Kumbhaghonam Edition in Gujarati Script
5. ઉદ્યોગપર્વ
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 001
॥ શ્રીઃ ॥
5.1. અધ્યાયઃ 001
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
વિરાટસભાં પ્રવિષ્ટેષુ રાજસુ શ્રીકૃષ્ણેન પાણ્ડવવૃત્તાન્તકથનપૂર્વકં ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ દૂતપ્રેષણનિર્ધારણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-1-0 (31688)
શ્રીવેદવ્યાસાય નમઃ। 5-1-0x (3327)
નારાયણં નમસ્કૃત્ય નરં ચૈવ નરોત્તમમ્।
દેવીં સરસ્વતીં ચૈવ તતો જયમુદીરયેત્ ॥ 5-1-1 (31689)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-1-1x (3328)
કૃત્વા વિવાહં તુ કુરુપ્રવીરા-
સ્તદાઽભિમન્યોર્મુદિતાઃ સપક્ષાઃ।
વિશ્રમ્ય રાત્રાવુષસિ પ્રતીતાઃ
સભાં વિરાટસ્ય તતોઽભિજગ્મુઃ ॥ 5-1-1 (31690)
સભા તુ સા મત્સ્યપતેઃ સમૃદ્ધા
મણિપ્રવેકોત્તમરત્નચિત્રા।
ન્યસ્તાસના માલ્યવતી સુગન્ધા
તામભ્યયુસ્તે નરરાજવર્યાઃ॥ 5-1-2 (31691)
અથાસનાન્યાવિશતાં પુરસ્તા-
દુભૌ વિરાટદ્રુપદૌ નરેન્દ્રૌ।
વૃદ્ધૌ ચ માન્યૌ પૃથિવીપતીનાં
પિત્રા સમં તમજનાર્દનૌ ચ ॥ 5-1-3 (31692)
પાઞ્ચાલરાજસ્ય સમીપતસ્તુ
શિનિપ્રવીરઃ સહરૌહિણેયઃ
મત્સ્યસ્ય રાજ્ઞસ્તુ સુસન્નિકૃષ્ટૌ
જનાર્દનશ્ચૈવ યુધિષ્ઠિરશ્ચ॥ 5-1-4 (31693)
સુતાશ્ચ સર્વે દ્રુપદસ્ય રાજ્ઞો
ભીમાર્જુનૌ માદ્રવતીસુતૌ ચ।
પ્રદ્યુમ્નસામ્બૌ ચ યુધિ પ્રવીરૌ
વિરાટપુત્રૈશ્ચ સહાભિમન્યુઃ ॥ 5-1-5 (31694)
સર્વે ચ શૂરાઃ પિતૃભિઃ સમાના
વીર્યેણ રૂપેણ બલેન ચૈવ।
ઉપાવિશન્દ્રૌપદેયાઃ કુમારાઃ
સુવર્ણચિત્રેષુ વરાસનેષુ ॥ 5-1-6 (31695)
તથોપવિષ્ટેષુ મહારથેષુ
વિરાજમાનાભરણામ્બરેષુ
રરાજ સા રાજવતી સમૃદ્ધા
ગ્રહૈરિવ દ્યૌર્વિમલૈરુપેતા ॥ 5-1-7 (31696)
તતઃ કથાસ્તે સમવાયયુક્તાઃ
કૃત્વા વિચિત્રાઃ પુરુષપ્રવીરાઃ ।
તસ્થુર્મુહૂર્તં પરિચિન્તયન્તઃ
કૃષ્ણં નૃપાસ્તે સમુદીક્ષમાણાઃ ॥ 5-1-8 (31697)
કથાન્તમાસાદ્ય ચ માધવેન
સંઘટ્ટિતાઃ પાણ્ડવકાર્યહેતોઃ।
તે રાજસિંહાઃ સહિતા હ્યશ્રૃણ્વ-
ન્વાક્યં મહાર્થં સુમહોદયં ચ ॥ 5-1-9 (31698)
શ્રીકૃષ્ણ ઉવાચ। 5-1-10x (3329)
સર્વૈર્ભવદ્ભિર્વિદિતં યથાઽયં
યુધિષ્ઠિરઃ સૌબલેનાક્ષવત્યામ્।
જિતો નિકૃત્યાઽપહૃતં ચ રાજ્યં
વનપ્રવાસે સમયઃ કૃતશ્ચ ॥ 5-1-10 (31699)
શક્તૈર્વિજેતું તરસા મહીં ચ
સત્યે સ્થિતૈઃ સત્યરથૈર્યથાવત્।
પાણ્ડોઃ સુતૈસ્ત્રદ્રુતમુગ્રરૂપં
વર્ષાણિ ષટ્ સપ્ત ચ ચીર્ણમગ્ર્યૈઃ ॥ 5-1-11 (31700)
ત્રયોદશશ્ચૈવ સુદુસ્તરોઽય-
મજ્ઞાયમાનૈર્ભવતાં સમીપે।
ક્લેશાનસહ્યાન્વિવિધાન્સહદ્ભિ-
ર્મહાત્મભિશ્ચાપિ વને નિવિષ્ટમ્।
એતૈઃ પરપ્રેષ્યનિયોગયુક્તૈ-
રિચ્છદ્ભિરાપ્તં સ્વકુલેન રાજ્યમ્॥ 5-1-12 (31701)
એવં ગતે ધર્મસુતસ્ય રાજ્ઞો
દુર્યોધનસ્યાપિ ચ યદ્ધિતં સ્યાત્।
તચ્ચિન્તયધ્વં કુરુપાણ્ડવાનાં
ધર્મ્યં ચ યુક્તં ચ યશસ્કરં ચ ॥ 5-1-13 (31702)
અધર્મયુક્તં ન ચ કામયેત
રાજ્યં સુરાણામપિ ધર્મરાજઃ।
ધર્માર્થયુક્તં તુ મહીપતિત્વં
ગ્રોમેઽપિ કસ્મિંશ્ચિદયં બુભૂષેત્ ॥ 5-1-14 (31703)
પિત્ર્યં હિ રાજ્યં વિદિતં નૃપાણાં
યથાઽપકૃષ્ટં ધૃતરાષ્ટ્રપુત્રૈઃ।
મિથ્યોપચારેણ યથા હ્યનેન
કૃચ્છ્રં મહત્પ્રાપ્તમસહ્યરૂપમ્ ॥ 5-1-15 (31704)
ન ચાપિ પાર્થો વિજિતો રણે તૈઃ
સ્વતેજસા ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રૈઃ।
તથાઽપિ રાજા સહિતઃ સુહૃદ્ભિ-
રભીપ્સતેઽનામયમેવ તેષામ્ ॥ 5-1-16 (31705)
યત્તુ સ્વયં પાણ્ડુસુતૈર્વિજિત્ય
સમાહૃતં ભૂમિપતીન્પ્રપીડ્ય
તત્પ્રાર્થયન્તે પુરુષપ્રવીરાઃ
કુન્તીસુતા માદ્રવતીસુતૌ ચ ॥ 5-1-17 (31706)
બલાભિયુક્તૈર્વિવિધૈરુપાયૈઃ
સંપ્રાર્થિતા હન્તુમમિત્રસઙ્ઘૈઃ।
રાજ્યં જિહીર્ષદ્ભિરસદ્ભિરુગ્રૈઃ
સર્વં ચ તદ્વો વિદિતં યથાવત્ ॥ 5-1-18 (31707)
તેષાં ચ લોભં પ્રસમીક્ષ્ય વૃદ્ધં
ધર્મજ્ઞતાં ચાપિ યુધિષ્ઠિરસ્ય।
સંબન્ધિતાં ચાપિ સમીક્ષ્ય તેષાં
મતિં કુરુધ્વં સહિતાઃ પૃથક્વ । 5-1-19 (31708)
ઇમે ચ સત્યેઽભિરતાઃ સદૈવ
તં પાલયિત્વા સમયં યથાવત્।
અતોઽન્યથા તૈરુપચર્યમાણા
હન્યુઃ સમેતાન્ધૃતરાષ્ટ્રપુત્રાન્॥ 5-1-20 (31709)
તૈર્વિપ્રકારં ચ નિશમ્ય કાર્યે
સુહૃજ્જનાસ્તાન્પરિવારયેયુઃ।
યુદ્ધેન બાધેયુરિમાંસ્તથૈવં
તૈર્બાધ્યમાના યુધિ તાંશ્ચ હન્યુઃ ॥ 5-1-21 (31710)
તથાઽપિ નેમેઽલ્પતયાઽસમર્થા-
સ્તેષાં જયાયેતિ ભવેન્મતિર્વઃ ।
સમેત્ય સર્વે સહિતાઃ સુહૃદ્ભિ-
સ્તેષાં વિનાશાય યતેયુરેવ ॥ 5-1-22 (31711)
દુર્યોધનસ્યાપિ મતં યથાવ-
ન્ન જ્ઞાયતે કિં નુ કરિષ્યતીતિ
અજ્ઞાયમાને ચ મતે પરસ્ય
મન્ત્રસ્ય પારં કથમભ્યુપેમઃ ॥ 5-1-23 (31712)
તસ્માદિતો ગચ્છતુ ધર્મશીલઃ
શુચિઃ કુલીનઃ પુરુષોઽપ્રમત્તઃ।
દૂતઃ સમર્થઃ પ્રશમાય તેષાં
રાજ્યાર્ધદાનાય યુધિષ્ઠિરસ્ય ॥ 5-1-24 (31713)
નિશમ્ય વાક્યં તુ જનાર્દનસ્ય
ધર્માર્થયુક્તં મધુરં સમં ચ।
સમાદદે વાક્યમથાગ્રજોઽસ્ય
સંપૂજ્ય વાક્યં તદતીવ રાજન્ ॥ ॥ 5-1-25 (31714)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ પ્રથમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-1-1 પ્રતીતાઃ પ્રબુદ્ધાઃ ॥ 1 ॥ 5-1-3 આવિશતામુપવિષ્ટૌ । પિત્રા બસુદેવેન ॥ 3 ॥ 5-1-10 અક્ષવત્યાં દ્યૂતક્રીડાયામ્ ॥ 10 ॥ 5-1-11 સત્યં રથવદારોદ્ધં યોગ્યં યોષામ્ ॥ 11 ॥ 5-1-14 બભૂષેત્ પ્રાપ્તુમિચ્છેત્ । તઙભાવ આર્ષઃ ॥ 14 ॥ 5-1-16 અનામયં કુશલમ્ ॥ 16 ॥ 5-1-20 અતો રાજ્યાર્ધપ્રદાનાત્ ॥ 20 ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 002
॥ શ્રીઃ ॥
5.2. અધ્યાયઃ 002
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
બલરામેણ કૃષ્ણમતાનુમોદનપૂર્વકં સ્વસ્ય દુર્યોધને પક્ષપતાવિષ્કરણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-2-0 (31715)
બલદેવ ઉવાચ। 5-2-0x (3330)
શ્રુતં ભવદ્ભિર્ગદપૂર્વજસ્ય
વાક્યં યથા ધર્મવદર્થવચ્ચ।
અજાતશત્રોશ્ચ હિતં ચ યુક્તં
દુર્યોધનસ્યાપિ તથૈવ રાજ્ઞઃ ॥ 5-2-1 (31716)
અર્ધં હિ રાજ્યસ્ય વિસૃજ્ય વીરાઃ
કુન્તીસુતાસ્તસ્ય કૃતે યતન્તે।
પ્રદાય ચાર્ધં ધૃતરાષ્ટ્રપુત્રઃ
સુખી સહાસ્માભિરતીવ મોદેત્ ॥ 5-2-2 (31717)
લબ્ધ્વા હિ રાજ્યં પૂરુષપ્રવીરાઃ
સમ્યક્પ્રવૃત્તેષુ પરેષુ ચૈવ ।
ધ્રુવં પ્રશાન્તાઃ સુખમાવિશેયુ-
સ્તેષાં પ્રશાન્તિશ્ચ હિતં પ્રજાનામ્ ॥ 5-2-3 (31718)
દુર્યોધનસ્યાપિ મતં ચ વેત્તું
વક્તું ચ વાક્યાનિ યુધિષ્ઠિરસ્ય।
પ્રિયં ચ મે સ્યાદ્યદિ તત્ર કશ્ચિ-
દ્વ્રજેચ્છમાર્થં કુરુપાણ્ડવાનામ્ ॥ 5-2-4 (31719)
સ ભીષ્મમામન્ત્ર્ય કુરુપ્રવીરં
વૈચિત્રવીર્યં ચ મહાનુભાવમ્ ।
દ્રોણં સપુત્રં વિદુરં કૃપં ચ
ગાન્ધારરાજં ચ સમૂતપુત્રમ્ ॥ 5-2-5 (31720)
સવે ચ યેઽન્યે ધૃતરાષ્ટ્રપુત્રા
બલપ્રધાના નિગમપ્રધાનાઃ ।
સ્થિતાશ્ચ ધર્મેષુ યથા સ્વકેષુ
લોકપ્રવીરાઃ શ્રુતશીલવૃદ્ધાઃ ॥ 5-2-6 (31721)
એતેષુ સર્વેષુ સમાગતેષુ
પૌરેષુ વૃદ્ધેષુ ચ સંગતેષુ।
બ્રવીતુ વાક્યં પ્રણિપાતયુક્તં
કુન્તીસુતસ્યાર્થકરં યથા સ્યાત્ ॥ 5-2-7 (31722)
સર્વાસ્વવસ્થાસુ ચ તે ન કોપ્યા
ગ્રસ્તો હિ સોઽર્થો બલમાશ્રિતૈસ્તૈઃ।
પ્રિયાભ્યુપેતસ્ય યુધિષ્ઠિરસ્ય
દ્યૂતે પ્રસક્તસ્ય હૃતં ચ રાજ્યમ્ ॥ 5-2-8 (31723)
નિવાર્યમાણશ્ચ કુરુપ્રવીરઃ
સર્વૈઃ સુહૃદ્ભિર્હ્યમપ્યતઞ્ઝઃ।
સ દીવ્યમાનઃ પ્રતિદીવ્ય ચૈનં
ગાન્ધારરાજસ્ય સુતં મતાક્ષમ્ ॥ 5-2-9 (31724)
હિત્વા હિ કર્ણં ચ સુયોધનં ચ
સમાહ્વયદ્દેવિતુમાજમીઢઃ।
દુરોદરાસ્તત્ર સહસ્રશોઽન્યે
યુધિષ્ઠિરો યાન્વિષહેત જેતુમ્ ॥ 5-2-10 (31725)
ઉત્સૃજ્ય તાન્સૌબલમેવ ચાયં
સમાહ્વયત્તેન જિતોઽક્ષવત્યામ્।
સ દીવ્યમાનઃ પ્રતિદેવનેન
અક્ષેષુ નિત્યં સ્વપરાઙ્ભુખેષુ ॥ 5-2-11 (31726)
સંરમ્ભમાણો વિજિતઃ પ્રસહ્ય
તત્રાપરાધઃ શકુનેર્ન કશ્ચિત્।
તસ્માત્પ્રણમ્યૈવ વચો બ્રવીતુ
વૈચિત્રવીર્યં બહુસામયુક્તમ્ ॥ 5-2-12 (31727)
તથા હિ શક્યો ધૃતરાષ્ટ્રપુત્રઃ
સ્વાર્થેં નિયોક્તું પુરુષેણ તેન।
અયુદ્ધમાકાઙ્ક્ષત કૌરવાણાં
સામ્નૈવ દુર્યોધનમાશ્વસધ્વમ્॥ 5-2-13 (31728)
સામ્ના જિતોઽર્થોઽર્થકરો ભવેત
યુદ્ધેઽનયો ભવિતા નેહ સોઽર્થઃ ॥ 5-2-14 (31729)
એવં ધ્રુવત્યેવ મધુપ્રવીરે
શિનિપ્રવીરઃ સહસોત્પપાત
તચ્ચાપિ વાક્યં પરિનિન્દ્ય તસ્ય
સમાદદે વાક્યમિદં સમુન્યુઃ ॥ ॥ 5-2-15 (31730)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ ॥
5-2-16 (31731)
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-2-3 રાજ્યં રાજ્યાર્ધમ્ ॥ 3 ॥ 5-2-6 બલં ચતુરઙ્ગમ્। નિગમો નીતિશાસ્ત્રં તે ઉભે પ્રધાનં યોષામ્ ॥ 5-2-10 દુરોદરાઃ દ્યૂતકારાઃ ॥ 5-2-12 સંરમ્ભમાણઃ હઠં કુર્વાણઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 003
॥ શ્રીઃ ॥
5.3. અધ્યાયઃ 003
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સાત્યકિના બલરામવચનપ્રતિક્ષેપપૂર્વકં દુર્યોધનનિગ્રહનિર્ધારણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-3-0 (31732)
સાત્યકિરુવાચ। 5-3-0x (3331)
યાદૃશઃ પુરુષસ્યાત્મા તાદૃશં સંપ્રભાષતે।
યથારૂપોઽન્તરાત્મા તે તથારૂપં પ્રભાષતે ॥ 5-3-1 (31733)
સન્તિ વૈ પુરુષાઃ શૂરાઃ સન્તિ કાપુરુષાસ્તથા।
ઉભાવેતૌ દૃઢૌ પક્ષૌ દૃશ્યેતે પુરુષાન્પ્રતિ ॥ 5-3-2 (31734)
એકસ્મિન્નેવ જાયેતે કુલે ક્લીબમહાબલૌ ।
ફલાફલવતી શાખે યથૈકસ્મિન્વનસ્પતૌ ॥ 5-3-3 (31735)
નાભ્યસૂયામિ તે વાક્યં બ્રુવતો લાઙ્ગલધ્વજ।
યે તુ શૃણ્વન્તિ તે વાક્યં તાનસૂયામિ માધવ ॥ 5-3-4 (31736)
કથં હિ ધર્મરાજસ્ય દોષમલ્પમપિ બ્રુવન્।
લભતે પરિષન્મધ્યે વ્યાહર્તુમકુતોભયઃ॥ 5-3-5 (31737)
સમાહૂય મહાત્માનં જિતવન્તોઽક્ષકોવિદાઃ।
અનક્ષજ્ઞં યથાઽશ્રદ્ધં તેષુ ધર્મજયઃ કુતઃ। 5-3-6 (31738)
યદિ કુન્તીસુતં ગેહે ક્રીડન્તં ભ્રાતૃભિઃ સહ ।
અભિગમ્ય જયેયુસ્તે તત્તેષાં ધર્મતો ભવેત્ ॥ 5-3-7 (31739)
સમાહૂય તુ રાજાનં ક્ષત્રધર્મરતં સદા।
નિકૃત્યા જિતવન્તસ્તે કિં નુ તેષાં પરં શુભમ્ ॥ 5-3-8 (31740)
કથં પ્રણિપતેચ્ચાયમિહ કૃત્વા પણં પરમ્।
વનવાસાદ્વિમુક્તરતુ પ્રાપ્તઃ પૈતામહં પદમ્ ॥ 5-3-9 (31741)
યદ્યયં પરવિત્તાનિ કામયેત યુધિષ્ઠિરઃ।
એવમપ્યયમત્યન્તં પરાન્નાર્હતિ યાચિતુમ્ ॥ 5-3-10 (31742)
કથં ચ ધર્મયુક્તાસ્તે ન ચ રાજ્યં જિહીર્ષવઃ।
નિવૃત્તવનવાસાંસ્તાન્ય આહુર્વિદિતા ઇતિ ॥ 5-3-11 (31743)
અનુનીતા હિ ભીષ્મેણ દ્રોણેન વિદુરેણ ચ।
ન વ્યવસ્યન્તિ પાણ્ડૂનાં પ્રદાતું પૈતૃકં વસુ ॥ 5-3-12 (31744)
અહં તુ તાઞ્છિતૈર્બાણૈરનુનીય રણે બલાત્।
પાદયોઃ પાતયિષ્યામિ કૌન્તેયસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 5-3-13 (31745)
અથ તે ન વ્યવસ્યન્તિ પ્રણિપાતાય ધીમતઃ।
ગમિષ્યન્તિ સહામાત્યા યમસ્ય સદનં પ્રતિ॥ 5-3-14 (31746)
ન હિ તે યુયુધાનસ્ય સંરબ્ધસ્ય યુયુત્સતઃ।
વેગં સમર્થાઃ સંસોદ્ધું વજ્રસ્યેવ મહીધરાઃ ॥ 5-3-15 (31747)
કો હિ ગાણ્ડીવધન્વાનં કશ્ચ ચક્રાયુધં યુધિ ।
માં ચાપિ વિષહેત્ક્રુદ્ધં કશ્ચ ભીમં દુરાસદમ્ ॥ 5-3-16 (31748)
યમૌ ચ દૃઢધન્વાનૌ યમકલ્પૌ મહાદ્યુતી।
વિરાટદ્રુપદૌ વીરૌ યમકાલોપમદ્યુતી॥ 5-3-17 (31749)
કો જિજીવિષુરાસાદેદ્ધૃષ્ટદ્યુમ્નં ચ પાર્ષતમ્।
પઞ્ચૈતાન્પાણ્ડવેયાંસ્તુ દ્રૌપદ્યાઃ કીર્તિવર્ધનાન્ ॥ 5-3-18 (31750)
સમપ્રમાણાન્પાણ્ડૂનાં સમવીર્યાન્મદોત્કટાન્ ।
સૌભદ્રં ચ મહેષ્વાસમમરૈરપિ દુઃસહમ્ ॥ 5-3-19 (31751)
ગદપ્રદ્યુમ્નસામ્બાંશ્ચ કાલસૂર્યાનલોપમાન્।
તે વયં ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રં શકુનિના સહ ॥ 5-3-20 (31752)
કર્ણં ચૈવ નિહત્યાજાવભિષેક્ષ્યામ પાણ્ડવમ્ ।
નાધર્મો વિદ્યતે કશ્ચિચ્છત્રૂન્હત્વાઽઽતતાયિનઃ ॥ 5-3-21 (31753)
અધર્મ્યમયશસ્યં ચ શાત્રવાણાં પ્રયાચનમ્।
હૃદ્ભતસ્તસ્ય યઃ કામસ્તં કુરુધ્વમતન્દ્રિતાઃ ॥ 5-3-22 (31754)
ધાર્તરાષ્ટ્રો હ્યયુદ્ધેન ન રાજ્યં દાતુમિચ્છતિ।
અદ્ય પાણ્ડુસુતો રાજ્યં લભતાં વા યુધિષ્ઠિરઃ।
નિહતા વા રણે સર્વે સ્વપ્સ્યન્તિ વસુધાતલે ॥ ॥ 5-3-23 (31755)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ તૃતીયોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-3-3 ફલાફલાવતી। સુપો લુક્ આર્ષઃ પૂર્વસવર્ણો વા ॥ 3 ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 004
॥ શ્રીઃ ॥
5.4. અધ્યાયઃ 004
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
દ્રુપદેન સાત્યકિમતાનુમોદનેન રાજ્ઞામાહ્વાનાય દૂતપ્રસ્થનકથનપૂર્વકં સ્વપુરોહિતસ્ય ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ પ્રેષણકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-4-0 (31756)
દ્રુપદ ઉવાચ। 5-4-0x (3332)
એવમેતન્મહાબાહો ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ।
ન હિ દુર્યોધનો રાજ્યં મધુરેણ પ્રદાસ્યતિ ॥ 5-4-1 (31757)
અનુવર્ત્સ્યતિ તં ચાપિ ધૃતરાષ્ટ્રઃ સુતપ્રિયઃ।
ભીષ્મદ્રોણૌ ચ કાર્પણ્યાન્મૌર્ખ્યાદ્રાધેયસૌબલૌ ॥ 5-4-2 (31758)
બલદેવસ્ય વાક્યં તુ મમ જ્ઞાને ન યુજ્યતે।
એતદ્ધિ પુરુષેણાગ્રે કાર્યં સુનયમિચ્છતા ॥ 5-4-3 (31759)
ન તુ વાચ્યો મૃદુવચો ધાર્તરાષ્ટ્રઃ કથંચન ।
નહિ માર્દવસાધ્યોઽસૌ પાપબુદ્ધિર્મતો મમ ॥ 5-4-4 (31760)
ગર્દભે માર્દવં કુર્યાદ્ગોષુ તીક્ષ્ણં સમાચરેત્ ।
મૃદુ દુર્યોધને વાક્યં યો બ્રૂયાત્પાપચેતસિ ॥ 5-4-5 (31761)
મૃદું વૈ મન્યતે પાપો ભાષમાણમશક્તિકમ્ ।
હિતમર્થં ન જાનીયાદબુદ્ધિર્માર્દવે સતિ ॥ 5-4-6 (31762)
એતચ્ચૈવ કરિષ્યામો યત્નશ્ચ ક્રિયતામિહ ।
પ્રસ્થાપયામ મિત્રેભ્યો બલાન્યુદ્યોજયન્તુ નઃ ॥ 5-4-7 (31763)
શલ્યસ્ય ધૃષ્ટકેતોશ્ચ જયત્સેનસ્ય વા વિભો ।
કેકયાનાં ચ સર્વેષાં દૂતા ગચ્છન્તુ શીઘ્રગાઃ ॥ 5-4-8 (31764)
સ ચ દુર્યોધનો નૂનં પ્રેષયિષ્યતિ સર્વશઃ ।
પૂર્વાભિપન્નાઃ સન્તશ્ચ ભજન્તે પૂર્વચોદનમ્ ॥ 5-4-9 (31765)
તત્વરધ્વં નરેન્દ્રાણાં પૂર્વમેવ પ્રચોદને ।
મહદ્ધિ કાર્યં વોઢવ્યમિતિ મે વર્તતે મતિઃ ॥ 5-4-10 (31766)
શલ્યસ્ય પ્રેષ્યતાં શીઘ્રં યે ચ તસ્યાનુગા નૃપાઃ ।
ભગદત્તાય રાજ્ઞે ચ પૂર્વસાગરવાસિને ॥ 5-4-11 (31767)
અમિતૌજસે તથોગ્રાય હાર્દિક્યાયાન્ધકાય ચ।
દીર્ઘપ્રજ્ઞાય શૂરાય રોચમાનાય વા વિભો ॥ 5-4-12 (31768)
આનીયતાં બૃહન્તશ્ચ સેનાબિન્દુશ્ચ પાર્થિવઃ ।
સેનજિત્પ્રતિબિન્ધ્યશ્ચ ચિત્રવર્મા સુવાસ્તુકઃ ॥ 5-4-13 (31769)
બાહ્લીકો મુઞ્જકેશશ્ચ ચૈદ્યાધિપતિરેવ ચ।
સુપાર્શ્વશ્ચ સુબાહુશ્ચ પૌરવશ્ચ મહારથઃ ॥ 5-4-14 (31770)
શકાનાં પહ્લવાનાં કર્ણવેષ્ટશ્ચ પાર્થિવઃ ॥
સુરારિશ્ચ નદીજશ્ચ કર્ણવેષ્ટશ્ચ પાર્થિવઃ ॥ 5-4-15 (31771)
નીલશ્ચ વીરધર્મા ચ ભૂમિપાલશ્ચ વીર્યવાન્ ।
દુર્જયો દન્તવક્રશ્ચ રુક્મી ચ જનમેજયઃ ॥ 5-4-16 (31772)
આષાઢો વાયુવેગશ્ચ પૂર્વપાલી ચ પાર્થિવઃ ।
ભૂરિતેજા દેવકશ્ચ એકલવ્યઃ સહાત્મજૈઃ ॥ 5-4-17 (31773)
કારૂષકાશ્ચ રાજાનઃ ક્ષેમધૂર્તિશ્ચ વીર્યવાન્ ।
કામ્ભોજા ઋષિકા યે ચ પશ્ચિમાનૂપકાશ્ચ યે ॥ 5-4-18 (31774)
જયત્સેનશ્ચ કાશ્યશ્ચ તથા પઞ્ચનદા નૃપાઃ ॥
જાનકિશ્ચ દુર્ધર્ષઃ પાર્વતીયાશ્ચ યે નૃપાઃ ॥ 5-4-19 (31775)
જાનકિશ્ચ સુશર્મા ચ મણિમાન્યોતિમત્સકઃ।
પાંશુરાષ્ટ્રાધિપશ્ચૈવ ધૃષ્ટકેતુશ્ચ વીર્યવાન્ ॥ 5-4-20 (31776)
તુણ્ડશ્ચ દણ્ડધારશ્ચ બૃહત્સેનશ્ચ વીર્યવાન્।
અપરાજિતો નિષાદશ્ચ શ્રેણિમાન્વસુમાનપિ ॥ 5-4-21 (31777)
બૃહદ્બલો મહૌજાશ્ચ બાહુઃ પરપુરંજયઃ ।
સમુદ્રસેનો રાજા ચ સહ પુત્રેણ વીર્યવાન્ ॥ 5-4-22 (31778)
ઉદ્ભવઃ ક્ષેમકશ્ચૈવ વાટધાનશ્ચ પાર્થિવઃ ।
શ્રુતાયુશ્ચ દૃઢાયુશ્ચ સાલ્વપુત્રશ્ચ વીર્યવાન્ ॥ 5-4-23 (31779)
કુમારશ્ચ કલિઙ્ગાનામીશ્વરો યુદ્ધદુર્મદઃ ।
એતેષાં પ્રેષ્યતાં શીઘ્રમેતદ્ધિ મમ રોચતે ॥ 5-4-24 (31780)
અયં ચ બ્રાહ્મણો વિદ્વાન્મમ રાજન્પુરોહિતઃ।
પ્રેષ્યતાં ધૃતરાષ્ટ્રાય વાક્યમસ્મૈ પ્રદીયતામ્ ॥ 5-4-25 (31781)
યથા દુર્યોધનો વાચ્યો યથા સાન્તનવો નૃપઃ ।
ધૃતરાષ્ટ્રો યથા વાચ્યો દ્રોણશ્ચ રથિનાં વરઃ ॥ ॥ 5-4-26 (31782)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ ચતુર્થોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-4-2 કાર્પણ્યાત્ તદન્નભક્ષણેન દૈન્યાત્ ॥ 2 ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 005
॥ શ્રીઃ ॥
5.5. અધ્યાયઃ 005
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષ્ણેન દ્રુપદવાક્યપ્રશંસનપૂર્વકં રાજ્ઞાં ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ચ દૂતપુરોહિતપ્રેષણં સંદિશ્ય દ્વારકાંપ્રતિ ગમનમ્ ॥ 1 ॥ વિરાટદ્રુપદદૂતાહૂદાનાં રાજ્ઞામાગમનમ્ ॥ 2 ॥ દુર્યોધનદૂતાહૂતાનાં ચ રાજ્ઞામાગમનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-5-0 (31783)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-5-0x (3333)
દ્રુપદેનૈવમુક્તે તુ વાક્યે વાક્યવિદાં વરઃ।
વસુદેવસુતસ્તત્ર પૃષ્ણિસિંહોઽબ્રવીદિદમ્ ॥ 5-5-1 (31784)
ઉપપન્નમિદં વાક્યં સોમકાનાં ધુરંધરે।
અર્થસિદ્ધિકરં રાજ્ઞઃ પાણ્ડવસ્યામિતૌજસઃ ॥ 5-5-2 (31785)
એતચ્ચ પૂર્વં કાર્યં નઃ સુનીતિમભિકાઙ્ક્ષતામ્।
અન્યથા હ્યાચરન્કર્મ પુરુષઃ સ્યાત્સુબાલિશઃ ॥ 5-5-3 (31786)
કિં તુ સંબન્ધકં તુલ્યમસ્માકં કુરુપાણ્ડુષુ।
યથેષ્ટં વર્તમાનેષુ પાણ્ડવેષુ ચ તેષુ ચ ॥ 5-5-4 (31787)
તે વિવાહાર્થમાનીતા વયં સર્વે તથા ભવાન્ ।
કૃતે વિવાહે મુદિતા ગમિષ્યામો ગૃહાન્પ્રતિ ॥ 5-5-5 (31788)
ભવાન્વૃદ્ધતમો રાજ્ઞાં વયસા ચ શ્રુતેન ચ।
શિષ્યવત્તે વયં સર્વે ભવામેહ ન સંશયઃ ॥ 5-5-6 (31789)
ભવન્તં ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ સતતં બહુ મન્યતે।
આચાર્યયોઃ સખા ચાસિ દ્રોણસ્ય ચ કૃપસ્વ ચ ॥ 5-5-7 (31790)
સ ભવાન્પ્રેષયત્વદ્ય પાણ્ડવાર્થકરં વચઃ।
સર્વેષાં નિશ્ચિતં તન્નઃ પ્રેષયિષ્યતિ યદ્ભવાન્ ॥ 5-5-8 (31791)
યદિ તાવચ્છમં કુર્યન્ન્યાયેન કુરુપુઙ્ગવઃ।
ન ભવેત્કુરુપાણ્ડૂનાં સૌભ્રાત્રેણ મહાન્ક્ષયઃ ॥ 5-5-9 (31792)
અથ દર્પાન્વિતો મોહાન્ન કુર્યાદ્ધૃતરાષ્ટ્રજઃ ।
અન્યેષાં પ્રેષયિત્વા ચ પશ્ચાદસ્માન્સભાહ્વયે ॥ 5-5-10 (31793)
તતો દુર્યોધનો મન્દઃ સહામાત્યઃ સબાન્ધવઃ ।
નિષ્ઠામાપત્સ્યતે મૂઢઃ ક્રુદ્ધે ગાણ્ડીવધન્વનિ ॥ 5-5-11 (31794)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-5-12x (3334)
તતઃ સત્કૃત્ય વાર્ષ્ણેયં વિરાટઃ પૃથિવીપતિઃ ।
ગૃહાન્પ્રસ્થાપયામાસ સગણં સહબાન્ધવમ્ ॥ 5-5-12 (31795)
દ્વારકં તુ ગતે કૃષ્ણે યુધિષ્ઠિરપુરોગમાઃ।
ચક્રુઃ સાઙ્ઘ્રામિકં સર્વં વિરાટશ્ચ મહીપતિઃ ॥ 5-5-13 (31796)
તતઃ સંપ્રેષયામાસ વિરાટઃ સહ બાન્ધવૈઃ ।
સર્વેષાં ભૂમિપાલાનાં દ્રુપદશ્ચ મહીપતિઃ ॥ 5-5-14 (31797)
વચનાત્કુરુસિંહાનાં મત્સ્યપાઞ્ચાલયોશ્ચ તે ।
સમાજગ્મુર્મહીપાલાઃ સંપ્રહૃષ્ટા મહાબલાઃ ॥ 5-5-15 (31798)
તચ્છ્રુત્વા પાણ્ડુપુત્રાણાં સમાગચ્છન્મહદ્બલમ્ ।
ધૃતરાષ્ટ્રસુતાશ્ચાપિ સમાનિન્યુર્મહીપતીન્ ॥ 5-5-16 (31799)
સમાકુલા મહી રાજન્કુરુપાણ્ડવકારણાત્।
તદા સમભવત્કૃત્સ્ના સંપ્રયાણે મહીક્ષિતામ્ ॥ 5-5-17 (31800)
સંકુલા ચ તદા ભૂમિશ્ચતુરઙ્ગવલાન્વિતા।
બલાનિ તેષાં વીરાણામાગચ્છન્તિ તતસ્તતઃ ॥ 5-5-18 (31801)
ચાલયન્તીવ ગાં દેવીં સપર્વતવનામિમામ્।
તતઃ પ્રજ્ઞાવયોવૃદ્ધં પાઞ્ચાલ્યઃ સ્વપુરોહિતમ્।
કુરુભ્યઃ પ્રેષયામાસ યુધિષ્ઠિરમતે સ્થિતઃ ॥ ॥ 5-5-19 (31802)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યેગપર્વણિ પ઼ઞ્ચમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-5-4 સંબન્ધકં તુત્યમિતિ। પાણ્ડવેષુ કુન્તીદ્વારા । કુરુષુ દુર્યોધનકન્યાયાઃ સામ્બેનાહરણાત્ ॥ 5-5-11 નિષ્ઠાં નાશમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 006
॥ શ્રીઃ ॥
5.6. અધ્યાયઃ 006
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
દ્રુપદેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ સ્વપુરોહિતપ્રેષણમ્ ॥ 1 ॥ પુરોહિતસ્ય હાસ્તિનપુરગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-6-0 (31803)
દ્રુપદ ઉવાચ। 5-6-0x (3335)
ભૂતાનાં પ્રાણિનઃ શ્રેષ્ઠાઃ પ્રાણિનાં બુદ્ધિજીવિનઃ।
બુદ્ધિમત્સુ નરાઃ શ્રેષ્ઠા નરેષ્વપિ દ્વિજાતયઃ ॥ 5-6-1 (31804)
દ્વિજેષુ વૈદ્યાઃ શ્રેયાંસો વૈદ્યેષુ કૃતબુદ્ધયઃ।
કૃતબુદ્ધિષુ કર્તારઃ કર્તૃષુ બ્રહ્મવાદિનઃ ॥ 5-6-2 (31805)
સ ભવાન્કૃબુદ્ધીનાં પ્રધાન ઇતિ મે મતિઃ ।
કુલેન ચ વિશિષ્ટોઽસિ વયસા ચ શ્રુતેન ચ।
પ્રજ્ઞયા સદૃશશ્ચાસિ શુક્રેણાઙ્ગિરસેન ચ ॥ 5-6-3 (31806)
વિદિતં ચાપિ તે સર્વં યથાવૃત્તઃ સ કૌરવઃ ।
પાણ્ડવશ્ચ યથાવૃત્તઃ કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 5-6-4 (31807)
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય વિદિતે વઞ્ચિતાઃ પાણ્ડવાઃ પરૈઃ ।
વિદુરેણાનુનીતોઽપિ પુત્રમેવાનુવર્તતે ॥ 5-6-5 (31808)
શકુનિર્બુદ્ધિપૂર્વં હિ કુન્તીપુત્રં સમાહ્વયત્ ।
અનક્ષજ્ઞં મતાક્ષઃ સન્ક્ષત્રવૃત્તે સ્થિતં શુચિમ્ ॥ 5-6-6 (31809)
તે તથા વઞ્ચયિત્વા તુ ધર્મરાજં યુધિષ્ઠિરમ્ ।
ન કસ્યાંચિદવસ્થાયાં રાજ્યં દાસ્યન્તિ વૈ સ્વયમ્ ॥ 5-6-7 (31810)
ભવાંસ્તુ ધર્મસંયુક્તં ધૃતરાષ્ટ્રં બ્રુવન્વચઃ ।
મનાંસિ તસ્ય યોધાનાં ધ્રુવમાવર્તયિષ્યતિ ॥ 5-6-8 (31811)
વિદુરશ્ચાપિ તદ્વાક્યં સાધયિષ્યતિ તાવકમ્।
ભીષ્મદ્રોણકૃપાદીનાં ભેદં સંજનયિષ્યતિ ॥ 5-6-9 (31812)
અમાત્યેષુ ચ ભિન્નેષુ યોધેષુ વિમુખેષુ ચ।
પુનરેકત્ર કરણં તેષાં કર્મ ભવિષ્યતિ ॥ 5-6-10 (31813)
એતસ્મિન્નન્તરે પાર્થાઃ સુખમેકાગ્રબુદ્ધયઃ।
સેનાકર્મ કરિષ્યન્તિ દ્રવ્યાણાં ચૈવ સઞ્ચયમ્ ॥ 5-6-11 (31814)
ભિદ્યમાનેષુ ચ સ્વેષુ લમ્બમાને તથા ત્વયિ।
ન તથા તે કરિષ્યન્તિ સેનાકર્મ ન સંશયઃ ॥ 5-6-12 (31815)
એતત્પ્રયોજનં ચાત્ર પ્રાધાન્યેનોપલભ્યતે।
સંગત્યા ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ કુર્યાદ્ધર્મ્યં વચસ્તવ ॥ 5-6-13 (31816)
સ ભવાન્ધર્મયુક્તશ્ચ ધર્મ્યં તેષુ સમાચરન્ ।
કૃપાલુષુ પરિક્લેશાન્પાણ્ડવીયાન્પ્રકીર્તયન્ ॥ 5-6-14 (31817)
વૃદ્ધેષુ કુલધર્મં ચ બ્રુવન્પૂર્વૈરનુષ્ઠિતમ્ ।
વિભેત્સ્યતિ મનાંસ્યેષમિતિ મે નાત્ર સંશયઃ ॥ 5-6-15 (31818)
ન ચ તેભ્યો ભયં તેઽસ્તિ બ્રાહ્મણો હ્યસિ વેદવિત્ ।
દૂતકર્મણિ યુક્તશ્ચ સ્થવિરશ્ચ વિશેષતઃ ॥ 5-6-16 (31819)
સ ભવાન્પુષ્યયોગેન મુહૂર્તેન જયેન ચ।
કૌરવેયાન્પ્રયાત્વાશુ કૌન્તેયસ્યાર્થસિદ્ધયે ॥ 5-6-17 (31820)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-6-18x (3336)
તથાઽનુશિષ્ટઃ પ્રયયૌ દ્રુપદેન મહાત્મના।
પુરોધા વૃત્તસંપન્નો નગરં નાગસાહ્વયમ્ ॥ 5-6-18 (31821)
શિષ્યૈઃ પરિવૃતો વિદ્વાન્નીતિશાસ્ત્રાર્થકોવિદઃ ।
પાણ્ડવાનાં હિતાર્થાય કૌરવાન્પ્રતિજગ્મિવાન્ ॥ ॥ 5-6-19 (31822)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-6-2 વૈદ્યાઃ વિદ્યાવન્તઃ । કૃતબુદ્ધયઃ સિદ્ધાન્તજ્ઞાઃ ॥ 2 ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 007
॥ શ્રીઃ ॥
5.7. અધ્યાયઃ 007
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનાર્જુનયોઃ કૃષ્ણદર્શનાય યદૃચ્છયા યુગપત્ દ્વારકાગમનમ્ ॥ 1 ॥ અર્જુનેન સારથ્યેન વરયિત્વા તેન સહ યુધિષ્ઠિરસમીપગમનમ્ ॥ 2 ॥ દુર્યોધનેન નારાયણાહ્વયકૃષ્ણકુમારાનાદાય કૃતવર્મણાસહ સ્વપુરગમનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-7-0 (31823)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-7-0x (3337)
પુરોહિતં તે પ્રસ્થાપ્ય નગરં નાગસાહ્વયમ્।
દૂતાન્પ્રસ્થાપયામાસુઃ પાર્થિવેભ્યસ્તતસ્તતઃ ॥ 5-7-1 (31824)
પ્રસ્થાપ્ય દૂતાનન્યત્ર દ્વારકાં પુરુષર્ષભઃ ।
સ્વયં જગામ કૌરવ્યઃ કુન્તીપુત્રો ધનઞ્જયઃ ॥ 5-7-2 (31825)
ગતે દ્વારવતીં કૃષ્ણ બલદેવે ચ માધવે।
સહ વૃષ્ણ્યન્ધકૈઃ સર્વૈર્ભોજૈશ્ચ શતશસ્તદા ॥ 5-7-3 (31826)
સર્વમાગમયામાસ પાણ્ડવાનાં વિચેષ્ટિતમ્ ।
ધૃતરાષ્ટ્રાત્મજો રાજા ગૂઢૈઃ પ્રણિહિતૈશ્ચરૈઃ ॥ 5-7-4 (31827)
સ શ્રુત્વા માધવં યાન્તં સદશ્વૈરનિલોપમૈઃ ।
બલેન નાતિમહતા દ્વારકામભ્યયાત્પુરીમ્ ॥ 5-7-5 (31828)
તમેવ દિવસં ચાપિ કૌન્તેયઃ પાણ્ડુનન્દનઃ ।
આનન્રતનગરીં રમ્યાં જગામાશુ ધનઞ્જયઃ ॥ 5-7-6 (31829)
તૌ યાત્વા પુરુષવ્યાઘ્રૌ દ્વારકાં કુરુનન્દનૌ ।
સુપ્તં દદૃશતુઃ કૃષ્ણં શયાનં ચાભિજગ્મતુઃ ॥ 5-7-7 (31830)
દુર્યોધનસ્તુ પ્રથમં વાસુદેવમુપાશ્રયત્ ।
ઉચ્છીર્ષતશ્ચ કૃષ્ણસ્ય નિષસાદ વરાસને ॥ 5-7-8 (31831)
તતઃ કિરીટી તસ્યાનુ પ્રવિવેશ મહામનાઃ ।
પશ્ચાર્ધે તુ સ કૃષ્ણસ્ય પ્રહ્વોઽતિષ્ઠત્કૃતાઞ્જલિઃ ॥ 5-7-9 (31832)
પ્રતિબુદ્ધઃ સ વાર્ષ્ણેયો દદર્શાગ્રે કિરીટિનામ્।
સિંહાસનગતં પશ્ચાત્પરિવૃત્ય ચ દૃષ્ટવાન્ ॥ 5-7-10 (31833)
સ તયોઃ સ્વાગતં કૃત્વા યથાવત્પ્રતિપૂજ્ય તૌ ।
તદાગમનજં હેતું પપ્રચ્છ મધુસૂદનઃ ॥ 5-7-11 (31834)
તતો દુર્યોધનઃ કૃષ્ણામુવાચ પ્રહસન્નિવ।
વિગ્રહેઽસ્મિન્ભવાન્સાહ્યં મમ દાતુમિહાર્હતિ ॥ 5-7-12 (31835)
સમં હિ ભવતઃ સખ્યં મમ ચૈવાર્જુનેઽપિ ચ।
તથા સંબન્ધકં તુલ્યમસ્માકં ત્વયિ માધવ ॥ 5-7-13 (31836)
અહં ચાભિગતં સન્તો ભજન્તે પૂર્વસારિણઃ ॥
ત્વં ચ શ્રેષ્ઠતમો લોકે સતામદ્ય જનાર્દન । 5-7-14 (31837)
સતતં સંમતશ્ચૈવ સદ્વૃત્તમનુપાલય ॥ 5-7-15 (31838)
કૃષ્ણ ઉવાચ। 5-7-16x (3338)
ભવાનભિગતઃ પૂર્વમત્ર મે નાસ્તિ સંશયઃ।
દૃષ્ટસ્તુ પ્રથમં રાજન્મયા પાર્થો ધનઞ્જયઃ ॥ 5-7-16 (31839)
તવ પૂર્વાભિગમનાત્પૂર્વં ચાપ્યસ્ય દર્શનાત્ ।
સાહાય્યમુભયોરેવ કરિષ્યામિ સુયોધન ॥ 5-7-17 (31840)
પ્રવારણં તુ બાલાનાં પૂર્વં કાર્યમિતિ શ્રુતિઃ।
તસ્માત્પ્રવારણં પૂર્વમર્હઃ પાર્થો ધનઞ્જયઃ ॥ 5-7-18 (31841)
મત્સંહનનતુલ્યાનાં ગોપાનામર્બુદં મહત્।
નારાયણા ઇતિ ખ્યાતાઃ સર્વે સંગ્રામયોધિનઃ ॥ 5-7-19 (31842)
તે વા યુધિ દુરાધર્ષા ભવન્ત્વેકસ્ય સૈનિકાઃ ।
અયુધ્યમાનઃ સંગ્રામે ન્યસ્તશસ્ત્રોઽહમેકતઃ ॥ 5-7-20 (31843)
આભ્યામન્યતરં પાર્થ યત્તે હૃદ્યતરં મતમ્।
તદ્વૃણીતાં ભવાનગ્રે પ્રવાર્યસ્ત્વં હિ ધર્મતઃ ॥ 5-7-21 (31844)
` એતદ્વિદિત્વા કૌન્તેય વિચાર્ય ચ પુનઃ પુનઃ ।
તાન્વા વરય સાહાય્યે માં સાચિવ્યેઽથવા પુનઃ ' 5-7-22 (31845)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-7-23x (3339)
એવમુક્તસ્તુ કૃષ્ણેન કુન્તીપુત્રે ધનઞ્જયઃ।
અયુધ્યમાનં સંગ્રામે વરયામાસ કેશવમ્॥ 5-7-23 (31846)
નારાયણમમિઘ્નં કામાજ્જાતમજં નૃષુ ।
સર્વક્ષત્રસ્ય પુરતો દેવદાનવયોરપિ ॥ 5-7-24 (31847)
દુર્યોધનસ્તુ તત્સૈન્યં સર્વમાવરયત્તદા ।
સહસ્રાણાં મહસ્રં તુ યોધાનાં પ્રાપ્ય ભારત ॥ 5-7-25 (31848)
કૃષ્ણં ચાપહૃતં જ્ઞાત્વા સંપ્રાપ પરમાં મુદમ્ ।
દુર્યોધનસ્તુ તત્સૈન્યં સર્વમાદાય પાર્થિવઃ ॥ 5-7-26 (31849)
તતોઽભ્યયાદ્ભીમબલો રૌહિણેયં મહાબલમ્ ।
સર્વં ચાગમને હેતું સ તસ્મૈ સંન્યવેદયત્।
પ્રત્યુવાચ તતઃ શૌરિર્ધાર્તરાષ્ટ્રમિદં વચઃ ॥ 5-7-27 (31850)
બલદેવ ઉવાચ। 5-7-28x (3340)
વિદિતં તે નરવ્યાઘ્ર સર્વં ભવિતુમર્હતિ।
યન્મયોક્તં વિરાટસ્ય પુરા વૈવાહિકે તદા ॥ 5-7-28 (31851)
નિગૃહ્યોક્તો હૃષીકેશસ્ત્વદર્થં કુરુનન્દન।
મયા સંબન્ધકં તુલ્યમિતિ રાજન્પુનઃપુનઃ ॥ 5-7-29 (31852)
ન ચ તદ્વાક્યમુક્તં વૈ કેશવં પ્રત્યપદ્યત।
ન ચાહમુત્સહે કૃષ્ણં વિના સ્થાતુમપિ ક્ષણમ્॥ 5-7-30 (31853)
નાહં સહાયઃ પાર્થસ્ય નાપિ દુર્યોધનસ્ય વૈ ।
ઇતિ મે નિશ્ચિતા બુદ્ધિર્વાસુદેવમવેક્ષ્ય હ ॥ 5-7-31 (31854)
જાતોઽસિ ભારતે વંશે સર્વપાર્થિવપૂજિતે ।
ગચ્છ યુધ્યસ્વ ધર્મેણ ક્ષાત્રેણ પુરુષર્ષભ ॥ 5-7-32 (31855)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-7-33x (3341)
ઇત્યેવમુક્તસ્તુ તદા પરિષ્વજ્ય હલાયુધમ્।
કૃષ્ણં ચાપિ મહાબાહુમામન્ત્ર્ય ભરતર્ષભ ॥ 5-7-33 (31856)
સોઽભ્યયાત્કૃતવર્માણં ધૃતરાષ્ટ્રસુતો નૃપઃ ।
કૃતવર્મા દદૌ તસ્ય સેનામક્ષૌહિણીં તદા ॥ 5-7-34 (31857)
સ તેન સર્વસૈન્યેન ભીમેન કુરુનન્દનઃ ।
વૃતઃ પરિયયૌ હૃષ્ટઃ સુહૃદઃ સંપ્રહર્ષયન્ ॥ 5-7-35 (31858)
તતઃ પીતામ્બરધરો જગત્સ્રષ્ટા જનાર્દનઃ ।
ગતે દુર્યોધને કૃષ્ણઃ કિરીટિનમથાબ્રવીત્ ॥ 5-7-36 (31859)
અયુધ્યમાનઃ કાં બૃદ્ધિમાસ્થાયાહં વૃતસ્ત્વયા । 5-7-37 (31860)
અર્જુન ઉવાચ।
ભવાન્સમર્થસ્તાન્સર્વાન્નિહન્તું નાત્ર સંશયઃ ।
નિહન્તુમહમષ્યેકઃ સમર્થઃ પુરુષર્ષભઃ ॥ 5-7-37x (3342)
ભવાંસ્તુ કીર્તિમાઁલ્લોકે તદ્યશસ્ત્વાં ગમિષ્યતિ।
યશસાં ચાહમપ્યર્થી તસ્માદસિ મયા વૃતઃ ॥ 5-7-38 (31861)
સારથ્યં તુ ત્વયા કાર્યમિતિ મે માનસં સદા।
ચિરરાત્રેપ્સિતં કામં તદ્ભવાન્કર્તુમર્હતિ ॥ 5-7-39 (31862)
વાસુદેવ ઉવાચ। 5-7-40x (3343)
ઉપપન્નમિદં પાર્થ યત્સ્પર્ધસિ મયા સહ।
સારથ્યં તે કરિષ્યામિ કામઃ સંપદ્યતાં તવ ॥ 5-7-40 (31863)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-7-41x (3344)
એવં પ્રમુદિતઃ પાર્થઃ કુષ્ણેન સહિતસ્તદા।
વૃતો દાશાર્હપ્રવરૈઃ પુનરાયાદ્યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ ॥ 5-7-41 (31864)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ સપ્તમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-7-10 પ્રવારણં ઈપ્સિતસાદાનમ્। પૂર્વમર્હઃ ત્વત્તઃ કનિષ્ઠત્વાદિત્યર્થઃ ॥ 10 ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 008
॥ શ્રીઃ ॥
5.8. અધ્યાયઃ 008
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવાન્પ્રત્યાગચ્છતઃ શલ્યસ્ય માર્ગે ભ્રમાહુર્યોધનસભાપ્રવેશઃ ॥ 1 ॥ તદ્ભુત્યકૃતોપચારતુષ્ટેન તેન પારિતોષિકદાને પ્રતિ શ્રુતે ગૂઢેનસતા દુર્યોધનેન પ્રકટીભૂય સાહાય્યવરણમ્ ॥ 2 ॥ પાણ્ડવાનુપગમ્ય દુર્યોધનવઞ્ચનાં કથિતવતા શલ્યેન યુધિષ્ઠિરાભ્યર્થનયા કર્ણસ્ય સારથ્યકરણેન તેજોવધકરણપ્રતિજ્ઞાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-8-0 (31865)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-8-0x (3345)
શલ્યઃ શ્રુત્વા તુ દૂતાનાં સૈન્યેન મહતા વૃતઃ।
અભ્યાત્પાણ્ડવાન્રાજન્સહ પુત્રૈર્મહારથૈઃ ॥ 5-8-1 (31866)
તસ્ય સેનાનિવેશોઽભૂદધ્વર્ધમિવ યોજનમ્ ।
તથા હિ વિપુલાં સેનાં બિભર્તિ સ નરર્ષભઃ ॥ 5-8-2 (31867)
અક્ષૌહિણીપતી રાજન્મહાવીર્યપરાક્રમાઃ।
વિચિત્રકવચાઃ શૂરા વિચિત્રધ્વજકાર્મુકાઃ ॥ 5-8-3 (31868)
વિચિત્રાભરણાઃ સર્વે વિચિત્રરથવાહનાઃ ।
વિચિત્રસ્રગ્ધરાઃ સર્વે વિવિત્રામ્બરભૂષણાઃ ॥ 5-8-4 (31869)
સ્વદેશવેષાભરણા વીરાઃ શતસહસ્રશઃ।
તસ્ય સેનાપ્રણેતારો બભૂવુઃ ક્ષત્રિયર્ષભાઃ ॥ 5-8-5 (31870)
વ્યથયન્નિવ ભૂતાનિ કમ્પયન્નિવ મેદિનીમ્ ।
શનૈર્વિશ્રામયન્સેનાં સ યયૌ યત્ર પાણ્ડવઃ ॥ 5-8-6 (31871)
તતો દુર્યોધનઃ શ્રુત્વા મહાત્માનં મહારથમ્ ।
ઉપાયાન્તમભિદ્રુત્ય સ્વયમાનર્ચ ભરત ॥ 5-8-7 (31872)
કારયામાસ પૂજાર્થં તસ્ય દુર્યોધનઃ સભાઃ ।
રમણીયેષુ દેશેષુ રત્નચિત્રાઃ સ્વલઙ્કૃતાઃ ॥ 5-8-8 (31873)
શિલ્પિભિર્વિવિધૈશ્ચૈવ ક્રીડાસ્તત્ર પ્રયોજિતાઃ ।
તત્ર માલ્યાનિ માંસાનિ ભક્ષ્યં પેયં ચ સત્કૃતમ્ ॥ 5-8-9 (31874)
કૂપાશ્ચ વિવિધાકારા ઔદકાનિ ગૃહાણિ ચ ॥
સ તાઃ સભાઃ સમાસાદ્ય પૂજ્યમાનો યથાઽમરઃ । 5-8-10 (31875)
દુર્યોધનસ્ય સચિવૈર્દેશે દેશે સમન્તતઃ ॥
આજગામ સભામન્યાં દેવાવસથવર્ચસમ્ । 5-8-11 (31876)
સ તત્ર વિષયૈર્યુક્તૈઃ કલ્યાણૈરતિમાનુષૈઃ ॥
મેનેઽભ્યધિકમાત્માનમવમેને પુરન્દરમ્। 5-8-12 (31877)
પપ્રચ્છ સ તતઃ પ્રેષ્યાન્પ્રહૃષ્ટઃ ક્ષત્રિયર્ષભઃ ॥
યુધિષ્ઠિરસ્ય પુરુષાઃ કેઽત્ર ચક્રુઃ સભા ઇમાઃ । 5-8-13 (31878)
આનીયન્તાં સભાકારાઃ પ્રદેયાર્હા હિ મે મતાઃ ॥
પ્રદેયમેષાં દાસ્યામિ કુન્તીપુત્રોઽનુમન્યતામ્। 5-8-15a` તતઃ પ્રહૃષ્ટં રાજાનં જ્ઞાત્વા તે સચિવાસ્તદા'
દુર્યોધનાય તત્સર્વં કથયન્તિ સ્મ વિસ્મિતાઃ ॥ 5-8-14 (31879)
સંપ્રહૃષ્ટો યદા શલ્યો દિદિત્સુરપિ જીવિતમ્ ।
ગૂઢો દુર્યોધનસ્તત્ર દર્શયામાસ માતુલમ્ ॥ 5-8-16 (31880)
તં દૃષ્ટ્વા મદ્રરાજશ્ચ જ્ઞાત્વા યત્નં ચ તસ્ય તમ્।
પરિષ્વજ્યાબ્રવીત્પ્રીત ઇષ્ટોઽર્થો ધ્રિયતામિતિ ॥ 5-8-17 (31881)
દુર્યોધન ઉવાચ। 5-8-18x (3346)
સત્યવાગ્ભવ કલ્યાણ વરો વૈ મમ દીયતામ્।
સર્વસેનાપ્રણેતા વૈ ભવાન્ભવિતુમર્હતિ ॥ 5-8-18 (31882)
યથૈવ પાણ્ડવાસ્તુભ્યં તથૈવ ભવતો હ્યહમ્।
અનુમાન્યં ચ પાલ્યં ચ ભક્તં ચ ભજ માં વિભો ॥ 5-8-19 (31883)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-8-20x (3347)
કૃતમિત્યબ્રવીચ્છલ્યઃ કિમન્યત્ક્રિયતામિતિ।
કૃતમિત્યેવ ગાન્ધારિઃ પ્રત્યુવાચ પુનઃપુનઃ ॥ 5-8-20 (31884)
શલ્ય ઉવાચ। 5-8-21x (3348)
ગચ્છ દુર્યોધન પુરં સ્વકમેવ નરર્ષભ ।
અહં ગમિષ્યે દ્રુષ્ટું વૈ યુધિષ્ઠિરમરિંદમમ્ ॥ 5-8-21 (31885)
દૃષ્ટ્વા યુધિષ્ઠિરં રાજન્ક્ષિપ્રમેષ્યે નરાધિપ ।
અવશ્યં ચાપિ દ્રષ્ટવ્યઃ પાણ્ડવઃ પુરુષર્ષભઃ ॥ 5-8-22 (31886)
દુર્યોધન ઉવાચ। 5-8-23x (3349)
ક્ષિપ્રામાગમ્યતાં રાજન્પાણ્ડવં વીક્ષ્ય પાર્થિવ ।
ત્વય્યધીનાઃ સ્મ રાજેન્દ્ર વરદાનં સ્મરસ્વ નઃ ॥ 5-8-23 (31887)
શલ્ય ઉવાચ। 5-8-24x (3350)
ક્ષિપ્રમેષ્યામિ ભદ્રં તે ગચ્છસ્વ સ્વપુરં નૃપ।
` દૃષ્ટ્વા તુ પાણ્ડવાન્રાજન્ન મિથ્યા કર્તુમુત્સહે ॥ 5-8-24 (31888)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-8-25x (3351)
પર્યષ્વજેતામન્યોન્યં શલ્યદુર્યોધનાવુભૌ ॥ 5-8-25 (31889)
સ તથા શલ્યમામન્ત્ર્ય પુરાયાત્સ્વકં પુરમ્।
શલ્યો જગામ કૌન્તેયાનાખ્યાતું કર્મ તસ્ય તત્ ॥ 5-8-26 (31890)
ઉપપ્લાવ્યં સ ગત્વા તુ સ્કન્ધાવારં પ્રવિશ્ય ચ।
પાણ્ડવાનથ તાન્સર્વાઞ્શલ્યસ્તત્ર દદર્શ હ ॥ 5-8-27 (31891)
ચિરાત્તુ દૃષ્ટ્વા રાજાનં માતુલં સમિતિઞ્જયમ્।
આસનેભ્યઃ સમુત્પેતુઃ સર્વે સહયુધિષ્ઠિરાઃ ॥ 5-8-28 (31892)
તથા ભીમાર્જુનૌ હૃષ્ટૌ સ્વસ્ત્રીયૌ ચ યમાવુભૌ ।
દ્રૌપદી ચ સુભદ્રા ચ અભિમન્યુશ્ચ ભારત ॥ 5-8-29 (31893)
સમેત્ય ચ મહાપાહું શલ્યં પાણ્ડુસુતસ્તદા ।
પાદ્યમર્ઘ્યં ચ ગાં ચૈવ પ્રતિગ્રાહ્ય પુરોધસા ॥ 5-8-30 (31894)
કતાઞ્જલિરદીનાત્મા ધર્માત્મા શલ્યમબ્રવીત્।
સ્વાગતં તેઽસ્તુ વૈ રાજન્નેતદાસનમાસ્યતામ્ ॥ 5-8-31 (31895)
તતો ન્યષીદચ્છલ્યશ્ચ કાઞ્ચને પરમાસને ।
તત્ર પાદ્યથાર્ઘ્યં ચ ન્યવેદયત પાણ્ડવઃ ॥ 5-8-32 (31896)
શલ્ય ઉવાચ। 5-8-33x (3352)
દુઃખસ્યૈતસ્ય મહતો ધાર્તરાષ્ટ્રકૃતસ્ય વૈ।
અવાપ્સ્યસિ ફલં રાજન્હત્વા શત્રૂન્પરન્તપ ॥ 5-8-33 (31897)
વિદિતં તે મહારાજ લોકતન્ત્રં નરાધિપ ।
તસ્માલ્લોકકૃતં કિઞ્ચિત્તવ તાત ન વિદ્યતે ॥ 5-8-34 (31898)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-8-35x (3353)
નિવેદ્ય ચાર્ઘ્યં વિધિવન્મદ્રરાજાય ભારત।
કુશલં પાણ્ડવોઽપૃચ્છચ્છલ્યં સર્વસુખાવહમ્ ॥ 5-8-35 (31899)
સ તૈઃ પરિવૃતઃ સર્વૈઃ પાણ્ડવૈર્ધર્મચારિભિઃ ।
આસને ચોપવિષ્ટઃ સ શલ્યઃ પાર્થમથાબ્રવીત્ ॥ 5-8-36 (31900)
શલ્ય ઉવાચ। 5-8-37x (3354)
કુશલં રાજશાર્દૂલ સર્વત્ર કુરુનન્દન ।
અરણ્યવાસાદ્દિષ્ટ્યાઽસિ વિમુક્તો જયતાં વર ॥ 5-8-37 (31901)
દુષ્કરં તે કૃતં રાજન્નિર્જને ગહને વને।
ભ્રાતૃભિઃ સહ કૌન્તેય કૃષ્ણાયા ચાનયાઽનઘ ॥ 5-8-38 (31902)
અજ્ઞાતવાસં ઘોરં ચ વસતા દુષ્કરં કૃતમ્ ।
દુઃખમેવ કુતઃ સૌખ્યં રાજ્યભ્રષ્ટસ્ય ભારત ॥ 5-8-39 (31903)
સત્યે તપસિ દાને ચ તવ બુદ્ધિર્યુધિષ્ઠિર ।
ક્ષમા દમશ્ચાહિંસા ચ સત્યં ચૈવ યુધિષ્ઠિર ॥ 5-8-40 (31904)
અદ્ભુતશ્ચ પુનર્લોકસ્ત્વયિ રાજન્પ્રતિષ્ઠિતઃ।
મૃદુર્વદાન્યો બ્રહ્મણ્યો દાન્તો ધર્મપરાયણઃ ॥ 5-8-41 (31905)
ધર્માસ્તે વિદિતા રાજન્બહવો લોકસાક્ષિકાઃ ।
સર્વં જગદિદં તાત વિદિતં તે પરન્તપ ॥ 5-8-42 (31906)
મુદિતશ્ચ પુનર્લોકસ્ત્વયિ રાજન્પ્રતિષ્ઠિતે ।
દિષ્ટ્યા કૃચ્છ્રમિદં રાજન્પારિતં ભરતર્ષભ ॥ 5-8-43 (31907)
દિષ્ટ્યા પશ્યામિ રાજેન્દ્ર ધર્માત્માનં સહાનુગમ્।
નિસ્તીર્ણદુષ્કરં રાજંસ્ત્વાં ધર્મનિચયં પ્રભો ॥ 5-8-44 (31908)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-8-45x (3355)
તતોઽસ્યાકથયદ્રાજા દુર્યોધનસમાગમમ્।
તચ્ચ શુશ્રૂષિતં સર્વં વરદાનં ચ ભારત ॥ 5-8-45 (31909)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 5-8-46x (3356)
સુકૃતં તે કૃતં રાજન્પ્રહૃષ્ટેનાન્તરાત્મના ।
દુર્યોધનસ્ય યદ્વીર ત્વયા વાચા પ્રતિશ્રુતમ્ ॥ 5-8-46 (31910)
એકં ત્વિચ્છામિ ભદ્રં તે ક્રિયમાણં મહીપતે ।
રાજન્નકર્તવ્યમપિ કર્તુમર્હસિ સત્તમ ॥ 5-8-47 (31911)
મમ ત્વવેક્ષયા વીર શૃણુ વિજ્ઞાપયામિ તે।
ભવાનિહ મહારાજ વાસુદેવસમો યુધિ ॥ 5-8-48 (31912)
કર્ણાર્જુનાભ્યાં સંપ્રાપ્તે દ્વૈરથે રાજસત્તમ ।
કર્ણસ્ય ભવતા કાર્યં સારથ્યં નાત્ર સંશયઃ ॥ 5-8-49 (31913)
તત્ર પાલ્યોઽર્જુનો રાજન્યદિ મત્પ્રિયમિચ્છસિ।
તેજોવધશ્ચ તે કાર્યઃ સૌતેરસ્મઞ્જયાવહ્નઃ ।
અકર્તવ્યમપિ હ્યેતત્કર્મુમર્હસિ માતુલ ॥ 5-8-50 (31914)
શલ્ય ઉવાચ। 5-8-51x (3357)
શ્રૃણુ પાણ્ડવ ભદ્રં તે યદ્બ્રવીષિ મહાત્મનઃ ।
તેજોવધનિમિત્તં માં સૂતપુત્રસ્ય સઙ્ગમે ॥ 5-8-51 (31915)
અહં તસ્ય ભવિષ્યામિ સઙ્ઘ્રામે સારથિર્ધ્રુવમ્।
વાસુદેવેન હિ સમં નિત્યં માં સોઽભિમન્યતો ॥ 5-8-52 (31916)
તસ્યાહં કુરુશાર્દૂલ પ્રતીપમહિતં વચઃ।
ધ્રુવં સંકથયિષ્યામિ યોદ્ધુકામસ્ય સંયુગે ॥ 5-8-53 (31917)
યથા સ હૃતદર્પશ્ચ હૃતતેજાશ્ચ પાણ્ડવ ।
ભવિષ્યતિ સુખં હન્તું સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 5-8-54 (31918)
એવમેતત્કરિષ્યામિ યથા તાત ત્વમાત્થ મામ્।
યચ્ચાન્યદપિ શક્ષ્યામિ તત્કરિષ્યામિ તે પ્રિયમ્ ॥ 5-8-55 (31919)
યચ્ચ દુઃખં ત્વયા પ્રાપ્તં દ્યૂતે વૈ કૃષ્ણયા સહ।
પરુષાણિ ચ વાક્યાનિ સૂતપુત્રકૃતાનિ વૈ ॥ 5-8-56 (31920)
જટાસુરાત્પરિક્લેશઃ કીચકાચ્ચ મહાદ્યુતે।
દ્રૌપદ્યાઽધિગતં સર્વં દમયન્ત્યા યથાઽશુભમ્ ॥ 5-8-57 (31921)
સર્વં દુઃખમિદં વીર સુખોદર્કં ભવિષ્યતિ।
નાત્ર મન્યુસ્ત્વયા કાર્યો વિધિર્હિ બલવત્તરઃ ॥ 5-8-58 (31922)
દુઃખાનિ હિ મહાત્માનઃ પ્રાપ્નુવન્તિ યુધિષ્ઠિર।
દેવૈરપિ હિ દુઃખાનિ પ્રાપ્તાનિ જગતીપતે ॥ 5-8-59 (31923)
ઇન્દ્રેણ શ્રૂયતે રાજન્સભાર્યેણ મહાત્મના ।
અનુભૂતં મહદ્દુઃખં દેવરાજેન ભારત ॥ ॥ 5-8-60 (31924)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ અષ્ટમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-8-27 ઉપપ્લાવ્યં વિરાટનગરસ્ય પ્રદેશવિશેષમ્। સ્કન્ધાવારં સેનાનિવેશસ્થાનમ્ ॥ 5-8-53 પ્રતીપં પ્રસઙ્ગપ્રતિકૂલમ્ । અહિતં પરિણામવિરુદ્ધમ્ ॥ 5-8-58 મન્યુર્દૈન્યમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 009
॥ શ્રીઃ ॥
5.9. અધ્યાયઃ 009
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શલ્યેન ઇન્દ્રસ્યાપિ દુઃખાનુભવે કથિતે યુધિષ્ઠિરપૃચ્છયા તેન વિસ્તરેણ તત્કથનોપક્રમઃ ॥ 1 ॥ ઇન્દ્રજિઘાંસયા ત્વષ્ટ્રા સૃષ્ટસ્ય ત્રિશિરસો વિશ્વરૂપસ્ય તપોભઙ્ગાય ઇન્દ્રેણ અપ્સરસાં પ્રેષણમ્ ॥ 2 ॥ અપ્સરોભિસ્તસ્યાધર્ષણીયત્વે જ્ઞાતે ઇન્દ્રેણ વજ્રપાતનાત્તસ્ય હનનમ્ ॥ 3 ॥ હતેપિ તસ્મિન્ જીવતીવ દૃશ્યમાને ભયાદિન્દ્રપ્રાર્થનયા યદૃચ્છયા આગતેન તક્ષ્ણા તચ્છિરશ્છેદનમ્ ॥ 4 ॥ વિશ્વરૂપહનનકુપિતેન ત્વષ્ટ્રા પુનરિન્દ્રવધાય વૃત્રસ્યોત્પાદનમ્ ॥ 5 ॥ વૃત્રેણેન્દ્રે પરાજિતે સેન્દ્રાણાં દેવાનાં વિષ્ણું પ્રતિ ગમનમ્ ॥ 6 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-9-0 (31925)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 5-9-0x (3358)
કથમિન્દ્રેણ રાજેન્દ્ર સભાર્યેણ મહાત્મના ।
દુઃખં પ્રાપ્તં પરં ઘોરમેતદિચ્છામિ વેદિતુમ્ ॥ 5-9-1 (31926)
શલ્ય ઉવાચ। 5-9-2x (3359)
શૃણુ રાજન્પુરાવૃત્તમિતિહાસં પુરાતનમ્।
સભાર્યેણ યથા પ્રાપ્તં દુઃખમિન્દ્રેણ ભારત ॥ 5-9-2 (31927)
ત્વષ્ટા પ્રજાપતિર્હ્યાસીદ્દેવશ્રેષ્ઠો મહાતપાઃ ।
સ પુત્રં વૈ ત્રિશિરસમિન્દ્રદ્રોહાત્કિલાસૃજત્ ॥ 5-9-3 (31928)
ઐન્દ્રં સ પ્રાર્થયત્સ્થાનં વિશ્વરૂપો મહાદ્યુતિઃ ।
તૈસ્ત્રિભિર્વદનૈર્ઘોરૈઃ સૂર્યેન્દુજ્વલનોપમૈઃ ॥ 5-9-4 (31929)
વેદાનેકેન સોઽધીતે સુરામેકેન ચાપિબત્।
એકેન ચ દિશઃ સર્વાઃ પિબન્નિવ નિરીક્ષતે ॥ 5-9-5 (31930)
સ તપસ્વી મુદુર્દાન્તો ધર્મે તપસિ ચોદ્યતઃ ।
તપસ્તસ્ય મહત્તીવ્રં સુદુશ્ચરમરિન્દમ ॥ 5-9-6 (31931)
તસ્ય દૃષ્ટ્વા તપોવીર્યં સત્યં ચામિતતેજસઃ ।
વિષાદમગમચ્છક્ર ઇન્દ્રોઽયં મા ભવેદિતિ ॥ 5-9-7 (31932)
કથં સજ્જેચ્ચ ભોગેષુ ન ચ તપ્યેન્મહત્તપઃ ।
વિવર્ધમાનસ્ત્રિશિરાઃ સર્વં હિ ભુવનં ગ્રસેત્ ॥ 5-9-8 (31933)
ઇતિ સંચિન્ત્ય બહુધા બુદ્ધિમાન્ભરતર્ષભ ।
આજ્ઞાપયત્સોઽપ્સરસસ્ત્વષ્ટૃપુત્રપ્રલોભને ॥ 5-9-9 (31934)
યથા સ સજ્જેત્રિશિરાઃ કામભોગેષુ વૈ ભૃશમ્ ।
ક્ષિપ્રં કુરુત ગચ્છધ્વં પ્રલોભયત માચિરમ્ ॥ 5-9-10 (31935)
શૃઙ્ગારવેષાઃ સુશ્રોણ્યો હારૈર્યુક્તા મનોહરૈઃ ।
હાવભાવસમાયુક્તાઃ સર્વાઃ સૌન્દર્યશોભિતાઃ ॥ 5-9-11 (31936)
પ્રલોભયત ભદ્રં વઃ શમયધ્વં ભયં મમ।
અસ્વસ્થં હ્યાત્મનાત્માનં લક્ષયામિ વરાઙ્ગનાઃ ॥ 5-9-12 (31937)
ભયં તન્મે મહાઘોરં ક્ષિપ્રં નાશયતાબલાઃ । 5-9-13 (31938)
અપ્સરસ ઊચુઃ।
તથા યત્નં કરિષ્યામઃ શક્ર તસ્ય પ્રલોભને।
યથા નાવાપ્સ્યસિ ભયં તસ્માદ્બલનિષૂદન ॥ 5-9-13x (3360)
નિર્દહન્નિવ ચક્ષુર્ભ્યાં યોઽસાવાસ્તે તપોનિધિઃ।
તં પ્રલોયિતું દેવ ગચ્છામઃ સહિતા વયમ્ ॥ 5-9-14 (31939)
યતિષ્યામો વશે કર્તું વ્યપનેતું ચ તે ભયમ્ । 5-9-15 (31940)
શલ્ય ઉવાચ।
ઇન્દ્રેણ તાસ્ત્વનુજ્ઞાતા જગ્મુસ્ત્રિશિરસોઽન્તિકમ્।
તત્ર તા વિવિધૈર્ભાવૈર્લોભયન્ત્યો વરાઙ્ગનાઃ ॥ 5-9-15x (3361)
નૃત્તં સંદર્શયામાસુસ્તથૈવાઙ્ગેષુ સૌષ્ઠવમ્।
નાભ્યગચ્છત્પ્રહર્ષં તાઃ સ પશ્યન્સુમહાતપાઃ ॥ 5-9-16 (31941)
ઇન્દ્રિયાણિ વશે કૃત્વા પૂર્ણસાગરસન્નિભઃ।
તાસ્તુ યત્નં પરં કૃત્વા પુનઃ શક્રમુપસ્થિતાઃ ॥ 5-9-17 (31942)
કૃતાઞ્જલિપુટાઃ સર્વા દેવરાજમથાબ્રુવન્।
ન સ શક્યઃ સુદુર્ધર્ષો ધૈર્યાચ્ચાલયિતું પ્રભો ॥ 5-9-18 (31943)
યત્તે કાર્યં મહાભાગ ક્રિયતાં તદનન્તરમ્ ।
સંપૂજ્યાપ્સરસઃ શક્રો વિસૃજ્ય ચ મહામતિઃ ॥ 5-9-19 (31944)
ચિન્તયામાસ તસ્યૈવ વધોપાયં યુધિષ્ઠિર।
સ તૂષ્ણીં ચિન્તયન્વીરો દેવરાજઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 5-9-20 (31945)
વિનિશ્ચિતમતિર્ધીમાન્વધે ત્રિશિરસોઽભવત્।
વજ્રમસ્ય ક્ષિપામ્યદ્ય સ ક્ષિપ્રં નભવિષ્યતિ ॥ 5-9-21 (31946)
શત્રુઃ પ્રવૃદ્ધો નોપેક્ષ્યો દુર્બલોઽપિ બલીયસા।
શાસ્ત્રબુદ્ધ્યા વિનિશ્ચિત્ય કૃત્વા બુદ્ધિં વધે દૃઢામ્ ॥ 5-9-22 (31947)
અથ વૈશ્વાનરનિભં ઘોરરૂપં ભયાવહમ્।
મુમોચ વજ્રં સંક્રુદ્ધઃ શક્રસ્ત્રિશિરસં પ્રતિ ॥ 5-9-23 (31948)
સ પપાત હતસ્તેન વજ્રેણ દૃઢમાહતઃ।
પર્વતસ્યેવ શિખરં પ્રણુન્નં મેદિનીતલે ॥ 5-9-24 (31949)
તં તુ વજ્રહતં દૃષ્ટ્વા શયાનમચલોપમમ્।
ન શર્મ લેભે દેવેન્દ્રો દીપિતતસ્તસ્ય તેજસા ॥ 5-9-25 (31950)
હતોઽપિ દીપ્તતેજાઃ સ જીવન્નિવ હિ દૃશ્યતે।
ઘાતિતસ્ય શિરાંસ્યાજૌ જીવન્તીવાદ્ભુતાનિ વૈ ॥ 5-9-26 (31951)
` શિરાંસિ તસ્યાજાયન્ત ત્રીણ્યેવ શકુનાસ્ત્રયઃ।
તિત્તિરિઃ કલવિઙ્કશ્ચ તથૈવ ચ કપિઞ્જલઃ ।
વિશ્વરૂપશિરાંસ્યેવ જાયન્તે તાનિ ભારત ' ॥ 5-9-27 (31952)
તતોઽતિભીતગાત્રસ્તુ શક્ર આસ્તે વિચારયન્।
અથાજગામ પરશું સ્કન્ધેનાદાય વર્ધકિઃ ॥ 5-9-28 (31953)
તદરણ્યં મહારાજ યત્રાસ્તેઽસૌ નિપાતિતઃ ।
સ ભીતસ્તત્ર તક્ષાણં ઘટમાનં શચીપતિઃ ॥ 5-9-29 (31954)
અપશ્યદબ્રવીચ્ચૈનં સત્વરં પાકશાસનઃ ।
ક્ષિપ્રં છિન્ધિ શિરાંસ્યસ્ય કુરુષ્વ વચનં મમ ॥ 5-9-30 (31955)
તક્ષોવાચ। 5-9-31x (3362)
મહાસ્કન્ધો ભૃશં હ્યેષ પરશુર્નભવિષ્યતિ।
કર્તું ચાહં ન શક્ષ્યામિ કર્મ રાદ્ભિર્વિગર્હિતમ્ ॥ 5-9-31 (31956)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 5-9-32x (3363)
મા ભૈસ્ત્વં શીઘ્રમેતદ્વૈ કુરુષ્વ વચનં મમ।
મત્પ્રસાદાદ્ધિ તે શસ્ત્રં વજ્રકલ્પં ભવિષ્યતિ ॥ 5-9-32 (31957)
તક્ષોવાચ। 5-9-33x (3364)
કં ભવન્તમહં વિદ્યાં ઘોરકર્માણમદ્ય વૈ।
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું તત્ત્વેન કથયસ્વ મે ॥ 5-9-33 (31958)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 5-9-34x (3365)
અહમિન્દ્રો દેવરાજસ્તક્ષન્વિદિતમસ્તુ તે।
કુરુષ્વૈતદ્યથોક્તં મે તક્ષન્માઽત્ર વિચારય ॥ 5-9-34 (31959)
` મયા હિ નિહતઃ શેતે ત્રિશિરાસ્ત્વં ચ વિદ્વિ વૈ। 5-9-35 (31960)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
સ પ્રહ્વઃ પ્રાઞ્જલિર્ભૂત્વા ઇદં વચનમબ્રવીત્' ॥ 5-9-35x (3366)
ક્રૂરેણ નાપત્રપસે કથં શક્રેહ કર્મણા।
ઋષિપુત્રમિમં હત્વા બ્રહ્મહત્યાભયં ન તે ॥ 5-9-36 (31961)
શક્ર ઉવાચ। 5-9-37x (3367)
પશ્ચાદ્ધર્મં ચરિષ્યામિ પાવનાર્થ સુદુશ્ચરમ્।
શત્રુરેષ મહાવીર્યો વજ્રેણ નિહતો મયા ॥ 5-9-37 (31962)
અદ્યાપિ ચાહમુદ્વિગ્નસ્તક્ષન્નસ્માદ્બિભેમિ વૈ।
ક્ષિપ્રં છિન્ધિ શિરાંસિ ત્વં કરિષ્યેઽનુગ્રહં તવ ॥ 5-9-38 (31963)
શિરઃ પશોસ્તે દાસ્યન્તિ ભાગં યજ્ઞેષુ માનવાઃ ।
એષ તેઽનુગ્રહસ્તક્ષન્ક્ષિપ્રં કુરુ મમ પ્રિયમ્ ॥ 5-9-39 (31964)
શલ્ય ઉવાચ। 5-9-40x (3368)
એતચ્છ્રુત્વા તુ તક્ષા સ મહેન્દ્રવચનાત્તદા।
શિરાંસ્યથ ત્રિશિરસઃ કુઠારેણાચ્છિનત્તદા॥ 5-9-40 (31965)
નિકૃત્તેષુ તતસ્તેષુ નિષ્ક્રામન્નણ્ડજાસ્ત્વથ।
કપિઞ્જલાસ્તિત્તિરાશ્ચ કલવિઙ્કાશ્ચ સર્વશઃ ॥ 5-9-41 (31966)
યેન વેદાનધીતે સ્મ પિબતે સોમમેવ ચ।
તસ્માદ્વક્રાર્દ્વિનિશ્ચેરુઃ ક્ષિપ્રં તસ્ય કપિઞ્જલાઃ ॥ 5-9-42 (31967)
યેન સર્વા દિશો રાજન્પિબન્નિવ નીરીક્ષતે।
તસ્માદ્વક્રાદ્વિનિશ્ચેરુસ્તિત્તિરાસ્તસ્ય પાણ્ડવ ॥ 5-9-43 (31968)
યત્સુરાપં તુ તસ્યાસીદ્વક્રં ત્રિશિરસસ્તદા।
કલવિઙ્કાઃ સમુત્પેતુઃ શ્યેનાશ્ચ ભરતર્ષભ ॥ 5-9-44 (31969)
તતસ્તેષુ નિકૃત્તેષુ વિજ્વરો મઘવાનથ।
`તક્ષ્ણે તથા વરં દત્ત્વા પ્રહૃષ્ટસ્ત્રિદશેશ્વરઃ ॥' 5-9-45 (31970)
જગામ ત્રિદિવં દેવસ્તક્ષાઽપિ સ્વગૃહાન્યયૌ।
મેને કૃતાર્થમાત્માનં હત્વા શત્રું સુરારિહા ॥ 5-9-46 (31971)
` તક્ષાપિ સ્વગૃહં ગત્વા નૈવ શંસતિ કસ્યચિત્।
અથૈનં નાભિજાનન્તિ વર્ષમેકં તથાગતમ્ ॥ 5-9-47 (31972)
અથ સંવત્સરે પૂર્ણે ભૂતાઃ પશુપતેઃ પ્રભો।
તમાક્રોશન્ત મઘવાન્નઃ પ્રભુર્બ્રહ્મહા ઇતિ। 5-9-48 (31973)
તત ઇન્દ્રો વ્રતં ઘોરમાચરત્પાકશાસનઃ।
તપસા ચ સુસંયુક્તઃ સહ દેવૈર્મરુદ્ગણૈઃ ॥ 5-9-49 (31974)
સમુદ્રેષુ પૃથિવ્યાં ચ વનસ્પતિષુ સ્ત્રીષુ ચ।
વિભજ્ય બ્રહ્મહત્યાં ચ તાન્વરૈરપ્યયોજયત્ ॥ 5-9-50 (31975)
વરદસ્તુ વરં દત્ત્વા પૃથિવ્યૈ સાગરાય ચ।
વનસ્પતિભ્યઃ સ્ત્રીભ્યશ્ચ બ્રહ્મહત્યાં નુનોદ તામ્॥ 5-9-51 (31976)
તતસ્તુ શુદ્ધો ભગવાન્દેવૈર્લોકૈશ્ચ પૂજિતઃ ।
ઇન્દ્રસ્થાનમુપાતિષ્ઠત્પૂજ્યમાનો મહર્ષિભિઃ' ॥ 5-9-52 (31977)
ત્વષ્ટા પ્રજાપતિઃ શ્રુત્વા શક્રેણાથ હતં સુતમ્।
ક્રોધસંરક્તનયન ઇદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 5-9-53 (31978)
ત્વષ્ટોવાચ। 5-9-54x (3369)
તપ્યમાનં તપો નિત્યં ક્ષાન્તં દાન્તં જિતેન્દ્રિયમ્।
વિનાઽપરાધેન યતઃ પુત્રં હિંસિતવાન્મમ ॥ 5-9-54 (31979)
તસ્માચ્છક્રવિનાશાય વૃત્રમુત્પાદયામ્યહમ્।
લોકાઃ પશ્યન્તુ મે વીર્યં તપસશ્ચ બલં મહમ્ ।
સ ચ પશ્યતુ દેવેન્દ્રો દુરાત્મા પાપચેતનઃ ॥ 5-9-55 (31980)
ઉપસ્પૃશ્ય તતઃ ક્રુદ્ધસ્તપસ્વી સુમહાયશાઃ ।
અગ્નૌ હુત્વા સમુત્પાદ્ય ઘોરં વૃત્રમુવાચ હ ॥ 5-9-56 (31981)
ઇન્દ્રશત્રો વિવર્ધસ્વ પ્રભાવાત્તપસો મમ।
સોઽવર્ઘત દિવં સ્તબ્ધ્વા સૂર્યવૈશ્વાનરોપમઃ ॥ 5-9-57 (31982)
કિં કરોમીતિ ચોવાચ કાલસૂર્ય ઇવોદિતઃ।
શક્રં જહીતિ ચાપ્યુક્તો જગામ ત્રિદિવં તતઃ ॥ 5-9-58 (31983)
તતો યુદ્ધં સમભવદ્વૃત્રવાસવયોર્મહત્।
સંક્રુદ્ધયોર્મહાઘોરં પ્રસક્તં કુરુસત્તમ ॥ 5-9-59 (31984)
તતો જગ્રાહ દેવેન્દ્રં વૃત્રો વીરઃ શતક્રતુમ્ ।
અપાવૃત્યાક્ષિપદ્વક્રે શક્રં કોપસમન્વિતઃ ॥ 5-9-60 (31985)
ગ્રસ્તે વૃત્રેણ શક્રે તુ સંભ્રાન્તાસ્ત્રિદિવેશ્વરાઃ।
અસૃજંસ્તે મહાસત્વા જૃમ્ભિકાં વૃત્રનાશિનીમ્ ॥ 5-9-61 (31986)
વિજૃમ્ભમાણસ્ય તતો વૃત્રસ્યાસ્યાદપાવૃતાત્।
સ્વાન્યઙ્ગાન્યભિસંક્ષિપ્ય નિષ્ક્રાન્તો બલનાશનઃ ॥ 5-9-62 (31987)
તતઃ પ્રભૃતિ લોકસ્ય જૃમ્ભિકા પ્રાણિસંશ્રિતા।
જહૃષુશ્ચ સુરાઃ સર્વે શક્રં દૃષ્ટ્વા વિનિઃસૃતમ્ ॥ 5-9-63 (31988)
તતઃ પ્રવવૃતે યુદ્ધં વૃત્રવાસવયોઃ પુનઃ ।
સંરબ્ધયોસ્તદા ઘોરં સુચિરં ભરતર્ષભ ॥ 5-9-64 (31989)
યદા વ્યવર્ધત રણે વૃત્રો બલસમન્વિતઃ।
ત્વષ્ટુસ્તેજોબલાવિદ્ધસ્તદા શક્રો ન્યવર્તત। 5-9-65 (31990)
નિવૃત્તે ચ તદા દેવા વિષાદમગમન્પરમ્ ।
સમેત્ય સહ શક્રેણ ત્વષ્ટુસ્તેજોવિમોહિતાઃ ॥ 5-9-66 (31991)
અમન્ત્રયન્ત તે સર્વે મુનિભિઃ સહ ભારત।
કિં કાર્યમિતિ વૈ રાજન્વિચિન્ત્ય ભયમોહિતાઃ ॥ 5-9-67 (31992)
જગ્મુઃ સર્વે મહાત્માનં મનોભિર્વિષ્ણુમવ્યયમ્।
ઉપવિષ્ટા મન્દરાગ્રે સર્વે વૃત્રવધેપ્સવઃ ॥ ॥ 5-9-68 (31993)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ નવમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-9-11 હાવાઃ શૃઙ્ગારચેષ્ટાઃ । ભાવાઃ ચિત્તવિકારા હર્ષાદયસ્તર્યુક્તાઃ ॥ 5-9-16 સૌષવં સૌન્દર્યમ્। પ્રહર્ષ લબ્ધભોયોઽસ્મીતિ તોષમ્ ॥ 5-9-28 વર્ધકિઃ તક્ષા ॥ 5-9-31 નભવિષ્યતિ નઙ્ક્ષ્યતિ ॥ 5-9-56 ઠપસ્પૃશ્ય આચમ્ય ॥ 5-9-60 અપાવૃત્ય મુખં સંપ્રસાર્ય ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 010
॥ શ્રીઃ ॥
5.10. અધ્યાયઃ 010
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
વિષ્ણવાજ્ઞયા ઋષિભિર્વૃત્રસ્ય આસુધાદ્યવધ્યત્વવરદાનપૂર્વકં ઇન્દ્રવૃત્રયોઃ સન્ધિકરણમ્ ॥ 1 ॥ કદાચન સમુદ્રતીરે વૃત્રં દૃષ્ટવતા ઇન્દ્રેણ વૃત્રોપરિ સવજ્રે ફેને પ્રક્ષિપ્તે તત્પ્રવિષ્ટેન વિષ્ણુના વૃત્રહનનમ્ ॥ 2 ॥ વૃત્રવધજન્યબ્રહ્મહત્યાપીડિતસ્યેન્દ્રસ્ય સ્વર્ગાત્પ્રવાસઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-10-0 (31994)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 5-10-0x (3370)
સર્વં વ્યાપ્તમિદં દેવા વૃત્રેણ જગદવ્યયમ્।
ન હ્યસ્ય સદૃશં કિઞ્ચિત્પ્રતિઘાતાય યદ્ભવેત્ ॥ 5-10-1 (31995)
સમર્થો હ્યભવં પૂર્વમસમર્થોઽસ્મિ સાંપ્રતમ્।
કથં નુ કાર્યં ભદ્રં વો દુર્ધર્ષઃ સ હિ મે મતઃ ॥ 5-10-2 (31996)
તેજસ્વી ચ મહાત્મા ચ યુદ્ધે ચામિતવિક્રમઃ ।
ગ્રસેત્રિભુવનં સર્વં સદેવાસુરમાનુષમ્ ॥ 5-10-3 (31997)
તસ્માદ્વિનિશ્ચયમિમં શૃણુધ્વં ત્રિદિવૌકસઃ।
વિષ્ણોઃ ક્ષયમુપાગમ્ય સમેત્ય ચ મહાત્મના ॥ 5-10-4 (31998)
તેન સંમન્ત્ર્ય વેત્સ્યામો વધોપાયં દુરાત્મનઃ । 5-10-5 (31999)
શલ્ય ઉવાચ।
એવમુક્તે મઘવતા દેવાઃ શર્ષિગણાસ્તદા।
શરણ્યં શરમં દેવં જગ્મુર્વિષ્ણું મહાબલમ્ ॥ 5-10-5x (3371)
ઊચુશ્ચ સર્વે દેવેશં વિષ્ણું વૃત્રભયાર્દિતાઃ।
ત્રયો લોકાસ્ત્વયા ક્રાન્તાસ્ત્રિભિર્વિક્રમણૈઃ પુરા ॥ 5-10-6 (32000)
અમૃતં ચાહૃતં વિષ્ણો દૈત્યાશ્ચ નિહતા રણે।
બલિં બદ્ધ્વા મહાદૈત્યં શક્રો દેવાધિપઃ કૃતઃ ॥ 5-10-7 (32001)
ત્વં પ્રભુઃ સર્વદેવાનાં ત્વયા સર્વમિદં તતમ્।
ત્વં હિ દેવો મહાદેવ સર્વલોકનમસ્કૃતઃ ॥ 5-10-8 (32002)
ગતિર્ભવ ત્વં દેવાનાં સેન્દ્રાણામમરોત્તમ।
જગદ્વ્યાપ્તમિદં સર્વં વૃત્રેણાસુરસૂદન ॥ 5-10-9 (32003)
વિષ્ણુરુવાચ। 5-10-10x (3372)
અવશ્યં કરણીયં મે ભવતાં હિતમુત્તમમ્।
તસ્માદુપાયં વક્ષ્યામિ યથાઽસૌ નભવિષ્યતિ ॥ 5-10-10 (32004)
ગચ્છધ્વં સર્ષિગન્ધર્વા યત્રાસૌ વિશ્વરૂપધૃક્।
સામ તસ્ય પ્રયુઞ્જધ્વં તત એનં વિજેષ્યથ ॥ 5-10-11 (32005)
ભવિષ્યતિ જયો દેવાઃ શક્રસ્ય મમ તેજસા ।
અદૃશ્યશ્ચ પ્રવેક્ષ્યામિ વજ્રે હ્યસ્યાયુધોત્તમે ॥ 5-10-12 (32006)
ગચ્છધ્વમૃષિભિઃ સાર્ધં ગન્ધર્વૈશ્ચ સુરોત્તમાઃ ।
વૃત્રસ્ય સહ શક્રેણ સન્ધિં કુરુત માચિરમ્ ॥ 5-10-13 (32007)
શલ્ય ઉવાચ। 5-10-14x (3373)
એવમુક્તે તુ દેવેન ઋષયસ્ત્રિદશાસ્તથા ।
યયુઃ સમેત્ય સહિતાઃ શક્રં કૃત્વા પુરઃસરમ્ ॥ 5-10-14 (32008)
સમીપમેત્ય ચ યદા સર્વ એવ મહૌજસઃ।
તં તેજસા પ્રજ્વલિતં પ્રતપન્તં દિશો દશ ॥ 5-10-15 (32009)
ગ્રસન્તમિવ લોકાંસ્ત્રીન્સૂર્યાચન્દ્રમસૌ યથા।
દદૃશુસ્તે તતો વૃત્રં શક્રેણ સહ દેવતાઃ ॥ 5-10-16 (32010)
ઋષયોઽથ તતોઽભ્યેત્ય વૃત્રમૂચુઃ પ્રિયં વચઃ।
વ્યાપ્તં જગદિદં સર્વં તેજસા તવ દુર્જય ॥ 5-10-17 (32011)
ન ચ શક્નોષિ નિર્જેષું વાસવં બલિનાં વર।
યુધ્યતોશ્ચાપિ વાં કાલો વ્યતીતઃ સુમહાનિહ ॥ 5-10-18 (32012)
પીડ્યન્તે ચ પ્રજાઃ સર્વાઃ સદેવાસુરમાનુષાઃ ।
સખ્યં ભવતુ તે વૃત્ર શક્રેણ સહ નિત્યદા ॥ 5-10-19 (32013)
અવાપ્સ્યસિ સુખં ત્વં ચ શક્રલોકાંશ્ચ શાશ્વતાન્।
ઋષિવાક્યં નિશમ્યાથ વૃત્રઃસ તુ મહાબલઃ ॥ 5-10-20 (32014)
ઉવાચ તાનૃષીન્સર્વાન્પ્રણમ્ય શિરસાઽસુરઃ ।
સર્વે યૂયં મહાભાગા ગન્ધર્વાશ્ચૈવ સર્વશઃ ॥ 5-10-21 (32015)
યદ્બ્રૂથ તચ્છ્રુતં સર્વં મમાપિ શ્રૃણુતાનઘાઃ।
સન્ધિઃ કથં વૈ ભવિતા મમ શક્રસ્ય ચોભયોઃ ।
તેજસોર્હિ દ્વયોર્દેવાઃ સખ્યં વૈ ભવિતા કથમ્ ॥ 5-10-22 (32016)
ઋષય ઊચુઃ । 5-10-23x (3374)
સકૃત્સતાં સઙ્ગતમીપ્સિતવ્યં
તતઃ પરં ભવિતા ભવ્યમેવ।
નાતિક્રામેત્સત્પુરુષેણ સઙ્ગતં
તસ્માત્સતાં સંગતમીપ્સિતવ્યમ્ ॥ 5-10-23 (32017)
દૃઢં સતાં સઙ્ગતં ચાપિ નિત્યં
બ્રૂયાચ્ચાર્થં હ્યર્થકૃચ્છ્રેષુ ધીરાઃ ।
મહાર્થવત્સત્પુરુષેણ સઙ્ગતં
તસ્માત્સન્તં ન જિઘાંસેત ધીરઃ ॥ 5-10-24 (32018)
ઇન્દ્રઃ સતાં સંમતશ્ચ નિવાસશ્ચ મહાત્મનામ્।
સત્યવાદી હ્યનિન્દ્યશ્ચ ધર્મવિત્સૂક્ષ્મનિશ્ચયઃ ॥ 5-10-25 (32019)
તેન તે સહ શક્રેણ સન્ધિર્ભવતુ નિત્યદા।
એવં વિશ્વાસમાગચ્છ મા તે ભૂદ્બુદ્ધિરન્યથા ॥ 5-10-26 (32020)
શલ્ય ઉવાચ। 5-10-27x (3375)
મહર્ષિવચનં શ્રુત્વા તાનુવાચ મહાદ્યુતિઃ।
અવશ્યં ભગવન્તો મે માનનીયાસ્તપસ્વિનઃ॥ 5-10-27 (32021)
બ્રવીમિ યદહં દેવાસ્તત્સર્વં ક્રિયતે યદિ।
તતઃ સર્વં કરિષ્યામિ યદૂચુર્માં દિવૌકસઃ ॥ 5-10-28 (32022)
ન શુષ્કેણ ન ચાદ્રેણ નાશ્મના ન ચ દારુણા ।
ન શસ્ત્રેણ ન ચાસ્ત્રેણ ન દિવા ન તથા નિશિ ॥ 5-10-29 (32023)
વધ્યો ભવેયં વિપ્રેન્દ્રાઃ શક્રસ્ય સહ દૈવતૈઃ ।
એવં મે રોચતે સન્ધિઃ શક્રેણ સહ નિત્યદા ॥ 5-10-30 (32024)
બાઢમિત્યેવ ઋષયસ્તમૂચુર્ભરતર્ષભ।
એવં વૃત્તે તુ સન્ધાને વૃત્રઃ પ્રમુદિતોઽભવત્ ॥ 5-10-31 (32025)
` તતઃ સન્ધિં મિથઃ કૃત્વા ઋષયો દીપ્તતેજસઃ।
શક્રસ્ય સહ વૃત્રેણ પુનર્જગ્મુર્યથાગતમ્ '॥ 5-10-32 (32026)
યુક્તઃ સદાઽભવચ્ચાપિ શક્રો હર્ષસમન્વિતઃ।
વૃત્રસ્ય વધસંયુક્તાનુપાયાનન્વચિન્તયત્ ॥ 5-10-34a` અભિસન્ધિર્મહેન્દ્રસ્ય સન્ધિકર્મણિ યઃ કૃતઃ।
ઋષિભિસ્ત્વીરિતં યચ્ચ મહેન્દ્રસ્તદનુસ્મરન્ ॥' 5-10-33 (32027)
છિદ્રાન્વેષી સમુદ્વિગ્નઃ સદા વસતિ દેવરાટ્।
સ કદાચિન્સમુદ્રાન્તે સમપશ્યન્મહાસુરમ્ ॥ 5-10-35 (32028)
સન્ધ્યાકાલ ઉપાવૃત્તે મુહૂર્તે ચાતિદારુણે।
તતઃ સંચિન્ત્ય ભગવાન્વરદાનં મહાત્મનઃ ॥ 5-10-36 (32029)
સન્ધ્યેયં વર્તતે રૌદ્રા ન રાત્રિર્દિવસં ન ચ।
વૃત્રશ્ચાવશ્યવધ્યોઽયં મમ સર્વહરો રિપુઃ ॥ 5-10-37 (32030)
યદિ વૃત્રં ન હન્મ્યદ્ય વઞ્ચયિત્વા મહાસુરમ્।
મહાબલં મહાકાયં ન મે શ્રેયો ભવિષ્યતિ॥ 5-10-38 (32031)
એવં સંચિન્તયન્નેવ શક્રો વિષ્ણુમનુસ્મરન્।
અથ ફેનં તદાઽપશ્યત્ સમુદ્રે પર્વતોપમપ્ ॥ 5-10-39 (32032)
નાયં યુષ્કો ન ચાદ્રોઽયં ન ચ શસ્ત્રમિદં તથા।
એનં ક્ષેપ્સ્યામિ વૃત્રસ્ય ક્ષણાદેવ નશિષ્યતિ॥ 5-10-40 (32033)
સવજ્રમથ ફેનં તં ક્ષિપ્રં વૃત્રે નિસૃષ્ટવાન્।
પ્રવિશ્ય ફેનં તં વિષ્ણુરથ વૃત્રં વ્યનાશયત્ ॥ 5-10-41 (32034)
નિહતે તુ તતો વૃત્રે દિશો વિતિમિરાઽભવન્।
પ્રવવૌ ચ શિવો વાયુઃ પ્રજાશ્ચ જહૃષુસ્તથા ॥ 5-10-42 (32035)
તતો દેવાઃ સગન્ધર્વા યક્ષરક્ષોમહોરગાઃ ।
ઋષયશ્ચ મહેન્દ્રં તમસ્તુવન્વિવિધૈઃ સ્તવૈઃ ॥ 5-10-43 (32036)
નમસ્કૃતઃ સર્વભૂતૈઃ સર્વભૂતાન્યસાન્ત્વયત્।
હત્વા શત્રું પ્રહૃષ્ટાત્મા વાસવઃ સહ દૈવતૈઃ ॥ 5-10-44 (32037)
વિષ્ણું ત્રિભુવનશ્રેષ્ઠં પૂજયામાસ ધર્મવિત્।
તતો હતે મહાવીર્યે વૃત્રે દેવભયઙ્કરે॥ 5-10-45 (32038)
અનૃતેનાભિભૂતોઽભૂચ્છક્રઃ પરમદુર્મનાઃ ।
ત્રૈશીર્ષયાઽભિભૂતશ્ચ સ પૂર્વં બ્રહ્મહત્યયા॥ 5-10-46 (32039)
` મહાદેવસ્ય ભૂતૈશ્ચ સ પુનર્બ્રહ્મહા ઇતિ।
આક્રુષ્ટો નિર્ભયૈર્ભૂયો વ્રીડિતો બલવૃત્રહા '॥ 5-10-47 (32040)
સોઽન્તમાશ્રિત્ય લોકાનાં નષ્ટસંજ્ઞો વિચેતનઃ।
ન પ્રાજ્ઞાયત દેવેન્દ્રસ્ત્વભિભૂતઃ સ્વકર્મભિઃ ॥ 5-10-48 (32041)
પ્રતિચ્છન્નોઽવસચ્ચાપ્સુ ચેષ્ટમાન ઇવોરગઃ ।
તતઃ પ્રનષ્ટે દેવેન્દ્રે બ્રહ્મહત્યા ભયાર્દિતે॥ 5-10-49 (32042)
ભૂમિઃ પ્રધ્વસ્તસંકાશા નિર્વૃક્ષા શુષ્કકાનના ।
વિચ્છિન્નસ્રોતસો નદ્યઃ સરાંસ્યનુદકાનિ ચ॥ 5-10-50 (32043)
સંક્ષોભશ્ચાપિ સત્વાનામનાવૃષ્ટિકૃતોઽભવત્।
દેવાશ્ચાપિ ભૃશં ત્રસ્તાસ્તથા સર્વે મહર્ષયઃ ॥ 5-10-51 (32044)
અરાજકં જગત્સર્વમભિભૂતમુપદ્રવૈઃ।
તતો ભીતાઽભવન્દેવાઃ કો નો રાજા ભવેદિતિ ॥ 5-10-52 (32045)
દિવિ દેવર્ષયશ્ચાપિ દેવરાજવિનાકૃતાઃ।
ન સ્મ કશ્ચન દેવાનાં રાજ્યે વૈ કુરુતે મતિમ્ ॥ ॥ 5-10-53 (32046)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ દશમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-10-4 ક્ષયં ગૃહમ્ ॥ 4 ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 011
॥ શ્રીઃ ॥
5.11. અધ્યાયઃ 011
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ઋષિભિર્દેવૈશ્ચ નહુપસ્ય વરદાનપૂર્વકમિન્દ્રરાજ્યે અભિષેચનમ્ ॥ 1 ॥ કદાચન સ્વાવલીકનેન કલુષિતમનસા નહુપેણ કામ્યમાનાયૈ ઇન્દ્રાણ્યૈ બૃહસ્પતિના અભયપ્રદાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-11-0 (32047)
શલ્ય ઉવાચ। 5-11-0x (3376)
ઋષયોઽથાબ્રુવન્સર્વે દેવાશ્ચ ત્રિદિવેશ્વરાઃ।
અયં વૈ નહુપઃ શ્રીમાન્દેવરાજ્યેઽભિષિચ્યતામ્ ॥ 5-11-1 (32048)
તેજસ્વી ચ યશસ્વી ચ ધાર્મિકશ્ચૈવ નિત્યદા।
તે ગત્વા ત્વબ્રુવન્સર્વે રાજા નો ભવ પાર્થિવ ॥ 5-11-2 (32049)
સ તાનુવાચ નહુષો દેવાનૃપિગણાંસ્તથા ।
પિતૃભિઃ સહિતાન્રાજન્પરિપ્સન્હિતમાત્મનઃ ॥ 5-11-3 (32050)
દુર્બલોઽહં ન મે શક્તિર્ભવતાં પરિપાલને।
બલવાઞ્જ્ઞાયતાં કશ્ચિદ્બલં શક્રે હિ નિત્યદા ॥ 5-11-4 (32051)
તમબ્રુવન્પુનઃ સર્વે દેવા ઋષિપુરોગમાઃ ।
અસ્માકં તપસા યુક્તઃ પાહિ રાજ્યં ત્રિવિષ્ટપે ॥ 5-11-5 (32052)
પરસ્પરભયં ઘોરમસ્માકં હિ ન સંશયઃ ।
અભિષિચ્યસ્વ રાજેન્દ્ર ભવ રાજા ત્રિવિષ્ટપે ॥ 5-11-6 (32053)
દેવદાનવયક્ષાણામૃષીણાં રક્ષસાં તથા।
પિતૃગન્ધર્વભૂતાનાં ચક્ષુર્વિષયવર્તિનામ્। 5-11-7 (32054)
તેજ આદાસ્યસે પશ્યન્બલવાંશ્ચ ભવિષ્યસિ।
ધર્મં પુરસ્કૃત્ય સદા સરવલોકાધિપો ભવ ॥ 5-11-8 (32055)
બ્રહ્મર્ષીશ્ચાપિ દેવાંશ્ચ ગોપાયસ્વ ત્રિવિષ્ટપે । 5-11-9 (32056)
શલ્ય ઉવાચ।
અભિષિક્તઃ સ રાજેન્દ્ર તતો રાજા ત્રિવિષ્ટપે ॥ 5-11-9x (3377)
ધર્મં પુરસ્કૃત્ય તદા સર્વલોકાધિપોઽભવત્।
સુદુર્લભં વરં લબ્ધ્વા પ્રાપ્ય રાજ્યં ત્રિવિષ્ટપે॥ 5-11-10 (32057)
ધર્માત્મા સતતં ભૂત્વા કામાત્મા સમપદ્યત।
દેવોદ્યાનેષુ સર્વેષુ નન્દનોપવનેષુ ચ॥ 5-11-11 (32058)
કૈલાસે હિમવત્પૃષ્ઠે મન્દરે શ્વેતપર્વતે।
સહ્યે મહેન્દ્રે મલયે સમુદ્રેષુ સરિત્સુ ચ ॥ 5-11-12 (32059)
અપ્સરોભિઃ પરિવૃતો દેવકન્યાસમાવૃતઃ ।
નહુષો દેવરાજોઽથ ક્રીડન્બહુવિધં તદા ॥ 5-11-13 (32060)
શ્રૃણ્વન્દિવ્યા બહુવિધાઃ કથાઃ શ્રુતિમનોહરાઃ ।
વાદિત્રાણિ ચ સર્વાણિ ગીતં ચ મધુરસ્વનમ્ ॥ 5-11-14 (32061)
વિશ્વાવસુર્નારદશ્ચ ગન્ધર્વાપ્સરસાં ગણાઃ।
ઋતવઃ ષટ્ચ દેવેન્દ્રં મૂર્તિમન્ત ઉપસ્થિતાઃ ॥ 5-11-15 (32062)
મારુતઃ સુરભિર્વાતિ મનોજ્ઞઃ સત્વશીતલઃ ।
એવં વિક્રીડતસ્તસ્ય નહુષસ્ય દુરાત્મનઃ ॥ 5-11-16 (32063)
સંપ્રાપ્તા દર્શનં દેવી શક્રસ્ય મહિષી પ્રિયા।
સ તાં સંદૃશ્ય દુષ્ટાત્મા પ્રાહ સર્વાન્સભાસદઃ ॥ 5-11-17 (32064)
ઇન્દ્રસ્ય મહિષી દેવી કસ્માન્માં નોપતિષ્ઠતિ।
અહમિન્દ્રોઽસ્મિ દેવાનાં લોકાનાં ચ તથેશ્વરઃ ॥ 5-11-18 (32065)
આગચ્છતુ શચી મહ્યં ક્ષિપ્રમદ્ય નિવેશનમ્ ।
તચ્છ્રુત્વા દુર્મના દેવી બૃહસ્પતિમુવાચ હ ॥ 5-11-19 (32066)
રક્ષ માં નહુષાદ્બ્રહ્મંસ્ત્વામસ્મિ શરણં ગતા।
સર્વલક્ષણસંપન્નાં બ્રહ્મંસ્ત્વં માં પ્રભાષસે॥ 5-11-20 (32067)
દેવરાજસ્ય દયિતામત્યન્તં સુખભાગિનીમ્।
અવૈધવ્યેન યુક્તાં ચાપ્યેકપત્નીં પતિવ્રદામ્ ॥ 5-11-21 (32068)
ઉક્તવાનસિ માં પૂર્વમૃતાં તાં કુરુ વૈ ગિરમ્।
નોક્તપૂર્વં ચ ભગવન્મૃષા તે કિંચિદીશ્વર ॥ 5-11-22 (32069)
તસ્માદેતદ્ભવેત્સત્યં ત્વયોક્તં દ્વિજસત્તમ।
બૃહસ્પતિરથોવાચ ઇન્દ્રાણીં ભયમોહિતામ્ ॥ 5-11-23 (32070)
યદુક્તાસિ મયા દેવિ સત્યં તદ્ભવિતા ધ્રુવમ્ ।
દ્રક્ષ્યસે દેવરાજં તમિન્દ્રં શીઘ્રમિહાગતમ્ ॥ 5-11-24 (32071)
ન ભેતવ્યં ચ નહુષાત્સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે।
સમાનયિષ્યે શક્રેણ નચિરાદ્ભવતીમહમ્॥ 5-11-25 (32072)
અથ શુશ્રાવ નહુષ ઇન્દ્રાણીં શરણીં ગતામ્।
બૃહસ્પતેરઙ્ગિરસશ્રુક્રોધ સ નૃપસ્તદા ॥ ॥ 5-11-26 (32073)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ એકાદશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-11-2 નોઽસ્માકં રાજા ભવ ॥ 2 ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 012
॥ શ્રીઃ ॥
5.12. અધ્યાયઃ 012
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
નહુ ષપ્રસાદનાય દેવાદિભિઃ પ્રાર્થિતેનાપિ બૃહસ્પતિના શચ્યા અત્યાજનમ્ ॥ 1 ॥ બૃહસ્પત્યનુમત્યા સમયકરણાય શચ્યાનહુષસમીપગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-12-0 (32074)
શલ્ય ઉવાચ। 5-12-0x (3378)
ક્રુદ્ધં તુ નહુષં દૃષ્ટ્વા દેવા ઋષિપુરોગમાઃ।
અબ્રુવન્દેવરાજાનં નહુષં ઘોરદર્શનમ્ ॥ 5-12-1 (32075)
દેવરાજ જહિ ક્રોધં ત્વયિ ક્રુદ્ધે જગદ્વિભો।
ત્રસ્તં સાસુરગન્ધર્વં સકિંનરમહોરગમ્ ॥ 5-12-2 (32076)
જહિ ક્રોધમિમં સાધો ન કુપ્યન્તિ ભવદ્વિધાઃ ।
પરસ્ય પત્ની સા દેવી પ્રસીદસ્વ સુરેશ્વર ॥ 5-12-3 (32077)
નિવર્તય મનઃ પાપાત્પરદારાભિમર્શનાત્।
દેવરાજોઽસિ ભદ્રં તે પ્રજા ધર્મેણ પાલય ॥ 5-12-4 (32078)
એવમુક્તો ન જગ્રાહ તદ્વચઃ કામમોહિતઃ ।
અથ દેવાનુવાચેદમિન્દ્રં પ્રતિ સુરાધિપઃ ॥ 5-12-5 (32079)
અહલ્યા ધર્ષિતા પૂર્વમૃષિપત્ની યશસ્વિની ।
જીવતો ભર્તુરિન્દ્રેણ સ વઃ કિં ન નિવારિતઃ ॥ 5-12-6 (32080)
બહૂનિ ચ નૃશંસાનિ કૃતાનીન્દ્રેણ વૈ પુરા ।
વૈધર્મ્યાણ્યુપધાશ્ચૈવ સ વઃ કિં ન નિવારિતઃ ॥ 5-12-7 (32081)
ઉપતિષ્ઠતુ દેવી મામેતદસ્યા હિતં પરમ્।
યુષ્માકં ચ સદા દેવાઃ શિવમેવં ભવિષ્યતિ ॥ 5-12-8 (32082)
દેવા ઊચુઃ। 5-12-9x (3379)
ઇન્દ્રાણીમાનયિષ્યામો યથેચ્છસિ દિવસ્પતે।
જહિ ક્રોધમિમં વીર પ્રીતો ભવ સુરેશ્વર ॥ 5-12-9 (32083)
શલ્ય ઉવાચ। 5-12-10x (3380)
ઇત્યુક્ત્વા તં તદા દેવા ઋષિભિઃ સહ ભારત।
તગ્મુર્બૃહસ્પતિં વક્તુમિન્દ્રાણીં ચાશુભં વચઃ ॥ 5-12-10 (32084)
જાનીમઃ શરણં પ્રાપ્તામિન્દ્રાણીં તવ વેશ્મનિ।
દત્તાભયાં ચ વિપ્રેન્દ્ર ત્વયા દેવર્ષિસત્તમ ॥ 5-12-11 (32085)
તે ત્વાં દેવાઃ સગન્ધર્વા ઋષયશ્ચ મહાદ્યુતે ।
પ્રસાદયન્તિ ચેન્દ્રાણી નહુષાય પ્રદીયતામ્ ॥ 5-12-12 (32086)
ઇન્દ્રાદ્વિશિષ્ટો નહુષો દેવરાજો મહાદ્યુતિઃ ।
વૃણોત્વિમં વરારોહા ભર્તૃત્વે વરવર્ણિની ॥ 5-12-13 (32087)
એવમુક્તે તુ સા દેવી બાષ્પમુત્સૃજ્ય સસ્વનમ્ ।
ઉવાચ રુદતી દીના બૃહસ્પતિમિદં વચઃ ॥ 5-12-14 (32088)
નાહમિચ્છામિ નહુષં પતિં દેવર્ષિસત્તમ।
શરણાગતાસ્મિ તે બ્રહંસ્ત્રાયસ્વ મહતો ભયાત્ ॥ 5-12-15 (32089)
બૃહસ્પતિરુવાચ। 5-12-16x (3381)
શરણાગતં ન ત્યજેયમિન્દ્રાણિ મમ નિશ્ચયઃ।
ધર્મજ્ઞાં સત્યશીલાં ચ ન ત્યજેયમનિન્દિતે ॥ 5-12-16 (32090)
નાકાર્યં કર્તુમિચ્છામિ બ્રાહ્મણઃ સન્વિશેષતઃ ।
શ્રુતધર્મા સત્યશીલો જાનન્ધર્માનુશાસનમ્ ॥ 5-12-17 (32091)
નાહમેતત્કરિષ્યામિ ગચ્છધ્વં વૈ સુરોત્તમાઃ ।
અસ્મિંશ્ચાર્થે પુરા ગીતં બ્રહ્મણા શ્રૂયતામિદમ્ ॥ 5-12-18 (32092)
ન તસ્ય બીજં રોહતિ રોહકાલે
ન તસ્ય વર્ષં વર્ષતિ વર્ષકાલે।
ભીતં પ્રપન્નં પ્રદદાતિ શત્રવે
ન સ ત્રાતારં લભતે ત્રાણમિચ્છન્ ॥ 5-12-19 (32093)
મોઘમન્નં વિન્દતિ ચાપ્યચેતાઃ
સ્વર્ગાલ્લોકાદ્ધશ્યતિ નષ્ટચેષ્ટઃ।
ભીતં પ્રપન્નં પ્રદદાતિ યો વૈ
ન તસ્ય હવ્યં પ્રતિગૃહ્ણન્તિ દેવાઃ ॥ 5-12-20 (32094)
પ્રમીયતે ચાસ્ય પ્રજા હ્યકાલે
સદા વિવાસં પિતરોઽસ્ય કુર્વતે।
ભીતં પ્રપન્નં પ્રદદાતિ શત્રવે
સેન્દ્રા દેવાઃ પ્રહરન્ત્યસ્ય વજ્રમ્ ॥ 5-12-21 (32095)
એતદેવં વિજાનન્વૈ ન દાસ્યામિ શચીમિમામ્।
ઇન્દ્રાણીં વિશ્રુતાં લોકે શક્રસ્ય મહિષીં પ્રિયાં ॥ 5-12-22 (32096)
અસ્યા હિતં ભવેદ્યચ્ચ મમ ચાપિ હિતં ભવેત્।
ક્રિયતાં તત્સુરશ્રેષ્ઠા નહિ દાસ્યામ્યહં શચીમ્ ॥ 5-12-23 (32097)
શલ્ય ઉવાચ। 5-12-24x (3382)
અથ દેવાઃ સગન્ધર્વા ગુરુમાહુરિદં વચઃ।
કથં સુનીતં નુ ભવેન્મન્ત્રયસ્વ બૃહસ્પતે ॥ 5-12-24 (32098)
બૃહસ્પતિરુવાચ। 5-12-25x (3383)
નહુષં યાચતાં દેવી કિંચિત્કાલાન્તરં શુભા।
ઇન્દ્રાણિ હિતમેતદ્ધિ તથાઽસ્માકં ભવિષ્યતિ॥ 5-12-25 (32099)
બહુવિઘ્નઃ સુરાઃ કાલઃ કાલઃ કાલં નયિષ્યતિ।
ગર્વિતો બલવાંશ્ચાપિ નહુષો વરસંશ્રયાત્ ॥ 5-12-26 (32100)
શલ્ય ઉવાચ। 5-12-27x (3384)
તતસ્તેન તથોક્તે તુ પ્રીતા દેવાસ્તથાબ્રુવન્।
બ્રહ્મન્સાધ્વિદમુક્તં તે હિતં સર્વં દિવૌકસામ્ ॥ 5-12-27 (32101)
એવમેતદ્દ્વિજશ્રેષ્ઠ દેવી ચેયં પ્રસાદ્યતામ્।
તતઃ સમસ્તા ઇન્દ્રાણીં દેવાશ્ચાગ્નિપુરોગમાઃ ॥ 5-12-28 (32102)
ઊચુર્વચનમવ્યગ્રા લોકાનાં હિતકામ્યયા। 5-12-29 (32103)
દેવા ઊચુઃ।
ત્વયા જગદિદં સર્વં ધૃતં સ્થાવરજઙ્ગમમ્।
એકપત્ન્યસિ સત્યા ચ ગચ્છસ્વ નહુષં પ્રતિ ॥ 5-12-29x (3385)
ક્ષિપ્રં ત્વામભિકામશ્ચ વિનશિષ્યતિ પાપકૃત્।
નહુષો દેવિ શક્રશ્ચ સુરૈશ્વર્યમવાપ્સ્યતિ ॥ 5-12-30 (32104)
એવં વિનિશ્ચયં કૃત્વા ઇન્દ્રાણી કાર્યસિદ્ધયે।
અભ્યગચ્છત સવ્રીડા નહુષં ઘોરદર્શનમ્ ॥ 5-12-31 (32105)
દૃષ્ટ્વા તાં નહુષશ્ચાપિ વયોરૂપસમન્વિતામ્ ।
સમહૃષ્યત દુષ્ટાત્મા કામોપહતચેતનઃ ॥ ॥ 5-12-32 (32106)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ દ્વાદશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-12-7 વૈધર્મ્યાણિ ત્વાષ્ટ્રવધાદીનિ। ઉપધાઃ વૃત્રસખ્યાદીનિ છલાનિ ॥ 5-12-20 અચેતાઃ દુર્બલચિત્તઃ ॥ 5-12-25 કાલાન્તરં કાલાવધિમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 013
॥ શ્રીઃ ॥
5.13. અધ્યાયઃ 013
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શચ્યા નહુષંપ્રતિ ઇન્દ્રસ્યાન્વેષણેઽપ્યપરિજ્ઞાને ત્વામુપસ્થાસ્ય ઇતિ સમયકરણમ્ ॥ 1 ॥ દેવૈર્વિષ્ણ્વાજ્ઞયા ઇન્દ્રસ્ય બ્રહ્મહત્યાપનોદનાય અશ્વમેધયાજનમ્ ॥ 2 ॥ ધ્વસ્તપાપ્મનોપીન્દ્રસ્ય પુનર્નહુષભયાદદર્શને શોચન્ત્યા શચ્યા ઉપશ્રુતિદેવીપૂજનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-13-0 (32107)
શલ્ય ઉવાચ। 5-13-0x (3386)
અથ તામબ્રવીદ્દૃષ્ટ્વા નહુષો દેવરાટ્ તદા।
ત્રયાણામપિ લોકાનામહમિન્દ્રઃ શુચિસ્મિતે ॥ 5-13-1 (32108)
ભજસ્વ માં વરારોહે પતિત્વે વરવર્ણિનિ।
એવમુક્તા તુ સા દેવી નહુષેણ પતિવ્રતા ॥ 5-13-2 (32109)
પ્રાવેપત ભયોદ્વિગ્ના પ્રવાતે કદલી યથા।
પ્રણમ્ય સા હિ બ્રહ્માણં શિરસા તુ કૃતાઞ્જલિઃ ॥ 5-13-3 (32110)
દેવરાજમથોવાચ નહુષં ઘોરદર્શનમ્ ।
કાલમિચ્છામ્યહં લબ્ધું ત્વત્તઃ કંચિત્સુરેશ્વર ॥ 5-13-4 (32111)
ન હિ વિજ્ઞાયતે શક્રઃ કિં વા પ્રાપ્તઃ ક્વ વા ગતઃ।
તત્ત્વમેતત્તુ વિજ્ઞાય યદિ ન જ્ઞાયતે પ્રભો ॥ 5-13-5 (32112)
તતોઽહં ત્વામુપસ્થાસ્યે સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે।
એવમુક્તઃ સ ઇન્દ્રાણ્યા નહુષઃ પ્રીતિમાનભૂત્ ॥ 5-13-6 (32113)
નહુષ ઉવાચ। 5-13-7x (3387)
એવં ભવતુ સુશ્રોણિ યથા મામિહ ભાષસે।
જ્ઞાત્વા ચાગમનં કાર્યં સત્યમેતદનુસ્મરેઃ ॥ 5-13-7 (32114)
નહુષેણ વિસૃષ્ટા ચ નિશ્ચક્રામ તતઃ શુભા।
બૃહસ્પતિનિકેતં ચ સા જગામ યશસ્વિની ॥ 5-13-8 (32115)
તસ્યાઃ સંશ્રુત્ય ચ વચો દેવાશ્ચાગ્નિપુરોગમાઃ ।
ચિન્તયામાસુરેકાગ્રાઃ શક્રાર્થં રાજસત્તમ ॥ 5-13-9 (32116)
દેવદેવેન શઙ્ગમ્ય વિષ્ણુના પ્રભવિષ્ણુના।
ઊચુશ્ચૈનં સમુદ્વિગ્ના વાક્યં વાક્યવિશારદાઃ ॥ 5-13-10 (32117)
બ્રહ્મવધ્યાભિભૂતો વૈ શક્રઃ સુરગણેશ્વરઃ ।
ગતિશ્ચ નસ્ત્વં દેવેશ પૂર્વજો જગતઃ પ્રભુઃ ॥ 5-13-11 (32118)
રક્ષાર્થં સર્વભૂતાનાં વિષ્ણુત્વમુપજગ્મિવાન્।
ત્વદ્વીર્યનિહતે વૃત્રે વાસવો બ્રહ્મહત્યયા ॥ 5-13-12 (32119)
વૃતઃ સુરગણશ્રેષ્ઠ મોક્ષં તસ્ય વિનિર્દિશ।
તેષાં તદ્વચનં શ્રુત્વા દેવાનાં વિષ્ણુરબ્રવીત્ ॥ 5-13-13 (32120)
મામેવ યજતાં શક્રઃ પાવયિષ્યામિ વજ્રિણમ્।
પુણ્યેન હયમેધેન મામિષ્ટ્વા પાકશાસનઃ ॥ 5-13-14 (32121)
પુનરેષ્યતિ દેવાનામિન્દ્રત્વમકુતોભયઃ।
સ્વકર્મભિશ્ચ નહુષો નાશં યાસ્યતિ દુર્મતિઃ ॥ 5-13-15 (32122)
કિંચિત્કાલમિદં દેવા મર્ષયધ્વમતન્દ્રિતાઃ।
શ્રુત્વા વિષ્ણોઃ શુભાં સત્યાં વાણીં તામમૃતોપમામ્। 5-13-16 (32123)
તતઃ સર્વે સુરગણાઃ સોપાધ્યાયાઃ સહર્ષિભિઃ ।
યત્ર શક્રો ભયોદ્વિગ્નસ્તં દેશમુપચક્રમુઃ ॥ 5-13-17 (32124)
તત્રાશ્વમેધઃ સુમહાન્મહેન્દ્રસ્ય મહાત્મનઃ ।
વવૃતે પાવનાર્થં વૈ બ્રહ્મહત્યાપહો નૃપ ॥ 5-13-18 (32125)
વિભજ્ય બ્રહ્મહત્યાં તુ વૃક્ષેષુ ચ નદીષુ ચ।
પર્વતેષુ પૃથિવ્યાં ચ સ્ત્રીષુ ચૈવ યુધિષ્ઠિર ॥ 5-13-19 (32126)
સંવિભજ્ય ચ ભૂતેષુ વિસૃજ્ય ચ સુરેશ્વરઃ।
વિજ્વરો ધૂતપાપ્મા ચ વાસવોઽભવદાત્મવાન્ ॥ 5-13-20 (32127)
અકમ્પ્યં નહુષં સ્થાનાદ્દૃષ્ટ્વા બલનિષૂદનઃ।
તેજોઘ્નં સર્વભૂતાનાં વરદાનાચ્ચ દુઃસહમ્॥ 5-13-21 (32128)
તતઃ શચીપતિર્દેવઃ પુનરેવ વ્યનશ્યત।
અદૃશ્યઃ સર્વભૂતાનાં કાલાકાઙ્ક્ષી ચચાર હ ॥ 5-13-22 (32129)
પ્રનષ્ટે તુ તતઃ શક્રે શચી શોકસમન્વિતા ।
હા શક્રેતિ તદા દેવી વિલલાપ સુદુઃખિતા ॥ 5-13-23 (32130)
યદિ દત્તં યદિ હુતં ગુરવસ્તોષિતા યદિ।
એકભર્તૃત્વમેવાસ્તુ સત્યં યદ્યસ્તિ વા મયિ ॥ 5-13-24 (32131)
પુણ્યાં ચેમામહં દિવ્યાં પ્રવૃત્તામુત્તરાયણે।
દેવીં રાત્રિં નમસ્યામિ સિધ્યતાં મે મનોરથઃ ॥ 5-13-25 (32132)
પ્રયતા ચ નિશાં દેવીમુપાતિષ્ઠત તત્ર સા।
પતિવ્રતાત્વાત્સત્યેન સોપશ્રુતિમથાકરોત્ ॥ 5-13-26 (32133)
યત્રાસ્તે દેવરાજોઽસૌ તં દેશં દર્શયસ્વ મે।
ઇત્યાહોપશ્રુતિં દેવીં સત્યં સત્યેન દૃશ્યતામ્ ॥ ॥ 5-13-27 (32134)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-13-12 વિષ્ણુત્વં વ્યાપકત્વમ્ ॥ 12 ॥ 5-13-26 આકરોત્ આકારિતવતી ॥ 26 ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 014
॥ શ્રીઃ ॥
5.14. અધ્યાયઃ 014
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સ્તુત્યા પ્રત્યક્ષીભૂતયા ઉપશ્રુતિદેવ્યાસહ પદ્મનાલભેદનેન તદ્વિવરં ગતયા શચ્યા તત્રસ્થેન્દ્રદર્શનમ્ ॥ 1 ॥ તથા ઇન્દ્રં સ્તુત્વા નહુષવૃત્તાન્તકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-14-0 (32135)
શલ્ય ઉવાચ। 5-14-0x (3388)
અથૈનાં રૂપિણી સાધ્વીમુપાતિષ્ઠદુપશ્રુતિઃ।
તાં વયોરૂપસંપન્નાં દૃષ્ટ્વા દેવીમુપસ્થિતામ્ ॥ 5-14-1 (32136)
ઇન્દ્રાણી સંપ્રહૃષ્ટાત્મા સંપૂજ્યૈનામથાબ્રવીત્।
ઇચ્છામિ ત્વામહં જ્ઞાતું કા ત્વં બ્રૂહિ વરાનને ॥ 5-14-2 (32137)
ઉપશ્રુતિરુવાચ। 5-14-3x (3389)
ઉપશ્રુતિરહં દેવિ તવાન્તિકમુપાગતા।
દર્શનં ચૈવ સંપ્રાપ્તા તવ સત્યેન ભામિનિ ॥ 5-14-3 (32138)
પતિવ્રતા ચ યુક્તા ચ યમેન નિયમેન ચ।
દર્શયિષ્યામિ તે શક્રં દેવં વૃત્રનિષૂદનમ્ ॥ 5-14-4 (32139)
ક્ષિપ્રમન્વેહિ ભદ્રં તે દ્રક્ષ્યસે સુરસત્તમમ્।
તતસ્તાં પ્રસ્થિતાં દેવીમિન્દ્રાણી સા સમન્વગાત્ ॥ 5-14-5 (32140)
દેવારણ્યાન્યતિક્રમ્ય પર્વતાંશ્ચ બહૂંસ્તતઃ ।
હિમવન્તમતિક્રમ્ય ઉત્તરં પાર્શ્વમાગમત્॥ 5-14-6 (32141)
સમુદ્રં ચ સમાસાદ્ય બહુયોજનવિસ્તૃતમ્।
આસસાદ મહાદ્વીપં નાનાદ્રુમલતાવૃતમ્ ॥ 5-14-7 (32142)
તત્રાપશ્યત્સરો દિવ્યં નાનાશકુનિભિર્વૃતમ્।
શતયોજનવિસ્તીર્ણં તાવદેવાયતં શુભમ્ ॥ 5-14-8 (32143)
તત્ર દિવ્યાનિ પદ્માનિ પઞ્ચવર્ણાનિ ભારત ।
ષટ્પદૈરુપગીતાનિ પ્રફુલ્લાનિ સહસ્રશઃ॥ 5-14-9 (32144)
સરસસ્તસ્ય મધ્યે તુ પદ્મિની મહતી શુભા ।
ગૌરેણોન્નતનાલેન પદ્મેન મહતા વૃતા ॥ 5-14-10 (32145)
પદ્મસ્ય ભિત્ત્વા નાલં ચ વિવેશ સહિતા તયા।
બિસતન્તુપ્રવિષ્ટં ચ તત્રાપશ્યચ્છતક્રતુમ્ ॥ 5-14-11 (32146)
તં દૃષ્ટ્વા ચ સુસૂક્ષ્મેણ રૂપેણાવસ્થિતં પ્રભુમ્ ।
સૂક્ષ્મરૂપધરા દેવી બભૂવોપશ્રુતિશ્ચ સા॥ 5-14-12 (32147)
ઇન્દ્રં તુષ્ટાવ ચેન્દ્રાણી વિશ્રુતૈઃ પૂર્વકર્મભિઃ।
સ્તૂયમાનસ્તતો દેવઃ શચીમાહ પુરન્દરઃ ॥ 5-14-13 (32148)
કિમર્થમસિ સંપ્રાપ્તા વિજ્ઞાતશ્ચ કથં ત્વહમ્।
તતઃ સા કથયામાસ નહુષસ્ય વિચેષ્ટિતમ્ ॥ 5-14-14 (32149)
ઇન્દ્રત્વં ત્રિષુ લોકેષુ પ્રાપ્ય વીર્યસમન્વિતઃ ।
દર્પાવિષ્ટશ્ચ દુષ્ટાત્મા મામુવાચ શતક્રતો ॥ 5-14-15 (32150)
ઉપતિષ્ઠેતિ સ ક્રૂરઃ કાલં ચ કૃતવાન્મમ ।
યદિ ન ત્રાસ્યસિ વિભો કરિષ્યતિ સ માં વશે ॥ 5-14-16 (32151)
એતેન ચાહં સંપ્રાપ્તા દ્રુતં શક્ર તવાન્તિકમ્।
જહિ રૌદ્રં મહાબાહો નહુષં પાપનિશ્ચયમ્ ॥ 5-14-17 (32152)
પ્રકાશયસ્વ ચાત્માનં દૈત્યદાનવસૂદન।
તેજઃ સમાપ્નુહિ વિભો દેવરાજ્યં પ્રશાધિ ચ ॥ ॥ 5-14-18 (32153)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ ચતુર્દશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-14-16 ત્રાસ્યસિ પાલયિષ્યસિ ॥ 16 ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 015
॥ શ્રીઃ ॥
5.15. અધ્યાયઃ 015
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રબોધિતશચીવચનાત્ નહુષેણ અગસ્ત્યાદિસપ્તર્ષીણાં સ્વશિબિકાયાં વાહકતયા યોજનમ્ ॥ 1 ॥ શચીપ્રાર્થનયા બૃહસ્પતિના હોમેન સંતોષ્યાગ્નોરિન્દ્રાન્વેષણાય પ્રેષણમ્ ॥ 2 ॥ અગ્નિના બૃહસ્પતિંપ્રતિ જલવર્જં સર્વત્રાન્વેષણેપીન્દ્રાનધિગમકથનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-15-0 (32154)
શલ્ય ઉવાચ। 5-15-0x (3390)
એવમુક્તઃ સ ભગવાઞ્શચ્યા તાં પુનરબ્રવીત્।
વિક્રમસ્ય ન કાલોઽયં નહુષો બલવત્તરઃ ॥ 5-15-1 (32155)
વિવર્દ્ધિતશ્ચ ઋષિભિર્હવ્યકવ્યૈશ્ચ ભામિનિ ।
નીતિમત્ર વિધાસ્યામિ દેવિ તાં કર્તુમર્હસિ ॥ 5-15-2 (32156)
ગુહ્યં ચૈતત્ત્વયા કાર્યં નાખ્યાતવ્યં શુભે ક્વચિત્ ।
ગત્વા નહુષમેકાન્તે બ્રવીહિ ચ સુમધ્યમે ॥ 5-15-3 (32157)
ઋષિયાનેન દિવ્યેન મામુપૈહિ જગત્પતે ।
એવં તવ વશે પ્રીતા ભવિષ્યામીતિ તં વદ ॥ 5-15-4 (32158)
ઇત્યુક્તા દેવરાજેન પત્ની સા કમલેક્ષણા ।
એવમસ્ત્વિત્યથોક્ત્વા તુ જગામ નહુષં પ્રતિ ॥ 5-15-5 (32159)
નહુષસ્તાં તતો દૃષ્ટ્વા સસ્મિતો વાક્યમબ્રવીત્ ।
સ્વાગતં તે વરારોહે કિં કરોમિ શુચિસ્મિતે ॥ 5-15-6 (32160)
ભક્તં માં ભજ કલ્યાણિ કિમિચ્છસિ મનસ્વિનિ ।
તવ કલ્યાણિ યત્કાર્યં તત્કરિષ્યે સુમધ્યમે ॥ 5-15-7 (32161)
ન ચ વ્રીડા ત્વયા કાર્યા સુશ્રોણિ મયિ વિશ્વસેઃ।
સત્યેન વૈ પશે દેવિ કરિષ્યે વચનં તવ ॥ 5-15-8 (32162)
ઇન્દ્રાણ્યુવાચ। 5-15-9x (3391)
યો મે કૃતસ્ત્વયા કાલસ્તમાકાઙ્ક્ષે જગત્પતે।
તતસ્ત્વમેવ ભર્તા મે ભવિષ્યસિ સુરાધિમ ॥ 5-15-9 (32163)
કાર્યં ચ હૃદિ મે યત્તદ્દેવરાજાવધારય।
વક્ષ્યામિ યદિ મે રાજન્પ્રિયમેતત્કરિષ્યસિ ॥ 5-15-10 (32164)
વાક્યં પ્રણયસંયુક્તં તતઃ સ્યાં વશગા તવ।
ઇન્દ્રસ્ય વાજિનો વાહા હસ્તિનોઽથ રથાસ્તથા ॥ 5-15-11 (32165)
ઇચ્છામ્યહમથાપૂર્વં વાહનં તે સુરાધિપ ।
યન્ન વિષ્ણોર્ન રુદ્રસ્ય ન સુરાણાં ન રક્ષસામ્ ॥ 5-15-12 (32166)
વહન્તુ ત્વાં મહાભાગા ઋષયઃ સઙ્ગતા વિભો।
સર્વે શિબિકયા રાજન્નેતદ્ધિ મમ રોચતે ॥ 5-15-13 (32167)
નાસુરેષુ ન દેવેષુ તુલ્યો ભવિતુમર્હસિ ।
સર્વેષાં તેજ આદત્સે સ્વેન વીર્યેણ દર્શનાત્ ॥ 5-15-14 (32168)
ન તે પ્રમુખતઃ સ્થાતું કશ્ચિચ્છક્નોતિ વીર્યવાન્ । 5-15-15 (32169)
શલ્ય ઉવાચ।
એવમુક્તસ્તુ નહુષઃ પ્રાહૃષ્યત તદા કિલ।
ઉવાચ વચનં ચાપિ સુરેન્દ્રસ્તામનિન્દિતામ્ ॥ 5-15-15x (3392)
નહુષ ઉવાચ। 5-15-16x (3393)
અપૂર્વં વાહનમિદં ત્વયોક્તં વરવર્ણિનિ।
દૃઢં મે રુચિરં દેવિ ત્વદ્વશોઽસ્મિ વરાનને ॥ 5-15-16 (32170)
ન હ્યલ્પવીર્યો ભવતિ યો વાહાન્કુરુતે મુનીન્ ।
અહં તપસ્વી બલવાન્ભૂતભવ્યભવત્પ્રભુઃ ॥ 5-15-17 (32171)
મયિ ક્રુદ્ધે જગન્ન સ્યાન્મયિ સર્વં પ્રતિષ્ઠિતમ્।
દેવદાનવગન્ધર્વાઃ કિન્નરોરગરાક્ષસાઃ ॥ 5-15-18 (32172)
ન મે ક્રુદ્ધસ્ય પર્યાપ્તાઃ સર્વે લોકાઃ શુચિસ્મિતે।
ચક્ષુષા યં પ્રપશ્યામિ તસ્ય તેજો હરામ્યહમ્ ॥ 5-15-19 (32173)
` અહમિન્દ્રોઽસ્મિ દેવાનાં લોકાનાં ચ મહેશ્વરઃ।
મયિ હવ્યં ચ કવ્યં ચ લોકાશ્ચૈવ સનાતનાઃ ।'
તસ્માત્તે વચનં દેવિ કરિષ્યામિ ન સંશયઃ ॥ 5-15-20 (32174)
સપ્તર્ષયો માં વક્ષ્યન્તિ સર્વે બ્રહ્મર્ષયસ્તથા ।
પશ્ય માહાત્મ્યયોગં મે ઋદ્ધિં ચ વરવર્ણિનિ ॥ 5-15-21 (32175)
શલ્ય ઉવાચ। 5-15-22x (3394)
એવમુક્ત્વા તુ તાં દેવીં વિસૃજ્ય ચ વરાનનામ્ । 5-15-22b` અથ સંચિન્ત્ય નહુષો બલવીર્યેણ ભારત ॥ 5-15-22 (32176)
વિસૃજ્ય સુપ્રતીકં ચ નાગમૈરાવતં તથા।
હંસયુક્તં વિમાનં ચ હરિયુક્તં તથા રથમ્ ॥ 5-15-23 (32177)
સ તુ દર્પેણ મહતા પરિભૂય મહામુનીન્।'
વિમાને યોજયિત્વા ચ ઋષીન્નિયમામાસ્થિતાન્ ॥ 5-15-24 (32178)
અબ્રહ્મણ્યો બલોપેતો મત્તો મદબલેન ચ।
કામવૃત્તઃ સ દુષ્ટાત્મા વાહયામાસ તાનૃષીન્ ॥ 5-15-25 (32179)
નહુષેણ વિસૃષ્ટા ચ બૃહસ્પતિમથાબ્રવીત્।
સમયોઽલ્પાવશેષો મે નહુષેણેહ યઃ કૃતઃ ॥ 5-15-26 (32180)
શક્રં મૃગય શીઘ્રં ત્વં ભક્તાયાઃ કુરુ મે દયામ્।
બાઢમિત્યેવ ભગવાન્બૃહસ્પતિરુવાચ તામ્ ॥ 5-15-27 (32181)
ન ભેતવ્યં ત્વયા દેવિ નહુષાદ્દુષ્ટચેતસઃ ।
ન હ્યેષ સ્થાસ્યતિ ચિરં ગત એષ નરાધમઃ ॥ 5-15-28 (32182)
અધર્મજ્ઞો મહર્ષીણાં વાહનાચ્ચ હતઃ શુભે ।
ઇષ્ટિં ચાહં કરિષ્યામિ વિનાશાયાસ્ય દુર્મતેઃ ॥ 5-15-29 (32183)
શક્રં ચાધિગમિષ્યામિ માભૈસ્ત્વં ભદ્રમસ્તુ તે।
તતઃ પ્રજ્વાલ્ય વિધિવજ્જુહાવ પરમં હવિઃ ॥ 5-15-30 (32184)
બૃહસ્પતિર્મહાતેજા દેવરાજોપલબ્ધયે।
હુત્વાઽગ્નિં સોબ્રવીદ્રાજઞ્છક્ર અન્વિષ્યતામિતિ ॥ 5-15-31 (32185)
તસ્માચ્ચ ભગવાન્દેવઃ સ્વયમેવ હુતાશનઃ ।
સ્ત્રીવેષમદ્ભુતં કૃત્વા તત્રૈવાન્તરધીયત॥ 5-15-32 (32186)
સ દિશઃ પ્રદિશશ્ચૈવ પર્વતાંશ્ચ વનાનિ ચ।
પૃથિવીં ચાન્તરિક્ષં ચ વિચિત્યાથ મનોગતિઃ।
નિમેષાન્તરમાત્રેણ બૃહસ્પતિમુપાગમત્ ॥ 5-15-33 (32187)
અગ્નિરુવાચ। 5-15-34x (3395)
બૃહસ્પતે ન પશ્યામિ દેવરાજમિહ ક્વચિત્।
આપઃ શેષાઃ સદા ચાપઃ પ્રવેષ્ટું નોત્સહામ્યહમ્ ॥ 5-15-34 (32188)
ન મે તત્ર ગતિર્બ્રહ્મન્કિમન્યત્કરવાણિ તે।
તમબ્રવીદ્દેવગુરુરપો વિશ મહાદ્યુતે ॥ 5-15-35 (32189)
અગ્નિરુવાચ। 5-15-36x (3396)
નાપઃ પ્રવેષ્ટું શક્ષ્યામિ ક્ષયો મેઽત્ર ભવિષ્યતિ।
શરણં ત્વાં પ્રપન્નોઽસ્મિ સ્વસ્તિ તેસ્તુ મહાદ્યુતે ॥ 5-15-36 (32190)
અદ્ય્ભોઽગ્નિર્બ્રહ્મતઃ ક્ષત્રમશ્મનો લોહમુત્થિતમ્ ।
તેષાં સર્વત્રગં તેજઃ સ્વાસુ યોનિષુ શામ્યતિ ॥ ॥ 5-15-37 (32191)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ પઞ્ચદશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-15-21 માં વક્ષ્યન્તિ મમ વહનં કરિષ્યન્તિ ॥ 21 ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 016
॥ શ્રીઃ ॥
5.16. અધ્યાયઃ 016
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
બૃહસ્પતિના બ્રાહ્મમન્ત્રસંવર્ધિતેનાગ્નિના પદ્મનાલસ્યેન્દ્રં દૃષ્ટ્વા બૃહસ્પતયે તન્નિવેદનમ્ ॥ 1 ॥ બૃહસ્પતિના તત્ર ગત્વા ઇન્દ્રે સ્તૂયમાને કુબેરાદીનાં તત્રાગમનમ્ ॥ 2 ॥ ઇન્દ્રેણ નહુષજયે સાહાય્યાયાગ્નેર્ભાગદાનપૂર્વકં કુબેરાદીનાં તત્તાદ્દિગાધિપત્યેઽભિષેચનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-16-0 (32192)
બૃહસ્પતિરુવાચ। 5-16-0x (3397)
ત્વમગ્રે સર્વદેવાનાં મુખં ત્વમસિ હવ્યવાટ્।
ત્વમન્તઃ સર્વભૂતાનાં ગૂઢશ્ચરસિ સાક્ષિવત્॥ 5-16-1 (32193)
ત્વામાહુરેકં કવયસ્ત્વામાહુસ્ત્રિવિધં પુનઃ।
ત્વયા ત્યક્તં જગચ્ચેદં સદ્યો નશ્યેદ્ધુતાશન ॥ 5-16-2 (32194)
કૃત્વા તુભ્યં નમો વિપ્રાઃ સ્વકર્મવિજિતાં ગતિમ્।
ગચ્છન્તિ સહ પત્નીભિઃ સુતૈરપિ ચ શાશ્વતીમ્ ॥ 5-16-3 (32195)
ત્વમેવાગ્ને હવ્યવાહસ્ત્વમેવ પરમં હવિઃ।
યજન્તિ સત્રૈસ્ત્વામેવ યજ્ઞૈશ્ચ પરમાધ્વરૈઃ ॥ 5-16-4 (32196)
સૃષ્ટ્વા લોકાંસ્ત્રીમિમાન્હવ્યવાહ
પ્રાપ્તે કાલે પચસિ પુનઃ સમિદ્ધઃ ।
ત્વં સર્વસ્ય ભુવનસ્ય પ્રસૂતિ-
સ્ત્વમેવાગ્રે ભવસિ પુનઃ પ્રતિષ્ઠા ॥ 5-16-5 (32197)
ત્વામગ્ને જલદાનાહુર્વિદ્યુતશ્ચ મનીષિણઃ।
વહન્તિ સર્વભૂતાનિ ત્વત્તો નિષ્ક્રમ્ય હેતયઃ ॥ 5-16-6 (32198)
ત્વય્યાપો નિહિતાઃ સર્વાસ્ત્વયિ સર્વમિદં જગત્।
ન તેઽસ્ત્યવિદિતં કિચિત્રિષુ લોકેષુ પાવક ॥ 5-16-7 (32199)
સ્વયોર્નિ ભજતે સર્વો વિશસ્વાપોઽવિશઙ્કિતઃ।
અહં ત્વાં વર્ધયિષ્યામિ બ્રાહ્મૈર્મન્ત્રૈઃ સનાતનૈઃ ॥ 5-16-8 (32200)
એવં સ્તુતો હવ્યવાટ્ સ ભગવાન્કવિરુત્તમઃ ।
બૃહસ્પતિમથોવાચ પ્રીતિમાન્વાક્યમુત્તમમ્।
દર્શયિષ્યામિ તે શક્રં સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે॥ 5-16-9 (32201)
શલ્ય ઉવાચ। 5-16-10x (3398)
પ્રવિષ્યાપસ્તતો વહ્નિઃ સસમુદ્રાઃ સપલ્વલાઃ।
આસસાદ સરસ્તચ્ચ ગૂઢો યત્ર શતક્રતુઃ ॥ 5-16-10 (32202)
અથ તત્રાપિ પદ્માનિ વિચિન્વન્ભરતર્ષભ ।
અપશ્યત્સ તુ દેવેન્દ્રં બિસમધ્યગતં તદા ॥ 5-16-11 (32203)
આગત્ય ચ તતસ્તૂર્ણં તમાચષ્ટ બૃહસ્પતેઃ।
અણુમાત્રેણ વપુષા પદ્મતન્ત્વાશ્રિતં પ્રભુમ્ ॥ 5-16-12 (32204)
ગત્વા દેવર્ષિગન્ધર્વૈઃ સહિતોઽથ બૃહસ્પતિઃ ।
પુરાણૈઃ કર્મભિર્દેવં તુષ્ટાવ બલસૂદનમ્ ॥ 5-16-13 (32205)
મહાઽસુરો હતઃ શક્ર નમુચિર્દારુણસ્ત્વયા ।
શમ્બરશ્ચ બલશ્ચૈવ તથોભૌ ઘોરવિક્રમૌ ॥ 5-16-14 (32206)
શતક્રતો વિવર્ધસ્વ સર્વાઞ્શત્રૂન્નિષૂદય ।
ઉત્તિષ્ઠ શક્ર સંપશ્ય દેવર્ષીશ્ચ સમાગતાન્ ॥ 5-16-15 (32207)
મહેન્દ્ર દાનવાન્હત્વા લોકાસ્ત્રાતાસ્ત્વયા વિભો।
અપાં ફેનં સમાસાદ્ય વિષ્ણુતેજોતિબૃંહિતમ્।
ત્વયા વૃત્રો હતઃ પૂર્વં દેવરાજ જગત્પતે ॥ 5-16-16 (32208)
ત્વં સર્વભૂતેષુ શરણ્ય ઈડ્ય-
સ્ત્વયા સમં વિદ્યતે નેહ ભૂતમ્।
ત્વયા ધાર્યન્તે સર્વભૂતાનિ શક્ર
ત્વં દેવાનાં મહિમાનં ચકર્થ ॥ 5-16-17 (32209)
પાહિ સર્વાંશ્ચ લોકાંશ્ચ મહેન્દ્ર બલમાપ્નુહિ ।
એવં સંસ્તૂયમાનશ્ચ સોઽવર્ધત શનૈઃ શનૈઃ ॥ 5-16-18 (32210)
સ્વં ચૈવ વપુરાસ્થાય બભૂવ સ બલાન્વિતઃ।
અબ્રવીચ્ચ ગુરં દેવો બૃહસ્પતિમવસ્થિતમ્ ॥ 5-16-19 (32211)
કિં કાર્યમવશિષ્ટં વો હતસ્ત્વાષ્ટ્રો મહાસુરઃ ।
વૃત્રશ્ચ સુમહાકાયો યો વૈ લોકાનનાશયત્ ॥ 5-16-20 (32212)
બૃહસ્પતિરુવાચ। 5-16-21x (3399)
માનુષો નહુષો રાજા દેવર્ષિગણતેજસા।
દેવરાજ્યમનુપ્રાપ્તઃ સર્વાન્નો બાધતે ભૃશમ્ ॥ 5-16-21 (32213)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 5-16-22x (3400)
કથં ચ નહુષો રાજ્યં દેવાનાં પ્રાપ દુર્લભમ્।
તપસા કેન વા યુક્તઃ કિંવીર્યો વા બૃહસ્પતે ।
` તત્સર્વં કથય ત્વં મે યથેન્દ્રત્વમુપેયિવાન્ ॥ 5-16-22 (32214)
બૃહસ્પતિરુવાચ। 5-16-23x (3401)
ત્વયિ પ્રનષ્ટે દેવેશ વિશ્વં પ્રવ્યથિતં જગત્।
પરસ્પરભયોદ્વિગ્નં બભૂવાર્તમરાજકમ્ ॥ 5-16-23 (32215)
તતો દેવૈઃ સગન્ધર્વૈઃ સર્ષિસઙ્ઘૈઃ સપાવકૈઃ ।
માનુષો નહુષો રાજા દેવરાજ્યેઽભિષેચિતઃ ॥ 5-16-24 (32216)
દેવા ભીતાઃ શક્રમકામયન્ત
ત્વયા ત્યક્તં મહદૈન્દ્રં પદં તત્।
તદા દેવાઃ પિતરોઽથર્ષયશ્ચ
ગન્ધર્વમુખ્યાશ્ચ સમેત્ય સર્વે ॥ 5-16-25 (32217)
ગત્વાઽબ્રુવન્નહુષં તત્ર શક્ર
ત્વં નો રાજા ભવ ભુવનસ્ય ગોપ્તા।
તાનબ્રવીન્નહુષો નાસ્મિ શક્ત
આપ્યાયધ્વં તપસા તેજસા મામ્ ॥ 5-16-26 (32218)
એવમુક્તૈર્વર્દ્ધિતશ્ચાપિ દેવૈ
રાજાઽભવન્નહુષો ઘોરવીર્યઃ।
ત્રૈલોક્યે ચ પ્રાપ્ય રાજ્યં મહર્ષી-
ન્કૃત્વા વાહાન્યાતિ લોકાન્દુરાત્મા ॥ 5-16-27 (32219)
તેજોહરં દૃષ્ટિવિષં સુઘોરં
મા ત્વં પશ્યેર્નહુષં વૈ કદાચિત્।
દેવાશ્ચ સર્વે નહુષં ભૃશાર્તા
ન પશ્યન્તે ગૂઢરૂપાશ્ચરન્તઃ ॥ 5-16-28 (32220)
શલ્ય ઉવાચ। 5-16-29x (3402)
એવં વદત્યઙ્ગિરસાં વરિષ્ઠે
બૃહસ્પતૌ લોકપાલઃ કુબેરઃ।
વૈવસ્વતશ્ચૈવ યમઃ પુરાણો
દવેશ્ચ સોમો વરુણશ્ચાજગામ॥ 5-16-29 (32221)
તે વૈ સમાગમ્ય મહેન્દ્રમૂચુ-
ર્દિષ્ટ્યા ત્વાષ્ટ્રો નિહતશ્ચૈવ વૃત્રઃ।
દિષ્ટ્યા ચ ત્વાં કુશલિનમક્ષતં ચ
પશ્યામો વૈ નિહતારિં ચ શક્ર ॥ 5-16-30 (32222)
સ તાન્યથાવચ્ચ હિ લોકપાલા-
ન્સમેત્સ વૈ પ્રીતમના મહેન્દ્રઃ।
ઉવાચ ચૈનાન્પ્રતિભાષ્ય શક્રઃ
સંચોદયિષ્યન્નહુષસ્યાન્તરેણ ॥ 5-16-31 (32223)
રાજા દેવાનાં નહુષો ઘોરરૂપ-
સ્તત્ર સાહ્યં દીયતાં મે ભવદ્ભિઃ ।
તે ચાબ્રુવન્નહુષો ઘોરરૂપો
દૃષ્ટીવિષસ્તસ્ય બિભીમ ઈશ ॥ 5-16-32 (32224)
ત્વં ચેદ્રાજાનં નહુષં પરાજયે-
સ્તતો વયં ભાગમર્હામ શક્ર।
ઇન્દ્રોઽબ્રવીદ્ભવતુ ભવાનપાં પતિ-
ર્યમઃ કુબેરશ્ચ મયાભિષેકમ્ ॥ 5-16-33 (32225)
સંપ્રાપ્નુવન્ત્વદ્ય સહૈવ દૈવતૈ
રિપું જયામ તં નહુષં ઘોરદૃષ્ટિમ્।
તતઃ શક્રં જ્વલનોઽપ્યાહ ભાગ
પ્રયચ્છ મહ્યં તવ સાહ્યં કરિષ્યે।
તમાહ શક્રો ભવિતાઽગ્ને તવાપિ
ચેન્દ્રાગ્ન્યોર્વૈ ભાગ એકો મહાક્રતૌ ॥ 5-16-34 (32226)
શલ્ય ઉવાચ। 5-16-35x (3403)
એવં સંચિન્ત્ય ભગવાન્મહેન્દ્રઃ પાકશાસનઃ।
કુબેરં સર્વયક્ષાણાં ધનાનાં ચ પ્રભું તથા ॥ 5-16-35 (32227)
વૈવસ્વતં પિતૄણાં ચ વરુણં ચાપ્યપાં તથા।
આધિપત્યં દદૌ શક્રઃ સત્કૃત્ય વરદસ્તથા ॥ ॥ 5-16-36 (32228)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ ષોડશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-16-6 હેતયઃ જ્વાલાઃ ॥ 5-16-31 નહુષસ્યાન્તરેણ અન્તરં ભેદઃ। બુદ્ધિભેદાર્થમિત્યર્થઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 017
॥ શ્રીઃ ॥
5.17. અધ્યાયઃ 017
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
લોકપાલૈઃ સહ નહુષનિષૂદનોપાયં મન્ત્રયન્તમિન્દ્રમેત્ય ભગસ્ત્યેન નહુષસ્ય દેવરાજ્યાત્પરિભ્રંશનિવેદનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-17-0 (32229)
શલ્ય ઉવાચ। 5-17-0x (3404)
અથ સંચિન્તયાનસ્ય દેવરાજસ્ય ધીમતઃ।
નહુષસ્ય વધોપાયં લોકપાલૈઃ સદૈવતૈઃ ॥ 5-17-1 (32230)
તપસ્વી તત્ર ભગવાનગસ્ત્યઃ પ્રત્યદૃશ્યત।
સોઽબ્રવીદર્ચ્ય દેવેન્દ્રં દિષ્ટ્યા વૈ વર્ધતે ભવાન્ ॥ 5-17-2 (32231)
વિશ્વરૂપવિનાશેન વૃત્રાસુરવધેન ચ।
દિષ્ટ્યાદ્ય નહુષો ભ્રષ્ટો દેવરાજ્યાત્પુરન્દર ॥ 5-17-3 (32232)
દિષ્ટ્યા હતારિં પશ્યામિ ભવન્તં વલસૂદન। 5-17-4 (32233)
ઇન્દ્ર ઉવાચ।
સ્વાગતં તે મહર્ષેઽસ્તુ પ્રીતોઽહં દર્શનાત્તત।
પાદ્યમાચમનીયં ચ ગામર્ઘ્યં ચ પ્રતીચ્છ મે ॥ 5-17-4x (3405)
શલ્ય ઉવાચ। 5-17-5x (3406)
પૂજિતં ચોપવિષ્ટં તમાસેન મુનિસત્તમમ્।
પર્યપૃચ્છત દેવેશઃ પ્રહૃષ્ટો બ્રાહ્મણર્ષભમ્ ॥ 5-17-5 (32234)
શ્રોતુમિચ્છામિ ભગવન્કથ્યમાનં દ્વિજોત્તમ।
પરિભ્રષ્ટઃ કથં સ્વર્ગાન્નહુષઃ પાપનિશ્ચયઃ ॥ 5-17-6 (32235)
અગસ્ત્ય ઉવાચ। 5-17-7x (3407)
શ્રૃણુ શક્ર પ્રિયં વાક્યં યથા રાજા દુરાત્મવાન્ ।
સ્વર્ગાદ્ભ્રષ્ટો દુરાચારો નહુષો બલદર્પિતઃ ॥ 5-17-7 (32236)
શ્રમાર્તાશ્ચ વહન્તસ્તં નહુષં પાપકારિણમ્ ।
દેવર્ષયો મહાભાગાસ્તથા બ્રહ્મર્ષયોઽમલાઃ ॥ 5-17-8 (32237)
પપ્રચ્છુર્નહુષં દેવં સંશયં જયતાં વર।
ય ઇમે બ્રહ્મણા પ્રોક્તા મન્ત્રા વૈ પ્રોક્ષણે ગવામ્ ॥ 5-17-9 (32238)
એતે પ્રમાણં ભવત ઉતાહો નેતિ વાસવ।
નહુષો નેતિ તાનાહ તમસા મૂઢચેતનઃ ॥ 5-17-10 (32239)
ઋષય ઊચુઃ। 5-17-11x (3408)
અધર્મે સંપ્રવૃત્તસ્ત્વં ધર્મં ન પ્રતિપદ્યસે।
પ્રમાણમેતદસ્માકં પૂર્વં પ્રોક્તં મહર્ષિભિઃ ॥ 5-17-11 (32240)
અગસ્ત્ય ઉવાચ। 5-17-12x (3409)
તતો વિવદમાનઃ સ મુનિભિઃ સહ વાસવ ।
અથ મામસ્પૃશન્મૂર્ધ્નિ પાદેનાધર્મપીડિતઃ ॥ 5-17-12 (32241)
તેનાભૂદ્ધતતેજાશ્ચ નિઃશ્રીકશ્ચ મહીપતિઃ ।
તતસ્તં તમસા વિગ્નમવોચં ભૃશપીડિતમ્ ॥ 5-17-13 (32242)
યસ્માત્પૂર્વૈઃ કૃતં રાજન્બ્રહ્મર્ષિભિરનુષ્ઠિતમ્ ।
અદૃષ્ટં દૂષયસિ મે યચ્ચ મૂર્ધ્ય્રસ્પૃશઃ પદા ॥ 5-17-14 (32243)
યચ્ચાપિ ત્વમૃષીન્મૂઢ બ્રહ્મકલ્પાન્દુરાસદાન્ ॥ 5-17-15 (32244)
વાહાન્કૃત્વ્રા વાહયસિ તેન સ્વર્ગાદ્ધતપ્રભઃ ।
ધ્વંસ પાપ પરિભ્રષ્ટઃ ક્ષીણપુણ્યો મહીતલે ॥ 5-17-16 (32245)
દશવર્ષસહસ્રાણિ સર્પરૂપધરો મહાન્।
વિચરિષ્યસિ પૂર્ણેષુ પુનઃ સ્વર્ગમવાપ્સ્યસિ ॥ 5-17-17 (32246)
` દૃષ્ટ્વા યુધિષ્ઠિરં નામ તવ વંશસમુદ્ભવમ્।
નિહતો બ્રહ્મશાપેન પ્રપદ્યસ્વ ત્રિવિષ્ટપમ્॥' 5-17-18 (32247)
એવં ભ્રષ્ટો દુરાત્મા સ દેવરાજ્યાદરિન્દમ।
દિષ્ટ્યા વર્ધામહે શક્ર હતો બ્રહ્મર્ષિકણ્ટકઃ ॥ 5-17-19 (32248)
ત્રિવિષ્ટપં પ્રપદ્યસ્વ પાહિ લોકાઞ્શચીપતે।
જિતેન્દ્રિયો જિતામિત્રઃ સ્તૂયમાનો મહર્ષિભિઃ ॥ 5-17-20 (32249)
શલ્ય ઉવાચ। 5-17-21x (3410)
તતો દેવા ભૃશં તુષ્ટા મહર્ષિગણસંવૃતાઃ।
પિતરશ્ચૈવ યક્ષાશ્ચ ભુજગા રાક્ષસાસ્તથા ॥ 5-17-21 (32250)
ગન્ધર્વા દેવકન્યાશ્ચ સર્વે ચાપ્સરસાં ગણાઃ।
સરાંસિ સરિતઃ શૈલાઃ સાગરાશ્ચ વિશાંપતે ॥ 5-17-22 (32251)
ઉપાગમ્યાબ્રુવન્સર્વે દિષ્ટ્યા વર્ધસિ શક્રુહન્ ।
હતશ્ચ નહુષઃ પાપો દિષ્ટ્યાગસ્ત્યેન ધીમતા।
દિષ્ટ્યા પાપસમાચારઃ કૃતઃ સર્પો મહીતલે ॥ ॥ 5-17-23 (32252)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભાતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ સપ્તદશોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 018
॥ શ્રીઃ ॥
5.18. અધ્યાયઃ 018
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રેણ પુનર્દેવલોકમેત્ય ત્રૈલોક્યરાજ્યપાલનમ્ ॥ 1 ॥ શલ્યેન ઇન્દ્રવત્તાન્તકથનપૂર્વકં યુધિષ્ઠિરાદીનાશ્વાસ્ય પુનર્દુર્યોધનસમીપગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-18-0 (32253)
શલ્ય ઉવાચ। 5-18-0x (3411)
તતઃ શક્રઃ સ્તૂયમાનો ગન્ધર્વાપ્સરસાં ગણૈઃ।
ઐરાવતં સમારુહ્ય દ્વિપેન્દ્રં લક્ષણૈર્યુતમ્ ॥ 5-18-1 (32254)
પાવકઃ સુમહાતેજા મહર્ષિશ્ચ બૃહસ્પતિઃ।
યમશ્ચ વરુણશ્ચૈવ કુબેરશ્ચ ધનેશ્વરઃ ॥ 5-18-2 (32255)
સર્વૈર્દેવૈઃ પરિવૃતઃ શક્રો વૃત્રનિષૂદનઃ ।
ગન્ધર્વૈરપ્સરોભિશ્ચ યાતસ્ત્રિભુવનં પ્રભુઃ ॥ 5-18-3 (32256)
સ સમેત્ય મહેન્દ્રાણ્યા દેવરાજઃ શતક્રતુઃ।
મુદા પરમયા યુક્તઃ પાલયામાસ દેવરાટ્ ॥ 5-18-4 (32257)
તતઃ સ ભગવાંસ્તત્ર અઙ્ગિરાઃ સમદૃશ્યત।
અથર્વવેદમન્ત્રૈશ્ચ દેવેન્દ્રં સમપૂજયત્॥ 5-18-5 (32258)
તતસ્તુ ભગવાનિન્દ્રઃ સંહૃષ્ટઃ સમપદ્યત।
વરં ચ પ્રદદૌ તસ્મૈ અથર્વાઙ્ગિરસે તદા॥ 5-18-6 (32259)
અથર્વાઙ્ગિરસં નામ વેદેઽસ્મિન્વૈ ભવિષ્યતિ।
ઉદાહરણમેતદ્ધિ યજ્ઞભાગં ચ લપ્સ્યસે। 5-18-7 (32260)
એવં સંપૂજ્ય ભગવાનથર્વાઙ્ગિરસં તદા।
વ્યસર્જયન્મહારાજ દેવરાજઃ શતક્રતુઃ ॥ 5-18-8 (32261)
સંપૂજ્ય સર્વાંસ્ત્રિદશાનૃષીંશ્ચાપિ તપોધનાન્।
ઇન્દ્રઃ પ્રમુદિતો રાજન્ધર્મેણાપાલયત્પ્રજાઃ ॥ 5-18-9 (32262)
એવં દુઃખમનુપ્રાપ્તમિન્દ્રેણ સહ ભાર્યયા।
અજ્ઞાતવાસશ્ચ કૃતઃ શત્રૂણાં વધકાઙ્ક્ષયા ॥ 5-18-10 (32263)
નાત્ર મન્યુસ્ત્વયા કાર્યો યત્ક્લિષ્ટોઽસિ મહાવને।
દ્રૌપદ્યા સહ રાજેન્દ્ર ભ્રાતૃભિશ્ચ મહાત્મભિઃ ॥ 5-18-11 (32264)
એવં ત્વમપિ રાજેન્દ્ર રાજ્યં પ્રાપ્સ્યસિ ભારત।
વૃત્રં હત્વા યથા પ્રાપ્તઃ શક્રઃ કૌરવનન્દન ॥ 5-18-12 (32265)
દુરાચારશ્ચ નહુષો બ્રહ્વદ્વિટ્ પાપચેતનઃ।
અગસ્ત્યશાપાભિહતો વિનષ્ટઃ શાશ્વતીઃ સમાઃ ॥ 5-18-13 (32266)
એવં તવ દુરાત્માનઃ શત્રવઃ શત્રુસૂદન ।
ક્ષિપ્રં નાશં ગમિષ્યન્તિ કર્ણદુર્યોધનાદયઃ ॥ 5-18-14 (32267)
તતઃ સાગરપર્યન્તાં ભોક્ષ્યસે મેદિનીમિમામ્।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો વીર દ્રૌપદ્યા ચ સહાનયા ॥ 5-18-15 (32268)
ઉપાખ્યાનમિદં શક્રવિજયં વેદસંમિતમ્ ।
રાજ્ઞા વ્યૂઢેષ્વનીકેષુ શ્રોતવ્યં જયમિચ્છતા। 5-18-16 (32269)
તસ્માત્સંશ્રાવયામિ ત્વાં વિજયં જયતાં વર।
સંસ્તૂયમાના વર્ધન્તે મહાત્માનો યુધિષ્ઠિર॥ 5-18-17 (32270)
ક્ષત્રિયાણામભાવોયં યુધિષ્ઠિર મહાત્મનામ્।
દુર્યોધનાપરાધેન ભીમાર્જુનબલેન ચ॥
સઙ્ગ્રામે સંક્ષયો ઘોરો ભવિષ્યત્યચિરાદિવ ॥ 5-18-18 (32271)
આખ્યાનમિન્દ્રવિજયં ય ઇદં નિયતઃ પઠેત્।
ધૂતપાપ્મા જિતસ્વર્ગઃ પરત્રેહ ચ મોદતે ॥ 5-18-19 (32272)
ન ચારિજં ભયં તસ્ય નાપુત્રો વા ભવેન્નરઃ।
નાપદં પ્રાપ્નુયાત્કાંચિદ્દીર્ઘમાયુશ્ચ વિન્દતિ।
સર્વત્ર દયમાપ્નોતિ ન કદાચિત્પરાજયમ્ ॥ 5-18-20 (32273)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-18-21x (3412)
એવમાશ્વાસિતો રાજા શલ્યેન ભરતર્ષભ ।
પૂજયામાસ વિધિવચ્છલ્યં ધર્મભૃતાં વરઃ ॥ 5-18-21 (32274)
શ્રુત્વા તુ શલ્યવચનં કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
પ્રત્યુવાચ મહાબાહુર્મદ્રરાજમિદં વચઃ ॥ 5-18-22 (32275)
ભવાન્કર્ણસ્ય સારથ્યં કરિષ્યતિ ન સંશયઃ।
તત્ર તેજોવધઃ કાર્યઃ કર્ણસ્યાર્જુનસંસ્તવૈઃ ॥ 5-18-23 (32276)
શલ્ય ઉવાચ। 5-18-24x (3413)
એવમેતત્કરિષ્યામિ યથા માં સંપ્રભાષસે।
યચ્ચાન્યદપિ શક્ષ્યામિ તત્કરિષ્યામ્યહં તવ ॥ 5-18-24 (32277)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-18-25x (3414)
તતસ્ત્વામન્ત્ર્ય કૌન્તેયાઞ્છલ્યો મદ્રાધિપસ્તદા।
જગામ સબલઃ શ્રીમાન્દુર્યોધનમરિન્દમ ॥ ॥ 5-18-25 (32278)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ અષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 019
॥ શ્રીઃ ॥
5.19. અધ્યાયઃ 019
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સાત્યકિપ્રમુખાનાં રાજ્ઞાં સ્વસ્વસેનાઽઽનયનપૂર્વકં યુધિષ્ઠિરં પ્રત્યાગમનમ્ ॥ 1 ॥ ભગદત્તાદીનાં રાજ્ઞાં દુર્યોધનસાહાય્યકરણાય આગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-19-0 (32279)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-19-0x (3415)
યુયુધાનસ્તતો વીરઃ સાત્વતાનાં મહારથઃ।
મહતા ચતુરઙ્ગેણ બલેનાગાદ્યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 5-19-1 (32280)
તસ્ય યોધા મહાવીર્યા નાનાદેશસમાગતાઃ।
નાનાપ્રહરણા વીરાઃ શોભયાંચક્રિરે બલમ્ ॥ 5-19-2 (32281)
પરશ્વથૈર્ભિણ્ડિપાલૈઃ શૂલતોમરમુદ્ગરૈઃ ।
પરિઘૈર્યષ્ટિભિઃ પાશૈઃ કરવાલૈશ્ચ નિર્મલૈઃ ॥ 5-19-3 (32282)
ખઙ્ગકાર્મુકનિર્યૂહૈઃ શરૈશ્ચ વિવિધૈરપિ ।
તૈલધૌતૈઃ પ્રકાશદ્ભિસ્તદશોભત વૈ બલમ્ ॥ 5-19-4 (32283)
તસ્ય મેઘપ્રકાશસ્ય સૌવર્ણૌઃ શોભિતસ્ય ચ।
બભૂવ રૂપં સૈન્યસ્ય મેઘસ્યેવ સવિદ્યુતઃ ॥ 5-19-5 (32284)
અક્ષૌહિણી તુ સા સેના તદા યૌધિષ્ઠિરં બલમ્।
પ્રવિશ્યાન્તર્દધે રાજન્સાગરં કુનદી યથા ॥ 5-19-6 (32285)
તથૈવાક્ષૌહિણીં ગૃહ્ય ચેદીનામૃષભો બલી ।
ધૃષ્ટકેતુરુપાગચ્ચત્પાણ્ડવાનમિતૌજસઃ ॥ 5-19-7 (32286)
માગધશ્ચ જયત્સેનો જારાસન્ધિર્મહાબલઃ ।
અક્ષૌહિણ્યૈવ સૈન્યસ્ય ધર્મરાજમુપાગમત્ ॥ 5-19-8 (32287)
તથૈવ પાણ્ડ્યો રાજેન્દ્ર સાગરાનૂપવાસિભિઃ।
વૃતો બહુવિધૈર્યોધૈર્યુધિષ્ઠિરમુપાગમત્॥ 5-19-9 (32288)
તસ્ય સૈન્યમતીવાસીત્તસ્મિન્બલસમાગમે।
પ્રેક્ષણીયતરં રાજન્સુવેષં બલવત્તદા ॥ 5-19-10 (32289)
` કેકયાશ્ચ નરવ્યાઘ્રાઃ સોદરાઃ પઞ્ચ પાર્થિવાઃ ।
સંહર્ષયન્તઃ કૌન્તેયોનક્ષૌહિણ્યા સમાગતાઃ ॥' 5-19-11 (32290)
દ્રુપદસ્યાપ્યભૂત્સેના નાનાદેશસમાગતૈઃ।
શોભિતા પુરુષૈઃ શૂરૈઃ પુત્રૈશ્ચાસ્ય મહારથૈઃ ॥ 5-19-12 (32291)
તથૈવ રાજા મત્સ્યાનાં વિરાટો વાહિનીપતિઃ ।
પાર્વતીયૈર્મહીપાલૈઃ સહિતઃ પાણ્ડવાનયાત્ ॥ 5-19-13 (32292)
ઇતશ્ચેતશ્ચ પાણ્ડૂનાં સમાજગ્મુર્મહાત્મનામ્ ।
અક્ષૌહિણ્યસ્તુ સપ્તૈવ વિવિધધ્વજસઙ્કુલાઃ ॥ 5-19-14 (32293)
યુયુત્સમાનાઃ કુરુભિઃ પાણ્ડવાન્સમહર્ષયન્ ।
તથૈવ ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય હર્ષં સમભિર્ધયન્ ॥ 5-19-15 (32294)
ભગદત્તો મહીપાલઃ સેનામક્ષૌહિણીં દદૌ।
તસ્ય ચીનૈઃ કિરાતૈશ્ચ કાઞ્ચનૈરિવ સંવૃતમ્ ॥ 5-19-16 (32295)
બભૌ બલમનાધૃષ્યં કર્ણિકારવનં યથા।
તથા ભૂરિશ્રવાઃ શૂરઃ શલ્યશ્ચ કુરુનન્દન ॥ 5-19-17 (32296)
દુર્યોધનમુપાયાતાવક્ષૌહિણ્યા પૃથક્પૃથક્ ।
કૃતવર્મા ચ હાર્દિક્યો ભોજાન્ધકુકુરૈઃ સહ ॥ 5-19-18 (32297)
અક્ષૌહિણ્યૈવ સેનાયા દુર્યોધનમુપાગમત્।
તસ્ય તૈઃ પુરુષવ્યાઘ્રૈર્વનમાલાધરૈર્બલમ્ ॥ 5-19-19 (32298)
અશોભત યથા મત્તૈર્વનં પ્રક્રીડિતૈર્ગજૈઃ ।
જયદ્રથમુખાશ્ચાન્યે સિન્ધુસૌવીરવાસિનઃ ॥ 5-19-20 (32299)
આજગ્મુઃ પૃથિવીપાલાઃ કમ્પયન્ત ઇવાચલાન્।
તેષામક્ષૌહિણી સેના બહુલા વિબભૌ તદા॥ 5-19-21 (32300)
વિધૂયમાનો વાતેન બહુરૂપ ઇવામ્બુદઃ।
સુદક્ષિણશ્ચ કામ્ભોજો યવનૈશ્ચ શકૈસ્તથા ॥ 5-19-22 (32301)
ઉપાજગામ કૌરવ્યમક્ષૌહિણ્યા વિશાંપતે ।
તસ્ય સેનાસમાવાયઃ શલભાનામિવાબભૌ ॥ 5-19-23 (32302)
સ ચ સંપ્રાપ્ય કૌરવ્યં તત્રૈવાન્તર્દધે તદા।
તથા મહિષ્મતીવાસી નીલો નીલાયુધૈઃ સહ ॥ 5-19-24 (32303)
મહીપાલો મહાવીર્યૈર્દક્ષિણાપથવાસિભિઃ ।
આવન્ત્યૌ ચ મહીપાલૌ મહાબલસુસંવૃતૌ ॥ 5-19-25 (32304)
પૃથગક્ષૌહિણીભ્યાં તાવભિયાતૌ સુયોધનમ્ ।
તતસ્તતસ્તુ સર્વેષાં ભૂમિપાનાં મહાત્મનામ્ ॥ 5-19-26 (32305)
તિસ્રોઽન્યાઃ સમવર્તન્ત વાહિન્યો ભરતર્ષભ ।
એવમેકાદશાવૃત્તાઃ સેના દુર્યોધનસ્ય તાઃ ॥ 5-19-27 (32306)
યુયુત્સમાનાઃ કૌન્તેયાન્નાનાધ્વજસમાકુલાઃ ।
ન હાસ્તિનપુરે રાજન્નવકાશોઽભવત્તદા ॥ 5-19-28 (32307)
રાજ્ઞાં સ્વબલમુખ્યાનાં પ્રાધાન્યેનાપિ ભારત ।
તતઃ પ઼ઞ્ચનદં ચૈવ કૃત્સ્નં ચ કુરુજાઙ્ગલમ્ ॥ 5-19-29 (32308)
તથા રોહિતકારણ્યં મરુભૂમિશ્ચ કેવલા।
અહિચ્છત્રં કાલકૂટં ગઙ્ગાકૂલં ચ ભારત ॥ 5-19-30 (32309)
વારણં વાટધાનં ચ યામુનશ્ચૈવ પર્વતઃ।
એષ દેશઃ સુવિસ્તીર્ણઃ પ્રભૂતધનધાન્યવાન્ ॥ 5-19-31 (32310)
બભૂવ કૌરવેયાણાં બલેનાતીવ સંવૃતઃ।
તત્ર સૈન્યં તથા યુક્તં દદર્શ સ પુરોહિતઃ ॥ 5-19-32 (32311)
યઃ સ પાઞ્ચાલરાજેન પ્રેષિતઃ કૌરવાન્પ્રતિ ॥ ॥ 5-19-33 (32312)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સેનોદ્યોગપર્વણિ એકોનવિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-19-1 યુયુધાનઃ સાત્યકિઃ ॥ 5-19-19 વનમાલા આપાદલમ્બિની માલા 5-19-23 સમાવાયઃ સમૂહઃ ॥ 5-19-30 અહિચ્છત્રાદયઃ પ્રદેશવિશેષાઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 020
॥ શ્રીઃ ॥
5.20. અધ્યાયઃ 020
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
હસ્તિનપુરંગતેન દ્રુપદપુરોહિતેન રાજ્ઞાં સભામધ્યે દ્રુપદવચનકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-20-0 (32313)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-20-0x (3416)
સ ચ કૌરવ્યમાસાદ્ય દ્રુપદસ્ય પુરોહિતઃ।
સત્કૃતો ધૃતરાષ્ટ્રેણ ભીષ્મેણ વિદુરેણ ચ ॥ 5-20-1 (32314)
સર્વકૌશલ્યમુક્ત્વાઽઽદૌ પૃષ્ટ્વા ચૈવમનામયમ્।
સર્વસેનાપ્રણેતૄણાં મધ્યે વાક્યમુવાચ હ ॥ 5-20-2 (32315)
સર્વૈર્ભવદ્ભિર્વિદિતો રાજધર્મઃ સનાતનઃ।
વાક્યોપાદાનહેતોસ્તુ વક્ષ્યામિ વિદિતે સતિ ॥ 5-20-3 (32316)
ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ પાણ્ડુશ્ચ સુતાવેકસ્ય વિશ્રુતૌ ।
તયોઃ સમાનં દ્રવિણં પૈતૃકં નાત્ર સંશયઃ ॥ 5-20-4 (32317)
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય યે પુત્રાઃ પ્રાપ્તં તૈઃ પૈતૃકં વસુ।
પાણ્ડુપુત્રાઃ કથં નામ ન પ્રાપ્તાઃ પૈતૃકં વસુ ॥ 5-20-5 (32318)
વનં ગતૈઃ પાણ્ડવેયૈર્વિદિતં વઃ પુરા યથા।
ન પ્રાપ્તં પૈતૃકં દ્રવ્યં ધૃતરાષ્ટ્રેણ યદ્ધૃતમ્॥ 5-20-6 (32319)
પ્રાણાન્તિકૈરપ્યુપાયૈઃ પ્રયતદ્ભિરનેકશઃ ।
શેષવન્તો ન શકિતા નેતું વૈ યમસાદનમ્ ॥ 5-20-7 (32320)
પુનશ્ચ વર્ધિતં રાજ્યં સ્વબલેન મહાત્મભિઃ ।
છદ્મનાઽપહૃતં ક્ષુદ્રૈર્ધાર્તરાષ્ટ્રૈઃ સસૌબલૈઃ ॥ 5-20-8 (32321)
તદપ્યનુમતં કર્મ યથા યુક્તમનેન વૈ।
વાસિતાશ્ચ મહારણ્યે વર્ષાણીહ ત્રયોદશ ॥ 5-20-9 (32322)
સભાયાં ક્લેશિતૈર્વીરૈઃ સહભાર્યૈસ્તથા ભૃશમ્ ।
અરણ્યે વિવિધાઃ ક્લેશાઃ સંપ્રાપ્તાસ્તૈઃ સુદારુણાઃ ॥ 5-20-10 (32323)
તથા વિરાટનગરે યોન્યન્તરગતૈરિવ।
પ્રાપ્તઃ પરમસંક્લેશો યથા પાપૈર્મહાત્મભિઃ ॥ 5-20-11 (32324)
તે સર્વં પૃષ્ઠતઃ કૃત્વા તત્પૂર્વં કર્મ કિલ્વિષમ્ ।
સામ્નૈવ કુરુભિઃ સન્ધિમિચ્છન્તિ કુરુપુઙ્ગવાઃ ॥ 5-20-12 (32325)
તેષાં ચ વૃત્તમાજ્ઞાય વૃત્તં દુર્યોધનસ્ય ચ।
અનુનેતુમિહાર્હન્તિ ધાર્તરાષ્ટ્રં સુહૃજ્જનાઃ ॥ 5-20-13 (32326)
ન હિ તે વિગ્રહં વીરાઃ કુર્વન્તિ કુરુભિઃ સહ।
અવિનાશેન લોકસ્ય કાઙ્ક્ષન્તે પાણ્ડવાઃ સ્વકમ્ ॥ 5-20-14 (32327)
યશ્ચાપિ ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય હેતુઃ સ્યાદ્વિગ્રહં પ્રતિ।
સ ચ હેતુર્ન મન્તવ્યો બલીયાંસસ્તથા હિ તે ॥ 5-20-15 (32328)
અક્ષૌહિણ્યશ્ચ સપ્તૈવ ધર્મપુત્રસ્ય સઙ્ગતાઃ।
યુયુત્સમાનાઃ કુરુભિઃ પ્રતીક્ષન્તેઽસ્ય શાસનમ્ ॥ 5-20-16 (32329)
અપરે પુરુષવ્યાઘ્રાઃ સહસ્રાક્ષૌહિણીસમાઃ ।
સાત્યકિર્ભીમસેનશ્ચ યમૌ ચ સુમહાબલૌ ॥ 5-20-17 (32330)
એકાદશૈતાઃ પૃતના એકતશ્ચ સમાગતાઃ ।
એકતશ્ચ મહાબાહુર્બહુરૂપી ધનઞ્જયઃ ॥ 5-20-18 (32331)
યથા કિરીટી સર્વાભ્યઃ સેનાભ્યો વ્યતિરિચ્યતે।
એવમેવ મહાબાહુર્વાસુદેવો મહાદ્યુતિઃ ॥ 5-20-19 (32332)
બહુલત્વં ચ સેનાનાં વિક્રમં ચ કિરીટિનઃ।
બુદ્ધિમત્ત્વં ચ કૃષ્ણસ્ય બુદ્ધ્વા યુધ્યેત કો નરઃ ॥ 5-20-20 (32333)
તે ભવન્તો યથાધર્મં યથાસમયમેવ ચ।
પ્રયચ્છન્તુ પ્રદાતવ્યં મા વઃ કાલોઽત્યગાદયમ્ ॥ ॥ 5-20-21 (32334)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સઞ્જયયાનપર્વણિ વિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-20-3 વાક્યેતિ। ભવદ્ભિઃ કિંચિદ્વક્તવ્યમતો હેતોરિત્યર્થઃ ॥ 5-20-7 શેષવન્તઃ આયુઃશેષયુક્તાઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 021
॥ શ્રીઃ ॥
5.21. અધ્યાયઃ 021
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ પુરોહિતવાક્યેઽનુમોદિતે કર્ણેન તદાક્ષેપપૂર્વકં સઙ્કેતકાલસ્ય સશેષતયા પુનર્વનવાસાદિના તત્સમાપને રાજ્યદાનોક્તિઃ ॥ 1 ॥ ભીષ્મેણ કર્ણાધિક્ષેપઃ ॥ 2 ॥ ધૃતરાષ્ટ્રેણ પાણ્ડવાન્પ્રતિ સ્વેન સઞ્જયપ્રેષણકથનપૂર્વકં પુરોહિતસ્ય પ્રતિયાપનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-21-0 (32335)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-21-0x (3417)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા પ્રજ્ઞાવૃદ્ધો મહાદ્યુતિઃ।
સંપૂજ્યૈનં યથાકાલં ભીષ્મો વચનમબ્રવીત્ ॥ 5-21-1 (32336)
દિષ્ટ્યા કુશલિનઃ સર્વે સહ દામોદરેણ તે।
દિષ્ટ્યા સહાયવન્તશ્ચ દિષ્ટ્યા ધર્મે ચ તે રતાઃ ॥ 5-21-2 (32337)
દિષ્ટ્યા ચ સન્ધિકામાસ્તે ભ્રાતરઃ કુરુનન્દનાઃ ।
દિષ્ટા ન યુદ્ધમનસઃ પાણ્ડવાઃ સહ બાન્ધવૈઃ ॥ 5-21-3 (32338)
ભવતા સત્યમુક્તં તુ સર્વમેતન્ન સંશયઃ।
અતિતીક્ષ્ણં તુ તે વાક્યં બ્રાહ્મણ્યાદિતિ મે મતિઃ ॥ 5-21-4 (32339)
અસંશયં ક્સેશિતાસ્તે વને ચેહ ચ પાણ્ડવાઃ।
પ્રાપ્તાશ્ચ ધર્મતઃ સર્વં પિતુર્ધનમસંશયમ્ ॥ 5-21-5 (32340)
કિરીટિ બલવાન્પાર્થઃ કૃતાસ્ત્રશ્ચ મહારથઃ ।
કો હિ પાણ્ડુસુતં યુદ્ધે વિષહેત ધનઞ્જયમ્ ॥ 5-21-6 (32341)
અપિ વજ્રધરઃ સાક્ષાત્કિમુતાન્યે ધનુર્ભૃતઃ ।
ત્રયાણામપિ લોકાનાં સમર્થ ઇતિ મે મતિઃ ॥ 5-21-7 (32342)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-21-8x (3418)
ભીષ્મે બ્રુવતિ તદ્વાક્યં ધૃષ્ટમાક્ષિપ્ય મન્યુના।
દુર્યોધનં સમાલોક્ય કર્ણો વચનમબ્રવીત્ ॥ 5-21-8 (32343)
ન તત્રાવિદિતં બ્રહ્મઁલ્લોકે ભૂતેન કેનચિત્ ।
પુનરુક્તેન કિં તેન ભાષિતેન પુનઃ પુનઃ ॥ 5-21-9 (32344)
દુર્યોધનાર્થે શકુનિર્દ્યૂતે નિર્જિતવાન્પુરા ।
સમયેન ગતોઽરણ્યં પાણ્ડુપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 5-21-10 (32345)
સ તં સમયમાશ્રિત્ય રાજ્યં નેચ્છતિ પૈતૃકમ્।
બલમાશ્રિત્ય મત્સ્યાનાં પાઞ્ચાલાનાં ચ મૂર્ખવત્ ॥ 5-21-11 (32346)
દુર્યોધનો ભયાદ્વિદ્વન્ન દદ્યાત્પાદમન્તતઃ।
ધર્મતસ્તુ મહીં કૃત્સ્નાં પ્રદદ્યાચ્છત્રવેઽપિ ચ ॥ 5-21-12 (32347)
યદિ કાઙ્ક્ષન્તિ તે રાજ્યં પિતૃપૈતામહં પુનઃ ।
યથાપ્રતિજ્ઞં કાલં તં ચરન્તુ વનમાશ્રિતાઃ ॥ 5-21-13 (32348)
તતો દુર્યોધનસ્યાઙ્કે વર્તન્તામકુતોભયાઃ ।
અધાર્મિકીં તુ મા બુદ્ધિં મૌર્ખ્યાત્કુર્વન્તુ કેવલાત્ ॥ 5-21-14 (32349)
અથ તે ધર્મમુત્સૃત્ય યુદ્ધમિચ્છન્તિ પાણ્ડવાઃ।
આસાદ્યેમાન્કુરુશ્રેષ્ઠાન્સ્મરિષ્યન્તિ વચો મમ ॥ 5-21-15 (32350)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-21-16x (3419)
કિં નુ રાધેય વાચા તે કર્મ તત્સ્મર્તુમર્હસિ।
એક એવ યદા પાર્થઃ ષડ્રથાઞ્જિતવાન્યુધિ ॥ 5-21-17a` વિરાટનગરે ધીરઃ કિં ત્વં તત્રૈવ નાગતઃ'।
બહુશો જીયમાનસ્ય કર્મ દૃષ્ટં તદૈવ તે ॥ 5-21-16 (32351)
ન ચેદેવં કરિષ્યામો યદયં બ્રાહ્મણોઽબ્રવીત્।
ધ્રુવં યુધિ હતાસ્તેન ભક્ષયિષ્યામ પાંસુકાન્। 5-21-18 (32352)
` દુર્યોધનઃ સહામાત્યો વિનઙ્ક્ષ્યતિ ન સંશયઃ ॥ 5-21-19 (32353)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
ધૃતરાષ્ટ્રસ્તતો ભીષ્મમનુમાન્ય પ્રસાદ્ય ચ।
અવભર્ત્સ્ય ચ રાધેયમિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 5-21-19x (3420)
અસ્મદ્ધિતં વાક્યમિદં ભીષ્મઃ શાન્તનવોઽબ્રવીત્।
પાણ્ડવાનાં હિતં ચૈવ સર્વસ્ય જગતસ્તથા ॥ 5-21-20 (32354)
ચિન્તયિત્વા તુ પાર્થેભ્યઃ પ્રેષયિષ્યામિ સઞ્જયમ્ ।
સ ભવાન્પ્રતિયાત્વદ્ય પાણ્ડવાનેવ માચિરમ્ ॥ 5-21-21 (32355)
સ તં સત્કૃત્ય કૌરવ્યઃ પ્રેષયામાસ પાણ્ડવાન્ ।
સભામધ્યે સમાહૂય સઞ્જયં વાક્યમબ્રવીત્ ॥ ॥ 5-21-22 (32356)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સઞ્જયયાનપર્વણિ એકવિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-21-8 ધૃષ્ટં ધર્ષણાયુક્તં યથા સ્યાત્તથા ॥ 8 ।ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 022
॥ શ્રીઃ ॥
5.22. અધ્યાયઃ 022
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ યથાક્રમં દુર્યોધનપાણ્ડવનિન્દાપ્રશંસનપૂર્વકં પાણ્ડવાન્પ્રતિ સઞ્જયપ્રેષણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-22-0 (32357)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-22-0x (3421)
પ્રાપ્તાનાહુઃ સઞ્જય પાણ્ડુપુત્રા-
નુપપ્લવ્યે તાન્વિજાનીહિ ગત્વા।
અજાતશત્રું ચ સભાજયેથા
દિષ્ટ્યા વનાદ્ગ્રામમુપસ્થિતસ્ત્વમ્ ॥ 5-22-1 (32358)
સર્વાન્વદેઃ સઞ્જય સ્વસ્તિમન્તઃ
કૃચ્છ્રં વાસમતદર્હા નિરુષ્ય।
તેષાં શાન્તિર્વિદ્યતેઽસ્માસુ શીઘ્રં
મિથ્યાપેતાનામુપકારિણાં સતામ્ ॥ 5-22-2 (32359)
નાહં ક્વચિત્સઞ્જય પાણ્ડવાનાં
મિથ્યાવૃત્તિં કાંચન જાત્વપશ્યમ્।
સર્વાં શ્રિયં હ્યાત્મવીર્યેણ લબ્ધાં
પર્યાકાર્ષુઃ પાણ્ડવા મહ્યમેવ ॥ 5-22-3 (32360)
દોષં હ્યેષાં નાધ્યગચ્છં પરીચ્છ-
ન્સૂક્ષ્મં કંચિદ્યેન ગર્હેય પાર્થાન્।
ધર્માર્થાભ્યાં કર્મ કુર્વન્તિ નિત્યં
સુખપ્રિયે નાનુરુધ્યન્તિ કામાત્ ॥ 5-22-4 (32361)
ધર્મં શીતં ક્ષુત્પિપાસે તથૈવ
નિદ્રાં તન્દ્રીં ક્રોધહર્ષૌ પ્રમાદમ્।
ધૃત્યા ચૈવ પ્રજ્ઞયા ચાભિભૂય
ધર્માર્થયોગાન્પ્રયતન્તિ પાર્થાઃ ॥ 5-22-5 (32362)
ત્યજન્તિ મિત્રેષુ ધનાનિ કાલે
ન સંવાસાઞ્જીર્યતિ તેષુ મૈત્રી ।
યથાર્હમાનાર્થકરા હિ પાર્થા-
સ્તેષાં દ્વેષ્ટા નાસ્ત્યાજમીઢસ્ય પક્ષે।
અન્યત્ર પાપાદ્વિપમાન્મન્દબુદ્ધે-
ર્દુર્યોધનાત્ક્ષુદ્રતરાચ્ચ કર્ણાત્ ॥ 5-22-6 (32363)
` પુત્રો મહ્યં મૃત્યુવશં જગામ
દુર્યોધનઃ સઞ્જય રાગબુદ્ધિઃ।'
તેષાં હીમૌ હીનસુખપ્રિયાણાં
મહાત્મનાં સંજનયતો હિ તેજઃ ॥ 5-22-7 (32364)
ઉત્થાનવીર્યઃ સુખમેધમાનો
દુર્યોધઃ સુકૃતં મન્યતે તત્।
તેષાં ભાગં યચ્ચ મન્યેત બાલઃ
શક્યં હર્તું જીવતાં પાણ્ડવાનામ્ ॥ 5-22-8 (32365)
યસ્યાર્જુનઃ પદવીં કેશવશ્ચ
વૃકોદરઃ સાત્યકોઽજાતશત્રોઃ ।
માદ્રીપુત્રૌ સૃઞ્જયાશ્ચાપિ યાન્તિ
પુરા યુદ્ધાત્સાધુ તસ્ય પ્રદાનમ્ ॥ 5-22-9 (32366)
સહ્યેવૈકઃ પૃથિવીં સવ્યસાચી
ગાણ્ડીવધન્વા પ્રણુદેદ્રથસ્થઃ।
તથા જિષ્ણુઃ કેશવોઽપ્યપ્રધૃષ્યો
લોકત્રયસ્યાધિપતિર્મહાત્મા ॥ 5-22-10 (32367)
તિષ્ઠેત કસ્તસ્ય મર્ત્યઃ પુરસ્તા-
દ્યઃ સર્વલોકેષુ વરેણ્ય એકઃ।
પર્જન્યઘોષાન્પ્રવપઞ્શરૌઘા-
ન્પતઙ્ગસઙ્ઘાનિવ શીઘ્રવેગાન્ ॥ 5-22-11 (32368)
દિશં હ્યુદીચીમપિ ચોત્તરાન્કુરૂન્
ગાણ્ડીવધન્વૈકરથો જિગાય।
ધનં ચૈપામાહરત્સવ્યસાચી
સેનાનુગાન્દ્રવિડાંશ્ચૈવ ચક્રે ॥ 5-22-12 (32369)
યશ્ચૈવ દેવાન્ખાણ્ડવે સવ્યસાચી
ગાણ્ડીવધન્વા પ્રજિગાય સેન્દ્રાન્।
ઉપાહરત્પાણ્ડવો જાતવેદસે
યશો માનં વર્ધયન્પાણ્ડવાનામ્ ॥ 5-22-13 (32370)
ગદાભૃતાં નાસ્તિ સમોઽત્ર ભીમા-
દ્ધસ્ત્યારોહો નાસ્તિ સમશ્ચ તસ્ય।
રથેઽર્જુનાદાહુરહીનમેનં
બાહ્વોર્વલેનાયુતનાગવીર્યમ્ ॥ 5-22-14 (32371)
સુશિક્ષિતઃ કૃતવૈરસ્તરસ્વી
દહેત્ક્ષુદ્રાંસ્તરસા ધાર્તરાષ્ટ્રાન્ ।
સદાઽત્યમર્ષી ન વલાત્સ શક્યો
યુદ્ધે જેતું વાસવેનાપિ સાક્ષાત્ ॥ 5-22-15 (32372)
સુતેજસૌ વલિનૌ શીઘ્રહસ્તૌ
સુશિક્ષિતૌ ભ્રાતરૌ ફાલ્ગુનેન।
શ્યેનૌ યથા પક્ષિપૂગાન્રુજન્તૌ
માદ્રીપુત્રૌ શેપયેતાં ન શત્રૂન્ ॥ 5-22-16 (32373)
એતદ્બલં પૂર્ણમસ્માકમેવં
યત્સત્યં તાન્પ્રાપ્ય નાસ્તીતિ મન્યે।
તેષાં મધ્યે વર્તમાનસ્તરસ્વી
ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ પાણ્ડવાનામિહૈકઃ ॥ 5-22-17 (32374)
સહામાત્યઃ સોમકાનાં પ્રબર્હઃ
સન્ત્યક્તાત્મા પાણ્ડવાર્થે શ્રુતો મે।
અજાતશત્રું પ્રસહેત કોઽન્યો
યેષાં સ સ્યાદગ્રણીર્વૃષ્ણિસિંહ ॥ 5-22-18 (32375)
સહોષિતશ્ચરિતાર્થો વયસ્થો
માત્સ્યેયાનામધિપો વૈ વિરાટઃ।
સ વૈ સપુત્રઃ પાણ્ડવાર્થે ચ શશ્વ-
દ્યુધિષ્ઠિરે ભક્ત ઇતિ શ્રુતં મે ॥ 5-22-19 (32376)
અવરુદ્ધા રથિનઃ કેકયેભ્યો
મહેષ્વાસા ભ્રાતરઃ પઞ્ચ સન્તિ।
કેકયેભ્યો રાજ્યમાકાઙ્ક્ષમાણા
યુદ્ધાર્થિનશ્રાનુવસન્તિ પાર્થાન્ ॥ 5-22-20 (32377)
સર્વાંશ્ચ વીરાન્પૃથિવીપતીનાં
સમાગતાન્પાણ્ડવાર્થે નિવિષ્ટાન્।
શૂરાનહં ભક્તિમતઃ શૃણોમિ
પ્રીત્યા યુક્તાન્સંશ્રિતાન્ધર્મરાજન્ ॥ 5-22-21 (32378)
ગિર્યાશ્રયા દુર્ગનિવાસિનશ્ચ
યોધાઃ પૃથિવ્યાં કુલજાતિશુદ્ધાઃ।
મ્લેચ્છાશ્ચ નાનાયુધવીર્યવન્તઃ
સમાગતાઃ પાણ્ડવાર્થે નિવિષ્ટાઃ ॥ 5-22-22 (32379)
પાણ્ડ્યશ્ચ રાજા સમિતીન્દ્રકલ્પો
યોધપ્રવીરૈર્બહુભિઃ સમેતઃ।
સમાગતઃ પાણ્ડવાર્થે મહાત્મા
લોકપ્રવીરોઽપ્રતિવીર્યતેજાઃ ॥ 5-22-23 (32380)
અસ્ત્રં દ્રોણાદર્જુનાદ્વાસુદેવા-
ત્કૃપાદ્ભીષ્માદ્યેન કૃતં શૃણોમિ।
યં તં કાર્ષ્ણિપ્રતિમમાહુરેકં
સ સાત્યકિઃ પાણ્ડવાર્થે નિવિષ્ટઃ ॥ 5-22-24 (32381)
ઉપાશ્રિતાશ્ચેદિકરૂશકાશ્ચ
સર્વોદ્યોગૈર્ભૂમિપાલાઃ સમેતાઃ।
તેષાં મધ્યે સૂર્યમિવાતપન્તં
શ્રિયા વૃતં ચેદિપતિં જ્વલન્તમ્ ॥ 5-22-25 (32382)
અસ્તમ્ભનીયં યુધિ મન્યમાન્યો
જ્યાં કર્ષતાં શ્રેષ્ઠતમં પૃથિવ્યામ્ ।
સર્વોત્સાહં ક્ષત્રિયાણાં નિહત્ય
પ્રસહ્ય કૃષ્ણસ્તરસા સંમમર્દ ॥ 5-22-26 (32383)
યશોમાનૌ વર્ધયન્પાણ્ડવાનાં
પુરાઽભિનચ્છિશુપાલં સમીક્ષ્ય।
યસ્ય સર્વે વર્ધયન્તિ સ્મ માનં
કરૂશરાજપ્રમુખા નરેન્દ્રાઃ॥ 5-22-27 (32384)
તમસહ્યં કેશવં તત્ર મત્વા
સુગ્રીવયુક્તેન રથેન કૃષ્ણમ્।
સંપ્રાદ્રવંશ્ચેદિપતિં વિહાય
સિંહં દૃષ્ટ્વા ક્ષુદ્રમૃગા ઇવાન્યે॥ 5-22-28 (32385)
યસ્તં પ્રતીપસ્તરસા પ્રત્યુદીયા-
દાશંસમાનો દ્વૈરથે વાસુદેવમ્ ।
સોઽશેત કૃષ્ણેન હતઃ પરાસુ-
ર્વાતેનેવોન્મથિતઃ કર્ણિકારઃ ॥ 5-22-29 (32386)
પરાક્રમં મે યદવેદયન્ત
તેષામર્થે સઞ્જય કેશવસ્ય।
અનુસ્મરંસ્તસ્ય કર્માણિ વિષ્ણો-
ર્ગાવલ્ગણે નાધિગચ્છામિ શાન્તિમ્ ॥ 5-22-30 (32387)
ન જાતુ તાઞ્છત્રુરન્યઃ સહેત
યેષાં સ સ્યાદગ્રણીર્વૃષ્ણિસિંહઃ ।
પ્રવેપતે મે હૃદયં ભયેન
શ્રુત્વા કૃષ્ણાવેકરથે સમેતૌ ॥ 5-22-31 (32388)
ન ચેદ્ગચ્છેત્સઙ્ગરં મન્દબુદ્ધિ-
સ્તાભ્યાં લભેચ્છર્મ તદા સુતો મે।
નો ચેત્કુરૂન્સઞ્જય નિર્દહેતા-
મિન્દ્રાવિષ્ણૂ દૈત્યસેનાં યથૈવ ॥ 5-22-32 (32389)
મતે હિ મે શક્રસમો ધનઞ્જયઃ
સનાતનો વૃષ્ણિવીરશ્ચ વિષ્ણુઃ।
ધર્મારામો હ્રીનિષેવસ્તરસ્વી
કુન્તીપુત્રઃ પાણ્ડવોઽજાતશત્રુઃ ॥ 5-22-33 (32390)
દુર્યોધનેન નિકૃતો મનસ્વી
નો ચેત્ક્રુદ્ધઃ પ્રદહેદ્ધાર્તરાષ્ટ્રાન્ ।
નાહં તથા હ્યર્જુનાદ્વાસુદેવા-
દ્ભીમાદ્વાઽહં યમયોર્વા બિભેમિ ॥ 5-22-34 (32391)
યથા રાજ્ઞઃ ક્રોધદીપ્તસ્ય સૂત
મન્યોરહં ભીતતરઃ સદૈવ ।
મહાતપા બ્રહ્મચર્યેણ યુક્તઃ
સઙ્કલ્પોઽયં માનસસ્તસ્ય સિદ્ધ્યેત્ ॥ 5-22-35 (32392)
તસ્ય ક્રોધં સઞ્જયાહં સમીક્ષ્ય
સ્થાને જાનન્ભૃશમસ્મ્યદ્ય ભીતઃ।
સ ગચ્છ શીઘ્રં પ્રહિતો રથેન
પાઞ્ચાલરાજસ્ય ચમૂનિવેશનમ્ ॥ 5-22-36 (32393)
અજાતશત્રું કુશલં સ્મ પૃચ્છેઃ
પુનઃ પુનઃ પ્રીતિયુક્તં વદેસ્ત્વમ્।
જનાર્દનં ચાપિ સમેત્ય તાત
મહામાત્રં વીર્યવતામુદારમ્ ॥ 5-22-37 (32394)
અનામયં મદ્વચનેન પૃચ્છે-
ર્ધૃતરાષ્ટ્રઃ પાણ્ડવૈઃ શાન્તિમીપ્સુઃ ।
ન તસ્ય કિંચિદ્વચનં ન કુર્યાત્
કુન્તીપુત્રો વાસુદેવસ્ય સૂત ॥ 5-22-38 (32395)
પ્રિયશ્ચૈષામાત્મસમશ્ચ કૃષ્ણો
વિદ્વાંશ્ચૈષાં કર્મણિ નિત્યયુક્તઃ ।
સમાનીતાન્પાણ્ડવાન્સૃઞ્જયાંશ્ચ
જનાર્દનં યુયુધાનં વિરાટમ્ ॥ 5-22-39 (32396)
અનામયં મદ્વચનેન પૃચ્છેઃ
સર્વાંસ્તથા દ્રૌપદેયાંશ્ચ પઞ્ચ।
યદ્યત્તત્ર પ્રાપ્તકલં પરેભ્ય-
સ્ત્વં મન્યેથા ભારતાનાં હિતં ચ
તદ્ભાષેથાઃ સઞ્જય રાજમધ્યે 5-22-40 (32397)
5-22-40f"
ન મૂર્ચ્છયેદ્યન્ન ચ યુદ્ધહેતુઃ ॥ ॥
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સ઼ઞ્જયયાનપર્વણિ દ્વાવિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-22-2 સ્વસ્તિમન્તો વયમિતિ સર્વાન્વદેઃ । કૃચ્છ્રં નિરુષ્યાપિ તેષાં શાન્તિરક્રોધોઽસ્માસુ વિદ્યતે। મિથ્યાપેતાનાં નિષ્કપટાનામ્ ॥ 2 ॥ 5-22-3 મહ્યં પર્યાકાર્ષુઃ મદર્થં પરિત આનીતવન્તઃ ॥ 5-22-4 ધર્માર્થાભ્યાં ધર્માર્થં અર્થાર્થં 5-22-7 તેજઃ ક્રોધમ્ ॥ 5-22-9 તસ્ય તસ્મૈ। પ્રદાનં ભાગપ્રદાનમ્ ॥ 5-22-10 જિષ્ણુર્જયશીલઃ ॥ 5-22-13 જાતવેદસે ઉપાહૃરત્ ખાણ્ડવમિતિ વિપરિણામેનાનુષઙ્ગઃ ॥ 5-22-20 અવરુદ્ધાઃ બહિર્નિઃ સારિતાઃ ॥ 5-22-24 કાર્ષ્ણિઃ પ્રદ્યુમ્નસ્તત્તુલ્યમ્ ॥ 5-22-25 ચેદિપતિં શિશુપાલમ્ । કૃષ્ણો મમર્દેત્યુત્તરેણાન્વયઃ ॥ 5-22-29 આશં સમાનો જયમિતિ શેષઃ ॥ 5-22-30 યત્ યતઃ । અવેદયન્ત જ્ઞાપિતવન્તઃ । ચારા ઇતિ શેષઃ ॥ 5-22-31 કૃષ્ણૌ વાસુદેવાર્જુનૌ ॥ 5-22-34 નિકૃતો વઞ્ચિતઃ । મનસ્વી જિતમનાઃ ॥ 5-22-36 સ્થાને જાનન્ યુક્તં પશ્યન્ ॥ 5-22-37 મહામાત્રં મહાભાગમ્ ॥ 5-22-38 શાન્તિમીપ્સુરસ્તીતિ વદેત્યધ્યાહારઃ ॥ 5-22-40 મૂર્ચ્છયેત્ વર્ધયેત્ । ક્રોધમિતિ શેષઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 023
॥ શ્રીઃ ॥
5.23. અધ્યાયઃ 023
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સઞ્જયેનોપપ્લાવ્યં ગત્વા પાણ્ડવાન્પ્રતિ ધૃતરાષ્ટ્રકૃતકુશલપ્રશ્નકથનમ્ ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ સઞ્જયંપ્રતિ ધૃતરાષ્ટ્રાદીનાં કુશલાદિપ્રશ્નઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-23-0 (32398)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-23-0x (3422)
રાજ્ઞસ્તુ વચનં શ્રુત્વા ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય સઞ્જયઃ।
ઉપપ્લાવ્યં યયૌ દ્રષ્ટું પાણ્ડવાનમિતૌજસઃ ॥ 5-23-1 (32399)
સ તુ રાજાનમાસાદ્ય કુન્તીપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્ ।
અભિવાદ્ય તતઃ પૂર્વં સૂતપુત્રોઽભ્યભાષત ॥ 5-23-2 (32400)
ગવલ્ગણિઃ સઞ્જયઃ સૂતસૂનુ-
રજાતશત્રુમવદત્પ્રતીતઃ।
દિષ્ટ્યા રાજંસ્ત્વામરોગં પ્રપશ્યે
સહાયવન્તં ચ મહેન્દ્રકલ્પમ્ ॥ 5-23-3 (32401)
અનામયં પૃચ્છતિ ત્વામ્બિકેયો
વૃદ્ધો રાજા ધૃતરાષ્ટ્રો મનીષી ।
કચ્ચિદ્ભીમઃ કુશલી પાણ્ડવાગ્ર્યો
ધનઞ્જયસ્તૌ ચ માદ્રીતનૂજૌ ॥ 5-23-4 (32402)
કચ્ચિત્કૃષ્ણા દ્રૌપદી રાજપુત્રી
સત્યવ્રતા વીરપત્ની સુપુત્રા।
મનસ્વિની યત્ર ચ વાઞ્છસિ ત્વ-
મિષ્ટાન્કામાન્ભારત સ્વસ્તિકામઃ ॥ 5-23-5 (32403)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 5-23-6x (3423)
ગાવલ્ગણે સઞ્જય સ્વાગતં તે
પ્રીતાત્માઽહં ત્વાઽભિનન્દામિ સૂત।
અનામયં પ્રતિમાને તવાહં
સહાનુજૈઃ કુશલી ચાસ્મિ વિદ્વન્ ॥ 5-23-6 (32404)
ચિરાદિદં કુશલં ભારતસ્ય
શ્રુત્વા રાજ્ઞઃ કુરુવૃદ્ધસ્ય સૂત।
મન્યે સાક્ષાદ્દૃષ્ટમહં નરેન્દ્રં
દૃષ્ટ્વૈવ ત્વાં સઞ્જય પ્રીતિયોગાત્ ॥ 5-23-7 (32405)
પિતામહો નઃ સ્થવિરો મનસ્વી
મહાપ્રાજ્ઞઃ સર્વધર્મોપપન્નઃ।
સકૌરવ્યઃ કુશલી તાત ભીષ્મો
યથાપૂર્વં વૃત્તિરસ્ત્યસ્ય કચ્ચિત્ ॥ 5-23-8 (32406)
કચ્ચિદ્રાજા ધૃતરાષ્ટ્રઃ સપુત્રો
વૈચિત્રવીર્યઃ કુશલી મહાત્મા।
મહારાજો બાહ્લિકઃ પ્રાતિપેયઃ
કચ્ચિદ્વિદ્વાન્કુશલી સૂતપુત્ર ॥ 5-23-9 (32407)
સ સોમદત્તઃ કુશલી તાત કચ્ચિ-
દ્ભૂરિશ્રવાઃ સત્યસન્ધઃ શલશ્ચ।
દ્રોણઃ સપુત્રશ્ચ કૃપશ્ચ વિપ્રો
મહેષ્વાસાઃ કચ્ચિદેતેઽપ્યરોગાઃ ॥ 5-23-10 (32408)
સર્વે કુરુભ્યઃ સ્પૃહયન્તિ સઞ્જય
ધનુર્ધરા યે પૃથિવ્યાં પ્રધાનાઃ ।
મહાપ્રજ્ઞાઃ સર્વશાસ્ત્રાવદાતા
ધનુર્ભૃતાં મુખ્યતમાઃ પૃથિવ્યામ્ ॥ 5-23-11 (32409)
કચ્ચિન્માનં તાત લભન્ત એતે
ધનુર્ભૃતઃ કચિદેતેઽપ્યરોગાઃ।
યેષાં રાષ્ટ્રે નિવસતિ દર્શનીયો
મહેષ્વાસઃ શીલવાન્દ્રોણપુત્રઃ ॥ 5-23-12 (32410)
વૈશ્યાપુત્રઃ કુશલી તાત કચ્ચિત્
મહાપ્રાજ્ઞો રાજપુત્રો યુયુત્સુઃ ।
કર્ણો માની કુશલી તાત કચ્ચિત્
સુયોધનો યસ્ય મન્દો વિધેયઃ ॥ 5-23-13 (32411)
સ્ત્રિયો વૃદ્ધા ભારતાનાં જનન્યો
મહાદાસ્યો દાસભાર્યાશ્ચ સૂત।
વધ્વઃ પુત્રા ભાગિનેયા ભગિન્યો
દૌહિત્રા વા કચ્ચિદપ્યવ્યલીકાઃ ॥ 5-23-14 (32412)
કચ્ચિદ્રાજા બ્રાહ્મણાનાં યથાવત્
પ્રવર્તતે પૂર્વવત્તાત વૃત્તિમ્।
કચ્ચિદ્દાયાન્મામકાન્ધાર્તરાષ્ટ્રો
દ્વિજાતીનાં સઞ્જય નોપહન્તિ ॥ 5-23-15 (32413)
કચ્ચિદ્રાજા ધૃતરાષ્ટ્રઃ સપુત્ર
ઉપેક્ષતે બ્રાહ્મણાતિક્રમાન્વૈ।
સ્વર્ગસ્ય કચ્ચિન્ન તથા વર્ત્મભૂતા-
મુપેક્ષતે તેષુ સદૈવ વૃત્તિમ્ ॥ 5-23-16 (32414)
એતઞ્જ્યોતિશ્ચોત્તમં જીવલોકે
શુક્લં પ્રજાનાં વિહિતં વિધાત્રા।
તે ચેદ્દોષં ન નિયચ્છન્તિ મન્દાઃ
કૃત્સ્નો નાશો ભવિતા કૌરવાણામ્ ॥ 5-23-17 (32415)
કચ્ચિદ્રાજા ધૃતરાષ્ટ્રઃ સપુત્રો
બુભૂષતે વૃત્તિમમાત્યવર્ગે।
કચ્ચિન્ન ભેદેન જિજીવિષન્તિ
મુહૃદ્રૂપા દુર્હૃદશ્ચૈકમત્યાત્ ॥ 5-23-18 (32416)
કચ્ચિન્ન પાપં કથયન્તિ તાત
તે પાણ્ડવાનાં કુરવઃ સર્વ એવ।
દ્રોણઃ સપુત્રશ્ચ કૃપશ્ચ વીરો
નાસ્માસુ પાપાનિ વદન્તિ કચ્ચિત્ ॥ 5-23-19 (32417)
કચ્ચિદ્રાજ્યે ધૃતરાષ્ટ્રં સપુત્રં
સમેત્યાહુઃ કુરવઃ સર્વ એવ।
કચ્ચિદ્દૃષ્ટ્વા દસ્યુસઙ્ઘાન્સમેતા-
ન્સ્મરન્તિ પાર્થસ્ય યુધાં પ્રણેતુઃ ॥ 5-23-20 (32418)
મૌર્વીભુજાગ્રપ્રહિતાન્સ્મ તાત
દોધૂયમાનેન ધનુર્ધરેણ।
ગાણ્ડીવનુન્નાંસ્તનયિત્નુઘોષા-
નજિહ્મગાન્કચ્ચિદનુસ્મરન્તિ ॥ 5-23-21 (32419)
ન ચાપશ્યં કંચિદહં પૃથિવ્યાં
યોધં સમં વાઽધિકમર્જુનેન।
યસ્યૈકષષ્ટિર્નિશિતાસ્તીક્ષ્ણધારાઃ
સુવાસસઃ સમંતો હસ્તવાપઃ ॥ 5-23-22 (32420)
ગદાપાણિર્ભીમસેનસ્તરસ્વી
પ્રવેપયઞ્છત્રુસઙ્ઘાનનીકે।
નાગઃ પ્રભિન્ન ઇવ નઙ્ઘલેષુ
ચંક્રમ્યતે કચ્ચિદેનં સ્મરન્તિ ॥ 5-23-23 (32421)
માદ્રીપુત્રઃ સહદેવઃ કલિઙ્ગાન્
સમાગતાનજયદ્દન્તકૂરે।
વામેનાસ્યન્દક્ષિણેનૈવ યો વૈ
મહાબલં કચ્ચિદેનં સ્મરન્તિ ॥ 5-23-24 (32422)
પુરા જેતું નકુલઃ પ્રેષિતોઽયં
શિબીંસ્ત્રિગર્તાન્સઞ્જય પશ્યતસ્તે।
દિશં પ્રતીચીં વશમાનયન્મે
માદ્રીસુતં કચ્ચિદેનં સ્મરન્તિ ॥ 5-23-25 (32423)
પરાભવો દ્વૈતવને ય આસી-
દ્દુર્મન્વિતે ઘોપયાત્રાગતાનામ્ ।
યત્ર મન્દાઞ્છત્રુવશં પ્રયાતા-
નમોચયદ્ભીમસેનો જયશ્ચ ॥ 5-23-26 (32424)
અહં પશ્ચાદર્જુનમભ્યરક્ષં
માદ્રીપુત્રૌ ભીમસેનોઽપ્યરક્ષત્।
ગાણ્ડીવધન્વા શત્રુસઙ્ઘાનુદસ્ય
સ્વસ્ત્યાગમત્કચ્ચિદેનં સ્મરન્તિ ॥ 5-23-27 (32425)
ન કર્મણા સાધુનૈકેન નૂનં
સુખં શક્યં વૈ ભવતીહ સઞ્જય ।
સર્વાત્મના પરિજેતું વયં ચે-
ન્ન શક્નુમો ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રમ્ ॥ ॥ 5-23-28 (32426)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સઞ્જયયાનપર્વણિ ત્રયોવિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-23-11 કુરુભ્યઃ સ્પૃહયન્તિ કચ્ચિદિત્યનુષઙ્ગઃ ॥ 5-23-14 અવ્યલીકાઃ નિષ્કપટાઃ ॥ 5-23-15 વૃત્તિં જીવિકાં દાતુમિતિ શેષઃ । દાયાન્મદ્દત્તાન્ ગ્રામાદીન્ ॥ 5-23-17 એતદ્બ્રહ્મણાનાં વૃત્તઃ પાલનં જ્યોતિઃ પરલોકપ્રકાશકં જીવલોકે ઇહ શુક્લં યશસ્કરમ્ । દોષં લોભં બ્રાહ્મણવૃત્ત્યુપઘાતેન ન નિયચ્છન્તિ ॥ 5-23-18 બુભૂપતે પ્રાપયિતુમિચ્છતિ ॥ 5-23-21 મૌર્વ્યાઃ ભુજઃ કૌટિલ્યં તસ્ય અગ્રમિવાગ્રં શરસંધાનદેશઃ તતઃ પ્રહિતાન્ પ્રેષિતાન્ ॥ 5-23-22 સુવાસસઃ સુષુઙ્ઘા। હસ્તવાપો હસ્તક્ષેપઃ । એકષષ્ટિર્વાણા અસ્ય એતેન। ... .... ઇત્યર્થઃ ॥ 5-23-23 નઙ્વલેષુ સતૃણેષુ સ્થલેષુ ॥ 23 ॥ 5-23-24 દન્તકૂરે સંપ્રાગે ॥ 24 ॥ 5-23-26 જયઃ અર્જુનઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 024
॥ શ્રીઃ ॥
5.24. અધ્યાયઃ 024
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સઞ્જયેન યુધિષ્ઠિરપ્રશ્નાનામુત્તરદાનપૂર્વકં ધૃતરાષ્ટ્રસન્દેશશ્રવણવિધાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-24-0 (32427)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-24-0x (3424)
યથાઽઽત્થ મે પાણ્ડવ તત્તથૈવ
કુરૂન્કુરુશ્રેષ્ઠ જનં ચ પૃચ્છસિ।
અનામયાસ્તાત મનસ્વિનસ્તે
કુરુશ્રેષ્ઠાન્પૃચ્છસિ પાર્થ યાંસ્ત્વમ્ ॥ 5-24-1 (32428)
સન્ત્યેવ વૃદ્ધાઃ સાધવો ધાર્તરાષ્ટ્રે
સન્ત્યેવ પાપાઃ પાણ્ડવ તસ્ય વિદ્ધિ।
દદ્યાદ્રિપુભ્યોઽપિ હિ ધાર્તરાષ્ટ્રઃ
કુતો દાયાંલ્લોપયેદ્બ્રાહ્મણાનામ્ ॥ 5-24-2 (32429)
યદ્યુષ્માસુ વર્તતેઽસાવધર્મ્ય-
મદ્રુગ્ધેષુ દ્રુગ્ધવત્તન્ન સાધુ।
મિત્રધ્રુક્ સ્યાદ્ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રો
યુષ્માન્દ્વિપન્સાધુવૃત્તાનસાધુઃ ॥ 5-24-3 (32430)
સ ચાપિ જાનાતિ ભૃશં ચ તપ્યતે
શોચત્યન્તઃ સ્થવિરોઽજાતશત્રો।
શૃણોતિ હિ બ્રાહ્મણાનાં સમેત્ય
મિત્રદ્રોહઃ પાતકેભ્યો યરીયાન્ ॥ 5-24-4 (32431)
સ્મરન્તિ તુભ્યં નરદેવ સઙ્ગમે
યુદ્ધે ચ જિષ્ણોશ્ચ યુધાં પ્રણેતુઃ।
સમુદ્ધુષ્ટે દુન્દુભિશઙ્ખશબ્દે
ગદાપાણિં ભીમસેનં સ્મરન્તિ ॥ 5-24-5 (32432)
માદ્રીસુતૌ ચાપિ તથાઽઽજિમધ્યે
સર્વા દિશઃ સંપતન્તૌ સ્મરન્તિ।
સેનાં વર્ષન્તૌ શગ્વૈપરજમં
મહારથૌ સમરે દુષ્પ્રકમ્પૌ ॥ 5-24-6 (32433)
ન ત્વેવ મન્યે પુરુષસ્ય રાજ-
ન્નનાગતં જ્ઞાયતે યદ્ભવિષ્યમ્।
ત્વં ચેત્તથા સર્વધર્મોપપન્નઃ
પ્રાપ્તઃ ક્લેશં પાણ્ડવ કૃચ્છ્રરૂપમ્।
ત્વમેવૈતત્કૃચ્છ્રગતશ્ચ ભૂયઃ
સમીકુર્યાઃ પ્રજ્ઞયાઽજાતશત્રો ॥ 5-24-7 (32434)
ન કામાર્થં સન્ત્યજેયુર્હિ ધર્મં
પાણ્ડોઃ સુતાઃ સર્વ એવેન્દ્રકલ્પાઃ ।
ત્વમેવૈતત્પ્રજ્ઞયાઽજાતશત્રો
સમીકુર્યા યેન શર્માપ્નુયુસ્તે ॥ 5-24-8 (32435)
ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ પાણ્ડવાઃ સૃઞ્જયાશ્ચ
યે ચાપ્યન્તે સન્નિવિષ્ટા નરેન્દ્રાઃ ।
યન્માં બ્રવીદ્ધૃતરાષ્ટ્રો નિશાયા-
મજાતશત્રો વચનં પિતા તે ॥ 5-24-9 (32436)
સહામાત્યઃ સહપુત્રશ્ચ રાજન્
સમેત્ય તાં વાચમિમાં નિબોધ ॥ ॥ 5-24-10 (32437)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સઞ્જયયાનપર્વણિ ચતુવિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-24-4 ગરીયાનિતિ ...... 5-24-5 ........ 5-24-7 અનાગતં અજ્ઞાતં અદૃષ્ટમિત્યર્થઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 025
॥ શ્રીઃ ॥
5.25. અધ્યાયઃ 025
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સઞ્જયેન યુદ્ધનિન્દાપૂર્વકં પાણ્ડવૈઃ શમસ્વીકારસ્ય ભીષ્મધૃતરાષ્ટ્રાદ્યભિમતત્વકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-25-0 (32438)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 5-25-0x (3425)
સમાગતાઃ પાણ્ડવાઃ સૃઞ્જયાશ્ચ
જનાર્દનો યુયુધાનો વિરાટઃ।
યત્તે વાક્યં ધૃતરાષ્ટ્રાનુશિષ્ટં
ગાવલ્ગણે બ્રૂહિ તત્સૂતપુત્ર ॥ 5-25-1 (32439)
સંજય ઉવાચ। 5-22-2x (3426)
અજાતશત્રું ચ વૃકોદરં ચ
ધનઞ્જયં માદ્રવતીસુતૌ ચ।
આમન્ત્રયે વાસુદેવં ચ શૌરિં
યુયુધાનં ચેકિતાનં વિરાટમ્ ॥ 5-25-2 (32440)
પઞ્ચાલાનામધિપં ચૈવ વૃદ્ધં
ધૃષ્ટદ્યુમ્નં પાર્ષતં યાજ્ઞસેનિમ્ ।
સર્વે વાચં શૃણુતેમાં મદીયાં
વક્ષ્યામિ યાં ભૂતિમિચ્છન્કુરૂણામ્ ॥ 5-25-3 (32441)
શમં રાજા ધૃતરાષ્ટ્રોઽભિનન્દ-
ન્નયોજયત્ત્વરમાણો રથં મે।
સભ્રાતૃપુત્રસ્વજનસ્ય રાજ્ઞ-
સ્તદ્રોચતાં પાણ્ડવાનાં શમોઽસ્તુ ॥ 5-25-4 (32442)
સર્વૈર્ધર્મૈઃ સમુપેતાસ્તુ પાર્થાઃ
સંસ્થાનેન માર્દનેવાર્જવેન।
જાતાઃ કુલે હ્યનૃશંસા વદાન્યા
હીનિષેવાઃ કર્મણાં નિશ્ચયજ્ઞાઃ ॥ 5-25-5 (32443)
ન યુજ્યતે કર્મ યુષ્માસુ હીનં
સત્વં હિ વસ્તાદૃશં ભીમસેનાઃ ।
ઉદ્ભાસતે હ્યઞ્જનબિન્દુવત્ત-
ચ્છુભ્રે વસ્ત્રે યદ્ભવેત્કિલ્બિષં વઃ ॥ 5-25-6 (32444)
સર્વક્ષયો દૃશ્યતે યત્ર કૃત્સ્નઃ
પાપોદયો ભાવસંસ્થઃ કુરૂણામ્।
કસ્તત્ર કુર્યાઞ્જાતુ કર્મ પ્રજાનન્
પરાજયો યત્ર સમો જયશ્ચ ॥ 5-25-7 (32445)
તે વૈ ધન્યા યૈઃ કૃતં જ્ઞાતિકાર્યં
તે વૈ પુત્રાઃ સુહૃદો બાન્ધવાશ્ચ।
ઉપક્રુષ્ટં જીવિતં સન્ત્યજેયુ-
ર્યતઃ કુરૂણાં નિયતો વૈ ભવઃ સ્યાત્ ॥ 5-25-8 (32446)
તે ચેત્કુરૂનનુશિષ્યાથ પાર્થા
નિર્ણીય સર્વાન્દ્વિષતો નિગૃહ્ય।
સમં વસ્તજ્જીવિતં મૃત્યુન સ્યા-
દ્યજ્જીવધ્વં જ્ઞાતિવધેન સાધુ ॥ 5-25-9 (32447)
કો હ્યેવ યુષ્માન્સહ કેશવેન
સચેકિતાનાન્પાર્ષતબાહુગુપ્તાન્।
સસાત્યકીન્વિષહેત પ્રજેતું
લબ્ધ્વાઽપિ દેવાન્સચિવાન્સહેન્દ્રાન્ ॥ 5-25-10 (32448)
કો વા કુરૂન્દ્રોણભીષ્માભિગુપ્તા-
નશ્વત્થામ્ના શલ્યકૃપાદિભિશ્ચ।
રણે વિજેતું વિષહેત રાજન્
રાધેયગુપ્તાન્સહ ભૂમિપાલૈઃ ॥ 5-25-11 (32449)
મહદ્બલં ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય રાજ્ઞઃ
કો વૈ શક્તો હન્તુમક્ષીયમાણઃ ।
સોઽહં જયે ચૈવ પરાજયે ચ
નિઃશ્રેયસં નાધિગચ્છામિ કિંચિત્ ॥ 5-25-12 (32450)
કથં હિ નીચા ઇવ દૌષ્કુલેયા
નિર્ધર્માર્થં કર્મ કુર્યુશ્ચ પાર્થાઃ ।
સોઽહં પ્રસાદ્ય પ્રણતો વાસુદેવં
પઞ્ચાલાનામધિપં ચૈવ વૃદ્ધમ્ ॥ 5-25-13 (32451)
કૃતાઞ્જલિઃ શરણં વઃ પ્રપદ્યે
કથં સ્વસ્તિ સ્યાત્કુરુસૃઞ્જયાનામ્।
ન હ્યેવમેવં વચનં વાસુદેવો
ધનઞ્જયો વા જાતુ કિંચિન્ન કુર્યાત્ ॥ 5-25-14 (32452)
પ્રણાન્દદ્યાદ્યાચમાનઃ કુતોઽન્ય-
દેતદ્વિદ્વન્સાધનાર્થં બ્રવીમિ ।
એતદ્રાજ્ઞો ભીષ્મપુરોગમસ્ય
મતં યદ્વઃ શાન્તિરિહોત્તમા સ્યાત્ ॥ ॥ 5-25-15 (32453)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સઞ્જયયાનપર્વણિ પઞ્ચવિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-25-4 રથમયોજયત્। ઇહ આગન્તુમ્। રાજ્ઞઃ તત્ વચનં પાણ્ડવાનાં રોચતાં તતશ્ચ શમોઽસ્તુ ॥ 4 ॥ 5-25-5 સંસ્થાનેનાકારેણ। માર્દવેન કૃપયા। આર્જવેન અકૌટિલ્યેન। અનૃશંસાઃ અનુગ્રાઃ । હ્રીનિષેવાઃ લજ્જાપરાયણાઃ ॥ 5 ॥ 5-25-6 હીનં હિંસ્રં સત્ત્વં બુદ્ધિસત્વં સાધુત્વં વા। ભીમસેનાઃ ભીષણસૈન્યાઃ ॥ 6 ॥ 5-25-7 યત્ર સઙ્ગ્રામે ભાવસંસ્થઃ સ ઇતિ શેષઃ ॥ 7 ॥ 5-25-8 જ્ઞાતીનાં દુર્યોધનાદીનાં કાર્યં ઘોષયાત્રાયાં ગન્ધર્વેભ્યો મોચનાદિકં ઉપક્રુષ્ટં નિન્દિતમ્ ॥ 8 ॥ 5-25-9 નિર્ણીય નિશ્ચયં કૃત્વા। નિગૃહ્ય હત્વેત્યર્થઃ ॥ 9 ॥ 5-25-12 નિઃશ્રેયસં નિશ્ચયમ્ ॥ 12 ॥ 5-25-13 નિર્ધર્માર્થં ધર્માર્થયોર્વિરુદ્ધં કમ કથં કુર્યુઃ । પ્રણતઃ અસ્મીતિ શેષઃ ॥ 13 ॥ 5-25-14 સાધનાર્થં સંધિકાર્યસ્ય સિદ્ધ્યર્થં બ્રવીમિ નતુ યુષ્માન્ ભીષયામીત્યર્થઃ ॥ 15 ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 026
॥ શ્રીઃ ॥
5.26. અધ્યાયઃ 026
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ સ્વપરયોઃ શુભાશુભાભિસન્ધિકથનપૂર્વકં સ્વસ્યાજય્યત્વમભિધાય ઇન્દ્રપ્રસ્થે રાજ્યદાને શાન્તિકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-26-0 (32454)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 5-26-0x (3427)
કાં નુ વાચં સઞ્જય મે શૃણોષિ।
યુદ્ધૈષિણીં યેન યુદ્ધાદ્બિભેષિ ।
અયુદ્ધં વૈ તાત યુદ્ધાદ્ગરીયઃ
કસ્તલ્લબ્ધ્વા જાતુ યુદ્ધ્યેત સૂત ॥ 5-26-1 (32455)
અકુર્વતશ્ચેત્પુરુષસ્ય સઞ્જય
સિદ્ધ્યેત્સઙ્કલ્પો મનસા યં યમિચ્છેત્।
ન કર્મ કુર્યાદ્વિદિતં મમૈત-
દન્યત્ર યુદ્ધાદ્બહુ યલ્લઘીયઃ ॥ 5-26-2 (32456)
કુતો યુદ્ધં જાતુ નરોઽવગચ્છે-
ત્કો દેવશપ્તો હિ વૃણીત યુદ્ધમ્।
સુખૈષિણઃ કર્મ કુર્વન્તિ પાર્થા
ધર્માદહીનં યચ્ચ લોકસ્ય પથ્યમ્ ॥ 5-26-3 (32457)
ધર્મોદયં સુખમાશંસમાનાઃ
કૃચ્છ્રોપાયં તત્ત્વતઃ કર્મ દુઃખમ્।
સુખં પ્રેપ્સુર્વિજિઘાંસુશ્ચ દુઃખં
કર્મારભેદ્યચ્ચ ધર્માનપેતમ્ ॥ 5-26-4 (32458)
ક ઇન્દ્રિયાણાં પ્રીતિવશાનુરાનાં
કર્માભિજ્ઞઃ સ્વશરીરં દુનોતિ।
યયા પ્રમુક્તો ન કરોતિ દુઃખં
તૃષ્ણાં ત્યજેત્સર્વધર્માદપેતામ્ ॥ 5-26-5 (32459)
યથેધ્યમાનસ્ય સમિદ્ધતેજસો
ભૂયો બલં વર્ધતે પાવકસ્ય।
કામાર્થલાભેન તથૈવ ભૂયો
ન તૃપ્યતે સર્પિષેવાગ્નિરિદ્ધઃ ।
સંપશ્યેમં ભોગચયં મહાન્તં
સહાસ્માભિર્ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય રાજ્ઞઃ ॥ 5-26-6 (32460)
નાશ્રેયાનીશ્વરો વિગ્રહાણાં
નાશ્રેયાન્વૈ ગીતશબ્દં શ્રૃણોતિ।
નાશ્રેયાન્વૈ સેવતે માલ્યગન્ધા-
ન્ન ચાપ્યશ્રેયાનનુલેપનાનિ ॥
નાશ્રેયાન્વૈ પ્રાવારાન્સંવિવસ્તે
કથં ત્વસ્માન્સંપ્રણુદેત્કુરુભ્યઃ ॥ 5-26-7 (32461)
અત્રૈવ સ્યાદવુધસ્યૈવ કામઃ।
પ્રાયઃ શરીરે હૃદયં દુનોતિ ॥ 5-26-8 (32462)
સ્વયં રાજા વિષમસ્થઃ પરેષુ
સામર્થ્યમન્વિચ્છતિ તન્ન સાધુ।
યથાઽઽત્મનઃ પશ્યતિ વૃત્તમેવ
તથા પરેતામપિ સોઽભ્યુપૈતિ ॥ 5-26-9 (32463)
આસન્નમગ્નિં તુ નિદાઘકાલે
ગમ્ભીરકક્ષે ગહને વિસૃજ્ય।
યથા વિવૃદ્ધં વાયુવશેન શોચે-
ત્ક્ષેમં મુમુક્ષુઃ શિશિરવ્યપાયે ॥ 5-26-10 (32464)
પ્રાપ્તૈશ્વર્યો ધૃતરાષ્ટ્રોઽદ્ય રાજા
લાલપ્યતે સઞ્જય કસ્ય હેતોઃ ।
પ્રગૃહ્ય દુર્બુદ્ધિમનાર્જવે રતં
પુત્રં મન્દં મૂઢમમન્ત્રિણં તુ ॥ 5-26-11 (32465)
અનાપ્તવચ્ચાપ્તતમસ્ય વાચઃ
સુયોધનો વિદુરસ્યાવમત્ય।
સુતસ્ય રાજા ધૃતરાષ્ટ્રઃ પ્રિયૈષી
સંબુધ્યમાનો વિશતેઽધર્મમેવ ॥ 5-26-12 (32466)
મેધાવિનં હ્યર્થકામં કુરૂણાં
બહુશ્રુતં વાગ્મિનં શીલવન્તમ્ ।
સ તં રાજા ધૃતરાષ્ટ્રઃ કુરુભ્યો
ન સસ્માર વિદુરં પુત્રકામ્યાત્ ॥ 5-26-13 (32467)
માનઘ્નસ્યાસૌ માનકામસ્ય ચેર્ષોઃ
સંરમ્ભિણશ્ચાર્થધર્માતિગસ્ય।
દુર્ભાષિણો મન્યુવશાનુગસ્ય
કામાત્મનો દૌર્હૃદૈર્ભાવિતસ્ય ॥ 5-26-14 (32468)
અનેયસ્યાશ્રેયસો દીર્ઘમન્યો-
ર્મિત્રદ્રુહઃ સઞ્જય પાપબુદ્ધેઃ।
સુતસ્ય રાજા ધૃતરાષ્ટ્રઃ પ્રિયૈષી
પ્રપશ્યમાનઃ પ્રાજહાદ્ધર્મકામૌ ॥ 5-26-15 (32469)
તદૈવ મે સઞ્જય દીવ્યતોઽભૂ-
ન્મતિઃ કુરૂણામાગતઃ સ્યાદભાવઃ ।
કાવ્યાં વાચં વિદુરો ભાષમાણો
ન વિન્દતે યદ્ધાર્તરાષ્ટ્રાત્પ્રશંસામ્ ॥ 5-26-16 (32470)
ક્ષત્તુર્યદા નાન્વવર્તન્ત બુદ્ધિં
કૃચ્છ્રં કુરૂન્સૂત તદાઽભ્યાજગામ।
યાવત્પ્રજ્ઞામન્વવર્તન્ત તસ્ય
તાવત્તેષાં રાષ્ટ્રવૃદ્ધિર્બભૂવ ॥ 5-26-17 (32471)
તદર્થલુબ્ધસ્ય નિબોધ મેઽદ્ય
યે મન્ત્રિણો ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સૂત।
દુઃશાસનઃ શકુનિઃ સૂતપુત્રો
ગાવલ્ગણે પશ્ય સંમોહમસ્ય ॥ 5-26-18 (32472)
સોઽહં ન પશ્યામિ પરીક્ષમાણઃ
કથં સ્વસ્તિ સ્યાત્કુરુસૃઞ્જયાનામ્ ।
આત્તૈશ્વર્યો ધૃતરાષ્ટ્રઃ પરેભ્યઃ
પ્રવ્રાજિતે વિદુરે દીર્ઘદૃષ્ટૌ ॥ 5-26-19 (32473)
આશંસતે વૈ ધૃતરાષ્ટ્રઃ સપુત્રો
મહારાજ્યમસપત્નં પૃથિવ્યામ્।
તસ્મિઞ્શમઃ કેવલં નોપલભ્યઃ
સર્વં સ્વકં મદ્ગતે મન્યતેઽર્થમ્ ॥ 5-26-20 (32474)
યત્તત્કર્ણો મન્યતે પારણીયં
યુદ્ધે ગૃહીતાયુધમર્જુનં વૈ ।
આસંશ્ચ યુદ્ધાનિ પુરા મહાન્તિ
કથં કર્ણો નાભવદ્દ્વીપ એષામ્ ॥ 5-26-21 (32475)
કર્ણશ્ચ જાનાતિ સુયોધનશ્ચ
દ્રોણશ્ચ જાનાતિ પિતામહશ્ચ।
અન્યે ચ યે કુગ્વસ્તત્ર સન્તિ
યથાઽર્જુનાન્નામ્ત્યપરો ધનુર્ધરઃ ॥ 5-26-22 (32476)
જાનન્ત્યેતન્કુરવઃ સર્વ એવ
યે ચાપ્યન્યે ભૂમિપાલાઃ સમેતાઃ।
દુર્યોધને રાજ્યમિહાભવદ્યથા
અરિન્દમે ફાલ્ગુનેઽવિદ્યમાને ॥ 5-26-23 (32477)
તેનાનુબન્ધં મન્યતે ધાર્તરાષ્ટ્રઃ
શક્યં હર્તું પાણ્ડવાનાં મમત્વમ્ ।
કિરીટિના તાલમાત્રાયુધેન
તદ્વેદિના સંયુગં તત્ર ગત્વા ॥ 5-26-24 (32478)
ગાણ્ડીવવિષ્ફારિતશબ્દમાત્રં
શ્રુત્વૈવ તે ધાર્તરાષ્ટ્રા મ્રિયન્તે।
ક્રુદ્ધં ન ચેદીક્ષતે ભીમસેનં
સુયોધનો મન્યતે સિદ્ધમર્થમ્ ॥ 5-26-25 (32479)
ઇન્દ્રોઽપ્યેતન્નોત્સહેત્તાત હર્તુ-
મૈશ્વર્યં નો જીવતિ ભીમસેને।
ધનઞ્જયે નકુલે ચૈવ સૂત
તથા વીરે સહદેવેઽસહિષ્ણૌ ॥ 5-26-26 (32480)
સચેદેતાં પ્રતિપદ્યેત બુદ્ધિં
વૃદ્ધો રાજા સહ પુત્રેણ સૂત।
એવં રણે પાણ્ડવકોપદગ્ધા
ન નશ્યેયુઃ સઞ્જય ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ ॥ 5-26-27 (32481)
જાનામિ ત્વં ક્લેશમસ્માસુ વૃત્તં
ત્વાં પૂજયન્મઞ્જયાહં ક્ષમેયમ્।
વચ્ચાસ્માકં કૌરવૈર્ભૃતપૂર્વં
યા નો વૃત્તિધાર્તરાષ્ટ્રે તદાઽઽસીત્ ॥ 5-26-28 (32482)
અદ્યાપિ સા તત્ર તથૈવ વર્તતાં
યાન્તિ ગમિષ્યામિ યથા ન્વમાત્થ ।
દ્વન્દ્રાપ્રવ્યે ભવતુ મમૈવ રાજ્યં
સૂયોધનો યચ્છતુ ભાગ્નાગ્ર્યઃ ॥ ॥ 5-26-29 (32483)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સઞ્જયયાનપર્વણિ ષડ્વિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-26-3 અહીનં અનપગતમ્ ॥ 3 ॥ 5-26-6 ઉક્તમર્થં પ્રકૃતે યોજયતિ સંપશ્યેતિ। અસ્માભિરિત્યત્ર ધાર્તરાષ્ટ્રાન્ અન્તર્ભાવ્યાહ । પઞ્ચાધિકેન પુત્રશતેન સહ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ભોગં મહાન્તં પશ્ય। અથાપિ કૃત્સ્નં સ્વસ્યૈવ ભવત્વિતિ બુદ્ધ્યાઽસ્માન્ રાજ્યાદ્દૂરીકૃત્ય તતો ભોગાત્ તૃપ્તિં ન લભત ઇતિ ભાવઃ ॥ 6 ॥ 5-26-7 પિતૃવ્યનિન્દાદોષાદ્ભીતઃ પુનરાહ નાશ્રેયાનિતિ। યઃ પુણ્યવત્તરઃ સ વિગ્રહાણામીશ્વરો ભવતિ પરૈઃ સહ વિરોધં કૃત્વા સ્વોત્કર્ષં કરોતિ। અન્યસ્તુ તેનૈવ નશ્યતિ। અતઃ સ પુણ્યવત્તર એવ। અસ્મદ્દોષાત્તુ વયં વને દુઃખમનુભવામો નતુ પરાપરાધેનેતિ ભાવઃ । પ્રાવારાન્ દિવ્યવાસાંસિ સંવિવસ્તે પરિધત્તે। અન્યધા અશ્રેયાંશ્ચેદ્રાજા તર્હિ અસ્માન્ કુરુભ્યઃ કથં સંપ્રણુદેત્ દૂરીકુર્યાત્। શત્રૂણાં રાજ્યાદ્ભ્રંશનં હિ પુણ્યવતામેવ કર્મ નાશ્રેયસામિતિ ભાવઃ ॥ 7 ॥ 5-26-8 અત્રેતિ યદ્યપ્યેવં તથાપિ અન્તર્દાહકરોઽયં કામઃ અબુધસ્ય દુર્યોધનાદેરેવ ઉચિતો ન બુધસ્યાસ્મદાદેરિત્યર્થઃ। શરીરે શરીરમધ્યે સ્થિતં હૃદયં દુનોતિ ખેદયતિ ॥ 8 ॥ 5-26-9 અબુધત્વમેવાહ સ્વયમિતિ। વિષમસ્થઃ સંકટસ્થઃ સન્ પરેષુ કર્ણાદિષુ આત્મનો વૃત્તં અશક્તત્વં તથા પરેષાં કર્ણાદીનામપિ સ દુર્યોધનોઽભ્યુપૈતિ ॥ 9 ॥ 5-26-10 ગમ્ભીરકક્ષે બહુતૃણે ગહને વને। ક્ષેમં શોચેત્ મમ સુખં નાસ્તીતિ શોકં કુર્યાત્। મુમુક્ષુઃ તસ્માદ્દાહાદાત્માનં મોચયિતુમિચ્છુઃ । શિશિરવ્યાપાયે વસન્તે। તત્રાપિ નિદાઘકાલે દાહકાલે મધ્યાહ્ને ॥ 10 ॥ 5-26-11 લાલપ્યતે દીનવદ્ભાષતે। મન્દં અભાગ્યમ્ ॥ 5-26-12 વિદુરસ્ય વાચોઽવમત્ય સુતસ્ય પ્રિયૈષી અધર્મમેવ સંવિશતે આશ્રયતે ॥ 5-26-13 કુરુભ્યઃ કુરૂણાં હિતાર્થમ્। ન સસ્માર નાદૃતવાન્। પુત્રકામ્યાત્ પુત્રલોભાત્ ॥13 ॥ 5-26-14 અસૌ રાજા સુતસ્ય પ્રિયૈષી ધર્મકામૌ પ્રાજહાત્ ત્યક્તવાનિતિ દ્વયોઃ સંબન્ધઃ । ઈર્ષોઃ પરોત્કર્ષાસહિષ્ણોઃ । સંરમ્ભિણઃ ક્રોધિનઃ મન્યુવશાનુગસ્ય દૈન્યભાજાં કર્ણાદીનામનુગસ્ય। દૌર્હૃદૈઃ પાપૈઃ ભાવિતસ્ય પૂજિતસ્ય ॥ 14 ॥ 5-26-15 અનેયસ્ય અશિક્ષણીયસ્ય। અશ્રેય સઃ અભાગ્યસ્ય પ્રપશ્યમાનઃ પશ્યન્નપિ ॥ 15 ॥ 5-26-20 તસ્મિન્ લુબ્ધે શમઃ ન ઉપલભ્યઃ યઃ મદ્ગતે મમ વનંપ્રતિ ગમને સતિ સર્વં સ્વકમેવાર્થં મન્યતે ઇતિ યોજ્યમ્ ॥ 20 ॥ 5-26-21 પારણીયં જેતું શક્યમ્। યુદ્ધાનિ ગોગ્રહૃદૌ આસન્। દ્વીપો દ્વીપવત્ યુદ્ધપ્રવાહેણ ઉહ્યમાનસ્યાશ્રયઃ ॥ 21 ॥ 5-26-24 અનુબન્ધં બધ્નાતીતિ બન્ધો રાજ્યાદિઃ તમનુમૂલ્ય વર્તમાનં પાણ્ડવાનાં મમત્વં ધાર્તરાષ્ટ્રો હર્તું શક્યમન્યતે। કિંકૃત્વા । તેન કિરીટિના સહ તત્ર રાજ્યે નિમિત્તે સતિ સંયુગં સંગ્રામં ગત્વા પ્રાપ્ય । તાલો હસ્તચતુષ્ટયં તદ્વેદિના ધનુર્વિદ્યાવેદિના ॥ 24 ॥ 5-26-27 એતાં બુદ્ધિં રાજ્યસ્ય અપ્રદાને નાશોઽસ્તીત્યેવંરૂપામ્ ॥ 27 ॥ 5-26-28 ભૂતપૂર્વં ભીમબન્ધનજતુગૃહદાહાદિ ॥ 28 ॥ 5-26- 5-26- 5-26- 5-26- 5-26-ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 027
॥ શ્રીઃ ॥
5.27. અધ્યાયઃ 027
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સઞ્જયેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ યુદ્ધે દોષોદ્ભાવનપૂર્વકં પરૈભોગાપ્રદાનેપિ શમાશ્રયગમ્યૈવ .....કથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-27-0 (32484)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-27-0x (3428)
ધર્મનિત્યા પાણ્ડવ તે વિચેષ્ટા
લોકે શ્રુતા દૃશ્યતે ચાપિ પાર્થ ।
મહાશ્રાવં જીવિત ચાપ્યનિત્યં
સંપશ્ય ત્વં પાણ્ડવ મા વ્યનીનશઃ ॥ 5-27-1 (32485)
નચેદ્ભાગં કુરવોઽન્યત્ર યુદ્ધા-
ત્પ્રયચ્છેરંસ્તુભ્યમજાતશત્રો।
ભૈક્ષચર્યામન્ધકવૃષ્ણિરાજ્યે
શ્રેયો મન્યે ન તુ યુદ્ધેન રાજ્યમ્ ॥ 5-27-2 (32486)
અલ્પકાલં જીવિતં યન્મનુષ્યે
મહાસ્રાવં નિત્યદુઃખં ચલં ચ।
ભૂયશ્ચ તદ્યશસો નાનુરૂપં
તસ્માત્પાપં પાણ્ડવ મા કૃથાસ્ત્વમ્ ॥ 5-27-3 (32487)
કામા મનુષ્યં પ્રસજન્ત એતે
ધર્મસ્ય યે વિઘ્નમૂલં નરેન્દ્ર ।
પૂર્વં નરસ્તાન્મતિમાન્પ્રણિઘ્નન્
લોકે પ્રશંસાં લભતેઽનવદ્યામ્ ॥ 5-27-4 (32488)
નિબન્ધની હ્યર્થતૃષ્ણેહ પાર્થ
તામિચ્છતાં બાધ્યતે ધર્મ એવ।
ધર્મં તુ યઃ પ્રણૃણીતે સ બુદ્ધઃ
કામે ગૃધ્નો હીયતેઽર્થાનુરોધાત્ ॥ 5-27-5 (32489)
ધર્મં કૃત્વા કર્મણાં તાત મુખ્યં
મહાપ્રતાપઃ સવિતેવ ભાતિ।
હીનો હિ ધર્મેણ મહીમપીમાં
લબ્ધ્વા નરઃ સીદતિ પાપબુદ્ધિઃ ॥ 5-27-6 (32490)
વેદોઽધીતશ્ચરિતં બ્રહ્મચર્યં
યજ્ઞૈરિષ્ટં બ્રાહ્મણેભ્યશ્ચ દત્તમ્ ।
પરં સ્થાનં મન્યમાનેન ભૂય
આત્મા દત્તો વર્ષપૂગં સુખેભ્યઃ ॥ 5-27-7 (32491)
સુખપ્રિયે સેવમાનોઽતિવેલં
યોગાભ્યાસે યો ન કરોતિ કર્મ।
વિત્તક્ષયે હીનસુખોઽતિવેલં
દુઃખં શેતે કામવેગપ્રણુન્નઃ ॥ 5-27-8 (32492)
એવં પુનર્બ્રહ્મચર્યાઽપ્રસક્તો
હિત્વા ધર્મં યઃ પ્રકરોત્યધર્મમ્।
અશ્રદ્દધત્પરલોકાય મૂઢો
હિત્વા દેહં તપ્યતે પ્રેત્ય મન્દઃ ॥ 5-27-9 (32493)
ન કર્મણાં વિપ્રણાશોઽસ્ત્યમુત્ર
પુણ્યાનાં વાઽપ્યથવા પાપકાનામ્ ।
પૂર્વં કર્તુર્ગચ્છતિ પુણ્યપાપં
પશ્ચાત્ત્વેનમનુયાત્યેવ કર્તા ॥ 5-27-10 (32494)
ન્યાયોપેતં બ્રાહ્મણેભ્યોઽથ દત્તં
શ્રદ્ધાપૂતં ગન્ધરસોપપન્નમ્ ।
અન્વાહાર્યેષૂત્તમદક્ષિણેષુ
તથારૂપં કર્મ વિખ્યાયતે તે ॥ 5-27-11 (32495)
ઇહ ક્ષેત્રે ક્રિયતે પાર્થ કાર્યં
ન વૈ કિંચિત્ક્રિયતે પ્રેત્ય કાર્યમ્ ।
કૃતં ત્વયા પારલોક્યં ચ કર્મ
પુણ્યં મહત્સદ્ભિરતિપ્રશસ્તમ્ ॥ 5-27-12 (32496)
જહાતિ મૃત્યું ચ જરાં ભયં ચ
ન ક્ષુત્પિપાસે મનસોઽપ્રિયાણિ।
ન કર્તવ્યં વિદ્યતે તત્ર કિંચિ-
દન્યત્ર વૈ ચેન્દ્રિયપ્રીણનાદ્ધિ ॥ 5-27-13 (32497)
એવંરૂપં કર્મફલં નરેન્દ્ર
માતાપિત્રોર્હૃદયસ્યાપ્રિયેણ।
ત્યજ ક્રોધં પાણ્ડવ હર્ષજં ચ
લોકાવુભૌ મા પ્રહાસીશ્ચિરાયા ॥ 5-27-14 (32498)
અન્તં ગત્વા કર્મણાં યા પ્રશંસા
સત્યં દમં ચાર્જવમાનૃશંસ્યમ્ ।
અશ્વમેધં રાજસૂયં તથેષ્ટ્વા
પાપસ્યાન્તં કર્મણો મા પુનર્ગાઃ ॥ 5-27-15 (32499)
તચ્ચેદેવં દ્વેષરૂપેણ પાર્થાઃ
કરિષ્યધ્વં કર્મ પાપં ચિરાય।
નિવસધ્વં વર્ષપૂગાન્વનેષુ
દુઃખં વાસં પાણ્ડવા ધર્મ એવ ॥ 5-27-16 (32500)
પ્રવ્રજ્યયા યાતયિત્વા પુરસ્તા-
દાત્માધીનં યદ્બલં તે તદાઽસીત્।
નિત્યં ચ વશ્યાઃ સચિવાસ્તવેમે
જનાર્દનો યુયુધાશ્ચ વીરઃ ॥ 5-27-17 (32501)
મત્સ્યો રાજા રુક્મરથઃ સપુત્રઃ
પ્રહારિભિઃ સહપુત્રૈર્વિરાટઃ।
રાજાનસ્તે યે વિજિતાઃ પુરસ્તા-
ત્ત્વામેવ તે સંશ્રયેયુઃ સમસ્તાઃ ॥ 5-27-18 (32502)
મહાસહાયઃ પ્રતપન્બલસ્થઃ
પુરસ્કૃતો વાસુદેવાર્જુનાભ્યામ્।
વરાન્હનિષ્યન્દ્વિષતો રઙ્ગમધ્યે
વ્યનેષ્યથા ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય દર્પમ્ ॥ 5-27-19 (32503)
બલં કસ્માદ્વર્ધયિત્વા પરસ્ય
નિજાન્કસ્માત્કર્શયિત્વા સહાયાન્।
નિરુષ્ય કસ્માદ્વર્ષપૂગાન્વનેષુ
યુયુત્સસે પાણ્ડવ હીનકાલે॥ 5-27-20 (32504)
અપ્રાજ્ઞો વા પાણ્ડવ યુદ્ધ્યમાનો-
ઽધર્મજ્ઞો વા ભૂતિમથોઽભ્યુપૈતિ।
પ્રજ્ઞાવાન્વા બુદ્ધ્યમાનોઽપિ ધર્મં
સંસ્તમ્ભાદ્વા સોઽપિ ભૂતેરપૈતિ ॥ 5-27-21 (32505)
નાધર્મે તે ધીયતે પાર્થ બુદ્ધિ-
ર્ન સંરમ્ભાત્કર્મ ચકર્થ પાપમ્ ।
આત્થ કિં તત્કારણં યસ્ય હેતોઃ
પ્રજ્ઞાવિરુદ્ધં કર્મ ચિકીર્ષસીદમ્ ॥ 5-27-22 (32506)
અવ્યાધિજં કટુકં શીર્ષરોગિ
યશોમુષં પાપફલોદયં વા।
સતાં પેયં યન્ન પિબન્ત્યસન્તો
મન્યું મહારાજ પિબ પ્રશામ્ય ॥ 5-27-23 (32507)
પાપાનુબન્ધં કો નુ તં કામયેત
ક્ષમૈવ તે જ્યાયસી નોત ભોગાઃ ।
યત્ર ભીષ્મઃ શાન્તનવો હતઃ સ્યા-
દ્યત્ર દ્રોણઃ સહપુત્રો હતઃ સ્યાત્ ॥ 5-27-24 (32508)
કૃપઃ શલ્યઃ સૌમદત્તિર્વિકર્ણો
વિવિંશતિઃ કર્ણદુર્યોધનૌ ચ।
એતાન્હત્વા કીદૃશં તત્સુખં સ્યા-
દ્યદ્વિન્દેથાસ્તદનુબ્રૂહિ પાર્થ ॥ 5-27-25 (32509)
લબ્ધ્વાઽપીમાં પૃથિવીં સાગરાન્તાં
જરામૃત્યૂ નૈવ હિ ત્વં પ્રજહ્યાઃ।
પ્રિયાપ્રિયે સુખદુઃખે ચ રાજ-
ન્નૈવં વિદ્વાન્નૈવ યુદ્ધં કુરુ ત્વમ્ ॥ 5-27-26 (32510)
અમાત્યાનાં યદિ કામસ્ય હેતો-
રેવં યુક્તં કર્મ ચિકીર્ષસિ ત્વમ્।
અપક્રમેઃ સ્વં પ્રદાયૈવ તેષાં
માગાસ્ત્વં વૈ દેવયાનાત્પથોઽદ્ય ॥ ॥ 5-27-27 (32511)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સઞ્જયયાનપર્વણિ સપ્તવિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-27-1 મહાન્ શ્રાવઃ શ્રવણં યણ મહાકીર્તીત્યર્થઃ। મા વ્યનીનશઃ ક્રોધેન ધાર્તરાષ્ટ્રન્ મા નાશય ॥ 1 ॥ 5-27-4 પ્રસજન્તે સ્પૃશન્તિ ॥ 4 ॥ 5-27-5 ગૃઘ્નઃ સ્પૃહાવાન્ ॥ 5 ॥ 5-27-6 કર્મણાં અર્થકામાદ્યર્થાનાં મધ્યે ॥ 6 ॥ 5-27-7 પરં સ્થાનં પરલોકં મન્યમાનેન માનયતા। પર્ષપૂગં વર્ષગણમ્। તત્રત્યસુખેભ્યસ્તદર્થં ત્વયા આત્માપિ દત્તઃ ॥ 7 ॥ 5-27-8 સુખપ્રિયે ભોગાન્ પુત્રાદીંશ્ચ સેવમાનઃ । યોગાભ્યાસે ચિત્તવૃત્તિનિરોધમભ્યસિતું કર્મ આસનપ્રાણાયામાદિકં ન કરોતિ ॥ 8 ॥ 5-27-9 ધર્મં ચ યજ્ઞાદિરૂપં હિત્વા યઃ અધર્મમેવ પ્રકરોતિ સંચિનોતિ ॥ 9 ॥ 5-27-10 કૃતં કર્મ ભોગં વિના આત્મજ્ઞાનં વિના વા ન નશ્યતીત્યર્થઃ ॥ 10 ॥ 5-27-11 અન્વાહાર્યેષ્વિત્યનેન શ્રૌતમિષ્ટ્યાદિકં લક્ષ્યતે। તત્રહિ અન્વાહાર્યો દક્ષિણાત્વેન દીયતે ॥ 11 ॥ 5-27-12 કાર્યં ધર્મઃ । પ્રેત્ય મૃત્વા ॥ 12 ॥ 5-27-13 પરલોકે કર્મ નાસ્તીત્યાહ જહાતીતિ ॥ 13 ॥ 5-27-14 અત્ર કર્મ કુર્વન્ કામવશાદમુત્ર ફલં ન પ્રાર્થયેતેત્યર્થઃ । કર્મજં ફલં ત્યક્ત્વા પરેણ વૈરાગ્યેણ સંપન્નો મોક્ષાર્થં યોગાભ્યાસમેવ કુરુષ્વ કિં રાજ્યેન બન્ધુનાશલભ્યેનેત્યર્થઃ ॥ 14 ॥ 5-27-16 તચ્ચેદિતિ। ભો પાર્થાઃ ભો પાણ્ડવાઃ તત્પાપં કર્મ ગોત્રવધરૂપં દ્વેષરૂપેણ ચિરાય પ્રાગેવ ચેત્કરિષ્યધ્વં તર્હિ યદ્વને વર્ષપૂગાન્ દુઃખં વાસં નિવસધ્વં તદ્ધર્મ એવેતિ યત્તત્પદાધ્યાહારેણ યોજ્યમ્। રાજ્યાર્થં સર્વલોકનાશમિચ્છતાં ભવતાં દુર્યોધનેન યો વનવાસઃ કારિતઃ સ ધર્મ એવેત્યર્થઃ ॥ 16 ॥ 5-27-17 પુરસ્તાત્ પ્રવ્રજનકાલે એવ યત્ યતઃ પુરસ્તાદપિ એતદ્બલં આત્માધીનમેવાસીત્। જ્ઞાતિવધેનાપિ રાજ્યસુખમાવશ્યકં ચેત્તર્હિ પૂર્વમેવ સહાયસત્વાત્કુતો ન યુદ્ધં કૃતમિતિ એતદાદિશ્લોકચતુષ્ટયર્થઃ ॥ 17 ॥ 5-27-20 હીનકાલે ગતે કાલે ઇત્યર્થઃ ॥ 20 ॥ 5-27-21 સર્વથાપિ યુદ્ધં ન કર્તવ્યં જયપરાજયયોરવ્યવસ્થિતત્વાદિત્યાહ અપ્રાહ ઇતિ। ભૂતેરપૈતિ દૈવાદિતિ શેષઃ ॥ 21 ॥ 5-27-23 અવ્યાધિજં કટુકં પિત્તાદિકં વિનાપ્યરોચકમ્ । યશોમુષં યશોહરમ્। પેયં ગિલનીયમ્। મન્યું ક્રોધમ્। પ્રશામ્ય શાન્તો ભવ ॥ 23 ॥ 5-27-27 દેવયાનાત્પથોઽર્ચિરાદિમાર્ગાદપુનરાવૃત્તિફલાત્ ગોત્રદ્રોહેણ માગા ઇત્યર્થઃ ॥ 27 ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 028
॥ શ્રીઃ ॥
5.28. અધ્યાયઃ 028
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ સઞ્જયંપ્રતિ ધર્માધર્મનિર્ણયસ્ય ઇતરાસાધારણતયા સ્વસ્ય ધર્મરહસ્યજ્ઞશ્રીકૃષ્ણવચનાનુયયિત્વકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-28-0 (32512)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 5-28-0x (3429)
અસંશયં સઞ્જય સત્યમેત-
દ્ધર્મો વરઃ કર્મણાં યત્ત્વમાત્થ ।
જ્ઞાત્વા તુ માં સઞ્જય ગર્હયેસ્ત્વં
યદિ ધર્મં યદ્યધર્મં ચરામિ ॥ 5-28-1 (32513)
યત્રાધર્મો ધર્મરૂપાણિ ધત્તે
ધર્મઃ કૃત્સ્નો દૃશ્યતોઽધર્મરૂપઃ।
બિભ્રદ્ધર્મો ધર્મરૂપં તથા ચ
વિદ્વાંસસ્તં સંપ્રપશ્યન્તિ બુદ્ધ્યા ॥ 5-28-2 (32514)
એવં તથૈવાપદિ લિઙ્ગમેત-
દ્ધર્માધર્મૌ નિત્યવૃત્તી ભજેતામ્।
આદ્યં લિઙ્ગં યસ્ય તસ્ય પ્રમાણ-
માપદ્ધર્મં સઞ્જય તં નિબોધ ॥ 5-28-3 (32515)
લુપ્તાયાં તુ પ્રકૃતૌ યેન કર્મ
નિષ્પાદયેત્તત્પરીપ્સેદ્વિહીનઃ।
પ્રકૃતિસ્થશ્ચાપદિ વર્તમાન
ઉભૌ ગર્હ્યૌ ભવતઃ સઞ્જયૈતૌ ॥ 5-28-4 (32516)
અવિનાશમિચ્છતાં બ્રાહ્મણાનાં
પ્રાયશ્ચિત્તં વિહિતં યદ્વિધાત્રા।
સંપશ્યેથાઃ કર્મસુ વર્તમાનાન્
વિકર્મસ્થાન્સઞ્જય ગર્હયેસ્ત્વમ્ ॥ 5-28-5 (32517)
મનીષિણાં સત્ત્વિચ્છેદનાય
વિધિયતે સત્સુ વૃત્તિઃ સદૈવ।
અબ્રાહ્મણાઃ સન્તિ તુ યે ન વૈદ્યાઃ
સર્વોત્સઙ્ગં સાધુ મન્યેત તેભ્યઃ ॥ 5-28-6 (32518)
તદધ્વાનઃ પિતરો યે ચ પૂર્વે
પિતામહા યે ચ તેભ્યઃ પરેઽન્યે।
યજ્ઞૈષિણો યે ચ હિ કર્મ કુર્યુ-
ર્નાન્યં તતો નાસ્તિકોઽસ્મીતિ મન્યે ॥ 5-28-7 (32519)
યત્કિંચનેદં વિત્તમસ્યાં પૃથિવ્યાં
યદ્દેવાનાં ત્રિદશાનાં પરં યત્।
પ્રાજાપત્યં ત્રિદિવં બ્રહ્મલોકં
નાધર્મતઃ સઞ્જય કામયેયમ્ ॥ 5-28-8 (32520)
ધર્મેશ્વરઃ કુશલો નીતિમાંશ્ચા-
પ્યુપાસિતા બ્રાહ્મણાનાં મનીષી।
નાનાવિધાંશ્ચૈવ મહાબલાંશ્ચ
રાજન્યભોજાનનુશાસ્તિ કૃષ્ણઃ ॥ 5-28-9 (32521)
યદિ હ્યહં વિસૃજત્સામ ગર્હ્યો
નિયુધ્યમાનો યદિ જહ્યાં સ્વધર્મમ્ ।
મહાયશાઃ કેશવસ્તદ્બ્રવીતુ
વાસુદેવસ્તૂભયોરર્થકામઃ ॥ 5-28-10 (32522)
શૈનેયોઽયં ચેદયશ્ચાન્ધકાશ્ચ
વાર્ષ્ણેયભોજાઃ કુકુરાઃ સૃઞ્જયાશ્ચ ।
ઉપાસીના વાસુદેવસ્ય બુદ્ધિં
નિગૃહ્ય શત્રૂન્સુહૃદો નન્દયન્તિ॥ 5-28-11 (32523)
વૃષ્ણ્યન્ધકા હ્યુગ્રસેનાદયો વૈ
કૃષ્ણપ્રણીતાઃ સર્વ એવેન્દ્રકલ્પાઃ ।
મનસ્વિનઃ સત્યપરાયણાશ્ચ
મહાબલા યાદવા ભોગવન્તઃ ॥ 5-28-12 (32524)
કાશ્યો બભ્રુઃ શ્રિયમુત્તમાં ગતો
લબ્ધ્વા કૃષ્ણં ભ્રાતરમીશિતારમ્ ।
યસ્મૈ કામાન્વર્ષતિ વાસુદેવો
ગ્રીષ્માત્યયે મેઘ ઇવ પ્રજાઽભ્યઃ ॥ 5-28-13 (32525)
ઈદૃશોઽયં કેશવસ્તાત વિદ્વાન્
વિદ્ધિ હ્યેનં કર્મણાં નિશ્ચયજ્ઞમ્।
પ્રિયશ્ચ નઃ સાધુતમશ્ચ કૃષ્ણો
નાતિક્રામે વચનં કેશવસ્ય ॥ 5-28-14 (32526)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સઞ્જયયાનપર્વણિ અષ્ટાવિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-28-2 ધર્માધર્મપરીક્ષાયાં ત્રૈવિધ્યમાહ યત્રેતિ । યત્ર પુરુષે દમ્ભાદિમતિ અધર્મઃ અભિચારાર્થં મન્ત્રજપાદિઃ ધર્મ ઇત્યેવાન્યે જાનન્તિ। તથા પ્રચ્છન્નયોગિનિ દત્તાત્રેયાદૌ ધર્મો રાગદ્વેષાદિશૂન્યતારૂપો યોગધર્મોઽપિ ઉન્મત્તવદાચરણાદધર્મરૂપ ઇવ દૃશ્યતે। યત્ર વસિષ્ઠાદૌ ધર્મઃ ધર્મરૂપ એવ। યદ્યપિ ચાણ્ડાલાદૌ અધર્મોઽપ્યધર્મરૂપ એવાસ્તિ તથાપિ તસ્યાનુપાદેયત્વાન્ત્રયમેવ વિચાર્યમ્। એતચ્ચ ત્વથાપિ વિદુષા મયિ વિચાર્યમિત્યાશયઃ ॥ 2 ॥ 5-28-3 આપત્કાલવશાદ્ધર્માધર્મયોર્વ્યત્યાસો જાયત ઇત્યાહ એવમિતિ। એતદેવંરૂપં લોકપ્રત્યક્ષં લિઙ્ગં બ્રાહ્મણસ્ય સ્વાધ્યાયપ્રવચનાદિ। ક્ષત્રિયસ્ય શૌર્યાદિ। વૈશ્યસ્ય કૃષ્યાદિ । તત્તથૈવ યથોક્તમેવ। તથાપિ નિત્યવૃત્તી નિત્યં વર્તેતે તૌ નિત્યવૃત્તી ધર્માધર્મૌ તલ્લિઙ્ગં ભજેતામ્। અયં ભાવઃ। ક્ષત્રલિઙ્ગં બ્રાહ્મણવૈશ્યયોરાપદિ ધર્મઃ અનાપદ્યધર્મઃ । તથા ચૈકસ્યૈવ લિઙ્ગસ્ય વર્ણાન્તરે અવસ્થાભેદાદ્ધર્મત્વમધર્મત્વં ચ નિત્યમિતિ। તત્રાપિ વિશેષમાહ આદ્યમિતિ। આદ્યં બ્રાહ્મણલિઙ્ગં યાજનાદિ યસ્યાસ્તિ બ્રાહ્મણસ્ય તસ્યૈવ તત્ પ્રમાણં અવ્યભિચારિ। આપદ્યપિ ક્ષત્રિયેણ યાજનાધ્યાપનાદિકં ન કર્તવ્યમિત્યર્થઃ। એવં વિધં તં આપદ્ધર્મં શાસ્ત્રાન્નિબોધ બુધ્યસ્વ ॥ 3 ॥ 5-28-4 પ્રકૃતિઃ જીવિકાહેતુભૂતં ધનમ્। તચ્ચ ક્ષત્રિયસ્ય ભૂમિશસ્ત્રાદિકમ્। વૈશ્યસ્ય ધપશ્વાદિકમ્। તસ્મિન્સર્વાત્મના નષ્ટે સતિ યેન કર્મ સંધ્યોપાસનાદિકં નિષ્પાદયેત્ તત્ ભિક્ષાટનાદિકમપિ પરિપ્સેત્કર્તુમિચ્છેત્। અન્યથા જીવિકાયા અભાવાત્કર્મલોપઃ પ્રાણનાશશ્ચ સ્યાદતોઽત્યન્તાપદિ તાવાન્ વિપ્રધમાઽપીતરૈરનુષ્ઠેય એવ। પ્રકૃતિસ્થશ્ચેતિ। આપદિ આપદ્ધર્મે પ્રકૃતિસ્થોઽપિ યદ્યાપદ્વર્મમનુસરેત્સ લોભાદ્ગર્હ્યાઃ। આપત્સ્થોઽપિ યદિ પ્રાકૃતં ધરમમનુસરેત્સ જીવનલોપાત્ કુટુમ્બહિંસયા ચ ગર્હ્ય ઇત્યર્થઃ। યો ન કર્મેતિ કo ડo પાઠઃ ॥ 4 ॥ 5-28-5 યત્ યસ્માદ્ધેતોઃ । વિધાત્રા અવિનાશં બ્રાહ્મણ્યવિનાશાભાવમિચ્છતાં બ્રાહ્મણાનાં આપદુત્તીર્ણાનાં પ્રાયશ્ચિત્તં વિહિતમ્। તસ્માદ્ધએતોરાપદિ અન્યસ્યાન્યધર્માશ્રયણં પ્રસક્તમેવેતિ જ્ઞાયતે। અત એવ એવચક્રાયાગસ્માભિઃ કૃતં ભિક્ષાટનં નાનુમિતમિત્યર્થઃ। એવમનાપદિ કર્મસુ વર્તમાનાન્ આપદિ ચ વિકર્મસ્થાન્ સંપશ્યેથાઃ સમ્યગેવેદમિતિ પશ્યેથાઃ। અન્યથા તુ આપદિ કર્મસ્થાન્ આત્મપરહિંસ્રાન્ અનાપદિ વિકર્મસ્થાંશ્ચતિલુબ્ધાન્ વિહર્ગયેસ્ત્વમ્। આપદ્યેતાન્કર્મસુ ઇતિ કo ડo પાઠઃ ॥ 5 ॥ 5-28-6 કિંચ મનીષિણાં મનસઃ નિગ્રહં નાશં કર્તુમિચ્છતામ્। ઈષ ગતિહિંસાદર્શનેષ્વિત્યસ્ય રૂપમ્। સત્ત્વિચ્છેદનાય સત્ત્વસ્ય બુદ્ધિસત્ત્વસ્ય ચિદાત્મના સહ એકલોલીભૂતસ્ય વિચ્છેદનાય મુઞ્જેષીકાન્યાયેન પૃથક્કરણાય સત્સુ સતાં ગૃહેષુ વૃત્તિર્જીવિકા શાસ્ત્રે વિધીયતે। વેદાનિમં લોકમમું ચ પરિત્યજ્યાત્મનાત્માનમન્વિચ્છેદિતિશ્રુત્યાત્માન્વેષણાય સર્વસંન્યાસપૂર્વકં ભિક્ષાચર્યવિધાનાત્। ન બ્રાહ્મી વૃત્તિઃ કસ્યાપિ નિન્દ્યા। યેતુ અબ્રહ્માણા અપિ વૈદ્યાઃ વિદ્યાનિષ્ઠાઃ ન ભવન્તિ તેષાં ભિક્ષાચર્યસ્યાવિધાનાત્ તેભ્યઃ તેષામર્થે સર્વોત્સઙ્ગં સર્વેષામુત્સઙ્ગં સમીપં સ્વધર્મસંયોગં આપદનાપદોરુચિતં સાધુ મન્યેત। સર્વોચ્છેદમિતિ કo ડo પાઠે તેભ્યસ્તેષામર્થે ભિક્ષાદ્યટનં સર્વધર્મોચ્છેદાય મન્યેતેત્યર્થઃ ॥ 6 । 5-28-7 તદધાન ઇતિ। પિત્રાદયઃ યજ્ઞૈષિણો યે તે સર્વે તદધ્વાનઃ સ એવ મયોક્તોઽધ્વા માર્ગો યેષાં તે તદધ્વાનોઽભૂવન્। હિ પ્રસિદ્ધમ્। યે ચ કર્મ ન કુર્યુઃ સંન્યાસિન ઇત્યર્થઃ। તે સર્વે તદધ્વાનઃ। અહમપિ આસ્તિકેઽસ્મિતિ તતોઽન્યં અધ્વાનં ન મન્યે ॥ 7 ॥ 5-28-9 ધર્મેશ્વરઃ ધર્મફલસ્ય દાતા ॥ 9 ॥ 5-28-12 કૃષ્ણપ્રણીતાઃ કૃષ્ણેનૈવ નીતિપથં નીતાઃ ॥ 12 ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 029
॥ શ્રીઃ ॥
5.29. અધ્યાયઃ 029
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષ્ણેન સ્વસ્ય કુરુપાણ્ડેષુ તુલ્યવૃત્તિત્વકથનપૂર્વકં કર્મણામવશ્યાનુષ્ઠેયત્વસમર્થનમ્ ॥ 1 ॥ તથા સઞ્જયંપ્રતિ દુર્યોધનાદિકૃત્યનયસ્મારણપૂર્વકં સ્વસ્ય સન્ધ્યર્થં તત્રાગમનકથનમ્ ॥ 2 ॥ તથા પાણ્ડવાનાં શમાશમાન્યતરપક્ષાનુસારિત્વકથનપૂર્વકં ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ યથાભિલષિતકરણકથનચોદનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-29-0 (32527)
વાસુદેવ ઉવાચ। 5-29-0x (3430)
અવિનાશં સઞ્જય પાણ્ડવાના-
મિચ્છામ્યહં ભૂતિમેષાં પ્રિયં ચ।
તથા રાજ્ઞો ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય સૂત
સમાશંસે બહુપુત્રસ્ય વૃદ્ધિમ્ ॥ 5-29-1 (32528)
કામો હિ મે સઞ્જય નિત્યમેવ
નાન્યદ્બ્રૂયાં તાન્પ્રતિ શામ્યતેતિ।
રાજ્ઞશ્ચ હિ પ્રિયમેતચ્છૃણોમિ
મન્યે ચૈતત્પાણ્ડવાનાં સમક્ષમ્ ॥ 5-29-2 (32529)
સુદુષ્કરસ્તત્ર શમો હિ નૂનં
પ્રદર્શિતઃ સઞ્જય પાણ્ડવેન।
યસ્મિન્ગૃદ્ધો ધૃતરાષ્ટ્રઃ સપુત્રઃ
કસ્માદેષાં કલહો નાવમૂર્ચ્છેત્ ॥ 5-29-3 (32530)
ન ત્વં ધર્મં વિચરં સઞ્જયેહ
મત્તશ્ચ જાનામિ યુધિષ્ઠિરાચ્ચ
અથો કસ્માત્સજ્જય પાણ્ડવસ્ય
ઉત્સાહિનઃ પૂરયતઃ સ્વકર્મ ॥ 5-29-4 (32531)
યથાખ્યાતમાવમતઃ કુટુમ્બે
પુરા કસ્માન્સાધુવિલોપમાત્થ।
અસ્મિન્વિધૌ વર્તમાને યથાવ-
દુચ્ચાવચા મતયો બ્રાહ્મણાનામ્ ॥ 5-29-5 (32532)
કર્મણાઽઽહુઃ સિદ્ધિમેકે પરત્ર
હિન્વા કર્મ વિદ્યયા સિદ્ધિમેકે।
નાભુઞ્જાનો ભક્ષ્યભોજ્યસ્ય તૃપ્યે-
દ્વિદ્વાનપીહ વિહિતં બ્રાહ્મણાનામ્ ॥ 5-29-6 (32533)
યા વૈ વિદ્યાઃ સાધયન્તીહ કર્મ
તાસાં ફલં વિદ્યતે નેતરાસામ્।
તત્રેહ વૈ દૃષ્ટફલં તુ કર્મ
પીત્વોદકં શામ્યતિ તૃષ્ણયાઽઽર્તઃ ॥ 5-29-7 (32534)
સોઽયં વિધિર્વિહિતઃ કર્મણૈવ
સંવર્તતે સઞ્જય તત્ર કર્મ।
તત્ર યોઽન્યત્કર્મણઃ સાધુ મન્યે-
ન્મોઘં તસ્યાલપિતં દુર્બલસ્ય ॥ 5-29-8 (32535)
કર્મણાઽમી ભાન્તિ દેવાઃ પરત્ર
કર્મણૈવેહ પ્લવતે માતરિશ્વા।
અહોરાત્રે વિદધત્કર્મણૈવ
અતન્દ્રિતો નિત્યમુદેતિ સૂર્યઃ ॥ 5-29-9 (32536)
માસાર્ધમાસાનથ નક્ષત્રયોગા-
નતન્દ્રિતશ્ચન્દ્રમાશ્ચાભ્યુપૈતિ।
અતન્દ્રિતો દહતે જાતવેદાઃ
સમિદ્ધ્યમાનઃ કર્મ કુર્વન્પ્રજાભ્યઃ ॥ 5-29-10 (32537)
અતન્દ્રિતા ભારમિમં મહાન્તં
બિભર્તિ દેવી પૃથિવી વલેન।
અતન્દ્રિતાઃ શીઘ્રસપો વહન્તિ
સન્તર્પયન્ત્યઃ સર્વભૂતાનિ નદ્યઃ ॥ 5-29-11 (32538)
અતન્દ્રિતો વર્ષતિ ભૂરિતેજાઃ
સન્નાદયન્નન્તરિક્ષં દિશશ્ચ।
અતન્દ્રિતો બ્રહ્મચર્યં ચચાર
શ્રેષ્ઠત્વમિચ્છન્બલભિદ્દેવતાનામ્ ॥ 5-29-12 (32539)
હિત્વા સુખં મનસશ્ચ પ્રિયાણિ
તેન શક્રઃ કર્મણા શ્રૈષ્ઠ્યમાપ।
સત્યં ધર્મં પાલયન્નપ્રમત્તો
દમં તિતિક્ષાં સમતાં પ્રિયં ચ ॥ 5-29-13 (32540)
એતાનિ સર્વાણ્યુપસેવમાનો
યો દેવરાજ્યં મઘવાન્પ્રાપ મુખ્યમ્।
બૃહસ્પતિર્બ્રહ્મચર્યં ચચાર
સમીહિતઃ સંશિમાત્મા યથાવત્ ॥ 5-29-14 (32541)
હિત્વા સુખ પ્રતિરુધ્યેન્દ્રિયાણિ
તેન દેવાનામગમદ્ગૌરવં સઃ।
તથા નક્ષત્રાણિ કર્મણાઽમુત્ર ભાન્તિ
રુદ્રાદિત્યા વસવોઽથાપિ વિશ્વે ॥ 5-29-15 (32542)
યમો રાજા વૈશ્રવણઃ કુબેરો
ગન્ધર્વયક્ષાપ્સરસશ્ચ સૂત।
બ્રહ્મવિદ્યાં બ્રહ્મચર્યં ક્રિયાં ચ
નિપેવમાણા ઋષયોઽમુત્ર ભાન્તિ ॥ 5-29-16 (32543)
જાનન્નિમં સર્વલોકસ્ય ધર્મં
વિપ્રેન્દ્રાણાં ક્ષત્રિયાણાં વિશાં ચ।
સ કસ્માત્ત્વં જાનતાં જ્ઞાનવાન્સન્
વ્યાયચ્છસેક સઞ્જય કૌરવાર્થે ॥ 5-29-17 (32544)
આમ્નાયેષુ નિત્યસંયોગમસ્ય
તથાઽશ્વમેધે રાજસૂયે ચ વિદ્ધિ।
સંયુજ્યતે ધનુપા વર્મણા ચ
હસ્ત્યશ્વાદ્યૈ રથશસ્ત્રૈશ્ચ ભૂયઃ ॥ 5-29-18 (32545)
તે ચેદિમે કૌરવાણામ્રુપાય-
મવગચ્છેયુવધેનૈવ પાર્થાઃ।
ધર્મત્રાણં પુણ્યમેષાં કૃતં સ્યા-
દાર્યે વૃત્તે ભીમસેનં નિગૃહ્ય ॥ 5-29-19 (32546)
તે ચેત્પિત્ર્યે કર્મણિ વર્તમાના
આપદ્યેરન્દિષ્ટવશેન મૃત્યુમ્।
યથાશક્ત્યાપૂરયન્તઃ સ્વકર્મ
તદપ્યેષાં નિધનં સ્યાત્પ્રશસ્તમ્ ॥ 5-29-20 (32547)
ઉતાહો ત્વં મન્યસે શામ્યમેવ
રાજ્ઞાં યુદ્ધે વર્તતે ધર્મતન્ત્રમ્।
અયુદ્ધે વા વર્તતે ધર્મતન્ત્રં
તથૈવ તે વાચમિમાં શ્રૃણોમિ ॥ 5-29-21 (32548)
ચાતુર્વર્ણ્યસ્ય પ્રથમં સંવિભાગ-
મવેક્ષ્ય ત્વં સઞ્જય સ્વં ચ કર્મ।
નિશમ્યાથો પાણ્ડવાનાં ચ કર્મ
પ્રશંસ વા નિન્દ વા યા મતિસ્તે॥ 5-29-22 (32549)
અધીયીત બ્રાહ્મણો વૈ યજેત
દદ્યાદીયાત્તીર્થમુખ્યાનિ ચૈવ।
અધ્યાપ્રયેદ્યાજયેચ્ચાપિ યાજ્યાન્
પ્રતિગ્રહાન્વા વિહિતાન્પ્રતીચ્છેત્ ॥ 5-29-23 (32550)
` અધીયીત ક્ષત્રિયોઽથો યજેત
દદ્યાદ્ધનં ન તુ યાચેત કિંચિત્।
ન યાજયેન્ન તુ ચાધ્યાપયીત
એવં સ્મૃતઃ ક્ષત્રધર્મઃ પુરાણઃ ॥' 5-29-24 (32551)
તથા રાજન્યો રક્ષણં વૈ પ્રજાનાં
કૃત્વા ધર્મેણાપ્રમત્તોઽથ દત્ત્વા।
યજ્ઞૈદિષ્ટ્વા સર્વવેદાનધીત્ય
દારાન્કૃવા પુણ્યકૃદાવસેદ્ગૃહાન્ ॥ 5-29-25 (32552)
સ ધર્માત્મા ધર્મમધીત્ય પુણ્યં
યદૃચ્છયા વ્રજતિ બ્રહ્મલોકમ્।
વૈશ્યોઽધીત્ય કૃષિગોરક્ષપણ્યૈ-
ર્વિત્તં ચિન્વન્પાલયન્નપ્રમત્તઃ ॥ 5-29-26 (32553)
પ્રિયં કુર્વન્બ્રાહ્મણક્ષત્રિયાણાં
ધર્મશીલઃ પુણ્યકૃદાવસેદ્ગૃહાન્।
પરિચર્યા વન્દનં બ્રાહ્મણાનાં
નાધીયીત પ્રતિષિદ્ધોઽસ્ય યજ્ઞઃ ।
નિત્યોત્થિતો ભૂતયેઽતન્દ્રિતઃ સ્યા-
દેવં સ્મૃતઃ શૂદ્રધર્મઃ પુરાણઃ ॥ 5-29-27 (32554)
એતાન્રાજા પાલયન્નપ્રમત્તો
નિયોજયન્સર્વવર્ણાન્સ્વધર્મે।
અકામાત્મા સમવૃત્તિઃ પ્રજાસુ
નાધાર્મિકાનનુરુધ્યેત કામાત્ ॥ 5-29-28 (32555)
શ્રેયાંસ્તસ્માદ્યદિ વિદ્યેત કશ્ચિ-
દભિજ્ઞાતઃ સર્વધર્મોપપન્નઃ ।
સ તં દ્રષ્ટુમનુશિષ્યન્પ્રજાનાં
ન ચૈતદ્બુધ્યેદિતિ તસ્મિન્નસાધુઃ ॥ 5-29-29 (32556)
યદા ગૃધ્યેત્પરભૂતૌ નૃશંસો
વિધિપ્રકોપાદ્બલમાદદાનઃ।
તતો રાજ્ઞામભવદ્યુદ્ધમેત-
ત્તત્ર જાતં વર્મ શસ્ત્રં ધનુશ્ચ।
ઇન્દ્રેણૈતદ્દસ્યુવધાય કર્મ
ઉત્પાદિતં વર્મ શસ્ત્રં ધનુશ્ચ ॥ 5-29-30 (32557)
તત્ર પુણ્યં દસ્યુવધેન લભ્યતે
સોઽયં દોષઃ કુરુભિસ્તીવ્રરૂપઃ ।
અધર્મજ્ઞૈર્ધર્મમબુધ્યમાનૈઃ
પ્રાદુર્ભૂતઃ સઞ્જય સાધુ તન્ન ॥ 5-29-31 (32558)
તત્ર રાજા ધૃતરાષ્ટ્રઃ સપુત્રો
ધર્મ્યં હરેત્પાણ્ડવાનામકસ્માત્।
નાવેક્ષન્તે રાજધર્મં પુરાણં
તદન્વયાઃ કુરવઃ સર્વ એવ ॥ 5-29-32 (32559)
સ્તેનો હરેદ્યત્ર ધનં હ્યદૃષ્ટઃ
પ્રસહ્ય વા યત્ર હરેત દૃષ્ટઃ ।
ઉભૌ ગર્હ્યૌ ભવતઃ સઞ્જયૈતૌ
કિં વૈ પૃથત્કં ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રે ॥ 5-29-33 (32560)
સોઽયં લોભાન્મન્યતે ધર્મમેતં
યમિચ્છતિ ક્રોધવશાનુગામી।
ભાગઃ પુનઃ પાણ્ડવાનાં નિવિષ્ટ-
સ્તં નઃ કસ્માદાદદીરન્પરે વૈ ॥ 5-29-34 (32561)
અસ્મિન્પદે યુધ્યતાં નો વધોઽપિ
શ્લાઘ્યઃ પિત્ર્યં પપરાજ્યાદ્વિશિષ્ટમ્।
એતાન્ધર્માન્કૌરવાણાં પુરાણા-
નાચક્ષીથાઃ સઞ્જય રાજમધ્યે ॥ 5-29-35 (32562)
એતે મદાન્મૃત્યુવશાભિપન્નાઃ
સમાનીતા ધાર્તરાષ્ટ્રેણ મૂઢાઃ।
ઇદં પુનઃ કર્મ પાપીય એવ
સભામધ્યે પશ્ય વત્તં કુરૂણામ્ ॥ 5-29-36 (32563)
પ્રિયં ભાર્યાં દ્રૌપદીં પાણ્ડવાનાં
યશસ્વિનીં શીલવૃત્તોપપન્નામ્।
યદુપૈક્ષન્ત કુરવો ભીષ્મમુખ્યાઃ
કામાનિગેનોપરુદ્ધાં વ્રજન્તીમ્ ॥ 5-29-37 (32564)
તાં ચેત્તદા તે સકુમારવૃદ્ધા
અવારયિષ્યન્કુરવઃ સમેતાઃ ।
મમ પ્રિયં ધૃતરાષ્ટ્રોઽકરિષ્યત્
પુત્રાણાં ચ કૃતમસ્યાભવિષ્યત્ ॥ 5-29-38 (32565)
દુઃશાસનઃ પ્રતિલોમ્યાન્નિનાય
સભામધ્યે શ્વશુરાણાં ચ કૃષ્ણામ્।
સા તત્ર નીતા કરુણં વ્યપેક્ષ્ય
નાન્યં ક્ષત્તુર્નાથમવાપ કિંચિત્ ॥ 5-29-39 (32566)
કાર્પણ્યાદેવ સહિતાસ્તત્ર ભૂપા
નાશક્નુવન્પ્રતિવક્તું સભાયામ્।
એકઃ ક્ષત્તા ધર્મ્યમર્થં બ્રુવાણો
ધર્મબુદ્ધ્યા પ્રત્યુવાચાલ્પબુદ્ધિમ્ ॥ 5-29-40 (32567)
અબુદ્ધ્વા ત્વં ધર્મમેતં સભાયા-
અથેચ્છસે પાણ્ડવસ્યોપદેષ્ટુમ્ ।
કૃષ્ણા ત્વેતત્કર્મ ચકાર શુદ્ધં
સુદુષ્કરં તત્ર સભાં સમેત્ય ॥ 5-29-41 (32568)
યેન કૃચ્છ્રાત્પાણ્ડવાનુજ્જહાર
તથાઽઽત્માનં નૌરિવ સાગરૌઘાત્।
યત્રાબ્રવીત્સૂતપુત્રઃ સભાયાં
કૃષ્ણાં સ્થિતાં શ્વશુરાણાં સમીપે ॥ 5-29-42 (32569)
ન તે ગતિર્વિદ્યતે યાજ્ઞસેનિ
પ્રપદ્યેથા ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય વેશ્મ।
પરાજિતાસ્તે પતયો ન સન્તિ
પતિં ચાન્યં ભામિનિ ત્વં વૃણીષ્વ ॥ 5-29-43 (32570)
યો બીભત્સોર્હૃદયે પ્રોત આસી-
દસ્થિ છિન્દન્મર્મઘાતી સુઘોરઃ ।
કર્ણાચ્છરો વાઙ્ભયસ્તિગ્મતેજાઃ
પ્રતિષ્ઠિતો હૃદયે ફાલ્ગુનસ્ય ॥ 5-29-44 (32571)
કૃષ્ણાજિનાનિ પરિધિત્સમાનાન્
દુઃશાસનઃ કટુકાન્યભ્યભાષત્।
એતે સર્વે ષણ્ડતિલા વિનષ્ટાઃ
ક્ષયં ગતા નરકં દીર્ઘકાલમ્ ॥ 5-29-45 (32572)
ગાન્ધારરાજઃ શકુનિર્નિકૃત્યા
યદબ્રવીદ્દ્યૂતકાલે સ પાર્થમ્।
પરાજિતો નકુલઃ કિં તવાસ્તિ
કૃષ્ણયા ત્વં દીવ્ય વૈ યાજ્ઞસેન્યા।
જાનાસિ ત્વં સઞ્જય સર્વમેતત્
દ્યૂતે વાક્યં ગર્હ્યમેવં યથોક્તમ્ ॥ 5-29-46 (32573)
સ્વયં ત્વહં પ્રાર્થયે તત્ર ગન્તું
સમાધાતું કાર્યમેતદ્વિપન્નમ્ ।
` જાનાસિ ત્વં ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય મોહં
દુરાત્મનઃ પાપવશાનુગસ્ય ' ॥ 5-29-47 (32574)
અહાપયિત્વા યદિ પાણ્ડવાર્થં
શમં કુરૂણામપિ ચેચ્છકેયમ્।
પુણ્યં ચ મે સ્યાચ્ચરિતં મહોદયં
મુચ્યેરંશ્ચ કુરવો મૃત્યુપાશાત્ ॥ 5-29-48 (32575)
અપિ મે વાચં ભાષમાણસ્ય કાવ્યાં
ધર્મારામામર્થવતીમહિંસ્રામ્ ।
અવેક્ષેરન્ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ સમક્ષં
માં ચ પ્રાપ્તં કુરવઃ પૂજયેયુઃ ॥ 5-29-49 (32576)
અતોઽન્યથા રથિના ફાલ્ગુનેન
ભીમેન ચૈવાહવદંશિતેન।
બલોત્સિક્તાન્ધાર્તરાષ્ટ્રાંશ્ચ વિદ્ધિ
પ્રદહ્યમાનાન્કર્મણા સ્વેન પાપાન્ ॥ 5-29-50 (32577)
પરાજિતાન્પાણ્ડવેયાંસ્તુ વાચો
રૌદ્રા રૂક્ષા ભાષતે ધાર્તરાષ્ટ્રઃ ।
ગદાહસ્તો ભીમસેનોઽપ્રમત્તો
દુર્યોધનં સ્મારયિતા હિ કાલે ॥ 5-29-51 (32578)
સુયોધનો મન્યુમયો મહાદ્રુમઃ
સ્કન્ધઃ કર્ણઃ શકુનિસ્તસ્ય શાખાઃ ।
દુઃશાસનઃ પુષ્કફલે સમૃદ્ધે
મૂલં રાજા ધૃતરાષ્ટ્રોઽમનીષી ॥ 5-29-52 (32579)
યુધિષ્ઠિરો ધર્મમયો મહાદ્રુમઃ
સ્કન્ધોઽર્જુનો ભીમસેનોઽસ્ય શાખાઃ ।
માદ્રીપુત્રૌ પુષ્પફલે સમૃદ્ધે
મૂલં ત્વહં બ્રહ્મ ચ બ્રાહ્મણાશ્ચ ॥ 5-29-53 (32580)
` વનં રાજા ધૃતરાષ્ટ્રઃ સપુત્રઃ
સિંહા વને સઞ્જય પાણ્ડવેયાઃ।
સિંહાભિગુપ્તં ન વનં વિનશ્યેત્
સિંહો ન નશ્યેત વનાભિગુપ્તઃ ॥ 5-29-54 (32581)
નિર્વનો વધ્યતે સિંહો નિઃસિંહં વધ્યતે વનમ્।
તસ્માત્સિંહો વનં રક્ષેદ્વનં સિંહં ચ પાલયેત્ ॥' 5-29-55 (32582)
વનં રાજા ધૃતરાષ્ટ્રઃ વને વ્યાઘ્રાશ્ચ પાણ્ડવાઃ।
મા વનં છિન્ધિ સવ્યાઘ્રં વ્યાઘ્રા નેશુર્વનં વિના॥ 5-29-56 (32583)
નિર્વનો વધ્યતે વ્યાઘ્રો નિર્વ્યાઘ્રં છિદ્યતે વનમ્।
તસ્માદ્વ્યાઘ્રો વનં રક્ષેદ્વયં વ્યાઘ્રં ચ પાલયેત્ ॥ 5-29-57 (32584)
લતાધર્મા ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ સાલાઃ સઞ્જય પાણ્ડવાઃ।
ન લતા વર્ધતે જાતુ મહાદ્રુમમનાશ્રિતા ॥ 5-29-58 (32585)
સ્થિતાઃ શુશ્રૂષિતું પાર્થાઃ સ્થિતા યોદ્ધુમરિન્દમાઃ।
યત્કૃત્યં ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય તત્કરોતુ નરાધિપઃ ॥ 5-29-59 (32586)
સ્થિતાઃ શમે મહાત્માનઃ પાણ્ડવા ધર્મચારિણઃ।
યોધાઃ સમર્થાસ્તદ્વિદ્વન્નાચક્ષીથા યથાતથમ્ ॥ ॥ 5-29-60 (32587)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સઞ્જયયાનપર્વણિ એકોનત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-29-2 શામ્યતેતિ વચનાદન્યત્તાન્પ્રતિ ન બ્રૂયામ્ । પાણ્ડવાનાં સમક્ષં રાજ્ઞો યુધિષ્ઠિરાચ્ચ એતદેવ શૃણોમિ। અહં ચ એતન્મન્યે માનયામિ ॥ 2 ॥ 5-29-3 તત્ર રાજ્યે નિમિત્તે। ગૃદ્ધઃ લિપ્સાવાન્ । એવં સતિ એષાં કૌરવાણાં કસ્માદ્ધેતોઃ કલહઃ નાવમૂર્ચ્છેત્ ॥ 3 ॥ 5-29-4 વિચરં વિચલિતમ્। પૂરયતઃ પાલયતઃ ॥ 4 ॥ 5-29-5 યથાખ્યાતં પ્રસિદ્ધિમનતિક્રમ્ય આવસતઃ અધિતિષ્ટતઃ સાધુવિલોપં ધર્મલોપં યુધિષ્ઠિરે કસ્માદ્ધેતોઃ આત્થ ઉક્તવાન્ ત્વમ્। અસ્મિન્વિધૌ ॥ 5 ॥ 5-29-17 વ્યાયચ્છસે નિગ્રહં કરોષિ ॥ 17 ॥ 5-29-18 વિદ્યા ધર્મઃ શૌર્યં ચ યુધિષ્ઠિરે પુષ્કલમસ્તીતિ નાયમન્યેન શિક્ષણીયો જેતું વા શક્ય ઇત્યર્થઃ ॥ 18 ॥ 5-29-19 કૌરવાણાં અવધેન ઉપાયમ્। રાજ્યપ્રાપ્તાવિતિ શેષઃ। એષાં એતૈઃ। ભીમસેનં આર્યે વૃત્તે અહિંસાયાં નિગૃહ્ય પુણ્યમેવ કૃતં સ્યાત્ ॥ 19 ॥ 5-29-21 શામ્યમેવ શમઃ કાર્યએવેતિ મન્યસે તર્હિ ધર્મમન્ત્રં ધર્માનુષ્ઠાનં યુદ્ધપક્ષેઽસ્તિ ઉત અયુદ્ધપક્ષે । તયોર્મધ્યે યદેવ વક્ષ્યસિ તથૈવ તે વાચં શ્રૃણોમિ કરિષ્યામીત્યર્થઃ ॥ 21 ॥ 5-29-26 સઃ ક્ષત્રિયઃ અધીત્ય પ્રાપ્ય ॥ 26 ॥ 5-29-29 તસ્માત્ રાજ્ઞઃ શ્રેયાન્ પ્રશસ્તતરઃ અભિજ્ઞાતઃ જ્ઞાનતઃ ધર્મતશ્ચ યદિ કશ્ચિદસ્તિ સ તં યુધિષ્ઠિરં પ્રજાનાં કર્મણિ ષષ્ઠી। પ્રજાઃ દ્રષ્ટું રાજ્યં પ્રાપ્તુમિત્યર્થઃ। અનુશિષ્યન્ અનુશાસિતુમિચ્છત્ એતન્મદુક્તં ધર્મજાતં યુધિષ્ઠિરેઽસ્તીતિ બુધ્યેત્। નચ તસ્મિન્નસાધુઃ યુધિષ્ઠિરેઽસાધુરધર્મો ન ચાસ્તીત્યપિ બુધ્યેત્ ॥ 29 ॥ 5-29-30 પરભૂતૌ પરૈશ્વર્યે નૂશંસશ્ચોરકલ્પો રાજા વિધિપ્રકોષાત્ દૈવપ્રાતકૂલ્યાત્ ગૃદ્ધ્યેત્। તતો હેતોઃ રાજ્ઞાં પરસ્પરં યુદ્ધં સમભવત્ । કર્મ યુદ્ધમ્। વર્મ કવચમ્। શસ્ત્રં ખઙ્ગાદિ ધનુશ્ચેતિ॥ 30 ॥ 5-29-31 કુરુભિર્નિમિત્તભૂતૈરયં દોષઃ વઞ્જનારૂપઃ પ્રાદુર્ભૂતઃ ॥ 31 ॥ 5-29-32 ધર્મ્યં ધર્માદાગતં પિત્ર્યં રાજ્યમ્। તદન્વયાસ્તદનુસારિણઃ ॥ 32 ॥ 5-29-33 પૃથત્ક્વં સ્તેનાદન્યત્વમ્ ॥ 33 ॥ 5-29-34 એતં છલેન રાજ્યાપહારમ્। નિવિષ્ટઃ વનવાસાદૂર્ધ્વં રાજ્યં ગ્રાહ્યમિતિ કૌરવેષુ ન્યાસરૂપેણ સ્થિતઃ તં ભાગં નઃ અસ્માકં પરે કસ્માત્ આદદીરન્ ગૃહીતવન્તઃ ॥ 34 ॥ 5-29-35 પદે પદનીયે અવશ્યગ્રાહ્યે ભાગે નિમિત્તે ॥ 35 ॥ 5-29-37 કામાનુગેન રજસા। ઉપરુદ્ધાં ગૃહકર્મતો નિરુદ્ધામ્ ॥ 37 ॥ 5-29-39 પ્રાતિલોમ્યાત્ અક્રમેણ ॥ 39 ॥ 5-29-40 કાર્પણ્યાત્ દૈન્યાત્ ॥ 40 ॥ 5-29-41 પાણ્ડવસ્ય ધર્મં ઉપદેષ્ટું ઇચ્છસે ॥ 41 ॥ 5-29-47 વિપન્નં નષ્ટં સમાધાતં સમીકર્તુમ્ ॥ 47 ॥ 5-29-48 શકેયં શક્તશ્ચેત્સ્યામ્ ॥ 48 ॥ 5-29-49 કાવ્યાં શોક્રીમ્ ॥ 49 ॥ 5-29-51 રૌદ્રાઃ મર્મચ્છિદઃ। રૂક્ષાઃ નિઃસ્નેહાઃ। ભાષતે દ્યૂતાવસાનેઽભાષત ॥ 51 ॥ 5-29-53 બ્રહ્મ વેદઃ ॥ 53 ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 030
॥ શ્રીઃ ॥
5.30. અધ્યાયઃ 030
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સઞ્જયેન ગમનાય યુધિષ્ઠિરાદ્યામન્ત્રણમ્ ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ સઞ્જયંપ્રતિ આભીષ્મં આખઞ્જકુબ્જં સર્વેષુ યથાયોગ્યં વન્દનાદિપૂર્વકં સ્વસ્ય કુશલનિવેદનચોદનમ્ ॥ 2 ॥ તથા દુર્યોધનંપ્રતિ સન્ધિવિગ્રહાન્યતરપક્ષસ્વીકરણાભ્યનુજ્ઞાનકથનચોદનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-30-0 (32588)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-30-0x (3431)
આમન્ત્રયે ત્વાં નરદેવદેવ
ગચ્છામ્યહં પાણ્ડવ સ્વસ્તિ તેઽસ્તુ।
કચ્ચિન્ન વાચા વૃજિનં હિ કિંચિ-
દુચ્ચારિતં મે મનસોઽભિષઙ્ગાત્ ॥ 5-30-1 (32589)
જનાર્દનં ભીમસેનાર્જુનૌ ચ
માદ્રીસુતૌ સાત્યકિં ચેકિતાનમ્ ।
આમન્ત્ર્ય ગચ્છામિ શિવં સુખં વઃ
સૌમ્યેન માં પશ્યત ચક્ષુષા નૃપાઃ ॥ 5-30-2 (32590)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 5-30-3x (3432)
અનુજ્ઞાતઃ સઞ્જય સ્વસ્તિ ગચ્છ
ન નઃ સ્મરસ્યપ્રિયં જાતુ વિદ્વન્।
વિદ્મશ્ચ ત્વાં તે ચ વયં ચ સર્વે
શુદ્ધાત્માનં મધ્યગતં સભાસ્થમ્ ॥ 5-30-3 (32591)
આપ્તો દૂતઃ સઞ્જય સુપ્રિયોઽસિ
કલ્યાણવાક્ શીલવાંસ્તૃપ્તિમાંશ્ચ।
ન મુહ્યેસ્ત્વં સઞ્જય જાતુ મત્યા
ન ચ ક્રુદ્ધ્યેરુચ્યમાનોઽપિ તત્ત્વમ્ ॥ 5-30-4 (32592)
ન મર્મગાં જાતુ વક્તાઽસિ રૂક્ષાં
નોપશ્રુતિં કટુકાં નોતિ શુષ્કામ્।
ધર્મારામામર્થવતીમહિંસ્રા-
મેતાં વાચં તવ જાનીમ સૂત ॥ 5-30-5 (32593)
ત્વમેવ નઃ પ્રિયતમોઽસિ દૂત
ઇહાગચ્છેદ્વિદુરો વા દ્વિતીયઃ।
અભીક્ષ્ણદૃષ્ટોઽસિ પુરાતનસ્ત્વં
ધનઞ્જયસ્યાત્મસમઃ સખાઽસિ ॥ 5-30-6 (32594)
ઇતો ગત્વા સઞ્જય ક્ષિપ્રમેવ
ઉપાતિષ્ઠેથા બ્રાહ્મણાન્યે તદર્હાઃ।
વિશુદ્ધવીર્યાશ્ચરણોપપન્નાઃ
કુલે જાતાઃ સર્વધર્માપપન્નાઃ ॥ 5-30-7 (32595)
સ્વાધ્યાયિનો બ્રાહ્મણા ભિક્ષવશ્ચ
તપસ્વિનો યે ચ નિત્યા વનેષુ ।
અભિવાદ્ય તાન્મદ્વચનેન વૃદ્ધાં-
સ્તથૈવ તાન્કુશલં તાત પૃચ્છેઃ ॥ 5-30-8 (32596)
પુરોહિતં ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય રાજ્ઞ-
સ્તથાચાર્યાનૃત્વિજો યે ચ તસ્ય।
તાંશ્ચૈવત્વં સહિતાન્વૈ યથાવત્
સઙ્ગચ્છેથાઃ કુશલેનૈવ સૂત ॥ 5-30-9 (32597)
અશ્રોત્રિયા યે ચ વસન્તિ વૃદ્ધા
મનસ્વિનઃ શીલબલોપપન્નાઃ ।
આશંસન્તોઽસ્માકમનુસ્મરન્તો
યથાશક્તિ ધર્મમાત્રાં ચરન્તઃ ॥ 5-30-10 (32598)
શ્લાઘસ્વ માં કુશલિનં સ્મ તેભ્યો
હ્યનામયં તાત પૃચ્છેર્જઘન્યમ્।
યે જીવ્તિ વ્યવહારેણ રાષ્ટ્રે
પશૂંશ્ચ યે પાલયન્તો વસન્તિ।
` કૃષીવલા બિભ્રતિ યે ચ લોકં
તેષાં સર્વષાં કુશલં સ્મ પૃચ્છેઃ ॥' 5-30-11 (32599)
આચાર્ય ઇષ્ટો નયગો વિધેયો
વેદાનભીપ્સન્બ્રહ્મચર્યં ચચાર।
યોઽસ્ત્રં ચતુષ્પાત્પુનરેવ ચક્રે
દ્રોણઃ પ્રસન્નોઽભિવાદ્યસ્ત્વયાસૌ ॥ 5-30-12 (32600)
અધીતવિદ્યશ્ચરણોપપન્નો
યોઽસ્ત્રં ચતુષ્પાત્પુનરેવ ચક્રે।
ગન્ધર્વપુત્રપ્રતિમં તરસ્વિનં
તમશ્વત્થામાનં કુશલં સ્મ પૃચ્છેઃ ॥ 5-30-13 (32601)
શારદ્વતસ્યાવસથં સ્મ ગત્વા
મહારથસ્યાત્મવિદાં વરસ્ય।
ત્વં મામભીક્ષ્ણં પરિકીર્તયન્વૈ
કૃપસ્ય પાદૌ સઞ્જય પાણિના સ્પૃશેઃ ॥ 5-30-14 (32602)
યસ્મિન્શૌર્યમાનૃશંસ્યં તપશ્ચ
પ્રજ્ઞા શીલં શ્રુતરૂપે ધૃતિશ્ચ।
પાદૌ ગૃહીત્વા કુરુસત્તમસ્ય
ભીષ્મસ્ય માં તત્ર નિવેદયેથાઃ ॥ 5-30-15 (32603)
પ્રજ્ઞાચક્ષુર્યઃ પ્રણેતા કુરૂણાં
બહુશ્રુતો વૃદ્ધસેવી મનીષી।
તસ્મૈ રાજ્ઞે સ્થવિરાયાભિવાદ્ય
આચક્ષીથાઃ સઞ્જય મામરોગમ્ ॥ 5-30-16 (32604)
જ્યેષ્ઠઃ પુત્રો ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય મન્દો
મૂર્ખઃ શઠઃ સઞ્જય પાપશીલઃ।
યસ્યાપવાદઃ પૃથિવીં યાતિ સર્વાં
સુયોધનં કુશલં તાત પૃચ્છેઃ ॥ 5-30-17 (32605)
ભ્રાતા કનીયાનપિ તસ્ય મન્દ-
સ્તથાશીલઃ સઞ્જય સોપિ શશ્વત્।
મહેષ્વાસઃ શૂરતમઃ કુરૂણાં
દુઃશાસનઃ કુશલં તાત વાચ્યઃ ॥ 5-30-18 (32606)
યસ્ય કામો વર્તતે નિત્યમેવ
નાન્યઃ શમાદ્ભારતાનામિતિ સ્મ।
સ બાહ્લિકાનામૃષભો મનીષી
પુનર્યથા માઽભિવદેત્પ્રસન્નઃ ॥ 5-30-19 (32607)
` ભૂરિશ્રવાસ્તાત નિપાતયોધી
મહેષ્વાસો રથિનામુત્તમોઽગ્ર્યઃ ।
ગત્વા સ્મ તં મદ્વચનેન બ્રૂયાઃ
શલ્યં તથા મદ્વચનાત્પ્રતીતઃ ॥ 5-30-20 (32608)
મહેષ્વાસો રથિનામુત્તમોઽગ્ર્યઃ
સમઃ શલો રક્ષિતા પૃષ્ઠમસ્ય।
હીનિષેવો દેવિતા યો મતાક્ષઃ
સત્યવ્રતઃ પુરુમિત્રો જયશ્ચ।
યે પ્રસ્થાનં તત્ર મે નાભ્યનન્દં-
સ્તેષાં સર્વેષાં કુશલં તાત પૃચ્છેઃ ॥' 5-30-21 (32609)
ગુણૈરનેકૈઃ પ્રવરૈશ્ચ યુક્તો
વિજ્ઞાનવાન્નૈવ ચ નિષ્ઠુરો યઃ।
સ્નેહાદમર્ષં સહતે સદૈવ
સ સોમદત્તઃ પૂજનીયો મતો મે॥ 5-30-22 (32610)
અર્હત્તમઃ કુરુષુ સૌમદત્તિઃ
સ નો ભ્રાતા સંજય મત્સખા ચ।
મહેષ્વાસો રથિનામુત્તમોઽર્હઃ
સહામાત્યઃ કુશલં તસ્ય પૃચ્છેઃ ॥ 5-30-23 (32611)
યે ચૈવાન્યે કુરુમુખ્યા યુવાનઃ
પુત્રાઃ પૌત્રા ભ્રાતરશ્ચૈવ યે નઃ।
યંયમેષાં મન્યસે યેન યોગ્યં
તત્તત્પ્રોચ્યાનામયં સૂત વાચ્યાઃ ॥ 5-30-24 (32612)
યે રાજાનઃ પાણ્ડવાયોધનાય
સમાનીતા ધાર્તરાષ્ટ્રેણ કેચિત્।
વશાતયઃ સાલ્વકાઃ કેકયાશ્ચ
તથામ્બષ્ઠા યે ત્રિગર્તાશ્ચ મુખ્યાઃ ॥ 5-30-25 (32613)
પ્રાચ્યોદીચ્યા દાક્ષિણ્યાત્યાશ્ચ શૂરા-
સ્તથા પ્રતીચ્યાઃ પાર્વતીયાશ્ચ સર્વે।
અનૃશંસાઃ શીલવૃત્તોપુન્ના-
સ્તેષાં સર્વેષાં કુશલં સૂત પૃચ્છેઃ ॥ 5-30-26 (32614)
હસ્ત્યારોહા રથિનઃ સાદિનશ્ચ
પદાતયશ્ચાર્યસઙ્ઘા મહાન્તઃ।
આખ્યાય માં કુશલિનં સ્મ નિત્ય-
મનામયં પરિપૃચ્છેઃ સમગ્રાન્ ॥ 5-30-27 (32615)
તથા રાજ્ઞો હ્યર્થયુક્તાનમાત્યાન્
દૌવારિકાન્યે ચ સેનાં નયન્તિ।
આયવ્યયં યે ગમયન્તિ નિત્ય-
મર્થાંશ્ચ યે મહતશ્ચિન્તયન્તિ ॥ 5-30-28 (32616)
વૃન્દારકં કુરુમધ્યેષ્વમૂઢં
મહાપ્રજ્ઞં સર્વધર્મોપપન્નમ્ ।
ન તસ્ય યુદ્ધં રોચતે વૈ કદાચિ-
દ્વૈશ્યાપુત્રં કુશલં તાત પૃચ્છેઃ ॥ 5-30-29 (32617)
નિકર્તને દેવને યોઽદ્વિતીય-
શ્છન્નોપધઃ સાધુદેવી મતાક્ષઃ।
યો દુર્જયો દેવરથેન સઙ્ખ્યે
સ ચિત્રસેનઃ કુશલં તાત વાચ્યઃ ॥ 5-30-30 (32618)
ગાન્ધારરાજઃ શકુનિઃ પાર્વતીયો
નિકર્તને યોઽદ્વિતીયોઽક્ષદેવી।
માનં કુર્વન્ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સૂત
મિથ્યાબુદ્ધેઃ કુશલં તાત પૃચ્છેઃ ॥ 5-30-31 (32619)
યઃ પાણ્ડવાનેકરથેન વીરઃ
સમુત્સહત્યપ્રધૃપ્યાન્વિજેતુમ્ ।
યો મુહ્યતાં મોહયિતાઽદ્વિતીયો
વૈકર્તનઃ કુશલં તસ્ય પૃચ્છેઃ ॥ 5-30-32 (32620)
સ એવ ભક્તઃ સ ગુરુઃ સ ભર્તા
સ વૈ પિતા સ ચ માતા સુહૃચ્ચ।
અગાધબુદ્ધિર્વિદુરો દીર્ઘદર્શી
સ નો મન્ત્રી કુશલં તં સ્મ પૃચ્છેઃ ॥ 5-30-33 (32621)
વૃદ્ધાઃ સ્ત્રિયો યાશ્ચ ગુણોપપન્ના
જ્ઞાયન્તે નઃ સઞ્જય માતરસ્તાઃ।
તાભિઃ સર્વાભિઃ સહિતાભિઃ સમેત્ય
સ્ત્રીભિઃ સવૃદ્ધાભિરભિવાદં વદેથાઃ ॥ 5-30-34 (32622)
કચ્ચિત્પુત્રા જીવપુત્રાઃ સુસમ્ય-
ગ્વર્તન્તે વો વૃત્તિમનૃશંસરૂપાઃ ।
ઇતિ સ્મોત્કા સઞ્જય બ્રૂહિ પશ્ચા-
દજાતશત્રુઃ કુશલી સપુત્રઃ ॥ 5-30-35 (32623)
રાજ્ઞો ભાર્યાઃ સઞ્જય વેત્થ તત્ર
તાસાં સર્વાસાં કુશલં તાત પૃચ્છેઃ ।
સુસંગુપ્તાઃ સુરભયોઽનવદ્યાઃ
કચ્ચિદ્ગૃહાનાવસથાપ્રમત્તાઃ ॥ 5-30-36 (32624)
કચ્ચિદ્વૃત્તિં શ્વશુરેષુ ભદ્રાઃ
કલ્યાણીં વર્તધ્વમનૃશંસરૂપામ્।
યથા ચ વઃ સ્યુઃ પતયોઽનુકૂલા-
સ્તથા વૃત્તિમાત્મનઃ સ્થાપયધ્વમ્ ॥ 5-30-37 (32625)
યા નઃ સ્નુષાઃ સઞ્જય વેત્થ તત્ર
પ્રાપ્તાઃ કુલેભ્યશ્ચ ગુણોપપન્નાઃ।
પ્રજાવત્યો બ્રૂહિ સમેત્ય તાશ્ચ
યુધિષ્ઠિરો વોઽભ્યવદત્પ્રસન્નઃ ॥ 5-30-38 (32626)
કન્યાઃ સ્વજેથાઃ સદનેષુ સઞ્જય
અનામયં મદ્વચનેન પૃષ્ટ્વા।
કલ્યાણા વઃ સન્તુ પતયોઽનુકૂલા
યૂયં પતીનાં ભવતાનુકૂલાઃ ॥ 5-30-39 (32627)
અલઙ્કૃતા વસ્ત્રવત્યઃ સુગન્ધા
અબીભત્સાઃ સુખિતા ભોગવત્યઃ।
લઘુ યાસાં દર્શનં વાક્વ લઘ્વી
વેશસ્ત્રિયઃ કુશલં તાત પૃચ્છેઃ ॥ 5-30-40 (32628)
દાસ્યઃ સ્યુર્યા યે ચ દાસાઃ કુરૂણાં
તદાશ્રયા બહવઃ કુબ્જખઞ્જાઃ।
આખ્યાય માં કુશલિનં સ્મ તેભ્યો-
ઽપ્યનામયં પરિપૃચ્છેર્જઘન્યમ્ । 5-30-41 (32629)
કચ્ચિદ્વૃત્તિં વર્તતે વૈ પુરાણીં
કચ્ચિદ્ભોગાન્દાર્તરાષ્ટ્રો દદાતિ।
અઙ્ગહીનાન્કૃપણાન્વામનાન્વા
યાનાનૃશંસ્યાદ્ધાર્તરાષ્ટ્રો બિભર્તિ ॥ 5-30-42 (32630)
અન્ધાશ્ચ સર્વે બધિરાસ્તથૈવ
હસ્તાજીવા બહવો યેઽત્ર સન્તિ।
આખ્યાય માં કુશલિનં સ્મ તેભ્યો-
ઽપ્યનામયં પરિપૃચ્છેર્જઘન્યમ્ ॥ 5-30-43 (32631)
મા ભૈષ્ટ દુઃખેન કુજીવિતેન
નૂનં કૃતં પરલોકેષુ પાપમ્।
નિગૃહ્ય શત્રૂન્સુહૃદોઽનુગૃહ્ય
વાસોભિરન્નેન ચ વો ભરિષ્યે ॥ 5-30-44 (32632)
` ન ચાપ્યેતચ્છક્યમેકેન વક્તું
નાનાદેશા બહવો જાતિસઙ્ઘાઃ।
વિપ્રોષિતો બાલવદ્દ્રષ્ટુમિચ્છ-
ન્નમસ્યેઽહં સઞ્જય ભૈમસેનાન્।
તે મે યથા વાચમિમાં યથોક્તાં
ત્વયોચ્યમાનાં શ્રૃણુયુક્તથા કુરુ ॥ 5-30-45 (32633)
સન્ત્યેવ મે બ્રાહ્મણેભ્યઃ કૃતાનિ
ભાવીન્યથો નો બત વર્તયન્તિ ।
તાન્પશ્યામિ યુક્તરૂપાંસ્તથૈવ
તામેવ સિદ્ધિં શ્રાવયેથા નૃપં તમ્ ॥ 5-30-46 (32634)
યે ચાનાથા દુર્બલાઃ સર્વકાલ-
માત્મન્યેવ પ્રયતન્તેઽથ મૂઢાઃ।
તાંશ્ચાપિ ત્વં કૃપણાન્સર્વથૈવ
હ્યસ્મદ્વાક્યાત્કુશલં તાત પૃચ્છેઃ ॥ 5-30-47 (32635)
યે ચાપ્યન્યે સંશ્રિતા ધાર્તરાષ્ટ્રા-
ન્નાનાદિગ્ભ્યોઽભ્યાગતાઃ સૂતપુત્ર ।
દૃષ્ટ્વા તાંશ્ચૈવાર્હતશ્ચાપિ સર્વા-
ન્સંપૃચ્છેથાઃ કુશલં ચાવ્યયં ચ ॥ 5-30-48 (32636)
એવં સર્વાનાગતાભ્યાગતાંશ્ચ
રાજ્ઞો દૂતાન્સર્વદિગ્ભ્યોભ્યુપેતાન્ ।
પૃષ્ટ્વા સર્વાન્કુશલં તાંશ્ચ સૂત
પશ્ચાદહં કુશલી તેષુ વાચ્યઃ ॥ 5-30-49 (32637)
ન હીદૃશાઃ સન્ત્યપરે પૃથિવ્યાં
યે યોધકા ધાર્તરાષ્ટ્રેણ લબ્ધાઃ।
ધર્મસ્તુ નિત્યો મમ ધર્મ એવ
મહાબલઃ શત્રુનિબર્હણાય ॥ 5-30-50 (32638)
ઇદં પુનર્વચનં ધાર્તરાષ્ટ્રં
સુયોધનં સઞ્જય શ્રાવયેથાઃ ।
યસ્તે શરીરે હૃદયં દુનોતિ
કામઃ કુરૂનસપત્નોઽનુશિષ્યામ્ ॥ 5-30-51 (32639)
ન વિદ્યતે યુક્તિરેતસ્ય કાચિ-
ન્નૈવં વિધાસ્યામિ યથા પ્રિયં તે।
દદસ્વ વા શક્રપુરીં મમૈવ
યુધ્વસ્વ વા ભારતમુખ્યવીર ॥ ॥ 5-30-52 (32640)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સઞ્જયાનપર્વણિ ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-30-1 અભિષઙ્ગાત્ આવેશાત્ ॥ 5-30-5 ઉપશ્રુતિં વાર્તામ્। રૂક્ષાં મર્મગામ્। કટુકાં નીરસામ્ ॥ 5 ॥ 5-30-7 ચરણં બ્રહ્મચર્યેણાધ્યયનમ્ ॥ 5-30-10 અશ્રોત્રિયાઃ અત્રૈવર્ણિકાઃ શૂદ્રાદયઃ। ધર્મમાત્રાં ધર્મલેશં જરન્તઃ ॥ 5-30-11 શ્લાઘ્યસ્વ સ્તુહિ। જઘન્યં પશ્ચાતેભ્યસ્તેષાં અનામયં પૃચ્છેઃ। વ્યવહારેણ વાણિજ્યાદિના પાલયન્તઃ સ્થાનાધિકારિણઃ ॥ 5-30-12 ચતુષ્પાત્ મન્ત્ર ઉપચારઃ પ્રયોગઃ સંહારશ્ચેતિ ચત્વારઃ પાદા અસ્થેતિ અસ્ત્રમ્ ॥ 5-30-13 ગન્ધર્વેતિ સૌન્દર્યં સંગીતં ચ તસ્મિન્ દ્યોતિતમ્ ॥ 5-30-25 પાણ્ડવાયોધનાય પાણ્ડવૈઃ સહ યુદ્ધાય ॥ 5-30-29 વૃન્દારકં શ્રેષ્ઠમ્ ॥ 5-30-30 નિકર્તનેઽર્થાપહારે । છન્નોપધો ગુપ્તછલઃ ॥ 5-30-32 મુહ્યતાં ધાર્તરાષ્ટ્રાણામ્ ॥ 5-30-40 શીઘ્રહારિ। વેશસ્ત્રિયો વેશ્યાઃ ॥ 5-30-44 શત્રૂન્ ધાર્તરાષ્ટ્રાન્ નિગૃહ્ય વઃ યુષ્માન્ ભરિષ્યે પોષયિષ્યે ઇતિ બ્રૂયા ઇતિ શેષઃ ॥ 44 । 5-30-46 મે મયા કૃતાનિ વત્સરદેયાનિ નો વર્તયન્તિ ન ચાલયન્તિ। ત્વદીયા અધિકારિણઃ તાન્યહં યથા યથાવત્પશ્યમિ તથૈવ તાં સિદ્ધિં ત્વદ્દત્તં સમ્યક્ પરિપાલયામીતિ દૂતદ્વારા માં શ્રાવયેથા ઇતિ તં નૃપં દુર્યોધનં બ્રૃહીતિ શેષઃ ॥ 46 ॥ 5-30-47 આત્મન્યેવ પ્રયતન્તે ન તુ કર્તું શક્નુવન્તિ ॥ 5-30-50 નિત્યઃ અવિનાશિફલઃ ॥ 50 ॥ 5-30-52 યુક્તિઃ સંભાવના એતસ્યાર્થસ્ય ન વિદ્યતે। શક્રપુરીં ઇન્દ્રપ્રસ્થમ્ ॥ 52 ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 031
॥ શ્રીઃ ॥
5.31. અધ્યાયઃ 031
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ સઞ્જયંપ્રતિ ધૃતરાષ્ટ્રભીષ્મયોરભિવાદનપૂર્વકં સન્ધિકરણવિજ્ઞાપનનિવેદનચોદનમ્ ॥ 1 ॥ તથા દુર્યોધનંપ્રતિ તત્કૃતાનયોપેક્ષણકથનપૂર્વકં ગ્રામપઞ્ચકદાનેન સન્ધિકરણસન્દેશઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-31-0 (32641)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 5-31-0x (3433)
ઉત સન્તમસન્તં વા બાલં વૃદ્ધં ચ સઞ્જય।
ઉતાબલં બલીયાંસં ધાતા પ્રકુરુતે વશે ॥ 5-31-1 (32642)
ઉત બાલાય પાણ્ડિત્યં પણ્ડિતાયોત બાલતામ્।
દદાતિ સર્વમીશાનઃ પુરસ્તાચ્છુક્રમુચ્ચરન્ ॥ 5-31-2 (32643)
બલં જિજ્ઞાસમાનસ્ય આચક્ષીથા યથાતથમ્।
અથ મન્ત્ર મન્ત્રયિત્વા યાથાતથ્યેન હૃષ્ટવત્ ॥ 5-31-3 (32644)
ગાવલ્ગણે કુરૂન્ગત્વા ધૃતરાષ્ટ્રં મહાબલમ્ ।
અભિવાદ્યોપસંગૃહ્ય તતઃ પૃચ્છેરનામયમ્ ॥ 5-31-4 (32645)
બ્રૂયાશ્ચૈનં ત્વમાસીનં કુરુભિઃ પરિવારિતમ્ ।
તવૈવ રાજન્વીર્યેણ સુખં જીવન્તિ પાણ્ડવાઃ ॥ 5-31-5 (32646)
તવ પ્રસાદાદ્બાલાસ્તે પ્રાપ્તા રાજ્યમરિન્દમ।
રાજ્યે તાન્સ્થાપયિત્વાઽગ્રે નોપેક્ષસ્વ વિનશ્યતઃ ॥ 5-31-6 (32647)
સર્વમપ્યેતદેકસ્ય નાલં સઞ્જય કસ્યચિત્ ।
તાત સંહત્ય જીવામો દ્વિષતાં મા વશં ગમઃ ॥ 5-31-7 (32648)
તથા ભીષ્મં શાન્તનવં ભારતાનાં પિતામહમ્।
શિરસાઽભિવદેથાસ્ત્વં મમ નામ પ્રકીર્તયન્ ॥ 5-31-8 (32649)
અભિવાદ્ય ચ વક્તવ્યસ્તતોઽસ્માકં પિતામહઃ ।
ભવતા શન્તનોર્વંશો નિમગ્નઃ પુનરુદ્ધૃતઃ ॥ 5-31-9 (32650)
સ ત્વં કુરુ તથા તાત સ્વમતેન પિતામહ ।
યથા જીવન્તિ તે પૌત્રાઃ પ્રીતિમન્તઃ પરસ્પરમ્ ॥ 5-31-10 (32651)
તથૈવ વિદુરં બ્રૂયાઃ કુરૂણાં મન્ત્રધારિણમ્।
અયુદ્ધં સૌમ્ય ભાષસ્વ હિતકામો યુધિષ્ઠિરે ॥ 5-31-11 (32652)
અથ દુર્યોધનં બ્રૂયા રાજપુત્રમમર્ષણમ્।
મધ્યે કુરૂણામાસીનમનુનીય પુનઃ પુનઃ ॥ 5-31-12 (32653)
અપાપાં યદુપૈક્ષસ્ત્વં કૃષ્ણામેતાં સભાગતામ્ ।
તદ્દુઃખમતિતિક્ષામ મા વધીષ્મ કુરૂનિતિ ॥ 5-31-13 (32654)
એવં પૂર્વાપરાન્ક્લેશાનતિતિક્ષન્ત પાણ્ડવાઃ।
બલીયાંસોઽપિ સન્તો યત્તત્સર્વં કુરવો વિદુઃ ॥ 5-31-14 (32655)
યન્નઃ પ્રવ્રાજયેઃ સૌમ્ય અજિનૈઃ પ્રતિવાસિતાન્।
તદ્દુઃખમતિતિક્ષામ મા વધીષય કુરૂનિતિ ॥ 5-31-15 (32656)
યત્કુન્તીં સમતિક્રમ્ય કૃષ્ણાં કેશેષ્વધર્ષયત્।
દુઃશાસનસ્તેઽનુમતે તચ્ચાસ્માભિરુપેક્ષિતમ્ ॥ 5-31-16 (32657)
અથોચિતં સ્વકં ભાગં લભેમહિ પરન્તપ।
નિવર્તય પરદ્રવ્યાદ્બુદ્ધિં ગૃદ્ધાં નરર્ષભ ॥ 5-31-17 (32658)
શાન્તિરેવં ભવેદ્રાજન્પ્રીતિશ્ચૈવ પરસ્પરમ્ ।
રાજ્યૈકદેશમપિ નઃ પ્રયચ્છ શમમિચ્છતામ્ ॥ 5-31-18 (32659)
અવિસ્થલં વૃકસ્થલં માકન્દીં વારણાવતમ્।
અવસાનં ભવત્વત્ર કિંચિદેકં ચ પઞ્ચમમ્ ॥ 5-31-19 (32660)
ભ્રાતૄણાં દેહિ પઞ્ચાનાં પઞ્ચ ગ્રામાન્સુયોધન।
શાન્તિર્નોસ્તુ મહાપ્રાજ્ઞ જ્ઞાતિભિઃ સહ સઞ્જય॥ 5-31-20 (32661)
ભ્રાતા ભ્રાતરમન્વેતુ પિતા પુત્રેણ યુજ્યતામ્।
સ્મયમાનાઃ સમાયાન્તુ પાઞ્ચાલાઃ કુરુભિઃ સહ ॥ 5-31-21 (32662)
અક્ષતાન્કુરુ પાઞ્ચાલાન્પશ્યેયમિતિ કામયે।
સર્વે સુમનસસ્તાત શામ્યાય ભરતર્ષભ ॥ 5-31-22 (32663)
અલમેવ શમાયાસ્મિ તથા યુદ્ધાય સઞ્જય।
ધર્માર્થયોરલં ચાહં મૃદવે દારુણાય ચ ॥ ॥ 5-31-23 (32664)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સઞ્જયયાનપર્વણિ એકત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-31-1 સન્તં સાધુમ્। અસન્તં દુષ્ટમ્ । ધાતા ઈશ્વરઃ ॥ 1 ॥ 5-31-2 શુક્રં બીજભૂતં પ્રાચીનં કર્મ ઉચ્ચરન્ ઉદ્દીપયન્ ॥ 2 ॥ 5-31-7 સર્વં બ્રહ્માણ્ડમ્। સંહત્ય એકીભૂય ॥ 7 ॥ 5-31-13 અતિતિક્ષામ ક્ષાન્તવન્તો વયમ્ તત્ર હેતુઃ માં વધીષ્મેતિ ॥ 13 ॥ 5-31-17 ગૃદ્ધાં લુબ્ધામ્ ॥ 17 ॥ 5-31-18 અવસાનં વસતિસ્થાનમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 032
॥ શ્રીઃ ॥
5.32. અધ્યાયઃ 032
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવાનુજ્ઞાતેન સઞ્જયેન રાત્રૌ ધૃતરાષ્ટ્રમુપગમ્ય અભિવાદનપૂર્વકં યુધિષ્ઠિરકૃતકુશલપ્રશ્નાદિકથનમ્ ॥ 1 ॥ તથા ધૃતરાષ્ટ્રં વિગર્હ્ય યુધિષ્ઠિરવત્તનસ્ય શ્વઃકથનકથનપૂર્વકં સ્વભવનગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
` ધર્મરાજસ્ય વચનં શ્રુત્વા પાર્થો ધનઞ્જયઃ ।
ઉવાચ સઞ્જયં તત્ર વાસુદેવસ્ય શૃણ્વતઃ ॥ 5-32-1 (32665)
પિતામહં શાન્તનવં ધૃતરાષ્ટ્રં ચ સઞ્જય।
દ્રોણં સપુત્રં શલ્યં ચ મહારાજં ચ બાહ્લિકમ્ ॥ 5-32-2 (32666)
વિકર્ણં સોમદત્તં ચ શકુનિં ચૈવ સૌબલમ્ ।
વિવિંશતિં ચિત્રસેનં જયત્સેનં ચ સઞ્જય ।
ભગદત્તં તથા ચૈવ શૂરં રણકૃતાં વરમ્ ॥ 5-32-3 (32667)
યે ચાપ્યન્યે કુરવસ્તત્ર સન્તિ
રાજાનશ્ચેદ્ભૂમિપાલાઃ સમેતાઃ।
યુયુત્સવઃ સૈન્ધવાઃ પાર્થિવાશ્ચ
સમાનીતા ધાર્તરાષ્ટ્રેણ સૂત ॥ 5-32-4 (32668)
યથાન્યાયં કુશલં વન્દનં ચ
સમાગમે મદ્વચનેન વાચ્યાઃ।
તતો બ્રૂયાઃ સઞ્જય રાજમધ્યે
દુર્યોધનં પાપકૃતાં પ્રધાનમ્ ॥ 5-32-5 (32669)
એવં પ્રતિષ્ઠાપ્ય ધનઞ્જયસ્તં
તતોઽર્થવદ્ધર્મવચ્ચાપિ પાર્થઃ ।
ઉવાચ વાક્યં સ્કવજનપ્રહર્ષં
વિત્રાસનં ધૃતરાષ્ટ્રાત્મજાનામ્ ॥ 5-32-6 (32670)
અર્જુનેન સમાદિષ્ટસ્તથેત્સુક્ત્વા તુ સઞ્જયઃ।
પાર્થાનામન્ત્રયામાસ કેશવં ચ યશસ્વિનમ્ ॥' 5-32-7 (32671)
અનુજ્ઞાતઃ પાણ્ડવેન પ્રયયૌ સઞ્જયસ્તદા।
શાસનં ધૃતરાષ્ટ્રસ્યક સર્વં કૃત્વા મહાત્મનઃ ॥ 5-32-8 (32672)
` તદા તુ સઞ્જયઃ ક્ષિપ્રમેકાહેન પરન્તપઃ।
યાતિ સ્મ હાસ્તિનપુરં નિશાકાલે પરન્તપ ॥' 5-32-9 (32673)
સંપ્રાપ્ય હાસ્તિનપુરં શીઘ્રમશ્વૈર્મહાજવૈઃ।
અન્તઃપુરં સમાસ્થાય દ્વાઃસ્થં વચનમબ્રવીત્ ॥ 5-32-10 (32674)
આચક્ષ્વ ધૃતરાષ્ટ્રાસ્ય દ્વાઽસ્થ માં સમુપાગતમ્।
સકાશાત્પાણ્ડુપુત્રાણાં સઞ્જયં માચિરં કૃથાઃ ॥ 5-32-11 (32675)
.....ર્તિ ચેદભિવદેસ્ત્વં હિ દ્વાઃસ્થ
.....વિશેયં વિદિતો ભૂમિપસ્ય।
.....દ્યમત્રાત્યયિકં હિ મેઽસ્તિ
..... સ્થોઽથ શ્રુત્વા નૃપતિં જગાદ ॥ 5-32-12 (32676)
દ્વાઃસ્થ ઉવાચ। 5-32-13x (3434)
સઞ્જયોઽયં ભૂમિપતે નમસ્તે
દિદૃક્ષયા દ્વારમુપાગતસ્તે।
પ્રાપ્તો દૂતઃ પાણ્ડવાનાં સકાશાત્
પ્રશાધિ રાજન્કિમયં કરોતુ ॥ 5-32-13 (32677)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-23-14x (3435)
આચક્ષ્વ માં કુશલિનં કલ્પમસ્મૈ
પ્રવેશ્યતાં સ્વાગતં સઞ્જયાય
ન ચાહમેતસ્ય ભવામ્યકલ્પઃ
સ મે કસ્માદ્દ્વારિ તેષ્ઠેચ્ચ સક્તઃ ॥ 5-32-14 (32678)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-23-15x (3436)
તતઃ પ્રવિશ્યાનુમતે નૃપસ્ય
મહદ્વેશ્મ પ્રાજ્ઞશૂરાર્યગુપ્તમ્।
સિંહાસનસ્થં પાર્થિવમાસસાદ
વૈચિત્રવીર્યં પ્રાઞ્જલિઃ સૂતપુત્રઃ ॥ 5-32-15 (32679)
સંજય ઉવાચ। 5-32-16x (3437)
સઞ્જયોઽહં ભૂમિપતે નમસ્તે
પ્રાપ્તોઽસ્મિ ગત્વા નરદેવ પાણ્ડવાન્।
અભિવાદ્ય ત્વાં પાણ્ડુપુત્રો મનસ્વી
યુધિષ્ઠિરઃ કુશલં ચાન્વપૃચ્છત્ ॥ 5-32-16 (32680)
સ તે પુત્રાન્પૃચ્છતિ પ્રીયમાણઃ
કચ્ચિત્પુત્રૈઃ પ્રીયસે નપ્તૃભિશ્ચ।
તથા સુહૃદ્ભિઃ સચિવૈશ્ચ રાજન્
યે ચાપિ ત્વામુપજીવન્તિ તૈશ્ચ ॥ 5-32-17 (32681)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-32-18x (3438)
અભિનન્દ્ય ત્વાં તાત વદામિ સઞ્જય
અજાતશત્રું ચ સુખેન પાર્થમ્।
કચ્ચિત્સ રાજા કુશલી સપુત્રઃ
સહામાત્યઃ સાનુજઃ કૌરવાણામ્ ॥ 5-32-18 (32682)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-32-19x (3439)
સહામાત્ય કુશલી પાણ્ડુપુત્રો
બુભૂષતે યચ્ચ તેઽગ્રે ત્મનાઽભૂત્
નિર્ણીક્તધર્માર્થકરો મનસ્વી
બહુશ્રુતો દૃષ્ટિમાઞ્શીલવાંશ્ચ ॥ 5-32-19 (32683)
પરો ધર્મઃ પાણ્ડવસ્યાનૃશંસ્યં
ધર્મઃ પરો વિત્તચયાન્મતોઽસ્ય।
સુખપ્રિયેઽધર્મહીનેઽનપાર્થે
નુ રુધ્યતે ભારત તસ્ય બુદ્ધિઃ ॥ 5-32-20 (32684)
પરપ્રયુક્તઃ પુરષો વિચેષ્ટતે
સૂત્રપ્રોતા દારુમયીવ યોષા।
ઇમં દૃષ્ટ્વા નિયમં પાણ્ડવસ્ય
મન્યે પરં કર્મ દૈવં મનુષ્યાત્ ॥ 5-32-21 (32685)
ઇમં ચ દૃષ્ટ્વા તવ કર્મ દોષં
પાપોદર્કં ઘોરમવર્ણરૂપમ્।
યાવત્પરઃ કામયતેઽતિવેલં
તાવન્નરોઽયં લભતે પ્રશંસામ્ ॥ 5-32-22 (32686)
અજાતશત્રુસ્તુ વિહાય પાપં
જીર્ણાં ત્વચં સર્પ ઇવાસમર્થામ્।
વિરોચતે હ્યાર્યવૃત્તેન વીરો
યુધિષ્ઠિરસ્ત્વયિ પાપં વિસૃજ્ય ॥ 5-32-23 (32687)
હન્તાત્મનઃ કર્મ નિબોધ રાજન્
ધર્માર્થયુક્તાદાર્યવૃત્તાદપેતમ્ ।
ઉપક્રોશં ચેહ ગતોઽસિ રાજન્
ભૂયશ્ચ પાપં પ્રસજેદમુત્ર ॥ 5-32-24 (32688)
સ ત્વમર્થં સંશયિતં વિના તૈ-
રાશંસસે પુત્રવશાનુગોઽસ્ય।
અધર્મશબ્દશ્ચ મહાન્પૃથિવ્યાં
નેદં કર્મ ત્વત્સમં ભારતાગ્ર્ય॥ 5-32-25 (32689)
હીનપ્રજ્ઞો દૌષ્કુલેયો નૃશંસો
દીર્ઘં વૈરી ક્ષત્રવિદ્યાસ્વધીરઃ।
એવંધર્માનાપદઃ સંશ્રયેયુ-
ર્હીનવીર્યો યશ્ચ ભવેદશિષ્ટઃ ॥ 5-32-26 (32690)
કુલે જાતો બલવાન્યો યશસ્વી।
બહુશ્રુતઃ સુખજીવી યતાત્મા।
ધર્માધર્મૌ ગ્રથિતૌ યો બિભર્તિ
સ હ્યસ્ય દિષ્ટસ્ય વશાદુપૈતિ ॥ 5-32-27 (32691)
કથં હિ મન્ત્રાગ્ર્યધરો મનીષી
ધર્માર્થયોરાપદિ સંપ્રણેતા।
એવમુક્તઃ સર્વમન્ત્રૈરહીનો
નરો નૃશંસં કર્મ કુર્યાદમૂઢઃ ॥ 5-32-28 (32692)
તવ હ્યમી મન્ત્રવિદઃ સમેત્ય
સમાસતે કર્મસુ નિત્યયુક્તાઃ ।
તેષાંમયં બલવાન્નિશ્ચયશ્ચ
કુરુક્ષયે નિયમેનોદપાદિ॥ 5-32-29 (32693)
અકાલિકં કુરવો નાભવિષ્યન્
પાપેન ચેત્પાપમજાતશત્રુઃ
ઇચ્છેઞ્જાતુ ત્વયિ પાપં વિસૃજ્ય
નિન્દા ચેયં તવ લોકેઽભવિષ્યત્ ॥ 5-32-30 (32694)
કિમન્યત્ર વિષયાદીશ્વરાણાં
યત્ર પાર્થઃ પરલોકં સ્મ દ્રુષ્ટુમ્ ।
અત્યક્રામત્સ તથા સંમતઃ સ્યા-
ન્ન સંશયો નાસ્તિ મનુષ્યકારઃ ॥ 5-32-31 (32695)
એતાન્ગુણાન્કર્મકૃતાનવેક્ષ્ય
ભાવાભાવૌ વર્તમાનાવનિત્યૌ।
બલિર્હિ રાજા પારમવિન્દમાનો
નાન્યત્કાલાત્કારણં તત્ર મેને ॥ 5-32-32 (32696)
ચક્ષુઃશ્રોત્રે નાસિકા ત્વક્ ચ જિહ્વા
જ્ઞાનસ્યૈતાન્યાયતનાનિ જન્તોઃ।
તાનિ પ્રીતાન્યેવ તૃષ્ણાક્ષયાન્તે
તાન્યવ્યથો દુઃખહીનઃ પ્રણુદ્યાત્ ॥ 5-32-33 (32697)
નત્વેવ મન્યે પુરુષસ્ય કર્મ
સવર્તતે સુપ્રયુક્તં યથાવત્।
માતુઃ પિતુઃ કર્મણાભિપ્રસૂતઃ
સંવર્ધતે વિધિવદ્ભોજનેન ॥ 5-32-34 (32698)
પ્રિયાપ્રિયે સુખદુઃખે ચ રાજ-
ન્નિન્દાપ્રશંસે ચ ભજન્ત એવ।
પરસ્ત્વેનં ગર્હયતેઽપરાધે
પ્રશંસતે સાધુવૃત્તં તમેવ ॥ 5-32-35 (32699)
સ ત્વાં ગર્હે ભારતાનાં વિરોધા-
દન્તો નૂનં ભવિતાઽયં પ્રજાનામ્ ।
નોચેદિદં તવ કર્માપરાધાત્
કુરૂન્દહેત્કૃષ્ણવર્ત્સેવ કક્ષમ્ ॥ 5-32-36 (32700)
ત્વમેવૈકો જાતુ પુત્રસ્ય રાજન્
વશં ગત્વા સર્વલોકે નેરન્દ્ર।
કામાત્મનઃ શ્લાઘનો દ્યૂતકાલે
નાગાઃ શમં પશ્ય વિપાકમસ્ય ॥ 5-32-37 (32701)
અનાપ્તાનાં સઙ્ગ્રહાત્ત્વં નરેન્દ્ર
તથાઽઽપ્તાનાં નિગ્રહાચ્ચૈવ રાજન્।
ભૂમિં સ્ફીતાં દુર્બલત્વાદનન્તા-
મશક્તસ્ત્વં રક્ષિતું કૌરવેય ॥ 5-32-38 (32702)
અનુજ્ઞાતો રથવેગાવધૂતઃ
શ્રાન્તોઽભિપદ્યે શયનં નૃસિંહ ।
પ્રાતઃ શ્રોતારઃ કુરવઃ સભાયા-
મજાતશત્રોર્વચનં સમેતાઃ ॥ 5-32-39 (32703)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-32-40x (3440)
અનુજ્ઞાતોઽસ્યાવસથં પરેહિ
પ્રપદ્યસ્વ શયનં સૂતપુત્ર।
પ્રાતઃ શ્રોતારઃ કુરવઃ સભાયા-
મજાતશત્રોર્વચનં ત્વયોક્તમ્ ॥ ॥ 5-32-40 (32704)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સઞ્જયયાનપર્વણિ દ્વાત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ॥ સમાપ્તં ચેદં સઞ્જયયાનપર્વ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-32-8 ...... ગચ્છેત્યુક્તઃ ॥ 8 ॥ 5-32-12 આત્યયિકં આવશ્યકમ્ ॥ 12 ॥ 5-32-14 કલ્પં દૃઢમ્। અકલ્પઃ દર્શને અસમર્શ્રઃ । સક્તઃ નિરુદ્ધઃ ॥ 5-32-15 પ્રાજ્ઞાઃ શૂરાઃ આર્યાઃ સાધવશ્ચ તૈર્ગુપ્તમ્ ॥ 5-32-17 નપ્તુભિઃ પુત્રસ્ય પુત્રૈઃ ॥ 5-32-18 અજાતશત્રું સુખેન અભિનન્દ્ય ત્વાં પ્રતિ વદામિ ॥ 5-32-19 તે તવ અગ્રે યત્ ત્મનઃ આત્મનઃ રાજ્યધનાદિકં અભૂત્ તત્ બુભૂષતે પ્રાપ્તુમિચ્છતિ। નિર્ણિક્તૌ દોષમલહીનૌ ધર્માર્થૌ કરોતીતિ સ તથા। મનસ્વી ઉદારઃ । દૃષ્ટિમાન્ ક્રાન્તદર્શી ॥ 5-32-20 પરો મુખ્યઃ। આનૃશંસ્યં દયા તતઃ રોષઽમુખ્યઃ વિત્તચયાત્ જાત ઇતિ શેષઃ। વિત્તસાધ્યઃ સજ્ઞદાનાદિઃ। કિંચ તસ્ય બુદ્ધિઃ અનપાર્થે ન અપાર્થે નિષ્પ્રયોજને સપ્રયોજને સુખપ્રિયે। સંધિરાર્ષઃ। નુ નિશ્ચિતં । રુધ્યતે અનુરુધ્યતે। અન્નાદિજં દેહપુષ્ટિસુખં પુત્રાદિ પ્રિયં ચ સ પરોપકારાર્થમેવાનુરુધ્યતે ન કામકારેણેત્યર્થઃ ॥ 5-32-21 પરેણ ઈશ્વરેણ પ્રયુક્તઃ। નિયમં નિગ્રહં મનુષ્યાત્ મનુષ્યાકારાત્ દૈવં ઐશ્વરં કર્મ પરં શ્રેષ્ઠં મન્યે ॥ 5-32-22 અવર્ણરૂપં અવર્ણનીયરૂપં અવાચ્યમિત્યર્થઃ। યાવત્પરઃ ઉત્કૃષ્ટઃ શત્રુઃ કામયતે તિષ્ઠત્વયં કંચિત્કાલમિતીચ્છતિ તાવદપરો નરઃ પ્રશંસા લભતે ॥ 5-32-25 તૈર્વિના એકાકિના સંશયિતં દુર્લભમપિ આશંસસે પ્રાપ્તુમ્। અસ્ય તવ મહાન્ પૃથિવ્યાં અધર્મશબ્દોઽકીર્તિર્ભવેત્। ત્વત્સમં તવ યુક્તમ્ ॥ 5-32-26 એવંધર્માન્ ઈદૃશધર્મયુક્તાન્ પુરુષાન્ ॥ 5-32-27 સહિ સ એવ દિષ્ટસ્ય વશાત્ ભાગ્યવશાત્ અસ્ય કુલેજાતત્વાદિગુણજાતસ્ય । કર્મણિ ષષ્ટી। ઇદં ગુણષટ્કમુપૈતિ પ્રાપ્નોતિ । ત્વં તુ કુલે જાતોપિ કેવલં અનૃતોપજીવિત્વાત્ ગુણાનત્રહીનોઽસીતિ ભાવઃ ॥ 5-32-28 મન્ત્ર એવ અગ્ર્યઃ શ્રેષ્ઠો યેષાં તે મન્ત્રાગ્ર્યઃ ભીષ્માદયઃ તેષાં ધરો ધર્તા। તૈરેવં ઉક્તરીત્યા દ્યૂતં મા કુર્વિત્યુક્તઃ કથં નૃશંસં કર્મ પાણ્ડવપ્રવ્રાજનં કુર્યાન્ન કથમપીત્યર્થઃ ॥ 5-32-29 અમી કર્ણાદયઃ । તેષાં કુરુક્ષયે કુરુક્ષયનિમિત્તં અયં રાજ્યં ન દેયમિતિ નિશ્ચયઃ નિયમેન ઉદપાદિ ઉત્પન્નઃ ॥ 5-32-30 અકાલિકં અકસ્માદેવ કુરવો નાભવિષ્યન્ નષ્ટાઃસ્યુઃ। તવ પાપેન કર્મણા પ્રેરિતોઽજાતશત્રુઃ ત્વયિ પાપં ઇચ્છેચ્ચેત્। નન્વેવં તર્હિ તસ્ય ગોત્રવધદોષઃ સ્યાદિત્યાશઙ્ક્યાહ ત્વયીતિ। સ્વનાશહેતું અધર્મં કુર્વતિ ત્વયિ ચોરે ઇવ પાપં વિસૃજ્ય રાદા નિષ્પાપોઽનિન્દ્યશ્ચ સ્યાદિત્યર્થઃ ॥ 5-32-31 ઈશ્વરાણાં દેવાનાં વિષયાદન્યત્ર કિમ્। સર્વં દેવાધીનમિત્યર્થઃ। યત્ર યતઃ પાર્થોઽર્જુનઃ પરલોકં દ્રષ્ટું અત્યક્રામત્। ઇમં લોકં સશરીર એવ ત્યક્તવાન્। સ તાદૃશઃ નારદાદિવદુભયલોકસંચારયોગ્યત્વેન સાધૂનાં સંમતોઽપિ યદિ તથા વનવસેન ક્લેશસહઃ સ્યાત્ તદા મનુષ્યકારો નાસ્તીત્યસ્મિન્નર્થે સંશયો ન ॥ 5-32-32 એતાનિતિ। એતાન્ શૌર્યાંદીન્ ગુણાન્ કર્મકૃતાન્કર્માનુસારેણ વૃદ્ધિહ્રાયયુક્તાન્ અવેક્ષ્ય અત એવ ભાવાભાવૌ ઐશ્વર્યાનૈશ્વર્યે અનિત્યૌ આગમાપાયિનૌ ચ અવેક્ષ્ય બલિરાજા પૂર્વપૂર્વકર્મકારણપારં અન્તં અવિન્દમાનઃ સન્ કાલાત્ ઈશ્વરાદન્યત્કારણં અભ્યુદયાદિહેતુરન્યત્કિંચિન્નાસ્તીતિ મેને ॥ 32 ॥ 5-32-33 અતઃ સર્વસ્ય દેવાયત્તત્વાત્ તૃષ્ણાક્ષયેણૈવ ઇન્દ્રિયપ્રીતિઃ સંપાદનીયા નતુ નાનાયત્નસાધ્યતત્તદ્વીષયસમર્પણેનેત્યાહ ચક્ષુરિતિ। નનુ સ્વસ્વવિષયાલાભે તેષાં કથં પ્રીતિઃ સ્યાદિત્યાશઙ્ક્ય તાનિ નિરોધાન્યેવેત્યાહ તાનીતિ। અવ્યથઃ લાભાલાભાદૌ વૈષમ્યહીનઃ પ્રણુદ્યાત્ સ્વસ્વગોચરેભ્યો નિવર્તયેત્ ॥ 5-32-34 એતદ્દૂષયતિ નત્વિતિ। એવ પ્રાપ્તે સતિ અન્યે આહુઃ। તદેવાહ પુરુષસ્યેતિ। સંવર્તતે સમ્યક્ ફલવત્ વર્તતે। તદેવાહ માતુરિતિ। કર્માભાવે જન્મબૃદ્ધી ન સ્યાતામિત્યર્થઃ 5-32-36 કિંચ નોચેદિતિ। ઇયં મયા ઉચ્યમાનં કર્મ પાણ્ડવેભ્યો રાજ્યાંશપ્રદાનાત્મકં તવ નોચેત્ સંમતમિતિ શેષઃ। તર્હિ તવાપરાધાત કૃષ્ણવર્ત્માગ્નિઃ કક્ષં યથા દહતિ એવં કૃષ્ણવર્ત્મા કૃષ્ણ એવ માર્ગ ઇવ સુખપ્રાપકો યસ્ય સ કૃષ્ણવર્ત્માઽર્જુનઃ કુરૂન્ દહેદિત્યાવૃત્ત્યા યોજ્યમ્ ॥ 5-32-37 શ્લાઘનઃ આત્માનં કૃતાર્થં મન્વાનઃ। નાગાઃ ન ગતવાનસિ ॥ 5-32-38 અનાપ્તાનાં કર્ણાદીનામ્ । આપ્તાનાં વિદુરાદીનામ્। નિગ્રહાત્ દૂરીકરણાત્॥ 5-32-39 અવધૂતસ્તિરસ્કૃતઃ । અત એવ શ્રાન્તઃ। પ્રપદ્યે પ્રાપ્નુયામ્ ॥ 5-32-40 આવસથં ગૃહમ્। પરેહિ ગચ્છ। પ્રપદ્યસ્વ સેવસ્વ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 033
॥ શ્રીઃ ॥
5.33. અધ્યાયઃ 033
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ રાત્રૌ વિદુરાનયનમ્ ॥ 1 ॥ ચિન્તયા પ્રજાગરંગતેન ધૃતરાષ્ટ્રેણ દુર્યોધનાદિસુખોપાયપ્રશ્ને વિદુરેણ નીતિકથન પૂર્વકં પાણ્ડવેભ્યો રાજ્યદાનસ્ય તદુપાયત્વકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-33-0 (32705)
વૈશંપાનય ઉવાચ। 5-33-0x (3441)
દ્વાઃસ્થં પ્રાહ મહાપ્રાજ્ઞો ધૃતરાષ્ટ્રો મહીપતિઃ ।
વિદુરં દ્રષ્ટુમિચ્છામિ તમિહાનય મા ચિરમ્ ॥ 5-33-1 (32706)
પ્રહિતો ધૃતરાષ્ટ્રેણ દૂતઃ ક્ષત્તારમબ્રવીત્ ।
ઈશ્વરસ્ત્વાં મહારાજો મહાપ્રાજ્ઞ દિદૃક્ષતિ ॥ 5-33-2 (32707)
એવમુક્તસ્તુ વિદુરઃ પ્રાપ્ય રાજનિવેશનમ્ ।
અબ્રવીદ્ધૃતરાષ્ટ્રાય દ્વાઃસ્થં માં પ્રતિવેદય ॥ 5-33-3 (32708)
દ્વાઃસ્થ ઉવાચ। 5-33-4x (3442)
વિદુરોઽયમનુપ્રાપ્તો રાજેન્દ્ર તવ શાસનાત્।
દ્રુષ્ટુમિચ્છતિ તે પાદૌ કિં કરોતુ પ્રશાધિ મામ્ ॥ 5-33-4 (32709)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-33-5x (3443)
પ્રવેશય મહાપ્રજ્ઞં વિદુરં દીર્ઘદર્શિનમ્ ।
અહં હિ વિદુરસ્યાસ્ય નાકલ્પો જાતુ દર્શને ॥ 5-33-5 (32710)
દ્વાઃસ્થ ઉવાચ। 5-33-6x (3444)
પ્રવિશાન્તઃપુરં ક્ષત્તર્મહારાદજસ્ય ધીમતઃ।
ન હિ તે દર્શનેઽકલ્પો જાતુ રાજાઽબ્રવીદ્ધિ મામ્ ॥ 5-33-6 (32711)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-33-7x (3445)
તતઃ પ્રવિશ્ય વિદુરો ધૃતરાષ્ટ્રનિવેશનમ્ ।
અબ્રવીત્પ્રાઞ્જલિર્વાક્યં ચિન્તયાનં નરાધિપમ્ ॥ 5-33-7 (32712)
વિદુરોઽહં મહાપ્રાજ્ઞ સંપ્રાપ્તસ્તવ શાસનાત્।
યદિ કિંચન કર્તવ્યમયમસ્મિ પ્રશાધિ મામ્ ॥ 5-33-8 (32713)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-33-9x (3446)
સઞ્જયો વિદુર પ્રાપ્તો ગર્હયિત્વા ચ માં ગતઃ।
અજાતશત્રોઃ શ્વો વાક્યં સભામધ્યે સ વક્ષ્યતિ ॥ 5-33-9 (32714)
તસ્યાદ્ય કુરુવીરસ્ય ન વિજ્ઞાતં વચો મયા।
તન્મે દહતિ ગાત્રાણિ તદકાર્ષીત્પ્રજાગરમ્ ॥ 5-33-10 (32715)
આગ્રતો દહ્યમાનસ્ય શ્રેયો યદનુપશ્યસિ।
તદ્બ્રૂહિ ત્વં હિ નસ્તાત ધર્માર્થકુશલો હ્યસિ ॥ 5-33-11 (32716)
યતઃ પ્રાપ્તઃ સઞ્જયઃ પાણ્ડવેભ્યો
ન મે યથાવન્મનસઃ પ્રશાન્તિઃ ।
સર્વેન્દ્રિયાણ્યપ્રકૃતિં ગતાનિ
કિં વક્ષ્યતીત્યેવ મેઽદ્ય પ્રચિન્તા ॥ 5-33-12 (32717)
` તન્મે બ્રૂહિ વિદુર ત્વં યથાવ-
ન્મનીષિતં સર્વમજાતશત્રોઃ ।
યથા ન નસ્તાત હિતં ભવેચ્ચ
પ્રજાશ્ચ સર્વાઃ સુખિતા ભવેયુઃ ॥' 5-33-13 (32718)
વિદુર ઉવાચ। 5-33-14x (3447)
અભિયુક્તં બલવતા દુર્બલં હીનસાધનમ્ ।
હૃતસ્વં કામિનં ચોરમાવિશન્તિ પ્રજાગરાઃ ॥ 5-33-14 (32719)
કચ્ચિદેતૈર્મહાદોષૈર્ન સ્પૃષ્ટોઽસિ નરાધિપ।
કચ્ચિચ્ચ પરવિત્તેષુ ગૃદ્ધ્યન્ન પરિતપ્યસે ॥ 5-33-15 (32720)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-33-16x (3448)
શ્રોતુમિચ્છામિ તે ધર્મ્યં પરં નૈશ્રેયસં વચઃ।
અસ્મિન્રાદર્ષિવંશે હિ ત્વમેકઃ પ્રાજ્ઞસંમતઃ ॥ 5-33-16 (32721)
વિદુર ઉવાચ। 5-33-17x (3449)
રાજા લક્ષણસંપન્નસ્ત્રૈલોક્યસ્યાધિપો ભવેત્।
પ્રેષ્યસ્તે પ્રેષિતશ્ચૈવ ધૃતરાષ્ટ્ર યુધિષ્ઠિરઃ॥ 5-33-17 (32722)
વિપરીતતરશ્ચ ત્વં ભાગધેયે ન સંમતઃ।
અર્ચિષાં પ્રક્ષયાચ્ચૈવ ધર્માત્મા ધર્મકોવિદઃ ॥ 5-33-18 (32723)
આનૃશંસ્યાદનુક્રોશાદ્ધર્માત્સત્યાત્પરાક્રમાત્।
ગુરુત્વાત્ત્વયિ સંપ્રેક્ષ્ય બહૂન્ક્લેશાંસ્તિતિક્ષતે ॥ 5-33-19 (32724)
દુર્યોધને સૌબલે ચ કર્ણે દુઃશાસને તથા।
એતેષ્વૈશ્વર્યમાધાય કથં ત્વં ભૂતિમિચ્છસિ ॥ 5-33-20 (32725)
આત્મજ્ઞાનં સમારમ્ભસ્તિતિક્ષા ધર્મનિત્યતા।
યમર્થાન્નાપકર્ષન્તિ સ વૈ પણ્ડિત ઉચ્યતે ॥ 5-33-21 (32726)
` એકસ્માદ્વૃક્ષાદ્યજ્ઞપાત્રાણિ રાજ-
ન્સ્રુક્વ દ્રોણી પેઠનીપીડને ચ।
એતસ્માદ્રાજન્બ્રુવતો મે નિબોધ
એકસ્માદ્વૈ જાયતેઽસચ્ચ સચ્ચ ॥ 5-33-22 (32727)
નિષેવતે પ્રશસ્તાનિ નિન્દિતાનિ ન સેવતે।
અનાસ્તિકઃ શ્રદ્દધાન એતત્પણ્ડિતલક્ષણમ્ ॥ 5-33-23 (32728)
ક્રોધો હર્ષશ્ચ દર્પશ્ચ હ્રીઃ સ્તમ્ભો માન્યમાનિતા।
યમર્થાન્નાપકર્ષન્તિ સ વૈ પણ્ડિત ઉચ્યતે ॥ 5-33-24 (32729)
યસ્ય કૃત્યં ન જાનન્તિ મન્ત્રં વા મન્ત્રિતં પરે।
કૃતમેવાસ્ય જાનન્તિ સ વૈ પણ્ડિત ઉચ્યતે ॥ 5-33-25 (32730)
યસ્ય કૃત્યં ન વિઘ્નન્તિ શીતમુષ્ણં ભયં રતિઃ।
સમૃદ્ધિરસમૃદ્ધિર્વા સ વૈ પણ્ડિત ઉચ્યતે॥ 5-33-26 (32731)
યસ્ય સંસારિણી પ્રજ્ઞા ધર્માર્થાવનુવર્તતે।
કામાદર્થં વૃણીતે યઃ સ વૈ પણ્ડિત ઉચ્યતે ॥ 5-33-27 (32732)
યથાશક્તિ ચિકીર્ષન્તિ યથાશક્તિ ચ કુર્વતે।
કિંચિદવમન્યન્તે નરાઃ પણ્ડિતબુદ્ધયઃ ॥ 5-33-28 (32733)
ક્ષિપ્રં વિજાનાતિ ચિરં શ્રૃણોતિ
વિજ્ઞાય ચાર્યં ભજતે ન કામાત્।
નાસંપૃષ્ટો વ્યુપયુઙ્ક્તે પરાર્થે
તત્પ્રજ્ઞાનં પ્રથમં પણ્ડિતસ્ય ॥ 5-33-29 (32734)
નાપ્રાપ્યમભિવાઞ્છન્તિ નષ્ટં નેચ્છન્તિ શોચિતુમ્।
આપત્સુ ચ ન મુહ્યન્તિ નરાઃ પણ્ડિતબુદ્ધયઃ ॥ 5-33-30 (32735)
નિશ્ચિત્ય યઃ પ્રક્રમતે નાન્તર્વસતિ કર્મણઃ।
અવન્ધ્યકાલો વશ્યાત્મા સ વૈ પણ્ડિત ઉચ્યતે 5-33-31 (32736)
આર્યકર્મણિ રજ્યન્તે ભૂતિકર્માણિ કુર્વતે
હિતં ચ નાભ્યસૂયન્તિ પણ્ડિતા ભરતર્ષભ ॥ 5-33-32 (32737)
ન હૃષ્યત્યાત્મસંમાને નાવમાનેન તપ્યતે।
ગાઙ્ગો હ્રદ ઇવાક્ષોભ્યો યઃ સ પણ્ડિત ઉચ્યતે ॥ 5-33-33 (32738)
તત્ત્વજ્ઞઃ સર્વભૂતાનાં યોગજ્ઞઃ સર્વકર્મણામ્।
ઉપાયજ્ઞો મનુષ્યાણાં નરઃ પણ્ડિત ઉચ્યતે ॥ 5-33-34 (32739)
પ્રવૃત્તવાક્ ચિત્રકથ ઊહવાન્પ્રતિભાનવાન્।
આશુ ગ્રન્થસ્ય વક્તા ચ યઃ સ પણ્ડિત ઉચ્યતે ॥ 5-33-35 (32740)
શ્રુતં પ્રજ્ઞાનુગં યસ્ય પ્રજ્ઞા ચૈવ શ્રુતાનુગા ।
અસંભિન્નાર્યમર્યાદઃ પણ્ડિતાખ્યાં લભેત સઃ ॥ 5-33-36 (32741)
` અર્થં મહાન્તમાસાદ્ય વિદ્યામેશ્વર્યમેવ ચ।
વિચરત્યસમુન્નદ્ધો યઃ સ પણ્ડિત ઉચ્યતે '॥ 5-33-37 (32742)
અશ્રુતશ્ચ સમુન્નદ્ધો દરિદ્રશ્ચ મહામનાઃ ।
અર્થાંશ્ચાકર્મણા પ્રેપ્સુર્મૂઢ ઇત્યુચ્યતે બુધૈઃ ॥ 5-33-38 (32743)
સ્વમર્થં યઃ પરિત્યજ્ય પરાર્થમનુતિષ્ઠતિ।
મિથ્યા ચરતિ મિત્રાર્થે યશ્ચ મૂઢઃ સ ઉચ્યતે ॥ 5-33-39 (32744)
અકામાન્કામયતિ યઃ કામયાનાન્પરિત્યજેત્।
બલવન્તં ચ યો દ્વેષ્ટિ તમાહુર્મૂઢચેતસમ્ ॥ 5-33-40 (32745)
અમિત્રં કુરુતે મિત્રં મિત્રં દ્વેષ્ટિ હિનસ્તિ ચ ।
કર્મ ચારભતે દુષ્ટં તમાહુર્મૂઢચેતસમ્ ॥ 5-33-41 (32746)
સંસારયતિ કૃત્યાનિ સર્વત્ર વિચિકિત્સતે।
ચિરં કરોતિ ક્ષિપ્રાર્થે સ મૂઢો ભરતર્ષભ ॥ 5-33-42 (32747)
શ્રાદ્ધં પિતૃભ્યો ન દદાતિ દૈવતાનિ ન ચાર્ચતિ ।
સુહૃન્મિત્રં ન લભતે તમાહુર્મૂઢચેતસમ્ ॥ 5-33-43 (32748)
અનાહૂતઃ પ્રવિશતિ અપૃષ્ટો બહુ ભાષતે।
અવિશ્વસ્તે વિશ્વસિતિ મૂઢચેતા નરાધમઃ ॥ 5-33-44 (32749)
પરં ક્ષિપતિ દોષેણ વર્તમાનઃ સ્વયં તથા।
યશ્ચ ક્રુધ્યત્યનીશાનઃ સ ચ મૂઢતમો નરઃ ॥ 5-33-45 (32750)
આત્મનો બલમાજ્ઞાય ધર્માર્થપરિવર્જિતમ્।
અલભ્યમિચ્છન્નૈષ્કર્મ્યાન્મૂઢબુદ્ધિરિહોચ્યતે ॥ 5-33-46 (32751)
અશિષ્યં શાસ્તિ યો રાજન્યશ્ચ શિષ્યં ન શાસ્તિ ચ ।
કદર્યં ભજતે યશ્ચ તમાહુર્મૂઢચેતસમ્ ॥ 5-33-47 (32752)
એકઃ સંપન્નમાશ્નાતિ વસ્તે વાસશ્ચ શોભનમ્ ।
યોઽસંવિભજ્ય ભૃત્યેભ્યઃ કો નૃશંસતરસ્તતઃ ॥ 5-33-48 (32753)
એકઃ પાપાનિ કુરુતે ફલં ભુઙ્ક્તે મહાજનઃ।
ભોક્તારો વિપ્રમુચ્યન્તે કર્તા દોષેણ લિપ્યતે ॥ 5-33-49 (32754)
એકં હન્યાન્ન વા હન્યાદિષુર્મુક્તો ધનુષ્મતા।
બુદ્ધિર્બુદ્ધિમતોત્સૃષ્ટા હન્યાદ્રાષ્ટ્રં સરાજકમ્ ॥ 5-33-50 (32755)
એકયા દ્વે વિનિશ્ચિત્ય ત્રીંશ્ચતુર્ભિર્વશે કુરુ।
પઞ્ચ જિત્વા વિદિત્વા ષટ્ સપ્ત હિત્વા સુખી ભવા॥ 5-33-51 (32756)
એકં વિષરસો હન્તિ શસ્ત્રેણૈકશ્ચ વધ્યતે।
સરાષ્ટ્રં સપ્રજં હન્તિ રાજાનં મન્ત્રપિપ્લવઃ ॥ 5-33-52 (32757)
એકઃ સ્વાદુ ન ભુઞ્જીત એકશ્ચાર્થાન્ન ચિન્તયેત્।
એકો ન ગચ્છેદધ્વાનં નૈકઃ સુપ્તેષુ જાગૃયાત્ ॥ 5-33-53 (32758)
એકમેવાદ્વિતીયં તદ્યદ્રાજન્નાવબુધ્યસે।
સત્યં સ્વગસ્ય સોપાનં પારાવારસ્ય નૌરિવ ॥ 5-33-54 (32759)
એકઃ ક્ષમાવતાં દોષો દ્વિતીયો નોપપદ્યતે।
યદેનં ક્ષમયા યુક્તમશક્તં મન્યતે જનઃ ॥ 5-33-55 (32760)
સોઽસ્ય દોષો ન મન્તવ્યઃ ક્ષમા હિ પરમં બલમ્।
ક્ષમા ગુણો હ્યશક્તાનાં શક્તાનાં ભૂષણં ક્ષમા ॥ 5-33-56 (32761)
ક્ષમા વશીકૃતીર્લોકે ક્ષમયા કિં ન સાધ્યતે।
શાન્તિખઙ્ગઃ કરે યસ્ય કિં કરિષ્યતિ દુર્જનઃ ॥ 5-33-57 (32762)
અતૃણે પતિતો વહ્નિઃ સ્વયમેવોપશામ્યતિ।
અક્ષમાવાન્પરં દોષૈરાત્માનં ચૈવ યોજયેત્ ॥ 5-33-58 (32763)
એકો ધર્મઃ પરં શ્રેયઃ ક્ષમૈકા શાન્તિરુત્તમા ।
વિદ્યૈકા પરમા તૃપ્તિરહિંસૈકા સુખાવહા ॥ 5-33-59 (32764)
દ્વાવિમૌ ગ્રસતે ભૂમિઃ સર્પો બલિશયાનિવ।
રાજાનં ચાવિરોદ્ધારં બ્રાહ્મણં ચાપ્રવાસિનમ્ ॥ 5-33-60 (32765)
દ્વે કર્મણી નરઃ કુર્વન્નસ્મિઁલ્લોકે વિરોચતે ।
અબ્રુવન્પરુષં કિંચિદસતોઽનર્ચયંસ્તથા ॥ 5-33-61 (32766)
દ્વાવિમૌ પુરુષવ્યાઘ્ર પરપ્રત્યયકારિણૌ ।
સ્ત્રિયઃ કામિતકામિન્યો મૂર્ખાઃ પૂજિતપૂજકાઃ ॥ 5-33-62 (32767)
દ્વાવિમૌ કણ્ટકૌ તીક્ષ્ણૌ શરીરપરિશોષિણૌ।
યશ્ચાધનઃ કામયતે યશ્ચ કુપ્યત્યનીશ્વરઃ ॥ 5-33-63 (32768)
દ્વાવેવ ન વિરાજેતે વિપરીતેન કર્મણા ।
ગૃહસ્થશ્ચ નિરારમ્ભઃ કાર્યવાંશ્ચૈવ ભિક્ષુકઃ ॥ 5-33-64 (32769)
દ્વાવિમૌ પુરુષૌ રાજન્સ્વર્ગસ્યોપરિ તિષ્ઠતઃ।
પ્રભુશ્ચ ક્ષમયા યુક્તો દરિદ્રશ્ચ પ્રદાનવાન્ ॥ 5-33-65 (32770)
ન્યાયાગતસ્ય દ્રવ્યસ્ય બોદ્ધવ્યૌ દ્વાવતિક્રમૌ ।
અપાત્રે પ્રતિપત્તિશ્ચ પાત્રે ચાત્પ્રતિપાદનમ્ ॥ 5-33-66 (32771)
દ્વાવભ્યસિ નિવેષ્ટવ્યૌ ગલે બધ્વા દૃઢાં શિલામ્ ।
ધનવન્તમદાતારં દરિદ્રં ચાતપસ્વિનમ્ ॥ 5-33-67 (32772)
દ્વાવિમૌ પુરુષવ્યાઘ્ર સૂર્યમણ્ડલભેદિનૌ।
પરિવ્રાડ્યોગયુક્તશ્ચ રણે ચાભિમુખો હતઃ ॥ 5-33-68 (32773)
ત્રયો ન્યાયા મનુષ્યાણાં શ્રૂયન્તે ભરતર્ષભ ।
કનીયાન્મધ્યમઃ શ્રેષ્ઠ ઇતિ વેદવિદો વિદુઃ ॥ 5-33-69 (32774)
ત્રિવિધાઃ પુરુષા રાજન્નુત્તમાધમમધ્યમાઃ ।
નિયોજયેદ્યથાવત્તાંસ્ત્રિવિધેષ્વેવ કર્મસુ ॥ 5-33-70 (32775)
ત્રય એવાધના રાજન્ભાર્યા દાસસ્તથા સુતઃ।
યત્તે સમધિગચ્છન્તિ યસ્યૈતે તસ્ય તદ્ધનમ્ ॥ 5-33-71 (32776)
હરણં ચ પરસ્વાનાં પરદારાભિમર્શનમ્ ।
સુહૃદશ્ચ પરિત્યાગસ્ત્રયો દોષાઃ ક્ષયાવહાઃ ॥ 5-33-72 (32777)
ત્રિવિધં નરકસ્યેદં દ્વારં નાશનમાત્મનઃ ।
કામઃ ક્રોધસ્તથા લોભસ્તસ્માદેતત્રયં ત્યજેત્ ॥ 5-33-73 (32778)
વરપ્રદાનં રાજ્યં ચ પુત્રજન્મ ચ ભારત।
શત્રોશ્ચ મોક્ષણં કૃચ્છ્રાત્રીણિ ચૈકં ચ તત્સમમ્ ॥ 5-33-74 (32779)
ભક્તં ચ ભજમાનં ચ તવાસ્મીતિ ચ વાદિનમ્ ।
ત્રીનેતાઞ્છરણં પ્રાપ્તાન્વિષમેઽપિ કન સન્ત્યજેત્ ॥ 5-33-75 (32780)
ચત્વારિ રાજ્ઞા તુ મહાબલેન
વર્જ્યાન્યાહુઃ પણ્ડિતસ્તાનિ વિદ્યાત્।
અલ્પપ્રજ્ઞૈઃ સહ મન્ત્રં ન કુર્યા-
ન્ન દીર્ઘસૂત્રૈરલસૈશ્ચારણૈશ્ચ ॥ 5-33-76 (32781)
ચતવારિ તે તાત ગૃહે વસન્તુ
શ્રિયાઽભિજુષ્ટસ્ય ગૃહસ્થધર્મે।
વૃદ્ધો જ્ઞાતિરવસન્નઃ કુલીનઃ
સખા દરિદ્રો ભગિની ચાનપત્યા ॥ 5-33-77 (32782)
ચત્વાર્યાહ મહારાજ સાદ્યસ્કાનિ બૃહસ્પતિઃ।
પૃચ્છતે ત્રિદશેન્દ્રાય તાનીમાનિ નિબોધ મે ॥ 5-33-78 (32783)
દેવતાનાં ચ સઙ્કલ્પમનુભાવં ચ ધીમતામ્।
વિનયં કૃતવિદ્યાનાં વિનાશં પાપકર્મણામ્ ॥ 5-33-79 (32784)
ચત્વારિ કર્માણ્યભયંકરાણિ
ભયં પ્રયચ્છન્ત્યયથાકૃતાનિ ।
માનાગ્નિહોત્રમુત માનમૌનં
માનેનાધીતમુત માનયજ્ઞઃ ॥ 5-33-80 (32785)
પઞ્ચાગ્નયો મનુષ્યેણ પરિચર્યાઃ પ્રયત્નતઃ।
પિતા માતાગ્નિરાત્મા ચ ગુરુશ્ચ ભરતર્ષભ ॥ 5-33-81 (32786)
પઞ્ચૈવ પૂજયઁલ્લોકે યશઃ પ્રાપ્નોતિ કેવલમ્।
દેવાન્પિતૄન્મનુષ્યાંશ્ચ ભિક્ષૂનતિથિપઞ્ચમાન્ ॥ 5-33-82 (32787)
પઞ્ચ ત્વાઽનુગમિષ્યન્તિ યત્ર યત્ર ગમિષ્યસિ।
મિત્રાણ્યમિત્રા મધ્યસ્થા ઉપજીવ્યોપજીવિનઃ । 5-33-83 (32788)
પઞ્ચેન્દ્રિયસ્ય મર્ત્યસ્ય છિદ્રં ચેદેકમિન્દ્રિયમ્।
તતોઽસ્ય સ્રવતિ પ્રજ્ઞા દૃતેઃ પાત્રાદિવોદકમ્ ॥ 5-33-84 (32789)
ષડ્દોષાઃ પુરુષેણેહ હાતવ્યા ભૂતિમિચ્છતા।
નિદ્રા તન્દ્રી ભયં ક્રોધ આલસ્યં દીર્ઘસૂત્રતા । 5-33-85 (32790)
ષડિમાન્પુરુષો જહ્યાદ્ભિન્નાં નાવમિવાર્ણવે।
અપ્રવક્તારમાચાર્યમનધીયાનમૃત્વિજમ્ ॥ 5-33-86 (32791)
અરક્ષિતારં રાજાનં ભાર્યાં ચાપ્રિયવાદિનીમ્ ।
ગ્રામકામં ચ ગોપાલં વનકામં ચ નાપિતમ્ ॥ 5-33-87 (32792)
ષડેવ તુ ગુણાઃ પુંસા ન હાતવ્યાઃ કદાચન।
સત્યં દાનમનાલસ્યમનસૂયા ક્ષમા ધૃતિઃ ॥ 5-33-88 (32793)
અર્થાગમો નિત્યમરોગિતા ચ
પ્રિયા ચ ભાર્યા પ્રિયવાદિની ચ।
વશ્યશ્ચ પુત્રોઽર્થકરી ચ વિદ્યા
ષડ્જીવલોકસ્ય સુખાનિ રાજન્ ॥ 5-33-89 (32794)
ષણ્ણામાત્મનિ નિત્યાનામૈશ્વર્યં યોઽધિગચ્છતિ।
ન સ પાપૈઃ કુતોઽનર્થૈર્યુજ્યતે વિજિતેન્દ્રિયઃ ॥ 5-33-90 (32795)
ષડિમે ષટ્સુ જીવન્તિ સપ્તમો નોપલભ્યતે।
ચોરાઃ પ્રમત્તે જીવન્તિ વ્યાધિતેષુ ચિકિત્સકાઃ ॥ 5-33-91 (32796)
પ્રમદાઃ કામયાનેષુ યજમાનેષુ યાજકાઃ ।
રાજા વિવદમાનેષુ નિત્યં મૂર્ખેષુ પણ્ડિતાઃ ॥ 5-33-92 (32797)
ષડિમાનિ વિનશ્યન્તિ મુહૂર્તમનવેક્ષણાત્।
ગાવઃ સેવા કૃષિર્ભાર્યા વિદ્યા વૃષલસઙ્ગતિઃ ॥ 5-33-93 (32798)
ષડેતે હ્યવમન્યન્તે નિત્યં પૂર્વોપકારિણમ્ ।
આચાર્યં શિક્ષિતાઃ શિષ્યાઃ કૃતદારાશ્ચ માતરં ॥ 5-33-94 (32799)
નારીં વિગતકામાસ્તુ કૃતાર્થાશ્ચ પ્રયોજકમ્ ।
નાવં નિસ્તીર્ણકાન્તારા નાતુરાશ્ચ ચિકિત્સકં ॥ 5-33-95 (32800)
આરોગ્યમાનૃણ્યમવિપ્રવાસઃ
સદ્ભિર્મનુષ્યૈઃ સહ સંપ્રયોગઃ।
સ્વપ્રત્યયા વૃત્તિરભીતવાસઃ
ષટ્ જીવલોકસ્ય સુખાનિ રાજન્ ॥ 5-33-96 (32801)
ઈર્ષુર્ધૃણી નસન્તુષ્ટઃ ક્રોધનો નિત્યશઙ્કિતઃ।
પરભાગ્યોપજીવી ચ ષડેતે નિત્યદુઃખિતાઃ ॥ 5-33-97 (32802)
સપ્ત દોષાઃ સદા રાજ્ઞા હાતવ્યા વ્યસનોદયાઃ।
પ્રાયશો યૈર્વિનશ્યન્તિ કૃતમૂલા અપીશ્વરાઃ॥ 5-33-98 (32803)
સ્ત્રિયોઽક્ષા મૃગયા પાનં વાક્પારુષ્યં ચ પઞ્ચમમ્।
મહચ્ચ દણ્ડપારુષ્યમર્થદૂષણમેવ ચ॥ 5-33-99 (32804)
અષ્ટૌ પૂર્વનિમિત્તાનિ નરસ્ય વિનશિષ્યતઃ।
બ્રાહ્મણાન્પ્રથમં દ્વેષ્ટિ બ્રાહ્મણૈશ્ચ વિરુધ્યતે॥ 5-33-100 (32805)
બ્રાહ્મણસ્વાનિ ચાદત્તે બ્રાહ્મણાંશ્ચ જિઘાંસતિ।
રમતે નિન્દયા ચૈષાં પ્રશંસાં નાભિનન્દતિ ॥ 5-33-101 (32806)
નૈનાન્સ્મરતિ કૃત્યેષુ યાચિતશ્ચાભ્યસૂયતિ।
એતાન્દોષાન્નરઃ પ્રાજ્ઞો બુદ્ધ્યા બુધ્વા વિસર્જયેત્ ॥ 5-33-102 (32807)
અષ્ટાવિમાનિ હર્ષસ્ય નવનીતાનિ ભારત।
વર્તમાનાનિ દૃશ્યન્તે તાન્યેવ સ્વસુખાન્યપિ ॥ 5-33-103 (32808)
સમાગમશ્ચ સખિભિર્મહાંશ્ચૈવ ધનાગમઃ ।
પુત્રેણ ચ પરિષ્વઙ્ગઃ સન્નિપાતશ્ચ મૈથુને ॥ 5-33-104 (32809)
સમયે ચ પ્રિયાલાપઃ સ્વયૂથ્યેષુ સમુન્નતિઃ ।
અભિપ્રેતસ્ય લાભશ્ચ પૂજા ચ જનસંસદિ ॥ 5-33-105 (32810)
અષ્ટૌ ગુમાઃ પુરુષં દીપયન્તિ
પ્રજ્ઞા ચ કૌલ્યં ચ દમઃ શ્રુતં ચ।
પરાક્રમશ્ચાબહુભાષિતા ચ
દાનં યથાશક્તિ કૃતજ્ઞતા ચ ॥ 5-33-106 (32811)
નવદ્વારમિદં વેશ્મ ત્રિસ્થૂણં પઞ્ચસાક્ષિકમ્।
ક્ષેત્રજ્ઞાધિષ્ઠિતં વિદ્વાન્યો વેદ સ પરઃ કવિઃ ॥ 5-33-107 (32812)
દશ ધર્મં ન જાનન્તિ ધૃતરાષ્ટ્ર નિબોધ તાન્।
મત્તઃ પ્રમત્ત ઉન્મત્તઃ શ્રાન્તઃ ક્રુદ્ધો બુભુક્ષિતઃ॥ 5-33-108 (32813)
ત્વરમાણશ્ચ લુબ્ધશ્ચ ભીતઃ કામી ચ તે દશ।
તસ્માદેતેષુ ભાવેષુ ન પ્રસઞ્જેત પણ્ડિતઃ॥ 5-33-109 (32814)
અત્રૈવોદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
પુત્રાર્થમસુરેન્દ્રેણ ગીતં ચૈવ સુધન્વના ॥ 5-33-110 (32815)
યઃ કામમન્યૂ પ્રજહાતિ રાજા
પાત્રે પ્રતિષ્ઠાપયતે ધનં ચ।
વિશેષવિચ્છ્રુતવાન્ક્ષિપ્રકારી
તં સર્વલોકઃ કુરુતે પ્રમાણમ્ ॥ 5-33-111 (32816)
જાનાતિ વિશ્વાસયિતું મનુષ્યાન્
વિજ્ઞાતદોષેષુ દધાતિ દણ્ડમ્।
જાનાતિ માત્રાં ચ તથા ક્ષમાં ચ
તં તાદૃશં શ્રીર્જુષતે સમગ્રા ॥ 5-33-112 (32817)
સુદુર્બલં નાવજાનાતિ કંચિ-
દ્યુક્તો રિપું સેવતે બુદ્ધિપૂર્વમ્।
ન વિગ્રહં રોચયતે બલસ્થૈઃ
કાલે ચ યો વિક્રમતે સ ધીરઃ ॥ 5-33-113 (32818)
પ્રાપ્યાપ.. ન વ્યથતે કદાચિ-
દુદ્યોગમાન્વચ્છતિ ચાપ્રમત્તઃ ।
દુઃખં ચ કાલે સહતે મહાત્મા
ધુરન્ધરસ્તસ્ય જિતાઃ સપત્નાઃ ॥ 5-33-114 (32819)
અનર્થકં વિપ્રવાસં ગૃહેભ્યઃ
પાપૈઃ સન્ધિં પરદારાભિમર્શમ્।
દમ્ભં સ્તૈન્યં પૈશુનં મદ્યમાનં
ન સેવતે યઃ સ સુખી સદૈવ ॥ 5-33-115 (32820)
ન સંરમ્ભેણારભતે ત્રિવર્ગ-
માકારિતઃ શંસતિ તત્ત્વમેવ।
ન મિત્રાર્થે રોચયતે વિવાદં
નાપૂજિતઃ કુપ્યતિ ચાપ્યમૂઢઃ ॥ 5-33-116 (32821)
ન યોઽભ્યસૂયત્સયનુકમ્પતે ચ
ન દુર્બલઃ પ્રાતિભાવ્યં કરોતિ।
નાત્યાહ કિંચિત્ક્ષમતે વિવાદં
સર્વત્ર તાદૃગ્લભતે પ્રશંસામ્॥ 5-33-117 (32822)
યો નોદ્ધતં કુરુતે જાતુ વેષં
ન પૌરુષેણાપિ વિકત્થતેઽન્યાન્।
ન મૂર્ચ્છિતઃ કટુકાન્યાહ કિંચિ-
ત્પ્રિયં સદા તં કુરુતે જનો હિ ॥ 5-33-118 (32823)
ન વૈરમુદ્દિપયતિ પ્રશાન્તં
ન દર્પમારોહતિ શાન્તિમેતિ।
ન દુર્ગતોઽસ્મીતિ કરોત્યકાર્યં
તમાર્યશીલં પરમાહુરાર્યાઃ ॥ 5-33-119 (32824)
ન સ્વે સુખે વૈ કુરુતે પ્રહર્ષં
નાન્યસ્ય દુઃખે ભવતિ પ્રહૃષ્ટઃ।
દત્ત્વા ન પશ્ચાત્કુરુતેઽનુતાપં
સ કથ્યતે સત્પુરુષાર્યશીલઃ ॥ 5-33-120 (32825)
દેશાચારાન્સમયાઞ્જાતિધર્માન્
બુભૂષતે યઃ સ પરાવરજ્ઞઃ।
સ યત્ર તત્રાભિગતઃ સદૈવ
મહાજનસ્યાધિપત્યં કરોતિ ॥ 5-33-121 (32826)
દમ્ભં મોહં મત્સરં પાપકૃત્યં
રાજદ્વિષ્ટં પૈશુનં પૂગવૈરમ્।
મત્તોન્મત્તૈર્દુર્જનૈશ્ચાપિ વાદં
યઃ પ્રજ્ઞાવાન્વર્જયેત્સ પ્રધાનઃ ॥ 5-33-122 (32827)
દમં શૌચં દૈવિકં મઙ્ગલાનિ
પ્રાયશ્ચિત્તાન્વિવિધાઁલ્લોકવાદાન્।
એતાનિ યઃ કુરુતે નૈત્યકાનિ
તસ્યોત્થાનં દેવતા રાધયન્તિ ॥ 5-33-123 (32828)
સમૈર્વિવાહં કુરુતે ન હીનૈઃ
સમૈઃ સખ્યં વ્યવહારં કથાં ચ।
ગુણૈર્વિશિષ્ટાંશ્ચ પુરો દધાતિ
વિપશ્ચિતસ્તસ્ય નયાઃ સુનીતાઃ ॥ 5-33-124 (32829)
મિતં ભુઙ્ક્તે સંવિભજ્યાશ્રિતેભ્યો
મિતં સ્વપિત્યમિતં કર્મ કૃત્વા।
દદાત્યમિત્રેષ્વપિ યાચિતઃ સં-
સ્તમાત્મવન્તં પ્રજહત્યનર્થાઃ ॥ 5-33-125 (32830)
ચિકીર્ષિતં વિપ્રકૃતં ચ યસ્ય
નાન્યે જનાઃ કર્મ જાનન્તિ કિંચિત્।
મન્ત્રે ગુપ્તે સમ્યગનુષ્ઠિતે ચ
નાલ્પોઽપ્યસ્ય ચ્યવતે કશ્ચિદર્થઃ ॥ 5-33-126 (32831)
યઃ સર્વભૂતપ્રશમે નિવિષ્ટઃ
સત્યો મૃદુર્માનકૃચ્છુદ્ધભાવઃ
અતીવ સ જ્ઞાયતે જ્ઞાતિમધ્યે
મહામણિર્જાત્ય ઇવ સપ્રન્નઃ ॥ 5-33-127 (32832)
ય આત્મનાઽપત્રપતે ભૃશં નરઃ
સ સર્વલોકસ્ય ગુરુર્ભવત્યુત
અનન્તજેજાઃ સુમનાઃ સમાહિતઃ
સ તેજસા સૂર્ય ઇવાવભાસતે ॥ 5-33-128 (32833)
વને જાતાઃ શાપદગ્ધસ્ય રાજ્ઞઃ
પાણ્ડોઃ પુત્રાઃ પઞ્ચ પઞ્ચેન્દ્રકલ્પાઃ ।
ત્વયૈવ બાલા વર્ધિતાઃ શિક્ષિતાશ્ચ
તવાદેશં પાલયન્ત્યામ્બિકેય ॥ 5-33-129 (32834)
પ્રદાયૈષામુચિતં તાતરાજ્યં
સુખી પુત્રૈઃ સહિતો મોદમાનઃ ।
ન દેવાનાં નાપિ ચ માનુષાણાં
ભવિષ્યસિ ત્વં ગર્હણીયો નરેન્દ્ર ॥ ॥ 5-33-130 (32835)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ પ્રજાગરપર્વણિ ત્રયસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-33-5 અકલ્પો ન કિંતુ કલ્પઃ સમર્થ એવ । સર્વદા વિદુરસંદર્શનં મય અપ્રત્યાખ્યેયમિત્યર્થઃ ॥ 5-33-10 પ્રજાગરં નિદ્રાયા અભાવમ્ ॥ 5-33-12 યતઃ યદા પ્રાપ્તઃ સઞ્જયસ્તદારભ્યેત્યર્થઃ। પ્રચિન્તા પ્રકૃષ્ટા ચિન્તા ॥ 5-33-14 અભિયુક્તમિત્યર્ધોપાત્ એકઃ ત્રયોઽન્યે ચ પ્રદાગરાવેશભાજનાનિ ॥ 5-33-15 ગૃદ્ધ્યન્ લિપ્સાવાન્ ॥ 5-33-17 પ્રેષ્યઃ પ્રકર્ષેણ એષણીયઃ પ્રાર્થ્ય ઇતિયાવત્ । તે ત્વયા પ્રેષિતો વનમિતિ શેષઃ ॥ 5-33-18 વિપરીતઃ રાજલક્ષણહીનઃ સર્વેષાં દ્વેષ્યઃ । ભાગધેયે રાજ્યાંશે । અર્ચિષાં નેત્રરશ્મીનાં પ્રક્ષયાત્। ન સંમતસ્ત્વં ધર્માત્માપિ સન્નિતિ ઉપહાસઃ ॥ 5-33-19 આનૃશંસ્યાત્ ક્રૂરત્વાભાવાત્। અનુક્રોશાત્ દયાલુત્વાત્। તિતિક્ષતે યુધિષ્ઠિર ઇતિ શેષઃ ॥ 5-33-20 એતેષ્વિતિ। એતેષામધીનો ભૂત્વેત્યર્થઃ ॥ 5-33-21 એતેષુ પાણ્ડિત્યં નાસ્તીતિ વક્તું પાણ્ડિતલક્ષણાન્યાહ આત્મજ્ઞાનમિત્યાદિના। આત્મજ્ઞાનં શાસ્ત્રીયાપેક્ષમ્। સમારમ્ભઃ શક્ત્યપેક્ષઃ । તિતિક્ષા વૈરાગ્યાપેક્ષા। ધર્મનિત્યતા શ્રદ્ધાપેક્ષા। એતાનિ અયથાભૂતાનિ મૂઢાન્ પુરુષાર્થાત્ ભ્રંશયન્તિ નતુ પણ્ડિતાનિત્યર્થઃ ॥ 5-33-23 અનાસ્તિકઃ પરલોકાદ્યસ્તીતિ જાનન્। શ્રદ્દધાનઃ શ્રદ્ધા ગુરુવેદવાક્યાદિષુ ફલાવશ્યંભાવનિશ્ચયસ્તદ્વાન્ ॥ 5-33-24 દર્પઃ પરાવજ્ઞાનમ્। સ્તમ્ભઃ અસન્નતિઃ। માન્યમાનિતા માન્યં માનાર્હં આત્માનં મન્યત ઇતિ માન્યમાની તસ્ય ભાવસ્તત્તા ॥ 5-33-27 સંસારિણી સ્વભાવતોઽનવસ્તિતાપિ કામાત્ ઐહિક સુખાત્ ઉભયલોકસુખાવહં ધર્મમર્થં વૃણીતે સ પણ્ડિતઃ। કામો ધર્માર્થાપેક્ષયા નિકૃષ્ટ ઇત્યર્થઃ। કામાદિતિ। યસ્તુ કામં ત્યક્ત્વા અર્થં વૃણીતે સઃ અર્થાર્થી મોક્ષાદેવ સર્વં અર્થં વિન્દતિ જ્ઞાનફલે મોક્ષે કૃત્સ્નસ્યાર્થસ્યાન્તર્ભાવાત્ સ જનકાદિતુલ્યઃ અતઃ પણ્ડિત ઉચ્યતે ॥ 5-33-29 ચિરં શૃણોતિ જ્ઞાનદાર્ઢ્યાય અસંપૃષ્ટઃ યથાવદપૃષ્ટઃ। વ્યુપયુઙ્ક્તે વાગ્વ્યયં કરોતિ। પરાર્થે વિષયે પ્રજ્ઞાનં ચિહ્નમ્ ॥ 5-33-31 નિશ્ચિત્ય સ્વયત્નમાધ્યત્વમ્। કર્મણઃ અન્તર્મધ્યે ન વસતિ નોપરમતે કિંતુ સમાપયત્યેવ । અવન્ધ્યકાલઃ સર્વદા સપ્રયોજનમેવ કર્માચરન્ ॥ 5-33-32 આર્યાઃ શિષ્ટાઃક તદ્યોગ્યકર્મણિ । ભૂરિતૈશ્વર્યં તત્પ્રાપ્ત્યર્થં કર્માણિ ॥ 5-33-34 યોગો રચનાપ્રકારઃ। ઉપાયસ્તદર્થસાગ્રી। મનુષ્યાણાં મધ્યે સ નરઃ પણ્ડિતઃ ॥ 5-33-35 પ્રવૃત્તવાક્ અકુણ્ઠિતવચનઃ । ચિત્રકથો લોકકથાભિજ્ઞઃ । ઊહસ્તર્કઃ। પ્રતિભાનં તત્કાલસ્ફૂર્તિઃ ॥ 5-33-36 પ્રજ્ઞાનુગં બુદ્ધિવશ્યમ્। શ્રુતાનુગા શાસ્ત્રાનુસારિણી ॥ 5-33-38 મહામનાઃ અધિકેચ્છાવાન્। અકર્મણા હીનકર્મણા દ્યૂતાદિનેત્યર્થઃ ॥ 5-33-42 સંસારયતિ ભૃત્યાદિદ્વારા પ્રવર્તયતિ ॥ 5-33-46 નૈષ્કર્મ્યાત્ અયત્નતઃ॥ 5-33-47 કદર્યં અદાતારમ્ ॥ 5-33-51 એકયા બુદ્દ્યા। દ્વે કાર્યાકાર્યે વિનિશ્ચિત્ય સમ્યગવધાર્ય। ત્રીન્ મિત્રોદાસીનશત્રૂન્। ચતુર્ભિઃ સામદાનભેદદણ્ડૈઃ। મિત્રં સામ્નૈવ દાનભેદાભ્યામુદાસીનમ્ સર્વૈઃ શત્રું વશીકુરુ । પઞ્ચ ઇન્દ્રિયાણિ જિત્વા। ષડ્વિદિત્વા સંધિવિગ્રહાદીન્ જ્ઞાત્વા। સપ્ત હિત્વા-સ્ત્રિયોઽક્ષા મૃગયા પાનં વાક્પારુષ્યં ચ પઞ્ચમમ્। મહચ્ચ દણ્ડપારુષ્યમર્થદૂષણમેવ ચેતિ સપ્ત હેયાનિ ત્યક્ત્વા સુખી ભવ ॥ 5-33-54 સત્યં યથાર્થભાષણમ્। પારાવારસ્ય સમુદ્રસ્ય ॥ 5-33-69 યદ્ધં કનીયાન્। ભેદદાને મધ્યમઃ। સામ ઉત્તમઃ 5-33-71 ત્વયિસતિ ત્વત્પુત્રોઽધનોઽતસ્ત્વમેવ પાણ્ડવાનાં રાજ્યં દાતું પ્રભુરસીત્યર્થઃ ॥ 5-33-75 શરણં ગૃહમ્। વિષમેપિ સંકટેપિ ॥ 5-33-76 દીર્ઘસૂત્રૈઃ ક્ષિપ્રસાધ્યે કાર્યે ચિરં કુર્વદ્ધિઃ । અલસૈઃ કરિષ્યામીતિ કાલગમકૈઃ। ચારણૈઃ સ્તાવકૈઃ। અરણૈરિતિચ્છેદો કવા। રણવિરોધિભિર્દ્યૂતાદ્યાસક્તૈરિત્યર્થઃ ॥ 5-33-77 વૃદ્ધઃ કુલધર્માનુપદિશતિ। કુલીનઃ શિશૂન્ આચારં ગ્રાહયતિ। સખા હિતં વદતિ। ભગિની ધનં રક્ષતિ ॥ 5-33-78 સાદ્યસ્કાનિ સદ્યઃફલાનિ ॥ 5-33-79 દેવતાઃ સ્વર્ગભાજઃ। સ્વર્ગપદાર્થશ્ચ- યન્ન દુઃખેન સંભિન્નં ન ચ ગ્રસ્તમનન્તરમ્। અભિલાષોપનીતં ચ તત્સુખં સ્વઃપદાસ્પદમ્ ઇત્યેવંરૂપઃ। અતસ્તે સત્યસંકલ્પાઃ। ધીમતામગસ્ત્યાદીનામનુભાવં સમુદ્રપાનાદિપ્રભાવમ્। તેપિ દેવતુલ્યા ઇત્યર્થઃ। વિનયોપિ ગુરુપ્રસાદકરત્વેન સદ્યઃફલઃ। વિનાશહેતુઃ કર્માપિ ચૌર્યાદિકં તચ્ચ ત્વય્યેવાસ્તિ। તવ સર્વં કર્મ માનાર્થમેવેતિ ભાઃ। પાપકર્મણાં વિનાશનં વિનાશયિતુઃ સદ્યઃફલમ્ ॥ 5-33-82 પિતૄન્ અગ્નિષ્વાત્તાદીન્ ગોત્રપ્રવર્તકાનૃષીંશ્ચ । મનુષ્યાન્ પિત્રાદીન્ ॥ 5-33-83 ત્વા ત્વામ્। ઉપજીવ્યાઃ ગુરવઃ । ઇહ લોકે સાધિતા મિત્રાદયાઃ। ઇહ પરલોકે જન્માન્તરે વા સ્વં સ્વં કાર્યં કુર્વન્તીત્યર્તઃ ॥ 5-33-84 દૃતેશ્ચર્મમયાજ્જલપાત્રાત્ 5-33-88 ગોપાલસ્ય ગ્રામે વાસે વનવાસસાધ્યસ્ય ગોરક્ષણસ્યાભાવઃ। નાપિતસ્ય વને વાસે ગ્રામે તત્કાર્યાભાવ ઇતિ ભાવઃ ॥ 5-33-90 ષણ્ણામિતિ। આત્મનિ ચિત્તે નિત્યાનાં ષણ્ણામ્- કામક્રોધૌ શોકમોહૌ મદમાનૌ ચ ષટ્પદીત્યુક્તાનામ્। ઐશ્વર્યં વશિત્વમ્ ॥ 5-33-95 નાતુરાઃ અરોગાઃ ॥ 5-33-96 સ્વપ્રત્યયા સ્વનિશ્ચયપૂર્વિકા વૃત્તિવર્તનં નતુ ગતાનુગતિકયેત્યર્થઃ ॥ 5-33-100 દ્વેષ્ટિ મનસાનિષ્ટં ચિન્તયતિ। વિરુધ્યતે કર્મણા ॥ 5-33-104 સન્નિપાતઃ સમરતં (ન્નગર્ભઃ) ॥ 5-33-107 ત્રિસ્થૂણં વાતપિત્તશ્લેષ્માણઃ સ્થૂણાયરૂ...। પઞ્ચ સાક્ષિવદુદાસીનાઃ શબ્દાદયો ગ્રાહ્યા યસ્મિન્। ક્ષેત્રજ્ઞાધિ ....... વીવાધિષ્ઠિતમ્ ॥ 107 ॥ 5-33-108 મત્તે મદ્યાદિના। પ્રમત્તો વિષયાન્તરાસક્તયાઽનવહિતઃ। ઉન્મત્તે ધાતુદોષાત્ ॥ 5-33-112 માત્રા ઉપરાધાનુસારેણ દણ્ડપ્રમાણમ્ । બ્રાહ્મણાદૌ અપરાધસ્ય ક્ષગાં ચ જ...તિ ॥ 5-33-113 યુક્તઃ છિ...પેક્ષણિ હિતઃ ॥ 113 ॥ 5-33-114 સંભ્ય...ક્રોધ ન ચ સ્ત્રિયોઽર્થે યતતે વિવાદં ઇતિ કo પાઠઃ। 5-33-116 ન ........ઇતિ । ખo પાઠઃ। માત્રાર્થે અલ્પાર્થે ઇતિ ......॥ 5-33-11. પ્રાતિભાવ્યં પ્રતિકૂલો ભાવઃ ચિત્તાભિપ્રાયા ......... પ્રાતિભાવ્યં વિરોધમ્। અત્યાહ અતિકમ્ય બ્રવીતિ ॥ 5-33-122 દમ્ભં પરવચ્ચનેચ્છયા ધર્માનુષ્ઠાનમ્ ॥ 5-33-127 જાત્ય અભિજાતઃ ઉત્તમે આકરે જાતઃ ॥ 5-33-128 આત્મના અપત્રપતે પરૈરજ્ઞાતેઽપિ સ્વવ્યલીકે સ્વયમેવ લજ્જતે ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 034
॥ શ્રીઃ ॥
5.34. અધ્યાયઃ 034
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ દુર્યોધનાદિશ્રેયસ્સાધનપ્રશ્ને વિદુરેણ નીતિકથનપૂર્વકં યુધિષ્ઠિરાય રાજ્યદાનસ્ય તત્સાધનત્વકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-34-0 (32836)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-34-0x (3450)
જાગ્રતો દહ્યમાનસ્ય યત્કાર્યમનુપશ્યસિ।
તદ્બ્રૂહિ ત્વં હિ નસ્તાત ધર્માર્થકુશલઃ શુચિઃ ॥ 5-34-1 (32837)
તસ્માદ્યથાવદ્વિદુર પ્રશાધિ
પ્રજ્ઞાપૂર્વં સર્વમજાતશત્રોઃ।
યન્મન્યસે પથ્યમદીનસત્વ
શ્રેયસ્કરં બ્રૂહિ તદ્વૈ કુરૂણામ્ ॥ 5-34-2 (32838)
પાપાશઙ્કી પાપમેવાનુપશ્યન્
પૃચ્છામિ ત્વાં વ્યાકુલેનાત્મનાહમ્ ।
કજે તન્મે બ્રૂહિ તત્પં યથાવ-
ન્મનીષિતં સર્વમજાતશત્રોઃ ॥ 5-34-3 (32839)
વિદુર ઉવાચ। 5-34-4x (3451)
શુભં વા યદિ વા પાપં દ્વેષ્યં વા યદિ વા પ્રિયમ્।
નાપૃષ્ટઃ કસ્યચિદ્બ્રૂયાદ્યઃ સ નેચ્છેત્પરાભવમ્ ॥ 5-34-4 (32840)
તસ્માદ્વક્ષ્યામિ તે રાજન્હિતં યત્સ્યાન્કુરૂન્પ્રતિ।
વચઃ શ્રેયસ્કરં ધર્મ્યં બ્રુવતસ્તન્નિબોધ મે ॥ 5-34-5 (32841)
મિથ્યોપેતાનિ કર્માણિ સિદ્ધ્યેતાદીનિ ભારત।
અનુપાયપ્રયુક્તાનિ મા સ્મ તે....મનઃ કૃથાઃ ॥ 5-34-6 (32842)
તથૈવ યોગવિહિતં યત્તુ કર્મ ન સિધ્યતિ।
ઉપાયયુક્તં મેધાવી ન તત્ર ગ્લપયેન્મનઃ ॥ 5-34-7 (32843)
અનુબન્ધાનવેક્ષેત સાનુબન્ધેષુ કર્મસુ।
સંપ્રધાર્ય ચ કુર્વીત સહસા ન સમાચરેત્ ॥ 5-34-8 (32844)
અનુબન્ધં ચ સંપ્રેક્ષ્ય વિપાકં ચૈવ કર્મણામ્।
ઉત્થાનમાત્મનશ્ચૈવ ધીરઃ કુર્વીત વા ન વા ॥ 5-34-9 (32845)
યઃ પ્રમાણં ન જાનાતિ સ્થાને વૃદ્ધૌ તથા ક્ષયે।
કોશે જનપદે દણ્ડે ન સ રાજ્યેઽવતિષ્ઠતે ॥ 5-34-10 (32846)
યસ્ત્વેતાનિ પ્રમાણાનિ યથોક્તાન્યનુપશ્યતિ।
યુક્તો ધર્માર્થયોર્જ્ઞાને સ રાજ્યમધિગચ્છતિ ॥ 5-34-11 (32847)
ન રાજ્યં પ્રાપ્તમિત્યેવ વર્તિતવ્યમસાંપ્રતમ્।
શ્રિયં હ્યવિનયો હન્તિ જરા રૂપમિવોત્તમમ્ ॥ 5-34-12 (32848)
ભક્ષ્યોત્તમપ્રતિચ્છન્નં મત્સ્યો બડિશમાયસમ્।
અન્નાભિલાષી ગ્રસતે નાનુબન્ધમવેક્ષતે ॥ 5-34-13 (32849)
યચ્છક્યં ગ્રસિતું ગ્રસ્યં ગ્રસ્તં પરિણમેચ્ચ યત્।
હિતં ચ પરિણામે યત્તદાદ્યં ભૂતિમિચ્છતા ॥ 5-34-14 (32850)
વનસ્પતેરપક્વાનિ ફલાનિ પ્રચિનોતિ યઃ।
સ નાપ્નોતિ રસં તેભ્યો બીજં ચાસ્ય વિનશ્યતિ ॥ 5-34-15 (32851)
યસ્તુ પક્વમુપાદત્તે કાલે પરિણતં ફલમ્।
ફલાદ્રસં સ લભતે બીજાચ્ચૈવ ફલં પુનઃ ॥ 5-34-16 (32852)
યથા મધુ સમાદત્તે રક્ષન્પુષ્પાણિ ષટ્પદઃ।
તદ્વદર્થાન્મનુષ્યેભ્ય આદદ્યાદવિહિંસયા ॥ 5-34-17 (32853)
પુષ્પં પુષ્પં વિચિન્વીત મૂલચ્છેદં ન કારયેત્ ।
માલાકાર ઇવારામે ન યથાઙ્ગારકારકઃ ॥ 5-34-18 (32854)
કિં નુ મે સ્યાદિદં કૃત્વા કિં નુ મે સ્યાદકુર્વતઃ।
ઇતિ કર્માણિ સઞ્ચિન્ત્ય કુર્યાદ્વા પુરુષો ન વા ॥ 5-34-19 (32855)
અનારભ્યા ભવન્ત્યર્થાઃ કેચિન્નિત્યં યથાઽગતાઃ ।
કૃતઃ પુરુષકારોઽહિ ભવેદ્યેષુ નિરર્થકઃ ॥ 5-34-20 (32856)
` અનર્થે ચૈવ નિરતમર્થે ચૈવ પરાઙ્ભુખમ્।
ન તં ભર્તારમિચ્છન્તિ ષણ્ઢં પતિમિવ સ્ત્રિયઃ ॥ 5-34-21 (32857)
પ્રસાદો નિષ્ફલો યસ્ય ક્રોધશ્ચાપિ નિરર્થકઃ।
ન તં ભર્તારમિચ્છન્તિ ષણ્ઢં પતિમિવ સ્ત્રિયઃ ॥ 5-34-22 (32858)
કાંશ્ચિદર્થાન્નરઃ પ્રાજ્ઞો લઘુમૂલાન્મહાફલાન્ ।
ક્ષિપ્રમારભતે કર્તું ન દીર્ઘયતિ તાદૃશાન્ ॥ 5-34-23 (32859)
ઋજુ પશ્યતિ યઃ સર્વં ચક્ષુષા નુ પિબન્નિવ ।
આસીનમપિ તૂષ્ણીકમનુરજ્યન્તિ તં પ્રજાઃ ॥ 5-34-24 (32860)
સુપુષ્પિતઃ સ્યાદફલઃ ફલિતઃ સ્યાદ્દુરારુહઃ ।
અપક્વઃ પક્વસઙ્કાશો ન તુ શીર્યેત કર્હિચિત્ ॥ 5-34-25 (32861)
ચક્ષુષા મનસા વાચા કર્મણા ચ ચતુર્વિધમ્।
પ્રસાદયતિ યો લોકં તં લોકોઽનુપ્રસીદતિ ॥ 5-34-26 (32862)
યસ્માત્રસ્યન્તિ ભૂતાનિ મૃગવ્યાધાન્મૃગા ઇવ।
સાગરાન્તામપિ મહીં લબ્ધ્વા સ પરિહીયતે ॥ 5-34-27 (32863)
પિતૃપૈતામહં રાજ્યં પ્રાપ્યાપિ સ્વેન કર્મણા।
વાયુરભ્રમિવાસાદ્ય ભ્રંશયત્યનયે સ્થિતઃ ॥ 5-34-28 (32864)
ધર્મમાચરતો રાજ્ઞઃ સદ્ભિશ્ચરિતમાદિતઃ।
વસુધા વસુસંપૂર્ણા વર્ધતે ભૂતિવર્ધની ॥ 5-34-29 (32865)
અથ સંત્યજતો ધર્મમધર્મં ચાનુતિષ્ઠતઃ।
પ્રતિસંવેષ્ટતે ભૂમિરગ્નૌ ચર્માહિતં યથા। 5-34-30 (32866)
ય એવ યત્નઃ ક્રિયતે પરરાષ્ટ્રવિમર્દને।
સ એવ યત્નઃ કર્તવ્યઃ સ્વરાષ્ટ્રપરિપાલને । 5-34-31 (32867)
ધર્મેણ રાજ્યં વિન્દેત ધર્મેણ પરિપાલયેત્।
ધર્મમૂલાં શ્રિયં પ્રાપ્ય ન જહાતિ ન હીયતે ॥ 5-34-32 (32868)
અપ્યુન્મત્તાત્પ્રલપતો બાલાચ્ચ પરિજલ્પતઃ।
સર્વતઃ સારમાદદ્યાદશ્મભ્ય ઇવ કાઞ્ચનમ્ ॥ 5-34-33 (32869)
સુવ્યાહૃતાનિ મહતાં સુકૃતાનિ તતસ્તતઃ।
સઞ્ચિન્વન્ધીર આસીત શિલાહારી શિલં યથા ॥ 5-34-34 (32870)
ગન્ધેન ગાવઃ પશ્યન્તિ વેદૈઃ પશ્યન્તિ બ્રાહ્મણાઃ ।
ચારૈઃ પશ્યન્તિ રાજાનશ્ચક્ષુર્ભ્યામિતરે જનાઃ ॥ 5-34-35 (32871)
ભૂયાંસં લભતે ક્લેશં યા ગૌર્ભવતિ દુર્દુહા ।
અથ યા સુદુઘા રાજન્નૈવ તાં વિતુદન્ત્યપિ ॥ 5-34-36 (32872)
યદતપ્તં પ્રણમતિ ન તત્સન્તાપમર્હતિ।
યચ્ચ સ્વયં નતં દારુ ન તત્સંનામયેદ્બુધઃ ॥ 5-34-37 (32873)
એતયોપમયા ધીરઃ સન્નમેત બલીયસે।
ઇન્દ્રાય સ પ્રણમતે નમતે યો બલીયસે ॥ 5-34-38 (32874)
પર્જન્યનાથાઃ પશવો રાજાનો મન્ત્રિબાન્ધવાઃ।
પતયો બાન્ધવાઃ સ્ત્રીણાં બ્રાહ્મણા વેદબાન્ધવાઃ ॥ 5-34-39 (32875)
સત્યેન રક્ષ્યતે ધર્મો વિદ્યા યોગેન રક્ષ્યતે ।
મૃજયા રક્ષ્યતે રૂપં કુલં વૃત્તેન રક્ષ્યતે ॥ 5-34-40 (32876)
માનેન રક્ષ્યતે ધાન્યમશ્વાન્રક્ષેદનુક્રમાત્।
અભીક્ષ્ણદર્શનાદ્ગાવઃ સ્ત્રિયો રક્ષ્યાઃ કુચેલતઃ ॥ 5-34-41 (32877)
ન કુલં વૃત્તહીનસ્ય પ્રમાણમિતિ મે મતિઃ।
અન્તેષ્વપિ હિ જાતાનાં વૃત્તમેવ વિશિષ્યતે ॥ 5-34-42 (32878)
ય ઈર્ષુઃ પરવિત્તેષુ રૂપે વીર્યે કુલાન્વયે ।
સુખસૌભાગ્યસત્કારે તસ્ય વ્યાધિરનન્તકઃ ॥ 5-34-43 (32879)
અકાર્યકરણાદ્ભીતઃ કાર્યાણાં ચ વિવર્જનાત્।
અકાલે મન્ત્રભેદાચ્ચ યેન માદ્યેન્ન તત્પિબેત્ ॥ 5-34-44 (32880)
વિદ્યામદો ધનમદસ્તૃતીયોઽભિજનો મદઃ।
મદા એતેઽવલિપ્તાનામેત એવ સતાં દમાઃ ॥ 5-34-45 (32881)
અસન્તોઽભ્યર્થિતાઃ સદ્ભિઃ ક્વચિત્કાર્યે કદાચન।
મન્યન્તે સન્તમાત્માનમસન્તમપિ વિશ્રુતમ્ ॥ 5-34-46 (32882)
ગતિરાત્મવતાં સન્તઃ સન્ત એવ સતાં ગતિઃ ।
અસતાં ચ ગતિઃ સન્તો ન ત્વસન્તઃ સતાં ગતિઃ ॥ 5-34-47 (32883)
જિતા સભા વસ્ત્રવતા મિષ્ટાશા ગોમતા જિતા।
અધ્વા જિતો યાનવતા સર્વં શીલવતા જિતમ્ ॥ 5-34-48 (32884)
શીલં પ્રધાનં પુરુષે તદ્યસ્યેહ પ્રણશ્યતિ।
ન તસ્ય જીવિતેનાર્થો ન ધનેન ન બન્ધુભિઃ ॥ 5-34-49 (32885)
આઢ્યાનાં માંસપરમં મધ્યાનાં ગોરસોત્તરમ્।
તૈલોત્તરં દરિદ્રાણાં ભોજનં ભરતર્ષભ ॥ 5-34-50 (32886)
સંપન્નતરમેવાન્નં દરિદ્રા ભુઞ્જતે સદા।
શ્રુત્સ્વાદુતાં જનયતિ સા ચાઢ્યેષુ સુદુર્લભા ॥ 5-34-51 (32887)
પ્રાયેણ શ્રીમતાં લોકે ભોક્તું શક્તિર્ન વિદ્યતે।
જીર્યન્ત્યપિ હિ કાષ્ઠાનિ દરિદ્રાણાં મહીપતે ॥ 5-34-52 (32888)
અવૃત્તિર્ભયમન્ત્યાનાં મધ્યાનાં મરણાદ્ભયમ્ ।
ઉત્તમાનાં તુ મર્ત્યાનામવમાનાત્પરં ભયમ્ ॥ 5-34-53 (32889)
ઐશ્વર્યમદપાપિષ્ઠા મદાઃ પાનમદાદયઃ ।
ઐશ્વર્યમદમત્તો હિ નો પતિત્વાઽવબુધ્યતે ॥ 5-34-54 (32890)
ઇન્દ્રિયૌરિન્દ્રિયાર્થેષુ વર્તમાનૈરનિગ્રહૈઃ ।
તૈરયં તાપ્યતે લોકો નક્ષત્રાણિ ગ્રહૈરિવ ॥ 5-34-55 (32891)
યો જિતઃ પઞ્ચવર્ગેણ સહજેનાત્મકર્ષિણા ।
આપદસ્તસ્ય વર્ધન્તે શુક્લપક્ષ ઇવોડુરાટ્ ॥ 5-34-56 (32892)
અવિજિત્ય ય આત્માનમમાત્યાન્વિજિગીષતે ।
અમિત્રાન્વા જિતામાત્યઃ સોઽવશઃ પરિહીયતે ॥ 5-34-57 (32893)
આત્માનમેવ પ્રથમં દ્વેષ્યરૂપેણ યોજયેત્ ।
તતોઽમાત્યાનમિત્રાંશ્ચ ન મોઘં વિજિગીષતે ॥ 5-34-58 (32894)
વશ્યેન્દ્રિયં જિતામાત્યં ધૃતદણ્ડં વિકારિષુ ।
પરીક્ષ્યકારિણં ધીરમત્યન્તં શ્રીર્નિષેવતે ॥ 5-34-59 (32895)
રથઃ શરીરં પુરુષસ્ય રાજ-
ન્નાત્મા નિયન્તેન્દ્રિયાણ્યસ્ય ચાશ્વાઃ।
તૈરપ્રમત્તઃ કુશલી સદશ્વૈ-
ર્દાન્તૈઃ સુખં યાતિ રથીવ ધીરઃ ॥ 5-34-60 (32896)
એતાન્યનિગૃહીતાનિ વ્યાપાદયિતુમપ્યલમ્।
અવિધેયા ઇવાદાન્તાઃ સરથં સારથિં હયમ્ ॥ 5-34-61 (32897)
અનર્થમર્થતઃ પશ્યન્નર્થં ચૈવાપ્યનર્થતઃ।
ઇન્દ્રિયૈરજિતૈર્બાલઃ સુદુઃખં મન્યતે સુખમ્ ॥ 5-34-62 (32898)
ધર્માર્થૌ યઃ પરિત્યજ્ય સ્યાદિન્દ્રિયવશાનુગઃ ।
શ્રીપ્રાણધનદારેભ્યઃ ક્ષિપ્રં સ પરિહીયતે ॥ 5-34-63 (32899)
અર્થાનામીશ્વરો યઃ સ્યાદિન્દ્રિયાણામનીશ્વરઃ।
ઇન્દ્રિયાણામનૈશ્વર્યાદૈશ્વાર્યાદ્ભૂશ્યતે હિ સઃ ॥ 5-34-64 (32900)
આત્મનાત્માનમન્વિચ્છેન્મનોબુદ્ધીન્દ્રિયૈર્યતૈઃ ।
આત્મા હ્યેવાત્મનો બન્ધુરાત્મૈવ રિપુરાત્મનઃ ॥ 5-34-65 (32901)
બન્ધુરાત્માત્મનસ્તસ્ય યેનૈવાત્માત્મના જિતઃ।
સ એવ નિયતો બન્ધુઃ સ એવ નિયતો રિપુઃ ॥ 5-34-66 (32902)
ક્ષુદ્રાક્ષેણેવ જાલેન ઝપાવપિહિતાવુરૂ।
કામશ્ચ રાજન્ક્રોધશ્ચ તૌ પ્રજ્ઞાનં વિલુમ્પતઃ ॥ 5-34-67 (32903)
સમવેક્ષ્યેહ ધર્માર્થૌ સંભારાન્યોઽધિગચ્છતિ।
સ વૈ સંભૃતસંભારઃ સતતં સુખમેધતે ॥ 5-34-68 (32904)
યઃ પઞ્ચાભ્યન્તરાઞ્શત્રૂનવિજિત્ય મનોમયાન્।
જિગીષતિ રિપૂનન્યાન્રિપવોઽભિભવન્તિ તમ્ ॥ 5-34-69 (32905)
દૃશ્યન્તે હિ મહાત્માનો બધ્યમાનાઃ સ્વકર્મભિઃ।
ઇન્દ્રિયાણામનીશત્વાદ્રાજાનો રાજ્યવિભ્રમૈઃ ॥ 5-34-70 (32906)
અસંત્યાગાત્પાપકૃતામપાપાં-
સ્તુલ્યો દણ્ડઃ સ્પૃશતે મિશ્રભાવાત્।
શુષ્કેણાર્દ્રં દહ્યતે મિશ્રભાવા-
ત્તસ્માત્પાપૈઃ સહ સન્ધિં ન કુર્યાત્ ॥ 5-34-71 (32907)
નિજાનુત્પતતઃ શત્રૂન્પશ્ચ પઞ્ચપ્રયોજનાન્।
યો મોહાન્ન નિગૃહ્ણાતિ તમાપદ્ગ્રસતે નરમ્ ॥ 5-34-72 (32908)
અનસૂયાર્જવં શૌચં સન્તોષઃ પ્રિયવાદિતા।
દમઃ સત્યમનાયાસો ન ભવન્તિ દુરાત્મનામ્ ॥ 5-34-73 (32909)
આત્મજ્ઞાનમાનાયાસસ્તિતિક્ષા ધર્મનિત્યતા।
વાક્ચૈવ ગુપ્તા દાનં ચ નૈતાન્યન્ત્યેષુ ભારત ॥ 5-34-74 (32910)
આક્રોશપરિવાદાભ્યાં વિહિંસન્ત્યબુધા બુધાન્।
વક્તા પાપમુપાદત્તે ક્ષમમાણો વિમુચ્યતે ॥ 5-34-75 (32911)
હિંસા બલમસાધૂનાં રાજ્ઞાં દણ્ડવિધિર્બલમ્ ।
શુશ્રૂપા તુ વલં સ્ત્રીણાં ક્ષમા ગુણવતાં બલમ્ ॥ 5-34-76 (32912)
વાક્સંયમો હિ નૃપતે સુદુષ્કરતમો મતઃ।
અર્થવચ્ચ વિચિત્રં ચ ન શક્યં બહુ ભાષિતુમ્ ॥ 5-34-77 (32913)
અભ્યાવહતિ કલ્યાણં વિવિધં વાક્ સુભાષિતા ।
સૈવ દુર્ભાષિતા રાજન્નનર્થાયોપપદ્યતે ॥ 5-34-78 (32914)
રોહતે સાયકૈર્વિદ્ધં વનં પરશુના હતમ્।
વાચા દુરુક્તં બીભત્સં ન સંરોહતિ વાક્ક્ષતમ્॥ 5-34-79 (32915)
કર્ણિનાલીકનારાચાન્નિર્હરન્તિ શરીરતઃ।
વાક્છશલ્યસ્તુ ન નિર્હર્તું શક્યો હૃદિશયો હિ સઃ ॥ 5-34-80 (32916)
વાક્સાયકા વદનાન્નિષ્પતન્તિ
યૈરાહતઃ શોચતિ રાત્ર્યહાનિ।
પરસ્ય નામર્મસુ તે પતન્તિ
તાન્પણ્ડિતો નાવસૃજેત્પરેભ્યઃ ॥ 5-34-81 (32917)
યસ્મૈ દેવાઃ પ્રયચ્છન્તિ પુરુષાય પરાભવમ્।
બુદ્ધિં તસ્યાપકર્ષન્તિ સોઽવાચીનાનિ પશ્યતિ॥ 5-34-82 (32918)
બુદ્ધૌ કલુષભૂતાયાં વિનાશે પ્રત્યુપસ્થિતે।
અનયો નયસઙ્કાશો હૃદયાન્નાપસર્પતિ ॥ 5-34-83 (32919)
સેયં બુદ્ધિઃ પરીતા તે પુત્રાણાં ભરતર્ષભ ।
પાણ્ડવાનાં વિરોધેન ન ચૈનાનવબુધ્યસે ॥ 5-34-84 (32920)
રાજા લક્ષણસંપન્નસ્ત્રૈલોક્યસ્યાપિ યો ભવેત્।
શિષ્યસ્તે શાસિતા સોઽસ્તુ ધૃતરાષ્ટ્ર યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 5-34-85 (32921)
અતીવ સર્વાન્પુત્રાંસ્તે ભાગધેયપુરસ્કૃતઃ।
તેજસા પ્રજ્ઞયા ચૈવ યુક્તો ધર્મર્થતત્ત્વવિત્ ॥ 5-34-86 (32922)
અનુક્રોશાદાનૃશંસ્યાદ્યોઽસૌ ધર્મભૃતાં વરઃ।
ગૌરવાત્તવ રાજેન્દ્ર બહૂન્ક્લેશાંસ્તિતિક્ષતિ ॥ ॥ 5-34-87 (32923)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ પ્રજાગરપર્વણિ ચતુસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-34-1 દહ્યમાનસ્ય ચિન્તાગ્નિનેતિ ...... ॥ 5-34-2 અજાતશત્રોઃ પધ્યે કુરૂણાં ચ શ્રેયસ્કરમ્ ॥ 5-34-3 પાપાશઙ્કી ભાવિદુઃખાદુહ્રિજન્। પાપં સ્વકૃતં પર્વાપરાધં પશ્યન્ ॥ 5-34-6 મિથ્યોપેતાનિ કપટદ્યુતાદીનિ। અનુપપ્યૈઃ અસદપાયૈઃ પ્રયુક્તાનિ દુઃખફલાનીત્યર્થઃ ॥ 5-34-8 અનુબન્ધાન્ પ્રયોજનાનિ ॥ 5-34-12 અસાંપ્રતં અયુક્તં યથા સ્યાત્તથા ન વર્તિતવ્યમ્ ॥ 5-34-13 મુખે મુષ્ટિમન્તે મૃત્યુદં કર્મ ન કર્તવ્યમિત્યર્થઃ। અનુબન્ધે પશ્ચાદ્બન્ધમ્ ॥ 5-34-14 આદ્યં ભક્ષણીયમ્ ॥ 5-34-18 અઙ્ગારકારકો હિ મૂલત ઉત્કૃત્ય કાષ્ઠં દહતિ । અઙ્ગાર ઇઙ્ગાલઃ ॥ 5-34-20 અનારભ્યાઃ પ્રબલૈઃ સહ વૈરાદયઃ। અગતાઃ કદાચિદપ્યપ્રાપ્તાઃ ॥ 5-34- 23 લઘુમૂલાન્ અલ્પોપાયનાન્ ॥ 5-34- 25 સુપુષ્પિતઃ વાચા ચક્ષુષા ચાનુગ્રહં દર્શયન્નપિ અફલઃ સ્યાત્। ભૃત્યે ન ધનેન વર્ધયેત્। સફલોપિ સન્ દુરારુહઃ ભૃત્યવશ્યો ન ભવેત્। અપક્વ ઇતિ। અન્તર્બલહીનોઽપિ બલવત્તાં બહિઃ પ્રકાશયેદેવેત્યર્થઃ ॥ 5-34-26 કર્મણા દાનેન। લોકં ભૃત્યવર્ગમ્ ॥ 5-34-29 આદિતઃ આદિકાલાત્ સદ્ભિરાચરિતં ધર્મમાચરત ઇત્યન્વયઃ ॥ 5-34-30 પ્રતિસંવેષ્ટતે સંકુચતિ । બહુફલં ન પ્રયચ્છતીત્યર્થઃ ॥ 5-34-32 ન જહાતિ શ્રિયમ્ ॥ 5-34-34 સુવ્યાહૃતાનિ પાણ્ડિત્યવચનાનિ સુકૃતાનિ તદુપદિષ્ટકર્માણિ। શિલં કણિશાદ્યર્જનમ્ ॥ 5-34-40 યોગેન અભ્યાસેન। મૃજયા ઉદ્વર્તનેન ॥ 5-34-41 અનુક્રમઃ વ્યાયામશિક્ષાદિઃ । માનં દ્રોણાદિ ॥ 5-34-42 પ્રમાણં ધર્મસ્ય કારણમ્ ॥ 5-34-44 અકાલે ઇષ્ટસિદ્ધએ પ્રાક્ ભીતઃ સ્યાત્। યેન માદ્યેત્ લોભાદિના તન્ન પિબેત્ નાશ્રયેત્ ॥ 5-34-45 અભિજનઃ સહાયઃ ॥ 5-34-51 સંપન્નં મિષ્ટમ્ ॥ 5-34-53 શીલાભાવે સત્સુ અવમાનો મહાન્ ક્લેશ ઇત્યાહ અવૃત્તીતિ ॥ 5-34-54 ઐશ્વર્યમદઃ પાપિષ્ઠો નિન્દિતતમો યેભ્યસ્તે પાનમદાદયો મદાઃ ॥ 5-34-55 ઇન્દ્રિયાર્થેષુ શબ્દાદિષુ ગ્રહૈઃ સૂર્યાદિભિઃ ॥ 5-34-56 પઞ્ચવર્ગઃ શ્રોત્રાદિગણઃ ॥ 5-34-58 આત્માનં મનઃ ॥ 5-34-61 વ્યાપાદયિતું નાશયિતુમ્। અવિધેયાઃ અવશાઃ ॥ 5-34-62 અર્થતોઽર્થહેતોઃ। અનર્થતઃ અન્યાયતઃ ॥ 5-34-67 ક્ષુદ્રાક્ષેણ સૂક્ષ્મછિદ્રેણ પ્રજ્ઞાનં તૌ નાશયતઃ। જાલમિવ મહામીનાવિત્યર્થઃ ॥ 5-34-68 સમવેક્ષ્ય અનુરુધ્ય। સંભારાન્ જયસાધનાનિ ॥ 5-34-70 રાજાનો રાવણાદયઃ। રાજ્યવિભ્રમૈઃ ઐશ્વર્યવિલાસૈઃ । સ્વકર્મભિઃ સીતાહરણાદિભિઃ ॥ 5-34-72 પઞ્ચ ઇન્દ્રિયાણિ પઞ્ચપ્રયોજનાનિ શબ્દશ્રવણાદીનિ યેષાં તાન્। ઉત્પતતઃ ઉત્પથેન ગચ્છતઃ ॥ 5-34-73 અનાયાસઃ અચાઞ્ચલ્યમ્ ॥ 5-34-74 તિતિક્ષા દ્વન્દ્વસહનશીલતા। વાક્ગુપ્તા અસંબદ્ધપ્રલાપાદ્રક્ષિતા। અન્ત્યેષુ નીચેષુ ॥ 5-34-75 આક્રોશો રૂક્ષભાષણમ્। પરિવાદો નિન્દા ॥ 5-34-77 વાક્યસંયમો નિયતં વચનમ્। વિચિત્રં ચમત્કારયુક્તમ્॥ 5-34-79 બીભત્સં નિન્દિતં યતો ન સંરોહતિ ॥ 5-34-80 કર્ણી કર્ણાકૃતિફલકો બાણઃ। નાલીકઃ નલિકયા પ્રક્ષેપ્યો બાણઃ। નિર્હરન્તિ નિઃસારયન્તિ ॥ 5-34-81 નામર્મસુ કિંતુ મર્મસ્યેવ ॥ 5-34-82 અવાચીનાનિ નીચકર્માણિ ॥ 5-34-85 શિષ્યસ્તે ત્વદાજ્ઞકારી। શાસિતા પૃથિવ્યાઃ ॥ 5-34-86 ભાગધેયે રાજ્યાંશે પુરસ્કૃતઃ 5-34-87 અનુક્રોશાત્ દયાલુત્વાત્। આનૃશંસ્યાત્ અક્રૌર્યાત્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 035
॥ શ્રીઃ ॥
5.35. અધ્યાયઃ 035
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
વિદુરેણ ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ સુધન્વવિરોચનસંવાદાદિકથનપૂર્વકં પાણ્ડવેષુ પુત્રતૌલ્યેન વૃત્તિવિધાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-35-0 (32924)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-35-0x (3452)
બ્રૂહિ ભૂયો મહાબુદ્ધે ધર્માર્થસહિતં વચઃ।
શ્રૃણ્વતો નાસ્તિ મે તૃપ્તિર્વિચિત્રાણીહ ભાષસે ॥ 5-35-1 (32925)
વિદુર ઉવાચ। 5-35-2x (3453)
સર્વતીર્થેષુ વા સ્નાનં સર્વભૂતેષુ ચાર્જવમ્।
ઉભે ત્વેતે સમે સ્યાતામાર્જવં વા વિશિષ્યતે। 5-35-2 (32926)
આર્જવં પ્રતિપદ્યસ્વ પુત્રેષુ સતતં વિભો।
ઇહ કીર્તિ પરાં પ્રાપ્ય પ્રેત્ય સ્વર્ગમવાપ્સ્યસિ ॥ 5-35-3 (32927)
યાવત્કીર્તિર્મનુષ્યસ્ય પુણ્યા લોકે પ્રગીયતે।
તાવત્સ પુરુષવ્યાઘ્ર સ્વર્ગલોકે મહીયતે॥ 5-35-4 (32928)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
વિરોચનસ્ય સંવાદં કેશિન્યર્થે સુધન્વના ॥ 5-35-5 (32929)
સ્વયંવરે સ્થિતા કન્યા કેશિની નામ નામતઃ।
રૂપેણાપ્રતિમા રાજન્વિશિષ્ટપતિકામ્યયા ॥ 5-35-6 (32930)
વિરોચનોઽથ દૈતેયસ્તદા તત્રાજગામ હ।
પ્રાપ્તુમિચ્છંસ્તતસ્તત્ર દૈત્યેન્દ્રં પ્રાહ કેશિની ॥ 5-35-7 (32931)
કેશિન્યુવાચ। 5-35-8x (3454)
કિં બ્રાહ્મણાઃ સ્વિચ્છ્રેયાંસો દિતિજાઃ સ્વિદ્વિરોચન
અથ કેન સ્મ પર્યઙ્કં સુધન્વા નાધિરોહતિ ॥ 5-35-8 (32932)
વિરોચન ઉવાચ। 5-35-9x (3455)
પ્રાજાપત્યાસ્તુ વૈ શ્રેષ્ઠા વયં કેશિનિ સત્તમાઃ।
અસ્માકં ખલ્વિમે લોકાઃ કે દેવાઃ કે દ્વિજાતયઃ 5-35-9 (32933)
કેશિન્યુવાચ। 5-35-10x (3456)
ઇહૈવાવાં પ્રતીક્ષાવ ઉપસ્થાને વિરોચન।
સુધન્વા પ્રાતરાગન્તા પશ્યેયં વાં સમાગતૌ ॥ 5-35-10 (32934)
વિરોચન ઉવાચ। 5-35-11x (3457)
તથા ભદ્રે કરિષ્યામિ યથા ત્વં ભીરુ ભાષસે।
સુધન્વાનં ચ માં ચૈવ પ્રાતર્દ્રષ્ટાસિ સઙ્ગતૌ ॥ 5-35-11 (32935)
વિદુર ઉવાચ। 5-35-12x (3458)
અતીતાયાં ચ શર્વર્યામુદિતે સૂર્યમણ્ડલે।
અથાજગામ તં દેશં સુધન્વા રાજસત્તમ।
વિરોચનો યત્ર વિભો કેશિન્યા સહિતઃ સ્થિતઃ ॥ 5-35-12 (32936)
સુધન્વા ચ સમાગચ્છત્પ્રાહ્લાદિં કેશિનીં તથા।
સમાગતં દ્વિજં દૃષ્ટ્વા કેશિની ભરતર્ષભ।
પ્રત્યુત્થાયાસનં તસ્મૈ પાદ્યમર્ઘ્યં દદૌ પુનઃ ॥ 5-35-14a` ઇતિ હોવાચ વચનં વિરોચનમનુત્તમમ્।
આસ્સ્વ તલ્પે હિ સૌવર્ણે પ્રાહ્લાદે બ્રાહ્મણસ્ત્વહમ્ ॥' 5-35-13 (32937)
અન્વાલભે હિરણ્મયં પ્રાહ્લાદે તે વરાસનમ્।
એકત્વમુપસંપન્નો નત્વાસોઽહં ત્વયા સહ ॥ 5-35-15 (32938)
વિરોચન ઉવાચ। 5-35-16x (3459)
તવાર્હતે તુ ફલકં કૂર્ચં વાપ્યથવા બૃસી।
સુધન્વન્ન ત્વમર્હોઽસિ મયા સહ સમાસનમ્ ॥ 5-35-16 (32939)
સુધન્વોવાચ। 5-35-17x (3460)
પિતાપુત્રૌ સહાસીતાં દ્વૌ વિપ્રૌ ક્ષત્રિયાવપિ।
વૃદ્ધૌ વૈશ્યૌ ચ શૂદ્રૌ ચ ન ત્વન્યાવિતરેતરમ્ ॥ 5-35-17 (32940)
પિતા હિ તે સમાસીનમુપાસીતૈવ મામધઃ।
બાલઃ સુખૈધિતો ગેહે ન ત્વં કિઞ્ચન બુધ્યસે ॥ 5-35-18 (32941)
વિરોચન ઉવાચ। 5-35-19x (3461)
હિરણ્યં ચ ગવાશ્વં ચ યદ્વિત્તમસુરેષુ નઃ।
સુધન્વન્વિપણે તેન પ્રશ્નં પૃચ્છાવ યે વુદુઃ ॥ 5-35-19 (32942)
સુધન્વોવાચ। 5-35-20x (3462)
હિરણ્યં ચ ગવાશ્વં ચ તવૈવાસ્તુ વિરોચન।
પ્રાણયોસ્તુ પણં કૃત્વા પ્રશ્નં પૃચ્છાવ યે વિદુઃ ॥ 5-35-20 (32943)
વિરોચન ઉવાચ। 5-35-21x (3463)
આવાં કુત્ર ગમિષ્યાવઃ પ્રાણયોર્વિપણે કૃતે।
ન તુ દેવેષ્વહં સ્થાતા ન મનુષ્યેષુ કર્હિચિત્ ॥ 5-35-21 (32944)
સુધન્વોવાચ। 5-35-22x (3464)
પિતરં તે ગમિષ્યાવઃ પ્રાણયોર્વિપણે કૃપે।
પુત્રસ્યાપિ સ હેતોર્હિ પ્રહ્લાદો નાનૃતં વદેત્ ॥ 5-35-22 (32945)
વિદુર ઉવાચ। 5-35-23x (3465)
એવં કૃતપણૌ ક્રુદ્ધૌ તત્રાભિજગ્મતુસ્તદા।
વિરોચનસુધન્વાનૌ પ્રહ્લાદૌ યત્ર તિષ્ઠતિ ॥ 5-35-23 (32946)
પ્રહ્લાદ ઉવાચ। 5-35-24x (3466)
ઇમૌ તૌ સંપ્રદૃશ્યેતે યાભ્યાં ન ચરિતં સહ।
આશીવિષાવિવ ક્રુદ્ધાવેકમાર્ગાવિહાગતૌ ॥ 5-35-24 (32947)
કિં વૈ સહૈવં ચરથો ન પુરા ચરથઃ સહ।
વિરોચનૈતત્પૃચ્છામિ કિં તે સખ્યં સુધન્વના ॥ 5-35-25 (32948)
વિરોચન ઉવાચ। 5-35-26x (3467)
ન મે સુધન્વના સખ્યં પ્રાણયોર્વિપણાવહે।
પ્રહ્લાદ તત્ત્વં પૃચ્છામિ મા પ્રશ્નમનૃતં વદેઃ ॥ 5-35-26 (32949)
પ્રહ્લાદ ઉવાચ। 5-35-27x (3468)
ઉદકં મધુપર્કં ચાપ્યાનયન્તુ સુધન્વને।
બ્રહ્મન્નભ્યર્ચનીયોઽસિ શ્વેતા ગૌઃ પીવરી કૃતા ॥ 5-35-27 (32950)
સુધન્વોવાચ। 5-35-28x (3469)
ઉદકં મધુપર્કં ચ પ્રશ્નવાચાર્પિતં મમ।
પ્રહ્લદ ત્વં તુ મે તથ્યં પ્રશ્નં પ્રબ્રૂહિ પૃચ્છતઃ।
કિં બ્રાહ્મણાઃ સ્વિચ્છ્રેયાંસ ઉતાહો સ્વિદ્વિરોચનઃ 5-35-28 (32951)
પ્રહ્લાદ ઉવાચ। 5-35-29x (3470)
` ન કલ્માષો ન કપિલો ન કૃષ્ણો ન ચ લોહિતઃ।
અણીયાન્ક્ષુરધારાયાઃ કો ધર્મં વક્તુમર્હિતિ ॥ 5-35-29 (32952)
અભિવાદ્યો ભવાન્બ્રહ્મન્સાક્ષ્યે ચૈવ નિયોજિતઃ ।'
પુત્ર એકો મમ બ્રહ્મંસ્ત્વં ચ સાક્ષાદિહાસ્થિતઃ ।
તયોર્વિવદતોઃ પ્રશ્નં કથમસ્મદ્વિધો વદેત્ ॥ 5-35-30 (32953)
સુધન્વોવાચ। 5-35-31x (3471)
` યદેતત્ત્વં ન વક્ષ્યસિ યદિ વાપિ વિવક્ષ્યસિ।
પ્રહ્લાદ પ્રશ્નમતુલં મૂર્ધા તે વિફલિષ્યતિ ॥ 5-35-31 (32954)
વિદુર ઉવાચ। 5-35-32x (3472)
આદિત્યેન સહાયાન્તં પ્રહ્લાદો હંસમબ્રવીત્।
ધૃતરાષ્ટ્ર મહાપ્રાજ્ઞ સર્વજ્ઞં સર્વદર્શિનમ્ ॥ 5-35-32 (32955)
પ્રહ્લાદ ઉવાચ। 5-35-33x (3473)
પુત્રો વાઽન્યો ભવેદ્બ્રહ્મન્સાક્ષ્યે ચાપિ ભવેત્સ્થિતઃ।
તયોર્વિવદતોર્હંસ કથં ધર્મઃ પ્રવર્તતે ॥ 5-35-33 (32956)
હંસ ઉવાચ।' 5-35-34x (3474)
ગાં પ્રદદ્યાદૌરસાય યદ્વાન્યત્સ્યાત્પ્રિયં ધનમ્।
દ્વયોર્વિવદતો રાજન્પ્રશ્નં સત્યં યથા વદેત્ ॥ 5-35-34 (32957)
પ્રહ્લાદ ઉવાચ। 5-35-35x (3475)
અથ યો નૈવ પ્રબ્રૂયાત્સત્યં વા યદિ વાઽનૃતમ્।
હંસ તત્વં ચ પૃચ્છામિ કિયદેનઃ કરોતિ સઃ ॥ 5-35-35 (32958)
`હંસ ઉવાચ 5-35-36x (3476)
પૃષ્ટો ધર્મં ન વિબ્રૂયાદ્ગોકર્ણશિથિલં ચરન્।
ધર્માદ્ભ્રશ્યતિ રાજંસ્તુ નાસ્ય લોકોઽસ્તિ ન પ્રજાઃ । 5-35-36 (32959)
ધર્મ એતાન્સંરુજતિ યથા નદ્યસ્તુ કૂલજાન્।
યે ધર્મમનુપશ્યન્તસ્તૂષ્ણીં ધ્યાયન્ત આસતે ॥ 5-35-37 (32960)
શ્રેષ્ઠોઽર્ધં તુ હરેત્તત્ર ભવેત્પાદશ્ચ કર્તરિ।
પાદસ્તેષુ સભાસત્સુ યત્ર નિન્દ્યો ન નિન્દ્યતે ॥ 5-35-38 (32961)
અનેના ભવતિ શ્રેષ્ઠો મુચ્યન્તેઽપિ સભાસદઃ।
કર્તારમેનો ગચ્છેદ્વા નિન્દ્યો યત્ર હિ નિન્દ્યતે ॥ 5-35-39 (32962)
પ્રહ્લાદ ઉવાચ। 5-35-40x (3477)
મોહાદ્વા ચૈવ કામાદ્વા મિથ્યાવાદં યદિ બ્રુવન્।
ધૃતરાષ્ટ્ર તત્વં પૃચ્છામિ દુર્વિવક્તા તુ કિં વસેત્ ॥ 5-35-40 (32963)
હંસ ઉવાચ।' 5-35-41x (3478)
યાં રાત્રિમધિવિન્ના સ્ત્રી યાં ચૈવાક્ષપરાજિતઃ।
યાં ચ ભારાભિતપ્તાઙ્ગો દુર્વિવક્તા તુ તાં વસેત્ ॥ 5-35-41 (32964)
નગરે પ્રતિરુદ્ધઃ સન્બહિર્દ્વારે બુભુક્ષિતઃ।
અમિત્રાન્ભૂયસઃ પશ્યન્દુર્વિવક્તા તુ તાં વસેત્ ॥ 5-35-42 (32965)
યાં ચ રાત્રિમભિદ્રુગ્ધો યાં ચ મિત્રે પ્રિયેઽનૃતે।
સર્વસ્વેન ચ હીનો યો દુર્વિવક્તા તુ તાં વસેત્ ॥ 5-35-43 (32966)
પઞ્ચ પશ્વનૃતે હન્તિ દશ હન્તિ ગવાનૃતે।
શતમશ્વાનૃતે હન્તિ સહસ્રં પુરુષાનૃતે ॥ 5-35-44 (32967)
હન્તિ જાતાનજાતાંશ્ચ હિરણ્યાર્થેઽનૃતં વદન્।
સર્વં ભૂમ્યનૃતે હન્તિ મા સ્મ ભૂમ્યનૃતં વદેઃ ॥ 5-35-45 (32968)
પ્રહ્લાદ ઉવાચ। 5-35-46x (3479)
મત્તઃ શ્રેયાનઙ્ગિરા વૈ સુધન્વા ત્વિદ્વરોચન।
માતાસ્ય શ્રેયસી માતુસ્તસ્માત્ત્વં તેન વૈ જિતઃ ॥ 5-35-46 (32969)
વિરોચન સુધન્વાઽયં પ્રાણાનામીશ્વરસ્તવ।
સુધન્વન્પુનરિચ્છામિ ત્વયા દત્તં વિરોચનમ્ ॥ 5-35-47 (32970)
સુધન્વોવાચ। 5-35-48x (3480)
યદ્ધર્મમવૃણીથાસ્ત્વં ન કામાદનૃતં વદીઃ।
પુનર્દદામિ તે પુત્રં તસ્માત્પ્રહ્લાદ દુર્લભમ્ ॥ 5-35-48 (32971)
એષ પ્રહ્લાદ પુત્રસ્તે મયા દત્તો વિરોચનઃ।
પાદપ્રક્ષાલનં કુર્યાત્કુમાર્યાઃ સન્નિધૌ મમ ॥ 5-35-49 (32972)
વિદુર ઉવાચ। 5-35-50x (3481)
તસ્માદ્રાજેન્દ્ર ભૂમ્યર્થે નાનૃતં વક્તુમર્હસિ।
મા ગમઃ સસુતામાત્યો નાશં પુત્રાર્થમબ્રુવન્ ॥ 5-35-50 (32973)
ન દેવા યષ્ટિમાદાય રક્ષન્તિ પશુપાલવત્।
યં તુ રક્ષિતુમિચ્છન્તિ બુદ્ધ્યા સંયોજયન્તિ તમ્ ॥ 5-35-51 (32974)
યથાયથા હિ પુરુષઃ કલ્યાણે કુરુતે મનઃ।
તથાતથાઽસ્ય સર્વાર્થાઃ સિદ્ધ્યન્તે નાત્ર સંશયઃ ॥ 5-35-52 (32975)
નૈનં છન્દાંસિ વૃજિનાત્તારયન્તિ
માયાવિનં માયયા વર્તમાનમ્।
નીડં શકુન્તા ઇવ જાતપક્ષા-
શ્છન્દાંસ્યેનં પ્રજહત્યન્તકાલે ॥ 5-35-53 (32976)
મદ્યપાનં કલહં પૂગવૈરં
ભાર્યાપત્યોરન્તરં જ્ઞાતિભેદમ્।
રાજદ્વિષ્ટં સ્ત્રીપુંસયોર્વિવાદં
વર્જ્યાન્યાહુર્યશ્ચ પન્થાઃ પ્રદુષ્ટઃ ॥ 5-35-54 (32977)
સામુદ્રિકં વણિજં ચોરપૂર્વં
શલાકધૂર્તં ચ ચિકિત્સકં ચ।
અરિં ચ મિત્રં ચ કુશીલવં ચ
નૈતાન્સાક્ષ્યે ત્વધિકૃર્વીત સપ્ત ॥ 5-35-55 (32978)
માનાગ્નિહોત્રમુત માનમૌનં
માનેનાધીતમુત માનયજ્ઞઃ।
એતાનિ ચત્વાર્યભયઙ્કરાણિ
ભયં પ્રયચ્છન્ત્યયથાકૃતાનિ ॥ 5-35-56 (32979)
અગારદાહી ગરદઃ કુણ્ડાશી સોમવિક્રયી।
પર્વકારશ્ચ સૂચી ચ મિત્રધ્રુક્પારદારિકઃ ॥ 5-35-57 (32980)
ભ્રૂણહા ગુરુતલ્પી ચ યશ્ચ સ્યાત્પાનપો દ્વિજઃ।
અતિતીક્ષ્ણશ્ચ કારુશ્ચ નાસ્તિકો વેદનિન્દકઃ ॥ 5-35-58 (32981)
સ્રુવપ્રગ્રહણો વ્રાત્યઃ કીનાશશ્ચાત્મવાનપિ ।
રક્ષેત્યુક્તશ્ચ યો હિંસ્યાત્સર્વે બ્રહ્મહભિઃ સમાઃ ॥ 5-35-59 (32982)
તૃણોલ્કયા જ્ઞાયતે જાતરૂપં
વૃત્તેન ભદ્રો વ્યવહારેણ સાધુઃ।
શૂરો ભયેષ્વર્થકૃચ્છ્રેષુ ધીરઃ
કૃચ્છ્રેષ્વાપત્સુ સુહૃદશ્ચારયશ્ચ ॥ 5-35-60 (32983)
જરા રૂપં હરતિ હિ ધૈર્યમાશા
મૃત્યુઃ પ્રાણાન્ધર્મચર્યામસૂયા।
ક્રોધઃ શ્રિયં શીલમનાર્યસેવા
હ્રિયં કામઃ સર્વમેવાભિમાનઃ । 5-35-61 (32984)
ન ક્રોધિનોઽર્થો ન નૃશંમસ્ય મિત્રં
ક્રૃગસ્ય ન સ્ત્રી સુખિનો ન વિદ્યા ।
ન કામિનો હ્રીરલસસ્ય ન શ્રીઃ
સર્વં તુ ન સ્યાદનવસ્થિતસ્ય ॥ 5-35-62 (32985)
શ્રીર્મઙ્ગલાન્પ્રભવતિ પ્રાગલ્ભ્યાત્સંપ્રવર્ધતે।
દાક્ષ્યાત્તુ કુરુતે મૂલં સંયમાન્પ્રતિતિષ્ઠતિ ॥ 5-35-63 (32986)
અષ્ટૌ ગુણાઃ પુરુષં દીપયન્તિ
પ્રજ્ઞા ચ કૌલ્યં ચ દમઃ શ્રુતં ચ।
પરાક્રમશ્ચાબહુભાષિતા ચ
દાનં યથાશક્તિ કૃતજ્ઞતા ચ ॥ 5-35-64 (32987)
એતાન્ગુણાંસ્તત મહાનુભાવા-
નેકો ગુણઃ સંશ્રયતે પ્રસહ્ય
રાજા યદા સત્કુરુતે મનુષ્યં
સર્વાન્ગુણાનેપ ગુણોતિભાતિ ॥ 5-35-65 (32988)
અષ્ટૌ નૃપેમાનિ મનુષ્યલોકે
સ્વર્ગસ્ય લોકસ્ય નિદર્શનાનિ।
ચત્વાર્યેપામન્વવેતાનિ સદ્ભિ-
શ્ચત્વારિ ચૈપામનુયાન્તિ સન્તઃ ॥ 5-35-66 (32989)
યજ્ઞો દાનમધ્યયનં તપશ્ચ
ચત્વાર્યેતાન્યન્વવેતાનિ સદ્ભિઃ।
દમઃ સત્યમાર્જવમાનૃશંસ્યં
ચત્વાર્યેતાન્યનુયાન્તિ સન્તઃ ॥ 5-35-67 (32990)
ઇજ્યાધ્યયનદાનાનિ તપઃ સત્યં ક્ષમા ઘૃણા।
અલોભ ઇતિ માર્ગોઽયં ધર્મસ્યાષ્ટવિધઃ સ્મૃતઃ ॥ 5-35-68 (32991)
તત્ર પૂર્વચતુર્વર્ગો દમ્ભાર્થમપિ સેવ્યતે।
ઉત્તરશ્ચ ચતુર્વર્ગો નામહાત્મસુ તિષ્ઠતિ ॥ 5-35-69 (32992)
ન સા સભા યત્ર ન સન્તિ વૃદ્ધા
ન તે વૃદ્ધા યે ન વદન્તિ ધર્મમ્।
નાસૌ ધર્મો યત્ર ન સત્યમસ્તિ
ન તત્સત્યં યચ્છલેનાનુવિદ્ધમ્ ॥ 5-35-70 (32993)
સત્યં રૂપં શ્રુતં વિદ્યા કૌલ્યં શીલં બલં ધનમ્।
શૌર્યં ચ ચિત્રભાષ્યં ચ દશેમે સ્વર્ગયોનયઃ ॥ 5-35-71 (32994)
પાપં કુર્વન્પાપકીર્તિઃ પાપમેવાશ્રુતે ફલમ્।
પુણ્યં કુર્વન્પાપકીર્તિઃ પુણ્યમત્યન્તમશ્રુતે ॥ 5-35-72 (32995)
તસ્માત્પાપં ન કુર્વીત પુરુષઃ શંસિતવ્રતઃ।
પાપં પ્રજ્ઞાં નાશયતિ ક્રિયમાણં પુઃન પુઃનઃ ॥ 5-35-73 (32996)
વૃદ્ધપ્રજ્ઞઃ પાપમેવ નિત્યમારભતે નરઃ।
પુણ્યં પ્રજ્ઞાં વર્ધયતિ ક્રિયમાણં પુનઃ પુનઃ ॥ 5-35-74 (32997)
વૃદ્ધપ્રજ્ઞઃ પુણ્યમેવ નિત્યમારભતે નરઃ।
પુણ્યં કુર્વન્પુણ્યકીર્તિઃ પુણ્યં સ્થાનં સ્મ ગચ્છતિ।
તસ્માત્પુણ્યં નિષેવેત પુરુષઃ સુસમાહિતઃ ॥ 5-35-75 (32998)
અસૂયકો દન્દશૂકો નિષ્ઠુરો વૈરકૃચ્છઠઃ।
સ કૃચ્છ્રં મહદાપ્નોતિ નચિરાત્પાપમાચરન્ ॥ 5-35-76 (32999)
અનસૂયુઃ કૃતપ્રજ્ઞઃ શોભનાન્યાચરન્સદા।
નકૃચ્છ્રં મહદાપ્નોતિ સર્વત્ર ચ વિરોચતે ॥ 5-35-77 (33000)
પ્રજ્ઞામેવાગમયતિ યઃ પ્રાજ્ઞેભ્યઃ સ પણ્ડિતઃ।
પ્રાજ્ઞો હ્યવાપ્ય ધર્માર્થૌ શક્નોતિ સુખમેધિતુમ્ ॥ 5-35-78 (33001)
દિવસેનૈવ તત્કુર્યાદ્યેન રાત્રૌ સુખં વસેત્।
અષ્ટમાસેન તત્કુર્યાદ્યેન વર્ષાઃ સુખં વસેત્॥ 5-35-79 (33002)
પૂર્વે વયસિ તત્કુર્યાદ્યેન વૃદ્ધઃ સુખં વસેત્।
યાવજ્જીવં તુ તત્કુર્યાદ્યેન પ્રેત્ય સુખં વસેત્ ॥ 5-35-80 (33003)
જીર્ણમન્નં પ્રશંસન્તિ ભાર્યાં ચ ગતયૌવનામ્।
શૂરં વિજિતસઙ્ગ્રામં ગતપારં તપસ્વિનમ્ ॥ 5-35-81 (33004)
ધનેનાધર્મલબ્ધેન યચ્છિદ્રમપિધીયતે।
અસંવૃતં તદ્ભવતિ તતોઽન્યદવદીર્યતે ॥ 5-35-82 (33005)
ગુરુરાત્મવતાં શાસ્તા શાસ્તા રાજા દુરાત્મનામ્।
અન્તઃ પ્રચ્છન્નપાપાનાં શાસ્તા વૈવસ્વતો યમઃ ॥ 5-35-83 (33006)
ઋષીણાં ચ નદીનાં ચ કુલાનાં ચ મહાત્મનામ્।
પ્રભવો નાધિગન્તવ્યઃ સ્ત્રીણાં દુશ્ચરિતસ્ય ચ ॥ 5-35-84 (33007)
દ્વિજાતિપૂજાભિરતો દાતા જ્ઞાતિષુ ચાર્જવી ।
ક્ષત્રિયઃ શીલભાગ્રાજંશ્ચિરં પાલયતે મહીમ્ ॥ 5-35-85 (33008)
સુવર્ણપુષ્પાં પૃથિવીં ચિન્વન્તિ પુરુષાસ્ત્રયઃ।
શૂરશ્ચ કૃતવિદ્યશ્ચ યશ્ચ જાનાતિ સેવિતુમ્ ॥ 5-35-86 (33009)
બુદ્ધિશ્રેષ્ઠાનિ કર્માણિ બાહુમધ્યાનિ ભારત।
તાનિ જઙ્ઘાજઘન્યાનિ ભારપ્રત્યવરાણિ ચ॥ 5-35-87 (33010)
દુર્યોધનેઽથ શકુનૌ મૂઢે દુઃશાસને તથા।
કર્મે ચૈશ્વર્યમાધાય કથં ત્વં ભૂતિમિચ્છસિ ॥ 5-35-88 (33011)
સર્વૈર્ગુણૈરુપેતાસ્તુ પાણ્ડવા ભરતર્ષભ ।
પિતૃવત્ત્વયિ વર્તન્તે તેષુ વર્તસ્વ પુત્રવત્ ॥ ॥ 5-35-89 (33012)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ પ્રજાગરપર્વણિ પઞ્ચત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-35-2 આર્જવં અવૈષમ્યમ્ ॥ 5-35-10 ઇહસ્થાને ઉપસ્થાને મામુપસ્થાતુમ્। વાં દૈત્યબ્રાહ્મણૌ અહં પશ્યેયમ્ ॥ 5-35-13 સમાગચ્છત્ ઉભયોઃ સંમુખં અગચ્છત્ ॥ 5-35-14 વિરોચનેન સૌવર્ણે પીઠે મયા સહ ઉપવેશ્યતામિતિ પ્રાર્થિતઃ સુધન્વા ઉવાચ ॥ 5-35-15 અન્વાલભે સ્પૃશામ્યેવ ॥ 5-35-16 ફલકં કાષ્ઠપીઠં। કૂર્ચં। બૃસી વર્તિતદર્ભમયં પીઠં વા। તવ અર્હતે યોગ્યં ભવતિ ॥ 5-35-18 ઉપાસીત સેવતે। અધઃ સ્થિત્વેતિ શેષઃ ॥ 5-35-19 પ્રશ્નં આવયોઃ કઃ શ્રેષ્ઠ ઇતિ પ્રશ્નમ્। યે વિદુસ્તાન્ પૃચ્છાવ ॥ 5-35-24 સહ ન ચરિતં વૈરાત્ ॥ 5-35-27 પીવરી પુષ્ટા। કુતા મધુપર્કાર્થં ઉપકલ્પિતા ॥ 5-35-30 નિયોજિતઃ અહમિતિ શેષઃ ॥ 5-35-39 પગચ્છેદિતિ ઙo પાઠઃ ॥ 5-35-40 કિં વસેત્ કથં વસેત્ ॥ 5-35-41 અધિવિન્ના કૃતસપત્નીકા સ્ત્રી તાં રાત્રિં વસેત્તદ્વદ્દુઃખં પ્રાપ્નુયાત્ 5-35-44 પઞ્ચ પૂર્વજાન્ પશ્વનૃતે અજાદિપશુહિંસાર્થમનૃતે ઉક્તે સતિ હન્તિ નાશયતિ પરલોકાત્ ચ્યાવયતિ। એવમુત્તરત્ર ॥ 5-35-46 અઙ્ગિરાઃ સુધન્વનઃ પિતા। ત્વત્ ત્વત્તઃ ॥ 5-35-49 પાદપ્રક્ષાલનં હરિદ્રયા પાદધાવનમ્। કુમાર્યાઃ કેશિન્યાઃ । વિવાહે દંપત્યોઃ પરસ્પરં હરિદ્રયા પાદધાવનં કુર્વન્તીતિ પ્રસિદ્ધમ્। અસ્યૈવ ભાર્યા કેશિની ભવત્વિત્યર્થઃ ॥ 5-35-50 અબ્રુવન્સત્યમિતિ શેષઃ ॥ 5-35-53 છન્દાંસિ વેદાઃ 5-35-54 અન્તરં વિયોગમ્। વિવાદં વૈરપ્રવર્તનમ્ ॥ 5-35- 55 સામુદ્રિકં હસ્તરેખાદિપરીક્ષકમ્। વણિજં ચોરપૂર્વં પૂર્વં ચોરઃ પશ્ચાદ્વિણિક્રભૂતઃ તં કૂટતુલાવન્તં વા। શલાકધૂર્તં શલાકયા પાશાદિના વા શકુનાદિકમુક્ત્વા યોઽન્યાન્ વઞ્ચયતિ તમ્। અરિં વિપરીતસાક્ષ્યભયાત્। મિત્રં પરીક્ષકાણમવિશ્વાસાત્। કુશીવલં કુત્સિતં શીલં વાતિ અનુસરતીતિ તમ્। નર્તકીદાસં વિટોન્મત્તાદિકં વા । 5-35-53 સત્કર્મદ્વારાપિ તસ્ય સાધુત્વં ન મન્તવ્યમિત્યાહ માનેતિ। માનઃ લોકેષુ ઉત્કર્ષઃ તદર્થાન્યગ્નિહોત્રાદીનિ ભયદાનીત્યર્થઃ। મૌનં ધ્યાનમ્ ॥ 5-35-57 કુણ્ડાશી ભગભક્ષઃ । જીવતિ ભર્તરિ જારાજ્જાતઃ કુણ્ડસ્તદન્નાશી। સોમવિક્રયી પ્રસિદ્ધઃ। પર્વકારઃ શરકૃત્ આયુધમાત્રકર્તેત્યર્થઃ। સૂચી સૂચકો નક્ષત્રાદીનાં પરદોષાણાં ચ। જ્યૌતિષિકઃ પિશુનો વા । 5-35-58 કારુઃ અશુચિઃ। નાસ્તિકઃ પરલોકાદિદ્વેષી ॥ 5-35-59 સ્રુવપ્રગ્રહણો ગ્રામપુરોહિતઃ। વ્રાત્યઃ અતીતોપનયનકાલઃ પતિતસાવિત્રીકો વા। કીનાશઃ કર્ષકઃ। આત્મવાન્સમર્થોપિ યો રક્ષેત્યુક્તો હિંસ્યાત્ ॥ 5-35-60 તૃણોલ્કયા તૃણજ્વાલયા જાતરૂપં રૂપવદ્વસ્ત જ્ઞાયતેઽન્ધકારે સતિ। ભદ્રે વૃષઃ ધર્મ ઇતિયાવત્। વૃત્તેન શીલેન સોસ્તિ નાસ્તીતિ જ્ઞાયતે। વ્યવહારેણ અહિંસાદિપ્રધાનેન । કૃચ્છ્રેષુ દુર્ભિક્ષાદિસંકટેષુ ॥ 5-35-63 શ્રીરિતિ। દાક્ષ્યં શીઘ્રકારિત્વમ્ ॥ 5-35-65 એષ ગુણો રાજસત્કારઃ॥ 5-35-66 ઇમાનિ વક્ષ્યમાણાનિ। અન્વવેતાનિ નિત્યસંવદ્ધાનિ। અનુયાન્તિ યત્રેન ભજન્તિ॥ 5-35-71 રૂપં વિનયમુદ્રા। ધ્રુતં અધ્યયનમ્। વિદ્યા દેવતાદ્યુપાસનમ્। ચિત્રભાષ્યં યુક્તિયુક્તં વચનમ્ ॥ 5-35-76 દન્દશૂકો મર્મચ્છેત્તા। નિષ્ઠુરઃ અપ્રિયવાક્। નચિરાત્ શીઘ્રમ્ ॥ 5-35-77 નકૃચ્છ્રં સુખમ્ ॥ 5-35-78 આગમયતિ આનયતિ ॥ 5-35-79 વર્ષા ઇત્યત્યન્તસંયોગે દ્વિતીયા ॥ 5-35-81 ગતપારં પ્રાપ્તતત્ત્વમ્ ॥ 5-35-82 પરિપાકસુખં કર્મ ત્વત્પુત્રા ન કુર્વન્તિ અન્યાયેન ચ સુખં લિપ્સન્તિ તત્તુ વિપરીતમેવેત્યાહ ધનેનેતિ ॥ 5-35-83 આત્મવતાં જિતચિત્તાનામ્। પ્રચ્છન્નપાપો દુર્યોધનઃ ।ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 036
॥ શ્રીઃ ॥
5.36. અધ્યાયઃ 036
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
વિદુરેણ ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ આત્રેયેણ સાધ્યાન્પ્રત્યુપદિષ્ટનીતિકથનમ્ ॥ 1 ॥ તથા મહાકુલલક્ષણાદ્યભિધાનપૂર્વકં પાણ્ડવૈઃ સહ સન્ધિકરણવિધાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
વિદુર ઉવાચ।
અત્રૈવોદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
આત્રેયસ્ય ચ સંવાદં સાધ્યાનાં ચેતિ નઃ શ્રુતમ્ ॥ 5-36-1 (33013)
ચરન્તં હંસરૂપેણ મહર્ષિં સંશિતવ્રતમ્।
સાધ્યા દેવા મહાપ્રાજ્ઞં પર્યપૃચ્છન્ત વૈ પુરા ॥ 5-36-2 (33014)
સાધ્યા ઊચુઃ । 5-36-3x (3482)
સાધ્યા દેવા વયમેતે મહર્ષે
દૃષ્ટ્વા ભવન્તં ન શક્નુમોઽનુમાતુમ્।
શ્રુતેન ધીરો બુદ્ધિમાંસ્ત્વં મતો નઃ
કાવ્યાં વાચં વક્તુમર્હસ્યુદારામ્ ॥ 5-36-3 (33015)
હંસ ઉવાચ। 5-36-4x (3483)
એતત્કાર્યમમરાઃ સંશ્રુતં મે
ધૃતિઃ શમઃ સત્યધર્માનુવૃત્તિઃ।
ગ્રન્થિં વિનીય હૃદયસ્ય સર્વં
પ્રિયાપ્રિયે ચાત્મસમં નયીત ॥ 5-36-4 (33016)
આક્રુશ્યમાનો નાક્રોશેન્મન્યુરેવ તિતિક્ષતઃ।
આક્રોષ્ટારં નિર્દહતિ સુકૃતં ચાસ્ય વિન્દતિ ॥ 5-36-5 (33017)
નાક્રોશી સ્યાન્નાવમાની પરસ્ય
મિત્રદ્રોહી નોત નીચોપસેવી।
ન ચાભિમાની ન ચ હીનવૃત્તો
રૂક્ષાં વાચં રુશતીં વર્જયીત॥ 5-36-6 (33018)
મર્માણ્યસ્થીનિ હૃદયં તથાસૂ-
ન્રૂક્ષા વાચો નિર્દહન્તીહ પુંસામ્।
તસ્માદ્વાચમુશતીં રૂક્ષરૂપાં
ધર્મારામો નિત્યશો વર્જયીત ॥ 5-36-7 (33019)
અરુન્તુદં પરુષં રૂક્ષવાચં
વાક્કણ્ટકૈર્વિતુદન્તં મનુષ્યાન્।
વિદ્યાદલક્ષ્મીકતમં જનનાં
મુખે નિબદ્ધાં નિર્ઋતિં વૈ વહન્તમ્॥ 5-36-8 (33020)
પરશ્ચેદેનમભિવિદ્ધ્યેત બાણૈ-
ર્ભૃશં સુતીક્ષ્ણૈરનલાર્કદીપ્તૈઃ ।
વિરિચ્યમાનોઽપ્યતિરિચ્યમાનો
વિદ્યાત્કવિઃ સુકૃતં મે દધાતિ ॥ 5-36-9 (33021)
યદિ સન્તં સેવતિ યદ્યસન્તં
તપસ્વિનં યદિ વા સ્તેનમેવ।
વાસો યથા રઙ્ગવશં પ્રયાતિ
તથા સ તેષાં વશમભ્યુપૈતિ॥ 5-36-10 (33022)
અતિવાદં ન પ્રવદેન્ન વાદયે-
દ્યો નાહતઃ પ્રતિહન્યાન્ન ઘાતયેત્ ।
હન્તું ચ યો નેચ્છતિ પાપકં વૈ
તસ્મૈ દેવાઃ સ્પૃહયન્ત્યાગતાય ॥ 5-36-11 (33023)
અવ્યાહૃતં વ્યાહૃતાચ્છ્રેય આહુઃ
સત્યં વદેદ્વ્યાહૃતં તદ્દ્વિતીયમ્।
પ્રિયં વદેદ્વ્યાહૃતં તત્તૃતીયં
ધર્મ્યં વદેદ્વ્યાહૃતં તચ્ચતુર્થમ્ ॥ 5-36-12 (33024)
યાદૃશૈઃ સન્નિવિશતે યાદૃશાંશ્ચોપસેવતે।
યાદૃગિચ્છેચ્ચ ભવિતું તાદૃગ્ભવતિ પૂરુષઃ ॥ 5-36-13 (33025)
યતો યતો નિવર્તતે તતસ્તતો વિમુચ્યતે।
નિવર્તનાદ્ધિ સર્વતો ન વેત્તિ દુઃખમણ્વપિ ॥
ન જીયતે ચાનુજિગીષતેઽન્યા-
ન્ન વૈરકૃચ્ચાપ્રતિઘાતકશ્ચ। 5-36-14 (33026)
નિન્દાપ્રશંસાસુ સમસ્વભાવો
ન શોચતે હૃષ્યતિ નૈવ ચાયમ્ ॥ 5-36-15 (33027)
ભાવમિચ્છતિ સર્વસ્ય નાભાવે કુરુતે મનઃ।
સત્યવાદી મૃદુર્દાન્તો યઃ સ ઉત્તમપૂરુષઃ ॥ 5-36-16 (33028)
નાનર્થકં સાન્ત્વયતિ પ્રતિજ્ઞાય દદાતિ ચ।
રન્ધ્રં પરસ્ય જાનાતિ યઃ સ મધ્યમપૂરુષઃ ॥ 5-36-17 (33029)
દુઃશાસનસ્તૂપહતોઽભિશસ્તો
નાવર્તતે મન્યુવશાત્કૃતઘ્નઃ।
ન સ્યચિન્મિત્રમથો દુરાત્મા
કલાશ્ચૈતા અધમસ્યેહ પુંસઃ ॥
ન શ્રદ્દધાતિ કલ્યાણં પરેભ્યોઽપ્યાત્મશઙ્કિતઃ।
નિરાકરોતિ મિત્રાણિ યો વૈ સોઽધમપૂરુષઃ ॥ 5-36-18 (33030)
ઉત્તમાનેવ સેવેત પ્રાપ્તકાલે તુ મધ્યમાન્।
અધમાંસ્તુ ન સેવેત ય ઇચ્છેદ્ભૂતિમાત્મનઃ ॥ 5-36-20 (33031)
પ્રાગ્નોતિ વૈ વિત્તમસદ્બલેન
નિત્યોત્થાનાત્પ્રજ્ઞયા પૌરુષેણ।
ન ત્વેવ સમ્યગ્લભતે પ્રશંસાં
ન વૃત્તમાપ્નોતિ મહાકુલાનામ્ ॥ 5-36-21 (33032)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-36-22x (3484)
મહાકુલેભ્યઃ સ્પૃહયન્તિ દેવા
ધર્માર્થનિત્યાશ્ચ બહુશ્રુતાશ્ચ।
પૃચ્છામિ ત્વાં વિદુરં પ્રશ્નમેતં
ભવન્તિ વૈ કાનિ મહાકુલાનિ ॥ 5-36-22 (33033)
વિદુર ઉવાચ। 5-36-23x (3485)
તપો દમો બ્રહ્મવિત્ત્વં તિતિક્ષા।
ઇજ્યા વિવાહાઃ સાન્ત્વનં ચાન્નદાનમ્।
અષ્ટાવેતે નિત્યમેવં ભવન્તિ
સતાં ગુણાસ્તાનિ મહાકુલાનિ ॥ 5-36-23 (33034)
યેષાં ન વૃત્તં વ્યથતે ન યોનિ-
શ્ચિત્તપ્રસાદેન ચરન્તિ ધર્મમ્।
યે કીર્તિમિચ્છન્તિ કુલે વિશિષ્ટાં
ત્યક્તાનૃતાસ્તાનિ મહાકુલાનિ ॥ 5-36-24 (33035)
અનિજ્યયા કુવિવાહૈર્વેદસ્યોત્સાદનેન ચ।
કુલાન્યકુલતાં યાન્તિ બ્રાહ્મણાતિક્રમેણ ચ ॥ 5-36-25 (33036)
દેવદ્રવ્યનિનાશેન બ્રહ્મસ્વહરણેન ચ।
કુલાન્યકુલતાં યાન્તિ બ્રાહ્મણાતિક્રમેણ ચ ॥ 5-36-26 (33037)
બ્રાહ્મણાનાં પરિભવાત્પરિવાદાચ્ચ ભારત।
કુલાન્યકુલતાં યાન્તિ ન્યાસાપહરણેન ચ॥ 5-36-27 (33038)
કુલાનિ સમુપેતાનનિ ગોભિઃ પુરુષતોઽર્થતઃ ।
કુલસંખ્યાં ન ગચ્છન્તિ યાનિ હીનાનિ વૃત્તતઃ ॥ 5-36-28 (33039)
વૃત્તતસ્ત્વવિહીનાનિ કુલાન્યલ્પધનાન્યપિ ।
કુલસઙ્ખ્યાં ચ ગચ્છન્તિ કર્ષન્તિ ચ મહદ્યશઃ ॥ 5-36-29 (33040)
વૃત્તં યત્નેન સંરક્ષેદ્વિત્તમેતિ ચ યાતિ ચ।
અક્ષીણો વિત્તતઃ ક્ષીણો વૃત્તતસ્તુ હતો હતઃ ॥ 5-36-30 (33041)
ગોભિઃ પશુભિરશ્વૈશ્ચ કૃષ્યા ચ સુસમૃદ્ધયા।
કુલાનિ ન પ્રરોહન્તિ યાનિ હીનાનિ વૃત્તતઃ ॥ 5-36-31 (33042)
મા નઃ કુલે વૈરકૃત્કશ્ચિદસ્તુ
રાજા બદ્ધો મા પરસ્વાપહારી ।
મિત્રદ્રોહી નૈકૃતિકોઽનૃતી વા
પૂર્વાશી વા પિતૃદેવાતિથિભ્યઃ ॥ 5-36-32 (33043)
યશ્ચ નો બ્રાહ્મણાન્હન્યાદ્યશ્ચ નો બ્રાહ્ણણાન્ દ્વિષેત્।
ન નઃ સ સમિતિં ગચ્છેદ્યશ્ચ નો નિર્વપેત્કૃષિમ્ ॥ 5-36-33 (33044)
તૃણાનિ ભૂમિરુદકં વાક્વ્રતુર્થી ચ સૂનૃતા।
સતામેતાનિ ગેહેષુ નોચ્છિદ્યન્તે કદાચન ॥ 5-36-34 (33045)
શ્રદ્ધયા પરયા રાજન્નુપનીતાનિ સત્કૃતિમ્।
પ્રવૃત્તાનિ મહાપ્રાજ્ઞ ધર્મિણાં પુણ્યકર્મિણામ્ ॥ 5-36-35 (33046)
સૂક્ષ્મોઽપિ ભારં નૃપતે સ્યન્દનો વૈ
શક્તો વોઢું ન તથાઽન્યે મહીજાઃ ।
એવં યુક્તા ભારસહા ભવન્તિ
મહાકુલીના ન તથાન્યે મનુષ્યાઃ ॥ 5-36-36 (33047)
ન તન્મિત્રં યસ્ય કોપાદ્બિભેતિ
યદ્વા મિત્રં શઙ્કિતેનોપચર્યમ્।
યસ્મિન્મિત્રે પિતરીવાશ્વસીત
તદ્વૈ મિત્રં સઙ્ગતાનીતરાણિ ॥ 5-36-37 (33048)
યઃ કશ્ચિદપ્યસંબદ્ધો મિત્રસાવેન વર્તતે।
સ એવ બન્ધુસ્તન્મિત્રં સા ગતિસ્તત્પરાયણમ્ ॥ 5-36-38 (33049)
ચલચિત્તસ્ય વૈ પુંસો વૃદ્ધાનનુપસેવતઃ।
પારિપ્લવમતેર્નિત્યમધ્રુવો મિત્રસઙ્ગ્રહઃ ॥ 5-36-39 (33050)
ચલચિત્તમનાત્માનમિન્દ્રિયાણાં વશાનુગમ્।
અર્થાઃ સમભિવર્તતે હંસાઃ શુષ્કં સરો યથા ॥ 5-36-40 (33051)
અકસ્માદેવ કુપ્યન્તિ પ્રસીદન્ત્યનિમિત્તતઃ ।
શીલમેતદસાધૂનામભ્રં પારિપ્લવં યથા ॥ 5-36-41 (33052)
સત્કૃતાશ્ચ કૃતાર્થાશ્ચ મિત્રાણાં ન ભવન્તિ યે ।
તાન્મૃતાનપિ ક્રવ્યાદાઃ કૃતઘ્નાન્નોપભુઞ્જતે॥ 5-36-42 (33053)
અર્થયેદેવ મિત્રાણિ સતિ વાઽસતિ વા ધને।
નાનર્થયન્પ્રજાનાતિ મિત્રાણાં સારફલ્ગુતામ્ ॥ 5-36-43 (33054)
સન્તાપાદ્ભ્રશ્યતે રૂપં સન્તાપાદ્ભ્રશ્યતે બલમ્।
સન્તાપાદ્ભ્રશ્યતે જ્ઞાનં સન્તાપાદ્વ્યાધિમૃચ્છતિ ॥ 5-36-44 (33055)
અનવાપ્યં ચ શોકેન શરીરં ચોપતપ્યતે।
અમિત્રાશ્ચ પ્રહૃષ્યન્તિ મા સ્મ શોકે મનઃ કૃથાઃ ॥ 5-36-45 (33056)
પુનર્નરો મ્રિયતે જાયતે ચ
પુનર્નરો હીયતે વર્ધતે ચ।
પુનર્નરો યાચતિ યાચ્યતે ચ
પુનર્નરઃ શોચતિ શોચ્યતે ચ ॥ 5-36-46 (33057)
સુખં ચ દુઃખં ચ ભવાભવૌ ચ
લાભાલાભૌ મરણં જીવિતં ચ।
પર્યાયશઃ સર્વમેતે સ્પૃશન્તિ
તસ્માદ્ધીરો ન ચ હૃષ્યેન્ન સોચેત્ ॥ 5-36-47 (33058)
ચલાનિ હીમાનિ ષડિન્દ્રિયાણિ
તેષાં યદ્યદ્વર્ધતે યત્રયત્ર।
તતસ્તતઃ સ્રવતે બુદ્ધિરસ્ય
ચ્છિદ્રોદકુમ્ભાદિવ નિત્યમમ્ભઃ ॥ 5-36-48 (33059)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-36-49x (3486)
તનુરુદ્ધઃ શિખી રાજા મિથ્યોપચરિતો મયા।
મન્દાનાં મમ પુત્રાણાં યુદ્ધેનાન્તં કરિષ્યતિ ॥ 5-36-49 (33060)
નિત્યોદ્વિગ્નમિદં સર્વં નિત્યોદ્વિગ્રમિદં મનઃ।
યત્તત્પદમનુદ્વિગ્નં તન્મે વદ મહામતે ॥ 5-36-50 (33061)
વિદુર ઉવાચ। 5-36-51x (3487)
નાન્યત્ર વિદ્યાતપસો નાન્યત્રેન્દ્રિયનિગ્રહાત્।
નાન્યત્ર લોભસન્ત્યાગાચ્છાન્તિં પશ્યામિ તેઽનઘ ॥ 5-36-51 (33062)
બુદ્ધ્યા ભયં પ્રણુદતિ તપસા વિન્દતે મહત્।
ગુરુશુશ્રૂષયા જ્ઞાનં શાન્તિં ભોગેન વિન્દતિ ॥ 5-36-52 (33063)
અનાશ્રિતા દાનપુણ્યં વેદપુણ્યમનાશ્રિતાઃ।
રાગદ્વેષવિનિર્મુક્તા વિચરન્તીહ મોક્ષિણઃ ॥ 5-36-53 (33064)
સ્વધીતસ્ય સુયુદ્ધસ્ય સુકૃતસ્ય ચ કર્મણઃ ।
તપસશ્ચ સુતપ્તસ્ય તસ્યાન્તે સુખમેધતે ॥ 5-36-54 (33065)
સ્વાસ્તીર્ણાનિ શયનાનિ પ્રપન્ના
ન વૈ ભિન્ના જાતુ નિદ્રાં લભન્તે।
ન સ્ત્રીષુ રાજન્રતિમાપ્નુવન્તિ
ન માગધૈઃ સ્તૂયમાના ન સૂતૈઃ ॥ 5-36-55 (33066)
ન વૈ ભિન્ના જાતુ ચરન્તિ ધર્મં
ન વૈ સુખં પ્રાપ્નુવન્તીહ ભિન્નાઃ ।
ન વૈ ભિન્ના ગૌરવં પ્રાપ્નુવન્તિ
ન વૈ ભિન્નાઃ પ્રશમં રોચયન્તિ ॥ 5-36-56 (33067)
ન વૈ તેષાં સ્વદતે પથ્યમુક્તં
યોગક્ષેમં કલ્પતે નૈવ તેષામ્।
ભિન્નાનાં વૈ મનુજેન્દ્ર પરાયણં
ન વિદ્યતે કિઞ્ચિદન્યદ્વિનાશાત્ ॥ 5-36-57 (33068)
સંપન્નં ગોષુ સંભાવ્યં સંભાવ્યં બ્રાહ્મણે તપઃ।
સંભાવ્યં ચાપલં સ્ત્રીષુ સંભાવ્યં જ્ઞાતિતો ભયં ॥ 5-36-58 (33069)
તન્તવોઽપ્યાયતા નિત્યં તનવો બહુલાઃ સમાઃ।
બહૂન્બહુત્વાદાયાસાન્સહન્તીત્સુપમા સતામ્ ॥ 5-36-69 (33070)
ધૂમાયન્તે વ્યપેતાનિ જ્વલન્તિ સહિતાનિ ચ।
ધૃતરાષ્ટ્રોલ્મુકાનીવ જ્ઞાતયો ભરતર્ષભ ॥ 5-36-60 (33071)
બ્રાહ્મણેષુ ચ યે શૂરાઃ સ્ત્રીષુ જ્ઞાતિષુ ગોષુ ચ।
વૃન્તાદિવ ફલં પક્વં ધૃતરાષ્ટ્ર પતન્તિ તે॥ 5-36-61 (33072)
મહાનપ્યેકજો વૃક્ષો બલવાન્સુપ્રતિષ્ઠિતઃ।
પ્રસહ્ય એવ વાતેન સસ્કન્ધો મર્દિતું ક્ષણાત્ ॥ 5-36-62 (33073)
અથ યે સહિતા વૃક્ષાઃ સઙ્ઘશઃ સુપ્રતિષ્ઠિતાઃ।
તે હિ શીઘ્રતમાન્વાતાન્સહન્તેન્યોન્યસંશ્રયાત્ ॥ 5-36-63 (33074)
એવં મનુષ્યમપ્યેકં ગુણૈરપિ સમન્વિતમ્।
શક્યં દ્વિષન્તો મન્યન્તે વાયુર્દ્રુમમિવૈકજમ્ ॥ 5-36-64 (33075)
અન્યોન્યસમુપષ્ટમ્ભાદન્યોન્યાપાશ્રયેણ ચ।
જ્ઞાતયઃ સંપ્રવર્ધન્તે સરસીવોત્પલાન્યુત ॥ 5-36-65 (33076)
અવધ્યા બ્રાહ્મણા ગાવો જ્ઞાતયઃ શિશિવઃ સ્ત્રિયઃ।
યેષાં ચાન્નાનિ ભુઞ્જીત યે ચ સ્યુઃક શરણાગતાઃ।
મહત્યપ્યપરાધેઽપિ તેષાં દણ્ડો વિસર્જનમ્ ॥ 5-36-66 (33077)
ન મનુષ્યે ગુણઃ કશ્ચિદ્રાજન્સધનતામૃતે।
અનાતુરત્વાદ્ભદ્રં તે મૃતકલ્પા હિ રોગિણઃ ॥ 5-36-67 (33078)
અવ્યાધિજં કટુકં શીર્ષરોગિ
પાપાનુબન્ધં પરુષં તીક્ષ્ણમુષ્ણમ્ ।
સતાં પેયં યન્ન પિબન્ત્યસન્તો
મન્યું મહારાજ પિબ પ્રશામ્ય ॥ 5-36-68 (33079)
રોગાર્દિતા ન ફલાન્યાદ્રિયન્તે
ન વૈ લભન્તે વિષયેષુ તત્ત્વમ્।
દુઃખોપેતા રોગિણો નિત્યમેવ
ન બુધ્યન્તે ધનભોગાન્નસૌખ્યમ્॥ 5-36-69 (33080)
પુરા હ્યુક્તં નાકરોસ્ત્વં વચો મે
દ્યૂતે જિતાં દ્રૌપદીં પ્રેક્ષ્ય રાજન્।
દુર્યોધનં વારયેત્યક્ષવત્યાં
કિતવત્વં પણ્ડિતા વર્જયન્તિ॥ 5-36-70 (33081)
ન તદ્બલં યન્મૃદુના વિરુધ્યતે
સૂક્ષ્મો ધર્મસ્તરસા સેવિતવ્યઃ।
પ્રધ્વંસિની ક્રૂરસમાહિતા શ્રી-
ર્મૃદુપ્રૌઢા ગચ્છતિ પુત્રપૌત્રાન્ ॥ 5-36-71 (33082)
ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ પાણ્ડવાન્પાલયન્તુ
પાણ્ડોઃ સુતાસ્તવ પુત્રાંશ્ચ પાન્તુ।
એકારિમિત્રાઃ કુરવો હ્યેકકાર્યા
જીવન્તુ રાજન્સુખિનઃ સમૃદ્ધાઃ ॥ 5-36-72 (33083)
મેઢીભૂતઃ કૌરવાણાં ત્વમદ્ય
ત્વય્યાધીનં કુરુકુલમાજમીઢ।
પાર્થાન્બાલાન્વનવાસપ્રતપ્તા-
ન્ગોપાયસ્વ સ્વં યશસ્તાત રક્ષન્ ॥ 5-36-73 (33084)
સન્ધત્સ્વ ત્વં કૌરવ પાણ્ડુપુત્રૈ-
ર્મા નેઽન્તરં રિપવઃ પ્રાર્થયન્તુ।
સત્યે સ્થિતાસ્તે નરદેવ સર્વે
દુર્યોધનં સ્થાપય ત્વં નરેન્દ્ર ॥ ॥ 5-36-74 (33085)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ પ્રજાગરપર્વણિ ષટ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-36-2 હંસરૂપેણ પરિવ્રાજકરૂપેણ ॥ 5-36-3 અનુમાતું લિઙ્ગેન જ્ઞાતમ્। કાવ્યાં વિદ્વલ્લક્ષણાભિધાયિનીમ્ ॥ 5-36-4 મે મયા સંશ્રુતમ્। ગુરુભ્ય ઇતિ શેષઃ। તદેવાહ ધૃતિરિતિ ॥ 5-36-5 નાક્રોશેત્ ન શપેત્। યતસ્તિતિક્ષતો મન્યુઃ ક્રોધ એવ આક્રોષ્ટારં દહતિ ॥ 5-36-8 નિર્ઋતિં અલક્ષ્મીં મૃત્યું વા ॥ 5-36-9 બાણૈઃ વાગ્બાણૈઃ વિરિવ્યમાનઃ તનૂક્રિયમાણઃ। દધાતિ પુષ્ણાતિ ॥ 5-36-10 રઙ્ગસ્ય નીલાદેર્વશં નીલતાદિકમ્ ॥ 5-36-11 અતિપ્રોક્તોપિ ન વદેત્ વાદયેદ્વા। અનાહતો નૈવ પ્રતિહન્યાત્। આહતોપિ પાપકં હન્તારં યદિ હન્તું નેચ્છેત્ સ દેવાનામપિ પ્રેષ્ઠો ભવતીત્યર્થઃ ॥ 5-36-12 અવ્યાહૃતં મૌનમ્। તતોપિ શ્રેયઃ સત્યવચનમ્। સત્યમપિ પ્રિયં ચેત્ તતોઽપિ શ્રેયઃ। તદપિ ધર્માદનપેતં ચેત્ શ્રેષ્ઠતમમિત્યર્થઃ ॥ 5-36-15 અસ્યામવરથાયાં પુરુષસ્ય ન કિંચિદ્દુઃખાદિકમસ્તીત્યાહ ન જીયતે ચેતિ ॥ 5-36-16 ભાવં કલ્યાણમ્। અભાવે અકલ્યાણે ॥ 5-36-17 અનર્થકં મિથ્યા ન સાંત્વયતિ ॥ 5-36-18 દુઃશાસનઃ દુષ્ટં શાસનં યસ્ય। એતાઃ કલાઃ ચિત્તસ્ય અધમસ્યૈવ ॥ 5-36-19 પરેભ્યઃ ગરુભ્યઃ। આત્મન્યેવ શઙ્કિતઃ વિશ્વાસહીનઃ ॥ 5-36-23 તપઃ કૃચ્છ્રચાન્દાયણાદિ। દમ ઇન્દ્રિયજયઃ। તાનિ મહાકુલાનિ વિદ્ધિ ॥ 5-36-24 ન વ્યથતે ન ચલતિ। યોનિઃ પિત્રાદયોપિ ॥ 5-36-28 ગોભિર્વાગ્ભિર્વિદ્યયેત્યર્થઃ। પુરુષતઃ સત્પુરુષૈઃ અર્થતઃ ધનૈશ્ચ કુલાનિ કુલસંખ્યાં કુલેષુ ગણનાં સમુપેતાનિ ભવન્તિ ॥ 5-36-29 વૃત્તતઃ ધર્મેણ । કર્ષન્તિ આહરન્તિ ॥ 5-36-31 ગોભિર્વિદ્યાભિઃ ॥ 5-36-32 નૈકૃતિકઃ કપટી। વૈરકૃદાદયઃ કુલઘ્ના ઇત્યર્થઃ ॥ 5-36-33 નિર્વપેત્ કુર્યાત્ ॥ 5-36-35 સત્કૃતિં સત્કારં કર્તું પ્રવૃત્તાનિ તૃણાદીનિ ॥ 5-36-36 સ્યાન્દનઃ રથયોગ્યો વૃક્ષઃ। યુક્તાઃ સ્યન્દનવદવિકલાઃ ॥ 5-36-37 સઙ્ગતાનિ સંબન્ધમાત્રાણિ ॥ 5-36-38 બન્ધુઃ સંબન્ધી । મિત્રં ઉપકારકૃત્ ॥ 5-36-39 પારિપ્લવમતેઃ ભ્રાન્તસ્ય ॥ 5-36-41 અભ્રં મેઘઃ ॥ 5-36-42 મિત્રાણાં હિતાયેતિ શેષઃ ॥ 5-36-43 અનર્થયન્પ્રાર્થનાશૂન્યઃ ॥ 5-36-45 અનવાપ્યં ન પ્રાપ્યમ્। શોકેન શોકમાત્રેણ। ઇષ્ટમિતિ શેષઃ ॥ 5-36-47 સર્વં પુરુષમ્ ॥ 5-36-49 તનુઃ શરીરમભિવ્યક્તિસ્થાનં કાષ્ઠં તત્ર રુદ્ધોઽનભિવ્યક્તઃ શિખી અગ્નિસ્તથાયં રાજા ધર્મેણ રુદ્ધઃ। તનુના સૂક્ષ્મેણ ધર્મેણ વા રુદ્ધઃ ॥ 5-36-52 વિન્દતે મહત્સદ્ગુરુશાસ્ત્રાદિકં લભતે। તતો ગુરુશુશ્રૂષયા જ્ઞાનં ગ્રન્થજમ્। યોગેન સર્વચિત્તવૃત્તિનિરોધેન શાન્તિમ્॥ 5-36-53 દાનપુણ્યં દાનજં પુણ્યં। વેદપુણ્યં વેદોક્તયાગાદ્યનુષ્ઠાનજં પુણ્યં તત્તત્ફલમિત્યર્થઃ ॥ 5-36-54 તસ્યાન્તે સ્વધીતાદીનાં કર્મણામન્તે ॥ 5-36-57 યોગઃ અલબ્ધલાભઃ। ક્ષેમં લબ્ધપરિપાલનમ્ । તદુભયમ્ ॥ 5-36-58 સંપન્નં ક્ષીરાદિસંપત્તિઃ ॥ 5-36-62 એકજઃ એકાકી। પ્રસહ્યઃ શક્યઃ ॥ 5-36-67 સધનતાં ઋતે વિના। અનાતુરત્વાત્ ઋતે ચ॥ 5-36-68 પ્રશામ્ય શાન્તિં ક્ષમાં પ્રાપ્નુહિ ॥ 5-36-69 ફલાનિ પુત્રપશ્વાદીનિ। તત્ત્વમિષ્ટાનિષ્ટવિવેકં પિત્તોપહતરસનત્વાત્। એવં સર્વત્ર। ભોગઃ સ્ત્ર્યાદિસઙ્ગઃ। ધનાદિજં સુખં લબ્ધમપિ ન બુધ્યન્તે। અતઃ સંતાપં જાગરાદિદ્વારા રોગોત્પાદકં ત્યજેત્યર્થઃ ॥ 5-36-70 કિતવત્વં દ્યૂતપ્રિયત્વમ્ ॥ 5-36-73 મેઢીભૂતઃ ખલસ્તમ્ભીભૂતઃ સ્વયં નિર્વ્યાપારોપિ પરિતઃ સંચરમાણાનાં બલીવર્દાનામિવ પુત્રાણાં યથેષ્ટપ્રચારનિરોધકઃ ॥ 5-36-74 અન્તરં ભેદમ્। સ્થાપય યુદ્ધાન્નિવર્તયસ્વ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 037
॥ શ્રીઃ ॥
5.37. અધ્યાયઃ 037
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ અલ્પાયુષ્ટ્વકારણપ્રશ્ને વિદુરેણ તદભિધાય નીતિકથનપૂર્વકં કુરુપાણ્ડવસન્ધિકરણવિધાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-37-0 (33086)
વિદુર ઉવાચ। 5-37-0x (3488)
સપ્તદશેમાન્રાજેન્દ્ર મનુઃ સ્વાયંભુવોઽબ્રવીત્।
વૈચિત્રવીર્ય પુરુષાનાકાશં મુષ્ટિભિર્ઘ્નતઃ ॥ 5-37-1 (33087)
તાનેવેન્દ્રસ્ય ચ ધનુરનામ્યં નમતો બ્રવીત્।
અથો મરીચિનઃ પાદાનગ્રાહ્યાન્ગૃહ્ણતસ્તથા ॥ 5-37-2 (33088)
યશ્ચાશિષ્યં શાસ્તિ વૈ યશ્ચ તુષ્યે-
દ્યશ્ચાતિવેલં ભજતે દ્વિષન્તમ્ ।
સ્ત્રિયશ્ચ યો રક્ષતિ ભદ્રમશ્રુતે
યશ્ચાયાચ્યં યાચતે કત્થતે વા ॥ 5-37-3 (33089)
યશ્ચાભિજાતઃ પ્રકરોત્યકાર્યં
યશ્ચાબલો બલિના નિત્યવૈરી।
અશ્રદ્દધાનાય ચ યો બ્રવીતિ
યશ્ચાકામ્યં કામયતે નરેન્દ્ર । 5-37-4 (33090)
વધ્વાઽવહાસં શ્વશુરો મન્યતે યો
વધ્વાઽવસન્નભયો માનકામઃ ।
પરક્ષેત્રે નિર્વપતિ યશ્ચ બીજં
સ્ત્રિયં ચ યઃ પરિવદતેઽતિવેલમ્ ॥ 5-37-5 (33091)
યશ્ચાપિ લબ્ધ્વા ન સ્મરામીતિ વાદી
દત્ત્વા ચ યઃ કત્થતિ યાચ્યમાનઃ।
યશ્ચાસતઃ સાન્ત્વમુપાનયીત
એતાન્નયન્તિ નિરયં પાશહસ્તાઃ ॥ 5-37-6 (33092)
યસ્મિન્યથા વર્તતે યો મનુષ્ય-
સ્તસ્મિંસ્તથા વર્તિતવ્યં સ ધર્મઃ।
માયાચારો માયયા વર્તિતવ્યઃ
સાધ્વાચારઃ સાધુના પ્રત્યુપેયઃ ॥ 5-37-7 (33093)
જરા રૂપં હરતિ હિ ધૈર્યમાશા
મૃત્યુઃ પ્રાણાન્ધર્મચર્યામસૂયા
કામો હ્રિયં વૃત્તમનાર્યસેવા
ક્રોધઃ શ્રિયં સર્વમેવાભિમાનઃ ॥ 5-37-8 (33094)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-37-9x (3489)
શતાયુરુક્તઃ પુરુષઃ સર્વવેદેષુ વૈ યદા।
નાપ્નોત્યથ ચ તત્સર્વમાયુઃ કેનેહ હેતુના ॥ 5-37-9 (33095)
વિદુર ઉવાચ। 5-37-10x (3490)
અતિમાનોઽતિવાદશ્ચ તથાઽત્યાગો નરાધિપ।
ક્રોધશ્ચાત્મવિધિત્સા ચ મિત્રદ્રોહશ્ચ તાનિ ષટ્ ॥ 5-37-10 (33096)
એત એવાસયસ્તીક્ષ્ણાઃ કૃન્તન્ત્યાયૂંષિ દેહિનામ્।
એતાનિ માનવાન્ધ્નન્તિ ન મૃત્યુર્ભદ્રમસ્તુ તે ॥ 5-37-11 (33097)
વિશ્વસ્તસ્યૈતિ યો દારાન્યશ્ચાપિ ગુરુતલ્પગઃ।
વૃષલીપતિર્દ્વિજો યશ્ચ પાનપશ્ચૈવ ભારત ॥ 5-37-12 (33098)
આદેશકૃદ્વૃત્તિહન્તા દ્વિજાનાં પ્રેષકશ્ચ યઃ।
શરણાગતહા ચૈવ સર્વે બ્રહ્મહણઃ સમાઃ।
એતૈઃ સમેત્ય કર્તવ્યં પ્રાયશ્ચિત્તમિતિ શ્રુતિઃ ॥ 5-37-13 (33099)
ગૃહીતવાક્યો નયવિદ્વદાન્યઃ
શેષાન્નભોક્તા હ્યવિહિંસકશ્ચ।
નાનર્થકૃત્યાકુલિતઃ કૃતજ્ઞઃ
સત્યો મૃદુઃ સ્વર્ગમુપૈતિ વિદ્વાન્ ॥ 5-37-14 (33100)
સુલભાઃ પુરુષા રાજન્સતતં પ્રિયવાદિનઃ।
અપ્રિયસ્ય તુ પથ્યસ્ય વક્તા શ્રોતા ચ દુર્લભઃ ॥ 5-37-15 (33101)
યો હિ ધર્મં સમાશ્રિત્ય હિત્વા ભર્તુઃ પ્રિયાપ્રિયે।
અપ્રિયાણ્યાહ પથ્યાનિ તેન રાજા સહાયવાન્ ॥ 5-37-16 (33102)
ત્યજેત્કુલાર્થે પુરુષં ગ્રામસ્યાર્થે કુલં ત્યજેત્।
ગ્રામં જનપદસ્યાર્થે આત્માર્થે પૃથિવીં ત્યજેત્ ॥ 5-37-17 (33103)
આપદર્થે ધનં રક્ષેદ્દારાન્રક્ષેદ્ધનૈરપિ ।
આત્માનં સતતં રક્ષેદ્દારૈરપિ ધનૈરપિ ॥ 5-37-18 (33104)
દ્યૂતમેતત્પુરા કલ્પે દૃષ્ટં વૈરકરં નૃણામ્।
તસ્માદ્દ્યૂતં ન સેવેત હાસ્યાર્થમપિ બુદ્ધિમાન્ ॥ 5-37-19 (33105)
ઉક્તં મયા દ્યૂતકાલેઽપિ રાજ-
ન્નેદં યુક્તં વચનં પ્રાતિપેય।
તદૌષધં પથ્યમિવાતુરસ્ય
ન રોચતે તવ વૈચિત્રવીર્ય ॥ 5-37-20 (33106)
કાકૈરિમાંશ્ચિત્રબર્હાન્મયૂરાન્
પરાજયેથાઃ પાણ્ડવાન્ધાર્તરાષ્ટ્રૈઃ ।
હિત્વા સિંહાન્ક્રોષ્ટુકાન્ગૂહમાનઃ
પ્રાપ્તે કાલે શોચિતા ત્વં નરેન્દ્રઃ ॥ 5-37-21 (33107)
યસ્તાત ન ક્રુધ્યતિ સર્વકાલં
ભૃત્યસ્ય ભક્તસ્ય હિતે રતસ્ય।
તસ્મિન્ભૃત્યા ભર્તરિ વિશ્વસન્તિ
ન ચૈનમાપત્સુ પરિત્યજન્તિ ॥ 5-37-22 (33108)
ન ભૃત્યાનાં વૃત્તિસંરોધનેન
રાજ્યં ધનં સઞ્જિઘૃક્ષેદપૂર્વમ્।
ત્યજન્તિ હ્યેનં વઞ્ચિતા વૈ વિરુદ્ધાઃ
સ્નિગ્ધા હ્યમાત્યા પરિહીનભોગાઃ ॥ 5-37-23 (33109)
કૃત્યાનિ પૂર્વં પરિસઙ્ખ્યાય સર્વા-
ણ્યાયવ્યયે ચાનુરૂપાં ચ વૃત્તિમ્।
સઙ્ગૃહ્ણીયાદનુરૂપાન્સહાયાન્
સહાયસાધ્યાનિ હિ દુષ્કરાણિ ॥ 5-37-24 (33110)
અભિપ્રાયં યો વિદિત્વા તુ ભર્તુઃ
સર્વાણિ કાર્યાણિ કરોત્યતન્દ્રી।
વક્તા હિતાનામનુરક્ત આર્યઃ
શક્તિજ્ઞ આત્મેવ હિ સોઽનુકમ્પ્યઃ ॥ 5-37-25 (33111)
વાક્યં તુ યો નાદ્રિયતેઽનુશિષ્ટઃ
પ્રત્યાહ યશ્ચાપિ નિયુજ્યમાનઃ।
પ્રજ્ઞાભિમાની પ્રતિકૂલવાદી
ત્યાજ્યઃ સ તાદૃક્ ત્વરયૈવ ભૃત્યઃ ॥ 5-37-26 (33112)
અસ્તબ્ધમક્લીબમદીર્ઘસૂત્રં
સાનુક્રોશં શ્લક્ષ્ણમહાર્યમન્યૈઃ।
અરોગજાતીયમુદારવાક્યં
દૂતં વદન્ત્યષ્ટગુણોપપન્નમ્ ॥ 5-37-27 (33113)
ન વિશ્વાસાઞ્જાતુ પરસ્ય ગેહે
ગચ્છેન્નરશ્ચેતયાનો વિકાલે।
ન ચત્વરે નિશિ તિષ્ઠેન્નિગૂઢો
ન રાજકામ્યાં યોષિતં પ્રાર્થયીત ॥ 5-37-28 (33114)
ન નિહ્નવં મન્ત્રગતસ્ય ગચ્છે-
ત્સંસૃષ્ટમન્ત્રસ્ય કુસઙ્ગતસ્ય।
ન ચ બ્રૂયાન્નાશ્વસિમિ ત્વયીતિ
સકારણં વ્યપદેશં તુ કુર્યાત્ ॥ 5-37-29 (33115)
ઘૃણી રાજા પુંશ્ચલી રાજભૃત્યઃ
પુત્રો ભ્રાતા વિધવા બાલપુત્રા।
સેનાજીવી ચોદ્ધૃતભૂરિરેવ
વ્યવહારેષુ વર્જનીયાઃ સ્યુરેતે ॥ 5-37-30 (33116)
અષ્ટૌ ગુણાઃ પુરુષં દીપયન્તિ
પ્રજ્ઞા ચ કૌલ્યં ચ શ્રુતં દમશ્ચ।
પરાક્રમશ્ચાબહુભાષિતા ચ
દાનં યથાશક્તિ કૃતજ્ઞતા ચ ॥ 5-37-31 (33117)
એતાન્ગુણાંસ્તાત મહાનુભાવા-
નેકો ગુણઃ સંશ્રયતે પ્રસહ્ય।
રાજા યદા સત્કુરુતે મનુષ્યં
સર્વાન્ગુણનેષ ગુણો બિભર્તિ ॥ 5-37-32 (33118)
ગુણા દશ સ્નાનશીલં ભજન્તે
બલં રૂપં સ્વરવર્ણપ્રશુદ્ધિઃ।
સ્પર્શશ્ચ ગન્ધશ્ચ વિશુદ્ધતા ચ
શ્રીઃ સૌકુમાર્યં પ્રવરાશ્ચ નાર્યઃ ॥ 5-37-33 (33119)
ગુણાશ્ચ ષણ્મિતભુક્તં ભજન્તે
આરોગ્યમાયુશ્ચ બલં સુખં ચ।
અનાવિલં ચાસ્ય ભવત્યપત્યં
ન ચૈનમાદ્યૂન ઇતિ ક્ષિપન્તિ ॥ 5-37-34 (33120)
અકર્મશીલં ચ મહાશનં ચ
લોકદ્વિષ્ટં બહુમાયં નૃશંસમ્।
અદેશકાલજ્ઞમમિષ્ટવેષ-
મેતાન્ગૃહે ન પ્રતિવાસયેત ॥ 5-37-35 (33121)
કદર્યમાક્રોશકમશ્રુતં ચ
વનૌકસં ધૂર્તમમાન્યમાનિનમ્।
નિષ્ઠૂરિણં કૃતવૈરં કૃતઘ્ન-
મેતાન્ભૃશાર્તોપિ ન જાતુ યાચેત્ ॥ 5-37-36 (33122)
સંક્લિષ્ટકર્માણમતિપ્રમાદં
નિત્યાનૃતં ચાદૃઢભક્તિકં ચ।
વિસૃષ્ટરાગં પટુમાનિનં ચા-
પ્યેતાન્ન સેવેત નરાધમાન્ષટ્ ॥ 5-37-37 (33123)
સહાયબન્ધના હ્યર્થાઃ સહાયાશ્ચાર્થબન્ધનાઃ। 5-37-38 અન્યોન્યબન્ધનાવેતૌ વિનાન્યોન્યં ન સિદ્ધ્યતઃ ॥ 5-37-38 (33124)
ઉત્પાદ્ય પુત્રાનનૃણાંશ્ચ કૃત્વા
વૃત્તિં ચ તેભ્યોઽનુવિધાય કાંચિત્।
સ્થાને કુમારીઃ પ્રતિપાદ્ય સર્વા
અરણ્યસંસ્થોઽથ મુનિર્બુભૂષેત્ ॥ 5-37-39 (33125)
હિતં યત્સર્વભૂતાનામાત્મનશ્ચ સુખાવહમ્।
તત્કુર્યાદીશ્વરો હ્યેતન્મૂલં સર્વાર્થસિદ્ધયે ॥ 5-37-40 (33126)
વૃદ્ધિઃ પ્રભાવસ્તેજશ્ચ સત્વમુત્થાનમેવ ચ।
વ્યવસાયશ્ચ યસ્ય સ્યાત્તસ્યાવૃત્તિભયં કુતઃ ॥ 5-37-41 (33127)
પશ્ય દોષાન્પાણ્ડવૈર્વિગ્રહે ત્વં
યત્ર વ્યથેયુરપિ દેવાઃ સશક્રા।
પુત્રૈર્વૈરં નિત્યમુદ્વિગ્નવાસો
યશઃપ્રણાશો દ્વિષતશ્ચ હર્ષઃ॥ 5-37-42 (33128)
ભીષ્મસ્ય કોપસ્તવ ચૈવેન્દ્રકલ્પ
દ્રોણસ્ય રાજ્ઞશ્ચ યુધિષ્ઠિરસ્ય।
ઉત્સાદયેલ્લોકમિમં પ્રવૃદ્ધઃ
શ્વેતો ગ્રહસ્તિર્યગિવાપતન્ખે ॥ 5-37-43 (33129)
તવ પુત્રશતં ચૈવ કર્ણઃ પઞ્ચ ચ પાણ્ડવાઃ ।
પૃથિવીમનુશાસેયુરખિલાં સાગરામ્બરામ્ ॥ 5-37-44 (33130)
ધાર્તરાષ્ટ્રા વનં રાજન્વ્યાઘ્રાઃ પાણ્ડુસુતા મતાઃ।
મા વનં છિન્ધિ સવ્યાઘ્રં મા વ્યાઘ્રા નીનશન્વનાત્ ॥ 5-37-45 (33131)
ન સ્યાદ્વનમૃતે વ્યાઘ્રાન્વ્યાઘ્રા ન સ્યુર્ઋતે વનમ્।
વનં હિ રક્ષ્યતે વ્યાઘ્રૈર્વ્યાઘ્રાન્રક્ષતિ કાનનમ્ ॥ 5-37-46 (33132)
ન તથેચ્છન્તિ કલ્યાણાન્પરેષાં વેદિતું ગુણાન્।
યથેષાં જ્ઞાતુમિચ્છન્તિ નૈર્ગુણ્યં પાપચેતસઃ ॥ 5-37-47 (33133)
અર્થસિદ્ધિં પરામિચ્છન્ધર્મમેવાદિતશ્ચરેત્।
નહિ ધર્માદપૈત્યર્થઃ સ્વર્ગલોકાદિવામૃતમ્ ॥ 5-37-48 (33134)
યસ્યાત્મા વિરતઃ પાપાત્કલ્યાણે ચ નિવેશિતઃ।
તેન સર્વમિદં બુદ્ધં પ્રકૃતિર્વિકૃતિશ્ચ યા ॥ 5-37-49 (33135)
યો ધર્મમર્થં કામં ચ યથાકાલં નિષેવતે ।
ધર્માર્થકામસંયોગં સોઽમુત્રેહ ચ વિન્દતિ ॥ 5-37-50 (33136)
સન્નિયચ્છતિ યો વેગમુત્થિતં ક્રોધહર્ષયોઃ।
સ શ્રિયો ભાજનં રાજન્યશ્ચાપત્સુ ન મુહ્યતિ ॥ 5-37-51 (33137)
બલં પઞ્ચવિધં નિત્યં પુરુષાણાં નિબોધ મે।
યત્તુ બાહુબલં નામ પ્રથમં વલમુચ્યતે ॥ 5-37-52 (33138)
અમાત્યલાભો ભદ્રં તે દ્વિતીયં બલમુચ્યતે।
તૃતીયં ધનલાભં તુ બલમાહુર્મનીષિણઃ ॥ 5-37-53 (33139)
યત્ત્વસ્ય સહજં રાજન્પિતૃપૈતામહં બલમ્ ।
અભિજાતબલં નામ તચ્ચતુર્થં બલં સ્મૃતમ્ ॥ 5-37-54 (33140)
યેન ત્વેતાનિ સર્વાણિ સઙ્ગૃહીતાનિ ભારત ।
યદ્બલાનાં બલં શ્રેષ્ઠં તત્પ્રજ્ઞાબલમુચ્યતે ॥ 5-37-55 (33141)
મહતે યોઽપકારાય નરસ્ય પ્રભવેન્નરઃ ।
તેન વૈરં સમાસજ્ય દૂરસ્થોઽસ્મીતિ નાશ્વસેત્ ॥ 5-37-56 (33142)
સ્ત્રીષુ રાજસુ સર્પેષુ સ્વાધ્યાયપ્રભુશત્રુષુ ।
ભોગેષ્વાયુષિ વિશ્વાસં કઃ પ્રાજ્ઞઃ કર્તુમર્હતિ ॥ 5-37-57 (33143)
પ્રજ્ઞાશરેણાભિહતસ્ય જન્તો-
શ્ચિકિત્સકાઃ સન્તિ ન ચૌષધાનિ ।
ન હોમમન્ત્રા ન ચ મઙ્ગલાનિ
નાથર્વણા નાપ્યગદાઃ સુસિદ્ધાઃ ॥ 5-37-58 (33144)
સર્પશ્ચાગ્નિશ્ચ સિંહશ્ચ કુલપુત્રશ્ચ ભારત।
નાવજ્ઞેયા મનુષ્યેણ સર્વે હ્યેતેઽતિતેજસઃ ॥ 5-37-59 (33145)
અગ્નિસ્તેજો મહલ્લોકે ગૂઢસ્તિષ્ઠતિ દારુષુ।
ન ચોપયુઙ્ક્તે તદ્દારુ યાવન્નોદ્દીપ્યતે પરૈઃ ॥ 5-37-60 (33146)
સ એવ ખલુ દારુભ્યો યદા નિર્મથ્ય દીપ્યતે।
તદ્દારુ ચ વનં ચાન્યન્નિર્દહત્યાશુ તેજસા ॥ 5-37-61 (33147)
એવમેવ કુલે જાતાઃ પાવકોપમતેજસઃ।
ક્ષમાવન્તો નિરાકારાઃ કાષ્ઠેઽગ્નિરિવ શેરતે ॥ 5-37-62 (33148)
લતાધર્મા ત્વં સપુત્રઃ સાલઃ પાણ્ડુસુતા મતાઃ।
ન લતા વર્ધતે જાતુ મહાદ્રુમમનાશ્રિતા ॥ 5-37-63 (33149)
વનં રાજંસ્તવ પુત્રોઽમ્બિકેય
સિંહાન્વને પાણ્ડવાંસ્તાત વિદ્ધિ।
સિંહૈર્વિહીનં હિ વનં વિનશ્યેત્
સિંહા વિનશ્યેયુર્ઋતે વનેન ॥ ॥ 5-37-64 (33150)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ પ્રજાગરપર્વણિ સપ્તત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-37-2 નમતઃ નામયતઃ। મરીચિનઃ મરીચિમતઃ સૂર્યચન્દ્રાદેઃ। વ્રીહ્યાદિત્વાન્મત્વર્થીય ઇનિઃ। પાદાન્ રશ્મીન્ ॥ 5-37-3 અશિષ્યં શાસનાનર્હમ્। તુષ્યેત્ અલ્પલાભેનેતિ શેષઃ। ભદ્રમશ્નુત ઇતિ। શત્રુસેવયા સ્ત્રીરક્ષયા ચ યો ભદ્રમશ્રુતે તૌ દ્વૌ મૂર્ખાવિત્યર્થઃ। નો રક્ષતીતિ ઙ પાઠઃ ॥ 3 ॥ 5-37-4 અભિજાતઃ કુલીનઃ ॥ 5-37-5 શ્વશુરઃ સન્ યો વધ્વા પુત્રભાર્યયા સહ અવહાસં પરિહાસં તત્પિત્રાદિભિરિવ મન્યતે સ એકાદશઃ। વધ્વા સ્નુષયા ભૂતયા અવસન્નભયો નષ્ટભયઃ વધૂપિત્રાદિભિરાપદિ ત્રાતોપિ તત્રૈવ માનં કામયતે યઃ સ દ્વાદશો મૂર્ખઃ। વધ્વાવાસમિતિ ઙo પાઠઃ ॥ 5-37-10 અત્યાગઃ અતિશયિતમાગોઽપરાધઃ। આત્મવિધિત્સોતિ પોષણાર્થસ્ય ધાઞઃ સનિ રૂપમ્। આત્મપોષણેચ્છા શિશ્નોદરપરાયણતેત્યર્થઃ ॥ 5-37-11 અસયઃ ખઙ્ગાઃ। ભદ્રમસ્તુ તે એતેષાં ષણ્ણાંત્યાગેન તવ પુત્રાઃ શતાયુષો ભવન્ત્વિત્યર્થઃ ॥ 5-37-12 વૃષલી શૂદ્રા। દ્વિજશ્ત્રૈવર્ણિકઃ। પાનપઃ મદ્યપઃ ॥ 5-37-13 આદેશકૃત્ ગ્રામણીઃ । પ્રેષકઃ દ્વિજાન્ દાસ્યે નિયોજયન્। સમેત્ય સંસૃજ્ય 5-37-24 પરિસઙ્ખ્યાય સાધ્યાસાધ્યનિશ્ચયં કૃત્વા। તથા વૃત્તિં ભૃત્યજીવિકાં આયવ્યયાનુરૂપાં કૃત્વેત્યર્થઃ ॥ 5-37-27 અદીર્ઘસૂત્રં ક્ષિપ્રકારિણમ્ ॥ 5-37-29 કિંતુ મમ કિંચિત્કાર્યમસ્તીતિ। તથા વ્યપદેશં વ્યાજં કૃત્વા તાદૃશાન્મન્ત્રાદપસરેદેવેત્યર્થઃ ॥ 5-37-30 એતે વ્યવહરે ધનદાનાદૌ વર્જનીયાઃ દ્રવ્યનાશભયાત। એતેભ્યો ન ગ્રાહ્યં ચ। અધમર્ણો ઘૃણી લજ્જાવાંશ્ચેદતિનિર્બન્ધેન યાચ્યમાનઃ પ્રાણાનેવ જહ્યાત્ ॥ 5-37-34 મિતભુક્તં મિતભોજિનમ્। આદ્યૂનો બહુભોજી ॥ 5-37-36 કદર્યં અદાતારમ્ ॥ 5-37-37 સંક્લિષ્ટકર્માણં આતતાયિનમ્॥ 5-37-41 અવૃત્તિર્જીવિકાયા અભાવઃ ॥ 5-37-43 શ્વેતો ગ્રહઃ ધૂમકેતુઃ ॥ 5-37-54 અભિજાતબલં કુલબલમ્ ॥ 5-37-59 કુલપુત્રો જ્ઞાતિઃ ॥ 5-37-62 કુલે જાતાઃ પાણ્ડવાઃ ॥ 5-37-63 સાલાઃ મહાવૃક્ષઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 038
॥ શ્રીઃ ॥
5.38. અધ્યાયઃ 038
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
વિદુરેણ ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ નીતિકથનપૂર્વકં પાણ્ડવેભ્યો રાજ્યાપ્રદાને દુર્યોધનસ્ય રાજ્યભ્રંશકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-38-0 (33151)
વિદુર ઉવાચ। 5-38-0x (3491)
ઊર્ધ્વં પ્રાણા હ્યુત્ક્રામન્તિ યૂનઃ સ્થવિર આયતિ।
પ્રત્યુત્થાનાભિવાદાભ્યાં પુનસ્તાન્પ્રતિપદ્યતે ॥ 5-38-1 (33152)
પીઠં દત્ત્વા સાધવેઽભ્યાગતાય
આનીયાપઃ પરિનિર્ણિજ્ય પાદૌ।
સુખં પૃષ્ટ્વા પ્રતિવેદ્યાત્મસંસ્થાં
તતો દદ્યાદન્નમવેક્ષ્ય ધીરઃ ॥ 5-38-2 (33153)
યસ્યોદકં મધુપર્કં ચ ગાં ચ
ન મન્ત્રવિત્પ્રતિગૃહ્ણાતિ ગેહે ।
લોભાદ્ભયાદથ કાર્પણ્યતો વા
તસ્યાનર્થં જીવિતમાહુરર્યાઃ ॥ 5-38-3 (33154)
ચિકિત્સકઃ શલ્યકર્તાવકીર્ણી
સ્તેનઃ ક્રૂરો મદ્યપો ભ્રૂણહા ચ।
સેનાજીવી શ્રુતિવિક્રાયકશ્ચ
ભૃશં પ્રિયોઽપ્યતિથિર્નોદકાર્હઃ ॥ 5-38-4 (33155)
અવિક્રેયં લવણં પક્વમન્નં
દધિ ક્ષીરં મધુ તૈલં ઘૃતં ચ।
તિલા માંસં ફલમૂલાનિ શાકં
રક્તં વાસઃ સર્વગન્ધા ગુડાશ્ચ॥ 5-38-5 (33156)
અરોષણો યઃ સમલોષ્ઠાશ્મકાઞ્ચનઃ
પ્રહીણશોકો ગતસન્ધિવિગ્રહઃ ।
નિન્દાપ્રશંસોપરતઃ પ્રિયાપ્રિયે
ત્યજન્નુદાસીનવદેષ ભિક્ષુકઃ ॥ 5-38-6 (33157)
નીવારમૂલેઙ્ગુદશાકવૃત્તિઃ
સુસંયતાત્માગ્નિકાર્યેષુ ચોદ્યઃ।
વને વસન્નતિથિષ્વપ્રમત્તો
ધુરન્ધરઃ પુણ્યકૃદેષ તાપસઃ ॥ 5-38-7 (33158)
અપકૃત્ય બુદ્ધિમતો દૂરસ્થોઽસ્મીતિ નાશ્વસેત્।
દીર્ઘૌ બુદ્ધિમતો બાહૂ યાભ્યાં હિંસતિ હિંસિતઃ ॥ 5-38-8 (33159)
ન વિશ્વસેદવિશ્વસ્તે વિશ્વસ્તે નાતિવિશ્વસેત્।
વિશ્વાસાદ્ભયમુત્પન્નં મૂલાન્યપિ નિકૃન્તતિ ॥ 5-38-9 (33160)
અનીર્ષુર્ગુપ્તદારશ્ચ સંવિભાગી પ્રિયંવદઃ।
શ્લક્ષ્ણો મધુરવાક્સ્ત્રીણાં ન ચાસાં વશગો ભવેત્ ॥ 5-38-10 (33161)
પૂજનીયા મહાભાગાઃ પુણ્યાશ્ચ ગૃહદીપ્તયઃ।
સ્ત્રિયઃ શ્રિયો ગૃહસ્યોક્તાસ્તસ્માદ્રક્ષ્યા વિશેષતઃ ॥ 5-38-11 (33162)
પિતુરન્તઃપુરં દદ્યાન્માતુર્દદ્યાન્મહાનસમ્।
ગોષુ ચાત્મસમં દદ્યાત્સ્વયમેવ કૃષિં વ્રજેત્।
ભૃત્યૈર્વાણિજ્યચારં ચ પુત્રૈઃ સેવેત ચ દ્વિજાન્ ॥ 5-38-12 (33163)
અદ્ભ્યોઽગ્નિર્બ્રહ્મતઃ ક્ષત્રમશ્મનો લોહમુત્થિતમ્।
તેષાં સર્વત્રગં તેજઃ સ્વાસુ યોનિષુ શામ્યતિ ॥ 5-38-13 (33164)
નિત્યં સન્તં કુલે જાતાઃ પાવકોપમતેજસઃ।
ક્ષમાવન્તો નિરાકારાઃ કાષ્ઠેઽગ્નિરિવ શેરતે ॥ 5-38-14 (33165)
યસ્ય મન્ત્રં ન જાનન્તિ બાહ્યાશ્ચાભ્યન્તરાશ્ચ યે।
સ રાજા સર્વતશ્ચક્ષુશ્ચિરમૈશ્વર્યમશ્નુતે ॥ 5-38-15 (33166)
કરિષ્યન્ન પ્રભાષેત કૃતાન્યેવ તુ દર્શયેત્।
ધર્મકામાર્થકાર્યાણિ તથા મન્ત્રો ન ભિદ્યતે ॥ 5-38-16 (33167)
ગિરિપૃષ્ઠમુપારુહ્ય પ્રાસાદં વા રહોગતઃ।
અરણ્યે નિઃશલાકે વા તત્ર મન્ત્રોઽભિધીયતે ॥ 5-38-17 (33168)
નાસુહૃત્પરમં મન્ત્રં ભારતાર્હતિ વેદિતુમ્।
અપણ્ડિતો વાપિ સુહૃત્પણ્ડિતો વાપ્યનાત્મવાન્ ॥ 5-38-18 (33169)
નાપરીક્ષ્ય મહીપાલઃ કુર્યાત્સચિવમાત્મનઃ।
અમાત્યે હ્યર્થલિપ્સા ચ મન્ત્રરક્ષણમેવ ચ ॥ 5-38-19 (33170)
કૃતાનિ સર્વકાર્યાણિ યસ્ય પારિષદા વિદુઃ।
ધર્મે ચાર્થે ચ કામે ચ સ રાજા રાજસત્તમઃ। 5-38-20 (33171)
ગૂઢમન્ત્રસ્ય નૃપતેસ્તસ્ય સિદ્ધિરસંશયમ્ ॥
અપ્રશસ્તાનિ કાર્યાણિ યો મોહાદનુતિષ્ઠતિ। 5-38-21 (33172)
સ તેષાં વિપરિભ્રંશાદ્ભ્રશ્યતે જીવિતાદપિ ॥
કર્મણાં તુ પ્રશસ્તાનામનુષ્ઠાનં સુખાવહમ્। 5-38-22 (33173)
તેષામેવાનનુષ્ઠાનં પશ્ચાત્તાપકરં મતમ્॥
અનધીત્ય યથા વેદાન્ન વિપ્રઃ શ્રાદ્ધમર્હતિ । 5-38-23 (33174)
એવમશ્રુતષાઙ્ગુણ્યો ન મન્ત્રં શ્રોતુમર્હતિ ॥
સ્થાનવૃદ્ધિક્ષયજ્ઞસ્ય ષાઙ્ગુણ્યવિદિતાત્મનઃ। 5-38-24 (33175)
અનવજ્ઞાતશીલસ્ય સ્વાધીના પૃથિવી નૃપ ॥
અમોઘક્રોધહર્ષસ્ય સ્વયં કૃત્વાન્વવેક્ષિણઃ। 5-38-25 (33176)
આત્મપ્રત્યયકોશસ્ય વસુદૈવ વસુન્ધરા ॥
નામમાત્રેણા તુષ્યેત છત્રેણ ચ મહીપતિઃ। 5-38-26 (33177)
ભૃત્યેભ્યો વિસૃજેદર્થાન્નૈકઃ સર્વહરો ભવેત્ ॥
બ્રાહ્મણં બ્રાહ્મણો વેદ ભર્તા વેદ સ્ત્રિયં તથા। 5-38-27 (33178)
અમાત્યં નૃપતિર્વેદ રાજા રાજાનમેવ ચ ॥
ન શત્રુર્વશમાપન્નો મોક્તવ્યો વધ્યતાં ગતઃ। 5-38-28 (33179)
ન્યગ્ભૂત્વા પર્યુપાસીત વધ્વં હન્યાદ્બલે સતિ ॥
અહતાદ્ધિ ભયં તસ્માજ્જાયતે નચિરાદિવ ॥ 5-38-29 (33180)
દૈવતેષુ પ્રયત્નેન રાજસુ બ્રાહ્મણેષુ ચ।
નિયન્તવ્યઃ સદા ક્રોધો વૃદ્ધબાલાતુરેષુ ચ॥ 5-38-30 (33181)
નિરર્થં કલહં પ્રાજ્ઞો વર્જયેન્મૂઢસેવિતમ્।
કીર્તિ ચ લભતે લોકે ન ચાનર્થેન યુજ્યતે ॥ 5-38-31 (33182)
પ્રસાદો નિષ્ફલો યસ્ય ક્રોધશ્ચાપિ નિરર્થકઃ।
ન તં ભર્તારમિચ્છન્તિ ષણ્ઢં પતિમિવ સ્ત્રિયઃ ॥ 5-38-32 (33183)
ન બુદ્ધિર્ધનલાભાય ન જાડ્યમસમૃદ્ધયે।
લોકપર્યાયવૃત્તાન્તં પ્રાજ્ઞો જાનાતિ નેતરઃ ॥ 5-38-33 (33184)
વિદ્યાશીલવયોવૃદ્ધાન્બુદ્ધિવૃદ્ધાંશ્ચ ભારત।
ધનાભિજાતવૃદ્ધાંશ્ચ નિત્યં મૂઢોઽવમન્યતે॥ 5-38-34 (33185)
અનાર્યવૃત્તમપ્રાજ્ઞમસૂયકમધાર્મિકમ્।
અનર્થાઃ ક્ષિપ્રમાયાન્તિ વાગ્દુષ્ટં ક્રોધનં તથા ॥ 5-38-35 (33186)
અવિસંવાદનં દાનં સમયસ્યાવ્યતિક્રમઃ ।
આવર્તયન્તિ ભૂતાનિ સમ્યક્પ્રણિહિતા ચ વાક્॥ 5-38-36 (33187)
અવિસંવાદકો દક્ષઃ કૃતજ્ઞો મતિમાનૃજુઃ ।
અપિ સંક્ષીણકોશોઽપિ લભતે પરિવારણમ્ ॥ 5-38-37 (33188)
ધૃતિઃ શમો દમઃ શૌચં કારુણ્યં વાગનિષ્ઠુરા।
મિત્રાણાં ચાનભિદ્રોહઃ સપ્તૈતાઃ સમિધઃ શ્રિયઃ ॥ 5-38-38 (33189)
અસંવિભાગી દુષ્ટાત્મા કૃતઘ્નો નિરપત્રપઃ ।
તાદૃઙ્વરાધિપો લોકે વર્જનીયો નરાધિપ ॥ 5-38-39 (33190)
ન ચ રાત્રૌ સુખં શેતે સસર્પ ઇવ વેશ્મનિ।
યઃ કોપયતિ નિર્દોષં સદોષોઽભ્યન્તરં જનમ્ ॥ 5-38-40 (33191)
યેષુ દુષ્ટેષુ દોષઃ સ્યાદ્યોગક્ષેમસ્ય ભારત।
સદા પ્રસાદનં તેષાં દેવતાનામિવાચરેત્ ॥ 5-38-41 (33192)
યેઽર્થાઃ સ્ત્રીષુ સમાયુક્તાઃ પ્રમત્તપતિતેષુ ચ।
યે ચાનાર્યે સમાસક્તાઃ સર્વે તે સંશયં ગતાઃ ॥ 5-38-42 (33193)
યત્ર સ્ત્રી યત્ર કિતવો બાલો યત્રાનુશાસિતા।
મઞ્જન્તિ તેઽવશા રાજન્નદ્યામશ્મપ્લવા ઇવ ॥ 5-38-43 (33194)
પ્રયોજનેષુ યે સક્તા ન વિશેષેષુ ભારત।
તાનહં પણ્ડિતાન્મન્યે વિશેષા હિ પ્રસઙ્ગિનઃ ॥ 5-38-44 (33195)
યં પ્રશંસન્તિ કિતવા યં પ્રશંસન્તિ ચારણાઃ ।
યં પ્રશંસન્તિ બન્ધક્યો ન સ જીવતિ માનવઃ ॥ 5-38-45 (33196)
હિત્વા તાન્પરમેષ્વાસાન્પાણ્ડવાનમિતૌજસઃ।
આહિતં ભારતૈશ્વર્યં ત્વયા દુર્યોધને મહત્ ॥ 5-38-46 (33197)
તં દ્રક્ષ્યસિ પરિભ્રષ્ટં તસ્માત્ત્વમચિરાદિવ।
ઐશ્વર્યમદસંમૂઢં બલિં લોકત્રયાદિવ ॥ ॥ 5-38-47 (33198)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ પ્રજાગરપર્વણિ અષ્ટત્રિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-38-1 આયતિ આગચ્છતિ ॥ 5-38-2 નિર્ણિજ્ય પ્રક્ષાલ્ય। આત્મસંસ્થાં સ્વસ્થિતિમ્ ॥ 5-38-4 અવકીર્ણી નષ્ટબ્રહ્મચર્યઃ। નોદકાર્હ ઉદકમાત્રાનર્હોઽપિ અતિથિઃ ભૃશં પ્રિયઃ ॥ 5-38-15 સર્વતશ્ચક્ષુશ્ચારેઃ પરમન્ત્રં જાનન્ ॥ 5-38-17 નિઃશલાકે રહસિ ॥ 5-38-20 પારિષાદઃ સભાસદઃ ॥ 5-38-23 ષાઙ્ગુણ્યં ષણ્ણાં સંધિવિગ્રહયાનાસનદ્વૈધીભાવસમાશ્રયાણાં સમૂહઃ ન શ્રુતો યેન સઃ ॥ 5-38-25 આત્મનૈવ પ્રત્યયો જ્ઞાનં યસ્ય સ્વયમેવ જ્ઞાતકોશસ્ય ॥ 5-38-26 નામમાત્રેણૈવ રાજા ભવેત્। ભોગાંસ્તુ ભૃત્યૈઃ સમાનાનેવ ભુઞ્જીત ॥ 5-38-36 આવર્તયન્તિ શત્રૂનપિ સ્વીયાન્કુર્વન્તિ । પ્રણિહિતા પ્રયુક્તા ॥ 5-38-37 પરિવારણં પરિવારાન્ ભૃત્યમિત્રાદીન્ ॥ 5-38-38 સમિધઃ ઉદ્દીપિકાઃ ॥ 5-38-39 અસંવિભાગી પોષ્યેભ્યોઽદત્ત્વા સ્વયં ભુઞ્જાનઃ ॥ 5-38-44 યે ભૃત્યાઃ વિશેષા આધિક્યાનિ। પ્રસઙ્ગિનઃ પ્રસઙ્ગઃ સંઘર્ષસ્તત્કારિણઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 039
॥ શ્રીઃ ॥
5.39. અધ્યાયઃ 039
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
વિદુરેણ ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ જ્ઞાતિસંગ્રહે ગુણવર્ણનપૂર્વકં પુનઃ કુરુપાણ્ડવેષુ સામ્યેન વર્તનવિધાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-39-0 (33199)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-39-0x (3492)
અનીશ્વરોઽયં પુરુષો ભવાભવે
સૂત્રપ્રોતા દારુમયીવ યોષા।
ધાત્રા તુ દિષ્ટસ્ય વશે કૃતોઽયં
તસ્માદ્વદ ત્વં શ્રવણે ધૃતોઽહમ્ ॥ 5-39-1 (33200)
વિદુર ઉવાચ। 5-39-2x (3493)
અપ્રાપ્તકાલં વચનં બૃહસ્પતિરપિ બ્રુવન્।
લભતે બુધ્દ્યવજ્ઞાનમવમાનં ચ ભારત ॥ 5-39-2 (33201)
પ્રિયો ભવતિ દાનેન પ્રિયવાદેન ચાપરઃ ।
મન્ત્રમૂલબલેનાન્યો યઃ પ્રિયઃ પ્રિય એવ સઃ ॥ 5-39-3 (33202)
દ્વેષ્યો ન સાધુર્ભવતિ ન મેધાવી ન પણ્ડિતઃ।
પ્રિયે શુભાનિ કાર્યાણિ દ્વેષ્યે પાપાનિ ચૈવ હ ॥ 5-39-4 (33203)
ઉક્તં મયા જાતમાત્રેઽપિ રાજન્
દુર્યોધનં ત્યજ પુત્રં ત્વમેકમ્।
તસ્ય ત્યાગાત્પુત્રશતસ્ય વૃદ્ધિ-
રસ્યાત્યાગાત્પુત્રશતસ્ય નાશઃ ॥ 5-39-5 (33204)
ન વૃદ્ધિર્બહુમન્તવ્યા યા વૃદ્ધિઃ ક્ષયમાવહેત્।
ક્ષયોઽપિ બહુમન્તવ્યો યઃ ક્ષયો વૃદ્ધિમાવહેત્ ॥ 5-39-6 (33205)
ન સ ક્ષયો મહારાજ યઃ ક્ષયો વૃદ્ધિમાવહેત્।
ક્ષયઃ સ ત્વિહ મન્તવ્યો યં લબ્ધ્વા બહુ નાશયેત્ ॥ 5-39-7 (33206)
સમૃદ્ધા ગુણતઃ કેચિદ્ભવન્તિ ધનતોઽપરે।
ધનવૃદ્ધાન્ગુણૈર્હીનાન્ધૃતરાષ્ટ્ર વિવર્જય ॥ 5-39-8 (33207)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-39-9x (3494)
સર્વં ત્વમાયતીયુક્તં ભાષસે પ્રાજ્ઞસંમતમ્।
ન ચોત્સહે સુતં ત્યક્તું યતો ધર્મસ્તતો જયઃ ॥ 5-39-9 (33208)
વિદુર ઉવાચ। 5-39-10x (3495)
અતીવ ગુણસંપન્નો ન જાતુઃ વિનયાન્વિતઃ।
સુસૂક્ષ્મમપિ ભૂતાનામુપમર્દમુપેક્ષતે ॥ 5-39-10 (33209)
પરાપવાદનિરતાઃ પરદુઃખોદયેષુ ચ।
પરસ્પરવિરોધે ચ યતન્તે સતતોત્થિતાઃ ॥ 5-39-11 (33210)
સદોષં દર્શનં યેષાં સંવાસે સુમહદ્ભયમ્।
અર્થાદાને મહાન્દોષઃ પ્રદાને ચ મહદ્ભયમ્ ॥ 5-39-12 (33211)
યે વૈ ભેદનશીલાસ્તુ સકામા નિસ્ત્રપાઃ શઠાઃ।
યે પાપા ઇતિ વિખ્યાતાઃ સંવાસે પિરિગર્હિતાઃ ॥ 5-39-13 (33212)
યુક્તાશ્ચાન્યૈર્મહાદોષૈર્યે નરાસ્તાન્વિવર્જયેત્।
નિવર્તમાને સૌહાર્દે પ્રીતિર્નીચે પ્રણશ્યતિ ॥ 5-39-14 (33213)
યા ચૈવ ફલનિર્વૃતિઃ સૌહૃદે ચૈવ યત્સુખમ્ ।
યતતે ચાપવાદાય યત્નમારભતે ક્ષયે ॥ 5-39-15 (33214)
અલ્પેઽપ્યપકૃતે મોહાન્ન શાન્તિમધિગચ્છતિ।
તાદૃશૈઃ સઙ્ગતં નીચૈર્નૃશંસૈરકૃતાત્મભિઃ ।
નિશામ્ય નિપુણં બુદ્ધ્યા વિદ્વાન્દૂરાદ્વિવર્જયેત્ ॥ 5-39-16 (33215)
યો જ્ઞાતિમનુગૃહ્ણાતિ દરિદ્રં દીનમાતુરમ્।
સ પુત્રપશુભિર્વૃદ્ધિં શ્રેયશ્ચાનન્ત્યમશ્રુતે ॥ 5-39-17 (33216)
જ્ઞાતયો વર્ધનીયાસ્તૈર્ય ઇચ્છન્ત્યાત્મનઃ શુભમ્ ॥ 5-39-18 (33217)
કુલવૃદ્ધિં ચ રાજેન્દ્ર તસ્માત્સાધુ સમાચરં।
શ્રેયસા યોક્ષ્યતે રાજન્કુર્વાણો જ્ઞાતિસત્ક્રિયાં ॥ 5-39-19 (33218)
વિગુણા હ્યપિ સંરક્ષ્યા જ્ઞાતયો ભરતર્ષભ ।
કિંપુનર્ગુણવન્તસ્તે ત્વત્પ્રસાદાભિકાઙ્ક્ષિણઃ ॥ 5-39-20 (33219)
પ્રસાદં કુરુ વીરાણાં પાણ્ડવાનાં વિશાંપતે।
દીયતાં ગ્રામકાઃ કેચિત્તેષાં વૃત્ત્યર્થમીશ્વર ॥ 5-39-21 (33220)
એવં લોકે યશઃ પ્રાપ્તં ભવિષ્યતિ નરાધિપ।
વૃદ્ધેન હિ ત્વયા કાર્યં પુત્રાણાં તાત શાસનમ્ ॥ 5-39-22 (33221)
મયા ચાપિ હિતં વાચ્યં વિદ્ધિ માં ત્વદ્ધિતૈષિણમ્।
જ્ઞાતિભિર્વિગ્રહસ્તાત ન કર્તવ્યઃ શુભાર્થિના।
સુખાનિ સહ ભોજ્યાનિ જ્ઞાતિભિર્ભરતર્ષભ ॥ 5-39-23 (33222)
સંભોજનં સંકથનં સંપ્રીતિશ્ચ પરસ્પરમ્ ।
જ્ઞાતિભિઃ સહ કાર્યાણિ ન વિરોધઃ કદાચન ॥ 5-39-24 (33223)
જ્ઞાતયસ્તારયન્તીહ જ્ઞાતયો મઞ્જયન્તિ ચ।
સુવૃત્તાસ્તારયન્તીહ દુર્વૃત્તા મઞ્જયન્તિ ચ ॥ 5-39-25 (33224)
સુવૃત્તો ભવ રાજેન્દ્ર પાણ્જવાન્પ્રતિ માનદ।
અધર્ષણીયઃ શત્રૂણાં તૈર્વૃતસ્ત્વં ભવિષ્યતિ ॥ 5-39-26 (33225)
શ્રીમન્તં જ્ઞાતિમાસાદ્ય યો જ્ઞાતિરવસીદતિ ।
દિગ્ધહસ્તં મૃગ ઇવ સ એનસ્તસ્ય વિન્દતિ ॥ 5-39-27 (33226)
પશ્ચાદપિ નરશ્રેષ્ઠ તવ તાપો ભવિષ્યતિ ।
તાન્વા હતાન્સુતાન્વાપિ શ્રુત્વા તદનુચિન્તય ॥ 5-39-28 (33227)
યેન ખટ્વાં સમારૂઢઃ પરિતપ્યેત કર્મણા ।
આદાવેન ન તત્કુર્યાદધ્રુવે જીવિતે સતિ ॥ 5-39-29 (33228)
ન કશ્ચિન્નાપનયતે પુમાનન્યત્ર ભાર્ગવાત્ ।
શેષસંપ્રતિપત્તિસ્તુ બુદ્ધિમત્સ્વેવ તિષ્ઠતિ ॥ 5-39-30 (33229)
દુર્યોધનેન યદ્યેતત્પાપં તેષુ પુરા કૃતમ્ ।
ત્વયા તત્કુલવૃદ્ધેન પ્રત્યાનેયં નરેશ્વર ॥ 5-39-31 (33230)
તાંસ્ત્વં પદે પ્રતિષ્ઠાપ્ય લોકે વિગતકલ્મષઃ ।
ભવિષ્યસિ નરશ્રેષ્ઠ પૂજનીયો મનીષિણામ્ ॥ 5-39-32 (33231)
સુવ્યાહૃતાનિ ધીરાણાં ફલતઃ પરિચિન્ત્ય યઃ।
અધ્યવસ્યતિ કાર્યેષુ ચિરં યશસિ તિષ્ઠતિ ॥ 5-39-33 (33232)
અસમ્યગુપયુક્તં હિ જ્ઞાનં સુકુશલૈરપિ ।
ઉપલભ્યં ચાવિદિતં વિદિતં ચાનનુષ્ઠિતમ્ ॥ 5-39-34 (33233)
પાપોદયફલં વિદ્વાન્યો નારભતિ વર્ધતે ॥ 5-39-35 (33234)
યસ્તુ પૂર્વકૃતં પાપમવિમૃશ્યાનુવર્તતે ।
અગાધપઙ્કે દુર્મેધા વિષમે વિનિપાત્યતે ॥ 5-39-36 (33235)
મન્ત્રભેદસ્ય ષટ્ પ્રાજ્ઞો દ્વારાણીમાનિ લક્ષયેત્।
અર્થસન્તતિકામશ્ચ રક્ષેદેતાનિ નિત્યશઃ ॥ 5-39-37 (33236)
મદં સ્વપ્નપવિજ્ઞાનમાકારં ચાત્મસંભવમ્ ।
દુષ્ટામાત્યેષુ વિશ્રમ્ભં દૂતાચ્ચાકુશલાદપિ ॥ 5-39-38 (33237)
દ્વારાણ્યેતાનિ યો જ્ઞાત્વા સંવૃણોતિ સદા નૃપ।
ત્રિવર્ગાચરણે યુક્તઃ સ શત્રૂનધિતિષ્ઠતિ ॥ 5-39-39 (33238)
નવૈ શ્રુતમવિજ્ઞાય વૃદ્ધાનનુપસેવ્ય વા।
ધર્માર્થૌ વેદુતું શક્યૌ બૃહસ્પતિસમૈરપિ ॥ 5-39-40 (33239)
નષ્ટં સમુદ્રે પતિતં નષ્ટં વાક્યમશૃણ્વતિ।
અનાત્મનિ શ્રુતં નષ્ટં નષ્ટં હુતમનગ્નિકમ્ ॥ 5-39-41 (33240)
મત્યા પરીક્ષ્ય મેધાવી બુદ્ધ્યા સંપાદ્ય ચાસકૃત્।
શ્રુત્વા દૃષ્ટ્વાથ વિજ્ઞાય પ્રાજ્ઞૈર્મૈત્રીં સમાચરેત્ ॥ 5-39-42 (33241)
અકીર્તિ વિનયો હન્તિ હન્ત્યનર્થં પરાક્રમઃ ।
હન્તિ નિત્યં ક્ષમા ક્રોધમાચારો હન્ત્યલક્ષણમ્ ॥ 5-39-43 (33242)
પરિચ્છદેન ક્ષેત્રેણ વેશ્મના પરિચર્યયા।
પરીક્ષેત કુલં રાજન્ભોજનાચ્છાદનેન ચ ॥ 5-39-44 (33243)
ઉપસ્થિતસય કામસ્ય પ્રતિવાદો ન વિદ્યતે।
અપિ નિર્મુક્તદેહસ્ય કામરક્તસ્ય કિં પુનઃ ॥ 5-39-45 (33244)
પ્રાજ્ઞોપસેવિનં વૈદ્યં ધાર્મિકં પ્રિયદર્શનમ્ ।
મિત્રવન્તં સુવાક્યં ચ સુહૃદં પરિપાલયેત્ ॥ 5-39-46 (33245)
દુષ્કુલીનઃ કુલીનો વા મર્યાદાં યો ન લઙ્ઘયેત્।
ધર્માપેક્ષી મૃદુર્હ્રીમાન્સ કુલીનશતાદ્વરઃ ॥ 5-39-47 (33246)
યયોશ્ચિત્તેન વા ચિત્તં નિભૃતં નિભૃતેન વા।
સમેતિ પ્રજ્ઞયા પ્રજ્ઞા તયોર્મૈત્રી ન જીર્યતિ ॥ 5-39-48 (33247)
દુર્બુદ્ધિમકૃતપ્રજ્ઞં છન્નં કૂપં તૃણૈરિવ।
વિવર્જયીત મેધાવી તસ્મિન્મૈત્રી પ્રણશ્યતિ ॥ 5-39-49 (33248)
અવલિપ્તેષુ મૂર્ખેષુ રૌદ્રસાહસિકેષુ ચ।
તથૈવાપેતધર્મેષુ ન મૈત્રીમાચરેદ્બુધઃ ॥ 5-39-50 (33249)
કૃતજ્ઞં ધાર્મિકં સત્યમક્ષુદ્રં દૃઢભક્તિકમ્ ।
જિતેન્દ્રિયં સ્થિતં સ્થિત્યાં મિત્રમિત્યભિવાઞ્છતિ ॥ 5-39-51 (33250)
ઇન્દ્રિયાણામનુત્સર્ગો મૃત્યુનાપિ વિશિષ્યતે।
અત્યર્થં પુનરુત્સર્ગઃ સાદયેદ્દૈવતાનપિ ॥ 5-39-52 (33251)
માર્દવં સર્વભૂતાનામનસૂયા ક્ષમા ધૃતિઃ।
આયુષ્યાણિ બુધાઃ પ્રાહુર્મિત્રાણાં ચાવિમાનના ॥ 5-39-53 (33252)
અપનીતં સુનીતેન યોઽર્થં પ્રત્યાનિનીપતે ।
મતિમાસ્થાય સુદૃઢાં તદકાપુરુષવ્રતમ્ ॥ 5-39-54 (33253)
આયત્યાં પ્રતિકારજ્ઞસ્તદાત્વે દૃઢનિશ્ચયઃ ।
અતીતે કાર્યશેષજ્ઞો નરોઽર્થૈર્ન પ્રહીયતે॥ 5-39-55 (33254)
કર્મણા મનસા વાચા યદભીક્ષ્ણં નિષેવતે ।
તદેવાપહરત્યેનં તસ્માત્કલ્યાણમાચરેત્ ॥ 5-39-56 (33255)
મઙ્ગલાલમ્ભનં યોગઃ શ્રુતમુત્થાનમાર્જવમ્।
ભૂતિમેતાનિ કુર્વન્તિ સતાં ચાભીક્ષ્ણદર્શનમ્ ॥ 5-39-57 (33256)
અનિર્વેદઃ શ્રિયો મૂલં લાભસ્ય ચ શુભસ્ય ચ।
મહાન્ભવત્યનિર્વિષ્ણઃ સુખં ચાનન્ત્યમશ્નુતે ॥ 5-39-58 (33257)
નાતઃ શ્રીમત્તરં કિંચિદન્યત્પથ્યતમં મતમ્।
પ્રભવિષ્ણોર્યથા તાત ક્ષમા સર્વત્ર સર્વદા ॥ 5-39-59 (33258)
ક્ષમેદશક્તઃ સર્વસ્ય શક્તિમાન્ધર્મકારણાત્।
અર્થાનર્થૌ સમૌ યસ્ય તસ્ય નિત્યં ક્ષમા હિતા ॥ 5-39-60 (33259)
યત્સુખં સેવમાનોઽપિ ધર્માર્થાભ્યાં ન હીયતે।
કામં તદુપસેવેત ન મૂઢવ્રતમાચરેત્ ॥ 5-39-61 (33260)
દુઃખાર્તેષુ પ્રમત્તેષુ નાસ્તિકેષ્વલસેષુ ચ।
ન શ્રીર્વસત્યદાન્તેષુ યે ચોત્સાહવિવર્જિતાઃ ॥ 5-39-62 (33261)
આર્જવેન નરં યુક્તમાર્જવાત્સવ્યપત્રપમ્।
અશક્તં મન્યમાનાસ્તુ ધર્ષયન્તિ કુબુદ્ધયઃ ॥ 5-39-63 (33262)
અત્યાર્યમતિદાતારમતિશૂરમતિવ્રતમ્ ।
પ્રજ્ઞાભિમાનિનં ચૈવ શ્રીર્ભયાન્નોપસર્પતિ ॥ 5-39-64 (33263)
ન ચાતિગુણવત્સ્વેષા નાત્યન્તં નિર્ગુણેષુ ચ।
નેષા ગુણાન્કામયતે નૈર્ગુણ્યાન્નાનુરજ્યતે।
ઉન્મત્તા ગૌરિવાન્ધા શ્રીઃ ક્વચિદેવાવતિષ્ઠતે ॥ 5-39-65 (33264)
અગ્નિહોત્રફલા વેદાઃ શીલવૃત્તફલં શ્રુતમ્।
રતિપુત્રફલા નારી દત્તભુક્તફલં ધનમ્ ॥ 5-39-66 (33265)
અધર્મોપાર્જિતૈરર્થૈર્યઃ કરોત્યૌર્ધ્વદેહિકમ્।
ન સ તસ્ય ફલં પ્રેત્ય ભુઙ્ક્તેઽર્થસ્ય દુરાગમાત્ ॥ 5-39-67 (33266)
કાન્તારે વનદુર્ગેષુ કૃચ્છ્રાસ્વાપત્સુ સંભ્રમે।
ઉદ્યતેષુ ચ શસ્ત્રેષુ નાસ્તિ સત્વવતાં ભયમ્ ॥ 5-39-68 (33267)
ઉત્થાનં સંયમો દાક્ષ્યમપ્રમાદો ધૃતિઃ સ્મૃતિઃ ।
સમીક્ષ્ય ચ સમારમ્ભો વિદ્ધિ મૂલં ભવસ્ય તુ ॥ 5-39-69 (33268)
તપો બલં તાપમાનાં બ્રહ્મ બ્રહ્મવિદાં બલમ્ ।
હિંસા બલમસાધૂનાં ક્ષમા ગુણવતાં બલમ્ ॥ 5-39-70 (33269)
અષ્ટૌ તાન્યવ્રતઘ્નાનિ આપો મૂલં ફલં પયઃ।
હવિર્બ્રાહ્મણકામ્યા ચ ગુરોર્વચનમૌષધમ્ ॥ 5-39-71 (33270)
ન તત્પરસ્ય સન્દધ્યાત્પ્રતિકૂલં યદાત્મનઃ।
સઙ્ગ્રહેણૈવ ધર્મઃ સ્યાત્કામાદન્યઃ પ્રવર્તતે ॥ 5-39-72 (33271)
અક્રોધેન જયેત્ક્રોધમસાધું નાધુના જયેત્।
જયેત્કદર્યં દાનેન જયેન્મત્યેન ચાનૃતમ્ ॥ 5-39-73 (33272)
સ્ત્રીધૂર્તકેઽલસે ભીરૌ ચણ્ડે પુરુષમાનિનિ।
ચોરે કૃતઘ્ને વિશ્વાસો ન કાર્યો ન ચ નાસ્તિકે ॥ 5-39-74 (33273)
અભિવાદનશીલપ્ય નિત્યં વૃદ્ધોપસેવિનઃ ।
ચત્વારિ સંપ્રવર્ધન્તે કીર્તિરાપુર્યશો બલમ્॥ 5-39-75 (33274)
અતિક્લેશેન યેઽથોઃ સ્વધર્મસ્યાનિક્રમેણ વા।
અરેર્વા પ્રણિપાતેન મા .. તેષુ મનઃ કૃથાઃ ॥ 5-39-76 (33275)
અવિદ્યઃ પુરુષઃ શોચ્યઃ શોચ્યં મૈથુનમપ્રજમ્।
નિરાહારાઃ પ્રજાઃ શોચ્યાઃ શોચ્યં રાષ્ટ્રમરાજકં ॥ 5-39-77 (33276)
અધ્વા જરા દેહવતાં પર્વતાનાં જલં જરા।
અસંભોગો જરા સ્ત્રીણાં વાક્છલ્યં મનસો જરા॥ 5-39-78 (33277)
અનામ્નાયમલા વેદા બ્રાહ્મણસ્યાવ્રતં મલમ્।
મલં પૃથિવ્યા વાહ્લીકાઃ પુરુષસ્યાનૃતં મલમ્ ॥ 5-39-79 (33278)
કૌતૂહલમલા સાધ્વી વિપ્રવાસમલાઃ સ્ત્રિયઃ ॥ 5-39-80 (33279)
સુવર્ણસ્ય મલં રૂપ્યં રૂપ્યસ્યાપિ મલં ત્રપુ।
જ્ઞેયં ત્રપુમલં સીમં સીસસ્યાપિ મલં મલમ્ ॥ 5-39-81 (33280)
ન સ્વપ્નેન જયેન્નિદ્રાં ન કામેન જયેત્સ્ત્રિયઃ।
નેન્ધનેન જયેદગ્નિં ન પાનેન સુરાં જયેત્ ॥ 5-39-82 (33281)
યસ્ય દાનજિતં મિત્રં શત્રવો યુધિ નિર્જિતાઃ ।
અન્નપાનજિતા દારાઃ સફલં તસ્ય જીવિતમ્ ॥ 5-39-83 (33282)
સહસ્રિણોઽપિ જીવન્તિ જીવન્તિ શતિનસ્તથા ।
ધૃતરાષ્ટ્ર વિમુઞ્ચેચ્છાં ન કથઞ્ચિન્ન જીવ્યતે ॥ 5-39-84 (33283)
યત્પૃથિવ્યાં વ્રીહિયવં હિરણ્યં પશવઃ સ્ત્રિયઃ ।
નાલમેકસ્ય તત્સર્વમિતિ પશ્યન્ન મુહ્યતિ॥ 5-39-85 (33284)
રાજન્ભૂયો બ્રવીમિ ત્વાં પુત્રેષુ સમમાચર।
સમતા યદિ તે રાજન્સ્વેષુ પાણ્ડુસુતેષુ વા ॥ ॥ 5-39-86 (33285)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ પ્રજાગરપર્વણિ એકોનચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-39-1 ભવાભવે ઐશ્વર્યાનૈશ્વર્યે। દિષ્ટસ્ય દૈવસ્ય। વદૈવ નતુ મ દૂષયેતિ ભાવઃ। ધૃતઃ ધૃતિમાન્ ॥ 5-39-2 બુદ્ધ્યવજ્ઞાનં અવજ્ઞાતબુદ્ધિત્વમ્ ॥ 5-39-9 આયતીયુક્તં ઉદર્કે હિતમ્ ॥ 5-39-15 ફલનિર્વૃત્તિઃ સુખં ચ પ્રણશ્યતિ। આરભતે નીચ ઇતિ શેષઃ ॥ 5-39-16 સઙ્ગતં સંબન્ધમ્। નિશામ્ય વિચાર્ય ॥ 5-39-27 દિગ્ધહસ્તં વિષાક્તબાણહસ્તમ્। સ શ્રીમાન્ એનસ્તસ્ય જ્ઞાતેરવસાદજં પાપં વિન્દતિ। મૃગવધજં પાપં વ્યાધ ઇવેત્યર્થઃ ॥ 5-39-29 ખટ્વાં સમારૂઢશ્ચિન્તાગારં પ્રવિષ્ટઃ ॥ 5-39-30 ભાર્ગવાત્ શુક્રાદન્યત્ર નીતિશાસ્ત્રકર્તારં શુક્રં વિહાય અન્યઃ કશ્ચિદપિ ન અપનયતે ઇતિ ન અપિતુ સર્વોઽપ્યપનયતે અનીતિં કરોતિ। અતઃ યત્ અતીતં તત્ અતીતમેવ। શેષસ્ય તત્કાલોચિતસ્ય અર્થસ્ય પ્રતિપત્તિઃ વિચારઃ કર્તવ્ય ઇત્યર્થઃ ॥ 5-39-31 પ્રત્યાનેયં પ્રતિકર્તવ્યમ્॥ 5-39-33 અધ્યવસ્યતિ નિશ્ચયં કરોતિ ॥ 5-39-34 સુકુશલૈરપ્યુપયુક્તં ઉપદિષ્ટં તત્ જ્ઞાનં અસમ્યગેવ। યતઃ ઉપલભ્યં જ્ઞેયં તેન અવિદિતં ન જ્ઞાતં । જ્ઞાતં વા તત્ નાનુષ્ઠિતમ્। મદુક્તં ત્વયિ નિષ્ફલમેવેતિ ભાવઃ ॥ 5-39-35 પાપોદયફલં પાપહેતુભૂતપ્રયોજનકં કર્મ યો નારભતે સ વર્ધતે ॥ 5-39-36 પાપમેવાનુવર્તતે સતતં કરોતિ। પઙ્કે નારકે ॥ 5-39-38 અવિજ્ઞાનં પરકીયગુપ્તચારાદેરજ્ઞાનમ્। આત્મસંભવં આકારં નેત્રવક્રવિકારાદિકમ્ ॥ 5-39-39 મન્ત્રભેદસ્ય દ્વારાણિ સંવૃણોતિ પિદધાતિ ॥ 5-39-40 શ્રુતં શાસ્ત્રમ્ ॥ 5-39-44 પરિચ્છદઃ ભોગ્યવસ્તુસામગ્રી । ક્ષેત્રેણ જન્મસ્થાનેન। કુગ્રામવાસિષુ પ્રાયેણ વિવેકાભાવાત્। પરિચર્યયા આચારેણ ॥ 5-39-46 વૈદ્યં વિદ્યાવન્તમ્ ॥ 5-39-52 ઇન્દ્રિયાણાં ઉત્સર્ગો વિષયેષુ પ્રવૃત્તિઃ। અનુત્સર્ગો વિષયેભ્યો નિવૃત્તિઃ। સા મૃત્યુતુલ્યા દુરનુષ્ઠેયેત્યર્થઃ ॥ 5-39-53 આયુષ્યાણિ આયુષ્કરાણિ ॥ 5-39-54 અપનીતં નાશિતમ્ ॥ 5-39-55 આયત્યાં આગામિતિ કાલે દુઃખસ્ય પ્રતીકારજ્ઞઃ તદાત્વે વર્તમાને દૃઢનિશ્ચયઃ ॥ 5-39-57 મઙ્ગલાનાં દધિદૂર્વાગવાદીનાં આલમ્ભનં સ્પર્શઃ। યોગઃ સહાયસંપત। ઉત્થાનં ઉદ્યમઃક ॥ 5-39-58 અનિર્વેદઃ ઉદ્યોગાત્ અનુપરમઃ ॥ 5-39-61 મૂઢવ્રતં આહારાદૌ અતિનિર્બન્ધમ્ ॥ 5-39-62 અદાન્તેષુ લિપ્સાહીનેષુ॥ 5-39-67 ઔર્ધ્વદેહિકં પરલોકસાધનં યજ્ઞદાનાદિ ॥ 5-39-69 સંયમઃ ઇન્દ્રિયાણાં નિગ્રહઃ। ભવસ્ય ઐશ્વર્યસ્ય ॥ 5-39-71 બ્રાહ્મણકામ્યા બ્રાહ્મણસ્ય ઇચ્છા ઇત્યેત્યર્થઃ ॥ 5-39-73 સંદધ્યાત્ કુર્યાત્ ॥ 5-39-73 સાધુના ... 5-39-78 સ્ત્રીધૂર્તકે સ્ત્રિયાં ધુતે ચેત્યેકવદ્ભાવઃ ॥ 5-39-79 વાહ્લીકાઃ પઞ્ચાનાં સિન્ધુષષ્ટાનાં નદીનાં યત્ર સંગમઃ વાહ્લીકા નામ તે દેશાઃ ॥ 5-39-80 વિપ્રવાસઃ પ્રવાસઃ ॥ 5-39-82 સ્વપ્નેન શયનેન ॥ 5-39-86 યદિ તે સ્વેષુ પુત્રેષુ પાણ્ડવેષુ ચ સમતાસ્તિ તર્હિ સર્વેષુ સમમેવાચર ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 040
॥ શ્રીઃ ॥
5.40. અધ્યાયઃ 040
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
વિદુરેણ ધૃતરાષ્ટ્રં પ્રતિ તત્તદ્વર્ણવર્મણાં તૈત્તૈશ્વશ્યાનુષ્ઠેયત્વકથનપૂર્વકં યુધિષ્ઠિરસ્ય રાજ્યં પ્રદાય ક્ષાત્રધર્મે નિયોજનચોદનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-40-0 (33286)
વિદુર ઉવાચ। 5-40-0x (3496)
યોઽભ્યર્ચિતઃ મદ્ભિરસઞ્જમાનઃ
કરોત્યર્થં શક્તિમહાપયિત્વા।
ક્ષિપ્રં યશસ્તં સમુપૈતિ મન્ત-
મલં પ્રસન્ના હિ સુખાય સન્તઃ ॥ 5-40-1 (33287)
મહાન્તમપ્યર્થમધર્મયુક્તં
યઃ મન્ત્યજત્યનપાકૃષ્ટ એવ।
સુખં સુદુઃખાન્યવમુચ્ય શેતે
જીર્ણાં ત્વચં સર્પ ઇવાવમુચ્ય ॥ 5-40-2 (33288)
અનૃતે ચ સમુત્કર્પો રાજગામિ ચ પૈશુનમ્ ।
ગુરોશ્ચાલીકનિર્બન્ધઃ સમાનિ બ્રહ્મહત્યયા ॥ 5-40-3 (33289)
અસૂયૈકપદં મૃત્યુરતિવાદઃ શ્રિયો વધઃ।
અશુશ્રૂષા ત્વરા શ્લાઘા વિદ્યાયાઃ શત્રવસ્ત્રઃ ॥ 5-40-4 (33290)
આલસ્યં મદમોહૌ ચ ચાપલં ગોષ્ઠિરેવ ચ।
સ્તબ્ધતા ચાભિમાનિત્વં તથા ત્યાગિત્વમેવ ચ ॥ 5-40-5 (33291)
એતે વૈ સપ્ત દોષાઃ સ્યુઃ સદા વિદ્યાર્થિનાં મતાઃ ।
સુખાર્થિનઃ કુતો વિદ્યા નાસ્તિ વિદ્યાર્થિનઃ સુખં।
સુખાર્થી વા ત્યજેદ્વિદ્યાં વિદ્યાર્થી વા ત્યજેત્સુખમ્ ॥ 5-40-6 (33292)
નાગ્નિસ્તૃપ્યતિ કાષ્ઠાનાં નાપગાનાં મહોદધિઃ।
નાન્તકઃ સર્વભૂતાનાં ન પુંસાં વામલોચના ॥ 5-40-7 (33293)
આશા ધૃતિં હન્તિ સમૃદ્ધિમન્તકઃ
ક્રોધઃ શ્રિયં હન્તિ યશઃ કદર્યતા ।
અપાલનં હન્તિ પશૂંશ્ચ રાજ-
ન્નેકઃ ક્રુદ્ધો બ્રાહ્મણો હન્તિ રાષ્ટ્રમ્ ॥ 5-40-8 (33294)
અજાશ્ચ કાંસ્યં રજતં ચ નિત્યં
મધ્વાકર્ષઃ શકુનિઃ શ્રોત્રિયશ્ચ ।
વૃદ્ધો જ્ઞાતિરવસન્નઃ કુલીન
એતાનિ તે સન્તુ ગૃહે સદૈવ ॥ 5-40-9 (33295)
અજોક્ષા ચન્દનં વીણા આદર્શો મધુસર્પિષી ।
વિષમૌદુમ્બરં શઙ્ખઃ સ્વર્ણનાભોઽથ રોચના ॥ 5-40-10 (33296)
ગૃહે સ્થાપયિતવ્યાનિ ધન્યાનિ મનુરબ્રવીત્।
દેવબ્રાહ્મણપૂજાર્થમતિથીનાં ચ ભારત ॥ 5-40-11 (33297)
ઇદં ચ ત્વાં સર્વપરં બ્રવીમિ
પુણ્યં પદં તાત મહાવિશિષ્ટમ્।
ન જાતુ કામાન્ન ભયાન્ન લોભા-
દ્ધર્મં જહ્યાજ્જીવિસ્યાપિ હેતોઃ ॥ 5-40-12 (33298)
નિત્યો ધર્મઃ સુખદુઃખે ત્વનિત્યે
જીવો નિત્યો ધાતુરસ્ય ત્વનિત્યઃ।
ત્યક્ત્વાઽનિત્યં પ્રતિતિષ્ઠસ્વ નિત્યે
સંતુષ્ય સન્તોષપરા હિ સન્તઃ ॥ 5-40-13 (33299)
મહાબલાન્પશ્ય મહાનુભાવાન્
પ્રશાસ્ય ભૂમિં ધનધાન્યપૂર્ણામ્।
રાજ્યાનિ હિત્વા વિપુલાંશ્ચ ભોગાન્।
ગતાન્નરેન્દ્રાન્વશમન્તકસ્ય ॥ 5-40-14 (33300)
મૃતં પુત્રં દુઃખપુષ્ટં મનુષ્યા
ઉત્ક્ષિપ્ય રાજન્સ્વગૃહાન્નિર્હરન્તિ।
તં મુક્તકેશાઃ કરુણં રુદન્તિ
ચિતામધ્યે કાષ્ઠમિવ ક્ષિપન્તિ॥ 5-40-15 (33301)
અન્યો ધનં પ્રેતગતસ્ય ભુઙ્ક્તે
વયાંસિ ચાગ્નિશ્ચ શરીરધાતૂન્।
દ્વાભ્યામયં સહ ગચ્છત્યમુત્ર
પુણ્યેન પાપેન ચ વેષ્ટ્યમાનઃ ॥ 5-40-16 (33302)
ઉસૃજ્ય વિનિવર્તન્તે જ્ઞાતયઃ સુહૃદઃ સુતાઃ।
અપુષ્પાનફલાન્વૃક્ષાન્યથા તાત પતત્રિણઃ ॥ 5-40-17 (33303)
અગ્નૌ પ્રાસ્તં તુ પુરુષં કર્માન્વેતિ સ્વયં કૃતમ્।
તસ્માત્તુ પુરુષો યત્નાદ્ધર્મં સઞ્ચિનુયાચ્છનૈઃ ॥ 5-40-18 (33304)
અસ્માલ્લોકાદૂર્ધ્વમમુષ્ય ચાધો
મહત્તમસ્તિષ્ઠતિ હ્યન્ધકારમ્।
તદ્વૈ મહામોહનમિન્દ્રિયાણાં
બુદ્ધ્યસ્વ મા ત્વાં પ્રલભેત રાજન્ ॥ 5-40-19 (33305)
ઇદં વચઃ શક્ષ્યસિ ચેદ્યથાવ-
ન્નિશમ્ય સર્વં પ્રતિપત્તુમેવ।
યશઃ પરં પ્રાપ્સ્યસિ જીવલોકે
ભયં નચામુત્ર નચેહ તેઽસ્તિ ॥ 5-40-20 (33306)
આત્મા નદી ભારત પુણ્યતીર્થા
સત્યોદયા ધૃતિકૂલા દયોર્મિઃ।
તસ્યાં સ્નાતઃ પૂયતે પુણ્યકર્મા
પુણ્યો હ્યાત્મા નિત્યમલોભ એવ ॥ 5-40-21 (33307)
કામક્રોધગ્રાહવતીં પઞ્ચેન્દ્રિયજલાં નદીમ્।
નાવં ધૃતિમયીં કૃત્વા જન્મદુર્ગાણિ સંતર ॥ 5-40-22 (33308)
પ્રજ્ઞાવૃદ્ધં ધર્મવૃદ્ધં સ્વબન્ધું
વિદ્યાવૃદ્ધં વયસા ચાપિ વૃદ્ધમ્ ।
કાર્યાકાર્યે પૂજયિત્વા પ્રસાદ્ય
યઃ સંપૃચ્છેન્ન સ મુહ્યેત્કદાચિત્ ॥ 5-40-23 (33309)
ધૃત્યા શિશ્રોદરં રક્ષેત્પાણિપાદં ચ ચક્ષુષા ।
ચક્ષુઃશ્રોત્રે ચ મનસા મનો વાચં ચ કર્મણા ॥ 5-40-24 (33310)
નિત્યોદકી નિત્યયજ્ઞોપવીતી
નિત્યસ્વાધ્યાયી પતિતાન્નવર્જી ।
સત્યં બ્રુવન્ગુરવે કર્મ કુર્વ-
ન્ન બ્રાહ્મણશ્ર્યવતે બ્રહ્મલોકાત્ ॥ 5-40-25 (33311)
અધીત્ય વેદાન્પરિસંસ્તીર્ય ચાગ્ની-
નિષ્ટ્વા યજ્ઞૈઃ પાલયિત્વા પ્રજાશ્ચ।
ગોબ્રહ્મણાર્થં શસ્ત્રપૂતાન્તરાત્મા
હતઃ સઙ્ગ્રામે ક્ષત્રિયઃ સ્વર્ગમેતિ ॥ 5-40-26 (33312)
વૈશ્યોઽધીત્ય બ્રાહ્મણાન્ક્ષત્રિયાંશ્ચ
ધનૈઃ કાલે સંવિભજ્યાશ્રિતાંશ્ચ।
ત્રેતાપૂતં ધૂમમાઘ્રાય પુણ્યં
પ્રેત્ય સ્વર્ગે દિવ્યસુખાનિ ભુઙ્ક્તે ॥ 5-40-27 (33313)
બ્રહ્મ ક્ષત્રં વૈશ્યવર્ણં ચ શૂદ્રઃ
ક્રમેણૈતાન્ન્યાયતઃ પૂજયાનઃ।
તુષ્ટેષ્વેતેષ્વવ્યથો દગ્ધપાપ-
સ્ત્યક્ત્વા દેહં સ્વર્ગસુખાનિ ભુઙ્ક્તે ॥ 5-40-28 (33314)
ચાતુર્વર્ણ્યસ્યૈષ ધર્મસ્તવોક્તો
હેતું ચાનુબ્રુવતો મે નિબોધ।
ક્ષાત્રાદ્ધર્માદ્ધીયતે પાણ્ડુપુત્ર-
સ્તં ત્વં રાજન્રાજધર્મે નિયુઙ્ક્ષ ॥ 5-40-29 (33315)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-40-30x (3497)
એવમેતદ્યથા ત્વં મામનુશાસનિ નિત્યદા।
મમાપિ ચ મતિઃ સૌમ્ય ભવત્યેવં યથાત્થ મામ્ ॥ 5-40-30 (33316)
સા તુ બુદ્ધિઃ કૃતાપ્યેવં પાણ્ડવાન્પ્રતિ મે સદા।
દુર્યોધનં સમાસાદ્ય પુનર્વિપરિવર્તતે ॥ 5-40-31 (33317)
ન દિષ્ટમભ્યતિક્રાન્તું શક્યં ભૂતેન કેનચિત્।
દિષ્ટમેવ ધ્રુવં મન્યે પૌરુષં તુ નિરર્થકમ્ ॥ ॥ 5-40-32 (33318)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ પ્રજાગરપર્વણિ ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ॥ સમાપ્તમિદં પ્રજાગરપર્વ ॥ -------
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-40-1 પ્રમન્નઃ સન્તઃ સાધવઃ સુખાય અલં સુખં દાતું પર્યાપ્તાઃ ॥ 5-40-4 એકપદં સર્વાત્મના ॥ 5-40-5 મદમોહૌ એકીકૃત્ય સપ્ત ॥ 5-40-9 આકર્ષઃ વિષાદીનામ્ ॥ 5-40-10 અજેન સહિતઃ ઉક્ષા અજોક્ષા। ઔદુમ્બરં તામ્રમયં પાત્રજાતમ્। વિષં લોહમિતિ સર્વજ્ઞઃ। સ્વર્ણનાભઃ શાલગ્રામઃ । દક્ષિણાવર્તઃ શઙ્ખઃ । 5-40-11 ધન્યાનિ મઙ્ગલાવહાનિ ॥ 5-40-12 મહાવિશિષ્ટં મહેન ઉત્સવેન અવિશિષ્ટં સમાનં માઙ્ગલિકમિત્યર્થઃ ॥ 5-40-19 અસ્માલ્લોકાદૂર્ધ્વં સ્વર્ગે। અમુષ્ય અમુષ્માત્ સ્વર્ગાત્। પ્રલભેત સ્પૃશેત્ ॥ 5-40-20 પ્રતિપત્તું જ્ઞાતું શક્ષ્યસિ ચેદિતિ સંબન્ધઃ ॥ 5-40-21 પુણ્યમપિ કિં નિત્ય મલોભ એવ। વૈરાગ્યાત્ર પરં પુણ્યમિત્યર્થઃ ॥ 5-40-24 મનો વાચં ચ વિદ્યયેતિ ઙ પાઠઃ ॥ 5-40-25 નિત્યોદકી યથાકાલં સ્નાનાચમનપરઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 041
॥ શ્રીઃ ॥
5.41. અધ્યાયઃ 041
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ પુનર્ધર્મરહસ્યકથનં ચોદિતેન વિદુરેણ સ્વસ્ય શૂદ્રયોનિજાતત્વેન તત્કથનાનૌચિત્યકથનમ્ ॥ 1 ॥ તથા સ્મરણ માત્રસંનિહિતં સનત્સુજાતંપ્રતિ ધૃતરાષ્ટ્રાય તત્વોપદેશપ્રાર્થના ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-41-0 (33319)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-41-0x (3498)
અનુક્તં યદિ તે કિઞ્ચિદ્વાચા વિદુર વિદ્યતે।
તન્મે શુશ્રૂષતો બ્રૂહિ વિચિત્રાણિ હિ ભાષસે ॥ 5-41-1 (33320)
વિદુર ઉવાચ। 5-41-2x (3499)
ધૃતરાષ્ટ્ર કુમારો વૈ યઃ પુરાણઃ સનાતનઃ।
તનત્સુજાતઃ પ્રોવાચ મૃત્યુર્નાસ્તીતિ ભારત ॥ 5-41-2 (33321)
સ તે ગુહ્યાન્પ્રકાશાંશ્ચ સર્વાન્હૃદયસંશ્રયાન્।
પ્રવક્ષ્યતિ મહારાજ સર્વબુદ્ધિમતાં વરઃ ॥ 5-41-3 (33322)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-41-4x (3500)
કિં ત્વં ન વેદ તદ્ભૂયો યન્મે બ્રૂયાત્સનાતનઃ।
ત્વમેવ વિદુર બ્રૂહિ પ્રજ્ઞાશેષોઽસ્તિ ચેત્તવ ॥ 5-41-4 (33323)
વિદુર ઉવાચ। 5-41-5x (3501)
શૂદ્રયોનાવહં જાતો નાતોઽન્યદ્વક્તુમુત્સહે।
કુમારસ્ય તુ યાબુદ્ધિર્વેદ તાં શાશ્વતીમહમ્ ॥ 5-41-5 (33324)
બ્રાહ્મીં હિ યોનિમાપન્નઃ સગુહ્યમપિ યો વદેત્।
ન તેન ગર્હ્યો દેવાનાં તસ્માદેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 5-41-6 (33325)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-41-7x (3502)
બ્રવીહિ વિદુર ત્વં મે પુરાણં તં સનાતનમ્ ।
કથમેતેન દેહેન સ્યાદિહૈવ સમાગમઃ ॥ 5-41-7 (33326)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-41-8x (3503)
ચિન્તયામાસ વિદુરસ્તભૃષિં શંસિતવ્રતમ્।
સ ચ તચ્ચિન્તિતં જ્ઞાત્વા દર્શયામાસ ભારત ॥ 5-41-8 (33327)
સ ચૈનં પ્રતિજગ્રાહ વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા ।
સુખોપવિષ્ટં વિશ્રાન્તમથૈનં વિદુરોઽબ્રવીત્॥ 5-41-9 (33328)
ભગવન્સંશયઃ કશ્ચિદ્ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય માનસઃ ।
યો ન શક્યો મયા વક્તું ત્વમસ્મૈ વક્તુમર્હસિ ॥ 5-41-10 (33329)
યં શ્રત્વાઽયં મનુષ્યેન્દ્રઃ સર્વદુઃખાતિગો ભવેત્॥ 5-41-11 (33330)
લાભાલાભૌ પ્રિયદ્વેષ્યૌ યથૈનં ન જરાન્તકૌ।
વિષહેરન્ભયામર્ષૌ શ્રુત્પિપાસે મદોદ્ભવૌ ।
અરતિશ્ચૈવ તન્દ્રી ચ કામક્રોધૌ ક્ષયોદયૌ ॥ ॥ 5-41-12 (33331)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સનત્સુજાતપર્વણિ એકચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-41-2 સનુત્કુમ્મરઃ પ્રોવાચેતિ કo પાઠઃ ॥ 5-41-4 તમહં નાભિજાનામિ તત્વતો વૈ સનાતનમિતિ કo પાઠo ॥ 5-41-12 વિષહેરન્ બાધેરન્। અમર્ષઃ અસહિષ્ણુતા । ઉદ્ભવ ઉત્કૃષ્ટૈશ્વર્યં ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 042
॥ શ્રીઃ ॥
5.42. અધ્યાયઃ 042
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સનત્સુજાતેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ તત્ત્વોપદેશઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-42-0 (33332)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-42-0x (3504)
તતો રાજા ધૃતરાષ્ટ્રો મનીષી
સંપૂજ્ય વાક્યં વિદુરેરિતં તત્।
સનત્સુજાતં રહિતે મહાત્મા
પપ્રચ્છ બુદ્ધિં પરમાં બુભૂષન્ ॥ 5-42-1 (33333)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-42-2x (3505)
સનત્સુજાત યદિમં શૃણોમિ
ન મૃત્યુરસ્તીતિ તવોપદેશમ્।
દેવાસુરા હ્યાચરન્બ્રહ્મચર્ય-
મમૃત્યવે તત્કતરન્નુ સત્યમ્ ॥ 5-42-2 (33334)
સનત્સુજાત ઉવાચ। 5-42-3x (3506)
અમૃત્યું કર્મણા કેચિન્મૃત્યુર્નાસ્તીતિ ચાપરે।
શૃણુ મે બ્રુવતો રાજન્યથૈતન્મા વિશઙ્કિથાઃ ॥ 5-42-3 (33335)
ઉભે સત્યે ક્ષત્રિયાદ્ય પ્રવૃત્તે
મોહો મૃત્યુઃ સંમતોઽયં કવીનામ્।
પ્રમાદં વૈ મૃત્યુમહં બ્રવીમિ
તથાઽપ્રમાદમમૃતત્વં બ્રવીમિ ॥ 5-42-4 (33336)
પ્રમાદાદ્વૈ અસુરાઃ પરાભવ-
ન્નપ્રમાદાદ્બ્રહ્મભૂતાઃ સુરાશ્ચ।
નૈવ મૃત્યુર્વ્યાઘ્ર ઇવાત્તિ જન્તૂ-
ન્ન હ્યસ્ય રૂપમુપલભ્યતે હિ ॥ 5-42-5 (33337)
યમં ત્વેકે મૃત્યુમતોઽન્યમાહુ-
રાત્માવાસમમૃતં બ્રહ્મચર્યમ્।
પિતૃલોકે રાજ્યમનુશાસ્તિ દેવઃ
શિવઃ શિવાનામશિવોઽશિવાનામ્ ॥ 5-42-6 (33338)
અસ્યાદેશાન્નિઃસરતે નરાણાં
ક્રોધઃ પ્રમાદો લોભરૂપશ્ચ મૃત્યુઃ।
અહં ગતેનૈવ ચરન્વિમાર્ગા-
ન્ન ચાત્મનો યોગમુપૈતિ કશ્ચિત્ ॥ 5-42-7 (33339)
તે મોહિતાસ્તદ્વશે વર્તમાના
ઇતઃ પ્રેતાસ્તત્ર પુનઃ પતન્તિ।
તતસ્તાન્દેવા અનુવિપ્લવન્તે
અતો મૃત્યુર્મરણાદભ્યુપૈતિ ॥ 5-42-8 (33340)
કર્મોદયે કર્મફલાનુરાગા-
સ્તત્રાનુ તે યાન્તિ ન તરન્તિ મૃત્યુમ્ ।
સદર્થયોગાનવગમાત્સમન્તા-
ત્પ્રવર્તતે ભોગભોગેન દેહી ॥ 5-42-9 (33341)
તદ્વૈ મહામોહનમિન્દ્રિયાણાં
મિથ્યાર્થયોગસ્ય ગતિર્હિ નિત્યા।
મિથ્યાર્થયોગાભિહતાન્તરાત્મા
સ્મરન્નુપાસ્તે વિષયાન્સમન્તાત્ ॥ 5-42-10 (33342)
અભિધ્યા વૈ પ્રથમં હન્તિ લોકાન્
કામક્રોધાવનુગૃહ્યાશુ પશ્ચાત્।
એતે બાલાન્મૃત્યવે પ્રાપયન્તિ
ધીરાસ્તુ ધૈર્યેણ તરન્તિ મૃત્યુમ્ ॥ 5-42-11 (33343)
સોઽભિધ્યાયન્નુત્પતિષ્ણન્નિહન્યા-
દનાદરેણાપ્રતિબુધ્યમાનઃ।
નૈનં મૃત્યુર્મૃત્યુરિવાત્તિ ભૂત્વા
એવં વિદ્વાન્યો વિનિહન્તિ કામાન્ ॥ 5-42-12 (33344)
કામાનુસારી પુરુષઃ કામાનનુ વિનશ્યતિ।
કામાન્વ્યુદસ્ય ધુનુતે યત્કિઞ્ચિત્પુરુષો રજઃ ॥ 5-42-13 (33345)
તમોપ્રકાશો ભૂતાનાં નરકોઽયં પ્રદૃશ્યતે।
મુહ્યન્ત ઇવ ધાવન્તિ ગચ્છન્તઃ શ્વભ્રમુન્મુખાઃ ॥ 5-42-14 (33346)
અમૂઢવૃત્તેઃ પુરુષસ્યેહ કુર્યા-
ત્કિં વૈ મૃત્યુસ્તાર્ણ ઇવાસ્ય વ્યાઘ્રઃ ।
અમન્યમાનઃ ક્ષત્રિય કિઞ્ચિદન્ય-
ન્નાધીયતે તાર્ણ ઇવાસ્ય સર્પઃ ॥ 5-42-15 (33347)
ક્રોધાલ્લોભાન્મોહભયાન્તરાત્મા
સ વૈ મૃત્યુસ્ત્વચ્છરિરે ય એષઃ।
એવં મૃત્યું જાયમાનં વિદિત્વા
જ્ઞાને તિષ્ઠન્ન બિભેતીહ મૃત્યોઃ।
વિનશ્યતે વિષયે તસ્ય મૃત્યુ-
ર્મૃત્યોર્યથા વિષયં પ્રાપ્ય મર્ત્યઃ ॥ 5-42-16 (33348)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-42-17x (3507)
યાનેવાહુરિજ્યયા સાધુલોકાન્
દ્વિજાતીનાં પુણ્યતમાન્સનાતનાત્।
તેષાં પરાર્થં કથયન્તીહ વેદા
એતદ્વિદ્વાન્નૈતિ કથં નુ કર્મ ॥ 5-42-17 (33349)
સનત્સુજાત ઉવાચ। 5-42-18x (3508)
એવં હ્યવિદ્વાનુપયાતિ તત્ર
તત્રાર્થજાતં ચ વદન્તિ વેદાઃ।
સવેહ આયાતિ પરં પરાત્મા
પ્રયાતિ માર્ગેણ નિહત્ય માર્ગાન્ ॥ 5-42-18 (33350)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-42-19x (3509)
કોઽસૌ નિયુઙ્ક્તે તમજં પુરાણં
સ ચેદિદં સર્વમનુક્રમેણ।
કિં વાસ્ય કાર્યમથવા સુખં ચ
તન્મે વિદ્વન્બ્રૂહિ સર્વં યથાવત્ ॥ 5-42-19 (33351)
સનત્સુજાત ઉવાચ। 5-42-20x (3510)
દોષો મહાનત્ર વિભેદયોગે
હ્યનાદિયોગેન ભવન્તિ નિત્યાઃ।
તથાસ્ય નાધિક્યમપૈતિ કિઞ્ચિ-
દનાદિયોગેન ભવન્તિ પુંસઃ ॥ 5-42-20 (33352)
ય એતદ્વા ભગવાન્સ નિત્યો
વિકારયોગેન કરોતિ વિશ્વમ્।
તથાચ તચ્છક્તિરિતિ સ્મ મન્યતે।
તથાર્થયોગેન ભવન્તિ વેદાઃ ॥ 5-42-21 (33353)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-42-22x (3511)
યસ્માદ્ધર્માન્નાચરન્તીહ કેચિ-
ત્તથા ધર્માન્કેચિદિહાચરન્તિ।
ધર્મઃ પાપેન પ્રતિહન્યતે સ્વિ-
દુતાહો ધર્મઃ પ્રતિહન્તિ પાપમ્ ॥ 5-42-22 (33354)
સનત્સુજાત ઉવાચ। 5-42-23x (3512)
તસ્મિન્સ્થિતૌ વાપ્યુભયં હિ નિત્યં
જ્ઞાનેન વિદ્વાન્પ્રતિહન્તિ સિદ્ધમ્।
તથાન્યથા પુણ્યમુપૈતિ દેહી
તથાગતં પાપમુપૈતિ સિદ્ધમ્ ॥ 5-42-23 (33355)
ગત્વોભયં કર્મણા યુજ્યતે સ્થિરં
શુભસ્ય પાપસ્ય સ ચાપિ કર્મણા।
ધર્મેણ પાપં પ્રણુદતીહ વિદ્વાન્
ધર્મો બલીયાનિતિ તત્ર વિદ્ધિઃ ॥ 5-42-24 (33356)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-42-25x (3513)
યાનિહાહુઃ સ્વસ્ય ધર્મસ્ય લોકા-
ન્દ્વિજાતીનાં પુણ્યકૃતાં સનાતનાન્।
તેષાં ક્રમાન્કથય તતોઽપિ ચાન્યા-
ન્નૈતદ્વિદ્વન્વેત્તુમિચ્છામિ કર્મ ॥ 5-42-25 (33357)
સનત્સુજાત ઉવાચ। 5-42-26x (3514)
યેષાં વ્રતેઽથ વિસ્પર્ધા બલે બલવતામિવ।
તે બ્રાહ્મણા ઇતઃ પ્રેત્ય સ્વર્ગે યાન્તિ પ્રકાશતામ્ ॥ 5-42-26 (33358)
યેષાં ધર્મે ચ વિસ્પર્ધા તેષાં જજ્જ્ઞાનસાધનમ્।
તે બ્રાહ્મણા ઇતો મુક્તાઃ સ્વર્ગં યાન્તિ ત્રિવિષ્ટપમ્ ॥ 5-42-27 (33359)
તસ્ય સમ્યક્સમાચારમાહુર્વેદવિદો જનાઃ।
નૈનં મન્યેત ભૂયિષ્ઠં બાહ્યમાભ્યન્તરં જનમ્ ॥ 5-42-28 (33360)
યત્ર મન્યેત ભૂયિષ્ઠં પ્રાવૃષીવ તૃણોદકમ્।
અન્નં પાનં બ્રાહ્મણસ્ય તઞ્જીવોન્નાનુસંજ્વરેત્ ॥ 5-42-29 (33361)
યત્રાકથયમાનસ્ય પ્રયચ્છત્યશિવં ભયમ્।
અતિરિક્તમિવાકુર્વન્સ શ્રેયાન્નેતરો જનઃ ॥ 5-42-30 (33362)
યો વા કથયમાનસ્ય હ્યાત્માનં નાનુસંજ્વરેત્।
બ્રહ્મસ્વં નોપભુઞ્જીત તદન્નં સંમતં સતામ્।
કુશવલ્કલચેલાદ્યં બ્રહ્મસ્વં યોગિનો વિદુઃ ॥ 5-42-31 (33363)
યથા ખં વાન્તમશ્નાતિ શ્વા વૈ નિત્યમભૂતયે ।
એવં તે વાન્તમશ્નન્તિ સ્વવીર્યસ્યોપસેવનાત્ ॥ 5-42-32 (33364)
નિત્યમજ્ઞાતચર્યા મે ઇતિ મન્યેત બ્રાહ્મણઃ।
જ્ઞાતીનાં તુ વસન્મધ્યે નૈવં વિન્દેત કિઞ્ચન ॥ 5-42-33 (33365)
કોહ્યેવમન્તરાત્માનં બ્રાહ્મણો હન્તુમર્હતિ।
નિર્લિઙ્ગમચલં શુદ્ધં સર્વદ્વન્દ્વવિવર્જિતમ્ ॥ 5-42-34 (33366)
યોઽન્યથા સન્તમાત્માનમન્યથા પ્રતિપદ્યતે।
કિં તેન ન કૃતં પાપં ચોરેણાત્માપહારિણા ॥ 5-42-35 (33367)
અશ્રાન્તઃ સ્યાદનાદાતા સંમતો નિરુપદ્રવઃ।
શિષ્ટો ન શિષ્ટવત્સ સ્યાદ્બ્રાહ્મણો બ્રહ્મવિત્કવિઃ ॥ 5-42-36 (33368)
અનાઢ્યા માનુષે વિત્તે આઢ્યા દૈવે તથા ક્રતૌ ।
તે દુર્ધર્ષા દુષ્પ્રકમ્પ્યાસ્તાન્વિદ્યાદ્બ્રહ્મણસ્તનુમ્ ॥ 5-42-37 (33369)
સર્વાન્ખિષ્ટકૃતો દેવાન્વિદ્યાદ્ય ઇહ કશ્ચન।
ન સ માનો બ્રાહ્મણસ્ય તસ્મિન્પ્રયતતે સ્વયમ્ ॥ 5-42-38 (33370)
યમપ્રયતમાનં તુ માનયન્તિ સમાહિતાઃ ।
ન માન્યમાનો મન્યેત નાવમાનેઽતિસંજ્વરેત્ ॥ 5-42-39 (33371)
લોકઃ સ્વભાવવૃત્તિર્હિ નિમેષોન્મષવત્સદા।
વિદ્વાંસો માનયન્તીહ ઇતિ મન્યેત માનિતઃ ॥ 5-42-40 (33372)
અધર્મનિપુણા મુઢા લોકે માયાવિશારદાઃ ।
ન માન્યં માનયિષ્યન્તિ એવં મન્યેત માનિતઃ ॥ 5-42-41 (33373)
ન વૈ માનં ચ મૌનં ચ સહિતૌ વસતઃ સદા।
અયં હિ લોકો માનસ્ય અસૌ મૌનસ્ય તદ્વિદુઃ ॥ 5-42-42 (33374)
શ્રીર્હિ માનાર્થસંવાસા સા ચાપિ પરિપન્થિની ।
બ્રાહ્મી સુદુર્લભા શ્રીર્હિ પ્રજ્ઞાહીનેન ક્ષત્રિય ॥ 5-42-43 (33375)
દ્વારાણિ તસ્યેહ વદન્તિ સન્તો
બહુપ્રકારાણિ દુરાધરાણિ।
સત્યાર્જવે હ્રીર્દમશૌચવિદ્યા
ષણ્માનમોહપ્રતિબન્ધનાનિ ॥ ॥ 5-42-44 (33376)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સનત્સુજાતપર્વણિ દ્વિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 043
॥ શ્રીઃ ॥
5.43. અધ્યાયઃ 043
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સનત્સુજાતેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ તત્ત્વોપદેશઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-43-0 (33377)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-43-0x (3515)
કસ્યૈષ મૌનઃ કતરન્નુ મૌનં
પ્રબ્રૂહિ વિદ્વન્નિહ મૌનભાવમ્।
મૌનેન વિદ્વાનુત યાતિ મૌનં
કથં મુને મૌનમિહાચરન્તિ ॥ 5-43-1 (33378)
સનત્સુજાત ઉવાચ। 5-43-2x (3516)
યતો ન વેદા મનસા સહૈન-
મનુપ્રવિશન્તિ તતોઽથ મૌનમ્।
યત્રોત્થિતો વેદશબ્દસ્તથાયં
સ તન્મયત્વેન વિભાતિ રાજન્ ॥ 5-43-2 (33379)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-43-3x (3517)
ઋચો યજૂંષિ યો વેદ સામવેદં ચ વેદ યઃ।
પાપાનિ કુર્વન્પાપેન લિપ્યતે કિં ન લિપ્યતે ॥ 5-43-3 (33380)
સનત્સુજાત ઉવાચ। 5-43-4x (3518)
નૈનં સામાન્યૃચો વાપિ ન યજૂંષ્યવિચક્ષણમ્।
ત્રાયન્તે કર્મણઃ પાપાન્ન તે મિથ્યા બ્રવીમ્યહમ્ ॥ 5-43-4 (33381)
ન ચ્છન્દાંસિ વૃજિનાત્તારયન્તિ
માયાવિનં માયયા સર્વમાનમ્।
નીડં શકુન્તા ઇવ જાતપક્ષા-
શ્છન્દાંસ્યેનં પ્રજહત્યન્તકાલે ॥ 5-43-5 (33382)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-43-6x (3519)
ન ચેદ્વેદા વેદવિદં ત્રાતું શક્તા વિચક્ષણ।
અથ કસ્માત્પ્રલાપોઽયં બ્રાહ્મણાનાં સનાતનઃ ॥ 5-43-6 (33383)
સનત્સુજાત ઉવાચ। 5-43-7x (3520)
તસ્યૈવ નામાદિવિશેષરૂપૈ-
રિદં જગદ્ભાતિ મહાનુભાવ ।
નિર્દિશ્ય સમ્યક્પ્રવદન્તિ વેદા-
સ્તદ્વિશ્વવૈરૂપ્યમુદાહરન્તિ ॥ 5-43-7 (33384)
તદર્થયુક્તં તપ એતદિજ્યા
તાભ્યામસૌ પુણ્યમુપૈતિ વિદ્વાન્।
પુણ્યેન પાપં વિનિહત્ય પશ્ચા-
ત્સંજાયતે જ્ઞાનવિદીપિતાત્મા ॥ 5-43-8 (33385)
જ્ઞાનેન ચાત્માનમુપૈતિ વિદ્વા-
નથાન્યથા વર્ગફલાનુકાઙ્ક્ષી।
અસ્મિન્કૃતં તત્પરિગૃહ્ય સર્વ-
મમુત્ર ભુઙ્ક્તે પુનરેતિ માર્ગમ્ ॥ 5-43-9 (33386)
અસ્મિઁલ્લોકે તપસ્તપ્તં ફલમન્યત્ર ભુજ્યતે।
બ્રાહ્મણાનામિમે લોકા વૃદ્ધે તપસિ સંયતાઃ ॥ 5-43-10 (33387)
` બ્રાહ્મણાનાં તપઃ સ્વૃદ્ધમન્યેષાં તાવદેવ તત્।
એતત્સમૃદ્ધમત્યૃદ્ધં તપો ભવતિ કેવલમ્ ॥' 5-43-11 (33388)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-43-12x (3521)
કથં સમૃદ્ધમપ્યૃદ્ધં તપો ભવતિ કેવલમ્।
સનત્સુજાત તદ્બ્રૂહિ યથા વિદ્યામ તદ્વયમ્ ॥ 5-43-12 (33389)
સનત્સુજાત ઉવાચ। 5-43-13x (3522)
નિષ્કલ્મષં તપસ્ત્વેતત્કેવલં પરિચક્ષતે।
એતત્સમૃદ્ધમપ્યૃદ્ધં તપો ભવતિ કેવલમ્ ॥ 5-43-13 (33390)
તપોમૂલમિદં સર્વં યન્માં પૃચ્છસિ ક્ષત્રિય।
તપસા વેદવિદ્વાંસઃ પરં ત્વમૃતમાપ્નુયુઃ ॥ 5-43-14 (33391)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-43-15x (3523)
કલ્મષં તપસો બ્રૂહિ શ્રુતં નિષ્કલ્મષં તપઃ।
સનત્સુજાત યેનેદં વિદ્યાં ગુહ્યં સનાતનમ્ ॥ 5-43-15 (33392)
સનત્સુજાત ઉવાચ। 5-43-16x (3524)
ક્રોધાદયો દ્વાદશ યસ્ય દોષા-
સ્તથા નૃશંસાનિ દશ ત્રિ રાજન્।
ધર્માદયો દ્વાદશૈતે પિતૄણાં
શાસ્ત્રે ગુણા યે વિદિતા દ્વિજાનામ્ ॥ 5-43-16 (33393)
ક્રોધઃ કામો લોભમોહૌ વિધિત્સા-
ઽકૃપાઽસૂયે માનશોકૌ સ્પૃહા ચ।
ઈર્ષ્યા જુગુપ્સા ચ મનુષ્યદોષા
વર્જ્યાઃ સદા દ્વાદશૈતે નરાણામ્ ॥ 5-43-17 (33394)
એકૈકમેતે રાજેન્દ્ર મનુષ્યાન્પર્યુપાસતે।
લિપ્સમાનોન્તરં તેષાં મૃગાણામિવ લુબ્ધકઃ ॥ 5-43-18 (33395)
વિકત્થનઃ સ્પૃહયાલુર્મનસ્વી
બિભ્રત્કોષં ચપલો રોષણશ્ચ।
એતાન્પાપાઃ ષણ્ણરાઃ પાપધર્માન્
પ્રકુર્વતે નો ત્રસન્તઃ સુદુર્ગે ॥ 5-43-19 (33396)
સંભોગસંવિદ્વિષમોઽતિમાની
દત્તાનુતાપી કૃપણો બલીયાન્।
વર્ગપ્રશંસી વનિતાસુ દ્વેષ્ટા
એતે પરે સપ્ત નૃશંસવર્ગાઃ ॥ 5-43-20 (33397)
ધર્મશ્ચ સત્યં ચ દમસ્તપશ્ચ
આમાત્સર્યં હ્રીસ્તિતિક્ષાનસૂયા।
યજ્ઞશ્ચ દાનં ચ ધૃતિઃ શ્રુતં ચ
વ્રતાનિ વૈ દ્વાદશ બ્રાહ્મણસ્ય ॥ 5-43-21 (33398)
યસ્ત્વેતેભ્યઃ પ્રભવેદ્દ્વાદશભ્યઃ
સર્વામપીમાં પૃથિવીં સ શિષ્યાત્।
ત્રિભિર્દ્વાભ્યામેકતો વાર્થિતો ય-
સ્તસ્ય સ્વમસ્તીતિ સ વેદિતવ્યઃ ॥ 5-43-22 (33399)
દમસ્ત્યાગોઽપ્રમાદશ્ચ એતેષ્વમૃતમાહિતમ્।
તાનિ સત્યમુખાન્યાહુર્બ્રાહ્મણા યે મનીષિણઃ ॥ 5-43-23 (33400)
દમોઽષ્ટાદશદોષઃ સ્યાત્પ્રાતિકૂલ્યં કૃતે ભવેત્ ।
અનૃતં ચાભ્યસૂયા ચ કામાર્થૌ ચ તથા સ્પૃહા॥ 5-43-24 (33401)
ક્રોધઃ શોકસ્તથા તૃષ્ણા લોભઃ પૈશૂન્યમેવ ચ।
મત્સરશ્ચ વિહિંસા ચ પરિતાપસ્તથાઽરતિઃ ॥ 5-43-25 (33402)
અપસ્મારશ્ચાતિવાદસ્તથા સંભાવનાત્મનિ।
એતૈર્વિમુક્તો દોષૈર્યઃ સ દાન્તઃ સદ્ભિરુચ્યતે ॥ 5-43-26 (33403)
મદોઽષ્ટાદશદોષઃ સ્યાત્ત્યાગો ભવતિ ષડ્વિધઃ।
વિપર્યયાઃ સ્મૃતા એતે મદદોષા ઉદાહૃતાઃ ।
દોષા દમસ્ય યે પ્રોક્તાસ્તાન્દોષાન્પરિવર્જયેત્ ॥ 5-43-27 (33404)
શ્રેયાંસ્તુ ષડ્વિધસ્ત્યાગસ્તૃતીયો દુષ્કરો ભવેત્ ।
તેન દુઃખં તરત્યેવ ભિન્નં તસ્મિઞ્જિતં કૃતે ॥ 5-43-28 (33405)
શ્રેયાંસ્તુ ષડ્વિધસ્ત્યાગઃ શ્રિયં પ્રાપ્ય ન હૃષ્યતિ ।
ઇષ્ટાપૂર્તે દ્વિતીયં સ્યાન્નિત્યવૈરાગ્યયોગતઃ ॥ 5-43-29 (33406)
કામત્યાગશ્ચ રાજેન્દ્ર સ તૃતીય ઇતિ સ્મૃતઃ ॥
અપ્યવાચ્યં વદન્ત્યેતં સ તૃતીયો ગુણઃ સ્મૃતઃ ॥ 5-43-30 (33407)
ત્યક્તૈર્દ્રવ્યૈર્યદ્ભવતિ નોપયુક્તૈશ્ચ કામતઃ।
ન ચ દ્રવ્યૈસ્તદ્ભવતિ નોપયુક્તૈશ્ચ કામતઃ ॥ 5-43-31 (33408)
ન ચ કર્મસ્વસિદ્ધેષુ દુઃખં તે ન ચ ન ગ્લપેત્।
સર્વૈરેવ ગુણૈર્યુક્તો દ્રવ્યવાનપિ યો ભવેત્ ॥ 5-43-32 (33409)
અપ્રિયે ચ સમુત્પન્ને વ્યથાં જાતુ ન ગચ્છતિ।
ઇષ્ટાન્પુત્રાંશ્ચ દારાંશ્ચ ન યાચેત કદાચન ॥ 5-43-33 (33410)
અર્હતે યાચમાનાય પ્રદેયં તચ્છુભં ભવેત્।
અપ્રમાદી ભવેદેતૈઃ સ ચાપ્યષ્ટગુણો ભવેત્ ॥ 5-43-34 (33411)
સત્યં ધ્યાનં સમાધાનં ચોદ્યં વૈરાગ્યમેવ ચ।
અસ્તેયં બ્રહ્મચર્યં ચ તથાઽસંગ્રહમેવ ચ॥ 5-43-35 (33412)
એવં દોષા મદસ્યોક્તાસ્તાન્દોષાન્પરિવર્જયેત્।
તથા ત્યાગોઽપ્રમાદશ્ચ સ ચાપ્યષ્ટગુણો મતઃ ॥ 5-43-36 (33413)
અષ્ટૌ દોષાઃ પ્રમાદસ્ય તાન્દોષાન્પરિવર્જયેત્।
ઇન્દ્રિયેભ્યશ્ચ પઞ્ચભ્યો મનસશ્ચૈવ ભારત।
અતીતાનાગતેભ્યશ્ચ મુક્ત્યુપેતઃ સુખી ભવેત્ ॥ 5-43-37 (33414)
સત્યાત્મા ભવ રાજેન્દ્ર સત્યે લોકાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ।
તાંસ્તુ સત્યમુખાનાહુઃ સત્યે હ્યમૃતમાહિતમ્ ॥ 5-43-38 (33415)
નિવૃત્તેનૈવ દોષેણ તપો વ્રતમિહાચરેત્।
એતદ્ધાતૃકૃતં વૃત્તં સત્યમેવ સતાં વ્રતમ્ ॥ 5-43-39 (33416)
દોષૈરેતૈર્વિયુક્તસ્તુ ગુણૈરેતૈઃ સમન્વિતઃ ।
એતત્સમૃદ્ધમત્યર્થં તપો ભવતિ કેવલમ્ ॥ 5-43-40 (33417)
યન્માં પૃચ્છસિ રાજેન્દ્ર સંક્ષેપાત્પ્રબ્રવીમિ તે।
એતત્પાપહરં પુણ્યં જન્મમૃત્યુજરાપહમ્ ॥ 5-43-41 (33418)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-43-42x (3525)
આખ્યાનપ઼ઞ્ચમૈર્વેદૈર્ભૂયિષ્ઠં કથ્યતે જનઃ।
તથા ચાન્યે ચતુર્વેદાસ્ત્રિધેદાશ્ચ તથા પરે ॥ 5-43-42 (33419)
દ્વિવેદાશ્ચૈકવેદાશ્ચાપ્યનૃચશ્ચ તથા પરે।
તેષાં તુ કતરઃ સ સ્યાદ્યમહં વેદ વૈ દ્વિજમ્ ॥ 5-43-43 (33420)
સનત્સુજાત ઉવાચ। 5-43-44x (3526)
એકસ્ય વેસ્યાજ્ઞાનાદ્વેદાસ્તે બહવઃ કૃતાઃ।
સત્યસ્યૈકસ્ય રાજેન્દ્ર સત્યે કશ્ચિદવસ્થિતઃ ॥ 5-43-44 (33421)
એવં વેદમવિજ્ઞાય પ્રાજ્ઞોઽહમિતિ મન્યતે।
દાનમધ્યયનં યજ્ઞો લોભાદેતત્પ્રવર્તતે॥ 5-43-45 (33422)
સત્યાત્પ્રચ્યવમાનાનાં સઙ્કલ્પો વિતથો ભવેત્।
તતો યજ્ઞઃ પ્રતાયેત સત્યસ્યાનવધારણાત્ ॥ 5-43-46 (33423)
મનસાન્યસ્ય ભવતિ વાચાન્યસ્યાથ કર્મણા।
સઙ્કલ્પસિદ્ધઃ પુરુષઃ સઙ્કલ્પાનધિતિષ્ઠતિ ॥ 5-43-47 (33424)
અનૈભૃત્યેન ચૈતસ્ય દીક્ષિતવ્રતમાચરેત્।
નામૈતદ્ધાતુનિર્વૃત્તં સત્યમેવ સતાં પરમ્॥ 5-43-48 (33425)
જ્ઞાનં વૈ નામ પ્રત્યક્ષં પરોક્ષં જાયતે તપઃ।
વિદ્યાદ્બહુ પઠન્તં તુ દ્વિજં વૈ બહુપાઠિનમ્ ॥ 5-43-49 (33426)
તસ્માત્ક્ષત્રિય મા મંસ્થા જલ્પિતેનૈવ વૈ દ્વિજમ્।
ય એવ સત્યાન્નાપૈતિ સ જ્ઞેયો બ્રાહ્મણસ્ત્વયા ॥ 5-43-50 (33427)
છન્દાંસિ નામ ક્ષત્રિય તાન્યથર્વા
પુરા જગૌ મહર્ષિસઙ્ઘ એષઃ
છન્દોવિદસ્તે ય ઉત નાધીતવેદા
ન વેદવેદ્યસ્ય વિદુર્હિ તત્ત્વમ્ ॥ 5-43-51 (33428)
છન્દાંસિ નામ દ્વિપદાં વરિષ્ઠ
સ્વચ્છન્દયોગેન ભવન્તિ તત્ર।
છન્દોવિદસ્તે ન ચ તાનધીત્ય
ગતા ન વેદસ્ય ન વેદ્યમાર્યાઃ ॥ 5-43-52 (33429)
ન વેદાનાં વેદિતા કશ્ચિદસ્તિ
કશ્ચિત્ત્વેતાન્બુદ્ધ્યતે વાપિ રાજન્।
યો વેદ વેદાન્ન સ વેદ વેદ્યં
સત્યે સ્થિતો યસ્તુ સ વેદ વેદ્યમ્ ॥ 5-43-53 (33430)
ન વેદાનાં વેદિતા કશ્ચિદસ્તિ
વેદ્યેન વેદં ન વિદુર્ન વેદ્યમ્ ।
યો વેદ વેદં સ ચ વેદ વેદ્યં
યો વેદ વેદ્યં ન સ વેદ સત્યમ્ ॥ 5-43-54 (33431)
યો વેદ વેદાન્સ ચ વેદ વેદ્યં
ન તં વિદુર્વેદવિદો ન વેદાઃ।
તથાપિ વેદેન વિદન્તિ વેદં
યે બ્રાહ્મણા વેદવિદો ભવન્તિ॥ 5-43-55 (33432)
ધામાંશભાગસ્ય તથા હિ વેદા
યથા ચ શાખા હિ મહીરુહસ્ય।
સંવેદને ચૈવ યથામનન્તિ
તસ્મિન્હિ સત્યે પરમાત્મનોઽર્થે ॥ 5-43-56 (33433)
અભિજાનામિ બ્રાહ્મણં વ્યાખ્યાતારં વિચક્ષણમ્।
યશ્છિન્નવિચિકિત્સઃ સ વ્યાચષ્ટે સર્વસંશયાન્॥ 5-43-57 (33434)
નાસ્ય પર્યેષણં ગચ્છેત્પ્રચીનં નોત દક્ષિણમ્।
નાર્વાચીનં કુતસ્તિર્યઙ્ગાદિશન્તુ કથઞ્ચન ॥ 5-43-58 (33435)
તસ્ય પર્યેષણં ગચ્છેત્પ્રત્યર્થિષુ કથઞ્ચન।
અવિચિન્વન્નિમં વેદે તપઃ પશ્યતિ તં પ્રભુમ્ ॥ 5-43-59 (33436)
તૂષ્ણીંભૂત ઉપાસીત ન ચેષ્ટેન્મનસાપિ ચ।
ઉપાવર્તસ્વ તદ્બ્રહ્મ અન્તરાત્મનિ વિશ્રુતમ્ ॥ 5-43-60 (33437)
મૌનાન્ન સ મુનિર્ભવતિ નારણ્યવસનાન્મુનિઃ ।
સ્વલક્ષણં તુ યો વેદ સ મુનિઃ શ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે ॥ 5-43-61 (33438)
સર્વાર્થાનાં વ્યાકરણાદ્વૈયાકરણ ઉચ્યતે।
તન્મૂલતો વ્યાકરણં વ્યાકરોતીતિ તત્તથા ॥ 5-43-62 (33439)
પ્રત્યક્ષદર્શી લોકાનાં સર્વદર્શી ભવેન્નરઃ ।
સત્યે વૈ બ્રાહ્મણસ્તિષ્ઠંસ્તદ્વિદ્વાન્સર્વવિદ્ભવેત્ ॥ 5-43-63 (33440)
ધર્માદિષુ સ્થિતોઽપ્યેવં ક્ષત્રિય બ્રહ્મ પશ્યતિ।
વેદાનાં ચાનુપૂર્વ્યેણ એતદ્બુદ્ધ્યા બ્રવીમિ તે ॥ 5-43-64 (33441)
॥ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સનત્સુજાતપર્વણિ ત્રિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 044
॥ શ્રીઃ ॥
5.44. અધ્યાયઃ 044
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સનત્સુજાતેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ સત્ત્વોપદેશઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-44-0 (33442)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-44-0x (3527)
સનત્સુજાત યામિમાં પરાં ત્વં
બ્રાહ્મીં વાચં વદસે વિશ્વરૂપામ્।
પરાં હિ કામેન સુદુર્લભાં કથાં
પ્રબ્રૂહિ મે વાક્યમિદં કુમાર । 5-44-1 (33443)
સનત્સુજાત ઉવાચ। 5-44-2x (3528)
નૈતદ્બ્રહ્મ ત્વરમાણેન લભ્યં
યન્માં પૃચ્છન્નતિહૃષ્યસ્યતીવ।
બુદ્ધૌ વિલીને મનસિ પ્રચિન્ત્ય
વિદ્યા હિ સા બ્રહ્મચર્યેણ લભ્યા ॥ 5-44-2 (33444)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-44-3x (3529)
અત્યન્તવિદ્યામિતિ યત્સનાતનીં
બ્રવીષિ ત્વં બ્રહ્મચર્યેણ સિદ્ધામ્।
અનારભ્યાં વસતીહ કાર્યકાલે
કથં બ્રાહ્મણ્યમમૃતત્વં લભેત ॥ 5-44-3 (33445)
સનત્સુજાત ઉવાચ। 5-44-4x (3530)
અવ્યક્તવિદ્યામભિધાસ્યે પરાણીં
બુદ્ધ્યા ચ તેષાં બ્રહ્મચર્યેણ સિદ્ધામ્।
યાં પ્રાપ્યૈનં મર્ત્યલોકં ત્યજન્તિ
યા વૈ વિદ્યા ગુરુવૃદ્ધેષુ નિત્યા ॥ 5-44-4 (33446)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-44-5x (3531)
બ્રહ્મચર્યેણ યા વિદ્યા શક્યા વેદિતુમઞ્ચસા।
તત્કથં બ્રહ્મચર્યં સ્યાદેતદ્બ્રહ્મન્બ્રવીહિ મે ॥ 5-44-5 (33447)
સનત્સુજાત ઉવાચ। 5-44-6x (3532)
આચાર્યયોનિમિહ યે પ્રવિશ્ય
ભૂત્વા ગર્ભે બ્રહ્મચર્યં ચરન્તિ।
ઇહૈવ તે શાસ્ત્રકારા ભવન્તિ
પ્રહાય દેહં પરમં યાન્તિ યોગમ્ ॥ 5-44-6 (33448)
અસ્મિઁલ્લોકે વૈ જયન્તીહ કામા-
ન્બ્રાહ્મીં સ્થિતિં હ્યનુતિતિક્ષમાણાઃ।
ત આત્માનં નિર્હરન્તીહ દેહા-
ન્મુઞ્જાદિષીકામિવ સત્વસંસ્થાઃ ॥ 5-44-7 (33449)
શરીરમેતૌ કુરુતઃ પિતા માતા ચ ભારત।
આચાર્યશાસ્તા યા જાતિઃ સા પુણ્યા સાઽઽજરાઽમમ 5-44-8 (33450)
યઃ પ્રાવૃણોત્યવિતથેન વર્ણા-
નૃતં કુર્વન્નમૃતં સંપ્રયચ્છમ્।
તં મન્યેત પિતરં માતરં ચ
તસ્મૈ ન દ્રુહ્યેત્કતમસ્ય જાનન્ ॥ 5-44-9 (33451)
ગુરું શિષ્યો નિત્યમભિવાદયીત
સ્વાધ્યાયમિચ્છેચ્છુચિરપ્રમત્તઃ।
માનં ન કુર્યાન્નાદધીત રોપ-
મેપ પ્રથમો બ્રહ્મચર્યસ્ય પાદઃ ॥ 5-44-10 (33452)
શિષ્યવૃત્તિક્રમેણૈવ વિદ્યામાપ્નોતિ યઃ શુચિઃ ।
બ્રહ્મચર્યવ્રતસ્યાસ્ય પ્રથમઃ પાદ ઉચ્યતે ॥ 5-44-11 (33453)
આચાર્યસ્ય પ્રિયં કુર્યાત્પ્રાણૈરપિ ધનૈરપિ।
કર્મણા મનસા વાચા દ્વિતીયઃ પાદ ઉચ્યતે ॥ 5-44-12 (33454)
સમા ગુરૌ યથા વૃત્તિર્ગરુપત્ન્યાં તથા ચરેત્।
તત્પુત્રે ચ તથા કુર્વન્દ્વિતીયઃ પાદ ઉચ્યતે ॥ 5-44-13 (33455)
આચાર્યેણાત્મકૃતં વિજાનન્
જ્ઞાત્વા ચાર્થં ભાવિતોઽસ્મીત્યનેન ।
યન્મન્યતે તં પ્રતિ હૃષ્ટબુદ્ધિઃ
સ વૈ તૃતીયો બ્રહ્મચર્યસ્ય પાદઃ ॥ 5-44-14 (33456)
નાચાર્યસ્યાનપાકૃત્ય પ્રવાસં
પ્રાજ્ઞઃ કુર્વીત નૈતદહં કરોમિ।
ઇતીવ મન્યેત ન ભાષયેત
સ વૈ ચતુર્થો બ્રહ્મચર્યસ્ય પાદઃ ॥ 5-44-15 (33457)
કાલેન પાદં લભતે તથાર્થં
તતશ્ચ પાદં ગુરુયોગતશ્ચ।
ઉત્સાહયોગેન ચ પાદમૃચ્છે-
ચ્છાસ્ત્રેણ પાદં ચ તતોઽભિયાતિ ॥ 5-44-16 (33458)
ધર્માદયો દ્વાદશ યસ્ય રૂપ-
મન્યાનિ ચાઙ્ગાનિ તથા બલં ચ।
આચાર્યયોગે ફલતીતિ ચાહુ-
ર્બ્રહ્માર્થયોગેન ચ બ્રહ્મચર્યમ્ ॥ 5-44-17 (33459)
એવં પ્રવૃત્તો યદુપાલભેત વૈ
ધનમાચાર્યાય તદનુપ્રયચ્છેત્।
સ તાં વૃત્તિં બહુગુણામેવમેતિ
ગુરોઃ પુત્રે ભવતિ ચ વૃત્તિરેષા ॥ 5-44-18 (33460)
એવં વસન્સર્વતો વર્ધતીહ
બહૂન્પુત્રાંલ્લભતે ચ પ્રતિષ્ઠામ્।
વર્ષન્તિ ચાસ્મૈ પ્રદિશો દિશશ્ચ
વસત્યસ્મિન્બ્રહ્મચર્યે જનાશ્ચ ॥ 5-44-19 (33461)
એતેન બ્રહ્મંચર્યેણ દેવા દેવત્વમાપ્નુવન્।
ઋષયશ્ચ મહાભાગા બ્રહ્મલોકં મનીષિણઃ ॥ 5-44-20 (33462)
ગન્ધર્વાણામનેનૈવ રૂપમપ્સરસમભૂત્ ।
એતેન બ્રહ્મચર્યેણ સૂર્યોઽપ્યહ્નાય જાયતે ॥ 5-44-21 (33463)
આકાઙ્ક્ષ્યાર્થસ્ય સંયોગાદ્રસભેદાર્થિનામિવ ।
એવં હ્યેતે સમાજ્ઞાય તાદૃગ્ભાવં ગતા ઇમે ॥ 5-44-22 (33464)
ય આશ્રયેત્પાવયેચ્ચાપિ રાજ-
ન્સર્વં શરીરં તપસા તપ્યમાનઃ।
એતેન વૈ બાલ્યમભ્યેતિ વિદ્વાન્
મૃત્યું તથા સ જયત્યન્તકાલે ॥ 5-44-23 (33465)
અન્તવતઃ ક્ષત્રિય તે જયન્તિ
લોકાઞ્જનાઃ કર્મણા નિર્મલેન ।
બ્રહ્મૈવ વિદ્વાંસ્તેન ચાભ્યેતિ સર્વં
નાન્યઃ પન્થા અયનાથ વિદ્યતે ॥ 5-44-24 (33466)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-44-25x (3533)
આભાતિ શુક્લમિવ લોહિતમિ-
વાથો કૃષ્ણમથાઞ્જનં કાદ્રવં વા।
સદ્બ્રહ્મણઃ પશ્યતિ યોઽત્ર વિદ્વા-
ન્કથં રૂપં તદમૃતમક્ષરં પદમ્ ॥ 5-44-25 (33467)
સનત્સુજાત ઉવાચ। 5-44-26x (3534)
આભાતિ શુક્લમિવ લોહિતમિ-
વાથો કૃષ્ણમાયસમર્કવર્ણમ્।
ન પૃથિવ્યાં તિષ્ઠતિ નાન્તરિક્ષે
નૈતત્સમુદ્રે સલિલં બિભર્તિ ॥ 5-44-26 (33468)
ન તારકાસુ ન ચ વિદ્યુદાશ્રિતં
ન ચાભ્રેષુ દૃશ્યતે રૂપમસ્ય।
ન ચાપિ વાયૌ ન ચ દેવતાસુ
નૈતચ્ચન્દ્રે દૃશ્યતે નોત સૂર્યે ॥ 5-44-27 (33469)
નૈવર્ક્ષુ તન્ન યજુષ્ષુ નાપ્યથર્વસુ
ન દૃશ્યતે વૈ વિમલેષુ સામસુ।
રથન્તરે બાર્હદ્રથે વાપિ રાજ-
ન્મહાવ્રતે નૈવ દૃશ્યેદ્ભ્રુવં તત્ ॥ 5-44-28 (33470)
અપારણીયં તમસઃ પરસ્તા-
ત્તદન્તકોઽપ્યેતિ વિનાશકાલે।
અણીયો રૂપં ક્ષુરધારયા સમં
મહચ્ચ રૂપં તદ્વૈ પર્વતેભ્યઃ ॥ 5-44-29 (33471)
સા પ્રતિષ્ઠા તદમૃતં લોકાસ્તદ્બ્રહ્મ તદ્યશઃ ।
ભૂતાનિ જઝિરે તસ્માત્પ્રલયં યાન્તિ તત્ર હિ ॥ 5-44-30 (33472)
અનામયં તન્મહદુદ્યતં યશો
વાચો વિકારં કવયો વદન્તિ।
યસ્મિઞ્જગત્સર્વમિદં પ્રતિષ્ઠિતં
યે તદ્વિદુરમૃતાસ્તે ભવન્તિ ॥ 5-44-31 (33473)
` તદેતદહ્ના સંસ્થિતં ભાતિ સર્વં
તદાત્મવિત્પશ્યતિ જ્ઞાનયોગાત્।
તસ્મિઞ્જગત્સર્વમિદં પ્રતિષ્ઠિતં
યે તદ્વિદુરમૃતાસ્તે ભવન્તિ ॥' ॥ 5-44-32 (33474)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સનુત્સુજાતપર્વણિ ચતુશ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 045
॥ શ્રીઃ ॥
5.45. અધ્યાયઃ 045
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સનત્સુજાતેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ તત્વોપદેશઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-45-0 (33475)
સનત્સુજાત ઉવાચ। 5-45-0x (3535)
શોકઃ ક્રોધશ્ચ લોભશ્ચ કામો માનઃ પરાસુતા।
ઈર્ષ્યા મોહો વિવિત્સા ચ કૃપાઽસૂયા જુગુપ્સુતા ॥ 5-45-1 (33476)
દ્વાદશૈતે મહાદોષા મનુષ્યપ્રાણનાશનાઃ।
એકૈકમેતે રાજેન્દ્ર મનુષ્યાન્પર્યુપાસતે।
યૌરાવિષ્ટો નરઃ પાપં મૂઢસંજ્ઞો વ્યવસ્યતિ ॥ 5-45-2 (33477)
સ્પૃહયાલુરુગ્રઃ પરુષો વા વદાન્યઃ
ક્રોધં બિભ્રન્મનસા વૈ વિકત્થી।
નૃશંસધર્માઃ ષડિમે જના વૈ
પ્રાપ્યાપ્યર્થં નોત સભાજયન્તે ॥ 5-45-3 (33478)
સંભોગસંવિદ્વિષમોઽતિમાની
દત્ત્વા વિકત્થી કૃપણો દુર્બલશ્ચ।
બહુપ્રશંકસી વનિતાદ્વિટ્ સદૈવ
સપ્તૈવોક્તાઃ પાપશીલા નૃશંસાઃ ॥ 5-45-4 (33479)
ધર્મશ્ચ સત્યં ચ તપો દમશ્ચ
અમાત્સર્યં હ્રીસ્તિતિક્ષાનસૂયા।
દાનં શ્રુતં ચૈવ ધૃતિઃ ક્ષમા ચ
મહાવ્રતા દ્વાદશ બ્રાહ્મણસ્ય ॥ 5-45-5 (33480)
યો નૈતેભ્યઃ પ્રચ્યવેદ્દ્વાદશભ્યઃ
સર્વામપીમાં પૃથિવીં સ શિષ્યાત્।
ત્રિભિર્દ્વાભ્યામેકતો વાર્થિતો યો
નાસ્ય સ્વમસ્તીતિ ચ વેદિતવ્યમ્ ॥ 5-45-6 (33481)
દમસ્ત્યાગોઽથાપ્રમાદ ઇત્યેતેષ્વમૃતં સ્થિતમ્।
એતાનિ બ્રહ્મમુખ્યાનાં બ્રાહ્મણાનાં મનીષિણામ્ ॥ 5-45-7 (33482)
સદ્વાઽસદ્વા પરીવાદે બ્રાહ્મણસ્ય ન શસ્યતે।
નરકપ્રતિષ્ઠાસ્તે સ્યુર્ય એવં કુરુતે જનાઃ ॥ 5-45-8 (33483)
મદોઽષ્ટાદશદોષઃ સ સ્યાત્પુરા યોઽપ્રકીર્તિતઃ ।
લોકદ્વેષ્યં પ્રતિકૂલ્યમભ્યસૂયા મૃષાવચઃ ॥ 5-45-9 (33484)
કામક્રોધૌ પારતન્ત્ર્યં પરિવાદોઽથ પૈશુનમ્।
અર્થહાનિર્વિવાદશ્ચ માત્સર્યં પ્રાણિપીડનમ્ ॥ 5-45-10 (33485)
ઈર્ષ્યા મોદોઽતિવાદશ્ચ સંજ્ઞાનાશોઽભ્યસૂયિતા।
તસ્માત્પ્રાજ્ઞો ન માદ્યેત સદા હ્યેતદ્વિગર્હિતમ્ ॥ 5-45-11 (33486)
સૌહૃદે વૈ ષઙ્ગુણા વેદિતવ્યઃ
પ્રિયે હૃષ્યન્ત્યપ્રિયે ચ વ્યથન્તે।
સ્યાદાત્મનઃ સુચિરં યાચતે યો
દદાત્યયાચ્યમપિ દેયં ખલુ સ્યાત્।
ઇષ્ટાન્પુત્રાન્વિભવાન્સ્વાંશ્ચ દારા-
નભ્યર્થિતશ્ચાર્હતિ શુદ્ધભાવઃ ॥ 5-45-12 (33487)
ત્યક્તદ્રવ્યઃ સંવસેન્નેહ કામા-
દ્ભિઙ્ક્તે કર્મસ્વાશિષં બાધતે ચ ॥ 5-45-13 (33488)
દ્રવ્યવાન્ગુણવાનેવં ત્યાગી ભવતિ સાત્વિકઃ।
પઞ્ચભૂતાનિ પઞ્ચભ્યો નિવર્તયતિ તાદૃશઃ ॥ 5-45-14 (33489)
એતત્સમૃદ્ધમપ્યૃદ્ધં તપો ભવતિ કેવલમ્।
સત્વાત્પ્રચ્યવમાનાનાં સઙ્કલ્પેન સમાહિતમ્ ॥ 5-45-15 (33490)
યતો યજ્ઞઃ પ્રવર્ધન્તે મત્યસ્યૈવાવરોધનાત્।
મનસાન્યસ્ય ભવતિ વાચ્યન્યસ્યાથ કર્મણા ॥ 5-45-16 (33491)
સઙ્કલ્પસિદ્ધં પુરુષમસઙ્કલ્પોઽધિતિષ્ઠતિ।
બ્રાહ્મણસ્ય વિશેષેણ કિઞ્ચાન્યદપિ મે શ્રૃણુ ॥ 5-45-17 (33492)
અધ્યાપયેન્મહદેતદ્યશસ્યં
વાચો વિકરાઃ કવયો વદન્તિ।
અસ્મિન્યોગે સર્વમિદં પ્રતિષ્ઠિતં
યે તદ્વિદુરમૃતાસ્તે ભવન્તિ॥ 5-45-18 (33493)
ન કર્મણા સુકૃતેનૈવ રાજન્
સત્યં જયેજ્જુહુયાદ્વા યજેદ્વા।
નૈતેન વાલોઽમૃત્યુમભ્યેતિ રાજન્
રતિં ચાસૌ ન લભત્યન્તકાલે ॥ 5-45-19 (33494)
તૃષ્ણીમેક ઉપાસીત ચેષ્ટેત મનસાપિ ન।
તથા સંસ્તુતિનિન્દાભ્યાં પ્રીતિરોષૌ વિવર્જયેત્ ॥ 5-45-20 (33495)
અત્રૈવ તિષ્ઠન્ક્ષત્રિય બ્રહ્માવિશતિ પશ્યતિ।
વેદેષુ ચાનુપૂર્વ્યેણ એતદ્વિદ્વન્બ્રવીમિ તે ॥ ॥ 5-45-21 (33496)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સનત્સુજાતપર્વણિ પઞ્ચચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 046
॥ શ્રીઃ ॥
5.46. અધ્યાયઃ 046
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સનત્સુજાતેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ તત્વોપદેશઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-46-0 (33497)
સનત્સુજાત ઉવાચ। 5-46-0x (3536)
યત્તચ્છુક્રં મહઞ્જ્યોતિર્દીપ્યમાનં મહદ્યશઃ।
તદ્વૈ દેવા ઉપાસતે તસ્માત્સૂર્યો વિરાજતે।
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-1 (33498)
શુક્રાદ્બ્રહ્મ પ્રભવતિ બ્રહ્મ શુક્રેણ વર્ધતે।
તચ્છુકં જ્યોતિષાં મધ્યેઽતપ્તં તપતિ તાપનમ્ ।
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-45-2 (33499)
આપોઽથાદ્ભ્યઃ સલિલસ્ય મધ્યે
ઉભૌ દેવૌ શિશ્રિયાતેઽન્તરિક્ષે।
અતન્દ્રિતઃ સવિતુર્વિવસ્વા-
નુભૌ બિભર્તિ પૃથિવીં દિવં ચ॥
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-3 (33500)
ઉભૌ ચ દેવૌ પૃથિવીં દિવં ચ
દિશઃ શુક્રો ભુવનં બિભર્તિ ।
તસ્માદ્દિશઃ સરિતશ્ચ સ્રવન્તિ
તસ્માત્સમુદ્રા વિહિતા મહાન્તાઃ ॥
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-4 (33501)
ચક્રે રથસ્ય તિષ્ઠન્તોઽધ્રુવસ્યાવ્યયકર્મણઃ।
કેતુમન્તં વહન્ત્યશ્વાસ્તં દિવ્યમજરં દિવિ।
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-5 (33502)
ન સાદૃશ્યે તિષ્ઠતિ રૂપમસ્ય
ન ચક્ષુપા પશ્યતિ કશ્ચિદેનમ્।
મનીષયાથો મનસા હૃદા ચ
ય એનં વિદુરમૃતાસ્તે ભવન્તિ॥
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-6 (33503)
દ્વાદશપૂગાં સરિતં પિબન્તો દેવરક્ષિતામ્।
મધ્વીક્ષન્તશ્ચ તે તસ્યાઃ સંચરન્તીહ ઘોરામ્ ।
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-7 (33504)
તદર્ધમાસં પિબતિ સંચિતં ભ્રમરો મધુ।
ઈશાનઃ સર્વભૂતેષુ હવિર્ભૂતમકલ્પયત્।
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-8 (33505)
હિરણ્યપર્ણમશ્વત્થમભિપદ્ય હ્યપક્ષકાઃ।
તે તત્ર પક્ષિણો ભૂત્વા પ્રપતન્તિ યથાદિશમ્।
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-9 (33506)
પૂર્ણાત્પૂર્ણાન્યુદ્ધરન્તિ પૂર્ણાત્પૂર્ણાનિ ચક્રિરે।
હરન્તિ પૂર્ણાત્પૂર્ણાનિ પૂર્ણમેવાવશિષ્યતે।
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-10 (33507)
તસ્માદ્વૈ વાયુરાયાતસ્તસ્મિંશ્ચ પ્રયતઃ સદા।
તસ્માદગ્નિશ્ચ સોમશ્ચ તસ્મિંશ્ચ પ્રાણ આતતઃ ॥ 5-46-11 (33508)
સર્વમેવ તતો વિદ્યાત્તત્તદ્વક્તું ન શક્નુમઃ।
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-12 (33509)
અપાનં ગિરપિ પ્રાણઃ પ્રાણં ગિરતિ ચન્દ્રમાઃ।
આદિત્યો ગિરતે ચન્દ્રમાદિત્યં ગિરતે પરઃ ।
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-13 (33510)
એકં પાદં નોત્ક્ષિપતિ સલિલાદ્ધંસ ઉચ્ચરન્।
તં ચેત્સન્તતમૂર્ધ્વાય ન મૃત્યુર્નામૃતં ભવેત્।
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-14 (33511)
અઙ્ગુષ્ઠમાત્રઃ પુરુષોઽન્તરાત્મા
લિઙ્ગસ્ય યોગેન સ યાતિ નિત્યમ્।
તમીશમીડ્યમનુકલ્પમાદ્યં
પશ્યન્તિ મૂઢા ન વિરાજમાનમ્॥
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-15 (33512)
અસાધના વાપિ સસાધના વા
સમાનમેતદ્દૃશ્યતે માનુષેષુ।
સમાનમેતદમૃતસ્યેતરસ્ય
મુક્તાસ્તત્ર મધ્વ ઉત્સં સમાપુઃ ॥
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-16 (33513)
ઉભૌ લોકૌ વિદ્યયા વ્યાપ્ય યાતિ
તદા હુતં ચાહુતમગ્નિહોત્રમ્।
મા તે બ્રાહ્મી લઘુતામાદધીત
પ્રજ્ઞાનં સ્યાન્નામ ધીરા લભન્તે ॥
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-17 (33514)
એવંરૂપો મહાત્મા સ પાવકં પુરુષો ગિરન્।
યો વૈ તં પુરુષં વેદ તસ્યેહાર્થો ન રિષ્યતે।
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-18 (33515)
યઃ સહસ્રં સહસ્રાણાં પક્ષાન્સંતત્ય સંપતેત્।
મધ્યમે મધ્ય આગચ્છેદપિચેત્સ્યાન્મનોજવઃ।
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-19 (33516)
ન દર્શને તિષ્ઠતિ રૂપમસ્ય
પશ્યન્તિ ચૈનં સુવિશુદ્ધસત્વાઃ।
હિતો મનીષી મનસા ન તપ્યતે
યે પ્રવ્રજેયુરમૃતાસ્તે ભવન્તિ॥
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-20 (33517)
ગૂહન્તિ સર્પા ઇવ ગહ્વરાણિ
સ્વશિક્ષયા સ્વેન વૃત્તેન મર્ત્યાઃ।
તેષુ પ્રમુહ્યન્તિ જના વિમૂઢા
યથાધ્વાનં મોહયન્તે ભયાય ॥
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-21 (33518)
નાહં સદાઽસત્કૃતઃ સ્યાં ન મૃત્યુ-
ર્ન ચામૃત્યુરમૃતં મે કુતઃ સ્યાત્।
સત્યાનૃતે સત્યસમાનબન્ધે
સતશ્ચ યોનિરતસતશ્ચૈક એવ ॥
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-22 (33519)
ન સાધુના નોત અસાધુના વા-
ઽસમાનમેતદ્દૃશ્યતે માનુષેષુ।
સમાનમેતદમૃતસ્ય વિદ્યા-
દેવં યુક્તો મધુ તદ્વૈ પરીપ્સેત્ ॥
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-23 (33520)
નાસ્યાતિવાદા હૃદયં તાપયન્તિ
નાનધીતં નાહુતમગ્નિહોત્રમ્।
મનો બ્રાહ્મી લઘુતામાદધીત
પ્રજ્ઞાં ચાસ્મૈ નામ ધીરા લભન્તે ॥
યોગિનસ્તં પ્રપશ્યન્તિ ભગવન્તં સનાતનમ્ ॥ 5-46-24 (33521)
એવં યઃ સર્વભૂતેષુ આત્માનમનુપશ્યતિ।
અન્યત્રાન્યત્ર યુક્તેષુ કિં સ શોચેત્તતઃ પરમ્ । 5-46-25 (33522)
યથોદપાને મહતિ સર્વતઃ સંપ્લુતોદકે।
એવં સર્વેષુ વેદેષુ આત્માનમનુજાનતઃ ॥ 5-46-26 (33523)
અઙ્ગુષ્ઠમાત્રઃ પુરુષો મહાત્મા
ન દૃશ્યતેઽસૌ હૃદિ સંનિવિષ્ટઃ ।
અજશ્ચરો દિવારાત્રમતન્દ્રિતશ્ચ
સ તં મત્વા કવિરાસ્તે પ્રસન્નઃ ॥ 5-46-27 (33524)
અહમેવ સ્મૃતો માતા પિતા પુત્રોઽસ્મ્યહં પુનઃ।
આત્માહમપિ સર્વસ્ય યચ્ચ નાસ્તિ યદસ્તિ ચ ॥ 5-46-28 (33525)
પિતામહોઽસ્મિ સ્થવિરઃ પિતા પુત્રશ્ચ ભારત।
મમૈવ યૂયમાત્મસ્થા ન મે યૂયં ન વો હ્યહમ્ ॥ 5-46-29 (33526)
આત્મૈવ સ્થાનં મમ જન્મ ચાત્મા
ઓતપ્રોતોઽહમજરપ્રતિષ્ઠઃ।
અજશ્ચરો દિવારાત્રમતન્દ્રિતોઽહં
માં વિજ્ઞાય કવિરાસ્તે પ્રસન્નઃ ॥ 5-46-30 (33527)
અણોરણીયાન્સુમનાઃ સર્વભૂતેષુ જાગ્રતિ।
પિતરં સર્વભૂતેષુ પુષ્કરે નિહિતં વિદુઃ ॥ ॥ 5-46-31 (33528)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યગપર્વણિ સનત્સુદજાતપર્વણિ ષટ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥ ॥ સમાપ્તમિદં સનત્સુજાતપર્વ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 047
॥ શ્રીઃ ॥
5.47. અધ્યાયઃ 047
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
પાણ્ડવવચનશુશ્રૂષયા ધૃતરાષ્ટ્રાદીનાં સભાપ્રવેશઃ ॥ 1 ॥ સઞ્જયેન ધૃતરાષ્ટ્રાય પાણ્ડવાન્પ્રતિ તત્સન્દેશકથનમ્ ॥ 2 ॥ શ્રીકૃષ્ણવાક્યકથનં ચોદિતેન સઞ્જયેન સ્વસ્ય કૃષ્ણાર્જુનાન્તઃપુરપ્રવેશકથનપૂર્વકં તત્કથનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-47-0 (33529)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-47-0x (3537)
એવં સનત્સુજાતેન વિદુરેણ ચ ધીમતા।
સાર્ધં કથયતો રાજ્ઞઃ સા વ્યતીયય સર્વરી ॥ 5-47-1 (33530)
તસ્યાં રજન્યાં વ્યુષ્ટાયાં રાજાનઃ સર્વ એવ તે।
સભામાવિવિશુર્હૃષ્ટાઃક સૂતસ્યોપદિદૃક્ષયા ॥ 5-47-2 (33531)
શુશ્રૂષમાણાઃ પાર્થાનાં વાચો ધર્માર્થસંહિતાઃ ।
ધૃતરાષ્ટ્રમુખાઃ સર્વે યયૂ રાજન્સભાં શુભામ્ ॥ 5-47-3 (33532)
સુધાવદાતાં વિસ્તીર્ણાં કનકાજિરભૂષિતામ્ ।
ચન્દ્રપ્રભાં સુરુચિરાં સિક્તાં ચિન્દનવારિણા ॥ 5-47-4 (33533)
રુચિરૈરાસનૈઃ સ્તીર્ણાં કાઞ્ચનૈર્દારવૈરપિ।
અશ્મસારમયૈર્દાન્તૈઃક સ્વાસ્તીર્ણૈઃ સોત્તરચ્છદૈઃ ॥ 5-47-5 (33534)
ભીષ્મો દ્રોણઃ કૃપઃ શલ્યઃ કૃતવર્મા જયદ્રથઃ ।
અશ્વત્થામા વિકર્ણશ્ચ સોમદત્તશ્ચ બાહ્લિકઃ । 5-47-6 (33535)
વિદુરશ્ચ મહાપ્રાજ્ઞો યુયુત્સુશ્ચ મહારથઃ।
સર્વે ચ સહિતાઃ શૂરાઃ પાર્થિવા ભરતર્ષભ ।
ધૃતરાષ્ટ્રં પુરસ્કૃત્ય વિવિશુસ્તાં સભાં શુભામ્ ॥ 5-47-7 (33536)
દુઃશાસનશ્ચિત્રસેનઃ શકુનિશ્ચાપિ સૌબલઃ।
દુર્મુખો દુઃસહઃ કર્ણ ઉલૂકોઽથ વિવિંશતિઃ ॥ 5-47-8 (33537)
કુરુરાજં પુરસ્કૃત્ય દુર્યોધનમમર્ષણમ્।
વિવિશુસ્તાં સભાં રાજન્સુરાઃ શક્રસદો યથા ॥ 5-47-9 (33538)
આવિશદ્ભિસ્તદા રાજઞ્શૂરૈઃ પરિઘબાહુભિઃ ।
શુશુભે સા સભા રજન્સિંહૈરિવ ગિરેર્ગુહા ॥ 5-47-10 (33539)
તે પ્રવિશ્ય મહેષ્વાસાઃ સભાં સર્વે મહૌજસઃ ।
આસનાનિ વિચિત્રાણિ ભેજિરે સૂર્યવર્ચસઃ ॥ 5-47-11 (33540)
આસનસ્થેષુ સર્વેષુ તેષુ રાજસુ ભારત।
દ્વાઃસ્થો નિવેદયામાસ સૂતપુત્રમુપસ્થિતમ્ ॥ 5-47-12 (33541)
અયં સરથ આયાતિ યોઽયાસીત્પાણ્ડવાન્પ્રતિ।
દૂતો નસ્તૂર્ણમાયાતિ સૈન્ધવૈઃ સાધુવાહિભિઃ ॥ 5-47-13 (33542)
..પેયાય સ તુ ક્ષિપ્રં રથાત્પ્રસ્કન્દ્ય કુણ્ડલી।
પ્રવિવેશ સભાં પૂર્ણાં મહીપાલૈર્મહાત્મભિઃ ॥ 5-47-14 (33543)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-47-15x (3538)
પ્રાપ્તોઽસ્મિ પાણ્ડવાન્ગત્વા તં વિજાનીત કૌરવાઃ।
યથાવયઃ કુરૂન્સર્વાન્પ્રતિનન્દન્તિ પાણ્ડવાઃ ॥ 5-47-15 (33544)
અભિવાદયન્તિ વૃદ્ધાંશ્ચ વયસ્યાંશ્ચ વયસ્યવત્।
પુનશ્ચાભ્યવદન્પાર્થાઃ પ્રતિપૂજ્ય યથાવયઃ ॥ 5-47-16 (33545)
યથાહં ધૃતરાષ્ટ્રેણ શિષ્ટઃ પૂર્વમિતો ગતઃ।
અબ્રવં પાણ્ડવાન્ગત્વા નાત્ર કિઞ્ચન હાપિતમ્ ॥ 5-47-17 (33546)
` ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-47-18x (3539)
પૃચ્છામિ ત્વાં સઞ્જય રાજમધ્યે
યદબ્રવીદ્વાક્યમદીનસત્વઃ।
જનાર્દનસ્તાત યુધાં પ્રણેતા
દુરાત્મનાં જીવિતચ્છિન્મહાત્મા ॥ 5-47-18 (33547)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-47-19x (3540)
આગુલ્ફેભ્યોઽભિસંવીતઃ પ્રયતોઽહં કૃતાઞ્જલિઃ।
શુદ્ધાન્તં પ્રાવિશં રાજન્નાખ્યાતો નરસિંહયોઃ ॥ 5-47-19 (33548)
ન ચાભિમન્યુર્ન યમૌ તં દેશમભિજગ્મતુઃ ।
યત્ર કૃષ્ણૌ ચ કૃષ્ણા ચ સત્યભામા ચ ભામિની ॥ 5-47-20 (33549)
ઉભૌ મધ્વાસવક્ષીબૌ વરચન્દનરૂષિતૌ ।
સ્ત્રગ્વિણૌ વરવસ્ત્રાઙ્ગૌ વરાભરણભૂષિતૌ ॥ 5-47-21 (33550)
નૈકરત્નવિચિત્રં ચ કાઞ્ચનં ચ વરાસનમ્।
નાનાસ્તરણસંસ્તીર્ણં યત્રાસાતે નરર્ષભૌ ॥ 5-47-22 (33551)
સત્યાઙ્કમુપધાનં તુ કૃત્વા શેતે જનાર્દનઃ।
અર્જુનાઙ્કગતૌ પાદૌ કેશવસ્યોપલક્ષયે।
અર્જુનસ્ય ચ કૃષ્ણાયાઃ શુભાયાશ્ચાઙ્કગાવુભૌ ॥ 5-47-23 (33552)
કાઞ્ચનં પાદપીઠં તુ પાર્થો વૈ પ્રાદિશન્મુદા।
દાસીભ્યામાહૃતં મહ્યં સ્પૃષ્ટ્વા ભૂમાવુપાવિશમ્ ॥ 5-47-24 (33553)
ઊર્ધ્વરેખાઙ્કિતૌ પાદૌ પાર્થસ્ય શુભલક્ષણૌ।
પાદપીઠાદપહૃતૌ ધારયેતાં વરસ્ત્રિયૌ ॥ 5-47-25 (33554)
ન નૂનં કલ્મષં કિઞ્ચિન્મમ કર્મસુ વિદ્યતે।
સ્ત્રીરત્નાભ્યાં સમેતૌ યન્મિથો મામભ્યભાષતામ્ ॥ 5-47-26 (33555)
વિસ્મયો મે મહાનાસીદાસ્ત્રં મે બહુસઙ્ગતમ્।
હૃષ્ટાનિ ચૈવ રોમાણિ દૃષ્ટ્વા તૌ સહિતાવુભૌ ॥ 5-47-27 (33556)
શ્યામૌ બૃહન્તૌ તરુણૌ નાગાવિવ સમુચ્છ્રિતૌ ।
એકશય્યાગતૌ દૃષ્ટ્વા ભયં મે મહદાવિશત્ ॥ 5-47-28 (33557)
તતોઽભ્યચિન્તયં તત્ર દૃષ્ટ્વા તૌ પુરુષર્ષભૌ ।
સઙ્કલ્પો ધર્મરાજસ્ય નાનવાપ્યોઽસ્તિ કશ્ચન।
નિદેશગાવિમૌ યસ્ય નરનારાયણાવુભૌ ॥ 5-47-29 (33558)
સત્કૃતશ્ચાન્નપાનાભ્યામાચ્છન્નો લબ્ધસત્ક્રિયઃ ।
અઞ્જલિં મૂર્ધ્નિ સન્ધાય સન્દેશં ચાભ્યચોદયમ્ ॥ 5-47-30 (33559)
ધનુર્ધરોચિતેનાથ પાણિનૈકં સલક્ષણમ્।
પાદમાનાયયત્પાર્થઃ કેશવસ્ય યશસ્વિનઃ ॥ 5-47-31 (33560)
ઇન્દ્રકેતુરિવોત્થાય દિવ્યાભરણભૂષિતઃ।
ઇન્દ્રવીર્યોપમઃ કૃષ્ણઃ સંવિષ્ટો માઽભ્યભાષત ॥ 5-47-32 (33561)
સ વાચં વદતાં શ્રેષ્ઠ આદદે વચનક્ષમામ્।
દીપનીં ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં મૃદુપૂર્વાં સુદારુણામ્ ॥ 5-47-33 (33562)
બહિશ્ચરસ્ય પ્રાણસ્ય પ્રિયસ્ય પ્રિયકારિણઃ।
મતિમાન્મતિમાસ્થાય કેશવઃ સન્દધે વચઃ ॥ 5-47-34 (33563)
વચનં વચનજ્ઞસ્ય શિક્ષાક્ષરસમન્વિતમ્।
મનઃપ્રહ્લાદનં શ્રેષ્ઠં પશ્ચાદ્ધૃદયતાપનમ્ ॥ 5-47-35 (33564)
શ્રીભગવાનુવાચ। 5-47-36x (3541)
સઞ્જયૈતદ્વચો બ્રૂયાઃ પ્રાપ્ય ક્ષત્રિયસંસદમ્।
શ્રૃણ્વતઃ કુરુવૃદ્ધસ્ય આચાર્યસ્ય ચ ધીમતઃ ॥ 5-47-36 (33565)
અર્થાંસ્ત્યજત પાર્થેષુ સુખમાપ્નુત કામજમ્।
પ્રિયં પ્રિયેભ્યશ્ચરત રાજા હિ ત્વરતે જયે॥ 5-47-37 (33566)
યજધ્વં વિવિધૈર્યજ્ઞૈર્દક્ષિણાશ્ચ પ્રયચ્છત।
પુત્રેર્દારૈશ્ચ મોદધ્વમાગતં વો મહદ્ભયમ્ ॥ 5-47-38 (33567)
ઋણં પ્રવૃદ્ધમિવ મે હૃદયાન્નાપસર્પતિ।
ગોવિન્દેતિ યદાક્રન્દત્કૃષ્ણા માં દૂરવાસિનમ્ ॥ 5-47-39 (33568)
તેજોમયં દુરાધર્પં બિભ્રતા ગાણ્ડિવં ધનુઃ।
મદ્દ્વિતીયેન પાર્થેન વૈરં વઃ પ્રત્યુપસ્થિતમ્ ॥ 5-47-40 (33569)
કૃષ્ણસ્યૈતદ્વચઃ શ્રુત્વા મહન્મે ભયમાવિશત્।
તવ પુત્રસ્ય લોભં ચ વર્ધમાનં પ્રપશ્યતઃ ॥ 5-47-41 (33570)
સોમેન્દ્રસદૃશૌ વીરૌ તૌ મન્દો નાવબુધ્યતે।
ભીષ્મદ્રોણાશ્રયાચ્ચૈવ કર્ણસ્ય ચ વિકત્થનાત્ '॥ ॥ 5-47-42 (33571)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ સપ્તચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 048
॥ શ્રીઃ ॥
5.48. અધ્યાયઃ 048
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સઞ્જયેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ શ્રીકૃષ્ણમહિમાદિપ્રતિપાદકાનામર્જુનવચસાં વિસ્તરેણ કથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-48-0 (33572)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-48-0x (3542)
પૃચ્છામિ ત્વાં સઞ્જય રાજમધ્યે
કિમબ્રવીદ્વાક્યમદીનસત્વઃ।
ધનઞ્જયસ્તાત યુધાં પ્રેણતા
દુરાત્મનાં જીવિતચ્છિન્મહાત્મા ॥ 5-48-1 (33573)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-48-2x (3543)
દુર્યોધનો વાચમિમાં શ્રૃણોતુ
યદબ્રવીદર્જુનો યોત્સ્યમાનઃ।
યુધિષ્ઠિરસ્યાનુમતે મહાત્મા
ધનઞ્જયઃ શ્રૃણ્વતઃ કેશવસ્ય ॥ 5-48-2 (33574)
અવિત્રસ્તો બાહુવીર્યં વિજાન-
ન્નુપહ્વરે વાસુદેવસ્ય ધીરઃ।
અવોચન્માં યોત્સ્યમાનઃ કિરીટી
મધ્યે બ્રૂયા ધાર્તરાષ્ટ્રં કુરૂણામ્ ॥ 5-48-3 (33575)
સંશ્રૃણ્વતસ્તસ્ય દુર્ભાષિણો વૈ
દુરાત્મનઃ સૂતપુત્રસ્ય સૂત।
યો યોદ્ધુમાશંસતિ માં સદૈવ
મન્દપ્રજ્ઞઃ કાલપક્વોઽતિમૂઢઃ ॥ 5-48-4 (33576)
યે વૈ રાજાનઃ પાણ્ડવાયોધનાય
સમાનીતાઃ શ્રૃણ્વતાં ચાપિ તેષામ્ ।
યથા સમગ્રં વચનં મયોક્તં
સહામાત્યં શ્રાવયેથા નૃપં તત ॥ 5-48-5 (33577)
યથા નૂનં દેવરાજસ્ય દેવાઃ
શુશ્રૂષન્તે વજ્રહસ્તસ્ય સર્વે।
તથાઽશ્રૃણ્વન્પાણ્ડવાઃ સૃઞ્જયાશ્ચ
કિરીટિના વાચમુક્તાં સમર્થામ્ ॥ 5-48-6 (33578)
ઇત્યબ્રવીદર્જુનો યોત્સ્યમાનો
ગાણ્ડીવધન્વા લોહિતપદ્મનેત્રઃ।
ન ચેદ્રાજ્યં મુઞ્ચતિ ધાર્તરાષ્ટ્રો
યધિષ્ઠિરસ્યાજમીઢસ્ય રાજ્ઞઃ ॥ 5-48-7 (33579)
અસ્તિ નૂનં કર્મ કૃતં પુરસ્તા-
દનિર્વિષ્ટં પાપકં ધાર્તરાષ્ટ્રૈઃ।
યેષાં યુદ્ધં ભીમસેનાર્જુનાભ્યાં
તથાશ્વિભ્યાં વાસુદેવેન ચૈવ ॥ 5-48-8 (33580)
શૈનયેન ધ્રુવમાત્તાયુધેન
ધૃષ્ટદ્યુમ્નેનાથ શિખણ્ડિના ચ।
યુધિષ્ઠિરેણેન્દ્રકલ્પેન ચૈવ
યોઽપધ્યાનાન્નિર્દહેદ્ગાં દિવં ચ ॥ 5-48-9 (33581)
તૈશ્ચેદ્યોદ્ધું મન્યતે ધાર્તરાષ્ટ્રો
નિર્વૃત્તોઽર્થઃ સકલઃ પાણ્ડવાનામ્।
મા તત્કાર્ષીઃ પાણ્ડવસ્યાર્થહેતો-
રુપૈહિ યુદ્ધં યદિ મન્યસે ત્વમ્ ॥ 5-48-10 (33582)
યાં તાં વને દુઃખશય્યામવાત્સી-
ત્પ્રવ્રાજિતઃ પાણ્ડવો ધર્મચારી।
આપ્નોતુ તાં દુઃખતરામનર્થા-
મન્ત્યાં શય્યાં ધાર્તરાષ્ટ્રઃ પરાશુઃ ॥ 5-48-11 (33583)
હ્રિયા જ્ઞાનેન તપસા દમેન
શૌર્યેણાથો ધર્મગુપ્ત્યા ધનેન।
અન્યાયવૃત્તિઃ કુરુ પાણ્ડવે યા-
નધ્યાતિષ્ઠદ્ધાર્તરાષ્ટ્રો દુરાત્મા ॥ 5-48-12 (33584)
માયોપધં પ્રતિધાનાર્જવાભ્યાં
તપોદમાભ્યાં ધર્મગુપ્ત્યા બલેન।
સત્યં બ્રુવન્પ્રતિપન્નો નૃપો ન-
સ્તિતિક્ષમાણઃ ક્લિશ્યમાનોઽતિવેલમ્ ॥ 5-48-13 (33585)
યદા જ્યેષ્ઠઃ પાણ્ડવઃ સંશિતાત્મા
ક્રોધં યત્તં વર્ષપૂગાન્સુઘોરમ્।
અવસ્ત્રષ્ટા કુરુપૂદ્વૃત્તચેતા-
સ્તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-14 (33586)
કૃષ્ણવર્ત્મેવ જ્વલિતઃ સમિદ્ધો
યથા દહેત્કક્ષમગ્નિર્નિદાઘે।
એવં દગ્ધા ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સેનાં
યુધિષ્ઠિરઃ ક્રોધદીપ્તોન્વવેક્ષ્ય ॥ 5-48-15 (33587)
યદા દ્રષ્ટા ભીમસેનં રથસ્યં
ગદાહસ્તં ક્રોધવિષં વમન્તમ્।
અમર્ષણં પાણ્ડવં ભીમવેગં
તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-16 (33588)
સેનાગગં દંશિતં ભીમસેનં
સુલક્ષણં વીરહણં પરેષામ્।
ઘ્નન્તં ચમૂમન્તકસન્નિકાશં
તદા સ્મર્તા વચનસ્યાતિમાની ॥ 5-48-17 (33589)
યદા દ્રષ્ટા ભીમસેનેન નાગા-
ન્નિપાતિતાન્ગિરિકૂટપ્રકાશાન્।
કિમ્ભૈરિવાસૃગ્વમતો ભિન્નકુમ્ભાં-
સ્તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-18 (33590)
મહાસિંહો ગા ઇવ સંપ્રવિશ્ય
ગદાપાણિર્ધાર્તરાષ્ટ્રાનુપેત્ય।
યદા ભીમો ભીમરૂપો નિહન્તા
તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-19 (33591)
મહાભયે વીતભયઃ કૃતાસ્ત્રઃ
સમાગમે શત્રુબલાવમર્દી।
સકૃદ્રથેનાપ્રતિમાન્રથૌઘા-
ન્પદાતિસઙ્ઘાન્ગદયાભિનિઘ્નન્ ॥ 5-48-20 (33592)
સૈન્યાનનેકાંસ્તરસા વિગૃહ્ણ-
ન્યદા છેત્તા ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સૈન્યમ્।
છિન્દન્વનં પરશુનેવ શૂર-
સ્તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-21 (33593)
તૃણપ્રાયં જ્વલનેનેવ દગ્ધં
ગ્રામં યથા ધાર્તરાષ્ટ્રાન્સમીક્ષ્ય।
પક્વં સસ્યં વૈદ્યુતેનેવ દગ્ધં
પરાસિક્તં વિપુલં સ્વં બલૌઘમ્ ॥ 5-48-22 (33594)
હતપ્રવીરં વિમુખં ભયાર્તં
પરાઙ્મુખં પ્રાયશોઽનષ્ટયોધમ્।
શસ્ત્રાર્ચિષા ભિમસેનેન દગ્ધં
તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્ત્સત્ ॥ 5-48-23 (33595)
ઉપાસઙ્ગાનાચરેદ્દક્ષિણેન
વરાઙ્ગાનાં નકુલશ્ચિત્રયોધી।
યદા રથાગ્ર્યો રથિનઃ પ્રચેતા
તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-24 (33596)
સુખોચિતો દુઃખશય્યાં વનેષુ
દીર્ઘં કાલં નકુલો યામશેત।
આશીવિષઃ ક્રુદ્ધ ઇવોદ્વમન્વિષં
તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-25 (33597)
ત્યક્તાત્માનઃ પાર્થિવાયોધનાય
સમાદિષ્ટા ધર્મરાજેન સૂત।
રથૈઃ શુભ્રૈઃ સૈન્યમભિદ્રવન્તો
દૃષ્ટ્વા પશ્ચાત્તપ્સ્યતે ધાર્તરાષ્ટ્રઃ ॥ 5-48-26 (33598)
શિશૂન્કૃતાસ્ત્રાનશિશુપ્રકાશાન્
યદા દ્રષ્ટા કૌરવઃ પઞ્ચ શૂરાન્।
ત્યક્ત્વા પ્રાણાન્કૌરવાનાદ્રવન્ત-
સ્તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્॥ 5-48-27 (33599)
યથા શક્રો દાનવનાશનાર્થં
સુવર્ણતારં રથમુત્તમાશ્વૈઃ।
દાન્તૈર્યુક્તં સહદેવોઽધિરૂઢઃ
શિરાંસિ રાજ્ઞાં ક્ષેપ્સ્યતે માર્ગણૌઘૈઃ ॥ 5-48-28 (33600)
મહાભયે સંપ્રવૃત્તે રથસ્થં
વિવર્તમાનં સમરે કૃતાસ્ત્રમ્।
સર્વા દિશઃ સપતન્તં સમીક્ષ્ય
તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-29 (33601)
હ્રીનિષેવો નિપુણઃ સત્યવાદી
મહાબલઃ સર્વધર્મોપપન્નઃ।
ગાન્ધારિમાર્છંસ્તુમુલે ક્ષિપ્રકારી
ક્ષેપ્તા જનાન્સહદેવસ્તરસ્વી ॥ 5-48-30 (33602)
યદા દ્રષ્ટા દ્રૌપદેયાન્મહેષૂન્
શૂરાન્કૃતાસ્ત્રાન્રથયુદ્ધકોવિદાન્।
આશીવિષાન્ઘોરવિષાનિવાયત-
સ્તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-31 (33603)
યદાભિમન્યુઃ પરવીરઘાતી
શરૈઃ પરાન્મેઘ ઇવાભિવર્ષન્।
વિગાહિતા કૃષ્ણસમઃ કૃતાસ્ત્ર-
સ્તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-32 (33604)
યદા દ્રષ્ટા બાલમબાલવીર્યં
દ્વિષચ્ચમૂં મૃત્યુમિવોત્પતન્તમ્।
સૌભદ્રમિન્દ્રપ્રતિમં કૃતાસ્ત્રં
તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-33 (33605)
પ્રભદ્રકાઃ શીઘ્રતરા યુવાનો
વિશારદાઃ સિંહસમાનવીર્યાઃ।
યદા ક્ષેપ્તારો ધાર્તરાષ્ટ્રાન્સસૈન્યાં-
સ્તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-34 (33606)
વૃદ્ધૌ વિરાટદ્રુપદૌ મહારથૌ
પથક્કમૂભ્યામભિવર્તમાનૌ।
યદા દ્રષ્ટારૌ ધાર્તરાષ્ટ્રાન્સસૈન્યાં-
સ્તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-35 (33607)
યદા કૃતાસ્ત્રો દ્રુપદઃ પ્રચિન્વન્
શિરાંસિ યૂનાં સમરે રથસ્થઃ।
ક્રૂદ્ધઃ શરૈશ્છેત્સ્યતિ ચાપમુક્તૈ-
સ્તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-36 (33608)
યદા વિરાટઃ પરવીરઘાતી
રથાન્તરે શત્રુચમૂં પ્રવેષ્ટા।
માત્સ્યૈઃ સાર્ધમનૃશંસરૂપૈ-
સ્તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-37 (33609)
જ્યેષ્ઠં માત્સ્યમનૃસંસાર્યરૂપં
વિરાટપુત્રં રથિનં પુરસ્તાત્।
યદા દ્રષ્ટા દંશતિં પાણ્ડવાર્થે
તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-38 (33610)
રણે હતે કૌરવાણાં પ્રવીરે
શિખણ્ડિના શન્તનોર્વૈ તનૂજે।
ન જાતુ નઃ શત્રવો ધારયેયુ-
રશંશયં સત્યમેતદ્બ્રવીતિ ॥ 5-48-39 (33611)
યદા શિખણ્ડી રથિનઃ પ્રચિન્વન્
ભીષ્મં રથેનાભિયાતા વરૂથી।
દિવ્યૈર્હયૈરવમૃદ્ગન્ રથૌઘાં-
સ્તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-40 (33612)
યદા દ્રષ્ટા સૃઞ્જયાનામનીકે
ધૃષ્ટદ્નુમ્નં પ્રમુખે રોચમાનમ્।
અસ્ત્રં યસ્મૈ ગુહ્યમુવાચ ધીમા-
ન્દ્રોણસ્તદા તપ્સ્યતિ ધાર્તરાષ્ટ્રઃ ॥ 5-48-41 (33613)
યદા સ સેનાપતિરપ્રમેયઃ
પરામૃદ્ગન્નિષુભિર્ધાર્તરાષ્ટ્રાન્।
દ્રોણં રણે શત્રુસહોભિયાતા
તદા યુદ્ધં ધાર્તારાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-42 (33614)
હ્રીમાન્મનીપી બલવાન્મનસ્વી
સ લક્ષ્મીવાન્સોમકાનાં પ્રબર્હઃ ।
ન જાતુ તં શત્રવોઽન્યે સહેર-
ન્યોપાં સ સ્યાદગ્રણીર્વૃષ્ણિસિંહઃ ॥ 5-48-43 (33615)
ઇદં ચ બ્રૂયા મા વૃણીષ્વેતિ લોકે
યુદ્ધેઽદ્વિતીયં સચિવં રથસ્થમ્।
શિનેર્નપ્તારં પ્રવૃણીમ સાત્યકિં
મહાબલં વીતભયં કૃતાસ્ત્રમ્ ॥ 5-48-44 (33616)
મહોરસ્કો દીર્ઘબાહુઃ પ્રમાથી
યુદ્ધેઽદ્વિતીયઃ પરમાસ્ત્રવેદી।
શિનેર્નપ્તા તાલમાત્રાયધોઽયં
મહારથો વીતભયઃ કૃતાસ્ત્રઃ ॥ 5-48-45 (33617)
યદા શિનીનામધિપો મયોક્તઃ
શરૈઃ પરાન્મેઘ ઇવ પ્રવર્ષન્।
પ્રચ્છાદયિષ્યત્યરિહા યોધમુખ્યાં-
સ્તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-46 (33618)
યદા ધૃતિં કુરુતે યોત્સ્યમાનઃ
સ દીર્ઘબાહુર્દૃઢધન્વા મહાત્મા ।
સિંહસ્યેવ ગન્ધમાઘ્રાય ગાવઃ
સંચેષ્ટન્તે શત્રવોઽસ્માદ્રણાગ્રે ॥ 5-48-47 (33619)
સ દીર્ઘબાહુર્દૃઢધન્વા મહાત્મા
ભિન્દ્યાદ્ગિરીન્સંહરેત્સર્વલોકાન્।
અસ્ત્રે કૃતી નિપુણઃ ક્ષિપ્રહસ્તો
દિવિ સ્થિતઃ સૂર્ય ઇવાભિભાતિ ॥ 5-48-48 (33620)
ચિત્રઃ સૂક્ષ્મઃ સુકૃતો યાદવસ્ય
અસ્ત્રે યોગો વૃષ્ણિસિંહસ્ય ભૂયાન્।
યથાવિધં યોગમાહુઃ પ્રશસ્તં
સર્વૈર્ગુણૈઃ સાત્યકિસ્તૈરુપેતઃ ॥ 5-48-49 (33621)
હિરણ્મયં શ્વેતહયૈશ્ચતુર્ભિ-
ર્યદા યુક્તં સ્યન્દનં માધવસ્ય।
દ્રષ્ટા યુદ્ધે સાત્યકેર્ધાર્તરાષ્ટ્ર-
સ્તદા તપ્સ્યત્યકૃતાત્મા સ મન્દઃ ॥ 5-48-50 (33622)
યદા રથં હેમમણિપ્રકાશં
શ્વેતાશ્વયુક્તં વાનરકેતુમુગ્રમ્।
દૃષ્ટ્વા મમાપ્યાસ્થિતં કેશવેન
તદા તપ્સ્યત્યકૃતાત્મા સ મન્દઃ ॥ 5-48-51 (33623)
યદા મૌર્વ્યાસ્તલનિષ્પેપમુગ્રં
મહાશબ્દં વજ્રનિષ્પેપતુલ્યમ્।
વિદ્યૂયમાનસ્ય મહારણે મયા
સ ગાણ્ડિવસ્ય શ્રોષ્યતિ મન્દબુદ્ધિઃ ॥ 5-48-52 (33624)
તદા મૂઢો ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્ર-
સ્તપ્તા યુદ્ધે દુર્મતિર્દુઃસહાયઃ।
દૃષ્ટ્વા સૈન્યં બાણવર્ષાન્ધકારે
પ્રભજ્યન્તં ગોકુલવદ્રણાગ્રે ॥ 5-48-53 (33625)
બલાહકાદુચ્ચરતઃ સુભીમા-
ન્વિદ્યુત્સ્ફુલિઙ્ગાનિવ ઘોરરૂપાન્।
સહસ્રઘ્નાન્દ્વિષતાં સઙ્ગરેષુ
અસ્થિચ્છિદો મર્મભિદઃ સુપુઙ્ખાન્॥ 5-48-54 (33626)
યદા દ્રષ્ટા જ્યામુખાદ્બાણસઙ્ઘાન્
ગાણ્ડીવમુક્તાનાપતતઃ શિતાગ્રાન્।
હયાન્ગજાન્વર્મિણશ્ચાદદાનાં-
સ્તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-55 (33627)
યદા મન્દઃ પરબાણાન્વિમુક્તા-
ન્મમેષુભિર્હિયમાણાન્પ્રતીપમ્।
તિર્યગ્વિધ્ય ચ્છિદ્યમાનાન્પૃષત્કૈ-
સ્તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-56 (33628)
યદા વિપાઠા મદ્ભુજવિપ્રમુક્તા
દ્વિજાઃ ફલાનીવ મહીરુહાગ્રાત્।
પ્રચેતાર ઉત્તમાઙ્ગાનિ યૂનાં
તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-57 (33629)
યદા દ્રષ્ટા પતતઃ સ્યન્દનેભ્યો
મહાગજેભ્યોઽશ્વગતાન્સુયોધનાન્।
શરૈર્હતાન્પાતિતાંશ્ચૈવ રઙ્ગે
તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્॥ 5-48-58 (33630)
અસંપ્રાપ્તાનસ્ત્રપથં પરસ્ય
યદા દ્રષ્ટા નશ્યતો ધાર્તરાષ્ટ્રાન્।
અકુર્વતઃ કર્મ યુદ્ધે સમન્તા-
ત્તદા યુદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-59 (33631)
પદાતિસઙ્ઘાન્રથસઙ્ઘાન્સમન્તા-
દ્વ્યાત્તાનનઃ કાલ ઇવાતતેષુઃ।
પ્રણોત્સ્યામિ જ્વલિતૈર્બાણવર્ષૈઃ
શત્રૂંસ્તદા તપ્સ્યતિ મન્દબુદ્ધિઃ ॥ 5-48-60 (33632)
સર્વા દિશઃ સંપતતા રથેન
રજોધ્વસ્તં ગાણ્ડિવેન પ્રકૃત્તમ્।
યદા દ્રષ્ટા સ્વબલં સંપ્રમૂઢં
તદા પશ્ચાત્તપ્સ્યતિ મન્દબુદ્ધિઃ ॥ 5-48-61 (33633)
કાન્દિગ્ભૂતં છિન્નગાત્રં વિસંજ્ઞં
દુર્યોધનો દ્રક્ષ્યતિ સર્વસૈન્યમ્।
હતાશ્વવીરાગ્ર્યનરેન્દ્રનાગં
પિપાસિતં શ્રાન્તપત્રં ભયાર્તમ્ ॥ 5-48-62 (33634)
આર્તસ્વરં હન્યમાનં હતં ચ
વિકીર્ણકેશાસ્થિકપાલસઙ્ઘમ્।
પ્રજાપતેઃ કર્મ યથાર્થનિષ્ઠિતં
તદા દૃષ્ટ્વા તપ્સ્યતિ મન્દબુદ્ધિઃ ॥ 5-48-63 (33635)
યદા રથે ગાણ્ડિવં વાસુદેવં
દિવ્યં શઙ્ખં પાઞ્ચજન્યં હયાંશ્ચ।
તૂણાવક્ષય્યૌ દેવદત્તં ચ માં ચ
દૃષ્ટ્વા યુદ્ધે ધાર્તરાષ્ટ્રોઽન્વતપ્સ્યત્ ॥ 5-48-64 (33636)
ઉદ્વર્તયન્દસ્યુસઙ્ઘાન્સમેતાન્
પ્રવર્તયન્યુગમન્યદ્યુગાન્તે।
યદા ધક્ષ્યામ્યગ્નિવત્કૌરવેયાં-
સ્તદા તપ્તા ધૃતરાષ્ટ્રઃ સપુત્રઃ॥ 5-48-65 (33637)
સભ્રાતા વૈ સહસૈન્યઃ સભૃત્યો
ભ્રષ્ટૈશ્વર્યઃ ક્રોધવશોઽલ્પચેતાઃ।
દર્પસ્યાન્તે નિહતો વેપમાનઃ
પશ્ચાન્મન્દસ્તપ્સ્યતિ ધાર્તરાષ્ટ્રઃ ॥ 5-48-66 (33638)
પૂર્વાહ્ણે માં કૃતજપ્યં કદાચિ-
દ્વિપ્રઃ પ્રોવાચોદકાન્તે મનોજ્ઞમ્।
કર્તવ્યં તે દુષ્કરં કર્મ પાર્થ
યોદ્ધવ્યં કતે શત્રુભિઃ સવ્યસાચિન્ ॥ 5-48-67 (33639)
ઇન્દ્રો વા તે હરિવાન્વજ્રહસ્તઃ
પુરસ્તાદ્યાતુ સમરેઽરીન્વિનિઘ્નન્।
સુગ્રીવયુક્તેન રથેન વા તે
પશ્ચાત્કૃષ્ણો રક્ષતુ વાસુદેવઃ ॥ 5-48-68 (33640)
વજ્રે ચાહં વજ્રહસ્તાન્મહેન્દ્રા-
દસ્મિન્યુદ્ધે વાસુદેવં સહાયમ્।
સ મે લબ્ધો દસ્યુવધાય કૃષ્ણો
મન્યે ચેતદ્વિહિતં દૈવતેર્મે ॥ 5-48-69 (33641)
અયુદ્ધ્યમાનો મનસાપિ યસ્ય
જયં કૃષ્ણઃ પુરુષસ્યાભિનન્દેત્।
એવં સર્વાન્સ વ્યતીયાદમિત્રાન્
સેન્દ્રાન્દેવાન્માનુષે નાસ્તિ ચિન્તા ॥ 5-48-70 (33642)
સ બાહુભ્યાં સાગરમુત્તિતીર્ષે-
ન્મહોદધિં સલિલસ્યાપ્રમેયમ્।
તેજસ્વિનં કૃષ્ણમત્યન્તશૂરં
યુદ્ધેન યો વાસુદેવં જિગીષેત્ ॥ 5-48-71 (33643)
ગિરિં ય ઇચ્છેત્તુ તલેન ભેત્તું
શિલોચ્ચયં શ્વેતમતિપ્રમાણમ્।
તસ્યૈવ પાણિઃ સનખો વિશીર્યે-
ન્ન ચાપિ કિઞ્ચિત્સ ગિરેસ્તુ કુર્યાત્ ॥ 5-48-72 (33644)
અગ્નિં સમિદ્ધં શમયેદ્ભુજાભ્યાં
ચન્દ્રં ચ સૂર્યં ચ નિવારયેત।
હરેદ્દેવાનામમૃતં પ્રસહ્ય
યુદ્ધેન યો વાસુદેવં જિગીષેત્॥ 5-48-73 (33645)
યો રુક્મિણીમેકરથેન ભોજ-
નુત્સાદ્ય રાજ્ઞઃ સમરે પ્રસહ્ય।
ઉવાહ ભાર્યાં યશસા જ્વલન્તીં
યસ્યાં જજ્ઞે રૌક્મિણેયો મહાત્મા ॥ 5-48-74 (33646)
અયં ગાન્ધારાંસ્તરસા સંપ્રમથ્ય
જિત્વા પુત્રાન્નગ્નજિતઃ સમગ્રાન્
બદ્ધં મુમોચ વિનદન્તં પ્રસહ્ય
સુદર્શનં વૈ દેવતાનાં લલામમ્ ॥ 5-48-75 (33647)
અયં કવાટે નિજઘાન પાણ્ડ્યં
તથા કલિઙ્ગાન્દન્તવક્રં મમર્દ।
અનેન દગ્ધા વર્ષપૂગાન્વિનાથા
વારાણસી નગરી સંબભૂવ ॥ 5-48-76 (33648)
અયં સ્મ યુદ્ધે મન્યતેઽન્યૈરજેયં
તમેકલવ્યં નામ નિષાદરાજમ્।
વેગેનૈવ શૈલમભિહત્ય જમ્ભઃ
શેતે સ કૃષ્ણેન હતઃ પરાસુઃ ॥ 5-48-77 (33649)
તથોગ્રસેનસ્ય સુતં સુદુષ્ટં
વૃષ્ણ્યન્ધકાનાં મધ્યગતં સભાસ્થમ્।
અપાતયદ્બલદેવદ્વિતીયો
હત્વા દદૌ ચોગ્રસેનાય રાજ્યમ્॥ 5-48-78 (33650)
અયં સૌભં યોધયામાસ સ્વસ્થં
વિભીષણં માયયા સાલ્વરાજમ્।
સૌભદ્વારિ પ્રત્યગૃહ્ણાચ્છતઘ્નીં
દોર્ભ્યાં ક એનં વિષહેત મર્ત્યઃ ॥ 5-48-79 (33651)
પ્રાગ્જ્યોતિષં નામ બભૂવ દુર્ગં
પુરં ઘોરમસુરાણામસહ્યમ્।
મહાબલો નરકસ્તત્ર ભૌમો
જહારાદિત્યા મણિકુણ્ડલે શુભે ॥ 5-48-80 (33652)
ન તં દેવાઃ સહ શક્રેણ શેકુઃ
સમાગતા યુધિ મૃત્યોરભીતાઃ ।
દૃષ્ટ્વા ચ તં વિક્રમં કેશવસ્ય
બલં તથૈવાસ્ત્રમવારણીયમ્ ॥ 5-48-81 (33653)
જાનન્તોઽસ્ય પ્રકૃતિં કેશવસ્ય
ન્યયોજયન્દસ્યુવધાય કૃષ્ણમ્।
સ તત્કર્મ પ્રતિશુશ્રાવ દુષ્કર-
મૈશ્વર્યવાન્સિદ્ધિષુ વાસુદેવઃ ॥ 5-48-82 (33654)
નિર્મોચને ષટ્સહસ્રાણિ હત્વા
સંચ્છિદ્ય પાશાન્સહસા ક્ષુરાન્તાન્।
મુરં હત્વા વિનિહત્યૌઘરક્ષો
નિર્મોચનં ચાપિ જગામ વીરઃ ॥ 5-48-83 (33655)
તત્રૈવ તેનાસ્ય બભૂવ યુદ્ધં
મહાબલેનાતિબલસ્ય વિષ્ણોઃ ।
શેતે સ કૃષ્ણેન હતઃ પરાસુ-
ર્વાતેનેવ મથિતઃ કર્ણિકારઃ ॥ 5-48-84 (33656)
આહૃત્ય કૃષ્ણો મણિકુણ્ડલે તે
હત્વા ચ ભૌમં નરકં મુર ચ।
શ્રિયા વૃતો યશસા ચૈવ વિદ્વા-
ન્પ્રત્યાજગામાપ્રતિમપ્રભાવઃ ॥ 5-48-85 (33657)
અસ્મૈ વરાણ્યદદંસ્તત્ર દેવા
દૃષ્ટ્વા ભીમં કર્મ કૃતં રણે તત્।
શ્રમશ્ચ તે યુધ્યમાનસ્ય ન સ્યા-
દાકાશે ચાપ્સુ ચ તે ક્રમઃ સ્યાત્ ॥ 5-48-86 (33658)
શસ્ત્રાણિ ગાત્રે ન ચ તે ક્રમેર-
ન્નિત્યેવ કૃષ્ણશ્ચ તતઃ કૃતાર્થઃ ।
એવં રૂપે વાસુદેવેઽપ્રમેયે
મહાબલે ગુણસંપત્સદૈવ ॥ 5-48-87 (33659)
તમસહ્યં વિષ્ણુમનન્તવીર્ય-
માશંસતે ધાર્તરાષ્ટ્રો વિજેતુમ્ ।
સદા હ્યેનં તર્કયતે દુરાત્મા
તચ્ચાપ્યયં સહતેઽસ્માન્સમીક્ષ્ય ॥ 5-48-88 (33660)
પર્યાગતં મમ કૃષ્ણસ્ય ચૈવ
યો મન્યતે કલહં સંપ્રસહ્ય।
શક્યં હર્તું પાણ્ડવાનાં મમત્વં
તદ્વેદિતા સંયુગં તત્ર ગત્વા ॥ 5-48-89 (33661)
નમસ્કૃત્વા શાન્તનવાય રાજ્ઞે
દ્રોણાયાથો સહપુત્રાય ચૈવ।
શારદ્વતાયાપ્રતિદ્વન્દ્વિને ચ
યોત્સ્યામ્યહં રાજ્યમભીપ્સમાનઃ ॥ 5-48-90 (33662)
ધર્મેણાપ્તં નિધનં તસ્ય મન્યે
યો યોત્સ્યતે પાણ્ડવૈર્ધર્મચારી ।
મિથ્યા ગ્લહે નિર્જિતા વૈ નૃશંસૈઃ
સંવત્સરાન્વૈ દ્વાદશ રાજપુત્રાઃ ॥ 5-48-91 (33663)
વાસઃ કૃચ્છ્રો વિહિતશ્ચાપ્યરણ્યે
દીર્ઘં કાલં ચૈકમજ્ઞાતવર્ષમ્।
તે હિ કસ્માજ્જીવતાં પાણ્ડવાનાં
નન્દિષ્યન્તે ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ પદસ્થાઃ ॥ 5-48-92 (33664)
તે ચેદસ્માન્યુધ્યમાનાઞ્જયેયુ-
ર્દેવૈર્મહેન્દ્રપ્રમુખૈઃ સહાયૈઃ।
ધર્માદધર્મશ્ચરિતો ગરીયાં-
સ્તતો ધ્રુવં નાસ્તિ કૃતં ચ સાધુ ॥ 5-48-93 (33665)
ન ચેદિદં પૌરુષં કર્મબદ્ધં
ન ચેદસ્માન્મન્યતેઽસૌ વિશિષ્ટાન્।
આશંસેઽહં વાસુદેવદ્વિતીયો
દુર્યોધનં સાનુબન્ધં નિહન્તુમ્॥ 5-48-94 (33666)
ન ચેદિદં કર્મ નરેન્દ્ર વન્ધ્યં
ન ચેદ્ભવેત્સુકૃતં નિષ્ફલં વા।
ઇદં ચ તચ્ચાભિસમીક્ષ્ય નૂનં
પરાજયો ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સાધુઃ ॥ 5-48-95 (33667)
પ્રત્યક્ષં વઃ કુરવો યદ્બ્રવીમિ
યુદ્ધ્યમાના ધાર્તરાષ્ટ્રા ન સન્તિ।
અન્યત્ર યુદ્ધાત્કુરવો યદિ સ્યુ-
ર્ન યુદ્ધે વૈ શેષ ઇહાસ્તિ કશ્ચિત્॥ 5-48-96 (33668)
હત્વા ત્વહં ધાર્તરાષ્ટ્રાન્સકર્ણા-
ન્રાજ્યં કુરૂણામવજેતા સમગ્રમ્।
યદ્વઃ કાર્યં તત્કુરુધ્વં યથાસ્વ-
મિષ્ટાન્દરાનાત્મભોગાન્ભજધ્વમ્ ॥ 5-48-97 (33669)
અપ્યેવં નો બ્રાહ્મણાઃ સન્તિ વૃદ્ધા
બહુશ્રુતાઃ શીલવન્તઃ કુલીનાઃ।
સાંવત્સરા જ્યોતિષિ ચાભિયુક્તા
નક્ષત્રયોગેષુ ચ નિશ્ચયજ્ઞાઃ ॥ 5-48-98 (33670)
ઉચ્ચાવચં દૈવયુક્તં રહસ્યં
દિવ્યાઃ પ્રશ્ના મૃગચક્રા મુહૂર્તાઃ ।
ક્ષયં મહાન્તં કુરુસૃઞ઼્જયાનાં
નિવેદયન્તે પાણ્ડવાનાં જયં ચ ॥ 5-48-99 (33671)
યથા હિ નો મન્યતેઽજાતશત્રુઃ
સંસિદ્ધાર્થો દ્વિપતાં નિગ્રહાય।
જનાર્દનશ્ચાપ્યપરોક્ષવિદ્યો
ન સંશયં પશ્યતિ વૃષ્ણિસિંહઃ ॥ 5-48-100 (33672)
અહં તથૈનં ખલુ ભાવિરૂપં
પશ્યામિ બુદ્ધયા સ્વયમપ્રમત્તઃ।
દૃષ્ટિશ્ચ મે ન વ્યથતે પુરાણી
સંયુધ્યમાના ધાર્તરાષ્ટ્રા ન સન્તિ ॥ 5-48-101 (33673)
અનાલબ્ધં જૃમ્ભતિ ગાણ્ડિવં ધનુ-
રનાહતા કમ્પતિ મે ધનુર્જ્યા।
બાણાશ્ચ મે તૂણમુખાદ્વિસૃત્ય
મુહુર્મુહુર્ગન્તુમુશન્તિ ચૈવ ॥ 5-48-102 (33674)
ખઙ્ગઃ કોશાન્નિઃસરતિ પ્રસન્નો
હિત્વેવ જીર્ણાસુરગસ્ત્વચં સ્વામ્।
ધ્વજે વાચો રૌદ્રરૂપા ભવન્તિ
કદા રથો યોક્ષ્યતે તે કિરીટિન્ ॥ 5-48-103 (33675)
ગોમાયુસઙ્ઘાશ્ચ નદન્તિ રાત્રૌ
રક્ષાંસ્યથો નિષ્પતન્ત્યન્તરિક્ષાત્।
મૃગાઃ શ્રૃગાલાઃ શિતિકણ્ઠાશ્ચ કાકા
ગૃધ્રા બકાશ્ચૈવ તરક્ષવશ્ચ॥ 5-48-104 (33676)
સુવર્ણપત્રાશ્ચ પતન્તિ પઞ્ચા-
દૃષ્ટ્વા રથં શ્વેતહયપ્રયુક્તમ્ ।
અહં હ્યેકઃ પાર્થિવાન્સર્વયોધાન્
શરાન્વર્પન્મૃત્યુલોકં નયેયમ્ ॥ 5-48-105 (33677)
સમાદેદાનઃ પૃથગસ્ત્રમાર્ગા-
ન્યથાપ્રિરિદ્ધો ગહનં નિદાઘે।
સ્થૂણાકર્ણં પાશુપતં મહાસ્ત્રં
બ્રાહ્મં ચાસ્ત્રં યચ્ચ શક્રોઽપ્યદાન્મે ॥ 5-48-106 (33678)
વધે ધૃતો વેગવતઃ પ્રમુઞ્ચ-
ન્નાહં પ્રજાઃ કિઞ્ચિદિહાવશિષ્યે ।
શાન્તિં લપ્સ્યે પરમો હ્યેપ ભાવઃ
સ્થિરો મમ બ્રૂહિ ગાવલ્ગણે તાન્ ॥ 5-48-107 (33679)
યે વૈજય્યાઃ સમરે સૂત લબ્ધ્વા
દેવાનપીન્દ્રગ્રમુખાન્સમેતાત્।
તૈર્મન્મતે કલહં સંપ્રસહ્ય
સ ધાર્તરાષ્ટ્રઃ પશ્યત મોહમસ્ય ॥ 5-48-108 (33680)
વૃદ્ધો ભીષ્મઃ શાન્તનવઃ કૃપશ્ચ
દ્રોણઃ સપુત્રો વિદુરશ્ચ ધીમાન્।
એતે સર્વે યદ્વદન્તે તદસ્તુ
આયુષ્મન્તઃ કુરવઃ સન્તુ સર્વે ॥ ॥ 5-48-109 (33681)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ અષ્ટચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-48-8 કર્મ પાપમ્। અનિર્વિષ્ટં અનુપભુક્તમ્। અશ્વિભ્યાં અશ્વિપુત્રાભ્યામ્ ॥ 5-48-9 અપધ્યાનાત અપકારચિન્તનમાત્રાત્ । ગાં પૃથ્વીમ્ ॥ 5-48-12 ત્વં એતાવત્કુર્વિત્યાહ હ્રિયેતિ। યાન્ લોકાન્ અન્યાયવૃત્તિર્ધાર્તરાષ્ટ્રોઽધ્યતિષ્ઠત્ તાન્ હ્રીપ્રભૃતિનિર્ગુણૈરુપલક્ષિતે પાણ્ડવે અનુરક્તાન્ કુરુ ॥ 5-48-13 માયયા કપટેન ઉપધીયન્તે ઉપસ્થાપ્યન્તે ઇતિ માયોપધશ્ચલવાદઃ તમ્। પ્રતિપન્નઃ પ્રાપ્તઃ પ્રણિધાનાદિભિરુપેતઃ સત્યં બ્રુવંશ્ચ નઃ નૃપઃ અતિવેલં ક્લિશ્યમાનોપિ તિતિક્ષમાણ એવાસ્તે ઇતિ શેષઃ ॥ 5-48-14 ક્રોધ અવસ્ત્રષ્ટા ઉત્સ્રક્ષ્યતિ। અન્વતપ્ત્યત્ શોચિષ્યતિ। આર્ષોલકારવ્યત્યયઃ ॥ 5-48-15 કૃષ્ણવર્ત્મા દાહેન કૃષ્ણીકૃતભૂભાગ ઇતિ પ્રાઞ્ચઃ। દગ્ધા ધક્ષ્યતિ ॥ 5-48-22 તૃણપ્રાયં તૃણગૃહમયં ગ્રામમ્। પરાસિક્તં દૂરે નિરસ્તમ્ ॥ 5-48-24 વરાઙ્ગાનાં શિરસામ્। ઉપાસઙ્ગાન્ ઉચ્ચયાન્ । દક્ષિણેન કુશલેન અનાયાસેનેતિ યાવત્। આચરેત્ કુર્યાત્। રથિનઃ યોધાન્। પ્રચેતા કૂટીકરિષ્યતિ ॥ 5-48-25 દુઃખશય્યાં અશેતેત્યુત્તરં તાં યદા સ્મરિષ્યતીતિ શેષઃ ॥ 5-48-28 સુવર્ણસ્ય તારો દીર્ઘતન્તુઃ તમ્। અતિવેગાદલાતચક્રવત્સુવર્ણરેખાતુલ્યમિત્યર્થ- ॥ 5-48-31 આયતઃ આગચ્છતઃ ॥ 5-48-34 ક્ષેપ્તારઃ ક્ષેપ્સ્યન્તિ ॥ 5-48-39 ધારયેયુઃ જીવેયુઃ ॥ 5-48-40 વરૂથી રથગુપ્તિમાન્ ॥ 5-48-43 સ વૃષ્ણિસિંહઃ કૃષ્ણાઃ યેષામગ્રણીઃ સ્યાત્ તેભ્યોઽન્યે તં ન સહેરન્ ॥ 5-48-44 રાજ્યં ચ મા વૃણીષ્વ મા પ્રાર્થયસ્વ ઇતિ બ્રૂયાઃ । દુર્યોધનં પ્રતીત્યર્થાત્। યતઃ વયં યુદ્ધેઽદ્વિતયં સહાયં સત્યકિં પ્રવૃણીમ વૃતવન્ત- ॥ 5-48-49 વૃષ્ણિસિંહસ્ય કૃષ્ણસ્ય યથાવિધં યાદૃક્પ્રકારં યોગમાહુઃ તૈઃ સર્વૈર્ગુણૈઃ સાત્યકિરુપેતઃ ॥ 5-48-55 આદદાનાન્ ગ્રસમાનાન્ ॥ 5-48-57 પ્રચેતારઃ રાશીકરિષ્યન્તિ ॥ 5-48-59 અસ્ત્રપથં અસંપ્રાપ્તાન્ । અસ્ત્રં દૃષ્ટ્વૈવ નશ્યત ઇત્યર્થઃ 5-48-60 પ્રણોત્સ્યામિ દૂરીકરિષ્યામિ ॥ 5-48-62 કાન્દિગ્ભૂતં ભયેન પલાયિતમ્। શ્રાન્તપત્રં શ્રાન્તવાહનમ્ ॥ 5-48-63 યથા વાજપેયે પ્રજાપતિદૈવત્યાઃ સપ્તદશ પશવો વિશસ્યન્તે તદ્વદ્બહૂનામિહાપિ વિશસનં કૃતમ્ ॥ 5-48-64 દેવદત્તં અર્જુનસ્ય શઙ્ખમ્ ॥ 5-48-67 ઉદૂકાન્તે સંધ્યાવન્દનાચમનાન્તે ॥ 5-48-71 સાગરં સગરૈર્વર્ધિતમ્। સલિલસ્ય મહોદધિં જલસમુદ્રમ્ ॥ 5-48-75 સુદર્શનં નામ રાજાનમ્। લલામં લલામભૂતઃ કૃષ્ણઃ ॥ 5-48-76 કવાટે નગરભેદે ॥ 5-48-77 અયં સુયોધનઃ। યથા જમ્ભો દૈત્યઃ શૈલં વેગેન અભિહત્ય હતઃ શેતે તદ્વત્ ॥ 5-48-80 ભૌમો ભૂમિપુત્રઃ ॥ 5-48-83 નિર્મિચને નગરે। ક્ષુરાન્તાન્ તીક્ષ્ણધારાન્ લોહમયાનિત્યર્થઃ ॥ 5-48-93 સાધુ કૃતં સત્કર્મ નાસ્તિ। નિષ્પલત્વાત્ વૃથૈવ ધર્મ ઇત્યર્થઃ ॥ 5-48-94 કર્મબદ્ધં ન મન્યતે ચેદિત્યોકૃષ્ય યોજ્યમ્ ॥ 5-48-95 ઇદં રાજ્યસ્યાપ્રદાનં ઇદાનીંતનમ્। તચ્ચ રાજ્યાત્ નિઃસારણં તદાર્નીતનં અભિસમીક્ષ્ય આલોચ્ય। પાપવશાત્પરાજય એવ તસ્યેત્યર્થઃ ॥ 5-48-99 મૃગચક્રા મૃગસમૂહાઃ ॥ 5-48-108 વિજયઃ કર્મ યેષાં તે વૈજય્યાઃ। દેવાનપિ લબ્ધ્વા વિજયવન્ત એવેત્યર્થઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 049
॥ શ્રીઃ ॥
5.49. અધ્યાયઃ 049
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ દુર્યોધનંપ્રતિ કૃષ્ણાર્જુનયોઃ નરનારાયણતાદાત્મ્યકથનપૂર્વકં તદ્વિરોધે કુરૂણાં વિનાશકથનમ્ ॥ 1 ॥ તથા મર્મોદ્ધાટનપૂર્વકં કર્ણગર્હણમ્ ॥ 2 ॥ ધૃતરાષ્ટ્રેણ ભીષ્મદ્રોણવચનાનાદરણે સર્વકુરૂણાં સ્વજીવિતનૈરાશ્યાધિગમઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-49-0 (33682)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-49-0x (3544)
સમવેતેષુ સર્વેષુ તેષુ રાજસુ ભારત।
દુર્યોધનમિદં વાક્યં ભીષ્મઃ શાન્તનવોઽબ્રવીત્ ॥ 5-49-1 (33683)
બૃહસ્પતિશ્ચોશના ચ બ્રહ્માણં પર્યુપસ્થિતૌ।
મરુતશ્ચ સહેન્દ્રેણ વસવશ્ચાગ્રિના સહ ॥ 5-49-2 (33684)
આદિત્યાશ્ચૈવ સાધ્યાશ્ચ યે ચ સપ્તર્પયો દિવિ।
વિશ્વાવસુશ્ચ ગન્ધર્વઃ શુભાશ્ચાપ્સરસાં ગણાઃ ॥ 5-49-3 (33685)
નમસ્કૃત્યોપજગ્મુસ્તે લોકવૃદ્ધં પિતામહમ્ ।
પરિવાર્ય ચ વિશ્વેશં પર્યાસત દિવૌકસઃ ॥ 5-49-4 (33686)
તેષાં મનશ્ચ તેજશ્ચાપ્યાદદાનાવિવૌજસા ।
પૂર્વદેવૌ વ્યતિક્રાન્તૌ નરનારાયણાવૃષી ॥ 5-49-5 (33687)
બૃહસ્પતિસ્તુ પપ્રચ્છ બ્રહ્માણં કાવિમાવિતિ।
ભવન્તં નોપતિષ્ઠેતે તૌ નઃ શંસ પિતામહ ॥ 5-49-6 (33688)
બ્રહ્મોવાચ। 5-49-7x (3545)
યાવેતૌ પૃથિવીં દ્યાં ચ ભાસયન્તૌ તપસ્વિનૌ।
જ્વલન્તૌ રોચમાનૌ ચ વ્યાપ્યાતીતૌ મહાબલૌ ॥ 5-49-7 (33689)
નરનારાયણાવેતૌ લોકાલ્લોકં સમાસ્થિતૌ ।
ઊર્જિતૌ સ્વેન તપસા મહાસત્વપરાક્રમૌ ॥ 5-49-8 (33690)
એતૌ હિ કર્મણા લોકં નન્દયામાસતુર્ધ્રુવમ્ ।
દ્વિધાભૂતૌ મહાપ્રાજ્ઞૌ વિદ્ધિ બ્રહ્મન્પરન્તપૌ ।
અસુરાણાં વિનાશાય દેવગન્ધર્વપૂજિતૌ ॥ 5-49-9 (33691)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-49-10x (3546)
જગામ શક્રસ્તચ્છ્રત્વા યત્ર તૌ તેપતુસ્તપઃ ।
સાર્ધં દેવગણૈઃ સર્વૈર્બૃહસ્પતિપુરોગમૈઃ ॥ 5-49-10 (33692)
તદા દેવાસુરે યુદ્ધે ભયે જાતે દિવૌકસામ્।
અયાચત મહાત્માનૌ નરનારાયણૌ વરમ્ ॥ 5-49-11 (33693)
તાવબ્રૂતાં વૃણીષ્વેતિ તદા ભરતસત્તમ।
અથૈતાવબ્રવીચ્છકઃ સાહ્યં નઃ ક્રિયતામિતિ ॥ 5-49-12 (33694)
તતસ્તૌ શક્રમબ્રૂતાં કરિષ્યાવો યદિચ્છસિ।
તાભ્યાં ચ સહિતઃ શક્રો વિજિગ્યે દૈત્યદાનવાન્ ॥ 5-49-13 (33695)
નર ઇન્દ્રસ્ય સંગ્રામે હત્વા શત્રૂન્પરન્તપઃ ।
પૌલોમાન્કાલખઞ્જાંશ્ચ સહસ્રાણિ શતાનિ ચ ॥ 5-49-14 (33696)
એષ ભ્રાન્તે રથે તિષ્ઠન્ભલ્લેનાપાહરચ્છિરઃ।
જમ્ભસ્ય ગ્રસમાનસ્ય તદા હ્યર્જુન આહવે ॥ 5-49-15 (33697)
એષ પારે સમુદ્રસ્ય હિરણ્યપુરમારુજત્।
હત્વા ષષ્ટિં સહસ્રાણિ નિવાતકવચાન્રણે ॥ 5-49-16 (33698)
એષ દેવાન્સહેન્દ્રેણ જિત્વા પરપુરઞ્જયઃ।
અતર્પયન્મહાબાહુરર્જુનો જાતવેદસમ્ ॥ 5-49-17 (33699)
નારાયણસ્તથૈવાત્ર ભૂયસોઽન્યાઞ્જઘાન હ।
એવમેતૌ મહાવીર્યૌ તૌ પશ્યત સમાગતૌ ॥ 5-49-18 (33700)
વાસુદેવાર્જુનૌ વીરૌ સમવેતૌ મહારથૌ ।
નરનારાયણૌ દેવૌ પૂર્વદેવાવિતિ શ્રુતિઃ ॥ 5-49-19 (33701)
અજેયૌ માનુષે લોકે સેન્દ્રૈરપિ સુરાસુરૈઃ ।
એષ નારાયણઃ કૃષ્ણઃ ફાલ્ગુનશ્ચ નરઃ સ્મૃતઃ।
નારાયણો નરશ્ચૈવ સત્ત્વમેકં દ્વિધા કૃતમ્ ॥ 5-49-20 (33702)
એતૌ હિ કર્મણા લોકાનશ્રુવાતેઽક્ષયાન્ધ્રુવાન્।
તત્રતત્રૈવ જાયેતે યુદ્ધકાલે પુનઃપુનઃ॥ 5-49-21 (33703)
તસ્માત્કર્મૈવ કર્તવ્યમિતિ હોવાચ નારદઃ ।
એતદ્ધિ સર્વમાચષ્ટ વૃષ્ણિચક્રસ્ય વેદવિત્ ॥ 5-49-22 (33704)
શઙ્ખચક્રગદાહસ્તં યદા દ્રક્ષ્યસિ કેશવમ્।
પર્યાદદાનં ચાસ્ત્રાણિ ભીમધન્વાનમર્જુનમ્ ॥ 5-49-23 (33705)
સનાતનૌ મહાત્માનૌ કૃષ્ણાવેકરથે સ્થિતૌ।
દુર્યોધન તદા તાત સ્મર્તાસિ વચનં મમ ॥ 5-49-24 (33706)
નોચેદયમભાવઃ સ્યાત્કુરૂણાં પ્રત્યુપસ્થિતઃ।
અર્થાચ્ચ તાત ધર્માચ્ચ તવ બુદ્ધિરુપપ્લુતા ॥ 5-49-25 (33707)
ન ચેદ્ગ્રહીષ્યસે વાક્યં શ્રોતામિ સુબહૂન્હતાન્।
તવૈવ હિ મતં સર્વે કુરવઃ પર્યુપાસતે ॥ 5-49-26 (33708)
ત્રયાણામેવ ચ મતં તત્ત્વમેકોઽનુમન્યસે।
રામેણ ચૈવ શપ્તસ્ય કર્ણસ્ય ભરતર્ષભ ॥ 5-49-27 (33709)
દુર્જાતેઃ સુતપુત્રસ્ય શકુનેઃ સૌબલસ્ય ચ।
તથા ક્ષુદ્રસ્ય પાપસ્ય ભ્રાતુર્દુઃશાસનસ્ય ચ ॥ 5-49-28 (33710)
કર્ણ ઉવાચ। 5-49-29x (3547)
નૈવમાયુષ્મતા વાચ્યં યન્મામાત્થ પિતામહ ।
ક્ષત્રધર્મે સ્થિતો હ્યસ્મિ સ્વધર્માદનપેયિવાન્ ॥ 5-49-29 (33711)
કિઞ્ચાન્યન્મયિ દુર્વૃત્તં યેન માં પરિગર્હસે।
ન હિ મે વૃજિનં કિઞ્ચિદ્ધાર્તરાષ્ટ્રા વિદુઃ ક્વચિત્ ॥ 5-49-30 (33712)
નાચરં વૃજિનં કિઞ્ચિદ્ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય નિત્યશઃ ।
અહં હિ પાણ્ડવાન્સર્વાન્હનિષ્યામિ રણે સ્થિતાન્ ॥ 5-49-31 (33713)
પ્રાગ્વિરુદ્ધૈઃ શમં સદ્ભિઃ કથં વા ક્રિયતે પુનઃ।
રાજ્ઞો હિ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય સર્વં કાર્યં પ્રિયં મયા।
તથા દુર્યોધનસ્યાપિ સ હિ રાજ્યે સમાહિતઃ ॥ 5-49-32 (33714)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-49-33x (3548)
કર્ણસ્ય તુ વચઃ શ્રુત્વા ભીષ્મઃ શાન્તનવઃ પુનઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રં મહારાજમાભાષ્યેદં વચોઽબ્રવીત્ ॥ 5-49-33 (33715)
યદયં કત્થતે નિત્યં હન્તાહં પાણ્ડવાનિતિ।
નાયં કલાપિ સંપૂર્ણા પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્ ॥ 5-49-34 (33716)
અનયો યોયમાગન્તા પુત્રાણાં તે દુરાત્મનામ્ ।
તદસ્ય કર્મ જાનીહિ સૂતપુત્રસ્ય દુર્મતેઃ ॥ 5-49-35 (33717)
એતમાશ્રિત્ય પુત્રસ્તે મન્દબુદ્ધિઃ સુયોધનઃ ।
અવામન્યત તાન્વીરાન્દેવપુત્રાનરિન્દમાન્ ॥ 5-49-36 (33718)
કિઞ્ચાપ્યેતેન તત્કર્મ કૃતપૂર્વં સુદુષ્કરમ્।
તૈર્યથા પાણ્ડવૈઃ સર્વૈરેકૈકેન કૃતં પુરા॥ 5-49-37 (33719)
દૃષ્ટ્વા વિરાટનગરે ભ્રાતરં નિહતં પ્રિયમ્।
ધનઞ્જયેન વિક્રમ્ય કિમનેન તદા કૃતમ્ ॥ 5-49-38 (33720)
` સર્વે હ્યસ્ત્રિવિદઃ શૂરાઃ સર્વે પ્રાપ્તા મહદ્યશઃ।
અપિ સર્વામરૈશ્વર્યં ત્યજેયુર્ન પુનર્જયમ્ ॥' 5-49-39 (33721)
સહિતાન્હિ કુરૂન્સર્વાનભિયાતો ધનઞ્જયઃ।
પ્રમથ્ય ચાચ્છિનદ્વાસઃ કિમયં પ્રોષિતસ્તદા ॥ 5-49-40 (33722)
ગન્ધર્વૈર્ઘોષયાત્રાયાં હ્રિયતે યત્સુતસ્તવ।
ક્વ તદા સૂતપુત્રોઽભૂદ્ય ઇદાનીં વૃષાયતે ॥ 5-49-41 (33723)
નનુ તત્રાપિ ભીમેન પાર્થેન ચ મહાત્મના।
યમાભ્યામેવ સંગમ્ય ગન્ધર્વાસ્તે પરાજિતાઃ ॥ 5-49-42 (33724)
એતાન્યસ્ય મૃષોક્તાનિ બહૂનિ ભરતર્ષભ ।
વિકત્થનસ્ય ભદ્રં તે સદા ધર્માર્થલોપિનઃ ॥ 5-49-43 (33725)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-49-44x (3549)
ભીષ્મસ્ય તુ વચઃ શ્રુત્વા ભારદ્વાજો મહામતાઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રમુવાચેદં રાજમધ્યેઽભિપૂજયન્॥ 5-49-44 (33726)
યદાહ ભરતશ્રેષ્ઠો ભીષ્મસ્તત્ક્રિયતાં નૃપ ।
ન કામમવલિપ્તાનાં વચનં કર્તુમર્હસિ ॥ 5-49-45 (33727)
પુરા યુદ્ધાત્સાધુ મન્યે પાણ્ડવૈઃ સહ સઙ્ગતમ્।
યદ્વાક્યમર્જુનેનોક્તં સઞ્જયેન નિવેદિતમ્ ॥ 5-49-46 (33728)
સર્વં તદભિજાનામિ કરિષ્યતિ ચ પાણ્ડવઃ।
ન હ્યસ્ય ત્રિષુ લોકેષુ સદૃશોઽસ્તિ ધનુર્ધરઃ ॥ 5-49-47 (33729)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-49-48x (3550)
અનાદૃત્ય તુ તદ્વાક્યમર્થવદ્દ્રોણભીષ્મયોઃ।
તતઃ સ સઞ્જયં રાજા પર્યપૃચ્છત પાણ્ડવાન્॥ 5-49-48 (33730)
તદૈવ કુરવઃ સર્વે નિરાશા જીવિતેઽભવન્ ।
ભીષ્મદ્રોણૌ યદા રાજા ન સમ્યગનુભાષતે ॥ ॥ 5-49-49 (33731)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ એકોનપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-49-16 આરુજત્ પીડિતવાન્ ॥ 5-49-41 વૃષાયતે કર્ણો ભવતિ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 050
॥ શ્રીઃ ॥
5.50. અધ્યાયઃ 050
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ પાણ્ડવાનાં કિમુપજીવનેન રણોદ્યોગ ઇતિ પૃષ્ટસ્ય સઞ્જયસ્ય પાણ્ડવપ્રભાવાનુસ્મરણેન મૂર્છા ॥ 1 ॥ લબ્ધસંજ્ઞેન સઞ્જયેન પાણ્ડવાનાં કૃષ્ણાનુગૃહીતસ્વસામર્થ્યેન રાજ્ઞાં સાહાય્યેન ચ સમરોદ્યમ ઇતિ કથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-50-0 (33732)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-50-0x (3551)
કિમસૌ પાણ્ડવો રાજા ધર્મપુત્રોઽભ્યભાષત।
શ્રુત્વેહ બહુલાઃ સેનાઃ પ્રીત્યર્થં નઃ સમાગતાઃ ॥ 5-50-1 (33733)
કિમસૌ ચેષ્ટતે સૂત યોત્સ્યમાનો યુધિષ્ઠિરઃ।
કે વાસ્ય ભ્રાતૃપુત્રાણાં પશ્યન્ત્યાજ્ઞેપ્સવો સુખમ્ ॥ 5-50-2 (33734)
કે સ્વિદેનં વારયન્તિ યુદ્ધાચ્છામ્યેતિ વા પુનઃ।
નિકૃત્યા કોપિતં મન્દૈર્ધર્મજ્ઞં ધર્મચારિણમ્ ॥ 5-50-3 (33735)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-50-4x (3552)
રાજ્ઞો મુખમુદીક્ષન્તે પાઞ્ચાલાઃ પાણ્ડવૈઃ સહ।
યુધિષ્ઠિરસ્ય ભદ્રં તે સ સર્વાનનુશાસ્તિ ચ ॥ 5-50-4 (33736)
પૃથગ્ભૂતાઃ પાણ્ડવાનાં પાઞ્ચાલાનાં રથવ્રજાઃ ।
આયાન્તમભિનન્દન્તિ કુન્તીપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 5-50-5 (33737)
નભઃ સૂર્યમિવોદ્યન્તં કૌન્તેયં દીપ્તતેજસમ્।
પાઞ્ચાલાઃ પ્રતિનન્દન્તિ તેજોરાશિમિવોદિતમ્ ॥ 5-50-6 (33738)
આગોપાલાવિપાલાશ્ચ નન્દમાના યુધિષ્ઠિરમ્ ।
પાઞ્ચાલાઃ કેકયા મત્સ્યાઃ પ્રતિનન્દતિ પાણ્ડવમ્ ॥ 5-50-7 (33739)
બ્રાહ્મણ્યો રાજપુત્ર્યશ્ચ વિશાં દુહિતરશ્ચ યાઃ।
ક્રીડન્ત્યોભિસમાયાન્તિ પાર્થં સન્નદ્ધમીક્ષિતુમ્ ॥ 5-50-8 (33740)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-50-9x (3553)
સઞ્જયાચક્ષ્વ યેનાસ્માન્પાડવા અભ્યયુઞ્જત।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય સૈન્યેન સોમકાનાં બલેન ચ ॥ 5-50-9 (33741)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-50-10x (3554)
ગવલ્ગણિસ્તુ તત્પુષ્ટઃ સભાયાં કુરુસંસદિ।
નિઃશ્વસ્ય સુભૃશં દીર્ઘં મુહુઃ સઞ્ચિન્તયન્નિવ ॥ 5-50-10 (33742)
તત્રાનિમિત્તતો વૈવાત્સુતં કશ્મલમાવિશત્।
તદાચચક્ષે વિદુરઃ સભાયાં રાજસંસદિ ॥ 5-50-11 (33743)
સઞ્જયોઽયં મહારાજ મૂર્છિતઃ પતિતો ભુવિ।
વાચં ન સૃજતે કાંચિદ્ધીનપ્રજ્ઞોઽલ્પચેતનઃ ॥ 5-50-12 (33744)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-50-13x (3555)
અપશ્યત્સઞ્જયો નૂનં કુન્તીપુત્રાન્મહારથાન્।
તૈરસ્ય પુરુષવ્યાઘ્રૈર્ભૃશમુદ્વેજિતં મનઃ ॥ 5-50-13 (33745)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-50-14x (3556)
સઞ્જયશ્ચેતનાં લબ્ધ્વા પ્રત્યાશ્વસ્યેદભબ્રવીત્।
ધૃતરાષ્ટ્રં મહારાજ સભાયાં કુરુસંસદિ ॥ 5-50-14 (33746)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-50-15x (3557)
દૃષ્ટવાનસ્મિ રાજેન્દ્ર કુન્તીપુત્રાન્મહારથાન્।
મત્સ્યરાજગૃહાવાસનિરોધેનાવકર્શિતાન્ ॥ 5-50-15 (33747)
શ્રૃણુ ર્યૈર્હિ મહારાજ પાણ્ડવા અભ્યયુઞ્જત।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નેન વીરેણ યુદ્ધે વસ્તેઽભ્યયુઞ્જત ॥ 5-50-16 (33748)
યો નૈવ રોપાન્ન ભયાન્ન લોભાન્નાર્થકારણાત્।
ન હેતુવાદાદ્ધર્માત્મા સત્યં જાહ્યાત્કદાચન ॥ 5-50-17 (33749)
યઃ પ્રમાણં મહારાજ ધર્મે ધર્મભૃતાં વરઃ।
અજાતશત્રુણા તેન પાણ્ડવા અભ્યયુઞ્જત ॥ 5-50-18 (33750)
યસ્ય બાહુબલે તુલ્યઃ પૃથિવ્યાં નાસ્તિ કશ્ચન।
યો વૈ સર્વાન્મહીપાલાન્વશે ચક્રે ધનુર્ધરઃ ।
યઃ કાશીનઙ્ગમગધાન્કલિઙ્ગાંશ્ચ યુધાજયત્ ॥ 5-50-19 (33751)
તેન વો ભીમસેનેન પાણ્ડવા અભ્યયુઞ્જત।
યસ્ય વીર્યેણ સહસા ચત્વારો ભુવિ પાણ્ડવાઃ ॥ 5-50-20 (33752)
નિઃસૃત્ય જતુગેહાદ્વૈ હિડિમ્બાત્પુરુષાદકાત્।
યશ્ચૈપામભવદ્દ્વીપઃ કુન્તીપુત્રો વૃકોદરઃ ॥ 5-50-21 (33753)
યાજ્ઞસેનીમથો યત્ર સિન્ધુરાજોપકૃષ્ટવાન્।
તત્રૈષામભવદ્દ્વીપઃ કુન્તીપુત્રો વૃકોદરઃ ॥ 5-50-22 (33754)
યશ્ચ તાન્સઙ્ગતાન્સર્વાન્પાણ્ડવાન્વારણાવતે।
દહ્યતો મોચયામાસ તેન વસ્તેઽભ્યયુઞ્જત ॥ 5-50-23 (33755)
કૃષ્ણાયાં ચરતા પ્રીતિં યેન ક્રોધવશા હતાઃ ।
પ્રવિશ્ય વિષયં ઘોરં પર્વતં ગન્ધમાદનમ્ ॥ 5-50-24 (33756)
યસ્ય નાગાયુતૈર્વીર્યં ભુજયોઃ સારમર્પિતમ્ ।
તેન વો ભીમસેનેન પાણ્ડવા અભ્યયુઞ્જત ॥ 5-50-25 (33757)
કૃષ્ણદ્વિતીયો વિક્રમ્ય તુષ્ટ્યર્થં જાતવેદસઃ।
અજયદ્યઃ પુરા વીરો યુધ્યમાનં પુરન્દરમ્ ॥ 5-50-26 (33758)
યઃ સ સાક્ષાન્મહાદેવં ગિરિશં શૃલપાણિનમ્ ।
તોપયામાસ યુદ્ધેન દેવદેવમુપામપિમ્ ॥ 5-50-27 (33759)
યશ્ચ સર્વાન્વશે ચક્રે લોકપાલાન્ધનુર્ધરઃ।
તેન વો વિજયેનાજૌ પાણ્ડવા અભ્યયુઞ્જત ॥ 5-50-28 (33760)
યઃ પ્રતીચીં દિશં ચક્રે વશે મ્લેચ્છગણાયુતામ્।
સ તત્ર નકુલો યોદ્ધા ચિત્રયોધી વ્યવસ્થિતઃ ॥ 5-50-29 (33761)
તેન વો દર્શનીયેન વીરેણાતિધનુર્ભૃતા ।
માદ્રીપુત્રેણ કૌરવ્ય પાણ્ડવા અભ્યયુઞ્જત ॥ 5-50-30 (33762)
યઃ કાશીનઙ્ગમગધાન્કલિઙ્ગાંશ્ચ યુધાજયત્।
તેન વઃ સહદેવેન પાણ્ડવા અભ્યયુઞ્જત ॥ 5-50-31 (33763)
યસ્ય વીર્યેણ સદૃશાશ્ચત્વારો ભુવિ માનવાઃ ।
અશ્વત્થામા ધૃષ્ટકેતૂ રુક્મી પ્રદ્યુમ્ન એવ ચ ॥ 5-50-32 (33764)
તેન વઃ સહદેવેન યુદ્ધં રાજન્મહાત્યયમઅ।
યવીયસા નૃવીરેણ માદ્રીનન્દિકરેણ ચ ॥ 5-50-33 (33765)
તપશ્ચચાર યા ઘોરં કાશિકન્યા પુરા સતી।
ભીષ્મસ્ય વધમિચ્છન્તી પ્રેત્યાપિ ભરતર્ષભ ॥ 5-50-34 (33766)
પાઞ્ચાલસ્ય સુતા જજ્ઞે દૈવાચ્ચ સ પુનઃ પુમાન્ ।
સ્ત્રીપુંસીઃ પુરુષવ્યાઘ્ર યઃ સ વેદ ગુણાગુણાન્ ॥ 5-50-35 (33767)
.. કલિઙ્ગાન્સમાપેદે પાઞ્ચાલ્યો યુદ્ધદુર્મદઃ ।
શિખણ્ડિના વઃ કુરવઃ કૃતાસ્ત્રેણાભ્યયુઞ્જત ॥ 5-50-36 (33768)
યં યક્ષઃ પુરુષં ચક્રે ભીષ્મસ્ય નિધનેચ્છયા।
મહેષ્વાસેન રૌદ્રેણ પાણ્ડવા અભ્યયુઞ્જત ॥ 5-50-37 (33769)
મહેષ્વાસા રાજપુત્રા ભ્રાતરઃ પઞ્ચ કેકયાઃ।
આમુક્તવચાઃ શૂરાસ્તૈશ્ચ વસ્તેઽભ્યયુઞ્જત ॥ 5-50-38 (33770)
યો દીર્ઘબાહુઃ ક્ષિપ્રાસ્ત્રો ધૃતિમાન્સત્યવિક્રમઃ ।
તેન વો વૃષ્ણિવીરેણ યુયુધાનેન સઙ્ગરઃ ॥ 5-50-39 (33771)
ય આસીચ્છરણં કાલે પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્ ।
રણે તેન વિરાટેન ભવિતા વઃ સમાગમઃ ॥ 5-50-40 (33772)
યઃ સ કાશિપતી રાજા વારાણસ્યાં મહારથઃ ।
સ તેષામભવદ્યોદ્ધા તેન વસ્તેઽભ્યયુઞ્જત ॥ 5-50-41 (33773)
શિશુભિર્દુર્જયૈઃ સઙ્ખ્યે દ્રૌપદેયૈર્મહાત્મભિઃ ।
આશીવિષસમસ્પર્શૈઃ પાણ્ડવા અભ્યયઞ્જત ॥ 5-50-42 (33774)
યઃ કૃષ્ણાસદૃશો વીર્યે યુધિષ્ઠિરસમો દમે।
તેનાભિમન્યુના સઙ્ખ્યે પાણ્ડવા અભ્યયુઞ્જત ॥ 5-50-43 (33775)
યશ્ચૈવાપ્રતિમો વીર્યે ધૃષ્ટકેતુર્મહાયશાઃ ।
દુઃસહઃ સમરે ક્રુદ્ધઃ શૈશુપાલિર્મહારથઃ ॥ 5-50-44 (33776)
તેન વશ્ચેદિરાજેન પાણ્ડવા અભ્યયુઞ્જત ।
અક્ષૌહિણ્યા પરિવૃતઃ પાણ્ડવાન્યોભિસંશ્રિતઃ ॥ 5-50-45 (33777)
યઃ સંશ્રયઃ પાણ્ડવાનાં દેવાનામિવ વાસવઃ।
તેન વો વાસુદેવેન પાણ્ડવા અભ્યયુઞ્જત ॥ 5-50-46 (33778)
યથા ચેદિપતેર્ભ્રાતા શરભો ભરતર્ષભ।
કરકર્ષેણ સહિતસ્તાભ્યાં વસ્તેઽભ્યયુઞ્જત ॥ 5-50-47 (33779)
તારાસન્ધિઃ સહદેવો જયત્સેનશ્ચ તાવુભૌ ।
યુદ્ધે પ્રતિરથે વીરૌ પાણ્ડવાર્થે વ્યવસ્થિતૌ ॥ 5-50-48 (33780)
દ્રુપદશ્ચ મહાતેજા બલેન મહતા વૃતઃ।
ત્યક્તાત્મા પાણ્ડવાર્થાય સોત્સ્યમાનો વ્યવસ્થિતઃ॥ 5-50-49 (33781)
એતે ચાન્યે ચ બહવઃ પ્રાચ્યોદીચ્યા મહીક્ષિતઃ।
શતશો યાનુપાશ્રિતા ધર્મરાજો વ્યવસ્થિતઃ ॥ ॥ 5-50-50 (33782)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ પઞ્ચશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-50-47 કરકર્ષેણ કરકર્ષસંજ્ઞેન ભ્રાત્રા ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 051
॥ શ્રીઃ ॥
5.51. અધ્યાયઃ 051
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય સઞ્જયાગ્રે ભીમસેનપ્રતાપાનુસ્મરણેન પરિશોચનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-51-0 (33783)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-51-0x (3558)
સર્વ એતે મહોત્સાહા યે ત્વયા પરિકીર્તિતાઃ।
એકતસ્ત્વેવ તે સર્વે સમેતા ભીમ એકતઃ ॥ 5-51-1 (33784)
ભીમસેનાદ્ધિ મે ભૂયો ભયં સઞ્જાયતે મહત્।
ક્રુદ્ધાદમર્ષણાત્તાત વ્યાઘ્રાદિવ મહારુરોઃ ॥ 5-51-2 (33785)
જાગર્મિ રાત્રયઃ સર્વા દીર્ઘમુષ્ણં ચ નિઃશ્વસન્।
ભીતો વૃકોદરાત્તાત સિંહાત્પશુરિવાપરઃ ॥ 5-51-3 (33786)
ન હિ તસ્ય મહાબાહોઃ શક્રપ્રતિમતેજસઃ।
સૈન્યેઽસ્મિન્પ્રતિપશ્યામિ ય એનં વિષહેદ્યુધિ ॥ 5-51-4 (33787)
અમર્ષણશ્ચ કૌન્તેયો દૃઢવૈરશ્ચ પાણ્ડવઃ ।
અનર્મહાસી સોન્માદસ્તિર્યક્પ્રેક્ષી મહાસ્વનઃ ॥ 5-51-5 (33788)
મહાવેગો મહોત્સાહો મહાબાહુર્મહાબલઃ।
મન્દાનાં મમ પુત્રાણાં યુદ્ધેનાન્તં કરિષ્યતિ ॥ 5-51-6 (33789)
ઉરુગ્રાહગૃહીતાનાં ગદાં બિભ્રદ્વૃકોદરઃ।
કુરૂણામૃષભો યુદ્ધે દણ્ડપાણિરિવાન્તકઃ॥ 5-51-7 (33790)
અષ્ટાશ્રિમાયસીં ઘોરાં ગદાં કાઞ્ચનભૂષણામ્ ।
મનસાહં પ્રપશ્યામિ બ્રહ્મદણ્ડમિવોદ્યતમ્ ॥ 5-51-8 (33791)
યથા મૃગાણાં યૂથેષુ સિંહો જાતબલશ્ચરેત્।
મામકેષુ તથા ભીમો બલેષુ વિચરિષ્યતિ ॥ 5-51-9 (33792)
સર્વેષાં મમ પુત્રાણાં સ એકઃ ક્રૂરવિક્રમઃ ।
બહ્વાશી વિપ્રતીપશ્ચ બાલ્યેપિ રભસઃ સદા ॥ 5-51-10 (33793)
ઉદ્વેપતે મે હૃદયં યે મે દુર્યોધનાદયઃ।
બાલ્યેઽપિ તેન યુદ્ધ્યન્તો વારણેનેવ મર્દિતાઃ ॥ 5-51-11 (33794)
તસ્ય વીર્યેણ સંક્લિષ્ટા નિત્યમેવ સુતા મમ।
સ એવ હેતુર્ભેદસ્ય ભીમો ભીમપરાક્રમઃ ॥ 5-51-12 (33795)
ગ્રસમાનમનીકાનિ નરવારણવાજિનામ્।
પશ્યામીવાગ્રતો ભીમં ક્રોધમૂર્છિતમાહવે ॥ 5-51-13 (33796)
અસ્ત્રે દ્રોણાર્જુનસમં વાયુવેગસમં જવે।
મહેશ્વરસમં ક્રોધે કો હન્યાદ્ભીમમાહવે ॥ 5-51-14 (33797)
સઞ્જયાચક્ષ્વ મે શૂરં ભીમસેનમમર્ષણમ્ । 5-51-15b.......... યેઽહં યત્તેન રિપુઘાતિના ।
..... સર્વે પુત્રાઃ મમ મનસ્વિના ॥ 5-51-15 (33798)
યેન ભીમબલા યક્ષા રાક્ષસાશ્ચ પુરા હતાઃ।
કથં તસ્ય રણે વેગં માનુષઃ પ્રસહિષ્યતિ ॥ 5-51-16 (33799)
ન સ જાતુ વશે તસ્થૌ મમ બાલ્યેઽપિ સઞ્જય ।
કિં પુનર્મમ દુષ્પુત્રૈઃ ક્લિષ્ટઃ સંપ્રતિ પાણ્ડવઃ ॥ 5-51-17 (33800)
નિષ્ઠુરો રોષણોઽત્યર્થં ભજ્યેતાપિ ન સંનમેત્।
તિર્યક્પ્રેક્ષીં સંહતભ્રૂઃ કથં શામ્યેદ્વૃકોદરઃ ॥ 5-51-18 (33801)
શૂરસ્તથાઽપ્રતિબલો ગૌરસ્તાલ ઇવોન્નતઃ।
પ્રમાણતો ભીમસેનઃ પ્રાદેશેનાધિકોઽર્જુનાત્ ॥ 5-51-19 (33802)
જવેન વાજિનોઽત્યેતિ બલેનાન્ત્યેતિ કુઞ્જરાન્ ।
અવ્યક્તજલ્પી મધ્વક્ષો મધ્યમઃ પાણ્ડવો બલી ॥ 5-51-20 (33803)
ઇતિ બાલ્યે શ્રુતઃ પૂર્વં મયા વ્યાસમુખાત્પુરા।
રૂપતો વીર્યતશ્ચૈવ યાથાતથ્યેન પાણ્ડવઃ ॥ 5-51-21 (33804)
આયસેન સ દણ્ડેન રથન્નાગાન્નરાન્હયાન્।
હનિષ્યતિ રણે ક્રુદ્ધો રૌદ્રઃ ક્રૂરપરાક્રમઃ ॥ 5-51-22 (33805)
અમર્ષી નિત્યસંરબ્ધો ભીમઃ પ્રહરતાં વરઃ।
મયા તાત પ્રતીપાનિ કુર્વન્પૂર્વં વિમાનિતઃ ॥ 5-51-23 (33806)
નિષ્કર્ણામાયસીં સ્થૂલાં સુપાર્શ્વાં કાઞ્ચનીં ગદામ્ ।
શતઘ્નીં શતનિર્હાદાં કથં શક્ષ્યન્તિ મે સુતાઃ ॥ 5-51-24 (33807)
અપારમપ્લવાગાધં સમુદ્રં શરવેધનમ્ ।
ભીમસેનમયં દુર્ગં તાત મન્દાસ્તિતીર્ષવઃ॥ 5-51-25 (33808)
ક્રોશતો મે ન શ્રૃણ્વન્તિ બાલાઃ પણ્ડિતમાનિનઃ ।
વિષમં ન હિ મન્યન્તે પ્રાપતં મધુદર્શિનઃ ॥ 5-51-26 (33809)
સંયુગે યે ગમિષ્યન્તિ નરરૂપેણ મૃત્યુના।
નિયતં ચોદિતા ધાત્રા સિંહેનેવ મહામૃગાઃ ॥ 5-51-27 (33810)
શૈક્યાં તાત ચતુષ્કિષ્કું ષડશ્રિમમિતૌજસમ્।
પ્રહિતાં દુઃખસંસ્પર્શાં કથં શક્ષ્યન્તિ મે સુતાઃ ॥ 5-51-28 (33811)
ગદાં ભ્રામયતસ્તસ્ય ભિન્દતો હસ્તિમસ્તકાન્।
સૃક્કિણી લેલિહાનસ્ય બાષ્પમુત્સૃજતો મુહુઃ ॥ 5-51-29 (33812)
ઉદ્દિશ્ય નાગાન્પતતઃ કુર્વતો ભૈરવાન્રવાન્।
પ્રતીપં પતતો મત્તાન્કુઞ્જરાન્પ્રતિ ગર્જતઃ ॥ 5-51-30 (33813)
વિગાહ્ય રથમાર્ગેષુ વરાનુદ્દિશ્ય નિઘ્નતઃ ।
અગ્નેઃ પ્રજ્વલિતસ્યેવ અપિ મુચ્યેત મે પ્રજા ॥ 5-51-31 (33814)
વીથીં કુર્વન્મહાબાહુર્દ્રાવયન્મમ વાહિનીમ્ ।
નૃત્યન્નિવ ગદાપાણિર્યુગાન્તં દર્શયિષ્યતિ ॥ 5-51-32 (33815)
પ્રભિન્ન ઇવ માતઙ્ગઃ પ્રભઞ્જન્પુષ્પિતાન્દ્રુમાન્।
પ્રવેક્ષ્યતિ રણે સેનાં પુત્રાણાં મે વૃકોદરઃ ॥ 5-51-33 (33816)
કુર્વન્રથાન્વિપુરુષાન્વિસારથિહયધ્વજાન્ ।
આરુજન્પુરુષવ્યાઘ્રો રથિનઃ સાદિનસ્તથા ॥ 5-51-34 (33817)
ગઙ્ગાવેગ ઇવાનૂપાંસ્તીરજાન્વિવિધાન્દ્રુમાન્।
પ્રભઙ્ક્ષ્યતિ રણે સેનાં પુત્રાણાં મમ સઞ્જય ॥ 5-51-35 (33818)
વધં નૂનં ગમિષ્યન્તિ ભીમસેનભયાર્દિતાઃ ।
મમ પુત્રાશ્ચ ભૃત્યાશ્ચ રાજાનશ્ચૈવ સઞ્જય ॥ 5-51-36 (33819)
યેન રાજા મહાવીર્યઃ પ્રવિશ્યાન્તઃપુરં પુરા।
વાસુદેવસહાયેન જરાસન્ધો નિપાતિતઃ ॥ 5-51-37 (33820)
કૃત્સ્નેયં પૃથિવી દેવી જરાસન્ધેન ધીમતા।
માગધેન્દ્રેણ બલિના વશે કૃત્વા પ્રતાપિતા ॥ 5-51-38 (33821)
ભીષ્મપ્રતાપાત્કુરવો નયેનાન્ધકવૃષ્ણયઃ ।
યન્ન તસ્ય વશે જગ્મુઃ કેવલં દૈવમેવ તત્ ॥ 5-51-39 (33822)
સ ગત્વા પાણ્ડુપુત્રેણ તરસા બાહુશાલિના।
અનાયુધેન વીરેણ નિહતઃ કિં તતોઽધિકમ્ ॥ 5-51-40 (33823)
દીર્ઘકાલસમાસક્તં વિશમાશીવિષો યથા।
સ મોક્ષ્યતિ રણે તેજઃ પુત્રેષુ મમ સઞ્જય ॥ 5-51-41 (33824)
મહેન્દ્ર ઇવ વજ્રેણ દાનવાન્દેવસત્તમઃ ।
ભીમસેનો ગદાપાણિઃ સૂદયિષ્યતિ મે સુતાન્ ॥ 5-51-42 (33825)
અવિષહ્યમનાવાર્યં તીવ્રવેગપરાક્રમમ્ ।
પશ્યામીવાતિતામ્રાક્ષમાપતન્તં વૃકોદરમ્ ॥ 5-51-43 (33826)
અગદસ્યાપ્યધનુષો વિરથસ્ય વિવર્મણઃ ।
બાહુભ્યાં યુધ્યમાનસ્ય કસ્તિષ્ઠેદગ્રતઃ પુમાન્ ॥ 5-51-44 (33827)
ભીષ્મો દ્રોણશ્ચ વિપ્રોઽયં કૃપઃ શારદ્વતસ્તથા।
જાન્ત્યેતે યથૈવહં વીર્યજ્ઞસ્તસ્ય ધીમતઃ ॥ 5-51-45 (33828)
આર્યવ્રતં તુ જાનન્તઃ સઙ્ગરાન્તં વિધિત્સવઃ ।
સેનામુખેષુ સ્થાસ્યન્તિ મામકાનાં નરર્ષભાઃ ॥ 5-51-46 (33829)
બલીયઃ સર્વતો દિષ્ટં પુરુષસ્ય વિશેષતઃ।
પશ્યન્નપિ જયં તેષાં ન નિયચ્છામિ યત્સુતાન્ ॥ 5-51-47 (33830)
તે પુરાણં મહેષ્વાસા માર્ગમૈન્દ્રં સમાસ્થિતાઃ।
ત્યક્ષ્યન્તિ તુમુલે પ્રાણાન્રક્ષન્તઃ પાર્થિવં યશઃ ॥ 5-51-48 (33831)
યથૈષાં મામકાસ્તાત તથૈષાં પાણ્ડવા અપિ।
પૌત્રા ભીષ્મસ્ય શિષ્યાશ્ચ દ્રોણસ્ય ચ કૃપસ્ય ચ ॥ 5-51-49 (33832)
યે ત્વસ્મદાશ્રયં કિઞ્ચિદ્દત્તમિષ્ટં ચ સઞ્જય।
તસ્યાપચિતિમાર્યત્વાત્કર્તારઃ સ્થવિરાસ્ત્રયઃ ॥ 5-51-50 (33833)
આદદાનસ્ય શસ્ત્રં હિ ક્ષત્રધર્મં પરીપ્સતઃ।
નિધનં ક્ષત્રિયસ્યાજૌ વરમેવાદ્દુરુત્તમમ્ ॥ 5-51-51 (33834)
સ વૈ શોચામિ સર્વાન્વૈ યે યુયુત્સન્તિ પાણ્ડવૈઃ ।
વિક્રુષ્ટં વિદુરોણાદૌ તદેતદ્ભયમાગતમ્ ॥ 5-51-52 (33835)
ન તુ મન્યે વિઘાતાય જ્ઞાનં દુઃખસ્ય સઞ્જય ।
ભવત્યતિબલં હ્યેતજ્જ્ઞાનસ્યાપ્યુપઘાતકમ્ ॥ 5-51-53 (33836)
ઋષયો હ્યપિ નિર્મુક્તાઃ પશ્યન્તો લોકસઙ્ગ્રહાન્।
સુખૈર્ભવન્તિ સુખિનસ્તથા દુઃખેન દુઃખિતાઃ ॥ 5-51-54 (33837)
કિં પુનર્મોહમાસક્તસ્તત્ર તત્ર સહસ્રધા।
પુત્રેષુ રાજ્યદારેષુ પૌત્રેષ્વપિ ચ બન્ધુષુ ॥ 5-51-55 (33838)
સંશયે તુ મહત્યસ્મિન્કિં નુ મે ક્ષમમુત્તરમ્।
વિનાશં હ્યેવ પશ્યામિ કુરૂણામનુચિન્તતયન્ ॥ 5-51-56 (33839)
દ્યૂતપ્રમુખમાભાતિ કુરૂણાં વ્યસનં મહત્।
મન્દેનૈશ્વર્યકામેન લોભાત્પાપમિદં કૃતમ્ ॥ 5-51-57 (33840)
મન્યે પર્યાયધર્મોઽયં કાલસ્યાત્યન્તગામિનઃ।
ચક્રે પ્રધિરિવાસક્તો નાસ્ય શક્યં પલાયિતુમ્ ॥ 5-51-58 (33841)
કિં નુ કુર્યાં કથં કુર્યાં ક્વ નુ ગચ્છામિ સઞ્જય ।
એતે નશ્યન્તિ કુરવો મન્દાઃ કાલવશં ગતાઃ ॥ 5-51-59 (33842)
અવશોઽહં તદા તાત પુત્રાણાં નિહતે શતે।
શ્રોષ્યામિ નિનદં સ્ત્રીણાં કથં માં મરણં સ્પૃશેત્ ॥ 5-51-60 (33843)
યથા નિદાઘે જ્વલનઃ સમદ્ધો
દહેત્કક્ષં વાયુના ચોદ્યમાનઃ ।
ગદાહસ્તઃ પાણ્ડવો વૈ તથૈવ
હન્તા મદીયાન્સહિતોઽર્જુનેન ॥ ॥ 5-51-61 (33844)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ એકપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-51-7 ઉરુગ્રાહઃ મહાનિર્બન્ધસ્તેન ગૃહીતાનાં વશીકૃતાનામ્ ॥ 5-51-10 રભસઃ વેગવાન્ ॥ 5-51-21 પુરા પુરાણમ્ ॥ 5-51-24 નિષ્કર્ણાં અવક્રામ્। શતનિર્હ્રાદાં મહાશબ્દવતીમ્ ॥ 5-51-28 શૈક્યાં શિક્યસ્થામ્ ॥ 5-51-35 અનૂપાન્ સજલદેશે સ્થિતાન્ ॥ 5-51-44 અગદસ્ય ગદાહીનસ્ય ॥ 5-51-58 પર્યાયધર્મઃ વિપરીતધર્મઃ। પ્રધિર્નેમિઃ। અસ્ય કાલવશસ્ય । તૃતીયાર્થે ષષ્ઠી ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 052
॥ શ્રીઃ ॥
5.52. અધ્યાયઃ 052
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ અર્જુનપ્રતાપાનુવર્ણનપૂર્વકં પરિશોચનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-52-0 (33845)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-52-0x (3559)
યસ્ય વૈ નાનૃતા વાચઃ કદાચિદનુશુશ્રુમ ।
ત્રૈલોક્યમપિ તસ્ય સ્યાદ્યોદ્ધા યસ્ય ધનઞ્જયઃ ॥ 5-52-1 (33846)
તસ્યૈવ ચ ન પશ્યામિ યુધિ ગાણ્ડીવધન્વનઃ।
અનિશં ચિન્તયાનોઽપિ યઃ પ્રતીયાદ્રથેન તમ્ ॥ 5-52-2 (33847)
અસ્યતઃ કર્ણિનાલીકાન્માર્ગણાન્હૃદયચ્છિદઃ।
પ્રત્યેતા ન સમઃ કશ્ચિદ્યુધિ ગાણ્ડીવધન્વનઃ ॥ 5-52-3 (33848)
દ્રોણાકર્ણૌ પ્રતીયાતાં યદિ વીરૌ નરર્ષભૌ ।
કૃતાસ્ત્રૌ બલિનાં શ્રેષ્ઠૌ સમરેષ્વપરાજિતૌ ॥ 5-52-4 (33849)
મહાન્સ્યાત્સંશયો લોકે ન ત્વસ્તિ વિજયો મમ।
ઘૃણી કર્ણઃ પ્રમાદી ચ આચાર્યઃ સ્થવિરો ગુરુઃ ॥ 5-52-5 (33850)
સમર્થો બલવાન્પાર્થો દૃઢધન્વા જિતક્લમઃ ।
ભવેત્સુતુમુલં યુદ્ધં સર્વશોઽપ્યપરાજયઃ ॥ 5-52-6 (33851)
સર્વે હ્યસ્ત્રવિદઃ શૂરાઃ સર્વે પ્રાપ્તા મહદ્યશઃ ।
અપિ સર્વામરૈશ્વર્યં ત્યજેયુર્ન પુનર્જયમ્ ॥ 5-52-7 (33852)
વધે નૂનં ભવેચ્છાન્તિસ્તયોર્વા ફાલ્ગુનસ્ય ચ।
ન તુ હન્તાર્જુનસ્યાસ્તિ જેતા ચાસ્ય ન વિદ્યતે ॥ 5-52-8 (33853)
મન્યુસ્તસ્ય કથં શામ્યેન્મન્દાન્પ્રતિ ય ઉત્થિતઃ ।
અન્યેઽપ્યસ્ત્રાણિ જાનન્તિ જીયન્તે ચ જયન્તિ ચ।
એકાન્તવિજયસ્ત્વેવ શ્રૂયતે ફાલ્ગુનસ્ય હ ॥ 5-52-9 (33854)
ત્રયસ્ત્રિંશત્સમાહૂય ખાણ્ડવેઽગ્નિમતર્પયત્।
જિગાય ચ સુરાન્સર્વાન્નાસ્ય વિદ્મઃ પરાજયમ્ ॥ 5-52-10 (33855)
યસ્ય યન્તા હૃષીકેશઃ શીલવૃત્તસમો યુધિ।
ધ્રુવસ્તસ્ય જયસ્તાત યથેન્દ્રસ્ય જયસ્તથા ॥ 5-52-11 (33856)
કૃષ્ણાવેકરથે યત્તાવધિજ્યં ગાણ્ડિવં ધનુઃ।
યુગપત્રીણિ તેજાંસિ સમેતાન્યનુશુશ્રુમ ॥ 5-52-12 (33857)
નૈવાસ્તિ નો ધનુસ્તદૃઙ્વ યોદ્ધા ન ચ સારથિઃ ।
તચ્ચ મન્દા ન જાનન્તિ દુર્યોધનવશાનુગાઃ । 5-52-13 (33858)
શેષયેદશનિર્દીપ્તો વિપતન્મૂર્ધ્નિ સઞ્જય।
ન તુ શેષં શરાસ્તાત કુર્યુરસ્તાઃ કિરીટિના ॥ 5-52-14 (33859)
અપિ ચાસ્યન્નિવાભાતિ નિઘ્નન્નિવ ધનઞ્જયઃ ।
ઉદ્ધરન્નિવ કાયેભ્યઃ શિરાંસિ શરવૃષ્ટિભિઃ ॥ 5-52-15 (33860)
અપિ બાણમયં તેજઃ પ્રદીપ્તમિવ સર્વતઃ ।
ગાણ્ડીવોત્થં દહેતાજૌ પુત્રાણાં મમ વાહિની ॥ 5-52-16 (33861)
અપિ સા રથઘોષેણ ભયાર્તા સવ્યસાચિનઃ ।
વિત્રસ્તા બહુધા સેના ભારતી પ્રતિભાતિ મે ॥ 5-52-17 (33862)
યથા કક્ષં મહાનગ્નિઃ પ્રદહેત્સર્વતશ્ચરન્।
મહાર્ચિરનિલોદ્ધૂતસ્તદ્વદ્ધક્ષ્યતિ મામકાન્ ॥ 5-52-18 (33863)
યદોદ્વમન્નિશિતાન્બાણસઙ્ઘાં-
સ્તાનાતતાયી સમરે કિરીટી।
સૃષ્ટોઽન્તકઃ સર્વહરો વિધાત્રા
યથા ભવેત્તદ્વદપારણીયઃ ॥ 5-52-19 (33864)
યદા હયભીક્ષ્ણં સુબુહૂન્પ્રકારાન્
શ્રોતાસ્મિ તાનાવસથે કુરૂણામ્।
તેષાં સમન્તાચ્ચ તથા રણાગ્રે
ક્ષયઃ કિલાયં ભરતાનુપૈતિ ॥ ॥ 5-52-20 (33865)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ દ્વિપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-52-5 પ્રમાદી અન્તે વિદ્યાં ન સ્મરિષ્યતીતિ ભાવઃ ॥ 5-52-14 અસ્તાઃ ક્ષિપ્તાઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 053
॥ શ્રીઃ ॥
5.53. અધ્યાયઃ 053
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ કુરૂન્પ્રતિ પાણ્ડવાનાં બલવત્સહાયસંપન્નત્વાદિગુણસમૃદ્ધિકથનપૂર્વકં શાન્ત્યર્થં સ્વેન પ્રયતનાભિધાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-53-0 (33866)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-53-0x (3560)
યથૈવ પાણ્ડવાઃ સર્વે પરાક્રાન્તા જિગીષવઃ।
તથૌભિસરાસ્તેષાં ત્યક્તાત્માનો જયે ધૃતાઃ ॥ 5-53-1 (33867)
......હિ પરાક્રાન્તાનાચક્ષીથાઃ પરાન્મમ।
પાઞ્ચાલાન્કેકયાન્મત્સ્યાન્માગધાન્વત્સભૂમિપાન્॥ 5-53-2 (33868)
યશ્ચ સેન્દ્રાનિમાઁલ્લોકાનિચ્છન્કુર્યાદ્વશે બલી।
સ સ્રષ્ટા જગતઃ કૃષ્ણઃ પાણ્ડવાનાં જયે ધૃતઃ ॥ 5-53-3 (33869)
સમસ્તામર્જુનાદ્વિદ્યાં સાત્યકિઃ ક્ષિપ્રમાપ્તવાન્।
શૈનેયઃ સમરે સ્થાતા બીજવત્પ્રવપઞ્શરાન્ ॥ 5-53-4 (33870)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાઞ્ચાલ્યઃ ક્રૂરકર્મા મહારથઃ ।
મામકેષુ રણં કર્તા બલેષુ પરમાસ્ત્રવિત્ ॥ 5-53-5 (33871)
યુધિષ્ઠિરસ્ય ચ ક્રોધાદર્જુનસ્ય ચ વિક્રમાત્।
મયાભ્યાં ભીમસેનાચ્ચ ભયં મે તાત જાયતે ॥ 5-53-6 (33872)
અમાનુષં મનુષ્યેન્દ્રૈર્જાલં વિતતમન્તરા ।
ન મે સૈન્યાસ્તરિષ્યન્તિ તતઃ ક્રોશામિ સઞ્જય ॥ 5-53-7 (33873)
દર્શનીયો મનસ્વી ચ લક્ષ્મીવાન્બ્રહ્મવર્ચસી।
મેધાવી સુકૃતપ્રજ્ઞો ધર્માત્મા પાણ્ડુનન્દનઃ ॥ 5-53-8 (33874)
મિત્રામાત્યૈઃ સુસંપન્નઃ સંપન્નો યુદ્ધયોજકૈઃ ।
ભ્રાતૃભિઃ શ્વશુરૈર્વીરૈરુપપન્નો મહારથૈઃ ॥ 5-53-9 (33875)
ધૃત્યા ચ પુરુષવ્યાઘ્રો નૈભૃત્યેન ચ પાણ્ડવઃ।
અનુશંસો વદાન્યશ્ચ હીમાન્સત્યપરાક્રમઃ ॥ 5-53-10 (33876)
બહુશ્રુતઃ કૃતાત્મા ચ વૃદ્ધસેવી જિતેન્દ્રિયઃ ।
તં સર્વગુણસંપન્નં સમિદ્ધમિવ પાવકમ્ ॥ 5-53-11 (33877)
તપન્તમભિ કો મન્દઃ પતિષ્યતિ પતઙ્ગવત્।
પાણ્ડવાગ્નિમનાવાર્યં મુમૂર્ષુર્નષ્ટચેતનઃ ॥ 5-53-12 (33878)
તનુરુચ્ચઃ શિખી રાજા મિથ્યોપચરિતો મયા।
મન્દાનાં મમ પુત્રાણાં યુદ્ધેનાન્તં કરિષ્યતિ ॥ 5-53-13 (33879)
તૈરયુદ્ધં સાધુ મન્યે કુરવસ્તન્નિબોધત।
યુદ્ધે વિનાશઃ કૃત્સ્નસ્ય કુલસ્ય ભવિતા ધ્રુવમ્ ॥ 5-53-14 (33880)
એષા મે પરમા બુદ્ધિર્યયા શામ્યતિ મે મનઃ ।
યદિ ત્વયુદ્ધમિષ્ટં વો વયં શાન્ત્યૈ યતામહે ॥ 5-53-15 (33881)
ન તુ નઃ ક્લિશ્યમાનાનામુપેક્ષેત યુધિષ્ઠિરઃ।
જુગુપ્સતિ હ્યધર્મેણ મામેવોદ્દિશ્ય કારણમ્ ॥ ॥ 5-53-16 (33882)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ ત્રિપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-53-1 અભિસરાઃ પુરોગાઃ ॥ 5-53-10 નૈભૃત્યેન મન્ત્રગુપ્ત્યા ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 054
॥ શ્રીઃ ॥
5.54. અધ્યાયઃ 054
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સઞ્જયેન પાણ્ડવેષુ જયસાધનસામગ્રીમભિધાય તેષુ ધાર્તરાષ્ટ્રકૃતાપકારનુસ્મારણપૂર્વકં ધૃતરાષ્ટ્રગર્હણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-54-0 (33883)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-54-0x (3561)
એવમેતન્મહારાજ યથાવદસિ ભારત।
યુદ્ધે વિનાશઃ ક્ષત્રસ્ય ગાણ્ડીવેન પ્રદૃશ્યતે॥ 5-54-1 (33884)
ઇદં તુ નાભિજાનામિ તવ ધીરસ્ય નિત્યશઃ।
યત્પુત્રવશમાગચ્છેસ્તત્ત્વજ્ઞઃ સવ્યસાચિનઃ ॥ 5-54-2 (33885)
નૈષ કાલો મહારાજ તવ શશ્વત્કૃતાગસઃ।
ત્વયા હ્યેવાદિતઃ પાર્થા નિકૃતા ભરતર્ષભ ॥ 5-54-3 (33886)
પિતા શ્રેષ્ઠઃ સુહૃદ્યશ્ચ સમ્યક્પ્રણિહિતાત્મવાન્।
આસ્થેયં હિ હિતં તેન ન દ્રોગ્ધા ગુરુરુચ્યતે ॥ 5-54-4 (33887)
ઇદં જિતમિદં લબ્ધમિતિ શ્રુત્વા પરાજિતાન્।
દ્યૂતકાલે મહારાજ સ્મરસે સ્મ કુમારવત્ ॥ 5-54-5 (33888)
પરુષાણ્યુચ્યમાનાંશ્ચ પુરા પાર્થાનુપેક્ષસે।
કૃત્સ્નં રાજ્યં જયન્તીતિ પ્રપાતં નાનુપશ્યસિ ॥ 5-54-6 (33889)
પિત્ર્યં રાજ્યં મહારાજ કુરવસ્તે સજાઙ્ગલાઃ।
અથ વીરૈર્જિતામુર્વીમખિલાં પ્રત્યપદ્યથાઃ॥ 5-54-7 (33890)
બાહુવીર્યાર્જિતા ભૂમિસ્તવ પાર્થૈર્નિવેદિતા।
મયેદં કૃતમિત્યેવ મન્યસે રાજસત્તમ॥ 5-54-8 (33891)
ગ્રસ્તાન્ગન્ધર્વરાજેન મજ્જતો હ્યપ્લવેઽમ્ભસિ।
આનિનાય પુનઃ પાર્થઃ પુત્રાંસ્તે રાજસત્તમ ॥ 5-54-9 (33892)
કુમારવચ્ચ સ્મયસે દ્યૂતે વિનિકૃતેષુ યત્।
પાણ્ડવેષુ વને રાજન્પ્રવ્રજત્સુ પુનઃપુનઃ ॥ 5-54-10 (33893)
પ્રવર્ષતઃ શરવ્રાતાનર્જુનસ્ય શિતાન્બહૂન્।
અપ્યર્ણવા વિશુષ્યેયુઃ કિં પુનર્માસયોનયઃ ॥ 5-54-11 (33894)
અસ્યતાં ફાલ્ગુનઃ શ્રેષ્ઠો ગાણ્ડીવં ધનુષાં વરમ્।
કેશવઃ સર્વભૂતાનામાયુધાનાં સુદર્શનમ્ ।
વાનરો રોચમાનશ્ચ કેતુઃ કેતુમતાં વરઃ ॥ 5-54-12 (33895)
એવમેતાનિ સ રથો વહતે સહ યો રણે।
ક્ષપયિષ્યતિ નો રાજન્કાલચક્રમિવોદ્યતમ્ ॥ 5-54-13 (33896)
તસ્યાદ્ય વસુધા રાજન્નિખિલા ભરતર્ષભ।
યસ્ય ભીમાર્જિનૌ યોધૌ સ રાજા રાજસત્તમ ॥ 5-54-14 (33897)
તથા ભીમહતપ્રાયાં મઞ્જન્તીં તવ વાહિનીમ્ ।
દુર્યોધનમુખા દૃષ્ટ્વા ક્ષયં યાસ્યન્તિ કૌરવાઃ ॥ 5-54-15 (33898)
ન ભીમાર્જુનયોર્ભીતા લપ્સ્યન્તે વિજયં વિભો।
તવ પુત્રા મહારાજ રાજાનશ્ચાનુસારિણઃ ॥ 5-54-16 (33899)
મત્સ્યાસ્ત્વામદ્ય નાર્ચન્તિ પઞ્ચાલાશ્ચ સકેકયાઃ।
સાલ્વેયાઃ શૂરસેનાશ્ચ સર્વે ત્વામવજાનતે ॥ 5-54-17 (33900)
પાર્થં હ્યેતે ગતાઃ સર્વે વીર્યજ્ઞાસ્તસ્ય ધીમતઃ।
ભક્ત્યા હ્યસ્ય વિરુધ્યન્તે તવ પુત્રૈઃ સદૈવ તે ॥ 5-54-18 (33901)
અનર્હાનેવ તુ વધે ધર્મયુક્તાન્વિકર્મણા।
યોઽક્લેશયત્પાણ્ડુપુત્રાન્યો વિદ્વેષ્ટ્યધુનાપિ વૈ ॥ 5-54-19 (33902)
સર્વોપાયૈર્નિયન્તવ્યઃ સાનુગઃ પાપપુરુષઃ।
તવ પુત્રો મહારાજ નાનુશોચિતુમર્હસિ ॥ 5-54-20 (33903)
અપરોહં મહારાજ સાક્ષાચ્ચૈનં બ્રવીમ્યહમ્।
દ્યૂતકાલે મયા ચોક્તં વિદુરેણ ચ ધીમતા ॥ 5-54-21 (33904)
યદિદં તે વિલપિતં પાણ્ડવાન્પ્રતિ ભારત।
અનીશેનૈવ રાજેન્દ્ર સર્વમેતન્નિરર્થકમ્ ॥ ॥ 5-54-22 (33905)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ ચતુઃપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-54-3 એષ કાલઃ કલનાવુદ્ધિસ્તવ નૈવ સ્થાસ્યતિ ॥ 3 ।ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 055
॥ શ્રીઃ ॥
5.55. અધ્યાયઃ 055
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ કૃષ્ણાદિભિઃ કુરુસમુચ્છેદપ્રતિજ્ઞાપૂર્વકપાણ્ડવસમાશ્વાસનશ્રવણચકિતાય સ્વસ્મૈ ભીષ્માદિભિરભયપ્રદાનકથનમ્ ॥ 1 ॥ તથા સ્વપરપક્ષયોઃ બલાબલનિરૂપણપૂર્વકં ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ સમાશ્વાસનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-55-0 (33906)
દુર્યોધન ઉવાચ। 5-55-0x (3562)
ન ભેતવ્યં મહારાજ ન શોચ્યા ભવતાં વયમ્।
સમર્થાઃ સ્મ પરાઞ્જેતું બલિનઃ સમરે વિભો ॥ 5-55-1 (33907)
વને પ્રવ્રાજિતાન્પાર્થાન્યદાયાન્મધુસૂદનઃ ।
મહતા બલચક્રેણ પરરાષ્ટ્રાવમર્દિના ॥ 5-55-2 (33908)
કેકયા ધૃષ્ટકેતુશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષત।
રાજાનશ્ચાન્વયુઃ પાર્થાન્બહવોઽન્યેઽનુયાયિનઃ ॥ 5-55-3 (33909)
ઇન્દ્રપ્રસ્થસ્ય ચાદૂરાત્સમાજગ્મુર્મહારથાઃ ।
વ્યગર્હયંશ્ચ સંગમ્ય ભવન્તં કુરુભિઃ સહ ॥ 5-55-4 (33910)
તે યુધિષ્ઠિરમાસીનમજિનૈઃ પ્રતિવાસિતમ્।
કૃષ્ણપ્રધાનાઃ સંહત્ય પર્યુપાસન્ત ભારત ॥ 5-55-5 (33911)
પ્રત્યાદનં ચ રાજ્યસ્ય કાર્યમૂચુર્નરાધિપાઃ ।
ભવતઃ સાનુબન્ધસ્ય સમુચ્છેદં ચિકીર્ષવઃ॥ 5-55-6 (33912)
શ્રુત્વા ચૈવં મયોસ્તાસ્તુ ભીષ્મદ્રોણકૃપાસ્તદા।
જ્ઞાતિક્ષયભયાદ્રાજન્ભીતેન ભરતર્ષભ ॥ 5-55-7 (33913)
તતઃ સ્થાસ્યન્તિ સમયે પાણ્ડવા ઇતિ મે મતિઃ।
સમુચ્છેદં હિ નઃ કૃત્સ્નં વાસુદેવશ્ચિકીર્ષતિ ॥ 5-55-8 (33914)
ઋતે ચ વિદુરાત્સર્વે યૂયં વધ્યા મતા મમ।
ધૃતરાષ્ટ્રસ્તુ ધર્મજ્ઞો ન વધ્યઃ કુરુસત્તમઃ॥ 5-55-9 (33915)
સમુચ્છેદં ચ કૃત્સ્નં નઃ કૃત્વા તાત જનાર્દનઃ।
એકરાજ્યં કુરૂણાં સ્મ ચિકીર્ષતિ યુધિષ્ઠિરે ॥ 5-55-10 (33916)
તત્ર કિં પ્રાપ્તકાલં નઃ પ્રણિપાતઃ પલાયનમ્।
પ્રાણાન્વા સંપરિત્યજ્ય પ્રતિયુધ્યામાહે પરાન્ ॥ 5-55-11 (33917)
પ્રતિયુદ્ધે તુ નિયતઃ સ્યાદસ્માકં પરાજયઃ।
યુધિષ્ઠિરસ્ય સર્વે હિ પાર્થિવા વશવર્તિનઃ ॥ 5-55-12 (33918)
વિરક્તરાષ્ટ્રાશ્ચ વયં મિત્રાણિ કુપિતાનિ નઃ।
ધિક્કૃતાઃ પાર્થિવૈઃ સર્વૈઃ સ્વજનેન ચ સર્વશઃ ॥ 5-55-13 (33919)
પ્રણિપાતે ન દોષોસ્તિ સન્ધિર્નઃ શાશ્વતીઃ સમાઃ।
પિતરં ત્વેવ શોચામિ પ્રજ્ઞાનેત્રં જનાધિપમ્ ॥ 5-55-14 (33920)
મત્કૃતે દુઃખમાપન્નં ક્લેશં પ્રાપ્તમનન્તકમ્।
કૃતં હિ તવ પુત્રૈશ્ચ પરેષામવરોધનમ્ ।
મત્પ્રયાર્થં પુરૈવૈતદ્વિદિતં તે નરોત્તમ ॥ 5-55-15 (33921)
તે રાજ્ઞો ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય સામાત્યસ્ય મહારથાઃ ।
વૈરં પ્રતિકરિષ્યન્તિ કુલોચ્છેદેન પાણ્ડવાઃ ॥ 5-55-16 (33922)
તતો દ્રોણોઽબ્રવીદ્ભીષ્મઃ કૃપો દ્રૌણિશ્ચ ભારત।
મત્વા માં મહતીં ચિન્તામાસ્થિતંવ્યથિતેન્દ્રિયં ॥ 5-55-17 (33923)
અભિદ્રુગ્ધાઃ પરે ચેન્નો ન ભેતવ્યં પરન્તપ।
અસમર્થાઃ પરે જેતુમસ્માન્યુધિ સમાસ્થિતાન્ ॥ 5-55-18 (33924)
એકૈકશઃ સમર્થાઃ સ્મો વિજેતું સર્વપાર્થિવાન્।
આગચ્છન્તુ વિનેષ્યામો દર્પમેષાં શિતૈઃ શરૈઃ ॥ 5-55-19 (33925)
પુરૈકેન હિ ભીષ્મેણ વિજિતાઃ સર્વપાર્થિવાઃ।
મૃતે પિતર્યતિક્રુદ્ધો રથેનૈકેન ભારત॥ 5-55-20 (33926)
જઘાન સુબહૂંસ્તેષાં સંરબ્ધઃ કુરુસત્તમઃ।
તતસ્તે શરણં જગ્મુર્દેવવ્રતમિમં ભયાત્॥ 5-55-21 (33927)
સ ભીષ્મઃ સુસમર્થોઽયમસ્માભિઃ સહિતો રણે।
પરાન્વિજેતું તસ્માત્તે વ્યેતુ ભીર્ભરતર્ષભ ॥ 5-55-22 (33928)
ઇત્યેષાં નિશ્ચયો હ્યાસીત્તત્કાલેઽમિતતેજસામ્।
પુરા તેષાં પૃથિવી કૃત્સ્નાસીદ્વશવર્તિની ॥ 5-55-23 (33929)
અસ્માન્પુનરમી નાદ્ય સમર્થા જેતુમાહવે।
છિન્નપક્ષાઃ પરે હ્યદ્ય વીર્યહીનાશ્ચ પાણ્ડવાઃ ॥ 5-55-24 (33930)
અસ્મત્સંસ્થા ચ પૃથિવી વર્તતે ભરતર્ષભ।
એકાર્થાઃ સુખદુઃખેષુ સમાનીતાશ્ચ પાર્થિવાઃ ॥ 5-55-25 (33931)
અપ્યગ્નિં પ્રવિશેયુસ્તે સમુદ્રં વા પરન્તપ।
મદર્થં પાર્થિવાઃ સર્વે તદ્વિદ્ધિ કુરુસત્તમ॥ 5-55-26 (33932)
ઉન્મત્તમિવ ચાપિ ત્વાં પ્રહસન્તીહ દુઃખિતમ્।
વિલપન્તં બહુવિધં ભીતં પરવિકત્થને॥ 5-55-27 (33933)
એષાં હ્યેકૈકશો રાજ્ઞાં સમર્થં પાણ્ડવાન્પ્રતિ ।
આત્માનં મન્યતે સર્વો વ્યેતુ તે ભયમાગતમ્ ॥ 5-55-28 (33934)
જેતું સમગ્રાં સેનાં મે વાસવોઽપિ ન શક્નુયાત્।
હન્તુમક્ષય્યરૂપેયં બ્રહ્મણોઽપિ સ્વયંભુવઃ ॥ 5-55-29 (33935)
યુધિષ્ઠિરઃ પુરં હિત્વા પઞ્ચગ્રામાન્સ યાચતે।
ભીતો હિ મામકાત્સૈન્યાત્પ્રભાવાચ્ચૈવ મે વિભો ॥ 5-55-30 (33936)
સમર્થં મન્યસે યચ્ચ કુન્તીપુત્રં વૃકોદરમ્।
તન્મિથ્યા ન હિ મે કૃત્સ્નં પ્રભાવં વેત્સિ ભારત ॥ 5-55-31 (33937)
મત્સમો હિ ગદાયુદ્ધે પૃથિવ્યાં નાસ્તિ કશ્ચન।
નાસીત્કશ્ચિદતિક્રાન્તો ભવિતા ન ચ કશ્ચન ॥ 5-55-32 (33938)
યુક્તો દુઃખોષિતશ્ચાહં વિદ્યાપારગતસ્તથા।
તસ્માન્ન ભીમાન્નાન્યેભ્યો ભયં મે વિદ્યતે ક્વચિત્ ॥ 5-55-33 (33939)
દુર્યોધનસમો નાસ્તિ ગદાયામિતિ નિશ્ચયઃ।
સઙ્કર્ષણસ્ય ભવને યત્તદૈનમુપાવસમ્। 5-55-34 (33940)
યુદ્ધે સઙ્કર્ષણસમો બલેનાભ્યધિકો ભુવિ।
ગદાપ્રહારં ભીમો મે ન જાતુ વિષહેદ્યુધિ ॥ 5-55-35 (33941)
એકં પ્રહારં યં દદ્યાં ભીમાય રુષિતો નૃપ।
સ એવૈનં નયોદ્ધોરઃ ક્ષિપ્રં વૈવસ્વતક્ષયમ્ ॥ 5-55-36 (33942)
ઇચ્છેયં ચ ગદાહસ્તં રાજન્દ્રષ્ટું વૃકોદરમ્।
સુચિરં પ્રાર્થિતો હ્યેષ મમ નિત્યં મનોરથઃ ॥ 5-55-37 (33943)
ગદયા નિહતો હ્યાજૌ મયા પાર્થો વૃકોદરઃ ।
વિશીર્ણગાવઃ પૃથિવીં પરાસુઃ પ્રપતિષ્યતિ ॥ 5-55-38 (33944)
ગદાપ્રહારાભિહતો હિમવાનપિ પર્વતઃ।
સકૃન્મયા વિદીર્યેત ગિરિઃ શતસહસ્રધા ॥ 5-55-39 (33945)
સ ચાપ્યેતદ્વિજાનાતિ વાસુદેવાર્જુનૌ તથા।
દુર્યોધનસમો નાસ્તિ ગદાયામિતિ નિશ્ચયઃ ॥ 5-55-40 (33946)
તત્તે વૃકોદરમયં ભયં વ્યેતુ મહાહવે।
વ્યપનેષ્યામ્યહં હ્યેનં મા રાજન્વિમના ભવ ॥ 5-55-41 (33947)
તસ્મિન્મયા હતે ક્ષિપ્રમર્જુનં બહવો રથાઃ ।
તુલ્યરૂપા વિશિષ્ટાશ્ચ ક્ષેપ્સ્યન્તિ ભરતર્ષભ ॥ 5-55-42 (33948)
ભીષ્મો દ્રોણઃ કૃપો દ્રૌણિઃ કર્ણો ભૂરિશ્રવાસ્તથા ।
પ્રાગ્જ્યોતિષાધિપઃ શલ્યઃ સિન્ધુરાજો જયદ્રથઃ॥ 5-55-43 (33949)
એકૈક એષાં શક્તસ્તુ હન્તું ભારત પાણ્ડવાન્।
સમેતાસ્તુ ક્ષણેનૈતાન્નેષ્યન્તિ યમસાદનમ્ ॥ 5-55-44 (33950)
સમગ્રા પાર્થિવી સેના પાર્થમેકં ધનઞ્જયમ્।
કસ્માદશક્તા નિર્જેતુમિતિ હેતુર્ન વિદ્યતે ॥ 5-55-45 (33951)
શરવ્રાતૈસ્તુ ભીષ્મેણ શતશો નિચિતોઽવશઃ।
દ્રોણદ્રૌણિકૃપૈશ્ચૈવ ગન્તા પાર્થો યમક્ષયમ્॥ 5-55-46 (33952)
પિતામહોઽપિ ગાઙ્ગેયઃ શાન્તનોરધિ ભારત।
બ્રહ્મર્પિસદૃશો જજ્ઞે દેવૈરપિ સુદુઃસહઃ ॥ 5-55-47 (33953)
ન હન્તા વિદ્યતે ચાપિ રાજન્ભીષ્મસ્ય કશ્ચન।
પિત્રા હ્યુક્તઃ પ્રસન્નેન નાકામસ્ત્વં મરિષ્યસિ ॥ 5-55-48 (33954)
બ્રહ્મર્ષેશ્ચ ભરદ્વાજાદ્દ્રોણો દ્રોણ્યામજાયત।
દ્રોણાજ્જજ્ઞે મહારાજ દ્રૌણિશ્ચ પરમાશ્ત્રવિત્ ॥ 5-55-49 (33955)
કૃપશ્ચાચાર્યમુખ્યોયં મહર્ષેર્ગૌતમાદપિ ।
શરસ્તમ્બોદ્ભવઃ શ્રીમાનવધ્ય ઇતિ મે મતિઃ ॥ 5-55-50 (33956)
અયોનિજાસ્ત્રયો હ્યેતે પિતા માતા ચ માતુલઃ ।
અશ્વત્થામ્નો મહારાત સ ચ શૂરઃ સ્થિતો મમ ॥ 5-55-51 (33957)
સર્વ એતે મહારાજ દેવકલ્પા મહારથાઃ।
શક્રસ્યાપિ વ્યથાં કુર્યુઃ સંયુગે ભરતર્ષભ ॥ 5-55-52 (33958)
નૈતેષામર્જુનઃ શક્ત એકૈકં પ્રતિવીક્ષિતુમ્।
સહિતાસ્તુ નરવ્યાઘ્રા હનિષ્યન્તિ ધનઞ્જયમ્ ॥ 5-55-53 (33959)
ભીષ્માદ્રોણકૃપાણાં ચ તુલ્યઃ કર્ણો મતો મમ।
અનુજ્ઞાતશ્ચ રામેણ મત્સમોઽસીતિ ભારત ॥ 5-55-54 (33960)
કુણ્ડલે રુચિરે ચાસ્તાં કર્ણસ્ય સહજે શુભે ।
તે શચ્યર્થં મહેન્દ્રેણ યાચિતઃ સ પરન્તપઃ ॥ 5-55-55 (33961)
અમોઘયા મહારાજ શક્ત્યા પરમભીમયા।
તસ્ય શક્ત્યોપગૂઢસ્ય કસ્માજ્જીવેદ્ધનઞ્જયઃ॥ 5-55-56 (33962)
વિજયો મે ધ્રુવં રાજન્ફલં પાણાવિવાહિતમ્।
અભિવ્યક્તઃ પરેષાં ચ કૃત્સ્નો ભુવિ પરાજયઃ । 5-55-57 (33963)
અહ્ના હ્યેકેન ભીષ્મોયં પ્રયુતં હન્તિ ભારત।
તત્સમાશ્ચ મહેષ્વાસા દ્રોણદ્રૌણિકૃપા અપિ ॥ 5-55-58 (33964)
સંશપ્તકાનાં વૃન્દાનિ ક્ષત્રિયાણાં પરન્તપ।
અર્જુનં વયમસ્માન્વા નિહન્યાત્કપિકેતનઃ ॥ 5-55-59 (33965)
તાંશ્ચાલમિતિ મન્યન્તે સવ્યસાચિવધે ધૃતાઃ।
પાર્થિવાઃ સ ભવાંસ્તેભ્યો હ્યકસ્માદ્વ્યથતે કથમ્॥ 5-55-60 (33966)
ભીમસેને ચ નિહતે કોઽન્યો યુધ્યેત ભારત।
પરેષાં તન્મમાચક્ષ્વ યદિ વેત્થ પરન્તપ ॥ 5-55-61 (33967)
પઞ્ચ તે ભ્રાતરઃ સર્વે ધૃષ્ટદ્યુમ્નોઽથ સાત્યકિઃ ।
પરેષાં સપ્ત યે રાજન્યોધાઃ સારં બલં મતમ્ ॥ 5-55-62 (33968)
અસ્માકં તુ વિશિષ્ટા યે ભીષ્મદ્રોણકૃપાદયઃ ।
દ્રૌણિર્વિકર્તનઃ કર્ણઃ સોમદત્તોથ બાહ્લિકઃ ॥ 5-55-63 (33969)
પ્રાગ્જ્યોતિષાધિપઃ શલ્ય આવન્ત્યૌ ચ જયદ્રથઃ।
દુઃશાસનો દુર્મખશ્ચ દુઃસહશ્ચ વિશાંપતે॥ 5-55-64 (33970)
શ્રુતાયુશ્ચિત્રસેનશ્ચ પુરુમિત્રો વિવિંશતિઃ।
શલો ભૂરિશ્રવાશ્ચૈવ વિકર્ણશ્ચ તવાત્મજઃ ॥ 5-55-65 (33971)
અક્ષૌહિણ્યો હિ મે રાજન્દશૈકા ચ સમાહૃતાઃ।
ન્યૂના પરેષાં સપ્તૈવ કસ્માન્મે સ્યાત્પરાજયઃ ॥ 5-55-66 (33972)
બલં ત્રિગુણતો હીનં યોધ્યં પ્રાહ બૃહસ્પતિઃ।
પરેભ્યસ્ત્રિગુણા ચેયં મમ રાજન્નનીકિની ॥ 5-55-67 (33973)
ગુણહીનં પરેષાં ચ બહુ પશ્યામિ ભારત।
ગુણોદયં બહુગુણમાત્મનશ્ચ વિશાંપતે॥ 5-55-68 (33974)
એતત્સર્વં સમાજ્ઞાય બલાગ્ર્યં મમ ભારત ।
ન્યૂનતાં પાણ્ડવાનાં ચ ન મોહં ગન્તુમર્હસિ ॥ 5-55-69 (33975)
ઇત્યુક્ત્વા સઞ્જયં ભૂયઃ પર્યપૃચ્છત ભારત।
વિવિત્સુઃ પ્રાપ્તકાલાનિ જ્ઞાત્વા પરપુરઞ્જયઃ ॥ ॥ 5-55-70 (33976)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ પઞ્ચપઞ્ચાશત્તશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-55-18 નઃ અસ્માભિઃ પરેચેત્ યદ્યપિ અભિદ્રુગ્ધાઃ દ્રોહવિષયં નીતાઃ તથાપિ ન ભેતવ્યમ્ ॥ 5-55-33 યુક્તોઽભિયોગવાન્। દુઃખોષિત ગુરુકુલે ॥ 5-55-34 ઉપાવસં શિધ્યત્વેન પર્યચરમ્ । 5-55-59 હન્યામેતિ વદન્તીતિ શેષઃ ॥ 5-55-60 તાન્ સંશપ્તકાન્ અલં અર્જુનવધે પર્યાપ્તા ઇતિ મન્યન્તે ॥ 5-55-67 ત્રિગુણતસ્ત્ર્યંશેન હીનમ્ । ત્રિગુણા ત્ર્યંશેનાધિકા ॥ 5-55-70 વિવિત્સુઃ વિજ્ઞાતુમિચ્છુઃ । પ્રાપ્તકાલાનિ કર્માણિ ॥ 5-55- 5-55- 5-55- 5-55-ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 056
॥ શ્રીઃ ॥
5.56. અધ્યાયઃ 056
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સઞ્જયેન પાણ્ડવભાવં બુભુત્સું દુર્યોધનંપ્રતિ તેષાં યુદ્ધોત્કણ્ઠાકથનપૂર્વકં તદ્રથાશ્વવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-56-0 (33977)
દુર્યોધન ઉવાચ। 5-56-0x (3563)
અક્ષૌહિણીઃ સપ્ત લબ્ધ્વા રાજભિઃ સહ સઞ્જય।
કિંસ્વિદિચ્છતિ કૌન્તેયો યુદ્ધપ્રેપ્સુર્યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 5-56-1 (33978)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-56-2x (3564)
અતીવ મુદિતો રાજન્યુદ્ધપ્રેપ્યુર્યુધિષ્ઠિરઃ।
ભીમસેનાર્જુનૌ ચોભૌ યમાવપિ ન બિભ્યતઃ ॥ 5-56-2 (33979)
રથં તુ દિવ્યં કૌન્તેયઃ સર્વા વિભ્રાજયન્દિશઃ।
મન્ત્રં જિજ્ઞાસમાનઃ સન્બીભત્સુઃ સમયોજયત્ ॥ 5-56-3 (33980)
તમપશ્યામ સન્નદ્ધં મેઘં વિદ્યુદ્યુતં યથા।
સમન્તાત્સમભિધ્યા હૃષ્યમાણોઽભ્યભાષત।
પૂર્વરૂપમિદં પશ્ય વયં જેષ્યામ સઞ્જય ॥ 5-56-4 (33981)
બીભત્સુર્માં યથોવાચ તથાઽવૈમ્યહમપ્યુત ॥ 5-56-5 (33982)
દુર્યોધન ઉવાચ। 5-56-6x (3565)
પ્રશંસસ્યભિનન્દંસ્તાન્પાર્થાનક્ષપરાજિતાન્।
અર્જુનસ્ય રથે બ્રૂહિ કથમશ્વાઃ કથં ધ્વજાઃ ॥ 5-56-6 (33983)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-56-7x (3566)
ભૌમનઃ સહ શક્રેણ બહુચિત્રં વિશાંપતે।
રૂપાણિ કલ્પયામાસ ત્વષ્ટા ધાતા સદા વિભો॥ 5-56-7 (33984)
ધ્વજે હિ તસ્મિન્રૂપાણિ ચક્રુસ્તે દેવમાયયા।
મહાધનાનિ દિવ્યાનિ મહાન્તિ ચ લઘૂનિ ચ ॥ 5-56-8 (33985)
ભીમસેનાનુરોધાયક હનૂમાન્મારુતાત્મજઃ।
આત્મપ્રતિકૃતિં તસ્મિન્ધ્વજ આરોપયિષ્યતિ ॥ 5-56-9 (33986)
સર્વા દિશો યોજનમાત્રમન્તરં
સતિર્યગૂર્ધ્વં ચ રુરોધ વૈ ધ્વજઃ।
ન સંસઞ્જેત્તરુભિઃ સંવૃતોઽપિ
તથા હિ માયા વિહિતા ભૌમનેન ॥ 5-56-10 (33987)
યથાઽઽકાશે શક્રધનુઃ પ્રકાશતે
ન ચૈકવર્ણં ન ચ વેદ્મિ કિં નુ તત્।
તથા ધ્વજો વિહિતો ભૌમનેન
બહ્વાકારં દૃશ્યતે રૂપમસ્ય ॥ 5-56-11 (33988)
યથાઽગ્નિધૂમો દિવમેતિ રુદ્ધ્વા।
વર્ણાન્બિભ્રત્તૈજસાંશ્ચિત્રરૂપાન્।
તથા ધ્વજો વિહિતો ભૌમનેન
ન ચેદ્ભારો ભવિતા નોત રોધઃ ॥ 5-56-12 (33989)
શ્વેતાસ્તસ્મિન્વાતવેગાઃ સદશ્વા
દિવ્યા યુક્તાશ્ચિત્રરથેન દત્તાઃ।
ભુવ્યન્તરિક્ષે દિવિ વા નરેન્દ્ર
યેષાં ગતિર્હીયતે નાત્ર સર્વા ।
શતં યત્તત્પૂર્યતે નિત્યકાલં
હતંહતં દત્તવરં પુરસ્તાત્ 5-56-13 (33990)
તથા રાજ્ઞો દન્તવર્ણા બૃહન્તો
રથે યુક્તા ભાન્તિ તદ્વીર્યતુલ્યાઃ।
ઋક્ષપ્રખ્યા ભીમસેનસ્ય વાહા
રથે વાયોસ્તુલ્યવેગ બભૂવુઃ ॥ 5-56-14 (33991)
કલ્માષાઙ્ગાસ્તિત્તિરિચિત્રપૃષ્ઠા
ભ્રાત્રા દત્તાઃ પ્રીયતા ફાલ્ગુનેન।
ભ્રાતુર્બીરસ્ય સ્વૈસ્તુરઙ્ગૈર્વિશિષ્ટા
મુદા યુક્તાઃ સહદેવં વહન્તિ ॥ 5-56-15 (33992)
માદ્રીપુત્રં નકુલં ત્વાજમીઢં
મહેન્દ્રદત્તા હરયો વાજિમુખ્યાઃ ।
સમા વાયોર્બલવન્તસ્તરસ્વિનો
વહન્તિ વીરં વૃત્રશત્રું યથેન્દ્રમ્ । 5-56-16 (33993)
તુલ્યાશ્ચૈભિર્વયસા વિક્રમેણ
મહાજવાશ્રિત્રરૂપાઃ સદશ્વાઃ ।
સૌભદ્રાદીન્દ્રૌપદેયાન્કુમારાન્
વહન્ત્યશ્વા દેવદત્તા બૃહન્તઃ ॥ ॥ 5-56-17 (33994)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ ષટ્પઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-56-3 મન્ત્રં અસ્ત્રપ્રયોજકં જિજ્ઞાસમાનઃ પરીક્ષિતુમિચ્છન્ ॥ 5-56-7 ભૌમનો વિશ્વકર્મા। ધાતા પ્રજાપતિઃ ॥ 5-56-8 તે ત્વષ્ટૃશક્રધાતારઃ રૂપાણિ ચક્રુઃ ॥ 5-56-10 રુરોધ સ્વતેજસેતિ શેષઃ ॥ 5-56-12 ભારો રથે રોધુઃ દ્વારાદૌ દ્વયમપિ ન ભવેત્ ॥ 5-56-13 યત્તત્ અશ્વાનાં શતં હતંહતં પુનઃપુનઃ કતિપયાશ્વહનનેપિ ભાવાત્ શતં પૂર્યતે। યતઃ પુરસ્તાદ્દત્તવરમ્ ॥ 5-56-17 દેવદત્તાઃ ચિત્રરથેન દત્તાઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 057
॥ શ્રીઃ ॥
5.57. અધ્યાયઃ 057
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
પૃષ્ટેન સઞ્જયેન ધૃતરાષ્ટ્રં પ્રતિ પાણ્ડવસહાયાનાં રાજ્ઞાં નામનિર્દેશપૂર્વકં તૈઃ કુરુસેનાગતાનાં સ્વસ્વદધ્યતયા વિભજનકથનમ્ ॥ 1 ॥ દુર્યોધનેન સઞ્જયવચનશ્રવણેન ક્રોશન્તં ધૃતરાષ્ટ્રમાક્ષિપ્ય સ્વપક્ષીયાણાં પ્રતાપપ્રશંસનમ્ ॥ 2 ॥ પુનસ્સઞ્જયેન ધૃષ્ટદ્યુમ્નદન્ત્રોવચનપૂર્વકં યુદ્ધનિષેધનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-57-0 (33995)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-57-0x (3567)
કાંસ્તત્ર સઞ્જયાપશ્યઃ પ્રીત્યર્થેન સમાગતાન્।
યે યોત્સ્યન્તે પાણ્ડવાર્થે પુત્રસ્ય મમ વાહિનીમ્ ॥ 5-57-1 (33996)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-57-2x (3568)
મુખ્યમન્ધકવૃષ્ણીનામપશ્યં કૃષ્ણમાગતમ્।
ચેકિતાનં ચ તત્રૈવ યુયુધાનં ચ સાત્યકિમ્ ॥ 5-57-2 (33997)
પૃથગક્ષૌહિણીભ્યાં તુ પાણ્ડવાનભિસંશ્રિતૌ ।
મહારથૌ સમાખ્યાતાવુભૌ પુરુષમાનિનૌ ॥ 5-57-3 (33998)
અક્ષૌહિણ્યાઽથ પાઞ્ચાલ્યો દશભિસ્તનયૈર્વૃતઃ।
સત્યજિત્પ્રમુખૈર્વીરૈર્ધૃષ્ટદ્યુમ્નપુરોગમૈઃ । 5-57-4 (33999)
દ્રુપદો વર્ધયન્માનં શિખણ્ડિપરિપાલિતઃ।
ઉપાયાત્સર્વસૈન્યાનાં પ્રતિચ્છાદ્ય તદા વપુઃ ॥ 5-57-5 (34000)
વિરાટઃ સહ પુત્રાભ્યાં શઙ્ખેનૈવોત્તરેણ ચ।
સૂર્યદત્તાદિભિર્વીરૈર્મદિરાક્ષપુરોગમૈઃ ॥ 5-57-6 (34001)
સહિતઃ પૃથિવીપાલો ભ્રાતૃભિસ્તનયૈસ્તથા ।
અક્ષૌહિણ્યૈવ સૈન્યાનાં વૃતઃ પાર્થં સમાશ્રિતઃ ॥ 5-57-7 (34002)
જારાસન્ધિર્માગધશ્ચ ધૃષ્ટકેતુશ્ચ ચેદિરાટ્।
પૃથક્પૃથગનુપ્રાપ્તૌ પૃથગક્ષૌહિણીવૃતૌ ॥ 5-57-8 (34003)
કેકયા ભ્રાતરઃ પઞ્ચ સર્વે લોહિતકધ્વજાઃ ।
અક્ષૌહિણીપરિવૃતાઃ પાણ્ડવાનભિસંશ્રિતાઃ ॥ 5-57-9 (34004)
એતાનેતાવતસ્તત્ર તાનપશ્યં સમાગતાન્।
યે પાણ્ડવાર્થે યોત્સ્યન્તિ ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય વાહિનીમ્ ॥ 5-57-10 (34005)
યો વેદ `માનુષં વ્યૂહં દૈવં ગાન્ધર્વમાસુરમ્।
સ તત્ર સેનાપ્રમુખે ધૃષટદ્યુમ્નો મહારથઃ ॥ 5-57-11 (34006)
ભીષ્મઃ શાન્તનવો રાજન્ભાગઃ ક્લૃપ્તઃ શિખણ્ડિનઃ
તં વિરાટોઽનુસંયાતા સાર્ધં મત્સ્યૈઃ પ્રહારિભિઃ ॥ 5-57-12 (34007)
જ્યેષ્ઠસ્ય પાણ્ડુપુત્રસ્ય ભાગો મદ્રાધિપો બલી।
તૌ તુ તત્રાબ્રુવન્કેચિદ્વિષમૌ નો મતાવિતિ ॥ 5-57-13 (34008)
દુર્યોધનઃ સહસુતઃ સાર્ધં ભ્રાતૃશતેન ચ।
પ્રાચ્યાશ્ચ દાક્ષિણાત્યાશ્ચ ભીમસેનસ્ય ભાગતઃ ॥ 5-57-14 (34009)
અર્જુનસ્ય તુ ભાગેન કર્ણે વૈકર્તનો મતઃ।
અશ્વત્થામા વિકર્ણશ્ચ સૈન્ધવશ્ચ જયદ્રથઃ ॥ 5-57-15 (34010)
અશક્યાશ્ચૈવ યે કેચિત્પૃથિવ્યાં શૂરમાનિનઃ ।
સર્વાંસ્તાનર્જુનઃ પાર્થઃ કલ્પયામાસ ભાગતઃ ॥ 5-57-16 (34011)
મહેષ્વાંસા રાજપુત્રા ભ્રાતરઃ પઞ્ચ કેકયાઃ ।
કેકયાનેવ ભાગેન કૃત્વા યોત્સ્યન્તિ સંયુગે ॥ 5-57-17 (34012)
તેષામેવ કૃતો ભાગો માલવાઃ સાલ્વકાસ્તથા।
ત્રિગર્તાનાં ચ વૈ મુખ્યૌ યૌ તૌ સંશપ્તકાવિતિ ॥ 5-57-18 (34013)
દુર્યોધનસુતાઃ સર્વે તથા દુઃશાસનસ્ય ચ।
સૌભદ્રેણ કૃતો ભાગો રાજા ચૈવ બૃહદ્બલઃ ॥ 5-57-19 (34014)
દ્રૌપદેયા મહેષ્વાસાઃ સુવર્ણવિકૃતધ્વજાઃ ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નમુખા દ્રોણમભિયાસ્યન્તિ ભારત ॥ 5-57-20 (34015)
ચેકિતાનઃ સોમદત્તં દ્વૈરથે યોદ્ધુમિચ્છતિ।
ભોજં તુ કૃતવર્માણં યુયુધાનો યુયુત્સતિ ॥ 5-57-21 (34016)
સહદેવસ્તુ માદ્રેયઃ શૂરઃ સંક્રન્દનો યુધિ।
સ્વમંશં કલ્પયામાસ શ્યાલં તે સુબલાત્મજમ્ ॥ 5-57-22 (34017)
ઉલૂકં ચૈવ કૈતવ્યં યે ચ સારસ્વતા ગણાઃ।
નકુલઃ કલ્પયામાસ ભાગં માદ્રવતીસુતઃ ॥ 5-57-23 (34018)
યે ચાન્યે પાર્થિવા રાજન્પ્રત્યુદ્યાસ્યન્તિ સઙ્ગરે।
સમાહ્વાનેન તાંશ્ચાપિ પાણ્ડુપુત્રા અકલ્પયન્ ॥ 5-57-24 (34019)
એવમેષામનીકાનિ પ્રવિભક્તાનિ ભાગશઃ।
યત્તે કાર્યં સપુત્રસ્ય ક્રિયતાં તદકાલિકમ્ ॥ 5-57-25 (34020)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-57-26x (3569)
ન સન્તિ સર્વે પુત્રા મે મૂઢા દુર્દ્યૂતદેવિનઃ।
યેષાં યુદ્ધં બલવતા ભીમેન રણમૂર્ધનિ ॥ 5-57-26 (34021)
રાજાનઃ પાર્થિવાઃ સર્વે પ્રોક્ષિતાઃ કાલધર્મણા ।
ગાણ્ડીવાગ્નિં પ્રવેક્ષ્યન્તિ પતઙ્ગા ઇવ પાવકમ્ ॥ 5-57-27 (34022)
વિદ્રુતાં વાહિનીં મન્યે કૃતવૈરૈર્મહાત્મભિઃ ।
તાં રણે કેઽનુયાસ્યન્તિ પ્રભગ્નાં પાણ્ડવૈર્યુધિ ॥ 5-57-28 (34023)
સર્વે હ્યતિરથાઃ શૂરાઃ કીર્તિમન્તઃ પ્રતાપિનઃ ।
સૂર્યપાવકયોસ્તુલ્યાસ્તેજસા સમિતિંજયાઃ ॥ 5-57-29 (34024)
યેષાં યુધિષ્ઠિરો નેતા ગોપ્તા ચ મધુસૂદનઃ ।
યોધૌ ચ પાણ્ડવૌ વીરૌ સવ્યસાચિવૃકોદરૌ ॥ 5-57-30 (34025)
નકુલઃ સહદેવશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ।
સાત્યકિર્દ્રુપદશ્ચૈવ ધૃષ્ટકેતુશ્ચ સાનુજઃ ॥ 5-57-31 (34026)
ઉત્તમૌજાશ્ચ પાઞ્ચાલ્યો યુધામન્યુશ્ચ દુર્જયઃ।
શિખણ્ડી ક્ષત્રદેવશ્ચ તથા વૈરાટિરુત્તરઃ ॥ 5-57-32 (34027)
કાશયશ્ચેદયશ્ચૈવ મત્સ્યાઃ સર્વે ચ સૃઞ્જયાઃ ।
વિરાટપુત્રો બભ્રુશ્ચ પાઞ્ચાલાશ્ચ પ્રભદ્રકાઃ ॥ 5-57-33 (34028)
યેષાંમિન્દ્રોઽપ્યકામાનાં ન હરેત્પૃથિવીમિમામ્।
વીરાણાં રણધીરાણાં યે ભિન્દ્યુઃ પર્વતાનપિ ॥ 5-57-34 (34029)
તાન્સર્વગુણસંપન્નાનમનુષ્યપ્રતાપિનઃ ।
ક્રોશતો મમ દુષ્પુત્રો યોદ્ધુમિચ્છતિ સઞ્જય ॥ 5-57-35 (34030)
દુર્યોધન ઉવાચ। 5-57-36x (3570)
ઉભૌ સ્વ એકજાતીયૌ તથોભૌ ભૂમિગોચરૌ ।
અથ કસ્માત્પાણ્ડવાનામેકતો મન્યસે જયમ્ ॥ 5-57-36 (34031)
પિતામહં ચ દ્રોણં ચ કૃપં કર્ણં ચ દુર્જયમ્।
જયદ્રથં સોમદત્તમશ્વત્થામાનમેવ ચ ॥ 5-57-37 (34032)
સુતેજસો મહેષ્વાસાનિન્દ્રોઽપિ સહિતોઽમરૈઃ ।
અશક્તઃ સમરે જેતું કિં પુનસ્તાત પાણ્ડવાઃ ॥ 5-57-38 (34033)
સર્વે ચ પૃથિવીપાલા મદર્થે તાત પાણ્ડવાન્।
આર્યાઃ શસ્ત્રભૃતઃ શૂરાઃ સમર્થાઃ પ્રતિબાધિતું ॥ 5-57-39 (34034)
ન મામકાન્પાણ્ડવાસ્તે સમર્થાઃ પ્રતિવીક્ષિતુમ્ ।
પરાક્રાન્તો હ્યહં પાણ્ડૂન્સપુત્રાન્યોદ્ધુમાહવે ॥ 5-57-40 (34035)
મત્પ્રિયં પાર્થિવાઃ સર્વે યે ચિકીર્ષન્તિ ભારત ।
તે તાનાવારયિષ્યન્તિ ઐણેયાનિવ તન્તુના ॥ 5-57-41 (34036)
મહતા રથવંશેન શરજાલૈશ્ચ મામકૈઃ ।
અભિદ્રુતા ભવિષ્યન્તિ પાઞ્ચાલાઃ પાણ્ડવૈઃ સહ ॥ 5-57-42 (34037)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-57-43x (3571)
ઉન્મત્ત ઇવ મે પુત્રો વિલપત્યેષ સઞ્જય।
ન હિ શક્તો રમે જેતું ધર્મરાજં યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 5-57-43 (34038)
જાનાતિ હિ યથા ભીષ્મઃ પાણ્ડવાનાં યશસ્વિનામ્।
બલવત્તાં સપુત્રાણાં ધર્મજ્ઞાનાં મહાત્મનામ્ ॥ 5-57-44 (34039)
યતો નારોચયદયં વિગ્રહં તૈર્મહાત્મભિઃ।
કિં તુ સઞ્જય મે બ્રૂહિ પુનસ્તેષાં વિચેષ્ટિતમ્ ॥ 5-57-45 (34040)
કસ્તાંસ્તરસ્વિનો ભૂયઃ સન્દીપયતિ પાણ્ડવાન્।
અર્ચિષ્મતો મહેષ્વાસાન્હવિષા પાવકાનિવ ॥ 5-57-46 (34041)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-57-47x (3572)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ સદૈવૈતાન્સન્દીપયતિ ભારત।
યુદ્ધ્યધ્વમિતિ માભૈષ્ટ યુદ્ધાદ્ભરતસત્તમાઃ ॥ 5-57-47 (34042)
યે કેચિત્પાર્થિવાસ્તત્ર ધાર્તરાષ્ટ્રેણ સંવૃતાઃ।
યુદ્ધે સમાગમિષ્યન્તિ તુમુલે શસ્ત્રસઙ્કુલે ॥ 5-57-48 (34043)
તાન્સર્વાનાહવે ક્રુદ્ધાન્સાનુબન્ધાન્સમાગતાન્।
અહમેકઃ સમાદાસ્યે તિમિર્યત્સ્યાનિવોદકાત્ ॥ 5-57-49 (34044)
ભીષ્મં દ્રોણં કૃપં કર્ણં દ્રૌણિં શલ્યં સુયોધનમ્ ।
એતાંશ્ચાપિ નિરોત્સ્યામિ વેલેવ મકરાલયમ્ ॥ 5-57-50 (34045)
તથા બ્રુવન્તં ધર્માત્મા પ્રાહ રાજા યુધિષ્ઠિરઃ।
તવ ધૈર્યં ચ વીર્યં ચ પાઞ્ચાલઃ પાણ્ડવૈઃ સહ ॥ 5-57-51 (34046)
સર્વે સમધિરૂઢાઃ સ્મ સઙ્ગ્રામાન્નઃ સમુદ્ધર ।
જાનામિ ત્વાં મહાબાહો ક્ષત્રધર્મે વ્યવસ્થિતમ્ ॥ 5-57-52 (34047)
સમર્થમેકં પર્યાપ્તં કૌરવાણાં વિનિગ્રહે ।
પુરસ્તાદુપયાતાનાં કૌરવાણાં યુયુત્સતામ્ ॥ 5-57-53 (34048)
ભવત્તા યદ્વિધાતવ્યં તન્નઃ શ્રેયઃ પરંતપ।
સઙ્ગ્રામાદપયાતાનાં ભગ્નાનાં શરણૈષિણામ્ ॥ 5-57-54 (34049)
પૌરુષં દર્શયઞ્શૂરો યસ્તિષ્ઠેદગ્રતઃ પુમાન્।
ક્રીણીયાત્તં સહસ્રેણ ઇતિ નીતિમતાં મતમ્ ॥ 5-57-55 (34050)
સ ત્વં શૂરશ્ચ વીરશ્ચ વિક્રાન્તશ્ચ નરર્ષભ ।
ભયાર્તાનાં પરિત્રાતા સંયુગેષુ ન સંશયઃ ॥ 5-57-56 (34051)
એવં બ્રુવતિ કૌન્તેયે ધર્માત્મનિ યુધિષ્ઠિરે।
ધૃષ્ટદ્યુમ્ન ઉવાચેદં માં વચો ગતસાધ્વસમ્ ।
સર્વાઞ્જનપદાન્સૂત યોધા દુર્યોધનસ્ય યે ॥ 5-57-57 (34052)
સબાહ્લિકાન્કુરૂન્બ્રૂયાઃ પ્રાતિપેયાઞ્શરદ્વતઃ ।
સૂતપુત્રં તથા દ્રોણં સહપુત્રં જયદ્રથમ્ ॥ 5-57-58 (34053)
દુઃશાસનં વિકર્ણં ચ તથા દુર્યોધનં નૃપમ્
ભીષ્મં ચ બ્રૂહિ ગત્વા ત્વમાશુ ગચ્છ ચ માચિરમ્ ॥ 5-57-59 (34054)
યુધિષ્ઠિરઃ સાધુનૈવાભ્યુપેયો
મા વોઽવધીદર્જુનો દેવગુપ્તઃ।
રાજ્યં દદ્ધ્વં ધર્મરાજસ્ય તૂર્ણં
યાચધ્વં વૈ પાણ્ડવં લોકવીરમ્ ॥ 5-57-60 (34055)
નૈતાદૃશો હિ યોધોઽસ્તિ પૃથિવ્યામિહ કશ્ચન।
યથાવિધઃ સવ્યસાચી પાણ્ડવઃ સત્યવિક્રમઃ ॥ 5-57-61 (34056)
દેવૈર્હિ સંભૃતો દિવ્યો રથો ગાણ્ડીવધન્વનઃ ।
ન સજેયોમનુષ્યેણ મા સ્મ કૃદ્ધ્વં મનો યુધિ ॥ ॥ 5-57-62 (34057)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ સપ્તપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-57-25 અકાલિકં કાલબિલમ્બં વિના ॥ 5-57-27 પ્રોક્ષિતાઃ પશુવદ્વધાર્થં સંસ્કૃતાઃ ॥ 5-57-41 ઐણેયાન્ હરિણશાવાન્। તન્તુનાપાશેન ॥ 5-57-58 શરદ્વતઃ આયુષ્મતઃ વિરુદ્વલક્ષણયા ગતાયુષ ઇત્યર્થઃ ॥ 5-57-60 દદ્ધં દદત ॥ 5-57-62 કૃદ્ધ્વં કુરુધ્વમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 058
॥ શ્રીઃ ॥
5.58. અધ્યાયઃ 058
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ યુદ્ધસ્ય ભીષ્માદ્યનભિમતત્વાભિધાને દુર્યોધનેન ભીષ્માદ્યનપેક્ષણેન કર્ણદુશ્શાસનસહાયેન સ્વેનૈવ પાણ્ડવહનનપ્રતિજ્ઞા ॥ 1 ॥ પુનર્ધૃતરાષ્ટ્રેણ દુર્યોધનગર્હણમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-58-0 (34058)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-58-0x (3573)
ક્ષત્રતેજા બ્રહ્મચારી કૌમારાદપિ પાણ્ડવઃ।
તેન સંયુગમેષ્યન્તિ મન્દા વિલપતો મમ ॥ 5-58-1 (34059)
દુર્યોધન નિવર્તસ્વ યુદ્ધાદ્ભરતસત્તમ ।
ન હિ યુદ્ધં પ્રશંસન્તિ સર્વાવસ્થમરિન્દમ ॥ 5-58-2 (34060)
અલમર્ધં પૃથિવ્યાસ્તે સહામાત્યસ્ય જીવિતુમ્ ।
પ્રયચ્છ પાણ્ડુપુત્રાણાં યથોચિતમરિન્દમ ॥ 5-58-3 (34061)
એતદ્ધિ કુરવઃ સર્વે મન્યન્તે ધર્મસંહિતમ્ ।
યત્ત્વં પ્રશાન્તિં મન્યેથાઃ પાણ્ડુપુત્રૈર્મહાત્મભિઃ ॥ 5-58-4 (34062)
અઙ્ગેમાં સમવેક્ષસ્વ પુત્ર સ્વામેવ વાહિનીમ્ ।
જાત એષ તવાભાવસ્ત્વં તુ મોહાન્ન બુદ્ધ્યસે ॥ 5-58-5 (34063)
ન ત્વહં યુદ્ધમિચ્છામિ નૈતદિચ્છતિ બાહ્લિકઃ।
ન ચ ભીષ્મો ન ચ દ્રોણો નાશ્વત્થામા ન સઞ્જયઃ ॥ 5-58-6 (34064)
ન સોમદત્તો ન શલો ન કૃપો યુદ્ધમિચ્છતિ ।
સત્યવ્રતઃ પુરુમિત્રો જયો ભૂરિશ્રવાસ્તથા ॥ 5-58-7 (34065)
યેષુ સંપ્રતિતિષ્ઠેયુઃ કુરવઃ પીડિતાઃ પરૈઃ ।
તે યુદ્ધં નાભિનન્દન્તિ તત્તુભ્યં તાત રોચતામ્ ॥ 5-58-8 (34066)
ન ત્વં કરોષિ કામેન કર્ણઃ કારયિતા તવ।
દુઃશાસનશ્ચ પાપાત્મા શકુનિશ્ચાપિ સૌબલઃ ॥ 5-58-9 (34067)
દુર્યોધન ઉવાચ। 5-58-10x (3574)
નાહં ભવતિ ન દ્રોણે નાશ્વત્થામ્નિ ન સઞ્જયે।
ન ભીષ્મે ન કામ્ભોજે ન કૃપે ન ચ બાહ્લિકે ॥ 5-58-10 (34068)
સત્યવ્રતે પુરુમિત્રે ભૂરિશ્રવસિ વા પુનઃ ।
અન્યેષુ વા તાવકેષુ ભારં કુત્વા સમાહ્વયમ્ ॥ 5-58-11 (34069)
અહં ચ તાત કર્ણશ્ચ રણયજ્ઞં વિતત્ય વૈ।
યુધિષ્ઠિરં પશું કૃત્વા દીક્ષિતૌ ભરતર્ષભ ॥ 5-58-12 (34070)
રથો વેદી સ્રુવઃ ખઙ્ગો ગદા સ્રુક્ કવચોઽજિનમ્ ।
ચાતુર્હોત્રં ચ ધુર્યા મે શરા દર્ભા હવિર્યશઃ ॥ 5-58-13 (34071)
આત્મયજ્ઞેન નૃપતે ઇષ્ટ્વા વૈવસ્વતં રણે।
વિજિત્ય ચ સમેષ્યાવો હતામિત્રૌ શ્રિયા વૃતૌ ॥ 5-58-14 (34072)
અહં ચ તાત કર્ણશ્ચ ભ્રાતા દુઃશાસનશ્ચ મે।
એતે વયં હનિષ્યામઃ પાણ્ડવાન્સમરે ત્રયઃ ॥ 5-58-15 (34073)
અહં હિ પાણ્ડવાન્હત્વા પ્રશાસ્તા પૃથિવીમિમામ્ ।
માં વા હત્વા પાણ્ડુપુત્રા ભોક્તારઃ પૃથિવીમિમાં ॥ 5-58-16 (34074)
ત્યક્તં મે જીવિતં રાજ્યં ધનં સર્વં ચ પાર્થિવ ।
ન જાતુ પાણ્ડવૈઃ સાર્ધં વસેયમહમચ્યુત ॥ 5-58-17 (34075)
યાવદ્ધિ સૂચ્યાસ્તીક્ષ્ણાયા વિધ્યેદગ્રેણ મારિષ ।
તાવદપ્યપરિત્યાજ્યં ભૂમેર્નઃ પાણ્ડવાન્પ્રતિ ॥ 5-58-18 (34076)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-58-19x (3575)
સર્વાન્વસ્તાત શોચામિ ત્યક્તો દુર્યોધનો મયા।
યે મન્દમનુયાસ્યધ્વં યાન્તં વૈવસ્વતક્ષયમ્ ॥ 5-58-19 (34077)
રુરૂણામિવ યૂથેષુ વ્યાઘ્રાઃ પ્રહરતાં વરાઃ।
વરાન્વરાન્હનિષ્યન્તિ સમેતા યુધિ પાણ્ડવાઃ ॥ 5-58-20 (34078)
પ્રતીપમિવ મે ભાતિ યુયુધાનેન ભારતી।
વ્યસ્તા સીમન્તિની ગ્રસ્તા પ્રમૃષ્ટા દીર્ઘબાહુના ॥ 5-58-21 (34079)
સંપૂર્મં પૂરયન્ભૂયો ધનં પાર્થસ્ય માધવઃ।
શૈનેયઃ સમરે સ્થાતા બીજવત્પ્રવપઞ્શરાન્ ॥ 5-58-22 (34080)
સેનામુખે પ્રયુદ્ધાનાં ભીમસેનો ભવિષ્યતિ।
તં સર્વે સંશ્રયિષ્યન્તિ પ્રાકારમકુતોભયમ્ ॥ 5-58-23 (34081)
યદા દ્રક્ષ્યસિ ભીમેન કુઞ્જરાન્વિનિપાતિતાન્।
વિશીર્ણદન્તાન્ગિર્યાભાન્ભિન્નકુમ્ભાન્સશોણિતાન્॥ 5-58-24 (34082)
તાનભિપ્રેક્ષ્ય સઙ્ગ્રામે વિશીર્ણાનિવ પર્વતાન્।
ભીતો ભીમસ્ય સંસ્પર્શાત્સ્મર્તાસિ વચનસ્ય મે ॥ 5-58-25 (34083)
નિર્દગ્ધં ભીમસેનેન સૈન્યં રથહયદ્વિપમ્ ।
ગતિમગ્નેરિવ પ્રેક્ષ્ય સ્મર્તાસિ વચનસ્ય મે ॥ 5-58-26 (34084)
મહદ્વો ભયમાગામિ ન ચેચ્છામ્યથ પાણ્ડવૈઃ।
ગદયા ભીમસેનેન હતાઃ શમમુપૈષ્યથ ॥ 5-58-27 (34085)
મહાવનમિવ ચ્છિન્નં યદા દ્રક્ષ્યસિ પાતિતમ્ ।
બલં કુરૂણાં ભીમેન તદા સ્મર્તાસિ મે વચઃ ॥ 5-58-28 (34086)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-58-29x (3576)
એતાવદુક્ત્વા રાજા તુ સર્વાંસ્તાન્પૃથિવીપતીન્।
અનુભાષ્ય મહારાજ પુનઃ પપ્રચ્છ સઞ્જયમ્ ॥ ॥ 5-58-29 (34087)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ અષ્ટપઞ્ચાશત્તમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-58-13 ચાચુર્હોત્રં ચતુર્ણાં હોતૄણાં ઋત્વિજાં સમાહારઃ ॥ 5-58-21 ભારતી સેના પ્રતીપં વ્યસ્તા સીમન્તિનીવ ભાતિ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 059
॥ શ્રીઃ ॥
5.59. અધ્યાયઃ 059
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
પુનઃ પૃષ્ટેન સઞ્જયેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ અર્જુનવાક્યકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-59-0 (34088)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-59-0x (3577)
બ્રૂહિ સઞ્જય યચ્છેષં વાસુદેવાદનન્તરમ્।
યજર્જુન ઉવાચ ત્વાં પરં કૌતૂહલં હિ મે ॥ 5-59-1 (34089)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-59-2x (3578)
વાસુદેવવચઃ શ્રુત્વા કુન્તીપુત્રો ધનઞ્જયઃ।
ઉવાચ કાલે દુર્ધર્ષો વાસુદેવસ્ય શૃણ્વતઃ ॥ 5-59-2 (34090)
પિતામહં શાન્તનવં ધૃતરાષ્ટ્રં ચ સઞ્જય ।
દ્રોણં કૃપં ચ શલ્યં ચ મહારાજં ચ બાહ્લિકમ્ ॥ 5-59-3 (34091)
દ્રૌણિં ચ સૌમદત્તિં ચ શકુનિં ચાપિ સૌબલમ્ ।
દુશ્શાસનં શલં ચૈવ પુરુમિત્રં વિવિંશતિમ્ ॥ 5-59-4 (34092)
વિકર્ણં ચિત્રસેનં ચ જયત્સેનં ચ પાર્થિવમ્।
વિન્દાનુવિન્દાવાવન્ત્યૌ દુર્મુખં ચાપિ પૌરવમ્ ॥ 5-59-5 (34093)
સૈન્ધવં દુસ્સહં ચૈવ ભૂરિશ્રવસમેવ ચ।
ભગદત્તં ચ રાજાનં જલસન્ધં ચ પૌરવમ્ ॥ 5-59-6 (34094)
યે ચાપ્યન્યે પાર્થિવાસ્તત્ર યોદ્ધું
સમાગતાઃ કૌરવાણાં પ્રિયાર્થમ્।
મુમૂર્ષવઃ પાણ્ડવાગ્નૌ પ્રદીપ્તે
સમાનીતા ધાર્તરાષ્ટ્રોણ સૂત॥ 5-59-7 (34095)
યથાન્યાયં કુશલં વન્દનં ચ
સમાગતા મદ્વચનેન વાચ્યાઃ ॥ 5-59-8 (34096)
ઇદં બ્રૂવાઃ સઞ્જય રાજમધ્યે
દુર્યોધનં પાપકૃતાં પ્રધાનમ્।
અમર્ષણં દુર્મતિં રાજપુત્રં
પાપાત્માનં ધાર્તરાષ્ટ્રં સુલુબ્ધમ્।
સર્વં મમૈતદ્વચનં સમગ્રં
સહામાત્યં સઞ્જય શ્રાવયેથાઃ ॥ 5-59-9 (34097)
એવં પરિષ્વજ્ય ધનઞ્જયો માં
તતોઽર્થવદ્ધર્મવચ્ચાપિ વાક્યમ્।
પ્રોવાચેદં વાસુદેવં સમીક્ષ્ય
પાર્થો ધીમાઁલ્લોહિતાન્તાયતાક્ષઃ ॥ 5-59-10 (34098)
યથાશ્રુતં તે વદતો મહાત્મનો
યદુપ્રવીરસ્ય વચઃ સમાહિતમ્।
તથૈવ વાચ્યં ભવતાપિ મદ્વચઃ
સમાગતેષુ ક્ષિતિપેષુ સર્વશઃ ॥ 5-59-11 (34099)
શરાગ્નિધૂમે રથનેમિનાદિતે
ધનુસ્સ્ત્રુવેણાસ્ત્રબલાપહારિણા ।
યથા ન હોમઃ ક્રિયતે મહામૃધે
તથા સમેત્ય પ્રયતધ્વમાદૃતાઃ ॥ 5-59-12 (34100)
ન ચેત્પ્રયચ્છધ્વમમિત્રઘાતિનો
યુધિષ્ઠિરસ્યાર્ધમભીપ્સિતં સ્વકમ્।
નયામિ વઃ સાશ્વપદાતિકુઞ્જરા-
ન્દિશં પિતૄણામશિવાં શિતૈઃ શરૈઃ ॥ 5-59-13 (34101)
તતોઽહમામન્ત્ર્ય ચતુર્ભુજં હરિં
ધનઞ્જયં ચૈવ નમસ્ય સત્વરમ્।
જવેન સંપ્રાપ્ત ઇહામરદ્યુતે
તવાન્તિકં પ્રાપયિતું વચો મહત્ ॥ ॥ 5-59-14 (34102)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ એકોનષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 060
॥ શ્રીઃ ॥
5.60. અધ્યાયઃ 060
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ દુર્યોધનં પ્રતિ સ્વપરપક્ષયોઃ બલાબલવિમર્શનેન પાણ્ડવેષુ પુત્રપ્રેમ્ણા ધર્માદિદેવાનાં સાહાય્યકરમાભિધાનપૂર્વકં સ્વસ્ય શમાભિરોચનવચનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-60-0 (34103)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-60-0x (3579)
સઞ્જયસ્ય વચઃ શ્રુત્વા પ્રજ્ઞાચક્ષુર્જનેશ્વરઃ।
તતઃ સઙ્ખ્યાતુમારેભે તદ્વચો ગુણદોષતઃ ॥ 5-60-1 (34104)
પ્રસઙ્ખ્યાય ચ સૌક્ષ્મ્યેણ ગુણદોષાન્વિચક્ષણઃ।
યથાવન્મતિતત્ત્વેન જયકામઃ સુતાન્પ્રતિ ॥ 5-60-2 (34105)
બલાબલં વિનિશ્ચિત્ય યાથાતથ્યેન બુદ્ધિમાન્।
`યદા તુ મેને ભૂયિષ્ઠં તદ્વચો ગુણદોષતઃ ॥ 5-60-3 (34106)
પુનરેવ કુરૂણાં ચ પાણ્ડવાનાં ચ બુદ્ધિમાન્ ।'
શક્તિં શઙ્ખ્યાતુમારેભે તદા વૈ મનુજાધિપઃ ॥ 5-60-4 (34107)
દેવમાનુષયોઃ શક્ત્યા તેજસા ચૈવ પાણ્ડવાન્।
કુરૂઞ્શક્ત્યાઽલ્પતરયા દુર્યોધનમથાબ્રવીત્ ॥ 5-60-5 (34108)
દુર્યોધનેયં ચિન્તા મે શશ્વન્ન વ્યુપશામ્યતિ।
સત્યં હ્યેતદહં મન્યે પ્રત્યક્ષં નાનુમાનતઃ ॥ 5-60-6 (34109)
આત્મજેષુ પરં સ્નેહં સર્વભાતિનિ કુર્વતે।
પ્રિયામિ ચૈષાં કુર્વન્તિ યથાશક્તિ હિતાનિ ચ ॥ 5-60-7 (34110)
એવમેવોપકર્તૄણાં પ્રાયશો લક્ષયામહે।
ઇચ્છન્તિ બહુલં સન્તઃ પ્રતિકર્તું મહત્પ્રિયમ્ ॥ 5-60-8 (34111)
અગ્નિઃ સાચિવ્યર્તા સ્યાત્ખાણ્ડવે તત્કૃતં સ્મરન્ ।
અર્જુનસ્યાપિ ભીમેઽસ્મિન્કુરુપાણ્ડુસમાગમે ॥ 5-60-9 (34112)
જાતિગૃદ્ધ્યાઽભિપન્નાશ્ચ પાણ઼્ડવાનામનેકશઃ।
ધર્માદયઃ સમેષ્યન્તિ સમાહૂતા દિવૌકસઃ ॥ 5-60-10 (34113)
ભીષ્મદ્રોણકૃપાદીનાં ભયાદશનિસન્નિભમ્ ।
રિરક્ષિષન્તઃ સંરભ્યં ગમિષ્યન્તીતિ મે મતિઃ ॥ 5-60-11 (34114)
તે દેવૈઃ સહિતાઃ પાર્થા ન શક્યાઃ પ્રતિવીક્ષિતુમ્ ।
માનુષેણ નરવ્યાઘ્રા વીર્યવન્તોઽસ્ત્રપારગાઃ ॥ 5-60-12 (34115)
દુરાસદં યસ્ય દિવ્યં ગાણ્ડીવં ધનુરુત્તમમ્ ।
વારુણૌ ચાક્ષયૌ દિવ્યૌ શરપૂર્ણૌ મહેષુધી ॥ 5-60-13 (34116)
વાનરશ્ચ ધ્વજે દિવ્યો નિઃસઙ્ગે ધૂમવદ્ગતિઃ ।
રથશ્ચ ચતુરન્તાયાં યસ્ય નાસ્તિ સમઃ ક્ષિતૌ ॥ 5-60-14 (34117)
મહામેઘનિભશ્ચાપિ નિર્ઘોષઃ શ્રૂયતે જનૈઃ ।
મહાશનિસમઃ શબ્દઃત શાત્રવાણાં ભયંકરઃ ॥ 5-60-15 (34118)
યં ચાતિમાનુષં વીર્યે કૃત્સ્નો લોકો વ્યવસ્યતિ।
દેવાનામપિ જેતારં યં વિદુઃ પાર્થિવા રણે ॥ 5-60-16 (34119)
શતાનિ પઞ્ચ ચૈવેષૂન્યો ગૃહ્ણન્નૈવ દૃશ્યતે।
નિમેષાન્તરમાત્રેણ મુઞ્ચન્દૂરં ચ પાતયન્ ॥ 5-60-17 (34120)
યમાહ ભીષ્મો દ્રોણશ્ચ કૃપો દ્રૌણિસ્તથૈવ ચ ।
મદ્રરાજસ્તથા શલ્યો મધ્યસ્થા યે ચ માનવાઃ ॥ 5-60-18 (34121)
યુદ્ધાયાવસ્થિતં પાર્થં પાર્થિવૈરતિમાનુષૈઃ ।
અશક્યં રથશાર્દૂલં પરાજેતુમરિંદમમ્ ॥ 5-60-19 (34122)
ક્ષિપત્યેકેન વેગેન પઞ્ચબાણશતાનિ યઃ।
સદૃશં બાહુવીર્યેણ કાર્તવીર્યસ્ય પાણ્ડવમ્ ॥ 5-60-20 (34123)
તમર્જુનં મહેષ્વાસં મહેન્દ્રોપેન્દ્રવિક્રમમ્।
નિઘ્નન્તમિવ પશ્યાભિ વિમર્દેઽસ્મિન્મહાહવે ॥ 5-60-21 (34124)
ઇત્યેવં ચિન્તયન્કૃત્સ્નમહોરાત્રાણિ ભારત ।
અનિદ્રો નિઃસુખશ્ચાસ્મિ કુરૂણાં શમચિન્તયા ॥ 5-60-22 (34125)
ક્ષયોદયોઽયં સુમહાન્કુરૂણાં પ્રત્યુપસ્થિતઃ।
અસ્ય ચેત્કલહન્યાન્તઃ શમાદન્યો ન વિદ્યતે ॥ 5-60-23 (34126)
શમો મે રોચતે નિત્યં પાર્થૈસ્તાત ન વિગ્રહઃ ।
કુરુભ્યો હિ સદા મન્યે પાણ્ડવાઞ્શક્તિમત્તરાન્ ॥ ॥ 5-60-24 (34127)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ ષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-60-5 શક્ત્યા પરિચ્છિદ્યેતિ શેષ્ઠઃ ॥ 5-60-9 ભીમે ભયંકરે ॥ 5-60-10 જાતિગૃદ્ધ્યા જન્મગ્રહણાદ્ધેતોઃ યુધિષ્ઠિરાદીનાં પિતરો ધર્માદયોપિ તેષાં સહાયાઃ સન્તિ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 061
॥ શ્રીઃ ॥
5.61. અધ્યાયઃ 061
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન સહેતુકં પાણ્ડવાનાં દેવૈઃ સાહાય્યકરણપક્ષપ્રતિક્ષેપઃ ॥ 1 ॥ તથા જલસ્તમ્ભનાદિસ્વસામર્થ્યભિધાનપૂર્વકં સ્વેન પાણ્ડવપરાજયકરણાભિધાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-61-0 (34128)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-61-0x (3580)
પિતુરેતદ્વચઃ શ્રુત્વા ધાર્તરાષ્ટ્રોઽત્યમર્ષણઃ।
આધાય વિપુલં ક્રોધં પુનરેવેદમબ્રવીત્ ॥ 5-61-1 (34129)
અશક્યા દેવસચિવાઃ પાર્થાઃ સ્યુરિતિ યદ્ભવાન્।
મન્યતે તદ્ભયં વ્યેતુ ભવતો રાજસત્તમ ॥ 5-61-2 (34130)
અકામદ્વેષસંયોગાલ્લોભદ્રોહાચ્ચ ભારત ।
ઉપેક્ષયા ચ ભાવાનાં દેવા દેવત્વમાપ્નુવન્ ॥ 5-61-3 (34131)
ઇતિ દ્વૈપાયેનો વ્યાસો નારદશ્ચ મહાતપાઃ ।
જામદગ્ન્યશ્ચ રામો નઃ કથામકથયત્પુરા ॥ 5-61-4 (34132)
નૈવ માનુષવદ્દેવાઃ પ્રવર્તન્તે કદાચન ।
કામાત્ક્રોધાત્તથા લોભાદ્દ્વેષાચ્ચ ભરતર્ષભ ॥ 5-61-5 (34133)
યદા હ્યગ્નિશ્ચ વાયુશ્ચ ધર્મ ઇન્દ્રોઽશ્વિનાવપિ।
કામયોગાત્પ્રવર્તેરન્ન પાર્થા દુઃખમાપ્નુયુઃ ॥ 5-61-6 (34134)
તસ્માન્ન ભવતા ચિન્તા કાર્યૈષા સ્યાત્કથંચન ।
દૈવેષ્વપેક્ષકા હ્યેતે શશ્વદ્ભાવેષુ ભારત ॥ 5-61-7 (34135)
અથ ચેત્કામસંયોગાદ્દ્વેષો લોભશ્ચ લક્ષ્યતે।
દેવેષુ દૈવપ્રામાણ્યાન્નૈષાં તદ્વિક્રમિષ્યતિ ॥ 5-61-8 (34136)
મયાઽભિમન્ત્રતઃ શશ્વઞ્જાતવેદાઃ પ્રશામ્યતિ।
દિધક્ષુઃ સકલાઁલ્લોકાન્પરિક્ષિપ્ય સમન્તતઃ ॥ 5-61-9 (34137)
યદ્વા પરમકં તેજો યેન યુક્તા દિવૌકસઃ।
મમાપ્યનુપમં ભૂયો દેવેભ્યો વિદ્ધિ ભારત ॥ 5-61-10 (34138)
વિદીર્યમાણાં વસુધાં ગિરીણાં શિખરાણિ ચ।
લોકસ્ય પશ્યતો રાજન્સ્થાપયામ્યભિમન્ત્રણાત્ ॥ 5-61-11 (34139)
ચેતનાચેતનસ્યાસ્ય જઙ્ગમસ્થાવરસ્ય ચ।
વિનાશાય સમુત્પન્નમહં ઘોરં મહાસ્વનમ્ ॥ 5-61-12 (34140)
અશ્મવર્ષં ચ વાયું ચ શમયામીહ નિત્યશઃ ।
જગતઃ પશ્યતોઽભીક્ષ્ણં ભૂતાનામનુકમ્પયા ॥ 5-61-13 (34141)
સ્તમ્ભિતાસ્વપ્સુ ગચ્છન્તિ મયા રથપદાતયઃ।
દેવાસુરાણાં ભાવાનામહમેકઃ પ્રવર્તિતા ॥ 5-61-14 (34142)
અક્ષૌહિણીભિર્યાન્દેશાન્યામિ કાર્યેણ કેનચિત્ ।
તત્રાપો મે પ્રવર્તન્તે યત્ર યત્રાભિકામયે ॥ 5-61-15 (34143)
ભયાનકાનિ વિષયે વ્યાલાદીનિ ન સન્તિ મે ।
મન્ત્રગુપ્તાનિ ભૂતાનિ ન હિંસન્તિ યંકરાઃ ॥ 5-61-16 (34144)
નિકામવર્ષી પર્જન્યો રાજન્વિષયવાસિનામ્।
ધર્મિષ્ઠાશ્ચ પ્રજાઃ સર્વા ઈતયશ્ચ ન સન્તિ મે ॥ 5-61-17 (34145)
અશ્વિનાવથ વાય્વગ્ની મરુદ્ભિઃ સહ વૃત્રહા।
ધર્મશ્ચૈવ મયા દ્વિષ્ટાન્નોત્સહન્તેઽભિરક્ષિતુમ્ ॥ 5-61-18 (34146)
યદિ હ્યેતે સમર્થાઃ સ્યુર્મદ્દ્વિષસ્ત્રાતુમઞ્જસા।
ન સ્મ ત્રયોદશ સમાઃ પાર્થા દુઃખભવાપ્નુયુઃ ॥ 5-61-19 (34147)
નૈવ દેવા ન ગન્ધર્વા નાસુરા ન ચ રાક્ષસાઃ।
શક્તાસ્ત્રાતું મયા દ્વિષ્ટં સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 5-61-20 (34148)
દયભિધ્યામ્યહં શશ્વચ્છુભં વા યદિ વાઽશુભમ્ ।
નૈતદ્વિપન્નપૂર્વં મે મિત્રેષ્વરિષુ ચોભયોઃ ॥ 5-61-21 (34149)
ભવિષ્યતીદમિતિ વા યદ્બ્રવીમિ પરન્તપ ।
નાન્યથા ભૂતપૂર્વં ચ સત્યવાગિતિ માં વિદુઃ ॥ 5-61-22 (34150)
લોકસાક્ષિકમેતન્મે માહાત્મ્યં દિક્ષુ વિશ્રુતમ્ ।
આશ્વાસનાર્થં ભવતઃ પ્રોક્તં ન શ્લાઘયા નૃપ ॥ 5-61-23 (34151)
ન હ્યહં શ્લાઘનો રાજન્ભૂતપૂર્વઃ કદાચન ।
અસદાચરિતં હ્યેતદ્યદાત્માનં પ્રશંસતિ ॥ 5-61-24 (34152)
પાણ્ડવાંશ્ચૈવ મત્સ્યાંશ્ચ પાઞ્ચાલાન્કેકયૈઃ સહ ।
સાત્યકિં વાસુદેવં ચ શ્રોતાસિ વિજિતાન્મયા ॥ 5-61-25 (34153)
સરિતઃ સાગરં પ્રાપ્ય યથા નશ્યન્તિ સર્વશઃ ।
તથૈવ તે વિનઙ્ક્ષ્યન્તિ મામાસાદ્ય સહાન્વયાઃ ॥ 5-61-26 (34154)
પરા બુદ્ધિઃ પરં તેજો વીર્યં ચ પરમં મમ।
પરા વિદ્યા પરો યોગો મમ તેભ્યો વિશિષ્યતે॥ 5-61-27 (34155)
પિતામહશ્ચ દ્રોણશ્ચ કૃપઃ શલ્યઃ શલસ્તથા।
અસ્ત્રેષુ યત્પ્રજાનન્તિ સર્વં તન્મયિ વિદ્યતે ॥ 5-61-28 (34156)
ઇત્યુક્તે સઞ્જયં ભૂયઃ પર્યપૃચ્છત ભારત ।
જ્ઞાત્વા યુયુત્સોઃ કાર્યાણિ પ્રાપ્તકાલમરિન્દમઃ ॥ ॥ 5-61-29 (34157)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ એકષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-61-3 અકામેતિ કામદ્વેષયોરસંયોગાત્। લોભદ્રોહાત્ લોભે દ્રોહકરણાત્, લોભત્યાગાદિત્યર્થઃ ॥ 5-61-7 એતે દેવાઃ દૈવેષુ ભાવેષુ શમદમાદિષુ શશ્વદપેક્ષકા ઉપક્ષેમાણઃ નત્વાસુરેષુ કામક્રોધાદિષુ ॥ 5-61-8 કામાદિમતા કૃતમપિ નિષ્ફલં ભવિષ્યતીત્યર્થઃ ॥ 5-61-29 અભિધ્યામિ ચિન્તયામિ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 062
॥ શ્રીઃ ॥
5.62. અધ્યાયઃ 062
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
કર્ણેન ધૃતરાષ્ટ્રમનાદૃત્ય પાણ્ડવહનનપ્રતિજ્ઞાનમ્ ॥ 1 ॥ તથા ભીષ્માધિક્ષિપ્તેન તેન યુદ્ધે ભીષ્મશમનાવધિ શસ્ત્રન્યાસં પ્રતિજ્ઞાય સ્વભવનગમનમ્ ॥ 2 ॥ ભીષ્મેણ પ્રત્યહં અયુતયોધવધપ્રતિજ્ઞા ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-62-0 (34158)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-62-0x (3581)
તથા તુ પૃચ્છન્તમતીવ પાર્થં
વૈચિત્રવીર્યં તમચિન્તયિત્વા।
ઉવાચ કર્ણો ધૃતરાષ્ટ્રપુત્રં
પ્રહર્ષયન્સંસદિ કૌરવાણામ્ ॥ 5-62-1 (34159)
મિથ્યા પ્રતિજ્ઞાય મયા યદસ્ત્રં
રામાત્કૃતં બ્રહ્મમયં પુરસ્તાત્।
વિજ્ઞાય તેનાસ્મિ તદૈવમુક્ત-
સ્તે નાન્તકાલે પ્રતિભાસ્યતીતિ ॥ 5-62-2 (34160)
મહાપરાધે હ્યપિ યન્ન તેન
મહર્ષિણાઽહં ગુરુણા ચ શપ્તઃ ।
શક્તઃ પ્રદગ્ધું હ્યપિ તિગ્મતેજાઃ
સસાગરામપ્યવનિં મહર્ષિઃ ॥ 5-62-3 (34161)
પ્રસાદિતં હ્યસ્ય મયા મનોઽભૂ-
ચ્છુશ્રૂષયા સ્વેન ચ પૌરુષેણ
તદસ્તિ ચાસ્ત્રં મમ સાવશેષં
તસ્માત્સમર્થોઽસ્મિ મમૈષ ભારઃ॥ 5-62-4 (34162)
નિમેષમાત્રાત્તમૃષેઃ પ્રસાદ-
મવાપ્ય પાઞ્ચાલકરૂશમત્સ્યાન્।
નિહત્ય પાર્થાન્સહ પુત્રપૌત્રૈ-
ર્લોકાનહં શસ્ત્રજિતાન્પ્રપત્સ્યે॥ 5-62-5 (34163)
પિતામહસ્તિષ્ઠતુ તે સમીપે
દ્રોણશ્ચ સર્વે ચ નરેન્દ્રમુખ્યાઃ ।
ઋષિપ્રસાદેન બલેન ગત્વા
પાર્થાન્હનિષ્યામિ મમૈષ ભારઃ ॥ 5-62-6 (34164)
એવં બ્રુવન્તં તમુવાચ ભીષ્મઃ
કિં કત્થસે કાલપરીતબુદ્ધે।
ન કર્ણ જાનાસિ યથા પ્રધાને
હતે હતાઃ સ્યુર્ધૃતરાષ્ટ્રપુત્રાઃ ॥ 5-62-7 (34165)
યત્ખાણ્ડવં દાહયતા કૃતં હિ
કૃષ્ણદ્વિતીયેન ધનઞ્જયેન।
શ્રુત્વૈવ તત્કર્મ નિયન્તુમાત્મા
યુક્તસ્ત્વયા વૈ સહબાન્ધવેન ॥ 5-62-8 (34166)
યાં ચાપિ શક્તિં ત્રિદશાધિપસ્તે
દદૌ મહાત્મા ભગવાન્મહેન્દ્રઃ।
ભસ્મીકૃતાં તાં સમરે વિશીર્ણાં
ચક્રાહતાં દ્રક્ષ્યસિ કેશવેન ॥ 5-62-9 (34167)
યસ્તે શરઃ સર્પમુખો વિભાતિ
સદાઽગ્ર્યમાલ્યૈર્મહિતઃ પ્રયત્નાત્।
સ પાણ્ડુપુત્રાભિહતઃ શરૌઘૈઃ
સહ ત્વયા યાસ્યતિ કર્ણ નાશમ્ ॥ 5-62-10 (34168)
બાણસ્ય ભૌમસ્ય ચ કર્ણ હન્તા
કિરીટિનં રક્ષતિ વાસુદેવઃ ।
યસ્ત્વાદૃશાનાં ચ વરીયસાં ચ
હન્તા રિપૂણાં તુમુલે પ્રગાઢે ॥ 5-62-11 (34169)
કર્ણ ઉવાચ। 5-62-12x (3582)
અસંશયં વૃષ્ણિપતિર્યથોક્ત-
સ્તથા ચ ભૂયાંશ્ચ તતો મહાત્મા।
અહં યદુક્તઃ પરુષં તુ કિંચિ-
ત્પિતામહસ્તસ્ય ફલં શૃણોતુ ॥ 5-62-12 (34170)
ન્યસ્યામિ શસ્ત્રાણિ ન જાતુ સઙ્ખ્યે
પિતામહો દ્રક્ષ્યતિ માં સભાયામ્।
ત્વયિ પ્રશાન્તે તુ મમ પ્રભાવં
દ્રક્ષ્યન્તિ સર્વે ભુવિ ભૂમિપાલાઃ ॥ 5-62-13 (34171)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-62-14x (3583)
ઇત્યેવમુક્ત્વા સ મહાધનુષ્માન્
હિત્વા સભાં સ્વં ભવનં જગામ ।
ભીષ્મસ્તુ દુર્યોધનમેવ રાજન્
મધ્યે કુરૂણાં પ્રહસન્નુવાચ ॥ 5-62-14 (34172)
સત્યપ્રતિજ્ઞઃ કિલ સૂતપુત્ર-
સ્તથા કસ ભારં વિષહેત કસ્માત્।
વ્યૂહં પ્રતિવ્યૂહ્ય શિરાંસિ ભિત્ત્વા
લોકક્ષયં પશ્યત ભીમસેનાત્ ॥ 5-62-15 (34173)
આવન્ત્યકાલિઙ્ગજયદ્રથેષુ
ચેદિધ્વજે તિષ્ઠતિ બાહ્લિકે ચ।
અહં હનિષ્યામિ સદા પરેષાં
સહસ્રશશ્ચાયુતશશ્ચ યોધાન્ ॥ 5-62-16 (34174)
યદૈવ રામે ભગવત્યનિન્દ્યે
બ્રહ્મબ્રુવાણઃ કૃતવાંસ્તદસ્ત્રમ્।
તદૈવ ધર્મશ્ચ તષશ્ચ નષ્ટં
વૈકર્તનસ્યાધમપૂરુષસ્ય ॥ 5-62-17 (34175)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-62-18x (3584)
તથોક્તવાક્યે નૃપતીન્દ્ર ભીષ્મે
નિક્ષિપ્ય શસ્ત્રાણિ ગતે ચ કર્ણે।
વૈચિત્રવીર્યસ્ય સુતોઽલ્પબુદ્ધિ-
ર્દુર્યોધનઃ શાન્તનવં બભાષે ॥ ॥ 5-62-18 (34176)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ દ્વિષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-62-1 તથેતિ પાર્થં પૃચ્છન્તં વૈચિત્રવીર્યં અચિન્તયિત્વેતિ સંબન્ધઃ ॥ 5-62-4 સાવશેષં મમ આયુરસ્તિ। અતોઽન્તકાલસ્યાનુપસ્થિતત્વાત્તદસ્ત્રં મમાસ્તીતિ અહં સમર્થોઽસ્મિ અર્જુનં જેતુમિત્યર્થઃ ॥ 5-62-5 પ્રપત્સ્યે પ્રાપયિષ્યે ॥ 5-62-7 પ્રધાને ત્વયિ હતે સતિ સર્વે હતાઃ સ્યુરત આત્માનં ગોપાયેત્યુપહાસઃ ॥ 5-62-17 બ્રહ્મબ્રુવાણઃ બ્રાહ્મણોઽહમિતિ વદન્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 063
॥ શ્રીઃ ॥
5.63. અધ્યાયઃ 063
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન ભીષ્માભિમતપાણ્ડવજયપક્ષપ્રતિક્ષેપઃ ॥ 1 ॥ તથા ભીષ્માદિનૈરપેક્ષ્યેણ કર્ણાદુશ્શાસનસઙ્ગતેન આત્મનૈવ પાણ઼્ડવનિધનપ્રતિજ્ઞા ॥ 2 ॥ વિદુરેણ દમપ્રશંસનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-63-0 (34177)
દુર્યોધન ઉવાચ। 5-63-0x (3585)
સદૃશાનાં મનુષ્યેષુ સર્વેષાં તુલ્યજન્મનામ્।
કથમેકાન્તતસ્તેષાં પાર્થાનાં મન્યસે જયમ્ ॥ 5-63-1 (34178)
વયં ચ તેઽપિ તુલ્યા વૈ વીર્યેણ ચ પરાક્રમૈઃ ।
સમેન વયસા ચૈવ પ્રાતિભેન શ્રુતેન ચ ॥ 5-63-2 (34179)
અસ્ત્રેણ યોધયુગ્યા ચ શીઘ્રત્વે કૌશલે તથા।
સર્વે સ્મ સમજાતીયાઃ સર્વે માનુષયોનયઃ ॥ 5-63-3 (34180)
પિતામહ વિજાનીષે પાર્થેષુ વિજયં કથમ્।
નાહં ભવતિ ન દ્રોણે ન કૃપે ન ચ બાહ્લિકે ॥ 5-63-4 (34181)
અન્યેષુ ચ નરેન્દ્રેષુ પરાક્રમ્ય સમારભે।
અહં વૈકર્તનઃ કર્ણો ભ્રાતા દુઃશાસનશ્ચ મે ॥ 5-63-5 (34182)
પાણ્ડવાન્સમરે પઞ્ચ હનિષ્યામઃ શિતૈઃ શરૈઃ ।
તતો રાજન્મહાયજ્ઞૈર્વિવિધૈર્ભૂરિદક્ષિણૈઃ ॥ 5-63-6 (34183)
બ્રાહ્મણાંસ્તર્પયિષ્યામિ ગોભિરશ્વૈર્ધનેન ચ ।
યદા પરિકરિષ્યન્તિ ઐણેયાનિવ તન્તુના ।
અતરિત્રાનિવ જલે બાહુભિર્મામકા રણે ॥ 5-63-7 (34184)
પશ્યન્તસ્તે પરાંસ્તત્ર રથનાગસમાકુલાન્।
તદા દર્પં વિમોક્ષ્યન્તિ પાણ્ડવાઃ સ ચ કેશવઃ ॥ 5-63-8 (34185)
`સુખાન્યવાપ્ય સહિતાઃ કૃત્વા કર્મ સુદુસ્તરમ્।
વિસ્રબ્ધાસ્તુ ભવિષ્યામઃ પ્રાપ્તે કાલે ગતજ્વરાઃ ॥ 5-63-9 (34186)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-63-10x (3586)
અથાબ્રવીન્મહારાજો ધૃતરાષ્ટ્રઃ સુદુર્મનાઃ ।
વિદુરં વિદુષાં શ્રેષ્ઠં સર્વપાર્થિવસંનિધૌ ॥ 5-63-10 (34187)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-63-11x (3587)
મોહિતો મૃત્યુપાશેન કાલસ્ય વશમાગતઃ।
તાત કર્ણેન સહિતઃ પુત્રો દુર્યોધનો મમ ॥' 5-63-11 (34188)
વિદુર ઉવાચ। 5-63-12x (3588)
ઇહ નિઃશ્રેયસં પ્રાહુર્વૃદ્ધા નિશ્ચિતદર્શિનઃ ।
બ્રાહ્મણસ્ય વિશેષેણ દમો ધર્મઃ સનાતનઃ ॥ 5-63-12 (34189)
તસ્ય દાનં ક્ષમા સિદ્ધિર્યથાવદુપપદ્યતે ।
દમો દાનં તપો જ્ઞાનમધીતં ચાનુવર્તતે ॥ 5-63-13 (34190)
દમસ્તેજો વર્ધયતિ પવિત્રં દમ ઉત્તમમ્ ।
વિપાપ્મા વૃદ્ધતેજાસ્તુ પુરુષો વિન્દતે મહત્ ॥ 5-63-14 (34191)
ક્રવ્યાદ્ભ્ય ઇવ ભૂતાનામદાન્તેભ્યઃ સદા ભયમ્ ।
યેષાં ચ પ્રતિષેધાર્થં ક્ષત્રં સૃષ્ટં સ્વયંભુવા ॥ 5-63-15 (34192)
આશ્રમેષુ ચતુર્ષ્વાહુર્દમમેવોત્તમં વ્રતમ્।
તસ્ય લિઙ્ગં પ્રવક્ષ્યામિ યેષાં સમુદયો દમઃ ॥ 5-63-16 (34193)
ક્ષમા ધૃતિરહિંસા ચ સમતા સત્યમાર્જવમ્ ।
ઇન્દ્રિયાભિજયો ધૈર્યં માર્દવં હ્રીરચાપલમ્ ॥ 5-63-17 (34194)
અકાર્પણ્યમસંરમ્ભઃ સન્તોષં શ્રદ્દધાનતા ।
એતાનિ યસ્ય રાજેન્દ્ર સ દાન્તઃ પુરુષઃ સ્મૃતઃ ॥ 5-63-18 (34195)
કામો લોભશ્ચ દર્પશ્ચ મન્યુર્નિદ્રા વિકત્થનમ્।
માન ઈર્ષ્યાં ચ શોકશ્ચ નૈતદ્દાન્તો નિષેવતે।
અજિહ્મમશઠં શુદ્ધમેતદ્દાન્તસ્ય લક્ષણમ્ ॥ 5-63-19 (34196)
અલોલુપસ્તથાઽલ્પેપ્સુઃ કામાનામવિચિન્તિતા ।
સમુદ્રકલ્પઃ પરુષઃ સ દાન્તઃ પરિકીર્તિતઃ ॥ 5-63-20 (34197)
સુવૃત્તઃ શીલસંપન્નઃ પ્રસન્નાત્માઽત્મવિદ્બુધઃ ।
પ્રાપ્યેહ લોકે સંમાનં સુગતિં પ્રેત્ય ગચ્છતિ ॥ 5-63-21 (34198)
અભયં યસ્ય ભૂતેભ્યઃ સર્વેષામભયં યતઃ।
સ વૈ પરિણતપ્રજ્ઞઃ પ્રખ્યાતો મનુજોત્તમઃ ॥ 5-63-22 (34199)
સર્વભૂતહિતો મૈત્રસ્તસ્માન્નોદ્વિજતે જનઃ।
સમુદ્ર ઇવ ગમ્ભીરઃ પ્રજ્ઞાતૃપ્તઃ પ્રશામ્યતિ ॥ 5-63-23 (34200)
કર્મણાઽચરિતં પૂર્વં સદ્ભિરાચરિતં ચ યત્।
તદેવાસ્થાય મોદન્તે દાન્તાઃ શમપરાયણાઃ ॥ 5-63-24 (34201)
નૈષ્કર્મ્યં વા સમાસ્થાય જ્ઞાનતૃપ્તો જિતેન્દ્રિયઃ।
કાલાકાઙ્ક્ષી ચરઁલ્લોકે બ્રહ્મભૂયાય કલ્પતે ॥ 5-63-25 (34202)
શકુનીનામિવાકાશે પદં નૈવોપલભ્યતે।
એવં પ્રજ્ઞાનતૃપ્તસ્ય મુનેર્વર્ત્મ ન દૃશ્યતે ॥ 5-63-26 (34203)
ઉત્સૃજ્યૈવ ગૃહાન્યસ્તુ મોક્ષમેવાભિમન્યતે ।
લોકાસ્તેજોમયાસ્તસ્ય કલ્પન્તે શાશ્વતા દિવિ ॥ ॥ 5-63-27 (34204)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ ત્રિષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-63-2 પ્રાતિભેન સમયસ્ફૂર્ત્યા ॥ 5-63-3 યોધયુગ્યા શૂરસમૃદ્ધ્યા ॥ 5-63-7 તરિત્રા નૌરક્ષકાઃ કર્ણધારાદયઃ તદ્રહિતાન્ તદ્વત્ મામકાસ્તાન્ રણે બાહુભ્યાં પરિહરિષ્યન્તિ ॥ 5-63-16 સમુદયઃ ઉદયહેતુ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 064
॥ શ્રીઃ ॥
5.64. અધ્યાયઃ 064
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
વિદુરેણ શકુનિદૃષ્ટાન્તેન જ્ઞાતિભિર્વિરોધસ્યાનર્થહેતુત્વકથનમ્ ॥ 1 ॥ તથા કિરાતદૃષ્ટાન્તપ્રદર્શનેન અત્યાશાયા અનર્થહેતુતાકથનમ્ ॥ 2 ॥ તથા યુદ્ધે જયપરાજયયોરવ્યવસ્થિતત્વાભિધાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-64-0 (34205)
વિદુર ઉવાચ। 5-64-0x (3589)
શકુનીનામિહાર્થાય પાશં ભૂમાવયોજયત્।
કશ્ચિચ્છાકુનિકસ્તાત પૂર્વેષામિતિ શુશ્રુમ્ ॥ 5-64-1 (34206)
તસ્મિંસ્તૌ શકુનૌ બદ્ધૌ યુગપત્સહચારિણૌ।
તાવુપાદાય તં પાશં જગ્મતુઃ ખચરાવુભૌ ॥ 5-64-2 (34207)
તૌ વિહાયસમાક્રાન્તૌ દૃષ્ટ્વા શાકુનિકસ્તદા ।
અન્વધાવદનિર્વિણ્ણો યેન યેન સ્મ ગચ્છતઃ ॥ 5-64-3 (34208)
તથા તમનુધાવન્તમૃગયું શકુનાર્થિનમ્ ।
આશ્રમસ્થો મુનિઃ કશ્ચિદ્દદર્શાથ કૃતાહ્નિકઃ ॥ 5-64-4 (34209)
તાવન્તરિક્ષગૌ શીઘ્રમનુયાન્તં મહીચરમ્।
શ્લોકેનાનેન કૌરવ્ય પપ્ચ્છ સ મુનિસ્તદા ॥ 5-64-5 (34210)
વિચિત્રમિદમાશ્ચર્યં મૃગહન્પ્રતિભાતિ મે।
પ્લવમાનૌ હિ ખચરૌ પદાતિરનુધાવસિ ॥ 5-64-6 (34211)
શાકુનિક ઉવાચ। 5-64-7x (3590)
પાશમેકમુભાવેતૌ સહિતૌ હરતો મમ।
યત્ર વૈ વિવદિષ્યેતે તત્ર મે વશમેષ્યતઃ ॥ 5-64-7 (34212)
વિદુર ઉવાચ। 5-64-8x (3591)
તૌ વિવાદમનુપ્રાપ્તૌ શકુનૌ મૃત્યુસન્ધિતૌ।
વિગૃહ્ય ચ સ્રુદુર્બુદ્ધી પૃથિવ્યાં સંનિપેતતુઃ ॥ 5-64-8 (34213)
તૌ યુધ્યમાનૌ સંરબ્ધૌ મૃત્યુપાશવશાનુગૌ ।
ઉપસૃત્ય પ્રમત્તૌ તૌ જગ્રાહ મૃગહા તદા ॥ 5-64-9 (34214)
એવં યે જ્ઞાતયોઽર્થેષુ મિથો ગચ્છન્તિ વિગ્રહમ્।
તે મૃત્યુવશમાયાન્તિ શકુનાવિવ વિગ્રહાત્ ॥ 5-64-10 (34215)
સંભોજનં સંકથનં સંપ્રશ્નોઽથ સમાગમઃ ।
એતાનિ જ્ઞાતિકાર્યાણિ ન વિરોધઃ કદાચન ॥ 5-64-11 (34216)
યે સ્મ કાલે સુમનસઃ સર્વે વૃદ્ધાનુપાસતે।
સિંહગુપ્તમિવારણ્યમપ્રધૃષ્યા ભવન્તિ તે॥ 5-64-12 (34217)
યેઽર્થં સન્તતમાસાદ્ય દીના ઇવ સમાસતે।
શ્રિયં તે સંપ્રયચ્છન્તિ દ્વિષદ્ભ્યો ભરતર્ષભ ॥ 5-64-13 (34218)
ધૂમાયન્તે વ્યપેતાનિ જ્વલન્તિ સહિતાનિ ચ।
ધૃતરાષ્ટ્રોલ્મુકાનીવ જ્ઞાતયો ભરતર્ષભ ॥ 5-64-14 (34219)
ઇદમન્યત્પ્રવક્ષ્યામિ યથા દૃષ્ટં ગિરૌ મયા।
શ્રુત્વા તદપિ કૌરવ્ય યથા શ્રેયસ્તથા કુરુ ॥ 5-64-15 (34220)
વયં કિરાતૈઃ સહિતા ગચ્છામો ગિરિમુત્તરમ્ ।
બ્રાહ્મણૈર્દેવકલ્પૈશ્ચ વિદ્યાજમ્ભકવાર્તિકૈઃ ॥ 5-64-16 (34221)
કુઞ્ચભૂતં ગિરિં સર્વમભિતો ગન્ધમાદનમ્।
દીપ્યમાનૌષધિગણં સિદ્ધગન્ધર્વસેવિતમ્ ॥ 5-64-17 (34222)
તત્રાપશ્યામ વૈ સર્વે મધુ પીતકમાક્ષિકમ્।
મરુપ્રપાતે વિષમે નિવિષ્ટં કુમ્ભસંમિતમ્ ॥ 5-64-18 (34223)
આશીવિષૈ રક્ષ્યમાણં કુબેરદયિતં ભૃશમ્।
યત્પ્રાપ્ય પુરુષો મર્ત્યોઽપ્યમરત્વં નિયચ્છતિ ॥ 5-64-19 (34224)
અચક્ષુર્લભતે ચક્ષુર્વૃદ્ધો ભવતિ વૈ યુવા।
ઇતિ તે કથયન્તિસ્મ બ્રાહ્મણા જમ્ભસાધકાઃ ॥ 5-64-20 (34225)
તતઃ કિરાતાસ્તદ્દૃષ્ટ્વા પ્રાર્થયન્તો મહીપતે।
વિનેશુર્વિષમે તસ્મિન્સસર્પે ગિરિગહ્વરે ॥ 5-64-21 (34226)
તથૈવ તવ પુત્રોઽયં પૃથિવીમેક ઇચ્છતિ।
મધુ પશ્યતિ સંમોહાત્પ્રપાતં નાનુપશ્યતિ ॥ 5-64-22 (34227)
દુર્યોધનો યોદ્ધુમનાઃ સમરે સવ્યસાચિના।
ન ચ પશ્યામિ તેજોસ્ય વિક્રમં વા તથાવિધમ્ ॥ 5-64-23 (34228)
એકેન રથમાસ્થાય પૃથિવી યેન નિર્જિતા ।
ભીષ્મદ્રોણપ્રભૃતયઃ સન્ત્રસ્તાઃ સાધુયાયિનઃ ॥ 5-64-24 (34229)
વિરાટનગરે ભગ્નાઃ કિં તત્ર તવ દૃશ્યતામ્ ।
પ્રતીક્ષમાણો યો વીરઃ ક્ષમતે વીક્ષિતં તવ ॥ 5-64-25 (34230)
દ્રુપદો મત્સ્યરાજશ્ચ સઙ્કુદ્ધશ્ચ ધનઞ્જયઃ ।
ન શેષયેયુઃ સમરે વાયુયુક્તા ઇવાગ્નયઃ ॥ 5-64-26 (34231)
અઙ્કે કુરુષ્વ રાજાનં ધૃતરાષ્ટ્ર યુધિષ્ઠિરમ્।
યુધ્યતોર્હિ દ્વયોર્યુદ્ધે નૈકાન્તેન ભવેઞ્જયઃ ॥ ॥ 5-64-27 (34232)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ ચતુઃષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-64-16 વિદ્યાજમ્ભકવાર્તિકાઃ । વિદ્યા મન્ત્રયન્ત્રાદિરૂપા। જમ્ભક ઔષધસાધનાનિ તદ્વાર્તાપ્રિયાઃ ॥ 5-64-17 કુઞ્જભૂતં સર્વતો લતાભિઃ પરિવૃતમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 065
॥ શ્રીઃ ॥
5.65. અધ્યાયઃ 065
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ દુર્યોધનંપ્રતિ અર્જુનસ્ય શ્રીકૃષ્ણપરમપ્રેમાસ્પદતયા દુર્જયત્વભિધાનપૂર્વકં પાણ્ડવૈઃ સહ સન્ધિવિધાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-65-0 (34233)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-65-0x (3592)
દુર્યોધન વિજાનીહિ યત્ત્વાં વક્ષ્યામિ પુત્રક।
ઉત્પથં મન્યસે માર્ગમનભિજ્ઞ ઇવાધ્વગઃ ॥ 5-65-1 (34234)
પઞ્ચાનાં પાણ્ડુપુત્રાણાં યત્તેજઃ પ્રજિહીર્ષસિ।
પઞ્ચાનામિવ ભૂતાનાં મહતાં લોકધારિણામ્ ॥ 5-65-2 (34235)
યુધિષ્ઠિરં હિ કૌન્તેયં પરં ધર્મમિહાસ્થિતમ્।
પરાં ગતિમસંપ્રેત્ય ન ત્વં જેતુમિહાર્હસિ ॥ 5-65-3 (34236)
ભીમસેનં ચ કૌન્તેયં યસ્ય નાસ્તિ સમો બલે।
રણાન્તકં તર્જયસે મહાવાતમિવ દ્રુમઃ ॥ 5-65-4 (34237)
સર્વશસ્ત્રભૃતાં શ્રેષ્ઠં મેરું સિખરિણામિવ।
યુધિ ગાણ્ડિવધન્વાનં કો નુ યુધ્યેત બુદ્ધિમાન્ ॥ 5-65-5 (34238)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાઞ્ચાલ્યઃ કમિવાદ્ય ન શાતયેત્।
શત્રુમધ્યે શરાન્મુઞ્ચન્દેવરાડશનીમિવ ॥ 5-65-6 (34239)
સાત્યકિશ્ચાપિ દુર્ધર્ષઃ સંમતોઽન્ધકવૃષ્ણિષુ।
ધ્વંસયિષ્યતિ તે સેનાં પાણ્ડવેયહિતે રતઃ ॥ 5-65-7 (34240)
યઃ પુનઃ પ્રતિમાનેન ત્રીલ્લોકાનતિરિચ્યતે ।
તં કૃષ્ણં પુણ્ડરીકાક્ષં કો નુ યુદ્ધ્યેત બુદ્ધિમાન્ ॥ 5-65-8 (34241)
એકતો હ્યસ્ય દારાશ્ચ જ્ઞાતયશ્ચ સબાન્ધવાઃ।
આત્મા ચ પૃથિવી ચેયમેકતશ્ચ ધનઞ્જયઃ ॥ 5-65-9 (34242)
વાસુદેવોઽપિ દુર્ધર્ષો યતાત્મા યત્ર પાણ્ડવઃ ।
અવિષહ્યં પૃથિવ્યાપિ તદ્બલં યત્ર કેશવઃ ॥ 5-65-10 (34243)
તિષ્ઠ તાત સતાં વાક્યે સુહૃદામર્થવાદિનામ્।
વૃદ્ધં શાન્તનવં ભીષ્મં તિતિક્ષસ્વ પિતામહમ્ ॥ 5-65-11 (34244)
માં ચ બ્રુવાણં શુશ્રૂષ કુરૂણામર્થદર્શિનમ્ ।
દ્રોણં કૃપં વિકર્ણં ચ મહારાજં ચ બાહ્લિકમ્ ॥ 5-65-12 (34245)
એતે હ્યપિ યતૈવાહં મન્તુમર્હસિ તાંસ્તથા।
સર્વે ધર્મવિદો હ્યેતે તુલ્યસ્નેહાશ્ચ ભારત ॥ 5-65-13 (34246)
યત્તદ્વિરાટનગરે સહ ભ્રાતૃભિરગ્રતઃ।
ઉત્સૃજ્ય ગાઃ સુસન્ત્રસ્તં બલં તે સમશીર્યત ॥ 5-65-14 (34247)
યચ્ચૈવ નગરે તસ્મિઞ્શ્રૂયતે મહદદ્ભુતમ્।
એકસ્ય ચ બહૂનાં ચ પર્યાપ્તં તન્નિદર્શનમ્ ॥ 5-65-15 (34248)
અર્જુનસ્તત્તથાકાર્ષીત્કિં પુનઃ સર્વ એવ તે।
સ ભ્રાતૄનભિજાનીહિ વૃત્ત્યા તં પ્રતિપાદય ॥ ॥ 5-65-16 (34249)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ પઞ્ચષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-65-1 ઉત્પથં અમાર્ગમેવ માર્ગં ત્વન્યસે ॥ 5-65-6 ન શાતયેત્ ન છિન્દ્યાત્ ॥ 5-65-8 પ્રતિમાનેન તુલ્યત્વેન ॥ 5-65-11 ભીષ્મં તિતિક્ષસ્ય તદ્વાક્યં ગૃહાણેત્યર્થઃ ॥ 5-65-16 વૃત્ત્યા રાજ્યાર્ધદાનેન પ્રતિપાદય સંભાવય ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 066
॥ શ્રીઃ ॥
5.66. અધ્યાયઃ 066
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન ધૃતરાષ્ટ્રવત્તનાનભિનન્દને રાજ્ઞાં નિર્ગમનમ્ ॥ 1 ॥ ધૃતરાષ્ટ્રેણ સ્વપરસેનયોઃ સારાસારકથનચોદિતેન સઞ્જયેન વ્યાસગાન્ધારીસન્નિધૌ કથનકથનમ્ ॥ 2 । શ્રીવ્યાસેન સઞ્જયંપ્રતિ ધૃતરાષ્ટ્રપ્રશ્નસ્યોત્તરદાનાભ્યનુજ્ઞાનમ્ ॥ 3 ।Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-66-0 (34250)
વૈશંપાયાન ઉવાચ। 5-66-0x (3593)
દુર્યોધને ધાર્તરાષ્ટ્રે તદ્વચો નાભિનન્દતિ।
તૂષ્ણીંભૂતેષુ સર્વેષુ સમુત્તસ્થુર્નરર્ષભાઃ ॥ 5-66-1 (34251)
ઉત્થિતેષુ મહારાજ પૃથિવ્યાં સર્વરાજસુ।
રહિતે સઞ્જયં રાજા પરિપ્રષ્ટું પ્રચક્રમે ॥ 5-66-2 (34252)
આશંસમાનો વિજયં તેષાં પુત્રવશાનુગઃ ।
આત્મનશ્ચ પરેષાં ચ પાણ્ડવાનાં ચ નિશ્ચયમ્ ॥ 5-66-3 (34253)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-66-4x (3594)
ગાવલ્ગણે બ્રૂહિ નઃ સારફલ્ગુ
સ્વેસનાયં યાવદિહાસ્તિ કિંચિત્।
ત્વં પાણ્ડવાનાં નિપુણં વેત્થ સર્વં
કિમેષાં જ્યાયઃ કિમુ તેષાં કનીયઃ ॥ 5-66-4 (34254)
ત્વમેતયોઃ સારવિત્સર્વદર્શી
ધર્માર્થયોર્નિપુણો નિશ્ચયજ્ઞઃ।
સ મે પૃષ્ટઃ સઞ્જય બ્રૂહિ સર્વં
યુધ્યમાનાઃ કતરેઽસ્મિન્ન સન્તિ ॥ 5-66-5 (34255)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-66-6x (3595)
ન ત્વાં બ્રૂયાં રહિતે જાતુ કિંચિ-
દસૂયા હિ ત્વાં પ્રવિશેત રાજન્।
આનયસ્વ પિતરં મહાવ્રતં
ગાન્ધારીં ચ મહિષીમાજમીઢ ॥ 5-66-6 (34256)
તો તેઽસૂયાં વિનયેતાં નરેન્દ્ર
ધર્મજ્ઞૌ તૌ નિપુણૌ નિશ્ચયજ્ઞૌ ।
તયોસ્તુ ત્વાં સન્નિધૌ તદ્વદેયં
કૃત્સ્નં મતં કેશવપાર્થયોર્યત્ ॥ 5-66-7 (34257)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-66-8x (3596)
ઇત્યુક્તેન ચ ગાન્ધારી વ્યાસશ્ચાત્રાજગામહ।
આનીતૌ વિદુરેણેહ સભાં શીઘ્રં પ્રવેશિતૌ ॥ 5-66-8 (34258)
તતસ્તન્મતમાજ્ઞાય સઞ્જયસ્યાત્મજસ્ય ચ।
અભ્યુપેત્ય મહાપ્રાજ્ઞઃ કૃષ્ણદ્વૈપાયનોઽબ્રવીત્ ॥ 5-66-9 (34259)
વ્યાસ ઉવાચ। 5-66-10x (3597)
સંપૃચ્છતે ધૃતરાષ્ટ્રય સઞ્જય
આચક્ષ્વ સર્વં યાવદેષોઽનુયુઙ્ક્તે।
સર્વં યાવદ્વેત્થ તસ્મિન્યથાવ-
દ્યાથાતથ્યં વાસુદેવેઽર્જુને ચ ॥ ॥ 5-66-10 (34260)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતો ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ ષટ્ષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-66-3 પરેષાં તટસ્થાનામ્ ॥ 5-66-5 યુધ્યમાના ન સન્તિ ઉદાસીના ઇત્યર્થઃ ॥ 5-66-6 પિતરં વ્યાસમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 067
॥ શ્રીઃ ॥
5.67. અધ્યાયઃ 067
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સઞ્જયેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ સારભૂતાત્સર્વસ્માદપિ શ્રીકૃષ્ણસ્ય સારતરત્વકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-67-0 (34261)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-67-0x (3598)
અર્જુનો વાસુદેવશ્ચ ધન્વિનૌ પરમાર્થિતૌ।
કામાદન્યત્ર સંભૂતૌ સર્વભાવાય સંમિતૌ॥ 5-67-1 (34262)
વ્યામાન્તરં સમાસ્થય યથામુક્તં મનસ્વિનઃ ।
ચક્રં તદ્વાસુદેવસ્ય માયયા વર્તતે વિભો॥ 5-67-2 (34263)
સાપહ્નવં કૌરવેષુ પાણ્ડવાનાં સુસંમતમ્।
સારાસારબલં જ્ઞાતું તેજઃપુઞ્જાવભાસિતમ્ ॥ 5-67-3 (34264)
નરકં શમ્બરં ચૈવ કંસં ચૈદ્યં ચ માધવઃ।
જિતવાન્ઘોરસઙ્કાશાન્ક્રીડન્નિવ મહાબલઃ ॥ 5-67-4 (34265)
પૃથિવીં ચાન્તરિક્ષં ચ દ્યાં ચૈવ પુરુષોત્તમઃ ।
મનસૈવ વિશિષ્ટાત્મા નયત્યાત્મવશં વશી ॥ 5-67-5 (34266)
ભૂયો ભૂયો હિ યદ્રાજન્પૃચ્છસે પાણ્ડવાન્પ્રતિ ।
સારાસારબલં જ્ઞાતું તત્સમાસેન મે શૃણુ ॥ 5-67-6 (34267)
એકતો વા જગત્કૃત્સ્નમેકતો વા જનાર્દનઃ।
સારતો જગતઃ કૃત્સ્નાદતિરિક્તો જનાર્દનઃ ॥ 5-67-7 (34268)
ભસ્મ કુર્યાઞ્જગદિદં મનસૈવ જનાર્દનઃ ।
ન તુ કૃત્સ્નં જગચ્છક્તં કિઞ્ચિત્કર્તું જનાર્દને ॥ 5-67-8 (34269)
યતઃ સત્યં યતો ધર્મો યતો હ્રીરાર્જવં યતઃ।
તતો ભવતિ ગોવિન્દો યતઃ કૃષ્ણસ્તતો જયઃ ॥ 5-67-9 (34270)
પૃથિવીં ચાન્તરિક્ષં ચ દિવં ચ પુરુષોત્તમઃ।
વિચેષ્ટયતિ ભૂતાત્મા ક્રીડન્નિવ જનાર્દનઃ ॥ 5-67-10 (34271)
સ કૃત્વા પાણ્ડવાન્સત્રં લોકં સંમોહયન્નિવ ।
અધર્મનિરતાન્મૂઢાન્દગ્ધુમિચ્છતિ તે સુતાન્ ॥ 5-67-11 (34272)
કાલચક્રં જગચ્ચક્રં યુગચક્રં ચ કેશવઃ।
આત્મયોગેન ભગવાન્પરિવર્તયતેઽનિશમ્ ॥ 5-67-12 (34273)
કાલસ્ય ચ હિ મૃત્યોશ્ચ જઙ્ગમસ્થાવરસ્ય ચ ।
ઈષ્ટે હિ ભગવાનેકઃ સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 5-67-13 (34274)
ઈશન્નપિ મહાયોગી સર્વસ્ય જગતો હરિઃ।
કર્માણ્યારભતે કર્તું કીનાશ ઇવ દુર્બલઃ ॥ 5-67-14 (34275)
તેન વઞ્ચયતે લોકાન્માયાયોગેન કેશવઃ ।
યે તમેવ પ્રપદ્યન્તે ન તે મુહ્યન્તિ માનવાઃ ॥ ॥ 5-67-15 (34276)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ સપ્તષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-67-2 વ્યામાન્તરં પ્રસારિતયોર્હસ્તયોર્યાવાન્વિસ્તારઃ પઞ્ચહસ્તમિતઃ તાવત્ અન્તરં મધ્યપ્રમાણં યસ્ય તદ્વ્યામાન્તરમ્। યથામુક્તં યથા યથારૂપં યાવત્પ્રમાણં ચિન્તિતં તાવત્પ્રમાણં ભૂત્વા યત્ મુક્તં ભવતિ। માયયા દુર્લક્ષ્યરૂપેણેત્યર્થઃ ॥ 5-67-3 સાપહ્નવં સસંહારમ્। અત એવ પાણ્ડવાનાં સુસંમતમ્ ॥ 5-67-11 સત્રં વ્યાજમ્। સત્રમાચ્છાદને યજ્ઞે સદાદાને ચ કૈતવે ઇતિ વિશ્વઃ ॥ 5-67-14 ઈસન્નપિ ઈશાનોપિ। કીનાશ કર્ષકઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 068
॥ શ્રીઃ ॥
5.68. અધ્યાયઃ 068
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભગવદ્વેદનસાધનં પૃષ્ટેન સઞ્જયેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ તત્કથનમ્ ॥ 1 ॥ શ્રીવ્યાસેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ સઞ્જયાદ્ભગદ્વેદનાભ્યનુજ્ઞા ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-68-0 (34277)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-68-0x (3599)
કથં ત્વં માધવં વેત્થ સર્વલોકમહેશ્વરમ્।
કથમેનં ન વેદાહં તન્મમાચક્ષ્વ સઞ્જય ॥ 5-68-1 (34278)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-68-2x (3600)
શ્રૃણુ રાજન્ન તે વિદ્યા મમ વિદ્યા ન હીયતે।
વિદ્યાહીનસ્તમોધ્વસ્તો નાભિજાનાતિ કેશવમ્ ॥ 5-68-2 (34279)
વિદ્યયા તાત જાનામિ ત્રિયુગં મધુસૂદનમ્ ।
કર્તારમકૃતં દેવં ભૂતાનાં પ્રભવાપ્યયમ્ ॥ 5-68-3 (34280)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-68-4x (3601)
ગાવલ્ગણેઽત્ર કા ભક્તિર્યા તે નિત્યા જનાર્દને।
યયા ત્વમભિજાનાસિ ત્રિયુગં મધુસૂદનમ્ ॥ 5-68-4 (34281)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-68-5x (3602)
માયાં ન સેવે ભદ્રં તે ન વૃથાધર્મમાચરે।
શુદ્ધભાવં ગતો ભક્ત્યા શાસ્ત્રદ્વેદ્મિ જનાર્દનમ્ ॥ 5-68-5 (34282)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-68-6x (3603)
દુર્યોધન હૃષીકેશં પ્રપદ્યસ્વ જનાર્દનમ્।
આપ્તો નઃ સઞ્જયસ્તાત શરણં ગચ્છ કેશવમ્ ॥ 5-68-6 (34283)
દુર્યોધન ઉવાચ। 5-68-7x (3604)
ભગવાન્દેવકીપુત્રો લોકાંશ્ચેન્નિહનિષ્યતિ।
પ્રવદન્નર્જુને સખ્યં નાહં ગચ્છેઽદ્ય કેશવમ્ ॥ 5-68-7 (34284)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-68-8x (3605)
અવાગ્ગાન્ધારિ પુત્રસ્તે ગચ્છત્યેષ સુદુર્મતિઃ ।
ઈર્ષુર્દુરાત્મા માની ચ શ્રેયસાં વચનાતિગઃ ॥ 5-68-8 (34285)
ગાન્ધાર્યુવાચ। 5-68-9x (3606)
ઐશ્વર્યકામ દુષ્ટાત્મન્વૃદ્ધાનાં શાસનાતિગ।
ઐશ્વર્યજીતિતે હિત્વા પિતરં માં ચ બાલિશ ॥ 5-68-9 (34286)
વર્ધયન્દુર્હૃદાં પ્રીતિં માં ચ શોકેન વર્ધયન્ ।
નિહતો ભીમસેનેન સ્મર્તાતિ વચનં પિતુઃ ॥ 5-68-10 (34287)
વ્યાસ ઉવાચ। 5-68-11x (3607)
પ્રિયોઽસિ રાજન્કૃષ્ણસ્ય ધૃતરાષ્ટ્ર નિબોધ મે।
યસ્ય તે સઞ્જયો દૂતો યસ્ત્વાં શ્રેયસિ યોક્ષ્યતે ॥ 5-68-11 (34288)
જાનાત્યેષ હૃષીકેશં પુરાણં યચ્ચ વૈ પરમ્।
શુશ્રૂષમાણમૈકાગ્ર્યં મોક્ષ્યતે મહતો ભયાત્ ॥ 5-68-12 (34289)
વૈચિત્રવીર્ય પુરુષાઃ ક્રોધહર્ષસમાવૃતાઃ ।
સિતા બહુવિધૈઃ પાશૈર્યે ન તુષ્ટાઃ સ્વકૈર્ધનૈઃ ॥ 5-68-13 (34290)
યમસ્ય વશમાયાન્તિ કામમૂઢાઃ પુનઃ પુનઃ ।
અન્ધનેત્રા યથૈવાન્ધા નીયમાનાઃ સ્વકર્મભિઃ ॥ 5-68-14 (34291)
એષ એકાયનઃ પન્થા યેન યાન્તિ મનીષિણઃ ।
તં દૃષ્ટ્વા મૃત્યુમત્યેતિ મહાંસ્તત્ર ન સઞ્જતિ ॥ 5-68-15 (34292)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-68-16x (3608)
અઙ્ગ સઞ્જય મે શંસ પન્થાનમકુતોભયમ્।
યેન ગત્વા હૃષીકેશં પ્રાપ્નુયાં સિદ્ધિમુત્તમામ્ ॥ 5-68-16 (34293)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-68-17x (3609)
નાકૃતાત્મા કૃતાત્માનં જાતુ વિદ્યાઞ્જનાર્દનમ્ ।
આત્મનસ્તુ ક્રિયોપાયો નાન્યત્રેન્દ્રિયનિગ્રહાત્ ॥ 5-68-17 (34294)
ઇન્દ્રિયાણામુદીર્ણાનાં કામત્યાગોઽપ્રમાદતઃ।
અપ્રમાદોઽવિહિંસા ચ જ્ઞાનયોનિરસંશયમ્ ॥ 5-68-18 (34295)
ઇન્દ્રિયાણાં યમે યત્તો ભવ રાજન્નતન્દ્રિતઃ ।
બુદ્ધિશ્ચ તે મા ચ્યુવતુ નિયચ્છૈનાં યતસ્તતઃ ॥ 5-68-19 (34296)
એતજ્જ્ઞાનં વિદુર્વિપ્રા ધ્રુવમિન્દ્રિયધારણમ્।
એતજ્જ્ઞાનં ચ પન્થાશ્ચ યેન યાન્તિ મનીષિણઃ ॥ 5-68-20 (34297)
અપ્રાપ્યઃ કેશવો રાજન્નિન્દ્રિયૈરજિતૈર્નૃભિઃ।
આગમાધિગમાદ્યોગાદ્વશી તત્ત્વે પ્રસીદતિ ॥ ॥ 5-68-21 (34298)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ અષ્ટષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-68-4 ભક્તિઃ આરાધ્યત્વેન જ્ઞાનં એચ્ચ કીદૃશમ્ ॥ 5-68-5 વૃથાધર્મં ભગવદર્પણં વિના ન ચરામિ। શુદ્ધભાવં મનસઃ કામક્રોધાદિરાહિત્યેન નૈર્મલ્યમ્ ॥ 5-68-12 ઐકાગ્ર્યં શુશ્રૂષમાણં સેવમાનં ત્વાં મોક્ષ્યતે મોચયિષ્યતિ ॥ 5-68-13 સિતાઃ બદ્ધાઃ । પાશૈઃ કામાદિભિઃ ॥ 5-68-14 અન્ધનેત્રા અન્ધશ્ચાસૌ નેતા ચ તેન ॥ 5-68-17 આત્મનઃ સ્વસ્ય ઇન્દ્રિયનિગ્રહાદન્યત્ર ઇન્દ્રિયનિગ્રહંવિના ક્રિયાયાગાદિરૂપા ઉપાયઃ પ્રાપ્ત્યુપાયો નાસ્તિ ॥ 5-68-21 યોગાત્ ચિત્તવૃત્તિનિરોધાત્। વશી ઈશ્વરઃ। તત્ત્વે સ્વયાથાત્મ્યે વિષયે। પ્રસીદતિ જ્ઞાનદાનેન અનુગૃહ્ણાતિ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 069
॥ શ્રીઃ ॥
5.69. અધ્યાયઃ 069
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સઞ્જયેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ વાસુદેવાદિભગવન્નામનિર્વચનમ્ ॥ 1 ॥ તથા સન્ધ્યર્થં શ્રીકૃષ્ણાગમનકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-69-0 (34299)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-69-0x (3610)
ભૂયો મે પુણ્ડરીકાક્ષં સઞ્જયાચક્ષ્વ પૃચ્છતઃ।
નામકર્માર્થવિત્તાત પ્રાપ્નુયાં પુરુષોત્તમમ્ ॥ 5-69-1 (34300)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-69-2x (3611)
શ્રુતં મે વાસુદેવસ્ય નામનિર્વચનં શુભમ્।
યાવત્તત્રાભિજાનેઽહમપ્રમેયો હિ કેશવઃ ॥ 5-69-2 (34301)
વસનાત્સર્વભૂતાનાં વસુત્વાદ્દેવયોનિતઃ।
વાસુદેવસ્તતો વેદ્યો બૃહત્ત્વાદ્વિષ્ણુરુચ્યતે ॥ 5-69-3 (34302)
મૌનાદ્ધ્યાનાચ્ચ યોગાચ્ચ વિદ્દિ ભારત માધવમ્।
સર્વતત્ત્વલયાચ્ચૈવ મધુહા મધુસૂદનઃ ॥ 5-69-4 (34303)
કૃષિર્ભૂવાચકઃ શબ્દો ગશ્ચ નિર્વૃતિવાચકઃ।
વિષ્ણુસ્તદ્ભાવયોગાચ્ચ કૃષ્ણો ભવતિ સાત્વતઃ ॥ 5-69-5 (34304)
પુણ્ડરીકં પરં ધામ નિત્યમક્ષયમવ્યયમ્ ।
તદ્ભાવાત્પુણ્ડરીકાક્ષો દસ્યુત્રાસાજ્જાનાર્દનઃ ॥ 5-69-6 (34305)
યતઃ સત્વં ન ચ્યવતે યચ્ચ યત્વાન્ન હીયતે।
સાત્વતઃ સાત્વતસ્તસ્માદાર્ષભાદ્વૃષભેક્ષણઃ ॥ 5-69-7 (34306)
ન જાયતે જનિત્રાઽયમજસ્તસ્માદનીકજિત્ ।
દેવાનાં સ્વપ્રકાશત્વાદ્દમાદ્દામોદરો વિભુઃ ॥ 5-69-8 (34307)
હર્ષાત્સુખાત્સુખૈશ્વર્યાદ્ધૃષીકેશત્વમશ્રુતે ।
બાહુભ્યાં રોદસી બિભ્રન્મહાબાહુરિતિ સ્મૃતઃ ॥ 5-69-9 (34308)
અઘો ન ક્ષીયતે જાતુ યસ્માત્તસ્માદધોક્ષજઃ।
નરાણામયનાચ્ચાપિ તતો નારાયણઃ સ્મૃતઃ ॥ 5-69-10 (34309)
પૂરણાત્સદનાચ્ચાપિ તતોઽસૌપુરુષોત્તમઃ।
અસતશ્ચ સતશ્ચૈવ સર્વસ્ય પ્રભવાપ્યયાત્।
સર્વસ્ય ચ સદા જ્ઞાનાત્સર્વમેતં પ્રચક્ષતે ॥ 5-69-11 (34310)
સત્યે પ્રતિષ્ઠિતઃ કૃષ્ણઃ સત્યમત્ર પ્રતિષ્ઠિતમ્।
સત્યાત્સત્યં તુ ગોવિન્દસ્તસ્માત્સત્યોપિ નામતઃ ॥ 5-69-12 (34311)
વિષ્ણુર્વિક્રમણાદ્દેવો જયનાઞ્જિષ્ણુરુચ્યતે।
શાશ્વતત્વાદનન્તશ્ચ ગોવિન્દો વેદનાદ્ભવામ્ ॥ 5-69-13 (34312)
અતત્ત્વં કુરુતે તત્ત્વં તેન મોહયતે પ્રજાઃ ॥ 5-69-14 (34313)
એવંવિધો ધર્મનિત્યો ભગવાન્મધુસૂદનઃ ।
આગન્તા હિ મહાબાહુરાનૃશંસ્યાર્થમચ્યુતઃ ॥ ॥ 5-69-15 (34314)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ તયાનસન્ધિપર્વણિ ઊનસસ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-69-2 યાવદભિજાને તાવત્। વદામીતિ શેષઃ। વસ્તુતસ્તુ સઃ અપ્રમેયઃ ॥ 5-69-3 વસત્યસ્મિન્ ભુવનમિતિ વાસુઃ દીર્ઘશ્છાન્દસઃ । સ ચાસૌ દેવશ્ચ વાસુદેવઃ । બૃહત્ત્વાદ્વ્યાપકત્વાત્ વેવેષ્ટિ વ્યાપ્નોતિ સર્વમિતિ વિષ્ણુઃ। વૃષત્વાદિષ્ણુરપચ્યતે ઇતિ ખo પાઠઃ। વૃષત્વાત્ અભીષ્ટસેન્નકત્વાત્ ઇતિ રત્નગર્ભઃ ॥ 5-69-4 મૌનં મુનેઃ કર્મ મનનં। મૌનં ચ ધ્યાનં ચ તાભ્યાં વિષયતયા યુક્તો માધવઃ। સર્વતત્તવાનિ પૃથિવ્યાદયો વિષયાઃ। તેચ સુખસાધનતયા મધુશબ્દેનોક્તાઃ। તેષાં લયાત્ સંહર્તૃત્વાત્ મધુહા મધુસૂદનશ્ચેતિ નામદ્વયમ્ ॥ 5-69-5 કૃષિરિતિશબ્દો ભૂવાચકઃ કૃષ્યતે સસ્યાર્થમિતિ વ્યુત્પત્ત્યા। ભૂમિલોકસ્થાપ્રાણિસુખસ્ય યો ભાવ ઉત્પાદનં તત્કર્તૃત્વાત્કૃષ્ણો ભવતિ ॥ 5-69-6 પુણ્ડરીકં હૃદયકમલં ધામ વાસસ્થાનં તત્ર સન્નપિ અક્ષો ન ક્ષીયતે હન્યતે વેતિ પુણ્ડરીકાક્ષઃ। તથાચ શ્રુતિર્નાચ જરયૈતજ્જીર્યંતિ ન વધેનાસ્ય હન્યત ઇતિ હૃત્પદ્મ। દોષૈર્જરાનાશાદિભિઃ પરમાત્મનોઽસ્પૃષ્ટત્વમાહ। દસ્યુત્રાસાત્ જનં દસ્યુજનં અર્દયતિ પીડયતીતિ જનાર્દન ઇત્યર્થઃ ॥ 5-69-7 સત્ત્વં બલં। આર્ષં વેદસ્તેન ભાતીત્યાર્ષભ ઔપનિષદઃ પુરુષઃ। ઉપનિષદ્વેદ્યત્વાદ્યોગાત્ વૃષભેક્ષણઃ। તથાચાયં યોગઃ વૃષં ધર્મં ભાસયતીતિ વૃષભો વેદસ્તદેવ ઈક્ષણં ચક્ષુરિવ જ્ઞાપકં યસ્ય સઃ વૃષભેક્ષણ ઇતિ ॥ 5-69-8 જનિત્રા પિત્રા ન જાયત ઇત્યજઃ। અનીકજિત્સેનાજિત્ કૃષ્ણઃ। દેવાનાં સ્વપ્રકાશત્વાત્। ઋગતાવિત્યસ્માદુત્પૂર્વાત્ અપ્। ઉત્ ઉત્કર્ષેણ ઋચ્છતિ પ્રકાશત ઇતિ ઉદરઃ। દમોસ્યાસ્તીતિ દામઃ દામશ્ચાસાવુદરશ્ચેતિ દામોદરઃ ॥ 5-69-9 હર્ષાત્ હૃષિઃ સુખાત્કં સુખૈર્શ્વર્યાદીશઃ। મહીતિ ચ્છાન્દસં રોદસ્યોર્નામ। મહ્યૌ બાહ્યોર્યસ્ય સ તથા। ઈકારાકારશ્છાન્દસઃ ॥ 5-69-10 જાતુશબ્દાર્થે જકારઃ ॥ 5-69-11 પુરયતીતિ પુરુઃ । સીદન્ત્યસ્મિન્નિતિ સઃ તસ્માત્પુરુષઃ સ ચાસાવુત્તમશ્ચ પુરુષોત્તમઃ । અસતઃક કારણસ્મ સતઃ કાર્યસ્ય પ્રભવાપ્યયાત્ ઉત્પત્તિપ્રલયસ્થાનચાત્ સર્વશબ્દસ્તત્પ્રભવાપ્યયહેતાવુપચારાત્પ્રવર્તતે ॥ 5-69-12 સત્યે ધર્મે ॥ 5-69-13 વિશેષેણ ક્રમણાત્ વ્યાપનાન્। એવં જયતીતિ જિષ્ણુઃ શાશ્વતત્વાત્ શશ્વદ્ભવત્વાત્। ગવામિન્દ્રિયાણાં વેદનાત્ પ્રકાશાત્ ગોવિન્દઃ ॥ 5-69-15 ધર્મે નિત્યં સન્નિધાનાત્ ધર્મનિત્યઃ આગન્તા આગમિષ્યતિ। આનૃશંસ્યમહિંસા કુરુપાણ્ડવયોઃ તદર્થમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 070
॥ શ્રીઃ ॥
5.70. અધ્યાયઃ 070
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષ્ણાગમનશ્રવણહૃષ્ટેન ધૃતરાષ્ટ્રેણ ચક્ષુષ્મત્પ્રશંસનપૂર્વકં શ્રીકૃષ્ણનુણાનુવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-70-0 (34315)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-70-0x (3612)
ચક્ષુષ્મતાં વૈ સ્પૃહયામિ સઞ્જય
દ્રક્ષ્યન્તિ યે વાસુદેવં સમીપે।
વિભ્રાજમાનં વપુષા પરેણ
પ્રકાશયન્તં પ્રદિશો દિશશ્ચ ॥ 5-70-1 (34316)
ઈરયન્તં ભારતીં ભારતાના-
મભ્યર્ચનીયાં શઙ્કરીં સૃઞ્જયાનામ્।
બુભૂષદ્ભિર્ગર્હણીયામનિન્દ્યાં
પરાસૂનામગ્રહણીયરૂપામ્ ॥ 5-70-2 (34317)
સમુદ્યન્તં સાત્વતમેકવીરં
પ્રણેતારમૃષભં યાદવાનામ્।
નિહન્તારં ક્ષોભણં શાત્રવાણાં
મુઞ્ચન્તં ચ દ્વિષતાં વૈ યશાંસિ ॥ 5-70-3 (34318)
દ્રષ્ટારો હિ કુરવસ્તં સમેતા
મહાત્માનં શબ્રુહણં વરેણ્યમ્ ।
બ્રુવન્તં વાચમનૃશંસરૂપાં
વૃષ્ણિશ્રેષ્ઠં મોહયન્તં મદીયાન્ ॥ 5-70-4 (34319)
ઋષિં સનાતનતભં વિપશ્ચિતં
વાચઃસમુદ્રં કલશં યતીનામ્।
અરિષ્ટનેમિં ગરુડં સુપર્ણં
હરિં પ્રજાનાં ભુવનસ્ય ધામ ॥ 5-70-5 (34320)
સહસ્રશીર્ષં પુરુષં પુરાણ-
મનાદિમધ્યાન્તમનન્તકીર્તિમ્।
શુક્રસ્ય ધાતારમજં ચ નિત્યં
પરં પરેષાં શરણં પ્રપદ્યે ॥ 5-70-6 (34321)
ત્રૈલોક્યનિર્માણકરં જનિત્રં
દેવાસુરાણામથ નાગરક્ષસામ્।
નરાધિપાનાં વિદુષાં પ્રધાન-
મિન્દ્રાનુજં તં શરણં પ્રપદ્યે ॥ ॥ 5-70-7 (34322)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ યાનસન્ધિપર્વણિ સપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-70-1 ચક્ષુષ્મતાં ભાગ્યાય સ્પૃહયામિ ॥ 5-70-5 અરિષ્ટઃ અહિંસિતઃ નેમિઃ પાદો યસ્ય સઃ અરિષ્ટનેમિઃ ॥ 5-70-7 નિર્માણં રચના। જનિત્રં જનયિતારમ્ ॥ 5-70-ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 071
॥ શ્રીઃ ॥
5.71. અધ્યાયઃ 071
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ શ્રીકૃષ્ણંપ્રતિ સન્ધ્યર્થં હાસ્તિનપુરગામનપ્રાર્થનાસૂચકવચનોપન્યાસઃ ॥ 1 ॥ શ્રીકૃષ્ણેન તત્ર સ્વસ્ય ગમનકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-71-0 (34323)
` જનમેજય ઉવચ। 5-71-0x (3613)
પ્રયાતે સઞ્જયે સાધૌ કૌરવાન્પ્રતિ વૈ તદા।
કિં ચક્રુઃ પાણ્ડવાસ્તત્ર મમ પૂર્વપિતામહાઃ ॥ 5-71-1 (34324)
એતત્સર્વં દ્વિજશ્રેષ્ઠ વિસ્તરં મમ સત્તમ।
કથયસ્વ પ્રયત્નેન શ્રોતુમિચ્છામિ પણ્ડિત ॥ 5-71-2 (34325)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-71-3x (3614)
સઞ્જયે પ્રતિયાતે તુ ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
અર્જુનં ભીમસેનં ચ માદ્રીપુત્રૌ ચ ભારત ॥ 5-71-3 (34326)
વિરાટં દ્રુપદં ચૈવ કેકયાનાં મહારથાન્।
અબ્રુવીદુપસઙ્ગમ્ય શઙ્ખચક્રગદાધરમ્ ।
અભિયાચામહે ગત્વા પ્રયાતું કુરુસંસદમ્ ॥ 5-71-4 (34327)
યથા ભીષ્મેણ દ્રોણેન બાહ્લીકેન ચ ધીમતા।
અન્યૈશ્ચ કુરુભિઃ સાર્ધં ન યુધ્યેમહિ સંયુગે ॥ 5-71-5 (34328)
એષ નઃ પ્રથમઃ કલ્પ એતન્નિશ્રેય ઉત્તમમ્ ।
એવમુક્તાઃ સુમનસસ્તેઽભિજગ્મુર્જનાર્દનમ્ ॥ 5-71-6 (34329)
પાણ્ડવૈઃ સહ રાજાનો મરુત્વન્ત ઇવામરાઃ।
તદા ચ દુઃસહાઃ સર્વે સદસ્યાસ્તે નરર્ષભાઃ ॥ 5-71-7 (34330)
જનાર્દનં સમાસાદ્ય કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ।
અબ્રવીત્પરવીરધ્નં દાશાર્હં પાણ્ડુનન્દનઃ ॥' 5-71-8 (34331)
અયં સ કાલઃ સંપ્રાપ્તો મિત્રાણાં મિત્રવત્સલ ।
ન ચ ત્વદન્યં પશ્યામિ યો ન આપત્સુ તારયેત્ ॥ 5-71-9 (34332)
ત્વાં હિ માધવમાશ્રિત્ય નિર્ભયા મોઘદર્પિતમ્ ।
ધાર્તરાષ્ટ્રં સહામાત્યં સ્વયં સમનુયુઙ્ક્ષ્મહે ॥ 5-71-10 (34333)
યથા હિ સર્વાસ્વાપત્સુ પાસિ વૃષ્ણીનરિન્દમ્।
તથા તે પાણ્ડવા રક્ષ્યાઃ પાહ્યસ્માન્મહતો ભયાત્ ॥ 5-71-11 (34334)
શ્રીભગવાનુવાચ। 5-71-12x (3615)
અયમસ્મિ મહાબાહો બ્રૂહિ યત્તે વિવક્ષિતમ્ ।
કરિષ્યામિ હિ તત્સર્વં યત્ત્વં વક્ષ્યસિ ભારત ॥ 5-71-12 (34335)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 5-71-13x (3616)
શ્રુતં તે ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય સપુત્રસ્ય ચિકીર્ષિતમ્।
એતદ્ધિ સકલં કૃષ્ણ સઞ્જયો માં યદબ્રવીત્ ॥ 5-71-14a` મૃદુપૂર્વં સામમિશ્રં સમમુગ્રં ચ માધવ ।
ન કતૃં ન્યાયમાસ્થાય ગર્હિતાશ્ચ તતો વયમ્ ॥' 5-71-13 (34336)
તન્મતં ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય સોઽસ્યાત્મા વિવૃતાન્તરઃ।
યથોક્તં દૂત આચષ્ટે વધ્યઃ સ્યાદન્યથા બ્રુવન્ ॥ 5-71-15 (34337)
અપ્રદાનેન રાજ્યસ્ય શાન્તિમસ્માસુ માર્ગતિ।
લુબ્ધઃ પાપેન મનસા ચરન્નસમમાત્મનઃ ॥ 5-71-16 (34338)
યત્તદ્દ્વાદશવર્ષાણિ વનેષુ હ્યુષિતા વયમ્।
છદ્મના શરદં ચૈકાં ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય શાસનાત્ ॥ 5-71-17 (34339)
સ્થાતા નઃ સમયે તસ્મિન્ધૃતરાષ્ટ્ર ઇતિ પ્રભો।
નાહાસ્મ સમયં કૃષ્ણ તદ્ધિ નો બ્રાહ્મણા વિદુઃ ॥ 5-71-18 (34340)
ગૃદ્ધો રાજા ધૃતરાષ્ટ્રઃ સ્વધર્મં નાનુપશ્યતિ ।
વશ્યત્વાત્પુત્રગૃદ્ધિત્વાન્મન્દસ્યાન્વેતિ શાસનં ॥ 5-71-19 (34341)
સુયોધનમતે તિષ્ઠન્રાજાઽસ્માસુ જનાર્દન।
મિથ્યાચરતિ લુબ્ધઃ સંશ્ચરન્હિ પ્રિયમાત્મનઃ ॥ 5-71-20 (34342)
ઇતો દુઃખતરં કિં નુ યદહં માતરં તતઃ।
સંવિધાતું ન શક્નોમિ મિત્રાણાં વા જનાર્દન ॥ 5-71-21 (34343)
કાશિભિશ્ચેદિપાઞ્ચાલૈર્મત્સ્યૈશ્ચ મધુસૂદન।
ભવતા ચૈવ નાથેન પઞ્ચ ગ્રામા વૃતા મયા ॥ 5-71-22 (34344)
અવિસ્થલં વૃકસ્થલં માકન્દી વારણાવતમ્।
અવસાનં ચ ગોવિન્દ કંચિદેવાત્ર પઞ્ચમ્ ॥ 5-71-23 (34345)
પઞ્ચ નસ્તાત દીયન્તાં ગ્રામા વા નગરાણિ વા।
વસેમ સહિતા યેષુ મા ચ નો ભરતા નશન્ ॥ 5-71-24 (34346)
ન ચ તાનપિ દુષ્ટાત્મા ધાર્તરાષ્ટ્રોઽનુમન્યતે।
સ્વામ્યમાત્મનિ મત્વાઽસાવતો દુઃખતરં નુ કિં ॥ 5-71-25 (34347)
કુલે જાતસ્ય વૃદ્ધસ્ય પરવિત્તેષુ ગૃદ્ધ્યતઃ।
લોભઃ પ્રજ્ઞાનમાહન્તિ પ્રજ્ઞા હન્તિ હતા હ્રિયં ॥ 5-71-26 (34348)
હ્રીર્હતા બાધતે ધર્મં ધર્મો હન્તિ હતઃ શ્રિયમ્ ।
શ્રીર્હતા પુરુષં હન્તિ પુરુષસ્યાધં વધઃ ॥ 5-71-27 (34349)
અધનાદ્ધિ નિવર્તન્તે જ્ઞાતયઃ સુહૃદો દ્વિજાઃ।
અપુષ્પાદફલાદ્વૃક્ષાદ્યથા કૃષ્ણ પતત્રિણઃ ॥ 5-71-28 (34350)
એતચ્ચ મરણં તાત ઉન્મત્તપતિતાદિવ।
જ્ઞાતયો વિનિવર્તન્તે પ્રેતસત્વાદિવાસવઃ ॥ 5-71-29 (34351)
નાતઃ પાપીયસીં કાંચિદવસ્થાં શમ્બરોઽબ્રવીત્ ।
યત્ર નૈવાઽદ્ય ન પ્રાતર્ભોજનં પ્રતિદૃશ્યતે ॥ 5-71-30 (34352)
ધનમાહુઃ પરં ધર્મં ધને સર્વં પ્રતિષ્ઠિતમ્।
જીવન્તિ ધનિનો લોકે મૃતા યે ત્વધના નરાઃ ॥ 5-71-31 (34353)
યે ધનાદપકર્ષન્તિ નરં સ્વબલમાસ્થિતાઃ।
તે ધર્મમર્થં કામં ચ પ્રમથ્નન્તિ નરં ચ તમ્ ॥ 5-71-32 (34354)
એતામવસ્થાં પ્રાપ્યૈકે મરણં વવ્રિરે જનાઃ।
ગ્રામાયૈકે વનાયૈકે નાશાયૈકે પ્રવવ્રજુઃ ॥ 5-71-33 (34355)
ઉન્માદમેકે પુષ્યન્તિ યાન્ત્યન્યે દ્વિષતાં વશમ્।
દાસ્યમેકે ચ ગચ્છન્તિ પરેષામર્થહેતુના ॥ 5-71-34 (34356)
આપદેવાસ્ય મરણાત્પુરુષસ્ય ગરીયસી।
શ્રિયો વિનાશસ્તદ્ધ્યસ્ય નિમિત્તં ધર્મકામયોઃ ॥ 5-71-35 (34357)
યદસ્ય ધર્મ્યં મરણં શાશ્વતં લોકવર્ત્મવત્।
સમન્તાત્સર્વભૂતાનાં ન તદત્યેતિ કશ્ચન ॥ 5-71-36 (34358)
ન તથા બાધ્યતે કૃષ્ણ પ્રકૃત્યા નિર્ધનો જનઃ।
યથા ભદ્રાં શ્રિયં પ્રાપ્ય તયા હીનઃ સુખૈધિતઃ ॥ 5-71-37 (34359)
સ તદાઽઽત્માપરાધેન સંપ્રાપ્તો વ્યસનં મહત્।
સેન્દ્રાન્ગર્હયતે દેવાન્નાત્માનં ચ કથંચન ॥ 5-71-38 (34360)
ન ચાસ્ય સર્વશાસ્રાણિ પ્રભવન્તિ નિબર્હણે ।
સોઽભિક્રુધ્યાતિ ભૃત્યાનાં સુહૃદશ્ચાભ્યસૂયતિ ॥ 5-71-39 (34361)
તત્તદા મન્યુરેવૈતિ સ ભૂયઃ સંપ્રમુહ્યતિ।
સ મોહવશમાપન્નઃ ક્રૂરં કર્મ નિષેવતે ॥ 5-71-40 (34362)
પાપકર્મતયા ચૈવ સઙ્કરં તેન પુષ્યતિ।
સઙ્કરો નરકાયૈવ સા કાષ્ઠા પાપકર્મણામ્ ॥ 5-71-41 (34363)
ન ચેત્પ્રબુધ્યતે કૃષ્ણ નરકાયૈવ ગચ્છતિ।
તસ્ય પ્રબોધઃ પ્રજ્ઞૈવ પ્રજ્ઞાચક્ષુસ્તરિષ્યતિ ॥ 5-71-42 (34364)
પ્રજ્ઞાલાભે હિ પુરુષઃ શાસ્ત્રાણ્યેવાન્વવેક્ષતે ।
શાસ્ત્રનિષ્ઠઃ પુનર્ધર્મં તસ્ય હ્રીરઙ્ગમુત્તમમ્ ॥ 5-71-43 (34365)
હ્રીમાન્હિ પાપં પ્રદ્વેષ્ટિ તસ્ય શ્રીરભિવર્ધતે।
શ્રીમાન્સ યાવદ્ભવતિ તાવદ્ભવતિ પૂરુષઃ ॥ 5-71-44 (34366)
ધર્મનિત્યઃ પ્રશાન્તાત્મા કાર્યયોગવહઃ સદા।
નાધર્મે કુરુતે બુદ્ધિં ન ચ પાપે પ્રવર્તતે ॥ 5-71-45 (34367)
અહ્રીકો વા વિમૂઢો વા નૈવ સ્ત્રી ન પુનઃ પુમાન્।
નાસ્યાધિકારો ધર્મેઽસ્તિ યથા શૂદ્રસ્તથૈવ સઃ ॥ 5-71-46 (34368)
હ્રીમાનવતિ દેવાંશ્ચ પિતૄનાત્માનમેવ ચ।
તેનામૃતત્વં વ્રજતિ સા કાષ્ઠા પુણ્યકર્મણામ્ ॥ 5-71-47 (34369)
તદિદં મયિ તે દૃષ્ટં પ્રત્યક્ષં મધુસૂદન।
યથા રાજ્યાત્પરિભ્રષ્ટો વસામિ વસતીરિમાઃ ॥ 5-71-48 (34370)
તે વયં ન શ્રિયં હાતુમલં ન્યાયેન કેનચિત્।
અત્ર નો યતમાનાનાં વધશ્ચેદપિ સાધુ તત્ ॥ 5-71-49 (34371)
તત્ર નઃ પ્રથમઃ કલ્પો યદ્વયં તે ચ માધવ।
પ્રશાન્તાઃ સમભૂતાશ્ચ શ્રિયં તામશ્રુવીમહિ ॥ 5-71-50 (34372)
તત્રૈષા પરમા કાષ્ઠા રૌદ્રકર્મક્ષયોદયા।
યદ્વયં કૌરવાન્હત્વા તાનિ રાષ્ટ્રાણ્યવાપ્નુમઃ ॥ 5-71-51 (34373)
યે પુનઃ સ્યુરસંબદ્ધા અનાર્યાઃ કૃષ્ણ શત્રવઃ।
તેષામપ્યવધઃ કાર્યઃ કિંપુનર્યે સ્યુરીદૃશાઃ ॥ 5-71-52 (34374)
જ્ઞાતયશ્ચૈવ ભૂયિષ્ઠાઃ સહાયા ગુરવશ્ચ નઃ।
તેષાં વધોઽતિપાપીયાન્કિં નુ યુદ્ધેઽસ્તિ શોભનમ્ ॥ 5-71-53 (34375)
પાપઃ ક્ષત્રિયધર્મોઽયં વયં ચ ક્ષત્રબન્ધવઃ।
સ નઃ સ્વધર્મોઽધર્મો વા વૃત્તિરન્યા વિગર્હિતા ॥ 5-71-54 (34376)
શૂદ્રઃ કરોતિ શુશ્રૂષાં વૈશ્મા વૈ પણ્યજીવિકાઃ ।
વયં વધેન જીવામઃ કપાલં બ્રાહ્મણૈર્વૃતમ્ ॥ 5-71-55 (34377)
ક્ષત્રિયઃ ક્ષત્રિયં હન્તિ મત્સ્યો મત્સ્યેન જીવતિ।
શ્વા શ્વાનં હન્તિ દાશાર્હ પશ્ય ધર્મો યથાગતઃ ॥ 5-71-56 (34378)
યુદ્ધે કૃષ્ણ કલિર્નિત્યં પ્રાણાઃ સીદન્તિ સંયુગે।
બલં તુ નીતિમાધાય યુધ્યે જયપરાજયૌ ॥ 5-71-57 (34379)
નાત્મચ્છન્દેન ભૂતાનાં જીવિતં મરણં તથા।
નાપ્યકાલે સુખં પ્રાપ્યં દુઃખં વાઽપિ યદૂત્તમ ॥ 5-71-58 (34380)
એકો હ્યપિ બહૂન્હન્તિ ઘ્નન્ત્યેકં બહવોઽપ્યુત।
શૂરં કાપુરુષો હન્તિ અયશસ્વી યશસ્વિનમ્ ॥ 5-71-59 (34381)
જયો નૈવોભયોર્દૃષ્ટો નોભયોશ્ચ પરાજયઃ।
તથૈવાપચયો દૃષ્ટો વ્યપયાને ક્ષયવ્યયૌ ॥ 5-71-60 (34382)
સર્વથા વૃજિનં યુદ્ધં કો ધ્નન્ન પ્રતિહન્યતે।
હતસ્ય ચ હૃષીકેશ સમૌ જયપરાજયૌ ॥ 5-71-61 (34383)
પરાજયશ્ચ મરણાન્મન્યે નૈવ વિશિષ્યતે।
યસ્ય સ્યાદ્વિજયઃ કૃષ્ણ તસ્યપ્યપચયો ધ્રુવમ્ ॥ 5-71-62 (34384)
અન્તતો દયિતં ધ્નન્તિ કેચિદપ્યપરે જનાઃ ।
તસ્યાઙ્ગબલહીનસ્ય પુત્રાન્ભ્રાતૄનપશ્યતઃ ॥ 5-71-63 (34385)
નિર્વેદો જીવિતે કૃષ્ણ સર્વતશ્ચોપજાયતે।
યે હ્યેવ ધીરા હ્રીમન્ત આર્યાઃ કરુણવેદિનઃ ॥ 5-71-64 (34386)
ત એવ યુદ્ધે હન્યન્તે યવીયાન્મુચ્યતે જનઃ।
હત્વાઽપ્યનુશયો નિત્યં પરાનપિ જનાર્દન ॥ 5-71-65 (34387)
અનુબદ્ધશ્ચ પાપોઽત્ર શેષશ્ચાપ્યવશિષ્યતે।
શેષો હિ બલમાસાદ્ય ન શેષમનુશેષયેત્ ॥ 5-71-66 (34388)
સર્વોચ્છેદે ચ યતતે વૈરસ્યાન્તવિધિત્સયા।
જયો વૈરં પ્રસૃજતિ દુઃખમાસ્તે પરાજિતઃ ॥ 5-71-67 (34389)
સુખં પ્રશાન્તઃ સ્વપિતિ હિત્વા જયપરાજયૌ ।
જાતવૈરશ્ચ પુરુષો દુઃખં સ્વપિતિ નિત્યદા ॥ 5-71-68 (34390)
અનિર્વૃત્તેન મનસા સસર્પ ઇવ વેશ્મનિ।
ઉત્સાદયતિ યઃ સર્વં યશસા સ વિમુચ્યતે ॥ 5-71-69 (34391)
અકીર્તિં સર્વભૂતેષુ શાશ્વતીં સ નિયચ્છતિ।
ન હિ વૈરાણિ શામ્યન્તિ દીર્ઘકાલધૃતાન્યપિ ॥ 5-71-70 (34392)
આખ્યાતારશ્ચ વિદ્યન્તે પુમાંશ્ચેદ્વિદ્યતે કુલે।
ન ચાપિ વૈરં વૈરેણ કેશવ વ્યુપશામ્યતિ ॥ 5-71-71 (34393)
હવિષાઽગ્નિર્યથા કૃષ્ણ ભૂય એવાભિવર્ધતે।
અતોઽન્યથા નાસ્તિ શાન્તિર્નિત્યમન્તરમન્તતઃ ॥ 5-71-72 (34394)
અન્તરં લિપ્સમાનાનામયં દોષો નિરન્તરઃ ।
પૌરુષે યો હિ બલવાનાધિર્હૃદયબાધનઃ।
તસ્ય ત્યાગેન વા શાન્તિર્મરણેનાપિ વા ભવેત્ ॥ 5-71-73 (34395)
અથવા મૂલઘાતેન દ્વિષતાં મધુસૂદન ।
ફલનિર્વૃત્તિરિદ્ધા સ્યાત્તન્નૃશંસતરં ભવેત્ ॥ 5-71-74 (34396)
યા તુ ત્યાગેન શાન્તિઃ સ્યાત્તદૃતે વધ એવ સઃ।
સંશયાચ્ચ સમુચ્છેદાદ્દ્વિષતામાત્મનસ્તથા ॥ 5-71-75 (34397)
ન ચ ત્યક્તું તદિચ્છામો ન ચેચ્છામઃ કુલક્ષયમ્।
અત્ર યા પ્રણિપાતેન શાન્તિઃ સૈવ ગરીયસી ॥ 5-71-76 (34398)
સર્વથા યતમાનાનામયુદ્ધમભિકાઙ્ક્ષતામ્।
સાન્ત્વે પ્રતિહતે યુદ્ધં પ્રસિદ્ધં નાપરાક્રમઃ ॥ 5-71-77 (34399)
પ્રતિઘાતેન સાન્ત્વસ્ય દારુણં સંપ્રવર્તતે।
તચ્છુનામિવ સંપાતે પણ્ડિતૈરુપલક્ષિતમ્॥ 5-71-78 (34400)
લાઙ્ગૂલચાલનં ક્ષ્વેડા પ્રતિવાચો વિવર્તનમ્ ।
દન્તદર્શનમારાવસ્તતો યુદ્ધં પ્રવર્તતે ॥ 5-71-79 (34401)
તત્ર યો બલવાન્કૃષ્ણ જિત્વા સોત્તિ તદામિષમ્।
એવમેવ મનુષ્યેષુ વિશેષો નાસ્તિ કશ્ચન ॥ 5-71-80 (34402)
સર્વથા ત્વેતદુચિતં દુર્બલેષુ બલીયસામ્।
અનાદરો વિરોધશ્ચ પ્રણિપાતી હિ દુર્બલઃ ॥ 5-71-81 (34403)
પિતા રાજા ચ વૃદ્ધશ્ચ સર્વથા માનમર્હતિ।
તસ્માન્માન્યશ્ચ પૂજ્યશ્ચ ધૃતરાષ્ટ્રો જનાર્દન ॥ 5-71-82 (34404)
પુત્રસ્નેહશ્ચ બલવાન્ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય માધવ ।
સ પુત્રવશમાપન્નઃ પ્રણિપાતં પ્રહાસ્યતિ ॥ 5-71-83 (34405)
તત્ર કિં મન્યસે કૃષ્ણ પ્રાપ્તકાલમનન્તરમ્ ।
કથમર્થાચ્ચ ધર્માચ્ચ ન હીયેમહિ માધવ ॥ 5-71-84 (34406)
ઈદૃશેઽત્યર્થકૃચ્છ્રેઽસ્મિન્કમન્યં મધુસૂદન।
ઉપસંપ્રષ્ટુમર્હામિ ત્વામૃતે પુરુષોત્તમ ॥ 5-71-85 (34407)
પ્રિયશ્ચ પ્રિયકામશ્ચ ગતિજ્ઞઃ સર્વકર્મણામ્।
કો હિ કૃષ્ણાસ્તિ નસ્ત્વાદૃક્સર્વનિશ્ચયવિત્સુહૃત્ ॥ 5-71-86 (34408)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-71-87x (3617)
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ ધર્મરાજં જનાર્દનઃ ।
ઉભયોરેવ વામર્થે યાસ્યામિ કુરુસંસદમ્॥ 5-71-87 (34409)
શમં તત્ર લભેયં ચેદ્યુષ્મદર્થમહાપયન્ ।
પુણ્યં મે સુમહદ્રાજંશ્ચરિતં સ્યાન્મહાફલમ્ ॥ 5-71-88 (34410)
મોચયેયં મૃત્યુપાશાત્સંરબ્ધાન્કુરુસૃઞ્જયાન્।
પાણ્ડવાન્ધાર્તરાષ્ટ્રાંશ્ચ સર્વાં ચ પૃથિવીમિમામ્ ॥ 5-71-89 (34411)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 5-71-90x (3618)
ન મમૈતન્મતં કૃષ્ણ યત્ત્વં યાયાઃ કુરૂન્પ્રતિ ।
સુયોધનઃ સૂક્તમપિ ન કરિષ્યતિ તે વચઃ ॥ 5-71-90 (34412)
સમેતં પાર્થિવં ક્ષત્રં દુર્યોધનવશાનુગમ્।
તેષાં મધ્યાવતરણં તવ કૃષ્ણ ન રોચયે ॥ 5-71-91 (34413)
ન હિ નઃ પ્રીણયેદ્દ્રવ્યં ન દેવત્વં કુતઃ સુખમ્।
ન ચ સર્વામરૈશ્વર્યં તવ દ્રોહેણ માધવ ॥ 5-71-92 (34414)
શ્રીભગવાનુવાચ। 5-71-93x (3619)
જાનામ્યેતાં મહારાજ ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય પાપતામ્।
અવાચ્યાસ્તુ ભવિષ્યામઃ સર્વલોકે મહીક્ષિતાં ॥ 5-71-93 (34415)
ન ચાપિ મમ પર્યાપ્તાઃ સહિતાઃ સર્વપાર્થિવાઃ ।
ક્રુદ્ધસ્ય સંયુગે સ્થાતું સિંહસ્યેવેતરે મૃગાઃ । 5-71-94 (34416)
અથ ચેત્તે પ્રવર્તેરન્મયિ કિંચિદસાંપ્રતમ્।
નિર્દહેયં કુરૂન્સર્વાનિતિ મે ધીયતે મતિઃ ॥ 5-71-95 (34417)
ન જાતુ ગમનં પાર્થ ભવેત્તત્ર નિરર્થકમ્ ।
અર્થપ્રાપ્તિઃ કદાચિત્સ્યાદન્તતો વાપ્યવાચ્યતા 5-71-96 (34418)
` એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ ધર્મરાજો જનાર્દનમ્ ।
ભાતૄણાં સમવેતાનાં સકાશે પુરુષોત્તમમ્ ' ॥ 5-71-97 (34419)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 5-71-98x (3620)
યત્તુભ્યં રોચતે કૃષ્ણ સ્વસ્તિ પ્રાપ્નુહિ કૌરવાન્।
કૃતાર્થં સ્વસ્તિમન્તં ત્વાં દ્રક્ષ્યામિ પુનરાગતમ્ ॥ 5-71-98 (34420)
વિષ્વક્સેન કુરૂન્ગત્વા ભરતાઞ્શમયન્પ્રભો।
યથા સર્વે સુમનસઃ સહ સ્યામ સુચેતસઃ ॥ 5-71-99 (34421)
ભ્રાતા ચાસિ સખા ચાસિ બીભત્સોર્મમ ચ પ્રિયઃ।
સૌહૃદેનાવિશઙ્ખ્યોઽસિ સ્વસ્તિ પ્રાપ્નુહિ ભૂતયે ॥ 5-71-100 (34422)
અસ્માન્વેત્થ પરાન્વેત્થ વેત્થાર્થાન્વેત્થ ભાષિતુમ્।
યદ્યદસ્મદ્ધિતં કૃષ્ણ તત્તદ્વાચ્યઃ સુયોધનઃ ॥ 5-71-101 (34423)
યદ્યદ્ધર્મેણ સંયુક્તમુપપદ્યેદ્ધિતં વચઃ।
તત્તત્કેશવ ભાષેથાઃ સાન્ત્વં વા યદિ વેતરત્ ॥ ॥ 5-71-102 (34424)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ એકસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-71-10 અનુયુહ્ક્ષ્મહે પ્રાર્થયામહે ॥ 5-71-15 વિવૃતાન્તરઃ પ્રકાશિત્તભાવઃ ॥ 5-71-17 છદ્મનઃ અજ્ઞાતચર્યયા ॥ 5-71-18 સ્થાતાસ્થાસ્યતિ । નઃ અસ્માકમ્। તસ્મિન્ ચતુર્દશે દર્ષે સ્વં રાજ્યં ગૃહ્ણીતેત્યસ્મિન્। ન અહાસ્મ ન ત્યક્તવન્તો વયમ્॥ 5-71-21 માતરં સંવિધાતું સમ્યક્ પોષયિતુમ્। મિત્રાણાં કર્મણિષષ્ઠી ॥ 5-71-23 અવસીયતે સંસ્થીયતેઽસ્મિન્નિત્યવસાનમ્ યાવજ્જીવકં વાસસ્થાનમ્ ॥ 5-71-24 નઃ અસ્માકં કૃતે ભરતાઃ ભરતવંશ્યા ભીષ્માદયઃ માનશન્ માનશ્યન્તુ ॥ 5-71-28 દ્વિજાઃ અર્થિનઃ ॥ 5-71-29 પ્રેતસત્વાત્ પ્રગતબુદ્ધેર્મૃતાદિત્યર્થઃ ॥ 5-71-31 ધર્મં ધર્મકારણમ્। સર્વં યજ્ઞદાનાદિ ॥ 5-71-35 આપત્પદાર્થમાહ શ્રિયો વિનાશ ઇતિ। તદ્ધિ શ્રીર્હિ ॥ 5-71-40 તત્તદા સર્વદેત્યર્થઃ ॥ 5-71-48 ઇદં હ્રીમન્તં । તે ત્વયા ॥ 5-71-55 કપાલં ભિક્ષાપાત્રમ્ ॥ 5-71-57 નીતિમેવ બલં કૃત્વા યુધ્યે યોત્સ્યે। જયપરાજયૌ તુ આત્મચ્છન્દેન સ્વેચ્છયા ન ભવતઃ। તથા તદ્વત્ ભૂતાનાં જીવિતં મરણં ચ સ્વેચ્છયા ન સ્તઃ ॥ 5-71-58 નીતિમેવ બલં કૃત્વા યુધ્યે યોત્સ્યે। જયપરાજયૌ તુ આત્મચ્છન્દેન સ્વેચ્છયા ન ભવતઃ। તથા તદ્વત્ ભૂતાનાં જીવિતં મરણં ચ સ્વેચ્છયા ન સ્તઃ ॥ 5-71-65 અનુશયઃ પશ્ચાત્તાપઃ ॥ 5-71-66 શેષઃ શત્રોઃ । શેષં સ્વસ્ય ॥ 5-71-69 અનિર્વૃત્તેન અસ્વસ્થેન ॥ 5-71-72 અત ઇતિ। યતઃ અન્તરં છિદ્રં નિત્યં અપરિહાર્થં અતો હેતોઃ અન્તતોઽન્યથા સ્વસ્ય શત્રોર્વા નાશં વિના શાન્તિર્નાસ્તિ ॥ 5-71-73 અયં દોષઃ નાશાખ્યઃ ॥ 5-71-74 ઇદ્ધા પ્રદીપ્તા ॥ 5-71-75 ત્યાગેન રાજ્યસ્યેતિઃ શેષઃ। તદૃતે રાજ્યં વિના। દ્વિષતાં સંશયાત્ કિં શત્રવશ્છિદ્રે ભ્રષ્ટશ્છિદ્રે પ્રહરિષ્યન્તિ ઉત ઉપેક્ષાં કરિષ્યન્તીત્યેવંરૂપાત્ । આત્મનઃ ભ્રષ્ટશ્રીકસ્ય સદ્યઃ સમુચ્છેદાત્ નાશસંભવાત્। અતો રાજ્યત્યાગો ન યુક્ત ઇતિ ભાવઃ ॥ 5-71-78 દારુણં યુદ્ધમ્ તચ્છુનામિવ નિન્દ્યમિત્યર્થઃ ॥ 5-71-79 ક્ષ્વેડા ધ્વિકૌટિલ્યમ્। વિવર્તનં ભૂમૌ લુષ્ઠનમ્। દન્તદર્શનં મુખસ્ય વ્યાદાનેન ॥ 5-71-83 પ્રહાસ્યતિ ન સ્વીકરિષ્યતિ ॥ 5-71-99 તથા વદેતિ શેષઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 072
॥ શ્રીઃ ॥
5.72. અધ્યાયઃ 072
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ યુદ્ધપક્ષસ્થિરીકરણપૂર્વકં લોકસંશયનિરાસાય શમાર્થં પ્રયતનકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-72-0 (34425)
શ્રીભગવાનુવાચ। 5-72-0x (3621)
સઞ્જયસ્ય શ્રુતં વાક્યં ભવતશ્ચ શ્રુતં મયા।
સર્વં જાનામ્યભિપ્રાયં તેષાં ચ ભવતશ્ચ યઃ ॥ 5-72-1 (34426)
તવ ધર્માશ્રિતા બુદ્ધિસ્તેષાં વૈરાશ્રયા મતિઃ।
યદયુદ્ધેન લભ્યેત તત્તે બહુમતં ભવેત્ ॥ 5-72-2 (34427)
ન ચૈવં નૈષ્ઠિકં કર્મ ક્ષત્રિયસ્ય વિશાંપતે।
આહુરાશ્રમિણઃ સર્વે ન ભૈક્ષં ક્ષત્રિયશ્ચરેત્ ॥ 5-72-3 (34428)
જયો વધો વા સઙ્ગ્રામે ધાત્રાઽઽદિષ્ટઃ સનાતનઃ।
સ્વધર્મઃ ક્ષત્રિયસ્યૈષ કાર્પણ્યં ન પ્રશત્યતે ॥ 5-72-4 (34429)
ન હિ કાર્પણ્યમાસ્થાય શક્યા વૃત્તિર્યુધિષ્ઠિર ।
વિક્રમસ્વ મહાબાહો જહિ શત્રૂન્પરન્તપ ॥ 5-72-5 (34430)
અતિગૃદ્ધાઃ કૃતસ્નેહા દીર્ઘકાલં સહોષિતાઃ ।
કૃતમિત્રાઃ કૃતબલા ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ પરન્તપ ॥ 5-72-6 (34431)
ન પર્યાયોઽસ્તિ યત્સામ્યં ત્વયિ કુર્યુર્વિશાંપતે ।
બલવત્તાં હિ મન્યન્તે ભીષ્મદ્રોણકૃપાદિભિઃ ॥ 5-72-7 (34432)
યાવચ્ચ માર્દવેનૈતાન્રાજન્નુપચરિષ્યસિ।
તાવદેતે હરિષ્યન્તિ તવ રાજ્યમરિન્દમ ॥ 5-72-8 (34433)
નાનુક્રોશાન્ન કાર્પણ્યાન્ન ચ ધર્માર્થકારણાત્।
અલં કર્તું ધાર્તરાષ્ટ્રસ્તવ કામમરિન્દમ ॥ 5-72-9 (34434)
એતદેવ નિમિત્તં તે ધાર્તરાષ્ટ્રો યથા ત્વયિ ।
નાન્વતપ્યત કોપેન તવ કૃત્વાઽપિ દુષ્કરમ્ ॥ 5-72-10 (34435)
પિતામહસ્ય દ્રોણસ્ય વિદુરસ્ય ચ ધીમતઃ ।
બ્રાહ્મણાનાં ચ સાધૂનાં રાજ્ઞશ્ચ નગરસ્ય ચ ॥ 5-72-11 (34436)
પશ્યતાં કુરુમુખ્યાનાં સર્વેષામેવ તત્ત્વતઃ।
દાનશીલં મૃદું દાન્તં ધર્મશીલમનુવ્રતમ્ ॥ 5-72-12 (34437)
યત્ત્વામુપધિના રાજન્દ્યૂતે વઞ્ચિતવાંસ્તદા ।
ન ચાપત્રપતે તેન નૃશંસઃ સ્વેન કર્મણા ॥ 5-72-13 (34438)
તથાશીલસમાચરે રાજન્મા પ્રણયં કૃથાઃ ।
વધ્યાસ્તે સર્વલોકસ્ય કિં પુનસ્તવ ભારત ॥ 5-72-14 (34439)
વાગ્ભિસ્ત્વપ્રતિરૂપાભિરતુદત્ત્વાં સહાનુજમ્ ।
શ્લાઘમાનઃ પ્રહૃષ્ટઃ સન્ભ્રાતૃભિઃ સહ ભાષતે ॥ 5-72-15 (34440)
એતાવત્પાણ્ડવાનાં હિ નાસ્તિ કિંચિદિહ સ્વકમ્ ।
નામધેયં ચ ગોત્રં ચ તદપ્યેષાં ન શિષ્યતે ॥ 5-72-16 (34441)
કાલેન મહતા ચૈષાં ભવિષ્યતિ પરાભવઃ ।
પ્રકૃતિં તે ભજિષ્યન્તિ નષ્ટપ્રકૃતયો મયિ ॥ 5-72-17 (34442)
દુઃશાસનેન પાપેન તદા દ્યૂતે પ્રવર્તિતે ।
અનાથવત્તદા દેવી દ્રૌપદી સુદુરાત્મના ॥ 5-72-18 (34443)
આકૃષ્ય કેશે રુદતી સભાયાં રાજસંસદિ ।
ભીષ્મદ્રોણપ્રમુખતો ગૌરિતિ વ્યાહૃતા મુહુઃ ॥ 5-72-19 (34444)
ભવતા વારિતાઃ સર્વે ભ્રાતરો ભીમવિક્રમાઃ ।
ધર્મપાશનિબદ્ધાશ્ચ ન કિંચિત્પ્રતિપેદિરે ॥ 5-72-20 (34445)
એતાશ્ચાન્યાશ્ચ પરુષા વાચઃ સ સમુદીરયન્ ।
શ્લાઘતે જ્ઞાતિમધ્યે સ્મ ત્વયિ પ્રવ્રજિતે વનમ્ ॥ 5-72-21 (34446)
યે તત્રાસન્સમાનીતાસ્તે દૃષ્ટ્વા ત્વામનાગસમ્।
અશ્રુકણ્ઠા રુદન્તશ્ચ સભાયામાસતે સદા ॥ 5-72-22 (34447)
ન ચૈનમભ્યનન્દંસ્તે રાજાનો બ્રાહ્મણૈઃ સહ।
સર્વે દુર્યોધનં તત્ર નિન્દન્તિ સ્મ સભાસદઃ ॥ 5-72-23 (34448)
કુલીનસ્ય ચ યા નિન્દા વધો વાઽમિત્રકર્શન ।
મહાગુણો વધો રાજન્નુ તુ નિન્દા કુજીવિકા ॥ 5-72-24 (34449)
તદૈવ નિહતો રાજન્યદૈવ નિરપત્રપઃ।
નિન્દિતશ્ચ મહારાજ પૃથિવ્યાં સર્વરાજભિઃ ॥ 5-72-25 (34450)
ઈષત્કરો વધસ્તસ્ય યસ્ય ચારિત્રમીદૃશમ્ ।
પ્રસ્કુન્દેન પ્રતિસ્તબ્ધશ્છિન્નમૂલ ઇવ દ્રુમઃ ॥ 5-72-26 (34451)
વધ્યઃ સર્પ ઇવાનાર્યઃ સર્વલોકસ્ય દુર્મતિઃ ।
જહ્યેન ત્વમમિત્રઘ્ન મા રાજન્વિચિકિત્સિથાઃ ॥ 5-72-27 (34452)
સર્વથા ત્વત્ક્ષમં ચૈતદ્રોચતે ચ મમાનઘ।
યત્ત્વં પિતરિ ભીષ્મે ચ પ્રણિપાતં સમાચરેઃ ॥ 5-72-28 (34453)
અહં તુ સર્વલોકસ્ય ગત્વા છેત્સ્યામિ સંશયમ્।
યેષામસ્તિ દ્વિધાભાવો રાજન્દુર્યોધનં પ્રતિ ॥ 5-72-29 (34454)
મધ્યે રાજ્ઞામહં તત્ર પ્રાતિપૌરુષિકાન્ગુણાન્ ।
તવ સઙ્કીર્તયિષ્યામિ યે ચ તસ્ય વ્યતિક્રમાઃ ॥ 5-72-30 (34455)
બ્રુવતસ્તત્ર મે વાક્યં ધર્માર્થસહિતં હિતમ્।
નિશમ્ય પાર્થિવાઃ સર્વે નાનાજનપદેશ્વરાઃ ॥ 5-72-31 (34456)
ત્વયિ સંપ્રતિપત્સ્યન્તે ધર્માત્મા સત્યવાગિતિ ।
તસ્મિંશ્ચાધિગમિષ્યન્તિ યથા લોભાદવર્તત ॥ 5-72-32 (34457)
ગર્હયિષ્યામિ ચૈવૈનં પૌરજાનપદેષ્વપિ ।
વૃદ્ધબાલાનુપાદાય ચાતુર્વર્ણ્યે સમાગતે ॥ 5-72-33 (34458)
શમં વૈ યાચમાનસ્ત્વં નાધર્મં તત્ર લપ્સ્યસે ।
કુરૂન્વિગર્હયિષ્યન્તિ ધૃતરાષ્ટ્રં ચ પાર્થિવાઃ ॥ 5-72-34 (34459)
તસ્મિંલ્લોકપરિત્યક્તે કિં કાર્યમવશિષ્યતે।
હતે દુર્યોધને રાજન્યદન્યત્ક્રિયતામિતિ ॥ 5-72-35 (34460)
યાત્વા ચાહં કુરૂન્સર્વાન્યુષ્મદર્થમહાપયન્ ।
યતિષ્યે પ્રશમં કર્તું લક્ષયિષ્યે ચ ચેષ્ટિતમ્ ॥ 5-72-36 (34461)
કૌરવાણાં પ્રવૃત્તિં ચ ગત્વા યુદ્ધાધિકારિકામ્ ।
નિશમ્ય વિનિવર્તિષ્યે જયાય તવ ભારત ॥ 5-72-37 (34462)
સર્વથા યુદ્ધમેવાહમાશંસાપિ પરૈઃ સહ ।
નિમિત્તાનિ હિ સર્વાણિ તથા પ્રાદુર્ભવન્તિ મે ॥ 5-72-38 (34463)
મૃગાઃ શકુન્તાશ્ચ વદન્તિ ઘોરં
હસ્ત્યશ્વમુખ્યેષુ નિશામુખેષુ ।
ઘોરાણિ રૂપાણિ તથૈવ ચાગ્નિ-
ર્વર્ણાન્બહૂન્પુષ્યતિ ઘોરરૂપાન્ ॥ 5-72-39 (34464)
મનુષ્યલોકક્ષયકૃત્સુઘોરો
નો ચેદનુપ્રાપ્ત ઇહાન્તકઃ સ્યાત્।
શસ્ત્રાણિ યન્ત્રં કવચાન્રથાંશ્ચ
નાગાન્હયાંશ્ચ પ્રતિપાદયિત્વા ॥ 5-72-40 (34465)
યોધાશ્ચ સર્વે કૃતનિશ્ચયાસ્તે
ભવન્તુ હસ્ત્યશ્વરથેષુ યત્તાઃ।
સાઙ્ગ્રામિકં તે યદુપાર્જનીયં
સર્વં સમગ્રં કુરુ તન્નરેન્દ્ર ॥ 5-72-41 (34466)
દુર્યોધનો ન હ્યલમદ્ય દાતું
જીવંસ્તવૈતન્નૃપતે કથંચિત્।
યત્તે પુરસ્તાદભવત્સમૃદ્ધં
દ્યૂતે હૃતં પાણ્ડવમુખ્ય રાજ્યમ્ ॥ ॥ 5-72-42 (34467)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ દ્વિસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-72-3 નૈષ્ઠિકં કર્મ યાવજ્જીવં બ્રહ્મચર્યં પારિવ્રાજ્યં ચ। વિહિતમિતિ શેષઃ ॥ 5-72-4 કાર્પણ્યં ગ્રામપઞ્ચકં દેહીતિ દીનવચનમ્ ॥ 5-72-5 વૃત્તિઃ જીવિકા કર્તુમિતિ શેષઃ ॥ 5-72-6 અતિગૃદ્ધાઃ અત્યન્તલુબ્ધાઃ ॥ 5-72-7 પર્યાય ઉપાયઃ। યદ્યેન બલવત્તાં સ્વસ્યેતિ શેષઃ ॥ 5-72-9 અનુક્રોશાત્ ભવત્સુ કૃપાતઃ । કાર્પણ્યાત્ સ્વસ્ય દૈન્યાત્। અલં કર્તું પૂર્ણં કર્તું ન સમર્થાઃ ॥ 5-72-10 નિમિત્તં અશમે કારણમ્ ॥ 5-72-17 પ્રકૃતિં પઞ્ચતામ્ । મયિ મત્સમીપે નષ્ટા પ્રકૃતિઃ શૌર્યાદિરૂપઃ સ્વભાવો યેષામ્ ॥ 5-72-19 ગૌરિવ સર્વભોજ્યેત્યુપહાસો ગૌર્ગૌરિતિ ॥ 5-72-26 પ્રસ્કૃન્દેન ચક્રાકારયા વેદિકયા ॥ 5-72-29 દ્વિધાભાવઃ અયં સાધુરસાધુર્વેતિ સંશયઃ ॥ 5-72-30 પ્રાતિપૌરુષિકાન્ સર્વપુરુષસાધારણાન્ ॥ 5-72-35 હતે નિન્દ્યતયા નષ્ટપ્રાયે ॥ 5-72-36 યાત્વા ગત્વા ॥ 5-72-37 નિશમ્ય આલોચ્ય ॥ 5-72-40 તર્હિ એતન્ન સ્યાદિતિ શેષઃ। પ્રતિપાદયિત્વા સઞ્જીકૃત્ય ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 073
॥ શ્રીઃ ॥
5.73. અધ્યાયઃ 073
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીમસેનેન શ્રીકૃષ્ણંપ્રતિ દુર્યોધનસ્ય દુરારાધ્યત્વકથનપૂર્વકં યથાકથંચિત્ શમસ્વાવશ્યકર્તવ્યત્કકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-73-0 (34468)
ભીમ ઉવાચ। 5-73-0x (3622)
યથાયથૈવ શાન્તિઃ સ્યાત્કુરૂણાં મધુસૂદન।
તથાતથૈવ ભાષેથા મા સ્મ યુદ્ધેન ભીષયેઃ ॥ 5-73-1 (34469)
અમર્ષી જાતસંરમ્ભઃ શ્રેયોદ્વેષી મહામનાઃ।
નોગ્રં દુર્યોધનો વાચ્યઃ સામ્નૈવેનં સમાચરેઃ ॥ 5-73-2 (34470)
પ્રકૃત્યા પાપસત્વશ્ચ તુલ્યચેતાસ્તુ દસ્યુભિઃ ।
ઐશ્વર્યમદમત્તશ્ચ કૃતવૈરશ્ચ પાણ્ડવૈઃ ॥ 5-73-3 (34471)
અદીર્ઘદર્શી નિષ્ઠૂરી ક્ષેપ્તા ક્રૂરપરાક્રમઃ ।
દીર્ઘમન્યુરનેયશ્ચ પાપાત્મા નિકૃતિપ્રિયઃ ॥ 5-73-4 (34472)
મ્રિયેતાપિ ન ભજ્યેત નૈવ જહ્યાત્સ્વકં મતમ્।
તાદૃશેન શમઃ કૃષ્ણ મન્યે પરમદુષ્કરઃ ॥ 5-73-5 (34473)
સુહૃદામપ્યવાચીનસ્ત્યક્તધર્મા પ્રિયાનૃતઃ ।
પ્રતિહન્ત્યે સુહૃદાં વાચશ્ચૈવ મનાંસિ ચ॥ 5-73-6 (34474)
સ મન્યુવશમાપન્નઃ સ્વભાવં દુષ્ટમાસ્થિતઃ ।
સ્વભાવાત્પાપમભ્યેતિ તૃણૈશ્છન્ન ઇવોરગઃ ॥ 5-73-7 (34475)
દુર્યોધનો હિ યત્સેનઃ સર્વથા વિદિતસ્તવ ।
યચ્છીલો યત્સ્વભાવશ્ચ યદ્બલો યત્પરાક્રમઃ ॥ 5-73-8 (34476)
પુરા પ્રસન્નાઃ કુરવઃ સહપુત્રાસ્તથા વયમ્।
ઇન્દ્રજ્યેષ્ઠા ઇવાભૂમ મોદમાનાઃ સબાન્ધવાઃ ॥ 5-73-9 (34477)
દુર્યોધનસ્ય ક્રોધેન ભરતા મધુસૂદન।
ધક્ષ્યન્તે શિશિરાપાયે વનાનીવ હુતાશનૈઃ ॥ 5-73-10 (34478)
અષ્ટાદશેમે રાજાનઃ પ્રખ્યાત મધુસૂદન ।
યે સમુચ્ચિચ્છિદુર્જ્ઞાતીન્સુહૃદશ્ચ સબાન્ધવાન્ ॥ 5-73-11 (34479)
અસુરાણાં સમૃદ્ધાનાં જ્વલતામિવ તેજસા।
પર્યાયકાલે ધર્મસ્ય પ્રાપ્તે કલિરજાયત ॥ 5-73-12 (34480)
હૈહયાનામુદાવર્તો નીપાનાં જનમેજયઃ ।
બહુલસ્તાલજઙ્ઘાનાં કૃમીણામુદ્ધતો વસુઃ ॥ 5-73-13 (34481)
અજબિન્દુઃ સુવીરાણાં સુરાષ્ટ્રાણાં રુષર્દ્ધિકઃ।
અર્કજશ્ચ બલીહાનાં ચીનાનાં ધૌતમૂલકઃ ॥ 5-73-14 (34482)
હયગ્રીવો વિદેહાનાં વરયુશ્ચ મહૌજસામ્ ।
બાહુઃ સુન્દરવંશાનાં દીપ્તાક્ષાણાં પુરૂરવાઃ ॥ 5-73-15 (34483)
સહજશ્ચેદિમત્સ્યાનાં પ્રવીરાણાં વૃષધ્વજઃ ।
ધારણશ્ચન્દ્રવત્સાનાં મુકુટાનાં વિગાહનઃ ॥ 5-73-16 (34484)
શમશ્ચ નન્દિવેગાનામિત્યેતે કુલપાંસનાઃ ।
યુગાન્તે કૃષ્ણ સંભૂતાઃ કુલેષુ પુરુષાધમાઃ ॥ 5-73-17 (34485)
અપ્યયં નઃ કુરૂણાં સ્યાદ્યુગાન્તે કાલસંભૃતઃ ।
દુર્યોધનઃ કુલાઙ્ગારો જઘન્યઃ પાપપૂરુષઃ ॥ 5-73-18 (34486)
તસ્માન્મૃદુ શનૈર્બ્રૂયા ધર્માર્થસહિતં હિતમ્ ।
કામાનુબદ્ધં બહુલં નોગ્રમુગ્રપરાક્રમમ્ ॥ 5-73-19 (34487)
અપિ દુર્યોધનં કૃષ્ણ સર્વે વયમધશ્ચરાઃ।
નીચૈર્ભૂત્વાઽનુયાસ્યામો મા સ્મ નો ભરતા નશન્ ॥ 5-73-20 (34488)
અપ્યુદાસીનવૃત્તિઃ સ્યાદ્યથા નઃ કુરુભિઃ સહ।
વાસુદેવ તથા કાર્યં ન કુરૂનનયઃ સ્પૃશેત્ ॥ 5-73-21 (34489)
વાચ્યઃ પિતામહો વૃદ્ધો યે ચ કૃષ્ણ સમાસદઃ ।
ભ્રાતૄણામસ્તુ સૌભ્રાત્રં ધાર્તરાષ્ટ્રઃ પ્રશામ્યતામ્ ॥ 5-73-22 (34490)
અહમેતદ્બ્રવીમ્યેવં રાજા ચૈવ પ્રશંસતિ ।
અર્જુનો નૈવ યુદ્ધાર્થી ભૂયસી હિ દયાઽર્જુને ॥ ॥ 5-73-23 (34491)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉગ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ત્રિસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-73-4 નિષ્ઠૂરી નિષ્ઠુરવાક્ । ક્ષેપ્તા નિન્દકઃ । અનેયઃ શિક્ષયિતુમયોગ્યઃ ॥ 5-73-6 અવાચીનો વિપરીતઃ ॥ 5-73-12 પર્યાયકાલે ધર્માન્તકાલે ॥ 5-73-19 કામાનુબદ્ધં બહુલં બાહુલ્યેન તસ્ય ચિત્તાનુસારી ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 074
॥ શ્રીઃ ॥
5.74. અધ્યાયઃ 074
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષ્ણેન ભીમંપ્રતિ તત્પ્રતિજ્ઞાનુસ્મારણપૂર્વકં યુદ્ધપ્રોત્સાહનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-74-0 (34492)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-74-0x (3623)
એતછ્રુત્વા મહાબાહુઃ કેશવઃ પ્રહસન્નિવ।
અભૂતપૂર્વં ભીમસ્ય માર્દવોપહિતં વચઃ ॥ 5-74-1 (34493)
ગિરેરિવ લઘુત્વં તચ્છીતત્વમિવ પાવકે।
મત્વા રામાનુજઃ શૌરિઃ શાર્ઙ્ગધન્વા વૃકોદરમ્ ॥ 5-74-2 (34494)
સન્તેજસંસ્તદા વાગ્ભિર્ભાતરિશ્વેવ પાવકમ્।
ઉવાચ ભીમમાસીનં કૃપયાઽભિપરિપ્લુતમ્ ॥ 5-74-3 (34495)
શ્રીભગવાનુવાચ। 5-74-4x (3624)
ત્વમન્યદા ભીમસેન યુદ્ધમેવ પ્રશંસસિ।
વધામિનન્દિનઃ ક્રૂરાન્ધાર્તરાષ્ટ્રન્મિમર્દિષુઃ ॥ 5-74-4 (34496)
ન ચ સ્વપિષિ જાગર્ષિ ન્યુબ્જઃ શેષે પરન્તપ ।
ઘોરામશાન્તાં રુશતીં સદા વાચં પ્રભાષસે ॥ 5-74-5 (34497)
નિઃશ્વસન્નગ્નિવત્તેન સન્તપ્તઃ સ્વેન મન્યુના ।
અપ્રશાન્તમના ભીમ સધૂમ ઇવ પાવકઃ ॥ 5-74-6 (34498)
એકાન્તે નિઃશ્વસઞ્શેપે ભારાર્ત ઇવ દુર્બલઃ ।
અપિ ત્વાં કેચિદુન્મત્તં મન્યન્તેઽતદ્વિદો જનાઃ ॥ 5-74-7 (34499)
આરુજ્ય વૃક્ષાન્નિર્મૂલાન્ગજઃ પરિરુજન્નિવ ।
નિઘ્નન્પદ્ભિઃ ક્ષિતિં ભીમ નિષ્ટનન્પરિધાવસિ ॥ 5-74-8 (34500)
નાસ્મિઞ્જને ન રમસે રહઃ ક્ષિપસિ પાણ્ડવ ।
નાન્યં નિશિ દિવા ચાપિ કદાચિદભિનન્દસિ ॥ 5-74-9 (34501)
અકસ્માત્સ્મયમાનશ્ચ રહસ્યાસ્સે રુદન્નિવ।
જાન્વોર્મૂર્ધાનમાધાય ચિરમાસ્તે પ્રમીલિતઃ ॥ 5-74-10 (34502)
ભ્રુકિટિં ચ પુનઃ કુર્વન્નોષ્ઠૌ ચ વિદશન્નિવ ।
અભીક્ષ્ણં દૃશ્યસે ભીમ સર્વં તન્મન્યુકારિતમ્ ॥ 5-74-11 (34503)
યથા તપુરસ્તાત્સવિતા દૃશ્યતે શુક્રમુચ્ચરન્ ।
યથા ચ પશ્ચાન્નિર્મુક્તો ધ્રુવં પર્યેતિ રશ્મિવાન્ ॥ 5-74-12 (34504)
તથા સત્યં બ્રવીમ્યેતન્નાસ્તિ તસ્ય વ્યતિક્રમઃ ।
હન્તાહં ગદયાભ્યેત્ય દુર્યોધનમમર્પણમ્ ॥ 5-74-13 (34505)
ઇતિ સ્મ મધ્યે ભ્રાતૃણાં સત્યેનાલભસે વદામ્।
તસ્ય તે પ્રશમે બુદ્ધિર્ધ્રિયતેઽદ્ય પરન્તપ ॥ 5-74-14 (34506)
અહો યુદ્ધાભિકાઙ્ક્ષાણાં યુદ્ધકાલ ઉપસ્થિતે ।
ચેતાંસિ વિપ્રતીપાનિ યત્ત્વાં ભીભીમ વિન્દતિ ॥ 5-74-15 (34507)
અહો પાર્થ નિમિત્તાનિ વિપરીતાનિ પશ્યસિ।
સ્વપ્નાન્તે જાગરાન્તે ચ તસ્માત્પ્રશમમિચ્છસિ ॥ 5-74-16 (34508)
અહો નાશંસસે કિંચિત્પુંસ્ત્વં ક્લીબ ઇવાત્મનિ ।
કશ્મલેનાભિપન્નોઽસિ તેન તે વિકૃતં મનઃ ॥ 5-74-17 (34509)
ઉદ્વેપતે તે હૃદયં મનસ્તે પ્રતિસીદતિ ।
ઊરુસ્તમ્ભગૃહીતોઽસિ તસ્માત્પ્રશમમિચ્છસિ ॥ 5-74-18 (34510)
અનિત્યં કિલ મર્ત્યસ્ય પાર્થ ચિત્તં ચલાચલમ્ ।
વાતવેગપ્રચલિતા અષ્ઠીલા શાલ્મલેરિવ ॥ 5-74-19 (34511)
તવૈષા વિકૃતા બુદ્ધિર્ગવાં વાગિવ માનુષી ।
મનાંસિ પાણ્ડુપુત્રાણાં મઞ્જયત્યપ્લવાનિવ ॥ 5-74-20 (34512)
ઇદં મે મહાદાશ્ચર્યં પર્વતસ્યેવ સર્પણમ્।
યદીદૃશં પ્રભાષેથા ભીમસેનાસમં વચઃ ॥ 5-74-21 (34513)
સ દૃષ્ટ્વા સ્વાનિ કર્માણિ કુલે જન્મ ચ ભારત ।
ઉત્તિષ્ઠસ્વ વિષાદં મા કૃથા વીર સ્થિરો ભવ ॥ 5-74-22 (34514)
ન ચૈતદનુરૂપં તે યત્તે ગ્લાનિરરિન્દમ।
યદોજસા ન લભતે ક્ષત્રિયો ન તદશ્રુતે ॥ ॥ 5-74-23 (34515)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ચતુઃસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-74-6 અગ્નિવત્ અગ્નિનેવ ॥ 5-74-8 આરુજ્ય ભઙ્ક્ત્વા ॥ 5-74-9 અસ્મિન્વને। જનેન બ્રાહ્મણરામૂહેન। ક્ષિપસિ નપસિ કાલમિતિ શેષઃ ॥ 5-74-12 શુક્રં તેજઃ। નિર્મુક્તોઽસ્તં ગતઃ। ધ્રુવં નિશ્ચયં પુનઃ પર્યેતિ મેરું પુનઃપુનઃ પ્રદક્ષિણીકરોતિ ॥ 5-74-19 અષ્ઠીલા ફલાન્તર્ગ્રન્થિઃ । સા ચ શાલ્મલેઃ કેવલં તૂલમયી ભવતિ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 075
॥ શ્રીઃ ॥
5.75. અધ્યાયઃ 075
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીમેન કૃષ્ણંપ્રતિ સ્વસામર્થ્યકથનપૂર્વકં સ્વસ્ય શમકામનાયાઃ કૃપામૂલકત્વકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-75-0 (34516)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-75-0x (3625)
તથોક્તો વાસુદેવેન નિત્યમન્યુરમર્ષણઃ।
સદશ્વવત્સમાધાવદ્બભાષે તદનન્તરમ્ ॥ 5-75-1 (34517)
ભીમસેન ઉવાચ। 5-75-2x (3626)
અન્યથા માં ચિકીર્ષન્તમન્યથા મન્યસેઽચ્યુત।
પ્રણીતભાવમત્યર્થં યુધિ સત્યપરાક્રમમ્ ॥ 5-75-2 (34518)
વેત્સિ દાશાર્હ સત્યં મે દીર્ઘકાલં સહોષિતઃ।
ઉત વા માં ન જાનાસિ પ્લવન્હૃદ ઇવાપ્લવે ॥ 5-75-3 (34519)
તસ્માદનભિરુપાભિર્વાગ્ભિર્માં ત્વં સમર્ચ્છસિ ।
કથં હિ ભીમસેનં માં જાનન્કશ્ચન માધવ ॥ 5-75-4 (34520)
બ્રૂયાદપ્રતિરૂપાણિ યથા માં વક્તમર્હસિ ।
તસ્માદિદં પ્રવક્ષ્યામિ વચનં વૃષ્ણિનન્દન ॥ 5-75-5 (34521)
આત્મનઃ પૌરુષં ચૈવ બલં ચ ન સમં પરૈઃ ।
સર્વથાઽનાર્યકર્મૈતત્પ્રશંસા સ્વયમાત્મનઃ ॥ 5-75-6 (34522)
અતિવાદાપવિદ્ધસ્તુ વક્ષ્યામિ બલમાત્મનઃ ।
પશ્યેમે રોદસી કૃષ્ણ યયોરાસન્નિમાઃ પ્રજાઃ ॥ 5-75-7 (34523)
અચલે ચાપ્રતિષ્ઠે ચાપ્યનન્તે સર્વમાતરૌ ।
યદીમે સહસા ક્રુદ્ધે સમેયાતાં શિલે ઇવ ॥ 5-75-8 (34524)
અહમેતે નિગૃહ્ણીયાં બાહુભ્યાં સચસાચરે ।
પશ્યૈતદન્તરં બાહ્વોર્મહાપરિઘયોરિવ ॥ 5-75-9 (34525)
ય એતત્પ્રાય મુચ્યેત ન તં પશ્યામિ પુરૂષમ્।
હિમવાંશ્ચ સમુદ્રશ્ચ વજ્રી વા બલમિત્સ્વયમ્ ॥ 5-75-10 (34526)
મયાભિપન્નં ત્રાયેરન્બલમાસ્થાય ન ત્રયઃ ।
યુદ્ધાર્હાન્ક્ષત્રિયાન્સર્વાન્પાણ્ડવેષ્વાતતાયિનઃ ॥ 5-75-11 (34527)
અધઃ પાદતલેનૈતાનધિષ્ઠાસ્યામિ ભૂતલે ।
ન હિ ત્વં નાભિજાનાસિ મમ વિક્રમમચ્યુત ॥ 5-75-12 (34528)
યથા મયા વિનિર્જિત્ય રાજાનો વશગાઃ કૃતાઃ ।
અથ ચેન્માં ન જાનાસિ સૂર્યસ્યેવોદ્યતઃ પ્રભામ્ ॥ 5-75-13 (34529)
વિગાઢે યુધિ સંબાધે વેત્સ્યસે માં જનાર્દન ।
પરુષૈરાક્ષિપસિ કિં વ્રણં સૂચ્યેવ ચાનઘ ॥ 5-75-14 (34530)
યથામતિ બ્રવીમ્યેતદ્વિદ્ધિ મામધિકં તતઃ ।
દ્રષ્ટાસિ યુધિ સંબાધે પ્રવૃત્તે વૈશસેઽહનિ ॥ 5-75-15 (34531)
મયા પ્રણુન્નાન્માતઙ્ગાત્નથિનઃ સાદનસ્તથા ।
તથા નરાનભિક્રુદ્ધં નિઘ્નન્તં ક્ષત્રિયર્ષભાન્ ॥ 5-75-16 (34532)
દ્રષ્ટા માં ત્વં ચ લોકશ્ચ વિકર્ષન્તં વરાન્વરાન્ ।
ન મે સીદન્તિ ગાત્રાણિ ન મમોદ્વેપતે મનઃ ॥ 5-75-17 (34533)
સર્વલોકાદભિક્રુદ્ધાન્ન ભયં વિદ્યતે મમ।
કિં તુ સૌહૃદમેવૈતત્કૃપયા મધુસૂદન ।
સર્વાંસ્તિતિક્ષે સંક્લેશાન્મા સ્મ નો ભરતા નશન્ ॥ ॥ 5-75-18 (34534)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ પઞ્ચસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-75-1 સમાધાવત્ તીવ્રવેગં યથા સ્યાત્તથા ॥ 5-75-3 હ્રદે પ્લવન્ પારમિવેતિ શેષઃ ॥ 5-75-14 સંબાધે સંકીર્ણે ॥ 5-75-15 વૈશસે વિશસનવતિ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 076
॥ શ્રીઃ ॥
5.76. અધ્યાયઃ 076
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષ્ણેન ભીમંપ્રતિ સ્વસ્ય તન્મહિમાભિજ્ઞત્વમભિધાય તત્પ્રશંસનપૂર્વકં સ્વોક્તેઃ તેજસ્સન્દીપનાર્થત્વકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-76-0 (34535)
શ્રીભગવાનુવાચ। 5-76-0x (3627)
ભાવં જિજ્ઞાસમાનોઽહં પ્રણયાદિદમબ્રવમ્ ।
ન ચાક્ષેપાન્ન પાણ્ડિત્યાન્ન ક્રોધાન્ન વિવક્ષયા ॥ 5-76-1 (34536)
વેદાહં તવ માહાત્મ્યસુત તે વેદ યદ્બલમ્।
ઉત તે વેદ કર્માણિ ન ત્વાં પરિભવામ્યહમ્ ॥ 5-76-2 (34537)
યથા ચાત્મનિ કલ્યાણં સંભાવયસિ પાણ્ડવ ।
સહસ્રગુણમપ્યેતત્ત્વયિ સંભાવયામ્યહમ્ ॥ 5-76-3 (34538)
યાદૃશે ચ કુલે જન્મ સર્વરાજાભિપૂજિતે ।
બન્ધુભિશ્ચ સુહૃદ્ભિશ્ચ ભીમ ત્વમસિ તાદૃશઃ ॥ 5-76-4 (34539)
જિજ્ઞાસન્તો હિ ધર્મસ્ય સન્દિગ્ધસ્ય વૃકોદર ।
પર્યાયં નાધ્યવસ્યન્તિ દેવમાનુષયોર્જનાઃ ॥ 5-76-5 (34540)
સ એવ હેતુર્ભૂત્વા હિ પુરુષસ્યાર્થસિદ્ધિષુ।
વિનાશેઽપિ સ એવાસ્ય સન્દિગ્ધં કર્મ પૌરુષમ્ ॥ 5-76-6 (34541)
અન્યથા પરિદૃષ્ટાનિ કવિભિર્દોવદર્શિભિઃ ।
અન્યથા પરિવર્તન્તે વેગા ઇવ નભસ્વતઃ ॥ 5-76-7 (34542)
સુમન્ત્રિતં સુનીતં ચ ન્યાયતશ્ચોપપાદિતમ્ ।
કૃતં માનુષ્યકં કર્મ દૈનેનાપિ વિરુદ્ધ્યતે ॥ 5-76-8 (34543)
દૈવમપ્યકૃતં કર્મ પૌરુષેણ વિહન્યતે ।
શીતમુષ્ણં તથા વર્ષં ક્ષુત્પિપાસે ચ ભારત ॥ 5-76-9 (34544)
યદન્યદ્દિષ્ટભાવસ્ય પુરુષસ્ય સ્વયં કૃતમ્ ।
તસ્માદનુપરોધશ્ચ વિદ્યતે તત્ર લક્ષણમ્ ॥ 5-76-10 (34545)
લોકસ્ય નાન્યતો વૃત્તિઃ પાણ્ડવાન્યત્ર કર્મણઃ।
એવંબુદ્ધિઃ પ્રવર્તેત ફલં સ્યાદુભયાન્વયે ॥ 5-76-11 (34546)
ય એવં કૃતબુદ્ધિઃ સ કર્મસ્વેવ પ્રવર્તતે ।
નાસિદ્ધો વ્યથતે તસ્ય ન સિદ્ધૌ હર્ષમશ્રુતે ॥ 5-76-12 (34547)
તત્રેયમનુમાત્રા મે ભીમસેન વિવક્ષિતા।
નૈકાન્તસિદ્ધિર્વક્તવ્યા શત્રુભિઃ સહ સંયુગે ॥ 5-76-13 (34548)
નાતિપ્રહીણરશ્મિઃ સ્યાત્તથા ભાવવિપર્યયે ।
વિષાદમર્ચ્છેદ્ ગ્લાનિં વાપ્યેતમર્થં બ્રવીમિતે ॥ 5-76-14 (34549)
શ્વોભૂતે ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય સમીપં પ્રાપ્ય પાણ્ડવ।
યતિષ્યે પ્રશમં કર્તું યુષ્મદર્થમહાપયન્ ॥ 5-76-15 (34550)
શમં ચેત્તે કરિષ્યન્તિ તતોઽનન્તં યશો મમ।
ભવતાં કચ કૃતઃ કામસ્તેષાં ચ શ્રેય ઉત્તમમ્ ॥ 5-76-16 (34551)
તે ચેદભિનિવેક્ષ્યન્તે નાભ્યુપૈષ્યન્તિ મે વચઃ ।
કુરવો યુદ્ધમેવાત્ર ઘોરં કર્મ ભવિષ્યતિ ॥ 5-76-17 (34552)
અસ્મિન્યુદ્ધે ભીમસેન ત્વયિ ભારઃ સમાહિતઃ।
ધૂરર્જુનેન ધાર્યા સ્યાદ્વેઢવ્ય ઇતરો જનઃ ॥ 5-76-18 (34553)
અહં હિ યન્તા બીભત્સોર્ભવિતા સંયુગે સતિ।
ધનઞ્જયસ્યૈષ કામો ન હિ યુદ્ધં ન કામયે ॥ 5-76-19 (34554)
તસ્માદાશઙ્કમાનોઽહં વૃકોદર મતિં તવ।
ગદતઃ ક્લીબયા વાચા તેજસ્તે સમદીદિપમ્ ॥ ॥ 5-76-20 (34555)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ષટ્સપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-76-1 ભાવમિતિ । વિવક્ષયા ત્વયા સ્વરૂપં વક્તવ્યમિતીચ્છયા। પ્રાગેવ તસ્ય જ્ઞાતત્વાત્ ॥ 1 ॥ 5-76-5 દેવમાનુષયોર્ધર્મસ્ય પર્યાયમિતિ સંબન્ધઃ ॥ 5-76-7 પરિદૃષ્ટાનિ કર્તવ્યત્વેન નિશ્ચિતાનિ કાર્યાણિ ॥ 5-76-10 દિષ્ટઃ ફલભોગાય આજ્ઞપ્તઃ ભાવઃ સત્તા યસ્ય તત્ દિષ્ટભાવં પ્રારબ્ધકર્મ। પઞ્ચમ્યર્થે ષષ્ઠી । પ્રારબ્ધાદન્યદિત્યર્થઃ । પુરુષસ્ય પુરુષેણ સંચિતં યત્સ્વયંકૃતં કર્મ તસ્માદનુપરોધો જન્માન્તરે નિરોધો નાસ્તિ। તત્ર જ્ઞાનેન પ્રાયશ્ચિત્તેન વા સંચિતપાપાનાં નાશે લક્ષણં જ્ઞાપકં શ્રુતિસ્મૃતિજાતં વિદ્યતે ॥ 5-76-11 કર્મણોઽન્યત્ર પૌરુષંવિના અન્યત એકસ્માદ્દૈવાદેવ વૃત્તિર્જીવિકા નાસ્તિ । એવં બુદ્ધિઃ ઈદૃક્જ્ઞાનવાન્સન્ પ્રવર્તેત પુરુષકારં કુર્યાત્। તથા સતિ ઉભયાન્વયે દૈવપૌરુષયોઃ સંબન્ધે ફલં ભવતિ નાન્યતરત ઇત્યર્થઃ ॥ 5-76-13 અનુમાત્રાઽવધારણં નિશ્ચય ઇત્યર્થઃ ॥ 5-76-14 પ્રહીણરશ્મિઃ નિષ્પ્રભઃ। ભાવઃ પ્રારબ્ધં કર્મ। અર્ચ્છેત્ પ્રાપ્નુયાત્ ॥ 5-76-17 તે કુરવ ઇતિ સંબન્ધઃ ॥ 5-76- 5-76- 5-76-ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 077
॥ શ્રીઃ ॥
5.77. અધ્યાયઃ 077
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
અર્જુનેન સન્ધિવિગ્રહપક્ષૌ પ્રસ્તુત્ય શ્રીકૃષ્ણંપ્રતિ યથારુચિ અન્યતરપક્ષનિર્ધારણકરણપ્રાર્થના ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-77-0 (34556)
અર્જુન ઉવાચ। 5-77-0x (3628)
ઉક્તં યુધિષ્ઠિરેણૈવ યાવદ્વાચ્યં જનાર્દન ।
તવ વાક્યં તુ મે શ્રુત્વા પ્રતિભાતિ પરન્તપ ॥ 5-77-1 (34557)
નૈવ પ્રશમમત્ર ત્વં મન્યસે સુકરં પ્રભો ।
લોભાદ્વા ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય દૈન્યાદ્વા સમુપસ્થિતાત્ ॥ 5-77-2 (34558)
અફલં મન્યસે વાઽપિ પુરુષસ્ય પરાક્રમમ્ ।
ન ચાન્તરેણ કર્માણિ પૌરુષેણ બલોદયઃ ॥ 5-77-3 (34559)
તદિદં ભાષિતં વાક્યં તથાચન તથૈવ તત્।
ન ચૈતદેવં દ્રષ્ટવ્યમસાધ્યમપિ કિંચન ॥ 5-77-4 (34560)
કિં ચૈતન્મન્યસે કૃચ્છ્રમસ્માકમવસાદકમ્।
કુર્વન્તિ તેષાં કર્માણિ યેષાં નાસ્તિ ફલોદયઃ ॥ 5-77-5 (34561)
સંપાદ્યમાનં સમ્યક્વ સ્યાત્કર્મ સફલં પ્રભો।
સ તથા કૃષ્ણ વર્તસ્વ યથા શર્મ ભવેત્પરૈઃ ॥ 5-77-6 (34562)
પાણ્ડવાનાં કુરૂણાં ચ ભવાન્નઃ પ્રથમઃ સુહૃત્।
સુરાણામસુરાણાં ચ યથા વીર પ્રજાપતિઃ ॥ 5-77-7 (34563)
કુરૂણાં પાણ્ડવાનાં ચ પ્રતિપત્સ્વ નિરામયમ્ ।
અસ્મદ્ધિતમનુષ્ઠાનં મન્યે તવ ન દુષ્કરમ્ ॥ 5-77-8 (34564)
એવં ચ કાર્યતામેતિ કાર્યં તવ જનાર્દન ।
ગમનાદેવમેવ ત્વં કરિષ્યસિ જનાર્દન ॥ 5-77-9 (34565)
ચિકીર્ષિતમથાન્યત્તે તસ્મિન્વીર દુરાત્માનિ ।
ભવિષ્યતિ ચ તત્સર્વં યથા તવ ચિકીર્ષિતમ્ ॥ 5-77-10 (34566)
શર્મ તૈઃ સહ વા નોઽસ્તુ તવ વા યચ્ચિકીર્ષિતમ્ ।
વિચાર્યમાણો યઃ કામસ્તવ કૃષ્ણ સ નો ગુરુઃ ॥ 5-77-11 (34567)
ન સ નાર્હતિ દુષ્ટાત્મા વધં સસુતબાન્ધવઃ।
યેન ધર્મસુતે દૃષ્ટા ન સા શ્રીરુપમર્ષિતા ॥ 5-77-12 (34568)
યચ્ચાપ્યપશ્યતોપાયં ધર્મિષ્ઠં મધુસૂદન।
ઉપાયેન નૃશંસેન હૃતા દુર્દ્યૂતદેવિના ॥ 5-77-13 (34569)
કથં હિ પુરુષો જાતઃ ક્ષત્રિયેષુ ધનુર્ધરઃ ।
સમાહૂતો નિવર્તેત પ્રાણત્યાગેઽપ્યુપસ્થિતે ॥ 5-77-14 (34570)
અધર્મેણ જિતાન્દૃષ્ટ્વા વને પ્રવૃજિતાંસ્તથા।
વધ્યતાં મમ વાર્ષ્ણેય નિર્ગતોઽસૌ સુયોધનઃ ॥ 5-77-15 (34571)
ન ચૈતદદ્ભુતં કૃષ્ણ મિત્રાર્થે યચ્ચિકીર્ષસિ।
ક્રિયા કથંચ મુખ્યા સ્યાન્મૃદુના ચેતરેણ વા ॥ 5-77-16 (34572)
અથવા મન્યસે જ્યાયાન્વધસ્તેષામનન્તરમ્ ।
તદેવ ક્રિયતામાશુ ન વિચાર્યમતસ્ત્વયા ॥ 5-77-17 (34573)
જાનાસિ હિ યથૈતેન દ્રૌપદી પાપબુદ્ધિના ।
પરિક્લિષ્ટા સભામધ્યે તચ્ચ તસ્યોપમર્ષિતમ્ ॥ 5-77-18 (34574)
સ નામ સમ્યગ્વર્તેત પાણ્ડવેષ્વિતિ માધવ।
ન મે સઞ્જાયતે બુદ્ધિર્બીજમુપ્તમિવોષરે ॥ 5-77-19 (34575)
તસ્માદ્યન્મન્યસે યુક્તં પાણ્ડવાનાં હિતં ચ યત્।
તથાઽઽશુ કુરુ વાર્ષ્ણેય યન્નઃ કાર્યમનન્તરમ્ ॥ ॥ 5-77-20 (34576)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ સપ્તસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-77-2 દૈન્યાદ્વા અસ્મદીયાત્ ॥ 5-77-4 નહિ યુદ્ધં ન કામયે ઇતિ યત્ત્વયા ભાષિત તથાચન તથાપિચ ચનશબ્દોઽપ્યર્થે । યદ્યપિ મમૈતદનિષ્ટં તથાપિ ત્વયા યદ્ભાષિતં તત્તથૈવ ભવિધ્યતીત્યર્થઃ । પરંતુ શમોપિ તવ નાસાધ્યોઽસ્તીત્યાહ નચેતિ ॥ 5-77-8 નિરામયં કુશલમ્ ॥ 5-77-9 કાર્યતાં ઔચિત્યમ્। કાર્યં કર્મ ॥ 5-77-14 સમાહૂતો દ્યૂતાર્થમ્ ॥ 5-77-15 નિર્ગતઃ નિશ્ચયેન પ્રાપ્તઃ ॥ 5-77-16 કથંચ કથમપિ। મુખ્યા ફલવતી। મૃદુના સામ્ના। ઇતરેણ યુદ્ધેન ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 078
॥ શ્રીઃ ॥
5.78. અધ્યાયઃ 078
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષ્ણેન અર્જુનંપ્રતિ દણ્ડાર્હે સુયોધને શમકરણસ્ય દુશ્શકત્વાભિધાનપૂર્વકં યુધિષ્ઠિરગૌરવેણ સ્વસ્ય તદર્થં પ્રયતનકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-78-0 (34577)
શ્રીભગવાનુવાચ। 5-78-0x (3629)
એવમેતન્મહાબાહો યથા વદસિ પાણ્ડવ।
પાણ્ડવાનાં કુરૂણાં ચ પ્રતિપત્સ્યે નિરામયમ્।
સર્વં ત્વિદં મમાયત્તં બીભત્સો કર્મણોર્દ્વયોઃ ॥ 5-78-1 (34578)
ક્ષેત્રં હિ રસવચ્છુદ્ધં કર્મણૈવોપપાદિતમ્।
ઋતે વર્ષાન્ન કૌન્તેય જાતુ નિર્વર્તયેત્ફલમ્ ॥ 5-78-2 (34579)
તત્ર વૈ પૌરુષં બ્રૂયુરાસેકં યત્ર કારિતમ્।
તત્ર ચાપિ ધ્રુવં પશ્યેચ્છોષણં દૈવકારિતમ્॥ 5-78-3 (34580)
તદિદં નિશ્ચિત્તં બુદ્ધ્યા પૂર્વૈરપિ મહાત્મભિઃ ।
દૈવે ચ માનુષે ચૈવ સંયુક્તં લોકકારણમ્ ॥ 5-78-4 (34581)
અહં હિ તત્કરિષ્યામિ પરં પુરુષકારતઃ ।
દેવં તુ ન મયા શક્યં કર્મ કર્તું કથંચન ॥ 5-78-5 (34582)
સ હિ ધર્મં ચ લોકં ચ ત્યક્ત્વા ચરતિ દુર્મતિઃ।
ન હિ સન્તપ્યતે તેન તથારૂપેણ કર્મણા ॥ 5-78-6 (34583)
તથાપિ બુદ્ધિં પાપિષ્ઠાં વર્ધયન્ત્યસ્ય મન્ત્રિણઃ ।
શકુનિઃ સૂતપુત્રશ્ચ ભ્રાતા દુઃશાસનસ્તથા ॥ 5-78-7 (34584)
સ હિ ત્યાગેન રાજ્યસ્ય ન શમં સમુપૈષ્યતિ।
અન્તરેણ વધં પાર્થ સાનુબન્ધઃ સુયોધનઃ ॥ 5-78-8 (34585)
ન ચાપિ પ્રણિપાતેન ત્યક્તુમિચ્છતિ ધર્મરાટ્ ।
યાચ્યમાનશ્ચ રાજ્યં સ ન પ્રજાસ્યતિ દુર્મતિઃ ॥ 5-78-9 (34586)
ન તુ મન્યે સ તદ્વાચ્યો યદ્યુધિષ્ઠિરશાતનમ્ ।
ઉક્તં પ્રયોજનં યત્તુ ધર્મરાજેન ભારત ॥ 5-78-10 (34587)
તથા પાપસ્તુ તત્સર્વં ન કરિષ્યતિ કૌરવઃ ।
તસ્મિંશ્ચાક્રિયમાણેઽસૌ લોકે વધ્યો ભવિષ્યતિ ॥ 5-78-11 (34588)
મમ ચાપિ સ વધ્યો હિ જગતશ્ચાપિ ભારત ।
તેન કૌમારકે યૂયં સર્વે વિપ્રકૃતાઃ સદા ॥ 5-78-12 (34589)
વિપ્રલુપ્તં ચ વો રાજ્યં નૃશંસેન દુરાત્મના।
ન ચોપશામ્યતે પાપઃ શ્રિયં દૃષ્ટ્વા યુધિષ્ઠિરે ॥ 5-78-13 (34590)
અસકૃચ્ચાપ્યહં તેન ત્વત્કૃતે પાર્થ ભેદિતઃ ।
ન મયા તદ્ગૃહીતં ચ પાપં તસ્ય ચિકીર્ષેતમ્ ॥ 5-78-14 (34591)
જાનાસિ હિ મહાબાહો ત્વમપ્યસ્ય પરં મતમ્।
પ્રિયં ચિકીર્ષમાણં ચ ધર્મરાજસ્ય મામપિ ॥ 5-78-15 (34592)
સંજાનંસ્તસ્ય ચાત્માનં મમ ચૈવ પરં મતમ્।
અજાનન્નિવ માં કસ્માદર્જુનાદ્યાભિશઙ્કસે ॥ 5-78-16 (34593)
યચ્ચાપિ પરમં દિવ્યં તચ્ચાપ્યનુગતં ત્વયા।
વિધાનં વિહિતં પાર્થ કથં શર્મ ભવેત્પરૈઃ ॥ 5-78-17 (34594)
યત્તુ વાચા મયા શક્યં કર્મણા વાઽપિ પાણ્ડવ ।
કરિષ્યે તદહં પાર્થ ન ત્વાશંસે શમં પરૈઃ ॥ 5-78-18 (34595)
કથં ગોહરણે હ્યુક્તો નૈતચ્છર્મ તથા હિતમ્ ।
યાચ્યમાનો હિ ભીષ્મેણ સંવત્સરગતેઽધ્વનિ ॥ 5-78-19 (34596)
તદૈવ તે પરાભૂતા યદા સઙ્કલ્પિતાસ્ત્વયા।
લવશઃ ક્ષણશશ્ચાપિ ન ચ તુષ્ટઃ સુયોધનઃ ॥ 5-78-20 (34597)
સર્વથા તુ મયા કાર્યં ધર્મરાજસ્ય શાસનમ્ ।
વિભાવ્યં તસ્ય ભૂયશ્ચ કર્મ પાપં દુરાત્મનઃ ॥ ॥ 5-78-21 (34598)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ અષ્ટસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-78-1 દ્વયોઃ કર્મણોઃ શમયુદ્ધયોર્મધ્યે ઇદં અનામયમ્ ॥ 5-78-4 સંયુક્તં આહિતમ્। લોકકારણં લોકહિતસાધનમ્ ॥ 5-78-17 દિવ્યં વિધાનં ભૂભારાપહારાર્થં સ્વર્ગાદ્દેવાનામવતરણમ્ ॥ 5-78-18 આશંસે સંભાવયામિ ॥ 5-78-19 ભીષ્મેણ એતચ્છર્મ યાચ્યમાનોપિ સઃ હિતં કથં નોક્તઃ અપિતુ ઉક્તઃ। સંવત્સરગતે ગતસંવત્સરે ॥ 5-78-20 સંકલ્પિતાઃ વધ્યત્વેન નિશ્ચિતાઃ ॥ 5-78-21 વિભાવ્યં વિચારણીયમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 079
॥ શ્રીઃ ॥
5.79. અધ્યાયઃ 079
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
નકુલેન શ્રીકૃષ્ણંપ્રતિ સ્વસ્ય શમે અભિસન્ધિપ્રદર્શનપૂર્વકં સન્ધિકરણસ્ય તેન સુશકત્વાભિધાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-79-0 (34599)
નકુલ ઉવાચ। 5-79-0x (3630)
ઉક્તં બહુવિધં વાક્યં ધર્મરાજેન માધવ।
ધર્મજ્ઞેન વદાન્યેન શ્રુતં ચૈવ હિ તત્ત્વયા ॥ 5-79-1 (34600)
મતમાજ્ઞાય રાજ્ઞશ્ચ ભીમસેનેન માધવ ।
સંશમો બાહુવીર્ય ચ ખ્યાપિતં માધવાત્મનઃ ॥ 5-79-2 (34601)
તથૈવ ફાલ્ગુનેનાપિ યદુક્તં તત્ત્વયા શ્રુતમ્ ।
આત્મનશ્ચ મતં વીર કથિતં ભવતાઽસકૃત્ ॥ 5-79-3 (34602)
સર્વમેતદતિક્રમ્ય શ્રુત્વા પરમતં ભવાન્।
યત્પ્રાપ્તકાલં મન્યેથાસ્તત્કુર્યાઃ પુરુષોત્તમ ॥ 5-79-4 (34603)
તસ્મિંરતસ્મિન્નિમિત્તે હિ મતં ભવતિ કેશવ ।
પ્રાપ્તકાલં મનુષ્યેણ ક્ષમં કાર્યમરિન્દમ ॥ 5-79-5 (34604)
અન્યથા ચિન્તિતો હ્યર્થઃ પુનર્ભવતિ સોઽન્યથા ।
અનિત્યમતયો લોકે નરાઃ પુરુષસત્તમ ॥ 5-79-6 (34605)
અન્યથાબુદ્ધયો હ્યાસન્નસ્માસુ વનવાસિષુ।
અદૃશ્યેષ્વન્યથા કૃષ્ણ દૃશ્યેષુ પુનરન્યથા ॥ 5-79-7 (34606)
અસ્માકમપિ વાર્ષ્ણેય વને વિચરતાં તદા।
ન તથા પ્રણયો રાજ્યે યથા સંપ્રતિ વર્તતે ॥ 5-79-8 (34607)
નિવૃત્તવનવાસાન્નઃ શ્રુત્વા વીર સમાગતાઃ ।
અક્ષૌહિણ્યો હિ સપ્તે માસ્ત્વત્પ્રસાદાજ્જનાર્દન ॥ 5-79-9 (34608)
ઇમાન્હિ પુરુષવ્યાઘ્રાનચિન્ત્યબલપૌરુષાત્।
આત્તશસ્ત્રાન્રણે દૃષ્ટ્વા ન વ્યથેદિહ કઃ પુમાન્ ॥ 5-79-10 (34609)
સ ભવાન્કુરુમધ્યે તં સાન્ત્વપૂર્વં ભયોત્તરમ્।
બ્રૂયાદ્વાક્યં યથા મન્દો ન વ્યથેત સુયોધનઃ ॥ 5-79-11 (34610)
યુધિષ્ઠિરં ભીમસેનં બીભત્સું ચાપરાચિતમ્ ।
સહદેવં ચ માં ચૈવ ત્વાં ચ રામં ચ કેશવ॥ 5-79-12 (34611)
સાત્યકિં ચ મહાવીર્યં વિરાટં ચ મહાત્મજમ્।
દ્રુપદં ચ મહામાત્યં ધૃષ્ટદ્યુમ્નં ચ માધવ॥ 5-79-13 (34612)
કાશિરાજં ચ વિક્રાન્તં ધૃષ્ટકેતું ચ ચેદિપમ્ ।
માંસશોણિતભૃન્મર્ત્યઃ પ્રતિયુધ્યેત કો યુધિ ॥ 5-79-14 (34613)
સ ભવાન્ગમનાદેવ સાધયિષ્યત્યસંશયમ્।
ઇષ્ટમર્થં મહાબાહો ધર્મરાજસ્ય કેવલમ્॥ 5-79-15 (34614)
વિદુરશ્ચૈવ ભીષ્મશ્ચ દ્રોણશ્ચ સહબાહ્લિકઃ ।
શ્રેયઃ સમર્થા વિજ્ઞાતુમુચ્યમાનાસ્ત્વયાઽનઘ ॥ 5-79-16 (34615)
તે ચૈનમનુનેષ્યન્તિ ધૃતરાષ્ટ્રં જનાધિપમ્ ।
તં ચ પાપસમાચારં સહામાત્યં સુયોધનમ્ ॥ 5-79-17 (34616)
શ્રોતા ચાર્થસ્ય વિદુરસ્ત્વં ચ વક્તા જનાર્દન ।
કમિવાર્થં નિવર્તન્તં સ્થાપયેતાં ન વર્ત્મનિ ॥ ॥ 5-79-18 (34617)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ એકોનાશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-79-18 અર્થં પ્રયોજનમ્ । નિવર્તન્તં ભ્રશ્યન્તમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 080
॥ શ્રીઃ ॥
5.80. અધ્યાયઃ 080
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સહદેવેન શ્રીકૃષ્ણંપ્રતિ કુરૂણાં શમાભિસન્ધાવપિ યુદ્ધપક્ષસ્યૈવ સ્થાપનકથનમ્ ॥ 1 ॥ સાત્યકિના સહદેવપક્ષાનુમોદને યોધાનાં સર્ષાત્સિંહનાદઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-80-0 (34618)
સહદેવ ઉવાચ। 5-80-0x (3631)
યદેતત્કથિતં રાજ્ઞા ધર્મ એષ સનાતનઃ।
યથા ચ યુદ્ધમેવ સ્યાત્તથા કાર્યમરિન્દમ ॥ 5-80-1 (34619)
યદિ પ્રસમમિચ્છેયુઃ કુરવઃ પાણ્ડવૈઃ સહ।
તથાપિ યુદ્ધં દાશાર્હ યોજયેથાઃ સહૈવ તૈઃ ॥ 5-80-2 (34620)
કથં નુ દૃષ્ટ્વા પાઞ્ચાલીં તથા કૃષ્ણ સભાગતામ્।
અવધેન પ્રશામ્યેત મમ મન્યુઃ સુયોધને ॥ 5-80-3 (34621)
યદિ ભીમાર્જુનૌ કૃષ્ણ ધર્મરાજશ્ચ ધાર્મિકઃ ।
ધર્મમુત્સૃજ્ય તેનાહં યોદ્ધુમિચ્છામિ સંયુગે ॥ 5-80-4 (34622)
બ્રૂહિ મદ્વચનં કૃષ્ણ સુયોધનમપણ્ડિતમ્।
કૃચ્છ્રે વને વા વસ્તવ્યં પુરે વા નાગસાહ્વયે ॥ 5-80-5 (34623)
સાત્યકિરુવાચ। 5-80-6x (3632)
સત્યમાહ મહાબાહો સહદેવો મહામતિઃ।
દુર્યોધનવધે શાન્તિસ્તસ્ય કોપસ્ય મે ભવેત્ ॥ 5-80-6 (34624)
ન જાનાસિ યથા દૃષ્ટ્વા ચીરાજિનધરાન્વને।
તવાપિ મન્યુરુદ્ધૂતો દુઃખિતાન્પ્રેક્ષ્ય પાણ્ડવાન્ ॥ 5-80-7 (34625)
તસ્માન્માદ્રીસુતઃ શૂરો યદાહ રણકર્કશઃ।
વચનં સર્વયોધાનાં તન્મતં પુરુષોત્તમ ॥ 5-80-8 (34626)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-80-9x (3633)
એવં વદિ વાક્યં તુ યુયુધાને મહામતૌ।
સુભીમઃ સિંહનાદોઽભૂદ્યોધાનાં તત્ર સર્વશઃ ॥ 5-80-9 (34627)
સર્વે હિ સર્વશો વીરાસ્તદ્વચઃ પ્રત્યપૂજયન્।
સાધુસાધ્વિતિ શૈનેયં હર્ષયન્તો યુયુત્સવઃ ॥ ॥ 5-80-10 (34628)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ અશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-80-4 યદિ યદ્યપિ ભીમાદયો ધાર્મિકાઃ સ્યુઃ તથાપિ અહં ધર્મમુત્સૃજ્ય તેન સહ યોદ્ધૃમિચ્છામિ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 081
॥ શ્રીઃ ॥
5.81. અધ્યાયઃ 081
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષ્ણેન દ્યૂતસભાયાં સ્વાનુભૂતદુઃસહદુઃખમભિનિવેદ્ય રુદન્તીં દ્રૌપદીંપ્રતિ સુયોધનાદિનિધનપ્રતિજ્ઞાનપૂર્વકં સમાશ્વાસનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-81-0 (34629)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-81-0x (3634)
રાજ્ઞસ્તુ વચનં શ્રુત્વા ધર્માર્થસહિતં હિતમ્।
કૃષ્ણા દાશાર્હમાસીનમબ્રવીચ્છોકકર્શિતા ॥ 5-81-1 (34630)
સુતા દ્રુપદરાજસ્ય સ્વસિતાયતમૂર્ધજા ।
સંપૂજ્ય સહદેવં ચ સાત્યકિં ચ મહારથમ્ ॥ 5-81-2 (34631)
ભીમસેનં ચ સંશાન્તં દૃષ્ટ્વા પરમદુર્મનાઃ ।
અશ્રુપૂર્ણેક્ષણા વાક્યમુવાચેદં મનસ્વિની ॥ 5-81-3 (34632)
વિદિતં તે મહાબાહો ધર્મજ્ઞ મધુસૂદન ।
યથા નિકૃતિમાસ્થાય ભ્રંશિતાઃ પાણ્ડવાઃ સુખાત્॥ 5-81-4 (34633)
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રેણ સામાત્યેન જનાર્દન।
યથા ચ સઞ્જયો રાજ્ઞા મન્ત્રં રહસિ શ્રાવિતઃ ॥ 5-81-5 (34634)
યુધિષ્ઠિરસ્ય દાશાર્હ તચ્ચાપિ વિદિતં તવ।
યથોક્તઃ સઞ્જયશ્ચૈવ તચ્ચ સર્વં શ્રુતં ત્વયા ॥ 5-81-6 (34635)
પઞ્ચ નસ્તાત દીયન્તાં ગ્રામા ઇતિ મહાદ્યુતે।
અવિસ્થલં વૃકસ્થલં માકન્દીં વારણાવતમ્ ॥ 5-81-7 (34636)
અવસાનં મહાબાહો કંચિદેકં ચ પઞ્ચમમ્।
ઇતિ દુર્યોધનો વાચ્યઃ સુહૃદશ્ચાસ્ય કેશવ ॥ 5-81-8 (34637)
ન ચાપિ હ્યકરોદ્વાક્યં શ્રુત્વા કૃષ્ણ સુયોધનઃ ।
યુધિષ્ઠિરસ્ય દાશાર્હ શ્રીમતઃ સન્ધિમિચ્છતઃ ॥ 5-81-9 (34638)
અપ્રદાનેન રાજ્યસ્ય યદિ કૃષ્ણ સુયોધનઃ।
સન્ધિમિચ્છેન્ન કર્તવ્યં તત્ર ગત્વા કથંચન ॥ 5-81-10 (34639)
શક્ષ્યન્તિ હિ મહાબાહો પાણ્ડવાઃ સૃઞ્જયૈઃ સહ।
ધાર્તરાષ્ટ્રબલં ઘોરં ક્રુદ્ધં પ્રતિસમાસિતુમ્ ॥ 5-81-11 (34640)
ન હિ સામ્ના ન દાનેન શક્યોઽર્થસ્તેષુ કશ્ચન ।
તસ્માત્તેષુ ન કર્તવ્યા કૃપા તે મધુસૂદન ॥ 5-81-12 (34641)
સામ્ના દાનેન વા કૃષ્ણ યે ન શામ્યન્તિ શત્રવઃ।
યોક્તવ્યસ્તેષુ દણ્ડઃ સ્યાજ્જીવિતં પરિરક્ષતા ॥ 5-81-13 (34642)
તસ્માત્તેષુ મહાદણ્ડઃ ક્ષેપ્તવ્યઃ ક્ષિપ્રમચ્યુત।
ત્વયા ચૈવ મહાબાહો પાણ્ડવૈઃ સહ સૃઞ્જયૈઃ ॥ 5-81-14 (34643)
એતત્સમર્થં પાર્થાનાં તવ ચૈવ યશસ્કરમ્।
ક્રિયમાણં ભવેત્કૃષ્ણ ક્ષત્રસ્ય ચ સુખાવહમ્ ॥ 5-81-15 (34644)
ક્ષત્રિયેણ હિ હન્તવ્યઃ ક્ષત્રિયો લોભમાસ્થિતઃ।
અક્ષત્રિયો વા દાશાર્હ સ્વધર્મમનુતિષ્ઠતા ॥ 5-81-16 (34645)
અન્યત્ર બ્રાહ્મણાત્તાત સર્વપાપેષ્વવસ્થિતાત્।
ગુરુર્હિ સર્વવર્ણાનાં બ્રાહ્મણઃ પ્રસૃતાગ્રભુક્ ॥ 5-81-17 (34646)
યથાઽવધ્યે વધ્યમાને ભવેદ્દોષો જનાર્દન ।
સ વધ્યસ્યાવધે દૃષ્ટ ઇતિ ધર્મવિદો વિદુઃ ॥ 5-81-18 (34647)
યથા ત્વાં ન સ્પૃશેદેષ દોષઃ કૃષ્ણ તથા કુરુ।
પાણ્ડવૈઃ સહ દાશર્હૈઃ સૃઞ્જયૈશ્ચ સસૈનિકૈઃ ॥ 5-81-19 (34648)
પુનરુક્તં ચ વક્ષ્યામિ વિશ્રમ્ભેણ જનાર્દન।
કા તુ સીમન્તિની માદૃકં પૃથિવ્યામસ્તિ કેશવ ॥ 5-81-20 (34649)
સુતા દ્રુપદરાજસ્ય વેદિમધ્યાત્સમુત્થિતા।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય ભગિની તવ કૃષ્ણ પ્રિયા સખી ॥ 5-81-21 (34650)
આજમૂઢકુલં પ્રાપ્ત સ્નુષા પાણ્ડોર્મહાત્મનઃ ।
મહિષી પાણ્ડુપુત્રાણાં પઞ્ચેન્દ્રસમવર્ચસામ્ ॥ 5-81-22 (34651)
સુતા મે પઞ્ચભિર્વીરૈઃ પઞ્ચ જાતા મહારથાઃ ।
અભિમન્યુર્યથા કૃષ્ણ તથા તે તવ ધર્મતઃ ॥ 5-81-23 (34652)
સાઽહં કેશગ્રહં પ્રાપ્તા પરિક્લિષ્ટા સભાં ગતા।
પશ્યતાં પાણ્ડુપુત્રાણાં ત્વયિ જીવતિ કેશવ ॥ 5-81-24 (34653)
જીવસ્તુ પાણ્ડુપુત્રેષુ પઞ્ચાલેષ્વથ વૃષ્ણિષુ।
દાસીભાતાઽસ્મિ પાપાનાં સભામધ્યે વ્યવસ્થિતા ॥ 5-81-25 (34654)
નિરમર્ષેષ્વચેષ્ટેષુ પ્રેક્ષ્યમાણેષુ પાણ્ડુષુ ।
પાહિ મામિતિ ગોવિન્દ મનસા ચિન્તિતોસિ મે ॥ 5-81-26 (34655)
યત્ર માં ભગવાન્રાજા શ્વશુરો વાક્યમબ્રવીત્।
વરં વૃણીષ્વ પાઞ્ચાલિ વરાર્હાઽસિ મતા મમ ॥ 5-81-27 (34656)
અદાસાઃ પાણ્ડવાઃ સન્તુ સરથાઃ સાયુધા ઇતિ।
મયોક્તે યત્ર નિર્મુક્તા વનવાસાય કેશવ ॥ 5-81-28 (34657)
એવંવિધાનાં દુઃખાનામભિજ્ઞોઽસિ જનાર્દન ।
ત્રાયસ્વ પુણ્ડરીકાક્ષ સભર્તૃજ્ઞાતિબાન્ધવાન્ ॥ 5-81-29 (34658)
નન્વહં કૃષ્ણ ભીષ્મસ્ય ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ચોભયોઃ ।
શ્નુષા ભવામિ ધર્મેણ સાઽહં દાસીકૃતા બલાત્ ॥ 5-81-30 (34659)
ધિક્પાર્થસ્ય ધનુષ્મત્તાં ભીમસેનસ્ય ધિગ્બલમ્।
યત્ર દુર્યોધનઃ કૃષ્ણ મુહૂર્તમપિ જીવતિ ॥ 5-81-31 (34660)
યદિ તેઽહમનુગ્રાહ્યા યદિ તેઽસ્તિ કૃપા મયિ।
ધાર્તરાષ્ટ્રેષુ વૈ કોપઃ સર્વઃ કૃષ્ણ વિધીયતામ્ ॥ 5-81-32 (34661)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-81-33x (3635)
ઇત્યુક્ત્વા મૃદુસંહારં વૃજિનાગ્રં સુદર્શનમ્।
સુનીલમસિતાપાઙ્ગી સર્વગન્ધાદિવાસિતમ્ ॥ 5-81-33 (34662)
સર્વલક્ષણસંપન્નં મહાભુજગવર્ચસમ્ ।
કેશપક્ષં વરારોહા ગૃહ્વ વામેન પાણિના ॥ 5-81-34 (34663)
પદ્માક્ષી પુણ્ડરીકાક્ષમુપેત્ય ગજગામિની ।
અશ્રુપૂર્ણેક્ષણા કૃષ્ણા કૃષ્ણં વચનમબ્રવીત્ ॥ 5-81-35 (34664)
અયં તે પુણ્ડરીકાક્ષ દુઃશાસનકરોદ્ધૃતઃ।
સ્મર્તવ્યઃ સર્વકાર્યેષુ પરેષાં સન્ધિમિચ્છતામ્ ॥ 5-81-36 (34665)
યદિ ભીમાર્જુનૌ કૃષ્ણ કૃપણૌ સન્ધિકામુકૌ ।
પિતા મે યોત્સ્યતે વૃદ્ધઃ સહ પુત્રૈર્મહારથૈઃ ॥ 5-81-37 (34666)
પઞ્ચ ચૈવ મહાવીર્યાઃ પુત્રા મે મધુસૂદન ।
અભિમન્યું પુરસ્કૃત્ય યોત્સ્યન્તે કુરુભિઃ સહ ॥ 5-81-38 (34667)
દુઃશાસનભુજં શ્યામં સંછિન્નં પાંસુકુણ્ઠિતમ્।
યદ્યહં તુ ન પશ્યામિ કા શાન્તિર્હૃદયસ્ય મે ॥ 5-81-39 (34668)
ત્રયોદશ હિ વર્ષાણિ પ્રતીક્ષન્ત્યા ગતાનિ મે।
વિધાય હૃદયે મન્યું પ્રદીપ્તમિવ પાવકમ્ ॥ 5-81-40 (34669)
વિદીર્યતે મે હૃદયં ભીમવાક્શલ્યપીડિતમ્ ।
યોઽયમદ્ય મહાબાહુર્ધર્મમેવાનુપશ્યતિ ॥ 5-81-41 (34670)
ઇત્યુક્ત્વા બાષ્પરુદ્ધેન કણ્ઠેનાયતલોચના ।
રુરોદ કૃષ્ણા સોત્કમ્પં સસ્વરં બાષ્પગદ્ગદમ્ ॥ 5-81-42 (34671)
સ્તનૌ પીનાયતશ્રોણી સહિતાવભિવર્ષતી।
દ્રવીભૂતમિવાત્યુષ્ણં મુઞ્ચન્તી વારિ નેત્રજમ્ ॥ 5-81-43 (34672)
તામુવાચ મહાબાહુઃ કેશવઃ પરિસાન્ત્વયન્।
અચિરાદ્દ્રક્ષ્યસે કૃષ્ણે રુદતીર્ભરતસ્ત્રિયઃ ॥ 5-81-44 (34673)
એવં તા ભીરુ રોસ્ત્યન્તિ નિહતજ્ઞાતિબાન્ધવાઃ।
હતમિત્રા હતબલા યેષાં ક્રુદ્ધાઽસિ ભામિની ॥ 5-81-45 (34674)
અહં ચ તત્કરિષ્યામિ ભીમાર્જુનયમૈઃ સહ ।
યુધિષ્ઠિરનિયોગેન દૈવાચ્ચ વિધિનિર્મિતાત્ ॥ 5-81-46 (34675)
ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ કાલપક્વા ન ચેચ્છૃણ્વન્તિ મે વચઃ।
શેષ્યન્તે નિહતા ભૂમૌ શ્વસૃગાલાદનીકૃતાઃ ॥ 5-81-47 (34676)
ચલેદ્ધિ હિમવાઞ્શૈલો મેદિની શતધા ભવેત્।
દ્યૌઃ પતેચ્ચ સનક્ષત્રા ન મે મોઘં વચો ભવેત્ ॥ 5-81-49a` શુષ્યેત્તોયનિધિઃ કૃષ્ણે ન મે મોઘં વચો ભવેત્।'
સત્યં તે પ્રતિજાનામિ કૃષ્ણે બાષ્પો નિગૃહ્યતામ્ ।
હતામિત્રાઞ્શ્રિયા યુક્તાનચિદાદ્દ્રક્ષ્યસે પતીન્ ॥ ॥ 5-81-48 (34677)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ એકાશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-81-11 પ્રતિસમાસિતું પ્રતિપક્ષતયા સ્થાતુમ્ ॥ 5-81-15 સમર્થં યુક્તમ્ ॥ 5-81-17 પ્રમૃતં પ્રદત્તં ચ તદગ્રં ચ તસ્ય ભોક્તા પ્રસૃતાગ્રભુક્ ॥ 5-81-33 મૃદુસંહારં વેણીરૂપેણ સમાહૃતમપિ મૃદુમ્। વૃજિનાગ્રં કુટિલાગ્રં કેશવત્સૂક્ષ્માગ્રં વા। વૃજિનઃ કુટિલેઽન્યવદિતિ વિશ્વઃ। સુદર્શનં રમણીયમ્ ॥ 5-81-45 રોત્સ્યન્તિ રોદિષ્યન્તિ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 082
॥ શ્રીઃ ॥
5.82. અધ્યાયઃ 082
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરાદિભિરનુગમ્યમાનેન શ્રીકૃષ્ણેન રથમધિરુહ્ય સાત્યકિના સહ હાસ્તિનપુરંપ્રતિ પ્રસ્થાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-82-0 (34678)
અર્જુન ઉવાચ। 5-82-0x (3636)
કુરૂણામદ્ય સર્વેષાં ભવાન્સુહૃદનુત્તમઃ।
સંબન્ધી દયિતો નિત્યમુભયોઃ પક્ષયોરપિ ॥ 5-82-1 (34679)
પાણ્ડવૈર્ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં પ્રતિપાદ્યમનામયમ્।
સમર્થઃ પ્રશમં ચૈવ કર્તુમર્હસિ કેશવ ॥ 5-82-2 (34680)
ત્વમિત્તઃ પુણ્ડરીકાક્ષ સુયોધનમમર્ષણમ્ ।
શાન્ત્યર્થં ભ્રાતરં બ્રૂયા યત્તદ્વાચ્યમમિત્રહન્ ॥ 5-82-3 (34681)
ત્વયા ધર્માર્થયુક્તં ચેદુક્તં શિવમનામયમ્।
હિતં નાદાસ્યતે બાલો દિષ્ટસ્ય વશમેષ્યતિ ॥ 5-82-4 (34682)
શ્રીભગવાનુવાચ। 5-82-5x (3637)
ધર્મ્યમસ્મદ્ધિતં ચૈવ કુરૂણાં યદનામયમ્।
એષ યાસ્યામિ રાજાનં ધૃતરાષ્ટ્રમભીપ્સયા ॥ 5-82-5 (34683)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-82-6x (3638)
તતો વ્યપેતે તમસિ સૂર્યે વિમલ ઉદ્ગતે ।
મૈત્રે મુહૂર્તે સંપ્રાપ્તે મદ્વર્ચિષિ દિવાકરે ॥ 5-82-6 (34684)
કૌમુદે માસિ રેવત્યાં શરદન્તે હિમાગમે ।
સ્ફીતસસ્યસુખે કાલે કલ્યઃ સત્વવતાં વરઃ ॥ 5-82-7 (34685)
મઙ્ગલ્યાઃ પુણ્યનિર્ઘોષા વાચઃ શ્રૃણ્વંશ્ચ સૂનૃતાઃ ।
બ્રાહ્મણાનાં પ્રતીતાનામૃષીણામિવ વાસવઃ ॥ 5-82-8 (34686)
કૃત્વા પૌર્વાહ્ણિકં કૃત્યં સ્નાતઃ શુચિરલઙ્કૃતઃ ।
ઉપતસ્થે વિવસ્વન્તં પાવકં ચ જનાર્દનઃ ॥ 5-82-9 (34687)
ઋષભં પૃષ્ઠ આલભ્ય બ્રાહ્મણાનભિવાદ્ય ચ।
અગ્નિં પ્રદક્ષિણં કૃત્વા પશ્યન્કલ્યાણમગ્રતઃ ॥ 5-82-10 (34688)
તત્પ્રતિજ્ઞાય વચનં પાણ્ડવસ્ય જનાર્દનઃ।
શિનેર્નપ્તારમાસીનમભ્યભાષત સાત્યકિમ્ ॥ 5-82-11 (34689)
રથ આરોપ્યતાં શઙ્ખશ્ચક્રં ચ ગદયા સહ।
ઉપાસઙ્ગાશ્ચ શક્ત્યશ્ચ સર્વપ્રહરણાનિ ચ ॥ 5-82-12 (34690)
દુર્યોધનશ્ચ દુષ્ટાત્મા કર્ણશ્ચ સહસૌબલઃ ।
ન ચ શત્રુરવજ્ઞેયો દુર્બલોઽપિ બલીયસા ॥ 5-82-13 (34691)
તતસ્તન્મતમાજ્ઞાય કેશવસ્ય પુનઃસરાઃ ।
પ્રસસ્ત્નુર્યોજયિષ્યન્તો રથં ચક્રગદાભૃતઃ ॥ 5-82-14 (34692)
તં દીપ્તમિવ કાલાગ્નિમાકાશગમિવાશુગમ્ ।
સૂર્યચન્દ્રપ્રકાશાભ્યાં ચક્રાભ્યાં સમલઙ્કૃતમ્॥ 5-82-15 (34693)
અર્ધચન્દ્રૈશ્ચ ચન્દ્રૈશ્ચ મત્સ્યૈઃ સમૃગપક્ષિભિઃ ।
પુષ્પૈશ્ચ વિવિધૈશ્ચિત્રં મણિરત્નૈશ્ચ સર્વશઃ ॥ 5-82-16 (34694)
તરુણાદિત્યસઙ્કાશં બૃહન્તં ચારુદર્શનમ્ ।
મણિહેમવિચિત્રાઙ્ગં સુધ્વજં સુપતાકિનમ્ ॥ 5-82-17 (34695)
સૂપસ્કરમનાધૃષ્યં વૈયાઘ્રપરિવારણમ્।
યશોઘ્નં પ્રત્યમિત્રાણાં યદૂનાં નન્દિવર્ધનમ્ ॥ 5-82-18 (34696)
વાજિભિઃ શૈબ્યસુગ્રીવમેધપુષ્પબલાહકૈઃ ।
સ્નાતૈઃ સંપાદયામાસુઃ સંપન્નૈઃ સર્વસંપદા ॥ 5-82-19 (34697)
મહિમાનં તુ કૃષ્ણસ્ય ભૂય એવાભિવર્ધયન્।
સુઘોષઃ પતગેન્દ્રેણ ધ્વજેન યુયુજે રથઃ ॥ 5-82-20 (34698)
તં મેરુશિખરપ્રખ્યં મેઘદુન્દુભિનિસ્વનમ્ ।
આરુરોહ રથં સૌરિર્વિમાનમિવ કામગમ્ ॥ 5-82-21 (34699)
તતઃ સાત્યકિમારોપ્ય પ્રયયૌ પુરુષોત્તમઃ।
પૃથિવીં ચાન્તરિક્ષં ચ રથઘોષેણ નાદયન્ ॥ 5-82-22 (34700)
વ્યપોઢાભ્રસ્તતઃ કાલઃ ક્ષણેન સમપદ્યત।
શિવશ્ચાનુવવૌ વાયુઃ પ્રશાન્તમભવદ્રજઃ ॥ 5-82-23 (34701)
પ્રદક્ષિણાનુલોમાશ્ચ મઙ્ગલ્યા મૃગપક્ષિણઃ।
પ્રયાણે વાસુદેવસ્ય બભૂવુરનુયાયિનઃ ॥ 5-82-24 (34702)
મઙ્ગલ્યાર્થપ્રદૈઃ શબ્દૈરન્વવર્તન્ત સર્વશઃ।
સારસાઃ શતપત્રાશ્ચ હંસાશ્ચ મધુસૂદનમ્ ॥ 5-82-25 (34703)
મન્ત્રાહુતિમહાહોમૈર્હૂયમાનશ્ચ પાવકઃ ।
પ્રદક્ષિણશિખો ભૂત્વા વિધૂમઃ સમપદ્યત ॥ 5-82-26 (34704)
વસિષ્ઠો વામદેવશ્ચ ભૂરિદ્યુમ્નો ગયઃ ક્રથઃ।
શુકનારદવાલ્મીકા મરુત્તઃ કુશિકો ભૃગુઃ ॥ 5-82-27 (34705)
દેવબ્રહ્મર્ષયશ્ચૈવ કૃષ્ણં યદુસુખાવહમ્।
પ્રદક્ષિણમવર્તન્ત સહિતા વાસવાનુજમ્ ॥ 5-82-28 (34706)
એવમેતૈર્મહાભાગૈર્મહર્ષિગણસાધુભિઃ ।
પૂજિતઃ પ્રયયૌ કૃષ્ણઃ કુરૂણાં સદનં પ્રતિ ॥ 5-82-29 (34707)
` દેવતાભ્યો નમસ્કૃત્ય બ્રાહ્મણાન્સ્વસ્તિ વાચ્ય ચ।
પ્રયયૌ પુણ્ડરીકાક્ષઃ સાત્યકેન સહાચ્યુતઃ ॥ 5-82-30 (34708)
તં પ્રયાન્તમનુપ્રાયાત્કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ।
ભીમસેનાર્જુનૌ ચોભૌ માદ્રીપુત્રૌ ચ પાણ્ડવૌ ॥ 5-82-31 (34709)
ચેકિતાનશ્ચ વિક્રાન્તો ધૃષ્ટકેતુશ્ચ ચેદિપઃ ।
દ્રુપદઃ કાશિરાજશ્ચ શિખણ્ડી ચ મહારથઃ ॥ 5-82-32 (34710)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ સપુત્રશ્ચ વિરાટઃ કેકયૈઃ સહ।
સંસાધનાર્થં પ્રયયુઃ ક્ષત્રિયાઃ ક્ષત્રિયર્ષભમ્ ॥ 5-82-33 (34711)
તતોઽનુવ્રજ્ય ગોવિન્દં ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
રાજ્ઞાં સકાશે દ્યુતિમાનુવાચેદં વચસ્તદા ॥ 5-82-34 (34712)
યો વૈ ન કામાન્ન ભયાન્ન લોભાન્નાર્થકારણાત્।
અન્યાયમનુવર્તેત સ્થિરબુદ્ધિરલોલુપઃ ॥ 5-82-35 (34713)
ધર્મજ્ઞો ધૃતિમાન્પ્રાજ્ઞઃ સર્વભૂતેષુ કેશવઃ ।
ઈશ્વરઃ સર્વભૂતાનાં દેવદેવઃ સનાતનઃ ॥ 5-82-36 (34714)
તં સર્વગુણસંપન્નં શ્રીવત્સકૃતલક્ષણમ્।
સંરિષ્વજ્ય કૌન્તેયઃ સન્દેષ્ટુમુપચક્રમે ॥ ॥ 5-82-37 (34715)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ દ્વ્યશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-82-2 પ્રતિપાદ્યં સંપાદ્યાત્। અનામયં કુશલમ્ ॥ 5-82-5 અભીપ્સયા પ્રાપ્તુમિચ્છયા ॥ 5-82-7 કૌમુદે કર્તિકે ॥ 5-82-11 પ્રતિજ્ઞાય અનુસ્મૃત્ય ॥ 5-82-15 આકાશગઃ સૂર્યઃ ॥ 5-82-18 સૂપસ્કરં શોભનૈરુપકરણૈરુપેતામ્। નન્દિવર્ધનં આનન્દવર્ધનમ્ ॥ 5-82-19 સંપાદયામાસુઃ સજ્જીકૃતવન્તઃ ॥ 5-82-33 સંસાધનાર્થં કાર્યનિષ્પત્ત્યર્થમ્ ॥ 5-82- 5-82- 5-82-ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 083
॥ શ્રીઃ ॥
5.83. અધ્યાયઃ 083
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ શ્રીકૃષ્ણે પૃથાંપ્રતિ કુશલપ્રશ્નપૂર્વકસ્વભિદ્ધાદનનિવેદનસમાશ્વાસનપ્રાર્થના ॥ 1 ॥ શ્રીકૃષ્ણસ્ય મધ્યેમાર્ગં તામદગ્ન્યાદિમહર્ષિસમાગમઃ ॥ 2 ॥ મહર્ષિભિઃ શ્રીકૃષ્ણે ધૃતરાષ્ટ્રાદિભિઃ સહ તત્સંવાદશુશ્રૂષયા તત્ર સ્વાગમનનિવેદનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-83-0 (34716)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 5-83-0x (3639)
યા સા બાલ્યાત્પ્રભૃત્યસ્માન્પર્યવર્ધયતાબલા।
ઉપવાસતપઃશીલા સદા સ્વસ્ત્યયને રતા ॥ 5-83-1 (34717)
દેવતાતિથિપૂજાસુ ગુરુશુશ્રૂષણે રતા।
વત્સલા પ્રિયપુત્રા ચ માતાઽસ્માકં જનાર્દન ॥ 5-83-2 (34718)
સુયોધનભયાદ્યા નો ત્રાયતામિત્રકર્શન ।
મહતો મૃત્યુસંબાધુદ્દુસ્તરાન્નૌરિવાર્ણવાત્ ॥ 5-83-3 (34719)
અસ્મત્કૃતે ચ સતતં યયા દુઃખાનિ માધવ ।
અનુભૂતાન્યદુઃખાર્હાં તાં સ્મ પૃચ્છેરનામયમ્ ॥ 5-83-4 (34720)
ભૃશમાશ્વાસયેશ્ચૈનાં પુત્રશોકપરિપ્લુતામ્ ।
અભિવાદ્ય સ્વજેથાસ્ત્વં પાણ્ડવાન્પરિકીર્તયન્ ॥ 5-83-5 (34721)
ઊઢાત્પ્રભૃતિ દુઃખાનિ શ્વશુરાણામરિન્દમ।
નિરાકારાઽતદર્હા ચ પશ્યન્તી દુઃખમશ્રુતે ॥ 5-83-6 (34722)
અપિ જાતુ સ કાલઃ સ્યાત્કૃષ્ણ દુઃખવિપર્યયઃ ।
યદહં માતરં ક્લિષ્ટાં સુખં દદ્યામરિન્દમ ॥ 5-83-7 (34723)
પ્રવ્રજન્તોઽનુધાવન્તીં કૃપણાં પુત્રગૃદ્ધિનીમ્ ।
રુદતીમપહાયૈનામગચ્છામ વયં વનમ્ ॥ 5-83-8 (34724)
સા નૂનં મ્રિયતે દુઃખૈઃ સા ચેજ્જીવતિ કેશવ।
તથા પુત્રાધિભિર્ગાઢમાર્તામર્ચય સત્કૃત ॥ 5-83-9 (34725)
અભિવાદ્યાઽથ સા કૃષ્ણ ત્વયા મદ્વચવાદ્વિભો ।
ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ કૌરવ્યો રાજાનશ્ચ વયોધિકાઃ ॥ 5-83-10 (34726)
ભીષ્મં દ્રોણં કૃપં ચૈવ મહારાજં ચ વાહ્લિકમ્।
દ્રૌણિં ચ સોમદત્તં ચ સર્વાંશ્ચ ભરતાન્પૃથક્ ॥ 5-83-11 (34727)
` યથાવયો યથાસ્થાનં પ્રપદ્યસ્વ જનાર્દન।'
વિદુરં ચ મહાપ્રાજ્ઞં કુરૂણાં મન્ત્રધારિણમ્।
અગાધબુદ્ધિં મર્મજ્ઞં સ્વજેથા મધુસૂદન ॥ 5-83-12 (34728)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-83-13x (3640)
ઇત્યુક્ત્વા કેશવં તત્ર રાજમધ્યે યુધિષ્ઠિરઃ।
અનુજ્ઞાતો નિવવૃતે કૃષ્ણં કૃત્વા પ્રદક્ષિણમ્ ॥ 5-83-13 (34729)
વ્રજન્નેવ તુ બીભત્સુઃ સખાયં પુરુષર્ષભમ્ ।
અબ્રવીત્પરવીરઘ્રં દાશાર્હમપરાજિતમ્ ॥ 5-83-14 (34730)
યદસ્માકં વિભો વૃત્તં પુરા વૈ મન્ત્રનિશ્ચયે ।
અર્ધરાજ્યસ્ય ગોવિદ વિદિતં સર્વરાજસુ ॥ 5-83-15 (34731)
તચ્ચેદ્દદ્યાદખઙ્ગેન સત્કૃત્યાનવમત્ય ચ।
પ્રિયં મે સ્યાન્મહાબાહો મુચ્યેરન્મહતો ભયાત્ ॥ 5-83-16 (34732)
અતશ્ચેદન્યથાકર્તા ધાર્તરાષ્ટ્રોઽનુપાયવિત્।
અન્તં નૂનં કરિષ્યામિ ક્ષત્રિયાણાં જનાર્દન ॥ 5-83-17 (34733)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-83-18x (3641)
એવમુક્તે પાણ્ડવેન સમહૃષ્યદ્વૃકોદરઃ।
મુહુર્મુહુઃ ક્રોધવશાત્પ્રાવેપત ચ પાણ્ડવઃ ॥ 5-83-18 (34734)
વેપમાનશ્ચ કૌન્તેયઃ પ્રાક્રોશન્મહતો રજન્।
ધનઞ્જયવચઃ શ્રુત્વા હર્ષોત્સિક્તમના ભૃશમ્ ॥ 5-83-19 (34735)
તસ્ય તં નિનદં શ્રુત્વા સંપ્રાવેપન્ત ધન્વિનઃ ।
વાહનાનિ ચ સર્વામિ શકૃન્મૂત્રે પ્રમુસ્રુવુઃ ॥ 5-83-20 (34736)
ઇત્યુક્ત્વા કેશવં તત્ર તથા ચોહ્વા વિનિશ્ચયમ્।
અનુજ્ઞાતો નિવવૃતે પરિષ્વજ્ય જનાર્દનમ્ ॥ 5-83-21 (34737)
તેષુ રાજસુ સર્વેષુ નિવૃત્તેષુ જનાર્દનઃ।
તૂર્ણમભ્યગમદ્ધૃષ્ટઃ શૈબ્યસુગ્રીવવાહનઃ ॥ 5-83-22 (34738)
તે હયા વાસુદેવસ્ય દારુકેણ પ્રચોદિતાઃ ।
પન્થાનમાચેમુરિવ ગ્રસમાના ઇવામ્બરમ્ ॥ 5-83-23 (34739)
અથાપશ્યન્મહાબાહુર્ઋષીનધ્વનિ કેશવઃ ।
બ્રાહ્યા શ્રિયા દીપ્યમાનાન્સ્થિતાનુભયતઃ પથિ ॥ 5-83-24 (34740)
સોઽવતીર્ય રથાત્તૂર્ણમભિવાદ્ય જનાર્દનઃ।
યથાવૃત્તાનૃષીન્સર્વાનભ્યભાષત પૂજયન્॥ 5-83-25 (34741)
કચ્ચિલ્લોકેષુ કુશલં કચ્ચિદ્ધર્મઃ સ્વનુષ્ઠિતઃ ।
બ્રાહ્મણાનાં ત્રયો વર્ણાઃ કચ્ચિત્તિષ્ઠન્તિ શાસને ।
` પિતૃદેવાતિથિભ્યશ્ચ કચ્ચિત્પૂતા સ્વનુષ્ઠિતાઃ ॥' 5-83-26 (34742)
તેભ્યઃ પ્રયુજ્ય તાં પૂજાં પ્રોવાચ મધુસૂદનઃ।
ભગવન્તઃ ક્વ સંસિદ્ધાઃ કોઽવધિર્ભવતામિહ ॥ 5-83-27 (34743)
કિં વા કાર્યં ભગવતામહં કિં કરવાણિ યઃ ।
કેનાર્થેનોપપ્તંપ્રાપ્તા ભગવન્તો મહીતલમ્ ॥ 5-83-28 (34744)
` એવમુક્તાઃ કેશવેન મુનયઃ શંસિતવ્રતાઃ ।
નારદપ્રમુખાઃ સર્વે પ્રત્યનન્દન્ત કેશવમ્ ॥ 5-83-29 (34745)
અધશ્શિરાઃ સર્પમાલી મહર્ષિઃ સ હિ દેવલઃ ।
અર્વાવસુઃ સુજાનુશ્ચ મૈત્રેયઃ શુનકો બલી 5-83-30 (34746)
બકો દાલ્ભ્યઃ સ્થૂલશિરાઃ કૃષ્ણદ્વૈપાયનસ્તથા।
આપોદધૌમ્યો ધૌમ્યશ્ચ આણિમાણ્ડવ્યકૌશિકૌ ॥ 5-83-31 (34747)
દામોષ્ણીષસ્ત્રિષવણઃ પર્ણાદો ઘટજાનુકઃ।
મૌઞ્જાયનો વાયુભક્ષઃ પારાશર્યોઽથ શાલિકઃ ॥ 5-83-32 (34748)
શીલવાનશનિર્ધાતા શૂન્યપાલોઽકૃતવ્રણઃ।
શ્વેતકેતુઃ કહોલશ્ચ રામશ્ચૈવ મહાતપાઃ ॥' 5-83-33 (34749)
તમબ્રવીજ્જામદગ્ન્ય ઉપેત્ય મધુસૂદનમ્।
પરિષ્વજ્ય ચ ગોવિન્દં સુરાસુરપતેઃ સખા ॥ 5-83-34 (34750)
દેવર્ષયઃ પુણ્યકૃતો બ્રાહ્મણાશ્ચ બહુશ્રુતાઃ ।
રાજર્ષયશ્ચ દાશાર્હ માનયન્તિ તપસ્વિનઃ ॥ 5-83-35 (34751)
દૈવાસુરસ્ય દ્રુષ્ટારઃ પુરાણસ્ય મહામતે।
સમેત પાર્થિવં ક્ષત્રં દિદૃક્ષન્તશ્ચ સર્વતઃ।
સભાસદશ્ચ રાજાનસ્ત્વાં ચ સત્યં જનાર્દનમ્ ॥ 5-83-36 (34752)
એતન્મહત્પ્રેક્ષણીયં દ્રુષ્ટુમિચ્છામ કેશવ ॥ 5-83-37 (34753)
ધર્માર્થસહિતા વાચઃ શ્રોતુમિચ્છામ માધવ।
ત્વયોચ્યમાનાઃ કુરુષુ રાજમધ્યે પરન્તપ ॥ 5-83-38 (34754)
` સભાયાં મધુરા વાચઃ શુશ્રૂષન્તસ્ત્વયેરિતાઃ ।
કુરૂણાં પ્રતિવાચશ્ચ શ્રોતુમિચ્છામ માધવ ॥' 5-83-39 (34755)
ભીષ્મદ્રોણાદયશ્ચૈવ વિદુરશ્ચ મહામતિઃ ।
ત્વં ચ યાદવશાર્દૂલ સભાયાં વૈ સમેષ્યથ ॥ 5-83-40 (34756)
તવ વાક્યાનિ દિવ્યાનિ તથા તેષાં ચ માધવ।
શ્રોતુમિચ્છામ ગોવિન્દ સત્યાનિ ચ હિતાનિ ચ।
આપૃષ્ટોઽસિ મહાબાહો પુનર્દ્રક્ષ્યામહે વયમ્ ॥ 5-83-41 (34757)
યાહ્યવિઘ્નેન વૈ વીર દ્રક્ષ્યામસ્ત્વાં સભાગતમ્।
આસીનમાસને દિવ્યે બલતેજઃસમાહિતમ્ ॥ 5-83-42 (34758)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-83-43x (3642)
પ્રયાન્તં દેવકીપુત્રં પરવીરરુજો દશ।
મહારથા મહાબાહુમન્વયુઃ શસ્ત્રપાણયઃ ॥ 5-83-43 (34759)
પદાતીનાં સહસ્રં ચ સાદિનાં ચ પરન્તપ।
ભોજ્યં ચ વિપુલં રાજન્પ્રેષ્યાશ્ચ શતશોપરે ॥ ॥ 5-83-44 (34760)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ત્ર્યશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-83-6 ઊઢાત્ વિવાહાત્। શ્વશુરાણાં ગૃહે ઇતિ શેષઃ ॥ 5-83-36 પુરાણસ્ય દૈવાસુરસ્ય દેવાસુરસમુદાયસ્ય ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 084
॥ શ્રીઃ ॥
5.84. અધ્યાયઃ 084
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષ્ણપ્રયાણે કુરુપરાજયસૂચકદુર્નિમિત્તસમુત્પત્તિઃ ॥ 1 ॥ શ્રીકૃષ્ણસ્ય શુભશકુનસમુદયઃ ॥ 2 ॥ માર્ગે તત્રતત્ર વિપરગણાદ્યશ્વર્ચિતસ્ય કૃષ્ણસ્ય સાયાહ્ને વૃકસ્થલાભિગમનમ્ ॥ 3 ॥ તત્રત્યદ્વિજવ્રજપૂજિતસ્ય કૃષ્ણસ્ય તદ્ગૃહગમનાગમનપૂર્વકં તાન્ભોજયિત્વા તદ્રજન્યાં વૃકસ્થલે સુખસંવાસઃ ॥ 4 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-84-0 (34761)
જનમેજય ઉવાચ। 5-84-0x (3643)
કથં પ્રયાતો દાશાર્હો મહાત્મા મધુસૂદનઃ।
કાનિ વા વ્રજતસ્તસ્ય નિમિત્તાનિ મહૌજસઃ ॥ 5-84-1 (34762)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-84-2x (3644)
તસ્ય પ્રયાણે યાન્યસન્નિમિત્તાનિ મહાત્મનઃ।
તાનિ મે શ્રૃણુ સર્વાણિ દૈવાન્યૌત્પાતિકાનિ ચ ॥ 5-84-2 (34763)
અનભ્રેઽશનિનિર્ઘોષઃ સવિદ્યુત્સમજાયત ।
અન્વગેવ ચ પર્જન્યઃ પ્રાવર્ષદ્વિઘને ભૃશમ્ ॥ 5-84-3 (34764)
પ્રત્યગૂહુર્મહાનદ્યઃ પ્રાઙ્મુખાઃ સિન્ધુસપ્તમાઃ ।
વિપરિતા દિશઃ સર્વા ન પ્રાજ્ઞાયત કિંચન ॥ 5-84-4 (34765)
પ્રાજ્વલન્નગ્નયો રાજન્પૃથિવી સમકમ્પત ।
ઉદપાનાશ્ચ કુમ્ભાશ્ચ પ્રાસિઞ્ચઞ્શતશો જલમ્ ॥ 5-84-5 (34766)
તમઃસંવૃતમપ્યાસીત્સર્વં જગદિદં તથા।
ન દિશો નાદિશો રાજન્પ્રજ્ઞાયન્તેસ્મ રેણુના ॥ 5-84-6 (34767)
પ્રાદુરાસીન્મહાઞ્છબ્દઃ ખેશરીરમદૃશ્યત ।
સર્વેષુ રાજન્દેશેષુ તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 5-84-7 (34768)
પ્રામથ્નાદ્ધાસ્તિનપુરં વાતો દક્ષિણપશ્ચિમઃ ।
આરુજન્ગણશો વૃક્ષાન્પરુષોઽશનિનિઃસ્વનઃ ॥ 5-84-8 (34769)
યત્રયત્ર ચ વાર્ષ્ણેયો વર્તતે પથિ ભારત ।
તત્રતત્ર સુખો વાયુઃ સર્વં ચાસીત્પ્રદક્ષિણમ્ ॥ 5-84-9 (34770)
વવર્ષ પુષ્પવર્ષં ચ કમલાનિ ચ ભૂરિશઃ ।
સમશ્ચ પન્થા નિર્દુઃખો વ્યપેતકુશકણ્ટકઃ ॥ 5-84-10 (34771)
સંસ્તુતો બ્રાહ્મણૈર્ગીર્ભિસ્તત્રતત્ર સહસ્રશઃ ।
અર્ચ્યતે મધુપર્કૈશ્ચ વસુભિશ્ચ વસુપ્રદઃ ॥ 5-84-11 (34772)
તં કિરન્તિ મહાત્માનં વન્યૈઃ પુષ્પૈઃ સુગન્ધિભિઃ ।
સ્ત્રિયઃ પથિ સમાગમ્ય સર્વભૂતહિતે રતમ્ ॥ 5-84-12 (34773)
સ શાલિભવનં રમ્યં સર્વસસ્યસમાચિતમ્।
સુખ પરમધર્મિષ્ઠમભ્યગાદ્ભરતર્ષભ ॥ 5-84-13 (34774)
પશ્યન્બહુપશૂન્ગ્રામાન્રમ્યાન્હૃદયતોપણાન્।
પુરાણિ ચ વ્યતિકામન્રાષ્ટ્રાણિ વિવિધાનિ ચ ॥ 5-84-14 (34775)
નિત્યં હૃષ્ટાઃ સુમનસો ભારતૈરભિરક્ષિતાઃ।
નોદ્વિગ્નાઃ પરચક્રાણાં વ્યસનાનામકોવિદાઃ ॥ 5-84-15 (34776)
ઉપપ્લાવ્યાદથાગમ્ય જનાઃ પુરનિવાસિનઃ।
યથ્યતિષ્ઠન્ત સહિતા વિષ્વક્સેનદિદૃક્ષયા ॥ 5-84-16 (34777)
તે તુ સર્વે સમાયાન્તમગ્નિમિદ્ધમિવ પ્રભુમ્ ।
અર્ચયામાસુરર્ચાર્હં દેશાતિથિમુપસ્થિતમ્ ॥ 5-84-17 (34778)
વૃકસ્થલં સમાસાદ્ય કેશવઃ પરવીરહા ।
પ્રકીર્ણરશ્માવાદિત્યે વ્યોમ્નિ વૈ લોહિતાયતિ ॥ 5-84-18 (34779)
` તતો હ્યનુચરાન્સર્વાનુવાચ મધુસૂદનઃ।
યુધિષ્ઠિરસ્ય કાર્યાર્થમિહ વત્સ્યામહે વયમ્ ॥ 5-84-19 (34780)
તસ્ય તન્મતમાજ્ઞાય ચક્રુરાવસથં નરાઃ ।
ક્ષણેન ચાન્નપાનાનિ રરાવન્તિ સમાર્જયન્ ॥' 5-84-20 (34781)
અવતીર્ય રથાત્તૂર્ણં કૃત્વા શૌચં યથાવિધિ ।
રથમોચનમાદિશ્ય સન્ધ્યામુપવિવેશ હ ॥ 5-84-21 (34782)
દારુકોઽપિ હયાન્મુક્ત્વા પરિચર્ય ચ શાસ્ત્રતઃ।
મુમોચ સર્વં યોક્તાદિ મુક્ત્વા ચૈતાનવાસૃજત્ ॥ 5-84-22 (34783)
તસ્મિન્ગ્રામે પ્રધાનાસ્તુ ય આસન્બ્રાહ્મણા નૃપ ।
આર્યાઃ કુલીના હ્રીમન્તો બ્રાહ્મીં વૃત્તિમનુષ્ઠિતાઃ ॥ 5-84-23 (34784)
તેઽભિગમ્ય મહાત્માનં હૃષીકેશમરિન્દમમ્।
પૂજાં ચક્રુર્યથાન્યાયમાશીર્મઙ્ગલસંયુતામ્ ॥ 5-84-24 (34785)
તે પૂજયિત્વા દાશાર્હં સર્વલોકેષુ પૂજિતમ્।
ન્યવેદયન્ત વેશ્માનિ ગુણવન્તિ મહાત્મને ॥ 5-84-25 (34786)
તાન્પ્રભુઃ કૃતમિત્યુક્તા સત્કૃત્ય ચ યથાર્હતઃ ।
અભ્યેત્ય ચૈષાં વેશ્માનિ પુનરાયાત્સહૈવ તૈઃ ॥ 5-84-26 (34787)
સુમૃષ્ટં ભોજયિત્વા ચ બ્રાહ્મણાંસ્તત્ર કેશવઃ ।
ભુક્તા ચ સહ તૈઃ સર્વૈરવસત્તાં ક્ષપાં સુખમ્ ॥ ॥ 5-84-27 (34788)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વમિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ચતુરશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-84-2 દૈવાનિ કશુનાનિ। ઔત્પાતિકાનિ અશકુનાનિ ॥ 5-84-7 ખેશરીરં છાયાપુરુષશરીરમ્ ॥ 5-84-13 ભવન્તિ અસ્મિન્નિતિ ભવને ક્ષેત્રમ્ ॥ 5-84-16 ઉપપ્લાવ્યાત્ ગ્રામાત્ ॥ 5-84-ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 085
॥ શ્રીઃ ॥
5.85. અધ્યાયઃ 085
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
દૂતૈઃ શ્રીકૃષ્ણાગમનં જ્ઞાતવતો ધૃતરાષ્ટ્રસ્યાજ્ઞયા દુર્યોધનેન પથિ તદારાધનાય તત્રતત્ર સભાનિર્માપણમ્ ॥ 1 ॥ શ્રીકૃષ્ણેન તદનવલોકનેનૈવ ગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-85-0 (34789)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-85-0x (3645)
તદા દૂતૈઃ સમાજ્ઞાય આયાન્તં મધુસૂદનમ્।
ધૃતરાષ્ટ્રોઽબ્રવીદ્ભીષ્મમર્ચયિત્વા મહાભુજમ્ ॥ 5-85-1 (34790)
દ્રોણં ચ સઞ્જયં ચૈવ વિદુરં ચ મહામતિમ્ ।
દુર્યોદનં સહામાત્યં હૃષ્ટરોમાઽબ્રવીદિદમ્ ॥ 5-85-2 (34791)
અદ્ભુતં મહાદાશ્ચર્યં શ્રૂયતે કુરુનન્દન ।
સ્ત્રિયો બાલાશ્ચ વૃદ્ધાશ્ચ કથયન્તિ ગૃહેગૃહે ॥ 5-85-3 (34792)
સત્કૃત્યાચક્ષતે ચાન્યે તથૈવાન્યે સમાગતાઃ ।
પૃથગ્વાદાશ્ચ વર્તન્તે ચત્વરેષુ સભાસુ ચ ॥ 5-85-4 (34793)
ઉપાયાસ્યતિ દાશાર્હઃ પાણ્ડવાર્થે પરાક્રમી ।
સ નો માન્યશ્ચ પૂજ્યશ્ચ સર્વથા મધુસૂદનઃ ॥ 5-85-5 (34794)
તસ્મિન્હિ યાત્રા લોકસ્ય ભૂતાનામીશ્વરોઽહિ સઃ।
તસ્મિન્ધૃતિશ્ચ વીર્યં ચ પ્રજ્ઞા ચૌજશ્ચ માધવે ॥ 5-85-6 (34795)
સ માન્યતાં નરશ્રેષ્ઠઃ સ હિ ધર્મઃ સનાતનઃ ।
પૂજિતો હિ સુખાય સ્યાદસુખઃ સ્યાદપૂજિતઃ ॥ 5-85-7 (34796)
સ ચેત્તુપ્યતિ દાશાર્હ ઉપચરૈરરિન્દમઃ ।
કૃષ્ણાત્સર્વાનભિપ્રાયાન્પ્રાપ્સ્યામઃ સર્વરાજસુ ॥ 5-85-8 (34797)
તસ્ય પૂજાર્થમદ્યૈવ સંવિધસ્ત્વ પરન્તપ ।
સભાઃ પથિ વિધીયન્તાં સર્વકામસમન્વિતાઃ ॥ 5-85-9 (34798)
યથા પ્રીતિર્મહાબાહો ત્વયિ જાયેત તસ્ય વૈ ।
તથા કુરુષ્વ ગાન્ધારે કથં વા ભીષ્મ મન્યસે ॥ 5-85-10 (34799)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-85-11x (3646)
તતો ભીષ્માદયઃ સર્વે ધૃતરાષ્ટ્રં જનાધિપમ્।
ઊચુઃક પરમમિત્યેવં પૂજયન્તોઽસ્ય તદ્વચઃ ॥ 5-85-11 (34800)
તેષામનુમતં જ્ઞાત્વા રાજા દુર્યોધનસ્તદા।
સભાવાસ્તૂનિ રમ્યાણિ પ્રદેષ્ટુમુપચક્રમે ॥ 5-85-12 (34801)
તતો દેશેષુ દેશેષુ રમણીયેષુ ભાગશઃ ।
સર્વરત્નસમાકીર્ણાઃ સભાશ્ચક્રુરનેકશઃ ॥ 5-85-13 (34802)
આસનાનિ વિચિત્રાણિ યુતાનિ વિવિધૈર્ગુણૈઃ ।
સ્ત્રિયો ગન્ધાનલઙ્કાનારાન્સૂક્ષ્માણિ વસનાનિ ચ ॥ 5-85-14 (34803)
ગુણવન્ત્યન્નપાનાનિ ભોજ્યાનિ વિવિધાનિ ચ।
માલ્યાનિ ચ સુગન્ધીનિ તાનિ રાજા દદૌ તતઃ ॥ 5-85-15 (34804)
વિશેવતશ્ચ વાસાર્થં સભાં ગ્રામે વૃકસ્થલે।
વિદધે કૌરવો રાજા બહુરત્નાં મનોરમામ્ ॥ 5-85-16 (34805)
એતદ્વિધાય વૈ સર્વં દેવાર્હમતિમાનુષમ્ ।
આચખ્યૌ ધૃતરાષ્ટ્રાય રાજા દુર્યોધનસ્તદા ॥ 5-85-17 (34806)
તાઃ સભાઃ કેશવઃ સર્વા રત્નાનિ વિવિધાનિ ચ।
અસમીક્ષ્યૈવ દાશાર્હ ઉપાયાત્કુરુસદ્મ તત્ ॥ ॥ 5-85-18 (34807)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ પઞ્ચશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-85-8 અભિપ્રાયાન્ મનોરથાન્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 086
॥ શ્રીઃ ॥
5.86. અધ્યાયઃ 086
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષ્ણાગમનશ્રવણહૃષ્ટેન ધૃતરાષ્ટ્રેણ વિદુરપુરતઃ સમેષ્યતે તસ્મૈ રથગજાદિવિતરણપ્રતિજ્ઞા ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-86-0 (34808)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-86-0x (3647)
ઉપપ્લાવ્યાદિહ ક્ષત્તરુપાયાતો જનાર્દનઃ।
વૃકસ્થલે નિવસતિ સ ચ પ્રાતરિહૈષ્યતિ ॥ 5-86-1 (34809)
આહુકાનામધિપતિઃ પુરોગઃ સર્વસાત્વતામ્।
મહામના મહાવીર્યો મહાસત્વો જનાર્દનઃ ॥ 5-86-2 (34810)
સ્ફીતસ્ય વૃષ્ણિરાષ્ટ્રસ્ય ભર્તા ગોપ્તા ચ માધવઃ ।
ત્રયાણામપિ લોકાનાં ભગવાન્પ્રપિતામહઃ ॥ 5-86-3 (34811)
વૃષ્ણ્યન્ધકાઃ સુમનસો યસ્ય પ્રજ્ઞામુપાસતે।
આદિત્યા વસવો રુદ્રા યથા બુદ્ધિં બૃહસ્પતેઃ ॥ 5-86-4 (34812)
તસ્મૈ પૂજાં પ્રયોક્ષ્યામિ દાશાર્હાય મહાત્મને ।
પ્રત્યક્ષં તવ ધર્મજ્ઞ તાં મે કથયતઃ શ્રુણુ ॥ 5-86-5 (34813)
એકવર્ણૈઃ સુક્લૃપ્તાઙ્ગૈર્બાહ્લિજાતૈર્હયોત્તમૈઃ।
ચતુર્યક્તાન્રથાંસ્તસ્મૈ રૌક્માન્દાસ્યામિ ષોડશ ॥ 5-86-6 (34814)
નિત્યપ્રભિન્નાન્માતઙ્ગાનીષાદન્તાન્પ્રહારિણઃ।
અષ્ટાનુચરમેકૈકમષ્ટૌ દાસ્યામિ કૌરવ ॥ 5-86-7 (34815)
દાસીનામપ્રજાતાનાં શુભાનાં રુક્મવર્ચસામ્ ।
શતમસ્મૈ પ્રદાસ્યામિ દાસાનામપિ તાવતામ્ ॥ 5-86-8 (34816)
આવિકં ચ સુખસ્પર્શં પાર્વતીયૈરુપાહૃતમ્ ।
તદપ્યસ્મૈ પ્રદાસ્યામિ સહસ્ત્રાણિ દાશાષ્ટ ચ ॥ 5-86-9 (34817)
અજિનાનાં સહસ્રાણિ ચીનદેશોદ્ભવાનિ ચ।
તાન્યપ્યસ્મૈ પ્રદાસ્યામિ યાવદર્હતિ કેશવઃ ॥ 5-86-10 (34818)
દિવા રાત્રૌ ચ ભાત્યેષ સુતેજા વિમલો મણિઃ ।
તમપ્યસ્મૈ પ્રદાસ્યામિ તમર્હતિ હિ કેશવઃ ॥ 5-86-11 (34819)
એકેનાભિપતત્યહ્ના યોજનાનિ ચતુર્દશ ।
યાનમશ્વતરીયુક્તં દાસ્યે તસ્મૈ તદપ્યહમ્ ॥ 5-86-12 (34820)
યાવન્તિ વાહનાન્યસ્ય યાવન્તઃ પુરુષાશ્ચ તે ।
તતોષ્ટગુણમપ્યસ્મૈ ભોજ્યં દાસ્યામ્યહં સદા ॥ 5-86-13 (34821)
મમ પુત્રાશ્ચ પૌત્રશ્ચ સર્વે દુર્યોધનાદૃતે।
પ્રત્યુદ્યાસ્યન્તિ દાશાર્હં રથૈર્મૃષ્ટૈઃ સ્વલઙ્કૃતાઃ ॥ 5-86-14 (34822)
સ્વલઙ્કૃતાશ્ચ કલ્યાણ્યઃ પાદૈરેવ સહસ્રશઃ।
વારમુખ્યા મહાભાગં પ્રત્યુદ્યાસ્યન્તિ કેશવમ્ ॥ 5-86-15 (34823)
નગરાદપિ યાઃ કાશ્ચિદ્ગમિષ્યન્તિ જનાર્દનમ્ ।
દ્રષ્ટું કન્યાશ્ચ કલ્યાણ્યસ્તાશ્ચ યાસ્યન્ત્યનાવૃતાઃ ॥ 5-86-16 (34824)
સસ્ત્રીપુરુષબાલં ચ નગરં મધુસૂદનમ્ ।
ઉદીક્ષતાં મહાત્માનં ભાનુમન્તમિવ પ્રજાઃ ॥ 5-86-17 (34825)
મહાધ્વજપતાકાશ્ચ ક્રિયન્તાં સર્વતો દિશઃ।
જલાવસિક્તો વિરજાઃ પન્થાસ્તસ્યેતિ ચાન્વશાત્ ॥ 5-86-18 (34826)
દુઃશાસનસ્ય ચ ગૃહં દુર્યોધનગૃહાદ્વરમ્ ।
તદદ્ય ક્રિયતાં ક્ષિપ્રં સુસંમૃષ્ટમલઙ્કૃતમ્ ॥ 5-86-19 (34827)
એતદ્ધિ રુચિરાકારૈઃ પ્રાસાદૈરુપશોભિતમ્ ।
શિવં ચ રમણીયં ચ સર્વર્તુ સુમહાધનમ્ ॥ 5-86-20 (34828)
સર્વમસ્મિન્ગૃહે રત્નં મમ દુર્યોધનસ્ય ચ।
યદ્યદર્હતિ વાર્ષ્ણેયસ્તત્તદ્દેયમસંશયમ્ ॥ ॥ 5-86-21 (34829)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વમિ ષડશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-86-3 પ્રપિતામહઃ પિતામહસ્ય બ્રહ્મણોપિ પિતા ॥ 5-86-7 ઈષા લાઙ્ગલદણ્ડસ્તત્સદૃશદન્તાન્। અષ્ટૌ અનુચરાઃ યસ્ય ગજસ્ય ॥ 5-86-20 સર્વર્તુ સર્વે ઋતવો યુગપદસ્મિન્સન્તીતિ તથા ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 087
॥ શ્રીઃ ॥
5.87. અધ્યાયઃ 087
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
વિદુરેણ ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ કૃષ્ણાય દાનપ્રતિજ્ઞાયાઃ મૃષાત્વકથનમ્ ॥ 1 ॥ તથા સામાદ્યુપાયૈઃ કૃષ્ણસ્ય દુર્વશત્વકથનપૂર્વકં તદુક્તિસત્કારવિધાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-87-0 (34830)
વિદુર ઉવાચ। 5-87-0x (3648)
રાજન્બહુમતશ્ચાસિ ત્રૈલોક્યસ્યાપિ સત્તમઃ।
સંભાવિતશ્ચ લોકસ્ય સંમતશ્ચાસિ ભારત ॥ 5-87-1 (34831)
યત્ત્વમેવંગતે બ્રૂયાઃ પશ્ચિમે વયસિ સ્થિતઃ।
શાસ્ત્રાદ્વા સુપ્રતર્કાદ્વા સુસ્થિરઃ સ્થવિરો હ્યસિ ॥ 5-87-2 (34832)
લેખા શશિનિભાઃ સૂર્યે મહોર્મિરિવ સાગરે।
ધર્મસ્ત્વયિ તથા રાજન્નિતિ વ્યવસિતાઃ પ્રજાઃ ॥ 5-87-3 (34833)
સદૈવ ભાવિતો લોકો ગુણૌઘૈસ્તવ પાર્થિવ ।
ગુણાનાં રક્ષણે નિત્યં પ્રયતસ્વ સબાન્ધવઃ ॥ 5-87-4 (34834)
આર્જવં પ્રતિપદ્યસ્વ મા બાલ્યાદ્બ્રહુ નીનશઃ।
રાજન્પુત્રાંશ્ચ પૌત્રાંશ્ચ સુહૃદશ્ચૈવ સુપ્રિયાન્ ॥ 5-87-5 (34835)
યત્ત્વં દિત્સસિ કૃષ્ણાય રાજન્નતિથયે બહુ ।
એતદન્યચ્ચ દાશાર્હઃ પૃથિવીમપિ ચાર્હતિ ॥ 5-87-6 (34836)
ન તુ ત્વં ધર્મમુદ્દિશ્ય તસ્ય વા પ્રિયકારણાત્।
એતદ્દિત્સસિ કૃષ્ણાય સત્યેનાત્માનમાલભે ॥ 5-87-7 (34837)
માયૈષા સત્યમેવૈતચ્છદ્મૈતદ્ભૂરિદક્ષિણા ।
જાનામિ ત્વન્મતં રાજન્ગૂઢં બાહ્યેન કર્મણા ॥ 5-87-8 (34838)
પઞ્ચ પઞ્ચૈવ લિપ્સ્યન્તિ ગ્રામકાન્પાણ્ડવા નૃપ ।
ન ચ દિત્સસિ તેભ્યસ્તાંસ્તચ્છમં ન કરિષ્યસિ ॥ 5-87-9 (34839)
અર્થેન તુ મહાબાહું વાર્ષ્ણેયં ત્વં જિહીર્ષસિ ।
અનેન ચાપ્યુપાયેન પાણ્ડવેભ્યો વિભેત્સ્યસિ ॥ 5-87-10 (34840)
ન ચ વિત્તેન શક્યોઽસૌ નોદ્યમેન ન ગર્હયા।
અન્યો ધનઞ્જયાત્કર્તુમેતત્તત્ત્વં બ્રવીમિ તે ॥ 5-87-11 (34841)
વેદ કૃષ્ણસ્ય માહાત્મ્યં વેદાસ્ય દૃઢભક્તિતામ્।
અત્યાજ્યમસ્ય જાનામિ પ્રાણૈસ્તુલ્યં ધનઞ્જયમ્ ॥ 5-87-12 (34842)
અન્યત્કુમ્ભાદપાંપૂર્ણાદન્યત્પાદાવસેચનાત્।
અન્યત્કુશલસંપ્રશ્નાન્નૈવેક્ષ્યતિ જનાર્દનઃ ॥ 5-87-13 (34843)
યત્ત્વસ્ય પ્રિયમાતિથ્યં માનાર્હસ્ય મહાત્મનઃ ।
તદસ્મૈ ક્રિયતાં રાજન્માનાર્હોઽસૌ જનાર્દનઃ ॥ 5-87-14 (34844)
આશંસમાનઃ કલ્યાણં કુરૂનભ્યેતિ કેશવઃ ।
યેનૈવ રાજન્નર્થેન તદેવાસ્મા ઉપાકુરુ ॥ 5-87-15 (34845)
શમમિચ્છતિ દાશાર્હસ્તવ દુર્યોધનસ્ય ચ।
પાણ્ડવાનાં ચ રાજેન્દ્ર તદસ્ય વચનં કુરુ ॥ 5-87-16 (34846)
પિતાઽસિ રાજન્પુત્રાસ્તે વૃદ્ધસ્ત્વં શિશવઃ પરે।
વર્તસ્વ પિતૃવત્તેષુ વર્તન્તે તે હિ પુત્રવત્ ॥ ॥ 5-87-17 (34847)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ સપ્તાશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-87-4 ભાવિતઃ હૃષ્ટઃ ॥ 5-87-5 મા નીનશઃ મા નાશં પ્રાપ્નુહિ ॥ 5-87-8 માયા ઇન્દ્રજાલમ્। છદ્મ વઞ્ચનમ્ ॥ 5-87-10 વિભેત્સ્યસિ શલ્યવત્પૃથક્કરિષ્યસિ ॥ 5-87-12 વેદ વિદ્મિ ॥ 5-87-13 નૈવેક્ષ્યતિ નૈવાઙ્ગીકરિષ્યતિ ॥ 5-87-15 ઉપાકુરુ અર્પય ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 088
॥ શ્રીઃ ॥
5.88. અધ્યાયઃ 088
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન શ્રીકૃષ્ણસ્ય વિદુરોદીરિતભેદાગોચરતાઙ્ગીકરણમ્ ॥ 1 ॥ તથા હેતૂપન્યાસપૂર્વકં કૃષ્ણસ્યોપાયનદાનનિષેધનમ્ ॥ 2 ॥ ભીષ્મેણ કૃષ્ણસ્ય દુરવજ્ઞેયત્વકથનપૂર્વકં તદુક્તસ્ય કર્તવ્યત્વકથનમ્ ॥ 3 ॥ દુર્યોધનેન સ્વસ્ય કૃષ્ણબન્ધનાધ્યવસાયકથને ધૃતરાષ્ટ્રેણ તદ્ગર્હણમ્ ॥ 4 ॥ ભીષ્મેણ દુર્યોધનોપાલમ્ભપૂર્વકં સભાતો નિર્ગમનમ્ ॥ 5 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-88-0 (34848)
દુર્યોધન ઉવાચ। 5-88-0x (3649)
યદાહ વિદુરઃ કૃષ્ણે સર્વં તત્સત્યમચ્યુતે।
અનુરક્તો હ્યસંહાર્યઃ પાર્થાન્પ્રતિ જનાર્દનઃ ॥ 5-88-1 (34849)
યત્તત્સત્કારસંયુક્તં દેયં વસુ જનાર્દને ।
અનેકરૂપં રાજેન્દ્ર ન તદ્દેયં કદાચન ॥ 5-88-2 (34850)
દેશઃ કાલસ્તથાઽયુક્તો ન હિ નાર્હતિ કેશવઃ ।
મંસ્યત્યધોક્ષજો રાજન્ભયાદર્ચતિ મામિતિ ॥ 5-88-3 (34851)
અવમાનશ્ચ યત્ર સ્યાત્ક્ષત્રિયસ્ય વિશાંપતે।
ન તત્કુર્યાદ્બુધઃ કાર્યમિતિ મે નિશ્ચિતા મતિઃ ॥ 5-88-4 (34852)
સ હિ પૂજ્યતમો લોકે કૃષ્ણઃ પૃથુલલોચનઃ ।
ત્રયાણામપિ લોકાનાં વિદિતં મમ સર્વથા ॥ 5-88-5 (34853)
ન તુ તસ્મૈ પ્રદેયં સ્યાત્તથા કાર્યગતિઃ પ્રભો ।
વિગ્રહઃ સમુપારબ્ધો ન હિ શામ્યત્યવિગ્રહાત્ ॥ 5-88-6 (34854)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-88-7x (3650)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા ભીષ્મઃ કુરુપિતામહઃ।
વૈચિત્રવીર્યં રાજાનમિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 5-88-7 (34855)
સત્કૃતોઽસત્કૃતો વાઽપિ ન ક્રુધ્યેત જનાર્દનઃ ।
`નાવમંસ્યત્યવજ્ઞાતૄનવજ્ઞાતોઽપિ કેશવઃ।'
નાલમેનમવજ્ઞાતું નાવજ્ઞેયો હિ કેશવઃ ॥ 5-88-8 (34856)
યત્તુ કાર્યં મહાબાહો મનસા કાર્યતાં ગતમ્ ।
સર્વોપાયૈર્ન તચ્છક્યં કેનચિત્કર્તુમન્યથા ॥ 5-88-9 (34857)
સ યદ્બ્રૂયાન્મહાબાહુસ્તત્કાર્યમવિશઙ્કયા ।
વાસુદેવેન તીર્થેન ક્ષિપ્રં સંશાભ્ય પાણ્ડવૈઃ ॥ 5-88-10 (34858)
ધર્મ્યમર્થ્યં ચ ધર્માત્મા ધ્રુવં વક્તા જનાર્દનઃ।
તસ્મિન્વાચ્યાઃ પ્રિયા વાચો ભવતા બાન્ધવૈઃ સહ ॥ 5-88-11 (34859)
દુર્યોધન ઉવાચ। 5-88-12x (3651)
ન પર્યાપ્તોસ્મિ યદ્રાજઞ્શ્રિયં નિષ્કેવલામહમ્ ।
તૈઃ સહેમામુપાશ્રીયાં યાવજ્જીવં પિતામહ ॥ 5-88-12 (34860)
ઇદં તુ સુમહત્કાર્યં શ્રુણુ મે યત્સમર્થિતમ્ ।
પરાયણં પાણ્ડવાનાં નિયચ્છામિ જનાર્દનમ્ ॥ 5-88-13 (34861)
તસ્મિન્બદ્ધે ભવિષ્યન્તિ વૃષ્ણયઃ પૃથિવી તથા।
પાણ્ડવાશ્ચ વિધેયા મે સ ચ પ્રાતરિહૈપ્યતિ ॥ 5-88-14 (34862)
અત્રોપાયાન્યથા સમ્યઙ્ન બુદ્ધ્યેત જનાર્દનઃ ।
ન ચાપાયો ભવેત્કશ્ચિત્તદ્ભવાન્પ્રબ્રવીતુ મે ॥ 5-88-15 (34863)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-88-16x (3652)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા ઘોરં કૃષ્ણેઽભિસંહિતમ્।
ધૃતરાષ્ટ્રઃ સહામાત્યો વ્યથિતો વિમનાભવત્ ॥ 5-88-16 (34864)
તતો દુર્યોધનમિદં ધૃતરાષ્ટ્રોઽબ્રવીદ્વચઃ ।
મૈવં વોચઃ પ્રજાપાલ નૈષ ધર્મઃ સનાતનઃ ॥ 5-88-17 (34865)
દૂતશ્ચ હિ હૃષીકેશઃ સંબન્ધી ચ પ્રિયશ્ચ નઃ।
અપાપઃ કૌરવેયેષુ સ કથં બન્ધમર્હતિ ॥ 5-88-18 (34866)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-88-19x (3653)
પરીતસ્તવ પુત્રોઽયં ધૃતરાષ્ટ્ર સુમન્દધીઃ ।
વૃણોત્યનર્થં નૈવાર્થં યાચ્યમાનઃ સુહૃજ્જનૈઃ ॥ 5-88-19 (34867)
ઇમમુત્પથિ વર્તન્તં પાપં પાપાનુબન્ધિનમ્।
વાક્યાનિ સુહૃદાં હિત્વા ત્વમપ્યસ્યાનુવર્તસે ॥ 5-88-20 (34868)
કૃષ્ણમક્લિષ્ટકર્માણમાસાદ્યાયં સુદુર્મતિઃ ।
તવ પુત્રઃ સહામાત્યઃ ક્ષણેન ન ભવિષ્યતિ ॥ 5-88-21 (34869)
પાપસ્યાસ્ય નૃશંસસ્ય ત્યક્તધર્મસ્ય દુર્મતેઃ ।
નોત્સહેઽનર્થસંયુક્તાઃ શ્રોતું વાચઃ કથંચન ॥ 5-88-22 (34870)
ઇત્યુક્ત્વા ભરતશ્રેષ્ઠો વૃદ્ધઃ પરમમન્યુમાન્ ।
ઉત્થાય તસ્માત્પ્રાતિષ્ઠદ્ભીષ્મઃ સત્યપરાક્રમઃ ॥ ॥ 5-88-23 (34871)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ અષ્ટાશીતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-88-1 અસંહાર્યઃ હર્તુમશક્યઃ ॥ 5-88-3 દેશ ઇતિ। યદ્યપિ કેશવોઽર્ચામર્હત્યેવ તથાપિ અર્ચાયાં દેશઃ કાલશ્ચાયુક્ત ઇત્યર્થઃ । તદેબાહ મંસ્યતીતિ ॥ 5-88-6 કાર્યગતિઃ કર્તવ્યરીતિઃ । અવિગ્રહાત્ આતિથ્યમાત્રેણ ॥ 5-88-8 નાલં ન પર્યાપ્તોઽસિ ॥ 5-88-10 તીર્થેન અવતરણવર્ત્મના । સંશામ્ય શાન્તો ભવઃ ॥ 5-88-12 નોપાશ્રીયમિત્યન્વયઃ। નિષ્કેવલાં કૃત્સ્નામ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 089
॥ શ્રીઃ ॥
5.89. અધ્યાયઃ 089
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
પ્રાતઃ કૃતાહ્નિકસ્ય શ્રીકૃષ્ણસ્ય વૃકસ્થલાત્કુરુપુરમુપેત્ય ધૃતરાષ્ટ્રભવનપરવેશઃ ॥ 1 ॥ તથા ધૃતરાષ્ટ્રપૂજાં સ્વીકૃત્ય વિદુરસદનગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-89-0 (34872)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-89-0x (3654)
પ્રાતરુત્થાય કૃષ્ણસ્તુ કૃતવાન્સર્વમાહ્નિકમ્।
બ્રાહ્મણૈરભ્યનુજ્ઞાતઃ પ્રયયૌ નગરં પ્રતિ ॥ 5-89-1 (34873)
તં પ્રયાન્તં મહાબાહુમનુજ્ઞાપ્ય મહાબલમ્ ।
પર્યવર્તન્ત તે સર્વે વૃકસ્થલનિવાસિનઃ ॥ 5-89-2 (34874)
` પ્રદદૌ પુણ્ડરીકાક્ષો રત્નાનિ ચ ધનાનિ ચ।
તાન્પ્રસ્થાપ્ય મહાબાહુરુપાયાત્કુરુસંસદમ્ ॥' 5-89-3 (34875)
ધાર્તરાષ્ટ્રાસ્તમાયાન્તં પ્રત્યુઞ્જગ્મુઃ સ્વલઙ્કૃતાઃ ।
દુર્યોધનાદૃતે સર્વે ભીષ્મદ્રોણકૃપાદયઃ ॥ 5-89-4 (34876)
પૌરાશ્ચ બહુલા રાજન્હૃષીકેશં દિદૃક્ષવઃ ।
યાનૈર્બહુવિધૈરન્યે પદ્ભિરેવ તથાઽપરે ॥ 5-89-5 (34877)
સ વૈ પથિ સમાગમ્ય ભીષ્મેણાક્લિષ્ટકર્મણા ।
દ્રોણેન ધાર્તરાષ્ટ્રૈશ્ચ તૈર્વૃતો નગરં યયૌ ॥ 5-89-6 (34878)
કૃષ્ણસંમાનનાર્થં ચ નગરં સમલઙ્કૃતમ્।
બભૂવ રાજમાર્ગશ્ચ બહુરત્નસમાચિતઃ ॥ 5-89-7 (34879)
ન ચ કશ્ચિદ્ગૃહે રાજંસ્તદાઽઽસીદ્ભરતર્ષભ।
ન સ્ત્રી ન વૃદ્ધો ન શિશુર્વાસુદેવદિદૃક્ષયા ॥ 5-89-8 (34880)
રાજમાર્ગે નરાસ્તસ્મિન્સંસ્તુવન્ત્યવનિં ગતાઃ ।
તસ્મિન્કાલે મહારાજ હૃષીકેશપ્રવેશને ॥ 5-89-9 (34881)
આવૃતાનિ વરસ્ત્રીભિર્ગૃહાણિ સુમહાન્ત્યપિ ।
પ્રચલન્તીવ ભારેણ દૃશ્યન્તેસ્મ મહીતલે ॥ 5-89-10 (34882)
તથા ચ ગતિમન્તસ્તે વાસુદેવસ્ય વાજિનઃ ।
પ્રનષ્ટગતયોઽભૂવન્રાજમાર્ગે નરૈર્વૃતે ॥ 5-89-11 (34883)
સ ગૃહં ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પ્રાવિશચ્છત્રુકર્શનઃ।
પાણ્ડુરૈઃ પુણ્ડરીકાક્ષઃ પ્રાસાદૈરુપશોભિતમ્ ॥ 5-89-12 (34884)
તિસ્રઃ કક્ષ્યા વ્યતિક્રમ્ય કેશવો રાજવેશ્મનઃ ।
વૈચિત્રવીર્યં રાજાનમભ્યગચ્છદરિન્દમઃ ॥ 5-89-13 (34885)
અભ્યાગચ્છતિ દાશાર્હે પ્રજ્ઞાચક્ષુર્નરાધિપઃ ।
તહૈવ દ્રોણભીષ્માભ્યામુદતિષ્ઠન્મહાયશાઃ ॥ 5-89-14 (34886)
કૃપશ્ચ સોમદત્તશ્ચ મહારાજશ્ચ બાહ્લિકઃ।
આસનેભ્યોઽચલન્સર્વે પૂજયન્તો જનાર્દનમ્ ॥ 5-89-15 (34887)
તતો રાજાનમાસાદ્ય ધૃતરાષ્ટ્રં યશસ્વિનમ્।
સભીષ્મં પૂજયામાસ વાર્ષ્ણેયો વાગ્ભિરઞ્જસા ॥ 5-89-16 (34888)
તેષુ ધર્માનુપૂર્વી તાં પ્રયુજ્ય મધુસૂદનઃ ।
યથાવયઃ સમીયાય રાજભિઃ સહ માધવઃ ॥ 5-89-17 (34889)
અથ દ્રોણં સબાહ્લીકં સપુત્રં ચ યશસ્વિનમ્।
કૃપં ચ સોમદત્તં ચ સમીયાય જનાર્દનઃ ॥ 5-89-18 (34890)
તત્રાસીદૂર્જિતં મૃષ્ટં કાઞ્ચનં મહદાસનમ્ ।
શાસનાદ્ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય તત્રોપાવિશદચ્યુતઃ ॥ 5-89-19 (34891)
અથ ગાં મધુપર્કં ચાપ્યુદકં ચ જનાર્દને ।
ઉપજહ્નુર્યથાન્યાયં ધૃતરાષ્ટ્રપુરોહિતાઃ ॥ 5-89-20 (34892)
કૃતાતિથ્યસ્તુ ગોવિન્દઃ સર્વાન્પરિહસન્કુરૂન્ ।
આસ્તે સાંબન્ધિકં કુર્વન્કુરુભિઃ પરિવારિતઃ ॥ 5-89-21 (34893)
સોઽર્ચિતો ધૃતરાષ્ટ્રેણ પૂજિતશ્ચ મહાયશાઃ ।
રાજાનં સમનુજ્ઞાપ્ય નિરક્રામદરિન્દમઃ॥ 5-89-22 (34894)
તૈઃ સમેત્ય યથાન્યાયં કુરુભિઃ કુરુસંસદિ ।
વિદુરાવસથં રમ્યમુપાતિષ્ઠત માધવઃ ॥ 5-89-23 (34895)
વિદુરઃ સર્વકલ્યાણૈરભિગમ્ય જનાર્દનમ્ ।
અર્ચયામાસ દાશાર્હં સર્વકામૈરુપસ્થિતમ્ ॥ 5-89-24 (34896)
કૃતાતિથ્યં તુ ગોવિન્દં વિદુરઃ સર્વધર્મવિત્।
કુશલં પાણ્ડુપુત્રાણામપૃચ્છન્મધુસૂદનમ્ ॥ 5-89-25 (34897)
પ્રીયમાણસ્ય સુહૃદો વિદુરો બુદ્ધિસત્તમઃ ।
ધર્માર્થનિત્યસ્ય સતો ગતરોવસ્ય ધીમતઃ ॥ 5-89-26 (34898)
તસ્ય સર્વં સવિસ્તારં પાણ્ડવાનાં વિચેષ્ટિતમ્ ।
ક્ષત્તુરાચષ્ટ દાશાર્હઃ સર્વં પ્રત્યક્ષદર્શિવાન્ ॥ ॥ 5-89-27 (34899)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ એકોનનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-89-22 પૂજિતઃ સ્તુતઃ ॥ 5-89-26 વિદુરઃ પાણ્ડવાનાં વિચેષ્ટિતં તસ્ય તં કૃષ્ણં પ્રતિ અપૃચ્છદિત્યનુકૃષ્યાન્વયઃ। ષષ્ઠ્યો દ્વિતીયાર્થે ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 090
॥ શ્રીઃ ॥
5.90. અધ્યાયઃ 090
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષ્ણસ્ય કુન્તીસમીપગમનમ્ ॥ 1 ॥ કૃષ્ણેન પ્રત્યેકં નામનિર્દેશપૂર્વકં યુધિષ્ઠિરાદિકુશલમાપૃચ્છ્ય સ્વાનુભૂતદુઃખાનુસ્મરેન શોચન્ત્યાઃ કુન્ત્યાઃ સમાશ્વાસનમ્ ॥ 2 ॥ તથા કુન્તીસામન્ત્ર્ય દુર્યોધનગૃહગમનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-90-0 (34900)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-90-0x (3655)
અથોપગમ્ય વિદુરમપરાહ્ણે જનાર્દનઃ।
પિતૃષ્વસારં સ પૃથામભ્યગચ્છદરિન્દમઃ ॥ 5-90-1 (34901)
સા દૃષ્ટ્વા કૃષ્ણમાયાન્તં પ્રસન્નાદિત્યવર્ચસમ્।
કણ્ઠે ગૃહીત્વા પ્રાક્રોશત્સ્મરન્તી તનયાન્પૃથા ॥ 5-90-2 (34902)
તેષાં સત્વવતાં મધ્યે ગોવિન્દં સહચારિણમ્ ।
ચિરસ્ય દૃષ્ટ્વા વાર્ષ્ણેયં બાષ્પમાહારયત્મૃથા ॥ 5-90-3 (34903)
સાઽબ્રવીત્કૃષ્ણમાસીનં કૃતાતિથ્યં યુધાં પતિમ્ ।
બાષ્પગદ્ગદપૂર્ણેન મુખેન પરિશુષ્યતા ॥ 5-90-4 (34904)
એતે બાલ્યાન્પ્રભૃત્યેવ ગુરુશુશ્રૂષણે રતાઃ ।
પરસ્પરસ્ય સુહૃદઃ સંમતાઃ સમચેતસઃ।
નિકૃત્યા ભ્રંશિતા રાજ્યાઞ્જનાર્હા નિર્જનં ગતાઃ ॥ 5-90-5 (34905)
વિનીતક્રોધહર્ષાશ્ચ બ્રહ્મણ્યાઃ સત્યવાદિનઃ ।
ત્યક્ત્વા પ્રિયમુખે પાર્થા રુદતીમપહાય મામ્ ॥ 5-90-6 (34906)
અહાર્ષુશ્ચ વનં યાન્તઃ સમૂલં હૃદયં મમ।
અતદર્હા મહાત્માનઃ કથં કેશવ પાણ્ડવાઃ ॥ 5-90-7 (34907)
ઊષુર્મહાવને તાત સિંહવ્યાઘ્રગજાકુલે ।
બાલા વિહીનાઃ પિત્રા તે મયા સતતલાલિતાઃ ॥ 5-90-8 (34908)
અપશ્યન્તશ્ચ પિતરૌ કથમુષૂર્મહાવને।
શઙ્ખદુન્દુભિનિર્ઘોષૈર્ભૃદઙ્ગૈર્વેણુનિસ્વનૈઃ ॥ 5-90-9 (34909)
પાણ્ડવાઃ સમબોધ્યન્ત બાલ્યાત્પ્રભૃતિ કેશવ ।
યે સ્મ વારણશબ્દેન હયાનાં હેષિતેન ચ ॥ 5-90-10 (34910)
રથેનેમિનિનાદૈશ્ચ વ્યબોધ્યન્ત તદા ગૃહે ।
શઙ્ખભેરીનિનાદેન વેણુવીણાનુનાદિના ॥ 5-90-11 (34911)
પુણ્યાહઘોષમિશ્રેણ પૂજ્યમાના દ્વિજાતિભિઃ ।
વસ્ત્રૈ રત્નૈરલઙ્કારૈઃ પૂજયન્તો દ્વિજન્મનઃ ॥ 5-90-12 (34912)
ગીર્ભિર્મઙ્ગલયુક્તાભિર્બ્રાહ્મણાનાં મહાત્મનામ્ ।
અર્ચિતૈરર્ચનાર્હૈશ્ચ સ્તુવદ્ભિરભિનન્દિતાઃ ॥ 5-90-13 (34913)
પ્રાસાદાગ્નેષ્વબોધ્યન્ત રાઙ્ખવાજિનશાયિનઃ ।
ક્રૂરં ચ નિનદં શ્રુત્વા શ્વાપદાનાં મહાવને ॥ 5-90-14 (34914)
ન સ્મોપયાન્તિ નિદ્રાં તે નતદર્હા જનાર્દન ।
ભેરીમૃદઙ્ગનિનદૈઃ શઙ્ખવૈણવનિસ્વનૈઃ ॥ 5-90-15 (34915)
સ્ત્રીણાં ગીતનિનાદૈશ્ચ મધુરૈર્મધુસૂદન ॥
વન્દિમાગધસૂતૈશ્ચ સ્તુવદ્ભિર્બોધિતાઃ કથમ્ ॥ 5-90-16 (34916)
મહાવનેષ્વબોધ્યન્ત શ્વાપદાનાં રુતેન ચ ।
હ્રીમાત્સત્યધૃતિર્દાન્તો ભૂતાનામનુકમ્પિતા ॥ 5-90-17 (34917)
કામદ્વેષૌ વશે કૃત્વા સતાં વર્ત્માનુવર્તતે ।
અમ્બરીષસ્ય માન્ધાતુર્યયાતેર્નહુષસ્ય ચ ॥ 5-90-18 (34918)
ભરતસ્ય દિલીપસ્ય શિબેરૌશીનરસ્ય ચ।
રાજર્ષીણાં પુરાણાનાં ધુરં ધત્તે દુરુદ્વહામ્ ॥ 5-90-19 (34919)
શીલવૃત્તોપસંપન્નોઃ ધર્મજ્ઞઃ સત્યસઙ્ગરઃ ।
રાજા સર્વગુણોપેતસ્ત્રૌલોક્યસ્યાપિ યો ભવેત્ ॥ 5-90-20 (34920)
અજાતશત્રુર્ધર્માત્મા શુદ્ધજામ્બૂનદપ્રભઃ ।
શ્રેષ્ઠઃ કુરુષુ સર્વેષુ ધર્મતઃ શ્રુતવૃત્તતઃ ।
પ્રિયદર્શો દીર્ઘભુજઃ કથં કૃષ્ણ યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 5-90-21 (34921)
યઃ સ નાગાયુતપ્રાણો વાતરંહા મહાબલઃ ।
સામર્ષઃ પાણ્ડવો નિત્યં પ્રિયો ભ્રાતુઃ પ્રિયંકરઃ ॥ 5-90-22 (34922)
કીચકસ્ય તુ સજ્ઞાતેર્યો હન્તા મધુસૂદન ।
શૂરઃ ક્રોધવશાનાં ચ હિડિમ્બસ્ય બકસ્ય ચ ॥ 5-90-23 (34923)
પરાક્રમે શક્રસમો માતરિશ્વસમો બલે।
મહેશ્વરસમઃ ક્રોધે ભીમઃ પ્રહરતાં વરઃ ॥ 5-90-24 (34924)
ક્રોધં બલમમર્ષં ચ યો નિધાય પરંતપઃ ।
જિતાત્મા પાણ્ડવોઽમર્ષી ભ્રાતુસ્તિષ્ઠતિ શાસને ॥ 5-90-25 (34925)
તેજોરાશિં મહાત્માનં વરિષ્ઠમભિતૌજસમ્ ।
ભીમં પ્રદર્શનેનાપિ ભીમસેનં જનાર્દન ॥ 5-90-26 (34926)
તં મમાચક્ષ્વ વાર્ષ્ણેય કથમદ્ય વૃકોદરઃ ।
આસ્તે પરિઘબાહુઃ સ મધ્યમઃ પાણ્ડવો બલી ॥ 5-90-27 (34927)
અર્જુનેનાર્જુનો યઃ સ કૃષ્ણ બાહુસહસ્રિણા ।
દ્વિબાહુઃ સ્પર્ધતે નિત્યમતીતેનાપિ કેશવ ॥ 5-90-28 (34928)
ક્ષિપત્યેકેન વેગેન પઞ્ચબાણશતાનિ યઃ ।
ઇષ્વસ્ત્રે સદૃશો રાજ્ઞઃ કાર્તવીર્યસ્ય પાણ્ડવઃ ॥ 5-90-29 (34929)
તેજસાઽઽદિત્યસદૃશો મહર્ષિસદૃશો દમે।
ક્ષમયા પૃથિવીતુલ્યો મહેન્દ્રસમવિક્રમઃ ॥ 5-90-30 (34930)
આધિરાજ્યં મહદ્દીપ્તં પ્રથિતં મધુસૂદન ।
આહૃતં યેન વીર્યેણ કુરૂણાં સર્વરાજસુ ॥ 5-90-31 (34931)
યસ્ય બાહુબલં સર્વે પાણ્ડવાઃ પર્યુપાસતે।
સ સર્વરથિનાં શ્રેષ્ઠઃ પાણ્ડવઃ સત્યવિક્રમઃ ॥ 5-90-32 (34932)
યં ગત્વાઽભિમુખઃ સઙ્ખ્યે ન જીવન્તશ્ચિદાવ્રજેત્ ।
યો જેતા સર્વભૂતાનામજેયો જિષ્ણુરચ્યુત ॥ 5-90-33 (34933)
યોઽપાશ્રયઃ પાણ્ડવાનાં દેવાનામિવ વાસવઃ ।
સ તે ભ્રાતા સખા ચૈવ કથમદ્ય ધનઞ્જયઃ ॥ 5-90-34 (34934)
દયાવાન્સર્વભૂતેષુ હ્રીનિષેવો મહાસ્રવિત્ ।
મૃદુશ્ચ સુકુમારશ્ચ ધાર્મિકશ્ચ પ્રિયશ્ચ મે॥ 5-90-35 (34935)
સહદેવો મહેષ્વાસઃ શૂરઃ સમિતિશોભનઃ ।
ભ્રાતૃણાં કૃષ્ણ શુશ્રૂષુર્ધર્માર્થકુશલો યુવા ॥ 5-90-36 (34936)
સદૈવ સહદેવસ્ય ભ્રાતરો મધુસૂદન ।
વૃત્તં કલ્યાણવૃત્તસ્ય પૂજયન્તિ મહાત્મનઃ ॥ 5-90-37 (34937)
જ્યેષ્ઠોપચાયિનં વીરં સહદેવં યુધાં પતિમ્।
શુશ્રૂષું મમ વાર્ષ્ણેય માદ્રીપુત્રં પ્રચક્ષ્વ મે ॥ 5-90-38 (34938)
સુકુમારો યુવા શૂરો દર્શનીયશ્ચ પાણ્ડવઃ।
ભ્રાતૄણાં ચૈવ સર્વેષાં પ્રિયઃ પ્રાણો બહિશ્ચરઃ ॥ 5-90-39 (34939)
ચિત્રયોધી ચ નકુલો મહેષ્વાસો મહાબલઃ ।
કચ્ચિત્સ કુશલી કૃષ્ણ વત્સો મમ સુખૈધિતઃ ॥ 5-90-40 (34940)
સુખોચિતમદુઃખાર્હં સુકુમારં મહારથમ્ ।
અપિ જાતુ મહાબાહો પશ્યેયં નકુલં પુનઃ ॥ 5-90-41 (34941)
પક્ષ્મસંપાતજે કાલે નકુલેન વિનાકૃતા ।
ન લભામિ ધૃતિં વીર સાઽદ્ય જીવામિ પશ્ય મામ્॥ 5-90-42 (34942)
સર્વૈઃ પુત્રૈઃ પ્રિયતરા દ્રૌપદી મે જનાર્દન ।
કુલીના રૂપસંપન્ના સર્વૈઃ સમુદિતા ગુણૈઃ ॥ 5-90-43 (34943)
પુત્રલોકાત્પતિલોકં વૃણ્વાના સત્યવાદિની।
પ્રિયાન્પુત્રાન્પરિત્યજ્ય પાણ્ડવાનનુરુધ્યતે ॥ 5-90-44 (34944)
મહાભિજનસંપન્ના સર્વકામૈઃ સુપૂજિતા।
ઈશ્વરી સર્વકલ્યાણી દ્રૌપદી કથમચ્યુત ॥ 5-90-45 (34945)
પતિભિઃ પઞ્ચભિઃ શૂરૈરગ્નિકલ્પૈઃ પ્રહારિભિઃ ।
ઉપપન્ના મહેષ્વાસૈર્દ્રૌપદી દુઃખભાગિની ॥ 5-90-46 (34946)
ચતુર્દશમિદં વર્ષં યન્નાપશ્યમરિન્દમ ।
પુત્રાદિભિઃ પરિદ્યૂનાં દ્રૌપદીં સત્યવાદિનીમ્ ॥ 5-90-47 (34947)
ન નૂનં કર્મભિઃ પુણ્યૈરશ્રુતે પુરુષઃ સુખમ્ ।
દ્રૌપદી ચેત્તથાવૃત્તા નાશ્રુતે સુખમવ્યયમ્ ॥ 5-90-48 (34948)
ન પ્રિયો મમ કૃષ્ણાયા બીભત્સુર્ન યુધિષ્ઠિરઃ ।
ભીમસેનો યમૌ વાપિ યદપશ્યં સભાગતામ્ ॥ 5-90-49 (34949)
ન મે દુઃખતરં કિંચિદ્ભૂતપૂર્વં તતોઽધિકમ્ ।
સ્ત્રીધર્મિણીં દ્રૌપદીં યચ્છ્વશુરાણાં સમીપગામ્ ॥ 5-90-50 (34950)
આનાયિતામનાર્યેણ ક્રોધલોભાનુવર્તિના ।
સર્વે પ્રૈક્ષન્ત કુરવ એકવસ્ત્રાં સભાગતામ્ ॥ 5-90-51 (34951)
તત્રૈવ ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ મહારાજશ્ચ બાહ્લિકઃ ।
કૃપશ્ચ કસોમદત્તશ્ચ નિર્વિષ્ણાઃ કુરવસ્તથા ॥ 5-90-52 (34952)
તસ્યાં સંસદિ સર્વેષાં ક્ષત્તારં પૂજયામ્યહમ્ ।
વૃત્તેન હિ ભવત્યાર્યો ન ધનેન ન વિદ્યયા ॥ 5-90-53 (34953)
તસ્ય કૃષ્ણ મહાબુદ્ધેર્ગમ્ભીરસ્ય મહાત્મનઃ।
ક્ષત્તુઃક શીલમલઙ્કારો લોકાન્વિષ્ટભ્ય તિષ્ઠતિ ॥ 5-90-54 (34954)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-90-55x (3656)
સા શોકાર્તા ચ હૃષ્ટા ચ દૃષ્ટ્વા ગોવિન્દમાગતમ્।
નાનાવિધાનિ દુઃખાનિ સર્વાણ્યેવાન્વકીર્તયમ્ ॥ 5-90-55 (34955)
પૂર્વૈરાચરિતં યત્તત્કુરાજભિરરિન્દમ ।
અક્ષદ્યૂતં મૃગવધઃ કચ્ચિદેષાં સુખાવહમ્ ॥ 5-90-56 (34956)
તન્માં દહતિ યત્કૃષ્ણા સભાયાં કુરુસન્નિધૌ ।
ધાર્તરાષ્ટ્રૈઃ પરિક્લિષ્ટા યથા ન કુશલં તથા ॥ 5-90-57 (34957)
નિર્વાસનં ચ નગરાત્પ્રવ્રજ્યા ચ પરન્તપ ।
નાનાવિધાનાં દુઃખાનામાવાસોઽસ્મિ જનાર્દન ॥ 5-90-58 (34958)
અજ્ઞાતચર્યા બાલાનામવરોધશ્ચ માધવ ।
ન મે ક્લેશતમં તત્સ્યાત્પુત્રૈઃ સહ પરન્તપ ॥ 5-90-59 (34959)
દુર્યોધનેન નિકૃતા વર્ષમદ્ય ચતુર્દશમ્।
દુઃખાદપિ સુખં નઃ સ્યાદ્યદિ પુણ્યફલક્ષયઃ ॥ 5-90-60 (34960)
ન મે વિશેપો જાત્વાસીદ્ધાર્તરાષ્ટ્રેષુ પાણ્ડવૈઃ ।
તેન સત્યેન કૃષ્ણ ત્વાં હતામિત્રં શ્રિયા વૃતમ્ ।
અસ્માદ્વિમુક્તં સઙ્ગ્રામાત્પશ્યેયં પાણ્ડવૈઃ સહ ॥ 5-90-61 (34961)
નૈવ શક્યાઃ પરાજેતું સર્વં હ્યેષાં તથાવિધમ્ ।
પિતરં ત્વેવ ગર્હેયં નાત્માનં ન સુયોધનમ્ ॥ 5-90-62 (34962)
યેનાહં કુન્તિભોજાય ધનં વૃત્તૈરિવાર્પિતા ।
બાલાં મામાર્યકસ્તુભ્યં ક્રીડન્તીં કન્દુહસ્તિકાં ॥ 5-90-63 (34963)
અદાત્તુ કુન્તિભોજાય સખા સખ્યે મહાત્મને ।
સાઽહં પિત્રા ચ નિકૃતા શ્વશુરૈશ્ચ પરન્તપ।
અત્યન્તદુઃખિતા કૃષ્ણ કિં જીવિતફલં મમ ॥ 5-90-64 (34964)
યન્માં વાગબ્રવીન્નક્તં સૂતકે સવ્યસાચિનઃ ।
પુત્રસ્તે પૃથિવીં જેતા યશશ્ચાસ્ય દિવં સ્પૃશેત્ । 5-90-65 (34965)
હત્વા કુરૂન્મહાજન્યે રાજ્યં પ્રાપ્ય ધનઞ્જયઃ ।
ભ્રાતૃભિઃ સહ કૌન્તેયસ્ત્રીન્મેધાનાહરિષ્યતિ ॥ 5-90-66 (34966)
નાહં તામભ્યસૂયામિ નમો ધર્માય વેધસે ।
કૃષ્ણાય મહતે નિત્યં ધર્મો ધારયતિ પ્રજાઃ ॥ 5-90-67 (34967)
ધર્મશ્ચેદસ્તિ વાર્ષ્ણેય યથા વાગભ્યભાષત।
ત્વં ચાપિ તત્તથા કૃષ્ણ સર્વં સંપાદયિષ્યસિ ॥ 5-90-68 (34968)
ન માં માધવ વૈધવ્યં નાર્થનાશો ન વૈરિતા ।
તથા શોકાય દહતિ યથા પુત્રૈર્વિના ભવઃ ॥ 5-90-69 (34969)
યાઽહં ગાણ્ડીવધન્વાનં સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરમ્।
ધનઞ્જયં ન પશ્યામિ કા શાન્તિર્હૃદયસ્ય મે।
ઇતશ્ચતુર્દશં વર્ષં યન્નાપશ્યં યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 5-90-70 (34970)
ધનઞ્જયં ચ ગોવિન્દ યમૌ તં ચ વૃકોદરમ્।
જીવનાશં પ્રનષ્ટાનાં શ્રાદ્ધં કુર્વન્તિ માનવાઃ ॥ 5-90-71 (34971)
અર્થતસ્તે મમ મૃતાસ્તેષાં ચાહં જનાર્દના ।
બ્રૂયા માધવ રાજાનં ધર્માત્માનં યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 5-90-72 (34972)
ભૂયાંસ્તે હીયતે ધર્મો મા પુત્રક વૃથા કૃથાઃ ।
પરાશ્રયા વાસુદેવ યા જીવતિ ઘિગસ્તુ તામ્ ॥ 5-90-73 (34973)
વૃત્તેઃ કાર્પણ્યલબ્ધાયા અપ્રતિષ્ઠૈવ જ્યાયસી।
અથો ધનઞ્જયં બ્રૂયા નિત્યોદ્યુક્તં વૃકોદરમ્ ॥ 5-90-74 (34974)
યદર્થં ક્ષત્રિયા સૂતે તસ્ય કાલોઽયમાગતઃ।
અસ્મિંશ્ચેદાગતે કાલે મિથ્યા ચાતિક્રમિષ્યતિ ॥ 5-90-75 (34975)
લોકસંભાવિતાઃ સંતઃ સુનૃશંસં કરિષ્યથ ।
નૃશંસેન ચ વો યુક્તાંસ્ત્યજેયં શાશ્વતીઃ સમાઃ ॥ 5-90-76 (34976)
કાલે હિ સમનુપ્રાપ્તે ત્યક્તવ્યમપિ જીવનમ્ ।
માદ્રીપુત્રૌ ચ વ્યક્તવ્યૌ ક્ષત્રધર્મરતૌ સદા ॥ 5-90-77 (34977)
વિક્રમેણાર્જિતાન્ભોગાન્વૃણીતં જીવિતાદપિ ।
વિક્રમાધિગતા હ્યર્થાઃ ક્ષત્રધર્મેણ જીવતઃ ॥ 5-90-78 (34978)
મનો મનુષ્યસ્ય સદા પ્રીણન્તિ પુરુષોત્તમ।
ગત્વા બ્રૂહિ મહાબાહો સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરમ્ ॥ 5-90-79 (34979)
અર્જુનં પાણ્ડવં વીરં દ્રૌપદ્યાઃ પદવીં ચર ।
વિદિતૌ હિ તવાત્યન્તં ક્રુદ્ધૌ તૌ તુ યથાન્તકૌ ॥ 5-90-80 (34980)
ભીમાર્જુનૌ નયેતાં હિ દેવાનપિ પરાં ગતિમ્।
તયોશ્ચૈતદવજ્ઞાનં યત્સા કૃષ્ણા સભાં ગતા ॥ 5-90-81 (34981)
દુઃશાસતશ્ચ કર્ણશ્ચ પરુષાણ્યભ્યભાષતામ્।
દુર્યોધનો ભીમસેનમભ્યગચ્છન્મનસ્વિનમ્ ॥ 5-90-82 (34982)
પશ્યતાં કુરુમુખ્યાનાં તસ્ય દ્રક્ષ્યતિ યત્ફલમ્ ।
ન હિ વૈરં સમાસાદ્ય પ્રશામ્યતિ વૃકોદરઃ ॥ 5-90-83 (34983)
સુચિરાદપિ ભીમસ્ય ન હિ વૈરં પ્રશામ્યતિ।
યાવદન્તં ન નયતિ શાત્રવાઞ્ચત્રુકર્શનઃ ॥ 5-90-84 (34984)
ન દુઃખં રાજ્યહરણં ન ચ દ્યૂતે પરાજયઃ ।
પ્રવ્રાજનં તુ પુત્રાણાં ન મે તદ્દુઃખકારણમ્ ॥ 5-90-85 (34985)
યત્તુ સા બૃહતી શ્યામા એકવસ્ત્રા સભાં ગતા।
અશૃણોત્પરુષા વાચઃ કિં નુ દુઃખતરં તતઃ ॥ 5-90-86 (34986)
સ્ત્રીધર્મિણી વરારોહા ક્ષત્રધર્મરતા સદા।
નાભ્યગચ્છત્તદા નાથં કૃષ્ણા નાથવતી સતી ॥ 5-90-87 (34987)
યસ્યા મમ સપુત્રાયાસ્ત્વં નાથો મધુસૂદન ।
રામશ્ચ બલિનાં શ્રેષ્ઠઃ પ્રદ્યુમ્નશ્ચ મહારથઃ ॥ 5-90-88 (34988)
સાઽહમેવંવિધં દુઃખં સહેયં પુરુષોત્તમ ।
ભીમે જીવતિ દુર્ધર્ષે વિજયે ચાપલાયિનિ ॥ 5-90-89 (34989)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-90-90x (3657)
તત આશ્વાસયામાસ પુત્રાધિભિરભિપ્લુતામ્।
પિતૃષ્વસારં શોચન્તીં શૌરિઃ પાર્થસખઃ પૃથામ્ ॥ 5-90-90 (34990)
વાસુદેવ ઉવાચ। 5-90-91x (3658)
કા નુ સીમન્તિની ત્વાદૃગ્લોકેષ્વસ્તિ પિતૃષ્વસઃ ।
શૂરસ્ય રાજ્ઞો દુહિતા આજમીઢકુલં ગતા ॥ 5-90-91 (34991)
મહાકુલીના ભવતી હ્રદાદ્ધ્રદમિવાગતા।
ઈશ્વરી સર્વકલ્યાણી ભર્ત્રા પરમપૂજિતા॥ 5-90-92 (34992)
વીરસૂર્વીરપત્ની ત્વં સર્વૈઃ સમુદિતા ગુણૈઃ ।
મુખદુઃખે મહાપ્રાજ્ઞે ત્વાદૃશી સોઢુમર્હતિ ॥ 5-90-93 (34993)
નિદ્રાતન્દ્રે ક્રોધહર્ષૌ ક્ષુત્પિપાસે હિમાતપૌ।
એતાનિ પાર્થા નિર્જિત્ય નિત્યં વીરસુખે રતાઃ ॥ 5-90-94 (34994)
ત્યક્તગ્રામ્યસુખાઃ પાર્થા નિત્યં વીરસુખપ્રિયાઃ ।
ન તુ સ્વલ્પેન તુષ્યેયુર્મહોત્સાહા મહાબલાઃ ॥ 5-90-95 (34995)
અન્તં ધીરા નિષેવન્તે મધ્યં ગ્રામ્યસુખપ્રિયાઃ ।
ઉત્તમાંશ્ચ પરિક્લેશાન્ભોગાંશ્ચાતીવ માનુષાન્ ॥ 5-90-96 (34996)
અન્તેષુ રેમિરે ધીરા ન તે મધ્યેષુ રેમિરે ।
અન્તપ્રાપ્તિં સુખં પ્રાહુર્દુઃખમન્તરમન્તયોઃ ॥ 5-90-97 (34997)
અભિવાદયન્તિ ભવતીં પાણ્ડવાઃ સહ કૃષ્ણયા ।
આત્માનં તે કુશલિનં નિવેદ્યાહુરનામયમ્ ॥ 5-90-98 (34998)
અરોગાન્સર્વસિદ્ધાર્થાન્ક્ષિપ્રં દ્રક્ષ્યસિ પાણ્ડવાન્ ।
ઈશ્વરાન્સર્વલોકસ્ય હતામિત્રાઞ્શ્રિયા વૃતાન્ ॥ 5-90-99 (34999)
એવમાશ્વાસિતા કુન્તી પ્રત્યુવાચ જનાર્દનમ્ ।
પુત્રાધિભિરભિધ્વસ્તા નિગૃહ્યાબુદ્ધિજં તમઃ ॥ 5-90-100 (35000)
કુન્ત્યુવાચ। 5-90-101x (3659)
યદ્યત્તેષાં મહાબાહો પથ્યં સ્યાન્મધુસૂદન।
યથાયથા ત્વં મન્યેથાઃ કુર્યાઃ કૃષ્ણ તથાતથા ॥ 5-90-101 (35001)
અવિલોપેન ધર્મસ્ય અનિકૃત્યા પરન્તપ।
પ્રભાવજ્ઞાઽસ્મિ તે કૃષ્ણ સત્યસ્યાભિજનસ્ય ચ ॥ 5-90-102 (35002)
વ્યવસ્થાયાં ચ મિત્રેષુ બુદ્ધિવિક્રમયોસ્તથા।
ત્વમેવ નઃ કુલે ધર્મસ્ત્વં સત્યં ત્વં તપો મહત્ ॥ 5-90-103 (35003)
ત્વં ત્રાતા ત્વં મહદ્બ્રહ્મ ત્વયિ સર્વં પ્રતિષ્ઠિતમ્।
યથૈવાત્થ તથૈવૈતત્ત્વયિ સત્યં ભવિષ્યતિ ॥ 5-90-104 (35004)
` કુરૂણાં પાણ્ડવાનાં ચ લોકાનાં ચાપરાજિત ।
સર્વસ્યૈતસ્ય વાર્ષ્ણેય ગતિસ્ત્વમસિ માધવ।
પ્રભાવો બુદ્ધિવીર્યં ચ તાદૃશં તવ કેશવ ॥' 5-90-105 (35005)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-90-106x (3660)
તામામન્ત્ર્ય ચ ગોવિન્દઃ કૃત્વા ચાભિપ્રદક્ષિણમ્।
પ્રાતિષ્ઠત મહાબાહુર્દુર્યોધનગૃહાન્પ્રતિ ॥ ॥ 5-90-106 (35006)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ નવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-90-6 પ્રિયં રાજ્યાદિ। સુખં ભોગોત્થ આહ્લાદઃ ॥ 5-90-21 પ્રિયો દર્શો દર્શનં યસ્ય ॥ 5-90-48 તથાવૃત્તા પુણ્યશીલા ॥ 5-90-59 અવરોધઃ રાજ્યપ્રદાનરૂપો વૃત્તિનિરોધઃ ॥ 5-90-60 યદિ સુખં પુણ્યક્ષયરૂપં અર્થાદ્દુઃખં પાપક્ષયરૂપં તર્હિ દુઃખાત્પાપક્ષયહેતોસ્તત્સુખં નઃ અસ્માકં સ્યાત્। તથા ચ ન વયં દુઃખાદ્ભયં પ્રાપ્નુમ ઇત્યર્થઃ ॥ 5-90-61 અસ્માત્ ભાવિનઃ કુરુપાણ્ડવસંગ્રામાત્ ॥ 5-90-62 સર્વં વૃત્તમ્। એષાં પાણ્ડવાનાં તથાવિધં અવિષમમ્ ॥ 5-90-63 વૃત્તૈર્વદાન્યત્વેન ખ્યાતૈર્ધનં યથા અક્લેશેનાર્પ્યતે તદ્વત્ યેનાહમર્પિતા । વૃત્તોઽતીતે દૃઢે ખ્યાતે ઇતિ વિશ્વઃ। આર્યકઃ પિતામહઃ । તુભ્યં તવ ॥ 5-90-66 મહાજન્યે મહાયુદ્ધે । મેધાન્ અશ્વમેધાન્ ॥ 5-90-75 અતિક્રમિષ્યતિ અયુદ્ધેનેત્યર્થઃ ॥ 5-90-102 અનિકૃત્યા અચ્છલેન ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 091
॥ શ્રીઃ ॥
5.91. અધ્યાયઃ 091
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન સ્વગૃહમાગતસ્ય શ્રીકૃષ્ણસ્ય પૂજાપૂર્વકં ભોજનાયામન્ત્રણમ્ ॥ 1 ॥ દુર્યોધનેન શ્રીકૃષ્ણંપ્રતિ સ્વીયાન્નપાનાદ્ય નાદરણકારણપ્રશ્ને કૃષ્ણેન તત્કથનપૂર્વકં વિદુરગૃહગમનમ્ ॥ 2 ॥ વિદુરેણ સાદરમન્નપાનાદિના શ્રીકૃષ્ણારાધનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-91-0 (35007)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-91-0x (3661)
પૃથામામન્ત્ર્ય ગોવિન્દઃ કૃત્વા ચાભિપ્રદક્ષિણમ્ ।
દુર્યોધનગૃહં શૌરિરભ્યગચ્છદરિન્દમઃ ॥ 5-91-1 (35008)
લક્ષ્મ્યા પરમયા યુક્તં પુરન્દરગૃહોપમમ્ ।
વિચિત્રૈરાસનૈર્યુક્તં પ્રવિવેશ જનાર્દનઃ ॥ 5-91-2 (35009)
તસ્ય કક્ષ્યા વ્યતિક્રમ્ય તિસ્રો દ્વાઃસ્થૈરવારિતઃ ।
તતોઽભ્રઘનસઙ્કાશં ગિરિકૂટમિવોચ્છ્રિતમ્ ॥ 5-91-3 (35010)
શ્રિયા જ્વલન્તં પ્રાસાદમારુરોહ મહાયશાઃ ।
તત્ર રાજસહસ્રૈશ્ચ કુરુભિશ્ચાભિસંવૃતમ્ ॥ 5-91-4 (35011)
ધાર્તરાષ્ટ્રં મહાબાહું દદર્શાસીનમાસને ।
દુઃશાસનં ચ કર્ણં ચ શકુનિં ચાપિ સૌબલમ્ ॥ 5-91-5 (35012)
દુર્યોધનસમીપે તાનાસનસ્થાન્દદર્શ સઃ।
અભ્યાગચ્છતિ દાશાર્હે ધાર્તરાષ્ટ્રો મહાયશાઃ ॥ 5-91-6 (35013)
ઉદતિષ્ઠત્સહામાત્યઃ પૂજયન્મધુસૂદનમ્ ।
સમેત્ય ધાર્તરાષ્ટ્રેણ મહામાત્યેન કેશવઃ ॥ 5-91-7 (35014)
રાજભિસ્તત્ર વાર્ષ્ણેયઃ સમાગચ્છદ્યથાવયઃ ।
તત્ર જામ્બૂનદમયં પર્યઙ્કં સુપરિષ્કૃતમ્ ॥ 5-91-8 (35015)
વિવિધાસ્તરણાસ્તીર્ણમભ્યુપાવિશદચ્યુતઃ ।
તસ્મિન્ગાં મધુપર્કં ચાપ્યુદકં ચ જનાર્દને ॥ 5-91-9 (35016)
નિવેદયામાસ તદા ગૃહાન્રાજ્યં ચ કૌરવઃ । 5-91-10b` આસનં સર્વતોભદ્રં સર્વરત્નવિભૂષિતમ્ ॥ 5-91-10 (35017)
કૃષ્ણાર્થમેવં સંસિદ્ધં ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય શાસનાત્।'
તત્ર ગોવિન્દમાસીનં પ્રસન્નાદિત્યવર્ચસમ્ ॥ 5-91-11 (35018)
ઉપાસાઞ્ચક્રિરે સર્વે કુરવો રાજભિઃ સહ।
તતો દુર્યોધનો રાજા વાર્ષ્ણેયં જયતાં વરમ્ ॥ 5-91-12 (35019)
ન્યમન્ત્રયદ્ભોજનેન નાભ્યનન્દચ્ચ કેશવઃ ।
તતો દુર્યોધનઃ કૃષ્ણમબ્રવીત્કુરુસંસદિ ॥ 5-91-13 (35020)
મૃદુપૂર્વં શઠોદર્કં કર્ણમાભાષ્ય કૌરવઃ ।
કસ્માદન્નાનિ પાપાનિ વાસાંસિ શયનાનિ ચ ॥ 5-91-14 (35021)
ત્વદર્થમુપનીતાનિ નાગ્રહીસ્ત્વં જનાર્દન ।
ઉભયોશ્ચ દદત્સાહ્યમુભયોશ્ચ હિતે રતઃ ॥ 5-91-15 (35022)
સંબન્ધી દયિતશ્ચાસિ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય માધવ ।
ત્વં હિ ગોવિન્દ ધર્માર્થૌ વેત્થ તત્ત્વેન સર્વશઃ ।
તત્ર કારણમિચ્છામિ શ્રોતું ચક્રગદાધર ॥ 5-91-16 (35023)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-91-17x (3662)
સ એવમુક્તો ગોવિન્દઃ પ્રત્યુવાચ મહામનાઃ ।
ઉદ્યન્મેઘસ્વનઃક કાલે પ્રગૃહ્ય વિપુલં ભુજમ્ ॥ 5-91-17 (35024)
અલઘૂકૃતમગ્રસ્તમનિરસ્તમસંકુલમ્ ।
રાજીવનેત્રો રાજાનં હેતુમદ્વાક્યમુત્તમમ્ ॥ 5-91-18 (35025)
કૃતાર્થા ભુઞ્જતે દૂતાઃ પૂજાં ગૃહ્ણન્તિ ચૈવ હ।
કૃતર્થં માં સહામાત્યં સમર્ચિષ્યસિ ભારત ॥ 5-91-19 (35026)
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ ધાર્તરાષ્ટ્રો જનાર્દનમ્ ।
ન યુક્તં ભવતાઽસ્માસુ પ્રતિપત્તુમસાંપ્તમ્ ॥ 5-91-20 (35027)
કૃતાર્થં વાઽકૃતાર્થં વા ત્વાં વયં મધુસૂદન।
યતામહે પૂજયિતું દાશાર્હ ન ચ શક્નુમઃ ॥ 5-91-21 (35028)
ન ચ તત્કારણં વિદ્મો યસ્માન્નો મધુસૂદન ।
પૂજાં કૃતાં પ્રીયમાણો નામંસ્થાઃ પુરુષોત્તમ ॥ 5-91-22 (35029)
વૈરં નો નાસ્તિ ભવતા ગોવિન્દ ન ચ વિગ્રહઃ ।
સ ભવાન્પ્રસમીક્ષ્યૈતન્નેદૃશં વક્તુમર્હતિ ॥ 5-91-23 (35030)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-91-24x (3663)
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ ધાર્તરાષ્ટ્રં જનાર્દનઃ।
અભિવીક્ષ્ય સહામાત્યં દાશાર્હઃ પ્રહસન્નિવ ॥ 5-91-24 (35031)
નાહં કામાન્ન સંરમ્ભાન્ન દ્વેષાન્નાર્થકારણાત્ ।
ન હેતુવાદાલ્લોભાદ્વા ધર્મં જહ્યાં કથંચન ॥ 5-91-25 (35032)
સંપ્રીતિભોજ્યાન્યન્નાનિ આપદ્ભોજ્યાનિ વા પુનઃ ।
ન ચ સંપ્રીયતે રાજન્ન ચૈવાપદ્ગતા વયમ્ ॥ 5-91-26 (35033)
`દ્વિષદન્નં ન ભોક્તવ્યં દ્વિષન્તં નૈવ ભોજયેત્ ।
પાણ્ડવાન્દ્વિષસે રાજન્મમ પ્રાણા હિ પાણ્ડવાઃ ॥' 5-91-27 (35034)
અકસ્માદ્દ્વિષસે રાજઞ્જન્મપ્રભૃતિ પાણ્ડવાન્ ।
પ્રિયાનુવર્તિનો ભ્રાતૄન્સર્વૈઃ સમુદિતાન્ગુણૈઃ ॥ 5-91-28 (35035)
અકસ્માચ્ચૈવ પાર્થાનાં દ્વેષણં નોપપદ્યતે।
ધર્મે સ્થિતાઃ પાણ્ડવેયાઃ કસ્તાન્કિં વક્તુમર્હતિ ॥ 5-91-29 (35036)
યસ્તાન્દ્વેષ્ટિ સ માં દ્વેષ્ટિ યસ્તાનનુ સમામનુ ।
ઐકાત્મ્યં માં ગતં વિદ્ધિ પાણ્ડવૈર્ધર્મચારિભિઃ ॥ 5-91-30 (35037)
કામક્રોધાનુવર્તી હિ યો મોહાદ્વિરુરુત્સતિ।
ગુણવન્તં ચ યો દ્વેષ્ટિ તમાહુઃ પુરુષાધમમ્ ॥ 5-91-31 (35038)
યઃ કલ્યાણગુણાઞ્જ્ઞાતીન્મોહાલ્લોભાદ્દિદૃક્ષતે ।
સોજિતાત્માઽજિતક્રોધો ન ચિરં તિષ્ઠતિ શ્રિયા ॥ 5-91-32 (35039)
અથ યો ગુણસંપન્નાન્હૃદયસ્યાપ્રિયાનપિ।
પ્રિયેણ કુરુતે વશ્યાંશ્ચિરં યશસિ તિષ્ઠતિ ॥ 5-91-33 (35040)
સર્વમેતન્ન ભોક્તવ્યમન્નં દુષ્ટાભિસંહિતમ્।
ક્ષુત્તુરેકસ્ય ભોક્તવ્યમિતિ મે ધીયતે મતિઃ ॥ 5-91-34 (35041)
એવમુક્ત્વા મહાબાહુર્દુર્યોધનમમર્ષણમ્ ।
નિશ્ચક્રામ તતઃ શુભ્રાદ્ધાર્તરાષ્ટ્રનિવેશનાત્ ॥ 5-91-35 (35042)
નિર્યાય ચ મહાબાહુર્વાસુદેવો મહામનાઃ ।
નિવેશાય યયૌ વેશ્ય વિદુરસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 5-91-36 (35043)
તમભ્યગચ્છદ્દ્રોણશ્ચ કૃપો ભીષ્મોઽથ બાહ્લિકઃ ।
કુરવશ્ચ મહાબાહું વિદુરસ્ય ગૃહે સ્થિતમ્ ॥ 5-91-37 (35044)
ત ઊચુર્માધવં વીરં કુરવો મધુસૂદનમ્ ।
નિવેદયામો વાર્ષ્ણેય સરત્નાંસ્તે ગૃહાન્વયમ્ ॥ 5-91-38 (35045)
તાનુવાચ મહાતેજાઃ કૌરવાન્મધુસૂદનઃ ।
સર્વે ભવન્તે ગચ્છન્તુ સર્વા મેઽપચિતિઃ કૃતા ॥ 5-91-39 (35046)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-91-40x (3664)
યાતેષુ કુરુષુ ક્ષત્તા દાશાર્હમપરાજિતમ્।
અભ્યર્ચયામાસ તદા સર્વકામૈઃ પ્રયત્નવાન્ ॥ 5-91-40 (35047)
તતઃ ક્ષત્રાઽન્નપાનાનિ શુચીનિ ગુણવન્તિ ચ।
ઉપાહરદનેકાનિ કેશવાય મહાત્મને ॥ 5-91-41 (35048)
તૈતર્પયિત્વા પ્રથમં બ્રાહ્મણાન્મધુસૂદનઃ ।
વેદવિદ્ભ્યો દદૌ કૃષ્ણઃ પરમદ્રવિણાન્યપિ ॥ 5-91-42 (35049)
`ભુક્તવત્સુ દ્વિજાગ્ર્યેષુ નિષણ્ણેષુ વરાસને ।
શુચિઃ સુપ્રયતો ભૂન્વા વિદુરોઽન્નમુપારત્ ॥ 5-91-43 (35050)
શ્રદ્ધયા પરયા યુક્ત ઇદં વચનમબ્રવીત્।
સંવૃતૈસ્તુષ્ય ગોવિન્દ એતન્નઃ ધનમ્।
અન્યથા હિ વિશેષેણ કસ્ત્વામર્ચિતુમર્હતિ ॥ 5-91-44 (35051)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-91-45x (3665)
તતોઽનુયાયિભિઃ સાર્ધં મરુદ્ભિરિવ વાસવઃ।
વિદુરાન્નાનિ બુભુજે શુચીનિ ગુણવન્તિ ચ ॥ 5-91-45 (35052)
તં ભુક્તવન્તં વિવિધાઃ સુશબ્દાઃ સૂતમાગધાઃ ।
અભિતુષ્ટુવુરાસીનં દાશાર્હમપરાજિતમ્ ॥ ॥ 5-91-46 (35053)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ એકનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-91-14 શઠોદર્કં શાઠ્યપર્યવસાનમ્। આભાષ્ય સંબોધનોનોન્મુખીકૃત્ય । 5-91-17 પ્રગૃહ્ય ઉદ્યમ્ય ॥ 5-91-25 સંરમ્ભાત્ ક્રોધાત્। હેતુવાદાત્ કપટાત્ ॥ 5-91-31 વિરુરુત્સતિ વિરોધં કર્તુમિચ્છતિ ॥ 5-91-44 સંવૃતૈઃ રાજાનર્હતયા ગોપિતૈઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 092
॥ શ્રીઃ ॥
5.92. અધ્યાયઃ 092
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
રાત્રૌ વિદુરેણ શ્રીકૃષ્ણંપ્રતિ ભીષ્માદિસમાશ્રયણેન ગર્વિતસ્ય દુર્યોધનસ્ય દૌશ્શીલ્યાભિલપનપૂર્વકં તસ્મિન્ સામવચનસ્ય નૈષ્ફલ્યકથનમ્ ॥ 1 ॥ તથા દુષ્ટભૂયિષ્ઠસભાપ્રવેશસ્ય સ્વાનભિમતત્વકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-92-0 (35054)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-92-0x (3666)
તં ભુક્તવન્તમાશ્વસ્તં નિશાયાં વિદુરોઽબ્રવીત્।
નેદં સમ્યગ્વ્યવસિતં કેશવાગમનં તવ ॥ 5-92-1 (35055)
અર્થધર્માતિગો મન્દઃ સંરમ્ભી ચ જનાર્દન ।
માનઘ્નો માનકામશ્ચ વૃદ્ધાનાં શાસનાતિગઃ ॥ 5-92-2 (35056)
ધર્મશાસ્ત્રાતિગો મૂઢો દુરાત્મા પ્રગ્રહં ગતઃ ।
અનેયઃ શ્રેયસાં મન્દો ધાર્તરાષ્ટ્રો જનાર્દન ॥ 5-92-3 (35057)
કામાત્મા પ્રાજ્ઞમાની ચ મિત્રધ્રુક્સર્વશઙ્કિતા ।
અકર્તા ચાકૃતજ્ઞશ્ચ ત્યક્તધર્મા પ્રિયાનૃતઃ ॥ 5-92-4 (35058)
મૂઢશ્વાકૃતબુદ્ધિશ્ચ ઇન્દ્રિયાણામનીશ્વરઃ।
કામાનુસારી કૃત્યેષુ સર્વેષ્વકૃતનિશ્ચયઃ ॥ 5-92-5 (35059)
એતૈશ્ચાન્યૈશ્ચ બહુભિર્દોષૈરેવ સમન્વિતઃ ।
ત્વયોચ્યમાનઃ શ્રેયોઽપિ સંરમ્ભાન્ન ગ્રહીષ્યતિ ॥ 5-92-6 (35060)
ભીષ્મે દ્રોણે કૃપે કર્ણે દ્રોણપુત્રે જયદ્રથે।
ભૂયસીં વર્તતે વૃત્તિં ન શમે કુરુતે મનઃ ॥ 5-92-7 (35061)
નિશ્ચિતં ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં સકર્ણાનાં જનાર્દન ।
ભીષ્મદ્રોણમુખાન્પાર્થા ન શક્તાઃ પ્રતિવીક્ષિતુમ્ ॥ 5-92-8 (35062)
સેનાસમુદયં કૃત્વા પાર્થિવં મધુસૂદન।
કૃતાર્થં મન્યતે બાલ આત્માનમવિચક્ષણાઃ ॥ 5-92-9 (35063)
એકઃ કર્ણઃ પરાઞ્જેતું સમર્થ ઇતિ નિશ્ચિતમ્ ।
ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય દુર્બુદ્ધેઃ સ શમં નોપયાસ્યતિ ॥ 5-92-10 (35064)
સંવિચ્ચ ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં સર્વેષામેવ કેશવ ।
શમે પ્રયતમાનસ્ય તવ સૌભ્રાત્રકાઙ્ક્ષિણઃ ॥ 5-92-11 (35065)
ન પાણ્ડવાનામસ્માભિઃ પ્રતિદેયં યથોચિતમ્ ।
ઇતિ વ્યવસિતાસ્તેષુ વચનં સ્યાન્નિરર્થકમ્ ॥ 5-92-12 (35066)
યત્ર સૂક્તં દુરુક્તં ચ સમં સ્યાન્મધુસૂદન ।
ન તત્ર પ્રલપેત્પ્રાજ્ઞો બધિરેષ્વિવ ગાયનઃ ॥ 5-92-13 (35067)
અવિજાનત્સુ મૂઢેષુ નિર્મર્યાદેષુ માધવ ।
તત્ત્વં વાક્યં બ્રુવન્નિન્દ્યશ્ચણ્ડાલેષુ દ્વિજો યથા ॥ 5-92-14 (35068)
સોઽયં બલસ્થો મૂઢશ્ચન કરિષ્યતિ તે વચઃ ।
તસ્મિન્નિરર્થકં વાક્યમુક્તં સંપત્સ્યતે તવ ॥ 5-92-15 (35069)
તેષાં સમુપવિષ્ટાનાં સર્વેષાં પાપચેતસામ્ ।
તવ મધ્યાવતરણં મમ કૃષ્ણ ન રોચતે ॥ 5-92-16 (35070)
દુર્બુદ્ધીનામશિષ્ટાનાં બહૂનાં દુષ્ટચેતસામ્ ।
પ્રતીપં વચનં મધ્યે તવ કૃષ્ણ ન રોચતે ॥ 5-92-17 (35071)
અનુપાસિતવૃદ્ધત્વાચ્છ્રિયો દર્પાચ્ચ મોહિતઃ ।
વયોદર્પાદમર્ષાચ્ચ ન તે શ્રેયો ગ્રહીષ્યતિ ॥ 5-92-18 (35072)
બલં બલવદપ્યસ્ય યદિ વક્ષ્યસિ માધવ ।
ત્વય્યસ્ય મહતી શઙ્કા ન કરિષ્યતિ તે વચઃ ॥ 5-92-19 (35073)
નેદમદ્ય યુધા શક્યમિન્દ્રેણાપિ સહામરૈઃ ।
ઇતિ વ્યવસિતાઃ સર્વે ધાર્તરાષ્ટ્રા જનાર્દન ॥ 5-92-20 (35074)
તેષ્વેવમુપપન્નેષુ કામક્રોધાનુવર્તિષુ ।
સમર્થમપિ તે વાક્યમસમર્થં ભવિષ્યતિ ॥ 5-92-21 (35075)
મધ્યે તિષ્ઠન્હસ્ત્યનીકસ્ય મન્દો
રથાશ્વયુક્તસ્ય બલસ્ય મૂઢઃ।
દુર્યોધનો મન્યતે બીતભીતિઃ
કૃત્સ્ના મયેયં પૃથિવી જિતેતિ ॥ 5-92-22 (35076)
આશંસતે વૈ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રો
મહારાજ્યમસપત્નં પૃથિવ્યામ્।
તસ્મિઞ્શમઃ કેવલો નોપલભ્યો
બદ્ધં સન્તં મન્યતે લબ્ધમર્થમ્ ॥ 5-92-23 (35077)
પર્યસ્તેયં પૃથિવી કાલપક્વા
દુર્યોધનાર્થે પાણ્ડવાન્યોદ્ધુકામાઃ ।
સમાગતાઃ સર્વયોધાઃ પૃથિવ્યાં
રાજાનશ્ચ ક્ષિતિપાલૈઃ સમેતાઃ ॥ 5-92-24 (35078)
સર્વે ચૈતે કૃતવૈરાઃ પુરસ્તા-
ત્ત્વયા રાજાનો હૃતસારાશ્ચ કૃષ્ણ ।
તવોદ્વેગાત્સંશ્રિતા ધાર્તરાષ્ટ્રા-
ન્સુસંહતાઃ સહ કર્ણેન વીરાઃ ॥ 5-92-25 (35079)
ત્યક્તાત્માનઃ સહ દુર્યોધનેન
હૃષ્ટા યોદ્ધું પાણ્ડવાન્સર્વયોધાઃ ।
` મૃત્યુર્જયો વેતિ કૃતૈકભાવાઃ
કામાત્માનો મન્યુવશાવિનીતાઃ ॥'
તેષાં મધ્યે પ્રવિશેથા યદિ ત્વં
ન તન્મતં મમ દાશાર્હવીર ॥ 5-92-26 (35080)
તેષાં સમુપવિષ્ટાનાં બહૂનાં દુષ્ટચેતસામ્।
કથં મધ્યં પ્રપદ્યેથાઃ શત્રૂણાં શત્રુકર્શન ॥ 5-92-27 (35081)
સર્વથા ત્વં મહાબાહો દેવૈરપિ દુરુત્સહઃ ।
પ્રભાવં પૌરુષં બુદ્ધિં જાનામિ તવ શત્રુહન્ ॥ 5-92-28 (35082)
યા મે પ્રીતિઃ પાણ્ડવેષુ ભૂયઃક સા ત્વયિ માધવ ।
પ્રેમ્ણા ચ બહુમાનાચ્ચ સૌહૃદાચ્ચ બ્રવીમ્યહમ્ ॥ 5-92-29 (35083)
યા મે પ્રીતિઃ પુષ્કરાક્ષ ત્વદ્દર્શનસમુદ્ભવા।
સા કિમાખ્યાયતે તુભ્યમન્તરાત્માઽસિ દેહિનાં ॥ ॥ 5-92-30 (35084)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ દ્વિનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-92-3 પ્રગ્રહં નિર્બન્ધં અત્યન્તાભિનિવેશમિત્યર્થઃ । અનેયઃ અપ્રાપણીયઃ। શ્રેયસાં શ્રેયાંસિ ॥ 5-92-4 સર્વશઙ્કિતા સર્વત્ર વિશ્વાસહીનઃ ॥ 5-92-7 વૃત્તિં જીવિકામ્। એતે યુદ્ધેન મહ્યં રાજ્યં દાસ્યન્તીત્યાશયેત્યર્થઃ ॥ 5-92-9 પાર્થિવં પૃથ્વીસંબન્ધિનમ્ ॥ 5-92-12 પ્રતિદેયં પરાવૃત્યદેયં। વ્યવસિતાઃ નિશ્ચિતાઃ ॥ 5-92-18 તે ત્વત્તઃ ॥ 5-92-23 વદ્ધં સ્થિરાં ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 093
॥ શ્રીઃ ॥
5.93. અધ્યાયઃ 093
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષ્ણેન વિદુરવચનાનુમોદનપૂર્વકં સ્વાગમનસ્ય લોકપરિવાદપરિહારાર્થત્વકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-93-0 (35085)
` વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-93-0x (3667)
વિદુરસ્ય વચઃ શ્રુત્વા પ્રશ્રિતં પુરુષોત્તમઃ ।
ઇદં હોવાચ વચનં મધુરં મધુસૂદનઃ ॥' 5-93-1 (35086)
શ્રીભગવાનુવાચ। 5-93-2x (3668)
યથા વ્રૂયાન્મહાપ્રાજ્ઞો યથા બ્રૂયાદ્વિચક્ષણઃ।
સથા વાચ્યસ્ત્વદ્વિધેન ભવતા મદ્વિધઃ સુહૃત્ ॥ 5-93-2 (35087)
ધર્માર્થયુક્તં તથ્યં ચ યથા ત્વય્યુપપદ્યતે।
તથા વચનમુક્તોઽસ્તિ ત્વયૈતત્પિતૃમાતૃવત્ ॥ 5-93-3 (35088)
સત્યં પ્રાપ્તં ચ યુક્તં વાઽપ્યેવમેવ યથાઽઽત્થ મામ્।
શ્રૃણુષ્વાગમને હેતું વિદુરાવહિતો મમ ॥ 5-93-4 (35089)
દૌરાત્મ્યં ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય ક્ષત્રિયાણાં ચ વૈરિતામ્।
સર્વમેતદહં જાનન્ક્ષત્તઃ પ્રાપ્તોઽદ્ય કૌરવાન્॥ 5-93-5 (35090)
પર્યસ્તાં પૃથિવીં સર્વાં સાશ્વાં સરથકુઞ્જરામ્ ।
યો મોચયેન્મૃત્યુપાશાત્પ્રાપ્નુયાદ્ધર્મમુત્તમમ્ ॥ 5-93-6 (35091)
ધર્મકાર્યં યતઞ્શક્ત્યા નો ચેત્પ્રાપ્નોતિ માનવઃ ।
પ્રાપ્તો ભવતિ તત્પુણ્યમત્ર મે નાસ્તિ સંશયઃ ॥ 5-93-7 (35092)
મનસા ચિન્તયન્પાપં કર્મણા નાતિરોચયન્।
ન પ્રાપ્નોતિ ફલં તસ્યેત્યેવં ધર્મવિદો વિદુઃ ॥ 5-93-8 (35093)
સોઽહં યતિષ્યે પ્રશમં ક્ષત્તઃ કર્તુમમાયયા।
કુરૂણાં સૃઞ્જયાનાં ચ સઙ્ગ્રાને વિનશિષ્યતામ્ ॥ 5-93-9 (35094)
સેયમાપન્મહાઘોરા કુરુષ્વેવ સમુત્થિતા ।
કર્ણદુર્યોધનકૃતા સર્વે હ્યેતે તદન્વયાઃ ॥ 5-93-10 (35095)
વ્યસને ક્લિશ્યમાનં હિ યો મિત્રં નાભિપદ્યતે ।
અનુનીય યથાશક્તિ તં નૃશંસં વિદુર્બુધાઃ ॥ 5-93-11 (35096)
આકેશગ્રહણાન્મિત્રમકાર્યાત્સંનિવર્તયન્।
અવાચ્યઃ કસ્યચિદ્ભવતિ કૃતયત્નો યથાબલમ્ ॥ 5-93-12 (35097)
તત્સમર્થં શુભં વાક્યં ધર્માર્થસહિતં હિતમ્।
ધાર્તરાષ્ટ્રઃ સહામાત્યો ગ્રહીતું વિદુરાર્હતિ ॥ 5-93-13 (35098)
હિતં હિ ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં પાણ્ડવાનાં તથૈવ ચ ।
પૃથિવ્યાં ક્ષત્રિયાણાં ચ યતિષ્યેઽહમમાયયા ॥ 5-93-14 (35099)
હિતે પ્રયતમાનં માં શઙ્કેદ્દુર્યોધનો યદિ।
હૃદયસ્ય ચ મે પ્રીતિરાનૃણ્યં ચ ભવિષ્યતિ ॥ 5-93-15 (35100)
જ્ઞાતીનાં હિ મિથો ભેદે યન્મિત્રં નાભિપદ્યતે ।
સર્વયત્નેન માધ્યસ્થ્યં ન તન્મિત્રં વિદુર્બુધાઃ ॥ 5-93-16 (35101)
ન માં બ્રૂયુરધર્મિષ્ઠા મૂઢા હ્યસુહૃદસ્તથા ।
શક્તો નાવારયત્કૃષ્ણઃ સંરબ્ધાન્કુરુપાણ્ડવાન્ ॥ 5-93-17 (35102)
ઉભયોઃ સાધયન્નર્થમહામાગત ઇત્યુત ।
તત્ર યત્નમહં કૃત્વા ગચ્છેયં નૃષ્વવાચ્યતામ્ ॥ 5-93-18 (35103)
મમ ધર્માર્થયુક્તં હિ શ્રુત્વા વાક્યમનામયમ્।
ન ચેદાદાસ્યતે બાલો દિષ્ટસ્ય વશમેષ્યતિ ॥ 5-93-19 (35104)
અહાપયન્પાણ્ડવાર્થં યથાવ-
ચ્છમં કુરૂણાં યદિ ચાચરેયમ્।
પુણ્યં ચ મે સ્યાચ્ચરિતં મહાત્મ-
ન્મુચ્યેરંશ્ચ કુરવો મૃત્યુપાશાત્ ॥ 5-93-20 (35105)
અપિ વાચં ભાષમાણસ્ય કાવ્યાં
ધર્મરામામર્થવતીમહિંસ્રામ્।
અવેક્ષેરન્ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ શમાર્થં
માં ચ પ્રાપ્તં કુરવઃ પૂજયેયુઃ ॥ 5-93-21 (35106)
ન ચાપિ મમ પર્યાપ્તાઃ સહિતાઃ સર્વપાર્થિવાઃ।
ક્રુદ્ધસ્ય પ્રમુખે સ્થાતું સિંહસ્યેવેતરે મૃગાઃ ॥ 5-93-22 (35107)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-93-23x (3669)
ઇત્યેવમુક્ત્વા વચનં વૃષ્ણીનામૃષભસ્તદા।
શયને સુખસંસ્પર્શે શિશ્યે યદુસુખાવહઃ ॥ ॥ 5-93-23 (35108)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ત્રિનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-93-6 પર્યસ્તાં અન્યથાભૂતામ્ ॥ 5-93-7 યતન્ યતમાનઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 094
॥ શ્રીઃ ॥
5.94. અધ્યાયઃ 094
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
પ્રભાતે સંધ્યામુપતિષ્ઠમાનં શ્રીકૃષ્ણમભ્યેત્ય શકુનિદુર્યોધનાભ્યાં સભાગમનાય પ્રાર્થનમ્ ॥ 1 ॥ શ્રીકૃષ્ણસ્ય વિદુરેણ સહ સભાપ્રવેશઃ ॥ 2 ॥ અન્તરિક્ષગતેષુ નારદાદિષુ શ્રીકૃષ્ણાજ્ઞયા ભીષ્મેણ આસનાદિના સત્કૃતેષુ કૃષ્ણાદીનાં યથોચિતમાસનેષૂપવેશનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-94-0 (35109)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-94-0x (3670)
તથા કથયતોરેવ તયોર્બુદ્ધિમતોસ્તદા।
શિવા નક્ષત્રસંપન્ના સા વ્યતીયાય શર્વરી ॥ 5-94-1 (35110)
ધર્માર્થકામયુક્તાશ્ચ વિચિત્રાર્થપદાક્ષરાઃ।
શૃણ્વતો વિવિધા વાચો વિદુરસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 5-94-2 (35111)
કથાભિરનુરૂપાભી રક્તસ્યામિતતેજસઃ ।
અકામસ્યૈવ કૃષ્ણસ્ય સા વ્યતીયાય શર્વરી ॥ 5-94-3 (35112)
તતસ્તુ સ્વરસંપન્ના બહવઃ સૂતમાગધાઃ ॥
શઙ્ખદુન્દુમિનિર્ઘોષૈઃ કેશવં પ્રત્યબોધયન્ ॥ 5-94-4 (35113)
તત ઉત્થાય દાશાર્હઋષભઃ સર્વસાત્વતામ્ ।
સર્વમાવશ્યકં ચક્રે પ્રાતઃ કાર્યં જનાર્દનઃ ॥ 5-94-5 (35114)
કૃતોદકાનુજપ્યઃ સ હુતાગ્નિઃ સમલઙ્કૃતઃ।
તતશ્ચાદિત્યમુદ્યન્તમુપાતિષ્ઠત માધવઃ ॥ 5-94-6 (35115)
અથ દુર્યોધનઃ કૃષ્મં શકુનિશ્ચાપિ સૌબલઃ।
સન્ધ્યાં તિષ્ઠન્તમભ્યેત્ય દાશાર્હમપરાજિતમ્ ॥ 5-94-7 (35116)
આચક્ષેતાં તુ કૃષ્ણસ્ય ધૃતરાષ્ટ્રં સભાગતમ્।
કુરૂશ્ચ ભીષ્મપ્રમુખાન્રાજ્ઞઃ સર્વાંશ્ચ પાર્થિવાન્ ॥ 5-94-8 (35117)
ત્વામર્થયન્તે ગોવિન્દ દિવિ શક્રમિવામરાઃ ।
તાવભ્યનન્દદ્ગોવિન્દઃ સામ્ના પરમવલ્ગુના ॥ 5-94-9 (35118)
તતો વિમલ આદિત્યે બ્રાહ્મણેભ્યો જનાર્દનઃ।
દદૌ હિરણ્યં વાસાંસિ ગાશ્ચાશ્ચાંશ્ચ પરન્તપઃ ॥ 5-94-10 (35119)
વિસૃષ્ટવન્તં રત્નાનિ દાશાર્હમપરાજિતમ્।
તિષ્ઠન્તમુપસઙ્ગમ્ય વવન્દે સારથિસ્તદા ॥ 5-94-11 (35120)
` તસ્મૈ રથવરો યુક્તઃ શુશુભે લોકવિશ્રુતઃ ।
વાજિભિઃ શૈબ્યસુગ્રીવમેઘપુષ્પબલાહકૈઃ ॥ 5-94-12 (35121)
શૈબ્યસ્તુ શુકપત્રાભઃ સુગ્રીવઃ કિંશુકપ્રભઃ ।
મેઘપુષ્પો મેઘવર્ણઃ પાણ્ડરસ્તુ બલાહકઃ ॥ 5-94-13 (35122)
દક્ષિણં ચાવહચ્છૈબ્યઃ સુગ્રીવઃ સવ્યતોઽવહત્।
પૃષ્ઠવાહૌ રથસ્યાસ્તાં મેઘપુષ્પબલાહકૌ ॥ 5-94-14 (35123)
વિશ્વકર્મકૃતાઽઽપીડા રત્નજાલવિભૂષિતા ।
આશ્રિતા વૈ રથે તસ્મિન્ધ્વજયષ્ટિરશોભત ॥ 5-94-15 (35124)
વૈનતેયઃ સ્થિતસ્તસ્યાં પ્રભાકરમિવ સ્પૃશન્।
તસ્ય સત્વવતઃ કેતૌ ભુજગારિરશોભત ॥ 5-94-16 (35125)
તસ્ય કીર્તિમતસ્તેન ભાસ્વરેણ વિરાજતા ।
શુશુભે સ્યન્દનશ્રેષ્ઠઃ પતગેન્દ્રેણ કેતુના ॥ 5-94-17 (35126)
રશ્મિજાલૈઃ પતાકાભિઃ સૌવર્ણેન ચ કેતુના ।
બભૂવ સ રથશ્રેષ્ઠઃ કાલસૂર્ય ઇવોદિતઃ ॥ 5-94-18 (35127)
પક્ષિધ્વજવિતાનૈશ્ચ રુક્મજાલકૃતાઙ્ગણૈઃ ।
દણ્ડમાર્ગવિભાગૈશ્ચ સુકૃતૈર્વિશ્વકર્મણા ॥ 5-94-19 (35128)
પ્રવાલમણિશોભૈશ્ચ મુક્તાવૈડૂર્યશોભનૈઃ ।
કિઙ્કિણીશતસઙ્ઘૈશ્ચ વાલજાલકૃતાન્તરૈઃ ॥ 5-94-20 (35129)
કાર્તસ્વરમયીભિશ્ચ પદ્મિનીભિરલઙ્કૃતઃ।
શુશુભે સ્યન્દનશ્રેષ્ઠસ્તાપનીયૈશ્ચ પાદપૈઃ ॥ 5-94-21 (35130)
વ્યાઘ્રસિંહવરાહૈશ્ચ ગોભિશ્ચ મૃગપક્ષિભિઃ ।
તારાભિર્ભાસ્કરૈશ્ચાપિ વારણૈશ્ચ હિરણ્મયૈઃ ॥ 5-94-22 (35131)
વજ્રાઙ્કુશવિમાનૈશ્ચ કૂબરાવૃત્તસન્ધિષુ ।
સમુચ્છ્રિતમહાનાભિઃ સ્તનયિત્નુમહાસ્વનઃ ॥' 5-94-23 (35132)
તતો રથેન શુભ્રેણ મહતા કિઙ્કિણીકિના ।
હયોત્તમયુજા શીઘ્રમુપાતિષ્ઠત દારુકઃ ॥ 5-94-24 (35133)
તમુપસ્થિતમાજ્ઞાય રથં દિવ્યં મહામનાઃ ।
મહાભ્રઘનનિર્ઘોષં સર્વરત્નવિભૂષિતમ્ ॥ 5-94-25 (35134)
અગ્નિં પ્રદક્ષિણં કૃત્વા બ્રાહ્મણાંશ્ચ જનાર્દનઃ।
કૌસ્તુભં મણિમાબધ્ય શ્રિયા પરમયા જ્વલન્ ॥ 5-94-26 (35135)
કુરુભિઃ સંવૃતઃ કૃષ્ણો વૃષ્ણિભિશ્ચાભિરક્ષિતઃ ।
આતિષ્ઠત રથં શૌરિઃ સર્વયાદવનન્દનઃ ॥ 5-94-27 (35136)
અન્વારુરોહ દાશાર્હં વિદુરઃ સર્વધર્મવિત્।
સર્વપ્રાણભૃતાં શ્રેષ્ઠં સર્વબુદ્ધિમતાં વરમ્ ॥ 5-94-28 (35137)
તતો દુર્યોધનઃ કૃષ્ણં શકુનિશ્ચાપિ સૌબલઃ ।
દ્વિતીયેન રથેનૈનમન્વયાતાં પરન્તપમ્ ॥ 5-94-29 (35138)
સાત્યકિઃ કૃતવર્મા ચ વૃષ્ણીનાં ચાપરે રથાઃ ।
પૃષ્ઠતોઽનુયયુઃ કૃષ્ણં ગજૈરશ્વૈ રથૈરપિ ॥ 5-94-30 (35139)
તેષાં હેમપરિષ્કારૈર્યુક્તાઃ પરમવાજિભિઃ ।
ગચ્છતાં ઘોષિણશ્ચિત્રરથા રાજન્વિરેજિરે ॥ 5-94-31 (35140)
સંમૃષ્ટસંસિક્તરજઃ પ્રતિપેદે મહાપથમ્ ।
રાજર્ષિચરિતં કાલે કૃષ્ણો ધીમાઞ્શ્રિયા જ્વલન્ ॥ 5-94-32 (35141)
તતઃ પ્રયાતે દાશાર્હે પ્રાવાદ્યન્તૈકપુષ્કરાઃ।
શઙ્ખાશ્ચ દધ્મિરે તત્ર વાદ્યાન્યન્યાનિ યાનિ ચ ॥ 5-94-33 (35142)
પ્રવીરાઃ સર્વલોકસ્ય યુવાનઃ સિંહવિક્રમાઃ।
પરિવાર્ય રથં શૌરેરગચ્છન્ત પરન્તપાઃ ॥ 5-94-34 (35143)
તતોઽન્યે બહુસાહસ્રા વિચિત્રાદ્ભુતવાસસઃ ।
અસિપ્રાસાયુધધરાઃ કૃષ્ણસ્યાસન્પુરઃસરાઃ ॥ 5-94-35 (35144)
ગજાઃ પઞ્ચશતાસ્તત્ર રથાશ્ચાસન્સહસ્રશઃ।
પ્રયાન્તમન્વયુર્વીરં દાશાર્હમપરાજિતમ્ ॥ 5-94-36 (35145)
પુરં કુરૂણાં સંવૃત્તં દ્રષ્ટુકામં જનાર્દનમ્ ।
સબાલવૃદ્ધં સસ્ત્રીકં રથ્યાગતમરિન્દમ ॥ 5-94-37 (35146)
વેદિકામાશ્રિતાભિશ્ચ સમાક્રાન્તાન્યનેકશઃ ।
પ્રચલન્તીવ ભારેણ યોષિદ્ભિર્ભવનાન્યુત ॥ 5-94-38 (35147)
સ પૂજ્યમાનઃ કુરુભિઃ સંશ્રૃણ્વન્મધુરાઃ કથાઃ ।
યથાર્હં પ્રતિસત્કુર્વન્પ્રેક્ષમાણઃ શનૈર્યયૌ ॥ 5-94-39 (35148)
તતઃ સભાં સમાસાદ્ય કેશવસ્યાનુયાયિનઃ।
સશઙ્ખૈર્વેણુનિર્ઘોષૈર્દિશઃ સર્વા વ્યનાદયન્ ॥ 5-94-40 (35149)
તતઃ સા સમિતિઃ સર્વા રાજ્ઞામમિતતેજસામ્।
સંપ્રાકમ્પત હર્ષેણ કૃષ્ણાગમનકાઙ્ક્ષયા ॥ 5-94-41 (35150)
તતોઽભ્યાશંગતે કૃષ્ણે સમહૃષ્યન્નરાધિપાઃ।
શ્રુત્વાં તં રથનિર્ઘોષં પર્જન્યનિનદોપમમ્ ॥ 5-94-42 (35151)
આસાદ્ય તુ સભાદ્વારમૃષભઃ સર્વસાત્વતામ્ ।
અવતીર્ય રથાચ્છૌરિઃ કૈલાસશિખરોપમાત્ ॥ 5-94-43 (35152)
નવમેઘપ્રતીકાશાં જ્વલન્તીમિવ તેજસા ।
મહેન્દ્રસદનપ્રખ્યાં પ્રવિવેશ સભાં તતઃ ॥ 5-94-44 (35153)
પાણૌ ગૃહીત્વા વિદુરં સાત્યકિં ચ મહાયશાઃ।
જ્યેતીંષ્યાદિત્યવદ્રાજન્કુરૂન્પ્રાચ્છાદયચ્છ્રિયા ॥ 5-94-45 (35154)
અગ્રતો વાસુદેવસ્ય કર્ણદુર્યોધનાવુભૌ ।
કૃષ્ણયઃ કૃતવર્મા ચાપ્યાસન્કૃષ્ણસ્ય પૃષ્ઠતઃ ॥ 5-94-46 (35155)
ધૃતરાષ્ટ્રં પુરસ્કૃત્ય ભીષ્મદ્રોણાદયસ્તતઃ ।
આસનેભ્યોઽચલન્સર્વે પૂજયન્તો જનાર્દનમ્ ॥ 5-94-47 (35156)
અભ્યાગચ્છતિ દાશાર્હે પ્રજ્ઞાચક્ષુર્નરેશ્વર।
સહૈવ દ્રોણભીષ્માભ્યામુદતિષ્ઠન્મહાયશાઃ ॥ 5-94-48 (35157)
ઉત્તિષ્ઠતિ મહારાજે ધૃતરાષ્ટ્રે જનેશ્વરે ।
તાનિ રાજસહસ્રાણિ સમુત્તસ્થુઃ સમન્તતઃ ॥ 5-94-49 (35158)
આસનં સર્વતોભદ્રં જામ્બૂનદપરિષ્કૃતમ્ ।
કૃષ્ણાર્થે કલ્પિતં તત્ર ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય શાસનાત્ ॥ 5-94-50 (35159)
સ્મયમાનસ્તુ રાજાનં ભીષ્મદ્રોણૌ ચ માધવઃ ।
અભ્યભાષત ધર્માત્મા રાજ્ઞશ્ચાન્યાન્યથાવયઃ ॥ 5-94-51 (35160)
તત્ર કેશવમાનર્ચુઃ સમ્યગભ્યાગતં સભામ્।
રાજાનઃ પાર્થિવાઃ સર્વે કુરવશ્ચ જનાર્દનમ્ ॥ 5-94-52 (35161)
તત્ર તિષ્ઠન્સ દાશાર્હો રાજમધ્યે પરન્તપઃ।
અપશ્યદન્તરિક્ષસ્થાનૃષીન્પરપુરઞ્જયઃ। 5-94-53 (35162)
તતસ્તાનભિસંપ્રેક્ષ્ય નારદપ્રમુખાનૃષીન્ ॥
અભ્યભાષત દાશાર્હો ભીષ્મં શાન્તનવં શનૈઃ । 5-94-54 (35163)
પાર્થિવીં સમિતિં દ્રષ્ટુમૃષયોઽભ્યાગતા નૃપ ॥
નિમન્ત્ર્યન્તામાસનૈશ્ચ સત્કારેણ ચ ભૂયસા । 5-94-55 (35164)
નૈતેષ્વનુપવિષ્ટેષુ શક્યં કેનચિદાસિતુમ્ ॥
પૂજા પ્રયુજ્યતામાશુ મુનીનાં ભાવિતાત્મનામ્ । 5-94-56 (35165)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-94-57x (3671)
ઋષીઞ્શાન્તનવો દૃષ્ટ્વા સભાદ્વારમુપસ્થિતાન્ ।
ત્વરમાણસ્તતો ભૃત્યાનાસનાનીત્યચોદયત્ । 5-94-57 (35166)
આસનાન્યથ મૃષ્ટાનિ મહાન્તિ વિપુલાનિ ચ ॥
મણિકાઞ્ચનચિત્રાણિ સમાજહ્રુસ્તતસ્તતઃ । 5-94-58 (35167)
તેષુ તત્રોપવિષ્ટેષુ ગૃહીતાર્ઘ્યેષુ ભારત ॥
નિષસાદાસને કૃષ્ણો રાજાનશ્ચ યથાસનમ્ । 5-94-59 (35168)
દુઃશાસનઃ સાત્યકયે દદાવાસનમુત્તમમ્ ॥
વિવિંશતિર્દદૌ પીઠં કાઞ્ચનં કૃતવર્મણે । 5-94-60 (35169)
અવિદૂરે તુ કૃષ્ણસ્ય કર્ણદુર્યોધનાવુભૌ ॥
એકાસને મહાત્માનૌ નિષીદતુરમર્ષણૌ । 5-94-61 (35170)
ગાન્ધારરાજઃ શકુનિર્ગાન્ધારૈરભિરક્ષિતઃ ॥
નિષસાદાસને રાજા સહપુત્રો વિશાંપતે । 5-94-62 (35171)
વિદુરો મણિપીઠે તુ શુક્લસ્પર્ધ્યાજિનોત્તરે ॥
સંસ્પૃશન્નાસનં શૌરેર્મહામતિરુપાવિશત્। 5-94-63 (35172)
ચિરસ્ય દૃષ્ટ્વા દાશાર્હં રાજાનઃ સર્વ એવ તે ॥
અમૃતસ્યેવ નાતૃપ્યન્પ્રેક્ષમાણા જનાર્દનમ્। 5-94-64 (35173)
અતસીપુષ્પસઙ્કાશઃ પીતવાસા જનાર્દનઃ ॥
વ્યભ્રાજત સભામધ્યે હેમ્નીવોપહિતો મણિઃ ॥ 5-94-65 (35174)
તતસ્તૂષ્ણીં સર્વમાસીદ્ગોવિન્દગતમાનસમ્ ।
ન તત્ર કશ્ચિત્કિંચિદ્વા વ્યાજહાર પુમાન્ક્વચિત્ ॥ ॥ 5-94-66 (35175)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ચતુર્નવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-94-31 ચિત્રાશ્ચ તે રથાશ્ચ ॥ 5-94-33 એકપુષ્કરાઃ કાહલાઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 095
॥ શ્રીઃ ॥
5.95. અધ્યાયઃ 095
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષ્ણેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ સન્ધ્યર્થં સ્વસ્યાગમનકથનમ્ ॥ 1 ॥ સન્ધિવિગ્રહપક્ષયોઃ ગુણદોષપર્વનપૂર્વકં પાણ્ડવવિજ્ઞાપનનિવેદનમ્ ॥ 2 ॥ તથા હિતમુપદિશ્ય અન્તે યથારુચિ કરણાભિધાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-95-0 (35176)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-95-0x (3672)
તેષ્વાસીનેષુ સર્વેષુ તૂષ્ણીંભૂતેષુ રાજસુ।
વાક્યમભ્યાદદે કૃષ્ણઃ સુદંષ્ટ્રો દુન્દુભિસ્વનઃ ॥ 5-95-1 (35177)
જીમૂત ઇવ ધર્માન્તે સર્વાં સંશ્રાવયન્સભામ્ ।
ધૃતરાષ્ટ્રમભિપ્રેક્ષ્ય સમભાષત માધવઃ ॥ 5-95-2 (35178)
શ્રીભગવાનુવાચ। 5-95-3x (3673)
કુરૂણાં પાણ્ડવાનાં ચ શમઃ સ્યાદિતિ ભારત ।
અપ્રણશેન વીરાણામેતદ્યાચિતુમાગતઃ ॥ 5-95-3 (35179)
રાજન્નાન્યત્પ્રવક્તવ્યં તવ નૈઃશ્રેયસં વચઃ ।
વિદિતં હ્યેવ તે સર્વં વેદિતવ્યમરિન્દમ॥ 5-95-4 (35180)
ઇદં હ્યદ્ય કુલં શ્રેષ્ઠં સર્વરાજસુ પાર્થિવ ।
શ્રુતવૃત્તોપસંપન્નં સર્વૈઃ સમુદિતં ગુણૈઃ ॥ 5-95-5 (35181)
કૃપાનુકમ્પા કારુણ્યમાનૃશંસ્યં ચ ભારત ।
તથાર્જવં ક્ષમા સત્યં કુરુષ્વેતદ્વિશિષ્યતે ॥ 5-95-6 (35182)
તસ્મિન્નેવંવિધે રાજન્કુલે મહતિ તિષ્ઠતિ।
ત્વન્નિમિત્તં વિશેષેણ નેહ યુક્તમસાંપ્રતમ્ ॥ 5-95-7 (35183)
ત્વં હિ ધારયિતા શ્રેષ્ઠઃ કુરૂણાં કુરુસત્તમ।
મિથ્યાપ્રચરતાં તાત બાહ્યેષ્વાભ્યન્તરેષુ ચ ॥ 5-95-8 (35184)
તે પુત્રાસ્તવ કૌરવ્ય દુર્યોધનપુરોગમાઃ।
ધર્માર્થૌ પૃષ્ઠતઃ કૃત્વા પ્રચરન્તિ નૃશંસવત્ ॥ 5-95-9 (35185)
અશિષ્ટા ગતમર્યાદા લોભેન હૃતચેતસઃ।
સ્વેષુ બન્ધુષુ મુખ્યેષુ તદ્વેત્થ પુરુષર્ષભ ॥ 5-95-10 (35186)
સેયમાપન્મહાઘોરા કુરુષ્વેવ સમુત્થિતા ।
ઉપેક્ષ્યમાણા કૌરવ્ય પૃથિવીં ઘાતયિષ્યતિ ॥ 5-95-11 (35187)
શક્યા ચેયં શમયિતું ત્વં ચેદિચ્છસિ ભારત ।
ન દુષ્કરો હ્યત્ર શમો મતો મે ભરતર્ષભ ॥ 5-95-12 (35188)
ત્વય્યધીનઃ શમો રાજન્મયિ ચૈવ વિશાંપતે ।
પુત્રાન્સ્થાપય કૌરવ્ય સ્થાપયિષ્યામ્યહં પરાન્ ॥ 5-95-13 (35189)
આજ્ઞા તવ હિ રાજેન્દ્ર કાર્યા પુત્રૈઃ સહાન્વયૈઃ ।
હિતં બલવદપ્યેષાં તિષ્ઠતાં તવ શાસને ॥ 5-95-14 (35190)
તવ ચૈવ હિતં રાજન્પાણ્ડવાનામથો હિતમ્ ।
શમે પ્રયતમાનસ્ય તવ શાસનકાઙ્ક્ષિણઃ ॥ 5-95-15 (35191)
સ્વયં નિષ્ફલમાલક્ષ્ય સંવિધત્સ્વ વિશાંપતે ।
સહાયભૂતા ભરતાસ્તવૈવ સ્યુર્જનેશ્વર ॥ 5-95-16 (35192)
ધર્માર્થયોસ્તિષ્ઠ રાજન્પાણ્ડવૈરભિરક્ષિતઃ ।
ન હિ શક્યાસ્તથાભૂતા યત્નાદપિ નરાધિપ ॥ 5-95-17 (35193)
ન હિ ત્વાં પાણ્ડવૈર્જેતું રક્ષ્યમાણં મહાત્મભિઃ ।
ઇન્દ્રોપિ દેવૈઃ સહિતઃ પ્રસહેત કુતો નૃપાઃ ॥ 5-95-18 (35194)
યત્ર ભીષ્મશ્ચ દ્રોણશ્ચ કૃપઃ કર્ણો વિવિંશતિઃ ।
અશ્વત્થામા વિકર્ણશ્ચ સોમદત્તોઽથ બાહ્લિકઃ ॥ 5-95-19 (35195)
સૈન્ધવશ્ચ કલિઙ્ગશ્ચ કામ્ભોજશ્ચ સુદક્ષિણઃ ।
યુધિષ્ઠિરો ભીમસેનઃ સવ્યસાચી યમૌ તથા ॥ 5-95-20 (35196)
સાત્યકિશ્ચ મહાતેજા યુયુત્સુશ્ચ મહારથઃ ।
કો નુ તાન્વિપરીતાત્મા યુદ્ધ્યેત ભરતર્ષભ ॥ 5-95-21 (35197)
લોકસ્યેશ્વરતાં ભૂયઃ શત્રુભિશ્ચાપ્યધૃષ્યતામ્।
પ્રાપ્સ્યસિ ત્વમમિત્રઘ્ન સહિતઃ કુરુપાણ્ડવૈઃ ॥ 5-95-22 (35198)
તસ્ય તે પૃથિવીપાલાસ્ત્વત્સમાઃ પૃથિવીપતે ।
શ્રેયાંસશ્ચૈવ રાજાનઃ સન્ધાસ્યન્તે પરન્તપ ॥ 5-95-23 (35199)
સ ત્વં પુત્રૈશ્ચ પૌત્રૈશ્ચ પિતૃભિર્ભ્રાતૃભિસ્તથા ।
સુહૃદ્ભિઃ સર્વતો ગુપ્તઃ સુખં શક્ષ્યસિ જીવિતું ॥ 5-95-24 (35200)
એતાનેવ પુરોધાય યત્કૃત્ય ચ યથા પુરા।
અખિલાં ભોક્ષ્યસે સર્વાં પૃથિવીં પૃથિવીપતે ॥ 5-95-25 (35201)
એતૈર્હિ સહિતઃ સર્વૈઃ પાણ્ડવૈઃ સ્વૈશ્ચ ભારત ।
અન્યાન્વિજેષ્યસે શત્રૂનેષ સ્વાર્થસ્તવાખિલઃ ॥ 5-95-26 (35202)
તૈરેવોપાર્જિતાં ભૂમિં ભોક્ષ્યસે ચ પરન્તપ ।
યદિ સંપત્સ્યસે પુત્રૈઃ સહામાત્યૈર્નરાધિપ ॥ 5-95-27 (35203)
સંયુગે વૈ મહારાજ દૃશ્યતે સુમહાન્ક્ષયઃ।
ક્ષયે ચોભયતો રાજન્કં ધર્મમનુપશ્યસિ ॥ 5-95-28 (35204)
પાણ્ડવૈર્નિહતૈઃ સઙ્ખ્યે પુત્રૈર્વાપિ મહાબલૈઃ ।
યદ્વિન્દેથાઃ સુખં રાજંસ્તદ્બ્રૂહિ ભરતર્ષભ ॥ 5-95-29 (35205)
શૂરાશ્ચ હિ કૃતાસ્ત્રાશ્ચ સર્વે યુદ્ધાભિકાઙ્ક્ષિણઃ।
પાણ્ડવાસ્તાવકાશ્ચૈવ તાન્રક્ષ મહતો ભયાત્ ॥ 5-95-30 (35206)
ન પશ્યેમ કુરૂન્સર્વાન્પાણ્ડવાંશ્ચૈવ સંયુગે।
ક્ષીણાનુભયતઃ શૂરાન્રાથિનો રથિભિર્હતાન્ ॥ 5-95-31 (35207)
સમવેતાઃ પૃથિવ્યાં હિ રાજાનો રાજસત્તમ ।
અમર્ષવશમાપન્ના નાશયેયુરિમાઃ પ્રજાઃ ॥ 5-95-32 (35208)
ત્રાહિ રાજન્નિમં લોકં ન નશ્યેયુરિમાઃ પ્રજાઃ।
ત્વયિ પ્રકૃતિમાપન્ને શેષઃ સ્યાત્કુરુનન્દન ॥ 5-95-33 (35209)
શુક્લા વાદન્યા હ્રીમન્ત આર્યાઃ પુણ્યાભિજાતયઃ ॥
અન્યોન્યસચિવા રાજંસ્તાન્પાહિ મહતો ભયાત્ ॥ 5-95-34 (35210)
શિવેનેમે ભૂમિપાલાઃ સમાગમ્ય પરસ્પરમ્।
સહ ભુક્ત્વા ચ પીત્વા ચ પ્રતિયાન્તુ યથાગૃહમ્ ॥ 5-95-35 (35211)
સુવાસસઃ સ્રગ્વિણશ્ચ સત્કૃતા ભરતર્ષભ ।
અમર્ષં ચ નિરાકૃત્ય વૈરાણિ ચ પરન્તપ ॥ 5-95-36 (35212)
હાર્દં યત્પાણ્ડવેષ્વાસીત્પ્રાપ્તોઽસ્મિન્નાયુષઃ ક્ષયે ।
તદેવ તે ભવત્વદ્ય સન્ધત્સ્વ ભરતર્ષભ ॥ 5-95-37 (35213)
બાલા વિહીનાઃ પિત્રા તે ત્વયૈવ પરિવર્ધિતાઃ ।
તાન્પાલય યથાન્યાયં પુત્રાંશ્ચ ભરતર્ષભ ॥ 5-95-38 (35214)
ભવતૈવ હિ રક્ષ્યાસ્તે વ્યસનેષુ વિશેષતઃ।
મા તે ધર્મસ્તથૈવાર્થો નશ્યેત ભરતર્ષભ ॥ 5-95-39 (35215)
આહુસ્ત્વાં પાણ્ડવા રાજન્નભિવાદ્ય પ્રસાદ્ય ચ।
ભવતઃ શાસનાદ્દુઃખસમુભૂતં સહાનુગૈઃ ॥ 5-95-40 (35216)
દ્વાદશેમાનિ વર્ષાણિ વને નિર્વ્યુષિતાનિ નઃ।
ત્રયોદશં તથાઽજ્ઞાતૈઃ સજને પરિવત્સરમ્ ॥ 5-95-41 (35217)
સ્થાતા નઃ સમયે તસ્મિન્પિતેતિ કૃતનિશ્ચયાઃ ।
નાહાસ્મ સમયં તાત તચ્ચ નો બ્રાહ્મણા વિદુઃ ॥ 5-95-42 (35218)
તસ્મિન્નઃ સમયે તિષ્ઠ સ્થિતાનાં ભરતર્ષભ ।
નિત્યં સંક્લેશિતા રાજન્સ્વરાજ્યાંશં લભેમહિ । 5-95-43 (35219)
ત્વં ધર્મમર્થં સંજાનન્સમ્યઙ્વસ્ત્રાતુમર્હસિ ॥
ગુરુત્વં ભવતિ પ્રેક્ષ્ય બહૂન્ક્લેશાંસ્તિતિક્ષ્મહે । 5-95-44 (35220)
સ ભવાન્માતૃપિતૃવ્રદસ્માસુ પ્રતિપદ્યતામ્ ॥
ગુરોર્ગરીયસી વૃત્તિર્યા ચ શિષ્યસ્ય ભારત । 5-95-45 (35221)
વર્તામહે ત્વયિ ચ તાં ત્વં ચ વર્તસ્વ નસ્તથા ॥
પિત્રા સ્થાપયિતવ્યા હિ વયમુત્પથમાસ્થિતાઃ । 5-95-46 (35222)
સંસ્થાપય પથિપ્વસ્માંસ્તિષ્ઠ ધર્મે સુવર્ત્મનિ ॥
આહુશ્ચેમાં પરિષદં પુત્રાસ્તે ભરતર્ષભ । 5-95-47 (35223)
ધર્મજ્ઞેષુ સભાસત્સુ નેહ યુક્તમસાંપ્રતમ્ ॥
યત્ર ધર્મો હ્યધર્મેણ સત્યં યત્રાનૃતેન ચ। 5-95-48 (35224)
હન્યતે પ્રેક્ષમાણાનાં હતાસ્તત્ર સભાસદઃ ॥
વિદ્ધો ધર્મો હ્યધર્મેણ સભાં યત્ર પ્રપદ્યતે। 5-95-49 (35225)
નચાસ્ય શલ્યં કૃન્તન્તિ વિદ્ધાસ્તત્ર સભાસદઃ ॥
ધર્મ એતાનારુજતિ યથા નદ્યનુકૂલજાન્ ॥ 5-95-50 (35226)
યે ધર્મમનુપશ્યન્તસ્તૂષ્ણીં ધ્યાયન્ત આસતે ।
તે સત્યમાહુર્ધર્મ્યં ચ ન્યાય્યં ચ ભરતર્ષભ ॥ 5-95-51 (35227)
શક્યં કિમન્યદ્વક્તું તે દાનાદન્યઞ્જનેશ્વર ।
બ્રુવન્તુ તે મહીપાલાઃ સભાયાં યે સમાસતે ॥ 5-95-52 (35228)
ધર્માર્થૌ સંપ્રધાર્યૈવ યદિ સત્યં બ્રવીમ્યહમ્ ।
પ્રમુઞ્ચોમાન્મૃત્યુપાશાત્ક્ષત્રિયાન્પુરુષર્ષભ ॥ 5-95-53 (35229)
પ્રશામ્ય ભરતશ્રેષ્ઠ મા મન્યુવશમન્વગાઃ ।
પિત્ર્યં તેભ્યઃ પ્રદાયાંશં પાણ્ડવેભ્યો યથોચિતમ્ ।
તતઃ સપુત્રઃ સિદ્ધાર્થો ભુઙ્ક્ષ ભોગાન્પરન્તપ ॥ 5-95-54 (35230)
અજાતશત્રું જાનીષે સ્થિતં ધર્મે સતાં સદા।
સપુત્રે ત્વયિ વૃત્તિં ચ વર્તતે યાં નરાધિપ ॥ 5-95-55 (35231)
દાહિતશ્ચ નિરસ્તશ્ચ ત્વામેવોપાશ્રિતઃ પુનઃ ।
ઇન્દ્રપ્રસ્થં ત્વયૈવાસૌ સપુત્રેણ વિવાસિતઃ ॥ 5-95-56 (35232)
સ તત્ર વિવસન્સર્વાન્વશમાનીય પાર્થિવાન્।
ત્વન્મુખાનકરોદ્રાજન્ન ચ ત્વામત્યવર્તત ॥ 5-95-57 (35233)
તસ્યૈવં વર્તમાનસ્ય સૌબલેન જિહીર્ષતા।
રાષ્ટ્રાણિ ધનધાન્યં ચ પ્રયુક્તઃ પરમોપધિઃ ॥ 5-95-58 (35234)
સ તામવસ્થાં સંપ્રાપ્ય કૃષ્ણાં પ્રેક્ષ્ય સભાં ગતામ્।
ક્ષત્રધર્માદમેયાત્મા નાકમ્પત યુધિષ્ઠિરઃ॥ 5-95-59 (35235)
અહં તુ તવ તેષાં ચ શ્રેય ઇચ્છામિ ભારત ।
ધર્માદર્થાત્સુખાચ્ચૈવ મા રાજન્નીનશઃ પ્રજાઃ ॥ 5-95-60 (35236)
અનર્થમર્થં મન્વાનોઽપ્યર્થં ચાનર્થમાત્મનઃ ।
લોભેઽતિપ્રસૃતાન્પુત્રાન્નિગૃહ્ણીષ્વ વિશાંપતે ॥ 5-95-61 (35237)
સ્થિતાઃ શુશ્રૂષિતું પાર્થાઃ સ્થિતા યોદ્ધુમરિન્દમાઃ ।
યત્તે પથ્યતમં રાજંસ્તસ્મિંતિષ્ઠ પરન્તપ ॥ 5-95-62 (35238)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-95-63x (3674)
તદ્વાક્યં પાર્થિવાઃ સર્વે હૃદયૈઃ સમપૂજયન્।
ન તત્ર કશ્ચિદ્વક્તું હિ વાચં પ્રાક્રામદગ્રતઃ ॥ ॥ 5-95-63 (35239)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ પઞ્ચનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-95-3 આગતઃ અહમિતિ શેષઃ ॥ 5-95-6 કૃપા પરસ્ય સુખાર્થે યત્નઃ। અનુકમ્પા પરદુઃખદર્શને ત્રાસઃ। કારુણ્યં પરદુઃખપ્રહાણાર્થો યત્નઃ। આનૃશંસ્યં પરદુઃખાપ્રદાનમ્ ॥ 5-95-8 બાહ્યેષુ દ્યૂતાદિષુ । આભ્યન્તરેષુ જતુગૃહાદિષુ ॥ 5-95-11 કુરુષ્વેવ ભવત્સ્વેવ નતુ પાણ્ડવેષુ ॥ 5-95-14 એષામપિ એષામેવ ॥ 5-95-15 શાસનકાઙ્ક્ષિણઃ પુત્રાન્ શાસિતુમિચ્છતસ્તવ ॥ 5-95-16 નિષ્ફલં વૈરમ્। સંવિધત્સ્વ શમં કુરુ ॥ 5-95-23 પાણ્ડવૈઃ સહ સંધાસ્યન્તે સન્ધિ કરિષ્યન્તિ ॥ 5-95-25 અખિલાં નિષ્કણ્ટકામ્ ॥ 5-95-33 પ્રકૃતિં સત્ત્વગુણમ્ ॥ 5-95-42 સ્થાતા સ્થાસ્યતિ ॥ 5-95-50 આરુજતિ હિનસ્તિ। અનુકૂલજાન્ કૂલં કૂલમનુમૃત્ય જાતાન્ વૃક્ષાદીન્ ॥ 5-95-58 પરમોપધિઃ મહચ્છદ્મ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 096
॥ શ્રીઃ ॥
5.96. અધ્યાયઃ 096
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
જામદગ્ન્યેન દમ્ભોદ્ભવોપાખ્યાનમાખ્યાય કૃષ્ણાર્જુનયોઃ નરનારાયણસ્વરૂપતાભિધાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-96-0 (35240)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-96-0x (3675)
તસ્મિન્નભિહિતે વાક્યે કેશવેન મહાત્મના।
સ્તિમિતા હૃષ્ટરોમાણ આસન્સર્વે સભાસદઃ ॥ 5-96-1 (35241)
કસ્સ્વિદુત્તરમેતેષાં વક્તુમુત્સહતે પુમાન્।
ઇતિ સર્વે મનોભિસ્તે ચિન્તયન્તિ સ્મ પાર્થિવાઃ॥ 5-96-2 (35242)
તથા તેષુ ચ સર્વેષુ તૂષ્ણીંભૂતેષુ રાજસુ ।
જામદગ્ન્ય ઇદં વાક્યમબ્રવીત્કુરુસંસદિ ॥ 5-96-3 (35243)
ઇમાં મે સોપમાં વાચં શ્રૃણુ સત્યામશઙ્કિતઃ ।
તાં શ્રુત્વા શ્રેય આદત્સ્વ યદિ સાધ્વિતિ મન્યસે ॥ 5-96-4 (35244)
રાજા દમ્ભોદ્ભવો નામ સાર્વભૌમઃ પુરાઽભવત્।
અખિલાં બુભુજે સર્વાં પૃથિવીમિતિ નઃ શ્રુતમ્ ॥ 5-96-5 (35245)
સ સ્મ નિત્યં નિશાપાયે પ્રાતરુત્થાય વીર્યવાન્ ।
બ્રાહ્મણાન્ક્ષત્રિયાન્વૈશ્યાન્પૃચ્છન્નાસ્તે મહારથઃ ॥ 5-96-6 (35246)
અસ્તિ કશ્ચિદ્વિશિષ્ટો વા મદ્વિધો વા ભવેદ્યુધિ ।
શૂદ્રો વૈશ્યઃ ક્ષત્રિયો વા બ્રાહ્મણો વાઽપિ શસ્ત્રભૃત્॥ 5-96-7 (35247)
ઇતિ બ્રુવન્નન્વચરત્સ રાજા પૃથિવીમિમામ્।
દર્પેણ મહતા મત્તઃ કઞ્ચિદન્યમચિન્તયન્ ॥ 5-96-8 (35248)
તં ચ વૈદ્યા અકૃપણા બ્રાહ્મણાઃ સર્વતોઽભયાઃ।
પ્રત્યષેધન્ત રાજાનં શ્લાઘમાનં પુનઃ પુનઃ ॥ 5-96-9 (35249)
નિષિધ્યમાનોઽપ્યસકૃત્પૃચ્છત્યેવ સ વૈ દ્વિજાન્ ।
અતિમાનં શ્રિયા મત્તં તમૂચુર્બ્રાહ્મણાસ્તદા ॥ 5-96-10 (35250)
તપસ્વિનો મહાત્માનો વેદપ્રત્યયદર્શિનઃ ।
ઉદીર્યમાણં રાજાનં ક્રોધદીપ્તા દ્વિજાતયઃ ॥ 5-96-11 (35251)
અનેકજયિનૌ શઙ્ખ્યે યૌ વૈ પુરુષસત્તમૌ ।
તયોસ્ત્વં ન સમો રાજન્ભવિતાસિ કદાચન ॥ 5-96-12 (35252)
એવમુક્તઃ સ રાજા તુ પુનઃ પપ્રચ્છ તાન્દ્વિજાન્।
ક્વ તૌ વીરૌ ક્વજન્માનૌ કિંકર્માણૌ ચ કૌ ચ તૌ ॥ 5-96-13 (35253)
બ્રાહ્મણા ઊચુઃ। 5-96-14x (3676)
નરો નારાયણશ્ચૈવ તાપસાવિતિ નઃ શ્રુતમ્।
આયાતૌ માનુષે લોકે તાભ્યાં યુદ્ધ્યસ્વ પાર્થિવ ॥ 5-96-14 (35254)
શ્રૂયેતે તૌ મહાત્માનૌ નરનારાયણાવુભૌ ।
તપો ઘોરમનિર્દેશ્યં તપ્યેતે ગન્ધમાદને ॥ 5-96-15 (35255)
સ રાજા મહતીં સેનાં યોજયિત્વા ષડઙ્ગિનીમ્ ।
અમૃષ્યમાણઃ સંપ્રાયાદ્યત્ર તાવપરાજિતૌ ॥ 5-96-16 (35256)
સ ગત્વા વિષમં ઘોરં પર્વતં ગન્ધમાદનમ્।
માર્ગમાણોઽન્વગચ્છત્તૌ તાપસૌ વનમાશ્રિતૌ ॥ 5-96-17 (35257)
તૌ દૃષ્ટ્વા ક્ષુત્પિપાસાભ્યાં કૃશૌ ધમનિસન્તતૌ ।
શીતવાતાતપૈશ્ચૈવ કર્શિતૌ પુરુષોત્તમૌ ॥ 5-96-18 (35258)
અભિગમ્યોપસઙ્ગૃહ્ય પર્યપૃચ્છદનામયમ્।
તમર્ચિત્વા મૂલફલૈરાસનેનોદકેન ચ ॥ 5-96-19 (35259)
ન્યમન્ત્રયેતાં રાજાનં કિં કાર્યં ક્રિયતામિતિ।
તતસ્તામાનુપૂર્વી સ પુનરેવાન્વકીર્તયત્ ॥ 5-96-20 (35260)
બાહુભ્યાં મે જિતા ભૂમિર્નિહતાઃ સર્વશત્રવઃ।
ભવદ્ભ્યાં યુદ્ધમાકાઙ્ક્ષન્નુપયાતોઽસ્મિ પર્વતમ્ ॥ 5-96-21 (35261)
આતિથ્યં દીયતામેતત્કાઙ્ક્ષિતં મે ચિરં પ્રતિ। 5-96-22 (35262)
નરનારાયણાવૂચતુઃ।
અપેતક્રોધલોભોઽયમાશ્રમો રાજસત્તમ ॥ 5-96-22x (3677)
ન હ્યસ્મિન્નાશ્રમે યુદ્ધં કુતઃ શસ્ત્રં કુતોઽનૃજુઃ ।
અન્યત્ર યુદ્ધમાકાઙ્ક્ષ બહવઃ ક્ષત્રિયાઃ ક્ષિતૌ ॥ 5-96-23 (35263)
રામ ઉવાચ। 5-96-24x (3678)
ઉચ્યમાનસ્તથાઽપિ સ્મ ભૂય એવાભ્યભાષત।
પુનઃ પુનઃ ક્ષામ્યમાણઃ સાન્ત્વ્યમાનશ્ચ ભારત ॥ 5-96-24 (35264)
દમ્ભોદ્ભવો યુદ્ધમિચ્છન્નાહ્વયત્યેવ તાપસૌ ।
તતો નરસ્ત્વિષીકાણાં મુષ્ટિમાદાય ભારત ॥ 5-96-25 (35265)
અબ્રવીદેહિ યુદ્ધ્યસ્વ યુદ્ધકામુક ક્ષત્રિય।
સર્વશસ્ત્રાણિ ચાદત્સ્વ યોજયસ્વ ચ વાહિનીમ્ ॥ 5-96-26 (35266)
અહં હિ તે વિનેષ્યામિ યુદ્ધશ્રદ્ધામિતઃ પરમ્ ।
`યદાહ્વયસિ દર્પેણ બ્રાહ્મણપ્રમુખાઞ્જનાન્ ॥' 5-96-27 (35267)
દમ્ભોદ્ભવ ઉવાચ। 5-29-18x (3679)
યદ્યેતદસ્ત્રમસ્માસુ યુક્તં તાપસ મન્યસે।
એતેનાપિ ત્વયા યોત્સ્યે યુદ્ધાર્થી હ્યહમાગતઃ ॥ 5-96-28 (35268)
રામ ઉવાચ। 5-96-29x (3680)
ઇત્યુક્ત્વા શરવર્ષેણ સર્વતઃ સમવાકિરત્ ।
દમ્ભોદ્ભવસ્તાપસં તં જિવાંસુઃ સહસૈનિકઃ ॥ 5-96-29 (35269)
તસ્ય તાનસ્યતો ઘોરાનિષૂન્પરતનુચ્છિદઃ।
કદર્થીકૃત્ય સ મુનિરિષીકાભિઃ સમાર્પયત્ ॥ 5-96-30 (35270)
તતોઽસ્મૌ પ્રાસૃજદ્ધોરમૈષીકમપરાજિતઃ।
અસ્ત્રમપ્રતિસન્ધેયં તદુદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 5-96-31 (35271)
તેષામક્ષીણિ કર્ણાંશ્ચ નાસિકાશ્ચૈવ માયયા ।
નિમિત્તવેધી સ મુનિરીષીકાભિઃ સમાર્પયત્ ॥ 5-96-32 (35272)
સ દૃષ્ટ્વા શ્વેતમાકાશમિષીકાભિઃ સમાચિતમ્ ।
પાદયોર્ન્યપતદ્રાજા સ્વસ્તિ મેસ્ત્વિતિ ચાબ્રવીત્ ॥ 5-96-33 (35273)
તમબ્રવીન્નરો રાજઞ્શરણ્યઃ શરણૈષિણામ્ ।
બ્રહ્મણ્યો ભવ ધર્માત્મા મા ચ સ્મૈવં પુનઃ કૃથાઃ ॥ 5-96-34 (35274)
નૈતાદૃક્પુરુષો રાજન્ક્ષત્રધર્મમનુસ્મરન્।
મનસા નૃપશાર્દૂલ ભવેત્પરપુરઞ્જયઃ॥ 5-96-35 (35275)
મા ચ દર્પસમાવિષ્ટઃ વા તત્તે રાજન્સમાહિતમ્ ॥
કૃતપ્રજ્ઞો વીતલોભો નિરહઙ્કાર આત્મવાન્ । 5-96-36 (35276)
દાન્તઃ ક્ષાન્તો મૃદુઃ સૌમ્ય પ્રજાઃ પાલય પાર્થિવ ॥
માસ્મ ભૂયઃ ક્ષિપેઃ કંચિદવિદિત્વા બલાબલમ્। 5-96-37 (35277)
અનુજ્ઞાતઃ સ્વસ્તિ ગચ્ચ મૈવં ભૂયઃ સમાચરેઃ ।
કુશલં બ્રાહ્મણાન્પૃચ્છેરાવયોર્વચનાદ્ભૃશમ્ ॥ 5-96-38 (35278)
તતો રાજા તયોઃ પાદાવભિવાદ્ય મહાત્મનોઃ ।
પ્રત્યાજગામ સ્વપુરં ધર્મં ચૈવાચરદ્ભૃશમ્ ॥ 5-96-39 (35279)
સુમહચ્ચાપિ તત્કર્મ યન્નરેણ કૃતં પુરા ।
તતો ગુણૈઃ સુબહુભિઃ શ્રેષ્ઠો નારાયણોઽભવત્ ॥ 5-96-40 (35280)
તસ્માદ્યાવદ્ધનુઃશ્રેષ્ઠે ગાણ્ડીવેઽસ્ત્રં ન યુજ્યતે।
તાવત્ત્વં માનમુત્સૃજ્ય ગચ્છ રાજન્ધનઞ્જયમ્ ॥ 5-96-41 (35281)
કાકુદીકં શુકં નાકમક્ષિસન્તર્જનં તથા।
સન્તાનં નર્તકં ઘોરમાસ્યમોદકમષ્ટમમ્ ॥ 5-96-42 (35282)
એતૈર્વિદ્ધાઃ સર્વ એવ મરણં યાન્તિ માનવાઃ ।
ઉન્મત્તાશ્ચ વિચેષ્ટન્તે નષ્ટસંજ્ઞા વિચેતસઃ ॥ 5-96-43 (35283)
` સ્વપન્તિ ચ પ્લવન્તે ચ ચ્છર્દયન્તિ ચ માનવાઃ ।
મૂત્રયન્તે ચ સતતં રુદન્તિ ચ હસન્તિ ચ॥' 5-96-44 (35284)
કામક્રોધૌ લોભમોહૌ મદમાનૌ તથૈવ ચ।
માત્સર્યાહઙ્કુતી ચૈવ ક્રમાદેત ઉદાહૃતાઃ॥ 5-96-45 (35285)
નિર્માતા સર્વલોકાનામીશ્વરઃ સર્વકર્મવિત્।
યસ્ય નારાયણો બન્ધુરર્જુનો દુઃસહો યુધિ ॥ 5-96-46 (35286)
કસ્તમુત્સહતે જેતું ત્રિષુ લોકેષુ ભારત।
વીરં કપિધ્વજં જિષ્ણું યસ્ય નાસ્તિ સમો યુધિ ॥ 5-96-47 (35287)
અસઙ્ખ્યેયા ગુણાઃ પાર્થે તદ્વિશિષ્ટો જનાર્દનઃ।
ત્વમેવ ભૂયો જાનાસિ કુન્તીપુત્રં ધનઞ્જયમ્ ॥ 5-96-48 (35288)
નરનારાયણૌ યૌ તૌ તાવેવાર્જુનકેશવૌ ।
વિજાનીહિ મહારાજ પ્રવીરૌ પુરુષોત્તમૌ ॥ 5-96-49 (35289)
યદ્યેતદેવં જાનાસિ ન ચ મામભિશઙ્કસે ।
આર્યાં મતિં સમાસ્થાય શામ્ય ભારત પાણ્ડવૈઃ ॥ 5-96-50 (35290)
અથ ચેન્મન્યસે શ્રેયો ન મે ભેદો ભવેદિતિ ।
પ્રશામ્ય ભરતશ્રેષ્ઠ મા ચ યુદ્ધે મનઃ કૃથાઃ ॥ 5-96-51 (35291)
ભવતાં ચ કુરુશ્રેષ્ઠ કુલં બહુમતં ભુવિ ।
તત્તથૈવાસ્તુ ભદ્રં તે સ્વાર્થમેવોપચિન્તય ॥ ॥ 5-96-52 (35292)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ષણ્ણવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-96-42 કાકુદીકમિત્યાદયોઽષ્ટાવસ્ત્રજાતયઃ ॥ 5-96-45 અયં શ્લોકો બહુષુ કોશેષુ ન દૃશ્યતે ઝo પુસ્તકે એવ દૃશ્યતે ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 097
॥ શ્રીઃ ॥
5.97. અધ્યાયઃ 097
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
કણ્વેન સુયોધનસ્ય બલાવલેપવિલોપનાય માતલિવરાન્વેષણકથાકથનારમ્ભઃ ॥ 1 ॥ માતલિના ગુણકેશીનામકસ્વકન્યાયા અનુગુણવરાન્વેષણાય નાગલોકંપ્રતિ પ્રસ્થાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-97-0 (35293)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-97-0x (3681)
જામદગ્ન્યવચઃ શ્રુત્વા કણ્વેઽપિ ભગવાનૃષિઃ ।
દુર્યોધનમિદં વાક્યમબ્રવીત્કુરુસંસદિ ॥ 5-97-1 (35294)
કણ્વ ઉવાચ। 5-97-2x (3682)
અક્ષયશ્ચાવ્યયશ્ચૈવ બ્રહ્મા લોકપિતામહઃ।
તથૈવ ભગવન્તૌ તૌ નરનારાયણાવૃષી ॥ 5-97-2 (35295)
આદિત્યાનાં હિ સર્વેષાં વિષ્ણુરેકઃ સનાતનઃ।
અજથ્યશ્ચાવ્યયશ્ચૈવ શાશ્વતઃ પ્રભુરીશ્વરઃ ॥ 5-97-3 (35296)
નિમિત્તમરણાશ્ચાન્યે ચન્દ્રસૂર્યૌ મહી જલમ્ ।
વાયુરગ્નિસ્તથાઽઽકાશં ગ્રહાસ્તારાગણાસ્તથા ॥ 5-97-4 (35297)
તે ચ ક્ષયાન્તે જગતો હિત્વા લોકત્રયં સદા।
ક્ષયં ગચ્છન્તિ વૈ સર્વે સૃજ્યન્તે ચ પુનઃ પુનઃ ॥ 5-97-5 (35298)
મુહૂર્તમરણાસ્ત્વન્યે માનુષા મૂગપક્ષિણઃ।
તૈર્યગ્યોન્યાશ્ચ યે ચાન્યે જીવલોકચરાસ્તથા ॥ 5-97-6 (35299)
ભૂયિષ્ઠેન તુ રાજાનઃ શ્રિયં ભુક્ત્વાઽઽયુષઃ ક્ષયે।
તરુણાઃ પ્રતિપદ્યન્તે ભોક્તું સુકૃતદુષ્કૃતે ॥ 5-97-7 (35300)
સ ભવાન્ધર્મપુત્રેણ શમં કર્તુમિહાર્હસિ ।
પાણ્ડવાઃ કુરવશ્ચૈવ પાલયન્તુ વસુન્ધરાન્ ॥ 5-97-8 (35301)
બલવાનહમિત્યેવ ન મન્તવ્યં સુયોધન ।
બલવન્તો બલિભ્યો હિ દૃશ્યન્તે પૂરુષર્ષભ ॥ 5-97-9 (35302)
ન બલં બલિનાં મધ્યે બલં ભવતિ કૌરવ ।
બલવન્તો હિ તે સર્વે પાણ્ડવા દેવવિક્રમાઃ । 5-97-10 (35303)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્ ।
માતલેર્દાતુકામસ્ય કન્યાં મૃગયતો વરમ્ ॥ 5-97-11 (35304)
મતસ્ત્રિલોકરાજસ્ય માતલિર્નામ સારથિઃ।
તસ્યૈકૈવ કુલે મન્યા રૂપતો લોકવિશ્રુતા ॥ 5-97-12 (35305)
ગુણકેશીતિ વિખ્યાતા નામ્ના સા દેવરૂપિણી ।
શ્રિયા ચ વપુષા ચૈવ સ્ત્રિયોઽન્યાઃસાઽતિરિચ્યતે ॥ 5-97-13 (35306)
તસ્યાઃ પ્રદાનસમયં માતલિઃ સહ ભાર્યયા ।
જ્ઞાત્વા વિમમૃશે રાજંસ્તત્પરઃ પરિચિન્તયન્ ॥ 5-97-14 (35307)
ધિક્ખલ્વલઘુશીલાનામુચ્છ્રિતાનાં યશસ્વિનામ્।
નરાણાં મૃદુસત્વાનાં કુલે કન્યાપ્રરોહણમ્ ॥ 5-97-15 (35308)
માતુઃ કુલં પિતૃકુલં યત્ર ચૈવ પ્રદીયતે।
કુલત્રયં સંશયિતં કુરુતે કન્યકા સતામ્ ॥ 5-97-16 (35309)
દેવમાનુષલોકૌ દ્વૌ માનુષેણૈવ ચક્ષુષા।
અપગાહ્યૈવ વિચિતૌ ન ચ મે રોચતે વરઃ ॥ 5-97-17 (35310)
કણ્વ ઉવાચ। 5-97-18x (3683)
ન દેવાન્નૈવ દિતિજાન્ન ગન્ધર્વાન્ન માનુષાન્।
અરોચયદ્વરકૃતે તથૈવ બહુલાનૃષીન્ ॥ 5-97-18 (35311)
ભાર્યયા તુ સ સંમન્ત્ર્ય સહ રાત્રૌ સુધર્મયા ।
માતલિર્નાગલોકાય ચકાર ગમને મતિમ્ ॥ 5-97-19 (35312)
ન મે દેવમનુષ્યેષુ ગુણકેશ્યાઃ સમો વરઃ।
રૂપતો દૃશ્યતે કશ્ચિન્નાગેષુ ભવિતા ધ્રુવમ્ ॥ 5-97-20 (35313)
ઇત્યામન્ત્ર્ય સુધર્માં સ કૃત્વા ચાભિપ્રદક્ષિણમ્।
કન્યાં શિરસ્યુપાઘ્રાય પ્રવિવેશ મહીતલમ્ ॥ ॥ 5-97-21 (35314)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ સપ્તનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-97-7 તરુણાઃ અપીતિ શેષઃ। યુદ્ધેન મરણં પ્રાપ્નુવન્તીત્યર્થઃ ॥ 5-97-10 બલં સૈન્યમ્। બલિનાં સ્વાભાવિકબલવતાં બલં સામર્થ્યં ન ભવતિ॥ 5-97-11 માતલેરિતિહાસમિતિ સંબન્ધઃ ॥ 5-97-15 ઉચ્છ્રિતાનાં મહત્તયા ખ્યાતાનામ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 098
॥ શ્રીઃ ॥
5.98. અધ્યાયઃ 098
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
પાતાલં ગચ્છતો માતલેઃ વરુણં ગચ્છતા નારદેન યદૃચ્છયા પથિ સમાગમઃ ॥ 1 ॥ વરુણેન સત્કૃતયોસ્તયોસ્તમાપૃચ્છ્ય પાતાલં પ્રતિ નિવર્તનમ્ ॥ 2 ॥ નારદેન માતલિંપ્રતિ વરુણલોકે તત્તદ્વસ્તુવિશેષાન્પ્રદર્શ્ય તદ્ગુણવર્ણનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-98-0 (35315)
કણ્વ ઉવાચ। 5-98-0x (3684)
માતલિસ્તુ વ્રજન્માર્ગે નારદેન મહર્ષિણા।
વરુણં ગચ્છતા દ્રષ્ટું સમાગચ્છદ્યદૃચ્છયા ॥ 5-98-1 (35316)
નારદોઽથાબ્રવીદેનં ક્વ ભવાન્ગન્તુમુદ્યતઃ ।
સ્યેન વા સૂત કાર્યેણ શાસનાદ્વા શતક્રતોઃ ॥ 5-98-2 (35317)
માતલિર્નારદેનૈવં સંપૃષ્ટઃ પથિ ગચ્છતા।
યથાવત્સર્વમાચષ્ટ સ્વકાર્યં નારદં પ્રતિ ॥ 5-98-3 (35318)
તમુવાચાથ સ મુનિર્ગચ્છાવઃ સહિતાવિતિ।
સલિલેશદિદૃક્ષાર્થમહમપ્યુદ્યતો દિવઃ ॥ 5-98-4 (35319)
અહં તે સર્વમાખ્યાસ્યે દર્શયન્વસુધાતલમ્।
દૃષ્ટ્વા તત્ર વરં કંચિદ્રોચયિષ્યાવ માતલે ॥ 5-98-5 (35320)
અવગાહ્ય તુ તૌ ભૂમિમુભૌ માતલિનારદૌ ।
દદૃશાતે મહાત્માનૌ લોકપાલમપાં પતિમ્ ॥ 5-98-6 (35321)
તત્ર દેવર્ષિસદૃશીં પૂજાં સ પ્રાપ નારદઃ ।
મહેન્દ્રસદૃશીં ચૈવ માતલિઃ પ્રત્યપદ્યત ॥ 5-98-7 (35322)
તાવુભૌ ગ્રીતમનસૌ કાર્યવન્તૌ નિવેદ્ય હ।
વરુણેનાભ્યનુજ્ઞાતૌ નાગલોકં વિચેરતુઃ ॥ 5-98-8 (35323)
નારદઃ સર્વભૂતાનામન્તર્ભૂમિનિવાસિનામ્ ।
જાનંશ્ચકાર વ્યાખ્યાનં યન્તુઃ સર્વમશેષતઃ ॥ 5-98-9 (35324)
નારદ ઉવાચ। 5-98-10x (3685)
દૃષ્ટસ્તે વરુણઃ સૂત પુત્રપૌત્રસમાવૃતઃ ।
પશ્યોદકપતેઃ સ્થાનં સર્વતોભદ્રમૃદ્ધિમત્ ॥ 5-98-10 (35325)
એષ પુત્રો મહાપ્રજ્ઞો વરુણસ્યેહ ગોપતેઃ।
એષ વૈ શીલવૃત્તેન શૌચેન ચ વિશિષ્યતે ॥ 5-98-11 (35326)
એષોઽસ્ય પુત્રોઽભિમતઃ પુષ્કરઃ પુષ્કરેક્ષણઃ ।
રૂપવાન્દર્શનીયશ્ચ સોમપુત્ર્યા વૃતઃ પતિઃ ॥ 5-98-12 (35327)
જ્યોત્સ્નાકાલીતિ યામાહુર્દ્વિતીયાં રૂપતઃ શ્રિયમ્ ।
અદિત્યાશ્ચૈવ યઃ પુત્રો જ્યેષ્ઠઃ શ્રેષ્ઠઃ કૃતઃ સ્મૃતઃ ॥ 5-98-13 (35328)
ભવનં પશ્ય વારુણ્યં યદેતત્સર્વકાઞ્ચનમ્।
યત્પ્રાપ્ય સુરતાં પ્રાપ્તાઃ સુરાઃ સુરપતેઃ સખે ॥ 5-98-14 (35329)
એતાનિ હૃતરાજ્યાનાં દૈતેયાનાં સ્મ માતલે ।
દીપ્યમાનાનિ દૃશ્યન્તે સર્વપ્રહરણાન્યુત ॥ 5-98-15 (35330)
અક્ષયાણિ કિલૈતાનિ વિવર્તન્તે સ્મ માતલે ।
અનુભાવપ્રયુક્તાનિ સુરૈરવજિતાનિ હ ॥ 5-98-16 (35331)
અત્ર રાક્ષસજાત્યશ્ચ દૈત્યજાત્યશ્ચ માતલે ।
દિવ્યપ્રહરણાશ્ચાસન્પૂર્વદૈવતનિર્મિતાઃ ॥ 5-98-17 (35332)
અગ્નિરેષ મહાર્ચિષ્માઞ્જાગર્તિ વારુણે હ્રદે ।
વૈષ્ણવં ચક્રમાવિદ્ધં વિધૂમેન હવિષ્મતા ॥ 5-98-18 (35333)
એષ ગાણ્ડીમયશ્ચાપો લોકસંહારસંભૃતઃ।
રક્ષ્યતે દૈવતૈર્નિત્યં યતસ્તદ્ગાણ્ડિવં ધનુઃ ॥ 5-98-19 (35334)
એષ કૃત્યે સમુત્પન્ને તત્તદ્ધારયતે બલમ્।
સહસ્રશતસઙ્ખ્યેન પ્રાણેન સતતં ધ્રુવઃ॥ 5-98-20 (35335)
અશાસ્યાનપિ શાસ્ત્યેષ રક્ષોબન્ધુષુ રાજસુ ।
સૃષ્ટઃ પ્રથમતશ્ચણ્ડો બ્રહ્મણા બ્રહ્મવાદિના ॥ 5-98-21 (35336)
એતચ્છસ્ત્રં નરેન્દ્રાણાં મહચ્ચક્રે ભાસિતમ્ ।
પુત્રાઃ સલિલરાજસ્ય ધારયન્તિ મહોદયમ્ ॥ 5-98-22 (35337)
એતત્સલિલરાજસ્ય છત્રં છત્રગૃહે સ્થિતમ્ ।
સર્વતઃ સલિલં શીતં જીમૂત ઇવ વર્ષતિ ॥ 5-98-23 (35338)
એતચ્છત્રાત્પરિભ્રષ્ટં સલિલં સોમનિર્મલમ્ ।
તમસા મૂર્છિતં ભાતિ યેન નાર્છતિ દર્શનમ્ ॥ 5-98-24 (35339)
બહૂન્યદ્ભુતરૂપાણિ દ્રષ્ટવ્યાનીહ માતલે।
તવ કાર્યોપરોધસ્તુ તસ્માદ્ગચ્છાવ મા ચિરમ્ ॥ ॥ 5-98-25 (35340)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વમિ અષ્ટનવતિતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-98-9 યન્તુઃ યન્તારં માતલિંપ્રતિ ॥ 5-98-11 ગોપતેઃ વારિપતેઃ ॥ 5-98-13 કૃતઃ તન્નામકઃ ॥ 5-98-14 વારુણ્યં વારુણ્યાઃ સુરાયાઃ ઇદં વારુણ્યં સુરા વિદ્યતે યેષાં તે સુરાઃ ॥ 5-98-16 વિવર્તતે પ્રક્ષિપ્તાન્યપિ પુનઃપુનઃ પ્રહર્તુર્હસ્તમાયાન્તિ ॥ 5-98-17 જાત્યઃ જાતીયાઃ ॥ 5-98-18 હવિષ્મતાઽગ્નિના આવિદ્ધં રુદ્ધં વિષ્ણુચક્રજમપ્યત્ર ભયં નાસ્તીત્યર્થઃ ॥ 5-98-19 ગાણ્ડી ખઙ્ગાખ્યઃ પશુવિશેષઃ તસ્ય વિકારો ગાણ્ડીમયઃ ગાણ્ડીમયત્વાદેવ તત્ ગાણઅડીવં નામ ધનુરભૂત્। ગાણ્ડી વજ્રગ્રન્થિસ્તન્મય ઇત્યન્યે ॥ 5-98-21 રક્ષોબન્ધુષુ રક્ષસ્તુલ્યેષુ ॥ 5-98-22 એતચ્છસ્ત્રં ધનુઃ। ચક્રેણ ચક્રાદપિ ॥ 5-98-24 યેન યસ્માત્કરણાત્ મૂર્ચ્છિતં અભિભૂતં આવૃતમિતિયાવત્। નાર્છતિ ન પ્રાપ્નોતિ જન ઇતિ શેષઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 099
॥ શ્રીઃ ॥
5.99. અધ્યાયઃ 099
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
નારદેન માતલિં પાતાલં નીત્વા તત્રત્યવસ્તુવિશેષાન્પ્રદર્શ્ય તદ્ગુણનિરૂપણમ્ ॥ 1 ॥ માતલિના તત્ર વરાનભિરોચનવચનપૂર્વકમન્યત્ર યાત્રાકીર્તનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-99-0 (35341)
નારદ ઉવાચ। 5-99-0x (3686)
એતત્તુ નાગલોકસ્ય નાભિસ્થાને સ્થિતં પુરમ્।
પાતાલમિતિ વિખ્યાતં દૈત્યદાનવસેવિતમ્ ॥ 5-99-1 (35342)
ઇદમદ્ભિઃ સમં પ્રાપ્તા યે કેચિદ્ભુવિ જઙ્ગમાઃ।
પ્રવિશન્તો મહાનાદં નદન્તિ ભયપીડિતાઃ ॥ 5-99-2 (35343)
અત્રાસુરોઽગ્નિઃ સતતં દીપ્યતે વારિભોજનઃ।
વ્યાપારેણ ધૃતાત્માનં નિબદ્ધં સમબુધ્યત ॥ 5-99-3 (35344)
અત્રામૃતં સુરૈઃ પીત્વા નિહિતં નિહતારિભિઃ ॥
અતઃ સોમસ્ય હાનિશ્ચ વૃદ્ધિશ્ચૈવ પ્રદૃશ્યતે ॥ 5-99-4 (35345)
અત્રાદિત્યો હયશિરાઃ કાલે પર્વણિ પર્વણિ ।
ઉત્તિષ્ઠતિ સુવર્ણાખ્યો વાગ્ભિરાપૂરયઞ્જગત્ ॥ 5-99-5 (35346)
યસ્માદલં સમસ્તાસ્તાઃ પતન્તિ જલમૂર્તયઃ ।
તસ્માત્પાતાલમિત્યેવ ખ્યાયતે પુરમુત્તમમ્ ॥ 5-99-6 (35347)
ઐરાવણોઽસ્માત્સલિલં ગૃહીત્વા જગતો હિતઃ ।
મેઘેષ્વામુઞ્ચતે શીતં યન્મહેન્દ્રઃ પ્રવર્ષતિ ॥ 5-99-7 (35348)
ઐરાવતો નાગરાજો વામનઃ કુમુદોઽઞ્જનઃ ।
પ્રસૂતાઃ સુપ્રતીકસ્ય વંશે વારણસત્તમાઃ ॥ 5-99-8 (35349)
અત્ર નાનાવિધાકારાસ્તિમયો નૈકરૂપિણઃ ।
અપ્સુ સોમપ્રભાં પીત્વા વસન્તિ જલચારિણઃ ॥ 5-99-9 (35350)
અત્ર સૂર્યાંશુભિર્ભિન્નાઃ પાતાલતલમાશ્રિતાઃ ।
મૃતા હિ દિવસે સૂત પુનર્જીવન્તિ વૈ નિશિ ॥ 5-99-10 (35351)
ઉદયન્નિત્યશશ્ચાત્ર ચન્દ્રમા રશ્મિબાહુભિઃ ।
અમૃતં સ્પૃશ્ય સંસ્પર્શાત્સંજીવયતિદેહિનઃ ॥ 5-99-11 (35352)
અત્ર તેઽધર્મનિરતા બદ્ધાઃ કાલેન પીડિતાઃ ।
દૈતેયા નિવસન્તિ સ્મ વાસવેન હૃતશ્રિયઃ ॥ 5-99-12 (35353)
અત્ર ભૂતપતિર્નામ સર્વભૂતમહેશ્વરઃ ।
ભૂતયે સર્વભૂતાનામચરત્તપ ઉત્તમમ્ ॥ 5-99-13 (35354)
અત્ર ગોવ્રતિનો વિપ્રાઃ સ્વાધ્યાયામ્નાયકર્શિતાઃ ।
ત્યક્તપ્રાણા જિતસ્વર્ગા નિવસન્તિ મહર્ષયઃ ॥ 5-99-14 (35355)
યત્રતત્રશયો નિત્યં યેનકેનચિદાશિતઃ।
યેનકેનચિદાચ્છન્નઃ સ ગોવ્રત ઇહોચ્યતે ॥ 5-99-15 (35356)
પશ્ય યદ્યત્ર તે કશ્ચિદ્રોચતે ગુણતો વરઃ ।
વરયિષ્યામિ તં ગત્વા યત્નમાસ્થાય માતલે ॥ 5-99-16 (35357)
અણ્ડમેતઞ્જલે ન્યસ્તં દીપ્યમાનમિવ શ્રિયા ।
આપ્રજાનાં નિસર્ગાદ્વૈ નોદ્ભિદ્યતિ ન સર્પતિ ॥ 5-99-17 (35358)
નાસ્ય જાતિં નિસર્ગં વા કથ્યમાનં શ્રૃણોમિ વૈ।
પિતરં માતરં ચાપિ નાસ્ય જાનાતિ કશ્ચન ॥ 5-99-18 (35359)
અતઃ કિલ મહાનગ્નિરન્તકાલે સમુત્થિતઃ।
ધક્ષ્યતે માતલે સર્વં ત્રૈલોક્યં સચરાચરમ્ ॥ 5-99-19 (35360)
માતલિસ્ત્વબ્રવીચ્છ્રુત્વા નારદસ્યાથ ભાષિતમ્ ।
ન મેઽત્ર રોચતે કશ્ચિદન્યતો વ્રજ માચિરમ્ ॥ ॥ 5-99-20 (35361)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ઊનશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-99-2 અદ્ભિઃ સમં પ્રાપ્તાઃ જલવેગેનાનીતાઃ ॥ 5-99-3 વ્યાપારેણ જગદનુગ્રહરૂપેણ તદર્થમિતિયાવત્। નિબદ્ધં મર્યાદાયાં સ્થાપિતં ॥ 5-99-5 આદિત્યોઽદિતેઃ પુત્રો વિષ્ણુર્હયગ્રીવરૂપી ॥ 5-99-14 સ્વાધ્યાયામ્રાયો વેદપાઠઃ ॥ 5-99-17 આપ્રજાનાં નિસર્ગાત્ પ્રયોત્પત્તિમારભ્ય ॥ 5-99-18 જાતિં જન્મ। નિસર્ગં સ્વભાવમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 100
॥ શ્રીઃ ॥
5.100. અધ્યાયઃ 100
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
નારદેન દૈત્યદાનવાયતનં હિરણ્યપુરમુપેત્ય માતલિંપ્રતિ તત્ર વરાન્વેષણચોદનમ્ ॥ 1 ॥ માતલિના દૈત્યદાનવાનાં દેવકુલનિત્યવિરોધિતયા પરપક્ષાનુબન્ધાનભિરુચિવચનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-100-0 (35362)
નારદ ઉવાચ। 5-100-0x (3687)
હિરણ્યપુરમિત્યેતત્ખ્યાતં પુરવરં મહત્।
દૈત્યાનાં દાનવાનાં ચ માયાશતવિચારિણામ્ ॥ 5-100-1 (35363)
અનલ્પેન પ્રયત્નેન નિર્મિતં વિશ્વકર્મણા ।
મયેન મનસા સૃષ્ટં પાતાલતલમાશ્રિતમ્ ॥ 5-100-2 (35364)
અત્ર માયાસહસ્રાણિ વવિકુર્વાણા મહૌજસઃ ।
દાનવા નિવસન્તિ સ્મ શૂરા દત્તવરાઃ પુરા ॥ 5-100-3 (35365)
નૈતે શક્રેણ નાન્યેન યમેન વરુણેન વા।
શક્યન્તે વશમાનેતું તથૈવ ધનદેન ચ ॥ 5-100-4 (35366)
અસુરાઃ કાલખઞ્જાશ્ચ તથા વુષ્ણુપદોદ્ભવાઃ ।
નૈર્ઋતા યાતુધાનાશ્ચ બ્રહ્મપાદોદ્ભવાશ્ચ યે ॥ 5-100-5 (35367)
દંષ્ટ્રિણો ભીમવેગાશ્ચ વાતવેગપરાક્રમાઃ ।
માયાવીર્યોપસંપન્ના નિવસન્ત્યત્ર માતલે ॥ 5-100-6 (35368)
નિવાતકવચા નામ દાનવા યુદ્ધદુર્મદાઃ ।
જાનાસિ ચ યથા શક્રો નૈતાઞ્શક્રોતિ બાધિતું ॥ 5-100-7 (35369)
બહુશો માતલે ત્વં ચ તવ પુત્રશ્ચ ગોમુખઃ ।
નિર્ભગ્નો દેવરાજશ્ચ સહપુત્રઃ શચીપતિઃ ॥ 5-100-8 (35370)
પશ્ય વેશ્માનિ રૌક્માણિ માતલે રાજતાનિ ચ ।
કર્મણા વિધિયુક્તેન યુક્તાન્યુપગતાનિ ચ ॥ 5-100-9 (35371)
વૈદૂર્યમણિચિત્રાણિ પ્રવાલરુચિરાણિ ચ ।
અર્કસ્ફટિકશુભ્રાણિ વજ્રસારોઞ્જ્વલાનિ ચ ॥ 5-100-10 (35372)
પાર્થિવાનીવ ચાભાસ્તિ પદ્મરાગમયાનિ ચ।
શૈલાનીવ ચ દૃશ્યન્તે દારવાણીવ ચાપ્યુત ॥ 5-100-11 (35373)
સૂર્યરૂપાણિ ચાભાન્તિ દીપ્તાગ્નિસદૃશાનિ ચ ।
મણિજાલવિચિત્રાણિ પ્રાંશૂનિ નિબિડાનિ ચ ॥ 5-100-12 (35374)
નૈતાનિ શક્યં નિર્દેષ્ટુ રૂપતો દ્રવ્યતસ્તથા ।
ગુણતશ્ચૈવ સિદ્ધાનિ પ્રમાણગુણવન્તિ ચ ॥ 5-100-13 (35375)
આક્રીડાન્પશ્ય દૈત્યાનાં તથૈવ શયનાન્યુત ।
રત્નવન્તિ મહાર્હાણિ ભાજનાન્યાસનાનિ ચ ॥ 5-100-14 (35376)
જલદાભાંસ્તથા શૈલાંસ્તોયપ્રસ્રવણાનિ ચ ।
કામપુષ્પફલાંશ્ચાપિ પાદપાન્કાપચારિણઃ ॥ 5-100-15 (35377)
માતલે કશ્ચિદત્રાપિ રુચિરસ્તે વરો ભવેત્ ।
અથવાઽન્યાં દિશં ભૂમેર્ગચ્છાવ યદિ મન્યસે ॥ 5-100-16 (35378)
માતલિસ્ત્વબ્રવીદેનં ભાષમાણં તથાવિધમ્ ।
દેવર્ષે નૈવ મે કાર્યં વિપ્રિયં ત્રિદિવૌકસામ્ ॥ 5-100-17 (35379)
નિત્યાનુષક્તવૈરા હિ ભ્રાતરો દેવદાનવાઃ ।
પરપક્ષેણ સંબન્ધં રોચયિષ્યામ્યહં કથમ્ ॥ 5-100-18 (35380)
અન્યત્ર સાધુ ગચ્છાવ દ્રષ્ટું નાર્હામિ દાનવાન્ ।
જાનામિ તવ ચાત્માનં હિંસાત્મકમનં તથા ॥ ॥ 5-100-19 (35381)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ શતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-100-11 શૈલાનિ શિલામયાનિ ॥ 5-100-14 આક્રીડાન્ ક્રીડાસ્થાનાનિ ॥ 5-100-19 હિંસાત્મકમનં હિંસાપ્રધાનાનાં દૈત્યાનાં કમનં અપેક્ષણીયમ્। જાનામિ તુ તવાત્માનમિચ્છસે કલહાનિતિ ઇતિ કo પાઠઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 101
॥ શ્રીઃ ॥
5.101. અધ્યાયઃ 101
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
નારદેન માતલિં સુપર્ણલોકમુપનીય સુપર્ણવંશ્યાનાં પક્ષિણાં નામનિર્દેશપૂર્વકં ગુણાનુકીર્તનમ્ ॥ 1 ॥ તત્ર વરાનભિરોચને દેશાન્તરનયનવચનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-101-0 (35382)
નારદ ઉવાચ। 5-101-0x (3688)
અયં લોકઃ સુપર્ણાનાં પક્ષિણાં પન્નગાશિનામ્ ।
વિક્રમે ગમને ભારે નૈષામસ્તિ પરિશ્રમઃ ॥ 5-101-1 (35383)
વૈનતેયસુતૈઃ સૂત પઙ્ભિસ્તતમિદં કુલમ્ ।
સુમુખેન સુનામ્ના ચ સુનેત્રેણ સુવર્ચસા ॥ 5-101-2 (35384)
સુરુચા પક્ષિરાજેન સુબલેન ચ માતલે।
વર્ધિતાનિ પ્રસૃત્યા વૈ વિનાતાકુલકર્તૃભિઃ ॥ 5-101-3 (35385)
પક્ષિરાજાભિજાત્યાનાં સહસ્રાણિ શતાનિ ચ।
કશ્યપસ્ય તતો વંશે જાતૈર્ભૂતિવિવર્ધનૈઃ ॥ 5-101-4 (35386)
સર્વે હ્યેતે શ્રિયા યુક્તાઃ સર્વે શ્રીવત્સલક્ષણાઃ ।
સર્વે શ્રિયમભીપ્સન્તો ધારયન્તિ બલાન્યુત ॥ 5-101-5 (35387)
કર્મણા ક્ષત્રિયાશ્ચૈતે નિર્ઘૃણા ભોગિભોજિનઃ ।
જ્ઞાતિસઙ્ક્ષયકર્તૃત્વાદ્બ્રાહ્મણ્યં ન લભન્તિ વૈઃ ॥ 5-101-6 (35388)
નામાનિ ચૈષાં વક્ષ્યામિ યથાપ્રાધાન્યતઃ શ્રૃણુ ।
માતલે શ્લાઘ્યમેતદ્ધિ કુલં વિષ્ણુપરિગ્રહમ્ ॥ 5-101-7 (35389)
દૈવતં વિષ્ણુરેતેષાં વિષ્ણુરેવ પરાયણમ્ ।
હૃદિ ચૈષાં સદા વિષ્ણુર્વિષ્ણુરેવ સદા ગતિઃ ॥ 5-101-8 (35390)
સુવર્ણચૂડો નાગાશી દારુણશ્ચણ્ડતુણ્ડકઃ ।
અનિલશ્ચાનલશ્ચૈવ વિશાલાક્ષોઽથ કુણ્ડલી ॥ 5-101-9 (35391)
પઙ્કજિદ્વજ્રવિષ્કમ્ભો વૈનતેયોઽથ વામનઃ ।
વાતવેગો દિશાચક્ષુર્નિમેષોઽનિમિષસ્તથા ॥ 5-101-10 (35392)
ત્રિરાવઃ સપ્તરાવશ્ચ વાલ્મીકિર્દીપકસ્તથા ।
દૈત્યદ્વીપઃ સરિદ્દ્વીપઃ સારસઃ પદ્મકેતનઃ ॥ 5-101-11 (35393)
સુમુખશ્ચિત્રકેતુશ્ચ ચિત્રબર્હસ્તથાઽનઘઃ।
મેષહૃત્કુમુદો દક્ષઃ સર્પાન્તઃ સોમભોજનઃ ॥ 5-101-12 (35394)
ગુરુભારઃ કપોતશ્ચ સૂર્યનેત્રશ્ચિરાન્તકઃ ।
વિષ્ણુધર્મા કુમારશ્ચ પરિબર્હો હરિસ્તથા ॥ 5-101-13 (35395)
સુસ્વરો મધુપર્કશ્ચ હેમવર્ણસ્તથૈવ ચ।
માલયો માતરિશ્વા ચ નિશાકરદિવાકરૌ ॥ 5-101-14 (35396)
એતે પ્રદેશમાત્રેણ મયોક્તા ગરુડાત્મજાઃ ।
પ્રાધાન્યતસ્તે યશસા કીર્તિતાઃ પ્રાણિનશ્ચયે ॥ 5-101-15 (35397)
યદ્યત્ર ન રુચિઃ કાચિદેહિ ગચ્છાવ માતલે ।
તં નયિષ્યામિ દેશં ત્વાં વરં યત્રોપલપ્સ્યસે ॥ ॥ 5-101-16 (35398)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ એકાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-101-3 પ્રસૃત્યા પ્રકૃષ્ટગત્યા જવેન વૃદ્ધિમન્તીત્યર્થઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 102
॥ શ્રીઃ ॥
5.102. અધ્યાયઃ 102
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
નારદેન માતલિં રસાતલમુપનીય તત્ર વાસ્તવ્યસુરભિસન્તતિગુણસ્તવનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-102-0 (35399)
નારદ ઉવાચ। 5-102-0x (3689)
ઇદં રસાતલં નામ સપ્તમં પૃથિવીતલમ્।
યત્રાસ્તે સુરભિર્માતા ગવામમૃતસંભવા ॥ 5-102-1 (35400)
ક્ષરન્તી સતતં ક્ષીરં પૃથિવીસારસંભવમ્ ।
ષણ્ણં રસાનાં સારેણ રસમેકમનુત્તમમ્ ॥ 5-102-2 (35401)
અમૃતેનાભિતૃપ્તસ્ય સારમુદ્ગિરતઃ પુરા।
પિતામહસ્ય વદનાદુદતિષ્ઠદનિન્દિતા ॥ 5-102-3 (35402)
યસ્યાઃ ક્ષીરસ્ય ધારાયા નિપતન્ત્યા મહીતલે।
હ્રદઃ કૃતઃ ક્ષીરનિધિઃ પવિત્રં પરમુચ્યતે ॥ 5-102-4 (35403)
પુષ્પિતસ્યેવ ફેનેન પર્યન્તમનુવેષ્ટિતમ્।
પિબન્તો નિવસન્ત્યત્ર ફેનપા મુનિસત્તમાઃ ॥ 5-102-5 (35404)
ફેનપા નામ તે ખ્યાતાઃ ફેનાહારાશ્ચ માતલે।
ઉગ્રે તપસિ વર્તન્તે યેષાં બિભ્યતિ દેવતાઃ ॥ 5-102-6 (35405)
અસ્યાશ્ચતસ્રો ધેન્વોઽન્યા દિક્ષુ સર્વાસુ માતલે।
નિવસન્તિ દિશાં પાલ્યો ધારયન્ત્યોદિશઃસ્મ તાઃ ॥ 5-102-7 (35406)
પૂર્વાં દિશં ધારયતે સુરૂપા નામ સૌરભી ।
દક્ષિણાં હંસિકા કનામ ધારયત્યપરાં દિશમ્॥ 5-102-8 (35407)
પશ્ચિમા વારુણી દિક્ચ ધાર્યતે વૈ સુભદ્રયા।
મહાનુભાવયા નિત્યં માતલે વિશ્વરૂપયા ॥ 5-102-9 (35408)
સર્વકામદુઘા નામ ધેનુર્ધારયતે દિશમ્।
ઉત્તરાં માતલે ધર્મ્યાં તથૈલવિલસંશ્રિતામ્ ॥ 5-102-10 (35409)
આસાં ત પયસા મિશ્રં પયો નિર્મથ્ય સાગરે ।
મન્થાનં મન્દરં કૃત્વા દેવૈરસુરસંહિતૈઃ ॥ 5-102-11 (35410)
અદ્ધૃતા વારુણી લક્ષ્મીરમૃતં ચાપિ માતલે।
ઉચ્ચૈઃશ્રવાશ્ચાશ્વરાજો મણિરત્નં ચ કૌસ્તુભમ્ ॥ 5-102-12 (35411)
સુધાહારેષુ ચ સુધાં સ્વધાભોજિષુ ચ સ્વધામ્।
અમૃતં ચામૃતાશેષુ સુરભી ક્ષરતે પયઃ ॥ 5-102-13 (35412)
અત્ર ગાથા પુરા ગીતા રસાતલનિવાસિભિઃ ।
પૌરાણી શ્રૂયતે લોકે ગીયતે યા મનીષિભિઃ ॥ 5-102-14 (35413)
ન નાગલોકે ન સ્વર્ગે ન વિમાને ત્રિવિષ્ટપે।
પરિવાસઃ સુખસ્તાદૃક્ રસાતલતલે યથા ॥ ॥ 5-102-15 (35414)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવાદ્યાનપર્વણિ દ્વ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-102-11 અસુરસંહિતૈઃ અસુરસહિતૈઃ ॥ 5-102-15 પરિવાસઃ નિવાસઃ । સુખઃ સુખકરઃ ॥ 15 ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 103
॥ શ્રીઃ ॥
5.103. અધ્યાયઃ 103
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
નારદેન માતલિં ભોગવતીં નીત્વા વરાન્વેષણચોદનમ્ ॥ 1 ॥ તત્ર સુમુખં નામ કંચન ભુજગરાજમભિરોચમાનેન માતલિના નારદંપ્રતિ તસ્ય જન્મકર્માદિપ્રશ્નઃ ॥ 2 ॥ નારદેન તસ્ય આર્યકનામ્નો ભોગિનઃ પૌત્રત્વે કીર્તિતે માતલિના નારદંપ્રતિ તદ્ધટનાભ્યર્થના ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-103-0 (35415)
નારદ ઉવાચ। 5-103-0x (3690)
ઇયં ભોગવતી નામ પુરી વાસુકિપાલિતા।
યાદૃશી દેવરાજસ્ય પુરી વર્યાઽમરાવતી ॥ 5-103-1 (35416)
એષ શેષઃ સ્થિતો નાગો યેનેયં ધાર્યતે સદા।
તપસા લોકમુખ્યેન પ્રભાવસહિતા મહી ॥ 5-103-2 (35417)
શ્વેતાચલનિભાકારો દિવ્યાભરણભૂષિતઃ ।
સહસ્રં ધારયન્મૂર્ધ્નાં જ્વાલાજિહ્વો મહાબલઃ ॥ 5-103-3 (35418)
ઇહ નાનાવિધાકારા નાનાવિધવિભૂષણાઃ।
સુરસાયાઃ સુતા નાગા નિવસન્તિ ગતવ્યથાઃ ॥ 5-103-4 (35419)
મણિસ્વસ્તિકચક્રાઙ્કાઃ કમણ્ડલુકલક્ષણાઃ।
સહસ્રસંખ્યા બલિન સર્વે રૌદ્રાઃ સ્વભાવતઃ ॥ 5-103-5 (35420)
સહસ્રશિરસઃ કેચિત્કેચિત્પઞ્ચશતાનનાઃ ।
શતશીર્ષાસ્તથા કેચિત્કેચિત્રિશિરસોઽપિ ચ ॥ 5-103-6 (35421)
દ્વિપઞ્ચશિરસઃ કેચિત્કેચિત્સપ્તસુખાસ્તથા।
મહાભોગા મહાકાયાઃ પર્વતાભોગભોગિનઃ ॥ 5-103-7 (35422)
બહૂનીહ સહસ્રાણિ પ્રયુતાન્યર્બુદાનિ ચ।
નાગાનામેકવંશાનાં યથાશ્રેષ્ઠં તુ મે શ્રુણુ ॥ 5-103-8 (35423)
વાસુકિસ્તક્ષકશ્ચૈવ કર્કોટકધનઞ્જયૌ।
કાલીયો નહુષશ્ચૈવ કમ્બલાશ્વતરાવુભૌ ॥ 5-103-9 (35424)
બાહ્યકુણ્ડો મણિર્નાગસ્તથૈવાપૂરણઃ ખગઃ।
વામનશ્ચૈલપત્રશ્ચ કુકુરઃ કુકુણસ્તથા ॥ 5-103-10 (35425)
આર્યકો નન્દકશ્ચૈવ તથા કલશપોતકૌ ।
કૈલાસકઃ પિઞ્જરકો નાગશ્ચૈરાવતસ્તથા ॥ 5-103-11 (35426)
સુમનોમુખો દધિમુખઃ શઙ્ખો નન્દોપનન્દકૌ ।
આપ્તઃ કોટરકશ્ચૈવ શિખી નિષ્ઠૂરિકસ્તથા ॥ 5-103-12 (35427)
તિત્તિરિર્હસ્તિભદ્રશ્ચ કુમુદો માલ્યપિણ્ડકઃ।
દ્વૌ પદ્મૌ પુણ્ડરીકશ્ચ પુષ્પો મુદ્ગરપર્ણકઃ॥ 5-103-13 (35428)
કરવીરઃ પીઠરકઃ સંવૃત્તો વૃત્ત એવ ચ।
પિણ્ડારો બિલ્વપત્રશ્ચ મૂષિકાદઃ શિરીષકઃ ॥ 5-103-14 (35429)
દિલીપઃ શઙ્ખશીર્ષશ્ચ જ્યોતિષ્કોઽથાપરાજિતઃ ।
કૌરવ્યો ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ કુહુરઃ કૃશકસ્તથા ॥ 5-103-15 (35430)
વિરજા ધારણશ્ચૈવ સુબાહુર્મુખરો જયઃ ।
બધિરાન્ધૌ વિશુણ્ડિશ્ચ વિરસઃ સુરસસ્તથા ॥ 5-103-16 (35431)
એતે ચાન્યે ચ બહવઃ કશ્યપસ્યાત્મજાઃ સ્મૃતાઃ ।
માતલે પશ્ય યદ્યત્ર કશ્ચિત્તે રોચતે વરઃ ॥ 5-103-17 (35432)
કણ્વ ઉવાચ। 5-103-18x (3691)
માતલિસ્ત્વેકમવ્યગ્રઃ સતતં સંનિરીક્ષ્ય વૈ।
પપ્રચ્છ નારદં તત્ર પ્રીતિમાનિવ ચાભવત્ ॥ 5-103-18 (35433)
માતલિરુવાચ। 5-103-19x (3692)
સ્થિતો ય એષ પુરતઃ કૌરવ્યસ્યાર્યકસ્ય તુ।
દ્યુતિમાન્દર્શનીયશ્ચ કસ્યૈષ કુલનન્દનઃ ॥ 5-103-19 (35434)
કઃ પિતા જનની ચાસ્ય કતમસ્યૈષ ભોગિનઃ।
વંશસ્ય કસ્યૈષ મહાન્કેતુભૂત ઇવ સ્થિતઃ ॥ 5-103-20 (35435)
પ્રણિધાનેન ધૈર્યેણ રૂપેણ વયસા ચ મે।
મનઃ પ્રવિષ્ટો દેવર્ષે ગુણકેશ્યાઃ પતિર્વરઃ ॥ 5-103-21 (35436)
કણ્વ ઉવાચ। 5-103-22x (3693)
માતલિં પ્રીતમનસં દૃષ્ટ્વા સુમુખદર્શનાત્।
નિવેદયામાસ તદા માહાત્મ્યં જન્મ કર્મ ચ ॥ 5-103-22 (35437)
નારદ ઉવાચ। 5-103-23x (3694)
ઐરાવતકુલે જાતઃ સુમુખો નામ નાગરાટ્।
આર્યકસ્ય મતઃ પૌત્રો દૌહિત્રો વામનસ્ય ચ ॥ 5-103-23 (35438)
એતસ્ય હિ પિતા નાગશ્ચિકુરો નામ માતલે।
નચિરાદ્વૈતનેયેન પઞ્ચત્વમુપપાદિતઃ ॥ 5-103-24 (35439)
તતોઽબ્રવીત્પ્રીતમના માતલિર્નારદં વચઃ ।
એષ મે રુચિતસ્તાત જામાતા ભુજગોત્તમઃ ॥ 5-103-25 (35440)
ક્રિયતામત્ર યત્નો વૈ પ્રીતિમાનસ્મ્યનેન વૈ।
અસ્મૈ નાગાય વૈ દાતું પ્રિયાં દુહિતરં મુને ॥ ॥ 5-103-26 (35441)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ત્ર્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 104
॥ શ્રીઃ ॥
5.104. અધ્યાયઃ 104
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
નારદેન આર્યકંપ્રતિ પૌત્રાર્થં માતલિકન્યાપરિગ્રહચોદનમ્ ॥ 1 ॥ આર્યકેણ નારદંપ્રતિ સુમુખજનકં ભક્ષિતવતા વૈનતેયેન માસાન્તરે સુમુખભક્ષણપ્રતિજ્ઞાનિવેદનમ્ ॥ 2 ॥ માતલિના તાર્ક્ષ્યાત્સુમુખરિરક્ષયા સુમુખનારદાભ્યાં સહ શક્રસમીપગમનમ્ ॥ 3 ॥ નારદેન માતાલેકાર્યં વિજ્ઞાપિતેન વિષ્ણુના સુમુખાય અમૃતવિતરણાજ્ઞાપનેપિ ઇન્દ્રેણ અમૃતાપ્રદાનેનૈવ દીર્ઘાયુર્દાનમ્ ॥ 4 ॥ માતલિના સુમુખાય સ્વકન્યાં પ્રદાય વિવાહનિર્વર્તનમ્ ॥ 5 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-104-0 (35442)
કણ્વ ઉવાચ। 5-104-0x (3695)
માતલેર્વચનં શ્રુત્વા નારદો મુનિસત્તમઃ।
અબ્રવીદ્દેવરાજં તમાર્યકં કુરુનન્દન॥ 5-104-1 (35443)
સૂતોઽયં માતલિર્નામ શક્રસ્ય દયિતઃ સુહૃત્।
શુચિઃ શીલગુણોપેતસ્તેજસ્વી વીર્યવાન્બલી ॥ 5-104-2 (35444)
શક્રસ્યાયં સખા ચૈવ મન્ત્રી સારથિરેવ ચ ।
અલ્પાન્તરપ્રભાવશ્ચ વાસવેન રણે રણે ॥ 5-104-3 (35445)
અયં હરિસહસ્રેણ યુક્તં જૈત્રં રથોત્તમમ્ ।
દેવાસુરેષુ યુદ્ધેષુ મનસૈવ નિયચ્છતિ ॥ 5-104-4 (35446)
અનેન વિજિતાનશ્વૈર્દોર્ભ્યાં જયતિ વાસવઃ ।
અનેન બલભિત્પૂર્વં પ્રહૃતે પ્રહરત્યુત ॥ 5-104-5 (35447)
અસ્ય કન્યા વરારોહા રૂપેણાસદૃશી ભુવિ ।
સત્યશીલગુણોપેતા ગુણકેશીતિ વિશ્રુતા ॥ 5-104-6 (35448)
તસ્યાસ્ય યત્નાચ્ચરતસ્ત્રૈલોક્યમમરદ્યુતે।
સુમુખો ભવતઃ પૌત્રો રોચતે દુહિતુઃ પતિઃ ॥ 5-104-7 (35449)
યદિ તે રોચતે સમ્યગ્ભુજગોત્તમ મા ચિરમ્ ।
ક્રિયતામાર્યક ક્ષિપ્રં બુદ્ધિઃ કન્યાપરિગ્રહે ॥ 5-104-8 (35450)
યથા વિષ્ણુકુલે લક્ષ્મીર્યથા સ્વાહા વિભાવસોઃ ।
કુલે તવ તથૈવાસ્તુ ગુણકેશી સુમધ્યમા ॥ 5-104-9 (35451)
પૌત્રસ્યાર્થે ભવાંસ્તસ્માદ્ગુણકેશીં પ્રતીચ્છતુ ।
સદૃશીં પ્રતિરૂપસ્ય વાસવસ્ય શચીમિવ ॥ 5-104-10 (35452)
પિતૃહીનમપિ હ્યેનં ગુણતો વરયામહે।
બહુમાનાચ્ચ ભવતસ્તથૈવૈરાવતસ્ય ચ ॥ 5-104-11 (35453)
સુમુખસ્ય ગુણૈશ્ચૈવ શીલશૌચદમાદિભિઃ ।
અભિગમ્ય સ્વયં કન્યામયં દાતું સમુદ્યતઃ ।
માતલિસ્તસ્ય સંમાનં કર્તુમર્હો ભવાનપિ ॥ 5-104-12 (35454)
કણ્વ ઉવાચ। 5-104-13x (3696)
સ તુ દીનઃ પ્રહૃષ્ટશ્ચ પ્રાહ નારદમાર્યકઃ ।
વ્રિયમાણે તથા પૌત્રે પુત્રે ચ નિધનં ગતે ॥ 5-104-13 (35455)
આર્યક ઉવાચ। 5-104-14x (3697)
મન્યે નૈતદ્બહુમતં મહર્ષે વચનં તવ।
સખા શક્રસ્ય સંયુક્તઃ કસ્યાયં નેપ્સિતો ભવેત્।
કારણસ્ય તુ દૌર્બલ્યાચ્ચિન્તયામિ મહામુને ॥ 5-104-14 (35456)
અસ્ય દેહકરસ્તાત મમ પુત્રો મહાદ્યુતે।
ભક્ષિતો વૈનતેયેન દુઃખાર્તાસ્તેન વૈ વયમ્ ॥ 5-104-15 (35457)
પુનરેવ ચ તેનોક્તં વૈનતેયેન ગચ્છતા ।
માસેનાન્યેન સુમુખં ભક્ષયિષ્ય ઇતિ પ્રભો ॥ 5-104-16 (35458)
ધ્રુવં તથા તદ્ભવિતા જાનીમસ્તસ્ય નિશ્ચયમ્।
તેન હર્ષઃ પ્રનષ્ટો મે સુપર્ણવચનેન વૈ ॥ 5-104-17 (35459)
કણ્વ ઉવાચ। 5-104-18x (3698)
માતલિસ્ત્વબ્રવીદેનં બુદ્ધિરત્ર કૃતા મયા।
જામાતૃભાવેન વૃતઃ સુમુખસ્તવ પુત્રજઃ ॥ 5-104-18 (35460)
સોઽયં મયા ચ સહિતો નારદેન ચ પન્નગઃ।
ત્રિલોકેશં સુરપતિં ગત્વા પશ્યતુ વાસવમ્ ॥ 5-104-19 (35461)
શેષેણૈવાસ્ય કાર્યેણ પ્રજ્ઞાસ્વામ્યહમાયુષઃ ।
સુપર્ણસ્ય વિઘાતે ચ પ્રયતિષ્યામિ સત્તમ ॥ 5-104-20 (35462)
સુમુખશ્ચ મયા સાર્ધં દેવેશમિગચ્છતુ।
કાર્યસંસાધનાર્થાય સ્વસ્તિ તેઽસ્તુ ભુજઙ્ગમ ॥ 5-104-21 (35463)
`કણ્વ ઉવાચ। 5-104-22x (3699)
આર્યકેણાભ્યનુજ્ઞાતા ગમ્યતામિતિ ભારત।'
તતસ્તે સુમુખં ગૃહ્ય સર્વ એવ મહૌજસઃ।
દદૃશુઃ શક્રમાસીનં દેવરાજં મહાદ્યુતિમ્ ॥ 5-104-22 (35464)
સઙ્ગત્યા તત્ર ભગવાન્વિષ્ણુરાસીચ્ચતુર્ભુજઃ ।
તતસ્તત્સર્વમાચખ્યૌ નારદો માતલિં પ્રતિ ॥ 5-104-23 (35465)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-104-24x (3700)
તતઃ પુરન્દરં વિષ્ણુરુવાચ ભુવનેશ્વરમ્।
અમૃતં દીયતામસ્મૈ ક્રિયતામમરૈઃ સમઃ ॥ 5-104-24 (35466)
માતલિર્નારદશ્ચૈવ સુમુખશ્ચૈવ વાસવ।
લભન્તાં ભવતઃ કામાત્કામમેતં યથેપ્સિતમ્ ॥ 5-104-25 (35467)
પુરન્દરોઽથ સંચિન્ત્ય વૈનતેયપરાક્રમમ્ ।
વિષ્ણુમેવાબ્રવીદેનં ભવાનેવ દદાત્વિતિ ॥ 5-104-26 (35468)
વિષ્ણુરુવાચ। 5-104-27x (3701)
ઈશસ્ત્વં સર્વલોકાનાં ચરાણામચરાશ્ચ યે।
ત્વયા દત્તમદત્તં કઃ કર્તુમુત્સહતે વિભો ॥ 5-104-27 (35469)
પ્રાદાચ્છક્રસ્તતસ્તસ્મૈ પન્નગાયાયુરુત્તમમ્।
ન ત્વેનમમૃતપ્રાશં ચકાર બલવૃત્રહા ॥ 5-104-28 (35470)
લબ્ધ્વા વરં તુ સુમુખઃ સુમુખઃ સંબભૂવ હ।
કૃતદારો યથાકામં જગામ ચ ગૃહાન્પ્રતિ ॥ 5-104-29 (35471)
નારદસ્ત્વાર્યકશ્ચૈવ કૃતકાર્યૌ મુદા યુતૌ ।
અભિજગ્મતુરભ્યર્ચ્ય દેવરાજં મહાદ્યુતિમ્ ॥ ॥ 5-104-30 (35472)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ચતુરધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-104-20 અસ્યાયુષઃ શેષેણ કાર્યેણ પ્રજ્ઞાસ્યામિ વિજ્ઞાપયિષ્યામિ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 105
॥ શ્રીઃ ॥
5.105. અધ્યાયઃ 105
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સુમુખાય આયુર્દાનશ્રવણકુપિતેન ગરુડેન ઇન્દ્રોપેન્દ્રાવભ્યેત્ય દર્પેક્તિઃ ॥ 1 ॥ ઉપેન્દ્રેણ તાર્ક્ષ્યદર્પવિમોક્ષણાય તદંસે સ્વદક્ષબાહુવિક્ષેપે તદ્વહનાક્ષમેણ તેન તત્ક્ષમાપનમ્ ॥ 2 ॥ કણ્વેન સુયોધનંપ્રતિ ગરુડનિદર્શનપ્રદર્શનપૂર્વકં ગર્વપરિહારેણ પાણ્ડવૈઃ સહ શમવિધાનમ્ ॥ 3 ॥ દુર્યોધનેન ઊરુતાજનપૂર્વકં કણ્વોપહાસે તેન તં પ્રતિ તવ ઊરાવેવ મૃત્યુર્ભવિષ્યતીતિ શાપદાનમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-105-0 (35473)
કણ્વ ઉવાચ। 5-105-0x (3702)
ગરુડસ્તત્ર શુશ્રાવ યથાવૃત્તં મહાબલઃ ।
આયુઃપ્રદાનં શક્રેણ કૃતં નાગસ્ય ભારત ॥ 5-105-1 (35474)
પક્ષવાતેન મહતા રુદ્ધ્વા ત્રિભુવનં ખગઃ।
સુપર્ણઃ પરમક્રુદ્ધો વાસવં સમુપાદ્રવત્ ॥ 5-105-2 (35475)
ગરુડ ઉવાચ। 5-105-3x (3703)
ભગવન્કિમવજ્ઞાનાદ્વૃત્તિઃ પ્રતિહતા મમ।
કામકારવરં દત્ત્વા પુનશ્ચલિતવાનસિ ॥ 5-105-3 (35476)
નિસર્ગાત્સર્વભૂતાનાં સર્વભૂતેશ્વરેણ મે।
આહારો વિહિતો ધાત્રા કિમર્થં વાર્યતે ત્વયા ॥ 5-105-4 (35477)
વૃતશ્ચૈષ મહાનાગઃ સ્થાપિતઃ સમયશ્ચ મે।
અનેન ચ મયા દેવ ભર્તવ્યઃ પ્રસવો મહાન્ ॥ 5-105-5 (35478)
એતસ્મિંસ્તુ તથાભૂતે નાન્યં હિંસિતુમુત્સહે ।
ક્રીડસે કામકારેણ દેવરાજ યથેચ્છકમ્ ॥ 5-105-6 (35479)
સોઽહં પ્રાણાન્વિમોક્ષ્યામિ તથા પરિજનો મમ।
યે ચ ભૃત્યા મમ ગૃહે પ્રીતિમાન્ભવ વાસવ ॥ 5-105-7 (35480)
`કણ્વ ઉવાચ। 5-105-8x (3704)
શ્રુત્વા સુપર્ણવચનં સુમુખો દુર્મુખસ્તદા।
ત્યક્ત્વા રૂપં વિવર્ણસ્તુ સર્પરૂપધરોઽભવત્ ।
ગત્વા વિષ્ણુસમીપં તુ પાદપીઠં સમાશ્લિષત્ ॥ 5-105-8 (35481)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 5-105-9x (3705)
ન મત્કૃતં વૈનતેય ન માં ક્રોદ્ધું ત્વમર્હસિ।
દત્તાભયઃ સ સુમુખો વિષ્ણુના પ્રભવિષ્ણુના ।
શ્રત્વા પુરન્દરેણોક્તમુવાચ વિનતાસુતઃ ॥' 5-105-9 (35482)
એતચ્ચૈવાહમર્હામિ ભૂયશ્ચ બલવૃત્રહન્।
ત્રૈલોક્યસ્યેશ્વરો યોઽહં પરભૃત્યત્વમાગતઃ ॥ 5-105-10 (35483)
ત્વયિ તિષ્ઠતિ દેવેશ ન વિષ્ણુઃ કારણં મમ।
ત્રૈલોક્યરાજરાજ્યં હિ ત્વયિ વાસવ શાશ્વતમ્ ॥ 5-105-11 (35484)
મમાપિ દક્ષસ્ય સુતા જનની કશ્યપઃ પિતા।
અહમત્યુત્સહે લોકાન્સમન્તાદ્વોઢુમોજસા ॥ 5-105-12 (35485)
અસહ્યં સર્વભૂતાનાં મમાપિ વિપુલં બલમ્।
મયાઽપિ સુમહત્કર્મ કૃતં દૈતેયવિગ્રહે ॥ 5-105-13 (35486)
શ્રુતશ્રીઃ શ્રુતસેનશ્ચ વિવસ્વાન્રોચનામુખઃ ।
પ્રસ્રુતઃ કાલકાક્ષશ્ચ મયાઽપિ દિતિજા હતાઃ ॥ 5-105-14 (35487)
યત્તુ ધ્વજસ્થાનગતો યત્નાત્પરિચરામ્યહમ્।
વહામિ ચૈવાનુજં તે તેન મામવમન્યસે ॥ 5-105-15 (35488)
કોઽન્યો ભારસહો હ્યસ્તિ કોઽન્યોસ્તિ બલવત્તરઃ ।
મયા યોઽહં વિશિષ્ટઃ સન્વહામીમં સબાન્ધવં ॥ 5-105-16 (35489)
અવજ્ઞાય તુ યત્તેઽહં ભોજનાદ્વ્યપરોપિતઃ ।
તેન મે ગૌરવં નષ્ટં ત્વત્તશ્ચાસ્માચ્ચ વાસવ ॥ 5-105-17 (35490)
અદિત્યાં ય ઇમે જાતા બલવિક્રમશાલિનઃ ।
ત્વમેષાં કિલ સર્વેષાં બલેન બલવત્તરઃ ॥ 5-105-18 (35491)
સોઽહં પક્ષૈકદેશેન વહામિ ત્વાં ગતક્લમઃ ।
વિમૃશ ત્વં શનૈસ્તાત કોઽન્વત્ર બલવાનિતિ ॥ 5-105-19 (35492)
કણ્વ ઉવાચ। 5-105-20x (3706)
સ તસ્ય વચનં શ્રુત્વા ખગસ્યોદર્કદારુણમ્।
અક્ષોભ્યં ક્ષોભયંસ્તાર્ક્ષ્યમુવાચ રથચક્રભૃત્ ॥ 5-105-20 (35493)
ગરુત્મન્મન્યસેત્માનં બલવન્તં સુદુર્બલમ્ ।
અલમસ્મત્સમક્ષં તે સ્તોતુમાત્માનમણ્ડજ ॥ 5-105-21 (35494)
ત્રૈલોક્યમપિ મે કૃત્સ્નમશક્તં દેહધારણે।
અહમેવાત્મનાત્માનં વહામિ ત્વાં ચ ધારયે ॥ 5-105-22 (35495)
`ન ત્વં વહસિ માં દોર્ભ્યાં મોઘં તવ વિકત્થનમ્ ।'
ઇમં તાવન્મમૈકં ત્વં બાહું સવ્યેતરં વહ।
યદ્યેનં ધારયસ્યેકં સફલં તે વિકત્થિતમ્ ॥ 5-105-23 (35496)
ઇત્યુક્ત્વા ભગવાંસ્તસ્ય સ્કન્ધે બાહું સમાસજત્ ।
`આરોપિતં સમુદ્વોઢું ભારં તં નાશકદ્બલાત્ ।'
નિપપાત સ ભારાર્તો વિહલો નષ્ટચેતનઃ ॥ 5-105-24 (35497)
યાવાન્હિ ભારઃ કૃત્સ્નાયાઃ પૃથિવ્યાઃ પર્વતૈઃ સહ ।
એકસ્યા દેહશાખાયાસ્તાવદ્ભારમમન્યત ॥ 5-105-25 (35498)
ન ત્વેનં પીડયામાસ બલેન બલવત્તરઃ।
તતો હિ જીવિતં તસ્ય ન વ્યનીનશદચ્યુતઃ ॥ 5-105-26 (35499)
વ્યાત્તાસ્યઃ સ્રસ્તકાયશ્ચ વિચેતા વિહ્વલઃ ખગઃ ।
મુમોચ પત્રાણિ તદા ગુરુભારપ્રપીડિતઃ॥ 5-105-27 (35500)
સ વિષ્ણું શિરસા પક્ષી પ્રણમ્ય વિનતાસુતઃ।
વિચેતા વિહ્વલો દીનઃ કિંચિદ્વચનમબ્રવીત્ ॥ 5-105-28 (35501)
ભગવઁલ્લોકસારસ્ય સદૃશેન વપુષ્મતા।
ભુજેન સ્વૈરમુક્તેન નિષ્પિષ્ટોઽસ્મિ મહીતલે ॥ 5-105-29 (35502)
ક્ષન્તુમર્હસિ મે દેવ વિહ્વલસ્યાલ્પચેતસઃ।
બલદાહવિદગ્ધસ્ય પક્ષિણો ધ્વજવાસિનઃ ॥ 5-105-30 (35503)
ન હિ જ્ઞાતં બલં દેવ મયા તે પરમ વિભો।
તેન મન્યામ્યહં વીર્યમાત્મનો ન સમં પરૈઃ ॥ 5-105-31 (35504)
કણ્વ ઉવાચ। 5-105-32x (3707)
તતશ્ચક્રે સ ભગવાન્પ્રસાદં વૈ ગરુત્મતઃ।
મૈવં ભૂય ઇતિ સ્નેહાત્તદા ચૈનમુવાચ હ ॥ 5-105-32 (35505)
પાદાઙ્ગુષ્ઠેન ચિક્ષેપ સુમુખં ગરુડોરસિ।
તતઃ પ્રભૃતિ રાજેન્દ્ર સહસર્પેણ વર્તતે ॥ 5-105-33 (35506)
એવં વિષ્ણુબલાક્રાન્તો ગર્વનાશમુપાગતઃ।
ગરુડો બલવાન્રાજન્વૈનતેયો મહાયશાઃ ॥ 5-105-34 (35507)
કણ્વ ઉવાચ। 5-105-35x (3708)
તથા ત્વમપિ ગાન્ધારે યાવત્પાણ્ડુસુતાન્રણે।
નાસાદયસિ તાન્વીરાંસ્તાવજ્જીવસિ પુત્રક ॥ 5-105-35 (35508)
ભીમઃ પ્રહરતાં શ્રેષ્ઠો વાયુપુત્રો મહાબલઃ ।
ધનઞ્જયશ્ચેન્દ્રસુતો ન હન્યાતાં તુ કં રણે ॥ 5-105-36 (35509)
વિષ્ણુર્વાયુશ્ચ શક્રશ્ચ ધર્મસ્તૌ ચાશ્વિનાવુભૌ ।
એતે દેવાસ્ત્વયા કેન હેતુના વીક્ષિતું ક્ષમાઃ ॥ 5-105-37 (35510)
તદલં તે વિરોધેન શમં ગચ્છ નૃપાત્મજ ।
વાસુદેવેન તીર્થેન કુલં રક્ષિતુમર્હસિ ॥ 5-105-38 (35511)
પ્રત્યક્ષદર્શી સર્વસ્ય નારદોઽયં મહાતપાઃ ।
માહાત્મ્યસ્ય તદા વિષ્ણોઃ સોઽયં ચક્રગદાધરઃ ॥ 5-105-39 (35512)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-105-40x (3709)
દુર્યોધનસ્તુ તચ્છ્રુત્વા નિશ્વસન્ભૃકુટીમુખઃ।
રાધેયમભિસંપ્રેક્ષ્ય જહાસ સ્વનવત્તદા ॥ 5-105-40 (35513)
કદર્થીકૃત્ય તદ્વાક્યમૃષેઃ કણ્વસ્ય દુર્મતિઃ ।
ઊરું ગજકરાકારં તાડયન્નિદમબ્રવીત્ ॥ 5-105-41 (35514)
યથૈવેશ્વરસૃષ્ટોઽસ્મિ યદ્ભાવિ યા ચ મે ગતિઃ।
તથા મહર્ષે વર્તામિ કિં પ્રલાપઃ કરિષ્યતિ ॥ 5-105-42 (35515)
` તતઃ કણ્વોઽબ્રવીત્ક્રુદ્ધો દુર્યોધનમપણ્ડિતમ્ ।
યસ્માદૂકં તાડયસિ ઊરૌ મૃત્યુર્ભવિષ્યતિ ॥' ॥ 5-105-43 (35516)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ પઞ્ચાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 106
॥ શ્રીઃ ॥
5.106. અધ્યાયઃ 106
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
નિર્બન્ધસ્યાનર્થહેતુતાયાં નિદર્શનપ્રદર્શનાય દુર્યોધનંપ્રતિ નારદેન ગાલવોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ ॥ 1 ॥ વિશ્વામિત્રેણ ગુરુદક્ષિણાનિષેધનેઽપિ નિર્બન્ધકારિણં ગાલવંપ્રતિ એકતશ્શ્યામકર્ણશ્વેતાશ્વશતાષ્ટકાનયનનિયોગઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-106-0 (35517)
જનમેજય ઉવાચ। 5-106-0x (3710)
અનર્થે જાતિનિર્બન્ધં પરાર્થે લોભમોહિતમ્।
અનાર્યકેષ્વભિરતં મરણે કૃતનિશ્ચયમ્ ॥ 5-106-1 (35518)
જ્ઞાતીનાં દુઃખકર્તારં બન્ધૂનાં શોકવર્ધનમ્ ।
સુહૃદાં ક્લેશદાતારં દ્વિષતાં હર્ષવર્ધનમ્ ॥ 5-106-2 (35519)
કથં નૈનં વિમાર્ગસ્થં વારયન્તીહ બાન્ધવાઃ।
સૌહૃદાદ્વા સુહૃત્સ્નિગ્ધો ભગવાન્વા પિતામહઃ ॥ 5-106-3 (35520)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-106-4x (3711)
ઉક્તં ભગવતા વાક્યમુક્તં ભીષ્મેણ યત્ક્ષમમ્।
ઉક્તં બહુવિધં ચૈવ નારદેનાપિ તચ્છૃણુ ॥ 5-106-4 (35521)
નારદ ઉવાચ। 5-106-5x (3712)
દુર્લભો વૈ સુહૃચ્છ્રોતા દુર્લભશ્ચ હિતઃ સુહૃત્।
તિષ્ઠતે હિ સુહ્યદ્યત્ર ન બન્ધુસ્તત્ર તિષ્ઠતે ॥ 5-106-5 (35522)
શ્રોતવ્યમપિ પશ્યાપિ સુહૃદાં કુરુનન્દન।
ન કર્તવ્યશ્ચ નિર્બન્ધો નિર્બન્ધો હિ સુદારુણઃ ॥ 5-106-6 (35523)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્ ।
યથા નિર્બન્ધતઃ પ્રાપ્તો ગાલવેન પરાજયઃ ॥ 5-106-7 (35524)
વિશ્વામિત્રં તપસ્યન્તં ધર્મો જિજ્ઞાસયા પુરા ।
અભ્યગચ્છત્સ્વયં ભૂત્વા વસિષ્ઠો ભગવાનૃષિઃ ॥ 5-106-8 (35525)
સપ્તર્ષીણામન્યતમં વેષમાસ્થાય ભારત।
બભુક્ષુઃ ક્ષુધિતો રાજન્નાશ્રમં કૌશિકસ્ય તુ ॥ 5-106-9 (35526)
વિશ્વામિત્રોઽથ સંભ્રાન્તઃ શ્રપયામાસ વૈ ચરુમ્ ।
પરમાન્નસ્ય યત્નેન ન ચ તં પ્રત્યપાલયત્ ॥ 5-106-10 (35527)
અન્નં તેન યદા ભુક્તમન્યૈર્દત્તં તપસ્વિભિઃ ।
અથ ગૃહ્ણાન્નમત્યુષ્ણં વિશ્વામિત્રોઽપ્યુપાગમત્ ॥ 5-106-11 (35528)
ભુક્તં મે તિષ્ઠ તાવત્ત્વમિત્યુક્ત્વા ભગવાન્યયૌ ।
વિશ્વામિત્રસ્તતો રાજન્સ્થિત એવ મહાદ્યુતિઃ ॥ 5-106-12 (35529)
ભક્તં પ્રગૃહ્ય મૂર્ધ્ના વૈ બાહુભ્યાં સંશિતવ્રતઃ ।
સ્થિતઃ સ્થાણુરિવાભ્યાશે નિશ્ચેષ્ટો મારુતાશનઃ ॥ 5-106-13 (35530)
તસ્ય શુશ્રૂષણે યત્નમકરોદ્ગાલવો મુનિઃ ।
ગૌરવાદ્બહુમાનાચ્ચ હાર્દેન પ્રિયકામ્યયા ॥ 5-106-14 (35531)
અથ વર્ષશતે પૂર્ણે ધર્મઃ પુનરુપાગમત્।
વાસિષ્ઠં વેષમાસ્થાય કૌશિકં ભોજનેપ્સયા ॥ 5-106-15 (35532)
સ દૃષ્ટ્વા શિરસા ભક્તં ધ્રિયમાણં મહર્ષિણા ।
તિષ્ઠતા વાયુભક્ષેણ વિશ્વામિત્રેણ ધીમતા ॥ 5-106-16 (35533)
પ્રતિગૃહ્ય તતો ધર્મસ્તથૈવોષ્ણં તથા નવમ્ ।
ભુક્ત્વા પ્રીતોસ્મિ વિપ્રર્ષે તમુક્ત્વા સ મુનિર્ગતઃ ॥ 5-106-17 (35534)
ક્ષત્રભાવાદપગતો બ્રાહ્મણત્વમુપાગતઃ।
ધર્મસ્ય વચનાત્પ્રીતો વિશ્વામિત્રસ્તથાઽભવત્॥ 5-106-18 (35535)
વિશ્વામિત્રસ્તુ શિષ્યસ્ય ગાલવસ્ય તપસ્વિનઃ ।
શુશ્રૂષયા ચ ભક્ત્યા ચ પ્રીતિમાનિત્યુવાચ હ ॥ 5-106-19 (35536)
અનુજ્ઞાતો મયા વત્સ યથેષ્ટં ગચ્છ ગવાલવ।
ઇત્યુક્તઃ પ્રત્યુવાચેદં ગાલવો મુનિસત્તમમ્ ॥ 5-106-20 (35537)
પ્રીતો મધુરયા વાચા વિશ્વામિત્રં મહાદ્યુતિમ્ ।
દક્ષિણાઃ કાઃ પ્રયચ્છામિ ભવતે ગુરુકર્મણિ ॥ 5-106-21 (35538)
દક્ષિણાભિરુપેતં હિ કર્મ સિદ્ધ્યતિ માનદ।
દક્ષિણાનાં હિ દાતા વૈ અપવર્ગેણ યુજ્યતે ॥ 5-106-22 (35539)
સ્વર્ગે ક્રતુફલં તદ્ધિ દક્ષિણા શાન્તિરુચ્યતે।
કિમાહરામિ ગુર્વર્થં બ્રવીતુ ભગવાનિતિ ॥ 5-106-23 (35540)
સ જાનાનસ્તુ ભગવાન્ખિન્નં શુશ્રૂષણેન વૈ।
વિશ્વામિત્રસ્તમસકૃદ્ગચ્છ ગચ્છેત્યચોદયત્ ॥ 5-106-24 (35541)
અસકૃદ્ગચ્છગચ્છેતિ વિશ્વામિત્રેણ ભાષિતઃ ।
કિં દદાનીતિ બહુશો ગાલવઃ પ્રત્યભાષત ॥ 5-106-25 (35542)
નિર્બન્ધતસ્તુ બહુશો ગાલવસ્ય તપસ્વિનઃ।
કિંચિદાગતસંરમ્ભો વિશ્વામિત્રોઽબ્રવીદિદમ્ ॥ 5-106-26 (35543)
એકતઃશ્યામકર્ણાનાં હયાનાં ચન્દ્રવર્ચસામ્।
અષ્ટૌ શતાનિ મે દેહિ ગચ્છ ગાલવ મા ચિરમ્ ॥ ॥ 5-106-27 (35544)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ષડધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-106-1 પરાર્થે પરસ્વનિમિત્તમ્ ॥ 5-106-5 સુહૃત્ પ્રત્યુપકારમનપેક્ષ્ય ઉપકર્તા ॥ 5-106-6 શ્રોતવ્યં શ્રોતું યુક્તમ્। નિર્બન્ધઃ સત્યપિ બલવદ્બાધકે તત્રૈવાગ્રહઃ ॥ 5-106-10 ન પ્રત્યપાલયત્ અન્નસિદ્ધિપર્યન્તં ન પ્રતીક્ષિતવાન્ ॥ 5-106-11 તેન વસિષ્ઠેન । ઉપાગમત્ વસિષ્ઠસમીપમ્ ॥ 5-106-13 મૂધ્ની બાહુભ્યાં ચ પરિગૃહ્ય। અભ્યાશે સમીપે આશ્રમસ્ય ॥ 5-106-14 ગૌરવાત્ ગુરુત્વાત્। બહુમાનાત્ લોકપૂજ્યત્વાત્। હાર્દેન પ્રીત્યા ॥ 5-106-19 શુશ્રૂષયા સેવયા। ભક્ત્યા આરાધ્યત્વજ્ઞાનેન ॥ 5-106-21 ગુરુકર્મણિ બ્રહ્મચર્યવ્રતસમાપ્તૌ સત્યામ્ ॥ 5-106-22 અપવર્ગેણ ફલપ્રાપ્ત્યા ॥ 5-106-23 ક્રતુફલં દક્ષિણાપ્રદ એવ પ્રાપ્નોતિ । શાન્તિઃ સર્વોપદ્રવહારિણી ॥ 5-106-27 શ્યામો હરિતઃ । એકતઃ બહિઃપ્રદેશે એવ શ્યામાઃ કર્ણા યેષાં એકતઃશ્યામકર્ણાનામ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 107
॥ શ્રીઃ ॥
5.107. અધ્યાયઃ 107
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
વિશ્વામિત્રોક્તલક્ષણાશ્વાધિગમોપાયાપરિજ્ઞાનેન શોચતા ગાલવેન સ્વાર્થલાભાય શ્રીવિષ્ણૂપાસનમ્ ॥ 1 ॥ સુહૃદા ગરુડેન ગાલવમુપગમ્ય સ્વેન તસ્યાભિમતદેશપ્રાણકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-107-0 (35545)
નારદ ઉવચ। 5-107-0x (3713)
એવમુક્તસ્તદા તેન વિશ્વામિત્રેણ ધીમતા।
નાસ્તે ન શેતે નાહારં કુરુતે ગાલવસ્તદા ॥ 5-107-1 (35546)
ત્વગસ્થિભૂતો હરિણાશ્ચિન્તાશોકપરાયણઃ।
શોચમાનોઽતિમાત્રં સ દહ્યમાનશ્ચ મન્યુના ।
ગાલવો દુઃખિતો દુઃખાદ્વિલલાપ સુયોધન ॥ 5-107-2 (35547)
કુતઃ પુષ્ટાનિ મિત્રાણિ કુતોઽર્થાઃ સઞ્ચયઃ કૃતઃ ।
હયાનાં ચન્દ્રશુભ્રાણાં શતાન્યષ્ટૌ કુતો મમ ॥ 5-107-3 (35548)
કુતો મે ભોજને શ્રદ્ધા સુખશ્રદ્ધા કુતશ્ચ મે।
શ્રદ્ધા મે જીવિતસ્યાપિ છિન્ના કિં જીવિતેન મે ॥ 5-107-4 (35549)
અહં પારે સમુદ્રસ્ય પૃથિવ્યા વા પરં પરાત્।
ગત્વાઽઽત્માનં વિમુઞ્ચામિ કિં ફલં જીવિતેન મે ॥ 5-107-5 (35550)
અદનસ્યાકૃતાર્થસ્ય ત્યક્તસ્ય વિવિધૈઃ ફલૈઃ ।
ઋણં ધારયમાણસ્ય કુતઃ સુખમનીહયા ॥ 5-107-6 (35551)
સુહૃદાં હિ ધનં ભુક્ત્વા કૃત્વા પ્રણયમીપ્સિતમ્ ।
પ્રતિકર્તુમશક્તસ્ય જીવિતાન્મરણં વરમ્ ॥ 5-107-7 (35552)
પ્રતિશ્રુત્ય કરિષ્યેતિ કર્તવ્યં તદકુર્વતઃ ।
મિથ્યાવચનદગ્ધસ્ય ઇષ્ટાપૂર્તં પ્રણશ્યતિ ॥ 5-107-8 (35553)
ન રૂપમનૃતસ્યાસ્તિ નાનૃતસ્યાસ્તિ સન્તતિઃ ।
નાનૃતસ્યાધિપત્યં ચ કુત એવ ગતિઃ શુભા ॥ 5-107-9 (35554)
કુતઃ કૃતઘ્નસ્ય યશઃ કુતઃ સ્થાનં કુતઃ સુખમ્।
અશ્રદ્ધેયઃ કૃતઘ્નો હિ કૃતઘ્ને નાસ્તિ નિષ્કૃતિઃ ॥ 5-107-10 (35555)
ન જીવત્યધનઃ પાપઃ કુતઃ પાપસ્ય તન્ત્રણમ્।
પાપો ધ્રુવમવાપ્નોતિ વિનાશં નાશયન્કૃતમ્ ॥ 5-107-11 (35556)
સોઽહં પાપઃ કૃતઘ્નસ્ય કૃપણશ્ચાનૃતોઽપિ ચ ।
ગુરોર્યઃ કૃતકાર્યઃ સંસ્તત્કરોમિ ન ભાષિતમ્ ॥ 5-107-12 (35557)
સોઽહં પ્રાણાન્વિમોક્ષ્યામિ કૃત્વા યત્નમનુત્તમમ્ ।
અર્થિતા ન મયા કાચિત્કૃતપૂર્વા દિવૌકસામ્ ॥ 5-107-13 (35558)
માનયન્તિ ચ માં સર્વે ત્રિદશા યજ્ઞસંસ્તરે।
અહં તુ વિબુધશ્રેષ્ઠં દેવં ત્રિભુવનેશ્વરમ્ ।
વિષ્ણું ગચ્છામ્યહં કૃષ્ણં ગતિં ગતિમતાં વરમ્ ॥ 5-107-14 (35559)
ભોગા યસ્માત્પ્રતિષ્ઠન્તે વ્યાપ્ય સર્વાન્સુરાસુરાન્।
પ્રણતો દ્રષ્ટુમિચ્છામિ કૃષ્ણં યોગિનમવ્યયમ્ ॥ 5-107-15 (35560)
એવમુક્તે સખા તસ્ય ગરુડો વિનતાત્મજઃ ।
દર્શયામાસ તં પ્રાહ સંહૃષ્ટઃ પ્રિયકામ્યયા ॥ 5-107-16 (35561)
સહૃદ્ભવાન્મમ મતઃ સુહૃદાં ચ મતઃ સુહૃત્।
ઈપ્સિતેનાભિલાષેણ યોક્તવ્યો વિભવે સતિ ॥ 5-107-17 (35562)
વિભવશ્ચાસ્તિ મે વિપ્ર વાસવાવરજો દ્વિજ ।
પૂર્વમુક્તસ્ત્વદર્થં ચ કૃતઃ કામશ્ચ તેન મે ॥ 5-107-18 (35563)
5-107-19 (35564)
સ ભવાનેતુ ગચ્છાવ નયિષ્યે ત્વાં યથાસુખમ્ ।
દેશં પારં પૃથિવ્યા વા ગચ્છ ગાલવ મા ચિરમ્ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-107-5 પરં પરાત્ દૂરાદપિ દૂરમ્। આત્માનં દેહમ્ । 5-107-6 અનીહયા અનુદ્યમેન ॥ 5-107-7 ઈપ્સિતં દાસ્યામીતિ વિશ્વાસમુત્પાદ્ય ॥ 5-107-8 કરિષ્યેતીતિ સંધિરાર્ષઃ ॥ 5-107-9 અનૃતસ્ય સત્યહીનસ્ય ॥ 5-107-11 તન્ત્રણં કુટુમ્બધારણમ્ ॥ 5-107-14 અત્રાહમિતિપદસ્ય દ્વિરાવૃત્તિર્વક્તુર્વૈક્લવ્યાદદોષઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 108
॥ શ્રીઃ ॥
5.108. અધ્યાયઃ 108
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ગાલવંપ્રતિ ગરુડેન સ્વેન તસ્ય પૂર્વાદિદિક્પ્રાપણકથનપૂર્વકં પૂર્વદિગ્ગુણવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-108-0 (35565)
સુપર્ણ ઉવાચ। 5-108-0x (3714)
અનુશિષ્ટોઽસ્મિ દેવેન ગાલવ જ્ઞાનયોનિના।
બ્રૂહિ કામં તુ કાં યામિ દ્રષ્ટું પ્રથમમો દિશમ્ ॥ 5-108-1 (35566)
પૂર્વાં વા દક્ષિણાં વાહમથવા પશ્ચિમાં દિશમ્।
ઉત્તરાં વા દ્વિજશ્રેષ્ઠ કુતો ગચ્છામિ ગાલવ ॥ 5-108-2 (35567)
યસ્યામુદયતે પૂર્વં સર્વલોકપ્રભાવનઃ ।
સવિતા યત્ર સન્ધ્યાયાં સાધ્યાનાં વર્તતે તપઃ ॥ 5-108-3 (35568)
યસ્યાં પૂર્વં મતિર્જાતા યયા વ્યાપ્તમિદં જગત્।
ચક્ષુષી યત્ર ધર્મસ્ય યત્ર ચૈષ પ્રતિષ્ઠિતઃ ॥ 5-108-4 (35569)
કૃતં યતો હુતં હવ્યં સર્પતે સર્વતોદિશમ્ ॥
એતદ્દ્વારં દ્વિજશ્રેષ્ઠ દિવસસ્ય તથાઽધ્વનઃ ॥ 5-108-5 (35570)
અત્ર પૂર્વં પ્રસૂતા વૈ દાક્ષાયણ્યઃ પ્રજાઃ સ્ત્રિયઃ ।
યસ્યાં દિશિ પ્રવૃદ્ધાશ્ચ કશ્યપસ્યાત્મસંભવાઃ ॥ 5-108-6 (35571)
અદોમૂલા સુરાણાં શ્રીર્યત્ર શક્રોઽભ્યષિચ્યત।
સુરરાજ્યેન વિપ્રર્ષે દેવૈશ્ચાત્ર તપશ્ચિતમ્ ॥ 5-108-7 (35572)
એતસ્માત્કારણાદ્બ્રહ્મન્પૂર્વેત્યેષા દિગુચ્યતે।
યસ્માત્પૂર્વતરે કાલે પૂર્વમેવાવૃતાસુરૈઃ ॥ 5-108-8 (35573)
અત એવ ચ સર્વેષાં પૂર્વામાશાં પ્રચક્ષતે ।
પૂર્વં સર્વાણિ કાર્યાણિ દૈવાનિ સુખમીપ્સતા ॥ 5-108-9 (35574)
અત્ર વેદાઞ્જગૌ પૂર્વં ભગવાઁલ્લોકભાવનઃ ।
અત્રૈવોક્તા સવિત્રાસીત્સાવિત્રી બ્રહ્મવાદિષુ ॥ 5-108-10 (35575)
અત્ર દત્તાનિ સૂર્યેણ યજૂંષિ દ્વિજસત્તમ ।
અત્ર લબ્ધવરઃ સોમઃ સુરૈઃ ક્રતુષુ પીયતે ॥ 5-108-11 (35576)
અત્ર તૃપ્તા હુતવહાઃ સ્વાં યોનિમુપભુઞ્જતે ।
અત્ર પાતાલમાશ્રિત્ય વરુણઃ શ્રિયમાપ ચ ॥ 5-108-12 (35577)
અત્ર પૂર્વં વસિષ્ઠસ્ય પૌરાણસ્ય દ્વિજર્ષભ ।
સૂતિશ્ચૈવ પ્રતિષ્ઠા ચ નિધનં ચ પ્રકાશતે ॥ 5-108-13 (35578)
ઓઙ્કારસ્યાત્ર જાયન્તે સૃતયો દશતીર્દશ ।
પિબન્તિ મુનયો યત્ર હવિર્ધૂમં સ્મ ધૂમપાઃ ॥ 5-108-14 (35579)
પ્રોક્ષિતા યત્ર બહવો વરાહાદ્યા મૃગા વને।
શક્રેણ યજ્ઞભાગાર્થે દૈવતેષુ પ્રકલ્પિતાઃ ॥ 5-108-15 (35580)
અત્રાહિતાઃ કૃતઘ્નાશ્ચ માનુષાશ્ચાસુરાશ્ચ યે।
ઉદયંસ્તાન્હિ સર્વાન્વૈ ક્રોધાદ્ધન્તિ વિભાવસુઃ ॥ 5-108-16 (35581)
એતદ્દ્વારં ત્રિલોકસ્ય સ્વર્ગસ્ય ચ સુખસ્ય ચ।
એષ પૂર્વો દિશાં ભાગો વિશાવોઽત્ર યદીચ્છસિ ॥ 5-108-17 (35582)
પ્રિયં કાર્યં હિ મે તસ્ય યસ્યાસ્મિ વચને સ્થિતઃ।
બ્રૂહિ ગાલવ યાસ્યામિ શૃણુ ચાપ્યપરાં દિશમ્ ॥ ॥ 5-108-18 (35583)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ અષ્ટાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-108-4 ગતિર્બુદ્ધિઃ જાતા પ્રાપ્તા। ચક્ષુષી આજ્યભાગાખ્યે અગ્નીષોમદૈવત્યે। ધર્મસ્ય યજ્ઞસ્ય ॥ 5-108-6 દાક્ષાયણ્યઃ અદિત્યાદયઃ। પ્રજાઃ લોકાન્ ॥ 5-108-9 પૂર્વં પૂર્વસંસ્થાનિ । સુખમીપ્સતા સુખાદ્યર્થિના ॥ 5-108-11 યજૂંષિ દત્તાનિ યાજ્ઞવલ્ક્યાયેતિ શેષઃ ॥ 5-108-12 સ્વાં યોનિં સોમાજ્યપયઆદિરૂપં જલમ્ ॥ 5-108-13 પૂર્વં મિત્રાવરુણયોર્યજ્ઞકાલે। પૌરાણસ્ય પુરાણસ્ય સ્વાર્થે તદ્ધિતઃ । નિધનં નિમિશાપાત્ ॥ 5-108-14 દશશતીશબ્દસ્ય પૃષોદરાદિશકારલોપેન દશતીશબ્દઃ સહસ્રવાચી। દશતીરિત્યત્ર વાછન્દસીતિ પૂર્વસવર્ણઃ। સૃતયો માર્ગાઃ ॥ 5-108-16 તાન્ હન્તિ તેષામાયુરલ્પીકરોતીત્યર્થઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 109
॥ શ્રીઃ ॥
5.109. અધ્યાયઃ 109
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ગરુડેન ગાલવંપ્રતિ દક્ષિણદિગ્ગુણવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-109-0 (35584)
સુપર્ણ ઉવાચ। 5-109-0x (3715)
ઇયં વિવસ્વદા પૂર્વં શ્રૌતેન વિધિના કિલ।
ગુરવે દક્ષિણા દત્તા દક્ષિણેત્યુચ્યતે ચ દિક્ ॥ 5-109-1 (35585)
અત્ર લોકત્રયસ્યાસ્ય પિતૃપક્ષઃ પ્રતિષ્ઠિતઃ।
અત્રોષ્મપાણાં દેવાનાં નિવાસઃ શ્રૂયતે દ્વિજ ॥ 5-109-2 (35586)
અત્ર વિશ્વે સદા દેવાઃ પિતૃભિઃ સાર્ધમાસતે।
ઇજ્યમાનાઃ સ્મ લોકેષુ સંપ્રાપ્તાસ્તુલ્યભાગતામ્ ॥ 5-109-3 (35587)
એતદ્દ્વિતીયં દેવસ્ય દ્વારમાચક્ષતે દ્વિજ।
ત્રુટિશો લવશશ્ચાપિ ગણ્યતે કાલનિશ્ચયઃ ॥ 5-109-4 (35588)
અત્ર દેવર્ષયો નિત્યં પિતૃલોકર્ષયસ્તથા।
તથા રાજર્ષયઃ સર્વે નિવસન્તિ ગતવ્યથાઃ ॥ 5-109-5 (35589)
અત્ર ધર્મશ્ચ સત્યં ચ કર્મ ચાત્ર નિગદ્યતે।
ગતિરેષા દ્વિજશ્રેષ્ઠ કર્મણામવસાયિનામ્ ॥ 5-109-6 (35590)
એષા દિક્સા દ્વિજશ્રેષ્ઠ યાં સર્વઃ પ્રતિપદ્યતે।
વૃતા ત્વનવબોધેન સુખં તેન ન ગમ્યતે ॥ 5-109-7 (35591)
નૈર્ઋતાનાં સહસ્રામિ બહૂન્યત્ર દ્વિજર્ષભ ।
સૃષ્ટાનિ પ્રતિકૂલાનિ દ્રષ્ટવ્યાન્યકૃતાત્મભિઃ ॥ 5-109-8 (35592)
અત્ર મન્દરકુઞ્જેષુ વિપ્રર્ષિસદનેષુ ચ।
ગાયન્તિ ગાથા ગન્ધર્વાશ્ચિત્તબુદ્ધિહરા દ્વિજ ॥ 5-109-9 (35593)
અત્ર સામાનિ ગાથાભિઃ શ્રુત્વા ગીતાનિ રૈવતઃ ।
ગતદારો ગતામાત્યો ગતરાજ્યો વનં ગતઃ ॥ 5-109-10 (35594)
અત્ર સાવર્મિના ચૈવ યવક્રીતાત્મજેન ચ।
મર્યાદા સ્થાપિતા બ્રહ્મન્યાં સૂર્યો નાતિવર્તતે ॥ 5-109-11 (35595)
અત્ર રાક્ષસરાજેન પૌલસ્ત્યેન મહાત્મના ।
રાવણેન તપઃ કૃત્વા સુરેભ્યોઽમરતા વૃતા ॥ 5-109-12 (35596)
અત્ર વૃત્તેન વૃત્રોઽપિ શક્રશત્રુત્વમેયિવાન્ ।
અત્ર સર્વાસવઃ પ્રાપ્તાઃ પુનર્ગચ્છન્તિ પઞ્ચધા ॥ 5-109-13 (35597)
અત્ર દુષ્કૃતકર્માણો નરાઃ પચ્યન્તિ ગાલવ ।
અત્ર વૈતરણી નામ નદી વૈતરણૈર્વૃતા ॥ 5-109-14 (35598)
અત્ર ગત્વા સુખસ્યાન્તં દુઃખસ્યાન્તં પ્રપદ્યતે।
અત્રાવૃત્તો દિનકરઃ સુરસં ક્ષરતે પયઃ ॥ 5-109-15 (35599)
કાષ્ઠાં ચાસાદ્ય વાસિષ્ઠીં હિમમુત્સૃજતે પુનઃ।
અત્રાહં ગાલવ પુરા ક્ષુધાઽઽર્તઃ પરિચિન્તયન્ ॥ 5-109-16 (35600)
લબ્ધવાન્યુધ્યમાનૌ દ્વૌ બૃહન્તૌ ગજકચ્છપૌ ।
અત્ર ચક્રધનુર્નામ સૂર્યાઞ્જાતો મહાનૃષિઃ ॥ 5-109-17 (35601)
વિદુર્યં કપિલં દેવં યેનાર્તાઃ સગરાત્મજાઃ ।
અત્ર સિદ્ધાઃ શિવા નામ બ્રાહ્મણા વેદપારગાઃ ॥ 5-109-18 (35602)
અધીત્ય સકલાન્વેદાઁલ્લેભિરે મોક્ષમક્ષયમ્।
અત્ર ભોગવતી નામ પુરી વાસુકિપાલિતા ॥ 5-109-19 (35603)
તક્ષકેણ ચ નાગેન તથૈવૈરાવતેન ચ।
અત્ર નિર્યાણકાલેઽપિ તમઃ સંપ્રાપ્યતે મહત્ ॥ 5-109-20 (35604)
અભેદ્યં ભાસ્કરેણાપિ સ્વયં વા કૃષ્ણવર્ત્મના ।
એષ તસ્યાપિ તે માર્ગઃ પરિચારસ્ય ગાલવ ।
બ્રૂહિ મે યદિ ગન્તવ્યં પ્રતીચીં શૃણુ ચાપરામ્ ॥ ॥ 5-109-21 (35605)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભરતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ નવાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-109-2 ઊષ્મપાણાં ઉષ્ણાન્નભોજિનામ્ ॥ 5-109-3 વિશ્વે ત્રયોદશમિતો ગણઃ ॥ 5-109-4 દ્વિતીયં દેવસ્ય ધર્મસ્ય દ્વારમ્ ॥ 5-109-11 સાવર્ણિના અનુના । મર્યાદા સૂર્યરથસ્ય ॥ 5-109-13 સર્વાસવઃ સર્વેષાં પ્રાણા અત્ર પ્રાપ્તાઃ સન્તઃ પુનઃ પઞ્ચધા ગચ્છન્તિ દેહં પ્રાપ્નુવન્તિ। પ્રાણાપાનાદિભેદેનેત્યર્થઃ ॥ 5-109-14 વૈતરણૈઃ વૈતરણીનદીસંજ્ઞકનરકાહૈઃ ॥ 5-109-15 સુખસ્યાન્તં નરકમ્। દુઃખસ્યાન્તં સ્વર્ગસુખમ્। આવૃત્તઃ કર્કાયનગતઃ। તદાહિ વૃષ્ટિર્ભવતિ ॥ 5-109-16 વાસિષ્ઠીં કાષ્ઠાં ઉદીચીં વસિષ્ઠોપલક્ષિતસપ્તર્ષિભિરધિષ્ઠિતામ્ ॥ 5-109-20 નિર્યાણકાલે મરણકાલે । તમઃ આન્ધ્યમ્ ॥ 5-109-21 તસ્ય તે તવ પરિચારસ્ય અન્વેષણસ્ય ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 110
॥ શ્રીઃ ॥
5.110. અધ્યાયઃ 110
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ગરુડેન ગાલવંપ્રતિ પશ્ચિમદિગ્ગુણવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-110-0 (35606)
સુપર્ણ ઉવાચ। 5-110-0x (3716)
ઇયં દિગ્દિયિતા રાજ્ઞો વરુણસ્ય તુ ગોપતેઃ ।
સદા સલિલરાજસ્ય પ્રતિષ્ઠા ચાદિરેવ ચ ॥ 5-110-1 (35607)
અત્ર પશ્ચાદહઃ સૂર્યો વિસર્જયતિ ગાઃ સ્વયમ્ ।
પશ્ચિમેત્યભિવિખ્યાતા દિગિયં દ્વિજસત્તમ ॥ 5-110-2 (35608)
યાદસામત્ર રાજ્યેન સલિલસ્ય ચ ગુપ્તયે ।
કશ્યપો ભગવાન્દેવો વરુણં સ્માભ્યષેચયત્ ॥ 5-110-3 (35609)
અત્ર પીત્વા સમસ્તાન્વૈ વરુણસ્ય રસાંસ્તુ ષટ્ ।
જાયતે તરુણઃ સોમઃ શુક્લસ્યાદૌ તમિસ્રહા ॥ 5-110-4 (35610)
અત્ર પઞ્ચાત્કૃતા દૈત્યા વાયુના સંયતાસ્તદા ।
નિશ્ચસન્તો મહાવાતૈરર્દિતાઃ સુષુપુર્દ્વિજ ॥ 5-110-5 (35611)
અત્ર સૂર્યં પ્રણયિનં પ્રતિગૃહ્ણાતિ પર્વતઃ ।
અસ્તો નામ યતઃ સન્ધ્યા પશ્ચિમા પ્રતિસર્યતિ ॥ 5-110-6 (35612)
અતો રાત્રિશ્ચ નિદ્રા ચ નિર્ગતા દિવસક્ષયે।
જાયતે જીવલોકસ્ય હર્તુમર્ધમિવાયુષઃ ॥ 5-110-7 (35613)
અત્ર દેવીં દિતિં સુપ્તામાત્મપ્રસવધારિણીમ્ ।
વિગર્ભામકરોચ્છક્રો યત્ર જાતો મરુદ્ગણઃ ॥ 5-110-8 (35614)
અત્ર મૂલં હિમવતો મન્દરં યાતિ શાશ્વતમ્ ।
અપિ વર્ષસહસ્રેણ ન ચાસ્યાન્તોઽધિગમ્યતે ॥ 5-110-9 (35615)
અત્ર કાઞ્ચનશૈલસ્ય કાઞ્ચનામ્બુરુહસ્ય ચ।
ઉદધેસ્તીરમાસાદ્ય સુરભિઃ ક્ષરતે પયઃ ॥ 5-110-10 (35616)
અત્ર મધ્યે સમુદ્રસ્ય કબન્ધઃ પ્રતિદૃશ્યતે।
સ્વર્ભાનોઃ સૂર્યકલ્પસ્ય સોમસૂર્યૌ જિઘાંસતઃ ॥ 5-110-11 (35617)
સુવર્ણશિરસોઽપ્યત્ર હરિરોમ્ણઃ પ્રગાયતઃ ।
અદૃશ્યસ્યાપ્રમેયસ્ય શ્રૂયતે વિપુલો ધ્વનિઃ ॥ 5-110-12 (35618)
અત્ર ધ્વજવતી નામ કુમારી હરિમેધસઃ।
આકાશે તિષ્ઠતિષ્ઠેતિ તસ્થૌ સૂર્યસ્ય શાસનાત્ ॥ 5-110-13 (35619)
અત્ર વાયુસ્તથા વહ્નિરાપઃ ખં ચાપિ ગાલવ ।
આહ્નિકં ચૈવ નૈશં ચ દુઃખં સ્પર્શં વિમુઞ્ચતિ ॥ 5-110-14 (35620)
અતઃપ્રભૃતિ સૂર્યસ્ય તિર્યગાવર્તતે ગતિઃ।
અત્ર જ્યોતીંષિ સર્વાણિ વિશન્ત્યાદિત્યમણ્ડલમ્ ॥ 5-110-15 (35621)
અષ્ટાવિંશતિરાત્રં ચ ક્રમ્ય સહ ભાનુના।
નિષ્પતન્તિ પુનઃ સૂર્યાત્સોમસંયોગયોગતઃ ॥ 5-110-16 (35622)
અત્ર નિત્યં સ્રવન્તીનાં પ્રભવઃ સાગરોદયઃ ।
અત્ર લોકત્રયસ્યાપસ્તિષ્ઠન્તિ વરુણાલયે ॥ 5-110-17 (35623)
અત્ર પન્નગરાજસ્યાપ્યનન્તસ્ય નિવેશનમ્ ।
અનાદિનિધનસ્યાત્ર વિષ્ણોઃ સ્થાનમનુત્તમમ્ ॥ 5-110-18 (35624)
અત્રાનલસખસ્યાપિ પવનસ્ય નિવેશનમ્।
મહર્ષેઃ કશ્યપસ્યાત્ર મારીચસ્ય નિવેશનમ્ ॥ 5-110-19 (35625)
એષ તે પશ્ચિમો માર્ગો દિગ્દ્વારેણ પ્રકીર્તિતઃ।
બ્રૂહિ ગાલવ ગચ્છાવો બુદ્ધિઃ કા દ્વિજસત્તમ ॥ ॥ 5-110-20 (35626)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ દશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-110-1 ગોપતેઃ દિક્પાલસ્ય ॥ 5-110-2 અહ્રઃ પશ્ચાદ્ભાગે ગાઃ રશ્મીન્ વિસર્જયતિ। અતએવ પશ્ચિમા । 5-110-5 પશ્ચાત્કૃતાઃ વેગેન પૃષ્ઠતઃ કૃતાઃ ॥ 5-110-9 મન્દરં સમુદ્રે મગ્નમ્। એતેન હિમવન્મૂલસ્ય સમુદ્રજલસ્ય ચાપ્રમેયત્વમુક્તમ્ ॥ 5-110-10 કાઞ્ચનમયાનિ અમ્બુરુહાણિ યત્ર તસ્ય ઉદધેઃ સમુદ્રતુલ્યસ્ય સરસઃ ॥ 5-110-12 સુવર્ણશિરસો મુનેઃ। હરિરોમ્ણઃ અપલિતસ્ય નિત્યતરુણસ્યેત્યર્થઃ ॥ 5-110-13 હરિમેધસો મુનેઃ કુમરી। તિષ્ઠતિષ્ઠતિ સૂર્યસ્ય શાસનાત્ ॥ 5-110-14 વાય્વાદયોઽત્ર દુઃખદં શીતોષ્ણસ્પર્શં વિમુઞ્ચન્તિ। સદા સુખસંસ્પર્શા એવેત્યર્થઃ ॥ 5-110-16 સોમસંયોગયોગતઃ સોમસંયોગસદૃશાદ્યોગાત્ ॥ 5-110-17 સ્રવન્તીનાં નદીનામ્। સાગરસ્ય ઉદયઃ પૂર્તિર્યેન તાદૃશઃ પ્રભવઃ ॥ 5-110-20 દિગદ્વારેણ સંક્ષેપપ્રકારેણ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 111
॥ શ્રીઃ ॥
5.111. અધ્યાયઃ 111
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ગરુડેન ગાલવંપ્રતિ ઉત્તરદિગનુવર્ણનપૂર્વકં અભિમતદિગભિગમનાય સ્વપૃષ્ઠાધિરોહણવિધાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-111-0 (35627)
સપર્ણ ઉવાચ। 5-111-0x (3717)
યસ્માદુત્તાર્યતે પાપાદ્યસ્માન્નિશ્રેયસોઽશ્રુતે ।
અસ્માદુત્તારણબલાદુત્તરેત્યુચ્યતે દ્વિજ ॥ 1 ॥ 5-111-1 (35628)
ઉત્તરસ્ય હિરણ્યસ્ય પરિવાપસ્ય ગાલવ ।
માર્ગઃ પશ્ચિમપૂર્વાભ્યાં દિગ્ભ્યાં વૈ મધ્યમઃ સ્મૃતઃ ॥ 5-111-2 (35629)
અસ્યાં દિશિ વરિષ્ઠાયામુત્તરાયાં દ્વિજર્ષભ ।
નાસૌમ્યો નાવિધેયાત્મા નાધર્મો વસતે જનઃ ॥ 5-111-3 (35630)
અત્ર નારાયણઃ કૃષ્ણો જિષ્ણુશ્ચૈવ નરોત્તમઃ ।
બદર્યામાશ્રમપદે તથા બ્રહ્મા ચ શાશ્વતઃ ॥ 5-111-4 (35631)
અત્ર વૈ હિમવત્પૃષ્ઠે નિત્યમાસ્તે મહેશ્વરઃ।
`પ્રકૃત્યા પુરુષઃ સાર્ધં યુગાન્તાગ્નિસમપ્રભઃ ॥ 5-111-5 (35632)
ન સ દૃશ્યો મુનિગણૈસ્તથા દેવૈઃ સવાસવૈઃ ।
ગન્ધર્વયક્ષસિદ્ધૈર્વા નરનારાયણાદૃતે ॥ 5-111-6 (35633)
અત્ર વિષ્ણુઃ સહસ્રાક્ષઃ સહસ્રચરણોઽવ્યયઃ ।
સહસ્રશિરસઃ શ્રીમાનેકઃ પશ્યતિ માયયા॥' 5-111-7 (35634)
અત્ર રાજ્યેન વિપ્રાણાં ચન્દ્રમાશ્ચાભ્યષિચ્યત ।
અત્ર ગઙ્ગાં મહાદેવઃ પતન્તીં ગગનાચ્ચ્યુતામ્ ॥ 5-111-8 (35635)
પ્રતિગૃહ્ય દદૌ લોકે માનુષે બ્રહ્મવિત્તમ ।
અત્ર દેવ્યા તપસ્તપ્તં મહેશ્વરપરીપ્સયા ॥ 5-111-9 (35636)
અત્ર કામશ્ચ રોષશ્ચ શૈલશ્ચોમા ચ સંબભુઃ ।
અત્ર રાક્ષસયક્ષાણાં ગન્ધર્વાણાં ચ ગાલવ ॥ 5-111-10 (35637)
આધિપત્યેન કૈલાસે ધનદોઽપ્યભિષેચિતઃ।
અત્ર ચૈત્રરથં રમ્યમત્ર વૈખાનસાશ્રમઃ ॥ 5-111-11 (35638)
અત્ર મન્દાકિની ચૈવ મન્દરશ્ચ દ્વિજર્ષભ ।
અત્ર સૌગન્ધિકવનં નૈર્ઋતૈરભિરક્ષ્યતે॥ 5-111-12 (35639)
શાદ્વલં કદલીસ્કન્ધમત્ર સન્તાનકા નગાઃ।
અત્ર સંયમનિત્યાનાં સિદ્ધાનાં સ્વૈરચારિણામ્ ॥ 5-111-13 (35640)
વિમાનાન્યુનુરૂપાણિ કામભોગ્યાનિ ગાલવ ।
અત્ર તે ઋષયઃ સપ્ત દેવી ચારુન્ધતી તથા ॥ 5-111-14 (35641)
અત્ર તિષ્ઠતિ વૈ રાત્રિન્દિવાપ્યત્રાવતિષ્ઠતે।
અત્ર યજ્ઞં સમાસાદ્ય ધ્રુવં સ્થાતા પિતામહઃ ॥ 5-111-15 (35642)
જ્યોતીંષિ ચન્દ્રસૂર્યૌ ચ પરિવર્તન્તિ નિત્યશઃ ।
અત્ર ગઙ્ગામહાદ્વારં રક્ષન્તિ દ્વિજસત્તમ ॥ 5-111-16 (35643)
ધામા નામ મહાત્માનો મુનયઃ સત્યવાદિનઃ ।
ન તેષાં જ્ઞાયતે મૂર્તિર્નાકૃતિર્ન તપશ્ચિતમ્ ॥ 5-111-17 (35644)
પરિવર્તસહસ્રામિ કામભોજ્યાનનિ ગાલવ ।
યથાયથા પ્રવિશતિ તસ્માત્પરતરં નરઃ । 5-111-18 (35645)
તથાતથા દ્વિજશ્રેષ્ઠ પ્રવિલીયતિ ગાલવ ।
નૈતત્કેનચિદન્યેન ગતપૂર્વં દ્વિજર્ષભ ॥ 5-111-19 (35646)
ઋતે નારાયણં દેવં નરં વા જિષ્ણુમવ્યયમ્ ।
અત્ર કૈલાસમિત્યુક્તં સ્થાનમૈલવિલસ્ય તત્ ॥ 5-111-20 (35647)
અત્ર વિદ્યુત્પ્રભા નામ જઝિરેઽપ્સરસો દશ।
અત્ર વિષ્ણુપદં નામ ક્રમતા વિષ્ણુના કૃતમ્ ॥ 5-111-21 (35648)
ત્રિલોકવિક્રમે બ્રહ્મન્નુત્તરાં દિશમાશ્રિતમ્ ।
અત્ર રાજ્ઞા મરુતેન યજ્ઞેનેષ્ટં દ્વિજોત્તમ॥ 5-111-22 (35649)
ઉશીરબીજે વિપ્રર્ષે યત્ર જામ્બૂનદં સરઃ।
જીમૂતસ્યાત્ર વિપ્રર્ષેરુપતસ્થે મહાત્મનઃ ॥ 5-111-23 (35650)
સાક્ષાદ્ધૈમવતઃ પુણ્યો વિમલઃ કનકાકરઃ ।
બ્રાહ્મણેષુ ચ યત્કૃત્સ્નં સ્વન્તં કૃત્વા ધનં મહત્ ॥ 5-111-24 (35651)
વવ્રે ધનં મહર્ષિઃ સ જૈમૂતં તદ્ધનં તતઃ।
અત્ર નિત્યં દિશાંપાલાઃ સાયંપ્રાતર્દ્વિજર્ષભ ॥ 5-111-25 (35652)
કસ્ય કાર્યં કિમિતિ વૈ પરિક્રોશાન્તિ ગાલવ ।
એવમેષા દ્વિજશ્રેષ્ઠ ગુણૈરન્યૈર્દિગુત્તરા ॥ 5-111-26 (35653)
ઉત્તરેતિ પરિખ્યાતા સર્વકર્મસ્તુ ચોત્તરા ।
એતા વિસ્તરશસ્તાત તવ શઙ્ગીર્તિતા દિશઃ ॥ 5-111-27 (35654)
ચતસ્રઃ ક્રમયોગેન કામાશાં ગન્તુમિચ્છસિ।
ઉદ્યતોઽહં દ્વિજશ્રેષ્ઠ તવ દર્શયિતું દિશઃ।
પૃથિવીં ચાખિલાં બ્રહ્મંસ્તસ્માદારોહ માં દ્વિજ ॥ ॥ 5-111-28 (35655)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ એકાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-111-1 યસ્માદિતિ। ઉત્તરેણ પથા ગતાનાં હિ પાપનાશઃ સ્વર્ગપ્રાપ્તેશ્ચ ભવતીતિ યોગાદ્દુત્તરા ઉત્કૃષ્ટતરા ઇયં દિગિત્યર્થઃ ॥ 5-111-2 પરિવાપસ્ય સ્થાનસ્ય। દિગ્ન્ભ્યામુપલક્ષિતઃ ॥ 5-111-3 અવિધેયાત્મા અજિતચિત્તઃ ॥ 5-111-5 પ્રકૃત્યા પુરુષસ્સાર્ધં ઇત્યારભ્ય એકઃ પશ્યતિ માયયા ઇતિ પર્યન્તિં સાર્ધશ્લોકદ્વયં દાક્ષિણાત્યેષુ બહુષુ કોશેષુ ન દૃશ્યતે । ઝo પુસ્તક એવ વર્તતે । પ્રકૃત્યા ઉભયા ॥ 5-111-7 સહસ્રશિરસ ઇત્યકારન્તઃ શબ્દઃ ॥ 5-111-17 મૂર્તિઃ પિણ્ડઃ । આકૃતિઃ સંસ્થાનવિશેષઃ ॥ 5-111-18 પરિવર્તસ્રહસ્રાણિ ચતુર્યુગસહસ્રાણિ । તસ્માત્ હિમસ્થાનાત્ ॥ 5-111-19 પ્રવિલીયતિ હિમેન નશ્યતિ ॥ 5-111-20 ઐલવિલસ્ય કુબેરસ્ય ॥ 5-111-23 ઉશીરબીજે સ્થાને ॥ 5-111-24 કનકાકરઃ જીમૂતસ્ય ઉપ સમીપે તસ્થે પ્રકાશં ગતઃ। પ્રકાશનસ્થેયાખ્યયોશ્ચેતિ તઙ્ ॥ 5-111-25 વવ્રે બ્રાહ્મણેભ્યઃ । મન્નામકમેતદસ્ત્વિતિ ॥ 5-111-26 ઉત્તરા ઉત્કૃષ્ટતરા ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 112
॥ શ્રીઃ ॥
5.112. અધ્યાયઃ 112
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ગરુડવેગમસહમાનેન ગાલવેન ગુરુદક્ષિણાનર્પણેનૈવ સ્વપ્રાણવિમોક્ષણશઙ્કયા પરિશોચનમ્ ॥ 1 ॥ ગરુડેન ગાલવંપ્રતિ પ્રાગેવાભિમતાનિવેદનેન અકૌશલાભિલપનપૂર્વકં ઋષભાચલે વિશ્રમ્ય પુનર્નિવર્તનકીર્તનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-112-0 (35656)
ગાલવ ઉવાચ। 5-112-0x (3718)
ગરુત્મન્ભુજગેન્દ્રારે સુપર્ણ વિનતાત્મજ ।
નય માં તાર્ક્ષ્ય પૂર્વેણ યત્ર ધર્મસ્ય ચક્ષુષી ॥ 5-112-1 (35657)
પૂર્વમેતાં દિશં ગચ્છ યા પૂર્વં પરિકીર્તિતા ।
દેવતાનાં હિ સાન્નિધ્યમત્ર કીર્તિતવાનસિ ॥ 5-112-2 (35658)
અત્ર સત્યં ચ ધર્મશ્ચ ત્વયા સમ્યક્પ્રકીર્તિતઃ।
ઇચ્છેયં તુ સમાગન્તું સમસ્તૈર્દૈવતૈરહમ્।
ભૂયશ્ચ તાન્સુરાન્દ્રષ્ટુમિચ્છેયમરુણાનુજ॥ 5-112-3 (35659)
નારદ ઉવાચ। 5-112-4x (3719)
તમાહ વિનતાસૂનુરારોહસ્વેતિ વૈ દ્વિજમ્।
આરુરોહાથ સ મુનિર્ગરુડં ગાલવસ્તદા ॥ 5-112-4 (35660)
ગાલવ ઉવાચ। 5-112-5x (3720)
ક્રમમાણસ્ય તે રૂપં દૃશ્યતે પન્નગાશન।
ભાસ્કરસ્યેવ પૂર્વાહ્ણે સહસ્રાંશોર્વિવસ્વતઃ ॥ 5-112-5 (35661)
પક્ષવાતપ્રણુન્નાનાં વૃક્ષાણામનુગામિનામ્ ।
પ્રસ્થિતાનામિવ સમં પશ્યામીહ ગતિં ખગ ॥ 5-112-6 (35662)
સસાગરવનામુર્વી સશૈલવનકાનનામ્ ।
આકર્ષન્નિવ ચાભાસિ પક્ષવાતેન ખેચર ॥ 5-112-7 (35663)
સમીનનાગનક્રં ચ ખમિવારોપ્યતે જલમ્।
વાયુના ચૈવ મહતા પક્ષવાતેન ચાનિશમ્ ॥ 5-112-8 (35664)
તુલ્યરૂપાનનાન્મત્સ્યાંસ્તથા તિમિતિમિઙ્ગિલાન્ ।
નાગાશ્વનરવક્રાંશ્ચ પશ્યામ્યુન્મથિતાનિવ ॥ 5-112-9 (35665)
મહાર્ણવસ્ય ચ રવૈઃ શ્રોત્રે મે બધિરે કૃતે।
ન શ્રૃણોમિ ન પશ્યામિ નાત્મનો વેદ્મિ કારણમ્ ॥ 5-112-10 (35666)
શનૈઃ સ તુ ભવાત્યાતુ બ્રહ્મવધ્યામનુસ્મરન્ ।
ન દૃશ્યતે રવિસ્તાત ન દિશો ન ચ ખં ખગ ॥ 5-112-11 (35667)
તમ એવ તુ પશ્યામિ શરીરં તે ન લક્ષયે ।
મણી વ જાત્યૌ પશ્યામિ ચક્ષુષી તેઽહમણ્ડજ ॥ 5-112-12 (35668)
શરીરં તુ ન પશ્યામિ તવ ચૈવાત્મનશ્ચ હ।
પદેપદે તુ પશ્યામિ શરીરાદગ્નિમુત્થિતમ્ ॥ 5-112-13 (35669)
સ મે નિર્વાપ્ય સહસા ચક્ષુષી શામ્યતે પુનઃ।
તન્નિયચ્છ મહાવેગં ગમને વિનતાત્મજ ॥ 5-112-14 (35670)
ન મે પ્રયોજનં કિંચિદ્ગમને પન્નગાશન ।
સંનિવર્ત મહાભાગ ન વેગં વિષહામિ તે ॥ 5-112-15 (35671)
ગુરવે સંશ્રુતાનીહ શતાન્યષ્ટૌ હિ વાજિનામ્ ।
એકતઃશ્યામકર્ણાનાં શુભ્રાણાં ચન્દ્રવર્ચસામ્ ॥ 5-112-16 (35672)
તેષાં ચૈવાપવર્ગાય માર્ગં પશ્યામિ નાણ્ડજ।
તતોઽયં જીવિતત્યાગે દૃષ્ટો માર્ગોમયાઽઽત્મનઃ ॥ 5-112-17 (35673)
નૈવ મેઽસ્તિ ધનં કિંચિન્ન ધનેનાન્વિતઃ સુહૃત્ ।
ન ચાર્થેનાપિ મહતા શક્યમેતદ્વ્યપોહિતુમ્ ॥ 5-112-18 (35674)
નારદ ઉવાચ। 5-112-19x (3721)
એવં બહુ ચ દીનં ચ બ્રુવાણં ગાલવં તદા।
પ્રત્યુવાચ વ્રજન્નેવ પ્રહસન્વિનતાત્મજઃ ॥ 5-112-19 (35675)
નાતિપ્રજ્ઞોઽસિ વિપ્રર્ષે યોત્માનં ત્યુક્તુમિચ્છસિ ।
ન ચાપિ કૃત્રિમઃ કાલઃ કાલો હિ પરમેશ્વરઃ ॥ 5-112-20 (35676)
કિમહં પૂર્વમેવેહ ભવતા નાભિચોદિતઃ।
ઉપાયોઽત્ર મહાનસ્તિ યેનૈતદુપપદ્યતે ॥ 5-112-21 (35677)
તદેષ ઋષભો નામ પર્વતઃ સાગરાન્તિકે।
અત્ર વિશ્રમ્ય ભુક્ત્વા ચ નિવર્તિષ્યાવ ગાલવ ॥ ॥ 5-112-22 (35678)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ દ્વાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-112-12 મણી વેતિ ઇવાર્થે વશબ્દઃ ॥ 5-112-14 નિર્વાપ્ય મન્દીકૃત્ય ॥ 5-112-15 સંનિવર્ત નિવર્તસ્વ ॥ 5-112-20 યોત્માનં સંધિરાર્ષઃ। કૃત્રિમઃ સ્વેચ્છાસંપાદ્યઃ । કાલો મૃત્યુઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 113
॥ શ્રીઃ ॥
5.113. અધ્યાયઃ 113
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ઋષભગિરિશ્રૃઙ્ગમુપગતયોઃ ગરુડગાલવયોઃ તત્ર શાણ્ડિલીનામકબ્રાહ્મણીદર્શનમ્ ॥ 1 ॥ તદ્દત્તાન્નમુપભુજ્ય વિશ્રમાય તત્ર શયનમ્ ॥ 2 ॥ સુપ્તોત્થિતં શિથિલપક્ષબન્ધં તાર્ક્ષ્યમભિવીક્ષ્ય ગાલવેન તંપ્રતિ તત્કારણપ્રશ્નઃ ॥ 3 ॥ સુપર્ણેન બ્રાહ્મણ્યાઃ વિષ્ણાવાદ્યન્યતમસમીપપ્રાપણાનુચિન્તનસ્ય સ્વાનર્થપ્રાપ્તિકારણત્વકથનપૂર્વકં તાંપ્રતિ ક્ષમાપનમ્ ॥ 4 ॥ તત્પ્રસાદાધિગતપક્ષબલેન સુપર્ણેન સહ ગચ્છતો ગાલવસ્ય મધ્યેમાર્ગં યદૃચ્છોપાગતેન વિશ્વામિત્રેણ પુનરશ્વાનયનચોદનમ્ ॥ 5 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-113-0 (35679)
નારદ ઉવાચ। 5-113-0x (3722)
ઋષભસ્ય તતઃ શૃઙ્ગં નિપત્ય દ્વિજપક્ષિણૌ।
શાણ્ડિલીં બ્રાહ્મણીં તત્ર દદૃશો તપોન્વિતામ્ ॥ 5-113-1 (35680)
અભિવાદ્ય સુપર્ણસ્તુ ગાલવશ્ચાભિપૂજ્ય તામ્।
તયા ચ સ્વાગતેનોક્તૌ વિષ્ટરે સન્નિષીદતુઃ ॥ 5-113-2 (35681)
સિદ્ધમન્નં તયા દત્તં બલિમન્ત્રોપબૃંહિતમ્ ।
ભુક્ત્વા તૃપ્તાવુભૌ ભૂમૌ સુપ્તૌ તાવનુમોહિતૌ ॥ 5-113-3 (35682)
મુહૂર્તાત્પ્રતિબુદ્ધસ્તુ સુપર્ણો ગમનેપ્સયા ।
` તાં દૃષ્ટ્વા ચારુસર્વાઙ્ગી તાપસીં બ્રહ્મચારિણીમ્ ॥ 5-113-4 (35683)
ગ્રહીતું હિ મનશ્ચક્રે રૂપાત્સાક્ષાદિવ શ્રિયમ્ ।'
અથ ભ્રષ્ટતનૂજાઙ્ગમાત્માનં દદૃશે ખગઃ ॥ 5-113-5 (35684)
માંસપિણ્ડોપમોઽભૂત્સ મુખપાદાન્વિતઃ ખગઃ।
ગાલવસ્તં તથા દૃષ્ટ્વા વિમનાઃ પર્યપૃચ્છત ॥ 5-113-6 (35685)
કિમિદં ભવતા પ્રાપ્તમિહાગમનજં ફલમ્।
વાસોઽયમિહ કાલં તુ કિયન્તં નૌ ભવિષ્યતિ ॥ 5-113-7 (35686)
કિં નુ તે મનસા ધ્યાતમશુભં ધર્મદૂષણમ્ ।
ન હ્યયં ભવતઃ સ્વલ્પો વ્યભિચારો ભવિષ્યતિ ॥ 5-113-8 (35687)
સુપર્ણોઽથાબ્રવીદ્વિપ્રં પ્રધ્યાતં વૈ મયા દ્વિજ ।
ઇમાં સિદ્ધામિતો નેતું તત્ર યત્ર પ્રજાપતિઃ ॥ 5-113-9 (35688)
યત્ર દેવો મહાદેવો યત્ર વિષ્ણુઃ સનાતનઃ ।
યત્ર ધર્મશ્ચ યજ્ઞશ્ચ તત્રેયં નિવસેદિતિ ॥ 5-113-10 (35689)
સોઽહં ભગવતીં યાચે પ્રણતઃ પ્રિયકામ્યયા।
મયૈતન્નામ પ્રધ્યાતં મનસા શોચસા કિલ ॥ 5-113-11 (35690)
તદેવં બહુમાનાત્તે મયેહાનીપ્સિતં કૃતમ્ ।
સુકૃતં દુષ્કૃતં વા ત્વં માહાત્મ્યાત્ક્ષન્તુમર્હસિ ॥ 5-113-12 (35691)
સા તૌ તદાઽબ્રવીત્તુષ્ટા પતગેન્દ્રદ્વિજર્ષભૌ।
ન ભેતવ્યં સુપર્ણોઽસિ સુપર્ણ ત્યજ સંભ્રમમ્ ॥ 5-113-13 (35692)
નિન્દિતાસ્મિ ત્વયા વત્સ ન ચ નિન્દાં ક્ષમામ્યહમ્ ।
લોકેભ્યઃ સપદિ ભ્રશ્યેદ્યો માં નિન્દેત પાપકૃત્ ॥ 5-113-14 (35693)
હીનયાઽલક્ષણૈઃ સર્વૈસ્તથાઽનિન્દિતયા મયા।
આચારં પ્રતિગૃહ્ણન્ત્યા સિદ્ધિઃ પ્રાપ્તેયમુત્તમા ॥ 5-113-15 (35694)
આચારઃ ફલતે ધર્મમાચારઃ ફલતે ધનમ્ ।
આચારાચ્છ્રિયમાપ્નોતિ આચારો હન્ત્યલક્ષણમ્ ॥ 5-113-16 (35695)
તદાયુષ્મન્ખગપતે યથેષ્ટં ગમ્યતામિતઃ ।
ન ચ તે ગર્હણીયાઽહં ગર્હિતવ્યાઃ સ્ત્રિયઃ ક્વચિત્ ॥ 5-113-17 (35696)
` યદિ ત્વમાત્મનો હ્યર્થે માં ચૈવાદાતુમિચ્છસિ।
તદેવ નષ્ટદેહસ્તુ સ્યા વૈ ત્વં પન્નગાશન ॥ 5-113-18 (35697)
તસ્યૈવ હિ પ્રસાદેન દેવદેવસ્ય ચિન્તનાત્ ।
ત્વં તુ સાઙ્ગસ્તુ સઞ્જાતઃ પુનરેવ ભવિષ્યસિ ॥' 5-113-19 (35698)
ભવિતાસિ યથાપૂર્વં બલવીર્યસમન્વિતઃ । 5-113-20 (35699)
નારદ ઉવાચ।
બભૂવતુસ્તતસ્તસ્ય પક્ષૌ દ્રવિણવત્તરૌ ॥ 5-113-20x (3723)
અનુજ્ઞાતસ્તુ શાણ્ડિલ્યા યથાગતમુપાગમત્ ।
નૈવ ચાસાદયામાસ તથારૂપાંસ્તુરઙ્ગમાન્ ॥ 5-113-21 (35700)
વિશ્વામિત્રોઽથ તં દૃષ્ટ્વા ગાલવં ચાધ્વનિ સ્થિતઃ ।
ઉવાચ વદતાં શ્રેષ્ઠો વૈનતેયસ્ય સન્નિધૌ ॥ 5-113-22 (35701)
યસ્ત્વયા સ્વયમેવાર્થઃ પ્રતિજ્ઞાતો મમ દ્વિજ।
તસ્ય કાલોઽપવર્ગસ્ય યથા વા મન્યતે ભવાન્ ॥ 5-113-23 (35702)
પ્રતીક્ષિષ્યામ્યહં કાલમેતાવન્તં તથા પરમ્ ।
યથાસંસિધ્યતે વિપ્ર સ માર્ગસ્તુ નિશામ્યતામ્ ॥ 5-113-24 (35703)
સુપર્ણોઽથાબ્રવીદ્દીનં ગાલવં ભૃશદુઃખિતમ્ ।
પ્રત્યક્ષં ખલ્વિદાનીં મે વિશ્વામિત્રો યદુક્તવાન્ ॥ 5-113-25 (35704)
તદાગચ્છ દ્વિજશ્રેષ્ઠ મન્ત્રયિષ્યાવ ગાલવ ।
નાદત્ત્વા ગુરવે શક્યં કૃત્સ્નમર્થં ત્વયાઽઽસિતુમ્ ॥ ॥ 5-113-26 (35705)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ત્રયોદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-113-5 ભ્રષ્ટતનૂજં છિન્નપક્ષમઙ્ગં યસ્ય તં ભ્રષ્ટતનૂજાઙ્ગમ્ ॥ 5-113-8 વ્યભિચારો ધર્માતિક્રમઃ ॥ 5-113-11 શોચતા કથમિયમત્ર વસતીતિ ॥ 5-113-20 દ્રવિણવત્તરૌ બલવત્તરૌ ॥ 5-113-23 અપવર્ગસ્ય ફલપ્રાપ્તેઃ ॥ 5-113-24 નિશામ્યતાં વિચાર્યતામ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 114
॥ શ્રીઃ ॥
5.114. અધ્યાયઃ 114
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ગાલવાનુગતેન ગરુડેન યયાતિંગત્વા ગાલવવૃત્તાન્તકથનપૂર્વકં ધનયાચનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-114-0 (35706)
નારદ ઉવાચ। 5-114-0x (3724)
અથાહ ગાલવં દીનં સુપર્ણઃ પતતાં વરઃ।
નિર્મિતં વહ્નિના ભૂમૌ વાયુના શોધિતં તથા।
યસ્માદ્ધિરણ્મયં સર્વં હિરણ્યં તેન ચોચ્યતે ॥ 5-114-1 (35707)
ધત્તે ધારયતે ચેદમતસ્માત્કારણાદ્ધનમ્ ।
તદેતત્રિષુ લોકેષુ ધનં તિષ્ઠતિ શાશ્વતમ્ ॥ 5-114-2 (35708)
નિત્યં પ્રોષ્ઠપદાભ્યાં ચ શુક્રે ધનપતૌ તથા।
મનુષ્યેભ્યઃ સમાદત્તે શુક્રશ્ચિત્તાર્જિતં ધનમ્ ॥ 5-114-3 (35709)
અજૈકપાદહિર્બુધ્ન્યૌ રક્ષ્યેતે ધનદેન ચ।
એવં ન શક્યતે લબ્ધુમલબ્ધવ્યં દ્વિજર્ષભ ।
ઋતે ચ ધનમશ્વાનાં નાવાપ્તિર્વિદ્યતે તવ ॥ 5-114-4 (35710)
સ ત્વં યાચાત્ર રાજાનં કંચિદ્રાજર્ષિવંશજમ્ ।
અપીડ્ય રાજા પૌરાન્હિ યો નૌ કુર્યાત્કૃતાર્થિનૌ ॥ 5-114-5 (35711)
અસ્તિ સોમાન્વવાયે મે જાતઃ કશ્ચિન્નૃપઃ સખા ।
અભિગચ્છાવહે તં વૈ તસ્યાસ્તિ વિભવો ભુવિ ॥ 5-114-6 (35712)
યયાતિર્નામ રાજર્ષિર્નોહુષઃ સત્યવિક્રમઃ ।
સ દાસ્યતિ મયા ચોક્તો ભવતા ચાર્થિતઃ સ્વયમ્ ॥ 5-114-7 (35713)
વિભવશ્ચાસ્ય સુમહાનાસીદ્ધનપતેરિવ ।
એવં ગુરુધનં વિદ્વન્દાનેનૈવ વિશોધય ॥ 5-114-8 (35714)
તથા તૌ કથયન્તૌ ચ ચિન્તયન્તૌ ચ યત્ક્ષમમ્।
પ્રતિષ્ઠાને નરપતિં યયાતિં પ્રત્યુપસ્થિતૌ ॥ 5-114-9 (35715)
પ્રતિગૃહ્ય ચ સત્કારૈરર્ઘ્યપાદ્યાદિકં વરમ્ ।
પૃષ્ટશ્ચાગમને હેતુમુવાચ વિનતાસુતઃ ॥ 5-114-10 (35716)
અયં મે નાહુષ સખા ગાલવસ્તપસો નિધિઃ ।
વિશ્વામિત્રસ્ય શિષ્યોઽભૂદ્વર્ષાણ્યયુતશો નૃપ ॥ 5-114-11 (35717)
સોઽયં તેનાભ્યનુજ્ઞાત ઉપકારેપ્સયા દ્વિજઃ।
તમાહ ભગવાન્કિં તે દદાનિ ગુરુદક્ષિણામ્ ॥ 5-114-12 (35718)
અસકૃત્તેન ચોક્તેન કિંચિદાગતમન્યુના ।
અયમુક્તઃ પ્રયચ્છેતિ જાનતા વિભવં લઘુ ॥ 5-114-13 (35719)
એકતઃશ્યામકર્ણાનાં શુભ્રાણાં શુદ્ધજન્મનામ્ ।
અષ્ટૌ શતાનિ મે દેહિ હયાનાં ચન્દ્રવર્ચસામ્ ॥ 5-114-14 (35720)
ગુર્વર્થો દીયતામેવ યદિ ગાલવ મન્યસે ।
ઇત્યેવમાહ સક્રોધો વિશ્વામિત્રસ્તપોધનઃ ॥ 5-114-15 (35721)
સોઽયં શોકેન મહતા તપ્યમાનો દ્વિજર્ષભઃ ।
અશક્તઃ પ્રતિકર્તું તદ્ભવન્તં શરણં ગતઃ ॥ 5-114-16 (35722)
પ્રતિગૃહ્ય નરવ્યાઘ્ર ત્વત્તો ભિક્ષાં ગતવ્યથઃ ।
કૃત્વાઽઽપવર્ગં ગુરવે ચરિષ્યતિ મહત્તપઃ ॥ 5-114-17 (35723)
તપસઃ સંવિભાગેન ભવન્તમપિ યોક્ષ્યતે।
સ્વેન રાજર્ષિતપસા પૂર્ણં ત્વાં પૂરયિષ્યતિ ॥ 5-114-18 (35724)
યાવન્તિ રોમાણિ હયે ભવન્તીહ નરેશ્વર ।
તાવન્તો વાજિનો લોકાન્પ્રાપ્નુવન્તિ મહીપતે ॥ 5-114-19 (35725)
પાત્રં પ્રતિગ્રહસ્યાયં દાતું પાત્રં તથા ભવાન્ ।
શઙ્ખે ક્ષીરમિવાસક્તં ભવત્વેતત્તથોપમમ્ ॥ ॥ 5-114-20 (35726)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ચતુર્દશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-114-1 હિર્વહ્નિઃ વહ્નિશબ્દઘટકવર્ણલોપાદિના હિશબ્દસ્ય નિષ્પન્નત્વાત્। એવં રમણીયશબ્દનિષ્પન્નરણશબ્દવાચ્યો વાયુઃ ક્રમેણ તાભ્યાં જાતત્વાચ્છોધિતત્વાચ્ચ હિરણ્યમિત્યુચ્યતે। યસ્માચ્ચ સર્વં જગત્ હિરણ્મયં હિરણ્યપ્રધાનકં તેન ચ હિરણ્યમિત્યુચ્યત ઇત્યર્થઃ । હિરણ્યસ્ય હિતત્વાદ્રમણીયત્વાચ્ચ જગત્પતિપ્રાધાન્યમ્ ॥ 5-114-2 ધત્તે પુષ્ણાતિ। ધારયતે જીવયતિ ॥ 5-114-3 પ્રોષ્ટપદાભ્યામ્। તસ્મિન્નક્ષત્રદ્વયે શુક્રે શુક્રવાસરે તદ્યોગે સતિ ધનપતૌ કુબેરસ્ય વૃદ્ધ્યર્થમ્ ॥ 5-114-5 યાચ યાચસ્વ ॥ 5-114-8 વિશોધય પરિહર ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 115
॥ શ્રીઃ ॥
5.115. અધ્યાયઃ 115
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
વ્યયિતવિત્તેન યયાતિના ધનપ્રતિનિધિતયા માધવીનામકસ્વકન્યકાસમર્પણમ્ ॥ 1 ॥ ગરુડેન સમધિગતતુરગાધિગમોપાયં ગાલવમાપૃચ્છ્ય સ્વગૃહગમનમ્ ॥ 2 ॥ ગાલવેન સહ કન્યયા હૃર્યશ્વનામકનૃપસમીપમુપેત્ય શુલ્કાર્પણેન કન્યા કલત્રીકરણકથનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-115-0 (35727)
નારદ ઉવાચ। 5-115-0x (3725)
એવમુક્તઃ સુપર્ણેન તથ્યં વચનમુત્તમમ્ ।
વિમૃશ્યાવહિતો રાજા નિશ્ચિત્ય ચ પુનઃ પુનઃ ॥ 5-115-1 (35728)
યષ્ટા ક્રતુસહસ્રાણાં દાતા દાનપતિઃ પ્રભુઃ ।
યયાતિઃ સર્વકાશીશ ઇદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 5-115-2 (35729)
દૃષ્ટ્વા પ્રિયસખં તાર્ક્ષ્યં ગાલવં ચ દ્વિજર્ષભમ્ ।
નિદર્શનં ચ તપસો ભિક્ષાં શ્લાઘ્યાં ચ કીર્તિતામ્ ॥ 5-115-3 (35730)
અતીત્ય ચ નૃપાનન્યાનાદિત્યકુલસંભવાન્ ।
મત્સકાશમનુપ્રાપ્તાવેતાં બુદ્ધિમવેક્ષ્ય ચ ॥ 5-115-4 (35731)
અદ્ય મે સફલં જન્મ તારિતં ચાદ્ય મે કલમ્ ।
અદ્યાયં તારિતો દેશો મમ તાર્ક્ષ્ય ત્વયાઽનઘ ॥ 5-115-5 (35732)
વક્તુમિચ્છામિ તુ સખે યથા જાનાસિ માં પુરા ।
ન તથા વિત્તવાનસ્મિ ક્ષીણં વિત્તં ચ મે સખે ॥ 5-115-6 (35733)
ન ચ શક્તોઽસ્મિ તે કર્તું મોઘમાગમનં ખગ।
ન ચાશામસ્ય વિપર્ષેર્વિતથીકર્તુમુત્સહે ॥ 5-115-7 (35734)
પુત્રીં દાસ્યામિ યત્કાર્યમિયં સંપાદયિષ્યતિ।
અભિગમ્ય હતાશો હિ નિવૃત્તો દહતે કુલમ્ ॥ 5-115-8 (35735)
નાતઃ પરં વૈનતેય કિંચિત્પાપિષ્ઠમુચ્યતે ।
પ્રથાશાનાશનં લોકે દેહિ નાસ્તીતિ વા વચઃ ॥ 5-115-9 (35736)
હતાશો હ્યકૃતાર્થઃ સન્હતઃ સંભાવિતો નરઃ ।
હિનસ્તિ તસ્ય પુત્રાંશ્ચ પૌત્રાંશ્ચાકુર્વતો હિતમ્ ॥ 5-115-10 (35737)
તસ્માચ્ચતુર્ણાં વંશાનાં સ્થાપયિત્રી સુતા મમ।
`માધવી નામ તાર્ક્ષ્યેયં સર્વધર્મપ્રદાયિની ॥' 5-115-11 (35738)
ઇયં સુરસુતપ્રખ્યા સર્વધર્મોપચાયિની।
સદા દેવમનુષ્યણામસુરાણાં ચ ગાલવ ।
કાઙ્ક્ષિતા રૂપતો બાલા સુતા મે પ્રતિગૃહ્યતામ્ ॥ 5-115-12 (35739)
અસ્યાઃ શુલ્કં પ્રદાસ્યન્તિ નૃપા રાજ્યમપિ ધ્રવમ્।
કિં પુનઃ શ્યામકર્ણાનાં હયાનાં દ્વે ચતુઃશતે ॥ 5-115-13 (35740)
સ ભવાપ્રતિગૃહ્ણાતુ મમૈતાં માધવીં સુતામ્।
અહં દૌહિત્રવાન્ત્સ્યાં વૈ વર એષ મમ પ્રભો ॥ 5-115-15a` સ તસ્ય વચનં શ્રુત્વા બ્રાહ્મણઃ શંસિતવ્રતઃ ।'
પ્રતિગૃહ્ય ચ તાં કન્યાં ગાલવઃ સહ પક્ષિણા।
પુનર્દ્રક્ષ્યાવ ઇત્યુક્ત્વા પ્રતસ્થે સહ કન્યયા ॥ 5-115-14 (35741)
ઉપલબ્ધમિદં દ્વારમશ્વાનામિતિ ચાણ્ડજઃ।
ઉક્ત્વા ગાલવમાપૃચ્છ્ય જગામ ભવનં સ્વકમ્ ॥ 5-115-16 (35742)
ગતે પતગરાજે તુ ગાલવઃ સહ કન્યયા।
ચિન્તયાનઃ ક્ષમંદાને રાજાનં શુલ્કતોઽગમત્ ॥ 5-115-17 (35743)
સોઽગચ્છન્મનસેક્ષ્વાકું હર્યશ્વં રાજસત્તમમ્।
અયોધ્યાયાં મહાવીર્યં ચતુરઙ્ગબલાન્વિતમ્ ॥ 5-115-18 (35744)
કોશધાન્યબલોપેતં પ્રિયપૌરં દ્વિજપ્રિયમ્ ।
પ્રજાભિકામં શામ્યન્તં કુર્વાણં તપ ઉત્તમમ્ ॥ 5-115-19 (35745)
તમુપાગમ્ય વિપ્રઃ સ હર્યશ્વં ગાલવોઽબ્રવીત્ ।
કન્યેયં મમ રાજેન્દ્ર પ્રસવૈઃ કુલવર્ધિની ॥ 5-115-20 (35746)
ઇયં શુલ્કેન ભાર્યાર્થં હર્યશ્વ પ્રતિગૃહ્યતામ્ ।
શુલ્કં તે કીર્તિયિષ્યામિ તચ્છ્રુત્વા સંપ્રધાર્યતામ્ ॥ ॥ 5-115-21 (35747)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવાદ્યનપર્વણિ પઞ્ચદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 116
॥ શ્રીઃ ॥
5.116. અધ્યાયઃ 116
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
હર્યશ્વપૃષ્ટેન ગાલવેન તં પ્રતિ શુલ્કનિવેદનમ્ ॥ 1 ॥ હર્યશ્વેન ગાલવંપ્રતિ સ્વસ્યાશ્વશતદ્વયવત્તયા વરદાને સતિ એકાપત્યોત્પાદનેન પુનઃ કન્યાવિસર્જનોક્તિઃ ॥ 2 ॥ માધવ્યા ગાલવંપ્રતિ સ્વસ્ય પ્રસૂત્યન્તે પ્રસૂત્યન્તે પુનઃ પુનઃ કન્યાત્વસંપાદકવિપ્રવરપ્રાપ્તિકથનમ્ ॥ 3 ॥ હર્યશ્વેન શુક્લદાનેન તસ્યાં વસુમનોનામકપુત્રોત્પાદનમ્ ॥ 4 ॥ હર્યશ્વેન કાલાન્તરે સમાગતાય ગાલવાય પુનર્માધવીપ્રત્યર્પણમ્ ॥ 5 ॥ ગાલવેન કામતઃ પુનઃ કન્યાત્વમુપગતયા તયા સહ દિવોદાસસમીપગમનમ્ ॥ 6 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-116-0 (35748)
નારદ ઉવાચ। 5-116-0x (3726)
હર્યશ્વસ્ત્વબ્રવીદ્રાજા વિચિન્ત્ય બહુધા તતઃ।
દીર્ઘમુષ્ણં ચ નિશ્વસ્ય પ્રજાહેતોર્નૃપોત્તમઃ ॥ 5-116-1 (35749)
ઉન્નતેષૂન્નતા ષટ્સુ સૂક્ષ્મા સૂક્ષ્મેષુ પઞ્ચસુ।
ગમ્ભીરા ત્રિષુ ચાઙ્ગેષુ ઇયં રક્તા ચ પઞ્ચસુ ॥ 5-116-2 (35750)
`શ્રોણ્યૌ લલાટમૂરૂ ચ ઘ્રાણં ચેતિ ષડુન્નતમ્।
સૂક્ષ્માણ્યઙ્ગુલિપર્વાણિ કેશરોમનસ્વત્વચઃ । 5-116-3 (35751)
સ્વરઃ સત્વં ચ નાભિશ્ચ ત્રિગમ્ભીરં પ્રચક્ષતે ।
પાણિપાદતલે રક્તે નેત્રાન્તૌ ચ નખાનિ ચ॥ 5-116-4 (35752)
પઞ્ચદીર્ઘં ચતુર્હ્રસ્વં પઞ્ચસૂક્ષ્મં ષડુન્નતમ્।
સપ્તરક્તં ત્રિવિસ્તીર્ણં ત્રિગમ્ભીરં પ્રશકસ્યતે ॥ 5-116-5 (35753)
પઞ્ચૈવ દીર્ઘા હનુલોચનાનિ
બાહૂરુનાસાશ્ચ સુખપ્રદાનિ ।
હ્રસ્વાનિ ચત્વારિ ચ લિઙ્ગપૃષ્ઠે
ગ્રીવા ચ જઙ્ઘે ચ હિતપ્રદાનિ ॥ 5-116-6 (35754)
સૂક્ષ્માણિ ચત્વારિ ચ લિઙ્ગપૃષ્ઠે
ગ્રીવા ચ જઙ્ઘે ચ હિતપ્રદાનિ ॥
સૂક્ષ્માણિ પઞ્ચ દશનાઙ્ગુલિપર્વકેશા
સ્ત્વક્વૈવ વૈ કરરુહાશ્ચ ન દુઃખિતાનામ્।
વક્ષોઽથ કક્ષો નખનાસિકાસ્યુ-
રંસત્રિકં ચેતિ ષડુન્નતાનિ ॥ 5-116-7 (35755)
નેત્રાન્તપાદકરતાલ્વધરોષ્ઠજિહ્વા
રક્તા નખાશ્ચ ખલુ સર્વસુખાવહાનિ ॥' 5-116-8 (35756)
બહુદેવાસુરાલોકા બહુગન્ધર્વદર્શના।
બહુલક્ષણસંપન્ના બહુકલ્યાણધારિણી ॥ 5-116-9 (35757)
સમર્થેયં જનયિતું ચક્રવર્તિનમાત્મજમ્ ।
બ્રૂહિ શુલ્કં દ્વિજશ્રેષ્ઠ સમીક્ષ્ય વિભવં મમ ॥ 5-116-10 (35758)
ગાલવ ઉવાચ। 5-116-11x (3727)
એકતઃશ્યામકર્ણાનાં શતાન્યષ્ટૌ પ્રયચ્છ મે।
હયાનાં ચન્દ્રશુભ્રાણાં દેશજાનાં વપુષ્મતામ્ ॥ 5-116-11 (35759)
તતસ્તવ ભવિત્રીયં પુત્રાણાં જનની શુભા ।
અરણીવ હુતાશાનાં યોનિરાયતલોચના ॥ 5-116-12 (35760)
નારદ ઉવાચ। 5-116-13x (3728)
એતચ્છ્રુત્વા વચો રાજા હર્યશ્વઃ કામમોહિતઃ ।
ઉવાચ ગાલવં દીનો રાજર્ષિર્ઋષિસત્તમમ્ ॥ 5-116-13 (35761)
દ્વે મે શતે સંનિહિતે હયાનાં યદ્વિધાસ્તવ।
એષ્ટવ્યાઃ શતશસ્ત્વન્યે ચરન્તિ મમ વાજિનઃ ॥ 5-116-14 (35762)
સોઽહમેકમપત્યં વૈ જનયિષ્યામિ ગાલવ।
અસ્યામેતં ભવાન્કામં સંપાદયતુ મે વરમ્॥ 5-116-15 (35763)
એતચ્છ્રુત્વા તુ સા કન્યા ગાલવં વાક્યમબ્રવીત્ ।
મમ દત્તો વરઃ કશ્ચિત્કેનચિદ્બ્રહ્મવાદિના ॥ 5-116-16 (35764)
પ્રસૂત્યન્તે પ્રસૂત્યન્તે કન્યૈવ ત્વં ભવિષ્યસિ।
સ ત્વં દદસ્વ માં રાજ્ઞે પ્રતિગૃહ્ય હયોત્તમાન્ ॥ 5-116-17 (35765)
નૃપેભ્યો હિ ચતુર્ભ્યસ્તે પૂર્ણાન્યષ્ટૌ શતાનિ વૈ ।
ભવિષ્યન્તિ તથા પુત્રા મમ ચત્વાર એવ ચ ॥ 5-116-18 (35766)
ક્રિયતામુપસંહારો ગુર્વર્થં દ્વિજસત્તમ।
એષા તાવન્મમ પ્રજ્ઞા યથા વા મન્યસે દ્વિજ ॥ 5-116-19 (35767)
એવમુક્તસ્તુ સ મુનિઃ કન્યયા ગાલવસ્તદા ।
હર્યશ્વં પૃથિવીપાલમિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 5-116-20 (35768)
ઇયં કન્યા નરશ્રેષ્ઠ હર્યશ્વ પ્રતિગૃહ્યતામ્ ।
ચતુર્ભાગેન શુલ્કસ્ય જનયસ્વૈકમાત્મજમ્ ॥ 5-116-21 (35769)
નારદ ઉવાચ। 5-116-22x (3729)
પ્રતિગૃહ્ય સ તાં કન્યાં ગાલવં પ્રતિનન્દ્ય ચ।
સમયે દેશકાલે ચ લબ્ધવાન્સુતમીપ્સિતમ્ ॥ 5-116-22 (35770)
તતો વસુમના નામ વસુભ્યો વસુમત્તરઃ ।
વસુપ્રખ્યો નરપતિઃ સ બભૂવ વસુપ્રદઃ ॥ 5-116-23 (35771)
અથ કાલે પુનર્ધીમાન્ગાલવઃ પ્રત્યુપસ્થિતઃ ।
ઉપસઙ્ગમ્ય ચોવાચ હર્યશ્વં પ્રીતમાનસમ્ ॥ 5-116-24 (35772)
જાતો નૃપ સુતસ્તેઽયં બાલો ભાસ્કરસંનિભઃ ।
કાલો ગન્તું નરશ્રેષ્ઠ શુલ્કાર્થમપરં નૃપમ્ ॥ 5-116-25 (35773)
નારદ ઉવાચ। 5-116-26x (3730)
હર્યશ્વઃ સત્યવચને સ્થિતઃ સ્થિત્વા ચ પૌરુષે।
દુર્લભત્વાદ્ધયાનાં ચ પ્રદદૌ માધવીં પુનઃ ॥ 5-116-26 (35774)
માધવી ચ પુનર્દીપ્તાં પરિત્યજ્યનૃપશ્રિયમ્।
કુમારી કામતો ભૂત્વા ગાલવં પૃષ્ઠતોઽન્વગાત્ ॥ 5-116-27 (35775)
ત્વય્યેવ તાવત્તિષ્ઠન્તુ હયા ઇત્યુક્તવાન્દ્વિજઃ ।
પ્રયયૌ કન્યયા સાર્ધં દિવોદાસં પ્રજેશ્વરમ્ ॥ ॥ 5-116-28 (35776)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ષોડશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-116-9 બહુભિર્દેવૈરસુરૈશ્ચ આલોકયિતું યોગ્યા બહુદેવાસુરાલોકા। ગન્ધર્વાણાં દર્શનં શાસ્ત્રં ગીતાદિવિદ્યા યસ્યાં સા તથા ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 117
॥ શ્રીઃ ॥
5.117. અધ્યાયઃ 117
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ગાલવેન દિવોદાસંપ્રતિ સ્વાગમનકારણકથનમ્ ॥ 1 ॥ તેન સ્વસ્યાપ્યશ્વશતદ્વયવત્ત્વેન એકપુત્રોત્પાદનકથનમ્ ॥ 2 ॥ તથા શુલ્કદાનેન તસ્યાં પ્રતર્દનાખ્યસુતમુત્પાદ્ય કાલાન્તરાગતાય ગાલવાય માધવીપ્રત્યર્પણમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-117-0 (35777)
ગાલવ ઉવાચ। 5-117-0x (3731)
મહાવીર્યો મહીપાલઃ કાશીનામીશ્વરઃ પ્રભુઃ।
દિવોદાસ ઇતિ ખ્યાતો ભૈમસેનિર્નરાધિપઃ ॥ 5-117-1 (35778)
તત્ર ગચ્છાવહે ભદ્રે શનૈરાગચ્છ મા શુચઃ ।
ધાર્મિકઃ સંયમે યુક્તઃ સત્યે ચૈવ જનેશ્વરઃ ॥ 5-117-2 (35779)
નારદ ઉવાચ। 5-117-3x (3732)
તમુપાગમ્ય સ મુનિર્ન્યાયતસ્તેન સત્કૃતઃ।
ગાલવઃ પ્રસવસ્યાર્થે તં નૃપં પ્રત્યચોદયત્ ॥ 5-117-3 (35780)
દિવોદામ ઉવાચ। 5-117-4x (3733)
શ્રુતમેતન્મયા પૂર્વં કિમુક્ત્વા વિસ્તરં દ્વિજ।
કાઙ્ક્ષિતો હિ મયૈષોઽર્થઃ શ્રુત્વૈવ દ્વિજસત્તમ ॥ 5-117-4 (35781)
એતચ્ચ મે બહુમતં યદુત્સૃજ્ય નરાધિપાન્।
મામેવમુપયાતોઽસિ ભાવિ ચૈતદસંશયમ્ ॥ 5-117-5 (35782)
સ એવ વિભવોઽસમાકમશ્વાનામપિ ગાલવ।
અહમપ્યેકમેવાસ્યાં જનયિષ્યામિ પાર્થિવમ્ ॥ 5-117-6 (35783)
નારદ ઉવાચ। 5-117-7x (3734)
તથેત્યુક્ત્વા દ્વિજશ્રેષ્ઠઃ પ્રાદાત્કન્યાં મહીપતેઃ।
વિધિપૂર્વાં ચ તાં રાજા કન્યાં પ્રતિગૃહીતવાન્ ॥ 5-117-7 (35784)
રેમે સ તસ્યાં રાજર્ષિઃ પ્રભાવત્યાં યથા રવિઃ।
સ્વાહાયાં ચ યથા વહ્નિર્યથા શાચ્યાં ચ વાસવઃ ॥ 5-117-8 (35785)
યથા ચન્દ્રશ્ચ રોહિણ્યાં યથા ધૂમોર્ણયા યમઃ।
વરુણશ્ચ યથા ગૌર્યાં યથા ચર્ધ્યાં ધનેશ્વરઃ ॥ 5-117-9 (35786)
યથા નારાયણો લક્ષ્મ્યાં જાહ્નવ્યાં ચ યથોદધિઃ ।
યથા રુદ્રશ્ચ રુદ્રાણ્યાં યથા વેદ્યાં પિતામહઃ ॥ 5-117-10 (35787)
અદૃશ્યન્ત્યાં ચ વાસિષ્ઠો વસિષ્ઠશ્ચાક્ષમાલયા।
ચ્યવનશ્ચ સુકન્યાયાં પુલસ્ત્યઃ સન્ધ્યયા યથા ॥ 5-117-11 (35788)
અગસ્ત્યશ્ચાપિ વૈદર્ભ્યાં સાવિત્ર્યાં સત્યવાન્યથા।
યથા ભૃગુઃ પુલોમાયામદિત્યાં કશ્યપો યથા ॥ 5-117-12 (35789)
રેણુકાયાં યથાર્ચીકો હૈમવત્યાં ચ કૌશિકઃ।
બૃહસ્પતિશ્ચ તારાયાં શુક્રશ્ચ શતપર્વણા ॥ 5-117-13 (35790)
યથા ભૂમ્યાં ભૂમિપતિરુર્વશ્યાં ચ પુરૂરવાઃ।
ઋચીકઃ સત્યવત્યાં ચ સરસ્વસ્યાં યથા મનુઃ ॥ 5-117-14 (35791)
શકુન્તલાયાં દુષ્યન્તો ધૃત્યાં ધર્મશ્ચ શાશ્વતઃ।
દમયન્ત્યાં નલશ્ચૈવ સત્યવત્યાં ચ નારદઃ ॥ 5-117-15 (35792)
જરત્કારુર્જરત્કાર્વાં પુલસ્ત્યશ્ચ પ્રતીચ્યયા।
મેનકાયાં યથોર્ણાયુસ્તુમ્બુરુશ્ચૈવ રમ્ભયા ॥ 5-117-16 (35793)
વાસુકિઃ શતશીર્ષાયાં કુમાર્યાં ચ ધનઞ્જયઃ।
વૈદેહ્યાં ચ યથા રામો રુક્મિણ્યાં ચ જનાર્દનઃ ॥ 5-117-17 (35794)
તથા તુ રમમાણસ્ય દિવોદાસસ્ય ભૂપતેઃ ।
માધવી જનયામાસ પુત્રમેકં પ્રતર્દનમ્ ॥ 5-117-18 (35795)
અથાજગામ ભગવાન્દિવોદાસં સ ગાલવઃ ।
સમયે સમનુપ્રાપ્તે વચનં ચેદમબ્રવીત્ ॥ 5-117-19 (35796)
નિર્યાતયતુ મે કન્યાં ભવાંસ્તિષ્ઠન્તુ વાજિનઃ ।
યાવદન્યત્ર ગચ્છામિ શુલ્કાર્થં પૃથિવીપતે ॥ 5-117-20 (35797)
નારદ ઉવાચ। 5-117-21x (3735)
દિવોદાસોઽથ ધર્માત્મા સમયે ગાલવસ્ય તામ્।
કાન્યાં નિર્યાતયામાસ સ્થિતઃ સત્યે મહીપતિઃ ॥ ॥ 5-117-21 (35798)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ સપ્તદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 118
॥ શ્રીઃ ॥
5.118. અધ્યાયઃ 118
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ગાલવેન પુનઃ કન્યાત્વમુપગતયા માધવ્યા સહ ઉશીનરનૃપં ગત્વા સ્વાગમનકારણકથનમ્ ॥ 1 ॥ તેનાપ્યશ્વશતદ્વયદાનેન માધવ્યાં શિબિનામકતનયોત્પાદનમ્ ॥ 2 ॥ કાલાન્તરે ઉશીનરાન્માધવીમાદાય ગચ્છતો ગાલવસ્ય મધ્યેમાર્ગં ગરુડેન સમાગમઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-118-0 (35799)
નારદ ઉવાચ। 5-118-0x (3736)
તથૈવ તાં શ્રિયં ત્યક્ત્વા કન્યા ભૂત્વા યશસ્વિની ।
માધવી ગાલવં વિપ્રમભ્યયાત્સત્યસઙ્ગરા ॥ 5-118-1 (35800)
ગાલવો વિમૃશન્નેવ સ્વકાર્યગતમાનસઃ ।
જગામ ભોજનગરં દ્રષ્ટુમૌશીનરં નૃપમ્ ॥ 5-118-2 (35801)
તમુવાચાથ ગત્વા સ નૃપતિં સત્યવિક્રમમ્।
ઇય કન્યા સુતૌ દ્વૌ તે જનયિષ્યતિ પાર્થિવૌ ॥ 5-118-3 (35802)
અસ્યાં ભવાનવાપ્તાર્થો ભવિતા પ્રેત્ય ચેહ ચ।
સોમાર્કપ્રતિસઙ્કાશૌ જનયિત્વા સુતૌ નૃપ ॥ 5-118-4 (35803)
શુલ્કં તુ સર્વધર્મજ્ઞ હયાનાં ચન્દ્રવર્ચસામ્।
એકતઃશ્યામકર્ણાનાં દેયં મહ્યં ચતુઃશતમ્ ॥ 5-118-5 (35804)
ગુર્વર્થોઽયં સમારમ્ભો ન હયૈઃ કૃત્યમસ્તિ મે।
યદિ શક્યં મહારાજ ક્રિયતામવિચારિતમ્ ॥ 5-118-6 (35805)
અનપત્યોઽસિ રાજર્ષે પુત્રૌ જનય પાર્થિવ ।
પિતૄન્પુત્રપ્લવેન ત્વમાત્માનં ચૈવ તારય ॥ 5-118-7 (35806)
ન પુત્રફલભોક્તા હિ રાજર્ષે પાત્યતે દિવઃ।
ન યાતિ નરકં ઘોરં યત્ર ગચ્છન્ત્યનાત્મજાઃ ॥ 5-118-8 (35807)
એતચ્ચાન્યચ્ચ વિવિધં શ્રુત્વા ગાલવભાષિતમ્ ।
ઉશીનરઃ પ્રતિવચો દદૌ તસ્ય નરાધિપઃ ॥ 5-118-9 (35808)
શ્રુતવાનસ્મિ તે વાક્યં યથા વદસિ ગાલવ ।
વિધિસ્તુ બલવાન્બ્રહ્મન્પ્રવણં હિ મનો મમ ॥ 5-118-10 (35809)
શતે દ્વે તુ મમાશ્વાનામીદૃશાનાં દ્વિજોત્તમ।
ઇતરેષાં સહસ્રાણિ સુબહૂનિ ચરન્તિ મે ॥ 5-118-11 (35810)
અહમપ્યેકમેવાસ્યાં જનયિષ્યામિ ગાલવ ।
પુત્રવદ્ભિર્ગતં માર્ગં ગમિષ્યામિ પરૈરહમ્ ॥ 5-118-12 (35811)
મૂલ્યેનાપિ સમં કુર્યાં તવાહં દ્વિજસત્તમ।
પૌરજાનપદાર્થં તુ મમાર્થો નાત્મભોગતઃ ॥ 5-118-13 (35812)
કામતો હિ ધનં રાજા પારક્યં યઃ પ્રયચ્છતિ।
ન સ ધર્મેણ ધર્માત્મન્યુજ્યતે યશસા ન ચ ॥ 5-118-14 (35813)
સોઽહં પ્રતિગ્રહીષ્યામિ દદાત્વેતાં ભવાન્મમ ।
કુમારીં દેવગર્ભાભામેકપુત્રભવાય મે॥ 5-118-15 (35814)
તથા તુ બહુધા કન્યામુક્તવન્તં નરાધિપમ્ ।
ઉશીનરં દ્વિજશ્રેષ્ઠો ગાલવઃ પ્રત્યપૂજયત્ ॥ 5-118-16 (35815)
ઉશીનરં પ્રતિગ્રાહ્ય ગાલવઃ પ્રયયૌ વનમ્ ।
રેમે સ તાં સમાસાદ્ય કૃતપુણ્ય ઇવ શ્રિયમ્ ॥ 5-118-17 (35816)
કન્દરેષુ ચ શૈલાનાં નદીનાં નિર્ઝરેષુ ચ।
ઉદ્યાનેષુ વિચિત્રેષુ વનેષૂપવનેષુ ચ ॥ 5-118-18 (35817)
હર્મ્યેષુ રમણીયેષુ પ્રાસાદશિખરેષુ ચ।
વાતાયનવિમાનેષુ તથા ગર્ભગૃહેષુ ચ॥ 5-118-19 (35818)
તતોઽસ્ય સમયે યજ્ઞે પુત્રો બાલરવિપ્રભઃ ।
શિબિર્નામ્નાભિવિખ્યાતો યઃ સ પાર્થિવસત્તમઃ ॥ 5-118-20 (35819)
ઉપસ્થાય સ તં વિપ્રો ગાલવઃ પ્રતિગૃહ્ય ચ।
કન્યાં પ્રયાતસ્તાં રાજન્દૃષ્ટવાન્વિનતાત્મજમ્ ॥ ॥ 5-118-21 (35820)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ અષ્ટાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયાઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 119
॥ શ્રીઃ ॥
5.119. અધ્યાયઃ 119
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ગાલવેન ગરુડંપ્રત્યશ્વાનાં શતદ્વયન્યૂનતાકથનમ્ ॥ 1 ॥ ગરુડેન તસ્ય દુર્લભત્વકથનપૂર્વકં તત્પ્રતિનિધિતયા માધવ્યા એવ દાનકથનમ્ ॥ 2 ॥ વિશ્વામિત્રેણ ગાલવદત્તાયાં માધવ્યાં અષ્ટકાખ્યપુત્રમુત્પાદ્ય તસ્યાઃ પુનર્ગાલવે પુનર્ગાલવે પ્રત્યર્પણમ્ ॥ 3 ॥ ગાલવેન પુનર્યયાતયે માધવીપ્રત્યર્પણમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-119-0 (35821)
નારદ ઉવાચ। 5-119-0x (3737)
ગાલવં વૈનતેયોઽથ પ્રહસન્નિદમબ્રવીત્।
દિષ્ટ્યા કૃતાર્થં પશ્યામિ ભવન્તમિહ વૈ દ્વિજ ॥ 5-119-1 (35822)
ગાલવસ્તુ વચઃ શ્રુત્વા વૈનતેયેન ભાષિતમ્ ।
ચતુર્ભાગાવશિષ્ટં તદાચખ્યૌ કાર્યમસ્ય હિ ॥ 5-119-2 (35823)
સુપર્ણસ્ત્વબ્રવીદેનં ગાલવં વદતાં વરઃ।
પ્રયત્નસ્તે ન કર્તવ્યો નૈષ સંપત્સ્યતે તવ ॥ 5-119-3 (35824)
પુરા હિ કાન્યકુબ્જે વૈ ગાધેઃ સત્યવતીં સુતામ્।
ભાર્યાર્થે વરયત્કન્યામૃચીકસ્તેન ભાષિતઃ॥ 5-119-4 (35825)
એકતઃશ્યામકર્ણાનાં હયાનાં ચન્દ્રવર્ચસામ્ ।
ભગવન્દીયતાકં મહ્યં મહસ્રમિતિ ગાલવ ॥ 5-119-5 (35826)
ઋચીકસ્તુ તથેત્યુક્ત્વા વરુણસ્યાલયં ગતઃ।
અશ્વતીર્થે હયાઁલ્લબ્ધ્વા દત્તવાન્પાર્થિવાય વૈ ॥ 5-119-6 (35827)
ઇષ્ટ્વા તે પુણ્ડરીકેણ દત્તા રાજ્ઞા દ્વિજાતિષુ।
તેભ્યો દ્વે દ્વે શતે ક્રીત્વા પ્રાપ્તે તૈઃ પાર્થિવૈસ્તદા ॥ 5-119-7 (35828)
અપરાણ્યપિ ચત્વારિ શતાનિ દ્વિજસત્તમ ।
નીયમાનાનિ સંતારે હૃતાન્યાસન્નિતસ્તતઃ॥ 5-119-8 (35829)
એવં ન શક્યમપ્રાપ્યં પ્રાપ્તું ગાલવ કર્હિચિત્ ।
ઇમામશ્વશતાભ્યાં વૈ દ્વાભ્યાં તસ્મૈ નિવેદય ॥ 5-119-9 (35830)
વિશ્વામિત્રાય ધર્માત્મન્ષઙ્ભિરશ્વશતૈઃ સહ।
તતોઽસિ ગતસંમોહઃ કૃતકૃત્યો દ્વિજોત્તમ ॥ 5-119-10 (35831)
ગાલવસ્તં તથેત્યુક્ત્વા સુપર્ણસહિતસ્તતઃ ।
આદાયાશ્વાંશ્ચ કન્યાં ચ વિશ્વામિત્રપુપાગમત્ ॥ 5-119-11 (35832)
અશ્વાનાં કાઙ્ક્ષિતાર્થાનાં ષડિમાનિ શતાનિ વૈ ।
શતદ્વયેન કન્યેયં ભવતા પ્રતિગૃહ્યતામ્ ॥ 5-119-12 (35833)
અસ્યાં રાજર્ષિભિઃ પુત્રા જાતા વૈ ધાર્મિકાસ્ત્રયઃ ।
ચતુર્થં જનયત્વેકં ભવાનપિ નરોત્તમમ્ ॥ 5-119-13 (35834)
પૂર્ણાન્યેવં શતાન્યષ્ટૌ તુરગાણાં ભવન્તુ તે।
ભવતો હ્યનૃણો ભૂત્વા તપઃ કુર્યાં યથાસુખમ્ ॥ 5-119-14 (35835)
વિશ્વામિત્રસ્તુ તં દૃષ્ટ્વા ગાલવં સહ પક્ષિણા।
કન્યાં ચ તાં વરારોહામિદમિત્યબ્રવીદ્વચઃ ॥ 5-119-15 (35836)
કિમિયં પૂર્વમેવેહ ન દત્તા મમ ગાલવ।
પુત્રા મમૈવ ચત્વારો ભવેયુઃ કુલભાવનાઃ ॥ 5-119-16 (35837)
પ્રતિગૃહ્ણામિ તે કન્યામેકપુત્રફલાય વૈ ।
અશ્વાશ્ચાશ્રમમાસાદ્ય ચરન્તુ મમ સર્વશઃ ॥ 5-119-17 (35838)
નારદ ઉવાચ। 5-119-18x (3738)
સ તયા રમમાણોઽથ વિશ્વામિત્રો મહાદ્યુતિઃ ।
આત્મજં જનયામાસ માધવીપુત્રમષ્ટકમ્ ॥ 5-119-18 (35839)
જાતમાત્રં સુતં તં ચ વિશ્વામિત્રો મહામુનિઃ ।
સંયોજ્યાર્થૈસ્તથા ધર્મૈરશ્વૈસ્તૈઃ સમયોજયત્ ॥ 5-119-19 (35840)
અથાષ્ટકઃ પુરં પ્રાયાત્તદા સોમપુરપ્રભમ્ ।
નિર્યાત્ય કન્યાં શિષ્યાય કૌશિકોપિ વનં યયૌ ॥ 5-119-20 (35841)
ગાલવોપિ સુપર્ણેન સહ નિર્યાત્ય દક્ષિણામ્।
મનસાઽતિપ્રતીતેન કન્યામિદમુવાચ હ ॥ 5-119-21 (35842)
જાતો દાનપતિઃ પુત્રસ્ત્વયા શૂરસ્તથાઽપરઃ।
સત્યધર્મરતશ્ચાન્યો યજ્વા ચાપિ તથાઽપરઃ ॥ 5-119-22 (35843)
તદાગચ્છ વરારોહે તારિતસ્તે પિતા સુતૈઃ ।
ચત્વારશ્ચૈવ રાજાનસ્તથા ચાહં સુમધ્યમે ॥ 5-119-23 (35844)
નારદ ઉવાચ। 5-119-24x (3739)
ગાલવસ્ત્વભ્યનુજ્ઞાય સુપર્ણં પન્નગાશનમ્ ।
પિતુર્નિર્યાત્ય તાં કન્યાં પ્રયયૌ વનમેવ હ ॥ ॥ 5-119-24 (35845)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવાદ્યનપર્વણિ એકોનવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-119-8 સંતારે માર્ગે ॥ 5-119-18 અષ્ટકં તન્નામકમ્ ॥ 5-119-20 નિર્યાત્ય પ્રત્યર્પ્ય । શિષ્યાય ગાલવાય ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 120
॥ શ્રીઃ ॥
5.120. અધ્યાયઃ 120
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
યયાતિના માધવ્યાઃ ગઙ્ગાયમુનાસઙ્ગમદેશે સ્વયંવરોદ્ધોષણેન યક્ષગન્ધર્વાદીનાં તત્રાગમનમ્ ॥ 1 ॥ માધવ્યા તુ સર્વવરાનતિક્રમ્ય વનમધ્યે તપશ્ચરણમ્ ॥ 2 ॥ કાલાન્તરે સ્વર્ગં યયાતેઃ બહુવર્ષસહસ્રાવસાને સદસિ દેવર્ષ્યાદ્યવમાનનેન સદ્યસ્તેજોહાનિઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-120-0 (35846)
નારદ ઉવાચ। 5-120-0x (3740)
સ તુ રાજા પુનસ્તસ્યાઃ કર્તુકામઃ સ્વયંવરમ્।
ઉપગમ્યાશ્રમપદં ગઙ્ગાયામુનસઙ્ગમે ॥ 5-120-1 (35847)
ગૃહીતમાલ્યદામાં તાં રથમારોપ્ય માધવીમ્ ।
પૂરુર્યદુશ્ચ ભગિનીમાશ્રમે પર્યધાવતામ્ ॥ 5-120-2 (35848)
નાગયક્ષમનુષ્યાણાં ગન્ધર્વમૃગપક્ષિણામ્ ।
શૈલદ્રુમવનૌકાનામાસીત્તત્ર સમાગમઃ ॥ 5-120-3 (35849)
નાનાપુરુષદેશ્યાનામીશ્વરૈશ્ચ સમાકુલમ્ ।
ઋષિભિર્બ્રહ્મકલ્પૈશ્ચ સમન્તાદાવૃતં વનમ્ ॥ 5-120-4 (35850)
નિર્દિશ્યમાનેષુ તુ સા વરેષુ વરવર્ણિની ।
વરાનુત્ક્રમ્ય સર્વાસ્તાન્વરં વૃતવતી વનમ્ ॥ 5-120-5 (35851)
અવતીર્ય રથાત્કન્યા નમસ્કૃત્ય ચ બન્ધુષુ।
ઉપગમ્ય વનં પુણ્યં તપસ્તેપે યયાતિજા ॥ 5-120-6 (35852)
ઉપવસૈશ્ચ વિવિધૈર્દીક્ષાભિર્નિયમૈસ્તથા ।
આત્મનો લઘુતાં કૃત્વા બભૂવ મૃગચારિણી ॥ 5-120-7 (35853)
વૈદૂર્યાઙ્કુરકલ્પાનિ મૃદૂનિ હરિતાનિ ચ।
ચરન્તી શ્લક્ષ્ણશષ્પાણિ તિક્તાનિ મધુરાણિ ચ ॥ 5-120-8 (35854)
સ્રવન્તીનાં ચ પુણ્યાનાં સુરસાનિ સુચીનિ ચ।
પિબન્તી વારિમુખ્યાનિ શીતાનિ વિમલાનિ ચ॥ 5-120-9 (35855)
વનેષુ મૃગરાજેષુ વ્યાઘ્રવિપ્રોષિતેષુ ચ ।
દાવાગ્નિવિપ્રયુક્તેષુ શૂન્યેષુ ગહનેષુ ચ ॥ 5-120-10 (35856)
ચરન્તી હરિણૈઃ સાર્ધં મૃગીવ વનચારિણી ।
ચચાર વિપુલં ધર્મં બ્રહ્મચર્યેણ સંવૃતમ્ ॥ 5-120-11 (35857)
યયાતિરપિ પૂર્વેષાં રાજ્ઞાં વૃત્તમનુષ્ઠિતઃ।
બહુવર્ષસહસ્રાયુર્યુયુજે કાલધર્મણા ॥ 5-120-12 (35858)
પુરુર્યદુશ્ચ દ્વૌ વંશે વર્ધમાનૌ નરોત્તમૌ ।
તાભ્ભાં પ્રતિષ્ઠિતો લોકે પરલોકે ચ નાહુષઃ ॥ 5-120-13 (35859)
મહીપતે નરપતિર્યયાતિઃ સ્વર્ગમાસ્થિતઃ।
મહર્ષિકલ્પો નૃપતિઃ સ્વર્ગાગ્ર્યફલભુગ્વિભુઃ ॥ 5-120-14 (35860)
બહુવર્ષસહસ્રાખ્યે કાલે બહુગુણે ગતે।
રાજર્ષિષુ નિષણ્ણેષુ મહીયઃસુ મહર્ધિષુ ॥ 5-120-15 (35861)
અવમેને નરાન્સર્વાન્દેવાનૃષિગણાંસ્તથા।
યયાતિર્મૂઢવિજ્ઞાનો વિસ્મયાવિષ્ટચેતનઃ ॥ 5-120-16 (35862)
તતસ્તં બુબુધે દેવઃ શક્રો બલનિષૂદનઃ ।
તે ચ રાજર્ષયઃ સર્વે ધિગ્ધિગિત્યેવમબ્રુવન્ ॥ 5-120-17 (35863)
વિચારશ્ચ સમુત્પન્નો નિરીક્ષ્ય નહુષાત્મજમ્ ।
કોઽન્વયં કસ્ય વા રાજ્ઞઃ કથં વા સ્વર્ગમાગતઃ ॥ 5-120-18 (35864)
કર્મણા કેનસિદ્ધોઽયં ક્વ વાઽનેન તપશ્ચિતમ્।
કથં વા જ્ઞાયતે સ્વર્ગે કેન વા જ્ઞાયતેઽપ્યુત ॥ 5-120-19 (35865)
એવં વિચાસ્યન્તસ્તે રાજાનં સ્વર્ગવાસિનઃ ।
દૃષ્ટ્વા પપ્રચ્છુરન્યોન્યં યયાતિં નૃપતિં પ્રતિ ॥ 5-120-20 (35866)
વિમાનપાલાઃ શતશઃ સ્વર્ગદ્વારાભિરક્ષિણઃ ।
પૃષ્ટા આસનપાલાશ્ચ ન જાનીમેત્યથાઽબ્રુવન્ ॥ 5-120-21 (35867)
સર્વે તે હ્યાવૃતજ્ઞાના નાભ્યજાનન્ત તં નૃપમ્ ।
સ મુહૂર્તાદથ નૃપો હતૌજાશ્ચાભવત્તદા ॥ ॥ 5-120-22 (35868)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ વિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-120-1 સતુ રાજા આશ્રમપદમુપગમ્ય કર્તુકાભઃ અભૂદિતિ શેષઃ ॥ 5-120-2 પર્યધાવતાં વરાન્વેષણાયેત્યર્થઃ ॥ 5-120-5 વનં વનવાસમ્ ॥ 5-120-10 વ્યાઘ્રાણાં વિપ્રોષિતં પર્યટનં યેષુ ॥ 5-120-12 કાલધર્મણા મૃત્યુના ॥ 5-120-13 નાહુષઃ યયાતિઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 121
॥ શ્રીઃ ॥
5.121. અધ્યાયઃ 121
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
યયાતિંપ્રતિ ઇન્દ્રદૂતેન પતેત્યુક્તિઃ ॥ 1 ॥ યયાતેઃ સત્સુ પતેયમિતિ સ્વપ્રાર્થિતેન્દ્રવરેણ નૈમિષે યજતાં સ્વદૌહિત્રાણાં મધ્યે ભુવંપ્રતિ પતનમ્ ॥ 2 ॥ યયાતિના તૈઃ પ્રદિત્સિતસુકૃતફલપ્રતિગ્રહાનભિરોચનમ્ ॥ 3 ॥ તત્રાગતયા માધવ્યા તેષાં તદ્દૌહિત્રમામભિધાય યયાતયે તેભ્યઃ સુકૃતફલપ્રદાપનપૂર્વકં સ્વસુકૃતફલાર્ધદાનમ્ ॥ 4 ॥ ગાલવેન સ્વતપોષ્ટમાંશફલદાનમ્ ॥ 5 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-121-0 (35869)
નારદ ઉવાચ। 5-121-0x (3741)
અથ પ્રચલિતઃ સ્થાનાદાસનાચ્ચ પરિચ્યુતઃ।
કમ્પિતેનેવ મનસા ધર્ષિતઃ શેકવાહ્નિના ॥ 5-121-1 (35870)
મ્લાનસ્રગ્ભ્રષ્ટવિજ્ઞાનઃ પ્રભ્રષ્ટમુકુટાઙ્ગદઃ ।
વિઘૂર્ણન્સ્રસ્તસર્વાઙ્ગઃ પ્રભ્રષ્ટાભરણામ્બરઃ ॥ 5-121-2 (35871)
અદૃશ્યમાનસ્તાન્પશ્યન્નપશ્યંશ્ચ પુનઃ પુનઃ ।
શૂન્યઃ શૂન્યેન મનસા પ્રપતિષ્યન્મહીતલમ્ ॥ 5-121-3 (35872)
કિં મયા મનસા ધ્યાતમશુભં ધર્મદૂષણમ્ ।
યેનાહં ચલિતઃ સ્થાનાદિતિ રાજા વ્યચિન્તયત્ ॥ 5-121-4 (35873)
તે તુ તત્રૈવ રાજાનઃ સિદ્ધાશ્ચાપ્સરસસ્તથા ।
અપશ્યન્ત નિરાલમ્બં તં યયાતિં પરિચ્યુતમ્ ॥ 5-121-5 (35874)
અથૈત્ય પુરુષઃ કશ્ચિત્ક્ષીણપુણ્યનિપાતકઃ ।
યયાતિમબ્રવીદ્રાજન્દ્રેવરાજસ્ય શાસનાત્ ॥ 5-121-6 (35875)
અતીવ મદમત્તસ્ત્વં ન કંચિન્નાવમન્યસે ।
માનેન ભ્રષ્ટઃ સ્વર્ગસ્તે નાર્હસ્ત્વં પાર્થિવાત્મજ ॥ 5-121-7 (35876)
ન ચ પ્રજ્ઞાયસે ગચ્છ પતસ્વેતિ તમબ્રવીત્ ।
પતેયં સત્સ્વિતિ વચસ્ત્રિરુત્ત્કા નહુષાત્મજઃ ॥ 5-121-8 (35877)
પતિષ્યંન્તયામાસ ગતિં ગતિમતાં વરઃ।
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ નૈમિષે પાર્થિવર્ષભાન્ ॥ 5-121-9 (35878)
ચતુરોઽપશ્યત નૃપસ્તેષાં મધ્યે પપાત હ ।
પ્રતર્દનો વસુમનાઃ શિબિરૌશીનરોઽષ્ટકઃ ॥ 5-121-10 (35879)
વાજપેયેન યજ્ઞેન તર્પયન્તિ સુરેશ્વરમ્ ।
તેષામધ્વરજં ધૂમં સ્વર્ગદ્વારમુપસ્થિતમ્ ॥ 5-121-11 (35880)
યયાતિરુપજિઘ્રન્વૈ નિપપાત મહીં પ્રતિ ।
ભૂમૌ સ્વર્ગે ચ સંબદ્ધાં નદીં ધૂમમયીમિવ ।
ગઙ્ગાં ગામિવ ગચ્છન્તીમાલમ્બ્ય જગતીપતિઃ ॥ 5-121-12 (35881)
શ્રીમત્સ્વવભૃથાગ્ર્યેષુ ચતુર્ષુ પ્રતિબન્ધુષુ ।
મધ્યે નિપતિતો રાજા લોકપાલોપમેષુ સઃ ॥ 5-121-13 (35882)
ચતુર્ષુ હુતકલ્પેષુ રાજસિંહમહાગ્નિષુ ।
પપાત મધ્યે રાજર્ષિર્યયાતિઃ પુણ્યસઙ્ક્ષયે ॥ 5-121-14 (35883)
તમાહુઃ પાર્થિવાઃ સર્વે દીપ્યમાનમિવ શ્રિયા ।
કો ભવાન્કસ્ય વા બન્ધુર્દેશસ્ય નગરસ્ય વા ॥ 5-121-15 (35884)
યક્ષો વાઽપ્યથવા દેવો ગન્ધર્વો રાક્ષસોઽપિ વા ।
ન હિ માનુષરૂપોસિ કોવાર્થઃ કાઙ્ક્ષ્યતે ત્વયા ॥ 5-121-16 (35885)
યયાતિરુવાચ। 5-121-17x (3742)
યયાતિરસ્મિ રાજર્ષિઃ ક્ષીણપુણ્યશ્ચ્યુતો દિવઃ।
પતેયં સત્સ્વિતિ ધ્યાયન્ભવત્સુ પતિતસ્તતઃ ॥ 5-121-17 (35886)
રાજાન ઊચુઃ । 5-121-18x (3743)
સત્યમેતદ્ભવતુ તે કાઙ્ક્ષિતં પુરુષર્ષભ ।
સર્વેષાં નઃ ક્રતુફલં ધર્મશ્ચ પ્રતિગૃહ્યતામ્ ॥ 5-121-18 (35887)
યયાતિરુવાચ। 5-121-19x (3744)
નાહં પ્રતિગ્રહધનો બ્રાહ્મણઃ ક્ષત્રિયોઽહ્યહમ્।
ન ચ મે પ્રવણા બુદ્ધિઃ પરપુણ્યવિનાશને ॥ 5-121-19 (35888)
નારદ ઉવાચ। 5-121-20x (3745)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ મૃગચર્યાક્રમાગતામ્।
માધવીં પ્રેક્ષ્ય રાજાનસ્તેઽભિવાદ્યેદમબ્રુવન્ ॥ 5-121-20 (35889)
કિમાગમનકૃત્યં તે કિં કુર્મઃ શાસનં તવ।
આજ્ઞાપ્યા હિ વયં સર્વે તવ પુત્રાસ્તપોધને ॥ 5-121-21 (35890)
નારદ ઉવાચ। 5-121-22x (3746)
તેષાં તદ્ભાષિતં શ્રુત્વા માધવી પરયા મુદા।
પિતરં સમુપાગચ્છદ્યયાતિં સા વવન્દ ચ ॥ 5-121-22 (35891)
સ્પૃષ્ટ્વા મૂર્ધનિ તાન્પુત્રાંસ્તાપસી વાક્યમબ્રવીત્ ।
દૌહિત્રાસ્તવ રાજેન્દ્ર મમ પુત્રા ન તે પરાઃ ॥ 5-121-23 (35892)
ઇમે ત્વાં તારયિષ્યન્તિ દિષ્ટમેતત્પુરાતનમ્ ।
અહં તે દુહિતા રાજન્માધવી મૃગચારિણી ॥ 5-121-24 (35893)
મયાઽપ્યુપચિતો ધર્મસ્તતોઽર્ધં પ્રતિગૃહ્યતામ્ ।
યસ્માદ્રાજન્નરાઃ સર્વે અપત્યફલભાગિનઃ ॥ 5-121-25 (35894)
તસ્માદિચ્છન્તિ દૌહિત્રાન્યથા ત્વં વસુધાધિપ । 5-121-26 (35895)
નારદ ઉવાચ।
તતસ્તે પાર્થિવાઃ સર્વે શિરસા જનનીં તદા ॥ 5-121-26x (3747)
અભિવાદ્ય નમસ્કૃત્ય માતામહમથાબ્રુવન્ ।
ઉચ્ચૈરનુપમૈઃ સ્નિગ્ધૈઃ સ્વરૈરાપૂર્ય મેદિનીમ્ ।
માતામહં નૃપતયસ્તારયન્તો દિવશ્ચ્યુતમ્ । 5-121-27 (35896)
` રાજાન ઊચુઃ । 5-121-28x (3748)
રાજધર્મગુણોપેતાઃ સત્યધર્મગુણાન્વિતાઃ।
દૌહિત્રાસ્તે વયં રાજન્દિવમારોહ પાર્થિવ ॥ 5-121-28 (35897)
નારદ ઉવાચ।' 5-121-29x (3749)
અથાકસ્માદુપગતો ગાલવોઽપ્યાહ પાર્થિવમ્ ।
તપસો મેઽષ્ટભાગેન સ્વર્ગમારોહતાં ભવાન્ ॥ ॥ 5-121-29 (35898)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ એકવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-121-10 શિબિરૌશીનર ઇત્યેકઃ ॥ 5-121-13 પ્રતિબન્ધુષુ દૌહિત્રરૂપેષુ ॥ 5-121-15 બન્ધુઃ પાલયિતા ॥ 5-121-29 અષ્ટભાગેન અષ્ટમાંશેન ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 122
॥ શ્રીઃ ॥
5.122. અધ્યાયઃ 122
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સ્વદૌહિત્રાદિદત્તપુણ્યફલપ્રભાવેણ પુનર્યયાતેઃ સ્વર્ગગમનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-122-0 (35899)
નારદ ઉવાચ। 5-122-0x (3750)
પ્રત્યભિજ્ઞાતમાત્રોઽથ સદ્ભિસ્તૈર્નરપુઙ્ગવઃ।
સમારુરોહ નૃપતિરસ્પૃશન્વસુધાતલમ્ ।
યયાતિર્દિવ્યસંસ્થાનો બભૂવ વિગતજ્વરઃ ॥ 5-122-1 (35900)
દિવ્યમાલ્યામ્બરધરો દિવ્યાભરણભૂષિતઃ।
દિવ્યગન્ધગુણોપેતો ન પૃથ્વીમસ્પૃશત્પદા ॥ 5-122-2 (35901)
તતો વસુમનાઃ પૂર્વમુચ્ચૈરુચ્ચારયન્વચઃ ॥
ખ્યાતો દાનપતિર્લોકે વ્યાજહાર નૃપં તદા ॥ 5-122-3 (35902)
પ્રાપ્તવાનસ્મિ યલ્લોકે સર્વવર્ણેષ્વગર્હયા ।
તદપ્યથ ચ દાસ્યામિ તેન સંયુજ્યતાં ભવાન્ ॥ 5-122-4 (35903)
યત્ફલં દાનશીલસ્ય ક્ષમાશીલસ્ય યત્ફલમ્ ।
યચ્ચ મે ફલમાધાને તેન સંયુજ્યતાં ભવાન્ ॥ 5-122-5 (35904)
તતઃ પ્રતર્દનોઽપ્યાહ વાક્યં ક્ષત્રિયપુઙ્ગવઃ ।
યથા ધર્મરતિર્નિત્યં નિત્યં યુદ્ધપરાયણઃ ॥ 5-122-6 (35905)
પ્રાપ્તવાનસ્મિ યલ્લોકે ક્ષત્રવંશોદ્ભવં યશઃ ।
વીરશબ્દફલં ચૈવ તેન સંયુજ્યતાં ભવાન્ ।
યથા ધર્મે રતિર્નિત્યં તેન સત્યેન ખં વ્રજ ॥ 5-122-7 (35906)
શિબિરૌશીનરો ધીમાનુવાચ મધુરાં ગિરમ્।
યથા બાલેષુ નારીષુ વૈવાહ્યેષુ તથૈવ ચ ॥ 5-122-8 (35907)
સઙ્ગરેષુ નિપાતેષુ તથા તદ્વ્યસનેષુ ચ ।
અનૃતં નોક્તપૂર્વં મે તેન સત્યેન ખં વ્રજ ॥ 5-122-9 (35908)
યથા પ્રાણાંશ્ચ રાજ્યં ચ રાજન્કામસુખાનિ ચ।
ત્યજેયં ન પુનઃ સત્યં તેન સત્યેન ખં વ્રજ ॥ 5-122-10 (35909)
યથા સત્યેન મે ધર્મો યથા સત્યેન પાવકઃ ।
પ્રીતઃ શતક્રતુશ્ચૈવ તેન સત્યેન ખં વ્રજ ॥ 5-122-11 (35910)
અષ્ટકસ્ત્વથ રાજર્ષિઃ કૌશિકો માધવીસુતઃ।
અનેકશતયજ્વાનં નાહુષં પ્રાહ ધર્મવિત્ ॥ 5-122-12 (35911)
શતશઃ પુણ્ડરીકા મે ગોસવાશ્ચરિતાઃ પ્રભો ।
ક્રતવો વાજપેયાશ્ચ તેષાં ફલમવાપ્નુહિ ॥ 5-122-13 (35912)
ન મે રત્નાનિ ન ધનં ન તથાઽન્યે પરિચ્છદા ।
ક્રતુષ્વનુપયુક્તાનિ તેન સત્યેન ખં વ્રજ ॥ 5-122-14 (35913)
નારદ ઉવાચ। 5-122-15x (3751)
યથાયથા હિ જલ્પન્તિ દૌહિત્રાસ્તં નરાધિપમ્ ।
તથતથા વસુમતીં ત્યક્ત્વા રાજા દિવં યયૌ ॥ 5-122-15 (35914)
એવં સર્વે સમસ્તૈસ્તે રાજાનઃ સુકૃતૈસ્તદા ।
યયાતિં સ્વર્ગતો ભ્રષ્ટં તારયામાસુરઞ્જસા ॥ 5-122-16 (35915)
દૌહિત્રાઃ સ્વેન ધર્મેણ યજ્ઞદાનકૃતેન વૈ ।
ચતુર્ષુ રાજવંશેષુ સંભૂતાઃ કુલવર્ધનાઃ।
માતામહં મહાપ્રાજ્ઞં દિવમારોપયન્ત તે ॥ 5-122-17 (35916)
રાજાન ઊચુઃ । 5-122-18x (3752)
રાજધર્મગુણોપેતાઃ સર્વધર્મગુણાન્વિતાઃ ।
દૌહિત્રાસ્તે વયં રાજન્દિવમારોહ પાર્થિવ ॥ ॥ 5-122-18 (35917)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ દ્વાવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-122-1 પ્રત્યભિજ્ઞાતેતિ ॥ 5-122-5 આધાને અગ્ર્યાધાનોપલક્ષિતે શ્રૌતધર્મે ॥ 5-122-9 આપત્સુ સંકટેષુ । વ્યસનેષુ દ્યૂતાદિષુ । ખં સ્વર્ગમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 123
॥ શ્રીઃ ॥
5.123. અધ્યાયઃ 123
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સ્વર્ગે યયાતિપ્રશ્નાનુરોધેન પિતામહેન તત્પતનકારણકથનમ્ ॥ 1 ॥ નારદેન યયાત્યુપાખ્યાનોપસંહારપૂર્વકં દુર્યોધનંપ્રતિ ગાલવયયાતિદૃષ્ટાન્તપ્રદર્શનેન નિર્બન્ધાભિમાનત્યાગપૂર્વકં પાણ્ડવૈઃ સન્ધિકરણવિધાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-123-0 (35918)
નારદ ઉવાચ। 5-123-0x (3753)
સદ્ભિરારોપિતઃ સ્વર્ગં પાર્થિવૈર્ભૂરિદક્ષિણૈઃ ।
અભ્યનુજ્ઞાય દૌહિત્રાન્યયાતિર્દિવમાસ્થિતઃ ॥ 5-123-1 (35919)
અભિવૃષ્ટશ્ચ વર્ષેણ નાનાપુષ્પસુગન્ધિના।
પરિષ્વક્તશ્ચ પુણ્યેન વાયુના પુણ્યગન્ધિના ॥ 5-123-2 (35920)
અચલં સ્થાનમાસાદ્ય દૌહિત્રફલનિર્જિતમ્ ।
કર્મભિઃ સ્વૈરુપચિતો જજ્વાલ પરયા શ્રિયા ॥ 5-123-3 (35921)
ઉપગીતોપનૃત્તશ્ચ ગન્ધર્વાપ્સરસાં ગણૈઃ ।
પ્રીત્યા પ્રતિગૃહીતશ્ચ સ્વર્ગે દુન્દુભિનિઃસ્વનૈઃ ॥ 5-123-4 (35922)
અભિષ્ટુતશ્ચ વિવિધૈર્દેવરાજર્ષિચારણૈઃ ।
અર્ચિતશ્ચોત્તમાર્ઘેણ દૈવતૈરભિનન્દિતઃ ॥ 5-123-5 (35923)
પ્રાપ્તઃ સ્વર્ગફલં ચૈવ તમુવાચ પિતામહઃ ।
નિર્વૃતં શાન્તમનસં વચોભિસ્તર્પયન્નિવ ॥ 5-123-6 (35924)
ચતુષ્પાદસ્ત્વયા ધર્મશ્રિતો લોક્યેન કર્મણા ।
અક્ષયસ્તવ લોકોઽયં કીર્તિશ્ચૈવાક્ષયા દિવિ ॥ 5-123-7 (35925)
પુનસ્ત્વયૈવ રાજર્ષે સ્વકૃતેન વિઘાતિતમ્।
આવૃતં તમસા ચેતઃ સર્વેષાં સ્વર્ગવાસિનામ્ ॥ 5-123-8 (35926)
યેન ત્વાં નાભિજાનન્તિ તતોઽજ્ઞાતોસિ પાતિતઃ ।
પ્રીત્યૈવ ચાસિ દૌહિત્રૈસ્તારિતસ્ત્વમિહાગતઃ ॥ 5-123-9 (35927)
સ્થાનં ચ પ્રતિપન્નોઽસિ કર્મણા સ્વેન નિર્જિતમ્ ।
અચલં શાશ્વતં પુણ્યમુત્તમં ધ્રુવમવ્યયમ્ ॥ 5-123-10 (35928)
યયાતિરુવાચ। 5-123-11x (3754)
ભગવન્સંશયો મેઽસ્તિ કશ્ચિતં છેત્તુમર્હસિ ।
ન હ્યન્યમહમર્હામિ પ્રષ્ટું લોકપિતામહ ॥ 5-123-11 (35929)
બહુવર્ષસહસ્રાન્તં પ્રજાપાલનવર્ધિતમ્।
અનેકક્રતુદાનૌઘૈરાર્જિતં મે મહત્ફલમ્ ॥ 5-123-12 (35930)
કથં તદલ્પકાલેન ક્ષીણં યેનાસ્મિ પાતિતઃ ।
ભગવન્વેત્થ લોકાંશ્ચ શાશ્વતાન્મમ નિર્મિતાન્ ।
કથં નુ મમ તત્સર્વં વિપ્રનષ્ટં મહાદ્યુતે ॥ 5-123-13 (35931)
પિતામહ ઉવાચ। 5-123-14x (3755)
બહુવર્ષસહસ્રાન્તં પ્રજાપાલનવર્ધિતમ્।
અનેકક્રતુદાનૌઘૈર્યત્ત્વયોપાર્જિતં ફલમ્ ॥ 5-123-14 (35932)
તદનેનૈવ દોષેણ ક્ષીણં યેનાસિ પાતિતઃ।
અભિમાનેન રાજેન્દ્ર ધિક્કૃતઃ સ્વર્ગવાસિભિઃ ॥ 5-123-15 (35933)
નાયં માનેન રાજર્ષે ન બલેન ન હિંસયા।
ન શાઠ્યેન ન માયાભિર્લોકો ભવતિ શાશ્વતઃ ॥ 5-123-16 (35934)
નાવમાન્યાસ્ત્વયા રાજન્નધમોત્કૃષ્ટમધ્યમાઃ।
ન હિ માનપ્રદગ્ધાનાં કશ્ચિદસ્તિ શમઃ ક્વચિત્ ॥ 5-123-17 (35935)
પતનારોહણમિદં કથયિષ્યન્તિ યે નરાઃ ।
વિષમાણ્યપિ તે પ્રાપ્તાસ્તરિષ્યન્તિ ન સંશયઃ ॥ 5-123-18 (35936)
નારદ ઉવાચ। 5-123-19x (3756)
એષ દોષોઽભિમાનેન પુરા પ્રાપ્તો યયાતિના ।
નિર્બધ્નતાઽતિમાત્રં ચ ગાલવેન મહીપતે ॥ 5-123-19 (35937)
શ્રોતવ્યં હિતકામાનાં સુહૃદાં હિતમિચ્છતામ્।
ન કર્તવ્યો હિ નિર્બન્ધો નિર્બન્ધો હિ ક્ષયોદયઃ ॥ 5-123-20 (35938)
તસ્માત્ત્વમપિ ગાન્ધારે માનં ક્રોધં ચ વર્જય ।
સન્ધત્સ્વ પાણ્ડવૈર્વીર સંરમ્ભં ત્યજ પાર્થિવ ॥ 5-123-21 (35939)
સ ભવાન્સુહૃદાં પથ્યં વચો ગૃહ્ણાતુ માઽનૃતમ્ ।
સમર્થૈર્વિગ્રહં કૃત્વા વિષમસ્થો ભવિષ્યસિ ॥ 5-123-22 (35940)
દદાતિ યત્પાર્થિવ યત્કરતિ
યદ્વા તપસ્તપ્યતિ યઞ્જુહોતિ।
ન તસ્ય નાશોઽસ્તિ ન ચાપકર્ષો
નાન્યસ્તદશ્નાતિ સ એવ કર્તા ॥ 5-123-23 (35941)
ઇદં મહાખ્યાનમનુત્તમં હિતં
બહુશ્રુતાનાં ગતરોષરાગિણામ્।
સમીક્ષ્ય લોકે બહુધા પ્રધારિતં
ત્રિવર્ગદૃષ્ટિઃ પૃથિવીમુપાશ્નુતે ॥ 5-123-24 (35942)
` એતત્પુણ્યતમં રાજન્યયાતેશ્ચરિતં મહત્।
યચ્છ્રુત્વા શ્રાવયિત્વા ચ સ્વર્ગં યાન્તીહ માનવાઃ ॥' ॥ 5-123-25 (35943)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ત્રયોવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-123-8 સ્વકૃતેન સમ્યક્સંપાદિતેન કર્મણા। મયા સમોઽન્યો નાસ્તીતિ વાક્પ્રયોગેણ। તમસા ક્રોધેન ॥ 5-123-24 પ્રધારિતં નિશ્ચિતમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 124
॥ શ્રીઃ ॥
5.124. અધ્યાયઃ 124
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ શ્રીકૃષ્ણંપ્રતિ દુર્યોધનાનુનયપ્રાર્થન ॥ 1 ॥ શ્રીકૃષ્ણેન દુર્યોધનાનુનયઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-124-0 (35944)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-124-0x (3757)
ભગવન્નેવમેવૈતદ્યથા વદસિ નારદ।
ઇચ્છામિ ચાહમપ્યેવં ન ત્વીશો ભગવન્નહમ્ ॥ 5-124-1 (35945)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-124-2x (3758)
એવમુક્ત્વા તતઃ કૃષ્ણમભ્યભાષત કૌરવઃ ।
સ્વર્ગ્યં લોક્યં ચ મામાત્થ ધર્મ્યં ન્યાય્યં ચ કેશવ ॥ 5-124-2 (35946)
ન ત્વહં સ્વવશસ્તાત ક્રિયમાણં ન મે પ્રિયમ્ ।
`ન મંસ્યન્તે દુરાત્માનઃ પુત્રા મમ જનાર્દન ॥' 5-124-3 (35947)
અઙ્ગ દુર્યોધનં કૃષ્ણ મન્દં શાસ્ત્રાતિગં મમ।
અનુનેતું મહાબાહો યતસ્વ પુરુષોત્તમ ॥ 5-124-4 (35948)
ન શ્રૃણોતિ મહાબાહો વચનં સાધુ ભાષિતમ્ ।
ગાન્ધાર્યાશ્ચ હૃષીકેશ વિદુરસ્ય ચ ધીમતઃ ।
અન્યેષાં ચૈવ સુહૃદાં ભીષ્માદીનાં હિતૈષિણામ્ ॥ 5-124-5 (35949)
સ ત્વં પાપમતિં ક્રૂરં પાપચિત્તમચેતનમ્ ।
અનુશાધિ દુરાત્માનં સ્વયં દુર્યોધનં નૃપમ્ ॥ 5-124-6 (35950)
સુહૃત્કાર્યં તુ સુમહત્કૃતં તે સ્યાઞ્જનાર્દન ॥ 5-124-7 (35951)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-124-8x (3759)
તતોઽભ્યાવૃત્ય વાર્ષ્ણેયો દુર્યોધનમમર્ષણમ્ ।
અબ્રવીન્મધુરાં વાચં સર્વધર્માર્થતત્ત્વવિત્ ॥ 5-124-8 (35952)
દુર્યોધન નિબોધેદં મદ્વાક્યં કુરુસત્તમ।
શર્માર્થં તે વિશેષેણ સાનુબન્ધસ્ય ભારત ॥ 5-124-9 (35953)
મહાપ્રજ્ઞકુલે જાતઃ સાધ્વેતત્કર્તુમર્હસિ ।
શ્રુતવૃત્તોપસંપન્નઃ સર્વૈઃ સમુદિતો ગુણૈઃ ॥ 5-124-10 (35954)
દૌષ્કુલેયા દુરાત્માનો નૃશંસા નિરપત્રપાઃ ।
ત એતદીદૃશં કુર્યુર્યથા ત્વં તાત મન્યસે ॥ 5-124-11 (35955)
ધર્માર્થયુક્તા લોકેઽસ્મિન્પ્રવૃત્તિર્લક્ષ્યતે સતામ્।
અસતાં વિપરીતા તુ લક્ષ્યતે ભરતર્ષભ ।
વિપરીતા ત્વિયં વૃત્તિરસકૃલ્લક્ષ્યતે ત્વયિ ॥ 5-124-12 (35956)
અધર્મશ્ચાનુબન્ધોઽત્ર ઘોરઃ પ્રાણહરો મહાન્ ।
અનિષ્ટશ્ચાનિમિત્તશ્ચ ન ચ શક્યશ્ચ ભારત ॥ 5-124-13 (35957)
તમનર્થં પરિહરન્નાત્મશ્રેયઃ કરિષ્યસિ।
ભ્રાતૄણામથ ભૃત્યાનાં મિત્રાણાં ચ પરન્તપ ॥ 5-124-14 (35958)
અધર્મ્યાદયશસ્યાચ્ચ કર્મણસ્ત્વં પ્રમોક્ષ્યસે ॥ 5-124-15 (35959)
પ્રાજ્ઞૈઃ શૂરૈર્મહોત્સાહૈરાત્મવદ્ભિર્બહુશ્રુતૈઃ।
સન્ધત્સ્વ પુરુષવ્યાઘ્ર પાણ્ડવૈર્ભરતર્ષભ।
તદ્ધિતં ચ પ્રિયં ચૈવ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ધીમતઃ ॥ 5-124-16 (35960)
પિતામહસ્ય દ્રોણસ્ય વિદુરસ્ય મહામતેઃ ।
કૃપસ્ય સોમદત્તસ્ય બાહ્લીકસ્ય ચ ધીમતઃ ॥ 5-124-17 (35961)
અશ્વત્થામ્નો વિકર્ણસ્ય સઞ્જયસ્ય વિવિંશતેઃ।
જ્ઞાતીનાં ચૈવ ભૂયિષ્ઠં મિત્રાણાં ચ પરન્તપ ॥ 5-124-18 (35962)
શમે શર્મ ભવેત્તાત સર્વસ્ય જગતસ્તથા।
હ્રીમાનસિ કુલે જાતઃ શ્રુતવાનાનૃશંસ્યવાન્ ।
તિષ્ઠ તાત પિતુઃ શાસ્ત્રે માતુશ્ચ ભરતર્ષભ ॥ 5-124-19 (35963)
એતચ્છ્રેયો હિ મન્યન્તે પિતા યચ્છાસ્તિ ભારત ।
ઉક્તમાપદ્ગતઃ પૂર્વં પિતુઃ સ્મરસિ શાસનમ્ ॥ 5-124-20 (35964)
રોચતે તે પિતુસ્તાત પાણ્ડવૈઃ સહ સઙ્ગમઃ।
સામાત્યસ્ય કુરુશ્રેષ્ઠ તત્તુભ્યાં તાત રોચતામ્ ॥ 5-124-21 (35965)
શ્રુત્વા યઃ સુહૃદાં શાસ્ત્રં મર્ત્યો ન પ્રતિપદ્યતે ।
વિપાકાન્તે દહત્યેનં કિંપાકમિવ ભક્ષિતમ્ ॥ 5-124-22 (35966)
યસ્તુ નિઃશ્રેયસં વાક્યં મોહાન્ન પ્રતિપદ્યતે।
સ દીર્ઘસૂત્રો હીનાર્થઃ પશ્ચાત્તાપેન યુજ્યતે ॥ 5-124-23 (35967)
યસ્તુ ન્નિઃશ્રેયસં શ્રુત્વા પ્રાક્તદેવાભિપદ્યતે।
આત્મનો મતમુત્સૃજ્ય સ લોકે સુખમેધતે ॥ 5-124-24 (35968)
યોઽર્થકામસ્ય વચનં પ્રાતિકૂલ્યાન્ન મૃષ્યતે।
શૃણોતિ પ્રતિકૂલાનિ દ્વિષતાં વશમેતિ સઃ ॥ 5-124-25 (35969)
સતાં મતમતિક્રમ્ય યોઽસતાં વર્તતે મતે।
શોચન્તે વ્યસને તસ્ય સુહૃદો નચિરાદિવ ॥ 5-124-26 (35970)
મુખ્યાનમાત્યાનુત્સૃજ્ય યો નિહીનાન્નિષેવતે ।
સ ઘોરામાપદં પ્રાપ્ય નોત્તારમધિગચ્છતિ ॥ 5-124-27 (35971)
યોઽસત્સેવી વૃથાચારો ન શ્રોતા સુહૃદાં સતામ્।
પરાન્વૃણીતિ સ્વાન્દ્વેષ્ટિ તં ગૌસ્ત્યજતિ ભારત ॥ 5-124-28 (35972)
તત્વં વિરુદ્ધા તૈર્વીરૈસ્યેતત્રાણમિચ્છસિ ।
અશિષ્ટેભ્યોઽસમર્થેભ્યો મૂઢેભ્યો ભરતર્ષભ ॥ 5-124-29 (35973)
કો હિ શક્રસમાઞ્જ્ઞાતીનતિક્રમ્ય મહારથાન્ ।
અન્યેભ્યસ્ત્રાણમાશંસેત્ત્વદન્યો ભુવિ માનવઃ ॥ 5-124-30 (35974)
જન્મપ્રભૃતિ કૌન્તેયા નિત્યં વિનિકૃતાસ્ત્વયા ।
ન ચ તે જાતુ કુપ્યન્તિ ધર્માત્માનો હિ પાણ્ડવાઃ ॥ 5-124-31 (35975)
મિથ્યોપચરિતાસ્તાત જન્મપ્રભૃતિ બાન્ધવાઃ ।
ત્વયિ સમ્યઙ્ભહાબાહો પ્રતિપન્ના યશસ્વિનઃ ॥ 5-124-32 (35976)
ત્વયાઽપિ પ્રતિપત્તવ્યં તથૈવ ભરતર્ષભ ।
સ્વેષુ બન્ધુષુ મુખ્યેષુ મા મન્યુવશમન્વગાઃ ॥ 5-124-33 (35977)
ત્રિવર્ગયુક્તઃ પ્રાજ્ઞાનામારમ્ભો ભરતર્ષભ ।
ધર્માર્થાવનુરુદ્ધ્યન્તે ત્રિવર્ગાસંભવે નરાઃ ॥ 5-124-34 (35978)
પૃથક્વ વિનિવિષ્ટાનાં ધર્મં ધીરોઽનુરુધ્યતે।
મધ્યમોઽર્થં કલિં બાલઃ કામમેવાનુરુદ્ધ્યતે ॥ 5-124-35 (35979)
ઇન્દ્રિયૈઃ પ્રાકૃતો લોભાદ્ધર્મં વિપ્રજહાતિ યઃ ।
કામાર્થાવનુપાયેન લિપ્સમાનો વિનશ્યતિ ॥ 5-124-36 (35980)
કામાર્થૌ લિપ્સમાનસ્તુ ધર્મમેવાદિતશ્ચરેત્।
ન હિ ધર્માદપૈત્યર્થઃ કામો વાઽપિ કદાચન ॥ 5-124-37 (35981)
ઉપાયં ધર્મમેવાહુસ્ત્રિવર્ગસ્ય વિશાંપતે ।
લિપ્સમાનો હિ તેનાશુ કક્ષેઽગ્નિરિવ વર્ધતે ॥ 5-124-38 (35982)
સ ત્વં તાતાનુપાયેન લિપ્સસે ભરતર્ષભ ।
આધિરાજ્યં મહદ્દીપ્તં પ્રથિતં સર્વરાજસુ ॥ 5-124-39 (35983)
આત્માનં તક્ષતિ હ્યેષ વનં પરશુના યથા।
યઃ સમ્યગ્વર્તમાનેષુ મિથ્યા રાજન્પ્રવર્તતે ।
ન તસ્ય હિ મતિં છિન્દ્યાદ્યસ્ય નેચ્છેત્પરાભવમ્ ॥ 5-124-40 (35984)
અવિચ્છિન્નમતેરસ્ય કલ્યાણે ધીયતે મતિઃ।
આત્મવાન્નાવમન્યેત ત્રિષુ લોકેષુ ભારત ॥ 5-124-41 (35985)
અપ્યન્યં પ્રાકૃતં કઞ્ચિત્કિમુ તાન્પાણ્ડવર્ષભાન્।
અમર્ષવશમાપન્નો ન કિંચિદ્બુદ્વ્યતે જનઃ ॥ 5-124-42 (35986)
છિદ્યતે હ્યાતતં સર્વં પ્રમાણં પશ્ય ભારત ।
શ્રેયસ્તે દુર્જનાત્તાત પાણ્ડવૈઃ સહ સઙ્ગતમ્ ॥ 5-124-43 (35987)
તૈર્હિ સંપ્રીપમાણસ્ત્વં સર્વાન્કામાનવાપ્સ્યસિ।
પાણ્ડવૈર્નિર્મિતાં ભૂમિં ભુઞ્જાનો રાજસત્તમ ॥ 5-124-44 (35988)
પાણ્ડવાન્પૃષ્ઠતઃ કૃત્વા ત્રાણમાશસસઽન્વતઃ ।
દુઃશાસને દુર્વિષહે કર્ણે ચાપિ સસૌબલે ॥ 5-124-45 (35989)
એતેષ્વૈશ્વર્યમાધાય ભૂતિમિચ્છસિ ભારત ।
ન ચૈતે તવ પર્યાપ્તા જ્ઞાને ધર્માર્થયોસ્તથા ॥ 5-124-46 (35990)
વિક્રમે ચાપ્યપર્યાપ્તઃ પાણ્ડવાન્પ્રતિ ભારત।
ન હીમે સર્વરાજાનઃ પર્યાપ્તાઃ સહિતાસ્ત્વયા ॥ 5-124-47 (35991)
ક્રુદ્ધસ્ય ભીમસેનસ્ય પ્રેક્ષિતું મુખમાહવે।
ઇદં સનિહિતં તાત સમગ્રં પાર્થિવં બલમ્ ॥ 5-124-48 (35992)
અયં ભીષ્મસ્તથા દ્રોણઃ કર્ણશ્ચાયં તથા કૃપઃ ।
ભૂરિશ્રવાઃ સૌમદત્તિરશ્વત્થામા જયદ્રથઃ ॥ 5-124-49 (35993)
અશક્તાઃ સર્વ એવૈતે પ્રતિયોદ્ધું ધનઞ્જયમ્ ।
અજેયો હ્યર્જુનઃ સઙ્ખ્યે સર્વૈરપિ સુરાસુરૈઃ ।
માનુષૈરપિ ગન્ધર્વૈર્મા યુદ્ધે ચેત આધિથાઃ ॥ 5-124-50 (35994)
દૃશ્યતાં વા પુમાન્કશ્ચિત્સમગ્રે પાર્થિવે બલે।
યોઽર્જુનં સમરે પ્રાપ્ય સ્વસ્તિમાનાવ્રજેદ્ગૃહાન્ ॥ 5-124-51 (35995)
કિં તે જનક્ષયેણેહ કૃતેન ભરતર્ષભ ।
યસ્મિઞ્ચિતે જિતં તે સ્યાત્પુમાનેકઃ સ દૃશ્યતાં ॥ 5-124-52 (35996)
યઃ સદેવાન્સગન્ધર્વાન્સયક્ષાસુરપન્નગાન્ ।
અજયત્ખાણ્ડવપ્રસ્થે કસ્તં યુદ્ધેય માનવઃ ॥ 5-124-53 (35997)
તથા વિરાટનગરે શ્રૂયતે મહદદ્ભુતમ્।
એકસ્ય ચ બહૂનાં ચ પર્યાપ્તં તન્નિદર્શનમ્ ॥ 5-124-54 (35998)
યુદ્ધે યેન મહાદેવઃ સાક્ષાત્સન્તોષિતઃ શિવઃ ।
તમજેયમનાધૃષ્યં વિજેતું જિષ્ણુમચ્યુતમ્ ।
આશંસસીહ સમરે વીરમર્જુનમૂર્જિતમ્ ॥ 5-124-55 (35999)
મદ્દ્વિતીયં પુનઃ પાર્થં કઃ પ્રાર્થયિતુમર્હતિ ।
યુદ્ધે પ્રતીપમાયાન્તમપિ સાક્ષાત્પુરન્દરઃ ॥ 5-124-56 (36000)
બાહુભ્યામુદ્વહેદ્ભૂમિં દહેત્ક્રુદ્ધ ઇમાઃ પ્રજાઃ ।
પાતયેત્રિદિવાદ્દેવાન્યોઽર્જુનં સમરે જયેત્ ॥ 5-124-57 (36001)
પશ્ય પુત્રાંસ્તથા ભ્રાતૄઞ્જ્ઞાતીન્સંબન્ધિનસ્તથા।
ત્વત્કૃતે ન વિનશ્યેયુરિમે ભરતસત્તમાઃ ॥ 5-124-58 (36002)
અસ્તુ શેષં કૌરવાણાં મા પરાભૂદિદં કુલમ્ ।
કુલઘ્ન ઇતિ નોચ્યેથા નષ્ટકીર્તિર્નરાધિપ ॥ 5-124-59 (36003)
ત્વામેવ સ્થાપયિષ્યન્તિ યૌવરાજ્યે મહારથાઃ ।
મહારાજ્યેઽપિ પિતરં ધૃતરાષ્ટ્રં જનેશ્વરમ્ ॥ 5-124-60 (36004)
મા તાત શ્રિયમાયાન્તીમવમંસ્થાઃ સમુદ્યતામ્ ।
અર્ધં પ્રદાય પાર્થેભ્યો મહતીં શ્રિયમાપ્નુહિ ॥ 5-124-61 (36005)
પાણ્ડવૈઃ સંશમં કૃત્વા કૃત્વા ચ સુહૃદાં વચઃ ।
સંપ્રીયમાણો મિત્રૈશ્ચ ચિરં ભદ્રાણ્યવાપ્સ્યસિ ॥ ॥ 5-124-62 (36006)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ચતુર્વિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-124-19 શાસ્ત્રે શાસને ॥ 5-124-22 કિંપાકં મહાકાલફલમ્ ॥ 5-124-24 નિઃશ્રેયસં કલ્યાણમ્ ॥ 5-124-28 ગૌઃ ભૂમિઃ ॥ 5-124-32 ઉપચરિતાઃ પ્રચારિતાઃ ॥ 5-124-35 અર્થં કલિ કલહહેતમ ॥ 5-124-36 અનુપાયન હીનોપાયેન ॥ 5-124-44 નિર્મિતાં વશીકરણેનોત્પાદિતામ્ ॥ 5-124-52 યસ્મિન્નર્જુને જિતે સતિ તે તવ જિતં જયઃ સ્યાત્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 125
॥ શ્રીઃ ॥
5.125. અધ્યાયઃ 125
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીષ્મદ્રોણાભ્યાં દુર્યોધનંપ્રતિ શ્રીકૃષ્ણવચનાદરણવિધાનમ્ ॥ 1 ॥ તથા ધૃતરાષ્ટ્રેણાપિ દુર્યોધનંપ્રતિ શ્રીકૃષ્ણવાક્યપ્રત્યાખ્યાને અનર્થપ્રાપ્તિકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-125-0 (36007)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-125-0x (3760)
તતઃ શાન્તનવો ભીષ્મો દુર્યોધનમમર્ષણમ્ ।
કેશવસ્ય વચઃ શ્રુત્વા પ્રોવાચ ભરતર્ષભ ॥ 5-125-1 (36008)
કૃષ્ણેન વાક્યમુક્તોઽસિ સૃહૃદાં શમમિચ્છતા ।
અન્વપદ્યસ્વ તત્તાત મા મન્યુવશમન્વગાઃ । 5-125-2 (36009)
અકૃત્વા વચનં તાત કેશવસ્ય મહાત્મનઃ ।
શ્રેયો ન જાતુ ન સુખં ન કલ્યાણમવાપ્સ્યસિ ॥ 5-125-3 (36010)
ધર્મ્યમર્થ્યં મહાબાહુરાહ ત્વાં તાત કેશવઃ ।
તદર્થમભિપદ્યસ્વ મા રાજન્નીનશઃ પ્રજાઃ ॥ 5-125-4 (36011)
જ્વલિતાં ત્વમિમાં લક્ષ્મીં ભારતીં સર્વરાજસુ ।
જીવતો ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય દૌરાત્મ્યાદ્ભંશયિષ્યસિ ॥ 5-125-5 (36012)
આત્માનં ચ સહામાત્યં સપુત્રભ્રાતૃબાન્ધવમ્ ।
અહમિત્યનયા બુદ્ધ્યા જીવિતાદ્ધંશયિષ્યતસિ ॥ 5-125-6 (36013)
અતિક્રામન્કેશવસ્ય તથ્યં વચનમર્થવત્।
પિતુશ્ચ ભારતશ્રેષ્ઠ વિદુરસ્ય ચ ધીમતઃ ॥ 5-125-7 (36014)
મા કુલઘ્નઃ કુપુરુષો દુર્મતિઃ કાપથં ગમઃ।
માતરં પિતરં ચૈવ મા મઞ્જીઃ શોકસાગરે ॥ 5-125-8 (36015)
અથ દ્રોણોઽબ્રવીત્તત્ર દુર્યોધનમિદં વચઃ।
અમર્ષવશમાપન્નં નિઃશ્વસન્તં પુનઃપુનઃ ॥ 5-125-9 (36016)
ધર્માર્થયુક્તં વચનમાહ ત્વાં તાત કેશવઃ ।
તથા ભીષ્મઃ શાન્તનવસ્તઞ્જુષસ્વ નરાધિપ ॥ 5-125-10 (36017)
પ્રાજ્ઞૌ મેધાવિનૌ દાન્તાવર્થકામૌ બહુશ્રુતૌ ।
આહતુસ્ત્વાં હિતં વાક્યં તઞ્જુષસ્વ નરાધિપ ॥ 5-125-11 (36018)
અનુતિષ્ઠ મહાપ્રાજ્ઞ કૃષ્ણભીષ્મૌ યદૂચતુઃ ।
માધવં બુદ્ધિમોહેન માઽવમંસ્થાઃ પરન્તપ ॥ 5-125-12 (36019)
યે ત્વાં પ્રોત્સાહયન્ત્યેતે નૈતે કૃત્યાય કર્હિચિત્ ।
વૈરં પરેષાં ગ્રીવાયાં પ્રતિમોક્ષ્યન્તિ સંયુગે ॥ 5-125-13 (36020)
મા જીઘનઃ પ્રજાઃ સર્વાઃ પુત્રાન્ભ્રાતૄંસ્તથૈવ ચ ।
વાસુદેવાર્જુનૌ યત્ર વિદ્ધ્યજેયાનલં હિ તાન્ ॥ 5-125-14 (36021)
એતચ્ચૈવ મતં સત્યં સુહૃદોઃ કૃષ્ણભીષ્મયોઃ।
યદિ નાદાસ્યસે તાત પશ્ચાત્તપ્સ્યસિ ભારત ॥ 5-125-15 (36022)
યથોક્તં જામદગ્ન્યેન ભૂયાનેષ તતોઽર્જુનઃ।
કૃષ્ણો હિ દેવકીપુત્રો દેવૈરપિ સુદુઃસહઃ ।
કિં તે સુખપ્રિયેણેહ પ્રોક્તેન ભરતર્ષભ ॥ 5-125-16 (36023)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં યથેચ્છસિ તથા કુરુ।
ન હિ ત્વામુત્સહે વક્તું ભૂયો ભરતસત્તમ ॥ 5-125-17 (36024)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-125-18x (3761)
તસ્મિન્વાક્યાન્તરે વાક્યં ક્ષત્તાઽપિ વિદુરોઽબ્રવીત્।
દુર્યોધનમભિપ્રેક્ષ્ય ધાર્તરાષ્ટ્રમમર્ષણમ્ ॥ 5-125-18 (36025)
દુર્યોધન ન શોચામિ ત્વામહં ભરતર્ષભ ।
ઇમો તુ વૃદ્ધૌ શોચામિ ગાન્ધારીં પિતરં ચ તે ॥ 5-125-19 (36026)
યાવનાથૌ ચરિષ્યેતે ત્વયા નાથેન દુર્હૃદા।
હતમિત્રૌ હતામાત્યૌ લૂનપક્ષાવિવાણ્ડજૌ ॥ 5-125-20 (36027)
ભિક્ષુકૌ વિચરિષ્યેતે શોચન્તૌ પૃથિવીમિમામ્।
કુલઘ્નમીદૃશં પાપં જનયિત્વા કુપૂરુષમ્ ॥ 5-125-21 (36028)
અથ દુર્યોધં રાજા ધૃતરાષ્ટ્રોઽભ્યભાષત।
આસીનં ભ્રાતૃભિઃ સાર્ધં રાજભિઃ પરિવારિતમ્ ॥ 5-125-22 (36029)
દુર્યોધન નિબોધેદં શૌરિણોક્તં મહાત્મના ।
આદત્સ્વ શિવમત્યન્તં યોગક્ષેમવદવ્યયમ્ ॥ 5-125-23 (36030)
અનેન હિ સહાયેન કૃષ્ણેનાક્લિષ્ટકર્મણા ।
ઇષ્ટાન્સર્વાનભિપ્રાયાન્પ્રાપ્સ્યામઃ સર્વરાજસુ ॥ 5-125-24 (36031)
સુસંહતઃ કેશવેન તાત ગચ્છ યુધિષ્ઠિરમ્ ।
ચર સ્વસ્ત્યયનં કૃત્સ્નં ભરતાનામનામયમ્ ॥ 5-125-25 (36032)
વાસુદેવેન તીર્થેન તાત ગચ્છસ્વ સંશમમ્ ।
કાલપ્રાપ્તમિદં મન્યે મા ત્વં દુર્યોધનાતિગાઃ ॥ 5-125-26 (36033)
શમં ચેદ્યાચમાનં ત્વં પ્રત્યાખ્યાસ્યસિ કેશવમ્ ।
ત્વદર્થમભિજલ્પન્તં ન તવાસ્ત્યપરાભવઃ ॥ ॥ 5-125-27 (36034)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવાદ્યનપર્વણિ પઞ્ચવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-125-25 સુસંહતઃ સુષ્ઠ્રુ એકીભૂતઃ ॥ 5-125-26 તીર્થેન ઉપાયેન ॥ 5-125-27 અપરાભવો જયઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 126
॥ શ્રીઃ ॥
5.126. અધ્યાયઃ 126
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
પુનર્ભીષ્મદ્રોણાભ્યાં દુર્યોધનંપ્રતિ પરેષાં યુદ્ધસંનાહાત્પૂર્વમેવ તૈઃસહ શમવિધાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-126-0 (36035)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-126-0x (3762)
ધૃતરાષ્ટ્રવચઃ શ્રુત્વા ભીષ્મદ્રોણૌ સમવ્યથૌ।
દુર્યોધનમિદં વાક્યમૂચતુઃ શાસનાતિગમ્ ॥ 5-126-1 (36036)
યાવત્કૃષ્ણાવસન્નદ્ધૌ યાવત્તિષ્ઠતિ ગાણ્ડિવમ્ ।
યાવદ્ધૌમ્યો ન મેધાગ્નૌ જુહોતીહ દ્વિષદ્બલમ્ ॥ 5-126-2 (36037)
યાવન્ન પ્રેક્ષતે ક્રૂદ્ધઃ સેનાં તવ યુધિષ્ઠિરઃ।
હ્રીનિષેવો મહેષ્વાસસ્તાવચ્છામ્યતુ વૈશસમ્ ॥ 5-126-3 (36038)
યાવન્ન દૃશ્યતે પાર્થઃ સ્વેઽપ્યનીકે વ્યવસ્થિતઃ।
ભીમસેનો મહેષ્વાસસ્તાવચ્છામ્યતુ વૈશસમ્ ॥ 5-126-4 (36039)
યાવન્ન ચરતે માર્ગાન્પૃતનામભિધર્ષયન્ ।
ભીમસેનો ગદાપાણિસ્તાવત્સંશામ્ય પાણ્ડવૈઃ ॥ 5-126-5 (36040)
યાવન્ન શાતયત્યાજૌ શિરાંસિ ગજયોધિનામ્ ।
ગદયા વીરઘાતિન્યા ફલાનીવ વનસ્પતેઃ ।
કાલેન પરિપક્વાનિ તાવચ્છામ્યતુ વૈશસમ્ ॥ 5-126-6 (36041)
નકુલઃ સહદેવશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ ॥
વિરાટશ્ચ શિખણ્ડી ચ શૈશુપાલિશ્ચ દંશિતાઃ ॥ 5-126-7 (36042)
યાવન્ન પ્રવિશન્ત્યેતે નક્રા ઇવ મહાર્ણવમ્ ।
કૃતાસ્ત્રાઃ ક્ષિપ્રમસ્યન્તસ્તાવચ્છામ્યતુ વૈશસમ્ ॥ 5-126-8 (36043)
યાવન્ન સુકુમારેષુ શરીરેષુ મહીક્ષિતામ્।
ગાર્ધ્રપત્રાઃ પતન્ત્યુગ્રાસ્તાવચ્છામ્યતુ વૈશસમ્ ॥ 5-126-9 (36044)
ચન્દનાગુરુદિગ્ધેષુ હારનિષ્કધરેષુ ચ ।
નોરસ્સુ યાવદ્યોધાનાં મહેષ્વાસૈર્મહેષવઃ ॥ 5-126-10 (36045)
કૃતસ્ત્રૈઃ ક્ષિપ્રમસ્યદ્ભિર્દૂરપાતિભિરાયસાઃ ।
અભિલક્ષ્યૈર્નિપાત્યન્તે તાવચ્છામ્યતુ વૈશસમ્ ॥ 5-126-11 (36046)
અભિવાદયમાનં ત્વાં શિરસા રાજકુઞ્જરઃ ।
પાણિભ્યાં પ્રતિગૃહ્ણાતુ ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 5-126-12 (36047)
ધ્વજાઙ્કુશપતાકાઙ્કં દક્ષિણં તે સુદક્ષિણઃ ।
સ્કન્ધે નિક્ષિપતાં બહું શાન્તયે ભરતર્ષભ ॥ 5-126-13 (36048)
રત્નૌષધિસમેતેન રત્નાઙ્ગુલિતલેન ચ।
ઉપવિષ્ટસ્ય પૃષ્ઠં તે પાણિના પરિમાર્જતુ ॥ 5-126-14 (36049)
શાલસ્કન્ધો મહાબહુસ્ત્વાં સ્વજાનો વૃકોદરઃ । 5-126-15bસામ્નાઽભિવદતાં ચાપિ શાન્તયે ભરતર્ષભ ॥ 5-126-15 (36050)
અર્જુનેન યમાભ્યાં ચ ત્રિભિસ્તૈરભિવાદિતઃ।
મૂર્ધ્નિ તાન્સમુપાઘ્રાય પ્રેમ્ણાઽભિવદ પાર્થિવ ॥ 5-126-16 (36051)
દૃષ્ટ્વા ત્વાં પાણ્ડવૈર્વીરૈર્ભ્રાતૃભિઃ સહ સંગતમ્ ।
યાવદાનન્દજાશ્રૂણિ પ્રન્મુઞ્ચન્તુ નરાધિપાઃ ॥ 5-126-17 (36052)
ઘુષ્યતાં રાજધાનીષુ સર્વસંપન્મહીક્ષિતામ્ ।
પૃથિવી ભ્રાતૃભાવેન ભુજ્યતાં વિજ્વરો ભવ ॥ ॥ 5-126-18 (36053)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ષડ્વિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-126-2 મેધાગ્નૌ સંગ્રામાગ્નૌ । મેઘો યજ્ઞઃ ॥ 5-126-3 વૈશસં વૈરમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 127
॥ શ્રીઃ ॥
5.127. અધ્યાયઃ 127
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન શ્રીકૃષ્ણંપ્રતિ સ્વસ્મિન્નપરાધલેશોઽપિ નાસ્તીતિ કથનમ્ ॥ 1 ॥ ભીષ્માદિરક્ષિતસ્ય સ્વસ્યાજય્યત્વકથનપૂર્વકં યુદ્ધે નિધનસંભવેઽપિ પાણ્ડવેભ્યઃ સૂચ્યગ્રપરિમિતભૂમેરપ્યપ્રદાનવચનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-127-0 (36054)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-127-0x (3763)
શ્રુત્વા દુર્યોધનો વાક્યમપ્રિયં કુરુસંસદિ।
પ્રત્યુવાચ મહાબાહું વાસુદેવં યશસ્વિનમ્ ॥ 5-127-1 (36055)
પ્રસમીક્ષ્ય ભવાનેતદ્વક્તુમર્હતિ કેશવ।
મામેવ હિ વિશેષેણ વિભાષ્ય પરિગર્હસે ॥ 5-127-2 (36056)
ભક્તિવાદેન પાર્થાનામકસ્માન્મધુસૂદન।
ભવાન્ગર્હયતિ નિત્યં કિં સમીક્ષ્ય બલાબલમ્ ॥ 5-127-3 (36057)
ભવાન્ક્ષત્તા ચ રાજા વાઽપ્યાચાર્યો વા પિતામહઃ ।
મામેવ પરિગર્હન્તે નાન્યં કંચન પાણ્ડવમ્ ॥ 5-127-4 (36058)
ન ચાહં લક્ષયે કંચિદ્વ્યભિચારમિહાત્મનઃ ।
અથ સર્વે ભવન્તો માં વિદ્વિષન્તિ સરાજકાઃ ॥ 5-127-5 (36059)
ન ચાહં કંચિદત્યર્થમપરાધમરિન્દમ ।
વિચિન્તયન્પ્રપશ્યામિ સુસૂક્ષ્મમપિ કેશવ ॥ 5-127-6 (36060)
પ્રિયાભ્યુપગતે દ્યૂતે પાણ્ડવા મધૂસૂદન।
જિતાઃ શકુનિના રાજ્યં તત્ર કિં મમ દુષ્કૃતમ્ ॥ 5-127-7 (36061)
યત્પુનર્દ્રવિણં કિંચિત્તત્રાજીયન્ત પાણ્ડવાઃ ।
તેભ્ય એવાભ્યનુજ્ઞાતં તત્તદ મધુસૂદન ॥ 5-127-8 (36062)
અપરાધો ન ચાસ્માકં યત્તે હ્યક્ષૈઃ પરાજિતાઃ।
અજેયા જયતાં શ્રેષ્ઠ પાર્થાઃ પ્રવ્રાજિતા વનમ્ ॥ 5-127-9 (36063)
કેન વાઽપ્યપવાદેન વિરુદ્ધ્યન્ત્યરિભિઃ સહ।
અશક્તાઃ પાણ્ડવાઃ કૃષ્ણ પ્રહૃષ્ટાઃ પ્રત્યમિત્રવત્ ॥ 5-127-10 (36064)
કિમસ્માભિઃ કૃતં તેષાં કસ્મિન્વા પુનરાગસિ।
ધાર્તરાષ્ટ્રાઞ્જિઘાંસન્તિ પાણ્ડવાઃ સૃઞ્જયૈઃ સહ ॥ 5-127-11 (36065)
ન ચાપિ વયમુગ્રેણ કર્મણા વચનેન વા।
પ્રભ્રષ્ટાઃ પ્રણમામેહ ભયાદપિ શતક્રતુમ્ ॥ 5-127-12 (36066)
ન ચ તં કૃષ્ણ પશ્યામિ ક્ષત્રધર્મમનુષ્ઠિતમ્ ।
ઉત્સહેત યુધા જેતું યો નઃ શત્રુનિબર્હણ ॥ 5-127-13 (36067)
ન હિ ભીષ્મકૃપદ્રોણાઃ સકર્ણા મધુસૂદન।
દેવૈરપિ યુધા જેતું શક્યાઃ કિમુત પાણ્ડવૈઃ ॥ 5-127-14 (36068)
સ્વધર્મમનુપશ્યન્તો યદિ માધવ સંયુગે।
અસ્ત્રેણ નિધનં કાલે પ્રાપ્સ્યામઃ સ્વર્ગ્યમેવ તત્ ॥ 5-127-15 (36069)
મુખ્યશ્ચૈવૈષ નો ધર્મઃ ક્ષત્રિયાણાં જનાર્દન ।
યચ્છયીમહિ સઙ્ગ્રામે શરતલ્પગતા વયમ્ ॥ 5-127-16 (36070)
તે વયં વીરશયનં પ્રાપ્સ્યામો યદિ સંયુગે।
અપ્રણમ્યૈવ શત્રૂણાં ન નસ્તપ્સ્યન્તિ માધવ ॥ 5-127-17 (36071)
કશ્ચ જાતુ કુલે જાતઃ ક્ષત્રધર્મેણ વર્તયન્ ।
ભયાદ્વૃત્તિં સમીક્ષ્યૈવં પ્રણમેદિહ કર્હિચિત્ ॥ 5-127-18 (36072)
ઉદ્યચ્છેદેવ ન નમેદુદ્યમો હ્યેવ પૌરુષમ્ ।
અપ્યપર્વણિ ભજ્યેત ન નમેદિહ કર્હિચિત્ ॥ 5-127-19 (36073)
ઇતિ માતઙ્ગવચનં પરિપ્સન્તિ હિતેપ્સવઃ ।
ધર્માય ચૈવ પ્રણમેદ્બ્રાહ્મણેભ્યશ્ચ મદ્વિધઃ॥ 5-127-20 (36074)
અચિન્તયન્કંચિદન્યં યાવજ્જીવં તથા ચરેત્।
એષ ધર્મઃ ક્ષત્રિયાણાં મતમેતચ્ચ મે સદા ॥ 5-127-21 (36075)
રાજ્યાંશશ્ચાભ્યનુજ્ઞાતો યો મે પિત્રા પુરાઽભવત્।
ન સ લભ્યઃ પુનર્જાતુ મયિ જીવતિ કેશવ ॥ 5-127-22 (36076)
યાવચ્ચ રાજા ધ્રિયતે ધૃતરાષ્ટ્રો જનાર્દન ।
ન્યસ્તશસ્ત્રા વયં તે વાઽપ્યુપજીવામ માધવ ।
અપ્રદેયં પુરા દત્તં રાજ્યં પરવતો મમ ॥ 5-127-23 (36077)
અજ્ઞાનાદ્વા ભયાદ્વાઽપિ મયિ બાલે જનાર્દન ।
ન તદદ્ય પુનર્લભ્યં પાણ્ડવૈર્વૃષ્ણિનન્દન ॥ 5-127-24 (36078)
ધ્રિયમાણે મહાબાહૌ મયિ સંપ્રતિ કેશવ ।
યાવદ્ધિ તીક્ષ્ણયા સૂચ્યા વિદ્ધ્યેદગ્રેણ કેશવ ।
તાવદપ્યપરિત્યાજ્યં ભૂમેર્નઃ પાણ્ડવાન્પ્રતિ ॥ ॥ 5-127-25 (36079)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ સપ્તવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-127-19 અપર્વણિ અપ્રસ્તાવે ॥ 5-127-20 માતંગઃ મુનિઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 128
॥ શ્રીઃ ॥
5.128. અધ્યાયઃ 128
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષ્ણેન દુર્યોધનંપ્રતિ સગર્હણં પાણ્ડવેષુ તત્કૃતાપનયાનુસ્મારણમ્ ॥ 1 ॥ દુર્યોધનસ્ય પાણ્ડવૈરસન્ધાને કૌરવૈર્વન્ધનપૂર્વકં પાણ્ડવેભ્યઃ સ્વસમર્પણપ્રતિપાદકદુશ્શાસનવચનશ્રવણજકોપાત્ સભાતો નિર્ગમનમ્ ॥ 2 ॥ કૃષ્ણેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ કુલસ્યાર્ધે દુર્યોધનપરિત્યાગાવિધાનમ્ ॥ 3 ॥ તથા સદૃષ્ટાન્તપ્રદર્શનં દુર્યોધનસ્ય બન્ધનપૂર્વકં પાણ્ડવેભ્યઃ સમર્પણવિધાનમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-128-0 (36080)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ ॥ 5-128-0x (3764)
તતઃ પ્રહસ્ય દાશાર્હઃ ક્રોધપર્યાકુલેક્ષણઃ ।
દુર્યોધનમિદં વાક્યમબ્રવીત્કુરુસંસદિ ॥ 5-128-1 (36081)
લપ્સ્યસે વીરશયનં કામમેતદવાપ્સ્યસિ।
સ્થિરો ભવ સહામાત્યો વિમર્દો ભવિતા મહાન્ ॥ 5-128-2 (36082)
યચ્ચૈતન્મન્યસે મૂઢ ન મે કશ્ચિદ્વ્યતિક્રમઃ।
પાણ્ડવેષ્વિતિ તત્સર્વં નિબોધ ત્વં નરાધિપ ॥ 5-128-3 (36083)
શ્રિયાં સંતપ્યમાનેન પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્ ।
ત્વયા દુર્મન્ત્રિતં દ્યૂતં સૌબલેન ચ ભારત ॥ 5-128-4 (36084)
કથં ચ જ્ઞાતયસ્તાત શ્રેયાંસઃ સાધુસંમતાઃ ।
તથાઽન્યાય્યમુપસ્થાતું જિહ્મેનાજિહ્મચારિણઃ ॥ 5-128-5 (36085)
અક્ષદ્યૂતં મહાપ્રજ્ઞ સતાં મતિવિનાશનમ્ ।
અસતાં તત્ર જાયન્તે ભેદાશ્ચ વ્યસનાનિ ચ ॥ 5-128-6 (36086)
તદિદં વ્યસનં ઘોરં ત્વયા દ્યૂતમુખં કૃતમ્ ।
અસમીક્ષ્ય સદાચારાન્સાર્ધં પાપાનુબન્ધનૈઃ ॥ 5-128-7 (36087)
કશ્ચાન્યો ભ્રાતૃભાર્યાં વૈ વિપ્રકર્તૃં તથાર્હતિ।
આનીય ચ સભાં વ્યક્તં યથોક્તા દ્રૌપદી ત્વયા ॥ 5-128-8 (36088)
કુલીના શીલસંપન્ના પ્રાણેભ્યોઽપિ ગરીયસી ।
મહિષી પાણ્ડુપુત્રાણાં તથા વિનિકૃતા ત્વયા ॥ 5-128-9 (36089)
જાનન્તિ કુરવઃ સર્વે યથોક્તાઃ કુરુસંસદિ ।
દુઃશાસનેન કૌન્તેયાઃ પ્રવ્રજન્તઃ પરન્તપાઃ ॥ 5-128-10 (36090)
સમ્યગ્વૃત્તેષ્વલુબ્ધેષુ સતતં ધર્મચારિષુ ।
સ્વેષુ બન્ધુષુ કઃ સાધુશ્ચરેદેવમસાંપ્રતમ્ ॥ 5-128-11 (36091)
નૃશંસાનામનાર્યાણાં તથા પરુષભાષણમ્ ।
કર્ણદુઃશાસનાભ્યાં ચ ત્વયા ચ બહુશઃ કૃતમ્ ॥ 5-128-12 (36092)
સહ માત્રા પ્રદગ્ધું તાન્બાલકાન્વારણાવતે ।
આસ્થિતઃ પરમો યત્નો ન સમૃદ્ધશ્ચ તત્તવ ॥ 5-128-13 (36093)
ઊષુશ્ચ સુચિરં કાલં પ્રચ્છન્નાઃ પાણ્ડવાસ્તદા।
માત્રા સહૈકચક્રાયાં બ્રાહ્મણસ્ય નિવેશને ॥ 5-128-14 (36094)
વિષેણ સર્પબન્ધૈશ્ચ યતિતાઃ પાણ્ડવાસ્ત્વયા ।
સર્વોપાયૈર્વિનાશાય ન સમૃદ્ધં ચ તત્તવ ॥ 5-128-15 (36095)
એવંબુદ્ધિઃ પાણ્ડવેષુ મિથ્યાવૃત્તિઃ સદા ભવાન્ ।
કથં તે નાપરાધોઽસ્તિ પાણ્ડવેષુ મહાત્મસુ ॥ 5-128-16 (36096)
`એવંવૃત્તઃ કથં રાજ્યે સ્થાતુમર્હસિ પાપકૃત્।
સ રાજ્યાચ્ચ સુખાચ્ચૈવ હાસ્યસે કુલપાંસન ॥ 5-128-17 (36097)
યચ્ચૈભ્યો યાચમાનેભ્યઃ પિત્ર્યમંશં ન દિત્સતિ ।
તચ્ચ પાપ પ્રદાતાઽસિ ભ્રષ્ટૈશ્વર્યો નિપાતિતઃ ॥ 5-128-18 (36098)
કૃત્વા બહૂન્યકાર્યાણિ પાણ્ડવેષુ નૃશંસવત્।
મિથ્યાવૃત્તિરનાર્યઃ સન્નદ્ય વિપ્રતિપદ્યસે ॥ 5-128-19 (36099)
માતાપિતૃભ્યાં ભીષ્મેણ દ્રોણેન વિદુરેણ ચ।
શામ્યેતિ મુહુરુક્તોસિ ન ચ શામ્યસિ પાર્થિવ ॥ 5-128-20 (36100)
શમે હિ સુમહાઁલ્લાભસ્તવ પાર્થસ્ય ચોભયોઃ ।
ન ચ રોચયસે રાજન્કિમન્યદ્બુદ્ધિલાઘવાત્ ॥ 5-128-21 (36101)
ન શર્મ પ્રાપ્સ્યસે રાજન્નુત્ક્રમ્ય સુહૃદાં વચઃ।
અધર્મ્યમયશસ્યં ચ ક્રિયતે પાર્થિવ ત્વયા ॥ 5-128-22 (36102)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-128-23x (3765)
એવં બ્રુવતિ દાશાર્હે દુર્યોધનમમર્ષણમ્ ।
દુઃશાસન ઇદં વાક્યમબ્રવીત્કરુસંસદિ ॥ 5-128-23 (36103)
ન ચેત્સન્ધાસ્યસે રાજન્સ્વેન કામેન પાણ્ડવૈઃ।
બદ્ધ્વા કિલ ત્વાં દાસ્યન્તિ કુન્તીપુત્રાય કૌરવાઃ ॥ 5-128-24 (36104)
વૈકર્તનં ત્વાં ચ માં ચ ત્રીનેતાન્મનુજર્ષભ ।
પાણ્ડવેભ્યઃ પ્રદાસ્યન્તિ ભીષ્મો દ્રોણઃ પિતા ચ તે ॥ 5-128-25 (36105)
ભ્રાતુરેતદ્વચઃ શ્રુત્વા ધાર્તરાષ્ટ્રઃ સુયોધનઃ ।
ક્રુદ્ધઃ પ્રાતિષ્ઠતોત્થાય મહાનાગ ઇવ શ્વસન્ ॥ 5-128-26 (36106)
વિદુરં ચ સોમદત્તં ચ મહારાજં ચ બાહ્લિકમ્।
કૃપં ચ સોમદત્તં ચ ભીષ્મં દ્રોણં જનાર્દનમ્ ॥ 5-128-27 (36107)
સર્વાનેતાનનાદૃત્ય દુર્મતિર્નિરપત્રપઃ।
અશિષ્ટવદમર્યાદો માની માન્યાવમાનિતા ॥ 5-128-28 (36108)
તં પ્રસ્થિતમભિપ્રેક્ષ્ય ભ્રાતરો મનુજર્ષભમ્।
અનુજગ્મુઃ સહામાત્યા રાજાનશ્ચાપિ સર્વશઃ ॥ 5-128-29 (36109)
સભાયામુત્થિતં ક્રુદ્ધં પ્રસ્થિતં ભ્રાતૃભિઃ સહ।
દુર્યોધનમભિપ્રેક્ષ્ય ભીષ્મઃ શાન્તનવોઽબ્રવીત્ ॥ 5-128-30 (36110)
ધર્માર્થાવભિસન્ત્યજ્ય સંરમ્ભં યોઽનુમન્યતે ।
હસન્તિ વ્યસને તસ્ય દુર્હૃદો નચિરાદિવ ॥ 5-128-31 (36111)
દુરાત્મા રાજપુત્રોઽયં ધાર્તરાષ્ટ્રોઽનુપાયવિત્।
મિથ્યાભિમાની રાજ્યસ્ય ક્રોધલોભવશાનુગઃ ॥ 5-128-32 (36112)
કાલપક્વમિદં મન્યે સર્વં ક્ષત્રં જનાર્દન ।
સર્વે હ્યનુસૃતા મોહાત્પાર્થિવાઃ સહ મન્ત્રિભિઃ ॥ 5-128-33 (36113)
ભીષ્મસ્યાથ વચઃ શ્રુત્વા દાશાર્હઃ પુષ્કરેક્ષણઃ ।
ભીષ્મદ્રોણમુખાન્સર્વાનભ્યભાષત વીર્યવાન્ ॥ 5-128-34 (36114)
સર્વેષાં કુરુવૃદ્ધાનાં મહાનયમતિક્રમઃ ।
પ્રસહ્ય મન્દમૈશ્વર્યે ન નિયચ્છન્તિ યન્નૃપમ્ ॥ 5-128-35 (36115)
તત્ર કાર્યમહં મન્યે કાલપ્રાપ્તમરિન્દમાઃ ।
ક્રિયમાણે ભવેચ્છ્રેયસ્તત્સર્વં શ્રૃણુતાનઘાઃ ॥ 5-128-36 (36116)
પ્રત્યક્ષમેતદ્ભવતાં યદ્વક્ષ્યામિ હિતં વચઃ ।
ભવતામાનુકૂલ્યેન યદિ રોચેત ભારતાઃ ॥ 5-128-37 (36117)
પુત્રો વૈ ભોજરાજસ્ય દુરાચારો હ્યનાત્મવાન્ ।
જીવતઃ પિતુરૈશ્વર્યં હૃત્વા મૃત્યુવશં ગતઃ ॥ 5-128-38 (36118)
ઉગ્રસેનસુતઃ કંસઃ પરિત્યક્તઃ સ બાન્ધવૈઃ।
જ્ઞાતીનાં હિતકામેન મયા શસ્તો મહામૃધે ॥ 5-128-39 (36119)
આહુકઃ પુનરસ્માભિર્જ્ઞાતિભિશ્ચાપિ સત્કૃતઃ ।
ઉગ્રસેનઃ કૃતો રાજા ભોજરાજન્યવર્ધનઃ ॥ 5-128-40 (36120)
સંસમેકં પરિત્યજ્ય કુલાર્થે સર્વયાદવાઃ।
સંભૂય સુખમેધન્તે ભારતાન્ધકવૃષ્ણયઃ ॥ 5-128-41 (36121)
અપિ ચાપ્યવદદ્રાજન્પરમેષ્ઠી પ્રજાપતિઃ ।
વ્યૂઢે દેવાસુરે યુદ્ધેઽભ્યુદ્યતેષ્વાયુધેષુ ચ ॥ 5-128-42 (36122)
દ્વૈધીભૂતેષુ લોકેષુ વિનશ્યત્સુ ચ ભારત ।
અબ્રવીત્તુ તદા દેવો ભગવાઁલ્લોકભાવનઃ ॥ 5-128-43 (36123)
પરાભવિષ્યન્ત્યસુરા દૈતેયા દાનવૈઃ સહ ।
આદિત્યા વસવો રુદ્રા ભવિષ્યન્તિ દિવૌસકઃ ॥ 5-128-44 (36124)
દેવાસુરમનુષ્યાશ્ચ ગન્ધર્વોરગરાક્ષસાઃ ।
અસ્મિન્યુદ્ધે સુસંક્રુદ્ધા હનિષ્યન્તિ પરસ્પરમ્ ॥ 5-128-45 (36125)
` વર્તમાનં જગત્સર્વં મુહૂર્તાન્ન ભવિષ્યતિ।'
ઇતિ મત્વાઽબ્રવીદ્ધર્મં પરમેષ્ઠી પ્રજાપતિઃ ।
વરુણાય પ્રયચ્છૈતાન્બદ્ધ્વા દૈતેયદાનવાન્ ॥ 5-128-46 (36126)
એવમુક્તસ્તતો ધર્મો નિયોગાત્પરમેષ્ઠિનઃ।
વરુણાય દદૌ સર્વાન્બદ્ધ્વા દૈતેયદાનવાન્ ॥ 5-128-47 (36127)
તાન્બદ્ધ્વા ધર્મપાશૈશ્ચ સ્વૈશ્ચ પાશૈર્જલેશ્વરઃ ।
વરુણઃ સાગરે યત્તો નિત્યં રક્ષતિ દાનવાન્ ॥ 5-128-48 (36128)
તથા દુર્યોધનં કર્ણં શકુનિં ચાપિ સૌબલમ્ ।
બદ્ધ્વા દુઃશાસનં ચાપિ પાણ્ડવેભ્યઃ પ્રયચ્છત ॥ 5-128-49 (36129)
ત્યજેત્કુલાર્થે પુરુષં ગ્રામસ્યાર્થે કુલં ત્યજેત્।
ગ્રામં જનપદસ્યાર્થે આત્માર્થે પૃથિવીં ત્યજેત્ ॥ 5-128-50 (36130)
રાજન્દુર્યોધનં બદ્ધ્વા તતઃ સંશામ્ય પાણ્ડવૈઃ ।
ત્વત્કૃતે ન વિનશ્યેયુઃ ક્ષત્રિયાઃ ક્ષત્રિયર્ષભ ॥ ॥ 5-128-51 (36131)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ અષ્ટાવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 129
॥ શ્રીઃ ॥
5.129. અધ્યાયઃ 129
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
વિદુરેણ ધૃતરાષ્ટ્રાજ્ઞયા ગાન્ધાર્યાઃ સભાં પ્રત્યાનયનમ્ ॥ 1 ॥ ગાન્ધાર્યા દુર્યોધનં પુનઃ સભામાનાય્ય તંપ્રતિ નીતિકથ નપૂર્વકં પાણ્ડવૈઃ સહ શમવિધાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-129-0 (36132)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-129-0x (3766)
કૃષ્ણસ્ય તુ વચઃ શ્રુત્વા ધૃતરાષ્ટ્રો જનેશ્વરઃ।
વિદુરં સર્વધર્મજ્ઞં ત્વરમાણોઽભ્યભાષત ॥ 5-129-1 (36133)
ગચ્છ તાત મહાપ્રાજ્ઞ ગાન્ધારીં દીર્ઘદર્શિનીમ્ ।
આનયેહ તયા સાર્ધમનુનેષ્યામિ દુર્મતિમ્ ॥ 5-129-2 (36134)
યદિ સા ન દુરાત્માનં શમયેદ્દુષ્ટચેતસમ્।
અપિ કૃષ્ણસ્ય સુહૃદસ્તિષ્ઠેમ વચને વયમ્ ॥ 5-129-3 (36135)
દુર્બુદ્ધેર્દુઃસહાયસ્ય શમાર્થં બ્રુવતી વચઃ ॥
અપિ નો વ્યસનં ઘોરં દુર્યોધનકૃતં મહત્ । 5-129-4 (36136)
શમયેચ્ચિરરાત્રાય યોગક્ષેમવદવ્યયમ્ ।
રાજ્ઞસ્તુ વચનં શ્રુત્વા વિદુરો દીર્ઘદર્શિનીમ્ । 5-129-5 (36137)
આનયામાસ ગાન્ધારીં ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય શાસનાત્ ॥ 5-129-6 (36138)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-129-7x (3767)
એષ ગાન્ધારિ પુત્રસ્તે દુરાત્મા શાસનાતિગઃ ।
ઐશ્વર્યલોભાદૈશ્વર્યં જીવિતં ચ પ્રહાસ્યતિ ॥ 5-129-7 (36139)
અશિષ્ટવદમર્યાદઃ પાપૈઃ સહ દુરાત્મવાન્।
સભાયા નિર્ગતો મૂઢો વ્યતિક્રમ્ય સુહૃદ્વચઃ ॥ 5-129-8 (36140)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-129-9x (3768)
સા ભર્તૃવચનં શ્રુત્વા રાજપુત્રી યશસ્વિની ।
અન્વિચ્છન્તી મહચ્છ્રેયો ગાન્ધારી વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 5-129-9 (36141)
આનાયય સુતં ક્ષિપ્રં રાજ્યકામુકમાતુરમ્ ।
નહિ રાજ્યમશિષ્ટેન શક્યં ધર્માર્થલોપિના ।
આપ્તુમાપ્તં તથાઽપીદમવિનીતેન સર્વથા ॥ 5-129-10 (36142)
ત્વં હ્યેવાત્ર ભૃશં ગર્હ્યો ધૃતરાષ્ટ્ર સુતપ્રિયઃ ।
યો જાનન્પાપતામસ્ય તત્પ્રજ્ઞામનુવર્તસે ॥ 5-129-11 (36143)
સ એષ કામમન્યુભ્યાં પ્રલબ્ધો લોભમાસ્થિતઃ ।
અશક્યોઽદ્ય ત્વયા રાજન્વિનિવર્તયિતું બલાત્ ॥ 5-129-12 (36144)
રાષ્ટ્રપ્રદાને મૂઢસ્ય બાલિશસ્ય દુરાત્મનઃ ।
દુઃસહાયસ્ય લુબ્ધસ્ય ધૃતરાષ્ટ્રોઽશ્રુતે ફલમ્ ॥ 5-129-13 (36145)
કથં હિ સ્વજને ભેદમુપેક્ષેત મહીપતિઃ।
ભિન્નં હિ સ્વજનેન ત્વાં પ્રહરિષ્યન્તિ શત્રવઃ ॥ 5-129-14 (36146)
યા હિ શક્યા મહારાજ સામ્ના ભેદેન વા પુનઃ ।
નિસ્તર્તુમાપદઃ સ્વેષુ દણ્ડં કસ્તત્ર પાતયેત્ ॥ 5-129-15 (36147)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-129-16x (3769)
શાસનાદ્ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય દુર્યોધનમમર્ષણમ્।
માતુશ્ચ વચનાત્ક્ષત્તા સભાં પ્રાવેશયત્પુનઃ ॥ 5-129-16 (36148)
સ માતુર્વચનાકાઙ્ક્ષી પ્રવિવેશ પુનઃ સભામ્ ।
અભિતામ્રેક્ષણઃ ક્રોધાન્નિશ્વસન્નિવ પન્નગઃ ॥ 5-129-17 (36149)
તં પ્રવિષ્ટમભિપ્રેક્ષ્ય પુત્રમુત્પથમાસ્થિતમ્ ।
વિગર્હમાણા ગાન્ધારી શમાર્થં વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 5-129-18 (36150)
દુર્યોધન નિબોધેદં વચનં મમ પુત્રક ।
હિતં તે સાનુબન્ધસ્ય તથાઽઽયત્યાંસુખોદયમ્ ॥ 5-129-19 (36151)
દુર્યોધન યદાહ ત્વાં પિતા ભરતસત્તમ ।
ભીષ્મો દ્રોણઃ કૃપઃ ક્ષત્તા સુહૃદાં કુરુ તદ્વચઃ ॥ 5-129-20 (36152)
ભીષ્મસ્ય તુ પિતુશ્ચૈવ મમ ચાપચિતિઃ કૃતા ।
ભવેદ્દ્રોણમુખાનાં ચ સુહૃદાં શામ્યતા ત્વયા ॥ 5-129-21 (36153)
ન હિ રાજ્યં મહાપ્રાજ્ઞ સ્વેન કામેન શક્યતે ।
અવાપ્તું રક્ષિતું વાઽપિ ભોક્તું ભરતસત્તમ ॥ 5-129-22 (36154)
ન હ્યવશ્યેન્દ્રિયો રાજ્યમશ્રીયાદ્દીર્ઘમન્તરમ્।
વિજિતાત્મા તુ મેધાવી સ રાજ્યમભિપાલયેત્ ॥ 5-129-23 (36155)
કામક્રોધૌ હિ પુરુષમર્થેભ્યો વ્યપકર્ષતઃ ।
તૌ તુ શત્રૂ વિનિર્જિત્ય રાજા વિજયતે મહીમ્ ॥ 5-129-24 (36156)
લોકેશ્વર પ્રભુત્વંહિ મહદેતદ્દુરાત્મભિઃ ।
રાજ્યં નામેપ્સિતં સ્થાનં ન શક્યમભિરક્ષિતુમ્ ॥ 5-129-25 (36157)
ઇન્દ્રિયાણિ મહત્પ્રેપ્સુર્નિયચ્છેદર્થધર્મયોઃ ।
ઇન્દ્રિયૈર્નિયતૈર્બુદ્ધિર્વર્ધતેઽગ્નિરિવેન્ધનૈઃ ॥ 5-129-26 (36158)
અવિધેયાનિ હીમાનિ વ્યાપાદયિતુમપ્યલમ્ ।
અવિધેયા ઇવાદાન્તા હયાઃ પથિ કુસારથિમ્ ॥ 5-129-27 (36159)
અવિજિત્ય ય આત્માનમમાત્યાન્વિજિગીષતે।
અમિત્રાન્વાઽજિતામાત્યઃ સોઽવશઃ પરિહીયતે ॥ 5-129-28 (36160)
આત્માનમેવ પ્રથમં દ્વેષ્યરૂપેણ યોજયેત્ ।
તતોઽમાત્યાનમિત્રાંશ્ચ ન મોઘં વિજિગીષતે ॥ 5-129-29 (36161)
વશ્યેન્દ્રિયં જિતામાત્યં ધૃતદણ્ડં વિકારિષુ ।
પરીક્ષ્યકારિણં ધીરમત્યર્થં શ્રીર્નિષેવતે ॥ 5-129-30 (36162)
ક્ષુદ્રાક્ષેણેવ જાલેન ઝષાવપિહિતાવુભૌ ।
કામક્રોધૌ શરીરસ્થૌ પ્રજ્ઞાનં તૌ વિલુમ્પતઃ ॥ 5-129-31 (36163)
યાભ્યાં હિ દેવાઃ સ્વર્યાતુઃ સ્વર્ગસ્ય પિદધુર્મુખમ્ ।
બિભ્યતોઽનુપરાગસ્ય કામક્રોધૌ સ્મ વર્ધિતૌ ॥ 5-129-32 (36164)
કામં ક્રોધં ચ લોભં ચ દમ્ભં દર્પં ચ ભૂમિપઃ ।
સમ્યગ્વિજેતું યો વેદ સ મહીમભિજાયતે ॥ 5-129-33 (36165)
સતતં નિગ્રહે યુક્ત ઇન્દ્રિયાણાં ભવેન્નૃપઃ ।
ઈપ્સન્નર્થં ચ ધર્મં ચ દ્વિષતાં ચ પરાભવમ્ ॥ 5-129-34 (36166)
કામાભિભૂતઃ ક્રોધાદ્વા યો મિથ્યા પ્રતિપદ્યતે।
સ્વેષુ ચાન્યેષુ વા તસ્ય ન સહાયા ભવન્ત્યુત ॥ 5-129-35 (36167)
એકીભૂતૈર્મહાપ્રાજ્ઞૈઃ શૂરૈરરિનિબર્હણૈઃ ।
પાણ્ડવૈઃ પૃથિવીં તાત ભોક્ષ્યસે સહિતઃ સુખી ॥ 5-129-36 (36168)
યથા ભીષ્મઃ શાન્તનવો દ્રોણશ્ચાપિ મહારથઃ।
આહતુસ્તાત તત્સત્યમજેયૌ કૃષ્ણપાણ્ડવૌ ॥ 5-129-37 (36169)
પ્રપદ્યષ્વ મહાબાહું કૃષ્ણમક્લિષ્ટકારિણમ્।
પ્રસન્નો હિ સુખાય સ્યાદુભયોરેવ કેશવઃ ॥ 5-129-38 (36170)
સુહૃદામર્થકામાનાં યો ન તિષ્ઠતિ શાસને।
પ્રાજ્ઞાનાં કૃતવિદ્યાનાં સ નરઃ શત્રુનન્દનઃ ॥ 5-129-39 (36171)
ન યુદ્ધે તાત કલ્યાણં ન ધર્માર્થૌ કુતઃ સુખમ્।
ન ચાપિ વિજયો નિત્યં મા યુદ્ધે ચેત આધિથાઃ ॥ 5-129-40 (36172)
ભીષ્મેણ હિ મહાપ્રાજ્ઞ પિત્ર તે બાહ્લિકેન ચ।
દત્તોંઽશઃ પાણ્ડુપુત્રાણાં ભેદાદ્ભતૈરરિન્દમ ॥ 5-129-41 (36173)
તસ્થ ચૈતત્પ્રદાનસ્ય ફલમદ્યાનુપશ્યસિ ।
યદ્ભુઙ્ક્ષે પૃથિવીં કૃત્સ્નાં શૂરૈર્નિહતકણ્ટકામ્ ॥ 5-129-42 (36174)
પ્રયચ્છ પાણ્ડુપુત્રાણાં યથોચિતમરિન્દમ ।
યદીચ્છસિ સહામાત્યો ભોક્તુમર્ધં પ્રદીયતામ્ ॥ 5-129-43 (36175)
અલમર્ધં પૃથિવ્યાસ્તે મહામાત્યસ્ય જીવિતુમ્ ।
સુહૃદાં વચને તિષ્ઠન્યશઃ પ્રાપ્સ્યતિ ભારત ॥ 5-129-44 (36176)
શ્રીમદ્ભિરાત્મવદ્ભિસ્તૈર્બુદ્ધિમદ્ભિર્જિતેન્દ્રિયૈઃ ।
પાણ્ડવૈર્વિગ્રહસ્તાત ભ્રંશયેન્મહતઃ સુખાત્ ॥ 5-129-45 (36177)
નિગૃહ્ય સુહૃદાં મન્યું શાધિ રાજ્યં યથોચિતમ્।
સ્વમંશં પાણ્ડુપુત્રેભ્યઃ પ્રદાય ભરતર્ષભ ॥ 5-129-46 (36178)
અલમઙ્ગ નિકારોઽયં ત્રયોદશસમાઃ કૃતઃ ।
શમયૈનં મહાપ્રાજ્ઞ કામક્રોધસમેધિતમ્ ॥ 5-129-47 (36179)
ન ચૈષ શક્તઃ પાર્થાનાં યસ્ત્વદર્થમભીપ્સતિ ।
સૂતપુત્રો દૃઢક્રોધો ભ્રાતા દુઃશાસનશ્ચ તે ॥ 5-129-48 (36180)
ભીષ્મે દ્રોણે કૃપે કર્ણે ભીમસેને ધનઞ્જયે।
ધૃષ્ટદ્યુમ્ને ચ સંક્રુદ્ધે ન સ્યુઃ સર્વાઃ પ્રજા ધ્રુવમ્ ॥ 5-129-49 (36181)
અમર્ષવશમાપન્નો મા કુરૂંસ્તાત જીઘનઃ ।
એષા હિ પૃથિવી કૃત્સ્ના મા ગમત્ત્વત્કૃતે વધમ્ ॥ 5-129-50 (36182)
યચ્ચ ત્વં મન્યસે મૂઢ ભીષ્મદ્રોણકૃપાદયઃ।
યોત્સ્યન્તે સર્વશક્ત્યેતિ નૈતદદ્યોપપદ્યતે ॥ 5-129-51 (36183)
સમં હિ રાજ્યં પ્રીતિશ્ચ સ્થાનં હિ વિદિતાત્મનામ્ ।
પાણ્ડવેષ્વથ યુષ્માસુ ધર્મસ્ત્વભ્યધિકસ્તતઃ ॥ 5-129-52 (36184)
રાજપિણ્ડભયાદેતે યદિ હાસ્યન્તિ જીવિતમ્ ।
ન હિ શક્ષ્યન્તિ રાજાનં યુધિષ્ઠિરમુદીક્ષિતુમ્ ॥ 5-129-53 (36185)
ન લોભાદર્થસંપત્તિર્નરાણામિહ દૃશ્યતે ।
તદલં તાત લોભેન પ્રશામ્ય ભરતર્ષભ ॥ ॥ 5-129-54 (36186)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ એકોનત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-129-19 આયત્યાં પરિણામે ॥ 5-129-21 અપચિતિઃ પૂજા ॥ 5-129-23 દીર્ઘમન્તરં ચેરકાલમ્ ॥ 5-129-29 મહદ્રાજ્યં । મહદ્રાજ્યવિશાલયોરિતિ વિશ્વઃ ॥ 5-129-31 ક્ષુદ્રાક્ષેણ સૂક્ષ્મચ્છિદ્રેણ ॥ 5-129-32 યાભ્યાં પિદધુઃ તૌ કામક્રોધાવિત્યધ્યાહારેણ યોજના ॥ 5-129-33 અભિજાયતે શાસ્તિ ॥ 5-129-47 નિકારઃ અપકારઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 130
॥ શ્રીઃ ॥
5.130. અધ્યાયઃ 130
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
માતૃવાક્યમનાદૃત્ય નિર્ગતેન દુર્યોધનેન કર્ણાદિભિઃ સહાલોચ્ય કૃષ્ણબન્ધનનિર્ધારણમ્ ॥ 1 ॥ ઇઙ્ગિતજ્ઞેન સાત્યકિના કૃષ્ણાદિષુ તન્નવેદનમ્ ॥ 2 ॥ ધૃતરાષ્ટ્રેણ પુનર્દુર્યોધનમાનાય્ય કૃષ્ણસ્ય દુર્ગ્રહત્વનિરૂપણમ્ ॥ 3 ॥ વિદુરેણ સંગૃહ્ય કૃષ્ણ ચરિત્રનિરૂપણપૂર્વકં દુર્યોધનગર્હણમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-130-0 (36187)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-130-0x (3770)
તત્તુ વાક્યમનાદૃત્ય સોઽર્થવન્માતૃભાષિતમ્ ।
પુનઃ પ્રતસ્થે સંરમ્ભાત્સકાશમકૃતાત્મનામ્ ॥ 5-130-1 (36188)
તતઃ સભાયા નિર્ગમ્ય મન્ત્રયામાસ કૌરવઃ।
સૌબલેન મતાક્ષેણ રાજ્ઞા શકુનિના સહ ॥ 5-130-2 (36189)
` દુર્યોધનં ધાર્તરાષ્ટ્રં કર્ણં દુઃશાસનોઽબ્રવીતિ ।
નોચેત્સન્ધાસ્યસે રાજન્સ્વેન કામેન પાણ્ડવૈઃ ।
બદ્ધ્વૈવ ત્વાં પ્રદાસ્યન્તિ પાણ્ડુપુત્રાય ભારત ॥ 5-130-3 (36190)
વૈકર્તનં ત્વાં ચ માં ચ ત્રીનેતાન્ભરતર્ષભ ।
પાણ્ડવેભ્યઃ પ્રદાસ્યન્તિ ભીષ્મદ્રોણૌ પિતા ચ તે ॥ 5-130-4 (36191)
દુઃશાસનસ્ય તદ્વાક્યં નિશમ્ય ભરતર્ષભ ।
દુર્યોધનો ધાર્તરાષ્ટ્રો નિશ્વસ્ય પ્રહસન્નિવ ॥ 5-130-5 (36192)
એકાન્તમુપસૃત્યેહ મન્ત્રં પુનરમન્ત્રયત્ ।
સૌબલેન મતાક્ષેણ રાજ્ઞા શકુનિના સહ ॥' 5-130-6 (36193)
દુર્યોધનસ્ય કર્ણસ્ય શકુનેઃ સૌબલસ્ય ચ।
દુઃશાસનચતુર્થાનામિદમાસીદ્વિચેષ્ટિતમ્ ॥ 5-130-7 (36194)
પુરાઽયમસ્માન્ગૃહ્ણાતિ ક્ષિપ્રકારી જનાર્દનઃ ।
સહિતો ધૃતરાષ્ટ્રેણ રાજ્ઞા શાન્તનવેન ચ ॥ 5-130-8 (36195)
વયમેવ હૃષીકેશં નિગૃહ્ણીમ બલાદિવ।
પ્રસહ્ય પુરુષવ્યાઘ્રમિન્દ્રો વૈરોચનિં યથા ॥ 5-130-9 (36196)
શ્રુત્વા ગૃહીતં વાર્ષ્ણેયં પાણ્ડવા હતચેતસઃ ।
નિરુત્સાહા ભવિષ્યન્તિ ભગ્નદંષ્ટ્રા ઇવોરગાઃ ॥ 5-130-10 (36197)
અયં હ્યેષાં મહાબાહુઃ સર્વેષાં શર્મ વર્મ ચ ।
અસ્મિન્ગૃહીતે વરદે ઋષભે સર્વસાત્વતામ્।
નિરુદ્યમા ભવિષ્યન્તિ પાણ્ડવાઃ સોમકૈઃ સહ ॥ 5-130-11 (36198)
તસ્માદ્વયમિહૈવૈકં કેશવં ક્ષિપ્રકારિણમ્ ।
ક્રોશતો ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય બદ્ધ્વા યોત્સ્યામહે રિપૂન્ ॥ 5-130-12 (36199)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-130-13x (3771)
તેષાં પાપમભિપ્રાયં પાપાનાં દુષ્ટચેતસામ્।
ઇઙ્ગિતજ્ઞઃ કવિઃ ક્ષિપ્રમન્વબુદ્ધ્યત સાત્યકિઃ ॥ 5-130-13 (36200)
તદર્થમભિનિષ્ક્રમ્ય હાર્દિક્યેન સહાસ્થિતઃ ।
અબ્રવીત્કૃતવર્માણં ક્ષિપ્રં યોજય વાહિનીમ્ ॥ 5-130-14 (36201)
વ્યૂઢાનીકઃ સભાદ્વારમુપતિષ્ઠસ્વ દંશિતઃ ।
યાવદાખ્યામ્યહં ચૈતત્કૃષ્ણાયાક્લિષ્ટકારિણે ॥ 5-130-15 (36202)
સ પ્રવિશ્ય સભાં વીરઃ સિંહો ગિરિગુહામિવ ।
આચષ્ટ તમભિપ્રાયં કેશવાય મહાત્મને ॥ 5-130-16 (36203)
ધૃતરાષ્ટ્રં તતશ્ચૈવ વિદુરં ચાન્વભાષત ।
તેષામેતમભિપ્રાયમાચચક્ષે સ્મયન્નિવ ॥ 5-130-17 (36204)
ધર્માદર્થાચ્ચ કામાચ્ચ કર્મ સાધુવિગર્હિતમ્ ।
મન્દાઃ કર્તુમિહેચ્છન્તિ ન ચાવાપ્યં કથંચન ॥ 5-130-18 (36205)
પુરા વિકુર્વતે મૂઢાઃ પાપાત્માનઃ સમાગતાઃ ।
ધર્ષિતાઃ કામમન્યુભ્યાં ક્રોધલોભવશાનુગાઃ ॥ 5-130-19 (36206)
ઇમં હિ પુણ્ડરીકાક્ષં જિઘૃક્ષન્ત્યલ્પચેતસઃ।
પટેનાગ્નિં પ્રજ્વલિતં યથા બાલા યથા જડાઃ ॥ 5-130-20 (36207)
સાત્યકેસ્તદ્વચઃ શ્રુત્વા વિદુરો દીર્ઘદર્શિવાન્ ।
ધૃતરાષ્ટ્રં મહાબાહુમબ્રવીત્કુરુસંસદિ ॥ 5-130-21 (36208)
રાજન્પરીતકાલાસ્તે પુત્રાઃ સર્વે પરન્તપ ।
અસક્યમયશસ્યં ચ કર્તું કર્મ સમુદ્યતાઃ ॥ 5-130-22 (36209)
ઇમં હિ પુણ્ડરીકાક્ષમભિભૂય પ્રસહ્ય ચ ।
નિગ્રહીતું કિલેચ્છન્તિ સહિતા વાસવાનુજમ્ ॥ 5-130-23 (36210)
ઇમં પુરુષશાર્દૂલમપ્રધૃષ્યં દુરસદમ્ ।
આસાદ્ય નભવિષ્યન્તિ પતઙ્ગા ઇવ પાવકમ્ ॥ 5-130-24 (36211)
અયમિચ્છન્હિ તાન્સર્વાન્યુધ્યમાનાઞ્જનાર્દનઃ ।
સિંહો નાગાનિવ ક્રુદ્ધો ગમયેદ્યમસાદનમ્ ॥ 5-130-25 (36212)
ન ત્વયં નિન્દિતં કર્મ કુર્યાત્પાપં કથંચન ।
ન ચ ધર્માદપક્રામદેચ્યુતઃ પુરુષોત્તમઃ ॥ 5-130-26 (36213)
` યથા વારાણસી દગ્ધા સાશ્વા સરથકુઞ્જરા ।
સાનુબન્ધસ્તુ કૃષ્ણેન કાશીનામૃષભો હતઃ ॥ 5-130-27 (36214)
તથા નાગપુરં દગ્ધ્વા શઙ્ખચક્રગદાધરઃ ।
સ્વયં કાલેશ્વરો ભૂત્વા નાશયિષ્યતિ કૌરવાન્ ॥ 5-130-28 (36215)
પારિજાતહરં હ્યેનમેકં યદુસુખાવહમ્।
નાભ્યવર્તત સંરબ્ધો વૃત્રહા વસુભિઃ સહ ॥ 5-130-29 (36216)
પ્રાપ્ય નિર્મોચને પાશાન્ષટ્સહસ્રાંસ્તરસ્વિનઃ ।
હૃતાસ્તે વાસુદેવેન હ્યુપસઙ્ક્રમ્ય કૌરવાન્ ॥ 5-130-30 (36217)
દ્વારમાસાદ્ય સૌભસ્ય વિધૂય ગદયા ગિરિમ્।
દ્યુમત્સેનઃ સહામાત્યઃ કૃષ્ણેન વિનિપાતિતઃ ॥ 5-130-31 (36218)
શેષવત્ત્વાત્કુરૂણાં તુ ધર્માપેક્ષી તથાઽચ્યુતઃ ।
ક્ષમતે પુણ્ડરીકાક્ષઃ શક્તઃ સન્પાપકર્મણામ્ ॥ 5-130-32 (36219)
એતે હિ યદિ ગોવિન્દમિચ્છન્તિ સહ રાજભિઃ ।
અદ્યૈવાતિથયઃ સર્વે ભવિષ્યન્તિ યમસ્ય તે ॥ 5-130-33 (36220)
યથા વાયોસ્તૃણાગ્રણિ વશં યાન્તિ બલીયસઃ।
તથા ચક્રભૃતઃ સર્વે વશમેષ્યન્તિ કૌરવાઃ ॥ 5-130-34 (36221)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।' 5-130-35x (3772)
વિદુરેણૈવમુક્તે તુ કેશવો વાક્યમબ્રવીત્ ।
ધૃતરાષ્ટ્રમભિપ્રેક્ષ્ય સુહૃદાં શ્રૃણ્વતાં મિથઃ ॥ 5-130-35 (36222)
રાજન્નેતે યદિ ક્રુદ્ધા માં નિગૃહ્ણીયુરોજસા ।
એતે વા મામહં વૈનાનનુજાનીહિ પાર્થિવ ॥ 5-130-36 (36223)
એતાન્હિ સર્વાન્સંરબ્ધાન્નિયન્તુમહમુત્સહે ।
ન ત્વહં નિન્દિતં કર્મ કુર્યાં પાપં કથંચન ॥ 5-130-37 (36224)
પાણ્ડવાર્થે હિ લુભ્યન્તઃ સ્વાર્થાન્હાસ્યન્તિ તે સુતાઃ ।
એતે ચેદેવમિચ્છન્તિ કૃતકાર્યો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 5-130-38 (36225)
અદ્યૈવ હ્યહમેનાંશ્ચ યે ચૈનાનનુ ભારત ।
નિગૃહ્ય રાજન્પાર્થેભ્યો દદ્યાં કિં દુષ્કૃતં ભવેત્ ॥ 5-130-39 (36226)
` એષ મે નિશ્ચયો રાજન્યદ્યેષોઽસ્ય વિનિશ્ચયઃ ।
નર્દન્તુ સહિતાઃ શઙ્ખાઃ પણવાનકનિસ્વનૈઃ ॥ 5-130-40 (36227)
અનાયાસેન પાર્થાનાં પર્વતાં ચ શિવં મહત્।
નિગૃહ્ય રાજન્પાર્થેભ્યો દદ્યાં ચેત્સુકૃતં ભવેત્ ॥' 5-130-41 (36228)
ઇદં તુ ન પ્રવર્તેયં નિન્દિતં કર્મ ભારત ।
સન્નિધૌ તે મહારાજ ક્રોધજં પાપબુદ્ધિજમ્ ॥ 5-130-42 (36229)
એષ દુર્યોધનો રાજન્યથેચ્છતિ તથાઽસ્તુ તત્।
અહં તુ સર્વાંસ્તનયાનનુજાનામિ તે નૃપ ॥ 5-130-43 (36230)
એતચ્છ્રુત્વા તુ વિદુરં ધૃતરાષ્ટ્રોઽભ્યભાષત ।
ક્ષિપ્રમાનય તં પાપં રાજ્યલુબ્ધં સુયોધનમ્ ॥ 5-130-44 (36231)
સહમિત્રં સહામાત્યં સસોદર્યં સહાનુગમ્।
શક્નુયાં યદિ પન્થાનમવતારયિતું પુનઃ ॥ 5-130-45 (36232)
તતો દુર્યોધનં ક્ષત્તા પુનઃ પ્રાવેશયત્મભામ્ ।
અકામં ભ્રાતૃભિઃ સાર્ધં રાજભિઃ પરિવારિતમ્ ॥ 5-130-46 (36233)
અથ દુરોયધનં રાજા ધૃતરાષ્ટ્રોઽભ્યભાષત ।
કર્ણદુઃશાસનાભ્યાં ચ રાજભિશ્ચાપિ સંવૃતમ્ ॥ 5-130-47 (36234)
નૃશંસ પાપભૂયિષ્ઠ ક્ષુદ્રકર્મસહાયવાન્।
પાપૈઃ સહાયૈઃ સંહત્ય પાપં કર્મ ચિકીર્ષસિ ॥ 5-130-48 (36235)
અશક્યમયશસ્યં ચ સદ્ભિશ્ચાપિ વિગર્હિતમ્ ।
યથા ત્વાદૃશકો મૂઢો વ્યવસ્યેત્કુલપાંસનઃ ॥ 5-130-49 (36236)
ત્વમિમં પુણ્ડરીકાક્ષમપ્રધૃષ્યં દુરાસદમ્ ।
પાપૈઃ સહાયૈઃ સંહત્ય નિગ્રહીતું કિલેચ્છસિ ॥ 5-130-50 (36237)
યો ન શક્યો બલાત્કર્તું દેવૈરપિ સવાસવૈઃ ।
તં ત્વં પ્રાર્થયસે મન્દ બાલશ્ચન્દ્રમસં યથા ॥ 5-130-51 (36238)
દેવૈર્મનુષ્યૈર્ગન્ધર્વૈરસુરૈરુરગૈશ્ચ યઃ।
ન સોઢું સમરે શક્યસ્તં ન બુધ્યસિ કેશવમ્ ॥ 5-130-52 (36239)
દુર્ગ્રાહ્યઃ પાણિના વાયુર્દુસ્પર્શઃ પાણિના શશી ।
દુર્ધરા પૃથિવી મૂર્ધ્ના દુર્ગ્રાહ્યઃ કેશવો બલાત્ ॥ 5-130-53 (36240)
ઇત્યુક્તે ધૃતરાષ્ટ્રેણ ક્ષત્તાઽપિ વિદુરોઽબ્રવીત્।
દુર્યોધનમભિપ્રેક્ષ્ય ધાર્તરાષ્ટ્રમમર્ષણમ્ ॥ 5-130-54 (36241)
દુર્યોધન નિબોધેદં વચનં મમ સાંપ્રતમ્।
સૌભદ્વારે વાનરેન્દ્રો દ્વિવિદો નામ નામતઃ।
શિલાવર્ષેણ મહતા છાદયામાસ કેશવમ્ ॥ 5-130-55 (36242)
ગ્રહીતુકામો વિક્રમ્ય સર્વયત્નેન માધવમ્ ।
ગ્રહીતું નાશકચ્ચૈનં તં ત્વં પ્રાર્થયસે બલાત્ ॥ 5-130-56 (36243)
પ્રાગ્જ્યોતિષગતં શૌરિં નરકઃ સહ દાનવૈઃ ।
ગ્રહીતું નાશકત્તત્ર તં ત્વં પ્રાર્થયસે બલાત્ ॥ 5-130-57 (36244)
અનેકયુગવર્ષાયુર્નિહત્ય નરકં મૃધે ।
નીત્વા કન્યાસહસ્રાણિ ઉપયેમે યથાવિધિ ॥ 5-130-58 (36245)
નિર્મોચને ષટ્સહસ્રાઃ પાશૈર્બદ્ધ્વા મહાસુરાઃ ।
ગ્રહીતું નાશકંશ્ચૈનં તં ત્વં પ્રાર્થયસે બલાત્ ॥ 5-130-59 (36246)
અનેન હિ હતા બાલ્યે પૂતના શિશુના તદા।
ગોવર્ધનો ધારિતશ્ચ ગવાર્થે ભરતર્ષભ ॥ 5-130-60 (36247)
અરિષ્ટો ધેનુકશ્ચૈવ ચાણૂરશ્ચ મહાબલઃ।
અશ્વરાજશ્ચ નિહતઃ કંસશ્ચારિષ્ટમાચરન્ ॥ 5-130-61 (36248)
જરાસન્ધશ્ચ વક્રશ્ચ શિશુપાલશ્ચ વીર્યવાન્ ।
બાણાશ્ચ નિહતઃ સઙ્ખ્યે રાજાનશ્ચ નિષૂદિતાઃ ॥ 5-130-62 (36249)
વરુણો નિર્જિતો રાજા પાવકશ્ચામિતૌજસા ।
પારિજાતં ચ હરતા જિતઃ સાક્ષાચ્છચીપતિઃ ॥ 5-130-63 (36250)
એકાર્ણવે ચ સ્વપતા નિહતૌ મધુકૈટભૌ ।
જન્માન્તરમુપાગમ્ય હયગ્રીવસ્તથા હતઃ॥ 5-130-64 (36251)
અયં કર્તા ન ક્રિયતે કારણં ચાપિ પૌરુષે ।
યદ્યદિચ્છેદયં શૌરિસ્તત્તત્કુર્યાદયત્નતઃ ॥ 5-130-65 (36252)
તં ન બુધ્યસિ ગોવિન્દ ઘોરવિક્રમમચ્યુતમ્।
આશીવિષમિવ ક્રૂદ્ધં તેજોરાશિમનિન્દિતમ્ ॥ 5-130-66 (36253)
પ્રધર્ષયન્મહાબાહું કૃષ્ણમક્લિષ્ટકારિણમ્।
પતઙ્ગોઽગ્નિમિવાસાદ્ય સામાત્યો નભવિષ્યસિ ॥ ॥ 5-130-67 (36254)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-130-9 વૈરોચનિં બલિમ્ ॥ 5-130-18 કર્મ દૂતનિગ્રહાખ્યમ્ ॥ 5-130-38 પાણ્ડવાર્થે પાણ્ડવધને ॥ 5-130-42 ઇદં તુ કર્મ કર્તુમિતિ શેષઃ ॥ 5-130-49 નિર્મોચને નગરવિશેષે ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 131
॥ શ્રીઃ ॥
5.131. અધ્યાયઃ 131
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષ્ણેન સભાયાં વિશ્વરૂપપ્રદર્શનમ્ ॥ 1 ॥ કૃષ્ણપ્રસાદાલ્લબ્ધચક્ષુષા ધૃતરાષ્ટ્રેણ કૃષ્ણં દૃષ્ટવતા વક્ષુષા ઇતરેષામદિ દૃક્ષયા કૃષ્ણવરાત્પુનઃ સ્વચક્ષુષોરન્તર્ધાનાધિગમઃ ॥ 2 ॥ કૃષ્ણેન તદ્રૂપોપસંહારપૂર્વકં પૂર્વરૂપં સ્વીકૃત્ય રથાધિરોહણેન કુન્તીસમીપગમનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-131-0 (36255)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ । 5-131-0x (3773)
વિદુરેણૈવમુક્તસ્તુ કેશવઃ શત્રુપૂગહા ।
દુર્યોધનં ધાર્તરાષ્ટ્રમભ્યભાષત વીર્યવાન્ ॥ 5-131-1 (36256)
એકોઽહમિતિ યન્મોહાન્મન્યસે માં સુયોધન।
પરિભૂય સુદુર્બુદ્ધે ગ્રહીતું માં ચિકીર્ષસિ ॥ 5-131-2 (36257)
ઇહૈવ પાણ્ડવાઃ સર્વે તથૈવાન્ધકવૃષ્ણયઃ ।
ઇહાદિત્યાશ્ચ રુદ્રાશ્ચ વસવશ્ચ મહર્ષિભિઃ ॥ 5-131-3 (36258)
એવમુક્ત્વા જાહાસોચ્ચૈઃ કેશવઃ પરવીરહા ।
તસ્ય સંસ્મયતઃ શૌરેર્વિદ્યુદ્રૂપા મહાત્મનઃ ।
`યુગપચ્ચ વિનિષ્પેતુઃ સાક્ષાત્સર્વાસ્તુ દેવતાઃ॥' 5-131-4 (36259)
અઙ્ગુષ્ઠમાત્રાસ્ત્રિદશા બભૂવુઃ પાવકાર્ચિષઃ ।
તસ્ય બ્રહ્મા લલાટસ્થો રુદ્રો વક્ષસિ ચાભવત્ ॥ 5-131-5 (36260)
લોકપાલા ભુજેષ્વાસન્નગ્નિરાસ્યાદજાયત।
આદિત્યાશ્ચૈવ સાધ્યાશ્ચ વસવોઽથાશ્વિનાવપિ ॥ 5-131-6 (36261)
મરુતશ્ચ સહેન્દ્રેણ વિશ્વેદેવાસ્તથૈવ ચ।
બભૂવુશ્ચૈવ યક્ષાશ્ચ ગન્ધર્વોરગરાક્ષસાઃ ॥ 5-131-7 (36262)
પ્રાદુરાસ્તાં તથા દોર્ભ્યાં સઙ્કર્ષણધનઞ્જયૌ।
દક્ષિણેઽથાર્જુનો ધન્વી હલી રામશ્ચ સવ્યતઃ ॥ 5-131-8 (36263)
ભીમો યુધિષ્ઠિરશ્ચૈવ માદ્રીપુત્રૌ ચ પૃષ્ઠતઃ।
અન્ધકા વૃષ્ણયશ્ચૈવ પ્રદ્યુમ્નપરમુખાસ્તતઃ ॥ 5-131-9 (36264)
અગ્રે બભૂવુઃ કૃષ્ણસ્ય સમુદ્યતમહાયુધાઃ ।
શઙ્ખચક્રગદાશક્તિશાર્ઙ્ગલાઙ્ગલનન્દકાઃ ॥ 5-131-10 (36265)
અદૃશ્યન્તોદ્યતાન્યેવ સર્વપ્રહરણાનિ ચ।
નાનાબાહુષુ કૃષ્ણસ્ય દીપ્યમાનાનિ સર્વશઃ ॥ 5-131-11 (36266)
નેત્રાભ્યાં નાસિકાભ્યાં ચ શ્રોત્રાભ્યાં ચ સમન્તતઃ ।
પ્રાદુરાસન્મહારૌદ્રાઃ સધૂમાઃ પાવકાર્ચિષઃ ॥ 5-131-12 (36267)
રોમકૂપેષુ ચ તથા સૂર્યસ્યેવ મરીચયઃ ।
`સહસ્રચરણઃ શ્રીમાઞ્શતબાહુઃ સહસ્રદૃક્ ॥' 5-131-13 (36268)
તસ્ય વૈ નાગલોકશ્ચ ગુલ્ફાધો દદૃશે તદા।
ચન્દ્રસૂર્યૌ તથા નેત્રે ગ્રહઃ વૈ સર્વતઃ સ્થિતાઃ ॥ 5-131-14 (36269)
ઊર્ધ્વલોકાશ્ચ સર્વેઽપિ કુક્ષૌ તસ્ય વ્યવસ્થિતાઃ ।
સરિતઃ સાગરાશ્ચૈવ સ્વેદસ્તસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 5-131-15 (36270)
અસ્થીનિ પર્વતાઃ સર્વે વૃક્ષા રોમાણિ તસ્ય હિ।
નિમેષણં રાત્ર્યહની જિહ્વાયાં શારદા તથા ॥ ' 5-131-16 (36271)
તં દૃષ્ટ્વા ઘોરમાત્માનં કેશવસ્ય મહાત્મનઃ ।
ન્યમીલયન્ત નેત્રાણિ રાજાનસ્ત્રસ્તચેતસઃ ॥ 5-131-17 (36272)
ઋત દ્રોણં ચ ભીષ્મં ચ વિદુરં ચ મહામતિમ્ ।
સંજયં ધૃતરાષ્ટ્રં ચ ઋષીંશ્ચૈવ તપોધનાન્ ॥ 5-131-18 (36273)
પ્રાદાત્તેષાં સ ભગવાન્દિવ્યં ચક્ષુર્જનાર્દનઃ ॥ 5-131-19 (36274)
`ધૃતરાષ્ટ્રાય પ્રદદૌ ભગવાન્દિવ્યચક્ષુષી ।
દદર્શ પરમં રૂપં ધૃતરાષ્ટ્રોઽમ્બિકાસુતઃ ॥ 5-131-20 (36275)
તતો દેવાઃ સગન્ધર્વાઃ કિન્નરાશ્ચ મહોરગાઃ ।
ઋષયશ્ચ મહાભાગા લોકપાલૈઃ સમન્વિતાઃ ।
પ્રણમ્ય શિરસા દેવં તુષ્ટુવુઃ પ્રાઞ્જલિસ્થિતાઃ ॥ 5-131-21 (36276)
ક્રોધં પ્રભો સંહર સંહર સ્વં
રૂપં ચ યદ્દર્શિતમાત્મસંસ્થમ્ ।
યાવત્ત્વિમે દેવગણૈઃ સમેતા
લોકાઃ સમસ્તા ભુવિ નાશમીયુઃ ॥ 5-131-22 (36277)
ત્વં ચ કર્તા વિકર્તા ચ ત્વમેવ પરિરક્ષસે।
ત્વયા વ્યાપ્તમિદં સર્વં જગત્સ્થાવરજઙ્ગમમ્ ॥ 5-131-23 (36278)
કિયન્માત્રા મહીપાલાઃ કિંવીર્યાઃ કિંપરાક્રમાઃ ।
તેષામર્થે મહાબાહો દિવ્યં રૂપં પ્રદર્શિવાન્।
એવમુચ્ચારિતા વાચઃ સહ દેવાર્વિભું તદા ॥' 5-131-24 (36279)
તદ્દૃષ્ટ્વા મહદાશ્ચર્યં માધવસ્ય સભાતલે।
દેવદુન્દુભયો નેદુઃ પુષ્પવર્ષં પપાત ચ ॥ 5-131-25 (36280)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-131-26x (3774)
ત્વમેવ પુણ્ડરીકાક્ષ સર્વસ્ય જગતો હિતઃ।
તસ્માન્મે યાદવશ્રેષ્ઠ પ્રસાદં કર્તુમર્હસિ ॥ 5-131-26 (36281)
ભગવન્મમ નેત્રાભ્યામન્તર્ધાનં વૃણે પુનઃ ।
ભવન્તં દૃષ્ટવાનસ્મિ નાન્યં દ્રષ્ટુમિહોત્સહે ॥ 5-131-27 (36282)
તતોઽબ્રવીન્મહાબાહુર્ધૃતરાષ્ટ્રં જનાર્દનઃ ।
અદૃશ્યમાને નેત્રે દ્વે ભવેતાં કુરુનન્દન ॥ 5-131-28 (36283)
તત્રાદ્ભુતં મહારાજ ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ ચક્ષુષી ।
લબ્ધવાન્વાસુદેવાચ્ચ વિશ્વરૂપદિદૃક્ષયા ॥ 5-131-29 (36284)
લબ્ધચક્ષુષમાસીનં ધૃતરાષ્ટ્રં નરાધિપાઃ ।
વિસ્મિતા ઋષિભિઃ સાર્ધં તુષ્ટુવુર્મધુસૂદનમ્ ॥ 5-131-30 (36285)
ચચાલ ચ મહી કૃત્સ્ના સાગરશ્ચાપિ ચુક્ષુભે ।
વિસ્મયં પરમં જગ્મુઃ પાર્થિવા ભરતર્ષભ ॥ 5-131-31 (36286)
તતઃ સ પુરુષવ્યાઘ્રઃ સઞ્જહાર વપુઃ સ્વકમ્ ।
તાં દિવ્યામદ્ભુતાં ચિત્રામૃદ્ધિમત્તામરિન્દમઃ ॥ 5-131-32 (36287)
તતઃ સાત્યકિમાદાય પાણૌ વિદુરમેવ ચ ।
ઋષિભિસ્તૈરનુજ્ઞાતો નિર્યયૌ મધુસૂદનઃ ॥ 5-131-33 (36288)
ઋષયોઽન્તર્હિતા જગ્મુસ્તતસ્તે નારદાદયઃ ।
તસ્મિન્કોલાહલે વૃત્તે તદદ્ભુતમિવાભવત્ ॥ 5-131-34 (36289)
તં પ્રસ્થિતમભિપ્રેક્ષ્ય કૌરવાઃ સહ રાજભિઃ ।
અનુજગ્મુર્નરવ્યાઘ્રં દેવા ઇવ શતક્રતમ્ ॥ 5-131-35 (36290)
અચિન્તયન્નમેયાત્મા સર્વં તદ્રાજમણ્ડલમ્ ।
નિશ્ચક્રામ તતઃ શૌરિઃ સધૂમ ઇવ પાવકઃ ॥ 5-131-36 (36291)
તતો રથેન શુભ્રેણ મહતા કિઙ્કિણીકિના ।
હેમજાલવિચિત્રેણ લઘુના મેઘનાદિના ॥ 5-131-37 (36292)
સૂપસ્કરેણ શુભ્રેણ વૈયાઘ્રેણ વરૂથિના ।
શૈબ્યસુગ્રીવયુક્તેન પ્રત્યદૃશ્યત દારુકઃ ॥ 5-131-39aતથૈવ રથમાસ્થાય કૃતવર્મા મહારથઃ ।
વૃષ્ણીનાં સંમતો વીરો હાર્દિક્યઃ સમદૃશ્યત ॥ 5-131-38 (36293)
ઉપસ્થિતરથં શૌરિં પ્રયાસ્યન્તમરિન્દમમ્ ।
ધૃતરાષ્ટ્રો મહારાજઃ પુનરેવાભ્યભાષત ॥ 5-131-40 (36294)
યાવદ્બલં મે પુત્રેષુ પશ્યતસ્તે જનાર્દન ।
પ્રત્યક્ષં તે ન તે કિંચિત્પરોક્ષં શત્રુકર્શન ॥ 5-131-41 (36295)
કુરૂણાં શમમિચ્છન્તં યતમાનં ચ કેશવ ।
વિદિત્વૈતામવસ્થાં મે નાતિશઙ્કિતુમર્હસિ ॥ 5-131-42 (36296)
ન મે પાપોઽસ્ત્યભિપ્રાયઃ પાણ્ડવાન્પ્રતિ કેશવ ।
જ્ઞાતમેવ હિતં વાક્યં યન્મયોક્તઃ સુયોધનઃ ॥ 5-131-43 (36297)
જાનન્તિ કુરવઃ સર્વે રાજાનશ્ચૈવ પાર્થિવાઃ ।
શમે પ્રયતમાનં માં સર્વયત્નેન માધવ ॥ 5-131-44 (36298)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-131-45x (3775)
તતોઽબ્રવીન્મહાબાહુર્ધૃતરાષ્ટ્રં જનાર્દનઃ।
દ્રોણં પિતામહં ભીષ્મં ક્ષત્તારં બાહ્લિકં કૃપમ્ ॥ 5-131-45 (36299)
પ્રત્યક્ષમેતદ્ભવતાં યદ્વૃત્તં કુરુસંસદિ।
યથા ચાશિષ્ટવન્મન્દો રોષાદદ્ય સમુત્થિતઃ ॥ 5-131-46 (36300)
વદત્યનીશમાત્માનં ધૃતરાષ્ટ્રો મહીપતિઃ ।
આપૃચ્છે ભવતઃ સર્વાન્ગમિષ્યામિ યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 5-131-47 (36301)
આમન્ત્ર્ય પ્રસ્થિતં શૌરિં રથસ્થં પુરુષર્ષભ ।
અનુજગ્મુર્મહેષ્વાસાઃ પ્રવીરા ભરતર્ષભાઃ ॥ 5-131-48 (36302)
ભીષ્મો દ્રોણઃ કૃપઃ ક્ષત્તા ધૃતરાષ્ટ્રોઽથ બાહ્લિકઃ।
અશ્વત્થામા વિકર્ણશ્ચ યુયુત્સુશ્ચ મહારથઃ ॥ 5-131-49 (36303)
તતો રથેન શુભ્રેણ મહતા કિઙ્કિણીકિના ।
કુરૂણાં પશ્યતાં દ્રષ્ટું સ્વસારં સ પિતુર્યયૌ ॥ ॥ 5-131-50 (36304)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનર્વણિ એકત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-131-28 અદૃશ્યમાને દર્શનશક્તિરહિતે ॥ 5-131-38 વરૂથિના રથગુપ્તિમતા ॥ 5-131-46 મન્દો દુર્યોધનઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 132
॥ શ્રીઃ ॥
5.132. અધ્યાયઃ 132
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન કુન્તીંપ્રતિ સપ્રણામં સભાવૃત્તન્તકથનમ્ ॥ 1 ॥ કુન્ત્યા કૃષ્ણચોદનયા તસ્મિન્ યુધિષ્ઠિરાય સંદેશપ્રેષણમ્ ॥ 2 ।Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-132-0 (36305)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-132-0x (3776)
પ્રવિશ્યાથ ગૃહં તસ્યાશ્ચરણાવભિવાદ્ય ચ।
આચખ્યૌ તત્સમાસેન યદ્વૃત્તં કુરુસંસદિ ॥ 5-132-1 (36306)
વાસુદેવ ઉવાચ। 5-132-2x (3777)
ઉક્તં બહુવિધં વાક્યં ગ્રહણીયં સહેતુકમ્।
ઋષિભિશ્ચૈવ ચ મયા ન ચાસૌ તદ્ગૃહીતવાન્ ॥ 5-132-2 (36307)
કાલપક્વમિદં સર્વં સુયોધનવશાનુગમ્।
` સર્વક્ષત્રં ક્ષણેનૈવ દહ્યતે પાર્થવહ્નિના ।'
આપૃચ્છે ભવતીં શીઘ્રં પ્રયાસ્યે પાણ્ડવાન્પ્રતિ ॥ 5-132-3 (36308)
કિં વાચ્યાઃ પાણ્ડવેયાસ્તે ભવત્યા વચનાન્મયા ।
તદ્બ્રૂહિ ત્વં મહાપ્રજ્ઞે શુશ્રૂષે વચનં તવ ॥ 5-132-4 (36309)
કુન્ત્યુવાચ। 5-132-5x (3778)
બ્રૂયાઃ કેશવ રાજાનં ધર્માત્માનં યુધિષ્ઠિરમ્ ।
ભૂયાંસ્તે હીયતે ધર્મો મા પુત્રક વૃથા કૃથાઃ ॥ 5-132-5 (36310)
શ્રોત્રિયસ્યેવ તે રાજન્મન્દકસ્યાવિપશ્ચિતઃ ।
અનુવાકહતા બુદ્ધિર્ધર્મમેવૈકમીક્ષતે ॥ 5-132-6 (36311)
અઙ્ગાવેક્ષસ્વ ધર્મં ત્વં યથા સૃષ્ટઃ સ્વયંભુવા ।
બાહુભ્યાં ક્ષત્રિયાઃ સૃષ્ટા બાહુવીર્યોપજીવિનઃ ॥ 5-132-7 (36312)
ક્રૂરાય કર્મણે નિત્યં પ્રજાનાં પરિપાલને।
શ્રૃણુ ચાત્રોપમામેકાં યા વૃદ્ધેભ્યઃ શ્રુતા મયા ॥ 5-132-8 (36313)
મુચુકુન્દસ્ય રાજર્ષેરદદત્પૃથિવીમિમામ્।
પુરા વૈશ્રવણઃ પ્રીતો ન ચાસૌ તદ્ગૃહીતવાન્ ॥ 5-132-9 (36314)
બાહુવીર્યાર્જિતં રાજ્યમશ્રીયામિતિ કામયે।
તતો વૈશ્રવણઃ પ્રીતો વિસ્મિતઃ સમપદ્યત ॥ 5-132-10 (36315)
મુચુકુન્દસ્તતો રાજા સોઽન્વશાસદ્વસુન્ધરામ્ ।
બાહુવીર્યાર્જિતાં સમ્યક્ ક્ષત્રધર્મમનુવ્રતઃ॥ 5-132-11 (36316)
યં હિ ધર્મં ચરન્તીહ પ્રજા રાજ્ઞા સુરક્ષિતાઃ ।
ચતુર્થં તસ્ય ધર્મસ્ય રાજા વિન્દેન ભારત ॥ 5-132-12 (36317)
રાજા ચરતિ ચેદ્ધર્મં દેવત્વાયૈવ કલ્પતે।
સ ચેદધર્મં ચરતિ નરકાયૈવ ગચ્છતિ ॥ 5-132-13 (36318)
દણ્ડનીતિઃ સ્વધર્મેણ ચાતુર્વર્ણ્યં નિયચ્છતિ।
પ્રયુક્તાસ્વામિના સમ્યગધર્મેભ્યો નિયચ્છતિ ॥ 5-132-14 (36319)
દણ્ડનીત્યાં યદા રાજા સમ્યક્કાર્ત્સ્ન્યેન વર્તતે।
તદા કૃતયું નામ કાલઃ શ્રેષ્ઠઃ પ્રવર્તતે ॥ 5-132-15 (36320)
કાલો વા કારણં રાજ્ઞો રાજા વા કાલકારણમ્ ।
ઇતિ તે સંશયો મા ભૂદ્રાજા કાલસ્ય કારણમ્ ॥ 5-132-16 (36321)
રાજા કૃતયુગસ્રષ્ટા ત્રેતાયા દ્વાપરસ્ય ચ।
યુગસ્ય ચ ચતુર્થસ્ય રાજા ભવતિ કારણમ્ ॥ 5-132-17 (36322)
કૃતસ્ય કરણાદ્રાજા સ્વર્ગમત્યન્તમશ્રુતે ।
ત્રેતાયાઃ કરણાદ્રાજા સ્વર્ગં નાત્યન્તમશ્રુતે ॥ 5-132-18 (36323)
પ્રવર્તનાદ્દ્વાપરસ્ય યથાભાગમુપાશ્રુતે ।
કલેઃ પ્રવર્તનાદ્રાજા પાપમત્યન્તમશ્રુતે ॥ 5-132-19 (36324)
તતો વસતિ દુષ્કર્મા નરકે શાશ્વતીઃ સમાઃ ।
રાજદોષેણ હિ જગત્સ્પૃશ્યતે જગતઃ સ ચ ॥ 5-132-20 (36325)
રાજધર્માનવેક્ષસ્વ પિતૃપૈતામહોચિતાન્।
નૈતદ્રાજર્ષિવૃત્તં હિ યત્ર ત્વં સ્થાતુમિચ્છસિ ॥ 5-132-21 (36326)
ન હિ વૈક્લબ્યસંસૃષ્ટ આનૃશંસ્યે વ્યવસ્થિતઃ ।
પ્રજાપાલનસંભૂતં ફલં કિંચન લબ્ધવાન્ ॥ 5-132-22 (36327)
ન હ્યેતામાશિષં પાણ્ડુર્ન ચાહં ન પિતામહઃ ।
પ્રયુક્તવન્તઃ પૂર્વં તે યયા ચરસિ મેધયા ॥ 5-132-23 (36328)
યજ્ઞો દાનં તપઃ શૌર્યં પ્રજ્ઞા સન્તાનમેવ ચ ।
માહાત્મ્યં બલમોજશ્ચ નિત્યમાશંસિતં મયા ॥ 5-132-24 (36329)
નિત્યં સ્વાહા સ્વધા નિત્યં દદ્યુર્માનુષદેવતાઃ ।
દીર્ઘમાયુર્ધનં પુત્રાન્સમ્યગારાધિતાઃ શુભાઃ ॥ 5-132-25 (36330)
પુત્રેષ્વાશાસતે નિત્યં પિતરો દૈવતાનિ ચ।
દાનમધ્યયનં યજ્ઞઃ પ્રજાનાં પરિપાલનમ્ ॥ 5-132-26 (36331)
એતદ્ધર્મમધર્મં વા જન્મનૈવાભ્યજાયથાઃ ।
તે તુ વૈદ્યાઃ કુલે જાતા અવૃત્ત્યા તાત પીડિતાઃ ॥ 5-132-27 (36332)
યત્ર દાનપતિં શૂરં ક્ષુધિતાઃ પૃથિવીચરાઃ ।
પ્રાપ્ય તુષ્ટાઃ પ્રતિષ્ઠન્તે ધર્મઃ કોઽભ્યધિકસ્તતઃ ॥ 5-132-28 (36333)
દાનેનાન્યં બલેનાન્યં તથા સૂનૃતયાઽપરમ્।
સર્વતઃ પ્રતિગૃહ્ણીયાદ્રાજ્યં પ્રાપ્યેહ ધાર્મિકઃ॥ 5-132-29 (36334)
બ્રાહ્મણઃ પ્રચરેદ્ભૈક્ષં ક્ષત્રિયઃ પરિપાલયેત્।
વૈશ્યો ધનાર્જનં કુર્યાચ્છૂદ્રઃ પરિચરેચ્ચ તાન્ ॥ 5-132-30 (36335)
ભૈક્ષં વિપ્રતિષિદ્ધં તે કૃષિર્નૈવોપપદ્યતે ।
ક્ષત્રિયોઽસિ ક્ષતાત્રાતા બાહુવીર્યોપજીવિતા ॥ 5-132-31 (36336)
પિત્ર્યમંશં મહાબાહો નિમગ્નં પુનરુદ્ધર ।
સામ્ના ભેદેન દાનેન દણ્ડેનાથ નયેન વા ॥ 5-132-32 (36337)
ઇતો દુઃખતરં કિં નુ યદહં દીનબાન્ધવા।
પરપિણ્ડમુદીક્ષે વૈ ત્વાં સૂત્વા મિત્રનન્દન ॥ 5-132-33 (36338)
યુધ્યસ્વ રાજધર્મેણ મા નિમઞ્જીઃ પિતામહાન્ ।
મા ગમઃ ક્ષીણપુણ્યસ્ત્વં સાનુજઃ પાપિકાં ગતિં ॥ ॥ 5-132-34 (36339)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ દ્વાત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-132-5 ભૂયાન્ પૃથ્વીપાલનજો ધર્મઃ ॥ 5-132-6 શ્રોત્રિયસ્ય વેદાધ્યાયિનઃ । મન્દકસ્ય અર્થજ્ઞાનશૂન્યસ્ય । અનુવાકેન અત્યન્તં વેદાક્ષસંવૃત્ત્યા હતા નષ્ટાઃ ॥ 5-132-20 જગતઃ દોષેણ સચ રાજા સ્પૃશ્યતે ॥ 5-132-22 ફલં ન લબ્ધવાન્ અસીતિ શેષઃ ॥ 5-132-25 નિત્યમિતિ । માનુષાશ્ચ દેવતાશ્ચ સમ્યગારાધિતાઃ સત્યઃ ઇહ લોકે આયુરાદીનિ પરલોકસાધનાનિ સ્વધાદીનિ સત્કર્માણિ ચ દદ્યુઃ ॥ 5-132-27 એતત્ મદ્વાક્યં ધર્મં ધર્મયુક્તં અધર્મં ચ જન્મનૈવ સ્વભાવત એવ અભ્યજાયથાઃ અભિજાનીષે। હે કૃષ્ણ તે તુ પાણ્ડવાસ્તુ વૈદ્યાઃ વિદ્યાવન્તઃ ॥ 5-132-29 રાજ્ય રાજત્વં ક્ષત્રિયત્વમિત્યર્થઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 133
॥ શ્રીઃ ॥
5.133. અધ્યાયઃ 133
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
કુન્ત્યા યુધિષ્ઠિરબોધનાય કૃષ્ણંપ્રતિ વિદુલોપાખ્યાનકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-133-0 (36340)
કુન્ત્યુવાચ। 5-133-0x (3779)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્ ।
વિદુલાયાશ્ચ સંવાદં પુત્રસ્ય ચ પરન્તપ ॥ 5-133-1 (36341)
તતઃ શ્રેયશ્ચ ભૂયશ્ચ યથાવદ્વક્તુમર્હસિ ।
યશસ્વિની મન્યુમતી કુલે જાતા વિભાવરી ॥ 5-133-2 (36342)
ક્ષત્રધર્મરતા દાન્તા વિદુલા દીર્ઘદર્શિની ।
વિશ્રુતા રાજસંસત્સુ શ્રુતવાક્યા બહુશ્રુતા ॥ 5-133-3 (36343)
વિદુલા નામ રાજન્યા જગર્હે પુત્રમૌરસમ્ ।
નિર્જિતં સિન્ધુરાજેન શયાનં દીનચેતસમ્ ॥ 5-133-4 (36344)
વિદુલોવાચ। 5-133-5x (3780)
અનન્દન મયા જાત દ્વિષતાં હર્ષવર્ધન ।
ન મયા ત્વં ન પિત્રા ચ જાતઃ ક્વાભ્યાગતોહ્યસિ ॥ 5-133-5 (36345)
નિર્મન્યુશ્ચાપ્યસઙ્ખ્યેયઃ પુરુષઃ ક્લીબસાધનઃ ।
યાવજ્જીવં નિરાશોઽસિ કલ્યાણાય ધુરં વહ ॥ 5-133-6 (36346)
માઽઽત્માનમવમન્યસ્વ મૈનમલ્પેન બીભરઃ ।
મનઃ કૃત્વા સુકલ્યાણં મા ભૈસ્ત્વં પ્રતિસંહર ॥ 5-133-7 (36347)
ઉત્તિષ્ઠ હે કાપુરુષ મા શેષ્વૈવં પરાજિતઃ।
અમિત્રાન્નન્દયન્સર્વાન્નિર્માનો બન્ધુશોકદઃ ॥ 5-133-8 (36348)
સુપૂરા વૈ કુનદિકા સુપૂરો મુષિકાઞ્જલિઃ ।
સુસંતોષઃ કાપુરુષઃ સ્વલ્પકેનૈવ તુષ્યતિ ॥ 5-133-9 (36349)
અપ્યહેરારુજન્દંષ્ટ્રામાશ્વેવ નિધનં વ્રજ ।
અપિ વા સંશયં પ્રાપ્ય જીવિતેઽપિ પરાક્રમેઃ ॥ 5-133-10 (36350)
અપ્યરેઃ શ્યેનવચ્છિદ્રં પશ્યેસ્ત્વં વિપરિક્રમન્ ।
વિવદન્વાઽથવા તૂષ્ણીં વ્યોમ્નીવાપરિશઙ્કિતઃ ॥ 5-133-11 (36351)
ત્વમેવં પ્રેતવચ્છેષે કસ્માદ્વજ્રહતો યથા।
ઉત્તિષ્ઠ હે કાપુરુષ મા સ્વાપ્સીઃ શત્રુનિર્જિતઃ ॥ 5-133-12 (36352)
માઽસ્તં ગમસ્ત્વં કૃપણો વિ શ્રૂયસ્વ સ્વકર્મણા ।
મા મધ્યે મા જઘન્યે ત્વં માઽધો ભૂસ્તિષ્ઠ ગર્જિતઃ ॥ 5-133-13 (36353)
અલાતં તિન્દુકસ્યેવ મુહૂર્તમપિ હિ જ્વલ ।
મા તુષાગ્નિરિવાનર્ચિર્ધૂમાયસ્વ જિજીવિષુઃ ॥ 5-133-14 (36354)
મુહૂર્તં જ્વલિતં શ્રેયો ન ચ ધૂમાયિતં ચિરમ્ ।
મા હ સ્મ કસ્યચિદ્ગેહે જની રાજ્ઞઃ સ્વરીમૃદુઃ ॥ 5-133-15 (36355)
કૃત્વા માનુષ્યકં કર્મ સૃત્વાઽઽજિં યાવદુત્તમમ્ ।
ધર્મસ્યાનૃણ્યમાપ્નોતિ ન ચાત્માનં વિગર્હતે ॥ 5-133-16 (36356)
અલબ્ધ્વા યદિ વા લબ્ધ્વા નાનુશોચતિ પણ્ડિતઃ ।
આનન્તર્યં ચારભતે ન પ્રાણાનાં ધનાયતે ॥ 5-133-17 (36357)
ઉદ્ભાવયસ્વં વીર્યં વા તાં વા ગચ્છ ધ્રુવાં ગતિમ્ ।
ધર્મં પુત્રાગ્રતઃ કૃત્વા કિંનિમિત્તં હિ જીવસિ ॥ 5-133-18 (36358)
ઇષ્ટાપૂર્તં હિ તે ક્લીબ કીર્તિશ્ચ સકલા હતા ।
વિચ્છિન્નં ભોગમૂલં તે કિંનિમિત્તં હિ જીવસિ ॥ 5-133-19 (36359)
શત્રુર્નિમઞ્જતા ગ્રાહ્યો જઙ્ઘાયાં પ્રપતિષ્યતા।
વિપરિચ્છિન્નમૂલોઽપિ ન વિષીદેત્કથંચન ॥ 5-133-20 (36360)
ઉદ્યમ્ય ધુરમુત્કર્ષેદાજાનેયકતં સ્મરન્।
કુરુ સત્વં ચ માનં ચ વિદ્ધિ પૌરુષમાત્મનઃ । 5-133-21 (36361)
ઉદ્ભાવય કુલં મગ્નં ત્વત્કૃતે સ્વયમેવ હિ।
યસ્ય વૃત્તં ન જલ્પન્તિ માનવા મહદદ્ભુતમ્ ॥ 5-133-22 (36362)
રાશિવર્ધનમાત્રં સ નૈવ સ્ત્રી ન પુનઃ પુમાન્ ।
દાને તપસિ સત્યે ચ યસ્ય નોચ્ચરિતં યશઃ ॥ 5-133-23 (36363)
વિદ્યાયામર્થલાભે વા માતુરુચ્ચાર એવ સઃ।
શ્રુતેન તપસા વાઽપિ શ્રિયા વા વિક્રમેણ વા ॥ 5-133-24 (36364)
જનાન્યોઽભિભવત્યન્યાન્કર્મણા હિ સ વૈ પુમાન્ ।
ન ત્વેવ જાલ્મીં કાપાલીં વૃત્તિમેષિતુમર્હસિ ॥ 5-133-25 (36365)
નૃશંસ્યામયશસ્યાં ચ દુઃખાં કાપુરુષોચિતામ્।
યમેનમભિનન્દેયુરમિત્રાઃ પુરુષં કૃશમ્ ॥ 5-133-26 (36366)
લોકસ્ય સમવજ્ઞાતં નિહીનાસનવાસસમ્ ।
અહોલાભકરં હીનમલ્પજીવનમલ્પકમ્ ॥ 5-133-27 (36367)
નેદૃશં બન્ધુમાસાદ્ય બાન્ધવઃ સુખમેધતે।
અવૃત્ત્યૈવ વિપત્સ્યામો વયં રાષ્ટ્રાત્પ્રવાસિતાઃ ॥ 5-133-28 (36368)
સર્વકામરસૈર્હીનાઃ સ્થાનભ્રષ્ટા અકિંચનાઃ ।
અવલ્ગુકારિણ સત્સુ કુલવંશસ્ય નાશનમ્ ॥ 5-133-29 (36369)
કલિં પુત્રપ્રવાદેન સઞ્જય ત્વામજીજનમ્ ।
નિરમર્ષં નિરુત્સાહં નિર્વીર્યમરિનન્દનમ્ ॥ 5-133-30 (36370)
મા સ્મ સીમન્તિની કાચિઞ્જનયેત્પુત્રમીદૃશમ્।
મા ધૂમાય જ્વલાત્યન્તમાક્રમ્ય જહિ શાત્રવાન્ ॥ 5-133-31 (36371)
જ્વલ મૂર્ધન્યમિત્રાણાં મુહૂર્તમપિ વા ક્ષણમ્।
એતાવાનેવ પુરુષો યદમર્ષી યદક્ષમી ॥ 5-133-32 (36372)
ક્ષમાવાન્નિરમર્ષશ્ચ નૈવ સ્ત્રી ન પુનઃ પુમાન્ ।
સંતોષો વૈ શ્રિયં હન્તિ તથાઽનુક્રોશ એવ ચ ॥ 5-133-33 (36373)
અનુત્થાનભયે ચોભે નિરીહો નાશ્રુતે મહત્।
એભ્યો નિકૃતિપાપેભ્યઃ પ્રમુઞ્ચાત્માનમાત્મના ॥ 5-133-34 (36374)
આયસં હૃદયં કૃત્વા મૃગયસ્વ પુનઃ સ્વકમ્ ।
પરં વિષહતે યસ્માત્તસ્માત્પુરુષ ઉચ્યતે ॥ 5-133-35 (36375)
તમાહુર્વ્યર્થનામાનં સ્ત્રીવદ્ય ઇહ જીવતિ।
શૂરસ્યોર્જિતસત્વસ્ય સિંહવિક્રાન્તચારિણઃ ॥ 5-133-36 (36376)
દિષ્ટભાવં ગતસ્યાપિ વિષયે મોદતે પ્રજા ।
ય આત્મનઃ પ્રિયમુખે હિત્વા મૃગયતે શ્રિયમ્ ॥ 5-133-37 (36377)
અમાત્યાનામથો હર્ષમાદધાત્યચિરેણ સઃ ॥ 5-133-38 (36378)
પુત્ર ઉવાચ। 5-133-39x (3781)
કિં નુ મે મામપશ્યન્ત્યાઃ પૃથિવ્યા અપિ સર્વયા।
કિમાભરણકૃત્યં તે કિં ભોગૈર્જીવિતેન વા । 5-133-39 (36379)
માતોવાચ। 5-133-40x (3782)
`પૈરર્વિહન્યમાનસ્ય જીવિતેનાપિ કિં ફલમ્।'
નિર્મન્યુકાનાં યે લોકા દ્વિષન્તસ્તાનવાપ્નુયુઃ ।
યે ત્વાદૃતાત્મનાં લોકાઃ સુહૃદસ્તાન્વ્રજન્તુ નઃ ॥ 5-133-40 (36380)
ભૃત્યૈર્વિહીયમાનાનાં પરપિણ્ડોપજીવિનામ્।
કૃપણાનામસત્વાનાં મા વૃત્તિમનુવર્તિથાઃ ॥ 5-133-41 (36381)
અનુ ત્વાં તાત જીવન્તુ બ્રાહ્મણાઃ સુહૃદસ્તથા ।
પર્યન્યમિવ ભૂતાનિ દેવા ઇવ શતક્રતુમ્ ॥ 5-133-42 (36382)
યમાજીવન્તિ પુરુષં સર્વભૂતાનિ સંજય।
પક્વં દ્રુમમિવાસાદ્ય તસ્ય જીવિતમર્થવત્॥ 5-133-43 (36383)
યસ્ય શૂરસ્ય વિક્રાન્તૈરેધન્તે બાન્ધવાઃ સુખમ્।
ત્રિદશા ઇવ શક્રસ્ય સાધુ તસ્યેહ જીવિતમ્ ॥ 5-133-44 (36384)
સ્વબાહુબલમાશ્રિત્ય યોહિ જીવતિ માનવઃ ।
સ લોકે લભતે કીર્તિં પરત્ર ચ શુભાં ગતિમ્ ॥ ॥ 5-133-45 (36385)
ઇતિ શ્રીમન્માભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ત્રયસ્ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-133-2 મન્યુમતી દૈન્યવતી। વિભાવરી કુપિતા। વિભાવરી રજન્યાં ચ વક્રયોષિતીતિ વિશ્વઃ ॥ 5-133-5 અનન્દન કુપુત્ર । કુત્સાર્થેઽત્ર નઞ્ । 5-133-6 ક્લીબે નિર્વીર્યૈ સાધનં બાહ્વાદિકં યસ્ય સ તથા ॥ 5-133-7 મા વીભરઃ મા પાલય । પ્રતિસંહર ભયમિતિ શેષઃ ॥ 5-133-10 પરાક્રમેઃ પરાક્રમં કુરુ ॥ 5-133-11 વિવદન્ શત્રુજયાર્થં અનેકાન્ પક્ષાનુદ્ભાવયન્વા તૂષ્ણીંભૂતોઽરેશ્છિદ્રં પશ્યેઃ। યથા વ્યોમ્નિ અપરિશઙ્કિતઃ શત્રોરાધિક્યાદ્ભયમપશ્યન્ શ્યેનસ્તદ્વત્ ॥ 5-133-13 વિશ્રૂયસ્વ ખ્યાતો ભવ। સામભેદૌ જઘન્યમધ્યમૌ । દાનમધમો નીચ ઉપાયઃ। દણ્ડસ્તૂતમઃ। તત્રાદ્યત્રયકર્તા માભૂઃ કિંતુ ગર્જિતો દણ્ડયિતૈવ ભવેત્યર્થઃ । ઊર્જિત ઇતિ વા પાઠઃ ॥ 5-133-15 કસ્યચિદ્રાજ્ઞો ગેહે સ્વરી ગર્દભીવ મૃદુઃ અકિઞ્ચિન્કરઃ જાયત ઇતિ જનિઃ પુત્રો માભૂત્ ॥ 5-133-16 આજિં સંગ્રામમ્ ॥ 5-133-17 પ્રાણાનાં પ્રાણાઃ બલં તત્સાધ્યાનાં કાર્યાણામ્। આનન્તર્યં અવિચ્છેદેન કાર્યધારામારભતે । ન ધનાયતે ધનં આત્મનો નેચ્છતિ। તૃષ્ણં ત્યજતીત્યર્થઃ ॥ 5-133-18 ધ્રુવાં ગતિં મરણમ્, અગ્રત ઇત્યુપહાસઃ। પૃષ્ઠતઃ કૃત્વેત્યર્થઃ ॥ 5-133-20 નિમજ્જતા પ્રપતિષ્યતા ચ શત્રુર્જઙ્ઘાયાં ગ્રાહ્યઃ । તેનૈવ સહ નિમજ્જેત્પતેદ્વેત્યર્થઃ । ન વિષીદેત્ નિરુદ્યમો ન ભવેત્ ॥ 5-133-21 આજાનેયાઃ જાત્યશ્વાઃ તેષાં કૃતં કર્મ યુદ્ધેઽનવસાદરૂપં ॥ 5-133-22 ત્વત્કૃતે મગ્નમિતિ સંબન્ધઃ । 5-133-23 રાશિવર્ધનઃ સંખ્યાપૂરકો નતુ પ્રયોજનાન્તરાર્હઃ ॥ 5-133-24 માતુઃ ઉચ્ચારો વિષ્ઠા ॥ 5-133-26 યં એન અમિત્રા અભિનન્દેષુ તં બન્ધું બાન્ધવઃ આસાદ્ય ન સુખમેધત ઇતિ તૃતીયશ્લોકેન સંબન્ધઃ ॥ 5-133-27 અહોલાભકરં અલ્પેઽપિ લાભે અહો લાભો જાત ઇતિ વિસ્મયં કુર્વાણમ્ ॥ 5-133-37 દિષ્ટભાવં મરણમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 134
॥ શ્રીઃ ॥
5.134. અધ્યાયઃ 134
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
કુન્ત્યા વિદુલોપાખ્યાનકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-134-0 (36386)
વિદુલોવાચ। 5-134-0x (3783)
અથૈતસ્યામવસ્થાયાં પૌરુષં હાતુમિચ્છસિ।
નિહીનસેવિતં માર્ગં ગમિષ્યસ્યચિરાદિવ ॥ 5-134-1 (36387)
યો હિ તેજો યથાશક્તિ ન કર્શયતિ વિક્રમાત્।
ક્ષત્રિયો જીવિતાકાઙ્ક્ષી સ્તેન ઇત્યેવ તં વિદુઃ ॥ 5-134-2 (36388)
અર્થવન્ત્યુપપન્નાનિ વાક્યાનિ ગુણવન્તિ ચ।
નૈવ સંપ્રાપ્નુવન્તિ ત્વાં મુમૂર્ષુમિવ ભેષજમ્ ॥ 5-134-3 (36389)
સન્તિ વૈ સિન્ધુરાજસ્ય સન્તુષ્ટા ન તથા જનાઃ।
દૌર્બલ્યાદાસતે મૂઢા વ્યસતૌઘપતીક્ષિણઃ ॥ 5-134-4 (36390)
સહાયોપચિતિં કૃત્વા વ્યવસાય્ય તતસ્તતઃ ।
અનુદુષ્યેયુરપરે પશ્યન્તસ્તવ પૌરુષમ્ ॥ 5-134-5 (36391)
તૈઃ કૃત્વા સહ સંઘાતં ગિરિદુર્ગાલયં ચર ।
કાલે વ્યસનમાકાઙ્ક્ષન્નૈવાયમજરામરઃ ॥ 5-134-6 (36392)
સઞ્જયો નામતશ્ચ ત્વં ન ચ પશ્યામિ તત્ત્વયિ ।
અન્વર્થનામા ભવ મે પુત્ર મા વ્યર્થનામકઃ ॥ 5-134-7 (36393)
સમ્યગ્દૃષ્ટિર્મહાપ્રાજ્ઞો બાલં ત્વાં બ્રાહ્મણોઽબ્રવીત્।
અયં પ્રાપ્ય મહત્કૃચ્છ્રં પુનર્વૃદ્ધિં ગમિષ્યતિ॥ 5-134-8 (36394)
તસ્ય સ્મરન્તી વચનમાશંસે વિજયં તવ।
તસ્માત્તાત બ્રવીમિ ત્વાં વક્ષ્યામિ ચ પુનઃપુનઃ ॥ 5-134-9 (36395)
યસ્ય હ્યર્થાભિનિર્વૃત્તૌ ભવન્ત્યાપ્યાયિતાઃ પરે ।
તસ્યાર્થસિદ્ધિર્નિયતા નયેષ્વર્થાનુસારિણઃ ॥ 5-134-10 (36396)
સમૃદ્ધિરસમૃદ્ધિર્વા પૂર્વેષાં મમ સઞ્જય ।
એવં વિદ્વાન્યુદ્ધમના ભવ મા પ્રત્યુપાહરઃ ॥ 5-134-11 (36397)
નાતઃ પાપીયસીં કાંચિદવસ્થાં શમ્બરોઽબ્રવીત્।
યત્ર નૈવાદ્ય ન પ્રાતર્ભોજનં પ્રતિદૃશ્યતે॥ 5-134-12 (36398)
પતિપુત્રવધાદેતત્પરમં દુઃખમબ્રવીત્ ।
દારિદ્ર્યમિતિ યત્પ્રોક્તં પર્યાયમરણં હિ તત્ ॥ 5-134-13 (36399)
અહં મહાકુલે જાતા હ્રદાદ્ધ્રદમિવાગતા।
ઈશ્વરી સર્વકલ્યાણી ભર્ત્રા પરમપૂજિતા ॥ 5-134-14 (36400)
મહાર્હમાલ્યાભરણાં સુમૃષ્ટામ્બરવાસસમ્ ।
પુરા હૃષ્ટઃ સુહૃદ્વર્ગો મામપશ્યત્સુહૃદ્ગતામ્ ॥ 5-134-15 (36401)
યદા માં ચૈવ ભાર્યાં ચ દ્રષ્ટાસિ ભૃશદુર્બલામ્ ।
ન તદા જીવિતેનાર્થો ભવિતા તવ સઞ્જય ॥ 5-134-16 (36402)
દાસકર્મકરાન્ભૃત્યાનાચાર્યર્ત્વિક્પુરોહિતાન્।
અવૃત્ત્યાઽસ્માન્પ્રજહતો દૃષ્ટ્વા કિં જીવિતેન તે ॥ 5-134-17 (36403)
યદિ કૃત્યં ન પશ્યામિ તવાદ્યાહં યથા પુરા ।
શ્લાઘનીયં યશસ્યં ચ કા શાન્તિર્હૃદયસ્ય મે ॥ 5-134-18 (36404)
નેતિ ચેદ્બ્રાહ્મણં બ્રૂયાં દીર્યેત હૃદયં મમ।
ન હ્યદ ન ચ મે ભર્તા નેતિ બ્રાહ્મણમુક્તવાન્ ॥ 5-134-19 (36405)
વયમાશ્રયણીયાઃ સ્મ ન શ્રોતારઃ પરસ્ય ચ।
અન્યમાસાદ્ય જીવન્તી પરિત્યક્ષ્યામિ જીવિતમ્ ॥ 5-134-20 (36406)
અપારે ભવ નઃ પારમપ્લવે ભવ નઃ પ્લવઃ ।
કુરુષ્વ સ્થાનમસ્થાને મૃતાન્સઞ્જીવયસ્વ નઃ॥ 5-134-21 (36407)
સર્વે તે શત્રવઃ શક્યા ન ચેઞ્જીવિતુમર્હસિ ।
અથ ચેદીદૃશીં વૃત્તિં ક્લીબામભ્યુપપદ્યસે ॥ 5-134-22 (36408)
નિર્વિણ્ણાત્મા હતમના મુઞ્ચૈતાં પાપજીવિકામ્।
એકશત્રુવધેનૈવ શૂરો ગચ્છતિ વિશ્રુતિમ્ ॥ 5-134-23 (36409)
ઇન્દ્રો વૃત્રવધેનૈવ મહેન્દ્રઃ સમપદ્યત।
માહેન્દ્રં ચ ગ્રહં લેભે લોકાનાં ચેશ્વરોઽભવત્ ॥ 5-134-24 (36410)
નામ વિશ્રાવ્ય વૈ શઙ્ખ્યે શત્રૂનાહૂય દંશિતાન્।
સેનાગ્રં ચાપિ વિદ્રાવ્ય હત્વા વા પુરુષં વરમ્ ॥ 5-134-25 (36411)
યદૈવ લભતે વીરઃ સુયુદ્ધેન મહદ્યશઃ ।
તદૈવ પ્રવ્યથન્તેઽસ્ય શત્રવો વિનમન્તિ ચ ॥ 5-134-26 (36412)
ત્યક્ત્વાત્માનં રણે દક્ષં શૂરં કાપુરુષા જનાઃ ।
અવશાસ્તર્પયન્તિ સ્મ સર્વકામસમૃદ્ધિભિઃ ॥ 5-134-27 (36413)
રાજ્યં ચાપ્યુગ્રવિ ભ્રંશં સંશયો જીવિતસ્ય વા।
ન લબ્ધસ્ય હિ શત્રોર્વૈ શેષં કુર્વન્તિ સાધવઃ ॥ 5-134-28 (36414)
સ્વર્ગદ્વારોપમં રાજ્યમથવાપ્યમૃતોપમમ્ ।
રુદ્ધમેકાયનં મત્વા પતોલ્મુક ઇવારિષુ ॥ 5-134-29 (36415)
જહિ શત્રૂન્રણે રાજન્સ્વધર્મનુપાલય ।
મા ત્વા દૃશં સુકૃપણં શત્રૂણાં ભયવર્ધનમ્ ॥ 5-134-30 (36416)
અસ્મદીયૈશ્ચ શોચિદ્ભિર્નદદ્ભિશ્ચ પરૈર્વૃતમ્ ।
અપિ ત્વાં નાનુપશ્યેયં દીનાદ્દીનમિવાસ્થિતમ્ ॥ 5-134-31 (36417)
હૃપ્ય સૌવીરકન્યાભિઃ શ્લાઘસ્વાર્થૈર્યથા પુરા।
મા ચ સૈન્ધવકન્યાનામવસન્નો વશં ગમઃ ॥ 5-134-32 (36418)
યુવા રૂપેણ સંપન્નો વિદ્યયાભિજનેન ચ ।
યત્ત્વાદૃશો વિકુર્વીત યશસ્વી લોકવિશ્રુતઃ ॥ 5-134-33 (36419)
અધુર્યવચ્ચ વોઢવ્યે મન્યે મરણમેવ તત્।
યદિ ત્વામનુપશ્યામિ પરસ્ય પ્રિયવાદિનમ્ ॥ 5-134-34 (36420)
પૃષ્ઠતોઽનુવ્રજન્તં વા કા શાન્તિર્હૃદયસ્ય મે।
નાસ્મિઞ્જાતુ કુલે જાતો ગચ્છેદ્યોન્યસ્ય પૃષ્ઠતઃ । 5-134-35 (36421)
ન ત્વં પરસ્યાનુચરસ્તાત જીવિતુમર્હસિ ।
અહં હિ ક્ષત્રહૃદયં વેદ યત્પરિશાશ્વતમ્ ॥ 5-134-36 (36422)
પૂર્વૈઃ પૂર્વતરૈઃ પ્રોક્તં પરૈઃ પરતરૈરપિ।
શાશ્વતં ચાવ્યયં ચૈવ પ્રજાપતિવિનિર્મિતમ્ ॥ 5-134-37 (36423)
યો વૈ કશ્ચિદિહાજાતઃ ક્ષત્રિયઃ ક્ષત્રધર્મવિત્ ।
ભયાદ્વૃત્તિસમીક્ષો વા ન નમેદિહ કસ્યચિત્ ॥ 5-134-38 (36424)
ઉદ્યચ્છેદેવ ન નમેદુદ્યમો હ્યેવ પૌરુષમ્ ।
અપ્યપર્વણિ ભજ્યેત ન નમેતેહ કસ્યચિત્ ॥ 5-134-39 (36425)
માતઙ્ગો મત્ત ઇવ ચ પરીયાત્સ મહામનાઃ ।
બ્રાહ્મણેભ્યો નમેન્નિત્યં ધર્માયૈવ ચ સઞ્જય ॥ 5-134-40 (36426)
નિયચ્છન્નિતરાન્વર્ણાન્વિનિઘ્નન્સર્વદુષ્કૃતઃ।
સસહાયોઽસહાયો વા યાવજ્જીવં તથા ભવેત્ ॥ ॥ 5-134-41 (36427)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ચતુસ્ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ।
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-134-11 પૂર્વેષાં મમ ચ યુદ્ધે સમૃદ્ધિરસમૃદ્ધિર્વાઽવશ્યંભાવિનીત્યેવ વિદ્વાન્ યુદ્ધમના ભવ લાભાલાભૌ સમૌ કૃત્વા યુધ્યસ્ત્વેતિ ભાવઃ । માપ્રત્યુપાહરઃ પ્રત્યુપહારં યુદ્ધોપસંહારં માકાર્ષીરિત્યર્થઃ ॥ 5-134-18 કૃત્યં કર્તવ્યં પરાક્રમમ્ ॥ 5-134-20 શ્રોતારઃ પરાજ્ઞાયાઃ ॥ 5-134-22 શક્યાઃ જેતુમિતિ શેષઃ ॥ 5-134-23 નિર્વિણ્ણાત્મા વિરક્તચિત્તઃ । યતો હતમના નષ્ટસંકલ્પઃ । વિશ્રુતિં ખ્યાતિમ્ ॥ 5-134-24 ગ્રહં સોમપાત્રમ્। પ્રગ્રહમિતિ પાઠે નિયમનં નિયન્તૃત્વમિત્યર્થઃ ॥ 5-134-27 કાપુરુષાઃ જનાઃ રણે આત્માનં દેહં ત્યક્ત્વા રણે રક્ષં શૂરં સમૃદ્ધિભિસ્તર્પયન્તિસ્મેતિ સંબન્ધઃ ॥ 5-134-28 ઉગ્રવિભ્રંશં મહાપ્રપાતમ્। જીવિતસ્ય સંશયો મરણમ્। લબ્ધસ્ય જિતસ્ય। શેષં પુનઃ સ્વલ્પેન વિભવેનાવસ્થાપનમ્ ॥ 5-134-29 રુદ્ધં ગ્રસ્તં મત્વા એકાયનં સ્વર્ગરાજ્યયોર્મધ્યે એકં માર્ગં પત ગચ્છ ॥ 5-134-30 શત્રૂણાં ભયવર્ધનં ભયચ્છેદનમ્। અનુગ્રત્વાત્ સુકૃષણં દીનં ત્વા ત્વાં મા દૃશં માદ્રાક્ષમ્ ॥ 5-134-32 હૃષ્ય હર્ષં પ્રાપ્નુહિ । સૌવીરકન્યાભિઃ સ્વદારૈઃ । માચેતિ । સૈન્ધવકન્યાનાં શત્રુદેશજકન્યાનામ્ ॥ 5-134-33 વિકુર્વીત અપસરણં કુર્વીત ॥ 5-134-34 અધુર્યવત્ અદાન્તવૃષભવત્। તત્ વિકારકરણમ્ ॥ 5-134-36 વેદ વેદ્મિ । પરિશાશ્વતં સર્વથૈવૈકરૂપમ્। અક્ષીણમિત્યર્થઃ ॥ 5-134-37 અવ્યયં અપક્ષયહીનં ક્ષત્રહૃદયં પ્રોક્તમિતિ પૂર્વેણ સંબન્ધઃ ॥ 5-134-38 આજાતઃ સમ્યગ્જાતઃ કુલે જાત ઇત્યર્થઃ । ય આજાતઃ સ ભયાત્કસ્યચિન્ન નમેત્। વૃત્તિસમીક્ષો વૃત્તિં સમીક્ષમાણો વા ન નમેત્ ॥ 5-134-40 પરીયાત્ પર્યટનં કુર્યાત્ ॥ 5-134-41 દુષ્કૃતઃ પાપિષ્ટાન્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 135
॥ શ્રીઃ ॥
5.135. અધ્યાયઃ 135
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
કુન્ત્યા વિદુલોપાખ્યાનકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-135-0 (36428)
પુત્ર ઉવાચ। 5-135-0x (3784)
કૃષ્ણાયસસ્યેવ ચ તે સંહત્ય હૃદયં કૃતમ્।
મમ માતસ્ત્વકરુણે વીરપ્રજ્ઞે હ્યમર્ષણે ॥ 5-135-1 (36429)
અહો ક્ષત્રસમાચારો યત્ર મામિતરં યથા।
નિયોજયસિ યુદ્ધાય પરમાતેવ માં તથા ॥ 5-135-2 (36430)
ઈદૃશં વચનં બ્રૂયાદ્ભવતી પુત્રમેકજમ્ ।
કિં નુ તે મામપશ્યન્ત્યાઃ પૃથિવ્યા અપિ સર્વયા ॥ 5-135-3 (36431)
કિમાભરણકૃત્યેન કિં ભોગૈર્જીવિતેન વા।
મયિ વા સઙ્ગરહતે પ્રિયપુત્રે વિશેષતઃ ॥ 5-135-4 (36432)
માતોવાચ। 5-135-5x (3785)
સર્વાવસ્થા હિ વિદુષાં તાત ધર્માર્થકારણાત્ ।
તાવેવાભિસમીક્ષ્યાહં સઞ્જય ત્વામચૂજુદમ્ ॥ 5-135-5 (36433)
સ સમીક્ષ્ય ક્રમોપેતો મુખ્યઃ કાલોઽયમાગતઃ।
અસ્મિંશ્ચેદાગતે કાલે કાર્યં ન પ્રતિપદ્યસે ॥ 5-135-6 (36434)
અસંભાવિતરૂપસ્ત્વમાનૃશંસ્યં કરિષ્યસિ ।
તં ત્વામયશસા સ્પૃષ્ટં ન બ્રૂયાં યદિ સઞ્જય ॥ 5-135-7 (36435)
ખરીવાત્સલ્યમાહુસ્તન્નિઃસામર્થ્યમહેતુકમ્ ।
સદ્ભિર્વિગર્હિતં માર્ગં ત્યજ મૂર્ખનિષેવિતમ્ ॥ 5-135-8 (36436)
અવિદ્યા વૈ મહત્યસ્તિ યામિમાં સંશ્રિતાઃ પ્રજાઃ ।
તવ સ્યાદ્યદિ સદ્વૃત્તં તેન મે ત્વં પ્રિયો ભવેઃ ॥ 5-135-9 (36437)
ધર્માર્થગુણયુક્તેન નેતરેણ કથઞ્ચન।
દૈવમાનુષયુક્તેન સદ્ભિરાચરિતેન ચ॥ 5-135-10 (36438)
યો હ્યેવમવિનીતેન રમતે પુત્રનપ્તૃણા।
અનુત્થાનવતા ચાપિ દુર્વિનીતેન દુર્ધિયા ॥ 5-135-11 (36439)
રમતે યસ્તુ પુત્રેણ મોઘં તસ્ય પ્રજાફલમ્।
અકુર્વન્તો હિ કર્માણિ કુર્વન્તો નિન્દિતાનિ ચ ॥ 5-135-12 (36440)
સુખં નૈવેહ નામુત્ર લભન્તે પુરુષાધમાઃ ।
યુદ્ધાય ક્ષત્રિયઃ સૃષ્ટઃ સઞ્જયેહ જયાય ચ ।
`ક્રૂરાય કર્મણે નિત્યં પ્રજાનાં પરિપાલને ॥' 5-135-13 (36441)
જયન્વા વધ્યમાનો વા પ્રાપ્નોતીન્દ્રસલોકતામ્ ।
ન શક્રભવને પુણ્યે દિવિ તદ્વિદ્યતે સુખમ્।
યદમિત્રાન્વશે કૃત્વા ક્ષત્રિયઃ સુખમેધતે ॥ 5-135-14 (36442)
મન્યુના દહ્યમાનેહ પુરુષેણ મનસ્વિના ।
નિકૃતેનેહ બહુશઃ શત્રૂન્પ્રતિ જિગીષયા ॥ 5-135-15 (36443)
આત્માનં વા પરિત્યજ્ય શત્રું વા વિનિપાત્ય ચ।
પ્રાપ્યતે નેહ શાન્તિર્હિ નિત્યમેવ તુ સઞ્જય ।
અતોન્યેન પ્રકારેણ શાન્તિરસ્ય કુતો ભવેત્ ॥ 5-135-16 (36444)
ઇહ પ્રાજ્ઞો હિ પુરુષઃ સ્વલ્પમપ્રિયમિચ્છતિ।
યસ્ય સ્વલ્પં પ્રિયં લોકે ધ્રુવં તસ્યાલ્પમપ્રિયમ્ ॥ 5-135-17 (36445)
પ્રિયાભાવાચ્ચ પુરુષો નૈવ પ્રાપ્નોતિ શોભનમ્ ।
ધ્રુવં ચાભાવમભ્યેતિ ગત્વા ગઙ્ગેવ સાગરમ્ ॥ 5-135-18 (36446)
પુત્ર ઉવાચ। 5-135-19x (3786)
નેયં મતિસ્ત્વયા વાચ્યા માતઃ પુત્રે વિશેષતઃ ।
કારુણ્યમેવ પશ્ય ત્વં ભૂત્વેહ જડમૂકવત્ ॥ 5-135-19 (36447)
માતોવાચ। 5-135-20x (3787)
અતો મે ભૂયસી નન્દિર્યદેવમનુપશ્યસિ।
ચોદ્યં માં ચોદયસ્યેતદ્ભૃશં વૈ ચોદયામિ તે ॥ 5-135-20 (36448)
અથ ત્વાં પૂજયિષ્યામિ હત્વા વૈ સર્વસૈન્ધવાન્।
અહં પશ્યામિ વિજયં કૃચ્છ્રભાવિનમેવ તે ॥ 5-135-21 (36449)
પુત્ર ઉવાચ। 5-135-22x (3788)
અકોશસ્યાસહાયસ્ય કુતઃ સિદ્ધિર્જયો મમ।
ઇત્યવસ્થાં વિદિત્વૈતામાત્મનાત્મનિ દારુણામ્ ॥ 5-135-22 (36450)
રાજ્યાદ્ભાવો નિવૃત્તો મે ત્રિદિવાદિવ દૃષ્કૃતઃ ।
ઈદૃશં ભવતી કંચિદુપાયમનુપશ્યતિ॥ 5-135-23 (36451)
તન્મે પરિણતપ્રજ્ઞે સમ્યક્પ્રબ્રૂહિ પૃચ્છતે।
કરિષ્યામિ હિ તત્સર્વં યથાવદનુશાસનમ્ ॥ 5-135-24 (36452)
માતોવાચ। 5-135-25x (3789)
પુત્ર નાત્માવમન્તવ્યઃ પૂર્વાભિરસમૃદ્ધિભિઃ ।
અભૂત્વા હિ ભવન્ત્યર્થા ભૂત્વા નશ્યન્તિ ચાપરે।
અમર્ષેણૈવ ચાપ્યર્થા નારબ્ધવ્યાઃ સુબાલિશૈઃ ॥ 5-135-25 (36453)
સર્વેષાં કર્મણાં તાત ફલે નિત્યમનિત્યતા।
અનિત્યમિતિ જાનન્તો ન ભવન્તિ ભવન્તિ ચ ॥ 5-135-26 (36454)
અથ યે નૈવ કુર્વન્તિ નૈવ જાતુ ભવન્તિ તે।
ઐકગુણ્યમનીહાયામભાવઃ કર્મણાં ફલમ્ ॥ 5-135-27 (36455)
અથ દ્વૈગુણ્યમીહાયાં ફલં ભવતિ વા નવા ।
યસ્ય પ્રાગેવ વિદિતા સર્વાર્થાનામનિત્યતા ॥ 5-135-28 (36456)
નુદેદ્વૃદ્ધિસમૃદ્ધી સ પ્રતિકૂલે નૃપાત્મજ ।
ઉત્થાતવ્યં જાગૃતવ્યં યોક્તવ્યં ભૂતિકર્મસુ ॥ 5-135-29 (36457)
ભવિષ્યતીત્યેવ મનઃ કૃત્વા સતતમવ્યથૈઃ ।
મઙ્ગલાનિ પુરસ્કૃત્ય બ્રાહ્મણાંશ્ચેશ્વરૈઃ સહ ॥ 5-135-30 (36458)
પ્રાજ્ઞસ્ય નૃપતેરાશુ વૃદ્ધિર્ભવતિ પુત્રક ।
અભિવર્તતિ લક્ષ્મીસ્તં પ્રાચીમિવ દિવાકરઃ ॥ 5-135-31 (36459)
નિદર્શનાન્યુપાયાંશ્ચ બહૂન્યુદ્ધર્ષણાનિ ચ।
અનુદર્શિતરૂપોઽસિ પશ્યામિ કુરુ પૌરુષમ્ ॥ 5-135-32 (36460)
પુરુષાર્થમભિપ્રેતં સમાહર્તુમિહાર્હસિ।
ક્રુદ્ધાન્લુબ્ધાન્પરિક્ષીણાનવલિપ્તાન્વિમાનિતાન્ ॥ 5-135-33 (36461)
સ્પર્ધિનશ્ચૈવ યે કેચિત્તાન્યુક્ત ઉપધારય।
એતેન ત્વં પ્રકારેણ મહતો ભેત્સ્યસે ગણાન્।
મહાવેગ ઇવોદ્ધૂતો માતરિશ્વા બલાહકાન્ ॥ 5-135-34 (36462)
તેષામગ્રપ્રદાયી સ્યાઃ કલ્પોત્થાયી પ્રિયંવદઃ ।
તે ત્વાં પ્રિયં કરિષ્યન્તિ પુરોધાસ્યન્તિ ચ ધ્રુવમ્ ॥ 5-135-35 (36463)
યદૈવ શત્રુર્જાનીયાત્સપત્નં ત્યક્તજીવિતમ્।
તદૈવાસ્માદુદ્વિજેત સર્પાદ્વેશ્મગતાદિવ ॥ 5-135-36 (36464)
તં વિદિત્વા પરાક્રાન્તં વશે ન કુરુતે યદિ।
નિર્વાદૈર્નિર્વદેદેનમન્તતસ્તદ્ભવિષ્યતિ ॥ 5-135-37 (36465)
નિર્વાદાદાસ્પદં લબ્ધા ધનવૃદ્ધિર્ભવિષ્યતિ।
ધનવન્તં હિ મિત્રાણિ ભજન્તે ચાશ્રયન્તિ ચ ॥ 5-135-38 (36466)
સ્ખલિતાર્થં પુનસ્તાનિ સન્ત્યજન્તિ ચ બાન્ધવાઃ ।
નહ્યસ્મિન્નાશ્રયન્તે ચ જુગુપ્સન્તે ચ તાદૃશમ્ ॥ 5-135-39 (36467)
શત્રું કૃત્વા યઃ સહાયં વિશ્વાસમુપગચ્છતિ।
સ ન સંભાવ્યમેવૈતદ્યદ્રાજ્યં પ્રાપ્નુયાદિતિ ॥ ॥ 5-135-40 (36468)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ પઞ્ચત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-135-1 કૃષ્ણાયસસ્ય લોહસ્ય । સંહત્ય ણિણ્ડીકૃત્ય ॥ 5-135-3 એકજં અભ્રાતૃકમ્ ॥ 5-135-5 સર્વાવસ્થા ગાર્હસ્થ્યાદિરૂપા। તાવેવ ધર્માર્થાવેવ। અચૂચુદં પ્રેરિતવત્યસ્મિ ॥ 5-135-6 સમીક્ષ્ય ક્રમોપેતઃ દ્રષ્ટું યોગ્યેન પરાક્રમેણ યુક્તઃ । અસ્મિન્કાલે ચેત્ કાર્યં કર્તવ્યં યુદ્ધં ન પ્રતિપદ્યસે ॥ 5-135-7 આનૃશંસ્યં શત્રુષુ સ્વદેહે વા દયાંકરિષ્યસિ તર્હિ ત્વં અસંભાવિતરૂપસ્તિરસ્કૃતરૂપો ભવિષ્યસીતિ સંબન્ધઃ ॥ 5-135-8 સ્વરીતિ। ઉભયલોકાનુપયુક્તેપિ પુત્રે વૃથા વાત્સલ્યં ખરી કરોતિ તદ્વદહમપિ સ્યામિત્યર્થઃ ॥ 5-135-10 ધર્માર્થેતિ। ત્વયા ભાવ્યમિતિ શેષઃ ॥ 5-135-15 પ્રસ્થાતવ્યમેવેતિ શેષઃ ॥ 5-135-17 સ્વલ્પમૈશ્વર્યં અપ્રિયમનિષ્ટં ઇચ્છતિ મન્યતે પ્રાજ્ઞઃ। યસ્ય તુ અલ્પમેવૈશ્વર્યં પ્રિયં તસ્ય ધ્રુવં નિશ્ચિતં તદેવાલ્પં પ્રિયત્વેન ગૃહીતં અપ્રિયમનર્થકરં સ્યાત્। તેન રાજ્ઞાઽલ્પસંતુષ્ટેન ન ભવિતવ્યમિત્યર્થઃ ॥ 5-135-18 અભાવં નાશમ્ ॥ 5-135-19 પશ્ય હિતત્વેનેતિ શેષઃક ॥ 5-135-20 અતો વચનાત્ મે મમ ભૂયસી નન્દિઃ સમૃદ્ધિઃ ભવિતેતિ શેષઃ। યત્ એવં કારુણ્યં દેહે કૃપાં અનુપશ્યસિ હિતત્વેન । એવંસત્યપિ ત્વમેવ ચોદ્યં પૂર્વપક્ષં ચોદયસિ પ્રેરયસિ કારુણ્યં કુર્વિતિ। અથાપિ વજ્રહૃદયાહં તે તુભ્યં ચોદયામિ ॥ 5-135-21 સૈન્ધવાન્ હત્વા કૃચ્છ્રેણ ભાવિનં તે તવ વિજયં યદા પશ્યામિ દ્રક્ષ્યામિ અથ ત્વાં પૂજયિષ્યામીતિ યોજના ॥ 5-135-22 એતાં અવસ્થાં દારુણામાત્મનિ આત્મના સ્વયં વિદિત્વા । મે મમ ભાવશ્ચિત્તં રાજ્યાન્નિવૃત્ત ઇત્યુત્તરેણ સંબન્ધઃ ॥ 5-135-29 વૃદ્ધિઃ પીડા। વૃધુ હિંસાયામિત્યસ્ય રૂપમ્। સમૃદ્ધિરૈશ્વર્યમ્। આત્મનઃ પીડાં પરસ્યૈર્શ્વં ચ નુદેદિત્યર્થઃ ॥ 5-135-35 તેષાં ક્રુદ્ધાદીનાં અગ્રપ્રદાયી। ભક્તં વેતનં ચ સર્વેભ્યઃ પ્રથમં દેયમ્। ન ચેત્સદ્યઃ કુપિતાસ્તે ત્યજેયુરિત્યર્થઃ ॥ 5-135-36 એનં નિર્વાદૈઃ પરિનિષ્ઠિતૈર્દૂતૈર્નિર્વદેત્ પરિનિષ્ઠાં પ્રાપયેત્। સામ્ના દાનેન વા તં પર્યવસ્થાપયેદિત્યર્થઃ । અન્તતઃ ફલતઃ તત્ શર્ત્રાર્વશીકરણં ભવિષ્યતિ ॥ 5-135-37 તત્રોપાયમાહ નિર્વાદાદિતિ। એવં પરિનિષ્ઠિતતયા આસ્પદં સ્થાનં પ્રાપ્તં ચેત્ શત્રુણાઽનુપદ્રુતસ્ય ધનવૃદ્ધ્યાદિકં સર્વં સેત્સ્યતીત્યર્થઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 136
॥ શ્રીઃ ॥
5.136. અધ્યાયઃ 136
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
વિદુલોપાખ્યાનોપસંહારઃ ॥ 1 ॥ વિદુલોપાખ્યાનશ્રવણફલકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-136-0 (36469)
માતોવાચ। 5-136-0x (3790)
નૈવ રાજ્ઞા દરઃ કાર્યો જાતુ કસ્યાંચિદાપદિ।
અથ ચેદપિ દીર્ણઃ સ્યાન્નૈવ વર્તેત દીર્ણવત્ ॥ 5-136-1 (36470)
દીર્ણં હિ દૃષ્ટ્વા રાજાનં સર્વમેવાનુદીર્યતે।
રાષ્ટ્રં બલમમાત્યાશ્ચ પૃથક્કુર્વન્તિ તે મતીઃ ॥ 5-136-2 (36471)
શત્રુનેકે પ્રપદ્યન્તે પ્રજહત્યપરે પુનઃ ।
અન્યે તુ પ્રજિહીર્ષન્તિ યે પુરસ્તાદ્વિમાનિતાઃ ॥ 5-136-3 (36472)
ય એવાત્યન્તસુહૃદસ્ત એનં પર્યુપાસતે।
અશક્તયઃ સ્વસ્તિકામા બદ્ધવત્સા ઇલા ઇવ ॥ 5-136-4 (36473)
શોચન્તમનુશોચન્તિ પતિતાનિવ બાન્ધવાન્ ।
અપિ તે પૂજિતાઃ પૂર્વમપિ તે સુહૃદો મતાઃ ॥ 5-136-5 (36474)
યે રાષ્ટ્રમભિમન્યન્તે રાજ્ઞો વ્યસનમીયુષઃ ।
મા દીદરસ્ત્વં સુહૃદો મા ત્વાં દીર્ણં પ્રહાસિષુઃ ॥ 5-136-6 (36475)
પ્રભાવં પૌરુષં બુદ્ધિં જિજ્ઞાસન્ત્યા મયા તવ।
વિદધત્યા સમાશ્વાસમુક્તં તેજોવિવૃદ્ધયે ॥ 5-136-7 (36476)
યદેતત્સંવિજાનાસિ યદિ સમ્યગ્બ્રવીમ્યહમ્।
કૃત્વા સૌમ્યમિવાત્માનં જાયાયોત્તિષ્ઠ સઞ્જય ॥ 5-136-8 (36477)
અસ્તિ નઃ કોશનિચયો મહાનવિદિતસ્તવ।
તમહં વેદ નાન્યસ્તમુપસંપાદયામિ તે ॥ 5-136-9 (36478)
સન્તિ નૈકશતા ભૂયઃ સુહૃદસ્તવ સઞ્જય ।
સુખદુઃખસહા વીર સંગ્રામાદનિવર્તિનઃ ॥ 5-136-10 (36479)
તાદૃશા હિ સહાયા વૈ પુરુષસ્ય બુભૂષતઃ।
ઇષ્ટં જિહીર્ષતઃ કિંચિત્સચિવાઃ શત્રુકર્શન ॥ 5-136-11 (36480)
તસ્યાસ્ત્વીદૃશકં વાક્યં શ્રુત્વાપિ સ્વલ્પચેતસઃ ।
તમસ્ત્વપાગમત્તસ્ય સુચિત્રાર્થપદાક્ષરમ્ ॥ 5-136-12 (36481)
પુત્ર ઉવાચ। 5-136-13x (3791)
ઉદકે નૌરિયં ધાર્યા વક્તવ્યં પ્રવણે મયા।
યસ્ય મે ભવતી નેત્રી ભવિષ્યદ્ભૂતિદર્શિની ॥ 5-136-13 (36482)
અહં હિ વચનં ત્વત્તઃ શુશ્રૂષુરપરાપરમ્ ।
કિઞ્ચિત્કિઞ્ચિત્પ્રતિવદંસ્તૂષ્ણીમાસં મુહુર્મુહુઃ ॥ 5-136-14 (36483)
અતૃપ્યન્નમૃતસ્યેવ કૃચ્છ્રાલ્લબ્ધસ્ય બાન્ધવાત્।
ઉદ્યચ્છામ્યેષ શત્રૂણાં નિયમાર્થં જાયય ચ ॥ 5-136-15 (36484)
કુન્ત્યુવાચ। 5-136-16x (3792)
સદશ્ચ ઇવ સ ક્ષિપ્તઃ પ્રણુન્નો વાક્યસાયકૈઃ।
તચ્ચકાર તથા સર્વં યથાવદનુશાસનમ્ ॥ 5-136-16 (36485)
ઇદમુદ્ધર્ષણં ભીમં તેજોવર્ધનમુત્તમમ્ ।
રાજાનં શ્રાવયેન્મન્ત્રી સીદન્તં શત્રુપીડિતમ્ ॥ 5-136-17 (36486)
જયો નામેતિહાસોઽયં શ્રોતવ્યો વિજિગીષુણા।
મહીં વિજયતે ક્ષિપ્રં શ્રુત્વા શત્રૂંશ્ચ મર્દતિ ॥ 5-136-18 (36487)
ઇદં પુંસવનં ચૈવ વીરાજનનમેવ ચ।
અભીક્ષ્ણં ગર્ભિણી શ્રુત્વા ધ્રુવં વીરં પ્રજાયતે ॥ 5-136-19 (36488)
વિદ્યાશૂરં તપઃશૂરં દાનશૂરં તપસ્વિનમ્ ।
બ્રાહ્મયા શ્રિયા દીપ્યમાનં સાધુવાદે ચ સંમતમ્ ॥ 5-136-20 (36489)
અર્ચિષ્મન્તં બલોપેતં મહાભાગં મહારથમ્ ।
ધૃતિમન્તમનાધૃષ્યં જેતારમપરાજિતમ્ ॥ 5-136-21 (36490)
નિયન્તારમસાધૂનાં ગોપ્તારં ધર્મચારિણામ્ ।
ઈદૃશં ક્ષત્રિયા સૂતે વીરં સત્યપરાક્રમમ્ ॥ ॥ 5-136-22 (36491)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ષટ્ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-136-1 દરો ભયમ્ ॥ 5-136-4 ઇલા ધેનવઃ ॥ 5-136-10 શતાર્હા અનિવર્તિન ઇતિ કo ખo પાઠઃ। શતાર્હાઃ શતવેતનયોગ્યા ઇતિ રત્નગર્ભઃ ॥ 5-136-12 સ્વલ્પચેતસોપિ તસ્ય તમોપાગમદિતિ સંબન્ધઃ ॥ 5-136-13 ઉદકે ભૂરિયં ધાર્યા મર્તવ્યં પ્રવણે મયા ઇતિ ઝo પાઠઃ । તત્રાયમર્થઃ। ઉદકે મજ્જન્તીવ ભૂઃ પિત્ર્યં રાજ્યં ।(ધૂરિતિ પાઠેપિ સ એવાર્થઃ) ઇયં મયા ધાર્યા મગ્નં રાજ્યં વા ઉદ્ધર્તવ્યમ્। પ્રવણે પ્રપાતે વા યુદ્ધાખ્યે વા મર્તવ્યં નતુ એવમેવ નિર્વ્યાપારેણ સ્થેયમ્। નેત્રી શિક્ષયિત્રી। ઉદકે સૂર્યવદ્યસ્મિન્સક્તવ્યં પ્રવણે મયા ઇતિ ડo પાઠઃ ॥ 5-136-14 અપરાપરં ઉત્તરોત્તરમ્। પ્રતિવદન્ પ્રતિકૂલં વદન્ ॥ 5-136-15 બાન્ધવાત્ બન્ધુતઃ । ઉદ્યચ્છામિ ઉદ્યમં કરોમિ। નિયમાર્થં નિગ્રહાર્થમ્ ॥ 5-136-19 પુંસવનં પુત્રપ્રસવકરમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 137
॥ શ્રીઃ ॥
5.137. અધ્યાયઃ 137
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
કુન્ત્યા શ્રીકૃષ્ણે અર્જુનાદીન્પ્રતિ વક્તવ્યસંદેશકથનમ્ ॥ 1 ॥ શ્રીકૃષ્ણસ્ય સ્વરથમારોપિતેન કર્ણેન સહ સંભાષણપૂર્વકમુપપ્લાવ્યં પ્રત્યાગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-137-0 (36492)
કુન્ત્યુવાચ। 5-137-0x (3793)
અર્જુનં કેશવ બ્રૂયાસ્ત્વયિ જાતે સ્મ સૂતકે।
ઉપોપવિષ્ટા નારીભિરાશ્રમે પરિવારિતા ॥ 5-137-1 (36493)
અથાન્તરિક્ષે વાગાસીદ્દિવ્યરૂપા મનોરમા ।
સહસ્રાક્ષસમઃ કુન્તિ ભવિષ્યત્યેષ તે સુતઃ । 5-137-2 (36494)
એષ જેષ્યતિ સઙ્ગ્રામે કુરૂન્સર્વાન્સમાગતાન્।
ભીમસેનદ્વિતીયશ્ચ લોકમુદ્વર્તયિષ્યતિ ॥ 5-137-3 (36495)
પુત્રસ્તે પૃથિવીં જેતા યશશ્ચાસ્ય દિવં સ્પૃશેત્।
હત્વા કુરૂંશ્ચ સઙ્ગ્રામે વાસુદેવસહાયવાન્ ॥ 5-137-4 (36496)
પિત્ર્યમંશં પ્રનષ્ટં ચ પુનરપ્યુદ્ધરિષ્યતિ ।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતઃ શ્રીમાંસ્ત્રીન્મેધાનાહરિષ્યતિ ॥ 5-137-5 (36497)
સ સત્યસન્ધો બીભત્સુઃ સવ્યસાચી યથાચ્યુત ।
તથા ત્વમેવ જાનાસિ બલવન્તં દુરાસદમ્ ॥ 5-137-6 (36498)
તથા તદસ્તુ દાશાર્હ યથા વાગભ્યભાષત ।
ધર્મશ્ચેદસ્તિ વાર્ષ્ણેય તથા સત્યં ભવિષ્યતિ ॥ 5-137-7 (36499)
ત્વં ચાપિ તત્તથા કૃષ્ણ સર્વં સંપાદયિષ્યસિ ।
નાહં તદભ્યસૂયામિ યથા વાગભ્યભાષત ॥ 5-137-8 (36500)
નમો ધર્માય મહતે ધર્મો ધારયતિ પ્રજાઃ ।
એતદ્ધનઞ્જયો વાચ્યો નિત્યોદ્યુક્તો વૃકોદરઃ ॥ 5-137-9 (36501)
યદર્થં ક્ષત્રિયા સૂતે તસ્ય કાલોઽયમાગતઃ।
ન હિ વૈરં સમાસાદ્ય સીદન્તિ પુરુષર્ષભાઃ ॥ 5-137-10 (36502)
વિદિતા તે સદા બુદ્ધિર્ભીમસ્ય ન સ શામ્યતિ।
યાવદન્તં ન કુરુતે શત્રૂણાં શત્રુકર્શનઃ ॥ 5-137-11 (36503)
તાવદેવ મહાપબાહુર્નિશાસુ ન સુખં લભેત્।
સર્વધર઼્મવિશેષજ્ઞાં સ્નુષાં પાણ્ડોર્મહાત્મનઃ ।
વ્રૂયા માધવ કલ્યાણીં કૃષ્ણ કૃષ્ણાં યશસ્વિનીમ્ ॥ 5-137-12 (36504)
યુક્તમેતન્મહાભાગે કુલે જાતે યશસ્વિનિ ।
યન્મે પુત્રેષુ સર્વેષુ યથાવત્ત્વમવર્તિથાઃ ॥ 5-137-13 (36505)
માદ્રીપુત્રૌ ચ વક્તવ્યૌ ક્ષત્રધર્મરતાવુભૌ ।
વિક્રમેણાર્જિતાન્ભોગાન્વૃણીતં જીવિતાદપિ ॥ 5-137-14 (36506)
વિક્રમાધિગતા હ્યર્થાઃ ક્ષત્રધર્મેણ જીવતઃ ।
મનો મનુષ્યસ્ય સદા પ્રીણન્તિ પુરુષોત્તમ ॥ 5-137-15 (36507)
યચ્ચ વઃ પ્રેક્ષમાણાનાં સર્વધર્મોપચાયિનામ્।
પાઞ્ચાલી પરુષાણ્યુક્તકા કો નુ તત્ક્ષન્તુમર્હતિ ॥ 5-137-16 (36508)
ન રાજ્યહરણં દુઃખં દ્યૂતે ચાપિ પરાજયઃ।
પ્રવ્રાજનં સુતાનાં વા ન મે તદ્દુઃખકારણમ્ ॥ 5-137-17 (36509)
યત્ર સા બૃહતી શ્યામા સભાયાં રુદતી તદા।
અશ્રૌષીત્પરુષા વાચસ્તન્મે દુઃખતરં મહત્ ॥ 5-137-18 (36510)
સ્ત્રીધર્મિણી વરારોહા ક્ષત્રધર્મરતા સદા।
નાધ્યગચ્છત્તદા નાથં કૃષ્ણા નાથવતી સતી ॥ 5-137-19 (36511)
તં વૈ બ્રૂહિ મહાબાહો સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરમ્ ।
અર્જુનં પુરુષવ્યાઘ્રં દ્રૌપદ્યાઃ પદવીં ચર ॥ 5-137-20 (36512)
વિદિતં હિ તવાત્યન્તં ક્રૂદ્ધાવિવ યમાન્તકૌ ।
ભીમાર્જુનૌ નયેતાં હિ દેવાનપિ પરાં ગતિમ્ ॥ 5-137-21 (36513)
તયોશ્ચૈતદવજ્ઞાનં યત્સા કૃષ્ણા સભાગતા।
દુઃશાસનશ્ચ યદ્ભીમં કટુકાન્યભ્યભાષત॥ 5-137-22 (36514)
પશ્યતાં કુરુવીરાણાં તચ્ચ સંસ્મારયેઃ પુનઃ ।
પાણ્ડવાન્કુશલં પૃચ્છેઃ સપુત્રાન્કૃષ્ણયા સહ ॥ 5-137-23 (36515)
માં વૈ કુશલિનીં બ્રૂયાસ્તેષુ ભૂયો જનાર્દન ।
અરિષ્ટં ગચ્છ પન્થાનં પુત્રાન્મે પ્રતિપાલય ॥ 5-137-24 (36516)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-137-25x (3794)
અભિવાદ્યાથ તાં કૃષ્ણઃ કૃત્વા ચાપિ પ્રદક્ષિણમ્।
નિશ્ચક્રામ મહાબાહુઃ સિંહખેલગતિસ્તતઃ ॥ 5-137-25 (36517)
તતો વિસર્જયામાસ ભીષ્માદીન્કુરુપુઙ્ગવાન્।
આરોપ્યાથ રથે કર્ણં પ્રાયાત્સાત્યકિના સહ ॥ 5-137-26 (36518)
તતઃ પ્રયાતે દાશાર્હે કુરવઃ સઙ્ગતા મિથઃ ।
જજલ્પુર્મહદાશ્ચર્યં કેશવે પરમાદ્ભુતમ્ ॥ 5-137-27 (36519)
પ્રમૂઢા પૃથિવી સર્વા મૃત્યુપાશવશીકૃતા ।
દુર્યોધનસ્ય બાલિશ્યાન્નૈતદસ્તીતિ ચાબ્રુવન્ ॥ 5-137-28 (36520)
તતો નિર્યાય નગરાત્પ્રયયૌ પુરુષોત્તમઃ ।
મન્ત્રયામાસ ચ તદા કર્ણેન સુચિરં સહ ॥ 5-137-29 (36521)
વિસર્જયિત્વા રાધેયં સર્વયાદવનન્દનઃ।
તતો જવેન મહતા તૂર્ણમશ્વાનચોદયત્ ॥ 5-137-30 (36522)
તે પિબન્ત ઇવાકાશં દારુકેણ પ્રચોદિતાઃ ।
હયા જગ્મુર્મહાવેગા મનોમારુતરંહસઃ ॥ 5-137-31 (36523)
તે વ્યતીત્ય મહાધ્વાનં ક્ષિપ્રં શ્યેના ઇવાશુગાઃ ।
ઉચ્ચૈર્જગ્મુરુપપ્લાવ્યં શાર્ઙ્ગધન્વાનમાવહન્ ॥ ॥ 5-137-32 (36524)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ સપ્તત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-137-3 ઉદ્વર્તયિષ્યતિ આકુલીકરિષ્યતિ। લોકં શત્રુજનમ્ ॥ 5-137-5 મેધાન્ અશ્વમેધાન્ ॥ 5-137-16 ધર્મોપચાયિનાં ધર્મવર્ધનશીલાનામ્ ॥ 5-137-20 પદવીં ચર માર્ગમનુસર ॥ 5-137-28 નૈતદસ્તિ। રાષ્ટ્રમિતિ શેષઃ ॥ 5-137-29 નિર્યાય નિર્ગત્ય ॥ 5-137-32 ઉપપ્લાવ્યં વિરાટનગરમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 138
॥ શ્રીઃ ॥
5.138. અધ્યાયઃ 138
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીષ્મદ્રોણાભ્યાં કુન્તીવાક્યં શ્રુત્વા સમીપસ્થં દુર્યોધનં પ્રતિ પાણ્ડવાનાં કુન્તીનિદેશાનતિલઙ્ઘિત્વકથનપૂર્વકં પાણ્ડવૈઃ સહ સન્ધિવિધાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-138-0 (36525)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-138-0x (3795)
કુન્ત્યાસ્તુ વચનં શ્રુત્વા ભીષ્મદ્રોણૌ મહારથૌ।
દુર્યોધનમિદં વાક્યમૂચતુઃ શાસનાતિગમ્ ॥ 5-138-1 (36526)
શ્રુતં તે પુરુષવ્યાઘ્ર કુન્ત્યાઃ કૃષ્ણસ્ય સંનિધૌ ।
વાક્યમર્થવદત્યુગ્રમુક્તં ધર્મ્યમનુત્તમમ્ ॥ 5-138-2 (36527)
તત્કરિષ્યન્તિ કૌન્તેયા વાસુદેવસ્ય સંમતમ્ ।
ન હિ તે જાતુ શામ્યેરન્નૃતે રાજ્યેન કૌરવ ॥ 5-138-3 (36528)
ક્લેશિતા હિ ત્વયા પાર્થા ધર્મપાશસિતાસ્તદા।
સભાયાં દ્રૌપદી ચૈવ તૈશ્ચ તન્મર્ષિતં તવ ॥ 5-138-4 (36529)
કૃતાસ્ત્રં હ્યર્જુનં પ્રાપ્ય ભીમં ચ કૃતનિશ્ચયમ્ ।
ગાણ્ડીવં ચેષુધી ચૈવ રથં ચ ધ્વજમેવ ચ ॥ 5-138-5 (36530)
નકુલં સહદેવં ચ બલવીર્યસમન્વિતૌ ।
સહાયં વાસુદેવં ચ ન ક્ષંસ્યતિ યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 5-138-6 (36531)
પ્રત્યક્ષં તે મહાબાહો યથા પાર્થેન ધીમતા ।
વિરાટનગરે પૂર્વં સર્વે સ્મ યુધિ નિર્જિતાઃ ॥ 5-138-7 (36532)
દાનવા ઘોરકર્માણો નિવાતકવચા યુધિ।
રૌદ્રમસ્ત્રં સમાદાય દગ્ધા વાનરકેતુના ॥ 5-138-8 (36533)
કર્ણપ્રભૃતયશ્ચેમે ત્વં ચાપિ કવચી રથી।
મોક્ષિતો ઘોષયાત્રાયાં પર્યાપ્તં તન્નિદર્શનમ્ ॥ 5-138-9 (36534)
પ્રશામ્ય ભરતશ્રેષ્ઠ ભ્રાતૃભિઃ સહ પાણ્ડવૈઃ ।
રક્ષેમાં પૃથિવીં સર્વાં મૃત્યોર્દંષ્ટ્રાન્તરં ગતામ્ ॥ 5-138-10 (36535)
જ્યેષ્ઠો ભ્રાતા ધર્મશીલો વત્સલઃ શ્લક્ષ્ણવાક્કવિઃ ।
તં ગચ્છ પુરુષવ્યાઘ્રં વ્યપનીયેહ કિલ્બિષમ્ ॥ 5-138-11 (36536)
દૃષ્ટશ્ચેત્ત્વં પાણ્ડવેન વ્યપનીતશરાસનઃ ।
પ્રશાન્તભ્રુકુટિઃ શ્રીમાન્કૃતા શાન્તિઃકુલસ્ય નઃ॥ 5-138-12 (36537)
તમભ્યેત્ય સહામાત્યઃ પરિષ્વજ્ય નૃપાત્મજમ્ ।
અભિવાદય રાજાનં યથાપૂર્વમરિન્દમ ॥ 5-138-13 (36538)
અભિવાદયમાનં ત્વાં પાણિભ્યાં ભીમપૂર્વજઃ ।
પ્રતિગૃહ્ણાતુ સૌહાર્દાત્કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 5-138-14 (36539)
સિંહસ્કન્ધોરુબાહુસ્ત્વાં વૃત્તાયતમહાભુજઃ ।
પરિષ્વજતુ બાહુભ્યાં ભીમઃ પ્રહરતાં વરઃ ॥ 5-138-15 (36540)
કમ્બુગ્રીવો ગુડાકેશસ્તતસ્ત્વાં પુષ્કરેક્ષણઃ ।
અભિવાદયતાં પાર્થઃ કુન્તીપુત્રો ધનઞ્જયઃ ॥ 5-138-16 (36541)
આશ્વિનેયૌ નરવ્યાઘ્રૌ રૂપેણાપ્રતિમૌ ભુવિ ।
તૌ ચ ત્વાં ગુરુવત્પ્રોમ્ણા પૂજયા પ્રત્યુદીયતામ્ ॥ 5-138-17 (36542)
મુઞ્ચન્ત્વાનન્દજાશ્રૂણિ દાશાર્હપ્રમુખા નૃપાઃ ।
સંગચ્છ ભ્રાતૃભિઃ સાર્ધં માનં સંત્યજ્ય પાર્થિવ ॥ 5-138-18 (36543)
પ્રશાધિ પૃથિવીં કૃત્સ્નાં તતસ્ત્વં ભ્રાતૃભિઃ સહ ।
સમાલિઙ્ગ્ય ચ હર્ષેણ નૃપા યાન્તુ પરસ્પરમ્ ॥ 5-138-19 (36544)
અલં યુદ્ધેન રાજેન્દ્ર સુહૃદાં શૃણુ વારણમ્ ।
ધ્રુવં વિનાશો યુદ્ધે હિ ક્ષત્રિયાણાં પ્રદૃશ્યતે ॥ 5-138-20 (36545)
જ્યોતીંષિ પ્રતિકૂલાનિ દારુણા મૃગપક્ષિણઃ।
ઉત્પાતા વિવિધા વીર દૃશ્યન્તે ક્ષત્રનાશનાઃ ॥ 5-138-21 (36546)
વિશેષત ઇહાસ્માકં નિમિત્તાનિ વિનાશને।
ઉલ્કાભિર્હિ પ્રદીપ્તાભિર્બાધ્યતે પૃતના તવ ॥ 5-138-22 (36547)
વાહનાન્યપ્રહૃષ્ટાનિ રુદન્તીવ વિશાંપતે।
ગૃધ્રાસ્તે પર્યુપાસન્તે સૈન્યાનિ ચ સમન્તતઃ ॥ 5-138-23 (36548)
નગરં ન યથાપૂર્વં તથા રાજનિવેશનમ્ ।
શિવાશ્ચાશિવનિર્ઘોષા દીપ્તાં સેવન્તિ વૈ દિશં ॥ 5-138-24 (36549)
કુરુ વાક્યં પિતુર્માતુરસ્માકં ચ હિતૈષિણામ્ ।
ત્વય્યાયત્તો મહાબાહો શમો વ્યાયામ એવ ચ ॥ 5-138-25 (36550)
ન ચેત્કરિષ્યસિ વચઃ સુહૃદામરિકર્શન ।
તપ્સ્યસે વાહિનીં દૃષ્ટ્વા પાર્થબાણપ્રપીડિતામ્ ॥ 5-138-26 (36551)
ભીમસ્ય ચ મહાનાદં નદતઃ શુષ્મિણો રણે।
શ્રુત્વા સ્મર્તાસિ મે વાક્યં ગાણ્ડીવસ્ય ચ નિઃશ્વનમ્ ।
યદ્યેતદપસવ્યં તે વચો મમ ભવિષ્યતિ ॥ ॥ 5-138-27 (36552)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ અષ્ટત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-138-10 પ્રશામ્ય પ્રશમં કુરુ ॥ 5-138-20 વારણં પ્રતિષેધમ્ ॥ 5-138-24 દીપ્તાં દિશમિતિ દિગ્દાહાખ્ય ઉત્પાત ઉક્તઃ ॥ 5-138-27 શુષ્મિણઃ બલિનઃ । અપસવ્યં વિપરીતમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 139
॥ શ્રીઃ ॥
5.139. અધ્યાયઃ 139
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-139-0 (36553)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-139-0x (3796)
એવમુક્તસ્તુ વિમનાસ્તિર્યગ્દૃષ્ટિરધોમુખઃ।
સંહત્ય ચ ભ્રુવોર્મધ્યં ન કિઞ્ચિદ્વ્યાજહાર હ ॥ 5-139-1 (36554)
તં વૈ વિમનસં દૃષ્ટ્વા સંપ્રેક્ષ્યાન્યોન્યમન્તિકાત્ ।
પુનરેવોત્તરં વાક્યમુક્તવન્તૌ નરર્ષભૌ ॥ 5-139-2 (36555)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-139-3x (3797)
શુશ્રૂષમનસૂયં ચ બ્રહ્મણ્યં સત્યવાદિનમ્ ।
પ્રતિયોત્સ્યામહે પાર્થમતો દુઃખતરં નુ કિમ્ ॥ 5-139-3 (36556)
દ્રોણ ઉવાચ। 5-139-4x (3798)
અશ્વત્થામ્નિ યથા પુત્રે ભૂયો મમ ધનઞ્જયે।
બહુમાનઃ પરો રાજન્સન્નતિશ્ચ કપિધ્વજે ॥ 5-139-4 (36557)
તં ચેત્પુત્રાત્પ્રિયતમં પ્રતિયોત્સ્યે ધનઞ્જયમ્ ।
ક્ષાત્રં ધર્મમનુષ્ઠાય ધિગસ્તુ ક્ષત્રિજીવિકામ્ ॥ 5-139-5 (36558)
યસ્ય લોકે સમો નાસ્તિ કશ્ચિદન્યો ધનુર્ધરઃ ।
મત્પ્રસાદાત્સ બીભત્સુઃ શ્રેયાનન્યૈર્ધનુર્ધરૈઃ ॥ 5-139-6 (36559)
મિત્રધ્રુગ્દુષ્ટભાવશ્ચ નાસ્તિકોઽથાનૃજુઃ શઠઃ।
ન સત્સુ લભતે પૂજાં યજ્ઞે મૂર્ખ ઇવાગતઃ ॥ 5-139-7 (36560)
વાર્યમાણોઽપિ પાપેભ્યઃ પાપાત્મા પાપમિચ્છતિ।
ચોદ્યમાનોઽપિ પાપેન શુભાત્મા શુભમિચ્છતિ ॥ 5-139-8 (36561)
મિથ્યોપચરિતા હ્યેતે વર્તમાન હ્યનુપ્રિયે ।
અહિતત્વાય કલ્પન્તે દોષા ભરતસત્તમ ॥ 5-139-9 (36562)
ત્વમુક્તઃ કુરુવૃદ્ધેન મયા ચ વિદુરેણ ચ ।
વાસુદેવેન ચ તથા શ્રેયો નૈવાભિમન્યસે ॥ 5-139-10 (36563)
અસ્તિ મે બલમિત્યેવ સહસા ત્વં તિતીર્ષસિ।
સગ્રાહનક્રમકરં ગઙ્ગાવેગમિવોષ્ણગે ॥ 5-139-11 (36564)
વાસસૈવ યથા હિ ત્વં પ્રાવૃણ્વાનોઽભિમન્યસે।
સ્રજં ત્યક્તામિવ પ્રાપ્ય લોભાદ્યૌધિષ્ઠિરીં શ્રિયમ્ ॥ 5-139-12 (36565)
દ્રૌપદીસહિતં પાર્થં સાયુધૈર્ભ્રાતૃભિર્વૃતમ્।
વનસ્થમપિ રાજ્યસ્થઃ પાણ્ડવં કો વિજેષ્યતિ ॥ 5-139-13 (36566)
નિદેશે યસ્ય રાજાનઃ સર્વે તિષ્ઠન્તિ કિઙ્કરાઃ ।
તમૈલવિલમાસાદ્ય ધર્મરાજો વ્યરાજત ॥ 5-139-14 (36567)
કુબેરસદનં પ્રાપ્ય તતો રત્નાન્યવાપ્ય ચ ।
સ્ફીતમાક્રમ્ય તે રાષ્ટ્રં રાજ્યમિચ્છન્તિ પાણ્ડવાઃ ॥ 5-139-15 (36568)
દત્તં હુતમધીતં ચ બ્રાહ્મણાસ્તર્પિતા ધનૈઃ ।
આવયોર્ગતમાયુશ્ચ કૃતકૃત્યૌ ચ વિદ્ધિ નૌ ॥ 5-139-16 (36569)
ત્વં તુ હિત્વા સુખં રાજ્યં મિત્રાણિ ચ ધનાનિ ચ ।
વિગ્રહં પાણ્ડવૈઃ કૃત્વા મહદ્વ્યસનમાપ્સ્યસિ ॥ 5-139-17 (36570)
દ્રૌપદી યસ્ય ચાશાસ્તે વિજયં સત્યવાદિની ।
તપોઘોરવ્રતા દેવી કથં જેષ્યસિ પાણ્ડવમ્ ॥ 5-139-18 (36571)
મન્ત્રી જનાર્દનો યસ્ય ભ્રાતા યસ્ય ધનઞ્જયઃ।
સર્વશસ્ત્રભૃતાં શ્રેષ્ઠઃ કથં જેષ્યસિ પાણ્ડવમ્ ॥ 5-139-19 (36572)
સહાયા બ્રાહ્મણા યસ્ય ધૃતિમન્તો જિતેન્દ્રિયાઃ।
તમુગ્રતપસં વીરં કથં જેષ્યસિ પાણ્ડવમ્ ॥ 5-139-20 (36573)
પુનરુક્તં ચ વક્ષ્યામિ યત્કાર્યં ભૂતિમિચ્છતા।
સુહૃદા મઞ્જમાનેષુ સુહૃત્સુ વ્યસનાર્ણવે ॥ 5-139-21 (36574)
અલં યુદ્ધેન તૈર્વીરૈઃ શામ્ય ત્વં કુરુવૃદ્ધયે ।
મા ગમઃ સતુતામાત્યઃસમિત્રશ્ચ યમક્ષયમ્ ॥ ॥ 5-139-22 (36575)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ એકોનચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-139-9 એતે પાણ્ડવાસ્ત્વયા મિથ્યોપચારિતા અપિ અનુ પશ્ચાત્પ્રિયે વર્તમાના હિ પ્રસિદ્ધમ્ । તવ તુ દોષાઃ દ્વેષાદયઃ। અહિતત્વાય વૈરભાવાય કલ્પન્તે ॥ 5-139-11 ઉષ્ણગે ઉષ્ણાતિગમે વર્ષકાલે ॥ 5-139-12 વાસુદેવો યથા હિ ત્વાં પ્રવૃણ્વાનો ન મન્યતે ઇતિ ખo ડo પાઠઃ। વાસમેવ યથાહિ ત્વં ઇતિ ઘoટo પાઠઃ । વાસવેય યથા ઇતિ કo પાઠઃ ॥ 5-139-14 ઐલવિલં કુબેરમ્। આસાદ્ય રણે પ્રાપ્ય ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 140
॥ શ્રીઃ ॥
5.140. અધ્યાયઃ 140
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન કર્ણઃ કિમુક્ત ઇતિ જનમેજયપ્રશ્નઃ ॥ 1 ॥ કૃષ્ણેન કર્ણંપ્રતિ તસ્ય કુન્તીસુતત્વરૂપરહસ્યકથનપૂર્વકં પાણ્ડવપક્ષપ્રવેશચોદના ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-140-0 (36576)
જનમેજય ઉવાચ। 5-140-0x (3799)
રાજપુત્રૈઃ પરિવૃતસ્તથા ભૃત્યૈશ્ચ સત્તમ।
ઉપારોપ્ય રથે કર્ણં નિર્યાતો મધુસૂદનઃ॥ 5-140-1 (36577)
કિમબ્રવીદ્રથોપસ્થે રાધેયં પરવીરહા ।
કાનિ સાન્ત્વાનિ ગોવિન્દઃ સૂતપુત્રે પ્રયુક્તવાન્ ॥ 5-140-2 (36578)
ઉદ્યન્મેઘસ્વનઃ કાલે યત્કૃષ્ણઃ કર્ણમબ્રવીત્।
મૃદુ વા યદિ વા તીક્ષ્ણં તન્મમાચક્ષ્વ સર્વશઃ ॥ 5-140-3 (36579)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-140-4x (3800)
આનુપૂર્વ્યેણ વાક્યાનિ તીક્ષ્ણાનિ ચ મૃદૂનિ ચ।
પ્રિયાણિ ધર્મયુક્તાનિ સત્યાનિ ચ હિતાનિ ચ ॥ 5-140-4 (36580)
હૃદયગ્રહણીયાનિ રાધેયં મધુસૂદનઃ ।
યાન્યબ્રવીદમેયાત્મા તાનિ મે શ્રૃણુ ભારત ॥ 5-140-5 (36581)
વાસુદેવ ઉવાચ। 5-140-6x (3801)
ઉપાસિતાસ્તે રાધેય બ્રાહ્મણા વેદપારગાઃ।
તત્ત્વાર્થં પરિપૃષ્ટાશ્ચ નિયતેનાનસૂયયા ॥ 5-140-6 (36582)
ત્વમેવ કર્ણ જાનાસિ વેદવાદાન્સનાતનાન્ ।
ત્વમેવ ધર્મશાસ્ત્રેષુ સૂક્ષ્મેષુ પરિનિષ્ઠિતઃ ॥ 5-140-7 (36583)
કાનીનશ્ચ સહોઢશ્ચ કન્યાયાં યશ્ચ જાયતે ।
વોઢારં પિતરં તસ્ય પ્રાહુઃ શાસ્ત્રવિદો જનાઃ ॥ 5-140-8 (36584)
સોઽસિ કર્ણ તથાજાતઃ પાણ્ડોઃ પુત્રોસિ ધર્મતઃ ।
નિશ્ચયાદ્ધર્મશાસ્ત્રાણામેહિ રાજા ભવિષ્યસિ ॥ 5-140-9 (36585)
પિતૃપક્ષે ચ તે પાર્થા માતૃપક્ષે ચ વૃષ્ણયઃ ।
દ્વૌ પક્ષાવભિજાનીહિ ત્વમેતૌ પુરુષર્ષભ ॥ 5-140-10 (36586)
મયા સાર્ધમિતો યાતમદ્ય ત્વાં તાત પાણ્ડવાઃ ।
અભિજાનન્તુ કૌન્તેયં પૂર્વજાતં યુધિષ્ઠિરાત્ ॥ 5-140-11 (36587)
પાદૌ તવ ગ્રહીષ્યન્તિ ભ્રાતરઃ પઞ્ચ પાણ્ડવાઃ।
દ્રૌપદેયાસ્તથા પઞ્ચ સૌભદ્રશ્ચાપરાજિતઃ ॥ 5-140-12 (36588)
રાજાનો રાજપુત્રાશ્ચ પાણ્ડવાર્થે સમાગતાઃ।
પાદૌ તવ ગ્રહીષ્યન્તિ સર્વે ચાન્ધકવૃષ્ણયઃ ॥ 5-140-13 (36589)
હિરણ્મયાંશ્ચ તે કુમ્ભાન્રાજતાન્પાર્થિવાંસ્તથા ।
ઓષધ્યઃ સર્વબીજાનિ સર્વરત્નાનિ વીરુધઃ ॥ 5-140-14 (36590)
રાજન્યા રાજકન્યાશ્ચાપ્યાનયન્ત્વાભિષેચનમ્ ।
ષષ્ઠે ત્વાં ચ તથા કાલે દ્રૌપદ્યુપગમિષ્યતિ ॥ 5-140-15 (36591)
અગ્નિં જુહોતુ વૈ ધૌમ્યઃ સંશિતાત્મા દ્વિજોત્તમઃ ।
અદ્ય ત્વામભિષિઞ્ચન્તુ ચાતુર્વૈદ્યા દ્વિજાતયઃ ॥ 5-140-16 (36592)
પુરોહિતઃ પાણ્ડવાનાં બ્રહ્મકર્મણ્યવસ્થિતઃ।
તથૈવ ભ્રાતરઃ પઞ્ચ પાણ્ડવાઃ પુરુષર્ષભાઃ ॥ 5-140-17 (36593)
દ્રૌપદેયાસ્તથા પઞ્ચ પાઞ્ચાલાશ્ચેદયસ્તથા ।
અહં ચ ત્વાઽભિષેક્ષ્યામિ રાજાનં પૃથિવીપતિમ્ ॥ 5-140-18 (36594)
યુવરાજોઽસ્તુ તે રાજા ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
ગૃહીત્વા વ્યજનં શ્વેતં ધર્માત્મા સંશિતવ્રતઃ । 5-140-19 (36595)
ઉપાન્વારોહતુ રથં કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ।
છત્રં ચ તે મહાશ્વેતં ભીમસેનો મહાબલઃ ॥ 5-140-20 (36596)
અભિષિક્તસ્ય કૌન્તેયો ધારયિષ્યતિ મૂર્ધનિ ।
કિઙ્કિણીશતનિર્ઘોષં વૈયાઘ્રપરિવારણમ્ ॥ 5-140-21 (36597)
રથં શ્વેતહયૈર્યુક્તમર્જુનો વાહયિષ્યતિ।
અભિમન્યુશ્ચ તે નિત્યં પ્રત્યાસન્નો ભવિષ્યતિ ॥ 5-140-22 (36598)
નકુલઃ સહદેવશ્ચ દ્રૌપદેયાશ્ચ પઞ્ચ યે।
પઞ્ચાલાશ્ચાનુયાસ્યન્તિ શિખણ્ડી ચ મહારથઃ । 5-140-23 (36599)
અહં ચ ત્વાઽનુયાસ્યામિ સર્વે ચાન્ધકવૃષ્ણયઃ।
દાશાર્હાઃ પરિવારાસ્તે દાશાર્ણાશ્ચ વિશાંપતે ॥ 5-140-24 (36600)
ભુઙ્ક્ષ્વ રાજ્યં મહાબાહો ભ્રાતૃભિઃ સહ પાણ્ડવૈઃ ।
જપૈર્હોમૈશ્ચ સંયુક્તો મઙ્ગલૈશ્ચ પૃથગ્વિધૈઃ ॥ 5-140-25 (36601)
પુરોગમાશ્ચ તે સન્તુ દ્રવિડાઃ સહકુન્તલૈઃ।
આન્ધ્રાસ્તાલચરાશ્ચૈવ ચૂચુપા વેણુપાસ્તથા ॥ 5-140-26 (36602)
સ્તુવન્તુ ત્વાં ચ બહુભિઃ સ્તુતિભિઃ સૂતમાગધાઃ ।
વિજયં વસુષેણસ્ય ઘોષયન્તુ ચ પાણ્ડવાઃ ॥ 5-140-27 (36603)
સ ત્વં પરિવૃતઃ પાર્થૈર્નક્ષત્રૈરિવ ચન્દ્રમાઃ।
પ્રશાધિ રાજ્યં કૌન્તેય કુન્તીં ચ પ્રતિનન્દય ॥ 5-140-28 (36604)
મિત્રાણિ તે પ્રહૃષ્યન્તુ વ્યથન્તુ રિપવસ્તથા।
સૌભ્રાત્રં ચૈવ તેઽદ્યાસ્તુ ભ્રાતૃભિઃ સહ પાણ્ડવૈઃ ॥ ॥ 5-140-29 (36605)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-140-8 યશ્ચ યસ્તુ કન્યાયાં જાયતે સ દ્વિવિધઃ કાનીનઃ સહોઢશ્ચ । સહોઢઃ વિવાહાદૂર્ધ્વં જાતઃ। અન્યો વિવાહાત્પ્રાગ્જાતઃ । તન્માતુર્વોઢારં તસ્ય પિતરં પ્રાહુઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 141
॥ શ્રીઃ ॥
5.141. અધ્યાયઃ 141
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
કર્ણેન કૃષ્ણંપ્રતિ સ્વસ્ય પાણ્ડવપક્ષપ્રવેશે સયુક્તિકં પ્રતિબન્ધકનિરૂપણપૂર્વકં સ્વરહસ્યગોપનપ્રાર્થનાદિ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-141-0 (36606)
કર્ણ ઉવાચ। 5-141-0x (3802)
અસંશયં સૌહૃદાન્મે પ્રણયાચ્ચાથ કેશવ।
સખ્યેન ચૈવ વાર્ષ્ણેય શ્રેયસ્કામતયૈવ ચ ॥ 5-141-1 (36607)
સર્વં ચૈવાભિજાનામિ પાણ્ડોઃ પુત્રોઽસ્મિ ધર્મતઃ ।
નિશ્ચયાદ્ધર્મશાસ્ત્રાણાં યથા ત્વં કૃષ્ણ મન્યસે ॥ 5-141-2 (36608)
કન્યા ગર્ભં સમાધત્ત ભાસ્કરાન્માં જનાર્દન ।
આદિત્યવચનાચ્ચૈવ જાતં માં સા વ્યસર્જયત્ ॥ 5-141-3 (36609)
સોસ્મિ કૃષ્ણ તથાજાતઃ પાણ્ડોઃ પુત્રોસ્મિ ધર્મતઃ ।
કુન્ત્યા ત્વહમપાકીર્ણો યથા ન કુશલં તથા ॥ 5-141-4 (36610)
સૂતો હિ મામધિરથો દૃષ્ટ્વૈવાભ્યાનયદ્ગૃહાન્।
રાધાયાશ્ચૈવ માં પ્રાદાત્સૌહાર્દાન્મધુસૂદન ॥ 5-141-5 (36611)
મત્સ્નેહાચ્ચૈવ રાધાયાં સદ્યઃ ક્ષીરમવાતરત્ ।
સા મે મૂત્રં પુરીષં ચ પ્રતિજગ્રાહ માધવ ॥ 5-141-6 (36612)
તસ્યાઃ પિણ્ડવ્યપનયં કુર્યાદસ્મદ્વિધઃ કથમ્ ।
ધર્મવિદ્ધર્મશાસ્ત્રાણાં શ્રવણે સતતં રતઃ ॥ 5-141-7 (36613)
તથા મામભિજાનાતિ સૂતશ્ચાધિરથઃ સુતમ્ ।
પિતરં ચાભિજાનામિ તમહં સૌહૃદાત્સદા ॥ 5-141-8 (36614)
સ હિ મે જાતકર્માદિ કારયામાસ માધવ ।
શાસ્ત્રદૃષ્ટેન વિધિના પુત્રપ્રીત્યા જનાર્દન ॥ 5-141-9 (36615)
નામ વૈ વસુષેણેતિ કારયામાસ વૈ દ્વિજૈઃ ।
ભાર્યાશ્ચોઢા મમ પ્રાપ્તે યૌવને તત્પરિગ્રહાત્ ॥ 5-141-10 (36616)
તાસુ પુત્રાશ્ચ પૌત્રાશ્ચ મમ જાતા જનાર્દન ।
તાસુ મે હૃદયં કૃષ્ણ સંજાતં કામબન્ધનમ્ ॥ 5-141-11 (36617)
ન પૃથિવ્યા સકલયા ન સુવર્ણસ્ય રાશિભિઃ।
હર્ષાદ્ભયાદ્વા ગોવિન્દ મિથ્યા કર્તું તદુત્સહે ॥ 5-141-12 (36618)
ધૃતરાષ્ટ્રકુલે કૃષ્ણ દુર્યોધનસમાશ્રયાત્ ।
મયા ત્રયોદશસમા ભુક્તં રાજ્યમકણ્ટકમ્ ॥ 5-141-13 (36619)
ઇષ્ટં ચ બહુભિર્યજ્ઞૈઃ સહસૂતૈર્મયાઽસકૃત્।
આવાહાશ્ચ વિવાહાશ્ચ સહસૂતૈર્મયા કૃતાઃ ॥ 5-141-14 (36620)
માં ચ કૃષ્ણ સમાસાદ્ય કૃતઃ શસ્ત્રસમુદ્યમઃ ।
દુર્યોધનેન વાર્ષ્ણેય વિગ્રહશ્ચાપિ પાણ્ડવૈઃ ॥ 5-141-15 (36621)
તસ્માદ્રણે દ્વૈરથે માં પ્રત્યુદ્યાતારમચ્યુત ।
વૃતવાન્પરમં કૃષ્ણ પ્રતીપં સવ્યસાચિનઃ ॥ 5-141-16 (36622)
વધાદ્બન્ધાદ્ભયાદ્વાપિ લોભાદ્વાપિ જનાર્દન ।
અનૃતં નોત્સહે કર્તું ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય ધીમતઃ ॥ 5-141-17 (36623)
યદિ હ્યદ્ય ન ગચ્છેયં દ્વૈરથં સવ્યસાચિના ।
અકીર્તિઃ સ્યાદ્ધૃપીકેશ મમ પાર્થસ્ય ચોભયોઃ ॥ 5-141-18 (36624)
અસંશયં હિતાર્થાય બ્રૂયાસ્ત્વં મધુસૂદન ।
સર્વં ચ પાણ્ડવાઃ કુર્યુસ્ત્વદ્વશિત્વાન્ન સંશયઃ ॥ 5-141-19 (36625)
મન્ત્રસ્ય નિયમં કુર્યાસ્ત્વમત્ર મધુસૂદન ।
એતદત્ર હિતં મન્યે સર્વં યાદવનન્દન ॥ 5-141-20 (36626)
યદિ જાનાતિ માં રાજા ધર્માત્મા સંયતેન્દ્રિયઃ ।
કુન્ત્યાઃ પ્રથમજં પુત્રં ન સ રાજ્યં ગ્રહીષ્યતિ ॥ 5-141-21 (36627)
પ્રાપ્ય ચાપિ મહદ્રાજ્યં તદહં મધુસૂદન ।
સ્ફીતં દુર્યોધનાયૈવ સંપ્રદદ્યામરિન્દમ ॥ 5-141-22 (36628)
સ એવ રાજા ધર્માત્મા શાશ્વતોઽસ્તુ યુધિષ્ઠિરઃ ।
નેતા યસ્ય હૃષીકેસો યોદ્ધા યસ્ય ધનઞ્જયઃ ॥ 5-141-23 (36629)
પૃથિવી તસ્ય રાષ્ટ્રં ચ યસ્ય ભીમો મહારથઃ ।
નકુલઃ સહદેવશ્ચ દ્રૌપદેયાશ્ચ માધવ ॥ 5-141-24 (36630)
ધૃષ્ટદ્યુન્મશ્ચ પાઞ્ચલ્યઃ સાત્યકિશ્ચ મહારથઃ ।
ઉત્તમૌજા યુધામન્યુઃ સત્યધર્મા ચ સૌમકિઃ ॥ 5-141-25 (36631)
ચૈદ્યશ્ચ ચેકિતાનશ્ચ શિખણ્ડી ચાપરાજિતઃ ।
ઇન્દ્રગોપકવર્ણાશ્ચ કેકયા ભ્રાતરસ્તથા।
ઇન્દ્રાયુધસવર્ણશ્ચ કુન્તિભોજો મહામનાઃ ॥ 5-141-26 (36632)
માતુલો ભીમસેનસ્ય શ્યેનજિચ્ચ મહારથઃ ।
શઙ્ખઃ પુત્રો વિરાટસ્ય નિધિસ્ત્વં ચ જનાર્દન ॥ 5-141-27 (36633)
મહાનયં કૃષ્ણ કૃતઃ ક્ષત્રસ્ય સમુદાનયઃ ।
રાજ્યં પ્રાપ્તમિદં દીપ્તં પ્રથિતં સર્વરાજસુ ॥ 5-141-28 (36634)
ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય વાર્ષ્ણેય શસ્ત્રયજ્ઞો ભવિષ્યતિ।
અસ્ય યજ્ઞસ્ય વેત્તા ત્વં ભવિષ્યસિ જનાર્દન ॥ 5-141-29 (36635)
આધ્વર્યવં ચ તે કૃષ્ણ ઋતાવસ્મિન્ભવિષ્યતિ।
હોતા ચૈવાત્ર બીભત્સુઃ સન્નદ્ધઃ સ કપિધ્વજઃ ॥ 5-141-30 (36636)
ગાણ્ડીવં સ્રુક્ તથા ચાજ્યં વીર્યં પુંસાં ભવિષ્યતિ।
ઐન્દ્રં પાશુપતં બ્રાહ્મં સ્થૂણાકર્ણં ચ માધવ ।
મન્ત્રાસ્તત્ર ભવિષ્યન્તિ પ્રયુક્તાઃ સવ્યસાચિના ॥ 5-141-31 (36637)
અનુયાતશ્ચ પિતરમધિકો વા પરાક્રમે ।
ગીતં સ્તોત્રં સ સૌભદ્રઃ સમ્યક્ તત્ર ભવિષ્યતિ ॥ 5-141-32 (36638)
ઉદ્ગાતાત્ર પુનર્ભીમઃ પ્રસ્તોતા સુમહાબલઃ ।
વિનદન્સ નરવ્યાઘ્રો નાગાનીકાન્તકૃદ્રણે ॥ 5-141-33 (36639)
સ ચૈવ તત્ર ધર્માત્મા શશ્વદ્રાજા યુધિષ્ઠિરઃ ।
જપૈર્હોમૈશ્ચ સંયુક્તો બ્રહ્મત્વં કારયિષ્યતિ ॥ 5-141-34 (36640)
શઙ્ખશબ્દાઃ સમુરજા ભેર્યશ્ચ મધુસૂદન।
ઉત્કૃષ્ટઃ સિંહનાદશ્ચ સુબ્રહ્મણ્યો ભવિષ્યતિ ॥ 5-141-35 (36641)
નકુલઃ સહદેવશ્ચ માદ્રીપુત્રૌ યશસ્વિનૌ ।
શામિત્રં તૌ મહાવીર્યૌ સમ્યક્ તત્ર ભવિષ્યતઃ।
`તૌ મૈત્રાવરુણાગ્નીધ્રૌ મહાવીર્યૌ ભવિષ્યતઃ॥' 5-141-36 (36642)
કલ્માષદણ્ડા ગોવિન્દ વિમલા રથપઙ્ક્તયઃ।
યૂપાઃ સમુપકલ્પન્તામસ્મિન્યજ્ઞે જનાર્દન ॥ 5-141-37 (36643)
કર્ણિનાલીકનારાચા વત્સદન્તોપબૃંહણાઃ ।
તોમરાઃ સોમકલશાઃ પવિત્રાણિ ધનૂંષિ ચ ॥ 5-141-38 (36644)
અસયોઽત્ર કપાલાનિ પુરોડાશાઃ શિરાંસિ ચ।
હવિસ્તુ રુધિરં કૃષ્ણ તસ્મિન્યજ્ઞે ભવિષ્યતિ ॥ 5-141-39 (36645)
ઇધ્માઃ પરિધયશ્ચૈવ શક્તયો વિમલા ગદાઃ।
સદસ્યા દ્રોણશિષ્યાશ્ચ કૃપસ્ય ચ શરદ્વતઃ ॥ 5-141-40 (36646)
ઇષવોઽત્ર પરિસ્તોમા મુક્તા ગાણ્ડીવધન્વના ।
મહારથપ્રયુક્તાશ્ચ દ્રોણદ્રૌણિપ્રચોદિતાઃ ॥ 5-141-41 (36647)
પ્રતિપ્રાસ્થાનિકં કર્મ સાત્યકિસ્તુ કરિષ્યતિ।
દીક્ષિતો ધાર્તરાષ્ટ્રોઽત્ર પત્ની ચાસ્ય મહાચમૂઃ ॥ 5-141-42 (36648)
ઘટોત્કચોઽત્ર શામિત્રં કરિષ્યતિ મહાબલઃ ।
અતિરાત્રે મહાબાહો વિતતે યજ્ઞકર્મણિ ॥ 5-141-43 (36649)
દક્ષિણા ત્વસ્ય યજ્ઞસ્ય ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ પ્રતાપવાન્ ।
વૈતાનિકે કર્મમુખે જાતો યત્કૃષ્ણ પાવકાત્ ॥ 5-141-44 (36650)
યદબ્રુવમહં કૃષ્ણ કટુકાનિ સ્મ પાણ્ડવાન્।
પ્રિયાર્થં ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય તેન તપ્યે હ્યકર્મણા ॥ 5-141-45 (36651)
યદા દ્રક્ષ્યસિ માં કૃષ્ણ નિહતં સવ્યસાચિના ।
પુનશ્ચિતિસ્તદા ચાસ્ય યજ્ઞસ્યાથ ભવિષ્યતિ ॥ 5-141-46 (36652)
દુઃશાસનસ્ય રુધિરં યદા પાસ્યતિ પાણ્ડવઃ ।
આનર્દં નર્દતઃ સમ્યક્ તદા સૂયં ભવિષ્યતિ ॥ 5-141-47 (36653)
યદા દ્રોણં ચ ભીષ્મં ચ પાઞ્ચાલ્યૌ પાતયિષ્યતઃ ।
તદા યજ્ઞાવસાનં તદ્ભવિષ્યતિ જનાર્દન ॥ 5-141-48 (36654)
દુર્યોધનં યદા હન્તા ભીમસેનો મહાબલઃ ।
તદા સમાપ્સ્યતે યજ્ઞો ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય માધવ ॥ 5-141-49 (36655)
સ્નુષાશ્ચ પ્રસ્નુષાશ્ચૈવ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય સઙ્ગતાઃ ।
હતેશ્વરા નષ્ટપુત્રા હતનાથાશ્ચ કેશવ ॥ 5-141-50 (36656)
રુદન્ત્યઃ સહગાન્ધાર્યા શ્વગૃધ્રકુરરાકુલે ।
સ યજ્ઞેઽસ્મિન્નવભૃથો ભવિષ્યતિ જનાર્દન ॥ 5-141-51 (36657)
વિદ્યાવૃદ્ધા વયોવૃદ્ધાઃ ક્ષત્રિયાઃ ક્ષત્રિયર્ષભ ।
વૃથા મૃત્યું ન કુર્વીરંસ્ત્વત્કૃતે મધુસૂદન ॥ 5-141-52 (36658)
શસ્ત્રેણ નિધનં ગચ્છેત્સમૃદ્ધં ક્ષત્રમણ્ડલમ્ ।
કરુક્ષેત્રે પુણ્યતમે ત્રૈલોક્યસ્યાપિ કેશવ ॥ 5-141-53 (36659)
તદત્ર પુણ્ડરીકાક્ષ વિધત્સ્વ યદભીપ્સિતમ્ ।
યથા કાર્ત્સ્ન્યેન વાર્ષ્ણેય ક્ષત્રં સ્વર્ગમવાપ્નુયાત્ ॥ 5-141-54 (36660)
યાવત્સ્થાસ્યન્તિ ગિરયઃ સરિતશ્ચ જનાર્દન ।
તાવત્કીર્તિભવઃ શબ્દઃ શાશ્વતોયં ભવિષ્યતિ ॥ 5-141-55 (36661)
બ્રાહ્મણાઃ કથયિષ્યન્તિ મહાભારતમાહવમ્ ।
સમાગમેષુ વાર્ષ્ણેય ક્ષત્રિયાણાં યશોધનમ્ ॥ 5-141-56 (36662)
સમુપાનય કૌન્તેયં યુદ્ધાય મમ કેશવ ।
મન્ત્રસંવરણં કુર્વન્નિત્યમેવ પરન્તપ ॥ ॥ 5-141-57 (36663)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનર્વણિ એકચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-141-4 યથા ન કુલજસ્તથેતિ કo પાઠઃ ॥ 5-141-14 આવાહાઃ કુલધર્માઃ ॥ 5-141-15 માં ચ । મિત્રમિતિ શેષઃ ॥ 5-141-19 બ્રયાસ્ત્વં પાણ્ડવાન્પ્રતીતિ શેષઃ ॥ 5-141-20 નિયમં ગોપનમ્ ॥ 5-141-28 સમુદાનયઃ સમુદાયીકરણમ્ ॥ 5-141-41 પરિસ્તોમાઃ સોમચમસાદયઃ ॥ 5-141-42 પ્રતિપ્રસ્થાતાઽધ્વર્યોસ્તવ દ્વિતીયઃ તસ્ય કર્મ પ્રતિપ્રાસ્થાનિકમ્ ॥ 5-141-43 અતિરાત્રે ઋતૌ। શ્લેષેણ નિશીથેચ। ઘટોત્કચઃ રાત્રિચરત્વાત્ શામિત્રં કરિષ્યતિ ॥ 5-141-46 પુનશ્ચિતિર્યજ્ઞાનન્તરં ચયનારમ્ભો યજ્ઞવિશેષેષૂક્તઃ ॥ 5-141-47 આનર્દં મહાનાદં નર્દતઃ। ણમુલન્તં પૂર્વપદમ્। સૂયં સોમાભિષવઃ। સુત્યા ભવિષ્યતીતિ કo પાઠઃ ॥ 5-141-48 યજ્ઞાવસાનં યજ્ઞસ્ય મધ્યેમધ્યે વિરમ્યાવસ્થાનમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 142
॥ શ્રીઃ ॥
5.142. અધ્યાયઃ 142
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન કર્ણંપ્રતિ પાણ્ડવજયનિર્ધારણકથનપૂર્વકં ભીષ્ણાદિષુ યુદ્ધસન્નાહસંદેશકથનચોદના ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-142-0 (36664)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-142-0x (3803)
કર્ણસ્ય વચનં શ્રુત્વા કેશવઃ પરવીરહા।
ઉવાચ પ્રહસન્વાક્યં સ્મિતપૂર્વમિદં યથા ॥ 5-142-1 (36665)
શ્રીભગવાનુવાચ। 5-142-2x (3804)
અપિ ત્વાં ન લભેત્કર્ણ રાજ્યલમ્ભોપપાદનમ્ ।
મયા દત્તાં હિ પૃથિવીં ન પ્રશાસિતુમિચ્છસિ ॥ 5-142-2 (36666)
ધ્રુવો જયઃ પાણ્ડવાનામિતીદં
ન સંશયઃ કશ્ચન વિદ્યતેઽત્ર।
જયધ્વજો દૃશ્યતે પાણ્ડવસ્ય
સમુચ્છ્રિતો વાનરરાજ ઉગ્રઃ । 5-142-3 (36667)
દિવ્યા માયા વિહિતા ભૌમનેન
સમુચ્છ્રિતા ઇન્દ્રકેતુપ્રકાશાઃ ।
દિવ્યાનિ ભૂતાનિ જયાવહાનિ
દૃશ્યન્તિ ચૈવાત્ર ભયાનકાનિ ॥ 5-142-4 (36668)
ન સઞ્જતે શૈલવનસ્પતિભ્ય
ઊર્ધ્વં તિર્યગ્યોજનમાત્રરૂપઃ ।
શ્રીમાન્ધ્વજઃ કર્ણ ધનઞ્જયસ્ય
સમુચ્છ્રિતઃ પાવકતુલ્યરૂપઃ ॥ 5-142-5 (36669)
યદા દ્રક્ષ્યસિ સઙ્ગ્રામે શ્વેતાશ્વં કૃષ્ણસારથિમ્ ।
ઐન્દ્રમસ્ત્રં વિકુર્વાણમુભે ચાપ્યગ્નિમારુતે ॥ 5-142-6 (36670)
ગાણ્ડીવસ્ય ચ નિર્ઘોષં વિસ્ફૂર્જિતમિવાશનેઃ।
ન તદા ભવિતા ત્રેતા ન કૃતં દ્વાપરં ન ચ ॥ 5-142-7 (36671)
યદા દ્રક્ષ્યસિ સઙ્ગ્રામે કુન્તીપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્ ।
જપહોમસમાયુક્તં સ્વાં રક્ષન્તં મહાચમૂમ્ ॥ 5-142-8 (36672)
આદિત્યમિવ દુર્ધર્ષં તપન્તં શત્રુવાહિનીમ્ ।
ન તદા ભવિતા ત્રેતા ન કૃતં દ્વાપરં ન ચ ॥ 5-142-9 (36673)
યદા દ્રક્ષ્યસિ સઙ્ગ્રામે ભીમસેનં મહાબલમ્ ।
દુઃશાસનસ્ય રુધિરં પીત્વા નૃત્યન્તમાહવે ॥ 5-142-10 (36674)
પ્રભિન્નમિવ માતઙ્ગં પ્રતિદ્વિરદઘાતિનમ્ ।
ન તદા ભવિતા ત્રેતા ન કૃતં દ્વાપરં ન ચ ॥ 5-142-11 (36675)
યદા દ્રક્ષ્યસિ સઙ્ગ્રામે દ્રોણં શાન્તનવં કૃપમ્ ।
સુયોધનંચ રાજાનં સૈન્ધવં ચ જયદ્રથમ્ ॥ 5-142-12 (36676)
યુદ્ધાયાપતતસ્તૂર્ણં વારિતાન્સવ્યસાચિના।
ન તદા ભવિતા ત્રેતા ન કૃતં દ્વાપરં ન ચ ॥ 5-142-13 (36677)
યદા દ્રક્ષ્યસિ સઙ્ગ્રામે માદ્રીપુત્રૌ મહાબલૌ ।
વાહિનીં ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં ક્ષોભયન્તૌ ગજાવિવ ॥ 5-142-14 (36678)
વિગાઢે શસ્ત્રસંપાતે પરવીરરથારુજૌ ।
ન તદા ભવિતા ત્રેતા ન કૃતં દ્વાપરં ન ચ ॥ 5-142-15 (36679)
બ્રૂયાઃ કર્ણ ઇતો ગત્વા દ્રોણં શાન્તનવં કૃપમ્ ।
સૌમ્યોઽયં વર્તતે માસઃ સુપ્રાપયવસેન્ધનઃ ॥ 5-142-16 (36680)
સર્વૌષધિવનસ્ફીતઃ ફલવાનલ્પમક્ષિકઃ ।
નિષ્પઙ્કો રસવત્તોયો નાત્યુષ્ણશિશિરઃ સુખઃ ॥ 5-142-17 (36681)
સપ્તમાચ્ચાપિ દિવસાદમાવાસ્યા ભવિષ્યતિ।
સઙ્ગ્રામો યુજ્યતાં તસ્યાં તામાહુઃ શક્રદેવતામ્ ॥ 5-142-18 (36682)
તથા રાજ્ઞો વદેઃ સર્વાન્યે યુદ્ધાયાભ્યુપાગતાઃ।
યદ્વો મનીષિતં તદ્વૈ સર્વં સંપાદયામ્યહમ્ ॥ 5-142-19 (36683)
5-142-20 (36684)
રાજાનો રાજપુત્રાશ્ચ દુર્યોધનવશાનુગાઃ ।
પ્રાપ્ય શસ્ત્રેણ નિધનં પ્રાપ્સ્યન્તિ ગતિમુત્તમામ્ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-142-4 ભૌમનેન વિશ્વકર્મણા ॥ 5-142-18 સંગ્રામઃ સંગ્રામસાધનકલાપઃ । બુજ્યતાં એકીભૂયાવતિષ્ઠતામ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 143
॥ શ્રીઃ ॥
5.143. અધ્યાયઃ 143
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
કર્ણેન કૃષ્ણંપ્રતિ પૃથિવીવીનાશે કશુનિદુશ્શાસનયોઃ સ્વસ્યચ મૂલત્વકથનમ્ । 1 ॥ તથા પાર્થધાર્તરાષ્ટ્રાણાં જયપરાજયસૂચકનિમિત્તોપવર્ણનપૂર્વકં કૃષ્ણમાલિઙ્ગ્ય પ્રતિનિવર્તનમ્ ॥ 2 ॥ સાત્યકિનાસહ કૃષ્ણસ્ય ઉપપ્લાવ્યાગમનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-143-0 (36685)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-143-0x (3805)
કેશવસ્ય તુ તદ્વાક્યં કર્ણઃ શ્રુત્વા હિતં શુભમ્।
અબ્રવીદભિસંપૂજ્ય કૃષ્ણં તં મધુસૂદનમ્ ॥ 5-143-1 (36686)
જાનન્માં કિં મહાબાહો સંમોહયિતુમિચ્છસિ।
યોયં પૃથિવ્યાઃ કાર્ત્સ્ન્યેન વિનાશઃ સમુપસ્થિતઃ ॥ 5-143-2 (36687)
નિમિત્તં તત્ર શકુનિરહં દુઃશાસનસ્તથા।
દુર્યોધનશ્ચ નૃપતિર્ધૃતરાષ્ટ્રસુતોઽભવત્ ॥ 5-143-3 (36688)
અસંશયમિદં કૃષ્ણ મહદ્યુદ્ધમુપસ્થિતમ્।
પાણ્ડવાનાં કુરૂણાં ચ ઘોરં રુધિરકર્દમમ્ ॥ 5-143-4 (36689)
રાજાનો રાજપુત્રાશ્ચ દુર્યોધનવશાનુગાઃ ।
રણે શસ્ત્રાગ્નિના દગ્ધાઃ પ્રાપ્સ્યન્તિ યમસાદનમ્ ॥ 5-143-5 (36690)
સ્વપ્ના હિ બહવો ઘોરા દૃશ્યન્તે મધુસૂદન।
નિમિત્તાનિ ચ ઘોરાણિ તથોત્પાતાઃ સુદારુણાઃ ॥ 5-143-6 (36691)
પરાજયં ધાર્તરાષ્ટ્રે વિજયં ચ યુધિષ્ઠિરે ।
સંસન્ત ઇવ વાર્ષ્ણેય વિવિધા રોમહર્ષણાઃ ॥ 5-143-7 (36692)
પ્રાજાપત્યં હિ નક્ષત્રં ગ્રહસ્તીક્ષ્ણો મહાદ્યુતિઃ ।
શનૈશ્ચરઃ પીડયતિ પીડયન્પ્રાણિનોઽધિકમ્ ॥ 5-143-8 (36693)
કૃત્વા ચાઙ્ગારકો વક્રં જ્યોષ્ઠાયાં મધુસૂદન।
અનુરાધાં પ્રાર્થયતે મૈત્રં સંગમયન્નિવ । 5-143-9 (36694)
નૂનં મહદ્ભયં કૃષ્ણ કુરૂણાં સમુપસ્થિતમ્ ।
વિશેષેણ હિ વાર્ષ્ણેય ચિત્રાં પીડયતે ગ્રહઃ ॥ 5-143-10 (36695)
સોમસ્ય લક્ષ્મ વ્યાવૃત્તં રાહુરર્કમુપૈતિ ચ।
દિવશ્ચોલ્કાઃ પતન્ત્યેતાઃ સનિર્ઘાતાઃ સકંપનાઃ ॥ 5-143-11 (36696)
નિષ્ટનન્તિ ચ માતઙ્ગા મુઞ્ચન્ત્યશ્રૂણિ વાજિનઃ ।
પાનીયં યવસં ચાપિ નાભિનન્દન્તિ માધવ ॥ 5-143-12 (36697)
પ્રાદુર્ભૂતેષુ ચૈતેષુ ભયમાહુરુપાસ્થિતમ્।
નિમિત્તેષુ મહાબાહો દારુણં પ્રાણિનાશનમ્ ॥ 5-143-13 (36698)
અલ્પે ભુક્તે પુરીષં ચ પ્રભૂતમિહ દૃશ્યતે।
વાજિનાં વારણાનાં ચ મનુષ્યાણાં ચ કેશવ ॥ 5-143-14 (36699)
ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સૈન્યેષુ સર્વેષુ મધુસૂદન।
પરાભવસ્ય તલ્લિઙ્ગમિતિ પ્રાહુર્મનીષિણઃ ॥ 5-143-15 (36700)
પ્રહૃષ્ટં વાહનં કૃષ્ણ પાણ્ડવાનાં પ્રચક્ષતે।
પ્રદક્ષિણા મૃગાશ્ચૈવ તત્તેષાં જયલક્ષણમ્ ॥ 5-143-16 (36701)
અપસવ્યા મૃગાઃ સર્વે ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય કેશવ ।
વાચશ્ચાપ્યશરીરિણ્યસ્તકત્પરાભવલક્ષણમ્ ॥ 5-143-17 (36702)
મયૂરાઃ પુણ્યશકુના હંસસારસચાતકાઃ ।
જીવઞ્જીવકસઙ્ઘાશ્ચાપ્યનુગચ્છન્તિ પાણ્ડવાન્ ॥ 5-143-18 (36703)
ગૃધ્રાઃ કઙ્કા બકાઃ શ્યેના યાતુધાનાસ્તથા વૃકાઃ ।
મક્ષિકાણાં ચ સઙ્ઘાતા અનુધાવન્તિ કૌરવાન્ ॥ 5-143-19 (36704)
ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સૈન્યેષુ ભેરીણાં નાસ્તિ નિઃસ્વનઃ ।
અનાહતાઃ પાણ્ડવાનાં નદન્તિ પટહાઃ કિલ ॥ 5-143-20 (36705)
ઉદપાનાશ્ચ નર્દન્તિ યથા ગોવૃષભાસ્તથા ।
ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સૈન્યેષુ તત્પરાભવલક્ષણમ્ ॥ 5-143-21 (36706)
માંસશોણિતવર્ષં ચ વૃષ્ટં દેવેન માધવ ।
તથા ગન્ધર્વનગરં ભાનુમત્સમુપસ્થિતમ્ ॥ 5-143-22 (36707)
સપ્રાકારં સપરિખં સવપ્રં ચારુતોરણમ્ ।
કૃષ્ણશ્ચ પરિઘસ્તત્ર ભાનુમાવૃત્ય તિષ્ઠતિ ॥ 5-143-23 (36708)
ઉદયાસ્તમને સંધ્યે વેદયન્તી મહદ્ભયમ્ ।
શિવા ચ વાશતે ઘોરં તત્પરાભવલક્ષણમ્ ॥ 5-143-24 (36709)
એકપક્ષાક્ષિચરણાઃ પક્ષિણો મધુસૂદન ।
ઉત્સૃજન્તિ મહદ્ધોરં તત્પરાભવલક્ષણમ્॥ 5-143-25 (36710)
કૃષ્ણગ્રીવાશ્ચ શકુના રક્તપાદા ભયાનકાઃ ।
સન્ધ્યામિમુખા યાન્તિ તત્પરાભવલક્ષણમ્ ॥ 5-143-26 (36711)
બ્રાહ્મણાન્પ્રથમં દ્વેષ્ટિ ગુરૂંશ્ચ મધુસૂદન ।
ભૃત્યાન્ભક્તિમતશ્ચાપિ તત્પરાભવલક્ષણમ્ ॥ 5-143-27 (36712)
પૂર્વા દિગ્લોહિતાકારા શસ્ત્રવર્ણા ચ દક્ષિણા ।
આમપાત્રપ્રતીકાશા પશ્ચિમા મધુસૂદન। 5-143-28 (36713)
ઉત્તરા શઙ્ખવર્ણાભા દિશાં વર્ણા ઉદાહૃતાઃ ॥
પ્રદીપ્તાશ્ચ દિશઃ સર્વા ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય માધવ। 5-143-29 (36714)
મહદ્ભયં વેદયન્તિ તસ્મિન્નુત્પાતદર્શને ॥
સહસ્રપાદં પ્રાસાદં સ્વપ્નાન્તે સ્મ યુધિષ્ઠિરઃ। 5-143-30 (36715)
અધિરોહન્મયા દૃષ્ટઃ સહ ભ્રાતૃભિરચ્યુત ॥
શ્વેતોષ્ણીષાશ્ચ દૃશ્યન્તે સર્વે વૈ શુક્લવાસસઃ । 5-143-31 (36716)
આસનાનિ ચ શુભ્રાણિ સર્વેષામુપલક્ષયે ॥
તવ ચાપિ મયા કૃષ્ણ સ્વપ્નાન્તે રુધિરાવિલા । 5-143-32 (36717)
આન્ત્રેણ પૃથિવી દૃષ્ટા પરિક્ષિપ્તા જનાર્દન ॥
અસ્થિસઞ્ચયમારૂઢશ્ચામિતૌજા યધિષ્ઠિરઃ । 5-143-33 (36718)
સુવર્ણપાત્ર્યાં સંહૃષ્ટો ભુક્તવાન્ઘૃતપાયસમ્ ॥
યુધિષ્ઠિરો મયા દૃષ્ટો ગ્રસમાનો વસુન્ધરામ્। 5-143-34 (36719)
ઉચ્ચં પર્વતમારૂઢો ભીમકર્મા વૃકોદરઃ।
ગદાપાણિર્નરવ્યાઘ્રો ગ્રસન્નિવ મહીમિમામ્ ॥ 5-143-35 (36720)
ક્ષપયિષ્યતિ નઃ સર્વાન્સ સુવ્યક્તં મહારણે।
વિદિતં મે હૃષીકેશ શ્રિયા પરમયા જ્વલન્ ॥ 5-143-36 (36721)
પાણ્ડુરં ગજમારૂઢો ગાણ્ડીવી સ ધનઞ્જયઃ।
ત્વયા સાર્ધં હૃષીકેશ શ્રિયા પરમયા જ્વલન્ ॥ 5-143-37 (36722)
યૂયં સર્વે વધિષ્યધ્વં તત્ર મે નાસ્તિ સંશયઃ।
પાર્થિવાન્સમરે કૃષ્ણ દુર્યોધનપુરોગમાન્ ॥ 5-143-38 (36723)
નકુલઃ સહદેવશ્ચ સાત્યકિશ્ચ મહારથઃ ।
શુક્લકેયૂરકણ્ઠત્રાઃ શુક્લમાલ્યામ્બરાવૃતાઃ ॥ 5-143-39 (36724)
અધિરૂઢા નરવ્યાઘ્રા નરવાહનમુત્તમમ્ ।
ત્રય એતે મયા દૃષ્ટાઃ પાણ્ડુરચ્છત્રવાસસઃ ॥ 5-143-40 (36725)
શ્વેતોષ્ણીષાશ્ચ દૃશ્યન્તે ત્રય એતે જનાર્દન ।
ધાર્તરાષ્ટ્રેષુ સૈન્યેષુ તાન્વિજાનીહિ કેશવ ॥ 5-143-41 (36726)
અશ્વત્થામા કૃપશ્ચૈવ કૃતવર્મા ચ સાત્વતઃ ।
રક્તોષ્ણીષાશ્ચ દૃશ્યન્તે સર્વે માધવ પાર્થિવાઃ ॥ 5-143-42 (36727)
ઉષ્ટ્રપ્રયુક્તમારૂઢૌ ભીષ્મદ્રોણૌ મહારથૌ ।
મયા સાર્ધં મહાબાહો ધાર્તરાષ્ટ્રેણ વા વિભો ॥ 5-143-43 (36728)
અગસ્ત્યશાસ્તાં ચ દિશં પ્રયાતાઃ સ્મ જનાર્દન ।
અચિરેણૈવ કાલેન પ્રાપ્સ્યામો યમસાદનમ્ ॥ 5-143-44 (36729)
અહં ચાન્યે ચ રાજાનો યચ્ચ તત્ક્ષત્રમણ્ડલમ્ ।
ગાણ્ડિવાગ્નિં પ્રવેક્ષ્યામ ઇતિ મે નાસ્તિ સંશયઃ ॥ 5-143-45 (36730)
કૃષ્ણ ઉવાચ। 5-143-46x (3806)
અપસ્થિતવિનાશેયં નૂનમદ્ય વસુંધરા।
યથા હિ મે વચઃ કર્ણ નોપૈતિ હૃદયં તવ ॥ 5-143-46 (36731)
સર્વેષાં તાત ભૂતાનાં વિનાશે પ્રત્યુપસ્થિતે।
અનયો નયસઙ્કાશો હૃદયાન્નાપસર્પતિ ॥ 5-143-47 (36732)
કર્ણ ઉવાચ। 5-143-48x (3807)
અપિ ત્વાં કૃષ્ણ પશ્યામો જીવન્તોઽસ્માન્મહારણાત્।
સમુત્તીર્ણા મહાબાહો વીરક્ષત્રવિનાશનાત્ ॥ 5-143-48 (36733)
અથવા સઙ્ગમઃ કૃષ્ણ સ્વર્ગે નો ભવિતા ધ્રુવમ્।
તત્રેદાનીં સમેષ્યામઃ પુનઃ સાર્ધં ત્વયાનઘ ॥ 5-143-49 (36734)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-143-50x (3808)
ઇત્યુક્ત્વા માધવં કર્ણઃ પરિષ્વજ્ય ચ પીડિતમ્।
વિસર્જિતઃ કેશવેન રથોપસ્થાદવાતરત્ ॥ 5-143-50 (36735)
તતઃ સ્વરથામસ્થાય જામ્બૂનદવિભૂષિતમ્।
મહાત્મા વૈ નિવવૃતે રાધેયો દીનમાનસઃ ॥ 5-143-51 (36736)
તતઃ શીઘ્રતરં પ્રાયાત્કેશવઃ સહસાત્યકિઃ।
પુનરુચ્ચારયન્વાણીં યાહિ યાહીતિ સારથિમ્ ॥ ॥ 5-143-52 (36737)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ત્રિચત્વારિંશદધિકશતતમોધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-143-21 ઉદપાનાઃ કૂપાદયો જલાશયાઃ ॥ 5-143-23 ગન્ધર્વનગરં સપ્રાકારમ્। પરિઘઃ પરિવેષઃ । તત્રાકાશે ગન્ધર્વનગરોપર્યેવ ॥ 5-143-24 શિવા શ્રૃગાલઃ વાશતે શબ્દં કરોતિ ॥ 5-143-30 સહસ્રપાદં સહસ્રસ્તમ્ભમ્ ॥ 5-143-32 તવ પૃથિવીતિ સંબન્ધઃ। ત્વચ્છરીરમિત્યર્થઃ । પરિક્ષિપ્તા પરિવેષ્ટિતા ॥ 5-143-46 તવ હૃદયં કર્તૃ મમ વચો નોપૈતિ નાઙ્ગીકરોતિ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 144
॥ શ્રીઃ ॥
5.144. અધ્યાયઃ 144
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
વિદુરેણ કુન્તીસમીપે યુદ્ધે બહુવીરવિનાશાનુચિન્તનેન શોચનમ્ ॥ 1 ॥ કર્ણપરાક્રમભીતયા કુન્ત્યા પાણ્ડવાન્પ્રતિ તન્મનઃપ્રસાદનેચ્છયા ગઙ્ગાતીરે કર્ણસમીપગમનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-144-0 (36738)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-144-0x (3809)
અસિદ્ધાનુનયે કૃષ્ણે કુરુભ્યઃ પાણ્ડવાન્ગતે।
અભિગમ્ય પૃથાં ક્ષત્તા શનૈઃ શોચન્નિવાબ્રવીત્ ॥ 5-144-1 (36739)
જાનાસિ મે જીવપુત્રી ભાવં નિત્યમવિગ્રહે ।
ક્રોશતો નચ ગૃહ્ણીતે વચનં મે સુયોધનઃ ॥ 5-144-2 (36740)
ઉપપન્નો હ્યસૌ રાજા ચેદિપાઞ્ચાલકેકયૈઃ ।
ભીમાર્જુનાભ્યાં કૃષ્ણેન યુયુધાનયમૈરપિ ॥ 5-144-3 (36741)
ઉપપ્લાવ્યે નિવિષ્ટોઽપિ ધર્મમેવ યુધિષ્ઠિરઃ।
કાઙ્ક્ષતે જ્ઞાતિસૌહાર્દાદ્બલવાન્દુર્બલો યથા॥ 5-144-4 (36742)
રાજા તુ ધૃતરાષ્ટ્રોઽયં વયોવૃદ્ધો ન શામ્યતિ।
મત્તઃ પુત્રમદેનૈવ વિધર્મે પથિ વર્તતે ॥ 5-144-5 (36743)
જયદ્રથસ્ય કર્ણસ્ય તથા દુઃશાસનસ્ય ચ।
સૌબલસ્ય ચ દુર્બુદ્ધ્યા મિથો ભેદઃ પ્રપત્સ્યતે । 5-144-6 (36744)
અધર્મેમ હિ ધર્મિષ્ઠં હ્રિયતે રાજ્યમીદૃશમ્।
યેષાં તેષામયં ધર્મઃ સાનુબન્ધો ભવિષ્યતિ ॥ 5-144-7 (36745)
ક્રિયમાણે બલાદ્ધર્મે કુરુભિઃ કો ન સંજ્વરેત્।
અસામ્ના કેશવે યાતે સમુદ્યોક્ષ્યન્તિ પાણ્ડવાઃ ॥ 5-144-8 (36746)
તતઃ કુરૂણામનયો ભવિતા વીરનાશનઃ।
ચિન્તયન્ન લભે નિદ્રામહઃસુ ચ નિશાસુ ચ॥ 5-144-9 (36747)
શ્રુત્વા તુ કુન્તી તદ્વાક્યમર્થકામેન ભાષિતમ્।
સા નિઃશ્વસન્તી દુઃખાર્તા મનસા વિમમર્શ હ ॥ 5-144-10 (36748)
ધિગસ્ત્વર્થં યત્કૃતેયં સુમહાઞ્જ્ઞાતિસંક્ષયઃ।
વર્ત્સ્યતે સુહૃદાં ચૈવ યુદ્ધેઽસ્મિન્વૈ પરાભવઃ ॥ 5-144-11 (36749)
પાણ્ડવાશ્ચેદિપઞ્ચાલા યાદવાશ્ચ સમાગતાઃ।
ભારતૈઃ સહ યોત્સ્યન્તિ કિં નુ દુઃખમતઃપરમ્॥ 5-144-12 (36750)
પશ્યે દોષં ધ્રુવં યુદ્ધે તથાઽયુદ્ધે પરાભવમ્ ।
અધનસ્ય મૃતં શ્રેયો ન હિ જ્ઞાતિક્ષયો જયઃ।
ઇતિ મે ચિન્તયન્ત્યા વૈ હૃદિ દુઃખં પ્રવર્તતે ॥ 5-144-13 (36751)
પિતામહઃ શાન્તનવ આચાર્યશ્ચ યુધાં પતિઃ।
કર્ણશ્ચ ધાર્તરાષ્ટ્રાર્થં વર્ધયન્તિ ભયં મમ ॥ 5-144-14 (36752)
નાચાર્યઃ કામવાઞ્શિષ્યૈદ્રૌણોયુદ્ધ્યેત જાતુચિત્।
પાણ્ડવેષુ કથં હાર્દં કુર્યાન્ન ચ પિતામહઃ । 5-144-15 (36753)
અયં ત્વેકો વૃથાદૃષ્ટિર્ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય દુર્મતેઃ।
મોહાનુવર્તી સતતં પાપો દ્વેષ્ટિ ચ પાણ્ડવાન્ ॥ 5-144-16 (36754)
મહત્યનર્થે નિર્બન્ધી બલવાંશ્ચ વિશેષતઃ।
કર્ણઃ સદા પાણ્ડવાનાં તન્મે દહતિ સંપ્રતિ ॥ 5-144-17 (36755)
આશંસે ત્વદ્ય કર્ણસ્ય મનોઽહં પાણ્ડવાન્પ્રતિ ।
ગ્રસાદયિતુમાસાદ્ય દર્શયન્તી યથાતથમ્ ॥ 5-144-18 (36756)
તોષિતો ભગવાન્યત્ર દુર્વાસા મે વરં દદૌ ।
આહ્વાનં મન્ત્રસંયુક્તં વસન્ત્યાઃ પિતૃવેશ્મનિ ॥ 5-144-19 (36757)
સાહમન્તઃપુરે રાજ્ઞઃ કુન્તિભોજપુરસ્કૃતા ।
ચિન્તયન્તી બહુવિધં હૃદયેન વિદૂયતા ॥ 5-144-20 (36758)
બલાબલં ચ મન્ત્રાણાં બ્રાહ્મણસ્ય ચ વાગ્બલમ્ ।
સ્ત્રીભાવાદ્બાલભાવાચ્ચ ચિન્તયન્તી પુનઃ પુનઃ ॥ 5-144-21 (36759)
ધાત્ર્યા વિસ્રબ્ધયા ગુપ્તા સખીજનવૃતા તદા।
દોષં પરિહરન્તી ચ પિતુશ્ચારિત્ર્યરક્ષિણી ॥ 5-144-22 (36760)
કથં નુ સુકૃતં મે સ્યાન્નાપરાધવતી કથમ્।
ભવેયમિતિ સંચિન્ત્ય બ્રાહ્મણં તં નમસ્ય ચ ॥ 5-144-23 (36761)
કૌતૂહલાત્તુ તં લબ્ધા બાલિશ્યાદાચરં તદા।
કન્યા સતી દેવમર્કમાસાદયમહં તતઃ ॥ 5-144-24 (36762)
યોઽસૌ કાનીનગર્ભો મે પુત્રવત્પરિરક્ષિતઃ ।
કસ્માન્ન કુર્યાદ્વચનં પથ્યં ભ્રાતૃહિતં તથા ॥ 5-144-25 (36763)
ઇતિ કુન્તી વિનિશ્ચિત્ય કાર્યનિશ્ચયમુત્તમમ્ ।
કાર્યાર્થમભિનિશ્ચિત્ય યયૌ ભાગીરથીં પ્રતિ॥ 5-144-26 (36764)
આત્મજસ્ય તતસ્તસ્ય ઘૃણિનઃ સત્યસઙ્ગિનઃ ।
ગઙ્ગાતીરે પૃથાપશ્યઞ્જપસ્થાનમનુત્તમમ્ ॥ 5-144-27 (36765)
પ્રાઙ્મુખસ્યોર્ધ્વબાહોઃ સા પર્યતિષ્ઠત પૃષ્ઠતઃ।
જપ્યાવસાનં કાર્યાર્થં પ્રતીક્ષન્તી તપસ્વિની ॥ 5-144-28 (36766)
અતિષ્ઠત્સૂર્યતાપાર્તા કર્ણસ્યોત્તરવાસસિ।
કૌરવ્યપત્ની વાર્ષ્ણેયી મદ્મમાલેવ શુષ્યતી ॥ 5-144-29 (36767)
આપૃષ્ઠતાપાઞ્જપ્ત્વા સ પરિવૃત્ત્ય યતવ્રતઃ ।
દૃષ્ટ્વા કુન્તીમુપાતિષ્ઠદભિવાદ્ય કૃતાઞ્જલિઃ ॥ 5-144-30 (36768)
યથાન્યાયં મહાતેજા માની ધર્મભૃતાં વરઃ ।
ઉત્સ્મયન્પ્રણતઃ પ્રાહ કુન્તીં વૈકર્તનો વૃષઃ ॥ ॥ 5-144-31 (36769)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ચતુશ્ચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-144-8 બલાદ્ધર્મે પાસ્વણ્ડિનાં પારદાર્યં ઉભયસંતોષકરમિતિ દ્વયોરપિ ધર્મહેતુરિતિ બલાત્કલ્પના શાસ્ત્રબહિર્ભૂતા તદ્વદયમપીત્યર્થઃ ॥ 5-144-10 અર્થકામેન હિતકામેન ॥ 5-144-13 પશ્યે પશ્યામિ। આર્ષમાત્મનેપદમ્ ॥ 5-144-24 આચરં તેન મન્ત્રેણ દેવતાવાહનાખ્યં કાર્યં કૃતવતી ॥ 5-144-29 ઉત્તરવાસસિ ઉત્તરીયવસ્ત્રચ્છાયાયામ્ ॥ 5-144-30 આપૃષ્ઠતાપાદપરાહ્ણપર્યન્તમિત્યર્થઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 145
॥ શ્રીઃ ॥
5.145. અધ્યાયઃ 145
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
કુન્ત્યા કર્ણંપ્રતિ તસ્ય સૂર્યાત્સ્વસ્મિન્ જનનકથનપૂર્વકં પાણ્ડવૈઃ સહ સંગમચોદના ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-145-0 (36770)
કર્ણ ઉવાચ। 5-145-0x (3810)
રાધેયોઽહમાધિરથિઃ કર્ણસ્ત્વામભિવાદયે ।
પ્રાપ્તા કિમર્થં ભવતી બ્રૂહિ કિં કરવામિ તે ॥ 5-145-1 (36771)
કુન્ત્યુવાચ। 5-145-2x (3811)
કૌન્તેયસ્ત્વં ન રાધેયો ન તવાધિરથઃ પિતા।
નાસિ સૂતકુલે જાતઃ કર્ણ તદ્વિદ્ધિ મે વચઃ ॥ 5-145-2 (36772)
કાનીનસ્ત્વં મયા જાતઃ પૂર્વજઃ કુક્ષિણા ધૃતઃ ।
કુન્તિરાજસ્ય ભવને પાર્થસ્ત્વમસિ પુત્રક ॥ 5-145-3 (36773)
પ્રકાશકર્મા તપનો યોઽયં દેવો વિરોચનઃ ।
અજીજનત્ત્વાં મય્યેષ કર્ણ શસ્ત્રભૃતાં વરમ્ ॥ 5-145-4 (36774)
કુણ્ડલી બદ્ધકવચો દેવગર્ભઃ શ્રિયા વૃતઃ ।
જાતસ્ત્વમસિ દુર્ધર્ષ મયા પુત્ર પિતુર્ગૃહે ॥ 5-145-5 (36775)
સ ત્વં ભ્રાતૄનસંબુદ્ધ્ય મોહદ્યદુપસેવસે ।
ધાર્તરાષ્ટ્રાન્ન તદ્યુક્તં ત્વયિ પુત્ર વિશેષતઃ ॥ 5-145-6 (36776)
એતદ્ધર્મફલં પુત્ર નરાણાં ધર્મનિશ્ચયે ।
યત્તુષ્યન્ત્યસ્ય પિતરો માતા ચાપ્યેકદર્શિની ॥ 5-145-7 (36777)
અર્જુનેનાર્જિતાં પૂર્વં હૃતાં લોભાદસાધુભિઃ ।
આચ્છિદ્ય ધાર્તરાષ્ટ્રેભ્યો ભુઙ્ક્ષ યૌધિષ્ઠિરીં શ્રિયમ્ ॥ 5-145-8 (36778)
અદ્ય પશ્યન્તુ કુરવઃ કર્ણાર્જુનસમાગમમ્ ।
સૌભ્રાત્રેણ સમાલક્ષ્ય સંનમન્તામસાધવઃ । 5-145-9 (36779)
કર્ણાર્જુનૌ વૈ ભવતાં યથા રામજનાર્દનૌ ।
અસાધ્યં કિં નુ લોકે સ્યાદ્યુવયોઃ સંહિતાત્મનોઃ ॥ 5-145-10 (36780)
કર્ણ શોભિષ્યસે નૂનં પઞ્ચમિર્ભ્રાતૃભિર્વૃતઃ।
દેવૈઃ પરિવૃતો બ્રહ્મા વેદ્યામિવ મહાધ્વરે ॥ 5-145-11 (36781)
ઉપપદ્યો ગુણૈઃ સર્વૈર્જ્યેષ્ઠઃ શ્રેષ્ઠેષુ બન્ધુષુ ।
સૂતપુત્રેતિ મા શબ્દઃ પાર્થસ્ત્વમસિ વીર્યવાન્ ॥ ॥ 5-145-12 (36782)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ પઞ્ચચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-145-7 એકં પુત્રમેવ સ્નેહેન પશ્યન્તી એકદર્શિની ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 146
॥ શ્રીઃ ॥
5.146. અધ્યાયઃ 146
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સૂર્યેણ કર્ણંપ્રતિ કુન્તીવચનસ્વીકરણવિધાનમ્ ॥ 1 ॥ કર્ણેન કુન્તીંપ્રતિ સોપાલમ્ભં દુર્યોધનપરિત્યાગસ્ય સયુક્તિકમનૌચેત્યકથનપૂર્વકં અર્જુનવર્જં પાણ્ડવાસંહરણપ્રતિજ્ઞાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-146-0 (36783)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-146-0x (3812)
તતઃ સૂર્યાન્નિશ્ચરિતાં કર્ણઃ શુશ્રાવ ભારતીમ્।
દુરત્યયાં પ્રણયિનીં પિતૃવદ્ભાસ્કરેરિતામ્ ॥ 5-146-1 (36784)
સૂર્ય ઉવાચ। 5-146-2x (3813)
સત્યમાહ પૃથા વાક્યં કર્ણ માતૃવચઃ કુરુ।
શ્રેયસ્તે સ્યાન્નરવ્યાઘ્ર સર્વમાચરતસ્તથા ॥ 5-146-2 (36785)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-146-3x (3814)
એવમુક્તસ્ય માત્રા ચ સ્વયં પિત્રા ચ ભાનુના ।
ચચાલ નૈવ કર્ણસ્ય મતિઃ સત્યધૃતેસ્તદા ॥ 5-146-3 (36786)
કર્ણ ઉવાચ। 5-146-4x (3815)
ન ચૈતચ્છ્રદ્દધે વાક્યં ક્ષત્રિયે ભાષિતં ત્વયા।
ધર્મદ્વારં મમૈતત્સ્યાન્નિયોગકરણં તવ ॥ 5-146-4 (36787)
અકરોન્મયિ યત્પાપં ભવતી સુમહાત્યયમ્ ।
અપાકીર્ણોઽસ્મિ યન્માતસ્તદ્યશઃકીર્તિનાશનમ્ ॥ 5-146-5 (36788)
અહં ચેત્ક્ષત્રિયો જાતો ન પ્રાપ્તઃ ક્ષત્રસત્ક્રિયામ્ ।
ત્વત્કૃતે કિં નુ પાપીયઃ શત્રુઃ કુર્યાન્મમાહિતમ્ ॥ 5-146-6 (36789)
ક્રિયાકાલે ત્વનુક્રોશમકૃત્વા ત્વમિમં મમ।
હીનસંસ્ક્રાસમયમદ્ય માં સમચૂચુદઃ ॥ 5-146-7 (36790)
ન વૈ મમ હિતં પૂર્વં માતૃવચ્ચેષ્ટિતં ત્વયા।
સા માં સંબોધયસ્યદ્ય કેવલાત્મહિતૈષિણી ॥ 5-146-8 (36791)
કૃષ્ણેન સહિતાત્કો વૈ ન વ્યથેત ધનંજયાત્।
કોદ્ય ભીતં ન માં વિદ્યાત્પર્થાનાં સમિતિં ગતમ્ ॥ 5-146-9 (36792)
અભ્રાતા વિદિતઃ પૂર્વં યુદ્ધકાલે પ્રકાશિતઃ ।
પાણ્ડવાન્યદિ ગચ્છામિ કિં માં ક્ષત્રં વદિષ્યતિ ॥ 5-146-10 (36793)
સર્વકામૈઃ સંવિભક્તઃ પૂજિતશ્ચ યથાસુખમ્ ।
અહં વૈ ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં કુર્યાં તદફલં કથમ્ ॥ 5-146-11 (36794)
ઉપનહ્ય પરૈર્વૈરં યે માં નિત્યમુપાસતે ।
નમસ્કુર્વન્તિ ચ સદા વસવો વાસવં યથા ॥ 5-146-12 (36795)
મમ પ્રાણેન યે શત્રૂઞ્શક્તાઃ પ્રતિસમાસિતુમ્।
મન્યન્તે તે કથં તેષામહં છિન્દ્યાં મનોરથમ્ ॥ 5-146-13 (36796)
મયા પ્લવેન સંગ્રામં તિતીર્ષન્તિ દુરત્યયમ્।
અપારે પારકામા યે ત્યજેયં તાનહં કથમ્ ॥ 5-146-14 (36797)
અયં હિ કાલઃ સંપ્રાપ્તો ધાર્તરાષ્ટ્રોપજીવિનામ્ ।
નિર્વેષ્ટવ્યં મયા તત્ર પ્રાણાનપરિરક્ષતા ॥ 5-146-15 (36798)
કૃતાર્થાઃ સુભૃતા યે હિ કૃત્યકાલે હ્યુપસ્થિતે।
અનવેક્ષ્ય કૃતં પાપા વિકુર્વન્ત્યનવસ્થિતાઃ ॥ 5-146-16 (36799)
રાજકિલ્બિષિણાં તેષાં ભર્તૃપિણ્ડાપહારિણામ્।
નૈવાયં ન પરો લોકો વિદ્યતે પાપકર્મણામ્। 5-146-17 (36800)
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રાણામર્થે યોત્સ્યામિ તે સુતૈઃ ।
બલં ચ શક્તિં ચાસ્થાય ન વૈ ત્વય્યનૃતં વદે॥ 5-146-18 (36801)
આનૃશંસ્યમથો વૃત્તં રક્ષન્સત્પુરુષોચિતમ્।
અતોઽર્થકરમપ્યેતન્ન કરોમ્યદ્ય તે વચઃ ॥ 5-146-19 (36802)
ન ચ તેઽયં સમારમ્ભો મયિ મોઘો ભવિષ્યતિ।
વધ્યાન્વિષહ્યાન્સંગ્રામે ન હનિષ્યામિ તે સુતાન્ ॥ 5-146-20 (36803)
યુધિષ્ઠિરં ચ ભીમં ચ યમૌ ચૈવાર્જુનાદૃતે ।
અર્જુનેન સમં યુદ્ધમપિ યૌધિષ્ઠિરે બલે ॥ 5-146-21 (36804)
અર્જુનં હિ નિહત્યાજૌ સંપ્રાપ્તં સ્યાત્ફલં મયા।
યશસા ચાપિ યુજ્યેયં નિહતઃ સવ્યસાચિના ॥ 5-146-22 (36805)
ન તે જાતુ નશિષ્યન્તિ પુત્રાઃ પઞ્ચ યશસ્વિનિ ।
નિરર્જુનાઃ સકર્ણા વા સાર્જુના વા હતે મયિ ॥ 5-146-23 (36806)
ઇતિ કર્ણવચઃ શ્રુત્વા કુન્તી દુઃખાત્પ્રવેષતી ।
ઉવાચ પુત્રમાશ્લિષ્ય કર્ણં ધૈર્યાદકમ્પનમ્ ॥ 5-146-24 (36807)
એવં વૈ ભાવ્યમેતેન ક્ષયં યાસ્યન્તિ કૌરવાઃ ।
યથા ત્વં ભાષસે કર્ણ દૈવં તુ બલવત્તરમ્ ॥ 5-146-25 (36808)
ત્વયા ચતુર્ણાં ભ્રાતૄણામભયં શત્રુકર્શન ।
દત્તં તત્પ્રતિજાનીહિ સઙ્ગરપ્રતિમોચનમ્ ॥ 5-146-26 (36809)
અનામયં સ્વસ્તિ ચેતિ પૃથાથો કર્ણમબ્રવીત્ ।
તાં કર્ણોઽભ્યવદત્પ્રીતસ્તતસ્તૌ જગ્મતુઃ પૃથક્ ॥ ॥ 5-146-27 (36810)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ ષટ્ચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-146-4 ન શ્રદ્દધે કર્તવ્યત્વેન ન મન્યે। ધર્મદ્વારં વિપરીતલક્ષણયા ધર્માપગમદ્વારમ્। તવ નિયોગકરણં ત્વદાજ્ઞપ્તાર્થાનુષ્ઠાનમ્ ॥ 5-146-5 સુમહાત્યયં સુમહાન્ અત્યયો જાતિભ્રંશાખ્યો વિનાશો યસ્માત્। અપાકીર્ણસ્ત્યક્તઃ ॥ 5-146-6 ત્વત્કૃતે ત્વત્સુખાર્થં કાનીનો ગર્ભઃ પ્રકટો માભૂદિતિ હેતોરહં ક્ષત્રસત્ક્રિયાં ચેન્ન પ્રાપ્તસ્તર્હિ ત્વદન્યઃ કઃ શત્રુઃ કિં મમાહિતં પાપીય ઇતિ ઇતોપિ પાપતરં કુર્યાન્ન કોઽપીત્યર્થઃ ॥ 5-146-7 ક્રિયાકાલે ક્ષત્રિયોચિતસંસ્કારકાલે। અનુક્રોશં દયામ્। સમચૂચુદઃ સ્વકાર્યાર્થં પ્રેરિતવત્યનિ ॥ 5-146-12 ઉપનહ્ય બધ્વા ॥ 5-146-13 પ્રતિસમાસિતું જેતુમ્ ॥ 5-146-15 નિર્વેષ્ટવ્યં આનૃણ્યં કર્તવ્યમ્ ॥ 5-146-20 વિષહ્યાન્ હન્તું શક્યાનપીત્યર્થઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 147
॥ શ્રીઃ ॥
5.147. અધ્યાયઃ 147
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન પાણ્ડવાન્પ્રતિ સંક્ષેપેણ હાસ્તિનનગરવૃત્તાન્તકથનમ્ ॥ 1 ॥ પાણ્ડવૈઃ કૃષ્ણંપ્રતિ વિસ્તરેણ ભીષ્માદિવચનકથનપ્રાર્થના ॥ 2 ॥ કૃષ્ણેન શમવિધાયકભીષ્મવચનાનુવાદઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-147-0 (36811)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-147-0x (3816)
આગમ્ય હાસ્તિનપુરાદુપપ્લાવ્યમરિન્દમઃ ।
પાણ્ડવાનાં યથાવૃત્તં કેશવઃ સર્વમુક્તવાન્ ॥ 5-147-1 (36812)
સંભાષ્ય સુચિરં કાલં મન્ત્રયિત્વા પુનઃ પુનઃ ।
સ્વમેવ ભવનં શૌરિર્વિશ્રમાર્થં જગામ હ ॥ 5-147-2 (36813)
વિસૃજ્ય સર્વાન્નૃપતીન્વિરાટપ્રમુખાંસ્તદા।
પાણ્ડવા ભ્રાતરઃ પઞ્ચ ભાનાવસ્તંગતે સતિ ॥ 5-147-3 (36814)
સન્ધ્યામુપાસ્ય ધ્યાયન્તસ્તમેવ ગતમાનસાઃ।
આનાય્ય કૃષ્ણં દાશાર્હં પુનર્મન્ત્રમમન્ત્રયન્ ॥ 5-147-4 (36815)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 5-147-5x (3817)
ત્વયા નાગપુરં ગત્વા સભાયાં ધૃતરાષ્ટ્રજઃ।
કિમુક્તઃ પુણ્ડરીકાક્ષ તન્નઃ શંસિતુમર્હસિ ॥ 5-147-5 (36816)
વાસુદેવ ઉવાચ। 5-147-6x (3818)
મયા નાગપુરં ગત્વા સભાયાં ધૃતરાષ્ટ્રજઃ।
તથ્યં પથ્યં હિતં ચોક્તો ન ચ ગૃહ્ણાતિ દુર્મતિઃ । 5-147-6 (36817)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 5-147-7aતસ્મિન્નુત્પથમાપન્ને કુરુવૃદ્ધઃ પિતામહઃ।
કિમુક્તવાન્હૃષીકેશ દુર્યોધનમમર્ષણમ્ ॥ 5-147-7x (3819)
આચાર્યો વા મહાભાગ ભારદ્વાજઃ કિમબ્રવીત્।
પિતરૌ ધૃતરાષ્ટ્રસ્તં ગાન્ધારી વા કિમબ્રવીત્ ॥ 5-147-8 (36818)
પિતા યવીયાનસ્માકં ક્ષત્તા ધર્મવિદાં વરઃ।
પુત્રશોકાભિસન્તપ્તઃ કિમાહ ધૃતરાષ્ટ્રજમ્ ॥ 5-147-9 (36819)
કિંચ સર્વે નૃપતયઃ સભાયાં યે સમાસતે।
ઉક્તવન્તો યથાતત્ત્વં તદ્બ્રૂહિ ત્વં જનાર્દન ॥ 5-147-10 (36820)
ઉક્તવાન્હિ ભવાન્સર્વં વચનં કુરુમુખ્યયોઃ।
ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય તેષાં હિ વચનં કુરુસંસદિ ॥ 5-147-11 (36821)
કામલોભાભિભૂતસ્ય મન્દસ્ય પ્રાજ્ઞમાનિનઃ ।
અપ્રિયં હૃદયે મહ્યં તન્ન તિષ્ઠતિ કેશવ ॥ 5-147-12 (36822)
તેષાં વાક્યાનિ ગોવિન્દ શ્રોતુમિચ્છામ્યહં વિભો।
યથા ચ નાભિપદ્યેત કાલસ્તાત તથા કુરુ।
ભવાન્હિ નો ગતિઃ કૃષ્ણ ભવાન્નાથો ભવાન્ગુરુઃ ॥ 5-147-13 (36823)
વાસુદેવ ઉવાચ। 5-147-14x (3820)
શ્રૃણુ રાજન્યથા વાક્યમુક્તો રાજા સુયોધનઃ।
મધ્યે કુરૂણાં રાજેન્દ્ર સભાયાં તન્નિબોધ મે ॥ 5-147-14 (36824)
મયા વિશ્રાવિતે વાક્યે જહાસ ધૃતરાષ્ટ્રજઃ ।
અથ ભીષ્મઃ સુસંક્રુદ્ધ ઇદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 5-147-15 (36825)
દુર્યોધન નિબોધેદં કુલાર્થે યદ્બ્રવીમિ તે।
તચ્છ્રુત્વા રાજશાર્દૂલ સ્વકુલસ્ય હિતં કુરુ ॥ 5-147-16 (36826)
મમ તાત પિતા રાજઞ્શન્તનુર્લોકવિશ્રુતઃ।
તસ્યાહમેક એવાસં પુત્રઃ પુત્રવતાં વરઃ ॥ 5-147-17 (36827)
તસ્ય બુદ્ધિઃ સમુત્પન્ના દ્વિતીયઃ સ્યાત્કથં સુતઃ।
એકપુત્રમપુત્રં વૈ પ્રવદન્તિ મનીષિણઃ ॥ 5-147-18 (36828)
ન ચોચ્છેદં કુલં યાયાદ્વિસ્તીર્યેચ્ચ કથં યશઃ।
તસ્યાહમીપ્સિતં બુદ્ધ્વા કાલીં માતરમાવહમ્ ॥ 5-147-19 (36829)
પ્રતિજ્ઞાં દુષ્કરાં કૃત્વા પિતુરર્થે કુલસ્ય ચ।
અરાજા ચોર્ધ્વરેતાશ્ચ યથા સુવિદિતં તવ।
પ્રતીતો નિવસામ્યેષ પ્રતિજ્ઞામનુપાલયન્ ॥ 5-147-20 (36830)
તસ્યાં જજ્ઞે મહાબાહુઃ શ્રીમાન્કુરુકુલોદ્વહઃ ।
વિચિત્રવીર્યો ધર્માત્મા કનીયાન્મમ પાર્થિવ ॥ 5-147-21 (36831)
સ્વર્યાતેઽહં પિતરિ તં સ્વરાજ્યે સન્ન્યવેશયમ્।
વિચિત્રવીર્યં રાજાનં ભૃત્યો ભૂત્વા હ્યધશ્ચરઃ ॥ 5-147-22 (36832)
તસ્યાહં સદૃશાન્દારાન્રાજેન્દ્ર સમુપાહરમ્।
જિત્વા પાર્થિવસઙ્ઘાતમપિ તે બહુશઃ શ્રુતમ્ ॥ 5-147-23 (36833)
તતો રામેણ સમરે દ્વન્દ્વયુદ્ધમુપાગમમ્।
સ હિ રામભયાદેભિર્નાગરૈર્વિપ્રવાસિતઃ ॥ 5-147-24 (36834)
દારેષ્વપ્યતિસક્તશ્ચ યક્ષ્માણં સમપદ્યત।
યદા ત્વરાજકે રાષ્ટ્રે ન વવર્ષ સુરેશ્વરઃ ।
તદાભ્યધાવન્મામેવ પ્રજાઃ ક્ષુદ્ભયપીડિતાઃ ॥ 5-147-25 (36835)
પ્રજા ઊચુઃ । 5-147-26x (3821)
ઉપક્ષીણાઃ પ્રજાઃ સર્વા રાજા ભવ ભવાય નઃ।
ઈતીઃ પ્રણુદ ભદ્રં શન્તનોઃ કુલવર્ધન ॥ 5-147-26 (36836)
પીડ્યન્તે તે પ્રજાઃ સર્વા વ્યાધિભિર્ભૃશદારુણૈઃ ।
અલ્પાવશિષ્ટા ગાઙ્ગેય તાઃ પરિત્રાતુમર્હસિ ॥ 5-147-27 (36837)
વ્યાધીન્પ્રણુદ્ય વીર ત્વં પ્રજા ધર્મેણ પાલય।
ત્વયિ જિવતી મા રાષ્ટ્રં વિનાશમુપગચ્છતુ ॥ 5-147-28 (36838)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-147-29x (3822)
પ્રજાનાં ક્રોશતીનાં વૈ નૈવાક્ષુભ્યત મે મનઃ ।
પ્રતિજ્ઞાં રક્ષમાણસ્ય તદ્વૃત્તં સ્મરતસ્તથા ।
તતઃ પૌરા મહારાજ માતા કાલી ચ મે શુભા ॥ 5-147-29 (36839)
ભૃત્યાઃ પુરોહિતાચાર્યા બ્રાહ્મણાશ્ચ બહુશ્રુતાઃ।
મામૂચુર્ભૃશસંતપ્તા ભવ રાજેતિ સન્તતમ્ ॥ 5-147-30 (36840)
પ્રતીપરક્ષિતં રાષ્ટ્રં ત્વાં પ્રાપ્ય વિનશિષ્યતિ।
સ ત્વમસ્મદ્ધિતાર્થં વૈ રાજા ભવ મહામતે ॥ 5-147-31 (36841)
ઇત્યુક્તઃ પ્રાઞ્જલિર્ભૂત્વા દુઃખિતો ભૃશમાતુરઃ ।
તેભ્યો ન્યવેદયં તત્ર પ્રતિજ્ઞાં પિતૃગોરવાત્ ॥ 5-147-32 (36842)
ઊર્ધ્વરેતા હ્યરાજા ચ કુલસ્યાર્થે પુનઃ પુનઃ ।
વિશેષતસ્ત્વદર્થં ચ ધુરિ મા માં નિયોજય ॥ 5-147-33 (36843)
તતોઽહં પ્રાઞ્જલિર્ભૂત્વા માતરં સંપ્રસાદયમ્।
નામ્બ શન્તનુના જાતઃ કૌરવં વંશમુદ્વહન્ ॥ 5-147-34 (36844)
પ્રતિજ્ઞાં વિતથાં કુર્યામિતિ રાજન્પુનઃ પુનઃ ।
વિશેષતસ્ત્વદર્થં ચ પ્રતિજ્ઞાં કૃતવાનહમ્ ॥ 5-147-35 (36845)
અહં પ્રેષ્યશ્ચ દાસશ્ચ તવાદ્ય સુતવત્સલે ।
એવં તામનુનીયાહં માતરં જનસન્નિધૌ ॥ 5-147-36 (36846)
અયાચં ભ્રતૃદારેષુ તદા વ્યાસં મહામુનિમ્ ।
સહ માત્રા મહારાજ પ્રસાદ્ય તમૃષિં મહામુનિમ્ । 5-147-37 (36847)
અપત્યાર્થં મહારાજ પ્રસાદં કૃતવાંશ્ચ સઃ ।
ત્રીન્સ પુત્રાનજનયત્તદા ભરતસત્તમ ॥ 5-147-38 (36848)
અન્ધઃ કરણહીનત્વાન્ન વૈ રાજા પિતા તવ।
રાજા તુ પાણ્ડુરભવન્મહાત્મા લોકવિશ્રુતઃ ॥ 5-147-39 (36849)
સ રાજા તસ્ય તે પુત્રાઃ પિતુર્દાયાદ્યહારિણઃ ।
મા તાત કલહં કાર્ષી રાજ્યસ્યાર્ધં પ્રદીયતામ્ ॥ 5-147-40 (36850)
મયિ જીવતિ રાજ્યં કઃ સંપ્રશાસેત્પુમાનિહ।
માવમંસ્યા વચો મહ્યં શમમિચ્છામિ વઃ સદા ॥ 5-147-41 (36851)
ન વિશેષોઽસ્તિ મે પુત્ર ત્વયિ તેષુ ચ ષાર્થિવ।
મતમેતત્પિતુસ્તુભ્યં ગાન્ધાર્યા વિદુરસ્ય ચ ॥ 5-147-42 (36852)
શ્રોતવ્યં ખલુ વૃદ્ધાનાં નાભિશઙ્કીર્વચો મમ।
નાશયિષ્યસિ મા સર્વમાત્માનં પૃથિવીં તથા ॥ ॥ 5-147-43 (36853)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ સપ્તચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-147-13 નાભિપદ્યેત નાતિક્રામેત ॥ 5-147-19 કાલીં સત્યવતીમ્ ॥ 5-147-20 પ્રતીતઃ તુષ્ટઃ ॥ 5-147-24 વિપ્રવાસિતઃ દૂરેસ્થાપિતઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 148
॥ શ્રીઃ ॥
5.148. અધ્યાયઃ 148
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન પાણ્ડવાન્પ્રતિ દ્રોણવાક્યાનુવાદઃ ॥ 1 ॥ તથા ભીષ્મંપ્રત્યુક્તવિદુરવચનાનુવાદઃ ॥ 2 ॥ તથા ગાન્ધારીવચનાનુવાદઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-148-0 (36854)
વાસુદેવ ઉવાચ। 5-148-0x (3823)
ભીષ્મેણોક્તે તતો દ્રોણો દુર્યોધનમભાષત ।
મધ્યે નૃપાણાં ભદ્રં તે વચનં વચનક્ષમઃ ॥ 5-148-1 (36855)
પ્રાતીપઃ શન્તનુસ્તાત કુલસ્યાર્થે યથા સ્થિતઃ ।
યથા દેવવ્રતો ભીષ્મઃ કુલસ્યાર્થે સ્થિતોઽભવત્ ॥ 5-148-2 (36856)
તથા પાણ્ડુર્નરપતિઃ સત્યસન્ધો જિતેન્દ્રિયઃ।
રાજા કુરૂણાં ધર્માત્મા સુવ્રતઃ સુસમાહિતાઃ ॥ 5-148-3 (36857)
જ્યેષ્ઠાય રાજ્યમદદદ્ધૃતરાષ્ટ્રાય ધીમતે।
યવીયસે તથા ક્ષત્રે કુરૂણાં વંશવર્ધનઃ । 5-148-4 (36858)
તતઃ સિંહાસને રાજન્સ્થાપયિત્વૈનમચ્યુતમ્ ॥
વનં જગામ કૌરવ્યો ભાર્યાભ્યાં સહિતો નૃપઃ ॥ 5-148-5 (36859)
નીચૈઃ સ્થિત્વા તુ વિદુર ઉપાસ્તે સ્મ વિનીતવત્।
પ્રેષ્યવત્પુરુષવ્યાઘ્રો વાલવ્યજનમુત્ક્ષિપન્ ॥ 5-148-6 (36860)
તતઃ સર્વાઃ પ્રજાસ્તાત ધૃતરાષ્ટ્રં જનેશ્વરમ્ ।
અન્વપદ્યન્ત વિધિવદ્યથા પાણ્ડું જનાધિપમ્ ॥ 5-148-7 (36861)
વિસૃજ્ય ધૃતરાષ્ટ્રાય રાજ્યં સ વિદુરાય ચ।
ચચાર પૃથિવીં પાણ્ડુઃ સર્વાં પરપુરઞ્જયઃ ॥ 5-148-8 (36862)
કોશસંવનને દાને ભૃત્યાનાં ચાન્વવેક્ષણે ।
ભરણે ચૈવ સર્વસ્ય વિદુરઃ સત્યસઙ્ગરઃ ॥ 5-148-9 (36863)
સન્ધિવિગ્રહસંયુક્તો રાજ્ઞાં સંવાહનક્રિયાઃ ।
અવૈક્ષત મહાતેજા ભીષ્મઃ પરપુરઞ્જયઃ ॥ 5-148-10 (36864)
સિંહાસનસ્થો નૃપતિર્ધૃતરાષ્ટ્રો મહાબલઃ ।
અન્વાસ્યમાનઃ સતતં વિદુરેણ મહાત્મના ॥ 5-148-11 (36865)
કથં તસ્ય કુલે જાતઃ કુલભેદં વ્યવસ્યસિ।
સંભૂય ભ્રાતૃભિઃ સાર્ધં ભુઙ્ક્ષ ભોગાઞ્જનાધિપ ॥ 5-148-12 (36866)
બ્રવીમ્યહં ન કાર્પણ્યાન્નાર્થહેતોઃ કથઞ્ચન ।
ભીષ્મેણ દત્તમિચ્છામિ ન ત્વયા રાજસત્તમ ॥ 5-148-13 (36867)
નાહં ત્વત્તોઽભિકાઙ્ક્ષિષ્યે વૃત્ત્યુપાયં જનાધિપ ।
યતો ભીષ્મસ્તતો દ્રોણો યદ્ભીષ્મસ્ત્વાહ તત્કુરુ ॥ 5-148-14 (36868)
દીયતાં પાણ્ડુપુત્રેભ્યો રાજ્યાર્ધમરિકર્શન ।
સમમાચાર્યકં તાત તવ તેષાં ચ મે સદા ॥ 5-148-15 (36869)
અશ્વત્થામા યથા મહ્યં તથા શ્વેતહયો મમ ।
બહુના કિં પ્રલાપેન યતો ધર્મસ્તતો જયઃ ॥ 5-148-16 (36870)
વાસુદેવ ઉવાચ। 5-148-17x (3824)
એવમુક્તે મહારાજ દ્રોણેનામિતતેજસા।
વ્યાજહાર તતો વાક્યં વિદુરઃ સત્યસઙ્ગરઃ ।
પિતુર્વદનમન્વીક્ષ્ય પરિવૃત્ત્ય ચ ધર્મવિત્ ॥ 5-148-17 (36871)
વિદુર ઉવાચ। 5-148-18x (3825)
દેવવ્રત નિબોધેદં વચનં મમ ભાષતઃ।
પ્રનષ્ટઃ કૌરવો વંશસ્ત્વયાયં પુનરુદ્ધૃતઃ ॥ 5-148-18 (36872)
તન્મે વિલપમાનસ્ય વચનં સમુપેક્ષસે।
કોયં દુર્યોધનો નામ કુલેઽસ્મિન્કુલપાંસનઃ ॥ 5-148-19 (36873)
યસ્ય લોભાભિભૂતસ્ય મતિં સમનુવર્તસે ।
અનાર્યસ્યાકૃતજ્ઞસ્ય લોભેન હૃતચેતસઃ ।
અતિક્રામતિ યઃ શાસ્ત્રં પિતુર્ધર્માર્થદર્શિનઃ ॥ 5-148-20 (36874)
એતે નશ્યન્તિ કુરવો દુર્યોધનકૃતેન વૈ।
યથા તે ન પ્રણશ્યેયુર્મહારાજ તથા કુરુ ॥ 5-148-21 (36875)
માં ચૈવ ધૃતરાષ્ટ્રં ચ પૂર્વમેવ મહામતે।
ચિત્રકાર ઇવાલેખ્યં કૃત્વા સ્થાપિતવાનસિ ॥ 5-148-22 (36876)
પ્રજાપતિઃ પ્રજાઃ સૃષ્ટ્વા યથા સંહરતે તથા।
નોપેક્ષશ્વ મહાબાહો પશ્યમાનઃ કુલક્ષયમ્ ॥ 5-148-23 (36877)
અથ તેઽદ્ય મતિર્નષ્ટા વિનાશે પ્રત્યુપસ્થિતે ।
વનં ગચ્છ મયા સાર્ધં ધૃતરાષ્ટ્રેણ ચૈવ હ ॥ 5-148-24 (36878)
બદ્ધ્વા વા નિકૃતિપ્રજ્ઞં ધાર્તરાષ્ટ્રં સુદુર્મતિમ્ ।
શાધીદં રાજ્યમદ્યાશુ પાણ્ડવૈરભિરક્ષિતમ્ ॥ 5-148-25 (36879)
પ્રસીદ રાજશાર્દૂલ વિનાશો દૃશ્યતે મહાન્ ।
પાણ્ડવાનાં કુરૂણાં ચ રાજ્ઞામમિતતેજસામ્ ॥ 5-148-26 (36880)
વાસુદેવ ઉવાચ। 5-148-27x (3826)
વિરરામૈવમુક્ત્વા તુ વિદુરો દીનમાનસઃ ।
પ્રધ્યાયમાનઃ સ તદા નિઃશ્વસંશ્ચ પુનઃ પુનઃ ॥ 5-148-27 (36881)
તતોઽસ્ય રાજ્ઞઃ સુબલસ્ય પુત્રી
ધર્માર્થયુક્તં કુલનાશમીતા।
દુર્યોધનં પાપમતિં નૃશંસં
રાજ્ઞાં સમક્ષં સુતમાહ કોપાત્ ॥ 5-148-28 (36882)
યે પાર્થિવા રાજસભાં પ્રવિષ્ટા
બ્રહ્મર્ષયો યે ચ સભાસદોઽન્યે।
શ્રૃણ્વન્તુ વક્ષ્યામિ તવાપરાધં
પાપસ્ય સામાત્યપરિચ્છદસ્ય ॥ 5-148-29 (36883)
રાજ્યં કુરૂણામનુરૂપભોજ્યં
ક્રમાગતો નઃ કુલધર્મ એષઃ।
ત્વં પાપબુદ્ધેઽતિનૃશંસકર્મન્
રાજ્યં કુરૂણામનયાદ્વિહંસિ ॥ 5-148-30 (36884)
રાજ્યે સ્થિતો ધૃતરાષ્ટ્રો મનીષી
તસ્યાનુજો વિદુરો દીર્ઘદર્શી ।
એતાવતિક્રમ્ય કથં નૃપત્વં
દુર્યોધન પ્રાર્થયસેઽદ્ય મોહાત્ ॥ 5-148-31 (36885)
રાજા ચ ક્ષત્તા ચ મહાનુભાવૌ
ભીષ્મે સ્થિતે પરવન્તૌ ભવેતામ્ ।
અયં તુ ધર્મજ્ઞતયા મહાત્મા
ન રાજ્યકામો નૃવરો નદીજઃ ॥ 5-148-32 (36886)
રાજ્ય તુ પાણ્ડોરિદમપ્રધૃષ્યં
તસ્યાદ્ય પુત્રાઃ પ્રભવન્તિ નાન્યે।
રાજ્યં તદેતન્નિખિલં પાણ્ડવાનાં
પૈતામહં પુત્રપૌત્રાનુગામિ ॥ 5-148-33 (36887)
યદ્વૈ બ્રૂતે કુરુમુખ્યો મહાત્મા
દેવવ્રતઃ સત્યસન્ધો મનીષી ।
સર્વં તદસ્માભિરહત્ય કાર્યં
રાજ્યં સ્વધર્માન્પરિપાલયદ્ભિઃ ॥ 5-148-34 (36888)
અનુજ્ઞયા ચાથ મહાવ્રતસ્ય
બ્રૂયાન્નૃપોઽયં વિદુરસ્તથૈવ।
કાર્યં ભવેત્તત્સુહૃદ્ભિર્નિયોજ્યં
ધર્મં પુરસ્કૃત્ય સુદીર્ઘકાલમ્ ॥ 5-148-35 (36889)
ન્યાયાગતં રાજ્યમિદં કુરૂણાં
યુધિષ્ઠિરઃ શાસ્તુ વૈ ધર્મપુત્રઃ ।
પ્રચોદિતો ધૃતરાષ્ટ્રેણ રાજ્ઞા
પુરસ્કૃતઃ શાન્તનવેન ચૈવ ॥ ॥ 5-148-36 (36890)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ અષ્ટચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-148-4 યથા જ્યેષ્ઠાયાદદત્ તથા ક્ષત્રે વિદુરાયાપિ ન્યાસભૂતમદદાદિતિ ભાવઃ ॥ 5-148-9 સંવનનમાત્મીયતાકરણમ્ ॥ 5-148-17 પિતુર્ભીષ્મસ્ય ॥ 5-148-20 શાસ્ત્રં આજ્ઞામ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 149
॥ શ્રીઃ ॥
5.149. અધ્યાયઃ 149
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન પાણ્ડવાન્પ્રતિ ધૃતરાષ્ટ્રેણ દુર્યોધનંપ્રત્યુક્તવચનાનુવાદઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-149-0 (36891)
વાસુદેવ ઉવાચ। 5-149-0x (3827)
એવમુક્તે તુ ગાન્ધાર્યા ધૃતરાષ્ટ્રો જનેશ્વરઃ।
દુર્યોધનમુવાચેદં રાજમધ્યે જનાધિપ ॥ 5-149-1 (36892)
દુર્યોધન નિબોધેદં યત્ત્વાં વક્ષ્યામિ પુત્રક ।
તથા તત્કુરુ ભદ્રં તે યદ્યસ્તિ પિતૃગૌરવમ્ ॥ 5-149-2 (36893)
સોમઃ પ્રજાપતિઃ પૂર્વં કુરૂણાં વંશવર્ધનઃ ।
સોમાદ્બભૂવ ષષ્ઠોઽયં યયાતિર્નહુષાત્મજઃ ॥ 5-149-3 (36894)
તસ્ય પુત્રા બભૂવુર્હિ પઞ્ચ રાજર્ષિસત્તમાઃ ।
તેષાં યદુર્મહાતેજા જ્યેષ્ઠઃ સમભવત્પ્રભુઃ ॥ 5-149-4 (36895)
પૂરુર્યવીયાંશ્ચ તતો યોઽસ્માકં વંશવર્ધનઃ।
શર્મિષ્ઠયા સંપ્રસૂતો દુહિત્રા વૃષપર્વણઃ ॥ 5-149-5 (36896)
યદુશ્ચ ભરતશ્રેષ્ઠ દેવયાન્યાઃ સુતોઽભવત્।
દૌહિત્રસ્તાત શુક્રસ્ય કાવ્યસ્યામિતતેજસઃ ॥ 5-149-6 (36897)
યાદવાનાં કુલકરો બલવાન્વીર્યસંમતઃ ।
અવમેને સ તુ ક્ષત્રં દર્પપૂર્ણઃ સુમન્દધીઃ ॥ 5-149-7 (36898)
ન ચાતિષ્ઠત્પિતુઃ શસ્ત્રિ બલદર્પવિમોહિતઃ ।
અવમેને ચ પિતરં ભ્રાતૄંશ્ચાપ્યપરાજિતઃ ॥ 5-149-8 (36899)
પૃથિવ્યાં ચતુરન્તાયાં યદુદેવાભવદ્બલી ।
વશે કૃત્વા સ નૃપતીન્ન્યવસન્નાગસાહ્વયે ॥ 5-149-9 (36900)
તં પિતા પરમક્રુદ્ધો યયાતિર્નહુષાત્મજઃ ।
શશાપ પુત્રં ગાન્ધારે રાજ્યાચ્ચાપિ વ્યરોપયત્ ॥ 5-149-10 (36901)
યે ચૈનમન્વવર્તન્ત ભ્રાતરો બલદર્પિતાઃ ।
શશાપ તાનપિ ક્રુદ્ધો યયાતિસ્તનયાનથ ॥ 5-149-11 (36902)
યવીયાંસં તતઃ પુરું પુત્રં સ્વવશવર્તિનમ્ ।
રાજ્યે નિવેશયામાસ વિધેયં નૃપસત્તમઃ ॥ 5-149-12 (36903)
એવં જ્યેષ્ઠોઽપ્યથોત્સિક્તો ન રાજ્યમભિજાયતે ।
યવીયાંસોપિ જાયન્તે રાજ્યં વૃદ્ધોપસેવયા ॥ 5-149-13 (36904)
તથૈવ સર્વધર્મજ્ઞઃ પિતુર્મમ પિતામહઃ ।
પ્રતીપઃ પૃથિવીપાલસ્ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતઃ ॥ 5-149-14 (36905)
તસ્ય પાર્થિવસિંહસ્ય રાજ્યં ધર્મેણ શાસતઃ ।
ત્રયઃ પ્રજજ્ઞિરે પુત્રા દેવકલ્પા યશસ્વિનઃ ॥ 5-149-15 (36906)
દેવાપિરભવચ્છ્રેષ્ઠો બાહ્લીકસ્તદનન્તરમ્ ।
તૃતીયઃ શન્તનુસ્તાત ધૃતિમાન્મે પિતામહઃ ॥ 5-149-16 (36907)
દેવાપિસ્તુ મહાતેજાસ્ત્વગ્દોષી રાજસત્તમઃ ।
ધાર્મિકઃ સત્યવાદી ચ પિતુઃ શુશ્રૂષણે રતઃ ॥ 5-149-17 (36908)
પૌરજાનપદાનાં ચ સંમતઃ સાધુસત્કૃતઃ ।
સર્વેષાં બાલવૃદ્ધાનાં દેવાપિર્હૃદયઙ્ગમઃ ॥ 5-149-18 (36909)
વદાન્યઃ સત્યસન્ધશ્ચ સર્વભૂતહિતે રતઃ ।
વર્તમાનઃ પિતુઃ શાસ્ત્રે બ્રાહ્મણાનાં તથૈવ ચ ॥ 5-149-19 (36910)
બાહ્લીકસ્ય પ્રિયો ભ્રાતા શન્તનોશ્ચ મહાત્મનઃ ।
સૌભ્રાત્રં ચ પરં તેષાં સહિતાનાં મહાત્મનામ્ ॥ 5-149-20 (36911)
અથ કાલસ્ય પર્યાયે વૃદ્ધો નૃપતિસત્તમઃ ।
સંભારાનભિષેકાર્થં કારયામાસ શાસ્ત્રતઃ ॥ 5-149-21 (36912)
કારયામાસ સર્વાણિ મઙ્ગલાર્થાનિ વૈ વિભુઃ ।
તં બ્રાહ્મણાશ્ચ વૃદ્ધાશ્ચ પૌરજાનપદૈઃ સહ ॥ 5-149-22 (36913)
સર્વે નિવારયામાસુર્દેવાપેરભિષેચનમ્ ।
સ તચ્છ્રુત્વા તુ નૃપતિરભિષેકનિવારણમ્।
અશ્રુકણ્ઠોઽભવદ્રાજા પર્યશોચત ચાત્મજમ્ ॥ 5-149-23 (36914)
એવં વદાન્યો ધર્મજ્ઞઃ સત્યસન્ધશ્ચ સોઽભવત્।
પ્રિયઃ પ્રજાનામપિ સંસ્ત્વગ્દોષેણ પ્રદૂષિતઃ ॥ 5-149-24 (36915)
હીનાઙ્ગં પૃથિવીપાલં નાભિનન્દન્તિ દેવતાઃ।
ઇતિ કૃત્વા નૃપશ્રેષ્ઠં પ્રત્યષેધન્દ્વિજર્ષભાઃ ॥ 5-149-25 (36916)
તતઃ પ્રવ્યથિતાઙ્ગોઽસૌ પુત્રશોકસમન્વિતઃ ।
મમાર તં મૃતં દૃષ્ટ્વા દેવાપિઃ સંશ્રિતો વનમ્ ॥ 5-149-26 (36917)
બાહ્લીકો માતુલકુલં ત્યક્ત્વા રાજ્યં સમાશ્રિતઃ ।
પિતૃભ્રાતૄન્પરિત્યજ્ય પ્રાપ્તવાન્પરમર્ધિમત્ ॥ 5-149-27 (36918)
બાહ્લીકેન ત્વનુજ્ઞાતઃ શન્તનુર્લોકવિશ્રુતઃ ।
પિતર્યુપરતે રાજન્રાજા રાજ્યમકારયત્ ॥ 5-149-28 (36919)
તથૈવાહં મતિમતા પરિચિન્ત્યેહ પાણ્ડુના।
જ્યેષ્ઠઃ પ્રભ્રંશિતો રાજ્યાદ્ધીનાઙ્ગ ઇતિ ભારત ॥ 5-149-29 (36920)
પાણ્ડુસ્તુ રાજ્યં સંપ્રાપ્તઃ કનીયાનપિ સન્નૃપઃ ।
વિનાશે તસ્ય પુત્રાણામિદં રાજ્યમરિન્દમ ॥ 5-149-30 (36921)
મય્યભાગિનિ રાજ્યાય કથં ત્વં રાજ્યમિચ્છસિ।
અરાજપુત્રો હ્યસ્વામી પરસ્વં હર્તુમિચ્છસિ ॥ 5-149-31 (36922)
યુધિષ્ઠિરો રાજપુત્રો મહાત્મા
ન્યાયાગતં રાજ્યમિદં ચ તસ્ય।
સ કૌરવસ્યાસ્ય કુલસ્ય ભર્તા
પ્રશાસિતા ચૈવ મહાનુભાવઃ ॥ 5-149-32 (36923)
સ સત્યસન્ધઃ સ તથાઽપ્રમત્તઃ
શાસ્ત્રે સ્થિતો બન્ધુજનસ્ય સાધુઃ।
પ્રિયઃ પ્રજાનાં સુહૃદાનુકમ્પી
જિતેન્દ્રિયઃ સાધુજનસ્ય ભર્તા ॥ 5-149-33 (36924)
ક્ષમા તિતિક્ષા દમ આર્જવં ચ
સત્યવ્રતત્વં શ્રુતમપ્રમાદઃ ।
ભૂતાનુકમ્પા હ્યનુશાસનં ચ
યુધિષ્ઠિરે રાજગુણાઃ સમસ્તાઃ ॥ 5-149-34 (36925)
અરાજપુત્રસ્ત્વમનાર્યવૃત્તો
લુબ્ધઃ સદા બન્ધુષુ પાપબુદ્ધિઃ ।
ક્રમાગતં રાજ્યમિદં પરેષાં
હર્તું કથં શક્ષ્યસિ દુર્વિનીત ॥ 5-149-35 (36926)
પ્રયચ્છ રાજ્યાર્ધમપેતમોહઃ
સવાહનં ત્વ સપરિચ્છદં ચ ।
તતોઽવશેષં તવ જીવિતસ્ય
સહાનુજસ્યૈવ ભવેન્નરેન્દ્ર ॥ ॥ 5-149-36 (36927)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ એકોનપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 150
॥ શ્રીઃ ॥
5.150. અધ્યાયઃ 150
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન પાણ્ડવાન્પ્રતિ ભીષ્માદિવચનમવધૂય સમુત્થિતેન દુર્યોધનેન ચોદિતાનાં રાજ્ઞીં ભીષ્મં પુરસ્કૃત્ય સેનાભિઃ સહ કુરુક્ષત્રેપ્રસ્થાનકથનમ્ ॥ 1 ॥ તથા સ્વેન સામાદિત્રયપ્રયોગેઽપ્યવશીભૂતે દુર્યોધને દણ્ડસ્યૈવ પ્રયોક્તવ્યત્વકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-150-0 (36928)
ભગવાનુવાચ। 5-150-0x (3828)
એવમુક્તે તુ ભીષ્મેણ દ્રોણેન વિદુરેણ ચ।
ગાન્ધાર્યા ધૃતરાષ્ટ્રેણ ન વૈ મન્દોઽન્વબુદ્ધ્યત ॥ 5-150-1 (36929)
અવધૂયોત્થિતો મન્દઃ ક્રોધસંરક્તલોચનઃ।
અન્વદ્રવન્ત તં પશ્ચાદ્રાજાનસ્ત્યક્તજીવિતાઃ ॥ 5-150-2 (36930)
આજ્ઞાપયચ્ચ રાજ્ઞસ્તાન્પાર્થિવાન્નષ્ટચેતસઃ ।
પ્રયાત વૈ કુરુક્ષેત્રં પુષ્યોઽદ્યેતિ પુનઃ પુનઃ ॥ 5-150-3 (36931)
તતસ્તે પૃથિવીપાલાઃ પ્રયયુઃ સહસૈનિકાઃ ।
ભીષ્મં સેનાપતિં કૃત્વા સંહૃષ્ટાઃ કાલચોદિતાઃ ॥ 5-150-4 (36932)
અક્ષૌહિણ્યો દશૈકા ચ કૌરવાણાં સમાગતાઃ ।
તાસાં પ્રમુખતો ભીષ્મસ્તાલકેતુર્વ્યરોચત ॥ 5-150-5 (36933)
યદત્ર યુક્તં પ્રાપ્તં ચ તદ્વિધત્સ્વ વિશાંપતે ।
ઉક્તં ભીષ્મેણ યદ્વાક્યં દ્રોણેન વિદુરેણ ચ ॥ 5-150-6 (36934)
ગાન્ધાર્યા ધૃતરાષ્ટ્રેણ સમક્ષં મમ ભારત ।
એતત્તે કથિતં રાજન્યદ્વૃત્તં કુરુસંસદિ ॥ 5-150-7 (36935)
સામ ચાદૌ પ્રયુક્તં મે રાજન્સૌભ્રાત્રમિચ્છતા ।
અભેદાયાસ્ય વંશસ્ય પ્રજાનાં ચ વિવૃદ્ધયે ॥ 5-150-8 (36936)
પુનર્ભેદશ્ચ મે યુક્તો યદા સામ ન ગૃહ્યતે।
કર્માનુકીર્તનં ચૈવ દેવમાનુપસંહિતમ્ ॥ 5-150-9 (36937)
યદા નાદ્રિયતે વાક્યં સામપૂર્વં સુયોધનઃ ।
તદા મયા સમાનીય ભેદિતાઃ સર્વપાર્થિવાઃ ॥ 5-150-10 (36938)
અદ્ભુતાનિ ચ ઘોરાણિ દારુણાનિ ચ ભારત।
અમાનુષાણિ કર્માણિ દર્શિતાનિ મયા વિભો ॥ 5-150-11 (36939)
નિર્ભર્ત્સયિત્વા રાજ્ઞસ્તાંસ્તૃણીકૃત્ય સુયોધનમ્ ।
રાધેયં ભીષયિત્વા ચ સૌબલં ચ પુનઃ પુનઃ ॥ 5-150-12 (36940)
દ્યૂતતો ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં નિન્દાં કૃત્વા તથા પુનઃ।
ભેદયિત્વા નૃપાસ્નર્વાન્વાગ્ભિર્મન્ત્રેમ ચાસકૃત્ ॥ 5-150-13 (36941)
પુનઃ સામાભિસંયુક્તં સંપ્રદાનમથાબ્રુવમ્।
અભેદાત્કુરુવંશસ્ય કાર્યયોગાત્તથૈવ ચ॥ 5-150-14 (36942)
તે શૂરા ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ભીષ્મસ્ય વિદુરસ્ય ચ ।
તિષ્ઠેયુઃ પાણ્ડવાઃ સર્વે હિત્વા માનમધશ્ચરાઃ ॥ 5-150-15 (36943)
પ્રયચ્છન્તુ ચ તે રાજ્યમનીશાસ્તે ભવન્તુ ચ।
યથાહ રાજા ગાઙ્ગેયો વિદુરશ્ચ હિતં તવ ॥ 5-150-16 (36944)
સર્વં ભવતુ તે રાજ્યં પઞ્ચ ગ્રામાન્વિસર્જય।
અવશ્યં ભરણીયા હિ પિતુસ્તે રાજસત્તમ ॥ 5-150-17 (36945)
એવમુક્તોઽપિ દુષ્ટાત્મા નૈવ ભાગં વ્યમુઞ્ચત।
દણ્ડં ચતુર્થં પશ્યામિ તેષુ પાપેષુ નાન્યથા ॥ 5-150-18 (36946)
નિર્યાતાશ્ચ વિનાશાય કુરુક્ષેત્રં નરાધિપાઃ ।
એતત્તે કથિતં રાજન્યદ્વૃત્તં કુરુસંસદિ ॥ 5-150-19 (36947)
ન તે રાજ્યં પ્રયચ્છન્તિ વિના યુદ્ધેન પાણ્ડવ ।
વિનાશહેતવઃ સર્વે પ્રત્યુપસ્થિતમૃત્યવઃ ॥ ॥ 5-150-20 (36948)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ભગવદ્યાનપર્વણિ પઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 151
॥ શ્રીઃ ॥
5.151. અધ્યાયઃ 151
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ ભ્રાતૄન્પ્રતિ કસ્યચિત્સેનાપતિત્વકલ્પને સ્વસ્વાભિપ્રાયનિવેદનચોદના ॥ 1 ॥ તૈઃ સ્વસ્વાભિપ્રાયનિવેદનાનન્તરં યુધિષ્ઠિરેણ શ્રીકૃષ્ણંપ્રતિ તદભિપ્રાયનિવેદનપ્રાર્થના ॥ 2 ॥ શ્રીકૃષ્ણેન ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય સેનાપતિત્વેન વરણસ્ય સ્વાભિમતત્વકથને રાજ્ઞાં હર્ષાત્સમુદ્ધોપઃ ॥ 3 ॥ યુધિષ્ઠિરાદીનાં સર્વેષાં કુરુક્ષેત્રપ્રવેશઃ ॥ 4 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-151-0 (36949)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-151-0x (3829)
જનાર્દનવચઃ શ્રુત્વા ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
ભ્રાતૄનુવાચ ધર્માત્મા સમક્ષં કેશવસ્ય હ॥ 5-151-1 (36950)
શ્રુતં ભવદ્ભિર્યદ્વૃત્તં સભાયાં કુરુસંસદિ ।
કેશવસ્યાપિ યદ્વાક્યં તત્સર્વમવધારિતમ્ ॥ 5-151-2 (36951)
તસ્માત્સેનાવિભાગં મે કુરુધ્વં નરસત્તમાઃ ।
અક્ષૌહિણ્યશ્ચ સપ્તૈતાઃ સમેતા વિજયાય વૈ ॥ 5-151-3 (36952)
તાસાં યે પતયઃ સપ્ત વિખ્યાતાસ્તાન્નિબોધત।
દ્રુપદશ્ચ વિરાટશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશિખણ્ડિનૌ ॥ 5-151-4 (36953)
સાત્યકિશ્ચેકિતાનશ્ચ ભીમસેનશ્ચ વીર્યવાન્ ।
એતે સેનાપ્રણેતારો વીરાઃ સર્વે તનુત્યજઃ ॥ 5-151-5 (36954)
સર્વે વેદવિદઃ શૂરાઃ સર્વે સુચિરિતવ્રતાઃ ।
હ્રીમન્તો નીતિમન્તશ્ચ સર્વે યુદ્ધવિશારદાઃ ॥ 5-151-6 (36955)
ઇષ્વસ્ત્રકુશલાઃ સર્વે તથા સર્વાસ્ત્રયોધિનઃ ।
સપ્તાનામપિ યો નેતા સેનાનાં પ્રવિભાગવિત્ ॥ 5-151-7 (36956)
યઃ સહેત રણે ભીષ્ણં શરાર્ચિઃપાવકોપમમ્ ।
તં તાવત્સહદેવાત્ર પ્રબ્રૂહિ કુરુનન્દન।
સ્વગતં પુરુષવ્યાઘ્ર કો નઃ સેનાપતિઃ ક્ષમઃ ॥ 5-151-8 (36957)
સહદેવ ઉવાચ। 5-151-9x (3830)
સંયુક્ત એકદુઃખશ્ચ વીર્યવાંશ્ચ મહીપતિઃ।
યં સમાશ્રિત્ય ધર્મજ્ઞં સ્વમંશમનુયુઞ્જ્મહે ॥ 5-151-9 (36958)
મત્સ્યો વિરાટો બલવાન્કૃતાસ્ત્રો યુદ્ધદુર્મદઃ ।
પ્રસહિષ્યતિ સઙ્ગ્રામે ભીષ્મં તાંશ્ચ મહારથાન્ ॥ 5-151-10 (36959)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-151-11x (3831)
તથોક્તે સહદેવેન વાક્યે વાક્યવિશારદઃ ।
નકુલોઽનન્તરં તસ્માદિદં વચનમાદદે ॥ 5-151-11 (36960)
વયસા શાસ્ત્રતો ધૈર્યાત્કુલેનાભિજનેન ચ ।
હ્રીમાન્બલાન્વિતઃ શ્રીમાન્સર્વશાસ્ત્રવિશારદઃ ॥ 5-151-12 (36961)
વેદ ચાસ્ત્રં ભારદ્વાજાહુર્ધર્ષઃ સત્યસઙ્ગરઃ ।
યો નિત્યં સ્પર્ધતે દ્રોણં ભીષ્મં ચૈવ મહાબલમ્ ॥ 5-151-13 (36962)
શ્લાઘ્યઃ પાર્થિવવંશસ્ય પ્રમુખે વાહિનીપતિઃ।
પુત્રપૌત્રેઃ પરિવૃતઃ શતશાખ ઇવ દ્રુમઃ॥ 5-151-14 (36963)
યસ્તતાપ તપો ઘોરં સદારઃ પૃથિવીપતિઃ ।
રોષાદ્દ્રોણવિનાશાય વીરઃ સમિતિશોભનઃ ॥ 5-151-15 (36964)
પિતેવાસ્માન્સમાધત્તે યઃ સદા પાર્થિવર્ષભઃ ।
શ્વશુરો દ્રુપદોઽસ્માકં સેનાગ્રં સ પ્રકર્ષતુ ॥ 5-151-16 (36965)
સ દ્રોણભીષ્માવાયાતૌ સહેદિતિ મતિર્મમ ।
સ હિ દિવ્યાસ્ત્રવિદ્રાજા સખા ચાઙ્ગિરસો નૃપઃ ॥ 5-151-17 (36966)
માદ્રીસુતાભ્યામુક્તે તુ સ્વમતે કુરુનન્દનઃ।
વાસવિર્વાસવસમઃ સવ્યસાચ્યબ્રવીદ્વચઃ ॥ 5-151-18 (36967)
યોયં તપઃપ્રભાવેન ઋષિસન્તોષણેન ચ ।
દિવ્યઃ પુરુષ ઉત્પન્નો જ્વાલાવર્ણો મહાભુજઃ ॥ 5-151-19 (36968)
ધનુષ્માન્કવચી ખઙ્ગી રથમારુહ્ય દંશિતઃ ।
દિવ્યૈર્હયવરૈર્યુક્તમગ્નિકુણ્ડાત્સમુત્થિતઃ ॥ 5-151-20 (36969)
ગર્જન્નિવ મહામેઘો રથઘોષેણ વીર્યવાન્ ।
સિંહસંહનનો વીરઃ સિંહતુલ્યપરાક્રમઃ ॥ 5-151-21 (36970)
સિંહોરસ્કઃ સિંહભુજઃ સિંહવક્ષા મહાબલઃ ।
સિંહપ્રગર્જનો વીરઃ સંહસ્કન્ધો મહાદ્યુતિઃ ॥ 5-151-22 (36971)
શુભ્રૂઃ સુદંષ્ટ્રઃ સુહનુઃ સુબાહુઃ સુમુખોઽકૃશઃ ।
સુજત્રુઃ સુવિશાલાક્ષઃ સુપાદઃ સુપ્રતિષ્ઠિતઃ ॥ 5-151-23 (36972)
અભેદ્યઃ સર્વશસ્ત્રાણાં પ્રભિન્ન ઇવ વારણઃ ।
જજ્ઞે દ્રોણવિનાશાય સત્યવાદી જિતેન્દ્રિયઃ ॥ 5-151-24 (36973)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નમહં મન્યે સહેદ્ભીષ્મસ્ય સાયકાન્।
વજ્રાશનિસમસ્પર્શાન્દીપ્તાસ્યાનુરગાનિવ ॥ 5-151-25 (36974)
યમદૂતસમાન્વેગે નિપાતે પાવકોપમાન્ ।
રામેણાજૌ વિષિહિતાન્વજ્રનિષ્પેષદારુણાન્ ॥ 5-151-26 (36975)
પુરુષ તં ન પશ્યામિ યઃ સહેત મહાવ્રતમ્।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નમૃતે રાજન્નિતિ મે ધીયતે મતિઃ ॥ 5-151-27 (36976)
ક્ષિપ્રહસ્તશ્ચિત્રયોધી મતઃ સેનાપતિર્મમ ।
અભેદ્યકવચઃ શ્રીમાન્માતઙ્ગ ઇવ યૂથપઃ ॥ 5-151-29a`અર્જુનેનૈવમુક્તે તુ ભીમો વાક્યં સમાદદે।'
વધાર્થં યઃ સમુત્પન્નઃ શિખણ્ડી દ્રુપદાત્મજઃ ।
વદન્તિ સિદ્ધા રાજેન્દ્ર ઋષયશ્ચ સમાગતાઃ ॥ 5-151-28 (36977)
યસ્ય સઙ્ગ્રામમધ્યે તુ દિવ્યમસ્ત્રં પ્રકુર્વતઃ ।
રૂપં દ્રક્ષ્યન્તિ પુરુષા રામસ્યેવ મહાત્મનઃ ॥ 5-151-30 (36978)
ન તં યુદ્ધે પ્રપશ્યામિ યો ભિન્દ્યાત્તુ શિખણ્ડિનામ્ ।
શસ્ત્રેણ સમરે રાજન્સન્નદ્વં સ્યન્દને સ્થિતમ્ ॥ 5-151-31 (36979)
દ્વૈરથે સમરે નાન્યો ભીષ્મં હન્યાન્મહાવ્રતમ્ ।
શિખણ્ડિનમૃતે વીરં સ મે સેનાપતિર્મતઃ ॥ 5-151-32 (36980)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 5-151-33x (3832)
સર્વસ્ય જગતસ્તાત સારાસારં બાલાબલમ્ ।
સર્વં જાનાતિ ધર્માત્મા મતમેષાં ચ કેશવઃ ॥ 5-151-33 (36981)
યમાહ કૃષ્ણો દાશાર્હઃ સોઽસ્તુ સેનાપતિર્મમ ।
કૃતાસ્ત્રોપ્યકૃતાસ્ત્રો વા વૃદ્ધો વા યદિ વા યુવા ॥ 5-151-34 (36982)
એષ નો વિજયે મૂલમેષ તાત વિપર્યયે।
અત્ર પ્રાણાશ્ચ રાજ્યં ચ ભાવાભાવૌ સુખાસુખે ॥ 5-151-35 (36983)
એષ ધાતા વિધાતા ચ સિદ્ધિરત્ર પ્રતિષ્ઠિતા।
યમાહ કૃષ્ણો દાશાર્હઃ સોસ્તુ નો વાહિનીપતિઃ ॥ 5-151-36 (36984)
બ્રવીતુ વદતાં શ્રેષ્ઠો નિશા સમભિવર્તતે।
તતઃ સેનાપતિં કૃત્વા કૃષ્ણસ્ય વશવર્તિનઃ ॥ 5-151-37 (36985)
રાત્રેઃ શેષે વ્યતિક્રાન્તે પ્રયાસ્યામો રણાજિરમ્ ।
અધિવાસિતશસ્ત્રાશ્ચ કૃતકૌતુકમઙ્ગલાઃ ॥ 5-151-38 (36986)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-151-39x (3833)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા ધર્મરાજસ્ય ધીમતઃ।
અબ્રવીત્પુણ્ડરીકાક્ષો ધનઞ્જયમવેક્ષ્ય હ ॥ 5-151-39 (36987)
મમાપ્યેતે મહારાજ ભવદ્ભિર્ય ઉદાહૃતાઃ।
નેતારસ્તવ સેનાયા મતા વિક્રાન્તયોધિનઃ ॥ 5-151-40 (36988)
સર્વ એવ સમર્થા હિ તવ શત્રું પ્રબાધિતુમ્।
ઇન્દ્રસ્યાપિ ભયં હ્યેતે જનયેયુર્મહાહવે ॥ 5-151-41 (36989)
કિં પુનર્ધાર્તરાષ્ટ્રાણાં લુબ્ધાનાં પાપચેતસામ્।
મયાપિ હિ મહાબાહો ત્વત્પ્રિયાર્થં મહાહવે ॥ 5-151-42 (36990)
કૃતો યત્નો મહાંસ્તત્ર શમઃ સ્યાદિતિ ભારત ।
ધર્મસ્ય ગતમાનૃણ્યં ન સ્મ વાચ્યા વિવક્ષતામ્ ॥ 5-151-43 (36991)
કૃતાર્થં મન્યતે બાલ આત્મનમવિચક્ષણઃ ।
ધાર્તરાષ્ટ્રો બલસ્થં ચ પશ્યત્યાત્માનમાતુરઃ ॥ 5-151-44 (36992)
યુજ્યતાં વાહિની સાધુ વધસાધ્યા હિ મે મતાઃ ।
ન ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ શક્ષ્યન્તિ સ્થાતું દૃષ્ટ્વા ધનઞ્જયમ્ ॥ 5-151-45 (36993)
ભીમસેનં ચ સઙ્ક્રુદ્ધં યમૌ ચાપિ યમોપમૌ ।
યુયુધાનં દ્વિતીયં ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નમમર્ષણમ્ ॥ 5-151-46 (36994)
અભિમન્યું દ્રૌપદેયાન્વિરાટદ્રુપદાવપિ।
અક્ષૌહિણીપતીંશ્ચાન્યાન્નરેન્દ્રાન્ભીમવિક્રમાન્ ॥ 5-151-47 (36995)
સારવદ્બલમસ્માકં દુષ્પ્રધર્ષં દુરાસદમ્।
ધાર્તરાષ્ટ્રબલં સઙ્ખ્યે હનિષ્યતિ ન સંશયઃ ॥ 5-151-48 (36996)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નમહં મન્યે સેનાપતિમરિન્દમ। 5-151-49 (36997)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવમુક્તે તુ કૃષ્ણેન સંપ્રાહૃષ્યન્નરોત્તમાઃ ॥ 5-151-49x (3834)
તેષાં પ્રહૃષ્ટમનસાં નાદઃ સમભવન્મહાન્।
યોગ ઇત્યથ સૈન્યાનાં ત્વરતાં સંપ્રધાવતામ્ ॥ 5-151-50 (36998)
હયવારણશબ્દાશ્ચ નેમિઘોષાશ્ચ સર્વતઃ।
શઙ્ખદુન્દુભિઘોષાશ્ચ તુમુલાઃ સર્વતોઽભવન્ ॥ 5-151-51 (36999)
તદ્રુગ્રં સાગરનિભં ક્ષુબ્ધં બલસમાગમમ્।
રથપત્તિગજોદયં મહોર્મિભિરિવાકુલમ્ ॥ 5-151-52 (37000)
ધાવતામાહુયાનાનાં તનુત્રાણિ ચ બધ્નતામ્ ।
પ્રયાસ્યતાં પાણ્ડવાનાં સસૈન્યાનાં સમન્તતઃ ॥ 5-151-53 (37001)
ગઙ્ગેવ પૂર્ણા દુર્ધર્ષા સમદૃશ્યત વાહિની ।
અગ્રાનીકે ભીમસેનો માદ્રીપુત્રૌ ચ દંશિતૌ ॥ 5-151-54 (37002)
સૌભદ્રો દ્રૌપદેયાશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય પાર્ષતઃ ।
પ્રભદ્રકાશ્ચ પઞ્ચાલા ભીમસેનમુખા યયુઃ ॥ 5-151-55 (37003)
તતઃ શબ્દઃ સમભવત્સુમુદ્રસ્યેવ પર્વણિ ।
હૃષ્ટાનાં સંપ્રયાતાનાં ઘોષો દિવમિવાસ્પૃશમ્ ॥ 5-151-56 (37004)
પ્રહૃષ્ટા દંશિતા યોધાઃ પરાનીકવિદારણાઃ।
તેષાં મધ્યે યયૌ રાજા કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 5-151-57 (37005)
શકટાપણવેશાશ્ચ યાનયુગ્યં ચ સર્વશઃ ।
કોશં યન્ત્રાયુધં ચૈવ યે ચ વૈદ્યાશ્ચિકિત્સકાઃ ॥ 5-151-58 (37006)
ફલ્ગુ યચ્ચં બલં કિંચિદ્યચ્ચાપિ કૃશદુર્બલમ્।
તત્સઙ્ગૃહ્ય યયૌ રાજા યે ચાપિ પરિચારકાઃ ॥ 5-151-59 (37007)
ઉપપ્લાવ્યે તુ પાઞ્ચાલી દ્રૌપદી સત્યવાદિની ।
સહ સ્ત્રીભિર્નિનવૃતે દાસીદાસસમાવૃતા ॥ 5-151-60 (37008)
કૃત્વા મૂલપ્રતીકારં ગુલ્મૈઃ સ્થાવરજઙ્ગમૈઃ ।
સ્કન્ધાવારેણ મહતા પ્રયયુઃ પાણ્ડુનન્દનાઃ ॥ 5-151-61 (37009)
દદતો ગાં હિરણ્યં ચ બ્રાહ્મણૈરભિસંવૃતાઃ।
સ્તૂયમાના યયૂ રાજન્રથૈર્મણિવિભૂષિતૈઃ॥ 5-151-62 (37010)
કેકયા ધૃષ્ટકેતુશ્ચ પુત્રઃ કાશ્યસ્ય ચાભિભૂઃ ।
શ્રેણિમાન્વસુદાનશ્ચ શિખણ્ડી ચાપરાજિતઃ ॥ 5-151-63 (37011)
હૃષ્ટાસ્તુષ્ટાઃ કવચિનઃ સશસ્ત્રાઃ સમલઙ્કૃતાઃ।
રાજાનમન્વયુઃ સર્વે પરિવાર્ય યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 5-151-64 (37012)
જઘનાર્ધે વિરાટશ્ચ યાજ્ઞસેનિશ્ચ સૌમકિઃ ।
સુધર્મા કુન્તિભોજશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય ચાત્મજાઃ ॥ 5-151-65 (37013)
રથાયુતાનિ ચત્વારિ હયાઃ પઞ્ચગુણાસ્તથા ।
પત્તિસૈન્યં દશગુણં ગજાનામયુતાનિ ષટ્ ॥ 5-151-66 (37014)
અનાધૃષ્ટિશ્ચેકિતાનો ધૃષ્ટકેતુશ્ચ સાત્યકિઃ ।
પરિવાર્ય યયુઃ સર્વે વાસુદેવધનઞ્જયૌ ॥ 5-151-67 (37015)
આસાદ્ય તુ કુરુક્ષેત્રં વ્યૂઢાનીકાઃ પ્રહારિણઃ ।
પાણ્ડવાઃ સમદૃશ્યન્ત નર્દન્તો વૃષભા ઇવ ॥ 5-151-68 (37016)
તેઽવગાહ્ય કુરુક્ષેત્રં શઙ્ખાન્દધ્મુરરિન્દમાઃ।
તથૈવ દધ્મતુઃ શઙ્ખં વાસુદેવધનઞ્જયૌ ॥ 5-151-69 (37017)
પાઞ્ચજન્યસ્ય નિર્ઘોષં વિસ્ફૂર્જિતમિવાશનેઃ ।
નિશમ્ય સર્વસૈન્યાનિ સમહષ્યન્ત સર્વશઃ ॥ 5-151-70 (37018)
શઙ્ખદુન્દુભિસંહૃષ્ટઃ સિંહનાદસ્તરસ્વિનામ્ ।
પૃથિવીં ચાન્તરિક્ષં ચ સાગરાંશ્ચાન્વનાદયત્ ॥ ॥ 5-151-71 (37019)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સૈન્યનિર્યાણપર્વણિ એકપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-151-9 સંયુક્તઃ સંબન્ધી॥ 5-151-12 કુલેન વંશેન । અભિજનેન સ્વજનસમૂહેન ॥ 5-151-17 અઙ્ગિરસો દ્રોણસ્ય ॥ 5-151-38 શસ્ત્રાણામધિવાસનં ગન્ધાદ્યૈઃ પૂજનમ્ ॥ 5-151-48 અસ્માકં બલં કર્તૃ ॥ 5-151-50 યોગો યુદ્ધાય સજ્જીભવનમ્ ॥ 5-151-58 શકટા અનાંસિ। આપણો વણિગ્વીથ્યુપલક્ષિતં વિક્રેયદ્રવ્યમ્ ॥ 5-151-61 મૂલપ્રતીકારં ધનદારરક્ષામ્ । ગુલ્મૈઃ સ્થાવરૈઃ પ્રકારરૂપૈઃ। જંગમૈઃ પરિતઃ સ્થાનેસ્થાને શૂરસંઘૈઃ। સ્કન્ધાવારેણ સૈન્યેન ॥ 5-151-65 જઘનાર્ધે પશ્ચિમાર્ધે ॥ 5-151-70 સમહૃષ્યન્ત રોમાઞ્ચિતાનિ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 152
॥ શ્રીઃ ॥
5.152. અધ્યાયઃ 152
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ કુરુક્ષેત્રે સમુચિતદેશે સેનાનાં નિવેશનમ્ ॥ 1 ॥ ધૃષ્ટદ્યુમ્નાદિભિઃ સર્વેષાં પૃથક્પૃથક્શિબિરનિર્માપણમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-152-0 (37020)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-152-0x (3835)
તતો દેશે સમે સ્નિગ્ધે પ્રભૂતયવસેન્ધને।
નિવેશયામાસ તદા સેનાં રાજા યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 5-152-1 (37021)
પરિહૃત્ય શ્મશાનાનિ દેવતાયતનાનિ ચ।
આશ્રમાંશ્ચ મહર્ષીણાં તીર્થાન્યાયતનાનિ ચ ॥ 5-152-2 (37022)
મધુરાનૂષરે દેશે શુચૌ પુણ્યે મહામતિઃ ।
નિવેશં કારયામાસ કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 5-152-3 (37023)
તતશ્ચ પુનરુત્થાય સુખી વિશ્રાન્તવાહનઃ ।
પ્રયયૌ પૃથિવીપાલૈર્વૃતઃ શતસહસ્રશઃ ॥ 5-152-4 (37024)
વિદ્રાવ્ય શતશો ગુલ્માન્ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સૈનિકાન્ ।
પર્યક્રામત્સમન્તાચ્ચ પાર્થેન સહ કેશવઃ ॥ 5-152-5 (37025)
શિબિરં માપયામાસ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ।
સાત્યકિશ્ચ રથોદારો યુયુધાનશ્ચ વીર્યવાન્ ॥ 5-152-6 (37026)
આસાદ્ય સરિતં પુણ્યાં કુરુક્ષેત્રે હિરણ્વતીમ્ ।
સૂપતીર્થાં શુચિજલાં શર્કરાપઙ્કવર્જિતામ્ ॥ 5-152-7 (37027)
ખાનયામાસ પરિખાં કેશવસ્ત્રત્ર ભારત ।
ગુપ્ત્યર્થમપિ ચાદિશ્ય બલં તત્ર ન્યવેશયત્ ॥ 5-152-8 (37028)
વિધિર્યઃ શિબિરસ્યાસીત્પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્ ।
તદ્વિધાનિ નરેન્દ્રાણાં કારયામાસ કેશવઃ ॥ 5-152-9 (37029)
પ્રભૂતતરકાષ્ઠાનિ દુરાધર્ષતરાણિ ચ।
ભક્ષ્યભોજ્યાન્નપાનાનિ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 5-152-10 (37030)
શિબિરાણિ મહાર્હાણિ રાજ્ઞાં તત્ર પૃથક્પૃથક્ ।
વિમાનાનીવ રાજેન્દ્ર નિવિષ્ટાનિ મહીતલે ॥ 5-152-11 (37031)
તત્રાસઞ્શિલ્પિનઃ પ્રાજ્ઞાઃ શતશો દત્તવેતનાઃ।
સર્વાપકરણૈર્યુક્તા વૈદ્યાઃ શાસ્ત્રવિશારદાઃ ॥ 5-152-12 (37032)
જ્યાધનુર્વર્મશસ્ત્રાણાં તથૈવ મધુસર્પિષોઃ ।
સસર્જરકસપાંસૂનાં રાશયઃ પર્વતોપમાઃ ॥ 5-152-13 (37033)
બહૂદકં સુયવસં તુષાઙ્ગારસમન્વિતમ્ ।
શિબિરે શિબિરે રાજા સઞ્ચકાર યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 5-152-14 (37034)
મહાયન્ત્રાણિ નારાચાસ્તોમરાણિ પરશ્વધાઃ।
ધનૂંષિ કવચાદીનિ ઋષ્ટયસ્તૂણસંયુતાઃ ॥ 5-152-15 (37035)
ગજાઃ કણ્ટકસન્નાહા લોહવર્મોત્તરચ્છદાઃ।
દૃશ્યન્તે તત્ર ગિર્યાભાઃ સહસ્રશતયોધિનઃ ॥ 5-152-16 (37036)
નિવિષ્ટાન્પાણ્ડવાંસ્તત્ર જ્ઞાત્વા મિત્રાણિ ભારત ।
અભિસસ્રુર્યથાદેશં સબલાઃ સહવાહનાઃ ॥ 5-152-17 (37037)
ચરિતબ્રહ્મચર્યાસ્તે સોમપા ભૂરિદક્ષિણાઃ।
જયાય પાણ્ડુપુત્રાણાં સમાજગ્મુર્મહીક્ષિતઃ ॥ ॥ 5-152-18 (37038)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સૈન્યનિર્યાણપર્વણિ દ્વિપઞ્ચશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-152-5 ગુલ્માન્ સૈનિકસઙ્ઘાન્ ॥ 5-152-7 સૂપતીર્થાં શોભનોપકણ્ઠામ્ ॥ 5-152-9 તદ્વિધાનિ શિબિરાણિ ॥ 5-152-16 કણ્ટકસન્નાહાઃ યેષાં સ્પર્શમાત્રાદપિ ગજાન્તરાણાં કણ્ટકવેધો ભવતિ તાદૃશાઃ સન્નાહાઃ કવચાનિ। કણ્ટકૈઃ કવચૈઃ સન્નહનં યેષામિતિ પ્રાઞ્ચઃ ॥ 5-152-19 અભિસસ્રુરભ્યાજગ્મુઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 153
॥ શ્રીઃ ॥
5.153. અધ્યાયઃ 153
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
કર્ણાદીન્પ્રતિ દુર્યોધનેન સાંગ્રામિકસામગ્રીસંપાદનચોદનમ્ ॥ 1 ॥ તચ્ચોદનયા રાજ્ઞાં સેનાભિઃ સહ કુરુક્ષેત્રપ્રસ્થાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
જનમેજય ઉવાચ।
યુધિષ્ઠિરં સહાનીકમુપાયાન્તં યુયુત્સયા।
સન્નિવિષ્ટં કુરુક્ષેત્રે વાસુદેવેન પાલિતમ્ ॥ 5-153-1 (37039)
વિરાટદ્રુપદાભ્યાં ચ સપુત્રાભ્યાં સમન્વિતમ્ ।
કેકયૈર્વૃષ્ણિભિશ્ચૈવ પાર્થિવૈઃ શતશો વૃતમ્ ॥ 5-153-2 (37040)
મહેન્દ્રમિવ ચાદિત્યૈરભિગુપ્તં મહારથૈઃ।
શ્રુત્વા દુર્યોધનો રાજા કિં કાર્યં પ્રત્યપદ્યત ॥ 5-153-3 (37041)
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું વિસ્તરેણ મહામતે।
સંભ્રમે તુમુલે તસ્મિન્યદાસીત્કુરુજાઙ્ગલે ॥ 5-153-4 (37042)
વ્યથયેયુરિમે દેવાન્સેન્દ્રાનપિ સમાગમે ।
પાણ્ડવા વાસુદેવશ્ચ વિરાટદ્રુપદૌ તથા ॥ 5-153-5 (37043)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાઞ્ચાલ્યઃ શિખણ્ડી ચ મહારથઃ ।
યુધામન્યુશ્ચ વિક્રાન્તો દેવૈરપિ દુરાસદઃ ॥ 5-153-6 (37044)
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું વિસ્તરેણ તપોધન ।
કુરૂણાં પાણ્ડવાનાં ચ યદ્યદાસીદ્વિચેષ્ટિતમ્ ॥ 5-153-7 (37045)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-153-8x (3836)
પ્રતિયાતે તુ દાશાર્હે રાજા દુર્યોધનસ્તદા।
કર્ણં દુઃશાસનં ચૈવ શકુનિં ચાબ્રવીદિદમ્ ॥ 5-153-8 (37046)
અકૃતેનૈવ કાર્યેણ ગતઃ પાર્થાનધોક્ષજઃ ।
સ એનાન્મન્યુનાવિષ્ટો ધ્રુવં ધક્ષ્યત્યસંશયમ્ ॥ 5-153-9 (37047)
ઇષ્ટો હિ વાસુદેવસ્ય પાણ્ડવૈર્મમ વિગ્રહઃ ।
ભીમસેનાર્જુનૌ ચૈવ દાશાર્હસ્ય મતે સ્થિતૌ ॥ 5-153-10 (37048)
અજાતશત્રુરત્યર્થં ભીમસેનવશાનુગઃ।
નિકૃતશ્ચ મયા પૂર્વં સહ સર્વૈઃ સહોદરૈઃ ॥ 5-153-11 (37049)
વિરાટદ્રુપદૌ ચૈવ કૃતવૈરૌ મયા સહ ।
તૌ ચ સેનાપ્રણેતારૌ વાસુદેવવશાનુગૌ ॥ 5-153-12 (37050)
ભવિતા વિગ્રહઃ સોયં તુમુલો લોમહર્ષણઃ ।
તસ્માત્સાઙ્ગ્રામિકં સર્વં કારયધ્વમતન્દ્રિતાઃ ॥ 5-153-13 (37051)
શિબિરાણિ કુરુક્ષેત્રે ક્રિયન્તાં વસુધાધિપાઃ ।
સ્વપર્યાપ્તાવકાશાનિ દુરાદેયાનિ શત્રુભિઃ ॥ 5-153-14 (37052)
આસન્નજલકોષ્ઠાનિ શતશોથ સહસ્રશઃ ।
અચ્છેદ્યાહારમાર્ગાણિ બન્ધોચ્છ્રયચિતાનિ ચ । 5-153-15 (37053)
વિવિધાયુધપૂર્ણાનિ પતાકાધ્વજવન્તિ ચ।
સમાશ્ચ તેષાં પન્થાનઃ ક્રિયન્તાં નગરાદ્બહિઃ ॥ 5-153-16 (37054)
પ્રયાણં ઘુષ્યતામદ્ય શ્વોભૂત ઇતિ માચિરમ્ । 5-153-17 (37055)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તે તથેતિ પ્રતિજ્ઞાય શ્વોભૂતે ચક્રિરે તથા ॥ 5-153-17x (3837)
હૃષ્ટરૂપા મહાત્માનો નિવાસાય મહીક્ષિતામ્ ।
તતસ્તે પાર્થિવાઃ સર્વે તચ્છ્રુત્વા રાજશાસનમ્ ॥ 5-153-18 (37056)
આસનેભ્યો મહાર્હેભ્ય ઉદતિષ્ઠન્નમર્ષિતાઃ ।
બાહૂન્પરિઘસઙ્કાશાન્સંસ્પૃશન્તઃ શનૈઃ શનૈઃ ॥ 5-153-19 (37057)
કાઞ્ચનાઙ્ગદદીપ્તાંશ્ચ ચન્દનાગરુભૂષિતાન્।
ઉષ્ણીષાણિ નિયચ્છન્તઃ પુણ્ડરીકનિભૈ કરૈઃ।
અન્તરીયોત્તરીયાણિ ભૂષણાનિ ચ સર્વશઃ ॥ 5-153-20 (37058)
તે રથાન્રથિનઃ શ્રેષ્ઠા હયાંશ્ચ હયકોવિદાઃ।
સજ્જયન્તિ સ્મ નાગાંશ્ચ નાગશિક્ષાસ્વનુષ્ઠિતાઃ ॥ 5-153-21 (37059)
અથ વર્માણિ ચિત્રાણિ કાઞ્ચનાનિ બહૂનિ ચ ।
વિવિધાનિ ચ શસ્ત્રાણિ ચક્રુઃ સર્વાણિ સર્વશઃ ॥ 5-153-22 (37060)
પદાતયશ્ચ પુરુષાઃ શસ્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ।
ઉપાજહ્રુઃ શરીરેષુ હેમચિત્રાણ્યનેકશઃ ॥ 5-153-23 (37061)
તદુત્સવ ઇવોદગ્રં સંપ્રહૃષ્ટનરાવૃતમ્ ।
નગરં ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય ભારતાસીત્સમાકુલમ્ ॥ 5-153-24 (37062)
જનૌઘસલિલાવર્તો રથનાગાશ્વમીનવાન્ ।
શઙ્ખદુન્દુભિનિર્ઘોષઃ કોશસઞ્ચયરત્નવાન્ ॥ 5-153-25 (37063)
ચિત્રાભરણવર્મોર્મિઃ શસ્ત્રનિર્મલફેનવાન્ ।
પ્રાસાદમાલાદ્રિવૃતો રથ્યાપણમહાહ્રદઃ ॥ 5-153-26 (37064)
યોધચન્દ્રોદયોદ્ભૂતઃ કુરુરાજમહાર્ણવઃ ।
વ્યદૃશ્યત તદા રાજંશ્ચન્દ્રોદય ઇવોદધિઃ ॥ ॥ 5-153-27 (37065)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સૈન્યનિર્યાણપર્વણિ ત્રિપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-153-15 આસન્નજલા કોષ્ઠાઃ કક્ષ્યા યેષુ તાનિ તથા। અચ્છેદ્યઃ શત્રુભિરનિર્વાર્ય આહાર આહરણં વસ્તૂનાં માર્ગાશ્ચ યેષુ તાનિ અચ્છેદ્યાહારમાર્ગાણિ ॥ 5-153-20 અન્તરીયં પરિધાનીયમ્ । ઉત્તરીયં પ્રાવરણવસ્ત્રમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 154
॥ શ્રીઃ ॥
5.154. અધ્યાયઃ 154
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ગુરુવધભયાત્ કર્તવ્યમૌઢ્યમુપગતેન યુધિષ્ઠિરેણ કર્તવ્યનિર્ધારણપ્રાર્થના ॥ 1 ॥ કૃષ્ણેન યુદ્ધકરણનિર્ધારણમ્ ॥ 2 ॥ પુનર્યુધિષ્ઠિરસ્ય શઙ્કાયાં અર્જુનેન કુન્તીવિદુરવચનાનુસ્મારણેન તત્પરિહરણમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-154-0 (37066)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-154-0x (3838)
વાસુદેવસ્ય તદ્વાક્યમનુસ્મૃત્ય યુધિષ્ઠિરઃ।
પુનઃ પપ્રચ્છ વાર્ષ્ણેયં કથં મન્દોઽઽબ્રવીદિદમ્ ॥ 5-154-1 (37067)
અસ્મિન્નભ્યાગતે કાલે કિંચ નઃ ક્ષમમચ્યુત ।
કથં ચ વર્તમાના વૈ સ્વધર્માન્ન ચ્યવેમહિ ॥ 5-154-2 (37068)
દુર્યોધનસ્ય કર્ણસ્ય શકુનેઃ સૌબલસ્ય ચ ।
વાસુદેવ મતજ્ઞોઽસિ મમ સભ્રાતૃકસ્ય ચ ॥ 5-154-3 (37069)
વિદુરસ્યાપિ તદ્વાક્યં શ્રુતં ભીષ્મસ્ય ચોભયોઃ ।
કુન્ત્યાશ્ચ વિપુલપ્રજ્ઞ પ્રજ્ઞા કાર્ત્સ્ન્યેન તે શ્રુતા ॥ 5-154-4 (37070)
સર્વમેતદતિક્રમ્ય વિચાર્ય ચ પુનઃ પુનઃ ।
ક્ષમં યન્નો મહાબાહો તદ્બ્રવીહ્યવિચારયન્ ॥ 5-154-5 (37071)
શ્રુત્વૈતદ્ધર્મરાજસ્ય ધર્માર્થસહિતં વચઃ।
મેઘદુન્દુભિનિર્ઘોષઃ કૃષ્ણો વાક્યમથાબ્રવીત્ ॥ 5-154-6 (37072)
ઉક્તવાનસ્મિ યદ્વાક્યં ધર્માર્થસહિતં હિતમ્।
ન તુ તન્નિકૃતિપ્રજ્ઞે કૌરવ્યે પ્રતિતિષ્ઠતિ ॥ 5-154-7 (37073)
ન ચ ભીષ્મસ્ય દુર્મેધાઃ શૃણોતિ વિદુરસ્ય વા।
મમ વા ભાષિતં કિંચિત્સર્વમેવાતિવર્તતે ॥ 5-154-8 (37074)
નૈષ કામયતે ધર્મં નૈષ કામયતે યશઃ ।
જિતં સ મન્યતે સર્વં દુરાત્મા કર્ણમાશ્રિતઃ ॥ 5-154-9 (37075)
બન્ધમાજ્ઞાપયામાસ મમ ચાપિ સુયોધનઃ ।
ન ચ તં લબ્ધવાન્કામં દુરાત્મા પાપનિશ્ચયઃ ॥ 5-154-10 (37076)
ન ચ ભીષ્મો ન ચ દ્રોણો યુક્તં તત્રાહતુર્વચઃ।
સર્વે તમનુવર્તન્તે ઋતે વિદુરમુચ્યુત ॥ 5-154-11 (37077)
શકુનિઃ સૌબલશ્ચૈવ કર્ણદુઃશાસનાવપિ ।
ત્વય્યયુક્તાન્યભાષન્ત મૂઢા મૂઢમમર્ષણમ્ ॥ 5-154-12 (37078)
કિંચ તેન મયોક્તેન યાન્યભાષત કૌરવઃ ।
સંક્ષેપેણ દુરાત્માસૌ ન યુક્તં ત્વયિ વર્તતે ॥ 5-154-13 (37079)
પાર્થિવેષુ ન સર્વેષુ ય ઇમે તવ સૈનિકાઃ।
યત્પાપં યન્ન કલ્યાણં સર્વં તસ્મિન્પ્રતિષ્ઠિતમ્ ॥ 5-154-14 (37080)
ન ચાપિ વયમત્યર્થં પરિત્યાગેન કર્હિચિત્।
કૌરવૈઃ શમમિચ્છામસ્તત્ર યુદ્ધમનન્તરમ્ ॥ 5-154-15 (37081)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-154-16x (3839)
તચ્છ્રુત્વા પાર્થિવાઃ સર્વે વાસુદેવસ્ય ભાષિતમ્।
અબ્રુવન્તો મુખં રાજ્ઞઃ સમુદૈક્ષન્ત ભારત ॥ 5-154-16 (37082)
યુધિષ્ઠિરસ્ત્વભિપ્રાયમભિલક્ષ્ય મહીક્ષિતામ્ ।
યોગમાજ્ઞાપયામાસ ભીમાર્જુનયમૈઃ સહ ॥ 5-154-17 (37083)
તતઃ કિલકિલાભૂતમનીકં પાણ્ડવસ્ય હ।
આજ્ઞાપિતે તદા યોગે સમહૃષ્યન્ત સૈનિકાઃ ॥ 5-154-18 (37084)
અવધ્યાનાં વધં પશ્યન્ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
નિશ્વસન્ભીમસેનં ચ વિજયં ચેદમબ્રવીત્ ॥ 5-154-19 (37085)
યદર્થં વનવાસશ્ચ પ્રાપ્તં દુઃખં ચ યન્મયા।
સોયમસ્માનુપૈત્યેવ પરોઽનર્થઃ પ્રયત્નતઃ ॥ 5-154-20 (37086)
યસ્મિન્યત્નઃ કૃતોઽસ્માભિઃ સ નો હીનઃ પ્રયત્નતઃ।
અકૃતે તુ પ્રયત્નેઽસ્માનુપાવૃત્તઃ કલિર્મહાન્ ॥ 5-154-21 (37087)
કથં હ્યવધ્યૈઃ સઙ્ગ્રામઃ કાર્યઃ સહ ભવિષ્યતિ।
કથં હત્વા ગુરૂન્વૃદ્ધાન્વિજયો નો ભવિષ્યતિ ॥ 5-154-22 (37088)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-154-23x (3840)
તચ્છ્રુત્વા ધર્મરાજસ્ય સવ્યસાચી પરન્તપઃ।
યદુક્તં વાસુદેવેન શ્રાવયામાસ તદ્વચઃ ॥ 5-154-23 (37089)
ઉક્તવાન્દેવકીપુત્રઃ કુન્ત્યાશ્ચ વિદુરસ્ય ચ ।
વચનં તત્ત્વયા રાજન્નિખિલેનાવધારિતમ્ ॥ 5-154-24 (37090)
ન ચ તૌ વક્ષ્યતોઽધર્મમિતિ મે નૈષ્ઠિકી મતિઃ।
નાપિ યુક્તં ચ કૌન્તેય નિવર્તિતુમયુધ્યતઃ ॥ 5-154-25 (37091)
તચ્છ્રુત્વા વાસુદેવોઽપિ સવ્યસાચિવચસ્તદા ।
સ્મયમાનોઽબ્રવીદ્વાક્યં પાર્થમેવમિતિ બ્રુવન્ ॥ 5-154-26 (37092)
તતસ્તે ધૃતસંકલ્પા યુદ્ધાય સહ સૈનિકાઃ।
પાણ્ડવેયા મહારાજ તાં રાત્રિં સુખમાવસન્ ॥ ॥ 5-154-27 (37093)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સૈન્યનિર્યાણપર્વણિ ચતુઃપઞ્ચશદધિકશતતમોઽધ્યાયાઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-154-13 યુક્તં સમ્યક્ ॥ 5-154-14 ન કલ્યાણં અકલ્યાણં પાપં અકલ્યાણં ચ ત્વદીયેષ્વવિદ્યમાનં સર્વં તસ્મિન્ દુર્યોધને પ્રતિષ્ઠિતમ્ ॥ 5-154-15 પરિત્યાગેન રાજ્યસ્યોપેક્ષયા શમં નેચ્છામઃ ॥ 5-154-17 યોગં યુદ્ધોદ્યોગમ્ ॥ 5-154-20 યદર્થં યન્નિવૃત્ત્યર્થમ્ । અનર્થઃ કુલક્ષયઃ। પ્રયત્નતો બલાત્ ॥ 5-154-25 અયુધ્યતસ્તવ નિવર્તિતુમપિ ન યુક્તમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 155
॥ શ્રીઃ ॥
5.155. અધ્યાયઃ 155
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન સ્વસેનાનાં અગ્ર્યમધ્યમપાશ્ચાત્યભેદેન ત્રેધા વિભજનમ્ ॥ 1 ॥ તાસાં સાંગ્રામિકોપકરણસમૃદ્ધિવર્ણનમ્ ॥ 2 ॥ દુર્યોધનેન કૃપાદીનામેકાદશાનાં પૃથક્પૃથગક્ષૌહિણ્યધિપતિત્વેઽભિષેચનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-155-0 (37094)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-155-0x (3841)
વ્યુષ્ટાયાં વૈ રજન્યાં હિ રાજા દુર્યોધનસ્તતઃ।
વ્યભજત્તાન્યનિકાનિ દશ ચૈકં ચ ભારત ॥ 5-155-1 (37095)
નરહસ્તિરથાશ્વાનાં સારં મધ્યં ચ ફલ્ગુ ચ।
સર્વેષ્વેતેષ્વનીકેષુ સન્દિદેશ નરાધિપઃ ॥ 5-155-2 (37096)
સાનુકર્ષાઃ સતૂણીરાઃ સવરૂથાઃ સતોમરાઃ।
સોપાસઙ્ગાઃ સશક્તીકાઃ સનિષઙ્ગાઃ સહર્ષ્ટયઃ । 5-155-3 (37097)
સધ્વજાઃ સપતાકાશ્ચ સશરાસનતોમરાઃ ।
રજ્જુભિશ્ચ વિચિત્રાભિઃ સપાશાઃ સપરિચ્છદાઃ ॥ 5-155-4 (37098)
સકચગ્રહવિક્ષેપાઃ સતૈલગુડવાલુકાઃ ।
સાશીવિષઘટાઃ સર્વે સસર્જરસપાંસવઃ ॥ 5-155-5 (37099)
સઘણ્ટફલકાઃ સર્વે સાયોગુડજલોપલાઃ ॥
સશાલભિન્દિપાલાશ્ચ સમધૂચ્છિષ્ટમુદ્ગરાઃ ॥ 5-155-6 (37100)
સકાણ્ડદણ્ડકાઃ સર્વે સસીરવિષતોમરાઃ ।
સશૂર્પપિટકાઃ સર્વે સદાત્રાઙ્કુશતોમરાઃ ॥ 5-155-7 (37101)
સકીલકવચાઃ સર્વે વાશીવૃક્ષાદનાન્વિતાઃ।
વ્યાઘ્રચર્મપરીવારા દ્વીપિચર્માવૃતાશ્ચ તે ॥ 5-155-8 (37102)
સહર્ષ્ટયઃ સશ્રૃઙ્ગાશ્ચ સપ્રાસવિવિધાયુધાઃ ।
સકુઠારાઃ સકુદ્દાલાઃ સતૈલક્ષૌમસર્પિષઃ ॥ 5-155-9 (37103)
રુક્મજાલપ્રતિચ્છન્ના નાનામણિવિભૂષિતાઃ ।
ચિત્રાનીકાઃ સુવપુષો જ્વલિતા ઇવ પાવકાઃ ॥ 5-155-10 (37104)
તથા કવચિનઃ શૂરાઃ શસ્ત્રેષુ કૃતનિશ્ચયાઃ ।
કુલીના હયયોનિજ્ઞાઃ સારથ્યે વિનિવેશિતાઃ ॥ 5-155-11 (37105)
બદ્ધારિષ્ટા બદ્ધકક્ષા બદ્ધધ્વજપતાકિનઃ।
બદ્ધાભરણનિર્યૂહા બદ્ધચર્માસિપટ્ટિશાઃ ॥ 5-155-12 (37106)
ચતુર્યુજો રથાઃ સર્વે સર્વે ચોત્તમવાજિનઃ ।
સપ્રાસઋષ્ટિકાઃ સર્વે સર્વે શતશરાસનાઃ ॥ 5-155-13 (37107)
ધુર્યયોર્હકયયોરેકસ્તથાન્યૌ પર્ષ્ણિસારથી ।
તૌ ચાપિ રથિનાં શ્રેષ્ઠૌ રથી ચ હયવિત્તથા ॥ 5-155-14 (37108)
નગરાણીવ ગુપ્તાનિ દુરાધર્ષાણિ શત્રુભિઃ ।
આસન્રથસહસ્રાણિ હેમમાલીનિ સર્વશઃ ॥ 5-155-15 (37109)
યથા રથાસ્તથા નાગા બદ્ધકક્ષાઃ સ્વલઙ્કૃતાઃ ।
બભૂવુઃ સપ્તપુરુષા રત્નવન્ત ઇવાદ્રયઃ ॥ 5-155-16 (37110)
દ્વાવઙ્કુશધરૌ તત્ર દ્વાવુત્તમધનુર્ધરૌ ।
દ્વૌ વરાસિધરૌ રાજન્નેકઃ શક્તિપિનાકધૃત્ ॥ 5-155-17 (37111)
ગજૈર્મત્તૈઃ સમાકીર્ણં સર્વમાયુધકોશકૈઃ।
તદ્બભૂવ બલં રાજન્કૌરવ્યસ્ય મહાત્મનઃ ॥ 5-155-18 (37112)
આમુક્તકવચૈર્યુક્તૈઃ સપતાકૈઃ સ્વલઙ્કૃતૈઃ ।
સાદિભિશ્ચોપપન્નાસ્તુ તથા ચાયુતશો હયાઃ ॥ 5-155-19 (37113)
અસઙ્ગ્રાહાઃ સુસંપન્ના હેમભાણ્ડપરિચ્છદાઃ।
અનેકશતસાહસ્રાઃ સર્વે સાદિવશે સ્થિતાઃ ॥ 5-155-20 (37114)
નાનારૂપવિકારાશ્ચ નાનાકવચશસ્ત્રિણઃ ।
પદાતિનો નરાસ્તત્ર બભૂવુર્હેમમાલિનઃ ॥ 5-155-21 (37115)
રથસ્યાસન્દશ ગજા ગજસ્ય દશ વાજિનઃ ।
નરા દશ હયસ્યાસન્પાદરક્ષાઃ સમન્તતઃ ॥ 5-155-22 (37116)
રથસ્ય નાગાઃ પઞ્ચાશન્નાગસ્યાસઞ્શતં હયાઃ।
હયસ્ય પુરુષાઃ સપ્ત ભિન્નસન્ધાનકારિણઃ ॥ 5-155-23 (37117)
સેના પઞ્ચશતં નાગા રથાસ્તાવન્ત એવ ચ।
દશસેના ચ પૃતના પૃતના દશ વાહિની ॥ 5-155-24 (37118)
સેના ચ વાહિની ચૈવ પૃતના ધ્વજિની ચમૂઃ ।
અક્ષૌહિણીતિ પર્યાયૈર્નિરુક્તા ચ વરૂથિની ॥ 5-155-25 (37119)
એવં વ્યૂઢાન્યનીકાનિ કૌરવેયેણ ધીમતા।
અક્ષૌહિણ્યો દશૈકા ચ સઙ્ખ્યાતાઃ સપ્ત ચૈવ હ ॥ 5-155-26 (37120)
અક્ષૌહિણ્યસ્તુ સપ્તૈવ પાણ્ડવાનામભૂદ્બલમ્ ।
અક્ષૌહિણ્યો દશૈકા ચ કૌરવાણામભૂદ્બલમ્ ॥ 5-155-27 (37121)
નરાણાં પઞ્ચપઞ્ચાશદેષા પત્તિર્વિધીયતે।
સેનામુખં ચ તિસ્રસ્તા ગુલ્મ ઇત્યભિશબ્દિતમ્ ॥ 5-155-28 (37122)
ત્રયો ગુલ્મા ગણસ્ત્વાસીદ્ગણાસ્ત્વયુતશોઽભવન્ ।
દુર્યોધનસ્ય સેનાસુ યોત્સ્યમાનાઃ પ્રહારિણઃ ॥ 5-155-29 (37123)
તત્ર દુર્યોધનો રાજા શૂરાન્બુદ્ધિમતો નરાન્।
પ્રસમીક્ષ્ય મહાબાહુશ્ચક્રે સેનાપતીંસ્તદા । 5-155-30 (37124)
પૃથગક્ષૌહિણીનાં ચ પ્રણેતૄન્નરસત્તમાન્ ।
વિધિવત્પૂર્વમાનીય પાર્થિવાનભ્યષેચયત્ ॥ 5-155-31 (37125)
કૃપં દ્રોણં ચ શલ્યં ચ સૈન્ધવં ચ જયદ્રથમ્ ।
સુદક્ષિણં ચ કામ્ભોજં કૃતવર્માણમેવ ચ ॥ 5-155-32 (37126)
દ્રોણપુત્રં ચ કર્ણં ચ ભૂરિશ્રવસમેવ ચ।
શકુનિં સૌબલં ચૈવ બાહ્લીકં ચ મહાબલમ્ ॥ 5-155-33 (37127)
દિવસે દિવસે તેષાં પ્રતિવેલં ચ ભારત।
ચક્રે સ વિવિધાઃ પૂજાઃ પ્રત્યક્ષં ચ પુનઃ પુનઃ ॥ 5-155-34 (37128)
તથા વિનિયતાઃ સર્વે યે ચ તેષાં પદાનુગાઃ।
બભૂવુઃ સૈનિકા રાજ્ઞાં પ્રિયં રાજ્ઞશ્ચિકીર્ષવઃ ॥ ॥ 5-155-35 (37129)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સૈન્યનિર્યાણપર્વણિ પઞ્ચપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-155-1 વ્યુષ્ટાયાં વ્યતીતાયામ્ ॥ 5-155-2 સારં પુરોગામિ । મધ્યં મધ્યમમ્। ફલ્ગુ પાશ્ચાત્ત્યમ્ ॥ 5-155-3 અનુકર્ષઃ યુદ્ધવિમર્દેયસ્યકસ્યચિદ્રથાવયવસ્ય નષ્ટસ્ય પ્રતિસમાધાનાર્થં યદ્રથસ્યાધોદારુબધ્યતે તત્। અનુકર્ષો રથાધઃસ્થદારુણીતિ ભેદિની । તૂણીરો રથવાહ્યો બાણકોશઃ । મહાન્ નિષઙ્ગ ઇતિ યાવત્। ઉપાસઙ્ગાઃ હયગજવાહ્યાસ્તૂણાઃ । નિષઙ્ગઃ પત્તિવાહ્યઃ સ ેવ ॥ 5-155-5 કચગ્રહવિક્ષેપઃ કચેષુ ગૃહીત્વા યેન શત્રુર્વિક્ષિપ્યતે તાદૃશઃ। તૈલાદયઃ પ્રપપ્તાઃ શત્રૂણામુપરિ ક્ષિપ્યન્તે । સાશીવિષઘટાઃ સસર્પાઃ કુમ્ભાઃ । સર્જરસો રાલદ્રવ્યમગ્ર્ન્યુદ્દીપકમ્ ॥ 5-155-6 સઘણ્ટાનિ ફલકાનિ શસ્ત્રાગ્રાણિ યેષાં તે સઘણ્ટફલકાઃ । અયંસિ ખઙ્ગપટ્ટિશચ્ચુરિકાદીનિ। ગુડજલં તપ્તમ્। ઉપલા યન્ત્રક્ષેપ્યા ગોલાઃ। શાલતે કત્થતે શબ્દં કરોતીતિ શાલઃ સ ચાસૌ ભિન્દિપાલો ગોફલકઃ। મધૂચ્છિષ્ટં મયનં તદપિ દ્રવીકૃત્ય ગુડજલવત્પ્રક્ષેપ્યમ્। મુદ્ગરઃ મુશલતુત્યો દણ્ડઃ ॥ 5-155-7 કાણ્ડં બાણફલકં તદ્યુક્તો દણ્ડઃ કાણ્ડદણ્ડઃ ઇતિયાવત્। સીરં લાઙ્ગલમ્ । વિષં પ્રસિદ્ધં તેન યુક્તાસ્તોમરા વિષતોમરાઃ। શૂર્પાણિ તપ્તગુડાદિપ્રક્ષેપાર્થાનિ। પિટકાસ્તદાશ્રયા મઞ્જૂષાઃ અસ્ત્રરોધનાર્થા વા। દાત્રાં પરશુપ્રભૃતિ । અઙ્કુશતોમરાઃ બદરીકણ્ટકતુલ્યલોહકણ્ટકોપેતાસ્તોમરાઃ ॥ 5-155-8 કીલકવચવાન્ હિ પરેણ મુષ્ટિયુદ્ધે જેતુમશક્યઃ। વાશી કાષ્ઠપ્રચ્છન્નં શસ્ત્રમ્। વૃક્ષાદનાઃ લોહકણ્ટકકીલાદીન્યુપકરણાનિ। વ્યાઘ્રચર્મણા દ્વીપી ચિત્રવ્યાઘ્રસ્તચ્ચર્મણા ચ પરિવૃતા રથા એવ ॥ 5-155-9 તૈલક્ષૌમાનિ તૈલાક્તવસ્ત્રવિશેષા યેષાં ભસ્મ પ્રહારસ્થલે દીયતે । સર્પિશ્ચ પુરાતનં તદર્થમેવ ॥ 5-155-10 ચિત્રાનીકાઃ ચિત્રાણિ સૈન્યાનિ ॥ 5-155-11 વિનિવેશેતા યેષુ રથેષ્વિતિ શેષઃ ॥ 5-155-12 બદ્ધાનિ અરિષ્ટાનિ અશુભહરાણિ યન્ત્રૌષધાદીનિ યેષુ તે બદ્ધારિષ્ટાઃ। બદ્ધકક્ષાઃ બદ્ધાઃ કક્ષાઃ સ્પર્ધાપદાનિ તુરગાદિશિરસિ ઘણ્ટામાલામૌક્તિકગુચ્છાદીનિ। બદ્ધાનિ બિરુદાનિ યેષુ। બદ્ધાનિ આભરણાનિ ક્ષુદ્રઘણ્ટિકાદીનિ નિર્યૂહાઃ શિખરાણિ ચ યેષુ ॥ 5-155-14 ચતુર્યુજ ઇત્યેતદ્વ્યાચષ્ટે ધુર્યયોરિતિ। ધુર્યયોઃ ધૂઃસન્નિહિતયોઃ। પાર્ષ્ણિસ્પારથી ચક્રરક્ષૌ ॥ 5-155-17 પિનાકઃ ત્રિશૂલમ્ ॥ 5-155-20 સંગ્રાહઃ હેષણપૂર્વકમગ્રાદાભ્યામુત્પ્લવનં તદ્રહિતાઃ । યતઃ સુસંપન્નાઃ સમ્યકશિક્ષિતાઃ ॥ 5-155-22 એકસ્ય રથસ્ય યથોક્તવિભાગેન દશ ગજાઃ શતં અશ્વાઃ સહસ્રં પદાતયશ્ચ પરિવાર ઇત્યર્થઃ ॥ 5-155-23 પક્ષાન્તરમાહ રથસ્યેતિ। એકસ્ય રથસ્ય પઞ્ચાશદ્રદા પઞ્ચસહસ્રં અશ્વાઃ પઞ્ચત્રિંશત્સહસ્રં પદાતયઃ પરિવાર ઇત્યર્થઃ ॥ 5-155-24 પૃતનાયાં તુ પઞ્ચસહસ્રં નાગાસ્તાવન્તો રથાઃ પઞ્ચવિંશતિસહસ્રં નરાઃ પઞ્ચદશસહસ્રં અશ્વાઃ । વાહિન્યાં પઞ્ચાશત્સહસ્રં નાગાસ્તાવન્તો રથાઃ સાર્ધલક્ષદ્વયં નરાઃ। સાર્ધલક્ષં અશ્વા ઇતિ જ્ઞેયમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 156
॥ શ્રીઃ ॥
5.156. અધ્યાયઃ 156
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન ભીષ્મંપ્રતિ સૈનાપત્યસ્વીકારપ્રાર્થના ॥ 1 ॥ ભીષ્મેણ સમયપ્રતિજ્ઞાકરણપૂર્વકં સૈનાપત્યાઙ્ગીકારઃ ॥ 2 ॥ દુર્યોધનેન ભીષ્મસ્ય સૈનાપત્યેઽભિષેચનપૂર્વકં સેનાભિઃ સહ કુરુક્ષેત્રગમનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-156-0 (37130)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-156-0x (3842)
તતઃ શાન્તનવં ભીષ્મં પ્રાઞ્જલિર્ધૃતરાષ્ટ્રજઃ।
સહ સર્વૈર્મહીપાલૈરિદં વચનમબ્રવીત્॥ 5-156-1 (37131)
ઋતે સેનાપ્રણેતારં પૃતના સુમહત્યપિ ।
દીર્યતે યુદ્ધમાસાદ્ય પિપીલિકપુટં યથા ॥ 5-156-2 (37132)
નહિ જાતુ દ્વયોર્બુદ્ધિઃ સમા ભવતિ કર્હિચિત્ ।
શૌર્યં ચ વલનેતૄણાં સ્પર્ધતે ચ પરસ્પરમ્ ॥ 5-156-3 (37133)
શ્રૂયતે ચ મહાપ્રાજ્ઞ હૈહયાનમિતૌજસઃ ।
અભ્યયુર્બ્રાહ્મણાઃ સર્વે સમુચ્છ્રિતકુશધ્વજાઃ ॥ 5-156-4 (37134)
તાનભ્યયુસ્તદા વૈશ્યાઃ શૂદ્રાશ્ચૈવ પિતામહ ।
એકતસ્તુ ત્રયો વર્ણા એકતઃ ક્ષત્રિયર્ષભાઃ ॥ 5-156-5 (37135)
તે સ્મ યુદ્ધે પ્રભજ્યન્તે ત્રયો વર્ણાઃ પુનઃ પુનઃ ।
ક્ષત્રિયાશ્ચ જયન્ત્યેવ બહુલં ચૈકતો બલમ્ ॥ 5-156-6 (37136)
તતસ્તે ક્ષત્રિયાનેવ પપ્રચ્છુર્દ્વિચસત્તમાઃ ।
તેભ્યઃ શશંસુર્ધર્મજ્ઞા યાથાતથ્યં પિતામહ ॥ 5-156-7 (37137)
વયમેકસ્ય શ્રૃણુમો મહાબુદ્ધિમતો રણે ।
ભવન્તસ્તુ પૃથક્સર્વે સ્વબુદ્ધિવશવર્તિનઃ ॥ 5-156-8 (37138)
તતસ્તે બ્રાહ્મણાશ્ચક્રુરેકં સેનાપતિં દ્વિજમ્।
નયે સુકુશલં શૂરમજયન્ક્ષત્રિયાંસ્તતઃ ॥ 5-156-9 (37139)
એવં યે કુશલં શૂરં હિતેપ્સિતમકલ્પષમ્।
સેનાપતિં પ્રકુર્વન્તિ તે જયન્તિ રણે રિપૂન્ ॥ 5-156-10 (37140)
ભવાનુશનસા તુલ્યો હિતૈષી ચ સદા મમ।
અસંહાર્થઃ સ્થિતો ધર્મે સ નઃ સેનાપતિર્ભવ ॥ 5-156-11 (37141)
રશ્મીવતામિવાદિત્યો વીરુધામિવ ચન્દ્રમાઃ ।
કુબેર ઇવ યક્ષાણાં દેવાનામિવ વાસવઃ ॥ 5-156-12 (37142)
પર્વતાનાં યથા મેરુઃ સુપર્ણઃ પક્ષિણાં યથા।
કુમાર ઇવ દેવાનાં વસૂનામિવ હવ્યવાટ્ ॥ 5-156-13 (37143)
ભવતા હિ વયં ગુપ્તાઃ શત્રેણેવ દિવૌકસઃ ।
અનાધૃષ્યા ભવિષ્યામસ્ત્રિદશાનામપિ ધ્રુવમ્ ॥ 5-156-14 (37144)
પ્રયાતુ નો ભવાનગ્રે દેવાનામિવ પાવકિઃ ।
વયં ત્વામનુયાસ્યામઃ સૌરભેયા ઇવર્ષભમ્ ॥ 5-156-15 (37145)
ભીષ્મ ઉવાચ। a6-156-16x (3843)
એવમેતન્મહાબાહો યથા વદસિ ભારત।
યથૈવ હિ ભવન્તો મે તથૈવ મમ પાણ્ડવાઃ ॥ 5-156-16 (37146)
અપિ ચૈવ મયા શ્રોયો વાચ્યં તેષાં નરાધિપ ।
સંયોદ્ધવ્યં તવાર્થાય યથા મે સમયઃ કૃતઃ ॥ 5-156-17 (37147)
ન તુ પશ્યામિ યોદ્ધારમાત્મનઃ સદૃશં ભુવિ ।
ઋતે તસ્માન્નરવ્યાઘ્રાત્કુન્તીપુત્રાદ્ધનઞ્જયાત્ ॥ 5-156-18 (37148)
સ હિ વેદ મહાબુદ્ધિર્દિવ્યાન્યસ્ત્રાણ્યનેકશઃ ।
ન તુ માં વિવૃતો યુદ્ધે જાતુ યુધ્યેત પાણ્ડવઃ ॥ 5-156-19 (37149)
અહં સ ચ ક્ષણેનૈવ નિર્મનુષ્યમિદં જગત્।
કુર્યાવાસ્ત્રબલેનૈવ સસુરાસુરરાક્ષસમ્ ॥ 5-156-20 (37150)
ન ત્વેવોત્સાદનીયા મે પાણ્ડોઃ પુત્રા જનાધિપ ।
તસ્માદ્યોધાન્હનિષ્યામિ પ્રયોગેણાયુતં સદા ॥ 5-156-21 (37151)
એવમેષાં ફરિષ્યામિ નિધનં કુરુનન્દન ।
ન ચેત્તે માં હનિષ્યન્તિ પૂર્વમેવ સમાગમે ॥ 5-156-22 (37152)
સેનાપતિસ્ત્વહં રાજન્સમયેનાપરેણ તે।
ભવિષ્યામિ યથાકામં તન્મે શ્રોતુમિહાર્હસિ ॥ 5-156-23 (37153)
કર્ણો વા યુધ્યતાં પૂર્વમહં વા પૃથિવીપતે ।
સ્પર્ધતે હિ સદાત્યર્થં સૂતપુત્રો મયા રણે ॥ 5-156-24 (37154)
કર્ણ ઉવાચ। 5-156-25x (3844)
નાહં જીવતિ ગાઙ્ગેયે રાજન્યોત્સ્યે કથંચન।
હતે ભીષ્મે તુ યોત્સ્યામિ સહ ગાણ્ડીવધન્વના ॥ 5-156-25 (37155)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-156-26x (3845)
તતઃ સેનાપતિં ચક્રે વિધિવદ્ભૂરિદક્ષિણમ્।
ધૃતરાષ્ટ્રાત્મજો ભીષ્મં સોઽભિષિક્તો વ્યરોચત ॥ 5-156-26 (37156)
તતો ભેરીશ્ચ શઙ્ખાંશ્ચ શતશોઽથ સહસ્રશઃ।
વાદયામાસુવ્યગ્રા વાદકા રાજશાસનાત્ ॥ 5-156-27 (37157)
સિંહનાદાશ્ચ વિવિધા વાહનાનાં ચ નિઃસ્વનાઃ ॥ 5-156-28 (37158)
નિર્ઘાર્તાઃ પૃથિવીકમ્પા ગજબૃંહિતનિઃસ્વનાઃ।
આસંશ્ચ સર્વયોધાનાં પાતયન્તો મનાંસ્યુત ॥ 5-156-29 (37159)
વાચશ્ચાપ્યશરીરિણ્યો દિવશ્ચોલ્કાઃ પ્રપેદિરે।
શિવાશ્ચ ભયવેદિન્યો નેદુર્દીપ્તતરા ભૃશમ્ ॥ 5-156-30 (37160)
સૈનાપત્યે યદા રાજા ગાઙ્ગેયમભિષિક્તવાન્ ।
તદૈતાન્યુગ્રરૂપાણિ બભૂવુઃ શતશો નૃપ ॥ 5-156-31 (37161)
તતઃ સેનાપતિં કૃત્વા ભીષ્મં પરબલાર્દનમ્ ।
વાચયિત્વા દ્વિજશ્રેષ્ઠાન્ગોભિર્નિષ્કૈશ્ચ ભૂરિશઃ ॥ 5-156-32 (37162)
વર્ધમાનો જયાશીર્ભિર્નિર્યયૌ સૈનિકૈર્વૃતઃ।
આપગેયં પુરસ્કૃત્ય ભ્રાતૃભિઃ સહિતસ્તદા ॥ 5-156-33 (37163)
સ્કન્ધાવારેણ મહતા કુરુક્ષેત્રં જગામ હ ॥ 5-156-34 (37164)
પરિક્રમ્ય કુરુક્ષેત્રં કર્ણેન સહ કૌરવઃ ।
શિબિરં માપયામાસ સમે દેશે જનાધિપ ॥ 5-156-35 (37165)
મધુરાનૂષરે દેશે પ્રભૂતયવસેન્ધને।
યથૈવ હાસ્તિનપુરં તદ્વચ્છિબિરમાબભૌ ॥ ॥ 5-156-36 (37166)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સૈન્યનિર્યાણપર્વણિ ષટ્પઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-156-15 પાવકિઃ કાર્તિકેયઃ ॥ 5-156-19 વિવૃતો વિસ્પષ્ટો ભૂત્વેત્યર્થઃ ॥ 5-156-20 નિર્મનુષ્યં નિર્જનમ્ ॥ 5-156-21 સદા પ્રત્યહમ્ ॥ 5-156-29 પાતયન્તઃ મૂર્ચ્છિતાનિ કુર્વન્તઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 157
॥ શ્રીઃ ॥
5.157. અધ્યાયઃ 157
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ શ્રીકૃષ્ણાનુમત્યા દ્રુપદાદીનાં સપ્તાનાં પૃતગક્ષૌહિણ્યાધિપત્યેઽભિષેચનપૂર્વકં ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય સર્વસૈન્યાધિપત્યેઽભિષેચનમ્ ॥ 1 ॥ બલરામસ્ય અક્રૂરાદિભિઃ સહ પાણ્ડવદિદૃક્ષયા કુરુક્ષેત્રાગમનમ્ ॥ 2 ॥ યુધિષ્ઠિરાદિપૂજિતસ્ય તસ્ય બન્ધુનિધનાવલોકનાસહિષ્ણુતયા તીર્થનિષેવણાર્થં ગમનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-157-0 (37167)
જનમેજય ઉવાચ। 5-157-0x (3846)
આપગેયં મહાત્માનં ભીષ્મં શસ્ત્રભૃતાં વરમ્।
પિતામહં ભારતાનાં ધ્વજં સર્વમહીક્ષિતામ્ ॥ 5-157-1 (37168)
બૃહસ્પતિસં બુદ્ધ્યા ક્ષમયા પૃથિવીસમમ્ ।
સમુદ્રમિવ ગામ્ભીર્યે હિમવન્તમિવ સ્થિરમ્ ॥ 5-157-2 (37169)
પ્રજાપતિમિવૌદાર્યે તેજસા ભાસ્કરોપમમ્ ।
મહેન્દ્રમિવ શત્રૂણાં ધ્વંસનં શરવૃષ્ટિભિઃ ॥ 5-157-3 (37170)
રણયજ્ઞે પ્રવિતતે સુભીમે લોમહર્ષણે।
દીક્ષિતં ચિરરાત્રાય શ્રુત્વા તત્ર યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 5-157-4 (37171)
કિમબ્રવીન્મહાબાહુઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ ।
ભીમસેનાર્જુનૌ વાપિ કૃષ્ણો વા પ્રત્યભાષત ॥ 5-157-5 (37172)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-157-6x (3847)
આપદ્ધર્માર્થકુશલો મહાબુદ્ધિર્યુધિષ્ઠિરઃ।
સર્વાન્ભ્રાતૄન્સમાનીય વાસુદેવં ચ શાશ્વતમ્ ॥ 5-157-6 (37173)
ઉવાચ વદતાં શ્રેષ્ઠઃ સાન્ત્વપૂર્વમિદં વચઃ।
પર્યાક્રામત સૈન્યાનિ યત્તાસ્તિષ્ઠત દંશિતાઃ ॥ 5-157-7 (37174)
પિતામહેન વો યુદ્ધં પૂર્વમેવ ભવિષ્યતિ।
તસ્માત્સપ્તસુ સેનાસુ પ્રણેતૄન્મમ પશ્યત ॥ 5-157-8 (37175)
કૃષ્ણ ઉવાચ। 5-157-9x (3848)
યથાર્હતિ ભવાન્વક્તુમસ્મિન્કાલે હ્યુપસ્થિતે।
તથેદમર્થવદ્વાક્યમુક્તં તે ભરતર્ષભ ॥ 5-157-9 (37176)
રોચતે મે મહાબાહો ક્રિયતાં યદનન્તરમ્।
નાયકાસ્તવ સેનાયાં ક્રિયન્તામિહ સપ્ત વૈ ॥ 5-157-10 (37177)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-157-11x (3849)
તતો દ્રુપદમાનાય્ય વિરાટં શિનિપુઙ્ગવમ્ ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નં ચ પાઞ્ચાલ્યં ધૃષ્ટકેતું ચ પાર્થિવ।
શિખણ્ડિનં ચ પાઞ્ચાલ્યં સહદેવં ચ માગધમ્ ॥ 5-157-11 (37178)
એતાન્સપ્ત મહાભાગાન્વીરાન્યુદ્ધાભિકાઙ્ક્ષિણઃ ।
સેનાપ્રણેતૄન્વિધિવદભ્યષિઞ્ચદ્યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 5-157-12 (37179)
સર્વસેનાપતિં ચાત્ર ધૃષ્ટદ્યુમ્નં ચકાર હ ।
દ્રોણાન્તહેતોરુત્પન્નો ય ઇદ્ધાઞ્જાતવેદસઃ ॥ 5-157-13 (37180)
સર્વેષામેવ તેષાં તુ સમસ્તાનાં મહાત્મનામ્ ।
સેનાપતિપતિં ચક્રે ગડાકેશં ધનઞ્જયમ્ ॥ 5-157-14 (37181)
અર્જુનસ્યાપિ નેતા ચ સંયન્તા ચૈવ વાજિનામ્।
સઙ્કર્ણણાનુજઃ શ્રીમાન્મહાબુદ્ધિર્જનાર્દનઃ ॥ 5-157-15 (37182)
તદ્દૃષ્ટ્વોપસ્થિતં યુદ્ધં સમાસન્નં મહાત્યયમ્ ।
પ્રાવિશદ્ભવનં રાજ્ઞઃ પાણ્ડવાનાં હલાયુધઃ ॥ 5-157-16 (37183)
સહાક્રૂરપ્રભૃતિભિર્દદસામ્બોદ્ધવાદિભિઃ ।
રૌક્મિણેયાહુકસુતૈશ્ચારુદેષ્ણપુરોગમૈઃ ॥ 5-157-17 (37184)
વૃષ્ણિમુખ્યૈરધિગતૈર્વ્યાઘ્રૈરિવ બલોત્કટૈઃ ।
અભિગુપ્તો મહાબાહુર્મરુદ્ભિરિવ વાસવઃ ॥ 5-157-18 (37185)
નીલકૌશેયવસનઃ કૈલાસશિખરોપમઃ ।
સિંહખેલગતિઃ શ્રીમાન્મદરક્તાન્તલોચનઃ ॥ 5-157-19 (37186)
તં દૃષ્ટ્વા ધર્મરાજશ્ચ કેશવશ્ચ મહાદ્યુતિઃ ।
ઉદતિષ્ઠત્તતઃ પાર્થો ભીમકર્મા વૃકોદરઃ ॥ 5-157-20 (37187)
ગાણ્ડીવધન્વા યે ચાન્યે રાજાનસ્તત્ર કેચન।
પૂજયાઞ્ચક્રિરે તે વૈ સમાયાન્તં હલાયુધમ્ ॥ 5-157-21 (37188)
તતસ્તં પાણ્ડવો રાજા કરે પસ્પર્શ પાણિના ।
વાસુદેવપુરોગાસ્તં સર્વ એવાભ્યવાદયન્ ॥ 5-157-22 (37189)
વિરાટદ્રુપદૌ વૃદ્ધાવભિવાદ્ય હલાયુધઃ ।
યુધિષ્ઠિરેણ સહિત ઉપાવિશદરિન્દમઃ ॥ 5-157-23 (37190)
તતસ્તેષૂપવિષ્ટેષુ પાર્થિવેષુ સમન્તતઃ ।
વાસુદેવમભિપ્રેક્ષ્ય રૌહિણેયોઽભ્યભાષત ॥ 5-157-24 (37191)
ભવિતાયં મહારૌદ્રો દારુણઃ પુરુષક્ષયઃ ।
દિષ્ટમેતદ્ધ્રુવં મન્યે ન શક્યમતિવર્તિતુમ્ ॥ 5-157-25 (37192)
તસ્માદ્યુદ્ધાત્સમુત્તીર્ણાનપિ વઃ સમુહૃઞ્જાનાન્।
અરોગાનક્ષતૈર્દેહૈર્દ્રષ્ટાસ્મીતિ મતિર્મમ ॥ 5-157-26 (37193)
સમેતં પાર્થિવં ક્ષત્રં કાલપક્વમસંશયમ્ ।
વિમર્દશ્ચ મહાન્ભાવી માંસશોણિતકદર્દમઃ ॥ 5-157-27 (37194)
ઉક્તો મયા વાસુદેવઃ પુનઃ પુનરુપહ્વરે।
સંબન્ધિષુ સમાં વૃત્તિં વર્તસ્વ મધુસૂદન ॥ 5-157-28 (37195)
પાણ્ડવા હિ યથાસ્માકં તથા દુર્યોધનો નૃપઃ।
તસ્યાપિ ક્રિયતાં સાહ્યં સ પર્યેતિ પુનઃપુનઃ ॥ 5-157-29 (37196)
તચ્ચ મે નાકરોદ્વાક્યં ત્વદર્થે મધુસૂદનઃ।
નિર્વિષ્ટઃ સર્વભાવેન ધનઞ્જયમવેક્ષ્ય હ ॥ 5-157-30 (37197)
ધ્રુવો જયઃ પાણ્ડવાનામિતિ મે નિશ્ચિતા મતિઃ।
તથા હ્યભિનિવેશોઽયં વાસુદેવસ્ય ભારત ॥ 5-157-31 (37198)
ન ચાહમૃત્સહે કૃષ્ણમૃતે લોકમુદીક્ષિતુમ્ ।
તતોઽહમનુવર્તામિ કેશવસ્ય ચિકીર્ષિતમ્ ॥ 5-157-32 (37199)
ઉભૌ શિષ્યૌ હિ મે વીરૌ ગદાયદ્ધવિશારદૌ ।
તુલ્યસ્નેહોઽસ્મ્યતો ભીતે તથા દુર્યોધને નૃપે ॥ 5-157-33 (37200)
તસ્માદ્યાસ્યામિ તીર્થાનિ સરસ્વત્યા નિષેવિતુમ્ ।
ન હિ શક્ષ્યામિ કૌરવ્યાન્નશ્યમાનાનવેક્ષિતુમ્ ॥ 5-157-34 (37201)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-157-35x (3850)
એવમુક્ત્વા મહાબાહુરનુજ્ઞાતશ્ચ પાણ્ડવૈઃ।
તીર્થયાત્રાં યયૌ રામો નિવર્ત્ય મધુસૂદનમ્ ॥ ॥ 5-157-35 (37202)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વમિ સૈન્યનિર્યાણપર્વણિ સપ્તપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-157-13 ઇદ્ધાત્પ્રદીપ્તાત્ ॥ 5-157-16 મહાત્યયં અત્યન્તં ક્ષયકરમ્ ॥ 5-157-24 રૌહિણેયો બલરામઃ ॥ 5-157-28 ઉપહ્વરે એકાન્તે ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 158
॥ શ્રીઃ ॥
5.158. અધ્યાયઃ 158
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષઅણશ્યાલસ્ય રુક્મિણઃ પાણ્ડવાનુપેત્ય અર્જુનંપ્રતિ તસ્ય ભયવિકલ્પપૂર્વકં દર્પાસ્ત્વેન સાહાય્યકરણોક્તિઃ ॥ 1 ॥ અર્જુનેન તસ્ય પ્રત્યાખ્યાનમ્ ॥ 2 ॥ દુર્યોધનમેત્ય તથાભાષિણસ્તસ્ય તેનાપિ પ્રત્યાખ્યાનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-158-0 (37203)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-158-0x (3851)
એતસ્મિન્નૈવ કાલે તુ ભીષ્મકસ્ય મહાત્મનઃ ।
હિરણ્યરોમ્ણો નૃપતેઃ સાક્ષાદિન્દ્રસખસ્ય વૈ ॥ 5-158-1 (37204)
આકૂતીનામધિપતિર્ભોજસ્યાતિયશસ્વિનઃ ।
દાક્ષિણાત્યપતેઃ પુત્રો દિક્ષુ રુક્મીતિ વિશ્રુતઃ ॥ 5-158-2 (37205)
યઃ કિંપુરુષસિંહસ્ય ગન્ધમાદનવાસિનઃ ।
કૃત્સ્નં શિષ્યો ધનુર્વેદં ચતુષ્પાદમવાપ્તવાન્ ॥ 5-158-3 (37206)
યો માહેન્દ્રં ધનુર્લેભે તુલ્યં ગાણ્ડીવતેજસા।
શાર્ઙ્ગેણ ચ મહાબાહુઃ સંમિતં દિવ્યલક્ષણમ્ ॥ 5-158-4 (37207)
ત્રીણ્યેવૈતાનિ દિવ્યાનિ ધનૂંષિ દિવિચારિણામ્ ।
વારુણં ગાણ્ડિવં તત્ર માહેન્દ્રં વિજયં ધનુઃ ।
શાર્ઙ્ગ તુ વૈષ્ણવં પ્રાહુર્દિવ્યં તેજોમયં ધનુઃ ॥ 5-158-5 (37208)
ધારયામાસ તત્કૃષ્ણઃ પરસેનાભયાવહમ્।
ગાણ્ડીવં પાવકાલ્લેભે ખાણ્ડવે પાકશાસનિઃ ॥ 5-158-6 (37209)
દ્રુમાદ્રુક્મી મહાતેજા વિજયં પ્રત્યપદ્યત।
સંછિદ્ય મૌરવાન્પાશાન્નિહત્ય મુરમોજસા ॥ 5-158-7 (37210)
નિર્જિત્ય નરકં ભૌમમાહૃત્ય મણિકુણ્ડલે ।
ષોડશ સ્ત્રીસહસ્રાણિ રત્નાનિ વિવિધાનિ ચ ॥ 5-158-8 (37211)
પ્રતિપેદે હૃષીકેશઃ શાર્ઙ્ગં ચ ધનુરુત્તમમ્।
રુક્મી તુ વિજયં લબ્ધ્વા ધનુર્મેઘનિભસ્વનમ્ ॥ 5-158-9 (37212)
વિભીષયન્નિવ જગત્પાણ્ડવાનભ્યવર્તત।
નામૃષ્યત પુરા યોઽસૌ સ્વબાહુલગર્વિતઃ ॥ 5-158-10 (37213)
રુક્મિણ્યા હરણં વીરો વાસુદેવેન ધીમતા।
કૃત્વા પ્રતિજ્ઞાં નાહત્વા નિવર્તિષ્યે જનાર્દનમ્ ॥ 5-158-11 (37214)
તતોઽન્વધાવદ્વાર્ષ્ણેયં સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ।
સેનયા ચતુરઙ્ગિણ્યા મહત્યા દૂરપાતયા ॥ 5-158-12 (37215)
વિચિત્રાયુધવર્મિણ્યા ગઙ્ગ્યેવ પ્રવૃદ્ધયા।
સ સમાસાદ્ય વાર્ષ્ણેયં યોગાનામીશ્વરં પ્રભુમ્ ॥ 5-158-13 (37216)
વ્યંસિતો વ્રીડિતો રાજન્નાજગામ સ કુણ્ડિનમ્।
યત્રૈવ કૃષ્ણેન રણે નિર્જિતઃ પરવીરહા ॥ 5-158-14 (37217)
તત્ર ભોજકટં નામ કૃતં નગરમુત્તમમ્ ।
સૈન્યેન મહતા તેન પ્રભૂતગજવાજિના ॥ 5-158-15 (37218)
પુરં તદ્ભુવિ વિખ્યાતં નામ્ના ભોજકટં નૃપ ।
સ ભોજરાજઃ સૈન્યેન મહતા પરિવારિતઃ ॥ 5-158-16 (37219)
અક્ષૌહિણ્યા મહાવીર્યઃ પાણ્ડવાન્ક્ષિપ્રમાગમત્।
તતઃ સ કવચી ધન્વી તલી ખઙ્ગી શરાસની ॥ 5-158-17 (37220)
રથેનાદિત્યવર્ણેન પ્રવિવેશ મહાચમૂમ્ ।
વિદિતઃ પાણ્ડવેયાનાં વાસુદેવપ્રિયેપ્સયા ॥ 5-158-18 (37221)
યુધિષ્ઠિરસ્તુ તં રાજા પ્રત્યુદ્ગમ્યાભ્યપૂજયત્।
સ પૂજિતઃ પાણ્ડુપુત્રૈર્યથાન્યાયં સુસંસ્તુતઃ ॥ 5-158-19 (37222)
પ્રતિગૃહ્ય તુ તાન્સર્વાન્વિશ્રાન્તઃ સહસૈનિકઃ ।
ઉવાચ મધ્યે વીરાણાં કુન્તીપુત્રં ધનઞ્જયમ્ ॥ 5-158-20 (37223)
સહાયોસ્મિ સ્થિતો યુદ્ધે યદિ ભીતોસિ પાણ્ડવ ।
કરિષ્યામિ રણે સાહ્યમસહ્યં તવ શત્રુભિઃ ॥ 5-158-21 (37224)
ન હિ મે વિક્રમે તુલ્યઃ પુમાનસ્તીહ કશ્ચન।
હનિષ્યામિરણે ભાગં યન્મે દાસ્યસિ પાણ્ડવ ॥ 5-158-22 (37225)
અપિ દ્રોણકૃપૌ વીરૌ ભીષ્મકર્ણાવથો પુનઃ ।
અથવા સર્વ એવૈતે તિષ્ઠન્તુ વસુધાધિપાઃ ॥ 5-158-23 (37226)
નિહત્ય સમરે શત્રૂંસ્તવ દાસ્યામિ મેદિનીમ્ ।
ઇત્યુક્તો ધર્મરાજસ્ય કેશવસ્ય ચ સંનિધૌ ॥ 5-158-24 (37227)
શ્રૃણ્વતાં પાર્થિવેન્દ્રાણામન્યેષાં ચૈવ સર્વશઃ ।
વાસુદેવમભિપ્રેક્ષ્ય ધર્મરાજં ચ પાણ્ડવમ્।
ઉવાચ ધીમાન્કૌન્તેયઃ પ્રહસ્ય સખિપૂર્વકમ્ ॥ 5-158-25 (37228)
યુધ્યમાનસ્ય મે વીર ગન્ધર્વૈઃ સુમહાબલૈઃ ।
સહાયો ઘોષયાત્રાયાં કસ્તદાસીત્સખા મમ ॥ 5-158-26 (37229)
તથા પ્રતિભયે તસ્મિન્દેવદાનવસંકુલે।
ખાણ્ડવે યુધ્યમાનસ્ય કઃ સહાયસ્તદાવભવત્ ॥ 5-158-27 (37230)
નિવાતકવચૈર્યુદ્ધે કાલકેયૈશ્ચ દાનવૈઃ ।
તત્ર મે યુધ્યમાનસ્ય કઃ સહાયસ્તદાભવત્ ॥ 5-158-28 (37231)
તથા વિરાટનગરે કુરુભિઃ સહ સઙ્ગરે।
યુધ્યતો બહુભિસ્તત્ર કઃ સહાયોઽભવન્મમ ॥ 5-158-29 (37232)
ઉપજીવ્ય રણે રુદ્રં શક્રં વૈશ્રવણં યમમ્।
વરુણં પાવકં ચૈવ કૃપં દ્રોણં ચ માધવમ્ ॥ 5-158-30 (37233)
ધારયન્ગાણ્ડિવં દિવ્યં ધનુસ્તેજોમયં દૃઢમ્ ।
અક્ષય્યશરસંયુક્તો દિવ્યાસ્ત્રપરિબૃંહિતઃ ॥ 5-158-31 (37234)
કૌરવામાં કુલે જાતઃ પાણ્ડોઃ પુત્રો વિશેષતઃ ।
દ્રોણં વ્યપદિશઞ્છિષ્યો વાસુદેવસહાયવાન્ ॥ 5-158-32 (37235)
કથમસ્મદ્વિધો બ્રૂયાદ્ભીતોઽસ્મીતિ યશોહરમ્ ।
વચનં નરશાર્દૂલ વજ્રાયુધસમસ્વનમ્ ॥ 5-158-33 (37236)
નાસ્મિ ભીતો મહાબાહો સહાયાર્થશ્ચ નાસ્તિ મે ।
યથાકામં યથાયોગં ગચ્છ વાત્રૈવ તિષ્ઠ વા ॥ 5-158-34 (37237)
`વૈશમ્પાયન ઉવાચ 5-158-35x (3852)
તચ્છ્રુત્વા વચનં તસ્ય વિજયસ્ય ચ ધીમતઃ ।'
વિનિવર્ત્ય તતો રુક્મી સેનાં સાગરસંનિભામ્ ।
દુર્યોધનમુપાગચ્છત્તથૈવ ભરતર્ષભ ॥ 5-158-35 (37238)
તથૈવ ચાભિગમ્યૈનમુવાચ વસુધાધિપઃ।
પ્રત્યાખ્યાતશ્ચ તેનાપિ સ તદા શૂરમાનિના ॥ 5-158-36 (37239)
દ્વાવેવ તુ મહારાજ તસ્માદ્યુદ્ધાદપેયતુઃ।
રૌહિણેયશ્ચ વાર્ષ્ણેયો રુક્મી ચ વસુધાધિપ ॥ 5-158-37 (37240)
ગતે રામે તીર્થયાત્રાં ભીષ્મકસ્ય સુતે તથા।
ઉપાવિશન્પાણ્ડવેયા મન્ત્રાય પુનરેવ ચ ॥ 5-158-38 (37241)
સમિતિર્ધર્મરાજસ્ય સા પાર્થિવસમાકુલા ।
શુશુભે તારકૈશ્ચિત્રા દ્યૌશ્ચન્દ્રેણેવ ભારત ॥ ॥ 5-158-39 (37242)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વમિ સૈન્યનિર્યાણપર્વણિ અષ્ટપ઼ઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-158-1 સાક્ષાત્પુત્ર ઇતિ સંબન્ધઃ ॥ 5-158-2 આકૂતીનાં સંકલ્પાનામ્ । સત્યસંકલ્પ ઇત્યર્થઃ ॥ 5-158-7 મૌરવાન્ આન્ત્રતન્તિમયાન્ । યૈરિદાની શાર્ઙ્ગે ધનુષિ જ્યા ક્રિયતે॥ 5-158-30 ઉપજીવ્ય આરાધ્ય। રણે યુદ્ધનિમિત્તમ્ ॥ 5-158-32 દ્રોણં અયં મમ ગુરુરિતિ વ્યપદિશન્ કથયન્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 159
॥ શ્રીઃ ॥
5.159. અધ્યાયઃ 159
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ સઞ્જયંપ્રતિ કુરુપાણ્ડવસેનયોર્વૃત્તવૃત્તાન્તકથનચોદના ॥ 1 ॥ સંજયેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ પુરુષસ્યાકર્તૃત્વકથનપૂર્વકં સ્વેન વક્ષ્યમાણબન્ધુનિધનશ્રવણેન શોકાનધિગમોપદેશઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-159-0 (37243)
જનમેજય ઉવાચ। 5-159-0x (3853)
તથા વ્યૂઢેષ્વનીકેષુ કુરુક્ષેત્રે દ્વિજર્ષભ ।
કિમર્કુર્વંશ્ચ કુરવઃ કાલેનાભિપ્રચોદિતાઃ ॥ 5-159-1 (37244)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-159-2x (3854)
તથા વ્યૂઢેષ્વનીકેષુ યત્તેષુ ભરતર્ષભ।
ધૃતરાષ્ટ્રો મહારાજ સઞ્જયં વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 5-159-2 (37245)
એહિ સઞ્જય સર્વ મે આચક્ષ્વાનવશેષતઃ ।
સેનાનિવેશે યદ્વૃત્તં કુરુપાણ્ડવસેનયોઃ ॥ 5-159-3 (37246)
દિષ્ટમેવ પરં મન્યે પૌરુષં ચાપ્યનર્થકમ્ ।
યદહં બુદ્ધ્યમાનોઽપિ યુદ્ધદોષાન્ક્ષયોદયાન્ ॥ 5-159-4 (37247)
તથાપિ નિકૃતિપ્રજ્ઞં પુત્રં દુર્દ્યૂતદેવિનમ્ ।
ન શક્નોમિ નિયન્તું વા કર્તું વા હિતમાત્મનઃ ॥ 5-159-5 (37248)
ભવત્યેવ હિ મે સૂત બુદ્ધિર્દોષાનુદર્શિની ।
દુર્યોધનં સમાસાદ્ય પુનઃ સા પરિવર્તતે ॥ 5-159-6 (37249)
એવં ગતે વૈ યદ્ભાવિ તદ્ભવિષ્યતિ સઞ્જય ।
ક્ષત્રધર્મઃ કિલ રણે તનુત્યાગે હિ પૂજિતઃ ॥ 5-159-7 (37250)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-159-8x (3855)
ત્વદ્યુક્તોઽયમનુપ્રશ્નો મહારાજ યથેચ્છસિ।
ન તુ દુર્યોધને દોષમિમમાધાતુમર્હસિ ॥ 5-159-8 (37251)
શૃણુષ્વાનવશેષેણ વદતો મમ પાર્થિવ ।
ય આત્મનો દુશ્ચરિતાદશુભં પ્રાપ્નુયાન્નરઃ ।
ન સ કાલં ન વા દેવાનેનસા ગન્તુમર્હતિ ॥ 5-159-9 (37252)
મહારાજ મનુષ્યેષુ નિન્દ્યં યઃ સર્વમાચરેત્।
સ વધ્યઃ સર્વલોકસ્ય નિન્દિતાનિ સમાચરન્ ॥ 5-159-10 (37253)
નિકારા મનુજશ્રેષ્ઠ પાણ્ડવૈસ્ત્વત્પ્રતીક્ષયા ।
અનુભૂતાઃ સહામાત્યૈર્નિકૃતૈરધિદેવને ॥ 5-159-11 (37254)
હયાનાં ચ ગજાનાં ચ રાજ્ઞાં ચામિતતેજસામ્ ।
વૈશસં સમરે વૃત્તં યત્તન્મે શૃણુ સર્વશઃ ॥ 5-159-12 (37255)
સ્થિરો ભૂત્વા મહાપ્રાજ્ઞ સર્વલોકક્ષયોદયમ્।
યથાભૂતં મહાયુદ્ધે શ્રુત્વા મા વિમના ભવ ॥ 5-159-13 (37256)
ન હ્યેવ કર્તા પુરુષઃ કર્મણોઃ શુભપાપયોઃ ।
અસ્વતન્ત્રો હિ પુરુષઃ કાર્યતે દારુયન્ત્રવત્ ॥ 5-159-14 (37257)
કેચિદીશ્વરનિર્દિષ્ટાઃ કેચિદેવ યદૃચ્છયા।
પૂર્વકર્મભિરપ્યન્યે ત્રૈધમેતત્પ્રદૃશ્યતે।
તસ્માદનર્થમાપન્નઃ સ્થિરો ભૂત્વા નિશામય ॥ ॥ 5-159-15 (37258)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ સૈન્યનિર્યાણપર્વણિ એકોનષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ ॥ સમાપ્તં ચ સૈન્યનિર્યાણપર્વ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-159-4 ક્ષયસ્યૈવ ઉદયો યેભ્યસ્તાન્ ક્ષયોદયાન્ ॥ 5-159-5 નિકૃતિપ્રજ્ઞં કપટવિષયૈવ પ્રજ્ઞા ન ધર્મવિષયા યસ્ય તમ્ ॥ 5-159-9 એનસા દોષેણ દેવાન્કાલં વા ગુન્તું ઉપલબ્ધું નાર્હતિ। ન સ કાલં ન વા દેવં વક્તુમેતદિહાર્હતીતિ પાઠેપ્યયમેવાર્થઃ ॥ 5-159-11 નિકારાઃ તિરસ્કારાઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 160
॥ શ્રીઃ ॥
5.160. અધ્યાયઃ 160
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન પૃથક્પૃથગ્યુધિષ્ઠિરાદીન્પ્રતિ વક્તવ્યસન્દેશકથનપૂર્વકમુલૂકસ્ય પાણ્ડવાન્પ્રતિ દૂત્યેન પ્રેષણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-160-0 (37259)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-160-0x (3856)
હિરણ્વત્યાં નિવિષ્ટેષુ પાણ્ડવેષુ મહાત્મસુ।
ન્યવિશન્ત મહારાજ કૌરવેયા યથાવિધિ ॥ 5-160-1 (37260)
તત્ર દુર્યોધનો રાજા નિવેસ્ય બલમોજસા ।
સંમાનયિત્વા નૃપતીન્ન્યસ્ય ગુલ્માંસ્તથૈવ ચ ॥ 5-160-2 (37261)
આરક્ષસ્ય વિધિં કૃત્વા યોધાનાં તત્ર ભારત ।
કર્ણં દુઃશાસનં ચૈવ શકુનિં ચાપિ સૌબલમ્ ॥ 5-160-3 (37262)
આનાય્ય નૃપતિસ્તત્ર મન્ત્રયામાસ ભારત।
તત્ર દુર્યોધનો રાજા કર્ણેન સહ ભારત ॥ 5-160-4 (37263)
સૌબલેન ચ રાજેન્દ્ર મન્ત્રયિત્વા નરર્ષભ ।
આહૂયોપહ્વરે રાજન્નુલૂકમિદમબ્રવીત્ ॥ 5-160-5 (37264)
ઉલૂક ગચ્છ કૈતવ્ય પાણ્ડવાન્સહસોમકાન્।
ગત્વા મમ વચો બ્રૂહિ વાસુદેવસ્ય શ્રૃણ્વતઃ॥ 5-160-6 (37265)
ઇદં તત્સમનુપ્રાપ્તં વર્ષપૂગાભિચિન્તિતમ્ ।
પાણ્ડવાનાં કુરૂણાં ચ યુદ્ધં લોકભયઙ્કરમ્ ॥ 5-160-7 (37266)
યદેતત્કત્થનાવાક્યં સઞ્જયો મહદબ્રવીત્।
વાસુદેવસહાયસ્ય ગર્જતઃ સાનુજસ્ય તે ॥ 5-160-8 (37267)
મધ્યે કરૂણાં કૌન્તેય તસ્ય કાલોયમાગતઃ ।
યથાવત્સંપ્રતિજ્ઞાતં તત્સર્વં ક્રિયતામિતિ ॥ 5-160-9 (37268)
જ્યેષ્ઠં તથૈવ કૌન્તેયં બ્રૂયાસ્ત્યં વચનાન્મમ ॥ 5-160-10 (37269)
ભ્રાતૃભિઃ સહિતઃ સર્વૈઃ સોમકૈશ્ચ સકેકયૈઃ।
કથં વા ધાર્મિકો ભૂત્વા ત્વમધર્મે મનઃ કૃથાઃ।
ય ઇચ્છસિ જગત્સર્વં નશ્યમાનં નૃશંસવત્ ॥ 5-160-11 (37270)
અભયં સર્વભૂતેભ્યો પાતા ત્વમિતિ મે મતિઃ ॥ 5-160-12 (37271)
શ્રૂયતે હિ પુરા ગીતઃ શ્લોકોઽયં ભરતર્ષભ ।
પ્રહ્લાદેનાથ ભદ્રં તે હૃતે રાજ્યે તુ દૈવતૈઃ ॥ 5-160-13 (37272)
યસ્ય ધર્મધ્વજો નિત્યં સુરા ધ્વજ ઇવોચ્છ્રિતઃ।
પ્રચ્છન્નાનિ ચ પાપાનિ બૈડાલં નામ તદ્બ્રતમ્ ॥ 5-160-14 (37273)
અત્ર તે વર્તયિષ્યામિ આખ્યાનમિદમુત્તમમ્ ।
કથિતં નારદેનેહ પિતુર્મમ નરાધિપ ॥ 5-160-15 (37274)
માર્જારઃ કિલ દુષ્ટાત્મા નિશ્ચેષ્ટઃ સર્વકર્મસુ।
ઊર્ધ્વબાહુઃ સ્થિતો રાજન્ ગઙ્ગાતીર કદાચન ॥ 5-160-16 (37275)
સ વૈ કૃત્વા મનઃશુદ્ધિં પ્રત્યયાર્થં શરીરિણામ્ ।
કરોમિ ધર્મમિત્યાહ સર્વાનેવ શરીરિણઃ ॥ 5-160-17 (37276)
તસ્ય કાલેન મહતા વિસ્ત્રમ્યં જગ્મુરણ્ડજાઃ।
સમેત્ય ચ પ્રશંસન્તિ માર્જારં તં વિશાંપતે ॥ 5-160-18 (37277)
પૂજ્યમાનસ્તુ તૈઃ સર્વૈઃ પક્ષિભિઃ પક્ષિભોજનઃ।
આત્મકાર્યં કૃતં મેને ચાર્યાયાશ્ચ કૃતં ફલમ્ ॥ 5-160-19 (37278)
અથ દીર્ઘસ્ય કાલસ્ય તં દેશં મૂષિકા યયુઃ।
દદૃશુસ્તં ચ તે તત્ર ધાર્મિકં વ્રતચારિણમ્ ॥ 5-160-20 (37279)
કાર્યેણ મહતા યુક્તં દમ્ભયુક્તેન ભારત ।
તેષાં મતિરિયં રાજન્નાસીત્તત્ર વિનિશ્ચયે ॥ 5-160-21 (37280)
બહુમિત્રા વયં સર્વે તેષાં નો માતુલો હ્યયમ્ ।
રક્ષાં કરોતુ સતતં વૃદ્ધબાલસ્ય સર્વશઃ ॥ 5-160-22 (37281)
ઉપગમ્ય તુ તે સર્વે બિડાલમિદમબ્રુવન્ ।
ભવત્પ્રસાદાદિચ્છામશ્ચર્તું ચૈવ યથાસુખમ્ ॥ 5-160-23 (37282)
ભવાન્નો ગતિરવ્યગ્રા ભવાન્નઃ પરમઃ સુહૃત્।
તે વયં સહિતાઃ સર્વે ભવન્તં શરણં ગતાઃ ॥ 5-160-24 (37283)
ભવાન્ધર્મપરો નિત્યં ભવાન્ધર્મે વ્યવસ્થિતઃ।
સ નો રક્ષ મહાપ્રજ્ઞ ત્રિદશાનિવ વજ્રભૃત્ ॥ 5-160-25 (37284)
એવમુક્તસ્તુ તૈઃ સર્વૈર્મૂષિકૈઃ સ વિશાંપતે।
પ્રત્યુવાચ તતઃ સર્વાન્મૂષિકાન્મૂષિકાન્તકૃત્ ॥ 5-160-26 (37285)
દ્વયોર્યોગં ન પશ્યામિ તપસો રક્ષણસ્ય ચ।
અવશ્યં તુ મયા કાર્યં વચનં ભવતાં હિતમ્ ॥ 5-160-27 (37286)
યુષ્માભિરપિ કર્તવ્યં વચનં મમ નિત્યશઃ।
તપસાસ્મિ પરિશ્રાન્તો દૃઢં નિયમામાસ્થિતઃ ॥ 5-160-28 (37287)
ન ચાપિ ગમને શક્તિં કાંચિત્પશ્યામિ ચિન્તયન્।
સોસ્મિ નેયઃ સદા તાતા નદીકૂલમિતઃપરમ્ ॥ 5-160-29 (37288)
તથેતિ તં પ્રતિજ્ઞાય મૂષિકા ભરતર્ષભ ।
વૃદ્ધબાલમથો સર્વં માર્જારાય ન્યવેદયન્ ॥ 5-160-30 (37289)
તતઃ સ પાપો દુષ્ટાત્મા મૂષિકાનથ ભક્ષયન્।
પીવરશ્ચ સુવર્ણશ્ચ દૃઢબન્ધશ્ચ જાયતે॥ 5-160-31 (37290)
મૂષિકાણાં ગણશ્ચાત્ર ભૃશં સંક્ષીયતેઽથ સઃ।
માર્જારો વર્ધતે ચાપિ તેજોબલસમન્વિતઃ ॥ 5-160-32 (37291)
તતસ્તે મૂષિકાઃ સર્વે સમેત્યાન્યોન્યમબ્રુવન્ ।
માતુલો વર્ધતે નિત્યં વયં ક્ષીયામહે ભૃશમ્ ॥ 5-160-33 (37292)
તતઃ પ્રાજ્ઞતમઃ કશ્ચિડ્ડિણ્ડિકો નામ મૂષિકઃ।
અબ્રવીદ્વચનં રાજન્મૂષિકાણાં મહાગણમ્ ॥ 5-160-34 (37293)
ગચ્છતાં વો નદીતીરં સહિતાનાં વિશેષતઃ।
પૃષ્ઠતોઽહં ગમિષ્યામિ સહૈવ માતુલેન તુ ॥ 5-160-35 (37294)
સાધુ સાધ્વિતિ તે સર્વે પૂજયાઞ્ચક્રિરે તદા।
ચક્રુશ્ચૈવ યથાન્યાયં ડિણ્ડિકસ્ય વચોઽર્થવત્ ॥ 5-160-36 (37295)
અવિજ્ઞાનાત્તતઃ સોઽથ ડિણ્ડિકં હ્યુપભુક્તવાન્।
તતસ્તે સહિતાઃ સર્વે મન્ત્રયામાસુરઞ્જસા ॥ 5-160-37 (37296)
તત્ર વૃદ્ધતમઃ કશ્ચિત્કોલિકો નામ મૂષિકઃ ।
અબ્રવીદ્વચનં રાજઞ્જ્ઞાતિમધ્યે યથાતથમ્ ॥ 5-160-38 (37297)
ન માતુલો ધર્મકામશ્છદ્મમાત્રં કૃતા શિખા।
ન મૂલફલભક્ષસ્ય વિષ્ઠા ભવતિ લોમશા ॥ 5-160-39 (37298)
અસ્ય ગાત્રાણિ વર્ધન્તે ગણશ્ચ પરિહીયતે ।
અદ્ય સપ્તાષ્ટદિવસાન્ડિણ્ડિકોપિ ન દૃશ્યતે ॥ 5-160-40 (37299)
એતચ્છ્રુત્વા વચઃ સર્વે મૂષિકા વિપ્રદુદ્રુવુઃ।
બિડાલોપિ સ દુષ્ટાત્મા જગામૈવ યથાગતમ્ ॥ 5-160-41 (37300)
તથા ત્વમપિ દુષ્ટાત્મન્બૈડાલં વ્રતમાસ્થિતઃ।
ચરસિ જ્ઞાતિષુ સદા બિડાલોમૂષિકેષ્વિવ ॥ 5-160-42 (37301)
અન્યથા કિલ તે વાક્યમન્યથા કર્મ દૃશ્યતે।
દમ્ભનાર્થાય લોકસ્ય વેદાશ્ચોપશમશ્ચ તે ॥ 5-160-43 (37302)
ત્યક્ત્વા છદ્મ ત્વિદં રાજન્ક્ષત્રધર્મં સમાશ્રિતઃ ।
કુરુ કાર્યાણિ સર્વાણિ ધર્મિષ્ઠોઽસિ નરર્ષભ ॥ 5-160-44 (37303)
બાહુવીર્યેણ પૃથિવીં લબ્ધ્વા ભરતસત્તમ।
દેહિ દાનં દ્વિજાતિભ્યઃ પિતૃભ્યશ્ચયથોચિતમ્ ॥ 5-160-45 (37304)
ક્લિષ્ટાયા વર્ષપૂગાંશ્ચ માતુર્માતૃહિતે સ્થિતઃ।
પ્રમાર્જાશ્રુ રણે જિત્વા સંમાનં પરમાવહ ॥ 5-160-46 (37305)
પઞ્ચગ્રામા વૃતા યત્નાત્રાસ્માભિરપવર્જિતાઃ।
યુધ્યામહે કથં સઙ્ખ્યે કોપયેમ ચ પાણ્ડવાન્ ॥ 5-160-47 (37306)
ત્વત્કૃતે દુષ્ટભાવસ્ય સંત્યાગો વિદુરસ્ય ચ।
જાતુષે ચ ગૃહે દાહં સ્મર તં પુરુષો ભવ ॥ 5-160-48 (37307)
યચ્ચ કૃષ્ણમવોચસ્ત્વમાયાન્તં કુરુસંસદિ।
અયમસ્મિ સ્થિતો રાજઞ્શમાયસમરાય ચ ॥ 5-160-49 (37308)
તસ્યાયમાગતઃ કાલઃ સમરસ્ય નરાધિપ।
એતદર્થં મયા સર્વં કૃતમેતદ્યુધિષ્ઠિર ॥ 5-160-50 (37309)
કિં નુ યુદ્ધાત્પરં લાભં ક્ષત્રિયો બહુ મન્યતે।
કિંચ ત્વં ક્ષત્રિયકુલે જાતઃ સંપ્રથિતો ભુવિ ॥ 5-160-51 (37310)
દ્રોણાદસ્ત્રાણિ સંપ્રાપ્ય કૃપાચ્ચ ભરતર્ષભ ।
તુલ્યયોનૌ સમબલે વાસુદેવં સમાશ્રિતઃ ॥ 5-160-52 (37311)
બ્રૂયાસ્ત્વં વાસુદેવં ચ પાણ્ડવાનાં સમીપતઃ।
આત્માર્થં પાણ્ડવાર્થં ચ યત્તો માં પ્રતિયોધય ॥ 5-160-53 (37312)
સભામધ્યે ચ યદ્રૂપં માયયા કૃતવાનસિ।
તત્તથૈવ પુનઃ કૃત્વા સાર્જુનો મામભિદ્રવ ॥ 5-160-54 (37313)
ઇન્દ્રજાલં ચ માયાં વૈ કુહકા વાપિ ભીષણા ।
આત્તશસ્ત્રસ્ય સઙ્ગ્રમે વહન્તિ પ્રતિગર્જનાઃ ॥ 5-160-55 (37314)
વયમપ્યુત્સહેમ દ્યાં ખં ચ ગચ્છેમ માયયા ।
રસાતલં વિશામોપિ ઐન્દ્રં વા પુરમેવ તુ ॥ 5-160-56 (37315)
દર્શયેમ ચ રૂપાણિ સ્વશરીરે બહૂન્યપિ।
ન તુ પર્યાયતઃ સિદ્ધિર્બુદ્ધિમાપ્નોતિ માનુષીમ્ ॥ 5-160-57 (37316)
મનસૈવ હિ ભૂતાનિ ધાતૈવ કુરુતે વશે।
યદ્બ્રવીષિ ચ વાર્ષ્ણેય ધાર્તરાષ્ટ્રાનહં રણે ॥ 5-160-58 (37317)
ઘાતયિત્વા પ્રદાસ્યામિ પાર્થેભ્યો રાજ્યમુત્તમમ્ ।
આચચક્ષે ચ મે સર્વં સઞ્જયસ્તવ ભાષિતમ્।
મદ્દ્વિતીયેન પાર્થેન વૈરં વઃ સવ્યસાચિના ॥ 5-160-59 (37318)
સ સત્યસઙ્ગરો ભૂત્વા પાણ્ડવાર્થે પરાક્રમી ।
યુદ્ધ્યસ્વાદ્ય રણે યત્તઃ પશ્યામઃ પુરુષો ભવ ॥ 5-160-60 (37319)
યસ્તુ શત્રુમભિજ્ઞાય શુદ્ધં પૌરુષમાસ્થિતઃ।
કરોતિ દ્વિષતાં શોકં સ જીવતિ સુજીવિતમ્ ॥ 5-160-61 (37320)
અકસ્માચ્ચૈવ તે કૃષ્ણ ખ્યાતં લોકે મહદ્યશઃ।
અદ્યેદાનીં વિજાનીમઃ સન્તિ ષણ્ડાઃ શશ્રૃઙ્ગકાઃ ॥ 5-160-62 (37321)
મદ્વિધો નાપિ નૃપતિસ્ત્વયિ યુક્તઃ કથંચન ।
સન્નાહં સંયુગે કર્તું કંસભૃત્યે વિશેષતઃ॥ 5-160-63 (37322)
તં ચ તૂબરકં બાલં બહ્વાશિનમવિદ્યકમ્ ।
ઉલૂક મદ્વચો બ્રૂહિ અસકૃદ્ભીમસેનકમ્ ॥ 5-160-64 (37323)
વિરાટનગરે પાર્થ યસ્ત્વં સૂદો હ્યભૂઃ પુરા।
બલ્લવો નામ વિખ્યાતસ્તન્મમૈવ હિ પૌરુષમ્ ॥ 5-160-65 (37324)
પ્રતિજ્ઞાતં સભામધ્યે ન તન્મિથ્યા ત્વયા પુરા।
દુઃશાસનસ્ય રુધિરં પીયતાં યદિ શક્યતે ॥ 5-160-66 (37325)
યદ્બ્રવીષિ ચ કૌન્તેય ધાર્તરાષ્ટ્રાનહં રણે।
નિહનિષ્યામિ તરસા તસ્ય કાલોઽયમાગતઃ ॥ 5-160-67 (37326)
ત્વં હિ ભોજ્યે પુરસ્કાર્યો ભક્ષ્યે પેયે ચ ભારત ।
ક્વ યુદ્ધં ક્વ ચ ભોક્તવ્યં યુધ્યસ્વ પુરુષો ભવ ॥ 5-160-68 (37327)
શયિષ્યસે હતો ભૂમૌ ગદામાલિઙ્ગ્ય ભારત।
તદ્વૃથા ચ સભામધ્યે વલ્ગિતં તે વૃકોદર ॥ 5-160-69 (37328)
ઉલૂક નકુલં બ્રૂહિ વચનાન્મમ ભારત।
યુધ્દ્યસ્વાદ્ય સ્થિરો ભૂત્વા પશ્યામસ્તવ પૌરુષમ્ ॥ 5-160-70 (37329)
યુધિષ્ઠિરાનુરાગં ચ દ્વેષં ચ મયિ ભારત।
કૃષ્ણાયાશ્ચ પરિક્લેશં સ્મરેદાનીં યથાતથમ્ ॥ 5-160-71 (37330)
બ્રૂયાસ્ત્વં સહદેવં ચ રાજમધ્યે વચો મમ।
યુદ્ધ્યેદાનીં રણે યત્તઃ ક્લેશાન્સ્મર ચ પાણ્ડવ ॥ 5-160-72 (37331)
વિરાટદ્રુપદૌ ચોભૌ બ્રૂયાસ્ત્વં વચનાન્મમ ।
ન દૃષ્ટપૂર્વા ભર્તારો ભૃત્યૈરપિ મહાગુણૈઃ ।
તથાર્થપતિભિર્ભૃત્યા યતઃ સૃષ્ટાઃ પ્રજાસ્તતઃ ॥ 5-160-73 (37332)
અશ્લાઘ્યોઽયં નરપતિર્યુવયોરિતિ ચાગતમ્ ॥ 5-160-74 (37333)
તે યૂયં સંહતા ભૂત્વા તદ્વધાર્થં મમાપિ ચ।
આત્માર્થં પાણ્ડવાર્થં ચ પ્રયુદ્ધ્યધ્વં મયા સહ ॥ 5-160-75 (37334)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નં ચ પાઞ્ચાલ્યં બ્રૂયાસ્ત્વં વચનાન્મમ।
એષ તે સમયઃ પ્રાપ્તો લબ્ધવ્યશ્ચ ત્વયાપિ સઃ ॥ 5-160-76 (37335)
દ્રોણમાસાદ્ય સમરે જ્ઞાસ્યસે હિતમુત્તમમ્ ।
યુદ્ધ્યસ્વ સમુહૃત્પાપં કુરુ કર્મ સુદુષ્કરમ્ ॥ 5-160-77 (37336)
શિખણ્ડિનમથો બ્રૂહિ ઉલૂક વચનાન્મમ ।
સ્ત્રીતિ મત્વા મહાબાહુર્ન હનિષ્યતિ કૌરવઃ ॥ 5-160-78 (37337)
ગાઙ્ગેયો ધન્વિનાં શ્રેષ્ઠો યુદ્ધ્યેદાનીં સુનિર્ભયઃ ।
કુરુ કર્મ રણે યત્તઃ પશ્યામઃ પૌરુષં તવ ॥ 5-160-79 (37338)
એવમુક્ત્વા તતો રાજા પ્રહસ્યોલૂકમબ્રવીત્।
ધનઞ્જયં પુનર્બ્રૂહિ વાસુદેવસ્ય શ્રૃણ્વતઃ ॥ 5-160-80 (37339)
અસ્માન્વા ત્વં પરાજિત્ય પ્રસાધિ પૃતિવીમિમામ્ ।
અથવા નિર્જિતોસ્માભી રણે વીર શયિષ્યસિ ॥ 5-160-81 (37340)
રાષ્ટ્રાન્નિર્વાસનક્લેશં વનવાસં ચ પાણ્ડવ ।
કૃષ્ણાયાશ્ચ પરિક્લેશં સંસ્મરન્પુરુષો ભવ ॥ 5-160-82 (37341)
યદર્થં ક્ષત્રિયા સૂતે સર્વં તદિદમાગતમ્ ।
બલં વીર્યં ચ શૌર્યં ચ પરં ચાપ્યસ્ત્રલાઘવમ્ ॥ 5-160-83 (37342)
પૌરુષં દર્શયન્યુદ્ધે કોપસ્ય કુરુ નિષ્કૃતિમ્।
પરિક્લિષ્ટસ્ય દીનસ્ય દીર્ઘકાલોષિતસ્ય ચ।
હૃદયં કસ્ય ન સ્ફોટેદૈશ્વર્યાદ્ધંશિતસ્ય ચ ॥ 5-160-84 (37343)
કુલે જાતસ્ય શૂરસ્ય પરિવિત્તેષ્વગૃધ્યતઃ।
આસ્થિતં રાજ્યમાક્રમ્ય કોપં કસ્ય ન દીપયેત્ ॥ 5-160-85 (37344)
યત્તદુક્તં મહદ્વાક્યં કર્મણા તદ્વિભાવ્યતામ્।
અકર્મણા કત્થિતેન સન્તઃ કુપુરુષં વિદુઃ ॥ 5-160-86 (37345)
અમિત્રાણાં વશે સ્થાનં રાજ્યં ચ પુનરુદ્ધર।
દ્વાવર્થૌ યુદ્ધકામસ્ય તસ્માત્તત્કુરુ પૌરુષમ્ ॥ 5-160-87 (37346)
પરાજિતોઽસિ દ્યૂતેન કૃષ્ણા ચાનાયિતા સભામ્ ।
શક્યોઽમર્ષો મનુષ્યેણ કર્તુ પુરુષમાનિના ॥ 5-160-88 (37347)
દ્વાદશૈવ તુ વર્ષાણિ વને ધિષ્ણ્યાદ્વિવાસિતઃ।
સંવત્સરં વિરાટસ્ય દાસ્યમાસ્થાય ચોષિતઃ ॥ 5-160-89 (37348)
રાષ્ટ્રાન્નિર્વાસનક્લેશં વનવાસં ચ પાણ્ડવ ।
કૃષ્ણાયાશ્ચ પરિક્લેશં સંસ્મરન્પુરુષો ભવ ॥ 5-160-90 (37349)
અપ્રિયાણાં ચ વચનં પ્રબ્રુવત્સુ પુનઃ પુનઃ ।
અમર્ષં દર્શયસ્વ ત્વમમર્ષો હ્યેવ પૌરુષમ્ ॥ 5-160-91 (37350)
ક્રોધો બલં તથા વીર્યં જ્ઞાનયોગોઽસ્ત્રલાઘવમ્।
ઇહ તે દૃશ્યતાં પાર્થ યુદ્ધ્યસ્વ પુરુષો ભવ ॥ 5-160-92 (37351)
લોહાભિસારો નિર્વૃત્તઃ કુરુક્ષેત્રમકર્દમમ્।
પુષ્ટાસ્તેઽશ્વા ભૃતા યોધાઃ શ્વો યુદ્ધ્યસ્વ સકેશવઃ ॥ 5-160-93 (37352)
અસમાગમ્ય ભીષ્મેણ સંયુગે કિં વિકત્થસે।
આરુરુક્ષુર્યથા મન્દઃ પર્વતં ગન્ધમાદનમ્ ॥ 5-160-94 (37353)
એવં કત્થસિ કૌન્તેય અકત્થન્પુરુષો ભવ।
સૂતપુત્રં સુદુર્ધર્ષં શલ્યં ચ બલિનાં વરમ્ ॥ 5-160-95 (37354)
દ્રોણં ચ બલિનાં શ્રેષ્ઠં શચીપતિસમં યુધિ ।
અજિત્વા સંયુગે પાર્થ રાજ્યં કથમિહેચ્છસિ ॥ 5-160-96 (37355)
બ્રાહ્મે ધનુષિ ચાચાર્યં વેદયોરન્તગં દ્વયોઃ।
યુધિ ધુર્યમવિક્ષોભ્યમનીકચરમચ્યુતમ્ ॥ 5-160-97 (37356)
દ્રોણં મહાદ્યુતિં પાર્થ જેતુમિચ્છસિ તન્મૃષા ।
ન હિ શુશ્રુમ વાતેન મેરુમુન્મથિતં ગિરિમ્ ॥ 5-160-98 (37357)
અનિલો વા વહેન્મેરું દ્યૌર્વાપિ નિપતેન્મહીમ્।
યુગં વા રિવર્તેત યદ્યેવં સ્યાદ્યથાત્થ મામ્ ॥ 5-160-99 (37358)
કો હ્યસ્તિ જીવિતાકાઙ્ક્ષી પરાપ્યેમમરિમર્દનમ્ ।
પાર્થો વા ઇતરો વાપિ કોન્યઃ સ્વસ્તિ ગૃહાન્વ્રજેત્ ॥ 5-160-100 (37359)
કથમાભ્યામભિધ્યાતઃ સંસ્પૃષ્ટો દારુણેન વા।
રણે જીવન્પ્રમુચ્યેત પદા ભૂમિપુમસ્પૃશન્ ॥ 5-160-101 (37360)
કિં દર્દુરઃ કૂપશયો યથેમાં
ન બુધ્યસે રાજચમૂં સમેતામ્।
દુરાધર્ષાં દેવચમૂપ્રકાશાં
ગુપ્તાં નરેન્દ્રૈસ્ત્રિદશૈરિવ દ્યામ્॥ 5-160-102 (37361)
પ્રાચ્યૈઃ પ્રતીચ્યૈરથ દાક્ષિણાત્યૈ-
રુદીચ્યકામ્ભોજશકૈઃ ખશૈશ્ચ ।
સાલ્વૈઃ સમત્સ્યૈઃ કુરુમધ્યદેશ્યૈ-
ર્મ્લેચ્છૈઃ પુલિન્દૈર્દ્રવિડાન્ધ્રકાઞ્ચ્યૈઃ ॥ 5-160-103 (37362)
નાનાજનૌઘં યુધિ સંપ્રવૃદ્ધં
ગાઙ્ગં યથા વેગમપારણીયમ્।
માં ચ સ્થિતં નાનાબલસ્ય મધ્યે
યુયુત્સસે મન્દ કિમલ્પબુદ્ધે ॥ 5-160-104 (37363)
અક્ષય્યાવિષુધી ચૈવ અગ્નિદત્તં ચ તે રથમ્।
જાનીમો હિ રણે પાર્થ કેતું દિવ્યં ચ ભારત ॥ 5-160-105 (37364)
અકત્થમાનો યુદ્ધ્યસ્વ કત્થસેઽર્જુન કિં બહુ ।
પર્યાયાત્સિદ્ધિરેતસ્ય નૈતત્સિધ્યાતિ કત્થનાત્ ॥ 5-160-106 (37365)
યદીદં કત્થનાલ્લોકે સિધ્યેત્કર્મ ધનઞ્જય।
સર્વે ભવેયુઃ સિદ્ધાર્થાઃ કત્થને કો હિ દુર્ગતઃ ॥ 5-160-107 (37366)
જનામિ તે વાસુદેવં સહાયં
જાનામિ તે ગાણ્ડિવં તાલમાત્રમ્ ।
જાનામ્યહં ત્વાદૃશો નાસ્તિ યોદ્ધા
જાનાનસ્તે રાજ્યમેતદ્ધરામિ ॥ 5-160-108 (37367)
ન તુ પર્યાયધર્મેમ સિદ્ધિં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ।
મનસૈવાનુકૂલાનિ ધાતૈવ કુરુતે વશે ॥ 5-160-109 (37368)
ત્રયોદશસમા ભુક્તં રાજ્યં વિલપતસ્તવ।
ભૂયશ્ચૈવ પ્રશાસિષ્યે ત્વાં નિહત્ય સબાન્ધવમ્ ॥ 5-160-110 (37369)
ક્વ તદા ગાણ્ડિવં તેઽભૂદ્યત્ત્વં દાસપણૈર્જિતઃ।
ક્વ તદા ભીમસેનસ્ય બલમાસીચ્ચ ફાલ્ગુન ॥ 5-160-111 (37370)
સગદાદ્ભીમસેનાદ્વા ફાલ્ગુનાદ્વા સગાણ્ડિવાત્।
ન વૈ મોક્ષસ્તદા યો ભૂદ્વિના કૃષ્ણમનિન્દિતાં ॥ 5-160-112 (37371)
સા વો દાસ્યે સમાપન્નાન્મોચયામાસ પાર્ષતી।
અમાનુષ્યં સમાપન્નાન્દાસકર્મણ્યવસ્થિતાન્ ॥ 5-160-113 (37372)
અવોચં યત્ષણ્ડતિલાનહં વસ્તથયમેવ તત્।
ધૃતા હિ વેમી પાર્થેન વિરાટનગરે તદા ॥ 5-160-114 (37373)
સૂદકર્મણિ ચ શ્રાન્તં વિરાટસ્ય મહાનસે ।
ભીમસેનેન કૌન્તેય યત્તુ તન્મમ પૌરુષમ્ ॥ 5-160-115 (37374)
એવમેવ સદા દણ્ડં ક્ષત્રિયાઃ ક્ષત્રિયે દધુઃ।
વેણીં કૃત્વા ષણ્ડવેષઃ કન્યાં નર્તિતવાનસિ ॥ 5-160-116 (37375)
ન ભયાદ્વાસુદેવસ્ય ન ચાપિ તવ ફલ્ગુન ।
રાજ્યં પ્રતિપ્રદાસ્યામિ યુધ્યસ્વ સહકેશવઃ ॥ 5-160-117 (37376)
ન માયા હીન્દ્રજાલં વા કુહકા વાપિ ભીષણા ।
આત્તશસ્ત્રસ્ય સઙ્ગ્રામે વહન્તિ પ્રતિગર્જનાઃ ॥ 5-160-118 (37377)
વાસુદેવસહસ્રં વા ફાલ્ગુનાનાં શતાનિ વા।
આસાદ્ય મામમોઘેષું દ્રવિષ્યન્તિ દિશો દશ ॥ 5-160-119 (37378)
સંયુગં ગચ્છ ભીષ્મેણ ભિન્ધિ વા શિરસા ગિરિમ્ ।
તરસ્વ વા મહાગાધં બાહુભ્યાં પુરુષોદધિમ્ ॥ 5-160-120 (37379)
શારદ્વતમહામીનં વિવિંશતિમહોરગમ્ ।
બૃહદ્બલમહોદ્વેલં સૌમદત્તિતિમિઙ્ગિલમ્ ॥ 5-160-121 (37380)
ભીષ્મવેગમપર્યન્તં દ્રોણગ્રાહદુરસદમ્ ।
કર્ણશલ્યઝષાવર્તં કામ્ભોજબડબામુખમ્ ॥ 5-160-122 (37381)
દુઃશાસનૌઘં શલશલ્યમત્સ્યં
સુષેણચિત્રાયુધનાગનક્રમ્।
જયદ્રથાદ્રિં પુરુમિત્રગાધં
દુર્મર્ષણોદં શકુનિપ્રપાતમ્ ॥ 5-160-123 (37382)
શશ્ત્રૌઘમક્ષય્યમભિપ્રવૃદ્ધં
યદાવગાહ્ય શ્રમનષ્ટચેતાઃ।
ભવિષ્યસિ ત્વં હતસર્વબાન્ધવ-
સ્તદા મનસ્તે પરિતાપમેષ્યતિ ॥ 5-160-124 (37383)
તદા મનસ્તે ત્રિદિવાદિવાશુચે-
ર્નિવર્તિતા પાર્થ મહીપ્રશાસનાત્।
પ્રશામ્ય રાજ્યં હિ સુદુર્લભં ત્વયા
બુભૂષિતઃ સ્વર્ગ ઇવાતપસ્વિના ॥ ॥ 5-160-125 (37384)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ઉલૂકદૂતાગમનપર્વણિ ષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-160-3 આરક્ષસ્ય રક્ષણીયસ્ય દ્રવ્યાદેઃ વિધિં રક્ષાવિધાનમ્ ॥ 5-160-11 ભ્રાતૃભિઃ સહિતઃ કથમધર્મે મનઃ કૃથા ઇતિ સંબન્ધઃ ॥ 5-160-14 ભો સુરા ઇતિ દેવાન્ પ્રહ્લાદઃ સબોધયતિ। યસ્ય વ્રતસ્ય ધર્મધ્વજો ધર્મચિહ્નં દર્ભપવિત્રપાણિત્વાદિ। ઉચ્છ્રિતઃ સર્વલોકવિદિતઃ ॥ 5-160-17 મનઃશુદ્ધિં હિંસાતો નિવૃત્તિમ્ ॥ 5-160-18 વિસ્રમ્ભં વિશ્વાસમ્ ॥ 5-160-39 શિખા જટાધારણમિતિયત્ તચ્છદ્મમાત્રમ્ ॥ 5-160-44 ધર્મિષ્ઠોઽસીત્યુપાહસઃ ॥ 5-160-55 કુહકા કૃત્યા પ્રતિગર્જનાઃ વિપરીતાન્કોપાન્ વહન્તિ પ્રાપયન્તિ નતુ ભયં જનયન્તીત્યર્થ ગર્જનં નિનદે કોપે ઇતિ મેદિની ॥ 5-160-57 પર્યાયતઃ પર્યાયો ભયપ્રદર્શનાદિરૂપઃ પ્રકારસ્તેન સિદ્ધિઃ સ્વસ્ય નતુ ભવતિ। તથા પરોપિ તેન બુદ્ધિં માનુષી ભયાત્મિકાં ન પ્રાપ્નોતિ ॥ 5-160-62 સશ્રૃઙ્ગકા શૃઙ્ગં પુંસ્ત્વચિહ્નં શ્મશ્રુલત્વલિઙ્ગવત્ત્વાદિકં તત્સહિતાઃ ષણ્ડાઃ નિર્વીર્યાઃ સન્તિ। યેષુ તવ શૌર્યં પ્રખ્યાતમિતિ ભાવઃ ॥ 5-160-64 તૂબરકં અશ્મશ્રુપુરુષમ્। અવિદ્યકં મૂઢમ્ ॥ 5-160-73 અર્થપતિભી રાજભિઃ યતઃ કાલાત્ તત આરમ્ભેત્યર્થઃ ॥ 5-160-74 મૂઢાં યૂયં મયિ ગુણવતિ સ્વામિનિ ન સંતુષ્ટાઃ સ્થેતિ ભાવઃ ॥ 5-160-75 તત્તસ્માદ્ધેતોર્મમ વધાર્થં ચ પ્રયુધ્દ્યધ્વમિતિ સંબન્ધઃ ॥ 5-160-77 પાપં કર્મ કુરુગુરુવાધાખ્યામ્ । 5-160-85 રાજ્યમાક્રમ્ય માદૃશ ઇતિ શેષઃ । 5-160-87 સ્થાનં સ્થિતિમ્ । તત્ સ્થાનરાજ્યયોરુદ્ધરણમ્। પૌરુષં પુરુષકર્મ કુરુ ॥ 5-160-89 ધિષ્ણ્યાત્ ગૃહાત્ ॥ 5-160-93 લોહાભિસારઃ શસ્ત્રાણાં નીરાજનાદિકં તેષુ મન્ત્રેણ દેવતાવાહનાદિકં ચ ॥ 5-160-97 વેદયોઃ શ્રુતિધનુર્વેદયોઃ। અન્તગં પારગમ્ ॥ 5-160-99 યુગં કાલચક્રમ્ ॥ 5-160-101 આભ્યાં દ્રોણભીષ્માભ્યાં અભિધ્યાતો હન્તવ્યત્વેન નિશ્ચિતઃ ॥ 5-160-102 દુર્દુરો મણ્ડૂકઃ ॥ 5-160-106 પર્યાયાત્ યુદ્ધપ્રકારાત્ ॥ 5-160-109 પર્યાયધર્મેમ ઉપધર્મેણ માયાદિના । અથવા રાજપુત્રોઽયં રાજ્યાર્હ ઇતિ ક્રમધર્મસ્તેન ન કિંતુ શૌર્યેણૈવ સિદ્ધિમાપ્નોતીત્યર્થઃ । મનસા સંકલ્પેન ધાતૈવ કુરુતે નતુ મનુષ્યઃ ॥ 5-160-113 અમાનુષ્યં નીચમનુષ્યત્વમ્। અલ્પાર્થોઽત્ર નઞ્ ॥ 5-160-121 ઉદ્વેલો વૃદ્ધિઃ ॥ 5-160-125 નિવર્તિતા નિવર્તિષ્યતિ। બુભૂષિતઃ પ્રાપ્તુમિષ્ટઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 161
॥ શ્રીઃ ॥
5.161. અધ્યાયઃ 161
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ઉલૂકેન પાણ્ડવાનુપેત્ય યુધિષ્ઠિરાર્જુનૌપ્રતિ દુર્યોધનસન્દેશકથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-161-0 (37385)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-161-0x (3857)
સેનાનિવેશં સંપ્રાપ્તઃ કૈતવ્યઃ પાણ્ડવસ્ય હ ।
સમાગતઃ પાણ્ડવેયૈર્યુધિષ્ઠિરમભાષત ॥ 5-161-1 (37386)
અભિજ્ઞો દૂતવાક્યાનાં યથોક્તં બ્રુવતો મમ।
દુર્યોધનસમાદેશં શ્રુત્વા ન ક્રોદ્ધુમર્હસિ ॥ 5-161-2 (37387)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 5-161-3x (3858)
ઉલૂક ન ભયં તેઽસ્તિ બ્રૂહિ ત્વં વિગતજ્વરઃ ।
યન્મત્તં ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય લુબ્ધસ્યાદીર્ઘદર્શિનઃ ॥ 5-161-3 (37388)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-161-4x (3859)
તતો દ્યુતિમતાં મધ્યે પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્।
સૃઞ્જયાનાં ચ મત્સ્યાનાં કૃષ્ણસ્ય ચ યશસ્વિનઃ ॥ 5-161-4 (37389)
દ્રુપદસ્ય સપુત્રસ્ય વિરાટસ્ય ચ સંનિધૌ ।
ભૂમિપાનાં ચ સર્વેષાં મધ્યે વાક્યં જગાદ હ ॥ 5-161-5 (37390)
ઉલૂક ઉવાચ। 5-161-6x (3860)
ઇદં ત્વામબ્રવીદ્રાજા ધાર્તરાષ્ટ્રો મહામનાઃ ।
શ્રૃણ્વતાં કુરુવીરાણાં તન્નિબોધ યુધિષ્ઠિર ॥ 5-161-6 (37391)
પરાજિતોઽસિ દ્યૂતેન કૃષ્ણા ચાનાયિતા સભામ્ ।
શક્યોઽમર્ષો મનુષ્યેણ કર્તું પુરુષમાનિના ॥ 5-161-7 (37392)
દ્વાદશૈવ તુ વર્ષાણિ વને ધિષ્ણ્યાદ્વિવાસિતઃ ।
સંવત્સરં વિરાટસ્ય દાસ્યમાસ્થાય ચોષિતઃ ॥ 5-161-8 (37393)
અમર્ષં રાજ્યહરણં વનવાસં ચ પાણ્ડવ।
દ્રૌપદ્યાશ્ચ પરિક્લેશં સંસ્મરન્પુરુષો ભવ ॥ 5-161-9 (37394)
અશક્તેન ચ યચ્છપ્તં ભીમસેનેન પાણ્ડવ ।
દુઃશાસનસ્ય રુધિરં પીયતાં યદિ શક્યતે ॥ 5-161-10 (37395)
લોહાભિસારો નિર્વૃત્તઃ કુરુક્ષેત્રમકર્દમમ્।
સમઃ પન્થા ભૃતાસ્તેશ્વાઃ શ્વો યુધ્યસ્વ સકેશવઃ ॥ 5-161-11 (37396)
અસમાગમ્ય ભીષ્મેણ સંયુગે કિં વિકત્થસે ।
આરુરુક્ષુર્યથા પઙ્ગુઃ પર્વતં ગન્ધમાદનમ્ ॥ 5-161-12 (37397)
એવં કત્થસિ કૌન્તેય અકત્થન્પુરુષો ભવ।
સૂતપુત્રં સુદુર્ઘર્ષં શલ્યં ચ બલિનાં વરમ્ ॥ 5-161-13 (37398)
દ્રોણં ચ બલિનાં શ્રેષ્ઠં શચીપતિસમં યુધિ।
અજિત્વા સંયુગે પાર્થ રાજ્યં કથમિહેચ્છસિ ॥ 5-161-14 (37399)
બ્રાહ્મે ધનુષિ ચાચાર્યં વેદયોરન્તગં દ્વયોઃ।
યુધિ ધુર્યમવિક્ષોભ્યમનીકચરમચ્યુતમ્ ॥ 5-161-15 (37400)
દ્રોણં મહાદ્યુતિં પાર્થ જેતુમિચ્છસિ તન્મૃષા ।
ન હિ શુશ્રુમ વાતેન મેરુમુન્મથિતં ગિરિમ્ ॥ 5-161-16 (37401)
અનિલો વા વહેન્મેરું દ્યૌર્વાપિ નિપતેન્મહીમ્ ।
યુગં વા પરિવર્તેત યદ્યેવં સ્યાદ્યથાત્થ મામ્ ॥ 5-161-17 (37402)
કો હ્યસ્તિ જીવિતાકાઙ્ક્ષી પ્રાપ્યેમમરિમર્દનમ્ ।
ગજો વાજી રથો વાપિ પુનઃ સ્વસ્તિ ગૃહાન્વ્રજેત્ ॥ 5-161-18 (37403)
કથમાભ્યામભિધ્યાતઃ સંસૃષ્ટો દારુણેન વા ।
રણે જીવન્વિમુચ્યેત પદા ભૂમિમુપસ્પૃશન્ ॥ 5-161-19 (37404)
કિં દુર્દુરઃ કૂપશયો યથેમાં
ન બુધ્યમે રાજચમૂં સમેતામ્।
દુરાધરષાં દેવચમૂપ્રકાશાં
ગુપ્તાં નરેન્દ્રૈસ્ત્રિદશૈરિવ દ્યામ્ ॥ 5-161-20 (37405)
પ્રાચ્યૈઃ પ્રતીચ્યૈરથ દાક્ષિણાત્યૈ-
રુદીચ્યકામ્ભોજશકૈઃ ખશૈશ્ચ।
સાલ્વૈઃ સમત્સ્યૈઃ કુરુમુખ્યદેશ્યૈ-
ર્મ્લેચ્છૈઃ પુલિન્દૈર્દ્રવિડાન્ધ્રકાઞ્ચ્યૈઃ ॥ 5-161-21 (37406)
નાનાજનૌઘં યુધિ સંપ્રવૃદ્ધં
નાઙ્ગં યથા વેગમપારકણીયમ્।
માં ચ સ્થિતં નાગબલસ્ય મધ્યે
યુયુત્સમે મન્દ કિમલ્પબુદ્ધે ॥ 5-161-22 (37407)
ઇત્યેવમુક્ત્વા રાજાનં ધર્મપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્।
અભ્યવૃત્ય પુનર્જિષ્ણુમુલૂકઃ પ્રત્યભાષત ॥ 5-161-23 (37408)
અકત્થમાનો યુધ્યસ્વ કત્થેસેઽર્જુન કિં બહુ।
પર્યાયાત્સિદ્ધિરેસ્ય નૈતત્સિધ્યતિ કત્થનાત્ ॥ 5-161-24 (37409)
યદીદં કત્થનાલ્લોકે સિધ્યેત્કર્મ ધનઞ્જય ।
સર્વે ભવેયુઃ સિદ્ધાર્થાઃ કત્થને કો હિ દુર્ગતઃ ॥ 5-161-25 (37410)
જાનામિ તે વાસુદેવં સહાયં
જાનામિ તે ગાણ્ડિવં તાલમાત્રમ્।
જાનામ્યેતત્ત્વાદૃશો નાસ્તિ યોદ્ધા
જાનાનસ્તે રાજ્યમેતદ્ધરામિ ॥ 5-161-26 (37411)
ન તુ પર્યાયધર્મેણ રાજ્યં પ્રાપ્નોતિ માનુષઃ ।
મનસૈવાનુકૂલાનિ વિધાતા કુરુતે વશે ॥ 5-161-27 (37412)
ત્રયોદશ સમા ભુક્તં રાજ્યં વિલપતસ્તવ ।
ભૂયશ્ચૈવ પ્રશાસિષ્યે નિહત્ય ત્વાં સબાન્ધવમ્ ॥ 5-161-28 (37413)
ક્વ તદા ગાણ્ડિવં તેઽભૂદ્યત્ત્વં દાસપણૈર્જિતઃ।
ક્વ તદા ભીમસેનસ્ય બલમાસીચ્ચ ફાલ્ગુના ॥ 5-161-29 (37414)
સગદાદ્ભીમસેનાદ્વા પાર્થાદ્વાપિ સગાણ્ડિવાત્ ।
ન વૈ મોક્ષસ્તદા વોભૂદ્વિના કૃષ્ણામનિન્દિતામ્ ॥ 5-161-30 (37415)
સા વો દાસ્યે સમાપન્નાન્મોચયામાસ પાર્ષતી ।
અમાનુષ્યં સમાપન્નાન્દાસકર્મણ્યવસ્થિતાન્ ॥ 5-161-31 (37416)
અવોચં યત્ષણ્ડતિલાનહં વસ્તથ્યમેવ તત્ ।
ધૃતા હિ વેણી પાર્થેન વિરાટનગરે તદા ॥ 5-161-32 (37417)
સૂદકર્મણિ ચ શ્રાન્તં વિરાટસ્ય મહાનસે ।
ભીમસેનેન કૌન્તેય યચ્ચ તન્મમ પૌરુષમ્ ॥ 5-161-33 (37418)
એવમેતત્સદાં દણ્ડં ક્ષત્રિયાઃ ક્ષત્રિયે દધુઃ ।
વેણીં કૃત્વા ષણ્ડવેષઃ કન્યાં નર્તિતવાનસિ ॥ 5-161-34 (37419)
ન ભયાદ્વાસુદેવસ્ય ન ચાપિ તવ ફાલ્ગુન ।
રાજ્યં પ્રતિપ્રદાકસ્યામિ યુદ્ધ્યસ્વ સહકેશવઃ ॥ 5-161-35 (37420)
ન માયા હીન્દ્રજાલં વા કુહકા વાપિ ભીષણા ।
આત્તશસ્ત્રસ્ય મે યુદ્ધે વહન્તિ પ્રતિગર્જનાઃ ॥ 5-161-36 (37421)
વાસુદેવસહસ્રં વા ફાલ્ગુનાનાં શતાનિ વા।
આસાદ્ય મામમોઘેષું દ્રવિષ્યન્તિ દિશો દશઃ ॥ 5-161-37 (37422)
સંયુગં ગચ્છ ભૂષ્મેણ ભિન્ધિ વા શિરસા ગિરિમ્।
તરેમં વા મહાગાધં સૌમદત્તિતિમિઙ્ગિલમ્ ॥ 5-161-38 (37423)
શારદ્વતમહામીનં વિવિંશતિમહોરગમ્ ।
બૃહદ્બલમહોદ્વેલં સૌમદત્તિકતિમિઙ્ગિતમ્ ॥ 5-161-39 (37424)
ભીષ્મવેગમપર્યન્તં દ્રોણગ્રાહદુરાસદમ્।
કર્ણશલ્યઝષાવર્તં કામ્ભોજબડબાસુખમ્ ॥ 5-161-40 (37425)
દુઃશાસનૌઘં શલશલ્યમત્સ્યં
સુષેણચિત્રાયુધનાગનક્રમ્।
જયદ્રથાદ્રિં પુરુમિત્રગાધં
દુર્મર્ષણોદં શકુનિપ્રપાતમ્ ॥ 5-161-41 (37426)
શસ્ત્રૌઘમક્ષય્યમતિપ્રવૃદ્ધં
યદાવગાહ્ય શ્રમનષ્ટચેતાઃ।
ભવિષ્યસિ ત્વં હતસર્વબાન્ધવ-
સ્તદા મનસ્તે પરિતાપમેષ્યતિ ॥ 5-161-42 (37427)
તદા મનસ્તે ત્રિદિવાદિવાશુચે-
ર્નિવર્તિતા પાર્થ મહીપ્રશાસનાત્।
પ્રશામ્ય રાજ્યં હિ સુદુર્લભં ત્વયા
બુભૂષિતઃ સ્વર્ગ ઇવાતપસ્વિના ॥ ॥ 5-161-43 (37428)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ઉલૂકદૂતાગમનપર્વણિ એકષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 162
॥ શ્રીઃ ॥
5.162. અધ્યાયઃ 162
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીમાદિભિર્દુર્યોધનંપ્રતિ ઉલૂકદ્વારા પ્રતિસન્દેશપ્રેષણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-162-0 (37429)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-162-0x (3861)
ઉલૂકસ્ત્વર્જુનં ભૂયો યથોક્તં વાક્યમબ્રવીત્।
આશીવિષમિવ ક્રુદ્ધં તુદન્વાક્યશલાકયા ॥ 5-162-1 (37430)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા રુષિતાઃ પાણ્ડવા ભૃશમ્ ।
પ્રાગેવ ભૃશસંક્રુદ્ધાઃ કૈતવ્યેનાપિ ધર્ષિતાઃ ॥ 5-162-2 (37431)
આસનેષૂદતિષ્ઠન્ત બાહૂંશ્ચૈવ પ્રચિક્ષિપુઃ।
આશીવિષા ઇવ ક્રુદ્ધા વીક્ષાઞ્ચક્રુઃ પરસ્પરમ્ ॥ 5-162-3 (37432)
અવાક્છિરા ભીમસેનઃ સમુદૈક્ષત કૈતવમ્।
નેત્રાભ્યાં લોહિતાન્તાભ્યામાશીવિષ ઇવ શ્વસન્ ॥ 5-162-4 (37433)
આર્તં વાતાત્મજં દૃષ્ટ્વા ક્રોધેનાભિહતં ભૃશમ્ ।
ઉત્સ્મયન્નિવ દાશાર્હઃ કૈતવ્યં પ્રત્યભાષત ॥ 5-162-5 (37434)
પ્રયાહિ શીઘ્રં કૈતવ્ય બ્રૂયાશ્ચૈવ સુયોધનમ્ ।
શ્રુતં વાક્યં ગૃહીતોર્થો મતં યત્તે તથાસ્તુ તત્ ॥ 5-162-6 (37435)
એવમુક્ત્વા મહાબાહુઃ કેશવો રાજસત્તમ।
પુનરેવ મહાપ્રાજ્ઞં યુધિષ્ઠિરમુદૈક્ષત॥ 5-162-7 (37436)
સૃઞ્જયાનાં ચ સર્વેષાં કૃષ્ણસ્ય ચ યશસ્વિનઃ।
દ્રુપદસ્ય સપુત્રસ્ય વિરાટસ્ય ચ સંનિધૌ ॥ 5-162-8 (37437)
ભૂમિપાનાં ચ સર્વેષાં મધ્યે વાક્યં જગાદ હ।
ઉલૂકોઽપ્યર્જુનં ભૂયો યથોક્તં વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 5-162-9 (37438)
આશીવિષમિવ ક્રુદ્ધં તુદન્વાક્યશલાકયા।
કૃષ્ણાદીંશ્ચૈવ તાન્સર્વાન્યથોક્તં વાક્યમબ્રવીત્ ॥ 5-162-10 (37439)
ઉલૂકસ્ય તુ તદ્વાક્યં પાપં દારુણમીરિતમ્ ।
શ્રુત્વા વિચુક્ષુભે પાર્થો લલાટં ચાપ્યમાર્જયત્ ॥ 5-162-11 (37440)
તદવસ્થં તદા દૃષ્ટ્વા પાર્થં સા સમિતિર્નૃપ ।
નામૃષ્યત મહારાજ પાણ્ડવાનાં મહારથાઃ ॥ 5-162-12 (37441)
અધિક્ષેપેણ કૃષ્ણસ્ય પાર્થસ્ય ચ મહાત્મનઃ।
શ્રુત્વા તે પુરુષવ્યાઘ્રાઃ ક્રોધાઞ્જજ્વલુરચ્યુત ॥ 5-162-13 (37442)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નઃ શિખણ્ડી ચ સાત્યકિશ્ચ મહારથઃ।
કેકયા ભ્રાતરઃ પઞ્ચ રાક્ષસશ્ચ ઘટોત્કચઃ ॥ 5-162-14 (37443)
દ્રૌપદેયાભિમન્યુશ્ચ ધૃષ્ટકેતુશ્ચ પાર્થિવઃ ।
ભીમસેનશ્ચ વિક્રાન્તો યમજૌ ચ મહારથૌ ॥ 5-162-15 (37444)
ઉત્પેતુરાસનાત્સર્વે ક્રોધસંરક્તલોચનાઃ।
બાહુન્પ્રગૃહ્ય રુચિરાન્રક્તચન્દનરૂષિતાન્।
અઙ્ગદૈઃ પારિહાર્યૈશ્ચ કેયૂરૈશ્ચ વિભૂષિતાન્ ॥ 5-162-16 (37445)
દન્તાન્દન્તેષુ નિષ્પિષ્ય સૃક્કિણી પરિલેલિહન્ ।
તેષામાકારભાવજ્ઞઃ કુન્તીપુત્રો વૃકોદરઃ ॥ 5-162-17 (37446)
ઉદતિષ્ઠત્સ વેગેન ક્રોધેન પ્રજ્વલન્નિવ।
ઉદ્વૃત્ય સહસા નેત્રે દન્તાન્કટકટાય્ય ચ ॥ 5-162-18 (37447)
હસ્તં હસ્તેન નિષ્પિષ્ય ઉલૂકં વાક્યમબ્રવીત્।
અશક્તાનામિવાસ્માકં પ્રોત્સાહનનિમિત્તકમ્ ॥ 5-162-19 (37448)
શ્રુતં તે ચવનં મૂર્ખ યત્ત્વાં દુર્યોધનોઽબ્રવીત્।
તન્મે કથયતો મન્દ શ્રૃણુ વાક્યં દુરાસદમ્ ॥ 5-162-20 (37449)
સર્વક્ષત્રસ્ય મધ્યે તં યદ્વક્ષ્યસિ સુયોધનમ્ ।
શ્રૃણ્વતઃ સૂતપુત્રસ્ય પિતુશ્ચ ત્વં દુરાત્મનઃ ॥ 5-162-21 (37450)
અસ્માભિઃ પ્રીતિકામૈસ્તુ ભ્રાતુર્જ્યેષ્ઠસ્ય નિત્યશઃ।
મર્ષિતં તે દુરાચાર તત્ત્વં ન બહુ મન્યસે ॥ 5-162-22 (37451)
પ્રેષિતશ્ચ હૃષીકેશઃ શમાકાઙ્ક્ષી કુરૂન્પ્રતિ ।
કુલસ્ય હિતકામેન ધર્મરાજેન ધીમતા ॥ 5-162-23 (37452)
ત્વં કાલચોદિતો નૂનં ગન્તુકામો યમક્ષયમ્ ।
ગચ્છસ્વાહવમસ્માભિસ્તચ્ચ શ્વો ભવિતા ધ્રુવમ્ ॥ 5-162-24 (37453)
મયાપિ ચ પ્રતિજ્ઞાતો વધઃ સભ્રાતૃકસ્ય તે।
સ તથા ભવિતા પાપ નાત્ર કાર્યા વિચારણા ॥ 5-162-25 (37454)
વેલામતિક્રમેત્સદ્યઃ સાગરો વરુણાલયઃ ।
પર્વતાશ્ચ વિશીર્યેયુર્મયોક્તં ન મૃષા ભવેત્ ॥ 5-162-26 (37455)
સહાયસ્તે યદિ યમઃ કુબેરો રુદ્ર એવ વા।
યથાપ્રતિજ્ઞં દુર્બુદ્ધે પ્રકરિષ્યન્તિ પાણ્ડવાઃ ।
દુઃશાસનસ્ય રુધિરં પાતા ચાસ્મિ યથેપ્સિતમ્ ॥ 5-162-27 (37456)
યશ્ચેહ પ્રતિસંરબ્ધઃ ક્ષત્રિયો માભિયાસ્યતિ।
અપિ ભીષ્મં પુરુસ્કૃત્ય તં નેષ્યામિ યમક્ષયમ્ ॥ 5-162-28 (37457)
યચ્ચૈતદુક્તં વચનં મયા ક્ષત્રસ્ય સંસદિ।
યથૈતદ્ભવિતા સત્યં તથૈવાત્માનમાલભે ॥ 5-162-29 (37458)
ભીમસેનવચઃ શ્રુત્વા સહદેવોઽપ્યમર્ષણઃ ।
ક્રોધસંરક્તનયનસ્તતો વાક્યમુવાચ હ ॥ 5-162-30 (37459)
શૌટીરશૂરસદૃશમનીકજનસંસદિ।
શ્રૃણુ પાપ વચો મહ્યં યદ્વાચ્યો હિ પિતાત્વયા ॥ 5-162-31 (37460)
નાસ્માકં ભવિતા ભેદઃ કદાચિત્કુરુભિઃ સહ ।
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય સંબન્ધો યદિ ન સ્યાત્ત્વયા સહ ॥ 5-162-32 (37461)
ત્વં તુ લોકવિનાશાય ધૃતરાષ્ટ્રકુલસ્ય ચ।
ઉત્પન્નો વૈરપુરુષઃ સ્વકુલઘ્નશ્ચ પાપકૃત્ ॥ 5-162-33 (37462)
જન્મપ્રભૃતિ ચાસ્માકં પિતા તે પાપપૂરુષઃ ।
અહિતાનિ નૃશંસાનિ નિત્યશઃ કર્તુમિચ્છતિ ॥ 5-162-34 (37463)
તસ્ય વૈરાનુષઙ્ગસ્ય ગન્તાસ્મ્યન્તં સુદુર્ગમમ્।
અહમાદૌ નિહત્ય ત્વાં શકુનેઃ સંપ્રપશ્યતઃ ॥ 5-162-35 (37464)
તતોઽસ્મિ શકુનિં હન્તા મિષતાં સર્વધન્વિનામ્।
ભીમસ્ય વચનં શ્રુત્વા સહદેવસ્ય ચોભયોઃ ॥ 5-162-36 (37465)
ઉવાચ ફાલ્ગુનો વાક્યં ભીમસેનં સ્મયન્નિવ।
ભીમસેન ન તે સન્તિ યેષાં વૈરં ત્વયા સહ ॥ 5-162-37 (37466)
મન્દા ગૃહેષુ સુખિનો મૃત્યુપાશવશં ગતાઃ।
ઉલૂકશ્ચ ન તે વાચ્યઃ પરુષં પુરુષોત્તમ ॥ 5-162-38 (37467)
દૂતાઃ કિમપરાધ્યન્તે યથોક્તસ્યાનુભાષિણઃ ।
એવમુક્ત્વા મહાબાહુર્ભીમં ભીમપરાક્રમમ્ ॥ 5-162-39 (37468)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસુખાન્વીરાન્સુહૃદઃ સમભાષત।
શ્રુતં વસ્તસ્ય પાપસ્ય ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય ભાષિતમ્ ॥ 5-162-40 (37469)
કુત્સનં વાસુદેવસ્ય મમ ચૈવ વિશેષતઃ।
શ્રુત્વા ભવન્તઃ સંરબ્ધા અસ્માકં હિતકામ્યયા ॥ 5-162-41 (37470)
પ્રભાવાદ્વાસુદેવસ્ય ભવતાં ચ પ્રયત્નતઃ।
સમગ્રં પાર્થિવં ક્ષત્રં સર્વં ન ગણયામ્યહમ્ ॥ 5-162-42 (37471)
ભવદ્ભિઃ સમનુજ્ઞાતો વાક્યમસ્ય યદુત્તરમ્ ।
ઉલૂકે પ્રાપયિષ્યામિ યદ્વક્ષ્યતિ સુયોધનમ્ ॥ 5-162-43 (37472)
શ્વો ભૂતે કત્થિતસ્યાસ્ય પ્રતિવાક્યં ચમૂમુખે।
ગાણ્ડીવેનાભિધાસ્યાકમિ ક્લીબા હિ વચનોત્તરાઃ । 5-162-44 (37473)
તતસ્તે પાર્થિવાઃ સર્વે પ્રશશંસુર્ધનઞ્જયમ્ ।
તેન વાક્યોપચારેણ વિસ્મિતા રાજસત્તમાઃ ॥ 5-162-45 (37474)
અનુનીય ચ તાન્સર્વાન્યથામાન્યં યથાવયઃ।
ધર્મરાજં તદા વાક્યં તત્પ્રાપ્યં પ્રત્યભાષત ॥ 5-162-46 (37475)
આત્માનમવમન્વાનો ન હિ સ્યાત્પાર્થિવોત્તમઃ ।
તત્રોત્તરં પ્રવક્ષ્યામિ તવ શુશ્રૂષણે રતઃ ॥ 5-162-47 (37476)
ઉલૂકં ભરતશ્રેષ્ઠ સામપૂર્વમથોર્જિતમ્ ।
દુર્યોધનસ્ય તદ્વાક્યં નિશમ્ય ભરતર્ષભઃ ॥ 5-162-48 (37477)
અતિલોહિતનેત્રાભ્યામાશીવિષ ઇવ શ્વસન્ ।
સ્મયમાન ઇવ ક્રોધાત્સૃક્કિણી પરિસંલિહન્ ॥ 5-162-49 (37478)
જનાર્દનમભિપ્રેક્ષ્ય ભ્રાતૄંશ્ચૈવેદમબ્રવીત્ ।
અભ્યભાષત કૈતવ્યં પ્રગૃહ્ય વિપુલં ભુજમ્ ॥ 5-162-50 (37479)
ઉલૂક ગચ્છ કૈતવ્ય બ્રૂહિ તાત સુયોધનમ્ ।
કૃતઘ્નં વૈરપુરુષં દુર્મતિં કુલપાંસનમ્ ॥ 5-162-51 (37480)
પાણ્ડવેષુ સદા પાપ નિત્યં જિહ્મં પ્રવર્તતે।
સ્વવીર્યાદ્યઃ પરાક્રમ્ય પાપ આહ્વયતે પરાન્।
અભીતઃ પૂરયન્વાક્યમેષ વૈઃ ક્ષત્રિયઃ પુમાન્ ॥ 5-162-52 (37481)
સ પાપઃ ક્ષત્રિયો ભૂત્વા અસ્માનાહૂય સંયુગે।
માન્યામાન્યાન્પુરસ્કૃત્ય યુદ્ધં મા ગાઃ કુલાધમ ॥ 5-162-53 (37482)
આત્મવીર્યં સમાશ્રિકત્ય ભૃત્યવીર્યં ચ કૌરવ ।
આહ્વયસ્વ રણે પાર્થાન્સર્વથા ક્ષત્રિયો ભવ ॥ 5-162-54 (37483)
પરવીર્યં સમાશ્રિત્ય યઃ સમાહ્વયતે પરાન્।
અશક્તઃ સ્વયમાદાતુમેતદેવ નપુંસકમ્ ॥ 5-162-55 (37484)
સ ત્વં પરેષાં વીર્યેણ આત્માનં બહુમન્યસે ।
કથમેવમશક્તસ્ત્વમસ્માન્સમભિગર્જસિ ॥ 5-162-56 (37485)
કૃષ્ણ ઉવાચ। 5-162-57x (3862)
મદ્વચશ્ચાપિ ભૂયસ્તે વક્તવ્યઃ સ સુયોધનઃ।
શ્વ ઇદાનીં પ્રપદ્યેથાઃ પુરુષો ભવ દુર્મતે ॥ 5-162-57 (37486)
મન્યસે યચ્ચ મૂઢ ત્વં ન યોત્સ્યતિ જનાર્દનઃ।
સારથ્યેન વૃતઃ પાર્થૈરિતિ ત્વં ન બિભેષિ ચ ॥ 5-162-58 (37487)
જઘન્યકાલમપ્યેતન્ન ભવેત્સર્વપાર્થિવાન્।
નિર્દહેયમહં ક્રોધાત્તૃણાનીવ હુતાશનઃ ॥ 5-162-59 (37488)
યુધિષ્ઠિરનિયોગાત્તુ ફાલ્ગુનસ્ય મહાત્મનઃ ।
કરિષ્યે યુધ્યમાનસ્ય સારથ્યં વિજિતાત્મનઃ ॥ 5-162-60 (37489)
યદ્યુત્પતસિ લોકાંસ્ત્રીન્યદ્યાવિશસિ ભૂતલમ્ ।
તત્રતત્રાર્જુનરથં પ્રભાતે દ્રક્ષ્યસે પુનઃ ॥ 5-162-61 (37490)
યચ્ચાપિ ભીમસેનસ્ય મન્યસે મોઘભાષિતમ્ ।
દુઃશાસનસ્ય રુધિરં પીતમદ્યાવધારય ॥ 5-162-62 (37491)
ન ત્વાં સમીક્ષતે પાર્થો નાપિ રાજા યુધિષ્ઠિરઃ।
ન ભીમસેનો ન યમૌ પ્રતિકૂલપ્રભાષિણમ્ ॥ ॥ 5-162-63 (37492)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ઉલૂકદૂતાગમનપર્વણિ દ્વિષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-162-12 સમિતિઃ સભા ॥ 5-162-31 શૌટીરઃ સગર્વઃ। શૂરો વિક્રાન્તઃ। મહ્યં મમ ॥ 5-162-55 નપુંસકં નપુંસકત્વં તવ ॥ 5-162-63 સમીક્ષતે ગણયતિ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 163
॥ શ્રીઃ ॥
5.163. અધ્યાયઃ 163
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
અર્જુનાદિભિઃ સર્વૈરુલૂકદ્વારા પૃથક્પૃથગ્દુર્યોધનંપ્રતિ પ્રતિસન્દેશપ્રેષણમ્ ॥ 1 ॥ ઉલૂકેન દુર્યોધનંપ્રતિ યુધિષ્ઠિરાદિપ્રતિસન્દેશકથનમ્ ॥ 2 ॥ દુર્યોધનાજ્ઞયા કર્ણેન સેનાસુ યુદ્ધસન્નાહોદ્ધોષણમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-163-0 (37493)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-163-0x (3863)
દુર્યોધનસ્ય તદ્વાક્યં નિશમ્ય ભરતર્ષભ ।
નેત્રાભ્યામતિતામ્રાભ્યાં કૈતવ્યં સમુદૈક્ષત ॥ 5-163-1 (37494)
સ કેશવમભિપ્રેક્ષ્ય ગુડાકેશો મહાયશાઃ ।
અભ્યભાષત કૈતવ્યં પ્રગૃહ્ય વિપુલં ભુજમ્ ॥ 5-163-2 (37495)
સ્વવીર્યં યઃ સમાશ્રિત્ય સમાહ્વયતિ વૈ પરાન્ ।
અભીતો યુધ્યતે શત્રૂન્સ વૈ પુરુષ ઉચ્યતે ॥ 5-163-3 (37496)
પરવીર્યં સમાશ્રિત્ય યઃ સમાહ્વયતે પરાન્ ।
ક્ષત્રબન્ધુરશક્તત્વાલ્લોકે સ પુરુષાધમઃ ॥ 5-163-4 (37497)
સ ત્વં પરેષાં વીર્યેણ મન્યસે વીર્યમાત્મનઃ ।
સ્વયં કાપુરુષો મૂઢ પરાંશ્ચ ક્ષેપ્તુમિચ્છસિ ॥ 5-163-5 (37498)
યસ્ત્વં વૃદ્ધં સર્વરાજ્ઞાં હિતબુદ્ધિં જિતેન્દ્રિયમ્ ।
મરણાય મહાપ્રજ્ઞં દીક્ષયિત્વા વિકત્થસે ॥ 5-163-6 (37499)
ભાવસ્તે વિદિતોઽસ્માભિર્દુર્બુદ્ધે કુલપાંસન ।
ન હનિષ્યન્તિ ગાઙ્ગેયં પાણ્ડવા ઘૃણયેતિ હિ ॥ 5-163-7 (37500)
યસ્ય વીર્યં સમાશ્રિત્ય ધાર્તરાષ્ટ્ર વિકત્થસે।
હન્તાસ્મિ પ્રથમં ભીષ્મં મિષતાં સર્વધન્વિનામ્ । 5-163-8 (37501)
કૈતવ્ય ગત્વા ભરતાન્સમેત્ય
સુયોધનં ધાર્તરાષ્ટ્રં વદસ્વ।
તથેત્યુવાચાર્જુનઃ સવ્યસાચી
નિશાવ્યપાયે ભવિતા વિમર્દઃ ॥ 5-163-9 (37502)
યદ્વા બ્રવીદ્વાક્યમદીનસત્વો
મધ્યે કુરૂન્હર્ષયન્સત્યસન્ધઃ।
અહં હન્તા સૃઞ્જયાનામનીકં
સાલ્વેયકાંશ્ચેતિ મમૈષ ભારઃ।
કૈતવ્ય ગત્વા ભરતાન્સમેત્ય
સુયોધનં ધાર્તરાષ્ટ્રં વદસ્વ ॥ 5-163-10 (37503)
હન્યામહં દ્રોણમૃતેઽપિ લોકં
ન તે ભયં વિદ્યતે પાણ્ડવેભ્યઃ ।
તતો હિ તે લબ્ધમતં ચ રાજ્ય-
માપદ્ગતાઃ પાણ્ડવાશ્ચેતિ ભાવઃ ॥ 5-163-11 (37504)
સ દર્પપૂર્ણો ન સમીક્ષસે ત્વ-
મનર્થમાત્મન્યપિ વર્તમાનમ્।
તસ્માદહં તે પ્રથમં સમૂહે
હન્તા સમક્ષ કુરુવૃદ્ધમેવ ॥ 5-163-12 (37505)
સૂર્યોદયે યુક્તસેનઃ પ્રતીક્ષ્ય
ધ્વજી રથી રક્ષત સત્યસન્ધમ્।
અહં હિ વઃ પશ્યતાં દ્વિપમેનં
ભીષ્મં રથાત્પાતયિષ્યામિ બાણૈઃ ॥ 5-163-13 (37506)
શ્વોભૂતે કત્થનાવાક્યં વિજ્ઞાસ્યતિ સુયોધનઃ।
આચિતં શરજાલેન મયા દૃષ્ટ્વા પિતામહમ્ ॥ 5-163-14 (37507)
યદુક્તશ્ચ સભામધ્યે પુરુષો હ્રસ્વદર્શનઃ।
ક્રુદ્ધેન ભીમસેનેન ભ્રાતા દુઃશાસનસ્તવ ॥ 5-163-15 (37508)
અધર્મજ્ઞો નિત્યવૈરી પાપબુદ્ધિર્નૃશંસકૃત્।
સત્યાં પ્રતિજ્ઞામચિરાદ્દ્રક્ષ્યસે તાં સુયોધન ॥ 5-163-16 (37509)
અભિમાનસ્ય દર્પસ્ય ક્રોધપારુષ્યયોસ્તથા।
નૈષ્ઠુર્યસ્યાવલેપસ્ય આત્મસંભાવનસ્ય ચ॥ 5-163-17 (37510)
નૃશંસતાયાસ્તૈક્ષ્ણ્યસ્ય ધર્મવિદ્વેષણસ્ય ચ।
અધર્મસ્યાતિવાદસ્ય વૃદ્ધાતિક્રમણસ્ય ચ ॥ 5-163-18 (37511)
દર્શનસ્ય ચ ચક્રસ્ય કૃત્સ્નસ્યાપનયસ્ય ચ।
દ્રક્ષ્યસિ ત્વં ફલં તીવ્રમચિરેણ સુયોધન ॥ 5-163-19 (37512)
વાસુદેવદ્વિતીયે હિ મયિ ક્રુદ્ધે નરાધમ।
આશા તે જીવિતે મૂઢ રાજ્યે વા કેન હેતુના ॥ 5-163-20 (37513)
શાન્તે ભીષ્મે તથા દ્રોણે સૂતપુત્રે ચ પાતિતે।
નિરાશો જીવિતે રાજ્યે પુત્રેષુ ચ ભવિષ્યસિ ॥ 5-163-21 (37514)
ભ્રાતૄણાં નિધનં શ્રુત્વા પુત્રાણાં ચ સુયોધન ।
ભીમસેનેન નિહતો દુષ્કૃતાનિ સ્મરિષ્યસિ ॥ 5-163-22 (37515)
ન દ્વિતીયાં પ્રતિજ્ઞાં હિ પ્રતિજાનામિ કૈતવ ।
સત્યં બ્રવીમ્યહં હ્યેતત્સર્વં સત્યં ભવિષ્યતિ ॥ 5-163-23 (37516)
યુધિષ્ઠિરોઽપિ કૈતવ્યમુલૂકમિદમબ્રવીત્।
ઉલૂક મદ્વચો બ્રૂહિ ગત્વા તાત સુયોધનમ્ ॥ 5-163-24 (37517)
સ્વેન વૃત્તેન મે વૃત્તં નાધિગન્તું ત્વમર્હસિ ।
ઉભયોરન્તરં વેદ સૂનૃતાનૃતયોરપિ ॥ 5-163-25 (37518)
ન ચાહં કામયે પાપમપિ કીટપિપીલકયોઃ।
કિં પુનર્જ્ઞાતિષુ વધં કામયેયં કથં ચ ન ॥ 5-163-26 (37519)
એતદર્થં મયા તાત પઞ્ચ ગ્રામા વૃતાઃ પુરા।
કથં તવ સુદુર્બુદ્ધે ન પ્રેક્ષ્યે વ્યસનં મહત્ ॥ 5-163-27 (37520)
સ ત્વં કામપરીતાત્મા મૂઢભાવાચ્ચ કત્થસે।
તથૈવ વાસુદેવસ્ય ન ગૃહ્ણાસિ હિતં વચઃ । 5-163-28 (37521)
કિંચેદાનીં બહૂક્તેન યુધ્યસ્વ સહ બાન્ધવૈઃ।
મમ વિપ્રિયકર્તારં કૈતવ્ય સહ બાન્ધવૈઃ । 5-163-29 (37522)
મમ વિપ્રિયકર્તારં કૈતવ્ય બ્રૂહિ કૌરવમ્ ॥
શ્રુતં વાક્યં ગૃહીતોઽર્થો મતં યત્તે તથાસ્તુ તત્। 5-163-30 (37523)
ભીમસેનસ્તતો વાક્યં ભૂય આહ નૃપાત્મજમ્ ॥
ઉલૂક મદ્વચો બ્રૂહિ દુર્મતિં પાપપૂરુષમ્। 5-163-31 (37524)
શઠં નૈકૃતિકં પાપં દુરાચારં સુયોધનમ્ ॥
ગૃધ્રોદરે વા વસ્તવ્યં પુરે વા નાગસાહ્વયે । 5-163-32 (37525)
પ્રતિજ્ઞાતં મયા યચ્ચ સભામધ્યે નરાધમ ॥
કર્તાહં તદ્વચઃ સત્યં સત્યેનૈવ શપામિ તે। 5-163-33 (37526)
દુઃશાસનસ્ય રુધિરં હત્વા પાસ્યામ્યહં મૃધે ॥
સક્થિની તવ ભંક્ત્વૈવ હત્વા હિ તવ સોદનાન્। 5-163-34 (37527)
સર્વેષાં રાજપુત્રાણામભિમન્યુરસંશયમ્ ।
કર્મણા તોષયિષ્યામિ ભૂયશ્ચૈવ વચઃ શ્રૃણુ ॥ 5-163-35 (37528)
હત્વા સુયોધન ત્વાં વૈ સહિતં સર્વસોદરૈઃ ।
આક્રમિષ્યે પદા મૂર્ધ્નિ ધર્મરાજસ્ય પશ્યતઃ ॥ 5-163-36 (37529)
નકુલસ્તુ તતો વાક્યમિદમાહ મહીપતે।
ઉલૂક બ્રૂહિ કૌરવ્યં ધાર્તરાષ્ટ્રં સુયોધનમ્ ॥ 5-163-37 (37530)
શ્રુતં તે ગદતો વાક્યં સર્વમેવ યથાતથમ્।
તથા કર્તાસ્મિ કૌરવ્ય યથા ત્વમનુશાસિ માં ॥ 5-163-39aસહદેવોઽપિ નૃપતે ઇદમાહ વચોઽર્થવત્ ।
સુયોધન મતિર્યા તે વૃથૈષા તે ભવિષ્યતિ ॥ 5-163-38 (37531)
શોચિષ્યસે મહારાજ સપુત્રજ્ઞાતિબાન્ધવઃ ।
ઇમં ચ ક્લેશમસ્માકં હૃષ્ટો યત્ત્વં વિકત્થસે ॥ 5-163-40 (37532)
વિરાટદ્રુપદૌ વૃદ્ધાવુલૂકમિદમૂચતુઃ ।
દાસભાવં નિયચ્છેવ સાધોરિતિ મતિઃ સદા।
તૌ ચ દાસાવદાસૌ વા પૌરુષં યસ્ય યાદૃશમ્ ॥ 5-163-41 (37533)
શિખણ્ડી તુ તતો વાક્યમુલૂકમિદમબ્રવીત્ ।
વક્તવ્યો ભવતા રાજા પાપેષ્વભિરતઃ સદા ॥ 5-163-42 (37534)
પશ્ય ત્વં માં રણે રાજન્કુર્વાણં કર્મ દારુણમ્ ।
યસ્ય વીર્યં સમાસાદ્ય મન્યસે વિજયં યુધિ ॥ 5-163-43 (37535)
તમહં પાતયિષ્યામિ રથાત્તવ પિતામહમ્।
અહં ભીષ્મવધાત્સૃષ્ટો નૂનં ધાત્રા મહાત્મના ॥ 5-163-44 (37536)
સોઽહં ભીષ્મં હનિષ્યામિ મિષતાં સર્વધન્વિનામ્ ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નોઽપિ કૈતવ્યમુલૂકમિદમબ્રવીત્ ॥ 5-163-45 (37537)
સુયોધનો મમ વચો વક્તવ્યો નૃપતેઃ સુતઃ।
અહં દ્રોણં હનિષ્યામિ સગણં સહબાન્ધવમ્ ॥ 5-163-46 (37538)
અવશ્યં ચ મયા કાર્યં પૂર્વેષાં ચરિતં મહત્ ।
કર્તા ચાહં તથા કર્મ યથા નાન્યઃ કરિષ્યતિ 5-163-47 (37539)
તમબ્રવીદ્ધર્મરાજઃ કારુણ્યાર્થં વચો મહત્।
નાહં જ્ઞાતિવધં રાજન્કામયેયં કથંચન ॥ 5-163-48 (37540)
તવૈવ દોષાદ્દુર્બુદ્ધે સર્વમેતત્ત્વનાવૃતમ્ ।
સ ગચ્છ માચિરં તાત ઉલૂક યદિ મન્યસે ॥ 5-163-49 (37541)
ઇહ વા તિષ્ઠ ભદ્રં તે વયં હિ તવ બાન્ધવાઃ ।
ઉલૂકસ્તુ તતો રાજન્ધર્મપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્ ॥ 5-163-50 (37542)
આમન્ત્ર્ય પ્રયયૌ તત્ર યત્ર રાજા સુયોધનઃ ।
ઉલૂકસ્તત આગમક્ય દુર્યોધનમમર્ષણમ્ ॥ 5-163-51 (37543)
અર્જુનસ્ય સમાદેશં યથોક્તં સર્વમબ્રવીત્ ।
વાસુદેવસ્ય ભીમસ્ય ધર્મરાજસ્ય પૌરુષમ્ ॥ 5-163-52 (37544)
નકુલસ્ય વિરાટસ્ય દ્રુપદસ્ય ચ ભારત ।
સહદેવસ્ય ચ વચો ધૃષ્ટદ્યુમ્નશિખણ્ડિનોઃ।
કેશવાર્જુનયોર્વાક્યં યથોક્તં સર્વમબ્રવીત્ ॥ 5-163-53 (37545)
કૈતવ્યસ્ય તુ તદ્વાક્યં નિશમ્ય ભરતર્ષભઃ ।
દુઃશાસનં ચ કર્ણં ચ શકુનિં ચાપિ ભારત ॥ 5-163-54 (37546)
આજ્ઞપયત રાજ્ઞશ્ચ બલં મિત્રબલં તથા।
યથા પ્રાગુદયાત્સર્વે યુક્તાસ્તિષ્ઠન્ત્યનીકિનઃ ॥ 5-163-55 (37547)
તતઃ કર્ણસમાદિષ્ટા દૂતાઃ સન્ત્વરિતા રથૈઃ ।
ઉષ્ટ્રવામીભિરપ્યન્યે સદશ્વૈશ્ચ મહાજવૈઃ ॥ 5-163-56 (37548)
તૂર્ણં પરિયયુઃ સેનાં કૃત્સ્નાં કર્ણસ્ય શાસનાત્।
આજ્ઞાપયન્તો રાજ્ઞશ્ચ યોગઃ પ્રાગુદયાદિતિ ॥ ॥ 5-163-57 (37549)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ઉલૂકદૂતાગમનપર્વણિ ત્રિષ્ટષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-163-6 વૃદ્ધં બાહ્લિકં ભીષ્મં ચ ॥ 5-163-10 સત્યસંધો ભીષ્મઃ । ભીષ્મવાક્યમેવાહ અહં હન્તેતિ। હે કૈતવ્ય અહં હન્તેત્યાદિ મદીયં વાક્યં ભરતાન્ પાણ્ડવાન્પ્રતિ ગત્વા વદસ્વ । કિં કૃત્વા સુયોધનં સમેત્ય મદીયં સંદેશં દુર્યોધનાય શ્રાવયિત્વા પાણ્ડવાન્પ્રતિ કથયેત્યર્થઃ। તેન દુર્યોધનસુખં પાણ્ડવાનાં ભયં ચોદેષ્યતીતિ ભાવઃ ॥ 5-163-11 દ્રોણમૃતેપિ દ્રોણંવિનાપ્યસહાય એવાહં લોકં હન્યામ્। તતો ભીષ્મવાક્યાત્। તે તવ ભાવ એવંભૂતો જાત ઇત્યર્થઃ ॥ 5-163-12 હન્તા હનિષ્યામિ। કુરુવૃદ્ધં ભીષ્મમ્ ॥ 5-163-13 યો યુક્તસેનો ધ્વજી રથી તં રક્ષતેતિ યોજના ॥ 5-163-19 દર્શનં કર્ણાદિષુ જયનિશ્ચયઃ । ચક્રં સેનાયા આધિક્યમ્ । અપનયઃ અસ્માકં દૂરીકરણમ્ । એતેષાં ફલં દ્રક્ષ્યસિ॥ 5-163-25 વેદ વિદ્મિ ॥ 5-163-27 હે સુદુર્બુદ્ધે તવ વ્યસનં મરણાગમં કથમપિ ન પ્રેક્ષ્યે ઇતિ હેતોઃ પઞ્ચગ્રામા વૃતા ઇતિ સંબન્ધઃ ॥ 5-163-41 સાધોઃ દાસભાવં નિયચ્છેવ નિતરાં યચ્છેવ પ્રાર્થયાવહે । તૌ ચ આવાં દાસાવદાસૌવેતિ યસ્ય તવ યાદૃશં પૌરુષં તત્તથૈવ શ્વો દ્રક્ષ્યાવ ઇતિ શેષઃ ॥ 5-163-44 વધાત્ વધહેતોઃ ॥ 5-163-47 પૂર્વેષાં ચરિતં દ્રોણવધેન પિતૃવૈરપ્રતિયાતનમ્ ॥ 5-163-49 અનાવૃતં વિસ્પષ્ટમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 164
॥ શ્રીઃ ॥
5.164. અધ્યાયઃ 164
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ યુદ્ધાય સેનાનિર્યાતનમ્ ॥ 1 ॥ ધૃષ્ટદ્યુમ્નેન ભીમાદીનાં દુર્યોધનાદિભિઃ સહ દ્વન્દ્વયુદ્ધાય સમાદેશઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-164-0 (37550)
સંજય ઉવાચ। 5-164-0x (3864)
ઉલૂકસ્ય વૃત્તઃ શ્રુત્વા કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
સેનાં નિયાપયામાસ ધૃષ્ટદ્યુમ્નપુરોગમામ્ ॥ 5-164-1 (37551)
પદાતિનીં નાગવતીં રથિનીમશ્વબૃન્દિનીમ્ ।
ચતુર્વિધબલાં ભીમામકમ્પાં પૃથિવીમિવ ॥ 5-164-2 (37552)
ભીમસેનાદિભિર્ગુપ્તાં સાર્જુનૈશ્ચ મહારથૈઃ ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નવશાં દુર્ગાં સાગરસ્તિમિતોપમામ્ ॥ 5-164-3 (37553)
તસ્યાસ્ત્વગ્રે મહેષ્વાસઃ પાઞ્ચાલ્યો યુદ્ધદુર્મદઃ।
દ્રોણપ્રેપ્સુરનીકાનિ ધૃષ્ટદ્યુમ્નો વ્યકર્ષત ॥ 5-164-4 (37554)
યથાબલં યથોત્સાહં રથિનઃ સમુપાદિશત્ ।
અર્જુનં સૂતપુત્રાય ભીમં દુર્યોધનાય ચ ॥ 5-164-5 (37555)
ધૃષ્ટકેતું ચ શલ્યાય ગૌતમાયોત્તમૌજસમ્ ।
અશ્વાત્થામ્ને ચ નકુલં શૈબ્યં ચ કૃતવર્મણે ॥ 5-164-6 (37556)
સૈન્ધવાય ચ વાર્ષ્ણેયં યુયુધાનં સમાદિશત્।
શિખણ્ડિનં ચ ભીષ્માય પ્રમુખે સમકલ્પયત્ ॥ 5-164-7 (37557)
સહદેવં શકુનયે ચેકિતાનં શલાય વૈ।
દ્રૌપદેયાંસ્તથા પઞ્ચ ત્રિગર્તેભ્યઃ સમાદિશત્ ॥ 5-164-8 (37558)
વૃષસેનાય સૌભદ્રં શેષાણાં ચ મહીક્ષિતામ્ ।
સ સમર્થં હિ તં મેને પાર્થાદભ્યધિકં રણે ॥ 5-164-9 (37559)
એવં વિભજ્ય યોધાંસ્તાન્પૃથક્વ સહ ચૈવ હ ।
જ્વાલાવર્ણો મહેષ્વાસો દ્રોણમંશમકલ્પયત્ ॥ 5-164-10 (37560)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નો મહેષ્વાસઃ સેનાપતિપતિસ્તતઃ ।
વિધિવદ્વ્યૂહ્ય મેધાવી યુદ્ધાય ધૃતમાનસઃ ॥ 5-164-11 (37561)
યથોદ્દિષ્ટાનિ સૈન્યાનિ પાણ્ડવાનામયોજયત્।
જયાય પાણ્ડુપુત્રાણાં યત્તસ્તસ્થૌ રણાજિરે ॥ ॥ 5-164-12 (37562)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ ઉલૂકદૂતાગમનપર્વણિ ચતુઃષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-164-10 અંશં સ્વકીયમિતિ શેષઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 165
॥ શ્રીઃ ॥
5.165. અધ્યાયઃ 165
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ દુર્યોધનાય સ્વસામર્થ્યકથનપૂર્વકમભયપ્રદાનમ્ ॥ 1 ॥ તથા દુર્યોધનપ્રશ્નેન સ્વસેનાયાં રથાતિરથસંખ્યાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-165-0 (37563)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 5-165-0x (3865)
પ્રતિજ્ઞાતે ફાલ્ગુનેન વધે ભીષ્મસ્ય સંયુગે।
કિમકુર્વત મે મન્દાઃ પુત્રા દુર્યોધનાદયઃ ॥ 5-165-1 (37564)
હતમેવ હિ પશ્યામિ ગાઙ્ગેયં પિતરં રણે।
વાસુદેવસહાયેન પાર્થેન દૃઢધન્વના ॥ 5-165-2 (37565)
સ ચાપરિમિતપ્રજ્ઞસ્તચ્છ્રુત્વા પાર્થભાષિતમ્ ।
કિમુક્તવાન્મહેષ્વાસો ભીષ્મઃ પ્રહરતાં વરઃ ॥ 5-165-3 (37566)
સૈનાપત્યં ચ સંપ્રાપ્ય કૌરવાણાં ધુરંધરઃ ।
કિમચેષ્ટત ગાઙ્ગેયો મહાબુદ્ધિપરાક્રમઃ ॥ 5-165-4 (37567)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-165-5x (3866)
તતસ્તત્સઞ્જયસ્તસ્મૈ સર્વમેવ ન્યવેદયત્।
યથોક્તં કુરુવૃદ્ધેન ભીષ્મેણામિતતેજસા ॥ 5-165-5 (37568)
સઞ્જય ઉવાચ। 5-165-6x (3867)
સૈનાપત્યમનુપ્રાપ્ય ભીષ્મઃ શાન્તનવો નૃપ।
દુર્યોધનમુવાચેદં વચનં હર્ષયન્નિવ ॥ 5-165-6 (37569)
નમસ્કૃત્ય કુમારાય સેનાન્યે શક્તિપાણયે ।
અહં સેનાપતિસ્તેઽદ્ય ભવિષ્યામિ ન સંશયઃ । 5-165-7 (37570)
સેનાકર્મણ્યિજ્ઞોઽસ્મિ વ્યૂહેષુ વિવિધેષુ ચ।
કર્મ કારયિતું ચૈવ ભૃતાનપ્યભૃતાંસ્તથા ॥ 5-165-8 (37571)
યાત્રાયાને ચ યુદ્ધે ચ તથા પ્રશમનેષુ ચ ।
ભૃશં વેદ મહારાજ યથા વેદ બૃહસ્પતિઃ ॥ 5-165-9 (37572)
વ્યૂહાનાં ચ સમારમ્ભાન્દૈવગાન્ધર્વમાનુષાન્।
તૈરહં મોહયિષ્યામિ પાણ્ડવાન્વ્યેતુ તે જ્વરઃ ॥ 5-165-10 (37573)
સોઽહં યોત્સ્યામિ તત્ત્વેન પાલયંસ્તવ વાહિનીમ્ ।
યથાવચ્છાસ્ત્રતો રાજન્વ્યેતુ તે માનસો જ્વરઃ ॥ 5-165-11 (37574)
દુર્યોધન ઉવાચ। 5-165-12x (3868)
વિદ્યતે મે ન ગાઙ્ગેય ભયં દેવાસુરેષ્વપિ ।
સમસ્તેષુ મહાબાહો સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે ॥ 5-165-12 (37575)
કિં પુનસ્ત્વયિ દુર્ધર્પે સૈનાપત્યે વ્યવસ્થિતે।
દ્રોણે ચ પુરુષવ્યાઘ્રે સ્થિતે યુદ્ધાભિનન્દિનિ ॥ 5-165-13 (37576)
ભવદ્ર્યાં પુરુષાગ્ર્યાભ્યાં સ્થિતાભ્યાં વિજયો મમ।
ન દુર્લભં કુરુશ્રેષ્ઠ દેવરાજ્યમપિ ધ્રુવમ્ ॥ 5-165-14 (37577)
રથસઙ્ખ્યાં તુ કાર્ત્સ્ન્યેન પરેષામાત્મનસ્તથા ।
તથૈવાતિરથાનાં ચ વેત્તુમિચ્છામિ કૌરવ ॥ 5-165-15 (37578)
પિતામહો હિ કુશલઃ પરેષામાત્મનસ્તથા ।
શ્રોતુમિચ્છામ્યહં સર્વૈઃ સહૈભિર્વસુધાધિપૈઃ ॥ 5-165-16 (37579)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-165-17x (3869)
ગાન્ધારે શ્રૃણુ રાજેન્દ્ર રથસંખ્યાં સ્વકે બલે।
યે રથાઃ પૃથિવીપાલ તથૈવાતિરથાશ્ચ યે ॥ 5-165-17 (37580)
બહૂનીહ સહસ્રાણિ પ્રયુતાન્યર્બુદાનિ ચ।
રથાનાં તવ સેનાયાં યથામુખ્યં તુ મે શ્રુણુ ॥ 5-165-18 (37581)
ભવાનગ્રે રથોદારઃ સહ સર્વૈઃ સહોદરૈઃ ।
દુઃશાસનપ્રભૃતિભિર્ભ્રાતૃભિઃ શતસંમિતૈઃ ॥ 5-165-19 (37582)
સર્વે કૃતપ્રહરણાશ્છેદભેદવિશારદાઃ ।
રથોપસ્થે ગજસ્કન્ધે ગદાપ્રાસાસિચર્મણિ ॥ 5-165-20 (37583)
સંયન્તારઃ પ્રહર્તારઃ કૃતાસ્ત્રા ભારસાધનાઃ ।
ઇષ્વસ્ત્રે દ્રોણશિષ્યાશ્ચ કૃપસ્ય ચ શરદ્વતઃ ॥ 5-165-21 (37584)
એતે હનિષ્યન્તિ રણે પાઞ્ચાલાન્યુદ્ધદુર્મદાન્ ।
કૃતકિલ્બિષાઃ પાણ્ડવેયૈર્ધાર્તરાષ્ટ્રા મનસ્વિનઃ ॥ 5-165-22 (37585)
તથાઽહં ભરતશ્રેષ્ઠ સર્વસેનાપતિસ્તવ।
શત્રૂન્વિધ્વંસયિષ્યામિ કદર્થીકૃત્ય પાણ્ડવાન્ ॥ 5-165-23 (37586)
ન ત્વાત્મનો ગુણાન્વક્તુમર્હામિ વિદિતોઽસ્મિ તે।
કૃતવર્મા ત્વયિરથો ભોજઃ શસ્ત્રભૃતાં વરઃ ॥ 5-165-24 (37587)
અર્થસિદ્ધિં તવ રણે કરિષ્યતિ ન સંશયઃ।
શસ્ત્રવિદ્ભિરનાધૃષ્યો દૂરપાતી દૃઢાયુધઃ ॥ 5-165-25 (37588)
હનિષ્યતિ ચમૂં તેષાં મહેન્દ્રો દાનવાનિવ ।
મદ્રરાજો મહેષ્વાસઃ શલ્યો મેઽતિરથો મતઃ ॥ 5-165-26 (37589)
સ્પર્ધતે વાસુદેવેન નિત્યં યો વૈ રણેરણે।
ભાગિનેયાન્નિજાંસ્ત્યક્ત્વા શલ્યસ્તેઽતિરથો મતઃ।
એષ યોત્સ્યતિ સંગ્રામે પાણ્ડવાંશ્ચ મહારથાન્ ॥ 5-165-27 (37590)
સાગરોર્મિસમૈર્બાણૈઃ પ્લાવયન્નિવ શાતવાન્ ।
ભૂરિશ્રવાઃ કૃતાસ્રશ્ચ તવ ચાપિ હિતઃ સુહૃત્ ॥ 5-165-28 (37591)
સૌમદત્તિર્મહેષ્વાસો રથયૂથપયૂથપઃ।
વલક્ષયમમિત્રાણાં સુમહાન્તં કરિષ્યતિ ॥ 5-165-29 (37592)
સિન્ધુરાજો મહારાજ મતો મે દ્વિગુણો રથાઃ।
યોત્સ્યતે સમરે રાજન્વિક્રાન્તો રથસત્તમઃ ॥ 5-165-30 (37593)
દ્રૌપદીહરણે રાજન્પરિક્લિષ્ટશ્ચ પાણ્ડવૈઃ ।
સંસ્મરંસ્તં પરિક્લેશં યોત્સ્યતે પરવીરહા ॥ 5-165-31 (37594)
એતેન હિ તદા રાજંસ્તપ આસ્થાય દારુણમ્ ।
સુદુર્લભો વરો લબ્ધઃ પાણ્ડવાન્યોદ્ધ્રુમાહવે ॥ 5-165-32 (37595)
સ એષ રથશાર્દૂલસ્તદ્વૈરં સંસ્મરન્રણે।
યોત્સ્યતે પાણ્ડવૈસ્તાત પ્રાણાંસ્ત્યક્ત્વા સુદુસ્ત્યજાન્ ॥ ॥ 5-165-33 (37596)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ રથાતિરથસંખ્યાનપર્વણિ પઞ્ચષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-165-8 ભૃતાન્ વેતનભક્ષકાન્। અભૃતાન્મૈત્ર્યા સમાગતાન્ ॥ 5-165-9 યાત્રાર્થં યાને પ્રયાણે પ્રશમનેષ્ઠ પરાસ્ત્રાષ્ણં પ્રતીકારેષુ વિષયેષુ વેદ વેઞ્ચિ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 166
॥ શ્રીઃ ॥
5.166. અધ્યાયઃ 166
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ દુર્યોધનસેનાયાં રથાતિરથસંખ્યાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-166-0 (37597)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-166-0x (3870)
સુદક્ષિણસ્તુ કામ્ભોજો રથ એકગુણો મતઃ।
તવાર્થસિદ્ધિમાકાઙ્ક્ષન્યોત્સ્યતે સમરે પરૈઃ ॥ 5-166-1 (37598)
એતસ્ય રથસિંહસ્ય તવાર્થે રાજસત્તમ।
પરાક્રમં યથેન્દ્રસ્ય દ્રક્ષ્યન્તિ કુરવો યુધિ ॥ 5-166-2 (37599)
એતસ્ય રથવંશે હિ તિગ્મવેગપ્રહારિણઃ ।
કામ્ભોજાનાં મહારાજ શલભાનામિવાયતિઃ ॥ 5-166-3 (37600)
નીલો માહિષ્યતીવાસી નીલવર્મા રથસ્તવ।
રથવંશેન કદનં શત્રૂણાં વૈ કરિષ્યતિ॥ 5-166-4 (37601)
કૃતવૈરઃ પુરા ચૈવ સહદેવેન મારિષ।
યોત્સ્યતે સતતં રાજંસ્તવાર્થે કુરુનન્દન ॥ 5-166-5 (37602)
વિન્દાનુવિન્દાવાવન્ત્યૌ સંમતૌ રથસત્તમૌ ।
કૃતિનૌ સમરે તાત દૃઢવીર્યપરાક્રમૌ ॥ 5-166-6 (37603)
એતૌ તૌ પુરુષવ્યાઘ્રૌ રિપુસૈન્યં પ્રધક્ષ્યતઃ।
ગદાપ્રાસાસિનારાચૈસ્તોમરૈશ્ચ કરચ્યતૈઃ ॥ 5-166-7 (37604)
યુદ્ધાભિકામૌ સમરે ક્રીડન્તાવિવ યૂથપૌ ।
યૂથમધ્યે મહારાજ વિચરન્તૌ કૃતાન્તવત્ ॥ 5-166-8 (37605)
ત્રિગર્તા ભ્રાતરઃ પઞ્ચ રથોદારા મતા મમ।
કૃતવૈરાશ્ચ પાર્થૈસ્તે વિરાટનગરે તદા ॥ 5-166-9 (37606)
મકરા ઇવ રાજેન્દ્ર સમુદ્ધતતરઙ્ગિણીમ્ ।
ગઙ્ગાં વિક્ષોભયિષ્યન્તિ પાર્થાનાં યુધિ વાહિની ॥ 5-166-10 (37607)
તે રથાઃ પઞ્ચ રાજેન્દ્ર યેષાં સત્યરથો મુખમ્।
એતે યોત્સ્યન્તિ સઙ્ગ્રામે સંસ્મરન્તઃ પુરાકૃતમક્ ॥ 5-166-11 (37608)
વ્યલીકં પાણ્ડવેયેન ભીમસેનાનુજેન હ।
દિશો વિજયતા રાજઞ્શ્વેતવાહેન ભારત ॥ 5-166-12 (37609)
તે હનિષ્યન્તિ પાર્થાનાં તાનાસાદ્ય મહારથાન્।
વરાન્વરાન્મહેષ્વાસાન્ક્ષત્રિયાણાં ધુરંધરાન્ ॥ 5-166-13 (37610)
લક્ષ્ણણસ્તવ પુત્રશ્ચ તથા દુઃશાસનસ્ય ચ।
ઉભૌ તૌ પુરુષવ્યાઘ્રૌ સંગ્રામેષ્વપલાયિનૌ ॥ 5-166-14 (37611)
તરુણૌ સુકુમારૌ ચ રાજપુત્રૌ રતસ્વિનૌ ।
યુદ્ધાનાં ચ વિશેષજ્ઞૌ પ્રણેતારૌ ચ સર્વશઃ ॥ 5-166-15 (37612)
રથૌ તૌ કુરુશાર્દૂલ મતૌ મે રથસત્તમૌ ।
ક્ષત્રધર્મરતૌ વીરૌ મહત્કર્મ કરિષ્યતઃ ॥ 5-166-16 (37613)
દણ્ડધારો મહારાજ રથ એકો નરર્ષભ ।
યોત્સ્યતે તવ સઙ્ગ્રામે સ્વેન સૈન્યેન પાલિતઃ ॥ 5-166-17 (37614)
બૃહદ્બલસ્તથા રાજા કૌસલ્યો રથસત્તમઃ ।
રથો મમ મતસ્તાત મહાવેગપરાક્રમઃ ॥ 5-166-18 (37615)
એષ યોત્સ્યતિ સઙ્ગ્રામે સ્વાન્બન્ધૂન્સંપ્રહર્ષયન્ ।
ઉગ્રાયુધો મહેષ્વાસો ધાર્તરાષ્ટ્રહિતે રતઃ ॥ 5-166-19 (37616)
કૃપઃ શારદ્વતો રજન્રથયૂથપયૂથપઃ।
પ્રિયાન્પ્રાણાન્પરિત્યજ્ય પ્રધક્ષ્યતિ રિપૂંસ્તવ ॥ 5-166-20 (37617)
ગૌતમસ્ય મહર્ષેર્ય આચાર્યસ્ય શરદ્વતઃ।
કાર્તિકેય ઇવાજયઃ શરસ્તમ્બાત્સુતોઽભવત્ ॥ 5-166-21 (37618)
એષ સેનાઃ સુબહુલા વિવિધાયુધકાર્મુકાઃ ।
અગ્નિવત્સમરે તાત ચરિષ્યતિ વિનિર્દહન્ ॥ ॥ 5-166-22 (37619)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ રથાતિરથસંખ્યાનપર્વણિ ષટ્ષટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-166-10 સમુદ્ધતતરઙ્ગિણીં ઉચ્છ્રિતપતાકાં સેનાં ઉચ્છ્રિતતરઙ્ગવતીં ગઙ્ગાં ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 167
॥ શ્રીઃ ॥
5.167. અધ્યાયઃ 167
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ દુર્યોધનસૈન્યસ્ય રથાતિરથસંખ્યાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-167-0 (37620)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-167-0x (3871)
શકુનિર્માતુલસ્તેઽસૌ રથ એકો નરાધિપ।
પ્રયુજ્ય પાણ્ડવૈર્વૈરં યોત્સ્યતે નાત્ર સંશયઃ ॥ 5-167-1 (37621)
એતસ્ય સેના દુર્ધર્ષા સમરે પ્રતિયાયિનઃ।
વિકૃતાયુધભૂયિષ્ઠા વાયુવેગસમા જવે ॥ 5-167-2 (37622)
દ્રોણપુત્રો મહેષ્વાસઃ સર્વાનેવાતિધન્વિનઃ ।
સમરે ચિત્રયોધી ચ દૃઢાસ્ત્રશ્ચ મહારથઃ ॥ 5-167-3 (37623)
એતસ્ય હિ મહારાજ યથા ગાણ્ડીવધન્વનઃ।
શરાસનવિનિર્મુક્તાઃ સંસક્તા યાન્તિ સાયકાઃ ॥ 5-167-4 (37624)
નૈષ શક્યો મયા વીરઃ સંખ્યાતું રથસત્તમઃ ।
નિર્દહેદપિ લોકાંસ્ત્રીનિચ્છન્નેષ મહારથઃ ॥ 5-167-5 (37625)
ક્રોધસ્તેજશ્ચ તપસા સંભૃતોશ્રમવાસિનામ્ ।
દ્રોણેનાનુગૃહીતશ્ચ દિવ્યૈરસ્ત્રૈરુદારધીઃ ॥ 5-167-6 (37626)
દોષસ્ત્વસ્ય મહાનેકો યેનૈવ ભરતર્ષભ ।
ન મે રથો નાતિરથો મતઃ પાર્થિવસત્તમ ॥ 5-167-7 (37627)
જીવિતં પ્રિયમત્યર્થમાયુષ્કામઃ સદા દ્વિજઃ ।
ન હ્યસ્ય સદૃશઃ કશ્ચિદુભયોઃ સેનયોરપિ ॥ 5-167-8 (37628)
હન્યાદેકરથેનૈવ દેવાનામપિ વાહિનીમ્ ।
વપુષ્માંસ્તલઘોષેણ સ્ફોટયેદપિ પર્વતાન્ ॥ 5-167-9 (37629)
અસંખ્યેયગુણો વીરઃ પ્રહન્તા દારુણદ્યુતિઃ।
દણ્ડપાણિરિવાસહ્યઃ કાલવત્પ્રચરિષ્યતિ ॥ 5-167-10 (37630)
યુગાન્તાગ્નિસમઃ ક્રોધાત્સિંહગ્રીવો મહાદ્યુતિઃ ।
એષ ભારત યુદ્ધસ્ય પૃષ્ઠં સંશયમિષ્યતિ ॥ 5-167-11 (37631)
પિતા ત્વસ્ય મહાતેજા વૃદ્ધોઽપિ યુવભિર્વરઃ ।
રણે કર્મ મહત્કર્તા અત્ર મે નાસ્તિ સંશયઃ ॥ 5-167-12 (37632)
અસ્ત્રવેગાનિલોદ્ભૂતઃ સેનાકક્ષેન્ધનોત્થિતઃ ।
પાણ્ડુપુત્રસ્ય સૈન્યાનિ પ્રધક્ષ્યતિ રણે ધૃતઃ ॥ 5-167-13 (37633)
રથયૂથપયૂથાનાં યૂથપોઽય નરર્ષભઃ ।
ભરદ્વાજાત્મજઃ કર્તા કર્મ તીવ્રં હિતં તવ ॥ 5-167-14 (37634)
સર્વમૂર્ધાભિષિક્તાનામાચાર્યઃ સ્થવિરો ગુરુઃ ।
ગચ્છેદન્તં સૃઞ્જયાનાં પ્રિયસ્ત્વસ્ય ધનઞ્જયઃ ॥ 5-167-15 (37635)
નૈષ જાતુ મહેષ્વાસઃ પાર્થમક્લિષ્ટકારિણમ્ ।
હન્યાદાચાર્યકં દીપ્તં સંસ્મૃત્ય ગુણનિર્જિતમ્ ॥ 5-167-16 (37636)
શ્લાઘતે યં સદા વીર પાર્થસ્ય ગુણવિસ્તરૈઃ ।
પુત્રાદભ્યધિકં ચૈનં ભારદ્વાજોઽનુપશ્યતિ ॥ 5-167-17 (37637)
હન્યાદેકરથેનૈવ દેવગન્ધર્વમાનુષાન્ ।
એકીભૂતાનપિ રણે દિવ્યૈરસ્ત્રૈઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 5-167-18 (37638)
પૌરવો રાજશાર્દૂલસ્તવ રાજન્મહારથઃ ।
મતો મમ રથોદારઃ પરવીરરથારુજઃ ॥ 5-167-19 (37639)
સ્વેન સૈન્યેન મહતા પ્રતપઞ્શત્રુવાહિનીમ્।
પ્રધક્ષ્યતિ સ પાઞ્ચાલાન્કક્ષમગ્નિગતિર્યથા ॥ 5-167-20 (37640)
સત્યશ્રવા રથસ્ત્વેકો રાજપુત્રો બૃહદ્બલઃ।
તવ રાજન્રિપુબલે કાલવત્પ્રચરિષ્યતિ॥ 5-167-21 (37641)
એતસ્ય યોધા રાજેન્દ્ર વિચિત્રકવચાયુધાઃ ।
વિચરિષ્યન્તિ સઙ્ગ્રામે નિન્ઘન્તઃ શાસ્ત્રવાંસ્તવ ॥ 5-167-22 (37642)
વૃષસેનો રથસ્તેઽગ્ર્યઃ કર્ણપુત્રો મહારથઃ ।
પ્રધક્ષ્યતિ રિપૂણાં તે બલં તુ બલિનાં વરઃ ॥ 5-167-23 (37643)
જઘસન્ધો મહાતેજા રાજન્રથવરસ્તવ ।
ત્યક્ષ્યતે સમરે પ્રાણાન્માધવઃ પરવીરહા ॥ 5-167-24 (37644)
એષ યોત્સ્યતિ સઙ્ગ્રામે ગજસ્કન્ધવિશારદઃ ।
રથેન વા માહબાહુઃ ક્ષપયઞ્શત્રુવાહિનીમ્ ॥ 5-167-25 (37645)
રથ એષ મહારાજ મતો મે રાજસત્તમ।
ત્વદર્થે ત્યક્ષ્યતે પ્રાણાન્સહસૈન્યો મહારણે ॥ 5-167-26 (37646)
એષ વિક્રાન્તયોધી ચ ચિત્રયોધી ચ સંગરે ।
વીતભીશ્ચાપિ તે રાજઞ્શત્રુભિઃ સહ યોત્સ્યતે ॥ 5-167-27 (37647)
બાહ્લીકોઽતિરથશ્ચૈવ સમરે ચાનિવર્તનઃ ।
મમ રાજન્મતો યુદ્ધે શૂરો વૈવસ્વતોપમઃ ॥ 5-167-28 (37648)
ન હ્યેષ સમરં પ્રાપ્ય નિવર્તેત કથઞ્ચન।
યથા સતતગો રાજન્સ હિ હન્યાત્પરાન્રણે ॥ 5-167-29 (37649)
સેનાપતિર્મહારાજ સત્યવાંસ્તે મહારથઃ ।
રણેષ્વદ્ભુતકર્મા ચ રથી પરરથારુજઃ ॥ 5-167-30 (37650)
એતસ્ય સમરં દૃષ્ટ્વા ન વ્યથાસ્તિ કથઞ્ચન ।
ઉત્સ્મયન્નુત્પતત્યેષ પરાન્રથપથે સ્થિતાન્ ॥ 5-167-31 (37651)
એષ ચારિષુ વિક્રાન્તઃ કર્મ સત્પુરુષોચિતમ્ ।
કર્તા વિમર્દે સુમહત્ત્વદર્થે પુરુષોત્તમઃ ॥ 5-167-32 (37652)
અલમ્બુસો રાક્ષસેન્દ્રઃ ક્રૂરકર્મા મહારથઃ ।
હનિષ્યતિ પરાન્રાજન્પૂર્વવૈરમનુસ્મરન્ ॥ 5-167-33 (37653)
એષ રાક્ષસસૈન્યાનં સર્વેષાં રથસત્તમઃ ।
માયાવી દૃઢવૈરશ્ચ સમરે વિચરિષ્યતિ ॥ 5-167-34 (37654)
પ્રાગ્જ્યોતિષાધિપો વીરો ભગદત્તઃ પ્રતાપવાન્ ।
ગજાઙ્કુશધરશ્રેષ્ઠો રથે ચૈવ વિશારદઃ ॥ 5-167-35 (37655)
એતેન યુદ્ધમભવત્પુરા ગાણ્ડીવધન્વનઃ ।
દિવસાન્સુબહૂન્રાજન્નુભયોર્જયગૃદ્ધિનોઃ ॥ 5-167-36 (37656)
તતઃ સખાયં ગાન્ધારે માનયન્પાકશાસનમ્ ।
અકરોત્સંવિદં તેન પાણ્ડવેન મહાત્મના ॥ 5-167-37 (37657)
એષ યોત્સ્યતિ સઙ્ગ્રામે ગજસ્કન્ધવિશારદઃ ।
ઐરાવતગતો રાજા દેવાનામિવ વાસવઃ ॥ ॥ 5-167-38 (37658)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ રથાતિરથસંખ્યાનપર્વણિ સપ્તષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-167-6 આશ્રમવાસિનામૃષીણાં ક્રોધસ્તેજશ્વ તયોઃ સમુદાયરૂપ ઇત્યર્થઃ ॥ 5-167-11 પૃષ્ઠં શેષમ્ ॥ 5-167-31 ઉત્સ્મયન્ હૃષ્યન્ ॥ 5-167-37 સંવિદં મૈત્રીમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 168
॥ શ્રીઃ ॥
5.168. અધ્યાયઃ 168
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ કર્ણસ્યાર્ધરથત્વે કથિતે તેન ભૂષ્મોપાલમ્ભનપૂર્વકં તજ્જીવિતાવધિ સ્વેન યુદ્ધાકરણપ્રતિજ્ઞા ॥ 1 ॥ ભીષ્મેણ કર્ણગર્હણે દુર્યોધનેન ભીષ્મંપ્રતિ સાન્ત્વનપૂર્વકં પરસેનાયાં રથાતિરથસંખ્યાનપ્રાર્થના ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-168-0 (37659)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-168-0x (3872)
અચલો વૃષકશ્ચૈવ સહિતૌ ભ્રાતરાવુભૌ ।
રથૌ તવ દુરાધર્ષૌ શત્રૂન્વિધ્વંસયિષ્યતઃ ॥ 5-168-1 (37660)
બલવન્તૌ નરવ્યાઘ્રૌ દૃઢક્રોધૌ પ્રહારિણૌ।
ગાન્ધારમુખ્યૌ તરુણૌ દર્શનીયૌ મહાબલૌ ॥ 5-168-2 (37661)
સખા તે દયિતો નિત્યં ય એષ રણકર્કશઃ ।
ઉત્સાહયતિ રાજંસ્ત્વાં વિગ્રહે પાણ્ડવૈઃ સહ ॥ 5-168-3 (37662)
પરુષઃ કત્થનો નીચઃ કર્ણો વૈકર્તનસ્ત્રવ ।
મન્ત્રી નેતા ચ બન્ધુશ્ચ માની ચાત્યન્તમુચ્છ્રિતઃ ॥ 5-168-4 (37663)
એષ નૈવ રથઃ પૂર્ણો ન ચાપ્યતિરથો રણે ।
વિયુક્તઃ કવચેનૈષ સહજેન વિચેતનઃ ॥ 5-168-5 (37664)
કુણ્ડલાભ્યાં ચ દિવ્યાભ્યાં વિયુક્તઃ સતતં ઘૃણી ।
અભિશાપાચ્ચ રામસ્ય બ્રાહ્મણસ્ય ચ ભાષણાત્ ॥ 5-168-6 (37665)
કરણાનાં વિયોગાચ્ચ તેન મેઽર્થરથો મતઃ।
નૈષ ફાલ્ગુનમાસાદ્ય પુનર્જીવન્વિમોક્ષ્યતે॥ 5-168-7 (37666)
તતોઽબ્રવીત્પુનર્દ્રોણઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ।
એવમેતદ્યથાઽઽત્થ ત્વં ન મિથ્યાસ્તિ કદાચન ॥ 5-168-8 (37667)
રણેરણેઽભિમાની ચ વિમુખશ્ચાપિ દૃશ્યતે।
ઘૃણી કર્ણઃ પ્રમાદી ચ તેન મેઽર્ધરથો મતઃ ॥ 5-168-9 (37668)
સંજય ઉવાચ। 5-168-10x (3873)
એતચ્છ્રુત્વા તુ રાધેયઃ ક્રોધાદુલ્ફાલ્ય લોચને ।
ઉવાચ ભીષ્મં રાધેયસ્તુદન્વાગ્ભિઃ પ્રતોદવત્ ॥ 5-168-10 (37669)
પિતામહ યથેષ્ટં માં વાક્શરૈરુપકૃન્તસિ ।
અનાગસં સદા દ્વેષાદેવમેવ પદેપદે ॥ 5-168-11 (37670)
મર્ષયામિ ચ તત્સર્વં દુર્યોધનકૃતેન વૈ ।
ત્વં તું માં માન્યસે મન્દં યથા કાપુરુષં તથા ॥ 5-168-12 (37671)
ભવાનર્ધરથો મહ્યં મતો વૈ નાત્ર સંશયઃ ।
સર્વસ્ય જગતશ્ચૈવ ગાઙ્ગેયો ન મૃષા વદેત્ ॥ 5-168-13 (37672)
કુરૂણામહિતો નિત્યં ન ચ રાજાઽવબુધ્યતે ।
કો હિ નામ સમાનેષુ રાજસૂદારકર્મસુ ॥ 5-168-14 (37673)
તેજોવધમિમં કુર્યાદ્વિભેદયિષુરાહવે ।
યથા ત્વં ગુણવિદ્વેષાદપરાગં ચિકીર્ષસિ ॥ 5-168-15 (37674)
ન હાયનૈર્ન પલિતૈર્ન વિત્તૈર્ન ચ બન્ધુભિઃ ।
મહારયત્વં સંખ્યાતું શક્યં ક્ષત્રસ્ય કૌરવ ॥ 5-168-16 (37675)
બલજ્યેષ્ઠં સ્મૃતં ક્ષત્રં મન્ત્રજ્યેષ્ઠા દ્વિજાતયઃ ।
ધનજ્યેષ્ઠાઃ સ્મૃતા વૈશ્યાઃ શૂદ્રાસ્તુ વયસાઽધિકાઃ ॥ 5-168-17 (37676)
યથેચ્છકં સ્વયં બ્રૂયા રથાનતિરથાંસ્તથા।
કામદ્વેષસમાયુક્તો મોહાત્પ્રકુરુતે ભવાન્ ॥ 5-168-18 (37677)
દુર્યોધન મહાબાહો સાધુ સમ્યગવેક્ષ્યતામ્।
ત્યજ્યતાં દુષ્ટભાવોઽયં ભીષ્મઃ કિલ્બિષકૃત્તવ ॥ 5-168-19 (37678)
ભિન્ના હિ સેના નૃપતે દુઃસન્ધેયા ભવત્યુત।
મૌલા હિ પુરુષવ્યાઘ્ર કિમુ નાનાસમુત્થિતાઃ ॥ 5-168-20 (37679)
એષાં દ્વૈધં સમુત્પન્નં યોધાનાં યુધિ ભારત।
તેજોવધો નઃ ક્રિયતે પ્રત્યક્ષેણ વિશેષતઃ ॥ 5-168-21 (37680)
રથાનાં ક્વચ વિજ્ઞાનં ક્વચ ભીષ્મોઽલ્પચેતનઃ ।
અહમાવારયિષ્યામિ પાણ્ડવાનામનીકિનીમ્ ॥ 5-168-22 (37681)
આસાદ્ય મામમોઘેષું ગમિષ્યન્તિ દિશો દશ।
પાણ્ડવાઃ સહપઞ્ચાલાઃ શાર્દૂલં વૃષભા ઇવ ॥ 5-168-23 (37682)
ક્વચ યુદ્ધં વિમર્દો વા મન્ત્રે સુવ્યાહૃતાનિ ચ।
ક્વચભીષ્મો ગતવયામન્દાત્મા કાલચોદિતઃ ॥ 5-168-24 (37683)
એકાકી સ્પર્ધતિ નિત્યં સર્વેણ રમતા સહ ।
ન ચાન્યં પુરુષં કંચિન્મન્યતે મોઘદર્શનઃ ॥ 5-168-25 (37684)
શ્રોતવ્યં ખલુ વૃદ્ધાનમિતિ શાસ્ત્રનિદર્શનમ્ ।
ન ત્વેવ હ્યતિવૃદ્ધાનાં પુનર્બાલાહિ તે મતાઃ ॥ 5-168-26 (37685)
અહમેકો હનિષ્યામિ પાણ્ડવાનાનીકિનીમ્ ।
સુયુદ્ધે રાજ્યશાર્દૂલ યશો ભીષ્મં ગમિષ્યતિ ॥ 5-168-27 (37686)
કૃતઃ સેનાપતિસ્ત્વેષ ત્વયા ભીષ્મો નરાધિપ।
સેનાપતૌ યશો ગન્તા ન તુ યોધાન્કથઞ્ચન ॥ 5-168-28 (37687)
નાહં જીવતિ ગાઙ્ગેયે યોત્સ્યે રાજન્કથઞ્ચન।
હતે ભીષ્મે તુ યોદ્ધાઽસ્મિ સર્વૈરેવ મહારથૈઃ ॥ 5-168-29 (37688)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-168-30x (3874)
સમુદ્યતોયં ભારો મે સુમહાન્સાગરોપમઃ।
ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સંગ્રામે વર્ષપૂગાભિચિન્તિતઃ ॥ 5-168-30 (37689)
તસ્મિન્નભ્યાગતે કાલે પ્રતપ્તે રોમહર્ષણે ।
મિથો ભેદો ન મે કાર્યસ્તેન જીવસિ સૂતજ ॥ 5-168-31 (37690)
ન હ્યહં ત્વદ્ય વિક્રમ્ય સ્થવિરોઽપિ શિશોસ્તવ।
યુદ્ધશ્રદ્ધામહં છિન્દ્યાં જીવિતસ્ય ચ સૂતજ ॥ 5-168-32 (37691)
જામદગ્ર્યેન રામેણ મહાસ્ત્રાણિ વિમુઞ્ચતા।
ન મે વ્યથા કૃતા કાચિત્ત્વં તુ મે કિ કરિષ્યસિ ॥ 5-168-33 (37692)
કામં નૈતત્પ્રશંસન્તિ સન્તઃ સ્વબલસંસ્તવમ્।
વક્ષ્યામિ તુ ત્વાં સન્તપ્તો નિહીન કુલપાંસન ॥ 5-168-34 (37693)
સમેતં પાર્થિવં ક્ષત્રં કાશિરાજસ્વયંવરે ।
નિર્જિત્યૈકરથેનૈવ યાઃ કન્યાસ્તરસાહૃતાઃ ॥ 5-168-35 (37694)
ઈદૃશાનાં સહસ્રાણિ વિશિષ્ટાનામથો પુનઃ ।
મયૈકેન નિરસ્તાનિ સસૈન્યાનિ રણાજિરે ॥ 5-168-36 (37695)
ત્વાં પ્રાપ્ય વૈરપુરુષં કુરૂણામનયો મહાન્।
ઉપસ્થિતો વિનાશાય યતસ્વ પુરુષો ભવ ॥ 5-168-37 (37696)
યુધ્યસ્વ સમરે પાર્થં યેન વિસ્પર્ધસે સહ ।
દ્રક્ષ્યામિ ત્વાં વિનિર્મુક્તમસ્માદ્યુદ્ધાત્સુદુર્મતે ॥ 5-168-38 (37697)
તમુવાચ તતો રાજા ધાર્તરાષ્ટ્રઃ પ્રતાપવાન્ ।
માં સમીક્ષસ્વ ગાઙ્ગેય કાર્યં હિ મહદુદ્યતમ્ ॥ 5-168-39 (37698)
ચિન્ત્યતામિદમેકાગ્રં મમ નિઃશ્રેયસં પરમ્।
ઉભાવપિ ભવન્તૌ મે મહત્કર્મ કરિષ્યતઃ ॥ 5-168-40 (37699)
ભૂયશ્ચ શ્રોતુમિચ્છામિ પરેષાં રથસત્તમાન્ ।
યે ચૈવાતિથાસ્તત્ર યે ચૈવ રથયૂથપાઃ ॥ 5-168-41 (37700)
બલાબલમમિત્રાણાં શ્રોતુમિચ્છામિ કૌરવ ।
પ્રભાતાયાં રજન્યાં વૈ ઇદં યુદ્ધં ભવિષ્યતિ ॥ ॥ 5-168-42 (37701)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ રથાતિરથસંખ્યાનપર્વણિ અષ્ટષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-168-5 વિચેતનઃ મૂર્ખઃ ॥ 5-168-6 ઘૃણી નિન્દકઃ ॥ 5-168-7 કરણાના સહજકવચાદીનામ્ ॥ 5-168-13 ભવાન્ કર્ણોઽધરથો મહ્યં મમ મત ઇતિ ગાઙ્ગેયો વદેત્તન્ન મૃષેતિ સર્વસ્ય જગતો મત ઇતિ સંબન્ધઃ । ત્વદ્વાક્યાત્સર્વેપિ મામવમંસ્યન્ત ઇતિ ભાવઃ । ગાઙ્ગેય ન મૃષાવદે ઇતિ ખo ઘo પાઠઃ ॥ 5-168-15 અપરાયાં દ્વેષમ્ ॥ 5-168-18 પ્રકુરુતે પ્રકારં ભેદં કુરુતે। પ્રકારસ્તુલ્યભેદયોરિતિ વિશ્વઃ ॥ 5-168- પારંપર્યાગતાઃ તેપિ ભિન્નાઃ સન્તો દુઃસધેયા ભવન્તિ નાના પૃથક્ભૂતાઃ એકકકાર્યાર્થં ...........ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 169
॥ શ્રીઃ ॥
5.169. અધ્યાયઃ 169
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ પાણ્ડવસેનાયાં રથાતિરથસંખ્યાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-169-0 (37702)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-169-0x (3875)
એતે રથાસ્તવાખ્યાતાસ્તથૈવાતિરથા નૃપ।
યે ચાપ્યર્ધરથા રાજન્પાણ્ડવાનામતઃ શ્રૃણુ ॥ 5-169-1 (37703)
યદિ કૌતૂહલં તેઽદ્ય પાણ્ડવાનાં બલે નૃપ ।
રથસંખ્યાં શૃણુષ્વ ત્વં સહૈભિર્વસુધાધિપૈઃ ॥ 5-169-2 (37704)
સ્વયં રાજા રથોદારઃ પાણ્ડવઃ કુન્તનન્દનઃ ।
અગ્નિવત્સમરે તાત ચરિષ્યતિ ન સંશયઃ ॥ 5-169-3 (37705)
ભીમસેનસ્તુ રાજેન્દ્ર રથોઽષ્ટગુણસંમિતઃ ।
ન તસ્યાસ્તિ સમો યુદ્ધે ગદયા સાયકૈરપિ ॥ 5-169-4 (37706)
નાગાયુતબલો માની તેજસા ન સ માનુષઃ ।
માદ્રીપુત્રો ચ રથિનૌ દ્વાવેવ પુરુષર્ષભૌ ॥ 5-169-5 (37707)
અશ્વિનાવિવ રૂપેણ તેજસા ચ સમન્વિતૌ।
એતે ચમૂમુખગતાઃ સ્મરન્તઃ ક્લેશમુત્તમમ્ ॥ 5-169-6 (37708)
રુદ્રવત્પ્રચરિષ્યન્તિ તત્ર મે નાસ્તિ સંશયઃ ।
સર્વ એવ મહાત્માનઃ સાલસ્તમ્ભા ઇવોદ્ગતાઃ ॥ 5-169-7 (37709)
પ્રાદેશેનાધિકાઃ પુંભિરન્યૈસ્તે ચ પ્રમાણતઃ।
સિંહસંહનનાઃ સર્વે પાણ્ડુપુત્રા મહાબલાઃ ॥ 5-169-8 (37710)
ચરિતબ્રહ્મચર્યાશ્ચ સર્વે તાત તપસ્વિનઃ।
હ્રીમન્તઃ પુરુષવ્યાઘ્રા વ્યાઘ્રા ઇવ બલોત્કટાઃ ॥ 5-169-9 (37711)
જવે પ્રહારે સંમર્દે સર્વ એવાતિમાનુષાઃ ।
સર્વૈર્જિતા મહીપાલા દિગ્જયે ભરતર્ષભ ॥ 5-169-10 (37712)
ન ચૈષાં પુરુષાઃ કેચિદાયુધાનિ ગદાઃ શરાન્।
વિષહન્તિ સદા કર્તુમધિજ્યાન્યપિ કૌરવ ॥ 5-169-11 (37713)
ઉદ્યન્તું વા ગદા ગુર્વીઃ શરાન્વા ક્ષેપ્તુમાહવે ।
જવે લક્ષ્યસ્ય હરણે ભોજ્યે પાંસુવિકર્ષણે ॥ 5-169-12 (37714)
બાલૈરપિ ભવન્તસ્તૈઃ સર્વ એવ વિશેષિતાઃ।
એતત્સૈન્યં સમાસાદ્ય સર્વ એવ બલોત્કટાઃ ॥ 5-169-13 (37715)
વિધ્વંસયિષ્યન્તિ રણે મા સ્મ તૈઃ સહ સંગમઃ ।
એકૈકશસ્ત સંમર્દે હન્યુઃ સર્વાન્મહીક્ષિતઃ ॥ 5-169-14 (37716)
પ્રત્યક્ષં તવ રાજેન્દ્ર રાજસૂયે યથાભવત્ ।
દ્રૌપદ્યાશ્ચ પરિક્લેશં દ્યૂતે ચ પરુષા ગિરઃ ॥ 5-169-15 (37717)
તે સ્મરન્તશ્ચ સઙ્ગ્રામે ચરિષ્યન્તિ ચ રુદ્રવત્ ।
લોહિતાક્ષો ગુડાકેશો નારાયણસહાયવાન્ ॥ 5-169-16 (37718)
ઉભોયોઃ સેનયોર્વીરો રથો નાસ્તીતિ તાદૃશઃ ।
ન હિ દેવેષુ વા પૂર્વં મનુષ્યેષૂરગેષુ ચ ॥ 5-169-17 (37719)
રાક્ષસેષ્વથ યક્ષેષુ નરેષુ કુત એવ તુ ।
ભૂતોથ વા ભવિષ્યો વા રથઃ કશ્ચિન્મયા શ્રુતઃ ॥ 5-169-18 (37720)
સમાયુક્તો મહારાજ રથઃ પાર્થસ્ય ધીમતઃ।
વાસુદેવશ્ચ સંયન્તા યોદ્ધા ચૈવ ધનઞ્જયઃ ॥ 5-169-19 (37721)
ગાણ્ડીવં ચ ધનુર્દિવ્યં તે ચાશ્વા વાતરંહસઃ ।
અભેદ્યં કવચં દિવ્યમક્ષય્યૌ ચ મહેષુધી ॥ 5-169-20 (37722)
અસ્ત્રગ્રામશ્ચ માહેન્દ્રો રૌદ્રઃ કૌબેર એવચ ।
યામ્યશ્ચ વારુણશ્ચૈવ ગદાશ્ચોગ્રપ્રદર્શનાઃ ॥ 5-169-21 (37723)
વજ્રાદીનિ ચ મુખ્યાનિ નાનાપ્રહરણાનિ ચ ।
દાનવાનાં સહસ્રાણિ હિરણ્યપુરવાસિનામ્ ॥ 5-169-22 (37724)
હતાન્યેકરથેનાજૌ કસ્તસ્ય સદૃશો રથઃ।
એષ હન્યાદ્ધિ સંરમ્ભી બલવાન્સત્યવિક્રમઃ ॥ 5-169-23 (37725)
તવ સેનાં મહાબાહુઃ સ્વાં ચૈવ પરિપાલયન્।
અહં ચૈનં પ્રત્યુદિયામાચાર્યો વા ધનઞ્જયમ્ ॥ 5-169-24 (37726)
ન તૃતીયોઽસ્તિ રાજેન્દ્ર સેનયોરુભયોરપિ ।
ય એનં શરવર્ષાણિ વર્ષન્તમુદિયાદ્રથી ॥ 5-169-25 (37727)
જીમૂત ઇવ ઘર્માન્તે મહાવાતસમીરિતઃ ।
સમાયુક્તસ્તુ કૌન્તેયો વાસુદેવસહાયવાન્ ।
તરુણશ્ચ કૃતી ચૈવ જીર્ણાવાવામુભાવપિ ॥ 5-169-26 (37728)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-169-27x (3876)
એતચ્છ્રુત્વા તુ ભીષ્મસ્ય રાજ્ઞાં દધ્વંસિરે તદા।
કાઞ્ચનાઙ્ગદિનઃ પીના ભુજાશ્ચન્દનરૂષિતાઃ ॥ 5-169-27 (37729)
મનોભિઃ સહ સંવેગૈઃ સંસ્મૃત્ય ચ પુરાતનમ્ ।
સામર્થ્યં પાણ્ડવેયાનાં યથા પ્રત્યક્ષદર્શનાત્ ॥ ॥ 5-169-28 (37730)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ રથાતિરથસંખ્યાનપર્વણિ એકોનસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-169-12 ભોજ્યે કૌટિલ્યે મર્મપીડને ઇતિયાવત્। ભુજ કૌટિલ્યેઽસ્ય રૂપમ્। પાંસુવિકર્ષણે પાંસુષુ વિકર્ષણે ભૂમૌ મુષ્ટિયુદ્ધે ઇત્યર્થઃ ॥ 5-169-24 પ્રત્યુદિયાં યુદ્ધે સંમુખઃ સ્યામ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 170
॥ શ્રીઃ ॥
5.170. અધ્યાયઃ 170
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ પાણ્ડવસેનાયાં રથાતિરથસંખ્યાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-170-0 (37731)
ભીષ્ણ ઉવાચ। 5-170-0x (3877)
દ્રૌપદેયા મહારાજ સર્વે પઞ્ચ મહારથાઃ ।
વૈરાટિરુત્તરશ્ચૈવ રથોદારો મતો મમ ॥ 5-170-1 (37732)
અભિમન્યુર્મહાબાહૂ રથયૂથમયૂથપઃ ।
સમઃ પાર્થેન સમરે વાસુદેવેન ચારિહા ॥ 5-170-2 (37733)
લઘ્વસ્ત્રશ્ચિત્રયોધી ચ મનસ્વી ચ દૃઢવ્રતઃ ।
સંસ્મરન્વૈ પરિક્લેશં સ્વપિતુર્વિક્રમિષ્યતિ ॥ 5-170-3 (37734)
સાત્યકિર્માધવઃ શૂરો રથયૂથપયૂથપઃ।
એષ વૃષ્ણિપ્રવીરાણામમર્ષી જિતસાધ્વસઃ ॥ 5-170-4 (37735)
ઉત્તમૌજાસ્તથા રાજન્રથોદારો મતો મમ ।
યુધામન્યુશ્ચ વિક્રાન્તો રથોદારો મતો મમ ॥ 5-170-5 (37736)
એતેષાં બહુસાહસ્રા રથા નાગા હયાસ્તથા ।
યોત્સ્યન્તે તે તનૂસ્ત્યક્ત્વા કુન્તીપુત્રપ્રિયેપ્સયા ॥ 5-170-6 (37737)
પાણ્ડવૈઃ સહ રાજેન્દ્ર તવ સેનાસુ ભારત।
અગ્નિમારુતવદ્રાજન્નાહ્વયન્તઃ પરસ્પરમ્ ॥ 5-170-7 (37738)
અજેયૌ સમરે વૃદ્ધૌ વિરાટદ્રુપદૌ તથા।
મહારથૌ મહાવીર્યૌ મતૌ મે પુરુષર્ષભૌ ॥ 5-170-8 (37739)
વયોવૃદ્ધાવપિ હિ તૌ ક્ષત્રધર્મપરાયણૌ ।
યતિષ્યેતે પરં શક્ત્યા સ્થિતૌ વીરગતે પથિ ॥ 5-170-9 (37740)
સંબન્ધિકેન રાજેન્દ્ર તૌ તુ વીર્યબલાન્વયાત્ ।
આર્યવૃત્તૌ મહેષ્વાસૌ સ્નેહવીર્યસિતાવુભૌ ॥ 5-170-10 (37741)
કારણં પ્રાપ્ય તુ નરાઃ સર્વ એવ મહાભુજાઃ ।
શૂરા વા કાતરા વાપિ ભવન્તિ કુરુપુઙ્ગવ ॥ 5-170-11 (37742)
એકાયનગતાવેતૌ પાર્થિવૌ દૃઢધન્વિનૌ ।
પ્રાણાંસ્ત્યક્ત્વા પરં શક્ત્યા ઘટ્ટિતારૌ પરન્તપ ॥ 5-170-12 (37743)
પૃથગક્ષૌહિણીભ્યાં તાવુભૌ સંયતિ દારુણૌ ।
સંબન્ધિભાવં રક્ષન્તૌ મહત્કર્મ કરિષ્યતઃ ॥ 5-170-13 (37744)
લોકવીરૌ મહેષ્વાસૌ ત્યક્તાત્માનૌ ચ ભારત।
પ્રત્યયં પરિરક્ષન્તૌ મહત્કર્મ કરિષ્યતઃ ॥ ॥ 5-170-14 (37745)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ રથાતિરથસંખ્યાનપર્વણિ સપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-170-9 વીરગતે વીરૈરનુસૃતે ॥ 5-170-10 સિતૌ બદ્ધૌ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 171
॥ શ્રીઃ ॥
5.171. અધ્યાયઃ 171
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ પાણ્ડવસેનાયાં રથાતિરથસંખ્યાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-171-0 (37746)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-171-0x (3878)
પાઞ્ચાલરાજસ્ય સુતો રાજન્પરપુરંજયઃ ।
શિખણ્ડી રથમુખ્યો મે મતઃ પાર્થસ્ય ભારત ॥ 5-171-1 (37747)
એષ યોત્સ્યતિ સંગ્રામે નાશયન્પૂર્વસંસ્થિતમ્ ।
પરં યશો વિપ્રથયંસ્તવ સેનાસુ ભારત ॥ 5-171-2 (37748)
એતસ્ય બહુલાઃ સેનાઃ પાઞ્ચાલાશ્ચ પ્રભદ્રકાઃ ।
તેનાસૌ રથવંશેન મહત્કર્મ કરિષ્યતિ ॥ 5-171-3 (37749)
ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ સેનાનીઃ સર્વસેનાસુ ભારત ।
મતો મેઽતિરથો રાજન્દ્રોણશિષ્યો મહારથઃ ॥ 5-171-4 (37750)
એષ યોત્સ્યતિ સંગ્રામે સૂદયન્વૈ પરાન્રણે।
ભગવાનિવ સંક્રુદ્ધઃ પિનાકી યુગસંક્ષયે ॥ 5-171-5 (37751)
એતસ્ય તદ્રથાનીકં કથયન્તિ રણપ્રિયાઃ ।
બહુત્વાત્સાગરપ્રખ્યં દેવાનામિવ સંયુગે ॥ 5-171-6 (37752)
ક્ષત્રધર્મા તુ રાજેન્દ્ર મતો મેઽર્ધરથો નૃપ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્ય તનયો બાલ્યાન્નાતિકૃતશ્રમઃ ॥ 5-171-7 (37753)
શિશુપાલસુતો વીરશ્ચેદિરાજો મહારથઃ।
ધૃષ્ટકેતુર્મહેષ્વાસઃ સંબન્ધી પાણ્ડવસ્ય હ ॥ 5-171-8 (37754)
એષ ચેદિપતિઃ શૂરઃ સહ પુત્રેણ ભારત ।
મહારથાનાં સુકરં મહત્કર્મ કરિષ્યતિ ॥ 5-171-9 (37755)
ક્ષત્રધર્મરતો મહ્યં મતઃ પરપુરંજયઃ ।
ક્ષત્રદેવસ્તુ રાજેન્દ્ર પાણ્ડવેષુ રથોત્તમઃ ॥ 5-171-10 (37756)
જયન્તશ્ચામિતૌજાશ્ચ સત્યજિચ્ચ મહારથઃ ।
મહારથા મહાત્માનઃ સર્વે પાઞ્ચાલસત્તમાઃ ॥ 5-171-11 (37757)
યોત્સ્યન્તે સમરે તાત સંરબ્ધા ઇવ કુઞ્જરાઃ ।
અજો ભોજશ્ચ વિક્રાન્તૌ પાણ્ડવાર્થે મહારથૌ ॥ 5-171-12 (37758)
યોત્સ્યેતે બલિનૌ શૂરૌ પરં શક્ત્યા યતિષ્યતઃ।
શીઘ્રાસ્ત્રાશ્ચિત્રયોદ્ધારઃ કૃતિનો દૃઢવિક્રમાઃ ॥ 5-171-13 (37759)
કેકયાઃ પઞ્ચ રાજેન્દ્ર ભ્રાતરો દૃઢવિક્રમાઃ ।
સર્વે ચૈવ રથોદારાઃ સર્વે લોહિતકધ્વજાઃ ॥ 5-171-14 (37760)
કાશિકઃ સુકુમારશ્ચ નીલો યશ્ચાપરો નૃપ ।
સૂર્યદત્તશ્ચ શઙ્ખશ્ચ મદિરાશ્વશ્ચ નામતઃ ॥ 5-171-15 (37761)
સર્વ એવ રથોદારાઃ સર્વે ચાહવલક્ષણાઃ ।
સર્વાસ્ત્રવિદુષઃ સર્વે મહાત્માનો મતા મમ ॥ 5-171-16 (37762)
વાર્ધક્ષેમિર્મહારાજ મતો મમ મહારથઃ ।
ચિત્રાયુઘશ્ચ નૃપતિર્મતો મે રથસત્તમઃ ॥ 5-171-17 (37763)
સ હિ સઙ્ગ્રામશોભી ચ ભક્તશ્ચાપિ કિરીટિનઃ ।
ચેકિતાનઃ સત્યધૃતિઃ પાણ્ડવાનાં મહારથૌ ।
દ્વાવિમૌ પુરુષવ્યાઘ્રૌ રથોદારૌ મતૌ મમ ॥ 5-171-18 (37764)
વ્યાઘ્રદત્તશ્ચ રાજેન્દ્ર ચન્દ્રસેનશ્ચ ભારત।
મતૌ મમ રથોદારૌ પાણ્ડવાનાં ન સંશયઃ ॥ 5-171-19 (37765)
સેનાબિન્દુશ્ચ રાજેન્દ્ર ક્રોધહન્તા ચ નામતઃ ।
યઃ સમો વાસુદેવેન ભીમસેનેન વા વિભો ॥ 5-171-20 (37766)
સ યોત્સ્યતિ હિ વિક્રમ્ય સમરે તવ સૈનિકૈઃ ।
માં ચ દ્રોણં કૃપં ચૈવ યથા સંમન્યતે ભવાન્ ॥ 5-171-21 (37767)
તથા સ સમરશ્લાઘી મન્તવ્યો રથસત્તમઃ ।
કાશ્યઃ પરમશીઘ્રાસ્ત્રઃ શ્લાઘનીયો નરોત્તમઃ ॥ 5-171-22 (37768)
રથ એકગુણો મહ્યં જ્ઞેયઃ પરપુરંજયઃ ।
અયં ચ યુધિ વિક્રાન્તો મન્તવ્યોષ્ટગુણો રથઃ ॥ 5-171-23 (37769)
સત્યજિત્સમરશ્લાઘી દ્રુપદસ્યાત્મજો યુવા ।
ગતઃ સોઽતિરથત્વં હિ ધૃષ્ટદ્યુમ્નેન સંમિતઃ ॥ 5-171-24 (37770)
પાણ્ડવાનાં યશસ્કામઃ પરં કર્મ કરિષ્યતિ ।
અનુરક્તાશ્ચ શૂરશ્ચ રથોઽયમપરો મહાન્ ॥ 5-171-25 (37771)
પાણ્ડ્યરાજો મહાવીર્યઃ પાણ્ડવાનાં ધુરંધરઃ ।
દૃઢધન્વા મહેષ્વાસઃ પાણ્ડવાનાં મહારથઃ ॥ 5-171-26 (37772)
શ્રેણિમાન્કૌરવશ્રેષ્ઠ વસુદાનશ્ચ પાર્થિવઃ ।
ઉભાવેતાવતિરથૌ મતૌ પરપુરંજયૌ ॥ ॥ 5-171-27 (37773)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ રથાતિરથસંખ્યાનપર્વણિ એકસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-171-2 નાશયન્ પૂર્વસંસ્થિતં પ્રાચીનં સ્ત્રીત્વેનાવસ્થાનં અદર્શયન્। પૌરુષં દર્શયન્નિત્યર્થઃ ॥ 5-171-13 શક્ત્યા ક્ષયિષ્યત ઇતિ ડo ઝo પાઠઃ। ક્ષયિષ્યતઃ સામર્થ્ય દર્શયિષ્યતઃ। ઐશ્વર્યાર્થોયં ક્ષયતિઃ ॥ 5-171-16 વિદુષઃ વિદ્વાંસઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 172
॥ શ્રીઃ ॥
5.172. અધ્યાયઃ 172
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ દુર્યોધનંપ્રતિ શિખણ્ડિનઃ સ્ત્રીપૂર્વત્વમભિધાય તેન સહ યુદ્ધાકરણપ્રતિજ્ઞા ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-172-0 (37774)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-172-0x (3879)
રોચમાનો મહારાજ પાણ્ડવાનાં મહારથઃ।
યોત્સ્યતેઽમરવત્સંખ્યે પરસૈન્યેષુ ભારત ॥ 5-172-1 (37775)
પુરુજિત્કૃન્તિભોજશ્ચ મહેષ્વાસો મહાબલઃ ।
માતુલો ભીમસેનસ્ય સ ચ મેઽતિરથો મતઃ ॥ 5-172-2 (37776)
એષ વીરો મહેષ્વાસઃ કૃતી ચ નિપુણશ્ચ હ ।
ચિત્રયોધી ચ શક્તશ્ચ મતો મે રથપુઙ્ગવઃ ॥ 5-172-3 (37777)
સ યોત્સ્યતિ હિ વિક્રમ્ય મઘવાનિવ દાનવૈઃ ।
યોધા યે ચાસ્ય વિખ્યાતાઃ સર્વે યુદ્ધવિશારદાઃ ॥ 5-172-4 (37778)
ભાગિનેયકૃતે વીરઃ સ કરિષ્યતિ સંગરે ।
સુમહત્કર્મ પાણ્ડૂનાં સ્થિતઃ પ્રિયહિતે રતઃ ॥ 5-172-5 (37779)
ભૈમસેનિર્મહારાજ હૈડિમ્બો રાક્ષસેશ્વરઃ ।
મતો મે બહુમાયાવી રથયૂથપયૂથપઃ ॥ 5-172-6 (37780)
યોત્સ્યતે સમરે તાત માયાવી સમરપ્રિયઃ ।
યે ચાસ્ય રાક્ષસા વીરાઃ સચિવા વશવર્તિનઃ ॥ 5-172-7 (37781)
એતે ચાન્યે ચ બહવો નાનાજનપદેશ્વરાઃ ।
સમેતાઃ પાણ્ડવસ્યાર્થે વાસુદેવપુરોગમાઃ ॥ 5-172-8 (37782)
એતે પ્રાધાન્યતો રાજન્પાણ્ડવસ્ય મહાત્મનઃ ।
રથાશ્ચાતિરથાશ્ચૈવ યે ચાન્યેઽર્ધંરથા નૃપ ॥ 5-172-9 (37783)
નેષ્યન્તિ સમરે સેનાં ભીમાં યૌધિષ્ઠિરીં નૃપ ।
મહેન્દ્રેણેવ વીરેણ પાલ્યમાનાં કિરીટિના ॥ 5-172-10 (37784)
તૈરહં સમરે વીર માયાવિદ્ભિર્જયૈષિભિઃ ।
યોત્સ્યામિ જયમાકાઙ્ક્ષન્નથ વા નિધનં રણે ॥ 5-172-11 (37785)
વાસુદેવં ચ પાર્થં ચ ચક્રગાણ્ડીવધારિણૌ ।
સન્ધ્યાગતાવિવાર્કેન્દૂ સભેષ્યેતે રથોત્તમૌ ॥ 5-172-12 (37786)
યં ચૈવ તે રથોદારાઃ પાણ્ડુપુત્રસ્ય સૈનિકાઃ ।
સહ સૈન્યાનહં તાંશ્ચ પ્રતીયાં રણમૂર્ધનિ ॥ 5-172-13 (37787)
એતે રથાશ્ચાતિરથાશ્ચ તુભ્યં
યથાપ્રધાનં નૃપ કીર્તિતા મયા।
તથા પરે યેઽર્ધરથાશ્ચ કેચિ-
ત્તથૈંવ તેષામપિ કૌરવેન્દ્ર ॥ 5-172-14 (37788)
અર્જુનં વાસુદેવં ચ યે ચાન્યે તત્ર પાર્થિવાઃ।
સર્વાંસ્તાન્વારયિષ્યામિ યાવદ્દ્રક્ષ્યામિ ભારત ॥ 5-172-15 (37789)
પાઞ્ચાલ્યં તુ મહાબાહો નાહં હન્યાં શિખણ્ડિનમ્ ।
ઉદ્યતેષમથો દૃષ્ટ્વા પ્રતિયુધ્યન્તમાહવે ॥ 5-172-16 (37790)
લોકસ્તં વેદ યદહં પિતુઃ પ્રિયચિકીર્ષયા ।
પ્રાપ્તં રાજ્યં પરિત્યજ્ય બ્રહ્મચર્યવ્રતે સ્થિતઃ ॥ 5-172-17 (37791)
ચિત્રાઙ્ગદં કૌરવાણામાધિપત્યેઽભ્યષેચયમ્।
વિચિત્રવીર્યં ચ શિશું યૌવરાજ્યેઽભ્યષેચયમ્ ॥ 5-172-18 (37792)
દેવવ્રતત્વં વિજ્ઞાપ્ય પૃથિવીં સર્વરાજસુ ।
નૈવ હન્યાં સ્ત્રિયં જાતુ ન સ્ત્રીપૂર્વં કદાચન ॥ 5-172-19 (37793)
સ હિ સ્ત્રીપૂર્વકો રાજઞ્શિખણ્ડી યદિ તે શ્રુતઃ ।
કન્યા ભૂત્વા પુમાઞ્ચાતો ન યોત્સ્યે તેન ભારત ॥ 5-172-20 (37794)
સર્વાંસ્ત્વન્યાન્હનિષ્યામિ પાર્થિવાન્ભરતર્ષભ ।
યાન્સમેષ્યામિ સમરે ન તુ કુન્તીસુતાન્નૃપ ॥ ॥ 5-172-21 (37795)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ રથાતિરથસંખ્યાનપર્વણિ દ્વિસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ ॥ સમાપ્તં ચ રથાતિરથસંખ્યાનપર્વ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-172-19 દેવવ્રતત્વં બ્રહ્મચારિવ્રતવત્ત્વમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 173
॥ શ્રીઃ ॥
5.173. અધ્યાયઃ 173
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શિખણ્ડિનોઽસંહરણકારણપ્રશ્ને તત્કથનાય ભીષ્મેણ દુર્યોધનંપ્રતિ અમ્બોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ ॥ 1 ॥ તથા સ્વયંવરે સ્વેન અમ્બાદિકન્યાત્રયહરણકથનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-173-0 (37796)
દુર્યોધનં ઉવાચ। 5-173-0x (3880)
કિમર્થં ભરતશ્રેષ્ઠ નૈવ હન્યાઃ શિખણ્ડિનમ્ ।
ઉદ્યતેષુમથો દૃષ્ટ્વા સમરેષ્વાતતાયિનમ્ ॥ 5-173-1 (37797)
પૂર્વમુક્ત્વા મહાબાહો પાઞ્ચાલાન્સહ સોમકૈઃ ।
હનિષ્યામીતિ ગાઙ્ગેય તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ ॥ 5-173-2 (37798)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-173-3x (3881)
શ્રૃણુ દુર્યોધન કથાં સહૈભિર્વસુધાધિપૈઃ ।
યદર્થં યુધિ સંપ્રેક્ષ્ય નાહં હન્યાં શિખણ્ડિનમ્ ॥ 5-173-3 (37799)
મહારાજો મમ પિતા શાન્તનુર્લોકવિશ્રુતઃ ।
દિષ્ટાન્તમાપ ધર્માત્મા સમયે ભરતર્ષભ ॥ 5-173-4 (37800)
તતોઽહં ભરતશ્રેષ્ઠ પ્રતિજ્ઞાં પરિપાલયન્ ।
ચિત્રાઙ્ગદં ભ્રાતરં વૈ મહારાજ્યેઽભ્યપેચયમ્ ॥ 5-173-5 (37801)
તસ્મિંશ્ચ નિધનં પ્રાપ્તે સત્યવત્યા મતે સ્થિતઃ ।
વિચિત્રવીર્યં રાજાનમભ્યષિઞ્ચં યથાવિધિ ॥ 5-173-6 (37802)
મયાઽભિષિક્તો રાજેન્દ્ર યવીયાનપિ ધર્મતઃ ।
વિચિત્રવીર્યો ધર્માત્મા મામેવ સમુદૈક્ષત ॥ 5-173-7 (37803)
તસ્ય દારક્રિયાં તાત ચિકીર્ષુરહમપ્યુત ।
અનુરૂપાદિવ કુલાદિત્યેવ ચ મનો દધે ॥ 5-173-8 (37804)
તથાઽશ્રૌષં મહાબાહો તિસ્રઃ કન્યાઃ સ્વયંવરે ।
રૂપેણાપ્રતિમાઃ સર્વાઃ કાશિરાજસુતાસ્તદા ।
અમ્બાં ચૈવામ્બિકાં ચૈવ તથૈવામ્બાલિકામપિ ॥ 5-173-9 (37805)
રાજાનશ્ચ સમાહૂતાઃ પૃથિવ્યાં ભરતર્ષભ।
અમ્બા જ્યેષ્ઠાભવત્તાસામમ્બિકા ત્વથ મધ્યમા ॥ 5-173-10 (37806)
અમ્બાલિકા ચ રાજેન્દ્ર રાજકન્યા યવીયસી ।
સોઽહમેકરથેનૈવ ગતઃ કાશિપતેઃ પુરીમ્ ॥ 5-173-11 (37807)
અપશ્યં તા મહાબાહો તિસ્રઃ કન્યાઃ સ્વલઙ્કૃતાઃ।
રાજ્ઞશ્ચૈવ સમાહૂતાન્પાર્થિવાન્પૃથિવીપતે ॥ 5-173-12 (37808)
તતોઽહં તાન્નૃપાન્સર્વાનાહૂય સમરે સ્થિતાન્।
રથમારોપયાઞ્ચક્રે કન્યાસ્તા ભરતર્ષભ ॥ 5-173-13 (37809)
વીર્યશુલ્કાશ્ચ તા જ્ઞાત્વા સમારોપ્ય રથં તદા।
અવોચં પાર્થિવાન્સર્વાનહં તત્ર સમાગતાન્।
ભીષ્મઃ શાન્તનવઃ કન્યા હરતીતિ પુનઃપુનઃ ॥ 5-173-14 (37810)
તે યતધ્વં પરં શક્ત્યા સર્વે મોક્ષાય પાર્થિવાઃ ।
પ્રસહ્ય હિ હરામ્યેષ મિષતાં વો નરર્ષભાઃ ॥ 5-173-15 (37811)
તતસ્તે પૃથિવીપાલાઃ સમુત્પતુરુદાયુધાઃ ।
યોગો યોગ ઇતિ ક્રુદ્ધાઃ સારથીનભ્યચોદયન્ ॥ 5-173-16 (37812)
તે રથૈર્ગસઙ્કાશૈર્ગજૈશ્ચ ગજયોધિનઃ।
પુષ્ટૈશ્વાશ્વૈર્મહીપાલાઃ સમુત્પેતુરુદાયુધાઃ ॥ 5-173-17 (37813)
તતસ્તે માં મહીપાલાઃ સર્વ એવ વિશાં પતે।
રથવ્રાતેન મહતા સર્વતઃ પર્યવારયન્ ॥ 5-173-18 (37814)
તાનહં શરવર્ષેણ સમન્તાત્પર્યવારયમ્ ।
સર્વાન્નૃપાંશ્ચાપ્યજયં દેવરાડિવ દાનવાન્ ॥ 5-173-19 (37815)
અપાતયં શરૈર્દીપ્તૈઃ પ્રહસન્ભરતર્ષભ ।
તેષામાપતતાં ચિત્રાન્ધ્વજાન્હેમપરિષ્કૃતાન્ ॥ 5-173-20 (37816)
એકૈકેન હિ બાણેન ભૂમૌ પાતિતવાનહમ્ ।
હયાંસ્તેષાં ગજાંશ્ચૈવ સારથીંશ્ચાપ્યહં રણે ॥ 5-173-21 (37817)
તે નિવૃત્તાશ્ચ ભગ્નાશ્ચ દૃષ્ટ્વા તલ્લાઘવં મમ। 5-173-22b`પ્રણિપેતુશ્ચ સર્વે વૈ પ્રશશંસુશ્ચ પાર્થિવાઃ॥ 5-173-22 (37818)
તત આદાય તાઃ કન્યા નૃપતીંશ્ચ વિસૃજ્ય તાન્।'
અથાઽહં હાસ્તિનપુરમાયાં જિત્વા મહીક્ષિતઃ ॥ 5-173-23 (37819)
તતોઽહં તાશ્ચ કન્યા વૈ ભ્રાતુરર્થાય ભારત।
તચ્ચ કર્મ મહાબાહો સત્યવત્યૈ ન્યવેદયમ્ ॥ ॥ 5-173-24 (37820)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ ત્રિસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-173-4 દિષ્ટાન્તં મરણમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 174
॥ શ્રીઃ ॥
5.174. અધ્યાયઃ 174
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ વિચિત્રવીર્યસ્ય કન્યાત્રયેણ વિવાહપ્રયતને અમ્બયા સ્વસ્ય સાલ્વકામત્વકથનપૂર્વકં તત્સમીપગમને ભીષ્મંપ્રત્યનુજ્ઞાયાચનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-174-0 (37821)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-174-0x (3882)
તતોઽહં ભરતશ્રેષ્ઠ માતરં વીરમાતરમ્ ।
અભિગમ્યોપસંગૃહ્ય દાશેયીમિદમબ્રુવમ્ ॥ 5-174-1 (37822)
ઇમાઃ કાશિપતેઃ કન્યા મયા નિર્જિત્ય પાર્થિવાન્ ।
વિચિત્રવીર્યસ્ય કૃતે વીર્યશુલ્કા હૃતા ઇતિ ॥ 5-174-2 (37823)
તતો મૂર્ધન્યુપાઘ્રાય પર્યશ્રુનયના નૃપ।
આહ સત્યવતી હૃષ્ટા દિષ્ટ્યા પુત્ર જિતં ત્વયા ॥ 5-174-3 (37824)
સત્યવત્યાસ્ત્વનુમતે વિવાહે સમુપસ્થિતે।
ઉવાચ વાક્યં સવ્રીડા જ્યેષ્ઠા કાશિપતેઃ સુતા ॥ 5-174-4 (37825)
ભીષ્મ ત્વમસિ ધર્મજ્ઞઃ સર્વશાસ્ત્રવિશારદઃ ।
શ્રુત્વા ચ વચનં ધર્મ્યં મહ્યં કર્તુમિહાર્હસિ ॥ 5-174-5 (37826)
મયા સાલ્વપત્તિઃ પૂર્વં મનસાઽભિવૃતો વરઃ।
તેન ચાસ્મિ વૃતા પૂર્વં રહસ્યવિદિતે પિતુઃ ॥ 5-174-6 (37827)
કથં મામન્યકામાં ત્વં રાજધર્મમતીત્ય વૈ ।
વાસયેથા ગૃહે ભીષ્મ કૌરવઃ સન્વિશેષતઃ ॥ 5-174-7 (37828)
એતદ્બુદ્ધ્યા વિનિશ્ચિત્ય મનસા ભરતર્ષભ ।
યત્ક્ષમં તે મહાબાહો તદિહારબ્ધુમર્હસિ ॥ 5-174-8 (37829)
સ માં પ્રતીક્ષતે વ્યક્તં સાલ્વરાજો વિશાંપતે ।
તસ્માન્માં ત્વં કુરુશ્રેષ્ઠ સમનુજ્ઞાતુમર્હસિ ॥ 5-174-9 (37830)
કૃપાં કુરુ મહાબાહો મયિ ધર્મભૃતાં વર।
ત્વં હિ સત્યવ્રતો વીર પૃથિવ્યામિતિ નઃ શ્રુતમ્ ॥ ॥ 5-174-10 (37831)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યનપર્વણિ ચતુઃસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-174-1 ઉપસંગૃહ્ય પાદયોઃ પતિત્વા॥ 5-175-5 મહ્યં મમ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 175
॥ શ્રીઃ ॥
5.175. અધ્યાયઃ 175
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીષ્માનુજ્ઞયા સાલ્વં ગતાયા અમ્બાયાસ્તેન પરિત્યાગઃ ॥ 1 ॥ અમ્બયા ભીષ્મસ્ય પ્રતિચિકીર્ષયા તાપસાશ્રમમેત્ય તેષુ સ્વવૃત્તાન્તનિવેદનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-175-0 (37832)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-175-0x (3883)
તતોઽહં સમનુજ્ઞાપ્ય કાલીં ગન્ધવતીં તદા।
મન્ત્રિણશ્ચર્ત્વિજશ્ચૈવ તથૈવ ચ પુરોહિતાન્।
સમનુજ્ઞામિષં કન્યામમ્બાં જ્યેષ્ઠાં નરાધિપ ॥ 5-175-1 (37833)
અનુજ્ઞાતા યયૌ સા તુ કન્યા સાલ્વપતેઃ પુરમ્।
વૃદ્ધૈર્દ્વિજાતિભિર્ગુપ્તા ધાત્ર્યા ચાનુગતા તદા ॥ 5-175-2 (37834)
અતીત્ય ચ તમધ્વાનમાસમાદ નરાધિપમ ।
સા તમાસાદ્ય રાજાનં સાલ્વં વચનમબ્રવીત્ ॥ 5-175-3 (37835)
આગતાહં મહાબાહો ત્વામુદ્દિશ્ય મહામતે।
`અભિનન્દસ્વ માં રાજન્સદા પ્રિયહિતે રતામ્॥ 5-175-4 (37836)
પ્રતિપાદય માં રાજન્ધર્માદીંશ્ચર ધર્મતઃ ।
ત્વં હિ મે મનસા ધ્યાતસ્ત્વયા ચાપ્યુપમન્ત્રિતા ॥ 5-175-5 (37837)
ભીષ્મ ઉવાચ।' 5-175-6x (3884)
તામબ્રવીત્સાલ્વપતિઃ સ્મયન્નિવ વિશાંપતે।
ત્વયાઽન્યપૂર્વયા નાહં ભાર્યાર્થી વરવર્ણિનિ ॥ 5-175-6 (37838)
ગચ્છ ભદ્રે પુનસ્તત્ર સકાશં ભીષ્મકસ્ય વૈ।
નાહમિચ્છામિ ભીષ્મેણ ગૃહીતાં ત્વાં પ્રસહ્ય વૈ ॥ 5-175-7 (37839)
ત્વં હિ ભીષ્મેણ નિર્જિત્ય નીતા પ્રીતિમતી તદા।
પરામૃશ્ય મહાયુદ્ધે નિર્જિત્ય પૃથિવીપતીન્ ॥ 5-175-8 (37840)
નાહં ત્વય્યન્યપૂર્વાયાં ભાર્યાર્થી વરવર્ણિનિ ।
કથમસ્મદ્વિધો રાજા પરપૂર્વાં પ્રવેશયેત્ ॥ 5-175-9 (37841)
નારીં વિદિતવિજ્ઞાનઃ પરેષાં ધર્મમાદિશન્।
યથેષ્ટં ગમ્યતાં ભદ્રે મા ત્વાં કાલોઽત્યગાદયમ્ ॥ 5-175-10 (37842)
અમ્બા તમબ્રવીદ્રાજન્નનઙ્ગશરપીડિતા।
નૈવં વદ મહીપાલ નૈતદેવં કથંચન ॥ 5-175-11 (37843)
નાસ્મિ પ્રીતિમતી નીતા ભીષ્મેણામિત્રકર્શન ।
બલાન્નીતાસ્મિ રુદતી વિદ્રાવ્ય પૃથિવીપતીન્ ॥ 5-175-12 (37844)
ભજસ્વ માં સાલ્વપતે ભક્તાં બાલામનાગસમ્ ।
ભક્તાનાં હિ પરિત્યાગો ન ધર્મેષુ પ્રશસ્યતે ॥ 5-175-13 (37845)
સાહમામન્ત્ર્ય ગાઙ્ગેયં સમરેષ્વનિવર્તિનમ્ ।
અનુજ્ઞાતા ચ તેનૈવ તતોઽહં ભૃશમાગતા ॥ 5-175-14 (37846)
ન સ ભીષ્મો મહાબાહુર્મામિચ્છતિ વિશાંપતે ।
ભ્રાતૃહેતોઃ સમારમ્ભો ભીષ્મસ્યેતિ શ્રુતં મયા ॥ 5-175-15 (37847)
ભગિન્યૌ મમ યે નીતે અમ્બિકામ્બાલિકે નૃપ।
પ્રાદાદ્વિચિત્રવીર્યાય ગાઙ્ગેયો હિ યવીયસે ॥ 5-175-16 (37848)
યથા સાલ્વપતે નાન્યં વરં યામિ કથંચન।
ત્વામૃતે પુરુષવ્યાઘ્ર તથા મૂર્ધાનમાલભે ॥ 5-175-17 (37849)
ન ચાન્યપૂર્વા રાજેન્દ્ર ત્વામહં સમુપસ્થિતા।
સત્યં બ્રવીમિ સાલ્વૈતત્સત્યેનાત્માનમાલભે ॥ 5-175-18 (37850)
ભજસ્વ માં વિશાલાક્ષ સ્વયં કન્યામુપસ્થિતામ્।
અનન્યપૂર્વાં રાજેન્દ્ર ત્વત્પ્રસાદાભિકાઙ્ક્ષિણીમ્ ॥ 5-175-19 (37851)
તામેવં ભાષમાણાં તુ સાલ્વઃ કાશિપતેઃ સુતામ્।
અત્યજદ્ભરતશ્રેષ્ઠ જીર્ણાં ત્વચમિવોરગઃ ॥ 5-175-20 (37852)
એવં બહુવિધૈર્વાક્યૈર્યાચ્યમાનસ્તયા નૃપઃ ।
નાશ્રદ્દધત્સાલ્વપતિઃ કન્યાયાં ભરતર્ષભ ॥ 5-175-21 (37853)
તતઃ સા મન્યુનાઽઽવિષ્ટા જ્યેષ્ઠા કાશિપતેઃ સુતા।
અબ્રવીત્સાશ્રુનયના બાષ્પવિપ્લુતયા ગિરા ॥ 5-175-22 (37854)
ત્વયા ત્યક્તા ગમિષ્યામિ યત્ર તત્ર વિશાંપતે।
તત્ર મે ગતયઃ સન્તુ સન્તઃ સત્યં યથા ધ્રુવમ્ ॥ 5-175-23 (37855)
એવં તાં ભાષમાણાં તુ કન્યાં સાલ્વપતિસ્તદા।
પરિતત્યાજ કૌરવ્ય કરુણં પરિદેવતીમ્ ॥ 5-175-24 (37856)
ગચ્છ ગચ્છેતિ તાં સાલ્વઃ પુનઃ પુનરભાષત।
બિભેમિ ભીષ્માત્સુશ્રોણિ ત્વં ચ ભીષ્મપરિગ્રહઃ ॥ 5-175-25 (37857)
એવમુક્તા તુ સા તેન સાલ્વેનાદીર્ઘદર્શિના ।
નિશ્ચક્રામ પુરાદ્દીના રુદતી કુરરી યથા ॥ 5-175-26 (37858)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-175-27x (3885)
નિષ્ક્રામન્તી તુ નગરાચ્ચિન્તયામાસ દુઃખિતા ।
પૃથિવ્યાં નાસ્તિ યુવતિર્વિષમસ્થતરા મયા ॥ 5-175-27 (37859)
બન્ધુર્ભિર્વિપ્રહીણાસ્મિ સાલ્વેન ચ નિરાકૃતા ।
ન ચ શક્યં પુનર્ગન્તું મયા વારણસાહ્વયમ્ ॥ 5-175-28 (37860)
અનુજ્ઞાતા તુ ભીષ્મેણ સાલ્વમુદ્દિશ્ય કારણમ્।
કિં નુ ગર્હામ્યથાત્માનમથ ભીષ્મં દુરાસદમ્ ॥ 5-175-29 (37861)
અથવા પિતરં મૂઢં યો મેઽકાર્ષીત્સ્વયંવરમ્ ।
મયાઽયં સ્વકૃતો દોષો યાઽહં ભીષ્મરથાત્તદા ॥ 5-175-30 (37862)
પ્રવૃત્તે દારુણે યુદ્ધે સાલ્વાર્થં નાપતં પુરા।
તસ્યેયં ફલનિર્વૃત્તિર્યદાપન્નાઽસ્મિ મૂઢવત્ ॥ 5-175-31 (37863)
ધિગ્ભીષ્મં ધિક્ક મે મન્દં પિતરં મૂઢચેતસમ્ ।
યેનાહં વીર્યશુલ્કેન પણ્યસ્ત્રીવ પ્રચોદિતા ॥ 5-175-32 (37864)
ધિઙ્માં ધિક્સાલ્વરાજાનં ધિગ્ધાતારમથાપિ વા ।
યેષાં દુર્નીતભાવેન પ્રાપ્તાસ્મ્યાપદમુત્તમામ્ ॥ 5-175-33 (37865)
સર્વથા ભાગધેયાનિ સ્વાનિ પ્રાપ્નોતિ માનવઃ ।
અનયસ્યાસ્ય તુ મુખં ભીષ્મઃ શાન્તનવો મમ ॥ 5-175-34 (37866)
સા ભીષ્મે પ્રતિકર્તવ્યમહં પશ્યામિ સાંપ્રતમ્ ।
તપસા વા યુધા વાપિ દુઃખહેતુઃ સ મે મતઃ ॥ 5-175-35 (37867)
કો નુ ભીષ્મં યુધા જેતુમુત્સહેત મહીપતિઃ ।
એવં સા પરિનિશ્ચિત્ય જગામ નગરાદ્બહિઃ ॥ 5-175-36 (37868)
આશ્રમં પુણ્યશીલાનાં તાપસાનાં મહાત્મનામ્ ।
તતસ્તામવસદ્રાત્રિં તાપસૈઃ પરિવારિતા ॥ 5-175-37 (37869)
આચખ્યૌ ચ યથાવૃત્તં સર્વમાત્મનિ ભારત ।
વિસ્તરેણ મહાબાહો નિખિલેન શુચિસ્મિતા ।
હરણં ચ વિસર્ગં ચ સાલ્વેન ચ વિસર્જનમ્ ॥ 5-175-38 (37870)
તતસ્તત્ર મહાનાસીદ્બ્રાહ્મણઃ સંશિતવ્રતઃ ।
શૈખાવત્યસ્તપોબૃદ્ધઃ શાસ્ત્રે ચારણ્યકે ગુરુઃ ॥ 5-175-39 (37871)
આર્તા તામાહ સ મુનિઃ શૈખાવત્યો મહાતપાઃ ।
નિઃશ્વસન્તીં સતીં બાલાં દુઃખશોકપરાયણામ્ ॥ 5-175-40 (37872)
એવં ગતે તુ કિં ભદ્રે શક્યં કર્તું તપસ્વિભિઃ ।
આશ્રમસ્થૈર્મહાભાગે તપોયુક્તૈર્મહાત્મભિઃ ॥ 5-175-41 (37873)
સા ત્વેનમબ્રવીદ્રાજન્ક્રિયતાં મદનુગ્રહઃ ।
પ્રાવ્રાજ્યમહમિચ્છામિ તપસ્તપ્સ્યામિ દુશ્ચરમ્ ॥ 5-175-42 (37874)
મયૈવ યાનિ કર્માણિ પૂર્વદેહે તુ મૂઢયા।
કૃતાનિ નૂનં પાપાનિ તેષામેતત્ફલં ધ્રુવમ્ ॥ 5-175-43 (37875)
નોત્સહે તુ પુનર્ગન્તું સ્વજનં પ્રતિ તાપસાઃ ।
પ્રત્યાખ્યાતા નિરાનન્દા સાલ્વેન ચ નિરાકૃતા ॥ 5-175-44 (37876)
ઉપદિષ્ટમિહેચ્છામિ તાપસ્યં વીતકલ્મષાઃ ।
યુષ્માભિર્દેવસંકાશૈઃ કૃપા ભવતુ વો મયિ ॥ 5-175-45 (37877)
સ તામાશ્વાસયત્કન્યાં દૃષ્ટાન્તાગમહેતુભિઃ ।
સાન્ત્વયામાસ કાર્યં ચ પ્રતિજજ્ઞે દ્વિજૈઃ સહ ॥ ॥ 5-175-46 (37878)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ પઞ્ચસપ્તત્યધિકશત્તમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-175-39 શૈખાવત્યઃ શિખાવાન્ વહ્નિસ્તત્સાધ્યાનિ શ્રૌતસ્માર્તકર્માણિ શૈખાવતાનિ તેષુ સાધુઃ શૈખાવત્યઃ। આરણ્યકે ઉપનિષદિ ગુરુબ્રહ્મવિદિત્યર્થઃ ॥ 5-175-46 દૃષ્ટાન્તો લૌકિકોદાહરણમ્ । આગમો વેદઃ। હેતુર્યુક્તિઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 176
॥ શ્રીઃ ॥
5.176. અધ્યાયઃ 176
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
અમ્બાંપ્રતિ તાપસેષુ ચિન્તયત્સુ હોત્રવાહનામ્નોઽમ્બામાતામહસ્ય તત્રાગમનમ્ ॥ 1 ॥ તેનામ્બાયાઃ પરશુરામંપ્રતિ શરણાગતિચોદના ॥ 2 ॥ તત્ર યદૃચ્છાસમાગતે અકૃતવ્રણનામ્નિ મહર્ષૌ અમ્બયા સ્વવૃત્તન્તનિવેદનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-176-0 (37879)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-176-0x (3886)
તતસ્તે તાપસાઃ સર્વે કાર્યવન્તોઽભવંસ્તદા।
તાં કન્યાં ચિન્તયન્તસ્તે કિંકાર્યમિતિ ધર્મિણઃ ॥ 5-176-1 (37880)
કેચિદાહુઃ પિતુર્વેશ્મ નીયતામિતિ તાપસાઃ ।
કેચિદસ્યદુમાલમ્ભે મતિં ચક્રુર્હિ તાપસાઃ ॥ 5-176-2 (37881)
કેચિત્સાલ્વપતિં ગત્વા નિયોજ્યમિતિ મેનિરે।
નેતિ કેચિદ્વ્યવસ્યન્તિ પ્રત્યાખ્યાતા હિ તેન સા ॥ 5-176-3 (37882)
એવં ગતે તુ કિં શક્યં ભદ્રે કર્તું મનીષિભિઃ ।
પુનરૂચુશ્ચ તાં સર્વે તાપસાઃ સંશિતવ્રતાઃ ॥ 5-176-4 (37883)
અલં પ્રવ્રજિતેનેહ ભદ્રે શ્રૃણુ હિતં વચઃ।
ઇતો ગચ્છસ્વ ભદ્રં તે પિતુરેવ નિવેશનમ્ ॥ 5-176-5 (37884)
પ્રતિપસ્ત્યતિ રાજા સ પિતા તે યદનન્તરમ્ ।
તત્ર વત્સ્યસિ કલ્યાણિ સુખં સર્વગુણાન્વિતા ॥ 5-176-6 (37885)
ન ચ તેઽન્યા ગતિર્ન્યાય્યા ભવેદ્ભદ્રે યથા પિતા ।
પતિર્વાપિ ગતિર્નાર્યાઃ પિતા વા વરવર્ણિનિ ।
ગતિઃ પતિઃ સમસ્થાયા વિષમે ચ પિતા ગતિઃ ॥ 5-176-7 (37886)
પ્રવ્રજ્યા હિ સુદુઃખેયં સુકુમાર્યા વિશેષતઃ ।
રાજપુત્ર્યાઃ પ્રકૃત્યા ચક કુમાર્યાસ્તવ ભામિનિ ॥ 5-176-8 (37887)
ભદ્રે દોષા હિ વિદ્યન્તે બહવો વરવર્ણિનિ ।
આશ્રમે વૈ વસન્ત્યાસ્તે ન ભવેયુઃ પિતુર્ગૃહે ॥ 5-176-9 (37888)
તતસ્ત્વન્યેઽબ્રુવન્વાક્યં તાપસાસ્તાં તપસ્વિનીમ્ ॥ 5-176-10 (37889)
ત્વામિહૈકાકિનીં દૃષ્ટ્વા નિર્જને ગહને વને।
પ્રાર્થયિષ્યન્તિરાજાનસ્તસ્માન્મૈવં મનઃ કૃથાઃ ॥ 5-176-11 (37890)
અમ્બોવાચ। 5-176-12x (3887)
ન શક્યં કાશિનગરં પુનર્ગન્તું પિતુર્ગૃહાન્।
અવજ્ઞાતા ભવિષ્યામિ બાન્ધવાનાં ન સંશયઃ ॥ 5-176-12 (37891)
ઉષિતાસ્મિ તથા બાલ્યે પિતુર્વેશ્મનિ તાપસાઃ ।
નાહં ગમિષ્યે ભદ્રં વસ્તત્ર યત્ર પિતા મમ।
તપસ્તપ્તુમભીપ્સામિ તાપસૈઃ પરિરક્ષિતા ॥ 5-176-13 (37892)
યથા પરેઽપિ મે લોકે ન સ્યાદેવં મહાત્યયઃ ।
દૌર્ભાગ્યં તાપસશ્રેષ્ઠાસ્તસ્માત્તપ્સ્યામ્યહં તપઃ ॥ 5-176-14 (37893)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-176-15x (3888)
ઇત્યેવં તેષુ વિપ્રેષુ ચિન્તયન્સુ યથાતથમ્।
રાજર્ષિસ્તદ્વનં પ્રાપ્તસ્તપસ્વી હોત્રવાહનઃ ।
`તાં તથા ભાવિનીં દૃષ્ટ્વા શ્રુત્વા ચોદ્વિગ્રમાનસઃ' 5-176-15 (37894)
તતસ્તે તાપસાઃ સર્વે પૂજયન્તિ સ્મ તં નૃપમ્ ।
પૂજાભિઃ સ્વાગતાદ્યાભિરાસનેનોદકેન ચ ॥ 5-176-16 (37895)
તસ્યોપવિષ્ટસ્ય સતો વિશ્રાન્તસ્યોપશ્રૃણ્વતઃ।
પુનરેવ કથાં ચક્રુઃ કન્યાં પ્રતિ વનૌકસઃ ॥ 5-176-17 (37896)
અમ્બાયાસ્તાં કથાં શ્રુત્વા કાશિરાજ્ઞશ્ચ ભારત।
રાજર્ષિઃ સ મહાતેજા બભૂવોદ્વિગ્રમાનસઃ ॥ 5-176-18 (37897)
તાં તથાવાદિનીં શ્રુત્વા દૃષ્ટ્વા ચ સ મહાતપાઃ ।
રાજર્ષિઃ કૃપયાવિષ્ટો મહાત્મા હોત્રવાહનઃ ॥ 5-176-19 (37898)
સ વેપમાન ઉત્થાય માતુસ્તસ્યાઃ પિતા તદા।
તાં કન્યામઙ્કમારોપ્ય પર્યશ્વાસયત પ્રભો ॥ 5-176-20 (37899)
સ તામપૃચ્છત્કાર્ત્સ્ન્યેન વ્યસનોત્પત્તિમાદિતઃ ।
સા ચ તસ્મૈ યથાવૃત્તં વિસ્તરેણ ન્યવેદયત્ ॥ 5-176-21 (37900)
તતઃ સ રાજર્ષિરભૂદ્દુઃખશોકસમન્વિતઃ।
કાર્યં ચ પ્રતિપેદે તન્મનસાં સુમહાતપાઃ ॥ 5-176-22 (37901)
અબ્રવીદ્વેપમાનશ્ચ કન્યામાર્તાં સુદુઃખિતઃ ।
મા ગાઃ પિતુર્ગૃહં ભદ્રે માતુસ્તે જનકો હ્યહમ્ ॥ 5-176-23 (37902)
દુઃખં છિન્દ્યામહં તે વૈ મયિ વર્તસ્વ પુત્રિકે।
પર્યાપ્તં તે મનો વત્સે યદેવં પરિશુષ્યસિ ॥ 5-176-24 (37903)
ગચ્છ મદ્વચનાદ્રામં જામદગ્ન્યં તપસ્વિનમ્ ।
રામસ્તે સુમહદ્દુઃખં શોકં ચૈવાપનેષ્યતિ ॥ 5-176-25 (37904)
હનિષ્યતિ રણે ભીષ્મં ન કરિષ્યતિ ચેદ્વચઃ ।
તં ગચ્છ ભાર્ગવશ્રેષ્ઠં કાલાગ્નિસમતેજસમ્ ॥ 5-176-26 (37905)
પ્રતિષ્ઠાપયિતા સ ત્વાં સમે પથિ મહાતપાઃ ।
તતસ્તુ સુસ્વરં બાષ્પસુત્સૃજન્તી પુનઃ પુનઃ ॥ 5-176-27 (37906)
અબ્રવીત્પિતરં માતુઃ મા તદા હોત્રવાહનમ્ ।
અભિવાદયિત્વા શિરસા ગમિષ્યે તવ શાસનાત્ ॥ 5-176-28 (37907)
અપિ નામાદ્ય પશ્યેયમાર્યં તં લોકવિશ્રુતમ્ ।
કથં ચ તીવ્રં દુઃકં મે નાશકયિષ્યતિ ભાર્ગવઃ।
એતદિચ્છામ્યહં જ્ઞાતું યથા યાસ્યમિ તત્ર વૈઃ ॥ 5-176-29 (37908)
હોત્રવાહન ઉવાચ। 5-176-30x (3889)
રામં દ્રક્ષ્યસિ ભદ્રે ત્વં જામદગ્ન્યં મહાવને।
ઉગ્રે તપસિ વર્તન્તં સત્યસન્ધં મહાબલમ્ ॥ 5-176-30 (37909)
મહેન્દ્રં વૈ ગિરિશ્રેષ્ઠં રામો નિત્યમુપાસ્તિ હ।
ઋષયો વેદવિદ્વાંસો ગન્ધર્વાપ્સરસસ્તથા ॥ 5-176-31 (37910)
તત્ર ગચ્છસ્વ ભદ્રં તે બ્રૂયાશ્ચૈનં વચો મમ।
અભિવાદ્ય ચ તં મૂંર્ધ્ના તપોવૃદ્ધં દૃઢવ્રતમ્ ॥ 5-176-32 (37911)
બ્રૂયાશ્ચૈનં પુનર્ભદ્રે યત્તે કાર્યં મનીષિતમ્ ।
મયિ સંકીર્તિતે રામઃ સર્વં તત્તે કરિષ્યતિ ॥ 5-176-33 (37912)
મમ રામઃ સખા વત્સે પ્રીતિયુક્તઃ સુહૃચ્ચ મે।
જમદગ્નિસુતો વીરઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાં વરઃ ॥ 5-176-34 (37913)
એવં બ્રુવતિ કન્યાં તુ પાર્થિવે હોત્રવાહને ।
અકૃતવ્રણઃ પ્રાદુરાસીદ્રામસ્યાનુચરઃ પ્રિયઃ ॥ 5-176-35 (37914)
તતસ્તે મનુયઃ સર્વે સમુત્તસ્થુઃ મહસ્રશઃ ।
સ ચ રાજા વયોવૃદ્ધઃ સૃઞ્યયો હોત્રવાહનઃ ॥ 5-176-36 (37915)
તતો દૃષ્ટ્વા કૃતાતિથ્યમન્યોન્યં તે વનૌકસઃ ।
સહિતા ભરતશ્રેષ્ઠ નિષેદુઃ પરિવાર્ય તમ્ ॥ 5-176-37 (37916)
તતસ્તે કથયામાસુઃ કથાસ્તાસ્તા મનોરમાઃ ।
ધન્યા દિવ્યાશ્ચ રાજેન્દ્ર પ્રીતિહર્ષમુદા યુતાઃ ॥ 5-176-38 (37917)
તતઃ કથાન્તે રાજર્ષિર્મહાત્મા હોત્રવાહનઃ ।
રામં શ્રેષ્ઠં મહર્ષીણામપૃચ્છદકૃતવ્રણમ્ ॥ 5-176-39 (37918)
ક્વ સંપ્રતિ મહાબાહો જામદગ્ન્યઃ પ્રતાપવાન્ ।
અકૃતવ્રણ શક્યો વૈ દ્રુષ્ટું વેદવિદાં વર ॥ 5-176-40 (37919)
અકૃતવ્રણ ઉવાચ। 5-176-41x (3890)
ભવન્તમેવ સતતં રામઃ કીર્તયતિ પ્રભો।
સૃઞ્જયો મે પ્રિયસખો રાજર્ષિરિતિ પાર્થિવ ॥ 5-176-41 (37920)
ઇહ રામઃ પ્રભાતે શ્વો ભવિતેતિ મતિર્મમ।
દ્રષ્ટસ્યેનમિહાયાન્તં તવ દર્શનકાઙ્ક્ષયા॥ 5-176-42 (37921)
ઇયં ચ કન્યા રાજર્ષે કિમર્થં વનમાગતા।
કસ્ય ચેયં તવ ચ કા ભવતીચ્છામિ વેદિતુમ્ ॥ 5-176-43 (37922)
હોત્રવાહન ઉવાચ। 5-176-44x (3891)
દૌહિત્રીયં મમ વિભો કાશિરાજસુતા પ્રિયા।
જ્યેષ્ઠા સ્વયંવરે તસ્થૌ ભગિનીભ્યાં સહાનધ ॥ 5-176-44 (37923)
ઇયમમ્બેતિ વિખ્યાતા જ્યેષ્ઠા કાશિપતેઃ સુતા।
અમ્બિકામ્બાલિકે કન્યે કનીયસ્યૌ તપોધન ॥ 5-176-45 (37924)
સમેતં પાર્થિવં ક્ષત્રં કાશિપુર્યાં તતોઽભવત્।
કન્યાનિમિત્તં વિપ્રર્ષે તત્રાસીદુત્સવો મહાન્ ॥ 5-176-46 (37925)
તતા કિલ મહાવીર્યો ભીષ્મઃ શાન્તનવો નૃપાન્ ।
અધિક્ષિપ્ય મહાતેજાસ્તિસ્ત્રઃ કન્યા જહાર તાઃ ॥ 5-176-47 (37926)
નિર્જિત્ય પૃથિવીપાલાનથ ભીષ્મો જગાહ્વયમ્ ।
આજગામ વિશુદ્ધાત્મા કન્યાભિઃ સહ ભારતઃ ॥ 5-176-48 (37927)
સત્યવત્યૈ નિવેદ્યાથ વિવાહં સમનન્તરમ્ ।
ભ્રાતુર્વિચિત્રવીર્યસ્ય સમાજ્ઞાપયત પ્રભુઃ ॥ 5-176-49 (37928)
તં તુ વૈવાહિકં દૃષ્ટ્વા કન્યેયં સમુપાર્જિતમ્ ।
અબ્રવીત્તત્ર ગાઙ્ગેયં મન્ત્રિમધ્યે દ્વિજર્ષભ ॥ 5-176-50 (37929)
મયા સાલ્વપતિર્વીરો મનસાઽભિવૃતઃ પતિઃ ।
ન મમાર્હસિ ધર્મજ્ઞ દાતું ભ્રાત્રેઽન્યમાનસામ્ ॥ 5-176-51 (37930)
તચ્છ્રુત્વા વચનં ભીષ્મઃ સંમન્ત્ર્ય સહ મન્ત્રિભિઃ ।
નિશ્ચિત્ય વિસસર્જેમાં સત્યવત્યા મતે સ્થિતઃ ॥ 5-176-52 (37931)
અનુજ્ઞાતા તુ ભીષ્મેણ સાલ્વં સૌભપતિં તતઃ।
કન્યેયં મુદિતા તત્ર કાલે વાચનમબ્રવીત્ ॥ 5-176-53 (37932)
વિસર્જિતાસ્મિ ભીષ્મેણ ધર્મં માં પ્રતિપાદય।
મનસાભિવૃત્તઃ પૂર્વં મયા ત્વં પાર્થિવર્ષમ ॥ 5-176-54 (37933)
પ્રત્યાચખ્યૌ ચ સાલ્વોઽસ્યાશ્ચારિત્રસ્યાભિશઙ્કિતઃ ।
સેયં તપોવનં પ્રાપ્તા તાપસ્યેઽભિરતા ભૃશમ્ ॥ 5-176-55 (37934)
મયા ચ પ્રત્યભિજ્ઞાતા વંશસ્ય પરિકીર્તનાત્।
અસ્ય દુઃખસ્ય ચોત્પત્તિં ભીષ્મમેવેહ મન્યતે । 5-176-56 (37935)
અમ્બોવાચ। 5-176-57x (3892)
ભગવન્નેવમેવેહ યથાહ પૃથિવીપતિઃ।
શરીરકર્તા માતુર્મે સૃઞ્જયો હોત્રવાહનઃ ॥ 5-176-57 (37936)
ન હ્યુત્સહે સ્વનગરં પ્રતિયાતું તપોધન ।
અપમાનભયાચ્ચૈવ વ્રીડયા ચ મહામુને ॥ 5-176-58 (37937)
યત્તુ માં ભગવાન્રામો વક્ષ્યતિ દ્વિજસત્તમ ।
તન્મે કાર્યતમં કાર્યમિતિ મે ભગવન્મતિઃ ॥ ॥ 5-176-59 (37938)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ ષટ્સપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-176-14 મહાત્યયઃ સુખનાશઃ। મમ ઉદ્ધવ ઉત્સવ ઇતિ કોશઃ ॥ 5-176-56 ઉત્પત્તિં કારણમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 177
॥ શ્રીઃ ॥
5.177. અધ્યાયઃ 177
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
અકૃતવ્રણેન સવિમર્શં ભીષ્મસ્ય પ્રતીકારનિર્ધારણમ્ ॥ 1 ॥ અમ્બયા પરેદ્યુરાગતં જામદગ્ન્યંપ્રતિ ભીષ્મવધપ્રાર્થના ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-177-0 (37939)
અકૃતવ્રણ ઉવાચ। 5-177-0x (3893)
દુઃખ દ્વયોરિદં ભદ્રે કતરસ્ય ચિકીર્ષસિ।
પ્રતિકર્તવ્યમબલે તત્ત્વં વત્સે વદસ્વ મે ॥ 5-177-1 (37940)
યદિ સૌભપતિર્ભદ્રે નિયોક્તવ્યો મતસ્તવ ।
નિયોક્ષ્યતિ મહાત્મા સ રામસ્ત્વદ્ધિતકામ્યયા ॥ 5-177-2 (37941)
અથાપગેયં ભીષ્મં ત્વં રામેણેચ્છસિ ધીમતા ।
રણે વિનિર્જિતં દ્રષ્ટું કુર્યાત્તદપિ ભાર્ગવઃ॥ 5-177-3 (37942)
સૃઞ્જયસ્ય વચઃ શ્રુત્વા તવ ચૈવ શુચિસ્મિતે।
યદત્ર તે ભૃશં કાર્યં તદદ્યૈવ વિચિન્ત્યતામ્ ॥ 5-177-4 (37943)
અમ્બોવાચ। 5-177-5x (3894)
અપનીતાસ્મિ ભીષ્મેણ ભગવન્નવિજાનતા।
નાભિજાનાતિ મે ભીષ્મો બ્રહ્મન્સાલ્વગતં મનઃ ॥ 5-177-5 (37944)
એતદ્વિચાર્ય મનસા ભવાનેતદ્વિનિશ્ચયમ્।
વિચિનોતુ યથાન્યાયં વિધાનં ક્રિયતાં તથા ॥ 5-177-6 (37945)
ભીષ્મે વા કુરુશાર્દૂલે શાલ્વરાજેઽથવા પુનઃ।
ઉભયોરેવ વા બ્રહ્મન્યુક્તં યત્તત્સમાચર ॥ 5-177-7 (37946)
નિવેદિતં મયા હ્યેતદ્દુઃખમૂલં યથાતથમ્ ।
વિધાનં તત્ર ભગવન્કર્તુમર્હસિ યુક્તિતઃ ॥ 5-177-8 (37947)
અકૃતવ્રણ ઉવાચ। 5-177-9x (3895)
ઉપપદમિદં ભદ્રે યદેવં વરવર્ણિનિ ।
ધર્મં પ્રતિવચો બ્રૂયાઃ શ્રૃણુ ચદં વચો મમ ॥ 5-177-9 (37948)
યદિ ત્વામાપગેયો વૈ ન નયેદ્ગજસાહ્વયમ્ ।
સાલ્વસ્ત્વા શિરસા ભીરુ ગૃહ્ણીયાદ્રામચોદિતઃ ॥ 5-177-10 (37949)
તેન ત્વં નિર્જિતા ભદ્રે યસ્માન્નીતાસિ ભામિનિ ।
સંશયઃ સાલ્વરાજસ્ય તેન ત્વયિ સુમધ્યમે ॥ 5-177-11 (37950)
ભીષ્મઃ પુરુષમાની ચ જિતકાશી તથૈવ ચ।
તસ્માત્પ્રતિક્રિયા યુક્તા ભીષ્મે કારયિતું તવ ॥ 5-177-12 (37951)
અમ્બોવાચ। 5-177-13x (3896)
મમાપ્યેષ સદા બ્રહ્મન્હૃદિ કામોઽભિવર્તતે।
ઘાતયેયં યદિ રણે ભીષ્મમિત્યેવ નિત્યદા ॥ 5-177-13 (37952)
ભીષ્મં વા સાલ્વરાજં વા યં વા દોષેણ ગચ્છસિ ।
પ્રશાધિ તં મહાબાહોયત્કૃતેઽહં સુદુઃખિતા ॥ 5-177-14 (37953)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-177-15x (3897)
એવં કથયતામેવ તેષાં સ દિવસો ગતઃ ।
રાત્રિશ્ચ ભરતશ્રેષ્ઠ સુખશીતોષ્ણમારુતા ॥ 5-177-15 (37954)
તતો રામઃ પ્રાદુરાસીત્પ્રજ્વલન્નિવ તેજસા ।
શિષ્યૈઃ પરિવૃતો રાજઞ્જટાચીરધરો મુનિઃ ॥ 5-177-16 (37955)
ધનુષ્પાણિરદીનાત્મા ખઙ્ગં બિભ્રત્પરશ્વધી ।
વિરજા રાજશાર્દૂલ સૃઞ્જયં સોઽભ્યયાન્નૃપમ્ ॥ 5-177-17 (37956)
તતસ્તં તાપસા દૃષ્ટ્વા સ ચ રાજા મહાતપાઃ ।
તસ્થુઃ પ્રાઞ્જલયો રાજન્સા ચ કન્યા તપસ્વિની ॥ 5-177-18 (37957)
પૂજયામાસુરવ્યગ્રા મધુપર્કેણ ભાર્ગવમ્।
અર્ચિતશ્ચ યથાન્યાયં નિષસાદ સહૈવ તૈઃ ॥ 5-177-19 (37958)
તતઃ પૂર્વવ્યતીતાનિ કથયન્તૌ સ્મ તાવુભૌ ।
આસાતાં જામદગ્ન્યશ્ચ સૃઞ્જયશ્ચૈવ ભારત ॥ 5-177-20 (37959)
તથા કથાન્તે રાજર્ષિર્ભૃગુશ્રેષ્ઠં મહાબલમ્ ।
ઉવાચ મધુરં કાલે રામં વચનમર્થવત્ ॥ 5-177-21 (37960)
રામેયં મમ દૌહિત્રી કાશિરાજસુતા પ્રભો ।
અસ્યાઃ શ્રૃણુ યથાતત્ત્વં કાર્યં કાર્યવિશારદ ॥ 5-177-22 (37961)
પરમં કથ્યતાં ચેતિ તાં રામઃ પ્રત્યભાષત ।
તતઃ સાભ્યવદદ્રામં જ્વલન્તમિવ પાવકમ્ ॥ 5-177-23 (37962)
તતોઽભિવાદ્ય ચરણૌ રામસ્ય શિરસા શુભૌ ।
સ્પૃષ્ટ્વા પદ્મદલાભાભ્યાં પાણિભ્યામગ્રતઃ સ્થિતા ॥ 5-177-24 (37963)
રુરોદ સા શોકવતી બાષ્પવ્યાકુલલોચના।
પ્રપેદે શરણં ચૈવ શરણ્યં ભૃગુનન્દનમ્ ॥ 5-177-25 (37964)
રામ ઉવાચ। 5-177-26x (3898)
યથા ત્વં સૃંજયસ્યાસ્ય તથા મે ત્વં નૃપાત્મજે ।
બ્રૂહિ યત્તે મનોદુઃખં કરિષ્યે વચનં તવ ॥ 5-177-26 (37965)
અમ્બોવાચ। 5-177-27x (3899)
ભગવઞ્શરણં ત્વાદ્ય પ્રપન્નાઽસ્મિ મહાવ્રતમ્ ।
શોકપઙ્કાર્ણવાન્મગ્નં ઘોરાદુદ્ધર માં વિભો ॥ 5-177-27 (37966)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-177-28x (3900)
તસ્યાશ્ચ દૃષ્ટ્વા રૂપં ચ વપુશ્ચાભિનવં પુનઃ।
સૌકુમાર્યં પરં ચૈવ રામશ્ચિન્તાપરોઽભવત્ ॥ 5-177-28 (37967)
કિમિયં વક્ષ્યતીત્યેવં વિમમર્શ ભૃગૂદ્વહઃ।
ઇતિ દધ્યૌ ચિરં રામઃ કૃપયાભિપરિપ્લુતઃ ॥ 5-177-29 (37968)
કથ્યતામિતિ સા ભૂયો રામેણોક્તા શુચિસ્મિતા।
સર્વમેવ યથાતત્ત્વં કથયામાસ ભાર્ગવે ॥ 5-177-30 (37969)
તચ્છુત્વા જામદગ્ર્યસ્તુ રાજપુત્ર્યા વચસ્તદા ।
ઉવાચ તાં વરારોહાં નિશ્ચિત્યાર્થવિનિશ્ચયમ્ ॥ 5-177-31 (37970)
રામ ઉવાચ। 5-177-32x (3901)
પ્રેષયિષ્યામિ ભીષ્માય કુરુશ્રેષ્ઠાય ભામિનિ ।
કરિષ્યતિ વચો મહ્યં શ્રુત્વા ચ સ નરાધિપઃ ॥ 5-177-32 (37971)
ન ચેત્કરિષ્યતિ વચો મયોક્તં જાહ્નવીસુતઃ।
ધક્ષ્યામ્યહં રણે ભદ્રે સામાત્યં શસ્ત્રતેજસા ॥ 5-177-33 (37972)
અથવા તે મતિસ્તત્ર રાજપુત્રિ ન વર્તતે।
યાવત્સાલ્વપતિં વીરં યોજયામ્યત્ર કર્મણિ ॥ 5-177-34 (37973)
અમ્બોવાચ। 5-177-35x (3902)
વિસર્જિતાઽહં ભીષ્મેણ શ્રુત્વૈવ ભૃગુનન્દન।
સાલ્વરાજગતં ભાવં મમ પૂર્વં મનીષિતમ્ ॥ 5-177-35 (37974)
સૌભરાજમુપેત્યાહમવોચં દુર્વચં વચઃ।
ન ચ માં પ્રત્યગૃહ્ણાત્સ ચારિત્ર્યપરિશઙ્કિતઃ ॥ 5-177-36 (37975)
એતત્સર્વં વિનિશ્ચિત્ય સ્વબુદ્ધ્યા ભૃગુનન્દન ।
યદત્રૌપયિકં કાર્યં તચ્ચિન્તયિતુમર્હસિ ॥ 5-177-37 (37976)
મમ તુ વ્યસનસ્યાસ્ય ભીષ્મો મૂલં મહાવ્રતઃ।
યેનાહં વશમાનીતા સમત્ક્ષિપ્ય બલાત્તદા ॥ 5-177-38 (37977)
ભીષ્મં જહિ મહાબાહો યત્કૃતે દુઃખમીદૃશમ્ ।
પ્રાપ્તાહં ભૃગુશાર્દૂલ ચરામ્યપ્રિયમુત્તમમ્ ॥ 5-177-39 (37978)
સ હિ લુબ્ધશ્ચ નીચશ્ચ જિતકાશી ચ ભાર્ગવ ।
તસ્માત્પ્રતિક્રિયા કર્તું યુક્તા તસ્મૈ ત્વયાઽનઘ ॥ 5-177-40 (37979)
એષ મે હ્રિયમાણાયા ભારતેન તદા વિભો।
અભવદ્ધૃદિ સંકલ્પો ઘાતયેદં મહાવ્રતમ્ ॥ 5-177-41 (37980)
તસ્માત્કામં મમાદ્યેમં રામ સંપાદયાનઘ।
જહિ ભીષ્મં મહાબાહો યથા વૃત્રં પુરન્દરઃ ॥ ॥ 5-177-42 (37981)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ સપ્તસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-177-1 દ્વયોઃ સકાશાદિતિ શેષઃ ॥ 5-177-2 નિયોક્તવ્યસ્તવ પાણિણાર્થમિતિ શેષઃ 5-177-6 વિધાનં પ્રતીકારમ્ ॥ 5-177-23 પરમં તવ વિવક્ષિતં યત્તન્મેઽવશ્યં વક્તવ્યમિત્યર્થઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 178
॥ શ્રીઃ ॥
5.178. અધ્યાયઃ 178
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શ્રીપરશુરામેણ અમ્બાદિભિઃ સહ કુરુક્ષેત્રં ગત્વા ભીષ્માનયનમ્ ॥ 1 ॥ રામેણ સ્વેન ચોદનેપિ ભીષ્મેણ અમ્બાપરિગ્રહાનઙ્ગીકારે યુદ્ધાય તસ્યાહ્વાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-178-0 (37982)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-178-0x (3903)
એવમુક્તસ્તદા રામો જહિ ભીષ્મમિતિ પ્રભો।
ઉવાચ રુદતીં કન્યાં ચોદયન્તીં પુનઃ પુનઃ ॥ 5-178-1 (37983)
કાશ્યે ન કામં ગૃહ્ણામિ શસ્ત્રં વૈ વરવર્ણિનિ।
ઋતે બ્રહ્મવિદાં હેતોઃ કિમન્યત્કરવાણિ તે॥ 5-178-2 (37984)
વાચા ભીષ્મશ્ચ સાલ્વશ્ચ મમ રાજ્ઞિ વશાનુગૌ।
ભવિષ્યતોઽનવદ્યાઙ્ગિ તત્કરિષ્યામિ મા શુચઃ ॥ 5-178-3 (37985)
ન તુ શસ્ત્રં ગ્રહીષ્યામિ કથંચિદપિ ભામિનિ ।
ઋતે નિયોગાદ્વિપ્રાણામેષ મે સમયઃ કૃતઃ ॥ 5-178-4 (37986)
અમ્બોવાચ। 5-178-5x (3904)
મમ દુઃખં ભગવતા વ્યપનેયં યતસ્તતઃ।
તચ્ચ ભીષ્મપ્રસૂતં મે તં જહીશ્વર મા ચિરમ્ ॥ 5-178-5 (37987)
રામ ઉવાચ। 5-178-6x (3905)
કાશિકન્યે પુનર્બ્રૂહિ ભીષ્મસ્તે ચરણાવુભૌ।
શિરસા વન્દનાર્હોઽપિ ગ્રહીષ્યતિ ગિરા મમ ॥ 5-178-6 (37988)
અમ્બોવાચ। 5-178-7x (3906)
જહિ ભીષ્મં રણે રામ મમ ચેદિચ્છસિ પ્રિયમ્।
પ્રતિશ્રુતં ચ યદપિ તત્સત્યં કર્તુમર્હસિ ॥ 5-178-7 (37989)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-178-8x (3907)
તયોઃ સંવદતોરેવં રાજન્રામામ્બયોસ્તદા ।
અકૃતવ્રણો જામદગ્ન્યમિદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 5-178-8 (37990)
શરણાગતાં મહાબાહો કન્યાં ન ત્યક્તુમર્હસિ ।
યદિ ભીષ્મો રણે રામ સમાહૂતસ્ત્વયા મૃધે ॥ 5-178-9 (37991)
નિર્જિતોઽસ્મીતિ વા બ્રૂયાત્કુર્યાદ્વા વચનં તવ ।
કૃતમસ્યા ભવેત્કાર્યં કન્યાયા ભૃગુનન્દન ॥
વાક્યં સત્યં ચ તે વીર ભવિષ્યતિ કૃતં વિભો ।
ઇયં ચાપિ પ્રતિજ્ઞા તે તદા રામ મહામુને ॥ 5-178-10 (37992)
જિત્વા વૈ ક્ષત્રિયાન્સર્વાન્બ્રહ્મણેષુ પ્રતિશ્રુતા ।
બ્રાહ્મણઃ ક્ષત્રિયો વૈશ્યઃ શૂદ્રશ્ચૈવ રણે યદિ ॥ 5-178-12 (37993)
બ્રહ્મદ્વિઙ્ભવિતા તં વૈ હનિષ્યામીતિ ભાર્ગવ ।
શરણાર્થે પ્રપન્નાનાં ભીતાનાં શરણાર્થિનામ્ ॥ 5-178-13 (37994)
ન શક્ષ્યામિ પરિત્યાગં કર્તું જીવન્કથંચન ।
યશ્ચ કૃત્સ્નં રણે ક્ષત્રં વિજેષ્યતિ સમાગતમ્ ॥ 5-178-14 (37995)
દીપ્તાત્માનમહં તં ચ હનિષ્યામીતિ ભાર્ગવ ।
સ એવં વિજયી રામ ભીષ્મઃ કુરુકુલોદ્વહઃ ।
તેન યુધ્યસ્વ સઙ્ગ્રમે સમેત્ય ભૃગુનન્દન ॥ 5-178-15 (37996)
રામ ઉવાચ। 5-178-16x (3908)
સ્મરામ્યહં પૂર્વકૃતાં પ્રતિજ્ઞામૃષિસત્તમ।
તથૈવ ત્ત કરિષ્યામિ યથા સામ્નૈવ લપ્સ્યતે ॥ 5-178-16 (37997)
કાર્યમેતન્મહદ્બ્રહ્મન્કાશિકાન્યામનોગતમ્।
ગમિષ્યામિ સ્વયં કન્યામાદાય યત્ર સઃ ॥ 5-178-17 (37998)
યદિ ભીષ્મો રણશ્લાઘી ન કરિષ્યતિ મે વચઃ।
હનિષ્યામ્યેનમુદ્રિક્તમિતિ મે નિશ્ચિતા મતિઃ ॥ 5-178-18 (37999)
ન હિ બાણા મયોત્સૃષ્ટાઃ સજ્જન્તીહ શરીરિણામ્।
કાયેષુ વિદિતં તુભ્યં પુરા ક્ષત્રિયસંગરે ॥ 5-178-19 (38000)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-178-20x (3909)
એવમુક્ત્વા તતો રામઃ સહ તૈર્બ્રહ્મવાદિભિઃ।
પ્રયાણાય મતિં કૃત્વા સમુત્તસ્થૌ મહાતપાઃ ॥ 5-178-20 (38001)
તતસ્તે તામુષિત્વા તુ રજનીં તત્ર તાપસાઃ ।
હુતાગ્નયો જપ્તજપ્યાઃ પ્રતસ્થુર્મઞ્જિઘાંસયા ॥ 5-178-21 (38002)
અભ્યગચ્છત્તતો રામઃ સહ તૈર્બ્રહ્મવાદિભિઃ ।
કુરુક્ષેત્રં મહારાજ કન્યયા સહ ભારત ॥ 5-178-22 (38003)
ન્યવિશન્ત તતઃ સર્વે પરિગૃહ્ય સરસ્વતીમ્ ।
તાપસાસ્તે મહાત્માનો ભૃગુશ્રેષ્ઠપુરસ્કૃતાઃ ॥ 5-178-23 (38004)
તતસ્તૃતીયે દિવસે સમે દેશે વ્યવસ્થિતઃ ।
પ્રેષયામાસ મે રાજન્પ્રાપ્તોઽસ્મીતિ મહાવ્રતઃ ॥ 5-178-24 (38005)
તમાગતમહં શ્રુત્વા વિષયાન્તં મહાબલમ્ ।
અભ્યગચ્છં જવેનાશુ પ્રીત્યા તેજોનિધિં પ્રભુમ્ ॥ 5-178-25 (38006)
ગાં પુરસ્કૃત્ય રાજેન્દ્ર બ્રાહ્મણૈઃ પરિવારિતઃ।
ઋત્વિગ્ભિર્દેવકલ્પૈશ્ચ તથૈવ ચ પુરોહિતૈઃ ॥ 5-178-26 (38007)
સ મામભિગતં દૃષ્ટ્વા જામદગ્ન્યઃ પ્રતાપવાન્ ।
પ્રતિજગ્રાહ તાં પૂજાં વચનં ચેદમબ્રવીત્ ॥ 5-178-27 (38008)
રામ ઉવાચ। 5-178-28x (3910)
ભીષ્મ કાં બુદ્ધિમાસ્થાય કાશિરાજસુતા તદા।
અકામેન ત્વયા નીતા પુનશ્ચૈવ વિસર્જિતા ॥ 5-178-28 (38009)
વિભ્રંશિતા ત્વયા હીયં ધર્માદાસ્તે યશસ્વિની ।
પરામૃષ્ટાં ત્વયા હીમાં કો હિ ગન્તુમિહાર્હતિ ॥ 5-178-29 (38010)
પ્રત્યાખ્યાતા હિ સાલ્વેન ત્વયા નીતેતિ ભારત।
તસ્માદિમાં મન્નિયોગાત્પ્રતિગૃહ્ણીષ્વ ભારત ॥ 5-178-30 (38011)
સ્વધર્મં પુરુષવ્યાઘ્ર રાજપુત્રી લભત્વિયમ્।
ન યુક્તસ્ત્વવમાનોઽયં રાજ્ઞાં કર્તું ત્વયાઽનઘ ॥ 5-178-31 (38012)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-178-32x (3911)
તતસ્તં વૈ વિમનસમુદીક્ષ્યાહમથાબ્રુવમ્।
નાહમેનાં પુનર્દદ્યાં બ્રહ્મન્ભ્રાત્રે કથઞ્ચન ॥ 5-178-32 (38013)
સાલ્વસ્યાહમિતિ પ્રાહ પુરા મામેવ ભાર્ગવ।
મયા ચૈવાભ્યનુજ્ઞાતા ગતેયં નગરં પ્રતિ ॥ 5-178-33 (38014)
ન ભયાન્નાપ્યનુક્રોશાન્નાર્થલોભાન્ન કામ્યયા।
ક્ષાત્રં ધર્મમહં જહ્યમિતિ મે વ્રતમાહિતમ્ ॥ 5-178-34 (38015)
અથ મામબ્રવીદ્રામઃ ક્રોધપર્યાકુલેક્ષણઃ।
ન કરિષ્યસિ ચેદેતદ્વાક્યં મે નરપુઙ્ગવ ॥ 5-178-35 (38016)
હનિષ્યામિ સહામાત્યં ત્વામદ્યેતિ પુનઃ પુનઃ ।
સંરમ્ભાદબ્રવીદ્રામઃ ક્રોધપર્યાકુલેક્ષણઃ॥ 5-178-36 (38017)
તમહં ગીર્ભિરિષ્ટાભિ પુનઃ પુનરરિન્દમ।
અયાચં ભૃગુશાર્દૂલં ન ચૈવ પ્રશશામ સઃ ॥ 5-178-37 (38018)
પ્રણમ્ય તમહં મૂર્ધ્ના ભૂયો બ્રાહ્મણસત્તમમ્ ।
અબ્રુવં કારણં કિં તદ્યત્ત્વં યુદ્ધં મયેચ્છસિ ॥ 5-178-38 (38019)
ઇષ્વસ્ત્રં મમ બાલસ્ય ભવતૈવ ચતુર્વિધમ્।
ઉપદિષ્ટં મહાબાહો શિષ્યોઽસ્મિ તવ ભાર્ગવ ॥ 5-178-39 (38020)
તતો મામબ્રવીદ્રામઃ ક્રોધસંરક્તલોચનઃ ।
જાનીષે માં ગુરું ભીષ્મ ગૃહ્ણાસીમાં ન ચૈવ હ ॥ 5-178-40 (38021)
સુતાં કાશ્યસ્ય કૌરવ્ય મત્પ્રિયાર્થં મહામતે।
ન હિ મે વિદ્યતે શાન્તિરન્યથા કુરુનન્દન ॥ 5-178-41 (38022)
ગૃહાણેમાં મહાબાહો રક્ષસ્વ કુલમાત્મનઃ।
ત્વયા વિભ્રંશિતા હીયં ભર્તારં નાધિગચ્છતિ ॥ 5-178-42 (38023)
તથા બ્રુવન્તં તમહં રામં પરપુરંયમ્।
નૈતદેવં પુનર્ભાવિ બ્રહ્મર્ષે કિં શ્રમેણ તે ॥ 5-178-43 (38024)
ગુરુત્વં ત્વયિ સંપ્રેક્ષ્ય જામદગ્ન્ય પુરાતનમ્ ।
પ્રસાદયે ત્વાં ભગવંસ્ત્યક્તૈષા તુ પુરા મયા ॥ 5-178-44 (38025)
કો જાતુ પરભાવાં હિ નારીં વ્યાલીમિવ સ્થિતામ્ ।
વાસયેત ગૃહે જાનન્સ્ત્રીણાં દોષો મહાત્યયઃ ॥ 5-178-45 (38026)
ન ભયાદ્વાસવસ્યાપિ ધર્મં જહ્યાં મહાવ્રત ।
પ્રસીદ મા વા યદ્વા તે કાર્યં તત્કુરુ મા ચિરમ્ ॥ 5-178-46 (38027)
અયં ચાપિ વિશુદ્ધાત્મન્પુરાણે શ્રૂયતે વિભો।
મરુત્તેન મહાબુદ્ધે ગીતઃ શ્લોકો મહાત્મના ॥ 5-178-47 (38028)
ગુરોરપ્યવલિપ્તસ્ય કાર્યાકાર્યમજાનતઃ।
ઉત્પથં પ્રતિપન્નસ્ય પરિત્યાગો વિધીયતે ॥ 5-178-48 (38029)
સ ત્વં ગુરુરિતિ પ્રેમ્ણા મયા સંમાનિતો ભૃશમ્ ।
ગુરુવૃત્તિં ન જાનીષે તસ્માદ્યોત્સ્યામિ વૈ ત્વયા ॥ 5-178-49 (38030)
ગુરું ન હન્યાં સમરે બ્રાહ્મણં ચ વિશેષતઃ ।
વિશેષતસ્તપોવૃદ્ધમેવં ક્ષાન્તં મયા તવ ॥ 5-178-50 (38031)
ઉદ્યતેષુમથો દૃષ્ટ્વા બ્રાહ્મણં ક્ષત્રબન્ધુવત્।
યો હન્યાત્સમરે ક્રુદ્ધં યુધ્યન્તમપલાયિનમ્ ॥ 5-178-51 (38032)
બ્રહ્મહત્યા ન તસ્ય સ્યાદિતિ ધર્મેષુ નિશ્ચયઃ ।
ક્ષત્રિયાણાં સ્થિતો ધર્મ ક્ષત્રિયોઽસ્મિ તપોધન ॥ 5-178-52 (38033)
યો યથા વર્તતે યસ્મિંસ્તસ્મિન્નેવ પ્રવર્તયન્ ।
નાધર્મં સમવાપ્નોતિ ન ચાશ્રેયશ્ચ વિન્દતિ ॥ 5-178-53 (38034)
અર્થે વા યદિ વા ધર્મે સમર્થો દેશકાલવિત્ ।
અર્થસંશયમાપન્નઃ શ્રોયાન્નિઃસંશયો નરઃ ॥ 5-178-54 (38035)
યસ્માત્સંશયિતેઽપ્યર્થેઽયથાન્યાયં પ્રવર્તસે ।
તસ્માદ્યોત્સ્યામિ સહિતસ્ત્વયા રામ મહાહવે ॥ 5-178-55 (38036)
પશ્ય મે બાહુવીર્યં ચ વિક્રમં ચાતિમાનુષમ્ ।
એવં ગતેઽપિ તુ મયા યચ્છક્યં ભૃગુનન્દન ॥ 5-178-56 (38037)
તત્કરિષ્યે કુરુક્ષેત્રે યોત્સ્યે વિપ્ર ત્વયા સહ ।
દ્વન્દ્વે રામ યથેષ્ટં મે સઞ્જીભવ મહાદ્યુતે ॥ 5-178-57 (38038)
તત્ર ત્વં નિહતો રામ મયા શરશતાર્દિતઃ ।
પ્રાપ્સ્યસે નિર્જિતાઁલ્લોકાઞ્શસ્ત્રપૂતો મહારણે ॥ 5-178-58 (38039)
સ ગચ્છ વિનિવર્તસ્વ કુરુક્ષોત્રં રણપ્રિય ।
તત્રૈષ્યામિ મહાબાહો યુદ્ધાય ત્વાંતપોધન ॥ 5-178-59 (38040)
અપિ યત્ર ત્વયા રામ કૃતં શૌચં પુરા પિતુઃ ।
તત્રાહમપિ હત્વા ત્વાં શૌચં કર્તાસ્મિ ભાર્ગવ ॥ 5-178-60 (38041)
તત્ર રામ સમાગચ્છ ત્વરિતં યુદ્ધદુર્મદ ।
વ્યપનેષ્યામિ તે દર્પં પૌરાણં બ્રાહ્મણબ્રુવ ॥ 5-178-61 (38042)
યચ્ચાપિ કત્થસે રામ બહુશઃ પરિવત્સરે ।
નિર્જિતાઃ ક્ષત્રિયા લોકે મયૈકેનેતિ તચ્છ્રુણુ ॥ 5-178-62 (38043)
ન તદા જાતવાન્ભીષ્મઃ ક્ષત્રિયો વાપિ મદ્વિધઃ ।
પઞ્ચાઞ્ચાતાનિ તેજાંસિ તૃણેષુ જ્વલિતં ત્વયા ॥ 5-178-63 (38044)
યસ્તે યુદ્ધમયં દર્પં કામં ચ વ્યપનાશયેત્।
સોઽહં જાતો મહાબાહો ભીષ્મઃ પરપુરંજયઃ।
વ્યપનેષ્યામિ તે દર્પં યુદ્ધે રામ ન સંશયઃ ॥ 5-178-64 (38045)
તતો મામબ્રવીદ્રામઃ પ્રહસન્નિવ ભારત।
દિષ્ટ્યા ભીષ્મ મયા સાર્ધં યોદ્ધુમિચ્છસિ સંગરે ॥ 5-178-65 (38046)
અયં ગચ્છામિ કૌરવ્ય કુરુક્ષેત્રં ત્વયા સહ।
ભાષિતં તે કરિષ્યામિ તત્રાગચ્છ પરંતપ ॥ 5-178-66 (38047)
તત્ર ત્વાં નિહતં માતા મયા શરશતાચિતમ્ ।
જાહ્નવી પશ્યતાં ભીષ્મ ગૃધ્રકઙ્કબલાશનમ્ ॥ 5-178-67 (38048)
કૃપણં ત્વામભિપ્રેક્ષ્ય સિદ્ધચારણસેવિતા ।
મયા વિનિહતં દેવી રોદતામદ્ય પાર્થિવ ॥ 5-178-68 (38049)
અતદર્હા મહાભાગા ભગીરથસુતાઽનઘા ।
યા ત્વામજીજનન્મન્દં યુદ્ધકામુકમાતુરમ્ ॥ 5-178-69 (38050)
એહિ ગચ્છ મયા ભીષ્મ યુદ્ધકામુક દુર્મદ ।
ગૃહાણ સર્વં કૌરવ્ય રથાદિ ભરતર્ષભ ॥ 5-178-70 (38051)
ઇતિ બ્રુવાણં તમહં રામં પરપુરંજયમક્ ।
પ્રણમ્યક શિરસા રામમેવમસ્ત્વિત્યથાબ્રવમ્ ॥ 5-178-71 (38052)
એવમુક્ત્વા યયૌ રામઃ કુરુક્ષેત્રં યુયુત્સયા ।
પ્રવિશ્ય નગરં ચાહં સત્યવત્યૈ ન્યવેદયમ્ ॥ 5-178-72 (38053)
તતઃ કૃતસ્વસ્ત્યયનો માત્રા ચ પ્રતિનન્દિતઃ।
દ્વિજાતીન્વાચ્ય પુણ્યાહં સ્વસ્તિ ચૈવ મહાદ્યુતે ॥ 5-178-73 (38054)
રથમાસ્થાય રુચિરં રાજતં પાણ્ડુરૈર્હયૈઃ।
સૂપસ્કરં સ્વધિષ્ઠાનં વૈયાઘ્રપરિવારણમ્ ॥ 5-178-74 (38055)
ઉપપન્નં મહાશસ્ત્રૈઃ સર્વોપકરણાન્વિતમ્ ।
તત્કુલીનેન વીરેણ હયશાસ્ત્રવિદા રણે ॥ 5-178-75 (38056)
યત્તં સૂતેન શિષ્ટેન બહુશો દૃષ્ટકર્મણા ।
દંશિતઃ પાણ્ડુરેણાહં કવચેન વપુષ્મતા ॥ 5-178-76 (38057)
પાણ્ડુરં કાર્મુકં ગૃહ્ય પ્રાયાં ભરતસત્તમ ।
પાણ્ડુરેણાતપત્રેણ ધ્રિયમાણેન મૂર્ધનિ ॥ 5-178-77 (38058)
પાણ્ડુરૈશ્ચાપિ વ્યજનૈર્વીજ્યમાનો નરાધિપ ।
શુક્લવાસાઃ સિતોષ્ણીષઃ સર્વશુક્લવિભૂષણઃ ॥ 5-178-78 (38059)
સ્તૂયમાનો જયાશીર્ભિર્નિષ્ક્રમ્ય ગજસાહ્વયાત્।
કુરુક્ષેત્રં રણક્ષેત્રમુપાયાં ભરતર્ષભ ॥ 5-178-79 (38060)
તે હયાશ્ચોદિતાસ્તેન સૂતેન પરમાહવે ।
અવહન્માં ભૃશં રાજન્મનોમારુતરંહસઃ ॥ 5-178-80 (38061)
ગત્વાઽહં તત્કુરુક્ષેત્રં સ ચ રામઃ પ્રતાપવાન્ ।
યુદ્ધાય સહસા રાજન્પરાક્રાન્તૌ પરસ્પરમ્ ॥ 5-178-81 (38062)
તતઃ સદર્શનેઽતિષ્ઠં રામસ્યાતિતપસ્વિનઃ ।
પ્રગૃહ્ય શઙ્ખપ્રવરંક તતઃ પ્રાધમમુત્તમમ્ ॥ 5-178-82 (38063)
તતસ્તત્ર દ્વિજા રાજંસ્તાપસાશ્ચ વનૌકસઃ।
અપશ્યન્ત રણં દિવ્યં દેવાઃ સેન્દ્રગણાસ્તદા ॥ 5-178-83 (38064)
તતો દિવ્યાનિ માલ્યાનિ પ્રાદુરાસંસ્તતસ્તતઃ।
વાદિત્રાણિ ચ દિવ્યાનિ મેઘવૃન્દાનિ ચૈવ હ ॥ 5-178-84 (38065)
તતસ્તે તાપસાઃ સર્વે ભાર્ગવસ્યાનુયાયિનઃ ।
પ્રેક્ષકાઃ સમપદ્યન્ત પરિવાર્ય રણાજિરમ્ ॥ 5-178-85 (38066)
તતો મામબ્રવીદ્દેવી સર્વભૂતહિતૈષિણી ।
માતા સ્વરૂપિણી રાજન્કિમિદં તે ચિકીર્ષિતમ્ ॥ 5-178-86 (38067)
ગત્વાઽહં જામદગ્ન્યં તુ પ્રયાચિષ્યે કુરૂદ્વહ ।
ભૂષ્મેણ સહ મા યોત્સીઃ શિષ્યેણેતિ પુનઃ પુનઃ ॥ 5-178-87 (38068)
મા મૈવં પુત્ર નિર્બન્ધં કુરુ વિપ્રેણ પાર્થિવ ।
જામદગ્ન્યેન સમરે યોદ્ધુમિત્યેવ ભર્ત્સયત્ ॥ 5-178-88 (38069)
કિં ન વૈ ક્ષત્રિયહણો હરતુલ્યપરાક્રમઃ ।
વિદિતઃ પુત્ર રામસ્તે યતસ્તં યોદ્ધુમિચ્છસિ ॥ 5-178-89 (38070)
તતોઽહમબ્રવં દેવીમભિવાદ્ય કૃતાઞ્જલિઃ।
સર્વં તદ્ભરતશ્રેષ્ઠ યથાવૃત્તં સ્વયંવરે ॥ 5-178-90 (38071)
યથા ચ રામો રાજેન્દ્ર મયા પૂર્વં પ્રચોદિતઃ ।
કાશિરાજસુતાયાશ્ચ યથા કર્મ પુરાતનમ્ ॥ 5-178-91 (38072)
તતઃ સા રામમભ્યેત્ય જનની મે મહાનદી।
મદર્થં તમૃષિં વીક્ષ્ય ક્ષમયામાસ ભાર્ગવમ્ ॥ 5-178-92 (38073)
ભીષ્મેણ સહ મા યોત્સીઃ શિષ્યેણેતિ વચોઽબ્રવીત્ ।
સ ચ તામાહ યાચન્તીં ભીષ્મમેવ નિવર્તય।
ન ચ મે કુરુતે કામમિત્યહં તમુપાગમમ્ ॥ 5-178-93 (38074)
તતો ગઙ્ગા સુતસ્નોહાન્માં સા પુનરુપાગમત્।
નાસ્યા અકરવં વાક્યં ક્રોધપર્યાકુલેક્ષણઃ ॥ 5-178-94 (38075)
અથાદૃશ્યત ધર્માત્મા ભૃગુશ્રેષ્ઠો મહાતપાઃ।
આહ્વયામાસ ચ તદા યુદ્ધાય દ્વિજસત્તમઃ ॥ ॥ 5-178-95 (38076)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વમિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ અષ્ટસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-178-2 કાશ્યે કાશિરાજકન્યે ॥ 5-178-48 અવલિપ્તસ્ય દૃપ્તસ્ય। પ્રતિપન્નસ્ય કાર્યં ભવતિ શાસનમિતિ કo ધo પાઠઃ ॥ 5-178-53 યઃ પુમાન્ યસ્મિન્નરે યથા પ્રીત્યા દ્વેષેણ વા વર્તતે સ નરસ્તસ્મિન્ તથૈવ પ્રીતિ દ્વેષં વા પ્રવર્તયન્ ॥ 5-178-54 નનુ ત્વામર્થે પ્રવર્તયન્નહં ત્વયિ પ્રીતિમેવ કરોમીત્યાશઙ્ક્યાહ અર્થેવેતિ। અર્થે દ્યુસ્વાક્યાદ્દારકરણે ધર્મે પિતૃપ્રીત્યર્થં સ્વીકૃતે બ્રહ્મચર્યે વિષયે દેશકાલાનુસારેણ સમર્થો વિવેકકુશલઃ। તત્ર ધર્મલોપેન ગુરુવાક્યાત્ પ્રાપ્યમાણોઽર્થઃ શ્રેયાનુત નેત્યર્થે સંશયવાનુત ગુરુવાક્યવિરોધેનાપિ પાલ્યમાનો ધર્મઃ શ્રેયાનુત નેતિ ધર્મે સંશયવાન્। એતયોર્મધ્યે અર્થે સંશયમાપન્નોઽર્થમનનુતિષ્ઠન્ શ્રેયાન્। પરિશેષાત્ ધર્મે તુ નિઃશંસયો ધર્મમેવાનુતિષ્ઠન્ શ્રોયાનિત્યર્થ ॥ 5-178-61 પૌરાણં પુરાકૃતમ્ ॥ 5-178-67 બલાઃ કાકાઃ તેષામશનં અન્નભૂતમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 179
॥ શ્રીઃ ॥
5.179. અધ્યાયઃ 179
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીષ્મજામદગ્ન્યયુદ્ધવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-179-0 (38077)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-179-0x (3912)
તમહં સ્મયન્નિવ રણે પ્રત્યભાષં વ્યવસ્થિતમ્।
ભૂમિષ્ઠં નોત્સહે યોદ્ધું ભવન્તં રથમાસ્થિતઃ ॥ 5-179-1 (38078)
આરોહ સ્યન્દનં વીર કવચં ચ મહાભુજ ।
બધાન સમરે રામ યદિ યોદ્ધું મયેચ્છસિ ॥ 5-179-2 (38079)
તતો મામબ્રવીદ્રામઃ સ્મયમાનો રણાજિરે ।
રથો મે મેદિની ભીષ્મ વાહા વેદાઃ સદશ્વવત્ ॥ 5-179-3 (38080)
સૂતશ્ચ માતરિશ્વા વૈ કવચં વેદમાતરઃ ।
સુસંવીતો રણે તાભિર્યોત્સ્યેઽહં કુરુનન્દન ॥ 5-179-4 (38081)
એવં બ્રુવાણો ગાન્ધારે રામો માં સત્યવિક્રમઃ।
શરવ્રાતેન મહતા સર્વતઃ પ્રત્યવારયત્ ॥ 5-179-5 (38082)
તતોઽપશ્યં જામદગ્ન્યં રથમધ્યે વ્યવસ્થિતમ્ ।
સર્વાયુધવરે શ્રીમત્યદ્ભુતોપમદર્શને ॥ 5-179-6 (38083)
મનસા વિહિતે પુણ્યે વિસ્તીર્ણે નગરોપભે ।
દિવ્યાશ્વયુજિ સન્નદ્વે કાઞ્ચનેન વિભૂષિતે ॥ 5-179-7 (38084)
કવચેન મહાબાહો સોમાર્કકૃતલક્ષ્મણા।
ધનુર્ધરો બદ્ધતૂણો બદ્ધગોધાઙ્ગુલિત્રવાન્ ॥ 5-179-8 (38085)
સારથ્યં કૃતવાંસ્તત્ર યુયુત્સોરકુતવ્રણઃ ।
સખા વેદવિદત્યન્તં દયિતો ભાર્ગવસ્ય હ ॥ 5-179-9 (38086)
આહ્વયાનઃ સ માં યુદ્ધે મનો હર્ષયતીવ મે ।
પુનઃ પુનરભિક્રોશન્નભિયાહીતિ ભાર્ગવઃ ॥ 5-179-10 (38087)
તમાદિત્યમિવોદ્યન્તમનાધૃષ્યં મહાબલમ્ ।
ક્ષત્રિયાન્તકરં રામમેકમેકઃ સમાસદૂમ્ ॥ 5-179-11 (38088)
તતોઽહં બાણપાતેષુ ત્રિષુ વાહાન્નિગૃહ્ય વૈ ।
અવતીર્ય ધનુર્ન્યસ્ય પદાતિર્ઋષિસત્તમમ્ ॥ 5-179-12 (38089)
અભ્યાગચ્છં તદા રામમર્ચિષ્યન્દ્વિજસત્તમમ્ ।
અભિવાદ્ય ચૈનં વિધિવદબ્રુવં વાક્યમુત્તમમ્ ॥ 5-179-13 (38090)
યોત્સ્યે ત્વયા રણે રામ સદૃશેનાધિકેન વા ।
ગુરુણા ધર્મશીલેન જયમાશાસ્વ મે વિભો ॥ 5-179-14 (38091)
રામ ઉવાચ। 5-179-15x (3913)
એવમેતત્કુરુશ્રેષ્ઠ કર્તવ્યં ભૂતિમિચ્છતા।
ધર્મો હ્યેષ મહાબાહો વિશિષ્ટૈઃ સહ યુધ્યતામ્ ॥ 5-179-15 (38092)
શપેયં ત્વાં નચેદેવમાગચ્છેથા વિશાંપતે ।
યુધ્યસ્વ ત્વં રણે યત્તો ધૈર્યમાલમ્બ્ય કૌરવ ॥ 5-179-16 (38093)
ન તુ તે જયમાશાસે ત્વાં વિજેતુમહં સ્થિતઃ ।
ગચ્છ યુધ્યસ્વ ધર્મેણ પ્રીતોઽસ્મિ ચરિતેન તે ॥ 5-179-17 (38094)
તતોઽહં તં નમસ્કૃત્ય રથમારુહ્ય સત્વરઃ ।
પ્રાધ્માપયં રણે શઙ્ખં પુનર્હેમપરિષ્કૃતમ્ ॥ 5-179-18 (38095)
તતો યુદ્ધં સમભવન્મમ તસ્ય ચ ભારત ।
દિવસાન્સુબહૂન્રાજન્પરસ્પરજિગીષયા ॥ 5-179-19 (38096)
સ મે તસ્મિન્રણે પૂર્વં પ્રાહરત્કઙ્ખપત્રિભિઃ ।
વષ્ટ્યા શતૈશ્ચ નવભિઃ શરાણાં નતષર્વણામ્ ॥ 5-179-20 (38097)
ચત્વારસ્તેન મે વાહાઃ સૂતશ્ચૈવ વિશાંપતે ।
પ્રતિરુદ્ધાસ્તથૈવાહં સમરે દંશિતઃ સ્થિતઃ ॥ 5-179-21 (38098)
નમસ્કૃત્ય ચ દેવેભ્યો બ્રાહ્મણેભ્યો વિશેષતઃ ।
તમહં સ્મયન્નિવ રણે પ્રત્યભાષં વ્યવસ્થિતમ્ ॥ 5-179-22 (38099)
આચાર્યતા માનિતા મે નિર્મર્યાદે હ્યપિ ત્વયિ ।
ભૂયશ્ચ શૃણુ મે બ્રહ્મન્સંપદં ધર્મસંગ્રહે ॥ 5-179-23 (38100)
યે તે વેદાઃ શરીરસ્થા .... યચ્ચ તે મહત્ ।
તપશ્ચ તે મહત્તપ્તં ન તેભ્યઃ પ્રહરામ્યહમ્ ॥ 5-179-24 (38101)
પ્રહરે ક્ષત્રધર્મસ્ય યં ત્વં રામ સમાશ્રિતઃ ।
બ્રાહ્મણઃ ક્ષત્રિયત્વં હિ યાતિ શસ્ત્રસમુદ્યમાત્ ॥ 5-179-25 (38102)
પશ્ય મે ધનુષો વીર્યં પશ્ય બાહ્વોર્બલં મમ।
એષ તે કાર્મુક વીર છિનદ્મિ નિશિતેષુણા ॥ 5-179-26 (38103)
તસ્યાહં નિશિતં ભલ્લં ચિક્ષેપ ભરતર્ષભ ।
તેનાસ્ય ધનુષઃ કોટિં છિત્વા ભૂમાવપાતયમ્ ॥ 5-179-27 (38104)
તથૈવ ચ પૃષત્કાનાં શતાનિ નતપર્વણામ્ ।
ચિક્ષેપ કઙ્કપત્રાણાં જામદગ્ન્યરથં પ્રતિ । 5-179-28 (38105)
કાયે વિષક્તાસ્તુ તદા વાયુના સમુદીરિતાઃ।
ચેલુઃ ક્ષરન્તો રુધિરં નાગા ઇવ ચ તે શરાઃ ॥ 5-179-29 (38106)
ક્ષતજોક્ષિતસર્વાઙ્ગઃ ક્ષરન્સ રુધિરં રણે।
બભૌ રામસ્તથા રાજન્પ્રફુલ્લ ઇવ કિંશુકઃ ॥ 5-179-30 (38107)
હેમન્તાન્તેઽશોક ઇવ રક્તસ્તબકમણ્ડિતઃ।
બભૌ રામસ્તથા રાજન્પ્રફુલ્લ ઇવ કિંશુકઃ ॥ 5-179-31 (38108)
તતોઽન્યદ્ધનુરાદાય રામઃ ક્રોધસમન્વિતઃ ।
હેમપુઙ્ખાન્સુનિશિતાઞ્શરાંસ્તાન્હિ વવર્ષ સઃ ॥ 5-179-32 (38109)
તે સમાસાદ્ય માં રૌદ્રા બહુધા મર્મભેદિનઃ ।
અકમ્પયન્મહાવેગાઃ સર્પાનલવિષોપમાઃ ॥ 5-179-33 (38110)
તમહં સમવષ્ટભ્ય પુનરાત્માનમાહવે ।
શતસંખ્યૈઃ શરૈઃ ક્રુદ્ધસ્તદા રામમવાકિરમ્ ॥ 5-179-34 (38111)
સ તૈરગ્ન્યર્કસઙ્કાશૈઃ શરૈરાશીવિષોપમૈઃ ।
શિતૈરભ્યર્દિતો રામો મન્દચેતા ઇવાભવત્ ॥ 5-179-35 (38112)
તતોઽહં કૃપયાઽઽવિષ્ટો વિનિન્દ્યાત્માનમાત્મના ।
ધિગ્ધિગિત્યબ્રુવં યુદ્ધં ક્ષત્રધર્મં ચ ભારત ॥ 5-179-36 (38113)
અસકૃચ્ચાબ્રુવં રાજઞ્શોકવેગપરિપ્લુતઃ ।
અહો બત કૃતં પાપં મયેદં ક્ષત્રધર્મં ચ ભારત ॥ 5-179-37 (38114)
ગુરુર્દ્વિજાતિર્ધર્માત્મા યદેવં પીડિતઃ શરૈઃ।
તતો ન પ્રાહરં ભૂયો જામદગ્ન્યાય ભારત ॥ 5-179-38 (38115)
અથાવતાપ્ય પૃથિવીં પૂષા દિવસમંક્ષયે।
જગામાસ્તં સહસ્રાંશુસ્તતો યુદ્ધમુપારમત્ ॥ ॥ 5-179-39 (38116)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ એકોનાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 180
॥ શ્રીઃ ॥
5.180. અધ્યાયઃ 180
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
રામભીષ્મસમરવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-180-0 (38117)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-180-0x (3914)
આત્મનસ્તુ તતઃ સૂતો હયાનાં ચ વિશાંપતે।
મમ ચાપનયામાસ શલ્યાન્કુશલસંમતઃ ॥ 5-180-1 (38118)
સ્નાતાપવૃત્તૈસ્તુરગૈર્લબ્ધતોયૈરવિહ્વલૈઃ।
પ્રભાતે ચોદિતે સૂર્યે તતો યુદ્ધમવર્તત ॥ 5-180-2 (38119)
દૃષ્ટ્વા ભાં તૂર્ણમાયાન્તં દંશિતં સ્યન્દને સ્થિતમ્।
અકરોદ્રથમત્યર્થં રામઃ સજ્જં પ્રતાપવાન્ ॥ 5-180-3 (38120)
તતોઽહં રામમાયાન્તં દૃષ્ટ્વા સમરકાઙ્ક્ષિણમ્ ।
ધનુઃશ્રેષ્ઠં સમિત્સૃજ્ય સહસાવતરં રથાત્ ॥ 5-180-4 (38121)
અભિવાદ્ય તથૈવાહં રથમારુહ્ય ભારત ।
યુયુત્સુર્જામદગ્ન્યસ્ય પ્રમુખે વીતભીઃ સ્થિતઃ ॥ 5-180-5 (38122)
તતોઽહં શરવર્ષેણ મહતા સમવાકિરમ્ ।
સ ચ માં શરવર્ષેણ વર્ષન્તં સમવાકિરમ્॥ 5-180-6 (38123)
સંક્રુદ્ધો જામદગ્ન્યસ્તુ પુનરેવ સુતેજિતાન્ ।
સંપ્રૈષીન્મે શરાન્ઘોરાન્દીપ્તાસ્યાનુરગાનિવ ॥ 5-180-7 (38124)
તતોઽહં નિશિતૈર્ભલ્લૈઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ।
અચ્છિદં સહસા રાજન્નન્તરિક્ષે પુનઃ પુનઃ ॥ 5-180-8 (38125)
તતસ્ત્વસ્ત્રાણિ દિવ્યાનિ જામદગ્ન્યઃ પ્રતાપવાન્ ।
મયિ પ્રયોજયામાસ તાન્યહં પ્રત્યષેધયમ્ । 5-180-9 (38126)
અસ્ત્રૈરેવ મહાબાહો ચિકીર્ષન્નધિકાં ક્રિયામ્।
તતો વિદિ મહાન્નાદઃ પ્રાદુરાસીત્સમન્તતઃ ॥ 5-180-10 (38127)
તતોઽહમસ્ત્રં વાયવ્યં જામદગ્ન્યે પ્રયુક્તવાન્।
પ્રત્યાજઘ્ને ચ તદ્રામો ગુહ્યકાસ્ત્રેણ ભારત ॥ 5-180-11 (38128)
તતોઽહમસ્ત્રમાગ્નેયમનુમન્ત્ર્ય પ્રયુક્તવાન્ ।
વારુણેનૈવ તદ્રામો વારયામાસ મે વિભુઃ ॥ 5-180-12 (38129)
એવમસ્ત્રાણિ દિવ્યાનિ રામસ્યાહમવારયમ્ ।
રામશ્ચ મમ તેજસ્વી દિવ્યાસ્ત્રવિદરિન્દમઃ ॥ 5-180-13 (38130)
તતો માં સવ્યતો રાજન્રામઃ કુર્વન્દ્વિજોત્તમઃ।
ઉરસ્યવિધ્યત્સંક્રુદ્ધો જામદગ્ન્યઃ પ્રતાપવાન્ ॥ 5-180-14 (38131)
તતોઽહં ભારતશ્રેષ્ઠ સંન્યષીદં રથોત્તમે।
તતો માં કશ્મલાવિષ્ટં સૂતસ્તૂર્ણમુદાવહત્ ॥ 5-180-15 (38132)
ગ્લાયન્તં ભરશ્રેષ્ઠ રામબાણપ્રપીડિતમ્ ।
તતો મામપયાતં વૈ ભૃશં વિદ્ધમચેતસમ્ ॥ 5-180-16 (38133)
રામસ્યાનુચરા હૃષ્ટાઃ સર્વે દૃષ્ટ્વા વિચુક્રુશુઃ ।
અકૃતવ્રણપ્રભૃતયઃ કાશિકન્યા ચ ભારત ॥ 5-180-17 (38134)
તતસ્તુ લબ્ધસંજ્ઞોઽહં જ્ઞાત્વા સૂતમથાબ્રુવમ્ ।
યાહિ સૂત યતો રામઃ સજ્જોઽહં ગતવેદનઃ ॥ 5-180-18 (38135)
તતો મામવહત્સૂતો હયૈઃ પરમશોભિતૈઃ ।
નૃત્યદ્ભિરિવ કૌરવ્ય મારુતપ્રતિમૈર્ગતૌ ॥ 5-180-19 (38136)
તતોઽહં રામમાસાદ્ય બાણવર્ષૈશ્ચ કૌરવ ।
અવાકિરં સુસંરબ્ધઃ સંરબ્ધં ચ જિગીષયા ॥ 5-180-20 (38137)
તાનાપતત એવાસૌ રામો બાણાનજિહ્મગાન્।
બાણૈરેવાચ્છિનત્તૂર્ણમેકૈકં ત્રિભિરાહવે ॥ 5-180-21 (38138)
તતસ્તે સૂદિતાઃ સર્વે મમ બાણાઃ સુસંશિતાઃ ।
રામબાણૈર્દ્વિધા ચ્છિન્નાઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 5-180-22 (38139)
તતઃ પુનઃ શરં દીપ્તં સુપ્રભં કાલસંમિતમ્ ।
અસૃજં જામદગ્ન્યાય રામાયાહં જિઘાંસયા ॥ 5-180-23 (38140)
તેન ત્વભિહતો ગાઢં બાણવેગવશં ગતઃ।
મુમોહ સમરે રામો ભૂમૌ ચ નિપપાત હ ॥ 5-180-24 (38141)
તતો હાહાકૃતં કસર્વં રામે ભૂતલમાશ્રિતે ।
જગદ્ભારત સંવિગ્નં યથાર્કપતને ભવેત્ ॥ 5-180-25 (38142)
તત એનં સમુદ્વિગ્નાઃ સર્વ એવાભિદુદ્રુવુઃ ।
તપોધનાસ્તે સહસા કાશ્યા ચ કુરુનન્દન ॥ 5-180-26 (38143)
તત એનં પરિષ્વજ્ય શનૈરાશ્વાસયંસ્તદા ।
પાણિભિર્જલશીતૈશ્ચ જયાશીર્ભિશ્ચ કૌરવ ॥ 5-180-27 (38144)
તતઃ સ વિહ્વલં વાક્યં રામ ઉત્થાય ચાબ્રવીત્।
તિષ્ઠ ભીષ્મ હતોઽસીતિ બાણં સંધાય કાર્મુકે ॥ 5-180-28 (38145)
સ મુક્તો ન્યપતત્તૂર્ણં સવ્યે પાર્શ્વે મહાહવે ।
યેનાહં ભૃશમુદ્વિગ્રો વ્યાઘૂર્ણિત ઇવ દ્રુમઃ ॥ 5-180-29 (38146)
હત્વા હયાંસ્તતો રામઃ શીઘ્રાસ્ત્રેણ મહાહવે ।
અવાકિરન્માં વિસ્રબ્ધો બાણૈસ્તૈર્લોમવાહિભિઃ ॥ 5-180-30 (38147)
તતોઽહમપિ શીઘ્રાસ્ત્રં સમરપ્રતિવારણમ્ ।
અવાસૃજં મહાબાહો તેન્તરાધિષ્ઠિતાઃ શરાઃ ॥ 5-180-31 (38148)
રામસ્ય મમ ચૈવાશુ વ્યોમાવૃત્ય સમન્તતઃ।
ન સ્મ સૂર્યઃ પ્રતપતિ શરજાલસમાવૃતઃ ॥ 5-180-32 (38149)
માતરિશ્વા તતસ્તસ્મિન્મેઘરુદ્ધ ઇવાભવત્ ।
તતો વાયોઃ પ્રકમ્પાચ્ચ સૂર્યસ્ય ચ ગભસ્તિભિઃ ॥ 5-180-33 (38150)
અભિઘાતપ્રભાવાચ્ચ પાવકઃ સમજાયત ।
તે શરાઃ સ્વસમુત્થેન પ્રદીપ્તાશ્ચિત્રભાનુના ॥ 5-180-34 (38151)
ભૂમૌ સર્વે તદા રાજન્ભસ્મભૂતાઃ પ્રપેદિરે ।
તદા શતસહસ્રાણિ પ્રયુતાન્યર્બુદાનિ ચ ॥ 5-180-35 (38152)
અયુતાન્યથ ખર્વાણિ નિખર્વાણિ ચ કૌરવ ।
રામઃ શરાણાં સંક્રુદ્ધો મયિ તૂર્ણં ન્યપાતયત્ ॥ 5-180-36 (38153)
તતોઽહં તાનપિ રણે શરૈરાશીવિષોપમૈઃ ।
સંછિદ્ય ભૂમૌ નૃપતે પાતયેયં નગાનિવ ॥ 5-180-37 (38154)
એવં તદભવદ્યુદ્વં તદા ભરતસત્તમ ।
સન્ધ્યાકાલે વ્યતીતે તુ વ્યપાયાત્સ ચ મે ગુરુઃ ॥ ॥ 5-180-38 (38155)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ અશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 181
॥ શ્રીઃ ॥
5.181. અધ્યાયઃ 181
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
રમભીષ્મસમરવર્ણનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-181-0 (38156)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-181-0x (3915)
સમાગતસ્ય રામેણ પુનરેવાતિદારુણમ્।
અન્યેદ્યુસ્તુમુલં યુદ્ધં તદા ભરતસત્તમ ॥ 5-181-1 (38157)
તતો દિવ્યાસ્ત્રવિચ્છૂરો દિવ્યાન્યસ્ત્રાણ્યનેકશઃક ।
અયોજયત્સ ધર્માત્મા દિવસે દિવસે વિભુઃ ॥ 5-181-2 (38158)
તાન્યહં તત્પ્રતીઘાતૈરસ્ત્રૈરસ્ત્રાણિ ભારત।
વ્યધમં તુમુલેયુદ્ધેપ્રાણાંસ્ત્યક્ત્વાસુદુસ્ત્યજાન્ ॥ 5-181-3 (38159)
અસ્ત્રૈરસ્ત્રેષુ બહુધા હતેષ્વેવ ચ ભારત ।
અક્રુધ્યત મહાતેજાસ્ત્યક્તપ્રાણઃ સ સંયુગે ॥ 5-181-4 (38160)
તતઃ શક્તિં પ્રાહિણોદ્ધોરરૂપા-
મસ્ત્રે રુદ્ધે જામદગ્ન્યો મહાત્મા।
કાલોત્સૃષ્ટાં પ્રજ્વલિતામિવોલ્કાં
સંદીપ્તાગ્રાં તેજસા વ્યાપ્ય લોકમ્ ॥ 5-181-5 (38161)
તતોઽહં તામિષુભિર્દીપ્યમાનાં
સમાયાન્તીમન્તકાલાર્કદીપ્તામ્ ।
છિત્ત્વા ત્રિધા પાતયામાસ ભૂમૌ
તતો વવૌ પવનઃ પુણ્યગન્ધિઃ ॥ 5-181-6 (38162)
તસ્યાં છિન્નાયાં ક્રોધદીપ્તોઽથ રામઃ
શક્તીર્ઘોરાઃ પ્રાહિણોદ્દ્વાદશાન્યાઃ ।
તાસાં રૂપં ભારત નોત શક્યં
તેજસ્વિત્વાલ્લાઘવાચ્ચૈવ વક્તુમ્ ॥ 5-181-7 (38163)
કિન્ત્વેવાહં વિહ્વલઃ સંપ્રદૃશ્ય
દિગ્ભ્યઃ સર્વાસ્તા મહોત્કા ઇવાગ્નેઃ ।
નાનારૂપાસ્તેજસોગ્રેણ દીપ્તા
યથાઽઽદિત્યા દ્વાદશ લોકસંક્ષયે ॥ 5-181-8 (38164)
તતો જાલં બાણમયં વિવૃત્તં
સંદૃશ્ય ભિત્ત્વા શરજાલેન રાજન્।
દ્વાદશેષૂન્પ્રાહિણવં રણેઽહં
તતઃ શક્તીરપ્યધમં ઘોરરૂપાઃ ॥ 5-181-9 (38165)
તતો રાજઞ્જામદગ્ન્યો મહાત્મા
શક્તીર્ઘોરા વ્યાક્ષિપદ્ધેમદણ્ડાઃ।
વિચિત્રિતાઃ કાઞ્ચનપટ્ટનંદ્ધા
યથા મહોલ્કા જ્વલિતાસ્તથા તાઃ ॥ 5-181-10 (38166)
તાશ્ચાપ્યુગ્રાશ્ચર્મણા વારયિત્વા
ખઙ્ગેનાજૌ પાતયિત્વા નરેન્દ્ર।
બાણૈર્દિવ્યૈર્જામદગ્ન્યસ્ય સઙ્ખ્યે
દિવ્યાનશ્વાનભ્યવર્ષં સસૂતાન્ ॥ 5-181-11 (38167)
નિર્મિક્તાનાં પન્નગાનાં સરૂપા
દૃષ્ટ્વા શક્તીર્હેમચિત્રા નિકૃત્તાઃ ।
પ્રાદુશ્ચક્રે દિવ્યમસ્ત્રં મહાત્મા
ક્રોધાવિષ્ટો હૈહયેશમમાથી ॥ 5-181-12 (38168)
તતઃ શ્રેણ્યઃ શલભાનામિવોગ્રાઃ
સમાપેતુર્વિશિખાનાં પ્રદીપ્તાઃ ।
સમાચિનોચ્ચાપિ ભૃશં શરીરં
હયાન્સૂતં સરથં ચૈવ મહ્યમ્ ॥ 5-181-13 (38169)
રથઃ શરૈર્મે નિચિતઃ સર્વતોઽભૂ-
ત્તથા વાહાઃ સારથિશ્ચૈવ રાજન્।
યુગં રથેષાં ચ તથૈવ ચક્રે
તથૈવાક્ષઃ શરકૃત્તોઽથ ભગ્નઃ ॥ 5-181-14 (38170)
તતસ્તસ્મિન્બાણવર્ષે વ્યતીતે
શરૌઘેણ પ્રત્યવર્ષં ગુરું તમ્।
સ વિક્ષતો માર્ગણૈર્બ્રહ્મરાશિ-
ર્દેહાદસક્તં મુમુચે ભૂરિ રક્તમ્ ॥ 5-181-15 (38171)
યથા રામો બાણજાલાભિતપ્ત-
સ્તથૈવાહં સુભૃશં ગાઢવિદ્ધઃ ।
તતો યુદ્ધં વ્યરમચ્ચાપરાહ્ણે
ભાનાવસ્તં પ્રતિયાતે મહીધ્રમ્ ॥ ॥ 5-181-16 (38172)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ એકાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 182
॥ શ્રીઃ ॥
5.182. અધ્યાયઃ 182
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
રામેણ રથાદધઃ પાતિતસ્ય ભીષ્મસ્ય દિવ્યપુરુષૈઃ સમાશ્વાસનમ્ ॥ 1 ॥ ભીષ્મેણ રામસ્ય રથાદધઃ પાતનમ્ ॥ 2 ॥ સમુદ્બુધ્ય પુનર્યુયુત્સો રામસ્ય મહર્ષિભિર્યુદ્ધાત્પ્રતિનિવર્તનમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-182-0 (38173)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-182-0x (3916)
તતઃ પ્રભાતે રાજેન્દ્ર સૂર્યે વિમલતાં ગતે।
ભાર્ગવસ્ય મયા સાર્ધં પુનર્યુદ્ધમવર્તત ॥ 5-182-1 (38174)
તતોઽભ્રાન્તે રથે તિષ્ઠન્રામઃ પ્રહરતાં વરઃ।
વવર્ષ શરજાલાનિ મયિ મેધ ઇવાચલે ॥ 5-182-2 (38175)
તતઃ સૂતો મમ સુહૃચ્છરવર્ષેણ તાડિતઃ।
અપયાતો રથોપસ્થાન્મનો મમ વિષાદયન્ ॥ 5-182-3 (38176)
તતઃ સૂતો મમાત્યર્થં કશ્મલં પ્રાવિશન્મહત્ ।
પૃથિવ્યાં ચ શરાઘાતાન્નિપપાત મુમોહ ચ ॥ 5-182-4 (38177)
તતઃ સૂતો જહાત્પ્રાણાન્રામબાણપ્રપીડિતઃ।
મુહૂર્તાદિવ રાજેન્દ્ર માં ચ ભીરાવિશત્તદા ॥ 5-182-5 (38178)
તતઃ સૂતે હતે તસ્મિન્ક્ષિપતસ્તસ્ય મે શરાન્ ।
પ્રમત્તમનસો રામઃ પ્રાહિણોન્મૃત્યુસંમિતમ્ ॥ 5-182-6 (38179)
તતઃ સૂતવ્યસનિનં વિપ્લુતં માં સ ભાર્ગવઃ ।
શરેણાભ્યહનદ્ગાઢં વિકૃષ્ય બલવદ્ધનુઃ ॥ 5-182-7 (38180)
સ મે ભુજાન્તરે રાજન્નિપત્ય રુધિરાશનઃ।
મયૈવ સહ રાજેન્દ્ર જગામ વસુધાતલમ્ ॥ 5-182-8 (38181)
મત્વા તુ નિહતં રામસ્તતો માં ભરતર્ષભ ।
મેઘવદ્વિનનાદોચ્ચૈર્જહૃષે ચ પુનઃ પુનઃ ॥ 5-182-9 (38182)
તથા તુ પતિતે રાજન્મયિ રામો મુદા યુતઃ।
ઉદક્રોશન્મહાનાદં સહ તૈરનુયાયિભિઃ ॥ 5-182-10 (38183)
મમ તત્રાભવન્યે તુ કુરવઃ પાર્શ્વતઃ સ્થિતાઃ ।
આગતા અપિ યુદ્ધં તઞ્જનાસ્તત્ર દિદૃક્ષવઃ ।
આર્તિં પરમિકાં જગ્મુસ્તે તદા પતિતે મયિ ॥ 5-182-11 (38184)
તતોઽપશ્યં પતિતો રાજસિંહ
દ્વિજાનષ્ટૌ સૂર્યહુતાશનાભાન્ ।
તે માં સમન્તાત્પરિર્વાય તસ્થુઃ
સ્વબાહુભિઃ પરિધાર્યાજિમધ્યે ॥ 5-182-12 (38185)
રક્ષ્યમાણશ્ચ તૈર્વિપ્રૈર્નાહં ભૂમિમુપાસ્પૃશમ્ ।
અન્તરિક્ષે ધૃતો હ્યસ્મિ તૈર્વિપ્રૈર્બાન્ધવૈરિવ ॥ 5-182-13 (38186)
શ્વસન્નિવાન્તરિક્ષે ચ જલબિન્દુભિરુક્ષિતઃ ।
તતસ્તે બ્રાહ્મણા રાજન્નબ્રુવન્પરિગૃહ્ય મામ્ ॥ 5-182-14 (38187)
મા ભૈરિતિ સમં સર્વે સ્વસ્તિ તેઽસ્ત્વિતિ ચાસકૃત્।
તતસ્તેષામહં વાગ્ભિસ્તર્પિતઃ સહસોત્થિતઃ ।
માતરં સરિતાં શ્રેષ્ઠામપશ્યં રથમાસ્થિતામ્ ॥ 5-182-15 (38188)
હયાશ્ચ મે સંગૃહીતાસ્તયાઽઽસ-
ન્મહાનદ્યા સંયતિ કૌરવેન્દ્ર।
પાદૌ જનન્યાઃ પ્રતિગૃહ્ય ચાહં
તથા પિતૄણાં રથમભ્યરોહમ્ ॥ 5-182-16 (38189)
રરક્ષ સા માં સરથં હયાંશ્ચોપસ્કારાણિ ચ।
તામહં પ્રાઞ્જલિર્ભૂત્વા પુનરેવ વ્યસર્જયમ્ ॥ 5-182-17 (38190)
તતોઽહં સ્વયમુદ્યમ્ય હયાંસ્તાન્વાતરંહસઃ।
અયુધ્યં જામદગ્ન્યેન નિવૃત્તેઽહનિ ભારત ॥ 5-182-18 (38191)
તતોઽહં ભરતશ્રેષ્ઠ વેગવન્તં મહાબલમ્ ।
અમુઞ્ચં સમરે બાણં રામાય હૃદયચ્છિદમ્ ॥ 5-182-19 (38192)
તતો જગામ વસુધાં મમ બાણપ્રપીડિતઃ ।
જાનુભ્યાં ધનુરુત્સૃજ્ય રામો મોહવશં ગતઃ ॥ 5-182-20 (38193)
તતસ્તસ્મિન્નિપતિતે રામે ભૂરિસહસ્રદે ।
આવવ્રુર્જલદા વ્યોમ ક્ષરન્તો રુધિરં બહુ ॥ 5-182-21 (38194)
ઉલ્કાશ્ચ શતશઃ પેતુઃ સનિર્ઘાતાઃ સકમ્પનાઃ। 5-182-22bઅર્કં ચ સહસા દીપ્તં સ્વર્ભાનુરભિસંવૃણોત્ ॥ 5-182-22 (38195)
વવુશ્ચ વાતાઃ પરુષાશ્ચલિતા ચ વસુંધરા ।
ગૃધ્રા બલાશ્ચ કઙ્કાશ્ચ પરિપેતુર્ગુદા યુતાઃ ॥ 5-182-23 (38196)
દીપ્તાયાં દિશિ ગોમાયુર્દારુણં મુહુરુન્નદત્ ।
અનાહતા દુન્દુભયો વિનેદુર્ભૃશનિઃસ્વનાઃ ॥ 5-182-24 (38197)
એતદૌત્પાતિકં સર્વં ઘોરમાસીદ્ભયંકરમ્ ।
વિસંજ્ઞકલ્પે ધરણીં ગતે રામે મહાત્મનિ ॥ 5-182-25 (38198)
તતો વૈ સહસોત્થાય રામો મામભ્યવર્તત ।
પુનર્યુદ્ધાય કૌરવ્ય વિહ્વલઃ ક્રોધમૂર્છિતઃ ॥ 5-182-26 (38199)
આદદાનો મહાબાહુઃ કાર્મુકં તાલસન્નિભમ્ ।
તતો મય્યાદદાનં તં રામમેવ ન્યવારયન્ ॥ 5-182-27 (38200)
મહર્ષયઃ કૃપાયુક્તાઃ ક્રોધાવિષ્ટોઽપિ ભાર્ગવઃ ।
સમાહરદમેયાત્મા શરં કાલાનલોપમમ્ ॥ 5-182-28 (38201)
સતો રવિર્મન્દમરીચિમણ્ડલો
જગામાસ્તં પાંસુપુઞ્જાવગૂઢઃ
નિશા વ્યગાહત્સુખશીતમારુતા
તતો યુદ્ધં પ્રત્યવહારયાવ- ॥ 5-182-29 (38202)
એવં રાજન્નવહારો બભૂવ
તતઃ પુનર્વિમલેઽભૂત્સુઘોરમ્।
કલ્યંકલ્યં વિંશતિં વૈ દિનાનિ
તથૈવ ચાન્યાનિ દિનાનિ ત્રીણિ ॥ ॥ 5-182-30 (38203)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ દ્વ્યશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-182-2 અભ્રાન્તે મેઘમણ્ડલસમીપે ॥ 5-182-12 દ્વિજાન્ બ્રાહ્મણરૂપધરાન્ વસૂન્ ॥ 5-182-21 ભૂયિપ્તહસ્નદે સ્વર્ણસહસ્રાણાં દાતરિ ॥ 5-182-22 સકમ્પનાઃ સવિદ્યુતઃ ॥ 5-182-23 બલાઃ બલાકાઃ ॥ 5-182-30 કલ્યંકલ્યં પ્રાતઃપ્રાતઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 183
॥ શ્રીઃ ॥
5.183. અધ્યાયઃ 183
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સપ્રમાણં દેવતાદિપ્રાર્થનાપૂર્વકં શાયિતસ્ય ભીષ્મસ્ય દિવ્યપુરુષૈઃ સ્વપ્ને સમાશ્વાસનપૂર્વકં જ્ઞાતપૂર્વપ્રસ્વાપનાસ્ત્રાનુસ્મારણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-183-0 (38204)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-183-0x (3917)
તતોઽહં નિશિ રાજેન્દ્ર પ્રણમ્ય શિરસા તદા।
બ્રાહ્મણાનાં પિતૄણાં ચ દેવતાનાં ચ સર્વશઃ ॥ 5-183-1 (38205)
નક્તંચરાણાં ભૂતાનાં રાજન્યાનાં વિશાંપતે।
શયનં પ્રાપ્ય રહિતે મનસા સમચિન્તયમ્ ॥ 5-183-2 (38206)
જામદગ્ન્યેન મે યુદ્ધમિદં પરમદારુણમ્ ।
અહાનિ ચ બહૂન્યદ્ય વર્તતે સુમહાત્યયમ્ ॥ 5-183-3 (38207)
ન ચ રામં મહાવીર્યં શક્નોમિ રણમૂર્ધનિ ।
વિજેતું સમરે વિપ્રં જામદગ્ન્યં મહાબલમ્ ॥ 5-183-4 (38208)
યદિ શક્યો મયા જેતું જામદગ્ન્યઃ પ્રતાપવાન્ ।
દૈવતાનિ પ્રસન્નાનિ દર્શયન્તુ નિશાં મમ ॥ 5-183-5 (38209)
તતો નિશિ ચ રાજેન્દ્ર પ્રસુપ્તઃ શરવિક્ષતઃ ।
દક્ષિણેનેહ પાર્શ્વેન પ્રભાતસમયે તદા ॥ 5-183-6 (38210)
તતોઽહં વિપ્રમુખ્યૈસ્તૈર્યૈરસ્મિ પતિતો રથાત્।
ઉત્થાપિતો ધૃતશ્ચૈવ મા ભૈરિતિ ચ સાન્ત્વિતઃ ॥ 5-183-7 (38211)
ત એવ માં મહારાજ સ્વપ્ને દર્શનમેત્ય વૈ ।
પરિવાર્યાબ્રુવન્વાક્યં તન્નિબોધ કુરૂદ્વહ ॥ 5-183-8 (38212)
ઉત્તિષ્ઠ મા ભૈર્ગાઙ્ગેય ન ભયં તેઽસ્તિ કિંચન।
રક્ષામહે ત્વાં કૌરવ્ય સ્વશરીરં હિ નો ભવાન્ ॥ 5-183-9 (38213)
ન ત્વાં રામો રણે જેતા જામદગ્ન્યઃ કથંચન ।
ત્વમેવ સમરે રામં વિજેતા ભરતર્ષભ ॥ 5-183-10 (38214)
ઇદમસ્ત્રં સુદયિતં પ્રત્યભિજ્ઞાસ્યતે ભવાન્ ।
વિદિતં હિ તવાપ્યેતત્પૂર્વસ્મિન્દેહધારણે ॥ 5-183-11 (38215)
પ્રાજાપત્યં વિશ્વકૃતં પ્રસ્વાપં નામ ભારત ।
ન હીદં વેદ રામોઽપિ પૃથિવ્યાં વા પુમાન્ક્વચિત્ ॥ 5-183-12 (38216)
તત્સ્મરસ્વ મહાબાહો ભૃશં સંયોજયસ્વ ચ।
ઉપસ્થાસ્યતિ રાજેન્દ્ર સ્વયમેવ તવાનઘ ॥ 5-183-13 (38217)
યેન સર્વાન્મહાવીર્યાન્પ્રશાસિષ્યસિ કૌરવ ।
ન ચ રામઃ ક્ષયં ગન્તા તેનાસ્ત્રેણ નરાધિપ ॥ 5-183-14 (38218)
એનસા ન તુ સંયોગં પ્રાપ્સ્યસે જાતુ માનદ ।
સ્વપ્સ્યતે જામદગ્ન્યોઽસૌ ત્વદ્બાણબલપીડિતઃ ॥ 5-183-15 (38219)
તતો જિત્વા ત્વમેવૈનં પુનરુત્થાપયિષ્યસિ।
અસ્ત્રેણ દયિતેનાજૌ ભીષ્મ સંબોધનેન વૈ ॥ 5-183-16 (38220)
એવં કુરુષ્વ કૌરવ્ય પ્રભાતે રથમાસ્થિતઃ।
પ્રસુપ્તં વા મૃતં વેતિ તુલ્યં મન્યામહે વયમ્ ॥ 5-183-17 (38221)
ન ચ રામેણ મર્તવ્યં કદાચિદપિ પાર્થિવ।
તતઃ સમુત્પન્નમિદં પ્રસ્વાપં યુજ્યતામિતિ ॥ 5-183-18 (38222)
ઇત્યુક્ત્વાન્તર્હિતા રાજન્સર્વ એવ દ્વિજોત્તમાઃ ।
અષ્ટૌ સદૃશરૂપાસ્તે સર્વે ભાસુરમૂર્તયઃ ॥ ॥ 5-183-19 (38223)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ ત્ર્યશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-183-5 નિશાં નિશિ। દર્શયન્તુ આત્માનં પ્રકાશયન્તુ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 184
॥ શ્રીઃ ॥
5.184. અધ્યાયઃ 184
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
રામભીષ્મયોરાયોધનમ્ ॥ 1 ॥ ભીષ્મસ્ય પ્રસ્વાપનાસ્ત્રપ્રતિભાનમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-184-0 (38224)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-184-0x (3918)
તતો રાત્રૌ વ્યતીતાયાં પ્રતિબુદ્ધોઽસ્મિ ભારત ।
તતઃ સંચિન્ત્ય વૈ સ્વપ્નમવાપં હર્ષમુત્તમમ્ ॥ 5-184-1 (38225)
તતઃ સમભવદ્યુદ્ધં મમ તસ્ય ચ ભારત ।
તુમુલં સર્વભૂતાનાં રોમહર્ષણમદ્ભુતમ્ ॥ 5-184-2 (38226)
તતો બાણમયં વર્ષં વવર્ષ મયિ ભાર્ગવઃ।
ન્યવારયમહં તચ્ચ શરજાલેન ભારત ॥ 5-184-3 (38227)
તતઃ પરમસંક્રુદ્ધઃ પુનરેવ મહાતપાઃ ।
હ્યસ્તનેન ચ કોપેન શક્તિં વૈ પ્રાહિણોન્મયિ ॥ 5-184-4 (38228)
ઇન્દ્રાશનિસમસ્પર્શાં યમદણ્ડસમપ્રભામ્ ।
જ્વલન્તીમગ્નિવત્સઙ્ખ્યે લેલિહાનાં સમન્તતઃ ॥ 5-184-5 (38229)
તતો ભરતશાર્દૂલ ધિષ્ણ્યમાકાશગં યથા।
સા મમાભ્યવધીત્તૂર્ણં જત્રુદેશે કુરૂદ્વહ ॥ 5-184-6 (38230)
અથાસ્રમસ્રવદ્ધોરં ગિરેર્ગૈરિકધાતુવાત્ ।
રામેણ સુમહાબાહો ક્ષતસ્ય ક્ષતજેક્ષણ ॥ 5-184-7 (38231)
તતોઽહં જામદગ્ન્યાય ભૃશં ક્રોધસમન્વિતઃ ।
ચિક્ષેપ મૃત્યુસંકાશં બાણં સર્પવિષોપમમ્ ॥ 5-184-8 (38232)
સ તેનાભિહતો વીરો લલાટે દ્વિજસત્તમઃ ।
અશોભત મહારાજ શશ્રૃઙ્ગ ઇવ પર્વતઃ ॥ 5-184-9 (38233)
સ સંરબ્ધઃ સમાવૃત્ય શરં કાલાન્તકોપમમ્ ।
સંદધે બલવત્કૃષ્ય ઘોરં શત્રનિબર્હણમ્ ॥ 5-184-10 (38234)
સ વક્ષસિ પાપતોગ્રઃ શરો વ્યાલ ઇવ શ્વસન્ ।
મહીં રાજંસ્તતશ્ચાહમગમં રુધિરાવિલઃ ॥ 5-184-11 (38235)
સંપ્રાપ્ય તુ પુનઃ સંજ્ઞાં જામદઘ્ન્યાય ધીમતે ।
પ્રાહિણ્વં વિમલાં શક્તિં જ્વલન્તીમશનીમિવ ॥ 5-184-12 (38236)
સા તસ્ય દ્વિજમુખ્યસ્ય નિપપાત ભુજાન્તરે ।
વિહ્વલશ્ચાભવદ્રાજન્વેપથુશ્ચૈનમાવિશત્ ॥ 5-184-13 (38237)
તત એનં પરિષ્વજ્ય સખા વિપ્રો મહાતપાઃ ।
અકૃતવ્રણઃ શુભૈર્વાક્યૈરાશ્વાસયદનેકધા ॥ 5-184-14 (38238)
સમાશ્વસ્તસ્તતો રામઃ ક્રોધામર્ષસમન્વિતઃ ।
પ્રાદુશ્ચક્રે તદા બ્રાહ્મં પરમાસ્ત્રં મહાવ્રતઃ ॥ 5-184-15 (38239)
તતસ્તત્પ્રતિઘાતાર્થં બ્રાહ્મમેવાસ્ત્રમુત્તમમ્ ।
મયા પ્રયુક્તં જજ્વાલ યુગાન્તમિવ દર્શયત્ ॥ 5-184-16 (38240)
તયોર્બ્રહ્માસ્ત્રયોરાસીદન્તરા વૈ સમાગમઃ ।
અસંપ્રાપ્યૈવ રામં ચ માં ચ ભારતસત્તમ ॥ 5-184-17 (38241)
તતો વ્યોમ્નિ પ્રાદુરભૂત્તેજ એવ હિ કેવલમ્ ।
ભૂતાનિ ચૈવ સર્વાણિ જગ્મુરાર્તિં વિશાંપતે ॥ 5-184-18 (38242)
ઋષયશ્ચ સગન્ધર્વા દેવતાશ્ચૈવ ભારત।
સંતાપં પરમં જગ્મુરસ્ત્રતેજોભિપીડિતાઃ॥ 5-184-19 (38243)
તતશ્ચચાલ પૃથિવી સપર્વતવનદ્રુમા।
સંતપ્તાનિ ચ ભૂતાનિ વિષાદંક જગ્મુરુત્તમમ્ ॥ 5-184-20 (38244)
પ્રજજ્વાલ નભો રાજન્ધૂમાયન્તે દિશો દશ।
ન સ્થાતુમન્તરિક્ષે ચ શેકુરાકાશગાસ્તદા ॥ 5-184-21 (38245)
તતો હાહાકૃતે લોકે સદેવાસુરરાક્ષસે ।
ઇદમન્તરમિત્યેવં મોક્તુકામોઽસ્મિ ભારત ॥ 5-184-22 (38246)
પ્રસ્વાપમસ્ત્રં ત્વરિતો વચનાદ્બ્રહ્મવાદિનામ્ ।
ચિન્તિતં ચ તદસ્ત્રં મે મનસિ પ્રત્યભાત્તદા ॥ ॥ 5-184-23 (38247)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ ચતુરશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 185
॥ શ્રીઃ ॥
5.185. અધ્યાયઃ 185
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
ભીષ્મે રામંપ્રતિ પ્રસ્વાપનાસ્ત્રં પ્રયોક્તુકામે નારદેન તન્નિષેધનમ્ ॥ 1 ॥ ભીષ્મેણ દિવ્યપુરુષવચનાચ્ચ પ્રસ્વાપનાસ્ત્રપ્રતિસંસંહારે રામેણ સ્વસ્ય પરાજિતત્વોક્તિઃ ॥ 2 ॥ નારદાદિવચનાદ્યુદ્ધોપરમઃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-185-0 (38248)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-185-0x (3919)
તતો હલહલાશબ્દો દિવિ રાજન્મહાનભૂત્।
પ્રસ્વાપં ભીષ્મ મા સ્રાક્ષીરિતિ કૌરવનન્દન ॥ 5-185-1 (38249)
અયુઞ્જમેવ ચૈવાહં તદસ્ત્રં ભૃગુનન્દને ।
પ્રસ્વાપં માં પ્રયુજ્જાનં નારદો વાકયમબ્રવીત્ ॥ 5-185-2 (38250)
એતે વિયતિ કરવ્ય દિવિ દેવગણાઃ સ્થિતાઃ।
તે ત્વાં નિવારયન્ત્યદ્ય પ્રસ્વાપં મા પ્રયોજય ॥ 5-185-3 (38251)
રામસ્તપસ્વી બ્રહ્મણ્યો બ્રાહ્મણશ્ચ ગુરુશ્ચ તે।
તસ્યવમાનં કૌરવ્ય માસ્મ કાર્ષીઃ કથઞ્ચન ॥ 5-185-4 (38252)
તતોઽપશ્યં દિવિષ્ઠાન્વૈ તાનષ્ટૌ બ્રહ્મવાદિનઃ ।
તે માં સ્મયન્તો રાજેન્દ્ર શનકૈરિદમબ્રુવન્ ॥ 5-185-5 (38253)
યથાઽઽહ ભરતશ્રેષ્ઠ નારદસ્તત્તથા કુરુ ।
એતદ્ધિ પરમં શ્રેયો લોકાનાં ભરતર્ષભ ॥ 5-185-6 (38254)
તતશ્ચ પ્રતિસંહૃત્ય તદસ્ત્રં સ્વાપનં મહત્।
બ્રહ્માસ્ત્રં દીપયાઞ્ચક્રે તસ્મિન્યુધિ યથાવિધિ ॥ 5-185-7 (38255)
તતો રામો હૃષિતો રાજસિંહ
દૃષ્ટ્વા તદસ્ત્રં વિનિવર્તિતં વૈ।
જિતોઽસ્મિ ભીષ્મેણ સુમન્દબુદ્ધિ-
રિત્યેવ વાક્યં સહસા વ્યમુઞ્ચત્ ॥ 5-185-8 (38256)
તતોઽપશ્યત્પિતરં જામદગ્ન્યઃ
પિતુસ્તથા પિતરં ચાસ્ય માન્યમ્।
તે તત્ર ચૈનં પરિવાર્ય તસ્થુ-
રૂચુશ્ચૈનં સાન્ત્વપૂર્વં તદનીમ્ ॥ 5-185-9 (38257)
પિતર ઊચુઃ। 5-185-10x (3920)
મા સ્મૈવં સાહસં તાત પુનઃ કાર્ષીઃ કથઞ્ચન ।
ભીષ્મેણ સંયુગં ગન્તું ક્ષત્રિયેણ વિશેષતઃ ॥ 5-185-10 (38258)
ક્ષત્રિયસ્ય તુ ધર્મોઽયં યદ્યુદ્ધં ભૃગુનન્દન ।
સ્વાધ્યાયો વ્રતચર્યાઽથ બ્રાહ્મણાનાં પરં ધનમ્ ॥ 5-185-11 (38259)
ઇદં નિમિત્તે કસ્મિંશ્ચિદસ્માભિઃ પ્રાગુદાહૃતમ્ ।
શસ્ત્રધારણમત્યુગ્રં તચ્ચાકાર્યં કૃતં ત્વયા ॥ 5-185-12 (38260)
વત્સ પર્યાપ્તમેતાવદ્ભીષ્મેણ સહ સંયુગે ।
વિમર્દસ્તે મહાબાહો વ્યપયાહિ રણાદિતઃ ॥ 5-185-13 (38261)
પર્યાપ્તમેતદ્ભદ્રં તે તવ કાર્મુકધારણમ્ ।
વિસર્જયૈતદ્દુર્ધર્ષ તપસ્તપ્યસ્વ ભાર્ગવ ॥ 5-185-14 (38262)
એષ ભીષ્મઃ શાન્તનવો દેવૈઃ સર્વૈર્નિવારિતઃ।
નિવર્તસ્વ રણાદસ્માદિતિ ચૈવ પ્રસાદિતઃ ॥ 5-185-15 (38263)
રામેણ સહ માયોત્સીર્ગુરુણેતિ પુનઃ પુનઃ ।
ન હિ રામો રણે જેતું ત્વયા ન્યાય્યઃ કુરૂદ્વહ ॥ 5-185-16 (38264)
માનં કુરુષ્વ ગાઙ્ગેય બ્રાહ્મણસ્ય રણાજિરે।
વયં તુ ગુરવસ્તુભ્યં તસ્માત્ત્વાં વારયામહે ॥ 5-185-17 (38265)
ભીષ્મો વસૂનામન્યતમો દિષ્ટ્યા જીવસિ પુત્રક ।
ગાઙ્ગેયઃ શન્તનોઃ પુત્રો વસુરેષ મહાયશાઃ ॥ 5-185-18 (38266)
કથં શક્યસ્ત્વયા જેતું નિવર્તસ્વેહ ભાર્ગવ ।
અર્જુનઃ પાણ્ડવશ્રેષ્ઠઃ પુરન્દરસુતો બલી ॥ 5-185-19 (38267)
નરઃ પ્રજાપતિર્વીરઃ પૂર્વદેવઃ સનાતનઃ।
સવ્યસાચીતિ વિખ્યાતસ્ત્રિષુ લોકેષુ વીર્યવાન્।
ભીષ્મમૃત્યુર્યથાકાલં વિહિતો વૈ સ્વયંભુવા ॥ 5-185-20 (38268)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-185-21x (3921)
એવમુક્તઃ સ પિતૃભિઃ પિતૄન્રામોઽબ્રવીદિદમ્।
નાહં યુધિ નિવર્તેયમિતિ મે વ્રતમાહિતમ્।
ન નિવર્તિતપૂર્વશ્ચ કદાચિદ્રણમૂર્ધનિ ॥ 5-185-21 (38269)
નિવર્ત્યતામાપગેયઃ કામં યુદ્ધાત્પિતામહાઃ।
ન ત્વહં વિનિવર્તિષ્યે યુદ્ધાદસ્માત્કથંચન ॥ 5-185-22 (38270)
તતસ્તે મુનયો રાજન્નૃચીકપ્રમુખાસ્તદા ।
નારદેનૈવ સહિતાઃ સમાગમ્યેદમબ્રુવન્ ॥ 5-185-23 (38271)
નિવર્તસ્વ રણાત્તાત માનયસ્વ દ્વિજોત્તમમ્ ।
ઇત્યવોચમહં તાંશ્ચ ક્ષત્રધર્મવ્યપેક્ષયા॥ 5-185-24 (38272)
મમ વ્રતમિદં લોકે નાહં યુદ્ધાત્કદાચન।
વિમુખો વિનિવર્તેયં પૃષ્ઠતોઽભ્યાહતઃ શરૈઃ ॥ 5-185-25 (38273)
નાહં લોભાન્ન કાર્પણ્યાન્ન ભયાન્નાર્થકારણાત્।
ત્યજેયં શાશ્વતં ધર્મમિતિ મે નિશ્ચિતા મતિઃ ॥ 5-185-26 (38274)
તતસ્તે મુનયઃ સર્વે નારદપ્રમુખા નૃપ।
ભાગીરથી ચ મે માતા રણમધ્યં પ્રપેદિરે ॥ 5-185-27 (38275)
તથૈવાત્તશરો ધન્વી તથૈવ દૃઢનિશ્ચયઃ ।
સ્થિતોઽહમાહવે યોદ્ધું તતસ્તે રામમબ્રુવન્ ॥ 5-185-28 (38276)
સમેત્ય સહિતા ભૂયઃ સમરે ભૃગુનન્દનમ્ ।
નાવનીતં હિ હૃદયં વિપ્રાણાં શામ્ય ભાર્ગવ ॥ 5-185-29 (38277)
રામ રામ નિવર્તસ્વ યુદ્ધાદસ્માદ્દ્વિજોત્તમ ।
અવધ્યો વૈ ત્વયા ભીષ્મસ્ત્વં ચ ભીષ્મસ્ય ભાર્ગવ ॥ 5-185-30 (38278)
એવં બ્રુવન્તસ્તે સર્વે પ્રતિરુદ્ધ્ય રણાજિરમ્ ।
ન્યાસયાઞ્ચક્રિરે શસ્ત્રં પિતરો ભૃગુનન્દનમ્ ॥ 5-185-31 (38279)
તતોઽહં પુનરેવાથ તાનષ્ટૌ બ્રહ્મવાદિનઃ ।
અદ્રાક્ષં દીપ્યમાનાન્વૈ ગ્રહાનષ્ટાવિવોદિતાન્ ॥ 5-185-32 (38280)
તે માં સપ્રણયં વાક્યમબ્રુવન્સમરે સ્થિતમ્ ।
પ્રૈહિ રામં મહાબાહો ગુરું લોકહિતં કુરુ ॥ 5-185-33 (38281)
દૃષ્ટ્વા નિવર્તિતં રામં સુહૃદ્વાક્યેન તેન વૈ।
લોકાનાં ચ હિતં કુર્વન્નહમપ્યાદદે વચઃ ॥ 5-185-34 (38282)
તતોઽહં રામમાસાદ્ય વવન્દે ભૃશવિક્ષતઃ।
રામશ્ચાભ્યુત્સ્મયન્પ્રેમ્ણા મામુવાચ મહાતપાઃ ॥ 5-185-35 (38283)
ત્વત્સમો નાસ્તિ લોકેઽસ્મિન્ક્ષત્રિયઃ પૃથિવીચરઃ ।
ગમ્યતાં ભીષ્મ યુદ્ધેઽસ્મિંસ્તોષિતોઽહં ભૃશં ત્વયા ॥ 5-185-36 (38284)
મમ ચૈવ સમક્ષં તાં કન્યામાહૂય ભાર્ગવઃ।
ઉક્તવાન્દીનયા વાચા મધ્યે તેષાં મહાત્મનામ્ ॥ ॥ 5-185-37 (38285)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ પઞ્ચાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 186
॥ શ્રીઃ ॥
5.186. અધ્યાયઃ 186
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
રામમામન્ત્ર્ય ગતયા અમ્બયા પુણ્યાશ્રમાદિષુ દુષ્કરતપશ્ચરણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-186-0 (38286)
રામ ઉવાચ। 5-186-0x (3922)
પ્રત્યક્ષમેતલ્લોકાનાં સર્વેષામેવ ભામિનિ ।
યથાશક્ત્યા મયા યુદ્ધં કૃતં વૈ પૌરુષં પરમ્ ॥ 5-186-1 (38287)
ન ચૈવમપિ શક્નોમિ ભીષ્મં શસ્ત્રભૃતાં વરમ્ ।
વિશેષયિતુમત્યર્થમુત્તમાસ્ત્રાણિ દર્શયન્ ॥ 5-186-2 (38288)
એષા મે પરમા શક્તિરેતન્મે પરમં બલમ્ ।
યથેષ્ટં ગમ્યતાં ભદ્રે કિમન્યદ્વા કરોમિ તે ॥ 5-186-3 (38289)
ભીષ્મમેવ પ્રપદ્યસ્વ ન તેઽન્યા વિદ્યતે ગતિઃ ।
નિર્જિતો હ્યસ્મિ ભીષ્મેણ મહાસ્ત્રાણિ પ્રમુઞ્ચતા ॥ 5-186-4 (38290)
એવમુક્ત્વા તતો રામો વિનિઃશ્વસ્ય મહામનાઃ ।
તૂષ્મીમાસીત્તતઃ કનક્યા પ્રોવાચ ભૃગુનન્દનમ્ ॥ 5-186-5 (38291)
ભગવન્નેવમેવૈતદ્યથાઽઽહ ભગવાંસ્તથા ।
અજેયો યુધિ ભીષ્મોઽયમપિ દેવૈરુદારધીઃ ॥ 5-186-6 (38292)
યથાશક્તિ યથોત્સાહં મમ કાર્યં કૃતં ત્વયા ।
અનિવાર્યં રણે વીર્યમસ્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ ॥ 5-186-7 (38293)
ને ચૈવ શક્યતે યુદ્ધે વિશેષયિતુમન્તતઃ ।
ન ચાહમેનં યાસ્યામિ પુનર્ભીષ્મં કથંચન ॥ 5-186-8 (38294)
ગમિષ્યામિ તુ તત્રાહં યત્ર ભીષ્મં તપોધન ।
સમરે પાતયિષ્યામિ સ્વયમેવ ભૃગૂદ્વહ ॥ 5-186-9 (38295)
એવમુક્ત્વા યયૌ કન્યા રોષવ્યાકુલલોચના ।
તાપસ્યે ધૃતસંકલ્પા સા મે ચિન્તયતી વધમ્ ॥ 5-186-10 (38296)
તતો મહેન્દ્રં સહિતૈરમુનિભિર્ભૃગુસત્તમઃ ।
યથાઽઽગતં તથા સોઽગન્મામુપામન્ત્ર્ય ભારત ॥ 5-186-11 (38297)
તતો રથં સમારુહ્ય સ્તૂયમાનો દ્વિજાતિભિઃ ।
પ્રવિશ્ય નગરં માત્રે સત્યવત્યૈ ન્યવેદયમ્ ॥ 5-186-12 (38298)
યથાવૃત્તં મહારાજ સા ચ માં પ્રત્યનન્દત।
પુરુષાંશ્ચાદિશં પ્રાજ્ઞાન્કન્યાવૃત્તાન્તકર્મણિ ॥ 5-186-13 (38299)
દિવસે દિવસે હ્યસ્યા ગતિજલ્પિતચેષ્ટિતમ્ ।
પ્રત્યાહરંશ્ચ મે યુક્તાઃ સ્થિતાઃ પ્રિયહિતે સદા ॥ 5-186-14 (38300)
યદૈવ હિ વનં પ્રાયાત્સા કન્યા તપસે ધૃતા।
તદૈવ વ્યથિતો દીનો ગતચેતા ઇવાભવમ્ ॥ 5-186-15 (38301)
ન હિ માં ક્ષત્રિયઃ કશ્ચિદ્વીર્યેણ વ્યજયદ્યુધિ ।
ઋતે બ્રહ્મવિદસ્તાત તપસા સંશિતવ્રતાત્ ॥ 5-186-16 (38302)
અપિ ચૈતન્મયા રાજન્નારદેઽપિ નિવેદિતમ્ ।
વ્યાસે ચૈવ તથા કાર્યં તૌ ચોભૌ મામવોચતામ્ ॥ 5-186-17 (38303)
ન વિષાદસ્ત્વયા કાર્યો ભીષ્મ કાશિસુતાં પ્રતિ।
દૈવં પુરુષકારેણ કો નિવર્તિતુમુત્સહેત્ ॥ 5-186-18 (38304)
સા કન્યા તુ મહારાજ પ્રવિશ્યાશ્રમમણ્ડલમ્ ।
યમુનાતીરમાશ્રિત્ય તપસ્તેપેઽતિમાનુષમ્ ॥ 5-186-19 (38305)
નિરાહારા કૃશા રૂક્ષા જટિલા મલપઙ્કિની ।
ષણ્માસાન્વાયુભક્ષા ચ સ્થાણુભૂતા તપોધના ॥ 5-186-20 (38306)
યમુનાજલમાશ્રિત્ય સંવત્સરમથાઽપરમ્ ।
ઉદવાસં નિરાહારા પારયામાસ ભામિની ॥ 5-186-21 (38307)
શીર્ણપર્ણેન ચૈકેન પારયામાસ સા પરમ્ ।
સંવત્સરં તીવ્રકોપા પાદાઙ્ગુષ્ઠાગ્રધિષ્ઠિતા ॥ 5-186-22 (38308)
એવં દ્વાદશ વર્ષાણિ તાપયામાસ રોદસી ।
નિવર્ત્યમાનાપિ ચ સા જ્ઞાતિભિર્નૈવ શક્યતે ॥ 5-186-23 (38309)
તતોઽગમદ્વત્સભૂમિં સિદ્ધચારણસેવિતામ્ ।
આશ્રમં પુણ્યશીલાનાં તાપસાનાં મહાત્મનામ્ ॥ 5-186-24 (38310)
તત્ર પુણ્યેષુ તીર્થેષુ સાઽઽપ્લુતાઙ્ગી દિવાનિશમ્ ।
વ્યચરત્કાશિકન્યા સા યથાકામવિચારિણી ॥ 5-186-25 (38311)
નન્દાશ્રમે મહારાજ તથોલૂકાશ્રમે શુભે ।
ચ્યવનસ્યાશ્રમે ચૈવ બ્રહ્મણઃ સ્થાન એવ ચ ॥ 5-186-26 (38312)
ત્રયાગે દેવયજને દેવારણ્યેષુ ચૈવ હ ।
ભોગવત્યાં મહારાજ કૌશિકસ્યાશ્રમે તથા ॥ 5-186-27 (38313)
માણ્ડવ્યસ્યાશ્રમે રાજન્દિલીપસ્યાશ્રમે તથા ।
રામહ્રદે ચ કૌરવ્ય પૈલગર્ગસ્ય ચાશ્રમે ॥ 5-186-28 (38314)
એતેષુ તીર્થેષુ તદા કાશિકન્યા વિશાંપતે ।
આપ્લાવયત ગાત્રાણિ વ્રતમાસ્થાય દુષ્કરમ્ ॥ 5-186-29 (38315)
તામબ્રવીચ્ચ કૌરવ્ય મમ માતા જલે સ્થિતા ।
કિમર્થં ક્લિશ્યસે ભદ્રે તથ્યમેવ વદસ્વ મે ॥ 5-186-30 (38316)
સૈનામથાબ્રવીદ્રાજન્કૃતાઞ્જલિરનિન્દિતા
ભીષ્મેણ સમરે રામો નિર્જિતશ્ચારુલોચનિ ॥ 5-186-31 (38317)
કોઽન્યસ્તમુત્સહેઞ્જેતુમુદ્યતેષું મહીપતિઃ ।
સાહં ભીષ્મવિનાશાય તપસ્તપ્સ્યે સુદારુણમ્ ॥ 5-186-32 (38318)
વિચરામિ મહીં દેવિ યથા હન્યામહં નૃપમ્ ।
એતદ્વ્રતફલં દેવિ પરમસ્મિન્યથા હિ મે ॥ 5-186-33 (38319)
તતોઽબ્રવીત્સાગરગા જિહ્મં ચરસિ ભામિનિ।
નૈષ કામોઽનવદ્યાઙ્ગિ શક્યઃ પ્રાપ્તું ત્વયાઽબલે ॥ 5-186-34 (38320)
યદિ ભીષ્મવિનાશાય કાશ્યે ચરસિ વૈ વ્રતમ્।
વ્રતસ્થા ચ શરીરં ત્વં યદિ નામ વિમોક્ષ્યસિ ॥ 5-186-35 (38321)
નદી ભવિષ્યસિ શુભે કુટિલા વાર્ષિકોદકા।
દુસ્તીર્થા ન તુ વિજ્ઞેયા વાર્ષિકી નાષ્ટમાસિકી ॥ 5-186-36 (38322)
ભીમગ્રાહવતી ઘોરા સર્વભૂતભયંકરી ।
એવમુક્ત્વા તતો રાજન્કાશિકન્યાં ન્યવર્તત ॥ 5-186-37 (38323)
માતા મમ મહાભાગા સ્મયમાનેવ ભામિની ।
કદાચિદષ્ટમે માસિ કદાચિદ્દશમે તથા।
ન પ્રાશ્નીતોદકમપિ પુનઃ સા વરવર્ણિની ॥ 5-186-38 (38324)
સા વત્સભૂમિં કૌરવ્ય તીર્થલોભાત્તતસ્તતઃ ।
પતિતા પરિધાવન્તી પુનઃ કાશિપતેઃ સુતા ॥ 5-186-39 (38325)
સા નદી વત્સભૂમ્યાં તુ પ્રથિતામ્બેતિ ભારત ।
વાર્ષિકી ગ્રાહબહુલા દુસ્તીર્થા કુટિલા તથા ॥ 5-186-40 (38326)
સા કન્યા તપસા તેન દેહાર્ધેન વ્યજાયત ।
નદી ચ રાજન્વત્સેષુ કન્યા ચૈવાભવત્તદા ॥ ॥ 5-186-41 (38327)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ ષડશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાય- ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-186-36 વાર્ષિકી વર્ષાસ્વેવ વહતીતિ વાર્ષિકી ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 187
॥ શ્રીઃ ॥
5.187. અધ્યાયઃ 187
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
અમ્બયા તપસ્તોષિતાન્મહાદેવાત્ જન્માન્તરે પુંસ્ત્વપ્રાપ્ત્યા ભીષ્મહનનરૂપવમુપલભ્યાગ્નૌ પ્રવેશઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-187-0 (38328)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-187-0x (3923)
તતસ્તે તાપસાઃ સર્વે તપસે ધૃતનિશ્ચયામ્।
દૃષ્ટ્વા ન્યવર્તયંસ્તાત કિં કાર્યમિતિ ચાબ્રુવન્ ॥ 5-187-1 (38329)
તાનુવાચ તતઃ કન્યા તપોવૃદ્ધાનૃષીંસ્તદા ।
નિરાકૃતાસ્મિ ભીષ્મેણ ભ્રંશિતા પતિધર્મતઃ ॥ 5-187-2 (38330)
વધાર્થં તસ્ય દીક્ષા મે ન લોકાર્થં તપોધનાઃ ।
નિહત્ય ભીષ્મં ગચ્છેયં શાન્તિમિત્યેવ નિશ્ચયઃ ॥ 5-187-3 (38331)
યત્કૃતે દુઃખવસતિમિમાં પ્રાપ્તઽસ્મિ શાશ્વતીમ્ ।
પતિલોકાદ્વિહીના ચ નૈવ સ્ત્રી ન પુમાનિહ ॥ 5-187-4 (38332)
નાહત્વા યુધિ ગાઙ્ગેયં નિવર્તિષ્યે તપોધનાઃ ।
એષ મે હૃદિ સંકલ્પો યદિદં કથિતં મયા ॥ 5-187-5 (38333)
સ્ત્રીભાવે પરિનિર્વિણ્ણા પુંસ્ત્વાર્થે કૃતનિશ્ચયા ।
ભીષ્મે પ્રતિચિકીર્ષામિ નાસ્મિ વાર્યેતિ વૈ પુનઃ ॥ 5-187-6 (38334)
તાં દેવો દર્શયામાસ શૂલપાણિરુમાપતિઃ ।
મધ્યે તેષાં મહાર્ષીણાં સ્વેન રૂપેણ તાપસીમ્ ॥ 5-187-7 (38335)
છન્દ્યમાના વરેણાથ સા વવ્રે મત્પરાજયમ્ ।
હનિષ્યસીતિ તાં દેવઃ પ્રત્યુવાચ મનસ્વિનીમ્ ॥ 5-187-8 (38336)
તતઃ સા પુનરેવાથ કન્યા રુદ્રમુવાચ હ।
ઉપપદ્યેત્કથં દેવ સ્ત્રિયા યુધિ જયો મમ ॥ 5-187-9 (38337)
સ્ત્રીભાવેન ચ મે ગાઢં મનઃ શાન્તમુમાપતે ।
પ્રતિશ્રુતશ્ચ ભૂતેશ ત્વયા ભીષ્મપરાજયઃ ॥ 5-187-10 (38338)
યથા સ સત્યો ભવતિ તથા કુરુ વૃષધ્વજ ।
યથા હન્યાં સમાગમ્ય ભીષ્મં શાન્તનવં યુધિ ॥ 5-187-11 (38339)
તામુવાચ મહાદેવઃ કન્યાં કિલ વૃષધ્વજઃ ।
ન મે વાગમૃતં પ્રાહ સત્યં ભદ્રે ભવિષ્યસિ ॥ 5-187-12 (38340)
હનિષ્યસિ રણે ભીષ્મં પુરુષત્વં ચ લપ્સ્યતિ ॥
સ્મરિષ્યસિ ચ તત્સર્વં દેહમન્યં ગતા સતી ॥ 5-187-13 (38341)
દ્રુપદસ્ય કુલે જાતા ભવિષ્યસિ મહારથઃ।
શીઘ્રાસ્ત્રશ્ચિત્રયોધી ચ ભવિષ્યસિ સુસંમતઃ ॥ 5-187-14 (38342)
યથોક્તમેવ કલ્યાણિ સર્વમેતદ્ભવિષ્યતિ।
ભવિષ્યસિ પુમાન્પશ્ચાત્કસ્માચ્ચિત્કાલપર્યયાત્ ॥ 5-187-15 (38343)
એવમુક્ત્વા મહાદેવઃ કપર્દી વૃષભધ્વજઃ।
પશ્યતામેવ વિપ્રાણાં તત્રૈવાન્તરધીયત ॥ 5-187-16 (38344)
તતઃ સા પશ્યતાં તેષાં મહર્ષીણામનિન્દિતા ।
સમાહૃત્ય વનાત્તસ્માત્કાષ્ઠાનિ વરવર્ણિની ॥ 5-187-17 (38345)
ચિતાં કૃત્વા સુમહતીં પ્રદાય ચ હુતાશનમ્ ।
પ્રદીપ્તેઽગ્નૌ મહારાજ રોષદીપ્તેન ચેતસા ॥ 5-187-18 (38346)
ઉક્ત્વા ભીષ્મવધાયેતિ પ્રવિવેશ હુતાશનમ્ ।
જ્યેષ્ઠા કાશિસુતા રાજન્યમુનામભિતો નદીમ્ ॥ ॥ 5-187-19 (38347)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ સપ્તાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-187-10 શાન્તં શૌર્યધર્મરહિતમ્ ॥ 5-187-19 યમુનામભિતઃ યમુનાદ્વીપે ઇત્યર્થઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 188
॥ શ્રીઃ ॥
5.188. અધ્યાયઃ 188
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
પુત્રાર્થં તપસ્યતે દ્રુપદાય મહાદેવેન સ્ત્રી ભૂત્વા પુમાન્ભવિષ્યતીતિ વરદાનમ્ ॥ 1 ॥ દ્રુપદભાર્યયા સ્ત્ર્યપત્યજનનેઽપિ તસ્ય પુંસ્ત્વખ્યાપનમ્ ॥ 2 ॥ દ્રુપદેન તસ્ય સ્ત્રીત્વં પ્રચ્છાદ્ય પુંવજ્જાતકર્માદિકરણપૂર્વકં શિખણ્ડીતિ નામકરણમ્ ॥ 3 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-188-0 (38348)
દુર્યોધન ઉવાચ। 5-188-0x (3924)
કથં શિખણ્ડી ગાઙ્ગેય કન્યાં ભૂત્વા પુરા તદા।
પુરુષોઽભૂદ્યુધિશ્રેષ્ઠ તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ ॥ 5-188-1 (38349)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-188-2x (3925)
ભાર્યા તુ તસ્ય રાજેન્દ્ર દ્રુપદસ્ય મહીપતેઃ।
મહિષી દયિતા હ્યાસીદપુત્રા ચ વિશાંપતે ॥ 5-188-2 (38350)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ દ્રુપદો વૈ મહીપતિઃ।
અપત્યાર્થે મહારાજ તોષયામાસ શઙ્કરમ્ ॥ 5-188-3 (38351)
અસ્માદ્વધાર્થં નિશ્ચિત્ય તપો ઘોરં સમાસ્થિતઃ।
ઋતે કન્યાં મહાદેવ પુત્રો મેસ્યાદિતિ બ્રુવન્ ॥ 5-188-4 (38352)
ભગવન્પુત્રમિચ્છામિ ભીષ્મં પ્રતિચિકીર્ષયા ।
ઇત્યુક્તો દેવદેવેન સ્ત્રીપુમાંસ્તે ભવિષ્યતિ ॥ 5-188-5 (38353)
નિવર્તસ્વ મહીપાલ નૈતઞ્જાત્વન્યથા ભવેત્ ।
સ તુ ગત્વા ચ નગરં ભાર્યામિદમુવાચ હ ॥ 5-188-6 (38354)
કૃતો યત્નો મહાદેવસ્તપસાઽઽરાધિતો મયા ।
કન્યા ભૂત્વા પુમાન્ભાવી ઇતિ ચોક્તોસ્મિ શંભુના ॥ 5-188-7 (38355)
પુનઃ પુનર્યાચ્યમાનો દિષ્ટમિત્યબ્રવીચ્છિવઃ ।
નતદન્યચ્ચ ભવિતા ભવિતવ્યં હિ તત્તથા ॥ 5-188-8 (38356)
તતઃ સા નિયતા ભૂત્વા ઋતુકાલે મનસ્વિની ।
પત્ની દ્રુપદરાજસ્ય દ્રુપદં પ્રવિવેશ હ ॥ 5-188-9 (38357)
લેભે ગર્ભં યથાકાલં વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા ।
પાર્ષતસ્ય મહીપાલ યથા માં નારદોઽબ્રવીત્ ॥ 5-188-10 (38358)
તતો દધાર સા દેવી ગર્ભં રાજીવલોચના ।
તાં સ રાજા પ્રિયાં ભાર્યાં દ્રુપદઃ કુરુનન્દન ॥ 5-188-11 (38359)
પુત્રસ્નેહાન્મહાબાહુઃ મુખં પર્યચરત્તદા ।
સર્વાનભિપ્રાયકૃતાન્ભાર્યાઽલભત કૌરવ ॥ 5-188-12 (38360)
અપુત્રસ્ય સતો રાજ્ઞો દ્રુપદસ્ય મહીપતેઃ ।
યથાકાલં તુ સા દેવી મહિષી દ્રુપદસ્ય હ ॥ 5-188-13 (38361)
કન્યાં પ્રવરરૂપાં તુ પ્રાજાયત નરાધિપ ।
અપુત્રસ્ય તુ રાજ્ઞઃ સા દ્રુપદસ્ય મનસ્વિની ॥ 5-188-14 (38362)
ખ્યાપયામાસ રાજેન્દ્ર પુત્રો હ્યેષ મમેતિ વૈ।
તતઃ સ રાજા દ્રુપદ પ્રચ્છન્નાયા નરાધિપ ॥ 5-188-15 (38363)
પુત્રવત્પુત્રકાર્યાણિ સર્વાણિ સમકારયત્ ।
રક્ષણં ચૈવ મન્ત્રસ્ય મહિષી દ્રુપદસ્ય સા॥ 5-188-16 (38364)
ચકાર સર્વયત્નેન બ્રુવણા પુત્ર ઇત્યુત ।
ન ચ તાં વેદક નગરે કશ્ચિદન્યત્ર પાર્ષતાત્ ॥ 5-188-17 (38365)
શ્રદ્દધાનો હિ તદ્વાક્યં દેવસ્યાચ્યુતતેજસઃ।
છાદયામાસ તાં કન્યાં પુમાનિતિ ચ સોબ્રવીત્ ॥ 5-188-18 (38366)
જાતકર્માણિ સર્વાણિ કારયામાસ પાર્થિવઃ।
પુંવદ્વિધાનયુક્તાનિ શિખણ્ડીતિ ચ તાં વિદુઃ ॥ 5-188-19 (38367)
અહમેકસ્તુ ચારેણ વચનાન્નારદસ્ય ચ।
જ્ઞાતવાન્દેવવાક્યેન અમ્બાયાસ્તપસા તથા ॥ ॥ 5-188-20 (38368)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ અષ્ટાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 189
॥ શ્રીઃ ॥
5.189. અધ્યાયઃ 189
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
પુંવેષગૂહિતયા શિખણ્ડિન્યા દ્રોણાદ્ધનુર્વિદ્યાભ્યસનમ્ ॥ 1 ॥ દ્રુપદેન શિખણ્ડિન્યાઃ દશાર્ણાધિપતિકન્યયા વિવાહકરણમ્ ॥ 2 ॥ દાશાર્ણકસુતયા ધાત્રીદ્વારા સ્વપિત્રે શિખણ્ડિન્યાઃ સ્ત્રીત્વજ્ઞાપનમ્ ॥ 3 ॥ દાશાર્ણકેન દૂતમુખેન દ્રુપદંપ્રતિ સ્વવિપ્રલમ્ભફલતયા સબન્ધોસ્તસ્ય સમુચ્છેદનિવેદનમ્ ॥ 4 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-189-0 (38369)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-189-0x (3926)
ચકાર યત્નં દ્રુપદઃ સુતાયાઃ સર્વકર્મસુ।
તતો લેખ્યાદિષુ તથા શિલ્પેષુ ચ પરંતપ ॥ 5-189-1 (38370)
ઇષ્વસ્ત્રે ચૈવ રાજેન્દ્ર દ્રોણશિષ્યો બભૂવ હ।
તસ્ય માતા મહારાજ રાજાનં વરવર્ણિની ॥ 5-189-2 (38371)
ચોદયામાસ ભાર્યાર્થં કન્યાયાઃ પુત્રવત્તદા ।
તતસ્તાં પાર્ષતો દૃષ્ટ્વા કન્યાં સંપ્રાપ્તયૌવનામ્ ।
સ્ત્રિયં મત્વા તતશ્ચિન્તાં પ્રપેદે સહ ભાર્યયા ॥ 5-189-3 (38372)
દ્રુપદ ઉવાચ। 5-189-4x (3927)
કન્યા મમેયં સંપ્રાપ્તા યૌવનં શોકવર્ધિની ।
મયા પ્રચ્છાદિતા ચેયં વચનાચ્છૂલપાણિનઃ ॥ 5-189-4 (38373)
ભાર્યોવાચ। 5-189-5x (3928)
ન તન્મિથ્યા મહારાજ ભવિષ્યતિ કથંચન ।
ત્રૈલોક્યકર્તા કસ્માદ્ધિ વૃથા વક્તુમિહાર્હતિ ॥ 5-189-5 (38374)
યદિ તે રોચતે રાજન્વક્ષ્યામિ શ્રૃણુ મે વચઃ।
શ્રુત્વેદાનીં પ્રપદ્યેથાઃ સ્વાં મતિં પૃષતાત્મજ ॥ 5-189-6 (38375)
ક્રિયતામસ્ય યત્નેન વિધિવદ્દારસંગ્રહઃ ।
ભવિતા તદ્વચઃ સત્યમિતિ મે નિશ્ચિતા મતિઃ ॥ 5-189-7 (38376)
તતસ્તૌ નિશ્ચયં કૃત્વા તસ્મિન્કાર્યેઽથ દંપતી ।
વરયાઞ્ચક્રતુઃ કન્યાં દશાર્ણાધિપતેઃ સુતામ્ ॥ 5-189-8 (38377)
તતો રાજા દ્રુપદો રાજસિંહઃ
સર્વાન્રાજ્ઞઃ કુલતઃ સન્નિશામ્ય।
દાશાર્ણકસ્ય નૃપતેસ્તનૂજાં
શિખણ્ડિને વરયામાસ દારાન્ ॥ 5-189-9 (38378)
હિરણ્યવર્મેતિ નૃપો યોઽસૌ દાશાર્ણકઃ સ્મૃતઃ।
સ ચ પ્રાદાન્મહીપાલઃ કન્યાં તસ્મૈ શિખણ્ડિને ॥ 5-189-10 (38379)
સ ચ રાજા દશાર્ણેષુ મહાનાસીત્સુદુર્જયઃ।
હિરણ્યવર્મા દુર્ધર્ષો મહાસેનો મહામનાઃ ॥ 5-189-11 (38380)
કૃતે વિવાહે તુ તદા સા કન્યા રાજસત્તમ।
યૌવનં સમનુપ્રાપ્તા સા ચ કન્યા શિખણ્ડિની ॥ 5-189-12 (38381)
કૃતદારઃ શિખણ્ડી ચ કામ્પિલ્યં પુનરાગમત્।
ન ચ સા વેદ તાં કન્યાં કંચિત્કાલં સ્ત્રિયં કિલ।
યદા ત્વેનામજાનાત્સા સ્ત્રિયમેવ નૃપાત્મજા ॥ 5-189-13 (38382)
ધાત્રીણાં ચ સખીનાં ચ વ્રીડયાના ન્યવેદયત્ ।
કન્યાં પાઞ્ચાલરાજસ્ય સુતાં તાં વૈ શિખણ્ડિનીમ્ ॥ 5-189-14 (38383)
તતસ્તા રાજશાર્દૂલ ધાત્ર્યો દાશાર્ણિકાસ્તદા।
જગ્મુરાર્તિ પરાં પ્રેષ્યાઃ પ્રેષયામાસુરેવ ચ ॥ 5-189-15 (38384)
તતો દશાર્ણાધિપતેઃ પ્રેષ્યાઃ સર્વા ન્યવેદયન્ ।
વિપ્રલમ્ભં યથાવૃત્તં સ ચ ચુક્રોધ પાર્થિવઃ ॥ 5-189-16 (38385)
શિખણ્ડ્યપિ મહારાજ પુંવદ્રાજકુલે તદા।
વિજહાર મ્રુદા યુક્તઃ સ્ત્રીત્વં નૈવાતિરોચયન્ ॥ 5-189-17 (38386)
તતઃ કતિપયાહસ્ય તચ્છ્રુત્વા ભરતર્ષભ ।
હિરણ્યવર્મા રાજેન્દ્ર રોષાદર્તિં જગામ હ ॥ 5-189-18 (38387)
તતો દાશાર્ણકો રાજા તીવ્રકોપસમન્વિતઃ ।
દૂતં પ્રસ્થાપયામાસ દ્રુપદસ્ય નિવેશનમ્ ॥ 5-189-19 (38388)
તતો દ્રુપદમાસાદ્ય દૂતઃ કાઞ્ચનવર્મણઃ।
એક એકાન્તસુત્સાર્ય રહો વચનમબ્રવીત્ ॥ 5-189-20 (38389)
દાશાર્ણરાજો રાજંસ્ત્વામિદં વચનમબ્રવીત્ ।
અભિષ્ગાત્પ્રકુપિતો વિપ્રલબ્ધસ્ત્વયાઽનઘ ॥ 5-189-21 (38390)
અવમન્યસે માં નૃપતે નૂનં દુર્મન્ત્રિતં તવ।
યન્મે કન્યાં સ્વકન્યાર્થે મોહાદ્યાચિતવાનસિ ॥ 5-189-22 (38391)
તસ્યાદ્ય વિપ્રલમ્ભસ્ય ફલં પ્રાપ્નુહિ દુર્મતે ।
એષ ત્વં સજનામાત્યમુદ્ધરામિ સ્થિરો ભવ ॥ 5-189-23 (38392)
અવમત્ય ચ વીર્યં મે કુલં ચારિત્રમેવ ચ ।
વિપ્રલમ્ભસ્ત્વયાપૂર્વો મનુષ્યેષુ પ્રવર્તિતઃ ॥ 5-189-24 (38393)
કુરુ સર્વાણિ કાર્યાણિ ભુઙ્ક્ષ્વ કભોગાનનુત્તમાન્।
અભિયાસ્યામિ શીઘ્રં ત્વાં સમુદ્ધર્તું સબાન્ધવમ્ ॥ ॥ 5-189-25 (38394)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ એકોનનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-189-4 શૂલયુક્તઃ પાણિઃ શૂલપાણિઃ સોઽસ્યાસ્તીતિ શૂલપાણી તસ્ય ॥ 5-189-20 ઉત્સાર્ય નીત્વા ॥ 5-189-21 અભિષઙ્ગાત્પરાભવાત્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 190
॥ શ્રીઃ ॥
5.190. અધ્યાયઃ 190
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
દાશાર્ણકેન પુનર્દૂતપ્રેષણે દ્રુપદેન પત્ન્યાસહ કર્તવ્યાલોચનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-190-0 (38395)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-190-0x (3929)
એવમુક્તસ્ય દૂતેન દ્રુપદસ્ય તદા નૃપ।
ચોરસ્યેવ ગૃહીતસ્ય ન પ્રાવર્તત ભારતી ॥ 5-190-1 (38396)
સ યત્નમકરોત્તીવ્રં સંબન્ધિન્યુનુમાનને ।
દૂતૈર્મધુરસંભાષૈર્ન તદસ્તીતિ સંદિશન્ ॥ 5-190-2 (38397)
સ રાજા ભૂય એવાથ જ્ઞાત્વા તત્ત્વમથાગમત્ ।
કન્યેતિ પાઞ્ચાલસુતાં ત્વરમાણો વિનિર્યયૌ ॥ 5-190-3 (38398)
તતઃ સંપ્રેષકયામાસ મિત્રાંણામમિતૌજસામ્ ।
દુહિતુર્વિપ્રલમ્ભં તં ધાત્રીણાં વચનાત્તદા ॥ 5-190-4 (38399)
તતઃ સમુદયં કૃત્વા બલાનાં રાજસત્તમઃ ।
અભિયાને મતિં ચક્રે દ્રુપદં પ્રતિ ભારત ॥ 5-190-5 (38400)
તતઃ સંમન્ત્રયામાસ મન્ત્રિભિઃ સ મહીપતિઃ ।
હિરણ્યવર્મા રાજેન્દ્ર પાઞ્ચાલ્યં પાર્થિવં પ્રતિ ॥ 5-190-6 (38401)
તત્ર વૈ નિશ્ચિતં તેષામભૂદ્રાજ્ઞાં મહાત્મનામ્ ।
તથ્યં ભવતિ ચેદેતત્કન્યા રાજઞ્શિખણ્ડિની ॥ 5-190-7 (38402)
બદ્ધ્વા પાઞ્ચાલરાજાનમાનયિષ્યામહે ગૃહમ્ ।
અન્યં રાજાનમાધાય પાઞ્ચાલેષુ નરેશ્વરમ્ ॥ 5-190-8 (38403)
ઘાતયિષ્યામ નૃપતિં પાઞ્ચાલં સશિખણ્ડિનમ્ ॥ 5-190-9 (38404)
સ તદા દ્રુતમાજ્ઞાય પુનર્દૂતાન્નરાધિપઃ।
પ્રાસ્થાપયત્પાર્ષતયા નિહન્મીતિ સ્થિરો ભવ ॥ 5-190-10 (38405)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-190-11x (3930)
સ હિ પ્રકૃત્યા વૈ ભીતઃ કિલ્બિષી ચ નરાધિપઃ ।
ભયં તીવ્રમનુપ્રાપ્તો દ્રુપદઃ પૃથિવીપતિઃ ॥ 5-190-11 (38406)
વિસૃજ્ય દૂતાન્દાશાર્ણે દ્રુપદઃ શોકમૂર્ચ્છિતઃ ।
સમેત્ય ભાર્યાં રહિતે વાક્યમાહ નરાધિપઃ ॥ 5-190-12 (38407)
ભયેન મહતાઽઽવિષ્ટો હૃદિ શોકેન ચાહતઃ ।
પાઞ્ચાલરાજો દયિતાં માતરં વૈ શિખણ્ડિનઃ ॥ 5-190-13 (38408)
અભિયાસ્યતિ માં કોપાત્સંબન્ધી સુમહાબલઃ ।
હિરણ્યવર્મા નૃપતિઃ કર્ષમાણો વરૂથિનીમ્ ॥ 5-190-14 (38409)
કિમિદાનીં કરિષ્યાવો મૂઢૌ કન્યામિમાં પ્રતિ।
શિખણ્ડી કિલ પુત્રસ્તે કન્યેતિ પરિશઙ્કિતઃ ॥ 5-190-15 (38410)
ઇતિ સંચિન્ત્ય યત્નેન સમિત્રઃ સબલાનુગઃ ।
વઞ્ચિતોઽસ્મીતિ મન્વાનો માં કિલોદ્ધર્તુમિચ્છતિ॥ 5-190-16 (38411)
કિમત્ર તથ્યં સુશ્રોણિ મિથ્યા કિં બ્રૂહિ શોભને ।
શ્રુત્વા ત્વત્તઃ શુભં વાક્યં સંવિધાસ્યામ્યહં તથા ॥ 5-190-17 (38412)
અહં હિ સંશયપ્રાપ્તો બાલા ચેયં શિખણ્ડિની ।
ત્વં ચ રાજ્ઞિ મહત્કૃચ્છ્રં સંપ્રાપ્તા વરવર્ણિનિ ॥ 5-190-18 (38413)
સા ત્વં સર્વવિમોક્ષાય તત્ત્વમાખ્યાહિ પૃચ્છતઃ।
તથા વિદધ્યાં સુશ્રોણિ કૃત્યમાશુ શુચિસ્મિતે ॥ 5-190-19 (38414)
શિખણ્ડિનિ ચ મા ભૈસ્ત્વં વિધાસ્યે તત્ર તત્ત્વતઃ ।
કૃપયાહં વરારોહે વઞ્ચિતઃ પુત્રધર્મતઃ ॥ 5-190-20 (38415)
મયા દાશાર્ણકો રાજા વઞ્ચિતઃ સ મહીપતિઃ ।
તદાચક્ષ્વ મહાભાગે વિધાસ્યે તત્ર યદ્ધિતમ્ ॥ 5-190-21 (38416)
જનાતા હ નરેન્દ્રેણ ખ્યાપનાર્થં પરસ્ય વૈ ।
પ્રકાશં ચોદિતા દેવી પ્રત્યુવાચ મહીપતિમ્ ॥ ॥ 5-190-22 (38417)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ નવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-190-3 અગમત્ જ્ઞાતવાન્ ॥ 5-190-5 સમુદયં સમુદાયમ્ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 191
॥ શ્રીઃ ॥
5.191. અધ્યાયઃ 191
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
શિખણ્ડિન્યા પિત્રોઃ શોકસ્ય સ્વમૂલકત્વચિન્તનેન દુર્ગમારણ્યમેત્ય સ્થૂણનામ્નઃ કુબેરાનુચરસ્ય ગૃહસમીપે પ્રાયોપવેશઃ ॥ 1 ॥ સ્થૂણચોદિતયા શિખણ્ડિન્યા તંપ્રતિ પુંસ્ત્વવરણમ્ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-191-0 (38418)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-191-0x (3931)
તતઃ શિખણ્ડિનો માતા યથાતત્ત્વં નરાધિપ।
આચચક્ષે મહાબાહો ભર્ત્ર કન્યાં શિખણ્ડિનીમ્ ॥ 5-191-1 (38419)
અપુત્રયા મયા રાજન્સપત્નીનાં ભયાદિદમ્ ।
કન્યા શિખણ્ડિની જાતા પુરુષો વૈ નિવેદિતા ॥ 5-191-2 (38420)
ત્વયા ચૈવ નરશ્રેષ્ઠ તન્મે પ્રીત્યાઽનુમોદિતમ્ ।
પુત્રકર્મ કૃતં ચૈવ કન્યાયાઃ પાર્થિવર્ષભ ॥ 5-191-3 (38421)
ભાર્યા ચોઢા ત્વયા રાજન્દશાર્ણાધિપતેઃ સુતા।
મયા ચ પ્રત્યભિહિતં દેવવાક્યાર્થદર્શનાત્।
કન્યા ભૂત્વા પુમાન્ભાવીત્યેવં ચૈતદુપેક્ષિતમ્ ॥ 5-191-4 (38422)
એતચ્છ્રુત્વા દ્રુપદો યજ્ઞસેનઃ
સર્વં તત્ત્વં મન્ત્રવિદ્ભ્યો નિવેદ્ય।
મન્ત્રં રાજા મન્ત્રયામાસ રાજન્
યથાયુક્તં રક્ષણે વૈ પ્રજાનામ્ ॥ 5-191-5 (38423)
સંબન્ધકં ચૈવ સમર્થ્ય તસ્મિન્
દાશાર્ણકે વૈ નૃપતૌ નરેન્દ્ર।
સ્વયં કૃત્વા વિપ્રલમ્ભં યથાવ-
ન્મન્ત્ર્યૈકાગ્રો નિશ્ચયં વૈ જગામ ॥ 5-191-6 (38424)
સ્વભાવગુપ્તં નગરમાપત્કાલે તુ ભારત।
ગોપયામાસ રાજેન્દ્ર સર્વતઃ સમલઙ્કૃતમ્ ॥ 5-191-7 (38425)
આર્તિં ચ પરમાં રાજા જગામ સહ ભાર્યયા।
દશાર્ણપતિના સાર્ધં વિરોધે ભરતર્ષભ ॥ 5-191-8 (38426)
કથં સંબન્ધિના સાર્ધં ન મે સ્યાદ્વિગ્રહો મહાન્।
ઇતિ સંચિન્ત્ય મનસા દેવતામર્ચયત્તદા ॥ 5-191-9 (38427)
તં તુ દૃષ્ટ્વા તદા રાજન્દેવી દેવપરં તદા।
અર્ચાં પ્રયુઞ્જાનમથો ભાર્યા વચનમબ્રવીત્ ॥ 5-191-10 (38428)
દેવાનાં પ્રતિપત્તિશ્ચ સત્યં સાધુમતા સતામ્ ।
કિમુ દુઃસ્વાર્ણવં પ્રાપ્ય તસ્માદર્ચયતાં ગુરૂન્ ॥ 5-191-11 (38429)
દૈવતાનિ ચ સર્વાણિ પૂજ્યનાં ભૂરિદક્ષિણમ્ ।
અગ્નયશ્ચાપિ હૃયન્તાં દાશાર્ણપ્રતિષેધને ॥ 5-191-12 (38430)
અયુદ્ધેન નિવૃત્તિં ચ મનસા ચિન્તય પ્રભો।
દેવતાનાં પ્રસાદેન સર્વમેતદ્ભવિષ્યતિ ॥ 5-191-13 (38431)
મન્ત્રિભિર્મન્ત્રિતં સાર્ધં ત્વયા પૃથુલલોચન।
પુરસ્યાસ્યાવિનાશાય યચ્ચ રાજંસ્તથા કુરુ॥ 5-191-14 (38432)
દૈવં હિ માનુષોપેતં ભૃશં સિદ્ધ્યતિ પાર્થિવ ।
પરમ્પરવિરોધાદ્ધિ સિદ્ધિરસ્તિ ન ચૈતયોઃ ॥ 5-191-15 (38433)
તસ્માદ્વિધાય નગરે વિધાનં સચિવૈઃ સહ।
અર્ચયસ્વ યથાકામં દૈવતાનિ વિશાંપતે ॥ 5-191-16 (38434)
એવં સંભાષમાણૌ તુ દૃષ્ટ્વા શોકપરાયણૌ।
શિખણ્ડિની તદા કન્યા વ્રીડિતેવ તપસ્વિની ॥ 5-191-17 (38435)
તતઃ સા ચિન્તયામાસ મન્કૃતે દુઃખિતાવુભૌ ।
ઇમાવિતિ તતશ્ચક્રે મતિં પ્રાણવિનાશને ॥ 5-191-18 (38436)
એવં સા નિશ્ચયં કૃત્વા ભૃશં શોકપરાયણા।
નિર્જગામ ગૃહં ત્યક્ત્વા ગહનં નિર્જનં વનમ્ ॥ 5-191-19 (38437)
યક્ષેણર્દ્ધિમતા રાજન્સ્થૂણાકર્ણેન પાલિતમ્ ।
તદ્ભયાદેવ ચ જનો વિસર્જયતિ તદ્વનમ્ ॥ 5-191-20 (38438)
તત્ર ચ સ્થૂણભવનં સુધામૃત્તિકલેપનમ્ ।
લાજોલ્લાપિકધૂમાઢ્યમુચ્ચપ્રાકારતોરણમ્ ॥ 5-191-21 (38439)
તન્પ્રવિશ્ય શિખણ્ડી સા દ્રુપદસ્યાત્મજા નૃપ ।
અનશ્નાના બહુતિથં શરીરમુદશોપયત્ ॥ 5-191-22 (38440)
દર્શયામાસ તાં યક્ષઃ સ્થૂણો માર્દવસંયુતઃ ।
કિમર્થોઽયં તવારમ્ભઃ કરિષ્યે બ્રૂહિ માચિરમ્ ॥ 5-191-23 (38441)
અશક્યયિતિ સા યક્ષં પુનઃ પુનરુવાચ હ।
કરિષ્યામીતિ વૈ ક્ષિપ્રં પ્રત્યુવાચાથ ગુહ્યકઃ ॥ 5-191-24 (38442)
ધનેશ્વરસ્યાનુચરો વરદોઽસ્મિ નૃપાત્મજે।
અદેયમપિ દાસ્યાદિ બ્રૂહિ યત્તે વિવક્ષિતમ્ ॥ 5-191-25 (38443)
તતઃ શિખણ્ડી તત્સર્વમખિલેન ન્યવેદયત્।
તસ્મૈ યક્ષપ્રધાનાય સ્થૂણાકર્ણાય ભારત ॥ 5-191-26 (38444)
શિખણ્ડ્યુવાચ। 5-191-27x (3932)
આપન્નો મે પિતા યક્ષ ન ચિરાન્નાશમેષ્યતિ।
અભિયાસ્યતિ સક્રોધો દશાર્ણાધિપતિર્હિ તમ્ ॥ 5-191-27 (38445)
મન્નિમિત્તં મહોત્સાહઃ સહેમકવચો નૃપઃ ।
તસ્માદ્રક્ષસ્વ માં યક્ષ માતરં પિતરં ચ મે ॥ 5-191-28 (38446)
પ્રતિજ્ઞાતો હિ ભવતા દુઃખપ્રતિશમો મમ ।
ભવેયં પુરુષો યક્ષ ત્વત્પ્રસાદાદનિન્દિતઃ ॥ 5-191-29 (38447)
યાવદેવ સ રાજા વૈ નોપયાતિ પુરં મમ ।
તાવદેવ મહાયક્ષ પ્રસાદં કુરુ ગુહ્યક ॥ ॥ 5-191-30 (38448)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યનપર્વણિ એકનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-191-11 સાધુમતા કલ્યાણવતાપિ દેવાનાં સતાં સાધૂનાં ચ પ્રતિપત્તિઃ પૂજા નિત્યં કર્તવ્યેતિ શેષઃ । કિમુ દુઃખાર્ણવં પ્રાપ્ય કર્તવ્યેતિ । તસ્માત્ ભવાન્ ગુરૂન્ દેવારાધનાર્થં બ્રાહ્મણાન્ અર્ચયતાં પૂજયતુ ॥ 5-191-21 લાજોલ્લાપિકઃ લાજાનિ ઉશીરાણિ ઉલ્લાપયતિ સૂચયતીતિ લાજોલ્લાપિકઃ। ઉશીરપરિમલયુક્તધૂમાઢ્યમિત્યર્થઃ । ઉશીરે લાજમુદ્દિષ્ટમિતિ વિશ્વઃ। રાજોપલેપધૂમાઢ્યં ઇતિo કoડ પાઠઃ ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 192
॥ શ્રીઃ ॥
5.192. અધ્યાયઃ 192
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
સ્થૂણેન શિખણ્ડિન્યૈ પુનઃપુંસ્ત્વપ્રત્યર્પણપ્રતિજ્ઞાપનપૂર્વકં તદીયસ્ત્રીત્વસ્વીકારેણ સ્વીયપુંસ્ત્વસમર્પણમ્ ॥ 1 ॥ દાશાર્ણકેન ઉપાયાત્ શિખણ્ડિનઃ પુંસ્ત્વં નિર્ધાર્ય સ્વપુરગમનમ્ ॥ 2 ॥ અત્રાન્તરે સ્થૂણગૃહમાગતેન કુબેરેણ તંપ્રતિ સ્ત્રીત્વધારણસ્ય શિખણ્ડિમરણાવધિકત્વરૂપશાપદાનમ્ ॥ 3 ॥ પુંસ્ત્વપ્રત્યર્પણાય ગતેન શિખણ્ડિના સ્થૂણાત્તદ્વૃત્તાન્તમુપલભ્ય હર્ષાત્સ્વગૃહાગમનમ્ ॥ 4 ॥ ઇતિ ભીષ્મેણ દુર્યોધનંપ્રતિ શિખણ્ડિના સહ સ્વેન યુદ્ધાકરણે કારણાભિધાનમ્ ॥ 5 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-193-0 (38449)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-193-0x (3933)
શિખણ્ડિવાક્યં શ્રુત્વાઽથ સ યક્ષો ભરતર્ષભ ।
પ્રોવાચ મનસા ચિન્ત્ય દૈવેનોપનિપીડિતઃ ॥ 5-192-1 (38450)
ભવિતવ્યં તથા તદ્ધિ મમ દુઃખાય કૌરવ।
ભદ્રે કામં કરિષ્યામિ સમયં તુ નિબોધ મે ॥ 5-192-2 (38451)
`સ્વં તે પુંસ્ત્વં પ્રદાસ્યામિ સ્ત્રીત્વં ધારયિતાઽસ્મિ તે'
કિંચિત્કાલં તુ તે દાસ્યે પુલ્લિઙ્ગં સ્વમિદં તવ।
આગન્તવ્યં ત્વયા કાલે સત્યં ચૈવ વદસ્વ મે ॥ 5-192-3 (38452)
પ્રભુઃ સંકલ્પસિદ્ધોઽસ્મિ કામચારી વિહંગમઃ ।
મત્પ્રસાદાત્પુરં ચૈવ ત્રાહિ બન્ધૂંશ્ચ કેવલમ્ ॥ 5-192-4 (38453)
સ્ત્રીલિઙ્ગં ધારયિષ્યામિ તવેદં પાર્થિવાત્મજે।
સત્યં મે પ્રતિજાનીહિ કરિષ્યામિ પ્રિયં તવ ॥ 5-192-5 (38454)
શિખણ્ડ્યુવાચ। 5-192-6x (3934)
પ્રતિદાસ્યામિ ભગવન્પુલિઙ્ગં તવ સુવ્રત।
કિંચિત્કાલાન્તરં સ્ત્રીત્વં ધારયસ્વ નિશાચર ॥ 5-192-6 (38455)
પ્રતિયાતે દશાર્ણે તુ પાર્થિવે હેમવર્મણિ ।
કન્યૈવ હિ ભવિષ્યામિ પુરુષસ્ત્વં ભવિષ્યસિ ॥ 5-192-7 (38456)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-192-8x (3935)
ઇત્યુક્ત્વા સમયં તત્ર ચક્રાતે તાવુભૌ નૃપ ।
અન્યોન્યસ્યાનભિદ્રોહે તૌ સંક્રામયતાં તતઃ ॥ 5-192-8 (38457)
સ્ત્રીલિઙ્ગં ધારયામાસ સ્થૂણો યક્ષોઽથ ભારત ।
યક્ષરૂપં ચ તદ્દીપ્તં શિખણ્ડી પ્રત્યપદ્યત ॥ 5-192-9 (38458)
તતઃ શિખણ્ડી પાઞ્ચાલ્યઃ પુંસ્ત્વમાસાદ્ય પાર્થિવ ।
વિવેશ નગરં હૃષ્ટઃ પિતરં ચ સમાસદત્ ॥ 5-192-10 (38459)
યથાવૃત્તં તુ તત્સર્વમાચખ્યૌ દ્રુપદસ્ય તત્।
`માતુશ્ચ રહિતે રાજન્પ્રસાદં યક્ષજં તદા।'
દ્રુપદસ્તસ્ય તચ્છ્રુત્વા હર્ષમાહારયત્પરમ્ ॥ 5-192-11 (38460)
સભાર્યસ્તચ્ચ સસ્માર મહેશ્વરવચસ્તદા ।
તતઃ સંપ્રેષયામાસ દશાર્ણાધિપતેર્નૃપઃ ॥ 5-192-12 (38461)
પુરુષોઽયં મમ સુતઃ શ્રદ્ધત્તાં મે ભવાનિતિ ।
અથ દાશાર્ણકો રાજા સહસાભ્યાગમત્તદા ॥ 5-192-13 (38462)
પાઞ્ચાલરાજં દ્રુપદં દુઃખશોકસમન્વિતઃ।
તતઃ કામ્પિલ્યમાસાદ્ય દશાર્ણાધિપતિસ્તતઃ ॥ 5-192-14 (38463)
પ્રેષયામાસ સત્કૃત્ય દૂતં બ્રહ્મવિદાં વરમ્।
બ્રૂહિ મદ્વચનાદ્દૂત પાઞ્ચાલ્યં તં નૃપાધમમ્ ॥ 5-192-15 (38464)
યન્મે કન્યાં સ્વકન્યાર્થે વૃતવાનસિ દુર્મતે।
ફલં તસ્યાવલેપસ્ય દ્રક્ષ્યસ્યદ્ય ન સંશયઃ ॥ 5-192-16 (38465)
એવમુક્તશ્ચ તેનાસૌ બ્રાહ્મણો રાજસત્તમ।
દૂતઃ પ્રયાતો નગરં દાશાર્ણનૃપચોદિતઃ ॥ 5-192-17 (38466)
તતઃ આસાદયામાસ પુરોધા દ્રુપદં પુરે।
તસ્મૈ પાઞ્ચાલકો રાજા ગામર્ઘ્યં ચ સુસત્કૃતમ્ ॥ 5-192-18 (38467)
પ્રાપયામાસ રાજેન્દ્ર સહ તેન શિખણ્ડિના ।
તાં પૂજાં નાભ્યનન્દત્સ વાક્યં ચેદમુવાચ હ ॥ 5-192-19 (38468)
યદુક્તં તેન વીરેણ રાજ્ઞા કાઞ્ચનવર્મણા ।
યત્તેઽહમધમાચાર દુહિત્રાઽસ્મ્યભિવઞ્ચિતઃ ॥ 5-192-20 (38469)
તસ્ય પાપસ્ય કરણાત્ફલં પ્રાપ્નુહિ દુર્મતે ।
દેહિ યુદ્ધં નરપતે મમાદ્ય રણમૂર્ધનિ ॥ 5-192-21 (38470)
ઉદ્ધરિષ્યામિ તે સદ્યઃ સામાત્યસુતબાન્ધવમ્ ।
તદુપાલમ્ભસંયુક્તં શ્રાવિતઃ કિલ પાર્થિવઃ ॥ 5-192-22 (38471)
દશાર્ણપતિના ચોક્તો મન્ત્રિમધ્યે પુરોધસા।
અભવદ્ભરતશ્રેષ્ઠ દ્રુપદઃ પ્રણયાનતઃ ॥ 5-192-23 (38472)
યદાહ માં ભવાન્બ્રહ્મન્સંબન્ધિવચનાદ્વચઃ ।
અસ્યોત્તરં પ્રતિવચો દૂતો રાજ્ઞે વદિષ્યતિ ॥ 5-192-24 (38473)
તતઃ સંપ્રેષયામાસ દ્રુપદોઽપિ મહાત્મને ।
હિરણ્યવર્મણે દૂતં બ્રાહ્મણં વેદપારગમ્ ॥ 5-192-25 (38474)
તમાગમ્ય તુ રાજાનં દશાર્ણાધિપતિં તદા।
તદ્વાક્યમાદદે રાજન્યદુક્તં દ્રુપદેન હ ॥ 5-192-26 (38475)
આગમઃ ક્રિયતાં વ્યક્તઃ કુમારોઽયં સુતો મમ ।
મિથ્યૈતદુક્તં કેનાપિ તદશ્રદ્ધેયમિત્યુત ॥ 5-192-27 (38476)
તતઃ સ રાજા દ્રુપદસ્ય શ્રુત્વા।
વિમર્શયુક્તો યુવતીર્વરિષ્ઠાઃ।
સંપ્રેષયામાસ સુચારુરૂપાઃ
શિખણ્ડિનં સ્ત્રીપુમાન્વેતિ વેત્તુમ્ ॥ 5-192-28 (38477)
તાઃ પ્રેષિતાસ્તત્ત્વભાવં વિદિત્વા
પ્રીત્યા રાજ્ઞે તચ્છશંસુર્હિ સર્વમ્ ।
શિખણ્ડિનં પુરુષં કૌરવેન્દ્ર
દાશાર્ણરાજાય મહાનુભાવમ્ ॥ 5-192-29 (38478)
તતઃ કૃત્વા તુ રાજા સ આગમં પ્રીતિમાનથ।
સંબન્ધિના સમાગમ્ય હૃષ્ટો વાસમુવાસ હ ॥ 5-192-30 (38479)
શિખણ્ડિને ચ મુદિતઃ પ્રાદાદ્વિત્તં જનેશ્વરઃ ।
હસ્તિનોઽશ્વાંશ્ચ ગાશ્ચૈવ દાસીર્બહુશતાસ્તથા । 5-192031c પૂજિતશ્ચ પ્રતિયયૌ નિર્ભર્ત્સ્ય તનયાં કિલ ॥ 5-192-31 (38480)
વિનીતકિલ્વિષે પ્રીતે હેમવર્મણિ પાર્થિવે ।
પ્રતિયાતે દશાર્ણે તુ હૃષ્ટરૂપા શિખણ્ડિની ॥ 5-192-32 (38481)
કસ્યચિત્ત્વથ કાલસ્ય કુબેરો નરવાહનઃ ।
લોકયાત્રાં પ્રકુર્વાણઃ સ્થૂણસ્યાગાન્નિવેશનમ્ ॥ 5-192-33 (38482)
સ નદ્ગૃહસ્યોપરિ વતમાન
આલોકયામાસ ધનાધિગોપ્તા।
સ્થૂણસ્ય યક્ષસ્ય વિવેશ વેશ્મ
સ્વલંકૃતં માલ્યગુણૈર્વિચિત્રૈઃ ॥ 5-192-34 (38483)
લાચૈશ્ચ ગન્ધૈશ્ચ તથા વિતાનૈ-
રભ્યર્ચિતં ધૃનધૃપિતં ચ।
ધ્વજૈઃ પતાકાભિરલંકૃતં ચ
ભક્ષ્યાન્નપેયામિપદત્તમોદમ્ ॥ 5-192-35 (38484)
તત્સ્થાનં તસ્ય દૃષ્ટ્વા તુ સર્વતઃ સમલંકૃતમ્।
મણિરત્નસુવર્ણાનાં માલાભિઃ પરિપૂરિતમ્ ॥ 5-192-36 (38485)
નાનાકુસૂમગન્ધાઢ્યં સિક્તસંમૃષ્ટશોભિતમ્ ।
અથાબ્રવીદ્યક્ષપતિસ્તાન્યક્ષાનનુગાંસ્તદા ॥ 5-192-37 (38486)
સ્વલંકૃતમિદં વેશ્મ સ્થૂણસ્યામિતવિક્રમાઃ ।
નોપસર્પતિ માં ચૈવ કસ્માદદ્ય સ મન્દધીઃ ॥ 5-192-38 (38487)
યસ્માજ્જાનન્સ મન્દાત્મા મામસૌ નોપસર્પતિ ।
તસ્માત્તસ્મૈ મહાદણ્ડો ધાર્યઃ સ્યાદિતિ મે મતિઃ ॥ 5-192-39 (38488)
યક્ષા ઊચુઃ । 5-192-40x (3936)
દ્રુપદસ્ય સુતા રાજન્રાજ્ઞો જાતા શિખણ્ડિની।
તસ્યા નિમિત્તે કસ્મિંશ્ચિત્પ્રાદાત્પુરુષલક્ષણમ્ ॥ 5-192-40 (38489)
અગ્રહીલ્લક્ષણં સ્ત્રીણાં સ્ત્રીભૂતા તિષ્ઠતે ગૃહે।
નોપસર્પતિ તેનાસૌ સવ્રીડઃ સ્ત્રીસરૂપવાન્ ॥ 5-192-41 (38490)
એતસ્માત્કારણાદ્રાજન્સ્થૂણો ન ત્વાઽદ્ય સર્પતિ।
શ્રુત્વા કુરુ યથાન્યાયં વિમાનમિહ તિષ્ઠતામ્ ॥ 5-192-42 (38491)
આનીયતાં સ્થૂણ ઇતિ તતો યક્ષાધિપોઽબ્રવીત્ ।
કર્તાસ્મિ નિગ્રહં તસ્ય પ્રત્યુવાચ પુનઃ પુનઃ ॥ 5-192-43 (38492)
સોઽભ્યગચ્છત યક્ષેન્દ્રમાહૂતઃ પૃથિવીપતે।
સ્ત્રીમરૂપો મહારાજ તસ્થૌ વ્રીડાસમન્વિતઃ ॥ 5-192-44 (38493)
તં શશાપાથ સંક્રુદ્ધો ધનદઃ કુરૂનન્દન ।
એવમેવ ભવત્વદ્ય સ્ત્રીત્વં પાપસ્ય ગુહ્યકાઃ ॥ 5-192-45 (38494)
તતોઽબ્રવીદ્યક્ષપતિર્મહાત્મા
યસ્માદદાસ્ત્વવમન્યેહ યક્ષાન્।
શિખણ્ડિનો લક્ષણં પાપબુદ્ધે
સ્ત્રીલક્ષણં ચાગ્રહીઃ પાપકર્મન્ ॥ 5-192-46 (38495)
અપ્રવૃત્તં સુદુર્બુદ્ધે યસ્માદેતત્ત્વયા કૃતમ્।
તસ્માદદ્ય પ્રભૃત્યેવ સ્ત્રી ત્વં સા પુરુષસ્તથા ॥ 5-192-47 (38496)
તતઃ પ્રસાદયામાસુર્યક્ષા વૈશ્રવણં કિલ।
સ્થૂણસ્યાર્થે કુરુષ્વાન્તં શાપસ્યેતિ પુનઃ પુનઃ ॥ 5-192-48 (38497)
તતો મહાત્મા યક્ષેન્દ્રઃ પ્રત્યુવાચાનુગામિનઃ ।
સર્વાન્યક્ષગણાંસ્તાત શાપસ્યાન્તચિકીર્ષયા ॥ 5-192-49 (38498)
શિખણ્ડિનિ હતે યક્ષાઃ સ્વં રૂપં પ્રતિપત્સ્યતે ।
સ્થૂણો યક્ષો નિરુદ્વેગો ભવત્વિતિ મહામનાઃ ॥ 5-192-50 (38499)
ઇત્યુક્ત્વા ભગવાન્દેવો યક્ષરાજઃ સુપૂજિતઃ ।
પ્રયયૌ સહિતઃ સર્વૈર્નિમેષાન્તરચારિભિઃ ॥ 5-192-51 (38500)
સ્થૂણસ્તુ શાપં સંપ્રાપ્ય તત્રૈવ ન્યવસત્તદા।
સમયે ચાગમૂત્તૂર્ણં શિખણ્ડી તં ક્ષપાચરમ્ ॥ 5-192-52 (38501)
સોઽભિગમ્યાબ્રવીદ્વાક્યં પ્રાપ્તોઽસ્મિ ભગવન્નિતિ।
તમબ્રવીત્તતઃ સ્થૂણઃ પ્રીતોઽસ્મીતિ પુનઃ પુનઃ ॥ 5-192-53 (38502)
આર્જવેનાગતં દૃષ્ટ્વા રાજપુત્રં શિખણ્ડિનમ્ ।
સર્વમેવ યથાવૃત્તમાચચક્ષે શિખણ્ડિને ॥ 5-192-54 (38503)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-192-55x (3937)
શપ્તો વૈશ્રવણેનાહં ત્વત્કૃતે પાર્થિવાત્મજ ।
ગચ્છેદાનીં યથાકામં ચર લોકાન્યથાસુખમ્ ॥ 5-192-55 (38504)
દિષ્ટમેતત્પુરા મન્યે ન શક્યમતિવર્તિતુમ્ ।
ગમનં તવ ચેતો હિ પૌલસ્ત્યસ્ય ચ દર્શનમ્ ॥ 5-192-56 (38505)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-192-57x (3938)
એવમુક્તઃ શિખણ્ડી તુ સ્થૂણયક્ષેણ ભારત ।
પ્રત્યાજગામ નગરં હર્વેણ મહતાવૃતઃ ॥ 5-192-57 (38506)
પૂજયામાસ વિવિધૈર્ગન્ધમાલ્યૈર્મહાધનૈઃ ।
દ્વિજાતીન્દેવતાશ્ચૈવ ચૈત્યાનથ ચતુષ્પથાન્ ॥ 5-192-58 (38507)
દ્રુપદઃ સહ પુત્રેણ સિદ્ધાર્થેન શિખણ્ડિના ।
મુદં ચ પરમાં લેભે પાઞ્ચાલ્યઃ સહ બાન્ધવૈઃ ॥ 5-192-59 (38508)
શિષ્યાર્થં પ્રદદૌ ચાથ દ્રોણાય કુરુપુઙ્ગવ ।
શિખણ્ડિનં મહારાજ પુત્રં સ્ત્રીપૂર્વિણં તથા ॥ 5-192-60 (38509)
પ્રતિપેદે ચતુષ્પાદં ધનુર્વેદં નૃપાત્મજઃ।
શિખણ્ડી સહ યુષ્માભિર્ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ ॥ 5-192-61 (38510)
મમ ત્વેતચ્ચરાસ્તાત યથાવત્પ્રત્યવેદયન્ ।
જડાન્ધબધિરાકારા યે મુક્તા દ્રપદે મયા ॥ 5-192-62 (38511)
એવમેષ મહારાજ સ્ત્રી પુમાન્દ્રુપદાત્મજઃ ।
સ સંભૂતઃ કુરુશ્રેષ્ઠ શિખણ્ડી રથસત્તમઃ ॥ 5-192-63 (38512)
જ્યેષ્ઠા કાશિપતેઃ કન્યા અમ્બા નામેતિ વિશ્રુતા ।
દ્રુપદસ્ય કુલે જાતા શિખણ્ડી ભરતર્ષભ ॥ 5-192-64 (38513)
નાહમેનં ધનુષ્પાણિં યુયુત્સું સમુપસ્થિતમ્ ।
મુહૂર્તમપિ પશ્યેયં પ્રહરેયં ન ચાપ્યુત ॥ 5-192-65 (38514)
વ્રતમેતન્મમ સદા પૃથિવ્યામપિ વિશ્રુતમ્ ।
સ્ત્રિયાં સ્ત્રીપૂર્વકે ચૈવ સ્ત્રીનામ્નિ સ્ત્રીસરૂપિણિ ॥ 5-192-66 (38515)
ન મુઞ્ચેયમહં બાણમિતિ કૌરવનન્દન ।
ન હન્યામહમેતેન કારણેન શિખણ્ડિનમ્ ॥ 5-192-67 (38516)
એતત્તત્ત્વમહં વેદ જન્મ તાત શિખણ્ડિનઃ ।
તતો નૈનં હનિષ્યામિ સમરેષ્વાતતાયિનમ્ ॥ 5-192-68 (38517)
યદિ ભીષ્મઃ સ્ત્રિયં હન્યાત્સન્તઃ કુર્યુર્વિગર્હણમ્ ।
નૈનં તસ્માદ્ધનિષ્યામિ દૃષ્ટ્વાપિ સમરે સ્થિતમ્ ॥ 5-192-69 (38518)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-192-70x (3939)
એતચ્છ્રુત્વા તુ કરવ્યો રાજા દુર્યોધનસ્તદા।
મુહૂર્તમિવ સ ધ્યાત્વા ભીષ્મે યુક્તમમન્યત ॥ ॥ 5-192-70 (38519)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ દ્વિનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-192-4 વિહંગમઃ આકાશગામી ॥ 5-192-8 અભિસંદેહે ઇતિ ઝo પાઠઃ। સંદેહે લિઙ્ગે સમ્યગ્ દિહ્યતે ઉપચીયેતે રતિકાલે પ્રથેતે ઇતિ વ્યુત્પત્તેરિતિ તત્રાર્ધઃ ॥ 5-192-24 ઉત્તરં ઉત્કૃષ્ટતરમ્ ॥ 5-192-27 આગમઃ પરીક્ષા ॥ 5-192-61 ચતુષ્પાદં ગ્રહણધરણપ્રયોગપ્રાતીકારૈશ્ચતુર્ભિઃ પાદૈર્યુક્તમ્ ॥ 5-192-ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 193
॥ શ્રીઃ ॥
5.193. અધ્યાયઃ 193
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન ભીષ્માદીન્પ્રતિ યુષ્માભિઃ કિયતા કાલેન સમગ્રપરસેનાક્ષપણં કર્તું શક્યમિતિ પ્રશ્ને તૈઃ પૃથક્પૃથક્તદુત્તરદાનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-193-0 (38520)
સંજય ઉવાચ। 5-193-0x (3940)
પ્રભાતાયાં તુ શર્વર્યાં પુનરેવ સુતસ્તવ।
મધ્યે સર્વસ્ય સૈન્યસ્ય પિતામહમપૃચ્છત ॥ 5-193-1 (38521)
દુર્યોધન ઉવાચ। 5-193-2x (3941)
પાણ્ડવેયસ્ય ગાઙ્ગેય યદેતત્સૈન્યમુદ્યતમ્।
પ્રભૂતનરનાગાશ્વં મહારથસમાકુલમ્ ॥ 5-193-2 (38522)
ભીમાર્જુનપ્રભૃતિભિર્મહેષ્વાસૈર્મહાબલૈઃ ।
લોકપાલસમૈર્ગુપ્તં ધૃષ્ટદ્યુમ્નપુરોગમૈઃ ॥ 5-193-3 (38523)
અપ્રધૃષ્યમનાવાર્યમુદ્ધૂતમિવ સાગરમ્ ।
સેનાસાગરમક્ષોભ્યમપિ દેવાર્મહાહવે ॥ 5-193-4 (38524)
કેન કાલેન ગાઙ્ગેય ક્ષપયેથા મહાદ્યુતે ।
આચાર્યો વા મહેષ્વાસઃ કૃપો વાઽઽશુ મહાબલઃ ॥ 5-193-5 (38525)
કર્ણો વા સમરશ્લાઘી દ્રૌણિર્વા દ્વિજસત્તમઃ ।
દિવ્યાસ્ત્રવિદુષઃ સર્વે ભવન્તો હિ બલે મમ ॥ 5-193-6 (38526)
એતદિચ્છામ્યહં જ્ઞાતું પરં કૌતૂહલં હિ મે।
હૃદિ નિત્યં મહાબાહો વક્તુમર્હસિ તન્મમ ॥ 5-193-7 (38527)
ભીષ્મ ઉવાચ। 5-193-8x (3942)
અનુરૂપં કુરુશ્રેષ્ઠ ત્વય્યેતત્પૃથિવીપતે।
બલાબલમમિત્રાણાં તેષાં યદિહ પૃચ્છસિ ॥ 5-193-8 (38528)
શ્રૃણુ રાજન્મમ રણે યા શક્તિઃ પરમા ભવેત્ ।
શસ્ત્રવીર્યે રણે યચ્ચ ભુજયોશ્ચ મહાભુજ ॥ 5-193-9 (38529)
આર્જવેનૈવ યુદ્ધેન યોદ્ધવ્ય ઇતરો જનઃ।
માયાયુદ્ધેન માયાવી ઇત્યેતદ્ધર્મનિશ્ચયઃ ॥ 5-193-10 (38530)
હન્યામહં મહાભાગ પાણ્ડવાનામનીકિનીમ્ ।
દિવસે દિવસે કૃત્વા ભાગાન્ભાગાન્નિજાન્મમ ॥ 5-193-11 (38531)
યોધાનાં દશસાહસ્રં કૃત્વા ભાગં મહાદ્યુતે ।
સહસ્રં રથિનામેકમેષ ભાગો મતો મમ ॥ 5-193-12 (38532)
અનેનાહં વિધાનેન સન્નદ્ધઃ સતતોત્થિતઃ ।
ક્ષપયેયં મહત્સૈન્યં કાલેનાનેન ભારત ॥ 5-193-13 (38533)
મુઞ્ચેયં યદિ વાસ્ત્રાણિ મહાન્તિ સમરે સ્થિતઃ ।
શતસાહસ્રઘાતીનિ હન્યાં માસેન ભારત ॥ 5-193-14 (38534)
સંજય ઉવાચ। 5-193-15x (3943)
શ્રુત્વા ભીષ્મસ્ય તદ્વાક્યં રાજા દુર્યોધનસ્તતઃ ।
પર્યપૃચ્છત રાજેન્દ્ર દ્રોણમઙ્ગિરસાં વરમ્ ॥ 5-193-15 (38535)
આચાર્ય કેન કાલેન પાણ્ડુપુત્રસ્ય સૈનિકાન્ ।
નિહન્યા ઇતિ તં દ્રોણઃ પ્રત્યુવાચ હસન્નિવ ॥ 5-193-16 (38536)
સ્થવિરોઽસ્મિ મહાબાહો મન્દપ્રાણવિચેષ્ટિતઃ ।
શસ્ત્રાગ્નિના નિર્દહેયં પાણ્ડવાનામનીકિનીમ્ ॥ 5-193-17 (38537)
યથા ભીષ્મઃ શાન્તનવો માસેનેતિ મતિર્મમ ।
એષા મે પરમા શક્તિરેતન્મે પરમં બલમ્ ॥ 5-193-18 (38538)
દ્વાભ્યામેવ તુ માસાભ્યાં કૃપઃ શારદ્વતોઽબ્રવીત્।
દ્રૌણિસ્તુ દશરાત્રેણ પ્રતિજજ્ઞે બલક્ષયમ્।
કર્ણસ્તુ પઞ્ચરાત્રેણ પ્રતિજજ્ઞે મહાસ્ત્રવિત્॥ 5-193-19 (38539)
તચ્છ્રુત્વા સૂતપુત્રસ્ય વાક્યં સાગરગાસુતઃ।
જહાસ સસ્વનં હાસં વાક્યં ચેદમુવાચ હ ॥ 5-193-20 (38540)
ન હિ યાવદ્રણે પાર્થં બાણશઙ્ખધનુર્ધરમ્।
વાસુદેવસમાયુક્તં રથેનાયાન્તમાહવે ॥ 5-193-21 (38541)
સમાગચ્છસિ રાધેય તેનૈવમભિમન્યસે ।
શક્યમેવં ચ ભૂયશ્ચ ત્વયા વક્તું યથેષ્ટતઃ ॥ ॥ 5-193-22 (38542)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ વિનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 194
॥ શ્રીઃ ॥
5.194. અધ્યાયઃ 194
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ ચારમુખાત્ ભીષ્માદિભિઃ સ્વસ્વશક્તિપ્રકાશનં નિશમ્ય અર્જુનંપ્રતિ તચ્છક્તિનિવેદનચોદને તત્કથનમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-194-0 (38543)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-194-0x (3944)
એતચ્છ્રુત્વા તુ કૌન્તેયઃ સર્વાન્ભ્રાતૄનુપહ્વરે।
આહૂય ભરતશ્રેષ્ઠ ઇદં વચનમબ્રવીત્ ॥ 5-194-1 (38544)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 5-194-2x (3945)
ધાર્તરાષ્ટ્રસ્ય સૈન્યેષુ યે ચારપુરુષા મમ।
તે પ્રવૃત્તિં પ્રયચ્છન્તિ મમેમાં વ્યુષિતાં નિશામ્ ॥ 5-194-2 (38545)
દુર્યોધનઃ કિલાપૃચ્છદાપગેયં મહાવ્રતમ્ ।
કેન કાલેન પાણ્ડૂનાં હન્યાઃ સૈન્યમિતિ પ્રભો ॥ 5-194-3 (38546)
માસેનેતિ ચ તેનોક્તો ધાર્તરાષ્ટ્રઃ સુદુર્મતિઃ।
તાવતા ચાપિ કાલેન દ્રોણોપિ પ્રતિજજ્ઞિવાન્ ॥ 5-194-4 (38547)
ગૌતમો દ્વિગુણં કાલમુક્તવાનિતિ નઃ શ્રુતમ્ ।
દ્રૌણિસ્તુ દશરાત્રેણ પ્રતિજજ્ઞે મહાસ્ત્રવિત્ ॥ 5-194-5 (38548)
તથા દિવ્યાસ્ત્રવિત્કર્ણઃ સંપૃષ્ટઃ કુરુસંસદિ ।
પઞ્ચભિર્દિવસૈર્હન્તું સસૈન્યં પ્રતિજજ્ઞિવાન્ ॥ 5-194-6 (38549)
તસ્માદહમપીચ્છામિ શ્રોતુમર્જુન તે વચઃ।
કાલેન કિયતા શત્રૂન્ક્ષપયેરિતિ ફાલ્ગુન ॥ 5-194-7 (38550)
એવમુક્તો ગુડાકેશઃ પાર્થિવેન ધનઞ્જયઃ ।
વાસુદેવં સમીક્ષ્યેદં વચનં પ્રત્યભાષત ॥ 5-194-8 (38551)
સર્વ એતે મહાત્માનઃ કૃતાસ્ત્રાશ્ચિત્રયોધિનઃ ।
અસંશયં મહારાજ હન્યુરેવ ન સંશયઃ ॥ 5-194-9 (38552)
અપૈતુ તે મનસ્તાપો યથા સત્યં બ્રવીમ્યહમ્ ।
હન્યામેકરથેનૈવ વાસુદેવસહાયવાન્ ॥ 5-194-10 (38553)
સામરાનપિ લોકાંસ્ત્રીન્સર્વાન્સ્થાવરજઙ્ગમાન્ ।
ભૂતં ભવ્યં ભવિષ્યં ચ નિમેષાદિતિ મે મતિઃ ॥ 5-194-11 (38554)
`યાવદિચ્છેદ્ધરિરયં તાવદસ્તિ ન ચાન્યથા।'
યત્તદ્ધોરં પશુપતિઃ પ્રાદાદસ્ત્રં મહન્મમ।
કૈરાતે દ્વન્દ્વયુદ્ધે તુ તદિદં મયિ વર્તતે ॥ 5-194-12 (38555)
યદ્યુગાન્તે પશુપતિઃ સર્વભૂતાનિ સંહરન્ ।
પ્રયુઙ્ક્તે પુરુષવ્યાઘ્ર તદિદં મયિ વર્તતે ॥ 5-194-13 (38556)
તન્ન જાનાતિ ગાઙ્ગેયો ન દ્રોણો ન ચ ગૌતમઃ ।
ન ચ દ્રોણસુતો રાજન્કુત એવ તુ સૂતજઃ॥ 5-194-14 (38557)
ન તુ યુક્તં રણે હન્તું દિવ્યૈરસ્ત્રૈઃ પૃથગ્જનમ્ ।
આર્જવેનૈવ યુદ્ધેન વિજેષ્યામો વયં પરાન્ ॥ 5-194-15 (38558)
તથેમે પુરુષવ્યાઘ્રાઃ સહાયાસ્તવ પાર્થિવ ।
સર્વે દિવ્યાસ્ત્રવિદ્વાંસઃ સર્વે યુદ્ધાભિકાઙ્ક્ષિણઃ ॥ 5-194-16 (38559)
વેદાન્તાવભૃથસ્નાતાઃ સર્વ એતેઽપરાજિતાઃ ।
નિહન્યુઃ સમરે સેનાં દેવાનામપિ પાણ્ડવ ॥ 5-194-17 (38560)
શિખણ્ડી યુયુધાનશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ પાર્ષતઃ ।
ભીમસેનો યમૌ ચોભૌ યુધામન્યૂત્તમૌજસૌ ॥ 5-194-18 (38561)
વિરાટદ્રુપદૌ ચોભૌ ભીષ્મદ્રોણસમૌ યુધિ।
શઙ્ખશ્ચૈવ મહાબાહુર્હૈડિમ્બશ્ચ મહાબલઃ ॥ 5-194-19 (38562)
પુત્રોઽસ્યાઞ્જનપર્વા તુ મહાબલપરાક્રમઃ ।
શૈનેયશ્ચ મહાબાહુઃ સહાયો રણકેવિદઃ ॥ 5-194-20 (38563)
અભિમન્યુશ્ચ બલવાન્દ્રૌપદ્યાઃ પઞ્ચ ચાત્મજાઃ ।
સ્વયં ચાપિ સમર્થોસિ ત્રેલોક્યોત્સાદનેપિ ચ ॥ 5-194-21 (38564)
ક્રોધાદ્યં પુરુષં પશ્યેસ્તથા શક્રસમદ્યુતે।
સ ક્ષિપ્રં નભવેદ્વ્યક્તમિતિ ત્વાં વેદ્મિ કૌરવ ॥ ॥ 5-194-22 (38565)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યનપર્વણિ ચતુર્નવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Footnotes
5-194-2 વ્યુષિતાં નિશાં પ્રભાતકાલે ॥ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 195
॥ શ્રીઃ ॥
5.195. અધ્યાયઃ 195
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
દુર્યોધનેન ત્રેધાવિભજ્ય સેનાનાં યાપનમ્ ॥ 1 ॥ સર્વેષાં શિબિરપ્રવેશઃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-195-0 (38566)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-195-0x (3946)
તતઃ પ્રભાતે વિમલે ધાર્તરાષ્ટ્રેણ ચોદિતાઃ।
દુર્યોધનેન રાજાનઃ પ્રયયુઃ પાણ્ડવાન્પ્રતિ ॥ 5-195-1 (38567)
આપ્લાવ્ય શુચયઃ સર્વે સ્રગ્વિણઃ શુક્લવાસસઃ।
ગૃહીતશસ્ત્રા ધ્વજિનઃ સ્વસ્તિ વાચ્ય હુતાગ્નયઃ । 5-195-2 (38568)
સર્વે બ્રહ્મવિદઃ શૂરાઃ સર્વે સુચરિતવ્રતાઃ ।
સર્વે કામકૃતશ્ચૈવ સર્વે ચાહવલક્ષણાઃ ॥ 5-195-3 (38569)
આહવેષુ પરાઁલ્લોકાઞ્જિગીષન્તો મહાબલાઃ ।
એકાગ્રમનસઃ સર્વે શ્રદ્દધાનાઃ પરસ્પરમ્ ॥ 5-195-4 (38570)
વિન્દાનુવિન્દાવાવન્ત્યૌ કેકયા બાહ્લિકૈઃ સહ ।
પ્રયયુઃ સર્વ એવૈતે ભારદ્વાજપુરોગમાઃ ॥ 5-195-5 (38571)
અશ્વત્થામા શાન્તનવઃ સૈન્ધવોઽથ જયદ્રથઃ।
દાક્ષિણાત્યાઃ પ્રતીચ્યાશ્ચ પાર્વતીયાશ્ચ ને નૃપાઃ ॥ 5-195-6 (38572)
ગાન્ધારરાજઃ શકુનિઃ પ્રાચ્યોદીચ્યાશ્ચ સર્વશઃ ।
શકાઃ કિરાતા યવનાઃ શિબયોઽથ વસાતયઃ ॥ 5-195-7 (38573)
સ્વૈઃ સ્વૈરનીકૈઃ સહિતાઃ પરિવાર્ય મહારથમ્ ।
એતે મહારથાઃ સર્વે દ્વિતીયે નિર્યયુર્બલે ॥ 5-195-8 (38574)
કૃતવાર્મા સહાનીકસ્ત્રિગર્તશ્ચ મહારથઃ ।
દુર્યોધનશ્ચ નૃપતિર્ભ્રાતૃભિઃ પરિવારિતઃ ॥ 5-195-9 (38575)
શલો ભૂરિશ્રવાઃ શલ્યઃ કૌસલ્યોઽથ બૃહદ્રથઃ ।
એતે પશ્ચાદનુગતા ધાર્તરાષ્ટ્રપુરોગમાઃ ॥ 5-195-10 (38576)
તે સમેત્ય યથાન્યાયં ધાર્તરાષ્ટ્રા મહાબલાઃ।
કુરુક્ષેત્રસ્ય પશ્ચાર્ધે વ્યવાતિષ્ઠન્ત દંશિતાઃ॥ 5-195-11 (38577)
દુર્યોધનસ્તુ શિબિરં કારયામાસ ભારત ।
યથૈવ હાસ્તિનપુરં દ્વિતીયં સમલંકૃતમ્ ॥ 5-195-12 (38578)
ન વિશેષં વિજાનન્તિ પુરસ્ય શિબિરસ્ય વા ।
કુશલા અપિ રાજેન્દ્ર નરા નગરવાસિનઃ ॥ 5-195-13 (38579)
તાદૃશાન્યેવ દુર્ગાણિ રાજ્ઞામપિ મહીપતિઃ ।
કારયામાસ કૌરવ્યઃ શતશોઽથ સહસ્રશઃ ॥ 5-195-14 (38580)
પઞ્ચયોજનમુત્સૃજ્ય માણ્ડલં તદ્રણાજિરમ્ ।
સેનાનિવેશાસ્તે રાજન્નાવિશઞ્છતસઙ્ઘશઃ ॥ 5-195-15 (38581)
તત્ર તે પૃથિવીપાલા યથોત્સાહં યથાબલમ્ ।
વિવિશુઃ શિબિરાણ્યત્ર દ્રવ્યવન્તિ સહસ્રશઃ ॥ 5-195-16 (38582)
તેષાં દુર્યોધનો રાજા સસૈન્યાનાં મહાત્મનામ્ ।
વ્યાદિદેશ સ બાહ્યાનાં ભક્ષ્યભોજ્યમનુત્તમમ્ ॥ 5-195-17 (38583)
સનાગાશ્વમનુણ્યાણાં યે ચ શિલ્પોપજીવિનઃ ।
યે ચાન્યેઽનુગતાસ્તત્ર સૂતમાગધબન્દિનઃ ॥ 5-195-18 (38584)
વણિજો ગણિકાશ્ચારા યે ચૈવ પ્રેક્ષકા જનાઃ ।
સર્વાંસ્તન્કૌરવો રાજા વિધિવત્પ્રત્યવૈક્ષત ॥ ॥ 5-195-19 (38585)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વમિ પઞ્ચનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥
ઉદ્યોગપર્વ - અધ્યાય 196
॥ શ્રીઃ ॥
5.196. અધ્યાયઃ 196
Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણાપિ ત્રેધાવિભજ્ય સ્વસેનાનાં પ્રેષણમ્ ॥ 1 ॥Mahabharata - Udyoga Parva - Chapter Text
5-196-0 (38586)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 5-196-0x (3947)
તથૈવ રાજા કૌન્તેયો ધર્મપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નમુખાન્વીરાંશ્ચોદયામાસ ભારત ॥ 5-196-1 (38587)
ચેદિકાશિકરૂશાનાં નેતારં દૃઢવિક્રમમ્ ।
સેનાપતિમમિત્રઘ્નં ધૃષ્ટકેતુમથાદિશત્ ॥ 5-196-2 (38588)
વિરાટં દ્રુપદં ચૈવ યુયુધાનં શિખણ્ડિનમ્ ।
પાઞ્ચાલ્યૌ ચ મહેષ્વાસૌ યુધામન્યૂત્તમૌજસૌ ॥ 5-196-3 (38589)
તે શૂરાશ્ચિત્રવર્માણસ્તપ્તકુણ્ડલધારિણઃ।
આજ્યાવસિક્તા જ્વલિતા ધિષ્ણ્યેષ્વિવ હુતાશનાઃ ॥ 5-196-4 (38590)
અશોભન્ત મહેષ્વાસા ગ્રહાઃ પ્રજ્વલિતા ઇવ ।
અથ સૈન્યં યથાયોગં પૂજયિત્વા નરર્ષભઃ ॥ 5-196-5 (38591)
દિદેશ તાન્યનીકાનિ પ્રયાણાય મહીપતિઃ।
તેષાં યુધિષ્ઠિરો રાજા સસૈન્યાનાં મહાત્મનામ્ ॥ 5-196-6 (38592)
વ્યાદિદેશ સબાહ્યાનાં ભક્ષ્યભોજ્યમનુત્તમમ્ ।
સ ગજાશ્વમનુષ્યાણાં યે ચ શિલ્પોપજીવિનઃ ॥ 5-196-7 (38593)
અભિમન્યું બૃહન્તં ચ દ્રૌપદેયાંશ્ચ સર્વશઃ ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નમુખાનેતાન્પ્રાહિણોત્પાણ્ડુનન્દનઃ ॥ 5-196-8 (38594)
ભીમં ચ યુયુધાનં ચ પાણ્ડવં ચ ધનંજયમ્।
દ્વિતીયં પ્રેષયામાસ બલસ્કન્ધં યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 5-196-9 (38595)
ભાણ્ડં સમારોપયતાં ચરતાં સંપ્રધાવતામ્ ।
હૃષ્ટાનાં તત્ર યોધાનાં શબ્દો દિવમિવાસ્પશત્ ॥ 5-196-10 (38596)
સ્વયમેવ તતઃ પશ્ચાદ્વિરાટદ્રપદાન્વિતઃ।
અથાપરૈર્મહીપાલૈઃ સહ પ્રાયાન્મહીપતિઃ ॥ 5-196-11 (38597)
ભીમધન્વાયતી સેના ધૃષ્ટદ્યુમ્નેન પાલિતા।
ગઙ્ગેવ પૂર્ણા સ્તિમિતા સ્યન્દમાના વ્યદૃશ્યત ॥ 5-196-12 (38598)
તતઃ પુનરનીકાનિ ન્યયોજયત બુદ્ધિમાન્।
મોહયન્ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રાણાં બુદ્ધિનિશ્ચયમ્ ॥ 5-196-13 (38599)
દ્રૌપદેયાન્મહેષ્વાસાનભિમન્યું ચ પાણ્ડવઃ ।
નકુલં સહદેવં ચ સર્વાંશ્ચૈવ પ્રભદ્રકાન્ ॥ 5-196-14 (38600)
દશ ચાશ્વસહસ્રાણિ દ્વિસહસ્ત્રાણિ દન્તિનામ્ ।
અયુતં ચ પદાતીનાં રથાઃ પઞ્ચશતં તથા ॥ 5-196-15 (38601)
ભીમસેનસ્ય દુર્ધર્ષં પ્રથમં પ્રાદિશદ્બલમ્ ।
મધ્યમે ચ વિરાટં ચ જયત્સેનં ચ પાણ્ડવઃ ॥ 5-196-16 (38602)
મહારથૌ ચ પાઞ્ચાલ્યૌ યુધામન્યૂત્તમૌજસૌ ।
વીર્યવન્તૌ મહાત્માનૌ યુધામન્યૂત્તમૌજસૌ ॥ 5-196-17 (38603)
અન્વયાતાં તદા મધ્યે વાસુદેવધનઞ્જયૌ ।
`તૌ દૃષ્ટ્વા પૃથિવીપાલા નષ્ટમિત્યેવ મેનિરે।
અન્તરિક્ષગતાઃ સર્વે દેવાઃ સેન્દ્રપુરોગમાઃ '॥ 5-196-18 (38604)
બભૂવુરતિસંરબ્ધાઃ કૃતપ્રહરણા નરાઃ।
તેષાં વિંશતિસાહસ્રા હયાઃ શૂરૈરધિષ્ઠિતાઃ ।
પઞ્ચ નાગસહસ્રાણિ રથવંશાશ્ચ સર્વશઃ ॥ 5-196-19 (38605)
પદાતયશ્ચ યે શૂરાઃ કાર્મુકાસિગદાધરાઃ ।
સહસ્રશોઽન્વયુઃ પશ્ચાદગ્રતશ્ચ સહસ્રશઃ ॥ 5-196-20 (38606)
યુધિષ્ઠિરો યત્ર સૈન્યે સ્વયમેવ બલાર્ણવે ।
તત્ર તે પૃથિવીપાલા ભૂયિષ્ઠં પર્યવસ્થિતાઃ ॥ 5-196-21 (38607)
તત્ર નાગસહસ્રાણિ હયાનામયુતાનિ ચ ।
તથા રથસહસ્રાણિ પદાતીનાં ચ ભારત ॥ 5-196-22 (38608)
ચેકિતાનઃ સ્વસૈન્યેન મહતા પાર્થિવર્ષભ ।
ધૃષ્ટકેતુશ્ચ ચેદીનાં પ્રણેતા પાર્થિવો યયૌ ॥ 5-196-23 (38609)
સાત્યકિશ્ચ મહેષ્વાસો વૃષ્ણીનાં પ્રવરો રથઃ ।
વૃતઃ શતસહસ્રેણ રથાનાં પ્રમુદન્બલી ॥ 5-196-24 (38610)
ક્ષત્રદેવબ્રહ્મદેવૌ રથસ્થૌ પુરુષર્ષભૌ ।
જઘનં પાલયન્તૌ ચ પૃષ્ઠતોઽનુપ્રજગ્મતુઃ ॥ 5-196-25 (38611)
શકટાપણવેશાશ્ચ યાનં યુગ્યં ચ સર્વશઃ ।
તત્ર નાગસહસ્રાણિ હયાનામયુતાનિ ચ ।
ફલ્ગુ સર્વં કલત્રં ચ યત્કિંચિત્કૃશદુર્બલમ્ ॥ 5-196-26 (38612)
કોશસઞ્ચયવાહાંશ્ચ કોષ્ઠાગારં તથૈવ ચ।
ગજાનીકેન સંગૃહ્ય શનૈઃ પ્રાયાદ્યુધિષ્ઠિરઃ ॥ 5-196-27 (38613)
તમન્વયાત્સત્યધૃતિઃ સૌચિત્તિર્યુદ્ધદુર્મદઃ।
શ્રેણિમાન્વસુદાનશ્ચ પુત્રઃ કાશ્યસ્ય વા વિભુઃ ॥ 5-196-28 (38614)
રથા વિંશતિસાહસ્રા યે તેષામનુયાયિનઃ ।
હયાનાં દશ કોટ્યશ્ચ મહતાં કિંકિણીકિનામ્ ॥ 5-196-29 (38615)
ગજા વિંશતિસાહસ્રા ઈષાદન્તાઃ પ્રહારિણઃ।
કુલીના ભિન્નકરટા મેઘા ઇવ વિસર્પિણઃ ॥ 5-196-30 (38616)
ષષ્ટિર્નાગસહસ્રાણિ દશાન્યાનિ ચ ભારત ।
યુધિષ્ઠિરસ્ય યાન્યાસન્યુધિ સેના મહાત્મનઃ ॥ 5-196-31 (38617)
ક્ષરન્ત ઇવ જીમૂતાઃ પ્રભિન્નકરટામુખાઃ ।
રાજાનમન્વયુઃ પશ્ચાચ્ચલન્ત ઇવ પર્વતાઃ ॥ 5-196-32 (38618)
એવં તસ્ય બલં ભીમં કુન્તીપુત્રસ્ય ધીમતઃ ।
યદાશ્રિત્યાથ યુયુધે ધાર્તરાષ્ટ્રં સુયોધનમ્ ॥ 5-196-33 (38619)
તતોઽન્યે શતશઃ પશ્ચાત્સહસ્રાયુતશો નરાઃ।
નર્દન્તઃ પ્રયયુસ્તેષાણનીકાનિ સહસ્રશઃ ॥ 5-196-34 (38620)
તત્ર ભેરીસહસ્રાણિ શઙ્ખાનામયુતાનિ ચ ।
ન્યવાદયન્ત સંહૃષ્ટાઃ સહસ્રાયુતશો નરાઃ ॥ ॥ 5-196-35 (38621)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે શતસાહસ્ર્યાં સંહિતાયાં વૈયાસિક્યાં ઉદ્યોગપર્વણિ અમ્બોપાખ્યાનપર્વણિ ષણ્ણવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ ॥ ॥ સમાપ્તમમ્બોપાખ્યાનપર્વ ॥ ઉદ્યોગપર્વ ચ ॥ અસ્યાનન્તરં ભીષ્મપર્વ ભવિષ્યતિ તસ્યયમાદ્ય શ્લોકઃ । જનમેજય ઉવાચ। કથં યુયુધિરે વીરાઃ કુરુપાણ્ડવસોમકાઃ। પાર્થિવાઃ સુમહાત્માનો નાનાદેશસમાગતાઃ ॥ ઇદં ઉદ્યોગપર્વ કુંભઘોણસ્થેન ટીo આર્o કૃષ્ણાચાર્યેણ ટીo આર્o વ્યાસાચાર્યેણ ચ મુંબય્યાં નિર્ણયસાગરમુદ્રાયન્ત્રે મુદ્રાપિતમ્ । શકાબ્દાઃ 1828 સન 1907