મપરં જ્યેષ્ઠમતિવર્તેત ભારત।
ભીમ ભીતાઽસ્મિ સંબોધાત્સાધુ મા ચાપલં કૃથાઃ ॥ 52 ॥ 4-25-52 (29377)
યથા ન કશ્ચિઞ્જાનીતે સૂતપુત્રં ત્વયા હતમ્।
તથા કુરુષ્વ કૌરવ્ય બલવન્નરિમર્દન ।
અદૃશ્યમાનસ્ત્વંતસ્ય ભિન્ધિ પ્રાણાનરિન્દમ ॥ 53 ॥ ॥ 4-25-53 (29378)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ કીચકવધપર્વણિ પઞ્ચવિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 25 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 026
॥ શ્રીઃ ॥
4.26. અધ્યાયઃ 026
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
ભીમેન કીચકાગમનાત્પૂર્વમેવ નર્તનાગારમેત્ય શય્યાયાં શયનમ્ ॥ 1 ॥ પશ્ચાત્સમાગતેન કીચકેન ભીમંપ્રતિ દ્રૌપદી બુદ્ધ્યા સંસ્પર્શનપૂર્વકં સંભાષણમ્ ॥ 2 ॥ ભીમેન નિયુદ્ધેન કીચકમારણમ્ ॥ 3 ॥ પશ્ચાદ્દ્રૌપદ્યા સમાહ્વાનાદુપકીચકાનાં તત્ર સમાગમનમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-26-0 (29379)
ભીમ ઉવાચ। 4-26-0x (3097)
તથા ભદ્રે કરિષ્યામિ યથા ત્વં ભીરુ ભાષસે।
અદૃશ્યમાનસ્તસ્યાહં તમિસ્રાયાં સકુણ્ડલમ્ ॥ 1 ॥ 4-26-1 (29380)
નાગો બિલ્વમિવાક્રમ્ય પોથયિષ્યામિ તચ્છિરઃ।
અલભ્યામિચ્છતસ્તસ્ય કીચકસ્ય દુરાત્મનઃ ॥ 2 ॥ 4-26-2 (29381)
મયા યદુક્તં પાઞ્ચાલિ ધર્મરાજસુતં પ્રતિ।
કોપાદૃતે કિમન્યત્તુ નાનુવર્તેત કો નૃપમ્ ॥ 3 ॥ 4-26-3 (29382)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-26-4x (3098)
એવમુક્તવા મહાબાહુસ્તત્ર પાણ્ડવનન્દનઃ।
અર્ધરાત્રે તદોત્થાય સત્વવાન્ભીમવિક્રમઃ ॥ 4 ॥ 4-26-4 (29383)
અવદાતેન મૃદુના પટેનાચ્છાદિતસ્તથા ।
દ્રૌપદીં પૃષ્ઠતઃ કૃત્વા યત્રાસીન્નર્તનાલયઃ ॥ 5 ॥ 4-26-5 (29384)
સ ભીમઃ પ્રથમં ગત્વા તમિસ્રાયામુપાવિશત્ ।
મૃગં સિંહ ઇવાદૃશ્યઃ પ્રત્યાકાઙ્ક્ષત્સ કીચકમ્ ॥ 6 ॥ 4-26-6 (29385)
કીચકસ્તુ શિરઃસ્નાતો નિશાયાં સમલંકૃતઃ।
સઙ્કેતમગમત્તૂર્ણં શૂન્યાગારમપાવૃતમ્ ॥ 7 ॥ 4-26-7 (29386)
તદેવ નર્તનાગારં પાઞ્ચાલી યદભાષત।
તાં મન્યમાનઃ સંકેતે સૈરન્ધ્રીં કામમોહિતઃ ॥ 8 ॥ 4-26-8 (29387)
પ્રવિશ્ય નર્તનાગારં તતસ્તં પુરુષર્ષભમ્।
પૂર્વાગતં ભીમસેનં દૃપ્તમપ્રતિમજસમ્ ॥ 9 ॥ 4-26-9 (29388)
શયાનં શયને તત્ર મૃત્યું મૂઢઃ પરામૃશત્।
જાજ્વલ્યમાનં કોપેન કૃષ્ણાધર્ષણજેન ચ ॥ 10 ॥ 4-26-10 (29389)
એકાન્તે ભીમમાસાદ્ય કીચકઃ કાલચોદિતઃ।
હર્ષોન્મથિતચિત્તાત્મા સ્મયમાનોઽભ્યભાષત ॥ 11 ॥ 4-26-11 (29390)
પ્રહિતં તે મયા ભદ્રે બહુવિત્તં શુચિસ્મિતે।
ત્વયિ તિષ્ઠતુ તત્સર્વં યથાઽસિ સ્વયમાગતા ॥ 12 ॥ 4-26-12 (29391)
અકસ્માન્માં પ્રશંસન્તિ સદા ગૃહગતાઃ સ્ત્રિયઃ।
બલવાન્દર્શનીયશ્ચ નાન્યસ્તે સદૃશઃ પુમાન્ ॥ 13 ॥ 4-26-13 (29392)
અહં રૂપેણ સંપન્નઃ સ્નાતો ગુરુવિભૂષિતઃ।
નિત્યમેવ પ્રિયઃ સ્ત્રીણાં સૌભાગ્યાત્પ્રિયદર્શનઃ ।
રૂપસ્ય તન્મયા પ્રાપ્તં ફલં કમલલોચને ॥ 14 ॥ 4-26-14 (29393)
ભીમ ઉવાચ। 4-26-15x (3099)
દિષ્ટ્યા ત્વં દર્શનીયોસિ દિષ્ટ્યાઽઽત્માનં પ્રશંસસિ॥ 15 ॥ 4-26-15 (29394)
ત્વયાઽપીદૃગ્ગુણા નારી રૂપશીલસમન્વિતા।
અદૃષ્ટપૂર્વા પશ્ય ત્વં યતો જાનાસિ સૂતજ।
દ્રક્ષ્યસિ ત્વં મુહૂર્તેન યથેયં સ્ત્રી ગુણાન્વિતા ॥ 16 ॥ 4-26-16 (29395)
ઉપરંસ્યસિ કામાચ્ચ શીઘ્રં ત્વં સ્પ્રષ્ટુમર્હસિ ।
ઈદૃશસ્તુ ત્વયા સ્પર્શઃ સ્પૃષ્ટપૂર્વો ન કર્હિચિત્ ॥ 17 ॥ 4-26-17 (29396)
સ્પર્શં વેત્સિ વિદગ્ધસ્ત્વં કામધર્મવિચક્ષણઃ।
સ્ત્રીણાં પ્રીતિકરો નાન્યસ્ત્વત્સમઃ પુરુષસ્ત્વિહ ॥ 18 ॥ 4-26-18 (29397)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-26-19x (3100)
ઇત્યુક્ત્વા તં મહાબાહુર્ભીમો ભીમપરાક્રમઃ।
સહસોત્પત્ય કૌન્તેયઃ પ્રહસ્યેદમુવાચ હ ॥ 19 ॥ 4-26-19 (29398)
અદ્ય ત્વાં ભગિની પાપં કૃષ્યમાણં મયા ભુવિ ।
દ્રક્ષ્યતેઽદ્રિપ્રતીકાશં સિંહેનેવ મહાગજમ્ ॥ 20 ॥ 4-26-20 (29399)
નિરાબાધા ત્વયિ હતે સૈરન્ધ્રી વિચરિષ્યતિ।
સુખમેવ ચરિષ્યન્તિ સૈરન્ધ્ર્યાઃ પતયઃ સદા ॥ 21 ॥ 4-26-21 (29400)
તતો જગ્રાહ કેશેષુ માલ્યવત્સુ સુગન્ધિષુ ॥ 22 ॥ 4-26-22 (29401)
ગૃહીત્વા કીચકં ભીમો વિરરાજ મહાબલઃ।
ગૃહીત્વા ગ્રાસકામસ્તુ સિંહઃ ક્ષુદ્રમૃગં યથા ॥ 23 ॥ 4-26-23 (29402)
સ કેશેષુ પરામૃષ્ટો બલેન બલિનાં વરઃ।
આક્ષિપ્ય કેશાન્વેગેન બાહ્વોર્જગ્રાહ પાણ્ડવમ્ ॥ 24 ॥ 4-26-24 (29403)
બાહુયુદ્ધં તયોરાસીત્ક્રુદ્ધયોર્નરસિંહયોઃ।
વસન્તે વાસિતાહેતોર્બલિનોર્નાગયોરિવ ॥ 25 ॥ 4-26-25 (29404)
કીચકાનાં તુ મુખ્યસ્ય નરાણામુત્તમસ્ય ચ।
વાલિસુગ્રીવયોર્ભ્રાત્રોઃ પુરેવ કપિસિંહયોઃ ॥ 26 ॥ 4-26-26 (29405)
શાર્દૂલાવિવ ગર્જન્તૌ તાર્ક્ષ્યનાગાવિવોદ્યતૌ।
સમયત્નૌ સમક્રોધૌ પતિતૌ ભીમકીચકૌ ॥ 27 ॥ 4-26-27 (29406)
ગજાવિવ મદોન્મત્તૌ નદન્તૌ પતિતૌ ક્ષિતૌ।
વૃષભાવિવ વલ્મીકં મૃદ્ગન્તૌ સમવિક્રમૌ ॥28 ॥ 4-26-28 (29407)
ઈષદાગલિતં ચાપિ ક્રોધાચ્ચાવાઙ્મુખં સ્થિતમ્ ।
કીચકો બલવાન્ભીમં જાનુભ્યાં પાતયદ્ભુવિ ॥ 29 ॥ 4-26-29 (29408)
પાતિતો ભીમસેનસ્તુ કીચકેન બલીયસા।
ઉત્પપાતાથ વેગેન દણ્ડાહત ઇવોરગઃ ॥ 30 ॥ 4-26-30 (29409)
સ્પર્ધયા ચ બલોન્મત્તૌ તાવુભૌ ભીમકીચકૌ।
નિશ્શબ્દં પર્યકર્ષેતામન્યોન્યસ્ય વિનિર્જયે ॥ 31 ॥ 4-26-31 (29410)
તતસ્તદ્ભવનશ્રેષ્ઠં પ્રાકમ્પત તદા ભૃશમ્।
તૌ ક્રોધવશમાપન્નાવન્યોન્યમભિજઘ્નતુઃ ॥ 32 ॥ 4-26-32 (29411)
તલાભ્યાં ભીમસેનેન વક્ષસ્યભિહતો બલી।
કીચકો રોષરક્તાક્ષો ન ચચાલ પદાત્પદમ્ ॥ 33 ॥ 4-26-33 (29412)
મુહૂર્તમશકત્સોઢું વેગં તસ્ય મહાત્મનઃ।
કીચકો ભીમસેનેન પશ્ચાત્પશ્ચાદહીયત ॥ 34 ॥ 4-26-34 (29413)
તં હીયમાનં વિજ્ઞાય ભીમસેનો મહાબલઃ ।
વક્ષસ્યાનીય વેગેન પ્રમમાથ વિચેતસમ્ ॥ 35 ॥ 4-26-35 (29414)
ક્રોધાવિષ્ટો વિનિશ્ચસ્ય પુનશ્ચૈનં વૃકોદરઃ ।
જગ્રાહ જયતાંશ્રેષ્ઠઃ કેશેષ્વેવ ભૃશં તદા ॥ 36 ॥ 4-26-36 (29415)
ગૃહીત્વા કીચકં ભીમો વિરરાજ મહાબલઃ ।
આમિષાર્થે ગૃહીત્વૈવ શાર્દૂલો મૃગયૂથપમ્ ॥ 37 ॥ 4-26-37 (29416)
પુનશ્ચાતિબલસ્તત્ર કીચકો બલદર્પિતઃ ।
વ્યાયચ્છન્નેવ દુર્ધર્ષઃ પાણ્ડવેન તરસ્વિના ॥ 38 ॥ 4-26-38 (29417)
મુષ્ટિના ભીમસેનેન શિરસ્યભિહતો ભૃશમ્।
કીચકો વૃત્તરક્તાક્ષો ગતાસુરપતદ્ભુવિ ॥ 39 ॥ 4-26-39 (29418)
આસ્યે પાણી ચ પાદૌ ચ શિરોગ્રીવાં સકુણ્ડલામ્ ।
કાયે પ્રવેશયામાસ મૃદિત્વાઽઙ્ગાનિ સર્વશઃ ॥ 40 ॥ 4-26-40 (29419)
સ તં મથિતસર્વાઙ્ગં માંસપિણ્ડમથાકરોત્ ॥ 41 ॥ 4-26-41 (29420)
તત્રાગ્નિં સ્વયમુજ્જ્વાલ્ય પાણિસંઘર્ષજં બલી।
કષ્ણાયૈ દર્શયામાસ ભીમસેનો મહાબલઃ ॥ 42 ॥ 4-26-42 (29421)
ઉવાચ ચ મહાતેજા દ્રૌપદીં યોષિતાં વરામ્।
ત્વયિ કામુકમત્યન્તં પાપિનં પારદારિકમ્।
પશ્યૈનમેહિ પાઞ્ચાલિ કામુકોઽયં મયા હતઃ ॥ 43 ॥ 4-26-43 (29422)
પ્રાર્થયન્તે સુકેશાન્તે યે ત્વાં શીલસમન્વિતામ્ ।
એવં સ્વપન્તિ તે ભીરુ શેતેઽયં કીચકો યથા।
યસ્ત્વામભ્યહનદ્ભદ્રે પદા ભૂમૌ નિપાત્ય ચ ॥ 44 ॥ 4-26-44 (29423)
એવમુક્ત્વા મહાબાહુર્ગન્ધર્વેણ હતં તદા।
વિજ્ઞાપનાર્થમન્યેષાં વિરરામ મહાહવમ્ ॥ 45 ॥ 4-26-45 (29424)
તથા સ કીચકં હત્વા ગત્વા રોષસ્ય નિષ્કૃતિમ્।
આમન્ત્ર્ય દ્રૌપદીં પશ્ચાત્ક્ષિપ્રમાયાન્મહાનસમ્ ॥ 46 ॥ 4-26-46 (29425)
સ્નાત્વાઽનુલેપનં કૃત્વા વ્યાપૂર્ય ચ મનોરથમ્।
સુખોપવિષ્ટઃ શયને ભીમો ભીમપરાક્રમઃ ॥ 47 ॥ 4-26-47 (29426)
તતઃ કૃષ્ણા યદા મેને ગતં ભીમં મહાનસમ્ ।
કીચકં ઘાતયિત્વા ચ દ્રૌપદી યોષિતાં વરા।
પ્રહૃષ્ટા ગતસંત્રાસા સભાપાલાનુવાચ હ ॥ 48 ॥ 4-26-48 (29427)
કીચકો નિહતઃ શેતે ગન્ધર્વૈઃ પતિભિર્મમ।
પરસ્ત્રીકામસંતપ્તં સમાગચ્છન્ત પશ્યત ॥ 49 ॥ 4-26-49 (29428)
તચ્છ્રુત્વા ભાષિતં તસ્યા નર્તનાગારરક્ષિણઃ ।
સહસૈવ સમુત્તસ્થુરુલ્કામાદાય સર્વશઃ ॥ 50 ॥ 4-26-50 (29429)
તસ્યાસ્તં નિહતં શ્રુત્વા કીચકસ્ય સહોદરાઃ।
તતો ગત્વા તુ તદ્વેશ્મ કીચકં વિનિપાતિતમ્।
ગતાસું દદૃશુર્ભૂમૌ રુધિરેણ સમુક્ષિતમ્ ॥ 51 ॥ 4-26-51 (29430)
પાર્ષ્ણિપામિશિરોહીનં દૃષ્ટ્વા તે વિસ્મિતાઽભવન્ ॥ 52 ॥ 4-26-52 (29431)
ક્વાસ્ય ગ્રીવા ક્વ ચરમૌ ક્વ પામી ક્વ શિરઃ ક્વ દૃક્ ।
ઇતિ સ્મ તે પરીક્ષન્તે ગન્ધર્વેણ હતં તદા ॥ 53 ॥ 4-26-53 (29432)
અમાનુષં કૃતં કર્મ તં દૃષ્ટ્વા વિનિપાતિતમ્ ।
નિરીક્ષન્તે તતઃ સર્વે પરં વિસ્મયમાગતાઃ ॥ 54 ॥ ॥ 4-26-54 (29433)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ કીચકવધપર્વણિ ષડ્વિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 26 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 027
॥ શ્રીઃ ॥
4.27. અધ્યાયઃ 027
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
ભ્રાતૃવધામર્પિતૈરુપકીચકૈઃ પાઞ્ચાલ્યાઃ કીચકેન સહ ચરમવિમાનસમારોપણેન શ્મશાનપ્રાપણમ્ ॥ 1 ॥ દ્રૌપદીસમાક્રન્દનિનદશ્રવણાત્પિતૃવનમુપાગતવતા ભીમેનોપકીચકાનાં પઞ્ચાધિકશતસ્ય પઞ્ચતાપ્રાપણમ્ ॥ 2 ॥ ભીમેન દ્રૌપદ્યાઃ પતિવ્રતોપાખ્યાનકથનાત્સમાશ્વાસનેન સ્વાવાસપ્રેપણપૂર્વકં મહાનસપ્રવેશઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-27-0 (29434)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-27-0x (3101)
તત્કાલે તુ સમાગમ્ય સર્વે તત્રાસ્ય બાન્ધવાઃ ।
રુરુદુઃ કીચકં દૃષ્ટ્વા પરિવાર્યોપતસ્થિરે ॥ 1 । 4-27-1 (29435)
સર્વે સંહૃષ્ટરોમાણઃ સંત્રસ્તાઃ પ્રેક્ષ્ય કીચકમ્।
તથા સંભુગ્નસર્વાઙ્ગં કૂર્મં સ્થલ ઇવોદ્ધૃતમ્ ॥ 2 ॥ 4-27-2 (29436)
પોથિતં ભીમસેનેન મહેન્દ્રેણેવ દાનવમ્।
કીચકં બલસંમત્તં દુર્ધર્ષં યેન કેન ચિત્ ॥ 3 ॥ 4-27-3 (29437)
ગન્ધર્વેણ હતં શ્રુત્વા કીચકં પુરુષર્ષભમ્।
સંસ્કારયિતુમિચ્છન્તો બહિર્નેતું પ્રચક્રમુઃ ॥ 4 ॥ 4-27-4 (29438)
અપશ્યન્નથ તે કૃષ્ણાં મૂતપુત્રાઃ સમાગતાઃ।
અદૂરાદનવદ્યાઙ્ગીં સ્તમ્ભમાલિઙ્ગ્ય તિષ્ઠતીમ્ ॥ 5 ॥ 4-27-5 (29439)
સમાગતેષુ સૂતેષુ તાનુવાચોપકીચકઃ।
હસન્નિવ પદાઽમર્ષાન્નિર્દહન્નિવ ચક્ષુષા ॥ 6 ॥ 4-27-6 (29440)
હન્યતાં શીઘ્રમસતી યત્કૃતે કીચકો હતઃ।
અથવા નૈવ હન્તવ્યા દહ્યતાં કામિના સહ ॥ 7 ॥ 4-27-7 (29441)
મૃતસ્યાપિ પ્રિયં કાર્યં સૂતપુત્રસ્ય સર્વથા ।
ઇયં હિ દુષ્ટચરિતા મમ ભ્રાતુરમિત્રિણી ॥ 8 ॥ 4-27-8 (29442)
યત્કૃતે મરણં પ્રાપ્તો નેયં જીવિતુમર્હતિ।
સહેયં દહ્યતાં સૂતા આમન્ત્ર્ય ચ જનાધિપમ્ ।
હતસ્યાપિ હિ ગન્ધર્વૈઃ કીચકસ્ય પ્રિયં ભવેત્ ॥ 9 ॥ 4-27-9 (29443)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ ॥ 4-27-10x (3102)
તતો વિરાટમાસાદ્ય સૂતાઃ પ્રાઞ્જલયોઽબ્રુવન્।
કીચકોઽયં હતઃ શેતે ગન્ધર્વૈઃ કામરૂપિભિઃ ॥ 10 ॥ 4-27-10 (29444)
સૈરન્ધ્ર્યા ઘાતિતો રાત્રૌ તં દહેમ સહાનયા ।
માનિતાઃ સ્મસ્ત્વયા વીર તદનુજ્ઞાતુમર્હસિ ॥ 11 ॥ 4-27-11 (29445)
પરાક્રમં તુ સૂતાનાં જ્ઞાત્વા રાજાઽન્વમન્યત ।
સૈરન્ધ્ર્યાઃ સૂતપુત્રેણ સહ દાહં નરાધિપઃ ॥ 12 ॥ 4-27-12 (29446)
તતસ્તે સમનુજ્ઞાતાઃ સર્વે તત્રાસ્ય બાન્ધવાઃ।
રુરુદુઃ કીચકં દૃષ્ટ્વા પરિવાર્યાભિતઃ સ્થિતાઃ ॥ 13 ॥ 4-27-13 (29447)
આરોપ્ય કૃષ્ણાં સહ કીચકેન નિબધ્ય કેશેષુ ચ પાદયોશ્ચ।
તે ચાપિ સૂતા વચનૈરવોચન્નુદ્દિશ્ય ચૈનામભિવીક્ષ્ય કૃષ્ણામ્ ॥ 14 ॥ 4-27-14 (29448)
યસ્યાઃ કૃતેઽયં નિહતો મહાત્મા તસ્માદ્ધિ સા કીચકમાર્ગમેતુ ।
અવાર્યસત્વેન ચ કીચકેન ગતાસુના સુન્દરી સ્વર્ગલોકમ્ ॥ 15 ॥ 4-27-15 (29449)
સા તેન કૃષ્ણા શયને નિબદ્ધા યશસ્વિની ચૈવ મનસ્વિની ચ।
અનાર્યસત્ત્વેન મહાર્યસત્ત્વા ગતાસુના સા પ્રરુરોદ કૃષ્ણા ।
વિલમ્બમાના વિવશા હિ દુષ્ટૈસ્તત્રૈવ પર્યઙ્કવરે શુભાઙ્ગી ॥ 16 ॥ 4-27-16 (29450)
હ્રિયમાણાઽથ સુશ્રોણી સૂતપુત્રૈરનિન્દિતા।
પ્રાક્રોશન્નાથમિચ્છન્તી કૃષ્ણા નાથવતી સતી ॥ 17 ॥ 4-27-17 (29451)
મૃતેન સહ બદ્ધાઙ્ગી નિરાશા જીવિતે તદા।
શ્મશાનાભિમુખં નીતા કરેણુરિવ રૌતિ સા ॥ 18 ॥ 4-27-18 (29452)
દ્રૌપદ્યુવાચ। 4-27-19x (3103)
જયો જયેશો વિજયો જયત્સેનો જયદ્બલઃ।
ત મે વાચં વિજાનન્તુ સૂતપુત્રા નયન્તિ મામ્ ॥ 19 ॥ 4-27-19 (29453)
યેષાં દુન્દુભિનિર્ઘોષો જ્યાઘોષઃ શ્રૂયતે મહાન્।
તે મે વાચં વિજાનન્તુ સૂતપુત્રા નયન્તિ મામ્ ॥ 20 ॥ 4-27-20 (29454)
યેષાં જ્યાતલનિર્ઘોષો વિસ્ફૂર્જિતમિવાશનેઃ।
અશ્રૂયત મહાન્યુદ્ધે ભીમઘોપસ્તરસ્વિનામ્ ॥ 21 ॥ 4-27-21 (29455)
રથઘોપશ્ચ બલવાન્ગન્ધર્વાણાં તરસ્વિનામ્ ।
તે મે વાચં બિજાનન્તુ સૂતપુત્રા નયન્તિ મામ્ ॥ 22 ॥ 4-27-22 (29456)
યેષાં વીર્યમતુલ્યં તુ શક્રસ્યેવ બલં યશઃ।
રાજસિંહા ઇવાગ્ર્યાસ્તે માં જાનન્તુ સુદુઃખિતાં ॥ 23 ॥ 4-27-23 (29457)
ઇત્યસ્યાઃ કૃપણા વાચઃ કૃષ્ણાયાઃ પરિદેવિતાઃ।
શ્રુત્વૈવાભ્યુત્થિતો ભીમઃ શયનાદવિચારયન્ ॥ 24 ॥ 4-27-24 (29458)
ભીમ ઉવાચ। 4-27-25x (3104)
અહં સૈરન્ધ્રિ તે વાચઃ શૃણોમિ તવ ભાષિતાઃ।
તસ્માત્તે સૂતપુત્રેભ્યો ન ભયં જાતુ વિદ્યતે ॥ 25 ॥ 4-27-25 (29459)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-27-26x (3105)
ઇત્યુક્ત્વા સ મહાબાહુર્વિજજૃમ્ભે જિઘાંસયા ॥ 26 ॥ 4-27-26 (29460)
તતઃ સ વ્યાયતં બદ્ધ્વા વસ્ત્રં વિપરિવેષ્ટ્ય ચ।
અદ્વારેણાભ્યવસ્કન્દ્ય નિર્જગામ બહિસ્તદા ॥ 27 ॥ 4-27-27 (29461)
સ લઙ્ઘયિત્વા પ્રાકારમારુહ્ય તરસા દ્રુમમ્ ।
શ્મશાનાભિમુખઃ પ્રાયાદ્યત્ર તે કીચકા ગતાઃ ॥ 28 ॥ 4-27-28 (29462)
સ લઙ્ઘયિત્વા પ્રાકારં નિઃસૃત્ય ચ પુરોત્તમાત્ ।
જવેનોત્પતિતો ભીમઃ સૂતાનામગ્રતસ્તદા ॥ 29 ॥ 4-27-29 (29463)
ચિતાસમીપં ગત્વા સ તત્રાપશ્યન્મહાબલઃ ।
તાલમાત્રં મહાસ્કન્ધમૂર્ધ્વશુષ્કં વનસ્પતિમ્ ॥ 30 ॥ 4-27-30 (29464)
તં નાગવદુપક્રમ્ય બાહુભ્યાં પરિરભ્ય ચ।
વૃક્ષમુત્પાટયામાસ ભીમો ભીમપરાક્રમઃ ॥ 31 ॥ 4-27-31 (29465)
તતો વૃક્ષં દશવ્યામં નિષ્પત્રમકરોત્તદા ॥ 32 ॥ 4-27-32 (29466)
તં મહાકાયમુદ્યમ્ય ભ્રામયિત્વા ચ વેગિતઃ।
પ્રગૃહ્યાભ્યપતત્સૂતાન્દણ્ડપાણિરિવાન્તકઃ॥ 33 ॥ 4-27-33 (29467)
ઊરુવેગેન તસ્યાથ ન્યગ્રોધાશ્વત્થકિંશુકાઃ।
ભૂમૌ નિપતિતા વૃક્ષાઃ સંભગ્નાસ્તત્ર શેરતે ॥ 34 ॥ 4-27-34 (29468)
તં સિંહમિવ સંક્રુદ્ધં દૃષ્ટ્વા ગન્ધર્વમાગતમ્।
વિત્રેસુશ્ચ તદા સૂતા વિપાદભયપીડિતાઃ ॥ 35 ॥ 4-27-35 (29469)
તમન્તકમિવ ક્રુદ્ધં ગન્ધર્વભયશઙ્કિતાઃ।
દિધક્ષન્તસ્તથા જ્યેષ્ઠં ભ્રાતરં ચોપકીચકાઃ।
પરસ્પરમથોચુસ્તે વિષાદભયમોહિતાઃ ॥ 36 ॥ 4-27-36 (29470)
ગન્ધર્વો બલવાનેતિ ક્રુદ્ધ ઉદ્યમ્ય પાદપમ્।
પ્રબુદ્ધાઃ સુમહાભાગા ગન્ધર્વાઃ સૂર્યવર્ચસઃ।
સૈરન્ધ્રી મુચ્યતાં શીઘ્રં ભયં નો મહદાગતમ્ ॥ 37 ॥ 4-27-37 (29471)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-27-38x (3106)
તે દૃષ્ટ્વાઽથ સમાવિદ્ધં ભીમસેનેન પાદપમ્ ।
વિમુચ્ય દ્રૌપદીં ત્રસ્તાઃ પ્રાદ્રવન્નગરં પ્રતિ ॥ 38 ॥ 4-27-38 (29472)
દ્રવતસ્તાંશ્ચ સંપ્રેક્ષ્ય સ વજ્રી દાનવાનિવ ।
અથ ભીમઃ સમુત્પત્ય દ્રવતાં પુરતોઽભવત્ ॥ 39 ॥ 4-27-39 (29473)
તે તં દૃષ્ટ્વા ભયોદ્વિગ્ના નિશ્ચેષ્ટાઃ સમવસ્થિતાઃ ॥ 40 ॥ 4-27-40 (29474)
દૃષ્ટ્વા તાઞ્શતસઙ્ખ્યકાન્સ વજ્રી દાનવાનિવ।
એકેનૈવ પ્રહારેણ દશ સપ્ત ચ વિંશતિમ્।
અષ્ટાદશ ચ પઞ્ચાશઞ્જઘાન સ વૃકોદરઃ ॥ 41 ॥ 4-27-41 (29475)
શતં પઞ્ચાધિકં ભીમઃ પ્રાહિણોદ્યમસાદનમ્।
વૃક્ષેણૈકેન રાજેન્દ્ર પ્રભઞ્જનસુતો બલી।
વાયુવેગસમઃ શ્રીમાન્સર્વાન્સૂતાનશેષતઃ ॥ 42 ॥ 4-27-42 (29476)
તાન્નિહત્ય મહાબાહુર્ભીમસેનો મહાબલઃ।
આશ્વાસયત્તદા કૃષ્ણાં પ્રતિમુચ્ય ચ બન્ધનાત્ ॥ 43 ॥ 4-27-43 (29477)
ઉવાચ શ્લક્ષ્ણયા વાચા પાઞ્ચાલીં ભરતર્ષભઃ ।
અશ્રુપૂર્ણમુખીં ભીતામુદ્ધરન્સ વૃકોદરઃ ॥ 44 ॥ 4-27-45a[ મા ખિદસ્ત્વં(*) યાજ્ઞસેનિ પાતિવ્રત્યવ્રતે સ્થિતા।
પાતિવ્રત્યે સ્થિતા નારી વ્રતં રક્ષેત્સદાઽત્મનઃ॥ 45 ॥ 4-27-44 (29478)
પુરા સ્ત્રી દેવરાતસ્ય પતિપ્રીતા શિરોમણિઃ।
કદાચિદ્ભર્તૃરૂપેણ રક્ષસાઽપહૃતા સતી ॥ 46 ॥ 4-27-46 (29479)
કસ્યચિત્સરસસ્તીરે તાં નિવેશ્ય સ રાક્ષસઃ।
તદ્ભર્તૃરૂપં સંત્યજ્ય રક્ષો ભૂત્વા સુદારુણમ્ ॥ 47 ॥ 4-27-47 (29480)
સામ્ના દાનેન ભેદેન સા યદા નાન્વમન્યત।
તદા તાં પાતયિત્વા સ મૈથુનાયોપચક્રમે ॥ 48 ॥ 4-27-48 (29481)
તતઃ સા ધૈર્યમાસ્થાય વિવરં ત દદૌ તદા।
તતઃ સ ખઙ્ગમુત્કૃષ્ય ભીષયામાસ તાં સતીમ્ ॥ 49 ॥ 4-27-49 (29482)
સાઽપિ ત્યક્તભયા સાધ્વી પ્રાણત્યાગે સુનિશ્ચિતા।
પ્રતિજ્ઞામકરોત્કૃષ્ણે પાતિવ્રત્યપરાયણા ॥ 50 ॥ 4-27-50 (29483)
આરાધિતો યદિ મયા ભર્તા મે દૈવતં મહત્।
કર્મણા મનસા વાચા ગુરવસ્તોષિતા મયા।
તેન સત્યેન યોનિર્મે ભવત્વદ્ય શિલા દૃઢા ॥ 51 ॥ 4-27-51 (29484)
એવં તયા પ્રતિજ્ઞાતે તદ્યોનિઃ સા શિલાઽભવત્।
અન્તરા નાભિજાન્વોર્યત્તત્સર્વં ચ શિલાઽભવત્ ॥ 52 ॥ 4-27-52 (29485)
તતઃ સ ખઙ્ગમુદ્ધૃત્ય વેગેનાસ્યાઃ શિરોઽહરત્ ॥ 53 ॥ 4-27-53 (29486)
જયા નામ સખી સાઽભૂત્પાર્વત્યા નખમાંસવત્।
તસ્માત્પતિવ્રતાયાશ્ચ દુઃખમલ્પં સુખં બહુ ॥ ] ॥ 54 ॥ 4-27-54 (29487)
એવં તે ભીરુ વધ્યન્તે યે ત્વાં હિંસન્તિ માનવાઃ।
ગચ્છ ત્વં નગરં કૃષ્ણે ન ભયં વિદ્યતે તવ ॥ 55 ॥ 4-27-55 (29488)
અન્યેન ત્વં પથા શીઘ્રં સુદેષ્ણાયા નિવેશનમ્।
અન્યેનાહં ગમિષ્યામિ વિરાટસ્ય મહાનસમ્ ।
યથા નૌ નાવબુધ્યેરન્રાત્રાવેવં વ્યવસ્થિતૌ ॥ 56 ॥ 4-27-56 (29489)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-27-57x (3107)
સાઽગચ્છન્નગરં કૃષ્ણા ભીમેનાશ્વાસિતા સતી ॥ 57 ॥
કૃતકૃત્યા સુદેષ્ણાયા ભવનં શુભલક્ષણા । 4-27-57 (29490)
શચીવ નહુષે શપ્તે પ્રવિવેશ ત્રિવિષ્ટપમ્ ॥ 58 ॥
ભીમોઽપ્યમિતવીર્યસ્તુ બલવાનરિમર્દનઃ। 4-27-58 (29491)
સર્વાંસ્તાન્કીચકાંસ્તત્ર હત્વા ધર્માત્મજાનુજઃ ॥ 59 ॥
નિઃશેષં કીચકાન્હત્વા રામો રાત્રિચરાનિવ। 4-27-59 (29492)
જિતશત્રુરદીનાત્મા પ્રવિવેશ પુરં તતઃ ॥ 60 ॥
પઞ્ચાધિકં શતં તત્ર નિહતં તેન ભારત। 4-27-60 (29493)
મહાવનમિવ છિન્નં શિશ્યે વિગલિતદ્રુમમ્ ॥ 61 ॥
એવં તે નિહતા રાજઞ્શતં પઞ્ચોપકીચકાઃ। 4-27-61 (29494)
સ ચ સેનાપતિઃ સૂત ઇત્યેતત્સૂતષટ્શતમ્ ॥ 62 ॥
ન ગન્ધર્વભયાકિંચિદ્વક્તું કીચકબાન્ધવાઃ । 4-27-62 (29495)
અશક્નુવન્તસ્તાં તત્ર ભયાદપ્યભિવીક્ષિતુમ્ ॥ 63 ॥
વિરાટનગરે ચાપિ સર્વે માત્સ્યાઃ સમાગતાઃ । 4-27-63 (29496)
કાલ્યં પઞ્ચશતં ચૈતાનપશ્યન્સારથીન્હતાન્ ॥ 64 ॥
તદ્દૃષ્ટ્વા મહદાશ્ચર્યં નરા નાર્યશ્ચ નાગરાઃ। 4-27-64 (29497)
વિસ્મયં પરમં ગત્વા નોચુઃ કિંચન ભારત ॥ 65 ॥ ॥ 4-27-65 (29498)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ કીચકવધપર્વણિ સપ્તવિંશોઽધ્યાયાઃ ॥ 27 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-27-45 *ઇમે 10 શ્લોકાઃ ઘo પુસ્તક એવ દૃશ્યન્તે ॥ 4-27-63 તાં દ્રૌપદીમભિવીક્ષિતુમપિ અશક્નુવન્તઃ કીચકબાન્ધવાઃ તાંપ્રતિ કિંચિદ્વક્તું નાશક્નુવન્નિત્યધ્યાહારેણ યોજના ॥ 63 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 028
॥ શ્રીઃ ॥
4.28. અધ્યાયઃ 028
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
પૌરૌર્વિરાટંપ્રતિ સાનુજકીચકનિધનનિવેદનપૂર્વકં નગરાદ્દ્રૌપદીનિષ્કાસનપ્રાર્થના ॥ 1 ॥ સુદેષ્ણયા વિરાટનિયોગાદ્દ્રૌપદીં પ્રતિ સ્વપુરાન્નિર્ગમનચોદના ॥ 2 ॥ તથા દ્રૌપદ્યા માસાવધિસ્વવાસાભ્યનુજ્ઞાનપ્રાર્થનાયાં તદઙ્ગીકરણમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-28-0 (29499)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-28-0x (3108)
તે દૃષ્ટ્વા નિહતાન્સૂતાન્ભીમસેનેન ભારત।
પૌરાશ્ચ સહિતાઃ સર્વે રાજ્ઞે ગત્વા ન્યવેદયન્ ।
ગન્ધર્વેણ હતા રાજન્સૂતપુત્રાઃ પરશ્શતમ્ ॥ 1 ॥ 4-28-1 (29500)
યથા વજ્રેણ દીર્ણં વૈ પર્વતસ્ય મહચ્છિરઃ।
વિનિકાર્ણાઃ પ્રદૃશ્યન્તે તથા સૂતા મહીતલે ॥ 2 ॥ 4-28-2 (29501)
સૈરન્ધ્રી ચાપિ મુક્તા સા પુનરાયાતિ તે ગૃહમ્ ।
સર્વં સંશયિતં રાજન્નગરં તે ભવિષ્યતિ ॥ 3 ॥ 4-28-3 (29502)
તથારૂપા હિ સૈરન્ધ્રી ગન્ધર્વાશ્ચ મહાબલાઃ ।
પુંસામિષ્ટશ્ચ વિષયો મૈથુનાય ન સંશયઃ ॥ 4 ॥ 4-28-4 (29503)
યથા સૈરન્ધ્રિદોષેણ નેદં રાજન્પુરં તવ।
વિનાશમેતિ વૈ ક્ષિપ્રં તથા સાધુ વિધીયતામ્ ॥ 5 ॥ 4-28-5 (29504)
સર્વાઙ્ગસૌષ્ઠવયુતાં રૂપલાવણ્યશાલિનીમ્ ।
પશ્યતામનિમેષેણ ચક્ષુષા વનિતાં શુભામ્।
મનસશ્ચક્ષુષશ્ચૈવ પ્રતિબન્ધો ન વિદ્યતે ॥ 6 ॥ 4-28-6 (29505)
તસ્માત્તાં યઃ પુમાન્દૃષ્ટ્વા રૂપેણાપ્રતિમાં ભુવિ।
ગચ્છેત્કામવશં મૂઢો ગન્ધર્વૈઃ સ નિહન્યતે ॥ 7 ॥ 4-28-7 (29506)
નિષ્કાસયૈનાં ભવનાત્પુરાચ્ચૈવ વિશેષતઃ।
કાલઃ પ્રવિશ્ય સૈરન્ધ્રીં પુરં નાશયતે ધ્રુવમ્ ॥ 8 ॥ 4-28-8 (29507)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-28-9x (3109)
તેષાં તદ્વચનં શ્રુત્વા વિરાટો વાહિનીપતિઃ।
અબ્રવીત્ક્રિયતામેષાં સૂતાનામપરક્રિયા ॥ 9 ॥ 4-28-9 (29508)
એકસ્મિન્નેવ તે સર્વે સુસમિદ્ધે હુતાશને।
દહ્યન્તાં કીચકાઃ સર્વે સર્વગન્ધૈશ્ચ સર્વશઃ ॥ 10 ॥ 4-28-10 (29509)
ઇત્યુક્ત્વા પરમોદ્વગ્નિઃ પ્રવિશ્યાન્તઃપુરં શુભમ્।
સુદેષ્ણાં ચાબ્રવીદ્રાજા મહિષીં જાતસાધ્વસઃ ॥ 11 ॥ 4-28-11 (29510)
સૈરન્ધ્રીમાગતાં બ્રૂયા મમૈવ વચનાદિહ ।
ગચ્છ સૈરન્ધ્રિ ભદ્રં તે યથાકામં ચરાધુના ।
બિભેતિ રાજા સૈરન્ધિ ગન્ધર્વેભ્યઃ પરાભવાત્ ॥ 12 ॥ 4-28-12 (29511)
ન હિ તામુત્સહે વક્તું સ્વયં ગન્ધર્વરક્ષિતામ્ ।
સ્ત્રિયાસ્ત્વદોષસ્તાં વક્તુમતસ્ત્વાં પ્રબ્રવીમ્યહમ્ ॥ 13 ॥ 4-28-13 (29512)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-28-14x (3110)
એકસ્મિન્નેવ તે સર્વે સુસમિદ્ધે હુતાશને।
અદહન્કીચકાન્સર્વાન્સંસ્કારૈશ્ચૈવ સર્વશઃ ॥ 14 ॥ 4-28-14 (29513)
અથ મુક્તા ભયાત્કૃષ્ણા સૂતપુત્રાન્નિરસ્ય ચ।
મોક્ષિતા ભીમસેનેન જગામ નગરં પ્રતિ ॥ 15 ॥ 4-28-15 (29514)
ત્રાસિતેવ મૃગી બાલા શાર્દૂલેન મનસ્વિની।
સા તુ ગાત્રાણિ વાસશ્ચ પ્રક્ષાલ્ય પ્રવિવેશ હ ॥ 16 ॥ 4-28-16 (29515)
તાં દૃષ્ટ્વા પુરુષા રાજન્પ્રાદ્રવન્ત દિશો દશ।
ગન્ધર્વાણાં ભયત્રસ્તાઃ કેચિદ્દૃષ્ટિં ન્યમીલયન્ ॥ 17 ॥ 4-28-17 (29516)
પ્રદુદ્રુવુશ્ચાપ્યપરે તથા જના હસ્તૈશ્ચ ચક્ષૂંષિ પિધાય મોહિતાઃ।
મા પશ્યત સ્મેતિ ચ તાં બ્રુવન્તસ્તથા જનાશ્ચુક્રુશુરાર્તરૂપાઃ ॥ 18 ॥ 4-28-18 (29517)
તામદ્ય યઃ પશ્યતિ રૂપશાલિનીં શયીત ભગ્નોઽત્ર યથૈવ કીચકાઃ।
ઇતિ બ્રુવન્તો ભયવિગ્નચેતસો ભયેન ગન્ધર્વગતેન મોહિતાઃ ॥ 19 ॥ 4-28-19 (29518)
તતો મહાનસદ્વારે ભીમસેનમવસ્થિતમ્।
દદર્શ રાજન્પાઞ્ચાલી યથા મત્તં મહાદ્વિપમ્ ॥ 20 ॥ 4-28-20 (29519)
સોપહાસં તુ શનકૈઃ સંજ્ઞાભિરિદમબ્રવીત્।
નમો ગન્ધર્વરાજાય યેનાસ્મિ પરિમોક્ષિતા ॥ 21 ॥ 4-28-21 (29520)
કીચકેભ્યો વિનિર્દોષામનાથાં વસતીં ગૃહે।
યો માં રક્ષતિ સન્ત્રસ્તાં ગન્ધર્વાય નમોસ્તુ તે ॥ 22 ॥ 4-28-22 (29521)
ભીમ ઉવાચ। 4-28-23x (3111)
યે યસ્યા વિચરન્તીહ પુરુષા વશવર્તિનઃ।
તેષાં ચ વશગા નિત્યં વિચર ત્વં યથેષ્ટતઃ ॥ 23 ॥ 4-28-23 (29522)
યે પુરા વિચરન્તીહ પુરુષા વશવર્તિનઃ।
તસ્યાસ્તે વચનં શ્રુત્વા હ્યનૃણા વિહરન્ત્વિતઃ ॥ 24 ॥ 4-28-24 (29523)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-28-25x (3112)
તયોસ્તદ્વચનં શ્રુત્વા જઝિરે નેતરે જનાઃ।
તતઃ પાઞ્ચાલરાજસ્ય સુતા ચાપિ જગામ હ ॥ 25 ॥ 4-28-25 (29524)
તતઃ સા નર્તનાગારે ધનંજયમપશ્યત।
રાજ્ઞઃ કન્યા વિરાટસ્ય નર્તયન્તં મહાભુજમ્ ॥ 26 ॥ 4-28-26 (29525)
તતસ્તા નર્તનાગારાદ્વિનિષ્ક્રમ્ય સહાર્જુનાઃ।
કન્યા દદૃશુરાયાન્તીં કૃષ્ણાં ક્લિષ્ટામનાગસમ્ ॥ 27 ॥ 4-28-27 (29526)
કાન્યા ઊચુઃ। 4-28-28x (3113)
દિષ્ટ્યા સૈરન્ધ્રિ મુક્તાઽસિ દિષ્ટ્યાઽસિ પુનરાગતા।
દિષ્ટ્યા ચ નિહતાઃ સૂતા યે ત્વાં ક્લિશ્યન્ત્યનાગસમ્ ॥ 28 ॥ 4-28-28 (29527)
બૃહન્નલોવાચ। 4-28-29x (3114)
કથં સૈરન્ધ્રિ મુક્તાઽસિ કથં પાપાશ્ચ તે હતાઃ।
ઇચ્છામિ તે કથાં શ્રોતું કથયસ્વ યથાતથમ્ ॥ 29 ॥ 4-28-29 (29528)
સૈરન્ધ્યુવાચ। 4-28-30x (3115)
બૃહન્નલે કિંનુ તવ સૈરન્ધ્ર્યા કાર્યમદ્ય વૈ।
યા ત્વં રંસ્યસિ કલ્યાણિ સદા કન્યાપુરે સુખં ॥ 30 ॥ 4-28-30 (29529)
ન હિ દુઃખ સમાપ્નોષિ સૈરન્ધ્રી યદુપાશ્રુતે।
સુખેન વર્તસે યેહ ન તદ્દુઃખમવાપ્યતે।
તેન માં દુઃખિતામેવં પૃચ્છસિ પ્રહસન્ત્યપિ ॥ 31 ॥ 4-28-31 (29530)
બૃહન્નલોવાચ। 4-28-32x (3116)
બૃહન્નલાઽપિ કલ્યાણિ દુઃખમાપ્નોત્યનન્તકમ્।
તિર્યગ્યોનિગતેવેયં ન ચૈનામવબુધ્યસે ॥ 32 ॥ 4-28-32 (29531)
ત્વયા સહોષિતા ચાસ્મિ ત્વં ચ સર્વૈઃ સહોષિતા।
ત્વત્તઃ કૃચ્છ્રતરં વાસં વસેયમહમઙ્ગને ।
ક્લિશ્યન્ત્યાં ત્વયિ સુશ્રોણિ કોનુ દુઃખં ન ચિન્તયેત્। ॥ 33 ॥ 4-28-33 (29532)
ન તુ કેનચિદન્યન્તં કસ્યચિદ્ધૃદયં ક્વચિત્।
વેદિતું શક્યતે નૂનં તેન માં નાવબુધ્યસે ॥ 34 ॥ 4-28-34 (29533)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-28-35x (3117)
તતઃ સહૈવ કન્યાભિર્દ્રૌપદી રાજવેશ્મ તત્।
પ્રવિવેશ સુદેષ્ણાયાઃ સમીપમનસૂયિની ॥ 35 ॥ 4-28-35 (29534)
તામબ્રવીદ્રાજપત્ની વિરાટવચનાદિદમ્ ।
સૈરન્ધ્રિ ગમ્યતાં શીઘ્રં યત્ર કામયસે ગતિમ્ ।
રાજા બિભેતિ સૈરન્ધ્રિ ગન્ધર્વેભ્યઃ પરાભવાત્ ॥ 36 ॥ 4-28-36 (29535)
ત્વં ચાપિ તરુણી સુભ્રૂ રૂપેણાપ્રતિમા ભુવિ ।
ચિત્તાનિ ચ નૃણાં ભદ્રે રક્તાનિ સ્પર્શજે સુખે ॥ 37 ॥ 4-28-37 (29536)
તસ્માત્ત્વત્તો ભયં મહ્યં રાષ્ટ્રસ્ય નગરસ્ય ચ।
ગચ્છાદ્યૈવ યથેષ્ટં ત્વં નગરાદ્યત્ર રંસ્યસે ॥ 38 ॥ 4-28-38 (29537)
ત્વન્નિમિત્તં શુભે મહ્યં સર્વો બન્ધુજનો હતઃ।
નૃશંસા ખલુ તે બુદ્ધિર્ભ્રાતૄણાં મે કૃતો વધઃ ॥ 39 ॥ 4-28-39 (29538)
તસ્માદ્ગન્ધર્વરાજેભ્યો ભયમદ્ય પ્રવર્તતે।
યથેષ્ટં ગચ્છ સૈરન્ધ્રિ સ્વસ્તિ ચેહ યથા ભવેત્ ॥ 40 ॥ 4-28-40 (29539)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-28-41x (3118)
સુદેષ્ણાયા વચઃ શ્રુત્વા સૈરન્ધ્રી ચેદમબ્રવીત્ ।
ત્રયોદશાહમાત્રં તુ રાજા ક્ષામ્યતુ ભામિનિ ॥ 41 ॥ 4-28-41 (29540)
કૃતકૃત્યા અવિષ્યન્તિ ગન્ધર્વાસ્તે ન સંશયઃ ।
તતો મામુપનેષ્યન્તિ કરિષ્યન્તિ ચ તે પ્રિયમ્ ॥ 42 ॥ 4-28-42 (29541)
ધ્રુવં ચ શ્રેયસા રાજા યોક્ષ્યતે સહ બાન્ધવૈઃ ।
રાજ્ઞઃ કૃતોપકારાશ્ચ કૃતજ્ઞાશ્ચ સદા શુભે।
સાધવશ્ચ બલોત્સિક્તાઃ કૃતપ્રતિકૃતેપ્સવઃ ॥ 43 ॥ 4-28-43 (29542)
અર્થિની મા બ્રવીત્યેષા યદ્વાતદ્વેતિ ચિન્તય।
ભરસ્વ તદહર્માત્રં તત્તે શ્રેયો ભવિષ્યતિ ॥ 44 ॥ 4-28-44 (29543)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-28-45x (3119)
તસ્યાસ્તદ્વચનં શ્રુત્વા કૈકેયી દુઃખમોહિતા।
ઉવાચ દ્રૌપદીમાર્તા ભ્રાતૃવ્યસનકર્શિતા ॥ 45 ॥ 4-28-45 (29544)
વસ ભદ્રે યથેષ્ટં ત્વં ત્વામહં શરણં ગતા।
ત્રાયસ્વ મમ ભર્તારં પુત્રાંશ્ચૈવ વિશેષતઃ ॥ 46 ॥ 4-28-46 (29545)
ઇત્યુક્તવા રાજશાર્દૂલ રાજ્ઞે સર્વં ન્યવેદયત્ ।
ત્રિંશદ્રાત્રિમિમાં ભીરુઃ કૃતકૃત્યા નિવાસયે ॥ 47 ॥ 4-28-47 (29546)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ કીચકવધપર્વણિ અષ્ટાવિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 28 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-28-1 ગન્ધર્વૈર્નિહતા રાજન્નિતિ ખo થo ધo પાઠo ॥ 1 ॥ 4-28-5 તથા નીતિર્વિધીયતામિતિ ધo પાઠઃ ॥ 5 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 029
॥ શ્રીઃ ॥
4.29. અધ્યાયઃ 029
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવાન્વેષણાય ક્રમેણ વિરાટપુરમાગતૈશ્ચારૈર્હાસ્તિનપુરમેત્ય દુર્યોધનંપ્રતિ સ્વેષાં પાણ્ડવાનવગતિનિવેદનપૂર્વકં કીચકવધનિવેદનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-29-0 (29547)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-29-0x (3120)
કીચકે તુ હતે રાજા વિરાટઃ પરવીરહા।
શોકમાહારયત્તીવ્રં સામાત્યઃ સપુરોહિતઃ ॥ 1 ॥ 4-29-1 (29548)
કીચકસ્ય વધં ઘોરં સાનુજસ્ય વિશાંપતે ।
અત્યાહિતં ચિન્તયિત્વા વ્યસ્મયન્ત પૃથગ્જનાઃ ॥ 2 ॥ 4-29-2 (29549)
તસ્મિન્પુરે જનપદે જજલ્પુશ્ચાપિ સર્વશઃ ।
વીર્યવાન્દયિતો રાજ્ઞો દર્પોત્સિક્તશ્ચ કીચકઃ ॥ 3 ॥ 4-29-3 (29550)
સાંપરાયે પરિક્રુષ્ટો બલવાન્દુર્જયો રણે।
આસીત્પ્રહર્તા શત્રૂણાં દારદર્શી ચ દુર્મતિઃ ।
સ હતઃ કિલ ગન્ધર્વૈઃ સૈરન્ધ્રીકારણાન્નિશિ ॥ 4 ॥ 4-29-4 (29551)
ઇત્યજલ્પન્મહારાજ કીચકસ્ય વિનાશનમ્ ।
દેશેદેશે મનુષ્યાશ્ચ વિસ્મિતઃ કીચકે હતે ॥ 5 ॥ 4-29-5 (29552)
અથ વૈઃ ધાર્તરાષ્ટ્રેણ પ્રયુક્તા યે બહિશ્ચરાઃ ।
મૃગયિત્વા બહૂન્દેશાન્ગ્રામાંશ્ચ નગરાણિ ચ ॥ 6 ॥ 4-29-6 (29553)
સંવિધાય યથાઽઽદિષ્ટં યથાદેશં પ્રદર્શકાઃ ।
કૃતસંકેતનાઃ સર્વે ન્યવર્તન્ત પુરં તતઃ ॥ 7 ॥ 4-29-7 (29554)
આગમ્ય હાસ્તિનપુરં ધાર્તરાષ્ટ્રમરિન્દમમ્।
તત્ર દૃષ્ટ્વા તુ રાજાનં કૌરવ્યં ધૃતરાષ્ટ્રજમ્ ॥ 8 ॥ 4-29-8 (29555)
દ્રોણકર્ણકૃપૈઃ સાર્ધં ભીષ્મેણ ચ મહાત્મના।
સંગતં ભ્રાતૃભિઃ સાર્ધં ત્રિગર્તૈશ્ચ મહારથૈઃ ॥ 9 ॥ 4-29-9 (29556)
પ્રણમ્ય શિરસા ભૂમૌ વર્ધયિત્વા જયાશિષા।
આસીનં સૂર્યસંકાશે કાઞ્ચને પરમાસને ॥ 10 ॥ 4-29-10 (29557)
ઉપાસ્યમાનં સચિવૈર્મરુદ્ભિરિવ વાસવમ્ ।
વિદ્વદ્ભિર્ગાયકૈઃ સાર્ધં કવિભિઃ સ્તુતિપાઠકૈઃ ॥ 11 ॥ 4-29-11 (29558)
અનેકૈરપિ રાજન્યૈઃ સેવિતં સપરિચ્છદૈઃ।
દુર્યોધનં સભામધ્યે આસીનમિદમબ્રુવન્ ॥ 12 ॥ 4-29-12 (29559)
કૃતોઽસ્માભિઃ પરો યત્નસ્તેષામન્વેષણે સદા ।
પાણ્ડવાનાં મનુષ્યેન્દ્ર તસ્મિન્મહતિ કાનને ॥ 13 ॥ 4-29-13 (29560)
નિર્જને વ્યાલસંકીર્ણે નાનાભ્રમરસંકુલે ।
લતાપ્રતાનગહને નાનાગુલ્મસમાવૃતે ॥ 14 ॥ 4-29-14 (29561)
ન ચ વિદ્મો ગતા યેન પાર્થાઃ સુદૃઢવિક્રમાઃ ।
માર્ગમાણાઃ પદન્યાસમાશ્રમેષુ વનેષુ ચ ॥ 15 ॥ 4-29-15 (29562)
ગિરિકૂટેષુ તુઙ્ગેષુ નાનાજનપદેષુ ચ।
જનાકીર્ણેષુ દેશેષુ ચત્વરેષુ પુરેષુ ચ ॥ 16 ॥ 4-29-16 (29563)
નરેન્દ્ર સહસા નષ્ટાન્નૈવ વિદ્મ ચ પાણ્ડવાન્।
અત્યન્તાદર્શનાન્નષ્ટા ભદ્રં તુભ્યં નરર્ષભ ॥ 17 ॥ 4-29-17 (29564)
ગિરીણાં કૂટકુઞ્જેષુ કન્દરોદરસાનુષુ।
નદીપ્રસ્રવણેષ્વેવ હ્રદેષુ ચ સરસ્સુ ચ॥ 18 ॥ 4-29-18 (29565)
ગહ્વરેષુ ચ દુર્ગેષુ ગ્રામેષૂ પવનેષુ ચ।
દુર્વિજ્ઞેયા ગતિસ્તેષાં મૃગ્યતેઽસ્માભિરેવ ચ ॥
ગજવ્યાઘ્રસમીપેષુ સિંહાન્તે શરભાન્તરે ॥ 19 ॥ 4-29-19 (29566)
વત્મન્યન્વિચ્છમાનાસ્તુ રથાનાં રથિસત્તમ।
કંચિત્કાલં મનુષ્યેન્દ્ર સૂતાનનુગતા વયમ્ ॥ 20 ॥ 4-29-20 (29567)
મૃગયિત્વા યથાન્યાયં વિદિતાર્થાશ્ચ તત્વતઃ।
પ્રાપ્તા દ્વારવતીં સૂતા વિના પાર્થૈઃ પરંતપ ॥ 21 ॥ 4-29-21 (29568)
ન તત્ર કૃષ્ણા રાજેન્દ્ર પાણ્ડવાશ્ચ મહાવ્રતાઃ।
નરદેવ યથોદ્દિષ્ટં ન ચ વિદ્માત્ર પાણ્ડવાન્ ॥ 22 ॥ 4-29-22 (29569)
નિર્વૃતો ભવ નષ્ટાસ્તે સ્વસ્થો ભવ પરંતપ ।
સર્વથૈવ પ્રનષ્ટાસ્તે નમસ્તે ભરતર્ષભ ॥ 23 ॥ 4-29-23 (29570)
સર્વા ચ પૃથિવી કૃત્સ્ના સશૈલવનકાનના ।
સરાષ્ટ્રનગરગ્રામા પત્તનૈશ્ચ સમન્વિતા ।
અન્વેષિતા ચ સર્વત્ર ન ચ પશ્યામા પાણ્ડવાન્ ॥ 24 ॥ 4-29-24 (29571)
પુનઃ શાધિ મનુષ્યેન્દ્ર અત ઊર્ધ્વં વિશાંપતે।
અન્વેષણે પાણ્ડવાનાં ભૂયઃ કિં કરવામહે ॥ 25 ॥ 4-29-25 (29572)
ઇમાં ચ નઃ પ્રિયાં વીર વાચં ભદ્રવતીં શૃણુ ॥ 26 ॥ 4-29-26 (29573)
યેન ત્રિગર્તા નિહતા બલેન બહુશો નૃપ।
સૂતેન રાજ્ઞો મત્સ્યસ્ય કીચકેન બલીયસા।
સ હતઃ પતિતઃ શેતે ગન્ધર્વૈર્નિશિ ભારત ॥ 27 ॥ 4-29-27 (29574)
સ્યાલો રાજ્ઞો વિરાટસ્ય સેનાપતિરુદારધીઃ।
સુદેષ્ણાયાનુજઃ ક્રૂરઃ શૂરો વીરો ગતવ્યથઃ ॥ 28 ॥ 4-29-28 (29575)
ઉત્સાહવાન્મહાવીર્યો નીતિમાન્બલવાનપિ ।
યુદ્ધજ્ઞો રિપુવીર્યઘ્નઃક સિંહતુલ્યપરાક્રમઃ ॥ 29 ॥ 4-29-29 (29576)
પ્રજારક્ષણદક્ષશ્ચ શત્રુગ્રહણશક્તિમાન્।
વિજિતારિર્મહાયુદ્ધે પ્રચણ્ડો માનતત્પરઃ ॥ 30 ॥ 4-29-30 (29577)
નરનારીમનોહ્લાદી ધીરો વાગ્મી રણપ્રિયઃ।
પુણ્યકર્માઽર્થકામાનાં ભાજનં મનુજોત્તમઃ ॥ 31 ॥ 4-29-31 (29578)
સ હતો નિશિ ગન્ધૈર્વઃ સ્ત્રીનિમિત્તં નરાધિપ।
અમૃષ્યમાણો દુષ્ટાત્મા નિશીથે સહ સોદરૈઃ ।
સુહૃદશ્ચાસ્ય નિહતા યોધાશ્ચ પ્રહરૈર્હતાઃ ॥ 32 ॥ 4-29-32 (29579)
ગન્ધર્વાણાં ચ મહિષી કાચિદસ્તિ નિતમ્બિની।
સૈરન્ધ્રી નામ તાં દૃપ્તો દુષ્ટાત્માઽકામયદ્બલી ॥ 33 ॥ 4-29-33 (29580)
ઇત્યેવં શ્રુતમસ્માભિર્ગન્ધર્વૈર્નિહતો નિશિ ॥ 34 ॥ 4-29-34 (29581)
બાન્ધવૈર્બહુભિઃ સાર્ધં કીચકો નિહતો યતઃ।
અદ્યપ્રભૃતિ રાજેન્દ્ર પાણ્ડવાન્વેષણં પ્રતિ।
ચારાંશ્ચ સર્વતશ્ચર્તું પ્રેષયેતિ મતિર્હિ નઃ ॥ 35 ॥ 4-29-35 (29582)
નિહતો નિશિ ગન્ધર્વૈર્દુષ્ટાત્મા ભ્રાતૃભિઃ સહ ।
એતાવચ્છ્રુતમસ્માભિર્ભદ્રં તેઽસ્તુ નરાધિપ ॥ 36 ॥ 4-29-36 (29583)
પ્રિયમેતદુપશ્રુત્ય શત્રૂણાં ચ પરાભવમ્ ।
કૃતકૃત્યશ્ચ કૌરવ્ય વિધત્સ્વ યદનન્તરમ્ ॥ 37 ॥ ॥ 4-29-37 (29584)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગ્રોગ્રહણપર્વણિ એકોઽનત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 29 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 030
॥ શ્રીઃ ॥
4.30. અધ્યાયઃ 030
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનાદિભિઃ પાણ્ડવાન્વેષણાય સમાલોચનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-30-0 (29585)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-30-0x (3121)
તતો દુર્યોધનો રાજા શ્રુત્વા તેષાં વચસ્તદા।
ચિરમન્તર્મના ભૂત્વા ઇદમાહ સભાસદઃ ॥ 1 ॥ 4-30-1 (29586)
અશક્યં ખલુ કાર્યસ્ય ગતિં જ્ઞાતું હિ તત્વતઃ ।
તસ્માત્સર્વે પરીક્ષધ્વં ક્વનુ સ્યુઃ પાણ્ડવા ગતાઃ ॥ 2 ॥ 4-30-2 (29587)
અલ્પાવશિષ્ટઃ કાલસ્તુ ગતો ભૂયિષ્ઠ એવ ચ।
તેષામજ્ઞાતચર્યાયામસ્મિન્વર્ષે ત્રયોદશે ॥ 3 ॥ 4-30-3 (29588)
અપિ વર્ષસ્ય શેષં તે હ્યતીયુરિહ પાણ્ડવાઃ।
નિવૃત્તસમયાસ્તે હિ સત્યવ્રતપરાયણાઃ ॥ 4 ॥ 4-30-4 (29589)
ક્ષરન્ત ઇવ નાગેન્દ્રાઃ સર્વે હ્યાશીવિષોપમાઃ ।
દુઃખાદ્ભવેયુઃ સંરબ્ધાઃ કૌરવાન્પ્રતિ તે ધ્રુવમ્ ॥ 5 ॥ 4-30-5 (29590)
વિજ્ઞાતવ્યા મનુષ્યેન્દ્રાસ્તર્કયા સુપ્રણીતયા।
નિપુણૈશ્ચારપુરુષૈઃ પ્રાજ્ઞૈર્દક્ષૈઃ સુસંવૃતૈઃ ॥ 6 ॥ 4-30-6 (29591)
અજ્ઞાતસમયે જ્ઞાતાઃ કૃચ્છ્રરૂપસમાશ્રિતાઃ।
પ્રવિશેયુર્જિતક્રોધાસ્તાવદેવ પુનર્વનમ્ ॥ 7 ॥ 4-30-7 (29592)
તસ્માત્ક્ષિપ્રં વિચિન્વધ્વં યથા ચાત્યન્તમવ્યયમ્।
રાજ્યં નિર્દ્વન્દ્વમવ્યગ્રં નિઃસપત્નં ચિરં ભવેત્ ॥ 8 ॥ 4-30-8 (29593)
દુર્યોધનેનૈવમુક્તે વચનેઽતીવ દુઃખિના।
તતઃ કર્ણોઽબ્રવીદ્વાક્યં સત્યધર્માર્થસંયુતમ્ ॥ 9 ॥ 4-30-9 (29594)
એતે પુનર્ન ગચ્છન્તુ અન્યે ગચ્છન્તુ ભારત ।
શીઘ્રવૃત્તા નરા યોગ્યા નિપુણાશ્છન્નચારિણઃ ॥ 10 ॥ 4-30-10 (29595)
ચરન્તુ દેશાન્વિવિધાન્સ્ફીતાઞ્જનપદાકુલાન્ ।
તત્ર ગોષ્ઠીષુ રમ્યાસુ સિદ્ધા બ્રાહ્મણરૂપિણઃ ॥ 11 ॥ 4-30-11 (29596)
પરિવાહેષુ તીર્થેષુ વિવિધેષ્વાકરેષુ ચ।
અન્વેષ્ટવ્યા મનુષ્યેન્દ્ર પાણ્ડવાશ્છન્નચારિણઃ ॥ 12 ॥ 4-30-12 (29597)
નદીકુઞ્જેષુ તીર્થેષુ ગ્રામેષુ નગરેષુ ચ।
આશ્રમેષુ ચ રમ્યેષુ પર્વતેષુ ગુહાસુ ચ ॥ 13 ॥ 4-30-13 (29598)
વિજ્ઞાતવ્યા મનુષ્યેન્દ્ર તર્કયા સુવિનૂતયા ।
વિવિધૈસ્તત્પરૈઃ સમ્યઙ્વિપુણૈસ્તજ્જ્ઞસંમતૈઃ ॥ 14 ॥ 4-30-14 (29599)
અથાગ્રજાનન્તરજો ભ્રાતુઃ પ્રિયહિતે રતઃ।
જ્યેષ્ઠં દુઃશાસનસ્તત્ર ભ્રાતા ભ્રાતરમબ્રવીત્ ॥ 15 ॥ 4-30-15 (29600)
યેષુ નઃ પ્રત્યયો રાજંશ્ચારેષુ મનુજાધિપ।
તે યાન્તુ દત્તદેયા વૈ ભૂયસ્તાન્પરિમાર્ગિતુમ્ ॥ 16 ॥ 4-30-16 (29601)
યદાહ કર્ણો રાજેન્દ્ર સર્વમેતદવેક્ષ્યતામ્ ।
યથોદ્દિષ્ટં ચરાઃ સર્વે મૃગયન્તુ યતસ્તતઃ ॥ 17 ॥ 4-30-17 (29602)
ઘ્રાણૈઃ પશ્યન્તિ પશવો વેદૈરેવ દ્વિજોત્તમાઃ।
ચારૈઃ પશ્યન્તિ રાજાનશ્ચક્ષુર્ભ્યામિતરે જનાઃ ॥ 18 ॥ 4-30-18 (29603)
યથોક્તાશ્ચારપુરુષા મૃગયન્તુ પુનઃપુનઃ ।
એતે ચાન્યે ચ બહવો દેશાંશ્ચ નગરાણિ ચ ॥ 19 ॥ 4-30-19 (29604)
ન હિ તેષાં ગતિર્વાસઃ પ્રવૃત્તિર્વોપલભ્યતે।
અત્યન્તં વા નિગૂઢાસ્તે પારં વોર્મિમતો ગતાઃ ॥ 20 ॥ 4-30-20 (29605)
વ્યાલૈર્વાઽપિ મહારણ્યે ભક્ષિતાઃ શૂરમાનિનઃ।
દ્વીપં વા પરમં પ્રાપ્તા ગિરિદુર્ગવનેષ્વપિ ॥ 21 ॥ 4-30-21 (29606)
હીનદર્પા નિરાશાસ્તે ભક્ષિતા વાઽપિ રાક્ષસૈઃ ।
અથવા વિષમં પ્રાપ્ય વિનષ્ટાઃ શાશ્વતીઃ સમાઃ ॥ 22 ॥ 4-30-22 (29607)
તસ્માન્માનસમવ્યગ્રં કૃત્વાઽઽત્માનં નિયમ્ય ચ।
કુરુ કાર્યં મહોત્સાહં મન્યસે યન્નરાધિપ ॥ 23 ॥ ॥ 4-30-23 (29608)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 30 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 031
॥ શ્રીઃ ॥
4.31. અધ્યાયઃ 031
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
દ્રોણેન દુર્યોધનંપ્રતિ પાણ્ડવાનાં ધાર્મિકત્વાદિગુણશાલિતયા વિનાશાભાવનિર્ધારણેન તદન્વેષણવિધાનમ્ ॥ 1 ॥ ભીષ્મેણ પાણ્ડવાવાસદેશસ્ય લક્ષણાભિધાનપૂર્વકં તેષાં દુર્જ્ઞેયત્વસ્યાપિ કથનેન તૈઃ સહ સન્ધિવિધાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-31-0 (29609)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-31-0x (3122)
અથાઽબ્રવીત્સભામધ્યે દ્રોણઃ સૂક્ષ્માર્થદર્શિવાન્।
ન તાદૃશા વિનશ્યન્તિ નાપિ યાન્તિ પરાભવમ્ ॥ 1 ॥ 4-31-1 (29610)
શૂરાશ્ચ કૃતવિદ્યાશ્ચ બુદ્ધિમન્તો જિતેન્દ્રિયાઃ।
ધર્મજ્ઞાઃ સત્યસન્ધાશ્ચ યુધિષ્ઠિરમનુવ્રતાઃ ॥ 2 ॥ 4-31-2 (29611)
નીતિધર્માર્થતત્વજ્ઞં પિતૃવચ્ચ સમાહિતમ્।
ધર્મે સ્થિતં સત્યધૃતિં જ્યેષ્ઠં શ્રેષ્ઠાપચાયિનમ્ ॥ 3 ॥ 4-31-3 (29612)
અનુવ્રતા મહાત્માનો ભ્રાતરો ભ્રાતરં પ્રિયમ્ ।
અજાતશત્રું શ્રીમન્તં સર્વભ્રાતૄનનુવ્રતમ્ ॥ 4 ॥ 4-31-4 (29613)
તેષાં તથાવિધેયાનાં નિભૃતાનાં મહાત્મનામ્ ।
કિમર્થં નીતિમાન્પ્રાજ્ઞઃ શ્રેયો નૈષાં કરિષ્યતિ ॥ 5 ॥ 4-31-5 (29614)
તસ્માદ્યત્નાત્પરીક્ષધ્વં ન તાવત્સમયો ગતઃ।
ન તે વિનાશમૃચ્છેયુરિતિ મે નૈષ્ઠિકી મતિઃ ॥ 6 ॥ 4-31-6 (29615)
ચિન્ત્યતાં ચૈવ યત્કાર્યં તચ્ચ ક્ષિપ્રમકાલિકમ્ ।
ક્રિયતાં સાધુ સંચિન્ત્ય વાસશ્ચૈષાં પ્રચિન્ત્યતાં ॥ 7 ॥ 4-31-7 (29616)
યથા ચ પાણ્ડુપુત્રાણાં સર્વાર્થેષુ ધૃતાત્મનામ્ ।
પ્રવૃત્તિરુપલભ્યેત તથા નીતિર્વિધીયતામ્ ॥ 8 ॥ 4-31-8 (29617)
સર્વોપાયૈર્યતસ્વ ત્વં યથા પશ્યસિ પાણ્ડવાન્ ।
દુર્જ્ઞેયાઃ ખલુ શૂરાસ્તે રક્ષ્યા નિત્યં ચ દૈવતૈઃ ॥ 9 ॥ 4-31-9 (29618)
શુદ્ધાત્મા માનવાન્પાર્થઃ સત્યવાન્નીતિમાઞ્શુચિઃ ।
તેજોરાશિભિરાપૂર્ણો દહેદપિ ચ ચક્ષુષા ॥ 10 ॥ 4-31-10 (29619)
તસ્માદ્યત્નશ્ચ ક્રિયતાં ભૂયશ્ચ મૃગયામહે।
બ્રાહ્મણૈશ્ચારકૈઃ સિદ્ધૈસ્તાપસૈર્નિપુણૈરપિ ॥ 11 ॥ 4-31-11 (29620)
વિવિધૈસ્તત્પરૈઃ સમ્યઙ્વિર્ભીકૈસ્તજ્જ્ઞસંમતૈઃ ।
અન્વેષ્ટવ્યા મનુષ્યેન્દ્ર પાણ્ડવાશ્છન્નચારિણઃ ॥ 12 ॥ 4-31-12 (29621)
તતઃ શાન્તનવો ધીમાન્ભારતાનાં પિતામહઃ ।
શ્રુતવાન્દેશકાલજ્ઞો નીતિમાંશ્ચ મહામતિઃ ॥ 13 ॥ 4-31-13 (29622)
તસ્મિન્નુપરતે વાક્યે આચાર્યસ્ય મહાત્મનઃ ।
અનન્તરમુવાચેદં વાક્યં હેત્વર્થસંમિતમ્ ॥ 14 ॥ 4-31-14 (29623)
યુધિષ્ઠિરે સમાયુક્તાં ધર્મજ્ઞે ધર્મસંહિતામ્।
પાણ્ડવે નિત્યમવ્યગ્રાં ગિરં ભીષ્મઃ સમાદદે ॥ 15 ॥ 4-31-15 (29624)
અસત્સુ દુર્લભાં નિત્યં સતાં ચાભિમતાં સદ।
ભીષ્મસ્ત્વભ્યવદત્તત્ર ગિરં સાધુભિરર્ચિતામ્ ॥ 16 ॥ 4-31-16 (29625)
યથા નો બ્રાહ્મણોઽવાદીદાચાર્યઃ સર્વધર્મવિત્।
શ્રુતવૃત્તોપસંપન્ના નાશં નાયાન્તિ પાણ્ડવાઃ ॥ 17 ॥ 4-31-17 (29626)
સર્વલક્ષણસંપન્નાઃ સાધુવૃત્તસમન્વિતાઃ।
વૃદ્ધાનુશાસને યત્તાઃ સત્યધર્મપરાયણાઃ ॥ 18 ॥ 4-31-18 (29627)
સમયં સમયજ્ઞાસ્તે પાલયન્તઃ શુભવ્રતાઃ।
ન વિષીદન્તિ તે પાર્થા ઉદ્વહન્તઃ સતાં ધુરમ્ ॥ 19 ॥ 4-31-19 (29628)
તપસા ચૈવ ગુપ્તાસ્તે સ્વવીર્યેણ ચ પાણ્ડવાઃ।
ન નાશમભિગચ્છેયુરિતિ મે નૈષ્ઠિકી મતિઃ ॥ 20 ॥ 4-31-20 (29629)
ક્ષત્રધર્મરતા નિત્યં કેશવાનુગતાઃ સદા।
પ્રવીરપુરુષાસ્તે વૈ મહાત્માનો મહાબલાઃ ॥ 21 ॥ 4-31-21 (29630)
તત્ર બુદ્ધિં પ્રવક્ષ્યામિ પાણ્ડવાન્વેષણે શૃણુ।
ન તુ નીતિઃ સુનીતસ્ય શક્યતે વેદિતું પરૈઃ ॥ 22 ॥ 4-31-22 (29631)
યત્તુ શક્યમિહાસ્માભિસ્તાન્વૈ સંચિન્ત્ય પાણ્ડવાન્।
બુદ્ધ્યા પ્રણેતું તત્તેઽહં પ્રવક્ષ્યામિ નિબોધ તત્ ॥ 23 ॥ 4-31-23 (29632)
ન ત્વિયં સાધુ વક્તવ્યા તસ્ય નીતિઃ કથંચન ।
વૃદ્ધાનુશાસને તાત તિષ્ઠતઃ સત્યશીલિનઃ ॥ 24 ॥ 4-31-24 (29633)
અયુક્તં તુ મયા વક્તું તુલ્યા મે કુરુપાણ્ડવાઃ।
નિવાસં પાણ્ડુપુત્રાણાં સંચિન્ત્ય ચ વદામ્યહમ્।
બહુના કિં પ્રલાપેન યતો ધર્મસ્તતો જયઃ ॥ 25 ॥ 4-31-25 (29634)
અવશ્યં તુ નિયુક્તેન સભામધ્યે વિવક્ષતા।
યથાર્હમિહ વક્તવ્યં સર્વથા ધર્મલિપ્સયા ॥ 26 ॥ 4-31-26 (29635)
યત્ર નાહં તથા મન્યે યથાઽન્યે મેનિરે જનાઃ।
નિવાસં પાણ્ડુપુત્રાણાં શૃણુષ્વં મનુજાધિપ ॥ 27 ॥ 4-31-27 (29636)
[ભ્રાતૃભિઃ સહિતો વીરૈઃ કૃષ્ણયા ચ મહાયશાઃ।
કિમર્થં સ મહારાજો નાત્મશ્રેયો ભવિષ્યતિ ॥ 28 ॥ 4-31-28 (29637)
પાણ્ડવો નિકૃતઃ પૂર્વં યથાવદ્વિદિતં તવ।
ક્લેશિતશ્ચ પુરે નિત્યં રાજ્યકામૈશ્ચ સાંપ્રતમ્।
છન્નશ્ચરતિ તસ્માત્સ પ્રકૃત્યા નીતિમાન્નૃપઃ ॥ 29 ॥ 4-31-29 (29638)
વર્ષમેકં સુસંચ્છન્નમુષ્ય વાસમનુત્તમમ્।
આયાતિ ચોદયે કાલે ક્ષિપ્રં દક્ષ્યસિ પાણ્ડવં ॥ 30 ॥ 4-31-30 (29639)
સોદરૈઃ સહિતં વીરં દ્રૌપદ્યા ચ પરંતપ।
સંવિધત્સ્વ મહાબાહો યથા નઃ સ્યાત્સુખોદયઃ ॥ 31 ॥ 4-31-31 (29640)
યસ્મિન્સ રાજા વસતિ ચ્છન્નઃ સત્ત્વભૃતાંવરઃ।
ભવિષ્યન્તિ નરાસ્તત્ર રાગમોહવિવર્જિતાઃ ॥ 32 ॥ 4-31-32 (29641)
નાધયો હિ મહારાજ ન વ્યાધિઃ ક્ષત્રિયર્ષભ]।
પુરે જનપદે વાઽપિ યત્ર રાજા યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 33 ॥ 4-31-33 (29642)
દાનશીલો વદાન્યશ્ચ નિભૃતો હ્રીનિષેવકઃ।
પ્રિયવાક્સત્યવાક્શૂરો ધર્મશીલો જિતેન્દ્રિયઃ।
હૃષ્ટઃ પુષ્ટઃ શુચિર્દક્ષો યત્ર રાજા યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 34 ॥ 4-31-34 (29643)
નાસૂયકો ન ચાપીર્ષ્યુર્નાભિમાની ન મત્સરી।
ભવિષ્યતિ જનસ્તત્ર સ્વયં ધર્મમનુવ્રતઃ ॥ 35 ॥ 4-31-35 (29644)
બ્રહ્મઘોષાશ્ચ ભૂયાંસઃ પુણ્યશબ્દાસ્તથૈવ ચ।
ક્રતવશ્ચ ભવિષ્યન્તિ ભૂયાંસો ભૂરિદક્ષિણાઃ ॥ 36 ॥ 4-31-36 (29645)
સદા ચ તત્ર પર્જન્યઃ સમ્યગ્વર્ષી ન સંશયઃ ।
સંપન્નસસ્યા ચ મહી ભવિષ્યતિ નિરામયા ॥ 37 ॥ 4-31-37 (29646)
રસવન્તિ ચ ધાન્યાનિ ગુણવન્તિ ફલાનિ ચ।
ગન્ધવન્તિ ચ માલ્યાનિ શુભશબ્દા ચ ભારતી ॥ 38 ॥ 4-31-38 (29647)
વાયુશ્ચ સુખસંસ્પર્શો યત્ર રાજા યુધિષ્ઠિરઃ ।
નીરોગાસ્તત્ર વિદ્યન્તે વધબન્ધા ન સન્તિ ચ ॥ 39 ॥ 4-31-39 (29648)
ન ચોરા ન ચ દણ્ડાશ્ચ ન ચ બાધા ભવન્ત્યુત।
નાશક્તા ન ચ દુષ્ટાશ્ચ યત્ર રાજા યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 40 ॥ 4-31-40 (29649)
ભયં ચ નાવિશેત્તત્ર નિષ્પ્રતીપં ચ દર્શનમ્।
બહુક્ષીરાસ્તથા ગાવઃ સુપુષ્ટાશ્ચ સુદોહનાઃ ॥ 41 ॥ 4-31-41 (29650)
પયાંસિ દધિસર્પીષિ રસવન્તિ હિતાનિ ચ ।
સલિલાનિ પ્રસન્નાનિ સર્વે ભાવાશ્ચ શોભનાઃ ॥ 42 ॥ 4-31-42 (29651)
ગુણવન્તિ ચ પાનાનિ ભોજ્યાનિ વિવિધાનિ ચ।
તત્ર દેશે ભવિષ્યન્તિ યત્ર રાજા યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 43 ॥ 4-31-43 (29652)
રસાઃ સ્પર્શાશ્ચ ગન્ધાશ્ચ શબ્દાશ્ચાપિ ગુણાન્વિતાઃ।
દૃશ્યાનિ ચ પ્રસન્નાનિ યત્ર રાજા યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 44 ॥ 4-31-44 (29653)
ધર્માશ્ચ તત્ર સર્વૈસ્તુ સેવિતાશ્ચ દ્વિજાતિભિઃ।
સ્વૈઃસ્વૈર્ગુણૈશ્ચ સંયુક્તા કસ્મિન્વર્ષે ત્રયોદશે ।
દેશે તસ્મિન્ભવિષ્યન્તિ તત પાણ્ડવસંશ્રિતે ॥ 45 ॥ 4-31-45 (29654)
સંપ્રીતિમાઞ્જનસ્તત્ર સંતુષ્ટઃ શુચિરવ્યયઃ।
દેવતાતિથિભૂયાંસ્તુ સર્વભૂતાનુરાગવાન્ ॥ 46 ॥ 4-31-46 (29655)
ઇષ્ટદાનમહોત્સાહા નિત્યં ધર્મપરાયણાઃ ।
વ્યક્તવાક્યાસ્તતસ્તાત શુભકલ્યાણમઙ્ગલાઃ ॥ 47 ॥ 4-31-47 (29656)
શુભત્વિષઃ શુભેચ્છાશ્ચ નિત્યતુષ્ટાઃ શ્રિયાઽન્વિતાઃ ।
ભવિષ્યન્તિ જનાસ્તત્ર યત્ર રાજા યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 48 ॥ 4-31-48 (29657)
નિત્યોત્સવપ્રમુદિતો નિત્યહૃષ્ટઃ શ્રિયા વૃતઃ।
ભવિષ્યતિ નિવાસોઽયં યત્ર રાજા યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 49 ॥ 4-31-49 (29658)
ધર્મજ્ઞઃ સ તુ દુર્જ્ઞેયઃ સર્વજ્ઞૈશ્ચ દ્વિજાતિભિઃ।
કિંપુનઃ પ્રાકૃતૈસ્તાત પાર્થો વિજ્ઞાયતે ક્વચિત્ ॥ 50 ॥ 4-31-50 (29659)
યસ્મિન્સત્યં ધૃતિર્દાનં પરા શાન્તિર્ધ્રુવા ક્ષમા।
હ્રીઃ શ્રીઃ કીર્તિઃ પરં તેજ આનૃશંસ્યમથાર્જવમ્ ॥ 51 ॥ 4-31-51 (29660)
તસ્માન્નિવાસઃ પાર્થાનાં ચિન્ત્યતાં યદ્બ્રવીમિ વઃ ।
ગતિર્વા પરમા તત્ર નોત્સહે વક્તુમન્યથા ॥ 52 ॥ 4-31-52 (29661)
એવમેતત્તુ સંચિન્ત્ય યત્કૃત્યં સાધુ મન્યસે।
તત્ક્ષિપ્રં કુરુ કૌરવ્ય યદ્યેતચ્છ્રદ્દધાસિ મે।
કુલસ્ય હિ ક્ષમં તાત યદહં પ્રબ્રવીમિ તે ॥ 53 ॥ ॥ 4-31-53 (29662)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ એકત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 31 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 032
॥ શ્રીઃ ॥
4.32. અધ્યાયઃ 032
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન કીચકવધસ્ય ભીમસેનકૃતત્વસંભાવનયા પાણ્ડવાનાં તત્ર સ્થિતિસંભાવના ॥ 1 ॥ તથા ભીષ્માદ્યનુમત્યા સુશર્મણો વિરાટનગરંપ્રતિ પ્રેષણમ્ ॥ 2 ॥ સુશર્મણા વિરાટનગરમેત્ય દક્ષિણભાગે ગોગ્રહમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-32-0 (29663)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-32-0x (3123)
તતઃ શારદ્વતો વાક્યમિત્યુવાચ કૃતસ્તદા।
યુક્તં પ્રાપ્તં ચ વૃદ્ધેન પાણ્ડવાન્પ્રતિ ભાપિતમ્ ॥ 1 ॥ 4-32-1 (29664)
ધર્માર્થસહિતં શ્લક્ષ્ણં સર્વં સત્યં સહેતુકમ્।
તત્રાનુરૂપં ભીષ્મસ્ય મમાપિ વચનં શૃણુ ॥ 2 ॥ 4-32-2 (29665)
તેષાં ચૈવ ગતિસ્તત્ર ર્નિવાસશ્ચાનુચિન્ત્યતામ્ ।
નીતિર્વિધીયતાં તત્ર સાંપ્રતં યા હિતા ભવેત્ ॥ 3 ॥ 4-32-3 (29666)
નાવજ્ઞેયો રિપુસ્તાત પ્રાકૃતોઽપિ બુભૂષતા।
કિં પુનઃ પાણ્ડવાઃ શૂરા વિદ્વાંસો બલિનસ્તથા ॥ 4 ॥ 4-32-4 (29667)
તસ્માત્સત્રં પ્રવિષ્ટેષુ પાણ્ડવેષુ મહાત્મસુ ।
ગૂઢભાવેષુ છન્નેષુ કાલે ચોદયમાગતે ॥ 5 ॥ 4-32-5 (29668)
સ્વરાષ્ટ્રે પરરાષ્ટ્રે ચ જ્ઞાતવ્યં બલમાત્મનઃ ।
ઉદયઃ પાણ્ડવાનાં ચ પ્રાપ્તકાલો ન સંશયઃ ॥ 6 ॥ 4-32-6 (29669)
નિવૃત્તસમયાઃ પાર્થા મહાત્માનો મહાબલાઃ ।
મહોત્સાહા ભવિષ્યન્તિ પાણ્ડવા હ્યમિતૌજસઃ ॥ 7 ॥ 4-32-7 (29670)
તસ્માદ્બલં ચ કોશં ચ નાતિશ્ચાપિ વિધીયતામ્।
યથા કાલોદયે પ્રાપ્તે સમ્યક્ તૈઃ સંદધામહે ॥ 8 ॥ 4-32-8 (29671)
યત્ર યન્મન્યસે શ્રેયો બુધ્યસ્વ બલમાત્મનઃ ।
નિયતં સર્વમિત્રેષુ બલવત્સ્વબલેષુ ચ ॥ 9 ॥ 4-32-9 (29672)
સારં ફલ્ગુ બલં જ્ઞાત્વા મધ્યસ્થં ચાપિ ભારત ।
સ્વરાષ્ટ્રપરરાષ્ટ્રેષુ જ્ઞાતવ્યં બલમાત્મનઃ ॥ 10 ॥ 4-32-10 (29673)
અપ્રહૃશષ્ટં પ્રાહૃષ્ટં વા સંદધામ તથા પરૈઃ ।
સામ્ના દાનેન ભેદેન દણ્ડેન બલિકર્મણા ॥ 11 ॥ 4-32-11 (29674)
ન્યાયેનાક્રમ્ય ચ પરાન્બલાચ્ચાનમ્ય દુર્બલાન્ ।
સાન્ત્વયિત્વા ચ મિત્રાણિ બલં ચાભાષ્યતાં સુખમ્ ॥ 12 ॥ 4-32-12 (29675)
સ્વકોશબલસંવૃદ્ધઃ સમ્યક્સિદ્ધિમવાપ્સ્યસિ ।
યોત્સ્યસે ચાપિ બલિભિરરિભિઃ પ્રત્યુપસ્થિતૈઃ।
અન્યૈસ્ત્વં પાણ્ડવૈર્વાઽપિ હીનૈઃ સ્વબલવાહનૈઃ ॥ 13 ॥ 4-32-13 (29676)
એવં સર્વં વિનિશ્ચિત્ય વ્યવહર્તાસિ ન્યાયતઃ।
યથાકાલં મનુષ્યેન્દ્ર ચિરં સુખમવાપ્સ્યસિ ॥ 14 ॥ 4-32-14 (29677)
ભીષ્માદ્રોણકૃપૈરુક્તે કર્ણદુઃશાસનાદિભિઃ।
તતો દુર્યોધનો વાક્યં શ્રુત્વા તેષાં મહાત્મનામ્ ।
મુહૂર્તમનુસંચિન્ત્ય સચિવાનિદમબ્રવીત્ ॥ 15 ॥ 4-32-15 (29678)
શ્રુતમેતન્મયા પૂર્વં કથાસુ જનસંસદિ।
ધીરાણાં શાસ્ત્રવિદુષાં પ્રાજ્ઞાનાં મતિનિશ્ચયે ।
કૃતિનાં સારફલ્ગુત્વે જાનામિ નયચક્ષુષા ॥ 16 ॥ 4-32-16 (29679)
સત્વે બાહુબલે ધૈર્યે પ્રાણે શારીરસંભવે।
સાંપ્રતં માનુષે લોકે સદૈત્યનરરાક્ષસે ॥ 17 ॥ 4-32-17 (29680)
ચત્વારસ્તુ નરવ્યાઘ્રા બલે શક્રોપમા ભુવિ।
ઉત્તમાઃ પ્રાણિનાં તેષાં નાસ્તિ કશ્ચિદ્બલે મમઃ ॥ 18 ॥ 4-32-18 (29681)
બલદેવશ્ચ ભીમશ્ચ મદ્રરાજશ્ચ વીર્યવાન્ ।
ચતુર્થઃ કીચકસ્તેષાં પઞ્ચમં નાનુશુશ્રુમઃ ॥ 19 ॥ 4-32-19 (29682)
અન્યોન્યાનન્તરબલાઃ પરસ્પરજયૈપિણઃ।
બાહૂયુદ્ધમભીપ્સન્તો નિત્યં સંરબ્ધમાનસાઃ ॥ 20 ॥ 4-32-20 (29683)
તેનાહમવગચ્છામિ પ્રત્યયેન વૃકોદરમ્।
મનસ્યભિનિવિષ્ટં મે વ્યક્તં જીવન્તિ પાણ્ડવાઃ ॥ 21 ॥ 4-32-21 (29684)
તત્રાહં કીચકં મન્યે ભીમસેનેન મારિતમ્।
સૈરન્ધ્રીં દ્રૌપદીં મન્યે નાત્ર કાર્યા વિચારણા ॥ 22 ॥ 4-32-22 (29685)
શઙ્કે કૃષ્ણાનિમિત્તં તુ ભીમસેનેન કીચકઃ।
ગન્ધર્વવ્યપદેશેન હતો નિશિ મહાબલઃ ॥ 23 ॥ 4-32-23 (29686)
કો હિ શક્તઃ પરો ભીમાત્કીચકં હન્તુમોજસા ।
શસ્ત્રં વિના બાહુબલાત્તથા સર્વાઙ્ગચૂર્ણને ॥ 24 ॥ 4-32-24 (29687)
મર્દિતું વા તથા તીવ્રં ચર્મમાંસાસ્થિચૂર્ણનમ્ ।
રૂપમન્યત્સમાસ્થાય ભીમસ્યૈતદ્વિચેષ્ટિતમ્ ॥ 25 ॥ 4-32-25 (29688)
ધ્રુવં કૃષ્ણાનિમિત્તં તુ ભીમસેનેન સૂતજાઃ ।
ગન્ધર્વવ્યપદેશેન હતા નિશિ ન સંશયઃ ॥ 26 ॥ 4-32-26 (29689)
પિતામહેન યે ચોક્તા દેશસ્ય ચ જનસ્ય ચ।
ગુણાસ્તે મત્સ્યરાષ્ટ્રેષુ બહુશોઽપિ મયા શ્રુતાઃ ॥ 27 ॥ 4-32-27 (29690)
વિરાટનગરે મન્યે પાણ્ડવાશ્છન્નચારિણઃ।
નિવસન્તિ પુરે રમ્યે તત્ર યાત્રા વિધીયતામ્ ॥ 28 ॥ 4-32-28 (29691)
મત્સ્યરાષ્ટ્રં ગમિષ્યામો ગ્રહીષ્યામશ્ચ ગોધનમ્।
ગૃહીતે ગોધને નૂનં તેઽપિ યોત્સ્યન્તિ પાણ્ડવાઃ॥ 29 ॥ 4-32-29 (29692)
અપૂર્ણે સમયે ચાપિ યદિ પશ્યેમ પાણ્ડવાન્।
દ્વાદશાન્યાનિ વર્ષાણિ પ્રવેક્ષ્યન્તિ પુનર્વનમ્ ॥ 30 ॥ 4-32-30 (29693)
તસ્માદન્યતરેણાપિ લાભોઽસ્માકં ભવિષ્યતિ।
કોશવૃદ્ધિરિહાસ્માકં શત્રૂણાં નિધનં ભવેત્ ॥ 31 ॥ 4-32-31 (29694)
કથં સુયોધનં ગચ્છેદ્યુધિષ્ઠિરભૃતઃ પુરા।
એતચ્ચાપિ વદત્યેષ માત્સ્યઃ પરિભવાન્મયિ ॥ 32 ॥ 4-32-32 (29695)
તસ્માત્કર્તવ્યમેતદ્વૈ તત્ર યાત્રા વિધીયતામ્।
એતત્સુનીતં મન્યેઽહં સર્વેષાં યદિ રોચતે ॥ 33 ॥ 4-32-33 (29696)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-32-34x (3124)
તતો રાજા ત્રિગર્તાનાં સુશર્મા રથયૂથપઃ।
પૂર્વમાભાષ્ય કર્ણેન તથા દુઃશાસનેન ચ।
પ્રાપ્તકાલમિદં વાક્યમુવાચ ત્વરિતો બલી ॥ 34 ॥ 4-32-34 (29697)
અસકૃન્નિકૃતઃ પૂર્વં માત્સ્યસાલ્વેયકેકયૈઃ ।
સૂતેનૈવ ચ માત્સ્યસ્ય કીચકેન પુનઃ પુનઃ ॥ 35 ॥ 4-32-35 (29698)
બાધિતો બન્ધુભિઃ સાર્ધં બલાદ્બલવતા વિભો।
સ કર્ણમભિવીક્ષ્યાથ દુર્યોધનમભાષત ॥ 36 ॥ 4-32-36 (29699)
રાષ્ટ્રં મમાસકૃદ્રાજન્રાજ્ઞા માત્સ્યેન બાધિતમ્ ॥ 37 ॥ 4-32-37 (29700)
પ્રણેતા કીચકસ્તસ્ય બલોત્સિક્તોઽભવન્પુરા।
અમર્ષી દુર્જયો જેતા પ્રખ્યાતબલપૌરુષઃ ।
સ હતસ્તત્ર ગન્ધર્વૈઃ પાપકર્મા નૃશંસકૃત્ ॥ 38 ॥ 4-32-38 (29701)
તસ્મિન્વિનિહતે રાજન્હીનદર્પો નિરાશ્રયઃ।
ભવિષ્યતિ નિરુત્સાહો વિરાટ ઇતિ મે મતિઃ ॥ 39 ॥ 4-32-39 (29702)
તત્ર યાત્રા મમ મતા યદિ તે રોચતેઽનઘ।
કૌરવાણાં ચ સર્વેષાં કર્ણસ્ય ચ મહાત્મનઃ ॥ 40 ॥ 4-32-40 (29703)
એતત્કાર્યમહં મન્યે પરમાત્યયિકં મહત્।
રાષ્ટ્રં તસ્યાભિયાસ્યામો ધનધાન્યસમાકુલમ્ ॥ 41 ॥ 4-32-41 (29704)
આદદામોઽસ્ય રત્નાનિ વિવિધાનિ વસૂનિ ચ।
ગ્રામાન્રાષ્ટ્રાણિ વા તસ્ય હરિષ્યામો વિભાગશઃ ॥ 42 ॥ 4-32-42 (29705)
અથવા ગોસહસ્રાણિ બહૂનિ શુભદર્શન।
વિવિધાનિ હરિષ્યામઃ પ્રતીપીડ્ય પુરં બલાત્ ॥ 43 ॥ 4-32-43 (29706)
કૌરવૈઃ સહ સંગમય ત્રિગર્તૈશ્ચ વિશાંપતે।
ગાસ્તસ્યાપહરિષ્યામઃ સહ સર્વૈર્મહારથૈઃ ॥ 44 ॥ 4-32-44 (29707)
સન્ધિં વા તેન કૃત્વા તુ નિબધ્નીમોઽસ્ય પૌરુષમ્।
હત્વા ચાસ્ય ચમૂં કૃત્સ્નાં વશમેવાનયામહે ॥ 45 ॥ 4-32-45 (29708)
તં વશે ન્યાયતઃ કૃત્વા સુખં વત્સ્યામહે વયમ્।
ભવતાં બલવૃદ્ધિશ્ચ ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ ॥ 46 ॥ 4-32-46 (29709)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-32-47x (3125)
તચ્છ્રુત્વા વચનં તસ્ય કર્ણો રાજાનમબ્રવીત્ ॥ 47 ॥ 4-32-47 (29710)
સૂક્તં સુશર્મણા વાક્યં પ્રાપ્તકાલમિદં વચઃ।
તસ્માત્ક્ષિપ્રં વિનિર્યામો યોજયિત્વા વરૂથિનીં ॥ 48 ॥ 4-32-48 (29711)
યદેતત્તેઽભિરુચિતં મમ ચૈતદ્ધિ રોચતે।
પ્રવિભજ્ય ચ સૈન્યાનિ યથા વા મન્યતે ભવાન્ ॥ 49 । 4-32-49 (29712)
પ્રજ્ઞાવાન્કુલવૃદ્ધશ્ચ સર્વેષાં નઃ પિતામહઃ।
આચાર્યશ્ચ કૃપો વિદ્વાઞ્શકુનિશ્ચાપિ સૌબલઃ ॥ 50 ॥ 4-32-50 (29713)
મન્યન્તે તે યથા સર્વે તથા યાત્રા વિધીયતામ્।
સંમન્ત્ર્ય ચાશુ ગચ્છામઃ સાધનાર્થં મહીપતે ॥ 51 ॥ 4-32-51 (29714)
કિંનુ નઃ પાણ્ડવૈઃ કાર્યં હીનાર્થબલપૌરુષૈઃ।
અત્યન્તં હિ પ્રનષ્ટાસ્તે પ્રાપ્તા વાઽપિ યમક્ષયમ્ ॥ 52 ॥ 4-32-52 (29715)
તદ્ભવાંશ્ચતુરઙ્ગેણ બલેન મહતા વૃતઃ।
વિરાટનગરં યાતુ સર્વસૈન્યેન ભારત।
આદાસ્યામોઽથ ગાસ્તસ્ય વિવિધાનિ વસૂનિ ચ ॥ 53 ॥ 4-32-53 (29716)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-32-54x (3126)
તતો દુર્યોધનો રાજા વચઃ શ્રુત્વા તુ તસ્ય તત્।
વૈકર્તનસ્ય કર્ણસ્ય ક્ષિપ્રમાજ્ઞાપયત્સ્વયમ્।
શાસને નિત્યયુક્તં તુ દુઃશાસનમનન્તરમ્ ॥ 54 ॥ 4-32-54 (29717)
દુર્યોધન ઉવાચ। 4-32-55x (3127)
સહ વૃદ્ધૈસ્તુ સંમન્ત્ર્ય ક્ષિપ્રં યોજય વાહિનીમ્।
યથોદ્દેશં તુ ગચ્છામઃ સહિતાઃ સર્વકૌરવૈઃ ॥ 55 ॥ 4-32-55 (29718)
સુશર્મા તુ યથોદ્દિષ્ટં દેશં યાતુ મહારથઃ।
ત્રિગર્તૈઃ સહિતઃ સર્વૈઃ પ્રખ્યાતબલપૌરુષૈઃ।
પ્રાગેવ હિ સુસંયત્તો વિરાટનગરં પ્રતિ ॥ 56 ॥ 4-32-56 (29719)
જઘન્યતો વયં તત્ર યાસ્યામો દિવસાન્તરે।
વિષયં મત્સ્યરાજસ્ય સુસમૃદ્ધં સુસંહિતમ્ ॥ 57 ॥ 4-32-57 (29720)
સુશર્મણા ગૃહીતે તુ મત્સ્યરાજસ્ય ગોધને।
વિરાટઃ સૈન્યમાદાય ત્રિગર્તૈઃ સહ યોત્સ્યતિ ॥ 58 ॥ 4-32-58 (29721)
અપરં દિવસં ગાસ્તુ તત્ર ગૃહ્ણન્તુ કૌરવાઃ।
ગવાર્થે પાણ્ડવાસ્તત્ર યોત્સ્યન્તિ કુરુભિઃ સહ ॥ 59 ॥ 4-32-59 (29722)
તથા ગત્વા યથોદ્દેશં વિરાટનગરાન્તિકે।
ક્ષિપ્રં ગોષ્ઠં સમાસાદ્ય ગૃહ્ણન્તુ વિપુલં ધનમ્ ॥ 60 ॥ 4-32-60 (29723)
ગવાં શતસહસ્રાણિ શ્રીમન્તિ ગુણવન્તિ ચ।
વયમસ્ય નિગૃહ્ણીમો દ્વિધા કૃત્વા ચ વાહિનીમ્ ॥ 61 ॥ 4-32-61 (29724)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-32-62x (3128)
તે સ્મ ગત્વા યથોદ્દિષ્ટં દેશં મત્સ્યમહીપતેઃ।
સંનદ્ધા રથિનઃ સર્વે સપતાકા બલોત્કટાઃ।
પ્રતિવૈરં ચિકીર્ષન્તો ગોષુ ગૃદ્ધા મહાબલાઃ ॥ 62 ॥ 4-32-62 (29725)
આદત્ત ગાઃ સુશર્માઽથ કૃષ્ણપક્ષસ્ય ચાષ્ટમીમ્ ॥ 63 ॥ 4-32-63 (29726)
અપરે દિવસે સર્વે રાજન્સંભૂય કૌરવાઃ।
નવમ્યાં તે ન્યગૃહ્ણન્ત ગોકુલાનિ સહસ્રશઃ।
કૌરવાસ્તુ મહાવીર્યા મત્સ્યાનાં વિષયાન્તરે ॥ 64 ॥ ॥ 4-32-64 (29727)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ દ્વાત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 32 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-32-31 તસ્માદનન્તરેણાપિ લાભોઽસ્માકમિતિ ધo પાઠઃ। તસ્માત્ ગોગ્રહણાત અનન્તરેણ યુદ્ધાયાગતપાણ્ડવદર્શનેન ॥ 31 ॥ 4-32-32 યુધિષ્ઠિરભૃતઃ યુધિષ્ઠિરો ભૃતો યેન વિરાટેનેતિ બહુવ્રીહિઃ ॥ 32 ॥ 4-32-63 કૃષ્ણપક્ષસ્ય સપ્તમીમિતિ અષ્ટભ્યાં તેઽન્યગૃહ્ણન્તેતિ ચo થo પાઠઃ ॥ 63 ॥ 4-32- 64 વિષયાન્તરે ઉત્તરભાગે ॥ 64 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 033
॥ શ્રીઃ ॥
4.33. અધ્યાયઃ 033
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
ગોપૈર્દુતૄતરમાદ્રુત્ય વિરાટંપ્રતિ સુશર્મણા ગોગહણનિવેદનમ્ ॥ 1 ॥ વિરાટાદિભિર્યુદ્ધાય નિર્ગમોદ્યમઃ ॥ 2 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ વિરાટંપ્રતિ સ્વેષાં યુદ્ધકૌશલનિવેદનેન ભ્રાતૃભિઃ સહ સમરાભિયાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-33-0 (29728)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-33-0x (3129)
તતસ્તેષાં મહારાજ તત્રૈવામિતતેજસામ્।
છદ્મલિઙ્ગપ્રવિષ્ટાનાં પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્ ॥ 1 ॥ 4-33-1 (29729)
વ્યતીતઃ સમયઃ સમ્યગ્વિરાટનગરે સતામ્।
કુર્વતાં તસ્ય કર્માણિ વીરાટસ્ય મહીપતેઃ ॥ 2 ॥ 4-33-2 (29730)
કીચકે તુ હતે રાજા વિરાટઃ પરવીરહા।
પરાં સંભાવનાં ચક્રે કુન્તીપુત્રે યુધિષ્ઠિરે ॥ 3 ॥ 4-33-3 (29731)
તતસ્ત્રયોદશસ્વાન્તે તસ્ય વર્ષસ્ય ભારત।
શુશર્મણા ગૃહીતં તુ ગોધનં તરસા બહુ ॥ 4 ॥ 4-33-4 (29732)
તતઃ શબ્દો મહાનાસીદ્રેણુશ્ચ દિવમસ્પૃશત્।
શઙ્ખદુન્દુભિઘોષશ્ચ ભેરીણાં ચ મહાસ્વનઃ।
ગવાશ્વરથનાગાનાં નિશ્વનશ્ચ પદાતિનામ્ ॥ 5 ॥ 4-33-5 (29733)
એવં તૈસ્ત્વભિનિર્યાય મત્સ્યરાજસ્ય ગોધને।
ત્રિગર્તૈર્ગૃહ્યમાણે તુ ગોપાલાઃ પ્રત્યષેધયન્ ॥ 6 ॥ 4-33-6 (29734)
અથ ત્રિગર્તા બહવઃ પરિગૃહ્ય ધનં બહુ ।
પરિક્ષિપ્ય હયૈઃ શીઘ્રૈ રથવ્રાતૈશ્ચ ભારત।
ગોપાલાન્પ્રત્યયુધ્યન્ત રણે કૃત્વા જયે ધૃતિમ્ ॥ 7 ॥ 4-33-7 (29735)
તે હન્યમાના બહુભિઃ પ્રાસતોમરપાણિભિઃ ।
ગોપાલા ગોકુલે ભક્તા વારયામાસુરોજસા ॥ 8 ॥ 4-33-8 (29736)
પરશ્વથૈશ્ચ મુસલૈર્ભિણ્ડિપાલૈશ્ચ મુદ્ગરૈઃ।
ગોપાલાઃ કર્ષણૈશ્ચિત્રૈર્જઘ્નુરશ્વાન્સમન્તતઃ ॥ 9 ॥ 4-33-9 (29737)
તે હન્યમાનાઃ સંક્રુદ્ધાસ્ત્રિગર્તા રથયોધિનઃ ।
વિસૃજ્ય શરવર્ષણિ ગોપાનદ્રાવયન્બલાત્ ॥ 10 ॥ 4-33-10 (29738)
હન્યમાનેષુ ગોપેષુ વિમુખેષુ વિશાંપતે।
તતો યુવાનઃ સંભીતાઃ શ્વસન્તો રેણુગુણ્ઠિતાઃ ॥ 11 ॥ 4-33-11 (29739)
જવેન મહતા ચૈવ ગોપાલાઃ પુરમાવ્રજન્।
વિરાટનગરં પ્રાપ્ય નરા રાજાનમબ્રુવન્ ॥ 12 ॥ 4-33-12 (29740)
સભાયાં રાજશાર્દૂલમાસીનં પાણ્ડવૈઃ સહ।
શૂરૈઃ પરિવૃતં યોધૈઃ કુણ્ડલાઙ્ગદધારિભિઃ ॥ 13 ॥ 4-33-13 (29741)
સદ્ભિશ્ચ પણ્ડિતૈઃ સાર્ધં મન્ત્રિભિશ્ચાપિ સંવૃતમ્ ।
દૃષ્ટ્વા શીઘ્રં તુ ગોપાલા વિરાટમિદમબ્રવન્ ॥ 14 ॥ 4-33-14 (29742)
અસ્માન્યુધિ વિનિર્જિત્ય પરિભૂય સબાન્ધવાન્।
ષષ્ટિં ગવાં સહસ્રાણિ ત્રિગર્તાઃ કાલયન્તિ ।
તા નિવર્તય રાજેન્દ્ર મા નેશુઃ પશવસ્તવ ॥ 15 ॥ 4-33-15 (29743)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-33-16x (3130)
શ્રુત્વા તુ વચનં તેષાં ગોપાલાનામરિંદમઃ।
સ રાજા મહતીં સેનાં માત્સ્યાનાં સમવાહયત્।
રથનાગાશ્વકલિલાં પત્તિધ્વજસમાકુલામ્ ॥ 16 ॥ 4-33-16 (29744)
રાજાનો રાજપુત્રાશ્ચ તનુત્રાણ્યથ ભેજિરે।
ભાનુમન્તિ વિવાતાનિ સૂપસેવ્યાનિ ભાગશઃ ॥ 17 ॥ 4-33-17 (29745)
પૃથક્કાઞ્ચનસન્નાહાન્રથેષ્વશ્વાનયોજયન્ ।
ઉત્કૃષ્ય પાશાન્મૌર્વીણાં શૂરાશ્ચાપેષ્વયોજયન્ ॥ 18 ॥ 4-33-18 (29746)
દૃઢમાયસગર્ભં તુ કવચં તપ્તકાઞ્ચનમ્ ।
વિરાટસ્ય પ્રિયો ભ્રાતા શતાનીકોઽભ્યહારયત્ ॥ 19 ॥ 4-33-19 (29747)
સર્વભારસહં વર્મ કલ્યાણપટલં દૃઢમ્।
શતાનીકાદવરજો મદિરાક્ષોઽભ્યહારયત્ ॥ 20 ॥ 4-33-20 (29748)
ઉત્સેધે યસ્ય પદ્માનિ શતં સૌગન્ધિકાનિ ચ।
મૃષ્ટહાટકપર્યન્તં સૂર્યદત્તોઽભ્યહારયત્ ॥ 21 ॥ 4-33-21 (29749)
દૃઢમાયસગર્ભં ચ શ્વેતં રુક્મપરિષ્કૃતમ્।
વિરાટસ્ય સુતો જ્યેષ્ઠો વીરઃ શઙ્ખોઽભ્યહારયત્ ॥ 22 ॥ 4-33-22 (29750)
શતસૂર્યં શતાવર્તં શતબિન્દુ શતાક્ષિમત્।
અભેદ્યકલ્પં મત્સ્યાનાં રાજા કવચમાહરત્ ॥ 23 ॥ 4-33-23 (29751)
તતો નાનાતનુત્રાણિ સ્વાનિસ્વાનિ મહાબલાઃ।
યુયુત્સવોઽભ્યનહ્યન્ત દેવકલ્પાઃ પ્રહારિણઃ ॥ 24 ॥ 4-33-24 (29752)
સોપસ્કરેષુ શુભ્રેષુ મહત્સુ ચ મહારથાઃ ।
પૃથક્કાઞ્ચનસન્નાહાન્રથેષ્વશ્વાનયોજયન્ ॥ 25 ॥ 4-33-25 (29753)
સૂર્યચન્દ્રપ્રતીકાશે મણિહેમવિભૂષિતે।
મહાપ્રમાણં મત્સ્યસ્ય ધ્વજમુચ્છ્રિયતે રથે ॥ 26 ॥ 4-33-26 (29754)
ધ્વજાન્બહુવિધાકારાન્સૌવર્ણાન્હેમમાલિનઃ।
યથાસ્વં ક્ષત્રિયાઃ શૂરા રથેષુ સમયોજયન્ ॥ 27 ॥ 4-33-27 (29755)
રથેષુ યુજ્યમાનેષુ કઙ્કો રાજાનમબ્રવીત્ ।
મયા હ્યસ્રં ચતુર્વર્ગમવાપ્તમૃષિસત્તમાત્ ॥ 28 ॥ 4-33-28 (29756)
દંશિતો રથમાસ્થાય પદં નિર્યામ્યહં ગવામ્।
અયં ચ બલવાઞ્છરો વલલો દૃશ્યતેઽનઘ ॥ 29 ॥ 4-33-29 (29757)
ગોસઙ્ખ્યમશ્વબન્ધં ચ સંયોજય રથેષુ વૈઃ।
નૈતેન જાતુ યુધ્દ્યેયુર્ગવાર્થમિતિ મે મતિઃ ॥ 30 ॥ 4-33-30 (29758)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-33-31x (3131)
અથ માત્સ્યોઽબ્રવીદ્રાજા શતાનીકં જઘન્યજમ્।
કઙ્કશ્ચ વલલઃ સૂદો દામગ્રન્થિશ્ચ વીર્યવાન્ ॥ 31 ॥ 4-33-31 (29759)
તન્ત્રિપાલશ્ચ ગોસઙ્ખ્યો યથા તે પુરુષર્ષભાઃ ।
શૂરાઃ સુવીરાઃ પુરુષા નાગરાજવરોપમાઃ ।
યુદ્ધ્યેયુરિતિ મે બુદ્ધિર્વર્તતે નાત્ર સંશયઃ ॥ 32 ॥ 4-33-32 (29760)
એતેપામપિ દીયન્તાં રથા ધ્વજપતાકિનઃ।
કવચાનિ વિચિત્રાણિ દૃઢાનિ ચ લઘૂનિ ચ ॥ 33 ॥ 4-33-33 (29761)
પ્રતિમુઞ્ચન્તુ ગાત્રેષુ દીયન્તામાયુધાનિ ચ ।
નેમે જાતુ ન યુદ્ધ્ય્રેયુરિતિ મે ધીયતે મતિઃ ॥ 34 ॥ 4-33-34 (29762)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-33-35x (3132)
તચ્છ્રુત્વા નૃપતેર્વાક્યં શીઘ્રં ત્વરિતમાનસઃ।
શતાનીકઃ સ પાર્થભ્યો રથાન્રાજન્સમાદિશત્ ॥ 35 ॥ 4-33-35 (29763)
સહદેવાય રાજ્ઞે ચ ભીમાય નકુલાય ચ।
તાન્દૃષ્ટ્વા સહસા સૂતા રાજભક્તિપુરસ્કૃતાઃ ॥ 36 ॥ 4-33-36 (29764)
નિર્દિષ્ટા નરદેવેન રથાઞ્છીઘ્રમયોજયન્।
કવચાનિ વિચિત્રાણિ નવાનિ ચ દૃઢાનિ ચ॥ 37 ॥ 4-33-37 (29765)
વિરાટઃ પ્રદદૌ યાનિ તેષામક્લિષ્ટકર્મણામ્।
તાન્યામુચ્ય શરીરેષુ દંશિતાસ્તે મહારથાઃ ॥ 38 ॥ 4-33-38 (29766)
તરસ્વિનશ્છન્નરૂપાઃ સર્વશસ્ત્રવિશારદાઃ ।
રથાન્હેમપરિષ્કારાન્સમાસ્થાય મહારથાઃ।
પાણ્ડવા નિર્યયુર્હૃષ્ટા દંશિતા રાજસત્તમ ॥ 39 ॥ 4-33-39 (29767)
વિરાટમન્વયુઃ પશ્ચાત્સહિતાઃ કુરુપુઙ્ગવાઃ।
ચત્વારો ભ્રાતરઃ શૂરાઃ પાણ્ડવાઃ સત્યવિક્રમાઃ ॥ 40 ॥ 4-33-40 (29768)
દીર્ઘાનાં ચ દૃઢાનાં ચ ધનુષાં તે યથાબલમ્।
ઉત્કૃષ્ય પાશાન્મૌર્વીણાં વીરાશ્ચાપેષ્વયોજયન્ ॥ 41 ॥ 4-33-41 (29769)
તતઃ સુવાસસઃ સર્વે વીરાશ્ચન્દનરૂષિતાઃ ।
ચોદિતા નરદેવેન ક્ષિપ્રમશ્વાનચોદયન્ ॥ 42 ॥ 4-33-42 (29770)
તે હયા હેમસંચ્છન્ના બૃહન્તઃ સાધુવાહિનઃ ।
ચોદિતાઃ પ્રત્યદૃશ્યન્ત પત્રિણામિવ પઙ્ક્તયઃ ॥ 43 ॥ 4-33-43 (29771)
ભીમરૂપાશ્ચ માતઙ્ગાઃ પ્રભિન્નકરટામુખાઃ।
સ્વારૂઢા યુદ્ધકુશલૈર્મહામાત્રાધિરોહિતાઃ ॥ 44 ॥ 4-33-44 (29772)
ક્ષરન્ત ઇવ જીમૂતાઃ સુદન્તાઃ ષાષ્ટિહાયનાઃ ।
રાજાનમન્વયુઃ પશ્ચાત્ક્રામન્ત ઇવ પર્વતાઃ ॥ 45 ॥ 4-33-45 (29773)
દૃઢાયુધજનાકીર્ણં રથાશ્વગજસંકુલમ્ ।
તદ્બલાગ્રં વિરાટસ્ય શક્રસ્યેવ તદા બભૌ ॥ 46 ॥ 4-33-46 (29774)
તં પ્રયાન્તં મહારાજ નિનીષન્તં ગવાં પદમ્।
વિશારદાનાં વૈશ્યાનાં પ્રકૃષ્ટાનાં તદા નૃપ ॥ 47 ॥ 4-33-47 (29775)
વિંશતિસ્તુ સહસ્રાણિ નરાણામનુયાયિનામ્।
અષ્ટૌ રથસહસ્રાણિ દશ નાગશતાનિ ચ ।
વિંશચ્ચાશ્વસહસ્રાણિ માત્સ્યાનાં ત્વરિતં યયુઃ ॥ 48 ॥ 4-33-48 (29776)
તદનીકં વિરાટસ્ય શુશુભેઽતીવ ભારત।
વસન્તે બહુપુષ્પાઢ્યં કાનનં ચિત્રિતં યથા ॥ 49 ॥ ॥ 4-33-49 (29777)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહાણપર્વણિ ત્રયસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 33 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 034
॥ શ્રીઃ ॥
4.34. અધ્યાયઃ 034
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
વિરાટસુશર્મસૈન્યયૌર્યુદ્ધમ્ ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરાદિનિહતાનાં પરિસહ્ખ્યાનમ્ ॥ 2 ॥ વિરાટસુશર્મણોર્યુદ્ધમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-34-0 (29778)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-34-0x (3133)
નિર્યાય નગરાચ્છૂરા વ્યૂઢાનીકાઃ પ્રહારિણઃ।
ત્રિગર્તાનસ્પૃશન્માત્સ્યાઃ મૂર્યેઽસ્તંગમિતે સતિ ॥ 1 ॥ 4-34-1 (29779)
તે ત્રિગર્તાશ્ચ માત્સ્યાશ્ચ વ્યૂઢાનીકાઃ પ્રહારિણઃ।
અન્યોન્યમભિવર્તન્તે ગોષુ ગૃદ્ધા મહાબલાઃ ॥ 2 ॥ 4-34-2 (29780)
ભીમાશ્ચ મત્તમાતઙ્ગાસ્તોમરાઙ્કુશચોદિતાઃ।
ગ્રામણીયૈઃ સમારૂઢાઃ કુશલૈર્હસ્તિસાદિભિઃ ॥ 3 ॥ 4-34-3 (29781)
તેષાં સમાગમો ઘોરસ્તુમુલો રોમહર્ષણઃ।
ઘ્નતાં પરસ્પરં રાજન્યમરાષ્ટ્રવિવર્ધનઃ ॥ 4 ॥ 4-34-4 (29782)
દેવાસુરસમો રાજન્નાસીત્સૂર્યેઽબલમ્બતિ ।
પદાતિરથનાગેન્દ્રહયારોહબલૌઘવાન્ ॥ 5 ॥ 4-34-5 (29783)
અન્યોન્યમભ્યાપતતાં નિઘ્નતાં ચેતરેતરમ્ ।
ઉદતિષ્ઠદ્રજો ભૌમં ન પ્રાજ્ઞાયત કિંચન ॥ 6 ॥ 4-34-6 (29784)
પક્ષિણશ્ચાપતન્ભૂમૌ સૈન્યેન રજસા વૃતાઃ ।
ઇષુભિર્વ્યતિસર્પદ્ભિરાદિત્યોઽન્તરધીયત ॥ 7 ॥ 4-34-7 (29785)
ખદ્યોતૈરિવ સંયુક્તમન્તરિક્ષમજાયત॥ 8 ॥ 4-34-8 (29786)
રુક્મપૃષ્ઠાનિ ચાપાનિ વિચેરુર્વિદ્યુતો યથા ।
નર્દતાં લોકવીરાણાં સવ્યં દક્ષિણમસ્યતામ્ ॥ 9 ॥ 4-34-9 (29787)
રથા રથૈઃ સમાજગ્મુઃ પત્તયશ્ચ પદાતિભિઃ ।
સાદિનઃ સાદિભિર્જગ્મુર્ગજૈશ્ચાપિ મહાગજાઃ ॥ 10 ॥ 4-34-10 (29788)
અસિભિઃ પટ્ટસૈશ્ચાપિ શક્તિભિસ્તોમરૈરપિ ।
સંરબ્ધાઃ સમરે યોધા નિજઘ્નુરિતરેતરમ્ ॥ 11 ॥ 4-34-11 (29789)
નિઘ્નન્તઃ સમરેઽન્યોન્યં હૃષ્ટાઃ પરિઘપાણયઃ ।
ન શેકુરતિસંક્રુદ્ધાઃ શૂરાઃ કર્તું પરાઙ્ભુખમ્ ॥ 12 ॥ 4-34-12 (29790)
રક્તાધરોષ્ઠં સુનસં ક્લૃપ્તશ્મશ્રુ સ્વલંકૃતમ્।
અદૃશ્યત શિરશ્છિન્નં રજોવિધ્વસ્તકુણ્ડલમ્ ॥ 13 ॥ 4-34-13 (29791)
દૃશ્યન્તે તત્ર ગાત્રાણિ વીરૈશ્છિન્નાનિ સર્વશઃ ।
સાલસ્કન્ધનિકાશાનિ ક્ષત્રિયાણા મહામૃધે ॥ 14 ॥ 4-34-14 (29792)
નાગભોગનિકાશૈશ્ચ બાહુભિશ્ચન્દનોક્ષિતૈઃ।
આકીર્ણા વસુધા તત્ર શિરોભિશ્ચ સકુણ્ડલૈઃ ॥ 15 ॥ 4-34-15 (29793)
યથા વા વાસસી શ્લક્ષ્ણે મહારજતરઞ્જિતે।
બિભ્રતી યુવતી શ્યામા તદ્વદ્ભાતિ વસુન્ધરા ॥ 16 ॥ 4-34-16 (29794)
ઉપાશામ્યદ્રજો ભૌમં રુધિરેણ પ્રવર્ષતા।
કશ્મલં પ્રાવિશદ્ધોરં નિર્મર્યાદમવર્તત ॥ 17 ॥ 4-34-17 (29795)
યુધિષ્ઠિરોઽપિ ધર્માત્મા ભ્રાતૃભિઃ સહિતસ્તદા।
વ્યૂહં કૃત્વા વિરાટસ્ય અન્વયુધ્યત પાણ્ડવઃ ॥ 18 ॥ 4-34-18 (29796)
આત્માનં શ્યેનવત્કૃત્વા તુણ્ડમાસીદ્યુધિષ્ઠિરઃ।
પક્ષૌં યમૌ ચ ભવતઃ પુચ્છમાસીદ્વૃકોદરઃ ॥ 19 ॥ 4-34-19 (29797)
સહસ્રં ન્યહનત્તત્ર કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
ભીમસેનસ્તુ સંક્રુદ્ધઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાંવરઃ ।
દ્વિસહસ્રં રથાન્વીરઃ પરલોકં પ્રવેશયત્ ॥ 20 ॥ 4-34-20 (29798)
નકુલસ્ત્રિશતં જઘ્ને સહદેવશ્ચતુઃશતમ્ ।
શતાનીકઃ શતં જઘ્ને મદિરાશ્વશ્ચતુઃશતમ્ ॥ 21 ॥ 4-34-21 (29799)
પ્રહૃષ્ટાં મહતીં સેનાં ત્રિગર્તાનાં મહાબલૌ ।
આર્ચ્છતાં બહુસંરબ્ધૌ કેશાકેશિ રથારથિ ॥ 22 ॥ 4-34-22 (29800)
લક્ષયિત્વા ત્રિગર્તાનાં તૌ પ્રવિષ્ટૌ મહાચમૂમ્।
જગ્મતુઃ સૂર્યદત્તશ્ચ વલલશ્ચાપિ પૃષ્ઠતઃ ॥ 23 ॥ 4-34-23 (29801)
શઙ્ખો વિરાટપુત્રશ્ચ મહેષ્વાસો મહાબલઃ।
વિનિઘ્નન્સમરે શૂરાન્પ્રવિવેશ મહાચમૂમ્ ॥ 24 ॥ 4-34-24 (29802)
વિરાટસ્તત્ર સંગ્રામે હત્વા પઞ્ચશતં રથાન્।
કુઞ્જરાણાં શતં ચૈવ સહસ્રં વાજિનાં તથા ॥ 25 ॥ 4-34-25 (29803)
ચરન્સ વિવિધાન્માર્ગાન્રથેન રથિનાંવરઃ।
ત્રિગર્તાનાં સુશર્માણમાર્ચ્છદ્રુક્મરથં રણે ॥ 26 ॥ 4-34-26 (29804)
તૌ તુ પ્રાહરતાં તત્ર મહેષ્વાસૌ મહાબલૌ ।
અન્યોન્યમભિનિઘ્નન્તૌ ગોષુ ગોવૃષભાવિવ ॥ 27 ॥ 4-34-27 (29805)
રાજસિંહૌ સુસંરબ્ધૌ વિરેજતુરમર્ષણૌ।
કૃતાસ્રૌ નિશિતૈર્બાણૈરસિશક્તિપરશ્વથૈઃ ॥ 28 ॥ 4-34-28 (29806)
તતો રથાભ્યાં રથિનૌ વ્યતીયાતાં સમન્તતઃ ।
શરાન્સસૃજતુઃ શીઘ્રં તોયધારા ઘનાવિવ ॥ 29 ॥ 4-34-29 (29807)
અન્યોન્યમભિસંરબ્ધૌ દન્તાભ્યામિવ કુઞ્જરૌ।
કૃતાસ્ત્રૌ નિશિતૈર્બાણૈર્દારયામાસતૂ રણે ॥ 30 ॥ 4-34-30 (29808)
માત્સ્યો રાજા સુશર્માણં વિવ્યાધ નિશિતૈઃ શરૈઃ ।
પઞ્ચભિઃ પઞ્ચભિર્બાણૈર્વિવ્યાધ ચતુરો હયાન્ ॥ 31 ॥ 4-34-31 (29809)
દ્વાભ્યાં સૂતં ચ વિવ્યાધ કેતું ચ ત્રિભિરાશુગૈઃ ।
તથૈવ માત્સ્યરાજં તુ સુશર્મા યુદ્ધદુર્મદઃ ।
પઞ્ચાશદ્ભિઃ શિતૈર્બાણૈવિવ્યાધ પરમાસ્ત્રવિત્ ॥ 32 ॥ 4-34-32 (29810)
તયોર્બલાનિ રાજેન્દ્ર સમસ્તાનિ મહારણે।
નાજાનન્ત તદાઽન્યોન્યં પ્રદોષે રજસા વૃતે ॥ 33 ॥ ॥ 4-34-33 (29811)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ ચતુસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 34 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 035
॥ શ્રીઃ ॥
4.35. અધ્યાયઃ 035
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
સુશર્મણા યુદ્ધે વિરાટસ્ય ગ્રહણમ્ ॥ 1 ॥ ભીમેન યુધિષ્ઠિરચોદનયા વિરાટસ્ય મોચનપૂર્વકં સુશર્મણો બન્ધનમ્ ॥ 2 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ કરુણયા સુશર્મણો વિમોક્ષણમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-35-0 (29812)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-35-0x (3134)
તમસાઽભિપ્લુતે લોકે રજસા ચૈવ ભારત।
વ્યતિષ્ઠન્ત મુહૂર્તં તે વ્યૂઢાનીકાઃ પ્રહારિણમ્ ॥ 1 ॥ 4-35-1 (29813)
તતોઽન્ધકારં પ્રણુદન્નુદતિષ્ઠન્નિશાકરઃ।
કુર્વાણો વિમલાં રાત્રિં દર્શયન્ક્ષત્રિયાન્રણે ॥ 2 ॥ 4-35-2 (29814)
તતઃ પ્રકાશમાસાદ્ય પુનર્યુદ્ધમવર્તત।
ઘોરરૂપં તદા તેષામવેક્ષ્ય તુ પરસ્પરમ્ ॥ 3 ॥ 4-35-3 (29815)
તથૈવ તેષાં તુમુલાનિ તાનિ ક્રુદ્ધાનિ ચાન્યોન્યમભિદ્રવન્તિ।
ગદાસિપટ્ટૈશ્ચ પરશ્વથૈશ્ચ પ્રાસૈશ્ચ તીક્ષ્ણાગ્રસુધૌતધારૈઃ ॥ 4 ॥ 4-35-4 (29816)
બલં તુ માત્સ્યસ્ય બલેન રાજા સર્વં ત્રિગર્તાધિપતિઃ સુશર્મા।
પ્રમથ્ય જિત્વા ચ નિપીડ્ય મત્સ્યાન્વિરાટમોજસ્વિનમભ્યધાવત્ ॥ 5 ॥ 4-35-5 (29817)
મત્તાવિવ વૃષૌ તૌ તુ ગજાવિવ મદોદ્ધતૌ ।
સિંહાવિવ ગજગ્રાહૌ શક્રવૃત્રાવિવોદ્ધતૌ ॥ 6 ॥ 4-35-6 (29818)
ઉભૌ તુલ્યબલોત્સાહાવુભૌ તુલ્યપરાક્રમૌ।
ઉભૌ તુલ્યાસ્રવિક્ષેપાવુભૌ યુદ્ધવિશારદૌ ॥ 7 ॥ 4-35-7 (29819)
તૌ નિહત્ય પૃથગ્ધુર્યાનુભયોઃ પાર્ષ્ણિસારથી ।
આસ્તાં તુલ્યધનુર્ગ્રાહૌ કૃષ્ણકંસાવિવોદ્ધતૌ ॥ 8 ॥ 4-35-8 (29820)
તતઃ સુશર્મા ત્રૈગર્તઃ સહ ભ્રાત્રા સુવર્મણા।
અભ્યદ્રવન્મત્સ્યરાજં રથવ્રાતેન સર્વશઃ ॥ 9 ॥ 4-35-9 (29821)
તતો રથાભ્યાં પ્રસ્કન્દ્ય ભ્રાતરૌ ક્ષત્રિયર્ષભૌ।
ગદાપાણી સુસંરબ્ધૌ સમભ્યદ્રવતાં જવાત્ ॥ 10 ॥ 4-35-10 (29822)
સુશર્મા પરવીરઘ્નો બલવાન્વીર્યવાન્ગદી।
વિરથં મત્સ્યરાજાનં જીવગ્રાહમથાગ્રહીત્ ॥ 11 ॥ 4-35-11 (29823)
તમુન્મથ્ય સુશર્મા તુ યુવતીમિવ કામુકઃ।
સ્યન્દનં સ્વં સમારોપ્ય પ્રયયૌ ભીમવિક્રમઃ ॥ 12 ॥ 4-35-12 (29824)
તસ્મિન્ગૃહીતે વિરથે વિરાટે બલવત્તરે।
બલં સર્વં વિભગ્નં તન્નિરુત્સાહં નિરાશકમ્ ॥ 13 ॥ 4-35-13 (29825)
પ્રાદ્રવન્ત ભયાન્માત્સ્યાસ્ત્રિગર્તૈરર્દિતા રણે ।
વિદિક્ષુઃ દિક્ષુ સર્વાસુ પલાયન્તિ ચ યાન્તિ ચ ॥ 14 ॥ 4-35-14 (29826)
તેષુ વિદ્રાંવ્યમાણેષુ કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
અભ્યભાષત ધર્માત્મા ભિમસેનમરિન્દમમ્ ॥ 15 ॥ 4-35-15 (29827)
માત્સ્યરાજસ્ત્રિગર્તેન પરામૃષ્ટઃ સુશર્મણા।
તં મોક્ષય મહાબાહી મા ગમદ્દ્વિષતાં વશમ્ ॥ 16 ॥ 4-35-16 (29828)
ભીમસેનઃ મહાબાહો ગૃહીતં તુ સુશર્મણા।
ત્રાયસ્વ મોચય ક્ષિપ્રમસ્મત્પ્રીતિકરં નૃપમ્ ॥ 17 ॥ 4-35-17 (29829)
ઉષિતાઃ સ્મ સુખં સર્વે સર્વકામૈઃ સુપૂજિતાઃ।
ભીમસેન ત્વયા કાર્યા તસ્ય વાતસ્ય નિષ્કૃતિઃ ॥ 18 ॥ 4-35-18 (29830)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-35-19x (3135)
તં તથાવાદિનં તત્ર ભીમસેનો મહાબલઃ।
અભ્યભાષત દુર્ધર્ષો રણમધ્યે યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 19 ॥ 4-35-19 (29831)
અહમેનં પરિત્રાસ્યે શાસનાત્તવ પાર્થિવ।
પશ્યેદં સુમહત્કર્મ યુધ્યતો મમ શત્રુભિઃ ॥ 20 ॥ 4-35-20 (29832)
સ્વબાહુબલમાશ્રિત્ય પરેષામસમં રણે।
એકાન્તમાશ્રિતો રાજંસ્તિષ્ઠ ત્વં ભ્રાતૃભિઃ સહ ॥ 21 ॥ 4-35-21 (29833)
અયં વૃક્ષો મહાશાખો ગિરિમાત્રો વનસ્પતિઃ।
અહમેનં સમારુજ્ય પોથયિષ્યામિ શાત્રવાન્ ॥ 22 ॥ 4-35-22 (29834)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-35-23x (3136)
તં મત્તમિવ માતઙ્ગં વીક્ષમાણં વનસ્પતિમ્।
અબ્રવીદ્ભ્રાતરં વીરં ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 23 ॥ 4-35-23 (29835)
ભીમ મા સાહસં કાર્ષીસ્તિષ્ઠત્વેષ વનસ્પતિઃ ॥ 24 ॥ 4-35-24 (29836)
મા ત્વાં વૃક્ષેણ કર્માણિ કુર્વન્તમતિમાનુષમ્ ।
જનાઃ સમવબુધ્યેરન્ભીમોઽયમિતિ ભારત ॥ 25 ॥ 4-35-25 (29837)
મા ગ્રહીસ્ત્વમિમં વૃક્ષં સિંહનાદં ચ મા નદ।
કર્મણા સિંહનાદેન વિજ્ઞાસ્યન્તિ જના ધ્રુવમ્ ॥ 26 ॥ 4-35-26 (29838)
ઇમં વૃક્ષં ગૃહીત્વા ત્વં નેમાં સેનામભિદ્રવ ।
વૃક્ષં ચ ત્વાં રુજન્તં વૈ વિજ્ઞાસ્યતિ જનો ધ્રુવં ॥ 27 ॥ 4-35-27 (29839)
અન્યદેવાયુધં ગૃહ્ય પ્રતિપદ્યસ્વ માનુષમ્।
ચાપં વા યદિ વા શક્તિં નિસ્ત્રિંશં વા પરશ્વથમ્ ॥ 28 ॥ 4-35-28 (29840)
યદેવ માનુષં ભીમ ભવેદન્યૈરલક્ષિતમ્ ।
તદેવાયુધમાદાય મોચયાશુ મહીતિમ્ ॥ 29 ॥ 4-35-29 (29841)
યમૌ ચ ચક્રરક્ષૌ તે ભવિતારૌ મહાબલૌ।
વ્યાયચ્છતસ્તે સમરે મત્સ્યરાજં પરીપ્સ્રતઃ ॥ 30 ॥ 4-35-30 (29842)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-35-31x (3137)
ભ્રાતુર્વચનમાદાય ભીમો વૃક્ષં વિસૃજ્ય ચ।
ચાપમાદાય સંપ્રાપ્તો રથમાસ્થાય પાણ્ડવઃ ॥ 31 ॥ 4-35-31 (29843)
વ્યમુઞ્ચચ્છરવર્ષાણિ સતોય ઇવ તોયદઃ ।
તં ભીમો ભીમકર્માણં શુશર્માણમથાઽઽદ્રવત્ ॥ 32 ॥ 4-35-32 (29844)
વિરાટમભિવીક્ષ્યૈનં તિષ્ઠિતિષ્ઠેતિ ચાવદત્ ॥ 33 ॥ 4-35-33 (29845)
સુશર્મા ચિન્તયામાસ કાલાન્તકયમોપમમ્ ।
તિષ્ઠતિષ્ઠેતિ ભાષન્તં પૃષ્ઠતો રથપુઙ્ગવઃ ॥ 34 ॥ 4-35-34 (29846)
પશ્યતાં સુમહત્કર્મ મહદ્યુદ્ધમુપસ્થિતમ્ ।
પરાવૃત્તો ધનુર્ગૃહ્ય સુશર્મા ભ્રાતૃભિઃ સહ ॥ 35 ॥ 4-35-35 (29847)
નિમેષાન્તરમાત્રેણ ભીમસેનેન તે રથાઃ ।
રથાનાં ચ ગજાનાં ચ વાજિનાં ચ સસાદિનાં ॥ 36 ॥ 4-35-36 (29848)
સહસ્રશતસંઘાતાઃ શૂરાણામુગ્રધન્વિનામ્ ।
પાતિતા ભીમસેનેન વિરાટસ્ય સમીપતઃ ॥ 37 ॥ 4-35-37 (29849)
પત્તયો નિહતાસ્તેષાં ગદાં ગૃહ્ય મહાત્મના ॥ 38 ॥ 4-35-38 (29850)
તદ્દૃષ્ટ્વા તાદૃશં યુદ્ધં સુશર્મા યુદ્ધદુર્મદઃ।
ચિન્તયામાસ મનસા કિં શેષં હિ બલસ્ય મે ॥ 39 ॥ 4-35-39 (29851)
અપરો દૃશ્યતે સૈન્યે પુરા મગ્નો મહાબલે।
આકર્ણપૂર્ણેન તદા ધનુષા પ્રત્યદૃશ્યત ॥ 40 ॥ 4-35-40 (29852)
સુશર્મા સાયકાંસ્તીક્ષ્ણાન્ક્ષિપતે ચ પુનઃપુનઃ ॥ 41 ॥ 4-35-41 (29853)
તતઃ સમસ્તાસ્તે સર્વે તુરગાનભ્યચોદયન્।
દિવ્યમસ્ત્રં વિકુર્વાણાસ્ત્રિગર્તાન્પ્રત્યમર્ષણાઃ ॥ 42 ॥ 4-35-42 (29854)
તાન્નિવૃત્તરથાન્દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવાસ્તાં મહાચમૂમ્ ।
વૈરાટિઃ પરમક્રુદ્ધો યુયુધે પરમાદ્ભુતમ્ ॥ 43 ॥ 4-35-43 (29855)
ત્રિગર્તાઃ સમભિક્રમ્ય અયુધ્યન્ત જયૈષિણઃ।
તાન્ભીમસેનઃ સંક્રુદ્ધઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાંવરઃ ।
વૈરાટિઃ પરમક્રુદ્ધો યુયુધે પરમાદ્ભુતમ્ ॥ 44 ॥ 4-35-44 (29856)
સહસ્રં પ્રાહિણીદ્રાજા કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
નકુલશ્ચાપિ સપ્તૈવ શતાનિ પ્રાહિણોચ્છરૈઃ ॥ 45 ॥ 4-35-45 (29857)
શતાનિ ત્રીણિ શૂરાણાં સહદેવઃ પ્રતાપવાન્ ।
યુધિષ્ઠિરસમાદિષ્ટો નિજઘ્ને પુરુષર્ષભઃ ॥ 46 ॥ 4-35-46 (29858)
પ્રવિશ્ય મહતીં સેનાં ત્રિગર્તાનાં મહાબલઃ ।
ક્ષોભયન્સર્વભૂતાનિ સિંહઃ ક્ષુદ્રમૃગાનિવ ॥ 47 ॥ 4-35-47 (29859)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા ત્વરમાણો મહાબલઃ।
અભિદ્રુત્ય સુશર્માણં શરૈરભ્યહનદ્ધૃશમ્ ॥ 48 ॥ 4-35-48 (29860)
સુશર્માઽપિ સુસંક્રુદ્ધસ્ત્વરાણો યુધિષ્ઠિરમ્ ।
અવિધ્યદ્દશભિર્બાણૈશ્ચતુર્ભિશ્ચતુરો હયાન્ ॥ 49 ॥ 4-35-49 (29861)
તતો રાજન્ક્ષિપ્રકારી કુન્તીઽપુત્રો વૃકોદરઃ।
સમાસાદ્ય સુશર્માણમશ્વાંસ્તસ્ય ન્યપાતયત્ ॥ 50 ॥ 4-35-50 (29862)
પૃષ્ઠગોષૌ ચ તસ્યાથ હત્વા પરમસાયકૈઃ।
અથાસ્ય સારથિં ક્રુદ્ધો રથોપસ્થાદપતયત્ ॥ 51 ॥ 4-35-51 (29863)
ચક્રરક્ષસ્તુ શૂરશ્ચ શોણાશ્વો નામ નામતઃ।
સ ભયાદ્વિરથં દૃષ્ટ્વા ત્રૈગર્તં વ્યાજહાત્તદા ॥ 52 ॥ 4-35-52 (29864)
તતો વિરાટઃ પ્રસ્કન્દ્ય રથાદથ સુશર્મણઃ।
ગદામસ્ય પરામૃશ્ય તમેવાભ્યહનદ્બલી ॥ 53 ॥ 4-35-53 (29865)
સ ચચાર ગદાપાણિર્વૃદ્ધોઽપિ તરુણો યથા ॥ 54 ॥ 4-35-54 (29866)
ભીમસ્તુ ભીમસંકાશો રથાત્પ્રસ્કન્દ્ય વીર્યવાન્ ।
ઉત્પ્લુત્ય ગત્વા વેગેન તદ્રથે વિનિપત્ય ચ।
સુશર્મણઃ શિરોઽગુહ્ણાત્પુનરાશ્વાસ્ય યુધ્યતઃ ॥ 55 ॥ 4-35-55 (29867)
અગ્રાદ્ગિરેર્વિનિક્ષિપ્ય સિંહઃ ક્ષુદ્રમૃગં યથા।
ઊર્ધ્વમુત્પ્લૃત્ય માર્જાર આખોર્યદ્વચ્છિરો રુષા ॥ 56 ॥ 4-35-56 (29868)
સમુદ્યમ્ય તુ રોષાત્તં નિષ્પિપેષ મહીતલે।
યદા મૂર્ધ્નિ મહાબાહુઃ પ્રાહરદ્વિલપિષ્યતઃ ॥ 57 ॥ 4-35-57 (29869)
તસ્ય જાનુ દદૌ ભીમો જઘ્ને ચૈનમરત્નિના ।
સ મોહમગમદ્રાજા પ્રહારવરપીડિતઃ॥ 58 ॥ 4-35-58 (29870)
તસ્મિન્વીરે ગૃહીતે તુ ત્રિગર્તાનાં મહારથે।
અભજ્યત બલં સર્વં ત્રિગર્તાનાં ભયાતુરમ્ ॥ 59 ॥ 4-35-59 (29871)
નિવૃત્ય ગાસ્તતઃ સર્વાઃ પાણ્ડુપુત્રા મહારથાઃ।
અવજિત્ય સુશર્માણં ધનં ચાદાય સર્વશઃ ॥ 60 ॥ 4-35-60 (29872)
સ્વબાહુબલસંપન્ના હ્રીનિષેવા યતવ્રતાઃ।
વિરાટસ્ય મહાત્માનઃ પરિક્લેશવિનાશનાઃ।
સ્થિતાઃ સમક્ષં તે સર્વે ત્વથ ભીમોઽભ્યભાષત ॥ 61 ॥ 4-35-61 (29873)
નાયં પાપસમાચારો મત્તો જીવિતુમર્હતિ।
કિંનુ શક્યં મયા કર્તું યદ્રાજા સતતં ઘૃણી ।
ગલે ગૃહીત્વા રાજાનમાનીય વિવશં વશમ્ ॥ 62 ॥ 4-35-62 (29874)
તત એનં વિચેષ્ટન્તં બદ્ધ્વા પાર્થો વૃકોદરઃ।
રથમારોપયામાસ વિસંજ્ઞં પાંસુગુણ્ઠિતમ્ ॥ 63 ॥ 4-35-63 (29875)
અભ્યેત્ય રણમધ્યસ્થમભ્યગચ્છદ્યુધિષ્ઠિરમ્ ।
દર્શયામાસ ભીમસ્તુ સુશર્માણં નરાધિપમ્ ॥ 64 ॥ 4-35-64 (29876)
પ્રોવાચ પુરુષવ્યાઘ્રો ભીમમાહવશોભિનમ્ ।
તં રાજા પ્રાહસદ્દૃષ્ટ્વા મુચ્યતાં વૈ નરાધમઃ ॥ 65 ॥ 4-35-65 (29877)
એવમુક્તોઽબ્રવીદ્ભીમઃ સુશર્માણં મહાબલમ્ ।
જીવિતું ચેચ્છસે મૂઢ હેતું મે ગદતઃ શૃણુ ॥ 66 ॥ 4-35-66 (29878)
દાસોસ્મીતિ ત્વયા વાચ્યં સંસત્સુ ચ સભાસુ ચ ।
એવં તે જીવિતં દદ્યામેષ યુદ્ધજિતો વિધિઃ ॥ 67 ॥ 4-35-67 (29879)
તમુવાચ તતો જ્યેષ્ઠો ભ્રાતા સપ્રણયં વચઃ।
મુઞ્ચમુઞ્ચાધમાચારં પ્રમાણં યદિ તે વયમ્ ॥ 68 ॥ 4-35-68 (29880)
દાસભાવં ગતો હ્યેષ વિરાટસ્ય મહીપતેઃ।
અદાસો ગચ્છ મુક્તોસિ મૈવં કાર્ષીઃ કદાચન ॥ 69 ॥ 4-35-69 (29881)
એવમુક્તે તુ સવ્રીડઃ સુશર્માઽસીદધોમુખઃ ।
સ મુક્તોઽભ્યેત્ય રાજાનમભિવાદ્ય પ્રતસ્થિવાન્ ॥ 70 ॥ 4-35-70 (29882)
વિસૃજ્ય તુ સુશર્માણં પાણ્ડવાસ્તે હતદ્વિષઃ ।
સ્વબાહુબલસંપન્ના હીનિષેવા યતવ્રતાઃ ।
સંગ્રામશિરસો મધ્યે તાં રાત્રિં સુખિનોઽવસન્ ॥ 71 ॥ 4-35-71 (29883)
॥ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ પઞ્ચત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 35 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-35-2 નન્દયન્ક્ષત્રિયાનિતિ થo પાઠઃ ॥ 2 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 036
॥ શ્રીઃ ॥
4.36. અધ્યાયઃ 036
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરચોદનયા વિરાટપ્રેષિતૈર્દૂતૈર્નગરમેત્ય જયોદ્ધોષણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-36-0 (29884)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-36-0x (3138)
તતો વિરાટઃ કૌન્તેયાનતિમાનુષવિક્રમાન્।
અર્ચયામાસ વિત્તેન માનેન ચ મહારથાન્।
વચસા ચૈવ સાન્ત્વેન સ્નેહેન ચ મુદાઽન્વિતઃ ॥ 1 ॥ 4-36-1 (29885)
વિરાટ ઉવાચ। 4-36-2x (3139)
યથૈવ મમ રત્નાનિ યુષ્માકં તાનિ વૈ તથા।
કાર્યં કુરુત તૈઃ સર્વૈર્યથાકામં યથાસુખમ્ ॥ 2 ॥ 4-36-2 (29886)
દદામ્યલંકૃતાઃ કન્યા વસૂનિ વિવિધાનિ ચ।
મનસા ચાપ્યભિપ્રેતં યદ્વઃ શત્રુનિબર્હણાઃ ॥ 3 ॥ 4-36-3 (29887)
યુષ્માકં વિક્રમાદદ્ય મુક્તોઽહં સ્વસ્તિમાનિહ ।
તસ્માદ્ભવન્તો મત્સ્યાનામીશ્વરાઃ સર્વ એવ હિ ॥ 4 ॥ 4-36-4 (29888)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-36-5x (3140)
તં તથાવાદિનં તત્ર કૌરવેયાઃ પૃથક્પૃથક્।
ઊચુઃ પ્રહૃષ્ટમનસો યુધિષ્ઠિરપુરોગમાઃ ॥ 5 ॥ 4-36-5 (29889)
પ્રતિનન્દામહે વાચં સર્વથૈવ વિશાંપતે।
એતાવતાઽદ્ય પ્રીતાઃસ્મો યત્ત્વં મુક્તોસિ શત્રુભિઃ ॥ 6 ॥ 4-36-6 (29890)
યત્ત્વં મુક્તોસિ શત્રુભ્યો હ્યેતત્કાર્યં હિતં હિ નઃ ।
ન કિંચિત્કાર્યમસ્માકં ન ધનં મૃગયામહે ॥ 7 ॥ 4-36-7 (29891)
અથાબ્રવીત્પ્રીતમના માત્સ્યરાજો યુધિષ્ઠિરમ્।
નિર્ભરઃ પ્રીતિપૂરેણ હર્ષગદ્ગદયા ગિરા ॥ 8 ॥ 4-36-8 (29892)
પુનરેવ મહાબાહુર્વિરાટો રાજસત્તમઃ ।
એહિ ત્વામભિષેક્ષ્યામિ મત્સ્યરાજસ્તુ નો ભવાન્ ॥ 9 ॥ 4-36-9 (29893)
મનસા ચાપ્યભિપ્રેતં યત્તે શત્રુનિબર્હણ।
તત્તેઽહં સંપ્રદાસ્યામિ સર્વમર્હતિ નો ભવાન્ ॥ 10 ॥ 4-36-10 (29894)
રત્નાનિ ગાઃ સુવર્ણં ચ મણિમુક્તમથાપિ વા।
વૈયાઘ્રપદ્ય વિપ્રેન્દ્ર સર્વથૈવ નમોસ્તુ તે ॥ 11 ॥ 4-36-11 (29895)
ત્વત્કૃતે હ્યદ્ય પશ્યામિ રાજ્યમાત્માનમેવ ચ।
યતશ્ચ જાતઃ સંરમ્ભઃ સ ચ શત્રુર્વશં ગતઃ ॥ 12 ॥ 4-36-12 (29896)
તતો યુધિષ્ઠિરો માત્સ્યં પુનરેવાબ્રવીદ્વચઃ।
પ્રતિનન્દામિ તે વાચં મનોજ્ઞાં માત્સ્ય ભાષિતાં ॥ 13 ॥ 4-36-13 (29897)
આનૃશંસ્યપરો નિત્યં સુમુખઃ સતતં ભવાન્ ।
પુનરેવ વિરાટશ્ચ રાજા કઙ્કમભાષત ॥ 14 ॥ 4-36-14 (29898)
અહો શૂદ્રસ્ય કર્માણિ વલલસ્ય દ્વિજોત્તમ ।
સોહં શૂદ્રેણ સંગ્રામે વલલેનાભિરક્ષિતઃ ॥ 15 ॥ 4-36-15 (29899)
ત્વત્કૃતે સર્વમેવૈતદુપપન્નં મમાનઘ।
વરં વૃષ્ણીષ્વ ભદ્રં તે બ્રૂહિ કિં કરવાણિ તે ॥ 16 ॥ 4-36-16 (29900)
દદામિ તે મહાપ્રીત્યા રત્નાન્યુચ્ચાવચાન્યહમ્।
શયનાસનયાનાનિ કન્યાશ્ચ સમલંકુતાઃ ॥ 17 ॥ 4-36-17 (29901)
હસ્ત્યશ્વરથસઙ્ઘાશ્ચ રાષ્ટ્રાણિ વિવિધાનિ ચ।
એતાનિ ચ મમ પ્રીત્યા પ્રતિગૃહ્ણ મમાન્તિકે ॥ 18 ॥ 4-36-18 (29902)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-36-19x (3141)
તં તથાવાદિનં તત્ર કૌરવ્યઃ પ્રત્યભાષત।
એષૈવ તુ મમ પ્રીતિર્યત્ત્વં મુક્તોસિ શત્રુભિઃ ॥ 19 ॥ 4-36-19 (29903)
પ્રતીતશ્ચેત્પુરં તુષ્ટઃ પ્રવિશાદ્ય પરંતપ।
દારૈઃ પુત્રૈશ્ચ સંશ્લિષ્ય સા હિ પ્રીતિર્મમાતુલા ॥ 20 ॥ 4-36-20 (29904)
સુશર્માણં તુ રાજેન્દ્ર સભૃત્યબલવાહનમ્ ।
વિસર્જય નરશ્રેષ્ઠં વરમેતદહં વૃણે ॥ 21 ॥ 4-36-21 (29905)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-36-22x (3142)
એવમુક્તે તુ કઙ્કેન વિરાટો રાજસત્તમઃ ।
પ્રત્યુવાચ તતઃ કઙ્કં સુશર્મા યાતુ ચેષ્ટતઃ ॥ 22 ॥ 4-36-22 (29906)
કઙ્ખ ઉવાચ। 4-36-23x (3143)
ગચ્છન્તુ દૂતાસ્ત્વરિતા નગરં તવ પાર્થિવ।
સુહૃદાં પ્રિયમાખ્યાતું ઘોષયન્તુ ચ તે જયમ્ ॥ 23 ॥ 4-36-23 (29907)
તતસ્તદ્વચનાન્માત્સ્યો દૂતાન્રાજા સમાદિશત્।
આચક્ષધ્વં પુરં સત્વા સંગ્રામે વિજયં મમ ॥ 24 ॥ 4-36-24 (29908)
કુમાર્યઃ સમલંકૃત્ય પ્રયાગચ્છન્તુ મે પુરાત્ ।
વાદિત્રાણિ ચ સર્વાણિ ગણિકાશ્ચ સ્વલંકૃતાઃ ।
પ્રત્યાયાન્તુ ચ મે શીઘ્રં નાગરાઃ સર્વ એવ તે ॥ 25 ॥ 4-36-25 (29909)
એવમુક્તાસ્તથા દૂતા રાત્રૌ યાત્વા તુ કેવલમ્ ।
તતોઽન્તરે ચાનુષિતા દૂતાઃ શીઘ્રાનુયાયિનઃ ॥ 26 ॥ 4-36-26 (29910)
નગરં પ્રાવિશંસ્તે વૈ સૂર્યે સમ્યગથોદિતે।
વિરાટનગરં પ્રાપ્ય શીઘ્રં નાન્દીમઘોષયન્ ।
પતાકોચ્છ્રયમાલ્યાઢ્યં પુરમપ્રતિમં યથા ॥ 27 ॥ ॥ 4-36-27 (29911)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ ષટ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 36 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 037
॥ શ્રીઃ ॥
4.37. અધ્યાયઃ 037
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન ભીષ્મદ્રોણાદિભિઃ સહ વિરાટનગરમેત્ય ઉત્તરભાગે ગવાં ગ્રહણમ્ ॥ 1 ॥ ગોપાલેન કેનચિત્પુરમેત્યોત્તરંપ્રતિ કુરુભિર્ગોગ્રહણસ્ય નિવેદનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-37-0 (29912)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-37-0x (3144)
યાતે ત્રિગર્તાન્માત્સ્યે તુ પશૂંસ્તાન્વૈ પરીપ્સતિ।
દુર્યોધનઃ સહામાત્યૈર્વિરાટ પુરમભ્યગાત્ ॥ 1॥ 4-37-1 (29913)
ભીષ્મદ્રોણૌ ચ કર્ણશ્ચ કૃપશ્ચ પરમાસ્ત્રવિત્ ।
દ્રૌણિશ્ચ સૌબલશ્ચૈવ તથા દુઃશાસનઃ શલઃ ॥ 2 ॥ 4-37-2 (29914)
વિવિંશતિર્વિકર્ણશ્ચ ચિત્રસેનશ્ચ વીર્યવાન્ ।
દુઃસહો દુર્મુખશ્ચૈવ એતે ચાન્યે મહારથાઃ ॥ 3 ॥ 4-37-3 (29915)
સર્વે મત્સ્યાનુપાગમ્ય વિરાટસ્ય મહીપતેઃ ।
ગોપાન્વિદ્રાવ્ય તરસા ગોધનં જહ્રુરોજસા ॥ 4 ॥ 4-37-4 (29916)
ગવાં શતસહસ્રાણિ કુરવઃ કાલયન્તિ ચ ।
મહતા રથવંશેન પરિગૃહ્ય સમન્તતઃ ॥ 5 ॥ 4-37-5 (29917)
ગોપાલાનાં તુ ઘોષેષુ હન્યતાં તૈર્મહારથૈઃ ।
આરાવઃ સુમહાનાસીત્સંપ્રહારે ભયંકરે ॥ 6 ॥ 4-37-6 (29918)
ગવાધ્યક્ષસ્તુ સંત્રસ્તો રથમાસ્થાય સત્વરઃ।
જગામ નગરાયૈવ પરિક્રોશંસ્તદાઽઽર્તવત્ ॥ 7 ॥ 4-37-7 (29919)
સ પ્રવિશ્ય પુરં રાજ્ઞો નૃપવેશ્માભ્યયાત્તતઃ।
અવતીર્ય રથાત્તૂર્ણમાખ્યાતું પ્રવિવેશ હ ॥ 8 ॥ 4-37-8 (29920)
દૃષ્ટ્વા ભૂમિંજયં નામ પુત્રં માત્સ્યસ્ય માનિનમ્ ।
તસ્મૈ ચ સર્વમાચષ્ટ રાષ્ટ્રસ્ય પશુકર્ષણમ્ ॥ 9 ॥ 4-37-9 (29921)
ગવાં શતસહસ્રાણિ કુરબઃ કાલયન્તિ તે।
પ્રતિજેતું સમુત્તિષ્ઠ ગોધનં રાષ્ટ્રવર્ધન ॥ 10 ॥ 4-37-10 (29922)
રાજપુત્ર હિતપ્રેપ્સુઃ ક્ષિપ્રં નિર્યાહિ વૈ સ્વયમ્ ।
ત્વાં હિ મત્સ્યો મહીપાલઃ શૂન્યપાલમિહાકરોત્ ॥ 11 ॥ 4-37-11 (29923)
ત્વાં વૈ પરિષદો મધ્યે શ્લાઘતે સ નરાધિપઃ ।
પુત્રો મમાનુરૂપશ્ચ શૂરશ્ચેતિ કુલોદ્વહઃ ॥ 12 ॥ 4-37-12 (29924)
ઇષ્વસ્ત્રનિપુણો યોધઃ સદા વીરશ્ચ મે સુતઃ।
સમર્થઃ સમરે યોદ્ધું કૌરવૈઃ સહ તાદૃશૈ ॥ 13 ॥ 4-37-13 (29925)
તસ્ય તત્સત્યમેવાસ્તુ મનુષ્યેન્દ્રસ્ય ભાષિતમ્ ।
જયશ્ચ નિયતો યુદ્ધે કૌરવાશ્ચ ધ્રુવં હતાઃ ॥ 14 ॥ 4-37-14 (29926)
આવર્તય કુરૂઞ્જિત્વા પશૂન્પશુપતિર્યથા।
નિર્દર્હષામનીકાનિ ભીમેન શરતેજસા ॥ 15 ॥ 4-37-15 (29927)
ધનુશ્ચ્યુતૈ રુક્મપુઙ્ખૈશ્ચિત્રૈઃ સંનતપર્વભિઃ ।
દ્વિષતાં ભિન્ધ્યનીકાનિ ગજાનામિવ યૂથપઃ ॥ 16 ॥ 4-37-16 (29928)
પાશોપધાનાં જ્યાતન્ત્રીં ચાપદણ્ડાં મહાસ્વનામ્ ।
શરવર્ણાં ધનુર્વીણાં શત્રુમધ્યે પ્રવાદય ॥ 17 ॥ 4-37-17 (29929)
નિર્યાહિ નગરાચ્છીઘ્રં રાજપુત્ર કિમાસ્યતે ।
શ્વેતાઃ કાઞ્ચનસંનાહા રથે યુજ્યન્તુ તે હયાઃ ।
ધ્વજં ચ સિહં સૌવર્ણમુચ્છ્રયસ્વ તથા વિભો ॥ 18 ॥ 4-37-18 (29930)
રુક્મપુઙ્ખાઃ પ્રસન્નાગ્રા મુક્તા હસ્તવતા ત્વયા।
છાદયન્તુ શરાઃ સૂર્યં રાજ્ઞમાયુર્નિરોધકાઃ ॥ 19 ॥ 4-37-19 (29931)
રણે જિત્વા કુરૂન્સર્વાન્વજ્રપાણિરિવાસુરાન્ ।
યશો મહદવાપ્ય ત્વં પ્રવિરોદં પુરં પુનઃ ॥ 20 ॥ 4-37-20 (29932)
ત્વં હિ રાષ્ટ્રસ્ય પરમા ગતિર્માત્સ્યપતેઃ સુતઃ।
ગતિમન્તો ભવન્ત્વદ્ય સર્વે વિષયવાસિનઃ ॥ 21 ॥ 4-37-21 (29933)
યથા હિ પાણ્ડુપુત્રાણામર્જુનો જયતાંવરઃ ।
એવમેવ ગતિર્નૂનં ભવાન્વિપયવાસિનામ્ ॥ 22 ॥ ॥ 4-37-22 (29934)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ સપ્તત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 37 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-37-17 પાશોપધાનાં પાશૌ મૌર્વીપ્રાન્તદ્વયગતૌ તાવેવ ઉપાધાને વીણાયાં તન્ત્રીસંધાનાર્થં કીલવિશેષૌ યસ્યાં સા તામ્। શરવર્ણાં શરાસ્તતો નિઃસરન્તસ્ત એવ વર્ણાઃ શબ્દવત્ત્વસામાન્યાત્સ્વરસ્પર્શાદયો યસ્યામ્ ॥ 17 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 038
॥ શ્રીઃ ॥
4.38. અધ્યાયઃ 038
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
ઉત્તરે સમુચિતસારથેરભાવેન ખિદ્યમાને અર્જુનેન દ્રૌપદીંપ્રતિ ઉત્તરાય બૃહન્નલાયાઃ સારથ્યકૌશલનિવેદનચોદના ॥ 1 ॥ ભ્રાતૄચોદિતયા ઉત્તરયા બૃહન્નલાંપ્રતિ ઉત્તરરથસારધ્યકરણપ્રાર્થના ॥ 2 ॥ ઉત્તરેણ સારથીભૂતેનાર્જુનેન સહ કુરૂન્પ્રતિ રણાયાભિયાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-38-0 (29935)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-38-0x (3145)
મહાજનસમક્ષં તુ સ્ત્રીણાં મધ્યે વિશેષતઃ ।
ગવાધ્યક્ષેણ સંપ્રોક્તો વિરાટતનયસ્તદા ॥ 1 ॥ 4-38-1 (29936)
સ્ત્રીમધ્ય ઉક્તસ્તેનાસૌ વાક્યં તેજઃપ્રવર્ધનમ્।
અન્તઃપુરે શ્લાઘમાન ઇદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 2 ॥ 4-38-2 (29937)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-38-3x (3146)
અદ્યાહમનુગચ્છેયં દૃઢધન્વા ગવાં પદમ્।
યદિ મે સારથિઃ કશ્ચિદ્ભવેદશ્વેષુ કોવિદઃ ॥ 3 ॥ 4-38-3 (29938)
તમેવ નાધિગચ્છામિ યો મે યન્તા સમો ભવેત્ ।
પશ્યધ્વં સારથિં શીઘ્રં મમ યુક્તં પ્રયાસ્યતઃ ॥ 4 ॥ 4-38-4 (29939)
અષ્ટાવિંશતિરાત્રં વા માસં વા નૂનમન્તતઃ ।
યત્તદાસીન્મહાયુદ્ધં તત્ર મે સારથિર્હતઃ ॥ 5 ॥ 4-38-5 (29940)
યદ્યહં ત્વધિગચ્છેયં યો મે યન્તા ભવેદ્યુધિ ।
ત્વરાવાનદ્ય યાસ્યામિ સમુચ્છ્રિતમહાધ્વજઃ ॥ 6 ॥ 4-38-6 (29941)
વિગાહ્ય તત્પરાનીકં ગજવાજિરથાકુલમ્ ।
શસ્ત્રપ્રતાપાન્નિર્વીર્યાન્કુરૂઞ્જિત્વાઽઽનયે પશૂન્ ॥ 7 ॥ 4-38-7 (29942)
દુર્યોધનં વિકર્ણં ચ કર્ણં વૈકર્તનં કૃપમ્।
દ્રોણં ચ સહ પુત્રેણ મહેષ્વાસાન્સમાગતાન્ ॥ 8 ॥ 4-38-8 (29943)
વિદ્રાવયિત્વા સંગ્રામે દાનવાન્મઘવાનિવ ।
અનેનૈવ મુહૂર્તેન પુનઃ પ્રત્યાનયે પશૂન્ ॥ 9 ॥ 4-38-9 (29944)
શૂન્યમાજ્ઞાય કુરવઃ પ્રયાન્ત્યાદાય ગોધનમ્ ।
કિં ન શક્યં ચ તૈઃ કર્તું યદહં તત્ર નાભવમ્ ॥ 10 ॥ 4-38-10 (29945)
પશ્યયુરદ્ય મે વીર્યં કુરવસ્તે સમાગતાઃ ।
કિંનુ પાર્થોઽર્જુનઃ સાક્ષાદિતિ મંસ્યન્તિ માં પરે ॥ 11 ॥ 4-38-11 (29946)
વૈશંપયાન ઉવાચ। 4-38-12x (3147)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા સ્ત્રીષુ ચાત્મપ્રશંસનમ્ ।
નામર્ષયત પાઞ્ચાલી બીભત્સોઃ પરિકીર્તનમ્ ॥ 12 ॥ 4-38-12 (29947)
શ્રુત્વા તદર્જુનો વાક્યમુત્તરેણ પ્રભાષિતમ્।
અતીતસમયે કાલે પ્રિયાં ભાર્યામભાષત ॥ 13 ॥ 4-38-13 (29948)
દ્રુપદસ્ય સુતાં રાજ્ઞઃ પાઞ્ચાલીં રૂપસંમતામ્ ।
સત્યાર્જવગુણોપેતાં ભર્તુઃ પ્રિયહિતૈષિણીમ્ ।
ઉવાચ રહસિ પ્રીતઃ કૃષ્ણાં સર્વાર્થકોવિદઃ ॥ 14 ॥ 4-38-14 (29949)
ઉત્તરાં બ્રૂહિ પાઞ્ચાલિ ગત્વા ક્ષિપ્રં શુચિસ્મિતે ॥ 15 ॥ 4-38-15 (29950)
ઇયં કિલ પુરા યુદ્ધે ખાણ્ડવે સવ્યસાચિનઃ ।
સારથિઃ પાણ્ડુપુત્રસ્ય પાર્થસ્ય તુ બૃહન્નલા।
મહાઞ્જયો ભવેદ્યુદ્ધે સા ચેદ્યન્તા બૃહન્નલા ॥ 16 ॥ 4-38-16 (29951)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-38-17x (3148)
સા ચોદિતા તદા હ્યેન હ્યર્જુનેન શુચિસ્મિતા।
પાઞ્ચાલી ચ તદાઽઽગમ્ય ઉત્તરાયા નિવેશનમ્ ॥ 17 ॥ 4-38-17 (29952)
જ્ઞાત્વા તુ સમયાન્મુક્તં ચન્દ્રં રાહુમુખાદિવ ।
યુધિષ્ઠિરં ધર્મપરં સત્યાર્જવપથે સ્થિતમ્ ॥ 18 ॥ 4-38-18 (29953)
અમર્ષયન્તી તદ્દુઃખં કૃષ્ણા કમલલોચના।
ઉત્તરામાહ વચનં સખીમધ્યે વિલાસિનીમ્ ॥ 19 ॥ 4-38-19 (29954)
યોઽયં યુવા વારણયૂથપોપમો બૃહન્નલાઽસ્મીતિ જનોઽભ્યભાષત।
પુરાઽપિ પાર્થસ્ય સ સારથિસ્તદા ધનુર્ધરાણાં પ્રવરસ્ય મન્યે ॥ 20 ॥ 4-38-20 (29955)
એતેન વા સારથિના તદાઽર્જુનઃ સદેવગન્ધર્વમહાસુરોરગાન્ ।
સર્વાણિ ભૂતાન્યજયસ્તસ વીર્યવાનતર્પયચ્ચાપિ હિરણ્યરેતસમ્ ॥ 21 ॥ 4-38-21 (29956)
યદસ્ય સંસ્થામપિ તસ્ય સંયુગે જાનામિ વીર્યં પરવીરમધ્યગમ્ ।
સંગૃહ્ય રશ્મીનપિ ચાસ્ય વીર્યવાનાદાય ચાપં પ્રયયૌ રથે સ્થિતઃ ॥ 22 ॥ 4-38-22 (29957)
ન સર્વભૂતાનિ ન દેવદાનવા ન ચાપિ સર્વે કુરવઃ સમાગતાઃ।
ધનં હરેયુસ્તવ જાતુ ધન્વિનો બૃહન્નલા તૂત્તરસારથિર્યદિ ॥ 23 ॥ 4-38-23 (29958)
ધનુષ્યનવમશ્ચાસીત્તસ્ય શિષ્યો મહાત્મનઃ ।
સુદૃષ્ટપૂર્વો હિ મયા ચરન્ત્યા પાણ્ડવાલયે ॥ 24 ॥ 4-38-24 (29959)
સ ચાનેન સહાયેન ખાણ્ડવં ચાદહત્પુરા ।
અર્જુનસ્ય તદાઽનેન સંગૃહીતા હયોત્તમાઃ ॥ 25 ॥ 4-38-25 (29960)
તેન સારથિના પાર્થઃ સર્વભૂતાનિ સર્વશઃ।
અજયત્ખાણ્ડવપ્રસ્થે ન હિ યન્તાઽસ્તિ તાદૃશઃ ॥ 26 ॥ 4-38-26 (29961)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-28-27x (3149)
તતઃ સૈરન્ધ્રિસહિતા ઉત્તરા ભ્રાતુરબ્રવીત્।
અભ્યર્થયૈનાં સારથ્યે વીર શીઘ્રં બૃહન્નલામ્ ॥ 27 ॥ 4-38-27 (29962)
શિક્ષિતૈષા હિ સારથ્યે નર્તને ગીતવાદિતે ।
સૈરન્ધ્ય્રાહ મહાપ્રાજ્ઞા સ્તુવન્તી વૈ બૃહન્નલામ્ ॥ 28 ॥ 4-38-28 (29963)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-38-29x (3150)
સૈરન્ધ્રિ જાનાસિ મમ વ્રતં હિ ક્લીબેન પુંસા ન હિ સંવદામ્યહમ્।
સોહં ન શક્ષ્યામિ બૃહન્નલાં શુભે વક્તું સ્વયં યચ્છ હયાન્મમેતિ ॥ 29 ॥ 4-38-29 (29964)
સૈરન્ધ્ર્યુવાચ। 4-38-30x (3151)
ભયકાલે તુ સંપ્રાપ્તે ન વ્રતં નાવ્રતં પુનઃ।
યથા દુઃખં પ્રતરતિ કર્તું યુક્તં ચરેદ્બુધઃ ।
ઇતિ ધર્મવિદઃ પ્રાહુસ્તસ્માદ્વાચ્યા બૃહન્નલા ॥ 30 ॥ 4-38-30 (29965)
યેયં કુમારી સુશ્રોણી ભગિની તે યવીયસી।
અસ્યાસ્તુ વચનં વીર કરિષ્યતિ ન સંશયઃ ॥ 31 ॥ 4-38-31 (29966)
યદિ તે સારથિઃ સા સ્યાત્કુરૂન્સર્વાન્ન સંશયઃ।
જિત્વા ગાશ્ચ સમાદાય ધ્રુવમાગમનં ભવેત્ ॥ 32 ॥ 4-38-32 (29967)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-38-33x (3152)
એવમુક્તઃ સ સૈરન્ધ્ર્યા ભગિનીં પ્રત્યભાષત।
ગચ્છ ત્વમનવદ્યાઙ્ગિ તામાનય બૃહન્નલામ્ ॥ 33 ॥ 4-38-33 (29968)
સા પ્રાદ્રવત્કાઞ્ચનમાલ્યધારિણી જ્યેષ્ઠેન ભ્રાત્રા પ્રહિતા યશસ્વિની ।
ભ્રાતુર્નિયોગં તુ નિશમ્ય સુભ્રુઃ શુભાનના હાટકવજ્રભૂષિતા ॥ 34 ॥ 4-38-34 (29969)
સા વજ્રમુક્તામણિહેમકુણ્ડલા મૃદુક્રમા ભ્રાતૃનિયોગચોદિતા।
પ્રદક્ષિણાવર્તતનુઃ શિખણ્ડિની પદ્માનના પદ્મદલાયતાક્ષી ॥ 35 ॥ 4-38-35 (29970)
તન્વી સમાઙ્ગી મૃદુમન્દ્રલોચના માત્સ્યસ્ય રાજ્ઞો દુહિતા વિલાસિની ।
સા નર્તનાગારમરાલપક્ષ્મા શતહ્રદા મેઘમિવાન્વપદ્યત ॥ 36 ॥ 4-38-36 (29971)
સા નાગનાસોપમસંહિતોરૂરનિન્દિતા વેદિવિલગ્નમધ્યા।
આસાદ્ય તસ્થૌ વરમાલ્યધારિણી પાર્થં શુભા નાગવધૂરિવ દ્વિપમ્ ॥ 37 ॥ 4-38-37 (29972)
તામાગતામાયતતામ્રલોચનામવેક્ષ્ય પાર્થઃ સમયેઽભ્યભાષત ॥ 38 ॥ 4-38-38 (29973)
કિમાગતા કાઞ્ચનમાલ્યધારિણી સુગાત્રિ કિંચિત્ત્વરિતાઽસિ સુભ્રુ ।
કિં તે મુખં સુન્દરિ ન પ્રસન્નમાચક્ષ્વ શીઘ્રં મમ ચારુહાસિનિ ॥ 39 ॥ 4-38-39 (29974)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-38-40x (3153)
સા વજ્રવૈડૂર્યવિકારકુણ્ડલા વિનિદ્રપદ્મોત્પલપન્નગન્ધિની ।
પ્રસન્નતારાધિપસંનિભાનના પાર્થે કુમારી વચનં બભાષે ॥ 40 ॥ 4-38-40 (29975)
ઉત્તરોવાચ। 4-38-41x (3154)
હરન્તિ વિત્તં કુરવાઃ પિતુર્મે શતં સહસ્રાણિ ગવાં બૃહન્નલે।
સા ભ્રાતુરશ્વાન્મમ સંયમસ્વ પુરા પરે દૂરતરં હરન્તિ ગાઃ ॥ 41 ॥ 4-38-41 (29976)
સૈરન્ધ્રિરાખ્યાતિ બૃહન્નલે ત્વાં સુશિક્ષિતા સંગ્રહણે રથાશ્વયોઃ ।
અહં મરિષ્યામિ ન મેઽત્ર સંશયો મયા વૃતા તત્ર ન ચેદ્ગમિષ્યસિ ॥ 42 ॥ 4-38-42 (29977)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-38-43x (3155)
તથા નિયુક્તો નરદેવકન્યયા નરોત્તમઃ પ્રીતમના ધનઞ્જયઃ।
ઉવાચ પાર્થઃ શુભમન્દ્રયા ગિરા શુભાનનાં શુક્લદતીં શુચિસ્મિતામ્ ॥ 43 ॥ 4-38-43 (29978)
ગચ્છામિ યત્રેચ્છસિ ચારુહાસિનિ હુતાશનં પ્રજ્વલિતં વિશામિ વા।
ઇચ્છામિ તેઽહં વરગાત્રિ જીવિતં કરોમિ કિં તે પ્રિયમદ્ય સુન્દરિ।
ન મત્કૃતે દ્રક્ષ્યસિ તત્પુરં પ્રિયે વૈવસ્વતં પ્રેતપતેર્મહાભયમ્ ॥ 44 ॥ 4-38-44 (29979)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ । 4-38-45x (3156)
એતાવદુક્ત્વા કુરુવીરપુઙ્ગવો વિલાસિનીં શુક્લદતીં શુચિસ્મિતામ્।
બૃહન્નલારૂપવિભૂષિતાનનો વિરાટપુત્રસ્ય સમીપમાવ્રજત્ ॥ 45 ॥ 4-38-45 (29980)
તથા વ્રજન્તં વરભૂષણૈર્વૃતં મહાપ્રભં વારણયૂથપોપમમ્।
ગજેન્દ્રબાહું કમલાયતેક્ષણં કવાટવક્ષસ્થલમુન્નતાંસમ્ ॥ 46 ॥ 4-38-46 (29981)
તમાગતં પાર્થમમિત્રકર્શનં મહાબલં નાગમિવ પ્રમાથિનમ્।
વૈરાટિરામન્ત્ર્ય તતો બૃહન્નલાં ગવાં નિનીષન્પદમુત્તરોઽબ્રવીત્ ॥ 47 ॥ 4-38-47 (29982)
તમાવ્રજન્તં ત્વરિતં પ્રભિન્નમિવ કુઞ્જરમ્।
અન્વગચ્છદ્વિશાલાક્ષી ગજં ગજવધૂરિવ ॥ 48 ॥ 4-38-48 (29983)
દૂરાદેવ તુ સંપ્રેક્ષ્ય રાજપુત્રોઽભ્યભાષત ।
ત્વયા સારથિના પાર્થઃ ખાણ્ડવેઽગ્નિમતર્પયત્ ॥ 49 ॥ 4-38-49 (29984)
પૃથિવીં ચાજયત્કૃત્સ્નાં કુન્તીપુત્રો ધનઞ્જયઃ।
સૈરન્ધ્રી ત્વાં મમાચષ્ટ સા હિ જાનાતિ પાણ્ડવાન્ ॥ 50 ॥ 4-38-50 (29985)
દેવેન્દ્રસારથિર્વીરો માતલિઃ ખ્યાતવિક્રમઃ ।
સુમહો જામદગ્નેશ્ચ વિષ્ણોર્યન્તા ચ દારુકઃ ॥ 51 ॥ 4-38-51 (29986)
સુમન્ત્રો વા દાશરથેઃ સૂર્યયન્તા તથાઽરુણઃ।
સર્વે સારથયઃ ખ્યાતા ન બૃહન્નલયા સમાઃ ॥ 52 ॥ 4-38-52 (29987)
ઇત્યુક્તોઽહં ચ સૈરન્ધ્ર્યા તેન ત્વામાહ્વયામિ વૈ ।
આહુતા ત્વં મયા સાર્ધં યોદ્ધું યાહિ બૃહન્નલે ॥ 53 ॥ 4-38-53 (29988)
દૂરાદ્દૂરતરં ગાવો ભવન્તિ કુરુભિર્હૃતાઃ।
તથોક્તા પ્રત્યુવાચેદં રાજપુત્રં બૃહન્નલા ॥ 54 ॥ 4-38-54 (29989)
કા શક્તિર્મમ સારથ્યં કર્તું સંગ્રામમૂર્ધનિ ।
નૃત્તં વા યદિ વા ગીતં વાદિત્રં વા પૃથગ્વિધમ્ ।
તત્કરિષ્યામિ ભદ્રં તે સારથ્યં તુ કુતો મમ ॥ 55 ॥ 4-38-55 (29990)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-38-56x (3157)
ત્વં નર્તકો વા યદિ વાઽપિ ગાયકઃ ક્ષિપ્રં તનુત્રં પરિધત્સ્વ ભાનુમત્।
અભીક્ષ્ણમાહુસ્તવ કર્મ પૌરુષં સ્ત્રિયઃ પ્રશંસન્તિ મમાદ્ય ચાન્તિકે ॥ 56 ॥ 4-38-56 (29991)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-38-57x (3158)
ઇત્યેવમુક્ત્વા નૃપસૂનુસત્તમસ્તદા સ્મયિત્વાઽર્જુનમભ્યનન્દયત્।
અથોત્તરઃ પારશવં શતાક્ષિમત્સુવર્ણચિત્રં પરિગૃહ્ય ભાનુમત્ ॥ 57 ॥ 4-38-57 (29992)
બૃહન્નલાયૈ પ્રદદૌ સ્વયં તદા વિરાટપુત્રઃ પરવીરઘાતિને।
તદાજ્ઞયા માત્સ્યસુતસ્ય વીર્યવાનકર્તુકામેવ સમાદદે તદા ॥ 58 ॥ 4-38-58 (29993)
બૃહન્નલોવાચ। 4-38-59x (3159)
યદ્યસ્તિ ચ રણે શૌર્યં શક્યઃ સ્યાદ્દ્વિષતાં વધઃ।
અહં ત્વામભિગચ્છામિ યત્ર ત્વં યાસિ તત્ર ભો ॥ 59 ॥ 4-38-59 (29994)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-38-60x (3160)
તતઃ સ નર્મસંયુક્તમકરોત્પાણ્ડવો બહુ।
ઉત્તરાયાઃ પ્રમુખતઃ સર્વં જાનન્નરિન્દમઃ ॥ 60 ॥ 4-38-60 (29995)
તમાદદાનં પ્રમદા જહાસિરે હ્યધોમુખં વીરવરોઽભ્યધારયત્।
તતસ્તિરશ્ચીનકૃતં સપત્નહા હ્યધોમુખં કવચમથાભ્યકર્ષત ॥ 61 ॥ 4-38-61 (29996)
સમ્યક્પ્રજાનન્નપિ સત્યવિક્રમો હ્યજ્ઞાતવત્સર્વકુરુપ્રવીરઃ।
ઊર્ધ્વં ક્ષિપન્વીરતરોઽભ્યધારયત્પુનશ્ચ યન્તા કવચં ધનઞ્જયઃ ॥ 62 ॥ 4-38-62 (29997)
એવંપ્રકારાણિ બહૂનિ કુર્વતિ તસ્મિન્કુમાર્યઃ પ્રમદા જહાસિરે ।
તથાપિ કુર્વન્તમમિત્રકર્શનં નૈવોત્તરઃ પર્યભવદ્ધનઞ્જયમ્ ॥ 63 ॥ 4-38-63 (29998)
તં રાજપુત્રઃ સમનાહયત્સ્વયં જામ્બૂનદાન્તેન શુભેન વર્મણા।
કૃશાનુતપ્તપ્રતિમેન ભાસ્વતા જાજ્વલ્યમાનેન સહસ્રરશ્મિના ॥ 64 ॥ 4-38-64 (29999)
અથાસ્ય શીઘ્રં પ્રસમીક્ષ્ય ભોજયદ્રથે હયાન્કાઞ્ચનજાલસંવૃતાન્।
સુવર્ણજાલાન્તરયોક્તભૂષણં સિંહં ચ સૌવર્ણમુપાશ્રયદ્રથે ॥ 65 ॥ 4-38-65 (30000)
ધનૂંષિ ચ વિચિત્રાણિ બાણાંશ્ચ રુચિરાન્બહૂન્।
આયુધાનિ ચ વૈ તત્ર રથોપસ્થે ચ સ ન્યસત્ ॥ 66 ॥ 4-38-66 (30001)
આરુહ્ય પ્રયયૌ વીરઃ સબૃહન્નલસારથિઃ।
અથોત્તરા ચ કન્યાશ્ચ સ ખ્યશ્ચૈવાબ્રુવંસ્તદા ॥ 67 ॥ 4-38-67 (30002)
બૃહન્નલે આનયેથા વાસાંસિ રુચિરાણિ નઃ।
પાઞ્ચાલિકાર્થં સૂક્ષ્માણિ રત્નાનિ વિવિધાનિ ચ ।
વિજિત્ય સંગ્રામગતાન્ભીષ્મદ્રોણમુખાન્કુરૂન્ ॥ 68 ॥ 4-38-68 (30003)
અથ તા બ્રુવતીઃ કન્યાઃ સહિતાઃ કુરુનન્દનઃ।
પ્રત્યુવાચ હસન્પાર્થો મેઘદુન્દુભિનિસ્વનઃ ॥ 69 ॥ 4-38-69 (30004)
યદ્યુત્તરોઽયં સંગ્રામે વિજેષ્યતિ મહારથાન્ ।
અથાહરિષ્યે વાસાંસિ સૂક્ષ્માણ્યાભરણાનિ ચ ॥ 70 ॥ 4-38-70 (30005)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-38-71x (3161)
અથોત્તરો વર્મ મહાપ્રભાવં સુવર્ણવૈડૂર્યપરિષ્કૃતં શુભમ્।
આમુચ્ય વીરઃ પ્રયયૌ રથોત્તમં ધનઞ્જયં સારથિનં પ્રગૃહ્ય ॥ 71 ॥ 4-38-71 (30006)
તમુત્તરં પ્રેક્ષ્ય રથોત્તમે સ્થિતં બૃહન્નલાં ચૈવ મહાજનસ્તદા।
સ્ત્રિયશ્ચ કન્યાશ્ચ દ્વિજાશ્ચ સુવ્રતાઃ પ્રદક્ષિણં મઙ્ગલિનોઽભ્યપૂજયન્ ॥ 72 ॥ 4-38-72 (30007)
યદર્જુનસ્યર્ષભતુલ્યગામિનઃ પુરાઽભવત્ખાણ્ડવદાહમઙ્ગલમ્ ।
કુરૂન્સમાસાદ્ય રણે બૃહન્નલે સહોત્તરેણાસ્તુ તવાદ્ય મઙ્ગલમ્ ॥ 73 ॥ ॥ 4-38-73 (30008)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગ્રોગ્રહણપર્વણિ અષ્ટત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 38 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-38-35 શિખણ્ડિની મયૂરપિચ્છાલંકારવતી ॥ 35 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 039
॥ શ્રીઃ ॥
4.39. અધ્યાયઃ 039
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
ઉત્તરેણ કુરુસેનાવલોકનમાત્રેણ રથાદવસ્કન્દ્ય ભયાત્પલાયનમ્ ॥ 1 ॥ તમનુધાવિનાઽર્જુનેન તસ્ય કેશપાશે ગ્રહણેન પરિસાન્ત્વનપૂર્વકં પુના રથારોપણમ્ ॥ 2 ॥ તથા તેન સહ ગાણ્ડીવાદ્યાનયનાય શમીંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-39-0 (30009)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-39-0x (3162)
સ રાજધાન્ય નિર્યાય વૈરાટિરકુતોભયઃ।
પ્રયાહીત્યબ્રવીત્સૂતં યત્ર તે કુરવો ગતાઃ ॥ 1 ॥ 4-39-1 (30010)
સમવેતાન્કુરૂન્સર્વાઞ્જિગીષૂનવજિત્ય વૈ।
ગાશ્ચૈતાઃ ક્ષિપ્રમાદાય પુનરેષ્યામ્યહં પુરમ્ ॥ 2 ॥ 4-39-2 (30011)
તતસ્તાંશ્ચોદયામાસ સદશ્વાન્પાણ્ડુનન્દનઃ ॥ 3 ॥ 4-39-3 (30012)
તે હયા નરસિંહેન ચોદિતા વાતરંહસઃ।
આલિખન્ત ઇવાકાશમૂહુઃ કાઞ્ચનમાલિનઃ ॥ 4 ॥ 4-39-4 (30013)
નાતિદૂરમથો ગત્વા માત્સ્યપુત્રધનઞ્જયૌ ।
અવૈક્ષેતામવિત્રસ્તૌ કુરૂણાં બલિનાં બલમ્ ॥ 5 ॥ 4-39-5 (30014)
શ્મશાનમભિતો ગત્વા શૂરૌ દદૃશતુઃકુરૂન્ ॥ 6 ॥
તદનીકં મહત્તેષાં વિસ્તૃતં સાગરોપમમ્ । 4-39-6 (30015)
સર્પમાણમિવાકાશે વનં બહુલપાદપમ્ ॥ 7 ॥
દદૃશે પાર્થિવો રેણુર્જનિતસ્તેન સર્પતા। 4-39-7 (30016)
દૃષ્ટિપ્રણાશો ભૂતાનાં દિવસ્પૃક્કુરુસત્તમ ॥ 8 ॥
તદનીકમથો વીક્ષ્ય ગજાશ્વરથસંકુલમ્ । 4-39-8 (30017)
કર્ણદુર્યોધનકૃપૈર્ગુપ્તં શાન્તનવેન ચ ।
દ્રોણેન સહ પુત્રેણ મહેષ્વાસેન ધીમતા ॥ 9 ॥ 4-39-9 (30018)
હૃષ્ટરોમા ભયોદ્વિગ્નો નિમીલ્ય સ્વદૃશૌ તદા।
કમ્પમાનશરીરશ્ચ પાર્થં વૈરાટિરબ્રવીત્ ॥ 10 ॥ 4-39-10 (30019)
નોત્સહે કુરુભિર્યોદ્ધું રોમહર્ષં હિ પશ્ય મે।
બહુપ્રવીરમત્યુગ્રં દેવૈરપિ દુરાસદમ્।
પ્રતિયોદ્ધું ન શક્નોમિ કુરુસૈન્યં ભયાનકમ્ ॥ 11 ॥ 4-39-11 (30020)
નાશંસે ભારતીં સેનાં પ્રવેષ્ટું ભીમકાર્મુકામ્।
દેવૈરપિ સહેન્દ્રેણ ન શક્યં કિંપુનર્નરૈઃ ॥ 12 ॥ 4-39-12 (30021)
રથનાગાશ્વકલિલં પત્તિધ્વજસમાકુલમ્ ।
દૃષ્ટ્વૈવ હિ પરાનીકં મનઃ પ્રવ્યથતીવ મે ॥ 13 ॥ 4-39-13 (30022)
યત્ર દ્રોણશ્ચ ભીષ્મશ્ચ કૃપઃ કર્ણો વિવિંશતિઃ ।
અશ્વત્થામા વિકર્ણશ્ચ સોમદત્તશ્ચ બાહ્લિકઃ ।
દુર્યોધનસ્તથા રાજા વીરો દુર્મર્ષણઃ પરઃ ॥ 14 ॥ 4-39-14 (30023)
નીતિમન્તો મહેષ્વાસાઃ સર્વે યુદ્ધવિશારદાઃ ।
મત્તા ઇવ મહાનાગા યુક્તધ્વજપતાકિનઃ ॥ 15 ॥ 4-39-15 (30024)
નીતિમન્તો મહેષ્વાસાઃ સર્વાર્થકૃતનિશ્ચયાઃ ।
તાઞ્જેતું સમરે શૂરાન્દુર્બુદ્ધિરહમાગતઃ ॥ 16 ॥ 4-39-16 (30025)
દૃષ્ટ્વૈવ હિ કુરૂન્સર્વાન્વ્યૂઢાનીકાન્પ્રહારિણઃ ।
હૃષિતાનિ ચ રોમાણિ કશ્મલેનાહતં મનઃ ॥ 17 ॥ 4-39-17 (30026)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-39-17x (3163)
દૃષ્ટ્વા તુ મહતીં સેનાં કુરૂણાં દૃઢધન્વિનામ્।
પરિદેવયતે મન્દઃ સકાશે સવ્યસાચિનઃ ॥ 18 ॥ 4-39-18 (30027)
ત્રિગર્તાન્મે પિતા યાતઃ શૂન્યે વૈ પ્રણિધાય મામ્।
સર્વાં સેનામુપાદાય ન મે સન્તીહ સૈનિકાઃ ॥ 19 ॥ 4-39-19 (30028)
અહમેકો બહૂન્બાલઃ કૃતાસ્ત્રાનકૃતશ્રમઃ।
પ્રતિયોદ્ધું ન શક્નોતિ નિવર્તય બૃહન્નલે ॥ 20 ॥ 4-39-20 (30029)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-39-21x (3164)
તં તથા વાદિનં તત્ર બીભત્સુઃ પ્રત્યભાષત।
સંપ્રહસ્ય પુનસ્તં વૈ સર્વલોકમહારથઃ ॥ 21 ॥ 4-39-21 (30030)
ભયેન દીનરૂપોઽસિ દ્વિષતાં હર્ષવર્ધનઃ ।
ન ચ તાવત્કૃતં કિંચિત્પરૈઃ કર્મ રણાજિરે ॥ 22 ॥ 4-39-22 (30031)
સ્વયમેવ ચ મામાત્થ નય માં કૌરવાન્પ્રતિ ।
સોહં ત્વાં તત્ર નેષ્યામિ યત્રૈતે બહુલા ધ્વજાઃ ॥ 23 ॥ 4-39-23 (30032)
મધ્યમામિષગૃધ્રૂનાં કુરૂણામાતતાયિનામ્ ।
નેષ્યામિ ત્વાં મહાબાહો મા ત્વં હિ વિમના ભવ।
સમુદ્રમિવ ગમ્ભીરં કુરુસૈન્યમરિન્દમ ॥ 24 ॥ 4-39-24 (30033)
સ્ત્રીસકાશે પ્રતિજ્ઞાય પુરુષાણાં હિ શૃણ્વતામ્।
વિકત્થમાનો નિર્યાત્વા બ્રૂષિ કિં નાત્ર યુદ્ધ્યસે ॥ 25 ॥ 4-39-25 (30034)
તથા સ્ત્રીષુ પ્રતિશ્રુત્ય પૌરુષં પુરુષેષુ ચ।
રથમારુહ્ય નિર્યાત્વા કિમર્થં નાવબુધ્યસે ॥ 26 ॥ 4-39-26 (30035)
ન ચેદ્વિજિત્ય ગાસ્ત્વં હિ નગરં પ્રતિયાસ્યસિ।
પ્રહસિષ્યન્તિ વીરાસ્ત્વાં નરા નાર્યશ્ચ સંગતાઃ ॥ 27 ॥ 4-39-27 (30036)
અહમપ્યસ્મિ સૈરન્ધ્ર્યા સ્તુતઃ સારથ્યકર્મણિ ।
નાહં શક્નોમ્યનિર્જિત્ય ગાઃ પ્રયાતું પુરં પ્રતિ ॥ 28 ॥ 4-39-28 (30037)
સ્તોત્રેણ ચૈવ સૈરન્ધ્ર્યાસ્તવ વાક્યેન ચોદિતઃ ।
કથં ન યુદ્ધ્યેયમહં કુરૂનેતાન્સ્થિરો ભવ ॥ 29 ॥ 4-39-29 (30038)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-39-30x (3165)
કામં હરન્તુ માત્સ્યાનાં ભૂયાંસઃ કુરવો ધનમ્।
પ્રહસન્તુ ચ માં નાર્યો નરા વાઽપિ બૃહન્નલે ॥ 30 ॥ 4-39-30 (30039)
સંગ્રામેણ ન મે કાર્યં ગાવો ગચ્છન્તુ ચાપિ મે ।
નગરં ચ પ્રવેક્ષ્યામિ પશ્યતસ્તે બૃહન્નલે ॥ 31 ॥ 4-39-31 (30040)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-39-32x (3166)
ઇત્યુક્ત્વા પ્રાદ્રવદ્ભીતો રથાત્પ્રસ્કન્દ્ય કુણ્ડલી।
ત્યક્ત્વા માનં સુસંત્રસ્તો વિસૃજ્ય સશરં ધનુઃ ॥ 32 ॥ 4-39-32 (30041)
અર્જુન ઉવાચ। 4-39-33x (3167)
નૈષ શૂરૈઃ સ્મૃતો ધર્મઃ ક્ષત્રિયસ્ય પલાયનમ્।
શ્રેયો હિ મરણં યુદ્ધે ન ભીતસ્ય પલાયનમ્ ॥ 33 ॥ 4-39-33 (30042)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-39-34x (3168)
એવમુક્ત્વા તુ કૌરવ્યઃ સોઽવપ્લુત્ય રથોત્તમાત્।
તમન્વધાવદ્ધાવન્તં રાજપુત્રં ધનઞ્જયઃ ।
દીર્ઘાં વેણીં વિધૂન્વાનઃ સાધુ રક્તે ચ વાસસી ॥ 34 ॥ 4-39-34 (30043)
વિક્રમન્તં પદન્યાસૈર્નમયન્તં ચ ભૂતલમ્ ।
વિધૂય વેણીં ધાવન્તમજાનન્તોઽર્જુનં તદા।
સૈનિકાઃ પ્રાહસન્કેચિદ્યોષિદ્રૂપમવેક્ષ્ય તમ્ ॥ 35 ॥ 4-39-35 (30044)
તં ચ શીઘ્રં પ્રધાવન્તં સંપ્રેક્ષ્ય કુરવોઽબ્રુવન્ ।
કોઽયં ધાવત્યસઙ્ગેન પૂર્વં મુક્ત્વા રથોત્તમમ્ ॥ 36 ॥ 4-39-36 (30045)
ક એષ વેષસંચ્છન્નો ભસ્મનેવ હુતાશનઃ।
કિંચિદસ્ય યથા પુંસઃ કિંચિદસ્ય યથા સ્ત્રિયઃ ॥ 37 ॥ 4-39-37 (30046)
ઇત્યેવં સૈનિકાઃ પ્રાહુર્દ્રોણસ્તાનિદમબ્રવીત્ ।
આચાર્યઃ કુરુપાણ્ડૂનાં મતૌ શુક્રાઙ્ગિરોપમઃ ॥ 38 ॥ 4-39-38 (30047)
કિં વિચારેણ વઃ કાર્યમેતેનાનુસૃતેન વા।
ધાવન્તમનુધાવંશ્ચ નિર્ભયો ભયવિપ્લુતમ્ ।
વેણીકલાપં નિર્ધૂય પ્રવિભાતિ નરર્ષભઃ ॥ 39 ॥ 4-39-39 (30048)
આકારમર્જુનસ્યેવ ક્લીબરૂપં બિભર્તિ ચ।
રૂપેણ પાર્થસદૃશઃ સ્ત્રીવેષસમલંકૃતઃ ॥ 40 ॥ 4-39-40 (30049)
તદેવૈતચ્છિરોગ્રીવં તૌ બાહૂ પરિઘોપમૌ ।
તત્તદેવાસ્ય વિક્રાન્તં નાયમન્યો ધનઞ્જયાત્ ॥ 41 ॥ 4-39-41 (30050)
અમરેષ્વિવ દેવેન્દ્રો મનુષ્યેષુ ધનઞ્જયઃ।
એકઃ કોસ્માનુપાયાયાદન્યો લોકે ધનઞ્જયાત્ ॥ 42 ॥ 4-39-42 (30051)
દ્રોણેન ચૈવમુક્તસ્તુ કર્ણઃ પ્રોવાચ બુદ્ધિમાન્।
એકઃ પુત્રો વિરાટસ્ય શૂન્યે સંનિહિતઃ પુરે ॥ 43 ॥ 4-39-43 (30052)
સ એષ કિલ નિર્યાતો બાલભાવાન્ન પૌરુષાત્।
ક્લીબં વૈ સારથિં કૃત્વા નિર્યાતો નગરાદ્બહિઃ ॥ 44 ॥ 4-39-44 (30053)
છન્નં સત્રેણ વૈ નૂનં જાનીધ્વં યાન્તમર્જુનમ્ ।
તે હિ નઃ પ્રતિસંયાતું સંગ્રામે ન હિ શક્નુયુઃ ।
કથમેકતરસ્તેષાં સમસ્તાન્યોધયેત્કુરૂન્ ॥ 45 ॥ 4-39-45 (30054)
ઉત્તરઃ સારથિં કૃત્વા નિર્યાતો નગરાદ્બહિઃ।
સ નો મન્યે ધ્વજં દૃષ્ટ્વા ભીત એષ પલાયતિ ॥ 46 ॥ 4-39-46 (30055)
કૃપ ઉવાચ। 4-39-47x (3169)
નૂનં તમેવ ધાવન્તં જિઘૃક્ષતિ ધનઞ્જયઃ।
સારથિં હ્યુત્તરં કૃત્વા સ્વયં યોદ્ધુમિહેચ્છતિ ॥ 47 ॥ 4-39-47 (30056)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-39-48x (3170)
ઇતિ સ્મ કુરવઃ સર્વે વિમૃશન્તઃ પૃથક્પૃથક્।
ન ચ વ્યવસિતું વીરા અર્જુનં શક્નુવન્તિ તે ॥ 48 ॥ 4-39-48 (30057)
દુર્યોધન ઉવાચેદં સૈનિકાન્રથસત્તમાન્ ।
અર્જુનો વાસુદેવો વા રામઃ પ્રદ્યુમ્ન એવ વા।
તે હિ નઃ પ્રતિસંયાતું સંગ્રામે ન હિ શક્નુયુઃ ॥ 49 ॥ 4-39-49 (30058)
અન્યો વૈ ક્લીબરૂપેણ યદ્યાગચ્છેદ્ગવાં પદમ્।
શસ્ત્રૈસ્તીક્ષ્ણૈરર્પયિત્વા પાતયિષ્યામિ ભૂતલે ।
કથમેકતરસ્તેષાં સમસ્તાન્યોધયેત્કુરૂન્ ॥ 50 ॥ 4-39-50 (30059)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-39-51x (3171)
છન્નં તથા તં વેષેણ પાણ્ડવં પ્રેક્ષ્ય સૈનિકાઃ।
અર્જુનેતિ ચ નેત્યેવ ન વ્યવસ્યન્તિ તે પુનઃ।
ઇતિ સ્મ કુરવઃ સર્વે વિમૃશન્તઃ પુનઃ પુનઃ ॥ 51 ॥ 4-39-51 (30060)
દૃઢેવધી મહાસત્ત્વઃ શક્રતુલ્યપરાક્રમઃ ।
અદ્યાગચ્છતિ ચેદ્યોદ્ધું સર્વં સંશયિતં બલમ્ ॥ 52 ॥ 4-39-52 (30061)
ન ચાપ્યન્યતરં તત્ર વ્યવસ્યન્તિ ધનઞ્જયાત્ ॥ 53 ॥ 4-39-53 (30062)
ઉત્તરં તુ પ્રધાવન્તમનુદ્રુત્ય ધનઞ્જયઃ।
ગત્વા શતપદં તૂર્ણં કેશપક્ષે પરામૃશત્ ॥ 54 ॥ 4-39-54 (30063)
મા મા ગૃહાણ ભદ્રં તે દાસોઽહં તે બૃહન્નલે।
ઇતિ વાદિનમેવાશુ ધાવન્તં તરસાઽગ્રહીત્।
વિરાટપુત્રં બીભત્સુર્બલવાનરિમર્દનઃ ॥ 55 ॥ 4-39-55 (30064)
સોઽર્જુનેન પરામૃષ્ટઃ પર્યદેવયદાર્તવત્ ।
બહુલં કૃપણં ચૈવ વિત્તં પ્રાવેદયદ્બહુ ॥ 56 ॥ 4-39-56 (30065)
સુવર્ણમણિમુક્તાનાં યદ્યદિચ્છસિ દદ્મિ તે।
હસ્તિનોશ્વાન્રથાન્ગાવઃ સ્ત્રિયશ્ચ સમલઙ્કૃતાઃ ॥ 57 ॥ 4-39-57 (30066)
શાતકુમ્ભસ્ય શુદ્ધસ્ય શ્રેષ્ઠસ્ય રજતસ્ય ચ।
દદામિ શતનિષ્કં તે મુઞ્ચ માં ત્વં બૃહન્નલે ॥ 58 ॥ 4-39-58 (30067)
ષષ્ટિં સ્વલંકૃતાઃ કન્યા ગ્રામમેકં દદામિ તે।
મુઞ્ચ માં ત્વં ભૃશં દીનં વિહ્વલં ભયકમ્પિતમ્ ॥ 59 ॥ 4-39-59 (30068)
મણીનષ્ટૌ ચ વૈડૂર્યાન્હેમબદ્ધાન્મહાપ્રભાન્।
હેમદણ્ડપ્રતિચ્છન્નં રથં યુક્તં તુ વાજિભિઃ ॥ 60 ॥ 4-39-60 (30069)
મત્તાંશ્ચ દશ માતઙ્ગાન્મુઞ્ચ માં ત્વં બૃહન્નલે ।
ગમિષ્યામિ પુરં ષણ્ડ દ્રષ્ટું માતરમદ્ય તામ્ ॥ 61 ॥ 4-39-61 (30070)
એકોઽહમેવ મે માતુઃ કુમારઃ કિં બ્રુવે તતઃ।
વિધિરેવંવિધે કાલે ત્વદ્વશં કુરુતે હિ મામ્ ॥ 62 ॥ 4-39-62 (30071)
માત્સ્યસ્ય પુત્રો બાલોઽહં તેન ચાસ્મિ સુપોષિતઃ।
માતૃપાર્શ્વશયાનોઽહમસ્પૃષ્ટાતપવાયુમાન્ ॥ 63 ॥ 4-39-63 (30072)
અદૃષ્ટબાલયુદ્ધોઽહં કુતસ્તે કુરવઃ કુતઃ।
માતૃપાર્શ્વં ગમિષ્યામિ મુઞ્ચ માં ત્વં બૃહન્નલે ॥ 64 ॥ 4-39-64 (30073)
પ્રલયાર્ણવસંકાશં દૃશ્યતે કૌરવં બલમ્ ॥ 65 ॥ 4-39-65 (30074)
સ્ત્રીણાં મધ્યેઽહમજ્ઞાનાદ્વીર્યશૌર્યાઙ્કિતાં ગિરમ્।
ઉક્તો યૌવનગર્વેણ કો જેતું શક્નુયાત્કુરૂન્ ।
અમુક્ત્વા માં યદિ નયેર્મરિષ્યામિ તવાગ્રતઃ ॥ 66 ॥ 4-39-66 (30075)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-39-67x (3172)
એવમાદીનિ વાક્યાનિ વિલપન્તમચેતસમ્।
પ્રસભં પુરુષવ્યાઘ્રો રથસ્યાન્તિકમાનયત્ ॥ 67 ॥ 4-39-67 (30076)
અથૈનમબ્રવીત્પાર્થો ભયાર્તં નષ્ટચેતસમ્ ॥ 68 ॥ 4-39-68 (30077)
અહં યોત્સ્યામિ કૌરવ્યૈર્હયાન્સંયચ્છ મેતિ મામ્ ।
આદદાનઃ કિમર્થં ત્વં પલાયનપરોઽભવઃ ॥ 69 ॥ 4-39-69 (30078)
યુધ્યસ્વ કૌરવૈઃ સાર્ધં વિજયસ્તે ભવિષ્યતિ।
યસ્ય યન્તાસ્મ્યહં યુદ્ધે સંયચ્છામિ હયોત્તમાન્।
રાજ્ઞો વા રાજપુત્રસ્ય તસ્ય યુદ્ધે જયો ધ્રુવમ્ ॥ 70 ॥ 4-39-70 (30079)
સર્વથોત્તર યુધ્યસ્વ યન્ત્રા સહ મયા કુરૂન્ ।
જિત્વા મહીં યશઃ પ્રાપ્ય ભોક્ષ્યસે સકલામિમામ્ ॥ 71 ॥ 4-39-71 (30080)
હતો વા પ્રાપ્સસે સ્વર્ગં ન શ્રેયસ્તે પલાયનમ્ ॥ 72 ॥ 4-39-72 (30081)
અદ્ય સર્વાન્કુરૂઞ્જિત્વા યથા જયમવાપ્સ્યસિ।
તથાઽહં પ્રયતિષ્યેઽત્ર સહાયોઽત્ર મતો હ્યહમ્ ॥ 73 ॥ 4-39-73 (30082)
યદિ નોત્સહસે યોદ્ધું શત્રુભિઃ શત્રુકર્શન।
એહિ મે ત્વં હયાન્યચ્છ યુધ્યમાનસ્ય શત્રુભિઃ ॥ 74 ॥ 4-39-74 (30083)
પ્રયાહ્યેતદ્રથાનીકં મદ્બાહુપરિરક્ષિતઃ ।
અપ્રધૃષ્યતમં ઘોરં ગુપ્તં ઘોરૈર્મહારથૈઃ ।
મા ભૈસ્ત્વં રાજપુત્રાગ્ર્ય ક્ષત્રિયોસિ પરંતપ ॥ 75 ॥ 4-39-75 (30084)
અહં તૈઃ કુરુભિર્યોત્સ્યે પ્રત્યાનેષ્યામિ તે પશૂન્ ।
પ્રવિશૈતદ્રથાનીકમપ્રધૃષ્યં દુરાસદમ્ ॥ 76 ॥ 4-39-76 (30085)
યન્તા ભવ નરશ્રેષ્ઠ યોત્સ્યેઽહં કુરુભિઃ સહ।
શૂરાન્સમરચણ્ડાંશ્ચ નયિષ્યે યમસાદનમ્ ॥ 77 ॥ 4-39-77 (30086)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-39-78x (3173)
એવં બ્રુવાણો વૈરાટિં બીભત્સુરપરાજિતઃ।
સમાશ્વાસ્ય ભયાર્તં તમુત્તરં ભરતર્ષભઃ ॥ 78 ॥ 4-39-78 (30087)
ઇતસ્તતો વિવેષ્ટન્તમકામં ભયપીડિતમ્ ।
રથમારોપમાયાસ પાર્થઃ પરપુરંજયઃ ॥ 79 ॥ 4-39-79 (30088)
તમારોપ્ય રથોપસ્થે વિલપન્તં ધનઞ્જયઃ।
ગાણ્ડીવં ધનુરાદાતુમુપાયાત્તાં શમીં પ્રતિ। 4-39-80 (30089)
ઉત્તરં તં સમાશ્વાસ્ય કૃત્વા યન્તારમર્જુનઃ ॥ 80 ॥ ॥ 4-39-81 (30090)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ એકોનચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 39 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 040
॥ શ્રીઃ ॥
4.40. અધ્યાયઃ 040
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
ઉત્તરેણાર્જનચોદનયા શમીમારુહ્ય ધનુરાદાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-40-0 (30091)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-40-0x (3174)
તં દૃષ્ટ્વા ક્લીબરૂપેણ રથસ્થં રથિપુઙ્ગવમ્।
શમીમભિમુખં યાન્તં રથમારોપ્ય ચોત્તરમ્ ॥ 4-40-1 (30092)
દ્રોણભીષ્માદયઃ શૂરાઃ કુરૂણાં રથિસત્તમાઃ ।
વિત્રસ્તમનસશ્ચાસન્ધનઞ્જયકૃતાદ્ભયાત્ ॥ 4-40-2 (30093)
તાનવેક્ષ્ય હતોત્સાહાનુત્પાતાનપિ ચાદ્ભુતાન્।
ગુરુઃ શસ્ત્રભૃતાંશ્રેષ્ઠો ભારદ્વાજોઽભ્યભાષત ॥ 4-40-3 (30094)
સ્વરાશ્ચ વાતાઃ સંયાન્તિ રૂક્ષાઃ પરુષનિસ્વનાઃ ।
ભસ્મવર્ષપ્રકાશેન તમસા સંવૃતં નભઃ ॥ 4-40-4 (30095)
રૂક્ષવર્ણાશ્ચ જલદા દૃશ્યન્તેઽદ્ભુતદર્શનાઃ ।
નિઃસરન્તિ ચ કોશેભ્યઃ શસ્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ ॥ 4-40-5 (30096)
શિવાશ્ચ વિનદન્ત્યેતા દીપ્તાયાં દિશિ દારુણાઃ ।
હયાશ્ચાશ્રૂણિ મુઞ્ચન્તિ ધ્વજાઃ કમ્પન્ત્યકમ્પિતાઃ ॥ 4-40-6 (30097)
યાદૃશાન્યત્ર દૃશ્યન્તે રૂપાણિ વિવિધાનિ ચ।
યત્તા ભવન્તસ્તિષ્ઠન્તુ યુદ્ધં સ્યાત્સમુપસ્થિતમ્ ॥ 4-40-7 (30098)
રક્ષધ્વમપિ રાજાનં વ્યૂહધ્વં વાહિનીમપિ ।
વૈશસં ચ પ્રતીક્ષધ્વં રક્ષધ્વં ચાપિ ગોધનમ્ ॥ 4-40-8 (30099)
એષ વીરો મહેષ્વાસઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાંવરઃ।
આગતઃ ક્લીબવેષેણ પાર્થો નાસ્ત્યત્ર સંશયઃ ॥ 4-40-9 (30100)
એતાવદુક્ત્વા વચનં ભીષ્મમાલોક્ય ચાબ્રવીત્ ॥ 4-40-10 (30101)
નદીજ લઙ્કેશવનારિકેતુર્નગાહ્વયો નામ નગારિસૂનુઃ ।
ગત્યા સુરેશઃ ક્વચિદઙ્ગનેવ ગુરુર્બભાષે વચનં તદાનીમ્ ॥ 4-40-11 (30102)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-40-12x (3175)
ઇત્યુક્ત્વા સંજ્ઞયા દ્રોણસ્તૂષ્ણીમાસીદ્વિશાંપતે।
ભારદ્વાજવચઃ શ્રુત્વા ગાઙ્ગેયઃ સંજ્ઞયાઽબ્રવીત્ ॥ 4-40-12 (30103)
અતીતં ચક્રમસ્માકં વિષયાન્તરમાગતાઃ ।
અતીતઃ સમયશ્ચોક્ત અસ્માભિર્યઃ સભાતલે।
ન ભયં શત્રુતઃ કાર્યં શઙ્કાં ત્યજ નરર્ષભ ॥ 4-40-13 (30104)
દેવવ્રતેનૈવમુક્તે વચને હિતકારિણા ।
દુર્યોધનમથાલોક્ય સંજ્ઞયા દ્રોણ અબ્રવીત્ ॥ 4-40-14 (30105)
એષ વીરો મહેષ્વાસઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાંવરઃ ।
આગતઃ ક્લીબરૂપેણ પાર્થો નાસ્ત્યત્ર સંશયઃ ॥ 4-40-15 (30106)
એષ પાર્થો હિ વિક્રાન્તઃ સવ્યસાચી પરન્તપઃ।
યે જેતારો મહીપાનામમુના કુરવો હતાઃ ॥ 4-40-16 (30107)
યસ્મિઞ્જાતે મહી કૃત્સ્ના નિર્ભરોચ્છ્વાસિતાઽભવત્।
યેન મે દક્ષિણા દત્તા બદ્ધ્વા દ્રુપદમોજસા ॥ 4-40-17 (30108)
વિદ્ધ્વા વિયદ્ગતં લક્ષ્યં વિનિર્જિત્ય ચ પાર્થિવાન્ ।
નિર્જિતા યેન પાઞ્ચાલી પુરા યેન સ્વયંવરે ॥ 4-40-18 (30109)
ખાણ્ડવે યેન સંતૃપ્તો વહ્નિર્જિત્વા સુરાસુરાન્ ।
પરિણીતા સુભદ્રા ચ યેન નિર્જિત્ય યાદવાન્ ॥ 4-40-19 (30110)
નિર્જિતો યેન યુદ્ધેન ત્રિપુરારિઃ સ્મરાર્દનઃ ॥ 4-40-20 (30111)
ગત્વા ત્રિવિષ્ટપં યેન જિતેન્દ્રા દાનવા યુધિ ।
નિવાતકવચા રાજન્દાનવાનાં ત્રિકોટયઃ।
નિર્જિતાઃ કાલકેયાશ્ચ હિરણ્યપુરવાસિનઃ ॥ 4-40-21 (30112)
યેન ત્વં મોચિતો બદ્ધશ્ચિત્રસેનેન તદ્વને ॥ 4-40-22 (30113)
યેન ગત્વોત્તરં મેરોરાનિનાય મહદ્ધનમ્ ।
યાજિતો ધર્મસૂનુશ્ચ નૃપાન્સર્વાન્વિજિત્ય ચ ॥ 4-40-23 (30114)
યસ્મિઞ્શૌર્યં ચ વીર્યં ચ તેજો ધૈર્યં પરાક્રમઃ ।
ઔદાર્યં ચૈવ ગામ્ભીર્યં શ્રીર્હ્રીર્ધર્મો દયાઽઽર્જવમ્ ।
એવમાદિગુણોપેતઃ સોયં પાર્થો ન સંશયઃ ॥ 4-40-24 (30115)
નાજિત્વા વિનિવર્તેત સર્વાનપિ મરુદ્ગણાન્ ॥ 4-40-25 (30116)
ક્લેશિતશ્ચ વને શૂરો વાસવેન ચ શિક્ષિતઃ।
અમર્ષવશમાપન્નો યોત્સ્યતે નાત્ર સંશયઃ ।
ન હ્યસ્ય પ્રતિયોદ્ધારમન્યં પશ્યામિ કૌરવ ॥ 4-40-26 (30117)
મહાદેવોપિ પાર્થેન શ્રૂયતે યુદ્ધતોષિતઃ ।
કિરાતવેષપ્રચ્છન્નો ગિરૌ હિમવતિ પ્રભુઃ ॥ 4-40-27 (30118)
ઇત્યેવંવાદિનં દ્રોણં કર્ણઃ ક્રુદ્ધોઽભ્યભાષત ॥ 4-40-28 (30119)
સદા ભવાન્ફલ્ગુનસ્ય ગુણાનસ્માસુ કત્થસે।
ન ચાર્જુનઃ કલાપૂર્ણો મમ દુર્યોધનસ્ય વા ॥ 4-40-29 (30120)
દુર્યોધન ઉવાચ। 4-40-30x (3176)
યદ્યેષ પાર્થો રાધેય કૃતં કાર્યં ભવેન્મમ ।
જ્ઞાતાઃ પુનશ્ચરિષ્યન્તિ દ્વાદશાન્યાંશ્ચ વત્સરાન્ ॥ 4-40-30 (30121)
અથવા કશ્ચિદેવાન્યઃ ક્લીબરૂપેણ દેવરાટ્ ।
શરૈરેનં સુનિશિતૈઃ પાતયિષ્યામિ ભૂતલે ॥ 4-40-31 (30122)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-40-32x (3177)
તસ્મિન્વદતિ તાં વાચં ધાર્તરાષ્ટ્રે પરન્તપે।
ભીષ્મો દ્રોણઃ કૃપો દ્રૌણિઃ પૌરુષં તદપૂજયન્ ॥ 4-40-32 (30123)
તાં શમીમભિસંગમ્ય પાર્થો વૈરાટિમબ્રવીત્।
સુખસંવર્ધિતં પિત્રા સમરાણામકોવિદમ્ ॥ 4-40-33 (30124)
એહિ ભૂમિંજયારુહ્ય વૈરાટે મહતીં શમીમ્।
સમાદિષ્ટો મયા ક્ષિપ્રં ધનુર્ગાણ્ડીવમાનય ॥ 4-40-34 (30125)
નેમાનીષ્વાસનાનીહ સોઢું શક્ષ્યન્તિ મે બલમ્ ।
નાલં ભારં ગુરું ભેત્તું કુઞ્જરં વા પ્રમર્દિતુમ્ ॥ 4-40-35 (30126)
મમ વા બાહુવિક્ષેપં શત્રૂનિહ વિજેષ્યતઃ।
નેચ્છામિ તૈરહં કર્તું કર્મ વૈજયિકં ત્વિહ ॥ 4-40-36 (30127)
અતિસૂક્ષ્માણિ હ્રસ્વાનિ સર્વાણિ ચ મૃદૂનિ ચ।
આયુધાનિ મહાબાહો તવૈતાનિ મહાબલ ॥ 4-40-37 (30128)
તસ્માદ્ભૂમિંજયારુહ્ય શમીમેતાં પલાશિનીમ્ ।
અસ્યાં હિ પાણ્ડુપુત્રાણાં ધનૂંષિ નિહિતાત્યુત ॥ 4-40-38 (30129)
યુધિષ્ઠિરસ્ય ભીમસ્ય બીભત્સોર્યમયોસ્તથા ।
ધ્વજા શરાશ્ચ શૂરાણાં દિવ્યાનિ કવચાનિ ચ ॥ 4-40-39 (30130)
અત્રૈવ તુ મહાવીર્યં ધનુઃ પાર્થસ્ય ગાણ્ડિવમ્ ।
એકં શતસહસ્રેણ સંમિતં રાષ્ટ્રવર્ધનમ્ ॥ 4-40-40 (30131)
વ્યાયામસહમત્યર્થં તૃણરાજસમં મહત્ ।
સર્વાયુધમહામાત્રં સર્વારિક્ષયકારકમ્ ॥ 4-40-41 (30132)
સુવર્ણવિકૃતં દિવ્યં શ્લક્ષ્ણમાયતમવ્રણમ્।
અલં ભારં ગુરું સોઢું વારુણં ચ સુદર્શનમ્ ॥ 4-40-42 (30133)
તાદૃશાન્યેવ સર્વાણિ બલવન્તિ દૃઢાનિ ચ।
યુધિષ્ઠિરસ્ય ભીમસ્ય બીભત્સોર્યમયોસ્તથા ।
પ્રથિતાનિ વિશિષ્ટાનિ દુર્દશાનિ ભવન્ત્યુત ॥ 4-40-43 (30134)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-40-44x (3178)
શરીરમિહ ચાસક્તં શમ્યાં શુષ્કં પુરા કિલ।
તદહં રાજપુત્રઃ સન્સ્પૃશેયં પાણિના કથમ્ ॥ 4-40-44 (30135)
ન મામેવંવિધં કર્મ કારયસ્વ બૃહન્નલે ।
કથં વા શક્યતે કર્તું બુદ્ધ્યા ત્વં મન્યસે કથં ॥ 4-40-45 (30136)
નૈવંવિધં મયા યુક્તમાલબ્ધું ક્ષત્રયોનિના ।
મહતા રાજપુત્રેણ મન્ત્રયજ્ઞવિદા સતા ॥ 4-40-46 (30137)
સ્પૃષ્ટવન્તં શરીરં માં શવવાહમિવાશુચિમ્।
કથં વા વ્યવહાર્યં વૈ કુર્વીથાસ્ત્વં બૃહન્નલે ॥ 4-40-47 (30138)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-40-48x (3179)
તમુવાચ તતઃ શૂરઃ પાર્થં પરપુંરજયઃ।
દાયાદં સર્વમત્સ્યાનાં કુલે જાતં વિશારદમ્ ॥ 4-40-48 (30139)
જાનામિ ત્વાં મહાપ્રાજ્ઞ શુભં જાત્યા કુલેન ચ ।
કથં નુ પાપકં કર્મ બ્રૂયાં ત્વાઽહં પરન્તપ ॥ 4-40-49 (30140)
વ્યવહાર્યશ્ચ રાજેન્દ્ર શુદ્ધશ્ચૈવ ભવિષ્યસિ ।
ધનૂંષ્યેતાનિ મા ભૈસ્ત્વં શરીરં નાત્ર વિદ્યતે ॥ 4-40-50 (30141)
દાયાદં મત્સ્યરાજસ્ય કુલે જાતં મનસ્વિનમ્ ।
કથં વા નન્દિતં કર્મ કારયે ત્વાં નૃપાત્મજ ॥ 4-40-51 (30142)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-40-52x (3180)
એવમુક્તઃ સ પાર્થેન રથાત્પ્રસ્કન્દ્ય કુણ્ડલી।
આરુરોહ શમીવૃક્ષં વૈરાટિરવશસ્તદા ॥ 4-40-52 (30143)
તમન્વશાસચ્છત્રુઘ્નો રથે તિષ્ઠન્ધનઞ્જયઃ ।
અવરોપય વૃક્ષાગ્રાદ્ધનૂંષ્યેતાનિ માચિરમ્ ॥ 4-40-53 (30144)
સોપહૃત્ય મહાર્હાણિ ધનૂંષિ પૃથુવક્ષસામ્ ।
પરિવેષ્ટનપત્રાણિ વિમુચ્ય સમુપાનયત્ ॥ 4-40-54 (30145)
પરિવેષ્ટનમેતેષાં સર્વં મુઞ્ચસ્વ માચિરમ્ ।
તેષાં સંનહનીયાનિ પરિમુચ્ય પરન્તપઃ।
અપશ્યત્તત્ર ગાણ્ડીવં ચતુર્ભિરપરૈઃ સહ ॥ 4-40-55 (30146)
તેષાં વિમુચ્યમાનાનાં ધનુષામર્કવર્ચસામ્।
વિનિશ્ચેરુઃ પ્રભા દિવ્યા ગ્રહાણામુદયેષ્વિવ ॥ 4-40-56 (30147)
સ તેષાં રૂપમાલેક્ય ભોગિનામિવ દૃમ્ભતામ્ ।
હૃષ્ટરોમા ભયોદ્વિગ્રઃ પ્રવેપિતતનુસ્તદા ॥ 4-40-57 (30148)
અર્જુનેન સમાશ્વસ્તઃ કિંચિદ્ધૃષ્ટો નૃપાત્મજઃ।
તેષાં સંદર્શનાભ્યાસં સ્પર્શાભ્યાસં પુનઃ પુનઃ ॥ 58 ॥ 4-40-58 (30149)
આમીલ્ય પુનરુન્મીલ્ય સ્પૃષ્ટ્વાસ્પૃષ્ટ્વા ચકાર સઃ।
સમ્યગ્ઘુણ્ટસ્તદાઽઽશ્વસ્તઃ ક્ષણેન સમપદ્યત ॥ 59 ॥ 4-40-59 (30150)
સંસ્પૃશ્ય તાનિ ચાપાનિ ભાનુમન્તિ બૃહન્તિ ચ।
વૈરાટિરર્જુનં રાજન્નિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 60 ॥ ॥ 4-40-60 (30151)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 40 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-40-11 નગારિસૂનુઃ। એષોઽઙ્ગનાવેષધરઃ કિરીટી જિત્વાઽવ યં નેષ્યતિ ચાદ્ય ગા વ ઇતિ ઝo પાઠઃ। હે નદીજ ગાઙ્ગેય ભીષ્મ, લઙ્કેશસ્ય રાવણસ્ય વનં તસ્યારિર્નાશકો હનૂમાન્ સ કેતુર્ધ્વજો યસ્ય સઃ લઙ્કેશવનારિકેતુઃ । નગો `વૃક્ષસ્તદાહ્લયઃ વૃક્ષનામા। અર્જુન ઇત્યર્થઃ। શૈલવૃક્ષૌ નગાવગાવિત્યમરઃ। નગારિરિન્દ્રસ્તસ્ય સૂનુઃ । કિરીટી તન્નામા યં જિત્વા વઃ યુષ્માકં ગાઃ ધેનૂઃ નેષ્યતિ તં દુર્યોધનં અવ પાલય ॥ 11 ॥ 4-40-46 આલબ્ધું સ્પ્રષ્ટુમ્ ॥ 46 ॥ ॥ ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 041
॥ શ્રીઃ ॥
4.41. અધ્યાયઃ 041
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવકાર્મુકાદ્યવલોકનવિસ્મિતેનોત્તરકુમારેણાર્જુનંપ્રતિ તત્તદાયુધવર્ણનપૂર્વકં તત્તત્સ્વામિનાં પ્રશ્નઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-41-0 (30152)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-41-0x (3181)
સારથે કિમિદં દિવ્યં નાગો વા યદિ વા ધનુઃ।
સૌવર્ણાન્યત્ર પદ્માનિ શતપત્રાણિ ભાગશઃ ।
કુશાગ્નિપ્રતિતપ્તાનિ ભાનુમન્તિ બૃહન્તિ ચ ॥ 4-41-1 (30153)
બિન્દવશ્ચાત્ર સૌવર્ણા મણિપ્રોતાઃ સમન્તતઃ।
શશિસૂર્યપ્રભાઃ પૃષ્ઠે ભાન્તિ રુક્મપરિષ્કૃતાઃ ॥ 4-41-2 (30154)
પુષ્પાણ્યત્ર સુવર્ણાનિ શતપત્રાણિ ભાગશઃ ।
વિસ્માપનીયરૂપં ચ ભીમં ભીમપ્રદર્શનમ્ ॥ 4-41-3 (30155)
નીલોત્પલનિભં કસ્ય શાતકુમ્ભપરિષ્કૃતમ્।
ઋષભા યસ્ય સૌવર્ણાઃ પૃષ્ઠે તિષ્ઠન્તિ શૃઙ્ગિણઃ ॥ 4-41-4 (30156)
તાલપ્રમાણં કસ્યેદં મણિરુક્મવિભૂષિતમ્
હાટકસ્ય સુવર્ણસ્ય યસ્મિઞ્શાખામૃગા દશ ॥ 4-41-5 (30157)
દુરાનમં મહાદીર્ઘં સુરૂપં દુષ્પ્રધર્ષણમ્ ।
કસ્યેદમીદૃશં ચિત્રં ધનુઃ સર્વે ચ દંશિતાઃ ॥ 4-41-6 (30158)
ચન્દ્રાર્કવિમલાભાસઃ સુરૂપાઃ સુપ્રદર્શનાઃ ।
હંસાઃ પૃષ્ઠં શ્રિતા યસ્ય કુશાગ્નિપ્રતિમાર્ચિષઃ ।
શાર્ઙ્ગગાણ્ડીવસદૃશં કસ્યેદં સારથે ધનુઃ ॥ 4-41-7 (30159)
ચતુર્તં કાઞ્ચનવપુર્ભાતિ વિદ્યુદ્ગણોપમમ્।
નીલોપલિપ્તમચ્છિદં જાતરૂપમયં ધનુઃ ।
મત્સ્યશ્ચાસ્ય હિરણ્યસ્ય પૃષ્ઠે તિષ્ઠન્તિ દંશિતાઃ ॥ 4-41-8 (30160)
શક્રચાપોપમં દિવ્યં કસ્યેદં સારથે ધનુઃ।
ઉચ્છ્રિતં ફણિવદ્દિવ્યં સારવત્ત્વાદ્દુરાનમમ્ ॥ 4-41-9 (30161)
સહસ્રગોધાઃ સૌવર્ણા દ્વીપિનશ્ચ ચતુર્દશ ।
બર્હિણશ્ચાત્ર સૌવર્ણાઃ શતચન્દ્રાર્કભૂષિતાઃ।
જામ્બૂનદવિચિત્રાઙ્ગં કસ્યેદં પઞ્ચમં ધનુઃ ॥ 4-41-10 (30162)
કસ્યેમે ક્ષુરનારાચાઃ સહસ્રં લોમવાપિનઃ।
પ્રક્ષિપ્તાસ્તીક્ષ્ણતુણ્ડાગ્રા ઉપાસઙ્ગે હિરણ્મયે ॥ 4-41-11 (30163)
હારિદ્રવર્ણાઃ કસ્યેમે શિતા પઞ્ચશતં શરાઃ।
આશીવિષસમસ્પર્શાઃ શિતાશ્ચાજિંહગા દૃઢાઃ ॥ 4-41-12 (30164)
વિપાઠાઃ પૃથવઃ કસ્ય ગૃધ્રપત્રાર્ધવાજિતાઃ।
વરાહકર્ણાસ્તીક્ષ્ણાગ્રાઃ કસ્યેમે રુચિરાઃ શરાઃ ॥ 4-41-13 (30165)
વજ્રાશનિસમસ્પર્શા વૈશ્વાનરશિખાર્ચિષઃ।
સુવર્ણપુઙ્ખાસ્તીક્ષ્ણાગ્રાઃ કસ્ય સપ્તશતં શરાઃ ॥ 4-41-14 (30166)
કસ્યાયં સાયકો દીર્ઘો ગવ્યે કોશે ચ દંશિતઃ।
કસ્ય દણ્ડો દૃઢઃ શ્લક્ષ્ણો રુચિરોઽયં પ્રકાશતે ॥ 4-41-15 (30167)
વૈયાઘ્રકોશઃ કસ્યાયં દિવ્યઃ શઙ્ખો મહાપ્રભઃ ।
કસ્યાર્થમસયશ્ચૈતે પઞ્ચ શાર્દૂલલક્ષણાઃ ॥ 4-41-16 (30168)
કસ્યાયં નિર્મલઃ ખઙ્ગો દ્વીપિચર્મનિવાસિતઃ।
નીલોત્પલસવર્ણોઽયં કસ્ય ખઙ્ગઃ પૃથુર્મહાન્ ॥ 4-41-17 (30169)
મૃગેન્દ્રચર્માવસિતસ્તીક્ષ્ણધારઃ સુનિર્મલઃ।
ઋષભાજિનકોશસ્તુ કસ્ય ખઙ્ગો મહાનયમ્ ॥ 4-41-18 (30170)
યસ્યાપિધાને દૃશ્યન્તે સૂર્યાઃ પઞ્ચ પરિષ્કૃતાઃ।
કસ્યાયં વિપુલઃ ખઙ્ગઃ શૃઙ્ગત્સરુમનોહરઃ ॥ 4-41-19 (30171)
નિહિતઃ પાર્ષતે કોશે તૈલધૌતઃ સમાહિતઃ।
પ્રમાણવર્ણયુક્તશ્ચ કસ્ય ખઙ્ગો મહાનયમ્।
એતેન પ્રતિવિદ્ધઃ સઞ્જીવેત્કશ્ચિન્ન કુઞ્જરઃ ॥ 4-41-20 (30172)
નિર્દિશસ્વ યથામાર્ગં મયા પૃષ્ટા બૃહન્નલે।
વિસ્મયો મે પરો જાતો દૃષ્ટ્વા સર્વમિદં મહત્ ॥ ॥ 4-41-21 (30173)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ એકચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 41 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 042
॥ શ્રીઃ ॥
4.42. અધ્યાયઃ 042
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અર્જુનેનોત્તરંપ્રતિ યુધિષ્ઠિરાદ્યાયુધાનાં પૃથક્પૃથઙ્નિર્દેશેન તત્તત્સ્વામિકત્વકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-42-0 (30174)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-42-0x (3182)
અત્તરેણૈવમુક્તસ્તુ પાર્થો વૈરાટિમબ્રવીત્।
મૃદ્વ્યા પ્રત્યાયયન્વાચા ભીતં શઙ્કાવશં ગતમ્ ॥ 4-42-1 (30175)
અર્જુન ઉવાચ। 4-42-2x (3183)
અત્ત્વયા પ્રથમં પૃષ્ટં શત્રુસેનાઙ્ગમર્દનમ્।
પાર્થસ્યેદં ધનુર્દિવ્યં ગાણ્ડીવમિતિ વિશ્રુતમ્ ॥ 4-42-2 (30176)
અભેદ્યમભયં શ્રીમદ્દિવ્યમચ્છેદ્યમવ્રણમ્।
સર્વાયુધમહામાત્રં શાતકુમ્ભમયં ધનુઃ ॥ 4-42-3 (30177)
એતચ્છતસહસ્રેણ સંમિતં રાષ્ટ્રવર્ધનમ્ ।
દેવદાનવગન્ધર્વૈઃ પૂજિતં શાશ્વતીઃ સમાઃ ॥ 4-42-4 (30178)
યેન દેવાસુરાન્પાર્થઃ સર્વાન્વિષહતે રણે।
એતદ્વર્ષસહસ્રં તુ બ્રહ્મા પૂર્વમધારયત્ ॥ 4-42-5 (30179)
ઉમાપતિશ્ચતુઃષષ્ટિં શક્રોઽશીતિં ચ પઞ્ચ ચ ।
સોમઃ પઞ્ચસહસ્રાણિ તથા ચ વરુણઃ શતમ્ ॥ 4-42-6 (30180)
તસ્માચ્ચ વરુણાદગ્નિઃ પ્રેમ્ણા પ્રાહૃત્ય તચ્છુભમ્।
અગ્નિના પ્રાતિભાવ્યેન દત્તં પાર્થાય ગાણ્ડિવમ્ ।
પઞ્ચષષ્ટિં ચ વર્ષાણિ કૌન્તેયો ધારયિષ્યતિ ॥ 4-42-7 (30181)
એવંવીર્યં મહાવેતેતચ્ચ ધનુરુત્તમમ્ ।
નીલોત્પલસમં રાજ્ઞઃ કૌરવ્યસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 4-42-8 (30182)
બિન્દવશ્ચાત્ર સૌવર્ણાઃ પૃષ્ઠે સાધુનિયોજિતાઃ ।
વિશ્રુતં ભીમસેનસ્ય જાતરૂપગ્રહં દૃઢમ્ ॥ 4-42-9 (30183)
સહસ્રગોધાઃ સૌવર્ણા દ્વીપિનશ્ચ ચતુર્દશ ।
ઋષભા યત્ર સૌવર્ણાઃ પૃષ્ઠે તિષ્ઠન્તિ શૃઙ્ગિણઃ ॥ 4-42-10 (30184)
યેન ભીમોઽજયત્કૃત્સ્નાં દિશં પ્રાચીં પરંતપઃ।
પૃષ્ઠે વિભક્તાઃ શોભન્તે કુશાગ્નિપ્રતિદીપિતાઃ ॥ 4-42-11 (30185)
પૂજિતં સુરમર્ત્યેષુ પ્રથિતં ધનુરુત્તમમ્।
તાલપ્રમાણં ભીમસ્ય રત્નરુક્મવિભૂષિતમ્ ॥ 4-42-12 (30186)
દુરાનમં મહદ્દીર્ઘં સુરૂપં દુષ્પ્રધર્ષણમ્ ।
બર્હિણશ્ચાત્ર સૌવર્ણાઃ શતચન્દ્રકભૂષણાઃ ॥ 4-42-13 (30187)
નકુલસ્ય ધનુસ્ત્વેતન્માદ્રીપુત્રસ્ય ધીમતઃ।
એતેન સદૃશં ચિત્રં ધનુરેતદ્યવીયસઃ।
હારિદ્રવર્ણં રાજ્ઞસ્તુ કૌરવ્યસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 4-42-14 (30188)
વિપાઠા ભીમસેનસ્ય ગિરીણામપિ દારણાઃ ।
સુપ્રભાઃ સુમહાકાયાસ્તીક્ષ્ણાગ્રાઃ સુતરાં દૃઢાઃ ।
ભીમેન પ્રહિતા હ્યેતે વારણાનાં નિવારણાઃ ॥ 4-42-15 (30189)
સુવર્ણદણ્ડરુચિરાઃ કાલદણ્ડોપમાઃ શુભાઃ ।
નકુલસ્ય શરા હ્યેતે વજ્રાશનિસમપ્રભાઃ ॥ 4-42-16 (30190)
યાંશ્ચ ત્વં પૃચ્છસે દીપ્તાન્સમધારાન્સમાહિતાન્।
વરાહકર્ણાસ્તીક્ષ્ણાગ્રાઃ સહદેવસ્ય તે શરાઃ ॥ 4-42-17 (30191)
યસ્ત્વયં સાયકો દીર્ઘો ગવ્યે કોશે ચ દંશિતઃ।
પાર્થસ્યાયં મહાઘોરઃ સર્વભારસહો મહાન્ ॥ 4-42-18 (30192)
યસ્ત્વયં નિર્મલઃ ખઙ્ગો દ્વીપિચર્મણિ દંશિતઃ।
રાજ્ઞો યુધિષ્ઠિરસ્યાયં કુન્તીપુત્રસ્ય ધીમતઃ । 4-42-19 (30193)
વૈયાઘકોશો ભીમસ્ય પઞ્ચશાર્દૂલલક્ષણઃ ।
વારણાનાં સુદૃપ્તાનાં શિક્ષિતઃ સ્કન્ધશાતને ॥ 4-42-20 (30194)
નીલોત્પલસવર્ણાભઃ ખઙ્ગઃ પાર્થસ્ય ધીમતઃ।
મૃગેન્દ્રચર્મપિહિતસ્તીક્ષ્ણધારઃ સુનિર્મલઃ ॥ 4-42-21 (30195)
દર્શનીયઃ સુતીક્ષ્ણાગ્રઃ કુન્તીપુત્રસ્ય ધીમતઃ ।
અર્જુનસ્યૈષ નિસ્ત્રિંશઃ પરસૈન્યાગ્રદૂષણઃ ॥ 4-42-22 (30196)
યસ્ત્વયં પાર્ષતે કોશે નિક્ષિપ્તો રુચિરત્સરુઃ ॥
નકુલસ્યૈષ નિસ્ત્રિંશો વૈશ્વાનરસમપ્રભઃ ॥ 4-42-23 (30197)
યસ્ત્વયં પિઙ્ગલઃ ખઙ્ગશ્ચિત્રો મણિમયત્સરુઃ।
સહદેવસ્ય ખઙ્ગોઽયં ભારસાહોઽતિદંશિતઃક ।
ભીમસ્યાયં મહાદણ્ડઃ સર્વામિત્રવિનાશનઃ ॥ 4-42-24 (30198)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-42-24x (3184)
ભેદતો હ્યર્જુનસ્તૂર્ણં કથયામાસ તત્ત્વતઃ ।
આયુધાનિ કલાપાંશ્ચ નિસ્ત્રિંશાંશ્ચાતુલપ્રભાન્ ॥ ॥ 4-42-25 (30199)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ દ્વિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 42 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 043
॥ શ્રીઃ ॥
4.43. અધ્યાયઃ 043
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અર્જુનેનોત્તરંપ્રતિ સ્વસ્યાર્જુનત્વકથનપૂર્વકં કઙ્કાદીનાં યુધિષ્ઠિરાદિત્વકથનમ્ ॥ 1 ॥ તત્પ્રત્યયાર્થં સ્વનામદશકકથનપૂર્વકં તન્નિર્વચનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-43-0 (30200)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-43-0x (3185)
એતસ્મિન્નન્તરે પાર્થં ન મૂઢાત્મા વ્યજાનત।
વિરાટપુત્રઃ પ્રભુખે પપ્રચ્છ પુનરેવ તમ્ ॥ 4-43-1 (30201)
સુવર્ણરુચિરાણ્યેષામાયુધાનિ મહાત્મનામ્ ।
રુચિરાણિ પ્રકાશન્તે પાર્થાનામાશુકારિણામ્ ॥ 4-43-2 (30202)
ક્વનુ તે પાણ્ડવાઃ શૂરાઃ સંગ્રામેષ્વપરાજિતાઃ।
યેષામિમાનિ દીપ્તાનિ શ્રિયા દીપ્યન્તિ ભાન્તિ ચ। 4-43-3 (30203)
કસ્મિન્વસન્તિ દેશે ચ ધર્મજ્ઞા બન્ધુવત્સલાઃ।
ક્વ ધર્મરાજઃ કૌન્તેયો ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 4-43-4 (30204)
ધર્મશીલશ્ચ ધર્માત્મા ધર્મવાન્ધર્મવિત્સુધીઃ ।
ધર્માધ્યક્ષો ધર્મપુત્રો ધર્મજ્ઞો ધર્મમૂર્તિમાન્ ॥ 4-43-5 (30205)
ધર્મનિષ્ઠો ધર્મકર્તા ધર્મગોપ્તા સુધર્મકૃત્।
સત્યાર્જવક્ષમાધારો ઘૃણી ધર્મપરાયણઃ॥ 4-43-6 (30206)
ભીમસેનાર્જુનૌ ચાપિ સર્વે તે માતુલા મમ।
નકુલઃ સહદેવો વા સર્વાસ્ત્રકુશલૌ રણે॥ 4-43-7 (30207)
સર્વ એવ મહાત્માનઃ સર્વામિત્રવિનાશનાઃ।
રાજ્યમક્ષૈઃ પરાજિત્ય નઃ શ્રૂયન્તે વનં ગતાઃ ॥ 4-43-8 (30208)
દ્રૌપદી ચાપિ પાઞ્ચાલી સ્ત્રીરત્નમિતિ મે શ્રુતા।
જિતા ચાક્ષૈસ્તદા કૃષ્ણા તાનેવાન્વગમદ્વને ॥ 4-43-9 (30209)
ઉત્સૃજ્ય રાજ્યં ધર્મ્યં તે નઃ શ્રૂયન્તે વનં ગતાઃ ॥ 4-43-10 (30210)
પાણ્ડવાન્યદિ જાનીષે ક્વનુ તે ધર્મચારિણઃ ।
ક્વનુ વા નિવસન્તીતિ સત્યં બ્રૂહિ બૃહન્નલે ॥ 4-43-11 (30211)
કિમર્થમાગતાન્યત્ર શસ્ત્રાસ્ત્રાણિ મહાત્મનામ્।
કથં જ્ઞાતાનિ ભવતા તથા મે બ્રૂહિ શોભને ॥ 4-43-12 (30212)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-43-13x (3186)
તતઃ પ્રહસ્ય બીભત્સુઃ કૌન્તેયઃ શ્વેતવાહનઃ।
ઉવાચ રાજપુત્રં તમુત્તરં શૃણુ મે વચઃ ॥ 4-43-13 (30213)
મા ભૈસ્ત્વં રાજશાર્દૂલ સર્વં તે વર્ણયામ્યહમ્ ।
નાત્ર ભેતવ્યમદ્યાપિ રાજપુત્ર યથાતથા ॥ 4-43-14 (30214)
વયં તે પાણ્ડવા નામ વનવાસસ્ય પારગાઃ।
અતીતે દ્વાદશે વર્ષે ચ્છન્નવાસમિહોષિતાઃ।
તસ્માદશઙ્કિતમનાઃ શૃણુષ્વાવહિતોત્તર ॥ 4-43-15 (30215)
અહમસ્મ્યર્જુનો નામ કઙ્કો નામ યુધિષ્ઠિરઃ।
ભીમસેનસ્તુ વલલઃ પિતુસ્તે રસપાચકઃ।
અશ્વબન્ધસ્તુ નકુલઃ સહદેવસ્તુ ગોપતિઃ ॥ 4-43-16 (30216)
સૈરન્ધ્રીં દ્રૌપદીં વિદ્ધિ યદર્થે કીચકો હતઃ।
ભીમસેનેન દુર્વૃત્તઃ સહભ્રાતૃભિરાહવે ॥ 4-43-17 (30217)
શ્રુત્વૈતદ્વચનં જિષ્ણોર્વિસ્મયસ્ફારિતેક્ષણઃ ।
પશ્યન્નનિમિષઃ પાર્થં શનૈર્વાચમુવાચ હ ॥ 4-43-18 (30218)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-43-19x (3187)
દશ પાર્થસ્ય નામાનિ શ્રૂયન્તે મે કથાસુ ચ।
પ્રબ્રૂયાસ્તાનિ યદિ મે શ્રદ્દધ્યાં સર્વમેવ તે ॥ 4-43-19 (30219)
અર્જુન ઉવાચ। 4-43-20x (3188)
અહં તર્હિ તવાચક્ષે દશ નામાનિ તાનિ મે।
વૈરાટે શૃણુ તાનિ ત્વં યાનિ પૂર્વં શ્રુતાનિ તે।
ઈશાનો વિદધે દેવસ્ત્રિદિવસ્યેશ્વરો દિવિ ॥ 4-43-20 (30220)
અર્જુનઃ ફલ્ગુનો જિષ્ણુઃ કિરીટી શ્વેતવાહનઃ।
બીભત્સુર્વિજયઃ પાર્થઃ સવ્યસાચી ધનઞ્જયઃ।
એતાનિ મમ નામાનિ સ્થાપિતાનિ સુરોત્તમૈઃ ॥ 4-43-21 (30221)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-43-22x (3189)
ગુણતો દશ નામાનિ સમવેતાનિ પાણ્ડવે।
ચરન્તિ લોકે ખ્યાતાનિ વિદિતાનિ મમાવઘ ॥ 4-43-22 (30222)
કેનાસિ વિજયો નામ કેનાસિ શ્વેતવાહનઃ।
સવ્યસાચી ચ કેનાસિ જિષ્ણુર્બીભત્સુરેવ ચ ॥ 4-43-23 (30223)
અર્જુનઃ ફલ્ગુનઃ પાર્થઃ કિરીટી કેન સારથે।
ધનઞ્જયશ્ચ કેનાસિ શીઘ્રં વદ બૃહન્નલે ॥ 4-43-24 (30224)
શ્રુતા મે તસ્ય વીરસ્ય કેવલા નામહેતવઃ।
ઇતસ્તતશ્ચલત્યેતન્મનો મે ચઞ્ચલં ત્વયિ।
અર્જુનો વા ભવાન્નેતિ વદ શીઘ્રં બૃહન્નલે ॥ 4-43-25 (30225)
અર્જુન ઉવાચ। 4-43-26x (3190)
સર્વાઞ્જિત્વા જનપદાન્ધનં ચાચ્છિદ્ય સર્વશઃ।
મધ્યે ધનસ્ય તિષ્ઠન્તં તન્મામાહુર્ધનઞ્જયમ્ ॥ 4-43-26 (30226)
અભિપ્રયામિ સંગ્રામે યદાઽહં યુદ્ધદુર્મદાન્।
અજિત્વા ન નિવિર્તેયં તેન વૈ વિજયં વિદુઃ ॥ 4-43-27 (30227)
શ્વેતાઃ કાઞ્ચનસન્નાહા રથે યુજ્યન્તિ મે હયાઃ।
શત્રુભિર્યુધ્યમાનસ્ય તેનાહં શ્વેતવાહનઃ ॥ 4-43-28 (30228)
કિરીટં સૂર્યસંકાશં ભ્રાજતે મે શિરોગતમ્।
રણમધ્યે રથસ્થસ્ય સૂર્યપાવકસન્નિભમ્ ॥ 4-43-29 (30229)
અચ્છેદ્યં રુચિરં ચિત્રં જામ્બૂનદપરિષ્કૃતમ્।
ઇન્દ્રદત્તમનાહાર્યં તેનાહુર્માં કિરીટિનમ્ ॥ 4-43-30 (30230)
ન કુર્યાં કર્મ બીભત્સં યુધ્યમાનઃ કદાચન।
તેન દેવમનુષ્યેષુ બીભત્સુરિતિ માં વિદુઃ ॥ 4-43-31 (30231)
ઉભૌ મે તુલ્યકર્માણૌ ગાણ્ડીવસ્ય વિકર્ષણે।
ભુજૌ મે ભવતઃ સઙ્ખ્યે પરસૈન્યવિનાશિનૌ।
તયોઃ સવ્યોઽધિકસ્તસ્માત્સવ્યસાચીતિ માં વિદુઃ ॥ 4-43-32 (30232)
પૃથિવ્યાં સાગરાન્તાયાં વર્ણો મે દુર્લભઃ સમઃ।
શુદ્ધત્વાદ્રુપવત્ત્વાચ્ચ તેન મામાર્જુનં વિદુઃ ॥ 4-43-33 (30233)
ઉત્તરાભ્યાં તુ પૂર્વાભ્યાં ફલ્ગુનીભ્યામહં દિવા ।
જાતો હિમવતઃ પૃષ્ઠે તેન માં ફલ્ગુનં વિદુઃ ॥ 4-43-34 (30234)
યો મમાઙ્ગે વ્રણં કુર્યાદ્ધાતુર્જ્યેષ્ઠસ્ય પશ્યતઃ।
યુધિષ્ઠિરસ્ય રુધિરં દર્શયેદ્વા કદાચન ।
પરાભવમહં તસ્ય કુલે કુર્યાં ન સંશયઃ ॥ 4-43-35 (30235)
યોત્સ્યામિ તૈરહં સર્વૈર્ન મે તેભ્યઃ પરાભવઃ।
તેન દેવમનુષ્યેષુ જિષ્ણુર્નામાસ્મિ વિશ્રુતઃ ॥ 4-43-36 (30236)
માતા મમ પૃથા નામ તેન માં પાર્થમબ્રુવન્ ॥ 4-43-37 (30237)
દેવદાનવગન્ધર્વપિશાચોરગરાક્ષસાન્ ।
અહં પુરા રણે જિત્વા ખાણ્ડવેઽગ્નિમતર્પયમ્ ॥ 4-43-38 (30238)
હુતાશનં તર્પયિત્વા સહિતઃ શાર્ઙ્ગધન્વના ।
[ ત્રિવિષ્ટપગતૌ* દૃષ્ટ્વા પિતામહમહેશ્વરૌ॥ 4-43-39 (30239)
મૂર્ચ્છયા પતિતં ભૂમાવાગતૌ દેવસત્તમૌ ।
દૃષ્ટ્વા તૌ વરદૌ દેવૌ સંજ્ઞાં લબ્ધ્વોત્થિતઃ પુનઃ ॥ 4-43-40 (30240)
મૂર્ધ્ના હિ પ્રણતં ભૂમૌ તૌ દેવૌ વરદૌ વરૌ।
કૃષ્ણેત્યેકાદશં નામ પ્રીત્યા મે ચક્રતુસ્તદા।
તુષ્ટૌ ચ મમ વીર્યેણ કર્મણા ચાભિરાધિતૌ ॥ 4-43-41 (30241)
સર્વદેવૈઃ પરિવૃતૌ ભૂયો માં સ્વયમૂચતુઃ।
વરં તાત વૃણીષ્વેતિ યં પ્રાર્થયસિ પાણ્ડવ ॥ 4-43-42 (30242)
તતોઽહમસ્ત્રાણ્યલભં દિવ્યાનિ ચ દૃઢાનિ ચ।
બ્રાહ્મં પાશુપતં ચૈવ સ્થૂણાકર્ણં ચ દુર્જયમ્ ।
ઐન્દ્રં વારુણમાગ્નેયં વાયવ્યમથ વૈષ્ણવમ્ ॥ 4-43-43 (30243)
તતોઽહમજયં ભૂયો રથેનૈન્દ્રેણ દુર્જયાન્।
માતલિં સારથિં કૃત્વા નિવાતકવચાન્રણે ।
અવધ્યકવચાંન્દેવૈર્વરદૃપ્તાન્મહાસુરાન્ ॥ 4-43-44 (30244)
તિસ્રઃ કોટીર્દાનવાનાં સંયુગેષ્વનિવર્તિનામ્।
એકો નિર્જિત્ય સંગ્રામે ભૂયો દેવાનતોષયમ્ ॥ 4-43-45 (30245)
તતો મે ભગવાનિન્દ્રઃ કિરીટમદદાત્સ્વયમ્।
દેવાશ્ચ શઙ્ખમદદુઃ શત્રુસૈન્યનિવારણમ્ ॥ 4-43-46 (30246)
અહં પારે સમુદ્રસ્ય હિરણ્યપુરવાસિનામ્।
હત્વા ષષ્ટિં સહસ્રાણિ જયં સંપ્રાપ્તવાન્રણે ॥ 4-43-47 (30247)
અસંભ્રાન્તો રથે તિષ્ઠન્સહસ્રેષુ શતેષુ ચ।
શત્રુમધ્યે દુરાધર્ષો ન મુહ્યન્તિ ચ મે દિશઃ ॥ 4-43-48 (30248)
અહં ગન્ધર્વરાજેન હ્રિયમાણં સુયોધનમ્।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતં તાત ગન્ધર્વૈઃ સમરે જિતમ્।
ચતુર્દશ સહસ્રાણિ હત્વા ચૈનમમોચયમ્ ॥ 4-43-49 (30249)
એતાનિ મમ નામાનિ યોઽહન્યહનિ કીર્તયેત્।
તં ન પશ્યન્તિ સત્ત્વાનિ ન તં નિઘ્નન્તિ શત્રવઃ ॥ 4-43-50 (30250)
અદ્ય પશ્ય મહાબાહો મમ વીર્યં સુદુઃસહમ્।
મા ભૈર્વિગતસંત્રાસઃ કુરૂનેતાન્સમાગતાન્ ॥ 4-43-51 (30251)
સુયોધનસ્ય મિષતઃ કર્ણસ્ય ચ કૃપસ્ય ચ।
પિતામહસ્ય ભીષ્મસ્ય દ્રૌણેર્દ્રોણસ્ય ચ સ્વયમ્।
સર્વાનેવ કુરૂઞ્જિત્વા પ્રત્યાનેષ્યામિ તે પશૂન઼્] ॥ ॥ 4-43-52 (30252)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ ત્રિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 43 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-43-31 બીભત્સુરિતિ ભદિ કલ્યાણે સુખે ચેત્યસ્ય સનિ રૂપમ્ ॥ 4-43-32 સવ્યેન વામેનાપિ હસ્તેન સચિતું જ્યાકર્ષણાદિક્રિયાયાં સંબદ્ધું શીલમસ્યેતિ સવ્યસાચી ॥ 4-43-33 અર્જુન ઇતિ ઋજ ગતિસ્થાનાર્જનોપાર્જનેષ્વિત્યત ઉનન્પ્રત્યયે ભવતિ। દીપ્તિમત્ત્વાત્સમત્વાત્ શુદ્ધકર્મકરત્વાચ્ચાર્જુન ઇત્યર્થઃ ॥ 4-43-34 ઉત્તરાભ્યાં ફલ્ગુનીભ્યાં નક્ષત્રાભ્યામિતિ ઝo પાઠઃ । નક્ષત્રાન્યાં તારાભ્યાં તત્ર સ્થિતે ચન્દ્ર ઇત્યર્થઃ ॥ ॥ ત્રિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 43 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 044
॥ શ્રીઃ ॥
4.44. અધ્યાયઃ 044
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
ઉત્તરેણ બૃહન્નલાયા અર્જુનત્વવિજ્ઞાનેન તંપ્રત્યજ્ઞાનમૂલકભૂતપૂર્વસ્વાપરાધક્ષમાપનમ્ ॥ 1 ॥ અર્જુનેનોત્તરંપ્રતિ સ્વસ્ય ક્લૈબ્યપ્રાપ્તિહેતુકથનમ્ ॥ 2 ॥ તથોત્તરસ્ય સારથીકરણાપૂર્વકં રથારોહણેન રણાયાભિયાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-44-0 (30253)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-44-0x (3191)
તતઃ પાર્થં સ વૈરાટિઃ પ્રાઞ્જલિસ્ત્વભ્યવાદયત્।
અહં ભૂમિંજયો નામ પ્રણતોસ્મિ ધનંજય ॥ 4-44-1 (30254)
દિષ્ટ્યા ત્વાં પાર્થ પશ્યામિ સ્વાગતં તે ધનંજય ।
લોહિતાક્ષ મહાબાહો નાગરાજવરોપમ ॥ 4-44-2 (30255)
યદજ્ઞાનાદવોચં ત્વાં પ્રમાદેન નરોત્તમ।
અકૃત્વા હૃદયે સર્વં ક્ષન્તુમર્હસિ તન્મમ ॥ 4-44-3 (30256)
યતસ્ત્વયા કૃતં પૂર્વં ચિત્રં કર્મ સુદુષ્કરમ્।
અતો ભયં વ્યપેતં મે પ્રીતિશ્ચ પરમા ત્વયિ ॥ 4-44-4 (30257)
દાસોઽહં તે ભવિષ્યામિ પશ્ય મામનુકમ્પયા ॥ 4-44-5 (30258)
યા પ્રતિજ્ઞા કૃતા પૂર્વં તવ સારથ્યકારણાત્।
સેયં પ્રતિજ્ઞા પૂર્ણા મે હર્ષશ્ચાર્જુન જાયતે ॥ 4-44-6 (30259)
દેવેન્દ્રતનયસ્યેહ સારથિઃ સ્યાં મહામૃધે ।
ઇતિ પૂર્વં કૃતાઽસ્માભિઃ પ્રતિજ્ઞા યુદ્ધદુર્મદ ॥ 4-44-7 (30260)
પ્રતિજ્ઞા મમ સંપૂર્ણા તવ સારથ્યકારણાત્ ।
મનસ્સ્વાસ્થ્યં ચ મે જાતં જાતં ભાગ્યં ચ મે મહત્ ॥ 4-44-8 (30261)
આસ્થાય વિપુલં વીર રથં સારથિના મયા।
દુર્યોધનં ચ જિત્વાઽઽજૌ નિવર્તય પશૂન્મમ ॥ 4-44-9 (30262)
અર્જુન ઉવાચ। 4-44-10x (3192)
પ્રીતોસ્મિ રાજપુત્રાદ્ય ન ભયં વિદ્યતે તવ।
સર્વાન્નુદામિ તે શત્રૂન્રણે રણવિશારદ ॥ 4-44-10 (30263)
સ્વસ્થો ભવ મહાન્યુદ્ધે પશ્ય માં શત્રુભિઃ સહ ।
યુધ્યમાનં વિમર્દેઽસ્મિન્કુર્વાણં ભૈરવં રવમ્ ॥ 4-44-11 (30264)
ગાણ્ડીવં દેવદત્તં ચ શરાન્કનકભૂષણાન્।
એતાન્સર્વાનુપાસઙ્ગાન્ક્ષિપ્રં બધ્નીહિ મે રથે ।
એકં ચાહર નિસ્ત્રિંશં જાતરૂપપરિષ્કૃતમ્ ॥ 4-44-12 (30265)
અહં વૈ કુરુભિર્યોત્સ્યે મોક્ષયિષ્યામિ તે પશૂન્ ।
તોષયિષ્યામિ રાજાનં પ્રવેક્ષ્યામિ પુરં પુનઃ ॥ 4-44-13 (30266)
સંકલ્પાગાધપરિધં બાહુપ્રાકારતોરણમ્।
ત્રિદણ્ડતૂણસંબાધં નૈકધ્વજસમાકુલમ્ ॥ 4-44-14 (30267)
જ્યાક્ષેપનિનદારાવં નેમીનિનદદુન્દુભિઃ ।
શરજાલવિતાનાઢ્યમાક્ષ્વેડિતમહાસ્વનમ્ ।
નગરં તે મયા ગુપ્તં રથોપસ્થં ભવિષ્યતિ ॥ 4-44-15 (30268)
અધિષ્ઠિતો મયા સઙ્ખ્યે રથો ગાણ્ડીવધન્વિના ।
અજય્યઃ શત્રુસૈન્યાનાં વૈરાટે વ્યેતુ તે ભયમ્ ॥ 4-44-16 (30269)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-44-17x (3193)
બહુના કિં પ્રલાપેન શૃણુ મે પરમં વચઃ।
નાહં બિભેમિ કૌન્તેય સાક્ષાદપિ શતક્રતોઃ ॥ 4-44-17 (30270)
યમવાયુકુબેરેભ્યો દ્રોણભીષ્મશતાદપિ ।
બિભેમિ નાહમેતેભ્યો જાનામિ ત્વાં સ્થિરં યુધિ ।
કેશવેનાપિ સંગ્રામે સાક્ષાદિન્દ્રેણ વા સમમ્ ॥ 4-44-18 (30271)
ઇદં તુ ચિન્તયન્નેવ પરિમુહ્યામિ કેવલમ્।
નિશ્ચયં નાધિગચ્છામિ નાવગચ્છામિ કિંચન ॥ 4-44-19 (30272)
એવં વરાઙ્ગરૂપસ્ય લક્ષણૈઃ સૂચિતસ્ય ચ।
કેન કર્મવિપાકેન ક્લીબત્વં ત્વામુપાગતમ્ ॥ 4-44-20 (30273)
મન્યે ત્વાં ક્લીબરૂપેણ ચરન્તં શૂલપાણિનમ્।
ગન્ધર્વરાજપ્રતિમં દેવં વાઽપિ શતક્રતુમ્ ॥ 4-44-21 (30274)
અર્જુન ઉવાચ। 4-44-22x (3194)
ભ્રાતુર્નિયોગાઞ્જ્યેષ્ઠસ્ય સંવત્સરમિદં વ્રતમ્।
ચરામિ બ્રહ્મચર્યં વૈ સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 4-44-22 (30275)
નાસ્મિ ક્લીબો મહાબાહો પરવાન્ધર્મસંયુતઃ ।
ઉર્વશીશાપસંભૂતં ક્લૈબ્યં સમુપસંસ્થિતમ્ ॥ 4-44-23 (30276)
પુરાઽહમાજ્ઞયા ભ્રાતુર્જ્યેષ્ઠસ્યાસ્મિ સુરાલયમ્।
પ્રાપ્તવાનુર્વશી દૃષ્ટા સુધર્માયાં મયા તદા ॥ 4-44-24 (30277)
નૃત્યન્તીં પરમં રૂપં બિભ્રતીં વજ્રિસન્નિધૌ ।
અપશ્યં તામનિમિષં કૂટસ્થામન્વયસ્ય મે॥ 4-44-25 (30278)
રાત્રૌ સમાગતા મહ્યં શયનં રન્તુમિચ્છયા।
અહં તામભિવાદ્યૈવ માતૃસત્કારમાચરમ્ ॥ 4-44-26 (30279)
સા ચ મામશપત્ક્રુદ્ધા શિખણ્ડી ત્વં ભવેતિ વૈ।
શ્રુત્વા તમિન્દ્રો મામાહ મા ભૈસ્ત્વં પાર્થ ષણ્ડતા ॥ 4-44-27 (30280)
ઉપકારો ભવેત્તુભ્યમજ્ઞાતવસતૌ પુરા।
ઇતીન્દ્રો મામનુગ્રાહ્ય તતઃ પ્રેષિતવાન્વૃષા ॥ 4-44-28 (30281)
તદિદં સમનુપ્રાપ્તં વ્રતં ચીર્ણં મયાઽનઘ ।
સમાપ્તવ્રતમુત્તીર્ણં વિદ્ધિ માં ત્વં નૃપાત્મજ ॥ 4-44-29 (30282)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-44-30x (3195)
પરમોઽનુગ્રહો મેઽદ્ય યત્પ્રતર્કો ન મે વૃથા।
ન હીદૃશાઃ ક્લીબરૂપા ભવન્તિ તુ નરોત્તમાઃ ॥ 4-44-30 (30283)
સહાયવાનસ્મિ રણે યુદ્ધ્યેયમમરૈરપિ ।
સાધ્વસં તત્પ્રનષ્ટં મે કિં કરોમિ બ્રવીહિ મે ॥ 4-44-31 (30284)
અહં તે સંગ્રહીષ્યામિ હયાઞ્શત્રુનિર્બહણ।
શિક્ષિતો હ્યસ્મિ સારથ્યે નિષ્ઠિતઃ પુરુષર્ષભ ॥ 4-44-32 (30285)
દારુકો વાસુદેવસ્ય યથા શક્રસ્ય માતલિઃ।
તથા માં વિદ્ધિ સારથ્યે શિક્ષિતં નરપુઙ્ગવ ॥ 4-44-33 (30286)
અશ્વા હ્યેતે મહાબાહો તવૈવાહવદુર્જયાઃ।
યોગ્યા રથવરે યુક્તાઃ પ્રાણવન્તો જિતશ્રમાઃ ॥ 4-44-34 (30287)
યસ્ય યાતેન પશ્યન્તિ ભૂમૌ ક્ષિપ્તં પદંપદમ્।
દક્ષિણાં યો ધુરં વોઢા સુગ્રીવોણ સમો હયઃ ॥ 4-44-35 (30288)
યોઽયં હયો ધુર્યવરો વામાં વહતિ શોભનઃ।
તં મન્યે મેઘપુષ્પસ્ય જવેન સદૃશં હયમ્ ॥ 4-44-36 (30289)
યોઽયં વહતિ વૈ પાર્ષ્ણિં દક્ષિણામઞ્ચિતોદ્યતઃ ।
વલાહકાદભિમતસ્તેજસા વીર્યવત્તરઃ ॥ 4-44-37 (30290)
યોઽયં કાઞ્ચનસન્નાહો વામં વહતિ શોભનઃ ।
ધુર્યં શૈબ્યસ્ય તં મન્યે જવેન બલવત્તરમ્ ॥ 4-44-38 (30291)
ત્વામેવાયં રથો વોઢું સંગ્રામેઽર્હતિ ધન્વિનમ્ ।
ત્વં ચે.. રથમાસ્થાય યોદ્ધુમર્હો મતો મમ।
શર્વશત્રુભિરાયાતો દેવરાજ ઇવાસુરૈઃ ॥ 4-44-39 (30292)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-44-40x (3196)
તતો રથાદવસ્કન્દ્ય વીર્યવાનરિમર્દનઃ।
પ્રણમ્ય દેવાન્ગાણ્ડીવમાદાય રુરુચે શ્રિયા ॥ 4-44-40 (30293)
તતો વિમુચ્ય બાહુભ્યાં સઙ્ખચૂડાનિ પાણ્ડવઃ ।
તૌ ચ દુન્દુભિસન્નાદૌ પ્રતિબદ્ધ્ય તલાવુભૌ ॥ 4-44-41 (30294)
ઇન્દ્રદત્તે ચ તે દિવ્યે ઉદ્ધૃત્યામુચ્ય કુણ્ડલે ।
શ્લક્ષ્ણાન્કેશાન્મૃદૂન્સ્નિગ્ધાઞ્શ્વેતેનોદ્ગ્રથ્ય વાસસા ॥ 4-44-42 (30295)
અથાસૌ પ્રાઙ્મુખો ભૂત્વા શુચિઃ પ્રયતમાનસઃ।
અભિદધ્યૌ મહાબાહુઃ સર્વાસ્ત્રાણિ રથોત્તમે ॥ 4-44-43 (30296)
ઊચુશ્ચ પાર્થં સર્વાણિ પ્રાઞ્જલીનિ નૃપાત્મજમ્।
ઇમાનિ સ્મો મહોદાર કિઙ્કરાણીન્દ્રનન્દન ॥ 4-44-44 (30297)
પ્રણિપત્ય તતઃ પાર્થઃ સમાલભ્ય ચ પાણિના।
સર્વાણિ માનસાનીહ ભવતેત્યભ્યભાષત॥ 4-44-45 (30298)
પ્રતિગૃહ્ય તતોઽસ્ત્રાણિ પ્રહ્લષ્ટવદનોઽભવત્ ।
અધિજ્યં તરસા કૃત્વા ગાણ્ડીવં વ્યાક્ષિપદ્ધનુઃ ॥ 4-44-46 (30299)
તસ્ય વિક્ષિપ્યમાણસ્ય ધનુષોઽભૂન્મહાસ્વનઃ ।
યથા શૈલસ્ય મહતઃ શૈલાનાક્ષિપ્ય જઘ્રુષઃ ॥ 4-44-47 (30300)
સનિર્ઘાતાઽભવદ્ભૂમિર્દિક્ષુ વાયુર્વવૌ ભૃશમ્।
ભ્રાન્તદ્વિજં ખમભવત્પ્રાકમ્પન્ત મહાદ્રુમાઃ ॥ 4-44-48 (30301)
તં શબ્દં કુરવો રાજન્વિસ્ફોટમશનેરિવ।
તાર્ક્ષ્યં શબ્દમિવ શ્રુત્વા વિત્રેસુર્દીનમાનસાઃ ॥ 4-44-49 (30302)
યથેન્દ્રો વ્યાક્ષિપદ્ભીમં વિસ્ફોટમશનેર્ભુવિ ।
તથાઽર્જુનો ધનુઃશ્રેષ્ઠં બાહુભ્યામાક્ષિપદ્બલી ॥ 4-44-50 (30303)
મહાશનિમહાશબ્દસદૃશો જ્યાસ્વનો મહાન્ ।
શત્રૂન્વીરાંશ્ચ સંતર્જ્ય નિગ્રહસ્થો રથે સ્થિતઃ ॥ 4-44-51 (30304)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-44-52x (3197)
એકસ્ત્વં પાણ્ડવશ્રેષ્ઠ બહૂનોતાન્મહારથાન્।
કથં જેષ્યસિ સંગ્રામે સર્વશસ્ત્રાસ્ત્રપારગાન્ ॥ 4-44-52 (30305)
અસહાયો।સિ કોન્તેય સસહાયાશ્ચ કૌરવાઃ ।
અત એવ મહાબાહો ભીતસ્તિષ્ઠામિ તેઽગ્રતઃ ॥ 4-44-53 (30306)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-44-54x (3198)
ઉવાચ પાર્થો મા ભૈષીઃ પ્રહસ્ય સ્વનવત્તદા ॥ 4-44-54 (30307)
યુધ્યમાનસ્ય મે વીર ગન્ધર્વૈઃ સુમહાબલૈઃ ।
સહાયો ઘોષયાત્રાયાં કસ્તદાસીત્સખા મમ ॥ 4-44-55 (30308)
તથા પ્રતિભયે તસ્મિન્દેવદાનવસંકુલે।
ખાણ્ડવે યુધ્યમાનસ્ય કસ્તદાસીત્સખા મમ ॥ 4-44-56 (30309)
નિવાતકવચૈઃ સાર્ધં પૌલોમૈશ્ચ મહાબલૈઃ ।
યુધ્યતો દેવરાજાર્થે કઃ સહાયસ્તદાઽભવત્ ॥ 4-44-57 (30310)
સ્વયંવરે તુ પાઞ્ચાલ્યા રાજભિઃ સહ સંયુગે।
યુધ્યતો બહુભિસ્તાત કઃ સહાયસ્તદાઽભવત્ ॥ 4-44-58 (30311)
ઉપજીવ્ય ગુરું દ્રોણં શુક્રં વૈશ્રવણં યમમ્।
વરુણં પાવકં ચૈવ કૃપં કૃષ્ણં ચ માધવમ્ ।
પિનાકપાણિનં ચૈવ કથમેતાન્ન યોધયે ॥ 4-44-59 (30312)
રથં વાહય મે શીઘ્રં વ્યેતુ તે માનસો જ્વરઃ ॥ ॥ 4-44-60 (30313)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ ચતુશ્ચત્વારિંશોઽધ્યયઃ ॥ 44 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 045
॥ શ્રીઃ ॥
4.45. અધ્યાયઃ 045
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન યુદ્ધપ્રસ્થાનસમયે ઉત્તરરથાત્સિંહધ્વજસ્યાવરોપણપૂર્વકં સ્વધ્યાનસંનિહિતસ્ય હનુમદ્ધ્વજસ્ય રથે સ્થાપનમ્ ॥ 1 ॥ તથા સ્વશઙ્ખાદિશબ્દશ્રવણવિત્રસ્તસ્યોત્તરસ્ય સમાશ્વાસનપૂર્વકં રણાયાભિયાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-45-0 (30314)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-45-0x (3199)
ઉત્તરં સાંરથિં કૃત્વા શમીં કૃત્વા પ્રદક્ષિણમ્।
આયુધં સર્વમાદાય તતઃ પ્રાયાદ્ધનઞ્જયઃ ॥ 4-45-1 (30315)
ધ્વજં ચ સિંહં માત્સ્યસ્ય ભ્રાતૄણામાયુધાનિ ચ।
પ્રણિધાય શમીમધ્યે પ્રયાતુમુપચક્રમે ॥ 4-45-2 (30316)
તતઃ કાઞ્ચનલાઙ્ગૂલં ધ્વજં વાનરલક્ષણમ્ ।
દિવ્યં માયામયં યુક્તં વિહિતં વિશ્વકર્મણા ।
મનસા ચિન્તયામાસ પ્રસાદં પાવકસ્ય ચ ॥ 4-45-3 (30317)
સ ચ તચ્ચિન્તિતં જ્ઞાત્વા ધ્વજે ભૂતાન્યયોજયત્।
રથે વાનરમુચ્છ્રિત્ય ગાણ્ડીવં વ્યાક્ષિપદ્ધનુઃ ॥ 4-45-4 (30318)
સપતાકં વિચિત્રાઙ્ગં સોપાસઙ્ગં મહાબલમ્।
ખાત્પપાત રથે તૂર્ણં દિવ્યરૂપં મનોરમમ્ ॥ 4-45-5 (30319)
રથમાસ્થાય બીભત્સુઃ કૌન્તેયઃ શ્વેતવાહનઃ।
બદ્ધાસિઃ સતલત્રાણઃ પ્રગૃહીતશરાસનઃ ।
તતઃ પ્રાયાદુદીચીં સ કપિપ્રવરકેતનઃ ॥ 4-45-6 (30320)
સૈન્યાભ્યાશં સ સંપ્રાપ્ય ગૃહીત્વા શઙ્ખમુત્તમમ્ ।
સ્વનવન્તં મહાશબ્દં દેવદત્તં ધનઞ્જયઃ ।
શશાઙ્કરૂપં બીભત્સુઃ પ્રાધ્માપયદરિંદમઃ ॥ 4-45-7 (30321)
[ શશાઙ્કકુન્દધવલં મુખે નિક્ષિપ્ય વાસવિઃ ।
ઉચ્છ્વસદ્ગણ્ડયુગલં સિરાલ્યાચિતફાલકમ્ ॥ 4-45-8 (30322)
આરક્તનિમ્નનયનં હ્રસ્વસ્થૂલશિરોધરમ્।
અતિશ્લિષ્ટોદરોરસ્કં તિર્યગાનનશોભિતમ્ ॥ 4-45-9 (30323)
યાવત્સ્વશક્તિસામગ્ર્યં ત્રૈલોક્યં ક્ષોભયન્નિવ ।
મરુદ્ભિર્દશભિશ્ચૈવ પ્રાધ્માપયદરિંદમઃ ]॥ 4-45-10 (30324)
શઙ્ખશબ્દોસ્ય સોત્યર્થં શ્રૂયતે કાલમેઘવત્ ॥ 4-45-11 (30325)
તસ્ય શઙ્ખસ્ય શબ્દેન ધનુપો નિસ્વનેન ચ।
વાનરસ્ય નિનાદેન રથનેમિસ્વનેન ચ।
જઙ્ગમસ્ય ભયં ઘોરમકરોત્પાકશાસનિઃ ॥ 4-45-12 (30326)
શઙ્ખશબ્દેન પાર્થસ્ય મુખેનાશ્વાઃ પતન્ક્ષિતૌ ।
ઉત્તરશ્ચાપિ સંત્રસ્થો રથોપસ્થ ઉપાવિશત્ ॥ 4-45-13 (30327)
અથાશ્વાન્રશ્મિભિઃ પાર્થઃ સમુદ્યમ્ય પરંતપઃ ।
અભ્રાજત રથોપસ્થે ભાનુર્મેરાવિવોત્તરે ॥ 4-45-14 (30328)
શઙ્ખઘોષેણ વિત્રસ્તં જ્યાઘાતેન ચ મૂર્છિતમ્ ।
ઉત્તરં સંપરિષ્વજ્ય સમાશ્વાસયદર્જુનઃ ॥ 4-45-15 (30329)
મા ભૈસ્ત્વં રાજપુત્રાગ્ર્ય ક્ષત્રિયોસિ પરન્તપ ।
કથં પુરુષશાર્દૂલ શત્રુમધ્યે વિષીદસિ ॥ 4-45-16 (30330)
શ્રુતાસ્તે શઙ્ખશબ્દાશ્ચ ભેરીશબ્દાશ્ચ સર્વશઃ ।
કુઞ્જરાણાં ચ નિનદા વ્યૂઢાનીકેષુ નિત્યશઃ ॥ 4-45-17 (30331)
સ ત્વં કથમિવાનેન શઙ્ખશબ્દેન ભીષિતઃ ।
વિપણ્ણરૂપો વિત્રસ્તઃ પુરુષઃ પ્રાકૃતો યથા ॥ 4-45-18 (30332)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-45-19x (3200)
શ્રુતા મે શઙ્ખશબ્દાશ્ચ ભેરીશબ્દાશ્ચ નિત્યશઃ।
કુઞ્જરાણાં ચ નિનદા વ્યૂઢાનીકેષુ તિષ્ઠતઃ ॥ 4-45-19 (30333)
નૈવંવિધાઃ શઙ્ખશબ્દાઃ પુરા જાતુ મયા શ્રુતાઃ।
ધ્વજસ્ય ચાપિ રૂપં મે દૃષ્ટપૂર્વં નહીદૃશમ્ ।
ધનુષશ્ચાપિ ઘોષશ્ચ શ્રુતપૂર્વો ન મે ક્વચિત્ ॥ 4-45-20 (30334)
અસ્ય શઙ્ખસ્ય શબ્દેન ધનુષો નિસ્વનેન ચ।
અમાનુષાણાં શબ્દેન ભૂતાનાં નિસ્વસેન ચ।
રથનેમિપ્રણાદેન મનો કમે મુહ્યતે ભૃશમ્ ॥ 4-45-21 (30335)
વ્યાકુલાશ્ચ દિશઃ સર્વા હૃદયં વ્યથતીવ ચ।
ધ્વજેન પિહિતાઃ સર્વા દિશો ન પ્રતિભાન્તિ મે।
ગાણ્ડીવસ્ય ચ શબ્દેન કર્ણૌ મે બધિરીકૃતૌ ॥ 4-45-22 (30336)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-45-23x (3201)
પુનર્ધ્વજં પુનઃ શઙ્ખં ધનુશ્ચૈવ પુનઃ પુનઃ ।
સ મૂઢચેતા વૈરાટિરર્જુનં સમુદૈક્ષત ॥ 4-45-23 (30337)
સ મુહૂર્તં પ્રયાતં તુ પાર્થો વૈરાટિમબ્રવીત્ ॥ 4-45-24 (30338)
સ્થિરો ભવ મહાબાહો સંજ્ઞાં ચાત્માનમાનય।
એકાન્તે રથમાસ્થાય પદ્ભ્યાં ત્વમવપીડ્ય ચ।
દૃઢં ચ રશ્મીન્સંયચ્છ શઙ્ખં ધ્માસ્યામ્યહં પુનઃ ॥ 4-45-25 (30339)
એવમુક્ત્વા મહાબાહુઃ સવ્યસાચી પરન્તપઃ।
તતઃ શઙ્ખમુપાધ્માસીદ્દારયન્નિવ પર્વતાન્।
ગુહા ગિરીણાં ચ તદા દિશઃ શૈલાંસ્તથૈવ ચ ॥ 4-45-26 (30340)
જ્યાઘોષં તલઘોષં ચ કૃત્વા ભૂતાન્યમોહયત્।
ઉત્તરશ્ચાપિ સંલીનો રથોપસ્થ ઉપાવિશત્।
તં સમાશ્વાસયામાસ પુનરેવ ધનઞ્જયઃ । 4-45-27 (30341)
તસ્ય શઙ્ખસ્ય શબ્દેન રથનેમિસ્વનેન ચ।
ગાણ્ડીવસ્ય ચ શબ્દેન પૃથિવી સમકમ્પત ॥ ॥ 4-45-28 (30342)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ પઞ્ચચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 45 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 046
॥ શ્રીઃ ॥
4.46. અધ્યાયઃ 046
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
દ્રોણેનાર્જુનશઙ્ખનાદાદિના તસ્યાર્જુનત્વનિર્ધારણેન દુર્યોધનંપ્રતિ તન્નિવેદનપૂર્વકં દુર્નિમિત્તપ્રદર્શનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-46-0 (30343)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-46-0x (3202)
ભારદ્વાજસ્તતો દ્રોણઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાંવરઃ।
રાજાનં ચાહ સંપ્રેક્ષ્ય દુર્યોધનમરિંદમઃ ॥ 4-46-1 (30344)
યથા રથસ્ય નિર્ઘોષો યથા શઙ્ખ ઉદીર્યતે।
કમ્પતે ચ યથા ભૂમિર્નૈષોન્યઃ સવ્યસાચિનઃ ॥ 4-46-2 (30345)
ઔત્પાતિકમિદં રાજન્નિમિત્તં ભવતીહ નઃ।
ન હિ પશ્યામિ વિજયં સૈન્યેઽસ્માકં પરન્તપ ॥ 4-46-3 (30346)
શસ્ત્રાણિ ન પ્રકાશન્તે ન પ્રહૃષ્યન્તિ વાહનાઃ ।
અગ્નયશ્ચ ન ભાસન્તે સુસમિદ્ધા ન શોભનાઃ ॥ 4-46-4 (30347)
પ્રત્યાદિત્યં ચ નઃ સર્વે મૃગા ઘોરા નદન્તિ ચ।
શકુનાશ્ચાપસવ્યાશ્ચ વેદયન્તિ મહાભયમ્ ॥ 4-46-5 (30348)
ગોમાયુરેષ સૈન્યાનાં રુદન્મધ્યેન ધાવતિ।
ચાષા નદન્તિ ચાકાશે વેદયન્તો મહદ્ભયમ્ ॥ 4-46-6 (30349)
ભવતાં ચૈવ રોમાણિ પ્રહૃષ્ટાનીવ લક્ષયે ॥ 4-46-7 (30350)
અનુષ્ણાઙ્ગાશ્ચ સંસ્વિન્ના જૃમ્ભન્તે ચાપ્યભીક્ષ્ણશઃ ।
વિષ્કમ્ભન્તિ ચ માતઙ્ગા મુઞ્ચન્ત્યશ્રૂણિ વાજિનઃ ।
સદા મૂત્રં પુરીષં ચ ઉત્સૃજન્તિ પુનઃ પુનઃ ॥ 4-46-8 (30351)
લોહિતાર્દ્રા ચ પૃથિવી દિશઃ સર્વાઃ પ્રધૂમિતાઃ ।
ન ચ સૂર્યઃ પ્રતપતિ મહદ્વેદયતે ભયમ્ ॥ 4-46-9 (30352)
હસ્તિનશ્ચાપિ વિત્રસ્તા યોધાશ્ચાપિ વિતત્રસુઃ ।
પરાભૂતા ચ વઃ સેના ન કશ્ચિદ્યોદ્ભુમિચ્છતિ ॥ 4-46-10 (30353)
વિષણ્ણમુખભૂયિષ્ઠાઃ સર્વે યોધા વિચેતસઃ ।
દિશં તે દક્ષિણાં સર્વે વિપ્રેક્ષન્તે પુનઃ પુનઃ ॥ 4-46-11 (30354)
મૃગાશ્ચ પક્ષિણશ્ચૈવ સવ્યમેવ પતન્તિ નઃ।
વાદિત્રોદ્ધૃષ્ટઘોષાશ્ચ ન ચ ગાઢં સ્વનન્તિ ચ।
ધ્વજાગ્રેષુ નિલીયન્તે વાયસાસ્તન્ન શોભનમ્ ॥ 4-46-12 (30355)
યથા મેઘસ્ય નિનદો ગમ્ભીરસ્તૂર્ણમાયતઃ।
શ્રૂયતે રથનિર્ઘોષો નાયમન્યો ધનઞ્જયાત્ ॥ 4-46-13 (30356)
અશ્વાનાં સ્વનતાં શબ્દો વહતાં પાકશાસનિમ્ ।
વાનરસ્ય રથે દિવ્યો નિસ્વનઃ શ્રૂયતે મહાન્ ॥ 4-46-14 (30357)
શઙ્ખશબ્દેન પાર્થસ્ય કર્ણૌ મે બધિરીકૃતૌ ।
સર્વસૈન્યં ચ વિત્રસ્તં નાયમન્યો ધનઞ્જયાત્ ॥ 4-46-15 (30358)
રાજાનમગ્રતઃ કૃત્વા દુર્યોધનમરિન્દમમ્।
ગાઃ પ્રસ્થાપ્ય ચ તિષ્ઠામો વ્યૂઢાનીકાઃ પ્રહારિણઃ ।
પ્રવિભજ્ય ત્રિધા સેનાં સમુચ્છ્રિત્ય ધ્વજાનપિ ॥ 4-46-16 (30359)
શિતૈર્બાણૈઃ પ્રતાપ્યેમાં ચમૂમેષ ધનઞ્જયઃ।
મૂર્ધ્નિ સર્વનરેન્દ્રાણાં વામપાદં કરિષ્યતિ ॥ 4-46-17 (30360)
ન હ્યેષ શક્યો બીભત્સુર્જેતું દેવાસુરૈરપિ ।
દિક્ષુ ગુલ્મા નિવેશ્યન્તાં યત્તા યોત્સ્યામહેઽર્જુન ॥ ॥ 4-46-18 (30361)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ ષટ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 46 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 047
॥ શ્રીઃ ॥
4.47. અધ્યાયઃ 047
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
દ્રોણવચનાદર્જુનસ્યાર્જુનત્વાવધારણેન વિષાદાત્તૂષ્ણીંભૂતેષુ સ્વીયેષુ દુર્યોધનેન દ્રોણાનાદરપૂર્વકં તાન્પ્રતિ સમરપ્રોત્સાહનમ્ ॥ 1॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-47-0 (30362)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-47-0x (3203)
તતો દુર્યોધનો રાજા સમરે ભીષ્મમબ્રવીત્।
દ્રોણં ચ રથિશાર્દૂલં કૃપં ચ સુમહાબલમ્ ॥ 4-47-1 (30363)
ઉક્તોઽયમર્થ આચાર્ય મયા કર્ણેન ચાસકૃત્।
પુનરેવ ચ વક્ષ્યામિ ન હિ તૃપ્યામિ તદ્બ્રુવન્ ॥ 4-47-2 (30364)
પરાજિતૈર્વિવસ્તવ્યં તૈશ્ચ દ્વાદશવત્સરાન્ ।
વને જનપદેઽજ્ઞાતૈરેષ એવ પણો હિ નઃ ॥ 4-47-3 (30365)
તેષાં ન તાવન્નિર્વૃત્તો વત્સરઃ સ ત્રયોદશઃ ।
અજ્ઞાતવાસે બીભત્સુરથાસ્માભિઃ પરિશ્રુતઃ॥ 4-47-4 (30366)
અનિર્વૃત્તે તુ નિર્વાસે યદિ બીભત્સુરાગતઃ ।
પુનર્દ્વાદશવર્ષાણિ વને વત્સ્યન્તિ પાણ્ડવાઃ ॥ 4-47-5 (30367)
લોભાદ્વા તે ન જાનીયુરસ્માન્વા મોહ આવિશત્।
હીનાતિરિક્તમેતેષાં ભીષ્મો વેદિતુમર્હતિ॥ 4-47-6 (30368)
અર્થાનાં હિ પુનર્દ્વૈધે નિત્યં ભવતિ સંશયઃ ।
અન્યથા ચિન્તિતો હ્યર્થઃ પુનર્ભવતિ ચાન્યથા ॥ 4-47-7 (30369)
ઉત્તરં માર્ગમાણાનાં માત્સ્યસેનાં યુયુત્સતામ્ ।
યદિ બીભત્સુરાયાતઃ કિંતુ કૃત્યમતઃ પરમ્ ॥ 4-47-8 (30370)
ત્રિગર્તાનાં કૃતં કાર્યં પાણ્ડવાનાં ચ માર્ગણમ્ ।
વિપ્રકારૈર્હિ માત્સ્યેન સુશર્મા બાધિત પુરા ॥ 4-47-9 (30371)
તેષાં ભયાભિપન્નાનાં વસ્તાનાં ત્રાણભિચ્છતામ્ ।
અભયં યાચમાનાનાં તદાઽસ્માભિઃ પરિશ્રુતમ્ ॥ 4-47-10 (30372)
પ્રથમં વૈર્ગ્રહીતવ્યં માત્સ્યાનાં ગોધનં મહત્।
અષ્ટમ્યાશ્ચાપરાહ્ણે તુ ઇતિ નસ્તૈઃ સમાહિતમ્ ॥ 4-47-11 (30373)
નવમ્યાં પુનરસ્માભિઃ સૂર્યસ્યોદયનં પ્રતિ।
ઇમા ગાવો ગ્રહીતવ્યા યાતે મત્સ્યે ગવાંપદમ્ ॥ 4-47-12 (30374)
ઇત્યેવં નિશ્ચયોઽસ્માકં મન્ત્રોઽભૂન્નાગસાહ્વયે ।
પાણ્ડવાનાં પરિજ્ઞાને સર્વેષાં નઃ પરસ્પરમ્ ॥ 4-47-13 (30375)
તે વા ગાશ્ચ નયિષ્યન્તિ યદિ વા સ્યુઃ પરાજિતાઃ।
અસ્માન્વાઽપ્યતિસન્ધાય કુર્યુર્માત્સ્યેન સંગતિમ્ ॥ 4-47-14 (30376)
અથવા તાનુપાદાય માત્સ્યો જાનપદૈઃ સહ ।
સર્વથા સેનયા સાર્ધમસ્માનેષ યુયુત્સતિ ॥ 4-47-15 (30377)
તેષામેકો મહાવીર્યઃ કશ્ચિદેવ પુનઃસરઃ।
અસ્માઞ્જેતુમિહાયાતો માત્સ્યો વાઽપિ સ્વયં ભવેત્ ॥ 4-47-16 (30378)
યદ્યેષ રાજા માત્સ્યાનાં યદિ બીભત્સુરાગતઃ ।
સર્વૈર્યોદ્ધવ્યમસ્માભિરિતિ નઃ સમયઃ કૃતઃ ॥ 4-47-17 (30379)
અથ કસ્માત્થિતા હ્યેતે રથેષુ રથિસત્તમાઃ ।
ભીષ્મદ્રોણકૃપાઃ કર્ણો વિકર્ણો દ્રૌણિરેવ ચ।
સંભ્રાન્તમનસઃ સર્વે પ્રાપ્તે હ્યસ્મિન્ધનઞ્જયે ॥ 4-47-18 (30380)
નાન્યત્ર યુદ્ધાચ્છ્રેયોસ્તિ તથાઽઽત્મા પ્રણિધીયતામ્ ।
સર્વલોકેન વા યુદ્ધં દેવૈર્વાઽસ્તુ સવાસવૈઃ ॥ 4-47-19 (30381)
અનાચ્છિન્ને ધનેઽસ્માકમથ શક્રેણ વજ્રિણા।
યમેન વાઽપિ સંગ્રામે કો હાસ્તિનપુરં વ્રજેત્ ॥ 4-47-20 (30382)
શરૈરભિપ્રણુન્નાનાં ભગ્નાનાં ગહને વને ।
કો હિ જીવેત્પદાતીનાં ભવેદશ્વેષુ સંશયઃ ॥ 4-47-21 (30383)
આચાર્યં પૃષ્ઠતઃ કૃત્વા તથા નીતિર્વિધીયતામ્ ।
જાનામિ ચ મતં તેષામતસ્ત્રાસયતીવ નઃ॥ 4-47-22 (30384)
અર્જુને ચાપિ સંપ્રીતિમધિકામુપલક્ષયે ।
તથા દૃષ્ટ્વા હિ બીભત્સુમુપાયાન્તં પ્રશંસતિ ।
યથા સેના ન ભજ્યેત તથા નીતિર્વિધીયતામ્ ॥ 4-47-23 (30385)
અદેશિકા હ્યરણ્યેઽસ્મિન્કૃચ્છ્રે શત્રુવશં ગતા।
યથા ન વિભ્રમેત્સેના તથા નીતિર્વિધીયતામ્ ॥ 4-47-24 (30386)
અશ્વાનાં હેષિતં શ્રુત્વા કા પ્રશંસા ભવેત્પરે ।
સ્થાને વાઽપિ વ્રજન્તો વા સદા હેષન્તિ વાજિનઃ ॥ 4-47-25 (30387)
સદા ચ વાયવો વાન્તિ નિત્યં વર્ષતિ વાસવઃ ।
સ્તનયિત્નોશ્ચ નિર્ઘોષઃ શ્રૂયતે બહુશસ્તથા ॥ 4-47-26 (30388)
ભીષયન્પાણ્ડવેયેભ્યો ભવાન્સર્વાનિમાઞ્જનાન્।
પ્રમુખે સર્વસૈન્યાનામબદ્ધં બહુ ભાષતે ॥ 4-47-27 (30389)
યથૈવાશ્વાન્માર્ગમાણાસ્તાનેવાભિપરીપ્સવઃ ।
હેષિતાનીવ શૃણ્વન્તિ તદિદં ભવતસ્તથા ॥ 4-47-28 (30390)
કિમત્ર કાર્યં પાર્થસ્ય કથં વા સ પ્રશસ્યતે।
અન્યત્ર કામાદ્દ્વેષાદ્વા રોષાદ્વાઽસ્માસુ કેવલમ્ ॥ 4-47-29 (30391)
આચાર્યા વૈ કારુણિકાઃ પ્રાજ્ઞાશ્ચાપાયદર્શિનઃ ।
નૈતે મહાહવે ઘોરે સંપ્રષ્ટવ્યાઃ કથંચન ॥ 4-47-30 (30392)
પ્રાસાદેષુ વિચિત્રેષુ ગોષ્ઠીપાનાશનેષુ ચ।
કથા વિચિત્રાઃ કુર્વાણાઃ પણ્ડિતાસ્તત્ર સોભનઃ ॥ 4-47-31 (30393)
બહૂન્યાશ્ચર્યરૂપાણિ કુર્વતે જનસંસદિ ।
ઇષ્વસ્ત્રે ચાપસંધાને પણ્ડિતાસ્તત્ર શોભનાઃ ॥ 4-47-32 (30394)
પરેષાં વિવરજ્ઞાને મનુષ્યાચરિતેષુ ચ।
અન્નસંસ્કારદોષેષુ પણ્ડિતાસ્તત્ર શોભનાઃ ॥ 4-47-33 (30395)
પણ્ડિતાન્પૃષ્ઠતઃ કૃત્વા પરેષાં ગુણવાદિનઃ ।
વિધીયતાં તથા નીતિર્યથા વધ્યેત વૈ પરઃ ॥ 4-47-34 (30396)
ગાવશ્ચૈતાઃ પ્રતિષ્ઠન્તાં સેનાં વ્યૂહન્તુ માચિરમ્।
આરક્ષાશ્ચ વિધીયન્તાં યત્ર યોત્સ્યામહે પરૈઃ ॥ ॥ 4-47-35 (30397)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ સપ્તચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 47 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-47-11 સપ્તમ્યાશ્ચાપરાહ્ણે ત્વિતિ નવમ્યાં પુનરસ્માભિરિતિ ચ થo પાઠઃ ॥ ॥ સપ્તચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 47 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 048
॥ શ્રીઃ ॥
4.48. અધ્યાયઃ 048
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
કર્ણેનાત્મશ્લાઘનપૂર્વકમર્જુનપરાભવનમિથ્યાપ્રતિજ્ઞાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-48-0 (30398)
કર્ણ ઉવાચ। 4-48-0x (3204)
સર્વાનાયુષ્મતો ભીતાન્સંત્રસ્તાનિવ લક્ષયે।
અયુદ્ધમનસશ્ચૈવ સર્વાંશ્ચૈવાનવસ્થિતાન્ ॥ 4-48-1 (30399)
યદ્યેષ જામદગ્ન્યો વા યદિ વેન્દ્રઃ પુરંદરઃ ।
વાસુદેવેન સહિતો યદિ બીભત્સુરાગતઃ।
અહમેનં નિરોત્સ્યામિ વેલેવ વરુણાલયમ્ ॥ 4-48-2 (30400)
રુક્મપુઙ્ખાઃ પ્રસન્નાગ્રા મુક્તા હસ્તવતા મયા।
છાદયન્તુ શારઃ સૂર્યં પાર્થસ્યાયુર્નિરોધકાઃ ॥ 4-48-3 (30401)
મમ ચાપપ્રમુક્તાનાં શરાણાં નતપર્વણામ્ ।
નિવૃત્તિર્ગચ્છતાં નાસ્તિ સર્પાણાં શ્વસતામિવ ॥ 4-48-4 (30402)
શરાણાં પુઙ્ખસક્તાનાં મૌર્વ્યાઽભિહતયોર્ભૃશમ્ ।
શ્રૂયતે તલયોઃ શબ્દો ભેર્યોરાહતયોરિવ ॥ 4-48-5 (30403)
એકૈકં ચતુરઃ પઞ્ચ ક્વચિત્પષ્ટિં ક્વચિચ્છતમ્।
હતાન્પશ્યત માત્સ્યાનામિષુભિર્નિહતાન્રથાન્ ॥ 4-48-6 (30404)
મદ્બાહુમુક્તૈરિષુભિસ્તૈલધૌતૈઃ પતત્રિભિઃ ।
ખદ્યોતૈરિવ સંપૃક્તમન્તરિક્ષં વિરાજતામ્ ॥ 4-48-7 (30405)
ધ્વજાગ્રાદ્વાનરસ્તસ્ય ભલ્લેનાભિહતો મયા।
અદ્યૈવ પતતાં ભૂમૌ વિનદન્ભૈરવાન્રવાન્ ॥ 4-48-8 (30406)
શત્રોર્મયાભિપન્નાનાં ભૂતાનાં ધ્વજવાસિનામ્ ।
દિશઃ પ્રતિષ્ઠમાનાનામસ્તુ શબ્દો દિવં ગતઃ ॥ 4-48-9 (30407)
ક્રુદ્ધેનાસ્ત્રં મયા મુક્તં નિર્દહેત્પૃથિવીમિમામ્ ।
સ્થિતં સંગ્રામશિરસિ પાર્થમેકાકિનં કિમુ ॥ 4-48-10 (30408)
સમાહિતશ્ચ બીભત્સુર્વર્ષાણ્યષ્ટૌ ચ પઞ્ચ ચ ।
જાતસ્નેહશ્ચ યુદ્ધસ્ય મયિ સંદર્શયિષ્યતિ ॥ 4-48-11 (30409)
પાત્રીભૂતસ્તુ કૌન્તેયો બ્રાહ્મણો ગુણવાનિવ ।
શરમાલાં સ ગૃહ્ણાતુ મત્પ્રસૃષ્ટાં સ્વધામિવ ॥ 4-48-12 (30410)
એષ ચાપિ મહેષ્વાસસ્ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતઃ ।
અહં ચાપિ નરશ્રેષ્ઠાદર્જુનાન્નાવમઃ ક્વચિત્ ॥ 4-48-13 (30411)
મમ હસ્તપ્રમુક્તાનાં શરાણાં નતપર્વણામ્।
નિવૃત્તિર્ગચ્છતાં નાસ્તિ વૈશ્વાનરશિખાર્ચિષામ્ ॥ 4-48-14 (30412)
ઇતશ્ચેતશ્ચ મુક્તાનાં શરાણાં નતપર્વણામ્ ।
તુગુલઃ શ્રૂયતાં નાદઃ ષટ્પદાં ગાયતામિવ ॥ 4-48-15 (30413)
અન્તરા સંપતદ્ભિસ્તુ ગૃધ્રપત્રૈઃ શિલાશિતૈઃ ।
શલભાનામિવાકાશે છાયા સંપ્રતિ દૃશ્યતામ્ ॥ 4-48-16 (30414)
અદ્ય મત્કાર્મુકોત્સૃષ્ટાઃ શિતાઃ પાર્થસ્ય મર્મગાઃ।
શરીરમુપસર્પન્તુ વલ્મીકમિવ પન્નગાઃ ॥ 4-48-17 (30415)
બર્હિબર્હિણરાજાનાં બર્હિણાં બર્હિણામિવ ।
પતતાં પતતાં ઘોષઃ પતતાં પતતામિવ ॥ 4-48-18 (30416)
અદ્ય ત્વહમૃણાન્મોક્ષ્યે યન્મયા તત્પ્રતિશ્રુતમ્ ।
ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય તત્કાલે નિહત્ય સમરેઽર્જુનમ્ ॥ 4-48-19 (30417)
ઇન્દ્રાશનિસમસ્પર્શં મહેન્દ્રસમવિક્રમમ્।
અર્દયિષ્યામ્યહં પાર્થમુલ્કાભિરિવ કુઞ્જરમ્ ॥ 4-48-20 (30418)
શરજાલમહાજ્વાલમસિશક્તિગદેન્ધનમ્ ।
નિર્દહન્તમનીકાનિ શમયિષ્યેઽર્જુનાનલમ્ ॥ 4-48-21 (30419)
રથાદતિરથં લોકે સર્વશસ્ત્રભૃતાંવરમ્ ।
વિવશં પાર્થમાદાસ્યે ગરુત્માનિવ પન્નગમ્ ॥ 4-48-22 (30420)
ક્ષુદ્રકૈર્વિવિધૈર્ભલ્લૈર્નિપતદ્ભિશ્ચ મામકૈઃ ।
સંમૂઢચેતાઃ કૌન્તેયઃ કર્તવ્યં નાભિપદ્યતામ્ ॥ 4-48-23 (30421)
અદ્ય દુર્યોધનસ્યાહં શોકં હૃદિ ચિરં સ્થિતમ્ ।
સમૂલમપનેષ્યામિ હરન્પાર્થશિરઃ શરૈઃ ॥ 4-48-24 (30422)
અદ્ય મત્કાર્મુકોત્સૃષ્ટૈર્ભલ્લૈશ્ચ નતપર્વભિઃ।
હતાશ્વં વિરથં પાર્થં પૌરુષે પર્યવસ્થિતમ્ ।
નિશ્વસન્તં યથા નાગમદ્ય પશ્યન્તુ કૌરવાઃ ॥ 4-48-25 (30423)
જામદગ્ન્યાન્મયા લબ્ધં દિવ્યાસ્રમૃષિસત્તમાત્।
તદુપાશ્રિત્ય વીર્યં ચ યુધ્યેયમપિ વાસવમ્ ॥ 4-48-26 (30424)
ધ્વજાગ્રે વાનરસ્તિષ્ઠન્ભલ્લેન નિહતો મયા।
અદ્યૈવ પતતાં ભૂમૌ વિનદન્ભૈરવાન્રવાન્ ॥ 4-48-27 (30425)
કામં ગચ્છન્તુ કુરવો ગાઃ પ્રગૃહ્ય પરંતપાઃ ।
રથેષુ વાઽપિ તિષ્ઠન્તો યુદ્ધં પશ્યન્તુ મામકમ્ ॥ ॥ 4-48-28 (30426)
ઇતિ શ્રીમન્માહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ અષ્ટચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 48 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-48-18 બર્હિણાં બહિણામિવ એકૈકસ્ય પૃષ્ઠેપૃષ્ઠે ગચ્છતાં મયૂરાણાં મયૂરાણામિવ બર્હિબર્હિણરાજાનાં બર્હિણો મયૂરસ્ય બર્હિણૈઃ શરમૂલે પત્રરૂપેણ સ્થિતમયૂરપત્રૈઃ રાજાનાં રાજમાનાનાં । રાજૃદીપ્તાવિતિ ધાતોઃ કર્ત્રર્થે પચાદ્યચિ કૃતે રૂપનિષ્પત્તિઃ । પતતાં પતતાં એકૈકસ્ય શરસ્ય પૃષ્ઠે પૃષ્ઠે નિપતતાં શરાણાં ઘોષઃ પતતાં માલારૂપેણ નિપતમાનાનાં પતતાં પક્ષિણાં ઘોષ ઇવ અખિલૈઃ શ્રૂયતામિતિ યોગ્યક્રિયાધ્યાહારેણ સંબન્ધઃ । યદ્વા બર્હિણાં બર્હવતાં ઉત્પન્નબર્હાણામિત્યર્થઃ । બર્હિણં મયૂરાણામિવ પતતાં પતતાં પુંખાનુપુંખતયા ક્ષણેક્ષણે પતતાં પતતાં શરાણાં ઘોષઃ પતતાં પક્ષિણાં ઘોષ ઇવ પતતાં દિશિદિશિ પતતામિતિ લોડન્તક્રિયા। સર્વૈઃ શ્રૂયતામિતિ ભાવઃ । બર્હિબર્હિણવાજાનામિતિ ટo થo ધo પાઠઃ ॥ 18 ॥ ॥ અષ્ટચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ 48 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 049
॥ શ્રીઃ ॥
4.49. અધ્યાયઃ 049
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
કૃપેણાર્જુનચરિત્રપ્રશંસનપૂર્વકં કર્ણગર્હણમ્ ॥ 1 ॥ તથા સ્વેષુ એકૈકેનાર્જુનસ્ય દુર્જયત્વકથનપૂર્વકં સંભૂયાભિયાનનિર્ધારણમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-49-0 (30427)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-49-0x (3205)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા નીતિશાસ્ત્રવિશારદઃ।
આચાર્યઃ કુરુવીરાણાં કૃપઃ શારદ્વતોઽબ્રવીત્ ॥ 4-49-1 (30428)
સદૈવ તવ રાધેય યુદ્ધે ક્રૂરતરા મતિઃ।
નાર્થાનાં પ્રકૃતિં વેત્સિ નાનુબન્ધમવેક્ષસે ॥ 4-49-2 (30429)
નયા હિ બહવઃ સન્તિ શાસ્ત્રાણ્યાશ્રિત્ય ચિન્તિતાઃ ।
તેષાં યુદ્ધં સુપાપિષ્ઠં વેદયન્તિ પુરાવિદઃ ॥ 4-49-3 (30430)
દેશકાલેન સંયુક્તં યુદ્ધં વિજયદં ભવેત્।
હીનકાલં તદેવેહ અનર્થાયોપકલ્પતે ॥ 4-49-4 (30431)
દેશે કાલે ચ વિક્રાન્તં કલ્યાણાય વિધીયતે।
આનુકૂલ્યેન કાર્યાણામુત્તરં તુ વિધીયતે ॥ 4-49-5 (30432)
ભારં હિ રથકારસ્ય ન વ્યવસ્યન્તિ પણ્ડિતાઃ।
પરિચિન્ત્ય તુ પાર્થેન સંનિપાતો ન નઃ ક્ષમઃ ॥ 4-49-6 (30433)
એકો હિ શત્રૂન્સમરે સમર્થઃ પ્રતિબાધિતુમ્ ।
એકઃ કુરૂનભ્યરક્ષદેકશ્ચાગ્નિમતર્પયત્ ॥ 4-49-7 (30434)
એકશ્ચ પઞ્ચ વર્ષાણિ બ્રહ્મચર્યમધારયત્ ।
એકઃ સુભદ્રામારોપ્ય દ્વૈરથે કૃષ્ણમાહ્વયમ્ ॥ 4-49-8 (30435)
સૈન્ધવં વનવાસે તુ જિત્વા કૃષ્ણામથાનયત્ ।
એકશ્ચ પઞ્ચ વર્ષાણિ શક્રાદસ્રાણ્યશિક્ષત ॥ 4-49-9 (30436)
એકઃ સપત્નાઞ્જિત્વા તુ કુરૂણામકરોદ્યશઃ ।
એકો ગન્ધર્વરાજાનં ચિત્રસેનમરિન્દમઃ ।
વિજિગ્યે તરસા સઙ્ખ્યે સેનાં ચાસ્ય સુદુર્જયામ્ ॥ 4-49-10 (30437)
પાઞ્ચાલી શ્રીમતી પ્રાપ્તા ક્ષત્રં જિત્વા સ્વયંવરે ।
આદાય ગતવાન્પાર્થો ભવાન્ક્વનુ ગતસ્તદા ॥ 4-49-11 (30438)
તથા નિવાતકવચાઃ કાલકેયાશ્ચ દાનવાઃ ।
દૈવતૈરપ્યવધ્યાસ્તે એકેન યુધિ પાતિતાઃ ॥ 4-49-12 (30439)
એકેન હિ ત્વયા કર્ણ કિં નામેહ કૃતં પુરા।
એકૈકેન યથા તેષાં ભૂમિપાલા વશે કૃતાઃ ॥ 4-49-13 (30440)
ઇન્દ્રોપિ હિ ન પાર્થેન સંયુગે યોદ્ધુમર્હતિ ।
યસ્તેનાશંસતે યોદ્ધું કર્તવ્યં તસ્ય ભેષજમ્ ॥ 4-49-14 (30441)
આશીવિષસ્ય ક્રુદ્ધસ્ય પાણિમુદ્યમ્ય દક્ષિણમ્।
અવમુચ્ય પ્રદેશિન્યા દંષ્ટ્રામાદાતુમિચ્છસિ ॥ 4-49-15 (30442)
અથવા કુઞ્જરં મત્તમેકમેકચરં વને।
નિરઙ્કુશં સમારુહ્ય નગરં યાતુમિચ્છસિ ॥ 4-49-16 (30443)
સમિદ્ધં પાવકં ચાપિ ઘૃતમેદોવસાહુતમ્।
ઘૃતાક્તશ્ચીરવાસાસ્ત્વં મધ્યેનોત્સર્તુમિચ્છસિ ॥ 4-49-17 (30444)
આત્માનં યઃ સમાબધ્ય કણ્ઠે બદ્ધ્વા તથા શિલામ્ ।
સમુદ્રં પ્રતરેદ્દોર્ભ્યાં તત્ર કિં કર્ણ પૌરુષમ્ ॥ 4-49-18 (30445)
અકૃતાસ્ત્રઃ કૃતાસ્ત્રં વૈ બલવન્તં સુદુર્બલઃ।
તાદૃશં કર્ણ યઃ પાર્થં યોદ્ધુમિચ્છેત્સ દુર્મતિઃ ॥ 4-49-19 (30446)
અસ્માભિરેવ નિકૃતો વર્ષાણીહ ત્રયોદશ।
સિંહઃ પાશવિનિર્મુક્તો ન નઃ શેષં કરિષ્યતિ ॥ 4-49-20 (30447)
એકાન્તે પાર્થમાસીનં કૂપેઽગ્નિમિવ સંવૃતમ્ ।
અજ્ઞાનાદભ્યવસ્કન્દ્ય પ્રાપ્તાઃ સ્મો ભયમુત્તમમ્ ॥ 4-49-21 (30448)
ઉત્સૃષ્ટં તૂલરાશૌ તુ એકોઽગ્નિં શમયેત્કથમ્ ।
સહ યુદ્ધ્યામહે પાર્થમાગતં યુદ્ધદુર્મદમ્ ॥ 4-49-22 (30449)
યત્તા વયં પરાક્રાન્તા વ્યૂઢાનીકાઃ પ્રહારિણઃ।
યુદ્ધાયાવસ્થિતં પાર્થમાગતં પાકશાસનિમ્ ॥ 4-49-23 (30450)
યત્તાઃ સર્વે રથશ્રેષ્ઠં પરિવાર્ય સમન્તતઃ।
ષડ્રથાઃ પરિકીર્યન્તાં વજ્રપાણિમિવાસુરાઃ ॥ 4-49-24 (30451)
દ્રોણો દુર્યોધનો ભીષ્મો ભવાન્દ્રૌણિસ્તથા વયમ્।
સર્વે યુદ્ધ્યામહે પાર્થં કર્ણ મા સાહસં કૃથાઃ ॥ 4-49-25 (30452)
ન હ્યસંગત્ય સમરે પાર્થં જેષ્યામહે વયમ્।
સંગત્ય સમરે પાર્થં સર્વે જેષ્યમાહે વયમ્ ॥ 26 ॥ ॥ 4-49-26 (30453)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ એકોનપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 49 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-49-6 ભારં હીતિ। યથા રથકારેણ દિવ્યોઽયં મયા નિર્મિતો રથઃ સુદૃઢાઙ્ગઃ અનેન ત્વં દેવાનપિ સર્વથા જેષ્યસીત્યુક્તે તદ્વચસિ ભારં દત્ત્વા દેશકાલાનુકૂલ્યમનપેક્ષ્યૈવ ન વ્યવસ્યન્તિ। યોદ્ધુમેતિ શેષઃ। એવં ત્વદ્વચસિ ભારં દત્ત્વા દેશાદ્યાનુકૂલ્યમનવેક્ષ્ય કથમસ્માભિર્યોદ્ધવ્યમ્। તવતુ વચનં રથકારવચનવદર્શશૂન્યમિતિ ભાવઃ ॥ 6 ॥ 4-49-10 એકઃ સંયમિનીં જિત્વા ઇતિ ધo પાઠઃ ॥ 10 ॥ ॥ એકોનપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 49 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 050
॥ શ્રીઃ ॥
4.50. અધ્યાયઃ 050
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
કૃપેણ સ્વગર્હણમમૃષ્યતા કર્ણેન તદુપાલમ્ભઃ ॥ 1 ॥ તદસહિષ્ણુનાઽશ્વત્થામ્ના સમર્મોદ્ધાટનં કર્ણદુર્યોધનોપાલમ્ભઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-50-0 (30454)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-50-0x (3206)
કૃપસ્ય વચનં શ્રુત્વા કર્ણો રાજન્યુધાંપતિઃ ।
પુનઃ પ્રોવાચ સંરબ્ધો ગર્હયન્બ્રાહ્મણં કૃપમ્ ॥ 4-50-1 (30455)
કર્ણ ઉવાચ। 4-50-2x (3207)
લક્ષયામ્યહમાચાર્યં ભયાદ્ભક્તિં ગતં રિપૌ ।
ભીતેન હિ ન યોદ્ધવ્યમહં યોત્સ્યે ધનઞ્જયમ્ ॥ 2 ॥ 4-50-2 (30456)
નનુ વારુણમાગ્નેયં યામ્યં વાયવ્યમેવ ચ।
અસ્ત્રં બ્રહ્મશિરશ્ચૈવ સત્વહીનસ્ય તે વૃથા ॥ 4-50-3 (30457)
મિત્રકાર્યં કૃતમિદં પિતાપુત્રૈર્મહારથૈઃ ।
ભર્તૃપિણ્ડશ્ચ નિર્વિષ્ટો યથેષ્ટં ગન્તુમર્હથ ॥ 4-50-4 (30458)
ભિક્ષાં હરસ્વ નિત્યં ત્વં યજ્ઞાનનુચરસ્વ ચ।
આમન્ત્રણાનિ ભુઙ્ક્ષાદ્ય માઽસ્માન્યુદ્ધેન ભીષય ॥ 4-50-5 (30459)
ભાર્ગવાસ્ત્રં મયા મુક્તં નિર્દહેત્પૃથિવીમિમામ્।
કિં પુનઃ પાણ્ડુપુત્રાણામેકમર્જુનમાહવે ॥ 4-50-6 (30460)
આગમિષ્યન્તિ પદવીં માત્સ્યાઃ પાણ્ડવમાશ્રિતાઃ ।
કીચકાનાં તુ બલિનાં શત્રુસેનાવમર્દિનામ્ ॥ 4-50-7 (30461)
તાનહં નિહનિષ્યામિ ભવતા ગમ્યતાં ગૃહમ્ ।
કિં વેદવાદિનાં કાર્યં પરસ્નેહાનુભાષિણામ્ ॥ 4-50-8 (30462)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા અશ્વત્થામા પ્રતાપવાન્ ।
ઉવાચ વદતાંશ્રેષ્ઠો દુર્યોધનમવેક્ષ્ય ચ ॥ 4-50-9 (30463)
ન ચ તાવઞ્જિતા ગાવો ન ચ સીમાન્તરં ગતાઃ।
ન હાસ્તિનપુરં પ્રાપ્તાસ્ત્વં ચ કર્ણ વિકત્થસે ॥ 4-50-10 (30464)
બહૂનિ ધર્મશાસ્ત્રાણિ પઠન્તિ દ્વિજસત્તમાઃ ।
તેષુ કિંસ્વિદિદં દૃષ્ટં દ્યૂતે જીયેત યન્નૃપઃ ॥ 4-50-11 (30465)
સંગ્રામાન્વિપુલાઞ્જિત્વા લબ્ધા ચ વિપુલં ધનમ્ ।
વિજિત્ય ચ મહીં કૃત્સ્નાં નેહ કત્થન્તિ પણ્ડિતાઃ ॥ 4-50-12 (30466)
પચત્યગ્નિરવાક્યસ્તુ તૂષ્ણીં ભાતિ દિવાકરઃ ।
તૂષ્ણીં ધારયતે લોકાન્વસુધા સચરાચરાન્ ॥ 4-50-13 (30467)
ચાતુર્વર્ણ્યસ્ય કર્માણિ વિહિતાનિ મહર્ષિભિઃ ।
ધનં યૈરધિગન્તવ્યં યચ્ચ કુર્વન્ન દુષ્યતિ ॥ 4-50-14 (30468)
અધીત્ય બ્રાહ્મણો વેદાન્યાજયેત યજેત વા ।
ક્ષત્રિયો ધનમાહૃત્ય યજેતૈવ ન યાજયેત્ ॥ 4-50-15 (30469)
વૈશ્યોઽધિગમ્ય વિત્તાનિ વાર્તાકર્માણિ કારયેત્॥ 4-50-16 (30470)
શૂદ્રઃ શુશ્રૂષણં કુર્યાત્રિષુ વર્ણેષુ નિત્યશઃ।
વન્દનાયોગવિધિભિર્વૈતસીં વૃત્તિમાશ્રિતઃ ॥ 4-50-17 (30471)
વર્તમાના યથાશાસ્ત્રં પ્રાપ્ય ચાપિ મહીમિમામ્ ।
પ્રકુર્વન્તિ મહાભાગા યજ્ઞાન્સુવિપુલાનપિ ॥ 4-50-18 (30472)
કા જાતિસ્તેષુ સૂતેયં કેઽપિ મન્ત્રાઃ ક્રિયાશ્ચ કાઃ ।
કેયં વર્ણેષુ યા રાજ્ઞો વક્તૃભોક્તૃનિયન્તૃષુ ॥ 4-50-19 (30473)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-50-20x (3208)
દુર્યોધનમભિપ્રેક્ષ્ય કર્ણં ચ કુરુસંસાદ।
અશ્વત્થામા ભૃશં ક્રુદ્ધો દુર્યોધનમતર્જયત્ ॥ 4-50-20 (30474)
પ્રાપ્ય દ્યૂતેન કો રાજ્યં ક્ષત્રિયઃ સ્તોષ્ટુર્મહતિ ।
તથા નૃશંસરૂપોયં ધાર્તરાષ્ટ્રશ્ચ નિર્ઘૃણઃ ॥ 4-50-21 (30475)
તથાઽધિગમ્ય વિત્તાનિ કો વિકત્થેદ્વિચક્ષણઃ ।
નિકૃત્યા વઞ્ચનાયોગૈશ્ચરન્વૈતંસિકો યથા ॥ 4-50-22 (30476)
કતમદ્દ્વૈરથં યુદ્ધં યત્રાજૈષીર્ધનઞ્જયમ્।
નકુલં સહદેવં વા ધનં યેષાં ત્વયા હૃતમ્ ॥ 4-50-23 (30477)
યુધિષ્ઠિરો જિતઃ કસ્મિન્ભીમશ્ચ બલિનાંવરઃ ।
ઇન્દ્રપ્રસ્થં ત્વયા કસ્મિન્સંગ્રામે નિર્જિતં પુરા ॥ 4-50-24 (30478)
તથૈવ કતમદ્યુદ્ધં યસ્મિન્કૃષ્ણા જિતા ત્વયા ।
એકવસ્ત્રા સભાં નીતા ક્ષુદ્રકર્મન્રજસ્વલા ॥ 4-50-25 (30479)
મૂલમેષાં મહત્કૃત્તં સારાર્થી ચન્દનં યથા।
ક્ષુદ્રં કર્મ સમાસ્થાય તત્ર કિં વિદુરોઽબ્રવીત્ ॥ 4-50-26 (30480)
યથાશક્તિ મનુષ્યાણામમર્ષં લક્ષયામહે।
અન્યેષામપિ સત્વાનામપિ કીટપિપીલિકૈઃ ॥ 4-50-27 (30481)
દ્રૌપદ્યાઃ સંપરિક્લેશં ન ક્ષન્તું પાણ્ડવોઽર્હતિ।
ક્ષયાય ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં પ્રાદુર્ભૂતો ધનઞ્જયઃ ॥ 4-50-28 (30482)
ત્વં પુનઃ પણ્ડિતો ભૂત્વા હ્યાચાર્યં ક્ષેપ્તુમિચ્છસિ।
વૈરાન્તકરણો જિષ્ણુર્ન નઃ શેષં કરિષ્યતિ ॥ 4-50-29 (30483)
નૈવ દેવા ન ગન્ધર્વા નાસુરા ન ચ રાક્ષસાઃ।
ભયાદિહ ન યુદ્ધ્યેરન્પાણ્ડુપુત્રેણ ધીમતા ॥ 4-50-30 (30484)
યં યમેકોપિ સંક્રુદ્ધઃ સંગ્રામે નિપતિષ્યતિ ।
વૃક્ષં ગરુડવદ્વેગાદ્વિનિહત્યાન્તમેષ્યતિ ॥ 4-50-31 (30485)
ત્વત્તો વિશિષ્ટં વીર્યેણ ધનુષ્યમરરાટ્સમમ્ ।
વાસુદેવસમં યુદ્ધે તં પાર્થં કો ન પૂજયેત્ ॥ 4-50-32 (30486)
દેવં દૈવેન યુદ્ધ્યેત માનુપેણ ચ માનુપમ્ ।
અસ્ત્રં હ્યસ્ત્રેણ યો હન્યાત્કોઽર્જુનેન સમઃ પુમાન્ ॥ 4-50-33 (30487)
પુત્રાદનવમઃ શિષ્ય ઇતિ ધર્મવિદો વિદુઃ।
એતેનાપિ નિમિત્તેન પ્રિયો દ્રોણસ્ય પાણ્ડવઃ ॥ 4-50-34 (30488)
યથા ત્વમકરોર્દ્યૂતમિન્દ્રપ્રસ્થં યથાઽહરઃ ।
યથાઽનૈષીઃ સભાં કૃષ્ણાં તથા યુધ્યસ્વ પાણ્ડવં ॥ 4-50-35 (30489)
અયં તે માતુલઃ પ્રાજ્ઞઃ ક્ષત્રધર્મસ્ય કોવિદઃ ।
દુર્દ્યૂતદેવી ગાન્ધારઃ શકુનિર્યુદ્ધ્યતામિહ ॥ 4-50-36 (30490)
નાક્ષાન્ક્ષિપતિ ગાણ્ડીવં ન કૃતં દ્વાપરં ન ચ।
જ્વલતો નિશિતાન્બાણાંસ્તાંસ્તાન્ક્ષિપતિ ગાણ્ડિવં ॥ 4-50-37 (30491)
ન હિ ગાણ્ડીવનિર્મુક્તા ગૃધ્રપક્ષાઃ સુતેજનાઃ ।
નાન્તરેષ્વવતિષ્ઠન્તે ગિરીણામપિ દારણાઃ ॥ 4-50-38 (30492)
અન્તકઃ પવનો મૃત્યુસ્તથાઽગ્નિર્બડવામુખઃ ।
કુર્યુરેતે ક્વચિચ્છેષં ન તુ ક્રુદ્ધો ધનઞ્જયઃ ॥ 4-50-39 (30493)
યથા સભાયાં દ્યૂતં ત્વં માતુલેન મહાકરોઃ ।
તથા યુદ્ધસ્વ સંગ્રામે સૌબલેન સુરક્ષિતઃ ॥ 4-50-40 (30494)
યુદ્ધ્યતાં કામમાચાર્યો નાહં યોત્સ્યે ધનઞ્જયમ્ ।
મત્સ્યો હ્યસ્માભિરાયોધ્યો યદ્યાગચ્છેદ્ગવાંપદમ્ ॥ ॥ 4-50-41 (30495)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ પઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 50 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-50-14 યદુક્તં બ્રાહ્મણાનાં ભોજનાદાવેવ કૌશલં ન યુદ્ધ ઇતિ તત્ર તવાપિ વૈશ્યત્વાન્ન યુદ્ધે સામર્થ્યમસ્તીતિ દર્શયિષ્યન્વર્ણાનાં કર્માણિ વિભજતે ચાતુર્વર્ણ્યસ્યેત્યાદિના ॥ 14 ॥ 4-50-22 વૈતંસિકો વ્યાધઃ ॥ 22 ॥ 4-50-26 અનૃતં દ્યૂતં કુર્વતા ધાર્તરાષ્ટ્રેણ ધર્મસ્ય મૂલં કૃત્તં છિન્નં । તત્ર તદા વિદુરઃ કિમબ્રવીત્ ક્ષયમૂલં દ્યૂતમિતિ તત્સ્મરેતિ શેષઃ ॥ 26 ॥ 4-50-37 ચકારાત્ ત્રેતાનિ સમુચ્ચીયતે। કૃતાદયો દ્યૂતશાસ્ત્રપ્રસિદ્ધાઃ પાશકાઃ ॥ 37 ॥ ॥ પઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 50 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 051
॥ શ્રીઃ ॥
4.51. અધ્યાયઃ 051
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
કર્ણકૃતદ્રોણકૃપાધિક્ષેપસંક્રુદ્ધમશ્વત્થામાનં પ્રતિ ભીષ્મેણ દ્રોણાદિપ્રશંસનપૂર્વકં પરિસાન્ત્વનમ્ ॥ 1 ॥ દુર્યોધનેન ભીષ્મકર્ણાભ્યાં સહ કૃપદ્રોણક્ષમાપનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-51-0 (30496)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-51-0x (3209)
તતઃ શાન્તનવસ્તત્ર ધર્માર્થકુશલં હિતમ્ ।
દુર્યોધનમિદં વાક્યમબ્રવીત્કુરુસંસદિ ॥ 4-51-1 (30497)
સાધુ પશ્યતિ વૈ દ્રોણઃ કૃપઃ સાધ્વનુપશ્યતિ ।
આચાર્યપુત્રઃ સહજં નિશ્ચિતં સાધુ ભાષતે ॥ 4-51-2 (30498)
કર્ણસ્તુ ક્ષત્રધર્મેણ કેવલં યોદ્ધુમિચ્છતિ।
આચાર્યો નાવમન્તવ્યઃ પુરુષેણ વિજાનતા।
દેશકાલૌ તુ સંપ્રેક્ષ્ય યોદ્ધવ્યમિતિ મે મતિઃ ॥ 4-51-3 (30499)
યસ્ય સૂર્યસમાઃ પ઼ઞ્ચ સપત્નાઃ સ્યુઃ પ્રહારિણઃ।
કથમભ્યુદયે તેષાં ન પ્રમુહ્યેત પણ્ડિતઃ ॥ 4-51-4 (30500)
સ્વાર્થે સર્વે વિમુહ્યન્તિ યેઽપિ ધર્મવિદો જનાઃ ।
તસ્માત્તત્વં ન જાનાતિ યત્તુ કાર્યં નરાધિપઃ ॥ 4-51-5 (30501)
ધાર્તરાષ્ટ્રોપિ દુર્બુદ્ધિઃ પશ્યન્નપિ ધનઞ્જયમ્ ।
નૈવ પશ્યતિ નાઘ્રાતિ મન્દઃ ક્રોધવશં ગતઃ ॥ 4-51-6 (30502)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-51-7x (3210)
એવમુક્ત્વા તુ રાજાનં પુનર્દ્રૌણિમુવાચ હ।
પ્રાઞ્જલિર્ભરતશ્રેષ્ઠઃ સામ્ના બુદ્ધિમતાંવરઃ ॥ 4-51-7 (30503)
કર્ણો હિ યદવોચત્ત્વાં તેજસ્સંજનનાય તત્।
આચાર્યપુત્રઃ ક્ષમતાં મહત્કાર્યમુપસ્થિતમ્ ॥ 4-51-8 (30504)
નાયં કાલો વિરોધસ્ય કૌન્તેયે સમુપસ્થિતે ।
ક્ષન્તવ્યં ભવતા સર્વમાચાર્યેણ કૃપેણ ચ ॥ 4-51-9 (30505)
ભવતાં હિ કૃતાસ્ત્રત્વં યથાઽઽદિત્યે પ્રભા તથા ।
યથા ચન્દ્રમસો લક્ષ્મીઃ સર્વથા નાપકૃષ્યતે ।
એવં ભવત્સુ બ્રાહ્મણ્યં બ્રહ્માસ્ત્રં ચ પ્રતિષ્ઠિતમ્ ॥ 4-51-10 (30506)
ચત્વાર એકતો વેદાઃ ક્ષાત્રમેકત્ર દૃશ્યતે।
નૈતત્સમસ્તમુભયં કસ્મિંશ્ચિદનુશુશ્રુમ।
અન્યત્ર ભારતાચાર્યાત્સુપુત્રાદિતિ મે મતિઃ ॥ 4-51-11 (30507)
વેદાન્તાશ્ચ પુરાણાનિ ઇતિહાસં પુરાતનમ્ ।
જામદગ્ન્યમૃતે રાજન્કો દ્રોણાદધિકો ભવેત્ ॥ 4-51-12 (30508)
બ્રહ્માસ્ત્રં ચૈવ વેદાશ્ચ નૈતદન્યત્ર દૃશ્યતે ॥ 4-51-13 (30509)
આચાર્યપુત્રઃ ક્ષમતાં નાયં કાલો વિભેદને ।
સર્વે સંહત્ય યુદ્ધ્યામઃ પાકશાસનિમાગતમ્ ॥ 4-51-14 (30510)
બલસ્ય વ્યસનાનીહ યાન્યુક્તાનિ મનીષિભિઃ ।
મુખ્યો ભેદોહિ તેષાં તુ પાપિષ્ઠો વિદુષાં મતઃ ॥ 4-51-15 (30511)
અશ્વત્થામોવાચ। 4-51-16x (3211)
નૈવં ન્યાય્યમિદં વાચ્યમસ્માકં પુરુષર્ષભ ।
કિંતુ રોષપરીતેન ગુરુણા ભાષિતા ગુણાઃ ॥ 4-51-16 (30512)
શત્રોરપિ ગુણા ગ્રાહ્યા દોષા વાચ્યા ગુરોરપિ ।
સર્વથા સર્વયત્નેન પુત્રે શિષ્યે હિતં વદેત્ ॥ 4-51-17 (30513)
આચાર્ય એષ ક્ષમતાં શાન્તિરત્ર વિધીયતામ્ ।
અભિદ્યમાને તુ ગુરૌ નિવૃત્તં રોષકારિતમ્ ॥ 4-51-18 (30514)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-51-19x (3212)
તતો દુર્યોધનો દ્રોણં ક્ષમયામાસ ભારત।
સહ કર્ણેન ભીષ્મેણ કૃપં ચૈવ મહાબલમ્ ॥ 4-51-19 (30515)
દ્રોણ ઉવાચ। 4-51-20x (3213)
યદેતત્પ્રથમં વાક્યં ભીષ્મઃ શાન્તનવોઽબ્રવીત્।
તેનૈવાહં પ્રસન્નો વૈ પરમત્ર વિધીયતામ્ ॥ 4-51-20 (30516)
યથા દુર્યોધનં પાર્થો નોપસર્પતિ સંગરે।
સાહસાદ્યદિ વા મોહાત્તથા નીતિર્વિધીયતામ્ ॥ 4-51-21 (30517)
વનવાસે હ્યનિર્વૃત્તે દર્શયેન્ન ધનઞ્જયઃ ।
ધનં ચાલભમાનોઽત્ર નાદ્ય તત્ક્ષન્તુમર્હતિ ॥ 4-51-22 (30518)
યથા નાયં સમાયુઞ્જ્યાદ્ધાર્તરાષ્ટ્રં કથંચન ।
ન ચ સેનાં પરાજય્યાત્તથા નીતિર્વિધીયતામ્ ॥ 4-51-23 (30519)
ઉક્તં દુર્યોધનેનાપિ પુરસ્તાદ્વાક્યમીદૃશમ્ ।
તદનુસ્મૃત્ય ગાઙ્ગેય યથાવદ્વક્તુમર્હસિ ॥ ॥ 4-51-24 (30520)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ એકપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 51 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-51-21 યથા દુર્યોધનો રાજા ન ગચ્છેત્કાંચિદાપદમિતિ ટo થo પાઠઃ। યથા નાયશસા યુક્તો ધાર્તરાષ્ટ્રઃ કથંચનેતિ ધo પાઠઃ ॥ 21 ॥ ॥ એકપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 51 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 052
॥ શ્રીઃ ॥
4.52. અધ્યાયઃ 052
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ દુર્યોધનંપ્રતિ હેતૂપન્યાસપૂર્વકં યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ શ્રુતવનવાસાદિકાલસ્ય પરિસમાપ્તિકથનમ્ ॥ 1 ॥ ભીષ્મેણાર્જુનપરાક્રમપ્રશંસનપૂર્વકં પાણ્ડવૈઃ સહ સંધિવિધાનેપિ દુર્યોધનેન તત્પ્રતિષેધનમ્ ॥ 2 ॥ ભીષ્મેણ દ્રોણવચનાદ્ગોભિઃ સહ દુર્યોધનસ્ય પ્રસ્થાપનપૂર્વકં સેનાયા વ્યૂહીકરણેન સમરાભિયાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-52-0 (30521)
ભીષ્મ ઉવાચ। 4-52-0x (3214)
કલાઃ કાષ્ઠાશ્ચ યુજ્યન્તે મુહૂર્તાશ્ચ દિનાનિ ચ।
અર્ધમાસાશ્ચ માસાશ્ચ નક્ષત્રાણિ ગ્રહાસ્તથા ॥ 4-52-1 (30522)
ઋતવશ્ચાપિ યુજ્યન્તે તથા સંવત્સરા અપિ।
એવં કાલવિભાગેન કાલચક્રં પ્રવર્તતે ॥ 4-52-2 (30523)
તેષાં કાલાતિરેકેણ જ્યોતિષાં ચ વ્યતિક્રમાત્।
પઞ્ચમે પઞ્ચમે વર્ષે દ્વૌ માસાવધિમાસકૌ ॥ 4-52-3 (30524)
એષામભ્યધિકા માસાઃ પઞ્ચ ચ દ્વાદશ ક્ષપાઃ ।
ત્રયોદશાનાં વર્ષાણામિતિ મે વર્તતે મતિઃ ॥ 4-52-4 (30525)
પૂર્વેદ્યુરેવ નિર્વૃત્તસ્તતો બીભત્સુરાગતઃ ॥ 4-52-5 (30526)
સર્વં યથાવચ્ચરિતં યદ્યદેભિઃ પ્રતિશ્રુતમ્।
એવમેતદ્ભ્રુવં જ્ઞાત્વા તતો બીભત્સુરાગતઃ ॥ 4-52-6 (30527)
સર્વે પઞ્ચ મહાત્માનઃ સર્વે ધર્માર્થકોવિદાઃ।
યેષાં યુધિષ્ઠિરો રાજા કસ્માદ્ધર્મેઽપરાધ્નુયુઃ ॥ 4-52-7 (30528)
કામાત્ક્રોધાચ્ચ લોભાચ્ચ કામક્રોધભયાદપિ ।
સ્નેહાદ્વા યદિ વા મોહાદ્ધર્મં નાત્યેતિ ધર્મજઃ ॥ 4-52-8 (30529)
અલુબ્ધાશ્ચૈવ કૌન્તેયાઃ કૃતવન્તશ્ચ દુષ્કરમ્।
ન ચાપિ કેવલં રાજ્યમિચ્છેયુસ્તે હ્યધર્મતઃ ॥ 4-52-9 (30530)
તદૈવ તે હિ વિક્રાન્તુમીષુઃ કૌરવનન્દનાઃ ।
ધર્મપાશનિબદ્ધાસ્તુ ન ચેલુઃ ક્ષત્રિયવ્રતાત્ ॥ 4-52-10 (30531)
યશ્ચાનૃત ઇતિ ખ્યાતઃ સ ચ ગચ્છેત્પરાભવમ્ ।
વૃણુયુર્માણં પાર્થા નાનૃતત્વં કથંચન ॥ 4-52-11 (30532)
પ્રાપ્તે તુ કાલે સ્વાનર્થાન્નોત્સૃજેયુર્નરર્ષભાઃ ।
અપિ વજ્રભૃતા ગુપ્તાંસ્તથાવીર્યા હિ પાણ્ડવાઃ ॥ 4-52-12 (30533)
પ્રતિયુદ્ધ્યેમ સમરે સર્વશસ્ત્રભૃતાંવરમ્ ॥ 4-52-13 (30534)
તસ્માદ્યદત્ર કલ્યાણં લોકે સદ્ભિરનુષ્ઠિતમ્।
તત્સંવિધીયતાં શીઘ્રં મા વો હ્યર્થોઽભ્યગાત્પરમ્ ॥ 4-52-14 (30535)
ન હિ પશ્યામિ સંગ્રામે કદાચિદપિ કૌરવ ।
એકાન્તસિદ્ધિં રાજેન્દ્ર સંપ્રાપ્તશ્ચ ધનઞ્જયઃ ॥ 4-52-15 (30536)
સંપ્રવૃત્તે તુ સંગ્રામે ભાવાભાવૌ જયાજયૌ ।
અવશ્યમેકં સ્પૃશતો દૃષ્ટમેતદસંશયમ્ ॥ 4-52-16 (30537)
તસ્માદ્યુદ્ધોપચરિતં કર્મ વા ધર્મસંહિતમ્ ।
ક્રિયતામાશુ રાજેન્દ્ર સંપ્રાપ્તશ્ચ ધનઞ્જયઃ ॥ 4-52-17 (30538)
એકો હિ સમરે પાર્થઃ પૃથિવીં નિર્દહેચ્છરૈઃ ।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો ભૂત્વા કિં પુનઃ કૌરવાન્રણે ।
તસ્માત્સન્ધિં કુરુશ્રેષ્ઠ કુરુષ્વ યદિ મન્યસે ॥ 4-52-18 (30539)
દુર્યોધન ઉવાચ। 4-52-19x (3215)
નાહં રાજ્યં પ્રદાસ્યામિ પાણ્ડવેભ્યઃ પિતામહ।
ગ્રામં સેનાં ચ દાસાંશ્ચ સ્વલ્પં દ્રવ્યમપિ પ્રભો ।
યુદ્ધોપચારિકં યત્તુ તત્સર્વં સંવિધીયતામ્ ॥ 4-52-19 (30540)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-52-20x (3216)
ભીષ્મસ્યોપરતે વાક્યે તથા દુર્યોધનસ્ય ચ।
પ્રાપ્તમર્થ્યં ચ યદ્વાક્યં દ્રોણશ્વાહ દ્વિજોત્તમઃ ॥ 4-52-20 (30541)
યત્તુ યુદ્ધોપચરિતં ભવેદ્વા ધર્મસંહિતમ્।
કસ્ત્વયા સદૃશો લોકે ભૂયસ્ત્વં વક્તુમર્હસિ ॥ 4-52-21 (30542)
અત્ર યા મામિકા બુદ્ધિઃ શ્રૂયતાં યદિ રોચતે ।
સર્વથા હિ મયા શ્રેયો વક્તવ્યં કુરુનન્દન ॥ 4-52-22 (30543)
રાજા બલચતુર્ભાગં ક્ષિપ્રમાદાય ગચ્છતુ ।
તતોઽપરશ્ચતુર્ભાગો ગાઃ સમાદાય ગચ્છતુ ।
વયં ચાર્ધેન સૈન્યસ્ય પ્રતિયોત્સ્યામ પાણ્ડવમ્ ॥ 4-52-23 (30544)
અહં ભીષ્મશ્ચ કર્ણશ્ચ અશ્વત્થામા કૃપસ્તથા।
પ્રતિયોત્સ્યામ બીભત્સુમાગતં કૃતનિશ્ચયમ્ ॥ 4-52-24 (30545)
એવં રાજા સુગુપ્તઃ સ્યાન્ન ક્લૈબ્યં ગન્તુમર્હતિ ।
મત્સ્યં વા પુનરાયાતમથવાપિ શતક્રતુમ્ ।
અહમાવારયિષ્યામિ વેલેવ મકરાલયમ્ ॥ 4-52-25 (30546)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-52-26x (3217)
તદ્વાક્યં રુરુચે તેષાં દ્રોણેનોક્તં મહાત્મના ।
તથાહિ કૃતવાન્રાજા કૌરવાણામનન્તરમ્ ॥ 4-52-26 (30547)
ભીષ્મઃ પ્રસ્થાપ્ય રાજાનં ગોધનં તદનન્તરમ્ ।
સેનામુખ્યાન્વ્યવસ્થાપ્ય વ્યૂહિતું સંપ્રચક્રમે ॥ 4-52-27 (30548)
દ્રોણસ્યોપરતે વાક્યે ભીષ્મઃ પ્રોવાચ બુદ્ધિમાન્।
આચાર્ય મધ્યે તિષ્ઠ ત્વમશ્વત્થામા તુ સવ્યતઃ।
કૃપઃ શારદ્વતો ધીમાન્પાર્શ્વં રક્ષતુ દક્ષિણમ્ ॥ 4-52-28 (30549)
વિકર્ણશ્ચ મહાવીર્યો દુર્મુખશ્ચ પરન્તપઃ।
શકુનિઃ સૌબલશ્ચૈવ દુઃસહશ્ચ મહાબલઃ ।
દ્રોણસ્ય પાર્શ્વમજિતાઃ પાલયન્તુ મહાબલાઃ ॥ 4-52-29 (30550)
અગ્રતઃ સૂતપુત્રસ્તુ કર્ણસ્તિષ્ઠતુ દંશિતઃ।
અહં સર્વસ્ય સૈન્યસ્ય પશ્ચાત્સ્થાસ્યામિ પાલયન્ ॥ 4-52-30 (30551)
સર્વે મહારથાઃ શૂરા મહેષ્વાસા મહાબલાઃ ।
યુદ્ધ્યન્તુ પાણ્ડવશ્રેષ્ઠમાગતં યત્નતો યુધિ ॥ 4-52-31 (30552)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-52-32x (3218)
અભેદ્યં પરસૈન્યાનાં વ્યૂહં વ્યૂહ્ય કુરૂત્તમઃ ।
વજ્રગર્ભં વ્રીહિમુખં પદ્મચન્દ્રાર્ધમણ્ડલમ્ ॥ 4-52-32 (30553)
તસ્ય વ્યૂહસ્ય પશ્ચાર્ધે ભીષ્મશ્ચાથોદ્યતાયુધઃ ।
સૌવર્ણં તાલમુચ્છ્રિત્ય રથે તિષ્ઠન્નશોભત ॥ ॥ 4-52-33 (30554)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ દ્વિપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 52 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-52-18 તસ્માદ્યદ્ધોચિતં કર્મેતિ ધo પાઠઃ ॥ 18 ॥ 4-52-32 પદ્મગર્ભમિતિ થo પાઠઃ ॥ 32 ॥ ॥ દ્વિપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 52 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 053
॥ શ્રીઃ ॥
4.53. અધ્યાયઃ 053
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રેણ સુદર્શનનામનિ કામગામિનિ પ્રાસાદે દેવગણસમારોપણપૂર્વકમર્જુનકુરુરણાવલોકનાય ગગનાઙ્કણાવતરણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-53-0 (30555)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-53-0x (3219)
તતઃ સુદર્શનં નામ પ્રાસાદં હરિવાહનઃ ।
સર્વાન્દેવાન્સમારોષ્ય પ્રયયો યત્ર પાણ્ડવઃ ॥ 4-53-1 (30556)
સ્થૂણારાજિસહસ્રં તુ યત્ર મધ્યે પ્રતિષ્ઠિતમ્ ।
તત્ર સૂર્યપથેઽતિષ્ઠદ્વિમલા મહતી સભા ॥ 4-53-2 (30557)
આદિત્યા વસવો રુદ્રા અશ્વિનૌ ચ મરુદ્ગણાઃ ।
તત્ર શ્વેતાનિ ચક્રાણિ કાઞ્ચનસ્ફાટિકાનિ ચ ॥ 4-53-3 (30558)
તથા ચિત્રાણિ છત્રાણિ દિવ્યરૂપાણિ ભારત ।
મણિરત્નવિચિત્રાણિ નાનારૂપાણિ ભાગશઃ ।
આકાશે સહ દૃશ્યન્તે ભાનુમન્તિ શુભાનિ ચ ॥ 4-53-4 (30559)
અગ્નેરિન્દ્રસ્ય સોમસ્ય યમસ્ય વરુણસ્ય ચ।
તથા ધાતુર્વિધાતુશ્ચ મિત્રસ્ય ધનદસ્ય ચ।
રુદ્રસ્ય વિષ્ણો સવિતુસ્ત્રિદશાનાં તથૈવ ચ॥ 4-53-5 (30560)
કાઞ્ચનાનિ ચ દામાનિ વિવિધાશ્ચોત્તમસ્રજઃ।
દિવ્યપુષ્પાભિસવીતાસ્તત્ર ચિત્રાણિ ભેજિરે ॥ 4-53-6 (30561)
તસ્મિંસ્તુ રાજન્પ્રાસાદે દિવ્યરત્નવિભૂષિતે ।
દિવ્યગન્ધસમાયુક્તાઃ સ્રજો દિવ્યાશ્ચકાશિરે ॥ 4-53-7 (30562)
દિવ્યશ્ચ વાયુઃ પ્રવવૌ ગન્ધમાદાય સર્વશઃ ।
ઋતવઃ પુષ્પમાદાય સમતિષ્ઠન્ત ભારત ॥ 4-53-8 (30563)
પ્રજાનાં પતયઃ સપ્ત સપ્ત ચૈવ મહર્ષભઃ।
તત્ર દેવર્ષયશ્ચૈવ દેવરાજં દિવૌકસઃ ।
ઇન્દ્રેણ સહિતાઃ સર્વે ત્રિદશાશ્ચ વ્યવસ્થિતાઃ ॥ 4-53-9 (30564)
ન પઙ્કો ન રજસ્તત્ર પ્રવિવેશ કથંચન ।
આદિત્યશ્ચ વિરૂક્ષોત્ર નાતિવેલમિવાતપત્ ॥ 4-53-10 (30565)
દિવ્યગન્ધં સમાદાય વાયુસ્તત્રાભિગચ્છતિ।
આકાશં ચ દિશઃ સર્વા દર્શનીયમદૃશ્યત ॥ 4-53-11 (30566)
તત્ર દેવાઃ સમારુહ્ય તં દિવ્યં સર્વતઃપ્રભમ્ ।
અમ્બરે વિમલેઽતિષ્ઠન્પ્રાસાદં કામગામિનમ્ ॥ 4-53-12 (30567)
તત્ર રાજર્ષયશ્ચૈવ સમારુહ્ય દિવૌકસઃ ।
શ્વેતો રાજા વસુમનાસ્તથા ભદ્રઃ પ્રદર્શનઃ ॥ 4-53-13 (30568)
નૃગો યયાતિર્નહુપો માન્ધાત ભરતઃ કુરુઃ ।
અષ્ટકશ્ચ શિબિશ્ચોભૌ સ ચ રાજા પુરૂરવાઃ ॥ 4-53-14 (30569)
ડમ્ભોદ્ભવઃ કાર્તવીર્યો હ્યર્જુનઃ સગરસ્તથા।
દિલીપઃ કેરલઃ પૂરુઃ શર્યાતિઃ સોમકસ્તદા ॥ 4-53-15 (30570)
હરિશ્ચન્દ્રશ્ચ તેજસ્વી રઘુર્દશરથસ્તથા।
ભગીરથશ્ચ રાજર્ષિઃ સર્વે ચ જનમેજય॥ 4-53-16 (30571)
પાણ્ડુશ્ચૈવ મહારાજશ્ચામરવ્યજનોજ્જ્વલઃ।
છત્રેણ ધ્રિયમાણેન રાજસૂયશ્રિયા વૃતઃ ॥ 4-53-17 (30572)
એતે ચાન્યે ચ બહવઃ પુણ્યશીલાઃ શુચિવ્રતાઃ ।
કીર્તિમન્તો મહાવીર્યાસ્તત્રૈવાસન્દિવિ સ્થિતાઃ ॥ 4-53-18 (30573)
ગણાશ્ચાપ્સરસાં સર્વે ગન્ધર્વાશ્ચાપિ સર્વશઃ ।
દૈત્યરાક્ષસયક્ષાશ્ચ સુપર્ણાઃ પન્નગાસ્તથા ॥ 4-53-19 (30574)
વાસવપ્રમુખાઃ સર્વે દેવાશ્ચ સગણેશ્વરાઃ ।
આસંસ્તત્ર સમારૂઢાઃ સંગ્રામં તં દિદૃક્ષવઃ ॥ 4-53-20 (30575)
4-53-21 (30576)
ઇત્યમ્બરે વ્યવસ્થાય પ્રાસાદસ્થા દિવૌકસઃ ।
એકસ્ય ચ બહૂનાં ચ યુદ્ધં દ્રુષ્ટું વ્યવસ્થિતાઃ ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 054
॥ શ્રીઃ ॥
4.54. અધ્યાયઃ 054
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
સેનામધ્યે દુર્યોધનમનવલોકયતાઽર્જુનેનોત્તરંપ્રતિ તત્પદવીમનુ રથયાપનચોદના ॥ 1 ॥ તથા બાણાભ્યાં દ્રોણાદ્યભિવાદનપૂર્વકં તાભ્યામેવ કર્ણમૂલે કુશલપ્રશ્નઃ ॥ 2 ॥ દ્રોણેન તત્કૌશલશ્લાઘનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-54-0 (30577)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-54-0x (3220)
તથા વ્યૂઢેષ્વનીકેષુ કૌરવેયૈર્મહારથૈઃ ।
ઉપાયાદર્જુનંસ્તૂર્ણં રથઘોષેણ નાદયન્ ॥ 4-54-1 (30578)
દદૃશુસ્તે ધ્વજાગ્રં વૈ શુશ્રુવુશ્ચ રથસ્વનમ્ ।
દોધૂયમાનસ્ય ભૃશં ગાણ્ડીવસ્ય ચ નિસ્વનમ્ ॥ 4-54-2 (30579)
ત્રિકોશમાત્રં ગત્વા તુ પાણ્ડવઃ શ્વેતવાહનઃ ।
સંનામુખમભિપ્રેક્ષ્ય પાર્થો વૈરાટિમબ્રવીત્ ॥ 4-54-3 (30580)
રાજાનં નાત્ર પશ્યામિ રથાનીકે વ્યવસ્થિતમ્।
દક્ષિણં પક્ષમાદાય કુરુવો યાન્ત્યુદઙ્ભુંખાઃ ॥ 4-54-4 (30581)
ઉત્સૃજ્યૈતદ્રથાનીકં મહેષ્વાસાભિરક્ષિતમ્।
ગવાગ્રમભિતો યાહિ યાવત્પશ્યામિ મે રિપુમ્ ॥ 4-54-5 (30582)
ગવાગ્રમભિતો ગત્વા ગાશ્ચૈવાશુ નિવર્તય ।
યાવદેતે નિવર્તન્તે કુરવો જવમાસ્થિતાઃ ।
તાવદેવ પશૂન્સર્વાન્નિવર્તિષ્યે તવાભિભો ॥ 4-54-6 (30583)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-54-7x (3221)
ઇત્યુક્ત્વા સમરે પાર્થો વૈરાટિમપરાજિતઃ ।
સવ્યં પક્ષમનુપ્રાપ્ય જવેનાશ્વાનચોદયત્ ॥ 4-54-7 (30584)
તતોઽભ્યવાદયત્પાર્થો ભીષ્મં શાન્તનવં કૃપમ્।
દ્વાભ્યાંદ્વાભ્યાં તથાઽઽચાર્યં દ્રોણં પ્રથમતઃ ક્રમાત્ ॥ 4-54-8 (30585)
દ્રોણં કૃપં ચ ભીષ્મં ચ પૃષત્કૈરભ્યવાદયત્।
તતસ્તત્સર્વમાલોક્ય દ્રોણો વચનમબ્રવીત્॥ 4-54-9 (30586)
મહારથમનુપ્રાપ્તં દૃષ્ટ્વા ગાણ્ડીવધન્વિનમ્ ।
ન કશ્ચિદ્યોદ્ભિમિચ્છેત ન ચ ગુપ્તં સ્વજીવિતમ્ ।
અયં વીરશ્ચ શૂરશ્ચ દુર્ધર્ષશ્ચૈવ સંયુગે ॥ 4-54-10 (30587)
એતદ્ધ્વજાગ્રં પાર્થસ્ય દૂરતઃ પ્રતિદૃશ્યતે।
મેઘઃક સવિદ્યુત્સ્તનિતો રોરવીતિ ચ વાનરઃ ॥ 4-54-11 (30588)
આસ્થાય ચ રથં યાતિ ગાણ્ડીવં વિક્ષિપન્ધનુઃ ॥ 4-54-12 (30589)
અશ્વાનાં સ્તનતાં શબ્દો વહતાં પાકશાસનિમ્।
રથસ્યામ્બુધરસ્યેવ શ્રૂયતે ભૃશદારુણઃ ॥ 4-54-13 (30590)
દારયન્નિવ તેજસ્વી વસુધાં વાસવાત્મજઃ ।
એષ દૃષ્ટ્વા રથાનીકમસ્માકમરિમર્દનઃ। 4-54-14 (30591)
શ્રીમાન્વદાન્યો ધૃતિમાન્તત્કરોતિ ચ પાણ્ડવઃ ॥
ઇમૌ બાણાવનુપ્રાપ્તૌ પાદયોઃ પ્રત્યુપસ્થિતૌ । 4-54-15 (30592)
રથસ્યાગ્રે નિખાતૌ મે ચિત્રપુઙ્ખાવજિહ્મગૌ ॥
ઇમૌ ચાપ્યપરૌ બાણાવભિતઃ કર્ણમૂલયોઃ । 4-54-16 (30593)
સંસ્પૃશન્તાવતિક્રાન્તૌ પૃષ્ટ્વેવાનામયં ભૃશમ્ ॥
ચિરદૃષ્ટોઽયમસ્માભિર્ધર્મજ્ઞો બાન્ધવપ્રિયઃ । 4-54-17 (30594)
અતીવ જ્વલતે લક્ષ્મ્યા પાણ્ડુપુત્રઃ પ્રતાપવાન્ ॥
નિરુષ્ય ચ વને વામં કૃત્વા કર્મ સુદુષ્કરમ્ । 4-54-18 (30595)
અભિવાદયતે પાર્થઃ પૂજયન્મામરિંદમઃ ॥
અમર્ષેણ હિ સંપૂર્ણો દુઃખેન પ્રતિબોધિતઃ। 4-54-19 (30596)
અદ્યેમાં ભારતીં સેનામેકો નાશયતે ધ્રુવમ્ ॥
દ્વ્યધિકં દશમુષ્ય વત્સરાણાં સ્વજનેનાવિદિતસ્ત્રયોદશં ચ । 4-54-20 (30597)
જ્વલતે રથમાસ્થિતઃ કિરીટી તમ ઇવ રાત્રિજમભ્યુદસ્ય સૂર્યઃ ॥
રથી શરી ચારુમાલી નિષઙ્ગી શઙ્ખી પતાકી કવચી કિરીટી। 4-54-21 (30598)
ખઙ્ગી ચ ધન્વી ચ વિરાજતેઽયં શિખીવ યજ્ઞેષુ ઘૃતેન સિક્તઃ ॥ ॥ 4-54-22 (30599)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ ચતુઃપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 54 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 055
॥ શ્રીઃ ॥
4.55. અધ્યાયઃ 055
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન સેનામધ્યે સુયોધનાનવલોકનેન તસ્ય ગવામાદાનેન ગમનસંભાવનયા રથેન ગવાગ્રં પ્રત્યભિયાનમ્ ॥ 1 ॥ ભીષ્મેણ પાર્થભાવવિજ્ઞાનાત્સેનયા સહ તમનુધાવનમ્ ॥ 2 ॥ ગવાન્તિકમુપગતવતાઽર્જુનેન તદ્રક્ષિણાં બાણગણૈરભિહનનેન ગવાં વિનિવર્તનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-55-0 (30600)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-55-0x (3222)
તમદૂરમુપાયાન્તં દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવમર્જુનમ્ ।
નારયઃ પ્રેક્ષિતું શેકુસ્તપન્તં હિ યથા રવિમ્ ॥ 4-55-1 (30601)
સ તં દૃષ્ટ્વા રથાનીકં પાર્થઃ સારથિમબ્રવીત્ ।
ઇષુપાતમાત્રે સેનાયાઃ સ્થાપયાશ્વાનરિંદમ।
યાવત્સમીક્ષે વ્યૂહેઽસ્મિન્મમ શત્રું સુયોધનમ્ ॥ 4-55-2 (30602)
રક્તવૈડૂર્યવિકૃતં મણિપ્રવરભૂષિતમ્ ।
પરં જાનામ્યહં તસ્ય ધ્વજં દૂરાત્સમુચ્છ્રિતમ્ ॥ 4-55-3 (30603)
યદ્યેનમિહ પશ્યામિ દુર્બુદ્ધિમતિમાનિનમ્ ।
યમાય પ્રેષયિષ્યામિ સહાયઃ સ્યાદ્યદીશ્વરઃ ॥ 4-55-4 (30604)
સર્વાનન્યાનનાદૃત્ય દૃષ્ટ્વા તમતિમાનિનમ્ ।
સિંહઃ ક્ષુદ્રમૃગસ્યેવ પતિષ્યે તસ્ય મૂર્ધનિ ॥ 4-55-5 (30605)
હનિષ્યામિ તમેવાદ્ય શરૈર્ગાણ્ડીવનિઃસૃતૈઃ ।
તસ્મિન્હતે ભવિષ્યન્તિ સર્વ એવ પરાજિતાઃ ॥ 4-55-6 (30606)
શરૈશ્ચ શમયિષ્યેઽહં ધાર્તરાષ્ટ્રં સસૌબલમ્ ।
અસભ્યાનાં ચ વક્તારં કુરૂણાં કિલ કિલ્વિષમ્ ॥ 4-55-7 (30607)
રાજાનં નેહ પશ્યામિ નિરાપિષમિદં બલમ્।
અભિદ્રેવ હ રાજાનં વ્યક્તમિત્યત્ર નિર્ભયઃ ॥ 4-55-8 (30608)
આસ્થિતો મધ્યમાચાર્યોપ્યશ્વત્થામાઽપ્યનન્તરમ્।
કૃપકર્ણૌ પુરસ્તાત્તુ મહેષ્વાસૌ વ્યવસ્થિતૌ ॥ 4-55-9 (30609)
ભૂરિશ્રવાઃ સોમદત્તો બાહ્લીકશ્ચ જયદ્રથઃ ।
દક્ષિણં પક્ષમાશ્રિત્ય સ્થિતા યુદ્ધવિશારદાઃ ॥ 4-55-10 (30610)
સાલ્વરાજો દ્યુમત્સેનો વૃષસેનશ્ચ સૌબલઃ।
દશાર્ણશ્ચૈવ કાલિઙ્ગો વામં પક્ષં સમાશ્રિતઃ॥ 4-55-11 (30611)
પૃષ્ઠતઃ કુરુમુખ્યશ્ચ ભીષ્મસ્તિષ્ઠતિ દંશિતઃ।
સોઽર્ધસૈન્યેન બલવાન્સર્વેષાં નઃ પિતામહઃ ॥ 4-55-12 (30612)
દુર્યોધનં ન પશ્યામિ ક્વ નુ રાજા સ તિષ્ઠતિ।
ઉત્સૃંજ્યૈતદ્રથાનીકં યાહિ યત્ર સુયોધનઃ ॥ 4-55-13 (30613)
તં હત્વા સંનિવર્તિષ્યે ગાઃ સ આદાય ગચ્છતિ।
ગવાગ્રમભિતો યાહિ યત્ર રાજા ભવિષ્યતિ ॥ 4-55-14 (30614)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-55-15x (3223)
ઇત્યુક્ત્વા સમરે પાર્થો વૈરાટિમપરાજિતઃ।
સંસ્પૃશાનો ધનુર્દિવ્યં ત્વરમાણોઽગમત્તદા ॥ 4-55-15 (30615)
તતો ભીષ્મોઽબ્રવીદ્વાક્યં કુરુમધ્યે પરંતપઃ।
ચિરદૃષ્ટોઽયમસ્માભિર્ધર્મજ્ઞો બાન્ધવપ્રિયઃ । 4-55-16 (30616)
અતીવ જ્વલતે લક્ષ્મ્યા પાકશાસનિરાગતઃ।
એષ દુર્યોધનં પાર્થો માર્ગતે નિકૃતિં સ્મરન્ ॥ 4-55-17 (30617)
સેનામત્યર્થમાલોક્ય ત્વરતે ગ્રહણેઽસ્ય ચ।
મૃગં સિંહ ઇવાદાતુમીક્ષતે પાકશાસનિઃ ॥ 4-55-18 (30618)
નૈષોઽન્તરેણ રાજાનં બીભત્સુઃ સ્થાતુમર્હતિ।
તસ્ય પાર્ષ્ણિ ગ્રહીષ્યામો જવેનાભિપ્રધાવતઃ ॥ 4-55-19 (30619)
ન હ્યેનમભિસંક્રુદ્ધમેકો યુદ્ધ્યેત સંયુગે।
અન્યો દેવાન્મહાદેવાત્કૃષ્ણાદ્વા દેવકીસુતાત્।
આચાર્યાચ્ચ સપુત્રાદ્વા ભારદ્વાજાન્મહારથાત્ ॥ 4-55-20 (30620)
કિં નો ગાવઃ કરિષ્યન્તિ દ્રવ્યં વા વિપુલં તથા।
દુર્યોધનઃ પાર્થગતઃ પુરા પ્રાણાન્વિમુઞ્ચતિ ॥ 4-55-21 (30621)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-55-22x (3224)
ઇત્યુક્ત્વા સમરે ભીષ્મઃ સેનયા સહ કૌરવઃ।
અન્વધાવત્તદા પાર્થં ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય રક્ષણે ॥ 4-55-22 (30622)
વિક્રોશમાત્રં યાત્વા તુ પાર્થો વૈરાટિમબ્રવીત્।
ઇષુપાતમાત્રે સેનાયાઃ સ્થાપયાશ્વાનરિંદમ ॥ 4-55-23 (30623)
એતદગ્રં ગવાં દૃષ્ટં મન્દં વાહય સારથે।
યાહ્યુત્તરેણ સેનાયા ગાશ્ચૈવ પ્રવિભજ્ય ચ ॥ 4-55-24 (30624)
પરિક્ષિપ્ય ગવાં યૂથમત્ર યોત્સ્યે સુયોધનમ્ ।
ગચ્છન્તિ સત્વરા ગાવઃ સગોપાઃ પરિમોચય ॥ 4-55-25 (30625)
તત્ર ગત્વા પશૂન્વીર સગોપાન્પરિમોચય।
અન્તરેણ ચ સેનાયાઃ પ્રાઙ્મુખો ગચ્છ ચોત્તર ॥ 4-55-26 (30626)
ઇમે ત્વતિરથાઃ સર્વે મમ વીર્યપરાક્રમમ્।
પશ્યન્તુ કુરવો યુદ્ધે મહેન્દ્રસ્યેવ દાનવાઃ ॥ 4-55-27 (30627)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-55-28x (3225)
તતઃ સ રથિનાં શ્રેષ્ઠો નામ વિશ્રાવ્ય ચાત્મનઃ।
નિશિતાગ્રાઞ્શરાંસ્તીક્ષ્ણાન્મુમોચાંતકસન્નિભાન્ ॥ 4-55-28 (30628)
શલભૈરિવ ચાકાશં ધારાભિરિવ પર્વતમ્।
નિરાવકાશમભવચ્છરૈઃ ક્ષિપ્તૈઃ કિરીટિના ॥ 4-55-29 (30629)
વિકીર્યમાણાસ્તુ શરૈસ્તે યોધા ધાર્તરાષ્ટ્રિકાઃ।
ગાશ્ચૈવ ન ચ પશ્યન્તિ પાર્થમુક્તૈરજિહ્મગૈઃ ॥ 4-55-30 (30630)
સા ચાપિ બહુલા સેના પાર્થબાણાભિપીડિતા।
નાપશ્યદ્વિવૃતાં ભૂમિં નાન્તરિક્ષં દિશોપિ વા ॥ 4-55-31 (30631)
અર્જુનસ્તુ તદા હૃષ્ટો દર્શયન્વીર્યમાત્મનઃ।
પીડયામાસ સૈન્યાનિ ગાણ્ડીવપ્રસૃતૈઃ શરૈઃ ॥ 4-55-32 (30632)
તેષાં નૈવાપયાને ચ નાભિયાને ભવન્મતિઃ ।
શીઘ્રતામેવ પાર્થસ્ય પૂજયન્તસ્તુ વિસ્મિતાઃ ॥ 4-55-33 (30633)
ચન્દ્રાવદાતં સામુદ્રં કુરુસૈન્યભયંકરમ્।
તતઃ શઙ્ખમુપાધ્માસીદ્દ્વિષતાં રોમહર્ષણમ્।
જ્યાઘોષં તલઘોષં ચ કૃત્વા ભૂતાન્યમોહયત્ ॥ 4-55-34 (30634)
તસ્ય શઙ્ખસ્ય શબ્દેન ધનુષો નિસ્વનેન ચ।
શબ્દેનામાનુષાણાં ચ ભૂતાનાં ધ્વજવાસિનામ્ ।
વિયદ્ગતાનાં દેવાનાં માનુષાણાં રવેણ ચ॥ 4-55-35 (30635)
ઊર્ધ્વં પુચ્છં વિધૂન્વાના હેમમાણાઃ સમન્તતઃ ।
ગાવઃ સવત્સાઃ સંત્રસ્તા નિવૃત્તા દક્ષિણાં દિશં ॥ 4-55-36 (30636)
તતઃ સ સમરે શૂરો બીભત્સુઃ શત્રુપૂગહા।
ગોપાલાંશ્ચોદયામાસ ગાવશ્ચોદયતેતિ ચ ॥ 4-55-37 (30637)
ઉત્તરં ચાહ બીભત્સુર્હર્ષયન્પાણ્ડુનન્દનઃ ।
ગવામગ્રં સમીક્ષસ્વ ગશ્ચૈવાશુ નિવર્તય ॥ 4-55-38 (30638)
યાવદેતે નિવર્તન્તે કુરવો જવમાસ્થિતાઃ ।
યાહ્યુત્તરેણ ગાશ્ચૈતાઃ સૈન્યાનાં ચ નૃપાત્મજ ॥ 4-55-39 (30639)
પશ્યન્તુ કુરવઃ સર્વે મમ વીર્યપરાક્રમમ્ ॥ 4-55-40 (30640)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તે લાભમિવ મન્વાનાઃ કુરવોઽર્જુનમાહવ। 4-55-41x (3226)
દૃષ્ટવા યાન્તમદૂરસ્થં ક્ષિપ્રમભ્યપતન્રથૈઃ ॥
હસ્ત્યશ્વપરિવારેણ મહતાઽભિવિરાજતા। 4-55-41 (30641)
યોધૈઃ પ્રાસાસિહસ્તૈશ્ચ ચાપબાણોદ્યતાયુધૈઃ ॥
તાન્યનીકાન્યશોભન્ત કુરૂણામાતતાયિનામ્। 4-55-42 (30642)
સંસર્પન્ત ઇવાકાશે વિદ્યુત્વન્તો વલાહકાઃ ॥
તાનિ દૃષ્ટ્વાઽપ્યનીકાનિ નિવર્તિતરથાનિ ચ। 4-55-43 (30643)
પાર્થોઽપિ વાયુવદ્ધોરં સૈન્યાગ્રં વ્યધુનોચ્છરૈઃ ॥
તાં શત્રુસેનાં તરસા પ્રણુદ્ય ગાશ્ચાપિ જિત્વા ધનુષા પરેણ। 4-55-44 (30644)
દુર્યોધનાયાભિમુખં પ્રયાન્તં કુરુપ્રવીરાઃ સહસાઽભ્યગચ્છન્ ॥
ગોષુ પ્રયાતાસુ જવેન માત્સ્યાન્કિરીટિનં પ્રીતિયુતં ચ દૃષ્ટ્વા। 4-55-45 (30645)
પશૂન્સમાદાય તતો નિવૃત્તા ગોપાઃ સમસ્તાઃ પ્રયયુશ્ચ રાષ્ટ્રમ્ ॥ ॥ 4-55-46 (30646)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ પઞ્ચપઞ્ચાસોઽધ્યાયઃ ॥ 55 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 056
॥ શ્રીઃ ॥
4.56. અધ્યાયઃ 056
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અર્જુનેનોત્તરંપ્રતિ દ્રોણકર્ણાદિરથાનામસાધારણધ્વજચિહ્નપ્રદર્શનપૂર્વકં તત્તન્નામનિર્દેશેન તત્તત્પરાક્રમવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-56-0 (30647)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-56-0x (3227)
તતસ્ત્રીણિ સહસ્રાણિ રથાનાં ચ ધનુષ્મતામ્।
ઘોરાણિ કુરુવીરાણાં પર્યકીર્યન્ત ભારત ॥ 4-56-1 (30648)
કર્ણો રથસહસ્રેણ પ્રત્યગૃહ્ણાદ્ધનઞ્જયમ્।
ભીષ્મઃ શાન્તનવો ધીમાન્સહસ્રેણ પુરસ્કૃતઃ ॥ 4-56-2 (30649)
તથા રથસહસ્રેણ ભ્રાતૃભિઃ પરિવારિતઃ।
પશ્ચાદ્દુર્યોધનોઽતિષ્ઠદ્યશસા ચ શ્રિયા જ્વલન્ ॥ 4-56-3 (30650)
અતિષ્ઠન્નિવકાશેષુ પાદાતાઃ સહ વાજિભિઃ ।
ભીમરૂપાશ્ચ માતઙ્ગાસ્તોમરાઙ્કુશચોદિતાઃ ॥ 4-56-4 (30651)
તાનિ દૃષ્ટ્વા હ્યનીકાનિ વિતતાનિ મહાત્મનામ્ ।
વૈરાટિમુત્તરં તં તુ પ્રત્યભાષત પાણ્ડવઃ ॥ 4-56-5 (30652)
જામ્બૂનદમયી વેદી ધ્વજાગ્રે યસ્ય દૃશ્યતે।
શોણાશ્ચાશ્વા રથે યુક્તા દ્રોણ એષ પ્રકાશતે ॥ 4-56-6 (30653)
આચાર્યો નિપુણો ધીમાન્બ્રહ્મવિચ્છૂરસત્તમઃ।
આહવે ચાપ્રતિદ્વન્દ્વો દૂરપાતી મહારથઃ ॥ 4-56-7 (30654)
સુપ્રસન્નો મહાવીરઃ કુરુષ્વૈનં પ્રદક્ષિણમ્।
અત્રૈવ ચાવિરોધેન એષ ધર્મઃ સનાતનઃ ॥ 4-56-8 (30655)
યદિ મે પ્રહરેદ્દ્રોણઃ શરીરે મે પ્રહૃષ્યતઃ ।
તતોઽસ્મિન્પ્રહરિષ્યામિ નાન્યથા બુદ્ધિરસ્તિ મે ॥ 4-56-9 (30656)
ભારતાચાર્યમુખ્યેન બ્રાહ્મણેન મહાત્મના ।
તેન મે યુધ્યમાનસ્ય મન્દં વાહય સારથે ॥ 4-56-10 (30657)
ધ્વજાગ્રે સિંહલાઙ્ગૂલો દિક્ષુ સર્વાસુ શોભતે ।
ભારતાચાર્યપુત્રસ્તુ સોઽશ્વત્થામા વિરાજતે ॥ 4-56-11 (30658)
ધ્વજાગ્રં દૃશ્યતે યત્ર બાલસૂર્યસમપ્રભમ્ ।
દુર્જયઃ સર્વસૈન્યાનાં દેવૈરપિ સવાસવૈઃ ।
તેન મે યુધ્યમાનસ્ય મન્દં વાહય સારથે ॥ 4-56-12 (30659)
ધ્વજાગ્રે ગોવૃષો યસ્ય કાઞ્ચનોઽભિવિરાજતે ।
આચાર્યવરમુખ્યસ્તુ કૃપ એષ મહારથઃ ॥ 4-56-13 (30660)
દ્રોણેન ચ સમો વીર્યે પિતુર્મે પરમઃ સખા।
તેન મે યુધ્યમાનસ્ય મન્દં વાહય સારથે ॥ 4-56-14 (30661)
યસ્ય કાઞ્ચનકમ્બૂભિર્હસ્તિકક્ષ્યાપરિષ્કૃતઃ।
ધ્વજઃ પ્રકાશતે દૂરાદ્રથે વિદ્યુદ્ગણોપમઃ ॥ 4-56-15 (30662)
એષ વૈકર્તનઃ કર્ણઃ પ્રતિમાનં ધનુષ્મતામ્।
દૃઢવૈરી સદાઽસ્માકં નિત્યં કટુકભાષણઃ ॥ 4-56-16 (30663)
યસ્યાશ્રયબલાદેવ ધાર્તરાષ્ટ્રઃ સસૌબલઃ ।
અસ્માન્નિરસ્ય રાજ્યાચ્ચ પુનરદ્યાપિ યોત્સ્યતિ ॥ 4-56-17 (30664)
એષ વૈ સ્પર્ધતે નિત્યં મયા સહ સુદુર્જયઃ ।
જામદગ્ન્યસ્ય રામસ્ય શિષ્યો હ્યેષ મહારથઃ ॥ 4-56-18 (30665)
સર્વાસ્ત્રકુશલઃ કર્ણઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાંવરઃ ।
યુદ્ધેઽપ્રતિમવીર્યશ્ચ દૃઢવેધી પરાક્રમી ॥ 4-56-19 (30666)
અદ્યાહં યુદ્ધમેતેન કરિષ્યે સૂતબન્ધુના।
દ્રષ્ટા ત્વમાવયોર્યુદ્ધં બલિવાસવયોરિવ ॥ 4-56-20 (30667)
મહારથેન શૂરેણ સૂતપુત્રેણ ધન્વિના।
તેન મે યુધ્યમાનસ્ય શીઘ્રં વાહય સારથે ॥ 4-56-21 (30668)
યસ્ય ચૈવ રથોપસ્થે નાગો મણિમયો ધ્વજઃ ।
એષ દુર્યોધનસ્તત્ર કૌરવો યશસા વૃતઃ ॥ 4-56-22 (30669)
લબ્ધલક્ષો દૃઢં વેધી લઘુહસ્તઃ પ્રતાપવાન્ ।
તેન મે યુધ્યમાનસ્ય શીઘ્રં વાહય સારથે ॥ 4-56-23 (30670)
યસ્તુ શ્વેતાવદાતેન પઞ્ચતાલેન કેતુના ।
વૈડૂર્યમયદણ્ડેન તાલવૃક્ષેણ રાજતે ॥ 4-56-24 (30671)
હસ્તાવાપી બૃહદ્ધન્વા સેનાં તિષ્ઠતિ હર્ષયન્ ।
રામેણ જામદગ્ન્યેન દ્વૈરથેનાજિતઃ પુરા ॥ 4-56-25 (30672)
શીઘ્રશ્ચ લગુવેધી ચ લઘુહસ્તઃ પ્રતાપવાન્ ।
એષ શાન્તનવો ભીષ્મઃ સર્વેષાં નઃ પિતામહઃ ॥ 4-56-26 (30673)
કકુદઃ સર્વસૈન્યાનાં સર્વશસ્ત્રભૃતાંવરઃ ।
જયશ્રિયાઽવબદ્ધસ્તુ સુયોધનવશાનુગઃ ।
પશ્ચાદેષ પ્રયાતવ્યો ન મે વિઘ્નકરો ભવેત્ ॥ 4-56-27 (30674)
ઇત્યેતાંસ્ત્વરિતઃ પાર્થઃ કથયિત્વા તુ ચોત્તરે।
રૂપતશ્ચિહ્નતશ્ચૈવ યુદ્ધાય ત્વરતે પુનઃ ॥ ॥ 4-56-28 (30675)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ ષટ્પઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 56 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-56-9 શરીરે પ્રહરિષ્યતઃ ઇતિ નાન્યયા યુદ્ધમસ્તિ મે ઇતિ ચo ધo પાઠઃ ॥ 9 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 057
॥ શ્રીઃ ॥
4.57. અધ્યાયઃ 057
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અર્જુનસ્ય ભીષ્મદ્રોણાદિભિઃ સહ યુદ્ધમ્ ॥ 1 ॥ અર્જુનેન કર્ણસ્ય પરાભવઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-57-0 (30676)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-57-0x (3228)
અશ્વત્થામા તતસ્તત્ર કર્ણં સંપ્રેક્ષ્ય વીર્યવાન્।
ઉવાચ સ્મયમાનોઽસૌ સૂતપુત્રમરિન્દમમ્ ॥ 4-57-1 (30677)
કર્ણ યસ્ત્વં સભામધ્યે બહ્વબદ્ધં વિકત્થસે।
ન મે યુધિ સમોઽસ્તીતિ તદિદં પ્રત્યુપસ્થિતમ્ ॥ 4-57-2 (30678)
એષોઽન્તક ઇવ ક્રુદ્ધઃ સર્વભૂતાવમર્દનઃ ।
સંગ્રામશિરસો મધ્યે દૃમ્ભતે કેસરી યથા ॥ 4-57-3 (30679)
શૂરોસિ યદિ સંગ્રામે દર્શયસ્વ સભાં વિના ॥ 4-57-4 (30680)
યદ્યશક્તોસિ સંગ્રામે પાર્થેનાદ્ભુતકર્મણા।
પુનરેવ સભાં ગત્વા ધાર્તરાષ્ટ્રેણ ધીમતા।
માતુલં પરિગૃહ્યાશુ મન્ત્રયસ્વ યથાસુખમ્ ॥ 4-57-5 (30681)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-57-6x (3229)
એવમુક્તસ્તથા કર્ણઃ ક્રોધાદુદ્વૃત્ય લોચને।
દ્રોણપુત્રમિદં વાક્યમુવાચ કુરુસન્નિધૌ ॥ 4-57-6 (30682)
નાહં બિભેમિ બીભત્સોર્ન કૃષ્ણાદ્દેવકીસુતાત્ ।
પાણ્ડવેભ્યોપિ સર્વેભ્યઃ ક્ષત્રધર્મમનુવ્રતઃ ॥ 4-57-7 (30683)
સત્વાધિકાનાં પુંસાં તુ ધનુર્વેદોપજીવિનામ્ ।
ગર્જતાં જાયતે દર્પઃ સ્વરશ્ચ ન વિષીદતિ ॥ 4-57-8 (30684)
પશ્યત્વાચાર્યપુત્રો મામર્જુનેનાતિરંહસા ।
યુધ્યમાનં સુસંયુક્તં જયો વૈ મય્યવસ્થિતઃ ॥ 4-57-9 (30685)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-57-10x (3230)
તતઃ પ્રહસ્ય બીભત્સુઃ કૌન્તેયઃ શ્વેતવાહનઃ।
દિવ્યમસ્ત્રં વિકુર્વાણઃ પ્રત્યયાદ્રથિસત્તમઃ ॥ 4-57-10 (30686)
મહાત્માનં મન્દબુદ્ધિર્નિશ્વસન્ધૃતરાષ્ટ્રજઃ।
ઉવાચ સ મહારાજ રાજા દુર્યોધનસ્તદા ॥ 4-57-11 (30687)
ન વિદ્મો હ્યર્જુનં તત્ર વસન્તં મત્સ્યવેશ્મનિ ।
તેનેદં કર્ણ મત્સ્યાનામગ્રહીષ્મ ધનં બહુ ॥ 4-57-12 (30688)
એવં ચેત્તર્હિ ગચ્છામો વિસૃજન્તો ધનં બહુ ।
અયશો નાતિવર્તેત લોકયોરુભયોરપિ ॥ 4-57-13 (30689)
કિં ચ યુદ્ધાત્પરં નાસ્તિ ક્ષત્રિયાણાં સુખાવહમ્।
તસ્માત્પાર્થેન સંગ્રામં કુર્મહે ન પલાયનમ્ ॥ 4-57-14 (30690)
એતાવદુક્ત્વા રાજા વૈ હ્યભિયાનમિયેષ સઃ।
તથા દશસહસ્રાણિ વીરાણાં હિ ધનુષ્મતામ્ ।
અભ્યદ્રવંસ્તદા પાર્થં શલભા ઇવ પાવકમ્ ॥ 4-57-15 (30691)
વર્મિતા વાજિનસ્તત્ર સંભૃતાશ્ચ પદાતિભિઃ ।
ભીમરૂપાશ્ચ માતઙ્ગાસ્તોમરાઙ્કુશપાણિભિઃ । 4-57-16 (30692)
અધિષ્ઠિતાઃ સુસંયત્તૈર્હસ્તિશિક્ષાવિશારદૈઃ।
અભ્યદ્રવન્સુસંક્રુદ્ધાશ્ચાપહસ્તોદ્યતાયુધાઃ ॥ 4-57-17 (30693)
પઞ્ચ ચૈનં રથોદગ્રાસ્ત્વરિતાઃ પર્યવારયન્।
દ્રોણો ભીષ્મશ્ચ કર્ણશ્ચ કુરુરાજશ્ચ વીર્યવાન્ ॥ 4-57-18 (30694)
અશ્વત્થામા મહાબાહુર્ધનુર્વેદપરાયણઃ।
ઇષૂંશ્ચ સમ્યગસ્યન્તો જીમૂતા ઇવ વાર્ષિકાઃ ॥ 4-57-19 (30695)
તે લાભમિવ મન્વાનાઃ પ્રત્યગૃહ્ણન્ધનંજયમ્।
શરૌઘાનભિવર્ષન્તો નાદયન્તો દિશો દશ ॥ 4-57-20 (30696)
તતઃ પ્રહસ્ય બીભત્સુઃ કૌન્તેયઃ શ્વેતવાહનઃ।
દિવ્યમસ્ત્રં પ્રકુર્વાણઃ પ્રત્યયાદ્રથિસત્તમાન્ ॥ 4-57-21 (30697)
યથા રશ્મિભિરાદિત્યઃ પ્રચ્છાદયતિ મેદિનીમ્।
તથા ગાણ્ડીવનિર્મુક્તૈઃ શરૈરાચ્છાદયદ્દિશઃ ॥ 4-57-22 (30698)
ન રથાનાં ન ચાશ્વાનાં ન ધ્વજાનાં ન વર્મિણામ્।
અતિવિદ્ધૈઃ શિતૈર્બાણૈરાસીદદ્વ્યઙ્ગુલિરન્તરમ્ ॥ 4-57-23 (30699)
દૈવયોગાદ્ધિ પાર્થસ્ય હયાનામુત્તરસ્ય ચ।
શિક્ષાબલોપપન્નત્વાદસ્ત્રાણાં વૈ પરિક્રમાત્।
ધ્વજગાણ્ડીવયોશ્ચાપિ દૈવ્યા શક્ત્યા ચ માયયા ॥ 4-57-24 (30700)
ઇતસ્તતશ્ચ સંયાને દૂરે વાઽપ્યથવાઽન્તિકે।
દુર્ગે વિષમજાતે વા સ્થલે નિમ્ને તથા ક્ષિતૌ।
ન ચ રુધ્યેદ્ગતિસ્તસ્ય રથસ્ય મનસો યથા ॥ 4-57-25 (30701)
સમરેષુ તુ વિદ્વાંસસ્તસ્ય તાંસ્તાન્પરિક્રમાન્।
વીર્યમત્યદ્ભુતં દૃષ્ટ્વા તથા પાર્થસ્ય તદ્બલમ્ ।
ત્રેસુરેવં પરે ભીતાઃ પરાઙ્મુખરથા અપિ। 4-57-26 (30702)
કાલાગ્નિમિવ બીભત્સું નિર્દહન્તમિવ પ્રજાઃ ।
નારયઃ પ્રેક્ષિતું શેકુર્જ્વલન્તમિવ પાવકમ્ ॥ 4-57-27 (30703)
તાનિ ભિન્નાન્યનીકાનિ રેજુરર્જુનમાર્ગણૈઃ।
તિગ્માંશોશ્ચ ઘનાભ્રાણિ વ્યાપ્તાનીવ ગભસ્તિભિઃ ॥ 4-57-28 (30704)
અશોકાના વનાનીવ સઞ્ચિતૈઃ કુસુમૈઃ શુભૈઃ ।
પાર્થઃ સંરઞ્જયામાસ રુધિરેણાકુલં બલમ્ ॥ 4-57-29 (30705)
સહસ્રશોઽર્જુનશરૈશ્છિન્નાન્યુચ્ચાવચાનિ ચ।
છત્રાણિ ચ પતાકાશ્ચ ખેઽભ્યુવાહ સદાગતિઃ ॥ 4-57-30 (30706)
યે હ્યર્જુનબલત્રસ્તાઃ પરિપેતુર્દિશો દશ।
રથાત્તં દેશમુત્સૃજ્ય પાર્થચ્છિન્નયુગા હયાઃ ॥ 4-57-31 (30707)
નિકૃત્તપૂર્વચરણાસ્તે નિપેતુઃ શિતૈઃ શરૈઃ।
શિરોભિઃ પ્રથમં જગ્મુર્મેદિનીં જઘનૈર્હયાઃ ॥ 4-57-32 (30708)
ચક્ષુર્નાસાવિષાણેષુ દન્તવેષ્ટેષુ ચ દ્વિપાન્।
મર્મસ્વન્યેષુ ચાહત્ય તથા નિઘ્નન્ગજોત્તમાઃ ॥ 4-57-33 (30709)
કૌરવાણાં ગજાનાં ચ શરીરૈર્ગતચેતસામ્ ।
ક્ષણેન સંવૃતા ભૂમિર્મેઘૈરિવ નભસ્થલમ્ ॥ 4-57-34 (30710)
અસ્ત્રૈર્દિવ્યૈર્મહાબાહુરર્જુનઃ પ્રહસન્નિવ ।
બડબામુખસંભૂતઃ કાલાગ્નિરિવ સંવૃતઃ ॥ 4-57-35 (30711)
યથા યુગાન્તસમયે સર્વં સ્થાવરજઙ્ગમમ્ ।
કાલપક્વમશેષેણ ધક્ષ્યેદુગ્રશિખઃ શિખી ॥ 4-57-36 (30712)
તદ્વત્પાર્થોઽસ્રતેજોભિર્ધનુષો નિસ્વનેન ચ।
દૈવાદ્વીર્યાચ્ચ બીભત્સુસ્તસ્મિન્દૌર્યોધને બલે ॥ 4-57-37 (30713)
રણે શક્તિમમિત્રાણાં પ્રણીયોપનિનાય સઃ।
ચેષ્ટાં પ્રાયેણ ભૂતાનાં રાત્રિઃ પ્રાણભૃતામિવ ॥ 4-57-38 (30714)
સોઽતીયાત્સહસા શત્રૂન્સહસા તેઽભિપેદિરે ।
શીઘ્રાદૂરં દૃઢામોઘમસ્ત્રમસ્યાતિમાનુષમ્ ।
દૃષ્ટ્વા તે કૌરવા ભીતા અતિમાનુષવિક્રમમ્ ॥ 4-57-39 (30715)
ખગપત્રાભિસંવીતૈઃ ખાવિષ્ટૈઃ ખગમૈરિવ।
અર્જુનસ્ય ખમાવવ્રે લોહિતપ્રાણપૈઃ ખગૈઃ ॥ 4-57-40 (30716)
અર્જુનેન વિનિર્મુક્તાઃ શરા ગાણ્ડીવધન્વના ।
તાર્ક્ષ્યવેગા ઇવાકાશે સસઞ્જુઃ પરમર્મસુ ॥ 4-57-41 (30717)
વર્માણિ સારથિશ્ચૈવ હેમજાલાનિ વાજિનામ્ ।
કિરીટં સૂર્યસંકાશં વૈયાઘ્રમથ ચર્મ ચ ॥ 4-57-42 (30718)
તતઃ સર્વાણિ ગાત્રાણિ રથસ્ય દ્વિષતાં શરૈઃ ।
નીહારેણેવ ભૂતાનિ છન્નાનીહ ચકાશિરે॥ 4-57-43 (30719)
સકૃદેવ ન તં શેકુઃ કથમભ્યસિતું પરે ।
અનભ્યસ્તઃ પુનસ્તૈર્હિ રથઃ સોભિપપાત તાન્ ॥ 4-57-44 (30720)
તચ્છરા દ્વિટ્શરીરેષુ યથા ચ ન સસઞ્જિરે ।
દ્વિધાઽનીકેષુ બીભત્સોર્ન સસઞ્જ રથસ્તથા ॥ 4-57-45 (30721)
સ તદ્ધિ ક્ષોભયામાસ વિગાહ્યારિબલં રથી।
અનન્તવેગો ભુજગઃ ક્રીડન્નિવ મહાર્ણવે ॥ 4-57-46 (30722)
અસ્યતો નિત્યમત્યર્થં સર્વઘોષાધિકસ્તથા ।
સંનાદઃ શ્રૂયતે ભૂતૈર્ધનુષશ્ચ કિરીટિનઃ ॥ 4-57-47 (30723)
સંચ્છિન્નાસ્તત્ર માતઙ્ગા બાણૈરલ્પાન્તરાન્તરૈઃ।
સંસ્યૂતાસ્તત્ર દૃશ્યન્તે મેઘા ઇવ ગભસ્તિભિઃ ॥ 4-57-48 (30724)
દિશોઽનુભ્રમતઃ સર્વા સવ્યદક્ષિણમસ્યતઃ।
સતતં દૃશ્યતે યુદ્ધે સાયકાસનમણ્ડલમ્ ॥ 4-57-49 (30725)
પતન્ત્યરૂપેષુ યથા ચક્ષૂંષિ ન કદાચન।
નાલક્ષ્યેષુ શરાઃ પેતુસ્તસ્ય ગાણ્ડીવધન્વનઃ ॥ 4-57-50 (30726)
મહાગજસહસ્રસ્ય યુગપન્મૃદ્ગતો વનમ્।
કૌન્તેયરથમાર્ગસ્તુ રણે ઘોરતરોઽભવત્ ॥ 4-57-51 (30727)
નૂનં પાર્થજયૈષિત્વાચ્છક્રઃ સર્વામરૈઃ સહ।
હન્ત્યસ્માનિતિ મન્યન્તે પાર્થેનૈવાર્દિતાઃ પરે ॥ 4-57-52 (30728)
ઘ્નન્તમત્યર્થમહિતાન્સવ્યસાચિનમાહવે।
કાલમર્જુનરૂપેણ ગ્રસન્તમિવ ચ પ્રજાઃ ॥ 4-57-53 (30729)
કુરુસેનાશરીરાણિ પાર્થેનાનાહતાન્યપિ ।
પેતુઃ પાર્થહતાનીવ પાર્થકર્માનુદર્શનાત્ ॥ 4-57-54 (30730)
ઓષધીનાં શિરાંસીવ કાલપક્તિસમન્વયાત્।
અવનેમુઃ કુરૂણાં હિ શિરાંસ્યર્જુનજાદ્ભયાત્ ॥ 4-57-55 (30731)
ચકાર ચાર્જુનઃ ક્રોધાદ્વિમુખાન્રુષિતાનપિ ॥ 4-57-56 (30732)
અર્જુનેનાપિ ભિન્નાનિ બલાગ્નાણિ પુનઃ ક્વચિત્।
ચક્રુર્લોહિતધારાભિર્ધરણીં લોહિતોત્તરામ્ ॥ 4-57-57 (30733)
લોહિતેનાપિ સંપૃક્તૈઃ પાંસુભિઃ પવનોદ્ધતૈઃ ।
તેનૈવ ચ સમુદ્ધૂતૈઃ સૂક્ષ્મૈર્લોહિતબિન્દુભિઃ ॥ 4-57-58 (30734)
લોહિતાર્દ્રૈઃ પ્રહરણૈઃ પ્રભગ્ના લોહિતોક્ષિતાઃ।
લોહિતેષુ નિમગ્નાસ્તે નિહતાશ્ચ કિરીટિના ॥ 4-57-59 (30735)
બભૂવુર્લોહિતાસ્તત્ર ભૃશમાદિત્યરશ્મયઃ।
આકાશં તત્ક્ષણેનાસીત્સન્ધ્યાભ્રમિવ લોહિતં ॥ 4-57-60 (30736)
અપ્યસ્તં પ્રાપ્ય ચાદિત્યો નિવર્તેત ન પાણ્ડવઃ।
નિવર્તન્તે ન જિત્વારિં નિત્યજલ્પવિચક્ષણાઃ ॥ 4-57-61 (30737)
તાન્સર્વાન્સમરે શૂરાન્પૌરુષે પર્યવસ્થિતાન્।
દિવ્યૈરસ્ત્રૈરમોઘાત્મા સર્વાનાર્ચ્છદ્ધનુર્ધરાન્ ॥ 4-57-62 (30738)
સ તુ દ્રોણં ત્રિસપ્તત્યા નારાચાનાં સમાર્પયત્।
અશીત્યા શકુનિં ચૈવ દ્રૌણિમપ્યાશુ સપ્તભિઃ ॥ 4-57-63 (30739)
દુઃસહં દશભિર્બાણૈરર્જુનઃ સમવિધ્યત ।
દુશ્યાસનં દ્વાદશભિઃ કૃપં શારદ્વતં ત્રિભિઃ।
ભીષ્મં શાન્તનવં ષષ્ટ્યા પ્રત્યવિધ્યત્સ્તનાન્તરે ॥ 4-57-64 (30740)
સ કર્ણં કર્ણિનાઽવિધ્યત્પીતેન નિશિતેન ચ।
વાસવિર્દ્વિષતાં મધ્યે વિવ્યાધ પરમેષુણા ॥ 4-57-65 (30741)
સ કર્ણં સતનુત્રાણં નિર્ભિદ્ય નિશિતઃ શરઃ।
અગચ્છદ્દાનયન્ભૂમિં ચોદિતો દૃઢધન્વના ॥ 4-57-66 (30742)
તતોઽસ્ય વાહાન્વ્યહનચ્ચતુર્ભિશ્ચતુરઃ ક્ષુરૈઃ ।
સારથેશ્ચ શિરઃ કાયાદપાહરદરિન્દમઃ ।
અર્ધચન્દ્રેણ ચિચ્છેદ ચાપં તસ્ય કરે સ્થિતમ્ ॥ 4-57-67 (30743)
તસ્મિન્વિદ્ધે મહાભાગે કર્ણે સર્વાસ્ત્રપારગે।
હતાશ્વસૂતે વિરથે તતોઽનીકમભજ્યત ॥ ॥ 4-57-68 (30744)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ સપ્તપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 57 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 058
॥ શ્રીઃ ॥
4.58. અધ્યાયઃ 058
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન રણે વિકર્ણાદિપરાભવનપૂર્વકં કર્ણાનુજહનનમ્ ॥ 1 ॥ અર્જુનપરાજિતેન કર્ણેન રણાઙ્કણાદપયાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-58-0 (30745)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-58-0x (3231)
તત્પ્રભગ્નં બલં સર્વં વિપુલૌઘસ્વનં તથા।
ભીષ્મમાસાદ્ય સંતસ્થૌ વેલામિવ મહોદધિઃ ॥ 4-58-1 (30746)
તાનિ સર્વાણિ ગાઙ્ગેયઃ સમાશ્વાસ્ય પરંતપઃ ।
તતો વ્યૂહ્ય મહાબાહુઃ સમરેષ્વપરાજિતઃ ॥ 4-58-2 (30747)
રથનાગાશ્વકલિકં યુયુજે યુદ્ધકોવિદઃ ।
અભેદ્યં પંરસૈન્યાનાં શૂરૈરપિ સમીક્ષિતમ્ ॥ 4-58-3 (30748)
આચાર્યદુર્યોધનસૂતપુત્રૈઃ કૃપેણ ભીષ્મેણ ચ પાલિતાનિ।
અવધ્યકલ્પાનિ દુરાસદાનિ રથાશ્વમાતઙ્ગસમાકુલાનિ ચ ॥ 4-58-4 (30749)
તેષામનીકાનિ કિરીટમાલી વ્યૂઢાનિ દૃષ્ટ્વા વિપુલધ્વજાનિ।
ગાણ્ડીવધન્વા દ્વિષતાં નિહન્તા વૈરાટિમામન્ત્ર્ય તતોઽભ્યુવાચ ॥ 4-58-5 (30750)
સુસંગૃહીતૈરથ રશ્મિભિસ્ત્વં હયાન્નિયમ્ય પ્રસમીક્ષ્ય યત્તઃ।
સંપ્રેષયાશુ પ્રતિવીરમેનં વૈકર્તનં યોધયિતું વૃણોમિ ॥ 4-58-6 (30751)
યાં હસ્તિકક્ષ્યાં બહુધા વિચિત્રાં સ્તમ્ભે રથે પશ્યસિ દર્શનીયામ્ ।
વિવર્તમાનાં જ્વલનપ્રકાશાં વૈકર્તનસ્યૈતદનીકમગ્ર્યમ્ ॥ 4-58-7 (30752)
એતેન શીઘ્રં પ્રતિપાદયેમાન્ શ્વેતાન્હયાન્કાઞ્ચનજાલકક્ષ્યાન્ ।
સર્વં જવં તત્ર વિદર્શયિષ્યે હ્યાસાદયૈતદ્રથવીરવૃન્દમ્ ॥ 4-58-8 (30753)
ગજો ગજનેવ હિ યોદ્ધુકામો મયા સદા કાઙ્ક્ષતિ સૂતપુત્રઃ ।
તમેવ માં પ્રાપય સૂતપુત્રં દુર્યોધનોપાશ્રયજાતદર્પમ્ ।
તં પાતયિષ્યામિ રથસ્ય મધ્યે સહસ્રનેત્રોઽશનિનેવ વૃત્રમ્ ॥ 4-58-9 (30754)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-58-10x (3232)
સ તૈર્હયૈર્જાતજવૈર્બૃહદ્ભિઃ પુત્રો વિરાટસ્ય હિરણ્યકક્ષ્યૈ ।
વિધ્વંસયંસ્તદ્રથિનામનીકં તતોઽવહત્પાણ્ડવમાજિમધ્યે ॥ 4-58-10 (30755)
તમાપતન્તં પરમેણ તેજસા સમીક્ષ્ય વૈકર્તનમભ્યરક્ષન્।
અભ્યદ્રવંસ્તે રથવીરવૃન્દા વ્યાઘ્રેણ ચાક્રાન્તમિવર્ષભં રણે ॥ 4-58-11 (30756)
ચિત્રાઙ્ગદશ્ચિત્રરથશ્ચ વીરઃ સંગ્રામજિદ્દુઃસહચિત્રસેનૌ ।
વિવિંશતિર્દુર્મુખદુર્જયૌ ચ વિકર્ણદુઃશાસનસૌબલાશ્ચ।
શોણો નિષેધશ્ચ તમન્વયુસ્તે વૈકર્તનં શીઘ્રતરં યુવાનઃ ॥ 4-58-12 (30757)
પુત્રા યયુસ્તે સહસોદરાશ્ચ વૈકર્તનં પાર્થગતં સમીક્ષ્ય ।
પ્રગૃહ્ય ચાપાનિ મહાબલા રણે ધનંજયં પર્યકિરઞ્શરાર્ચિભિઃ ॥ 4-58-13 (30758)
તેષાં ધનુર્જ્યાકૃતનૈકતન્ત્રીં પ્રાસોપવીણાં શરસઙ્ઘકોણામ્।
કરાગ્રયન્ત્રાં સ્થિરચાપદણ્ડાં વીણામુપાવાદયદાશુ પાર્થઃ ॥ 4-58-14 (30759)
તસ્મિંસ્તુ યુદ્ધે તુમુલે પ્રવૃત્તે પાર્થં વિકર્ણોઽતિરથં રથેન ।
વિપાઠવર્ષેણ કુરુપ્રવીરો ભીમેન ભીમાનુજમાસસાદ ॥ 4-58-15 (30760)
તતો વિકર્ણસ્ય ધનુર્વિકૃત્ય જામ્બુનદેનોપહિતં દૃઢજ્યમ્।
ન્યપાતયત્તદ્ધ્વજમસ્ય વિદ્ધ્વા છિન્નધ્વજઃ સોઽપ્યપયાઞ્જવેન ॥ 4-58-16 (30761)
તં શાત્રવાણાં ગણવાધિતારં કર્માણિ કુર્વાણમમાનુપાણિ।
શત્રુંતપો વૈરમમૃષ્યમાણઃ સમાર્પયત્કૂર્મનખેન પાર્થમ્ ॥ 4-58-17 (30762)
સ તેન રાજ્ઞાઽતિરથેન વિદ્ધો વિગાહમાનો ધ્વજિનીં પેરપામ્ ।
શત્રુંતપં પઞ્ચભિરાશુ વિદ્ધ્વા તતોઽસ્ય સૂતં દશભિર્જઘાન ॥ 4-58-18 (30763)
તતઃ સ વિદ્ધો ભરતર્ષભેણ બાણેન કાયાવરણાતિગેન ।
ગતાસુરાજૌ નિપપાત રાજન્નગો નગાગ્રાદિવ વાતરુગ્ણઃ ॥ 4-58-19 (30764)
રથર્ષભાસ્તે તુ રથર્ષભેણ વીરા રણે વીરતરેણ ભગ્નાઃ ।
ચકમ્પિરે વાતવશેન કાલે પ્રકમ્પિતાનીવ મહાવનાનિ ॥ 4-58-20 (30765)
હતાશ્ચ પાર્થેન નરપ્રવીરા ભૂમૌ યુવાનઃ સુષ્રુષુઃ સુવેષાઃ ।
વસુપ્રદા વાસવતુલ્યવીર્યાઃ પરાજિતા વાસવજેન સઙ્ખ્યે।
સુવર્ણકાર્ષ્ણાયસવર્ભનદ્ધા નાગા યથા હૈમવતે પ્રવૃદ્ધાઃ ॥ 4-58-21 (30766)
તથા સ શત્રૂન્સમરે વિનિઘ્નન્ ગાણ્ડીવધન્વા પુરુષપ્રવીરઃ।
ચચાર સઙ્ખ્યે વિદિશો દિશશ્ચ દહન્નિવાગ્નિર્વનમાતપાન્તે ॥ 4-58-22 (30767)
સુજીર્ણપર્ણાનિ યથા વસન્તે વિશાતયિત્વા તુ રજો નુદન્ખે।
તથા સપત્નાન્વિકિરન્કિરીટી ચચાર સઙ્ખ્યેઽતિરથો રથેન ॥ 4-58-23 (30768)
શોણાશ્વવાહસ્ય હયાન્નિહત્ય વૈકર્તનભ્રાતુરદીનસત્વઃ ।
એકેન સંગ્રામજિતઃ શરેણ શિરો જહારાથ કિરીટમાલી ॥ 4-58-24 (30769)
તસ્મિન્હતે ભ્રાતરિ સૂતપુત્રો વૈકર્તનો વીર્યમદપ્રતાપી ।
પ્રગૃહ્ય દન્તાવિવ નાગરાજો મહાબલઃ સિંહમિવાજગામ ॥ 4-58-25 (30770)
સ પાણ્ડવં દ્વાદશભિઃ પૃષત્કૈર્વૈકર્તનઃ પાર્થમુપાજઘાન્ ।
વિવ્યાધ ગાત્રેષુ હયાંશ્ચ સર્વાન્વિરાટપુત્રં ચ શરૈર્વિજઘ્ને ॥ 4-58-26 (30771)
તમાપતન્તં સમરે કિરીટી વૈકર્તનં સર્વસમૃદ્ધતેજાઃ।
પ્રચ્છાદયામાસ મહાધનુષ્માન્ન્યષેધયચ્છત્રુગણાંશ્ચ વીરઃ ॥ 4-58-27 (30772)
નિહત્ય કર્ણસ્ય તતઃ કિરીટી પુરશ્ચરાંશ્ચાપિ ચ પૃષ્ઠગોપાન્ ।
સમીપમભ્યાગમદપ્રમેયો વિતત્ય પક્ષૌ ગરુડો યથોરગમ્ ॥ 4-58-28 (30773)
તાવુત્તમૌ સર્વધનુર્ધરાણાં મહાબલૌ સર્વસપત્નસાહૌ ।
કર્ણં ચ પાર્થં ચ નિશમ્ય યુદ્ધે દિદૃક્ષમાણાઃ કુરવોઽવતસ્થુઃ ॥ 4-58-29 (30774)
તં પાણ્ડવઃ સ્પષ્ટમુદીર્ણકોપં કૃતાગસં કર્ણમુદીક્ષ્ય કોપાત્।
ક્ષણેન સાશ્વં સરથં સસૂતમન્તર્દધે મેઘ ઇવાતિવૃષ્ટ્યા ॥ 4-58-30 (30775)
તતઃ સયુગ્યાઃ સરથાઃ સનાગા યોધા વિનેદુર્ભરતર્ષભાણામ્।
અન્તર્હિતં ભીષ્મમુખાઃ સમીક્ષ્ય કિરીટિના કર્ણરથં પૃષત્કૈઃ ॥ 4-58-31 (30776)
સ ચાપિ તાનર્જુનબાહુમુક્તાઞ્શરાઞ્શરૌઘૈઃ પ્રતિહત્ય તૂર્ણમ્ ।
બભૌ મહાત્મા સધનુઃ સબાણઃ સવિષ્ફુલિઙ્ગોઽગ્નિરિવાથ કર્ણઃ ॥ 4-58-32 (30777)
તતસ્તુ જજ્ઞે કરતાલઘોષઃ સશઙ્ખભેરીપણવાકુલસ્તુ।
પ્રક્ષ્વેલિતાસ્ફોટિતસિંહનાદૈર્વૈકર્તનં પૂજયતાં કુરૂણામ્ ॥ 4-58-33 (30778)
આધૂતલાઙ્ગૂલમહાપતાકં રથોત્તમં શ્રેષ્ઠતમં કુરૂણામ્।
તતઃ સગાણ્ડીવકૃતપ્રણાદં કિરીટિનં પ્રેક્ષ્ય નનાદ કર્ણઃ ॥ 4-58-34 (30779)
પાર્થોપિ વૈકર્તનમર્દયિત્વા સાશ્વં સકેતું સરથં સસૂતમ્।
નનાદ હર્ષાત્સહસા કિરીટી પિતામહં દ્રોણકૃપૌ ચ દૃષ્ટ્વા ॥ 4-58-35 (30780)
સિષેચ પાર્થં બહુભિઃ શરૌઘૈર્વૈકર્તનઃ સંયતિ તીક્ષ્ણવેગૈઃ ।
વૈકર્તનશ્ચાપિ કિરીટમાલી પ્રચ્છાદયામાસ શિતૈઃ શરૌઘૈઃ ॥ 4-58-36 (30781)
તયોરમોઘન્સૃજતોઃ શરૌઘાનસ્ત્રજ્ઞયોરાસ મહાન્વિમર્દઃ।
રાહુપ્રમુક્તાવિવ ચન્દ્રસૂર્યૌ ક્ષણાન્તરેણાનુદદર્શ લોકઃ ॥ 4-58-37 (30782)
હતાસ્તુ પાર્થેન રથપ્રવીરા ભૂમૌ યુવાનઃ સુપુપુઃ સુકેશાઃ ।
સુવર્ણલોહાયસવર્મગાત્રા વૃક્ષા યથા હૈમવતે નિકૃત્તાઃ ॥ 4-58-38 (30783)
તથા સ શત્રૂન્સમરે વિનિઘ્નન્ગાણ્ડીવધન્વા વ્યધમત્સપત્નાન્।
ચચાર સઙ્ખ્યે વિદિશો દિશશ્ચ દહન્નિવાગ્નિર્વનમાતપાન્તે ॥ 4-58-39 (30784)
સુશીર્ણપર્ણાનિ યથા વસન્તે વિધૂનયન્વાયુરિવાલ્પસારાન્ ।
તથા સપત્નાન્વિધમન્કિરીટી ચચાર સઙ્ખ્યેઽતિરથો રથેન ॥ 4-58-40 (30785)
શત્રૂનિવેન્દ્રઃ સમરે કિરીટી વિદ્રાવયંસ્તદ્રથવીરબૃન્દમ્।
પ્રાચ્છાદયચ્ચરુકિરીટમાલી વરેષુભિઃ શત્રુગણાનનેકાન્ ॥ 4-58-41 (30786)
કર્ણં તદોવાચ કિરીટમાલી શૂરઃ કુરૂણાં પ્રવરોઽભિગર્જન્ ॥ 4-58-42 (30787)
કર્ણ યસ્ત્વં સભામધ્યે બહ્વબદ્ધં પ્રભાષસે।
ન મે યુધિ સમોસ્તીતિ તદિદં પ્રત્યુપસ્થિતમ્ ॥ 4-58-43 (30788)
સભાયાં પૌરુષં પ્રોચ્ય ધર્મમુત્સૃજ્ય કેવલમ્।
કર્તુમિચ્છસિ યત્કર્મ તન્મન્યે દુષ્કરં ત્વયા। 4-58-44 (30789)
યત્ત્વયા કથિતં પૂર્વં નાસ્તિ મત્સમ ઇત્યપિ।
તત્સત્યં કુરુ રાધેય કુરુમધ્યે મયા સહ ॥ 4-58-45 (30790)
સભાયાં યસ્તુ પાઞ્ચાલીં ક્લિશ્યમાનાં તદા ત્વયા ।
દૃષ્ટવાનસ્મિ તસ્યાદ્ય ફલમશ્રુહિ કેવલમ્ ॥ 4-58-46 (30791)
ધર્મપાશનિબદ્ધેન યન્મયા મર્ષિતં તવ।
તસ્ય પાપસ્ય રાધેય ફલં પ્રાપ્નુહિ દુર્મતે ॥ 4-58-47 (30792)
એહિ કર્ણ મયા સાર્ધમિહાદ્ય કુરુ વૈશસમ્।
પ્રેક્ષકા કુરવઃ સન્તુ સર્વે તે સહસૈનિકાઃ ॥ 4-58-48 (30793)
ઇદાનીમેવ તાવત્ત્વમપયાતો રણાન્મમ।
કસ્માજ્જીવસિ રાધેય નિહતસ્ત્વનુજસ્તવ ॥ 4-58-49 (30794)
યો ભ્રાતરં પાતયિત્વા કસ્ત્યક્ત્વા ચ રણાજિરમ્ ।
ત્વદન્યઃ પુરુષઃ સત્સુ બ્રૂયાદેવં વ્યવસ્થિતઃ ॥ 4-58-50 (30795)
કર્ણ ઉવાચ। 4-58-51x (3233)
બ્રવીષિ વાચા યત્પાર્થ કર્મણા તત્સમાચર।
વિશેષિતો હિ ત્વં વાચા કર્મણાપ્રતિમં ભુવિ ॥ 4-58-51 (30796)
યત્ત્વયા મર્ષિતં પૂર્વં તદશક્તેન મર્ષિતમ્ ।
ઇતિ ગૃહ્ણીમ તે પાર્થ તમદૃષ્ટ્વા પરાક્રમમ્ ॥ 4-58-52 (30797)
ધર્મપાશનિબદ્ધેન યત્ત્વયા મર્ષિતં પુરા।
તથૈવ બદ્ધમાત્માનમબદ્ધ ઇતિ મન્યસે ॥ 4-58-53 (30798)
ન હિ તાવદ્વને વાસો યથોક્તં ચરિતસ્ત્વયા ।
ક્લિષ્ટસ્ત્વમર્થલોભાત્તુ સમયં છેત્તુમિચ્છસિ ॥ 4-58-54 (30799)
યદિ ચેન્દ્રઃ સ્વયં પાર્થ તવ યુદ્ધ્યેત કારણાત્।
તથાઽપિન વ્યથા કાચિન્મમ સ્યાદ્વિક્રમિષ્યતઃ ॥ 4-58-55 (30800)
અયં કૌન્તેયકામસ્તે નચિરાત્સમુપસ્થિતઃ।
યોત્સ્યસે હિ મયા સાર્ધમત્ર પશ્યામિ તે બલમ્ ॥ 4-58-56 (30801)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-58-57x (3234)
ઇતિ કર્ણો બ્રુવન્નેવ બીભત્સુમપરાજિતમ્।
અભ્યયાદ્વિસૃજન્બાણાન્કાયાવરણભેદિનઃ ॥ 4-58-57 (30802)
પ્રતિજગ્રાહ તાન્પાર્થઃ પ્રીયમાણો મહારથઃ ॥ 4-58-58 (30803)
શરવર્ષેણ મહતા પર્જન્ય ઇવ વૃષ્ટિમાન્।
અભીયાય હિ બીભત્સુર્ગાણ્ડીવં વિક્ષિપન્ધનુઃ ॥ 4-58-59 (30804)
જિઘાંસુઃ સમરે કર્ણં વિસસર્જ શરાન્બહૂન્।
તાન્કર્ણઃ પ્રતિજગ્રાહ વાયુવેગમિવાચલઃ ॥ 4-58-60 (30805)
તયોર્દૈવાસુરસમઃ સન્નિપાતોઽભવન્મહાન્।
કિરતોઃ શરજાલાનિ કૃત્સ્નં વ્યોમ નિરન્તરં ॥ 4-58-61 (30806)
ઉત્પેતુર્મેઘજાલાનિ ઘોરરૂપાણિ સર્વશઃ ।
વવર્ષ ચ રજો ભૌમં કર્ણપાર્થસમાગમે ॥ 4-58-62 (30807)
ન સ્મ સૂર્યઃ પ્રતપતિ ન ચ વાતિ સમીરણઃ।
શરપ્રચ્છાદિતં વ્યોમ છાયાભૂતમિવાભવત્ ॥ 4-58-63 (30808)
ગાણ્ડીવસ્ય ચ નિર્ઘોષઃ કર્ણસ્ય ધનુષસ્તથા।
દહ્યતામિવ વેણૂનામાસીત્પરમદારુણઃ ॥ 4-58-64 (30809)
અર્જુનસ્તુ હયાન્નાગાન્રથાંશ્ચ વિનિપાતયન્।
ક્ષોભયામાસ તત્સૈન્યં કર્ણં વિવ્યાધ ચાસકૃત્ ॥ 4-58-65 (30810)
તતઃ પાર્થો મહાબાહુઃ કર્ણસ્ય ધનુરચ્છિનત્।
છિન્નધન્વા તતઃ કર્ણઃ શક્તિં ચિક્ષેપ વેગવાન્
તાં શક્તિં સમરે પાર્થશ્ચિચ્છેદ નિશિતૈઃ શરૈઃ ॥ 4-58-66 (30811)
તતો નિપેતુર્બહુશો રાધેયસ્ય પદાનુગાઃ ।
તાંશ્ચ ગાણ્ડીવનિર્મુક્તૈઃ પ્રાહિણોદ્યમસાદનમ્ ॥ 4-58-67 (30812)
અશેરતાવૃત્ય મહીં સમગ્રાં પાર્થેષુમાર્ગે નિહતા દ્વિપેન્દ્રાઃ ।
હિરણ્યકક્ષ્યાં શરજાલચિત્રા યથા નગાઃ પાવકજાલનદ્ધાઃ ॥ 4-58-68 (30813)
તં શત્રુસેનાઙ્ગનિબર્હણાનિ કર્માણિ કુર્વાણમમાનુષાણિ ।
વૈકર્તનઃ પૂર્વમમૃષ્યમાણઃ સમાર્પયલ્લક્ષ્યમિવાશુ પાર્થમ્ ॥ 4-58-69 (30814)
તતશ્ચતુર્ભિસ્તુરગાન્વિકૃષ્ય વિવ્યાધ કર્ણોઽથ ધનંજયસ્ય।
ષઙ્ભિશ્ચ સૂતં દશભિર્હયાંશ્ચ ષષ્ટ્યા ચ પાર્થં ત્રિભિરસ્ય કેતુમ્ ॥ 4-58-70 (30815)
સવિષ્ફુલિઙ્ગોજ્જ્વલભીમઘોષઃ કોપેન્ધનઃ કેતુશિખઃ શરાર્ચિઃ ।
કર્ણાગ્નિરસ્ત્રાનિલભીમવાતો બભૌ દિધક્ષન્નિવ પાર્થકક્ષમ્ ॥ 4-58-71 (30816)
સ્વનેમિશઙ્ખસ્વનભીમઘોષશ્ચલત્પતાકોજ્જ્વલભીમવિદ્યુત્।
પાર્થામ્બુદઃ શસ્ત્રશરામ્બુધારઃ કર્ણાનલં સંશમયાંચકાર ॥ 4-58-72 (30817)
તેનાતિવિદ્ધઃ સમરે કિરીટી પ્રબોધિતઃ સિંહ ઇવ પ્રસુપ્તઃ।
ગાણ્ડીવધન્વા પ્રવરઃ કુરૂણાં પ્રતત્વરે કર્ણવધાય જિષ્ણુઃ ॥ 4-58-73 (30818)
સ બ્રાહ્મમસ્ત્રં સમરે કિરીટી પ્રાદુશ્ચકારાદ્ભુતવીર્યકર્મા ।
સન્તાપયન્કર્ણરથં શરૌઘૈર્લોકાનિમાન્ત્સૂર્ય ઇવાંશુમાલી ॥ 4-58-74 (30819)
સ હસ્તિનેવાભિહતો ગજેન્દ્રઃ પ્રગૃહ્ય ભલ્લાન્નિશિતાન્નિષઙ્ગાત્।
આકર્ણપૂર્ણે તુ ધનુર્વિકૃષ્ય વિવ્યાધ બાણૈરથ સૂતપુત્રમ્ ॥ 4-58-75 (30820)
અથાસ્ય બાહૂ સશિરો લલાટં ગ્રીવામુરઃ સ્કન્ધભુજાન્તરં ચ।
કર્ણસ્ય પાર્થો યુધિ નિર્બિભેદ વજ્રૈરિવાદ્રિં ભગવાન્મહેન્દ્રઃ ॥ 4-58-76 (30821)
સ પાર્થમુક્તાનવિષહ્ય બાણાન્ ગજો ગજેનેવ જિતસ્તરસ્વી।
વિહાય સંગ્રામશિરોપયાતો વૈકર્તનઃ પાર્થશરાભિતપ્તઃ ॥ 77 ॥ ॥ 4-58-77 (30822)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ અષ્ટપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥ 58 ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-58-23 વાયુર્યથા ખે આકાશે રજો નુદન્ ચરતિ તથેત્યધ્યાહારેણ યોજના ॥ 23 ॥ 4-58-30 કર્ણમુદીક્ષ્ય હર્ષાદિતિ ધo પાઠઃ ॥ 30 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 059
॥ શ્રીઃ ॥
4.59. અધ્યાયઃ 059
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
દ્રોણાર્જુનયોર્યુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥ અર્જુનબાણાહતિવિષપણે દ્રોણે અશ્વત્થામ્ના તદ્રક્ષણાયાર્જુનપ્રત્યભિયાનમ્ ॥ 2 ॥ અત્રાન્તરેઽર્જુનદત્તાવકાશેન દ્રોણેન રણાદપયાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-59-0 (30823)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-59-0x (3235)
જિતં વૈકર્તનં દૃષ્ટ્વા પાર્થો વૈરાટિમબ્રવીત્।
સ્થિરો ભવ ત્વં સંગ્રામે જયોઽસ્માકં નૃપાત્મજઃ ॥ 4-59-1 (30824)
યાવચ્છઙ્ખમુપાધ્યાસ્યે દ્વિષતાં રોમહર્ષણમ્।
અવિક્લબમસંભ્રાન્તમવ્યક્તહૃદયેક્ષણમ્। 4-59-2 (30825)
યાહિ શીઘ્રં યતો દ્રોણો મમાચાર્યો રણે સ્થિતઃ ॥
તથા સંક્રીડમાનસ્ય અર્જુનસ્ય રણાજિરે। 4-59-3 (30826)
બલં સત્વં ચ તેજશ્ચ લાઘવં ચ વ્યવર્ધત ॥
તચ્ચાદ્ભુતમભિપ્રેક્ષ્ય ભયમુત્તરમાવિશત્ ॥ 4-59-4 (30827)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-59-5x (3236)
અસ્ત્રાણાં તવ દિવ્યાનાં શરૌઘાન્ક્ષિપતઃ શિતાન્।
મનો મે મુહ્યતેઽત્યર્થં તવ દૃષ્ટ્વા પરાક્રમમ્ ॥ 4-59-5 (30828)
દ્વૈધીભૂતં મનો મહ્યં ભયાદ્ભરતસત્તમ ।
અદૃષ્ટપૂર્વં પશ્યામિ તવ ગાણ્ડીવનિસ્વનમ્ ॥ 4-59-6 (30829)
તવ બાહુબલં ચૈવ ધનુઃ કર્ષયતો બહુ।
તવ તેજો દુરાધર્ષં યથા વિષ્ણોસ્ત્રિવિક્રમે ॥ 4-59-7 (30830)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-59-8x (3237)
તમુત્તરશ્ચિત્રમવેક્ષ્ય ગાણ્ડિવં શરાંશ્ચ મુક્તાન્સહસા કિરીટિના ।
ભીતોઽબ્રવીદર્જુનમાજિમધ્યે નાહં તવાશ્વાન્વિષહે નિયન્તુમ્ ॥ 4-59-8 (30831)
તમબ્રવીત્કિંચિદિવ પ્રહસ્ય ગાણ્ડીવધન્વા દ્વિષતાં નિહન્તા ।
મયા સહાયેન કુતોઽસ્તિ તે ભયં પ્રેહ્યુત્તરાશ્વાનનુમન્ત્ર્ય વાહય ॥ 4-59-9 (30832)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-59-10x (3238)
આશ્વાસિતસ્તેન ધનંજયેન વૈરાટિરશ્વાન્પ્રતુતોદય શીઘ્રમ્।
ધનંજયશ્ચાપિ વિકૃષ્ય ચાપં વિષ્ફારયામાસ મહેન્દ્રકલ્પઃ ॥ 4-59-10 (30833)
ઉત્તરં ચૈવ બીભત્સુરબ્રવીત્પુનરર્જુનઃ ।
ન ભેતવ્યં મયા સાર્ધં તાત સંગ્રામમૂર્ધનિ ॥ 4-59-11 (30834)
રાજપુત્રોઽસિ તે ભદ્રં કુલે મહતિ માત્સ્યકે।
જાતસ્ત્વં ક્ષત્રિયકુલે ન વિષીદિતુમર્હસિ ॥ 4-59-12 (30835)
ધૃતિં કૃત્વા સુવિપુલાં રાજપુત્ર રથં મમ।
યુધ્યમાનસ્ય સંગ્રામે રાજભિઃ સહ વાહય ॥ 4-59-13 (30836)
ઉક્ત્વા તમેવં બીભત્સુરર્જુનઃ પુનરબ્રવીત્।
પાણ્ડવો રથિનાં શ્રેષ્ઠો ભારદ્વાજં સમીક્ષ્ય તુ ॥ 4-59-14 (30837)
યત્રૈષા કાઞ્ચની વેદિર્દૃશ્યતેઽગ્નિશિખોપમા ।
ઉચ્છ્રિતા કાઞ્ચને દણ્ડે પતાકાભિરલંકૃતા ॥ 4-59-15 (30838)
તત્ર માં વહ ભદ્રં તે દ્રોણં યોત્સ્યામિ સત્તમમ્।
ભારદ્વાજેન યોત્સ્યેઽહમાચાર્યેણ મહાત્મના ॥ 4-59-16 (30839)
અમી શોણાઃ પ્રકાશન્તે તુરગાઃ સાધુવાહિનઃ ।
મુક્તા રથવરે તસ્ય સર્વશિક્ષાવિશારદાઃ ॥ 4-59-17 (30840)
યતો રથવરે શૂરઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાંવરઃ।
સ્નિગ્ધવૈડૂર્યસંકાશસ્તામ્રાક્ષઃ પ્રિયદર્શનઃ ॥ 4-59-18 (30841)
આદિત્ય ઇવ તેજસ્વી બલવીર્યસમન્વિતઃ।
સર્વલોકધનુઃશ્રેષ્ઠઃ સર્વલોકેષુ પૂજિતઃ।
અઙ્ગિરોશનસોસ્તુલ્યો નયે બુદ્ધિમતાંવરઃ ॥ 4-59-19 (30842)
ચત્વારો નિખિલા વેદાઃ સાઙ્ગોપાઙ્ગાઃ સલક્ષણાઃ ।
ધનુર્વેદશ્ચ કાર્ત્સ્ન્યેન બ્રાહ્મં ચાસ્ત્રં પ્રતિષ્ઠિતમ્ ॥ 4-59-20 (30843)
પુરાણમિતિહાસશ્ચ અર્થવિદ્યા ચ માનવમ્ ।
ભારદ્વાજે સમસ્તાનિ સર્વાણ્યેતાનિ સાંપ્રતમ્ ॥ 4-59-21 (30844)
ક્ષમા દમશ્ચ સત્યં ચ તેજો માર્દવમાર્જવમ્ ।
પ્રતિષ્ઠિતા ગુણા યસ્મિન્બહવો દ્વિજસત્તમે ॥ 4-59-22 (30845)
યસ્યાહમિષ્ટઃ સતતં મમ ચેષ્ટઃ સદા ચ સઃ।
ક્ષત્રધર્મં પુરસ્કૃત્ય તેન યોત્સ્યે હિ સાંપ્રતમ્ ॥ 4-59-23 (30846)
આચાર્યં પ્રાપયેદાનીં મમોત્તર મહારથમ્।
અપરં પશ્ય સંગ્રામમદ્ભુતં મમ તસ્ય ચ॥ 4-59-24 (30847)
ઉત્તરસ્ત્વેવમુક્તોઽશ્વાંશ્ચોદયામાસ તં પ્રતિ ।
આજગામાર્જુનરથો ભારદ્વાજરથં પ્રતિ ॥ 4-59-25 (30848)
તમાપતન્તં વેગેન પાણ્ડવં સરથં રણે।
દ્રોણોપ્યભ્યદ્રવત્પાર્થં મતો મત્તમિવ દ્વિપમ્ ॥ 4-59-26 (30849)
સ તુ રુક્મરથં દૃષ્ટ્વા કૌન્તેયઃ સમભિદ્રુતમ્।
આચાર્યં તં મહાબાહુઃ પ્રાઞ્જલિર્વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 4-59-27 (30850)
ઉષિતાઃ સ્મો વને વાસં પ્રતિકર્મચિકીર્ષવઃ ।
કોપં નાર્હસિ નઃ કર્તું સદા સમરદુર્જય ॥ 4-59-28 (30851)
અહં તુ તાડિતઃ પૂર્વં પ્રહરેયં તવાનઘ ।
ઇતિ મે વર્તતે બુદ્ધિસ્તદ્ભવાન્ક્ષન્તુમર્હતિ ॥ 4-59-29 (30852)
તતઃ પ્રાધ્માપયચ્છઙ્ખં ભેરીપટહવાદિતમ્ ।
વ્યક્ષોભત બલં સર્વમુદ્ધૂતમિવ સાગરમ્ ॥ 4-59-30 (30853)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-59-31x (3239)
તતસ્તુ પ્રાહિણોદ્દ્રોણઃ શરાનથ સ વિંશતિમ્।
અપ્રાપ્તાનેવ તાન્પાર્થશ્ચિચ્છેદ કૃતહસ્તવાન્ ॥ 4-59-31 (30854)
તતઃ શરસહસ્રેણ રથં પાર્થસ્ય વીર્યવાન્ ।
અવાકિરત્તતો દ્રોણઃ શીઘ્રહસ્તં પ્રદર્શયન્ ॥ 4-59-32 (30855)
એવં પ્રવવૃતે યુદ્ધં ભારજ્વાજકિરીટિનોઃ ॥ 4-59-33 (30856)
અશ્વાઞ્શોણાન્મહાવેગાન્હંસવર્ણૈસ્તુ વાજિભિઃ ।
મિશ્રિતાન્સમરે દૃષ્ટ્વા વ્યસ્મયન્ત પૃથગ્જનાઃ ॥ 4-59-34 (30857)
રથં રથેન પાર્થસ્ય સમાહત્ય પરંતપઃ ।
હર્ષયુક્તસ્તદાઽઽચાર્યઃ પ્રત્યગૃહ્ણાત્સ પાણ્ડવમ્ ॥ 4-59-35 (30858)
સમાશ્લિષ્ટાવિવાન્યોન્યં દ્રોણપાણ્ડવયોર્ધ્વજૌ ।
દૃષ્ટ્વા પ્રાકમ્પત મુહુર્ભારતાનાં મહાચમૂઃ ॥ 4-59-36 (30859)
તત્તુ યુદ્ધં પ્રવવૃતે હ્યાચાર્યસ્યાર્જુનસ્ય ચ।
વિમુઞ્ચતોઃ શરાનુગ્રાન્વિશિખાન્દીપ્તતેજસઃ ॥ 4-59-37 (30860)
તૌ વીરૌ વીર્યસંપન્નૌ દૃષ્ટ્વા સમરમૂર્ધનિ।
આચાર્યશિષ્યૌ રથિનૌ કૃતવીર્યૌ તરસ્વિનૌ ॥ 4-59-38 (30861)
ઉભૌ વિશ્રુતકર્માણાવુભૌ શ્રમગતૌ જયે।
ઉભાવતિરથૌ લોકે હ્યુભૌ પરપુંરજયૌ।
ક્ષિપન્તૌ શરજાલાનિ ક્ષત્રિયાન્મોહ આવિશત્ ॥ 4-59-39 (30862)
વ્યસ્મયન્ત નરાઃ સર્વે દ્રોણાર્જુનસમાગમે।
નરાણાં બ્રુવતાં વાક્યં શ્રૂયતે સ મહાસ્વનઃ ॥ 4-59-40 (30863)
દ્રોણં હિ સમરે કોઽન્યો યોદ્ધુમર્હત્યથાર્જુનાત્।
રૌદ્રઃ ક્ષત્રિયધર્મોઽયં ગુરં વૈ યદયોધયત્ ॥ 4-59-41 (30864)
ઇત્યબ્રુવઞ્જનાસ્તત્ર સંગ્રામશિરસિ સ્થિતાઃ ।
તૌ સમીક્ષ્ય તુ સંરબ્ધૌ સન્નિકૃષ્ટૌ મહારથૌ ॥ 4-59-42 (30865)
છાદ્યેતાં શરૌઘૈસ્તાવન્યોન્યમુપરાજિતૌ ।
સંયુગે સંચકાશેતાં કાલસૂર્યાવિવોદિતૌ ॥ 4-59-43 (30866)
વિષ્ફાર્ય ચ મહાચાપં હેમપૃષ્ઠં દુરાસદમ્।
સંરબ્ધસ્તુ તદા દ્રોણઃ પ્રત્યયુધ્યત ફલ્ગુનમ્ ॥ 4-59-44 (30867)
સ સાયકમયૈર્જાલૈરર્જુનસ્ય રથં પ્રતિ।
ભાનુમદ્ભિઃ શિલાધૌતૈર્બાણૈઃ પ્રાચ્છાદયદ્દિશઃ ॥ 4-59-45 (30868)
અર્જુનસ્તુ તદા દ્રોણં મહાવેગૈર્મહારથઃ।
વિવ્યાધ શતશો બાણૈર્ધારાભિરિવ પર્વતમ્ ॥ 4-59-46 (30869)
કાલમેઘ ઇવોષ્ણાન્તે ફલ્ગુનઃ સમવાકિરત્ ॥ 4-59-47 (30870)
તસ્ય જામ્બૂનદમયૈશ્ચિતરૈશ્ચાપચ્યુતૈઃ શરૈઃ।
પ્રાચ્છાદયદ્રથશ્રેષ્ઠં ભારદ્વાજોઽર્જુનસ્ય વૈ ॥ 4-59-48 (30871)
તથૈવ દિવ્યં ગાણ્ડીવં ધનુરાનમ્ય ચાર્જુનઃ ।
શત્રુઘ્નં વેગવત્સૃષ્ટં ભારસાધનમુત્તમમ્ ॥ 4-59-49 (30872)
શોભતે સ્મ મહાવાહુર્ગાણ્ડીવં વિક્ષિપન્ધનુઃ।
શરાંશ્ચ વિસૃજંશ્ચિત્રાન્સુવર્ણવિકૃતાન્બહૂન્ ॥ 4-59-50 (30873)
પ્રાચ્છાદયદમેયાત્મા ભારદ્વાજરથં પ્રતિ।
દ્રોણચાપવિનિર્મુક્તાન્બાણાન્બાણૈરવારયત્ ॥ 4-59-51 (30874)
સરથોઽપ્યચરત્પાર્થઃ પ્રેક્ષણીયો મહારથઃ ।
યુગપદ્દિક્ષુ સર્વાસુ સર્વતોઽસ્ત્રાણ્યવાસૃજમ્ ॥ 4-59-52 (30875)
આદદાનં શરાન્ઘોરાન્સંદધાનં ચ પાણ્ડવમ્ ।
વિસૃજન્તં ચ ક્રૌન્તેયં ન સ્મ પશ્યન્તિ લાઘવામ્ ॥ 4-59-53 (30876)
એકચ્છાયમિવાકાશં બાણૈશ્ચક્રે સમન્તતઃ।
નાદૃશ્યત તતો દ્રોણો નીહારેણેવ પર્વતઃ ॥ 4-59-54 (30877)
મરીચિવિકચસ્યેવ રાજન્ભાનુમતો વપુઃ।
આસીત્પાર્થસ્ય સુમહદ્વપુઃ શરશતાર્ચિતમ્ ॥ 4-59-55 (30878)
ક્ષિપતઃ શરજાલાનિ કૌન્તેયસ્ય મહાત્મનઃ ।
તાન્વિધૂય શરાન્ઘોરાન્દ્રોણોઽપિ સમિતિંજયઃ ।
બભાસે તિમિરં વ્યોમ્નિ વિધૂય સવિતા યથા ॥ 4-59-56 (30879)
અગ્નિચક્રોપમં ઘોરં મણ્ડલીકૃતમાહવે।
વિકૃષ્ય સુમહચ્ચાપં મેઘસ્તનિતનિસ્વનમ્ ।
અસકૃત્મુઞ્ચતો બાણાન્દદૃશુઃ કુરવો યુધિ ॥ 4-59-57 (30880)
દિક્ષુ સર્વાસુ વિપુલઃ શુશ્રુવેઽથ જનૈસ્તદા।
દ્રોણસ્યાપિ ધનુર્ઘોષો વિદ્યુત્સ્તનિતનિસ્વનઃ ।
અભવદ્વિસ્મયકરઃ સૈન્યાનાં ભરતર્ષભ ॥ 4-59-58 (30881)
તપ્તજામ્બૂનદમયૈર્દીપ્તૈરગ્નિસમૈઃ શરૈઃ।
પ્રાચ્છાદયદમેયાત્મા દિશઃ સૂર્યસ્ય ચ પ્રભામ્ ॥ 4-59-59 (30882)
તતઃ કાઞ્ચનપઙ્ખાનાં શરાણાં નતપર્વણામ્।
વિયદ્ગતાનાં ચરતાં દૃશ્યન્તે બહવો વ્રજાઃ ॥ 4-59-60 (30883)
શરાસનાત્તુ દ્રોણસ્ય પ્રભવન્તિ સ્મ સાયકાઃ।
એકો દીર્ઘ ઇવાભાન્તઃ પ્રદૃશ્યન્તે મહાશરાઃ ।
આકાશે સમદૃશ્યન્ત હંસાનામિવ પઙ્ક્તયઃ ॥ 4-59-61 (30884)
એવં સુવર્ણવિકૃતાન્વિમુઞ્ચન્તૌ શરાન્બહૂન્।
આકાશં સંવૃતં વીરાવુલ્કાભિરિવ ચક્રતુઃ ॥ 4-59-62 (30885)
તયોઃ શરાશ્ચ વિબભુઃ કઙ્કબર્હિણવાસસઃ ।
પઙ્ક્ત્યઃ શરદિ મત્તાનાં સારસાનામિવામ્બરે ॥ 4-59-63 (30886)
તત્તુ યુદ્ધં મહાઘોરં તયોઃ સંરબ્ધયોરભૂત્।
અત્યદ્ભુતમચિન્ત્યં ચ વૃત્રવાસવયોરિવ ॥ 4-59-64 (30887)
મહાગજાવિવાસાદ્ય વિષાણાગ્રૈઃ પરસ્પરમ્।
શરૈઃ પૂર્ણાયતોત્સૃષ્ટૈરન્યોન્યમભિજઘ્નતુઃ ॥ 4-59-65 (30888)
અથ ત્વાચાર્યમુખ્યેન શરાન્સૃષ્ટાઞ્શિલાશિતાન્।
અવારયચ્છિતૈર્બાણૈરર્જુનો જયતાંવરઃ ॥ 4-59-66 (30889)
દર્શયન્નૈન્દ્રમાત્માનમુગ્રમુગ્રુપરાક્રમઃ।
ઇષુભિસ્તૂર્ણમાકાશં બહુભિશ્ચ સમાવૃણોત્। 4-59-67 (30890)
જિઘાંસન્તં નરવ્યાઘ્રમર્જુનં ભીમદર્શનમ્ ।
વિવ્યાધ નિશિતૈર્દ્રોણઃ શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 4-59-68 (30891)
હૃષ્ટઃ સમભવદ્દ્રોણો રણશૌણ્ડઃ પ્રતાપવાન્ ।
અર્જુનેન સમં ક્રીડઞ્શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 4-59-69 (30892)
તૌ વ્યદારયતાં શૂરૌ સન્નદ્ધૌ રણશોભિનૌ ।
ઉદીરયન્તૌ દિવ્યાનિ બ્રાહ્માદ્યસ્ત્રાણિ ભાગશઃ ॥ 4-59-70 (30893)
પાર્થસ્તુ સમરે શૂરો દર્શયન્વીર્યમાત્મનઃ।
સ મહ્યસ્ત્રૈર્મહાત્માનં દ્રોણં પ્રાચ્છાદયચ્છરૈઃ ॥ 4-59-71 (30894)
અસ્ત્રૈરસ્ત્રાણિ સંવાર્ય પાર્થો દ્રોણમવારયત્ ॥ 4-59-72 (30895)
તયોરાસીત્સંપ્રહારઃ ક્રુદ્ધયોર્નરસિંહયોઃ।
અમૃષ્યમાણયોઃ સઙ્ખ્યે બલિવાસવયોરિવ ॥ 4-59-73 (30896)
દર્શયેતાં મહાસ્રાણિ ભારદ્વાજાર્જુનૌ રણે ॥ 4-59-74 (30897)
ઐન્દ્રં વાયવ્યમાગ્નેયમસ્ત્રમસ્ત્રેણ પાણ્ડવઃ ।
મુક્તંમુક્તં દ્રોણચાપાદ્ગ્રમતે સ્મ પુનઃ પુનઃ ॥ 4-59-75 (30898)
એવં શૂરૌ મહેષ્વાસૌ વિસૃજન્તૌ શિલાશિતાન્।
એકચ્છાયમકુર્વાતાં ગગનં શરવૃષ્ટિભિઃ ॥ 4-59-76 (30899)
તતોઽર્જુનેન મુક્તાનાં પતતાં ચ શરીરિપુ।
પર્વતેષ્વિવ વજ્રાણાં શરાણાં શ્રૂયતે સ્વનઃ ॥ 4-59-77 (30900)
તતો નાગા રથાશ્વાશ્ચ સાદિનશ્ચ વિશાંપતે।
શોણિતાક્તાશ્ચ દૃશ્યન્તે પુષ્પિતા ઇવ કિંશુકાઃ ॥ 4-59-78 (30901)
બાહુભિશ્ચ સકેયૂરૈર્નિકૃત્તૈશ્ચ મહારથૈઃ ।
સુવર્ણાચિત્રૈઃ કવચૈર્ધ્વજૈશ્ચ વિનિપાતિતૈઃ ॥ 4-59-79 (30902)
યોધૈશ્ચ નિહતૈસ્તત્ર પાર્થબાણાભિપીડિતૈઃ।
બલમાસીત્સુસંભ્રાન્તં દ્રોણાર્જુનસમાગમે ॥ 4-59-80 (30903)
વિધૃન્વાનૌ તુ તૌ વીરૌ ધનુષી ભારસાધને।
પ્રાચ્છાદયેતામન્યોન્યં દિધક્ષન્તૌ વરેષુભિઃ ॥ 4-59-81 (30904)
અથાન્તરિક્ષે નાદોઽભૂદ્દ્રોણં તત્ર પ્રશંસતામ્ ।
દુષ્કરં કૃતવાન્દ્રોણો યદર્જુનમયોધયત્ ॥ 4-59-82 (30905)
પ્રમાથિનં મહાવીર્યં દૃઢમુષ્ટિં દુરાસદમ્।
જેતારં સર્વદૈત્યાનાં સર્વેષાં ચ મહારથમ્ ॥ 4-59-83 (30906)
અવિભ્રમં ચ શિક્ષાં ચ લાઘવં દૂરપાતનમ્ ।
પાર્થસ્ય સમરે દૃષ્ટ્વા દ્રોણસ્યાસીચ્ચ વિસ્મયઃ ॥ 4-59-84 (30907)
તત્પ્રવૃત્તં ચિરં ઘોરં તયોર્યુદ્ધં મહાત્મનોઃ ।
અવર્તત મહારૌદ્રં લોકસંક્ષોભકરકમ્ ॥ 4-59-85 (30908)
અથ ગાણ્ડીવમુદ્યમ્ય દિવ્યં ધનુરમર્ષણઃ ।
વિચકર્ષ રણે પાર્થો બાહુભ્યાં ભરતર્ષભઃ ॥ 4-59-86 (30909)
તસ્ય બાણમયં વર્ષે શલભાનામિવાભવત્ ।
ન ચ બાણાન્તરે તસ્ય વાયુઃ શક્નોતિ સર્પિતુમ્ ॥ 4-59-87 (30910)
અભીક્ષ્ણં સંદધાનસ્ય બાણાનુત્સૃજતસ્તથા।
નાન્તરં દદૃશે કિંચિત્પાર્થસ્યાપતતોપી ચ ॥ 4-59-88 (30911)
યુદ્ધે તુ કૃતશીઘ્રાસ્ત્રે વર્તમાને સુદારુણે।
શીઘ્રાચ્છીઘ્રતરં પાર્થઃ શરાનન્યાનુદૈરયત્ ॥ 4-59-89 (30912)
તતઃ શરસહસ્રાણિ શરાણાં નતપર્વણામ્।
યુગપત્પ્રાપતંસ્તત્ર દ્રોણસ્ય રથમન્તિકાત્ ॥ 4-59-90 (30913)
વિકીર્યમાણે દ્રોણે તુ શરૈર્ગાણ્ડીવધન્વના ॥
હાહાકારો મહાનાસીત્સૈન્યાનાં ભરતર્ષભ ॥ 4-59-91 (30914)
પાણ્ડવસ્ય તુ શીઘ્રાસ્ત્રં મઘવા સમપૂજયત્।
ગન્ધર્વાપ્સરસશ્ચૈવ યે ચ તત્ર સમાગતાઃ ॥ 4-59-92 (30915)
દ્રોણં યુદ્ધાર્ણવે મગ્નં દૃષ્ટ્વા પુત્રઃ પ્રતાપવાન્।
તતો વૃન્દેન મહતા રથિનાં રથિયૂથપઃ ।
આચાર્યપુત્રસ્તુ શરૈઃ પાણ્ડવં પ્રત્યવારયત્ ॥ 4-59-93 (30916)
અશ્વત્થામા તુ તત્કર્મ હૃદયેન મહાત્મનઃ।
પૂજયામાસ પાર્થસ્ય કોપં ચાસ્ય તદાઽકરોત્ ॥ 4-59-94 (30917)
સ ભન્યુવશમાપન્નઃ પાર્થમભ્યદ્રવદ્રણે ।
કિરઞ્શરસહસ્રાણિ પર્જન્ય ઇવ વૃષ્ટિમાન્ ॥ 4-59-95 (30918)
આવૃત્ય ચ મહાબાહુર્યતો દ્રોણસ્તતોઽભવત્।
અન્તરં પ્રદદૌ પાર્થો દ્રોણસ્ય વ્યપસર્પિતુમ્ ॥ 4-59-96 (30919)
સ તુ લબ્ધાન્તરસ્તૂર્ણમપાયાઞ્જવનૈર્હયૈઃ ।
છિન્નવર્મધ્વજરથો નિકૃત્તઃ પરમેષુભિઃ ॥ 4-59-97 (30920)
પરાજિતે તદા દ્રોણે દ્રોણપુત્રઃ સમાગતઃ।
સદણ્ડ ઇવ રક્તાક્ષઃ કૃતાન્તઃ સમરે સ્થિતઃ ॥ ॥ 4-59-98 (30921)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ એકોનષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 59 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 060
॥ શ્રીઃ ॥
4.60. અધ્યાયઃ 060
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન દ્રોણિપરાભવનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-60-0 (30922)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-60-0x (3240)
તં પાર્થઃ પ્રતિજગ્રાહ વાયુવેગમિવાચલઃ।
શરજાલેન મહતા વર્ષમાણ ઇવામ્બુદઃ ॥ 4-60-1 (30923)
તયોર્દેવાસુરસમઃ સન્નિપાતો મહાનભૂત્ ।
કિરતોઃ શરજાલાનિ વૃત્રવાસવયોરિવ ॥ 4-60-2 (30924)
ન સ્મ સૂર્યસ્તદા ભાતિ ન ચ વાતિ સમીરણઃ ।
શરગાઢે કૃતે વ્યોમ્નિ છાયાભૂતમિવાભવત્ ॥ 4-60-3 (30925)
મહાંશ્ચટચટાશબ્દો યોધયોર્યુધ્યમાનયોઃ ।
દહ્યતામિવ વેણૂનામાસીત્પરમદારુણઃ॥ 4-60-4 (30926)
હયાંસ્તસ્યાર્જુનઃ સઙ્ખ્યે કૃતવાનલ્પતેજસાઃ ।
તે રાજન્ન પ્રજાનન્તિ દિશં કાંચન મોહિતાઃ ॥ 4-60-5 (30927)
તતો દ્રૌણિર્મહાવીર્યઃ પાર્થસ્ય વિચરિષ્યતઃ ।
વિવરં સૂક્ષ્મમાલોક્ય જ્યાં નુનોદ ક્ષુરેણ સઃ ॥ 4-60-6 (30928)
તદસ્યાપૂજયન્દેવાઃ કર્મ દૃષ્ટ્વાઽતિમાનુષમ્ ।
ન શક્તોઽન્યઃ પુમાન્સ્થાતુમૃતે દ્રૌણેર્ધનંજયમ્ ॥ 4-60-7 (30929)
તતો દ્રૌણિર્ધનુર્વ્યસ્ય વ્યપક્રમ્ય નરર્ષભઃ ।
પુનરપ્યભ્યહન્પાર્થં હૃદયે કઙ્કપત્રિભિઃ । 4-60-8 (30930)
તતઃ પાર્થો મહાબાહુઃ પ્રહસન્સ્વનવત્તદા।
યોજયામાસ ચ તદા મૌર્વ્યા ગાણ્ડીવમોજસા ॥ 4-60-9 (30931)
તં દૃષ્ટ્વા ઋદ્ધમાયાન્તં પ્રભિન્નમિવ કુઞ્જરમ્ ।
ઋદ્ધઃ સમાહ્વયામાસ દ્રૌણિર્યુદ્ધાય ભારત ॥ 4-60-10 (30932)
તતોઽર્ધચન્દ્રપાહૃત્ય તેન પાર્થઃ સમાહતઃ ।
ચિચ્છેદ તસ્ય ચાપં ચ સૂતં ચાશ્વં ચ તેજસા ।
વિવ્યાધ નિશિતૈશ્ચાપિ શરૈરાશીવિપોપમૈઃ ॥ 4-60-11 (30933)
સોઽન્યં રથં સમાસ્થાય પ્રત્યાયાદ્રથિપુઙ્ગવઃ।
વારણેનેવ મત્તેન મત્તો વારણયૂથપઃ ॥ 4-60-12 (30934)
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધં પૃથિવ્યામેકવીરયોઃ ।
રણમધ્યે દ્વયોરેવ સુમહદ્રોમહર્ષણમ્ ॥ 4-60-13 (30935)
તૌ વીરૌ કુરવઃ સર્વે દદૃશુર્વિસ્મયાન્વિતાઃ।
યુધ્યમાનૌ મહાત્માનૌ દ્વિરદાવિવ સંગતૌ ॥ 4-60-14 (30936)
તૌ સમાજઘ્નતુર્વીરૌ પરસ્પરજયૈષિણૌ ।
શરૈ રાશીવિષાકારૈર્જ્વલદ્ભિરિવ પાવકૈઃ ॥ 4-60-15 (30937)
અક્ષયાવિષુધી દિવ્યૌ પાણ્ડવસ્ય મહાત્મનઃ।
તેન પાર્થો રણે શૂરસ્તસ્થૌ ગિરિરિવાચલઃ ॥ 4-60-16 (30938)
અશ્વત્થામ્નઃ પુનર્બાણાઃ ક્ષિપ્રમભ્યસ્યતો રણે।
જગ્મુઃ પરિક્ષયં શીઘ્રમભૂત્તેનાધિકોઽર્જુનઃ ॥ ॥ 4-60-17 (30939)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ ષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥ 60 ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 061
॥ શ્રીઃ ॥
4.61. અધ્યાયઃ 061
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન યુગપદ્દ્રોણાદિભિઃ સહ યદ્ધમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-61-0 (30940)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-61-0x (3241)
એતસ્મિન્નન્તરે તત્ર મહાવીર્યપરાક્રમઃ।
આજગામ મહાબાહુઃ કૃપઃ શસ્ત્રભૃતાંવરઃ ।
અર્જુનં પ્રતિયોદ્ધું વૈ યુદ્ધકામો મહારથઃ। 4-61-1 (30941)
અથં દ્રૌણે રથં ત્યક્ત્વા કૃપસ્ય રથમુત્તમમ્ ।
આજગામાર્જુનસ્તૂર્ણં સૂર્યવૈશ્વાનરપ્રભમ્ ॥ 4-61-2 (30942)
તૌ વીર સૂર્યસંકાશૌ યોત્સ્યમાનૌ મહારથૌ।
વાષિકાવિવ જીમૂતૌ વ્યરોચેતાં વ્યવસ્થિતૌ ॥ 4-61-3 (30943)
શ્રગૃહ્ય ગાણ્ડિવં લોકે વિશ્રુતં પુનરર્જુનઃ।
અભ્યયાદ્ભરતશ્રેષ્ઠો વિનિઘ્નઞ્શરમાલયા ॥ 4-61-4 (30944)
કૃપશ્ચ ધનુરાદાય તથૈવાર્જુનમભ્યગામ્ ॥ 4-61-5 (30945)
પ્રગૃહ્ય બલવચ્ચાપં નારાચાન્રક્તભોજનાન્।
કૃપઃ પાર્થાય ચિક્ષેપ શંતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 4-61-6 (30946)
જીમૂત ઇવ ધર્માન્તે શરવર્પં વિમુઞ્ચતિ ।
નન્દયન્સુહૃદઃ સર્વાન્પ્રત્યયુધ્યત ફલ્ગુનમ્ ॥ 4-61-7 (30947)
વિકૃષ્ય બલવચ્ચાપં પાણ્ડવોઽમિતવિક્રમઃ।
ચચાર સમરે પાર્થશ્ચિત્રમાર્ગાન્વિદર્શયન્ ॥ 4-61-8 (30948)
સર્વાશ્ચૈવ દિશો બાણૈઃ પ્રદિશશ્ચ મહાબલઃ ।
એકચ્છાયમિવાકાશં સર્વતઃ કૃતવાન્પ્રભુઃ ॥ 4-61-9 (30949)
પ્રાચ્છાદયદમેયાત્મા પાર્થઃ શરશતૈઃ કૃપમ્ ।
ઉદ્ગતઃ સમરે મેઘો ધારાભિરિવ પર્વતમ્ ॥ 4-61-10 (30950)
સ શરૈરર્પિતઃ ઋદ્ધઃ શિતૈરગ્નિશિખોપમૈઃ ।
કૃપો બભૂવ સમરે વિધૂમોઽગ્નિરિવ જ્વલંમ્ ॥ 4-61-11 (30951)
તતઃ શરસહસ્રેણ પાર્થમપ્રતિમૌજસમ્ ।
અર્દયિત્વા મહાબાહુર્નનાદ સમરે કૃપઃ ॥ 4-61-12 (30952)
તતઃ કનકપુઙ્ખેન શરેણ નતપર્વણા।
બિભેદ સમરે પાર્થઃ કૃપસ્ય ધ્વજમુત્તમમ્ ॥ 4-61-13 (30953)
તતઃ પશ્ચાન્મહાતેજા નારાચાન્સૂર્યસન્નિભાન્ ।
જગ્રાહ સમરે પાર્થો ભૂયો બહુશિલીમુખાન્ ॥ 4-61-14 (30954)
તૈસ્તદાતીં મહાબાહુઃ કૃપસ્ય રથરક્ષિણઃ ।
જઘાન ક્ષત્રિયશ્રેષ્ઠો યુધ્યમાનાન્મહારથાન્ ॥ 4-61-15 (30955)
ચન્દ્રકેતુઃ સુકેતુશ્ચ ચિત્રાશ્વો મણિમાંસ્તદ।
મુઞ્જમૌલિશ્ચ વિક્રાન્તો હેમવર્ણો ભયાવહઃ ॥ 4-61-16 (30956)
સુરથોઽતિરથશ્ચૈવ સુપેણોઽરિષ્ટ એવ ચ।
નૃકેતુશ્ચ સહાનીકાસ્તે નિષેદુર્ગતાસવઃ ॥ 4-61-17 (30957)
તાન્નિહત્ય તતઃ પાર્થો નિમેપાદિવ ભારત ।
પુનરન્યાન્સમાધત્ત ત્રયોદશ શિલીમુખાન્ ॥ 4-61-18 (30958)
અથાસ્ય યુગમેકેન ચતુર્ભિશ્ચતુરો હયાન્।
ષષ્ઠેન તુ શિરઃ સઙ્ખ્યે કૃપસ્ય રથસારથેઃ ॥ 4-61-19 (30959)
ત્રિભિસ્ત્રિવેણું બલવાન્દ્વાભ્યામક્ષં મહાબલઃ ।
દ્વાદશેન તુ ભલ્લેન કૃપસ્ય સશરં ધનુઃ ॥ 4-61-20 (30960)
છિત્ત્વા વજ્રનિકાશેન ફલ્ગુનઃ પ્રહસન્નિવ।
ત્રયોદશેનેન્દ્રસમઃ પ્રત્યવિધ્યત્સ્તનાન્તરે ॥ 4-61-21 (30961)
સ છિન્નધન્વા વિરથો હતાશ્વો હતસારથિઃ ।
અથ શક્તિં પરામૃશ્ય સૂર્યવૈશ્વાનરપ્રભામ્ ।
ચિક્ષેપ સહસા ક્રુદ્ધઃ પાર્થાયાદ્ભુતકર્મણે ॥ 4-61-22 (30962)
તામર્જુનસ્તથારૂપાં શક્તિં હેમપરિષ્કૃતામ્।
રુરોધ સાયકૈસ્તીક્ષ્ણૈરર્ધચન્દ્રમુખૈશ્ચ તામ્ ॥ 4-61-23 (30963)
આપતન્તીં મહોલ્કાભાં ચિચ્છેદ દશભિઃ શરૈઃ।
સાપતદ્દશધા ભૂમૌ પાર્થેન નિહતા શરૈઃ ॥ 4-61-24 (30964)
શક્ત્યાં તુ વિનિકૃત્તાયાં વિરથઃ શરપીડિતઃ।
ગદાપાણિરવપ્લુત્ય રથાત્તૂર્ણમમિત્રહા।
ગદાં ચિક્ષેપ સહસા પાર્થાયામિતતેજસે ॥ 4-61-25 (30965)
સા ચ મુક્તા ગદા ગુર્વી રૂપેણાસ્ય પરિષ્કૃતા ।
અર્જુનસ્ય શરૈર્નુન્ના પ્રતિમાર્ગં જગામ સા ॥ 4-61-26 (30966)
અથ ખઙ્ગં સમુદ્ધૃત્ય શતચન્દ્રં ચ ભાનુમત્।
ઇયેષ પાણ્ડવં હન્તું કૃપો લઘુપરાક્રમઃ ॥ 4-61-27 (30967)
સ શરદ્વત્સુતસ્તૂર્ણં મહાચાર્યઃ સુશિક્ષિતઃ ।
ખેચરેવ ચચારકૈઃ ક્રમાચ્ચર્માસિધૃગ્ભુવિ ॥ 4-61-28 (30968)
તતઃ ક્ષુરપ્રૈઃ કૌન્તેયો દશભિઃ ખઙ્ગચર્મણી ।
નિમેષાદિવ ચિચ્છેદ તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 4-61-29 (30969)
વિષણ્ણવદમસ્તત્ર વિનાશાત્ખઙ્ગચર્મણોઃ।
દન્તૈર્દન્તચ્છદાન્દષ્ટ્વા ચુકોપ હૃદિ દીર્ઘવત્ ॥ 4-61-30 (30970)
ભવત્વિતિ પુનશ્ચોક્ત્વા યુદ્ધાપગમનોદ્યતઃ।
અશ્વત્થામ્નસ્તુ સ રથં કૃપઃ સમભિપુપ્લુવે।
સ્વસ્રીયસ્ય મહાતેજા જગ્રાહ ચ ધનુઃ પુનઃ ॥ 4-61-31 (30971)
એતસ્મિન્નન્તરે ક્રુદ્ધો ભીષ્મો દ્રોણમથાબ્રવીત્।
દૃષ્ટ્વા કૃપં ફલ્ગુનેન પીડિતં ચોર્જિતં ચ તમ્ ॥ 4-61-32 (30972)
એકૈકમસ્માન્સંગ્રામે પરાજયતિ ફલ્ગુનઃ।
અહં દ્રોણશ્ચ કર્ણશ્ચ દ્રૌણિર્ગૌતમ એવ ચ।
અન્યે ચ બહવઃ શૂરા વયં જેષ્યામ વાસવિમ્ ॥ 4-61-33 (30973)
સમાગમ્ય તતઃ સર્વે ભીષ્મદ્રોણમુખા રથાઃ।
અર્જુનં સહસા યુક્તાઃ પ્રત્યયુધ્યન્ત ભારત ॥ 4-61-34 (30974)
સ સાયકમયૈર્જાલૈઃ સર્વતસ્તાન્મહારથાન્।
પ્રાચ્છાદયચ્છરૌઘૈસ્તાન્નીહાર ઇવ પર્વતાન્ ॥ 4-61-35 (30975)
નદદ્ભિશ્ચ મહાનાગૈર્હેષમાણૈશ્ચ વાજિભિઃ ।
ભેરીશઙ્ખનિનાદૈશ્ચ સ શબ્દસ્તુમુલોઽભવત્ ॥ 4-61-36 (30976)
નાગાશ્વકાયાન્નિર્ભિદ્ય લૌહાનિ કવચાનિ ચ।
પાર્થસ્ય શરવર્ષાણિ ન્યપતઞ્શતશઃ ક્ષિતૌ ॥ 4-61-37 (30977)
ત્વરમાણઃ શરાનસ્યન્પાણ્ડવસ્તુ પ્રકાશતે।
મધ્યંદિનગતોઽર્ચિષ્માઞ્છરદીવ દિવાકરઃ॥ 4-61-38 (30978)
અવિષહ્ય શરાન્સર્વે પાર્થચાપચ્યુપાન્રણે।
ઉદક્પ્રયાન્તિ વિધ્વસ્તા રથેભ્યો રથિનસ્તદા।
સાદિનશ્ચાશ્વપૃષ્ઠેભ્યો ભૂમૌ ચાપિ પદાતયઃ॥ 4-61-39 (30979)
શરૈસ્તુ તાડ્યમાનાનાં કવચાનાં મહાત્મનામ્।
તામ્રરાજતલૌહાનાં પ્રાદુરાસીન્મહાસ્વનઃ॥ 4-61-40 (30980)
છન્નમાયોધનં જજ્ઞે શરીરૈર્ગતચેતસામ્।
શ્રાન્ત્યા ગલિતશસ્ત્રાણાં પતતામશ્વસાદિનામ્॥ 4-61-41 (30981)
શૂન્યાન્કુર્વન્રથોપસ્થાન્માનવૈરાસ્તૃણોન્મહીમ્।
પ્રનૃત્યન્નિવ સંગ્રામે ચાપહસ્તે ધનંજયઃ॥ 4-61-42 (30982)
શિરાંસ્યપાતયત્સઙ્ખ્યે ક્ષત્રિયાણાં નરર્ષભઃ।
શ્રુત્વા ગાણ્ડીવનિર્ઘોષં વિષ્ણૂજિતમિવાશને।
ત્રસ્તાનિ સર્વસૈન્યાનિ વ્યલીયન્ત ચ ભાગશ॥ 4-61-43 (30983)
કુણ્ડલોષ્ણીષધારીણિ જાતરૂપસ્રજાનિ ચ।
પતિતાનિ સ્મ દૃશ્યન્તે શિરાંસિ કરણમૂર્ધનિ ॥ 4-61-44 (30984)
વિશિખોન્મથિતૈર્ગાત્રૈર્બાહુભિશ્ચ સકાર્મુકૈઃ।
સહસ્તાભરણૈશ્ચાન્યૈઃ પ્રચ્છન્ના ભાતિ મેદિની ॥ 4-61-45 (30985)
શિરસાં પાત્યમાનાનાં સમરે નિશિતૈઃ શરૈઃ।
અશ્મવૃષ્ટિરિવાકાશાદભવદ્ભરતર્ષભ ॥ 4-61-46 (30986)
દર્શયિત્વા તદાઽઽત્માનં રૌદ્રં રૌદ્રપરાક્રમઃ।
જઘાન સમરે શૂરાઞ્છતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 4-61-47 (30987)
તથાવરુદ્ધશ્ચારણ્યે દશવર્ષાણિ ત્રીણિ ચ।
ક્રોધાગ્નિમુત્સસર્જાજૌ ધાર્તરાષ્ટ્રેષુ પાણ્ડવઃ ॥ 4-61-48 (30988)
તસ્ય તદ્દહતઃ સૈન્યં દૃષ્ટ્વા ચાસ્ય પરાક્રમમ્।
સર્વે શાન્તિપરા યોધા ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય ભારત ॥ 4-61-49 (30989)
યથા નલવનં નાગઃ પ્રભિન્નઃ ષષ્ટિહાયનઃ।
એવં સર્વાનપામૃદ્રાદર્જુનઃ શસ્ત્રતેજસા ॥ 4-61-50 (30990)
વિદ્રાવ્ય ચ તતઃ સૈન્યં ત્રાસયિત્વા મહારથાન્।
અર્જુનો જયતાંશ્રેષ્ઠઃ પર્યાવર્તત ભારત ॥ 4-61-51 (30991)
તસ્ય માર્ગાન્વિચરતો નિઘ્નતશ્ચ રણાજિરે ।
પ્રાવર્તત નદી ઘોરા શોણિતાન્ત્રતરઙ્ગિણી ॥ 4-61-52 (30992)
અસ્થિશૈવાલસંબાધાં સંગ્રામે પાર્થનિર્મિતામ્ ।
શરચાપપ્લવાં ઘોરાં માંસશોણિતકર્દમામ્ ॥ 4-61-53 (30993)
રથોડુપાં ચાન્ત્રસર્પાં કેશશૈવાલશાડ્વલામ્।
કરવાલાસિપાઠીનાં ચામરોષ્ણીષફેનિલામ્ ॥ 4-61-54 (30994)
અશ્વગ્રીવામહાવર્તાં કબન્ધજલમાનુષામ્।
કાકકઙ્કરુતાં તીવ્રાં સારસક્રૌઞ્ચનાદિતામ્ ॥ 4-61-55 (30995)
સિંહનાદમહાનાદાં શઙ્ખસ્વનમહાસ્વનામ્ ।
વીરોત્તમાઙ્ગપદ્માઢ્યાં શરચાપમહાનલામ્ ॥ 4-61-56 (30996)
પદાતિમત્સ્યકલુષાં ગજશીર્ષકકચ્છપામ્।
ગોમાયુગસંઘુષ્ટાં માંસમઞ્જાભિકર્દમામ્ ॥ 4-61-57 (30997)
પ્રાવર્તયન્નદીં ઘોરાં પિશાચગણસેવિતામ્ ।
અપારામનિવાસાં ચ રક્તોદાં સર્વતો વૃતામ્ ॥ 4-61-58 (30998)
અભીક્ષ્ણમકરોત્પાર્થો નદીમુત્તમશોણિતામ્।
ગજવર્મમહાદ્વીપામશ્વદેહમહાશિલામ્ ॥ 4-61-59 (30999)
પદાતિદેહસંઘાટાં રથાવલિમહાતરુમ્।
કેશશાદ્વલસંછન્નાં સુતરાં ભીતિદાં નૃણામ્ ॥ 4-61-60 (31000)
અગાધરક્તોદવહાં યમસાગરગામિનીમ્।
દુસ્તરાં ભીરુમર્ત્યાનાં શૂરાણાં સુતરાં નૃપ।
પ્રાવર્તયન્નદીમેવં ભીષણાં પાકશાસનિઃ ॥ 4-61-61 (31001)
તસ્યાદદાનસ્ય શરાન્સન્દધાનસ્ય મુઞ્ચતઃ।
વિકર્ષતશ્ચ ગાણ્ડીવં ન કિંચિદ્દદૃશેઽન્તરમ્ ॥ ॥ 4-61-62 (31002)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ એકષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-61-28 સ્વેચરઃ ઇવેતિચ્છેદઃ ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 062
॥ શ્રીઃ ॥
4.62. અધ્યાયઃ 062
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
રણાય ભીષ્માર્જુનયોઃ સમાગમે દેવૈસ્તયોઃ પ્રશંસનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-62-0 (31003)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-62-0x (3242)
એવં વિદ્રાવ્ય તત્સૈન્યં પાર્થો ભીષ્મમુપાદ્રવત્।
ત્રસ્તેષુ સર્વસૈન્યેષુ કૌરવ્યસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 4-62-1 (31004)
બાણાન્ધનુષિ સંધાય ચતુરઃ પાકશાસનિઃ।
ભીષ્મં ચ પ્રાહિણોદ્ભીતસ્તં દ્વાભ્યામભ્યવાદયત્ ॥ 4-62-2 (31005)
તસ્ય કર્ણાન્તિકં ગત્વા દ્વાવબ્રૂતાં ચ કૌશલમ્ ।
સોઽપ્યાશીરવદદ્ભીષ્મઃ કૌન્તેયો જયતામિતિ ॥ 4-62-3 (31006)
નરસિંહમુપાયાન્તં જિગીષન્તં પરાન્રણે।
વૃષસેનોઽભ્યયાત્તૂર્ણં યોદ્ધુકામો ધનંજયમ્ ॥ 4-62-4 (31007)
વૈકર્તનાત્મજો વીરઃ સંગ્રામે લોકવિશ્રુતઃ।
શૌર્યવીર્યાદિભિઃ કર્ણાદ્બિમ્બાદ્વિમ્બ ઇવોદ્ધૃતઃ ॥ 4-62-5 (31008)
આત્મના યુધ્યતસ્તસ્ય વૃષસેનસ્ય પાણ્ડવઃ ।
મુહૂર્તં તસ્ય તદ્દૃષ્ટ્વા હસ્તલાઘવપૌરુષે।
તુતોષ ચ તતઃ પાર્થો વૃષસેનપરાક્રમમ્ ॥ 4-62-6 (31009)
તસ્ય પાર્થસ્તદા ક્ષિપ્રં ક્ષુરધારેણ કાર્મુકમ્ ।
ન્યકૃન્યદ્ગૃધ્રપત્રેણ જામ્બૂનદપરિષ્કૃતમ્ ॥ 4-62-7 (31010)
અથૈનં પઞ્ચભિર્ભૂયઃ પ્રત્યવિધ્યત્સ્તનાન્તરે।
સ પાર્થબાણાભિહતો રથાત્પ્રસ્કન્દ્ય દુદ્રુવે ॥ 4-62-8 (31011)
દુઃશાસનો વિકર્ણશ્ચ શકુનિશ્ચ વિવિંશતિઃ।
આયાન્તં ભીમધન્વાનં પર્યકીર્યન્ત પાણ્ડવમ્ ॥ 4-62-9 (31012)
તેષાં પાર્થો રણે ક્રુદ્ધઃ શરૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ।
યુગં ધ્વજં શરાસં ચ ચિચ્છેદ તરસા રણે ॥ 4-62-10 (31013)
તે નિકૃત્તધ્વજાઃ સર્વે છિન્નકાર્મુકવેષ્ટનાઃ ।
રણમધ્યાદપયયુઃ પાર્થબાણાભિપીડિતાઃ ॥ 4-62-11 (31014)
તતઃ પ્રહસ્ય બીભત્સુર્વૈરાટિમિદમબ્રવીત્ ।
એતં મે પ્રાપયેદાનીં તાલં સૌવર્ણમુચ્છ્રિતમ્ ॥ 4-62-12 (31015)
મેઘમધ્યે યથા વિદ્યુદુજ્જ્વલન્તી પુનઃ પુનઃ ।
અસૌ શાન્તનવો ભીષ્મસ્તત્ર યાહિ પરંતપ ॥ 4-62-13 (31016)
અસ્રાણિ તસ્ય દિવ્યાનિ દર્શયિષ્યામિ સંયુગે।
ઘોરરૂપાણિ ચિત્રાણિ લઘૂનિ ચ ગુરૂણિ ચ ॥ 4-62-14 (31017)
અસ્માકં પોષકો નિત્યમાબાલ્યાન્મત્સ્યભૂમિપ।
શ્રેયસ્કામી સદાઽસ્માકં યોગક્ષેમકરઃ સદા ॥ 4-62-15 (31018)
તસ્યાઙ્કે વિર્ધિતો બાલ્યે તદ્યોત્સ્યેઽનેન સાંપ્રતમ્।
અસ્માકં ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં શમકામો દિવાનિશમ્ ॥ 4-62-16 (31019)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-62-17 (31020)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા વૈરાટિઃ પાર્થસારથિઃ।
વાહયચ્ચોદિતસ્તેન રથં ભીષ્મરથં પ્રતિ ॥ 4-62-17 (31021)
તં રથં ચોદિતં દૃષ્ટ્વા ફલ્ગુનસ્ય રથોત્તમમ્ ।
વાયુનેવ મહામેઘં સહસાઽભિસમીરિતમ્।
તં પ્રત્યયાચ્ચ ગાઙ્ગેયો રથેનાદિત્યવર્ચસા ॥ 4-62-18 (31022)
આયાન્તમર્જુનં દૃષ્ટ્વા ભીષ્મઃ પરપુંજયઃ।
પ્રત્યુઞ્જગામ યુદ્ધાર્થી મહર્ષભમિવર્ષભઃ ॥ 4-62-19 (31023)
તથા હિ ગુપ્ત એતેષાં દુરાધર્ષઃ પિતામહઃ ।
હન્યમાનેષુ યોઘેષુ ધનંજયમુપાદ્રવત્ ॥ 4-62-20 (31024)
પ્રગૃહ્ય કાર્મુકશ્રેષ્ઠં જાતરૂપપરિષ્કૃતમ્ ।
શરાનાદાય તીક્ષ્ણાગ્રાન્મર્મદેહપ્રમાથિનઃ ॥ 4-62-21 (31025)
પાણ્ડુરેણાતપત્રેણ ધ્રિયમાણેન મૂર્ધનિ ।
શુશુભે સ નરવ્યાઘ્રો ગિરિઃ સૂર્યોત્તરે યથા ॥ 4-62-22 (31026)
પ્રાધ્માપ્ય શઙ્ખં ગાઙ્ગેયો ધાર્તરાષ્ટ્રાન્પ્રહર્ષયન્ ।
પ્રદક્ષિણમુપાવૃત્ય બીભત્સું પ્રત્યવારયત્ ॥ 4-62-23 (31027)
તમવેક્ષ્ય સમાયાન્તં કૌન્તેયઃ પરવીરહા ।
પ્રત્યગૃહ્ણાદમેયાત્મા પ્રિયાતિથિમિવાગતમ્ ।
દેવદત્તં મહાશઙ્ખં પ્રદધ્મૌ યુધિ વીર્યવાન્ ॥ 4-62-24 (31028)
તૌ શઙ્ખનાદાવત્યર્થં ભીષ્મપાણ્ડવયોસ્તદા ।
નાદયામાસતુર્દ્યાં ચ ખં ચ ભૂમિં ચ સર્વશઃ ॥ 4-62-25 (31029)
અન્તરિક્ષે ચ જલ્પન્તિ સર્વે દેવાઃ સવાસવાઃ ।
યદર્જુનઃ કુરૂન્સર્વાન્પ્રાકૃન્તચ્છસ્રતેજસા ॥ 4-62-26 (31030)
કુરુશ્રેષ્ઠાવિમૌ વીરૌ રણે ભીષ્મધનંજયૌ ।
સર્વાસ્ત્રકુશલૌ વીરાવપ્રમત્તૌ રણે સદા ॥ 4-62-27 (31031)
ઉભૌ દેવમનુષ્યેષુ વિશ્રુતૌ સ્વપરાક્રમૈઃ ।
ઉભૌ પરમસંરબ્ધાવુભૌ દીપ્તધનુર્ધરૌ ॥ 4-62-28 (31032)
સમાગતૌ નરવ્યાઘ્રૌ વ્યાઘ્રાવિવ તરસ્વિનૌ ।
ઉભૌ સદૃશકર્માણૌ સૂર્યસ્યાગ્નેશ્ચ ભારત ॥ 4-62-29 (31033)
વાસુદેવસ્ય સદૃશૌ કાર્તવીર્યસમાવુભૌ ।
ઉભૌ વિશ્રુતકર્માણાવુભૌ શૂરૌ મહાબલૌ ।
સર્વાસ્ત્રવિદુષાં શ્રેષ્ઠૌ સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરૌ ॥ 4-62-30 (31034)
અગ્નેરિન્દ્રસ્ય સોમસ્ય યમસ્ય વરુણસ્ય ચ ॥
અનયોઃ સદૃશં વીર્યં મિત્રસ્ય વરુણસ્ય ચ ॥ 4-62-31 (31035)
કો વા કુન્તીસુતં યુદ્ધે દ્વૈરથેનોપયાસ્યતિ।
ઋતે શાન્તનવાદન્યઃ ક્ષત્રિયો ભુવિ વિદ્યતે ॥ 4-62-32 (31036)
ઇતિ સંપૂજયામાસુર્ભીષ્મં દૃષ્ટ્વાઽર્જુનં ગતમ્ ।
તં રણે સંપ્રહૃષ્યન્તં દૃષ્ટ્વા દેવાઃ સવાસવાઃ ॥ 4-62-33 (31037)
અથ બહુવિધતૂર્યશઙ્ખયોષૈર્વિવિધરવૈઃ સહ સિંહનાદમિશ્રૈઃ ।
કુરુવૃષભમપૂજયત્કુરૂણાં બલમમરાધિપસૈન્યસપ્રભં તત્ ॥ ॥ 4-62-34 (31038)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ દ્વિષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 063
॥ શ્રીઃ ॥
4.63. અધ્યાયઃ 063
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન ભીષ્મપરાજયઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-63-0 (31039)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-63-0x (3243)
તતો ભીષ્મઃ શરાનષ્ટૌ ધ્વજે પાર્થસ્ય વીર્યવાન્।
સમાર્પયન્મહાવેગાજ્જ્વલતઃ પન્નગાનિવ ॥ 4-63-1 (31040)
તે ધ્વજં પાણ્ડુપુત્રસ્ય સમાસાદ્ય પતત્રિણઃ।
ધ્વજસ્થં કપિમાજઘ્નુઃ ધ્વજાગ્રનિલયાંશ્ચ તાન્ ॥ 4-63-2 (31041)
સારથિં ચ હયાંશ્ચાસ્ય વિવ્યાધ દશભિઃ શરૈઃ ।
ઉરસ્યતાડયત્પાર્થં ત્રિભિરેવાયસૈઃ શરૈઃ ॥ 4-63-3 (31042)
તતોઽર્જુનઃ શરૈસ્તીક્ષ્ણૈર્વિદ્ધ્વા કુરુપિતામહમ્।
ધ્વજં ચ સારથિં ચાપિ વિવ્યાધ દશભિઃ શરૈઃ ॥ 4-63-4 (31043)
તદ્યુદ્ધમભવદ્ધોરં રોમહર્ષણમદ્ભુતમ્।
ભીષ્મસ્ય સહ પાર્થેન બલિવાસવયોરિવ ॥ 4-63-5 (31044)
સન્તતં શરજાલાભિરાકાશં સમપદ્યત।
અમ્બુદૈરિવ ધારાભિસ્તયોઃ કાર્મુકનિઃસૃતૈઃ ॥ 4-63-6 (31045)
ભલ્લૈર્ભલ્લાઃ સમાહત્ય કુરુપાણ્ડવયો રણે।
અન્તરિક્ષે વ્યરાજન્ત ખદ્યોતાઃ પ્રાવૃષીવ હિ ॥ 4-63-7 (31046)
અગ્નિવક્રોપમં ઘોરં મણ્ડલીકૃતમાહવે ।
ગાણ્ડીવમભવઞ્જિષ્ણોઃ સવ્યં દક્ષિણમસ્યતઃ ॥ 4-63-8 (31047)
પર્વતં વારિધારાભિશ્છાદયન્નિવ તોયદઃ ।
અર્જુનશ્છાદયદ્ભીષ્મં શરવર્ષૈરનેકશઃ ॥ 4-63-9 (31048)
તાં સમુદ્રમિવોદ્ધૂતાં શરવૃષ્ટિં સમુદ્યતામ્ ।
વ્યધમત્સાયકૈર્ભીષ્મઃ સોર્જુનં ચ ન્યવારયત્ ॥ 4-63-10 (31049)
તતસ્તાનિ વિસૃષ્ટાનિ શરજાલાનિ સઙ્ઘશઃ।
આહતાનિ વ્યશીર્યન્તં અર્જુનસ્ય રથં પ્રતિ ॥ 4-63-11 (31050)
તતઃ કનકપુઙ્ખાગ્રૈઃ શિતૈઃ સંનતપર્વભિઃ ।
પતદ્ભિઃ ખગવાજૈશ્ચ દ્યૌરાસીત્સંવૃતા શરૈઃ ॥ 4-63-12 (31051)
તતઃ પ્રાસૃજદુગ્રાણિ શરજાલાનિ પાણ્ડવઃ।
તાવન્તિ શરજાલાનિ ભીષ્મઃ પાર્થાય પ્રાહિણોત્ ॥ 4-63-13 (31052)
સાશ્વં સસૂતં સરથં સ પાર્થં સમાચિનોદ્ભારતો વત્સદન્તૈઃ ।
પ્રચ્છાદયામાસ દિશશ્ચ સર્વા નભશ્ચ બાણૈસ્તપનીયપુઙ્ખૈઃ ॥ 4-63-14 (31053)
તતો દેવર્ષિગન્ધર્વાઃ સાધુસાધ્વિત્યપૂજયન્।
દુષ્કરં કૃતવાન્ભીષ્મો યદર્જુનમવારયત્ ॥ 4-63-15 (31054)
બલવાનર્જુનો દક્ષઃ ક્ષિપ્રકારી ચ પાણ્ડવઃ।
કોઽન્યઃ સમર્થઃ પાર્થસ્ય વેગં ધારયિતું રણે ॥ 4-63-16 (31055)
ઋતે શાન્તનવાદ્ભીષ્માત્કૃષ્ણાદ્વા દેવકીસુતાત્ ।
આચાર્યવરમુખ્યાદ્વા ભારદ્વાજાન્મહાબલાત્ ॥ 4-63-17 (31056)
અસ્ત્રૈરસ્ત્રાણિ સંવાર્ય ક્રીડતઃ પુરુષોત્તમૌ ।
ચક્ષૂંષિ સર્વભૂતાનાં મોદયન્તૌ મહાબલૌ ॥ 4-63-18 (31057)
પ્રાજાપત્યં તથૈવૈન્દ્રમાગ્નેયં ચ સુદારુણમ્ ।
કૌબેરં વારુણં ચૈવ યામ્યં વાયવ્યમેવ ચ ।
પ્રયુઞ્જાનૌ મહાત્માનૌ સમરે તૌ વિરેજતુઃ ॥ 4-63-19 (31058)
વિસ્મિતાન્યથ ભૂતાનિ તૌ દૃષ્ટ્વા સંયુગે તદા।
સાધુ પાર્થ મહાબાહો સાધુ ભીષ્મેતિ ચાબ્રુવન્ ॥ 4-63-20 (31059)
નૈતદન્યો મનુષ્યેષુ પ્રદર્શયિતુમાહવે।
મહાસ્રાણાં સંપ્રયોગં સમરે ભીષ્મપાર્થયોઃ ॥ 4-63-21 (31060)
એવં સર્વાસ્ત્રવિદુષોરસ્ત્રયુદ્ધમવર્તત ॥ 4-63-22 (31061)
અથ જિષ્ણુરુદાવૃત્ય શિતધારેણ કાર્મુકમ્ ।
ન્યકૃન્તદ્ગૃધ્રપત્રેણ શાતકુમ્ભપરિષ્કૃતમ્ ॥ 4-63-23 (31062)
નિમેષાન્તરમાત્રેણ ભીષ્મોઽન્યત્કાર્મુકં રણે।
સમાદાય નરવ્યાઘ્રઃ સજ્યં ચક્રે મહાબલઃ ॥ 4-63-24 (31063)
શરાંશ્ચ સુબહુન્ક્રુદ્ધો મુમોચાશુ ધનંજયે ।
અર્જુનોપિ શરાંસ્તીક્ષ્ણાન્ભીષ્માય નિશિતાન્બહૂન્।
ચિક્ષેપ ચ મહાતેજાસ્તથા ભીષ્મશ્ચ પાણ્ડવે ॥ 4-63-25 (31064)
તયોર્દિવ્યાસ્ત્રવિદુષોરસ્યતોરનિશં શરાન્ ।
ન વિશેષસ્તદા રાજન્દૃશ્યતે સુમહાત્મનોઃ ॥ 4-63-26 (31065)
અથાવૃણોદ્દશ દિશઃ શરૈરતિરથસ્તદા ।
કિરીટમાલી કૌન્તેયઃ શૂરં શાન્તનવં તથા ॥ 4-63-27 (31066)
અતીવ પાણ્ડવો ભીષ્મં ભીષ્મશ્ચાતીવ પાણ્ડવમ્ ।
બભૂવ તત્ર સઙ્ઘેઽસ્મિન્લોકે રાજંસ્તદદ્ભુતમ્ ॥ 4-63-28 (31067)
પાણ્ડવેન હતાઃ શૂરા ભીષ્મસ્ય રથરક્ષિણઃ।
શેરતે સ્મ મહાબાહો કૌન્તેયસ્યાભિતો રથમ્ ॥ 4-63-29 (31068)
તતો ગાણ્ડીવનિર્મુક્તા નિરમિત્રં ચિકીર્ષવઃ।
અસક્તાઃ પુઙ્ખસંસક્તાઃ શ્વેતવાહનપત્રિણઃ ॥ 4-63-30 (31069)
નિષ્પતન્તો રથાત્તસ્ય ધૌતા હૈરણ્યવાસસઃ।
આકાશે પ્રત્યદૃશ્યન્ત હંસાનામિવ પઙ્ક્તયઃ ॥ 4-63-31 (31070)
તસ્ય તદ્દિવ્યમસ્ત્રં હિ પ્રગાઢં ચિત્રમસ્યતઃ ।
પ્રેક્ષન્તે સ્માન્તરિક્ષસ્થાઃ સર્વે દેવાઃ સવાસવાઃ ॥ 4-63-32 (31071)
તં દૃષ્ટ્વા પરમપ્રીતો ગન્ધર્વશ્ચિત્રમદ્ભુતમ્ ।
શશંસ દેવરાજાય ચિત્રસેનઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 4-63-33 (31072)
પશ્યેમાનરિનિર્દારાન્સંસક્તાનિવ ગચ્છતઃ ।
ચિત્રરૂપમિદં જિષ્ણોર્દિવ્યમસ્ત્રમુદીર્યતઃ ॥ 4-63-34 (31073)
નેદં મનુષ્યાઃ શ્રદ્દધ્યુર્ન હીદં તેષુ વિદ્યતે।
સૌરાણાં ચ મહાસ્રાણાં વિચિત્રોઽયં સમાગમઃ ॥ 4-63-35 (31074)
મધ્યન્દિનગતં સૂર્યં પ્રતપન્તમિવામ્બરે ।
ન શક્નુવન્તિ સૈન્યાનિ પાણ્ડવં પ્રસમીક્ષિતુમ્ ॥ 4-63-36 (31075)
ઉભૌ વિશ્રુતકર્માણાવુભૌ શૂરૌ મહીક્ષિતામ્ ।
ઉભૌ વિચિત્રકર્માણાવુભૌ યુધિ દુરાસદૌ ॥ 4-63-37 (31076)
ઇત્યુક્તો દેવરાજસ્તુ પાર્થભીષ્મસમાગમમ્।
પૂજયામાસ દિવ્યેન પુષ્પવર્ષેણ ભારત ॥ 4-63-39a[અશ્વત્થામા તતોઽભ્યેત્ય દ્રુતં કર્ણમભાષત ।
અહમેકો હનિષ્યામિ સમેતાન્સર્વપાણ્ડવાન્ ॥ 4-63-38 (31077)
ઇતિ કર્મ સમક્ષં મે સભામધ્યે ત્વયોદિતમ્ ।
ન તુ તત્કૃતમેકસ્માદ્ભીતો ધાવસિ સૂતજ ॥ 4-63-40 (31078)
વૈચિત્રવીર્યજાઃ સર્વે ત્વામાશ્રિત્ય પૃથાસુતાન્ ।
જેતુમિચ્છન્તિ સંગ્રામે ભવાન્યુધ્યસ્વ ફલ્ગુનમ્ ॥ 4-63-41 (31079)
અશ્વત્થામોદિતં વાક્યં શ્રુત્વા દુર્યોધનસ્તદા ।
પ્રત્યુવાચ રુષા દ્રૌણિં કર્ણપ્રિયચિકીર્ષયા ॥ 4-63-42 (31080)
મા માનભઙ્ગં વિપ્રેન્દ્ર કુરુ વિશ્રુતકર્મણઃ ।
માનભઙ્ગેન રાજ્ઞાં તુ બલહાનિર્ભવિષ્યતિ ॥ 4-63-43 (31081)
શૂરા વદન્તિ સંગ્રામે વાચા કર્માણિ કુર્વતે।
પરાક્રમન્તિ સંગ્રામે સ્વસ્ય વીર્યાનુસારતઃ ॥ 4-63-44 (31082)
તસ્માત્તં નાર્હતિ ભવાન્ગર્હિતું શૂરસંમતમ્ ।
રાજ્ઞૈવમુક્તઃ સ દ્રૌણિર્ગતરોષોઽભવત્તદા ॥] 4-63-45 (31083)
તતો ભીષ્મઃ શાન્તનવો બાણાન્પાર્શ્વે સમાર્પયત્।
અસ્યતઃ પ્રતિસન્ધાય વિવૃતં સવ્યસાચિનઃ 4-63-46 (31084)
તતઃ પ્રસહ્ય બીભત્સુઃ પૃથુધારેણ કાર્મુકમ્।
ન્યકૃન્તદ્ગૃધ્રપત્રેણ ભીષ્મસ્યામિતતેજસઃ ॥ 4-63-47 (31085)
અથૈનં દશભિઃ પશ્ચાત્પ્રત્યવિધ્યત્સ્તનાન્તરે।
યતમાનં પરાક્રાન્તં કુન્તીપુત્રો ધનઞ્જયઃ ॥ 4-63-48 (31086)
સ પીડિતો મહાબાહુર્ગૃહીત્વા રથકૂબરમ્ ।
ગોઙ્ગેયો યુધિ દુર્ધર્ષસ્તસ્થૌ દીપ ઇવાતુરઃ ॥ 4-63-49 (31087)
તં વિસંજ્ઞમપોવાહ સંયન્તા રથવાજિનામ્ ।
ઉપદેશમનુસ્મૃત્ય રક્ષમાણો મહારથમ્ ॥ 4-63-50 (31088)
પરાક્રમે ચ શૌર્યે ચ વીર્યે સત્ત્વે બલે રણે।
શસ્ત્રાસ્ત્રેષુ ચ સર્વેષુ લાઘવે દૂરપાતને ॥ 4-63-51 (31089)
યસ્ય નાસ્તિ સમો લોકે પિતૃદત્તવરશ્ચ યઃ।
જિતશ્રમો જિતારાતિર્નિસ્તન્દ્રિઃ ખેદવર્જિતઃ ।
યઃ સ્વેચ્છામરણઃ શૂરઃ પિતૃશુશ્રૂષણે રતઃ ॥ 4-63-52 (31090)
દુર્યોધનહિતાર્થાય યુદ્ધ્વા પાર્થેન સંગરે।
પૃથાસુતહિતાર્થાય પરાજિત ઇવાભવત્ ॥ ॥ 4-63-53 (31091)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ ત્રિષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 064
॥ શ્રીઃ ॥
4.64. અધ્યાયઃ 064
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન દ્રોણાદિપઞ્ચરથાન્પ્રત્યભિયાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-64-0 (31092)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-64-0x (3244)
ભીષ્મં વિજિત્ય સંગ્રામે કુરૂણાં મિષતાં રણે।
તતો યુદ્ધમનાઃ પ્રાયાત્પાર્થઃ પઞ્ચ મહારથાન્ ॥ 4-64-1 (31093)
આદદાનશ્ચ નારાચાન્વિમૃશન્નિષુધી અપિ।
સંસ્પૃશાનશ્ચ ગાણ્ડીવં ભૂયઃ કર્ણં સમભ્યગામ્ ॥ 4-64-2 (31094)
દ્રૌણિરુવાચ। 4-64-3x (3245)
કર્ણ યત્તત્સભામધ્યે બહ્વબદ્ધં પ્રભાષસે।
ન મે યુધિ સમોઽસ્તીતિ તદિદં પ્રત્યુપસ્થિતમ્ ॥ 4-64-3 (31095)
એષોઽન્તક ઇવ ક્રુદ્ધઃ સર્વભૂતાવમર્દનઃ।
અદૂરાત્પ્રત્યુપસ્થાય જૃમ્ભતે કેસરી યથા।
ન પલાયસ્વ શૂરશ્ચેત્સ્થિત્વા યુધ્યસ્વ ફલ્ગુનમ્ ॥ 4-64-4 (31096)
કર્ણ ઉવાચ। 4-64-5x (3246)
નાહં બિભેમિ બીભત્સોઃ કૃષ્ણાદ્વા દેવકીસુતાત્ ।
પાણ્ડવેભ્યોપિ સર્વેભ્યઃ ક્ષત્રધર્મમનુવ્રતઃ ॥ 4-64-5 (31097)
સત્વાધિકાનાં શૂરાણાં ધનુર્વેદોપજીવિનામ્ ।
દર્શનાઞ્જાયતે દર્પઃ સ્વરશ્ચ ન વિષીદતિ ॥ 4-64-6 (31098)
પશ્યત્વાચાર્યપુત્રો મામર્જુનેન સમં યુધિ।
યુધ્યમાનં સુસંયુક્તં દૈવં તુ દુરતિક્રમમ્ ॥ 4-64-7 (31099)
અશ્વત્થામોવાચ। 4-64-8x (3247)
કો દોષઃ કર્ણ શૂરાણાં વાચા સાકં હિ પૌરુષમ્ ।
વિદ્યતે યદિ તલ્લોકે ગુણોત્તરમિહોચ્યતે ॥ 4-64-8 (31100)
યુવ્યસ્વ ત્વમભીઃ પાર્થં પ્રપલાયસ્વ મા રણાત્।
ઉક્તં વચઃ સ્મરન્કર્ણ નાહમિત્યાદિ સંયુગે ॥ 4-64-9 (31101)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-64-10x (3248)
તં સમન્તાદ્રથાઃ પઞ્ચ પરિવાર્ય ધનઞ્જયમ્।
ત ઇષૂન્સમ્યગસ્યન્તો મુમુક્ષન્તોપિ જીવિતાત્ ॥ 4-64-10 (31102)
તે લાભમિવ મન્વાનાઃ ક્ષિપ્રમાર્ચ્છન્ધનઞ્જયમ્।
શરૌઘાન્સમ્યગસ્યન્તો જીમૂતા ઇવ વાર્ષિકાઃ ॥ 4-64-11 (31103)
બહુભિર્નિશિતૈર્બાણૈર્વિવિધૈર્લોમવાપિભિઃ ।
આદ્રવન્પ્રત્યવસ્થાય પ્રત્યવિધ્યન્ધનઞ્જયમ્ ॥ 4-64-12 (31104)
તતઃ પ્રહસ્ય બીભત્સુઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાંવરઃ ।
દિવ્યમસ્ત્રં વિકુર્વાણઃ પ્રત્યયાદ્રથસત્તમાન્ ॥ 4-64-13 (31105)
યથા રશ્મિભિરાદિત્યઃ પ્રચ્છાદયતિ મેદિનીમ્।
એવં ગાણ્ડીવનિર્મુક્તૈઃ શરૈઃ પ્રાચ્છાદયદ્દિશઃ ॥ 4-64-14 (31106)
ન રથાનાં ન નગાનાં ન ધ્વજાનાં ન વાજિનામ્।
અવિદ્ધં નિશિતૈર્બાણૈરાસીદ્દ્યૂઙ્ગુલમન્તરમ્ ॥ 4-64-15 (31107)
સર્વે શાન્તિપરા યોધાઃ સ્વચિત્તં નાભિજઝિરે ।
હસ્તિનોઽશ્વાશ્ચ વિત્રસ્તા વ્યવલીયન્ત ભારત ॥ 4-64-16 (31108)
યથા નલવનં નાગઃ પ્રભિન્નઃ ષાષ્ટિહાયનઃ ।
એવં સર્વાનપામૃદ્ગાદર્જુનઃ શસ્ત્રતેજસા ॥ 4-64-17 (31109)
ગાણ્ડીવસ્ય તુ ઘોષેણ પૃથિવી સમકમ્પત।
મનાંસિ ધાર્તરાષ્ટ્રાણામપ્યકૃન્તદ્ધનઞ્જયઃ ॥ 4-64-18 (31110)
તતો વિગાહ્ય સૈન્યાનાં મધ્યં શસ્ત્રભૃતાંવરઃ ।
સારથિં સમરે શૂરસ્ત્વભ્યભાષત વીર્યવાન્ ॥ 4-64-19 (31111)
સંનિયમ્ય હયાનેતાન્મન્દં વાહય સારથે ।
આચાર્યપુત્રં સમરે યોધયિષ્યેઽપરાજિતમ્ ॥ 4-64-20 (31112)
પુરા હ્યેષ મયા યુક્તઃ સ મે ભવતિ પૃષ્ઠતઃ ॥
એવમુક્તેઽર્જુનેનાસાવશ્વત્થામરથં પ્રતિ। 4-64-21 (31113)
વિરાટપુત્રો જવનાન્ભૃશમશ્વાનચોદયત્ ॥ 4-64-22 (31114)
કર્ણ ઉવાચ।
એષોપયાતિ બીભત્સુર્વ્યથિતો ગાઢવેદનઃ। 4-64-23x (3249)
તં તુ તત્રૈવ યાસ્યામિ નાસૌ મુચ્યેત જીવિતાત્ ॥ 4-64-23 (31115)
દ્રોણ ઉવાચ। 4-64-24x (3250)
નાસૌ ભયેન નિર્યાતો મહાત્મા પાકશાસનિઃ।
નૈવં ભીતા નિવર્તન્તે ન પુનર્ગાઢવેદનાઃ ॥ 4-64-24 (31116)
યદ્યેનમભિસંરબ્ધં પુનરેવાભિયાસ્યસિ।
બહૂન્યસ્ત્રાણિ જાનીતે ન પુનર્મોક્ષ્યતે ભવાન્ ॥ 4-64-25 (31117)
દિષ્ટ્યા દુર્યોધનો મુક્તો દિષ્ટ્યા ગાવઃ પલાયિતાઃ।
મુક્તો દિષ્ટ્યા ચ સંગ્રામે કિં રણેન કરિષ્યસિ ॥ 4-64-26 (31118)
ક્રોશમાત્રમપાક્રમ્ય બલમન્વાનયામહે।
અન્વાગતબલાઃ પાર્થં પુનરેવાભિયાસ્યથ ॥ ॥ 4-64-27 (31119)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ ચતુઃષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 065
॥ શ્રીઃ ॥
4.65. અધ્યાયઃ 065
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અર્જુનેનોત્તરંપ્રતિ ભીષ્માદિસકાશે રથપ્રાપણપ્રેરણાપૂર્વકં તદાપ્યાયનાય સ્વપરાક્રમપ્રકથનમ્ ॥1 ॥ તદા દુઃશાસનાદિપરાભવનપૂર્વકં ભીષ્માદિભિઃ સહાયોધનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-65-0 (31120)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-65-0x (3251)
કર્ણં પરાજિતં દૃષ્ટ્વા પાર્થો વૈરાટિમબ્રવીત્।
એતં માં પ્રાપયેદાનીં રથવૃન્દં પ્રહારિણામ્ ॥ 4-65-1 (31121)
યત્ર શાન્તનવો ભીષ્મઃ સર્વેષાં નઃ પિતામહઃ ।
સુયુદ્ધં કાઙ્ક્ષમાણો વૈ રથે તિષ્ઠતિ દંશિતઃ ॥ 4-65-2 (31122)
તાલો વૈ કાઞ્ચનો યત્ર વજ્રવૈડૂર્યભૂષિતઃ ।
અતીવ સમરે ભાતિ માતરિશ્વપ્રકમ્પિતઃ ॥ 4-65-3 (31123)
દારુણં પ્રહરિષ્યામિ રથબૃન્દાનિ ધન્વિનામ્।
આદાસ્યામ્યહમેતેષાં ધનુર્જ્યાવેષ્ટનાનિ ચ ॥ 4-65-4 (31124)
અસ્યન્તં દિવ્યમસ્ત્રાણિ ચિત્રમુત્તર પશ્યસિ ॥ 4-65-5 (31125)
શતહ્રદાં જૃમ્ભમાણાં મેઘસ્થાં પ્રાવૃષીવ ચ।
સુવર્ણપૃષ્ઠં ગાણ્ડીવં પશ્યન્તુ કુરવો મમ ॥ 4-65-6 (31126)
દક્ષિણેનાથ વામેન કતમેન સ્વિદસ્યતિ।
ઇતિ માં શત્રવઃ સર્વે ન વિજ્ઞાસ્યન્તિ સારથે ॥ 4-65-7 (31127)
અસ્ત્રોદકાં હયાવર્તાં નાગનક્રાં રથહ્રદામ્।
નદીં પ્રસ્કન્દયિષ્યામિ પરલોકાપહારિણીમ્ ॥ 4-65-8 (31128)
પાણિપાદશિરઃપૃષ્ઠબાહુશઙ્ખચરાચરમ્।
વનં કુરૂણાં છેત્સ્યામિ ભલ્લૈઃ સન્નતપર્વભિઃ ॥ 4-65-9 (31129)
તૂણીશયાઃ સુપુઙ્ખાગ્રા વિશિખા દુન્દુભિસ્વનાઃ।
મયા પ્રમુક્તાઃ સંગ્રામે કુરૂન્ધક્ષ્યન્તિ સાયકાઃ ॥ 4-65-10 (31130)
ધ્વજવૃક્ષં શરતૃણં નાગાશ્વશ્વાપદાકુલમ્ ।
રથસિંહગણૈર્યુક્તં ધનુર્વલ્લિસમાકુલમ્।
વનમાદીપયિષ્યામિ કુરૂણામસ્ત્રતેજસા ॥ 4-65-11 (31131)
જયતો ભારતીં સેનામેકસ્ય મમ સંયુગે।
શતં માર્ગા ભવિષ્યન્તિ પાવકસ્યેવ કાનને ॥ 4-65-12 (31132)
મયા ચક્રમિવાવિદ્ધં સૈન્યં દ્રક્ષ્યસિ કેવલમ્ ।
તાનહં રથનીડેભ્યઃ પરલોકાય શાત્રવાન્।
એકઃ પ્રદ્રાવયિષ્યામિ ચક્રપાણિરિવાસુરાન્ ॥ 4-65-13 (31133)
અસંભ્રાન્તો રથે તિષ્ઠન્સમેષુ વિષમેષુ ચ।
માર્ગમાવૃત્ય તિષ્ઠન્તમપિ ભેત્સ્યામિ પર્વતમ્ ॥ 4-65-14 (31134)
અહમિન્દ્રસ્ય સંગ્રામે દ્વિષતો બલદર્પિતાન્।
માતલિં સારથિં કૃત્વા નિવાતકવચાન્રણે ।
હતવાન્સર્વતઃ સર્વાન્ધાવતો યુધ્યતસ્તદા ॥ 4-65-15 (31135)
નિવાતકવચાન્હત્વા ગાણ્ડીવાસ્ત્રૈઃ સહસ્રશઃ ।
પરં પારે સમુદ્રસ્ય હિરણ્યપુરમારુજમ્ ॥ 4-65-16 (31136)
હત્વા ષષ્ટિસહસ્રાણિ રથાનામુગ્રધન્વિનામ્।
પૌલોમાન્કાલકેયાંશ્ચ સમરે ભૃશદારુણાન્ ।
અસુરાનહનં ઘોરાન્રૌદ્રેણાસ્ત્રેણ સારથે ॥ 4-65-17 (31137)
અહમિન્દ્રાદ્દૃઢાં મુષ્ટિં બ્રહ્મણઃ ક્ષિપ્રહસ્તતામ્ ।
પ્રગાઢનિપુણં ચિત્રમતિવૃદ્ધં પ્રજાપતેઃ ॥ 4-65-18 (31138)
રૌદ્રં રુદ્રાદહં વેદ્મિ વારુણં વરુણાદપિ ।
સૌર્યં સૂર્યાદહં વેદ્મિ યામ્યં દણ્ડધરાદપિ ॥ 4-65-19 (31139)
અસ્ત્રમાગ્નેયમગ્નેશ્ચ વાયવ્યં માતરિશ્વનઃ।
અન્યૈર્દેવૈરહં પ્રાપ્તઃ કો માં વિષહતે પુમાન્ ॥ 4-65-20 (31140)
અદ્ય ગાણ્ડીવનિર્મુક્તૈઃશરૌઘૈ રોમહર્ષણૈઃ ।
કુરૂણાં પાતયિષ્યામિ રથવૃન્દાનિ ધન્વિનામ્ ॥ 4-65-21 (31141)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-65-22x (3252)
એવમાશ્વાસિતસ્તેન વૈરાટિઃ સવ્યસાચિના।
વ્યગાહત રથાનીકં ભીમં ભીષ્મસ્ય વાજિભિઃ ॥ 4-65-22 (31142)
રથિસિંહમનાધૃષ્યં જિગીષન્તં પરાન્રણે।
અભ્યધાવત્તદૈવોગ્રો જ્યાં વિકર્ષન્ધનઞ્જયઃ ॥ 4-65-23 (31143)
દુઃશાસનોઽભ્યયાત્તૂર્ણમર્જુનં ભરતર્ષભઃ ॥ 4-65-24 (31144)
અન્યેઽપિ ચિત્રાભરણા યુવાનો મૃષ્ટકુણ્ડલાઃ ।
અભ્યયુર્ભીમધન્વાનો મૌવી પર્યસ્ય બાહુભિઃ ॥ 4-65-25 (31145)
દુઃશાસનો વિકર્ણશ્ચ વૃષસેનો વિવિશતિઃ।
અભીતા ભીમધન્વાનં પાણ્ડવં પર્યવારયન્ ॥ 4-65-26 (31146)
તસ્ય દુઃશાસનઃ ષષ્ટિં વામપાર્શ્વે સમાર્પયત્।
અસ્યતઃ પ્રતિસન્ધાય કુન્તીપુત્રસ્ય ધીમતઃ ॥ 4-65-27 (31147)
પુનશ્ચૈવ સ ભલ્લેન વિદ્ધ્વા વૈરાટિમુત્તરમ્ ।
દ્વિતીયેનાર્જુનં વીરં પ્રત્યવિધ્યત્સ્તનાન્તરે ॥ 4-65-28 (31148)
તસ્ય જિષ્ણુરુદાવૃત્ય ક્ષુરધારેણ કાર્મુકમ્।
પ્રાકૃન્તદ્ગૃધ્રપત્રેણ જાતરૂપપરિષ્કૃતમ્॥ 4-65-29 (31149)
અથૈનં પઞ્ચભિર્બાણૈઃ પ્રત્યવિધ્યત્સ્તનાન્તરે।
સોપયાતો રથોપસ્થાત્પાર્થબાણાભિપીડિતઃ ॥ 4-65-30 (31150)
સર્વા દિશશ્ચાભ્યપતદ્બીભત્સુરપારાજિતઃ।
તં વિકર્ણઃ શરૈસ્તીક્ષ્ણૈર્ગૃધ્રપક્ષૈઃ શિલાશિતૈઃ।
વિવ્યાધ પરવીરધ્નમર્જુનં ધૃતરાષ્ટ્રજઃ ॥ 4-65-31 (31151)
તતસ્તમપિ કૌન્તેયઃ શરેણ નતપર્વણા ।
લલાટેઽભ્યહનદ્ગાઢં સ વિદ્ધઃ પ્રાદ્રવદ્ભયાત્ ॥ 4-65-32 (31152)
તતઃ પાર્થમુપાદ્રુત્ય દુસ્સહઃ સવિવિંશતિઃ।
અવાકિરચ્છરૈસ્તીક્ષ્ણૈઃ પરીપ્સન્ભ્રાતરં રણે ॥ 4-65-33 (31153)
તાવુભૌ ગૃધ્રપત્રાભ્યાં નિશિતાભ્યાં ધનઞ્જયઃ।
વિવ્યાધ યુગપદ્વ્યગ્રસ્તયોર્વાહાનસૂદયત્ ॥ 4-65-34 (31154)
તૌ હતાશ્વૌ તુ વિદ્ધાઙ્ગૌ ધૃતરાષ્ટ્રાત્મજાવુભૌ ।
અભિપત્ય રથૈરન્યૈરપનીતૌ પદાનુગૈઃ ॥ 4-65-35 (31155)
વ્યદ્રાવયદશેષાંશ્ચ ધૃતરાષ્ટ્રસુતાંસ્તદા ।
વિદ્રાવ્ય ચ રણે પાર્થો રણભૂમિં વ્યરાજયત્ ॥ 4-65-36 (31156)
કિરીટમાલી કૌન્તેયો લબ્ધલક્ષઃ પ્રતાપવાન્ ।
પાતયન્નુત્તમાઙ્ગાનિ બાહૂશ્ચ પરિઘોપમાન્ ॥ 4-65-37 (31157)
અશેરત મહાવીરાઃ શતશો રુક્મમાલિનઃ ॥ 4-65-38 (31158)
કમલદિનકરેન્દુસન્નિભૈઃ સિતદશનૈઃ સુમુખાક્ષિનાસિકૈઃ।
રુચિરમકરકુણ્ડલૈર્મહી પુરુષશિરોભિરથાસ્તૃતા બભૌ ॥ 4-65-39 (31159)
સુનસં ચારુદીપ્તાશ્ચં ક્લૃપ્તશ્મશ્રુ સ્વલંકૃતમ્ ।
અદૃશ્યત શિરશ્છિન્નમનેકં હેમકુણ્ડલમ્ ॥ 4-65-40 (31160)
એવં તત્પ્રહતં સૈન્યં સમન્તાત્પ્રદ્રુતં ભયાત્॥ 4-65-41 (31161)
અથ દુર્યોધનઃ કર્ણઃ સૌબલઃ શકુનિસ્તદા।
દ્રોણશ્ચ દ્રોણપુત્રશ્ચ કૃપશ્ચાતિરથો રણે ॥ 4-65-42 (31162)
સહિતા વિજયં તત્ર યોધયન્તો મહારથાઃ।
વિષ્ફારયન્તશ્ચાપાનિ બલવન્તિ મહાબલાઃ ॥ 4-65-43 (31163)
તતઃ કીર્ણપતાકેન રથેનાદિત્યવર્ચસા।
પુનરાવૃત્ય માર્ગસ્થં દદૃશુર્વાનરધ્વજમ્ ॥ 4-65-44 (31164)
તે મહાસ્ત્રૈર્મહેષ્વાસાઃ પરિવાર્ય ધનઞ્જયમ્।
અભ્યવર્ષન્સુસંક્રુદ્ધા મહામેઘા ઇવાચલમ્ ॥ 4-65-45 (31165)
શરૌઘાન્સમ્યગસ્યન્તો જીમૂતા ઇવ શારદાઃ ।
યુદ્ધે તસ્થુર્મહાવીર્યાઃ પ્રતપન્તઃ કિરીટિનમ્ ॥ 4-65-46 (31166)
ઇષુભિર્બહુભિસ્તૂર્ણં નિશિતૈર્લોમવાપિભિઃ ।
અદૂરાત્પ્રત્યવસ્થાય પાણ્ડવં સમયોધયન્ ॥ 4-65-47 (31167)
તતઃ પ્રહસ્ય બીભત્સુસ્તમૈન્દ્રં પઞ્ચવાર્ષિકમ્ ।
અસ્ત્રમાદિત્યસંકાશં ગાણ્ડીવે સમયોજયત્ ॥ 4-65-48 (31168)
નાક્ષણાં ન ચ ચક્રાણાં ન રથાનાં ન વાજિનામ્ ।
અઙ્ગુલાદ્દવ્યઙ્ગુલાદ્વાપિ વિવૃતં પ્રત્યદૃશ્યત ॥ 4-65-49 (31169)
યથા રશ્મિભિરાદિત્યો વૃણુતે સર્વતો દિશમ્।
એવં કિરીટિના મુક્તં સર્વં પ્રાચ્છાદયઞ્જગત્ ॥ 4-65-50 (31170)
યથા બલાહકે વિદ્યુત્પાવકો વા શિલોચ્ચયે।
તથા ગાણ્ડીવમભવચ્ચક્રાભુધમિવાતતમ્ ॥ 4-65-51 (31171)
યથા વર્ષતિ પર્જન્યો વિદ્યુત્પતતિ પર્વતે।
વિસ્ફૂર્જિતા દિશઃ સર્વા જ્વલદ્ગાણ્ડીવમાવૃણોત્॥ 4-65-52 (31172)
ત્રસ્તાશ્ચ રથિનઃક સર્વે ચૈન્દ્રમસ્ત્રં વિકુર્વતિ।
સર્વે શાન્તિપરા યોધાઃ સ્વચિત્તં નાભિજઝિરે ।
સહિતા દ્રોણભીષ્માભ્યાં પ્રમોહગતચેતનાઃ॥ 4-65-53 (31173)
તાનિ સર્વાણિ સૈન્યાનિ ભગ્નાનિ ભરતર્ષભ ।
પ્રાદ્રવન્ત દિશઃ સર્વા ભયાદ્વૈ સવ્યસાચિનઃ ॥ ॥ 4-65-54 (31174)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ પઞ્ચષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 066
॥ શ્રીઃ ॥
4.66. અધ્યાયઃ 066
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન ભીતમુત્તરંપ્રતિ સમાશ્વાસનપૂર્વકં દુર્યોધનંપ્રતિ રથયાપનચોદના ॥ 1॥ તથા સ્વબાણાભિઘાતાસહનેન પલાયમાનં તંપ્રતિ સોપહાસમાહ્વાનમ્ ॥2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-66-0 (31175)
અર્જુન ઉવાચ। 4-66-0x (3253)
દક્ષિણામેવ તુ દિશં હયાનુત્તર વાહય।
પુરા સાર્થી ભવત્યેષામયં શબ્દોઽત્ર તિષ્ઠતામ્ ॥ 4-66-1 (31176)
અશ્ચત્થામ્નઃ પ્રતિરથં પ્રાચીમુદ્યાહિ સારથે ।
અચિરાદ્દ્રષ્ટુમિચ્છામિ ગુરુપુત્રં યશસ્વિનમ્ ॥ 4-66-2 (31177)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-66-3x (3254)
મોહયિત્વા તુ તાન્સર્વાન્ધનુર્ઘોષેણ પાણ્ડવઃ।
પ્રસવ્યં ચૈવમાવૃત્ય ક્રોશાર્ધં પ્રાદ્રવત્તદા ॥ 4-66-3 (31178)
યથા સતતગો વાયુઃ સુપર્ણશ્ચાપિ શીઘ્રગઃ ।
તથા પાર્થરથઃ શીઘ્રમાકાશે પર્યવર્તત ॥ 4-66-4 (31179)
મુહૂર્તોપરતે શબ્દે પ્રતિયાતે ધનઞ્જયે ।
હસ્ત્યશ્વરથપાદાતં પુરસ્કૃત્ય મહારથાઃ ॥ 4-66-5 (31180)
દ્રોણભીષ્મમુખાઃ સર્વે સૈન્યાનાં જઘને યયુઃ।
યત્તાઃ પાર્થમપશ્યન્તઃ સહિતાઃ શરવિક્ષતાઃ ॥ 4-66-6 (31181)
સૈનિકા ઊચુઃ । 4-66-7x (3255)
દિષ્ટ્યા દુર્યોધનો મુક્તઃ સૈન્યં ભૂયિષ્ઠમાગતમ્।
ક્રોશમાત્રમતિક્રમ્ય બલમન્વાનયામહે।
યાત યત્ર વનં ગુલ્મં નદીમન્વશ્મકાં પ્રતિ ॥ 4-66-7 (31182)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-66-8x (3256)
અથ દુર્યોધનો દૃષ્ટ્વા ભગ્નં સ્વં બલમાહવે।
અમૃષ્યમાણઃ ક્રોધેન પ્રતિમાર્ગન્ધનઞ્જયમ્॥ 4-66-8 (31183)
ન્યવર્તત કુરુશ્રેષ્ઠ સ્વેનાનીકેન સંવૃતઃ ।
વાર્યમાણો દુરાધર્ષૈર્ભીષ્મદ્રોણકૃપૈર્ભૃશમ્ ॥ 4-66-9 (31184)
તતોઽર્જુનશ્ચિત્રમુદારવેગં સમીક્ષ્ય ગાણ્ડીવમુવાચ વાક્યમ્।
ભોગીન્દ્રકલ્પં ભુવનેષુ રૂઢમભેદ્યમચ્છેદ્યમદાહ્યમાજૌ ॥ 4-66-10 (31185)
ઇદં ત્વિદાનીમનયં કુરૂણાં શિવં ધનુઃ શત્રુનિબર્હણં ચ।
અત્યાશુગં વેગવદાશુકર્તૃ અવારણીયં મહતે રણાય॥ 4-66-11 (31186)
પ્રદારણં શત્રુવરૂથિનીનામનીકજિત્સંયતિ વજ્રકલ્પમ્।
વૈધવ્યદં શત્રુનિતમ્બિનીનાં મુખપ્રદં કૌરવવંશજાનામ્ ॥ 4-66-12 (31187)
પ્રયાહિ યત્રૈષ સુયોધનો હિ તં પાતયિષ્યામિ શરૈઃ સુતીક્ષ્ણૈઃ ।
આચાર્યપુત્રં ચ સુયોધનં ચ પિતામહં સૂતસુતં ચ સઙ્ખ્યે ।
દ્રોણં કૃપં ચૈવ નિવાર્ય સર્વાઞ્શિરો હરિષ્યામિ સુયોધનસ્ય ॥ 4-66-13 (31188)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-66-14x (3257)
તદુત્તરશ્ચિત્રમુદારવેગં ધનુશ્ચ દૃષ્ટ્વા નિશિતાઞ્શરાંશ્ચ।
ભીતોઽબ્રવીદર્જુનમાજિમધ્યે નાહં તવાશ્વાન્વિષહે નિયન્તુમ્ ॥ 4-66-14 (31189)
તમબ્રવીન્માત્સ્યસુતં પ્રહસ્ય ગાણ્ડીવધન્વા દ્વિષતાં નિહન્તા ।
મયા સહાયેન કુતો ભયં તે પ્રેહ્યુત્તરાશ્વાનુપમન્ત્રયસ્વ ॥ 4-66-15 (31190)
આશ્વાસિતસ્તેન ધનઞ્જયેન વૈરાટિરશ્વાનતુદઞ્જવેન।
વિષ્ફારયંસ્તદ્ધનુરુગ્રવેગં યુયુત્સમાનઃ પુનરેવ જિષ્ણુઃ ॥ 4-66-16 (31191)
ગાણ્ડીવશબ્દેન તુ તત્રતત્ર ભૂમૌ નિષેદુર્બહવોઽતિવેલમ્।
શઙ્ખસ્ય શબ્દેન તુ વાનરસ્ય શબ્દેન તે યોધવરાઃ સમન્તાત્ ॥ 4-66-17 (31192)
અર્જુન ઉવાચ। 4-66-18x (3258)
એષોઽતિમાની ધૃતરાષ્ટ્રપુત્રઃ સેનામુખે સર્વસમૃદ્ધતેજાઃ।
પરાજયં નિત્યમમૃષ્યમાણો નિવર્તતે યુદ્ધમનાઃ પુરસ્તાત્॥ 4-66-18 (31193)
તમેવ યાહિ પ્રસમીક્ષ્ય યુક્તઃ સુયોધનં તત્ર સહાનુજં ચ ॥ 4-66-19 (31194)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-66-20x (3259)
તમાપતન્તં પ્રસમીક્ષ્ય સર્વે કુરુપ્રવીરાઃ સહસાઽભ્યગચ્છન્।
પ્રહસ્ય વીરઃ સ તુ તાનતીત્ય દુર્યોધને દ્વૌ નિચખાન બાણૌ ॥ 4-66-20 (31195)
તેનાર્દિતો નાગ ઇવ પ્રભિન્નઃ પાર્થેન વિદ્ધો ધૃતરાષ્ટ્રપુત્રઃ ।
યુયુત્સમાનોઽતિરથેન સઙ્ખ્યે સ્વયં વિગૃહ્યાર્જુનમાસસાદ ॥ 4-66-21 (31196)
સ ભીમધન્વાનમુદગ્રવેગો ધનઞ્જયં શત્રુશતૈરજેયમ્।
આકર્ણપૂર્ણાયતચોદિતેન ભલ્લેન વિવ્યાધ લલાટમધ્યે ॥ 4-66-22 (31197)
સ તેન બાણેન સમર્પિતેન જામ્બૂનદાભેન સુસંહિતેન ।
રરાજ પાર્થો રુધિરં ક્ષરન્વૈ યથૈકરશ્મિર્ભગવાન્દિવાર્કઃ ॥ 4-66-23 (31198)
અથાસ્ય બાણેન વિદારિતસ્ય પ્રાદુર્વભૂવાસ્રમજસ્રમુષ્ણમ્।
સા તસ્ય જામ્બૂનદપુષ્પચિત્રા માલેવ ધારાઽભિવિરાજતે સ્મ ॥ 4-66-24 (31199)
સ તેન બાણાભિહતસ્તરસ્વી દુયોધનેનોદ્ધતમન્યુવેગઃ ।
શરાનુપાદાય વિષાગ્નિકલ્પાન્વિવ્યાધ રાજાનમદીનસત્વઃ ॥ 4-66-25 (31200)
દુર્યોધનશ્ચાપિ તમુગ્રતેજાઃ પાર્થશ્ચ દુર્યોધનમેકવીરઃ ।
અન્યોન્યમાજૌ પુરુષપ્રવીરૌ સમ સમાજઘ્નતુરાજમીઢૌ ॥ 4-66-26 (31201)
તતઃ પ્રભિન્નેન મહાગજેન મહીધરાભેન પુનર્વિકર્ણઃ ।
રથૈશ્ચતુર્ભિર્ગજપાદરક્ષૈઃ કુન્તીસુતં પાણ્ડવમભ્યધાવત્ ॥ 4-66-27 (31202)
તમાપતન્તં ત્વરિતં ગજેન્દ્રં ધનઞ્જયઃ કુમ્ભલલાટમધ્યે।
આકર્ણપૂર્ણેન દૃઢાયસેન બાણેન વિવ્યાધ ભૃશં તુ વીરઃ ॥ 4-66-28 (31203)
પાર્થેન સૃષ્ટઃ સ તુ ગૃધ્રપત્રો હ્યાપુઙ્ખદેશં પ્રવિવેશ નાગમ્।
વિદાર્ય શૈલપ્રવરપ્રકાશં યથાઽશનિઃ પર્વતમિન્દ્રસૃષ્ટઃ ॥ 4-66-29 (31204)
શરપ્રતપ્તઃ સ તુ નાગરાજઃ પ્રવેપિતાઙ્ગો વ્યથિતાન્તરાત્મા।
સંસીદમાનો નિપપાત ભૂમૌ વજ્રાહતં શૃઙ્ગમિવાચલસ્ય ॥ 4-66-30 (31205)
નિપાતિતે દન્તિવરે પૃથિવ્યાં ત્રાસાદ્વિકર્ણઃ સહસાઽવતીર્ય ।
તૂર્ણં પદાન્યષ્ટશતાનિ ગત્વા વિવિંશતેઃ સ્યન્દનમારુરોહ ॥ 4-66-31 (31206)
નિહત્ય નાગં તુ શરેણ તેન વજ્રોપમેનાદ્રિવરપ્રકાશમ્।
તથાવિધેનૈવ શરેણ પાર્થો દુર્યોધનં વક્ષસિ નિર્બિભેદ ॥ 4-66-32 (31207)
હતે ગજે રાજનિ ચૈવ ભિન્ને ભગ્ને વિકર્ણે ચ સપાદરક્ષે ।
ગાણ્ડીવમુક્તૈર્વિશિખૈઃ પ્રભિન્નાસ્તે યોધમુખ્યાઃ સહસા પ્રજગ્મુઃ ॥ 4-66-33 (31208)
દૃષ્ટ્વૈવ બાણેન હતં ચ નાગં યોધાંશ્ચ સર્વાન્નૃપતિર્નિરીક્ષ્ય।
રથં સમાવૃત્ય કુરગ્નવીરો રણાત્પ્રદુદ્રાવ યતો ન પાર્થઃ ॥ 4-66-34 (31209)
તં ભીતરૂપં ત્વરિતં વ્રજન્તં દુર્યોધનં શત્રુગણાવમર્દી ।
અન્વાહ્વયદ્યોદ્ધુમનાઃ કિરીટી બાણાભિવિદ્ધં રુધિરં વમન્તમ્ ॥ 4-66-35 (31210)
તસ્મિન્મહેષ્વાસવરેઽતિવિદ્ધે ધનઞ્જયેનાપ્રતિમેન યુદ્ધે।
સર્વાણિ સૈન્યાનિ ભયાર્દિતાનિ ત્રાસં યયુઃ પાર્થમુદીક્ષ્ય તાનિ ॥ 4-66-36 (31211)
તતસ્તુ તે શાન્તિપરાશ્ચ સર્વે દૃષ્ટ્વાઽર્જુનં નાગમિવ પ્રભિન્નમ્।
ઉચ્ચૈર્નદન્તં બલમત્તમાજૌ મધ્યે સ્થિતં સિંહમિવર્ષભાણામ્ ॥ 4-66-37 (31212)
ગાણ્ડીવશબ્દેન તુ પાણ્ડવસ્ય યોધા નિપેતુઃ સહસા રથેભ્યઃ।
ભયાર્દિતાઃ પાર્થશરાભિતપ્તાઃ સિંહાભિપન્ના ઇવ વારણેન્દ્રાઃ ॥ 4-66-38 (31213)
સંરક્તનેત્રઃ પુનરિન્દ્રકર્મા વૈકર્તનં દ્વાદશભિઃ પૃષત્કૈઃ।
વિત્રાસ્ય તેષાં દ્રવતાં સમૈક્ષદ્દુઃશાસનં ચૈકરથેન પાર્થઃ ॥ 4-66-39 (31214)
કર્ણોઽબ્રવીત્પાર્થશરાભિતપ્તો દુર્યોધનં દુષ્પ્રસહં ચ દૃષ્ટ્વા ।
દૃષ્ટોઽર્જુનોઽયં પ્રતિયામ શીઘ્રં શ્રેયો વિધાસ્યામ ઇતો ગતેન ॥ 4-66-40 (31215)
મન્યે ત્વયા તાત કૃતં ચ કાર્યં યદર્જુનોઽસ્માભિરિહાદ્ય દૃષ્ટઃ ।
ભૂયો વનં ગચ્છતુ સવ્યસાચી પશ્યામિ પૂર્ણં સમયં ન તેષામ્ ॥ 4-66-41 (31216)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-66-42x (3260)
શરાર્દિતાસ્તે યુધિ પાણ્ડવેન પ્રસસુરન્યોન્યમથાહ્વયન્તઃ।
કર્ણોઽબ્રવીદાપતત્યેષ જિષ્ણુર્દુર્યોધનં સંપરિવાર્ય યામઃ ॥ 4-66-42 (31217)
સર્વાસ્ત્રવિદ્વારણયૂથપાભઃ કાલે પ્રહર્તા યુધિ શાત્રવાણામ્।
અયં ચ પાર્થઃ પુનરાગતો નો મૂલં ચ રક્ષ્યં ભરતર્ષભાણામ્ ॥ 4-66-43 (31218)
સમીક્ષ્ય પાર્થં તરસાઽઽપતન્તં દુર્યોધનઃ કાલમિવાત્તશસ્ત્રમ્ ।
ભયાર્તરૂપઃ શરણં પ્રપેદે દ્રોણં ચ કર્ણં ચ કૃપં ચ ભીષ્મમ્ ॥ 4-66-44 (31219)
તં ભીતરૂપં શરણં વ્રજન્તં દુર્યોધનં શત્રુસહો નિષઙ્ગી।
ઇત્યબ્રવીત્પ્રીતમનાઃ કિરીટી બાણાભિતપ્તં રુધિરં વમન્તમ્ ॥ 4-66-45 (31220)
વિહાય કીર્તિં ચ યશશ્ચ લોકે યુદ્ધાત્પરાવૃત્ય પલાયસે કિમ્।
ન નન્દયિષ્યન્તિ તવાહતાનિ તૂર્યાણિ યુદ્ધાદવરોપિતસ્ય॥ 4-66-46 (31221)
ન ભોક્ષ્યસે સોઽદ્ય મહીં સમગ્રાં યાનાનિ વસ્ત્રાણ્યથ ભોજનાનિ।
કલ્યાણગન્ધીનિ ચ ચન્દનાનિ યુદ્ધાત્પરાવૃત્ય તુ ભોક્ષ્યસે કિમ્ ।
સુવર્ણમાલ્યાનિ ચ કુણ્ડલાનિ હારાંશ્ચ વૈડૂર્યકૃતોપધાનાન્ ॥ 4-66-47 (31222)
ચ્યુતરા યુદ્ધાન્ન તુ શઙ્ખશબ્દાસ્તથા ભવિષ્યન્તિ તવાદ્ય પાપ।
ન ભોગહેતોર્વરચન્દનં ચ સ્ત્રિયશ્ચ મુખ્યા મધુરપ્રલાપાઃ ।
યુદ્ધાત્પ્રયાતસ્ય નરેન્દ્રસૂનો પરે ચ લોકે ફલિતા ન ચેહ ॥ 4-66-48 (31223)
યુધિષ્ઠિરસ્યાસ્મિ નિદેશકારી પાર્થસ્તૃતીયો યુધિ ચ સ્થિરોસ્મિ।
તદર્થમાવૃત્ય મુખં પ્રયચ્છનરેન્દ્રવૃત્તં સ્મર ધાર્તરાષ્ટ્રઃ ॥ 4-66-49 (31224)
મોઘં તવૈતદ્ભુવિ નામધેયં દુર્યોધનેતીહ કૃતં પુરસ્તાત્।
દુર્યોધનસ્ત્વં પ્રથિતોસિ નામ્ના સુયોધનઃ સન્નિકૃતિપ્રધાનઃ । 4-66-50 (31225)
ન તે પુરસ્તાદથ પૃષ્ઠતો વા પશ્યામિ દુર્યોધન રક્ષિતારમ્।
પરીપ્સ યુદ્ધેન કુરુપ્રવીર પ્રાણાન્મયા બાણબલાભિતપ્તાન્ ॥ ॥ 4-66-51 (31226)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ ષટ્ષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-66-50 સુયોધનસ્ત્વં નિકૃતિપ્રધાન ઇતિ ખo પાઠઃ ॥ 50 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 067
॥ શ્રીઃ ॥
4.67. અધ્યાયઃ 067
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
સોપહાસમર્જુનસમાહૂતેન દુર્યોધનેન પુનઃ પરાવૃત્યાભિયાનમ્ ॥ 1 ॥ ભીષ્માદિભિસ્તદ્રક્ષણાય પરિતોઽવસ્થાનમ્ ॥ 2 ॥ અર્જુનેન તૈઃ સહ ચિરં પ્રયુધ્ય પશ્ચાત્સંમોહનાસ્ત્રપ્રયોગઃ ॥ 3 ॥ ઉત્તરેણાર્જુનચોદનયાઽસ્ત્રમોહિતાનાં દ્રોણાદીનાં વસ્ત્રાપહરણમ્ ॥ 4 ॥ અર્જુનેન બાણૈર્ભીષ્માદ્યભિવાદનમ્ ॥ 5 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ ।
આહૂયમાનસ્તુ સ તેન સઙ્ખ્યે મહાત્મના વૈ ધૃ
નિવર્તિતશ્ચાપિ ગિરાઙ્કુશેન ગજો મદોન્મત્ત ઇવાઙ્કુશેન ॥ 4-67-1 (31227)
સોમૃષ્યમાણો વચસાઽભિમૃષ્ટો મહારથેનાતિરથસ્તરસ્વી ।
તતઃ સ પર્યાવવૃતે રથેન ભોગી યથા પાદતલાભિમૃષ્ટઃ ॥ 4-67-2 (31228)
તતો દુર્યોધનઃ ક્રુદ્ધો વિક્ષિપન્ધનુરુત્તમમ્।
ધૃતિં કૃત્વા સુવિપુલાં પ્રત્યુવાચ પન઼ઞ્જયમ્ ॥ 4-67-3 (31229)
સોહમિન્દ્રાદભિક્રુદ્ધાન્ન બિભેમીહ ભારત ।
ભુક્ત્વા સુવિપુલં રાજ્યં વિત્તાનિ ચ સુખાનિ ચ।
કિમર્થં યુદ્ધસમયે પલાપિષ્યે નરોત્તમ ॥ 4-67-4 (31230)
એવમુક્ત્વા મહારાજઃ પ્રત્યયુધ્યત ભારત।
સંન્યવર્તત શીઘ્રાશ્વસ્તોત્રાર્દિત ઇવ દ્વિપઃ ॥ 4-67-5 (31231)
આક્રાન્તભોગસ્તેજસ્વી ધનુર્વક્ર ઇવોરગઃ ।
રથં રથેન સંગમ્ય યોધયામાસ પાણ્ડવમ્ ॥ 4-67-6 (31232)
તં પ્રેક્ષ્ય કર્ણઃ પરિવર્તમાનં નિવૃત્ય સંસ્તમ્ભિતસર્વગાત્રમ્ ।
દુર્યોધનં દક્ષિણતોઽન્વરક્ષત્પાર્થાન્મહાબાહુરધિજ્યધન્વા ॥ 4-67-7 (31233)
ગાન્ધારરાજઃ શકુનિર્નિવૃત્ય દ્રૌણિશ્ચ સર્વાસ્ત્રવિદાં વરિષ્ઠઃ ।
રરક્ષતુઃ કૌરવમભ્યુપેત્ય પાર્થાન્નૃવીરૌ યુધિ સવ્યતશ્ચ ॥ 4-67-8 (31234)
ભીષ્મસ્તતઃ શાન્તનવો વિવૃત્ય હિરણ્યકક્ષ્યાંસ્ત્વરયા તુરંગાન્।
દુર્યોધનં પશ્ચિમતો રરક્ષ પાર્થાન્મહાબાહુરધિજ્યધન્વા ॥ 4-67-9 (31235)
દ્રોણઃ કૃપશ્ચૈવ વિવિંશતિશ્ચ દુઃશાસનશ્ચૈવ નિવૃત્ય શીઘ્રમ્।
સર્વે પુરસ્તાત્પ્રણિધાય બાણાન્દુર્યોધનાર્થં ત્વરિતાઽભ્યુપેયુઃ ॥ 4-67-10 (31236)
સર્વાણ્યનીકાનિ નિવર્તિતાનિ સંપ્રેક્ષ્ય પૂર્ણૌઘનિભાનિ પાર્થઃ ।
હંસો મહામેઘમિવાપતન્તં ધનઞ્જયઃ પ્રત્યપતત્તરસ્વી ॥ 4-67-11 (31237)
તે સર્વતઃ સંપરિવાર્ય પાર્થમસ્ત્રાણિ દિવ્યાનિ સમાદદાનાઃ ।
વવર્ષુરભ્યેત્ય શરૈઃ સમગ્રૈર્મેઘા યથા ભૂધરમમ્બુવેગૈઃ ॥ 4-67-12 (31238)
તતોઽસ્રમસ્ત્રેણ નિવાર્ય તેષાં ગાણ્ડીવધન્વા કુરુપુઙ્ગવાનામ્।
સંમોહનં શત્રુસહોઽન્યદસ્ત્રં પ્રાદુશ્ચકારૈન્દ્રમવારણીયમ્ ॥ 4-67-13 (31239)
તતો દિશશ્ચાનુદિશો નિવાર્ય શરૈઃ સુઘોરૈર્નિશિતૈઃ સુપુઙ્ખૈઃ।
ગાણ્ડીવશબ્દેન મનાંસિ તેષાં મહાબલં પ્રવથયાંચકાર ॥ 4-67-14 (31240)
તતઃ પુનર્ભીમરવં નિગૃહ્ય દોર્ભ્યાં મહાશઙ્ખમુદારઘોષમ્।
વ્યનાદયન્સંપ્રદિશો દિશઃ ખં ભુવં ચ પાર્થો દ્વિષતાં નિહન્તા ॥ 4-67-15 (31241)
સંમોહનાસ્ત્રપ્રભવૈઃ શરૌઘૈર્વિનષ્ટદેહાશ્ચ નિપત્ય યોધાઃ ।
નિઃસત્વવેગાઃ કુરુરાજસૈન્યાઃ કુડયોપમાસ્તસ્થુરનીહમાનાઃ ॥ 4-67-16 (31242)
તે શઙ્ખનાદેન કુરુપ્રવીરાઃ સંમોહિતાઃ પાર્થસમીરિતેન ।
ઉત્સૃજ્ય ચાપાનિ દુરાસદાનિ સર્વે તદા મોહપરા બભૂવુઃ ॥ 4-67-17 (31243)
તતો વિસંજ્ઞાનિ પરેષુ પાર્થઃ સંસ્મૃત્ય સંદેશમથોત્તરાયાઃ ।
નિર્યાહિ વાહાદિતિ માત્સ્યપુત્રમુવાચ યાવત્કુરવો વિસંજ્ઞાઃ ॥ 4-67-18 (31244)
આચાર્યશારદ્વતયોઃ સુશુક્લે કર્ણસ્ય પીતં રુચિરં ચ વસ્ત્રમ્।
દ્રૌણેશ્ચ રાજ્ઞશ્ચ તથૈવ નીલે વસ્ત્રે સમાદત્સ્વ નરપ્રવીર ॥ 4-67-19 (31245)
ભીષ્મસ્ય સંજ્ઞાં તુ તથૈવ મન્યે જાનાતિ મેઽસ્ત્રપ્રતિઘાતમેષઃ।
એતસ્ય વાહાન્કુરુ સવ્યતસ્ત્વમેવં પ્રયાતવ્યમમૂઢસંજ્ઞૈઃ ॥ 4-67-20 (31246)
રશ્મીન્સમુત્સૃજ્ય તતો મહાત્મા રથાદવપ્લુત્ય વિરાટપુત્રઃ ।
વસ્ત્રાણ્યુપાદાય મહારથાનાં નાનાવિધાન્યદ્ભુતવર્ણકાનિ ॥ 4-67-21 (31247)
મહાન્તિ ચીનાંશુદુકૂલકાનિ પટ્ટાંશુકાનિ વિવિધાનિ મનોજ્ઞકાનિ ।
હારાંશ્ચ રાજ્ઞાં મણિભૂષણાનિ સુવર્ણનિષ્કાભરણાનિ મારિષ ॥ 4-67-22 (31248)
માણિક્યબાહ્વઙ્ગદકઙ્કણાનિ અન્યાનિ રાજ્ઞાં મણિભૂષણાનિ।
વસ્ત્રાણ્યુપાદાય મહારથાનાં તૂર્ણં પુનઃ ખં રથમારુરોહ ॥ 4-67-23 (31249)
રાજ્ઞશ્ચ સર્વાન્કૃતસંનિકાશાન્સંમોહનાસ્ત્રેણ વિસંજ્ઞકલ્પાન્ ।
નાસાગ્રવિન્યસ્તકરાઙ્ગુલીકઃ પાર્થો જહાસ સ્મયમાનચેતાઃ ॥ 4-67-24 (31250)
તતોઽન્વશાત્તાંશ્ચતુરઃ સદશ્વાન્પુત્રો વિરાટસ્ય હિરણ્યકક્ષ્યાન્ ।
તે તદ્વ્યતીયુર્દ્વિષતામનીકં શ્વેતા વહન્તોઽર્જુનમાજિમધ્યાત્ ॥ 4-67-25 (31251)
તથા પ્રયાન્તં પુરુષપ્રવીરં ભીષ્મઃ શરૈરભ્યહનત્તરસ્વી।
સ ચાપિ ભીષ્મસ્ય હયાન્નિહત્ય વિવ્યાધ ભીષ્મં દશભિઃ પૃષત્કૈઃ ॥ 4-67-26 (31252)
તતોઽર્જુનો ભીષ્મમપાસ્ય યુદ્ધે વિદ્ધ્વાઽસ્ય યન્તારમરિષ્ટધન્વા।
તસ્થૌ વિમુક્તો રથવૃન્દમધ્યાદ્રાહું વિદાર્યેવ સહસ્રરશ્મિઃ ॥ 4-67-27 (31253)
લબ્ધ્વા તુ સંજ્ઞાં પુરુષપ્રવીરઃ પાર્થં નિરીક્ષ્યાથ મહેન્દ્રકલ્પમ્ ।
રણાત્પ્રમુક્તં પુરુષપ્રવીરં સ ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ત્વરિતો બભાષે ॥ 4-67-28 (31254)
અયં કથંચિદ્ભવતો વિમુક્તસ્તં વૈ પ્રબધ્નીત યથા ન મુચ્યેત્।
તમબ્રવીચ્છાન્તનવઃ પ્રહસ્ય ક્વ તે ગતા બુદ્ધિરભૂત્ક્ક વીર્યમ્ ॥ 4-67-29 (31255)
શાન્તિં પરાં પ્રાપ્ય યથા સ્થિતસ્ત્વમુત્સૃજ્ય બાણાંશ્ચ ધનુશ્ચ ચિત્રમ્ ।
ન ત્વેવ બીભત્સુરલં નૃશંસં કર્તું ન પાપેઽસ્ય મનો નિવિષ્ટમ્ ॥ 4-67-30 (31256)
જહ્યાન્ન ધર્મં ત્રિદિવસ્ય હેતોઃ સર્વે તુ તસ્માન્ન હતા રણેઽસ્મિન્।
ક્ષિપ્રં કુરૂન્યાહિ કુરુપ્રવીર વિજિત્ય ગાશ્ચ પ્રતિયાતુ પાર્થઃ ॥ 4-67-31 (31257)
સંમોહનાસ્ત્રપ્રતિમોહિતાઃ સ્થ યૂયં ન જાનીથ ધનાપહારમ્।
પશ્યામિ વસ્ત્રાભરણાનિ રાજન્વિરાટપુત્રેણ સમાહૃતાનિ ॥ 4-67-32 (31258)
નૃપેષુ સર્વેષુ ચ મોહિતેષુ હન્તું યદીચ્છેત્સ હનિષ્યતીતિ।
તદા તુ ધર્માત્મતયા નૃવીરો ન ચાહનદ્વો બલભિત્તનૂજઃ ॥ 4-67-33 (31259)
ભાગ્યેન યુષ્માનવધીન્ન પાર્થઃ સંધિં કુરૂણામનુમન્યમાનઃ ।
તદ્યાત યૂયં સહસૈનિકૈસ્તૈર્હતાવશિષ્ટૈર્ગજસાહ્વયં પુરુમ્ ॥ 4-67-34 (31260)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-67-35x (3261)
દુર્યોધનસ્તસ્ય નિશમ્ય વાક્યં પિતામહસ્યાત્મહિતં પ્રશસ્ય।
અતીતકામો યુધિ સોઽત્યમર્ષી રાજા વિનિશ્વસ્ય બભૂવ તૂષ્ણીમ્ ॥ 4-67-35 (31261)
તદ્ભીષ્મવાક્યં હિ નિશમ્ય સર્વે ધનઞ્જયાગ્નિં ચ વિવર્ધમાનમ્।
નિવર્તનાયૈવ મતિં નિદધ્યુર્દુર્યોધનં તં પરિરક્ષમાણાઃ ॥ 4-67-36 (31262)
તાન્પ્રસ્થિતાન્પ્રીતમનાઃ સમર્થો ધનઞ્જયઃ સર્વકુરુપ્રવીરઃ ।
આમન્ત્ર્ય વીરોઽનુયયૌ મુહૂર્તં ગાણ્ડીવઘોષેણ વિનદ્ય લોકમ્ ॥ 4-67-37 (31263)
તેષામનીકાનિ નિરીક્ષ્ય પાર્થો વિકીર્ણયાનધ્વજકાર્મુકાણિ।
ગાણ્ડીવધન્વા પ્રહસન્કુરૂણાં શઙ્ખ પ્રદધ્મૌ બલવાન્બલેન ॥ 4-67-38 (31264)
તે શઙ્ખશબ્દં તુમુલં નિશમ્ય ધ્વજસ્ય શબ્દં ચ તતોઽન્તરિક્ષે।
ગાણ્ડીવશબ્દેન મુહુર્મુહુસ્તે ભીતા યયુઃ સર્વધનં વિહાય ॥ 4-67-39 (31265)
તાનર્જુનો દૂરતરં વિભજ્ય ધનં ચ સર્વં નિખિલં નિવર્ત્ય ।
આપૃચ્છ્ય તાન્દૂરમનુપ્રયાત્વા ધનઞ્જયસ્તત્ર કુરૂન્મહાત્મા।
ગુરૂંશ્ચ સર્વાનભિવાદ્ય બાણૈર્ન્યવર્તતોદગ્રમનાઃ શરૈઃ સહ ॥ 4-67-40 (31266)
પિતામહં શાન્તનવં મહાત્મા દ્વાભ્યાં શરાભ્યામભિવાદ્ય વીરઃ।
દ્રોણં કૃપં ચૈવ કુરૂંશ્ચ માન્યાઞ્શરૈશ્ચ સર્વાનભિવાદ્ય સઙ્ખ્યે।
દુર્યોધનસ્યોત્તમરત્નચિત્રં ચિચ્છેદ પાર્થો મકુટં શરૌઘૈઃ ॥ 4-67-41 (31267)
અરાજવંશસ્ય કિમર્થમેતન્નિત્યં ન ધાર્યં મકુટં ત્વયેતિ।
સંપાતિતં ભૂમિતલે સરત્નં પ્રીતસ્તુતો માત્સ્યસુતો બભૂવ ॥ 4-67-42 (31268)
ધનઞ્જયં નાગમિવ પ્રભિન્નં વિજિત્ય શત્રૂન્પરિવર્તમાનમ્।
ગાસ્તા વિજિત્યાભિમુખં પ્રયાન્તં ન શક્નુવન્તઃ કુરવઃ પ્રયાતાઃ ॥ 4-67-43 (31269)
ધનઞ્જયં સિંહમિવાત્તશસ્ત્રં ગા વૈ વિજિત્યાભિમુખં પ્રયાન્તમ્ ।
ઉદીક્ષિતું પાર્થિવાસ્તે ન શેકુર્યથૈવ મધ્યાહ્નગતં હિ સૂર્યમ્ ॥ 4-67-44 (31270)
રક્તાનિ વાસાંસિ ચ તાનિ ગૃહ્ય રણોત્કટો નાગ ઇવ પ્રભિન્નઃ।
જિત્વા ચ વૈરાટિમુવાચ પાર્થઃ પ્રહૃષ્ટરૂપો રથિનાં વરિષ્ઠઃ ॥ 4-67-45 (31271)
આવર્તયાશ્વાન્પશવો જિતાસ્તે યાતાઃ પરે પ્રૈહિ પુરં પ્રહૃષ્ટઃ ।
ઉદ્ધુષ્યતાં તે વિજયોઽદ્ય શીઘ્રં ગાત્રં તુ તે સેવતુ માલ્યગન્ધઃ ।
માતા તુ તે નન્દતુ બાન્ધવાશ્ચ ત્વામદ્ય દૃષ્ટ્વા સમુદીર્ણહર્ષમ્ ॥ ॥ 4-67-46 (31272)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ સપ્તષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-67-11 પૂર્ણૌઘનિભાનિ પૂર્વનદીપ્રવાહસદૃશાનિ ॥ 11 ॥ 4-67-16 અનીહમાનાઃ અચેષ્ટમાનાઃ ॥ 16 ॥ 4-67-18 યાવદ્વિસંજ્ઞાસ્તાવન્નિર્યાહીત્યધ્યાહારેણ યોજના ॥ 18 ॥ 4-67-19 આદસ્ત્વ ગૃહાણ ॥ 19 ॥ 4-67-20 અમૂઢસંજ્ઞૈઃ અસ્માભિરિતિ શેષઃ । સવ્યતસ્ત્વમેવં હિ ધમમાહુર્જિતસ્યેતિ ધo પાઠઃ ॥ 20 ॥ 4-67- 25 સંનિકાશાન્ કૃતં કૃતકં પ્રતિમાદિ નિશ્ચેષ્ટતયા તત્સદૃશાનિત્યર્થઃ ॥ 25 ॥ 4-67-45 હિમત્વા ચ વૈરાટિમુવાચેતિ પાઠાન્તરમ્ ॥ 45 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 00
॥ શ્રીઃ ॥
4.68. અધ્યાયઃ 00
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અર્જુનેનોત્તરંપ્રતિ યુધિષ્ઠિરાદિતત્વપ્રકાશનપ્રતિષેધનમ્ ॥ 1 ॥ તથા શ્મશાનમેત્ય શમીતરૌ ગાણ્ડિવાદિનિધાનપૂર્વકં પુનર્બૃહન્નલાવેષપરિગ્રહેણ સારથ્યકરણમ્ ॥ 2 ॥ ઉત્તરેણાર્જુનચોદનયા સ્વજયોદ્ધોષણાય નગરંપ્રતિ દૂતપ્રેષણમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-68-0 (31273)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-68-0x (3262)
તતો વિજિત્ય સંગ્રામે કુરુગોવૃષભેક્ષણઃ।
સમાનયામાસ તદા વિરાટસ્ય ધનં મહત્ ॥ 4-68-1 (31274)
મતષુ ચ પ્રભગ્નેષુ ધાર્તરાષ્ટ્રેષુ સર્વશઃ।
વનાન્નિષ્ક્રમ્ય ગહનાદ્બહવઃ કુરુસૈનિકાઃ ।
ભયાત્સંત્રસ્તમનસઃ સમાજગ્મુસ્તતસ્તતઃ ॥ 4-68-2 (31275)
મુક્તકેશાઃ પ્રદૃશ્યન્તે સ્થિતાઃ પ્રાઞ્જલયસ્તદા।
ક્ષુત્પિણસાપરિશ્રાન્તા વિદેશસ્થા વિચેતસઃ ।
ઊચુઃ પ્રાઞ્જલયઃ સર્વે પાર્થ કિં કરવામહે ॥ 4-68-3 (31276)
પ્રાણાનન્તર્મનોયાતાન્પ્રયાચિષ્યામહે વયમ્।
વયં ચાર્જુન તે દાસા હ્યનુરક્ષ્યા હ્યનાથકાઃ ॥ 4-68-4 (31277)
અર્જુન ઉવાચ। 4-68-5x (3263)
અનાથાન્દુઃખિતાન્દીનાન્કૃશાન્વૃદ્ધાન્પરાજિતાન્।
ન્યસ્તશસ્ત્રાન્નિરાશાંશ્ચ નાહં હન્મિ કૃતાઞ્જલીન્ ॥ 4-68-5 (31278)
ભવન્તો યાન્તુ વિસ્રબ્ધા નિર્ભયા અમૃતા યથા।
મમ પાદરજોલક્ષ્મ્યા જીવન્તુ સુચિરં ભુવિ ॥ 4-68-6 (31279)
તસ્ય તામભયાં વાચં શ્રુત્વા યોધાઃ સમાગતાઃ ।
આયુઃ કીર્તિયશોભિસ્તે તમાશીર્ભિરવર્ધયન્ ॥ 4-68-7 (31280)
તતો નિવૃત્તાઃ કુરવો યગ્નાશ્ચ દિવમાસ્થિતાઃ ।
પ્રયાતાઃ સર્વતસ્તત્ર નમસ્કૃત્ય ધનઞ્જયમ્ ॥ 4-68-8 (31281)
એવં દત્તાભયાસ્તેન તતો યાતાઃ કુરૂન્પ્રતિ ॥ 4-68-9 (31282)
સ કર્મ કૃત્વા પરમાર્યકર્મા નિહત્ય શત્રૂન્દ્વિષતાં નિહન્તા।
યાતો મહામેઘ ઇવાતપાન્તે વિદ્રાવ્ય પાર્થઃ કુરુસૈન્યમેકઃ ॥ 4-68-10 (31283)
તં માત્સ્યપુત્રં દ્વિષતાં નિહન્તા વચોઽબ્રવીત્સંપરિગૃહ્ય રાજન્ ॥ 4-68-11 (31284)
પિતુઃ સકાશે તવ તાત સર્વે વસન્તિ પાર્થા વિદિતં ત્વયેતિ।
તાન્માસ્મ શંસીર્નગરં પ્રવિશ્ય ભીતઃ પ્રણશ્યેત્સ ચ મત્સ્યરાજઃ ॥ 4-68-12 (31285)
મયા જિતા સા ધ્વજિની કુરૂણાં મયા હિ ગાવો વિજિતા દ્વિષદ્ભ્યઃ ।
એવં તુ કામં નગરં પ્રવિશ્ય ત્વમાત્મના કર્મ કૃતં બ્રવીહિ ॥ 4-68-13 (31286)
ર ઉવાચ । 4-68-14x (3264)
યત્તે કૃતં કર્મ ન વારણીયં તત્કર્મ કર્તું મમ નાસ્તિ શક્તિઃ।
ન ત્વાં પ્રવક્ષ્યામિ પિતુઃ સકાશે યાવન્ન માં વક્ષ્યસિ સવ્યસાચિન્ ॥ 4-68-14 (31287)
પાયન ઉવાચ। 4-68-15x (3265)
સ શત્રુસેનાં તરસા વિજિત્ય આચ્છિદ્ય સર્વં તુ ધનં કુરૂણામ્।
શ્મશાનમાગમ્ય પુનઃ શમીં તામભ્યેત્ય તસ્થૌ શરવિક્ષતાઙ્ગઃ ॥ 4-68-15 (31288)
તતઃ સ વહ્નિપ્રતિમો મહાકપિઃ સહૈવ ભૂતૈર્દિવમુત્પપાત।
તથા ચ માયા વિહિતા બભૂવ સા ધ્વજં ચ સિંહં યુયુજે રથે પુનઃ ॥ 4-68-16 (31289)
નિધાય તચ્ચાયુધમાજિમર્દનઃ કુરૂત્તમાનામિષુધીન્ધ્વજાંસ્તથા।
પ્રાયાત્સ માત્સ્યો નગરં પ્રવેષ્ટું કિરીટિના સારથિના મહાત્મા ॥ 4-68-17 (31290)
પાર્થશ્ચ કૃત્વા પરમાર્યકર્મ નિહત્ય શત્રૂન્દ્વિષતાં નિહન્તા।
વિધાય ભૂયશ્ચ તથૈવ વેષં જગ્રાહ રશ્મીન્પુનરુત્તરસ્ય।
બૃહન્નલારૂપમથો વિધાય પ્રાયાત્ય માત્સ્યો નગરં પ્રવેષ્ટુમ્ ॥ 4-68-18 (31291)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-68-19x (3266)
તતો નિવૃત્તાઃ કુરવઃ પ્રભગ્નાઃ શમમાસ્થિતાઃ ।
પરસ્પરમવેક્ષ્યૈવ જગ્મુસ્તે હૃતવાસસઃ ॥ 4-68-19 (31292)
પન્થાનમુપસંગમ્ય ફલ્ગુનો વાક્યમબ્રવીત્।
રાજપુત્ર પ્રપદ્યસ્વ ધનાનીમાનિ સર્વશઃ।
ગોકુલાનિ મહાબાહો વીરગોપાલકૈઃ સહ ॥ 4-68-20 (31293)
તતોઽપરાહ્ણે યાસ્યામો વિરાટનગરં પ્રતિ।
આશ્વાસ્ય પાયયિત્વા ચ પરિપ્લાવ્ય ચ વાજિનઃ। 4-68-21 (31294)
ગચ્છન્તુ ત્વરિતં દૂતા ગોપાલાઃ પ્રેષિતાસ્ત્વયા।
નગરે પ્રિયમાખ્યાતું ઘોષયન્તુ ચ તે જયમ્ ॥ 4-68-22 (31295)
ઉત્તરસ્ત્વરમાણોઽથ દૂતાનાજ્ઞાપયત્તતઃ।
વચનાદર્જુનસ્યૈવ હ્યાચક્ષધ્વં જયં મમ ॥ 4-68-23 (31296)
4-68-24 (31297)
મયા જિતા સા ધ્વજિની કુરુણં
મયા ચ ગાવો વિજિતા દ્વિષદ્ભ્યઃ।
એવં તુ કામં નગરં પ્રવિશ્ય
મયાઽઽત્મના કર્મ કૃતં બ્રવીત ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 069
॥ શ્રીઃ ॥
4.69. અધ્યાયઃ 069
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
વિરાટેન યુધિષ્ઠિરાદિભિઃ સહ સુશર્માદિજયાનન્તરં પુસંપ્રત્યાગમનમ્ ॥ 1॥ તથા ઉત્તરસ્ય કુરુવિજયાય સહબૃહન્નલયા ગમનશ્રવણેન તદ્રક્ષણાય સેનાચોદના ॥ 2 ॥ અત્રાન્તરે વિરાટાય દૂતૈરુત્તરજનિવેદનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-69-0 (31298)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-69-0x (3267)
સ વિજિત્ય ધનં ચાપિ વિરાટો વાહિનીપતિઃ।
પ્રાવિશન્નગરં હૃષ્ટશ્ચતુર્ભિઃ સહ પાણ્ડવૈઃ ॥ 4-69-1 (31299)
જિત્વા ત્રિગર્તાન્સંગ્રામે ગાશ્ચૈવાનાય્ય કેવલાઃ।
અશોભત મહારાજઃ સહ પાર્થૈઃ શ્રિયા વૃતઃ ॥ 4-69-2 (31300)
તમાસનગત વીરં સુહૃદાં પ્રીતિવર્ધનમ્ ।
તપતસ્થુઃ પ્રકૃતયઃ સમન્તાદ્બ્રાહ્મણૈઃ સહ ॥ 4-69-3 (31301)
સભાજિતઃ સભાસદ્ભિઃ પ્રતિનન્દ્ય સ મત્સ્યરાટ્ ।
વિસર્જયામાસ તદા દ્વિજાંશ્ચ પ્રકૃતીસ્તથા ॥ 4-69-4 (31302)
તતઃ સ રાજા માત્સ્યાનાં વિરાટો વાહિનીપતિઃ।
પ્રવિશ્યાન્તઃપુરં રમ્યં સ્ત્રીશતૈરુપશોભિતમ્।
ઉત્તરં તત્ર નાપશ્યત્ક્વ યાત ઇતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 4-69-5 (31303)
આચખ્યુસ્તત્ર સંહૃષ્ટાઃ સ્ત્રિયઃ કન્યાશ્ચ વેશ્મનિ।
અન્તઃપુરચરાશ્ચૈવ કુરુભિર્ગોધનં હૃતમ્ ॥ 4-69-6 (31304)
તાઞ્જેતુમભિસંરબ્ધ એક એવાતિસાહસાત્ ।
બૃહન્નલાસહાયશ્ચ નિર્યાતઃ પૃથિવીંજયઃ ॥ 4-69-7 (31305)
ઉપયાતાનતિરથાન્દ્રોણં શાન્તનવં કૃપમ્।
કર્ણં દુર્યોધનં ચૈવ દ્રોણપુત્રં ચ ષડ્રથાન્ ॥ 4-69-8 (31306)
તતો વિરાટઃ પરમાભિતપ્તઃ
પુત્રં નિશમ્યૈકરથેન યાતમ્।
બૃહન્નલાસારથિમાજિમર્દનં
પ્રોવાચ સર્વાનથ મન્ત્રિમુખ્યાન્ ॥ 4-69-9 (31307)
ગવાં શતસહસ્રાણિ ઉભિભૂય મમાત્મજમ્।
કુસ્વઃ કાલયન્તિ સ્મ સર્વે યુદ્ધવિશારદાઃ ॥ 4-69-10 (31308)
તસ્માદ્ગચ્છતુ મે યોધા બલેન મહતા વૃતાઃ।
ઉત્તરસ્ય પરીપ્સાર્થં યે ત્રિગર્તૈરવિક્ષતાઃ ॥ 4-69-11 (31309)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-69-12x (3268)
હયાંશ્ચ નાગાંશ્ચ રથાંશ્ચ શીઘ્રં
વાદિત્રસઙ્ઘાંશ્ચ તતઃ પ્રભૂતાન્।
પ્રસ્થાપયામાસ સુતસ્ય હેતો-
ર્વિચિત્રચિત્રાભરણોપપન્નાન્ ॥ 4-69-12 (31310)
એવં સ રાજા માત્સ્યાનાં મહાનક્ષોહિણીપતિઃ।
વ્યાદિદેશાથ સ ક્ષિપ્રં વાહિનીં ચતુરઙ્ગિણીમ્ ॥ 4-69-13 (31311)
કુમારમાશુ જાનીત યદિ જીવતિ વા નવા।
યસ્ય યન્તા ગતઃ ષણ્ડો મન્યેઽહં સ ન જીવતિ ॥ 4-69-14 (31312)
તમબ્રવીદ્ધર્મસુતો વિરાટ-
માર્તં વિદિત્વા કુરુભિઃ પ્રતપ્તમ્।
બૃહન્નલા સારથિશ્ચેન્નરેન્દ્ર
પરે ન નેષ્યન્તિ તવાદ્ય ગાશ્ચ ॥ 4-69-15 (31313)
સર્વાન્મહીપાન્સહિતાન્કુરૂંશ્ચ
તથૈવ દેવાસુરનાગયક્ષાન્।
અલં વિજેતું સમરે સુતસ્તે
અનુષ્ઠિતઃ સારથિના હિ તેન ॥ 4-69-16 (31314)
સર્વથા કુરવશ્ચાપિ યે ચાન્યે વસુધાધિપાઃ ।
ત્રિગર્તાન્નિર્જિતાઞ્શ્રુત્વા ન સ્થાસ્યન્તિ કથંચન ॥ 4-69-17 (31315)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-69-18x (3269)
અથોત્તરેણ પ્રહિતા દૂતાસ્તે શીઘ્રગામિનઃ ।
વિરાટનગરં પ્રાપ્ય જયં પ્રાવેદયંસ્તદા ॥ 4-69-18 (31316)
રાજાનં વૃતમાચખ્યુર્મન્ત્રિભિર્જયમુત્તમમ્ ।
પરાજયં કુરૂણાં ચ ઉપાયાન્તં તથોત્તરમ્ ॥ 4-69-19 (31317)
સર્વા વિનિર્જિતા ગાવઃ કુરવશ્ચ પરાજિતાઃ।
ઉત્તરઃ સહ સૂતેન કુશલી ચ પરંતપઃ ॥ 4-69-20 (31318)
કઙ્ક ઉવાચ। 4-69-21x (3270)
દિષ્ટ્યા તે નિર્જિતા ગાવઃ કુરવશ્ચ પરાજિતાઃ।
દિષ્ટ્યા તે વિજયી પુત્રઃ શ્રૂયતે પાર્થિવર્ષભઃ ॥ 4-69-21 (31319)
નાદ્ભુતં ત્વિહ મન્યેઽહં યત્તે પુત્રોઽજયત્કુરૂન્।
ધ્રુવ એવ જયસ્તસ્ય યસ્ય યન્તા બૃહન્નલા॥ 4-69-22 (31320)
દેવેન્દ્રસારથિશ્ચૈવ માતલિઃ ખ્યાતવિક્રમઃ ।
કૃષ્ણસ્ય સારથિશ્ચૈવ ન બૃહન્નલયા સમૌ ॥ 4-69-23 (31321)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-69-24x (3271)
તતો વિરાટો નૃપતિઃ સંપ્રહૃષ્ટતનૂરુહ।
શ્રુત્વા તુ વિજયં તસ્ય કુમારસ્યામિતૌજસઃ।
સંતોષયિત્વા દૂતાંસ્તાન્ધનરત્નૈશ્ચ સર્વશઃ ॥ 4-69-24 (31322)
ગતે ત્વનુજને તસ્મિન્દૂતવાક્યં નિશમ્ય ચ।
ઉત્તરસ્ય જયાત્પ્રીતો વિરાટઃ પ્રત્યભાષત ॥ 4-69-25 (31323)
રાજમાર્ગાઃ ક્રિયન્તાં વૈ પતાકાભિરલંકૃતાઃ।
પુષ્પોપહારૈરર્ચ્યતાં દેવતાશ્ચાપિ સર્વશઃ ॥ 4-69-26 (31324)
કુમારા યોધમુખ્યાશ્ચ ગણિકાશ્ચ સ્વલંકૃતાઃ।
વાદિત્રાણિ ચ સર્વાણિ પ્રત્યુદ્યાન્તુ સુતં મમ ॥ 4-69-27 (31325)
ભવન્તુ તે લબ્ધજયે સુતે મે
પૌરાશ્ચ મર્ત્યાશ્ચ પરે ચ નાર્યઃ ।
તે શુક્લવસ્ત્રાઃ પ્રભવન્તુ માર્ગે
સુગન્ધમાલ્યાભરણાશ્ચ નાર્યઃ ॥ 4-69-28 (31326)
ભજન્તુ સર્વા ગણિકાઃ સુતં મે
નાર્યશ્ચ કન્યાઃ સહસૈનિકાશ્ચ ।
સ્વલંકૃતાસ્તાઃ સુભગાઃ સુવેષાઃ
પુત્રસ્ય પન્થાનમનુવ્રજન્તુ ॥ 4-69-29 (31327)
ઘણ્ટાપણવકાઃ શીઘ્રં મત્તમારુહ્ય કુઞ્જરમ્।
શૃઙ્ગાટકેષુ સર્વેષુ સમાખ્યાન્તુ જયં મમ્॥ 4-69-30 (31328)
ઉત્તરા ચ કુમારીભિર્બહ્વાભરણભૂષિતા।
સખીં વિજિતસંગ્રામાં પ્રત્યુદ્યાતુ બૃહન્નલામ્ ॥ 4-69-31 (31329)
શ્રુત્વા તુ વચનં તસ્ય પાર્થિવસ્ય મહાત્મન।
તથૈવ ચક્રુઃ સંહૃષ્ટાઃ પૌરાઃ સ્વસ્તિકપાણયઃ ॥ 4-69-32 (31330)
મૂતાશ્ચ સર્વે સહમાગધાશ્ચ
હૃષ્ટા વિરાટસ્ય પુરે જનૌઘાઃ ।
ભેર્યશ્ચ તૂર્યાણિ ચ વારિજાશ્ચ
વેપૈઃ પરાર્ધ્યૈઃ પ્રમદાજનાશ્ચ ॥ 4-69-33 (31331)
વન્દિપ્રવાદાઃ પણવાદિકાશ્ચ
તથૈવ વાદ્યાનિ ચ વંશશબ્દાઃ ।
કાંસ્યં સતાલં મધુરં ચ ગીત-
માદાય નાર્યો નગરાન્નિરીયુઃ ॥ 4-69-34 (31332)
પ્રત્યુદ્યયુઃ પુત્રમનન્તવીર્યં
તે બ્રાહ્મણાઃ શાન્તિપરાઃ પ્રધાનાઃ ।
સ્વાધ્યાયવેદાધ્યયનક્રમજ્ઞાઃ
સ્વસ્તિક્રિયાગીતજપપ્રધાનાઃ ॥ ॥ 4-69-35 (31333)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ એકોનસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 070
॥ શ્રીઃ ॥
4.70. અધ્યાયઃ 070
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
ઉત્તરજયશ્રવણહૃષ્ટેન વિરાટેન યુધિષ્ઠિરેણ સહ દ્યૂતદેવનમ્ ॥ 1 ॥ વિરાટેનોત્તરપ્રશંસને કઙ્કેન બૃહન્નલયા કુરુપરાજયકથનમ્ ॥ 2 ॥ તતો રુષ્ટેન વિરાટેન કઙ્કસ્ય કર્ણમૂલેઽક્ષેણાભિહનનમ્ ॥ 3 ॥ સૈરન્ધ્ર્યા ક્ષતાત્પ્રસ્રવતો રક્તસ્ય નિજોત્તરીયેણ ગ્રહણમ્ ॥ 4 ॥ તથા વિરાટેન તદ્ગ્રહણકારણપ્રશ્ને તત્કથનમ્ ॥ 5 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-70-0 (31334)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ । 4-70-0x (3272)
પ્રસ્થાપ્ય સેનાં કન્યાશ્ચ ગણિકાશ્ચ સ્વલંકૃતાઃ।
મત્સ્યરાજો મહારાજઃ પ્રહૃષ્ટ ઇદમબ્રવીત્ ॥ 4-70-1 (31335)
વ્રિગર્તાઃ કુરવઃ સર્વે સંગ્રામે નિર્જિતા મયા।
પ્રવિશ્યાન્તઃપુરં હૃષ્ટા દ્યૂતં દીવ્યામ બ્રાહ્મણ ॥ 4-70-2 (31336)
અક્ષાનાહર સૈરન્ધ્રિ આસનં ચોપકલ્પય।
આદાય વ્યજનં ત્વં ચ પાર્શ્વતોઽનન્તરા ભવ ॥ 4-70-3 (31337)
તં તથાવાદિનં દૃષ્ટ્વા પાણ્ડવઃ પ્રત્યભાપત।
ન દેવિતવ્યં હૃષ્ટેન કિતવેનેતિ નઃ શ્રુતમ્ ॥ 4-70-4 (31338)
ન ત્વામદ્ય મુદા યુક્તમહં દેવિતુમુત્સહે ।
પ્રિયં તુ તે ચિકીર્પામિ વર્તતાં યદિ રોચતે।
દ્યૂતં કર્તું ન વાઞ્છામિ નરેન્દ્ર જનસંસદિ ॥ 4-70-5 (31339)
વિરાટ ઉવાચ। 4-70-6x (3273)
સ્ત્રિયો ગાવો હિરણ્યં ચ યચ્ચાન્યદ્વસુ કિંચન।
ન મે કિંચિત્ત્વયા કાર્યમન્તરેણાપિ દેવિતમ્ ॥ 4-70-6 (31340)
કઙ્ક ઉવાચ। 4-70-7x (3274)
કિં તે દ્યૂતેન રાજેન્દ્ર બહુદોષેણ માનદ।
દેવને બહવો દોષાસ્તસ્માત્તત્પરિવર્જયેત્ ॥ 4-70-7 (31341)
શ્રુતો વા યદિ વા દૃષ્ટો ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ ।
સ રાજ્યં ધનમક્ષય્યં પણમેકમમન્યત ॥ 4-70-8 (31342)
કૃષ્ણાં ચ ભાર્યાં દયિતાં ભ્રાતૄંશ્ચ ત્રિદશોપમાન્।
નિઃસંશયં સ કિતવઃ પશ્ચાત્તપ્યતિ પાણ્ડવઃ ॥ 4-70-9 (31343)
વિવિધાનાં ચ રત્નાનાં ધનાનાં ચ પરાજયે।
અભીપ્સિતવિનાશશ્ચ વાક્પારુષ્યમનન્તરમ્ ॥ 4-70-10 (31344)
અવિશ્વાસ્યં બુધૈર્નિત્યમેકાહ્ના દ્રવ્યનાશનમ્।
દ્યૂતે હારિતવાન્સર્વં તસ્માદ્દ્યૂતં ન રોચયે ॥ 4-70-11 (31345)
અથવા મન્યસે રાજન્દીવ્યાવ યદિ રોચતે।
એવમાભાષ્ય વાક્યૈસ્તુ ક્રીડતસ્તૌ નરોત્તમૌ ॥ 4-70-12 (31346)
પ્રવર્તમાને દ્યૂતે તુ માત્સ્યઃ પાણ્ડવમબ્રવીત્ ॥ 4-70-13 (31347)
પશ્ય પુત્રેણ મે યુદ્ધે તાદૃશાઃ કુરવો જિતાઃ ।
કુરવોઽતિરથાઃ સર્વે દેવૈરપિ સુદુર્જયાઃ ॥ 4-70-14 (31348)
તતોઽબ્રવીદ્ધર્મરાજો દ્યૂતે માત્સ્યં યુધિષ્ઠિરઃ।
દિષ્ટ્યા તે વિજિતા ગાવઃ કુરવશ્ચ પરાજિતાઃ ॥ 4-70-15 (31349)
અત્યદ્ભુતતમં મન્યે ઉત્તરશ્ચેત્કૂરૂઞ્જયેત્।
યન્તા બૃહન્નલા યસ્ય સ કથંચિદ્વિજેષ્યતે ॥ 4-70-16 (31350)
તતો વિરાટઃ ક્ષુભિતો મન્યુના ચ પરિપ્લુતઃ।
ઉવાચ વચનં ક્રુદ્ધઃ પરિવ્રાજમનન્તરમ્ ॥ 4-70-17 (31351)
તાદૃશેન તુ યોધેન મહેષ્વાસેન ધીમતા।
કુરવો નિર્જિતા યુદ્ધે તત્ર કિં બ્રાહ્મણાદ્ભુતમ્ ॥ 4-70-18 (31352)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 4-70-19x (3275)
સમં ષણ્ડેન મે પુત્રં બ્રહ્મબન્ધો પ્રશંસસિ।
વાચ્યાવાચ્યં ન જાનીષે નૂનં મામવમન્યસે ॥ 4-70-19 (31353)
વિરાટ ઉવાચ। 4-70-20x (3276)
સમં ષણ્ડેન મે પુત્રં બ્રહ્મબન્ધો પ્રશંસસિ।
વાચ્યાવાચ્યં ન જાનીષે નૂનં મામવમન્યસે ॥ 4-70-20 (31354)
પુમાંસો બહવો દૃષ્ટાઃ સૂતાશ્ચ બહવો મયા।
વિક્રમ્ય યન્તા યોદ્ધા ચ ન મે દૃષ્ટઃ કદાચન ॥ 4-70-21 (31355)
વિપ્રિયં ન ચરેદ્રાજ્ઞામનુકૂલં પ્રિયં વદેત્।
આચરન્વિપ્રિયં રાજ્ઞાં ન જાતુ સુખમેધતે ॥ 4-70-22 (31356)
વયસ્યત્વાત્તુ તે સર્વમપરાધમિમં ક્ષમે।
નેદૃશીં પ્રવદર્વાચં યદિ જીવિતુમિચ્છસિ ॥ 4-70-23 (31357)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-70-24x (3277)
તતોઽબ્રવીત્પુનઃ કઙ્કઃ પ્રહસ્ય કુરુવર્ધનઃ ।
બૃહન્નલાયા સજેન્દ્ર ધુષ્યતાં નગરે જયઃ ॥ 4-70-24 (31358)
ઉત્તરેણ તુ સારથ્યં કૃતં નૂનં ભવિષ્યતિ।
નિમિત્તં કિંચિદુત્પન્નં તર્કશ્ચાપિ દૃઢો મમ।
યતો જાનામિ રાજેન્દ્ર નાન્યથા તદ્ભવિષ્યતિ ॥ 4-70-25 (31359)
કુરવોઽપિ મહાવીર્યા દેવૈરપિ સુદુર્જયાઃ।
સસોમવરુણાદિત્યૈઃ સયક્ષેશહુતાશનૈઃ ॥ 4-70-26 (31360)
યત્ર શાન્તનવો ભીષ્મો દ્રોણકર્ણૌ સુદુર્જયૌ।
અશ્વત્થામા વિકર્ણશ્ચ સોમદત્તો જયદ્રથઃ ॥ 4-70-27 (31361)
ભૂરિશ્રવાઃ શલો ભૂરિર્જલસન્ધિશ્ચ વીર્યવાન્।
દુર્યોધનો દુષ્પ્રસહો દુઃશાસનવિવિંશતી ॥ 4-70-28 (31362)
વૃષસેનોઽશ્વવેગશ્ચ વાયુવેગસુવર્ચસૌ ।
બાહ્લીકઃ શૂરસેનશ્ચ યુયુત્સુશ્ચ પરન્તપઃ ॥ 4-70-29 (31363)
સૌબલઃ શકુનિશ્ચૈવ દ્યુમત્સેનશ્ચ સાલ્વરાટ્ ।
અન્યે ચ બહવઃ શૂરા નાનાજનપદેશ્વરાઃ ॥ 4-70-30 (31364)
કૃપેણાચાર્યમુખ્યેન સહિતાઃ કુરવો નૃપાઃ।
સઞ્જકાર્મુકનિસ્ત્રિંશા રથિનો રથયૂથપાઃ।
અન્યે ચૈવ મહાવીર્યા રાજપુત્રા મહારથાઃ ॥ 4-70-31 (31365)
મરુદ્ગણૈઃ પરિવૃતઃ સાક્ષાદપિ પુરંદરઃ ।
તદ્બલં ન જયેત્ક્રુદ્ધો ભીષ્મદ્રોણાદિભિર્વૃતમ્ ॥ 4-70-32 (31366)
કસ્તદ્બૃહન્નલાદન્યો મનુષ્યઃ પ્રતિયોત્સ્યતિ।
યસ્ય બાહુબલે તુલ્યો ન ભવિષ્યતિ કશ્ચન ॥ 4-70-33 (31367)
અતીવ સમરં દૃષ્ટ્વા હર્ષો યસ્યાભિવર્ધતે।
કિમેવં પુરુષો લોકો દિવિ વા ભુવિ વિદ્યતે ॥ 4-70-34 (31368)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-70-35x (3278)
તેન સંક્ષુભિતો રાજા દીર્યમાણેન ચેતસા ।
અબ્રવીદ્વચનં ક્રૂરમજાનન્વૈ યુધિષ્ઠિરમ્॥ 4-70-35 (31369)
કઙ્ખ મા બ્રૂહિ મે વાક્યં પ્રતિકૂલં દ્વિજોત્તમ ।
બહુશઃ પ્રતિષિદ્ધસ્ત્વં ન ચ વાચં નિયચ્છસિ ॥ 4-70-36 (31370)
નિયન્તા ચેન્ન વિદ્યેત ન કશ્ચિદ્ધર્મમાચરેત્।
ઇતિ પ્રક્ષુભિતો રાજા સોઽક્ષેણાભ્યહનદ્ભૃશમ્ ॥ 4-70-37 (31371)
તસ્ય તક્ષકભોગાભં બાહુમુત્ક્ષિપ્ય દક્ષિણમ્।
વિરાટઃ પ્રાહનત્ક્રુદ્ધઃ કર્ણમાશ્રિત્ય દક્ષિણમ્ ॥ 4-70-38 (31372)
મુખે યુધિષ્ઠિરં કોપાન્મૈવમિત્યવભર્ત્સયન્।
બલવત્પ્રતિવિદ્ધસ્ય નસ્તઃ શોણિતમાસ્રવત્ ॥ 4-70-39 (31373)
અક્ષેણાભિહતો રાજા વિરાટેન યુધિષ્ઠિરઃ ।
તૂષ્ણીમાસીન્મહાબાહુઃ કૃષ્ણાં પશ્યન્સુદુઃખિતામ્ ॥ 4-70-40 (31374)
તસ્ય રક્તોત્પલનિભં શિરસઃ શોણિતં તદા।
પ્રાવર્તત મહાબાહોરભિઘાતાન્મહાત્મનઃ ॥ 4-70-41 (31375)
તદપ્રાપ્તં મહીં પાર્થઃ પાણિભ્યાં સમધારયત્।
અવૈક્ષત ચ ધર્માત્મા દ્રૌપદીં પાર્શ્વતઃ સ્થિતામ્ ॥ 4-70-42 (31376)
સા વેદનામભિજ્ઞાય ભર્તુશ્ચિત્તવશાનુગા।
સા વિષણ્ણા ચ ભીતા ચ ક્રુદ્ધા ચ દ્રુપદાત્મજા ॥ 4-70-43 (31377)
બાષ્પં નિયમ્ય કૃચ્છ્રેણ ભર્તુર્નિઃશ્રેયસૈષિણી ।
ઉત્તરીયેણ સૂક્ષ્મેણ તૂર્ણં જગ્રાહ શોણિતમ્ ॥ 4-70-44 (31378)
નિગૃહ્ય રક્તં વસ્ત્રેણ સૈરન્ધ્રી દુઃખમોહિતા।
સૌવર્ણં ગૃહ્ય ભૃઙ્ગારં શોણિતં તદપામૃજત્ ।
યુધિષ્ઠિરસ્ય રાજેન્દ્ર દ્રુપદેન્દ્રસુતા તદા ॥ 4-70-45 (31379)
વિરાટ ઉવાચ। 4-70-46x (3279)
સૈરન્ધ્રિ કિમિદં રક્તમુત્તરીયેણ ગૃહ્યતે।
કોત્ર હેતુર્વિશાલાક્ષિ તન્મપ્રાચક્ષ્વ તત્વતઃ ॥ 4-70-46 (31380)
સૈરન્ધ્ર્યુવાચ। 4-70-47x (3280)
રક્તબિન્દનિ યાવન્તિ કઙ્કસ્ય ધરણીતલે।
તાવદ્વર્ષાણિ રાષ્ટ્રે તે અનાવૃષ્ટિર્ભવિષ્યતિ॥ 4-70-47 (31381)
એતન્નિમિત્તં માત્સ્યેન્દ્ર કઙ્કસ્ય રુધિરં મયા।
ગૃહીતમુત્તરીયેણ વિનાશો મા ભવેત્તવ ॥ 4-70-48 (31382)
યતીશં યો વિહન્યેત તસ્યાયુર્વિનશિષ્યતિ।
યો યતીશં નિયમ્યેત સહસ્રં યાતના યમે ॥ 4-70-49 (31383)
યતૌ રક્તં દર્શયતિ યાવત્પાંસુરગૃહ્યત।
તાવન્તઃ પિતૃલોકસ્થાઃ પિતરઃ પ્રપતન્ત્યધઃ ॥ 4-70-50 (31384)
ઇતિ જ્ઞાત્વા વિરાટેન્દ્ર ધૃતં રક્તં ચ વાસસા।
મયા તવ હિતાર્થાય ત્વયિ પ્રણયકારણાત્ ॥ ॥ 4-70-51 (31385)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ સપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-70-10 ધનાનાં ચ વિના..... વાક્પારુષ્યં ચાભવદિતિ શેષપૂરણેન યોજના ॥ 10 ॥ 4-70-19 કિં કિમપિ ॥ 19 ॥ 4-70-47 ધરણીતલે પતેયુરિતિ શેષઃ ॥ 47 ॥ 4-70-48 નિયમ્યેત નિયમયેત્ તસ્યેતિ શેષઃ ॥ 49 ॥ 4-70-50 અગૃહ્યત ગૃહ્યેત રક્તેનેતિ ॥ 50 ॥ 4-70-51 ઇતીમમર્થમ્ ॥ 51 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 071
॥ શ્રીઃ ॥
4.71. અધ્યાયઃ 071
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અર્જુનકુરુયુદ્ધદિદૃક્ષયા સમાગતૈર્દેવૈરર્જુનં શ્લાઘમાનૈઃ સદ્ભિઃ પુનઃ સ્વર્ગંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 1 ॥ ઉત્તરેણ સવાદિન્નગોષં પૌરૈઃ પ્રત્યુદ્ગમ્યમાનેન સ્વનગરપ્રવેશનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-71-0 (31386)
જનમેજય ઉવાચ। 4-71-0x (3281)
યુદ્ધં તુ માનુષં દ્રષ્ટુમાગતાસ્ત્રિદશાઃ પુરા।
કિમકુર્વન્ત તે પશ્ચાત્કથયસ્વ મમાનઘ ॥ 4-71-1 (31387)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-71-2x (3282)
વાસવપ્રમુખાઃ સર્વે દેવાઃ સર્ષિપુરોગમાઃ।
યક્ષગન્ધર્વસઙ્ઘાશ્ચ ગણા અપ્સરસાં તથા ॥ 4-71-2 (31388)
યુદ્ધં તુ માનુષં દૃષ્ટ્વા કુરૂણાં ફલ્ગુનસ્ય ચ।
એકસ્ય ચ બહૂનાં ચ રૌદ્રમત્યુગ્રદર્શનમ્ ॥ 4-71-3 (31389)
અસ્ત્રાણામથ દિવ્યાનાં પ્રયોગાનથ સંગ્રહાન્।
લઘુ સુષ્ઠુ ચ ચિત્રં ચ કૃતીનાં ચ પ્રયત્નતઃ ॥ 4-71-4 (31390)
ભીષ્મં શારદ્વતં દ્રોણં કર્ણં ગાણ્ડીવધન્વના।
જિતાનન્યાન્ભૂમિપાલાન્દૃષ્ટ્વા જગ્મુર્દિવૌકસઃ ॥ 4-71-5 (31391)
સર્વે તે પરિતુષ્ટાશ્ચ પ્રશસ્ય ચ મુહુર્મુહુઃ।
અસઙ્ગતિના તેન વિમાનેનાશુગામિના।
પ્રતિજગ્મુરસઙ્ગાસ્તે ત્રિદિવં ચ દિવૌકસઃ ॥ 4-71-6 (31392)
[*કુરવો નિર્જિતાઃ સર્વે ભીષ્મદ્રોણકૃપાદયઃ।
અજય્યાસ્ત્રિદશૈઃ સર્વૈઃ સેન્દ્રૈઃ સર્વૈઃ સુરાસુરૈઃ ।
પાર્થેનૈકેન સંગ્રામે વિસ્મયો નો મહાનહો ॥ 4-71-7 (31393)
કસ્મિન્મુહૂર્તે સંજાતઃ કસ્ય ધર્મસ્ય વા ફલમ્ ॥ 4-71-8 (31394)
કિમાશ્ચર્યં ફલ્ગુનેઽસ્મિન્યો રુદ્રેણ ન્યયોધયત્।
નિવાતકવચાનાજૌ યસ્ત્રિંશત્કોટિસંમિતાન્ ॥ 4-71-9 (31395)
તસ્ય ચૈતત્કિમાશ્ચર્યં સ્તુવન્ત ઇતિ તે સુરાઃ ।
જગ્મુઃ સુરાલયં હૃષ્ટા વિસ્મયાવિષ્ટચેતસઃ ॥] 4-71-10 (31396)
કુરવોઽર્જુનબાણૈશ્ચ તાડિતાઃ શરવિક્ષતાઃ ।
કુરૂનભિમુખાં યાતાઃ સમગ્રબલવાહનાઃ ॥ 4-71-11 (31397)
વિરાટનગરાચ્ચૈવ ગજાશ્વરથસંકુલાઃ ।
યોધૈઃ ક્ષત્રિયદાયાદૈર્બલવદ્ભિરધિષ્ઠિતાઃ ॥ 4-71-12 (31398)
વિરાટપ્રહિતા સેના નગરાચ્છીઘ્રયાયિની ।
ઉત્તરં સહ સૂતેન પ્રત્યયાત્તમરિન્દમમ્ ॥ 4-71-13 (31399)
તસ્મિંસ્તૂર્યશતાકીર્ણે હસ્ત્યશ્ચરથસંકુલે ।
પ્રહર્ષઃ સ્ત્રીકુમારાણાં તુમુલઃ સમપદ્યત ॥ 4-71-14 (31400)
અર્જુનસ્તુ તતો દૃષ્ટ્વા સૈન્યરેણું સમુત્થિતમ્ ।
સૈન્યધ્વજં નિશમ્યાથ વૈરાટિં સમભાષત॥ 4-71-15 (31401)
નગરે તુમુલઃ શબ્દો રેણુશ્ચાક્રમતે નભઃ।
કિંનુ ખલ્વપયાતાસ્તે કુરવો નગરં ગતાઃ ॥ 4-71-16 (31402)
તે ચૈવ નિર્જિતાઽસ્માભિર્મહેષ્વાસાઃ સુતેજસઃ ।
આમુઞ્ચ કવચં વીર ચોદયસ્વ ચ વાજિનઃ ।
જવેનાભિપ્રપદ્યસ્વ વિરાટનગરં પ્રતિ ॥ 4-71-17 (31403)
ન તાવત્તલનિર્ઘોષં ગાણ્ડીવસ્ય ચ નિસ્વનમ્ ।
ધ્વજં વા દર્શયિષ્યામિ અથવા સ્વજનો ભવેત્ ॥ 4-71-18 (31404)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-71-19x (3283)
સેનાગ્રમેતન્માત્સ્યાનાં ગણિકાશ્ચ સ્વલંકૃતાઃ।
કન્યા રથેષુ દૃશ્યન્તે યોધા વિવિધવાસસઃ ॥ 4-71-19 (31405)
ઉત્તરામત્ર પશ્યામિ સખીભિઃ પરિવારિતામ્।
અનીકિન્યઃ પ્રદૃશ્યન્તે હસ્તિનોશ્વાશ્ચ વર્મિતાઃ ॥ 4-71-20 (31406)
રથિનશ્ચ પદાતાશ્ચ બહવો ન ચ શસ્ત્રિણઃ।
વિરાટવચનાત્સર્વે સંહૃષ્ટાઃ પ્રતિભાન્તિ મે।
ન ચ મેઽત્ર પ્રતીઘાતશ્ચિત્તસ્ય સ્વજને યથા ॥ 4-71-21 (31407)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-71-22x (3284)
તતઃ શીઘ્રં સમાસાદ્ય ઉત્તરં સ્વજનો બહુ।
પરસ્પરમમિત્રઘ્નં સસ્વજે તં સમાગતમ્ ॥ 4-71-22 (31408)
જના ઊચુઃ। 4-71-23x (3285)
પ્રીતિમાન્પુરુષવ્યાઘ્રો હર્ષયુક્તઃ પુનઃ પુનઃ ।
દિષ્ટ્યા જયસિ ભદ્રં તે દિષ્ટ્યા સૂતો બૃહન્નલાઃ।
દિષ્ટ્યા સંગ્રામમાગમ્ય ભયં તવ ન કિંચન ॥ 4-71-23 (31409)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-71-24x (3286)
અજૈષીદેષ જાઞ્જિષ્ણુઃ કુરૂનેકરથો રણે।
એતસ્યક બાહુવીર્યં તદ્યેન ગાવો જિતા મયા।
કુરવો નિર્જિતા યસ્માત્સગ્રામેઽમિતતેજસઃ ॥ 4-71-24 (31410)
અકાર્ષીદેષ તત્કર્મ દેવપુત્રોપમો યુવા।
એષ તત્પુરુષવ્યાઘ્રો વિક્ષોભ્ય કુરુમણ્ડલમ્।
ગાવઃ પ્રસહ્ય વિજિતા રણે માં ચાભ્યપાલયત્ ॥ 4-71-25 (31411)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-71-26x (3287)
ઉત્તરસ્ય વચઃ શ્રુત્વા શંસમાનસ્ય ચાર્જુનમ્।
ચોદિતા રાજપુત્રેણ જયં મઙ્ગલવાદિનઃ ॥ 4-71-26 (31412)
તતો ગન્ધૈશ્ચ માલ્યૈશ્ચ ધૂપૈશ્ચ વસુસંભૃતૈઃ ।
કન્યાઃ પાર્થમમિત્રઘ્નં કિરન્ત્યઃ સમપૂજયન્ ॥ 4-71-27 (31413)
આપૂર્યમાણો માલ્યૈશ્ચ ગન્ધૈશ્ચ વિવિધૈઃ શુભૈઃ ।
સંપૂજ્યમાનો લોકેન નગરદ્વારમાગમત્ ॥ 4-71-28 (31414)
ભેર્યશ્ચ તૂર્યાણિ ચ વેણવશ્ચ
વિચિત્રવેષાઃ પ્રમદાજનાશ્ચ।
પુરો વિરાટસ્ય મહાબલસ્ય
નિષ્ક્રમ્ય ભૂમિંજયમભ્યનન્દનમ્ ॥ 4-71-29 (31415)
પ્રશસ્યમાનસ્તુ જયેન તત્ર
પુત્રો વિરાટસ્ય ન હૃષ્યતિ સ્મ।
સંભાષ્યમાણસ્તુ જયેન તત્ર
સોઽન્તર્મનાઃ પાણ્ડવમીક્ષમાણઃ ॥ 4-71-30 (31416)
પુત્ર્યૈ વિરાટસ્ય તતો વરાણિ
વસ્ત્રાણ્યદાત્પાણ્ડુસુતઃ સખીભ્યઃ।
સભાજયંશ્ચાપિ સમાગતાસ્તા
દૃષ્ટ્વા જયં તચ્ચ બલં કુમાર્યઃ ॥ ॥ 4-71-31 (31417)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ એકસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-71-7 *ઇમે શ્લોકાઃ થo પુસ્તકમાત્રે વર્તન્તે।વિરાટપર્વ - અધ્યાય 072
॥ શ્રીઃ ॥
4.72. અધ્યાયઃ 072
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
ઉત્તરેણ રાજાભ્યનુજ્ઞયાઽન્તઃપુરમેત્ય તદભિવાદનમ્ ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરઘ્રણાવલોકનભીતોત્તરચોદનયા વિરાટેન યુધિષ્ઠિરક્ષમાપનમ્ ॥ 2 ॥ તતોઽર્જુનસ્યાન્તઃપ્રવેશઃ ॥ 3 ॥ ઉત્તરસ્યૈવ જેતૃત્વભ્રમહૃષ્ટેન વિરાટેન તત્પ્રશંસનમ્ ॥ 4 ॥ તેન તંતપિ કસ્યચિદ્દેવપુત્રસ્યૈવ જેતૃત્વકથનમ્ ॥ 5 ॥ તતોઽર્જુનેનોત્તરાપ્રભૃતિભ્યઃ કુરુવસ્ત્રપ્રદાનમ્ ॥ 6 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-72-0 (31418)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-72-0x (3288)
સભાજ્યમાનઃ પૌરૈશ્ચ સ્ત્રીભિર્જાનપદૈરપિ।
આસાદ્યાન્તઃપુરદ્વારં પિત્રે સંપ્રત્યવેદયત્ ॥ 4-72-1 (31419)
તતો દ્વાઃસ્થઃ સમાસાદ્ય પ્રણિપત્ય કૃતાઞ્જલિઃ ।
વર્ધયિત્વા જયાશીર્ભિરિદં વચનમબ્રવીત્॥ 4-72-2 (31420)
રાજન્પૃથુયશસ્તુભ્યં જિત્વા શત્રૂન્સમાગતઃ।
ઉત્તરઃ સહ સૂતેન દ્વારિ તિષ્ઠતિ વારિતઃ ॥ 4-72-3 (31421)
કુમારો યોધમુખ્યૈસ્ચ ગણિકાભિસ્ચ સંવૃતઃ ।
પૌરજાનપદૈર્યુક્તઃ પૂજ્યમાનો જયાશિષાઃ ॥ 4-72-4 (31422)
તતો હૃષ્ટો મહીપાલઃ ક્ષત્તારમિદમબ્રવીત્ ।
પ્રવેશયોભૌ તૌ તૂર્ણં દર્શનેપ્સુરહં તયોઃ ॥ 4-72-5 (31423)
ક્ષત્તારં કુરુરાજસ્તુ શનૈઃ કર્ણ ઉપાજપત્।
ઉત્તરઃ પ્રવિશત્વેકો ન પ્રવેશ્યા બૃહન્નલાઃ॥ 4-72-6 (31424)
તસ્ય હિ મહાબાહોર્વ્રતં નિત્યં મહાત્મનઃ।
યો મમાઙ્ગે વ્રણં કુર્યાચ્છોણિતં વા પ્રદર્શયેત્।
અન્યત્ર સંગ્રામગતાન્ન સ જીવેત્કથંચન ॥ 4-72-7 (31425)
વ્યક્તં ભૃસં સુસંક્રુદ્ધો માં દૃષ્ટ્વૈવ સશોણિતમ્।
વિરાટમિહ સામાત્યં હન્યાત્સબલાવાહનમ્ ॥ 4-72-8 (31426)
ઇન્દ્રં વાપિ કુબેરં વા યમં વા વરુણં તથા।
મમ શોણિતકર્તારં મૃદ્ગીયાત્કિં પુનર્નરમ્ ॥ 4-72-9 (31427)
ક્ષણમાત્રં તુ તત્રૈવ દ્વારિ તિષ્ઠતુ વીર્યવાન્ ।
ઇતિ પ્રોવાચ ધર્માત્મા યુધિષ્ઠિર ઉદારધીઃ ॥ 4-72-10 (31428)
ઇત્યુક્ત્વા ક્ષમયા યુક્તો ધર્મરાજો ઘૃણાન્વિતઃ।
સભાયાં સહ માત્સ્યેન તૂષ્ણીમુપવિવેશ હ ॥ 4-72-11 (31429)
તતો રાજસુતો જ્યેષ્ઠઃ પ્રાવિશત્પૃથિવીંજયઃ।
વવન્દે સ પિતુઃ પાદૌ કઙ્કં ચાપ્યુપતિષ્ઠત ॥ 4-72-12 (31430)
પશ્યન્યુધિષ્ઠિરં દૃષ્ટ્યા વક્રયા ચરણૌ પિતુઃ।
અભિવાદ્ય તતો દૃષ્ટ્વા કઙ્કસ્ય રુધિરપ્લુતમ્ ।
હૃદયેઽદહ્યત તદા મૃત્યુગ્રસ્ત ઇવોત્તરઃ ॥ 4-72-13 (31431)
તતો રુધિરસિક્તાઙ્ગમનેકાગ્રમનાગસમ્।
ભૂમાવેકાન્ત આસીનં સૈરન્ધ્ર્યા સમુપાસિતમ્।
તતઃ પપ્રચ્છ રાજાનં ત્વરમાણ ઇવોત્તરઃ ॥ 4-72-14 (31432)
કેનાયં તાડિતઃ કઙ્કઃ કેન પાપમિદં કૃતમ્।
કો વા જિગમિષુર્મૃત્યું કેન સ્પૃષ્ટઃ પદોરગઃ ॥ 4-72-15 (31433)
શ્રોત્રિયો બ્રાહ્મણશ્રેષ્ઠ ઇન્દ્રાસનરતિક્ષમઃ।
પૂજનીયોઽભિવાદ્યશ્ચ ન પ્રબાધ્યોઽયમીદૃશઃ ॥ 4-72-16 (31434)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-72-17x (3289)
સ પુત્રસ્ય વચઃ શ્રુત્વા વિરાટો રાષ્ટ્રવર્ધનઃ।
પ્રત્યુવાચોત્તરં વાક્યં સાધ્વસાદ્ધ્વસ્તમાનસઃ ॥ 4-72-17 (31435)
પુત્ર તે વિજયં શ્રુત્વા પ્રહૃષ્ટોઽહં મુદા ભૃશમ્।
અક્ષક્રીડનયાઽનેન કાલક્ષેપમકારિષમ્ ॥ 4-72-18 (31436)
તત્રાજયત્કુરૂન્સર્વાનુત્તરો રાષ્ટ્રવર્ધનઃ।
ઇત્યુક્તં હિ મયા પુત્ર નેતિ કઙ્કો બૃહન્નલા।
અજયત્સા કુરૂન્સર્વાનિતિ મામબ્રવીન્મુહુઃ ॥ 4-72-19 (31437)
પ્રશંસિતે મયા પુત્ર વિજયે તવ વિશ્રુતે।
બૃહન્નલાયા વિજયં કઙ્કોઽસ્તુવત વૈ રુષા ॥ 4-72-20 (31438)
મયા પ્રશસ્યમાને તુ ત્વયિ પણ્ડં પ્રશંસતિ।
બૃહન્નલાપ્રશંસાભિરભ્યસૂયમહં તદા।
તાડિતોઽયં મયા પુત્ર દુરાત્મા શત્રુપક્ષકૃત્ ॥ 4-72-21 (31439)
તાડિતોઽયં યતિઃ કઙ્ક ઇત્યુક્તં તદ્વચોત્તરઃ।
શ્રુત્વા પિતુર્ભૃશં ક્રુદ્ધઃ પિતરં વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 4-72-22 (31440)
અકાર્યં તે કૃતં રાજન્ક્ષિપ્રમેષ પ્રસાદ્યતામ્।
મા ત્વા બ્રહ્મવિષં ઘોરં સમૂલમુપનિર્દહેત્ ॥ 4-72-23 (31441)
યાવન્ન ક્ષયમાયાતિ કુલં સર્વમશેષનઃ।
સ્ફીતં વૃદ્ધં ચ માત્સ્યાનામયં તાવત્પ્રસાદ્યતામ્ ॥ 4-72-24 (31442)
પ્રણમ્ય પાદયોરસ્ય દણ્ડવત્ક્ષિતિમણ્ડલે ।
પ્રગૃહ્ય પાદૌ પાણિભ્યામયં તાવત્પ્રસાદ્યતામ્ ॥ 4-72-25 (31443)
દક્ષેણ પાણિના સ્પૃષ્ટ્વા શપે ત્વાં ક્ષપિતં મયા।
ઇતિ યાવદ્વદેત્કઙ્ અયં તાવત્પ્રસાદ્યતામ્ ॥ 4-72-26 (31444)
સ પુત્રસ્ય વચઃ શ્રુત્વા વિરાટઃ સાધ્વસાકુલઃ।
ક્ષમયામાસ કૌન્તેયં છન્નં બ્રાહ્મણવર્ચસા ॥ 4-72-27 (31445)
ક્ષમયન્તં તુ રાજાનં પાણ્ડવઃ પ્રત્યભાષત।
ચિરં ક્ષાન્તં મયા રાજન્મન્યુર્મમ ન વિદ્યતે ॥ 4-72-28 (31446)
યદિ સ્મ તત્પતેદ્ભૂમૌ રુધિરં મમ પાર્થિવ ।
સરાષ્ટ્રસ્ત્વમિહોચ્છેદમાપદ્યેથા નરર્ષભ ॥ 4-72-29 (31447)
ન દૂષયામિ રાજેન્દ્ર યસ્તુ હન્યાદદૂષકમ્।
ફલં તસ્ય મહારાજ ક્ષિપ્રં દારુણમાપ્નુયાત્ ॥ 4-72-30 (31448)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-72-31x (3290)
શોણિતે તુ વ્યતિક્રાન્તે પ્રવિવેશ બૃહન્નલા।
અભિવાદ્ય મહારાજં કઙ્કં ચાપ્યુપતિષ્ઠત ॥ 4-72-31 (31449)
ક્ષમયિત્વા તુ કૌરવ્યં રણાદુત્તરમાગતમ્ ।
પરિષ્વજ્ય દૃઢં રાજા પ્રવેશ્ય ભવનોત્તમમ્।
પ્રશશંસ તતો માત્સ્યઃ શૃણ્વતઃ સવ્યસાચિનઃ ॥ 4-72-32 (31450)
વિરાટ ઉવાચ। 4-72-33x (3291)
ત્વયા દાયાદવાનસ્મિ કૈકેયીનન્દિવર્ધન।
ત્વયા મે સદૃશઃ પુત્રો ન ભૂતો ન ભવિષ્યતિ ॥ 4-72-33 (31451)
પદં પદસહસ્રેણ યશ્ચરન્નાપરાધ્નુયાત્।
તેન કર્ણેન તે તાત કથમાસીત્સમાગમઃ ॥ 4-72-34 (31452)
રણે યં પ્રેક્ષ્ય સીદન્તિ હૃતવીર્યપરાક્રમાઃ।
કૃપેન તેન તે તાત કથમાસીત્સમાગમઃ ॥ 4-72-35 (31453)
યસ્ય તદ્વિશ્રુતં લોકે મહદ્વૃત્તમનુત્તમમ્ ।
પિતુઃ કૃતે કૃતં ઘોરં બ્રહ્મચર્યમનુત્તમમ્ ॥ 4-72-36 (31454)
યોઽયોધીત્સમરે રામં જામદગ્ન્યં પ્રતાપિનમ્।
ભીષ્મોસૌ પુરુષવ્યાઘ્ર ન ચ યુદ્ધે પરાજિતઃ ॥ 4-72-37 (31455)
પરાક્રમી ચ દુર્ધર્ષો વિદ્વાઞ્શૂરો જિતેન્દ્રિયઃ।
દૃઢવેધી ક્ષિપ્રકારી વિશ્રુતઃ સર્વકર્મસુ ॥ 4-72-38 (31456)
તેન તે સહ ભીષ્મેણ કુરુવૃદ્ધેન સંયુગે ।
યુદ્ધમાસીત્કથં તાત સર્વમેતદ્બ્રવીહિ મે ॥ 4-72-39 (31457)
પર્વતં યો વિનિર્ભિન્દ્યાદ્રાજપુત્રો વરેષુભિઃ।
દુર્યોધનેન તે તાત કથમાસીત્સમાગમઃ ॥ 4-72-40 (31458)
આચાર્યો વૃષ્ણિરીરાણાં પાઞ્ચાલાનાં ચ યઃ પ્રભુઃ।
કુરૂણાં પાણ્ડવાનાં ચ સર્વક્ષત્રસ્ય યો ગુરુઃ ॥ 4-72-41 (31459)
સર્વશસ્ત્રભૃતાં શ્રેષ્ઠઃ સર્વલોકેષુ વિશ્રુતઃ।
તેન દ્રોણેન તે તાત કથમાસીત્સમાગમઃ ॥ 4-72-42 (31460)
આચાર્યપુત્રો યઃ શૂરો દ્રોણાદનવમો રણે।
તેન વીરેણ તે તાત કથમાસીત્સમાગમઃ ॥ 4-72-43 (31461)
સર્વે ચૈવ મહાવીર્યા ધાર્તરાષ્ટ્રઃ મહારથાઃ ।
તૈસ્તૈર્વીરૈશ્ચ તે તાત કથમાસીત્સમાગમઃ ॥ 4-72-44 (31462)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-72-45x (3292)
ન મયા નિર્જિતા ગાવો ન મયા કુરવો જિતાઃ।
કૃતં ચ કર્મ તત્સર્વં દેવપુત્રેણ કેનચિત્ ॥ 4-72-45 (31463)
સ હિ ભીતં દ્રવન્તં માં ભીષ્મદ્રોણમુખાન્કુરૂન્।
દૃષ્ટ્વા વિષણ્ણં સંગ્રામે દેવપુત્રો ન્યવારયત્ ॥ 4-72-46 (31464)
સ હિ તિષ્ઠન્રથોપસ્થે વજ્રપાણિનિભો યુવા।
તેન તે નિર્જિતા ગાવસ્તેન તે કુરવો જિતાઃ॥ 4-72-47 (31465)
તસ્ય તત્કર્મ વીરસ્ય ન મયા તાત તત્કૃતમ્ ।
સ હિ શારદ્વતં દ્રોણં દ્રોણપુત્રં ચ વીર્યવાન્ ।ટ
સૂતપુત્રં ચ ભીષ્મં ચ ચકાર વિમુખાઞ્શરૈઃ ॥ 4-72-48 (31466)
દુર્યોદનં ચ સમરે પ્રભિન્નમિવ કુઞ્જરમ્।
પ્રભગ્નમબ્રવીદ્ભીતં રાજપુત્રં મહાબલમ્ ॥ 4-72-49 (31467)
ન હાસ્તિનપુરે ત્રાણં તવ પશ્યામિ કિંચન।
ન હાસ્તિનપુરે ભોગા ભોક્તું શક્યાઃ પલાયતા ॥ 4-72-50 (31468)
વ્યાયામેન પરીપ્સસ્વ જીવિતં કૌરવાત્મજ ।
ન મોક્ષ્યસે પલાયંસ્ત્વં લોકે યુદ્ધમના ભવ।
પૃથિવીં ભોક્ષ્યસે જિત્વા હતો વા સ્વર્ગમાપ્સ્યસિ ॥ 4-72-51 (31469)
સ નિવૃત્તો નરવ્યાઘ્રો મુઞ્ચન્વજ્રનિભાઞ્શરાન્।
સચિવૈઃ સંવૃતો રાજા ભીષ્મદ્રોણકૃપાદિભિઃ ।
તતો મે રોમહર્ષોઽભૂદૂરુસ્તમ્ભશ્ચ મેઽભવત્ ॥ 4-72-52 (31470)
યદભૂદ્ધનસંકાશમનીકં વ્યધમચ્છરૈઃ।
તત્પ્રપુદ્ય રથાનીકં સિંહદર્પસમો યુવા।
તાન્કુરુન્દ્રાવયદ્રાજન્રણે નાગ ઇવ શ્વસન્ ॥ 4-72-53 (31471)
એકેન તેન શૂરેણ ષડ્રથાઃ પરિનિર્જિતાઃ ।
શાર્દૂલેનેવ મત્તેન મૃગાસ્તૃણચરા યથા ॥ 4-72-54 (31472)
હયાનાં ચ ગજાનાં ચ શૂરાણાં ચ ધનુષ્મતામ્।
નિહતાનિ સહસ્રાણિ ભગ્ના ચ કુરુવાહિની ॥ 4-72-55 (31473)
સૂતપુત્રં શતૈર્વિદ્ધ્વા હયાન્હત્વા મહારથઃ ।
અસ્ત્રેણ મોહયિત્વા તં રક્તવસ્ત્રં સમાદદે ॥ 4-72-56 (31474)
ચતુર્ભિઃ પુનરાનર્ચ્છદ્ભીષ્મં શાન્તનવં શરૈઃ।
સ તં વિદ્ધ્વા હયાંશ્ચાશુ નાસ્ય વસ્ત્રં સમાદદે ॥ 4-72-57 (31475)
દુર્યોધનં ચ બલવાન્બાણૈર્વિવ્યાધ સપ્તભિઃ।
તં સ વિદ્ધ્વા હયાંશ્ચાસ્ય પીતવસ્ત્રં સમાદદે ॥ 4-72-58 (31476)
દ્રોણં કૃપં ચ બલવાન્સોમદત્તં જયદ્રથમ્।
ભૂરિશ્રવસમિન્દ્રાભં શકુનિં ચ મહારથમ્ ॥ 4-72-59 (31477)
ત્રિભિસ્ત્રિભિઃ સ વિદ્ધ્વા તુ દુઃશાસનમુખાનપિ।
વિવિધાનિ ચ વસ્ત્રાણિ મહાર્હાણ્યાજહાર સઃ ॥ 4-72-60 (31478)
દ્વાભ્યાં શરાભ્યાં વિદ્ધ્વાઽથ તથાઽઽચાર્યસુતં રણે।
ચાપં છિત્ત્વા વિકર્ણસ્ય નીલે ચાદત્ત વાસસી ॥ 4-72-61 (31479)
વિરાટ ઉવાચ। 4-72-62x (3293)
ક્વ સ વીરો મહાબાહુર્દેવપુત્રો મહાયશાઃ।
યો મમામોચયત્પુત્રં કુરુભિર્ગ્રસ્તમાહવે॥ 4-72-62 (31480)
ઇચ્છામિ તમમિત્રઘ્નં દુષ્ટુમર્ચિતુમેવ ચ।
યેન મે ત્વં ચ ગાવશ્ચ મોક્ષિતા દેવસૂનુના ॥ 4-72-63 (31481)
તસ્મૈ દાસ્યામિ તાં પુત્રીં ગ્રામાંશ્ચૈવ તુ હાટકાન્।
સ્ફુરિતં કટિસૂત્રં ચ સ્ત્રીસહસ્રશતાનિ ચ ॥ 4-72-64 (31482)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-72-65x (3294)
અન્તર્ધાનં ગતસ્તાત દેવપુત્રઃ પ્રતાપવાન્।
અદ્ય શ્વો વા પરશ્વો વા મન્યે પ્રાદુર્ભવિષ્યતિ ॥ 4-72-65 (31483)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-72-66x (3295)
એવમાખ્યાયમાનસ્તુ છન્નં સત્રેણ પાણ્ડવમ્।
વસન્તં તં તુ નાજ્ઞાસીદ્વિરાટઃ પાર્થમર્જુનમ્ ॥ 4-72-66 (31484)
તતઃ પાર્થોઽભ્યનુજ્ઞાતો વિરાટેન મહાત્મના।
સહ પુત્રેણ માત્સ્યસ્ય મન્ત્રયિત્વા ધનંજયઃ ॥ 4-72-67 (31485)
ઇત્યેવં બ્રૂહિ રાજાનં વિરાટં સમુપસ્થિતમ્।
ઇત્યુક્ત્વા સહસા પાર્થઃ પ્રવિશ્યાન્તઃપુરં શુભમ્।
દદૌ વસ્ત્રાણિ રન્તાનિ વિરાટદુહિતુઃ સ્વયમ્ ॥ 4-72-68 (31486)
ઉત્તરા તુ મહાર્હાણિ વસ્ત્રાણ્યાભરણાનિ ચ।
પ્રગૃહ્ય તાનિ સર્વાણિ પ્રીતા સાનુચરાઽભવત્ ॥ ॥ 4-72-69 (31487)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ દ્વિસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-72-5 ક્ષત્તારં સારથિમ્ ॥ 5 । 4-72-6 કર્ણ ઉપાજપત્ કર્ણે ઇતિ ચ્છેદઃ ॥ 6 ॥ 4-72-7 મમાઙ્ગ ઇતિ મમ યુધિષ્ઠિરસ્ય । સંગ્રામાય ગતાત્ ગમનાત્॥ 7 ॥ 4-72-13 રુધિરપ્લુતં રુધિરત્રાવમ્ ॥ 13 ॥ 4-72-14 અનેકાગ્રં વ્યગ્રમ્ । યુધિષ્ઠિરં દૃષ્ટ્વા રાજાનં પપ્રચ્છેત્યન્વયઃ ॥ 14 ॥ 4-72- 22 તદ્વચઃ ઇતિ ચ્છેદઃ સંધિરાર્ષઃ ॥ 22 ॥ 4-72-30 તસ્યેતિ। સ ઇતિ શેષઃ। સ હન્તા તસ્ય સ્વકૃતહનનસ્ય ॥ 30 । 4-72-31 ઉપતિષ્ઠત ઉપાતિષ્ઠત અસેવત ॥ 31 ॥ 4-72- 33 દાયાદવાન્પુત્રવાન્ ॥ 33 । 4-72-34 પદસહસ્રેણ લક્ષ્યસહસ્રાર્થમ્ । હેત્વર્થે તૃતીયા। યુગપત્સહસ્રલક્ષ્યાણિ વેદ્ધુમિત્યર્થઃ। ચરન્ બાણૈઃ । પદં એકમપિ લક્ષ્યં નાપરાધ્નુયાત્ લક્ષ્યાત્ ચ્યુતસાયકો ન ભવેદિત્યર્થઃ ॥ 34 ॥ 4-72-47 તિષ્ઠન્ અયુધ્યતેતિ શેષઃ ॥ 47 ॥ 4-72-52 સ નિવૃત્તોઽભૂદિત્યન્વયઃ ॥ 52 ॥ 4-72-53 સિંહેન દર્પે રામઃ । દ્રાવયત્ .........॥ 53 ॥ 4-72-54 તૃણચરાસ્તૃણભક્ષકાઃ ॥ 54 ॥ 4-72-66 સત્રેણ વેષાન્તરેણ ॥ 66 ॥ 4-72-68 શ્વ ઇતો બ્રૂહિ રાજાનં વિરાટ......ચેતિ શo પાઠઃ ॥ 68 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 073
॥ શ્રીઃ ॥
4.73. અધ્યાયઃ 073
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
ભીમાર્જુનાદિભી રાત્રૌ યુધિષ્ઠિરસમીપગમનમ્ ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ સહર્ષં સ્વાનભિભાષણે અર્જુનેન ભીમંપ્રતિ તત્કારણપ્રશ્નઃ ॥ 2 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ તં પ્રતિ વિરાટેનાક્ષતાડનસ્ય તત્કારણત્વકથનમ્ ॥ 3 ॥ ભીમાદિભિઃ ક્રોધાદ્વિરાટવધાધ્યવસાયે યુધિષ્ઠિરેણ હેતુકથનેન તત્પ્રતિષેધનમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-73-0 (31488)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-73-0x (3296)
પ્રદાય વસ્ત્રાણિ કિરીટમાલી
વિરાટગેહે મુદિતઃ સખીભ્યઃ ।
કૃત્વા મહર્તર્મ તદાઽઽજિમધ્યે
દિદૃક્ષયા સોઽભિજગામ પાર્થમ્ ॥ 4-73-1 (31489)
તં પ્રેક્ષમાણસ્ત્વથ ધર્મરાજં
પપ્રચ્છ પાર્થોઽથ સ ભીમસેનમ્।
કિં ધર્મરાજો હિ યથાપુરં માં
મુખં પ્રતિચ્છાદ્ય ન ચાહ કિંચિત્ ॥ 4-73-2 (31490)
તમેવમુક્ત્વા પરિશઙ્કમાનં
દૃષ્ટ્વાઽર્જુનં ભીમસેનં ચ રાજા।
તદાઽબ્રવીત્તાવભિવીક્ષ્ય રાજ-
ન્યુધિષ્ઠિરસ્તત્પરિમૃજ્ય રક્તમ્ ॥ 4-73-3 (31491)
દુરાત્મના ત્વય્યભિપૂજ્યમાને
વિરાટરાજ્ઞાઽભિહતોઽસ્મિ પાર્થ ।
તસ્માત્પ્રહારાદ્રુધિરસ્ય બિન્દૂ-
ન્પશ્યન્ન ચેમે પૃથિવીં સ્પૃશેયુઃ ।
ઇતિ પ્રતિચ્છાદ્ય મુખં તતોઽહં
મન્યું નિયચ્છન્નુપવિષ્ટ આસમ્ ॥ 4-73-4 (31492)
શુભાર્હ રાષ્ટ્રં ન ખિલીકૃતં ભવે-
દ્વયં તુ યસ્મિન્સુખિનોઽભવામ।
ક્રુદ્ધે તુ વીરે ત્વયિ ચાપ્રતીતે
રાજા વિરાટો ન લભેત શર્મ ॥ 4-73-5 (31493)
અજાનતા તેન ચ શૌર્યમાજૌ
છન્નસ્ય સત્રેણ બલં ચ પાર્થ।
ઇદં વિરાટેન મયિ પ્રયુક્તં
ત્વાં વીક્ષમાણો ન ગતોસ્મિ હર્ષમ્ ॥ 4-73-6 (31494)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ 4-73-7x (3297)
તેનાપ્રમેયેન મહાબલેન
તસ્મિંસ્તથોક્તે શમમાસ્થિતેન।
તં ભીમસેનો બલવાનમર્ષી
ધનંજયં ક્રુદ્ધમુવાચ વાક્યમ્ ॥ 4-73-7 (31495)
ન પાર્થ નિત્યં ક્ષમકાલમાહ
બૃહસ્પતિર્જ્ઞાનવતાં વરિષ્ઠઃ ।
ક્ષમીહ સર્વૈઃ પરિભૂયતેસૌ
યથા ભુડઙ્ગો વિષવીર્યહીનઃ ॥ 4-73-8 (31496)
વિરાટમદ્યૈવ નિહત્ય શીઘ્રં
સપુત્રપૌત્રં સકુલં સસૈન્યમ્।
યોક્ષ્યામહે ધર્મસુતં ચ રાજ્યે
અદ્યૈવ શીઘ્રં ત્વરિરેષ માત્સ્યઃ ॥ 4-73-9 (31497)
અનેન પાઞ્ચાલસુતાઽથ કૃષ્ણા
ઉપેક્ષિતા કીચકેનાભિયુક્તા।
તસ્માદયં નાર્હતિ રાજશબ્દં
રાજા ભવ ત્વં નૃપ પાર્થવીર્યાત્॥ 4-73-10 (31498)
રાજા કુરૂણાં ચ યુધિષ્ઠિરોઽયં
માત્સ્યેષુ રાજા ભવતુ પ્રવીરઃ
તં માત્સ્યદેહં શતધા ભિનદ્મિ
પૂર્ણોદકં કુમ્ભમિવાશ્મનીહ ॥ 4-73-11 (31499)
અર્જુન ઉવાચ। 4-73-12x (3298)
ભવતઃ ક્ષમયા રાજન્ત્સર્વે દોષાશ્ચ નોઽભવન્।
તં માત્સ્યં સબલં હત્વા સપુત્રજ્ઞાતિબાન્ધવમ્।
પશ્ચાચ્ચૈવ કુરૂન્સર્વાન્હનિષ્યામિ ન સંશયઃ ॥ 4-73-12 (31500)
ભીમસેનશ્ચ યે ચાન્યે તથૈવેતિ તમબ્રુવન્ ॥ 4-73-13 (31501)
તમબ્રવીદ્ધર્મસુતો મહાત્મા
ક્ષમી વદાન્યઃ કુપિતં ચ ભીમમ્।
ન પ્રત્યુપસ્થાસ્યતિ ચેત્સદારઃ
પ્રસાદને સમ્યગથાસ્તુ વધ્યઃ ॥ 4-73-14 (31502)
ન હન્તવ્યો દુરાત્માઽયં વિરાટશ્ચાપિ તેઽર્જુન ॥ 4-73-15 (31503)
શ્વઃ પ્રભાતે પ્રવેક્ષ્યામઃ સભાં સિંહાસનેષ્વપિ।
રાજવેષેણ સંયુક્તાઃ સ્થાનમસ્વ સ્વલંકૃતાઃ ॥ 4-73-16 (31504)
વિરાટો યદિ તત્રસ્થાન્રાજાલઙ્કારશોભિતાન્।
રાજલક્ષણસંપન્નાન્યદિ તત્ર ન મંસ્યતે।
પશ્ચાદ્ધન્યામહે પાર્થ વિરાટં સહબાન્ધવમ્ ॥ 4-73-17 (31505)
ઇતિકર્તવ્યતાં સર્વે મન્ત્રયિત્વા તુ પાણ્ડવાઃ।
ન્યવસંશ્ચૈવ તાં રાત્રિં ધર્મજ્ઞા ધર્મવત્સલાઃ ॥ 4-73-18 (31506)
સહપુત્રેણ માત્સ્યઃ સ સંપ્રહૃષ્ટો નરાધિપઃ ।
તાં રાત્રિમવસત્પ્રીતઃ સંપ્રહૃષ્ટેન ચેતસા ॥ ॥ 4-73-19 (31507)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ ગોગ્રહણપર્વણિ ત્રિસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 074
॥ શ્રીઃ ॥
4.74. અધ્યાયઃ 074
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
કુરુવિજયદિનાત્પરેદ્યુઃ પ્રભાતે યુધિષ્ઠિરાદિભી રાજલક્ષણધારણેન સિંહાસનાદિષૂપવેશનમ્ ॥ 1 ॥ તતઃ સહોત્તરેણ સભામાગતવતા વિરાટેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ રાજાસનોપવેશનાક્ષેપઃ ॥ 2 ॥ અર્જુનેન તંપ્રતિ યુધિષ્ઠિરસ્ય યાથાતથ્યકથનેન તદીયગુણાનુવર્ણનપૂર્વકં તસ્ય રાજાસનારોહણાર્હત્વપ્રતિપાદનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતો દ્વિતીયે દિવસે ભ્રાતરઃ પઞ્ચ પાણ્ડવાઃ।
સ્નાતાઃ શુક્લામ્બરધરાઃ સર્વે સુચરિતવ્રતાઃ ॥ 4-74-1 (31508)
યુધિષ્ઠિરં પુરસ્કૃત્ય સર્વાભરણભૂષિતાઃ।
અભિપન્ના મહાભાગા ભ્રાજમાના મહારથાઃ ॥ 4-74-2 (31509)
વિરાટસ્ય સભાં પ્રાપ્ય ભૂમિપાલાસનેષુ તે ।
નિષેદુઃ પાવકપ્રખ્યાઃ સત્રે ધિષ્ણ્યેષ્વિવાગ્નયઃ ॥ 4-74-3 (31510)
તેષુ તત્રોપવિષ્ટેષુ વિરાટઃ પૃથિવીપતિઃ।
તસ્યાં રાત્ર્યાં વ્યતીતાયાં પ્રાતઃકૃત્યં સમાપ્ય ચ ॥ 4-74-4 (31511)
ગોસુવર્ણાદિકં દત્ત્વા બ્રાહ્મણેભ્યો યથાવિધિ ।
આજગામ સભાં રાજા ઉત્તરેણ સહ પ્રભો ॥ 4-74-5 (31512)
સ તાન્દૃષ્ટ્વા મહાસત્વાઞ્જ્વલતઃ પાવકાનિવ।
રાજવેષાનુપાદાય પાર્થિવો વિસ્મિતોઽભવત્। 4-74-6 (31513)
કિમિદં કો વિધિસ્ત્વેષ ભયાર્ત ઇવ પાર્થિવઃ।
પુરુષપ્રવરાન્દૃષ્ટ્વા વિષાદમગમન્નૃપઃ ॥ 4-74-7 (31514)
અથ માત્સ્યોઽબ્રવીત્કઙ્ખં દેવરાજમિવ સ્થિતમ્ ।
મરુદ્ગણૈરુપાસીનં ત્રિદશાનામિવેશ્વરમ્ ॥ 4-74-8 (31515)
સ કિલાક્ષનિવાપસ્ત્વં સભાસ્તારો મયા કૃતઃ।
અથ રાજાસને કસ્માદુપવિષ્ટોઽસ્યલંકૃતઃ ॥ 4-74-9 (31516)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-74-10x (3299)
પરિહાસેચ્છયા રાજ્ઞો વિરાટસ્ય નિશમ્ય તત્।
સ્મયમાનોઽબ્રવીદ્વાક્યમર્જુનઃ પરવીરહા ॥ 4-74-10 (31517)
ઇન્દ્રસ્યાર્ધાસનં રાજન્નયમારોઢુમર્હતિ।
બ્રહ્મણ્યઃ શ્રુતવાંસ્ત્યાગી સર્વલોકાભિપૂજિતઃ ॥ 4-74-11 (31518)
એષ વિગ્રહવાન્ધર્મ એષ વીર્યવતાં વરઃ।
એષ બુદ્ધ્યાધિકો લોકે તપસાં ચ પરાયણમ્ ॥ 4-74-12 (31519)
એષોઽસ્ત્રં વિવિધં વેત્તિ ત્રૈલોક્યે સચરાચરે।
ન ચૈવાન્યઃ પુમાન્વેત્તિ ન વેત્સ્યતિ કદાચન ॥ 4-74-13 (31520)
ન દેવા નાસુરાઃ કેચિન્ન મનુષ્યા ન રાક્ષસાઃ।
ગન્ધર્વયક્ષપ્રવરાઃ સકિન્નરમહોરગાઃ ॥ 4-74-14 (31521)
દીર્ઘદર્શી મહાતેજાઃ પારૈજાનપદપ્રિયઃ।
પાણ્ડવાનામતિરથો યજ્ઞધર્મપરો વશી ॥ 4-74-15 (31522)
મહર્ષિકલ્પો રાજર્ષિઃ સર્વલોકેષુ વિશ્રુતઃ ।
બલવાન્ધૃતિમાન્દક્ષઃ સત્યવાદી જિતેન્દ્રિયઃ ॥ 4-74-16 (31523)
ધનૈશ્ચ સંચયૈશ્ચૈવ શક્રવૈશ્રવણોપમઃ ।
યથા મનુર્મહાતેજા લોકાનાં પરિરક્ષિતા ।
એવમેવ મહાતેજાઃ પ્રજાનુગ્રહકારકઃ ॥ 4-74-17 (31524)
અયં કુરૂણામૃષભઃ કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ।
યસ્ય કીર્તિઃ સ્થિતા લોકે સૂર્યસ્યેવોદ્યતઃ પ્રભા ॥ 4-74-18 (31525)
સંસરન્તિ દિશઃ સર્વા યશસોસ્ય ગભસ્તયઃ ।
ઉદિતસ્યેવ સૂર્યસ્ય તેજસોઽનુગભસ્તયઃ ॥ 4-74-19 (31526)
એનં ત્રિંશત્સહસ્રાણિ કુઞ્જરાણાં તરસ્વિનામ્ ।
અન્વયુઃ પૃષ્ઠતો રાજન્યાવદધ્યાવસત્કુરૂન્ ॥ 4-74-20 (31527)
ત્રિંશચ્ચૈવ સહસ્રાણિ રથાનાં રથિનાં વરમ્।
સદશ્વૈરુપસંપન્નાઃ પૃષ્ઠતોઽનુયયુસ્તદા ॥ 4-74-21 (31528)
વાજિનાં ચ શતં રાજન્ત્સહસ્રાણ્યયુતાનિ ચ।
ઇમમષ્ટશતં સૂતાઃ સુમૃષ્ટમણિકુણ્ડલાઃ।
તુષ્ટુવુર્માગધૈઃ સાર્ધં પુરા શક્રમિવર્ષયઃ ॥ 4-74-22 (31529)
ઇમં નિત્યપુમાતિષ્ઠન્કુરવઃ કિંકરાસ્તદા।
સર્વે ચ નૃપ રાજાનં ધનેશ્વરમિવામરાઃ ॥ 4-74-23 (31530)
એષ સર્વાન્મહીપાલાન્કરમાહારયત્તદા।
વૈશ્યાનિવ મહારાજ વિવશાન્સ્વવશાનપિ ॥ 4-74-24 (31531)
અષ્ટાશીતિસહસ્રાણિ સ્નાતકાનાં મહાત્મનામ્।
ઉપજીવન્તિ રાજાનમેનં સુચરિતવ્રતાઃ ॥ 4-74-25 (31532)
એષ વૃદ્ધાનનાથાંશ્ચ વ્યઙ્ગાન્પઙ્ગૂશ્ચં વામનાન્ ।
પુત્રવત્પાલયામાસ પ્રજાધર્મેણ ચાભિભૂઃ ॥ 4-74-26 (31533)
એષ ધર્મે દમે ચૈવ દાને સત્યે રતઃ સદા।
મહાપ્રસાદો બ્રહ્મણ્યઃ સત્યવાદી ચ પાર્થિવઃ ॥ 4-74-27 (31534)
શ્રીમત્સંપત્પ્રભાવેન તપ્યતે યસ્ય કૌરવઃ ।
રગણઃ સહ કર્ણેન સૌબલેન ચ વીર્યવાન્ ॥ 4-74-28 (31535)
ગુણા ન શક્યાઃ સંખ્યાતુમેતસ્યૈવ નરેશ્વર।
એષ ધર્મપરો નિત્યમનૃશંસઃ સુશીલવાન્ ॥ 4-74-29 (31536)
એવં યુક્તો મહારાજા પાણ્ડવઃ પુરુષર્ષભઃ ।
કથં નાર્હતિ રાજાર્હમાસનં પૃથિવીપતિઃ ॥ ॥ 4-74-30 (31537)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ વૈવાહિકપર્વણિ ચતુઃસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 075
॥ શ્રીઃ ॥
4.75. અધ્યાયઃ 075
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન વિરાટપ્રશ્નાદ્વલલાદીનાં ભીમસેનાદિત્વકથનમ્ ॥ 1 ॥ ઉત્તરેણ વિરાટંપ્રતિ તત્તલ્લક્ષણાભિધાનપૂર્વકં યુધિષ્ઠિરાદીનાં નિર્દેશઃ ॥ 2 ॥ તથાઽર્જુનપરાક્રમવર્ણનમ્ ॥ 3 ॥ તતો વિરાટેન સપ્રણામં યુધિષ્ઠિરાદિપ્રસાદનમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-75-0 (31538)
વિરાટ ઉવાચ। 4-75-0x (3300)
યદ્યેષ રાજા કૌરવ્યઃ કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
કતમોઽસ્યાર્જુનો ભ્રાતા ભીમશ્ચ કતમો બલી ॥ 4-75-1 (31539)
નકુલઃ સહદેવો વા દ્રૌપદી વા યશસ્વિની ।
યદા હ્યક્ષૈર્જિતા હ્યેતે નાન્તરા શ્રૂયતે કથા ॥ 4-75-2 (31540)
અર્જુન ઉવાચ। 4-75-3x (3301)
ય એષ બલલોઽભૂત્તે સૂપકારશ્ચ તે નૃપ।
એષ ભીમો મહાભાગ ભીમવેગપરાક્રમઃ ॥ 4-75-3 (31541)
એષ ક્રોધવશાન્હત્વા પર્વતે ગન્ધમાદને।
સૌગન્ધિકાનિ પુષ્પાણિ કૃષ્ણાર્થે સમુપાનયત્ ॥ 4-75-4 (31542)
ગન્ધર્વ એષ વૈ હન્તા કીચકાનાં દુરાત્મનામ્।
વ્યાઘ્રાનૃક્ષાન્ગજાંશ્ચૈવ હતવાંશ્ચ પુરે તવ ॥ 4-75-5 (31543)
હિડિમ્બં ચ બકં ચૈવ કિર્મીરં ચ જટાસુરમ્।
હત્વા નિષ્કણ્ટકં ચક્રે અરણ્યં સર્વતઃ શુભમ્ ॥ 4-75-6 (31544)
યશ્ચાસીદશ્વબન્ધસ્તે નકુલોઽયં પરન્તપ।
ગોસઙ્ખ્યઃ સહદેવશ્ચ માદ્રીપુત્રૌ મહાબલૌ ॥ 4-75-7 (31545)
શૃઙ્ગારવેષારણૌ રૂપવન્તૌ મનસ્વિનૌ ।
નાનારથસહસ્રાણાં સમર્થૌ ભરતર્ષભૌ ॥ 4-75-8 (31546)
એષા પદ્મપલાશાક્ષી સુમધ્યા ચારુહાસિની ।
સૈરન્ધ્રી દ્રૌપદી રાજન્યકૃતે કીચકા હતાઃ ॥ 4-75-9 (31547)
દ્રુપદસ્ય પ્રિયા પુત્રી ધૃષ્ટ્યુમ્નસ્ય ચાનુજા ।
અગ્નિકુણ્ડાત્સમુદ્ભૂતા દ્રૌપદી ત્વવગમ્યતામ્ ॥ 4-75-10 (31548)
ભીમ ઉવાચ। 4-75-11x (3302)
અસ્ત્રજ્ઞો દુર્લભઃ કશ્ચિત્કેવલં પૃથિવીમનુ।
ધનુર્ભૃતામતિશ્રેષ્ઠઃ કૌન્તેયોયં ધનંજયઃ ॥ 4-75-11 (31549)
એતેન ખાણ્ડવં તસ્ય હ્યકામસ્ય શતક્રતોઃ।
દગ્ધં નાગવનં ચૈવ સહ નાગૈર્નરાધિપ ॥ 4-75-12 (31550)
વર્ષં ચ શરવર્ષેણ વારિતં દુર્જયેન વૈ।
કરમાહારિતાઃ સર્વે પાર્થિવાઃ પૃથિવીતલે ॥ 4-75-13 (31551)
સ્ત્રીવેષં કૃતવાનેષ તવ રાજન્નિવેશને।
બૃહન્નલેતિ યામાહુરર્જુનં જયતાંવરમ્ ॥ 4-75-14 (31552)
ઉષિતાઃસ્મ સુખં સર્વે તવ રાજન્નિવેશને।
અજ્ઞાતવાસે નિભૃતા ગર્ભવાસ ઇવ પ્રજાઃ ॥ 4-75-15 (31553)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-75-16x (3303)
યદાઽર્જુનેન તે વીરાઃ કથિતાઃ પઞ્ચ પાણ્ડવાઃ।
પુનરેવ ચ તાન્પાર્થાન્દર્શયામાસ ચોત્તરઃ ॥ 4-75-16 (31554)
ઉત્તર ઉવાચ। 4-75-17x (3304)
ય એષ જામ્બૂનદશુદ્ધગૌર-
તનુર્મહાન્સિંહ ઇવ પ્રવદ્ધઃ ।
પ્રચણ્ડઘોણઃ પૃથુદીર્ઘનેત્ર-
સ્તામ્રાયતાક્ષઃ કુરુરાજ એષઃ ॥ 4-75-17 (31555)
અયં પુનર્મત્તગજેન્દ્રગામી
પ્રતપ્તચામીકરશુદ્ધગૌરઃ।
પૃથ્વાયતાંસો ગુરુદીર્ઘબાહુ-
ર્વૃકોદરઃ પશ્યત પશ્યતૈનમ્॥ 4-75-18 (31556)
યસ્ત્વેવ પાર્શ્વેઽસ્ય મહાધનુષ્મા-
ઞ્શ્યામો યુવા વારણયૂથપોપમઃ ।
સિંહોન્નતાંસો ગજરાજગામી
પદ્માયતાક્ષોઽર્જુન એષ વીરઃ ॥ 4-75-19 (31557)
રાજ્ઞઃ સમીપે પુરુષોત્તમૌ તુ
યમાવિમૌ વિષ્ણુમહેન્દ્રકલૌ।
મનુષ્યલોકે સકલે સમોઽસ્તિ
યયોર્ન રૂપે ન બલે ન શીલે॥ 4-75-20 (31558)
આભ્યાં તુ પાર્શ્વે કનકોત્તમાઙ્ગી
યૈષા પ્રભા મૂર્તિમતીવ ગૌરી।
નીલોત્પલાભા સુરદેવતેવ
કૃષ્ણા સ્થિતા મૂર્તિમતીવ લક્ષ્મીઃ ॥ 4-75-21 (31559)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-75-22x (3305)
એવં નિવેદ્ય તાન્પાર્થાન્પાણ્ડવાન્પઞ્ચ ભૂપતેઃ।
તતોઽર્જુનસ્ય વૈરાટિઃ કથયામાસ વિક્રમમ્ ॥ 4-75-22 (31560)
અયં સ દ્વિષતાં મધ્યે મૃગાણામિવ કેસરી।
અચરદ્રથબૃન્દેષુ નિઘ્નંસ્તેષાં પરાવરાન્ ॥ 4-75-23 (31561)
અનેન વિદ્ધા માતઙ્ગા મહામેઘોપમાસ્તદા।
હિરણ્યકક્ષ્યાઃ સંગ્રામે દન્તાભ્યામગમન્મહીમ્ 4-75-24 (31562)
અનેન વિજિતા ગાવો નિર્જિતાઃ કુરવો યુધિ।
અસ્ય શઙ્ખસ્ય શબ્દેન કર્ણૌ મે બધિરીકૃતૌ॥ 4-75-25 (31563)
જાયતે રોમર્ષો મે સંસ્મૃત્યાસ્ય ધનુર્ધ્વનિમ્।
ધ્વજસ્ય વાનરં ભૂતૈરાક્રોશન્તં સહાનુગૈઃ ॥ 4-75-26 (31564)
નાદદાનં શરાન્ઘોરાન્ન મુઞ્ચન્તં શરોત્કરાન્।
ન કાર્મુકં વિકર્ષન્તમેનં પશ્યામિ સંયુગે ॥ 4-75-27 (31565)
એતદ્ધનુઃપ્રમુક્તાશ્ચ શરાઃ પુઙ્ખાનુપુઙ્ખિનઃ ।
નાલક્ષ્યેષુ રણે પેતુર્નારાચા રક્તભોજનાઃ ॥ 4-75-28 (31566)
તીક્ષ્ણનારાચસંકૃત્તશિરોબાહૂરુવક્ષસામ્।
કલેબરાણિ દૃશ્યન્તે યોધાનાં સાશ્વસાદિનાં ॥ 4-75-29 (31567)
અનેન તટિની તત્ર શોણિતામ્બુપ્રવાહિની।
પ્રવર્તિતા ભીમરૂપા યાં સ્મૃત્વાઽદ્યાપિ મે મનઃ।
પ્રકમ્પતે ચણ્ડવાયુકમ્પિતા કદલી યથા ॥ 4-75-30 (31568)
અનેન રાજન્વીરેણ ભીષ્મદ્રોણમુખા રથાઃ।
દુર્યોધનેન સહિતા નિર્જિતા ભીમકર્મણા ॥ 4-75-31 (31569)
અયં ભીતં દ્રવન્તં માં દેવપુત્રો ન્યવારયત્।
યસ્ય બાહુબલેનાસ્મિ જીવન્પ્રત્યાગતઃ પુરમ્ ॥ 4-75-32 (31570)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-75-33x (3306)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા માત્સ્યરાજઃ પ્રતાપવાન્।
ધનંજયં પરિષ્વજ્ય પાણ્ડવાનથ સર્વશઃ ॥ 4-75-33 (31571)
ધર્મરાજં નમસ્કૃત્ય રાજા રાજ્યેઽભિષેચિતમ્।
નાતૃપ્યદ્દર્શને તેષાં વિરાટો વાહિનીપતિઃ ॥ 4-75-34 (31572)
સંપ્રીયમાણો રાજાનાં યુધિષ્ઠિરમથાબ્રવીત્।
દિષ્ટ્યા ભવન્તઃ સંપ્રાપ્તાઃ સર્વે કુશલિનો વનાત્।
દિષ્ટ્યા વિચરિતં કૃચ્છ્રમજ્ઞાતં ચ દુરાત્મભિઃ ॥
ઇદં રાજ્યં ચ વઃ સર્વં યચ્ચાપિ વસુ કિંચન ।
વિભક્તમેતદ્ભવતાં નોત્કણ્ઠાં કર્તુમર્હથ।
અવિભક્તં ભવદ્ભિર્મે ન સન્દેહો નરાધિપાઃ ॥ ॥ 4-75-35 (31573)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ વૈવાહિકપર્વણિ પઞ્ચસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
વિરાટપર્વ - અધ્યાય 076
॥ શ્રીઃ ॥
4.76. અધ્યાયઃ 076
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
ઉત્તરેણ વિરાટંપ્રતિ યુધિષ્ઠિરાદિકૃતોપકારસ્મારણપૂર્વકમુત્તરાયાઃ પ્રદાનેન તત્પ્રસાદનચોદના ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણોત્તરાયા પુરસ્કારેણ સપ્રણામં પ્રસાદયતે વિરાટાયાભયપ્રદાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-76-0 (31574)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-76-0x (3307)
વિરાટસ્ય વચઃ શ્રુત્વા પાર્થિવસ્ય મહાત્મનઃ।
ઉત્તરઃ પ્રત્યુવાચેદમભિપન્નો યુધિષ્ઠિરે ॥ 4-76-1 (31575)
પ્રસાદનં પ્રાપ્તકાલં પાણ્ડવસ્યાભિરોચયે।
તેજસ્વી બલવાઞ્શૂરો રાજરાજેશ્વરઃ પ્રભુઃ ॥ 4-76-2 (31576)
ઉત્તરાં ચ સ્વસારં મે પાર્થસ્યામિત્રકર્શન।
પ્રણિપત્ય પ્રયચ્છામસ્તતઃ શિષ્ટા ભવામહે। 4-76-3 (31577)
વયં ચ સર્વે સામાત્યાઃ કુન્તીપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્ ।
પ્રસાદ્યાભ્યુપતિષ્ઠામો રાજન્કિં કરવાગહે ॥ 4-76-4 (31578)
રાજંસ્ત્વમસિ સંગ્રામે ગૃહીતસ્તેન મોક્ષિતઃ ।
એતેષાં બાહુવીર્યેણ ગાવશ્ચ વિજિતાસ્ત્વયા ॥ 4-76-5 (31579)
કુરવો નિર્જિતા યસ્માત્સંગ્રામેઽમિતતેજસઃ ।
એષ તત્સર્વમકરોત્કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 4-76-6 (31580)
અર્ચ્યાઃ પૂજ્યાશ્ચ માન્યાશ્ચ પ્રત્યુત્થેયાશ્ચ પાણ્ડવાઃ।
અર્વાર્હાશ્ચાભિવાદ્યાશ્ચ પ્રાપ્તકાલં ચ મે મતમ્ ॥ 4-76-7 (31581)
પૂજ્યતાં પૂજનીયાશ્ચ મહાભાગાશ્ચ પાણ્ડવાઃ।
ન હ્યેતે કુપિતા શેષં કુર્યુરાશીવિષોપમાઃ ॥ 4-76-8 (31582)
તસ્માચ્છીઘ્રં પ્રપદ્યેમ કુન્તીપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્ ।
પ્રસાદયામ્યહં તત્ર સહ પાર્થેર્મહાત્મભિઃ ॥ 4-76-9 (31583)
ઉત્તરામગ્રતઃ કૃત્વા શિરઃસ્નાતાં કૃતાઞ્જલિઃ ।
જાનામ્યહમિદં સર્વમેષાં તુ બલપૌરુષમ્ ।
કુલે ચ જન્મ મહતિ ફલ્ગુનસ્ય ચ વિક્રમમ્ ॥ 4-76-10 (31584)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-75-11x (3308)
ઉત્તરાત્પાણ્ડવાઞ્શ્રુત્વા વિરાટો રિપુસૂદનઃ।
ઉત્તરં ચાપિ સંપ્રેક્ષ્ય પ્રાપ્તકાલમચિન્તયત્ ॥ 4-76-11 (31585)
તતો વિરાટઃ સામાત્યઃ સહપુત્રઃ સબાન્ધવઃ।
ઉત્તરામગ્રતઃ કૃત્વા શિરઃસ્નાતાં કૃતાઞ્જલિઃ।
ભૂમૌ નિપતિતસ્તૂર્ણં પાણ્ડવસ્ય સમીપતઃ ॥ 4-76-12 (31586)
વિરાટ ઉવાચ। 4-76-13x (3309)
પ્રસીદતુ મહારાજો ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
પ્રચ્છન્નરૂપવેષત્વાન્નાગ્નિર્દૃષ્ટસ્તૃણૈર્વૃતઃ ॥ 4-76-13 (31587)
શિરસાઽભિપ્રપન્નોસ્મિ સપુત્રપરિચારકઃ ॥ 4-76-14 (31588)
યદસ્માભિરજાનદ્ભિરધિક્ષિપ્તો મહીપતિઃ ।
અવમત્ય કૃતં સર્વમજ્ઞાનાત્પ્રાકૃતે યથા।
ક્ષન્તુમર્હસિ તત્સર્વં ધર્મજ્ઞો ધર્મવત્સલ ॥ 4-76-15 (31589)
યદિદં મામકં રાષ્ટ્રં પુરં રાજ્યં ચ પાર્થિવ ।
સદણ્ડકોશં વિસૃજે તવ વશ્યોસ્મિ પાર્થિવ ।
વયં ચ સર્વે સામાત્યા ભવન્તં શરણં ગતાઃ ॥ 4-76-16 (31590)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-76-17x (3310)
તં ધર્મરાજઃ પતિતં મહીતલે
સબન્ધુવર્ગં પ્રસમીક્ષ્ય પાર્થિવમ્ ।
ઉવાચ વાક્યં પરલોકદર્શનઃ
પ્રનષ્ટમન્યુર્ગતશોકમત્સરઃ॥ 4-76-17 (31591)
ન મે ભયં પાર્થિવ વિદ્યતે મયિ
પ્રતીતરૂપોસ્મ્યનુચિન્ત્ય માનસમ્।
એતત્ત્વયા સમ્યગિહોપપાદિતં
દ્વિજૈરમાત્યૈઃ સદૃશૈશ્ચ પાણ્ડિતૈઃ ।
ઇમાં ચ કન્યાં સમલંકૃતાં ભૃશં
સમીક્ષ્ય તુષ્ટોસ્મિ નરેન્દ્રસત્તમ ॥ 4-76-18 (31592)
ક્ષાન્તમેતન્મહાબાહો યન્માં વદસિ પાર્થિવ।
ન ચૈવ કિંચિત્પશ્યામિ વિકૃતં તે નરાધિપ ॥ 4-76-19 (31593)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-76-20x (3311)
તતો વિરાટઃ પરમામિતુષ્ટઃ
સમેત્ય રાજ્ઞા સમયં ચકાર।
રાજ્યં ચ સર્વં વિસસર્જ તસ્મૈ
સદણ્ડકોશં સપુરં મહાત્મા ॥ ॥ 4-76-20 (31594)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ વૈવાહિકપર્વણિ ષટ્સપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-76-1 અભિપન્નોઽપરાધં કૃતવાન્ ॥ 1 ॥ 4-76-3 તતસ્તુષ્ટા ભવન્તુ તે ઇતિ થo પાઠઃ ॥ 3 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 077
॥ શ્રીઃ ॥
4.77. અધ્યાયઃ 077
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
વિરાટેનાર્જુનંપ્રતિ સ્વકુમાર્યા ઉત્તરાયા ભાર્યાત્વેન પ્રતિગ્રહણપ્રાર્થને તંપ્રત્યર્જુનેન સહેતુકથનં સ્નુપાત્વેન પરિગ્રહાઙ્ગીકરણમ્ ॥ 1 ॥ દુર્યોધનેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ દૂતમુખેન ત્રયોદશવત્સરસ્યાસંપૂર્તાવેવાર્જુનેનાત્મપ્રકાશનાત્પુનર્વનવાસવિધેયતાનિવેદનમ્ ॥ 2 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ તંપ્રતિ તેનૈવ દૂતેન ભીષ્મમુખાત્સંદેહસ્ય પરિહરણીયતાપ્રતિવેદનમ્ ॥ 3 ॥ ભીષ્મેણ વિચાર્ય નિર્ધારણપૂર્વકં સંકેતકાલસ્ય પૂર્ણત્વોક્તિઃ ॥ 4 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-77-0 (31595)
વિરાટ ઉવાચ। 4-77-0x (3312)
યચ્ચ વક્ષ્યામ્યહં તેઽદ્ય મા શઙ્કેથા યુધિષ્ઠિર।
ઇદં સનગરં રાષ્ટ્રં સજનં સવધૂજનમ્।
યુષ્યભ્યં સંપ્રદાસ્યામિ ભોક્ષ્યામ્યુચ્છિષ્ટમેવ ચ ॥ 4-77-1 (31596)
અહં વદ્ધશ્ચિરં રાજન્ભુક્તભોગશ્ચિરં સુખમ્।
રાજ્યં દત્ત્વા તુ યુષ્મભ્યં પ્રવ્રજિષ્યામિ કાનનમ્ ॥ 4-77-2 (31597)
ઉત્તરાં પ્રતિગૃહ્ણાતુ સવ્યસાચી ધનંજયઃ ।
અયં હ્યૌપયિકો ભર્તા તસ્યાઃ પુરુષસત્તમઃ ॥ 4-77-3 (31598)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-77-4x (3313)
એવમુક્તો ધર્મરાજઃ પાર્થપૈક્ષદ્વનંજયમ્।
ઈક્ષિતં ચાર્જુનો જ્ઞાત્વા માત્સ્યં વચનમબ્રવીત્ ॥ 4-77-4 (31599)
વયં વનાન્તરાત્પ્રાપ્તા ન તે રાજ્યં ગૃહામહે।
કિંતુ દુર્યોધનાદીનાં રાજ્ઞાં રાજ્યં ગૃહામહે ॥ 4-77-5 (31600)
પ્રતિગૃહ્ણામ્યહં રાજન્સ્રુષં દુહિતરં તવ।
યુક્તો હ્યાવાં હિ સંબન્ધો માત્સ્યભારતવંશયોઃ ॥ 4-77-6 (31601)
વિરાટ ઉવાચ। 4-77-7x (3314)
કિમર્થં પાણ્ડવશ્રેષ્ઠ ભાર્યાં દુહિતરં મમ।
પ્રતિગ્રહીતું નેમાં ત્વં મયા દત્તમિહેચ્છસિ ॥ 4-77-7 (31602)
અર્જુન ઉવાચ। 4-77-8x (3315)
અન્તઃપુરેઽહમુષિતઃ સદા પશ્યન્સુતાં તવ।
સહસ્યં ચ પ્રકાશં ચ વિશ્વસ્તા પિતૃવન્મયિ ॥ 4-77-8 (31603)
પ્રિયો બહુમતશ્ચાહં નર્તને ગીતવાદિતે।
આચાર્યવચ્ચ માં નિત્યં મન્યતે દુહિતા તવ ॥ 4-77-9 (31604)
વયસ્યયા તયા રાજન્સહ સંવત્સરોષિતઃ ।
અતિશઙ્કા તતોઽસ્થાને તવ લોકસ્ય ચ પ્રભો ॥ 4-77-10 (31605)
તસ્માદામન્ત્રયે ત્વાઽદ્ય પુત્રાર્થં મે વિશાંપતે।
સુદ્ધં જિતેન્દ્રિયં મન્યે તસ્યાઃ શુદ્ધિઃ કૃતા મયા ॥ 4-77-11 (31606)
સ્નુષાયાં દુહિતુર્વાપિ પુત્રે ચાત્મનિ વા પુનઃ ।
અતિશઙ્કાં ન પશ્યામિ તેન શુદ્ધિર્ભવિષ્યતિ ॥ 4-77-12 (31607)
અભિષઙ્ગાદહં ભીતો મિથ્યાચારાત્પરંતપ ।
સ્રુષાર્થમુત્તરાં રાજન્પ્રતિગૃહ્ણામિ તે સુતામ્ ॥ 4-77-13 (31608)
સ્વસ્ત્રીયો વાસુદેવસ્ય સાક્ષાદ્દેવસુતો યથા।
દયિતશ્ચક્રહસ્તસ્ય બલવાનસ્ત્રકોવિદઃ ॥ 4-77-14 (31609)
અભિમન્યુર્ગહાબાહુઃ પુત્રો મમ વિશાંપતે ।
જામાતા તવ યુક્તો વૈ ભર્તા ચ દુહિતુસ્તવ ॥ 4-77-15 (31610)
વિરાટ ઉવાચ। 4-77-16x (3316)
ઉપપન્નં કુરુશ્રેષ્ઠે કુન્તીપુત્રે ધનંજયે।
સદૈવ ધર્મનિત્યશ્ચ જ્ઞાતજ્ઞાનશ્ચ પાણ્ડવઃ ॥ 4-77-16 (31611)
યત્કૃત્યં મન્યસે પાર્થ ક્રિયતાં તદનન્તરમ્।
સર્વે કામાઃ સમૃદ્ધા મે સંબન્ધી યસ્ય મેઽર્જુનઃ ॥ 4-77-17 (31612)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-77-18x (3317)
એવં બ્રુવતિ રાજેન્દ્રે કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
અન્વજાનત સંબન્ધં સમયે કૃષ્ણમાત્સ્યયોઃ ॥ 4-77-18 (31613)
દૂતાન્સર્વેષુ મિત્રેષુ વાસુદેવે ચ ભારત।
પ્રેષયામાસ કૌન્તેયો વિરાટશ્ચ મહીપતિઃ । 4-77-19 (31614)
પ્રતિગૃહ્ય સ્નુષાર્થં વૈ દર્શયન્વ્રતમાત્મનઃ ।
શીલશૌચસમાચારં લોકસ્યાવેદ્ય ફલ્ગુનઃ ॥ 4-77-20 (31615)
લોકે વિખ્યાપ્ય માહાત્મ્યં યશશ્ચ સ પરંતપઃ ।
કૃતાર્થઃ શુચિરવ્યગ્રસ્તુષ્ટિમાનભવત્તદા ॥ 4-77-21 (31616)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 4-77-22x (3318)
રાજન્પ્રીતોસ્મિ ભદ્રં તે સખા મેઽસિ પરન્તપ।
સુખમધ્યુષિતાઃ સર્વે અજ્ઞાતાસ્ત્વયિ પાર્થિવ ॥ 4-77-22 (31617)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-77-23x (3319)
વિરાટનગરે રાજા ધર્માત્મા સંશિતવ્રતઃ ।
પૂજિતશ્ચાભિષિક્તશ્ચ રત્નૈશ્ચ શતશોર્ચિતઃ ॥ 4-77-23 (31618)
તથા બ્રુવન્તં પ્રસમીક્ષ્ય રાજા
પરં પ્રહૃષ્ટઃ સ્વજનેન તેન।
સ્નેહાત્પરિષ્વજ્ય નૃપો ભુજાભ્યાં
દદૌ મહાર્થં કુરુપાણ્ડવાનામ્ ॥ 4-77-24 (31619)
યુદ્ધાત્પ્રયાતાઃ કુરવો હિ માર્ગે
સમેત્ય સર્વે હિતમેવ તત્ર।
આચાર્યપુત્રઃ શકુનિશ્ચ રાજા
દુર્યોધનઃ સૂતપુત્રશ્ચ કર્ણઃ।
સંમન્ત્ર્ય રાજન્સહિતાઃ સમર્થાઃ
સમાદિશન્દૂતમથો સમગ્રાઃ ॥ 4-77-25 (31620)
યુધિષ્ઠિરશ્ચાપિ સુસંગ્રહૃષ્ટો
દુર્યોધનાદ્દૂતમપશ્યદાગતમ્।
સ ચાબ્રવીદ્ધર્મરાજં સમેત્ય
યુધિષ્ઠિરં પાણ્ડવમુગ્રવીર્યમ્ ॥ 4-77-26 (31621)
ધનઞ્જયેનાસિ પુનર્વનાય
પ્રવ્રાજિતઃ સમયે તિષ્ઠ પાર્થઃ।
ત્રયોદશે હ્યેવ કિરીટમાલી
સંવત્સરે પાણ્ડવેયોઽદ્ય દૃષ્ટઃ ॥ 4-77-27 (31622)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-77-28x (3320)
તતોઽબ્રવીદ્ધર્મસુતઃ પ્રહસ્ય
ક્ષિપ્રં ગત્વા બ્રૂહિ સુયોધનં તમ્।
પિતામહઃ શાન્તનવો બ્રવીતુ
પૂર્ણો ન પૂર્ણોઽદ્ય ત્રયોદશો નઃ ॥ 4-77-28 (31623)
સંવત્સરાત્તે તુ ધનઞ્જયેન
વિષ્ફારિતં ગાણ્ડિવમાજિમધ્યે।
પૂર્ણો ન પૂર્ણો ન ઇતિ બ્રવીતુ
યદસ્ય સત્યં મમ તત્પ્રમાણમ્ ॥ 4-77-29 (31624)
તેનૈવમુક્તઃ સ નિવૃત્ય દૂતો
દુર્યોધનં પ્રાપ્ય શશંસ તત્ત્વમ્॥ 4-77-30 (31625)
સમેત્ય દૂતેન સ રાજપુત્રો
દુર્યોધનો મન્ત્રયામાસ તત્ર।
ભીષ્મેણ કર્ણેન કૃપેણ ચૈવ
દ્રોણેન ભૂરિશ્રવસા ચ સાર્ધમ્ ॥ 4-77-31 (31626)
સંમન્ત્ર્ય રાત્રૌ બહુભિઃ સુહૃદ્ભિ-
ર્ભીષ્મોઽબ્રવીદ્ધાર્તરાષ્ટ્રં મહાત્મા ।
તીર્ણપ્રતિજ્ઞેન ધનંજયેન
વિષ્ફારિતં ગાણ્ડિવમાજિમધ્યે ॥ 4-77-32 (31627)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-77-33x (3321)
નેચ્છન્ત્યસત્યેન સુરેન્દ્રલોકં
પાણ્ડોઃ સુતા બ્રહ્મણશ્ચાપિ લોકમ્।
તથ્યં ચ તે પથ્યમહં બ્રવીમિ
સ્વર્ગ્યં યશસ્યં પરલોકપથ્યમ્ ॥ 4-77-33 (31628)
કુન્તીસુતૈસ્ત્વં સમુપૈહિ સન્ધિં
ભુઙ્ક્ષ્વ સ્વરાજ્યં સહ પાણ્ડવેયૈઃ।
યુધ્યસ્વ નોચેત્સ્થિરબુદ્ધિરાજૌ
કુન્તીસુતૈર્યદ્યપિ રાજ્યમિચ્છેઃ ॥ 4-77-34 (31629)
આન્તં ન શક્યં કપટેન ભોક્તું
રાજ્યં પરેષાં મહતાં બલીનામ્।
જિત્વા શત્રૂન્ભુઙ્ક્ષ્વ રાજ્યં સમગ્રં
હતો ભવાન્ભોક્ષ્યતિ વજ્રિલોકમ્ ॥ 4-77-35 (31630)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-77-36x (3322)
તતઃ સ ભાગીરથિસૂનુવાક્યં
નિશમ્ય ગાન્ધારિતનૂદ્ભવો નૃપઃ।
ઉવાચ ભીષ્મં પ્રમુખે ચ પિત્રો-
ર્મહીં ન દદ્યામણુમાત્રિકામપિ।
નિહન્મિ પાણ્ડૂદરસંભવાન્વા
હતોસ્મિ તૈર્વા સુરલોકમેમિ ॥ 4-77-36 (31631)
તે ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ સમયં નિશમ્ય
તીર્ણપ્રતિજ્ઞસ્ય ધનંજયસ્ય
સંચિન્ત્ય સર્વે સહિતાઃ સુહૃદ્ભિઃ
સપાર્થિવાઃ સ્વાનિ ગૃહાણિ જગ્મુઃ ॥ ॥ 4-77-37 (31632)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે વિરાટપર્વણિ વૈવાહિકપર્વણિ સપ્તસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Footnotes
4-77-6 આવાં આવયોઃ ॥ 6 ॥વિરાટપર્વ - અધ્યાય 078
॥ શ્રીઃ ॥
4.78. અધ્યાયઃ 078
Mahabharata - Virata Parva - Chapter Topics
અજ્ઞાતવાસપરિસમાપનાનન્તરમુપપ્લાવ્યનગરે વસદ્ભિઃ પાણ્ડવૈર્દૂતમુખેન સમાહૂતૈ રામકૃષ્ણાદિભિઃ સુભદ્રાભિમન્યુપ્રભૃતિભિઃ સહોપપ્લાવ્યં પ્રત્યાગમનમ્ ॥ 1 ॥ તથા દ્રૌપદેયાદિભિઃ સહ દ્રુપદાદિભિરાગમનમ્ ॥ 2 ॥ તત ઉત્તરયાઽભિમન્યોરુદ્વાહઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Virata Parva - Chapter Text
4-78-0 (31633)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-78-0x (3323)
તતસ્ત્રયોદશે વર્ષે નિવૃત્તે પઞ્ચ પાણ્ડવાઃ।
ઉપપ્લાવ્યે વિરાટસ્ય વાસં ચક્રુઃ પુરોત્તમે ॥ 4-78-1 (31634)
દૂતાન્મિત્રેષુ સર્વેષુ જ્ઞાતિસંબન્ધિકેષ્વપિ।
પ્રેષયામાસ કૌન્તેયો વિરાટશ્ચ મહીપતિઃ ॥ 4-78-2 (31635)
તેષુ તત્રોપવિષ્ટેષુ પ્રેષિતેષુ તતસ્તતઃ ।
તત્રાગમન્મહાબાહુર્વનમાલી બલાનુજઃ ॥ 4-78-3 (31636)
તસ્મિન્કાલે નિશમ્યાથ દૂતવાક્યં જનાર્દનઃ।
દયિતં સ્વસ્ત્રિયં પુત્રં સુભદ્રાયાઃ સુમાનિતમ્।
અભિમન્યું સમાદાય રામેણ સહિતસ્તદા ॥ 4-78-4 (31637)
સર્વયાદવમુખ્યૈશ્ચ સંવૃતઃ પરવીરહા।
શઙ્ખદુન્દુભિનિર્ઘોષૈર્વિરાટનગરં યયૌ ॥ 4-78-5 (31638)
કૃતવર્મા ચ હાર્દિક્યો યુયુધાનશ્ચ સાત્યકિઃ।
અનાધૃષ્ટિસ્તથાઽક્રૂરઃ સાંબો નિશઠ એવ ચ।
પ્રદ્યુમ્નશ્ચ મહાબાહુરુલ્મુકશ્ચ મહાબલઃ ॥ 4-78-6 (31639)
અભિમન્યુમુપાદાય સહ માત્રા પરન્તપાઃ।
કૃષ્ણેન સહિતાઃ સર્વે પાણ્ડવાન્દ્રષ્ટુમાગતાઃ ॥ 4-78-7 (31640)
ઇન્દ્રસેનાદયશ્ચૈવ રથૈસ્તૈઃ સુસમાહિતૈઃ ।
ઉપેયુઃ સહિતાઃ સર્વે પરિસંવત્સરોષિતાઃ ॥ 4-78-8 (31641)
દશનાગસહસ્રાણિ હયાનાં દ્વિગુણં તથા।
રથાનાં નિયુતં પૂર્ણં નિખર્વં ચ પદાતયઃ ॥ 4-78-9 (31642)
વૃષ્ણ્યન્ધકાશ્ચ શતશો ભોજાશ્ચ પરમૌજસઃ।
અન્યુર્વૃષ્ણિશાર્દૂલં વાસુદેવં મહાબલમ્ ॥ 4-78-10 (31643)
વાસુદેવં તથાઽઽયાન્તં શ્રુત્વા પાણ્ડુસુતાસ્તદા।
માત્સ્યેન સહિતાઃ સર્વે પ્રત્યુદ્યાતા જનાર્દનમ્ ॥ 4-78-11 (31644)
શઙ્ખદુન્દુભિનિર્ઘોષૈર્મઙ્ગલૈશ્ચ જનાર્દનમ્ ।
વવન્દુર્મુદિતાઃ સર્વે પાદયોસ્તસ્ય પાણ્ડવાઃ।
માત્સ્યેન સહિતાઃ સર્વે આનન્દાશ્રુપરિપ્લુતાઃ ॥ 4-78-12 (31645)
પાણ્ડવા ઊચુઃ। 4-78-13x (3324)
તવ કૃષ્ણ પ્રસાદાદ્વૈ વર્ષાણ્યેતાનિ સર્વશઃ।
ત્રયોદશોપિ દાશાર્હ યથા સ સમયઃ કૃતઃ ॥ 4-78-13 (31646)
ઉષિતાઃ સ્મો જગન્નાથ ત્વં નાથો નો જનાર્દન।
રક્ષસ્વ દેવદેવેશ ત્વામાર્ય શરણં ગતાઃ ॥ 4-78-14 (31647)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 4-78-15x (3325)
તાન્વન્દૂમાનાન્સહસા પરિષ્વજ્ય જનાર્દનઃ।
વિરાટસ્ય સહાયાંસ્તાન્સર્વયાદવસંવૃતઃ॥ 4-78-15 (31648)
યથાર્હં પૂજયામાસ મુદા પરમયા યુતઃ।
વૃષ્ણિવીરાશ્ચ તાન્સર્વાન્યથાર્હં પ્રતિપેદિરે ॥ 4-78-16 (31649)
કૃષ્ણા ચ દેવકીપુત્રં વવન્દે પાદયોસ્તથા।
તામુદ્યમ્ય સુકેશાન્તાં નયને પરિમૃજ્ય ચ ।
ઉવાચ વાક્યં દેવેશઃ સર્વયાદવસન્નિધૌ ॥ 4-78-17 (31650)
મા શોકં કુરુ કલ્યાણિ ધાર્તરાષ્ટ્રાન્સમાહિતાન્।
અચિરાદ્ધાતયિત્વાઽહં પાર્થેન સહિતઃ ક્ષિતિમ્ ॥ 4-78-18 (31651)
યુધિષ્ઠિરાય દાસ્યામિ યાતુ તે માનસો જ્વરઃ।
અભિમન્યુના ચ પાર્થેનરૌક્મિણેયેન તે શપે ॥ 4-78-19 (31652)
સત્યમેતદ્વચો મહ્યમવૈહિ ત્વમનિન્દિતે।
ઇત્યુક્ત્વા તાં વિસૃજ્યાથ પ્રીયમાણો યુધિષ્ઠિરમ્।
અન્વાસ્ત વૃષ્ણિશાર્દૂલઃ સહ વૃષ્ણ્યન્ધકૈસ્તથા ॥ 4-78-20 (31653)
કાશિરાજશ્ચ શૈબ્યશ્ચ ભજમાનૌ યુધિષ્ઠિરમ્।
અક્ષૌહિણીભ્યાં સહિતાવાગતૌ પૃથિવીપતી ॥ 4-78-21 (31654)
અક્ષૌહિણીભિઃ પાઞ્ચાલસ્તિસૃભિશ્ચ મહાબલઃ।
દ્રૌપદ્યાશ્ચ સુતા વીરાઃ શિખણ્ડી ચાપરાજિતઃ ॥ 4-78-22 (31655)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ દુર્ધર્ષઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાંવરઃ।
ઉપપ્લાવ્યં યયુઃ શીઘ્રં પાણ્ડવાર્થે મહાબલાઃ ॥ 4-78-23 (31656)
તતઃ શતસહસ્રાણિ પ્રયુતાન્યર્બુદાનિ ચ।
સમીપમભિવર્તન્તે યોધા યૌધિષ્ઠિરં બલમ્॥ 4-78-24 (31657)
સમુદ્રમિવ ધર્માન્તે સ્રોતઃશ્રેષ્ઠાઃ પૃથક્પૃથક્।
આપૂરયન્મહીપાલા યજ્વાનો ભૂરિદક્ષિણૈઃ ।
વેદાવભૃથસંપન્નાઃ શૂરાઃ સર્વે તનુત્યજઃ ॥ 4-78-25 (31658)
તાનાગતાનભિપ્રેક્ષ્ય પાર્થો જ્ઞાનભૃતાં વરઃ।
પૂજયામાસ વિધિવદ્યથાર્હં રાજસત્તમાન્॥ 4-78-26 (31659)
પારિબર્હં દદૌ કૃષ્ણઃ પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્।
સ્ત્રિયો વાસાંસિ રત્નાનિ પૃથક્પૃથગનેકશઃ ॥ 4-78-27 (31660)
રાજાનો રાજપુત્રાશ્ચ નિવૃત્તે સમયે તથા।
યથાંર્હ પાણ્ડવશ્રેષ્ઠૈરવર્તન્તાભિપૂજિતાઃ।
આસન્પ્રહૃષ્ટમનસઃ પારિબર્હં દદુસ્તદા ॥ 4-78-28 (31661)
સર્વેષુ સમવેતેષુ રાજભિર્વૃષ્ણિભિઃ સહ।
વિવાહો વિધવદ્રાજન્વવૃધે કુરુમાત્સ્યયોઃ॥ 4-78-29 (31662)
તતઃ શઙ્ખા મૃદઙ્ગાશ્ચ ગોમુખા ડિણ્ડિમાસ્તદા।
અભિમન્યોર્વિવાહે તુ નેદુર્માત્સ્યસ્ય વેશ્મનિ ॥ 4-78-30 (31663)
ઉચ્ચાવચાન્મૃગાઞ્જઘ્નુર્મેધ્યાંશ્ચ શતશસ્તથા।
ભક્ષ્યાન્નભોજ્યપાનાનિ પ્રભૂતાન્યભ્યહારયન્ ॥ 4-78-31 (31664)
ગાયનાખ્યાનશીલાશ્ચ નટા વૈતાલિકાસ્તથા।
સ્તુવન્તસ્તાનુપાતિષ્ઠન્સૂતાશ્ચ સહ માગધૈઃ॥ 4-78-32 (31665)
સ્ત્રિયો વૃદ્ધાસ્તરુણ્યશ્ચ ઉત્સવે તસ્ય મઙ્ગલે।
દ્રૌપદ્યન્તઃપુરે ચૈવ વિરાટસ્ય ગૃહે સ્ત્રિયઃ ॥ 4-78-33 (31666)
સુદેષ્ણાં તુ પુરસ્કૃત્ય મત્સ્યાનામપિ ચ સ્ત્રિયઃ।
આજગ્મુશ્ચારુપીનાઙ્ગ્યઃ સુમૃષ્ટમણિકુણ્ડલાઃ॥ 4-78-34 (31667)
વર્ણોપપન્નાસ્તા નાર્યો રૂપવન્તયઃ સ્વલંકૃતાઃ।
સર્વાસામભવત્કૃષ્ણા રૂપેણ વપુષાઽધિકા ॥ 4-78-35 (31668)
પરિવાર્યોત્તરાં શ્લાઘ્યાં રાજપુત્રીમલંકૃતામ્।
સુતામિવ મહેન્દ્રસ્ય પુરસ્કૃત્યોપતસ્થિરે ॥ 4-78-36 (31669)
ભૃઙ્ગારું તુ સમાદાય સૌવર્ણં જલપૂરિતમ્।
પાર્થસ્ય હસ્તે સહસા સુતામિન્દીવરેક્ષણામ્।
સ્નુષાર્થં પ્રાક્ષિપદ્વારિ વિરાટો વાહિનીપતિઃ ॥ 4-78-37 (31670)
તાં પ્રત્યગૃહ્ણાકૌન્તેયઃ સુતસ્યાર્થે મહામનાઃ ।
સૌભદ્રાશ્ચાનવદ્યાઙ્ગો વિરાટતનયાં તદા ॥ 4-78-38 (31671)
તત્રાતિષ્ઠદ્ગૃહીત્વા તુ રૂપમિન્દ્રાસ્ય ધારયન્।
સ્નુષાં તાં પરિગૃહ્ણાનઃ કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 4-78-39 (31672)
દ્રુપદશ્ચ વિરાટશ્ચ શિખણ્ડી ચ મહાબલઃ ।
યુયુધાનશ્ચ શૈબ્યશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ સાત્યકિઃ ॥ 4-78-40 (31673)
સપ્તૈતેઽક્ષૌહિણીપાલા યજ્વાનો ભૂરિદક્ષિણાઃ ।
પાણ્ડવં પરિવાર્યૈતે નિવેશં ચક્રિરે તદા ॥ 4-78-41 (31674)
તત્રસ્થાયાં તુ સેનાયાં માત્સ્યો ધર્મભૃતાંવરઃ ।
પ્રીતો દુહિતરં ગૃહ્ય પ્રદદાવભિમન્યવે ॥ 4-78-42 (31675)
પ્રતિગૃહ્યોત્તરાં પાર્થઃ પુરસ્કૃત્ય જનાર્દનમ્ ।
વિવાહં કારયામાસ સૌભદ્રસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 4-78-43 (31676)
તતો વિવાહો વવૃધે સ્ફીતઃ સર્વગુણાન્વિતઃ ।
સૌભદ્રસ્યાદ્ભુતં કર્મ પિતુસ્તવ પિતુસ્તદા ॥ 4-78-44 (31677)
ધૌમ્યઃ શિષ્યૈઃ પરિવૃતો જુહાવાગ્નૌ વિધાનતઃ ।
અગ્નિં પ્રદક્ષિણીકુર્વન્સૌભદ્રઃ પાણિમગ્રહીત્ ॥ 4-78-45 (31678)
તતઃ પાર્થાય સંહૃષ્ટો માત્સ્યરાજો ધનં મહત્।
તસ્મૈ શતસહસ્રાણિ હયાનાં વાતરંહસામ્ ॥ 4-78-46 (31679)
દ્વે ચ નાગશતે મુખ્યે ધનં બહુવિધં તદા।
પ્રાદાન્માત્સ્યપતિર્હૃષ્ટઃ કન્યાધનમનુત્તમમ્ ॥ 4-78-47 (31680)
પારિબર્હં ચ પાર્થેભ્યઃ પ્રદદૌ મત્સ્યપુઙ્ગવઃ ।
કૃષ્ણેન સહ કૌન્તેયઃ પ્રત્યગૃહ્ણાત્પ્રભૂતવત્ ॥ 4-78-48 (31681)
કૃતે વિવાહે તુ તદા ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
બ્રાહ્મણેભ્યો દદૌ વિત્તં યદુપાહરદચ્યુતઃ ॥ 4-78-49 (31682)
ગોસહસ્રાણિ વસ્ત્રાણિ રત્નાનિ વિવિધાનિ ચ।
ભૂષણાનિ ચ સર્વાણિ યાનાનિ શયનાનિ ચ ॥ 4-78-50 (31683)
નાગરાન્પ્રીતિભિર્દિવ્યૈસ્તર્પયામાસ ભૂપતિઃ ॥ 4-78-51 (31684)
તન્મહોત્સવસંકાશં હૃષ્ટપુષ્ટજનાકુલમ્।
નગરં મત્સ્યરાજસ્ય શુશુભે ભરતર્ષભ ॥ 4-78-52 (31685)
પુરોહિતૈરમાત્યૈશ્ચ પૌરૈર્જાનપદૈઃ સહ।
વિરાટો નૃપતિઃ શ્રીમાન્સૌભદ્રાયાભિમન્યવે ।
તાં સુતામુત્તરાં દત્ત્વા મુમુદે પરમં તદા ॥ 4-78-53 (31686)
જનમેજય ઉવાચ। 4-78-54x (3326)
વૃત્તે વિવાહે હૃષ્ટાત્મા યદુવાચ યુધિષ્ઠિરઃ।
તત્સર્વં કથયસ્વેહ કૃતવન્તો યદુત્તરમ્ ॥ ॥ 4-78-54 (31687)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે શતસાહસ્ત્રિકાયાં સંહિતાયાં વૈયાસિક્યાં વિરાટપર્વણિ વૈવાહિકપર્વણિ અષ્ટસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥ ॥ વૈવાહિકપર્વ સમાપ્તમ્ ॥ 5 ॥ ॥ સમાપ્તં ચ વિરાટપર્વ ॥ 4 ॥