Kumbhaghonam Edition in Gujarati Script
13. અનુશાસનપર્વ
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 001
॥ શ્રીઃ ॥
13.1. અધ્યાયઃ 001
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ ભીષ્મંપ્રતિ પુનઃ શમાદિકથનપ્રાર્થના॥ 1॥ ભીષ્માદિનિધને સ્વસ્યૈવ હેતુત્વબુદ્ધ્યા સ્વોપાલમ્ભનપૂર્વકં શોચન્તં યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ભીષ્મેણ જીવસ્ય કર્મણ્યસ્વાતન્ત્રયમભિધાય તન્નિદર્શનતયા ગૌતમીલુબ્ધકાદિસંવાદાનુવાદઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
13-1-0 (81169)
॥ શ્રીવેદવ્યાસાય નમઃ॥ 13-1-0x (6718)
નારાયણં નમસ્કૃત્ય નરં ચૈવ નરોત્તમમ્।
દેવીં સરસ્વતીં ચૈવ(વ્યાસં)તતો જયમુદીરયેત્॥ 13-1-1 (81170)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
`શરતલ્પે મહાત્માનં શયાનમપરાજિતમ્।
યુધિષ્ઠિર ઉપાગમ્ય પ્રણિપત્યેદમબ્રવીત્॥' 13-1-1x (6719)
શમો બહુવિધાકારઃ સૂક્ષ્મ ઉક્તઃ પિતામહ।
ન ચ મે હૃદયે શાન્તિરસ્તિ શ્રુત્વેદમીદૃશમ્॥ 13-1-2 (81171)
અસ્મિન્નર્થે બહુવિધા શાન્તિરુક્તા પિતામહ।
સ્વકૃતાત્કા નુ શાન્તિ સ્યાચ્છમાદ્બહુવિધાદપિ॥ 13-1-3 (81172)
શરાચિતં શરીરં હિ તીવ્રવ્રણમુદીક્ષ્ય તે।
શમં નોપલભે વીર દુષ્કૃતાન્યેવ ચિન્તયન્॥ 13-1-4 (81173)
રુધિરેણાવસિક્તાઙ્ગં પ્રસ્રવન્તં યથાચલમ્।
ત્વાં દૃષ્ટ્વા પુરુષવ્યાઘ્ર સીદે વર્ષાસ્વિવામ્બુજમ્॥ 13-1-5 (81174)
અતઃ કષ્ટતરં કિન્નુ મત્કૃતે યત્પિતામહઃ।
ઇમામવસ્થાં `ગમિતઃ પ્રત્યમિત્રૈ રણાજિરે॥ 13-1-6 (81175)
તથા ચાન્યે નૃપતયઃ સહપુત્રાઃ સબાન્ધવાઃ।
મત્કૃતે નિધનં પ્રાપ્તાઃ કિન્નુ કષ્ટતરં તતઃ॥ 13-1-7 (81176)
વયં હિ ધાર્તરાષ્ટ્રાશ્ચ કામમન્યુવશં ગતાઃ।
કૃત્વેદં નિન્દિતં કર્મ પ્રાપ્સ્યામઃ કાં ગતિં નૃપ॥ 13-1-8 (81177)
ઇદં તુ ધાર્તરાષ્ટ્રાસ્ય શ્રેયો મન્યે જનાધિપ।
ઇમામવસ્થાં સંપ્રાપ્તં યદસૌ ત્વાં ન પશ્યતિ॥ 13-1-9 (81178)
સોઽહમાર્તિકરો રાજન્સુહૃદ્વધકરસ્તથા।
ન શાન્તિમધિગચ્છામિ પશ્યંસ્ત્વાં દુઃખિતં ક્ષિતૌ॥ 13-1-10 (81179)
દુર્યોધનો હિ સમરે સહસૈન્યઃ સહાનુજઃ।
નિહતઃ ક્ષત્રધર્મેઽસ્મિન્દુસત્મા કુલપાંસનઃ॥ 13-1-11 (81180)
ન સ પશ્યતિ દુષ્ટાત્મા ત્વામદ્ય પતિતં ક્ષિતૌ।
અતઃ શ્રેયો મૃતં મન્યે નેહ જીવિતમાત્મનઃ॥ 13-1-12 (81181)
અહં હિ સમરે વીર ગમિતઃ શત્રુભિઃ ક્ષયમ્।
અભવિષ્યં યદિ પુરા સહ ભ્રાતૃભિરચ્યુત।
ન ત્વામેવં સુદુઃખાર્તમદ્રાક્ષં સાયકાર્દિતમ્॥ 13-1-13 (81182)
નૂનં હિ પાપકર્માણો ધાત્રા સૃષ્ટાઃ સ્મ હે નૃપ॥ 13-1-14 (81183)
અન્યસ્મિન્નપિ લોકે વૈ યથા મુચ્યેમ કિલ્બિષાત્।
તથા પ્રશાધિ માં રાજન્મમ ચેદિચ્છસિ પ્રિયમ્॥ 13-1-15 (81184)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-1-16x (6720)
પરતન્ત્રં કથં હેતુમાત્માનમનુ પશ્યસિ।
કર્મણાં હિ મહાભાગ સૂક્ષ્મં હ્યેતદતીન્દ્રિયમ્॥ 13-1-16 (81185)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
સંવાદં મૃત્યુગૌતમ્યોઃ કાલલુબ્ધકપન્નગૈઃ॥ 13-1-17 (81186)
ગૌતમી નામ કાઽપ્યાસીત્સ્થવિરા શમસંયુતા।
સર્પેણ દષ્ટં સ્વં પુત્રમપશ્યદ્ગતચેતનમ્॥ 13-1-18 (81187)
અથ તં સ્નાયુપાશેન બદ્ધ્વા સર્પમમર્ષિતઃ।
લુબ્ધકોઽર્જુનકો નામ નામ ગૌતમ્યાઃ સમુપાનયત્॥ 13-1-19 (81188)
તાં ચાબ્રવીદયં તે સ પુત્રહા પન્નગાધમઃ।
બ્રહિ ક્ષિપ્રં મહાભાગે વધ્યતાં કેન હેતુના॥ 13-1-20 (81189)
અગ્નૌ પ્રક્ષિપ્યતામેષ ચ્છિદ્યતાં ખણ્ડશોપિ વા।
ન હ્યં બાલહા પાપશ્ચિરં જીવિતુમર્હતિ॥ 13-1-21 (81190)
ગૌતમ્યુવાચ। 13-1-22x (6721)
વિસૃજૈનમબુદ્ધિસ્ત્વમવધ્યોઽર્જુનક ત્વયા।
કો હ્યાત્માનં ગુરું કુર્યાત્પ્રાપ્તવ્યે સતિ ચિન્તયન્ 13-1-22 (81191)
પ્લવન્તે ધર્મલઘવો લોકેઽમ્ભસિ યથા પ્લવાઃ।
મજ્જન્તિ પાપગુરવઃ શસ્ત્રં સ્કન્નમિવોદકે॥ 13-1-23 (81192)
નાસ્યામૃતત્વં ભવિતૈવં હતેઽસ્મિ-
ઞ્જીવત્યસ્મિન્કોઽત્યયઃ સ્યાદયં તે।
અસ્યોત્સર્ગે પ્રાણયુક્તસ્ય જન્તો-
ર્મૃત્યું લોકે કો ન ગચ્છેદનન્તે॥ 13-1-24 (81193)
લુબ્ધક ઉવાચ। 13-1-25x (6722)
જાનામ્યહં નેહ ગુણાગુણજ્ઞાઃ
સદાયુક્તા ગુરવો વૈ ભવન્તિ।
સ્વર્ગસ્ય તે સૂપદેશા ભવન્તિ
તસ્માત્ક્ષુદ્રં સર્પમેનં હનિષ્યે॥ 13-1-25 (81194)
શમમીપ્સન્તઃ કાલયોગં ત્યજન્તિ
સદ્યઃ શુચં ત્વર્થવિદસ્ત્યજન્તિ।
શ્રિયઃ ક્ષયઃ શોચતાં નિત્યશો હિ
તસ્માચ્છુચં મુઞ્ચ હતે ભુજઙ્ગે॥ 13-1-26 (81195)
ગૌતમ્યુવાચ। 13-1-27x (6723)
ન ચૈવાર્તિર્વિદ્યતેઽસ્મદ્વિધાનાં
ધર્માત્માનઃ સર્વદા સઞ્જના હિ।
નિત્યાયસ્તો બાલજનો ન ચાહં
ધર્મોપૈતિ પ્રભવામ્યસ્ય નાહમ્॥ 13-1-27 (81196)
ન બ્રાહ્મણાનાં કોપોઽસ્તિ કુતઃ કોપાચ્ચ યાતના।
માર્દવાત્ક્ષમ્યતાં સાધો મુચ્યતામેષ પન્નગઃ॥ 13-1-28 (81197)
લુબ્ધક ઉવાચ। 13-1-29x (6724)
હત્વા લાભઃ શ્રેય એવાવ્યયઃ સ્યા-
ત્સદ્યોલાભઃસ્યાદ્બલિભ્યઃ પ્રશસ્તઃ।
કાલાલ્લાભો યસ્તુ સદ્યો ભવેત
શ્રેયોલાભઃ કુત્સિતે ત્વીદૃશિ સ્યાત્॥ 13-1-29 (81198)
ગૌતમ્યુવાચ। 13-1-30x (6725)
કાઽર્થપ્રાપ્તિર્ગૃહ્ય શત્રું નિહત્ય
કા કામાપ્તિઃ પ્રાપ્ય શત્રું ન મુક્ત્વા।
કસ્માત્સૌમ્યાહં ન ક્ષમે નો ભુજઙ્ગે
મોક્ષાર્થં વા કસ્ય હેતોર્ન કુર્યામ્॥ 13-1-30 (81199)
લુબ્ધક ઉવાચ। 13-1-31x (6726)
અસ્માદેકાદ્બહવો રક્ષિતવ્યા
નૈકો બહુભ્યો ગૌતમિ રક્ષિતવ્યઃ।
કૃતાગસં ધર્મહેતોસ્ત્યજન્તિ
સરીસૃપં પાપમિમં ત્યજ ત્વમ્॥ 13-1-31 (81200)
ગૌતમ્યુવાય 13-1-32x (6727)
નાસ્મિન્હતે પન્નગે પુત્રકો મે
સમ્પ્રાપ્સ્યતે લુબ્ધક જીવિતં વૈ।
ગુણં ચાન્યં નાસ્ય વધે પ્રપશ્યે
તસ્માત્સર્પં લુબ્ધક મુઞ્ચ જીવમ્॥ 13-1-32 (81201)
લુબ્ધક ઉવાચ। 13-1-33x (6728)
વૃત્રં હત્વા દેવરાટ્ શ્રેષ્ઠભાગ્વૈ
યજ્ઞં હત્વા ભાગમવાપ ચૈવ।
શૂલી દેવો દેવવૃત્તં ચર ત્વં
ક્ષિપ્રં સર્પં જહિ મા ભૂત્તે વિશઙ્કા॥ 13-1-33 (81202)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-1-34x (6729)
અસકૃત્પ્રોચ્યમાનાઽપિ ગૌતમી ભુજગં પ્રતિ।
લુબ્ધકેન મહાભાગા સા પાપે નાકરોન્મતિમ્॥ 13-1-34 (81203)
ઈષદુચ્છ્વસમાનસ્તુ કૃચ્છ્રાત્સંસ્તભ્ય પન્નગઃ।
ઉત્સસર્જ ગિરં મન્દાં માનુષીં પાશપીડિતઃ॥ 13-1-35 (81204)
સર્પ ઉવાચ। 13-1-36x (6730)
કો ન્વર્જુનક દોષોઽત્ર વિદ્યતે મમ બાલિશ।
અસ્વતન્ત્રં હિ માં મૃત્યુર્વિવશં યદચૂચુદત્॥ 13-1-36 (81205)
તસ્યાયં વચનાદ્દષ્ટો ન કોપેન ન કામ્યયા।
તસ્ય તત્કિલ્બિષં લુબ્ધ વિદ્યતે યદિ કિઞ્ચન। 13-1-37 (81206)
લુબ્ધક ઉવાચ। 13-1-38x (6731)
યદ્યન્યવશગેનેદં કૃતં તે પન્નગાશુભમ્।
કારણં વૈ ત્વમપ્યત્ર તસ્માત્ત્વમપિ કિલ્બિષી॥ 13-1-38 (81207)
મૃત્પાત્રસ્ય ક્રિયાયાં હિ દણ્ડચક્રાદયો યથા।
કારણત્વે પ્રકલ્પ્યન્તે તથા ત્વમપિ પન્નગ॥ 13-1-39 (81208)
કિલ્બિષી ચાપિ મે વધ્યઃ કિલ્બિષી ચાસિ પન્નગ।
આત્માનં કારણં હ્યત્ર ત્વમાખ્યાસિ ભુજઙ્ગમ॥ 13-1-40 (81209)
સર્પ ઉવાચ। 13-1-41x (6732)
સર્વ એતે હ્યસ્વવશા દણ્ડચક્રાદયો યથા।
તથાહમપિ તસ્માન્મે નૈષ દોષો મતસ્તવ॥ 13-1-41 (81210)
અથવા મતમેતત્તે તેપ્યન્યોઽન્યપ્રયોજકાઃ।
કાર્યકારણસન્દેહો ભવત્યન્યોન્યચોદનાત્॥ 13-1-42 (81211)
એવં સતિ ન દોષો મે નાસ્મિ વધ્યો ન કિલ્બિષી।
કિલ્બિષં સમવાયે સ્યાન્મન્યસે યદિ કિલ્બિષમ્॥ 13-1-43 (81212)
લુબ્ધક ઉવાચ। 13-1-44x (6733)
કારણં યદિ સ્યાદ્વૈ ન કર્તા સ્યાસ્ત્વમપ્યુત।
વિનાશે કારણં ત્વં ચ તસ્માદ્વધ્યોઽસિ મે મતઃ॥ 13-1-44 (81213)
અસત્યપિ કૃતે કાર્યે નેહ પન્નગ લિપ્યતે।
તસ્માન્નાત્રૈવ હેતુઃ સ્યાદ્વધ્યઃ કિં બહુ ભાષસે॥ 13-1-45 (81214)
સર્પ ઉવાચ। 13-1-46x (6734)
કાર્યાભાવે ક્રિયા ન સ્યાત્સત્યસત્યપિ કારણે।
તસ્માત્સમેઽસ્મિન્હેતૌ મે વાચ્યો હેતુર્વિશેષતઃ॥ 13-1-46 (81215)
યદ્યહં કારણત્વેન મતો લુબ્ધક તત્ત્વતઃ।
અન્યઃ પ્રયોક્તાસ્યાદત્ર કિન્નુ જન્તુવિનાશને॥ 13-1-47 (81216)
લુબ્ધક ઉવાચ। 13-1-48x (6735)
વધ્યસ્ત્વં મમ દુર્બુદ્ધે બાલઘાતી નૃશંસકૃત્।
ભાષસે કિં બહુ પુનર્વધ્યઃ સન્પન્નગાધમ॥ 13-1-48 (81217)
સર્પ ઉવાચ। 13-1-49x (6736)
યથા હવીંષિ જુહ્વાના મખે વૈ લુબ્ધકર્ત્વિજઃ।
ન ફલં પ્રાપ્નુવન્ત્યત્ર ફલયોગે તથા હ્યહમ્॥ 13-1-49 (81218)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-1-50x (6737)
તથા બ્રુવતિ તસ્મિંસ્તુ પન્નગે મૃત્યુચોદિતે।
આજગામ તતો મૃત્યુઃ પન્નગં ચાબ્રવીદિદમ્॥ 13-1-50 (81219)
પ્રચોદિતોઽહં કાલેન પન્નગ ત્વામચૂચુદમ્।
વિનાશહેતુર્નાસ્ય ત્વમહં ન પ્રાણિનઃ શિશોઃ॥ 13-1-51 (81220)
યથા વાયુર્જલધરાન્વિકર્ષતિ તતસ્તતઃ।
તદ્વજ્જલદવત્સર્પ કાલસ્યાહં વશાનુગઃ॥ 13-1-52 (81221)
સાત્વિકા રાજસાશ્ચૈવ તામસા યે ચ કેચન।
ભાવાઃ કાલાત્મકાઃ સર્વે પ્રવર્તન્તેહ જન્તુષુ॥ 13-1-53 (81222)
જઙ્ગમાઃ સ્થાવરાશ્ચૈવ દિવિ વા યદિ વા ભુવિ।
સર્વે કાલાત્મકાઃ સર્પ કાલાત્મકમિદં જગત્॥ 13-1-54 (81223)
પ્રવૃત્તયશ્ચ લોકે યા તથૈવ ચ નિવૃત્તયઃ।
તાસાં વિકૃતયો યાશ્ચ સર્વં કાલાત્મકં સ્મૃતમ્॥ 13-1-55 (81224)
આદિત્યશ્ચન્દ્રમા વિષ્ણુરાપો વાયુઃ શતક્રતુઃ।
અગ્નિઃ ખં પૃથિવી મિત્રઃ પર્જન્યો વસવોઽદિતિઃ॥ 13-1-56 (81225)
સરિતઃ સાગરાશ્ચૈવ ભાવાભાવૌ ચ પન્નગ।
સર્વે કાલેન સૃજ્યન્તે હ્રિયન્તે ચ પુનઃપુનઃ॥ 13-1-57 (81226)
એવં જ્ઞાત્વા કથં માં સદોષં સર્પ મન્યસે।
અથ ચૈવં ગતે દોષે મયિ ત્વમપિ દોષવાન્॥ 13-1-58 (81227)
સર્પ ઉવાચ। 13-1-59x (6738)
નિર્દોષં દોષવન્તં વા ન ત્વાં મૃત્યો બ્રવીમ્યહમ્।
ત્વયાઽહં ચોદિત ઇતિ બ્રવીમ્યેતાવદેવ તુ॥ 13-1-59 (81228)
યદિ કાલે તુ દોષોઽસ્તિ યદિ તત્રાપિ નેષ્યતે।
દોષો નૈવ પરીક્ષ્યો મે ન હ્યત્રાધિકૃતા વયમ્॥ 13-1-60 (81229)
નિર્મોક્ષસ્ત્વસ્ય દોષસ્ય મયા કાર્યો યથા તથા।
મૃત્યોરપિ ન દોષઃ સ્યાદિતિ મેઽત્ર પ્રયોજનમ્॥ 13-1-61 (81230)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-1-62x (6739)
સર્પોઽથાર્જુનકં પ્રાહ શ્રુતં તે મૃત્યુભાષિતમ્।
નાનાગસં માં પાશેન સન્તાપયિતુમર્હસિ। 13-1-62 (81231)
લુબ્ધક ઉવાચ। 13-1-63x (6740)
મૃત્યોઃ શ્રુતં મે વચનં તવ ચૈવ ભુજઙ્ગમ।
નૈવ તાવદદોષત્વં ભવતિ ત્વયિ પન્નગ॥ 13-1-63 (81232)
મૃત્યુસ્ત્વં ચૈવ હેતુર્હિ બાલસ્યાસ્ય વિનાશને।
ઉભયં કારણં મન્યે ન કારણમકારણમ્॥ 13-1-64 (81233)
ધિઙ્ભૃત્યું ચ દુરાત્માનં ક્રૂરં દુઃખકરં સતામ્।
ત્વાં ચૈવાહં વધિષ્યામિ પરપાપસ્ય કારણમ્॥ 13-1-65 (81234)
મૃત્યુરુવાચ। 13-1-66x (6741)
વિવશૌ કાલવશગાવાવાં નિર્દિષ્ટકારિણૌ।
નાવાં દોષેણ ગન્તવ્યૌ યદિ સમ્યક્પ્રપશ્યસિ॥ 13-1-66 (81235)
લુબ્ધક ઉવાચ। 13-1-67x (6742)
યુવામુભૌ કાલવશૌ યદિ મે મૃત્યુપન્નગૌ।
હર્ષક્રોધૌ યથા સ્યાતામેતદિચ્છામિ વેદિતુમ્॥ 13-1-67 (81236)
મૃત્યુરુવાચ। 13-1-68x (6743)
યા કાચિદેવ ચેષ્ટા સ્યાન્સર્વા કાલપ્રચોદિતા।
પૂર્વમેવૈતદુક્તં હિ મયા લુબ્ધક તત્વતઃ॥ 13-1-68 (81237)
તસ્માદુભૌ કાલવશાવાવાં નિર્દિષ્ટકારિણૌ।
નાવાં દોપેણ ગન્તવ્યૌ ત્વયા લુબ્ધક કર્હિચિત્॥ 13-1-69 (81238)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-1-70x (6744)
અથોપગમ્ય કાલસ્તુ તસ્મિન્ધર્માર્થસંશયે।
અબ્રવીત્પન્નગં મૃત્યું લુબ્ધં ચાર્જુનકં તથા॥ 13-1-70 (81239)
ન હ્યહં નાપ્યયં મૃત્યુર્નાયં લુબ્ધક પન્નગઃ।
કિલ્બિષી જન્તુમરણે ન વયં હિ પ્રયોજકાઃ॥ 13-1-71 (81240)
અકરોદ્યદયં કર્મ તન્નોઽર્જુનક ચોદકમ્।
વિનાશહેતુર્નાન્યોઽસ્ય વધ્યતેઽયં સ્વકર્મણા॥ 13-1-72 (81241)
યદનેન કૃતં કર્મ તેનાયં નિધનં ગતઃ।
વિનાશહેતુઃ કર્માસ્ય સર્વે કર્મવશા વયમ્॥ 13-1-73 (81242)
કર્મદાયાદવાઁલ્લોકઃ કર્મસમ્બન્ધલક્ષણઃ।
કર્માણિ ચોદયન્તીહ યથાન્યોન્યં તથાવયમ્॥ 13-1-74 (81243)
યથા મૃત્પિણ્ડતઃ કર્તા કુરુતે યદ્યદિચ્છતિ।
એવમાત્મકૃતં કર્મ માનવઃ પ્રતિપદ્યતે॥ 13-1-75 (81244)
યથા ચ્છાયાતપૌ નિત્યં સુસમ્બદ્ધૌ નિરન્તરમ્।
તથા કર્મ ચ કર્તા ચ સમ્બદ્ધાવાત્મકર્મભિઃ॥ 13-1-76 (81245)
એવં નાહં ન વૈ મૃત્યુર્ન સર્પો ન તથા ભવ ન્।
ન ચેયં બ્રાહ્મણી વૃદ્ધા શિશુરેવાત્ર કારણમ્॥ 13-1-77 (81246)
તસ્મિંસ્તથા બ્રુવાણે તુ બ્રાહ્મણી ગૌતમી નૃપ।
સ્વકર્મપ્રત્યયાઁલ્લોકાન્મત્વાઽર્જુનકમબ્રવીત્॥ 13-1-78 (81247)
નૈવ કાલો ન ભુજગો ન મૃત્યુરિહ કારણમ્।
સ્વકર્મભિરયં બાલઃ કાલેન નિધં ગતઃ॥ 13-1-79 (81248)
મયા ચ તત્કૃતં કર્મ યેનાયં મે મૃતઃ સુતઃ।
યાતુ કાલસ્તથા મૃત્યુર્મુઞ્ચાર્જુનક પન્નગમ્॥ 13-1-80 (81249)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-1-81x (6745)
તતો યથાગતં જગ્મુર્મૃત્યુઃ કાલોઽથ પન્નગઃ।
અભૂદ્વિશોકોઽર્જુનકો વિશોકા ચૈવ ગૌતમી॥ 13-1-81 (81250)
એતચ્છ્રુત્વા શમં ગચ્છ મા ભૂઃ શોકપરો નૃપ।
સ્વકર્મપ્રત્યયાઁલ્લોકાંસ્ત્રીન્વિદ્ધિ સમિતિંજય॥ 13-1-82 (81251)
નૈવ ત્વયા કૃતં કર્મ નાપિ દુર્યોધનેન વૈ।
કાલેનૈતત્કૃતં વિદ્ધિ નિહતા યેન પાર્થિવાઃ॥ 13-1-83 (81252)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-1-84x (6746)
ઇત્યેતદ્વચનં શ્રુત્વા બભૂવ વિગતજ્વરઃ।
યુધિષ્ઠરો મહાતેજાઃ પપ્રચ્છેદં ચ ધર્મવિત્॥ ॥ 13-1-84 (81253)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પ્રથમોઽધ્યાયઃ॥ 1 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 002
॥ શ્રીઃ ॥
13.2. અધ્યાયઃ 002
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ગાર્હસ્થ્યાશ્રયણેનાતિથિસત્કારસ્ય શ્રેયઃસાધનતાયાં સુદર્શનોપાખ્યાનકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
13-2-0 (81254)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-2-0x (6747)
પિતામહ મહાપ્રાજ્ઞ સર્વશાસ્ત્રવિશારદ।
શ્રુતં મે મહદાખ્યાનમિદં મતિમતાંવર॥ 13-2-1 (81255)
ભૂયસ્તુ શ્રોતુમિચ્છામિ ધર્માર્થસહિતં નૃપ।
કથ્યમાનં ત્વયા કિઞ્ચિત્તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 13-2-2 (81256)
કેન મૃત્યુર્ગૃહસ્થેન ધર્મમાશ્રિત્ય નિર્જિતઃ।
ઇત્યેતદ્ધર્મમાચક્ષ્વ તત્ત્વેનાપિ ચ પાર્થિવ॥ 13-2-3 (81257)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-2-4x (6748)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
યથા મૃત્યર્ગૃહસ્થેન ધર્મમાશ્રિત્ય નિર્જિતઃ॥ 13-2-4 (81258)
મનોઃ પ્રજાપતે રાજન્નિક્ષ્વાકુરભવત્સુતઃ।
તસ્ય પુત્રશતં જજ્ઞે નૃપતેઃ સૂર્યવર્ચસઃ॥ 13-2-5 (81259)
દશમસ્તસ્ય પુત્રસ્તુ દશાશ્વો નામ ભારત।
માહિષ્મત્યામભૂદ્રાજા ધર્માત્મા સત્યવિક્રમઃ॥ 13-2-6 (81260)
દશાશ્વસ્ય સુતસ્ત્વાસીદ્રાજા પરમધાર્મિકઃ।
સત્યે તપસિ દાને ચ યસ્ય નિત્યં રતં મનઃ॥ 13-2-7 (81261)
મદિરાશ્વ ઇતિ ખ્યાતઃ પૃથિવ્યાં પૃથિવીપતિઃ।
ધનુર્વેદે ચ વેદે ચ નિરતો યોઽભવત્સદા॥ 13-2-8 (81262)
મદિરાશ્વસ્ય પુત્રસ્તુ દ્યુતિમાન્નામ પાર્થિવઃ।
મહાભાગો મહાતેજા મહાસત્વો મહાબલઃ॥ 13-2-9 (81263)
પુત્રો દ્યુતિમતસ્ત્વાસીદ્રાજા પરમધાર્મિકઃ।
સર્વલોકેષુ વિખ્યાતઃ સુવીરો નામ નામતઃ।
ધર્માત્મા કોશવાંશ્ચાપિ દેવરાજ ઇવાપરઃ॥ 13-2-10 (81264)
સુવીરસ્ય તુ પુત્રોઽભૂત્સર્વસઙ્ગ્રામદુર્જયઃ।
દુર્જયો નામ વિખ્યાતઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાંવર॥ 13-2-11 (81265)
દુર્જયસ્યેન્દ્રવપુષઃ પુત્રોઽગ્નિસદૃશદ્યુતિઃ।
દુર્યોધનો નામ મહાન્રાજા રાજર્ષિસત્તમઃ॥ 13-2-12 (81266)
તસ્યેન્દ્રસમવીર્યસ્ય સઙ્ગ્રામેષ્વનિવર્તિનઃ।
વિષયે વાસવસ્તસ્ય સમ્યગેવ પ્રવર્ષતિ॥ 13-2-13 (81267)
રત્નૈર્ધનૈશ્ચ પશુભિઃ સસ્યૈશ્ચાપિ પૃથગ્વિધૈઃ।
નગરં વિષયશ્ચાસ્ય પ્રતિપૂર્ણસ્તદાઽભવત્॥ 13-2-14 (81268)
ન તસ્ય વિષયે ચાભૂત્કૃપણો નાપિ દુર્ગતઃ।
વ્યાધિતો વા કૃશો વાઽપરિ તસ્મિન્નાભૂન્નરઃ ક્વચિત્॥ 13-2-15 (81269)
સુદક્ષિણો મધુરવાગનસૂયુર્જિતેન્દ્રિયઃ।
ધર્માત્મા ચાનૃશંસશ્ચ વિક્રાન્તોઽથાવિકત્થનઃ॥ 13-2-16 (81270)
યજ્વા ચ દાન્તો મેધાવી બ્રહ્મણ્યઃ સત્યસઙ્ગરઃ।
ન ચાવમન્તા દાતા ચ વેદવેદાઙ્ગપારગઃ॥ 13-2-17 (81271)
તં નર્મદા દેવનદી પુણ્યા શીતજલા શિવા।
ચકમે પુરુષવ્યાઘ્રં સ્વેન ભાવેન ભારત॥ 13-2-18 (81272)
તસ્યાં જજ્ઞે તદા નદ્યાં કન્યા રાજીવલોચના।
નામ્ના સુદર્શના રાજન્રૂપેણ ચ સુદર્શના॥ 13-2-19 (81273)
તાદૃગ્રૂપા ન નારીષુ ભૂતપૂર્વા યુધિષ્ઠિર।
દુર્યોધનસુતા યાદૃગભવદ્વરવર્ણિની॥ 13-2-20 (81274)
તામગ્નિશ્ચકમે સાક્ષાદ્રાજકન્યાં સુદર્શનામ્।
સ્વરૂપં દીપ્તિમત્કૃત્વા શરદર્કસમદ્યુતિ॥ 13-2-21 (81275)
સા ચાગ્નિશરણે રાજ્ઞઃ શુશ્રૂષાકૃતનિશ્ચયા।
નિયુક્તા પિતૃસન્દેશાદારિરાધયિષુઃ શિખિમ્॥ 13-2-22 (81276)
તસ્યા મનોહરં રૂપં દૃષ્ટ્વા દેવો હુતાશનઃ।
મન્મથેન સમાદિષ્ટઃ પત્નીત્વે યતતે મિથઃ॥ 13-2-23 (81277)
ભજ મામનવદ્યાઙ્ગિ કામાત્કમલલોચને।
રમ્ભોરુ મૃગશાવાક્ષિ પૂર્ણચન્દ્રનિભાનને॥ 13-2-24 (81278)
તવેદં પદ્મપત્રાક્ષં મુખં દૃષ્ટ્વા મનોહરમ્।
ભ્રૂલતાલલિતં કાન્તમનઙ્ગો બાધતે હિ મામ્॥ 13-2-25 (81279)
લલાટં ચન્દ્રરેખાભં શિરોરુહવિભૂષિતમ્।
દૃષ્ટ્વા તે પત્રલેખાન્તમનઙ્ગો બાધતે ભૃશમ્॥ 13-2-26 (81280)
બાલાતપેન તુલિતં સસ્વેદપુલકોદ્ગમમ્।
બિમ્બાધરોષ્ઠવદનં વિબુદ્ધમિવ પઙ્કજમ્।
અતીવ ચારુવિભ્રાન્તં મદમાવહતે મમ॥ 13-2-27 (81281)
દન્તપ્રકાશનિયતા વાણી તવ સુરક્ષિતા।
તામ્રપલ્લવસંકાશા જિહ્વેયં મે મનોહરા॥ 13-2-28 (81282)
સમાઃ સ્નિગ્ધાઃ સુજાતાશ્ચ સહિતાશ્ચ દ્વિજાસ્તવ।
દ્વિજપ્રિયે પ્રસીદસ્વ ભજ માં સુભગા હ્યસિ॥ 13-2-29 (81283)
મનોજ્ઞં સુકૃતાપાઙ્ગં મુખં તવ મનોહરમ્।
સ્તનૌ તે સંહતૌ ભીરુ હારાભરણભૂષિતૌ॥ 13-2-30 (81284)
પક્વબિલ્વપ્રતીકાશૌ કર્કશૌ સઙ્ગમક્ષમૌ।
ગમ્ભીરનાભિસુભગે ભજ માં વરવર્ણિનિ॥ 13-2-31 (81285)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-2-32x (6749)
સૈવમુક્તા વિરહિતે પાવકેન મહાત્મના।
ઈષદાકમ્પહૃદયા વ્રીડિતા વાક્યમબ્રવીત્॥ 13-2-32 (81286)
નલુ નામ કુલીનાનાં કન્યકાનાં વિશેષતઃ।
માતા પિતા પ્રભવતઃ પ્રદાને બાન્ધવાશ્ચ યે॥ 13-2-33 (81287)
પાણિગ્રહણમન્ત્રૈશ્ચ હુતે ચૈવ વિભાવસૌ।
સતાં મધ્યે નિવિષ્ટાયાઃ કન્યાયાઃ શરણં પતિઃ 13-2-34 (81288)
સાઽહં નાત્મવશા દેવ પિતરં વરયસ્વ મે। 13-2-35 (81289)
અથ નાતિચિરાદ્રાજા કાલાદ્દુર્યોધનસ્તદા।
યજ્ઞસમ્ભારનિપુણાન્મન્ત્રીનાહૂય ચોક્તવાન્।
યજ્ઞં યક્ષ્યેઽહમિતિ વૈ સમ્ભારાન્સમ્ભ્રિયન્તુ મે॥ 13-2-36 (81290)
તતઃ સમાહિતે તસ્ય યજ્ઞે બ્રાહ્મણસત્તમૈઃ।
વિપ્રરૂપી હુતવહો નૃપં કન્યામયાચત॥ 13-2-37 (81291)
ન તુ રાજા પ્રદાનાય તસ્મૈ ભાવમકલ્પયત્।
દરિદ્રશ્ચાસવર્ણશ્ચ મમાયમિતિ પાર્થિવઃ।
ઇતિ તસ્મૈ ન વૈ કન્યાં દિત્સાં ચક્રે નરાધિપઃ॥ 13-2-38 (81292)
અથ દીક્ષામુપેતસ્ય યજ્ઞે તસ્ય મહાત્મનઃ।
આહિતો હવનાર્થાય વેદ્યામગ્નિઃ પ્રણશ્યત॥ 13-2-39 (81293)
તતઃ સ ભીતો નૃપતિર્ભૃશં પ્રવ્યથિતેન્દ્રિયઃ।
મન્ત્રિણો બ્રાહ્મણાંશ્ચૈવ પપ્રચ્છ કિમિદં ભવેત્।
યજ્ઞે સમિદ્ધો ભગવાન્નષ્ટો મે હવ્યવાહનઃ॥ 13-2-40 (81294)
સમ્મન્ત્રકુશલૈસ્તૈસ્તૈર્બ્રાહ્મણૈર્વેદપારગૈઃ।
ઋત્વિગ્ભિર્મન્ત્રકુશલૈર્યજ્યતાં વા હુતાશનઃ॥ 13-2-41 (81295)
અથ ઋક્સામયજુષાં બ્રાહ્મણૈર્વેદપારગૈઃ।
વેદતત્વાર્થકુશલૈસ્તતઃ સોમપુરસ્કરૈઃ॥ 13-2-42 (81296)
ગુહ્યૈશ્ચ નામભિઃ સર્વૈરાહૂતો હવ્યવાહનઃ।
સ્વરૂપં દીપ્તિમત્કૃત્વા શરદર્કસમદ્યુતિઃ॥ 13-2-43 (81297)
તતો મહાત્મા તાનાહ દહનો બ્રાહ્મણર્ષભાન્।
વરયામ્યાત્મનોઽર્થાય દુર્યોધનસુતામિતિ॥ 13-2-44 (81298)
તતસ્તે કલ્યમુત્થાય તસ્મૈ રાજ્ઞે ન્યવેદયન્।
બ્રાહ્મણા વિસ્મિતાઃ સર્વે યદુક્તં ચિત્રભાનુના॥ 13-2-45 (81299)
તતઃ સ રાજા તચ્છ્રુત્વા વચનં બ્રહ્મવાદિનામ્।
અવાપ્ય પરમં હર્ષં તથેતિ પ્રાહ બુદ્ધિમાન્॥ 13-2-46 (81300)
અયાચત ચ તં શુલ્કં ભગવન્તં વિભાવસુમ્।
નિત્યં સાન્નિધ્યમિહ તે ચિત્રભાનો ભવેદિતિ॥ 13-2-47 (81301)
તમાહ ભગવાનગ્નિરેવમસ્ત્વિતિ પાર્થિવમ્।
તતઃ સાન્નિધ્યમદ્યાપિ માહિષ્મત્યાં વિભાવસોઃ॥
દૃષ્ટં હિ સહદેવેન દિશં વિજયતા ચ તત્। 13-2-48 (81302)
તતસ્તાં સમલઙ્કૃત્ય કન્યામહતવાસસમ્।
દદૌ દુર્યોધનો રાજા પાવકાય મહાત્મને॥ 13-2-49 (81303)
પ્રતિજગ્રાહ ચાગ્નિસ્તુ રાજકન્યાં સુદર્શનામ્।
વિધિના વેદદૃષ્ટેન વસોર્ધારામિવાધ્વરે॥ 13-2-50 (81304)
તસ્યા રૂપેણ શીલેન કુલેન વપુષા શ્રિયા।
અભવત્પ્રીતિમાનગ્નિર્ગર્ભં ચાસ્યાં સમાદધે॥ 13-2-51 (81305)
તસ્યાઃ સમભવત્પુત્રો નામ્નાઽગ્નેયઃ સુદર્શનઃ॥ 13-2-52 (81306)
સુદર્શનસ્તુ રૂપેણ પૂર્ણેન્દુસદૃશોપમઃ।
શિશુરેવાધ્યગાત્સર્વં પરં બ્રહ્મ સનાતનમ્॥ 13-2-53 (81307)
અથૌઘવાન્નામ નૃપો નૃગસ્યાસીત્પિતામહઃ।
તસ્યાપ્યોઘવતી કન્યા પુત્રશ્ચૌઘરથોઽભવત્॥ 13-2-54 (81308)
તામોઘવાન્દદૌ તસ્મૈ સ્વયમોઘવતીં સુતામ્।
સુદર્શનાય વિદુષે ભાર્યાર્થે દેવરૂપિણીમ્॥ 13-2-55 (81309)
સ ગૃહસ્થાશ્રમરતસ્તયા સહ સુદર્શનઃ।
કુરુક્ષેત્રેઽવસદ્રાજન્નોઘવત્યા સમન્વિતઃ॥ 13-2-56 (81310)
ગૃહસ્થશ્ચાવજેષ્યામિ મૃત્યુમિત્યેવ સ પ્રભો।
પ્રતિજ્ઞામકરોદ્ધીમાન્દીપ્તતેજા વિશામ્પતે॥ 13-2-57 (81311)
તામેવૌઘવતીં રાજન્સ પાવકસુતોઽબ્રવીત્।
અતિથેઃ પ્રતિકૂલં તે ન કર્તવ્યં કથઞ્ચન॥ 13-2-58 (81312)
યેનયેન ચ તુષ્યેત નિત્યમેવ ત્વયાઽતિથિઃ।
અપ્યાત્મનઃ પ્રદાનેન ન તે કાર્યા વિચારણા॥ 13-2-59 (81313)
એતદ્વ્રતં મમ સદા હૃદિ સમ્પરિવર્તતે।
ગૃહસ્થાનાં ચ સુશ્રોણિ નાતિથેર્વિદ્યતે પરમ્॥ 13-2-60 (81314)
પ્રમાણં યદિ વામોરુ વચસ્તે મમ શોભને।
ઇદં વચનમવ્યગ્રા હૃદિ ત્વં ધારયેઃ સદા॥ 13-2-61 (81315)
નિષ્ક્રાન્તે મયિ કલ્યાણિ તથા સન્નિહિતેઽનઘે।
નાતિથિસ્તેઽવમન્તવ્યઃ પ્રમાણં યદ્યહં તવ॥ 13-2-62 (81316)
તમબ્રવીદોઘવતી તથા મૂર્ધ્નિ કૃતાઞ્જલિઃ।
ન મે ત્વદ્વચનાત્કિઞ્ચિન્ન કર્તવ્યં કથઞ્ચન॥ 13-2-63 (81317)
જિગીષમાણસ્તુ ગૃહે તદા મૃત્યુઃ સુદર્શનમ્।
પૃષ્ઠતોઽન્વગમદ્રાજન્રન્ધ્રાન્વેષી તદા સદા॥ 13-2-64 (81318)
ઇધ્માર્થં તુ ગતે તસ્મિન્નગ્રિપુત્રે સુદર્શને।
અતિધિર્બ્રાહ્મણઃ શ્રીમાંસ્તામાહૌઘવતીં તદા॥ 13-2-65 (81319)
આતિથ્યં કૃતમિચ્છામિ ત્વયાઽદ્ય વરવર્ણિનિ।
પ્રમાણં યદિ ધર્મસ્તે ગૃહસ્થાશ્રમસમ્મતઃ॥ 13-2-66 (81320)
ઇત્યુક્તા તેન વિપ્રેણિ રાજપુત્રી યશસ્વિની।
વિધિના પ્રતિજગ્રાહ વેદોક્તેન વિશાંપતે॥ 13-2-67 (81321)
આસનં ચૈવ પાદ્યં ચ તસ્મૈ દત્ત્વા દ્વિજાતયે।
પ્રોવાચૌઘવતી વિપ્રં કેનાર્થઃ કિં દદામિ તે॥ 13-2-68 (81322)
તામબ્રવીત્તતો વિપ્રો રાજપુત્રીં સુદર્શનામ્।
ત્વયા મમાર્થઃ કલ્યાણિ નિર્વિશઙ્કૈતદાચર॥ 13-2-69 (81323)
યદિ પ્રમાણં ધર્મસ્તે ગૃહસ્થાશ્રમસમ્મતઃ।
પ્રદાનેનાત્મનો રાજ્ઞિ કર્તુમર્હસિ મે પ્રિયમ્॥ 13-2-70 (81324)
સ તયા છન્દ્યમાનોઽન્યૈરીપ્સિતૈર્નૃપકન્યયા।
નાન્યમાત્મપ્રદાનાત્સ તસ્યા વવ્રે પરં દ્વિજઃ॥ 13-2-71 (81325)
સા તુ રાજસુતા સ્મૃત્વા ભર્તુર્વચનમાદિતઃ।
તથેતિ લજ્જમાના સા તમુવાચ દ્વિજર્ષભમ્॥ 13-2-72 (81326)
તતો વિહસ્ય વિપ્રર્ષિઃ સા ચૈવોપવિવેશ હ।
સંસ્મૃત્ય ભર્તુર્વચનં ગૃહસ્થાશ્રમકાઙ્ક્ષિણઃ॥ 13-2-73 (81327)
અથેધ્માન્સમુપાદાય સ પાવકિરુપાગમત્।
મૃત્યુના રૌદ્રભાવેન નિત્યં બન્ધુરિવાન્વિતઃ॥ 13-2-74 (81328)
તતસ્ત્વાશ્રમમાગમ્ય સ પાવકસુતસ્તદા।
તાં વ્યાજહારૌઘવતીં ક્વાસિ યાતેતિ ચાસકૃત્॥ 13-2-75 (81329)
તસ્મૈ પ્રતિવચઃ સા તુ ભર્ત્રે ન પ્રદદૌ તદા।
કરાભ્યાં તેન વિપ્રેણ સ્પૃષ્ટા ભર્તૃવ્રતા સતી॥ 13-2-76 (81330)
ઉચ્છિષ્ટાઽસ્મીતિ મન્વાના લજ્જિતા ભર્તુરેવ ચ।
તૂષ્ણીંભૂતાઽભવત્સાધ્વી વિપ્રકોપાચ્ચ શઙ્કિતા॥ 13-2-77 (81331)
અથ તાં કિન્વિતિ પુનઃ પ્રોવાચ સ સુદર્શનઃ।
ક્વ સા સાધ્વી ક્વ સાયાતા ગરીય કિમતો મમ॥ 13-2-78 (81332)
પતિવ્રતા સત્યશીલા નિત્યં ચૈવાર્જવે રતા।
કથં ન પ્રત્યુદેત્યદ્ય સ્મયમાના યથાપુરમ્॥ 13-2-79 (81333)
ઉટજસ્થસ્તુ તં વિપ્રઃ પ્રત્યુવાચ સુદર્શનમ્।
અતિથિં વિદ્ધિ સમ્પ્રાપ્તં બ્રાહ્મણં પાવકે ચ મામ્॥ 13-2-80 (81334)
અનયા છન્દ્યમાનોઽહં ભાર્યયા તવ સત્તમ।
તૈસ્તૈરતિથિસત્કારૈર્બ્રહ્મન્નેષા વૃતા મયા॥ 13-2-81 (81335)
આત્મપ્રદાનવિધિના મામર્ચતિ શુભાનના।
અનૂરૂપં યદત્રાન્યત્તદ્ભવાન્કર્તુમર્હતિ॥ 13-2-82 (81336)
કૂટમુદ્ગરહસ્તસ્તુ મૃત્યુસ્તં વૈ સમન્વગાત્।
હીનપ્રતિજ્ઞમત્રૈવં વધિષ્યામીતિ ચિન્તયન્॥ 13-2-83 (81337)
સુદર્શનસ્તુ મનસા કર્મણા ચક્ષુષા ગિરા।
ત્યક્તેર્ષ્યસ્ત્યક્તમન્યુશ્ચ સ્મયમાનોઽબ્રવીદિદમ્॥ 13-2-84 (81338)
સુરતં તેઽસ્તુ વિપ્રાગ્ર્ય પ્રીતિર્હિ પરમા મમ।
ગૃહસ્થસ્ય હિ ધર્મોઽગ્ર્યઃ સમ્પ્રાપ્તાતિથિપૂજનમ્॥ 13-2-85 (81339)
અતિથિઃ પૂજિતો યસ્ય ગૃહસ્થસ્ય તુ ગચ્છતિ।
નાન્યસ્તસ્માત્પરો ધર્મ ઇતિ પ્રાહુર્મનીષિણઃ॥ 13-2-86 (81340)
પ્રાણાશ્ચ મમ દારાશ્ચ યચ્ચાન્યદ્વિદ્યતે વસુ।
અતિથિભ્યો મયા દેયમિતિ મે વ્રતમાહિતમ્॥ 13-2-87 (81341)
નિઃસન્દિગ્ધં યથા વાક્યમેતન્મે સમુદાહૃતમ્।
તેનાહં વિપ્ર સત્યેન સ્વયમાત્માનમાલભે॥ 13-2-88 (81342)
પૃથિવી વાયુરાકાશમાપો જ્યોતિશ્ચ પઞ્ચમમ્।
બુદ્ધિરાત્મા મનઃ કાલો દિશશ્ચૈવ ગુણા દશ॥ 13-2-89 (81343)
નિત્યમેવ હિ પશ્યન્તિ દેહિનાં દેહસંશ્રિતાઃ।
સુકૃતં દુષ્કૃતં ચાપિ કર્મ કર્મવતાંવર॥ 13-2-90 (81344)
યથૈષા નાનૃતા વાણી મયાઽદ્ય સમુદીરિતા।
તેન સત્યેન માં દેવાઃ પાલયન્તુ દહન્તુ વા॥ 13-2-91 (81345)
તતો નાદઃ સમભવદ્દિક્ષુ સર્વાસુ ભારત।
અસકૃત્સત્યમિત્યેવં નૈતન્મિથ્યેતિ સર્વતઃ॥ 13-2-92 (81346)
ઉટજાત્તુ તતસ્તસ્માન્નિશ્ચક્રામ સ વૈ દ્વિજઃ।
વપુષા દ્યાં ચ ભૂમિં ચ વ્યાપ્ય વાયુરિવોદ્યતઃ॥ 13-2-93 (81347)
સ્વરેણ વિપ્રઃ શૈક્ષેણ ત્રીંલ્લોકાનનુનાદયન્।
ઉવાચ ચૈનં ધર્મજ્ઞં પૂર્વમામન્ત્ર્ય નામતઃ॥ 13-2-94 (81348)
ધર્મોઽહમસ્મિ ભદ્રં તે જિજ્ઞાસાર્થં તવાનઘ।
પ્રાપ્તઃ સત્યં ચ તે જ્ઞાત્વા પ્રીતિર્મે પરમા ત્વયિ॥ 13-2-95 (81349)
વિજિતશ્ચ ત્વયા મૃત્યુર્યોઽયં ત્વામનુગચ્છતિ।
રન્ધ્રાન્વેષી તવ સદા ત્વયા ધૃત્યા વશીકૃતઃ॥ 13-2-96 (81350)
ન ચાસ્તિ શક્તિસ્ત્રૈલોક્યે કસ્ય ચિત્પુરુષોત્તમ।
પતિવ્રતામિમાં સાધ્વીં તવોદ્વીક્ષિતુમપ્યુત॥ 13-2-97 (81351)
રક્ષિતા ત્વદ્ગુણૈરેષા પાતિવ્રત્યગુણૈસ્તથા।
અધૃષ્યા યદિયં બ્રૂયાત્તથા તન્નાન્યથા ભવેત્॥ 13-2-98 (81352)
એષા હિ તપસા સ્વેન સંયુક્તા બ્રહ્મવાદિની।
પાવનાર્થં ચ લોકસ્ય સરિચ્છ્રેષ્ઠા ભવિષ્યતિ॥ 13-2-99 (81353)
અર્ધેનૌઘવતી નામ ત્વામર્ધેનાનુયાસ્યતિ।
શરીરેણ મહાભાગા યોગો હ્યસ્યા વશે સ્થિતઃ।
અનયા સહ લોકાંશ્ચ ગન્તાઽસિ તપસાર્જિતાન્॥ 13-2-100 (81354)
યત્ર નાવૃત્તિમભ્યેતિ શાશ્વતાંસ્તાનનુત્તમાન્।
અનેન ચૈવ દેહેન લોકાંસ્ત્વમભિપત્સ્યસે॥ 13-2-101 (81355)
નિર્જિતશ્ચ ત્વયા મૃત્યુરૈશ્વર્યં ચ તવોત્તમમ્।
પઞ્ચભૂતાન્યતિક્રાન્તઃ સ્વવીર્યાચ્ચ મનોજવઃ। 13-2-102 (81356)
ગૃહસ્થધર્મેણાનેન કામક્રોધૌ ચ તે જિતૌ॥
સ્નેહો રાગશ્ચ તન્દ્રી ચ મોહો દ્રોહશ્ચ કેવલઃ।
તવ શુશ્રૂષયા રાજન્રાજપુત્ર્યા ચ નિર્જિતાઃ॥ 13-2-103 (81357)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-2-104x (6750)
શુક્લાનાં તુ સહસ્રેણ વાજિનાં રથમુત્તમમ્।
યુક્તં પ્રગૃહ્ય ભગવાન્વાસવોપ્યાજગામ તમ્॥ 13-2-104 (81358)
મૃત્યુરાત્મા ચ લોકાશ્ચ જિતા ભૂતાનિ પઞ્ચ ચ।
બુદ્ધિઃ કાલો મદો મોહઃ કામક્રોધૌ તથૈવ ચ 13-2-105 (81359)
તસ્માદ્ગૃહાશ્રમસ્થસ્ય નાન્યદ્દૈવતમસ્તિ વૈ।
ઋતેઽતિથિં નરવ્યાઘ્ર મનસૈતદ્વિચારય॥ 13-2-106 (81360)
અતિથિઃ પૂજિતો યદ્ધિ ધ્યાયતે મનસા શુભમ્।
ન તત્ક્રતુશતેનાપિ તુલ્યમાહુર્મનીપિણ॥ 13-2-107 (81361)
સુદત્તં સુકૃતં વાઽપિ કમ્પયેદપ્યનર્ચિતઃ॥ 13-2-108 (81362)
પાત્રં ત્વતિથિમાસાદ્ય શીલાઢ્યં યો ન પૂજયેત્।
સ દત્ત્વા તુષ્કૃતં તસ્મૈ પુણ્યમાદાય ગચ્છતિ॥ 13-2-109 (81363)
એતત્તે કથિતં પુત્ર મયાઽઽખ્યાનમનુત્તમમ્।
યથા હિ વિજિતો મૃત્યુર્ગૃહસ્થેન પુરાઽભવત્॥ 13-2-110 (81364)
ધન્યં યશસ્યમાયુષ્યમિદમાખ્યાનમુત્તમમ્।
બુભૂષતાઽભિમન્તવ્યં સર્વદુશ્ચરિતાપહમ્॥ 13-2-111 (81365)
ઇદં યઃ કથયેદ્વિદ્વાનહન્યહનિ ભારત।
સુદર્શનસ્ય ચરિતં પુણ્યાઁલ્લોકાનવાપ્નુયાત્॥ ॥ 13-2-112 (81366)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ॥ 2 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-2-15 દુર્ગતો દરિદ્રઃ॥ 7-2-21 ચકમે કામયામાસ॥ 7-2-38 અસવર્ણઃ અક્ષત્રિયઃ। દિત્સાં દાતુમિચ્છામ્॥ 7-2-39 પ્રણશ્યત નાદૃશ્યત॥ 7-2-43 દર્શયામાસેતિ શેષઃ। 7-2-45 કલ્યં પ્રાતઃ॥ 7-2-49 અહતં નવં વાસો યસ્યાસ્તામ્॥ 7-2-50 વસોર્ધારાં સન્તતાં ઘૃતધારામ્॥ 7-2-53 દૃશાભ્યાં દૃગ્ભ્યાં સહિતં સદૃશં વક્રં તસ્મિન્ પૂર્ણેન્દોરુપમા સાદૃશ્યં યસ્ય પૂર્ણેન્દુસદૃશોપમઃ॥ 7-2-57 ગૃહસ્થશ્ચ ગૃહસ્થ એવ॥ 7-2-59 આત્મનઃ શરીરસ્ય॥ 7-2-62 પ્રમાણં હિતજ્ઞાપકમ્॥ 7-2-63 કિઞ્ચિન્ન કર્તવ્યમિતિ ન અપિતુ કર્તવ્યમેવ॥ 7-2-64 પૃષ્ઠતસ્તસ્યાપ્રત્યક્ષં ગૃહેઽન્વગમત્॥ 7-2-65 બ્રાહ્મણસ્તદ્રૂપી મૃત્યુઃ॥ 7-2-69 એતદ્રતપ્રદાનમ્॥ 7-2-70 રાજ્ઞિ રાજકન્યે॥ 7-2-71 છન્દ્યમાનઃ પ્રલોભ્યમાનઃ॥ 7-2-77 વિપ્રકારાચ્ચ શઙ્કિતેતિ થ. પાઠ॥ 7-2-82 અનુરૂપં સ્ત્રીદૂષણાનુગુણં દણ્ડમ્॥ 7-2-83 કૂટમુદ્ગરો લોહદણ્ડઃ। હીનપ્રતિજ્ઞં ત્યક્તાતિથિવ્રતમ્॥ 7-2-89 ગુણાઃ ઇન્દ્રિયાણિ તદભિમાનિન્યો દેવતા ઇત્યર્થઃ॥ 7-2-94 શૈક્ષેણ ઉદાત્તાદિધર્મવતા॥ 7-2-100 અર્ધેન ઓઘવતી નામ નદી ભવિષ્યતીતિ શેષઃ। યોગો હીતિ યોગસિદ્ધેયમતઃ શરીરદ્વયં કરિષ્યતીત્યર્થઃ॥ 7-2-103 રાજન્નિતિ ઋષિરાજત્વાત્ રાજજામાનૃત્વાદ્વા સંબોધનમ્॥ 7-2-105 બુદ્ધિરિત્યાદાવપિ જિતેત્યાદ્યનુષઙ્ગઃ॥ 7-2-111 બુભૂષતા મિચ્છતા॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 003
॥ શ્રીઃ ॥
13.3. અધ્યાયઃ 003
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ બ્રાહ્મણ્યસ્ય ક્ષત્રિયાદિદૌર્લભ્યે દૃષ્ટાન્તતયા મતઙ્ગોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ॥ 1 ॥ તત્રેન્દ્રમતઙ્ગસંવાદાનુવાદારમ્ભઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
પ્રજ્ઞાશ્રુતાભ્યાં વૃત્તેન શીલેન ચ યથા ભવાન્।
ગુણૈશ્ચ વિવિધૈઃ સર્વૈર્વયસા ચ સમન્વિતઃ॥ 13-3-1 (81367)
ભવાન્વિશિષ્ટો બુદ્ધ્યા ચ પ્રજ્ઞયા તપસા તથા।
`સર્વેષામેવ જાતાનાં સતામેતન્ન સંશયઃ॥' 13-3-2 (81368)
તસ્માદ્ભવન્તં પૃચ્છામિ ધર્મં ધર્મભૃતાંવર।
નાન્યસ્ત્વદન્યો લોકેષુ પ્રષ્ટવ્યોસ્તિ નરાધિપ॥ 13-3-3 (81369)
ક્ષત્રિયો યદિ વા વૈશ્યઃ શૂદ્રો વા રાજસત્તમ।
બ્રાહ્મણ્યં પ્રાપ્નુયાદ્યેન તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 13-3-4 (81370)
`બ્રાહ્મણ્યં યદિ દુષ્પ્રાપં ત્રિભિર્વર્ણૈર્નરાધિપ।'
તપસા વા સુમહતા કર્મણા વા શ્રુતેન વા।
બ્રાહ્મણ્યમથ ચેદિચ્છેત્કથં શક્યં પિતામહ॥ 13-3-5 (81371)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-3-6x (6751)
બ્રાહ્મણ્યમતિદુષ્પ્રાપ્યં વર્ણૈઃ ક્ષત્રાદિભિસ્ત્રિભિઃ।
પરં હિ સર્વભૂતાનાં સ્થાનમેતદ્યુધિષ્ઠિર॥ 13-3-6 (81372)
બહ્વિસ્તુ સંસરન્યોનીર્જાયમાનઃ પુનઃપનઃ।
પર્યાયે તાત કસ્મિંશ્ચિદ્બ્રાહ્મણો નામ જાયતે॥ 13-3-7 (81373)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
મતઙ્ગસ્ય ચ સંવાદં ગર્દભ્યાશ્ચ યુધિષ્ઠિર॥ 13-3-8 (81374)
દ્વિજાતેઃ કસ્યચિત્તાત તુલ્યવર્ણઃ સુતસ્ત્વભૂત્।
મતઙ્ગો નામ નામ્નાઽઽસીત્સર્વૈઃ સમુદિતો ગુણૈઃ॥ 13-3-9 (81375)
સ યજ્ઞકારઃ કૌન્તેય પિત્રોત્સૃષ્ટઃ પરંતપ।
પ્રાયાદ્ગર્દભયુક્તેન રથેનાપ્યાશુગામિના॥ 13-3-10 (81376)
સ બાલં ગર્દભં રાજન્વહન્તં માતુરન્તિકે।
નિરવિધ્યત્પ્રતોદેન નાસિકાયાં પુનઃપુનઃ॥ 13-3-11 (81377)
તં દૃશ્ય નસિ નિર્ભિન્નં ગર્દભી પુત્રગૃદ્ધિની।
ઉવાચ મા શુચઃ પુત્ર ચણ્ડાલસ્ત્વાભિવિધ્યતિ॥ 13-3-12 (81378)
બ્રાહ્મણો દારુણો નાસ્તિ મૈત્રો બ્રાહ્મણ ઉચ્યતે।
આચાર્યઃ સર્વભૂતાનાં શાસ્તા કિં પ્રહરિષ્યતિ॥ 13-3-13 (81379)
અયં તુ પાપપ્રકૃતિર્બાલે ન કુરુતે દયામ્।
સ્વયોનિં માનયત્યેષ ભાવો ભાવં નિયચ્છતિ॥ 13-3-14 (81380)
એતચ્છ્રુત્વા મતઙ્ગસ્તુ દારુણં રાસભીવચઃ।
અવતીર્ય રથાત્તૂર્ણં રાસભીં પ્રત્યભાષત॥ 13-3-15 (81381)
બ્રૂહિ રાસભિ કલ્યાણિ માતા મે યેન દૂષિતા।
કેન માં વેત્સિ ચણ્ડાલં બ્રાહ્મણ્યં કેન મેઽનશત્।
તત્ત્વેનૈતન્મહાપ્રાજ્ઞે બ્રૂહિ સર્વમશેષતઃ॥ 13-3-16 (81382)
ગર્દભ્યુવાચ। 13-3-17x (6752)
બ્રાહ્મણ્યાં વૃષલેન ત્વં મત્તાયાં નાપિતેન હ।
જાતસ્ત્વમસિ ચણ્ડાલો બ્રાહ્મણ્યં તેન તેઽનશત્॥ 13-3-17 (81383)
એવમુક્તો મતઙ્ગસ્તુ પ્રતિપ્રાયાદ્ગૃહં પુનઃ।
તમાગતમભિપ્રેક્ષ્ય પિતા વાક્યમથાબ્રવીત્॥ 13-3-18 (81384)
યસ્ત્વં યજ્ઞાર્થસંસિદ્ધૌ નિયુક્તો ગુરુકર્મણિ।
કસ્માત્પ્રતિનિવૃત્તોસિ કચ્ચિન્ન કુશલં તવ॥ 13-3-19 (81385)
મતઙ્ગ ઉવાચ। 13-3-20x (6753)
અન્ત્યયોનિરયોનિર્વા કથં સ કુશલી ભવેત્।
કુશલં તુ કુતસ્તસ્ય યસ્યેયં જનની પિતઃ॥ 13-3-20 (81386)
બ્રાહ્મણ્યાં વૃષલાઞ્જાતં પિતર્વેદયતે હિ મામ્।
અમાનુષી ગર્દભીયં તસ્માત્તપ્સ્યે તપો મહત્॥ 13-3-21 (81387)
એવમુક્ત્વા સ પિતરં પ્રતસ્થે કૃતનિશ્ચયઃ।
તતો ગત્વા મહારણ્યમતપત્સુમહત્તપઃ॥ 13-3-22 (81388)
તતઃ સ તાપયામાસ વિબુધાંસ્તપસાઽન્વિતઃ।
મતઙ્ગઃ સુસુખં પ્રેપ્સુઃ સ્થાનં સુચરિતાદપિ॥ 13-3-23 (81389)
તં તથા તપસા યુક્તમુવાચ હરિવાહનઃ।
મતઙ્ગ તપ્સ્યસે કિં ત્વં ભોગાનુત્સૃજ્ય માનુષાન્॥ 13-3-24 (81390)
વરં દદામિ તે હન્ત વૃણીષ્વ ત્વં યદિચ્છસિ।
યચ્ચાપ્યવાપ્યં હૃદિ તે સર્વં તદ્બ્રૂહિ મા ચિરમ્॥ 13-3-25 (81391)
મતઙ્ગ ઉવાચ। 13-3-26x (6754)
બ્રાહ્મણ્યં કામયાનોઽહમિદમારબ્ધવાંસ્તપઃ।
ગચ્છેયં તદવાપ્યેહ વર એષ વૃતો મયા॥ 13-3-26 (81392)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-3-27x (6755)
એતચ્છ્રુત્વા તુ વચનં તમુવાચ પુરદરઃ।
મતઙ્ગ દુર્લભમિદં વિપ્રત્વં પ્રાર્થ્યતે ત્વયા॥ 13-3-27 (81393)
બ્રાહ્મણ્યં પ્રાર્થયાનસ્ત્વમપ્રાપ્યમકૃતાત્મભિઃ।
વિનશિષ્યસિ દુર્બુદ્ધે તદુપારમ મા ચિરમ્॥ 13-3-28 (81394)
શ્રેષ્ઠં યત્સર્વભૂતેષુ તપો યદતિવર્તતે।
તદગ્ર્યં પ્રાર્થયાનસ્ત્વમચિરાદ્વિનશિષ્યસિ॥ 13-3-29 (81395)
દેવતાસુરમર્ત્યેષુ યત્પવિત્રં પરં સ્મૃતમ્।
ચણ્ડાલયોનૌ જાતેન ન તત્પ્રાપ્યં કથઞ્ચન॥ ॥ 13-3-30 (81396)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ તૃતીયોઽધ્યાયઃ॥ 3 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-3-1 વૃત્તમાચારઃ। શીલં વિનયઃ॥ 7-3-4 બ્રાહ્મણ્યં ચેદિચ્છેત્તર્હિ કેન પ્રાપ્તુયાત્તદિતિ અનુષજ્ય વ્યાખ્યેયમ્॥ 7-3-7 પર્યાયે આવૃત્તૌ જન્મનામ્॥ 7-3-9 તુલ્યવર્ણઃ અન્યવર્ણજોઽપિ જાતકર્માદિસંસ્કારયોગાત્તુલ્યવર્ણત્વં ગતઃ। નામ પ્રસિદ્ધમ્॥ 7-3-10 યજ્ઞકારઃ યજ્ઞં કારયન્ આર્ત્વિજ્યં કુર્વન્નિત્યર્થઃ। પ્રાયાત્ અગ્નિચયનાર્થમિષ્ટકા આનેતુમિત્યર્થાદ્ગમ્યતે॥ 7-3-11 બાલં અશિક્ષિતમ્॥ 7-3-14 બાલે ત્વયિ। ભાવઃ જાતિસ્વભાવઃ। ભાવં વુદ્ધિં નિયચ્છતિ માર્ગાન્તરાદપકર્ષતિ। ભાવં ભાવોઽધિગચ્છતીતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-3-15 કરુણં રાસભીવચ ઇતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-3-19 સંસિદ્ધૌ સંસિદ્ધ્યર્થમ્॥ 7-3-20 અન્ત્યયોનિશ્ચણ્ડાલજાતિઃ। અયોનિસ્તદન્યઃ કુત્સિતયોનિઃ। તયોર્હીનકર્મતયા કુશલિત્વં નાસ્તીત્યર્થઃ॥ 7-3-23 સુચરિતાત્તપસશ્ચ હેતોઃ સ્થાનં બ્રાહ્મણ્યં સુખેન પ્રેપ્સુર્વિબુધાંસ્તાપયામાસેતિ સમ્બન્ધઃ॥ 7-3-24 હરિવાહન ઇન્દ્રઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 004
॥ શ્રીઃ ॥
13.4. અધ્યાયઃ 004
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મતઙ્ગેન બ્રાહ્મણ્યપ્રાપ્તયે વર્ષશતં તપશ્ચરણમ્॥ 1 ॥ તમ્પ્રતીન્દ્રેણ પ્રાણિનાં કથંચિન્માનુષત્વલાભેપિ નાનાનીચયોનિષુ પરિભ્રમણપૂર્વકં ક્રમેણ ત્રૈવર્ણિકત્વમાત્રપ્રાપ્તિકથનેન બ્રાહ્મણ્યસ્ય દુર્લભત્વોક્તિઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
એવમુક્તો મતઙ્ગસ્તુ સંશિતાત્મા યતવ્રતઃ।
અતિષ્ઠદેકપાદેન વર્ષાણાં શતમચ્યુતઃ॥ 13-4-1 (81397)
તમુવાચ તતઃ શક્રઃ પુનરેવ મહાયશાઃ।
બ્રાહ્મણ્યં દુર્લભં તાત પ્રાર્થયાનો ન લપ્સ્યસે॥ 13-4-2 (81398)
મતઙ્ગ પરમં સ્થાનં પ્રાર્થયન્વિનશિષ્યસિ।
મા કૃથાઃ સાહસં પુત્ર નૈષ ધર્મપથસ્તવ॥ 13-4-3 (81399)
`વિમાર્ગતો માર્ગમાણઃ સર્વથા નભવિષ્યસિ'।
ન હિ શક્યં ત્વયા પ્રાપ્તું બ્રાહ્મણ્યમિહ દુર્મતે।
અપ્રાપ્યં પ્રાર્થયાનો હિ નચિરાદ્વિનશિષ્યસિ॥ 13-4-4 (81400)
મતઙ્ગ પરમં સ્થાનં વાર્યમાણોઽસકૃન્મયા।
ચિકીર્ષસ્યેવ તપસા સર્વથા નભવિષ્યસિ॥ 13-4-5 (81401)
તિર્યગ્યોનિગતઃ સર્વો માનુષ્યં યદિ ગચ્છતિ।
સ જાયતે પુલ્કસો વા ચણ્ડાલો વાઽપ્યસંશયઃ॥ 13-4-6 (81402)
પુલ્કસઃ પાપયોનિર્વા યઃ કશ્ચિદિહ લક્ષ્યતે।
સ તસ્યામેવ સુચિરં મતઙ્ગ પરિવર્તતે॥ 13-4-7 (81403)
તતો દશશતે કાલે લભતે શૂદ્રતામપિ।
શૂદ્રયોનાવપિ તતો બહુશઃ પરિવર્તતે॥ 13-4-8 (81404)
તતસ્ત્રિંશદ્ગણે કાલે લભતે વૈશ્યતામપિ।
વૈશ્યતાયાં ચિરં કાલં તત્રૈવ પરિવર્તતે।
તતઃ ષષ્ટિગુણે કાલે રાજન્યો નામ જાયતે॥ 13-4-9 (81405)
તતઃ ષષ્ટિગુણે કાલે લભતે બ્રહ્મબન્ધુતામ્।
બ્રહ્મબન્ધુશ્ચિરં કાલં તતસ્તુ પરિવર્તતે॥ 13-4-10 (81406)
તતસ્તુ દ્વિશતે કાલે લભતે કાણ્ડપૃષ્ઠતામ્।
કાણ્ડપૃષ્ઠશ્ચિરં કાલં તત્રૈવ પરિવર્તતે॥ 13-4-11 (81407)
તતસ્તુ ત્રિશતે કાલે લભતે જપતામપિ।
તં ચ પ્રાપ્ય ચિરં કાલં તત્રૈવ પરિવર્તતે॥ 13-4-12 (81408)
તતશ્ચતુઃશતે કાલે શ્રોત્રિયો નામ જાયતે।
શ્રોત્રિયત્વે ચિરં કાલં તત્રૈવ પરિવર્તતે॥ 13-4-13 (81409)
તદેવં શોકહર્ષૌ તુ કામદ્વેષૌ ચ પુત્રક।
અતિમાનાતિવાદૌ ચ પ્રવિશેતે દ્વિજાધમમ્॥ 13-4-14 (81410)
તાંશ્ચેજ્જયતિ શત્રૂન્સ તદા પ્રાપ્નોતિ સદ્ગતિમ્।
અથ તે વૈ જયન્ત્યેનં તાલં પક્વમિવાપતેત્॥ 13-4-15 (81411)
મતઙ્ગ સમ્પ્રધાર્યૈવં યદહં ત્વામચૂચુદમ્।
વૃણીષ્વ કામમન્યં ત્વં બ્રાહ્મણ્યં હિ સુદુર્લભમ્॥ ॥ 13-4-16 (81412)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુર્થોઽધ્યાયઃ॥ 4 ॥।
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-4-11 કાણ્ડપૃષ્ઠતાં શસ્ત્રજીવિત્વમ્॥ 7-4-12 જપતાં ગાયત્રીમાત્રસેવિનાં કુલે જન્મેતિ શેષઃ॥ 7-4-13 શ્રોત્રિયઃ અધીતવેદઃ॥ 7-4-14 તત્ તદા શ્રોત્રિયત્વલાભેઽપિ॥ 7-4-15 તે શોકાદયઃ। એનં શ્રોત્રિયમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 005
॥ શ્રીઃ ॥
13.5. અધ્યાયઃ 005
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રેણ પુનર્બ્રાહ્મણ્યપ્રાપ્તયે તપસ્યતે મતઙ્ગાય બ્રાહ્મણ્યસ્ય દુષ્પ્રાપત્વકથનપૂર્વકમિતરાભીષ્ટવરદાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
એવમુક્તો મતઙ્ગસ્તુ સંશિતાત્મા યતવ્રતઃ।
સહસ્રમેકપાદેન તતો ધ્યાને વ્યતિષ્ઠત॥ 13-5-1 (81413)
તં સહસ્રાવરે કાલે શક્રો દ્રષ્ટુમુપાગમત્।
તદેવ ચ પુનર્વાક્યમુવાચ બલવૃત્રહા॥ 13-5-2 (81414)
મતઙ્ગ ઉવાચ। 13-5-3x (6756)
ઇદં વર્ષસહસ્રં વૈ બ્રહ્મચારી સમાહિતઃ।
અતિષ્ઠમેકપાદેન બ્રાહ્મણ્યં નાપ્નુયાં કથમ્॥ 13-5-3 (81415)
શક્ર ઉવાચ। 13-5-4x (6757)
ચણ્ડાલયોનો જાતેન નાવાપ્યં વૈ કથઞ્ચન।
અન્યં કામં વૃણીષ્વ ત્વં મા વૃથા તેઽસ્ત્વયં શ્રમઃ॥ 13-5-4 (81416)
એવમુક્તો મતઙ્ગસ્તુ ભૃશં શોકપરાયણઃ।
અધ્યતિષ્ઠદ્ગયાં ગત્વા સોઽઙ્ગુષ્ટેન શતં સમાઃ॥ 13-5-5 (81417)
સુદુર્વહં વહન્યોગં કૃશો ધમનિસન્તતઃ।
ત્વગસ્થિભૂતો ધર્માત્મા સ તતાપેતિ નઃ શ્રુતમ્॥ 13-5-6 (81418)
તં તપન્તમભિદ્રુત્ય પાણિં જગ્રાહ વાસવઃ।
વરાણામીશ્વરો દાતા સર્વભૂતહિતે રતઃ॥ 13-5-7 (81419)
શક્ર ઉવાચ। 13-5-8x (6758)
મતઙ્ગ બ્રાહ્મણત્વં તે વિરુદ્ધમિહ દૃશ્યતે।
બ્રાહ્મણ્યં દુર્લભતરં સંવૃતં પરિપન્થિભિઃ॥ 13-5-8 (81420)
પૂજયન્સુખમાપ્નોતિ દુઃખમાપ્નોત્યપૂજયન્।
બ્રાહ્મણે સર્વભૂતાનાં યોગક્ષેમઃ સમાહિતઃ॥ 13-5-9 (81421)
બ્રાહ્મણેભ્યોઽનુતૃપ્યન્તે પિતરો દેવતાસ્તથા।
બ્રાહ્મણઃ સર્વભૂતાનાં મતઙ્ગ પર ઉચ્યતે॥ 13-5-10 (81422)
બ્રાહ્મણઃ કુરુતે તદ્ધિ યથા યદ્યચ્ચ વાઞ્છતિ॥ 13-5-11 (81423)
બહ્વીસ્તુ સંસરન્યોનીર્જાયમાનઃ પનુઃપુનઃ।
પર્યાયે તાત કસ્મિંશ્ચિદ્બ્રાહ્મણ્યમિહ વિન્દતિ॥ 13-5-12 (81424)
તદુત્સૃજ્યેહ દુષ્પ્રાપં બ્રાહ્મણ્યમકૃતાત્મભિઃ।
અન્યં વરં વૃણીષ્વ ત્વં દુર્લભોઽયં હિ તે વરઃ॥ 13-5-13 (81425)
કિં માં તુદસિ દુઃખાર્તં મૃતં મારયસે ચ મામ્।
ત્વાં તુ શોચામિ યો લબ્ધ્વા બ્રાહ્મણ્યં ન બુભૂષસે॥ 13-5-14 (81426)
બ્રાહ્મણ્યં યદિ દુષ્પ્રાપં ત્રિભિર્વર્ણૈર્દુરાસદમ્।
સુદુર્લભં સદાવાપ્ય નાનુતિષ્ઠન્તિ માનવાઃ॥ 13-5-15 (81427)
યે પાપેભ્યઃ પાપતમાસ્તેષામધમ એવ સઃ।
બ્રાહ્મણ્યં યોઽવજાનીતે ધનં લબ્ધ્વેવ દુર્લભમ્॥ 13-5-16 (81428)
દુષ્પ્રાપં ખલુ વિપ્રત્વં પ્રાપ્તં દુરનુપાલનમ્।
દુરવાપમવાપ્યૈતન્નાનુતિષ્ઠન્તિ માનવાઃ॥ 13-5-17 (81429)
એકારામો હ્યહં શક્ર નિર્ન્દ્વદ્વો નિષ્પરિગ્રહઃ।
અહિંસાદમમાસ્થાય કથં નાર્હામિ વિપ્રતામ્॥ 13-5-18 (81430)
દૈવં તુ કથમેતદ્વૈ યદહં માતૃદોષતઃ।
એતામવસ્થાં સમ્પ્રાપ્તો ધર્મજ્ઞઃ સન્પુરન્દરં॥ 13-5-19 (81431)
નૂનં દૈવં ન શક્યં હિ પૌરુષેણાતિવર્તિતુમ્।
યદર્થં યત્નવાનેવ ન લભે વિપ્રતાં વિભો॥ 13-5-20 (81432)
એવંગતે તુ ધર્મજ્ઞ દાતુમર્હસિ મે વરમ્।
યદિ તેઽહમનુગ્રાહ્યઃ કિચિદ્વા સુકૃતં મમ॥ 13-5-21 (81433)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-5-22x (6759)
વૃણીષ્વેતિ તદા પ્રાહ તતસ્તં બલવૃત્રહા।
ચોદિતસ્તુ મહેન્દ્રેણ મતઙ્ગઃ પ્રાબ્રવીદિદમ્॥ 13-5-22 (81434)
યથા કામવિહારી સ્યાં કામરૂપી વિહઙ્ગમઃ।
બ્રહ્મક્ષત્રાવિરોધેન પૂજાં ચ પ્રાપ્નુયામહમ્॥ 13-5-23 (81435)
યથા મમાક્ષયા કીર્તિર્ભવેચ્ચાપિ પુરન્દર।
કર્તુમર્હસિ તદ્દેવ શિરસા ત્વાં પ્રસાદયે॥ 13-5-24 (81436)
શક્ર ઉવાચ। 13-5-25x (6760)
મતઙ્ગ ગમ્યતાં શીઘ્રમેવમેતદ્ભવિષ્યતિ।
સ્ત્રિયઃ સર્વાસ્ત્વયા લોકે યક્ષ્યન્તે ભૂતિકર્મણિ॥ 13-5-25 (81437)
છન્દોદેવ ઇતિ ખ્યાતઃ સ્ત્રીણાં પૂજ્યો ભવિષ્યસિ।
કીર્તિશ્ચ તેઽતુલા વત્સ ત્રિષુ લોકેષુ યાસ્યતિ॥ 13-5-26 (81438)
એવં તસ્મૈ વરં દત્ત્વા વાસવોઽન્તરધીયત।
પ્રાણાંસ્ત્યક્ત્વા મતઙ્ગોપિ પ્રાપ તત્સ્થાનમુત્તમમ્॥ 13-5-27 (81439)
એવમેવ પરં સ્થાનં મર્ત્યાનાં ભરતર્ષભ।
બ્રાહ્મણ્યં નામ દુષ્પ્રાપમિન્દ્રેણોક્તં મહાત્મના॥ ॥ 13-5-28 (81440)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચમોધ્યાયઃ॥ 5 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-5-1 સહસ્રં વત્સરામ્॥ 7-5-7 અભિદ્રુત્ય ગત્વા॥ 7-5-8 પરિપન્થિભિઃ કામાદ્યૈશ્ચોરૈઃ સંવૃતમતો દુઃસંરક્ષ્યમપીત્યર્થઃ॥ 7-5-9 અપૂજયન્ બ્રાહ્મણ્યમિતિ શેષઃ॥ 7-5-10 બ્રાહ્મણેભ્યસ્તદ્દ્વારા દેવાદયસ્તૃપ્યન્તીત્યર્થઃ॥ 7-5-11 યદ્યદ્વાઞ્છતિ તત્તત્કુરુતે॥ 7-5-15 નાનુતિષ્ઠન્તિ તદુચિતાન્ શમદમાદીન્ન સેવન્તેઽતઃ પ્રાપ્તમપિ દુઃસંરક્ષ્યમિતિ ભાવઃ॥ 7-5-16 અવજાનીતે અવજ્ઞાં કરોતિ। ન રક્ષતીતિ યાવત્॥ 7-5-19 દૈવં પ્રાક્કર્મ। યત્ યતઃ એતાં અબ્રાહ્મણત્વરૂપામ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 006
॥ શ્રીઃ ॥
13.6. અધ્યાયઃ 006
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ ભીષ્મંપ્રત સવિસ્તરં વિશ્વામિત્રચરિત્રાનુવાદપૂર્વકં તસ્ય બ્રાહ્મણ્યપ્રાપ્તિહેતુપ્રશ્નઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
બ્રાહ્મણ્યં યદિ દુષ્પ્રાપ્યં ત્રિભિર્વર્ણૈર્નરાધિપ।
કથં પ્રાપ્તં મહારાજ ક્ષત્રિયેણ મહાત્મના॥ 13-6-1 (81441)
વિશ્વામિત્રેણ ધર્માત્મન્બ્રાહ્મણત્વં નરર્ષભ।
શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વેન તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-6-2 (81442)
તેન હ્યમિતવીર્યેણ વસિષ્ઠસ્ય મહાત્મનઃ।
હતં પુત્રશતં સદ્યસ્તપસાઽપિ પિતામહ॥ 13-6-3 (81443)
યાતુધાનાશ્ચ બહવો રાક્ષસાસ્તિગ્મતેજસઃ।
મન્યુનાઽઽવિષ્ટદેહેન સૃષ્ટાઃ કાલાન્તકોપમાઃ॥ 13-6-4 (81444)
મહાન્કુશિકવંશશ્ચ બ્રહ્મર્ષિશતસંકુલઃ।
સ્થાપિતો નરલોકેઽસ્મિન્વિદ્વદ્બ્રાહ્મણસંકુલઃ॥ 13-6-5 (81445)
ઋતીકસ્યાત્મજશ્ચૈવ શુનઃશેપો મહાતપાઃ।
વિમોક્ષિતો મહાસત્રાત્પશુતામપ્યુપાગતઃ॥ 13-6-6 (81446)
હરિશ્ચન્દ્રક્રતૌ દેવાંસ્તોષયિત્વાઽઽત્મતેજસા।
પુત્રતામનુસંપ્રાપ્તો વિશ્વામિત્રસ્ય ધીમતઃ॥ 13-6-7 (81447)
નાભિવાદયતે જ્યેષ્ઠં દેવરાતં નરાધિપ।
પુત્રાઃ પઞ્ચશતં ચાપિ શપ્તાઃ શ્વપચતાં ગતાઃ॥ 13-6-8 (81448)
ત્રિશઙ્કુર્બન્ધુભિર્મુક્ત ઐક્ષ્વાકઃ પ્રીતિપૂર્વકમ્।
અવાક્શિરાદિવં નીતો દક્ષિણામાશ્રિતોદિશમ્॥ 13-6-9 (81449)
વિશ્વામિત્રસ્ય ભગિની નદી દેવર્ષિસેવિતા।
કૌશિકીતિ કૃતા પુણ્યા બ્રહ્મર્ષિસુરસેવિતા॥ 13-6-10 (81450)
તપોવિઘ્નકરી ચૈવ પઞ્ચચૂડા સુસંમતા।
રમ્ભા નામાપ્સરાઃ શાપાદ્યસ્ય શૈલત્વમાગતા॥ 13-6-11 (81451)
તથૈવાસ્ય ભયાદ્બદ્ધ્વા વસિષ્ઠઃ સલિલે પુરા।
આત્માનં મઞ્જયઞ્શ્રીમાન્વિપાશઃ પુનરુત્થિતઃ॥ 13-6-12 (81452)
તદાપ્રભૃતિ પુણ્યા હિ વિપાશાઽભૂન્મહાનદી।
વિખ્યાતા કર્મણા તેન વસિષ્ઠસ્ય મહાત્મનઃ॥ 13-6-13 (81453)
વશ્યશ્ચ ભગવાન્યેન દેવસેનાગ્રગઃ પ્રભુઃ।
સ્તુતઃ પ્રીતમનાશ્ચાસીચ્છાપાચ્ચૈનમમુઞ્ચત॥ 13-6-14 (81454)
ધ્રુવસ્યૌત્તાનપાદસ્ય બ્રહ્મર્ષીણાં તથૈવ ચ।
મધ્યે જ્વલતિ યો નિત્યમુદીચીમાશ્રિતો દિશમ્॥ 13-6-15 (81455)
તસ્યૈતાનિ ચ કર્માણિ તથાઽન્યાનિ ચ કૌરવ।
ક્ષત્રિયસ્યેત્યતો જાતમિદં કૌહતૂલં મમ॥ 13-6-16 (81456)
કિમેતદિતિ તત્ત્વેન પ્રબ્રૂહિ ભરતર્ષભ।
દેહાન્તરમનાસાદ્ય કથં સ બ્રાહ્મણોઽભવત્॥ 13-6-17 (81457)
એતત્તત્વેન મે તાત સર્વમાખ્યાતુમર્હસિ।
મતઙ્ગસ્ય યથાતત્ત્વં તથૈવૈતદ્વદસ્વ મે॥ 13-6-18 (81458)
સ્થાને મતઙ્ગો બ્રાહ્મણ્યં નાલભદ્ભરતર્ષભ।
ચણ્ડાલયોનૌજાતો હિ કથં બ્રાહ્મણ્યમાપ્તવાન્॥ ॥ 13-6-19 (81459)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનદર્મપર્વણિ ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ॥ 6 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-6-1 શુનઃશેષો દેવાંસ્તોષયિત્વા તૈર્મોક્ષિતઃ સન્પુત્રતાં વિશ્વામિત્રસ્યાનુસમ્પ્રાપ્ત ઇત્યુત્તરેણ સમ્બન્ધઃ॥ 7-6-8 નાભિવાદયતે ન નમસ્કુર્વન્તિ। અનુસ્વારલોષ આર્ષઃ। દેવરાતં દેવૈર્વિશ્વામિત્રાય દત્તં તેન ચ જ્યેષ્ઠં કૃતં સન્તમ્। શપ્તા યેનેતિ શેષઃ॥ 7-6-9 બન્ધુભિર્મુક્તઃ। વસિષ્ઠશાપેન ચણ્ડાલતાં ગતત્વાત્। દિવં યેન નીતઃ॥ 7-6-11 પઞ્ચ ચૂડાઃ વલયભેદા યસ્યાઃ સા॥ 7-6-14 ત્રિશઙ્કું યાજયન્વિશ્વામિત્રો વસિષ્ટપુત્રૈઃ શપ્તઃ શ્વપચસ્ય યાજકસ્ત્વં શ્વપચો ભવિષ્યસીતિ। તં શાપમૃતં કર્તું વિશ્વામિત્રઃ કસ્યાંચિદાપદિ શ્વજાઘનીં ચૌર્યેણાર્જયિત્વા પક્તુમારેભે। તામિન્દ્રઃ શ્યેનરૂપેણ હૃતવાન્। તાવતૈવાયં શાપાન્મુક્તો વવર્ષ ચેન્દ્ર ઇતિ। દેવસેનાનામગ્રગઃ શ્રેષ્ઠ ઇન્દ્રઃ॥ 7-6-15 જ્વલતિ તારારૂપેણ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 007
॥ શ્રીઃ ॥
13.7. અધ્યાયઃ 007
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ વિશ્વામિત્રસ્યોત્પત્તિપ્રકારકથનેનૈવ બ્રાહ્મણ્યપ્રાપ્તિપ્રકારકધનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
શ્રૂયતાં પાર્થ તત્ત્વેન વિશ્વામિત્રો યથા પુરા।
બ્રાહ્મણત્વં ગતસ્તાત્ બ્રહ્મર્ષિત્વં તથૈવ ચ॥ 13-7-1 (81460)
ભરતસ્યાન્વવાયે વૈ મિથિલો નામ પાર્થિવઃ।
બભૂવ ભરતશ્રેષ્ઠ યજ્વા ધર્મભૃતાંવરઃ॥ 13-7-2 (81461)
તસ્ય પુત્રો મહાનાસીઞ્જહ્નુર્નામ નરેશ્વરઃ।
દુહિતૃત્વમનુપ્રાપ્તા ગઙ્ગા યસ્ય મહાત્મનઃ॥ 13-7-3 (81462)
તસ્યાત્મજસ્તુલ્યગુણઃ સિન્ધુદ્વીપો મહાયશાઃ।
સિન્ધુદ્વીપાચ્ચ રાજર્ષિર્બલાકાશ્વો મહાબલઃ॥ 13-7-4 (81463)
વલ્લભસ્તસ્ય તનયઃ સાક્ષાદ્ધર્મ ઇવાપરઃ।
કુશિકસ્તસ્ય તનયઃ સહસ્રાક્ષસમદ્યુતિઃ॥ 13-7-5 (81464)
કુશિકસ્યાત્મજઃ શ્રીમાન્ગાધિર્નામ જનેશ્વરઃ।
અપુત્રઃ પ્રસવેનાર્થી વનવાસમુપાવસત્॥ 13-7-6 (81465)
કન્યા જજ્ઞે સુતાત્તસ્ય વને નિવસતઃ સતઃ।
નામ્ના સત્યવતી નામ રૂપેણાપ્રતિમા ભુવિ॥ 13-7-7 (81466)
તાં વવ્રે ભાર્ગવઃ શ્રીમાંશ્ચ્યવનસ્યાત્મસમ્ભવઃ।
ઋચીક ઇતિ વિખ્યાતો વિપુલે તપસિ સ્થિતઃ॥ 13-7-8 (81467)
સ તાં ન પ્રદદૌ તસ્મૈ ઋચીકાય મહાત્મને।
દરિદ્ર ઇતિ મત્વા વૈ ગાધિઃ શત્રુનિબર્હણઃ॥ 13-7-9 (81468)
પ્રત્યાખ્યાય પુનર્યાન્તમબ્રવીદ્રાજસત્તપ્રઃ।
શુલ્કં પ્રદીયતાં મહ્યં તતો વત્સ્યસિ મે સુતામ્॥ 13-7-10 (81469)
ઋચીક ઉવાચ। 13-7-11x (6761)
કિં પ્રયચ્છામિ રાજેન્દ્ર તુભ્યં શુલ્કમહં નૃપ।
દુહિતુર્બ્રૂહ્યસંસક્તો માઽભૂત્તત્ર વિચારણા॥ 13-7-11 (81470)
ગાધિરુવાચ। 13-7-12x (6762)
ચન્દ્રરશ્મિપ્રકાશાનાં હયાનાં વાતરહસામ્।
એકતઃ શ્યામકર્ણાનાં સહસ્રં દાહ ભાર્ગવ॥ 13-7-12 (81471)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-7-13x (6763)
તતઃ સ ભૃગુશાર્દૂલશ્ચ્યવનસ્યાત્મજઃ પ્રભુઃ।
અબ્રવીદ્વરુણં દેવમાદિત્યં પતિમમ્ભસામ્॥ 13-7-13 (81472)
એકતઃ શ્યામકર્ણાનાં હયાનાં ચન્દ્રવર્ચસામ્।
સહસ્રં વાતવેગાનાં ભિક્ષે ત્વાં દેવસત્તમ॥ 13-7-14 (81473)
તથેતિ વરુણો દેવ આદિત્યો ભૃગુસત્તમમ્।
ઉવાચ યત્ર તે ચ્છન્દસ્તત્રોત્થાસ્યન્તિ વાજિનઃ॥ 13-7-15 (81474)
ધ્યાતમાત્રે ઋચીકેન હયાનાં ચન્દ્રવર્ચસામ્।
ગઙ્ગાજલાત્સમુત્તસ્થૌ સહસ્રં વિપુલૌજસામ્॥ 13-7-16 (81475)
અદૂરે કાન્યકુબ્જસ્ય ગઙ્ગાયાસ્તીરમુત્તમમ્।
અશ્વતીર્થં તદદ્યાપિ માનવાઃ પરિચક્ષતે॥ 13-7-17 (81476)
તતો વૈ ગાધયે તાત સહસ્રં વાજિનાં શુભમ્।
ઋચીકઃ પ્રદદૌ પ્રીતઃ શુલ્કાર્થં તપતાં વરઃ॥ 13-7-18 (81477)
તતઃ સ વિસ્મિતો રાજા ગાધિઃ શાપભયેન ચ।
દદૌ તાં સમલઙ્કૃત્ય કન્યાં ભૃગુસુતાય વૈ॥ 13-7-19 (81478)
જગ્રાહ વિધિવત્પાણિં તસ્યા બ્રહ્મર્ષિસત્તમઃ।
સા ચ તં પતિમાસાદ્ય પરં હર્ષમવાપ હ॥ 13-7-20 (81479)
સ તુતોષ ચ બ્રહ્મર્ષિસ્તસ્યા વૃત્તેન ભારત।
છન્દયામાસ ચૈવૈનાં વરેણ વરવર્ણિનીમ્॥ 13-7-21 (81480)
માત્રે તત્સર્વમાચખ્યૌ સા કન્યા રાજસત્તમ।
અથતામબ્રવીન્માતા સુતાં કિઞ્ચિદવાઙ્મુખીમ્॥ 13-7-22 (81481)
મમાપિ પુત્રિ ભર્તા તે પ્રસાદં કર્તુમર્હતિ।
અપત્યસ્ય પ્રદાનેન સમર્થશ્ચ મહાતપાઃ॥ 13-7-23 (81482)
તતઃ સા ત્વરિતં ગત્વા તત્સર્વં પ્રત્યવેદયત્।
માતુશ્ચિકીર્ષિતં રાજન્ઋચીકસ્તામથાબ્રવીત્॥ 13-7-24 (81483)
ગુણવન્તં ચ પુત્રં વૈ ત્વં ચ સાઽથ જનિષ્યથ।
જનન્યાસ્તવ કલ્યાણિ મા ભૂદ્વૈ પ્રણયોઽન્યથા॥ 13-7-25 (81484)
તવ ચૈવ ગુણશ્લાઘી પુત્ર ઉત્પત્સ્યતે મહાન્।
અસ્મદ્વંશકરઃ શ્રીમાંસ્તવ ભ્રાતા ચ વંશકૃત્॥ 13-7-26 (81485)
ઋતુસ્નાતા ચ સાઽશ્વત્થં ત્વં ચ વૃક્ષમુદુમ્બરમ્।
પરિષ્વજેતં કલ્યાણિ તત ઇષ્ટમવાપ્સ્યથઃ॥ 13-7-27 (81486)
ચરુદ્વયમિદં ચૈવ મન્ત્રપૂતં શુચિસ્મિતે।
ત્વં ચ સા ચોપભુઞ્જીતં તતઃ પુત્રાવવાપ્સ્યથઃ॥ 13-7-28 (81487)
તતઃ સત્યવતી હૃષ્ટા માતરં પ્રત્યભાષત।
યદૃચીકેન કથિતં તચ્ચાચખ્યૌ ચરુદ્વયમ્॥ 13-7-29 (81488)
તામુવાચ તતો માતા સુતાં સત્યવતીં તદા।
પુત્રિ પૂર્વોપપન્નાયાઃ કુરુષ્વ વચનં મમ॥ 13-7-30 (81489)
ભર્ત્રા ય એષ દત્તસ્તે ચરુર્મન્ત્રપુરસ્કૃતઃ।
એનં પ્રયચ્છ મહ્યં ત્વં મદીયં ત્વં ગૃહાણ ચ॥ 13-7-31 (81490)
વ્યત્યાસં વૃક્ષયોશ્ચાપિ કરવાવ શુચિસ્મિતે।
યદિ પ્રમાણં વચનં મમ માતુરનિન્દિતે॥ 13-7-32 (81491)
સ્વમપત્યં વિશિષ્ટં હિ સર્વ ઇચ્છત્યનાવિલમ્।
વ્યક્તં ભગવતા ચાત્ર કૃતમેવં ભવિષ્યતિ॥ 13-7-33 (81492)
તતો મે ત્વચ્ચરૌ ભાવઃ પાદપે ચ સમુધ્યમે।
કથં વિશિષ્ટો ભ્રાતા મે ભવેદિત્યેવ ચિન્તય 13-7-34 (81493)
તથાચ કૃતવત્યૌ તે માતા સત્યવતી ચ સા।
અથ ગર્ભાવનુપ્રાપ્તે ઉભે તે વૈ યુધિષ્ઠિર॥ 13-7-35 (81494)
દૃષ્ટ્વા ગર્ભમનુપ્રાપ્તાં ભાર્યાં સ ચ મહાનૃષિઃ।
ઉવાચ તાં સત્યવતીં દુર્મના ભૃગુસત્તમઃ॥ 13-7-36 (81495)
વ્યત્યાસેનોપયુક્તસ્તે ચરુર્વ્યક્તં ભવિષ્યતિ।
વ્યત્યાસઃ પાદપે ચાપિ સુવ્યક્તં તે કૃતઃ શુભે॥ 13-7-37 (81496)
મયા હિ વિશ્વં યદ્બ્રાહ્મ ત્વચ્ચરૌ સન્નિવેશિતમ્।
ક્ષત્રવીર્યં ચ સકલં ચરૌ તસ્યા નિવેશિતમ્॥ 13-7-38 (81497)
ત્રૈલોક્યવિખ્યાતગુણં ત્વં વિપ્રં જનયિષ્યસિ।
સા ચ ક્ષત્રં વિશિષ્ટં વૈ તત એતત્કૃતં મયા॥ 13-7-39 (81498)
વ્યત્યાસસ્તુ કૃતો યસ્માત્ત્વયા માત્રા ચ તે શુભે।
તસ્માત્સા બ્રાહ્મણં શ્રેષ્ઠં માતા તે જનયિષ્યતિ॥ 13-7-40 (81499)
ક્ષત્રિયં તૂગ્રકર્માણં ત્વં ભદ્રે જનયિષ્યસિ।
ન હિ તે તત્કૃતં સાધુ માતૃસ્નેહેન ભામિનિ॥ 13-7-41 (81500)
સા શ્રુત્વા શોકસંતપ્તા પપાત વરવર્ણિની।
ભૂમૌ સત્યવતી રાજંશ્છિન્નેવ રુચિરા લતા॥ 13-7-42 (81501)
પ્રતિલભ્ય ચ સા સઞ્જ્ઞાં શિરસા પ્રણિપત્ય ચ।
ઉવાચ ભાર્યા ભર્તારં ગાધેયી ભાર્ગવર્ષભમ્॥ 13-7-43 (81502)
પ્રસાદયન્ત્યાં ભાર્યાયાં મયિ બ્રહ્મવિદાંવર।
પ્રસાદં કુરુ વિપ્રર્ષે ન મે સ્યાત્ત્રત્રિયઃ સુતઃ॥ 13-7-44 (81503)
કામં મમોગ્રકર્મા વૈ પૌત્રો ભવિતુમર્હતિ।
ન તુ મે સ્યાત્સુતો બ્રહ્મન્નેષ મે દીયતાં વરઃ॥ 13-7-45 (81504)
એવમસ્ત્વિતિ હોવાચ સ્વાં ભાર્યાં સુમહાતપાઃ।
તતઃ સા જનયામાસ જમદગ્નિં સુતં શુભમ્॥ 13-7-46 (81505)
વિશ્વામિત્રં ચાજનયદ્ગાધિભાર્યા યશસ્વિની।
ઋષેઃ પ્રસાદાદ્રાજેન્દ્ર બ્રહ્મર્ષિ બ્રહ્મવાદિનમ્॥ 13-7-47 (81506)
તતો બ્રાહ્મણતાં યાતો વિશ્વામિત્રો મહાતપાઃ।
ક્ષત્રિયઃ સોઽપ્યથ તથા બ્રહ્મવંશસ્ય કારકઃ॥ 13-7-48 (81507)
તસ્ય પુત્રા મહાત્માનો બ્રહ્મવંશવિવર્ધનાઃ।
તપસ્વિનો બ્રહ્મવિદો ગોત્રકર્તાર એવ ચ॥ 13-7-49 (81508)
મધુચ્છન્દશ્ચ ભગવાન્દેવરાતશ્ચ વીર્યવાન્।
અક્ષીણશ્ચ શકુન્તશ્ચ બભ્રુઃ કાલપથસ્તથા॥ 13-7-50 (81509)
યાજ્ઞવલ્ક્યશ્ચ વિખ્યાતસ્તથા સ્થૂણો મહાવ્રતઃ।
ઉલૂકો યમદૂતશ્ચ તથર્ષિઃ સૈન્ધવાયનઃ॥ 13-7-51 (81510)
પર્ણજઙ્ઘશ્ચ ભગવાન્ગાવલશ્ચ મહાનૃષિઃ।
ઋષિર્વજ્રસ્તથા ખ્યાતઃ સાલઙ્કાયન એવ ચ॥ 13-7-52 (81511)
લીલાઢ્યો નારદશ્ચૈવ તથા કૂર્ચામુખઃ સ્મૃતઃ।
વાદુલિર્મુસલશ્ચૈવ વક્ષોગ્રીવસ્તથૈવ ચ। 13-7-53 (81512)
આઙ્ઘ્રિકો નૈકદૃક્ચૈવ શિલાયૂપઃ સિતઃ શુચિઃ।
ચક્રકો મારુતન્તવ્યો વાતઘ્નોઽથાશ્વલાયનઃ॥ 13-7-54 (81513)
શ્યામાયનોઽથ ગાર્ગ્યશ્ચ જાબાલિઃ સુશ્રુતસ્તથા।
કારીષિરથ સંશ્રુત્યઃ પરપૌરવતન્તવઃ॥ 13-7-55 (81514)
મહાનૃષિશ્ચ કપિલસ્તથર્ષિસ્તાડકાયનઃ।
તથૈવ ચોપગહનસ્તથર્ષિશ્ચાસુરાયણઃ॥ 13-7-56 (81515)
માર્દમર્ષિર્હિરણ્યાક્ષો જઙ્ગારિર્બાભ્રવાયણિઃ।
ભૂતિર્વિભૂતિઃ સૂતશ્ચ સુરકૃત્તુ તથૈવ ચ॥ 13-7-57 (81516)
અરાલિર્નાચિકશ્ચૈવ ચામ્પેયોજ્જયનૌ તથા।
નવતન્તુર્બકનખઃ સેયનો યતિરેવ ચ॥ 13-7-58 (81517)
અમ્ભોરુદશ્ચારુમત્સ્યઃ શિરીષી ચાથ ગાર્દભિઃ।
ઊર્જયોનિરુદાપેક્ષી નારદી ચ મહાનૃષિઃ।
વિશ્વામિત્રાત્મજાઃ સર્વે મુનયો બ્રહ્મવાદિનઃ॥ 13-7-59 (81518)
તથૈવ ક્ષત્રિયો રાજન્વિશ્વામિત્રો મહાતપાઃ।
ઋચીકેનાહિતં બ્રહ્મ પરમેતદ્યુધિષ્ઠિર॥ 13-7-60 (81519)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં તત્વેન ભરતર્ષભ।
વિશ્વામિત્રસ્ય વૈ જન્મ સોમસૂર્યાગ્નિતેજસઃ॥ 13-7-61 (81520)
યત્રયત્ર ચ સન્દેહો ભૂયસ્તે રાજસત્તમ।
તત્રતત્ર ચ માં બ્રૂહિ ચ્છેત્તાઽસ્મિ તવ સંશયાન્॥ ॥ 13-7-62 (81521)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તમોઽધ્યાયઃ॥ 7 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-7-1 બ્રાહ્મણેષ્વપિ ઋષિત્વં મન્ત્રદ્રષ્ટૃત્વં ગોત્રપ્રવર્તકત્વં વા॥ 7-7-2 ભરતસ્યાન્વયે ચૈવાજમીઢ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-7-5 પિપ્પલસ્તસ્ય તનય ઇતિ ય, પાઠઃ। પલ્લવસ્તસ્યેતિ ટ. પાઠઃ॥ 7-7-6 પ્રસવેન સોમાભિષવનિમિત્તેન। અર્થી પુત્રાર્થી॥ 7-7-7 સુતાત્ સોમા ભિષવોપલક્ષિકતાદ્યજ્ઞાત્॥ 7-7-8 ભાર્ગવો ભૃગોર્ગોત્રાપત્યમ્॥ 7-7-10 વત્સ્યસિ ઉદ્વાહેન પ્રાપ્સ્યસિ॥ 7-7-11 અસંસક્તો નિઃસંશયઃ॥ 7-7-13 આદિત્યમદિતેઃ પુત્રમ્॥ 7-7-15 વરેણ પુત્રં તે દાસ્યામીત્યનુગ્રહેણ॥ 7-7-30 પૂર્વોપપન્નાયા ભર્તુઃ સમ્બન્ધાત્પૂર્વમુપપન્નાયાઃ ગુરુત્વેન પ્રાપ્તાયાસ્તવ ભર્ત્રપેક્ષયાહં ગરીયસીત્યર્થઃ। પુત્રિ પૂર્વપ્રપન્નાયા ઇતિ ટ.ધ પાઠઃ॥ 7-7-44 ક્ષત્રિયઃ ક્ષત્રિયવદુગ્રક્રમા॥ 7-7-53 ઊર્ઘ્વલિર્મુસલશ્ચેતિ ટ.ધ.પાઠ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 008
॥ શ્રીઃ ॥
13.8. અધ્યાયઃ 008
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણિ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ વીતહવ્યસ્ય બ્રાહ્મણ્યપ્રાપ્તિપ્રકારકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
શ્રુતં મે મહદાખ્યાનમેતત્કુરુકુલોદ્વહ।
સુદુષ્પ્રાપં યદ્બ્રવીષિ બ્રાહ્મણ્યં વદતાંવર॥ 13-8-1 (81522)
વિશ્વામિઇત્રો મહારાજ રાજા બ્રાહ્મણતાં ગતઃ।
કથિતં ભવતા સર્વં વિસ્તરેણ પિતામહ॥ 13-8-2 (81523)
તચ્ચ રાજન્મયા સર્વં શ્રુતં બુદ્ધિમતાંવર।
આગમો હિ પરોઽસ્માકં ત્વત્તઃ કૌરવનન્દન॥ 13-8-3 (81524)
વીતહવ્યશ્ચ નૃપતિઃ શ્રુતો મે વિપ્રતાં ગતઃ।
તદેવ તાવદ્ગાઙ્ગેય શ્રોતુમિચ્છામ્યહં વિભો॥ 13-8-4 (81525)
સ કેન કર્મણા પ્રાપ્તો બ્રાહ્મણ્યં રાજસત્તમઃ।
વરેણ તપસા વાઽપિ તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 13-8-5 (81526)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-8-6x (6764)
શૃણુ રાજન્યથા રાજા વીતહવ્યો મહાયશાઃ।
રાજર્ષિર્દુર્લભં પ્રાપ્તો બ્રાહ્મણ્યં લોકસત્કૃતમ્॥ 13-8-6 (81527)
મનોર્મહાત્મનસ્તાત પ્રજા ધર્મેણ શાસતઃ।
બભૂવ પુત્રો ધર્માત્મા શર્યાતિરિતિ વિશ્રુતઃ॥ 13-8-7 (81528)
તસ્યાન્વવાયે દ્વૌ રાજન્રાજાનૌ સમ્બભૂવતુઃ।
હૈહયસ્તાલજઙ્ઘશ્ચ વત્સેષુ જયતાંવર॥ 13-8-8 (81529)
હૈહયસ્ય તુ રાજેન્દ્ર દશસુ સ્ત્રીષુ ભારત।
શતં બભૂવ પુત્રાણાં શૂરાણામનિવર્તિનામ્।
તુલ્યરૂપપ્રભાવાનાં બલિનાં યુદ્ધશાલિનામ્॥ 13-8-9 (81530)
ધનુર્વેદે ચ વેદે ચ સર્વત્રૈવ કૃતશ્રમાઃ॥ 13-8-10 (81531)
કાશિષ્વપિ નૃપો રાજન્દિવોદાસપિતામહઃ।
હર્યશ્વ ઇતિ વિખ્યાતો બભૂવ જયતાંવરઃ॥ 13-8-11 (81532)
સ વીતહવ્યદાયાદૈરાગત્ય પુરુષર્ષભ।
ગઙ્ગાયમુનયોર્મધ્યે સઙ્ગ્રામે વિનિપાતિતઃ॥ 13-8-12 (81533)
તં તુ હત્વા નરપતિં હૈહયાસ્તે મહારથાઃ।
પ્રતિજગ્મુઃ પુરીં રમ્યાં વત્સાનામકુતોભયાઃ॥ 13-8-13 (81534)
હર્યશ્વસ્ય ચ દાયાદઃ કાશિરાજોઽભ્યષિચ્યત।
સુદેવો દેવસંકાશઃ સાક્ષાદ્ધર્મ ઇવાપરઃ॥ 13-8-14 (81535)
સ પાલયામાસ મહીં ધર્માત્મા કાશિનન્દનઃ।
તૈર્વીતહવ્યૈરાગત્ય યુધિ સર્વૈર્વિનિર્જિતઃ॥ 13-8-15 (81536)
તમથાજૌ વિનિર્જિત્ય પ્રતિજગ્મુર્યથાગતમ્।
સૌદેવિસ્ત્વથ કાશીશોદિવોદાસોઽભ્યષિચ્યત॥ 13-8-16 (81537)
દિવોદાસસ્તુ વિજ્ઞાય વીર્ય તેષાં યતાત્મનામ્।
વારાણસીં મહાતેજા નિર્મમે શક્રશાસનાત્॥ 13-8-17 (81538)
વિપ્રક્ષત્રિયસમ્બાધાં વૈશ્યશૂદ્રસમાકુલામ્।
નૈકદ્રવ્યોચ્ચયવતીં સમૃદ્ધવિપણાપણામ્॥ 13-8-18 (81539)
ગઙ્ગાયા ઉત્તરે કૂલે વપ્રાન્તે રાજસત્તમ્॥
ગોમત્યા દક્ષિણે કૂલે શક્રસ્યેવામરાવતીમ્। 13-8-19 (81540)
તત્ર તં રાજશાર્દૂલં નિવસન્તં મહીપતિમ્।
આગત્ય હૈહયા ભૂયઃ પર્યધાવન્ત ભારત॥ 13-8-20 (81541)
સ નિષ્ક્રમ્ય દદૌ યુદ્ધં તેભ્યો રાજા મહાબલઃ।
દેવાસુરસમં ઘોરં દિવોદાસો મહાદ્યુતિઃ॥ 13-8-21 (81542)
સ તુ યુદ્ધે મહારાજ દિનાનાં દશતીર્દશ।
હતવાહનભૂયિષ્ઠસ્તતો દૈન્યમુપાગમત્॥ 13-8-22 (81543)
હતયોધસ્તતો રાજન્ક્ષીણકોશશ્ચક ભૂમિપઃ।
દિવોદાસઃ પુરીં ત્યક્ત્વા પલાયનપરોઽભવત્॥ 13-8-23 (81544)
ગત્વાઽઽશ્રમપદં રમ્યં ભરદ્વાજસ્ય ધીમતઃ।
જગામ શરણં રાજા કૃતાઞ્જલિરરિંદમ્॥ 13-8-24 (81545)
તમુવાચ ભરદ્વાજો જ્યેષ્ઠઃ પુત્રો બૃહસ્પતેઃ।
પુરોધાઃ શીલસમ્પન્નો દિવોદાસં મહીપતિમ્॥ 13-8-25 (81546)
કિમાગમનકૃત્યં તે સર્વં પ્રબૂહિ મે નૃપ।
યત્તે પ્રિયં તત્કરિષ્યે ન મેઽત્રાસ્તિ વિચારણા॥ 13-8-26 (81547)
રાજોવાચ। 13-8-27x (6765)
ભગવન્વૈતહવ્યૈર્મે યુદ્ધે વંશઃ પ્રણાશિતઃ।
અહમેકઃ પરિદ્યૂનો ભવન્તં શરણં ગતઃ॥ 13-8-27 (81548)
શિષ્યસ્નેહેન ભગવંસ્ત્વં માં રક્ષિતુમર્હસિ।
એકશેષઃ કૃતો વંશો મમ તૈઃ પાપકર્મભિઃ॥ 13-8-28 (81549)
તમુવાચ મહાભાગો ભરદ્વાજઃ પ્રતાપવાન્।
ન ભેતવ્યં ન ભેતવ્યં સૌદેવ વ્યેતુ તે ભયમ્॥ 13-8-29 (81550)
અહમિષ્ટિં કરિષ્યામિ પુત્રાર્થં તે વિશામ્પતે।
વીતહવ્યસહસ્રાણિ યેન ત્વં પ્રહરિષ્યસિ॥ 13-8-30 (81551)
તત ઇષ્ટિં ચકારર્ષિસ્તસ્ય વૈ પુત્રકામિકીમ્।
અથાસ્ય તનયો જજ્ઞે દૈવોદાસઃ પ્રતર્દનઃ॥ 13-8-31 (81552)
સ જાતમાત્રો વવૃધે સમાઃ સદ્યસ્ત્રયોદશ।
વેદં ચાપિ જગૌ કૃત્સ્નં ધનુર્વેદં ચ ભારત॥ 13-8-32 (81553)
યોગેન ચ *****વિષ્ટો ભરદ્વાજેન ધીમતા।
કૃત્સ્નં હિ તેજો યલ્લોકે તદેતદ્દેહમાવિશત્॥ 13-8-33 (81554)
તતઃ સ કવચી ધન્વી સ્તૂયમાનઃ સુરર્ષિભિઃ।
બન્દિભિર્વન્દ્યમાનશ્ચ બભૌ સૂર્ય ઇવોદિતઃ॥ 13-8-34 (81555)
સ રથી બદ્ધનિસ્ત્રિંશો બભૌ દીપ્ત ઇવાનલઃ।
પ્રયયૌ સ ધનુર્ધુન્વન્વિવર્ષિષુરિવામ્બુદઃ॥ 13-8-35 (81556)
તં દૃષ્ટ્વા પરમં હર્ષં સુદેવતનયો યયૌ।
મેને ચ મનસા દગ્ધાન્વૈતહવ્યાન્સ પાર્થિવઃ॥ 13-8-36 (81557)
તતોસૌ યૌવરાજ્યે ચ સ્થાપયિત્વા પ્રતર્દનમ્।
કૃતકૃત્યં તદાઽઽત્માનં સ રાજા પ્રત્યપદ્યત॥ 13-8-37 (81558)
તતસ્તુ વૈતહવ્યાનાં વધાય સ મહીપતિઃ।
પુત્રં પ્રસ્થાપયાસાસ પ્રતર્દનમરિંદમમ્॥ 13-8-38 (81559)
સરથઃ સ તુ સંતીર્ય ગઙ્ગામાશુ પરાક્રમી।
પ્રયયૌ વીતહવ્યાનાં પુરીં પરપુરંજયઃ॥ 13-8-39 (81560)
વૈતહવ્યાસ્તુ સંશ્રુત્ય રથઘોષં સમુદ્ધતમ્।
નિર્યયુર્નગરાકારૈ રથૈઃ પરરથારુજૈઃ॥ 13-8-40 (81561)
નિષ્ક્રમ્ય તે નરવ્યાઘ્રા દંશિતાશ્ચિત્રયોધિનઃ।
પ્રતર્દનં સમાજગ્મુઃ શરવર્ષૈરુદાયુધાઃ॥ 13-8-41 (81562)
શસ્ત્રૈશ્ચ વિવિધાકારૈ રથૌઘૈશ્ચ યુધિષ્ઠિર।
અભ્યવર્ષન્ત રાજાનં હિમવન્તમિવામ્બુદાઃ॥ 13-8-42 (81563)
અસ્ત્રૈરસ્ત્રાણિ સંવાર્ય તેષાં રાજા પ્રતર્દનઃ।
જઘાન તાન્મહાતેજા વજ્રાનલસમૈઃ શરૈઃ॥ 13-8-43 (81564)
કૃત્તોત્તમાઙ્ગાસ્તે રાજન્ભલ્લૈઃ શતસહસ્રશઃ।
અપતન્રુધિરાર્દ્રાઙ્ગા નિકૃત્તા ઇવ કિંશુકાઃ॥ 13-8-44 (81565)
હતેષુ તેષુ સર્વેષુ વીતહવ્યઃ સુતેષ્વથ।
પ્રાદ્રવન્નગરં હિત્વા ભૃગોરાશ્રમમપ્યુત॥ 13-8-45 (81566)
યયૌ ભૃગું ચ શરણં વીતહવ્યો નરાધિપઃ।
અભયં ચ દદૌ તસ્મૈ વીતહવ્યાય ભાર્ગવઃ।
આસનં શિષ્યમધ્યે ચ ભૃગુરન્યત્સમાદિશત્॥ 13-8-46 (81567)
અથાનુપદમેવાશુ તત્રાગચ્છત્પ્રતર્દનઃ।
સ પ્રાપ્ય ચાશ્રમપદં દિવોદાસાત્મજોઽબ્રવીત્॥ 13-8-47 (81568)
ભોભો કેઽત્રાશ્રમે સન્તિ ભૃગોઃ શિષ્યા મહાત્મનઃ।
દ્રષ્ટુમિચ્છે મુનિમહં તસ્યાચક્ષત મામિતિ॥ 13-8-48 (81569)
સ તં વિદિત્વા તુ ભૃગુર્નિશ્ચક્રામાશ્રમાત્તદા।
પૂજયામાસ ચ તતો વિધિના નૃપસત્તમમ્॥ 13-8-49 (81570)
ઉવાચ ચૈનં રાજેન્દ્ર કિં કાર્યં બ્રૂહિ પાર્થિવ।
સ ચોવાચ નૃપસ્તસ્મૈ યદાગમનકારણમ્॥ 13-8-50 (81571)
રાજોવાચ। 13-8-51x (6766)
અયં બ્રહ્મન્નિતો રાજા વીતહવ્યો વિસર્જ્યતામ્।
અસ્ય પુત્રૈર્હિ મે કૃત્સ્નો બ્રહ્મન્વંશઃ પ્રણાશિતઃ॥ 13-8-51 (81572)
ઉત્સાદિતશ્ચ વિષયઃ કાશીનાં રત્નસઞ્ચયઃ।
એતસ્ય વીર્યદૃપ્તસ્ય હતં પુત્રશતં મયા।
અસ્યેદાનીં વધાદદ્ય ભવિષ્યામ્યનૃણઃ પિતુઃ॥ 13-8-52 (81573)
તમુવાચ કૃપાવિષ્ટો ભૃગુર્ધર્મભૃતાંવરઃ।
નેહાસ્તિ ક્ષત્રિયઃ કશ્ચિત્સર્વે હીમે દ્વિજાતયઃ॥ 13-8-53 (81574)
એતત્તુ વચનં શ્રુત્વા ભૃગોસ્તથ્યં પ્રતર્દનઃ।
પાદાવુપસ્પૃશ્ય શનૈઃ પ્રહૃષ્ટો વાક્યમબ્રવીત્॥ 13-8-54 (81575)
એવમપ્યસ્મિ ભગવન્કૃતકૃત્યો ન સંશયઃ।
ય એષ રાજા વીર્યેણ સ્વજાતિં ત્યાજિતો મયા॥ 13-8-55 (81576)
અનુજાનીહિ માં બ્રહ્મન્ધ્યાયસ્વ ચ શિવેન મામ્।
ત્યાજિતો હિ મયા જાતિમેવ રાજા ભૃગૂદ્વહ॥ 13-8-56 (81577)
તતસ્તેનાભ્યનુજ્ઞાતો યયૌ રાજા પ્રતર્દનઃ।
યથાગતં મહારાજ મુક્ત્વા વિષમિવોરગઃ॥ 13-8-57 (81578)
ભૃગોર્વચનમાત્રેણ સ ચ બ્રહ્મર્ષિતાં ગતઃ।
વીતહવ્યો મહારાજ બ્રહ્મવાદિત્વમેવ ચ॥ 13-8-58 (81579)
તસ્ય ગૃત્સમદઃ પુત્રો રૂપેણેન્દ્ર ઇવાપરઃ।
શક્રસ્ત્વમિતિ યો દૈત્યૈર્નિગૃહીતઃ કિલાભવત્॥ 13-8-59 (81580)
ઋગ્વેદે વર્તતે ચાગ્ર્યા શ્રુતિર્યસ્ય મહાત્મનઃ।
યત્ર ગૃત્સમદો રાજન્બ્રાહ્મણૈઃ સ મહીયતે॥ 13-8-60 (81581)
સ બ્રહ્મચારી વિપ્રર્ષિઃ શ્રીમાન્ગૃત્સમદોઽભવત્।
પુત્રો ગૃત્સમદસ્યાપિ વિપ્રઃ સાવૈનસોઽભવત્॥ 13-8-61 (81582)
સાવૈનસસ્ય પુત્રો વૈ વિતસ્ત્યસ્તસ્ય ચાત્મજઃ।
વિતસ્ત્યસ્ય સુતસ્તસ્ય શિવસ્તશ્ચાત્મજોઽભવત્॥ 13-8-62 (81583)
શ્રવાસ્તસ્ય સુતશ્ચર્ષિઃ શ્રવસશ્ચાભવત્તમઃ।
તમસશ્ચ પ્રકાશોઽભૂત્તનયો દ્વિજસત્તમઃ॥ 13-8-63 (81584)
પ્રકાશસ્ય ચ વાગિન્દ્રો બભૂવ જયતાંવરઃ।
તસ્યાત્મજશ્ચ પ્રમિતિર્વેદવેદાઙ્ગપારગઃ॥ 13-8-64 (81585)
ઘૃતાચ્યાં તસ્ય પુત્રસ્તુ રુરુર્નામોદપદ્યત।
પ્રમદ્વરાયાં તુ રુરોઃ પુત્રઃ સમુદપદ્યત।
શુનકો નામ વિપ્રર્ષિર્યસ્ય પુત્રોઽથ શૌનકઃ॥ 13-8-65 (81586)
એવં વિપ્રત્વમગમદ્વીતહવ્યો નરાધિપઃ।
ભૃગોઃ પ્રસાદાદ્રાજેન્દ્ર ક્ષત્રિયઃ ક્ષત્રિયર્ષભ॥ 13-8-66 (81587)
એષ તે કથિતો વંશો રાજન્ગાર્ત્સમદો મયા।
વિસ્તરેણ મહારાજ કિમન્યદનુપૃચ્છસિ॥ ॥ 13-8-67 (81588)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટમોઽધ્યાયઃ॥ 8 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-8-7 શય્યાતિરિતિ વિશ્રુત ઇતિ ટ.ઘ.પાઠઃ॥ 7-8-10 તે ચેતિ શેષઃ॥ 7-8-12 વીતહવ્યદાયાદૈઃ। હૈહયસ્યૈવ નામાન્તરં વીતહવ્ય ઇતિ તત્પુત્રૈઃ॥ 7-8-13 વત્સાનાં વત્સવંશ્યાનાં રાજ્ઞામ્॥ 7-8-19 વપ્રાન્તે તટસમીપે॥ 7-8-22 દશતીર્દશ સહસ્રમિત્યર્થઃ॥ 7-8-27 પરિદ્યૂનઃ સર્વતોનિરસ્તઃ॥ 7-8-32 સદ્યો વવૃધે ત્રયોદશવાર્ષિકોઽભૂત્ સદ્યશ્ચ વેદાન્ જગૌ॥ 7-8-33 યોગેન યોગબલેન॥ 7-8-48 તસ્ય તંપ્રતિ માં આગતં આચક્ષત કથયત॥ 7-8-58 આખ્યાયિકાતાત્પર્થમાહ ભૃગોરિતિ॥ 7-8-60 યત્ર ગાર્ત્સમદં બ્રહ્મ બ્રાહ્મણૈઃ સમુદાહૃતમ્। ઇતિ ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 009
॥ શ્રીઃ ॥
13.9. અધ્યાયઃ 009
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સદૃષ્ટાન્તપ્રદર્શનં દૈવાદપિ પુરુષકારસ્ય પ્રાબલ્યપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
પિતામહ મહાપ્રાજ્ઞ સર્વસાસ્ત્રવિશારદ।
દૈવે પુરુષકારે ચ કિંસ્વિચ્છ્રેષ્ઠતરં ભવેત્॥ 13-9-1 (81589)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-9-2x (6767)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
વસિષ્ઠસ્ય ચ સંવાદં બ્રહ્મણશ્ચ યુધિષ્ઠિર॥ 13-9-2 (81590)
દૈવમાનુષયોઃ કિંસ્વિત્કર્મણોઃ શ્રેષ્ઠમિત્યુત।
પુરા વસિષ્ઠો ભગવાન્પિતામહમપૃચ્છત॥ 13-9-3 (81591)
તતઃ પદ્મોદ્ભવો રાજન્દેવદેવઃ પિતામહઃ।
ઉવાચ મધુરં વાક્યમર્થવદ્ધેતુભૂષિતમ્॥ 13-9-4 (81592)
`બીજતો હ્યઙ્કુરોત્પત્તિરઙ્કુરાત્પર્ણસમ્ભવઃ।
પર્ણાન્નાલાઃ પ્રસૂયન્તે નાલાત્સ્કન્ધઃ પ્રવર્તતે॥ 13-9-5 (81593)
સ્કન્ધાત્પ્રવર્તતે પુષ્પં પુષ્પાત્સંવર્ધતે ફલમ્।
ફલાન્નિર્વર્તતે બીજં બીજાત્સ્યાત્સમ્ભવઃ પુનઃ'॥ 13-9-6 (81594)
નાબીજં જાયતે કિઞ્ચિન્ન બીજેને વિના ફલમ્।
બીજાદ્બીજં પ્રભવતિ નાબીજં વિદ્યતે ફલમ્॥ 13-9-7 (81595)
યાદૃશં વપતે બીજં ક્ષેત્રમાસાદ્ય વાપકઃ।
સુકૃતે દુષ્કૃતે વાઽપિ તાદૃશં લભતે ફલમ્॥ 13-9-8 (81596)
યથા બીજં વિના ક્ષેત્રમુપ્તં ભવતિ નિષ્ફલમ્।
તથા પુરુષકારેણ વિના દૈવં ન સિધ્યતિ॥ 13-9-9 (81597)
ક્ષેત્રં પુરુષકારસ્તુ દૈવં બીજમુદાહૃતમ્।
ક્ષેત્રબીજસમાયોગાત્તતઃ સસ્યં સમૃદ્ધ્યતે॥ 13-9-10 (81598)
કર્મણઃ ફલનિર્વૃત્તિં સ્વયમશ્નાતિ કારકઃ।
પ્રત્યક્ષં દૃશ્યતે લોકે કૃતસ્યાપ્યકૃતસ્ય ચ॥ 13-9-11 (81599)
શુભેન કર્મણા સૌખ્યં દુઃખં પાપેન કર્મણા।
કૃતં સર્વત્ર લભતે નાકૃતં ભુજ્યતે ક્વચિત્॥ 13-9-12 (81600)
કૃતી સર્વત્ર લભતે પ્રતિષ્ઠાં ભાગ્યવીક્ષિતઃ।
અકૃતી લભતે ભ્રષ્ટઃ ક્ષતે ક્ષારાવસેચનમ્॥ 13-9-13 (81601)
તપસા રૂપસૌભાગ્યં રત્નાનિ વિવિધાનિ ચ।
પ્રાપ્યતે કર્મણા સર્વં ન દૈવાદકૃતાત્મના॥ 13-9-14 (81602)
તથા સ્વર્ગશ્ચ ભોગશ્ચ નિષ્ઠા યા ચ મનીષિતા।
સર્વં પુરુષકારેણ કૃતેનેહોપલભ્યતે॥ 13-9-15 (81603)
જ્યોતીંષિ ત્રિદશા નાગા યક્ષાશ્ચન્દ્રાર્કમારુતાઃ।
સર્વે પુરુષકારેણ માનુષ્યાદ્દેવતાં ગતાઃ॥ 13-9-16 (81604)
અર્થો વા મિત્રવર્ગો વા ઐશ્વર્યં વા કુલાન્વિતમ્।
શ્રીશ્ચાપિ દુર્લભા ભોક્તું તથૈવાકૃતકર્મભિઃ॥ 13-9-17 (81605)
શૌચેન લભતે વિપ્રઃ ક્ષત્રિયો વિક્રમેણ તુ।
વૈશ્યઃ પુરુષકારેણ શૂદ્રઃ શુશ્રૂષયા શ્રિયમ્॥ 13-9-18 (81606)
નાદાતારં ભજન્ત્યર્થા ન ક્લીબં નાપિ નિષ્ક્રિયમ્।
નાકર્મશીલં નાશૂરં તથા નૈવાતપસ્વિનમ્॥ 13-9-19 (81607)
યેન લોકાસ્ત્રયઃ સૃષ્ટા દૈત્યાઃ સર્વાશ્ચ દેવતાઃ।
સ એષ ભગવાન્વિષ્ણુઃ સમુદ્રે તપ્યતે તપઃ॥ 13-9-20 (81608)
સ્વં ચેત્કર્મફલં ન સ્યાત્સર્વમેવાફલં ભવેત્।
લોકો દૈવં સમાલક્ષ્ય ઉદાસીનો ભવેદ્યદિ॥ 13-9-21 (81609)
અકૃત્વા માનુષં કર્મ યો દૈવમનુવર્તતે।
વૃથા શ્રામ્યતિ સમ્પ્રાપ્ય પતિં ક્લીબમિવાઙ્ગના॥ 13-9-22 (81610)
ન તથા માનુષે લોકે ફલમસ્તિ શુભાશુભે।
યથા ત્રિદશલોકે હિ ફલમલ્પેન જાયતે॥ 13-9-23 (81611)
કૃતઃ પુરુષકારસ્તુ દૈવમેવાનુવર્તતે।
ન દૈવમકૃતે કિઞ્ચિત્કસ્યચિદ્દાતુમર્હતિ॥ 13-9-24 (81612)
યથા સ્થાનાન્યનિત્યાનિ દૃશ્યન્તે દૈવતેષ્વપિ।
કથં કર્મ વિના દૈવં સ્થાસ્યતિ સ્થાપયિષ્યતઃ॥ 13-9-25 (81613)
ન દૈવતાનિ લોકેઽસ્મિન્વ્યાપારં યાન્તિ કસ્યચિત્।
વ્યાસઙ્ગં જનયન્ત્યુગ્રમાત્માભિભવશઙ્કયા॥ 13-9-26 (81614)
ઋષીણાં દેવતાનાં ચ સદા ભવતિ વિગ્રહઃ।
કસ્ય વાચા હ્યદૈવં સ્યાદ્યતો દૈવં પ્રવર્તતે॥ 13-9-27 (81615)
કથં તસ્ય સમુત્પત્તિર્યતો દૈવં પ્રવર્તતે।
એવં ત્રિદશલોકેઽપિ પ્રાપ્યતે પરમં સુખમ્॥ 13-9-28 (81616)
આત્મૈવ હ્યાત્મનો બન્ધુરાત્મૈવ રિપુરાત્મનઃ।
આત્મૈવ હ્યાત્મનઃ સાક્ષી કૃતસ્યાપ્યકૃતસ્ય ચ॥ 13-9-29 (81617)
કૃતં ચ વિકૃતં કિઞ્ચિત્સિદ્ધ્યતે ગુરુકર્મણા।
સુકૃતં દુષ્કૃતં કર્મ અકૃતાર્થં પ્રપદ્યતે॥ 13-9-30 (81618)
દેવાનાં શરણં પુણ્યં સર્વં પુણ્યૈરવાપ્યતે।
પુણ્યહીનં નરં પ્રાપ્ય કિં દૈવં પ્રકરિષ્યતિ॥ 13-9-31 (81619)
પુરા યયાતિર્વિભ્રષ્ટશ્ચ્યાવિતઃ પતિતઃ ક્ષિતૌ।
પુનરારોપિતઃ સ્વર્ગં દૌહિત્રૈઃ પુણ્યકર્મભિઃ॥ 13-9-32 (81620)
પુરૂરવાશ્ચ રાજર્ષિર્દ્વિજૈરભિહિતઃ પુરા।
ઐલ ઇત્યભિવિખ્યાતઃ સ્વર્ગં પ્રાપ્તો મહીપતિઃ॥ 13-9-33 (81621)
અશ્વમેધાદિભિર્યજ્ઞૈઃ સત્કૃતઃ કોસલાધિપઃ।
મહર્ષિશાપાત્સૌદાસઃ પુરુષાદત્વમાગતઃ॥ 13-9-34 (81622)
અશ્વત્થામા ચ રામશ્ચ મુનિપુત્રૌ ધનુર્ધરૌ।
ન ગચ્છતઃ સ્વર્ગલોકં વેદદૃષ્ટેન કર્મણા॥ 13-9-35 (81623)
વસુર્યજ્ઞશતૈરિષ્ટ્વા દ્વિતીય ઇવ વાસવઃ।
મિથ્યાભિધાનેનૈકેન રસાતલતલં ગતઃ॥ 13-9-36 (81624)
બલિર્વૈરોચનિર્બદ્ધો ધર્મપાશેન દૈવતૈઃ।
વિષ્ણોઃ પુરુષકારેણ પાતાલસદનઃ કૃપઃ॥ 13-9-37 (81625)
શક્રસ્યાથ રથોપસ્થે વિષ્ઠિતો જનમેજયઃ।
દ્વિજસ્ત્રીણાં વધં કૃત્વા કિં દૈવેન ન વારિતઃ॥ 13-9-38 (81626)
અજ્ઞાનાદ્બ્રાહ્મણં હત્વા સ્પૃષ્ટો બાલવધેન ચ।
વૈશમ્પાયનવિપ્રર્ષિઃ કિં દૈવેન ન વારિતઃ॥ 13-9-39 (81627)
ગોપ્રદાનેન મિથ્યા ચ બ્રાહ્મણેભ્યો મહામખે।
પુરા નૃગશ્ચ રાજર્ષિઃ કૃકલાસત્વમાગતઃ॥ 13-9-40 (81628)
ધુન્ધુમારશ્ચ રાજર્ષિઃ સત્રેષ્વેવ જરાં ગતઃ।
પ્રીતિદાયં પરિત્યજ્ય સુષ્વાપ સ ગિરિવ્રજે॥ 13-9-41 (81629)
પાણ્ડવાનાં હૃતં રાજ્યં ધાર્તરાષ્ટ્રૈર્મહાબલૈઃ।
પુનઃ પ્રત્યાહૃતં ચૈવ ન દૈવાદ્ભુજસંશ્રયાત્॥ 13-9-42 (81630)
તપોનિયમસંયુક્તા મુનયઃ સંશિતવ્રતાઃ।
કિં તે દૈવબલાચ્છાપમુત્સૃજન્તે ન કર્મણા॥ 13-9-43 (81631)
પાપમુત્સૃજતે લોકે સર્વં પ્રાપ્ય સુદુર્લભમ્।
લોભમોહસમાપન્નં ન દૈવં ત્રાયતે નરમ્॥ 13-9-44 (81632)
યથાઽઽગ્નિઃ પવનોદ્ભૂતઃ સુસૂક્ષ્મોઽપિ મહાન્ભવેત્।
તથા કર્મસમાયુક્તં દૈવં સાધુ વિવર્ધતે॥ 13-9-45 (81633)
યથા તૈલક્ષયાદ્દીપઃ પ્રમ્લાનિમુપગચ્છતિ।
તથા કર્મક્ષયાદ્દૈવં પ્રમ્લાનિમુપગચ્છતિ॥ 13-9-46 (81634)
વિપુલમપિ ધનૌઘં પ્રાપ્ય ભોગાન્ત્રિયો વા
પુરુષ ઇહ ન શક્તઃ કર્મહીનો હિ ભોક્તુમ્।
સુવિહિતમપિ ચાર્થં દૈવતે રક્ષ્યમાણં
પુરુષ ઇહ મહાત્મા પ્રાપ્નુતે નિત્યયુક્તઃ॥ 13-9-47 (81635)
વ્યયગુમપિ સાધું કર્મણા સંશ્રયન્તે
ભવતી મનુજલોકાદ્દૈવલોકો વિશિષ્ટઃ।
બહુતરસુસમૃદ્ધ્યા માનુષાણાં ગૃહાણિ
પિતૃવનભવનાભં દૃશ્યતે ચામરાણામ્॥ 13-9-48 (81636)
ન ચ ફલતિ વિકર્મા જીવલોકે ન દૈવં
વ્યપનયતિ વિમાર્ગં નાસ્તિ દૈવે પ્રભુત્વમ્।
ગુરુમિવ કૃતમગ્ર્યં કર્મ સંયાતિ દૈવં
નયતિ પુરુષકારઃ સઞ્ચિતસ્તત્રતત્ર॥ 13-9-49 (81637)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં મયા વૈ મુનિસત્તમ।
ફલં પુરુષકારસ્ય સદા સંદૃશ્ય તત્ત્વતઃ॥ 13-9-50 (81638)
અભ્યુત્થાનેન દૈવસ્ય સમારબ્ધેન કેનચિત્।
વિધિના કર્મણા ચૈવ સ્વર્ગમાર્ગમવાપ્નુયાત્॥ ॥ 13-9-51 (81639)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ નવમોઽધ્યાયઃ॥ 9 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-9-13 નાકૃતી લભતેઽભીષ્ટં ક્ષિતિઃ ક્ષીરાવસેચનમિતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-9-16 ચન્દ્રાર્કતારકા ઇતિ ધ.પાઠઃ। 7-9-18 લભતે શ્રિયમિતિ સર્વત્ર સમ્બન્ધઃ॥ 7-9-24 અકૃતે કર્માભાવે સતિ॥ 7-9-26 વ્યાપારં પુણ્યરૂપં યાન્તિ અનુમોદન્તે। ઉગ્રં ધર્મવિઘ્નકરમ્। એવં સઞ્જનયન્ત્યુગ્રા આત્મનિર્ભયશઙ્કયેતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-9-27 યદ્યપ્યેવં કર્મપરત્વં દેવર્ષીણામસ્તિ તથાપિ અદૈવં દૈવાભાવો ન વક્તું શક્ય ઇત્યર્થઃ॥ 7-9-28 યતો યસ્માદ્દૈવં પ્રવર્તતે તસ્ય કર્મણોઽપિ દૈવં વિના કથમુત્પત્તિઃ સ્યાન્ન કથમપિ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 010
॥ શ્રીઃ ॥
13.10. અધ્યાયઃ 010
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ શુભાશુભકર્મફલપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કર્મણાં ચ સમસ્તાનાં ફલિનાં ભરતર્ષભ।
ફલાનિ મહતાં શ્રેષ્ટ પ્રબ્રૂહિ પરિપૃચ્છતઃ॥ 13-10-1 (81640)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-10-2x (6768)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ યન્માં પૃચ્છસિ ભારત।
રહસ્યં યદૃષીણાં તુ તચ્છૃણુષ્વ યુધિષ્ઠિર।
યા ગતિઃ પ્રાપ્યતે યેન પ્રેત્યભાવે ચિરેપ્સિતા॥ 13-10-2 (81641)
યેનયેન શરીરેણ યદ્યત્કર્મ કરોતિ યઃ।
તેનતેન શરીરેણ તત્તત્ફલમુપાશ્નુતે॥ 13-10-3 (81642)
યસ્યાંયસ્યામવસ્થાયાં યત્કરોતિ શુભાશુભમ્।
તસ્યાંતસ્યામવસ્થાયાં ભુઙ્ક્તે જન્મનિજન્મનિ॥ 13-10-4 (81643)
ન નશ્યતિ કૃતં કર્મ ચિત્તપઞ્ચેન્દ્રિયૈરિહ।
તે હ્યસ્ય સાક્ષિણો નિત્યં ષષ્ઠ આત્મા શુભાશુભે॥ 13-10-5 (81644)
ચક્ષુર્દદ્યાન્મનો દદ્યાદ્વાચં દદ્યાચ્ચ સૂનૃતામ્।
અનુવ્રજેદુપાસીત સ યજ્ઞઃ પઞ્ચદક્ષિણઃ॥ 13-10-6 (81645)
યો દદ્યાદપરિક્લિષ્ટમન્નમધ્વનિ વર્તતે।
શ્રાન્તાયાદૃષ્ટપૂર્વાય તસ્ય પુણ્યફલં મહત્॥ 13-10-7 (81646)
સ્થણ્ડિલેષુ શયાનાનાં ગૃહાણિ શયનાનિ ચ।
ચીરવલ્કલસંવીતે વાસાંસ્યાભરણાનિ ચ॥ 13-10-8 (81647)
વાહનાનિ ચ યાનાનિ યોગાત્મનિ તપોધને।
અગ્નીનુપશયાનસ્ય રાજ્ઞઃ પૌરુષમેવ ચ॥ 13-10-9 (81648)
રસાનાં પ્રતિસંહારે સૌભાગ્યમનુગચ્છતિ।
આમિષપ્રતિસંહારે પશૂન્પુત્રાંશ્ચ વિન્દતિ॥ 13-10-10 (81649)
અવાક્શિરાસ્તુ યો લમ્બેદુદવાસં ચ યો વસેત્।
મણ્ડૂકશાયી ચ નરો લભતે ચેપ્સિતાં ગતિમ્॥ 13-10-11 (81650)
પાદ્યમાસનમેવાથ દીપમન્નં પ્રતિશ્રયમ્।
દદ્યાદતિથિપૂજાર્થં સ યજ્ઞઃ પઞ્ચદક્ષિણઃ॥ 13-10-12 (81651)
વીરાસનં વીરશય્યાં વીરસ્થાનમુપાસતઃ।
અક્ષયાસ્તસ્ય વૈ લોકાઃ સર્વકામગમાસ્તથા॥ 13-10-13 (81652)
ધનં લભેત દાનેન મૌનેનાજ્ઞાં વિશાંપતે।
ઉપભોગાંશ્ચ તપસા બ્રહ્મચર્યેણ જીવિતમ્॥ 13-10-14 (81653)
રૂપમૈશ્વર્યમારોગ્યમહિંસાફલમશ્નુતે।
ફલમૂલાશિનો રાજ્યં સ્વર્ગઃ પર્ણાશિનાં ભવેત્॥ 13-10-15 (81654)
પ્રાયોપવેશિનો રાજન્સર્વત્ર સુખમુચ્યતે।
ગવાઢ્યઃ શાકદીક્ષાયાં સ્વર્ગગામી તૃણાશનઃ॥ 13-10-16 (81655)
સ્ત્રિયસ્ત્રિષવણં સ્નાત્વા વાયું પીત્વા ક્રતું લભેત્।
સ્વર્ગં સત્યેન લભતે દીક્ષયા કુલમુત્તમમ્॥ 13-10-17 (81656)
સલિલાશી ભવેદ્યસ્તુ સદાગ્નિઃ સંસ્કૃતો દ્વિજઃ।
મરુત્સાધયતો રાજ્યં નાકપૃષ્ઠમનાશિને॥ 13-10-18 (81657)
ઉપવાસં ચ દીક્ષાયામભિષેકં ચ પાર્થિવ।
કૃત્વા દ્વાદશવર્ષાણિ વીરસ્થાનાદ્વિશિષ્યતે॥ 13-10-19 (81658)
અધીત્ય સર્વવેદાન્વૈ સદ્યો દુઃખાદ્વિમુચ્યતે।
`તત્પાઠધારણાત્સ્વર્ગમર્થજ્ઞાનાત્પરાં ગતિમ્॥ 13-10-20 (81659)
વિતૃષ્ણાનાં વેદજપાત્સ્વર્ગમોક્ષફલં સ્મૃતમ્।'
માનસં હિ ચરન્ધર્મ સ્વર્ગલોકમુપાશ્નુતે॥ 13-10-21 (81660)
યા દુસ્ત્યજા દુર્મતિભિર્યા ન જીર્યતિ જીર્યતઃ।
યોસૌપ્રાણાન્તિકોરોગસ્તાંતૃષ્ણાં ત્યજતઃ સુખં॥ 13-10-22 (81661)
યથા ધેનુસહસ્રેષુ વત્સો વિન્દતિ માતરમ્।
એવં પૂર્વકૃતં કર્મ કર્તારમનુગચ્છતિ॥ 13-10-23 (81662)
અચોદ્યમાનાનિ યથા પુષ્પાણિ ચ ફલાનિ ચ।
સ્વકાલં નાતિવર્તન્તે તથા કર્મ પુરાકૃતમ્॥ 13-10-24 (81663)
જીર્યન્તિ જીર્યતઃ કેશા દન્તા જીર્યન્તિ જીર્યતઃ।
ચક્ષુઃ શ્રોત્રે ચ જીર્યેતે તૃષ્ણૈકા ન તુ જીર્યતે॥ 13-10-25 (81664)
યેન પ્રીણન્તિ પિતરસ્તેન પ્રીતઃ પ્રજાપતિઃ।
માતા ચ યેન પ્રીણાતિ પૃથિવી તેન પૂજિતા।
યેન પ્રીણાત્યુપાધ્યાયસ્તેન સ્યાદ્બ્રહ્મ પૂજિતમ્॥ 13-10-26 (81665)
સર્વે તસ્યાદૃતા ધર્મા યસ્યૈતે ત્રય આદૃતાઃ।
અનાદૃતાસ્તુ યસ્યૈતે સર્વાસ્તસ્યાફલાઃ ક્રિયાઃ॥ 13-10-27 (81666)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-10-28x (6769)
ભીષ્મસ્યૈતદ્વચઃ શ્રુત્વા વિસ્મિતાઃ કુરુપુઙ્ગવાઃ।
આસન્પ્રહૃષ્ટમનસઃ પ્રીતિમન્તોઽભવંસ્તદા॥ 13-10-28 (81667)
યન્મન્ત્રે ભવતિ વૃથોપયુજ્યમાને
યત્સોમે ભવતિ વૃથાઽભિષૂયમાણે।
યચ્ચાગ્નૌ ભવતિ વૃથાઽભિહૂયમાને
તત્સર્વં ભવતિ વૃથાઽભિધીયમાને॥ 13-10-29 (81668)
ઇત્યેતદૃષિણા પ્રોક્તમુક્તવાનસ્મિ ભારત।
શુભાશુભફલપ્રાપ્તૌ કિમતઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ ॥ 13-10-30 (81669)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દશમોઽધ્યાયઃ॥ 10 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-10-2 ગતિઃ ફલમ્। યેન કર્મણા। પ્રેત્યભાવે મરણોત્તરં દેહાન્તરપ્રાપ્તૌ॥ 7-10-5 અસ્ય કર્તુઃ॥ 7-10-6 દદ્યાદભ્યાગતાયેતિ શેષઃ॥ 7-10-8 વાનપ્રસ્થધર્માણાં ફલાન્યાહ સ્થણ્ડિલેષ્વિત્યાદિના॥ 7-10-9 યોગાત્મનિ યોગયુક્તચિત્તે॥ 7-10-11 સતતં ચૈકશાયી યઃ સ ઇતિ ઝ.પાઠઃ। તત્ર એકશાયી બ્રહ્મચર્યવાન્॥ 7-10-13 વીરા આસતેઽસ્મિન્નિતિ વીરાસનં રણદેશં ઉપેત્ય વીરશય્યાં તત્ર દીર્ઘનિદ્રાં ચ પ્રાપ્ય વીરસ્થાનં સ્વર્ગલોકમ્॥ 7-10-14 આજ્ઞામવિચ્છિન્નામિતિ શેષઃ। તપસા કૃચ્છ્રાદિના જીવિતમાયુઃ॥ 7-10-16 શાકદીક્ષાયાં શાકમાત્રાશનનિયમે॥ 7-10-17 ક્રતું સંકલ્પં સત્યસંકલ્પત્વમિતિ યાવત્। દીક્ષયા યજ્ઞેન॥ 7-10-18 સદાગ્નિઃ અવિચ્છિન્નાગ્નિહોત્રઃ॥ 7-10-19 અભિષેકં તીર્થાટનમ્। વીરસ્થાનાત્સ્વર્ગાદપિ વિશિષ્યતે॥ 7-10-22 માનસં ધર્મં વિવૃણોતિ યેતિ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 011
॥ શ્રીઃ ॥
13.11. અધ્યાયઃ 011
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ શુકવાસવસંવાદાનુવાદેનાનૃશંસ્યપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
આનૃશંસ્યસ્ય ધર્મજ્ઞ ગુણાન્ભક્તજનસ્ય ચ।
શ્રોતુમિચ્છામિ ધર્મજ્ઞ તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-11-1 (81670)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-11-2x (6770)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
વાસવસ્ય ચ સંવાદં શુકસ્ય ચ મહાત્મનઃ॥ 13-11-2 (81671)
વિષયે કાશિરાજસ્ય ગ્રામાન્નિષ્ક્રમ્ય લુબ્ધકઃ।
સવિષં કાણ્ડમાદાય મૃગયામાસ વૈ મૃગમ્॥ 13-11-3 (81672)
તત્ર ચામિષલુબ્ધેન લુબ્ધકેન મહાવને।
અવિદૂરે મૃગાન્દૃષ્ટ્વા બાણઃ પ્રતિસમાહિતઃ॥ 13-11-4 (81673)
તેન દુર્વારિતાસ્ત્રેણ નિમિત્તચપલેષુણા।
મહાન્વનતરુસ્તત્ર વિદ્ધો મૃગજિઘાંસયા॥ 13-11-5 (81674)
સ તીક્ષ્ણવિષદિગ્ધેન શરેણાતિબલાત્ક્ષતઃ।
ઉત્સૃજ્ય ફલપત્રાણિ પાદપઃ શોષમાગતઃ॥ 13-11-6 (81675)
તસ્મિન્વૃક્ષે તથાભૂતે કોટરેષુ ચિરોષિતઃ।
ન જહાતિ શુકો વાસં તસ્ય ભક્ત્યા વનસ્પતેઃ॥ 13-11-7 (81676)
નિષ્પ્રચારો નિરાહારો ગ્લાનઃ શિથિલવાગપિ।
કૃતજ્ઞઃ સહ વૃક્ષેણ ધર્માત્મા સોપ્યશુષ્યત॥ 13-11-8 (81677)
તમુદારં મહાસત્વમતિમાનુષચેષ્ટિતમ્।
સમદુઃખસુખં દૃષ્ટ્વા વિસ્મિતઃ પાકશાસનઃ॥ 13-11-9 (81678)
તતશ્ચિન્તામુપગતઃ શક્રઃ કથમયં દ્વિજઃ।
તિર્યગ્યોનાવસમ્ભાવ્યમાનૃશંસ્યમવસ્થિતઃ॥ 13-11-10 (81679)
અથવા નાત્ર ચિત્રં હીત્યભવદ્વાસવસ્ય તુ।
પ્રાણિનામપિ સર્વેષાં સર્વં સર્વત્ર દૃશ્યતે॥ 13-11-11 (81680)
તતો બ્રાહ્મણવેષેણિ માનુષં રૂપમાસ્થિતઃ।
અવતીર્ય મહીં શક્રસ્તં પક્ષિણમુવાચ હ॥ 13-11-12 (81681)
શુક ભો પક્ષિણાંશ્રેષ્ઠ દાક્ષેયી સુપ્રજાસ્ત્વયા।
પૃચ્છે ત્વાં શુકમેનં ત્વં કસ્માન્ન ત્યજસિ દ્રુમમ્॥ 13-11-13 (81682)
અથ પૃષ્ટઃ શુકઃ પ્રાહ મૂર્ધ્ના સમભિવાદ્ય તમ્।
સ્વાગતં દેવરાજ ત્વં વિજ્ઞાતસ્તપસા મયા॥ 13-11-14 (81683)
તતો દશશતાક્ષેણ સાધુસાધ્વિતિ ભાષિતમ્।
અહો વિજ્ઞાનમિત્યેવં મનસા પૂજિતસ્તતઃ॥ 13-11-15 (81684)
તમેવં શુભકર્માણં શુકં પરમધાર્મિકમ્।
જાનન્નપિ ચ તત્પાપં પપ્રચ્છ બલસૂદનઃ॥ 13-11-16 (81685)
નિષ્પત્રમફલં શુષ્કમશરણ્યં પતત્ત્રિણામ્।
કિમર્થં સેવસે વૃક્ષં યદા મહદિદં વનમ્॥ 13-11-17 (81686)
અન્યેઽપિ બહવો વૃક્ષાઃ પત્રસંછન્નકોટરાઃ।
શુભાઃ પર્યાપ્તસઞ્ચારા વિદ્યન્તેઽસ્મિન્મહાવને॥ 13-11-18 (81687)
ગતાયુષમસામર્થ્યં ક્ષીણસારં હતશ્રિયમ્।
વિમૃશ્ય પ્રજ્ઞયા ધીર જહીમં હ્યસ્થિરં દ્રુમમ્॥ 13-11-19 (81688)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-11-20x (6771)
તદુપશ્રુત્ય ધર્માત્મા શુકઃ શક્રેણ ભાષિતમ્।
સુદીર્ઘમતિનિઃશ્વસ્ય દીનો વાક્યમુવાચ હ॥ 13-11-20 (81689)
અનતિક્રમણીયાનિ દૈવતાનિ શચીપતે।
યત્રાભવંસ્તત્ર ભવાંસ્તન્નિબોધ સુરાધિપ॥ 13-11-21 (81690)
અસ્મિન્નહં દ્રુમે જાતઃ સાધુભિશ્ચ ગુણૈર્યુતે।
ચાલભાવેન સઙ્ગુપ્તઃ શત્રુભિશ્ચ ન ધર્ષિતઃ॥ 13-11-22 (81691)
કિમનુક્રોશ્યં વૈફલ્યમુત્પાદયસિ મેઽનઘ।
`અનુરક્તસ્ય ભક્તસ્ય સંસ્પૃશે ન ચ પાવકમ્।'
આનૃશંસ્યાભિયુક્તસ્ય ભક્તસ્યાનન્યગસ્ય ચ॥ 13-11-23 (81692)
અનુક્રોશો હિ સાધૂનાં મહદ્ધર્મસ્ય લક્ષણમ્।
અનુક્રોશશ્ચ સાધૂનાં સદા પ્રીતિં પ્રયચ્છતિ॥ 13-11-24 (81693)
ત્વમેવ દૈવતૈઃ સર્વૈઃ પૃચ્છ્યસે ધર્મસંશયાત્।
અતસ્ત્વં દેવદેવાનામાધિપત્યે પ્રતિષ્ઠિતઃ॥ 13-11-25 (81694)
નાર્હસે માં સહસ્રાક્ષ દ્રુમં ત્યાજયિતું ચિરાત્।
સમસ્થમુપજીવન્વૈ વિષમસ્થં કથં ત્યજેત્॥ 13-11-26 (81695)
તસ્ય વાક્યેન સૌમ્યેન હર્ષિતઃ પાકશાસનઃ।
શુકં પ્રોવાચ ધર્મજ્ઞમાનૃશંસ્યેન તોષિતઃ॥ 13-11-27 (81696)
વરં વૃણીષ્વેતિ તદા સ ચ વવ્રે વરં શુકઃ।
આનૃશંસ્યપરો નિત્યં તસ્ય વૃક્ષસ્ય સમ્ભવમ્॥ 13-11-28 (81697)
વિદિત્વા ચ દૃઢાં ભક્તિં તાં શુકે શીલસમ્પદમ્।
પ્રીતઃ ક્ષિપ્રમથો વૃક્ષમમૃતેનાવસિક્તવાન્॥ 13-11-29 (81698)
તતઃ ફલાનિ પત્રાણિ શાખાશ્ચાપિ મનોહરાઃ।
શુકસ્ય દૃઢભક્તિત્વાચ્છ્રીમત્તાં પ્રાપ સ દ્રુમઃ॥ 13-11-30 (81699)
શુકશ્ચ કર્મણા તેન આનૃશંસ્યકૃતેન વૈ।
આયુષોન્તે મહારાજ પ્રાપ શક્રસલોકતામ્॥ 13-11-31 (81700)
એવમેવ મનુષ્યેન્દ્ર ભક્તિમન્તં સમાશ્રિતઃ।
સર્વાર્થસિદ્ધિં લભતે શુકં પ્રાપ્ય યથા દ્રુમઃ॥ ॥ 13-11-32 (81701)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકાદશોઽધ્યાયઃ॥ 11 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-11-3 વિષયે દેશે। કાણ્ડં બાણમ્॥ 7-11-4 તત્ર મૃગયાયામ્॥ 7-11-5 દુર્વારિતાસ્ત્રેણ દુર્વાર્યશસ્ત્રેણ। નિમિત્તાલ્લક્ષ્યાચ્ચપલશ્ચલિત ઇષુર્યસ્ય તેન। નિમિત્તવિફલેષુણેતિ ધ. પાઠઃ॥ 7-11-6 દિગ્ધેન લિપ્તેન॥ 7-11-10 દ્વિજઃ પક્ષી। આનૃશંસ્ય પરદુઃખેન દુઃખિત્વમ્॥ 7-11-11 સર્વેષાં નૃતિર્યગાદીનામ્। સર્વત્ર જાતૌ। સર્વં કૃપાઽનૈષ્ટુર્યાદિકં દૃશ્યતે ઇતિ વાસવસ્ય બુદ્ધિરભવદિતિ સમ્બન્ધઃ॥ 7-11-13 દાક્ષેયો દક્ષદૌહિત્રી શુકીનામ॥ 7-11-14 તપસા જ્ઞાનદૃષ્ટ્યા॥ 7-11-23 અનુક્રોશ્ય કૃપાયિત્વા। વૈફલ્યં જન્મન ઇતિ શેષઃ॥ 7-11-25 સંશયાત્ સંશયં પ્રાપ્ય। અતઃ સંશયચ્છેત્તૃત્વાત્॥ 7-11-28 સમ્ભવં સમ્યગૌશ્વર્યં વરં વવ્રે॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 012
॥ શ્રીઃ ॥
13.12. અધ્યાયઃ 012
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ બ્રાહ્મણપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
યથૈવ તે નમસ્કાર્યાઃ પ્રોક્તાઃ શક્રેણ માનદ।
એતન્મે સર્વમાચક્ષ્વ યેભ્યઃ સ્પૃહયસે નૃપઃ॥ 13-12-1 (81702)
ઉત્તમાપદ્ગતસ્યાપિ યત્ર તે વર્તતે મનઃ।
મનુષ્યલોકે સર્વસ્મિન્યદમુત્રેહ ચાપ્યુત॥ 13-12-2 (81703)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-12-3x (6772)
સ્પૃહયામિ દ્વિજાતિભ્યો યેષાં બ્રહ્મ પરં ધનમ્।
યેષાં સંપ્રત્યયઃ સ્વર્ગસ્તપઃસ્વાધ્યાયસાધનમ્॥ 13-12-3 (81704)
યેષાં બાલાશ્ચ વૃદ્ધાશ્ચ પિતૃપૈતામહીં ધુરમ્।
ઉદ્વહન્તિ ન સીદન્તિ તેભ્યો વૈ સ્પૃહયામ્યહમ્॥ 13-12-4 (81705)
વિદ્યાસ્વભિવિનીતાનાં દાન્તાનાં મૃદુભાષિણામ્।
શ્રુતવૃત્તોપપન્નાનાં સદાઽક્ષરવિદાં સતામ્॥ 13-12-5 (81706)
સંસત્સુ વદતાં તાત હંસાનામિવ સઙ્ઘશઃ।
મઙ્ગલ્યરૂપા રુચિરા દિવ્યજીમૂતનિઃસ્વનાઃ॥ 13-12-6 (81707)
સમ્યગુચ્ચરિતા વાચઃ શ્રૂયન્તે હિ યુધિષ્ઠિર।
શુશ્રૂષમાણે નૃપતૌ પ્રેત્ય ચેહ સુખાવહાઃ॥ 13-12-7 (81708)
યે ચાપિ તેષાં શ્રોતારઃ સદા સદસિ સમ્મતાઃ।
વિજ્ઞાનગુણસમ્પન્નાસ્તેભ્યશ્ચ સ્પૃહયામ્યહમ્॥ 13-12-8 (81709)
સુસંસ્કૃતાનિ પ્રયતાઃ શુચીનિ ગુણવન્તિ ચ।
દદત્યન્નાનિ તૃપ્ત્યર્થં બ્રાહ્મણેભ્યો યુધિષ્ઠર।
યે ચાપિ સતતં રાજંસ્તેભ્યશ્ચ સ્પૃહયામ્યહમ્॥ 13-12-9 (81710)
શક્યં હ્યેવાહવે યોદ્ધું ન દાતુમનસૂયિતુમ્॥ 13-12-10 (81711)
શૂરા વીરાશ્ચ શતશઃ સન્તિ લોકે યુધિષ્ઠિર।
તેષાં સંખ્યાયમાનાનાં દાનશૂરો વિશિષ્યતે॥ 13-12-11 (81712)
`ભદ્રં તુ જન્મ સમ્પ્રાપ્ય ભૂયો બ્રાહ્મણકો ભવેત્।
બન્ધુમધ્યે કુલે જાતઃ સુદુરાપમવાપ્નુયાત્॥' 13-12-12 (81713)
ધન્યઃ સ્યાં યદ્યહં ભૂયઃ સૌમ્યબ્રાહ્મણકોપિ વા।
કુલે જાતો ધર્મગતિસ્તપોવિદ્યાપરાયણઃ॥ 13-12-13 (81714)
ન મે ત્વત્તઃ પ્રિયતરો લોકેઽસ્મિન્પાણ્ડુનન્દન।
ત્વત્તશ્ચાપિ પ્રિયતરા બ્રાહ્મણા એવ ભારત॥ 13-12-14 (81715)
યથા મમ પ્રિયતમાસ્ત્વત્તો વિપ્રાઃ કુરૂત્તમ।
તેન સત્યેન ગચ્છેયં લોકાન્યત્ર સ શન્તનુઃ॥ 13-12-15 (81716)
ન મે પિતા પ્રિયતરો બ્રહ્મણેભ્યસ્તથાઽભવત્।
ન મે પિતુઃ પિતા વાઽપિ યે ચાન્યેઽપિ સુહૃઞ્જનાઃ॥ 13-12-16 (81717)
ન હિ મે વૃજિનં કિઞ્ચિદ્વિદ્યતે બ્રાહ્મણેષ્વિહ।
અણુ વા યદિ વા સ્થૂલં વિદ્યતે સાધુકર્મસુ॥ 13-12-17 (81718)
કર્મણા મનસા વાઽપિ વાચા વાઽપિ પરંતપ।
યન્મે કૃતં બ્રાહ્મણેભ્યસ્તેનાદ્ય ન તપામ્યહમ્॥ 13-12-18 (81719)
બ્રહ્મણ્ય ઇતિ મામાહુસ્તયા વાચાઽસ્મિ તોષિતઃ।
એતદેવ પવિત્રેભ્યઃ સર્વેભ્યઃ પરમં સ્મૃતમ્॥ 13-12-19 (81720)
પશ્યામિ લોકાનમલાઞ્શુચીન્બ્રાહ્મણતોષણાત્।
તેષુ મે તાત ગન્તવ્યમહ્નાય ચ ચિરાય ચ॥ 13-12-20 (81721)
યથા ભર્ત્રાશ્રયો ધર્મઃ સ્ત્રીણાં લોકે યુદિષ્ઠિર।
સ દેવઃ સા ગતિર્નાન્યા ક્ષત્રિયસ્ય તથા દ્વિજાઃ॥ 13-12-21 (81722)
ક્ષત્રિયઃ શતવર્ષી ચ દશવર્ષી દ્વિજોત્તમઃ।
પિતાપુત્રૌ ચ વિજ્ઞેયૌ તયોર્હિ બ્રાહ્મણો ગુરુઃ॥ 13-12-22 (81723)
નારી તુ પત્યભાવે વૈ દેવરં કુરુતે પતિમ્।
પૃથિવી બ્રાહ્મણાલાભે ક્ષત્રિયં કુરુતે પતિમ્॥ 13-12-23 (81724)
`બ્રાહ્મણાનુજ્ઞયા ગ્રાહ્યં રાજ્યં ચ સપુરોહિતૈઃ।
તદ્રક્ષણેન સ્વર્ગોઽસ્ય તત્કોપાન્નરકોઽક્ષયઃ॥' 13-12-24 (81725)
પુત્રવચ્ચૈવ તે રક્ષ્યા ઉપાસ્યા ગુરુવચ્ચ તે।
અગ્નિવચ્ચોપચાર્યા વૈ બ્રાહ્મણાઃ કુરુસત્તમ્॥ 13-12-25 (81726)
ઋજુન્સતઃ સત્યશીલાન્સર્વભૂતહિતે રતાન્।
આશીવિષાનિવ ક્રુદ્ધાન્દ્વિજાન્પરિચરેત્સદા॥ 13-12-26 (81727)
તેજસસ્તપસશ્ચૈવ નિત્યં બિભ્યેદ્યુધિષ્ઠિર।
ઉભે ચૈતે પરિત્યાજ્યે તેજશ્ચૈવ તપસ્તથા॥ 13-12-27 (81728)
વ્યવસાયસ્તયોઃ શીઘ્રમુભયોરેવ વિદ્યતે।
હન્યુઃ ક્રુદ્ધા મહારાજ બ્રાહ્મણા યે તપસ્વિનઃ॥ 13-12-28 (81729)
`દૂરતો માતૃવત્પૂજ્યા વિપ્રદારાઃ સુરક્ષયા।
અકોપનાપરાધેન ભૂયો નરકમશ્નુતે॥ 13-12-29 (81730)
ભૂયઃ સ્યાદુભયં દત્તં બ્રાહ્મણાદ્યદકોપનાત્।
કુર્યાદુભયતઃ શેષં દત્તશેષં ન શેષયેત્॥ 13-12-30 (81731)
દણ્ડપાણિર્યથા ગોષ્ઠં પાલો નિત્યં હિ રક્ષયેત્।
બ્રાહ્મણેષુ સ્થિતં બ્રહ્મ ક્ષત્રિયઃ પરિપાલયેત્॥ 13-12-31 (81732)
પિતેવ પુત્રાન્રક્ષેથા બ્રાહ્મણાન્બ્રહ્મતેજસઃ।
ગૃહે ચૈષામવેક્ષેથાઃ કિંસ્વિદસ્તીતિ જીવનમ્॥ ॥ 13-12-32 (81733)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વાદશોઽધ્યાયઃ॥ 12 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-12-2 યદમુત્રેહ ચ હિતં તદ્વદેતિ શેષઃ॥ 7-12-5 અક્ષરં બ્રહ્મ તદ્વિદામ્॥ 7-12-6 હંસસાદૃશ્યં ક્ષીરનીરયોરિવ સારસારયોર્વિવેચનાત્॥ 7-12-7 નૃપતૌ નૃપતેઃ સમીપે ઉચ્ચરિતાઃ॥ 7-12-8 યે ચાપિ તેષાં દાતાર ઇતિ ધ. પાઠઃ॥ 7-12-13 બ્રાહ્મણકઃ કુત્સિતબ્રાહ્મણોપિ યદ્યહં સ્યાં તર્હિ ધન્યઃ કિમુત ફુલે જાતઃ॥ 7-12-17 યૃજિનં સઙ્કટમ્। ફલાશેથિયાવત્। પૂજ્યત્વાદેવ તાન્પૂજયામિ નતુ ફલાયેત્યર્થઃ॥ 7-12-18 તેન બ્રાહ્મણારાવનેન। ન તપામિ ન વ્યથાં પ્રાપ્તોમિ॥ 7-12-19 બ્રહ્મણ્યો બ્રહ્મજાતૌ આસક્તઃ॥ 7-12-27 બ્રાહ્મણાદ્બિભ્યેત્ નતુ તત્ર તેજસ્તપસી સ્વીયે પ્રકાશયેદિત્યર્થઃ। તેજઃ ક્રોધબલમ્। તપો યોગબલમ્॥ 7-12-28 તયોસ્તપસ્તેજસોર્બ્રહ્મણક્ષત્રિયસ્થયોર્વ્યવસાયઃ ફલમભિભવરૂપં શીઘ્રં તીવ્રં તથાપિ તપસ્વિન એવેતરાન્ હન્યુર્ન તેજસ્વિન ઇત્યર્થઃ॥ 7-12-30 લ્યબ્લોપે પઞ્ચમી। અકોપનં બ્રાહ્મણં પ્રાપ્ય યદ્ભૂયઃ બહુતરં ઉભયં તપસ્તેજઆખ્યં સ્યાત્ તદ્દત્તં ખણ્ડિતં ભવતીતિ શેષઃ। ઉભયત ઉભયં ચેત્ શેષં કુર્યાદ્ દત્તશેષં શેષયેદિત્યન્વયઃ। દ્વાભ્યાં અન્યોન્યસ્મિન્પ્રયુક્તં તેજઆદિદ્વયં ન નિઃશેષં નશ્યતિ કિન્તુ શેષમ્। ક્ષમાવતા ખણ્ડિતસ્ય તસ્યાવશિષ્ટં તુ ન શેષયેન્ન શિષ્યતે અપિતુ નિઃશેષમેવ નશ્યતીત્યર્થઃ॥ 30 ॥ 7-12-32 અભાવે તદ્દેયમિત્યર્થઃ॥ 7-12-42 દ્વાદશોઽધ્યાયઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 013
॥ શ્રીઃ ॥
13.13. અધ્યાયઃ 013
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ક્રમેણ ક્રોધસ્યાતિથેશ્ચ નિન્દાપ્રશંસનપરવેદચતુષ્ટયસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
ચતુર્ણામપિ વેદાનાં સંવાદં શૃણુ પુત્રક॥ 13-13-1 (81734)
ઋગ્વેદ ઉવાચ। 13-13-2x (6773)
ગૃહાનાશ્રયમાણસ્ય અગ્નિહોત્રં ચ જુહ્વતઃ।
સર્વં સુકૃતમાદત્તે યઃ સાયે નુદ્યતેઽતિથિઃ॥ 13-13-2 (81735)
ન સ્કન્દતે ન વ્યથતે નાસ્યોર્ધ્વં સર્પતે રજઃ।
વરિષ્ઠમગ્નિહોત્રાચ્ચ બ્રાહ્મણસ્ય મુખે હુતમ્॥ 13-13-3 (81736)
સામવેદ ઉવાચ। 13-13-4x (6775)
ન ચેદ્ધન્તિ પિતરં માતરં વા
ન બ્રાહ્મણં નાપવાદં કરોતિ।
યત્કિંચિદન્યદ્વૃજિનં કરોતિ।
પ્રીતોઽતિથિસ્તદુપહન્તિ પાપમ્॥ 13-13-4 (81737)
અથર્વવેદ ઉવાચ। 13-13-5x (6776)
યત્ક્રોધનો યજતે યદ્દદાતિ
યદ્વા તપસ્તપ્યતિ યજ્જુહોતિ।
વૈવસ્વતો હરતે સર્વમસ્ય
મોઘં ચેષ્ટં ભવતિ ક્રોધનસ્ય॥ ॥ 13-13-6 (81738)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ॥ 13 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 014
॥ શ્રીઃ ॥
13.14. અધ્યાયઃ 014
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ બ્રાહ્મણાનાં પતિવ્રતાનાં ચ મહિમપ્રતિપાદકેન્દ્રાગ્ન્યાદિસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
ભૂયસ્તુ શૃણુ રાજેન્દ્ર ધર્માન્ધર્મભૃતાંવર॥ 13-14-1 (81739)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
ઇન્દ્રાગ્ન્યોઃ સૂર્યશચ્યોશ્ચ તન્મે નિગદતઃ શૃણુ॥ 13-14-2 (81740)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 13-14-3x (6777)
રાજ્યે વિપ્રાન્પ્રપશ્યામિ કામક્રોધવિવર્જિતાન્।
એતેન સત્યવાક્યેન પાદઃ કુમ્ભસ્ય પૂર્યતામ્॥ 13-14-3 (81741)
અગ્નિરુવાચ। 13-14-4x (6778)
યથાઽહં તત્ર નાશ્નામિ યત્ર નાશ્નન્તિ વૈ દ્વિજાઃ
એતેન સત્યવાક્યેન પાદઃ કુમ્ભસ્ય પૂર્યતામ્॥ 13-14-4 (81742)
સૂર્ય ઉવાચ। 13-14-5x (6779)
યથા ગોબ્રાહ્મણસ્યાર્થે ન તપામિ યથાબલમ્।
એતેન સત્યવાક્યેન પાદઃ કુમ્ભસ્ય પૂર્યતામ્॥ 13-14-5 (81743)
શચ્યુવાચ। 13-14-6x (6780)
કર્મણા મનસા વાચા નાવમન્યે પુરન્દરમ્।
એતેન સત્યવાક્યેન પાદઃ કુમ્ભસ્ય પૂર્યતામ્॥ ॥ 13-14-6 (81744)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુર્દશોઽધ્યાયઃ॥ 14 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-14-3 યથા રાજ્યં પ્રપાસ્યામિ કામકોધવિવર્જિત ઇતિ પાઠાન્તરમ્। પાસ્યામિ પાલયિષ્યામિ। પા પાલન ઇતિ ધાતોઃ। પાદઃ કુમ્ભસ્ય પૂર્વતામિતિ। ચતુર્ભાગાદેકો ભાગઃ પાદઃ। કુમ્ભે એકપાદોનતયોદકપૂરિતે સતિ ચતુર્થઃ પાદઃ સ્વયમેવ પૂર્યતામિત્યર્થઃ। યથા સત્યબલેનાગ્નિરનુષ્ણો ભવતિ તદ્વદિત્યર્થઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 015
॥ શ્રીઃ ॥
13.15. અધ્યાયઃ 015
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ભગવન્મહિમપ્રતિપાદકવ્યાસવાસુદેવસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
મદ્રરાજસ્ય સંવાદં વ્યાસસ્ય ચ મહાત્મનઃ॥ 13-15-1 (81745)
વૈતાને કર્મણિ તતે કુન્તીપુત્ર યથા પુરા।
ઉક્તઃ સ ભગવાન્યજ્ઞે તથા તત્રાશૃણોદ્ભવાન્॥ 13-15-2 (81746)
મદ્રરાજ ઉવાચ। 13-15-3x (6781)
કાનિ તીર્થાનિ ભગવન્ફલાર્થાશ્ચેહ કેઽઽશ્રમાઃ।
ક ઇજ્યતે કશ્ચ યજ્ઞઃ કો યૂપઃ ક્રમતે ચ કઃ॥ 13-15-3 (81747)
કશ્ચાધ્વરે શસ્યતે ગીતિશબ્દૈઃ
કશ્ચાધ્વરે ગીયતે વલ્ગુભાષૈઃ।
કો બ્રહ્મશબ્દૈઃ સ્તુતિભિઃ સ્તૂયતે ચ
કસ્યેહ વૈ હવિરધ્વર્યવઃ કલ્પયન્તિ॥ 13-15-4 (81748)
વર્ણાશ્રમે ગોફલે કશ્ચ સોમે
કશ્ચોંકારઃ કશ્ચ વેદાર્થમાર્ગઃ।
પૃષ્ટસ્તન્મે બ્રૂહિ સર્વં મહર્ષે
લોકજ્યેષ્ઠં કસ્ય વિજ્ઞાનમાહુઃ॥ 13-15-5 (81749)
દ્વૈપાયન ઉવાચ। 13-15-6x (6782)
લોકજ્યેષ્ઠં યસ્ય વિજ્ઞાનમાહુ
ર્યોનિજ્યેષ્ઠં યસ્ય વદન્તિ જન્મ।
પૂતાત્માનો બ્રાહ્મણા વેદમુખ્યા
અસ્મિન્પ્રશ્નો દીયતાં કેશવાય॥ 13-15-6 (81750)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 13-15-7x (6783)
બાલો જાત્યા ક્ષત્રધર્માર્થશીલો
જાતો દેવક્યાં શૂરપુત્રેણ વીર।
વેત્તું વેદાનર્હતે ક્ષત્રિયો વૈ
દાશાર્હાણામુત્તમઃ પુષ્કરાક્ષઃ॥ 13-15-7 (81751)
વાસુદેવ ઉવાચ। 13-15-8x (6784)
પારાશર્ય બ્રૂહિ યદ્બ્રાહ્મણેભ્યઃ
પ્રીતાત્મા વૈ બ્રહ્મકલ્પઃ સુમેધાઃ।
પૃષ્ટો યજ્ઞાર્થં પાણ્ડવસ્યાતિતેજા
એતચ્છ્રેયસ્તસ્ય લોકસ્ય ચૈવ॥ 13-15-8 (81752)
વ્યાસ ઉવાચ। 13-15-9x (6785)
ઉક્તં વાક્યં યદ્ભવાન્મામવોચ-
ત્પ્રશ્નં ચિત્રં નાહમત્રોત્સહેઽદ્ય।
છેત્તું વિસ્પષ્ટં તિષ્ઠતિ ત્વદ્વિધે વૈ
લોકજ્યેષ્ઠે વિશ્વરૂપે સુનાભે॥ 13-15-9 (81753)
વાસુદેવ ઉવાચ। 13-15-10x (6786)
તત્ત્વં વાક્યં બ્રૂહિ યત્ત્વં મહર્ષે
યસ્મિન્કૃષ્ણઃ પ્રોચ્યતે વૈ યથાવત્।
પ્રીતસ્તેઽહં જ્ઞાનશક્ત્યા યથાવ-
ત્તસ્માન્નિર્દેશે કર્મણાં બ્રૂહિ સિદ્ધિમ્॥ 13-15-10 (81754)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-15-11x (6787)
ઉક્તવાક્યે સત્તમે યાદવાનાં
કૃષ્ણો વ્યાસઃ પ્રાઞ્જલિર્વાસુદેવમ્।
વિપ્રૈઃ સાર્ધં પૂજયન્દેવદેવં
કૃષ્ણં વિષ્ણું વાસુદેવં બભાષે॥ 13-15-11 (81755)
વ્યાસ ઉવાચ। 13-15-12x (6788)
13-15-12 (81756)
આનન્ત્યં તે વિશ્વકર્મંસ્તવૈવં
રૂપં પૌરાણં શાશ્વતં ચ ધ્રુવં ચ।
કસ્તે બુદ્ધ્યેદ્વેદવાદેષુ ચૈત-
લ્લોકે હ્યસ્મિઞ્શાસકસ્ત્વં પિતેવ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 016
॥ શ્રીઃ ॥
13.16. અધ્યાયઃ 016
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ભગવન્મહિમપ્રતિપાદકવ્યાસવચનાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`ભીષ્મ ઉવાચ।
દ્વારકાયાં યથા પ્રાહ પુરાઽયં મુનિસત્તમઃ।
વેદવિપ્રમયત્વં તુ વાસુદેવસ્ય તચ્છૃણુ॥ 13-16-1 (81757)
યૂપં વિષ્ણું વાસુદેવં વિજાન-
ન્સર્વાન્વિપ્રાન્બોધતે તત્વદર્શિ।
વિષ્ણું ક્રાન્તં વાસુદેવં વિજાન-
ન્વિપ્રો વિપ્રત્વં ગચ્છતે તત્વદર્શી॥ 13-16-2 (81758)
વિષ્ણુર્યજ્ઞસ્ત્વિજ્યતે ચાપિ વિષ્ણુઃ
કૃષ્ણો વિષ્ણુર્યશ્ચ કૃત્સ્નઃ પ્રભુશ્ચ।
કૃષ્ણો વેદાઙ્ગં વેદવાદાશ્ચ કૃષ્ણ
એવં જાનન્બ્રાહ્મણો બ્રહ્મ એતિ॥ 13-16-3 (81759)
સ્થાનં સર્વં વૈષ્ણવં યજ્ઞમાર્ગે
ચાતુર્હોત્રં વૈષ્ણવં તત્ર કૃષ્ણઃ।
સર્વૈર્ભાવૈરિજ્યતે સર્વકામૈઃ
પુણ્યાઁલ્લોકાન્બ્રાહ્મણાઃ પ્રાપ્નુવન્તિ॥ 13-16-4 (81760)
સોમં સદ્ભાવાદ્યે ચ જાતં પિબન્તિ
દીપ્તિં કર્મ યે વિદાનાશ્ચરન્તિ।
એકાન્તમિષ્ટં ચિન્તયન્તો દિવિસ્થા-
સ્તે વૈ સ્થાનં પ્રાપ્નુવન્તિ વ્રતજ્ઞાઃ॥ 13-16-5 (81761)
ઓમિત્યેતદ્ધ્યાયમાનો ન ગચ્છે-
દ્દુર્ગં પન્થાનં પાપકર્માપિ વિપ્રઃ।
સર્વં કૃષ્ણં વાસુદેવં હિ વિગ્રાઃ
કૃત્વા ધ્યાનં દુર્ગતિં ન પ્રયાન્તિ॥ 13-16-6 (81762)
આજ્યં યજ્ઞઃ સ્રુક્સ્રુવૌ યજ્ઞદાતા
ઇચ્છા પત્ની પત્નિશાલા હવીંષિ।
ઇધ્યાઃ પુરોડાશં સર્વદા હોતૃકર્તા
કૃત્સ્નં વિષ્ણું સંવિજાનંસ્તમેતિ॥ 13-16-7 (81763)
યોગેયોગે કર્મણાં ચાભિહારે
યુક્તે વૈતાને કર્મણિ બ્રાહ્મણસ્ય।
પુષ્ટ્યર્થેષુ પ્રાપ્નુયાત્કર્મસિદ્ધિં
શાન્ત્યર્થેષુ પ્રાપ્નુયાત્સર્વશાન્તિમ્ટ'॥ ॥ 13-16-8 (81764)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષોડશોઽધ્યાયઃ॥ 16 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 017
॥ શ્રીઃ ॥
13.17. અધ્યાયઃ 017
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ભક્તિશ્રદ્ધાદીનાં ભુક્તિસાધનતાપ્રતિપાદકવ્યાસવાક્યાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`દ્વૈપાયન ઉવાચ।
શ્રદ્દાત્યાગં નિર્વૃતિં ચાપિ પૂજાં
સત્યં ધર્મં યઃ કૃતં ચાભ્યુપૈતિ।
કામદ્વેષૌ ત્યજ્ય સર્વેષુ તુલ્યઃ
શ્રદ્ધાપૂતઃ સર્વયજ્ઞેષુ યોગ્યઃ॥ 13-17-1 (81765)
યસ્મિન્યજ્ઞે સર્વભૂતાઃ પ્રહૃષ્ટાઃ
સર્વે ચારમ્ભાઃ શાસ્ત્રદૃષ્ટાઃ પ્રવૃત્તાઃ।
ધર્મ્યૈરર્થ્યૈર્યે યજન્તે ધ્રુવં તે
પૂતાત્માનો ધર્મમેકં ભજન્તે॥ 13-17-2 (81766)
એકાક્ષરં દ્વ્યક્ષરમેકમેવ
સદા યજન્તે નિયતાઃ પ્રતીતાઃ।
દૃષ્ટ્વા મનાગર્ચયિત્વા સ્મ વિપ્રાઃ
સતાં માર્ગં તં ધ્રુવં સમ્ભજન્તે॥ 13-17-3 (81767)
પાપાત્માનઃ ક્રોધરગાભિભૂતાઃ
કૃષ્ણે ભક્તા નામ સઙ્કીર્તયન્તઃ।
પૂતાત્માનો યજ્ઞશીલાઃ સુમેધા
યજ્ઞસ્યાન્તે કીર્તિલોકાન્ભજન્તે॥ 13-17-4 (81768)
એકો વેદો બ્રાહ્મણાનાં બભૂવ
ચતુષ્પાદસ્ત્રિગુણો બ્રહ્મશીર્ષઃ।
પાદંપાદં બ્રાહ્મણા વેદમાહુ-
સ્ત્રેતાકાલે તં ચ તં વિદ્ધિ શીર્ષમ્॥' ॥ 13-17-5 (81769)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તદશોઽધ્યાયઃ॥ 17 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 018
॥ શ્રીઃ ॥
13.18. અધ્યાયઃ 018
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ શ્રીકૃષ્ણમહિમપ્રતિપાદકવ્યાસમદ્રરાજસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`દ્વૈપાયન ઉવાચ।
સર્વે વેદાઃ સર્વવેદ્યાઃ સશાસ્ત્રાઃ
સર્વે યજ્ઞાઃ સર્વ ઇત્યશ્ચ કૃષ્ણઃ।
વિદુઃ કૃષ્ણં બ્રાહ્મણાસ્તત્વતો યે
તેષાં રાજન્સર્વયજ્ઞઃ સમાપ્તઃ॥ 13-18-1 (81770)
જ્ઞેયો યોગી બ્રાહ્મણૈર્વેદતત્વૈ-
રારણ્યકૈઃ સૈષ કૃષ્ણઃ પ્રભુત્વાત્।
સર્વાન્યજ્ઞાન્બ્રાહ્મણાન્બ્રહ્મ ચૈવ
વ્યાપ્યાતિષ્ઠદ્દેવદેવસ્ત્રિલોકે॥ 13-18-2 (81771)
સ એષ દેવઃ શક્રમીશં યજાનં
પ્રીત્યા પ્રાહ ક્રતુયષ્ટારમગ્ર્યમ્
ન મા શક્રો વેદવેદાર્થતત્વા-
દ્ભક્તો ભક્ત્યા શુદ્ધભાવપ્રધાનઃ॥ 13-18-3 (81772)
મા જાનન્તે બ્રહ્મશીર્ષં વરિષ્ઠં
વિશ્વે વિશ્વં બ્રહ્મયોનિં હ્યયોનિમ્।
સર્વત્રાહં શાશ્વતઃ શાશ્વતેશઃ
કૃત્સ્નો વેદોઽગ્નિર્નિર્ગુણોઽનન્તતેજાઃ॥ 13-18-4 (81773)
સર્વે દેવા વાસુદેવં યજન્તે
તતો બુદ્ધ્યા માર્ગમાણાસ્તનૂનામ્।
સર્વાન્કામાન્પ્રાપ્નુવન્તે વિશાલાં-
સ્ત્રૈલોક્યેઽસ્મિન્કૃષ્ણનામાભિધાનાત્॥ 13-18-5 (81774)
કૃષ્ણો યજ્ઞૈરિજ્યતે યાયજૂકૈઃ
કૃષ્ણો વીર્યૈરિજ્યતે વિક્રમદ્ભિઃ।
કૃષ્ણો વાક્યૈરિજ્યતે સમ્મૃશાનૈઃ
કૃષ્ણો મુક્તૈરિજ્યતે વીતમોહૈઃ॥ 13-18-6 (81775)
વિદ્યાવન્તઃ સોમપા યે વિપાપા
ઇષ્ટ્વા યજ્ઞેર્ગોચરં પ્રાર્થયન્તે। 13-18-7 (81776)
ભવગાનુવાચ।
સર્વં ક્રાન્તં દેવલોકં વિશાલ-
મન્તે ગત્વા મુક્તિલોકં ભજન્તિ॥ 13-18-7x (6789)
એવં સર્વે ત્વાશ્રમાઃ સુવ્રતા યે
માં જાનન્તો યાન્તિ લોકાનદીનાન્।
યે ધ્યાનદીક્ષામુદ્વહન્તો વિપાપા
જ્યોતિર્ભૂત્વા દેવલોકં ભજન્તિ॥ 13-18-8 (81777)
પૂજ્યન્તે માં પૂજયન્તઃ પ્રહૃષ્ટા
માં જાનન્તઃ શ્રદ્ધયા વાસુદેવમ્।
ભક્ત્યા તુષ્ટોઽહં તસ્ય સત્ત્વં પ્રયચ્છે
સત્વસ્પૃષ્ટો વીતમોહોઽયમેતિ॥ 13-18-9 (81778)
દ્વૈપાયન ઉવાચ। 13-18-10x (6790)
જ્યોતીંષિ શુક્તાનિ ચ યાનિ લોકે
ત્રયો લોકા લોકપાલાસ્ત્રયશ્ચ।
ત્રયોઽગ્નયશ્ચાહુતયશ્ચ પઞ્ચ
સર્વે દેવા દેવકીપુત્ર એવ॥ 13-18-10 (81779)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-18-11x (6791)
વ્યાસસ્યૈતદ્વચઃ શ્રુત્વા મદ્રરાજઃ સહર્ષિભિઃ।
વ્યાસં કૃષ્ણં ચ વિધિવત્પ્રીતાત્મા પ્રત્યપૂજયત્॥ 13-18-11 (81780)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-18-12x (6792)
કવિઃ પ્રયાતસ્તુ મહર્ષિપુત્રો
દ્વૈપાયનસ્તદ્વચનં નિશમ્ય।
જગામ પૃથ્વીં શિરસા મહાત્મા
નમશ્ચ કૃષ્ણાય ચકાર ભીષ્મઃ॥' ॥ 13-18-12 (81781)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણી દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ॥ 18 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 019
॥ શ્રીઃ ॥
13.19. અધ્યાયઃ 019
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
શ્રીકૃષ્ણેન ભીષ્મંપ્રતિ યુધિષ્ઠિરાય ગરુડોપાખ્યાનકથનચોદના॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ગરુડઃ પક્ષિણાં શ્રેષ્ઠ ઇતિ પૂર્વં પિતામહ।
ઉક્તસ્ત્વયા મહાબાહો શ્વેતવાહં પ્રશંસતા॥ 13-19-1 (81782)
અત્ર કૌતૂહલ ઇતિ શ્રવણે જાયતે મતિઃ।
કથં ગરુત્માન્પક્ષીણાં શ્રૈષ્ઠ્યં પ્રાપ પરન્તપ॥ 13-19-2 (81783)
સુપર્ણો વૈનતેયશ્ચ કેન શત્રુશ્ચ ભોગિનામ્।
કિંવીર્યઃ કિંબલશ્ચાસૌ વક્તુમર્હસિ ભારત॥ 13-19-3 (81784)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-19-4x (6793)
વાસુદેવ મહાબાહો દેવકી સુપ્રજાસ્ત્વયા।
શ્રુતં તે ધર્મરાજસ્ય મમ હર્ષવિવર્ધન॥ 13-19-4 (81785)
સુપર્ણં શંસ ઇત્યેવ મામાહ કુરુનન્દનઃ।
અસ્ય પ્રવક્તુમિચ્છામિ ત્વયાઽજ્ઞપ્તો મહાદ્યુતે॥ 13-19-5 (81786)
ત્વં હિ શૌરે મહાબાહો સુપર્ણઃ પ્રોચ્યસે પુરા।
અનાદિનિધને કાલે ગરુડશ્ચાસિ કેશવ॥ 13-19-6 (81787)
તસ્માત્પૂર્વં પ્રસાદ્ય ત્વાં ધર્મપુત્રાય ધીમતે।
ગરુડં પતતાંશ્રેષ્ઠં વક્તુમિચ્છામિ માધવ॥ 13-19-7 (81788)
વાસુદેવ ઉવાચ। 13-19-8x (6794)
યથૈવ માં ભવાન્વેદ તથા વેદ યુધિષ્ઠિરઃ।
યથા ચ ગરુડો જાતસ્તથાઽસ્મૈ બ્રૂહિ તત્વતઃ'॥ ॥ 13-19-8 (81789)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 19 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 020
॥ શ્રીઃ ॥
13.20. અધ્યાયઃ 020
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
કશ્યપેન સ્વભાર્યયોઃ કદ્રૂવિનતયોઃ ક્રમેણિ પુત્રસહસ્રતદ્દ્વયલાભરૂપવરદાનમ્॥ 1 ॥ કદ્ર્વા અણ્ડસહસ્રાત્સર્પસહસ્રવિનિર્ગમે ઉત્કણ્ઠિતયા વિનતયા સ્વીયાણ્ડદ્વયે એકતરાણ્ડવિભેદનમ્॥ 2 ॥ અકાલેઽણ્ડભેદનાદસમગ્રાઙ્ગતયા જાતેનારૂપેણ વિનતાયૈ દાસ્યપ્રાપ્તિરૂપશાપદાનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`ભીષ્મ ઉવાચ।
યુધિષ્ઠિર મહાબાહો શૃણુ રાજન્યથાતથમ્।
ગરુડં પક્ષિણાં શ્રેષ્ઠં વૈનતેયં મહાબલમ્॥ 13-20-1 (81790)
તથા ચ ગરુડો રાજન્સુપર્ણશ્ચ યથાઽભવત્।
યથા ચ ભુજગાન્હન્તિ તથા મે બ્રુવતઃ શૃણુ॥ 13-20-2 (81791)
પુરાઽહં તાત રામેણિ જામદગ્ન્યેન ધીમતા।
કૈલાસશિખરે રમ્યે મૃગાન્નિઘ્નન્સહસ્રશઃ॥ 13-20-3 (81792)
તમહં તાત દૃષ્ટૈવ શસ્ત્રણ્યુત્સૃજ્ય સર્વશઃ।
અભિવાદ્ય પૂર્વં રામાય વિનયેનોપતસ્થિવાન્॥ 13-20-4 (81793)
તમહં કથાન્તે વરદં સુપર્ણસ્ય બલૌજસી।
અપૃચ્છં સ ચ માં પ્રીતઃ પ્રત્યુવાચ યુધિષ્ઠિર॥ 13-20-5 (81794)
કદ્રૂશ્ચ વિનતા ચાસ્તાં પ્રજાપતિસુતે ઉભે।
તે તુ ધર્મેણોપયેમે મારીચઃ કશ્યપઃ પ્રભુઃ॥ 13-20-6 (81795)
પ્રાદાત્તાભ્યાં વરં પ્રીતો ભાર્યાભ્યાં સુમહાતપાઃ॥ 13-20-7 (81796)
તત્ર કદ્રૂર્વરં વવ્રે પુત્રાણાં દશતઃ શતમ્।
તુલ્યતેજઃપ્રભાવાનાં સર્વેષાં તુલ્યજન્મનામ્॥ 13-20-8 (81797)
વિનતા તુ વવ્રે દ્વૌ પુત્રૌ વીરૌ ભરતસત્તમ।
કદ્રૂપુત્રસહસ્રેણ તુલ્યવેગપરાક્રમૌ॥ 13-20-9 (81798)
સ તુ તાભ્યાં વરં પ્રાદાત્તથેત્યુક્ત્વા મહાતપાઃ।
જનયામાસ તાન્પુત્રાં સ્તાભ્યામાસીદ્યથા પુરા॥ 13-20-10 (81799)
કદ્રૂઃ પ્રજજ્ઞે હ્યણ્ડાનાં તથૈવ દશતઃશતમ્।
અણ્ડે દ્વે વિનતા ચૈવ દર્શનીયતરે શુભે॥ 13-20-11 (81800)
તાનિ ત્વણ્ડાનિ તુ તયોઃ કદ્રૂવિનતયોર્દ્વયોઃ।
સોપસ્વેદેષુ પાત્રેષુ નિદધુઃ પરિચારિણઃ॥ 13-20-12 (81801)
નિસ્સરન્તિ તદાઽણ્ડેભ્યઃ કદ્રૂપુત્રા ભુજઙ્ગમાઃ।
પઞ્ચવર્ષશતે કાલે દૃષ્ટ્વાઽમોઘબલૌજસઃ॥ 13-20-13 (81802)
વિનતા તેષુ જાતેષુ પન્નગેષુ મહાત્મસુ।
વિપુત્રા પુત્રસંતાપાદ્દણ્ડમેકં બિભેદ હ॥ 13-20-14 (81803)
કિમનેન કરિષ્યેઽહમિતિ વાક્યમભાષત।
નહિ પઞ્ચશતે કાલે પુરા પુત્રૌ દદર્શ સા॥ 13-20-15 (81804)
સાપશ્યદણ્ડાન્નિષ્ક્રાન્તં વિનાપત્રં મનસ્વિનમ્।
પૂર્વકાયોપસમ્પન્નં વિયુક્તમિતરેણ હ॥ 13-20-16 (81805)
દૃષ્ટ્વા તુ તં તથારૂપમસમગ્રશરીરિણમ્।
પુત્રદુઃખાન્વિતાઽશોચત્સ ચ પક્ષી તથા ગતઃ॥ 13-20-17 (81806)
અબ્રવીચ્ચ મુદા યુક્તઃ પર્યશ્રુનયનસ્તદા।
માતરં ચ પલાશી હ હતોઽહમિતિ ચાસકૃત્॥ 13-20-18 (81807)
ન ત્વયા કાઙ્ક્ષિતઃ કાલો યાવાનેવાત્યગાત્પુરા।
આવાં ભવાય પુત્રૌ તે શ્વસનાદ્બલવત્તરૌ॥ 13-20-19 (81808)
ઈર્ષ્યાક્રોધાભિભૂતત્વાદ્યોહમેવં કૃતસ્ત્વયા।
તસ્માત્ત્વમપિ મે માતર્દાસીભાવં ગમિષ્યસિ॥ 13-20-20 (81809)
પઞ્ચવર્ષશતાનિ ત્વં સ્પર્ધસે વૈ યયા સહ।
દાસી તસ્યા ભવિત્રીતિ સાશ્રુપાતમુવાચ હ॥ 13-20-21 (81810)
એષ ચૈવ મહાભાગે બલી બલવતાંવરઃ।
મોક્ષયિષ્યતિ તે માતર્દાસીભાવાન્મમાનુજઃ॥' ॥ 13-20-22 (81811)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ વિંશોઽધ્યાયઃ॥ 20 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-20-3 રામેણ સઙ્ગત ઇતિ શેષઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 021
॥ શ્રીઃ ॥
13.21. અધ્યાયઃ 021
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
વર્ષસહસ્રાન્તે પરિણતાદણ્ડાદ્વિનિર્ગતેન ગરુડેન માતૃપાર્શ્વં વિહાય ચિરાદ્દેશાન્તરેષ્વેવ સઞ્ચરણમ્॥ 1 ॥ કદાચનં કદ્રૂવિનતાક્ષ્યાં સમુદ્રાન્તે ઉચ્ચૈરશ્રવસો હયસ્ય દર્શનમ્॥ 2 ॥ કદ્ર્વા હયસ્ય વર્ણં પૃષ્ટયા વિનતયા સર્વાઙ્ગશ્વેતત્વકથનમ્। `કદ્ર્વા તુ નીલવાલત્વકથનમ્॥ 3 ॥' તથા વિવદમાનાભ્યાં તાભ્યાં સ્વોક્તવ્યત્યાસે અન્યતરયાઽન્યતરસ્યા દાસ્યવહનરૂપપણબન્ધનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`ભીષ્મ ઉવાચ।
વિનતા પુત્રશોકાર્તા શાપાદ્ભીતા ચ ભારત।
પ્રતીક્ષતે સ્મ તં કાલં યઃ પુત્રોક્તસ્તદાઽભવત્॥ 13-21-1 (81812)
તતોઽપ્યતીતે પઞ્ચશતે વર્ષાણાં કાલસંયુગે।
ગરુડોઽથ મહાવીર્યો જજ્ઞે ભુજગભુગ્બલી॥ 13-21-2 (81813)
બન્ધુરાસ્યઃ શિખી પત્રકોશઃ કૂર્મનખો મહાન્।
રક્તાક્ષઃ સંહતગ્રીવો હ્રસ્વપાદો મહાશિરાઃ॥ 13-21-3 (81814)
યસ્ત્વણ્ડાત્સ વિનિર્ભિન્નો નિષ્ક્રાન્તો ભરતર્ષભ।
વિનતાપૂર્વજઃ પુત્રઃ સોઽરુણો દૃશ્યતે દિવિ॥ 13-21-4 (81815)
પૂર્વાં દિશામભિપ્રેત્ય સૂર્યસ્યોદયનં પ્રતિ।
અરુણોઽરુણસંકાશો નામ્ના ચૈવારુણઃ સ્મૃતઃ॥ 13-21-5 (81816)
જાતમાત્રસ્તુ વિહગો ગરુડઃ પન્નગાશનઃ।
વિહાય માતરં ક્ષિપ્રમગમત્સર્વતો દિશઃ॥ 13-21-6 (81817)
સ તદા વવૃધેઽતીવ સર્વકામૈઃ કદાઽર્ચિતઃ।
પિતામહવિસૃષ્ટેન ભોજનેન વિશાંપતે॥ 13-21-7 (81818)
તસ્મિંશ્ચ વિહગે તત્ર યથાકામં વિવર્ધતિ।
કદ્રૂશ્ચ વિનતા ચૈવાગચ્છતાં સાગરં પ્રતિ॥ 13-21-8 (81819)
દદૃશાતે તુ તે યાન્તમુચ્ચૈશ્શ્રવસમન્તિકાત્।
સ્નાત્વોપવૃત્તં ત્વરિતં પીતવન્તં ચ વાજિનમ્॥ 13-21-9 (81820)
તતઃ કદ્રૂર્હસન્ત્યેવ વિનતામિદમબ્રવીત્।
હયસ્ય વર્ણઃ કો ન્વત્ર બ્રૂહિ યસ્તે મતઃ શુભે॥ 13-21-10 (81821)
વિનતોવાચ। 13-21-11x (6795)
એકવર્ણો હયો રાજ્ઞિ સર્વશ્વેતો મતો મમ।
વર્ણં વા કીદૃશં તસ્ય મન્યતે ત્વં મનસ્વિનિ॥ 13-21-11 (81822)
કદ્રૂરુવાચ। 13-21-12x (6796)
સર્વશ્વેતો મતસ્તુભ્યં ય એષ હયસત્તમઃ।
બ્રૂહિ કલ્યાણિ દીવ્યાવો વર્ણાન્યત્વેન ભામિનિ॥ 13-21-12 (81823)
વિનતોવાચ। 13-21-13x (6797)
યદ્યાર્યે દીવ્યસિ ત્વં મે કઃ પણો નો ભવિષ્યતિ।
સા તજ્જ્ઞાત્વા પણેયં વૈ જ્ઞાત્વા તુ વિપણે ત્વયા॥ 13-21-13 (81824)
કદ્રૂરુવાચ। 13-21-14x (6798)
જિતા દાસી ભવેર્મે ત્વમહં ચાપ્યસિતેક્ષણે।
નૈકવર્ણૈકવર્ણત્વે વિનતે રોચતે ચ તે॥ 13-21-14 (81825)
રોચતે મે પણે રાજ્ઞિ દાસીત્વેન ન સંશયઃ।
સત્યમાતિષ્ઠ ભદ્રં તે સત્યે સ્થાસ્યામિ ચાપ્યહમ્'॥ ॥ 13-21-15 (81826)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 21 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 022
॥ શ્રીઃ ॥
13.22. અધ્યાયઃ 022
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
કદ્ર્વા સ્વપુત્રાન્પ્રતિ વિનતયા સહ સ્વસ્ય પણબન્ધનનિવેદનપૂર્વકમુચ્ચૈરશ્રવસો વાલે સ્વાઙ્ગવેષ્ટનેન નૈલ્યસમ્પાદનચોદના॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`ભીષ્મ ઉવાચ।
વિનતા તુ તથેત્યુક્ત્વા કૃતસંશયના પણે।
કદ્રૂરપિ તથેત્યુક્ત્વા પુત્રાનિદમુવાચ હ॥ 13-22-1 (81827)
મયા કૃતઃ પણઃ પુત્રા મિથો વિનતયા સહ।
ઉચ્ચૈરશ્રવસિ ગાન્ધર્વે તચ્છૃણુધ્વં ભુજઙ્ગમાઃ॥ 13-22-2 (81828)
અબ્રવં નૈકવર્ણં તં સૈકવર્ણમથાબ્રવીત્।
જિતા દાસી ભવેત્પુત્રાઃ સા વાઽહં વા ન સંશયઃ॥ 13-22-3 (81829)
એકવર્ણશ્ચ વાજી સ ચન્દ્રકોકનદપ્રભઃ।
સાઽહં દાસી ભવિષ્યામિ જિતા પુત્રા ન સંશયઃ॥ 13-22-4 (81830)
તે યૂયમશ્વપ્રવરમાવિશધ્વમતન્દ્રિતાઃ।
સર્વશ્વેતં વાલધિષુ વાલા ભૂત્વાઞ્જનપ્રભાઃ॥ 13-22-5 (81831)
સર્પા ઊચુઃ। 13-22-5x (6799)
નિકૃત્યા ન જયઃ શ્રેયાન્માતઃ સત્યા ગિરઃ શૃણુ।
આયત્યાં ચ તદાત્વે ચ ન ચ ધર્મોઽત્ર વિદ્યતે॥ 13-22-6 (81832)
સા ત્વં ધર્માદપેતં વૈ કુલસ્યૈવાહિતં તવ।
નિકૃત્યા વિજયં માતર્મા સ્મ કાર્ષીઃ કથઞ્ચના॥ 13-22-7 (81833)
યદ્યધર્મેણ વિજયં વયં કાઙ્ક્ષામહે ક્વચિત્।
ત્વયા નામ નિવાર્યાઃ સ્મ મા કુરુધ્વમિતિ ધ્રુવમ્॥ 13-22-8 (81834)
સા ત્વમસ્માનપિ સતો વિપાપાનૃજુબુદ્ધિનઃ।
કલ્મષેણાભિસંયોક્તું કાઙ્ક્ષસે લોભમોહિતા॥ 13-22-9 (81835)
તે વયં ત્વાં પરિત્યજ્ય દ્રવિષ્યામ દિશો દશ।
યત્ર વાક્યં ન તે માતઃ પુનઃ શ્રોષ્યામ ઈદૃશમ્॥ 13-22-10 (81836)
ગુરોરપ્યવલિપ્તસ્ય કાર્યાકાર્યમજાનતઃ।
ઉત્પથં પ્રતિપન્નસ્ય પરિત્યાગો વિધીયતે॥ 13-22-11 (81837)
કદ્રૂરુવાચ। 13-22-12x (6800)
શૃણોમિ વિવિધા વાચો હેતુમત્યઃ સમીરિતાઃ।
વક્રમાર્ગનિવૃત્ત્યર્થં તદહં વો ન રોચયે॥ 13-22-12 (81838)
ન ચ તત્પણિતં મન્દાઃ શક્યં જેતુમતોઽન્વથા।
જિતે નિકૃત્યા શ્રુત્વૈતત્ક્ષેમં કુરુત પુત્રકાઃ॥ 13-22-13 (81839)
શ્વોઽહં પ્રભાતસમયે જિતા ધર્મેણ પુત્રકાઃ।
શૈલૂષિણી ભવિષ્યામિ વિનતાયા ન સંશયઃ॥ 13-22-14 (81840)
ઇહ ચામુત્ર ચાર્થાય પુત્રાનિચ્છન્તિ માતરઃ।
સેયમીહા વિપન્ના મે યુષ્માનાસાદ્ય સઙ્ગતામ્॥ 13-22-15 (81841)
ઇહ વા તારયેત્પુત્રઃ પ્રેત્ય વા તારયેત્પિતૄન્।
માત્ર ચિત્રં ભવેકિઞ્ચિત્પુનાતીતિ ચ પુત્રકઃ॥ 13-22-16 (81842)
તે યૂયં તારણાર્થાય મમ પુત્રા મનોજવાઃ।
આવિશધ્વં હયશ્રેષ્ઠં વાલા ભૂત્વાઽઞ્જનપ્રભાઃ॥ 13-22-17 (81843)
જાનામ્યધર્મં સકલં વિજિતા વિનતા ભવેત્।
નિકૃત્યા દાસભાવસ્તુ યુષ્માનપ્યવપીડયેત્॥ 13-22-18 (81844)
નિકૃત્યા વિજયો વેતિ દાસત્વં વા પરાભવે।
ઉભયં નિશ્ચયં કૃત્વા જયો વૈ ધાર્મિકો વરઃ॥ 13-22-19 (81845)
યદ્યપ્યધર્મો વિજયો યુષ્માનેવ સ્પૃશેત્પુનઃ।
ગુરોર્વચનમાસ્થાય ધર્મો વા સમ્ભવિષ્યતિ'॥ ॥ 13-22-20 (81846)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વાવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 22 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 023
॥ શ્રીઃ ॥
13.23. અધ્યાયઃ 023
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
કદ્ર્વા સ્વવચનતિરસ્કારિણઃ કાંશ્ચન પુત્રાન્પ્રતિ જનમેજયસર્પસત્રે નિધનરૂપશાપદાનમ્॥ 1 ॥ કૈશ્ચન સર્પૈરુચ્ચૈરશ્રવસો વાલે સ્વાઙ્ગવેષ્ટનેન નૈલ્યસમ્પાદનમ્॥ 2 ॥ તતઃ કદ્રૂચોદનયા હયવાલે નૈલ્યદર્શિન્યા વિનતયા તદ્દાસ્યાઙ્ગીકરણમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`ભીષ્ય ઉવાચ।
શ્રુત્વા તુ વચનં માતુઃ ક્રુદ્ધાયાસ્તે ભુજઙ્ગમાઃ।
કૃચ્છ્રેણૈવાન્વમોદન્ત કેચિદ્ધિત્વા દિશો ગતાઃ॥ 13-23-1 (81847)
યે પ્રતસ્થુર્દિશસ્તત્ર ક્રુદ્ધા તાનશપદ્ભૃશમ્।
ભુજઙ્ગમાનાં માતાઽસૌ કદ્રૂર્વૈરકરી તદા॥ 13-23-2 (81848)
ઉત્પત્સ્યતિ હિ રાજન્યઃ પાણ્ડવો જનમેજયઃ।
ચતુર્થો ધન્વિનાં શ્રેષ્ઠાત્કુન્તીપુત્રાદ્ધનઞ્જયાત્॥ 13-23-3 (81849)
સ સર્પસત્રમાહર્તા ક્રુદ્ધઃ કુરુકુલોદ્વહઃ।
તસ્મિન્સત્રેઽગ્નિના યુષ્માન્પઞ્ચત્વમુપનેષ્યતિ॥ 13-23-4 (81850)
એવં ક્રુદ્ધાઽશપન્માતા પન્નગાન્ધર્મચારિણઃ।
ગુરોઃ પરિત્યાગકૃતં નૈતદન્યદ્ભવિષ્યતિ॥ 13-23-5 (81851)
એવં શપ્તા દિશઃ પ્રાપ્તાઃ પન્નગા ધર્મચારિણઃ।
વિહાય માતરં ક્રુદ્ધા ગતા વૈરકરીં તદા॥ 13-23-6 (81852)
તત્ર યે વૃજિનં તસ્યા અનાપન્ના ભુજઙ્ગમાઃ।
તે તસ્ય વાજિનો વાલા બભૂવુરસિતપ્રભાઃ॥ 13-23-7 (81853)
તાન્દૃષ્ટ્વા વાલધિસ્થાંશ્ચ પુત્રાન્કદ્રૂરથાબ્રવીત્।
વિનતામથ સંહૃષ્ટા હયોસૌ દૃશ્યતામિતિ॥ 13-23-8 (81854)
એકવર્ણો ન વા ભદ્રે પણો નૌ સુવ્યવસ્થિતઃ।
ઉતકાદુત્તરન્તં તં હયં ચૈવ ચ ભામિનિ॥ 13-23-9 (81855)
સા ત્વવક્રમતિર્દેવી વિનતા જિહ્મગામિનીમ્।
અબ્રવીદ્ભગિનીં કિઞ્ચિદ્વિહસન્તીવ ભારત॥ 13-23-10 (81856)
હન્ત પશ્યાવ ગચ્છાવઃ સુકૃતો નૌ પણઃ શુભે।
દાસી વા તે ભવિષ્યામિ ત્વં વા દાસી ભવિષ્યસિ॥ 13-23-11 (81857)
એવં સ્થિરં પણં કૃત્વા હયં તે તં દદર્શતુઃ।
કૃત્વા સાક્ષિણમાત્માનં ભગિન્યૌ કુરુસત્તમ॥ 13-23-12 (81858)
સા દૃષ્ટ્વૈવ હયં મન્દં વિનતા શોકકર્શિતા।
શ્વેતં ચન્દ્રાંશુવાલં તં કાલવાલં મનોજવમ્॥ 13-23-13 (81859)
તત્ર સા વ્રીલિતા વાક્યં વિનતા સાશ્રુબિન્દુકા।
ઉવાચ કાલવાલોઽયં તુરગો વિજિતં ત્વયા॥ 13-23-14 (81860)
દાસી માં પ્રેષય સ્વાર્થે યથા કામવશાં શુભે।
દાસ્યશ્ચ કામકારા હિ ભર્તૃણાં નાત્ર સંશયઃ'॥ ॥ 13-23-15 (81861)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રયોવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 23 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-23-9 હયમુદ્દિશ્ય નૌ પણઃ સુવ્યવસ્થિત ઇતિ શેષેણાન્વયઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 024
॥ શ્રીઃ ॥
13.24. અધ્યાયઃ 024
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
નારદેન ગરુડંપ્રતિ વિનતાયાઃ કદ્રૂદાસ્યનિવેદનમ્॥ 1 ॥ તચ્છ્રવણખિન્નેન તેન કદ્રૂંપ્રતિ સ્વમાતુર્દાસ્યાન્મોચનયાચના ॥ 2 ॥ કદ્ર્વા ગરુડંપ્રત્યમૃતાનયને માતુર્દાસ્યાન્મોચનોક્તિઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`ભીષ્મ ઉવાચ।
તતઃ કદ્રૂર્હસન્તી ચ વિનતાં ધર્મચારિણીમ્।
દાસીવત્પ્રેષયામાસ સા ચ સર્વં ચકાર તત્॥ 13-24-1 (81862)
ન વિવર્ણા ન સંક્ષુબ્ધા ન ચ ક્રુદ્ધા ન દુઃખિતા।
પ્રેષ્યકર્મ ચકારાસ્યા વિનતા કમલેક્ષણા॥ 13-24-2 (81863)
ઇમા દિશશ્ચતસ્રોઽસ્યાઃ પ્રેષ્યભાવેન વર્તિતાઃ।
અથ સ્મ વૈનતેયં વૈ બલદર્પૌ સમીયતુઃ॥ 13-24-3 (81864)
તં દર્પવશમાપન્નં પરિધાવન્તમન્તિકાત્।
દદર્શ નારદો રાજન્દેવર્ષિર્દર્પસંયુતમ્॥ 13-24-4 (81865)
તમબ્રવીચ્ચ દેવર્ષિર્નારદઃ પ્રહસન્નિવ।
કિં દર્પવશમાપન્નો ન વૈ પશ્યસિ માતરમ્॥ 13-24-5 (81866)
બલેન દૃપ્તઃ સતતમહંમાનકૃતઃ સદા।
દાસીં પન્નગરાજસ્ય માતુરન્તર્ગૃહે સતીમ્॥ 13-24-6 (81867)
તમબ્રવીદ્વૈનતેયઃ કર્મ કિં તન્મહામતે।
જનયિત્રી મયિ સુતે જાતા દાસી તપસ્વિની॥ 13-24-7 (81868)
અથાબ્રવીદૃષિર્વાક્યં દીવ્યતી વિજિતા ખગ।
નિકૃત્યા પન્નગેન્દ્રસ્ય માત્રા પુત્રૈઃ પુરા સહ॥ 13-24-8 (81869)
ગરુડ ઉવાચ। 13-24-9x (6801)
કથં જિતા નિકૃત્યા સા ભગવઞ્જનની મમ।
બ્રૂહિ તન્મે યથાવૃત્તં શ્રુત્વા વેત્સ્યે તતઃ પરમ્॥ 13-24-9 (81870)
તતસ્તસ્ય યથાવૃત્તં સર્વં તન્નારદસ્તદા।
આચખ્યૌ ભરતશ્રેષ્ઠ યથાવૃત્તં પતત્રિણઃ॥ 13-24-10 (81871)
તચ્છ્રુત્વા વૈનતેયસ્ય કોપો હૃદિ સમાવિશત્।
જગર્હે પન્નગાન્સર્વાન્માત્રા સહ પરંતપઃ॥ 13-24-11 (81872)
તતસ્તુ રોષાદ્દુઃખાચ્ચ તૂર્ણમુત્પત્યક પક્ષિરાટ્।
જગામ યત્ર માતાઽસ્ય કૃચ્છ્રે મહતિ વર્તતે॥ 13-24-12 (81873)
તત્રાપશ્યત્તતો દીનાં જટિલાં મલિનાં કૃશામ્।
તોયદેન પ્રતિચ્છન્નાં સૂર્યાભામિવ માતરમ્॥ 13-24-13 (81874)
તસ્ય દુઃખાચ્ચ રોષાચ્ચ નેત્રાભ્યામશ્રુ ચાસ્રવત્।
પ્રવૃત્તિં ચ નિવૃત્તિં ચ પૌરુષે પ્રતિતસ્થુષઃ॥ 13-24-14 (81875)
અનુક્ત્વા માતરં કિઞ્ચિત્પતત્રિવરપુઙ્ગવઃ।
કદ્રૂમેવ સ ધર્માત્મા વચનં પ્રત્યભાષત॥ 13-24-15 (81876)
યદિ ધર્મેણ મે માતા જિતા યદ્યપ્યધર્મતઃ।
જ્યેષ્ઠા ત્વમસિ મે માતા ધર્મઃ સર્વઃ સ મે મતઃ॥ 13-24-16 (81877)
ઇયં તુ મે સ્યાત્કૃપણા મયિ પુત્રેઽમ્બ દુઃખિતા।
અનુજાનીહિ તાં સાધુ મત્કૃતે ધર્મદર્શિનિ॥ 13-24-17 (81878)
કદ્રૂઃ શ્રુત્વાસ્ય તદ્વાક્યં વૈનતેયસ્ય ધીમતઃ।
ઉવાચ વાક્યં દુષ્પ્રજ્ઞા પરીતા દુઃખમૂર્ચ્છિતા॥ 13-24-18 (81879)
નાહં તવ ન તે માતુર્વૈનતેય કથઞ્ચન।
કુર્યાં પ્રિયમનિષ્ટાત્મા માં બ્રવીષિ ખગ દ્વિજા॥ 13-24-19 (81880)
તાં તદા બ્રુવતીં વાક્યમનિષ્ટં ક્રૂરભાષિણીમ્।
દારુણાં સૂનૃતાભિસ્તામનુનેતું પ્રચક્રમે॥ 13-24-20 (81881)
ગરુડ રુવાચ। 13-24-21x (6802)
જ્યેષ્ઠા ત્વમસિ કલ્યાણિ માતુર્મે ભામિનિ પ્રિયા।
સોદર્યી મમ ચાસિ ત્વં જ્યેષ્ઠા માતા ન સંશયઃ॥ 7--24-22x કદ્રૂરુવાચ। 13-24-21 (81882)
વિહઙ્ગમ યથાકામં ગચ્છ કામગમ દ્વિજ।
સૂનૃતાભિસ્ત્વયા માતા નાદાસી શક્યમણ્ડજ॥ 13-24-22 (81883)
અમૃતં યદ્યાહરેસ્ત્વં વિહઙ્ગં જનનીં તવ।
અદાસીં મમ પશ્યેમાં વૈનતેય ન સંશયઃ॥ ॥ 13-24-23 (81884)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુર્વિંશોઽધ્યાયઃ॥ 24 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 025
॥ શ્રીઃ ॥
13.25. અધ્યાયઃ 025
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
કદ્ર્વાઽમૃતાહરણં ચોદિતેન ગરુડેન સ્વપિતરિ કશ્યપે તન્નિવેદનમ્॥ 1 ॥ તેન તસ્ય દુષ્કરત્વકથને ગરુડેન સ્વેન તસ્ય સુકરત્વોક્તિઃ॥ 2 ॥ કશ્યપેન ગરુડંપ્રતિ ગજકચ્છપવૃત્તાન્તકથનપૂર્વકં તયોર્ભક્ષણાદ્બલાપ્યાયનસમ્પાદનેનામૃતાહરણચોદના॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`ભીષ્મ ઉવાચ।
તથેત્યુક્ત્વા તુ વિહગઃ પ્રતિજ્ઞાય મહાદ્યુતિઃ।
અમૃતાહરણે વાચં તતઃ પિતરમબ્રવીત્॥ 13-25-1 (81885)
કામં વૈ સૂનૃતા વાચો વિસૃજ્ય ચ મુહુર્મુહુઃ।
યચ્ચાપ્યનુજ્ઞાં માતુર્વૈ ન ચ સા હ્યનુમન્યતે॥ 13-25-2 (81886)
સા મા બહુવિધા વાચો વજ્રકલ્પા વિસૃજ્ય વૈ।
ભગવન્વિનતા દાસી મમ માતા મહાદ્યુતે॥ 13-25-3 (81887)
કદ્રૂઃ પ્રેષયતે ચૈવ દાસીયમિતિ ચાબ્રવીત્।
આહરામૃતમિત્યેવ મોક્ષ્યતે વિનતા તતઃ॥ 13-25-4 (81888)
સોહં માતૃવિમોક્ષાર્થમાહરિષ્ય ઇતિ બ્રુવન્।
અમૃતં પ્રાર્થિતસ્તૂર્ણમાહર્તું પ્રતિનન્દ્ય વૈ॥ 13-25-5 (81889)
પિતોવાચ। 13-25-6x (6803)
અમૃતં તાત દુષ્પ્રાપં દેવૈરપિ કુતસ્ત્વયા।
રક્ષ્યતે હિ ભૃશં પુત્ર રક્ષિભિસ્તન્નિબોધ મે॥ 13-25-6 (81890)
ગુપ્તમદ્ભિર્ભૃશં સાધુ સર્વતઃ પરિવારિતમ્।
અનન્તરમથો ગુપ્તં જ્વલતા જાતવેદસા॥ 13-25-7 (81891)
તતઃ શતસહસ્રાણિ અયુતાન્યર્બુદાનિ ચ।
રક્ષન્ત્યમૃતમત્યન્તં કિઙ્કરા નામ રાક્ષસાઃ॥ 13-25-8 (81892)
તેષાં શક્ત્યૃષ્ટિશૂલાંશ્ચ શતઘ્ન્યઃ પટ્ટસાસ્તથા।
આયુધા રક્ષિણાં તાત વજ્રકલ્પાઃ શિલાસ્તથા॥ 13-25-9 (81893)
તતો જાલેન મહતા અવનદ્ધં સમન્તતઃ।
અયસ્મયેન વૈ તાત વૃત્રહન્તુઃ સ્મ શાસનાત્॥ 13-25-10 (81894)
તત્ત્વમેવંવિધં તાત કથં પ્રાર્થયસેઽમૃતમ્।
સુરક્ષિતં વજ્રભૃતાં વૈનતેય વિહઙ્ગમ।
ઇન્દ્રેણ દેવૈર્નાગૈશ્ચ ખડ્ગૈર્ગિરિજલાદિભિઃ॥ 13-25-11 (81895)
ગરુડ ઉવાચ। 13-25-13x (6804)
પુત્રગૃદ્ધ્યા બ્રવીષ્યેતચ્છૃણુ તાત વિનિશ્ચયમ્।
બલવાનુપાયવાનસ્મિ ભૂયઃ કિં કરવાણિ તે॥ 13-25-12 (81896)
તમબ્રવીત્પિતા હૃષ્ટઃ પ્રહસન્વૈ પુનઃ પુનઃ।
યદિ તૌ ભક્ષયેસ્તાત ક્રૂરૌ કચ્છપવારણૌ॥ 13-25-13 (81897)
તથા બલમમેયં તે ભવિતા તન્ન સંશયઃ।
અમૃતસ્યૈવ ચાહર્તા ભવિષ્યસિ ન સંશયઃ॥ 13-25-14 (81898)
ગરુડ ઉવાચ। 13-25-15x (6805)
ક્વ તૌ ક્રૂરૌ મહાભાગ વર્તેતે હસ્તિકચ્છપૌ।
ભક્ષયિષ્યામ્યહં તાત બલસ્યાપ્યાયનં પ્રતિ॥ 13-25-15 (81899)
કશ્યપ ઉવાચ। 13-25-16x (6806)
પર્વતો વૈ સમુદ્રાન્તે નભઃ સ્તબ્ધ્વેવ તિષ્ઠતિ।
ઉરગો નામ દુષ્પ્રાપઃ પુરા દેવગણૈરપિ॥ 13-25-16 (81900)
ગોરુતાનિ સ વિસ્તીર્ણઃ પુષ્પિતદ્રુમસાનુમાન્।
તત્ર પન્થાઃ કૃતસ્તાત કુઞ્જરેણ બલીયસા॥ 13-25-17 (81901)
ગોરુતાન્યુચ્છ્રયસ્તસ્ય નવ સપ્ત ચ પુત્રક।
ગચ્છતાઽગચ્છતા ચૈવ ક્ષપિતઃ સ મહાગિરિઃ॥ 13-25-18 (81902)
તાવાન્ભૂમિસમસ્તાત કૃતઃ પન્થાઃ સમુત્થિતઃ।
તેન ગત્વા સ માતઙ્ગઃ પિપાસુર્યુદ્ધમિચ્છતિ॥ 13-25-19 (81903)
તમતીત્ય તુ શૈલેન્દ્રં હ્રદઃ કોકનદાયુતઃ।
કનકેતિ ચ વિખ્યાતસ્તત્ર કૂર્મો મહાબલઃ॥ 13-25-20 (81904)
ગોરુતાનિ સ વિસ્તીર્ણઃ કચ્છપઃ કુઞ્જરશ્ચ સઃ।
આયામતશ્ચાપિ સમૌ તેજોબલસમન્વિતૌ॥ 13-25-21 (81905)
પુનરાવૃત્તિમાપન્નૌ તાવેતૌ મધુકૈટભૌ।
જન્માન્તરે વિપ્રમૂઢૌ પરસ્પરવધૈષિણૌ॥ 13-25-22 (81906)
યદા સ નાગો વ્રજતિ પિપાસુસ્તં જલાશયમ્।
તદૈનં કચ્છપો રોષાત્પ્રતિયાતિ મહાબલઃ॥ 13-25-23 (81907)
નખૈશ્ચ દશનૈશ્ચાપિ નિમજ્યોન્મજ્ય વાઽસકૃત્।
વિદદારાગ્રહસ્તેન કુઞ્જરં તં જલેચરઃ॥ 13-25-24 (81908)
નાગરાડપિ તોયાર્થી પિપાસુશ્ચરણૈરપિ।
અગ્રહસ્તેન દન્તાભ્યાં નિવારયતિ વારિજમ્॥ 13-25-25 (81909)
સ તુ તોયાદનુત્તિષ્ઠન્વારિજો ગજયૂથપમ્।
નખૈશ્ચ દશનૈશ્ચૈવ દ્વિરદં પ્રતિષેધતિ॥ 13-25-26 (81910)
નિવારિતો ગજશ્રેષ્ઠઃ પુનર્ગચ્છતિ સ્વં વનમ્।
પિપાસુઃ ક્લિન્નહસ્તાગ્રો રુધિરેણ સમુક્ષિતઃ॥ 13-25-27 (81911)
તૌ ગચ્છ સહિતૌ પુત્ર યદિ શક્નોષિ ભક્ષય।
ન તૌ પૃથક્તયા શક્યાવપ્રમત્તૌ બલે સ્થિતૌ'॥ ॥ 13-25-28 (81912)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 25॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-25-17 ગોરુતાનિ ગવ્યૂતીઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 026
॥ શ્રીઃ ॥
13.26. અધ્યાયઃ 026
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ગરુઢેન ગજકચ્છપાવાસમેત્ય ચરણાભ્યાં તયોર્ગ્રહણમ્॥ 1 ॥ તથા તયોર્ભક્ષણાય નૈમિષારણ્યસ્થમહાતરુશાખાયાં વેગાન્નિપતનમ્॥ 2 ॥ તથા સ્વનિપતનમાત્રેણ ભજ્યમાનશાખાયા અધોભાગે લમ્બમાનમુનિગણાવલોકનાત્તુણ્ડેન તચ્છાખાગ્રહણપૂર્વકં પુનરુત્પતનમ્॥ 3 ॥ તથા દેવદૂતવચનાત્સમુદ્રાન્તે શાખાવિસર્જનેન તન્નિવાસિનાં કુવિન્દાનાં હનનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`ગરુડ ઉવાચ।
કથં તૌ ભગવઞ્શક્યૌ મયા વારણકચ્છપૌ॥
યુગપદ્ગૃહીતં તં મે ત્વમુપાયં વક્તુમર્હસિ॥ 13-26-1 (81913)
કશ્યય ઉવાચ। 13-26-2x (6807)
યોદ્ધુકામે ગજે તસ્મિન્મુહૂર્તં સ જલેચરઃ।
ઉત્તિષ્ઠતિ જલાત્તૂર્ણં યોદ્ધુકામઃ પુનઃપુનઃ॥ 13-26-2 (81914)
જલજં નિર્ગતં તાત પ્રમત્તં ચૈવ વારણમ્।
ગ્રહીષ્યસિ પતઙ્ગેશ નાન્યો યોગોઽત્ર વિદ્યતે॥ 13-26-3 (81915)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-26-4x (6808)
ઇત્યેમુક્તો વિહગસ્તદ્ગત્વા વનમુત્તમમ્।
દદર્શ વારણેન્દ્રં તં મેઘાચલસમપ્રભમ્॥ 13-26-4 (81916)
તાં સ નાગો ગિરેર્વીથિં સમ્પ્રાપ્ત ઇવ ભારતઃ।
સ તં દૃષ્ટ્વા મહાભાગઃ સમ્પ્રહૃષ્ટતનૂરુહઃ॥ 13-26-5 (81917)
બિભક્ષયિષતો રાજન્દારુણસ્ય મહાત્મનઃ॥
માતઙ્ગં કચ્છપં ચૈવ પ્રહર્ષઃ સુમહાનભૂત્॥ 13-26-6 (81918)
અથ વેગેન મહતા ખેચરઃ સ મહાબલઃ।
સઙ્કુચ્ય સર્વગાત્રાણિ કૃચ્છ્રેણૈવાન્વપદ્યત॥ 13-26-7 (81919)
તથા ગત્વા તમધ્વાનં વારણપ્રવરો બલી।
નિશશ્વાસ મહાશ્વાસઃ શ્રમાદ્વિશ્રમણાય ચ॥ 13-26-8 (81920)
તસ્ય નિશ્વાસવાતેન મદગન્ધેન ચૈવ હ।
ઉદતિષ્ઠન્મહાકૂર્મો વારણપ્રતિષેધકઃ॥ 13-26-9 (81921)
તયોઃ સુતુમુલં યુદ્ધં દદર્શ પતગેશ્વરઃ।
કચ્છપેન્દ્રદ્વિરદયોરિન્દ્રપ્રહ્વાદયોરિવ॥ 13-26-10 (81922)
સ્પૃશન્તમગ્રહસ્તેન તોયં વારણયૂથપમ્।
દન્તૈર્નસ્તૈશ્ચ જલજો વારયામાસ ભારત॥ 13-26-11 (81923)
જલજં વારણોઽપ્યેવં ચરણૈઃ પુષ્કરેણ ચ।
પ્રત્યષેધન્નિમજ્જન્તમુન્મજ્જન્તં તથૈવ ચ॥ 13-26-12 (81924)
મુહૂર્તમભવદ્યુદ્ધં તયોર્ભીમપ્રદર્શનમ્।
અથ તસ્માજ્જલાદ્રાજન્કચ્છપઃ સ્થલમાસ્થિતઃ॥ 13-26-13 (81925)
સ તુ નાગઃ પ્રભગ્રોઽપિ પિપાસુર્ન ન્યવર્તત।
તોયગૃધ્નુઃ શનૈસ્તર્ષાદપાસર્પત પૃષ્ઠતઃ॥ 13-26-14 (81926)
તં દૃષ્ટ્વા જલજસ્તૂર્ણમપસર્પન્તમાહવાત્।
અભિદુદ્રાવ વેગેન વજ્રયાણિરિવાસુરમ્॥ 13-26-15 (81927)
તં રોષાત્સ્થલમુત્તીર્ણમસમ્પ્રાપ્તં ગજોત્તમમ્।
ઉભાવેવ સમસ્તૌ તુ જગ્રાહ વિનતાસુતઃ॥ 13-26-16 (81928)
ચરણેન તુ સવ્યેન જગ્રાહ સ ગજોત્તમમ્।
પ્રસ્પન્દમાનં બલવાન્દક્ષિણેન તુ કચ્છપમ્॥ 13-26-17 (81929)
ઉત્પપાત તતસ્તૂર્ણં પન્નગેન્દ્રનિષૂદતઃ।
દિવં ખં ચ સમુત્પત્ય પક્ષાભ્યામપરાજિતઃ॥ 13-26-18 (81930)
તેન ચોત્પતતા તૂર્ણં સઙ્ગૃહીતૌ નખૈર્ભૃશમ્।
વજ્રગર્ભૈઃ સુનિશિતૈઃ પ્રાણાંસ્તૂર્ણં મુમોચતુઃ॥ 13-26-19 (81931)
તૌ ગૃહ્ય બલવાંસ્તૂર્ણં સ્રસ્તપાદશિરોધરૌ।
વિવલ્ગન્નિવ ખે ક્રીડન્ખેચરોઽભિજગામ હ॥ 13-26-20 (81932)
અત્તુકામસ્તતો વીરઃ પૃથિવ્યાં પૃથિવીપતે।
નિરૈક્ષત ન ચાપશ્યદ્દ્રુમં પર્યાપ્તમાસિતુમ્॥ 13-26-21 (81933)
નૈમિષં ત્વથ સમ્પ્રાપ્ય દેવારણ્યં મહાદ્યુતિઃ।
અપશ્યત દ્રુમં કઞ્ચિચ્છાખાસ્કન્ધસમાવૃતમ્॥ 13-26-22 (81934)
હિમવચ્છિખરપ્રખ્યં યોજનદ્વયમુચ્છ્રિતમ્।
પરિણાહેન રાજેન્દ્ર નલ્વમાત્રં સમન્તતઃ॥ 13-26-23 (81935)
તસ્ય શાખાઽભવત્કાચિદાયતા પઞ્ચયોજનમ્।
દૃઢમૂલા દૃઢસ્કન્ધા વજ્રપત્રસમાચિતા॥ 13-26-24 (81936)
તત્રોપવિષ્ટઃ સહસા વૈનતેયો નિગૃહ્ય તૌ।
અત્તુકામસ્તતઃ શાખા તસ્ય વેગાદવાપતત્॥ 13-26-25 (81937)
તાં પતન્તીમભિપ્રેક્ષ્ય પ્રેક્ષ્ય ચર્ષિગણાનધઃ।
આસીનાન્વસુભિઃ સાર્ધં સત્રેણ જગતીપતે॥ 13-26-26 (81938)
વૈખાનસાન્નામ યતીન્વાલખિલ્યગણાનપિ।
તત્ર ભીરાવિશત્તસ્ય પતગેન્દ્રસ્ય ભારત॥ 13-26-27 (81939)
તાન્દૃષ્ટ્વા સ યતીંસ્તત્ર સમાસીનાન્સુરૈઃ સહ।
તુણ્ડેન ગૃહ્ય તાં શાખામુત્પપાત ખગેશ્વરઃ।
તૌચ પક્ષી ભુજઙ્ગાશો વ્યોમ્નિ ક્રીડન્નિવાવ્રજત્॥ 13-26-28 (81940)
તં દૃષ્ટ્વા ગુરુસમ્ભારં પ્રગૃહ્યોત્પતિતં ખગમ્।
ઋષયસ્તેઽબ્રુવન્સર્વે ગરુડોઽયમિતિ સ્મ હ।
ન ત્વન્યઃ ક્ષમતે કશ્ચિદ્યથાઽયં વીર્યવાન્ખગઃ॥ 13-26-29 (81941)
અસૌ યચ્છતિ ધર્માત્મા ગુરુભારસમન્વિતઃ।
અયં ક્રીડન્નિવાકાશે તસ્માદ્ગરુડ એવ સઃ॥ 13-26-30 (81942)
એવં તે સમયં સર્વે વસવશ્ચ દિવૌકસઃ।
અકાર્ષુઃ પક્ષિરાજસ્ય ગરુડેત્યેવ નામ હ॥ 13-26-31 (81943)
સ પક્ષી પૃથિવીં સર્વાં પરિધાવંસ્તતસ્તતઃ।
મુમુક્ષઃ શાખિનઃ શાખાં ન સ્મ દેશમપશ્યત॥ 13-26-32 (81944)
સ વાચમશૃણોદ્દિવ્યામુપર્યુપરિ જલ્પતઃ।
દેવદૂતસ્ય વિસ્પષ્ટમાભાષ્ય ગરુડેતિ ચ॥ 13-26-33 (81945)
વૈનતેય કુવિન્દેષુ સમુદ્રાન્તે મહાબલ।
પાત્યતાં શાખિનઃ શાખા ન હિ તે ધર્મનિશ્ચયાઃ॥ 13-26-34 (81946)
તચ્છ્રુત્વા ગરુડસ્તૂર્ણં જગામ લવણામ્ભસઃ।
ઉદ્દેશં યત્ર તે મન્દાઃ કુવિન્દાઃ પાપકર્મિણઃ॥ 13-26-35 (81947)
તતો ગત્વા તતઃ શાખાં મુમોચ પતતાંવરઃ।
તયા હતા ********* દાસ્તદા ષડ્વિંશતો નૃપ॥ 13-26-36 (81948)
સ દેશો રાજશાર્દૂલ ખ્યાતઃ પરમદારુણઃ।
શાખાપતગ ઇત્યેવ કુવિન્દાનાં મહાત્મનામ્॥' ॥ 13-26-37 (81949)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષડ્વિંશોઽધ્યાયઃ॥ 26 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-26-36 તુણ્ડેન શાખાં ગૃહીત્વા કશ્યપસમીપં ગતે ગરુડે શાખાયા અધોભાગલમ્બિનામૃષીણાં કસ્યપપ્રાર્થનયા શાખાવિસર્જનેન હિમવદ્ગિરિગમનમાદિપર્વોક્તમત્રાનુસન્ધેયમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 027
॥ શ્રીઃ ॥
13.27. અધ્યાયઃ 027
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ગરુડેન શૈલાગ્રે ઉપવિશ્ય ગજકચ્છપયોર્ભક્ષણમ્॥ 1 ॥ તતઃ સ્વર્ગેઽમૃતસમીપં ગતેન તેન તત્ર પરિતો જ્વલદગ્નિદર્શનભયા********* પ્રતિ તચ્છમનોપાયપ્રશ્નઃ॥ 2 ॥ બ્રહ્મણા તમ્પ્રતિ નવનીતપ્રક્ષેપેણાગ્નિસંશામનચેદના॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`ભીષ્મ ઉવાચ।
હત્વા તં પક્ષિશાર્દૂલઃ કુવિન્દાનાં જનં વ્રતી।
ઉપોપવિશ્ય શૈલાગ્રે ભક્ષયામાસ તાવુભૌ।
વારણં કચ્છર્પ ચૈવ સંહૃષ્ટઃ સ પતત્રિરાટ્॥ 13-27-1 (81950)
તયોઃ સ રુધિરં પીત્વા મેદસી ચ પરન્તપ।
સંહૃષ્ટઃ યતતાંશ્રેષ્ઠો લબ્ધ્વા બલમનુત્તમમ્।
જંગામ દેવરાજસ્ય ભવનં પન્નગાશનઃ॥ 13-27-2 (81951)
તં પ્રણમ્ય મહાત્માનં પાવકં વિસ્ફુલિઙ્ગિનમ્।
રાત્રિદિવં પ્રજ્વલિતં રક્ષાર્થમમૃતસ્ય હ॥ 13-27-3 (81952)
તં દૃષ્ટ્વા વિહગેન્દ્રસ્ય ભયં તીવ્રમુપાવિશત્।
નતુ તોયાન્ન રક્ષિભ્યો ભયમસ્યોપપદ્યતે॥ 13-27-4 (81953)
પક્ષિત્વમાત્મનો દૃષ્ટ્વા જ્વલન્તં ચ હુતાશનમ્।
પિતામહમથો ગત્વા દદર્શ ભુજગાશનઃ॥ 13-27-5 (81954)
તં પ્રણમ્ય મહાત્માનં ગરુડઃ પ્રયતાઞ્જલિઃ।
પ્રોવાચ તદસન્દિગ્ધં વચનં પન્નગેશ્વરઃ॥ 13-27-6 (81955)
ઉદ્યતં ગુરુકૃત્યે માં ભગવન્ધર્મનિશ્ચિતમ્।
વિમોક્ષણાર્થં માતુર્હિ દાસભાવાદનિન્દિતમ્॥ 13-27-7 (81956)
કદ્રૂસકાશમમૃતં મયાહર્તવ્યમીશ્વર।
તદા મે જનની દેવ દાસભાવાત્પ્રમોક્ષ્યતે॥ 13-27-8 (81957)
તત્રામૃતં પ્રજ્વલિતો નિત્યમીશ્વર રક્ષતિ।
હિરણ્યરેતા ભગવાન્પાકશાસનશાસનાત્॥ 13-27-9 (81958)
તત્ર મે દેવદેવેશ ભયં તીવ્રમથાવિશત્।
જ્વલન્તં પાવકં દૃષ્ટ્વા પક્ષિત્વં ચાત્મનઃ પ્રભો॥ 13-27-10 (81959)
સમતિક્રમિતું શક્યઃ કથં સ્યાત્પાવકો મયા।
તસ્યાભ્યુપાયં વરદ વક્તુમીશોઽસિ મે પ્રભો॥ 13-27-11 (81960)
તમબ્રવીન્મહાભાગ તપ્યમાનં વિહઙ્ગમમ્।
અગ્નેઃ સંશમનોપાયમુત્સયન્ત પુનઃપુનઃ॥ 13-27-12 (81961)
પયસા શામ્યતે વત્સ સર્પિષા ચ હુતાશનઃ।
શરીરસ્થોપિ ભૂતાનાં કિં પુનઃ પ્રજ્વલન્ભુવિ॥ 13-27-13 (81962)
નવનીતં પયો વાઽપિ પાવકે ત્વં સમાદધેઃ।
તતો ગચ્છ યથાકામં ન ત્વા ધક્ષ્યતિ પાવકઃ॥' ॥ 13-27-14 (81963)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 27 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-27-7 જાનીહીતિ શેષઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 028
॥ શ્રીઃ ॥
13.28. અધ્યાયઃ 028
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ગરુડેન નવનીતપ્રક્ષેપેણ મન્દીભૂતાભ્યુલ્લઙ્ઘનપૂર્વકમમૃતરક્ષિણાં પક્ષપ્રહારેણ નિરાકરણમ્॥ 1 ॥ તથાઽમૃતમાહૃત્ય વિમતિ સમુત્પતનમ્॥ 2 ॥ તથા સ્વસ્યોપરિ ઇન્દ્રેણ વજ્રે વિસૃષ્ટે તત્સન્માનનાયૈકતનૂરુહવિસ્રંસનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`ભીષ્મ ઉવાચ।
પિતામહવચઃ શ્રુત્વા ગરુડઃ પતતાંવરઃ।
જગામ ગોકુલં કિઞ્ચિન્નવનીતજિહીર્ષયા॥ 13-28-1 (81964)
નવનીતં તથાઽપશ્યન્મથિતં કલશે સ્થિતમ્।
તદાદાય તતોઽગચ્છદ્યતસ્તદ્રક્ષ્યતેઽમૃતમ્॥ 13-28-2 (81965)
સ તત્ર ગત્વા પતગસ્તિર્યક્તોયં મહાબલઃ।
હુતાશનમપક્રમ્ય નવનીતમપાતયત્॥ 13-28-3 (81966)
સો ર્ચિષ્માન્મન્દવેગોઽભૂત્સર્પિષા તેન તર્પિતઃ।
ધૂમકેતુર્ન જજ્વાલ ધૂમમેવ સસર્જ હ॥ 13-28-4 (81967)
તમતીત્યાશુ ગરુડો હૃષ્ટાત્મા જાતવેદસમ્।
રક્ષાંસિ સમતિક્રામત્પક્ષવાતેન પાતયન્॥ 13-28-5 (81968)
તે પતન્તિ શિરોભિસ્ચ જાનુભિશ્ચરણૈસ્તથા।
ઉત્સૃજ્ય શસ્ત્રાવરણં પક્ષિપક્ષસમાહતાઃ॥ 13-28-6 (81969)
ઉત્પ્લુત્ય ચાવૃતાન્નાગાન્હત્વા ચક્રં વ્યતીત્ય ચ।
અરાન્તરેણ શિરસા ભિત્ત્વા જાલં સમાદ્રવત્॥ 13-28-7 (81970)
સ ભિત્ત્વા શિરસા જાલં વજ્રવેગસમો બલી।
ઉજ્જહાર તતઃ શીઘ્રમમૃતં ભુજગાશનઃ॥ 13-28-8 (81971)
તદાદાયાદ્રવચ્છીઘ્રં ગરુડઃ શ્વસનો યથા।
અથ સન્નાહમકરોદ્વૃત્રહા વિબુધૈઃ સહ॥ 13-28-9 (81972)
તતો માતલિસંયુક્તં હરિભિઃ સ્વર્ણમાલિભિઃ।
આરુરોહ રથં શીઘ્રં સૂર્યાગ્નિસમતેજસમ્॥ 13-28-10 (81973)
સોઽભ્યદ્રવત્પક્ષિરાજં વૃત્રહા પાકશાસનઃ।
ઉદ્યમ્ય નિશિતં વજ્રં વજ્રહસ્તો મહાબલઃ॥ 13-28-11 (81974)
તથૈવ ગરુડો રાજન્વજ્રહસ્તં સમાદ્રવત્।
તતો વૈ માતલિં પ્રાહ શીઘ્રં વાહય વાજિનઃ॥ 13-28-12 (81975)
અથ દિવ્યં મહાઘોરં ગરુડાય સસર્જ હ।
વજ્રં સહસ્રનયનસ્તિગ્મવેગપરાક્રમઃ॥ 13-28-13 (81976)
ઉત્સિસૃક્ષન્તમાજ્ઞાય વજ્રં વૈ ત્રિદશેશ્વરમ્।
તૂર્ણં વેગપરો ભૂત્વા જગામ પતતાંવરઃ॥ 13-28-14 (81977)
પિતામહનિસર્ગેણ જ્ઞાત્વા લબ્ધવરઃ ખગઃ।
આયુધાનાં વરં વજ્રમથ શક્રમુવાચ હ॥ 13-28-15 (81978)
વૃત્રહન્નેષ વજ્રસ્તે વરો લબ્ધઃ પિતામહાત્।
અતઃ સમ્માનમાકાઙ્ક્ષન્મુઞ્ચામ્યેકં તનૂરુહમ્॥ 13-28-16 (81979)
એતેનાયુધરાજેન યદિ શક્તોસિ વૃત્રહન્।
હન્યાસ્ત્વં પરયા શક્તયા ગચ્છામ્યહમનામયઃ॥ 13-28-17 (81980)
તત્તુ તૂર્ણં તદા વજ્રં સ્વેન વેગેન ભારત।
જઘાન પરયા શક્ત્યા ન ચૈનમદહદ્ભૃશમ્॥ 13-28-18 (81981)
તતો દેવર્ષયો રાજન્ગચ્છન્તો વૈ વિહાયસા।
દૃષ્ટ્વા વજ્રં વિવક્તં તં પક્ષઇપર્ણેઽબ્રુવન્વચઃ॥ 13-28-19 (81982)
સુપર્ણઃ પક્ષિગરુડો યસ્ય પર્ણે વરાયુધમ્।
વિષક્તં દેવરાજસ્ય વૃત્રહન્તુઃ સનાતનમ્॥ 13-28-20 (81983)
એવં સુપર્ણો વિહગો વૈનતેયઃ પ્રતાપવાન્।
ઋષયસ્તં વિજાનન્તિ ચાગ્નેયં વૈષ્ણવં પુનઃ॥ 13-28-21 (81984)
વેદાભિષ્ટુતમત્યર્થં સ્વર્ગમાર્ગફલપ્રદમ્।
તનુપર્ણં સુપર્ણસ્ય જગૃહુર્બર્હિણસ્તથા॥ 13-28-22 (81985)
મયૂરાવિસ્મિતાઃ સર્વે આદ્રવન્તિ સ્મ વજ્રિણમ્॥' ॥ 13-28-23 (81986)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટાવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 28 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 029
॥ શ્રીઃ ॥
13.29. અધ્યાયઃ 029
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ગરુડેન કદ્રૂંપ્રત્યમૃતાનયનકથનમ્॥ 1 ॥ કદ્ર્વા વિનતાયા દાસ્યાન્મોચનમ્॥ 2 ॥ ગરુડેન પુનરિન્દ્રાયામૃતપ્રત્યર્પણમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`ભીષ્મ ઉવાચ।
તતો વ્રજ્રં સહસ્રાક્ષો દૃષ્ટ્વા સક્તં વરાયુધમ્।
ઋષીંશ્ચ દૃષ્ટ્વા સહસા સુપર્ણમિદમબ્રવીત્॥ 13-29-1 (81987)
ન તે સુપર્ણ પશ્યામિ પ્રભાવં તેન યોધયે।
ઇત્યુક્તે ન મયા રક્ષા શક્યા કર્તુમતોઽન્યથા।
ઇદં વજ્રં મયા સાર્ધં નિવૃત્તં હિ યથાગતમ્॥ 13-29-2 (81988)
તતઃ સહસ્રનયને નિવૃત્તે ગરુડસ્તથા।
કદ્રૂમભ્યગમત્તૂર્ણમમૃતં ગૃહ્ય ભારતઃ॥ 13-29-3 (81989)
ગરુડ ઉવાચ। 13-29-4x (6809)
તદાહૃતં મયા શીઘ્રમમૃતં જનનીકૃતે।
અદાસી સા ભવત્વદ્ય વિનતા ધર્મિચારિણી॥ 13-29-4 (81990)
કદ્રૂરુવાચ। 13-29-5x (6810)
સ્વાગતં સ્વાહૃતં ચેદમમૃતં વિનતાત્મજ।
અદાસી જનની તેઽદ્ય પુત્ર કામવશા શુભા। 13-29-5 (81991)
એવમુક્તે તદા સા ચ સમ્પ્રાપ્તા વિનતા ગૃહમ્॥
ઉપનીય યથાન્યાયં વિહગો બલિનાંવરઃ। 13-29-6 (81992)
સ્મૃત્વા નિકૃત્યા વિજયં માતુઃ સમ્પ્રતિપદ્ય ચ॥
વધં ચ ભુજગેન્દ્રાણાં યે વાલાસ્તસ્ય વાજિનઃ। 13-29-7 (81993)
બભૂવુરસિતપ્રખ્યા નિકૃત્યા વૈ જિતં ત્વયા॥
તામુવાચ તતો ન્યાય્યં વિહગો બલિનાંવરઃ। 13-29-8 (81994)
ઉઞ્જહારામૃતં તૂર્ણમુત્પપાત ચ રંહસા॥
તદ્ગૃહીત્વાઽમૃતં તૂર્ણં પ્રયાન્તમપરાજિતમ્। 13-29-9 (81995)
કિમર્થં વૈનતેય ત્વમાહૃત્યામૃતમુત્તમમ્।
પુનર્હરતિ દુર્બુદ્ધે મા જાતુ વૃજિતં કૃથાઃ॥ 13-29-10 (81996)
સુપર્ણિ ઉવાચ। 13-29-11x (6811)
અમૃતાહરણં મેઽદ્ય યત્કૃતં જનનીકૃતે।
ભવત્યા વચનાદેતદાહરામૃતમિત્યુત॥ 13-29-11 (81997)
આહૃતં તદિદં શીઘ્રં મુક્તા ચ જનની મમ।
હરામ્યેષ પુનસ્તત્ર યત એતન્મયાઽઽહૃતમ્॥ 13-29-12 (81998)
યદિ માં ભવતી બ્રૂયાદમૃતં મે ચ દીયતામ્।
તથા કુર્યાં ન વા કુર્યાં ન હિ ત્વમમૃતક્ષમા।
મયા ધર્મેણ સત્યેન વિનતા ચ સમુદ્ધૃતા॥ 13-29-13 (81999)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-29-14x (6812)
તતો ગત્વાઽથ ગરુડઃ પુરન્દરમુવાચ હ।
ઇદં મયા વૃત્રહન્તર્હૃતં તેઽમૃતમુત્તમમ્।
માત્રર્થે હિ તથૈવેદં ગૃહાણામૃતમાહૃતમ્॥ 13-29-14 (82000)
માતા ચ મમ દેવેશ દાસીત્વમુપજગ્મુષી।
ભુજઙ્ગમાનાં માતુર્વૈ સા મુક્તાઽમૃતદર્શનાત્॥ 13-29-15 (82001)
એતચ્છ્રુત્વા સહસ્રાક્ષઃ સુપર્ણમનુમન્યતે।
ઉવાચ ચ મુદા યુક્તો દિષ્ટ્યાદિષ્ટ્યેતિ વાસવઃ॥ 13-29-16 (82002)
ક્રષયો યે સહસ્રાક્ષમુપાસન્તિ સુરૈઃ સહ।
તે સર્વે ચ મુદા યુક્તા વિશ્વેદેવાસ્તથૈવ ચ॥ 13-29-17 (82003)
તતસ્તમૃષયઃ સર્વે દેવાશ્ચ ભરતર્ષભ।
ઊચુઃ પુરન્દરં દૃષ્ટા ગરુડો લભતાં વરમ્॥ 13-29-18 (82004)
તતઃ શચીપતિર્વાક્યમુવાચ પ્રહસન્નિવ।
જનિષ્યતિ હૃષીકેશઃ સ્વયમેવૈષ પક્ષિરાટ્॥ 13-29-19 (82005)
કેશવઃ પુણ્ડરીકાક્ષઃ શૂરપુત્રસ્ય વેશ્મનિ।
સ્વયં ધર્મસ્ય રક્ષાર્થં વિભજ્ય ભુજગાશનઃ॥ 13-29-20 (82006)
એષ તે પાણ્ડવશ્રેષ્ઠ ગરુડોઽથ પતત્રિરાટ્।
સુપર્ણો વૈનતેયશ્ચ કીર્તિતો ભદ્રમસ્તુ તે॥ 13-29-21 (82007)
તદેતદ્ભરતશ્રેષ્ઠ મયાઽઽખ્યાનં પ્રકીર્તિતમ્।
સુપર્ણસ્ય મહાબાહો કિં ભૂયઃ કથયામિ તે॥' ॥ 13-29-22 (82008)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 29 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-29-1 જિતં ત્વયેતિ તાં કદ્રૂમુવાચેત્યુત્તરેણ સમ્બન્ધઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 030
॥ શ્રીઃ ॥
13.30. અધ્યાયઃ 030
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ બ્રાહ્મણાય પ્રતિશ્રુતાર્થાપ્રદાનસ્યાનર્થહેતુતાયાં દૃષ્ટાન્તતયા સૃગાલવાનરસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
બ્રાહ્મણાનાં તુ યે લોકે પ્રતિશ્રુત્ય પિતામહ।
ન પ્રયચ્છન્તિ લોભાત્તે કે ભવન્તિ મહામતે॥ 13-30-1 (82009)
એતન્મે તત્વતો બ્રૂહિ ધર્મે ધર્મભૃતાંવર।
પ્રતિશ્રુત્ય દુરાત્માનો ન પ્રયચ્છન્તિ યે નરાઃ॥ 13-30-2 (82010)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-30-3x (6813)
યો ન દદ્યાત્પ્રતિશ્રુત્ય સ્વલ્પં વા યદિ વા બહુ।
આશાસ્તસ્ય હતાઃ સર્વાઃ ક્લીબસ્યેવ પ્રજાફલમ્॥ 13-30-3 (82011)
યાં રાત્રિં જાયતે પાપો યાં ચ રાત્રિં વિનશ્યતિ।
એતસ્મિન્નન્તરે યદ્યત્સુકૃતં તસ્ય ભારત॥ 13-30-4 (82012)
યચ્ચ તસ્ય હુતં કિઞ્ચિદ્દત્તં વા ભરતર્ષભ।
તપસ્તપ્તમથો વાઽપિ સર્વં તસ્યોપહન્યતે॥ 13-30-5 (82013)
અથૈતદ્વચનં પ્રાહુર્ધર્મશાસ્ત્રવિદો જનાઃ।
નિશાસ્ય ભરતશ્રેષ્ઠ બુદ્ધ્યા પરમયુક્તયા॥ 13-30-6 (82014)
અપિ ચોદાહરન્તીમં ધર્મશાસ્ત્રવિદો જનાઃ।
અશ્વાનાં શ્યામકર્ણાનાં સહસ્રેણ સ મુચ્યતે॥ 13-30-7 (82015)
અત્રૈવોદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
સૃગાલસ્ય ચ સંવાદં વાનરસ્ય ચ ભારત॥ 13-30-8 (82016)
તૌ સખાયૌ પુરા હ્યાસ્તાં માનુષત્વે પરંતપ।
અન્યાં યોનિં સમાપન્નૌ સૃગાલીં વાનરીં તથા।
સમ્ભાષણાત્તતઃ સખ્યં તત્રતત્ર પરસ્પરમ્॥ 13-30-9 (82017)
તતઃ પરાસૂન્ખાદન્તં સૃગાલં વાનરોઽબ્રવીત્।
શ્મશાનમધ્યે સમ્પ્રેક્ષ્ય પૂર્વજાતિમનુસ્મરન્॥ 13-30-10 (82018)
કિં ત્વયા પાપકં પૂર્વં કૃતં કર્મ સુદારુણમ્।
યસ્ત્વં શ્મશાને મૃતકાન્પૂતિકાનત્સિ કુત્સિતાન્॥ 13-30-11 (82019)
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ સૃગાલો વાનરં તદા।
બ્રાહ્મણસ્ય પ્રતિશ્રુત્ય ન મયા તદુપાહૃતમ્॥ 13-30-12 (82020)
તત્કૃતે પાપિકાં યોનિમાપન્નોસ્મિ પ્લવઙ્ગમ।
તસ્માદેવંવિધં ભક્ષ્યં ભક્ષયામિ બુભુક્ષિતઃ॥ 13-30-13 (82021)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-30-14x (6814)
સૃગાલો વાનરં પ્રાહ પુનરેવ નરોત્તમ।
કિં ત્વયા પાતકં કર્મ કૃતં યેનાસિ વાનરઃ॥ 13-30-14 (82022)
વાનર ઉવાચ। 13-30-15x (6815)
સ ચાપ્યાહ ફલાહારો બ્રાહ્મણાનાં પ્લવઙ્ગમઃ।
તસ્માન્ન બ્રાહ્મણસ્વં તુ હર્ત્તવ્યં વિદુષા સદા।
સીમાવિવાદે મોક્તવ્યં દાતવ્યં ચ પ્રતિશ્રુતમ્॥ 13-30-15 (82023)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-30-16x (6816)
ઇત્યેતદ્બ્રુવતો રાજન્બ્રાહ્મણસ્ય મયા શ્રુતમ્।
કથાં કથયતઃ પુણ્યાં ધર્મજ્ઞસ્ય પુરાતનીમ્॥ 13-30-16 (82024)
શ્રુતં ચાપિ મયા ભૂયઃ કૃષ્ણસ્યાપિ વિશાંપતે।
કથાં કથયતઃ પૂર્વં બ્રાહ્મણં પ્રતિ પાણ્ડવ॥ 13-30-17 (82025)
ન હર્તવ્યં વિપ્રધનં ક્ષન્તવ્યં તેષુ નિત્યશઃ।
બાલાશ્ચ નાવમન્તવ્યા દરિદ્રાઃ કૃપણા અપિ॥ 13-30-18 (82026)
એવમેવ ચ માં નિત્યં બ્રાહ્મણાઃ સંદિશન્તિ વૈ।
પ્રતિશ્રુતં ભવેદ્દેયં નાશા કાર્યા દ્વિજોત્તમે॥ 13-30-19 (82027)
બ્રાહ્મણો હ્યાશયા પૂર્વં કૃતયા પૃથિવીપતે।
સુસમિદ્ધો યતા દીપ્તઃ પાવકસ્તદ્વિધઃ સ્મૃતઃ॥ 13-30-20 (82028)
યં નિરીક્ષેત સઙ્ક્રુદ્ધ આશયા પૂર્વજાતયા।
પ્રદહેચ્ચ હિતં રાજન્કક્ષમક્ષય્યભુગ્યથા॥ 13-30-21 (82029)
સ એવ હિ યદા તુષ્ટો વચસા પ્રતિનન્દતિ।
ભવત્યગદસંકાશો વિષયે તસ્ય ભારત॥ 13-30-22 (82030)
પુત્રાન્પૌત્રાન્પશૂંશ્ચૈવ બાન્ધવાન્સચિવાંસ્તથા।
પુરં જનપદં ચૈવ શાન્તિરિષ્ટેન પોષયેત્॥ 13-30-23 (82031)
એતદ્ધિ પરમં તેજો બ્રાહ્મણસ્યેહ દૃશ્યતે।
સહસ્રકિરણસ્યેવ સવિતુર્ધરણીતલે॥ 13-30-24 (82032)
તસ્માદ્દાતવ્યમેવેહ પ્રતિશ્રુત્ય યુધિષ્ઠિર।
યદીચ્છેચ્છોભનાં જાતિં પ્રાપ્તું ભરતસત્તમ॥ 13-30-25 (82033)
બ્રાહ્મણસ્ય હિ દત્તેન ધ્રુવં સ્વર્ગો હ્યનુત્તમઃ।
શક્યઃ પ્રાપ્તું વિશેષેણ દાનં હિ મહતી ક્રિયા॥ 13-30-26 (82034)
ઇતો દત્તેન જીવન્તિ દેવતાઃ પિતરસ્થા।
તસ્માદ્દાનાનિ દેયાનિ બ્રાહ્મણેભ્યો વિજાનતા॥ 13-30-27 (82035)
મહદ્ધિ ભરતશ્રેષ્ઠ બ્રાહ્મણસ્તીર્થમુચ્યતે।
વેલાયાં ન તુ કસ્યાં ચિદ્ગચ્છેદ્વિપ્રો હ્યપૂજિતઃ॥ ॥ 13-30-28 (82036)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 30 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-30-6 નિશામ્ય વિચાર્ય॥ 7-30-10 તતઃ પુરા સખાયં તં સૃગાલમિતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-30-16 બ્રુવતોઽધ્યાપકસ્ય કથાં કથયતો મુખાત્ શ્રુતમ્॥ 7-30-17 કૃષ્ણસ્ય વ્યાસસ્ય। નૃગકથાં કથયતો વાસુદેવસ્ય વા મુખાત્॥ 7-30-19 આશા વન્ધ્યાશા॥ 7-30-21 અક્ષય્યં પિત્રર્થમુદ્દિષ્ટં દાનં ભુઙ્ક્તે ઇત્યક્ષય્યભુગગ્નિઃ॥ 7-30-22 અગદસંકાશઃ ચિકિત્સકતુલ્યઃ॥ 7-30-23 શાન્તિરિષ્ટેન શાન્ત્યાહિતેન ક્ષેમેણ॥ 7-30-30 ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 031
॥ શ્રીઃ ॥
13.31. અધ્યાયઃ 031
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ શૂદ્રોપદેશસ્યાનર્થહેતુતાયાં દૃષ્ટાન્તતયા મુનિશૂદ્રયોઃ કથાકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
મિત્રસૌહાર્દયોગેન ઉપદેશં કરોતિ યઃ।
જાત્યાઽધરસ્ય રાજર્ષે દોષસ્તસ્ય ભવેન્ન વા॥ 13-31-1 (82037)
એતદિચ્છામિ તત્ત્વેન વ્યાખ્યાતું વૈ પિતામહ।
સૂક્ષ્મા ગતિર્હિ ધર્મસ્યિ યત્ર મુહ્યન્તિ માનવાઃ॥ 13-31-2 (82038)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-31-3x (6817)
અત્ર તે વર્તયિષ્યામિ શૃણુ રાજન્યથાક્રમમ્।
`મદુક્તં વચનં રાજન્યથાન્યાયં યથાગમમ્।'
ઋષીણાં વદતાં પૂર્વં શ્રુતમાસીદ્યથા પુરા॥ 13-31-3 (82039)
ઉપદેશો ન કર્તવ્યો જાતિહીનસ્ય કસ્ય ચિત્।
ઉપદેશે મહાન્દોષ ઉપાધ્યાયસ્ય ભાષ્યતે॥ 13-31-4 (82040)
`નાધ્યાપયેચ્છૂદ્રમિહ તથા નૈવ ચ યાજયેત્।'
નિદર્શનમિદં રાજઞ્શૃણુ મે ભરતર્ષભ॥ 13-31-5 (82041)
દુરુક્તવચને રાજન્યથાપૂર્વં યુધિષ્ઠિર।
બ્રહ્માશ્રમપદે વૃત્તં પાર્શ્વે હિમવતઃ શુભે॥ 13-31-6 (82042)
તત્રાશ્રમપદં પુણ્યં નાનાવૃક્ષગણાયુતમ્।
નાનાગુલ્મલતાકીર્ણં મૃગદ્વિજનિષેવિતમ્।
સિદ્ધચારણસંઘુષ્ટં રમ્યં પુષ્પિતકાનનમ્॥ 13-31-7 (82043)
વ્રતિભિર્બહુભિઃ કીર્ણં તાપસૈરુપશોભિતમ્।
બ્રાહ્મણૈશ્ચ મહાભાગૈઃ સૂર્યજ્વલનસન્નિભૈઃ॥ 13-31-8 (82044)
નિયમવ્રતસમ્પન્નૈઃ સમાકીર્ણં તપસ્વિભિઃ।
દીક્ષિતૈર્ભરતશ્રેષ્ઠ યતાહારૈઃ કૃતાત્મભિઃ॥ 13-31-9 (82045)
વેદાધ્યયનઘોષૈશ્ચ નાદિતં ભરતર્ષભ।
વાલખિલ્યૈશ્ચ બહુભિર્યતિભિશ્ચ નિષેવિતમ્॥ 13-31-10 (82046)
તત્ર કશ્ચિત્સમુત્સાહં કૃત્વા શૂદ્રો દયાન્વિતઃ।
આગતો હ્યાશ્રમપદં પૂજિતશ્ચ તપસ્વિભિઃ॥ 13-31-11 (82047)
તાંસ્તુ દૃષ્ટ્વા મુનિગણાન્દેવકલ્પાન્મહૌજસઃ।
વિવિધાં વહતો દીક્ષાં સમ્પ્રાહૃષ્યત ભારત॥ 13-31-12 (82048)
અથાસ્ય બુદ્ધિરભાવત્તાપસ્યે ભરતર્ષભ।
તતોઽબ્રવીત્કુલપતિં પાદૌ સઙ્ગૃહ્ય ભારત॥ 13-31-13 (82049)
ભવત્પ્રસાદાદિચ્છામિ ધર્મં ચર્તું દ્વિજર્ષભ।
તસ્માદભિગતં ત્વં માં પ્રવ્રાજયિતુમર્હસિ॥ 13-31-14 (82050)
વર્ણાવરોઽહં ભગવઞ્શૂદ્રો જાત્યાઽસ્મિ સત્તમ।
શુશ્રૂષાં કર્તુમિચ્છામિ પ્રપન્નાય પ્રસીદ મે॥ 13-31-15 (82051)
કુલપતિરુવાચ। 13-31-16x (6818)
ન શક્યમિહ શૂદ્રેણ લિઙ્ગમાશ્રિત્ય વર્તિતુમ્।
આસ્યતાં યદિ તે બુદ્ધિઃ શુશ્રૂષાનિરતો ભવ॥ 13-31-16 (82052)
શુશ્રૂષયા પરાઁલ્લોકાનવાપ્સ્યસિ ન સંશયઃ॥ 13-31-17 (82053)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-31-18x (6819)
એવમુક્તસ્તુ મુનિના સ શૂદ્રોઽચિન્તયન્નૃપ।
કથમત્ર મયા કાર્યં શ્રુદ્ધા ધર્મપરા ચ મે॥ 13-31-18 (82054)
વિજ્ઞાતમેવં ભવતુ કરિષ્યે પ્રિયમાત્મનઃ।
ગત્વાઽઽશ્રમપદાદ્દૂરમુટજં કૃતવાંસ્તુ સઃ॥ 13-31-19 (82055)
તત્ર વેદીં ચ ભૂમિં ચ દેવતાયતનાનિ ચ।
નિવેશ્ય ભરતશ્રેષ્ઠ નિયમસ્થોઽભવન્મુનિઃ॥ 13-31-20 (82056)
અભિષેકાંશ્ચ નિયમાન્દેવતાયતનેષુ ચ।
બલિં ચ કૃત્વા હુત્વા ચ દેવતાં ચાપ્યપૂજયત્॥ 13-31-21 (82057)
સઙ્કલ્પનિયમોપેતઃ ફલાહારો જિતેન્દ્રિયઃ।
નિત્યં સન્નિહિતાભિસ્તુ ઓષધીભિઃ ફલૈસ્તથા॥ 13-31-22 (82058)
અતિથીન્પૂજયામાસ યથાવત્સમુપાગતાન્।
એવં હિ સુમહાન્કાલો વ્યત્યક્રામત તસ્ય વૈ॥ 13-31-23 (82059)
અથાસ્ય મુનિરાગચ્ચત્સઙ્ગત્યા વૈ તમાશ્રમમ્।
સમ્પૂજ્ય સ્વાગતેનર્ષિં વિધિવત્સમતોષયત્॥ 13-31-24 (82060)
અનૂકૂલાઃ કથાઃ કૃત્વા યથાગતમપૃચ્છત।
ઋષિઃ પરમતેજસ્વી ધર્માત્મા સંશિતવ્રતઃ॥ 13-31-25 (82061)
એવં સુબહુશસ્તસ્ય શૂદ્રસ્ય ભરતર્ષભ।
સોઽગચ્છદાશ્રમમૃષિઃ શૂદ્રં દ્રષ્ટું નરર્ષભઃ॥ 13-31-26 (82062)
અથ તં તાપસં શૂદ્રઃ સોઽબ્રવીદ્ભરતર્ષભ।
પિતૃકાર્યં કરિષ્યામિ તત્ર મેઽનુગ્રહં કુરુ॥ 13-31-27 (82063)
બાઢમિત્યેવ તં વિપ્ર ઉવાચ ભરતર્ષભ।
શુચિર્ભૂત્વા સ શૂદ્રસ્તુ તસ્યર્ષેઃ પાદ્યમાનયત્॥ 13-31-28 (82064)
અથ દર્ભાશ્ચ વન્યાંશ્ચ ઓષધીર્ભરતર્ષભ।
પવિત્રમાસનં ચૈવ બૃસીં ચિ સમુપાનયત્॥ 13-31-29 (82065)
અથ દક્ષિણમાવૃત્ય બૃસીં ચરમશૈર્ષિકીમ્।
કૃતામન્યાયતો દૃષ્ટ્વા તં શૂદ્રમૃષિરબ્રવીત્॥ 13-31-30 (82066)
કુરુષ્વૈતાં પૂર્વશીર્ષાં ભવાંશ્ચોદઙ્મુખઃ શુચિઃ।
સ ચ તત્કૃતવાઞ્શૂદ્રઃ સર્વં યદૃષિરબ્રવીત્॥ 13-31-31 (82067)
યથોપદિષ્ટં મેધાવી દર્ભાર્ઘાદિ યથાતથમ્।
હવ્યકવ્યવિધિં કૃત્સ્નમુક્તં તેન તપસ્વિના॥ 13-31-32 (82068)
ઋષિણા પિતૃકાર્યેષુ સદા ધર્મપથે સ્થિતઃ।
પિતૃકાર્યે કૃતે ચાપિ વિસૃષ્ટઃ સ જગામ હ॥ 13-31-33 (82069)
અથ દીર્ઘસ્ય કાલસ્ય સ તપ્યઞ્શૂદ્રતાપસઃ।
વને પઞ્ચત્વમગમત્સુકૃતેન ચ તેન વૈ।
અજાયત મહારાજ વંશે સ ચ મહાદ્યુતિઃ॥ 13-31-34 (82070)
તથૈવ સ ઋષિસ્તાત કાલધર્મમવાપ હ।
પુરોહિતકુલે વિપ્રઃ સ જાતોઽસ્ય વશાનુગઃ॥ 13-31-35 (82071)
એવં તૌ તત્ર સમ્ભૂતાવુભૌ શૂદ્રમુની તદા।
ક્રમેણ વર્ધિતૌ ચાપિ વિદ્યાસુ કુશલાવુભૌ॥ 13-31-36 (82072)
અથર્વવેદે વેદે ચ બભૂવર્ષિઃ સુનિષ્ઠિતઃ।
કલ્પપ્રયોગે ચોત્પન્ને જ્યોતિષે ચ પરં ગતઃ।
સાઙ્ખ્યે ચૈવ પરા પ્રીતિસ્તસ્ય ચૈવં વ્યવર્ધત॥ 13-31-37 (82073)
પિતર્યુપરતે ચાપિ કૃતશૌચસ્તુ પાર્થિવઃ।
અભિષિક્તઃ પ્રકૃતિભી રાજપુત્રઃ સ પાર્થિવઃ॥ 13-31-38 (82074)
અભિષિક્તેન સ ઋષિરભિષિક્તઃ પુરોહિતઃ॥ 13-31-39 (82075)
સ તં પુરોધાય સુખમવસદ્ભરતર્ષભઃ।
રાજ્યં શશાસ ધર્મેણ પ્રજાશ્ચ પરિપાલયન્॥ 13-31-40 (82076)
પુણ્યાહવાચને નિત્યં ધર્મકાર્યેષુ ચાસકૃત્।
ઉત્સ્મયન્પ્રાહસચ્ચાપિ દૃષ્ટ્વા રાજા પુરોહિતમ્।
એવં સ બહુશો રાજન્પુરોધસમુપાહસત્॥ 13-31-41 (82077)
લક્ષયિત્વા પુરોધાસ્તુ બહુશસ્તં નરાધિપમ્।
ઉત્સ્મયન્તં ચ સતતં દૃષ્ટ્વા તં મન્યુમાનભૂત્॥ 13-31-42 (82078)
અથ શૂન્યે પુરોધાસ્તુ સહ રાજ્ઞા સમાગતઃ।
કથાભિરનુકૂલાભી રાજાનં ચાભ્યોરચયત્॥ 13-31-43 (82079)
તતોઽબ્રવીન્નરેન્દ્રં સ પુરોધા ભરતર્ષભ।
વરમિચ્છામ્યહં ત્વેકં ત્વયા દત્તં મહાદ્યુતે॥ 13-31-44 (82080)
રાજોવાચ। 13-31-45x (6820)
વરાણાં તે શતં દદ્યાં કિં બતૈકં દ્વિજોત્તમ।
સ્નેહાચ્ચ બહુમાનાચ્ચ નાસ્ત્યદેયં હિ મે તવ॥ 13-31-45 (82081)
પુરોહિત ઉવાચ। 13-31-46x (6821)
એકં વૈ વરમિચ્છામિ યદિ તુષ્ટિસિ પાર્થિવ।
પ્રતિજાનીહિ તાવત્ત્વં સત્યં યદ્વદ નાનૃતમ્॥ 13-31-46 (82082)
ભીષ્મ ઉવાચિ। 13-31-47x (6822)
બાઢમિત્યેવ તં રાજા પ્રત્યુવાચ યુધિષ્ઠિર।
યદિ જ્ઞાસ્યામિ વક્ષ્યામિ અજાનન્ન તુ સંવદે॥ 13-31-47 (82083)
પુરોહિત ઉવાચ। 13-31-48x (6823)
પુણ્યાહવાચને નિત્યં ધર્મકૃત્યેષુ ચાસકૃત્।
શાન્તિહોમેષુ ચ સદા કિં ત્વં હસસિ વીક્ષ્ય માં॥ 13-31-48 (82084)
સવ્રીડં વૈ ભવતિ હિ મનો મે હસતા ત્વયા।
કામયા શાપિતો રાજન્નાન્યથાવક્તુમર્હસિ॥ 13-31-49 (82085)
ભાવ્યં હિ કારણેનાત્ર ન તે હાસ્યમકારણમ્।
કૌતૂહલં મે સુભૃશં તત્ત્વેન કથમસ્વ મે॥ 13-31-50 (82086)
રાજોવાચ। 13-31-51x (6824)
એવમુક્તે ત્વયા વિપ્ર યદવાચ્યં ભવેદપિ।
અવશ્યમેવ વક્તવ્યં શૃણુષ્વૈકમના દ્વિજ॥ 13-31-51 (82087)
પૂર્વદેહે યથા વૃત્તં તન્નિબોધ દ્વિજોત્તમ।
જાતિં સ્મરામ્યહં બ્રહ્મન્નવધાનેન મે શૃણુ॥ 13-31-52 (82088)
શુદ્રોઽહમભવં પૂર્વં તપસે કૃતનિશ્ચયઃ।
ઋષિરુગ્રતપાસ્ત્વં ચ તદાઽભૂર્દ્વિજસત્તમ॥ 13-31-53 (82089)
પ્રીયતા હિ તદા બ્રહ્મન્મમાનુગ્રહબુદ્ધિના।
પિતૃકાર્યે ત્વયા પૂર્વમુપદેશઃ કૃતોઽનઘ॥ 13-31-54 (82090)
વૃસ્યાં દર્ભેષુ હવ્યે ચ કવ્યે ચ મુનિસત્તમ।
એતેન કર્મદોષેણ પુરોધાસ્ત્વમજાયથાઃ॥ 13-31-55 (82091)
અહં રાજા ચ વિપ્રેન્દ્ર પશ્ય કાલસ્ય પર્યયમ્।
મત્કૃતસ્યોપદેશસ્ય ત્વયાઽવાપ્તમિદં ફલમ્॥ 13-31-56 (82092)
એતસ્માત્કારણાદ્બ્રહ્મન્પ્રહસે ત્વાં દ્વિજોત્તમ।
ન ત્વાં પરિભવન્બ્રહ્મનપ્રહસામિ ગુરુર્ભવાન્॥ 13-31-57 (82093)
વિપર્યયેણ મે મન્યુસ્તેન સન્તપ્યતે મનઃ।
જાતિં સ્મરામ્યહં તુભ્યમતસ્ત્વાં પ્રહસામિ વૈ॥ 13-31-58 (82094)
એવં તવોગ્રં હિ તપ ઉપદેશેન નાશિતમ્।
પુરોહિતત્વમુત્સૃજ્ય યતસ્વ ત્વં પુનર્ભવે॥ 13-31-59 (82095)
ઇતસ્ત્વમધમામન્યાં મા યોનિં પ્રાપ્સ્યસે દ્વિજ।
ગૃહ્યતાં દ્રવિણં વિપ્ર પૂતાત્મા ભવ સત્તમ॥ 13-31-60 (82096)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-31-61x (6825)
તતો વિસૃષ્ટો રાજ્ઞા તુ વિપ્રો દાનાન્યનેકશઃ।
બ્રાહ્મણેભ્યો દદૌ વિત્તં ભૂમિં ગ્રામાંશ્ચ સર્વશઃ॥ 13-31-61 (82097)
કૃચ્છ્રાણિ ચીર્ત્વા ચ તતો યથોક્તાનિ દ્વિજોત્તમૈઃ।
તીર્થાનિ ચાપિ ગત્વા વૈ દાનાનિ વિવિધાનિ ચ॥ 13-31-62 (82098)
દત્ત્વા ગાશ્ચૈવ વિપ્રેભ્યઃ પૂતાત્માઽભવદાત્મવાન્।
તમેવ ચાશ્રમં ગત્વા ચચાર વિપુલં તપઃ॥ 13-31-63 (82099)
તતઃ સિદ્ધિં પરાં પ્રાપ્તો બ્રાહ્મણો રાજસત્તમ।
સમ્મતસ્ચાભવત્તેષામાશ્રમે તન્નિવાસિનામ્॥ 13-31-64 (82100)
એવં પ્રાપ્તો મહત્કૃચ્છ્રમૃષિઃ સન્નૃપસત્તમ।
બ્રાહ્મણેન ન વક્તવ્યં તસ્માદ્વર્ણાવરે જને॥ 13-31-65 (82101)
`વર્જયેદુપદેશં ચ સદૈવ બ્રાહ્મણો નૃપ।
ઉપદેશં હિ કુર્વાણો દ્વિજઃ કૃચ્છ્રમવાપ્નુયાત્॥ 13-31-66 (82102)
નેષિતવ્યં સદા વાચા દ્વિજેન નૃપસત્તમ।
ન ચ પ્રવક્તવ્યમિહ કિઞ્ચિદ્વર્ણાવરે નરે॥' 13-31-67 (82103)
બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયા વૈશ્યાસ્ત્રયો વર્ણા દ્વિજાતયઃ।
એતેષુ કથયન્રાજન્બ્રાહ્મણો ન પ્રદુષ્યતિ॥ 13-31-68 (82104)
તસ્માત્સદ્ભિર્ન વક્તવ્યં કસ્યચિત્કિંચિદગ્રતઃ।
સૂક્ષ્મા ગતિર્હિ ધર્મસ્ય દુર્જ્ઞેયા હ્યકૃતાત્મભિઃ॥ 13-31-69 (82105)
તસ્માન્મૌનેન મુનયો દીક્ષાં કુર્વન્તિ ચાદૃતાઃ।
દુરુક્તસ્ય ભયાદ્રાજન્નાભાષન્તે ચ કિઞ્ચન॥ 13-31-70 (82106)
ધાર્મિકા ગુણસમ્પન્નાઃ સત્યાર્જવસમન્વિતાઃ।
દુરુક્તવાચાભિહિતૈઃ પ્રાપ્નુવન્તીહ દુષ્કૃતમ્॥ 13-31-71 (82107)
ઉપદેશો ન કર્તવ્યો હ્યજ્ઞાત્વા યસ્યકસ્ય ચિત્।
ઉપદેશાદ્ધિ તત્પાપં બ્રાહ્મણઃ સમવાપ્નુયાત્॥ 13-31-72 (82108)
વિમૃશ્ય તસ્માત્પ્રાજ્ઞેન વક્તવ્યં ધર્મમિચ્છતા।
સત્યાનૃતેન હિ કૃત ઉપદેશો હિનસ્તિ હિ॥ 13-31-73 (82109)
વક્તવ્યમિહ પૃષ્ટેન વિનિશ્ચયવિપર્યયમ્।
સ ચોપદેશઃ કર્તવ્યો યેન ધર્મમવાપ્નુયાત્॥ 13-31-74 (82110)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતમુપદેશકૃતે મયા।
મહાન્ક્લેશો હિ ભવતિ તસ્માન્નોપદિશેદિહ॥ ॥ 13-31-75 (82111)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 31 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-31-1 મિત્રમુપકારમપેક્ષ્યોપકર્તા। સુહૃદુપકારમનપેક્ષ્યોપકર્તા। લોભાત્ કૃપયા વેત્યર્થઃ॥ 7-31-4 ઉપાધ્યાયસ્યોપદેશકર્તુઃ॥ 7-31-6 દુરુક્તં દુઃખસ્થં નીચં પ્રતિ ઉક્તં વચનમ્॥ 7-31-8 વ્રતિભિર્બ્રહ્મચારિભિઃ। તાપસૈર્વાનપ્રસ્થૈઃ॥ 7-31-10 યતિભિઃ સંન્યાસિભિઃ॥ 7-31-11 દયાન્વિતઃ સર્વભૂતાભયદાનેન પ્રવ્રજ્યાં કૃતવાનિત્યર્થઃ॥ 7-31-12 દીક્ષાં નિયમમ્॥ 7-31-13 પ્રવ્રાજયિતું વિધિવત્ સ્વોચિતં કર્મ ત્યાજયિતુમ્॥ 7-31-14 પ્રવ્રજાયિતું વિધિવત્ સ્વોચિતં કર્મ ત્યાજયિતુમ્॥ 7-31-16 લિઙ્ગં સંન્યાસિચિહ્નમ્॥ 7-31-19 આત્મનઃ પ્રિયં વિક્ષેપકસ્ય શુશ્રૂષાખ્યસ્ય સ્વધર્મસ્ય ત્યાગમ્। લિઙ્ગધારણાનધિકારેઽપિ ત્યાગમાત્રે સર્વસ્યાધિકારાત્। ઉટજં પર્ણસાલામ્॥ 7-31-20 વેદીં પૂજાર્થમ્। ભૂમિં શયનાદ્યર્થમ્॥ 7-31-21 અભિષેકાન્ ત્રિસન્ધ્યં સ્રાનાનિ॥ 7-31-22 સઙ્કલ્પસ્ય નિયમો નિગ્રહઃ। ચિત્તવૃત્તિનિરોધ ઇતિ યાવત્। તેન ઉપેતઃ॥ 7-31-30 બૃસીં ચરમશૈર્ષિકીં આસનકૂર્ચં પશ્ચિમાગ્રમ્॥ 7-31-37 વેદે ઋગ્વેદાદિત્રયે। કલ્પપ્રયોગે સૂત્રોક્તયજ્ઞપ્રયોગે॥ 7-31-43 મત્કૃતસ્ય મહ્યં કૃતસ્ય॥ 7-31-58 વિપર્યયેણ વૈપરીત્યેન મન્યુર્દૈન્યમ્॥ 7-31-59 ભવે ભવનિમિત્તમ્॥ 7-31-63 સત્યાનૃતેન વાણિજ્યેન ધનલોભેનેત્યર્થઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 032
॥ શ્રીઃ ॥
13.32. અધ્યાયઃ 032
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહીલક્ષ્યા રુક્મિણીંપ્રતિ સ્વાવાસસ્થલનિર્દેશઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કીદૃશે પુરુષે તાત સ્ત્રીષુ ભરતર્ષભ।
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-32-2x (6826)
અત્ર તે વર્ણયિષ્યામિ યથાવૃત્તં યથાશ્રુતમ્।
રુક્મિણી દેવકીપુત્રસન્નિધૌ પર્યપૃચ્છત॥ 13-32-2 (82113)
નારાયણસ્યાઙ્કગતાં જ્વલન્તીં
દૃષ્ટ્વા શ્રિયં પદ્મસમાનવક્ત્રામ્। 13-32-3 (82114)
કૌતૂહલાદ્વિસ્મિતચારુનેત્રા
પપ્રચ્છ માતા મકરધ્વજસ્યષ॥ 13-32-4 (82115)
કાનીહ ભૂતાન્યુપસેવસે ત્વં
સન્તિષ્ઠસે કાનિ ચ સેવસે ત્વમ્।
તાનિ ત્રિલોકેશ્વરભૂતકાન્તે
તત્ત્વેન મે બ્રૂહિ મહર્ષિકન્યે॥ 13-32-4 (82116)
એવં તદા શ્રીરાભિભાષ્યમાણા
દેવ્યા સમક્ષં ગરુડધ્વજસ્ય।
ઉવાચ વાક્યં મધુરાભિધાનં
મનોહરં ચન્દ્રમુખી પ્રસન્ના॥ 13-32-5 (82117)
શ્રીરુવાચ। 13-32-6x (6827)
વસામિ નિત્યં સુભગે પ્રગલ્ભે
દક્ષે નરે કર્મણિ વર્તમાને।
અક્રોધને દેવપરે કૃતજ્ઞે
જિતેન્દ્રિયે નિત્યમુદીર્ણસત્વે॥ 13-32-6 (82118)
નાકર્મશીલે પુરુષે વસામિ
ન નાસ્તિકે સાઙ્કરિકે કૃતઘ્ને।
ન ભિન્નવૃત્તે ન નૃશંસવૃત્તે
ન ચાવિનીતે ન ગુરુષ્વસૂયકે॥ 13-32-7 (82119)
યે ચાલ્પતેજોબલસત્ત્વમાનાઃ
ક્લિશ્યન્તિ કુપ્યન્તિ ચ યત્રતત્ર।
ન ચૈવ તિષ્ઠામિ તથાવિધેષુ
નરેષુ સઙ્ગુપ્તમનોરથેષુ॥ 13-32-8 (82120)
યશ્ચાત્મનિ પ્રાર્થયતે ન કિઞ્ચિ-
દ્યશ્ચ સ્વભાવોપહતાન્તરાત્મા।
દ્યશ્ચ સ્વભાવોપહતાન્તરાત્મા।
નરેષુ નાહં નિવસામિ સ્મ્યક્॥ 13-32-9 (82121)
વસામિ ધર્મશીલેષુ ધર્મજ્ઞેષુ મહાત્મસુ।
વૃદ્ધસેવિષુ દાન્તેષુ સત્વજ્ઞેષુ મહાત્મસુ॥ 13-32-10 (82122)
અવન્ધ્યકાલેષુ સદા દાનશૌચરતષુ ચ।
બ્રહ્મચર્યતપોજ્ઞાનગોદ્વિજાતિપ્રિયેષુ ચ॥ 13-32-11 (82123)
સ્ત્રીષુ કાન્તાસુ શાન્તાસુ દેવદ્વિજપરાસુ ચ।
વિશુદ્ધગૃહભાણ્ડાસુ ગોધાન્યાભિરતાસુ ચ॥ 13-32-12 (82124)
સ્વધર્મશીલેષુ ચ ધર્મવિત્સુ
વૃદ્ધોપસેવાનિરતે ચ દાન્તે।
કૃતાત્મનિ ક્ષાન્તિપરે સમર્થે
ક્ષાન્તાસુ દાન્તાસુ તથાઽબલાસુ।
સત્યસ્વભાવાર્જવસંયુતાસુ
વસાગિ દેવદ્વિજપૂજિકાસુ॥ 13-32-13 (82125)
પ્રકીર્ણભાણ્ડામનવેક્ષ્યકારિણીં
સદા ચ ભર્તુઃ પ્રતિકૂલવાદિનીમ્। 13-32-14 (82126)
લોલામદક્ષામવલેપિનીં ચ
વ્યપેતશૌચાં કલહપ્રિયાં ચ।
નિદ્રાભિભૂતાં સતતં શયાના-
મેવંવિધાં સ્ત્રીં પરિવર્જયામિ॥ 13-32-15 (82127)
સત્યાસુ નિત્યં પ્રિયદર્શનાસુ
સૌભાગ્યયુક્તાસુ ગુણાન્વિતાસુ।
વસામિ નારીષુ પતિવ્રતાસુ
કલ્યાણશીલાસુ વિભૂષિતાસુ॥ 13-32-16 (82128)
યાનેષુ કન્યાસુ વિભૂષણેષુ
યજ્ઞેષુ મેઘેષુ ચ વૃષ્ટિમત્સુ।
વસામિ ફુલ્લાસુ ચ પદ્મિનીષુ
નક્ષત્રવીથીષુ ચ શારદીષુ॥ 13-32-17 (82129)
ગજેષુ ગોષ્ઠેષુ તથાઽઽસનેષુ
સરઃસુ ફુલ્લોત્પલપઙ્કજેષુ।
નદીષુ હંસસ્વનનાદિતાસુ
ક્રૌઞ્ચાવઘુષ્ટસ્વરશોભિતાસુ॥ 13-32-18 (82130)
વિકીર્ણકૂલદ્રુમરાજિતાસુ
તપસ્વિસિદ્ધદ્વિજસેવિતાસુ।
વસામિ નિત્યં સુબહૂદકાસુ
સિમ્હૈર્ગજૈશ્ચાકુલિતોદકાસુ॥ 13-32-19 (82131)
મત્તે ગજે ગોવૃષભે નરેન્દ્રે
સિમ્હાસને સત્પુરુષેષુ નિત્યમ્॥ 13-32-20 (82132)
યસ્મિઞ્ચનો હવ્યભુજં જુહોતિ
ગોબ્રાહ્મણં ચાર્ચતિ દેવતાશ્ચ
કાલે ચ પુષ્પૈર્બલયઃ ક્રિયન્તે
તસ્મિન્ગૃહે નિત્યમુપૈમિ વાસમ્॥ 13-32-21 (82133)
સ્વાધ્યાયનિત્યેષુ સદા દ્વિજેષુ
ક્ષત્રે ચ ધર્માભિરતે સદૈવ।
વૈશ્યે ચ કૃષ્યાભિરતે વસામિ
શૂદ્રે ચ શુશ્રૂષણનિત્યયુક્તે॥ 13-32-22 (82134)
નારાયણે ત્વેકમના વસામિ
સર્વેણ ભાવેન શરીરભૂતા।
તસ્મિન્હિ ધર્મઃ સુમહાન્નિવિષ્ટો
બ્રહ્મિણ્યતા ચાત્ર તથા પ્રિયત્વમ્॥ 13-32-23 (82135)
નાહં શરીરેણ વસામિ દેવિ
નૈવં મયા શક્યમિહાભિધાતુમ્।
ભાવેન યસ્મિન્નિવસામિ પુંસિ
સ વર્ધતે ધર્મયશોર્થકામૈઃ॥ ॥ 13-32-24 (82136)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વાત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 32 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-32-2 પર્યપૃચ્છત શ્રિયમિત્યપકૃષ્યતે॥ 7-32-4 ઉપસેવસે ગજતુરગાદિરૂપેણ। સંતિષ્ઠસે શૌર્યાદિરૂપેણ પુરુષે વસસિ॥ 7-32-5 દેવ્યા રુક્મિણ્યા॥ 7-32-6 પ્રગલ્ભે વાગ્મિનિ। દક્ષે અનરુસે। વસામિ સત્ત્વે ઇતિ ટ.થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-32-8 તેજઃ શૌર્યં। સત્વં બુદ્ધિઃ। યત્ર તત્ર વિશિષ્ટપુરુષે। સઙ્ગુપ્તમનોરથેષુ અન્યત્ ઘ્યાયન્ત્યન્યદ્દર્શયન્તિ તાદૃશેષુ॥ 7-32-23 ભાવેન આદરેણ શરીરભૂતા શરીરવતી॥ 7-32-24 નારાયણાદન્યત્ર ધર્માદિવૃદ્ધિરૂપેણૈવ વસામિ ન શરીરેણેત્યર્થઃ॥ 7-32-32 દ્વાત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 033
॥ શ્રીઃ ॥
13.33. અધ્યાયઃ 033
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ કૃતઘ્નસ્ય પ્રાયશ્ચિત્તવિષયે દૃષ્ટાન્તતયા વત્સનાભમુનિચરિત્રકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
પ્રાયશ્ચિત્તં કૃતઘ્નાનાં પ્રતિબ્રૂહિ પિતામહ।
માતૄઃ પિતૄન્ગુરુંશ્ચૈવ યેઽવમન્યન્તિ મોહિતાઃ॥ 13-33-1 (82137)
યે ચાપ્યન્તે પરે તાત કૃતઘ્ના નિરપત્રપાઃ।
તેષાં ગતિં મહાબાહો શ્રોતુમિચ્છામિ તત્વતઃ॥ 13-33-2 (82138)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-33-3x (6828)
કૃતઘ્નાનાં ગતિસ્તાત નરકે શાશ્વતીઃ સમાઃ।
માતાપિતૃગુરૂણાં ચ યે ન તિષ્ઠન્તિ શાસને।
ક્રિમિકીટપિપીલેષુ જાયન્તે સ્થાવરેષુ ચ॥ 13-33-3 (82139)
દુર્લભો હિ પુનસ્તેષાં માનુષ્યે પુનરુદ્ભવઃ।
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્॥ 13-33-4 (82140)
વત્સનાભો મહાપ્રાજ્ઞો મહર્ષિઃ સંશિતવ્રતઃ।
વલ્મીકભૂતો બ્રહ્મર્ષિસ્તપ્યતે સુમહત્તપઃ॥ 13-33-5 (82141)
તસ્મિંશ્ચ તપ્યતિ તપો વાસવો ભરતર્ષભ।
વવર્ષ સમુહદ્વર્ષં સવિદ્યુત્સ્તનયિત્નુમાન્॥ 13-33-6 (82142)
તત્ર સપ્તાહવર્ષં તુ મુમુચે પાકશાસનઃ।
નિમીલિતાક્ષસ્તદ્વર્ષં પ્રત્યગૃહ્યત વૈ દ્વિજઃ॥ 13-33-7 (82143)
તસ્મિન્પતતિ વર્ષે તુ શીતવાતસમન્વિતે।
વિશીર્ણધ્વસ્તશિખરો વલ્મીકોઽશનિતાડિતઃ॥ 13-33-8 (82144)
તાડ્યમાને તતસ્તસ્મિન્વત્સનાભે મહાત્મનિ।
કારુણ્યાત્તસ્ય ધર્મઃ સ્વમાનૃશંસ્યમથાકરોત્॥ 13-33-9 (82145)
ચિન્તયાનસ્ય બ્રહ્મર્ષિ તપન્તમતિધાર્મિકમ્।
અનુરૂપા મતિઃ ક્ષિપ્રમુપજાતા સ્વભાવજા॥ 13-33-10 (82146)
સ્વં રૂપં માહિષં કૃત્વા ********* મનોહરમ્।
રક્ષાર્થં વત્સનામસ્ય ચતુષ્પાદુપરિસ્થિતઃ॥ 13-33-11 (82147)
યદા ત્વપગતં વર્ષં વૃષ્ટિવાતસમન્વિતમ્।
તતો મહિષરુપેણ ધર્મો ધર્મભૃતાંવર।
શનૈર્વલ્મીકમુત્સૃજ્ય પ્રાદ્રવદ્ભરતર્ષભ॥ 13-33-12 (82148)
સ્થિતેઽસ્મિન્વૃષ્ટિસમ્પાતે વીક્ષતે સ્મ મહાતપાઃ।
દિશશ્ચ વિપુલાસ્તત્ર ગિરીણાં શિખરાણિ ચ॥ 13-33-13 (82149)
દૃષ્ટ્વા ચ પૃથિવીં સર્વાં સલિલેન પરિપ્લુતામ્।
જલાશયાન્સ તાન્દૃષ્ટ્વા વિપ્રઃ પ્રમુદિતોઽભવત્॥ 13-33-14 (82150)
અચિન્તયદ્વિસ્મિતશ્ચિ વિપ્રઃ પ્રમુદિતોઽભવત્॥
અચિન્તયદ્વિસ્તિતશ્ચ વર્ષાત્કેનાભિરક્ષિતઃ।
તતોઽપશ્યત્સ મહિષમવસ્થિતમદૂરતઃ॥ 13-33-15 (82151)
તિર્યગ્યોનાવપિ કથં દૃશ્યતે ધર્મવત્સલઃ॥ 13-33-16 (82152)
અતો નુ ભદ્રમહિષઃ શિલાપટ્ટમવસ્થિતઃ।
પીવરશ્ચૈવ બલ્યશ્ચ બહુમાંસો ભવેદયમ્॥ 13-33-17 (82153)
તસ્ય બુદ્ધિરિયં જાતા ધર્મસંસક્તજા મુનેઃ।
કૃતઘ્ના નરકં યાન્તિ યે ચ વિશ્વસ્તઘાતિનઃ॥ 13-33-18 (82154)
નિષ્કૃતિં નૈવ પશ્યામિ કૃતઘ્નાનાં કથઞ્ચન।
ક્રતે પ્રાણિપરિત્યાગાદ્ધર્મજ્ઞાનાં વચો યથા॥ 13-33-19 (82155)
અકૃત્વા ભરણં પિત્રોરદત્ત્વા ગુરુદક્ષિણામ્।
કૃતઘ્નતાં ચ સમ્પ્રાપ્ય મરણાન્તા ચ નિષ્કૃતિઃ॥ 13-33-20 (82156)
આકાઙ્ક્ષાયામુપેક્ષાયાં ચોપપાતકમુત્તમમ્।
તસ્માત્પ્રાણાન્પરિત્યક્ષ્યે પ્રાયશ્ચિત્તાર્થમિત્યુત॥ 13-33-21 (82157)
સ મેરુશિખરં ગત્વા નિસ્યઙ્કેનાન્તરાત્મના।
પ્રાયશ્ચિત્તં કર્તુકામઃ શરીરં ત્યક્તુમુદ્યતઃ।
નિગૃહીતશ્ચ ધર્માત્મા હસ્તે ધર્મેણ ધર્મવિત્॥ 13-33-22 (82158)
ધર્મિ ઉવાચ। 13-33-23x (6829)
વત્સનાભ મહાપ્રાજ્ઞ બહુવર્ષશતાયુષ।
પરિતુષ્ટોસ્મિ ત્યાગેન નિસ્સઙ્ગેન તથાઽઽત્મનઃ॥ 13-33-23 (82159)
એવં ધર્મભૃતઃ સર્વે વિમૃશન્તિ કૃતાકૃતમ્।
ન કશ્ચિદ્વત્સનાભસ્ય યસ્ય નોપહતં મનઃ॥ 13-33-24 (82160)
યશ્ચાનવદ્યશ્ચરતિ શક્તો ધર્મં ચ સર્વશઃ।
નિવર્તસ્વ મહાપ્રાજ્ઞ્ પૂતાત્મા હ્યસિ શાશ્વતઃ'॥ ॥ 13-33-25 (82161)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રયસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 33 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-33-17 બલ્યઃ બલિકર્માર્હઃ। પીવરશ્ચૈવ વધ્યશ્વેતિ પાઠાન્તરમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 034
॥ શ્રીઃ ॥
13.34. અધ્યાયઃ 034
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ સ્ત્રીપુંસયોઃ સમાયોગે સ્ત્રિયાએવ સુખાધિક્યે સવાદતયા ભઙ્ગાસ્વનોપાખ્યાનકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
સ્ત્રીપુંસયોઃ સમ્પ્રયોગે સ્પર્શઃ કસ્યાધિકો ભવેત્।
એતસ્મિન્સંશયે રાજન્યથાવદ્વક્તુમર્હસિ॥ 13-34-1 (82162)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-34-2x (6830)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
ભઙ્ગાસ્વનેન શક્રસ્ય યથા વૈરમભૂત્પુરા॥ 13-34-2 (82163)
પુરા ભઙ્ગાસ્વનો નામ રાજર્ષિરતિધાર્મિકઃ।
અપુત્રઃ પુરુષવ્યાઘ્ર પુત્રાર્થં યજ્ઞમાહરત્॥ 13-34-3 (82164)
અગ્નિષ્ટુતં સ રાજર્ષિરિન્દ્રદ્વિષ્ટં મહાબલઃ।
પ્રાયશ્ચિત્તેષુ મર્ત્યાનાં પુત્રકામેષુ ચેષ્યતે॥ 13-34-4 (82165)
ઇન્દ્રો જ્ઞાત્વા તુ તં યજ્ઞં મહાભાગઃ સુરેશ્વરઃ।
અન્તરં તસ્ય રાજર્ષેરન્વિચ્છન્નિયતાત્મનઃ।
ન ચૈવાસ્યાન્તરં રાજન્સ દદર્શ મહાત્મનઃ॥ 13-34-5 (82166)
કસ્ય ચિત્ત્વથ કાલસ્ય મૃગયાં ગતવાન્નૃપઃ।
ઇદમન્તરમિત્યેવ શક્રો નૃપમમોહયત્॥ 13-34-6 (82167)
એકાશ્વેન ચ રાજર્ષિર્ભ્રાન્ત ઇન્દ્રેણ મોહિતઃ।
ન દિશોઽવિન્દત નૃપઃ ક્ષુત્પિપાસાર્દિતસ્તદા॥ 13-34-7 (82168)
ઇતશ્ચેતશ્ચ ધાવન્વૈ શ્રમતૃષ્ણાર્દિતો નૃપ।
સરોઽપશ્યત્સુરુચિરં પૂર્ણં પરમવારિણા॥ 13-34-8 (82169)
સોઽવગાહ્ય સરસ્તાત પાયયામાસ વાજિનમ્॥ 13-34-9 (82170)
અથ પીતોદકં સોઽશ્વં વૃક્ષે બદ્ધ્વા નૃપોત્તમઃ।
અવગાહ્ય તતઃ સ્નાતસ્તત્ર સ્ત્રીત્વમવાપ્તવાન્॥ 13-34-10 (82171)
આત્માનં સ્ત્રીકૃતં દૃષ્ટ્વા વ્રીડિતો નૃપસત્તમઃ।
ચિન્તાનુગતસર્વાત્મા વ્યાકુલેન્દ્રિયચેતનઃ॥ 13-34-11 (82172)
આરોહિષ્યે કથં ત્વશ્વં કથં યાસ્યામિ વૈ પુરમ્।
ઇષ્ટેનાગ્નિષ્ટુતા ચાપિ પુત્રાણાં શતમૌરસમ્॥ 13-34-12 (82173)
જાતં મહાબલાનાં મે તાન્પ્રવક્ષ્યામિ કિન્નવહમ્।
દારેષુ ચાત્મકીયેષુ પૌરજાનપદેષુ ચ॥ 13-34-13 (82174)
મૃદુત્વં ચ તનુત્વં ચ પરાધીનત્વમેવ ચ।
`હાસભાવાદિ લાવણ્યં સ્ત્રીગુણાદ્વા કુતૂહલમ્।'
સ્ત્રીગુણા ઋષિભિઃ પ્રોક્તા ધર્મતત્ત્વાર્થદર્શિભિઃ॥ 13-34-14 (82175)
વ્યાયામઃ કર્કશત્વં ચ વીર્યં ચ પુરુષે ગુણાઃ॥ 13-34-15 (82176)
પૌરુષં વિપ્રનષ્ટં સ્ત્રીત્વં કેનાપિ મેઽભવત્।
સ્ત્રીભાવાત્પુનરશ્વં તં કથમારોઢુમુત્સહે॥ 13-34-16 (82177)
મહતા ત્વથ ખેદેન આરુહ્યાશ્વં નરાધિપઃ।
પુનરાયાત્પુરં તાત સ્ત્રીભૂતો નૃપસત્તમઃ। 13-34-17 (82178)
પુત્રા દારાશ્ચ ભૃત્યાશ્ચ પૌરજાનપદાશ્ચ તે।
કિન્ન્વિદં ત્વિતિ વિજ્ઞાય વિસ્મયં પરમં ગતાઃ॥ 13-34-18 (82179)
અથોવાચ સ રાજર્ષિઃ સ્ત્રીભૂતો વદતાંવરઃ।
મૃગયામસ્મિ નિર્યાતો બલૈઃ પરિવૃતો દૃઢમ્।
ઉદ્ભાન્તઃ પ્રાવિશં ઘોરામટવીં દૈવમોહિતઃ॥ 13-34-19 (82180)
અટવ્યાં ચ સુઘોંરાયાં તૃષ્ણાર્તો નષ્ટચેતનઃ।
સરઃ સુરુચિરપ્રખ્યમપશ્યં પક્ષિભિર્વૃતમ્॥ 13-34-20 (82181)
તત્રાવગાઢઃ સ્ત્રીભૂતો વ્યક્તં દૈવાન્ન સંશયઃ।
`અતૃપ્ત એવ પુત્રાણાં દારાણાં ચ ધનસ્ય ચ॥' 13-34-21 (82182)
નામગોત્રાણિ ચાભાવ્ય દારાણાં મન્ત્રિણાં તથા।
આહ પુત્રાંસ્તતઃ સોઽથ સ્ત્રીભૂતઃ પાર્તિવોત્તમઃ।
સમ્પ્રીત્યા ભુજ્યતાંરાજ્યં વનં યાસ્યામિ પુત્રકાઃ॥ 13-34-22 (82183)
સ પુત્રાણાં શતં રાજા અભિષિચ્ય વનં ગતઃ।
ગત્વા ચૈવાશ્રમં સા તુ તાપસં પ્રત્યપદ્યત॥ 13-34-23 (82184)
તાપસેનાસ્ય પુત્રાણામાશ્રમેષ્વભવચ્છતમ્।
અથ સાઽઽદાય તાન્સર્વાન્પૂર્વપુત્રાનભાષત॥ 13-34-24 (82185)
પુરુષત્વે સુતા યૂયં સ્ત્રીત્વે ચેમે શતં સુતાઃ।
એકત્ર ભુજ્યતાં રાજ્યં ભ્રાતૃભાવેન પુત્રકાઃ॥ 13-34-25 (82186)
સહિતા ભ્રાતરસ્તેઽથ રાજ્યં બુભુજિરે તદા॥ 13-34-26 (82187)
તાન્દૃષ્ટ્વા ભાતૃભાવેન ભુઞ્જાનાન્રાજ્યમુત્તમમ્।
ચિન્તયામાસ દેવેન્દ્રો મન્યુનાઽથ પરિપ્લુતઃ।
ઉપકારોઽસ્ય રાજર્ષેઃ કૃતો નાપકૃતં મયા॥ 13-34-27 (82188)
તતો બ્રાહ્મણરુપેણ દેવરાજઃ શતક્રતુઃ।
ભેદયામાસ તાન્ગત્વા નગરં વૈ નૃપાત્મજાન્॥ 13-34-28 (82189)
ભ્રાતૃણાં નાસ્તિ સૌભ્રાત્રં યેઽપ્યેકસ્ય પિતઃ સુતાઃ।
કશ્યપસ્ય સુરાશ્ચૈવ અસુરાશ્વ સુતાસ્તથા। 13-34-29 (82190)
રાજ્યહેતોર્વિવદિતાઃ કશ્યપસ્ય સુરાસુરાઃ॥
યૂયં ભઙ્ગાસ્વનાપત્યાસ્તાપસસ્યેતરે સુતાઃ। 13-34-30 (82191)
યુષ્માકં ભેદિતાસ્તે તુ યુદ્ધેઽન્યોન્યમપાતયન્।
તચ્છ્રુત્વા તાપસી ચાપિ સંતપ્તા પ્રરુરોદ હ॥ 13-34-31 (82192)
બ્રાહ્મણચ્છદ્મનાઽભ્યેત્ય તામિન્દ્રોઽથાન્વપૃચ્છત।
કેન દુઃખેન સંતપ્તા રોદિષિ ત્વં વરાનને॥ 13-34-32 (82193)
બ્રાહ્મ્ણં તં તતો દૃષ્ટ્વા સા સ્ત્રી કરણમબ્રવીત્।
પુત્રાણાં દ્વે શતે બ્રહ્મન્કાલેન વિનિપાતિતે॥ 13-34-33 (82194)
અહં રાજાઽભવ વિપ્ર તત્ર પૂર્વં શતં મમ।
સમુત્પન્નં સુરૂપાણાં પુત્રાણાં બ્રાહ્મણોત્તમ॥ 13-34-34 (82195)
કદાચિન્મૃગયાં યાત ઉદ્ધાન્તો ગહને વને।
અવગાઢશ્ચ સરસિ સ્ત્રીભૂતો બ્રાહ્મણોત્તમ॥ 13-34-35 (82196)
પુત્રાન્રાજ્યે પ્રતિષ્ઠાપ્ય વનમસ્મિ તતો ગતઃ॥ 13-34-36 (82197)
સ્ત્રિયાશ્ચ મે પુત્રશતં તાપસેન મહાત્મના।
આશ્રમે જનિતં બ્રહ્મન્નીતં તન્નગરં મયા॥ 13-34-37 (82198)
તેષાં ચ વૈરમુત્પન્નં કાલયોગેન વૈ દ્વિજ।
એતચ્છોચામ્યહં બ્રહ્મન્દૈવેન સમભિપ્લુતા॥ 13-34-38 (82199)
ઇન્દ્રસ્તાં દુઃશિતાં દૃષ્ટ્વા અબ્રવીત્પરુષં વચઃ॥ 13-34-39 (82200)
પુરા સુદુઃસહં ભદ્રે મમ દુઃખં ત્વયા કૃતમ્।
ઇન્દ્રદ્વિષ્ટેન યજતા મામનાહૂય ધિષ્ઠિતમ્।
ઇન્દ્રોઽહમસ્મિ દુર્બુદ્ધે વૈરં તે પાતિતં મયા॥ 13-34-40 (82201)
ઇન્દ્રં દૃષ્ટ્વા તુ રાજર્ષિઃ પાદયોઃ શિરસા ગતઃ।
પ્રસીદ ત્રિદશશ્રેષ્ઠ પુત્રકામેન સ ક્રતુઃ।
ઇષ્ટસ્ત્રિદશશાર્દૂલ તત્ર મે ક્ષન્તુમર્હસિ॥ 13-34-41 (82202)
પ્રણિપાતેન તસ્યેન્દ્રઃ પરિતુષ્ટો વરં દદૌ॥ 13-34-42 (82203)
પુત્રાસ્તે કતમે રાજઞ્જીવન્ત્વેતત્પ્રચક્ષ્વ મે।
સ્ત્રીભૂતસ્ય હિ યે જાતાઃ પુરુષસ્યાથ યેઽભવન્॥ 13-34-43 (82204)
તાપસી તુ તતઃ શક્રમુવાચ પ્રયતાઞ્જલિઃ।
સ્ત્રીભૂતસ્ય હિ યે પુત્રાસ્તે મે જીવન્તુ વાસવ॥ 13-34-44 (82205)
ઇન્દ્રસ્તુ વિસ્મિતો દૃષ્ટ્વા સ્ત્રિયં પપ્રચ્છ તાં પુનઃ।
પુરુષોત્પાદિતા યે તે કથં દ્વેષ્યાઃ સુતાસ્તવ॥ 13-34-45 (82206)
સ્ત્રીભૂતસ્ય હિ યે જાતાઃ સ્નેહસ્તેભ્યોઽધિકઃ કથમ્।
કારણં શ્રોતુમિચ્છામિ તન્મે વક્તુમિહાર્હસિ ॥ 13-34-46 (82207)
સ્ત્ર્યુવાચ। 13-34-47x (6831)
સ્ત્રિયાસ્ત્વભ્યધિકઃ સ્નેહો ન તતા પુરુષસ્ય વૈ।
તસ્માત્તે શક્ર જીવન્તુ યે જાતાઃ સ્ત્રીકૃતસ્ય વૈ॥ 13-34-47 (82208)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-34-48x (6832)
એવમુક્તસ્તતસ્ત્વિન્દ્રઃ પ્રીતો વાક્યમુવાચ હ।
સર્વ એવેહ જીવન્તુ પુત્રાસ્તે સત્યવાદિનિ॥ 13-34-48 (82209)
વરં ચ વૃણુ રાજેન્દ્ર યં ત્વમિચ્છસિ સુવ્રત।
પુરુષત્વમથ સ્ત્રીત્વં મત્તો યદભિકાઙ્ક્ષસે॥ 13-34-49 (82210)
સ્ત્ર્યુવાચ। 13-34-50x (6833)
સ્ત્રીત્વમેવ વૃણે શક્ર પુંસ્ત્વં નેચ્છામિ વાસવ।
એવમુક્તસ્તુ દેવેન્દ્રસ્તાં સ્ત્રિયં પ્રત્યુવાચ હ॥ 13-34-50 (82211)
પુરુષત્વં કથં ત્યક્ત્વા સ્ત્રીત્વં રોચયસે વિભો।
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ સ્ત્રીભૂતો રાજસત્તમઃ॥ 13-34-51 (82212)
સ્ત્રિયાઃ પુરુષસંયોગે પ્રીતિરભ્યધિકા સદા।
એતસ્માત્કારણાચ્છક્ર સ્ત્રીત્વમેવ વૃણોમ્યહમ્॥ 13-34-52 (82213)
રમાભિ ચાધિકં સ્ત્રીત્વે સત્યં વૈ દેવસત્તમ।
સ્ત્રીભાવેન હિ તુષ્યામિ ગમ્યતાં ત્રિદશાધિપ॥ 13-34-53 (82214)
એવમસ્ત્વિતિ ચોક્ત્વા તામાપૃચ્છ્ય ત્રિદિવં ગતઃ।
એવં સ્ત્રિયા મહારાજ અધિકા પ્રીતિરુચ્યતે॥ ॥ 13-34-54 (82215)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 34 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-34-1 સ્પર્શઃ વૈષયિકં સુખમ્॥ 7-34-4 તત્ર હ્યગ્નિદેવ સ્તૂયતે। સચ પુત્રપ્રદઃ ક્રતુઃ સચેન્દ્રદ્વિષ્ટસ્તત્રેન્દ્રસ્ય પ્રાધાન્યાભાવાત્॥ 7-34-5 યજ્ઞં કૃતમિતિ શેષઃ॥ 7-34-14 મૃદુત્વાદયઃ સ્ત્રીગુણા આગતાઃ॥ 7-34-15 કર્કશત્વાદયઃ પુરુષગુણાઃ નષ્ટાઃ॥ 7-34-23 પ્રત્યપદ્યત ભર્તૃત્વેન સ્વીકૃતવતી॥ 7-34-27 સ્ત્રીત્વદાનેન દ્વિગુણિતપુત્રપ્રાપ્તિરૂપ ઉપકારએવ જાતો ન સ્ત્રીત્વકૃતોઽપકાર ઇત્યર્થઃ॥ 7-34-40 ઇન્દદ્વિષ્ટેન અપ્રિષ્ટુતા યજ્ઞેન। ધિષ્ઠિતમધિષ્ઠિતમ્। ક્રતૂનિતિ શેષઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 035
॥ શ્રીઃ ॥
13.35. અધ્યાયઃ 035
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ મનોવાક્કાયરૂપકરણૈર્દુષ્કર્મપરિત્પાગપૂર્વકં શુભકર્મકરણસ્ય ભગવત્પ્રસાદનહેતુત્વોક્તિઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કિં કર્તવ્યં મનુષ્યેણ લોકયાત્રાહિતાર્થિના।
કથં વૈ લોકયાત્રાં તુ કિંશીલશ્ચ સમાચરેત્॥ 13-35-1 (82216)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-35-2x (6834)
`દેવે નારાયણે ભક્તિઃ શંકરે સાધુપૂજયા।
ધ્યાનેનાથ જપઃ કાર્યઃ સ્વધર્મૈઃ શુચિચેતસા॥' 13-35-2 (82217)
કાયેન ત્રિવિધં કર્મ વાચા ચાપિ ચતુર્વિધમ્।
મનસા ત્રિવિધં ચૈવ દશ કર્મપથાંસ્ત્યજેત્॥ 13-35-3 (82218)
પ્રાણાતિપાતઃ સ્તૈન્યં ચ પરદારાભિમર્શનમ્।
ત્રીણિ પાપાનિ કાયેન સર્વતઃ પરિવર્જયેત્॥ 13-35-4 (82219)
અસત્પ્રલાપં પારુષ્યં પૈશુન્યમનૃતં તથા।
ચત્વારિ વાચા રાજેન્દ્ર ન જલ્પેન્નાનુચિન્તયેત્॥ 13-35-5 (82220)
અનભિધ્યા પરખેષુ સર્વસત્વેષુ સૌહૃદમ્।
કર્મણાં ફલમસ્તીતિ ત્રિવિધં મનસા ચરેત્॥ 13-35-6 (82221)
તસ્માદ્વાક્વાયમનસા નાચરેદશુભં નરઃ।
શુભાન્યેવાચરઁલ્લોકે ભક્તો નારાયણસ્ય હિ।
તસ્યૈવ તુ પદં સૂક્ષ્મં પ્રસાદાદશ્નુયાત્પરમ્॥' ॥ 13-35-7 (82222)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 35 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-35-1 લોકયાત્રાં લોકદ્વયશ્રેયઃસાધનમ્॥ 7-35-3 સુભં કર્મફલં ચરેદિતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-35-4 પ્રાણાતિપાતો હિંસા॥ 7-35-5 પારુષ્યં નિષ્ઠુરભાષણમ્। પૈશુન્યં રાજદ્વારાદૌ પરદોષસૂચનમ્। અનતં મિથ્યાવાદઃ મનસાપ્યેવં વદિષ્યામિતિ નાનુચિન્તયેત્॥ 7-35-6 અનભિધ્યેતિ શ્લોકેન પરદ્રવ્યેષ્વભિધ્યાનં પરસ્યાનિષ્ટચિન્તનં વેદબાદેષુ નાસ્તિક્યમિતિ ત્રીણિ ત્યાજ્યાનિ લક્ષયેત્। ત્યજેદિત્યુપક્રમાત્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 036
॥ શ્રીઃ ॥
13.36. અધ્યાયઃ 036
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ ભીષ્માંપ્રતિ શ્રુતધર્માનનૂદ્ય પ્રાણિનાં સાંસારિકદુઃખાનુવર્ણનપૂર્વકં સ્વસ્ય સંસારનિર્વેદનિવેદનેન પુનર્વિસ્તરેણ વૈષ્ણવધર્મકથનપ્રાર્થના॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ચિત્તં મે દૂયતે તાત લોકે પરમવિન્દતઃ॥ 13-36-1 (82223)
અશાશ્વતમિદં સર્વં જગત્સ્થાવરજઙ્ગમમ્।
ક્રતે નારાયણં પુણ્યં પ્રતિભાતિ પિતામહ॥ 13-36-2 (82224)
નારાયણો હિ વિશ્વાત્મા પુરુષઃ પુષ્કરેક્ષણઃ।
તસ્યાસ્ય દેવકીસૂનોઃ શ્રુતં કૃત્સ્નં ત્વયાઽનઘ॥ 13-36-3 (82225)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-36-4x (6835)
યુધિષ્ઠિર મહાપ્રાજ્ઞ મયા દૃષ્ટં ચ સઙ્ગરે॥ 13-36-4 (82226)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-36-5x (6836)
ત્વત્ત એવ તુ રાજેન્દ્ર રાજધર્માશ્ચ પુષ્કલાઃ।
શ્રુતં પુરાણમખિલં નારદેન નિવેદિતમ્।
ગુહ્યં નારાયણાખ્યાનં ત્રિવિધક્લેશનાશનમ્॥ 13-36-5 (82227)
એકાન્તિધર્મનિયમાઃ સમાસવ્યાસકલ્પિતાઃ।
કથિતા વૈ મહાભાગ ત્વયા વૈ મદનુગ્રહાત્॥ 13-36-6 (82228)
લોકરક્ષણકર્તૃત્વં તસ્યૈવ હરિમેધસઃ।
આતિથેયવિધિશ્ચૈવ તપાંસિ નિયમાશ્ચ યે॥ 13-36-7 (82229)
વેદવાદપ્રસિદ્ધાશ્ચ વાજપેયાદયો મખાઃ।
યજ્ઞા દ્રવિણનિષ્પાદ્યા અગ્નિહોત્રાનુપાલિતાઃ॥ 13-36-8 (82230)
જપયજ્ઞાશ્ચ વિવિધા બ્રાહ્મણાનાં તપસ્વિનામ્।
એકાદશવિધાઃ પ્રોક્તા હવિર્યજ્ઞા દ્વિજાતિનામ્॥ 13-36-9 (82231)
તેષાં ફલવિશેષાશ્ચ ઉઞ્છધર્માસ્તથૈવ ચ।
અહન્યહનિ યે પ્રોક્તા મહાયજ્ઞા દ્વિજાતિનામ્॥ 13-36-10 (82232)
વેદશ્રવણધર્માશ્ચ બ્રહ્મયજ્ઞફલં તથા।
વેદવ્રતવિધાનં ચ નિયમાશ્ચૈવ વૈદિકાઃ॥ 13-36-11 (82233)
સ્વાહા સ્વધા પ્રણીતે ચ ઇષ્ટાપૂર્તફલં તથા।
ઉત્તરોત્તરસેવાયામાશ્રમાણાં ચ યત્ફલમ્॥ 13-36-12 (82234)
પ્રત્યેકશશ્ચ નિષ્ઠાયામાશ્રમાણાં મહામતે।
માસપક્ષોપવાસાનાં સમ્યગુક્તફલં ચ યત્॥ 13-36-13 (82235)
અનાશિતાનાં યે લોકા યે ચ પઞ્ચતપા નરાઃ।
વીરાધ્વાનં પ્રપન્નાનાં યા ગતિશ્ચાગ્નિહોત્રિણામ્॥ 13-36-14 (82236)
ગ્રીષ્મે પઞ્ચતપાનાં ચ શિશિરે જલચારિણામ્।
વર્ષે સ્થણ્ડિલશાયીનાં ફલં યત્પરિકીર્તિતમ્॥ 13-36-15 (82237)
લોકે ચક્રચરાણાં ચ દ્વિજાનાં યત્ફલં સ્મૃતમ્।
અન્નાદીનાં ચ દાનાનાં યત્ફલં પરિકીર્તિતમ્॥ 13-36-16 (82238)
સર્વતીર્થાભિષિક્તાનાં નરાણાં ચ ફલોદયઃ।
રાજ્ઞાં ધર્માશ્ચ યે લોકે સમ્યક્પાલયતાં પ્રજાઃ॥ 13-36-17 (82239)
યે ચ સત્યવ્રતા લોકે યે તીર્થે કૃતશ્રમાઃ।
માતાપિતૃપરા યે ચ ગુરુવૃત્તીશ્ચ સંશ્રિતાઃ॥ 13-36-18 (82240)
ગોબ્રાહ્મણપરિત્રાણે રાષ્ટ્રાતિક્રમણે તથા।
ત્યજન્ત્યભિમુખાઃ પ્રાણાન્નિર્ભયાઃ સત્વમાશ્રિતાઃ॥ 13-36-19 (82241)
સહસ્રદક્ષિણાનાં ચ યા ગતિર્વદનાં વર।
યે ચ સંધ્યામુપાસન્તે સમ્યગુક્તા મહાવ્રતાઃ॥ 13-36-20 (82242)
તથા યોગવિધાનં ચ યદ્ગ્રન્થેષ્વભિશબ્દિતમ્।
વેદાદ્યાઃ શ્રુતયશ્ચાપિ શ્રુતા મે ગુરુસત્તમ॥ 13-36-21 (82243)
સિદ્ધાન્તનિર્ણયાશ્ચાપિ દ્વૈપાયનમુખોદ્ગતાઃ।
શ્રુતાઃ પઞ્ચ મહાયજ્ઞા યેષુ સર્વં પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 13-36-22 (82244)
તત્પ્રભેદેષુ યે ધર્માસ્તેઽપિ વૈ કૃત્સ્નશઃ શ્રુતાઃ।
ન ચ દૂષયિતું શક્યાઃ સદ્ભિરુક્તા હિ તે તથા॥ 13-36-23 (82245)
એતેષાં કિલ ધર્માણામુત્તમો વૈષ્ણવો વિધિઃ।
રક્ષતે ભગવાન્વિષ્ણુર્ભક્તમાત્મશરીરવત્॥ 13-36-24 (82246)
કર્મણો હિ કૃતેસ્યેહ કામિતસ્ય દ્વિજોત્તમ।
ફલં હ્યવશ્યં ભોક્તવ્યમૃષિર્દ્વૈપાયનોઽબ્રવીત્॥ 13-36-25 (82247)
ભોગાન્તે ચાપિ પતનં ગતિઃ પૂર્વં પ્રભાષિતા।
ન મે પ્રીતિકરાસ્ત્વેતે વિષોદર્કા હિ મે મતાઃ॥ 13-36-26 (82248)
વધાત્કૃષ્ટતરં મન્યે ગર્ભવાસં મહાદ્યુતે।
દિષ્ટાન્તે યાનિ દુઃખાનિ પુરુષો વિન્દતે વિભો।
તતઃ કષ્ટતરાણીહ ગર્ભવાસે હિ વિન્દતિ॥ 13-36-27 (82249)
તતશ્ચાભ્યાધિકાં તીવ્રાં વેદનાં લભતે નરઃ।
ગર્ભાપક્રમણે તાત કર્મણાસુપસર્પણે॥ 13-36-28 (82250)
તસ્માન્મે નિશ્ચયો જાતો ધર્મેષ્વેતેષુ ભારત।
તદિચ્છામિ કુરુશ્રેષ્ઠ ત્વત્પ્રસાદાન્મહામતે।
તં ધર્મં ચેહ વેત્તું વૈ યો જરાજન્મમૃત્યુહા॥ 13-36-29 (82251)
યેનોષ્ણદા વૈતરણી અસિપત્રવનં ચ તત્।
કુણ્ડાનિ ચાગ્નિતપ્તાનિ ક્ષુરધારાપથસ્તથા।
શાલ્મલીં ચ મહાઘોરામાયસીં ઘોરકણ્ટકામ્॥ 13-36-30 (82252)
માતાપિતૃકતે ચાપિ સુહૃન્મિત્રાર્થકારણાત્।
આત્મહેતોશ્ચ પાપાનિ કૃતાનીહ નરૈશ્ચ યૈઃ।
તેષાં ફલોદયં કષ્ટમૃષિર્દ્વૈપાયનોઽબ્રવીત્॥ 13-36-31 (82253)
કુમ્ભીપાકપ્રદીપ્તાનાં શૂલાર્તાનાં ચ ક્રન્દતામ્।
રૌરવે ક્ષિપ્યમાણાનાં પ્રહારૈર્મથિતાત્મનામ્॥ 13-36-32 (82254)
સ્તનતામપકૃત્તાનાં પિબતામાત્મશોણિતમ્।
તેષામેવ પ્રવદતાં કારુણ્યં નાસ્તિ યન્ત્રતઃ॥ 13-36-33 (82255)
તૃષ્ણાશુષ્કોષ્ઠકણ્ઠાનાં વિહ્વલાનામચેતસામ્।
સર્વદુઃખાભિભૂતાનાં રુજાર્તાનાં ચ ક્રોશતામ્॥ 13-36-34 (82256)
વેદનાર્તા હિ ક્રન્દન્તિ પૂરયન્તો દિશો દશ॥ 13-36-35 (82257)
એકઃ કરોતિ પાપાનિ સહભોજ્યાનિ બાન્ધવૈઃ।
તેષામેકઃ ફલં ભુઙ્ક્તે કષ્ટં વૈવસ્વતે ગૃહે॥ 13-36-36 (82258)
યેન નૈતાં ગતિં ગચ્છેન્ન વિણ્મૂત્રાસ્થિપિચ્છિલે।
વિષ્ઠામૂત્રકૃમીમધ્યે બહુજન્તુનિષેવિતે॥ 13-36-37 (82259)
કો ગર્ભવાસાત્પરતો નરકોઽન્યો વિધીયતે।
યત્ર વાસકૃતો યોગઃ કુક્ષૌ વાસો વિધીયતે॥ 13-36-38 (82260)
જાતો વિસ્તીર્ણશોકઃ સ્યાદ્ભવેત વિગતજ્વરઃ।
ન ચૈષ લભ્યતે કામો જાતમાત્રં હિ માનવમ્।
આવિશન્તીહ દુઃખાનિ મનોવાક્કાયિકાનિ તુ॥ 13-36-39 (82261)
તૈરસ્વતન્ત્રો ભવતિ પીડ્યમાનો ભયાનકૈઃ।
તૈર્ગર્ભવાસં ગચ્છતિ અવશો જાયતે તથા॥ 13-36-40 (82262)
અવશશ્ચેહતે જન્તુર્વ્રજત્યવશ એવ હિ।
જરસા રૂપવિધ્વંસં પ્રાપ્નોત્યવશ એવ તુ॥ 13-36-41 (82263)
શરીરભેદમાપ્નોતિ જીર્યતેઽવશ એવ તુ।
એવં હ્યનિયતો મૃત્યુર્ભવત્યેવ સદા નૃષુ॥ 13-36-42 (82264)
ગર્ભેષુ મ્રિયતે કશ્ચિજ્જાયમાનસ્તથાઽપરઃ।
જાતા મ્રિયન્તે બહવો યૌવનસ્થાસ્તથાઽપરે।
મધ્યભાવે તુ નશ્યન્તિ સ્થવિરો મૃત એવ તુ॥ 13-36-43 (82265)
કો જન્મનો નોદ્વિજતે સ્વયમ્ભૂરપિ યો ભવેત્।
કુતસ્ત્વસ્મદ્વિધસ્તાત મરણસ્ય વશાનુગઃ॥ 13-36-44 (82266)
નિત્યાવિષ્ટો ભયેનાહં મનસા કુરુસત્તમ।
મુહૂર્તમપ્યહં શર્મ ન વિન્દામિ મહામતે॥ 13-36-45 (82267)
કાલાત્મનિ તિરોભૂતો નિત્યં તદ્ગુણવર્જિતઃ।
અન્નૈર્બહુવિધૈઃ પુષ્ટં વસ્ત્રૈર્નાનાવિધૈર્વૃતમ્॥ 13-36-46 (82268)
ચન્દનાગરુદિગ્ધાઙ્ગં મણિમુક્તાવિભૂષિતમ્।
યાનૈર્બહુવિધૈર્યાતમેકાન્તેનૈવ લાલિતમ્॥ 13-36-47 (82269)
યૌવનોદ્ધતરૂપાભિર્મન્દવિહ્વલગામિભિઃ।
ઇષ્ટિભિરભિરામાભિર્વરસ્ત્રીભિરયન્ત્રિતમ્॥ 13-36-48 (82270)
રમિતં સુચિરં કાલં શરીરમમિતપ્રભમ્।
અવિતૃપ્તા ગમિષ્યન્તિ હિત્વા પ્રાણાંસ્તથાઽપરે॥ 13-36-49 (82271)
સ્વર્ગેઽપ્યનિયતા ભૂતિસ્તથૈવાકાશસંશ્રયે।
દેવાઽપ્યધિષ્ઠાનવશાસ્તસ્માદ્દેવં ન કામયે॥ 13-36-50 (82272)
કામાનાં નાસ્ત્યધિષ્ઠાનમકામસ્તુ નિવર્તતે।
લોકસઙ્ગ્રહધર્માસ્તુ સર્વ એવ ન સંશયઃ॥ 13-36-51 (82273)
ડોલાસધર્મા ધર્મજ્ઞ ઋષિર્દ્વૈપાયનોઽબ્રવીત્।
અસ્માત્કો વિષમં દુઃખમારોહેત વિચક્ષણઃ॥ 13-36-52 (82274)
વિદ્યમાને સમે માર્ગે ડોલાધર્મવિવર્જિતે।
કો હ્યાત્માનં પ્રિયં લોકે ડોલાસાધર્મ્યતાંનયેત્॥ 13-36-53 (82275)
ચરાચરૈઃ સર્વભૂતૈર્ગન્તવ્યમવિશઙ્કયા।
અસ્માલ્લોકાત્પરં લોકમપાથેયમદૈશિકમ્।
ઘોરં તમઃ પ્રવેષ્ટવ્યમત્રાતારમબાન્ધવમ્॥ 13-36-54 (82276)
યે તુ તં કિલ ધર્મજ્ઞા ધર્મં નારાયણેરિતમ્।
અનન્યમનસો દાન્તાઃ સ્મરન્તિ નિયતવ્રતાઃ॥ 13-36-55 (82277)
તતસ્તેનૈવ પશ્યન્તિ પ્રાપ્નુવ્તિ પરં પદમ્।
રક્ષતે ભગવાન્વિષ્ણુર્ભક્તાનાત્મશરીરવત્॥ 13-36-56 (82278)
કુલાલચક્રપ્રતિમે ભ્રામ્યમાણેષુ જન્તુષુ।
માતાપિતૃસહસ્રાણિ સમ્પ્રાપ્તાનિ મયા ગુરો॥ 13-36-57 (82279)
સ્નેહાપન્નેન પીતાસ્તુ માતૄણાં વિવિધાઃ સ્તલાઃ॥ 13-36-58 (82280)
પુત્રદારસહસ્રાણિ ઇષ્ટાનિષ્ટશતાનિ ચ।
પ્રાપ્તાન્યધિષ્ઠાનવશાદતીતાનિ તથૈવ ચ।
ન ક્વચિન્ન સુખં પ્રાપ્તં ન ક્વચિચ્છાશ્વતી સ્થિતિઃ॥ 13-36-59 (82281)
સ્થાનૈર્મહદ્ભિર્વિભ્રંશો દુઃખલબ્ધૈઃ પુનઃ પુનઃ।
ધનનાશશ્ચ સમ્પ્રાપ્તો લબ્ધ્વા દુઃખેન તદ્ધનમ્।
અધ્વગાનામિવ પથિ ચ્છાયામાશ્રિત્ય સઙ્ગમઃ॥ 13-36-60 (82282)
એવં કર્મવશો લોકો જ્ઞાતીનાં હિતસઙ્ગમઃ।
વિશ્રમ્ય ચ પુનર્યાતિ કર્મભિર્દર્શિતાં ગતિમ્॥ 13-36-61 (82283)
એતદીદૃશકં દૃષ્ટ્વા જ્ઞાત્વા ચૈવ સમાગમમ્।
કો ન બિભ્યેત્કુરુશ્રેષ્ઠ વિષ્ઠાન્નસ્યેવ ભોજનાત્॥ 13-36-62 (82284)
બુદ્ધિશ્ચ મે સમુત્પન્ના વૈષ્ણવે ધર્મવિસ્તરે।
તદેષ શિરસા પાદૌ ગતોઽસ્મિ ભગવંસ્તવ।
શરણં ચ પ્રપન્નોઽસ્મિ ગન્તવ્યે શરણે ધ્રુવે॥ 13-36-63 (82285)
જન્મમૃત્યુજરાખિન્નસ્ત્રિભિર્દુઃખૈર્નિપીડિતઃ।
ઇચ્છામિ ભવતા ત્રાતુમેભ્યસ્ત્વત્તો મહામતે।
તસ્યાદ્ય યુગધર્મસ્ય શ્રવણાત્કુરુપુઙ્ગવ॥ 13-36-64 (82286)
એતદાદ્યયુગોદ્ભૂતં ત્રેતાયાં તત્તિરોહિતમ્।
સ એવ ધર્મમખિલમૃષિર્દ્વૈપાયનોઽબ્રવીત્॥' ॥ 13-36-65 (82287)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષટ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃઠ॥ 36 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-36-3 પુરુષઃ પુષ્કરો વિભુરિતિ ટ.થ.ધ. પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 037
॥ શ્રીઃ ॥
13.37. અધ્યાયઃ 037
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ બ્રહ્માદિસર્વજગતામનિત્યત્વાદિકથનપૂર્વકં નારાયણસ્ય નિત્યત્વાદિકથનેન તદુપાસનવિધાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`ભીષ્મ ઉવાચ।
સદૃશં રાજશાર્દૂલ વૃત્તસ્ય ચ કુલસ્ય ચ॥ 13-37-1 (82288)
કો રાજ્યં વિપુલં ગૃહ્ય સ્ફીતાકારં પુનર્મહત્।
નિર્જિતારાતિસામન્તં દેવરાજ્યોપમં સુખમ્॥ 13-37-2 (82289)
રાજ્યે રાજ્યગુણા યે ચ તાન્વ્યુદસ્ય નરાધિપ।
દોષં પશ્યતિ રાજેન્દ્ર દેહેઽસ્મિન્પાઞ્ચભૌતિકે॥ 13-37-3 (82290)
અતિક્રાન્તાસ્ત્વયા રાજન્વૃત્તેન પ્રપિતામહાઃ।
ધર્મો વિગ્રહવાન્ધીરો વિદુરશ્ચ મહાયશાઃ॥ 13-37-4 (82291)
સઞ્જયશ્ચ મહાતેજા યે ચાન્યે દિવ્યદર્શનાઃ।
પ્રવૃત્તજ્ઞાનસમ્પન્નાસ્તત્વજ્ઞાનવિદો નૃપ॥ 13-37-5 (82292)
તેઽતિક્રાન્તા મહારાજ બ્રહ્માદ્યાઃ સસુરાસુરાઃ।
અનિત્યં દુઃખસંતપ્તં જગદેતન્ન સંશયઃ॥ 13-37-6 (82293)
એવમેતાન્મહાબાહો બ્રહ્માદ્યાન્સસુરાસુરાન્।
અનિત્યાન્સતતં પશ્ય મનુષ્યાદિષુ કા કથા॥ 13-37-7 (82294)
નિત્યાં તુ પ્રકૃતીમાહ યાઽસૌ પ્રસવધર્મિણી।
અરૂપિણીમનિર્દેશ્યામકૃતાં પુરુષાતિગામ્॥ 13-37-8 (82295)
તામત્યન્તસુખાં સૌમ્યાં નિર્વાણમિતિ સંજ્ઞિતામ્।
આહુર્બ્રહ્મર્ષયો હ્યાદ્યાં ભુવિ ચૈવ મહર્ષયઃ॥ 13-37-9 (82296)
તયા પુરુષરૂપિણ્યા ધર્મપ્રકૃતિકોઽનઘ।
સ યાત્યેવ હિ નિર્વાણં યત્તત્પ્રકૃતિસંજ્ઞિતમ્॥ 13-37-10 (82297)
સ એષ પ્રાકૃતો ધર્મો ભ્રાજત્યાદિયુગે નૃપ।
વિકારધર્માઃ શેષેષુ યુગેષુ ભરતર્ષભ।
ભ્રાજન્તેઽભ્યધિકં વીર સંસારપથગોચરાઃ॥ 13-37-11 (82298)
પ્રકૃતીનાં ચ સર્વાસામકૃતા પ્રકૃતિઃ સ્મૃતા।
એવં પ્રકૃતિધર્મા હિ વરાં પ્રકૃતિમાશ્રિતા॥ 13-37-12 (82299)
પશ્યન્તિ પરમાં લોકે દૃષ્ટાદૃષ્ટાનુદર્શિનીમ્।
સત્વાદિયુગપર્યન્તે ત્રેતાયુગસમુદ્ભવે॥ 13-37-13 (82300)
કામં કામયમાનેષુ બ્રાહ્મણેષુ તિરોહિતઃ।
કુપથેષુ તુ ધર્મેષુ પ્રાદુર્ભૂતેષુ કૌરવ।
જાતો મન્દપ્રચારો હિ ધર્મઃ કલિયુગે નૃપ॥ 13-37-14 (82301)
નિત્યસ્તુ પુરુષો જ્ઞેયો વિશ્વરૂપો નિરઞ્જનઃ।
બ્રહ્માદ્યા અપિ દેવાશ્ચ યં સદા પર્યુપાસતે॥ 13-37-15 (82302)
તં ચ નારાયણં વિદ્ધિ પરં બ્રહ્મેતિ શાશ્વતમ્।
તત્કર્મ કુરુ કાયેન ધ્યાયસ્વ મનસા ચ તમ્॥ 13-37-16 (82303)
કીર્તયસ્વ ચ તન્નામ વાચા સર્વત્ર ભૂપતે।
તત્પદં પ્રાપ્નુહિ પ્રાપ્યં શાશ્વતં ચાપુનર્ભવમ્॥ 13-37-17 (82304)
ઇત્યેતદ્વિષ્ણુમાશ્રિત્ય સંસારગ્રહમોક્ષણમ્।
કથિતં તે મહાબાહો કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥' ॥ 13-37-18 (82305)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 37 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-37-3 દેહેઽસ્મિન્પઞ્ચવિંશક ઇતિ ટ. થ. ધ. પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 038
॥ શ્રીઃ ॥
13.38. અધ્યાયઃ 038
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ તત્વસૃષ્ટ્યાદિપ્રતિપાદકનારદસનત્કુમારસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ક્લિશ્યમાનેષુ ભૂતેષુ જાતીમરણસાગરે।
યત્પ્રાપ્ય ક્લેશં નાપ્નોતિ તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-38-1 (82306)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-38-2x (6837)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
સનત્કુમારસ્ય સતઃ સંવાદં નારદસ્ય ચ॥ 13-38-2 (82307)
સનત્કુમારો ભગવાન્બ્રહ્મપુત્રો મહાયશાઃ।
પૂર્વજાતાસ્ત્રયસ્તસ્ય કથ્યન્તે બ્રહ્મવાદિનઃ॥ 13-38-3 (82308)
સનકઃ સનન્દનશ્ચૈવ તૃતીયશ્ચ સનાતનઃ।
જાતમાત્રાશ્ચ તે સર્વે પ્રતિબુદ્ધા ઇતિ શ્રુતિઃ॥ 13-38-4 (82309)
ચતુર્થશ્ચૈવ તેષાં સ ભગવાન્યોગવિત્તમઃ।
સનત્કુમાર ઇતિ વૈ કથયન્તિ મહર્ષયઃ॥ 13-38-5 (82310)
હૈરણ્યગર્ભઃ સ મુનિર્વસિષ્ઠઃ પઞ્ચમઃ સ્મૃતઃ।
ષષ્ઠઃ સ્થાણુઃ સ ભગવાનમેયાત્મા ત્રિશૂલધૃત્॥ 13-38-6 (82311)
તતોઽપરે સમુત્પન્નાઃ પાવકાદારુણે ક્રતૌ।
મનસા સ્વયંભુવો હીમે મરીચિપ્રમુખાસ્તથા॥ 13-38-7 (82312)
ભુગુર્મરીચેરનુજો ભૃગોરપ્યઙ્ગિરાસ્તથા।
અનુજોઙ્ગિરસોઽથાત્રિઃ પુલસ્ત્યોત્રેસ્તથાઽનુજઃ॥ 13-38-8 (82313)
પુલસ્ત્યસ્યાનુજો વિદ્વાન્પુલહો ન મહાદ્યુતિઃ।
પઠ્યન્તે બ્રહ્મજા હ્યેતે વિદ્વદ્બિરમિતૌજસઃ॥ 13-38-9 (82314)
સર્વમેતન્મહારાજ કુર્વન્નાદિગુરુર્મહાન્।
પ્રભુર્વિભુરનન્તશ્રીર્બ્રહ્મા લોકપિતામહઃ॥ 13-38-10 (82315)
મૂર્તિમન્તોઽમૃતીભૂતાસ્તેજસાઽતિતપોન્વિતાઃ।
સનકપ્રભૃતયસ્તત્ર યે ચ પ્રાપ્તાઃ પરં પદમ્।
કૃત્સ્નં ક્ષયમનુપ્રાપ્ય વિમુક્તા મૂર્તિબન્ધનાત્॥ 13-38-11 (82316)
સનત્કુમારસ્તુ વિભુર્યોગમાસ્થાય યોગવિત્।
ત્રીઁલ્લોકાનચરચ્છશ્વદૈર્યેણ પરેણ હિ॥ 13-38-12 (82317)
રુદ્રશ્ચાપ્યષ્ટગુણિતં યોગં પ્રાપ્તો મહાયશાઃ।
સૂક્ષ્મમષ્ટગુણં રાજન્નિતરે નૃપસત્તમ॥ 13-38-13 (82318)
મરીચિપ્રમુખાસ્તાત સર્વે સૃષ્ટ્યર્થમેવ તે।
નિયુક્તા રાજશાર્દૂલ તેષાં સૃષ્ટિં શૃણુષ્વ મે॥ 13-38-14 (82319)
સપ્ત બ્રહ્મણ ઇત્યેતે પુરાણે નિશ્ચયં ગતાઃ।
સર્વે વેદેષુ ચૈવોક્તાઃ ખિલેષુ ચ ન સંશયઃ॥ 13-38-15 (82320)
ઇતિહાસપુરાણે ચ શ્રુતિરેષા સનાતની।
બ્રાહ્મણા વરદાનેતાન્પ્રાહુર્વેદાન્તપારગાઃ॥ 13-38-16 (82321)
એતેષાં પિતરસ્તાત પુત્રા ઇત્યનુચક્ષતે।
ગણાઃ સપ્ત મહારાજ મૂર્તયોઽમૂર્તયસ્તથા॥ 13-38-17 (82322)
પિતૃણાં ચૈવ રાજેન્દ્ર પુત્રા દેવા ઇતિ શ્રુતિઃ।
દેવૈર્વ્યાપ્તા ઇમે લોકા ઇત્યેવમનુશુશ્રુમ॥ 13-38-18 (82323)
કૃષ્ણદ્વૈપાયનાચ્ચૈવ દેવસ્થાનાત્તથૈવ ત।
દેવલાચ્ચ નરશ્રેષ્ઠ કાશ્યપાચ્ચ મયા શ્રુતમ્॥ 13-38-19 (82324)
ગૌતમાદપિ કૌણ્ડિન્યાદ્બારદ્વાજાત્તથૈવ ચ।
માર્કણ્ડેયાત્તથૈવૈતદૃષેર્દેવમતાદપિ॥ 13-38-20 (82325)
પિત્રા ચ મમ રાજેન્દ્ર શ્રાદ્ધકાલે પ્રભાષિતમ્।
પરં રહસ્યં વેદાન્તં પ્રિયં હિ પરમાત્મનઃ॥ 13-38-21 (82326)
અતઃ પરં પ્રવક્ષ્યામિ યન્માં પૃચ્છસિ ભારતઃ।
તદિહૈકમનોબુદ્ધિઃ શૃણુષ્વાવહિતો નૃપ।
સ્વાયંભુવસ્ય સંવાદં નારદસ્ય ચ ધીમતઃ॥ 13-38-22 (82327)
સનત્કુમારો ભગવાન્દિવ્યં જજ્વાલ તેજસા।
અઙ્ગુષ્ઠમાત્રો ભૂત્વા વૈ વિચચાર મહાદ્યુતિઃ॥ 13-38-23 (82328)
સ કદાચિન્મહાભાગો મેરુપૃષ્ઠં સમાગમત્।
નારદેન નરશ્રેષ્ઠ મુનિના બ્રહ્મવાદિના॥ 13-38-24 (82329)
જિજ્ઞાસમાનાવન્યોન્યં સકાશે બ્રહ્મણસ્તતઃ।
બ્રહ્મ ભાગવતૌ તાત પરમાર્થાર્થચિન્તકૌ॥ 13-38-25 (82330)
મતિમાન્મતિમચ્છ્રેષ્ઠં બુદ્ધિમાન્બુદ્ધિમત્તરમ્।
ક્ષેત્રવિત્ક્ષેત્રવિચ્છ્રેષ્ઠં જ્ઞાનવિજ્જ્ઞાનમત્તમમ્॥ 13-38-26 (82331)
સનત્કુમારં તત્વજ્ઞં ભગવન્તમરિંદમ।
લોકવિલ્લોકવિચ્છ્રેષ્ઠમાત્મવિચ્ચાત્મવિત્તમમ્।
સર્વવેદાર્થકુશલં સર્વશાસ્ત્રવિશારદમ્॥ 13-38-27 (82332)
સાઙ્ખ્યયોગં ચ યો વેદ પાણાવામલકં યથા।
નારદોઽથ નરશ્રેષ્ઠ તં પપ્રચ્છ મહાદ્યુતિઃ॥ 13-38-28 (82333)
નારદ ઉવાચ। 13-38-29x (6838)
ત્રયોવિંશતિતત્વસ્ય અવ્યક્તસ્ય મહામુને।
પ્રભવં ચાપ્યયં ચૈવ શ્રોતુમિચ્છામિ તત્વતઃ॥ 13-38-29 (82334)
અધ્યાત્મમધિભૂતં ચ અધિદૈવં તથૈવ ચ।
કાલસઙ્ખ્યાશ્ચ સર્ગં ચ સ્રષ્ટારં પુરુષં પ્રભુમ્। 13-38-30 (82335)
યં વિસ્વમુપજીવન્તિ યેન સર્વમિદં તતમ્।
યં પ્રાપ્ય ન નિવર્તન્તે તદ્ભવાન્વક્તુમર્હતિ॥ 13-38-31 (82336)
સનત્કુમાર ઉવાચ। 13-38-32x (6839)
યં વિશ્વમુપજીવન્તિ યમાહુઃ પુરુષં પરમ્।
તં વૈ શૃણુ મહાબુદ્ધે નારાયણમનામયમ્॥ 13-38-32 (82337)
એષ નારાયણો નામ યં વિશ્વમુપજીવતિ।
એષ સ્રષ્ટા વિધાતા ચ ભર્તા પાલયિતા પ્રભુઃ॥ 13-38-33 (82338)
પ્રાપ્યૈનં ન નિવર્તન્તે યતયોઽધ્યાત્મચિન્તકાઃ।
એતાવદેવ વક્તવ્યં મયા નારદ પૃચ્છતે॥ 13-38-34 (82339)
પરં ન વેદ્મિ તત્સર્ગં યાવાંશ્ચાયં યથાપ્યહમ્।
શ્રૂયતામાનુપૂર્વ્યેણ ન ચ સર્ગઃ પ્રયત્નતઃ॥ 13-38-35 (82340)
યથા કાલપરીમાણં તત્વાનામૃષિસત્તમ।
અધ્યાત્મમધિભૂતં ચ અધિદૈવં તથૈવ ચ।
કાલસંખ્યાં ચ સર્ગં ચ સર્વમેવ મહામુને॥ 13-38-36 (82341)
તમસઃ કુર્વતઃ સર્ગં તામસો હ્યભિધીયતે।
બ્રહ્મવિદ્ભિર્દ્વિજૈર્નિત્યં નિત્યમધ્યાત્મચિન્તકૈઃ॥ 13-38-37 (82342)
પર્યાયનામાન્યેતસ્ય કથયન્તિ મનીષિણઃ।
તાનિ તે સમ્પ્રવક્ષ્યામિ તદિહૈકમનાઃ શૃણુ॥ 13-38-38 (82343)
મહાર્ણવોઽર્ણવશ્ચૈવ સલિલં ચ ગુણાસ્તથા।
વેદાસ્તપાંસિ યજ્ઞાશ્ચ ધર્માશ્ચ ભગવાન્વિભુઃ।
પ્રાણઃ સાંવર્તકોગ્નિશ્ચ વ્યોમ કાલસ્તથૈવ ચ॥ 13-38-39 (82344)
નામાન્યેતાનિ બ્રહ્મર્ષે શરીરસ્યેશ્વરસ્ય વૈ।
કીર્તિતાનિ દ્વિજશ્રેષ્ઠ મયા શાસ્ત્રાનુસારતઃ॥ 13-38-40 (82345)
ચતુર્યુગસહસ્રાણિ ચતુર્યુગમરિંદમ।
પ્રાહુઃ કલ્પસહસ્રં વૈ બ્રાહ્મણાસ્તત્વદર્શિનઃ॥ 13-38-41 (82346)
દશકલ્પસહસ્રાણિ અવ્યયસ્ય મહાનિશા।
તથૈવ દિવસં પ્રાહુર્યોગાઃ સાંખ્યાશ્ચ તત્વતઃ॥ 13-38-42 (82347)
નિશાસુપ્તોથ ભગવાન્ક્ષપાન્તે પ્રત્યબુધ્યત।
પશ્ચાદ્બુદ્ધ્વા સસર્જાપસ્તાસુ વીર્યમવાસૃજત્॥ 13-38-43 (82348)
તદણ્ડમભવદ્ધૈમં સહસ્રાંશુસમપ્રભમ્।
અહંકૃત્વા તતસ્તસ્મિન્સસર્જ પ્રભુરીશ્વરઃ॥ 13-38-44 (82349)
હિરણ્યગર્ભં વિસ્વાત્મા બ્રહ્માણાં જલવન્મુનિમ્।
ભૂતભવ્યભવિષ્યસ્ય કર્તારમનઘં વિભુમ્।
મૂર્તિમન્તં મહાત્માનં વિશ્વશભું સ્વયંભુવમ્॥ 13-38-45 (82350)
અણિમા લઘિમા પ્રાપ્તિરીશાનો જ્યોતિષાં નરમ્।
ચક્રે તિરોધાં ભગવાનેત્કૃત્વા મહાયશાઃ॥ 13-38-46 (82351)
એતસ્યાપિ નિશામાહુર્વેદવેદાઙ્ગપારગાઃ।
પઞ્ચકલ્પસહસ્રાણિ અહરેતાવદેવ ચ॥ 13-38-47 (82352)
સ સર્ગં કુરુત બ્રહ્મા તામસશ્ચાનુપૂર્વ્યશઃ।
સૃજતેઽહં ત્વહંકારં પરમેષ્ઠિનમવ્યયમ્॥ 13-38-48 (82353)
અહઙ્કારેણૈવ લોકા વ્યાપ્તાઃ સાહંકૃતેન વૈ।
યેનાવિષ્ટાનિ ભૂતાનિ મજ્જન્ત્યવ્યક્તસાગરે॥ 13-38-49 (82354)
દેવર્ષિદાનવનરા યક્ષગન્ધર્વકિન્નરાઃ।
ઉન્મજ્જન્તિ નિમજ્જન્તિ ઊર્ધ્વાધસ્તિર્યગેવ ચ॥ 13-38-50 (82355)
એતસ્યાપિ નિશામાહુસ્તૃતીયામથ કુર્વતઃ।
ત્રીણિ કલ્પસહસ્રાણિ અહરેતાવદેવ તુ॥ 13-38-51 (82356)
અહઙ્કારસ્તુ સૃજતિ મહાભૂતાનિ પઞ્ચ વૈ।
પૃથિવી વાયુરાકાશમાપો જ્યોતિશ્ચ પઞ્ચમમ્॥ 13-38-52 (82357)
એતેષાં ગુણતત્વાનિ પઞ્ચ પ્રાહુર્દ્વિજાતયઃ।
શબ્દે સ્પર્શે ચ રૂપે ચ રસે ગન્ધે તથૈવ ચ॥ 13-38-53 (82358)
ગુણેષ્વેતેષ્વભિરતાઃ પઙ્કલગ્ના ઇવ દ્વિપાઃ।
નોત્તિષ્ઠન્ત્યવશીભૂતાઃ સક્તા અવ્યક્તસાગરે॥ 13-38-54 (82359)
એતેષામિહ વૈ સર્વં ચતુર્થમિહ કુર્વતઃ।
ચતુર્યુગસહસ્રે વૈ અહોરાત્રાસ્તથૈવ ચ॥ 13-38-55 (82360)
અનન્ત ઇતિ વિખ્યાતઃ પઞ્ચમઃ સર્ગ ઉચ્યતે।
ઇન્દ્રિયાણિ દશૈકં ચ યથાશ્રુતિનિદર્શનાત્॥ 13-38-56 (82361)
મનઃ સર્વમિદં તાત વિશ્વં સર્વમિદં જગત્।
ન તથાન્યાનિ ભૂતાનિ બલવન્તિ યથા મનઃ॥ 13-38-57 (82362)
એતસ્યાપિ હ વૈ સર્ગં ષષ્ઠમાહુર્દ્વિજાતયઃ।
અહઃ કલ્પસહસ્રં વૈ રાત્રિરેતાવતી તથા॥ 13-38-58 (82363)
ઊર્ધ્વસ્રોતસ્તુ વૈ સર્ગં સપ્તમં બ્રહ્મણો વિદુઃ।
અષ્ટમં ચાપ્યધઃસ્રોતસ્તિર્યક્તુ નવમઃ સ્મૃતઃ॥ 13-38-59 (82364)
એતાનિ નવ સર્ગાણિ તત્વાનિ ચ મહામુને।
ચતુર્વિંશતિતત્વાનિ તત્વસંખ્યાનિ તેઽનઘ॥ 13-38-60 (82365)
સર્વસ્ય પ્રભવઃ પૂર્વમુક્તો નારાયણઃ પ્રભુઃ।
અવ્યયઃ પ્રભવશ્ચૈવ અવ્યક્તસ્ય મહામુને।
પ્રવક્ષ્યામ્યપરં તત્વં યસ્ય યસ્યેશ્વરશ્ચ યઃ॥ 13-38-61 (82366)
અધ્યાત્મમધિભૂતં ચ અધિદૈવં તથૈવ ચ।
યથાશ્રુતં યથાદૃષ્ટં તત્વતો વૈ નિબોધ મે॥' ॥ 13-38-62 (82367)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 38 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 039
॥ શ્રીઃ ॥
13.39. અધ્યાયઃ 039
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
સનત્કુમારેણ નારદમ્પ્રતિ પ્રલયપ્રકારાદિકથનમ્॥ 1 ॥ તથા ભૂતાદિનિરૂપણમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`સનત્કુમાર ઉવાચ।
અધઃસ્રોતસિ સર્ગે ચ તિર્યક્સ્રોતસિ ચૈવ હિ।
એતાભ્યામીશ્વરં વિન્દ્યાદૂર્ધ્વસ્રોતસ્તથૈવ ચ॥ 13-39-1 (82368)
કર્મેન્દ્રિયાણાં પઞ્ચાનામીશ્વરો બુદ્ધિગોચરઃ।
બુદ્ધીન્દ્રિયાણામપિ તુ ઈશ્વરો મન ઉચ્યતે॥ 13-39-2 (82369)
મનસઃ પઞ્ચભૂતાનિ સગુણાન્યાહુરીશ્વરમ્।
ભૂતાનામીશ્વરં વિદ્યાદ્બ્રહ્માણં પરમેષ્ઠિનમ્॥ 13-39-3 (82370)
ભવાન્હિ કુશલશ્ચૈવ ધર્મેષ્વેષુ પરેષુ વૈ।
કાલાગ્નિરહ્નઃ કલ્પાન્તે જગદ્દહતિ ચાંશુભિઃ॥ 13-39-4 (82371)
તતઃ સર્વાણિ ભૂતાનિ સ્થાવરાણિ ચરાણિ ચ।
મહાભૂતાનિ દગ્ધાનિ સ્વાં યોનિં ગમિતાનિ વૈ॥ 13-39-5 (82372)
કૂર્મપૃષ્ઠનિભા ભૂમિર્નિર્દગ્ધકુશકણ્ટકા।
નિર્વૃક્ષા નિસ્તૃણા ચૈવ દગ્ધા કાલાગ્નિના તદા॥ 13-39-6 (82373)
જગત્પ્રલીનં જગતિ જગચ્ચાપિ પ્રલીયતે।
નષ્ટિગન્ધા તદા સૂક્ષ્મા જલમેવાભવત્તદા॥ 13-39-7 (82374)
તતો મયૂખજાલેન સૂર્યસ્ત્વાપીયતે જલમ્।
રસાત્મા લીયતે ચાર્કે તથા બ્રાહ્મણસત્તમ॥ 13-39-8 (82375)
અન્તરિક્ષગતાન્ભૂતાન્પ્રદહત્યનલસ્તદા।
અગ્નિભૂતં તદા વ્યોમ ભવતીત્યભિચક્ષતે॥ 13-39-9 (82376)
તં તથા વિસ્ફુરદ્વહ્નિં વાયુર્જરયતે મહાન્।
મહતા બલવેગેન આદત્તે તં હિ ભાનુમાન્॥ 13-39-10 (82377)
વાયોરપિ ગુણં સ્પર્શમાકાશં ગ્રસતે યદા।
પ્રશામ્યતિ તદા વાયુઃ ખં તુ તિષ્ઠતિ નાનદત્॥ 13-39-11 (82378)
તસ્ય તં નિનદં શબ્દમાદત્તે વૈ મનસ્તદા।
સ શબ્દગુણહીનાત્મા તિષ્ઠતે મૂર્તિમાંસ્તુ વૈ॥ 13-39-12 (82379)
ભુઙ્ક્તે ચ સ તદા વ્યોમ મનસ્તાત દિગાત્મકમ્।
વ્યોમાત્મનિ વિનષ્ટે તુ સઙ્કલ્પાત્મા વિવર્ધતે॥ 13-39-13 (82380)
સઙ્કલ્પાત્માનમાદત્તે ચિત્તં વૈ સ્વેન તેજસા।
ચિત્તં ગ્રસત્યહઙ્કારસ્તદા વૈ મુનિસત્તમ॥ 13-39-14 (82381)
વિનષ્ટે ચ તદા ચિત્તે અહઙ્કારોઽભવન્મહાન્।
અહઙ્કારં તદાદત્તે મહાન્બ્રહ્મા પ્રજાપતિઃ॥ 13-39-15 (82382)
અભિમાને વિનષ્ટે તુ મહાન્બ્રહ્મા વિરાજતે।
તં તદા ત્રિષુ લોકેષુ મૂર્તિષ્વેવાગ્રમૂર્તિજમ્॥ 13-39-16 (82383)
યેન વિશ્વમિદં કૃત્સ્નં નિર્મિતં વૈ ગુણાર્થિના।
મૂર્તં જલેચરમપિ વ્યવસાયગુણાત્મકમ્।
ગ્રસિષ્ણુર્ભગવાન્બ્રહ્મા વ્યક્તાવ્યક્તમસંશયમ્॥ 13-39-17 (82384)
એષોઽવ્યયસ્ય પ્રલયો મયા તે પરિકીર્તિતઃ।
અધ્યાત્મમધિભૂતં ચ અધિદૈવં ચ શ્રૂયતામ્॥ 13-39-18 (82385)
આકાશં પ્રથમં ભૂતં શ્રોત્રમધ્યાત્મં શબ્દોધિભૂતં દિશોધિદૈવતં॥ 13-39-19 (82386)
વાયુર્દ્વિતીયં ભૂતં ત્વગધ્યાત્મં સ્પર્શોધિભૂતં વિદ્યુદધિદૈવતં સ્યાત્॥ 13-39-20 (82387)
જ્યોતિસ્તૃતીયં ભૂતં ચક્ષુરધ્યાત્મં રૂપમધિભૂતં સૂર્યોધિદૈવતં સ્યાત્॥ 13-39-21 (82388)
આપશ્ચતુર્થં ભૂતં જિહ્વાધ્યાત્મં રસોધિભૂતં વરુણોધિદૈવતં સ્યાત્॥ 13-39-22 (82389)
પૃથિવી પઞ્ચમં ભૂતં ધ્રાણમધ્યાત્મં ગન્ધોધિભૂતં વાયુરધિદૈવતં સ્યાત્॥ 13-39-23 (82390)
પાઞ્ચભૌતિકમેતચ્ચતુષ્ટયં વર્ણિતમ્। અત ઊર્ધ્વમિન્દ્રિયમનુવર્ણયિષ્યામઃ॥ 13-39-24 (82391)
પાદાવધ્યાત્મં ગન્તવ્યમધિભૂતં વિષ્ણુરધિદૈવતં સ્યાત્॥ 13-39-25 (82392)
હસ્તાવધ્યાત્મં કર્તવ્યમધિભૂતમિન્દ્રોઽધિદૈવતં સ્યાત્॥ 13-39-26 (82393)
પાયુરધ્યાત્મં વિસર્ગોઽધિભૂતં મિત્રોઽધિદૈવતં સ્યાત્॥ 13-39-27 (82394)
ઉપસ્થોઽધ્યાત્મમાનન્દોઽધિભૂતં પ્રજાપતિરવધિદૈવતં સ્યાત્। 13-39-28 (82395)
વાગધ્યાત્મં વક્તવ્યમધિભૂતમગ્નિરધિદૈવતં સ્યાત્॥ 13-39-29 (82396)
મનોઽધ્યાત્મં મન્તવ્યમધિભૂતં ચન્દ્રમા અધિદૈવતં સ્યાત્॥ 13-39-30 (82397)
અહઙ્કારોઽધ્યાત્મમભિમાનોઽધિભૂતં વિરિઞ્ચોઽધિદૈવતં સ્યાત્। 13-39-31 (82398)
બુદ્ધિરધ્યાત્મં વ્યવસાયોઽધિભૂતં બ્રહ્માધિદૈવતં સ્યાત્॥ 13-39-32 (82399)
એવમવ્યક્તો ભગવાન્સકૃત્કૃત્સ્નાન્કુરુતે સમ્હરતે ચ। કસ્માત્ક્રીડાર્થમ્॥ 13-39-33 (82400)
યથાઽઽદિત્યોંઽશુજાલં ક્ષિપતિ સમ્હરતે ચ એવમવ્યક્તો ગુણાન્સૃજતિ સમ્હરતે ચ॥ 13-39-34 (82401)
યથાઽર્ણવાદૂર્મિમાલાનિચ યશ્ચોર્ધ્વમુત્તિષ્ઠતે સમ્હરતે ચ।
યથા ચાન્તરિક્ષાદભ્રમાકાશમુત્તિષ્ઠતિ સ્તનિતગર્જિતોન્મિશ્રં તદ્વત્તત્રૈવ પ્રાણશત્।
એવમવ્યક્તો ગુણાન્સૃજતિ સમ્હરતિ ચ॥ 13-39-35 (82402)
યથા કૂર્મોઽઙ્ગાનિ કામાત્પ્રસારયતે પુનશ્ચ પ્રવેશયતિ એવમવ્યક્તો ભગવાન્લોકાન્પ્રકાશયતિ પ્રવેશયતે ચ॥ 13-39-36 (82403)
એવં ચેતનશ્ચ ભગવાન્પઞ્ચવિંશઃ શુચિસ્તેનાધિષ્ઠિતા પ્રકૃતિશ્ચેતયતિ નિત્યં સહધર્મા ચ। ભગવતોઽવ્યક્તસ્ય ક્રિયાવતોક્રિયાવતશ્ચ પ્રકૃતિઃ ક્રિયાવાનજરામરઃ ક્ષેત્રજ્ઞો નારાયણાખ્યઃ પુરુષઃ॥ 13-39-37 (82404)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-39-38x (6840)
ઇત્યેતન્નારદાયોક્તં કુમારેણ ચ ધીમતા।
એતચ્છ્રુત્વા દ્વિજો રાજન્સર્વયજ્ઞફલં લભેત્॥' ॥ 13-39-38 (82405)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 39 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 040
॥ શ્રીઃ ॥
13.40. અધ્યાયઃ 040
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મણા દેવાન્પ્રતિ નારાયણમહિમપ્રતિપાદકગરુડકશ્યપસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`યુધિષ્ઠર ઉવાચ।
આત્મન્યગ્નૌ સમાધ્નાય ય એતે કુરુનન્દન।
દ્વિજાતયો વ્રતોપેતા જપયજ્ઞપરાયણાઃ॥ 13-40-1 (82406)
યજન્ત્યારમ્ભયજ્ઞૈશ્ચ માનસં યજ્ઞમાસ્થિતાઃ।
અગ્નિભ્યશ્ચ પરં નાસ્તિ યેષામેષોઽવ્યવસ્થિતઃ॥ 13-40-2 (82407)
તેષાં ગતિર્મહાપ્રાજ્ઞ કીદૃશી કિમ્પરાશ્ચ તે।
એતદિચ્છામિ તત્વેન ત્વત્તઃ શ્રોતું પિતામહ॥ 13-40-3 (82408)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-40-4x (6841)
અત્ર તે વર્તયિષ્યામિ ઇતિહાસં પુરાતનમ્।
વૈકુણ્ઠસ્ય ચ સંવાદં સુપર્ણસ્ય ચ ભારત॥ 13-40-4 (82409)
અમૃતસ્ય સમુત્પત્તૌ દેવાનામસુરૈઃ સહ।
ષષ્ટિવર્ષસહસ્રાણિ દૈવાસુરમવર્તત। 13-40-5 (82410)
તત્ર દેવાસ્તુ દૈતેયૈર્વધ્યન્તે ભૃશદારુણૈઃ।
ત્રાતારં નાધિગચ્છન્તિ વધ્યમાના મહાસુરૈઃ॥ 13-40-6 (82411)
આર્તાસ્તે દેવદેવેશં પ્રપન્નાઃ શરણૈષિણઃ।
પિતામહં મહાપ્રાજ્ઞં વધ્યમાનાઃ સુરેતરૈઃ॥ 13-40-7 (82412)
તા દૃષ્ટ્વા દેવતા બ્રહ્મા સમ્ભ્રાન્તેન્દ્રિયમાનસઃ।
વૈકુણ્ઠં શરણં દેવં પ્રતિપેદે ચ તૈઃ સહ॥ 13-40-8 (82413)
તતઃ સ દેવૈઃ સહિતઃ પદ્મયોનિર્નરેશ્વર।
તુષ્ટાવ પ્રાઞ્જલિર્ભૂત્વા નારાયણમનામયમ્॥ 13-40-9 (82414)
ત્વદ્રૂપચિન્તનાન્નામ્નાં સ્મરણાદર્ચનાદપિ।
તપોયોગાદિભિશ્ચૈવ શ્રેયો યાન્તિ મનીષિણઃ॥ 13-40-10 (82415)
ભક્તવત્સલ પદ્માક્ષ પરમેશ્વર પાપહન્।
પરમાત્માઽવિકારાદ્ય નારાયણ નમોંસ્તુ તે॥ 13-40-11 (82416)
નમસ્તે સર્વલોકાદે સર્વાત્મામિતવિક્રમ।
સર્વભૂતભવિષ્યેશ સર્વભૂતમહેશ્વર 13-40-12 (82417)
દેવાનામપિ દેવસ્ત્વં સર્વવિદ્યાપરાયણઃ।
જગદ્વીજસમાહાર જગતઃ પરમો હ્યસિ॥ 13-40-13 (82418)
ત્રાયસ્વ દેવતા વીર દાનવાદ્યૈઃ સુપીડિતાઃ।
લોકાંશ્ચ લોકપાલાંશ્ચ ઋષીંશ્ચ જયતાંવર॥ 13-40-14 (82419)
વેદાઃ સાઙ્ગોપનિષદઃ સરહસ્યાઃ સસઙ્ગ્રહાઃ।
સોઙ્કારાઃ સવષટ્કારાઃ પ્રાહુસ્ત્વાં યજ્ઞમુત્તમમ્॥ 13-40-15 (82420)
પવિત્રાણાં પવિત્રં ચ મઙ્ગલાનાં ચ મઙ્ગલમ્।
તપસ્વિનાં તપશ્ચૈવ દૈવતં દેવતાસ્વપિ॥ 13-40-16 (82421)
એવમાદિપુરસ્કારૈર્ઋક્સામયજુષાં ગણૈઃ।
વૈકુણ્ઠં તુષ્ટુવુર્દેવાઃ સર્વે બ્રહ્મર્ષિભિઃ સહ॥ 13-40-17 (82422)
તતોઽન્તરિક્ષે વાગાસીન્મેઘગમ્ભીરનિસ્વના।
જેષ્યધ્વં દાનવાન્યૂયં મયૈવ સહ સઙ્ગરે॥ 13-40-18 (82423)
તતો દેવગણાનાં ચ દાનવાનાં ચ યુધ્યતામ્।
પ્રાદુરાસીન્મહાતેજાઃ શાર્ઙ્ગચક્રગદાધરઃ॥ 13-40-19 (82424)
સુપર્ણપૃષ્ઠમાસ્થાય તેજસા પ્રદહન્નિવ।
વ્યધમદ્દાનવાન્સર્વાન્બાહુદ્રવિણતેજસા॥ 13-40-20 (82425)
તં સમાસાદ્ય સમરે દૈત્યદાનવપુઙ્ગવાઃ।
વ્યનશ્યન્ત મહારાજ પતઙ્ગા ઇવ પાવકમ્॥ 13-40-21 (82426)
સ વિજિત્યાસુરાન્સર્વાન્દાનવાંશ્ચ મહામતિઃ।
પશ્યતામેવ દેવાનાં તત્રૈવાન્તરધીયત॥ 13-40-22 (82427)
તં દૃષ્ટ્વાન્તર્હિતં દેવા વિષ્ણું દેવામિતદ્યુતિમ્।
વિસ્મયોત્ફુલ્લનયના બ્રહ્માણમિદમબ્રુવન્॥ 13-40-23 (82428)
ભગવન્સર્વલોકેશ સર્વલોકપિતામહ।
ઇદમત્યદ્ભુતં વૃત્તં તન્નઃ શંસિતુમર્હસિ॥ 13-40-24 (82429)
દૈવાસુરેઽસ્મિન્સઙ્ગ્રામે ત્રાતા યેન વયં વિભો।
એતદ્વિજ્ઞાતુમિચ્છામઃ કુતોસૌ કશ્ચ તત્વતઃ॥ 13-40-25 (82430)
કોઽયમસ્માન્પરિત્રાય તૂષ્ણીમેવ યથાગતમ્।
પ્રતિપ્રયાતો દિવ્યાત્મા તં નઃ શંસિતુમર્હસિ॥ 13-40-26 (82431)
એવમુક્તઃ સુરૈઃ સર્વૈર્વચનં વચનાર્થવિત્।
ઉવાચ પદ્મનાભસ્ય પૂર્વરૂપં પ્રતિ પ્રભો॥ 13-40-27 (82432)
બ્રહ્મોવાચ। 13-40-28x (6842)
ન હ્યેનં વેદ તત્વેન ભુવનં ભુવનેશ્વરમ્।
સઙ્ખ્યાતું નૈવ ચાત્માનં નિર્ગુણં ગુણિનાં વરમ્॥ 13-40-28 (82433)
અત્ર તે વર્તયિષ્યામિ ઇતિહાસં પુરાતનમ્।
સુપર્ણસ્ય ચ સંવાદમૃષીણાં ચાપિ દેવતાઃ॥ 13-40-29 (82434)
પુરા બ્રહ્મર્ષયશ્ચૈવ સિદ્દાશ્ચ ભુવનેશ્વરમ્।
આશ્રિત્ય હિમવત્પૃષ્ઠે ચક્રિરે વિવિધાઃ કથાઃ॥ 13-40-30 (82435)
તેષાં કથયતાં તત્ર કથાન્તે પતતાં વરઃ।
પ્રાદુરાસીન્મહાતેજા વાહશ્ચક્રગદાભૃતઃ॥ 13-40-31 (82436)
સ તાનૃષીન્સમાસાદ્ય વિનયાવનતાનનઃ।
અવતીર્ય મહાવીર્યસ્તાનૃષીનભિજગ્મિવાન્॥ 13-40-32 (82437)
અભ્યર્ચિતઃ સ ઋષિભિઃ સ્વાગતેન મહાબલઃ।
ઉપાવિશત તેજસ્વી ભૂમૌ વેગવતાં વરઃ॥ 13-40-33 (82438)
તમાસીનં મહાત્માનં વૈનતેયં મહાદ્યુતિમ્।
ઋષયઃ પરિપપ્રચ્છુર્મહાત્માનસ્તપસ્વિનઃ॥ 13-40-34 (82439)
કૌતૂહલં વૈનતેય પરં નો હૃદિ વર્તતે।
તસ્ય નાન્યોસ્તિ વક્તેહ ત્વામૃતે પન્નગાશન॥ 13-40-35 (82440)
તદાખ્યાતમિહેચ્છામો ભવતા પ્રશ્નમુત્તમમ્।
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ પ્રાઞ્જલિર્વિનતાસુતઃ॥ 13-40-36 (82441)
ધન્યોસ્મ્યનુગૃહીતોસ્મિ યન્માં બ્રહ્મર્ષિસત્તમાઃ।
પ્રષ્ટવ્યં પ્રષ્ટુમિચ્છન્તિ પ્રીતિમન્તોઽનસૂયકાઃ॥ 13-40-37 (82442)
કિં મયા બ્રૂત વક્તવ્યં કાર્યં ચ વદતાં વરાઃ।
યૂયં હિ માં યથાયુક્તં સર્વં વૈ પ્રષ્ટુમર્હથ॥ 13-40-38 (82443)
નમસ્કૃત્વા હ્યનન્તાય તતસ્ત ઋષિસત્તમાઃ।
પ્રષ્ટું પ્રચક્રમુસ્તત્ર વૈનતેયં મહાબલમ્॥ 13-40-39 (82444)
દેવદેવં મહાત્માનં નારાયણમનામયમ્।
ભવાનુપાસ્તે વરદં કુતોઽસૌ કશ્ચ તત્વતઃ॥ 13-40-40 (82445)
પ્રકૃતિર્વિકૃતિર્વાઽસ્ય કીદૃશી ક્વનુ સંસ્થિતિઃ।
એતદ્ભવન્તં પૃચ્છામો દેવોઽયં ક્વ કૃતાલયઃ॥ 13-40-41 (82446)
એથ ભક્તપ્રિયો દેવઃ પ્રિયભક્તસ્તથૈવ ચ।
ત્વં પ્રિયશ્ચાસ્ય ભક્તશ્ચ નાન્યઃ કાશ્યપ વિદ્યતે॥ 13-40-42 (82447)
મુષ્ણન્નિવ મનશ્ચક્ષૂંષ્યવિભાવ્યતનુર્વિભુઃ।
અનાદિમધ્યનિધનો ન વિદ્મૈનં કુતો હ્યસૌ॥ 13-40-43 (82448)
વેદેષ્વપિ ચ વિશ્વાત્મા ગીયતે ન ચ વિદ્મહે।
તત્વતસ્તત્વભૂતાત્મા વિભુર્નિત્યઃ સનાતનઃ॥ 13-40-44 (82449)
પૃથિવી વાયુરાકાશમાપો જ્યોતિશ્ચ પઞ્ચમમ્।
ગુણાશ્ચૈષાં યથાસઙ્ખ્યં ભાવાભાવૌ તથૈવ ચ॥ 13-40-45 (82450)
તમઃ સત્વં રજશ્ચૈવ ભાવાશ્ચૈવ તદાત્મકાઃ।
મનો બુદ્ધિશ્ચ તેજશ્ચ બુદ્ધિગમ્યાનિ તત્વતઃ।
જાયન્તે તાત તસ્માદ્ધિ તિષ્ઠતે તેષ્વસૌ વિભુઃ॥ 13-40-46 (82451)
સઞ્ચિન્ત્ય બહુધા બુદ્ધ્યા નાધ્યવસ્યામહે પરમ્।
તસ્ય દેવસ્ય તત્વેન તન્નઃ શંસ યથાતથમ્॥ 13-40-47 (82452)
એતમેવ પરં પ્રશ્નં કૌતૂહલસમન્વિતાઃ।
એવં ભવન્તં પૃચ્છામસ્તન્નઃ શંસિતુમર્હસિ॥ 13-40-48 (82453)
સુપર્ણ ઉવાચ। 13-40-49x (6843)
સ્થૂલતો યસ્તુ ભગવાંસ્તેનૈવ સ્વેન હેતુના।
ત્રૈલોક્યસ્ય તુ રક્ષાર્થં દૃશ્યતે રૂપમાસ્થિતઃ॥ 13-40-49 (82454)
મયા તુ મહદાશ્ચર્યં પુરા દૃષ્ટં સનાતને।
દેવે શ્રીવત્સનિલયે તચ્છૃણુધ્વમશેષતઃ॥ 13-40-50 (82455)
ન સ્મ શક્યો મયા વેત્તું ન ભવદ્ભિઃ કથઞ્ચન।
યથા માં પ્રાહ ભગવાંસ્તથા તચ્છ્રુયતાં મમ॥ 13-40-51 (82456)
મયાઽમૃતં દેવતાનાં મિષતામૃષિસત્તમાઃ।
હૃતં વિપાટ્ય તં યન્ત્રં વિદ્રાવ્યામૃતરક્ષિણઃ॥ 13-40-52 (82457)
દેવતા વિમુખીકૃત્ય સેન્દ્રાઃ સમરુતો મૃધે।
ઉન્મથ્યાશુ ગિરીંશ્ચૈવ વિક્ષોભ્ય ચ મહોદધિં॥ 13-40-53 (82458)
તં દૃષ્ટ્વા મમ વિક્રાન્તં વાગુવાચાશરીરિણી।
પ્રીતોસ્મિ તે વૈનતેય કર્મણાઽનેન સુવ્રત।
અવૃથા તેઽસ્તુ મદ્વાક્યં બ્રૂહિ કિં કરવાણિ તે॥ 13-40-54 (82459)
તામેવંવાદિનીં વાચમહં પ્રત્યુક્તવાંસ્તદા।
જ્ઞાતુમિચ્છામિ કસ્ત્વં હિ તતો મે દાસ્યસે વરમ્।
પ્રકૃતિર્વિકૃતિર્વા ત્વં દેવો વા દાનવોપિ વા॥ 13-40-55 (82460)
તતો જલદગમ્ભીરં પ્રહસ્ય વદતાંવરઃ।
ઉંવાચ વરદઃ પ્રીતઃ કાલે ત્વં માઽભિવેત્સ્યસિ॥ 13-40-56 (82461)
વાહનં ભવ મે સાધો વરં દદ્મિ તવોત્તમમ્।
ન તે વીર્યેણ સદૃશઃ કશ્ચિલ્લોકે ભવિષ્યતિ॥ 13-40-57 (82462)
પતઙ્ગ પતતાંશ્રેષ્ઠ ન દેવો નાપિ દાનવઃ।
મત્સખિત્વમનુપ્રાપ્તો દુર્ધર્ષશ્ચ ભવિષ્યસિ॥ 13-40-58 (82463)
તમબ્રવં દેવદેવં મામેવંવાદિનં પરમ્।
પ્રયતઃ પ્રાઞ્જલિર્ભૂત્વા પ્રણમ્ય શિરસા વિભુમ્॥ 13-40-59 (82464)
એવમેતન્મહાબાહો સર્વમેતદ્ભવિષ્યતિ।
વાહનં તે ભવિષ્યામિ યથા વદતિ માં ભવાન્॥ 13-40-60 (82465)
મમ ચાપિ મહાબુદ્ધે નિશ્ચયં શ્રૂયતામિતિ।
ધ્વજસ્તેઽહં ભવિષ્યામિ રથસ્થસ્ય ન સંશયઃ॥ 13-40-61 (82466)
તથાસ્ત્વિતિ સ મામુક્ત્વા ભૂયઃ પ્રાહ મહામનાઃ।
ન તે ગતિવિઘાતોઽદ્ય ભવિષ્યત્યમૃતં વિના॥ 13-40-62 (82467)
એવં કૃત્વા તુ સમયં દેવદેવઃ સનાતનઃ।
મામુક્ત્વા સાધયસ્વેતિ યથાઽભિપ્રાયતો ગતઃ॥ 13-40-63 (82468)
તતોઽહં કૃતસંવાદો યેન કેનાપિ સત્તમાઃ।
કૌતૂહલસમાવિષ્ટઃ પિતરં કશ્યપં ગતઃ॥ 13-40-64 (82469)
સોહં પિતરમાસાદ્ય પ્રણિપત્યાભિવાદ્ય ચ।
સર્વમેતદ્યથાતથ્યમુક્તવાન્પિતુરન્તિકે॥ 13-40-65 (82470)
શ્રુત્વા તુ ભગવાન્મહ્યં ધ્યાનમેવાન્વપદ્યત।
સ મુહૂર્તમિવ ધ્યાત્વા મામાહ વદતાં વરઃ॥ 13-40-66 (82471)
ધન્યોસ્યનુગૃહીતશ્ચ યત્ત્વં તેન મહાત્મના।
સંવાદં કૃતવાંસ્તાત ગુહ્યેન પરમાત્મના॥ 13-40-67 (82472)
સ્થૂલદૃશ્યઃ સ ભગવાંસ્તેન તેનૈવ હેતુના।
દૃશ્યતેઽવ્યક્તરૂપસ્થઃ પ્રધાનપ્રભવાપ્યયઃ॥ 13-40-68 (82473)
મયા હિ સ મહાતેજા નાન્યયોગસમાધિના।
તપસોગ્રેણ તેજસ્વી તોષિતસ્તપસાંનિધિઃ॥ 13-40-69 (82474)
તતો મે દર્શયામાસ તોષયન્નિવ પુત્રક।
શ્વેતપીતારુણનિભઃ કદ્રૂકપિલપિઙ્ગલઃ॥ 13-40-70 (82475)
રક્તનીલાસિતનિભઃ સહસ્રોદરપાણિમાન્।
દ્વિસાહસ્રમહાવક્ત્ર એકાક્ષઃ શતલોચનઃ॥ 13-40-71 (82476)
અનિષ્પન્દા નિરાહારાઃ સમાનાઃ સૂર્યતેજસા।
તમુપાસન્તિ પરમં ગુહ્યમક્ષરમવ્યયમ્॥ 13-40-72 (82477)
સમાસાદ્ય તુ તં વિશ્વમહં મૂર્ધ્ના પ્રણમ્ય ચ।
ઋગ્યજુઃસામભિઃ સ્તુત્વા શરણ્યં શરણં ગતઃ॥ 13-40-73 (82478)
મહામેઘૌઘધીરેણ સ્વરેણ જયતાંવરઃ।
આભાષ્ય પુત્રપુત્રેતિ ઇદમાહ ધૃતં વચઃ॥ 13-40-74 (82479)
ત્વયાઽભ્યુદયકામેન તપશ્ચીર્ણં મહામુને।
અમુક્તસ્ત્વં સમાસઙ્ગૈરવિમુક્તોઽદ્ય પશ્યસિ॥ 13-40-75 (82480)
યદા સઙ્ગૈર્વિમુક્તશ્ચ ગતમોહો ગતસ્પૃહઃ।
ભવિષ્યસિ સદા બ્રહ્મ મામનુધ્યાસ્યસે દ્વિજ॥ 13-40-76 (82481)
ઐકાન્તિકીં મતિં કૃત્વા મદ્ભક્તો મત્પરાયણઃ।
જ્ઞાસ્યસે માં તતો બ્રહ્મન્વીતમોહશ્ચ તત્વતઃ॥ 13-40-77 (82482)
તેન ત્વં કૃતસંવાદઃ સ્વતઃ સર્વહિતૈષિણા।
વિશ્વરૂપેણ દેવેન પુરુષેણ મહાત્મના।
તમેવારાધય ક્ષિપ્રં તમારાધ્ય ન સીદસિ॥ 13-40-78 (82483)
સોહમેવં ભગવતા પિત્રા બ્રહ્મર્ષિસત્તમાઃ।
અનુનીતો યથાન્યાયં સ્વમેવ ભવનં ગતઃ॥' ॥ 13-40-79 (82484)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 40 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 041
॥ શ્રીઃ ॥
13.41. અધ્યાયઃ 041
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મણા દેવાન્પ્રતિ ગરુડસ્ય બદરીનારાયણાનુગમનાદિપ્રતિપાદકગરુડમુનિગણસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`સુપર્ણ ઉવાચ।
સોઽહમામન્ત્ર્ય પિતરં તદ્ભાવગતમાનસઃ।
સ્વમેવાલયમાસાદ્ય તમેવાર્થમચિન્તયમ્॥ 13-41-1 (82485)
તદ્ભાવગતભાવાત્મા તદ્ભૂતગતમાનસઃ।
ગોવિન્દં ચિન્તયન્નાસે શાશ્વતં પરમવ્યયમ્॥ 13-41-2 (82486)
ધૃતં બભૂવ હૃદયં નારાયણદિદૃક્ષયા।
સોહં વેગં સમાસ્થાય મનોમારુતવેગવાન્।
રમ્યાં વિશાલાં બદરીં ગતો નારાયણાશ્રમમ્॥ 13-41-3 (82487)
તતસ્તત્ર હરિં જગતઃ પ્રભવં વિભુમ્।
ગોવિન્દં પુણ્ડરીકાક્ષં પ્રણતઃ શિરસા હરિમ્।
ઋગ્યજુસ્સામભિશ્ચૈનં તુષ્ટાવ પરયા મુદા॥ 13-41-4 (82488)
અથાપશ્યં સુવિપુલમશ્વત્થં દેવસંશ્રયમ્॥ 13-41-5 (82489)
ચતુર્દ્વિગુણપીનાંસઃ શઙ્કચક્રગદાધરઃ।
પ્રાદુર્બભૂવ પુરુષઃ પીતવાસાઃ સનાતનઃ।
મધ્યાહ્નાર્કપ્રતીકાશસ્તેજસા ભાસયન્દિશઃ॥ 13-41-6 (82490)
સંસ્તુતઃ સંવિદં કૃત્વા વ્રજેતિ શ્રેયસે રતઃ।
પ્રાગુદીચીં દિશં દેવઃ પ્રતસ્થે પુરુષોત્તમઃ।
દિશશ્ચ વિદિશશ્ચૈવ ભાસયન્સ્વેન તેજસા॥ 13-41-7 (82491)
તમહં પુરુષં દિવ્યં વ્રજન્તમમિતૌજસમ્।
અનુવવ્રાજ વેગેન શનૈર્ગચ્છન્તમવ્યયમ્॥ 13-41-8 (82492)
યોજનાનાં સહસ્રાણિ ષષ્ટિમષ્ટૌ તથા શતમ્।
તથા શતસહસ્રં ચ શતં દ્વિગુણમેવ ચ॥ 13-41-9 (82493)
સ ગત્વા દીર્ગમધ્વાનમપશ્યમહમદ્ભુતમ્।
મહાન્તં પાવકં દીપ્તમર્ચિષ્મન્તમનિન્ધનમ્॥ 13-41-10 (82494)
શતયોજનવિસ્તીર્ણં તસ્માદ્દ્વિગુણમાયતમ્।
વિવેશ સ મહાયોગી પાવકં પાવકદ્યુતિઃ॥ 13-41-11 (82495)
તત્ર શંભુસ્તપસ્તેપે મહાદેવઃ સહોમયા।
સ તેન સંવિદં કૃત્વા પાવકં સમતિક્રમત્॥ 13-41-12 (82496)
શ્રમાભિભૂતેન મયા કથઞ્ચિદનુગમ્યતે॥ 13-41-13 (82497)
ગત્વા સ દીર્ઘમધ્વાનં ભાસ્કરેણાવભાસિતમ્।
અભાસ્કરમમર્યાદં વિવેશ સુમહત્તમઃ॥ 13-41-14 (82498)
અથ દૃષ્ટિઃ પ્રતિહતા મમ તત્ર બભૂવ હ।
યથાસ્વભાવં ભૂતાત્મા વિવેશ સ મહાદ્યુતિઃ॥ 13-41-15 (82499)
તતોઽહમભવં મૂઢો જડાન્ધબધિરોપમઃ।
દિશશ્ચ વિદિશશ્ચૈવ ન વિજજ્ઞે તમોવૃતઃ॥ 13-41-16 (82500)
અવિજાનન્નહં કિઞ્ચિત્તસ્મિંસ્તમસિ સંવૃતે।
સસંભ્રાન્તેન મનસા વ્યથાં પરમિકાં ગતઃ॥ 13-41-17 (82501)
સોઽહં પ્રપન્નઃ શરણં દેવદેવં સનાતનમ્।
પ્રાઞ્ચલિર્મનસા ભૂત્વા વાક્યમેતત્તદોક્તવાન્॥ 13-41-18 (82502)
ભગવન્ભૂતભવ્યેશ ભવદ્ભૂતકૃદવ્યય।
શરણં સમ્પ્રપન્નં માં ત્રાતુમર્હસ્યરિંદમ॥ 13-41-19 (82503)
અહં તુ તત્ત્વજિજ્ઞાસુઃ કોસિ કસ્યાસિ કુત્ર વા।
સમ્પ્રાપ્તઃ પદવીં દેવ સ માં સંત્રાતુમર્હસિ॥ 13-41-20 (82504)
આવિર્ભૂતઃ પુરાણાત્મા મામેહીતિ સનાતનઃ।
તતોપરાન્તતો દેવો વિશ્વસ્ય ગતિરાત્મવાન્।
મોહયામાસ માં તત્ર દુર્વિભાવ્યવપુર્વિભુઃ॥ 13-41-21 (82505)
સ્વભાવમાત્મનસ્તત્ર દર્શયન્સ્વયમાત્મના।
શ્રમં મે જનયામાસ ભયં ચાભયદઃ પ્રભુઃ॥ 13-41-22 (82506)
ખિન્ન ઇત્યેવ માં મત્વા ભગવાનવ્યયોઽચ્યુતઃ।
શબ્દેનાશ્વાસયામાસ જગાહે ચ તમો મહત્॥ 13-41-23 (82507)
અહં તમેવાનુગતઃ શ્રમાલસપદશ્ચરન્।
મનસા દેવદેવેશં ધ્યાતું સમુપચક્રમે॥ 13-41-24 (82508)
તથાગતં તુ માં જ્ઞાત્વા ભગવાનમિતદ્યુતિઃ।
તમઃ પ્રણાશયામાસ મમાનુગ્રહકાઙ્ક્ષયા॥ 13-41-25 (82509)
તતઃ પ્રનષ્ટે તમસિ તમહં દીપ્તતેજસમ્।
અપશ્યં તેજસા વ્યાપ્તં મધ્યાહ્ન ઇવ ભાસ્કરમ્॥ 13-41-26 (82510)
સ્વયંપ્રભાંશ્ચ પુરુષાન્સ્ત્રિયશ્ચ પરમાદ્ભુતાઃ।
અપશ્યમહમવ્યગ્રસ્તસ્મિન્દેશે સહસ્રશઃ॥ 13-41-27 (82511)
ન તત્ર દ્યોતતે સૂર્યો નક્ષત્રાણિ તથૈવ ચ।
ન તત્ર ચન્દ્રમા ભાતિ ન વાયુર્વાતિ પાંસુલઃ॥ 13-41-28 (82512)
તત્ર તૂર્યાણ્યનેકાનિ ગીતાનિ મધુરાણિ ચ।
અદૃશ્યાનિ મનોજ્ઞાનિ શ્રૂયન્તે સર્વતોદિશમ્॥ 13-41-29 (82513)
સ્રવન્તિ વૈડૂર્યલતાઃ પદ્મોત્પલઝષાકુલાઃ।
મુક્તાસિકતવપ્રાશ્ચ સરિતો નિર્મલોદકાઃ॥ 13-41-30 (82514)
અગતિસ્તત્ર દેવાનામસુરાણાં તથૈવ ચ।
ગન્ધર્વનાગયક્ષાણાં રાક્ષસાનાં તથૈવ ચ॥ 13-41-31 (82515)
સ્વયંપ્રભાસ્તત્ર નરા દૃશ્યન્તેઽદ્ભુતદર્શનાઃ।
યેષાં ન દેવતાસ્તુલ્યાઃ પ્રભાભિર્ભાવિતાત્મનામ્॥ 13-41-32 (82516)
સ ચ તાનપ્યતિક્રમ્ય દૈવતૈરપિ પૂજિતઃ।
વિવેશ જ્વલનં દીપ્તમનિન્ધનમનૌપમમ્॥ 13-41-33 (82517)
જ્વાલાભિર્માં પ્રવિષ્ટં ચ જ્વલન્તં સર્વતોદિશમ્।
દૈત્યદાનવરક્ષોભિર્દૈવતૈશ્ચાપિ દુસ્સહમ્॥ 13-41-34 (82518)
જ્વાલામાલિનમાસાદ્ય તમગ્નિમહમવ્યયમ્।
અવિષહ્યતમં મત્વા મનસેદમચિન્તયમ્॥ 13-41-35 (82519)
મયા હિ સમરેષ્વગ્નિરનેકેષુ મહાદ્યુતિઃ।
પ્રવિષ્ટશ્ચાપવિદ્ધશ્ચ ન ચ માં દગ્ધવાન્ક્વચિત્॥ 13-41-36 (82520)
અયં ચ દુસ્સહઃ શશ્વત્તેજસાઽતિહુતાશનઃ।
અત્યાદિત્યપ્રકાશાર્ચિરનલો દીપ્યતે મહાન્॥ 13-41-37 (82521)
સ તથા દહ્યમાનોપિ તેજસા દીપ્તવર્ચસા।
પ્રપન્નઃ શરણં દેવં શઙ્કચક્રગદાધરમ્॥ 13-41-38 (82522)
ભક્તશ્ચાનુગતશ્ચેતિ ત્રાતુમર્હસિ માં વિભો।
યથા માં ન દહેદગ્નિઃ સદ્યો દેવ તથા કુરુ॥ 13-41-39 (82523)
એવં વિલપમાનસ્ય જ્ઞાત્વા મે વચનં પ્રભુઃ।
મા ભૈરિતિ વચઃ પ્રાહ મેઘગમ્બીરનિસ્વનઃ॥ 13-41-40 (82524)
સ મામાશ્વાસ્ય વચનં પ્રાહેદં ભગવાન્વિભુઃ।
મમ ત્વં વિદિતઃ સૌમ્ય યથાવત્તત્વદર્શને॥ 13-41-41 (82525)
જ્ઞાપિતશ્ચાપિ યત્પિત્રા તચ્ચાપિ વિદિતં મહત્।
વૈનતેય મમાપ્યેવમહં વેદ્યઃ કથઞ્ચન॥ 13-41-42 (82526)
મહદેતત્સ્વરૂપં મે ન તે વેદ્યં કથઞ્ચન।
માં હિ વિન્દન્તિ વિદ્વાંસો યે જ્ઞાને પરિનિષ્ઠિતાઃ॥
નિર્મમા નિરહઙ્કારા નિરાશીર્બન્ધનાયુતાઃ॥ 13-41-43 (82527)
ભવાંસ્તુ સતતં ભક્તો મન્મનાઃ પક્ષિસત્તમ।
સ્થૂલંમાં વેત્સ્યસે તસ્માજ્જગતઃ કારણેસ્થિતમ્'॥ ॥ 13-41-44 (82528)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 41 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 042
॥ શ્રીઃ ॥
13.42. અધ્યાયઃ 042
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
બ્રહ્મણા દેવાન્પ્રતિ શ્રીનારાયણમહિમપ્રતિપાદકગરુડમુનિગણસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`સુપર્ણ ઉવાચ।
એવં દત્તાભયસ્તેન તતોઽહમૃષિસત્તમાઃ।
નષ્ટખેદશ્રમભયઃ ક્ષણેન હ્યભવં તદા॥ 13-42-1 (82529)
સ શનૈર્યાતિ ભગવાન્ગત્યા લઘુપરાક્રમઃ।
અહં તુ સુમહાવેગમાસ્તાયાનુવ્રજામિ તમ્॥ 13-42-2 (82530)
સ ગત્વા દીર્ઘમધ્વાનમાકાશમમિતહ્યુતિઃ।
મનસાઽપ્યગમં દેવમાસસાદાત્મતત્વવિત્॥ 13-42-3 (82531)
અથ દેવઃ સમાસાદ્ય મનસઃ સદૃશં જવમ્।
મોહયિત્વા ચ માં તત્ર ક્ષણેનાન્તરધીયત॥ 13-42-4 (82532)
તત્રામ્બુધરધીરેણ ભોશબ્દેનાનુનાદિના।
અયં ભોઽહમિતિ પ્રાહ વાક્યં વાક્યવિશારદઃ॥ 13-42-5 (82533)
શબ્દાનુસારી તુ તતસ્તં દેશમહમાવ્રજમ્।
તત્રાપશ્યં તતશ્ચાહં શ્રીમદ્ધંસયુતં સરઃ॥ 13-42-6 (82534)
સ તત્સરઃ સમાસાદ્ય ભગવાનાત્મવિત્તમઃ।
ભોશબ્દપ્રતિસૃષ્ટેન સ્વરેણ પ્રતિવાદિના॥ 13-42-7 (82535)
વિવેશ દેવઃ સ્વાં યોનિં મામિદં ચાભ્યભાષત।
વિશસ્વ સલિલં સૌમ્ય સુખમત્ર વસામહે॥ 13-42-8 (82536)
તતશ્ચ પ્રાવિશં તત્ર સહ તેન મહાત્મના।
દૃષ્ટવાનદ્ભુતતરં તસ્મિન્સરસિ ભાસ્વતામ્॥ 13-42-9 (82537)
અગ્નીનામપ્રણીતાનામિદ્ધાનામિન્ધનૈર્વિના।
દીપ્તાનામાજ્યસિક્તાનાં સ્યાનેષ્વર્ચિષ્મતાં સદા॥ 13-42-10 (82538)
દીપ્તિસ્તેષામનાજ્યાનાં પ્રાપ્તાજ્યાનામિવાભવત્।
અનિદ્ધાનામિવ સતામિદ્ધાનામિવ ભાસ્વતામ્॥ 13-42-11 (82539)
અથાહં વરદં દેવં નાપશ્યં તત્ર સઙ્ગતમ્।
તતઃ સમ્મોહમાપન્નો વિષાદભગમં પરમ્॥ 13-42-12 (82540)
અપશ્યં ચાગ્નિહોત્રાણિ શતશોઽથ સહસ્રશઃ।
વિધિના સમ્પ્રણીતાનિ ધિષ્ણ્યેષ્વાજ્યવતાં તદા॥ 13-42-13 (82541)
અસંભૃષ્ટતલાશ્ચૈવ વેદીઃ કુસુમસંસ્તૃતાઃ।
કુશપદ્મોત્પલાસઙ્ગાઃ કલશાંશ્ચ હિરણ્મયાન્॥ 13-42-14 (82542)
અગ્નિહોત્રાણિ ચિત્રાણિ શતશોઽથ સહસ્રશઃ।
અગ્નિહોત્રાય યોગ્યાનિ યાનિ દ્રવ્યાણિ કાનિચિત્।
તાનિ ચાત્ર સમૃદ્ધાનિ દૃષ્ટવાનસ્મ્યનેકશઃ॥ 13-42-15 (82543)
મનોહૃદ્યતમશ્ચાગ્નિઃ સુરભિઃ પુણ્યલક્ષણઃ।
આજ્યગન્ધો મનોગ્રાહી ઘ્રાણચક્ષુસ્સુખાવહઃ॥ 13-42-16 (82544)
તેષાં તત્રાગ્નિહોત્રાણામીડિતાનાં સહસ્રશઃ।
સમીપે ત્વદ્ભુતતમમપશ્યમહમવ્યયમ્॥ 13-42-17 (82545)
ચન્દ્રાંશુકાશશુભ્રાણાં તુષારોદ્ભેદવર્ચસામ્।
વિમલાદિત્યભાસાનાં સ્થણ્ડિલાનિ સહસ્રશઃ।
દૃષ્ટાન્યગ્નિસમીપે તુ ધ્યુતિમન્તિ મહાન્તિ ચ॥ 13-42-18 (82546)
એષુ ચાગ્નિસમીપેષુ શુશ્રાવ સુપદાક્ષરાઃ।
પ્રભાવાન્તરિતાનાં તુ પ્રસ્પષ્ટાક્ષરભાષિણામ્।
ઋગ્યજુઃસામગાનાં ચ મધુરાઃ સુસ્વરા ગિરઃ॥ 13-42-19 (82547)
સુસંમૃષ્ટતલૈસ્તૈસ્તુ બૃહદ્બિર્દીપ્તતેજસૈઃ।
પાવકૈઃ પાવિતાત્માહમભવં લઘુવિક્રમઃ॥ 13-42-20 (82548)
તતોઽહં તેષુ ધિષ્ણ્યેષુ જ્વલમાનેષુ યજ્વનામ્।
તં દેશં પ્રણમિત્વાઽથ અન્વેષ્ટુમુપચક્રમે॥ 13-42-21 (82549)
તાન્યનેકસહસ્રાણિ પર્યટંસ્તુ મહાજવાત્।
અપશ્યમાનસ્તં દેવં તતોઽહં વ્યથિતોઽભવમ્॥ 13-42-22 (82550)
તતસ્તેષ્વગ્નિહોત્રેષુ જ્વલત્સુ વિમલાર્ચિષુ।
ભાનુમત્સુ ન પશ્યામિ દેવદેવં સનાતનમ્॥ 13-42-23 (82551)
તતોઽહં તાનિ દીપ્તાનિ પરીય વ્યસ્થિતેન્દ્રિયઃ।
નાન્તં તેષાં પ્રપશ્યામિ ખેદશ્ચ સહસાભવત્॥ 13-42-24 (82552)
વિસૃત્ય સર્વતો દૃષ્ટિં ભયમોહસમન્વિતઃ।
શ્રમં પરંમમાપન્નશ્ચિન્તયાનસ્ત્વચેતનઃ॥ 13-42-25 (82553)
તસ્મિન્ન ખલુ વર્તેઽહં લોકે યત્રૈતદીદૃશમ્।
ઋગ્યજુસ્સામનિર્ઘોષઃ શ્રૂયતે ન ચ દૃશ્યતે॥ 13-42-26 (82554)
ન ચ પશ્યામિ તં દેવં યેનાહમિહ ચોદિતઃ।
એવં ચિન્તાસભાપન્નઃ પ્રધ્યાતુમુપચક્રમે॥ 13-42-27 (82555)
તતશ્ચિન્તયતો મહ્યં મોહેનાવિષ્ટચેતસઃ।
મહાશબ્દઃ પ્રાદુરાસીત્સુભૃશં મે વ્યથાકરઃ॥ 13-42-28 (82556)
અથાહં સહસા તત્ર શૃણોમિ વિપુલધ્વનિમ્।
અપશ્યં ચ સુપર્ણાનાં સહસ્રાણ્યયુતાનિ ચ॥ 13-42-29 (82557)
અભ્યદ્રવન્ત મામેવ વિપુલદ્યુતિરંહસઃ।
તેષામહં પ્રભાવેણ સર્વથૈવાવરોઽભવમ્॥ 13-42-30 (82558)
સોઽહં સમન્તતઃ સર્વૈઃ સુપર્ણૈરતિતેજસૈઃ।
દૃષ્ટ્વાઽઽત્માનં પરિગતં સમ્ભ્રમં પરમં ગતઃ॥ 13-42-31 (82559)
વિનયાવનતો ભૂત્વા નમશ્ચક્રે મહાત્મને।
અનાદિનિધનાયૈભિર્નામભિઃ પરમાત્મને॥ 13-42-32 (82560)
નારાયણાય શુદ્ધાય શાશ્વતાય ધ્રુવાય ચ।
ભૂતભવ્યભવેશાય શિવાય શિવમૂર્તયે॥ 13-42-33 (82561)
શિવયોનેઃ શિવાદ્યાયિ શિવપૂજ્યતમાય ચ।
ઘોરરૂપાય મહતે યુગાન્તકરણાય ચ॥ 13-42-34 (82562)
વિશ્વાય વિશ્વદેવાય વિશ્વેશાય મહાત્મને।
સહસ્રોદરપાદાય સહસ્રનયનાય ચ॥ 13-42-35 (82563)
સહસ્રબાહવે ચૈવ સહસ્રવદનાય ચ।
શુચિશ્રવાય મહતે ઋતુસંવત્સરાય ચ॥ 13-42-36 (82564)
ઋગ્યજુઃસામવક્ત્રાય અથર્વશિરસે નમઃ।
હૃષીકેશાય કૃષ્ણાય દ્રુહિણોરુક્રમાય ચ॥ 13-42-37 (82565)
બૃહદ્વેગાય તાર્ક્ષ્યાય વરાહાયૈકશૃઙ્ગિણે।
શિપિવિષ્ટાય સત્યાય હરયેઽથ શિખણ્ડિને॥ 13-42-38 (82566)
હુતાશાયોર્ધ્વવક્ત્રાય રૌદ્રાનીકાય સાધવે।
સિન્ધવે સિન્ધુવર્ષઘ્ને દેવાનાં સિન્ધવે નમઃ॥ 13-42-39 (82567)
ગરુત્મતે ત્રિનેત્રાય સુધર્માય વૃષાકૃતે।
સમ્મ્રાડુગ્રે સંકૃતયે વિરજે સમ્ભવે ભવે॥ 13-42-40 (82568)
વૃષાય વૃષરૂપાય વિભવે ભૂર્ભુવાય વ।
દીપ્તસૃષ્ટાય યજ્ઞાય સ્થિરાય સ્થવિરાય ચ॥ 13-42-41 (82569)
અચ્યુતાય તુષારાય વીરાય ચ સમાય ચ।
જિષ્ણવે પુરુહૂતાય વસિષ્ઠાય વરાય ચ॥ 13-42-42 (82570)
સત્યેશાય સુરેશાય હરયેઽથ શિખણ્ડિને।
બર્હિષાય વરેણ્યાય વસવે વિશ્વવેધસે॥ 13-42-43 (82571)
કિરીટિને સુકેશાય વાસુદેવાય શુષ્મિણે।
બૃહદુક્થ્યસુષેણાય યુગ્યે દુન્દુભયે તથા॥ 13-42-44 (82572)
ભયેસખાય વિભવે ભરદ્વાજેઽભયાય ચ।
ભાસ્કરાય ચ ચન્દ્રાય પદ્મનાભાય ભૂરિણે॥ 13-42-45 (82573)
પુનર્વસુભૃતત્વાય જીવપ્રભવિષાય ચ।
વષટ્કારાય સ્વાહાય સ્વધાય નિધનાય ચ॥ 13-42-46 (82574)
ઋચે ચ યજુષે સામ્ને ત્રૈલોક્યપતયે નમઃ।
શ્રીપદ્માયાત્મસદૃશે ધરણીધારિણે પરે॥ 13-42-47 (82575)
સૌમ્યાસૌમ્યસ્વરૂપાય સૌમ્યે સુમનસે નમઃ।
વિશ્વાય ચ સુવિશ્વાય વિશ્વરૂપધરાય ચ॥ 13-42-48 (82576)
કેશવાય સુકેશાય રશ્મિકેશાય ભૂરિણે।
હિરણ્યગર્ભાય નમઃ સૌમ્યાય વૃષરૂપિણે॥ 13-42-49 (82577)
નારાયણાગ્ર્યવપુષે પુરુહૂતાય વજ્રિણે।
વર્મિણે વૃષસેનાય ધર્મસેનાય રોધસે।
મુનયે જ્વરમુક્તાયિ જ્વરાધિપતયે નમઃ॥ 13-42-50 (82578)
અનેત્રાય ત્રિનેત્રાય પિઙ્ગલાય વિડૂર્મિણે।
તપોબ્રહ્મનિધાનાય યુગપર્યાયિણે નમઃ॥ 13-42-51 (82579)
શરણાય શરણ્યાય ભક્તેષ્ટશરણાય ચ।
નમઃ સર્વભવેશાય ભૂતભવ્યભવાય ચ॥ 13-42-52 (82580)
પાહિ માં દેવદેવેશ કોપ્યજોસિ સનાતનઃ।
એવં ગતોસ્મિ શરણં શરણ્યં બ્રહ્મયોનિનમ્॥ 13-42-53 (82581)
સ્તવ્યં સ્તવં સ્તુતવતસ્તત્તમો મે પ્રણશ્યત।
ભયં ચ મે વ્યપગતં પક્ષિણોઽન્તર્હિતાઽભવન્॥ 13-42-54 (82582)
શૃણોમિ ચ ગિરં દિવ્યામન્તર્ધાનગતાં શિવામ્।
મા ભૈર્ગરુત્મન્દાન્તોસિ પુનઃ સેન્દ્રાન્દિવૌકસઃ।
સ્વં ચૈવ ભવનં ગત્વા દ્રક્ષ્યસે પુત્રબાન્ધવાન્॥ 13-42-55 (82583)
તતસ્તસ્મિન્ક્ષણેનૈવ સહસૈવ મહાદ્યુતિઃ।
પ્રત્યદૃશ્યત તેજસ્વી પુરસ્તાત્સ મમાન્તિકે॥ 13-42-56 (82584)
સમાગમ્ય તતસ્તેન શિવેન પરમાત્મના।
અપશ્યં ચાહમાયાન્તં નરનારાયણાશ્રમે।
ચતુર્દ્વિગુણવિન્યાસં તં ચ દેવં સનાતનમ્॥ 13-42-57 (82585)
યજતસ્તાનૃષીન્દેવાન્વદતો ધ્યાયતો મુનીન્।
યુક્તાન્સિદ્ધાન્નૈષ્ઠિકાંશ્ચ જપતો યજતો ગૃહે॥ 13-42-58 (82586)
પુષ્પપૂરપરિક્ષિપ્તં ધૂપિતં દીપિતં હુતમ્।
વન્દિતં સિક્તસમ્મૃષ્ટં નરનારાયણાશ્રમમ્॥ 13-42-59 (82587)
તદદ્ભુતમહં દૃષ્ટ્વા વિસ્મિતોસ્મિ તદાઽનઘાઃ।
જગામ શિરસા દેવં પ્રયતેનાન્તરાત્મના॥ 13-42-60 (82588)
તદત્યદ્ભુતસઙ્કાસં કિમેતદિતિ ચિન્તયન્।
નાધ્યગચ્છં પરં દિવ્યં તસ્ય સર્વભવાત્મનઃ॥ 13-42-61 (82589)
પ્રણિપત્ય સુદુર્ધર્ષં પુનઃ પુનરુદીક્ષ્ય ચ।
શિરસ્યઞ્જલિમાધાય વિસ્મયોત્ફુલ્લલોચનઃ।
અવોચં તમદીનાર્થં શ્રેષ્ઠાનાં શ્રેષ્ઠમુત્તમમ્॥ 13-42-62 (82590)
નમસ્તે ભગવન્દેવ ભૂતભવ્યભવત્પ્રભો।
યદેતદદ્ભુતં દેવ મયા દૃષ્ટં ત્વદાશ્રયમ્॥ 13-42-63 (82591)
અનાદિમદ્યપર્યન્તં કિં તચ્છંસિતુમર્હસિ।
યદિ જાનાસિ સાં ભક્તં યદિ વાઽનુગ્રહો મયિ।
શંસ સર્વમશેષેણ શ્રોતવ્યં યદિ ચેન્મયા॥ 13-42-64 (82592)
સ્વભાવસ્તવ દુર્જ્ઞેયઃ પ્રાદુર્ભાવો ભવસ્ય ચ।
ભવદ્ભૂતભવિષ્યેશ સર્વથા ગહનં ભવાન્॥ 13-42-65 (82593)
બ્રૂહિ સર્વમશેષેણ તદાશ્ચર્યં મહામુને।
કિં તદત્યદ્ભુતં વૃત્તં તેષ્વગ્નિષુ સમન્તતઃ॥ 13-42-66 (82594)
કાનિ તાન્યગ્નિહોત્રાણિ કેષાં શબ્દઃ શ્રુતો મયા।
શૃણ્વતાં બ્રહ્મ સતતમદૃશ્યાનાં મહાત્મનામ્॥ 13-42-67 (82595)
એતન્મે ભગવન્કૃષ્ણ બ્રૂહિ સર્વમશેષતઃ।
ગૃણન્ત્યગ્નિસમીપેષુ કે ચ તે બ્રહ્મરાશયઃ॥' ॥ 13-42-68 (82596)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 42 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 043
॥ શ્રીઃ ॥
13.43. અધ્યાયઃ 043
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
બદરીનારાયણેન ગરુડંપ્રતિ સ્વમહિમોક્તિઃ॥ 1 ॥ ગરુડેન મુનિગણાન્પ્રતિ સ્વાનુભૂતનારાયણમહિમોક્તિઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`ભગવાનુવાચ।
માં ન દેવા ન ગન્ધર્વા નાસુરા ન વ રાક્ષસાઃ।
વિદુસ્તત્વેન સત્વસ્થં સૂક્ષ્માત્માનમવસ્થિતમ્॥ 13-43-1 (82597)
ચતુર્ધાઽહં વિભક્તાત્મા લોકાનાં હિતકામ્યયા।
ભૂતભવ્યભવિષ્યાદિરનાદિર્વિશ્વકૃત્તમઃ॥ 13-43-2 (82598)
પૃથિવી વાયુરાકાશમાપો જ્યોતિશ્ચ પઞ્ચમમ્।
મનો બુદ્ધિશ્ચ ચેતશ્ચ તમઃ સત્વં રજસ્તથા॥ 13-43-3 (82599)
પ્રકૃતિર્વિકૃતિશ્ચૈવ વિદ્યાવિદ્યે શુભાશુભે।
મત્ત એતાનિ જાયન્તે નાહમેભ્યઃ કથઞ્ચન॥ 13-43-4 (82600)
યત્કિંચિચ્છ્રેયસા યુક્તં શ્રેયસ્કરમનુત્તમમ્।
ધર્મયુક્તં ચ પુણ્યં ચ સોઽહમસ્મિ નિરામયઃ॥ 13-43-5 (82601)
યત્સ્વભાવાત્મતત્વજ્ઞૈઃ કારણૈરુપલક્ષ્યતે।
અનાદિમધ્યનિધનઃ સોન્તરાત્માઽસ્મિ શાશ્વતઃ॥ 13-43-6 (82602)
યત્તુ મે પરમં ગુહ્યં રૂપં સૂક્ષ્માર્થદર્શિભિઃ।
ગૃહ્યતે સૂક્ષ્મભાવજ્ઞૈઃ સોઽવિભાવ્યોસ્મિ શાશ્વતઃ॥ 13-43-7 (82603)
તત્તુ મે પરમં ગુહ્યં યેન વ્યાપ્તમિદં જગત્।
સોહઙ્ગતઃ સર્વસત્વઃ સર્વસ્ય પ્રભવોઽવ્યયઃ॥ 13-43-8 (82604)
મત્તો જાયન્તિ ભૂતાનિ મયા ધાર્યન્ત્યહર્નિશમ્।
મય્યેવ વિલયં યાન્તિ પ્રલયે પન્નગાશન॥ 13-43-9 (82605)
યો માં યથા વેદયતિ તથા તસ્યાસ્મિ કાશ્યપ।
મનોબુદ્ધિગતઃ શ્રેયો વિદધામિ વિહઙ્ગમ॥ 13-43-10 (82606)
માં તુ જ્ઞાતું કૃતા બુદ્ધિર્ભવતા પક્ષિસત્તમ।
શૃણુ યોઽહં યતશ્ચાહં યદર્થશ્ચાહમુદ્યતઃ॥ 13-43-11 (82607)
યે કેચિન્નિયતાત્માનસ્ત્રેતાગ્નિપરમાર્ચિતાઃ।
અગ્નિકાર્યપરા નિત્યં જપહોમપરાયણાઃ॥ 13-43-12 (82608)
આત્મન્યગ્નીન્સમાધાય નિયતા નિયતેન્દ્રિયાઃ।
અનન્યમનસસ્તે માં સર્વે વૈ સમુપાસતે॥ 13-43-13 (82609)
યજન્તો જપયજ્ઞૈર્માં માનસૈશ્ચ સુસંયતાઃ।
અગ્નીનભ્યુદ્યયુઃ શશ્વદગ્નિષ્વેવાભિસંશ્રિતાઃ॥ 13-43-14 (82610)
અનન્યકાર્યાઃ શુચયો નિત્યમગ્નિપરાયણાઃ।
ય એવંબુદ્ધ્યો ધીરાસ્તે માં ગચ્છન્તિ તાદૃશાઃ॥ 13-43-15 (82611)
અકામહતસઙ્કલ્પા જ્ઞાને નિત્યં સમાહિતાઃ।
આત્મન્યગ્નિં સમાધાય નિરાહારા નિરાશિષઃ॥ 13-43-16 (82612)
વિષયેષુ નિરારમ્ભા વિમુક્તા જ્ઞાનચક્ષુષઃ।
અનન્યમનસો ધીરાઃ સ્વભાવનિયમાન્વિતાઃ॥ 13-43-17 (82613)
યત્તદ્વિયતિ દૃષ્ટં તત્સરઃ પદ્મોત્પલાયુતમ્।
તત્રાગ્નયઃ સન્નિહિતા દીપ્યન્તે સ્મ નિરિન્ધનાઃ॥ 13-43-18 (82614)
જ્ઞાનામલાશયાસ્તસ્મિન્યે ચ ચન્દ્રાંશુનિર્મલાઃ।
ઉપાસીના ગૃણન્તોઽગ્નિમસ્પષ્ટાક્ષરભાષિણઃ।
આકાઙ્ક્ષમાણાઃ શુચયસ્તેષ્વગ્રિષુ વિહઙ્ગમ॥ 13-43-19 (82615)
યે મયા ભાવિતાત્માનો મય્યેવાભિરતાઃ સદા।
ઉપાસતે ચ મામેવ જ્યોતિર્ભૂતા નિરામયાઃ॥ 13-43-20 (82616)
તૈર્હિ તત્રૈવ વસ્તવ્યં નીરાગાદિભિરચ્યુતૈઃ।
નિરાહારા હ્યનિષ્પન્દાશ્ચન્દ્રાંશુસદૃશપ્રભાઃ॥ 13-43-21 (82617)
નિર્મલા નિરહઙ્કારા નિરાલમ્બા નિરાશિષઃ।
મદ્ભક્તાઃ સતતં તેવૈ ભક્તાંસ્તાનપિ ચાપ્યહમ્॥ 13-43-22 (82618)
ચતુર્ધાઽહં વિભક્તાત્મા ચરામિ જગતો હિતઃ।
લોકાનાં ધારણાર્થાય વિધાનં વિદધામિ ચ॥ 13-43-23 (82619)
યથાવત્તદશેષેણ શ્રોતુમર્હતિ મે ભવાન્॥ 13-43-24 (82620)
એકા મૂર્તિર્નિર્ગુણાખ્યા યોગં પરમમાસ્થિતા।
દ્વિતીયા સૃજતે તાત ભૂતગ્રામં ચરાચરમ્॥ 13-43-25 (82621)
સૃષ્ટં સંહરતે ચૈકા જગત્સ્થાવરજઙ્ગમમ્।
જ્ઞાતાત્મનિષ્ઠા ક્ષપયન્મોહયન્તીવ માયયા।
ક્ષપયન્તી મોહયતિ આત્મનિષ્ઠા સ્વમાયયા॥ 13-43-26 (82622)
ચતુર્થી મે મહામૂર્તિર્જગદ્વૃદ્ધિં દદાતિ સા।
રક્ષતે ચાપિ નિયતા સોહમસ્મિ નભશ્વરઃ॥ 13-43-27 (82623)
મયા સર્વમિદં વ્યાપ્તં મયિ સર્વં પ્રતિષ્ઠિતમ્।
અહં સર્વજગદ્બીજં સર્વત્રગતિરવ્યયઃ॥ 13-43-28 (82624)
યાનિ તાન્યગ્નિહોત્રાણિ યે ચ ચન્દ્રાંશુરાશયઃ।
ગૃણન્તિ વેદં સતતં તેષ્વગ્નિષુ વિહઙ્ગમ॥ 13-43-29 (82625)
ક્રમેણ માં સમાયાન્તિ સુખિનો જ્ઞાનસંયુતાઃ।
તેષામહં તપો દીપ્તં તેજઃ સમ્યક્સમાહિતમ્।
નિત્યં તે મયિ વર્તન્તે તેષુ ચાહમતન્દ્રિતઃ॥ 13-43-30 (82626)
સર્વતો મુક્તસઙ્ગેન મય્યનન્યસમાધિના।
શક્યઃ સમાસાદયિતુમહં વૈ જ્ઞાનચક્ષુષા॥ 13-43-31 (82627)
માં સ્થૂલદર્શનં વિદ્ધિ જગતઃ કાર્યકારણમ્।
મત્તશ્ચ સમ્પ્રસૂતાન્વૈ વિદ્ધિ લોકાન્સદૈવતાન્॥ 13-43-32 (82628)
મયા ચાપિ ચતુર્ધાત્મા વિભક્તઃ પ્રાણિષુ સ્યિથઃ।
આત્મભૂતો વાસુદેવો હ્યનિરુદ્ધો મતૌ સ્યિતઃ॥ 13-43-33 (82629)
સઙ્કર્ષણોઽહઙ્કારે ચ પ્રદ્યુમ્નો મનસિ સ્યિતઃ।
અન્યથા ચ ચતુર્દા યત્સમ્યક્ત્વં શ્રોતુમર્હસિ॥ 13-43-34 (82630)
યત્તત્પદ્મમભૂત્પૂર્વં તત્ર બ્રહ્મા વ્યજાયત।
બ્રાહ્મણશ્ચાપિ સમ્ભૂતઃ શિવ ઇત્યવધાર્યતામ્॥ 13-43-35 (82631)
શિવાત્સ્કન્દઃ સંવભૂવ એતત્સૃષ્ટિચતુષ્ટયમ્।
દૈત્યદાનવદર્પઘ્નમેવં માં વિદ્ધિ નિત્યશઃ॥ 13-43-36 (82632)
દૈત્યદાનવરક્ષોભિર્યદા ધર્મઃ પ્રપીડ્યતે।
તદાઽહં ધર્મવૃદ્ધ્યર્થં મૂર્તિમાન્ભવિતાઽઽશુગ॥ 13-43-37 (82633)
વેદવ્રતપરા યે તુ ધીરા નિશ્ચિતબુદ્ધ્યઃ।
યોગિનો યોગયુક્તાશ્ચ તે માં પશ્યન્તિ નાન્યથા॥ 13-43-38 (82634)
પઞ્ચભિઃ સમ્પ્રયુક્તોઽહં વિપ્રયુક્તશ્ચ પઞ્ચભિઃ।
વર્તમાનશ્ચ તેષ્વેવં નિવૃત્તશ્ચૈવ તેષ્વહમ્॥ 13-43-39 (82635)
યે વિદુર્જાતસઙ્કલ્પાસ્તે માં પશ્યન્તિ તાદૃશાઃ॥ 13-43-40 (82636)
સ્વં વાયુરાપો જ્યોતિશ્ચ પૃથિવી ચેતિ પઞ્ચમમ્।
તદાત્મકોઽસ્મિ વિજ્ઞેયો ન ચાન્યોસ્મીતિ નિશ્ચિતમ્। 13-43-41 (82637)
વર્તમાનમતીતં ચ પઞ્ચવર્ગેષુ નિશ્ચલમ્।
શબ્દસ્પર્શેષુ રૂપેષુ રસગન્ધેષુ ચાપ્યહમ્॥ 13-43-42 (82638)
રજસ્તમોભ્યામાવિષ્ટા યેષાં બુદ્ધિરનિશ્ચિતા।
તે ન પશ્યન્તિ મે તત્વં તપસા મહતા હ્યપિ॥ 13-43-43 (82639)
નોપવાસૈર્ન નિયમૈર્ન વ્રતૈર્વિવિધૈરપિ।
દ્રષ્ટું વા વેદિતું વાઽપિ ન શક્યા પરમા ગતિઃ॥ 13-43-44 (82640)
મહામોહાર્થપઙ્કે તુ નિમગ્રાનાં ગતિર્હરિઃ।
એકાન્તિનો ધ્યાનપરા યતિભાવાદ્બ્રજન્તિ મામ્॥ 13-43-45 (82641)
સત્વયુક્તા મતિર્યેષાં કેવલાઽઽત્મવિનિશ્ચિતા।
તે પશ્યન્તિ સ્વમાત્માનં પરમાત્માનમવ્યયમ્॥ 13-43-46 (82642)
અહિંસા સર્વભૂતેષુ તેષ્વવસ્તિતમાર્જવમ્।
તેષ્વેવ ચ સમાધાય સમ્યગેતિ ચ મામજમ્॥ 13-43-47 (82643)
યદેતત્પરમં ગુહ્યમાખ્યાનં પરમાદ્ભુતમ્।
યત્તેન તદશેષેણ યથાવચ્છ્રોતુમર્હસિ॥ 13-43-48 (82644)
યે ત્વગ્નિહોત્રનિયતા જપયજ્ઞપરાયણાઃ।
તે મામુપાસતે શશ્વદ્યાંસ્તાંસ્ત્વં દૃષ્ટવાનસિ॥ 13-43-49 (82645)
શાસ્ત્રદૃષ્ટવિધાનજ્ઞા અસક્તાઃ ક્વચિદન્યથા।
શક્યોઽહં વેદિતું તૈસ્તુ યન્મે પરમમવ્યયમ્॥ 13-43-50 (82646)
યે તુ સાંખ્યં ચ યોગં ચ જ્ઞાત્વાઽપ્યધૃતનિશ્ચયાઃ।
ન તે ગચ્છન્તિ કુશલાઃ પરાં ગતિમનુત્તમામ્॥ 13-43-51 (82647)
તસ્માજ્જ્ઞાનેન શુદ્ધેન પ્રસન્નાત્માઽઽન્મવિચ્છુચિઃ।
આસાદયતિ તદ્બ્રહ્મ યત્ર ગત્વા ન શોચતિ॥ 13-43-52 (82648)
શુદ્ધાભિજનસમ્પન્નાઃ શ્રદ્ધાયુક્તેન ચેતસા।
મદ્ભક્ત્યા ચ દ્વિજશ્રેષ્ઠા ગચ્છન્તિ પરમાં ગતિં॥ 13-43-53 (82649)
યદ્ગહ્યં પરમં બુદ્ધેરલિઙ્ગગ્રહણં ચ યત્।
તત્સૂક્ષ્મં ગૃહ્યતે વિપ્રૈર્યતિભિસ્તત્ત્વદર્શિભિઃ॥ 13-43-54 (82650)
ન વાયુઃ પવતે તત્ર ન તસ્મિઞ્જ્યોતિષાં ગતિઃ।
ન ચાપઃ પૃથિવી ચૈવ નાકાશં ન મનોગતિઃ॥ 13-43-55 (82651)
તસ્માચ્ચૈતાનિ સર્વાણિ પ્રજાયન્તે વિહઙ્ગમ।
સર્વેભ્યશ્ચ સ તેભ્યશ્ચ પ્રભવત્યમલો વિભુઃ॥ 13-43-56 (82652)
સ્થૂલદર્શનમેતન્મે યદ્દૃષ્ટં ભવતાઽનઘ।
એતત્સૂક્ષ્મસ્ય તદ્દ્વારં કાર્યાણાં કારણં ત્વહમ્॥ 13-43-57 (82653)
દૃષ્ટો વૈ ભવતા તસ્માત્સરસ્યમિતવિક્રમ।
બ્રહ્મણો યદહોરાત્રસઙ્ખ્યાભિજ્ઞૈર્વિભાવ્યતે॥ 13-43-58 (82654)
એષ કાલસ્ત્વયા તત્ર સરસ્યહમુપાગતઃ।
માં યજ્ઞમાહુર્યજ્ઞજ્ઞા વેદં વેદવિદો જનાઃ।
મુનયશ્ચાપિ મામેવ જપયજ્ઞં પ્રચક્ષતે॥ 13-43-59 (82655)
વક્તા મન્તા રસયિતા ઘ્રાતા દ્રષ્ટા પ્રદર્શકઃ।
બોદ્ધા બોધયિતા ચાહં ગન્તા શ્રોતા ચિદાત્મકઃ॥ 13-43-60 (82656)
મામિષ્ટ્વા સ્વર્ગમાયાન્તિ તથા ચાપ્નુવતે મહત્।
જ્ઞાત્વા મામેવ ચૈવાન્તે નિઃસઙ્ગેનાન્તરાત્મના॥ 13-43-61 (82657)
અહં તેજો દ્વિજાતીનાં મમ તેજો દ્વિજાતયઃ।
મમ યસ્તેજસો દેહઃ સોગ્નિરિત્યવગમ્યતામ્॥ 13-43-62 (82658)
પ્રાણપાલઃ શરીરેઽહં યોગિનામહમીશ્વરઃ।
સાંખ્યાનામિદમેવાગ્રે મયિ સર્વમિદં જગત્॥ 13-43-63 (82659)
ધર્મમર્તં ચ કામં ચ મોક્ષં ચૈવાર્જવં જપમ્।
તમઃ સત્વં રજશ્ચૈવ કર્મજં ચ ભવાપ્યયમ્॥ 13-43-64 (82660)
સ તદાઽહં તથારૂપસ્ત્વયા દૃષ્ટઃ સનાતનઃ।
તતસ્ત્વહં પરતરઃ શક્યઃ કાલેન વેદિતુમ્॥ 13-43-65 (82661)
મમ યત્પરમં ગુહ્યં શાશ્વતં ધ્રુવમવ્યયમ્।
તદેવં પરમો ગુહ્યો દેવો નારાયણો હરિઃ।
ન તચ્છક્યં ભુજઙ્ગારે વેત્તુમભ્યુદયાન્વિતૈઃ॥ 13-43-66 (82662)
નિરારમ્ભનમસ્કારા નિરાશીર્બન્ધનાસ્તથા।
ગચ્છન્તિ તં મહાત્માનઃ પરં બ્રહ્મ સનાતનમ્॥ 13-43-67 (82663)
સ્થૂલોઽહમેવં વિહગ ત્વયા દૃષ્ટસ્તથાઽનઘ।
એતચ્ચાપિ ન વેત્ત્યન્યસ્ત્વામૃતે પન્નગાશન॥ 13-43-68 (82664)
મા મતિસ્તવ ગાન્નાશમેષા ગતિરનુત્તમા।
મદ્ભક્તો ભવ નિત્યં ત્વં તતો વેત્સ્યસિ મે પદમ્॥ 13-43-69 (82665)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં રહસ્યં દિવ્યમાનુષમ્।
એતચ્છ્રેયઃ પરં ચૈતત્પન્થાનં વિદ્ધિ મોક્ષિણામ્॥ 13-43-70 (82666)
એવમુક્ત્વા સ ભગવાંસ્તત્રૈવાન્તરધીયત।
પશ્યતો મે મહાયોગી જગામાત્મગતિર્ગતિમ્॥ 13-43-71 (82667)
એતદેવંવિધં તસ્ય મહિમાનં મહાત્મનઃ।
અચ્યુતસ્યાપ્રમેયસ્ય દૃષ્ટવાનસ્મિ યત્પુરા॥ 13-43-72 (82668)
એતદ્વઃ સર્વમાખ્યાતં ચેષ્ટિતં તસ્ય ધીમતઃ।
મયાઽનુભૂતં પ્રત્યક્ષં દૃષ્ટ્વા ચાદ્ભુતકર્મણઃ॥' ॥ 13-43-73 (82669)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રિચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 43 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 044
॥ શ્રીઃ ॥
13.44. અધ્યાયઃ 044
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ બ્રહ્મણા દેવાન્પ્રત્યનૂદિતસુપર્ણોપાખ્યાનકથનસમાપનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
name="anuzAsana-13-44-1x">ઋષય ઊચુઃ।
અહો શ્રાવિતમાખ્યાનં ભવતાઽત્યદ્ભુતં મહત્।
પુણ્યં યશસ્યમાયુષ્યં સ્વર્ગ્યં સ્વસ્ત્યયનં મહત્॥ 13-44-1 (82670)
એતત્પવિત્રં દેવાનામેતદ્ગુહ્યં પરંતપ।
એતજ્જ્ઞાનવતા જ્ઞેયમેષા ગતિરનુત્તમા॥ 13-44-2 (82671)
ય ઇમાં શ્રાવયેદ્વિદ્વાન્કથાં પર્વસુપર્વસુ
સ લોકાન્પ્રાપ્નુયાત્પુણ્યાન્દેવર્ષિભિરભિષ્ટુતાન્॥ 13-44-3 (82672)
શ્રાદ્ધકાલે ચ વિપ્રાણાં ય ઇમાં શ્રાવયેચ્છુચિઃ।
ન તત્ર રક્ષસાં ભાગો નાસુરાણાં ચ વિદ્યતે॥ 13-44-4 (82673)
અનસૂયુર્જિતક્રોધઃ સર્વસત્વહિતે રતઃ।
યઃ પઠેત્સતતં યુક્તઃ સ વ્રજેત્તત્સલોકતામ્॥ 13-44-5 (82674)
વેદાન્પારયતે વિપ્રો રાજા વિજયવાન્ભવેત્।
વૈશ્યસ્તુ ધનધાન્યાઢ્યઃ શૂદ્રઃ સુખમવાપ્નુયાત્॥ 13-44-6 (82675)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-44-7x (6844)
તતસ્તે મુનયઃ સર્વે સમ્પૂજ્ય વિનતાસુતમ્।
સ્વાનેવ ચાશ્રમાઞ્જગ્મુર્બભૂવુઃ શાન્તિતત્પરાઃ॥ 13-44-7 (82676)
સ્થૂલદર્શિભિરાકૃષ્ટો દુર્જ્ઞેયો હ્યકૃતાત્મભિઃ।
એષા ધુતિર્મહારાજ ધર્મ્યા ધર્મભૃતાંવર॥ 13-44-8 (82677)
સુરાણાં બ્રહ્મણા પ્રોક્તા વિસ્મિતાનાં પરંતપ।
મયાપ્યેષા કથા તાત કથિતા માતુરન્તિકે।
વસુભિઃ સત્ત્વસમ્પન્નૈસ્તવાપ્યેષા મયોચ્યતે॥ 13-44-9 (82678)
તદગ્નિહોત્રપરમા જપયજ્ઞપરાયણાઃ।
નિરાશીર્બન્ધનાઃ સન્તઃ પ્રયાન્ત્યક્ષરસાત્મતાં॥ 13-44-10 (82679)
આરમ્ભયજ્ઞાનુત્સૃજ્ય જપહોમપરાયણાઃ।
ધ્યાયન્તો મનસા વિષ્ણું ગચ્છન્તિ પરમાં ગતિમ્॥ 13-44-11 (82680)
તદેષ પરમો મોક્ષો મોક્ષદ્વારં ચ ભારત।
યથા વિનિશ્ચિતાત્માનો ગચ્છન્તિ પરમાં ગતિમ્॥ ॥ 13-44-12 (82681)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુશ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 44 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 045
॥ શ્રીઃ ॥
13.45. અધ્યાયઃ 045
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મનિયોગાત્કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ મહાદેવમહિમકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
પિતામહ મહેશાય નામાન્યાચક્ષ્વ શમ્ભવે।
વિદુષે વિશ્વમાયાય મહાભાગ્યં ચ તત્વતઃ॥ 13-45-1 (82682)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-45-2x (6845)
સુરાસુરગુરો દેવ વિષ્ણો ત્વં વક્તુમર્હસિ।
શિવાય શિવરૂપાય યન્માઽપૃચ્છદ્યુધિષ્ઠિરઃ॥ 13-45-2 (82683)
નામ્નાં સહસ્રં દેવસ્ય તણ્ડિના બ્રહ્મવાદિના।
નિવેદિતં બ્રહ્મલોકે બ્રહ્મણો યત્પુરાઽભવત્॥ 13-45-3 (82684)
દ્વૈપાયનપ્રભૃતયસ્તથા ચેમે તપોધનાઃ।
ઋષયઃ સુવ્રતા દાન્તાઃ શૃણ્વન્તુ ગદતસ્તવ॥ 13-45-4 (82685)
ધ્રુવાય નન્દિને હોત્રે ગોપ્ત્રે વિશ્વસૃજેઽગ્નયે।
મહાભાગ્યં વિભોર્બ્રૂહિ મુણ્ડિનેઽથ કપર્દિને॥ 13-45-5 (82686)
વાસુદેવ ઉવાચ। 13-45-6x (6846)
ન ગતિઃ કર્મણાં શક્યા વેત્તુમીશસ્ય તત્ત્વતઃ।
હિરણ્યગર્ભપ્રમુખા દેવાઃ સેન્દ્રા મહર્ષયઃ॥ 13-45-6 (82687)
ન વિદુર્યસ્ય નિધનમાદિં વા સૂક્ષ્મદર્શિનઃ।
સ કથં નામમાત્રેણ શક્યો જ્ઞાતું સતાં ગતિઃ॥ 13-45-7 (82688)
તસ્યાહમસુરઘ્નસ્ય કાંશ્ચિદ્ભગવતો ગુણાન્।
ભવતાં કીર્તયિષ્યામિ વ્રતેશાય યથાતથમ્॥ 13-45-8 (82689)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-45-9x (6847)
એવમુક્ત્વા તુ ભગવાન્ગુણાંસ્તસ્ય મહાત્મનઃ।
ઉપસ્પૃશ્ય શુચિર્ભૂત્વા કથયામાસ ધીમતઃ॥ 13-45-9 (82690)
વાસુદેવ ઉવાચ। 13-45-10x (6848)
શુશ્રૂષધ્વં બ્રાહ્મણેન્દ્રાસ્ત્વં ચ તાત યુધિષ્ઠિર।
ત્વં ચાપગેય નામાનિ નિશામય જગત્પતેઃ॥ 13-45-10 (82691)
યદવાપ્તં ચ મે પૂર્વં સામ્બહેતોઃ સુદુષ્કરમ્।
યથાવદ્ભગવાન્દૃષ્ટો મયા પૂર્વં સમાધિના॥ 13-45-11 (82692)
શમ્બરે નિહતે પૂર્વં રૌક્મિણેયેન ધીમતા।
અતીતે દ્વાદશે વર્ષે જામ્બવત્યબ્રવીદ્ધિ મામ્॥ 13-45-12 (82693)
પ્રદ્યુમ્નચારુદેષ્ણાદીન્રુક્મિણ્યા વીક્ષ્ય પુત્રકાન્।
પુત્રાર્થિની મામુપેત્ય વાક્યમાહ યુધિષ્ઠિર॥ 13-45-13 (82694)
શૂરં બલવતાં શ્રેષ્ઠં કાન્તરૂપમકલ્મષમ્।
આત્મતુલ્યં મમ સુતં પ્રયચ્છાચ્યુત માચિરમ્॥ 13-45-14 (82695)
ન હિ તેઽપ્રાપ્યમસ્તીહ ત્રિષુ લોકેષુ કિઞ્ચન।
લોકાન્સૃજેસ્ત્વમપરાનિચ્છન્યદુકુલોદ્વહ॥ 13-45-15 (82696)
ત્વયા દ્વાદશવર્ષાણિ વ્રતીભૂતેન શુષ્યતા।
આરાધ્ય પશુભર્તારં રુક્મિણ્યાં જનિતાઃ સુતાઃ॥ 13-45-16 (82697)
ચારુદેષ્ણઃ સુચારુશ્ચ ચારુવેશો યશોધરઃ।
ચારુશ્રવાશ્ચારુયશાઃ પ્રદ્યુમ્નઃ સમ્ભુરેવ ચ॥ 13-45-17 (82698)
યથા તે જનિતાઃ પુત્રા રુક્મિણ્યાં ચારુવિક્રમાઃ।
તથા મમાપિ તનયં પ્રયચ્છ મધુસૂદન॥ 13-45-18 (82699)
ઇત્યેવં ચોદિતો દેવ્યા તામવોચં સુમધ્યમામ્।
અનુજાનીહિ માં રાજ્ઞિ કરિષ્યે વચનં તવ॥ 13-45-19 (82700)
સા ચ મામબ્રવીદ્ગચ્છ શિવાય વિજયાય ચ।
બ્રહ્મા શિવઃ કાશ્યપશ્ચ નદ્યો દેવા મનોઽનુગાઃ। 13-45-20 (82701)
ક્ષેત્રૌષધ્યો યજ્ઞવાહાશ્છન્દાસ્યૃષિગણાધ્વરાઃ।
સમુદ્રા દક્ષિણા સ્તોભા ઋક્ષાણિ પિતરો ગ્રહાઃ॥ 13-45-21 (82702)
દેવપત્ન્યો દેવકન્યા દેવમાતર એવ ચ।
મન્વન્તરાણિ ગાવશ્ચ ચન્દ્રમાઃ સવિતા હરિઃ॥ 13-45-22 (82703)
સાવિત્રી બ્રહ્મવિદ્યા ચ ઋતવો વત્સરાસ્તથા।
ક્ષણા લવા મુહૂર્તાશ્ચ નિમેષા યુગપર્યયાઃ॥ 13-45-23 (82704)
રક્ષન્તુ સર્વત્ર ગતં ત્વાં યાદવ સુખાય ચ।
અરિષ્ટં ગચ્છ પન્થાનમપ્રમત્તો ભવાનઘ॥ 13-45-24 (82705)
એવં કૃતસ્વસ્ત્યયનસ્તયાઽહં
તતોઽભ્યનુજ્ઞાય નરેન્દ્રપુત્રીમ્।
પિતુઃ સમીપં નરસત્તમસ્ય
માતુશ્ચ રાજ્ઞશ્ચ તથાઽઽહુકસ્ય॥ 13-45-25 (82706)
ગત્વા સમાવેદ્ય યદબ્રવીન્માં
વિદ્યાધરેન્દ્રસ્ય સુતા ભૃશર્તા।
તાનભ્યનુજ્ઞાય તદાઽતિદુઃખા-
દ્ગદં તથૈવાતિબલં ચ રામમ્।
અથોચતુઃ પ્રીતિયુતૌ તદાનીં
તતઃસમૃદ્ધિર્ભવતોઽસ્ત્વવિઘ્નમ્॥ 13-45-26 (82707)
પ્રાપ્યાનુજ્ઞાં ગુરુજનાદહં તાર્ક્ષ્યમચિન્તયમ્।
સોવહદ્ધિમવન્તં માં પ્રાપ્ય ચૈનં વ્યસર્જયમ્॥ 13-45-27 (82708)
તત્રાહમદ્બુતાન્ભાવાનપશ્યં ગિરિસત્તમે।
ક્ષેત્રં ચ તપસાં શ્રેષ્ઠં પશ્યામ્યદ્ભુતમુત્તમમ્॥ 13-45-28 (82709)
દિવ્યં વૈયાઘ્રપદ્યસ્ય ઉપમન્યોર્મહાત્મનઃ।
પૂજિતં દેવગન્ધર્વૈર્બ્રાહ્મયા લક્ષ્મ્યા સમાવૃતમ્॥ 13-45-29 (82710)
ધવકકુભકદમ્બનારિકેલૈઃ
કુરવકકેતકજમ્બુપાટલાભિઃ।
વટવરુણકવત્સનાભવિલ્વૈઃ
સરલકપિત્થપ્રિયાલસાલતાલૈઃ॥ 13-45-30 (82711)
બદરીકુન્દપુન્નાગરૈશોકામ્રાતિમુક્તકૈઃ।
મધૂકૈઃ કોવિદારૈશ્ચ ચમ્પકૈઃ પનસૈસ્તથા॥ 13-45-31 (82712)
વન્યૈર્બહુવિધૈર્વૃક્ષૈઃ ફલપુષ્પપ્રદૈર્યુતમ્।
પુષ્પગુલ્મલતાકીર્ણં કદલીષણ્ડશોભિતમ્॥ 13-45-32 (82713)
નાનાશકુનિસમ્ભોજ્યૈઃ ફલૈર્વૃક્ષૈરલઙ્કૃતમ્।
યથાસ્થાનવિનિક્ષિપ્તૈર્ભૂષિતં ભસ્મરાશિભિઃ॥ 13-45-33 (82714)
રુરુવાનરશાર્દૂલસિંહદ્વીપિસમાકુલમ્।
કુરઙ્ગબર્હિણાકીર્ણં માર્જારભુજગાવૃતમ્।
પૂગૈશ્ચ મૃગજાતીનાં મહિષર્ક્ષનિષેવિતમ્॥ 13-45-34 (82715)
સકૃત્પ્રભિન્નૈશ્ચ ગજૈર્વિભૂષિતં
પ્રહૃષ્ટનાનાવિધપક્ષિસેવિતમ્।
સુપુષ્પિતૈરમ્બુધરપ્રકાશૈ-
ર્મહીરુહાણાં ચ વનૈર્વિચિત્રૈઃ॥ 13-45-35 (82716)
નાનાપુષ્પરજોમિશ્રો ગજદાનાધઇવાસિતઃ।
દિવ્યસ્ત્રીગીતબહુલો મારુતોઽભિમુખો વવૌ 13-45-36 (82717)
ધારાનિનાદૈર્વિહગપ્રાણાદૈઃ
શુભૈસ્તથા બૃંહિતૈઃ કુઞ્જરાણામ્।
ગીતૈસ્તથા કિન્નરાણામુદારૈઃ
શુભૈઃ સ્વનૈઃ સામગાનાં ચ વીર॥ 13-45-37 (82718)
અચિન્ત્યં મનસાઽપ્યન્યૈઃ સરોભિઃ સમલઙ્કૃતમ્।
વિશાલૈશ્ચાગ્નિશરણૈર્ભૂષિતં કુસુમાવૃતૈઃ॥ 13-45-38 (82719)
વિભૂષિતં પુણ્યયવિત્રતોયયા
સદા ચ જુષ્ટં નૃપ જહ્નુકન્યયા।
વિભૂષિતં ધર્મભૃતાં વરિષ્ઠૈ-
ર્મહાત્મભિર્વહ્નિસમાનકલ્પૈઃ॥ 13-45-39 (82720)
વાય્વાહારૈરમ્બુપૈર્જપ્યનિત્યૈઃ
સમ્પ્રક્ષાલૈર્યોગિભિર્ધ્યાનનિત્યૈઃ।
ધૂમપ્રાશૈરૂષ્મપૈઃ ક્ષીરપૈશ્ચ
સંજુષ્ટં ચ બ્રાહ્મણેન્દ્રૈઃ સમન્તાત્॥ 13-45-40 (82721)
ગોચારિણોઽર્થાશ્મકુટ્ટા દન્તોલૂખલિકાસ્તથા।
મરીચિપાઃ ફેનપાશ્ચ તથૈવ મૃગચારિણઃ॥ 13-45-41 (82722)
અશ્વત્થફલભક્ષાશ્ચ તથા હ્યુદકશાયિનઃ।
ચીચચર્મામ્બરધરાસ્તથા વલ્કલધારિણઃ॥ 13-45-42 (82723)
સુદુઃખાન્નિયમાંસ્તાંસ્તાન્વહતઃ સુતપોધનાન્।
પશ્યન્મુનીન્બહુવિધાનપ્રવેષ્ટુમુપચક્રમે॥ 13-45-43 (82724)
સૂપૂજિતં દેવગણૈર્મહાત્મભિઃ
શિવાદિભિર્ભારતપુણ્યકર્મભિઃ।
રરાજ તચ્ચાશ્રમમણ્ડલં સદા
દિવીવ રાજઞ્શશિમણ્ડલં યથા॥ 13-45-44 (82725)
ક્રીડન્તિ સર્પૈર્નકુલા મૃગૈર્વ્યાઘ્રાશ્ચ મિત્રવત્।
પ્રભાવાદ્દીપ્તતપસાં સન્નિકર્ષાન્મહાત્મનામ્॥ 13-45-45 (82726)
તત્રાશ્રમપદે શ્રેષ્ઠે સર્વભૂતમનોરમ।
સેવિતે દ્વિજશાર્દૂલૈર્વેદવેદાઙ્ગપારગૈઃ॥ 13-45-46 (82727)
નાનાનિયમવિખ્યાતૈર્ઋષિભિ સુમહાન્મભિઃ।
પ્રવિશન્નેવ ચાપશ્યં જટાચીરધરં પ્રભુમ્॥ 13-45-47 (82728)
તેજસા તપસા ચૈવ દીપ્યમાનં યથાઽનલમ્।
શિષ્યૈરનુગતં શાન્તં યુવાનં બ્રાહ્મણર્વભમ્॥ 13-45-48 (82729)
શિરસા વન્દમાનં મામુપમન્યુરભાષત॥ 13-45-49 (82730)
સ્વાગતં પુણ્ડરીકાક્ષ સફલાનિ તપાંસિ નઃ।
યઃ પૂજ્યઃ પૂજયસિ માં દ્રષ્ટવ્યો દ્રષ્ટુમિચ્છસિ॥ 13-45-50 (82731)
`મનુષ્યતાનુવૃત્ત્યા ત્વા જ્ઞાત્વા તિષ્ઠામ સર્વગમ્।'
તમહં પ્રાઞ્જલિર્ભૂત્વા મૃગપક્ષિષ્વથાગ્નિષુ।
ધર્મે ચ શિષ્યવર્ગે ચ સમપૃચ્છમનામયમ્॥ 13-45-51 (82732)
તતો માં ભગવાનાહ સામ્ના પરમવલ્ગુના।
લપ્સ્યસે તનયં કૃષ્ણિ આત્મતુલ્યમસંશયમ્॥ 13-45-52 (82733)
તપઃ સુમહદાસ્થાય તોષયેશાનમીશ્વરમ્।
ઇહ દેવઃ સપત્નીકઃ સમાક્રીડત્યધોક્ષજ॥ 13-45-53 (82734)
ઇહૈનં દૈવતશ્રેષ્ઠં દેવાઃ સર્ષિગણાઃ પુરા।
તપસા બ્રહ્મચર્યેણ સત્યેન ચ દમેન ચ॥ 13-45-54 (82735)
તોષયિત્વા શુભાન્કામાન્પ્રાપ્તવન્તો જનાર્દન।
તેજસાં સપસાં ચૈવ નિધિઃ સ ભગવાનિહ॥ 13-45-55 (82736)
શુભાશુભાન્વિતાન્ભાવાન્વિસૃજન્સ ક્ષિપન્નપિ।
આસ્તે દેવ્યા સહાચિન્ત્યો યં પ્રાર્થયસિ શત્રુહન્॥ 13-45-56 (82737)
હિરણ્યકશિપુર્યોઽભૂદ્દાનવો મેરુકમ્પનઃ।
તેન સર્વામરૈશ્વર્યં શર્વાત્પ્રાપ્તં સમાર્બુદમ્॥ 13-45-57 (82738)
તસ્યૈવ પુત્રપ્રવરો દમનો નામ વિશ્રુતઃ।
મહાદેવવરાચ્છક્રં વર્ષાર્બુદમયોધયમ્॥ 13-45-58 (82739)
વિષ્ણોશ્ચક્રં ચ તદ્ધોરં વજ્રમાખણ્ડલસ્ય ચ।
શીર્ણં પુરાઽભવત્તાત ગ્રહસ્યાઙ્ગેષુ કેશવ॥ 13-45-59 (82740)
[યત્તદ્ભગવતા પૂર્વં દત્તં ચક્રં તવાનઘ।
જલાન્તરચરં હત્વા દૈત્યં ચ બલગર્વિતમ્॥ 13-45-60 (82741)
ઉત્પાદિતં વૃષાઙ્કેન દીપ્તજ્વલનસન્નિભમ્।
દત્તં ભગવતા તુભ્યં દુર્ધષં તેજસાઽદ્ભુતમ્॥ 13-45-61 (82742)
ન શક્યં દ્રષ્ટુમન્યેન વર્જયિત્વા પિનાકિનમ્।
સુદર્શનં ભવત્યેવં ભવેનોક્તં તદા તુ તત્॥ 13-45-62 (82743)
સુદર્શનં તદા તસ્ય લોકે નામ પ્રતિષ્ઠિતમ્।
તજ્જીર્ણમભાવત્તાત ગ્રહસ્યાઙ્ગેષુ કેશવ। 13-45-63 (82744)
ગ્રહસ્યાતિવલસ્યાઙ્ગે વરદત્તસ્ય ધીમતઃ।
ન શસ્ત્રાણિ વહન્ત્યઙ્ગે ચક્રવજ્રશતાન્યપિ॥] 13-45-64 (82745)
અર્દ્યમાનાશ્ચ વિબુધા ગ્રહેણિ સુબલીયસા।
શિવદત્તવરાઞ્જઘ્નુરસુરેન્દ્રાન્સુરા ભૃશમ્॥ 13-45-65 (82746)
તૃષ્ટો વિદ્યુત્પ્રભસ્યાપિ ત્રિલોકેશ્વરતાં દદૌ।
શતં વર્ષસહસ્રાણાં સર્વલોકેશ્વરોઽભવત્॥ 13-45-66 (82747)
મમૈવાનુચરો નિત્યં ભવિતાસીતિ ચાબ્રવીત્।
તથા પુત્રસહસ્રાણામયુતં ચ દદૌ પ્રભુઃ॥ 13-45-67 (82748)
કુશદ્વીપં ચ સ દદૌ રાજ્યેન ભગવાનજઃ।
[તથા શતમુખો નામ ધાત્રા સૃષ્ટો મહાસુરઃ। 13-45-68 (82749)
યેન વર્ષશતં સાગ્રમાત્મમાંસૈર્હુતોઽનલઃ।
તં પ્રાહ ભવવાંસ્તુષ્ટઃ કિંકરોમીતિ શંકરઃ॥ 13-45-69 (82750)
તં વૈ શતમુખઃ પ્રાહ યોગો ભવતુ મેઽદ્ભુતઃ।
બલં ચ દૈવતશ્રેષ્ઠ શાશ્વતં સમ્પ્રયચ્છ મે॥ 13-45-70 (82751)
તથેતિ ભગવાનાહ તસ્ય તદ્વચનં પ્રભુઃ।
સ્વાયંભુવઃ ક્રતુશ્ચાપિ પુત્રાર્થમભવત્પુરા॥ 13-45-71 (82752)
આવિશ્ય યોગેનાત્માનં ત્રીણિ વર્ષશતાન્યપિ।
તસ્ય ચોપદદૌ પુત્રાન્સહસ્રં ક્રતુસમ્મિતાન્।]
યોગેશ્વરં દેવગીતં વેત્થ કૃષ્ણ ન સંશયઃ॥ 13-45-72 (82753)
યાજ્ઞવલ્ક્ય ઇતિ ખ્યાત ઋષિઃ પરમધાર્મિકઃ।
આરાધ્ય સ મહાદેવં પ્રાપ્તવાનતુલં યશઃ॥ 13-45-73 (82754)
વેદવ્યાસશ્ચ યોગાત્મા પરાશરસુતો મુનિઃ।
સોઽપિ શંકરમારાધ્ય પ્રાપ્તવાનતુલં યશઃ॥ 13-45-74 (82755)
વાલખિલ્યા મઘવતા હ્યવજ્ઞાતાઃ પુરા કિલ।
તૈઃ ક્રુદ્ધૈર્ભગવાન્રુદ્રસ્તપસા તોષિતો હ્યભૂત્॥ 13-45-75 (82756)
તાંશ્ચાપિ દૈવતશ્રેષ્ઠઃ પ્રાહ પ્રીતો જગત્પતિઃ।
સુપર્ણં સોમહર્તારં તપસોત્પાદયિષ્યથ॥ 13-45-76 (82757)
મહાદેવસ્ય રોષાચ્ચ આપો નષ્ટાઃ પુરાઽભવન્।
તાશ્ચ સપ્તકપાલેન દેવૈરન્યાઃ પ્રવર્તિતાઃ॥ 13-45-77 (82758)
તતઃ પાનીયમભવત્પ્રસન્ને ત્ર્યમ્બકે ભુવિ।
અત્રિભાર્યા સુતં દત્તં સોમં દુર્વાસસં પ્રભો॥ 13-45-78 (82759)
અત્રેર્ભાર્યાઽપિ ભર્તારં સંત્યજ્ય બ્રહ્મવાદિની।
નાહં તવ મુને ભૂયો વશગા સ્યાં કથઞ્ચન॥ 13-45-79 (82760)
ઇત્યુક્ત્વા સા મહાદેવમગમચ્છરણં કિલ।
નિરાહાસ ભયાદત્રેસ્ત્રીણિ વર્ષશતાન્યપિ॥ 13-45-80 (82761)
અશેત મુસલેષ્વેવ પ્રસાદાર્થં ભવસ્ય સા।
તામબ્રવીદ્ધસન્દેવો ભવિતા વૈ સુતસ્તવ॥ 13-45-81 (82762)
વિના ભર્ત્રા ચરુદ્રેણ ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ।
વંશે તવૈવ નામ્ના તુ ખ્યાતિં યાસ્યતિ ચેપ્સિતામ્॥ 13-45-82 (82763)
વિકર્ણશ્ચ મહાદેવં તથા ભક્તસુખાવહમ્।
પ્રસાદ્ય ભગવાન્સિદ્ધિં પ્રાપ્તવાન્મધુસૂદન॥ 13-45-83 (82764)
શાકલ્યઃ સંશિતાત્મા વૈ નવવર્ષશતાન્યપિ।
આરાધયામાસ ભવં મનોયજ્ઞેન કેશવ॥ 13-45-84 (82765)
તં ચાહ ભગવાંસ્તુષ્ટો ગ્રન્થકારો ભવિષ્યસિ।
વત્સાક્ષયા ચ તે કીતિસ્ત્રેલોક્યે વૈ ભવિષ્યતિ॥ 13-45-85 (82766)
અક્ષયં ચ કુલં તેઽસ્તુ મહર્ષિભિરલંકૃતમ્।
ભવિષ્યતિ દ્વિજશ્રેષ્ઠઃ સૂત્રકર્તા સુતસ્તવ॥ 13-45-86 (82767)
સાવર્ણિશ્ચાપિ વિખ્યાત ઋષિરાસીત્કૃતે યુગે।
ઇહ તેન તપસ્તપ્તં ષષ્ટિવર્ષશતાન્યથ॥ 13-45-87 (82768)
તમાહ ભગવાન્રુદ્રઃ સાક્ષાત્તુષ્ટોસ્મિ તેઽનઘ।
ગ્રન્થકૃલ્લોકવિખ્યાતો ભવિતાસ્યજરામરઃ॥ 13-45-88 (82769)
શક્રેણિ તુ પુરા દેવો વારાણસ્યાં જનાર્દન।
આરાધિતોઽભૂદ્ભક્તેન દિગ્વાસા ભસ્મગુષ્ઠિતઃ॥
આરાધ્ય સ મહાદેવં દેવરાજ્યમવાપ્તવાન્॥ 13-45-89 (82770)
નારદેન તુ ભક્ત્યાઽસૌ ભવ આરાધિતઃ પુરા।
તસ્ય તુષ્ટો મહાદેવો જગૌ દેવગુરુર્ગુરુઃ॥ 13-45-90 (82771)
તેજસા તપસા કીર્ત્યા ત્વત્સમો ન ભવિષ્યતિ।
ગીતેન વાદિતવ્યેન નિત્યં મામનુયાસ્યસિ॥ 13-45-91 (82772)
`બાણઃ સ્કન્દસમત્વં ચ કામો દર્પવિમોક્ષણમ્।
લવણોઽવધ્યતામન્યૈર્દશાસ્યશ્ચ પુનર્બલમ્।
અન્તકોઽન્તમનુપ્રાપ્તસ્તસ્માત્કોઽન્યઃ પરઃ પ્રભુઃ॥ 13-45-92 (82773)
મયાઽપિ ચ યથા દૃષ્ટો દેવદેવઃ પુરા વિભો।
સાક્ષાત્પશુપતિસ્તાત તચ્ચાપિ શૃણુ માધવ॥ 13-45-93 (82774)
યદર્થં ચ મયા દેવઃ પ્રયતેન તથા વિભો।
આરાધિતો મહાતેજાસ્તચ્ચાપિ શૃણુ વિસ્તરાત્॥ 13-45-94 (82775)
યદવાપ્તં ચ મે પૂર્વં દેવદેવાન્મહેશ્વરાત્।
તત્સર્વં નિખિલેનાદ્ય કથયિષ્યામિ તેઽનઘ 13-45-95 (82776)
પુરા કૃતયુગે તાત ઋષિરાસીન્મહાયશાઃ।
વ્યાઘ્રપાદ ઇતિ ખ્યાતો વેદવેદાઙ્ગપારગઃ।
તસ્યાહમભવં પુત્રો ધૌમ્યશ્ચાપિ મમાનુજઃ॥ 13-45-96 (82777)
કસ્યચિત્ત્થ કાલસ્ય ધૌમ્યેન સહ માધવ।
આગચ્છમાશ્રમં ક્રીડન્મુનીનાં ભાવિતાત્મનામ્॥ 13-45-97 (82778)
તત્રાપિ ચ મયા દૃષ્ટા દુહ્યમાના પયસ્વિની।
લક્ષિતં ચ મયા ક્ષીરં સ્વાદુતો હ્યમૃતોપમમ્॥ 13-45-98 (82779)
તદાપ્રભૃતિ ચૈવાહમરુદં મધુસૂદન।
દીયતાં દીયતાં ક્ષીરં મમ માતરિતીરિતા॥ 13-45-99 (82780)
અભાવાચ્ચૈવ દુગ્ધસ્ય દુઃખિતા જનની તદા॥ 13-45-100 (82781)
તતઃ પિષ્ટં સમાલોડ્ય તોયેન સહ માધવ।
આવયોઃ ક્ષીરમિત્યેવ પાનાર્થં સમુપાનયત્॥ 13-45-101 (82782)
અથ ગવ્યં પયસ્તાત કદાચિત્પ્રાશિતં મયા। 13-45-102 (82783)
પિત્રાઽહં યજ્ઞકાલે હિ નીતો જ્ઞાતિકુલં મહત્।
તત્ર સા ક્ષરતે દેવી દિવ્યા ગૌઃ સુરનન્દિની॥ 13-45-103 (82784)
યસ્તાહં તત્પયઃ પીત્વા રસેન હ્યમૃતોપમમ્।
જ્ઞાત્વા ક્ષીરગુણાંશ્ચૈવ ઉપલભ્ય હિ સમ્ભવમ્।
સ ચ પિષ્ટરસસ્તાત ન મે પ્રીતિમુપાવહત્॥ 13-45-104 (82785)
તતોઽહમબ્રુવં બાલ્યાજ્જનનીમાત્મનસ્તદા।
નેદં ક્ષીરોદનં માતર્યત્ત્વં મે દત્તવત્યસિ॥ 13-45-105 (82786)
તતો મામબ્રવીન્માતા દુઃખશોકસમન્વિતા।
પુત્રસ્નેહાત્પરિષ્વજ્ય મૂર્ધ્નિ ચાઘ્રાય માધવ॥ 13-45-106 (82787)
કુતઃ ક્ષીરોદનં વત્સ મુનીનાં ભાવિતાત્મનમ્।
વને નિવસતાં નિત્યં કન્દમૂલફલાશિનામ્॥ 13-45-107 (82788)
આસ્થિતાનાં નદીં દિવ્યાં વાલખિલ્યૈર્નિષેવિતામ્
કુત ક્ષીરં વનસ્થાનાં મુનીનાં ગિરિવાસિનામ્॥ 13-45-108 (82789)
પાવનાનાં વનાશાનાં વનાશ્રમનિવાસિનામ્।
ગ્રામ્યાહારનિવૃત્તાનામારણ્યફલભોજિનામ્।
નાસ્તિ પુત્ર પયોઽરણ્યે સુરભીગોત્રવર્જિતે॥ 13-45-109 (82790)
નદીગહ્વરશૈલેષુ તીર્થેષુ વિવિધેષુ ચ।
તપસા જપ્યનિત્યાનાં શિવો નઃ પરમા ગતિઃ॥ 13-45-110 (82791)
અપ્રસાદ્ય વિરૂપાક્ષં વરદં સ્થાણુમવ્યયમ્।
કુતઃ ક્ષીરોદનં વત્સ સુખાનિ વસનાનિ ચ॥ 13-45-111 (82792)
તં પ્રપદ્ય સદા વત્સ સર્વભાવેન શઙ્કરમ્।
તત્પ્રસાદાચ્ચ કામેભ્યઃ ફલં પ્રાપ્સ્યસિ પુત્રક॥ 13-45-112 (82793)
જનન્યાસ્તદ્વચઃ શ્રુત્વા તદાપ્રભૃતિ શત્રુહન્।
[પ્રાઞ્જલિઃ પ્રણતો ભૂત્વા ઇદમમ્બામવોચયં॥ 13-45-113 (82794)
કોઽયમમ્બ મહાદેવઃ સ કથં ચ પ્રસીદતિ।
કુત્ર વા વસતે દેવો દ્રષ્ટવ્યો વા કથઞ્ચન॥ 13-45-114 (82795)
તુષ્યતે વા કથં શર્વો રૂપં તસ્ય ચ કીદૃશમ્।
કથં જ્ઞેયઃ પ્રસન્નો વા દર્શયેજ્જનની મમ॥ 13-45-115 (82796)
એવમુક્તા તદા કૃષ્ણ માતા મે સુતવત્સલા।
મૂર્ઘન્યાધ્રાય ગોવિન્દ સબાષ્પાકુલલોચના॥ 13-45-116 (82797)
પ્રમાર્જન્તી ચ ગાત્રાણિ મમ વૈ મધુસૂદન॥
દૈન્યમાલમ્બ્ય જનની ઇદમાહ સુરોત્તમ॥ 13-45-117 (82798)
દુર્વિજ્ઞેયો મહાદેવો દુરાધારો દુરન્તકઃ।
દુરાબાધશ્ચ દુર્ગ્રાહ્યો દુર્દ્દશ્યો હ્યકૃતાત્મભિઃ॥ 13-45-118 (82799)
યસ્ય રૂપાણ્યનેકાનિ પ્રવદન્તિ મનીષિણઃ।
સ્થાનાનિ ચ વિચિત્રાણિ પ્રાસાદાશ્ચાપ્યનેકશઃ॥ 13-45-119 (82800)
કો હિ તત્ત્વેન તદ્વેદ ઈશસ્ય ચરિતં શુભમ્।
કૃતવાન્યાનિ રૂપાણિ દેવદેવઃ પુરા કિલ।
ક્રીડતે ચ તથા શર્વઃ પ્રસીદતિ યથાચ વૈ॥ 13-45-120 (82801)
હૃદિસ્થઃ સર્વભૂતાનાં વિશ્વરૂપો મહેશ્વરઃ।
ભક્તાનામનુકમ્પાર્થં દર્શનં ચ યથાશ્રુતમ્।
મુનીનાં બ્રુવતાં દિવ્યમીશાનચરિતં શુભમ્॥ 13-45-121 (82802)
કૃતવાન્યાનિ રૂપાણિ કથિતાનિ દિવૌકસૈઃ।
અનુગ્રહાર્થં વિપ્રાણાં શૃણુ વત્સ સમાસતઃ॥ 13-45-122 (82803)
તાનિ તે કીર્તયિષ્યામિ યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ॥ 13-45-123 (82804)
બ્રહ્મવિષ્ણુસુરેન્દ્રાણાં રુદ્રાદિત્યાશ્વિનામપિ।
વિશ્વેષામપિ દેવાનાં વપુર્ધારયતે ભવઃ॥ 13-45-124 (82805)
નરાણાં દેવનારીણાં તથા પ્રેતપિશાચયોઃ।
કિરાતશબરાણાં ચ જલજાનામનેકશઃ॥ 13-45-125 (82806)
કરોતિ ભગવાન્રૂપમાટવ્યશબરાણ્યપિ।
કૂર્મો મત્સ્યસ્તથા શઙ્ખઃ પ્રવાલાઙ્કુરભૂષણઃ॥ 13-45-126 (82807)
યક્ષરાક્ષસસર્પાણાં દૈત્યદાનવયોરપિ।
વપુર્ધારયતે દેવો ભૂયશ્ચ બિલવાસિનામ્॥ 13-45-127 (82808)
વ્યાઘ્રસિંહમૃગાણાં ચ તરક્ષ્વૃક્ષપતત્ત્રિણામ્।
ઉલૂકશ્વશૃગાલાનાં રૂપાણિ કુરુતેઽપિ ચ॥ 13-45-128 (82809)
હંસકાકમયૂરાણાં કૃકલાસકસારસામ્।
રૂપાણિ ચ બલાકાનાં ગૃધ્રચક્રાઙ્ગયોરપિ॥ 13-45-129 (82810)
કરોતિ વા સ રૂપાણિ ધારયત્યપિ પર્વતમ્।
ગોરૂપં ચ મહાદેવો હસ્ત્યશ્વોષ્ટ્રખરાકૃતિઃ॥ 13-45-130 (82811)
છાગશાર્દૂલરૂપશ્ચ અનેકમૃગરૂપધૃક્।
અણ્ડજાનાં ચ દિવ્યાનાં વપુર્ધારયતે ભવઃ॥ 13-45-131 (82812)
દણ્ડી છત્રી ચ કુણ્ડી ચ દ્વિજાનાં વારણસ્તથા।
ષણ્મુખો વૈ બહુમુખસ્ત્રિનેત્રો બહુશીર્ષકઃ॥ 13-45-132 (82813)
અનેકકટિપાદશ્ચ અનેકોદરવક્ત્રધૃત્।
અનેકપાણિપાર્શ્વશ્ચ અનેકગપસંવૃતઃ॥ 13-45-133 (82814)
ઋષિગન્ધર્વરૂપશ્ચ સિદ્ધચારણરૂપધૃત્।
ભસ્પપાણ્ડુરગાત્રશ્ચ ચન્દ્રાર્ધકૃતભૂષણઃ॥ 13-45-134 (82815)
અનેકરાવસંઘુષ્ટશ્ચાનેકસ્તુતિસંસ્કૃતઃ।
સર્વભૂતાન્તકઃ સર્વઃ સર્વલોકપ્રતિષ્ઠિતઃ॥ 13-45-135 (82816)
સર્વલોકાન્તરાત્મા ચ સર્વગઃ સર્વવાદ્યપિ।
સર્વત્ર ભગવાન્જ્ઞેયો હૃદિસ્થઃ સર્વદેહિનામ્॥ 13-45-136 (82817)
યો હિ યં કામયેત્કામં યસ્મિન્નર્થઽર્ચ્યતે પુનઃ।
તત્સર્વં વેત્તિ દેવેશસ્તં પ્રપદ્ય યદીચ્છસિ॥ 13-45-137 (82818)
નન્દતે કુપ્યતે ચાપિ તથા હુંકારયત્યપિ।
ચક્રી શૂલી ગદાપાણિર્મુસલી ખડ્ગપટ્ટસી॥ 13-45-138 (82819)
ભૂધરો નાગમૌઞ્જી ચ નાગકુણ્ડલકુણ્ડલી।
નાગયજ્ઞોપવીતી ય નાગચર્મોત્તરચ્છદઃ॥ 13-45-139 (82820)
હસતે ગાયતે ચૈવ નૃત્યતે ચ મનોહરમ્।
વાદયત્યપિ વાદ્યાનિ વિચિત્રાણિ ગણૈર્યુતઃ॥ 13-45-140 (82821)
વલ્ગતે જૃમ્બતે ચૈવ રુદતે રોદયત્યપિ।
ઉન્મત્તમત્તરૂપં ચ ભાષતે ચાપિ સુસ્વરઃ॥ 13-45-141 (82822)
અતીવ હસતે રૌદ્રસ્ત્રાસયન્નયનૈર્જનમ્।
જાગર્તિ ચૈવ સ્વપિતિ જૃમ્ભતે ચ યથાસુવમ્॥ 13-45-142 (82823)
જપતે જપ્યતે ચૈવ તપતે તપ્યતે પુનઃ।
દદાતિ પ્રતિગૃહ્ણાતિ યુઞ્જતે ધ્યાયતેઽપિ ચ॥ 13-45-143 (82824)
વેદીમધ્યે તથા યૂપે ગોષ્ઠમધ્યે હુતાશને।
દૃશ્યતે દૃશ્યતે ચાપિ બાલો વૃદ્ધો યુવા તથા॥ 13-45-144 (82825)
ક્રીડતે ઋષિકન્યાભિર્ઋષિપત્નીભિરેવ ચ।
ઊર્ધ્વકેશો મહાશેફો નગ્નો વિકૃતલોચનઃ॥ 13-45-145 (82826)
ગૌરઃ શ્યામસ્તથા કૃષ્ણઃ પાણ્ડુરો ધૂમલોહિતઃ।
વિકૃતાક્ષો વિશાલાક્ષો દિગ્વાસાઃ સર્વવાસકઃ॥ 13-45-146 (82827)
અરૂપસ્યાદ્યરૂપસ્ય અતિરૂપાદ્યરૂપિણઃ।
અનાદ્યન્તમજસ્યાન્તં વેત્સ્યતે કોસ્ય તત્ત્વતઃ॥ 13-45-147 (82828)
હૃદિ પ્રાણો મનો જીવો યોગાત્મા યોગસંજ્ઞિતઃ।
ધ્યાનં તત્પરમાત્મા ચ ભાવગ્રાહ્યો મહેશ્વરઃ॥ 13-45-148 (82829)
વાદકો ગાયનશ્ચૈવ સહસ્રશતલોચનઃ।
એકવક્ત્રો દ્વિવક્ત્રશ્ચ ત્રિવક્ત્રોઽનેકવક્ત્રકઃ॥ 13-45-149 (82830)
તદ્ભક્તસ્તદ્ગતો નિત્યં તન્નિષ્ઠસ્તત્પરાયણઃ।
ભજ પુત્ર મહાદેવં તતઃ પ્રાપ્સ્યસિ ચેપ્સિતં॥ 13-45-150 (82831)
જનન્યાસ્તદ્વચઃ શ્રુત્વા તદાપ્રભૃતિ શત્રુહન્।]
મમ ભક્તિર્મહાદેવે નૈષ્ઠિકી સમપદ્યત॥ 13-45-151 (82832)
તતોઽહં તપ આસ્થાય તોપયામાસ શંકરમ્।
દિવ્યં વર્ષસહસ્રં તુ વામાઙ્ગુષ્ઠાગ્રવિષ્ઠિતઃ॥ 13-45-152 (82833)
એકં વર્ષશતં ચૈવ ફલાહારસ્તતોઽભવમ્।
દ્વિતીયં શીર્ણપર્ણાશી તૃતીયં ચામ્બુભોજનઃ॥ 13-45-153 (82834)
શતાનિ સપ્ત ચૈવાહં વાયુભક્ષસ્તદાઽભવમ્।
એકં વર્ષસહસ્રં તુ દિવ્યમારાધિતો મયા॥ 13-45-154 (82835)
તતસ્તુષ્ટો મહાદેવઃ સર્વલોકેશ્વરઃ પ્રભુઃ।
એકભક્ત ઇતિ જ્ઞાત્વા જિજ્ઞાસાં કુરુતે તદા॥ 13-45-155 (82836)
શક્રરૂપં સ કૃત્વા તુ સર્વૈર્દેવગણૈર્વૃતઃ।
સહસ્રાક્ષસ્તદા ભૂત્વા વજ્રપાણિર્મહાયશાઃ॥ 13-45-156 (82837)
સુધાવદાતં રક્તાક્ષં સ્તબ્ધકર્ણં મદોત્કટમ્।
આવેષ્ટતકરં ઘોરં ચતુર્દષ્ટ્રં મહાગજમ્॥ 13-45-157 (82838)
સમાસ્થિતઃ સ ભગવાન્દીપ્યમાનઃ સ્વતેજસા।
આજગામ કિરીટી તુ હારકેયૂરભૂષિતઃ॥ 13-45-158 (82839)
પાણ્ડુરેણાતપત્રેણ ધ્રિયમાણેન મૂર્ધનિ।
સેવ્યભાનોપ્સરોભિશ્ચ દિવ્યગન્ધર્વનાદિતૈઃ॥ 13-45-159 (82840)
તતો મામાહ દેવેન્દ્રસ્તુષ્ટસ્તેઽહં દ્વિજોત્તમ।
વરં વૃણીષ્વ મત્તસ્ત્વં યત્તે મનસિ વર્તતે॥ 13-45-160 (82841)
શક્રસ્ય તુ વચઃ શ્રુત્વા નાહં પ્રીતમનાઽભવમ્।
અબ્રવં ચ તદા કૃષ્ણ દેવરાજમિદં વચઃ॥ 13-45-161 (82842)
નાહં ત્વત્તો વરં કાઙ્ક્ષે નાન્યસ્માદપિ દૈવતાત્।
મહાદેવાદૃતે સૌમ્ય સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે॥ 13-45-162 (82843)
સત્યંસત્યં હિ નઃ શક્ર વાક્યમેતત્સુનિશ્ચિતમ્।
ન યન્મિહેશ્વરં મુક્ત્વા કથાઽન્યા મમ રોચતે॥ 13-45-163 (82844)
પશુપતિવચનાદ્ભવામિ સદ્યઃ
કૃમિરથવા તરુરપ્યનેકશાખઃ।
અપશુપતિવરપ્રસાદજા મે
ત્રિભુવનરાજ્યવિભૂતિરપ્યનિષ્ટા॥ 13-45-164 (82845)
[જન્મશ્વપાકમધ્યેઽ-
પિ મેઽસ્તુ હરચરણવન્દનરતસ્ય।
મા વાઽનીશ્વરભક્તો
ભવાનિ ભવનેઽપિ શક્રસ્ય॥ 13-45-165 (82846)
વાય્વમ્બુભુજોઽપિ સતો।
નરસ્ય દુઃખક્ષયઃ કુતસ્તસ્ય।
ભવતિ હિ સુરાસુરગુરૌ
યસ્ય ન વિશ્વેશ્વરે ભક્તિઃ॥ 13-45-166 (82847)
અલમન્યાભિસ્તેષાં
કથાભિરપ્યન્યધર્મયુક્તાભિઃ।
યેષાં ન ક્ષણમપિ રુચિતો
હરચરણસ્મરણવિચ્છેદઃ॥ 13-45-167 (82848)
હરચરણનિરતમતિના
ભવિતવ્યમનાર્જવં યુગં પ્રાપ્ય।
સંસારભયં ન ભવતિ
હરભક્તિરસાયનં પીત્વા॥ 13-45-168 (82849)
દિવસં દિવસાર્ધં વા મુહૂર્તં વા ક્ષણં લવમ્।
ન હ્યલબ્ધપ્રસાદસ્ય ભક્તિર્ભવતિ શઙ્કરે॥] 13-45-169 (82850)
અપિ કીટઃ પતઙ્ગો વા ભવેયં શઙ્કરાજ્ઞયા।
ન તુ શક્ર ત્વયા દત્તં ત્રૈલોક્યમપિ કામયે॥ 13-45-170 (82851)
[શ્વાઽપિ મહેશ્વરવચના-
દ્ભવામિ સ હિ નઃ પરઃ કામઃ।
ત્રિદશગણરાજ્યમપિ ખલુ
નેચ્છામ્યમહેશ્વરાજ્ઞપ્તમ્॥ 13-45-171 (82852)
ન નાકપૃષ્ઠં ન ચ દેવરાજ્યં
ન બ્રહ્મલોકં ન ચ નિષ્કલત્વમ્।
ન સર્વકામાનખિલાન્વૃણોમિ
હરસ્ય દાસત્વમહં વૃણોમિ॥] 13-45-172 (82853)
યાવચ્છશાઙ્કધવલામલબદ્ધમૌલિ-
ર્ન પ્રીયતે પશુપતિર્ભગવાન્મમેશઃ।
તાવજ્જરામરણજન્મશતાભિઘાતૈ-
ર્દુઃખાનિ દેહવિહિતાનિ સમુદ્વહામિ॥ 13-45-173 (82854)
દિવસકરશશાઙ્કવહ્નિદીપ્તં
ત્રિભુવનસારમસારમાદ્યમેકમ્।
અજરમમરમપ્રસાદ્ય રુદ્રં
જગતિ પુમાનિહ કો લભેત શાન્તિં॥ 13-45-174 (82855)
`ધિક્તેષાં ધિક્તેષાં
પુનરપિ ચ ધિગસ્તુ ધિક્તેષામ્।
યેષાં ન વસતિ હૃદયે
કુપથગતિવિમોક્ષકો રુદ્રઃ'॥ 13-45-175 (82856)
યદિ નામ જન્મ ભૂયો
ભવતિ મદીયૈઃ પુનર્દોષૈઃ।
તસ્મિંસ્તસ્મિઞ્જન્મનિ
ભવે ભવેન્મેઽક્ષયા ભક્તિઃ॥ 13-45-176 (82857)
શક્ર ઉવાચ। 13-45-177x (6849)
કઃ પુનર્ભવને હેતુરીશે કારણકારણે।
યેન શર્વાદૃતેઽન્યસ્માત્પ્રસાદં નાભિકાઙ્ક્ષસિ॥ 13-45-177 (82858)
[ઉપમન્યુરુવાચ। 13-45-178x (6850)
સદસદ્વ્યક્તમવ્યક્તં યમાહુર્બ્રહ્મવાદિનઃ।
નિત્યમેકમનેકં ચ વરં તસ્માદ્વૃણીમહે॥ 13-45-178 (82859)
અનાદિમધ્યપર્યન્તં જ્ઞાનૈશ્વર્યમચિન્તિતમ્।
આત્માનં પરમં યસ્માદ્વરં તસ્માદ્વૃણીમહે॥ 13-45-179 (82860)
ઐશ્વર્યં સકલં યસ્માદનુત્પાદિતમવ્યયમ્।
અબીજાદ્બીજસમ્ભૂતં વરં તસ્માદ્વૃણીમહે॥ 13-45-180 (82861)
તમસઃ પરમં જ્યોતિસ્તપસ્તદ્વૃત્તિનાં પરમ્।
યં જ્ઞાત્વા નાનુશોચન્તિ વરં તસ્માદ્વૃણીમહે॥ 13-45-181 (82862)
ભૂતભાવનભાવજ્ઞં સર્વભૂતાભિભાવનમ્।
સર્વગં સર્વદં દેવં પૂજયામિ પુરંદર॥ 13-45-182 (82863)
હેતુવાદૈર્વિનિર્મુક્તં સાઙ્ખ્યયોગાર્થદં પરમ્।
યમુપાસન્તિ તત્ત્વજ્ઞા વરં તસ્માદ્વૃણીમહે॥ 13-45-183 (82864)
મઘવન્મઘવાત્માનં યં વદન્તિ સુરેશ્વરમ્।
સર્વભૂતગુરું દેવં વરં તસ્માદ્વૃણીમહે॥ 13-45-184 (82865)
યત્પૂર્વમસૃજદ્દેવં બ્રહ્માણં લોકભાવનમ્।
અણ્ડમાકાશમાપૂર્ય વરં તસ્માદ્વૃણીમહે॥ 13-45-185 (82866)
અગ્નિરાપોઽનિલઃ પૃથ્વી ખં બુદ્ધિશ્ચ મનો મહાન્।
સ્રષ્ટા ચૈષાં ભવેદ્યોઽન્યો બ્રૂહિ કઃ પરમેશ્વરાત્॥ 13-45-186 (82867)
મનો મતિરહઙ્કારસ્તન્માત્રાણીન્દ્રિયાણિ ચ।
બ્રૂહિ ચૈષાં ભવેચ્છક્ર કોઽન્યોસ્તિ પરમં શિવાત્॥ 13-45-187 (82868)
સ્રષ્ટારં ભુવનસ્યેહ વદન્તીહ પિતામહમ્।
આરાધ્ય સ તુ દેવેશમશ્નુતે મહતીં ક્ષિયમ્॥ 13-45-188 (82869)
ભગવત્યુત્તમૈશ્વર્યં બ્રહ્મવિષ્ણુપુરોગમમ્।
વિદ્યતે વૈ મહાદેવાદ્બ્રૂહિ કઃ પરમેશ્વરાત્॥ 13-45-189 (82870)
દૈત્યદાનવમુખ્યાનામાધિપત્યારિમર્દનાત્।
કોઽન્યઃ શક્રોતિ દેવેશાદ્દિતેઃ સમ્પાદિતું સુતાન્॥ 13-45-190 (82871)
દિક્કાલસૂર્યતેજાંસિ ગ્રહવાય્વિન્દુતારકાઃ।
વિદ્ધિ ત્વેતે મહાદેવાદ્બ્રૂહિ કઃ પરમેશ્વરાત્॥ 13-45-191 (82872)
અથોત્પત્તિવિનાશે વા યજ્ઞસ્ય ત્રિપુરસ્ય વા।
દૈત્યદાનવમુખ્યાનામાધિપત્યારિમર્દનઃ॥ 13-45-192 (82873)
કિં ચાત્ર બહુભિઃ સૂક્તૈર્હેતુવાદૈઃ પુરંદર।
સહસ્રનયનં દૃષ્ટ્વા ત્વામેવ સુરસત્તમ॥ 13-45-193 (82874)
પૂજિતં સિદ્ધગન્ધર્વૈર્દેવૈશ્ચ ઋષિભિસ્તથા।
દેવદેવપ્રસાદેન તત્સર્વં કુશિકોત્તમ॥ 13-45-194 (82875)
અવ્યક્તમુક્તકેશાય સર્વગસ્યેદમાત્મકમ્।
ચેતનાચેતનાદ્યેષુ શક્ર વિદ્ધિ મહેશ્વરાત્॥ 13-45-195 (82876)
ભુવાદ્યેષુ મહાન્તેષુ લોકાલોકાન્તરેષુ ચ।
દ્વીપસ્થાનેષુ મેરોશ્ચ વિભવેષ્વન્તરેષુ ચ। 13-45-196 (82877)
ભગવન્મઘવન્દેવં વદન્તે તત્ત્વદર્શિનઃ॥
યદિ દેવાઃ સુરાઃ શક્ર પશ્યન્ત્યન્યાં ભવાકૃતિમ્। 13-45-197 (82878)
કિં ન ગચ્છન્તિ શરણં મર્દિતાશ્ચાસુરૈઃ સુરાઃ॥
અભિઘાતેષુ દેવાનાં સયક્ષોરગરક્ષસામ્। 13-45-198 (82879)
પરસ્પરવિનાશીષુ સ્વસ્થાનૈશ્વર્યદો ભવઃ॥
અન્ધકસ્યાથ શુક્રસ્ય દુન્દુભેર્મહિષસ્ય ચ।
યક્ષેન્દ્રબલરક્ષઃસુ નિવાતકવચેષુ ચ।
વરદાનાવઘાતાય બ્રૂહિ કોઽન્યો મહેશ્વરાત્॥ 13-45-199 (82880)
સુરાસુરગુરોર્વક્ત્રે કસ્ય રેતઃ પુરા હુતમ્।
કસ્ય વાઽન્યસ્ય રેતસ્તદ્યેન હૈમો ગિરિઃ કૃતઃ॥ 13-45-200 (82881)
દિગ્વાસાઃ કીર્ત્યતે કોઽન્યો લોકે કશ્ચોર્ધ્વરેતસઃ।
કસ્ય ચાર્ધે સ્થિતા કાન્તા અનઙ્ગઃ કેન નિર્જિતઃ॥ 13-45-201 (82882)
બ્રૂહીન્દ્ર પરમં સ્થાનં કસ્ય દેવૈઃ પ્રશસ્યતે।
શ્મશાને કસ્ય ક્રીડાર્થં નૃત્તે વા કોઽભિભાષ્યતે॥ 13-45-202 (82883)
કસ્યૈશ્વર્યં સમાનં ચ ભૂતૈઃ કો વાઽપિ ક્રીડતે।
કસ્ય તુલ્યબલા દેવગણાશ્ચૈશ્વર્યદર્પિતાઃ॥ 13-45-203 (82884)
ઘુષ્યતે હ્યચલં સ્થાનં કસ્ય ત્રૈલોક્યપૂજિતમ્।
વર્ષતે તપતે કોઽન્યો જ્વલતે તેજસા ચ કઃ॥ 13-45-204 (82885)
કસ્માદોષધિસમ્પત્તિઃ કો વા ધારયતે વસુ।
પ્રકામં ક્રીડતે કો વા ત્રૈલોક્યે સચરાચરે॥ 13-45-205 (82886)
જ્ઞાનસિદ્ધિક્રિયાયોગૈઃ સેવ્યમાનશ્ચ યોગિભિઃ।
ઋષિગન્ધર્વસિદ્ધૈશ્ચ વિહિતં કારણં પરમ્॥ 13-45-206 (82887)
કર્મયજ્ઞક્રિયાયોગૈઃ સેવ્યમાનઃ સુરાસુરૈઃ।
નિત્યં કર્મફલૈર્હીનં તમહં કારણં વદે॥ 13-45-207 (82888)
સ્થૂલં સૂક્ષ્મમનૌપમ્યમગ્રાહ્યં ગુણગોચરમ્।
ગુણહીનં ગુણાધ્યક્ષં પરં માહેશ્વરં પદમ્॥ 13-45-208 (82889)
વિશ્વેશં કારણગુરું લોકકાલોકાન્તકારણમ્।
ભૂતાભૂતભવિષ્યચ્ચ જનકં સર્વકારણમ્। 13-45-209 (82890)
અક્ષરાક્ષરમવ્યક્તં વિદ્યાવિદ્યે કૃતાકૃતે।
ધર્માધર્મૌ યતઃ શક્ર તમહં કારણં બ્રુવે॥ 13-45-210 (82891)
પ્રત્યક્ષમિહ દેવેન્દ્ર પશ્ય લિઙ્ગં ભગાઙ્કિતમ્।
દેવદેવેન રુદ્રેણ સૃષ્ટિસંહારહેતુના॥ 13-45-211 (82892)
માત્રા પૂર્વં મમાખ્યાતં કારણં લોકલક્ષણમ્।
નાસ્તિ ચેશાત્પરં શક્ર તં પ્રપદ્ય યદીચ્છસિ॥ 13-45-212 (82893)
પ્રત્યક્ષં નનુ તે સુરેશ વિદિતં સંયોગલિઙ્ગોદ્ભવં
ત્રૈલોક્યં સવિકારનિર્ગુણગણં બ્રહ્માદિરેતોદ્ભવમ્।
યદ્બ્રહ્મેન્દ્રહુતાશવિષ્ણુસહિતા દેવાશ્ચ દૈત્યેશ્વરા
નાન્યત્કામસહસ્રકલ્પિતધિયઃ શંસન્તિ ઈશાત્પરં॥ 13-45-213 (82894)
તં દેવં સચરાચરસ્ય જગતો વ્યાખ્યાતવેદ્યોત્તમં
કામાર્થી વરયામિ સંયતમના મોક્ષાય સદ્યઃ શિવમ્
હેતુભિર્વા કિમન્યૈસ્તૈરીશઃ કારણકારણમ્।
ન શુશ્રુમ યદન્યસ્ય લિઙ્ગમભ્યર્ચિતં સુરૈઃ॥ 13-45-214 (82895)
કસ્યાન્યસ્ય સુરૈઃ સર્વૈર્લિઙ્ગં મુક્ત્વા મહેશ્વરમ્।
અર્ચ્યતેઽર્ચિતપૂર્વં વા બ્રૂહિ યદ્યસ્તિ તે શ્રુતિઃ॥ 13-45-215 (82896)
યસ્ય બ્રહ્મ ચ વિષ્ણુશ્ચ ત્વં ચાપિ સહદૈવતૈઃ।
અર્ચયધ્વં સદા લિઙ્ગં તસ્માચ્છ્રેષ્ઠતમો હિ સઃ॥ 13-45-216 (82897)
ન પદ્માઙ્ગા ન ચક્રાઙ્કા ન વજ્રાઙ્કા યતઃ પ્રજાઃ।
લિઙ્ગાઙ્કા ચ ભગાઙ્કા ચ તસ્માન્માહેશ્વરી પ્રજા॥ 13-45-217 (82898)
દેવ્યાઃકરણરૂપભાવજનિતાઃસર્વાભગાઙ્કાઃ સ્ત્રિયો
લિઙ્ગેનાપિ હરસ્ય સર્વપુરુષાઃ પ્રત્યક્ષચિહ્નીકૃતાઃ।
યોઽન્યત્કારણમીશ્વરાત્પ્રવદતે દેવ્યા ચ યન્નાઙ્કિતં
ત્રૈલોક્યે સચરાચરે સ તુ પુમાન્બાહ્યો ભવેદ્દુર્મતિઃ॥ 13-45-218 (82899)
પુલ્લિઙ્ગં સર્વમીશાનં સ્ત્રીલિઙ્ગં વિદ્ધિ ચાપ્યમામ્।
દ્વાભ્યાં તનુભ્યાં વ્યાપ્તં હિ ચરાચરમિદં જગત્॥] 13-45-219 (82900)
તસ્માદ્વરમહં કાઙ્ક્ષે નિધનં વાઽપિ કૌશિક।
ગચ્છ વા તિષ્ઠ વા શક્ર યથેષ્ટં બલસૂદન॥ 13-45-220 (82901)
કામમેષ વરો મેસ્તુ શાપો વાઽથ મહેશ્વરાત્।
ન ચાન્યાં દેવતાં કાઙ્ક્ષે સર્વકામફલામપિ॥ 13-45-221 (82902)
એવમુક્ત્વા તુ દેવેન્દ્રં દુઃખાદાકુલિતેન્દ્રિયઃ।
ન પ્રસીદતિ મે દેવઃ કિમેતદિતિ ચિન્તયન્॥ 13-45-222 (82903)
અથાપશ્યં ક્ષણેનૈવ તમેવૈરાવતં પુનઃ।
હંસકુન્દેન્દુસદૃશં મૃણાલરજતપ્રભમ્॥ 13-45-223 (82904)
વૃષરૂપધરં સાક્ષાત્ક્ષીરોદમિવ સાગરમ્।
કૃષ્ણપુચ્છં મહાકાયં મધુપિઙ્ગલલોચનમ્॥ 13-45-224 (82905)
વજ્રસારમયૈઃ શૃઙ્ગૈર્નિષ્ટપ્તકનકપ્રભૈઃ।
સુતીક્ષ્ણૈર્મૃદુરક્તાગ્રૈરુત્કિરન્તમિવાવનિમ્॥ 13-45-225 (82906)
જામ્બૂનદેન દામ્ના ચ સર્વતઃ સમલઙ્કૃતમ્।
સુવક્ત્રખુરનાસં ચ સુકર્ણં સુકટીતટમ્।
સુપાર્શ્વં વિપુલસ્કન્ધં સુરૂપં ચારુદર્શનમ્॥ 13-45-226 (82907)
કકુદં તસ્ય ચાભાતિ સ્કન્ધમાપૂર્ય ધિષ્ઠિતમ્।
તુષારગિરિકૂટાભં સિતાભ્રશિખરોપમમ્॥ 13-45-227 (82908)
તભાસ્થિતશ્ચ ભગવાન્દેવદેવઃ સહોમયા।
અશોભત મહાદેવઃ પૌર્ણમાસ્યામિવોડુરાટ્॥ 13-45-228 (82909)
`કિરીટં ચ જટાભારઃ સર્પાદ્યાભરણાનિ ચ।
વજ્રાદિશૂલમાતઙ્ગગમ્ભીરસ્મિતમાગતમ્॥' 13-45-229 (82910)
તસ્ય તેજોભવો વહ્નિઃ સમેઘઃ સ્તનયિત્નુમાન્।
સહસ્રમિવ સૂર્યાણાં સર્વમાપૂર્ય ધિષ્ઠિતઃ॥ 13-45-230 (82911)
ઈશ્વરઃ સુમહાતેજાઃ સંવર્તક ઇવાનલઃ।
યુગાન્તે સર્વભૂતાનાં દિધક્ષુરિવ ચોદ્યતઃ॥ 13-45-231 (82912)
તેજસા તુ તદા વ્યાપ્તં દુર્નિરીક્ષ્યં સમન્તતઃ।
પુનરુદ્વિગ્નહૃદય કિમેતદિતિ ચિન્તયમ્॥ 13-45-232 (82913)
મુહૂર્તમિવ તત્તેજો વ્યાપ્ય સર્વા દિશો દશ।
પ્રશાન્તં ચ ક્ષણેનૈવ દેવદેવસ્ય માયયા॥ 13-45-233 (82914)
અથાપશ્યં સ્થિતં સ્થાણું ભગવન્તં મહેશ્વરમ્।
`સૌરભેયગતં સૌમ્યં વિધૂમમિવ પાવકમ્॥ 13-45-234 (82915)
પ્રશાન્તમનસં દેવં ત્રિનેત્રમપરાજિતમ્।
સહિતં ચારુસર્વાઙ્ગ્યા પાર્વત્યા પરમેશ્વરમ્॥' 13-45-235 (82916)
નીલકણ્ઠં મહાત્મનમસક્તં તેજસાં નિધિમ્।
અષ્ટાદશભુજં સ્થાણું સર્વાભરણભૂષિતમ્॥ 13-45-236 (82917)
શુક્લામ્બરધરં દેવં શુક્લમાલ્યાનુલેપનમ્।
શુક્લધ્વજમનાધૃષ્યં શુક્લયજ્ઞોપવીતિનમ્॥ 13-45-237 (82918)
ગાયદ્ભિર્નૃત્યમાનૈશ્ચ વાદયદ્ભિશ્ચ સર્વશઃ।
વૃતં પાર્શ્વચરૈર્દિવ્યૈરાત્મતુલ્યપરાક્રમૈઃ॥ 13-45-238 (82919)
બાલેન્દુમુકુટં પાણ્ડું શરચ્ચન્દ્રમિવોદિતમ્।
ત્રિભિર્નેત્રૈઃ કૃતોદ્યોતં ત્રિભિઃ સૂર્યૈરિવોદિતૈઃ॥ 13-45-239 (82920)
`સર્વવિદ્યાધિપં દેવં શરચ્ચન્દ્રસમપ્રભમ્।
નયનાહ્લાદસૌમ્યોઽહમપશ્યં પરમેશ્વરમ્॥' 13-45-240 (82921)
અશોભતાસ્ય દેવસ્ય માલા ગાત્રે સિતપ્રભે।
જાતરૂપમયૈઃ પદ્મૈર્ગ્રથિતા રત્નભૂષિતા॥ 13-45-241 (82922)
મૂર્તિમન્તિ તથાઽસ્ત્રાણિ સર્વતેજોમયાનિ ચ।
મયા દૃષ્ટાનિ ગોવિન્દ ભવસ્યામિતતેજસઃ॥ 13-45-242 (82923)
ઇન્દ્રાયુધસહસ્રાભં ધનુસ્તસ્ય મહાત્મનઃ।
પિનાકમિતિ વિખ્યાતં સ ચ વૈ પન્નગો મહાન્॥ 13-45-243 (82924)
સપ્તશીર્ષો મહાકાયસ્તીક્ષ્ણદંષ્ટ્રો વિષોલ્વણઃ।
જ્યાવેષ્ટિતમહાગ્રીવઃ સ્થિતઃ પુરુષવિગ્રહઃ॥ 13-45-244 (82925)
શરશ્ચ સૂર્યસઙ્કાશો દૃષ્ટઃ પાશુપતાહ્વયઃ।
`સહસ્રભુજજિહ્વાસ્યો ભીષણો નાગવિંગ્રહ॥ 13-45-245 (82926)
શઙ્ખશૂલાસિભિશ્ચૈવ પટ્ટસૈ રૂપવાન્સ્થિતઃ।
યેન ચ ત્રિપુરં દગ્ધં સર્વદેવમયઃ ****** 13-45-246 (82927)
અદ્વિતીયમનિર્દેશ્યં સર્વભૂતભયાવહમ્।
સસ્ફુલિઙ્ગં મહાકાયં વિસૃજન્તમિવાનલમ્॥ 13-45-247 (82928)
એકપાદં મહાદંષ્ટ્રં સહસ્રશિરસોદરમ્।
સહસ્રભુજજિહ્વાક્ષમુદ્ગિરન્તમિવાનલમ્॥ 13-45-248 (82929)
બ્રાહ્માન્નારાયણાચ્ચૈન્દ્રાદાગ્નેયાદપિ વારુણાત્।
યદ્વિશિષ્ટં મહાબાહો સર્વશસ્ત્રવિઘાતનમ્॥ 13-45-249 (82930)
યેન તત્ત્રિપુરં દગ્ધ્વા ક્ષણાદ્ભસ્મીકૃતં પુરા।
શરેણૈકેન ગોવિન્દ મહાદેવેન લીલયા॥ 13-45-250 (82931)
નિર્દહેત ચ યત્કૃત્સ્નં ત્રૈલોક્યં સચરાચરમ્।
મહેશ્વરભુજોત્સૃષ્ટં નિમેષાર્ધાન્ન સંશયઃ॥ 13-45-251 (82932)
નાવધ્યો યસ્ય લોકેઽસ્મિન્બ્રહ્મવિષ્ણુસુરેષ્વપિ।
તદહં દૃષ્ટવાંસ્તત્ર આશ્ચર્યમિદમુત્તમમ્॥ 13-45-252 (82933)
ગુહ્યમસ્ત્રવરં નાન્યત્તત્તુલ્યમધિકં હિ વા।
યત્તચ્છૂલમિતિ ખ્યાતં સર્વલોકેષુ શૂલિનઃ 13-45-253 (82934)
દારયેદ્દ્યાં મહી કૃત્સ્નાં શોષયેદ્વા મહોદધિમ્।
સંહરેદ્વા જગત્કૃત્સ્નં વિસૃષ્ટં શૂલપાણિના॥ 13-45-254 (82935)
યૌવનાશ્વો હતો યેન માન્ધાતા સબલઃ પુરા।
ચક્રવર્તી મહાતેજાસ્ત્રિલોકવિજયી નૃપઃ॥ 13-45-255 (82936)
મહાબલો મહાવીર્યઃ શક્રતુલ્યપરાક્રમઃ।
કરસ્થેનૈવ ગોવિન્દ લવણસ્યેહ રક્ષસઃ॥ 13-45-256 (82937)
તચ્છૂલમતિતીક્ષ્ણાગ્રં સુભીમં રોમહર્ષણમ્।
ત્રિશિખાં ભ્રુકુટિં કૃત્વા તર્જમાનમિવ સ્થિતમ્॥ 13-45-257 (82938)
વિધૂમં સાર્ચિષં કૃષ્ણં કાલસૂર્યમિવોદિતમ્।
સર્પહસ્તમનિર્દેશ્યં પાશહસ્તામિવાન્તકમ્॥ 13-45-258 (82939)
દૃષ્ટવાનસ્મિ ગોવિન્દ તદસ્ત્રં રુદ્રસન્નિધૌ।
પરશુસ્તીક્ષ્ણધારશ્ચ દત્તો રામસ્ય યઃ પુરાઃ॥ 13-45-259 (82940)
મહાદેવેન તુષ્ટેન દત્તં ભૃગુસુતાય ચ।
કાર્તવીર્યો હતો યેન ચક્રવર્તી મહામૃધે॥ 13-45-260 (82941)
ત્રિઃસપ્તકૃત્વઃ પૃથિવી યેન નિઃક્ષત્રિયા કૃતા।
જામદગ્ન્યેન ગોવિન્દ રામેણાક્લિષ્ટકર્મણા॥ 13-45-261 (82942)
દીપ્તધારઃ સુરૌદ્રાસ્યઃ સર્પકણ્ઠાગ્રધિષ્ઠિતઃ॥
અભવચ્છૂલિનોઽભ્યાશે દીપ્તવહ્નિશતોપમઃ। 13-45-262 (82943)
અસઙ્ખ્યેયાનિ ચાસ્ત્રાણિ તસ્ય દિવ્યાનિ ધીમતઃ।
પ્રાધાન્યતો મયૈતાનિ કીર્તિતાનિ તવાનઘ॥ 13-45-263 (82944)
સવ્યદેશે તુ દેવસ્ય બ્રહ્મા લોકપિતામહઃ।
દિવ્યં વિમાનમાસ્થાય હંસયુક્તં મનોજવમ્॥ 13-45-264 (82945)
વામપાર્શ્વગતશ્ચાપિ તથા નારાયણઃ સ્થિતઃ।
વૈનતેયં સમારુહ્ય શઙ્ખચક્રગદાધરઃ॥ 13-45-265 (82946)
સ્કન્દો મયૂરમાસ્થાય સ્થિતો દેવ્યાઃ સમીપતઃ।
શક્તિઘણ્ટે સમાદાય દ્વિતીય ઇવ પાવકઃ॥ 13-45-266 (82947)
પુરસ્તાચ્ચૈવ દેવસ્ય નન્દિં પશ્યામ્યવસ્થિતમ્।
શૂલં વિષ્ટભ્ય તિષ્ઠન્તં દ્વિતીયમિવ શઙ્કરમ્॥ 13-45-267 (82948)
સ્વાયંભુવાદ્યા મનવો ભૃગ્વાદ્યા ઋષયસ્તથા।
શક્રાદ્યા દેવતાશ્ચૈવ સર્વ એવ સમભ્યયુઃ॥ 13-45-268 (82949)
સર્વભૂતગણાશ્ચૈવ માતરો વિવિધાઃ સ્થિતાઃ।
તેઽભિવાદ્ય મહાત્માનં પરિવાર્ય સમન્તતઃ॥ 13-45-269 (82950)
અસ્તુવન્વિવિધૈઃ સતોત્રૈર્મહાદેવં સુરાસ્તદા।
`જગન્મૂર્તિ મહાલિઙ્ગં તન્મધ્યે સ્ફૂતરૂપિણમ્॥ 13-45-270 (82951)
બ્રહ્મા ભવં તદાઽસ્તૌવીદ્રથન્તરમુદીરયન્।
જ્યેષ્ઠસામ્ના ચ દેવેશં જગૌ નારાયણસ્તદા॥ 13-45-271 (82952)
ગૃણન્બ્રહ્મ પરં શક્રઃ શતરુદ્રિયમુત્તમમ્।
બ્રહ્મા નારાયણશ્ચૈવ દેવરાજશ્ચ કૌશિકઃ।
અશોભન્ત મહાત્માનસ્ત્રયસ્ત્રય ઇવાગ્નયઃ॥ 13-45-272 (82953)
તેષાં મધ્યગતો દેવો રરાજ ભગવાઞ્છિવઃ।
શરદભ્રવિનિર્મુક્તઃ પરિધિસ્થ ઇવાંશુમાન્॥ 13-45-273 (82954)
અયુતાનિ ચ ચન્દ્રાર્કાનપશ્યં દિવિ કેશવ।
તતોઽહમસ્તુવં દેવં સ્તવેનાનેન સુવ્રત॥ 13-45-274 (82955)
ઉપમન્યુરુવાચ। 13-45-275x (6851)
નમો દેવાધિદેવાય મહાદેવાય તે નમઃ।
શક્રરૂપાય શક્રાય શક્રવેષધરાય ચ॥ 13-45-275 (82956)
નમસ્તે વજ્રહસ્તાય પિઙ્ગલાયારુણાય ચ।
પિનાકપાણયે નિત્યં શઙ્ખશૂલધરાય ચ॥। 13-45-276 (82957)
નમસ્તે કૃષ્ણવાસાય કૃષ્ણકુઞ્ચિતમૂર્ધજ।
કૃષ્ણાજિનોત્તરીયાય કૃષ્ણાષ્ટમિરતાય ચ॥ 13-45-277 (82958)
શુક્લવર્ણાય શુક્લાય શુક્લામ્બરધરાય ચ।
શુક્લભસ્માવલિપ્તાય શુક્લકર્મરતાય ચ॥ 13-45-278 (82959)
નમોસ્તુ રક્તવર્ણાય રક્તામ્બરધરાય ચ।
રક્તધ્વજપતાકાય રક્તસ્રગનુલેપિને॥ 13-45-279 (82960)
નમોસ્તુ પીતવર્ણાય પીતામ્બરધરાય ચ॥ 13-45-280 (82961)
નમોસ્તૂચ્છ્રિતચ્છત્રાય કિરીટવરધારિણે।
અર્ધહારાર્દકેયૂર અર્ધકુણ્ડલકર્ણિને॥ 13-45-281 (82962)
નમઃ પવનવેગાય નમો દેવાય વૈ નમઃ।
સુરેન્દ્રાય મુનીન્દ્રાય મહેન્દ્રાય નમોસ્તુ તે॥ 13-45-282 (82963)
નમઃ પદ્માર્ધમાલાય ઉત્પલૈર્મિશ્રિતાય ચ।
અર્ધચન્દનલિપ્તાય અર્ધસ્રગનુલેપિને॥ 13-45-283 (82964)
નમ આદિત્યવક્ત્રાય આદિત્યનયનાય ચ।
નમ આદિત્યવર્ણાય આદિત્યપ્રતિમાય ચ॥ 13-45-284 (82965)
નમઃ સોમાય સૌમ્યાય સૌમ્યવક્ત્રધરાય ચ।
સૌમ્યરૂપાય મુખ્યાય સૌમ્યદંષ્ટ્રાવિભૂષિણે॥ 13-45-285 (82966)
નમઃ શ્યામાય ગૌરાય અર્ધપીતાર્ધપાણ્ડવે।
નારીનરશરીરાય સ્ત્રીપુંસાય નમોસ્તુ તે॥ 13-45-286 (82967)
નમો વૃષભવાહાય ગજેન્દ્રગમનાય ચ।
દુર્ગમાય નમસ્તુભ્યમગમ્યાગમનાય ચ॥ 13-45-287 (82968)
નમોસ્તુ ગણનીતાય ગણવૃન્દરતાય ચ।
ગુણાનુયાતમાર્ગાય ગણનિત્યવ્રતાય ચ॥ 13-45-288 (82969)
નમઃ શ્વેતાભ્રવર્ણાય સંધ્યારાગપ્રભાચ ય।
અનુદ્દિષ્ટામભિધાનાય સ્વરૂપાય નમોસ્તુ તે॥ 13-45-289 (82970)
નમો રક્તાગ્રવાસાય રક્તસૂત્રધરાય ચ।
રક્તમાલાવિચિત્રાય રક્તામ્બરધરાય ચ॥ 13-45-290 (82971)
મણિભૂષિતમૂર્ધાય નમશ્ચન્દ્રાર્ધભૂષિણે।
વિચિત્રમણિમૂર્ધાય કુસુમાષ્ટધરાય ચ॥ 13-45-291 (82972)
નમોઽગ્નિમુખનેત્રાય સહસ્રશશિલોચને।
અગ્નિરૂપાય કાન્તાય નમોસ્તુ ગહનાય ચ॥ 13-45-292 (82973)
ખચરાય નમસ્તુભ્યં ગોચરાભિરતાય ચ।
ભૂચરાય ભુવનાય અનન્તાય શિવાય ચ॥ 13-45-293 (82974)
નમો દિગ્વાસસે નિત્યમધિવાસસુવાસસે।
નમો જગન્નિવાસાય પ્રતિપત્તિસુખાય ચ॥ 13-45-294 (82975)
નિત્યમુદ્બદ્ધમુકુટે મહાકેયૂરધારિણે।
સર્પકણ્ઠોપહારાય વિચિત્રાભરણાય ચ॥ 13-45-295 (82976)
નમસ્ત્રિનેત્રનેત્રાય સહસ્રશતલોચને।
સ્ત્રીપુંસાય નપુંસાય નમઃ સાઙ્ખ્યાય યોગિને॥ 13-45-296 (82977)
શંયોરભિસ્રવન્તાય અથર્વાય નમોનમઃ।
નમઃ સર્વાર્તિનાશાય નમઃ શોકહરાય ચ॥ 13-45-297 (82978)
નમો મેઘનિનાદાય બહુમાયાધરાય ચ।
બીજક્ષેત્રાભિપાલાય સ્રષ્ટારાય નમોનમઃ॥ 13-45-298 (82979)
નમઃ સુરાસુરેશાય વિશ્વેશાય નમોનમઃ।
મનઃ પવનવેગાય નમઃ પવનરૂપિણે॥ 13-45-299 (82980)
નમઃ કાઞ્ચનમાલાય ગિરિમાલાય વૈ નમઃ।
નમઃ સુરારિમાલાય ચણ્ડવેગાય વૈ નમઃ॥ 13-45-300 (82981)
બ્રહ્મશિરોપહર્તાય મહિષઘ્નાય વૈ નમઃ।
નમઃ સ્ત્રીરૂપધારાય યજ્ઞવિધ્વંસનાય ચ॥ 13-45-301 (82982)
નમસ્ત્રિપુરહર્તાય યજ્ઞવિધ્વંસનાય ચ।
નમઃ કામાઙ્ગનાશાય કાલદણ્ડધરાય ચ॥ 13-45-302 (82983)
નમઃ સ્કન્દવિશાખાય બ્રહ્મદણ્ડાય વૈ નમઃ।
નમો ભવાય શર્વાય વિશ્વરૂપાય વૈ નમઃ॥ 13-45-303 (82984)
ઈશાનાય ભવઘ્નાય નમોસ્ત્વન્ધકઘાતિને।
નમો વિશ્વાય માયાયચિન્ત્યાચિન્ત્યાય વૈ નમઃ॥ 13-45-304 (82985)
ત્વં નો ગતિશ્ચ શ્રેષ્ઠશ્ચ ત્વમેવ હૃદયં તથા।]
ત્વં બ્રહ્મા સર્વદેવાનાં રુદ્રાણાં નીલલોહિતઃ॥ 13-45-305 (82986)
આત્મા ચ સર્વભૂતાનાં સાઙ્ખ્યે પુરુષ ઉચ્યતે।
ઋષભસ્ત્વં પવિત્રાણાં યોગિનાં નિષ્કલઃ શિવઃ॥ 13-45-306 (82987)
ગૃહસ્થસ્ત્વમાશ્રગિણામીશ્વરાણાં મહેશ્વરઃ।
કુબેરઃ સર્વયક્ષાણાં ક્રતૂનાં વિષ્ણુરુચ્યતે॥ 13-45-307 (82988)
પર્વતાનાં ભવાન્મેરુર્નક્ષત્રાણાં ચ ચન્દ્રમાઃ।
વસિષ્ઠસ્ત્વમૃષીણાં ચ ગ્રહાણાં સૂર્ય ઉચ્યતે॥ 13-45-308 (82989)
આરણ્યાનાં પશૂનાં ચ સિંહસ્ત્વં પરમેશ્વરઃ।
ગ્રામ્યાણાં ગોવૃષશ્ચાસિ ભવાઁલ્લોક્પ્રપૂજિતઃ॥ 13-45-309 (82990)
આદિત્યાનાં ભવાન્વિષ્ણુર્વસૂનાં ચૈવ પાવકઃ।
પક્ષિણાં વૈનતેયસ્ત્વમનન્તો ભ્રુજગેષુ ચ॥ 13-45-310 (82991)
સામવેદશ્ચ વેદાનાં યજુષાં શતરુદ્રિયમ્।
સનત્કુમારો યોગાનાં સાઙ્ખ્યાનાં કપિલો હ્યસિ॥ 13-45-311 (82992)
શક્રોસિ મરુતાં દેવ પિતૄણાં હવ્યવાડસિ॥
બ્રહ્મલોકશ્ચ લોકાનાં ગતીનાં મોક્ષ ઉચ્યસે॥ 13-45-312 (82993)
ક્ષીરોદઃ સાગરાણાં ચ શૈલાનાં હિમવાન્ગિરિઃ।
વર્ણાનાં બ્રાહ્મણશ્ચાસિ વિપ્રાણાં દીક્ષિતો દ્વિજઃ॥ 13-45-313 (82994)
આદિસ્ત્વમસિ લોકાનાં સંહર્તા કાલ એવ ચ
યચ્ચાન્યદપિ લોકે વૈ સર્વતેજોધિકં સ્મૃતમ્।
તત્સર્વં ભગવાનેવ ઇતિ મે નિશ્ચિતા મતિઃ॥ 13-45-314 (82995)
નમસ્તે ભગવન્દેવ નમસ્તે ભક્તવત્સલઃ।
યોગેશ્વર નમસ્તેઽસ્તુ નમસ્તે વિસ્વસમ્ભવ॥ 13-45-315 (82996)
પ્રસીદ મમ ભક્તસ્ય દીનસ્ય કૃપણસ્ય ચ।
અનૈશ્વર્યેણિ યુક્તસ્ય ગતિર્ભવ સનાતન॥ 13-45-316 (82997)
યચ્ચાપરાધં કૃતવાનજ્ઞાત્વા પરમેશ્વર।
મદ્ભક્ત ઇતિ દેવેશ તત્સર્વં ક્ષન્તુમર્હસિ॥ 13-45-317 (82998)
મોહિતશ્ચાસ્મિ દેવેશ ત્વયા રૂપવિપર્યયાત્।
નાર્ઘ્યં તેન મયા દત્તં પાદ્યં ચાપિ મહેશ્વર॥ 13-45-318 (82999)
એવં સ્તુત્વાઽહમીશાનં પાદ્યમર્ઘ્યં ચ ભક્તિતઃ।
કૃતાઞ્જલિપુટો ભૂત્વા સર્વં તસ્મૈ ન્યવેદયમ્॥ 13-45-319 (83000)
તતઃ શીતામ્બુસંયુક્તા દિવ્યગન્ધસમન્વિતા।
પુષ્પવૃષ્ટિઃ શુભા તાત પપાત મમ મૂર્ધનિ॥ 13-45-320 (83001)
દુન્દુભિશ્ચ તદા દિવ્યસ્તાડિતો દેવકિંકરૈઃ।
વવૌ ચ મારુતઃ પુણ્યઃ શુચિગન્ધઃ સુખાવહઃ॥ 13-45-321 (83002)
તતઃ પ્રીતો મહાદેવઃ સપત્નીકો વૃષધ્વજઃ।
અબ્રવીત્ત્રિદશાંસ્તત્ર હર્ષયન્નિવ માં તદા॥ 13-45-322 (83003)
પશ્યધ્વં ત્રિદશાઃ સર્વે ઉપમન્યોર્મહાત્મનઃ।
મયિ ભક્તિં પરાં નિત્યમેકભાવાદવસ્થિતામ્॥ 13-45-323 (83004)
એવમુક્તાસ્તદા કૃષ્ણ સુરાસ્તે શૂલપાણિના।
ઊચુઃ પ્રાઞ્જલયઃ સર્વે નમસ્કૃત્વા વૃષધ્વજમ્॥ 13-45-324 (83005)
ભગવન્દેવદેવેશ લોકનાથ જગત્પતે।
લભતાં સર્વકામેભ્યઃ ફલં ત્વત્તો દ્વિજોત્તમઃ॥ 13-45-325 (83006)
એવમુક્તસ્તતઃ શર્વઃ સુરૈર્બ્રહ્માદિભિસ્તથા।
આહ માં ભગવાનીશઃ પ્રહસન્નિવ શઙ્કરઃ॥ 13-45-326 (83007)
ભગવાનુવાચ। 13-45-327x (6852)
વત્સોપમન્યો તૃષ્ટોસ્મિ પશ્ય માં મુનિપુઙ્ગવ।
દૃઢભક્તોસિ વિપ્રર્ષે મયા જિજ્ઞાસિતો હ્યસિ॥ 13-45-327 (83008)
અનયા ચૈવ ભક્ત્યા તે અત્યર્થં પ્રીતિમાનહમ્।
તસ્માત્સર્વાન્દદામ્યદ્ય કામાંસ્તવ યથોપ્સિતાન્॥ 13-45-328 (83009)
એવમુક્તસ્ય ચૈવાથ મહાદેવેન ધીમતા।
હર્ષાદશ્રૂણ્યવર્તન્ત રોમહર્ષસ્ત્વજાયત॥ 13-45-329 (83010)
અબ્રવં ચ તદા દેવ હર્ષગદ્ગદયા ગિરા।
જાનુભ્યામવનીં ગત્વા પ્રણમ્ય ચ પુનઃપુનઃ॥ 13-45-330 (83011)
અદ્ય જાતો હ્યહં દેવ સફલં જન્મ ચાદ્ય મે।
યન્મે સાક્ષાન્મહાદેવઃ પ્રસન્નસ્તિષ્ઠતેઽગ્રતઃ॥ 13-45-331 (83012)
યં ન પશ્યન્તિ ચૈવાદ્ધા દેવા હ્યમિતવિક્રમમ્।
તમહં દૃષ્ટવાન્દેવં કોઽન્યો ધન્યતરો મયા॥ 13-45-332 (83013)
એવં ધ્યાયન્તિ વિદ્વાંસઃ પરં તત્ત્વં સનાતનમ્।
તદ્વિશેષમતિખ્યાતં યદજં જ્ઞાનમક્ષરમ્॥ 13-45-333 (83014)
સ એષ ભગવાન્દેવઃ સર્વસત્ત્વાદિરવ્યયઃ।
સર્વતત્ત્વવિધાનજ્ઞઃ પ્રધાનપુરુષઃ પરઃ॥ 13-45-334 (83015)
યોઽસૃજદ્દક્ષિણાદઙ્ગાદ્બ્રહ્માણાં લોકસમ્ભવમ્।
વામપાર્શ્વાત્તથા વિષ્ણું લોકરક્ષાર્થમીશ્વરઃ॥ 13-45-335 (83016)
યુગાન્તે ચૈવ સમ્પ્રાપ્તે રુદ્રમીશોઽસૃજત્પ્રભુઃ।
સ રુદ્રઃ સંહરન્કૃત્સ્નં જગત્સ્થાવરજઙ્ગમમ્॥ 13-45-336 (83017)
કાલો ભૂત્વા પરં બ્રહ્મ યાતિ સંવર્તકાનલઃ।
યુગાન્તે સર્વભૂતાનિ ગ્રસન્નિવ વ્યવસ્થિતઃ॥ 13-45-337 (83018)
એષ દેવો મહાદેવો જગત્સૃષ્ટ્વા ચરાચરમ્।
કલ્પાન્તે ચૈવ સર્વેષાં સ્મૃતિમાક્ષિપ્ય તિષ્ઠતિ॥ 13-45-338 (83019)
સર્વગઃ સર્વભૂતાત્મા સર્વભૂતભવોદ્ભવઃ।
આસ્તે સર્વગતો નિત્યમદૃશ્યઃ સર્વદૈવતૈઃ॥ 13-45-339 (83020)
યદિ દેયો વરો મહ્યં યદિ તુષ્ટોઽસિ મે પ્રભો।
ભક્તિર્ભક્તુ મે નિત્યં ત્વયિ દેવ સુરેશ્વર॥ 13-45-340 (83021)
અતીતાનાગતં ચૈવ વર્તમાનં ચ યદ્વિભો।
જાનીયામિતિ મે બુદ્ધિઃ પ્રસાદાત્સુરસત્તમ॥ 13-45-341 (83022)
ક્ષીરોદનં ચ ભુઞ્જીયામક્ષયં સહ બાન્ધવૈઃ।
આશ્રમે ચ સદાઽસ્માકં સાન્નિધ્યં પરમસ્તુ તે॥ 13-45-342 (83023)
એવમુક્તઃ સ માં પ્રાહ ભગવાઁલ્લોકપૂજિતઃ।
મહેશ્વરો મહાતેજાશ્વરાચરગુરુઃ શિવઃ॥ 13-45-343 (83024)
શ્રીભગવાનુવાચ। 13-45-344x (6853)
અજરશ્ચામરશ્ચૈવ ભવ ત્વં દુઃખવર્જિતઃ।
યશસ્વી તેજસા યુક્તો દિવ્યજ્ઞાનસમન્વિતઃ॥ 13-45-344 (83025)
ઋષીણામભિગમ્યશ્ચ મત્પ્રસાદાધ્ભવિષ્યસિ।
શીલવાન્ગુણસમ્પન્નઃ સર્વજ્ઞઃ પ્રિયદર્શનઃ॥ 13-45-345 (83026)
અક્ષયં યૌવનં તેઽસ્તુ તેજશ્ચૈવાનલોપમમ્।
ક્ષીરોદઃ સાગરશ્ચૈવ યત્રયત્રેચ્છસિ પ્રિયમ્॥ 13-45-346 (83027)
તત્ર તે ભવિતા કામં સાન્નિધ્યં પયસોનિધેઃ।
ક્ષીરોદનં ચ ભુઙ્ખ ત્વમમૃતેન સમન્વિતમ્॥ 13-45-347 (83028)
બન્ધુભિઃ સહિતઃ કલ્પં તતો મામુપયાસ્યસિ।
અક્ષયા બાન્ધવાશ્ચૈવ કુલં ગોત્રં ચ તે સદા॥ 13-45-348 (83029)
ભવિષ્યતિ દ્વિજશ્રેષ્ઠ મયિ ભક્તિશ્ચ શાશ્વતી।
સાન્નિધ્યં ચાશ્રમે નિત્યં કરિષ્યામિ દ્વિજોત્તમ॥ 13-45-349 (83030)
તિષ્ઠ વત્સ યથાકામં નોત્કણ્ઠાં ચ કરિષ્યતિ।
સ્મૃતસ્ત્વયા પુનર્વિપ્ર કરિષ્યામિ ચ દર્શનમ્॥ 13-45-350 (83031)
એવમુક્ત્વા સ ભગવાન્સૂર્યકોટિસમપ્રભઃ।
ઈશાનઃ સ વરાન્દત્ત્વા તત્રૈવાન્તરધીયત॥ 13-45-351 (83032)
એવં દૃષ્ટો મયા કૃષ્ણ દેવદેવઃ સમાધિના।
તદવાપ્તં ચ મે સર્વં યદુક્તં તેન ધીમતા॥ 13-45-352 (83033)
પ્રત્યક્ષં ચૈવ તે કૃષ્ણ પશ્ય સિદ્ધાન્વ્યવસ્થિતાન્।
ઋષીન્વિદ્યાધરાન્યક્ષાન્ગન્ધર્વાપ્સરસસ્તથા॥ 13-45-353 (83034)
પશ્ય વૃક્ષલતાગુલ્માન્સર્વપુષ્પફલપ્રદાન્।
સર્વર્તુકુસુમૈર્યુક્તાન્સુખપત્રાન્સુગન્ધિનઃ॥ 13-45-354 (83035)
સર્વમેતન્મહાબાહો દિવ્યભાવસમન્વિતમ્।
પ્રસાદાદ્દેવદેવસ્ય ઈશઅવરસ્ય મહાત્મનઃ॥ 13-45-355 (83036)
વાસુદેવ ઉવાચ। 13-45-356x (6854)
એતચ્છ્રુત્વા વચસ્તસ્ય પ્રત્યક્ષમિવ દર્શનમ્।
વિસ્મયં પરમં ગત્વા અબ્રવં તં મહામુનિમ્॥ 13-45-356 (83037)
ધન્યસ્ત્વમસિ વિપ્રેન્દ્રિ કસ્ત્વદન્યોસ્તિ પુણ્યકૃત્।
યસ્ય દેવાધિદેવસ્તે સાન્નિધ્યં કુરુતેઽઽશ્રમે॥ 13-45-357 (83038)
અપિ તાવન્મમાપ્યેવં દદ્યાત્સ ભગવાઞ્શિવઃ।
દર્શં મુનિશાર્દૂલ પ્રસાદં ચાપિ શઙ્કરઃ॥ 13-45-358 (83039)
ઉપમન્યુરુવાચ। 13-45-359x (6855)
[દ્રક્ષ્યસે પુણ્ડરીકાક્ષ મહાદેવં ન સંશયઃ।
અચિરેણૈવ કાલેન યથા દૃષ્ટો મયાઽનઘ॥ 13-45-359 (83040)
ચક્ષુષા ચૈવ દિવ્યેન પશ્યામ્યમિતવિક્રમમ્।
ષષ્ઠે માસિ મહાદેવં દ્રક્ષ્યસે પુરુષોત્તમ॥ 13-45-360 (83041)
ષોડશાષ્ટૌ વરાંશ્ચાપિ પ્રાપ્સ્યસિ ત્વં મહેશ્વરાત્।
સપત્નીકાદ્યદુશ્રેષ્ઠ સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે॥ 13-45-361 (83042)
અતીતાનાગતં ચૈવ વર્તમાનં ચ નિત્યશઃ।
વિદિતં મે મહાબાહો પ્રસાદાત્તસ્ય ધીમતઃ॥] 13-45-362 (83043)
એતાન્સહસ્રશશ્ચાન્યાન્સમનુધ્યાતવાન્હરઃ।
કસ્માત્પ્રસાદં ભગવાન્ન કુર્યાત્તવ માધવ॥ 13-45-363 (83044)
ત્વાદૃશેન હિ દેવાનાં શ્લાઘનીય સમાગમઃ।
બ્રહ્મણઅયેનાનૃશંસેન શ્રદ્દધાનેન ચાપ્યુત।
જપ્યં તુ તે પ્રદાસ્યામિ યેન દ્રક્ષ્યસિ શંકરમ્॥ 13-45-364 (83045)
શ્રીકૃષ્ણ ઉવાચ। 13-45-365x (6856)
અબ્રવં તમહં બ્રહ્મન્ત્વત્પ્રસાદાન્મહામુને।
દ્રક્ષ્યે દિતિજસઙ્ઘાનાં મર્દનં ત્રિદશેશ્વરમ્॥ 13-45-365 (83046)
એવં કથયતસ્તસ્ય મહાદેવાશ્રિતાં કથામ્।
દિનાન્યષ્ટૌ તતો જગ્મુર્મુહૂર્તમિવ ભારત॥ 13-45-366 (83047)
દિનેઽષ્ટમે તુ વિપ્રેણિ દીક્ષિતોઽહં યથાવિધિ।
દણ્ડી મુણ્ડી કુશી ચીરિ ઘૃતાક્તો મેખલીકૃતઃ॥ 13-45-367 (83048)
માસમેકં ફલાહારો દ્વિતીયં સલિલાશનઃ।
તૃતીયં ચ ચતુર્થં ચ પઞ્ચમં ચાનિલાશઃ॥ 13-45-368 (83049)
એકપાદેન તિષ્ઠંશ્ચ ઊર્ધ્વબાહુરતન્દ્રિતઃ।
તેજઃ સૂર્યસહસ્રસ્ય અપશ્યં દિવિ ભારત॥ 13-45-369 (83050)
તસ્ય મધ્યગતં ચાપિ તેજસઃ પાણ્ડુનન્દન।
ઇન્દ્રાયુધપિનદ્ધાઙ્ગં વિદ્યુન્માલાગવાક્ષકમ્।
નીલસૈલચયપ્રખ્યં બલાકાભૂષિતામ્બરમ્॥ 13-45-370 (83051)
તત્ર સ્થિતશ્ચ ભગવાન્દેવ્યા સહ મહાદ્યુતિઃ।
તપસા તેજસા કાન્ત્યા દીપ્તયા સહ ભાર્યયા॥ 13-45-371 (83052)
રરાજ ભગવાંસ્તત્ર દેવ્યા સહ મહેશ્વરઃ।
સોમેન સહિતઃ સૂર્યો યથા મેઘસ્થિતસ્તથા॥ 13-45-372 (83053)
સંહૃષ્ટરોમા કૌન્તેય વિસ્મયોત્ફુલ્લલોચનઃ।
અપશ્યં દેવસઙ્ઘાનાં ગતિમાર્તિહરં હરમ્॥ 13-45-373 (83054)
કિરીટિનં ગદિનં શૂલપાણિં
વ્યાઘ્રાજિનં જટિલં દણ્ડપાણિમ્।
પિનાકિનં વજ્રિણં તીક્ષ્ણદંષ્ટ્રં
શુભાઙ્ગદં વ્યાલયજ્ઞોપવીતમ્॥ 13-45-374 (83055)
દિવ્યાં માલામુરસાઽનેકવર્ણાં
સમુદ્વહન્તં ગુલ્ફદેશાવલમ્બામ્।
ચન્દ્રં યથા પરિવિષ્ટં સસન્ધ્યં
વર્ષાત્યયે તદ્વદપશ્યમેનમ્॥ 13-45-375 (83056)
પ્રમથાનાં ગણૈશ્ચૈવ સમન્તાત્પરિવારિતમ્।
શરદીવ સુદુષ્પ્રેક્ષ્યં પરિવિષ્ટં દિવાકરમ્॥ 13-45-376 (83057)
એકાદશશતાન્યેવં રુદ્રાણાં વૃષવાહનમ્
અસ્તુવં નિયતાત્માનં કર્મભિઃ શુભકર્મિણમ્॥ 13-45-377 (83058)
આદિત્યા વસવઃ સાધ્યા વિશ્વેદેવાસ્તથાઽશ્વિનૌ।
વિશ્વાભિઃ સ્તુતિભિર્દેવં વિશ્વદેવં સમસ્તુવન્॥ 13-45-378 (83059)
શતક્રતુશ્ચ ભગવાન્વિષ્ણુશ્ચાદિતિનન્દનૌ।
બ્રહ્મા રથન્તરં સામ ઈરયન્તિ ભવાન્તિકે॥ 13-45-379 (83060)
યોગીશ્વરાઃ સુબહવો યોગદં પિતરં ગુરુમ્।
બ્રહ્મર્ષયશ્ચ સસુતાસ્તથા દેવર્ષયશ્ચ વૈ॥ 13-45-380 (83061)
પૃથિવીં ચાન્તરિક્ષં ચ નક્ષત્રાણિ ગ્રહાસ્તથા।
માસાર્ધમાસા ક્રતવો રાત્રિઃ સંવત્સરાઃ ક્ષણાઃ॥ 13-45-381 (83062)
મુહૂર્તાશ્ચ નિમેપાશ્ચ તથૈવ યુગપર્યયાઃ।
દિવ્યા રાજન્નમસ્યન્તિ વિદ્યાઃ સત્વવિદસ્તથા॥ 13-45-382 (83063)
સનત્કુમારો દેવાશ્ચ ઇતિહાસાસ્તથૈવ ચ।
મરીચિરઙ્ગિરા અત્રિઃ પુલસ્ત્યઃ પુલહઃ ક્રતુઃ॥ 13-45-383 (83064)
મનવઃ સપ્ત સોમશ્ચ અર્થવા સબૃહસ્પતિઃ।
ભૃગુર્દક્ષઃ કશ્યપશ્ચ વસિષ્ઠઃ કાશ્ય એવ ચ॥ 13-45-384 (83065)
છન્દાંસિ દીક્ષા યજ્ઞાશ્ચ દક્ષિણાઃ પાવકો હવિઃ।
યજ્ઞોપગાનિ દ્રવ્યાણિ મૂર્તિમન્તિ યુધિષ્ઠિર॥ 13-45-385 (83066)
પ્રજાનાં પાલકાઃ સર્વે સરિતઃ પન્નગા નગાઃ।
દેવાનાં માતરઃ સર્વાદેવપત્ન્ય સકન્યકાઃ॥ 13-45-386 (83067)
સહસ્રાણિ મુનીનાં ચ અયુતાન્યર્બુદાનિ ચ।
નમસ્યન્તિ પ્રભું શાન્તં પર્વતાઃસાગરા દિશઃ॥ 13-45-387 (83068)
ગન્ધર્વાપ્સરસશ્ચૈવ ગીતવાદિત્રકોવિદાઃ।
દિવ્યતાલેષુ ગાયન્તઃ સ્તુવન્તિ ભવમદ્ભુતમ્॥ 13-45-388 (83069)
વિદ્યાધરા દાનવાશ્ચ ગુહ્યકા રાક્ષસાસ્તથા।
સર્વાણિ ચૈવ ભૂતાનિ સ્તાવરાણિ ચરાણિ ચ।
નમસ્યન્તિ મહારાજ વાઙ્મનઃ કર્મભિર્વિભુમ્॥ 13-45-389 (83070)
પુરસ્તાદ્ધિષ્ઠિતઃ શર્વો મમાસીસ્ત્રિદશેશ્વરઃ॥ 13-45-390 (83071)
પુરસ્તદ્ધિષ્ઠિતં દૃષ્ટ્વા મમેશાનં ચ ભારત।
સપ્રજાપતિશક્રાન્તં જગન્મામભ્યુદૈક્ષત॥ 13-45-391 (83072)
ઈક્ષિતું ચ મહાદેવં ન મે શક્તિરભૂત્તદા।
તતો મામબ્રવીદ્દેવઃ પશ્ય કૃષ્ણ વદસ્વ ચ॥ 13-45-392 (83073)
ત્વયા હ્યારાધિતશ્ચાહં શતશોઽથ સહસ્રશઃ।
ત્વત્સમો નાસ્તિ મે કશ્ચિત્ત્રિષુ લોકષુ વૈ પ્રિયઃ॥ 13-45-393 (83074)
શિરસા વન્દિતે દેવે દેવી પ્રીતા હ્યુમા તદા।
તતોઽહમબ્રુવં સ્થાણું સ્તુતં બ્રહ્માદિભિઃ સુરૈઃ॥ 13-45-394 (83075)
કૃષ્ણ ઉવાચ। 13-45-395x (6857)
નમોસ્તુ તે શાશ્વત સર્વયોને
બ્રાહ્માધિપં ત્વામૃષયો વદન્તિ।
તપશ્ચ સત્વં ચ રજસ્તમશ્ચ
ત્વામેવ સત્યં ચ વદન્તિ સન્તઃ॥ 13-45-395 (83076)
ત્વં વૈ બ્રહ્મા ચ રુદ્રશ્ચ વરુણોઽગ્નિર્મનુર્ભવઃ।
ધાતા ત્વષ્ટા વિધાતા ચ ત્વં પ્રભુઃ સર્વતોમુખઃ॥ 13-45-396 (83077)
ત્વત્તો જાતાનિ ભૂતાનિ સ્થાવરાણિ ચરાણિ ચ।
ત્વયા સૃષ્ટમિદં કૃત્સ્નં ત્રૈલોક્યં સચરાચરમ્॥ 13-45-397 (83078)
યાનીન્દ્રિયાણીહ મનશ્ચ કૃત્સ્નં
યે વાયવઃ સપ્તિ તથૈવ ચાગ્નયઃ।
યે દેવસંસ્થાસ્તવ દેવતાશ્ચ
તસ્માત્પરં ત્વામૃષયો વદન્તિ॥ 13-45-398 (83079)
વેદાશ્ચ યજ્ઞાઃ સોમશ્ચ દક્ષિણા પાવકો હવિઃ।
યજ્ઞોપગં ચ યત્કિંચિદ્ભગવાંસ્તદસંશયમ્॥ 13-45-399 (83080)
ઇષ્ટં દત્તમધીતં વ્રતાનિ નિયમાશ્ચ યે।
હ્રીઃ કીર્તિઃ શ્રીર્દ્યુતિસ્તુષ્ટિઃ સિદ્ધિશ્ચૈવ તદર્પણી॥ 13-45-400 (83081)
કામઃ ક્રોધો ભયં લોભો મદઃ સ્તમ્ભોથ મત્સરઃ।
આધયો વ્યાધયશ્ચૈવ ભગવંસ્તનવસ્તવ॥ 13-45-401 (83082)
કૃતિર્વિકારઃ પ્રણયઃ પ્રધાનં બીજમવ્યયમ્।
મનસઃ પરમા યોનિઃ પ્રભાવશ્ચાપિ શાશ્વતઃ॥ 13-45-402 (83083)
અવ્યક્તઃ પાવનોઽચિન્ત્યઃ સહસ્રાંશુર્હિરણ્મયઃ।
આદિર્ગણાનાં સર્વેષાં ભવાન્વૈજીવિતાશ્રયઃ॥ 13-45-403 (83084)
મહાનાત્મા મતિર્બ્રહ્મા વિશ્વઃ શંભુઃ સ્વયંભુવઃ।
બુદ્ધિઃ પ્રજ્ઞોપલબ્ધિશ્ચસંવિત્ખ્યાતિર્ધૃતિઃ સ્મૃતિઃ॥ 13-45-404 (83085)
પર્યાયવાચકૈઃ શબ્દૈર્મહાનાત્મા વિભાવ્યતે।
ત્વાં બુદ્ધ્વા બ્રાહ્મણો વેદાત્પ્રમોહં વિનિયચ્છતિ॥ 13-45-405 (83086)
હૃદયં સર્વભૂતાનાં ક્ષેત્રજ્ઞસ્ત્વમૃષિસ્તુતઃ॥ 13-45-406 (83087)
સર્વતઃ પાણિપાદસ્ત્વં સર્વતોક્ષિશિરોમુખઃ।
સર્વતઃ શ્રુતિમાઁલ્લોકે સર્વમાવૃત્ય તિષ્ઠસિ॥ 13-45-407 (83088)
ફલં ત્વમસિ દિગ્માંશોર્નિમેષાદિષુ કર્મસુ।
ત્વં વૈ પ્રબાર્ચિઃ પુરુષઃ સર્વસ્ય હૃદિ સંશ્રિતઃ।
અણિમા મહિમા પ્રાપ્તિરીશાનો જ્યોતિરવ્યયઃ॥ 13-45-408 (83089)
ત્વયિ બુદ્ધિર્મતિર્લોકાઃ પ્રપન્નાઃ સંશ્રિતાશ્ચ યે।
ધ્યાનિનો નિત્યયોગાશ્ચ સત્યસત્વા જિતેન્દ્રિયાઃ॥ 13-45-409 (83090)
યસ્ત્વાં ધ્રુવં વેદયતે ગુહાશયં
પ્રભું પુરાણં પુરુષં વિશ્વરૂપમ્।
હિરણ્મયં બુદ્ધિમતાં પરાં ગતિં
સ બુદ્ધિમાન્બુદ્ધિમતીત્ય તિષ્ઠતિ॥ 13-45-410 (83091)
વિદિત્વા સપ્ત સૂક્ષ્માણિ ષડઙ્ગં ત્વાં ચ મૂર્તિતઃ।
પ્રધાનવિધિયોગસ્થસ્ત્વામેવ વિશતે બુધઃ॥ 13-45-411 (83092)
એવમુક્તે મયા પાર્થ ભવે ચાર્તિવિનાશને।
ચરાચરં જગત્સર્ગં સિંહનાદં તદાઽકરોત્॥ 13-45-412 (83093)
તં વિપ્રસઙ્ઘાશ્ચ સુરાસુરાશ્ચ
નાગાઃ પિશાચાઃ પિતરો વયાંસિ।
રક્ષોગણા ભૂતગણાશ્ચ સર્વે
મહર્ષયશ્ચૈવ તદા પ્રણેમુઃ॥ 13-45-413 (83094)
મમ મૂર્ધ્નિ ચ દિવ્યાનાં કુસુમાનાં સુગન્ધિનામ્।
રાશયો નિપતન્તિ સ્મ વાયુશ્ચ સુસુખો વવૌ॥ 13-45-414 (83095)
નિરીક્ષ્ય ભગવાન્દેવીં હ્યુમાં માં ચ જગદ્ધિતઃ।
શતક્રતું ચાભિવીક્ષ્ય સ્વયં મામાહ શઙ્કરઃ॥ 13-45-415 (83096)
વિદ્મઃ કૃષ્ણ પરાં ભક્તિમસ્માસુ તવ શત્રુહન્।
ક્રિયતામાત્મનઃ શ્રેયઃ પ્રીતિર્હિત્વયિ મે પરા॥ 13-45-416 (83097)
વૃણીષ્વાષ્ટૌ વરાન્કૃષ્ણ દાતાઽસ્મિ તવ સત્તમ।
બ્રૂહિ યાદવશાર્દૂલ યાનિચ્છસિ સુદુર્લભાન્॥ ॥ 13-45-417 (83098)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 45 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। યયાઽઽપગેય નામાનિ શ્રુતાનીહ જગત્પતેઃ। પિતામહેશાય વિભો નામાન્યાચક્ષ્ય શમ્ભવે॥ 13-45-1 (83099) બભ્રવે વિશ્વરૂપાય મહાભાગ્યં ચ તત્ત્વતઃ। સુરાસુરગુરૌ દેવે શંકરેઽવ્યક્તયોનયે॥ 13-45-2 (83100) ભીષ્મ ઉવાચ। 13-45-3x (6858) અશક્તોઽહં ગુણાન્યક્તું મહાદેવસ્ય ધીમતઃ। યો હિ સર્વગતો દેવો ન ચ સર્વત્ર દૃશ્યતે॥ 13-45-3 (83101) બ્રહ્મવિષ્ણુસુરેશાનાં સ્રષ્ટા ચ પ્રભુરેવ ચ। બ્રહ્માદયઃ પિશાચાન્તા યં હિ દેવા ઉપાસતે॥ 13-45-4 (83102) પ્રકૃતીનાં પરત્વેન પુરુષસ્ય ચ યઃ પરઃ। ચિન્ત્યતે યો યોગવિદ્ભિર્ઋષિભિસ્તત્ત્વદર્શિભિઃ। અક્ષરં પરમં બ્રહ્મ અસચ્ચ સદસચ્ચ યઃ॥ 13-45-5 (83103) પ્રકૃતિં પુરુષં ચૈવ ક્ષોભયિત્વા સ્વતેજસા। બ્રહ્માણમસૃજત્તસ્માદ્દેવદેવઃ પ્રજાપતિઃ॥ 13-45-6 (83104) કો હિ શક્તો ગુણાન્વક્તં દેવદેવસ્ય ધીમતઃ। ગર્ભજન્મજરાયુક્તો મર્ત્યો મૃત્યુસમન્વિતઃ॥ 13-45-7 (83105) કો હિ શક્તો ભવં જ્ઞાતું મદ્વિધઃ પરમેશ્વરમ્। ક્રતે નારાયણાત્પુત્ર શઙ્કચક્રગદાધરાત્॥ 13-45-8 (83106) એષ વિદ્વાન્ગુણશ્રેષ્ઠો વિષ્ણુઃ પરમદુર્જયઃ॥ દિવ્યચક્ષુર્મહાતેજા વીક્ષ્યતે યોગચક્ષુષા॥ 13-45-9 (83107) રુદ્રભક્ત્યા તુ કૃષ્ણેન જગદ્વ્યાપ્તં મહાત્મના। તં પ્રસાદ્ય તદા દેવં બદર્યાં કિલ ભારત॥ 13-45-10 (83108) અર્થાત્પ્રિયતરત્વં ચ સર્વલોકેષુ વૈ તદા। પ્રાપ્તવાનેવ રાજેન્દ્ર સુવર્ણાક્ષાન્મહેશ્વરાત્॥ 13-45-11 (83109) પૂર્ણં વર્ષસહસ્રં તુ તપ્તવાનેષ માધવઃ। પ્રસાદ્ય વરદં દેવં ચરાચરગુરું શિવમ્॥ 13-45-12 (83110) યુગેયુગે તુ કૃષ્ણેન તોષિતો વૈ મહેશ્વરઃ। ભક્ત્યા પરમયા ચૈવ પ્રીતશ્ચૈવ મહાત્મનઃ॥ 13-45-13 (83111) ઐશ્વર્યં યાદૃસં તસ્ય જગદ્યોનેર્મહાત્મનઃ॥ તદયં દૃષ્ટવાન્સાક્ષાત્પુત્રાર્થે હરિરચ્યુતઃ॥ 13-45-14 (83112) યસ્માત્પરતરં ચૈવ નાન્યં પશ્યામિ ભારત। વ્યાખ્યાતું દેવદેવસ્ય શક્તો નામાન્યશષતઃ॥ 13-45-15 (83113) એષ શક્તો મહાબાહુર્વક્તું ભગવતો ગુણાન્। વિભૂતિં ચૈવ કાર્ત્સ્ન્યેન સત્યાં માહેશ્વરીં નૃપ॥ 13-45-16 (83114) વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-45-17x (6859) 13-45-17 (83115) એવમુક્ત્વા તદા ભીષ્મો વાસુદેવં મહાયશાઃ। ભવમાહાત્મ્યસંયુક્તમિદમાહ પિતામહઃ॥ 7-45-2 શિવાય વિષ્ણુરૂપાયેતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-45-3 તણ્ડિના બ્રહ્મયોનિનેતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-45-18 તે ત્વયા॥ 7-45-21 યજ્ઞવાહા ઇતિ છન્દસામેવ વિશેષણમ્। છન્દાંસિ વૈ દેવેભ્યો હવ્યમૂઢ્વ્રેતિ બ્રાહ્મણાત્ તેષાં યજ્ઞવાહત્વસિદ્ધિઃ। સ્તોભાઃ સામપૂરણાન્યક્ષરાણિ હુંમા ઇત્યાદીનિ॥ 7-45-25 નરેન્દ્રપુત્રીં ઋક્ષરાજસ્ય જામ્બવતો દુહિતરમ્॥ 7-45-26 અભ્યનુજ્ઞાય સ્થિતં મામિતિ શેષઃ। અથોચતુરિત્યર્ધઃ॥ 7-45-33 ભસ્મરાશિભિરિતિ ભસ્મચ્છન્નૈરગ્નિભઇઃ॥ 7-45-40 સમ્પ્રક્ષાલૈઃ મૈત્ર્યાદિભિશ્ચિત્તશોધનં કુર્વદ્ભિઃ॥ 7-45-41 ગોચારિણો ગોવન્મુખેનૈવ ચરન્તો હસ્તવ્યાપારશૂન્યા ઇત્યર્થઃ। મરીચિપાશ્ચન્દ્રરશ્મિ પાનેનૈવ જીવન્તઃ॥ 7-45-47 નિયમાઃ અમ્બુપાનાદયસ્તૈરેવામ્પુષૈઃ ક્ષીરપૈરિત્યાદિનામભિઃ ખ્યાતૈઃ। પ્રવિશન્નેવાપશ્યમુપમન્યુમિતિ શેષઃ॥ 7-45-58 સમાનાં સવત્સરણામર્બુદં સમાર્વુદમ્॥ 7-45-59 પ્રહસ્ય મન્દારનામ્નઃ॥ 7-45-60 ભગવતા મહાદેવેન॥ 7-45-61 ઉત્પાદિતં તસ્યૈવ દૈત્યસ્ય હનનાર્થમ્॥ 7-45-63 જીર્ણં જીર્ણતૃણવદ્વ્યર્થમિત્યર્થઃ॥ 7-45-64 વરદત્તસ્ય સર્વશસ્ત્રાવધ્યસ્ત્વં ભવેતિ દત્તવરસ્ય॥ 7-45-77 સપ્તકપાલેન ત્ર્યમ્બકદૈવત્યેન હેતુના। દેવૈઃ સપ્તકપાલેન રુદ્રમિષ્ટ્વા આપો નિર્મિતા ઇત્યર્થઃ॥ 7-45-78 રુદ્રપ્રસાદાજ્જનયામાસતિ શેષઃ॥ 7-45-81 મુસલેષ્વયોગ્રેષુ કાષ્ઠકીલેષુ॥ 7-45-82 ચરુદ્રઃ ચરોર્દ્રવઃ મણ્ડ ઇતિ યાવત્। ચરુશબ્દપૂર્વાદ્દ્રવતેરન્યેભ્યોપિ દૃશ્યત ઇતિ ડઃ। ભર્તારંવિનાપિ ચરુદ્રવપાનમાત્રેણ તવ પુત્રો ભવિષ્યતીત્યર્થઃ॥ 7-45-96 ધૂમ્રશ્ચાપિ મમાનુજ ઇતિ ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-45-109 પાવનાનાં પવનાશિનામ્। વનાશાનાં અબ્ભક્ષાણામ્॥ 7-45-112 પ્રવદ્ય પ્રપન્નો ભવ॥ 7-45-118 દુરાધારઃ મનસિ ધર્તુમશક્યઃ 7-45-126 પ્રવાલાઙ્કુરભૂષણે વસન્તસ્તેન કાલોપ્યયમેવેત્યર્થઃ 7-45-139 ભૂધરઃ શેષનાગઃ॥ 7-45-146 સર્વવાસકઃ સર્વસ્યાચ્છાદકઃ 7-45-161 અભવં સન્ધિરાર્ષઃ॥ 7-45-165 ભાવા મૈવ। ભવાનિ ભૂયાસમ્॥ 7-45-168 અનાર્જવં વક્રમ્। યુગં કલિયુગમ્॥ 7-45-174 અસારં નાસ્તિ સારો યસ્માદન્યસ્તમ્॥ 7-45-177 ઈશે ઈશસ્ય। ભવને સત્તાયામ્। કો હેતુઃ કા યુક્તિઃ। ઈશસત્ત્વે પ્રમાણં નાસ્તીત્યર્થઃ॥ 7-45-271 રથન્તરજ્યેષ્ઠે સામની॥ 7-45-278 શુક્લં કર્મ હિંસારહિતો ધ્યાનાદિધર્મઃ॥ 7-45-283 મિશ્રિતાય મિશ્રિતમાલાય॥ 7-45-295 મુકુટે મુકુટાય॥ 7-45-296 ત્રીણિ નેત્રાણીવ નેત્રાણિ લોકયાત્રાનિર્વાહકાણ્યગ્નિચન્દ્રસૂર્યાખ્યાનિ નેત્રાણિ યસ્ય તસ્યૈ ત્રિનેત્રનેત્રાય। લોચને લોચનાય॥ 7-45-298 સ્રષ્ટારાય ઔણાદિકઃ સૃજેત્વારન્। સ્રષ્ટ્રે ઇત્યર્થઃ॥ 7-45-304 માયાય માયાવિને॥ 7-45-325 કામેભ્યઃ કામાન્ કામ્યમાનાન્ અર્થાન્॥ 7-45-333 ષડ્વિંશકમિતિ ખ્યાતમિતિ ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-45-336 તં ત્વાં પ્રણમ્ય શઇરસા પ્રસાદ્ય પ્રાર્થયે પ્રભો ઇતિ ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-45-375 પરિવિષ્ટં પરિવેષવન્તમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 046
॥ શ્રીઃ ॥
13.46. અધ્યાયઃ 046
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ પાર્વતીપરમેશ્વરાભ્યાં સ્યસ્મૈ વરપ્રદાનકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
કૃષ્ણ ઉવાચ।
મૂર્ધ્ના નિપત્ય નિયતસ્તેજઃસન્નિચયે તતઃ।
પરમં હર્ષમાગત્ય ભગવન્તમથાબ્રવમ્॥ 13-46-1 (83116)
ધર્મે દૃઢત્વં યુધિ શત્રુઘાતં
યશસ્તથાઽગ્ર્યં પરમં બલં ચ
યોગપ્રિયત્વં તવ સન્નિકર્ષં
વૃણે સુતાનાં ચ શતં શતાનિ॥ 13-46-2 (83117)
એવમસ્ત્વિતિ તદ્વાક્યં મયોક્તઃ પ્રાહ શઙ્કરઃ॥ 13-46-3 (83118)
તતો માં જગતો માતા ધારિણી સર્વપાવની।
ઉવાચોમા પ્રણિહિતા શર્વાણી તપસાં નિધિઃ।
દત્તો ભગવતા પુત્રઃ સામ્બો નામ તવાનઘ॥ 13-46-4 (83119)
મત્તોપ્યષ્ટૌ વરાનિષ્ટાન્ગૃહણ ત્વં દદામિ તે।
પ્રણમ્ય શિરસા સા ચ મયોક્તા પાણ્ડુનન્દન॥ 13-46-5 (83120)
દ્વિજેષ્વકોપં પિતૃતઃ પ્રસાદં
શતં સુતાનાં પરમં ચ ભોગમ્।
કુલે પ્રીતિં માતૃતશ્ચ પ્રસાદં-
શમપ્રાપ્તિં પ્રવૃણે ચાપિ દાક્ષ્યમ્॥ 13-46-6 (83121)
ઉમોવાચ। 13-46-7x (6860)
એવં ભવિષ્યત્યમરપ્રભાવ
નાહં મૃષા જાતુ વદે કદાચિત્।
ભાર્યાસહસ્રાણિ ચ ષોડશૈવ
તાસુ પ્રિયત્વં ચ તથાઽક્ષયં 13-46-7 (83122)
પ્રીતિં ચાગ્ર્યાં બાન્ધવાનાં સકાશા-
દ્દદામિ તેઽહં વપુષઃ કામ્યતાં ચ।
ભોક્ષ્યન્તે વૈ સપ્તતિં વૈ શતાનિ
ગૃહે તુભ્યમતિથીનાં ચ નિત્યમ્॥ 13-46-8 (83123)
વાસુદેવ ઉવાચ। 13-46-9x (6861)
એવં દત્ત્વા વરાન્દેવો મમ દેવી ચ ભારત।
અન્તર્હિતઃ ક્ષણે તસ્મિન્સગણો ભીમપૂર્વજ॥ 13-46-9 (83124)
એતદત્યદ્ભુતં પૂર્વં બ્રાહ્મણાયાતિતેજસે।
ઉપમન્યવે મયા કૃત્સ્નં વ્યાખ્યાતં પાર્થિવોત્તમ।
નમસ્કૃત્વા તુ સ પ્રાહ દેવદેવાય સુવ્રત॥ 13-46-10 (83125)
નાસ્તિ શર્વસમો દેવો નાસ્તિ શર્વસમા ગતિઃ।
નાસ્તિ શર્વસમો દાને નાસ્તિ શર્વસમો રણે॥ ॥ 13-46-11 (83126)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષટ્ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 46 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 047
॥ શ્રીઃ ॥
13.47. અધ્યાયઃ 047
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ઉપમન્યુના કૃષ્ણંપ્રતિ તણ્ડિકૃતમહાદેવસ્તુત્યનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉપમન્યુરુવાચ।
ઋષિરાસીત્કૃતે તાત તણ્ડિરિત્યેવ વિશ્રુતઃ।
દશવર્ષસહસ્રાણિ તેન દેવઃ સમાધિના॥ 13-47-1 (83127)
આરાધિતોઽભૂદ્ભક્તેન તસ્યોદર્કં નિશામય।
સ દૃષ્ટવાન્મહાદેવમસ્તૌષીચ્ચ સ્તવૈર્વિભુમ્॥ 13-47-2 (83128)
[ઇતિ તણ્ડિસ્તપોયોગાત્પરમાત્માનમવ્યયમ્।
ચિન્તયિત્વા મહાત્માનમિદમાહ સુવિસ્મિતઃ॥ 13-47-3 (83129)
યં પઠન્તિ સદા સાઙ્ખ્યાશ્ચિન્તયન્તિ ચ યોગિનઃ।
પરં પ્રધાનં પુરુષમધિષ્ઠાતારમીશ્વરમ્। 13-47-4 (83130)
ઉત્પત્તૌ ચ વિનાશે ચ કારણં યં વિદુર્બુધાઃ।
દેવાસુરમુનીનાં ચ પરં યસ્માન્ન વિદ્યતે॥ 13-47-5 (83131)
અજં તમહમીશાનમનાદિનિધનં પ્રભુમ્।
અત્યન્તસુખિનં દેવમનઘં શરણં વ્રજે॥ 13-47-6 (83132)
એવં બ્રુવન્નેવ તદા દદર્શ તપસાન્નિધિમ્।
તમવ્યયમનૌપમ્યમચિન્ત્યં શાશ્વતં ધ્રુવમ્॥ 13-47-7 (83133)
નિષ્કલં સકલં બ્રહ્મ નિર્ગુણં ગુણગોચરમ્।
યોગિનાં પરમાનન્દમક્ષરં મોક્ષસંજ્ઞિતમ્॥ 13-47-8 (83134)
મનોરિન્દ્રાગ્નિમરુતાં વિશ્વસ્ય બ્રહ્મણો ગતિમ્।
અગ્રાહ્યમચલં શુદ્ધં બુદ્ધિગ્રાહ્યં મનોમયમ્॥ 13-47-9 (83135)
દુર્વિજ્ઞેયમસઙ્ખ્યે દુષ્પ્રાપમકૃતાત્મભિઃ।
યોનિ વિશ્વસ્ય જગતસ્તમસઃ પરતઃ પરમ્॥ 13-47-10 (83136)
યઃ પ્રાણવન્તમાત્માનં જ્યોતિર્જીવસ્થિતં મનઃ।
તં દેવં દર્શનાકાઙ્ક્ષી બહૂન્વર્ષગણાનૃષિઃ।
તપસ્યુગ્રે સ્થિતો ભૂત્વા દૃષ્ટ્વા તુષ્ટાવ ચેશ્વરમ્॥] 13-47-11 (83137)
તણ્ડિરુવાચ। 13-47-12x (6862)
પવિત્રાણાં પવિત્રસ્ત્વં ગતિર્ગતિમતાંવર॥ 13-47-12 (83138)
અત્યુગ્રં તેજસાં તેજસ્તપસાં પરમં તપઃ।
વિશ્વાવસુહિરણ્યાક્ષપુરુહૂતનમસ્તૃત॥ 13-47-13 (83139)
ભૂરિકલ્યાણદ વિભો પરં સત્યં નમોસ્તુ તે।
જાતીમરણભીરૂણાં યતીનાં યતતાં વિભો॥ 13-47-14 (83140)
નિર્વાણદ સહસ્રાંશો નમસ્તેઽસ્તુ સુખાશ્રય।
બ્રહ્મા શતક્રતુર્વિષ્ણુર્વિશ્વેદેવા મહર્ષયઃ॥ 13-47-15 (83141)
ન વિદુસ્ત્વાં તુ તત્ત્વેન કુતો વેત્સ્યામહે વયમ્।
ત્વત્તઃ પ્રવર્તતે સર્વં ત્વયિ સર્વં પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 13-47-16 (83142)
કાલાખ્યઃ પુરુષાખ્યશ્ચ બ્રહ્માખ્યશ્ચ ત્વમેવ હિ।
તનવસ્તે સ્મૃતાસ્તિસ્રઃ પુરાણજ્ઞૈઃ સુરર્ષિભિઃ॥ 13-47-17 (83143)
અધિપૌરુષમધ્યાત્મમધિભૂતાધિદૈવતમ્।
અધિલોકાધિવિજ્ઞાનમધિયજ્ઞસ્ત્વમેવ હિ॥ 13-47-18 (83144)
ત્વાં વિદિત્વાઽઽત્મદેવસ્થં દુર્વિદં દૈવતૈરપિ।
વિદ્વાંસો યાન્તિ નિર્મુક્તાઃ પરં ભાવમનામયમ્॥ 13-47-19 (83145)
અનિચ્છતસ્તવ વિભો જન્મમૃત્યુરનેકતઃ।
દ્વારં તુ સ્વર્ગમોક્ષાણામાક્ષેપ્તા ત્વં દદાસિ ચ॥ 13-47-20 (83146)
ત્વં વૈ સ્વર્ગશ્ચ મોક્ષશ્ચ કામઃ ક્રોધસ્ત્વમેવ ચ।
સત્વં રજસ્મમશ્ચૈવ અધશ્ચોર્ધ્વં ત્વમેવ હિ॥ 13-47-21 (83147)
બ્રહ્મા ભવશ્ચ વિષ્ણુશ્ચ સ્કન્દેન્દ્રૌ સવિતા યમઃ।
વરુણેન્દૂ મનુર્ધાતા વિધાતા ત્વં ધનેશ્વરઃ॥ 13-47-22 (83148)
ભૂર્વાયુઃ સલિલાગ્નિશ્ચ ખં વાગ્બુદ્ધિઃ સ્થિતિર્મતિઃ।
કર્મ સત્યાનૃતે ચોભે ત્વમેવાસ્તિ ચ નાસ્તિ ચ॥ 13-47-23 (83149)
ઇન્દ્રિયાણીન્દ્રિયાર્થાશ્ચ પ્રકૃતિભ્યઃ પરં ધ્રુવમ્।
વિશ્વાવિશ્વપરો ભાવશ્ચિન્ત્યાચિન્ત્યસ્ત્વમેવ હિ॥ 13-47-24 (83150)
યચ્ચૈતત્પરમં બ્રહ્મ યચ્ચ તત્પરમં પદમ્।
યા ગતિઃ સાઙ્ખ્યયોગાનાં સ ભવાન્નાત્ર સંશયઃ॥ 13-47-25 (83151)
નૂનમદ્ય કૃતાર્થાઃ સ્મ નૂનં પ્રાપ્તાઃ સતાં ગતિમ્।
યાં ગતિં પ્રાર્તયન્તીહ જ્ઞાનનિર્મલબુદ્ધયઃ॥ 13-47-26 (83152)
અયો મૂઢાઃ સ્મ સુચિરમિમં કાલમચેતસા।
યન્ન વિદ્મઃ પરં દેવં શાશ્વતં યં વિદુર્બુધાઃ॥ 13-47-27 (83153)
સેયમાસાદિતા સાક્ષાત્ત્વદ્ભક્તિર્જન્મભિર્મયા।
ભક્તાનુગ્રહકૃદ્દેવો યં જ્ઞાત્વાઽમૃતમશ્નુતે॥ 13-47-28 (83154)
દેવાસુરમુનીનાં તુ યચ્ચ ગુહ્યં સનાતનમ્।
ગુહાયાં નિહિતં બ્રહ્મિ દુર્વિજ્ઞેયં મુનેરપિ॥ 13-47-29 (83155)
સ એષ ભગવાન્દેવઃ સર્વકૃત્સર્વતોમુખઃ।
સર્વાત્મા સર્વદર્શી ચ સર્વગઃ સર્વવેદિતા॥ 13-47-30 (83156)
દેહકૃદ્દેહભૃદ્દેહી દેહભુગ્દેહિનાં ગતિઃ।
પ્રાણકૃત્પ્રાણભૃત્પ્રાણી પ્રાણદઃ પ્રાણિનાં ગતિઃ॥ 13-47-31 (83157)
અધ્યાત્મગતિરિષ્ટાનાં ધ્યાયિનામાત્મવેદિનામ્।
અપુનર્ભવકામાનાં યા ગતિઃ સોઽયમીશ્વરઃ॥ 13-47-32 (83158)
અયં ચ સર્વભૂતાનાં શુભાશુભગતિપ્રદઃ।
અયં ચ જન્મમરણે વિદધ્યાત્સર્વજન્તુષુ।
અયં સંસિદ્ધિકામાનાં યા ગતિઃ સોયમીસ્વરઃ। 13-47-33 (83159)
ભૂરાદ્યાન્સર્વભુવનાનુત્પાદ્ય સદિવૌકસઃ।
દધાતિ દેવસ્તનુભિરષ્ટાભિર્યો બિભર્તિ ચ॥ 13-47-34 (83160)
અતઃ પ્રવર્તતે સર્વમસ્મિન્સર્વં પ્રતિષ્ઠિતમ્।
અસ્મિંશ્ચ પ્રલયં યાતિ અયમેકઃ સનાતનઃ॥ 13-47-35 (83161)
અયં સ સત્યકામાનાં સત્યલોકઃ પરં સતામ્।
અપવર્ગશ્ચ મુક્તાનાં કૈવલ્યં ચાત્મવેદિનામ્॥ 13-47-36 (83162)
અયં બ્રહ્માદિભિઃ સિદ્ધૈર્ગુહાયાં ગોપિતઃ પ્રુભુઃ।
દેવાસુરમનુષ્યાણામપ્રકાશો ભવેદિતિ॥ 13-47-37 (83163)
તં ત્વાં દેવાસુરનરાસ્તત્ત્વેન ન વિદુર્ભવમ્।
મોહિતાઃ ખલ્વનેનૈવ હૃદિસ્થેનાપ્રકાશિના 13-47-38 (83164)
યે ચૈનં પ્રતિપદ્યન્તે ભક્તિયોગેન ભાવિતાઃ।
તેષામેવાત્મનાત્માનં દર્શયત્યેષ હૃચ્છયઃ॥ 13-47-39 (83165)
યં જ્ઞાત્વા ન પુનર્જન્મ મરણં ચાપિ વિદ્યતે।
યં વિદિત્વા પરં વેદ્યં વેદિતવ્યં ન વિદ્યતે॥ 13-47-40 (83166)
યં લબ્ધ્વા પરમં લાભં નાધિકં મન્યતે બુધઃ।
યાં સૂક્ષ્માં પરમાં પ્રાપ્તિં ગચ્છન્નવ્યયમક્ષયમ્॥ 13-47-41 (83167)
યં સાઙ્ખ્યા ગુણતત્ત્વજ્ઞાઃ સાઙ્ખ્યશાસ્ત્રવિશારદાઃ।
સૂક્ષ્મજ્ઞાનતરાઃ સૂક્ષ્મં જ્ઞાત્વા મુચ્યન્તિ બન્ધનૈઃ 13-47-42 (83168)
યં ચ વેદવિદો વેદ્યં વેદાન્તે ચ પ્રતિષ્ઠિતમ્।
પ્રાણાયામપરા નિત્યં યં વિશન્તિ જપન્તિ ચ॥ 13-47-43 (83169)
ઓંકારરથમારુહ્ય તે વિશન્તિ મહેશ્વરમ્।
અયં સ દેવયાનાનામાદિત્યો દ્વારમુચ્યતે॥ 13-47-44 (83170)
અયં ચ પિતૃયાનાનાં ચન્દ્રમા દ્વારમુચ્યતે।
એષ કાષ્ઠા દિશશ્ચૈવ સંવત્સરયુગાદિ ચ॥ 13-47-45 (83171)
દિવ્યાદિવ્યઃ પરો લાભ અયને દક્ષિણોત્તરે।
એનં પ્રજાપતિઃ પૂર્વમારાધ્ય બહુભિઃ સ્તવૈઃ॥ 13-47-46 (83172)
પ્રજાર્થં વરયામાસ નીલલોહિતસંજ્ઞિતમ્।
ક્રગ્ભિર્યમનુશાસન્તિ તત્ત્વે કર્મણિ બહ્વૃચાઃ॥ 13-47-47 (83173)
યજુર્ભિર્યત્ત્રિધા વેદ્યં જુહ્વત્યધ્વર્યવોઽધ્વરે।
સામભિર્યં ચ ગાયન્તિ સામગાઃ શુદ્ધબુદ્ધયઃ॥ 13-47-48 (83174)
ઋતં સત્યં પરં બ્રહ્મ સ્તુવન્ત્યાથર્વણા દ્વિજાઃ।
યજ્ઞસ્ય પરમા યોનિઃ પરિશ્ચાયં પરઃ સ્મૃતઃ॥ 13-47-49 (83175)
રાત્ર્યહઃ શ્રોત્રનયનઃ પક્ષમાસશિરોભુજઃ।
ઋતુવીર્યસ્તપોધૈર્યો હ્યબ્દગુહ્યોરુપાદવાન્॥ 13-47-50 (83176)
મૃત્યુર્યમો હુતાશશ્ચ કાલઃ સંહારવેગવાન્।
કાલસ્ય પરમા યોનિઃ કાલશ્ચાયં સનાતનઃ॥ 13-47-51 (83177)
ચન્દ્રાદિત્યૌ સનક્ષત્રૌ ગ્રહાશ્ચ સહ વાયુના।
ધ્રુવઃ સપ્તર્ષયશ્ચૈવ ભુવનાઃ સપ્ત એવ ચ॥ 13-47-52 (83178)
પ્રધાનં મહદવ્યક્તં વિશેષાન્તં સવૈકૃતમ્।
બ્રહ્માદિસ્તમ્બપર્યન્તં ભૂતાદિ સદસચ્ચ યત્॥ 13-47-53 (83179)
અષ્ટૌ પ્રકૃતયશ્ચૈવ પ્રકૃતિભ્યશ્ચ યઃ પરઃ।
અસ્ય દેવસ્ય યદ્ભાગં કૃત્સ્નં સમ્પરિવર્તતે॥ 13-47-54 (83180)
એતત્પરમમાનન્દં યત્તચ્છાશ્વતમેવ ચ।
એષા ગતિર્વિરક્તાનામેષ ભાવઃ પરઃ સતામ્॥ 13-47-55 (83181)
એતત્પદમનુદ્વિગ્નમેતદ્બ્રહ્મ સનાતનમ્।
શાસ્ત્રવેદાઙ્ગવિદુષામેતદ્ધ્યાનં પરં પદમ્॥ 13-47-56 (83182)
ઇયં સા પરમા કાષ્ઠા ઇયં સા પરમા કલા।
ઇયં સા પરમા સિદ્ધિરિયં સા પરમા ગતિઃ॥ 13-47-57 (83183)
ઇયં સા પરમા શાન્તિરિયં સા નિર્વૃતિઃ પરા।
યં પ્રાપ્ય કૃતકૃત્યાઃ સ્મ ઇત્યમન્યન્ત યોગિનઃ॥ 13-47-58 (83184)
ઇયં તુષ્ટિરિયં સિદ્ધિરિયં શ્રુતિરિયં સ્મૃતિઃ।
અધ્યાત્મગતિરિષ્ટાનાં વિદુષાં પ્રાપ્તિરવ્યયા॥ 13-47-59 (83185)
યજતાં કામયાનાનાં મખૈર્વિપુલદક્ષિણૈઃ।
યા ગતિર્યજ્ઞશીલાનાં સા ગતિસ્ત્વં ન સંશયઃ॥ 13-47-60 (83186)
સમ્યગ્યોગજપૈઃ શાન્તિર્નિયમૈર્દેહતાપનૈઃ।
તપ્યતાં યા ગતિર્દેવ પરમા સા ગતિર્ભવાન્॥ 13-47-61 (83187)
કર્મન્યાસકૃતાનાં ચ વિરક્તાનાં તતસ્તતઃ।
યા ગતિર્બ્રહ્મિસદને સા ગતિસ્ત્વં સનાતન॥ 13-47-62 (83188)
અપુનર્ભવકામાનાં વૈરાગ્યે વર્તતાં ચ યા।
પ્રકૃતીનાં લયાનાં ચ સા ગતિસ્ત્વં સનાતન॥ 13-47-63 (83189)
જ્ઞાનવિજ્ઞાનયુક્તાનાં નિરુપાખ્યા નિરઞ્જના।
કૈવલ્યા યા ગતિર્દેવ પરમા સા ગતિર્ભવાન્॥ 13-47-64 (83190)
વેદશાસ્ત્રપુરાણોક્તાઃ પઞ્ચ તા ગતયઃ સ્મૃતાઃ।
ત્વત્પ્રસાદાદ્ધિ લભ્યન્તે ન લભ્યન્તેઽન્યથા વિભો॥ 13-47-65 (83191)
ઇતિ તણ્ડિસ્તપોરાશિસ્તુષ્ટાવેસાનમાત્મના।
જગૌ ચ પરમં બ્રહ્મ યત્પુરા લોકકૃજ્જગૌ॥ 13-47-66 (83192)
ઉપમન્યુરુવાચ। 13-47-67x (6863)
એવં સ્તુતો મહાદેવસ્તણ્ડિના બ્રહ્મવાદિના।
ઉવાચ ભગવાન્દેવ ઉમયા સહિતઃ પ્રભુઃ॥ 13-47-67 (83193)
બ્રહ્મા શતક્રતુર્વિષ્ણુર્વિશ્વેદેવા મહર્ષયઃ।
ન વિદુસ્ત્વામિતિ તતસ્તુષ્ટઃ પ્રોવાચ તં શિવઃ॥ 13-47-68 (83194)
અક્ષયશ્ચાવ્યયશ્ચૈવ ભવિતા દુઃખવર્જિતઃ।
યશસ્વી તેજસા યુક્તો દિવ્યજ્ઞાનસમન્વિતઃ॥ 13-47-69 (83195)
ઋષીણામભિગમ્યશ્ચ સૂત્રકર્તા સુતસ્તવ।
મત્પ્રસાદાદ્દ્વિજશ્રેષ્ઠ ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ॥ 13-47-70 (83196)
કં વા કામં દદામ્યદ્ય બ્રૂહિ યદ્વત્સ કાઙ્ક્ષસે।
પ્રાઞ્જલિઃ સ ઉવાચેદં ત્વયિ ભક્તિર્દૃઢાઽસ્તુ મે॥ 13-47-71 (83197)
ઉપમન્યુરુવાચ। 13-47-72x (6864)
એતાન્દત્ત્વા વરાન્દેવો વન્દ્યમાનઃ સુરર્ષિભિઃ।
સ્તૂયમાનશ્ચ વિબુધૈસ્તત્રૈવાન્તરધીયત॥ 13-47-72 (83198)
અન્તર્હિતે ભગવતિ સાનુગે યાદવેશ્વર।
ઋષિરાશ્રમમાગમ્ય મમૈતત્પ્રોક્તવાનિહ॥ 13-47-73 (83199)
યાનિ ચ પ્રથિતાન્યાદૌ તણ્ડિરાખ્યાતવાન્મમ
માનાનિ માનવશ્રેષ્ઠ તાનિ ત્વં શૃણુ સિદ્ધયે॥ 13-47-74 (83200)
દશ નામસહસ્રાણિ દેવેષ્વાહ પિતામહઃ।
સર્વસ્ય શાસ્ત્રેષુ તથા દશ નામશતાનિ ચ॥ 13-47-75 (83201)
ગુહ્યાનીમાનિ નામાનિ તણ્ડિર્ભગવતોઽચ્યુત।
દેવપ્રસાદાદ્દેવેશઃ પુરા પ્રાહ મહાત્મને॥ ॥ 13-47-76 (83202)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 47 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-47-2 ઉદર્કં ફલોદયમ્॥ 7-47-27 અચેતસા અજ્ઞાનેન ॥ 7-47-42 સૂક્ષ્મં લિઙ્ગં જ્ઞાનેન તરન્ત્યતિકમ્ય ગચ્છન્તિ તે સૂક્ષ્મજ્ઞાનતરાઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 048
॥ શ્રીઃ ॥
13.48. અધ્યાયઃ 048
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરમ્પ્રત્યુપમન્યુના સ્વાત્માનં પ્રત્યુક્તશિવસહસ્રનામાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વાસુદેવ ઉવાચ।
તતઃ સ પ્રયતો ભૂત્વા મમ તાત યુધિષ્ઠિર।
પ્રાઞ્જલિઃ પ્રાહ વિપ્રર્ષિર્નામસઙ્ગ્રહમાદિતઃ॥ 13-48-1 (83203)
ઉપમન્યુરુવાચ। 13-48-2x (6865)
બ્રહ્મપ્રોક્તૈર્ઋષિપ્રોક્તૈર્વેદવેદાઙ્ગસમ્ભવૈ।
સર્વલોકેષુ વિખ્યાતં સ્તુત્યં સ્તોષ્યામિ નામભિઃ॥ 13-48-2 (83204)
મહદ્ભિર્વિહિતૈઃ સત્યૈઃ સિદ્ધૈઃ સર્વાર્થસાધકૈઃ।
ઋષિણા તણ્ડિના ભક્ત્યા કૃતૈર્વેદકૃતાત્મના॥ 13-48-3 (83205)
યથોક્તૈઃ સાધુભિઃ ખ્યાતૈર્મુનિભિસ્તત્ત્વદર્શિભિઃ।
પ્રવરં પ્રથમં સ્વર્ગ્યં સર્વભૂતહિતં શુભમ્॥ 13-48-4 (83206)
શ્રુતેઃ સર્વત્ર જગતિ બ્રહ્મલોકાવતારિતૈઃ।
સત્યૈસ્તત્પરમં બ્રહ્મિ બ્રહ્મપ્રોક્તં સનાતનમ્।
વક્ષ્યે યદુકુલશ્રેષ્ઠ શૃણુષ્વાવહિતો મમ॥ 13-48-5 (83207)
વરયૈનં ભવં દેવં ભક્તસ્ત્વં પરમેશ્વરમ્।
તેન તે શ્રાવયિષ્યામિ યત્તદ્બ્રહ્મ સનાતનમ્॥ 13-48-6 (83208)
ન શક્યં વિસ્તરાત્કૃત્સ્નં વક્તું સર્વસ્ય કેનચિત્।
યુક્તેનાપિ વિભૂતીનામપિ વર્ષશતૈરપિ॥ 13-48-7 (83209)
યસ્યાદિર્મધ્યમન્તં ચ સુરૈરપિ ન ગમ્યતે।
કસ્તસ્ય શક્નુયાદ્વક્તં ગુણાન્કાર્ત્સ્ન્યેન માધવ॥ 13-48-8 (83210)
કિન્તુ દેવસ્ય મહતઃ સંક્ષિપ્તાર્થપદાક્ષરમ્।
શક્તિતશ્ચરિતં વક્ષ્યે પ્રસાદાત્તસ્ય ધીમતઃ॥ 13-48-9 (83211)
અપ્રાપ્ય તુ તતોઽનુજ્ઞાં ન શક્યઃ સ્તોતુમીશ્વરઃ।
યદા તેનાભ્યનુજ્ઞાતઃ સ્તુતો વૈ સ તદા મયા॥ 13-48-10 (83212)
અનાદિનિધનસ્યાહં જગદ્યોનેર્મહાત્મનઃ।
નામ્નાં કઞ્ચિત્સમુદ્દેશં વક્ષ્યામ્યવ્યક્તયોનિનઃ॥ 13-48-11 (83213)
વરદસ્ય વરેણ્યસ્ય વિશ્વરૂપસ્ય ધીમતઃ।
શૃણુ નામ્નાં ચયં કૃષ્ણ યદુક્તં પદ્મયોનિના॥ 13-48-12 (83214)
દશ નામસહસ્રાણિ યાન્યાહ પ્રપિતામહઃ।
તાનિ નિર્મથ્ય મનસા દધ્નો ઘૃતમિવોદ્ધૃતમ્॥ 13-48-13 (83215)
ગિરેઃ સારં યથા હેમ પુષ્પસારં યથા મધુ।
ઘૃતાત્સારં યથા મણ્ડસ્તથૈતત્સારમુદ્ધૃતમ્। 13-48-14 (83216)
સર્વપાપાપહમિદં ચતુર્વેદસમન્વિતમ્।
પ્રયત્નેનાધિગન્તવ્યં ધાર્યં ચ પ્રયતાત્મના॥ 13-48-15 (83217)
માઙ્ગલ્યં પૌષ્ટિકં ચૈવ રક્ષોઘ્નં પાવનં મહત્॥ 13-48-16 (83218)
ઇદં ભક્તાય દાતવ્યં શ્રદ્દઘાનાસ્તિકાય ચ।
નાશ્રદ્દધાનરૂપાય નાસ્તિકાયાજિતાત્મને॥ 13-48-17 (83219)
યશ્ચાભ્યસૂયતે દેવં કારણાત્માનમીશ્વરમ્।
સ કૃષ્ણ નરકં યાતિ સહપૂર્વૈઃ સહાત્મજૈઃ॥ 13-48-18 (83220)
ઇદં ધ્યાનમિદં યોગમિદં ધ્યેયમનુત્તમમમ્।
ઇદં જપ્યમિદં જ્ઞાનં રહસ્યમિદમુત્તમ્॥ 13-48-19 (83221)
યં જ્ઞાત્વા અન્તકાલેઽપિ ગચ્છેત પરમાં ગતિમ્।
પવિત્રં મઙ્ગલં મેધ્યં કલ્યાણમિદમુત્તમમ્॥ 13-48-20 (83222)
ઇદં બ્રહ્મા પુરા કૃત્વા સર્વલોકપિતામહઃ।
સર્વસ્તવાનાં રાજત્વે દિવ્યાનાં સમકલ્પયત્॥ 13-48-21 (83223)
તદાપ્રભૃતિ ચૈવાયમીશ્વરસ્ય મહાત્મનઃ।
સ્તવરાજ ઇતિ ખ્યાતો જગત્યમરપૂજિતઃ॥ 13-48-22 (83224)
બ્રહ્મલોકાદયં સ્વર્ગે સ્તવરાજોઽવતારિતઃ।
યતસ્તણ્ડિઃ પુરા પ્રાપ તેન તણ્ડિકૃતોઽભવત્॥ 13-48-23 (83225)
સ્વર્ગાચ્ચૈવાત્ર ભૂર્લોકં તણ્ડિના હ્યવતારિતઃ।
સર્વમઙ્ગલમાઙ્ગલ્યં સર્વપાપપ્રણાશનમ્॥ 13-48-24 (83226)
નિગદિષ્યે મહાબાહો સ્તવાનામુત્તમં સ્તવમ્।
બ્રહ્મણામપિ યદ્બ્રહ્મ પરાણામપિ યત્પરમ્॥ 13-48-25 (83227)
તેજસામપિ યત્તેજસ્તપસામપિ યત્તપઃ।
શાન્તીનામપિ યા શાન્તિર્દ્યુતીનામપિ યા દ્યુતિઃ॥ 13-48-26 (83228)
દાન્તાનામપિ યો દાન્તો ધીમતામપિ યા ચ ધીઃ।
દેવાનામપિ યો દેવ ઋષીણામપિ યસ્ત્વૃષિઃ॥ 13-48-27 (83229)
યજ્ઞાનામપિ યો યજ્ઞઃ શિવાનામપિ યઃ શિવઃ।
રુદ્રાણામપિ યો રુદ્રઃ પ્રભા પ્રભવતામપિ॥ 13-48-28 (83230)
યોગિનામપિ યો યોગી કારણાનાં ચ કારણમ્।
યતો લોકાઃ સમ્ભવન્તિ નભવન્તિ યતઃ પુનઃ॥ 13-48-29 (83231)
સર્વભૂતાત્મભૂતસ્ય હરસ્યામિતતેજસઃ।
અષ્ટોત્તરસહસ્રં તુ નામ્નાં શર્વસ્ય મે શૃણુ।
યચ્છ્રુત્વા મનુજવ્યાઘ્ર સર્વાન્કામાનવાપ્સ્યસિ॥ 13-48-30 (83232)
સ્થિરઃ સ્થાણુઃ પ્રભુર્ભાનુઃ, પ્રવરો વરદો વરઃ।
સર્વાત્મા સર્વવિખ્યાતઃ સર્વઃ સર્વકરો ભવઃ॥ 13-48-31 (83233)
જટી ચર્મીં શિખી ખઙ્ગી સર્વાઙ્ગઃ સર્વભાવનઃ।
હરશ્ચ હરિણાક્ષશ્ચ સર્વભૂતહરઃ પ્રભુઃ॥ 13-48-32 (83234)
પ્રવૃત્તિશ્ચ નિવૃત્તિશ્ચ નિયતઃ શાશ્વતો ધ્રુવઃ।
શ્મશાનવાસી ભગવાન્ખચરો ગોચરોઽર્દનઃ॥ 13-48-33 (83235)
અભિવાદ્યો મહાકર્મા તપસ્વી ભૂતભાવનઃ।
ઉન્મત્તવેષપ્રચ્છન્નઃ સર્વલોકપ્રજાપતિઃ॥ 13-48-34 (83236)
મહારૂપો મહાકાયો વૃષરૂપો મહાયશાઃ।
મહાત્મા સર્વભૂતાત્મા વિશ્વરૂપો મહાહનુઃ॥ 13-48-35 (83237)
લોકપાલોઽન્તર્હિતાત્મા પ્રસાદો હયગર્દભિઃ।
પવિત્રં ચ મહાંશ્ચૈવ નિયમો નિયમાશ્રિતઃ॥ 13-48-36 (83238)
સર્વકર્મા સ્વયંભૂત આદિરાદિકરો નિધિઃ।
સહસ્રાક્ષો વિશાલાક્ષઃ સોમો નક્ષત્રસાધકઃ॥ 13-48-37 (83239)
ચન્દ્રઃ સૂર્યઃ શનિઃ કેતુર્ગ્રહો ગ્રહપતિર્વરઃ।
અત્રિરત્ર્યા નમસ્કર્તા મૃગબાણાર્પણોઽનઘઃ॥ 13-48-38 (83240)
મહાતપા ઘોરતપા અદીનો દીનસાધકઃ।
સંવત્સરકરો મન્ત્રઃ પ્રમાણં પરમં તપઃ॥ 13-48-39 (83241)
યોગી યોજ્યો મહાબીજો મહારેતા મહાબલઃ।
સુવર્ણરેતાઃ સર્વજ્ઞઃ સુબીજો બીજવાહનઃ॥ 13-48-40 (83242)
દશબાહુસ્ત્વનિમિષો નીલકણ્ઠ ઉમાપતિઃ।
વિશ્વરૂપઃ સ્વયં શ્રેષ્ઠો બલવીરો બલો ગણઃ॥ 13-48-41 (83243)
ગણકર્તા ગણપતિર્દિગ્વાસાઃ કામ એવ ચ।
મન્ત્રવિત્પરમો મન્ત્રઃ સર્વભાવકરો હરઃ॥ 13-48-42 (83244)
કમણ્ડલુધરો ધન્વી બાણહસ્તઃ કપાલવાન્।
અશની શતઘ્ની ખઙ્ગી પટ્ટિશી ચાયુધી મહાન્॥ 13-48-43 (83245)
સ્રુવહસ્તઃ સુરૂપશ્ચ તેજસ્તેજસ્કરો નિધિઃ।
ઉષ્ણીષી ચ સુવક્ત્રશ્ચ ઉદગ્રો વિનતસ્તથા॥ 13-48-44 (83246)
દીર્ઘશ્ચ હરિકેશશ્ચ સુતીર્થઃ કુષ્ણ એવ ચ।
શૃગાલરૂપઃ સિદ્ધાર્થો મુણ્ડઃ સર્વશુભંકરઃ॥ 13-48-45 (83247)
અજશ્ચ બહુરૂપશ્ચ ગન્ધધારી કપર્દ્યપિ।
ઊર્ધ્વરેતા ઊર્ધ્વલિઙ્ગ ઊર્ધ્વશાયી નભઃસ્થલઃ॥ 13-48-46 (83248)
ત્રિજટી ચીરવાસાશ્ચ રુદ્રઃ સેનાપતિર્વિભુઃ।
અહશ્ચરો નક્તંચરસ્તિગ્મમન્યુઃ સુવર્ચસઃ॥ 13-48-47 (83249)
ગજહા દૈત્યહા કાલો લોકધાતા ગુણાકરઃ।
સિંહશાર્દૂલરૂપશ્ચિ આર્દ્રચર્મામ્બરાવૃતઃ॥ 13-48-48 (83250)
કાલયોગી મહાનાદઃ સર્વકામશ્ચતુષ્પથઃ।
નિશાચરઃ પ્રેતચારી ભૂતચારી મહેશ્વરઃ॥ 13-48-49 (83251)
બહુભૂતો બહુધરઃ સ્વર્ભિનુરમિતો ગતિઃ।
નૃત્યપ્રિયો નિત્યનર્તો નર્તકઃ સર્વલાલસઃ॥ 13-48-50 (83252)
ઘોરો મહાતપાઃ પાશો નિત્યો ગિરિરુહો નભઃ।
સહસ્રહસ્તો વિજયો વ્યવસાયો હ્યતન્દ્રિતઃ॥ 13-48-51 (83253)
અધર્ષણો ધર્ષણાત્મા યજ્ઞહા કામનાશકઃ।
દક્ષયાગાપહારી ચ સુસહો મધ્યમસ્તથા॥ 13-48-52 (83254)
તેજોપહારી બલહા મુદિતોઽર્થોઽજિતો વરઃ।
ગમ્ભીરઘોષો ગમ્ભીરો ગમ્ભીરબલવાહનઃ॥ 13-48-53 (83255)
ન્યગ્રોધરૂપો ન્યગ્રોધો વૃક્ષકર્ણસ્થિતિર્વિભુઃ।
સુતીક્ષ્ણદશનશ્ચૈવ મહાકાયો મહાનનઃ॥ 13-48-54 (83256)
વિષ્વક્સેનો હરિર્યજ્ઞઃ સંયુગાપીડવાહનઃ।
તીક્ષ્ણતાપશ્ચ હર્યશ્વઃ સહાયઃ કર્મકાલવિત્॥ 13-48-55 (83257)
વિષ્ણુપ્રસાદિતો યજ્ઞઃ સમુદ્રો વડવામુખઃ।
હુતાશનસહાયશ્ચ પ્રશાન્તાત્મા હુતાશનઃ॥ 13-48-56 (83258)
ઉગ્રતેજા મહાતેજા જન્યો વિજયકાલવિત્।
જ્યોતિષામયનં સિદ્ધિઃ સર્વવિગ્રહ એવ ચ॥ 13-48-57 (83259)
શિંખી મુણ્ડી જટી જ્વાલી મૂર્તિજો મૂર્ધગો બલી।
વેણવી પણવી તાલી ખલી કાલકટંકટઃ॥ 13-48-58 (83260)
નક્ષત્રવિગ્રહમતિર્ગુણબુદ્ધિર્લયો ગમઃ।
પ્રજાપતિર્વિશ્વબાહુર્વિભાગઃ સર્વગોમુખઃ॥ 13-48-59 (83261)
વિમોચનઃ સુસરણો હિરણ્યકવચોદ્ભવઃ॥
મેઢ્રજો બલચારી ચ મહીચારી સ્રુતસ્તથા॥ 13-48-60 (83262)
સર્વતૂર્યનિનાદી ચ સર્વાતોદ્યપરિગ્રહઃ।
વ્યાલરૂપો ગુહાવાસી ગુહો માલી તરઙ્ગવિત્॥ 13-48-61 (83263)
ત્રિદશસ્ત્રિકાલધૃક્કર્મસર્વબન્ધવિમોચનઃ।
બન્ધનસ્ત્વસુરેન્દ્રાણાં યુધિ શત્રુવિનાશનઃ॥ 13-48-62 (83264)
સાઙ્ખ્યપ્રસાદો દુર્વાસાઃ સર્વસાધુનિષેવિતઃ।
પ્રસ્કન્દનો વિભાગજ્ઞો અતુલ્યો યજ્ઞભાગવિત્॥ 13-48-63 (83265)
સર્વવાસઃ સર્વચારી દુર્વાસા વાસવોઽમરઃ।
હૈમો હેમકરો યજ્ઞઃ સર્વંધારી ધરોત્તમઃ॥ 13-48-64 (83266)
લોહિતાક્ષો મહાક્ષશ્ચ વિજયાક્ષો વિશારદઃ।
સઙ્ગ્રહો નિગ્રહઃ કર્તા સર્પચીરનિવાસનઃ॥ 13-48-65 (83267)
મુખ્યોઽમુખ્યશ્ચ દેહશ્ચ કાહલિઃ સર્વકામદઃ।
સર્વકાસપ્રસાદશ્ચ સુબલો બલરૂપધૃત્॥ 13-48-66 (83268)
સર્વકામવરશ્ચૈવ સર્વદઃ સર્વતોમુખઃ।
આકાશનિર્વિરૂપશ્ચ નિપાતી હ્યવશઃ ખગઃ॥ 13-48-67 (83269)
રૌદ્રરૂપોંઽશુરાદિત્યો બહુરશ્મિઃ સુવર્ચસી।
વસુવેગો મહાવેગો મનોવેગો નિશાચરઃ॥ 13-48-68 (83270)
સર્વવાસી શ્રિયાવાસી ઉપદેશકરોઽકરઃ।
મુનિરાત્મનિરાલોકઃ સમ્ભગ્નશ્ચ સહસ્રદઃ॥ 13-48-69 (83271)
પક્ષી ચ પક્ષરૂપશ્ચ અતિદીપ્તો વિશામ્પતિઃ।
ઉન્માદો મદનઃ કામો હ્યશ્વત્થોઽર્થકરો યશઃ॥ 13-48-70 (83272)
વામદેવશ્ચ વામશ્ચ પ્રાગ્દક્ષિણશ્ચ વામનઃ।
સિદ્ધયોગી મહર્ષિશ્ચ સિદ્ધાર્થઃ સિદ્ધસાધકઃ॥ 13-48-71 (83273)
ભિક્ષુશ્ચ ભિક્ષુરૂપશ્ચ વિપણો મૃદુરવ્યયઃ।
મહાસેનો વિશાખશ્ચ ષષ્ટિભાગો ગવાંપતિઃ॥ 13-48-72 (83274)
વજ્રહસ્તશ્ચ વિષ્કમ્ભી ચમૂસ્તમ્ભન એવ ચ।
વૃત્તાવૃત્તકરસ્તાલો મધુર્મધુકલોચનઃ॥ 13-48-73 (83275)
વાચસ્પત્યો વાજસનો નિત્યમાશ્રમપૂજિતઃ।
બ્રહ્મચારી લોકચારી સર્વચારી વિચારવિત્॥ 13-48-74 (83276)
ઈશાન ઈશ્વરઃ કાલો નિશાચારી પિનાકવાન્।
નિમિત્તસ્થો નિમિત્તં ચ નન્દિર્નન્દિકરો હરિઃ॥ 13-48-75 (83277)
નન્દીશ્વરશ્ચ નન્દી ચ નન્દનો નન્દિવર્ધનઃ।
ભગહારી નિહન્તા ચ કાલો બ્રહ્મા પિતામહઃ॥ 13-48-76 (83278)
ચતુર્મુખો મહાલિઙ્ગશ્ચારુલિઙ્ગસ્તથૈવ ચ।
લિઙ્ગાધ્યક્ષઃ સુરાધ્યક્ષો યોગાધ્યક્ષો યુગાવહઃ॥ 13-48-77 (83279)
બીજાધ્યક્ષો બીજકર્તા અવ્યાત્માઽનુગતો બલઃ।
ઇતિહાસઃ સકલ્પશ્ચ ગૌતમોઽથ નિશાકરઃ॥ 13-48-78 (83280)
દમ્ભો હ્યદમ્ભો વૈદમ્ભો વશ્યો વશકરઃ કલિઃ।
લોકકર્તા પશુપતિર્મહાકર્તા હ્યનૌષધઃ॥ 13-48-79 (83281)
અક્ષરં પરમં બ્રહ્મિ બલવચ્છક્ર એવ ચ।
નીતિર્હ્યનીતિઃ શુદ્ધાત્મા શુદ્ધો માન્યો ગતાગતઃ॥ 13-48-80 (83282)
બહુપ્રસાદઃ સુસ્વપ્નો દર્પણોઽથ ત્વભિત્રજિત્।
વેદકારો મન્ત્રકારો વિદ્વાન્સમરમર્દનઃ॥ 13-48-81 (83283)
મહામેઘનિવાસી ચ મહાઘોરો વશીકરઃ।
અગ્નિજ્વાલો મહાજ્વાલો અતિધૂમ્રો હુતો હિવઃ॥ 13-48-82 (83284)
વૃષણઃ શંકરો નિત્યં વર્ચસ્વી ધૂમકેતનઃ।
નીલસ્તથાઙ્ગલુબ્ધશ્ચ શોભનો નિરવગ્રહઃ॥ 13-48-83 (83285)
સ્વસ્તિદઃ સ્વસ્તિભાવશ્ચ ભાગી ભાગકરો લઘુઃ।
ઉત્સઙ્ગશ્ચ મહાઙ્ગશ્ચિ મહાગર્ભપરાયણઃ॥ 13-48-84 (83286)
કૃષ્ણવર્ણઃ સુવર્ણશ્ચ ઇન્દ્રિયં સર્વદેહિનામ્।
મહાપાદો મહાહસ્તો મહાકાયો મહાયશાઃ॥ 13-48-85 (83287)
મહામૂર્ધા મહાભાત્રો મહાનેત્રો નિશાલયઃ।
મહાન્તકો મહાકર્ણો મહોષ્ઠશ્ચિ મહાહનુઃ॥ 13-48-86 (83288)
મહાનાસો મહાકમ્બુર્મહાગ્રીવઃ શ્મશાનભાક્।
મહાવક્ષા મહોરસ્કો હ્યન્તરાત્મા મૃગાલયઃ॥ 13-48-87 (83289)
લમ્બનો લમ્બિતોષ્ઠશ્ચ મહામાયઃ પયોનિધિઃ।
મહાદન્તો મહાદંષ્ટ્રો મહાજિહ્વો મહામુખઃ॥ 13-48-88 (83290)
મહાનખો મહારોમા મહાકેશો મહાજટઃ।
પ્રસન્નશ્ચ પ્રસાદશ્ચ પ્રત્યયો ગિરિસાધનઃ॥ 13-48-89 (83291)
સ્નેહનોઽસ્નેહનશ્ચૈવ અજિતશ્ચ મહામુનિઃ।
વૃક્ષાકારો વૃક્ષકેતુરનલો વાયુવાહનઃ॥ 13-48-90 (83292)
ગણ્ડલી મેરુધામા ચ દેવાધિપતિરેવ ચ।
અથર્વશીર્ષઃ સામાસ્ય ઋક્સહસ્રામિતેક્ષણઃ॥ 13-48-91 (83293)
યજુઃપાદભુજો ગુહ્યઃ પ્રકાશો જઙ્ગમસ્તથા।
અમોઘાર્થઃ પ્રસાદશ્ચ અભિગમ્યઃ સુદર્શનઃ॥ 13-48-92 (83294)
ઉપકારઃ પ્રિયઃ સર્વઃ કનકઃ કાઞ્ચનચ્છવિઃ।
નાભિર્નન્દિકરો ભાવઃ પુષ્કરસ્થપતિઃ સ્થિરઃ॥ 13-48-93 (83295)
દ્વાદશસ્ત્રાસનશ્ચાદ્યો યજ્ઞો યજ્ઞસમાહિતઃ।
નક્તં કલિશ્ચ કાલશ્ચ મકરઃ કાલપૂજિતઃ॥ 13-48-94 (83296)
સગણો ગણકારશ્ચ ભૂતવાહનસારથિઃ।
ભસ્મશયો ભસ્મગોપ્તા ભસ્મભૂતસ્તરુર્ગણઃ॥ 13-48-95 (83297)
લોકપાલસ્તથા લોકો મહાત્મા સર્વપૂજિતઃ।
શુક્લસ્ત્રિશુક્લઃ સમ્પન્નઃ શુચિર્ભૂતનિષેવિતઃ॥ 13-48-96 (83298)
આશ્રમસ્થઃ ક્રિયાદસ્થો વિશ્વકર્મમતિર્વરઃ।
વિશાલશાખસ્તામ્રોષ્ઠો હ્યમ્બુજાલઃ સુનિશ્ચલઃ॥ 13-48-97 (83299)
કપિલઃ કપિશઃ શુક્લ આયુશ્ચૈવિ પરોઽપરઃ।
ગન્ધર્વો હ્યદિતિસ્તાર્ક્ષ્યઃ સુવિજ્ઞેયઃ સુશારદઃ॥ 13-48-98 (83300)
પરશ્વધાયુધો દેવ અનુકારી સુબાન્ધવઃ।
તુમ્બવીણો મહાક્રોધ ઊર્ધ્વરેતા જલેશયઃ॥ 13-48-99 (83301)
ઉગ્રો વંશકરો વંશો વંશનાદો હ્યનિન્દિતઃ।
સર્વાઙ્ગરૂપો માયાવી સુહૃદો હ્યનિલોઽનલઃ॥ 13-48-100 (83302)
બન્ધનો બન્ધકર્તા ચ સુબન્ધનવિમોચનઃ।
સ યજ્ઞારિઃ સ કામારિર્મહાદંષ્ટ્રો મહાયુધઃ॥ 13-48-101 (83303)
બહુધા નિન્દિતઃ શર્વઃ શઙ્કરઃ શઙ્કરોઽધનઃ।
અમરેશો મહાદેવી વિશ્વદેવઃ સુરારિહા॥ 13-48-102 (83304)
અહિર્બુધ્ન્યોઽનિલાભશ્ચ ચેકિતાનો હવિસ્તથા।
અજૈકપાચ્ચ કાપાલી ત્રિશઙ્કુરજિતઃ શિવઃ॥ 13-48-103 (83305)
ધન્વન્તરિર્ધૂમકેતુઃ સ્કન્દો વૈશ્રવણસ્તથા।
ધાતા શક્રશ્ચ વિષ્ણુશ્ચ મિત્રસ્ત્વષ્ટા ધ્રુવો ધરઃ॥ 13-48-104 (83306)
પ્રભાવઃ સર્વગો વાયુરર્યમા સવિતા રવિઃ।
ઉષઙ્ગુશ્ચ વિધાતા ચ માંધાતા ભૂતભાવનઃ॥ 13-48-105 (83307)
વિભુર્વર્ણવિભાવી ચ સર્વકામગુણાવહઃ।
પદ્મનાભો મહાગર્ભશ્ચન્દ્રવક્ત્રોઽનિલોઽનલઃ॥ 13-48-106 (83308)
બલવાંશ્ચોપશાન્તશ્ચ પુરાણઃ પુણ્યચઞ્ચુરી।
કુરુકર્તા કુરુવાસી કુરુભૂતો ગુણૌષધઃ॥ 13-48-107 (83309)
સર્વાશયો દર્ભચારી સર્વેષાં પ્રાણિનાં પતિઃ।
દેવદેવઃ સુખાસક્તઃ સદસત્સર્વરત્નવિત્॥ 13-48-108 (83310)
કૈલાસગિરિવાસી ચ હિમવદ્ભિરિસંશ્રયઃ।
કૂલહારી કૂલકર્તા બહુવિદ્યો બહુપ્રદઃ॥ 13-48-109 (83311)
વણિજો વર્ધકી વૃક્ષો બકુલશ્ચન્દનશ્છદઃ।
સારગ્રીવો મહાજત્રુરલોલશ્ચ મહૌષધઃ॥ 13-48-110 (83312)
સિદ્ધાર્થકારી સિદ્ધાર્થશ્છદો વ્યાકરણોત્તરઃ।
સિંહનાદઃ સિંહદંષ્ટ્રઃ સિંહગઃ સિંહવાહનઃ॥ 13-48-111 (83313)
પ્રભાવાત્મા જગત્કાલસ્થાલો લોકહિતસ્તરુઃ।
સારઙ્ગો નવચક્રાઙ્ગઃ કેતુમાલી સભાવનઃ॥ 13-48-112 (83314)
ભૂતાલયો ભૂતપતિરહોરાત્રમનિન્દિતઃ॥ 13-48-113 (83315)
વાહિતા સર્વભૂતાનાં નિલયશ્ચ વિભુર્ભવઃ।
અમોઘઃ સંયતો હ્યશ્વો ભોજનઃ પ્રાણધારણઃ॥ 13-48-114 (83316)
ધૃતિમાન્મતિમાન્દક્ષઃ સત્કૃતશ્ચ યુગાધિપઃ।
ગોપાલિર્ગોપતિર્ગ્રામો ગોચર્મવસનો હરિઃ। 13-48-115 (83317)
હિરણ્યબાહુશ્ચ તતા ગુહાપાલઃ પ્રવેશિનામ્।
પ્રકૃષ્ટારિર્મહાહર્ષો જિતકામો જિતેન્દ્રિયઃ॥ 13-48-116 (83318)
ગાન્ધારશ્ચ સુવાસસ્ચ તપઃસક્તો રતિર્નરઃ।
મહાગીતો મહાનૃત્યો હ્યપ્સરોગણસેવિતઃ॥ 13-48-117 (83319)
મહાકેતુર્મહાધાતુર્નૈકસાનુચરશ્ચલઃ।
આવેદનીય આદેશઃ સર્વગન્ધસુખાવહઃ॥ 13-48-118 (83320)
તોરણસ્તારણો વાતઃ વરિધી પતિખેચરઃ।
સંયોગો વર્ધનો વૃદ્ધો અતિવૃદ્ધો ગુણાધિકઃ॥ 13-48-119 (83321)
નિત્ય આત્મસહાયશ્ચ દેવાસુરપતિઃ પતિઃ।
યુક્તશ્ચ યુક્તબાહુશ્ચ દેવો દિવિ સુપર્વણઃ॥ 13-48-120 (83322)
આષાઢશ્ચ સુષાંઢશ્ચ ધ્રુવોઽથ હરિણો હરઃ।
વપુરાવર્તમાનેભ્યો વસુશ્રેષ્ઠો મહાપથઃ॥ 13-48-121 (83323)
શિરોહારી વિમર્શશ્ચ સર્વલક્ષણલક્ષિતઃ।
અક્ષશ્ચ રથયોગી ચ સર્વયોગી મહાબલઃ॥ 13-48-122 (83324)
સમામ્નાયોઽસમામ્નાયસ્તીર્થદેવો મહારથઃ।
નિર્જીવો જીવનો મન્ત્રઃ શુભાક્ષો બહુકર્કશઃ॥ 13-48-123 (83325)
રત્નપ્રભૂતો રત્નાઙ્ગો મહાર્ણવનિપાનવિત્।
મૂલં વિશાલો હ્યમૃતો વ્યક્તાવ્યક્તસ્તપોનિધિઃ॥ 13-48-124 (83326)
આરોહણોઽધિરોહશ્ચ શીલધારી મહાયશાઃ।
સેનાકલ્પો મહાકલ્પો યોગો યુગકરો હરિઃ॥ 13-48-125 (83327)
યુગરૂપો મહારૂપો મહાનાગહનો વધઃ।
ન્યાયનિર્વપણઃ પાદઃ પણ્ડિતો હ્યચલોપમઃ॥ 13-48-126 (83328)
બહુમાલો મહામાલઃ શશી હરસુલોચનઃ।
વિસ્તારો લવણઃ કૂપસ્ત્રિયુગઃ સફલોદયઃ॥ 13-48-127 (83329)
ત્રિલોચનો વિષષ્ણાઙ્ગો મણિવિદ્ધો જટાધરઃ।
બિન્દુર્વિસર્ગઃ સુમુખઃ શરઃ સર્વાયુધઃ સહઃ॥ 13-48-128 (83330)
નિવેદનઃ સુખાજાતઃ સુગન્ધારો મહાધનુઃ।
ગન્ધપાલી ચ ભગવાનુત્થાનઃ સર્વકર્મણામ્॥ 13-48-129 (83331)
મન્થાનો બહુલો વાયુઃ સકલઃ સર્વલોચનઃ।
તલસ્તાલઃ કરસ્થાલી ઊર્ધ્વસંહનનો મહાન્॥ 13-48-130 (83332)
ધત્રં સુચ્છત્રો વિખ્યાતો લોકઃ સર્વાશ્રયઃ ક્રમઃ।
મુણ્ડો વિરૂપો વિકૃતો દણ્ડી કુણ્ડી વિકુર્વણઃ। 13-48-131 (83333)
હર્યક્ષઃ કકુભો વજ્રો શતજિહ્વઃ સહસ્રપાત્।
સહસ્રમૂર્ધા દેવેન્દ્રઃ સર્વદેવમયો ગુરુઃ॥ 13-48-132 (83334)
સહસ્રબાહુઃ સર્વાઙ્ગઃ શરણ્યઃ સર્વલોકકૃત્।
પવિત્રં ત્રિકકુન્મન્ત્રઃ કનિષ્ઠઃ કૃષ્ણપિઙ્ગલઃ। 13-48-133 (83335)
બ્રહ્મદણ્ડવિનિર્માતા શતઘ્નીપાશશક્તિમાન્।
પદ્મગર્ભો મહાગર્ભો બ્રહ્મગર્ભો જલોદ્ભવઃ॥ 13-48-134 (83336)
ગભસ્તિર્બ્રહ્મકૃદ્બ્રહ્મી બ્રહ્મવિદ્બ્રાહ્મણો ગતિઃ।
અનન્તરુપો નૈકાત્મા તિગ્મતેજાઃ સ્વયંભુવઃ॥ 13-48-135 (83337)
ઊર્ધ્વગાત્મા પશુપતિર્વાતરંહા મનોજવઃ।
ચન્દની પદ્મનાલાગ્રઃ સુરભ્યુત્તરણો નરઃ॥ 13-48-136 (83338)
કર્ણિકારમહાસ્રગ્વી નીલમૌલિઃ પિનાકધૃત્।
ઉમાપતિરુમાકાન્તો જાહ્નવીધૃગુમાધવઃ॥ 13-48-137 (83339)
વરો વરાહો વરદો વરેણ્યઃ સુમાહાસ્વનઃ।
મહાપ્રસાદો દમનઃ શત્રુહા શ્વેતપિઙ્ગલઃ॥ 13-48-138 (83340)
પીતાત્મા પરમાત્મા ચ પ્રયતાત્મા પ્રધાનધૃત્।
સર્વપાર્શ્વમુખસ્ત્ર્યક્ષો ધર્મસાધારણો વરઃ॥ 13-48-139 (83341)
ચરાચરાત્મા સૂક્ષ્માત્મા અમૃતો ગોવૃષેશ્વરઃ।
સાધ્યર્ષિર્વસુરાદિત્યો વિવસ્વાન્સવિતાઽમૃતઃ 13-48-140 (83342)
વ્યાસઃ સર્ગઃ સુસંક્ષેપો વિસ્તરઃ પર્યયો નરઃ।
ઋતુ સંવત્સરો માસઃ પક્ષઃ સઙ્ખ્યાસમાપનઃ॥ 13-48-141 (83343)
કલા કાષ્ઠા લવા માત્રા મુહૂર્તાહઃક્ષપાઃ ક્ષણાઃ।
વિશ્વક્ષેત્રં પ્રજાબીજં લિઙ્ગમાદ્યસ્તુ નિર્ગમઃ॥ 13-48-142 (83344)
સદસદ્વ્યક્તમવ્યક્તં પિતા માતા પિતામહઃ।
સ્વર્ગદ્વારં પ્રજાદ્વારં મોક્ષદ્વારં ત્રિવિષ્ટપમ્॥ 13-48-143 (83345)
નિર્વાણં હ્લાદનશ્ચૈવ બ્રહ્મલોક પરા ગતિઃ।
દેવાસુરવિનિર્માતા દેવાસુરપરાયણઃ॥ 13-48-144 (83346)
દેવાસુરગુરુર્દેવો દેવાસુરનમસ્કૃતઃ।
દેવાસુરમહામાત્રો દેવાસુગણાશ્રયઃ॥ 13-48-145 (83347)
દેવાસુરગણાધ્યક્ષો દેવાસુરગણાગ્રણીઃ।
દેવાતિદેવો દેવર્ષિર્દેવાસુરવરપ્રદઃ॥ 13-48-146 (83348)
દેવાસુરેશ્વરો વિશ્વો દેવાસુરમહેશ્વરઃ।
સર્વદેવમયોચિન્ત્યો દેવતાત્માઽત્મસમ્ભવઃ॥ 13-48-147 (83349)
ઉદ્ભિત્ત્રિવિક્રમો વૈદ્યો વિરજો નીરજોઽમરઃ॥
ઈડ્યો હસ્તીશ્વરો વ્યાઘ્રો દેવસિંહો નરર્ષભઃ॥ 13-48-148 (83350)
વિબુધોઽગ્રવરઃ સૂક્ષ્મઃ સર્વદેવસ્તપોમયઃ।
સુયુક્તઃ શોભનો વજ્રી પ્રાસાનાં પ્રભવોઽવ્યયઃ॥ 13-48-149 (83351)
ગુહઃ કાન્તો નિજઃ સર્ગઃ પવિત્રં સર્વપાવનઃ।
શૃઙ્ગી શૃઙ્ગપ્રિયો બભ્રૂ રાજરાજો નિરામયઃ॥ 13-48-150 (83352)
અભિરામઃ સુરગણો વિરામઃ સર્વસાધઃ।
લલાટાક્ષો વિશ્વદેવો હરિણો બ્રહ્મવર્ચસઃ॥ 13-48-151 (83353)
સ્થાવરાણાં પતિશ્ચૈવ નિયમન્દ્રિયવર્ધનઃ।
સિદ્ધાર્થઃ સિદ્ધભૂતાર્થોઽચિન્ત્યઃ સત્યવ્રતઃ શુચિઃ॥ 13-48-152 (83354)
વ્રતાધિપઃ પરં બ્રહ્મ ભક્તાનાં પરમા ગતિઃ।
વિમુક્તો મુક્તતેજાશ્ચ શ્રીમાઞ્શ્રીવર્ધનો જગત્॥ 13-48-153 (83355)
યથા પ્રધાનં ભગવાનિતિ ભક્ત્યા સ્તુતો મયા।
યન્ન બ્રહ્માદયો દેવા વિદુસ્તત્ત્વેન નર્ષયઃ।
સ્તોતવ્યમર્ચ્યં વન્દ્યં ચ કઃ સ્તોષ્યતિ જગત્પતિમ્॥ 13-48-154 (83356)
ભક્તિં ત્વેવં પુરસ્કૃત્ય મયા યજ્ઞપતિર્વિભુઃ।
તતોઽભ્યનુજ્ઞાં સમ્પ્રાપ્ય સ્તુતો મતિમતાં વરઃ॥ 13-48-155 (83357)
શિવમેભિઃ સ્તુવન્દેવં નામભિઃ પુષ્ટિવર્ધનૈઃ।
નિત્યયુક્તઃ શુચિર્ભક્તઃ પ્રાપ્નોત્યાત્માનમાત્મના॥ 13-48-156 (83358)
એતદ્ધિ પરમં બ્રહ્મ પરં બ્રહ્માધિગચ્છતિ॥ 13-48-157 (83359)
ઋષયશ્ચૈવ દેવાશ્ચ સ્તુવન્ત્યેતેન તત્પરમ્॥ 13-48-158 (83360)
સ્તૂયમાનો મહાદેવસ્તષ્યતે નિયતાત્મભિઃ।
ભક્તાનુકમ્પી ભગવાનાત્મસંસ્થાકરો વિભુઃ॥ 13-48-159 (83361)
તથૈવ ચ મનુષ્યેષુ યે મનુષ્યાઃ પ્રધાનતઃ।
આસ્તિકાઃ શ્રદ્ધધાનાશ્ચ બહુભિર્જન્મભિઃ સ્તવૈઃ॥ 13-48-160 (83362)
ભક્ત્યા હ્યનન્યમીશાનં પરં દેવં સનાતનમ્।
કર્મણા મનસા વાચા ભાવેનામિતતેજસઃ॥ 13-48-161 (83363)
શયાના જાગ્રમાણાશ્ચ વ્રજન્નુપવિશંસ્તથા।
ઉન્મિષન્નિમિષંશ્ચૈવ ચિન્તયન્તઃ પુનઃપનઃ॥ 13-48-162 (83364)
શૃણ્વન્તઃ શ્રાવયન્તશ્ચ કથયન્તશ્ચ તે ભવમ્।
સ્તુવન્તઃ સ્તૂયામાનાશ્ચ તુષ્યન્તિ ચ રમન્તિ ચ॥ 13-48-163 (83365)
જન્મકોટિસહસ્રેષુ નાનાસંસારયોનિષુ।
જન્તોર્વિગતપાપસ્ય ભવે ભક્તિઃ પ્રજાયતે॥ 13-48-164 (83366)
ઉત્પન્ના ચ ભવે ભક્તિરનત્યા સર્વભાવતઃ।
ભાવિનઃ કારણે ચાસ્ય સર્વયુક્તસ્ય સર્વથા॥ 13-48-165 (83367)
એતદ્દેવેષુ દુષ્પ્રાપં મનુષ્યેષુ ન લભ્તતે।
નિર્વિઘ્રા નિશ્ચલા રુદ્રે ભક્તિરવ્યભિચારિણી॥ 13-48-166 (83368)
તસ્યૈવ ચ પ્રસાદેન ભક્તિરુત્પદ્યતે નૃણામ્।
યેન યાન્તિ પરાં સિદ્ધિં તદ્ભાગવતચેતસઃ॥ 13-48-167 (83369)
યે સર્વભાવાનુગતાઃ પ્રપદ્યન્તે મહેશ્વરમ્।
પ્રપન્નવત્સલો દેવઃ સંસારાત્તાન્સમુદ્ધરેત્॥ 13-48-168 (83370)
એવમન્યે વિકુર્વન્તિ દેવાઃ સંસારમોચનમ્।
મનુષ્યાણામૃતે દેવં નાન્યા શક્તિસ્તપોબલમ્॥ 13-48-169 (83371)
ઇતિ તેનેન્દ્રકલ્પેન ભગવાન્સદસત્પતિઃ।
કૃત્તિવાસાઃ સ્તુતઃ કૃષ્ણ તણ્ડિના શુભબુદ્ધિના॥ 13-48-170 (83372)
સ્તવમેતં ભગવતો બ્રહ્મા સ્વયમધારયત્।
ગીયતે ચ સ બુદ્ધ્યેત બ્રહ્મ શંકરસન્નિધૌ॥ 13-48-171 (83373)
ઇદં પુણ્યં પવિત્રં ચ સર્વદા પાપનાશનમ્।
યોગદં મોક્ષદં ચૈવ સ્વર્ગદં તોષદં તથા॥ 13-48-172 (83374)
એવમેતત્પઠન્તે ય એકભક્ત્યા તુ શઙ્કરમ્।
યા ગતિઃ સાઙ્ખ્યયોગાનાં વ્રજન્ત્યેતાં ગતિં તદા॥ 13-48-173 (83375)
સ્તવમેતં પ્રયત્નેન સદા રુદ્રસ્ય સન્નિધૌ।
અબ્ધમેકં ચરેદ્ભક્તઃ પ્રાપ્નુયાદીપ્સિતં ફલમ્॥ 13-48-174 (83376)
એતદ્રહસ્યં પરમં બ્રહ્મણો હૃદિ સંસ્થિતમ્।
બ્રહ્મા પ્રોવાચ શક્રાય શક્રઃ પ્રોવાચ મૃત્યવે॥ 13-48-175 (83377)
મૃત્યુઃ પ્રોવાચ રુદ્રેભ્યો રુદ્રેભ્યસ્તણ્ડિમાગમત્।
મહતા તપસા પ્રાપ્તસ્તણ્ડિના બ્રહ્મસદ્માનિ॥ 13-48-176 (83378)
તણ્ડિઃ પ્રોવાચ શુક્રાય ગૌતમાય ચ ભાર્ગવઃ।
વૈવસ્વતાય મનવે ગૌતમઃ પ્રાહ માધવ॥ 13-48-177 (83379)
નારાયણાય સાધ્યાય સમાધિષ્ઠાય ધીમતે।
યમાય પ્રાહ ભગવાન્સાધ્યો નારાયણોચ્યુતઃ॥ 13-48-178 (83380)
નાચિકેતાય ભગવાનાહ વૈવસ્વતો યમઃ।
માર્કણ્ડેયાય વાર્ષ્ણેય નાચિકેતોઽભ્યભાષત॥ 13-48-179 (83381)
માર્કણ્ડેયાન્મય પ્રાપ્તો નિયમેન જનાર્દન।
તવાપ્યહમમિત્રઘ્ન સ્તવં દદ્યાં હ્યવિશ્રુતમ્। 13-48-180 (83382)
સ્વર્ગ્યમારોગ્યમાયુષ્યં ધન્યં વેદેનિ સંમિતમ્।
નાસ્ય વિઘ્રં વિકુર્વન્તિ દાનવા યક્ષરાક્ષસાઃ॥ 13-48-181 (83383)
પિશાચા યાતુધાના વા ગુહ્યકા ભુજગા અપિ।
યઃ પઠેત શુચિઃ પાર્થ બ્રહ્મચારી જિતેન્દ્રિયઃ।
અભગ્રયોગો વર્ષં તુ સોઽશ્વમેધફલં લભેત્॥ ॥ 13-48-182 (83384)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 48 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-48-3 સત્યૈરન્વર્યૈઃ વેદે કૃતાત્મના દત્તચિત્તેન કૃતૈઃ વેદાત્પૃથક્કૃતૈ॥ 7-48-6 વરય પ્રાર્થત॥ 7-48-20 પવિત્રં પાપનાશકમ્। મેધ્યં યજ્ઞાદિફલપ્રદમ્। મઙ્ગલમભ્યુદયકરમ્। ઉત્તમં કલ્યાણં પરમાનન્દરૂપમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 049
॥ શ્રીઃ ॥
13.49. અધ્યાયઃ 049
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
વૈશમ્પાનેન જનમેજયંપ્રતિ દ્વૈપાયનાદિભિર્યુધિષ્ઠિરમ્પ્રત્યુક્તમહાદેવમહિમાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
મહાયોગી તુ તં પ્રાહ કૃષ્ણદ્વૈપાયનો મુનિઃ।
પઠસ્વ પુત્ર ભદ્રં તે પ્રીયતાં તે મહેશ્વરઃ॥ 13-49-1 (83385)
પુરા પુત્ર મયા મેરૌ તપ્યતા પરમં તપઃ।
પુત્રહેતોર્મહારાજ સ્તવ એષોઽનુકીર્તિતઃ॥ 13-49-2 (83386)
લબ્ધવાનીપ્સિતં કામમહં વૈ પાણ્ડુનન્દન।
તથા ત્વમપિ શર્વાદ્ધિ સર્વાન્કામાનવાપ્સ્યસિ॥ 13-49-3 (83387)
કપિલશ્ચ તતઃ પ્રાહ સાઙ્ખ્યર્ષિર્દેવસમ્મતઃ।
મયા જન્માન્યનેકાનિ ભક્ત્યા ચારાધિતો ભવઃ।
પ્રીતશ્ચ ભગવાઞ્જ્ઞાનં દદૌ મમ ભવાન્તકમ્॥ 13-49-4 (83388)
ચારુશીર્ષસ્તતઃ પ્રાહ શક્રસ્ય દયિતઃ સખા।
આલમ્બાયન ઇત્યેવં વિશ્રુતઃ કરુણાત્મકઃ॥ 13-49-5 (83389)
મયા ગોકર્ણમાસાદ્ય તપસ્તપ્ત્વા શતં સમાઃ।
અયોનિજાનાં દાન્તાનાં ધર્મજ્ઞાનાં સુવર્ચસામ્॥ 13-49-6 (83390)
અજરાણામદુઃખાનાં શતવર્ષસહસ્રિણામ્।
લબ્ધં પુત્ર શતં શર્વાત્પુરા પાણ્ડુનૃપાત્મજ॥ 13-49-7 (83391)
વાલ્મીકિશ્ચાહ ભગવાન્યુધિષ્ઠિરમિદં વચઃ।
વિવાદે સાગ્નિમુનિભિર્બ્રહ્મઘ્નો વૈ ભવાનિતિ॥ 13-49-8 (83392)
ઉક્તઃ ક્ષણેન ચાવિષ્ટસ્તેનાધર્મેણ ભારત।
સોઽહમીશાનમનઘમમોઘં શરણં ગતઃ॥ 13-49-9 (83393)
મુક્તશ્ચાસ્મિ તતઃ પાપૈસ્તતો દુઃખવિનાશનઃ।
આહ માં ત્રિપુરઘ્નો વૈ યશસ્તેઽગ્ર્યં ભવિષ્યતિ॥ 13-49-10 (83394)
જામદગ્ન્યશ્ચ કૌન્તેયમિદં ધર્મભૃતાંવરઃ।
ઋષિમધ્યે સ્થિતઃ પ્રાહ જ્વલન્નિવ દિવાકરઃ॥ 13-49-11 (83395)
પિતૃવિપ્રવધેનાહમાર્તો વૈ પાણ્ડવાગ્રજ।
શુચિર્ભૂત્વા મહાદેવં ગતોસ્મિ શરણં નૃપ॥ 13-49-12 (83396)
નામભિશ્ચાસ્તુવં દેવં તતસ્તુષ્ટોઽભવદ્ભવઃ।
પરશું ચ તતો દેવો દિવ્યાન્યસ્ત્રાણિ ચૈવ મે॥ 13-49-13 (83397)
પાપં ચ તે ન ભવિતા અજેયશ્ચ ભવિષ્યસિ।
ન તે પ્રભવિતા મૃત્યુરજરશ્ચ ભવિષ્યસિ॥ 13-49-14 (83398)
આહ માં ભગવાનેવં શિખણ્ડી શિવવિગ્રહઃ।
તદવાપ્તં ચ મે સર્વં પ્રસાદાત્તસ્ય ધીમતઃ॥ 13-49-15 (83399)
વિશ્વામિત્રસ્તદોવાચ ક્ષત્રિયોઽહં તદાઽભવમ્।
બ્રાહ્મણોઽહં ભવાનીતિ મયા ચારાધિતો ભવઃ।
તત્પ્રસાદાન્મયા પ્રાપ્તં બ્રાહ્મણ્યં દુર્લભં મહત્॥ 13-49-16 (83400)
અસિતો દેવલશ્ચૈવ પ્રાહ પાણ્ડુસુતં નૃપમ્॥ 13-49-17 (83401)
શાપાચ્છક્રસ્ય કૌન્તેય વિભો ધર્મોઽનશત્તદા।
તન્મે ધર્મં યશશ્ચાગ્ર્યમાયુશ્ચૈવાદદત્પ્રભુઃ॥ 13-49-18 (83402)
ઋષિર્ગૃત્સમદો નામ શક્રસ્ય દયિતઃ સખા।
પ્રાહાજમીઢં ભગવાન્બૃહસ્પતિસમદ્યુતિઃ॥ 13-49-19 (83403)
વરિષ્ઠો નામ ભગવાંશ્ચાક્ષુષસ્ય મનોઃ સુતઃ।
શતક્રતોરચિન્ત્યસ્ય સત્રે વર્ષસહસ્રિકે॥ 13-49-20 (83404)
વર્તમાનેઽબ્રવીદ્વાક્યં સામ્નિ હ્યુચ્ચારિતે મયા।
રથન્તરે દ્વિજશ્રેષ્ઠ ન સમ્યગિતિ વર્તતે॥ 13-49-21 (83405)
સમીક્ષસ્વ પુનર્બુદ્ધ્યા પાપં ત્યક્ત્વા દ્વિજોત્તમ।
અયજ્ઞવાહિનં પાપમકાર્ષીસ્ત્વં સુદુર્મતે॥ 13-49-22 (83406)
એવમુક્ત્વા મહાક્રોધઃ પ્રાહ શમ્ભું પુનર્વચઃ।
પ્રજ્ઞયા રહિતો દુઃખી નિત્યભીતો વનેચરઃ॥ 13-49-23 (83407)
દશવર્ષસહસ્રાણિ દશાષ્ટૌ ચ શતાનિ ચ।
નષ્ટપાનીયપવને મૃગૈરન્યૈશ્ચ વર્જિતે॥ 13-49-24 (83408)
અયજ્ઞીયદ્રુમે દેશે રુરુસિંહનિષેવિતે।
ભવિતા ત્વં મૃગઃ ક્રૂરો મહાદુઃખસમન્વિતઃ॥ 13-49-25 (83409)
તસ્ય વાક્યસ્ય નિધને પાર્થ જાતો હ્યહં મૃગઃ।
તતો માં શરણં પ્રાપ્તં પ્રાહ યોગી મહેશ્વરઃ॥ 13-49-26 (83410)
અજરશ્ચામરશ્ચૈવ ભવિતા દુખવર્જિતઃ।
સામ્યં મમાસ્તુ તે સૌખ્યં યુવયોર્વર્ધતાં ક્રતુઃ॥ 13-49-27 (83411)
અનુગ્રહાનેવમેષ કરોતિ ભગવાન્વિભુઃ।
અયં ધાતા વિધાતા ચ સુખદુઃખે ચ સર્વદા॥ 13-49-28 (83412)
અચિન્ત્ય એષ ભગવાન્કર્મણા મનસા ગિરા।
ન મે તાત યુધિશ્રેષ્ઠ વિદ્યયા પણ્ડિતઃ સમઃ॥ 13-49-29 (83413)
વાસુદેવસ્તદોવાચ પુનર્મતિમતાંવરઃ।
સુવર્ણાક્ષો મહાદેવસ્તપસા તોષિતો મયા॥ 13-49-30 (83414)
તતોઽથ ભગવાનાહ પ્રીતો મા વૈ યુધિષ્ઠિર।
અર્થાત્પ્રિયતરઃ કૃષ્ણ મત્પ્રસાદાદ્ભવિષ્યસિ॥ 13-49-31 (83415)
અપરાજિતશ્ચ યુદ્ધેષુ તેજશ્ચૈવાનલોપમમ્।
એવં સહસ્રશશ્ચાન્યાન્મહાદેવો વરં દદૌ॥ 13-49-32 (83416)
મણિમન્થેઽથ શૈલે વૈ પુરા સમ્પૂજિતો મયા।
વર્ષાયુતાસહસ્રાણાં સહસ્રં શતમેવ ચ॥ 13-49-33 (83417)
તતો માં ભગવાન્પ્રીત ઇદં વચનમબ્રવીત્।
વરં વૃણીષ્વ ભદ્રં તે યસ્તે મનસિ વર્તતે॥ 13-49-34 (83418)
તતઃ પ્રણમ્ય શિરસા ઇદં વચનમબ્રવમ્।
યદિ પ્રીતો મહાદેવો ભક્ત્યા પરમયા પ્રભુઃ॥ 13-49-35 (83419)
નિત્યકાલં તવેશાન ભક્તિર્ભવતુ મે સ્થિરા।
એવમસ્ત્વિતિ ભગવાંસ્તત્રોક્ત્વાન્તરધીયત॥ 13-49-36 (83420)
જૈગીષવ્ય ઉવાચ। 13-49-37x (6866)
મમાષ્ટગુણમૈશ્વર્યં દત્તં ભગવતા પુરા।
યત્નેનાન્યેન બલિના વારાણસ્યાં યુધિષ્ઠિર॥ 13-49-37 (83421)
ગર્ગ ઉવાચ। 13-49-38x (6867)
ચતુઃષષ્ટ્યઙ્ગમદદત્કલાજ્ઞાનં મમાદ્ભુતમ્।
સરસ્વત્યાસ્તટે તુષ્ટો મનોયજ્ઞેન પાણ્ડવ॥ 13-49-38 (83422)
તુલ્યં મમ સહસ્રં તુ સુતાનાં બ્રહ્મવાદિનામ્।
આયુશ્ચૈવ સપુત્રસ્ય સંવત્સરશતાયુતમ્॥ 13-49-39 (83423)
પરાશર ઉવાચ। 13-49-40x (6868)
પ્રસાદ્યેહ પુરા શર્વં મનસાઽચિન્તયં નૃપ।
મહાતપા મહાતેજા મહાયોગી મહાયશાઃ॥ 13-49-40 (83424)
વેદવ્યાસઃ શ્રિયાવાસો બ્રાહ્મણઃ કરુણાન્વિતઃ।
અપ્યસાવીપ્સિતઃ પુત્રો મમ સ્યાદ્વૈ મહેશ્વરાત્॥ 13-49-41 (83425)
ઇતિ મત્વા હૃદિ મતં પ્રાહ માં સુરસત્તમઃ।
મયિ સમ્ભાવના યાસ્યાઃ ફલાત્કૃષ્ણો ભવિષ્યતિ॥ 13-49-42 (83426)
સાવર્ણસ્ય મનોઃ સર્ગે સપ્તર્ષિશ્ચ ભવિષ્યતિ।
વેદાનાં ચ સ વૈ વક્તા કુરુવંશકરસ્તથા॥ 13-49-43 (83427)
ઇતિહાસસ્ય કર્તા ચ પુત્રસ્તે જગતો હિતઃ।
ભવિષ્યતિ મહેન્દ્રસ્ય દયિતઃ સ મહામુનિઃ॥ 13-49-44 (83428)
અજરશ્ચામરશ્ચૈવ પરાશર સુતસ્તવ।
એવમુક્ત્વા સ ભગવાંસ્તત્રૈવાન્તરધીયત।
યુધિષ્ઠિર મહાયોગી વીર્યવાનક્ષયોઽવ્યયઃ॥ 13-49-45 (83429)
માણ્ડવ્ય ઉવાચ। 13-49-46x (6869)
અચોરશ્ચોરશઙ્કાયાં શૂલે ભિન્નો હ્યહં તદા॥ 13-49-46 (83430)
તત્રસ્થેન સ્તુતો દેવઃ પ્રાહ માં વૈ નરેશ્વર।
મોક્ષં પ્રાપ્સ્યસિ શૂલાચ્ચ જીવિષ્યસિ સમાર્બુદમ્॥ 13-49-47 (83431)
રુજા શૂલકૃતા ચૈવ ન તે વિપ્ર ભવિષ્યતિ।
આધિભિર્વ્યાધિભિશ્ચૈવ વર્જિતસ્ત્વં ભવિષ્યતિ॥ 13-49-48 (83432)
પાદાચ્ચતુર્થાત્સમ્ભૂત આત્મા યસ્માન્મુને તવ।
ત્વં ભવિષ્યસ્યનુપમો જન્મ વૈ સફલં કુરુ॥ 13-49-49 (83433)
તીર્થાભિષેકં સકલં ત્વમવિઘ્નેન ચાપ્સ્યસિ।
સ્વર્ગં ચૈવાક્ષયં વિપ્ર વિદધામિ તવોર્જિતમ્॥ 13-49-50 (83434)
એવમુક્ત્વા તુ ભગવાન્વરેણ્યો વૃષવાહનઃ।
મહેશ્વરો મહારાજઃ કૃત્તિવાસા મહાદ્યુતિઃ।
સગણો દૈવતશ્રેષ્ઠસ્તત્રૈવાન્તરધીયત॥ 13-49-51 (83435)
ગાલવ ઉવાચ। 13-49-52x (6870)
વિશ્વામિત્રાભ્યનુજ્ઞાતો હ્યહં પિતરમાગતઃ।
અબ્રવીન્માં તતો માતા દુઃખિતા રુદતી ભૃશમ્॥ 13-49-52 (83436)
કૌશિકેનાભ્યનુજ્ઞાતં પુત્રં દેવવિભૂષિતમ્।
ન તાત તરુણં દાન્તં પિતા ત્વાં પશ્યતેઽનઘ॥ 13-49-53 (83437)
શ્રુત્વા જનન્યા વચનં નિરાશો ગુરુદર્શને।
નિયતાત્મા મહાદેવમપશ્યં સોઽબ્રવીચ્ચ મામ્॥ 13-49-54 (83438)
પિતા માતા ચ તે ત્વં ચ પુત્ર મૃત્યુવિવર્જિતાઃ।
ભવિષ્યથ વિશ ક્ષિપ્રં દ્રષ્ટાસિ પિતરં ક્ષયે॥ 13-49-55 (83439)
અનુજ્ઞાતો ભગવતા ગૃહં ગત્વા યુધિષ્ઠિર।
અપશ્યં પિતરં તાત ઇષ્ટિં કૃત્વા વિનિઃસૃતમ્।
ઉપસ્પૃશ્ય ગૃહીત્વેધ્મં કુશાંશ્ચ શરણાકુરૂન્॥ 13-49-56 (83440)
તાન્વિસૃજ્ય ચ માં પ્રાહ પિતા સાસ્રાવિલેક્ષણઃ।
પ્રણમન્તં પરિષ્વજ્ય મૂર્ધ્ન્યુપાઘ્રાય પાણ્ડવ॥ 13-49-57 (83441)
દિષ્ટ્યા દૃષ્ટોસિ મે પુત્ર કૃતવિદ્ય ઇહાગત॥ 13-49-58 (83442)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-49-59x (6871)
એતાન્યત્યદ્ભુતાન્યેવ કર્માણ્યથ મહાત્મનઃ।
પ્રોક્તાનિ મુનિભિઃ શ્રુત્વા વિસ્મયામાસ પાણ્ડવઃ॥ 13-49-59 (83443)
તતઃ કૃષ્ણોઽબ્રવીદ્વાક્યં પુનર્મતિમતાંવરઃ।
યુધિષ્ઠિરં ધર્મનિધિં પુરુહૂતમિવેશ્વરઃ॥ 13-49-60 (83444)
ઉપમન્યુર્મયિ પ્રાહ તપન્નિવ દિવાકરઃ।
અશુભૈઃ પાપકર્માણો યે નરાઃ કલુષીકૃતાઃ॥ 13-49-61 (83445)
ઈશાનં ન પ્રપદ્યન્તે તમોરાજસવૃત્તયઃ। 13-49-62 (83446)
ઈશ્વરં સમ્પ્રપદ્યન્તે દ્વિજા ભાવિતભાવનાઃ॥ 13-49-63 (83447)
સર્વથા વર્તમાનોપિ યો ભક્તઃ પરમેશ્વરે।
સદૃશોઽરણ્યવાસીનાં મુનીનાં ભાવિતાત્મનામ્॥ 13-49-64 (83448)
બ્રહ્મત્વં કેશવત્વં વા શક્રત્વં વા સુરૈઃ સહ।
ત્રૈલોક્યસ્યાધિપત્યં વા તુષ્ટો રુદ્રઃ પ્રયચ્છતિ 13-49-65 (83449)
મનસાઽપિ શિવં તાત યે પ્રપદ્યન્તિ માનવાઃ।
વિધૂય સર્વપાપાનિ દેવૈઃ સહ વસન્તિ તે॥ 13-49-66 (83450)
ભિત્ત્વાભિત્ત્વા ચ કૂલાનિ હુત્વા સર્વમિદં જગત્।
જયેદ્દેવં વિરૂપાક્ષં ન સ પાપેન લિપ્યતે॥ 13-49-67 (83451)
સર્વલક્ષણહીનોપિ યુક્તો વા સર્વપાતકૈઃ।
સર્વં તુદતિ તત્પાપં ભાવયઞ્શિવમાત્મના 13-49-68 (83452)
કીટપક્ષિપતઙ્ગાનાં તિરશ્ચામપિ કેશવ।
મહાદેવપ્રપન્નાનાં ન ભયં વિદ્યતે ક્વચિત્॥ 13-49-69 (83453)
એવમેવ મહાદેવં ભક્તા યે માનવા ભુવિ।
ન તે સંસારવશગા ઇતિ મે નિશ્ચિતા મતિઃ।
તતઃ કૃષ્ણોઽબ્રવીદ્વાક્યં ધર્મપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્॥ 13-49-70 (83454)
વિષ્ણુરુવાચ। 13-49-71x (6872)
આદિત્યચન્દ્રાવનિલાનલૌ ચ
દ્યૌર્ભૂમિરાપો વસવોઽથ વિશ્વે।
ધાતાઽર્યમા શુક્રબૃહસ્પતી ચ
વેદા યજ્ઞા દક્ષિણા વેદવાહાઃ। 13-49-71 (83455)
સોમો યષ્ટા યચ્ચ હવ્યં હવિશ્ચ
રક્ષા દીક્ષા સંયમા યે ચ કેચિત્॥ 13-49-72 (83456)
સ્વાહા વૌષટ્ બ્રાહ્મણાઃ સૌરભેયી
ધર્મં ચાગ્ર્યં કાલચક્રં બલં ચ।
યશો દમો બુદ્ધિમતાં સ્થિતિશ્ચ
શુભાશુભં યે મુનયશ્ચ સપ્ત॥ 13-49-73 (83457)
અગ્ર્યા બુદ્ધિર્મનસા દર્શને ચ
સ્પર્શશ્ચાગ્ર્યઃ કર્મણાં યા ચ સિદ્ધિઃ।
ગણા દેવાનામૂષ્મપાઃ સોમપાશ્ચ
લેખાઃ સુયામાસ્તુષિતા બ્રહ્મકાયાઃ॥ 13-49-74 (83458)
આભાસુરા ગન્ધપા ધૂમપાશ્ચ
વાચા વિરુદ્ધાશ્ચ મનોવિરુદ્ધાઃ।
શુદ્ધાશ્ચ નિર્માણરતાશ્ચ દેવાઃ
સ્પર્શાશના દર્શપા આજ્યપાશ્ચ॥ 13-49-75 (83459)
ચિન્ત્યદ્યોતા યે ચ દેવેષુ મુખ્યા
યે ચાપ્યન્તે દેવતાશ્ચાજમીઢ।
સુપર્ણગન્ધર્વપિશાચદાનવા
યક્ષાસ્તથા ચારણપન્નગાશ્ચ॥ 13-49-76 (83460)
સ્થૂલં સૂક્ષ્મં મૃદુ ચાપ્યસૂક્ષ્મં
દુઃખં સુખં દુઃખમનન્તરં ચ।
સાઙ્ખ્યં યોગં તત્પરાણાં પરં ચ
શર્વાઞ્જાતં વિદ્ધિ ય***********॥ 13-49-77 (83461)
તત્સમ્ભૂતા ભૂતકૃતો વરેણ્યા
સર્વે દેવા ભુવનસ્યાસ્ય ગોપાઃ।
આવિશ્યેમાં ધરણીં યેઽભ્યરક્ષન્
પુરાતનીં તસ્ય દેવસ્ય સૃષ્ટિમ્॥ 13-49-78 (83462)
વિચિન્વન્તસ્તપસા તત્સ્થવીયઃ
કિઞ્ચિત્તત્ત્વં પ્રાણહેતોર્નતોસ્મિ।
દદાતુ વેદઃ સ વરાનિહેષ્ટા-
નભિષ્ટુતોઃ નઃ પ્રભુરવ્યયઃ સદા॥ 13-49-79 (83463)
ઇમં સ્તવં સન્નિયતેન્દ્રિયશ્ચ
ભૂત્વા શુચિર્યઃ પુરુષઃ પઠેત।
અભગ્નયોગો નિયતો માસમેકં
સમ્પ્રાપ્નુયાદશ્વમેધે ફલં યત્॥ 13-49-80 (83464)
વેદાન્કૃત્સ્નાન્બ્રાહ્મણઃ પ્રાપ્નુયાત્તુ
જયેન્નૃપઃ પાર્થ મહીં ચ કૃત્સ્નામ્।
વૈશ્યો લાભં પ્રાપ્નુયાન્નૈપુણં ચ
શૂદ્રો ગતિં પ્રેત્ય તથા સુખં ચ॥ 13-49-81 (83465)
સ્તવરાજમિમં કૃત્વા રુદ્રાય દધિરે મનઃ।
સર્વદોષાપહં પુણ્યં પવિત્રં ચ યશસ્વિનઃ॥ 13-49-82 (83466)
યાવન્ત્યસ્ય શરીરેષુ રોમકૂપાણિ ભારતઃ।
તાવન્ત્યબ્દસહસ્રાણિ સ્વર્ગે વસતિ માનવઃ॥ ॥ 13-49-83 (83467)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ॥ 49 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-49-1 પઠસ્વ સ્તવમિતિ શેષઃ। હે પુત્ર યુધિષ્ઠિર॥ 7-49-5 આલમ્બાયન આલમ્બગોત્રઃ। ચતુઃશીર્ષ ઇતિ ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-49-7 હે પુત્ર શતં પુત્રાણામિતિ શેષઃ॥ 7-49-8 વિવાદે વેદવિપરીતવાદે। અગ્નિસહિતૈર્મુનિભિરુક્ત ઇતિ સમ્બન્ધઃ॥ 7-49-9 તેન વેદવિરોધજેન॥ 7-49-12 પિતૃતુલ્યા વિપ્રા જ્યેષ્ઠો ભ્રાતા પિતુઃ સમ ઇતિસ્મૃતેર્જ્યેષ્ઠા ભ્રાતરસ્તેષાં વધેન। સ તુ વિપ્રવધેનેતિ ટ.થ પાઠઃ॥ 7-49-15 શિખણ્ડી કપર્દી। શિવવિગ્રહઃ કલ્યાણશરીરઃ॥ 7-49-18 પ્રભુઃ પ્રાર્થિતઃ સન્નિતિ શેષઃ॥ 7-49-21 ઉચ્ચારિતે અન્યથેતિ શેષઃ॥ 7-49-22 પાપં વિતથાભિનિવેશં ત્યક્ત્વા સમીક્ષસ્વ વિચારય। અયજ્ઞવાહિનં ન યજ્ઞં વહતિ તં પાપમવાક્ષરપાઠજમપરાધમ્॥ 7-49-23 નિધને અન્દે સદ્ય એવેત્યર્થઃ॥ 7-49-27 સામ્યભવૈષમ્યમ્। યુવયોર્ગૃત્સમદશતક્રત્વોઃ॥ 7-49-31 અર્થઃ સર્વસ્માત્પ્રિયસ્તતોઽપિ પ્રિયોઽન્તરાત્મા તત્તુલ્યઃ સર્વેષાં ભવિષ્યસીત્યર્થઃ॥ 7-49-33 પૂરા પૂર્વાવતારે॥ 7-49-42 યા તવ મયિ સમ્ભાવના એતસ્માત્ફલમહં પ્રાપ્સ્યે ઇતિ અસ્યાઃ ફલાત્ પુણ્યાત્તવ કૃષ્ણોનામ પુત્રો ભવિષ્યતિ॥ 7-49-49 પાદાચ્ચતુર્થાત્। તપઃ શૌચં દયા સત્યમિતિ ચત્વારો ધર્મસ્ય પાદાસ્તેષાં ચતુર્થાત્સત્યાદેવ તવાત્મા શરીરમ્॥ 7-49-52 પિતરં દ્રક્ષ્યે ઇતિ બુદ્ધ્યા ગૃહમાગતઃ। દુઃખિતા વૈધવ્યદુઃખેન॥ 7-49-55 ક્ષયે ગૃહે। વિશ પ્રવિશ॥ 7-49-56 શરણાકુરૂન્ વાય્વાઘાતેન વા સ્વયં વા પક્વતયા ફલાનામધઃ પતનેન વિશરણં શરણા તત્પ્રધાનાઃ કુરવોઽન્નાનિ શરણાકુરવસ્તાન્। શૄ વિશરણેઽસ્માદ્ભાવે લ્યુઃ॥ 7-49-57 સાસ્રત્વાદાવિલે ઈક્ષણે યસ્ય॥ 7-49-60 ઈશ્વરો વિષ્ણુઃ॥ 7-49-67 કૂલાનિ ગૃહતટાકાદીનિ॥ 7-49-68 આત્મના ચિત્તેન॥ 7-49-71 આદિત્યચન્દ્રાવિત્યાદિસર્વં સર્વાજ્જાતં વિદ્ધીતિ સપ્તમસ્થેનાન્વયઃ॥ 7-49-72 ઉપનિષત્। પ્રાધાન્યાત્પૃથક્કીર્તનમ્। વેદવાહા વેદપાઠકાઃ॥ 7-49-75 વાચાવિરુદ્ધાઃ। વાઙ્નિયમનશીલાઃ। નિર્માણં અનેકધાભવનં યોગેનાનેકશરીરધારણં તત્ર રતાઃ॥ 7-49-77 ચિન્ત્યદ્યોતાઃ સઙ્કલ્પિતમાત્રં વસ્તુ યેષાં સદ્યઃ પુરતઃ પ્રકાશતે તાદૃશાઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 050
॥ શ્રીઃ ॥
13.50. અધ્યાયઃ 050
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ સ્ત્રીસ્વભાવપ્રદર્શનાય દૃષ્ટાન્તતયાઽષ્ટાવક્રોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ॥ અષ્ટાવક્રેણ ભાર્યાત્વાય વદાન્યંપ્રતિ કન્યાયાચનમ્॥ 2 ॥ તથા વદાવ્યનિયોગાદુત્તરદિગન્તગમનમ્॥ 3 ॥ તથોત્તરદિગભિમાનિન્યા જરતીરૂપ ધારિણ્યા સંવાદઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
યદિદં સહધર્મેતિ પ્રોચ્યતે ભરતર્ષભ।
પાણિગ્રહણકાલે તુ સ્ત્રીણામેતત્કથં સ્મૃતમ્॥ 13-50-1 (83468)
આર્ષ એષ ભવેદ્ધર્મઃ પ્રાજાપત્યોઽથવાઽસુરઃ।
યદેતત્સહધર્મેતિ પૂર્વમુક્તં મહર્ષિભિઃ॥ 13-50-2 (83469)
સન્દેહઃ સુમહાનેષ વિરુદ્ધ ઇતિ મે મતિઃ।
ઇહ યઃ સહધર્મો વૈ પ્રેત્યાયં વિહિતઃ ક્વનુ॥ 13-50-3 (83470)
સ્વર્ગો મૃતાનાં ભવતિ સહધર્મઃ પિતામહ।
પૂર્વમેકસ્તુ મ્રિય********કસ્તિષ્ઠતે વદ॥ 13-50-4 (83471)
નાનાધર્મફલોપેતા નાનાકર્મનિવાસિતાઃ।
નાનાનિરયનિષ્ઠાન્તા માનુપા બહવો યદા॥ 13-50-5 (83472)
અનૃતાઃ સ્ત્રિય ઇત્યેવં સૂત્રકારો વ્યવસ્યતિ।
યદાઽનૃતાઃ સ્ત્રિયસ્તાત સહધર્મઃ કુતઃ સ્મૃતઃ॥ 13-50-6 (83473)
અનૃતાઃ સ્ત્રિય ઇત્યેવં વેદેષ્વપિ હિ પઠ્યતે।
ધર્મો યઃ પૂર્વિકો દૃષ્ટ ઉપચારઃ ક્રિયાવિધિઃ॥ 13-50-7 (83474)
ગહરં પ્રતિભાત્યેતન્મમ ચિન્તયતોઽનિશમ્।
નિઃસન્દેહમિદં સર્વં પિતામહ યથાશ્રુતિઃ॥ 13-50-8 (83475)
યદૈતદ્યાદૃશં ચૈતદ્યથા ચૈતત્પ્રવર્તિતમ્।
નિખિલેન મહાપ્રાજ્ઞ ભવાનેતદ્બ્રવીતુ મે॥ 13-50-9 (83476)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-50-10x (6873)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
અષ્ટાવક્રસ્ય સંવાદં દિશયા સહ ભારત॥ i 13-50-10 (83477)
નિર્વિષ્ટુકામસ્તુ પુરા અષ્ટાવક્રો મહાતપાઃ।
ઋષેરથ વદાન્યસ્ય વવ્રે કન્યાં મહાત્મનઃ॥ 13-50-11 (83478)
સુપ્રભાં નામ વૈ નામ્ના રૂપેણાપ્રતિમાં ભુવિ।
ગુણપ્રભાવશીલેન ચારિત્રેણ ચ શોભનામ્॥ 13-50-12 (83479)
સા તસ્યર્ષેર્મનો દૃષ્ટા જહાર શુભલોચના।
વનરાજી યથા ચિત્રા વસન્તે કુસુમાઞચિતા॥ 13-50-13 (83480)
ઋષિસ્તમાહ દેયા મે સુતા તુભ્યં હિ તચ્છૃણુ॥ 13-50-14 (83481)
`અનન્યસ્ત્રીજનઃ પ્રાજ્ઞો હ્યપ્રવાસી પ્રિયંવદઃ।
સુરૂપઃ સમ્મતો વીરઃ શીલવાન્ભોગભુક્છુચિઃ॥ 13-50-15 (83482)
દારાનુમતયજ્ઞશ્ચ સુનક્ષત્રામથોદ્વેહેત્।
સભૃત્યઃ સ્વજનોપેત ઇહ પ્રેત્ય ચ મોદતે॥ 13-50-16 (83483)
ગચ્છ તાવદ્દિશં પુણ્યામુત્તરાં દ્રક્ષ્યસે તતઃ॥ 13-50-17 (83484)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 13-50-18x (6874)
કિં દ્રષ્ટવ્યં મયા તત્ર વક્તુમર્હતિ મે ભવાન્।
તથેદાનીં મયો કાર્યં યથા વક્ષ્યતિ માં ભવાન્॥ 13-50-18 (83485)
વદાન્ય ઉવાચ। 13-50-19x (6875)
ધનદં સમતિક્રમ્ય હિમવન્તં ચ પર્વતમ્।
રુદ્રસ્યાયતનં દૃષ્ટ્વા સિદ્ધચારણસેવિતમ્॥ 13-50-19 (83486)
સંહૃષ્ટૈઃ પાર્ષદૈર્જુષ્ટં નૃત્યદ્ભિર્વિવિધાનનૈઃ।
દિવ્યાઙ્ગરાગૈઃ પૈશાચૈરન્યૈર્નાનાવિધૈઃ પ્રભોઃ॥ 13-50-20 (83487)
પાણિતાલસુતાલૈશ્ચ શમ્પાતાલૈઃ સમૈસ્તથા।
સમ્પ્રહૃષ્ટૈઃ પ્રનૃત્યદ્ભિઃ શર્વસ્તત્ર નિષેવ્યતે॥ 13-50-21 (83488)
ઇષ્ટં કિલ ગિરૌ સ્થાનં તદ્દિવ્યમિતિ શુશ્રુમ।
નિત્યં સન્નિહિતો દેવસ્તથા તે પાર્ષદાઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-50-22 (83489)
તત્ર દેવ્યા તપસ્તપ્તં સઙ્કરાર્થં સુદુશ્ચરમ્।
અતસ્તદિષ્ટં દેવસ્ય તથોમાયા ઇતિ શ્રુતિઃ॥ 13-50-23 (83490)
પૂર્વે તત્ર મહાપાર્શ્વે દેવસ્યોત્તરતસ્તથા॥
ઋતવઃ કાલરાત્રિશ્ચ યે દિવ્યા યે ચ માનુષાઃ॥ 13-50-24 (83491)
દેવં ચોપાસતે સર્વે રૂપિણઃ કિલ તત્ર હ।
તદતિક્રમ્ય ભવનં ત્વયા યાતવ્યમેવ હિ॥ 13-50-25 (83492)
તતો નીલં વનોદ્દેશં દ્રક્ષ્યસે મેઘસન્નિભમ્।
રમણીયં મનોગ્રાહિ તત્ર વૈ દ્રક્ષ્યસે સ્ત્રિયમ્॥ 13-50-26 (83493)
તપસ્વિનીં મહાભાગાં વૃદ્ધાં દીક્ષામનુષ્ઠિતામ્।
દ્રષ્ટવ્યા સા ત્વયા તત્ર સમ્પૂજ્યા ચૈવ યત્નતઃ॥ 13-50-27 (83494)
તાં દૃષ્ટ્વા વિનિવૃત્તસ્ત્વં તતઃ પાણિં ગ્રહીષ્યસિ।
યદ્યેષ સમયઃ સર્વઃ સાધ્યતાં તત્ર ગમ્યતામ્॥ 13-50-28 (83495)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 13-50-29x (6876)
તથાઽસ્તુ સાધયિષ્યામિ તત્ર યાસ્યામ્યસંશયમ્।
યત્ર ત્વં વદસે સાધો ભવાન્ભવતુ સત્યવાક્॥ 13-50-29 (83496)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-50-30x (6877)
તતોઽગચ્છત્સ ભગવાનુત્તરામુત્તરાં દિશમ્।
હિમવન્તં ગિરિશ્રેષ્ઠં સિદ્ધચારણસેવિતમ્॥ 13-50-30 (83497)
સ ગત્વા દ્વિજશાર્દૂલો હિમવન્તં મહાગિરિમ્।
અભ્યગચ્છન્નદીં પુણ્યાં બાહુદાં પુણ્યદાયિનીમ્॥ 13-50-31 (83498)
અશોકે વિમલે તીર્થે સ્નાત્વા વૈ તર્પ્ય દેવતાઃ।
તત્ર વાસાય શયને કૌશે સુખમુવાસ હ॥ 13-50-32 (83499)
તતો રાત્ર્યાં વ્યતીતાયાં પ્રાતરુત્થાય સ દ્વિજઃ।
સ્નાત્વા પ્રાદુશ્ચકારાગ્નિં હુત્વા ચૈવં વિધાનતઃ॥ 13-50-33 (83500)
રુદ્રાણીકૂપમાસાદ્ય હ્રદે તત્ર સમાશ્વસત્।
વિશ્રાન્તશ્ચ સમુત્થાય કૈલાસમભિતો યયૌ॥ 13-50-34 (83501)
સોઽપશ્યત્કાઞ્ચનદ્વારં દીપ્યમાનમિવ શ્રિયા।
મન્દાકિનીં ચ નલિનીં ધનદસ્ય મહાત્મનઃ॥ 13-50-35 (83502)
અથ તે રાક્ષસાઃ સર્વે યેઽભિરક્ષન્તિ પદ્મિનીમ્।
પ્રત્યુત્થિતા ભગવન્તં માણિભદ્રપુરોગમાઃ॥ 13-50-36 (83503)
સ તાન્પ્રત્યર્ચયામાસ રાક્ષસાન્ભીમવિક્રમાન્।
નિવેદયત માં ક્ષિપ્રં ધનદાયેતિ ચાબ્રવીત્॥ 13-50-37 (83504)
તે રાક્ષસાસ્તથા રાજન્ભગવન્તમથાબ્રુવન્।
અસૌ વૈશ્રવણો રાજા સ્વયમાયાતિ તેઽન્તિકમ્॥ 13-50-38 (83505)
વિદિતો ભગવાનસ્ય કાર્યમાગમનસ્ય યત્।
પશ્યૈનં ત્વં મહાભાગં જ્વલન્તમિવ તેજસા॥ 13-50-39 (83506)
તતો વૈશ્રવણોઽભ્યેત્ય અષ્ટાવક્રમનિન્દિતમ્।
વિધિવત્કુશલં પૃષ્ટ્વા તતો બ્રહ્મર્ષિમબ્રવીત્॥ 13-50-40 (83507)
સુખં પ્રાપ્તો ભવાન્કચ્ચિત્કિંવા મત્તશ્ચિકીર્ષતિ।
બ્રૂહિ સર્વં કરિષ્યામિ યન્માં વક્ષ્યસિ વૈ દ્વિજ॥ 13-50-41 (83508)
ભવનં પ્રવિશ ત્વં મે યથાકામં દ્વિજોત્તમ।
સત્કૃતઃ કૃતકાર્યશ્ચ ભવાન્યાસ્યત્યવિઘ્નતઃ॥ 13-50-42 (83509)
પ્રાવિશદ્ભવનં સ્વં વૈ ગૃહીત્વા તં દ્વિજોત્તમમ્।
આસનં સ્વં દદૌ ચૈવ પાદ્યમર્ઘ્યં તથૈવ ચ॥ 13-50-43 (83510)
અથોપવિષ્ટયોસ્તત્ર માણિભદ્રપુરોગમાઃ।
નિષેદુસ્તત્ર કૌબેરા યક્ષગન્ધર્વકિન્નરાઃ॥ 13-50-44 (83511)
તતસ્તેષાં નિષણ્ણાનાં ધનદો વાક્યમબ્રવીત્।
ભવચ્છન્દં સમાજ્ઞાય નૃત્યેરન્નપ્સરોગણાઃ॥ 13-50-45 (83512)
આતિથ્યં પરમં કાર્યં શુશ્રૂષા ભવતસ્તથા।
સંવર્તતામિત્યુવાચ મુનિર્મધુરયા ગિરા॥ 13-50-46 (83513)
યથોર્વરા મિશ્રકેશી રમ્ભા ચૈવોર્વશી તથા।
અલમ્બુસા ઘૃતાચી ચ ચિત્રા ચિત્રાઙ્ગદારુચિઃ॥ 13-50-47 (83514)
મનોહરા સુકેશી ચ સુમુખી હાસિની પ્રભા।
વિદ્યુતા પ્રશમી દાન્તા વિદ્યોતા રતિરેવ ચ॥ 13-50-48 (83515)
એતાશ્ચાન્યાશ્ચ વૈ બહ્વ્યઃ પ્રનૃત્તાપ્સરસઃ શુભાઃ।
અવાદયંશ્ચ ગન્ધર્વા વાદ્યાનિ વિવિધાનિ ચ॥ 13-50-49 (83516)
અથ પ્રવૃત્તે ગાન્ધર્વે દિવ્યે ઋષિરુપાવિશત્।
દિવ્યં સંવત્સરં તત્રારમતૈષ મહાતપાઃ॥ 13-50-50 (83517)
તતો વૈશ્રવણો રાજા ભગવન્તમુવાચ હ।
સાગ્રઃ સંવત્સરો યાતો વિપ્રેહ તવ પશ્યતઃ॥ 13-50-51 (83518)
હાર્યોઽયં વિષયો બ્રહ્મન્ગાન્ધર્વો નામ નામતઃ।
છન્દતો વર્તતાં વિપ્ર યથા વદતિ વા ભવાન્॥ 13-50-52 (83519)
અતિથિઃ પૂજનીયસ્ત્વમિદં ચ ભવતો ગૃહમ્।
સર્વમાજ્ઞાપ્યતામાશુ પરવન્તો વયં ત્વયિ॥ 13-50-53 (83520)
અથ વૈશ્રવણં પ્રીતો ભગવાન્પ્રત્યભાષત।
અર્ચિતોસ્મિ યથાન્યાયં ગમિષ્યામિ ધનેશ્વર॥ 13-50-54 (83521)
પ્રીતોસ્મિ સદૃશં ચૈવ તવ સર્વં ધનાધિપ।
તવ પ્રસાદાદ્ભગવન્મહર્ષેશ્ચ મહાત્મનઃ।
નિયોગાદદ્ય યાસ્યામિ વૃદ્દિમાનૃદ્ધિમાન્ભવ॥ 13-50-55 (83522)
અથ નિષ્ક્રમ્ય ભગવાન્પ્રયયાવુત્તરામુખઃ।
`કૈલાસે સઙ્કરાવાસમભિવીક્ષ્ય પ્રણમ્ય ચ॥ 13-50-56 (83523)
ગૌરીશં શઙ્કરં દાન્તં શરણાગતવત્સલમ્।
ગઙ્ગાધરં ગોપતિનં ગણાવૃતમકલ્પષમ્॥' 13-50-57 (83524)
કૈલાસં મન્દરં હૈમં સર્વાનનુચચાર હ।
તાનતીત્ય મહાશૈલાન્કૈરાતં સ્થાનમુત્તમમ્॥ 13-50-58 (83525)
પ્રદક્ષિણં તથા ચક્રે પ્રયતઃ શિરસા નતઃ।
ધરણીમવતીર્યાથ પૂતાત્માઽસૌ તદાઽભકવત્॥ 13-50-59 (83526)
સ તં પ્રદક્ષિણં કૃત્વા નિર્યાતશ્ચોત્તરામુખઃ।
સમેન ભૂમિભાગેન યયૌ પ્રીતિપુરસ્કૃતઃ॥ 13-50-60 (83527)
તતોઽપરં વનોદ્દેશં રમણીયમપશ્યત।
સર્વર્તુભિર્મૂલફલૈઃ પક્ષિભિશ્ચ સમન્વિતૈઃ।
રમણીયૈર્વનોદ્દેશૈસ્તત્રતત્ર વિભૂષિતમ્॥ 13-50-61 (83528)
તત્રાશ્રમપદં દિવ્યં દદર્શ ભગવાનથ॥ 13-50-62 (83529)
શૈલાંશ્ચ વિવિધાકારાન્કાઞ્ચનાન્રત્નભૂષિતાન્।
મણિભૂમૌ નિવિષ્ટાશ્ચ પુષ્કરિણ્યસ્તથૈવ ચ॥ 13-50-63 (83530)
અન્યાન્યપિ સુરમ્યાણિ દદર્શ સુબહૂન્યથ।
ભૃશં તસ્ય મનો રમે મહર્ષેર્ભાવિતાત્મનઃ॥ 13-50-64 (83531)
સ તત્ર કાઞ્ચનં દિવ્યં સર્વરત્નમયં ગૃહમ્।
દદર્શાદ્ભુતસઙ્કાશં ધનદસ્ય ગૃહાદ્વરમ્॥ 13-50-65 (83532)
મહાન્તો યત્ર વિવિધા મણિકાઞ્ચનપર્વતાઃ।
વિમાનાનિ ચ રમ્યાણિ રત્નાનિ વિવિધાનિ ચ॥ 13-50-66 (83533)
મન્દારપુષ્પૈઃ સઙ્કીર્ણાં તથા મન્દાકિનીં નદીમ્।
સ્વયમ્પ્રભાશ્ચ મણયો વજ્રૈર્ભૂમિશ્ચ ભૂષિતા॥ 13-50-67 (83534)
નાનાવિધૈશ્ચ ભવનૈર્વિચિત્રમણિતોરણૈઃ।
મુક્તાજાલવિનિક્ષિપ્તૈર્મણિરત્નવિભૂષિતૈઃ॥ 13-50-68 (83535)
મનોદ્દષ્ટિહરૈ રમ્યૈઃ સર્વતઃ સંવૃતં શુભૈઃ।
ઋષિભિશ્ચાવૃતં તત્ર આશ્રમં તં મનોહરમ્॥ 13-50-69 (83536)
તતસ્તસ્યાભવચ્ચિન્તા કુત્ર વાસો ભવેદિતિ।
અથ દ્વારં સમભિતો ગત્વા સ્થિત્વા તતોઽબ્રવીત્॥ 13-50-70 (83537)
અતિથિં સમનુપ્રાપ્તમભિજાનન્તુ યેઽત્ર વૈ॥ 13-50-71 (83538)
અથ કન્યાઃ પરિવૃતા ગૃહાત્તસ્માદ્વિનિર્ગતાઃ।
નાનારૂપાઃ સપ્ત વિભો કન્યાઃ સર્વા મનોહરાઃ॥ 13-50-72 (83539)
યાંયામપશ્યત્કન્યાં વૈ સાસા તસ્ય મનોઽહરત્।
ન ચ શક્તો વારયિતું મનોઽસ્યાથાવસીદતિ।
તતો ધૃતિઃ સમુત્પન્ના તસ્ય વિપ્રસ્ય ધીમતઃ॥ 13-50-73 (83540)
અથ તં પ્રમદાઃ પ્રાહુર્ભગવાન્પ્રવિશત્વિતિ।
સ ચ તાસાં સુરુપેણ તસ્યૈવ ભવનસ્ય ચ।
કૌતૂહલં સમાવિષ્ટઃ પ્રવિવેશ ગૃહં દ્વિજઃ॥ 13-50-74 (83541)
તત્રાપશ્યજ્જરાયુક્તામરજોમ્બરધારિણીમ્।
વૃદ્ધાં પર્યઙ્કમાસીનાં સર્વાભરણભૂષિતામ્॥ 13-50-75 (83542)
સ્વસ્તીતિ તેન ચૈવોક્તા સા સ્ત્રી પ્રત્યવદત્તદા।
પ્રત્યુત્થાય ચ તં વિપ્રમાસ્યતામિત્યુવાચ હ॥ 13-50-76 (83543)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 13-50-77x (6878)
સર્વાઃ સ્વાનાલયાન્યાન્તુ એકા મામુપતિષ્ઠતુ।
પ્રજ્ઞાતા યા પ્રશાન્તા યા શેષા ગચ્છન્તુ ચ્છન્દતઃ॥ 13-50-77 (83544)
તતઃ પ્રદક્ષિણીકૃત્ય કન્યાસ્તાસ્તમૃષિં તદા।
નિશ્ચક્રમુર્ગૃહાત્તસ્માત્સા વૃદ્ધાઽથ વ્યતિષ્ઠતઃ।
તયા સમ્પૂજિતસ્તત્ર શયને ચાપિ નિર્મલે॥ 13-50-78 (83545)
અથ તાં સંવિશન્પ્રાહ શયને ભાસ્વરે તદા।
ત્વયાઽપિ સુપ્યતાં ભદ્રે રજની હ્યતિવર્તતે॥ 13-50-79 (83546)
સંલાપાત્તેન વિપ્રેણ તથા સા તત્ર ભાષિતા।
દ્વિતીયે શયને દિવ્યે સંવિવેશ મહાપ્રભે॥ 13-50-80 (83547)
અથ સા વેપમાનાઙ્ગી નિમિત્તં શીતજં તદા।
વ્યપદિશ્ય મહર્ષેર્વૈ શયનં વ્યવરોહત॥ 13-50-81 (83548)
સ્વાગતેનાગતાં તાં તુ ભગવાનભ્યભાષત।
સા જુગૂહ ભુજાભ્યાં તુ ઋષિં પ્રીત્યા નરર્ષભ॥ 13-50-82 (83549)
નિર્વિકારમૃષિં ચાપિ કાષ્ઠકુડ્યોપમં તદા।
દુખિતા પ્રેક્ષ્ય સઞ્જલ્પમકાર્ષીદૃષિણા સહ॥ 13-50-83 (83550)
બ્રહ્મન્નકામકરોસ્તિ સ્ત્રીણાં પુરુષતો ધૃતિઃ।
કામેન મોહિતા ચાહં ત્વાં ભજન્તીં ભજસ્વ મામ્॥ 13-50-84 (83551)
પ્રહૃષ્ટો ભવ વિપ્રર્ષે સમાગચ્છ મયા સહ।
ઉપગૂહ ચ ભાં વિપ્ર કામાર્તાઽહં ભૃશં ત્વયિ॥ 13-50-85 (83552)
એતદ્વિ તવ ધર્માત્મંસ્તપસઃ પૂજ્યતે ફલમ્।
પ્રાર્થિતં દર્શનાદેવ ભજમાનાં ભજસ્વ મામ્॥ 13-50-86 (83553)
સદ્મ ચેદં ધનં સર્વં યચ્ચાન્યદપિ પશ્યસિ।
પ્રભુસ્ત્વં ભવ સર્વત્ર મયિ ચૈવ ન સંશયઃ॥ 13-50-87 (83554)
સર્વાન્કામાન્વિધાસ્યામિ રમસ્વ સહિતો મયા।
રમણીયે વને વિપ્ર સર્વકામફલપ્રદે॥ 13-50-88 (83555)
ત્વદ્વશાઽહં ભવિષ્યામિ રંસ્યસે ચ મયા સહ।
સર્વાન્કામાનુપાશ્નીમો યે દિવ્યા યે ચ માનુષાઃ॥ 13-50-89 (83556)
નાતઃ પરં હિ નારીણાં વિદ્યતે ચ કદાચન।
યથા પુરુષસંસર્ગઃ પરમેતદ્ધિ નઃ ફલમ્॥ 13-50-90 (83557)
આત્મચ્છન્દેન વર્તન્તે નાર્યો મન્મથચોદિતાઃ।
ન ચ દહ્યન્તિ ગચ્છન્ત્યઃ સુતપ્તૈરપિ પાંસુભિઃ॥ 13-50-91 (83558)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 13-50-92x (6879)
પરદારાનહં ભદ્રે ન ગચ્છેયં કથઞ્ચન।
દૂષિતં ધર્મશાસ્ત્રજ્ઞૈઃ પરદારાભિમર્શનમ્॥ 13-50-92 (83559)
`શુદ્ધક્ષેત્રે બ્રહ્મહત્યાપ્રાયશ્ચિત્તમથોચ્યતે।
પુનશ્ચ પાતકં દૃષ્ટં વિપ્રક્ષેત્રે વિશેષતઃ'॥ 13-50-93 (83560)
ભદ્રે નિર્વેષ્ટુકામોઽહં તત્રાવકિરણં મમ।
`પ્રાયશ્ચિત્તં મહદતો દારગ્રહણપૂર્વકમ્॥ 13-50-94 (83561)
બીજં ન શુદ્ધ્યતે વોઢુરન્યથા કૃતનિષ્કૃતેઃ।
માતૃતઃ પિતૃતઃ શુદ્ધો જ્ઞેયઃ પુત્રો યથાર્થતઃ॥' 13-50-95 (83562)
વિષયેષ્વનભિજ્ઞોઽહં ધર્માર્થં કિલ સન્તતિઃ।
એવં લોકાન્ગમિષ્યામિ પુત્રૈરિતિ ન સંશયઃ॥ 13-50-96 (83563)
ભદ્રે ધર્મં વિજાનીહિ જ્ઞાત્વા ચોપરમસ્વ હ॥ 13-50-97 (83564)
સ્ત્ર્યુવાચ। 13-50-98x (6880)
નાનિલોઽગ્નિર્ન વરુણો ન ચાન્યે ત્રિદશા દ્વિજ।
પ્રિયાઃ સ્ત્રીણાં યથા કામો રતિશીલા હિ યોષિતઃ॥ 13-50-98 (83565)
સહસ્રે કિલ નારીણાં પ્રાપ્યેતૈકા કદાચન।
તથા શતસહસ્રેષુ યદિ કાચિત્પતિવ્રતા॥ 13-50-99 (83566)
નૈતા જાનન્તિ પિતરં ન કુલં ન ચ માતરમ્।
ન ભ્રાતૄન્ન ચ ભર્તારં ન ચ પુત્રાન્ન દેવરાન્॥ 13-50-100 (83567)
લીલાયન્ત્યઃ કુલં ઘ્નન્તિ કૂલાનીવ સરિદ્વરાઃ।
દોષાન્સર્વાશ્ચ મત્વાઽઽશુ પ્રજાપતિરભાષત॥ 13-50-101 (83568)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-50-102x (6881)
તતઃ સ ઋષિરેકાગ્રસ્તાં સ્ત્રિયં પ્રત્યભાષત।
આસ્યતાંરુચિતશ્છન્દઃ કિઞ્ચ કાર્યં બ્રવીહિ મે॥ 13-50-102 (83569)
સા સ્ત્રી પ્રોવાચ ભગવન્દ્રક્ષ્યસે દેશકાલતઃ।
વસ તાવન્મહાભાગ કૃતકૃત્યો ભવિષ્યસિ॥ 13-50-103 (83570)
બ્રહ્મર્ષિસ્તામથોવાચ સ તથેતિ યુધિષ્ઠિર।
વત્સ્યેઽહં યાવદુત્સાહો ભવત્યા નાત્ર સંશયઃ॥ 13-50-104 (83571)
અથર્ષિરભિસમ્પ્રેક્ષ્ય સ્ત્રિયં તાં જરયાઽર્દિતામ્।
ચિન્તાં પરમિકાં ભેજે સન્તપ્ત ઇવ ચાભવત્॥ 13-50-105 (83572)
યદ્યદઙ્ગં હિ સોઽપશ્યત્તસ્યા વિપ્રર્ષભસ્તદા।
નારમત્તત્રતત્રાસ્ય દૃષ્ટી રૂપવિરાગિતા॥ 13-50-106 (83573)
દેવતેયં ગૃહસ્યાસ્ય શાપાત્કિંનુ વિરૂપિતા।
અસ્યાશ્ચ કારણં વેત્તું ન યુક્તં સહસા ભયા॥ 13-50-107 (83574)
ઇતિ ચિન્તાવિષક્તસ્ય તમર્થં જ્ઞાતુમિચ્છતઃ।
વ્યગમદ્રાત્રિશેષઃ સ મનસા વ્યાકુલેન તુ॥ 13-50-108 (83575)
અથ સા સ્ત્રી તથોવાચ ભગવન્પશ્ય વૈ રવેઃ।
રૂપં સન્ધ્યાભ્રસંરક્તં કિમુપસ્થાપ્યતાં તવ॥ 13-50-109 (83576)
સ ઉવાચ તતસ્તાં સ્ત્રીં સ્નાનોદકમિહાનય।
ઉપાસિષ્યે તતઃ સન્ધ્યાં વાગ્યતો નિયતેન્દ્રિયઃ॥ ॥ 13-50-110 (83577)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ॥ 50 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-50-1 સહોભૌ ચરતાં ધર્મં ક્ષૌમે વસાનૌ જાયાપતી અગ્નિમાદધીયાતામિતિ ધર્મપત્નીસાહિત્યં શાસ્ત્રે દૃશ્યમાનમાક્ષિપતિ યદિદમિતિ। પાણગ્રહણાત્પ્રાક્સાહિત્યાભાવાત્સહોભાવિતિ વાક્યં વ્યાકુપ્યેતેતિ ભાવઃ॥ 7-50-3 ઇહૈવ સાહિત્યં દંપત્યોર્દૃશ્યતે પરલોકે તયોઃ સાહિત્યં ક્વનુ। ન ક્વાપીત્યર્થઃ॥ 7-50-6 સૂત્રકારો ધર્મપ્રવક્તા। અનૃતં સાહસં માયા મૂર્ખત્વમતિલોભતેતિ સ્ત્રીધર્માનાહ॥ 7-50-8 ગહ્વરં ગહનં દુર્બોધમિત્યર્થઃ॥ 7-50-10 દિશયા દિગભિમાનિદેવતયા॥ 7-50-11 નિર્વેષ્ટુકામઃ દારસંગ્રહાર્થી॥ 7-50-21 તાલૈઃ કાંસ્યમયૈર્વાદ્યભાણ્ડૈઃ। શમ્પાતાલૈઃ વિદ્યુદ્વદતિચપલૈર્ભ્રમણાદિઘટિતૈઃ ગીતનૃત્યક્રિયામાનવિશેષૈઃ। સમૈર્ભ્રમણાદિરહિતૈસ્તૈરેવ॥ 7-50-24 મહાપાર્શ્વે પર્વતે। તતઃ કોપો મહાન્પાર્શ્વે ઇતિ ટ. થ. પાઠઃ। તતઃ કાલો મહાન્પાર્શ્વે ઇતિ ધ. પાઠઃ॥ 7-50-30 ઉત્તરાં શ્રેષ્ઠામ્॥ 7-50-45 ભવચ્છન્દં ભવદિચ્છામ્॥ 7-50-52 હાર્યઃ હરતીતિ હાર્યઃ॥ 7-50-54 ભગવાન્ અષ્ટાવક્રઃ॥ 7-50-55 વૃદ્ધિરુપચયસ્તદ્વાન્। ઋદ્ધિઃ સમ્પત્ તદ્વાન્॥ 7-50-58 કૈરાતં કિરાતવેષધારિણો મહાદેવસ્ય સમ્બન્ધિ॥ 7-50-59 ધરણીમવતીર્યેત્યનેનાકાશમાર્ગેણાષ્ટાવક્રો ગચ્છતીતિ ગમ્યતે॥ 7-50-72 સપ્ત ઇતરદિગ્દેવતાઃ॥ 7-50-75 ઉત્તરાધિષ્ઠાત્રી તુ દેવતા મુખ્યાઽષ્ટમી સૈવ જરાયુક્તા॥ 7-50-77 પ્રજ્ઞાતા અત્યન્તં જ્ઞાનવતી। પ્રશાન્તા નિર્જિતચિતા॥ 7-50-82 જુગૂહ આલિઙ્ગિતવતી॥ 7-50-84 બ્રહ્મન્નકામતોઽન્યાસ્તીતિ ઝ. પાઠઃ। તત્ર અકામતોઽનિચ્છાતઃ સ્વભાવત ઇત્યર્થઃ। પુરુષતઃ પુરુષં પ્રાપ્ય સ્ત્રીણાં ધૃતિર્ધૈર્યમન્યા પરકીયાસ્તિ।પુંયોગે સ્ત્રીણાં ધૃતિઃ સ્વકીયા સર્વથા નાસ્તીત્યર્થઃ॥ 7-50-85 પ્રહૃષ્ટઃ કામુકો ભવ। ઉપનૃહ અલિઙ્ગસ્વ॥ 7-50-96 અનભિજ્ઞોઽપ્રીતિમાન્॥ 7-50-101 લીલાયન્ત્યઃ લીલાં રતિમાત્મન ઇચ્છન્ત્યઃ દોષાંશ્ચ મન્દાન્મન્દાસુઃ પ્રજાપતિરભાષત ઇતિ ધ. પાઠઃ॥ 7-50-102 એકાગ્રઃ સ્ત્રીદોષાનનુસન્દધાનઃ સ્ત્રિયમ્પ્રતિ આસ્યતા તૂણ્ણીં સ્થીયતામ્। રુચિતઃ રુચિં પ્રાપ્ય છન્દઃ ઇચ્છા ભવતીતિ અભાષત। ત્વં રુચિજ્ઞા મામિચ્છસિ અહં ત્વરુચિજ્ઞો ન ત્વાં સ્ફુષ્ટુમિચ્છામીતિ ભાવઃ। એવમપિ યત્કાર્યં કર્તવ્યં તવ તન્મે બ્રવીહિ॥ 7-50-103 દ્રક્ષ્યસે સ્પર્શસુખં જ્ઞાયસે॥ 7-50-106 રૂપે વિરાગિતા વૈરાગ્યવતી દૃષ્ટિર્નારમત્ ન રેમે॥ 7-50-108 વ્યગચ્છત્તદહઃશેષ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 051
॥ શ્રીઃ ॥
13.51. અધ્યાયઃ 051
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ઉત્તરદિગભિમાનિદેવતયા પરદારત્વશઙ્કયા સ્વભોગમનઙ્ગીકુર્વાણમષ્ટાવક્રમ્પ્રતિ જરતીરૂપત્યાગેન કન્યારૂપસ્વીકરણપૂર્વકં સ્વપાણિગ્રહણપ્રાર્થના॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
અથ સા સ્ત્રી તમુવાચ વિપ્રમેવં ભવત્વિતિ।
તૈલં દિવ્યમુપાદાય સ્નાનશાટીમુપાનયત્॥ 13-51-1 (83578)
અનુજ્ઞાતા ચ મુનિના સા સ્ત્રી તેન મહાત્મના।
અથાસ્ય તૈલેનાઙ્ગાનિ સર્વાણ્યેવાભ્યમૃક્ષત॥ 13-51-2 (83579)
શનૈશ્ચાચ્છાદિતસ્તત્ર સ્નાનશાલામુપાગમત્।
ભદ્રાસનં તતશ્ચિત્રમૃષિરન્વગમન્નવમ્॥ 13-51-3 (83580)
અથોપવિષ્ટશ્ચ યદા તસ્મિન્ભદ્રાસને તદા।
સ્નાપયામાસ શનકૈસ્તમૃષિં સુખહસ્તવત્।
દિવ્યં ચ વિધિવચ્ચક્રે સોપચારં મુનેસ્તદા॥ 13-51-4 (83581)
જલેન સુસુખોષ્ણેન તસ્યા હસ્તસુખેન ચ।
વ્યતીતાં રજનીં કૃત્સ્નાં નાજાનાત્સ મહાવ્રતઃ॥ 13-51-5 (83582)
તત ઉત્થાય સ મુનિસ્તદા પરમવિસ્મિતઃ।
પૂર્વસ્યાં દિશિ સૂર્યં ચ સોઽપશ્યદુદિતં દિવિ॥ 13-51-6 (83583)
`સન્ધ્યોપાસનમિત્યેવ સર્વપાપહરં ન મે।'
તસ્ય બુદ્ધિરિયં કિન્તુ મોહસ્તત્ત્વમિદં ભવેત્॥ 13-51-7 (83584)
અથોપાસ્ય સહસ્રાંશું કિં કોરમીત્યુવાચ તામ્।
સા ચામૃતરસપ્રખ્યં ક્રષેરન્નમુપાહરત્॥ 13-51-8 (83585)
તસ્ય સ્વાદુતયાઽન્નસ્ય ન પ્રભૂતં ચકાર સઃ।
વ્યગમચ્ચાપ્યહઃશેષ તતઃ સન્ધ્યાઽઽગમત્પુનઃ॥ 13-51-9 (83586)
અથ સા સ્ત્રી ભગવન્તં સુપ્યતામિત્યચોદયત્।
તત્ર વૈ શયને દિવ્યે તસ્ય તસ્યાશ્ચ કલ્પિતે॥ 13-51-10 (83587)
[પૃથક્ર્વૈવ તથા સુપ્તૌ સા સ્ત્રી સ ચ મુનિસ્તદા।
તથાઽર્થરાત્રે સા સ્ત્રી તુ શયનં તદુપાગમત્॥] 13-51-11 (83588)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 13-51-12x (6882)
ન ભદ્રે પરદારેષુ મનો મે સમ્પ્રસજ્જતિ।
ઉત્તિષ્ઠ ભદ્રે ભદ્રં તે સ્વાપં વૈ વિરમસ્વ ચ॥ 13-51-12 (83589)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-51-13x (6883)
સા તદા તેન વિપ્રેણ તથા ધૃત્યા નિવર્તિતા।
સ્વતન્ત્રાઽસ્મીત્યુવાચર્ષિં ન ધર્મચ્છલમસ્તિ તે॥ 13-51-13 (83590)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 13-51-14x (6884)
નાસ્તિ સ્વતન્ત્રતા સ્ત્રીણામસ્વતન્ત્રા હિ યોષિતઃ।
પ્રજાપતિમતં હ્યેતન્ન સ્ત્રી સ્વાતન્ત્ર્યમર્હતિ॥ 13-51-14 (83591)
સ્ત્ર્યુવાચ। 13-51-15x (6885)
બાધને મૈથુનં વિપ્ર મમ ભક્તિં ચ પશ્ય વૈ।
અધર્મં પ્રાપ્સ્યસે વિપ્ર યન્માં ત્વં નાભિનન્દસિ॥ 13-51-15 (83592)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 13-51-16x (6886)
હરન્તિ દોષજાતાનિ નરમિન્દ્રિયકિઙ્કરમ્।
પ્રભવામિ સદા ધૃત્યા ભદ્રે સ્વશયનં વ્રજ॥ 13-51-16 (83593)
સ્ત્ર્યુવાચ। 13-51-17x (6887)
શિરસા પ્રણમે વિપ્ર પ્રસાદં કર્તુમર્હસિ।
ભૂમૌ નિપતમાનાયાઃ શરણં ભવ મેઽનઘ॥ 13-51-17 (83594)
યદિ વા દોષજાતં ત્વં પરદારેષુ પશ્યસિ।
આત્માનં સ્પર્શયામ્યદ્ય પાણિં ગૃહ્ણીષ્વ મે દ્વિજ॥ 13-51-18 (83595)
ન દોષો ભવિતા ચૈવ સત્યેનૈતદ્બ્રવીમ્યહમ્।
સ્વતન્ત્રાં માં વિજાનીહિ યો ધર્મઃ સોસ્તુ વૈ મયિ।
ત્વય્યાવેશિતચિત્તા ચ સ્વતન્ત્રાઽસ્મિ ભજસ્વ મામ્॥ 13-51-19 (83596)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 13-51-20x (6888)
સ્વતન્ત્રા ત્વં કથં ભદ્રે બ્રૂહિ કારણમત્ર વૈ।
નાસ્તિ ત્રિલોકે સ્ત્રી કાચિદ્યા વૈ સ્વાતન્ત્ર્યમર્હતિ॥ 13-51-20 (83597)
પિતા રક્ષતિ કૌમારે ભર્તા રક્ષતિ યૌવને।
પુત્રસ્તુ સ્થાવિરે ભાવે ન સ્ત્રી સ્વાતન્ત્ર્યમર્હતિ।
`ન વૃદ્ધામક્ષતાં મન્યે ચ ચેચ્છા ત્વયિ મેઽનઘે' 13-51-21 (83598)
સ્ત્ર્યુવાચ। 13-51-22x (6889)
કૌમારં બ્રહ્મચર્યં મે કન્યૈવાસ્મિ ન સંશયઃ।
પત્નીં કુરુષ્વ માં વિપ્ર શ્રદ્ધાં વિજહિ મા મમ॥ 13-51-22 (83599)
અષ્ટાવક્ર ઉવાચ। 13-51-23x (6890)
યથા મમ તથા તુભ્યં યથા તુભ્યં તથા મમ।
જિજ્ઞાસેયમૃષેસ્તસ્ય વિઘ્નઃ સત્યં નુ કિં ભવેત્॥ 13-51-23 (83600)
આશ્ચર્યં પરમં હીદં કિન્નુ શ્રેયો હિ મે ભવેત્।
દિવ્યાભરણવસ્ત્રા હિ કન્યેયં મામુપસ્થિતા॥ 13-51-24 (83601)
કિં ત્વસ્યાઃ પરમં રૂપં જીર્ણમાસીત્કથં પુનઃ।
કન્યારૂપમિહાદ્યૈવં કિમિવાત્રોત્તરં ભવેત્॥ 13-51-25 (83602)
યથા મે પરમા શક્તિર્ન વ્યુત્થાને કથંચન।
ન રોચતે હિ વ્યુત્થાનં સત્યેનાસાદયામ્યહમ્॥ ॥ 13-51-26 (83603)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ॥ 51 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-51-2 અભ્યમૃક્ષતિ અભ્યઞ્જિતવતી॥ 7-51-3 શનૈશ્ચોત્સાદિત ઇતિ ડ.ઝ. પાઠઃ। તત્ર ઉત્સાદિતઃ ચાલિતઃ॥ 7-51-5 નાજાનાત્ ન જ્ઞાતવાન્॥ 7-51-9 ન પ્રભૂતં ચકાર પૂર્ણમિતિ નાભ્યવદદિત્યર્થઃ॥ 7-51-12 સ્વયં વૈ વિરમસ્વ ચેતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-51-13 સ્વાતન્ત્ર્યાન્મમ। ન તવ પારદાર્યદોષોઽસ્તીત્યર્થઃ॥ ધર્મચ્છલં પરપુરુષપ્રલોભનમ્। નાધર્મફલમસ્તિ ત ઇતિ ધ. પાઠઃ॥ 7-51-14 નાસ્તીતિ અપ્રદત્તા ત્વાં ન કામયે ઇત્યર્થઃ॥ 7-51-18 સ્પર્શયામિ દદામિ॥ 7-51-19 સ્વતન્ત્રામાત્મપ્રદાનં ઇતિ શેષઃ। યો ધર્મઃ પાણિગ્રહણાદિસંસ્કારો મયિ મન્નિમિત્તં સોસ્તુ॥ 7-51-22 વિજહિ મા મા નાશય॥ 7-51-23 તુભ્યં તવ। સઙ્ગમશ્રદ્ધેત્યુભયત્ર શેષઃ। કિં તસ્ય મયા કન્યાર્થિના પ્રાર્તિતસ્ય તત્કર્તૃકા ઇયં જિજ્ઞાસા મમ પરીક્ષા કિમયં સાધુરસાધુર્વેતિ॥ 7-51-24 વિઘ્રત્વમેવાહ આશ્ચર્યમિતિ। પૂર્વમતિજીર્ણત્વેન દૃષ્ટા પુનઃ કન્યેવ દૃશ્યત ઇતિ માયારૂપમાશ્ચર્યમ્॥ 7-51-25 અત્રાસ્મિન્વિષયે કિમુત્તરં શ્રેષ્ઠતરમ્। પર્વપરિગૃહીતસ્યાત્યાગઃ ઉત એતસ્યાઃ સ્વીકારઃ કર્તવ્ય ઇતિ ભાવઃ॥ 7-51-26 ન વ્યુત્થાસ્યેઽસ્યાઃ સ્વીકારં ન કરિષ્યે। વ્યુત્થાનં ધર્માતિક્રમો મમ ન રોચતે કિન્તુ સત્યેનાસાદયામ્બહં દારાનિતિ શેષઃ। ધૃત્યૈનાં સાધયામ્યહમિતિ ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 052
॥ શ્રીઃ ॥
13.52. અધ્યાયઃ 052
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ઉત્તરદિગભિમાનિદેવતયા સ્વીયપ્રાર્થનાયાઃ સ્ત્રીચાપલપ્રદર્શનાદ્યર્થકત્વકથનપૂર્વકમષ્ટાવક્રસ્ય ધર્મોપદેશેન સ્વગૃહમ્પ્રતિ પ્રેષણમ્॥ 1 ॥ અષ્ટાવક્રેણ વદાન્યકન્યાપાણિગ્રહણેન સ્વાશ્રમે સુખનિવાસઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ન બિભેતિ કથં સા સ્ત્રી શાપાચ્ચ પરમદ્યુતે।
કથં નિવૃત્તો ભગવાંસ્તદ્ભવાન્પ્રબ્રવીતુ મે॥ 13-52-1 (83604)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-52-2x (6891)
અષ્ટાવક્રોઽન્વપૃચ્છત્તાં રૂપં વિકુરુષે કથમ્।
ન ચાનૃતં તે વક્તવ્યં બ્રૂહિ બ્રાહ્મણકામ્યયા॥ 13-52-2 (83605)
સ્ત્ર્યુવાચ। 13-52-3x (6892)
દ્યાવાપૃથિવ્યોર્યત્રૈષા કામ્યા બ્રાહ્મણસત્તમ।
શૃણુષ્વાવહિતઃ સર્વં યદિદં સત્યવિક્રમ॥ 13-52-3 (83606)
જિજ્ઞાસેયં પ્રયુક્તા મે સ્થૈર્યં કર્તું તવાનઘ।
અવ્યુત્થાનેન તે લોકા જિતાઃ સત્યપરાક્રમ॥ 13-52-4 (83607)
ઉત્તરાં માં દિશં વિદ્ધિ દૃષ્ટં સ્ત્રીચાપલં ચ તે।
સ્થવિરાણામપિ સ્ત્રીણાં બાધતે મૈથુનજ્વરઃ॥ 13-52-5 (83608)
`અવિશ્વાસો ન વ્યસની નાતિસક્તોઽપ્રવાસકઃ।
વિદ્વાન્સુશીલઃ પુરુષઃ સદારઃ સુખમશ્નુતે॥' 13-52-6 (83609)
તુષ્ટઃ પિતામહસ્તેઽદ્ય તથા દેવાઃ સવાસવાઃ॥ 13-52-7 (83610)
સત્વં યેન ચ કાર્યેણ સમ્પ્રાપ્તો ભગવાનિહ।
પ્રેષિતસ્તેન વિપ્રેણ કન્યાપિત્રા દ્વિજર્ષભઃ॥ 13-52-8 (83611)
પ્રેષિતશ્ચોપદેશાય તચ્ચ સર્વં શ્રુતં ત્વયા॥ 13-52-9 (83612)
`નિતાન્તં સ્ત્રી ભોગપરા પ્રિયવાદાપ્રવાસનાત્।
રક્ષ્યતે ચાકુચેલાદ્યૈરપ્રસઙ્ગાનુવર્તનૈઃ॥ 13-52-10 (83613)
અપર્વસ્વનિષિદ્ધાસુ રાત્રિષ્વપ્યનૃતૌ વ્રજેત્।
રાત્રૌ ચ નાતિનિયમો ન વૈ હ્યનિયમો ભવેત્॥'॥ 13-52-11 (83614)
ક્ષેમૈર્ગમિષ્યસિ ગૃહં શ્રમશ્ચ ન ભવિષ્યતિ।
કન્યાં પ્રાપ્સ્યસિ તાં વિપ્ર પુત્રિણી ચ ભવિષ્યતિ॥ 13-52-12 (83615)
કામ્યયા પૃષ્ટવાંસ્ત્વં માં તતો વ્યાહૃતમુત્તરમ્।
અનતિક્રમણીયા સાકૃત્સ્નૈર્લોકૈસ્ત્રિભિઃ સદા॥ 13-52-13 (83616)
ગચ્છસ્વ કૃતકૃત્યસ્ત્વં કિં વાઽન્યચ્છ્રોતુમિચ્છસિ।
યાવદ્બ્રવીમિ વિપ્રર્ષે અષ્ટાવક્ર યથાતથમ્॥ 13-52-14 (83617)
ઋષિણા પ્રસાદિતા ચાસ્મિ તવ હેતોર્દ્વિજર્ષભ।
તસ્ય સમ્માનનાર્થં મે ત્વયિ વાક્યં પ્રભાષિતમ્॥ 13-52-15 (83618)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-52-16x (6893)
શ્રુત્વા તુ વચનં તસ્યાઃ સ વિપ્રઃ પ્રાઞ્જલિઃ સ્થિતઃ।
અનુજ્ઞાતસ્તયા ચાપિ સ્વગૃહં પુનરાવ્રજત્॥ 13-52-16 (83619)
ગૃહમાગત્ય વિશ્રાન્તઃ સ્વજનં પરિપૃચ્છ્ય ચ।
અભ્યાગચ્છચ્ચ તં વિપ્રં ન્યાયતઃ કુરુનન્દન॥ 13-52-17 (83620)
પૃષ્ટશ્ચ તેન વિપ્રેણ દૃષ્ટં ત્વેતન્નિદર્શનમ્।
પ્રાહ વિપ્રં તદા વિપ્રઃ સુપ્રીતેનાન્તરાત્મના॥ 13-52-18 (83621)
ભવતાઽહમનુજ્ઞાતઃ પ્રાસ્થિતો ગન્ધમાદનમ્।
તસ્ય ચોત્તરતો દેશે દૃષ્ટં મે દૈવતં મહત્॥ 13-52-19 (83622)
તયા ચાહમનુજ્ઞાતો ભવાંશ્ચાપિ પ્રકીર્તિતઃ।
શ્રાવિતશ્ચાપિ તદ્વાક્યં ગૃહં ચાભ્યાગતઃ પ્રભો॥ 13-52-20 (83623)
તમુવાચ તદા વિપ્રઃ સુતાં પ્રતિગૃહાણ મે।
નક્ષત્રતિથિસંયોગે પાત્રં હિ પરમં ભવાન્॥ 13-52-21 (83624)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-52-22x (6894)
અષ્ટાવક્રસ્તથેત્યુક્ત્વા પ્રતિગૃહ્ય ચ તાં પ્રભો।
કન્યાં પરમધર્માત્મા પ્રીતિમાંશ્ચાભવત્તદા॥ 13-52-22 (83625)
કન્યાં તાં પ્રતિગૃહ્યૈવ ભાર્યાં પરમશોભનામ્।
ઉવાસ મુદિતસ્તત્ર શ્વાશ્રમે વિગતજ્વરઃ॥ ॥ 13-52-23 (83626)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિઃ દ્વિપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ॥ 52 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-52-2 વિકુરુષેઽન્યથાન્યથા કરોષિ। બ્રાહ્મણકામ્યયા બ્રાહ્મણમાનલિપ્સયા॥ 7-52-3 દ્યાવાપૃથિવ્યોઃ દિવિ પૃથિવ્યાં ચ યત્ર સ્થીયતે તત્ર એષા કામ્યા સ્ત્રીપુંસયોઃ અન્યોન્યાભિલાષરૂપા ઇચ્છાસ્તીત્યર્થઃ॥ 7-52-4 મે મયા॥ 7-52-8 તત્કાર્યં જ્ઞાપયામીતિ શેષઃ। 7-52-13 સા કામ્યાઽનતિક્રમણીયા॥ 7-52-15 ઋષિણા વદાન્યેન॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 053
॥ શ્રીઃ ॥
13.53. અધ્યાયઃ 053
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ ઋષ્યાદીનાં વિયોનિજત્વેપિ તપોવિદ્યાદીનામેવ માહાત્મ્યપ્રયોજકત્વે નિદર્શનતયા તાદૃશાનાં સમ્ભવપ્રકારાદિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
વૈશ્યયોન્યાં સમુત્પન્નાઃ શૂદ્રયોન્યાં તથૈવ ચ।
બ્રહ્મર્ષય ઇતિ પ્રોક્તાઃ પુરાણિ દ્વિજસત્તમાઃ॥ 13-53-1 (83627)
કથમેતન્મહારાજ તત્ત્વં શંસિતુમર્હસિ।
વિરુદ્ધમિહ પશ્યામિ વિયોનૌ બ્રાહ્મણો ભવેત્॥ 13-53-2 (83628)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-53-3x (6895)
અલં કૌતૂહલેનાત્ર નિબોધ ત્વં યુધિષ્ઠિર।
શુભેતરં શુભં વાઽપિ ન ચિન્તયિતુમર્હસિ॥ 13-53-3 (83629)
ઈશન્ત્યાત્મન ઇત્યેતે ગતિશ્ચૈષાં ન સઞ્જતે।
બ્રહ્મભૂયાંસ ઇત્યેવ ઋષયઃ શ્રુતિચોદિતાઃ॥ 13-53-4 (83630)
નિન્દ્યા ન ચૈતે રાજેન્દ્ર પ્રમાણં હિ પ્રમાણિનામ્।
લોકોઽનુમન્યતે ચૈતાન્પ્રમાણં હ્યત્ર વૈ તપઃ॥ 13-53-5 (83631)
એવં મહાત્મભિસ્તાત તપોજ્ઞાનસમન્વિતૈઃ।
પ્રવર્તિતાનિ કાર્યાણિ પ્રમાણાન્યેવ સત્તમ॥ 13-53-6 (83632)
ભાર્યાશ્ચતસ્રો રાજેન્દ્ર બ્રાહ્મણસ્ય સ્વધર્મતઃ।
બ્રાહ્મણી ક્ષત્રિયા વૈશ્યા શૂદ્રા ચ ભરતર્ષભ॥ 13-53-7 (83633)
રાજ્ઞાં તુ ક્ષત્રિયા વૈશ્યા શૂદ્રા ચ ભરતર્ષભ।
વૈશ્યસ્ય વૈશ્યા વિહિતા શૂદ્રા ચ ભરતર્ષભ॥ 13-53-8 (83634)
શૂદ્રસ્યૈકા સ્મૃતા ભાર્યા પ્રતિલોમે તુ સઙ્કરઃ।
શૂદ્રાયાસ્તુ નરશ્રેષ્ઠ ચત્વારઃ પતયઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-53-9 (83635)
વર્ણોત્તમાયાસ્તુ પતિઃ સવર્ણસ્ત્વેક એવ સઃ।
દ્વૌ ક્ષત્રિયાયા વિહિતૌ બ્રાહ્મણઃ ક્ષત્રિયસ્તથા॥ 13-53-10 (83636)
વૈશ્યાયાસ્તુ નરશ્રેષ્ઠ વિહિતાઃ પતયસ્ત્રયઃ।
સવર્ણઃ ક્ષત્રિયશ્ચૈવ બ્રાહ્મણશ્ચ વિશામ્પતે॥ 13-53-11 (83637)
એવંવિધિમનુસ્મૃત્ય તતસ્તે ઋષિભિઃ પુરા।
ઉત્પાદિતા મહાત્માનઃ પુત્રા બ્રહ્મર્ષયઃ પુરા॥ 13-53-12 (83638)
પુરાણાભ્યામૃષિભ્યાં તુ મિત્રેણ વરુણેન ચ।
વસિષ્ઠોઽથ તથાઽગસ્ત્યો બર્હિષવ્યસ્તથૈવ ચ॥ 13-53-13 (83639)
કક્ષીવાનાર્ષ્ટિષેણશ્ચ પુરુષઃ કષ એવ ચ।
મામતેયસ્ય વૈ પુત્રા ગૌતમશ્ચાત્મજાઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-53-14 (83640)
વત્સપ્રિયશ્ચ ભગવાન્સ્થૂલરશ્મિસ્તથાક્ષણિઃ।
ગૌતમસ્યૈવ તનયા યે દાસ્યાં જનિતા હ્યુત॥ 13-53-15 (83641)
કપિઞ્જલાદો બ્રહ્મર્ષિશ્ચાણ્ડાલ્યામુદપદ્યત।
વૈનતેયસ્તથા પક્ષી તુર્યાયાં ચ વસિષ્ઠતઃ॥ 13-53-16 (83642)
પ્રસાદાચ્ચ વસિષ્ઠસ્ય શુક્લાભ્યુપગમેન ચ।
અદૃશ્યન્ત્યાઃ પિતા વૈશ્યો નામ્ના ચિત્રમુખઃ પુરા।
બ્રાહ્મણત્વમનુપ્રાપ્તો બ્રહ્મર્ષિત્વં ચ કૌરવ॥ 13-53-17 (83643)
વૈશ્યશ્ચિત્રમુખઃ કન્યાં વસિષ્ઠતનયસ્ય વૈ।
શુભાં પ્રાદાદ્યતો જાતો બ્રહ્મર્ષિસ્તુ પરાશરઃ॥ 13-53-18 (83644)
તથૈવ દાશકન્યાયાં સત્યવત્યાં મહાનૃષિઃ।
પરાશરાત્પ્રસૂતશ્ચ વ્યાસો યોગમયો મુનિઃ॥ 13-53-19 (83645)
વિભણ્ડકસ્ય મૃગ્યાં ચ તપોયોગાત્મકો મુનિઃ।
ઋસ્યશૃઙ્ગઃ સમુત્પન્નો બ્રહ્મચારી મહાયશાઃ॥ 13-53-20 (83646)
શાર્ઙ્ગ્યાં ચ મન્દપાલસ્ય ચત્વારો બ્રહ્મવાદિનઃ।
જાતા બ્રહ્મર્ષયઃ પુણ્યા યૈઃ સ્તુતો હવ્યવાહનઃ॥ 13-53-21 (83647)
દ્રોણશ્ચ સ્તમ્બમિત્રશ્ચ સારિસૃક્વશ્ચ બુદ્ધિમાન્।
જરિતારિશ્ચ વિખ્યાતશ્ચત્વારઃ સૂર્યસન્નિભાઃ॥ 13-53-22 (83648)
મહર્ષેઃ કાલવૃક્ષસ્ય શકુન્ત્યામેવ જજ્ઞિવાન્।
હિરણ્યહસ્તો ભગવાન્મહર્ષિઃ કાઞ્ચનપ્રભઃ॥ 13-53-23 (83649)
પાવકાત્તાત સમ્ભૂતા મનસા ચ મહર્ષયઃ।
પિતામહસ્ય રાજેન્દ્ર પુરસ્ત્યપુલહાદયઃ॥ 13-53-24 (83650)
સાવર્ણ્યશ્ચાપિ રાજર્ષિઃ સવર્ણાયામજાયત।
મૃણ્મય્યાં ભરતશ્રેષ્ઠ આદિત્યેન વિવસ્વતા॥ 13-53-25 (83651)
શાણ્ડિલ્યશ્ચાગ્નિતો જાતઃ કશ્યપસ્યાગ્રજઃ પ્રભુઃ।
શરદ્વતઃ શરસ્તમ્બાત્કૃપશ્વ કૃપયા સહ॥ 13-53-26 (83652)
પદ્માશ્ચ જજ્ઞે રાજેન્દ્ર સોસ્યપસ્ય મહાત્મનઃ।
રેણુશ્ચ રેણુકા ચૈવ રામમાતા યશસ્વિની॥ 13-53-27 (83653)
સમુનાયાઃ સમુદ્ભૂતઃ સોમકેન મહાત્મના।
અર્કદન્તો મહાનૃષિઃ પ્રથિતઃ પૃથિવીતલે॥ 13-53-28 (83654)
અગ્નેરાહવનીયાચ્ચ દ્રુપદસ્યેન્દ્રવર્ચસઃ।
ધૃષ્ટદ્યુમ્નશ્ચ સમ્ભૂતો વેદ્યાં કૃષ્ણા ચ ભારત॥ 13-53-29 (83655)
વ્યાઘ્રયોન્યાં તતો જાતા વસિષ્ઠસ્ય મહાત્મનઃ।
એકોનવિંશતિઃ પુત્રાઃ ખ્યાતા વ્યાઘ્રપદાદયઃ॥ 13-53-30 (83656)
મન્ધશ્ચ બાદલોમસ્ચ જાવાલિશ્ચ મહાનૃષિઃ।
મન્યુશ્ચૈવોપમન્યુશ્ચ સેતુકર્ણસ્તથૈવ ચ।
એતે ચાન્યે ચ વિખ્યાતાઃ પૃથિવ્યાં ગોત્રતાં ગતાઃ॥ 13-53-31 (83657)
વિશ્વકાશસ્ય રાજર્ષેરૈક્ષ્વાકોસ્તુ મહાત્મનઃ।
બાલાશ્વો નામ પુત્રોઽભૂચ્છિખાં ભિત્ત્વા વિનિસ્સૃતઃ॥ 13-53-32 (83658)
માન્ધાતા ચૈવ રાજર્ષિર્યુવનાશ્વેન ધીમતા।
સ્વયં ધૃતોઽથ ગર્ભેણ દિવ્યાસ્ત્રબલસંયુતઃ॥ 13-53-33 (83659)
ગૌરિકશ્ચાપિ રાજર્ષિશ્ચક્રવર્તી મહાયશાઃ।
બાહુદાયાં સમુત્પન્નો નદ્યાં રાજ્ઞા સુબાહુના॥ 13-53-34 (83660)
ભૂમેશ્ચ પુત્રો નરકઃ સંવર્તશ્ચૈવ પુષ્કલઃ।
અદ્ભિશ્ચૈવ મહાતેજા ઋષિર્ગાર્ગ્યોઽભ્યજાયત॥ 13-53-35 (83661)
એતે ચાન્યે ચ બહવો રાજન્યા બ્રાહ્મણાસ્તથા।
પ્રભાવેનાભિસમ્ભૂતા મહર્ષીણાં મહાત્મનામ્।
નાસાધ્ય તપસા તેષાં વિદ્યયાઽઽત્મગુણૈઃ પરૈઃ॥ 13-53-36 (83662)
અસ્મિન્નર્થે ચ મનુના નીતઃ શ્લોકો નરાધિપ।
ધર્મં પ્રણયતા રાજંસ્તં નિબોધ યુધિષ્ઠિર॥ 13-53-37 (83663)
ઋષિણાં ચ નદીનાં ચ સાધૂનાં ચ મહાત્મનામ્।
પ્રભવો નાધિગન્તવ્યઃ સ્ત્રીણાં દુશ્ચરિતસ્ય ચ॥ 13-53-38 (83664)
તન્નાત્ર ચિન્તા કર્તવ્યા મહર્ષીણાં સમુદ્ભવે।
યથા સર્વગતો હ્યગ્નિસ્તથા તેજો મહાત્મસુ॥' ॥ 13-53-39 (83665)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રિપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ॥ 53 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-53-1 એતદાદિસપ્તાધ્યાયા દાક્ષિણાત્યકોશેષ્વેવ દૃશ્યન્તે।અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 054
॥ શ્રીઃ ॥
13.54. અધ્યાયઃ 054
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ યુગચતુષ્ટયધર્માદિપ્રતિપાદકનારદમાર્કણ્ડેયસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
પુત્રૈઃ કથં મહારાજ પુરુષસ્તારિતો ભવેત્।
યાવન્ન લબ્ધવાન્પુત્રમફલઃ પુરુષો નૃપ॥ 13-54-1 (83666)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-54-2x (6896)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
નારદેન પુરા ગીતં માર્કણ્ડેયાય પૃચ્છતે॥ 13-54-2 (83667)
પર્વતં નારદં ચૈવ અસિતં દેવલં ચ તમ્।
આરુણેયં ચ રૈભ્યં ચ એતાનત્રાગતાન્પુરા॥ 13-54-3 (83668)
ગઙ્ગાયમુનયોર્મધ્યે ભોગવત્યાઃ સમાગમે।
દૃષ્ટ્વા પૂર્વં સમાસીનાન્માર્કણ્ડેયોઽભ્યગચ્છત॥ 13-54-4 (83669)
ઋષયસ્તુ મુનિં દૃષ્ટ્વા સમુત્થાયોન્મુખાઃ સ્થિતાઃ।
અર્ચયિત્વાઽર્હતો વિપ્રં કિં કુર્મ ઇતિ ચાબ્રુવન્॥ 13-54-5 (83670)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-54-6x (6897)
અયં સમાગમઃ સદ્ભિર્યત્નેનાસાદિતો મયા।
અત્ર પ્રાપ્સ્યામિ ધર્માણામાચારસ્ય ચ નિશ્ચયમ્॥ 13-54-6 (83671)
ઋજુઃ કૃતયુગે ધર્મસ્તસ્મિન્ક્ષીણે વિમુહ્યતિ।
યુગેયુગે મહર્ષિભ્યો ધર્મમિચ્છામિ વેદિતુમ્॥ 13-54-7 (83672)
ઋષિભિર્નારદઃ પ્રોક્તો બ્રૂહિ યત્રાસ્ય સંશયઃ।
ધર્માધર્મેષુ તત્વજ્ઞ ત્વં હિ ચ્છેત્તા હિ સંશયાન્॥ 13-54-8 (83673)
ઋષિભ્યોઽનુમતં વાક્યં નિયોગાન્નારદસ્તદા।
સર્વધર્માર્થતત્વજ્ઞં માર્કણ઼્ડેયં તતોઽબ્રવીત્॥ 13-54-9 (83674)
દીર્ઘાયો તપસા દીપ્ત વદેવદાઙ્ગતત્વવિત્।
યત્ર તે સંશયો બ્રહ્મન્સમુત્પન્નઃ સ ઉચ્યતામ્॥ 13-54-10 (83675)
ધર્મં લોકોપકારં વા યચ્ચાન્યચ્છ્રોતુમિચ્છસિ।
તદહં કથયિષ્યામિ બ્રૂહિ ત્વં સુમહાતપાઃ॥ 13-54-11 (83676)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-54-12x (6898)
યુગેયુગે વ્યતીતેઽસ્મિન્ધર્મસેતુઃ પ્રણશ્યતિ।
કથં ધર્મચ્છલેનાહં પ્રાપ્નુયામિતિ મે મતિઃ॥ 13-54-12 (83677)
નારદ ઉવાચ। 13-54-13x (6899)
આસીદ્ધર્મઃ પુરા વિપ્ર ચતુષ્પાદઃ કૃતે યુગે।
તતો હ્યધર્મઃ કાલેન પ્રસૂતઃ કિઞ્ચિદૂનતઃ॥ 13-54-13 (83678)
તતસ્ત્રેતાયુગં નામ પ્રવૃત્તં ધર્મદૂષણમ્॥ 13-54-14 (83679)
તસ્મિન્નતીતે સમ્પ્રાપ્તં તૃતીયં દ્વાપરં યુગમ્।
તદા ધર્મસ્ય દ્વૌ પાદાવધર્મો નાશયિષ્યતિ॥ 13-54-15 (83680)
દ્વાપરે તુ પરિક્ષીણે નન્દિકે સમુપસ્થિતે।
લોકવૃત્તં ચ ધર્મં ચ ઉચ્યમાનં નિબોધ મે॥ 13-54-16 (83681)
ચતુર્થં નન્દિકં નામ ધર્મઃ પાદાવશેષિતઃ।
તતઃ પ્રભૃતિ જાયન્તે ક્ષીણપ્રજ્ઞાયુપો નરાઃ।
ક્ષીણપ્રાણધના લોકે ધર્માચારબહિષ્કૃતાઃ॥ 13-54-17 (83682)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-54-18x (6900)
એવં વિલુલિતે ધર્મે લોકે ચાધર્મસંયુતે।
ચાતુર્વર્ણ્યસ્ય નિયતં હવ્યં કવ્યં નિયચ્છતિ॥ 13-54-18 (83683)
નારદ ઉવાચ। 13-54-19x (6901)
મન્ત્રપૂતં સદા હવ્યં કવ્યં ચૈવ ન નશ્યતિ।
પ્રતિગૃહ્ણન્તિ તદ્દેવા દાતુર્ન્યાયાત્પ્રયચ્છતઃ॥ 13-54-19 (83684)
સત્વયુક્તં ચ દાતા ચ સર્વાન્કામાનવાપ્નુયાત્।
અવાપ્તકામઃ સ્વર્ગે ચ મહીયેત યથેપ્સિતમ્॥ 13-54-20 (83685)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-54-21x (6902)
ચત્વારો હ્યથ યે વર્ણા હવ્યં કવ્યં પ્રદાસ્યતિ।
મન્ત્રહીનમપન્યાયં તેષાં દત્તં ક્વ ગચ્છતિ॥ 13-54-21 (83686)
નારદ ઉવાચ। 13-54-22x (6903)
અસુરાન્ગચ્છતે દત્તં વિપ્રૈ રક્ષાંસિ ક્ષત્રિયૈઃ।
વૈશ્યૈઃ પ્રેતાનિ વૈ દત્તં શૂદ્રૈર્ભૂતાનિ ગચ્છતિ॥ 13-54-22 (83687)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-54-23x (6904)
અથ વર્ણાવરે જાતાશ્ચાતુર્વર્ણ્યોપદેશિનઃ।
દાસ્યન્તિ હવ્યકવ્યાનિ તેષાં દત્તં ક્વ ગચ્છતિ 13-54-23 (83688)
નારદ ઉવાચ। 13-54-24x (6905)
વર્ણાવરાણાં ભૂતાનાં હવ્યકવ્યપ્રદાતૃણામ્।
નૈવ દેવા ન પિતરઃ પ્રતિગૃહ્ણન્તિ તત્સ્વયમ્॥ 13-54-24 (83689)
યાતુધાનાઃ પિશાચાશ્ચ ભૂતા યે ચાપિ નૈર્ઋતાઃ।
તેષાં સા વિહિતા વૃત્તિઃ પિતૃદૈવતનિર્ગતાઃ॥ 13-54-25 (83690)
તેષાં સર્વપ્રદાતૄણાં હવ્યકવ્યં સમાહિતાઃ।
યત્પ્રયચ્છન્તિ વિધઇવત્તદ્વૈ ભુઞ્જન્તિ દેવતાઃ॥' ॥ 13-54-26 (83691)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુઃપશ્ચાશોઽધ્યાયઃ॥ 54 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-54-16 નન્દિક ઇતિ કલિયુગે પ્રવર્તમાનધર્મૈકપાદસ્ય નામ॥ 16 ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 055
॥ શ્રીઃ ॥
13.55. અધ્યાયઃ 055
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ કન્યાનાં પ્રદાનકાલાદિપ્રતિપાદકનારદમાર્કણ્ડેયસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`માર્કણ્ડેય ઉવાચ।
શ્રુતં વર્ણાવરૈર્દત્તં હવ્યં કવ્યં ચ નારદ।
સમ્પ્રયોગે ચ પુત્રાણાં કન્યાનાં ચ બ્રવીહિ મે॥ 13-55-1 (83692)
નારદ ઉવાચ। 13-55-2x (6906)
કન્યાપ્રદાનં પ્રત્રાણાં સ્ત્રીણાં સંયોગમેવ ચ।
આનુપૂર્વ્યાન્મયા સમ્યગુચ્યમાનં નિબોધ મે॥ 13-55-2 (83693)
જાતમાત્રા તુ દાતવ્યા કન્યકા સદૃશે વરે।
કાલે દત્તાસુ કન્યાસુ પિતા ધર્મેણ યુજ્યતે॥ 13-55-3 (83694)
યસ્તુ પુષ્પવતીં કન્યાં બાન્ધવો ન પ્રયચ્છતિ।
માસિમાસિ ગતે બન્ધુસ્તસ્યા ભ્રૌણઘ્ન્યમાપ્નુતે॥ 13-55-4 (83695)
યસ્તુ કન્યાં ગૃહે રુન્ધ્યાદ્ગ્રામ્યૈર્ભોગૈર્વિવર્જિતામ્।
અવધ્યાતઃ સ કન્યાયા બન્ધુઃ પ્રાપ્નોતિ ભ્રૂણહામ્॥ 13-55-5 (83696)
દૂષિતા પાણિમાત્રેણ મૃતે ભર્તરિ દારિકા।
સંસ્કારં લભતે નારી દ્વિતીયે સા પુનઃ પતૌ॥ 13-55-6 (83697)
પુનર્ભૂર્નામ સા કન્યા સપુત્રા હવ્યકવ્યદા।
અદૂષ્યા સા પ્રસૂતીષુ પ્રજાનાં દારકર્મણિ॥ 13-55-7 (83698)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-55-8x (6907)
યા તુ કન્યા પ્રસૂયેત ગર્ભિણી યા તુ વા ભવેત્।
કથં દારક્રિયાં ભૂયઃ સા ભવેદૃષિસત્તમ॥ 13-55-8 (83699)
નારદ ઉવાચ। 13-55-9x (6908)
તત્વાર્થનિશ્ચિતં શબ્દં કન્યકા નયતેઽગ્નયે।
તસ્માત્કુર્વન્તિ વૈ ભાવં કુમાર્યસ્તા ન કન્યકાઃ॥ 13-55-9 (83700)
બ્રહ્મહત્યાત્રિભાગેન ગર્ભાધાનવિશોધિતઃ।
ગૃહ્ણીયાત્તાં ચતુર્ભાગવિશુદ્ધાં સર્જનાત્પુનઃ॥ 13-55-10 (83701)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-55-11x (6909)
કથં કન્યાસુ યે જાતા બન્ધૂનાં દૂષિતાઃ સદા।
કસ્ય તે હવ્યકવ્યાનિ પ્રદાસ્યન્તિ મહામુને॥ 13-55-11 (83702)
નારદ ઉવાચ। 13-55-12x (6910)
કન્યાયાસ્તુ પિતુઃ પુત્રાઃ કાનીના હવ્યકવ્યદાઃ।
અન્તર્વત્નયાસ્તુ યઃ પાણિં ગૃહ્ણીયાત્સ સહોઢજઃ॥ 13-55-12 (83703)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-55-13x (6911)
અથ યેનાહિતો ગર્ભઃ કન્યાયાં તત્ર નારદ।
કથં પુત્રફલં તસ્ય ભવેદેતત્પ્રચક્ષ્વ મે॥ 13-55-13 (83704)
નારદ ઉવાચ। 13-55-14x (6912)
ધર્માચારેષુ તે નિત્યં દૂષકાઃ કૃતશોધનાઃ।
બીજં ચ નશ્યતે તેષાં મોઘચેષ્ટા ભવન્તિ તે॥ 13-55-14 (83705)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-55-15x (6913)
અથ કાચિદ્ભવેત્કન્યા ક્રીતા દત્તા હૃતાઽપિ વા।
કથં પુત્રકૃતં તસ્યાસ્તદ્ભવેદ્દષિસત્તમ॥ 13-55-15 (83706)
નારદ ઉવાચ। 13-55-16x (6914)
ક્રીતા દત્તા હૃતા ચૈવ યા કન્યા પાણિવર્જિતા।
કૌમારી નામ સા ભાર્યા પ્રસવેદૌરસાન્સુતાન્।
ન પત્ન્યર્થે શુભા પ્રોક્તા તત્કર્મણ્યપરાજિતે॥ 13-55-16 (83707)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-55-17x (6915)
કેન મઙ્ગલકૃત્યેષુ વિનિયુજ્યન્તિ કન્યકાઃ।
એતદિચ્છામિ વિજ્ઞાતું તત્વેનેહ મહામુને॥ 13-55-17 (83708)
નારદ ઉવાચ। 13-55-18x (6916)
નિત્યં નિવસતે લક્ષ્મીઃ કન્યકાસુ પ્રતિષ્ઠિતા।
શોભના શુભયોગ્યા ચ પૂજ્યા મઙ્ગલકર્મસુ॥ 13-55-18 (83709)
આકરસ્થં યથા રત્નં સર્વકામફલોપગમ્।
તથા કન્યા મહાલક્ષ્મીઃ સર્વલોકસ્ય મઙ્ગલમ્॥ 13-55-19 (83710)
એવં કન્યા પરા લક્ષ્મી રતિસ્તોષશ્ચ દેહિનામ્।
મહાકુલાનાં ચારિત્રવૃત્તેન નિકષોપલમ્॥ 13-55-20 (83711)
આનયિત્વા સ્વકાદ્વર્ણાત્કન્યકાં યો ભજેન્નરઃ।
દાતારં હવ્યકવ્યાનાં પુત્રકં યા પ્રસૂયતિ॥ 13-55-21 (83712)
સાધ્વી કુલં વર્ધયતિ સાધ્વી પુષ્ટિગ્રહે પરા।
સાધ્વી લક્ષ્મી રતિઃ સાક્ષાત્પ્રતિષ્ઠા સન્તતિસ્તથા॥ ॥ 13-55-22 (83713)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ॥ 55 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-55-10 ચતુર્ભાગવિશુદ્ધાત્સ્વજનાત્પુનરિતિ ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 056
॥ શ્રીઃ ॥
13.56. અધ્યાયઃ 056
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ સ્ત્રીણાં ભાર્યાત્વેન પરિગ્રહયોગ્યતાપ્રતિપાદકનારદમાર્કણ્ડેયસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`માર્કણ્ડેય ઉવાચ।
શ્રુતં બહુવિધં વૃત્તં કન્યકાનાં મહામતે।
ઇચ્છામિ યોષિતાં શ્રોતું ધર્માધર્મૌ પરિગ્રહે॥ 13-56-1 (83714)
નારદ ઉવાચ। 13-56-2x (6917)
અષ્ટૌ ભાર્યાગમા ધર્મ્યા નરાણાં દારકર્મણિ।
પ્રેત્યેહ ચ હિતા યાસ્તુ સપુત્રા હવ્યકવ્યદાઃ॥ 13-56-2 (83715)
સાધ્વી પાણિગૃહીતા યા કૌમારી પાણિવર્જિતા।
ભ્રાતૃભાર્યા સ્વભાર્યેતિ પ્રસૂયેત્પુત્રમૌરસમ્॥ 13-56-3 (83716)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-56-4x (6918)
ત્રયો ભાર્યાગમા જ્ઞેયા યત્ર ધર્મો ન નશ્યતિ।
પઞ્ચાન્યાઃ પશ્ચિમા બ્રૂહિ ભાર્યાસ્તાસાં ચ યે સુતાઃ॥ 13-56-4 (83717)
નારદ ઉવાચ। 13-56-5x (6919)
સગોત્રભાર્યા ક્રીતા ચ પરભાર્યા ચ કારિતા।
ગતાગતા ચ યા ભાર્યા આશ્રમાદાહૃતા ચ યા॥ 13-56-5 (83718)
એતા ભાર્યાગમાઃ પઞ્ચ પુનર્ભાર્યા ભવન્તિ યાઃ।
એતા ભાર્યા નૃણાં ગમ્યાસ્તત્પુત્રા હવ્યકવ્યદાઃ॥' ॥ 13-56-6 (83719)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષટ્પઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ॥ 56 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 057
॥ શ્રીઃ ॥
13.57. અધ્યાયઃ 057
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ સતીનામસતનાં ગુણદોષપ્રતિપાદકનારદમાર્કણ્ડેયસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`માર્કણ્ડેય ઉવાચ।
શ્રુતા ભાર્યાશ્ચ પુત્રાશ્ચ વિસ્તરેણ મહામુને।
આશ્રમસ્થાઃ કથં નાર્યો ન દુષ્યન્તીતિ બ્રૂહિ ભો॥ 13-57-1 (83720)
નારદ ઉવાચ। 13-57-2x (6920)
આશ્રમસ્થાસુ નારીષુ બાન્ધવત્વં પ્રણશ્યતિ।
નષ્ટવંશ્યા ભવન્ત્યેતા બન્ધૂનામથ ભર્તૃણામ્॥ 13-57-2 (83721)
પરદારા મુક્તદોષાસ્તા નાર્યોઽઽશ્રમસંસ્થિતાઃ।
સ્વયમીશાઃ સ્વદેહાનાં કામ્યાસ્તદ્ગતમાનસાઃ॥ 13-57-3 (83722)
એવં નાર્યો ન દુષ્યન્તિ નરાણાં તત્પ્રસૂતિષુ।
ધર્મપત્ન્યો ભવન્ત્યેતાઃ સપુત્રા હવ્યકવ્યદાઃ॥ 13-57-4 (83723)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-57-5x (6921)
પરસ્ય ભાર્યા યા પૂર્વં મૃતે ભર્તરિ યા પુનઃ।
અન્યં ભજતિ ભર્તારં સસુતા અસુતા કથમ્॥ 13-57-5 (83724)
નારદ ઉવાચ। 13-57-6x (6922)
અસુતા વા પ્રસૂતા વા ગૃહસ્થાનાં પરસ્ત્રિયઃ।
પરામૃષ્ટેતિ તા વર્જ્યા ધર્માચારેષુ દૂષિતાઃ॥ 13-57-6 (83725)
ન ચાસાં હવ્યકવ્યાનિ પ્રતિગૃહ્ણન્તિ દેવતાઃ।
યસ્તાસુ જનયેત્પુત્રાન્ન તૈઃ પુત્રમવાપ્નુયાત્॥ 13-57-7 (83726)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-57-8x (6923)
પરક્ષેત્રેષુ યો બીજં ચાપલાદ્વિસૃજેન્નરઃ।
કથં પુત્રફલં તસ્ય ભવેત્તદૃષિસત્તમ॥ 13-57-8 (83727)
નારદ ઉવાચ। 13-57-9x (6924)
અસ્વામિકે પરક્ષેત્રે યો નરો બીજમુત્સૃજેત્।
સ્વયંવૃતોઽઽશ્રમસ્થાયાં તદ્બીજં ન વિનશ્યતિ॥ 13-57-9 (83728)
પરક્ષેત્રેષુ યો બીજં નરો દર્પાત્સમુત્સૃજેત્।
ક્ષેત્રિકસ્યૈવ તદ્બીજં ન બીજી લભતે ફલમ્॥ 13-57-10 (83729)
નાતઃ પરમધર્મ્યં ચાપ્યયશસ્યં તથોત્તરમ્।
ગર્ભાદીનાં ચ બહુભિસ્તાશ્ચ ત્યાજ્યાઃ સમેષ્વપિ॥ 13-57-11 (83730)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-57-12x (6925)
અથ યે પરદારેષુ પુત્રા જાયન્તિ નારદ।
કસ્ય તે બન્ધુદાયાદા ભવન્તિ પરમદ્યુતે॥ 13-57-12 (83731)
નારદ ઉવાચ। 13-57-13x (6926)
પરદારેષુ જાયેતે દ્વૌ પુત્રૌ કુણ્ડગોલકૌ।
જીવત્યથ પતૌ કુણ્ડો મૃતે ભર્તરિ ગોલકઃ॥ 13-57-13 (83732)
તે ચ જાતાઃ પરક્ષેત્રે દેહિનાં પ્રેત્ય ચેહ ચ।
દત્તાનિ હવ્યકવ્યાનિ નાશયન્ત્યથ દાતૃણામ્॥ 13-57-14 (83733)
પિતુહિ નરકાયૈતે ગોલકસ્તુ વિશેષતઃ।
ચણ્ડાલતુલ્યૌ તજ્જૌ હિ પરત્રેહ ચ નશ્યતઃ॥ 13-57-15 (83734)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-57-16x (6927)
કસ્ય તે ગર્હિતાઃ પુત્રાઃ પિતૄણાં હવ્યકવ્યદાઃ।
યસ્ય ક્ષેત્રે પ્રસૂયન્તે યો વા તાઞ્જનયેત્સુતાન્॥ 13-57-16 (83735)
નારદ ઉવાચ। 13-57-17x (6928)
ક્ષેત્રિકશ્ચૈવ બીજી ચ દ્વાવેતૌ નિરયં ગતૌ।
ન રક્ષતિ ચ યો દારાન્પરદારાશ્ચ ગચ્છતિ॥ 13-57-17 (83736)
ગર્હિતાસ્તે નરા નિત્યં ધર્માચારબહિષ્કૃતાઃ।
કુણ્ડો ભોક્તા ચ ભોગી ચ કુત્સિતાઃ પિતૃદૈવતૈઃ॥ 13-57-18 (83737)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-57-19x (6929)
તથૈતે ગર્હિતાઃ પુત્રા હવ્યકવ્યાનિ નારદ।
કસ્ય નિત્યં પ્રયચ્છન્તિ ધર્મો વા તેષુ કિં ફલં॥ 13-57-19 (83738)
નારદ ઉવાચ। 13-57-20x (6930)
યાતુધાનાઃ પિશાચાશ્ચ પ્રતિગૃહ્ણન્તિ તૈર્હુતમ્।
હવ્યં કવ્યં ચ તૈર્દત્તં યે ચ ભૂતા નિશાચરાઃ॥ 13-57-20 (83739)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-57-21x (6931)
અથ તે રાક્ષસાઃ પ્રીતાઃ કિં પ્રયચ્છન્તિ દાતૃણામ્।
કિં વા ધર્મફલં તેષાં ભવેત્તદૃષિસત્તમ॥ 13-57-21 (83740)
નારદ ઉવાચ। 13-57-22x (6932)
ન દત્તં નશ્યતે કિઞ્ચિત્સર્વભૂતેષુ દાતૃણામ્।
પ્રેત્ય ચેહ ચ તાં પુષ્ટિમુપાશ્નન્તિ પ્રદાયિનઃ॥ 13-57-22 (83741)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-57-23x (6933)
અથ ગોલકકુણ્ડાભ્યાં સન્તતિર્યા ભવિષ્યતિ।
તયોર્યે બાન્ધવાઃ કેચિત્પ્રદાસ્યન્તિ કથં નુ તં॥ 13-57-23 (83742)
નારદ ઉવાચ। 13-57-24x (6934)
સાધ્વીજાતાઃ સુતાસ્તેષાં તાં વૃત્તિમનુતિષ્ઠતામ્।
પ્રીણન્તિ પિતૃદૈવત્યં હવ્યકવ્યસમાહિતાઃ॥ 13-57-24 (83743)
એવં ગોલકકુણ્ડાભ્યાં યે ચ વર્ણાપદેશિનઃ।
હવ્યં કવ્યં ચ શુદ્ધાનાં પ્રતિગૃહ્ણન્તિ દેવતાઃ॥' ॥ 13-57-25 (83744)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ॥ 57 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-57-3 પરમં મુક્તદોષાસ્તા યા નાર્યોઽઽશ્રમસંસ્થિતા ઇતિ ધ. પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 058
॥ શ્રીઃ ॥
13.58. અધ્યાયઃ 058
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ સ્ત્રીણામતિક્રમે પ્રાયશ્ચિત્તાદિપ્રતિપાદકનારદમાર્કણ્ડેયસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
માર્કણ્ડેય ઉવાચ।
શ્રુતં નરાણાં ચાપલ્યં પરસ્ત્રીષુ પ્રજાયતામ્।
પ્રમદાનાં તુ ચાપલ્યે દોષમિચ્છામિ વેદિતુમ્॥ 13-58-1 (83745)
નારદ ઉવાચ। 13-58-2x (6935)
એકવર્ણે વિદોષં તુ ગમનં પૂર્વકાલિકમ્।
ધાતા ચ સમનુજ્ઞાતો વિષ્ણુના તત્તથાઽકરોત્॥ 13-58-2 (83746)
ભગલિઙ્ગે મહાપ્રાજ્ઞ પૂર્વમેવ પ્રજાપતિઃ।
સસર્જ તાભ્યાં સંયોગમનુજ્ઞાતશ્ચકાર સઃ॥ 13-58-3 (83747)
અથ વિષ્ણુપ્રસાદેન ભગો દત્તવરઃ કિલ।
તેન ચૈવ પ્રસાદેન સર્વાંલ્લોકાનુપાશ્નુતે॥ 13-58-4 (83748)
તસ્માત્તુ પુરુષે દોષો હ્યધિકો નાત્ર સંશયઃ।
વિના ગર્ભં સવર્ણેષુ ન ત્યાજ્યા ગમનાત્સ્ત્રિયઃ॥ 13-58-5 (83749)
પ્રાયશ્ચિત્તં યથાન્યાયં દણ્ડં કુર્યાત્સ પણ્ડિતઃ।
શ્વભિર્વા દંશનં સ્નાનં સવનત્રિતયં નિશિ॥ 13-58-6 (83750)
ભૂમૌ ચ ભસ્મશયનં દાનં ભોગવિવર્જિતમ્।
દોષગૌરવતઃ કાલો દ્રવ્યગૌરવમેવ ચ।
મર્યાદા સ્થાપિતા પૂર્વમિતિ તીર્થાન્તરં ગતે॥ 13-58-7 (83751)
તદ્યોષિતીં તુ દીર્ઘાયો નાસ્તિ દોષો વ્યતિક્રમે।
ભગતીર્થાન્તરે શુદ્ધો વિષ્ણોસ્તુ વચનાદિહ॥ 13-58-8 (83752)
રક્ષ્યાશ્ચૈવાન્યસંવાદૈરન્યગેહાદ્વિચક્ષણૈઃ।
આસાં શુદ્ધૌ વિશેષેણ કર્મણાં ફલમશ્નુતે॥ 13-58-9 (83753)
નૈતા વાચ્યા ન વૈ વધ્યા ન ક્લેશ્યાઃ શુભમિચ્છતા।
વિષ્ણુપ્રસાદાદિત્યેવ ભગસ્તીર્થાન્તરં ગતઃ।
માસિમાસિ ઋતુસ્તાસાં દુષ્કૃતાન્યપકર્ષતિ॥ 13-58-10 (83754)
સ્ત્રિયસ્તોષકરા નૄણાં સ્ત્રિયઃ પુષ્ટિપ્રદાઃ સદા।
પુત્રસેતુપ્રતિષ્ઠાશ્ચ સ્ત્રિયો લોકે મહાદ્યુતે॥ ॥ 13-58-11 (83755)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટપઞ્ચાશોઽધ્યાયઃ॥ 58 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 059
॥ શ્રીઃ ॥
13.59. અધ્યાયઃ 059
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ સ્ત્રીણામપરિત્યાગપરિત્યાગપ્રયોજકગુણદોષાદિપ્રતિપાદકનારદમાર્કણ્ડેયસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`માર્કણ્ડેય ઉવાચ।
શ્રુતં બલં પ્રભાવશ્ચ યોષિતાં મુનિસત્તમ।
એકસ્ય બહુભાર્યસ્ય ધર્મમિચ્છામિ વેદિતુમ્॥ 13-59-1 (83756)
નારદ ઉવાચ। 13-59-2x (6936)
બહુભાર્યાસુ સક્તસ્ય નારીભોગેષુ ગેહિનઃ।
ઋતૌ વિમુઞ્ચમાનસ્ય સાંનિધ્યે ભ્રૂણહા સ્મૃતઃ॥ 13-59-2 (83757)
વૃદ્ધાં વન્ધ્યાં સુવ્રતા ચ મૃતાપત્યામપુષ્પિણીમ્।
કન્યાં ચ બહુપુત્રાં ચ વર્જયન્મુચ્યતે ભયાત્॥ 13-59-3 (83758)
વ્યાધિતો બન્ધનસ્થો વા પ્રવાસેષ્વથ પર્વસુ।
ઋતુકાલે તુ નારીણાં ભ્રૂણહત્યાં પ્રમુઞ્ચતિ॥ 13-59-4 (83759)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-59-5x (6937)
વૈશ્યનારીષુ વૈ જાતાઃ પરપ્રેષ્યાસુ વા સુતાઃ।
કસ્ય તે બન્ધુદાયાદા ભવન્તિ હિ મહામુને॥ 13-59-5 (83760)
નારદ ઉવાચ। 13-59-6x (6938)
પણ્યસ્ત્રીષુ પ્રસૂતા યે યસ્ય સ્ત્રી તસ્ય તે સુતાઃ।
ક્રયાચ્ચ કૃત્રિમાઃ પુત્રા પ્રદાનાચ્ચૈવ દત્રિમાઃ॥ 13-59-6 (83761)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-59-7x (6939)
પણ્યનારીષ્વનિયતઃ પુંસોઽર્થો વર્તતે ધ્રુવમ્।
અત્ર ચાહિતગર્ભાયાઃ કસ્ય પુત્રં વદન્તિ તમ્॥ 13-59-7 (83762)
નારદ ઉવાચ। 13-59-8x (6940)
તીર્થભૂતાસુ નારીષુ જ્ઞાયતે યોઽભિગચ્છતિ।
ઋતૌ તસ્ય ભવેદ્ગર્ભો યં વા નારી ન શઙ્કતે॥ 13-59-8 (83763)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-59-9x (6941)
નરાણાં ત્યજતાં ભાર્યાં કામક્રોધાદ્ગુણાન્વિતામ્।
અપ્રસૂતાં પ્રસૂતાં વા તેષાં પૃચ્છામિ નિષ્કૃતિમ્॥ 13-59-9 (83764)
નારદ ઉવાચ। 13-59-10x (6942)
અપાપાં ત્યજમાનસ્ય સાધ્વીં મત્વા યમાદિતઃ।
આત્મવંશસ્વધર્મો વા ત્યજતો નિષ્કૃતિર્ન તુ॥ 13-59-10 (83765)
યો નરસ્ત્યજતે ભાર્યા પુષ્પિણીમપ્રસૂતિકામ્।
સ નષ્ટવંશઃ પિતૃભિર્યુક્તસ્ત્યજ્યેત દૈવતૈઃ॥ 13-59-11 (83766)
ભાર્યામપત્યસઞ્જાતાં પ્રસૂતાં પુત્રપૌત્રિણીમ્।
પુત્રદારપરિત્યાગી ન સ પ્રાપ્નોતિ નિષ્કૃતિમ્॥ 13-59-12 (83767)
એવં હિ ભાર્યાં ત્યજતાં નરાણાં નાસ્તિ નિષ્કૃતિઃ।
નાર્હન્તિ પ્રમદાસ્ત્યક્તું પુત્રપૌત્રપ્રતિષ્ઠિતાઃ॥ 13-59-13 (83768)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-59-14x (6943)
કીદૃશીં સંત્યજન્ભાર્યાં નરો દોષૈર્ન લિપ્યતે।
એતદિચ્છામિ તત્વેન વિજ્ઞાતુમૃષિસત્તમ॥ 13-59-14 (83769)
નારદ ઉવાચ। 13-59-15x (6944)
મોક્ષધર્મસ્થિતાનાં તુ અન્યોન્યમનુજાનતામ્।
ભાર્યાપતીનાં મુક્તાનામધર્મો ન વિધીયતે॥ 13-59-15 (83770)
અન્યસઙ્ગાં ગતાપત્યાં શૂદ્રગાં પરગામિનીમ્।
પરીક્ષ્ય ત્યજમાનાનાં નરાણાં નાસ્તિ પાતકમ્॥ 13-59-16 (83771)
પાતકેઽપિ તુ ભર્તવ્યૌ દ્વૌ તુ માતા પિતા તથા॥ 13-59-17 (83772)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-59-18x (6945)
ભાર્યાયાં વ્યભિચારિણ્યાં નરસ્ય ત્યજતો રુષા।
કથં ધર્મોઽપ્યધર્મો વા ભવતીહ મહામતે॥ 13-59-18 (83773)
નારદ ઉવાચ। 13-59-19x (6946)
અનૃતેઽપિ હિ સત્યે વા યો નારીં દૂષિતાં ત્યજેત્।
અરક્ષમાણઃ સ્વાં ભાર્યાં નરો ભવતિ ભ્રૂણહા॥ 13-59-19 (83774)
અપત્યહેતોર્યા નારી ભર્તારમતિલઙ્ઘયેત્।
લોલેન્દ્રિયેતિ સા રક્ષ્યા ન સન્ત્યાજ્યા કથઞ્ચન॥ 13-59-20 (83775)
નદ્યશ્ચ નાર્યશ્ચ સમસ્વભાવા
નૈતાઃ પ્રમુઞ્ચન્તિ નરાવગાઢાઃ।
સ્રોતાંસિ નદ્યો વહતે નિપાતં
નારી રજોભિઃ પુનરેતિ શૌચમ્॥ 13-59-21 (83776)
એવં નાર્યો ન દુષ્યન્તિ વ્યભિચારેઽપિ ભર્તૃણામ્।
માસિમાસિ ભવેદ્રાગસ્તતઃ શુદ્ધા ભવન્ત્યુત॥ 13-59-22 (83777)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-59-23x (6947)
કાનિ તીર્થાનિ ભગવન્નૃણાં દેહાશ્રિતાનિ વૈ।
તાનિ વૈ શંસ ભગવન્યાથાતથ્યેન પૃચ્છતઃ॥ 13-59-23 (83778)
સર્વતીર્થેષુ સર્વજ્ઞ કિં તીર્થં પરમં નૃણામ્।
યત્રોપસ્પૃશ્ય પૂતો યો નરો ભવતિ નિત્યશઃ॥ 13-59-24 (83779)
નારદ ઉવાચ। 13-59-25x (6948)
દેવર્ષિપિતૃતીર્થાનિ બ્રાહ્મં મધ્યેઽથં વૈષ્ણવમ્।
નૃણાં તીર્થાનિ પઞ્ચાહુઃ પાણૌ સન્નિહિતાનિ વૈ॥ 13-59-25 (83780)
આદ્યતીર્થં તુ તીર્થાનાં વૈષ્ણવો ભાગ ઉચ્યતે।
યત્રોપસ્પૃશ્ય વર્ણાનાં ચતુર્ણાં વર્ધતે કુલમ્।
પિતૃદૈવતકાર્યાણિ વર્ધન્તે પ્રેત્ય ચેહ ચ॥ 13-59-26 (83781)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-59-27x (6949)
નરાણાં કામવૃત્તાનાં યા નાર્યો નિરવગ્રહાઃ।
યાસામભિગ્રહો નાસ્તિ તા મે કથય નારદ॥ 13-59-27 (83782)
નારદ ઉવાચ। 13-59-28x (6950)
પાશુર્વૈશ્યા નટી ગોપી તાન્તુકી તુન્નવાયિકી।
નારી કિરાતી શબરી નર્તકી ચાનવગ્રહા॥ 13-59-28 (83783)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-59-29x (6951)
એતાસુ જાતા નારીષુ સર્વવર્ણેષુ યે સુતાઃ।
કેષુ કે બન્ધુદાયાદા ભવન્તિ ઋષિસત્તમ॥ 13-59-29 (83784)
નારદ ઉવાચ। 13-59-30x (6952)
ય એતાઃ પરિગૃહ્ણન્તિ તેષામેવ હિ તે સુતાઃ।
સર્વત્ર તુ પ્રવૃત્તાસુ બીજં નશ્યતિ દેહિનામ્॥ 13-59-30 (83785)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-59-31x (6953)
સર્વસ્ત્રીષુ પ્રવૃત્તાશ્ચ સાધુવેદવિવર્જિતાઃ।
માનવાઃ કાણ્ડપૃષ્ઠાશ્ચ વેદમન્ત્રબહિષ્કૃતાઃ।
નિયુક્તા હવ્યકવ્યેષુ તેષાં દત્તં કથં ભવેત્॥ 13-59-31 (83786)
નારદ ઉવાચ। 13-59-32x (6954)
નાર્હન્તિ હવ્યકવ્યાનિ સાવિત્રીવર્જિતા દ્વિજાઃ।
વ્રાત્યેષ્વન્નપ્રદાનં તદ્યથા શૂદ્રેષુ વૈ તથા॥ 13-59-32 (83787)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-59-33x (6955)
ધર્મેષ્વધિકૃતાનાં તુ નરાણાં મુહ્યતે મનઃ।
કથં ન વિઘ્નો ભવતિ એતદિચ્છામિ વેદિતુમ્॥ 13-59-33 (83788)
નારદ ઉવાચ। 13-59-34x (6956)
અર્થાશ્ચ નાર્યશ્ચ સમાનમેન-
ચ્છ્રેયાંસિ પુંસામિહ મોહયન્તિ।
રતિપ્રમોદાત્પ્રમદા હરન્તિ
ભોગૈર્ધનં ચાપ્યુપહન્તિ ધર્માન્॥ 13-59-34 (83789)
હવ્યં કવ્યં ચ ધર્માત્મા સર્વં તચ્છ્રોત્રિયોઽર્હતિ।
દત્તં હિ શ્રોત્રિયે સાધૌ જ્વલિતાગ્નાવિવાહુતિઃ॥ 13-59-35 (83790)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-59-36x (6957)
શ્રોત્રિયાણાં કુલે જાતા વેદાર્થવિદિતાત્મનામ્।
હિત્વા કસ્માત્ત્રયીં વિદ્યાં વાર્તાં વૃત્તિમુપાશ્રિતાઃ॥ 13-59-36 (83791)
નારદ ઉવાચ। 13-59-37x (6958)
ચાતુર્વર્ણ્યં પુરા ન્યસ્તં સુવિદ્વત્સુ દ્વિજાતિષુ।
તસ્માદ્વર્ણૌઃ સંવિભજ્યા વૃત્તિઃ સઙ્કરવર્જિતા॥ 13-59-37 (83792)
યે ચાન્યે શ્રોત્રિયા જાતાઃ સંસ્કૃતાઃ પુત્રગૃધ્નુભિઃ।
પૂર્વનિર્વાણનિર્વૃત્તાં જાતાં વૃત્તિમુપાશ્રિતાઃ॥ 13-59-38 (83793)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-59-39x (6959)
અસંસ્કૃતાઃ શ્રોત્રિયજાઃ સંસ્કૃતા જ્ઞાનિજાઃ કથમ્। 13-59-39 (83794)
નારદ ઉવાચ। 13-59-40x (6960)
અસંસ્કારો વૈદિકશ્ચ સ માન્યઃ શ્રોત્રિયાત્મજઃ।
શુદ્ધાન્વયઃ શ્રોત્રિયસ્તુ સુવિદ્વદ્ભિઃ સમોઽન્યથા॥ 13-59-40 (83795)
અનધીયાનપુત્રાશ્ચ વેદસંસ્કારવર્જિતાઃ।
તસ્માત્તે વેદવિજ્ઞાઽપિ વિપ્રાઃ શ્રુતિનિકારિણઃ॥ 13-59-41 (83796)
બ્રહ્મરાશૌ પુરા સૃષ્ટા વેદસંસ્કારસંસ્કૃતાઃ।
તસ્માત્તેષ્વેવ તે જાતાઃ સાધવઃ કુલધારિણઃ॥ 13-59-42 (83797)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-59-43x (6961)
સ્વયં ક્રીતાસુ પ્રેષ્યાસુ પ્રસૂયન્તે તુ યે નરાઃ।
કસ્ય નાર્યઃ સુતાશ્ચૈવ ભવન્તિ ઋષિસત્તમ॥ 13-59-43 (83798)
નારદ ઉવાચ। 13-59-44x (6962)
સ્વદાસ્યાં યો નરો મોહાત્પ્રસૂયેત સ પાપકૃત્।
ઇહાભિનિન્દિતઃ પ્રેત્ય અપત્યં પ્રેષ્યતાં નયેત્॥ 13-59-44 (83799)
સા તસ્ય ભાર્યા પુત્રા યે હવ્યકવ્યપ્રદાસ્તુ તે।
તસ્યા યે બાન્ધવાઃ કેચિદ્વિષક્તાઃ પ્રેષ્યતાં ગતાઃ।
સર્વે તસ્યાસ્તુ સમ્બન્ધા મુચ્યન્તે પ્રેષ્યકર્મસુ॥ 13-59-45 (83800)
એતત્તે કથિતં સર્વં યદભિવ્યાહૃતં ત્વયા।
અથવા સંશયઃ કશ્ચિદ્ભૂયઃ સમ્પ્રષ્ટુમર્હસિ॥ 13-59-46 (83801)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-59-47x (6963)
અમિથ્યાદર્શનાલોકે નારદઃ સર્વકોવિદઃ।
પ્રત્યક્ષદર્શી લોકાનાં સ્વયંભુરિવ સત્તમઃ॥ 13-59-47 (83802)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-59-48x (6964)
ઇતિ સમ્ભાષ્ય ઋષિભિર્માર્કણ્ડેયો મહાતપાઃ।
નારદં ચાપિ સત્કૃત્ય તેન ચૈવાભિસત્કૃતઃ।
આમન્ત્રયિત્વા ઋષિભિઃ પ્રયયાવાશ્રમં મુનિઃ॥ 13-59-48 (83803)
ઋષયશ્ચાપિ તીર્થાનાં પરિચર્યાં પ્રચક્રમુઃ॥ 13-59-49 (83804)
સુક્ષેત્રબીજસંસ્કારવિશુદ્ધો બ્રહ્મિચર્યયા।
નિત્યનૈમિત્તિકાત્સ્નાતો મનશ્શુદ્ધ્યા ચ શુદ્ધ્યતિ॥' ॥ 13-59-50 (83805)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 59 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 060
॥ શ્રીઃ ॥
13.60. અધ્યાયઃ 060
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરં પ્રતિ દાને પાત્રાણાં લક્ષણાદિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કિમાહુર્ભરતશ્રેષ્ઠ પાત્રં વિપ્રાઃ સનાતનમ્।
બ્રાહ્મણં લિઙ્ગિનં ચૈવ બ્રાહ્મણં વાઽપ્યલિઙ્ગિનમ્॥ 13-60-1 (83806)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-60-2x (6965)
સ્વવૃત્તિમભિપન્નાય લિઙ્ગિને ચેતરાય ચ।
દેયમાહુર્મહારાજ ઉભાવેતૌ તપસ્વિનૌ॥ 13-60-2 (83807)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-60-3x (6966)
શ્રદ્ધયા પરયાઽપૂતો યઃ પ્રયચ્છેદ્દ્વિજાતયે।
હવ્યં કવ્યં તથા દાનં કો દોષઃ સ્યાત્પિતામહ॥ 13-60-3 (83808)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-60-4x (6967)
શ્રદ્ધાપૂતો નરસ્તાત દુર્દાન્તોઽપિ ન સંશયઃ।
પૂતો ભવતિ સર્વત્ર કિમુત ત્વં મહાદ્યુતે॥ 13-60-4 (83809)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-60-5x (6968)
ન બ્રાહ્મણં પરિક્ષેત દૈવેષુ સતતં નરઃ।
કવ્યપ્રદાને તુ બુધાઃ પરીક્ષ્યં બ્રાહ્મણં વિદુઃ॥ 13-60-5 (83810)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-60-6x (6969)
ન બ્રાહ્મણઃ સાધયતે હવ્યં દૈવાત્પ્રસિદ્ધ્યતિ।
દેવપ્રસાદાદિજ્યન્તે યજમાનૈર્ન સંશયઃ॥ 13-60-6 (83811)
બ્રાહ્મણાન્ભરતશ્રેષ્ઠ સતતં બ્રહ્મવાદિનઃ।
માર્કણ્ડેયઃ પુરા પ્રાહ ઇતિ લોકેષુ બુદ્ધિમાન્।
`બ્રાહ્મણાઃ પાત્રભૂતાશ્ચ શુદ્ધા નૈવં પિતૃષ્વિહ॥ 13-60-7 (83812)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-60-8x (6970)
અપર્વોઽપ્યથવા વિદ્વાન્સમ્બન્ધી વા યથા ભવેત્।
તપસ્વી યજ્ઞશીલો વા કથં પાત્રં ભવેત્તુ સઃ॥ 13-60-8 (83813)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-60-9x (6971)
કુલીનઃ કર્મકૃદ્વૈદ્યસ્તથૈવાપ્યનૃશંસ્યવાન્।
હ્રીમાનૃજુઃ સત્યવાદી પાત્રં પૂર્વે ચ યે ત્રયઃ॥ 13-60-9 (83814)
તત્રેમં શૃણુ મે પાર્થ ચતુર્ણાં તેજસાં મતમ્।
પૃથિવ્યાઃ કાશ્યપસ્યાગ્નેર્માર્કણ્ડેયસ્ય ચૈવ હિ॥ 13-60-10 (83815)
પૃથિવ્યુવાચ। 13-60-11 (83816)
યથા મહાર્ણવે ક્ષિપ્તઃ ક્ષિપ્રં નેષ્ટુર્વિનશ્યતિ।
તથા દુશ્ચરિતં સર્વં ત્રયીનિત્યે નિમજ્જતિ॥ 13-60-11 (83817)
કાશ્યપ ઉવાચ। 13-60-12x (6972)
સર્વે ચ વેદાઃ સહ ષઙ્ભિરઙ્ગૈઃ
સાઙ્ખ્યં પુરાણં ચ કુલે ચ જન્મ।
નૈતાનિ સર્વાણિ ગતિર્ભવન્તિ
શીલવ્યપેતસ્ય નૃપ દ્વિજસ્ય॥ 13-60-12 (83818)
અગ્નિરુવાચ। 13-60-13x (6973)
અધીયાનઃ પણ્ડિતમ્મન્યમાનો
યો વિદ્યયા હન્તિ યશઃ પરેષામ્।
બ્રહ્મન્સ તેન લભતે બ્રહ્મવધ્યાં
લોકાસ્તસ્ય હ્યન્તવન્તો ભવન્તિ॥ 13-60-13 (83819)
માર્કણ્ડેય ઉવાચ। 13-60-14x (6974)
અશ્વમેધસહસ્રં ચ સત્યં ચ તુલયા ધૃતમ્।
નાભિજાનામિ યજ્ઞં તુ સત્યસ્યાર્ધમવાપ્નુયાત્॥ 13-60-14 (83820)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-60-15x (6975)
ઇત્યુક્ત્વા તે જગ્મુરાશુ ચત્વારોઽમિતતેજસઃ।
પૃથિવી કાશ્યપોઽગ્નિશ્ચ પ્રકૃષ્ટાયુશ્ચ ભાર્ગવઃ॥ 13-60-15 (83821)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-60-16x (6976)
યદિ તે બ્રાહ્મણા લોકે વ્રતિનો ભુઞ્જતે હવિઃ।
દત્તં બ્રાહ્મણકામાય કથં તત્સુકૃતં ભવેત્॥ 13-60-16 (83822)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-60-17x (6977)
આદિષ્ટિનો યે રાજેન્દ્ર બ્રાહ્મણા વેદપારગાઃ।
ભુઞ્જતે બ્રહ્મકામાય વ્રતલુપ્તા ભવન્તિ તે॥ 13-60-17 (83823)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-60-18x (6978)
અનેકાન્તં બહુદ્વારં ધર્મમાહુર્મનીષિણઃ।
કિં નિમિત્તં ભવેદત્ર તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-60-18 (83824)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-60-19x (6979)
અહિંસા સત્યમકોધ આનૃશંસ્યં દમસ્તથા।
આર્જવં ચૈવ રાજેન્દ્ર નિશ્ચિતં ધર્મલક્ષણમ્॥ 13-60-19 (83825)
યે તુ ધર્મં પ્રશંસન્તશ્ચરન્તિ પૃથિવીમિમામ્।
અનાચરન્તસ્તદ્ધર્મ સઙ્કરેઽભિરતા પ્રભો॥ 13-60-20 (83826)
તેભ્યો હિરણ્યં રત્નં વા ગામશ્વં વા દદાતિ યઃ।
દશવર્ષાણિ વિષ્ઠાં સ ભુઙ્ક્તે નિરયમાસ્થિતઃ॥ 13-60-21 (83827)
ધનેન પુલ્કસાનાં ચ તથૈવાન્તેવસાયિનામ્।
કૃતં કર્માકૃતં વાઽપિ રાગમોહેન જલ્પતામ્॥ 13-60-22 (83828)
વૈશ્વદેવં ચ યે મૂઢા વિપ્રાય બ્રહ્મચારિણે।
ન દદન્તીહ રાજેન્દ્ર તે લોકાન્ભુઞ્જતેઽશુભાન્॥ 13-60-23 (83829)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-60-24x (6980)
કિં પરં બ્રહ્મચર્યં ચ કિં પરં ધર્મલક્ષણમ્।
કિઞ્ચ શ્રેષ્ઠતમં શૌચં તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-60-24 (83830)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-60-25x (6981)
બ્રહ્મચર્યં પરં તાત મધુમાંસસ્ય વર્જનમ્।
મર્યાદાયાં સ્થિતો ધર્મઃ શમઃ શૌચસ્ય લક્ષણમ્॥ 13-60-25 (83831)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-60-26x (6982)
કસ્મિન્કાલે ચરેદ્ધર્મ કસ્મિન્કાલેઽર્થમાચરેત્।
કસ્મિન્કાલે સુખી ચ સ્યાત્તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-60-26 (83832)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-60-27x (6983)
કાલ્યમર્થં નિષેવેત તતો ધર્મમનન્તરમ્।
પશ્ચાત્કામં નિષેવેત ન ચ ગચ્છેત્પ્રસઙ્ગિતામ્॥ 13-60-27 (83833)
બ્રાહ્મણાંશ્ચૈવ મન્યેત ગુરૂંશ્ચાપ્યભિપૂજયેત્।
સર્વભૂતાનુલોમશ્ચ મૃદુશીલઃ પ્રિયંવદઃ॥ 13-60-28 (83834)
અધિકારે યદનૃતં યચ્ચ રાજસુ પૈશુનમ્।
ગુરોશ્ચાલીકનિર્બન્ધઃ સમાનિ બ્રહ્મહત્યયા॥ 13-60-29 (83835)
પ્રહરેન્ન નરેન્દ્રેષુ ન હન્યાદ્ગાં તથૈવ ચ।
ભ્રૂણહત્યાસમં ચૈતદુભયં યે નિષેધતે॥ 13-60-30 (83836)
નાગ્નિં પરિત્યજેજ્જાતુ ન ચ વેદાન્પરિત્યજેત્।
ન ચ બ્રાહ્મણમાક્રોશેત્સમં તદ્બ્રહ્મહત્યયા॥ 13-60-31 (83837)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-60-32x (6984)
કીદૃશાઃ સાધવો વિપ્રાઃ કેભ્યો દત્તં મહાફલમ્।
કીદૃશાનાં ચ ભોક્તવ્યં તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-60-32 (83838)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-60-33x (6985)
અક્રોધના ધર્મપરાઃ સત્યનિત્યા દમે રતાઃ।
તાદૃશાઃ સાધવો વિપ્રાસ્તેભ્યો દત્તં મહાફલમ્॥ 13-60-33 (83839)
અમાનિનઃ સર્વસહા દૃઢાર્થા વિજિતેન્દ્રિયાઃ।
સર્વભૂતહિતા મૈત્રાસ્તેભ્યો દત્તં મહાફલમ્॥ 13-60-34 (83840)
અલુબ્ધાઃ શુચયો વૈદ્યા હ્રીમન્તઃ સત્યવાદિનઃ।
સ્વકર્મનિરતા યે ચ તેભ્યો દત્તં મહાફલમ્॥ 13-60-35 (83841)
સાઙ્ગાંશ્ચ ચતુરો વેદાનધીતે યો દ્વિજર્ષભઃ।
ષડ્ભ્યઃ પ્રવૃત્તઃ કર્મભ્યસ્તં પાત્રમૃષયો વિદુઃ॥ 13-60-36 (83842)
યે ત્વેવંગુણજાતીયાસ્તેભ્યો દત્તં મહાફલમ્।
સહસ્રગુણમાપ્નોતિ ગુણાર્હાય પ્રદાયકઃ॥ 13-60-37 (83843)
પ્રજ્ઞાશ્રુતાભ્યાં વૃત્તેન શીલેન ચ સમન્વિતઃ।
તારયેત કુલં સર્વમેકોઽપીહ દ્વિજર્ષભઃ।
`તૃપ્તે તૃપ્તાઃ સર્વદેવાઃ પિતરો મુનયોપિ ચ॥' 13-60-38 (83844)
ગામશ્વં વિત્તમન્નં વા તદ્વિધે પ્રતિપાદયેત્।
દ્રવ્યાણિ ચાન્યાનિ તથા પ્રેત્યભાવે ન શોચતિ॥ 13-60-39 (83845)
તારયેત કુલં સર્વમેકોપિ હ દ્વિજોત્તમઃ।
કિમઙ્ગ પુનરેવૈતે તસ્માત્પાત્રં સમાચરેત્॥ 13-60-40 (83846)
નિશામ્ય ચ ગુણોપેતં બ્રાહ્મણં સાધુસમ્મતમ્।
દૂરાદાનાય્ય સત્કૃત્ય સર્વતશ્ચાપિ પૂજયેત્॥ ॥ 13-60-41 (83847)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 60 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-60-1 બ્રાહ્મણં બ્રહ્મવિદમ્। લિઙ્ગિનં બ્રહ્મચારિણં સંન્યાસિનં ચ દણ્ડાદિલિઙ્ગવન્તમ્॥ 7-60-3 અપૂતોપિ પરયા શ્રદ્ધયાં યદિ પ્રયચ્છતિ તર્હિ તસ્ય દાતુરપૂતત્વપ્રયુક્તઃ કો દોષઃ સ્યાત્તં વદ॥ 7-60-4 શ્રદ્ધૈવાસ્ય પૂતત્વં કરોતીત્યર્થઃ॥ 7-60-5 શ્રદ્ધૈવ પૂતત્વકર્ત્રી ચેત્ કવ્યે પાત્રપરીક્ષા ન વિધેયા સ્યાદિત્યાશયઃ॥ 7-60-6 હવ્યં દૈવં કર્મ સિધ્યતિ ફલદં ભવતિ નતુ બ્રાહ્મણગુણાદિતિ ભાવઃ। ઇજ્યન્તે દેવા ઇતિ શેષઃ। દૈવં કર્મ દેવાનુગ્રહાદેવ પૂર્ણં ભવતિ। શ્રદ્ધામાત્રપ્રિયત્વાદ્દેવાનામિતિ ભાવઃ॥ 7-60-7 પિત્ર્યં તુ કર્મ બ્રાહ્મણાનુગ્રહાદેવ પૂર્ણં ભવતીતિ તત્રાનુગ્રહકર્તરિ તપોબલમાવશ્યકમિત્યાશયેનાહ બ્રાહ્મણાનિતિ॥ 7-60-9 ત્રયઃ અપૂર્વસમ્બન્ધિતપસ્વિનઃ કુલીનત્વાદિગુણસપ્તકયુક્તા એવ પાત્રત્વં ભજન્તે પરિશેષાત્॥ 7-60-10 તેજસાં તેજસ્વિનાં સર્વજ્ઞાનામિતિ યાવત્॥ 7-60-11 નેષ્ટુઃ પાંસુપિણ્ડઃ લોષ્ઠો વિનશ્યતીતિ ધ. પાઠઃ॥ 7-60-15 ભાર્ગવઃ માર્કણ્ડેયઃ॥ 7-60-16 વ્રતિનઃ બ્રહ્મચારિણઃ। તદીયવ્રતનાશાત્સ્વીયં શ્રાદ્ધં દુષ્યતિ નવેતિ પ્રશ્નઃ॥ 7-60-17 આદિષ્ટં દ્વાદશવર્ષાણિ બ્રહ્મચર્યં ચરેતિ ગુર્વાદેશસ્તદ્વન્તઃ। ભોક્તુરેવ વ્રતં લુપ્યતે। નતુ દાતા પ્રત્યવૈતિ॥ 7-60-18 અન્તો નિષ્ઠા। અનેકાન્તં અનેકફલાકારમિત્યર્થઃ। પાત્રગુણાનામનન્તત્વાત્કે ગુણા નિયમેન પાત્રતાયા નિમિત્તં તાનેવ સંક્ષેપેણ બ્રૂહીતિ પ્રશ્નાર્થઃ॥ 7-60-22 મેદાનાં પુલ્કસાં ચેતિ ઝ. પાઠઃ। તત્ર મેદાદીનાં સ વિષ્ઠાં ભુઙ્ક્તે ઇતિ સમ્બન્ધઃ। મેદા ગોમહિષ્યાદીનાં મૃતાનાં માંસમશ્નન્તઃ। પુલ્કસા યે બ્રાહ્મણાદીનપિ સ્વભાવાદેવ હિંસન્તિ। અન્તેવસાયિનશ્ચર્મકારાદયઃ। કૃતમકૃતં વા પરકીયં પાપં કર્મ॥ 7-60-24 પરં શ્રેષ્ઠમ્॥ 7-60-27 કાલ્યં પૂર્વાહ્ણે॥ 7-60-39 ન શોચતિ પ્રતિપાદયન્॥ 7-60-40 દ્વિજોત્તમઃ નિર્દોષઃ। એતે પૂર્વોક્તા ગુણાશ્ચ તત્ર યદિ લભ્યન્તે તર્હિ તારયેતેતિ કિમુ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 061
॥ શ્રીઃ ॥
13.61. અધ્યાયઃ 061
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ શ્રાદ્ધે નિમન્ત્રણાર્હાનર્હબ્રાહ્મણલક્ષણાદિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
શ્રાદ્ધકાલે ચ દૈવે ચ પિત્ર્યેઽપિ ચ પિતામહ।
ઇચ્છામીહ ત્વયાઽઽખ્યાતં વિહિતં યત્સુરર્ષિભિઃ॥ 13-61-1 (83848)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-61-2x (6986)
દૈવં પૌર્વાહ્ણિકે કુર્યાદપરાહ્ણે તુ પૈતૃકમ્।
મઙ્ગલાચારસમ્પન્નઃ કૃતશૌચઃ પ્રયત્નવાન્॥ 13-61-2 (83849)
મનુષ્યાણાં તુ મધ્યાહ્ને પ્રદદ્યાદુપપત્તિભિઃ।
કાલહીનં તુ યદ્દાનં તં ભાગં રક્ષસાં વિદુઃ॥ 13-61-3 (83850)
લઙ્ઘિતં ચાવલીઢં ચ લાકપૂર્વં ચ યત્કૃતમ્।
રજસ્વલાભિદૃષ્ટં ચ તં ભાગં રક્ષસાં વિદુઃ॥ 13-61-4 (83851)
અવઘુષ્ટં ચ યદ્ભુક્તમવ્રતેન ચ ભારત।
પરામૃષ્ટં શુના ચૈવ તં ભાગં રક્ષસાં વિદુઃ॥ 13-61-5 (83852)
કેશકીટાવપતિતં ક્ષુતં શ્વભિરવેક્ષિતમ્।
રુદિતં ચાવધૂતં ચ તં ભાગં રક્ષસાં વિદુઃ॥ 13-61-6 (83853)
નિરોઙ્કારેણ યદ્ભુક્તં સશસ્ત્રેણ ચ ભારત।
દુરાત્મના ચ યદ્ભુક્તં તં ભાગં રક્ષસાં વિદુઃ॥ 13-61-7 (83854)
પરોચ્છિષ્ટં ચ યદ્ભુક્તં પરિભુક્તં ચ યદ્ભવેત્।
દૈવે પિત્ર્યે ચ સતતં તં ભાગં રક્ષસાં વિદુઃ॥ 13-61-8 (83855)
મન્ત્રહીનં ક્રિયાહીનં યચ્છ્રાદ્ધં પરિવિષ્યતે।
ત્રિભિર્વર્ણૈર્નરશ્રેષ્ઠ તં ભાગં રક્ષસાં વિદુઃ॥ 13-61-9 (83856)
આજ્યાહુતિં વિના ચૈવ યત્કિઞ્ચિત્પરિવિષ્યતે।
દુરાચારૈશ્ચ યદ્ભુક્તં તં ભાગં રક્ષસાં વિદુઃ॥ 13-61-10 (83857)
યે ભાગા રક્ષસાં પ્રાપ્તાસ્ત ઉક્તા ભરતર્ષભ।
અત ઊર્ધ્વં વિસર્ગસ્ય પરીક્ષાં બ્રાહ્મણે શૃણુ॥ 13-61-11 (83858)
યાવન્તઃ પતિતા વિપ્રા જડોન્મત્તાસ્તથૈવ ચ।
દૈવે વાઽપ્યથ પિત્ર્યે વા રાજન્નાર્હન્તિ કેતનમ્॥ 13-61-12 (83859)
શ્વિત્રી ક્લીબશ્ચ કુષ્ઠી ચ તતા યક્ષ્મહતશ્ચ યઃ।
અપસ્મારી ચ યશ્ચાન્ધો રાજન્નાર્હન્તિ કેતનમ્॥ 13-61-13 (83860)
ચિકિત્સકા દેવલકા વૃથા નિયમધારિણઃ।
સોમવિક્રયિણશ્ચૈવ શ્રાદ્ધે નાર્હન્તિ કેતનમ્॥ 13-61-14 (83861)
ગાયના નર્તકાશ્ચૈવ પ્લવકા વાદકાસ્તથા।
કથકા યોધકાશ્ચૈવ રાજન્નાર્હન્તિ કેતનમ્॥ 13-61-15 (83862)
હોતારો વૃષલાનાં ચ વૃષલાધ્યાપકાસ્તથા।
તથા વૃષલશિષ્યાશ્ચ રાજન્નાર્હન્તિ કેતનમ્॥ 13-61-16 (83863)
અનુયોક્તા ચ યો વિપ્રો અનુયુક્તશ્ચ ભારત।
નાર્હતસ્તાવપિ શ્રાદ્ધં બ્રહ્મવિક્રયિણૌ હિ તૌ॥ 13-61-17 (83864)
અગ્રણીર્યઃ કૃતઃ પૂર્વં વર્ણાવરપરિગ્રહઃ।
બ્રાહ્મણઃ સર્વવિદ્યોઽપિ રાજન્નાર્હતિ કેતનમ્॥ 13-61-18 (83865)
અનગ્નયશ્ચ યે વિપ્રા મૃતનિર્યાતકાશ્ચ યે।
સ્તેનાશ્ચ પતિતાશ્ચૈવ રાજન્નાર્હન્તિ કેતનમ્॥ 13-61-19 (83866)
અપરિજ્ઞાતપૂર્વાશ્ચ ગણપૂર્વાશ્ચ ભારત।
પુત્રિકાપૂર્વપુત્રાશ્ચ શ્રાદ્ધે નાર્હન્તિ કેતનમ્॥ 13-61-20 (83867)
ઋણકર્તા ચ યો રાજન્યશ્ચ વાર્ધુષિકો નરઃ।
પ્રાણિવિક્રયવૃત્તિશ્ચ રાજન્નાર્હન્તિ કેતનમ્॥ 13-61-21 (83868)
સ્ત્રીપૂર્વાઃ કાણ્ડપૃષ્ઠાશ્ચ યાવન્તો ભરતર્ષભ।
આજપા બ્રાહ્મણાશ્ચૈવ શ્રાદ્ધે નાર્હન્તિ કેતનમ્॥ 13-61-22 (83869)
શ્રાદ્ધે દૈવે ચ નિર્દિષ્ટો બ્રાહ્મણો ભરતર્ષભ।
દાતુઃ પ્રતિગ્રહીતુશ્ચ શૃણુષ્વાનુગ્રહં પુનઃ॥ 13-61-23 (83870)
ચીર્ણવ્રતા ગુણૈર્યુક્તા ભવેયુર્યેઽપિ કર્ષકાઃ।
સાવિત્રીજ્ઞાઃ ક્રિયાવન્તસ્તે રાજન્કેતનક્ષમાઃ॥ 13-61-24 (83871)
ક્ષાત્રધર્મિણમપ્યાજૌ કેતયેત્કુલજં દ્વિજમ્।
ન ત્વેવ વણિજં તાત શ્રાદ્ધે ચ પરિકલ્પયેત્॥ 13-61-25 (83872)
અગ્નિહોત્રી ચ યો વિપ્રો ગ્રામવાસી ચ યો ભવેત્।
અસ્તેનશ્ચાતિથિજ્ઞશ્ચ સ રાજન્કેતનક્ષમઃ॥ 13-61-26 (83873)
સાવિત્રીં જપતે યસ્તુ ત્રિકાલં ભરતર્ષભ।
ભિક્ષાવૃત્તિઃ ક્રિયાવાંશ્ચ સ રાજન્કેતનક્ષમઃ॥ 13-61-27 (83874)
ઉદિતાસ્તમિતો યશ્ચ તથૈવાસ્તમિતોદિતઃ।
અહિંસ્રશ્ચાલ્પદોષશ્ચ સ રાજન્કેતનક્ષમઃ॥ 13-61-28 (83875)
અકલ્કકો હ્યતર્કશ્ચ બ્રાહ્મણો ભરતર્ષભ।
સંસર્ગ ભૈક્ષ્યવૃત્તિશ્ચ સ રાજન્કેતનક્ષમઃ॥ 13-61-29 (83876)
અવ્રતી કિતવઃ સ્તેનઃ પ્રાણિવિક્રયિકો વણિક્।
સનિષ્કૃતિઃ પુનઃ સોમં પીતવાન્કેતનક્ષમઃ॥ 13-61-30 (83877)
અર્જયિત્વા ધનં પૂર્વં દારુણૈરપિ કર્મભિઃ।
ભવેત્સર્વાતિથિઃ પશ્ચાત્સ રાજન્કેતનક્ષમઃ॥ 13-61-31 (83878)
બ્રહ્મવિક્રયનિર્દિષ્ટં સ્ત્રિયા યચ્ચાર્જિતં ધનમ્।
અદેયં પિતૃવિપ્રેભ્યો યચ્ચ ક્લૈબ્યાદુપાર્જિતમ્॥ 13-61-32 (83879)
ક્રિયમાણેઽપવર્ગે ચ યો દ્વિજો ભરતર્ષભ।
ન વ્યાહરતિ યદ્યુક્તં તસ્યાધર્મો ગવાનૃતમ્॥ 13-61-33 (83880)
શ્રાદ્ધસ્ય બ્રાહ્મણઃ કાલઃ પ્રાપ્તં દધિ ઘૃતં તથા।
સોમક્ષયશ્ચ માંસં ચ યદારણ્યં યુધિષ્ઠિર॥ 13-61-34 (83881)
`મુહૂર્તાનાં ત્રયં પૂર્વમહ્નઃ પ્રાતરિતિ સ્મૃતમ્।
જપધ્યાનાદિભિસ્તસ્મિન્વિપ્રૈઃ કાર્યં શુભવ્રતમ્॥ 13-61-35 (83882)
સઙ્ગવાખ્યં ત્રિભાગં તુ મધ્યાહ્નસ્ત્રિમુહૂર્તકઃ।
લૌકિકં સઙ્ગવેઽર્ધં ચ સ્નાનાદિ હ્યથ મધ્યમે॥ 13-61-36 (83883)
ચતુર્થમપરાહ્ણં તુ ત્રિમુહૂર્તં તુ પિત્ર્યકમ્।
સાયાહ્નસ્ત્રિમુહૂર્તં ચ મધ્યમં કવિભિઃ સ્મૃતમ્॥ 13-61-37 (83884)
ચતુર્થ ત્વપરાહ્ણાખ્યે શ્રાદ્ધં કુર્યાત્સદા નૃપ॥ 13-61-38 (83885)
પ્રાગુદીચીમુખા વિપ્રાઃ વિશ્વેદેવે ચ દક્ષિણાઃ।
શ્રાવિતેષુ સુતૃપ્તેષુ પિણ્ડં દદ્યાત્સદક્ષિણમ્॥' 13-61-39 (83886)
શ્રાદ્ધાપવર્ગે વિપ્રસ્ય દાતારો વોસ્ત્વિતીરયેત્।
ક્ષત્રિયસ્યાપિ યો બ્રૂયાત્પ્રીયન્તાં પિતરસ્ત્વિતિ॥ 13-61-40 (83887)
અપવર્ગે તુ વૈશ્યસ્ય શ્રાદ્ધકર્મણિ ભારત।
અક્ષય્યમભિધાતવ્યં સ્વસ્તિ શૂદ્રસ્ય ભારત॥ 13-61-41 (83888)
પુણ્યાહવાચનં દૈવં બ્રાહ્મણસ્ય વિધીયતે।
એતદેવ નિરોઙ્કારં ક્ષત્રિયસ્ય વિધીયતે॥ 13-61-42 (83889)
વૈશ્યસ્ય દૈવે વક્તવ્યં પ્રીયન્તાં દેવતા ઇતિ।
`ગોર્હિસાયાં ચતુર્ભાગં પૂર્વં વિપ્રાતિકેતિનઃ॥ 13-61-43 (83890)
વર્ણાવરેષુ ભુઞ્જાનં ક્રમાચ્છૂદ્રે ચતુર્ગુણમ્।
નાન્યત્ર બ્રાહ્મણો બ્રૂયાત્પૂર્વં વિપ્રેણ કેતિતઃ॥ 13-61-44 (83891)
અભોજને ચ દોષઃ સ્યાદ્વર્જયેચ્છૂદ્રકેતનમ્।
શૂદ્રાન્નરસપુષ્ટાઙ્ગો દ્વિજો નોર્ધ્વાં ગતિં લભેત્॥ 13-61-45 (83892)
અશુચિર્નૈવ ચાશ્નીયાન્નાસ્તિકો માનવર્જિતઃ।
ન પૂર્વં લઙ્ઘયેલ્લોભાદેકવર્ણોઽપિ પાર્થિવ॥ 13-61-46 (83893)
વિપ્રાઃ સ્મૃતા ભૂમિદેવા ઉપકુર્વાણવર્જિતાઃ।'
કર્મણામાનુપૂર્વ્યેણ વિદિપૂર્વં કૃતં શૃણુ॥ 13-61-47 (83894)
જાતકર્માદિકાઃ સર્વાસ્ત્રિષુ વર્ણેષુ ભારત।
બ્રહ્મક્ષત્રે હિ મન્ત્રોક્તા વૈશ્યસ્ય ચ યુધિષ્ઠિર॥ 13-61-48 (83895)
વિપ્રસ્ય રશના મૌઞ્જી મૌર્વી રાજન્યગામિની।
બાલ્વજી હ્યેવ વૈશ્યસ્ય ધર્મ એષ યુધિષ્ઠિર॥ 13-61-49 (83896)
`પાલાશો દ્વિજદણ્ડઃ સ્યાદશ્વત્થઃ ક્ષત્રિયસ્ય તુ।
ઔદુમ્બરશ્ચ વૈશ્યસ્ય ધર્મ એષ યુધિષ્ઠિર॥' 13-61-50 (83897)
દાતુઃ પ્રતિગ્રહીતુશ્ચ ધર્માધર્માવિમૌ શૃણુ।
બ્રાહ્મણસ્યાનૃતેઽધર્મઃ પ્રોક્તઃ પાતકસંજ્ઞિતઃ।
ચતુર્ગુણઃ ક્ષત્રિયસ્ય વૈશ્યસ્યાષ્ટગુણઃ સ્મૃતઃ॥ 13-61-51 (83898)
નાન્યત્ર બ્રાહ્મણોઽશ્નીયાત્પૂર્વં વિપ્રેણ કેતિતઃ।
[યવીયાન્પશુહિંસાયાં તુલ્યધર્મા ભવેત્સ હિ॥ 13-61-52 (83899)
તથા રાજન્યવૈશ્યાભ્યાં યદ્યશ્નીયાત્તુ કેતિતઃ।
યવીયાન્પશુહિંસાયાં ભાગાર્ધં સમવાપ્નુયાત્॥ 13-61-53 (83900)
દૈવં વાઽ************** પિત્ર્યં યોઽશ્નીયાદ્બ્રાહ્મણાદિષુ।]
અસ્નાતો બ્રાહ્મણો રાજંસ્તસ્યાધર્મોઽનૃતં સ્મૃતમ્॥ 13-61-54 (83901)
આશૌચો બ્રાહ્મણો રાજન્યોઽશ્નીયાદ્બ્રાહ્મણાદિષુ।
જ્ઞાનપૂર્વમથો લોભાત્તસ્યાધર્મો ગવાનૃતમ્॥ 13-61-55 (83902)
અર્થેનાન્યેન યો લિપ્સેત્કર્માર્થં ચૈવ ભારત।
આમન્ત્રયતિ રાજેન્દ્ર તસ્યાધર્મોઽનૃતં સ્મૃતમ્॥ 13-61-56 (83903)
અવેદવ્રતચારિત્રાસ્ત્રિભિર્વર્ણૈર્યુધિષ્ઠિર।
મન્ત્રવત્પરિવિષ્યન્તે તસ્યાધર્મો ગવાનૃતમ્॥ ॥ 13-61-57 (83904)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 61 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-61-1 કાલાદૌ વિહિતં વિશેષમિતિ શેષઃ॥ 7-61-3 ઉપપત્તિભિઃ આદરાદિભિર્યુક્તઃ સન્॥ 7-61-4 કલિપૂર્વં ચેતિ ઝ. પાઠઃ॥ 7-61-6 ક્ષુતં ક્ષુતેન દૂષિતમ્॥ 7-61-7 નિરોંકારેણ અનનુજ્ઞાતેન શૂદ્રેણ વા॥ 7-61-8 પરિભુક્તં દેવાતિથિપિતૃબાલકાદીન્વર્જયિત્વા ભુક્તં સ્વેન્નૈવ॥ 7-61-10 આજ્યાહુતિં પાત્રાભિઘારણં વિના॥ 7-61-11 વિસર્ગસ્ય બ્રાહ્મણે દાનસ્ય પાત્રભૂતે॥ 7-61-12 પતિતાઃ મહાપાતકેન જાતિબહિર્ભૂતાઃ। કેતનં નિમન્ત્રણમ્॥ 7-61-13 શ્વિત્રી શ્વેતકુષ્ઠી। કુષ્ઠી મણ્ડલકુષ્ઠી। યક્ષ્મહતો મહારોગી। અપસ્મારી ગ્રહગ્રસ્તઃ॥ 7-61-14 દેવલકા દેવાર્ચનવૃત્તિજીવિનઃ। 7-61-15 પ્લવકાઃ ક્રીડાપરાઃ। કથકા વૃથાલાપિનઃ। યોધકા મલ્લાઃ॥ 7-61-16 વૃષલાનાં શૂદ્રાણાં હોતારો યાજકાઃ॥ 7-61-17 અનુયોક્તા ભૃતકાધ્યાપકઃ। અનુયુક્તો ભૃતકાધ્યેતા॥ 7-61-18 વર્ણાવરપરિગ્રહઃ શૂદ્રાપતિઃ॥ 7-61-20 ગણપૂર્વા ગ્રામણ્યઃ। પુત્રિકાપૂર્વપુત્રાઃ। અસ્યામુત્પન્નઃ પુત્રો મદીય ઇતિ નિયમેન યા દીયતે તસ્યાં ચ યો જાતઃ સ પુત્રિકાપૂર્વપુત્રઃ॥ 7-61-21 ઋણકર્તા વૃદ્ધ્યાર્થં ધનપ્રયોક્તા॥ 7-61-22 સ્ત્રીપૂર્વાઃ સ્ત્રીજિતાઃ સ્ત્રીપણ્યોપજીવિનો વા। કાણ્ડપૃષ્ઠો વેશ્યાપતિઃ। અજપાઃ સન્ધ્યાવન્દનહીનાઃ॥ 7-61-23 અનુગ્રહં નિષિદ્ધાનામપિ કેનચિદ્ગુણેનાભ્યનુજ્ઞાનમ્॥ 7-61-25 વણિજં વણિગ્વૃત્તિમ્॥ 7-61-28 ઉદિત આઢ્યઃ। અસ્તમિતો દરિદ્રઃ પૂર્વં આઢ્યઃ સદ્યો દરિદ્રઃ॥ 7-61-29 અકલ્કકોઽદામ્ભિકઃ અપાપો વા। અતર્કોઽહૈતુકઃ સંસર્ગે સઙ્ગત્યર્હે ગૃહે જ્ઞાતે ભૈક્ષ્યવૃત્તિઃ॥ 7-61-30 કિતવો ધૂર્તઃ॥ 7-61-31 સર્વં દેવતાદિકં અતિથિરેવ યસ્ય સ સર્વાતિથિઃ॥ 7-61-32 બ્રહ્મ વેદઃ। ક્લૈબ્યાત્ દીનભાષણેન મિધ્યાશપથાદિના વા॥ 7-61-33 અપવર્ગે શ્રાદ્ધસમાપ્તૌ યુક્તં અસ્તુસ્વધેત્યાદિવચનં ગવાનૃતં અનૃતગોશપથસ્ય પાપમ્॥ 7-61-34 સોમક્ષયો દર્શઃ। આરણ્યં મૃગાદિમાંસં ચ યદા પ્રાપ્તં તદૈવ શ્રાદ્ધસ્ય કાલઃ॥ 7-61-40 સ્વધા વૈ મુદિતા ભવેદિતિ ઝ.પાઠઃ। સ્વધોચ્યતામિતિ પ્રદાત્રા ઉક્તે અસ્તુસ્વધેતિ બ્રાહ્મણો વદેત્। એવમુત્તરત્ર મુદિતા પ્રીતિકરી પિતૄણામિત્યર્થાત્॥ 7-61-42 પુણ્યાહં ભવન્તો બ્રુવન્ત્વિતિ યજમાનેન પ્રોક્તે ઓં પુણ્યાહમસ્ત્વિતિ બ્રાહ્મણા બ્રૂયુઃ। દૈવં સોઙ્કારમ્॥ 7-61-43 દૈવે ઓઙ્કારસ્થાને પ્રીયન્તાં દેવતાઃ પુણ્યાહમસ્ત્વિતિ પ્રતિવદેદિત્યર્થઃ॥ 7-61-49 રશના ભેખલા। મૌઞ્જી મુઞ્જમયી। મૌર્વી ધનુર્જ્યા। બાલ્બજી બલ્બજસ્તૃણવિસેષસ્તન્મયી॥ 7-61-51 ધર્મો દાતુઃ। અધર્મઃ પ્રતિગ્રહીતુઃ॥ 7-61-53 બ્રાહ્મણેન કેતિતઃ સન્ યદિ યવીયાન્ ભવેત્તર્હિ વૃથા પશુહિંસાયાઃ પૂર્ણં પાપં પ્રાપ્નુયાત્। ક્ષત્રિયાદિના કેતિતઃ સન્ યદિ યવીયાન્સ્યાત્તર્હિ વૃથાપશુહિંસાયા અર્ધં પાપં પ્રાપ્નુયાટિતિ શ્લોકદ્વયાર્થઃ॥ 7-61-55 આશૌચઃ જનનમરણાશૌચવાન્॥ 7-61-56 અર્થેન પ્રયોજનેન તીર્થયાત્રાવ્યપદેશેન જીવિકાદ્યર્થી યો ધનં લિપ્તેત્ યો વા કર્માર્થં મે ભિક્ષાં દેહીત્યામન્ત્રયતિ દાતારમમિમુખીકરોતિ તસ્યાપિ અનૃતં ગવાનૃતમેવ સ્મૃતમ્॥ 7-61-57 વેદવ્રતં ચારિત્રં ચ યેષાં નાસ્તિ તે। યેન મન્ત્રવત્ મન્ત્રયુક્તં યથા સ્યાત્તથા શ્રાદ્ધે પરિવિષ્યન્તે તસ્ય॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 062
॥ શ્રીઃ ॥
13.62. અધ્યાયઃ 062
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ દાનાદિષુ પાત્રલક્ષણાનાં સ્વર્ગનરકપ્રાપકપુણ્યપાપાનાં ચ પ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
પિત્ર્યં વાઽપ્યથવા દૈવં દીયતે યત્પિતામહ।
એતદિચ્છામ્યહં જ્ઞાતું દત્તં કેષુ મહાફલમ્॥ 13-62-1 (83905)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-62-2x (6987)
યેષાં દારાઃ પ્રતીક્ષન્તે સુવૃષ્ટિમિવ કર્ષકાઃ।
ઉચ્છેષપરિશેષં હિ તાન્ભોજય યુધિષ્ઠિર॥ 13-62-2 (83906)
ચારિત્રનિરતા રાજન્યે કૃશાઃ કૃશવૃત્તયઃ॥
અર્થિનશ્ચોપગચ્છન્તિ તેષુ દત્તં મહાફલમ્॥ 13-62-3 (83907)
તદ્ભક્તાસ્તદ્ગૃહા રાજંસ્તદ્બલાસ્તદપાશ્રયાઃ।
અર્થિનશ્ચ ભવન્ત્યર્થે તેષુ દત્તં મહાફલમ્॥ 13-62-4 (83908)
તસ્કરેભ્યઃ પરેભ્યો વા હૃતસ્વા ભયદુઃખિતાઃ।
અર્થિનો ભોક્તુમિચ્છન્તિ તેષુ દત્તં મહાફલમ્॥ 13-62-5 (83909)
અકલ્કકસ્ય વિપ્રસ્ય રૌક્ષ્યાત્કરકૃતાત્મનઃ।
વટવો યસ્ય ભિક્ષન્તિ તેભ્યો દત્તં મહાફલમ્॥ 13-62-6 (83910)
હૃતસ્વા હૃતદારાશ્ચ યે વિપ્રા દેશસમ્પ્લવે।
અર્થાર્થમભિગચ્છન્તિ તેભ્યો દત્તં મહાફલમ્॥ 13-62-7 (83911)
વ્રતોનો નિયમસ્થાશ્ચ યે વિપ્રાઃ શ્રુતસમ્મતાઃ।
તસ્મપાપ્ત્યર્થમિચ્છન્તિ તેભ્યો દત્તં મહાફલમ્॥ 13-62-8 (83912)
અત્યુત્ક્રાન્તાશ્ચ ધર્મેષુ પાષણ્ડસ્રમયેષુ ચ।
કૃશપ્રાણાઃ કૃશઘનાસ્તેભ્યો દત્તં મહાફલમ્॥ 13-62-9 (83913)
કૃતસર્વસ્વહરણા નિર્દોષાઃ પ્રભવિષ્ણુભિઃ।
સ્પૃહયન્તિ ચ ભુક્ત્વાઽન્નં તેષુદત્તં મહાફલમ્॥ 13-62-10 (83914)
તપસ્વિનસ્તપોનિષ્ઠાસ્તેષાં ભૈક્ષચરાશ્ચ યે।
અર્થિનઃ કિઞ્ચિદિચ્છન્તિ તેષુ દત્તં મહાફલમ્॥ 13-62-11 (83915)
મહાફલવિધિર્દાને શ્રુતસ્તે ભરતર્ષભ।
નિરયં યેન ગચ્છન્તિ સ્વર્ગં ચૈવ હિ તત્છૃણુ॥ 13-62-12 (83916)
`વ્રતાનાં પારણાર્થાય ગુર્વર્થે યજ્ઞદક્ષિણામ્।
નિર્વેશાર્થં ચ વિદ્વાંસસ્તેષાં દત્તં મહાફલમ્॥ 13-62-13 (83917)
પિત્રોશ્ચ રક્ષણાર્થાય પુત્રદારાર્થમેવ વા।
મહાવ્યાધિવિમોક્ષાર્થં તેષુ દત્તં મહાફલમ્॥ 13-62-14 (83918)
બાલાઃ સ્ત્રિયશ્ચ વાઞ્છન્તિ સુભક્તં ચાપ્યસાધનાઃ।
સ્વર્ગમાયાન્તિ દત્ત્વૈષાં નિરયાન્નોપયાન્તિ તે॥'॥ 13-62-15 (83919)
ગુર્વર્થમભયાર્થં વા વર્જયિત્વા યુધિષ્ઠિર।
યેઽનૃતં કથયન્તિ સ્મ તે વા નિરયગામિનઃ॥ 13-62-16 (83920)
પરદારાભિહર્તારઃ પરદારાભિમર્શિનઃ।
પરદારપ્રયોક્તાસ્તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-17 (83921)
યે પરસ્વાપહર્તારઃ પરસ્વાનાં ચ નાશકાઃ।
સૂચકાશ્ચ પરેષાં યે તે વા નિરયગામિનઃ॥ 13-62-18 (83922)
પ્રપાણાં ચ સભાનાં ચ સંક્રમાણાં ચ ભારત।
અગારાણાં ચ ભેત્તારો નરા નિરયગામિનઃ॥ 13-62-19 (83923)
અનાથાં પ્રમદાં બાલાં વૃદ્ધાં ભીતાં તપસ્વિનીમ્।
વઞ્ચયન્તિ નરા યે ચ તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-20 (83924)
વૃત્તિચ્છેદં ગૃહચ્છેદં દારચ્છેદં ચ ભારત।
મિત્રચ્છેદં તથાઽઽશાયાસ્તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-21 (83925)
સૂચકાઃ સેતુભેત્તારઃ પરવૃત્ત્યુપજીવકાઃ।
અકૃતજ્ઞાશ્ચ મિત્રાણાં તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-22 (83926)
પાષણ્ડા દૂષકાશ્ચૈવ સમયાનાં ચ દૂષકાઃ।
યે પ્રત્યવસિતાશ્ચૈવ તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-23 (83927)
વિષમવ્યવહારાશ્ચ વિષમાશ્ચૈવ વૃદ્ધિષુ।
લાભેષુ વિષમાશ્ચૈવ તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-24 (83928)
દૂતસંવ્યવહારાશ્ચ નિષ્પરીક્ષાશ્ચ માનવાઃ।
પ્રાણિહિંસાપ્રવૃત્તાશ્ચિ તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-25 (83929)
કૃતાશં કૃતનિર્દેશં કૃતભક્તં કૃતશ્રમમ્।
ભેદૈર્યે વ્યપકર્ષન્તિ તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-26 (83930)
પર્યશ્નન્તિ ચ યે દારાનગ્નિભૃત્યાતિથીંસ્તથા।
ઉત્સન્નપિતૃદેવેજ્યાસ્તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-27 (83931)
વેદવિક્રયિણશ્ચૈવ વેદાનાં ચૈવ દૂષકાઃ।
વેદાનાં લેખકાશ્ચૈવ તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-28 (83932)
ચાતુરાશ્રમ્યબાહ્યાશ્ચ શ્રુતિબાહ્યાશ્ચ યે નરાઃ।
વિકર્મભિશ્ચ જીવન્તિ તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-29 (83933)
કેશવિક્રયિકા રાજન્વિષવિક્રયિકાશ્ચ યે।
ક્ષીરવિક્રયિકાશ્ચૈવ તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-30 (83934)
બ્રાહ્મણાનાં ગવાં ચૈવ કન્યાનાં ચ યુધિષ્ઠિર।
યેઽન્તરાયાન્તિ કાર્યેષુ તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-31 (83935)
શસ્ત્રવિક્રયિકાશ્ચૈવ કર્તારશ્ચ યુધિષ્ઠિર।
શલ્યાનાં ધનુષાં ચૈવ તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-32 (83936)
શિલાભિઃ શઙ્કુભિર્વાઽપિ શ્વર્ભ્રૈર્વા ભરતર્ષભ।
યે માર્ગમનુરુન્ધન્તિ તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-33 (83937)
ઉપાધ્યાયાંશ્ચ ભૃત્યાંશ્ચ ભક્તાંશ્ચ ભરતર્ષભ।
યે ત્યજન્ત્યવિકારાંસ્ત્રીંસ્તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-34 (83938)
અપ્રાપ્તદમકાશ્ચૈવ નાસાનાં વેધકાશ્ચ યે।
બન્ધકાશ્ચ પશૂનાં યે તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-35 (83939)
અગોપ્તારશ્ચ રાજાનો બલિષડ્ભાગતસ્કરાઃ।
સમર્થાશ્ચાપ્યદાતારસ્તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-36 (83940)
ક્ષાન્તાન્દાન્તાંસ્તથા પ્રાજ્ઞાન્દીર્ઘકાલં સહોષિતાન્।
ત્યજન્તિ કૃતકૃત્યા યે તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-37 (83941)
બાલાનામથ વૃદ્ધાનાં દાસાનાં ચૈવ યે નરાઃ।
અદત્ત્વા ભક્ષયન્ત્યગ્રે તે વૈ નિરયગામિનઃ॥ 13-62-38 (83942)
એતે પૂર્વં વિનિર્દિષ્ટાઃ પ્રોક્તા નિરયગામિનઃ।
ભાગિનઃ સ્વર્ગલોકસ્ય વક્ષ્યામિ ભરતર્ષભ॥ 13-62-39 (83943)
સર્વેષ્વેવ તુ કાર્યેષુ દૈવપૂર્વેષુ ભારત।
હન્તિ પુત્રાન્પશૂન્કૃત્સ્નાન્બ્રાહ્મણાતિક્રમઃ કૃતઃ॥ 13-62-40 (83944)
દાનેન તપસા ચૈવ સત્યેન ચ યુધિષ્ઠિર।
યે ધર્મમનુવર્તન્તે તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-41 (83945)
શુશ્રૂષાભિસ્તપોભિશ્ચ વિદ્યામાદાય ભારત।
યે પ્રતિગ્રહનિઃસ્નેહાસ્તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-42 (83946)
ભયાત્પાષાત્તથા બાધાદ્દારિદ્ર્યાદ્વ્યાધિધર્ષણાત્।
તત્કૃતે ધનમીપ્સન્તે તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-43 (83947)
ક્ષમાવન્તશ્ચ ધીરાશ્ચ ધર્મકાર્યેષુ ચોત્થિતાઃ।
મઙ્ગલાચારસમ્પન્નાઃ પુરુષાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-44 (83948)
નિવૃત્તા મધુમાંસેભ્યઃ પરદારેભ્ય એવ ચ।
નિવૃત્તાશ્ચૈવ મદ્યેભ્યસ્તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-45 (83949)
આશ્રમાણાં ચ કર્તારઃ કુલાનાં ચૈવ ભારત।
દેશાનાં નગરાણાં ચ તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-46 (83950)
વસ્ત્રાભરણદાતારો ભક્ષ્યપાનાન્નદાસ્તથા।
કુટુમ્બાનાં ચ ભર્તારઃ પુરુષાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-47 (83951)
સર્વહિંસાનિવૃત્તાશ્ચ નરાઃ સર્વસહાશ્ચ યે।
સર્વસ્યાશ્રયભૂતાશ્ચ તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-48 (83952)
માતરં પિતરં ચૈવ શુશ્રુષન્તિ જિતેન્દ્રિયાઃ।
ભ્રાતૄણાં ચૈવ સસ્નેહાસ્તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-49 (83953)
આઢ્યાશ્ચ બલવન્તશ્ચ યૌવનસ્થાશ્ચ ભારત।
યે વૈ જિતેન્દ્રિયા ધીરાસ્તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-50 (83954)
અપરાધિષુ સસ્નેહા મૃદવો મૃદુવત્સલાઃ।
આરાધનસુખાશ્ચાપિ પુરુષાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-51 (83955)
સહસ્રપરિવેષ્ટારસ્તથૈવ ચ સહસ્રદાઃ।
ત્રાતારશ્ચ સહસ્રાણાં તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-52 (83956)
સુવર્ણસ્ય ચ દાતારો ગવાં ચ ભરતર્ષભ।
યાનાનાં વાહનાનાં ચ તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-53 (83957)
વૈવાહિકાનાં દ્રવ્યાણાં પ્રેષ્યાણાં ચ યુધિષ્ઠિર।
દાતારો વાસસાં ચૈવ તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-54 (83958)
વિહારાવસથોદ્યાનકૂપારામસભાપ્રપા।
વપ્રાણાં ચૈવ કર્તારસ્તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-55 (83959)
નિવેશનાનાં ક્ષેત્રાણાં વસતીનાં ચ ભારત।
દાતારઃ પ્રાર્થિતાનાં ચ તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-56 (83960)
રસાનાં ચાથ બીજાનાં ધાન્યાનાં ચ યુધિષ્ઠિર।
સ્વયમુત્પાદ્ય દાતારઃ પુરુષાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-57 (83961)
યસ્મિંસ્તસ્મિન્કુલે જાતા બહુપુત્રાઃ શતાયુષઃ।
સાનુક્રોશા જિતક્રોધાઃ પુરુષાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-62-58 (83962)
એતદુક્તમમુત્રાર્થં દૈવં પિત્ર્યં ચ ભારત।
દાનધર્મં ચ દાનસ્ય યત્પૂર્વમૃષિતિઃ કૃતમ્॥ ॥ 13-62-59 (83963)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વિષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 62 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-62-2 ભોજનપાત્રેઽવશિષ્ટમુચ્છેષઃ તેન સહિતં પરિશેષં સ્થાલ્યામવશિષ્ટં પ્રતીક્ષન્તે। યેષાં પાકપર્યાપ્તમેવ ધાન્યાદિકમસ્તિ ન કુસૂલાદૌ તાન્ ભોજય॥ 7-62-4 તદ્ભક્તાઃ ચારિત્રમેવ ભક્તોઽન્નં તદ્વજ્જીવનં યેષાં તે। તદ્ગૃહાઃ તદેવ ગૃહે સ્ત્ર્યાદૌ યેષાં તે અર્થે પ્રયોજને સત્યેવાર્થિનો ભવન્તિ ન સઙ્ગ્રહાર્થમ્॥ 7-62-6 રૌક્ષ્યાત્ દારિદ્ર્યાત્। કરે કૃતઃ આત્મેવાત્મા જીવનમન્નમ્। હસ્તે ગૃહીતાન્નસ્ય વટવઃ ક્ષુધાર્તાઃ મહ્ય દેહિ મહ્યં દેવીતિ યાચન્તે તેભ્યોઽતિદરિદ્રેભ્યઃ॥ 7-62-9 પાષણ્ડાનાં સમયો મર્યાદા યેષુ ધર્મેષુ તત્ર અત્યુત્ક્રાન્તાઃ અત્યન્તં તતો દૂરે સ્થિતાઃ॥ 7-62-10 ભુવત્વાન્નમેવ સ્પૃહયન્તિ ન સ્વાદુ। અતએવ ન ચતુર્થી॥ 7-62-16 અસયાર્થં, ભયનિવૃત્તિરૂપં પ્રયોજનમ્॥ 7-62-17 અભિમર્શિતો જારાઃ। પ્રયોક્તારઃ હર્ત્રભિમર્શિનોર્દૂતાઃ॥ 7-62-18 પરેષાં દોષસ્યેતિ શેષઃ॥ 7-62-21 આશાયાશ્છેદમિત્યેકદેશાનુષઙ્ગઃ। કુર્વન્તીતિ શેષઃ॥ 7-62-22 સૂચકાઃ રાજગામિપૈશુન્યવાદિનઃ। સેતુઃ આર્યમર્યાદા॥ 7-62-23 પાષણ્ડાઃ વેદવિરોધિનઃ શાક્યાદયઃ દૂષકાઃ સતાં નિન્દકાઃ। સમયાનાં ધર્મસઙ્કેતાનામ્। પ્રત્યવસિતાઃ આરૂઢપતિતાઃ॥ 7-62-26 કૃતાશં દાસમર્થિન વા। કૃતનિર્દેશં નિર્દેશઃ તુભ્યમિદં દાસ્યામીતિ પ્રતિજ્ઞા સા કૃતાયસ્મૈ તમ્। ભક્તં વેતનમ્। વ્યપકર્ષન્તિ ષત્યુઃ સકાશાદ્દૂરીકુર્વન્તિ॥ 7-62-27 પર્યશ્નન્તિ। પરિત્યજ્યાશ્નન્તિ॥ 7-62-29 વિકર્મભઇઃ સ્વસ્ય નિષિદ્ધૈઃ કર્મભિઃ॥ 7-62-30 કેશાશ્ચામરકમ્બલાદયઃ॥ 7-62-32 કર્તારઃ શસ્ત્રશલ્યાદીનામ્॥ 7-62-35 અપ્રાપ્તાનામદાન્તાનાં પશૂનામ્। અણ્ડમર્દનેન બલવીર્યયોર્નાશકા અપ્રાપ્તદમકાઃ॥ 7-62-40 યે બ્રાહ્મણાતિક્રમં ન કુર્વન્તિ તે સ્વર્ગાગામિન ઇત્યર્થઃ॥ 7-62-43 કર્તારઃ પાલનકર્તારઃ॥ 7-62-51 આરાધનેનિ ઇતરાન્ સુખયનતિ તે તથા॥ 7-62-57 દાનસ્ય પ્રત્યર્પણસ્ય। દાનં ચ તદ્ધર્મ યેતિ શોધકો ધર્મઃ દૈષ્ શોધન ઇતિ ધાતુઃ અમુત્રાર્થં પરલોકફલમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 063
॥ શ્રીઃ ॥
13.63. અધ્યાયઃ 063
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ હિંસાભાવેપિ બ્રહ્મહત્યાપ્રાપ્તિપ્રતિપાદકવ્યાસવચનાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ઇદં મે તત્ત્વતો રાજન્વક્તુમર્હસિ ભારત।
અહિંસયિત્વાઽપિ કથં બ્રહ્મહત્યા વિધીયતે॥ 13-63-1 (83964)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-63-2x (6988)
વ્યાસમામન્ત્ર્ય રાજેન્દ્ર પુરા યત્પૃષ્ટવાનહમ્।
તત્તેઽહં સમ્પ્રવક્ષ્યામિ તદિહૈકમનાઃ શૃણુ॥ 13-63-2 (83965)
ચતુર્થસ્ત્વં વસિષ્ઠસ્ય તત્ત્વમાખ્યાહિ મે મુને।
અહિંસયિત્વા કેનેહ બ્રહ્મહત્યા વિધીયતે॥ 13-63-3 (83966)
ઇતિ પૃષ્ટો મયા રાજન્પરાશરશરીરજઃ।
અબ્રવીન્નિપુણો ધર્મે નિઃસંશયમનુત્તમમ્॥ 13-63-4 (83967)
બ્રાહ્મણં સ્વયમાહૂય ભિક્ષાર્થે કૃશવૃત્તિનમ્।
બ્રૂયાન્નાસ્તીતિ યઃ પશ્ચાત્તં વિદ્યાદ્બ્રહ્મઘાતિનમ્॥ 13-63-5 (83968)
મધ્યસ્થસ્યેહ વિપ્રસ્ય યોઽનૂચાનસ્ય ભારત।
વૃત્તિં હરતિ દુર્બુદ્ધિસ્તં વિદ્યાદ્બ્રહ્મઘાતિનમ્॥ 13-63-6 (83969)
ગોકુલસ્ય તૃષાર્તસ્ય જલાર્થમભિધાવતઃ।
ઉત્પાદયતિ યો વિઘ્નં તં વિદ્યા** હ્મઘાતિનમ્॥ 13-63-7 (83970)
યઃ પ્રવૃત્તાં શ્રુતિં સમ્યકૂ શાસ્ત્ર વા મુનિભિઃ કૃતમ્।
દૂષયત્યનભિજ્ઞાય તં વિદ્યાદ્બ્રહ્મઘાતિનમ્॥ 13-63-8 (83971)
આત્મજાં રૂપસમ્પન્નાં મહતીં સદૃશે વરે।
ન પ્રયચ્છતિ યઃ કન્યાં તં વિદ્યાદ્બ્રહ્મધાતિનમ્॥ 13-63-9 (83972)
અધર્મનિરતો મૂઢો મિથ્યા યો વૈ દ્વિજાતિષુ।
દદ્યાન્મર્માતિગં શોકં તં વિદ્યાદ્બ્રહ્મઘાતિનમ્॥ 13-63-10 (83973)
ચક્ષુષા વિપ્રહીણસ્ય પઙ્ગુલસ્ય જડસ્ય વા।
હરેત યો વૈ સર્વસ્વં તં વિદ્યા *** ઘાતિનમ્॥ 13-63-11 (83974)
આશ્રમે વા વને વાઽપિ ગ્રામે વા યદિ વા પુરે।
અગ્નિં સમુત્સૃજેન્મોહાત્તં વિદ્યાદ્બ્રહ્મઘાતિનમ્॥ ॥ 13-63-12 (83975)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રિષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 63 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 064
॥ શ્રીઃ ॥
13.64. અધ્યાયઃ 064
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ નદ્યાદિતીર્થાનાં તત્તન્નામવિશેષનિર્દેશેન તત્સેવનફલપ્રતિપાદકગૌતમાઙ્ગિરઃસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
તીર્થાનાં દર્શનં શ્રેયઃ સ્નાનં ચ ભરતર્ષભ।
શ્રવણં ચ મહાપ્રાજ્ઞ શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વતઃ। 13-64-1 (83976)
પૃથિવ્યાં યાનિ તીર્થાનિ પુણ્યાનિ ભરતર્ષભ।
વક્તુમર્હસિ મે તાનિ શ્રોતાઽસ્મિ નિયતં પ્રભો॥ 13-64-2 (83977)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-64-3x (6989)
ઇમમઙ્ગિરસા પ્રોક્તં તીર્થવંશં મહાદ્યુતે।
શ્રોતુમર્હસિ ભદ્રં તે પ્રાપ્સ્યસે ધર્મમુત્તમમ્॥ 13-64-3 (83978)
તપોવનગતં વિપ્રમભિગમ્ય મહામુનિમ્।
પપ્રચ્છાઙ્ગિરસં ધીરં ગૌતમઃ સંશિતવ્રતઃ। 13-64-4 (83979)
અસ્તિ મે ભગવન્કશ્ચિત્તીર્થેભ્યો ધર્મસંશયઃ।
તત્સર્વં શ્રોતુમિચ્છામિ તન્મે શંસ મહામુને॥ 13-64-5 (83980)
ઉપસ્પૃશ્ય ફલં કિં સ્યાત્તેષુ તીર્થેષુ વૈ મુને।
પ્રેત્યભાવે મહાપ્રાજ્ઞ તદ્યથાઽસ્તિ તથા વદ॥ 13-64-6 (83981)
અઙ્ગિરા ઉવાચ। 13-64-7x (6990)
સપ્તાહં ચન્દ્રભાગાં વૈ વિતસ્તામૂર્મિમાલિનીમ્।
વિગાહ્ય વૈ નિરાહારો નિર્મલો મુનિવદ્ભવેત્॥ 13-64-7 (83982)
કાશ્મીરમણ્ડલે નદ્યો યાઃ પતન્તિ મહાસ્વનમ્।
તા નદીઃ સિન્ધુમાસાદ્ય શીલવાન્સ્વર્ગમાપ્નુયાત્॥ 13-64-8 (83983)
પુષ્કરં ચ પ્રભાસં ચ નૈમિષં સાગરોદકમ્।
દેવિકામિન્દ્રમાર્ગં ચ સ્વર્ણબિન્દું વિગાહ્ય ચ॥ 13-64-9 (83984)
વિબોધ્યતે વિમાનસ્થઃ સોઽપ્સરોભિરભિષ્ટુતઃ।
હિરણ્યબિન્દુમાલક્ષ્ય પ્રયતશ્ચાભિવાદ્ય ચ॥ 13-64-10 (83985)
કુશેશયે ચ દેવત્વં ધૂયતે તસ્ય કિલ્બિષમ્।
ઇન્દ્રતોયાં સમાસાદ્ય ગન્ધમાદનસન્નિધૌ॥ 13-64-11 (83986)
કરતોયાં કુરુઙ્ગે ચ ત્રિરાત્રોપોષિતો નરઃ।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ વિગાહ્ય પ્રયતઃ શુચિઃ॥ 13-64-12 (83987)
ગઙ્ગાદ્વારે કુશાવર્તે બિલ્વકે નીલપર્વતે।
તથા કનખલે સ્નાત્વા ધૂતપાપ્મા દિવં વ્રજેત્॥ 13-64-13 (83988)
અપાં હ્રદ ઉપસ્પૃશ્ય વાજિમેધફલં લભેત્।
બ્રહ્મચારી જિતક્રોધઃ સત્યસન્ધસ્ત્વહિંસકઃ॥ 13-64-14 (83989)
યત્ર ભાગીરથી ગઙ્ગા વહતે દિશમુત્તરમ્।
મહેશ્વરસ્ય ત્રિસ્થાને યો નરસ્ત્વભિષિચ્યતે॥ 13-64-15 (83990)
એકમાસં નિરાહારઃ સ પશ્યતિ હિ દેવતાઃ।
સપ્તગઙ્ગે ત્રિગઙ્ગે ચ ઇન્દ્રમાર્ગે ચ તર્પયન્॥ 13-64-16 (83991)
અર્થાન્વૈ લભતે ભોક્તું યો નરો જાયતે પુનઃ।
મહાશ્રમ ઉપસ્પૃશ્ય યોઽગ્નિહોત્રપરઃ શુચિઃ॥ 13-64-17 (83992)
એકમાસં નિરાહારઃ સિદ્ધિં માસેન સ વ્રજેત્।
મહાહ્રદ ઉપસ્પૃશ્ય ભૃગુતુઙ્ગે ત્વલોલુપઃ॥ 13-64-18 (83993)
ત્રિરાત્રોપોષિતો ભૂત્વા મુચ્યતે બ્રહ્મહત્યયા।
કન્યાકૂપ ઉપસ્પૃશ્ય બલાકાયાં કૃતોદકઃ॥ 13-64-19 (83994)
દેવેષુ લભતે કીર્તિં યશસા ચ વિરાજતે॥ 13-64-20 (83995)
દેવિકાયામુપસ્પૃશ્ય તથા સુન્દરિકાહ્રદે।
અશ્વિન્યાં રૂપવર્ચસ્કં પ્રેત્ય વૈ લભતે નરઃ॥ 13-64-21 (83996)
મહાગઙ્ગામુપસ્પૃશ્ય કૃત્તિકાઙ્ગારકે તથા।
પક્ષમેકં નિરાહારઃ સ્વર્ગમાપ્નોતિ નિર્મલઃ॥ 13-64-22 (83997)
વૈમાનિક ઉપસ્પૃશ્ય કિઙ્કિણીકાશ્રમે તથા।
નિવાસેઽપ્સરસાં દિવ્યે કામચારી મહીયતે॥ 13-64-23 (83998)
કાલિકાશ્રમમાસાદ્ય વિપાશાયાં કૃતોદકઃ।
બ્રહ્મચારી જિતક્રોધસ્ત્રિરાત્રં મુચ્યતે ભવાત્॥ 13-64-24 (83999)
આશ્રમે કૃત્તિકાનાં તુ સ્નાત્વા યસ્તર્પયેત્પિતૄન્।
તોષયિત્વા મહાદેવં નિર્મલઃ સ્વર્ગમાપ્નુયાત્॥ 13-64-25 (84000)
મહાકૂપમુપસ્પૃશ્ય ત્રિરાત્રોપોષિતઃ શુચિઃ।
ત્રસાનાં સ્થાવરાણાં ચ દ્વિપદાનાં ભયં ત્યજેત્॥ 13-64-26 (84001)
દેવદારુવને સ્નાત્વા ધૂતપાપ્મા કૃતોદકઃ।
દેવશબ્દમવાપ્નોતિ સપ્તરાત્રોષિતઃ શુચિઃ॥ 13-64-27 (84002)
શરસ્તમ્બે કુશસ્તમ્બે દ્રોણશર્મપદે તથા।
અપાંપ્રપતનાસેવી સેવ્યતે સોપ્સરોગણૈઃ॥ 13-64-28 (84003)
ચિત્રકૂટે જનસ્થાને તથા મન્દાકિનીજલે।
વિગાહ્ય વૈ નિરાહારો રાજલક્ષ્મ્યા નિષેવ્યતે॥ 13-64-29 (84004)
શ્યામાયાસ્ત્વાશ્રમં ગત્વા ઉષિત્વા ચાભિષિચ્ય ચ।
એકપક્ષં નિરાહારસ્ત્વન્તર્ધાનફલં લભેત્॥ 13-64-30 (84005)
કૌશિકીં તુ સમાસાદ્ય વાયુભક્ષસ્ત્વલોલુપઃ।
એકવિંશતિરાત્રેણ સ્વર્ગમારોહતે નરઃ॥ 13-64-31 (84006)
મતઙ્ગવાપ્યાં યઃ સ્નાયાદેકરાત્રેણ સિધ્યતિ।
વિગાહતિ હ્યનાલમ્બમન્ધકં વૈ સનાતનમ્॥ 13-64-32 (84007)
નૈમિષે સ્વર્ગતીર્થે ચ ઉપસ્પૃશ્ય જિતેન્દ્રિયઃ।
ફલં પુરુષમેધસ્ય લભેન્માસં કૃતોદકઃ॥ 13-64-33 (84008)
ગઙ્ગાહ્રદ ઉપસ્પૃસ્ય તથા ચૈવોત્પલાવને।
અશ્વમેઘમવાપ્નોતિ તત્ર માસં કૃતોદકઃ॥ 13-64-34 (84009)
ગઙ્ગાયમુનયોસ્તીર્થે તથા કાલઞ્જરે ગિરૌ।
દશાશ્વમેધાનાપ્નોતિ તત્ર માસં કૃતોદકઃ॥ 13-64-35 (84010)
યષ્ટિહ્રદ ઉપસ્પૃશ્ય ચાન્નદાનાદ્વિશિષ્યતે॥ 13-64-36 (84011)
દશતીર્થસહસ્રાણિ તિસ્રઃ કોટ્યસ્તથાઽપરાઃ।
સમાગચ્છન્તિ માઘ્યાં તુ પ્રયાગે ભરતર્ષભ॥ 13-64-37 (84012)
માઘમાસં પ્રયાગે તુ નિયતઃ સંશિતવ્રતઃ।
સ્નાત્વા તુ ભરતશ્રેષ્ઠ નિર્મલઃ સ્વર્ગમાપ્નુયાત્॥ 13-64-38 (84013)
મરુદ્ગણ ઉપસ્પૃશ્ય પિતૄણામાશ્રમે શુચિઃ।
વૈવસ્વતસ્ય તીર્થે ચ તીર્થભૂતો ભવેન્નરઃ॥ 13-64-39 (84014)
તથા બ્રહ્મસરો ગત્વા ભાગીરથ્યાં કૃતોદકઃ।
એકમાસં નિરાહારઃ સોમલોકમવાપ્નુયાત્॥ 13-64-40 (84015)
ઉત્પાતકે નરઃ સ્નાત્વા અષ્ટાવક્રે કૃતોદકઃ।
દ્વાદશાહં નિરાહારો નરમેધફલં લભેત્॥ 13-64-41 (84016)
અશ્મપૃષ્ઠે ગયાયાં ચ નિરવિન્દે ચ પર્વતે।
તૃતીયાં ક્રૌઞ્ચપદ્યાં ચ બ્રહ્મહત્યાં વિશુધ્યતે 13-64-42 (84017)
કલવિઙ્ક ઉપસ્પૃશ્ય વિદ્યાચ્ચ બહુશો જલમ્।
અગ્નેઃ પુરે નરઃ સ્નાત્વા અગ્નિકન્યાપુરે વસેત્॥ 13-64-43 (84018)
કરવીરપુરે સ્નાત્વા વિશાલાયાં કૃતોદકઃ।
દેવહ્રદ ઉપસ્પૃશ્ય બ્રહ્મભૂતો વિરાજતે॥ 13-64-44 (84019)
પુનરાવર્તનન્દાં ચ મહાનન્દાં ચ સેવ્ય વૈ।
નન્દને સેવ્યતે દાન્તસ્ત્વપ્સરોભિરહિંસકઃ॥ 13-64-45 (84020)
ઉર્વશીં કૃત્તિકાયોગે ગત્વા ચૈવ સમાહિતઃ।
લૌહિત્યે વિધિવત્સ્નાત્વા પુણ્ડરીકફલં લભેત્॥ 13-64-46 (84021)
રામહ્રદ ઉપસ્પૃશ્ય વિપાશાયાં કૃતોદકઃ।
દ્વાદશાહં નિરાહારઃ કલ્મષાદ્વિપ્રમુચ્યતે॥ 13-64-47 (84022)
મહાહ્રદ ઉપસ્પૃશ્ય શુદ્ધેન મનસા નરઃ।
એકમાસં નિરાહારો જમદગ્નિગતિં લભેત્॥ 13-64-48 (84023)
વિન્ધ્યે સંતાપ્ય ચાત્માનં સત્યસન્ધસ્ત્વહિંસકઃ।
વિનયાત્તપ આસ્થાય માસેનૈકેન સિધ્યતિ॥ 13-64-49 (84024)
`મુણ્ડે બ્રહ્મગવા ચૈવ નિરિચિં દેવપર્વતમ્।
દેવહ્રદમુપસ્પૃશ્ય બ્રહ્મભૂતો વિરાજતે।
કુમારપદમાસ્થાય માસેનૈકેન શુધ્યતિ॥' 13-64-50 (84025)
નર્મદાયામુપસ્પૃશ્ય તતા શૂર્પારકોદકે।
એકપક્ષં નિરાહારો રાજપુત્રો વિધીયતે॥ 13-64-51 (84026)
જમ્બૂમાર્ગે ત્રિભિર્માસૈઃ સંયતઃ સુસમાહિતઃ।
અહોરાત્રેણ ચૈકેન સિદ્ધિં સમધિગચ્છતિ॥ 13-64-52 (84027)
કોકામુખે વિગાહ્યાથ ગત્વા ચાઞ્જલિકાશ્રમમ્।
શાકભક્ષશ્ચીરવાસાઃ કુમારીર્વિન્દતે દશ॥ 13-64-53 (84028)
વૈવસ્વતસ્ય સદનં ન સ ગચ્છેત્કદાચન।
યસ્ય કન્યાહ્રદ વાસો દેવલોકં સ ગચ્છતિ॥ 13-64-54 (84029)
પ્રભાસે ત્વેકરાત્રેણ અમાવાસ્યાં મમાહિતઃ।
સિદ્ધ્યતે તુ મહાબાહો યો નરો જાયતેઽમરઃ॥ 13-64-55 (84030)
ઉજ્જાનક ઉપસ્પૃસ્ય આર્ષ્ટિષેણસ્ય ચાશ્રમે।
પિઙ્ગાયાશ્ચાશ્રમે સ્નાત્વા સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ 13-64-56 (84031)
કુલ્યાયાં સમુપસ્પૃશ્ય જપ્ત્વા ચૈવાઘમર્ષણમ્।
અશ્વમેધમવાપ્નોતિ ત્રિરાત્રોપોષિતો નરઃ॥ 13-64-57 (84032)
પિણ્ડારક ઉપસ્પૃશ્ય એકરાત્રોષિતો નરઃ।
અગ્નિષ્ટોમમવાપ્નોતિ પ્રભાતાં શર્વરીં શુચિઃ॥ 13-64-58 (84033)
તથા બ્રહ્મસરો ગત્વા ધર્મારણ્યોપશોભિતમ્।
પુણ્ડરીકમવાપ્નોતિ ઉપસ્પૃશ્ય નરઃ શુચિઃ॥ 13-64-59 (84034)
મૈનાકે પર્વતે સ્નાત્વા તથા સન્ધ્યામુપાસ્ય ચ।
કામં જિત્વા ચ વૈ માસં સર્વયજ્ઞફલં લભેત્॥ 13-64-60 (84035)
કાલોદકં નન્દિકુણ્ડં તથા ચોત્તરમાનસમ્।
અભ્યેત્ય યોજનશતાદ્ભૂણહા વિપ્રમુચ્યતે॥ 13-64-61 (84036)
નન્દીશ્વરસ્ય મૂર્તિ તુ દૃષ્ટ્વા મુચ્યેત કિલ્બિષૈઃ।
સ્વર્ગમાર્ગે નરઃ સ્નાત્વા બ્રહ્મલોકં સ ગચ્છતિ॥ 13-64-62 (84037)
વિખ્યાતો હિમવાન્પુણ્યઃ શંકરશ્વશુરો ગિરિઃ।
આકરઃ સર્વરત્નાનાં સિદ્ધચારણસેવિતઃ॥ 13-64-63 (84038)
`દર્શનાદ્ગમનાત્પૂતો ભવેદનશનાદપિ।'
શરીરમુત્સૃજેત્તત્ર વિધિપૂર્વમનાશકે॥ 13-64-64 (84039)
અધ્રુવં જીવિતં જ્ઞાત્વા યો વૈ વેદાન્તગો દ્વિજઃ।
અભ્યર્ચ્ય દેવતાસ્તત્ર નમસ્કૃત્ય મુનીંસ્તથા। 13-64-65 (84040)
તતઃ ક્રોધં ચ લોભં ચ યો જિત્વા તીર્થમાવસેત્।
ન તેન કિઞ્ચિન્ન પ્રાપ્તં તીર્થાભિગમનાદ્ભવેત્॥ 13-64-66 (84041)
યાન્યગમ્યાનિ તીર્થાનિ દુર્ગાણિ વિષમાણિ ચ।
મનસા તાનિ ગમ્યાનિ સર્વતીર્થસમીક્ષયા॥ 13-64-67 (84042)
ઇદં મેધ્યમિદં પુણ્યમિદં સ્વર્ગ્યમનુત્તમમ્।
ઇદં રહસ્યં વેદાનામાપ્લાવ્યં પાવનં તથા॥ 13-64-68 (84043)
ઇદં દદ્યાદ્દ્વિજાતીનાં સાધોરાત્મહિતસ્ય ચ।
સુહૃદાં ચ જપેત્કર્ણે શિષ્યસ્યાનુગતસ્ય ચ। 13-64-69 (84044)
દત્તવાન્ગૌતમસ્યૈતદઙ્ગિરા વૈ મહાતપાઃ।
અઙ્ગિરાઃ સમનુજ્ઞાતઃ કાશ્યપેન ચ ધીમતા॥ 13-64-70 (84045)
મહર્ષીણામિદં જપ્યં પાવનાનાં તથોત્તમમ્।
જપંશ્ચાભ્યુત્થિતઃ શશ્વન્નિર્મલઃ સ્વર્ગમાપ્નુયાત્॥ 13-64-71 (84046)
ઇદં યશ્ચાપિ શૃણુયાદ્રહસ્યં ત્વઙ્ગિરોમતમ્।
ઉત્તમે ચ કુલે જન્મ લભેઞ્જાતીશ્ચ સંસ્મરેત્॥ ॥ 13-64-72 (84047)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુસાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુઃષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 64 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-64-3 તીર્થવંશં તીર્થસંઘમ્॥ 7-64-5 તીર્થેભ્યઃ તીર્થાન્યુદ્દિશ્ય॥ 7-64-6 પ્રેત્યભાવે જન્માન્તરે॥ 7-64-7 મુનિવદ્ભવેત્ મુનીનાં ગતિં લભેતેત્યર્થઃ॥ 7-64-8 સિંધું સમુદ્રં પતન્તીત્યન્વયઃ॥ 7-64-9 સ્વર્ગબિન્દું વિગાહ્યેતિ થ.ધ. પાઠઃ॥ 7-64-21 રૂપવર્ચસોઃ સમાહારઃ રૂપવર્ચસ્કમ્। વર્ચસ્તેજઃ॥ 7-64-26 ત્રસાનાં જઙ્ગમાનામ્॥ 7-64-30 અન્તર્ધાનફલં ગન્ધર્વાદિભોગમ્॥ 7-64-35 કાલાઞ્જને ગિરાવિતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-64-37 સમાગચ્છન્ત્યગાવાસ્યામિતિ થ.પાઠ॥ 7-64-43 ઉર્વશીં ઉર્વશીતીર્થમ્। કૃત્તિકાયોગે કાર્તિક્યાં પૌર્ણમાસ્યામ્॥ 7-64-68 ઇદં તીર્થસેવનમ્। મેધ્યં યજ્ઞફલપ્રદમ્। પુણ્યં પાપઘ્નમ્॥ 7-64-70 સમનુજ્ઞાતઃ પ્રાર્થિતઃ। કાશ્યપેન એતદ્વિજ્ઞાતુકામેનેતિ શેષઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 065
॥ શ્રીઃ ॥
13.65. અધ્યાયઃ 065
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ ગઙ્ગામહિમપ્રતિપાદકસિદ્ધસિલવૃત્તિસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
બૃહસ્પતિસમં બુદ્ધ્યા ક્ષમયા બ્રહ્મણઃ સમમ્।
પરાક્રમે શક્રસમમાદિત્યસમતેજસમ્॥ 13-65-1 (84048)
ગાઙ્ગેયમર્જુનેનાજૌ નિહતં ભૂરિતેજસમ્।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતોઽન્યૈશ્ચ પર્યપૃચ્છદ્યુધિષ્ઠિરઃ॥ 13-65-2 (84049)
શયાનં વીરશયને કાલાકાઙ્ક્ષિણમચ્યુતમ્।
આજગ્મુર્ભરતશ્રેષ્ઠં દ્રષ્ટુકામા મહર્ષયઃ॥ 13-65-3 (84050)
અત્રિર્વસિષ્ઠોઽથ ભૃગુઃ પુલસ્ત્યઃ પુલહઃ ક્રતુઃ।
અઙ્ગિરા ગૌતમોઽગસ્ત્યઃ સુમતિઃ સુયતાત્મવાન્॥ 13-65-4 (84051)
વિશ્વામિત્રઃ સ્થૂલગિરાઃ સંવર્તઃ પ્રમતિર્દમઃ।
બૃહસ્પત્યુશનોવ્યાસશ્ચ્યવનઃ ફાશ્યપો ધ્રુવઃ॥ 13-65-5 (84052)
દુર્વાસા જમદગ્નિશ્ચ માર્કણ્ડેયોઽથ ગાલવઃ।
ભરદ્વાજોઽથ રૈભ્યશ્ચક યવક્રીતસ્ત્રિતસ્તથા॥ 13-65-6 (84053)
સ્થૂલાક્ષઃ શબલાક્ષશ્ચ કણ્વો મેધાતિથિઃ કૃશઃ।
નારદઃ પર્વતશ્ચૈવ સુધન્વાઽથૈકતો દ્વિજઃ॥ 13-65-7 (84054)
નિતંભૂર્ભુવનો ધૌમ્યઃ શતાનન્દોઽકૃતવ્રણઃ।
જામદગ્ર્યસ્તથા રામઃ કચશ્ચેત્યેવમાદયઃ।
સમાગતા મહાત્માનો ભીષ્મં દ્રષ્ટું મહર્ષયઃ॥ 13-65-8 (84055)
તેષાં મહાત્મનાં પૂજામાગતાનાં યુધિષ્ઠિરઃ।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતશ્ચક્રે યતાવદનુપૂર્વશઃ॥ 13-65-9 (84056)
તે પૂજિતાઃ સુખાસીનાઃ કથાશ્રક્રુર્મહર્ષયઃ।
ભીષ્માશ્રિતાઃ સુમધુરાઃ સર્વેન્દ્રિયમનોહરાઃ॥ 13-65-10 (84057)
ભીષ્મસ્તેષાં કથાઃ શ્રુત્વા ઋષીણાં ભાવિતાત્મનામ્।
મેને દિવિષ્ઠમાત્માનં તુષ્ટ્યા પરમયા યુતઃ॥ 13-65-11 (84058)
તતસ્તે ભીષ્મમામન્ત્ર્ય પાણ્ડવાંશ્ચ મહર્ષયઃ।
અન્તર્ધાનં ગતાઃ સર્વે સર્વેષામેવ પશ્યતામ્॥ 13-65-12 (84059)
તાનૃષીન્સુમહાભાગાનન્તર્ધાનગતાનપિ।
પાણ્ડવાસ્તુષ્ટુવુઃ સર્વે પ્રણેમુશ્ચ મુહુર્મુહુઃ॥ 13-65-13 (84060)
પ્રસન્નમનસઃ સર્વે ગાઙ્ગેયં કુરુસત્તમમ્।
ઉપતસ્થુર્યથોદ્યન્તમાદિત્યં મન્ત્રકોવિદાઃ॥ 13-65-14 (84061)
પ્રભાવં તપસસ્તેષામૃષીણાં વીક્ષ્ય પાણ્ડવાઃ।
પ્રકાશન્તો દિશઃ સર્વા વિસ્મયં પરમં યયુઃ॥ 13-65-15 (84062)
મહાભાગ્યં પરં તેષામૃષીણામનુચિન્ત્ય તે।
પાણ્ડવાઃ સહ ભીષ્મેણ કથાશ્ચક્રુસ્તદાશ્રયાઃ॥ 13-65-16 (84063)
કથાન્તે શિરસા પાદૌ સ્પૃષ્ટ્વા ભીષ્મસ્ય પાણ્ડવઃ।
ધર્મ્યં ધર્મસુતઃ પ્રશ્નં પર્યપૃચ્છદ્યુધિષ્ઠિરઃ॥ 13-65-17 (84064)
કે દેશાઃ કે જનપદા આશ્રમાઃ કે ચ પર્વતાઃ।
પ્રકૃષ્ટાઃ પુણ્યતઃ કાશ્ચ જ્ઞેયા નદ્યઃ પિતામહ॥ 13-65-18 (84065)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-65-19x (6991)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
શિલોચ્છવૃત્તેઃ સંવાદં સિદ્ધસ્ય ચ યુધિષ્ઠિર॥ 13-65-19 (84066)
ઇમાં કશ્ચિત્પરિક્રમ્ય પૃથિવીં શૈલભૂષણામ્।
અસકૃદ્દ્વિપદાં શ્રેષ્ઠઃ શ્રેષ્ઠસ્ય ગૃહમેધિનઃ॥ 13-65-20 (84067)
શિલવૃત્તેર્ગૃહં પ્રાપ્તઃ સ તેન વિધિનાઽર્ચિતઃ।
ઉવાસ રજનીં તત્ર સુમુખઃ સુખભાગૃષિઃ॥ 13-65-21 (84068)
શિલવૃત્તિસ્તુ યત્કૃત્યં પ્રાતસ્તત્કૃતવાઞ્શુચિઃ।
કૃતકૃત્યમુપાતિષ્ઠત્સિદ્ધં તમતિથિં તદા॥ 13-65-22 (84069)
તૌ સમેત્ય મહાત્માનૌ સુખાસીનૌ કથાઃ શુભાઃ।
ચક્રતુર્વેદસમ્બદ્ધાસ્તચ્છેષકૃતલક્ષણાઃ॥ 13-65-23 (84070)
શિલવૃત્તિઃ કથાન્તે તુ સિદ્ધમામન્ત્ર્ય યત્નતઃ।
પ્રશ્નં પપ્રચ્છ મેધાવી યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ॥ 13-65-24 (84071)
શિલવૃત્તિરુવાચ। 13-65-25x (6992)
કેદેશાઃ કે જનપદાઃ કેઽઽશ્રમાઃ કે ચ પર્વતાઃ।
પ્રકૃષ્ટાઃ પુણ્યતઃ કાશ્ચ જ્ઞેયા નદ્યસ્તદુચ્યતામ્॥ 13-65-25 (84072)
સિદ્ધ ઉવાચ। 13-65-26x (6993)
તે દેશાસ્તે જનપદાસ્તેઽઽશ્રમાસ્તે ચ પર્વતાઃ।
યેષાં ભાગીરથી ગઙ્ગા મધ્યેનૈતિ રારિદ્વરા॥ 13-65-26 (84073)
તપસા બ્રહ્મચર્યેણ યજ્ઞૈસ્ત્યાગેન વા પુનઃ।
ગતિં તાં ન લભેજ્જન્તુર્ગઙ્ગાં સંસેવ્ય યાં લભેત્॥ 13-65-27 (84074)
સ્પષ્ટાનિ યેષાં ગાઙ્ગેયૈસ્તોયૈર્ગાત્રાણિ દેહિનામ્।
ન્યસ્તાનિ ન પુનસ્તેષાં ત્યાગઃ સ્વર્ગાદ્વિધીયતે॥ 13-65-28 (84075)
સર્વાણિ યેષાં ગાઙ્ગેયૈસ્તોયૈઃ કાર્યાણિ દેહિનામ્।
ગાં ત્યક્ત્વા માનવા વિપ્ર દિવિ તિષ્ઠન્તિ તે જનાઃ॥ 13-65-29 (84076)
પૂર્વે વયસિ કર્માણિ કૃત્વા પાપાનિ યે નરાઃ।
પશ્ચાદ્ગઙ્ગાં નિષેવન્તે તેઽપિ યાન્ત્યુત્તમાં ગતિમ્॥ 13-65-30 (84077)
`યુક્તાશ્ચ પાતકૈસ્ત્યક્ત્વા દેહં શુદ્ધા ભવન્તિ તે।
મુચ્યન્તે દેહસંત્યાગાદ્ગઙ્ગાયમુનસઙ્ગમે॥' 13-65-31 (84078)
સ્નાતાનાં શુચિભિસ્તોયૈર્ગાઙ્ગેયૈઃ પ્રયતાત્મનામ્।
વ્યુષ્ટિર્ભવતિ યા પુંસાં ન સા ક્રતુશતૈરપિ॥ 13-65-32 (84079)
યાવદસ્થિ મનુષ્યસ્ય ગઙ્ગાતોયેષુ તિષ્ઠતિ।
તાવદ્વર્ષસહસ્રાણિ સ્વર્ગલોકે મહીયતે॥ 13-65-33 (84080)
અપહત્ય તમસ્તીવ્રં યથા ભાત્યુદયે રવિઃ।
તથાઽપહત્ય પાપ્માનં ભાતિ ગઙ્ગાજલોક્ષિતઃ॥ 13-65-34 (84081)
વિસોમા ઇવ શર્વર્યો વિપુષ્પાસ્તરવો યથા।
તદ્વદ્દેશા દિશશ્ચૈવ હીના ગઙ્ગાજલૈઃ શિવૈઃ॥ 13-65-35 (84082)
વર્ણાશ્રમા યથા સર્વે ધર્મજ્ઞાનવિવર્જિતાઃ।
ક્રતવશ્ચ યથાઽસોમાસ્તથા ગઙ્ગાં વિના જગત્॥ 13-65-36 (84083)
યથા હીનં નભોઽર્કેણ ભૂઃ શૈલૈઃ ખં ચ વાયુના।
તથા દેશા દિશશ્ચૈવ ગઙ્ગાહીના ન સંશયઃ॥ 13-65-37 (84084)
ત્રિષુ લોકેષુ યે કેચિત્પ્રાણિનઃ સર્વ એવ તે।
તર્પ્યમાણાઃ પરાં તૃપ્તિં યાન્તિ ગઙ્ગાજલૈઃ શુભૈઃ॥ 13-65-38 (84085)
`અન્યે ચ દેવા મુનયઃ પ્રેતાનિ પિતૃભિઃ સહ।
તર્પિતાસ્તૃપ્તિમાયાન્તિ ત્રિષુ લોકેષુ સર્વશઃ॥' 13-65-39 (84086)
યસ્તુ સૂર્યેણ નિષ્ટપ્તં ગાઙ્ગેયં પિબતે જલમ્।
ગવાં નિર્હરનિર્મુક્તાદ્યાવકાત્તદ્વિશિષ્યતે॥ 13-65-40 (84087)
ઇન્દ્રવ્રતસહસ્રં તુ યશ્ચોરત્કાયશોધનમ્।
પિવેદ્યશ્ચાપિ ગઙ્ગામ્યઃ સમૌ સ્યાતાં ન વા સમૌ॥ 13-65-41 (84088)
તિષ્ઠેદ્યુગસહસ્રં તુ પદેનૈકેન યઃ પુમાન્।
માસમેકં તુ ગઙ્ગાયાં સમૌ સ્યાતાં ન વા સભૌ॥ 13-65-42 (84089)
લમ્બતેઽવાક્શિરા યસ્તુ યુગાનામયુતં પુમાન્।
તિષ્ઠેદ્યથેષ્ટં યશ્ચાપિ ગઙ્ગાયાં સ વિશિષ્યતે॥ 13-65-43 (84090)
અગ્નૌ પ્રાસ્તં પ્રધૂયેત યથા તૂલં દ્વિજોત્તમ।
તથા ગઙ્ગાવગાઢસ્ય સર્વપાપં પ્રધૂયતે॥ 13-65-44 (84091)
ભૂતાનામિહ સર્વેષાં દુઃખોપહતચેતસામ્।
ગતિમન્વેષમાણાનાં ન ગઙ્ગાસદૃશી ગતિઃ॥ 13-65-45 (84092)
ભવન્તિ નિર્વિષાઃ સર્પા યથા તાર્ક્ષ્યસ્ય દર્શનાત્।
ગઙ્ગાયા દર્શનાતદ્વત્સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ 13-65-46 (84093)
અપ્રતિષ્ઠાશ્ચ યે કેચિદધર્મશરણાશ્ચ યે।
યેષાં પ્રતિષ્ઠા ગઙ્ગેહ શરણં શર્મ વર્મ ચ। 13-65-47 (84094)
પ્રકૃષ્ટૈરશુભૈર્ગ્રસ્તાનનેકૈઃ પુરુષાધમાન્।
પતતો નરકે ગઙ્ગા સંશ્રિતાન્પ્રેત્ય તારયેત્॥ 13-65-48 (84095)
તે સંવિભક્તા મુનિભિર્નૂનં દેવૈઃ સવાસવૈઃ।
યેઽભિગચ્છન્તિ સતતં ગઙ્ગાં મતિમતાંવર॥ 13-65-49 (84096)
વિનયાચારહીનાશ્ચ અશિવાશ્ચ નરાધમાઃ।
તે ભવન્તિ શિવા વિપ્ર યે વૈ ગઙ્ગામુપાશ્રિતાઃ॥ 13-65-50 (84097)
યથા સુરાણામભૃતં પિતૄણાં ચ યથા સ્વધા।
સુધા યથા ચ નાગાનાં તથા ગઙ્ગાજલં નૃણામ્॥ 13-65-51 (84098)
ઉપાસતે યથા બાલા માતરં ક્ષુધયાઽર્દિતાઃ।
શ્રેયસ્કામાસ્તથા ગઙ્ગામુપાસન્તીહ દેહિનઃ॥ 13-65-52 (84099)
સ્વાયંભુવં યથા સ્થાનં સર્વેષાં શ્રેષ્ઠમુચ્યતે।
સ્થાનાનાં સરિતાં શ્રેષ્ઠા ગઙ્ગા તદ્વદિહોચ્યતે॥ 13-65-53 (84100)
`ઉપજીવ્યા યથા ધેનુર્લોકાનાં બ્રાહ્મમેવ વા।
હવિષાં તુ યથા સોમસ્તરણેષુ તથા ત્વિયમ્॥ 13-65-54 (84101)
યથોપજીવિનાં ધેનુર્દેવાદીનાં પરા સ્મૃતા।
તથોપજીવિનાં ગઙ્ગા સર્વપ્રાણભૃતામિહ॥ 13-65-55 (84102)
દેવાઃ સોમાર્કસંસ્થાનિ યતા સત્રાદિભિર્મખૈઃ।
અમૃતાન્યુપજીવન્તિ તથા ગઙ્ગાજલં નરાઃ॥ 13-65-56 (84103)
જાહ્નવીપુલિનોત્થાભિઃ સિકતાભિઃ સમુક્ષિતમ્।
આત્માનં મન્યતે લોકો દિવિષ્ઠમિવ શોભિતમ્॥ 13-65-57 (84104)
જાહ્નવીતીરસમ્ભૂતાં મૃદં મૂર્ધ્ના બિભર્તિ યઃ।
બિભર્તિ રૂપં સોઽર્કસ્ય તમોનાશાય નિર્મલમ્॥ 13-65-58 (84105)
ગઙ્ગોર્મિભિરથો દિગ્ધઃ પુરુષં પવનો યદા।
સ્પૃશ્યતે સોઽસ્ય પાપ્માનં સદ્ય એવાપકર્ષતિ॥ 13-65-59 (84106)
વ્યસનૈરભિતપ્તસ્ય નરસ્ય વિનશિષ્યતઃ।
ગઙ્ગાદર્શનજા પ્રીતિર્વ્યસનાન્યપકર્ષતિ॥ 13-65-60 (84107)
હંસારાવૈઃ કોકરવૈ રવૈરન્યૈશ્ચ પક્ષિણામ્।
પસ્પર્ધ ગઙ્ગા ગન્ધર્વાન્પુલિનૈશ્ચ શિલોચ્ચયાન્॥ 13-65-61 (84108)
હંસાદિભિઃ સુબહુભિર્વિવિધૈઃ પક્ષિભિર્વૃતામ્।
ગઙ્ગાં ગોકુલસમ્બાદાં દૃષ્ટ્વા સ્વર્ગોઽપિ વિસ્મૃતઃ॥ 13-65-62 (84109)
ન સા પ્રીતિર્દિવિષ્ઠસ્ય સર્વકામાનુપાશ્નતઃ।
સમ્ભવેદ્યા પરા પ્રીતિર્ગઙ્ગાયાઃ પુલિને નૃણામ્॥ 13-65-63 (84110)
વાઙ્મન કર્મજૈર્ગ્રસ્તઃ પાપૈરપિ પુમાનિહ।
વીક્ષ્ય ગઙ્ગાં ભવેન્મૂતો અત્ર મે નાસ્તિ સંશયઃ॥ 13-65-64 (84111)
સપ્તાવરાન્સપ્ત પરાન્પિતૄંસ્તેભ્યશ્ચ યે પરે।
પુમાંસ્તારયતે ગઙ્ગાં વીક્ષ્ય સ્પૃષ્ટ્વાઽવગાહ્ય ચ॥ 13-65-65 (84112)
શ્રુતાભિલષિતા પીતા સ્પૃષ્ટા દૃષ્ટાઽવગાહિતા।
ગઙ્ગા તારયતે નૄણામુભૌ વંશૌ વિશેષતઃ॥ 13-65-66 (84113)
`તત્તીરગાનાં તપસા શ્રાદ્ધપારાયણાદિભિઃ।
ગઙ્ગાદ્વારપ્રભૃતિભિસ્તત્તીર્થૈર્ન પરં નૃણામ્॥ 13-65-67 (84114)
સાયં પ્રાતઃ સ્મરેદ્ગઙ્ગાં નિત્યં સ્નાને તુ કીર્તયેત્।
તર્પણે પિતૃપૂજાસુ મરણે ચાપિ સંસ્મરેત્॥' 13-65-68 (84115)
દર્શનાત્સ્પર્શનાત્પાનાત્તથા ગઙ્ગેતિ કીર્તનાત્।
પુનાત્યુપુણ્યાન્પુરુષાઞ્શતશોઽથ સહસ્રશઃ॥ 13-65-69 (84116)
ય ઇચ્છેત્સફલં જન્મ જીવિતં શ્રુતમેવ ચ।
સ પિતૄંસ્તર્પયેદ્ગઙ્ગામભિગમ્ય સુરાંસ્તથા॥ 13-65-70 (84117)
ન શ્રુતૈર્ન ચ વિત્તેન કર્મણા ન ચ તત્ફલમ્।
પ્રાપ્નુયાત્પુરુષોઽત્યન્તં ગઙ્ગાં પ્રાપ્ય યદાપ્નુયાત્॥ 13-65-71 (84118)
જાત્યન્ધૈરિહ તુલ્યાસ્તે મૃતૈઃ પઙ્ગુભિરેવ ચ।
સમર્થા યે ન પશ્યન્તિ ગઙ્ગાં પુણ્યજલાં શિવામ્॥ 13-65-72 (84119)
ભૂતભવ્યભવિષ્યજ્ઞૈર્મહર્ષિભિરુપસ્થિતામ્।
દેવૈઃ સેન્દ્રૈશ્ચ કો ગઙ્ગાં નોપસેવેત માનવઃ॥ 13-65-73 (84120)
વાનપ્રસ્થૈર્ગૃહસ્થૈશ્ચ યતિભિર્બ્રહ્મચારિભિઃ।
વિદ્યાવદ્ભિઃ શ્રિતાં ગઙ્ગાં પુમાન્કો નામ નાશ્રયેત્॥ 13-65-74 (84121)
ઉત્કામદ્બિશ્ચ યઃ પ્રાણૈઃ પ્રયતઃ શિષ્ટસમ્મતઃ।
ચિન્તયેન્મનસા ગઙ્ગાં સ ગતિં પરમાંલભેત્॥ 13-65-75 (84122)
ન ભયેભ્યો ભયં તસ્ય ન પાપેભ્યો ન રાજતઃ।
આદેહપતનાદ્ગઙ્ગામુપાસ્તે યઃ પુમાનિહ॥ 13-65-76 (84123)
ગગનાદ્ગાં પતન્તીં વૈ મહાપુણ્યાં મહેશ્વરઃ।
દધાર શિરસા ગઙ્ગાં તામેવ દિવિ સેવતે॥ 13-65-77 (84124)
અલઙ્કૃતાસ્ત્રયો લોકાઃ પથિભિર્વિમલૈસ્ત્રિભિઃ।
યસ્તુ તસ્યા જલં સેવેત્ક્રતકૃત્યઃ પુમાન્ભવેત્। 13-65-78 (84125)
દિવિ જ્યોતિર્યથાઽઽદિત્યઃ પિતૄણાં ચૈવ ચન્દ્રમાઃ।
દેવેશ યથા નૃણાં ગઙ્ગા ચ સરિતાં તથા॥ 13-65-79 (84126)
માત્રા પિત્રા સુતૈર્દારૈર્વિમુક્તસ્ય ધનેન વા।
ન ભવેદ્ધિ તથા દુઃખં યથા ગઙ્ગા વિયોગજમ્॥ 13-65-80 (84127)
નારણ્યૈર્નેષ્ટવિષયૈર્ન સુતૈર્ન ધનાગમૈઃ।
તથા પ્રસાદો ભવતિ ગઙ્ગાં વીક્ષ્ય યથા ભવેત્॥ 13-65-81 (84128)
પૂર્ણમિન્દું યથા દૃષ્ટ્વા નૃણાં દૃષ્ટિઃ પ્રસીદતિ।
તથા ત્રિપથગાં દૃષ્ટ્વા નૃણાં દૃષ્ટિઃ પ્રસીદતિ॥ 13-65-82 (84129)
તદ્ભાવસ્તદ્ગતમનાસ્તન્નિષ્ઠસ્તત્પરાયણઃ।
ગઙ્ગાંયોઽનુગતો ભક્ત્યાસ તસ્યાઃ પ્રિયતાં વ્રજેત્॥ 13-65-83 (84130)
ભૂસ્થૈઃ ખસ્થૈર્દિવિષ્ઠૈશ્ચ ભૂતૈરુચ્ચાવચૈરપિ।
ગઙ્ગા વિગાહ્યા સતતમેતત્કાર્યતમં સતામ્॥ 13-65-84 (84131)
વિશ્વલોકેષુ પુણ્યત્વાદ્ગઙ્ગાયાઃ પ્રથિતં યશઃ।
`દુર્મૃતાનનપત્યાંશ્ચ સા મૃતાનનયદ્દિવમ્।'
યત્પુત્રાન્સગરસ્યેતો ભસ્માખ્યાનનયદ્દિવમ્॥ 13-65-85 (84132)
વાય્વીરિતાભિઃ સુમનોહરાભિ-
ર્દ્રુતાભિરત્યર્થસમુત્થિતાભિઃ।
ગઙ્ગોર્મિભિર્ભાનુમતીભિરિદ્ધાઃ
સહસ્રરશ્મિપ્રતિમા ભવન્તિ॥ 13-65-86 (84133)
પયસ્વિનીં ઘૃતિનીમત્યુદારાં
સમૃદ્ધિનીં વેગિનીં દુર્વિગાહ્યામ્।
ગઙ્ગાં ગત્વા યૈઃ શરીરં વિસૃષ્ટં
ગતા ધીરસ્તે વિબુધૈઃ સમત્વમ્॥ 13-65-87 (84134)
અન્ધાઞ્ચડાન્દ્રવ્યહીનાંશ્ચ ગઙ્ગા
યશસ્વિની બૃહતી વિશ્વરૂપા।
દેવૈઃ સેન્દ્રૈર્મુનિભિર્માનવૈશ્ચ
નિષેવિતા સર્વકામૈર્યુનક્તિ॥ 13-65-88 (84135)
ઊર્જસ્વતીં મધુમતીં મહાપુણ્યાં ત્રિવર્ત્મગામ્।
ત્રિલોકગોપ્ત્રીં યે ગઙ્ગાં સંશ્રિતાસ્તે દિવં ગતાઃ॥ 13-65-89 (84136)
યો વત્સ્યતિ દ્રક્ષ્યતિ વાઽપિ મર્ત્ય-
સ્મસ્મૈ પ્રયચ્છન્તિ સુખાનિ દેવાઃ।
તદ્ભાવિતાઃ સ્પર્શનદર્શનેન
ઇષ્ટાં ગતિં તસ્ય સુરા દિશન્તિ॥ 13-65-90 (84137)
દક્ષાં પૃશ્નિં બૃહતીં વિપ્રકૃષ્ટાં
શિવામૃદ્ધાં ભાગિનીં સુપ્રસન્નામ્।
વિભાવરીં સર્વભૂતપ્રતિષ્ઠાં
ગઙ્ગાં ગતા યે ત્રિદિવં ગતાસ્તે॥ 13-65-91 (84138)
ખ્યાતિર્યસ્યાઃ ખં દિવં ગાં ચ નિત્યા-
મૂર્ધ્વં દિશો વિદિશશ્ચાવતસ્થે।
તસ્યા જલં સેવ્ય સરિદ્વરાયા
મર્ત્યાઃ સર્વે કુતકૃત્યા ભવન્તિ॥ 13-65-92 (84139)
ઇયં ગઙ્ગેતિ નિયતં પ્રતિષ્ઠા
ગુહસ્ય સ્ક્મસ્ય ચ ગર્ભયોષા।
પ્રાતસ્ત્રિવર્ગા ઘૃતવહા વિપાપ્મા
ગઙ્ગાઽવતીર્ણા વિયતો વિશ્વતોયા॥ 13-65-93 (84140)
`નારાયણાદક્ષયાત્પૂર્વજાતા
વિષ્ણોઃ પાદાચ્છિંશુમારાદ્ધ્રુવાચ્ચ।
સોમાત્સૂર્યાન્મેરુરૂપાચ્ચ વિષ્ણોઃ
સમાગતા શિવમૂર્ધ્નો હિમાદ્રિમ્।
સત્યાવતી દ્રવ્યપરસ્ય વર્યા
દિવો ભુવશ્ચાપિ વીક્ષ્યાનુરૂપા॥' 13-65-94 (84141)
સુતાઽવનીધ્રસ્ય હરસ્ય ભાર્યા
દિવો ભુવશ્ચાપિ કૃતાનુરૂપા।
ભવ્યા પૃથિવ્યાં ભાગિની ચાપિ રાજ-
ન્ગઙ્ગા લોકાનાં પૃણ્યદા વૈ ત્રયાણામ્॥ 13-65-95 (84142)
મધુસ્રવા ઘૃતધારા ઘૃતાર્ચિ-
ર્મહોર્મિભિઃ શોભિતા બ્રાહ્મણૈશ્ચ।
દિવશ્ચ્યુતા શિરસાઽઽપ્તા શિવેન
ગઙ્ગાઽવનીધ્રાત્ત્રિદિવસ્ય માતા॥ 13-65-96 (84143)
યોનિર્વરિષ્ઠા વિરજા વિતન્વી
શય્યાઽચિરા વારિવહા યશોદા।
વિશ્વાવતી ચાકૃતિરિષ્ટસિદ્ધા
ગઙ્ગોક્ષિતાનાં ભુવનસ્ય પન્થાઃ॥ 13-65-97 (84144)
ક્ષાન્ત્યા મહ્યા ગોપને ધારણે ચ
દીપ્ત્ય, કૃશાનોસ્તપનસ્ય ચૈવ।
તુલ્યા ગઙ્ગા સમ્મતા બ્રાહ્મણાનાં
ગૃહસ્ય બ્રહ્મણ્યતયા ચ નિત્યમ્॥ 13-65-98 (84145)
ઋષિષ્ટુતાં વિષ્ણુપદીં પુરાણાં
સુપુણ્યતોયાં મનસાઽપિ લોકે।
સર્વાત્મના જાહ્નવીં યે પ્રવન્ના
સ્તે બ્રહ્મણઃ સદનં સમ્પ્રયાતાઃ॥ 13-65-99 (84146)
લોકાનિમાન્નયતિ યા જનનીવ પુત્રા-
ન્સર્વાત્મના સર્વગુણોપપન્ના।
તત્સ્થાનકં બ્રાહ્મમભીપ્સમાનૈ-
ર્ગઙ્ગા સદૈવાત્મવશૈરુપાસ્યા॥ 13-65-100 (84147)
`ન તૈર્જુષ્ટાં સ્પૃશતીં વિશ્વતોયા-
મિરાવજ્ઞાં રવેતીં ભૂધરાણામ્।'
ઉસાં પૃષ્ટાં મિષતીં વિશ્વભોજ્યા-
મિરાવતીં ધારિણીં ભૂધરાણામ્।
શિષ્ટાશ્રયામમૃતાં બ્રહ્મકાન્તાં
ગંઙ્ગાં શ્રયેદાત્મવાન્સિદ્ધિકામઃ॥ 13-65-101 (84148)
પ્રસાદ્ય દેવાન્સવિભૂન્સમસ્તા-
ન્ભગીરથસ્તપસોગ્રેણ ગઙ્ગામ્।
ગામાનયત્તામભિગમ્ય શશ્વ-
ત્પુંસાં ભયં નેહ ચામુત્ર વિદ્યાત્॥ 13-65-102 (84149)
ઉદાહૃતઃ સર્વથા તે ગુણાનાં
મયૈકદેશઃ પ્રસમીક્ષ્ય બૃદ્ધ્યા।
શક્તિર્ન સે કાચિદિહાસ્તિ વક્તું
ગુણાન્સર્વાન્પરિમાતું તથૈવ॥ 13-65-103 (84150)
મેરોઃ સમુદ્રસ્ય ચ સર્વયત્નૈઃ
સઙ્ખ્યોપલાનામુદકસ્ય વાઽપિ।
શક્યં વક્તું નેહ ગઙ્ગાજલાનાં
ગુણાખ્યાનં પરિમાતું તથૈવ॥ 13-65-104 (84151)
તસ્માદેતાન્પરયા શ્રદ્ધયોક્તા-
ન્ગુણાન્સર્વાઞ્જાહ્નવીયાન્સદૈવ।
ભવેદ્વાચા મનસા કર્મણા ચ
ભક્ત્યા યુક્તઃ શ્રદ્ધયા શ્રદ્દધાનઃ॥ 13-65-105 (84152)
લોકાનિમાંસ્ત્રીન્યશસા વિતત્ય
સિદ્ધિં પ્રાપ્ય મહતીં તાં દુરાપામ્।
ગઙ્ગાકૃતાનચિરેણૈવ લોકા-
ન્યથેષ્ટમિષ્ટાન્વિહરિષ્યસિ ત્વમ્॥ 13-65-106 (84153)
તવ મમ ચ ગુણૈર્મહાનુભાવા
જુષતુ ભતિં સતતં સ્વધર્મયુક્તૈઃ।
અભિમતજનવત્સલા હિ ગઙ્ગા
જગતિ યુનક્તિ સુખૈશ્ચ ભક્તિમન્તમ્॥ 13-65-107 (84154)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-65-108x (6994)
ઇતિ પરમમતિર્ગુણાનશેષા-
ઞ્શિલરતયે ત્રિપથાનુયોગરૂપાન્।
બહુવિધમનુશાસ્ય તથ્યરૂપા-
ન્ગગનતલં દ્યુતિમાન્વિવેશ સિદ્ધઃ॥ 13-65-108 (84155)
શિલવૃત્તિસ્તુ સિદ્ધસ્ય વાક્યૈઃ સમ્બોધિતસ્તદા।
ગઙ્ગામુપાસ્ય વિધિવત્સિદ્ધિં પ્રાપ સુદુર્લભામ્॥ 13-65-109 (84156)
તથા ત્વમપિ કૌન્તેય ભક્ત્યા પરમયા યુતઃ।
ગઙ્ગામભ્યેહિ સતતં પ્રાપ્સ્યસે સિદ્ધિમુત્તમામ્॥ 13-65-110 (84157)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-65-111x (6995)
શ્રુત્વેતિહાસં ભીષ્મોક્તં ગઙ્ગાયાઃ સ્તવસંયુતમ્।
યુધિષ્ઠિરઃ પરાં પ્રીતિમગચ્છદ્ધાતૃભિઃ સહ॥ ॥ 13-65-111 (84158)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 65 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-65-2 યદાઽપૃચ્છત્તદૈવાજગ્મુરિતિ દ્વિતીયેન યત્તદોરધ્યાહારેણ ન્વયઃ॥ 7-65-16 મહાભાગ્યં યોગૈશ્વર્યં ખેચરત્વાન્તર્ધાનશક્ત્યાદિસિદ્ધિમત્ત્વમ્॥ 7-65-18 દેશાઃ ભૂમિભાગાઃ। જનપદાઃ મહાજનનિવાસસ્થાનાનિ। આશ્રમાઃ ઋષિસ્થાનાનિ॥ 7-65-26 તે દેશા ઇતિ પ્રકૃષ્ટાઃ પુણ્યત ઇત્યનુષઙ્ગઃ॥ 7-65-28 ગાત્રાણ્યસ્થીનિ। ન્યસ્તાનિ ગઙ્ગાયામ્। ત્યક્તાનિ યાનિ વૈ તેષાં ત્યાગાત્સ્વર્ગો વિધીયતે ઇતિ ધ. પાઠઃ॥ 7-65-32 વ્યુષ્ટિઃ પુણ્યવૃદ્ધિઃ॥ 7-65-33 યાવદસ્થિ મનુષ્યાણામિતિ થ.ધ. પાઠઃ॥ 7-65-40 ગવાં નિર્હાર આહારનિર્ગમનામાર્ગસ્તતો નિર્મુક્તં યાવકં યવવિકારસ્તસ્માત્। ગાં યવાનાદયિત્વા તચ્છકૃદન્તર્ગતાન્ યવાન્ પક્ત્વા ભુઞ્જાનો યાવકવ્રતીત્યુચ્યતે॥ 7-65-41 ઇન્દુવ્રતં ચાન્દ્રાયણમ્॥ 7-65-44 ધૂયતે દૂરે જાયતે ભસ્મીભૂયાપિ ન શિવ્યતે ઇત્યર્થઃ॥ 7-65-63 કામાન્ ભોગાન્॥ 7-65-81 ઉપસ્થિતાં નિત્યં સેવિતામ્॥ ઇષ્ટં યાગાદિ તત્પ્રાપ્યૈરિષ્ટવિષયૈઃ સ્વર્ગ્યૈઃ॥ 7-65-83 ઇદ્ધાઃ નિર્દોષત્વેન દીપ્તાઃ॥ 7-65-87 પયોઘૃતે યાગીયે હવિષી સમૃદ્ધિર્યાગફલં તદ્વતીમ્। યાગાદિજં પુણ્યં તત્ફલં સ્વર્ગાદિ ચ ગઙ્ગાપ્રાપ્ત્યૈવ લભ્યત ઇત્યર્થઃ॥ 7-65-89 ઊર્ક અન્નપશ્વાદિઃ તત્પ્રદામિત્યર્થઃ। મધુ કર્મફલં બ્રહ્મ વા તત્પ્રદાં મધુમતીમ્॥ 7-65-90 યોગં ગામિતિ શેષઃ। તથા ગઙ્ગયા ભાવિતાઃ મહત્ત્વં ગતાઃ દેવાઃ। સ્પર્શનદર્શનેન ગઙ્ગાયા એવ॥ 7-65-91 દક્ષાં તારણસમર્થામ્। પૃશ્નિં વિષ્ણુમાતરમ્। બૃહતીં વાચમ્। વાગ્વૈ બૃહતીતિશ્રુતેઃ। ભાગિનીં ભનાનામૈશ્વર્યાદીનાં ષણ્ણાં સમૂહો ભાગં તદ્વતીમ્। વિભાવરીં પ્રકાશિકામ્॥ 7-65-93 ગઙ્ગાં દૃષ્ટ્વા ઇયં ગઙ્ગેતિ અન્યાન્ ગઙ્ગાં દર્શયતઃ પુરુષસ્ય નિયતં નિયમેન ગઙ્ગૈવ પ્રતિષ્ઠા સંસારાવસાનહેતુર્ભવતિ। ગુહસ્ય કાર્તિકેયસ્ય રુક્મસ્ય સ્વર્ણસ્ય ચ ગર્ભયોષા ગર્ભધારિણી સ્ત્રી। વિયતઃ સકાશાત્પ્રાતરવતીર્ણા ત્રિવર્ગા ધર્પ્રાર્થકામદા। ધૃતવહા જલવાહિની। વિશ્વતોયા વિશ્વપ્રિયતોયા॥ 7-65-95 અવનીધ્રસ્ય મેરોઃ હિમવતો વા પર્વતસ્ય। કૃતં અનુરૂપં અલઙ્કારો યયા સા કૃતાનુરૂપા॥ 7-65-96 મધુસ્રવા ધર્મદ્રવા। ઘૃતધારા તેજોધારા ઘૃતાર્ચિઃ આજ્યસ્યેવ અર્ચિર્વા યસ્યાઃ। સા અવનીધ્રાત્ પૃથિવીં પ્રાપ્તેતિ શેષઃ॥ 7-65-97 વરિષ્ઠા યોનિઃ પરમકારણમ્। વિ જા નિર્મલા। વિતન્વી વિશેષેણ તન્વી સૂક્ષ્મા। શય્યા દીર્ઘનિદ્રા તલ્પઃ। મરણં જાહ્નવીતટ ઇતિ વચનાત્। અચિરા શીઘ્રા। વિશ્વાવતી વિશ્વં અવન્તી પાલયન્તી। નુમભાવ આર્ષઃ। ઇષ્ટસિદ્ધા ઇષ્ટાઃક સિદ્ધા યસ્યાઃ સા, સિદ્ધાનામિષ્ટા ઇતિ વા। અક્ષેતાનાં સ્નાતાનામ્। ભુવનસ્ય સ્વર્ગસ્ય। પુષ્પાવિલા પરિવાહા યશોદેતિ ધ. પાઠઃ॥ 7-65-98 ક્ષાન્ત્યાદિત્રયે મહ્યા તુલ્યેતિ સમ્બન્ધઃ। ગુહસ્ય કુમારસ્ય સમ્મતા। બ્રહ્મણ્યતયા બ્રાહ્મણજાત્યનુગ્રાહકતયઃ॥ 7-65-99 મનસાપિ પ્રપન્નાઃ કિમુત સાક્ષાત્॥ 7-65-101 ઉસ્રં ધેનુમમૃતદુઘામિતિ યાવત્। મિષતીં પશ્યન્તીં સર્વજ્ઞામિત્યર્થઃ। હરાવતીમન્નવતીમ્। બ્રહ્મણોપિ કાન્તો ચેતોહરામ્॥ 7-65-102 સવિભૂન્ સેક્ષરાન્। ગાં પૃથ્વીમ્॥ 7-65-103 મદુક્તાન્ ગઙ્ગાગુણાન્ જ્ઞાત્વા વાગાદિમિઃ સ્તોત્રધ્યાનસ્નાનાદિષુ શ્રદ્દદાનો ભવેદિતી સમ્બન્ધઃ। ગઙ્ગાકૃતાન્ ગઙ્ગાસેવનપ્રાપ્તાન્। ઇષ્ટાન્ સઙ્કલ્પસિદ્ધાન્। 7-65-107 મહાનુભાવા ગઙ્ગા મતિં જુષતુ પ્રીણાતુ। ગઙ્ગાદર્શનાદિના મતિઃ પ્રસીદત્વિત્યર્થઃ। અભિમતઃ શ્રદ્ધાલુઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 066
॥ શ્રીઃ ॥
13.66. અધ્યાયઃ 066
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ માનવેષુ પૂજ્યતાપ્રયોજકગુણપ્રતિપાદકકૃષ્ણનારદસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કે પૂજ્યા વૈ ત્રિલોકેઽસ્મિન્માનવા ભરતર્પભ।
વિસ્તરેણ તદાચક્ષ્વ ન હિ તૃપ્યામિ કથ્યતઃ॥ 13-66-1 (84159)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-66-2x (6996)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
નારદસ્ય ચ સંવાદં વાસુદેવસ્ય ચોભયોઃ॥ 13-66-2 (84160)
નારદં પ્રાઞ્જલિં દૃષ્ટ્વા પૂજયાનં દ્વિજર્ષભાન્।
કેશવઃ પરિપપ્રચ્છ ભગવન્ક્રાન્નમસ્યમિ॥ 13-66-3 (84161)
બહુમાનપરસ્તેષુ ભગવન્યાન્નમસ્યસિ।
શક્યં ચેચ્છ્રોતુમસ્માભિર્બ્રૂહ્યેતદ્ધર્મવિત્તમ॥ 13-66-4 (84162)
નારદ ઉવાચ। 13-66-5x (6997)
શૃણુ ગોવિન્દ યાનેતાન્પૂજયામ્યરિમર્દન।
ત્વત્તોઽન્યઃ કઃ પુમાઁલ્લોકે શ્રોતુમેતદિહાર્હતિ॥ 13-66-5 (84163)
વરુણં વાયુમાદિત્યં પર્જન્યં જાતવેદસમ્।
સ્થાણુ સ્કન્દં મહાલક્ષ્મીં વિષ્ણું બ્રહ્માણમેવ ચ॥ 13-66-6 (84164)
વાચસ્પતિં ચન્દ્રમસમપઃ પૃથ્વીં સરસ્વતીમ્।
સતતં યે નમસ્યન્તિ તાન્નમસ્યામ્યહં વિભો॥ 13-66-7 (84165)
તપોધનાન્વેદવિદો નિત્યં વેદપરાયણાન્।
મહાર્હાન્વૃષ્ણિશાર્દૂલ સદા સમ્પૂજયામ્યહમ્॥ 13-66-8 (84166)
અભુક્ત્વા દેવકાર્યાણિ કુર્વતે યેઽવિકત્થનાઃ।
સન્તુષ્ટાશ્ચ ક્ષમાયુક્તાસ્તાન્નમસ્યામ્યહં વિભો॥ 13-66-9 (84167)
સમ્યગ્યજન્તિ યે ચેષ્ટીઃ ક્ષાન્તા દાન્તા જિતેન્દ્રિયાઃ।
સત્યં ધર્મં ક્ષિતિં ગાશ્ચ તાન્નમસ્યામિ યાદવ॥ 13-66-10 (84168)
યે વૈ તપસિ વર્તન્તે વને મૂલફલાશનાઃ।
અસઞ્ચયાઃ ક્રિયાવન્તસ્તાન્નમસ્યામિ યાદવ॥ 13-66-11 (84169)
યે ભૃત્યભરણે શક્તાઃ સતતં ચાતિથિવ્રતાઃ।
ભુઞ્જતે દેવશેષાણિ તાન્નમસ્યામિ યાદવ॥ 13-66-12 (84170)
યે વેદ પ્રાપ્ય દુર્ધર્ષા વાગ્મિનો બ્રહ્મચારિણઃ।
યાજનાધ્યાપને યુક્તા નિત્યં તાન્પૂજયામ્યહમ્॥ 13-66-13 (84171)
પ્રસન્નહૃદયાશ્ચૈવ સર્વસત્વેષુ નિત્યશઃ।
અપૃષ્ઠતાપાન્સ્વાધ્યાયે યુક્તાસ્તાન્પૂજયામ્યહમ્॥ 13-66-14 (84172)
ગુરુપ્રસાદે સ્વાધ્યાયે યતન્તો યે સ્થિરવ્રતાઃ।
શુશ્રૂષવોઽનસૂયન્તસ્તાન્નમસ્યામિ યાદવ॥ 13-66-15 (84173)
સુવ્રતા મુનયો યે ચ બ્રાહ્મણાઃ સત્યસઙ્ગરાઃ।
વોઢારો હવ્યકવ્યાનાં તાન્નમસ્યામિ યાદવ॥ 13-66-16 (84174)
ભૈક્ષચર્યાસુ નિરતાઃ કૃશા ગુરુકુલાશ્રયાઃ।
નિઃસુખા નિર્ધના યે તુ તાન્નમસ્યામિ યાદવ॥ 13-66-17 (84175)
નિર્મમા નિષ્પ્રતિદ્વન્દ્વા નિષ્ઠિતા નિષ્પ્રયોજનાઃ।
યે વેદં પ્રાપ્ય દુર્ધર્ષા વાગ્મિનો બ્રહ્મવાદિનઃ॥ 13-66-18 (84176)
અહિંસાનિરતા યે ચ યે ચ સત્યવ્રતા નરાઃ।
દાન્તાઃ શમપરાશ્ચૈવ તાન્નમસ્યામિ કેશવ॥ 13-66-19 (84177)
દેવતાતિથિપૂજાયાં યુક્તા યે ગૃહમેધિનઃ।
કપોતવૃત્તયો નિત્યં તાન્નમસ્યામિ યાદવ॥ 13-66-20 (84178)
યેષાં ત્રિવર્ગઃ કૃત્યેષુ વર્તતે નોપહીયતે।
શિષ્ટાચારપ્રવૃત્તાશ્ચ તાન્નમસ્યામ્યહં સદા॥ 13-66-21 (84179)
બ્રાહ્મણાઃ શ્રુતસમ્પન્ના યે ત્રિવર્ગમનુષ્ઠિતાઃ।
અલોલુપાઃ પુણ્યશીલાસ્તાન્નમસ્યામિ કેશવ॥ 13-66-22 (84180)
`અવન્ધ્યકાલા યેઽલુબ્ધાસ્ત્રિવર્ગે સાધનેષુ ચ।
વિશિષ્ટાચારયુક્તાશ્ચ નારાયણ નમામિ તાન્॥' 13-66-23 (84181)
અબ્ભક્ષા વાયુભક્ષાશ્ચક સુધાભક્ષાશ્ચ યે સદા।
વ્રતૈશ્ચ વિવિધૈર્યુક્તાસ્તાન્નમસ્યામિ માધવ॥ 13-66-24 (84182)
અયોનીનગ્નિયોનીંશ્ચ બ્રહ્મયોનીંસ્તથૈવ ચ।
સર્વભૂતાત્મયોનીંશ્ચ તાન્નમસ્યામ્યહં સદા॥ 13-66-25 (84183)
નિત્યમેતાન્નમસ્યામિ કૃષ્ણ લોકકરાનૃષીન્।
લોકજ્યેષ્ઠાન્કુલજ્યેષ્ઠાંસ્તમોઘ્નઁલ્લોકભાસ્કરાન્॥ 13-66-26 (84184)
તસ્માત્ત્વમપિ વાર્ષ્ણેય દ્વિજાન્પૂજય નિત્યદા।
પૂજિતાઃ પૂજનાર્હા હિ સુખં દાસ્યન્તિ તેઽનઘ॥ 13-66-27 (84185)
અસ્મિઁલ્લોકે સદા હ્યેતે પરત્ર ચ સુખપ્રદાઃ।
ચરન્તે માન્યમાના વૈ પ્રદાસ્યન્તિ સુખં તવ॥ 13-66-28 (84186)
યે સર્વાતિથયો નિત્યં ગોષુ ચ બ્રાહ્મણેષુ ચ।
નિત્યં સત્યે ચાભિરતા દુર્ગાણ્યતિતરન્તિ તે॥ 13-66-29 (84187)
નિત્યં શમપરા યે ચ તથા યે ચાનસૂયકાઃ।
નિત્યસ્વાધ્યાયિનો યે ચ દુર્ગાણ્યતિતરન્તિ તે॥ 13-66-30 (84188)
સર્વાન્દેવાન્નમસ્યન્તિ ય ચૈકં વેદમાશ્રિતાઃ।
શ્રદ્દધાનાશ્ચ દાન્તાશ્ચ દુર્ગાણ્યતિતરન્તિ તે॥ 13-66-31 (84189)
તથૈવ વિપ્રપ્રવરાન્નમસ્કૃત્ય યતવ્રતાઃ।
ભવન્તિ યે દાનરતા દુર્ગાણ્યતિતરન્તિ તે॥ 13-66-32 (84190)
તપસ્વિનશ્ચ યે નિત્યં કૌમારબ્રહ્મચારિણઃ।
તપસા ભાવિતાત્માનો દુર્ગાણ્યતિતરન્તિ તે॥ 13-66-33 (84191)
દેવતાતિથિભૃત્યાનાં પિતૄણાં ચાર્ચને રતાઃ।
શિષ્ટાન્નભોજિનો યે ચ દુર્ગાણ્યતિતરન્તિ તે॥ 13-66-34 (84192)
અગ્નિમાધાય વિધિવત્પ્રણતા ધારયન્તિ યે।
પ્રાપ્તઃ સોમાહુતિં ચૈવ દુર્ગાણ્યતિતરન્તિ તે॥ 13-66-35 (84193)
માતાપિત્રોર્ગુરુષુ ચ સમ્યગ્વર્તન્તિ યે સદા।
યથા ત્વં વૃષ્ણિશાર્દૂલેત્યુક્ત્વૈવં વિરરામ સઃ॥ 13-66-36 (84194)
તસ્માત્ત્વમપિ કૌન્તેય પિતૃદેવદ્વિજાતિથીન્।
સમ્યક્પૂજયસે નિત્યં ગતિમિષ્ટામવાપ્સ્યસિ॥ ॥ 13-66-37 (84195)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષટ્ષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 66 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-66-1 માનવૈર્ભરતર્ષભેતિ ઝ.થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-66-4 તેષુ માનવેષુ બહુમાનપરઃ સન્ કાન્નમસ્યપ્તીતિ યોજ્યમ્॥ 7-66-8 મહાર્હાન્ મહાન્ અર્હઃ પૂજા યેષામ્, અતિપૂજ્યાનિત્યર્થઃ॥ 7-66-9 અવિકત્થનાઃ શ્લાઘાહીનાઃ॥ 7-66-10 સત્યં ધર્મં ચ યજન્તિ પૂજયન્તિ। ક્ષિતિં ગાશ્ચ યજન્તિ બ્રાહ્મણેભ્યઃ પ્રયચ્છન્તિ। યજ દેવપૂજાસઙ્ગતિકરણદાનેષુ। સસ્યં ધનં ક્ષિતિમિતિ થ.ધ પાઠઃ॥ 7-66-14 આપૃષ્ઠતાપાન્ યાવન્મધ્યાહ્નમ્॥ 7-66-15 સ્વાધ્યાયે બ્રહ્મયજ્ઞે મન્ત્રજપે વા॥ 7-66-18 નિર્હ્રીકા નિષ્પ્રયોજનાઃ ઇતિ ઝ.પાઠઃ। નિર્હ્રીકાઃ દિગ્મ્બરાઃ॥ 7-66-20 કપોતવૃત્તયઃ કણશ આદાય યે સઙ્ગ્રહં ન કુર્વન્તીત્યર્થઃ॥ 7-66-21 ત્રિવર્ગો ધર્માર્થકામાઃ। કૃત્યેષુ કર્તું યોગ્યેષુ કર્મસુ વર્તતે ઉત્તમમધ્યમાધમભાવેન વર્તતે નતુ હીયતે અધમમધ્યમોત્તમભાવેનેત્યર્થઃ॥ 7-66-24 સુધા વૈશ્વદેવશેષઃ॥ 7-66-25 અયોનીન્ અકૃતદારાન્। અગ્નિયોનીન્ દારાગ્નિહોત્રયુતાન્। બ્રહ્મણો વેદસ્ય યોનીન્ આશ્રયભૂતાન્। અબ્યોનીનગ્નિયોનીંશ્ચેતિ થ.ધ. પાઠઃ॥ 7-66-26 લોકજ્યેષ્ઠાઞ્જ્ઞાનનિષ્ઠાનિતિ થ.ધ. પાઠઃ॥ 7-66-31 સ્વાધ્યાયે સર્વે યજ્ઞા અન્તર્ભવન્તીત્યર્થઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 067
॥ શ્રીઃ ॥
13.67. અધ્યાયઃ 067
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ શરણાગતરક્ષણફલપ્રતિપાદકશ્યેનકપોતોપાખ્યાનકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
પિતામહ મહાપ્રાજ્ઞ સર્વશાસ્ત્રવિશારદ।
ત્વત્તોઽહં શ્રોતુમિચ્છામિ ધર્મં ભરતસત્તમ॥ 13-67-1 (84196)
શરણાગતં યે રક્ષન્તિ ભૂતગ્રામં ચતુર્વિધમ્।
કિં તસ્ય ભરતશ્રેષ્ઠ ફલં ભવતિ તત્ત્વતઃ॥ 13-67-2 (84197)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-67-3x (6998)
ઇદં શૃણુ મહાપ્રાજ્ઞ ધર્મપુત્ર મહાયશઃ।
ઇતિહાસં પુરાવૃત્તં શરણાર્થં મહાફલમ્॥ 13-67-3 (84198)
પ્રપાત્યમાનઃ શ્યેનેન કપોતઃ પ્રિયદર્શનઃ।
વૃષદર્ભં મહાભાગં નરેન્દ્રં શરણં ગતઃ॥ 13-67-4 (84199)
સ તં દૃષ્ટ્વા વિશુદ્ધાત્મા ત્રાસાદઙ્કમુપાગતમ્।
આશ્વાસ્યાશ્વસિહીત્યાહ ન તેઽસ્તિ ભયમણ્ડજ॥ 13-67-5 (84200)
ભયં તે સુમહત્કસ્માત્કુત્ર કિં વા કૃતં ત્વયા।
યેન ત્વમિહ સમ્પ્રાપ્તો વિસંજ્ઞો ભ્રાન્તચેતનઃ॥ 13-67-6 (84201)
નવનીલોત્પલાપીડ ચારુવર્ણ સુદર્શન।
દાડિમાશોકપુષ્પાક્ષ મા ત્રસસ્વાભયં તવ॥ 13-67-7 (84202)
મત્સકાશમનુપ્રાપ્તં ન ત્વાં કશ્ચિત્સમુત્સહેત્।
મનસા ગ્રહણં કર્તું રક્ષાધ્યક્ષપુરસ્કૃતમ્॥ 13-67-8 (84203)
કાશિરાજ્યં તદદ્યૈવ ત્વદર્તં જીવિતં તથા।
ત્યજેયં ભવ વિસ્રબ્ધઃ કપોત ભયં તવ॥ 13-67-9 (84204)
શ્યેન ઉવાચ। 13-67-10x (6999)
મમૈતદ્વિહિતં ભક્ષ્યં ન રાજંસ્ત્રાતુમર્હસિ।
અતિક્રાન્તં ચ પ્રાપ્તં ચ પ્રયત્નાચ્ચોપપાદિતમ્॥ 13-67-10 (84205)
માંસં ચ રુધઇરં ચાસ્ય મજ્જા મેદશ્ચ મે હિતમ્।
પરિતોષકરો હ્યેષ મમ માઽસ્યાગ્રતો ભવ॥ 13-67-11 (84206)
તૃષ્ણા મે બાધતેઽત્યુગ્રા ક્ષુધા નિર્દહતીવ મામ્।
મુઞ્ચૈનં નહિ શક્ષ્યામિ રાજન્મન્દયિતું ક્ષુધામ્॥ 13-67-12 (84207)
મયા હ્યનુસૃતો હ્યેષ મત્પક્ષનખવિક્ષતઃ।
કિઞ્ચિદુચ્છ્વાસનિઃશ્વાસં ન રાજન્ગોપ્તુમર્હસિ॥ 13-67-13 (84208)
યદિ સ્વવિષયે રાજન્પ્રભુસ્ત્વં રક્ષણે નૃણામ્।
ખેચરસ્ય તૃષાર્તસ્ય ન ત્વં પ્રભુરથોત્તમ॥ 13-67-14 (84209)
યદિ વૈરિષુ ભૃત્યેષુ સ્વજનવ્યવહારયોઃ।
વિષયેષ્વિન્દ્રિયાણાં ચ આકાશે મા પરાક્રમ॥ 13-67-15 (84210)
પ્રભુત્વં હિ પરાક્રમ્ય સમ્યક્ પક્ષહરેષુ તે।
યદિ ત્વમિહ ધર્માર્થી મામપિ દ્રષ્ટુમર્હસિ॥ 13-67-16 (84211)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-67-17x (7000)
શ્રુત્વા શ્યેનસ્ય તદ્વાક્યં રાજર્ષિર્વિસ્મયં ગતઃ।
સમ્ભાવ્ય ચૈનં તદ્વાક્યં તદર્થી પ્રત્યભાષત॥ 13-67-17 (84212)
રાજોવાચ। 13-67-18x (7001)
ગોવૃષો વા વરાહો વા મૃગો વા મહિષોપિ વા।
ત્વદથર્મદ્ય ક્રિયતાં ક્ષુધાપ્રશમનાય તે॥ 13-67-18 (84213)
શરણાગતં ન ત્યજેયમિતિ મે વ્રતમાહિતમ્।
ન મુઞ્ચતિ મમાઙ્ગાનિ દ્વિજોઽયં પશ્ય વૈ દ્વિજ॥ 13-67-19 (84214)
શ્યેન ઉવાચ। 13-67-20x (7002)
ન વરાહં ન ચોક્ષાણં ન ચાન્યાન્વિવિધાન્દ્વિજાન્
ભક્ષયામિ મહારાજ કિમન્નાદ્યેન તેન મે॥ 13-67-20 (84215)
યસ્તુ મે વિહિતો ભક્ષ્યઃ સ્વયં દેવૈઃ સનાતનઃ।
શ્યેનાઃ કપોતાન્ખાદન્તિ સ્તિતિરેષા સનાતની॥ 13-67-21 (84216)
ઉશીનર કપોતે તુ યદિ સ્નેહસ્તવાનઘ।
તતસ્ત્વં મે પ્રયચ્છાદ્ય સ્વમાંસં તુલયા ધૃતમ્॥ 13-67-22 (84217)
રાજોવાચ। 13-67-23x (7003)
મહાનનુગ્રહો મેઽદ્ય યસ્ત્વમેવમિહાત્થ મામ્।
બાઢમેવ કરિષ્યામીત્યુક્ત્વાઽસૌ રાજસત્તમઃ॥ 13-67-23 (84218)
ઉત્કૃત્યોત્કૃત્ય માંસાનિ તુલયા સમતોલયત્।
અન્તઃપુરે તતસ્તસ્ય સ્ત્રિયો રત્નવિભૂષિતાઃ॥ 13-67-24 (84219)
હાહાભૂતા વિનિષ્ક્રાન્તાઃ શ્રુત્વા પરમદુઃખિતાઃ।
તાસાં રુદિતશબ્દેન મન્ત્રિભૃત્યજનસ્ય ચ॥ 13-67-25 (84220)
બભૂવ સુમહાન્નાદો મેઘગમ્ભીરનિઃસ્વનઃ।
નિરુદ્ધં ગગનં સર્વં વ્યભ્રં મેઘૈઃ સમન્તતઃ॥ 13-67-26 (84221)
મહી પ્રચલિતા ચાસીત્તસ્ય સત્યેન કર્મણા॥ 13-67-27 (84222)
સ રાજા પાર્શ્વતશ્ચૈવ બાહુભ્યામૂરુતશ્ચ યત્।
તાનિ માંસાનિ સઞ્છિદ્ય તુલાં પૂરયતેઽશનૈઃ।
તથાપિ ન સમસ્તેન કપોતેન બભૂવ હ॥ 13-67-28 (84223)
અસ્થિભૂતો યદા રાજા નિર્માંસો રુધિરસ્રવઃ।
તુલાં તતઃ સમારૂઢઃ સ્વં માંસક્ષયમુત્સૃજન્॥ 13-67-29 (84224)
તતઃ સેન્દ્રાસ્ત્રયો લોકાસ્તં નરેન્દ્રમુપસ્થિતાઃ।
ર્ભર્યશ્ચાકાશગૈસ્તત્ર વાદિતા દેવદુન્દુભિઃ॥ 13-67-30 (84225)
અમૃતેનાવસિક્તશ્ચ વૃષદર્ભો નરેશ્વરઃ।
દિવ્યૈશ્ચ સુસુખૈર્માલ્યૈરભિવૃષ્ટઃ પુનઃપુનઃ॥ 13-67-31 (84226)
દેવગન્ધર્વસન્ઘાતૈરપ્સરોભિશ્ચ સર્વતઃ।
નૃત્તશ્ચૈવોપગીતશ્ચ પિતામહ ઇવ પ્રભુઃ॥ 13-67-32 (84227)
હેમપ્રાસાદસમ્બાધં મણિકાઞ્ચનતોરણમ્।
સવૈડૂર્યમણિસ્તમ્ભં વિમાનં સમધિષ્ઠિતઃ॥ 13-67-33 (84228)
સ રાજર્ષિર્ગતઃ સ્વર્ગં કર્મણા તેન શાશ્વતમ્।
શરણાગતેષુ ચૈવં ત્વં કુરુ સર્વં યુધિષ્ઠિર॥ 13-67-34 (84229)
ભક્તાનામનુરક્તાનામાશ્રિતાનાં ચ રક્ષિતા।
દયાવાન્સર્વભૂતેષુ પરત્ર સુખમેધતે॥ 13-67-35 (84230)
સાધુવૃત્તો હિ યો રાજા સદ્વૃત્તમનુતિષ્ઠતિ।
કિં ન પ્રાપ્તં ભવેત્તેનિ સ્વવ્યાજેનેહ કર્મણા॥ 13-67-36 (84231)
સ રાજર્ષિર્વિશુદ્ધાત્મા ધીરઃ સત્યપરાક્રમઃ।
કાશીનામીશ્વરઃ ખ્યાતસ્ત્રિષુ લોકેષુ કર્મણા॥ 13-67-37 (84232)
યોઽપ્યન્યઃ કારેયદેવં શરણાગતરક્ષણમ્।
સોપિ ગચ્છેત તામેવ ગતિં ભરતસત્તમ॥ 13-67-38 (84233)
ઇદં વૃત્તં હિ રાજર્ષે વૃષદર્ભસ્ય કીર્તયન્।
પૂતાત્મા વૈ ભવેલ્લોકે શૃણુયાદ્યશ્ચ નિત્યશઃ॥ ॥ 13-67-39 (84234)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 67 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-67-4 પ્રાત્યમાન આકશાદિતિ શેષઃ। વૃષદર્ભમૌશીનરં શિબિમ્॥ 7-67-7 નવં નીલં ચ યદુત્પલં લસ્યાઽઽપીડ ઇવાલઙ્કારભૂત॥ 7-67-10 અતિક્રાન્તં ગત્પ્રાયજવિતમ્॥ 7-67-15 યદિ વૈર્યાદિષુ પરાક્રમસે તદ્યુક્તં ન ત્વાકાશે આકાશચારિષુ॥ 7-67-16 પક્ષહરેષ્વાજ્ઞાભઙ્ગિષુ શત્રુષુ॥ 7-67-17 તદથીં કપોતાર્થી॥ 7-67-19 દ્વિજઃ પક્ષી॥ 7-67-28 અશનૈઃ શીઘ્રમ્॥ 7-67-29 માંસક્ષયં માંસાલયં શરીરમ્॥ 7-67-32 નૃત્તઃ નૃત્યેન તોપિતઃ। એવમુપગીતઃ॥ 7-67-36 સાધુવૃત્તઃ સુશીલઃ। સદ્વૃત્તં શિષ્ટાચારમ્। સ્વવ્યાજેન સુતરાં નષ્કપટેન॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 068
॥ શ્રીઃ ॥
13.68. અધ્યાયઃ 068
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ બ્રાહ્મણમહિમકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કિં રાજ્ઞઃ સર્વકૃત્યાનાં ગરીયઃ સ્યાત્પિતામહ।
કુર્વન્કિં કર્મ નૃપતિરુભૌ લોકૌ સમશ્રુતે 13-68-1 (84235)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-68-2x (7004)
એતદ્રાજ્ઞઃ કૃત્યતમમભિષિક્તસ્ય ભારત।
બ્રાહ્મણાનાં રક્ષણં ચ પૂજા ચ સુખમિચ્છતઃ॥ 13-68-2 (84236)
કર્તવ્યં પાર્થિવેન્દ્રેણ તથૈવ ભરતર્ષભ।
શ્રોત્રિયાન્બ્રાહ્મણાન્વૃદ્ધાન્નિત્યમેવાભિપૂજયેત્॥ 13-68-3 (84237)
પૌરજાનપદાંશ્ચાપિ બ્રાહ્મણાંશ્ચ બહુશ્રુતાન્।
સાંત્વેન ભોગદાનેન નમસ્કારૈઃ સદાઽર્ચયેત્॥ 13-68-4 (84238)
એતત્કૃત્યતમં રાજ્ઞો નિત્યમેવોપલક્ષયેત્।
યથાઽઽત્માનં યથા પુત્રાંસ્તથૈતાન્પ્રતિપાલયેત્॥ 13-68-5 (84239)
યે ચાપ્યેષાં પૂજ્યતમાસ્તાન્દૃઢં પ્રતિપૂજયેત્।
તેષુ શાન્તેષુ તદ્રાષ્ટ્રં સર્વમેવ વિરાજતે॥ 13-68-6 (84240)
તે પૂજ્યાસ્તે નમસ્કાર્યા માન્યાસ્તે પિતરો યથા।
તેષ્વેવ યાત્રા લોકાનાં ભૂતાનામિવ વાસવે॥ 13-68-7 (84241)
અભિચારૈરુપાયૈશ્ચ દહેયુરપિ ચેતસા।
નિઃશેપં કુપિતાઃ કુર્યુરુગ્રાઃ સત્યપરાક્રમાઃ। 13-68-8 (84242)
નાન્તમેષાં પ્રપશ્યામિ ન દિશશ્ચાપ્યપાવૃતાઃ।
કુપિતાઃ સમુદીક્ષન્તે દાવેષઅવગ્નિશિખા ઇવ॥ 13-68-9 (84243)
`માન્યાસ્તેષાં સાધવો યે ન નિન્દ્યાશ્ચાપ્યસાધવઃ'।
બિભ્યત્યેષાં સાહસિકા ગુણાસ્તેષામતીવ હિ।
કૂપા ઇવ તૃણચ્છન્ના વિશુદ્ધા દ્યૌરિવાપરે॥ 13-68-10 (84244)
પ્રસહ્યકારિણઃ કેચિત્કાર્પાસમૃદવોઽપરે।
સન્તિ ચૈષામતિશઠાસ્તથૈવાન્યે તપસ્વિનઃ॥ 13-68-11 (84245)
કૃષિગોરક્ષ્યમપ્યેકે ભૈક્ષ્યમન્યેઽપ્યનુષ્ઠિતાઃ।
ચોરાશ્ચાન્યેઽનૃતાશ્ચાન્યે તથાઽન્યે નટનર્તકાઃ॥ 13-68-12 (84246)
સર્વકર્મસહાશ્ચાન્યે પાર્થિવેષ્વિતરેષુ ચ।
વિવિધાચારયુક્તાશ્ચ બ્રાહ્મણા ભરતર્ષભ॥ 13-68-13 (84247)
નાનાકર્મસુ રક્તાનાં બહુકર્મોપજીવિનામ્।
ધર્મજ્ઞાનાં સતાં તેષાં નિત્યમવોનુકીર્તયેત્ 13-68-14 (84248)
પિતૄણાં દેવતાનં ચ મનુષ્યોરગરક્ષસામ્।
પુરાઽપ્યેતે મહાભાગા બ્રાહ્મણા વૈ જનાધિપ॥ 13-68-15 (84249)
નૈતે દેવૈર્ન પિતૃભિર્ન ગન્ધર્વૈર્ન રાક્ષસૈઃ।
નાસુરૈર્ન પિશાચૈશ્ચ શક્યા જેતું દ્વિજાતયઃ॥ 13-68-16 (84250)
અદૈવં દૈવતં કુર્યુર્દૈવતં ચાપ્યદૈવતમ્।
યમિચ્છેયુઃ સ રાજા સ્યાદ્યં દ્વિષ્યુઃ સ પરાભવેત્॥ 13-68-17 (84251)
પરિવાદં ચ યે કુર્યુર્બ્રાહ્મણાનામચેતસઃ।
સત્યં બ્રવીમિ તે રાજન્વિનશ્યેયુર્ન સંશયઃ॥ 13-68-18 (84252)
નિન્દાપ્રશંસાકુશલાઃ કીર્ત્યકીર્તિપરાયણાઃ।
પરિકુપ્યન્તિ તે રાજન્સતતં દ્વિષતાં દ્વિજાઃ॥ 13-68-19 (84253)
બ્રાહ્મણા યં પ્રશંસન્તિ પુરુષઃ સ પ્રવર્ધતે।
બ્રાહ્મણૈર્યઃ પરાકૃષ્ટઃ પરાભૂયાત્ક્ષણાદ્ધિ સઃ॥ 13-68-20 (84254)
શકા યવનકામ્ભોજાસ્તાસ્તાઃ ક્ષત્રિયજાતયઃ।
વૃષલત્વં પરિગતા બ્રાહ્મણાનામદર્શનાત્॥ 13-68-21 (84255)
દ્રાવિડાશ્ચ કલિઙ્ગાશ્ચ પુલિન્દાશ્ચાપ્યુશીનરાઃ।
કોલિસર્પા મહિપકાસ્તાસ્તાઃ ક્ષત્રિયજાતયઃ॥ 13-68-22 (84256)
વૃપલત્વં પરિગતા બ્રાહ્મણાનામદર્શનાત્।
શ્રેયાન્પરાજયસ્તેભ્યો ન જયો જયતાંવર॥ 13-68-23 (84257)
યસ્તુ સર્વમિદં હન્યાદ્બ્રાહ્મણં ચ ન તત્સમમ્।
બ્રહ્મવધ્યા મહાન્દોષ ઇત્યાહુઃ પરમર્ષયઃ॥ 13-68-24 (84258)
પરિવાદો દ્વિજાતીનાં ન શ્રોતવ્યઃ કથઞ્ચન।
આસીતાધોમુખસ્તૂષ્ણીં સમુત્થાય વ્રજેત વા॥ 13-68-25 (84259)
ન સ જાતો જનિષ્યો વા પૃથિવ્યામિહ કશ્ચન।
યો બ્રાહ્મણવિરોધેન સુખં જીવિતુમુત્સહેત્॥ 13-68-26 (84260)
દુર્ગ્રાહ્યો મુષ્ટિના વાયુર્દુઃસ્પર્શઃ પાણિના શશી।
દુર્ધરા પૃથિવી મૂર્ધ્ના દુર્જયા બ્રાહ્મણા ભુવિ॥ ॥ 13-68-27 (84261)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટષષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 68 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-68-6 એષાં બ્રાહ્મણાનાં મધ્યે॥ 7-68-7 વાસવે પર્જન્યે॥ 7-68-8 અભિચારૈઃ શ્યેનયાગાદિભિઃ। ઉણયૈઃ કૌલિકશાસ્ત્રપ્રસિદ્ધૈઃ। ચેતસા સઙ્કલ્પમાત્રેણ॥ 7-68-10 એષાં એભ્યઃ સાહસિકા અકાર્યકારિણોઽણિ બિભ્યતિ કિમુન વિવેકિનઃ॥ 7-68-15 એતે પૂજ્યા ઇતિ શેષઃ। યતો મહાભાગાઃ॥ 7-68-19 પરાયણાઃ હેતવઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 069
॥ શ્રીઃ ॥
13.69. અધ્યાયઃ 069
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ બ્રાહ્મણમાહાત્મ્યપ્રતિપાદકપૃથ્વીવાસુદેવસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
બ્રાહ્મણાનેવ સતતં ભૃશં સમ્પરિપૂજયેત્।
એતે હિ સોમરાજાન ઈશ્વરઃ સુખદુઃખયોઃ॥ 13-69-1 (84262)
એતે ભોગૈરલઙ્કારૈરન્યૈશ્ચૈવ કિમિચ્છકૈઃ।
સદા પૂજ્યા નમસ્કારૈ રક્ષ્યાશ્ચ પિતૃવન્નૃપૈઃ।
તતો રાષ્ટ્રાય શાન્તિર્હિ ભૂતાનામિવ વાસવાત્॥ 13-69-2 (84263)
જ્ઞાનવાન્બ્રહ્મવર્ચસ્વી રાષ્ટ્રે વૈ બ્રાહ્મણઃ શુચિઃ।
મહારથશ્ચ રાજન્ય એષ્ટવ્યઃ શત્રુતાપનઃ॥ 13-69-3 (84264)
બ્રાહ્મણં જાતિસમ્પન્નં ધર્મજ્ઞં સંશિતવ્રતમ્।
બોજયીત ગૃહે રાજન્ન તસ્માત્પરમસ્તિ વૈ॥ 13-69-4 (84265)
બ્રાહ્મણેભ્યો હવિર્દત્તં પ્રતિગૃહ્ણન્તિ દેવતાઃ।
પિતરઃ સર્વભૂતાનાં નૈતેભ્યો વિદ્યતે પરમ્॥ 13-69-5 (84266)
આદિત્યશ્ચન્દ્રમા વિષ્ણુઃ સઙ્કરોઽગ્નિઃ પ્રજાપતિઃ।
સર્વે બ્રાહ્મણમાવિશ્ય સદાઽન્નમુપભુઞ્જતે॥ 13-69-6 (84267)
ન તસ્યાશ્નન્તિ પિતરો યસ્ય વિપ્રા ન ભુઞ્જતે।
દેવાશ્ચાપ્યસ્ય નાશ્નન્તિ પાપસ્ય બ્રાહ્મણદ્વિષઃ॥ 13-69-7 (84268)
બ્રાહ્મણેષુ તુ તુષ્ટેષુ પ્રીયન્તે પિતરઃ સદા।
તથૈવ દેવતા રાજન્નાત્ર કાર્યા વિચારણા॥ 13-69-8 (84269)
તથૈવ તેઽપિ પ્રીયન્તે યેષાં ભવતિ તદ્ધવિઃ।
ન ચ પ્રેત્ય વિનશ્યન્તિ ગચ્છન્તિ ચ પરાં ગતિમ્॥ 13-69-9 (84270)
યેનયેનૈવ પ્રીયન્તે પિતરો દેવતાસ્તથા॥
તેનતેનૈવ પ્રીયન્તે પિતરો દેવતાસ્તથા॥ 13-69-10 (84271)
બ્રાહ્મણાદેવ તદ્ભૂતં પ્રભવન્તિ યતઃ પ્રજાઃ।
યતશ્ચાયં પ્રભવતિ પ્રેત્ય યત્ર ચ ગચ્છતિ॥ 13-69-11 (84272)
વેદૈષ માર્ગં સ્વર્ગસ્ય તથૈવ નરકસ્ય ચ।
આગતાનાગતે ચોમે બ્રાહ્મણો દ્વિપદાંવરઃ॥ 13-69-12 (84273)
બ્રાહ્મણો દ્વિપદાં શ્રેષ્ઠઃ સ્વધર્મં ચૈવ વેદ યઃ।
યે ચૈનમનુવર્તન્તે તે ન યાન્તિ પરાભવમ્।
ન તે પ્રેત્ય વિનશ્યન્તિ ગચ્છન્તિ ન પરાભવમ્॥ 13-69-13 (84274)
યદ્બ્રાહ્મણમુખાત્પ્રાપ્તં પ્રતિગૃહ્ણન્તિ વૈ વચઃ।
કૃતાત્માનો મહાત્માનસ્તે ન યાન્તિ પરાભવમ્॥ 13-69-14 (84275)
ક્ષત્રિયાણાં પ્રતપતાં તેજસા ચ બલેન ચ।
બ્રાહ્મણેષ્વેવ શામ્યન્તિ તેજાંસિ ચ બલાનિ ચ॥ 13-69-15 (84276)
ભૃગવસ્તાલજઙ્ઘાંશ્ચ નીપાનાઙ્ગિરસોઽજયન્।
ભરદ્વાજો વૈતહવ્યાનૈલાંશ્ચ ભરતર્ષભ॥ 13-69-16 (84277)
ચિત્રાયુધાંશ્ચાપ્યજયન્નેતે કૃષ્ણાજિનધ્વજાઃ।
પ્રક્ષિપ્યાથ ચ કુમ્ભાન્વૈ પારગામિનમારભેત્॥ 13-69-17 (84278)
યત્કિંચિત્કથ્યતે લોકે શ્રૂયતે પઠ્યતેઽપિ વા।
સર્વં તદ્બ્રાહ્મણેષ્વેવ ગૂઢોઽગ્નિરિવ દારુષુ॥ 13-69-18 (84279)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
સંવાદં વાસુદેવસ્ય પૃથ્વ્યાશ્ચ ભરતર્ષભ॥ 13-69-19 (84280)
વાસુદેવ ઉવાચ। 13-69-20x (7005)
માતરં સર્વભૂતાનાં પૃચ્છે ત્વાં સંશયં શુભે।
કેનસ્વિત્કર્મણા પાપં વ્યપોહતિ નરો ગૃહી॥ 13-69-20 (84281)
પૃથિવ્યુવાચ। 13-69-21x (7006)
બ્રાહ્મણાનેવ સેવેત પવિત્રં હ્યેતદુત્તમમ્।
બ્રાહ્મણાન્સેવમાનસ્ય રજઃ સર્વં પ્રણશ્યતિ।
ભૂતો ભૂતિરતઃ કીર્તિરતો બુદ્ધિઃ પ્રજાયતે॥ 13-69-21 (84282)
મહારથશ્ચ રાજન્ય એષ્ટવ્યઃ શત્રુતાપનઃ।
ઇતિ માં નારદઃ પ્રાહ સતતં સર્વભૂતયે॥ 13-69-22 (84283)
બ્રાહ્મણં જાતિસમ્પન્નં ધર્મજ્ઞં સંશિતં શુચિમ્।
અપરેષાં પરેષાં ચ પરેભ્યશ્ચૈવ યે પરે॥ 13-69-23 (84284)
બ્રાહ્મણા યં પ્રશંસન્તિ સ મનુષ્યઃ પ્રવર્ધતે।
અથ યો બ્રાહ્મણાન્ક્રુષ્ટઃ પરાભવતિ સોચિરાત્॥ 13-69-24 (84285)
યથા મહાર્ણવે ક્ષિપ્ત આમલોષ્ટો વિનશ્યતિ।
તથા દુશ્ચરિતં વિપ્રે પરાભાવાય કલ્પતે॥ 13-69-25 (84286)
પશ્ય ચન્દ્રે કૃતં લક્ષ્મ સમુદ્રે લવણોદકમ્।
તથા ભગસહસ્રેણ મહેન્દ્રઃ પરિચિહ્નિતઃ॥ 13-69-26 (84287)
તેષામેવ પ્રભાવેન સહસ્રનયનો હ્યસૌ।
શતક્રતુઃ સમભવત્પશ્ય માધવ યાદૃશમ્॥ 13-69-27 (84288)
ઇચ્છન્કીર્તિં ચ ભૂતિં ચ લોકાંશ્ચ મધુસૂદન।
બ્રાહ્મણાનુમતે તિષ્ઠેત્પુરુષઃ શુચિરાત્મવાન્॥ 13-69-28 (84289)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-69-29x (7007)
ઇત્યેતદ્વચનં શ્રુત્વા મેદિન્યા મધૂસૂદનઃ।
સાધુસાધ્વિતિ કૌરવ્ય મેદિનીં પ્રત્યપૂજયત્॥ 13-69-29 (84290)
એતાં શ્રુત્વોપમાં પાર્થ પ્રયતો બ્રાહ્મણર્ષભાન્।
સતતં પૂજયેથાસ્ત્વં તતઃ શ્રેયોઽભિપત્સ્યસે॥ ॥ 13-69-30 (84291)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 69 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-69-1 સોમો રાજા યેષાં તે સોમરાજાનઃ॥ 7-69-2 પ્રશ્નપૂર્વકં યત્તદિષ્ટં દીયતે તત્કિમિચ્છકમ્॥ 7-69-6 ચન્દ્રમા વાયુરાપો ભૂરમ્બરં દિશઃ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-69-9 તેપિ દાતારોપિ। તત્ પ્રદેયં દ્રવ્યમ્॥ 7-69-11 તદ્યજ્ઞાદિકમ્। ભૂતમુત્પન્નમ્। બ્રાહ્મણો વેદ તદ્ભૂતમિતિ થ.ધ. પાઠઃ॥ 7-69-17 કું પૃથિવીં બ્રાહ્મણાય પ્રક્ષિપ્ય દત્ત્વા પારગામિનં પરલોકહિતં કર્મ આરભેદાચરેત્। ભાનૂ દીપ્તિં કુર્વન્નુભયલોકે ઇતિ શેષઃ। પુરગામિનમાહરન્નિતિ થ.પાઠઃ॥ 7-69-23 અપરે બ્રાહ્મણં સર્વભૂતયે ઇચ્છેદિત્યાહુરિતિ વિપરિણામેનાનષઙ્ગઃ॥ 7-69-24 ક્રુષ્ટઃ ક્રોશતિ। કર્તરિ ક્તઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 070
॥ શ્રીઃ ॥
13.70. અધ્યાયઃ 070
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ બ્રાહ્મણમાહાત્મ્યકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
જન્મનૈવ મહાભાગો બ્રાહ્મણો નામ જાયતે।
નમસ્યઃ સર્વભૂતાનામતિથિઃ પ્રશ્રિતાગ્રભુક્॥ 13-70-1 (84292)
સર્વેષાં સુહૃદસ્તાત બ્રાહ્મણાઃ સુમનોમુકાઃ।
`સર્વાનેતે હનિષ્યન્તિ બ્રાહ્મણા જાતમન્યવઃ।'
ગીર્ભિર્મઙ્ગલયુક્તાભિરનુધ્યાયન્તિ પૂજિતાઃ॥ 13-70-2 (84293)
સર્વાન્નો દ્વિષતસ્તાત બ્રાહ્મણા જાતમન્યવઃ।
ગીર્ભિર્દારુણયુક્તાભિર્હન્યુશ્ચૈતે હ્યપૂજિતાઃ॥ 13-70-3 (84294)
અત્ર ગાથાઃ પુરા ગીતાઃ કીર્તયન્તિ પુરાવિદઃ।
સૃષ્ટ્વા દ્વિજાતીન્ધાતા હિ યથાપૂર્વં સમાદધત્॥ 13-70-4 (84295)
ન વોઽન્યદિહ કર્તવ્યં કિઞ્ચિદૂર્ધ્વાયનં વિધિ।
ગુપ્તો ગોપાયતે બ્રહ્મા શ્રેયો વસ્તેન શોભનમ્॥ 13-70-5 (84296)
સ્વમેવ કુર્વતાં કર્મ શ્રીર્વો બ્રાહ્મી ભવિષ્યતિ।
પ્રમાણં સર્વભૂતાનાં પ્રગ્રહાશ્ચ ભવિષ્યથ॥ 13-70-6 (84297)
ન શૌદ્રં કર્મ કર્તવ્યં બ્રાહ્મણેન વિપશ્ચિતા।
શૌદ્રં હિ કુર્વતઃ કર્મ બ્રાહ્મી શ્રીરુપરુધ્યતે॥ 13-70-7 (84298)
શ્રીશ્ચ બુદ્ધિશ્ચ તેજશ્ચ વિભૂતિશ્ચ પ્રતાપિની।
સ્વાધ્યાયેનૈવ મહાત્મ્યં વિપુલં પ્રતિપત્સ્યથ॥ 13-70-8 (84299)
હુત્વા ચાહવનીયસ્થં મહાભાગ્યે પ્રતિષ્ઠિતાઃ।
અગ્રભોજ્યાઃ પ્રસૂતીનાં શ્રિયા બ્રાહ્મયાઽનુકલ્પિતાઃ 13-70-9 (84300)
શ્રદ્ધયા પરયા યુક્તા હ્યનભિદ્રોહલબ્ધયા।
દમસ્વાધ્યાયનિરતાઃ સર્વાન્કામાનવાપ્સ્યથ॥ 13-70-10 (84301)
યચ્ચૈવ માનુષે લોકે યચ્ચ દેવેષુ કિઞ્ચન।
સર્વં વસ્તપસા સાધ્યં જ્ઞાનેન નિયમેન ચ॥ 13-70-11 (84302)
`યુષ્મત્સંમાનનાં પ્રીતિં પાવનૈઃ ક્ષત્રિયા ભૃશમ્।'
અમુત્રેહ સમાયાન્તિ વૈશ્યશૂદ્રાધિકાસ્તથા॥ 13-70-12 (84303)
અરક્ષિતાશ્ચ યુષ્માભિર્વિરુદ્ધા યાન્તિ વિપ્રવમ્।
યુષ્મત્તેજોધૃતા લોકાસ્તદ્રક્ષ્યથ જગત્ત્રયમ્॥' 13-70-13 (84304)
ઇત્યેવં બ્રહ્મગીતાસ્તે સમાખ્યાતા મયાઽનઘ।
વિપ્રાનુકમ્પાર્થમિદં તેન પ્રોક્તં હિ ધીમતા॥ 13-70-14 (84305)
ભૂયસ્તેષાં બલં મન્યે યથા રાજ્ઞસ્તપસ્વિનઃ।
દુરાસદાશ્ચ ચણ્ડાશ્ચ તપસા ક્ષિપ્રકારિણઃ॥ 13-70-15 (84306)
સન્ત્યેષાં સિમ્હસત્વાશ્ચ વ્યાઘ્રસત્વાસ્તથાઽપરે।
વરાહમૃગસત્વાશ્ચ ગજસત્વાસ્તથાઽપરે॥ 13-70-16 (84307)
સર્પસ્પર્શસમાઃ કેચિત્તથાઽન્યે મકરસ્પૃશઃ।
વિભાષ્ય ઘાતિનઃ કેચિત્તથા ચક્ષુર્હણોઽપરે॥ 13-70-17 (84308)
સન્તિ ચાશીવિષસમાઃ સન્તિ મન્દાસ્તથાઽપરે।
વિવિધાનીહ વૃત્તાનિ બ્રાહ્મણાનાં યુધિષ્ઠિર॥ 13-70-18 (84309)
મેકલા દ્રાવિડા લાટાઃ પૌણ્ડ્રાઃ કાન્વશિરાસ્તથા।
શૌણ્ડિકા દરદા દાર્વાશ્ચોરાઃ શબરબર્બરાઃ॥ 13-70-19 (84310)
કિરાતા યવનાશ્ચૈવ તાસ્તાઃ ક્ષત્રિયજાતયઃ।
વૃષત્વમનુપ્રાપ્તા બ્રાહ્મણાનામદર્શનાત્॥ 13-70-20 (84311)
બ્રાહ્મણાનાં પરિભવાદસુરાઃ સલિલેશયાઃ।
બ્રાહ્મણાનાં પ્રસાદાચ્ચ દેવાઃ સ્વર્ગનિવાસિનઃ॥ 13-70-21 (84312)
અશક્યં સ્પ્રષ્ટુમાકાશમચાલ્યો હિમવાન્ગિરિઃ।
અવાર્યા સેતુના ગઙ્ગા દુર્જયા બ્રાહ્મમા ભુવિ॥ 13-70-22 (84313)
ન બ્રાહ્મણવિરોધેન શક્યા શાસ્તું વસુન્ધરા।
બ્રાહ્મણા હિ મહાત્માનો દેવાનામપિ દેવતાઃ॥ 13-70-23 (84314)
તાન્પૂજયસ્વ સતતં દાનેન પરિચર્યયા।
યદીચ્છસિ મહીં ભોક્તમિમાં સાગરમેખલામ્॥ 13-70-24 (84315)
પ્રતિગ્રહેણ તેજો હિ વિપ્રાણા શામ્યતેઽનઘ।
પ્રતિગ્રહં યે નેચ્છેયુસ્તેઽપિ રક્ષ્યાસ્ત્વયા નૃપ॥ ॥ 13-70-25 (84316)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 70 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-70-1 જન્મનૈવ સંસ્કારાદ્યભાવેઽપિ બ્રાહ્મણો નમસ્ય એવ। પ્રશ્રિતં પક્વમન્નં તત્સ્વાગ્રે ભોક્તુમર્હઃ પ્રશ્રિતાગ્રભુક્॥ 7-70-2 સુમનસાં દેવાનાં મુખમિવ ભૂતાઃ સુમનોમુખાઃ॥ 7-70-3 નોઽસ્માકં દ્વિષતઃ શત્રૂન્। તૈરપૂજિતા બ્રાહ્મણા હન્યુરિતિ સમ્બન્ધઃ॥ 7-70-4 સમાદધત્ સમાધિં નિયમં કૃતવાન્॥ 7-70-5 બ્રહ્મા બ્રાહ્મણઃ। વઃ શોભનં શ્રેયસ્તેનૈવ॥ 7-70-6 પ્રગ્રહાઃ દમનક્ષભા રજ્જ્વ ઇવ॥ 7-70-7 શૌદ્રં કર્મ સેવા॥ 7-70-8 શ્રીશ્ચેત્યાદેઃ શ્રિયમિત્યાદિરર્થઃ॥ 7-70-9 આહૃવનીયસ્થં દેવતાગણં પ્રસૂતીનાં શિશુભ્યોઽપ્યગ્રે ભોજ્યં યેષાં તે। બ્રાહ્મ્યા શ્રિયા વિદ્યયાઽનુકલ્પિતાઃ પાત્રીભૂતાઃ॥ 7-70-15 ચણ્ડત્વાદિદોષવન્તોપિ પૂજ્યા એવેત્યર્થઃ॥ 7-70-17 કાર્પાસમૃદવઃ કેચિદિતિ થ. પાઠઃ॥ 7-70-20 અદર્શનાત્ અનનુગ્રહાત્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 071
॥ શ્રીઃ ॥
13.71. અધ્યાયઃ 071
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ બ્રાહ્મણમાહાત્મ્યપ્રતિપાદકશક્રશમ્બરસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
શક્રશમ્બરસંવાદં તન્નિવોધ યુધિષ્ઠિર॥ 13-71-1 (84317)
શક્રો હ્યજ્ઞાતરૂપેણ જટી ભૂત્વા સુવારુણઃ।
વિપ્રરૂપં સમાસ્થાય પ્રશ્નં પપ્રચ્છ શમ્બરમ્॥ 13-71-2 (84318)
કેન શમ્બર વૃત્તેન સ્વજાત્યાનધિતિષ્ઠસિ।
શ્રેષ્ઠં ત્વાં કેન મન્યન્તે તદ્વૈ પ્રબ્રૂહિ તત્ત્વતઃ॥ 13-71-3 (84319)
શમ્બર ઉવાચ। 13-71-4x (7008)
નાસૂયામિ સદા વિપ્રાન્બ્રાહ્મમેવ ચ મે મતમ્।
શાસ્ત્રાણિ વદતો વિપ્રાન્સંમન્યામિ યથાસુખમ્॥ 13-71-4 (84320)
શ્રુત્વા ચ નાવજાનામિ નાપરાધ્યામિ કર્હિચિત્।
અભ્યર્ચ્યાભ્યનુપૃચ્છામિ પાદૌ ગૃહ્ણામિ ધીમતામ્॥ 13-71-5 (84321)
તે વિસ્રબ્ધાઃ પ્રભાષન્તે સંયચ્છન્તિ ચ માં સદા।
પ્રમત્તેષ્વપ્રમત્તોઽસ્મિ સદા સુપ્તેષુ જાગૃમિ॥ 13-71-6 (84322)
તે માં શાસ્ત્રપથે યુક્તં બ્રહ્મણ્યમનસૂયકમ્।
સમાસિઞ્ચતિ શાસ્તારઃ ક્ષૌદ્રં મધ્વિવ મક્ષિકાઃ॥ 13-71-7 (84323)
યચ્ચ ભાષન્તિ સંતુષ્ટાસ્તચ્ચ ગૃહ્ણામ્યમાયયા।
સમાધિમાત્મનો નિત્યમનુલોમમચિન્તયમ્॥ 13-71-8 (84324)
સોહં વાગગ્રમૃષ્ટાનાં રસાનામવલેહકઃ।
સ્વજાત્યાનધિતિષ્ઠામિ નક્ષત્રાણીવ ચન્દ્રમાઃ॥ 13-71-9 (84325)
એતત્પૃથિવ્યામમૃતમેતચ્ચક્ષુરનુત્તમમ્।
યદ્બ્રાહ્મણમુખાચ્છાસ્ત્રમિહ શ્રુત્વા પ્રવર્તતે॥ 13-71-10 (84326)
એતત્કારણમાજ્ઞાય દૃષ્ટ્વા દેવાસુરં પુરા।
યુદ્ધં પિતા મે હૃષ્ટાત્મા વિસ્મિતઃ સમપદ્યત॥ 13-71-11 (84327)
દૃષ્ટ્વા ચ બ્રાહ્મણાનાં તુ મહિમાનં મહાત્મનામ્।
પર્યપૃચ્છત્કથમમી સિદ્ધા ઇતિ નિશાકરમ્॥ 13-71-12 (84328)
સોમ ઉવાચ। 13-71-13x (7009)
બ્રાહ્મણાસ્તપસા સર્વે સિધ્યન્તે વાગ્બલાઃ સદા।
ભુજવીર્યાશ્ચ રાજાનો વાગસ્ત્રાશ્ચ દ્વિજાતયઃ॥ 13-71-13 (84329)
પ્રવસન્વાપ્યધીયીત બ્રાહ્મીર્દુર્વસતીર્વસન્।
નિર્મન્યુરપિ નિર્વાણો યતિઃ સ્યાત્સમદર્શનઃ॥ 13-71-14 (84330)
અપિ ચ જ્ઞાનસમ્પન્નઃ સર્વાન્વેદાન્પિતુર્ગૃહે।
શ્લાઘમાન ઇવાધીયાદ્ગ્રામ્ય ઇત્યેવ તં વિદુઃ॥ 13-71-15 (84331)
ભૂમિરેતૌ નિગિરતિ સર્પો બિલશયાનિવ।
રાજાનં ચાપ્યયોદ્ધારં બ્રાહ્મણં ચાપ્રવાસિનમ્॥ 13-71-16 (84332)
અભિમાનઃ શ્રિયં હન્તિ પુરુષસ્યાલ્પમેધસઃ।
ગર્ભેણ દુષ્યતે કન્યા ગૃહવાસેન ચ દ્વિજઃ॥ 13-71-17 (84333)
`વિદ્યાવિદો લોકવિદસ્તપોદમસમન્વિતાઃ।
નિત્યપૂજ્યાશ્ચ વન્દ્યાશ્ચ દ્વિજા લોકદ્વયેચ્છુભિઃ॥ 13-71-18 (84334)
ઇત્યેતન્મે પિતા શ્રુત્વા સોમાદદ્ભુતદર્શનાત્।
બ્રાહ્મણાન્પૂજયામાસ તથૈવાહં મહાવ્રતાન્॥ 13-71-19 (84335)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-71-20x (7010)
શ્રુત્વૈતદ્વચનં શક્રો દાનવેન્દ્રમુખાચ્ચ્યુતમ્।
દ્વિજાન્સંમ્પૂજયામાસ મહેન્દ્રત્વમવાપ ચ॥ ॥ 13-71-20 (84336)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 71 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-71-7 માં મયિ। મધુ અમૃતતુલ્યાં વિદ્યાં સમાસિચ્ચન્તિ ક્ષૌદ્રં મધુપટલમ્ મક્ષિકા મધ્વિવેત્યાવૃત્ત્યા યોજ્યમ્॥ 7-71-8 સમાધિં બ્રાહ્મણેષુ નિષ્ઠામ્॥ 7-71-9 વાગગ્રે જિહ્વાગ્રે મૃષ્ટં વિદ્યામૃતં યેષાં બ્રાહ્મણાનામ્। રસાનામુક્તિસુધાનામ્॥ 7-71-14 બ્રાહ્મર્વેદાર્થાઃ દુર્વસતીઃ ગુરુકુલવાસક્લેશાત્। અપિ અપિવા। સતિ વૈરાગ્યે યતિઃ સ્યાત્॥ 7-71-15 પિતુર્ગૃહે વેદાધ્યયનં નિન્દતિ અપીતિ॥ 7-71-16 અપ્રવાસિનં વેદાર્થં ગ્રામાન્તરે વા સમકુર્વાણમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 072
॥ શ્રીઃ ॥
13.72. અધ્યાયઃ 072
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ પાત્રલક્ષણાદિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
અપૂર્વં વા ભવેત્પાત્રમથવાઽપિ ચિરોષિતમ્।
દૂરાદભ્યાગતં વાઽપિ કિં પાત્રં સ્યાત્પિતામહ॥ 13-72-1 (84337)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-72-2x (7011)
ક્રિયા ભવતિ કેષાંચિદુપાંશુવ્રતમુત્તમમ્।
યો નો યાચેત યત્કિંચિત્સર્વં દદ્યામ ઇત્યપિ॥ 13-72-2 (84338)
અપીડયન્ભૃત્યવર્ગમિત્યેવમનુશુશ્રુમ।
પીડયન્ભૃત્યવર્ગં હિ આત્માનમપકર્ષતિ॥ 13-72-3 (84339)
અપૂર્વં ચાપિ યત્પાત્રં યચ્ચાપિ સ્યાચ્ચિરોષિતમ્।
દૂરાદભ્યાગતં ચાપિ તત્પાત્રં ન વિદુર્બુધાઃ॥ 13-72-4 (84340)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-72-5x (7012)
અપીડયા ચ ભૂતાનાં ધર્મસ્યાહિંસયા તથા।
પાત્રં વિદ્યામતત્ત્વેન યસ્મૈ દત્તં ન સન્તપેત્॥ 13-72-5 (84341)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-72-6x (7013)
ઋત્વિક્પુરોહિતાચાર્યાઃ શિષ્યસમ્બન્ધિબાન્ધવાઃ।
સર્વે પૂજ્યાશ્ચ માન્યાશ્ચ શ્રુતવન્તોઽનસૂયકાઃ॥ 13-72-6 (84342)
અતોઽન્યથા વર્તમાનાઃ સર્વે નાર્હન્તિ સત્ક્રિયામ્।
તસ્માદ્ગુણૈઃ પરીક્ષેત પુરુષાન્પ્રણિધાય વૈ॥ 13-72-7 (84343)
અક્રોધઃ સત્યવચનમહિંસા દમ આર્જવમ્।
અદ્રોહોઽનભિમાનશ્ચ હ્રીસ્તિતિક્ષા દમઃ શમઃ॥ 13-72-8 (84344)
યસ્મિન્નોતાનિ દૃશ્યન્તે ન ચાકાર્યાણિ ભારત।
સ્વભાવતો નિવિષ્ટાનિ તત્પાત્રં માનમર્હતિ॥ 13-72-9 (84345)
તથા ચિરોષિતં ચાપિ સમ્પ્રત્યાગતમેવ ચ।
અપૂર્વં ચૈવ પૂર્વં ચ તત્પાત્રં માનમર્હતિ॥ 13-72-10 (84346)
અપ્રામાણ્યં ચ વેદાનાં શાસ્ત્રાણાં ચાભિલઙ્ઘનમ્।
અવ્યવસ્થા ચ સર્વત્ર એતન્નાશનમાત્મનઃ॥ 13-72-11 (84347)
ભવેત્પણ્ડિતમાની યો બ્રાહ્મણો વેદનિન્દકઃ।
આન્વીક્ષિકીં તર્કવિદ્યામનુરક્તો નિરર્થિકાં॥ 13-72-12 (84348)
હેતુવાદાન્બુવન્સત્સુ વિજેતાઽહેતુવાદકઃ।
આક્રોષ્ટા ચાતિવક્તા ચ બ્રાહ્મણાનાં સદૈવહિ॥ 13-72-13 (84349)
સર્વાભિશઙ્કી મૂઢશ્ચ બાલઃ કટુકવાગપિ।
બોદ્ધવ્યસ્તાદૃશસ્તાત નરં શ્વાનં હિ તં વિદુઃ॥ 13-72-14 (84350)
યથા શ્વા ભષિતું ચૈવ હન્તુ ચૈવાવસજ્જતે।
એવં સમ્ભાષણાર્થાય સર્વશાસ્ત્રવધાય ચ।
`અલ્પશ્રુતાઃ કુતર્કાશ્ચ દૃષ્ટાઃ સૃષ્ટાઃ કુપણ્ડિતાઃ॥ 13-72-15 (84351)
શ્રુતિસ્મૃતી ચેતિહાસપુરાણારણ્યવેદિનઃ।
અનુરુન્ધ્યાદ્બહુજ્ઞાંશ્ચ સારજ્ઞાશ્ચૈવ પણ્ડિતાઃ॥' 13-72-16 (84352)
લોકયાત્રા ચ દ્રષ્ટવ્યા ધર્મશ્ચાત્મહિતાનિ ચ।
એવં નરો વર્તમાનઃ શાશ્વતીર્વર્ધતે સમાઃ॥ 13-72-17 (84353)
ઋણમુન્મુચ્ય દેવાનામૃષીણાં ચ તથૈવ ચ।
પિતૄણામથ વિપ્રાણામતિથીનાં ચ પઞ્ચમમ્॥ 13-72-18 (84354)
પર્યાયેણ વિમુક્તો યઃ સુનિર્ણિક્તેન કર્મણા।
એવં ગૃહસ્થઃ કર્માણિ કુર્વન્ધર્માનન હીયતે॥ ॥ 13-72-19 (84355)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વિસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 72 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-72-2 કશ્ચિદ્યજ્ઞાર્થં કશ્ચિત્ ગુરુદક્ષિણાર્થં કશ્ચિત્કુટુમ્બભરણાર્થમિતિ એવંરૂપા ક્રિયા કેષાંચિત્પાત્રત્વે પ્રધાનં ભવતિ કેષાંચિદુષાંશુવ્રતં મૌનં પારિવ્રાજ્યમિતિ। દદ્યામઃ દદામ ઇત્યેવ વક્તવ્યં નત્વેતેષુ કઞ્ચિત્પ્રત્યાચક્ષીતેત્યર્થઃ॥ 7-72-5 દત્તં પ્રદેયવસ્ત્વભિમાનિની દેવતા ન સન્તપેત્। વિપ્રે વેદવિવર્જિતે। દીયમાનં રુદત્યન્નમિતિ સ્મૃતેઃ। અતઃ કસ્તાદૃશ ઇતિ પ્રશ્નઃ॥ 7-72-6 મુખ્યં પાત્રં વિશેષેણ શ્રુતવન્તોઽનસૂયકા ઇતિ॥ 7-72-10 તથા અક્રોધાદિગુણવિશિષ્ટમ્॥ 7-72-11 અપાત્રતાવીજમાહ અપ્રામાણ્યમિતિ। આત્મનઃ પાત્રતાયા ઇતિ શેષઃ॥ 7-72-12 નિરર્થિકાં શ્રુતિવિરોધિત્વેન મોક્ષાનુપયોગિનીમ્॥ 7-72-13 અહેતુવાદકઃ શાસ્ત્રોક્તહેતુવાદવિરોધાત્॥ 7-72-14 બોદ્ધવ્યઃ અસ્પૃશ્યત્વેનેતિ શેષઃ॥ 7-72-17 ધર્મશ્ચાત્મહિતાય ચેતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-72-18 દેવાનામૃણં યજ્ઞેન ઋષીણાં વેદાધિગમેન પિતૄણાં પ્રજોત્પાદનેન વિપ્રાણાં દાનમાનેનાઽતિથીનાં સમ્યગાતિથ્યેન ચોન્મુચ્યાઽપાકૃત્ય કર્માણિ કુર્યન્નિત્યુત્તરેણાન્વયઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 073
॥ શ્રીઃ ॥
13.73. અધ્યાયઃ 073
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ સ્ત્રીસ્વભાવપ્રતિપાદકનારદપઞ્ચચૂડાસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
સ્ત્રીણાં સ્વભાવમિચ્છામિ શ્રોતું ભરતસત્તમ।
સ્ત્રિયો હિ મૂલં દોષાણાં લઘુચિત્તા હિ તાઃ સ્મૃતાઃ? 13-73-1 (84356)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-73-2x (7014)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
નારદસ્ય ચ સંવાદં પુંશ્ચલ્યા પઞ્ચચૂડાયા॥ 13-73-2 (84357)
લોકાનનુચરન્સર્વાન્દેવર્ષિર્નારદઃ પુરા।
દદર્શાપ્સરસં બ્રાહ્મીં પઞ્ચચૂડામનિન્દિતામ્॥ 13-73-3 (84358)
તાં દૃષ્ટ્વા ચારુસર્વાઙ્ગીં પપ્રચ્ચાપ્સરસં મુનિઃ।
સંશયો હૃદિ કશ્ચિન્મે બ્રૂહિ તન્મે સુમધ્યમે॥ 13-73-4 (84359)
એવમુક્તાઽથ સા વિપ્રં પ્રત્યુવાચાથ નારદમ્।
વિષયે સતિ વક્ષ્યામિ સમર્થાં મન્યસે ચ મામ્॥ 13-73-5 (84360)
નારદ ઉવાચ। 13-73-6x (7015)
ન ત્વામવિષયે ભદ્રે નિયોક્ષ્યામિ કથઞ્ચન।
સ્ત્રીણાં સ્વભાવમિચ્છામિ ત્વત્તઃ શ્રોતું વરાનને॥ 13-73-6 (84361)
એતચ્છ્રુત્વા વચસ્તસ્ય દેવર્ષેરપ્સરોત્તમા।
પ્રત્યુવાચ ન શક્ષ્યામિ સ્ત્રી સતી નિન્દિતું સ્ત્રિયઃ॥ 13-73-7 (84362)
વિદિતાસ્તે સ્ત્રિયો યાશ્ચ યાદૃશાશ્ચ સ્વભાવતઃ।
ન મામર્હસિ દેવર્ષે નિયોક્તું કાર્ય ઈદૃશે॥ 13-73-8 (84363)
તામુવાચ સ દેવર્ષિઃ સત્યં વદ સુમધ્યમે।
મૃષાવાદે ભવેદ્દોષઃ સત્યે દોષો ન વિદ્યતે॥ 13-73-9 (84364)
ઇત્યુક્તા સા કૃતમતિરભવચ્ચારુહાસિની।
સ્ત્રીદોષાઞ્શાશ્વતાન્સત્યાન્ભાષિતું સમ્પ્રચક્રમે॥ 13-73-10 (84365)
કુલીના રૂપવત્યશ્ચ નાથવત્યશ્ચ યોષિતઃ।
મર્યાદાસુ ન તિષ્ઠન્તિ સ દોષઃ સ્ત્રીષુ નારદ 13-73-11 (84366)
ન સ્ત્રીભ્યઃ કિઞ્ચિદન્યદ્વૈ પાપીયસ્તરમસ્તિ વૈ।
સ્ત્રિયો હિ મૂલં દોષાણાં તથા ત્વમપિ વેત્થ હ॥ 13-73-12 (84367)
સમાજ્ઞાતાનૃદ્ધિમતઃ પ્રતિરૂપાન્વશે સ્થિતાન્।
પતીનન્તરમાસાદ્ય નાલં નાર્યઃ પરીક્ષિતુમ્॥ 13-73-13 (84368)
અસદ્ધર્મસ્ત્વયં સ્ત્રીણામસ્માકં ભવતિ પ્રભો।
પાપીયસો નરાન્યદ્વૈ લજ્જાં ત્યક્ત્વા ભજામહે॥ 13-73-14 (84369)
સ્ત્રિયં હિ યઃ પ્રાર્થયતે સન્નિકર્ષં ચ ગચ્છતિ।
ઈષચ્ચ કુરુતે સેવાં તમેવેચ્છન્તિ યોષિતઃ॥ 13-73-15 (84370)
અનર્થિત્વાન્મનુષ્યાણાં ભયાત્પરિજનસ્ય ચ।
મર્યાદાયામમર્યાદાઃ સ્ત્રિયસ્તિષ્ઠન્તિ ભર્તૃષુ॥ 13-73-16 (84371)
નાસાં કશ્ચિદગમ્યોસ્તિ નાસાં વયસિ નિશ્ચયઃ॥
વિરૂપં રૂપવન્તં વા પુમાનિત્યેવ ભુઞ્જતે॥ 13-73-17 (84372)
ન ભયાન્નાપ્યનુક્રોશાન્નાર્થહેતોઃ કથઞ્ચન।
ન જ્ઞાતિકુલસમ્બન્ધાત્સ્ત્રિયસ્તિષ્ઠન્તિ ભર્તૃષુ॥ 13-73-18 (84373)
યૌવને વર્તમાનાનાં મૃષ્ટાભરણવાસસામ્।
નારીણાં ખૈરવૃત્તીનાં સ્પૃહયન્તિ કુલસ્ત્રિયઃ॥ 13-73-19 (84374)
યાશ્ચ શશ્વદ્બહુમતા રક્ષ્યન્તે દયિતાઃ સ્ત્રિયઃ।
અપિ તાઃ સમ્પ્રસજ્જન્તે કુબ્જાન્ધજડવામનૈઃ॥ 13-73-20 (84375)
પઙ્ગુષ્વથ ચ દેવર્ષે યે ચાન્યે કુત્સિતા નરાઃ।
સ્ત્રીણામગમ્યો લોકેઽસ્મિન્નાસ્તિ કશ્ચિન્મહામુને॥ 13-73-21 (84376)
યદિ પુંસાં ગતિર્બ્રહ્મન્કથંચિન્નોપપદ્યતે।
અપ્યન્યોન્યં પ્રવર્તન્તે ન હિ તિષ્ઠન્તિ ભર્તૃષુ॥ 13-73-22 (84377)
`દુષ્ટાચારાઃ પાપરતા અસત્યા માયયા વૃતાઃ।
અદૃષ્ટબુદ્ધિબહુલાઃ પ્રાયેણેત્યવગમ્યતામ્॥ 13-73-23 (84378)
અલાભાત્પુરુષાણાં હિ ભયાત્પરિજનસ્ય ચ।
વધબન્ધભયાચ્ચાપિ સ્વયં ગુપ્તા ભવન્તિ તાઃ॥ 13-73-24 (84379)
ચલસ્વભાવા દુઃસેવ્યા દુર્ગ્રાહ્યા ભાવતસ્તથા।
પ્રાજ્ઞસ્ય પુરુષસ્યેહ યથાભાવાસ્તથા સ્ત્રિયઃ॥ 13-73-25 (84380)
નાગ્નિસ્તૃપ્યતિ કાષ્ઠાનાં નાપગાનાં મહોદધિઃ।
નાન્તકઃ સર્વભૂતાનાં ન પુંસાં વામલોચનાઃ॥ 13-73-26 (84381)
ઇદમન્યચ્ચ દેવર્ષે રહસ્યં સર્વયોષિતામ્।
દૃષ્ટ્વૈવ પુરુષં હ્યન્યં યોનિઃ પ્રક્લિદ્યતે સ્ત્રિયાઃ॥ 13-73-27 (84382)
કામાનામપિ દાતારં કર્તારં માનસાન્ત્વયોઃ।
રક્ષિતારં ન મૃષ્યન્તિ સ્વભર્તારમસત્સ્ત્રિયઃ॥ 13-73-28 (84383)
ન કામભોગાન્વિપુલાન્નાલઙ્કારાર્થસઞ્ચયાન્।
તથૈવ બહુમન્વન્તે યથા રત્યામનુગ્રહમ્॥ 13-73-29 (84384)
અન્તકઃ શમનો મૃત્યુઃ પાતાલં બડબામુખમ્।
ક્ષુરધારા વિષં સર્પો વહ્નિરિત્યેકતઃ સ્ત્રિયઃ॥ 13-73-30 (84385)
યતશ્ચ ભૂતાનિ મહાન્તિ પઞ્ચ
યતશ્ચ લોકા વિહિતા વિધાત્રા।
યતઃ પુમાંસઃ પ્રમદાશ્ચ નિર્મિતા-
સ્તતશ્ચ દોષાઃ પ્રમદાસુ નારદ॥ ॥ 13-73-31 (84386)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રિસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 73 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-73-1 લઘુચિત્તાઃ વાયુવત્ ચલચિત્તાઃ॥ 7-73-3 બ્રાહ્મીં બ્રહ્મલોકસ્થામ્॥ 7-73-5 વિષયે વક્તું યોગ્યત્વે॥ 7-73-8 નિયોક્તું પ્રશ્ન ઈદૃશે ઇતિ ટ.થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-73-10 કૃતમતિઃ વક્ષ્યામીતિ કૃતનિશ્ચયાઽભવત્॥ 7-73-22 ગતિઃ પ્રાપ્તિઃ। અન્યોન્યં કૃત્રિમલિઙ્ગધારિણ્યો ભૂત્વા મૈથુનાર્થં પ્રવર્તન્તે। એતચ્ચ લોકપ્રસિદ્ધમ્। ભર્તૃષુ દૂરસ્થેષુ ઇતિ શેષઃ। નહિ તિષ્ઠન્તિ ધૈર્યે ઇતિ શેષઃ॥ 7-73-24 ભયાત્પરિભવસ્ય ચેતિ થ.ધ. પાઠઃ॥ 7-73-26 કાષ્ઠાનાં કાષ્ઠૈઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 074
॥ શ્રીઃ ॥
13.74. અધ્યાયઃ 074
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ સ્ત્રીણાં દુશ્ચરિતકથનમ્॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ઇમે વૈ માનવા લોકે સ્ત્રીષુ સજ્જન્ત્યભીક્ષ્ણશઃ।
મોહેન પરમાવિષ્ટા દેવદૃષ્ટેન કર્મણા॥ 13-74-1 (84387)
સ્ત્રિયશ્ચ પુરુષેષ્વેવ પ્રત્યક્ષં લોકસાક્ષિકમ્।
અત્ર મે સંશયસ્તીવ્રો હૃદિ સમ્પરિવર્તતે॥ 13-74-2 (84388)
કથમાસાં નરાઃ સઙ્ગં કુર્વતે કુરુનન્દનઃ।
સ્ત્રિયો વાતેષુ રજ્યન્તે વિરજ્યન્તે ચ તાઃ પુનઃ॥ 13-74-3 (84389)
ઇતિ તાઃ પુરુષવ્યાઘ્ર કથં શક્યાસ્તુ રક્ષિતુમ્।
પ્રમદાઃ પુરુષેણેહ તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 13-74-4 (84390)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-74-5x (7016)
એત્વા હિ સ્વીયમાયાભિર્વઞ્ચયન્તીહ માનવાન્।
ન ચાસાં મુચ્યતે કશ્ચિત્પુરુષો હસ્તમાગતઃ॥ 13-74-5 (84391)
ગાવો નવતૃણાનીવ ગૃહ્ણન્ત્યેતા નવન્નવમ્॥ 13-74-6 (84392)
શમ્બરસ્ય ચ યા માયા માયા યા નમુચેરપિ।
બલેઃ કુમ્ભીનસેશ્ચૈવ સર્વાસ્તાં યોષિતો વિદુઃ॥ 13-74-7 (84393)
હસન્તં પ્રહસન્ત્યેતા રુદ્રન્તં પ્રરુદન્તિ ચ।
અપ્રિયં પ્રિયવાક્યૈશ્ચ ગૃહ્ણતે કાલયોગતઃ॥ 13-74-8 (84394)
`યદિ જિહ્વાસહસ્રં સ્યાજ્જીવેચ્ચ શરદાં શતમ્।
અનન્યકર્મા સ્ત્રીદોષાનનુક્ત્વા નિધનં વ્રજેત્॥' 13-74-9 (84395)
ઉશના વેદ યચ્છાસ્ત્રં યચ્ચ વેદ બૃહસ્પતિઃ।
સ્ત્રી બુદ્ધ્યા ન વિશિષ્યેત તાસ્તુ રક્ષ્યાઃ કથં નરૈઃ॥ 13-74-10 (84396)
અનૃતં સત્યમિત્યાહુઃ સત્યં ચાપિ તથાઽનૃતમ્।
ઇતિ યાસ્તાઃ કથં વીર સંરક્ષ્યાઃ પુરુષૈરિહ।
`દોષાસ્પદેઽશુચૌ દેહે હ્યાસાં સક્તાસ્ત્વહો નરાઃ'॥ 13-74-11 (84397)
સ્ત્રીણાં બુદ્ધ્યર્થનિષ્કર્ષાદર્થશાસ્ત્રાણિ શત્રુહન્।
બૃહસ્પતિપ્રભૃતિભિર્મન્યે સદ્ભિઃ કૃતાનિ વૈ॥ 13-74-12 (84398)
સંપૂજ્યમાનાઃ પુરુષૈર્વિકુર્વન્તિ મનો નૃષુ।
અપાસ્તાશ્ચ તથા રાજન્વિકુર્વન્તિ મનઃ સ્ત્રિયઃ॥ 13-74-13 (84399)
ઇમાઃ પ્રજા મહાપાહો ધાર્મિક્ય ઇતિ નઃ શ્રુતમ્॥ 13-74-14 (84400)
સત્કૃતાસત્કૃતાશ્ચાપિ વિકુર્વન્તિ મનઃ સદા।
કસ્તાઃ શક્તો રક્ષિતું સ્યાદિતિ મે સંશયો મહાન્॥ 13-74-15 (84401)
તથા બ્રૂહિ મહાભાગ કુરૂણાં વંશવર્ધન।
યદિ શક્યા કુરુશ્રેષ્ઠ રક્ષા તાસાં કદાચન। 13-74-16 (84402)
કર્તું વા કૃતપૂર્વં વા તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ ॥ 13-74-17 (84403)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુઃસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 74 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-74-7 કુહકાનિ ચ વાર્ષ્ણેય સર્વાસ્તા ઇતિ ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-74-13 એતાઃ પૂજિતા દિક્કૃતા વા તુલ્યવદ્વિકારં જનયન્તીત્યર્થઃ॥ 7-74-14 ઇમાઃ સ્ત્રીરૂપાઃ ધાર્મિક્ય ઇતિ શ્રુતં સાવિત્ર્યાદિષુ દૃષ્ટં ચ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 075
॥ શ્રીઃ ॥
13.75. અધ્યાયઃ 075
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ સ્ત્રીણાં પુરુષચિત્તપ્રમથનાય શક્તિશેષદાનપૂર્વકં બ્રહ્મણા સૃષ્ટતયા તદ્રક્ષણસ્ય દુષ્કરત્વકથનમ્॥ 1 ॥ સ્ત્રીણાં રક્ષણસ્ય દુશ્શકત્વે દૃષ્ટાન્તતયા વિપુલોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ॥ 2 ॥ ગુરુણા સ્વભાર્વારક્ષણં નિયુક્તેન વિપુલનામ્ના તદર્થં યોગેન તચ્છરીરપ્રવેશઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
એવમેતન્મહાબાહો નાત્ર મિથ્યાઽસ્તિ કિઞ્ચન।
યથા બ્રવીષિ કૌરવ્ય નારીં પ્રતિ જનાધિપ॥ 13-75-1 (84404)
અત્ર તે વર્તયિષ્યામિ ઇતિહાસં પુરાતનમ્।
યથા રક્ષા કૃતા પૂર્વં વિપુલેન મહાત્મના॥ 13-75-2 (84405)
પ્રમદાશ્ચ યથા સૃષ્ટા બ્રહ્મણા ભરતર્ષભ॥
યદર્થં તચ્ચ તે તાત પ્રવક્ષ્યામિ નરાધિપ॥ 13-75-3 (84406)
ન હિ સ્ત્રીભ્યઃ પરં પુત્ર પાપીયઃ કિઞ્ચિદસ્તિ વૈ।
અગ્નિર્હિઃ પ્રમદા દીપ્તો માયાશ્ચ મયજા વિભો।
ક્ષુરધારા વિષં સર્પો મૃત્યુરિત્યેકતઃ સ્ત્રિયઃ॥ 13-75-4 (84407)
પ્રજા ઇમા મહાબાહો ધાર્મિક્ય ઇતિ નઃ શ્રુતમ્।
સ્વયં ગચ્છન્તિ દેવત્વં તતો દેવાનિયાદ્ભયમ્॥ 13-75-5 (84408)
અથાભ્યાગચ્છન્દેવાસ્તે પિતામહમરિંદમ।
નિવેદ્ય માનસં ચાપિ તૂષ્ણીમાસન્નધોમુખાઃ॥ 13-75-6 (84409)
તેષામન્તર્ગતં જ્ઞાત્વા દેવાનાં સ પિતામહઃ।
માનવાનાં પ્રમોહાર્થં કૃત્યા નાર્યોઽસૃજત્પ્રભુઃ॥ 13-75-7 (84410)
પૂર્વસર્ગે તુ કૌન્તેય સાધ્વ્યો નાર્ય ઇહાભવન્।
અસાધ્વ્યસ્તુ સમુત્પન્નાઃ કૃત્યાઃ સર્ગાત્પ્રજાપતેઃ 13-75-8 (84411)
તાભ્યઃ કામાન્યથાકામં પ્રાદાદ્ધિ સ પિતામહઃ।
તાઃ કામલુબ્ધાઃ પ્રમદાઃ પ્રામથ્નન્ત નરાન્સદા॥ 13-75-9 (84412)
ક્રોધં કામસ્ય દેવેશઃ સહાયં ચાસૃજત્પ્રભુઃ।
અસજ્જન્ત પ્રજાઃ સર્વાઃ કામક્રોધવશઙ્ગતાઃ॥ 13-75-10 (84413)
`દ્વિજાનાં ચ ગુરૂણાં ચ મહાગુરુનૃપાદિનામ્।
ક્ષણસ્ત્રીસઙ્ગકામોત્થા યાતનાહો નિરન્તરા॥ 13-75-11 (84414)
અરક્તમનસાં નિત્યં બ્રહ્મચર્યામલાત્મનામ્।
તપોદમાર્ચનાધ્યાનયુક્તાનાં શુદ્ધિરુત્તમા॥' 13-75-12 (84415)
ન ચ સ્ત્રીણાં ક્રિયાઃ કાશ્ચિદિતિ ધર્મો વ્યવસ્થિતઃ।
નિરિન્દ્રિયા હ્યશાસ્ત્રાશ્ચ સ્ત્રિયોઽનૃતમિતિ શ્રુતિઃ॥ 13-75-13 (84416)
શય્યાસનમલઙ્કારમન્નપાનમનાર્યતામ્।
દુર્વાગ્ભાવં રતિં ચૈવ દદૌ સ્ત્રીભ્યઃ પ્રજાપતિઃ॥ 13-75-14 (84417)
ન તાસાં રક્ષણં શક્યં કર્તું પુંસાં કથઞ્ચન।
અપિ વિસ્વકૃતા તાત કુતસ્તુ પુરુષૈરિહ॥ 13-75-15 (84418)
વાચા ચ વધબન્ધૈર્વા ક્લેશૈર્વા વિવિધૈસ્તથા।
ન શક્યા રક્ષિતું નાર્યસ્તા હિ નિત્યમસંયતાઃ॥ 13-75-16 (84419)
ઇદં તુ પુરુષવ્યાઘ્ર પુરસ્તાચ્છ્રુતવાનહમ્।
યથા રક્ષા કૃતા પૂર્વં વિપુલેન ગુરુસ્ત્રિયાઃ॥ 13-75-17 (84420)
ઋષિરાસીન્મહાભાગો દેવશર્મેતિ વિશ્રુતઃ।
તસ્ય ભાર્યા રુચિર્નામ રૂપેણાસદૃશી ભુવિ॥ 13-75-18 (84421)
તસ્યા રૂપેણ સમ્મત્તા દેવગન્ધર્વદાનવાઃ।
વિશેષેણ તુ રાજેન્દ્ર વૃત્રહા પાકશાસનઃ॥ 13-75-19 (84422)
નારીણાં ચરિતજ્ઞશ્ચ દેવશર્મા મહામતિઃ।
યથાશક્તિ યથોસ્સાહં ભાર્યાં તામભ્યરક્ષત॥ 13-75-20 (84423)
પુરંદરં ચ જાનંશ્ચ પરસ્ત્રીકામચારિણમ્।
તસ્માદ્યત્નેન ભાર્યાયા રક્ષણં સ ચકાર હ॥ 13-75-21 (84424)
સ કદાચિદૃષિસ્તાત યજ્ઞં કર્તુમનાસ્તદા।
ભાર્યાસંરક્ષણં કાર્યં કથં સ્યાદિત્યચિન્તયત્॥ 13-75-22 (84425)
રક્ષાવિધાનં મનસા સ સઞ્ચિન્ત્ય મહાતપાઃ।
આહૂય દયિતં શિષ્યં વિપુલં પ્રાહ ભાર્ગવમ્॥ 13-75-23 (84426)
યજ્ઞકારો ગમિષ્યામિ રુચિં ચેમાં સુરેશ્વરઃ।
યતઃ પ્રાર્થયતે નિત્યં તાં રક્ષસ્વ યથાબલમ્॥ 13-75-24 (84427)
અપ્રમત્તેન તે ભાવ્યં સદા પ્રતિ પુરંદરમ્।
સ હિ રૂપાણિ કુરુતે વિવિધાનિ ભૃગૂત્તમ॥ 13-75-25 (84428)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-75-26x (7017)
ઇત્યુક્તો વિપુલસ્તેન તપસ્વી નિયતેન્દ્રિયઃ।
સદૈવોગ્રતપા રાજન્નગ્ર્યર્કસદૃશદ્યુતિઃ॥ 13-75-26 (84429)
ધર્મજ્ઞઃ સત્યવાદી ચ તથેતિ પ્રત્યભાષત।
પુનશ્ચેદં મહારાજ પપ્રચ્છ પ્રસ્થિતં ગુરુમ્॥ 13-75-27 (84430)
કાનિ રૂપાણિ શક્રસ્ય ભવન્ત્યાગચ્છતો મુને।
વપુસ્તેજશ્ચ કીદૃગ્વૈ તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 13-75-28 (84431)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-75-29x (7018)
તતઃ સ ભગવાંસ્તસ્મૈ વિપુલાય મહાત્મને।
આચચક્ષે યથાતત્ત્વં માયાં શક્રસ્ય ભારત॥ 13-75-29 (84432)
બહુમાયઃ સ વિપ્રર્ષે બલહા પાકશાસનઃ।
તાંસ્તાન્વિકુરુતે ભાવાન્બહૂનથ મુહુર્મુહુઃ॥ 13-75-30 (84433)
કિરીટી વજ્રધૃગ્ધન્વી મુકુટી બદ્ધકુણ્ડલઃ।
ભવત્યથ મુહૂર્તેનિ ચણ્ડાલસમદર્શનઃ॥ 13-75-31 (84434)
શિખી જટી ચીરવાસાઃ પુનર્ભવતિ પુત્રક।
બૃહચ્છરીરશ્ચ પનશ્ચીરવાસાઃ પુનઃ કૃશઃ॥ 13-75-32 (84435)
ગૌરં શ્યામં ચ કૃષ્ણં ચ વર્ણં વિકુરુતે પુનઃ।
વિરૂપો રૂપવાંશ્ચૈવ યુવા વૃદ્ધસ્તથૈવ ચ॥ 13-75-33 (84436)
`પ્રાજ્ઞો જડશ્ચ મૂકશ્ચ હ્રસ્વો દીર્ઘસ્તથૈવ ચ।'
બ્રાહ્મણઃ ક્ષત્રિયશ્ચૈવ વૈશ્યઃ શૂદ્રસ્તથૈવ ચ॥ 13-75-34 (84437)
પ્રતિલોમોઽનુલોમશ્ચ ભવત્યથ શતક્રતુઃ।
શુકવાયસરૂપી ચ હંસકોકિલરૂપવાન્॥ 13-75-35 (84438)
સિંહવ્યાઘ્રગજાનાં ચ રૂપં ધારયતે પુનઃ।
દૈવં દૈત્યમથો રાજ્ઞાં વપુર્ધારયતેઽપિ ચ॥ 13-75-36 (84439)
અકૃશો માયુભગ્રાઙ્ગઃ શકુનિર્વિકૃતસ્તથા।
ચતુષ્પાદ્બહુરૂપશ્ચ પુનર્ભવતિ બાલિશઃ॥ 13-75-37 (84440)
મક્ષિકામશકાદીનાં વપુર્ધારયતેઽપિ ચ।
ન શક્યમસ્ય ગ્રહણં કર્તું વિપુલ કેનચિત્॥ 13-75-38 (84441)
અપિ વિશ્વકૃતા તાત યેન સૃષ્ટમિદં જગત્।
પુનરન્તર્હિતઃ શક્રો દૃશ્યતે જ્ઞાનચક્ષુષા॥ 13-75-39 (84442)
વાયુભૂતશ્ચ સ પુનર્દેવરાજો ભવત્યુતઃ।
એવંરૂપાણિ સતતં કુરુતે પાકશાસનઃ।
તસ્માદ્વિપુલ યત્નેન રક્ષેમાં તનુમધ્યમામ્॥ 13-75-40 (84443)
યથા રુચિં નવલિહેદ્દેવેન્દ્રો ભૃગુસત્તમ।
ક્રતાવુપહિતે ન્યસ્તં હવિઃ શ્વેવ દુરાત્મવાન્॥ 13-75-41 (84444)
એવમાખ્યાય સ મુનિર્યજ્ઞકારોઽગમત્તદા।
દેવશર્મા મહાભાગસ્તતો ભરતસત્તમ॥ 13-75-42 (84445)
વિપુલસ્તુ વચઃ શ્રુત્વા ગુરોશ્ચિન્તામુપેયિવાન્।
રક્ષાં ચ પરમાં ચક્રે દેવરાજાન્મહાબલાત્॥ 13-75-43 (84446)
કિન્નુ શક્યં મયા કર્તું ગુરુદારાભિરક્ષણે।
માયાવી હિ સુરેન્દ્રોસૌ દુર્ધર્ષશ્ચાપિ વીર્યવાન્॥ 13-75-44 (84447)
નીપિધાયાશ્રમં શક્યો રક્ષિતું પાકશાસનઃ।
ઉટજં વા તથા હ્યસ્ય નાનાવિધસરૂપતા॥ 13-75-45 (84448)
વાયુરૂપેણ વા શક્રો ગુરુપત્નીં પ્રધર્ષયેત્।
તસ્માદિમાં સમ્પ્રવિશ્ય રુચિં સ્થાસ્યેહમદ્ય વૈ॥ 13-75-46 (84449)
અથવા પૌરુષેણેયં ન શક્યા રક્ષિતું મયા।
બહુરૂપો હિ ભગવાઞ્છ્રૂયતે પાકશાસનઃ॥ 13-75-47 (84450)
સોહં યોગબલાદેનાં રક્ષિષ્યે પાકશાસનાત્।
ગાત્રાણિ ગાત્રૈરસ્યાહં સમ્પ્રવેક્ષ્યે હિ રક્ષિતુમ્॥ 13-75-48 (84451)
યદ્યુચ્છિષ્ટામિમાં પત્નીમદ્ય પશ્યતિ મે ગુરુઃ।
શપ્સ્યત્યસંશયં કોપાદ્દિવ્યજ્ઞાનો મહાતપાઃ॥ 13-75-49 (84452)
ન ચેયં રક્ષિતું શક્યા યથાઽન્યા પ્રમદા નૃભિઃ।
માયાવી હિ સુરેન્દ્રોસાવહો પ્રાપ્તોસ્મિ સંશયમ્॥ 13-75-50 (84453)
અવશ્યં કરણીયં હિ ગુરોરિહ હિ શાસનમ્।
યદિ ત્વેતદહં કુર્યામાશ્ચર્યં સ્યાત્કૃતં મયા॥ 13-75-51 (84454)
યોગેનાથ પ્રવિશ્યેદં ગુરુપત્ન્યાઃ કલેવરમ્।
અસક્તઃ પદ્મપત્રસ્થો જલબિન્દુર્યથા ચલઃ॥ 13-75-52 (84455)
એવમેવ શરીરે ઽસ્યા નિવત્સ્યામિ સમાહિતઃ।
નિર્મુક્તસ્ય રજોરૂપાન્નાપરાધો ભવેન્મમ॥ 13-75-53 (84456)
યથાહિ શૂન્યાં પથિકઃ સભામધ્યાવસેત્યથિ।
તથાઽદ્યાવાસયિષ્યામિ ગુરુપત્ન્યાઃ કલેવરમ્।
એવમેવ શરીરે ઽસ્ય નિવત્સ્યામિ સમાહિતઃ॥ 13-75-54 (84457)
ઇત્યેવં ધર્મમાલોક્ય વેદવેદાંશ્ચ સર્વશઃ।
તપશ્ચ વિપુલં દૃષ્ટ્વા ગુરોરાત્મન એવ ચ॥ 13-75-55 (84458)
ઇતિ નિશ્ચિત્ય મનસા રક્ષાં પ્રતિ સ ભાર્ગવઃ।
અન્વતિષ્ઠત્પરં યત્નં યથા તચ્છૃણુ પાર્થિવ॥ 13-75-56 (84459)
ગુરુપત્નીં સમાસીનો વિપુલઃ સ મહાતપાઃ।
ઉપાસીનામનિન્દ્યાઙ્ગી કથાર્થૈઃ સમલોભયત્॥ 13-75-57 (84460)
નેત્રાભ્યાં નેત્રયોરસ્યા રશ્મિં સંયોજ્ય રશ્મિભિઃ।
વિવેશ વિપુલઃ કાયમાકાશં પવનો યથા॥ 13-75-58 (84461)
લક્ષણં લક્ષણેનૈવ વદનં વદનેન ચ।
અવિચેષ્ટન્નતિષ્ઠદ્વૈ છાયેવાન્તર્ગતો મુનિઃ॥ 13-75-59 (84462)
તતો વિષ્ટભ્ય વિપુલો ગુરુપત્ન્યાઃ કલેવરમ્।
ઉવાસ રક્ષણે યુક્તો ન ચ સા તમબુધ્યત॥ 13-75-60 (84463)
13-75-61 (84464)
યં કાલં નાગતો રાજન્ગુરુસ્તસ્ય મહાત્મનઃ।
ક્રતું સમાપ્ય સ્વગૃહં તં કાલં સોઽભ્યરક્ષત॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-75-4 અસ્તિ હિ પ્રમદા દીપ્તેતિ ટ.થ. પાઠઃ॥ 7-75-13 દરિદ્રાશ્ચ હ્યમન્ત્રશ્ચ સ્ત્રિયો નિત્યમિતિ શ્રુતિરિતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-75-51 અશક્યકરણીયં હીતિ ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 076
॥ શ્રીઃ ॥
13.76. અધ્યાયઃ 076
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રેણ દેવશર્મમુન્યસન્નિધાને તદ્ભાર્યાવિલોભનાય તદાશ્રમાભિગમનમ્॥ 1 ॥ તથા વિપુલતપોઽભિભૂતેન ભયાત્તતો નિર્ગમનમ્॥ 2 ॥ વિપુલેન શક્રવૃત્તાન્તનિવેદનતુષ્ટાદ્ગુરોર્વરગ્રહણપૂર્વકં તપશ્ચરણમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
તતઃ કદાચિદ્દેવેન્દ્રો દિવ્યરૂપવપુર્ધરઃ।
ઇદમન્તરમિત્યેવમભ્યગાત્તમથાશ્રમમ્॥ 13-76-1 (84465)
રૂપમપ્રતિમં કૃત્વા લોભનીયં જનાધિપઃ।
દર્શનીયતમો ભૂત્વા પ્રવિવેશ તમાશ્રમમ્॥ 13-76-2 (84466)
સ દદર્શ તમાસીનં વિપુલસ્ય કલેબરમ્।
નિશ્ચેષ્ટં સ્તબ્ધનયનં યતાઽઽલેખ્યગતં તથા॥ 13-76-3 (84467)
રુચિં ચ રુચિરાપાઙ્ગીં પીનશ્રોણિપયોધરામ્।
પદ્મપત્રવિશાલાક્ષીં સમ્પૂર્ણેન્દુનિભાનનામ્॥ 13-76-4 (84468)
સા તમાલોક્ય સહસા પ્રત્યુત્તાતુમિયેષ હ।
રૂપેણ વિસ્મિતા કોઽસીત્યથ વક્તુમિવેચ્છતી॥ 13-76-5 (84469)
ઉત્થાતુકામા તુ સતી વિષ્ટવ્ધા વિપુલેન સા।
નિગૃહીતા મનુષ્યેન્દ્ર ન શશાક વિચેષ્ટિતુમ્॥ 13-76-6 (84470)
તામાબભાષે દેવેન્દ્રઃ સામ્ના પરમવલ્*******।
ત્વદર્થમાગતં વિદ્ધિ દેવેન્દ્ર માં શુચિસ્મિતે॥ 13-76-7 (84471)
ક્લિશ્યમાનમનઙ્ગેન ત્વત્સઙ્કલ્પભવેન હ।
તત્પર્યાપ્નુહિ માં સુભ્રુ પુરા કાલોઽતિવર્તતે॥ 13-76-8 (84472)
તમેવંવાદિનં શક્રં શુશ્રાવ વિપુલો મુનિઃ।
ગુરુપત્નયાઃ શરીરસ્થો દદર્શ ત્રિદસાધિપમ્॥ 13-76-9 (84473)
ન શશાક ચ સા રાજન્પ્રત્યુત્થાતુમનિન્દિતા।
વક્તું ચ નાશકદ્રાજન્વિષ્ટબ્દા વિપુલેન સા॥ 13-76-10 (84474)
આકારં ગુરુપત્ન્યાસ્તુ સ વિજ્ઞાય ભૃગૂદ્વહઃ।
નિજય્નાહ મહાતેજા યોગેન બલવત્પ્રભો।
બબન્ધ યોગબન્ધૈશ્ચ તસ્યાઃ સર્વેન્દ્રિયાણિ સઃ॥ 13-76-11 (84475)
તાં નિર્વિકારાં દૃષ્ટ્વા તુ પુનરેવ શચીપતિઃ।
ઉવાચ વ્રીહિતો રાજંસ્તાં યોગબલમોહિતામ્॥ 13-76-12 (84476)
એહ્યેહીતિ તતઃ સા તુ પ્રતિવક્તુમિયેષ તમ્।
સ તાં વાચ્યં ગુરોઃ પત્ન્યા વિપુલઃ પર્યવર્તયત્॥ 13-76-13 (84477)
ભોઃ કિમાગમને કૃત્યમિતિ તસ્યાસ્તુ નિઃસૃતા।
વક્ત્રાચ્છશાઙ્કસદૃશાદ્વાણી સંસ્કારભૂષણા॥ 13-76-14 (84478)
વીડિતા સા તુ તદ્વાક્યમુક્ત્વા પરવશા તદા।
પુરન્દરશ્ચ સંત્રસ્તો બભૂવ વિમના ભૃશમ્॥ 13-76-15 (84479)
સ તદ્વૈકૃતમાલક્ષ્ય દેવરાજો વિશાંપતે।
અવૈક્ષત સહસ્રાક્ષસ્તદા દિવ્યેન ચક્ષુષા॥ 13-76-16 (84480)
સ દદર્શ મુનિં તસ્યાઃ શરીરાન્તરગોચરમ્।
પ્રતિબિમ્બમિવાદર્શે ગુરુપત્ન્યાઃ શરીરગમ્॥ 13-76-17 (84481)
સ તં ઘોરેણ તપસા યુક્તં દૃષ્ટ્વા પુરંદરઃ।
પ્રાવેપત સુસંત્રસ્તો વ્રીડિતશ્ચ તદા વિભો॥ 13-76-18 (84482)
વિમુચ્ય ગુરુપત્નીં તુ વિપુલઃ સુમહાતપાઃ।
સ્વકલેબરમાવિશ્ય શક્રં ભીતમથાબ્રવીત્॥ 13-76-19 (84483)
અજિતેન્દ્રિય દુર્બુદ્ધે પાપાત્મક પુરંદર।
ન ચિરં પૂજયિષ્યન્તિ દેવાસ્ત્વાં માનુષાસ્તથા॥ 13-76-20 (84484)
કિન્નુ તદ્વિસ્મૃતં શક્ર ન તન્મનસિ તે સ્થિતમ્।
ગૌતમેનાસિ યન્મુક્તો ભગાઙ્કપરિચિહ્નિતઃ॥ 13-76-21 (84485)
જાને ત્વાં બાલિશમતિમકૃતાત્માનમસ્થિરમ્।
મયેયં રક્ષ્યતે મૂઢ ગચ્છ પાપ યથાગતમ્॥ 13-76-22 (84486)
નાહં ત્વામદ્ય મૂઢાત્મન્દહેયં હિ સ્વતેજસા।
કૃપાયમાનસ્તુ ન તે દગ્ધુમિચ્છામિ વાસવ॥ 13-76-23 (84487)
સ ચ ઘોરતમો ધીમાન્ગુરુર્મે પાપચેતસમ્।
દૃષ્ટ્વા ત્વાં નિર્દહેદદ્ય ક્રોધદીપ્તેન ચક્ષુષા॥ 13-76-24 (84488)
નૈવં તુ શક્ર કર્તવ્યં પુનર્માન્યાશ્ચ તે દ્વિજાઃ।
મા ગમઃ સસુતામાત્યઃ ક્ષયં બ્રહ્મબલાર્દિતઃ॥ 13-76-25 (84489)
અમરોસ્મીતિ યદ્બુદ્ધિં સમાસ્થાય પ્રવર્તતે।
માવમંસ્થા ન તપસા ન સાધ્યં નામ કિઞ્ચન॥ 13-76-26 (84490)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-76-27x (7019)
તચ્છ્રુત્વા વચનં શક્રો વિપુલસ્ય મહાત્મનઃ।
ન કિઞ્ચિદુક્ત્વા વ્રીડાર્તસ્તત્રૈવાન્તરધીયત॥ 13-76-27 (84491)
મુહૂર્તયાતે તસ્મિંસ્તુ દેવશર્મા મહાતપાઃ।
કૃત્વા યજ્ઞં યથાકામમાજગામ સ્વમાશ્રમમ્॥ 13-76-28 (84492)
આગતેઽથ ગુરૌ રાજન્વિપુલઃ પ્રિયકર્મકૃત્।
રક્ષિતાં ગુરેવ ભાર્યાં ન્યવેદયદનિન્દિતામ્॥ 13-76-29 (84493)
અભિવાદ્ય ચ શાન્તાત્મા સ ગુરું ગુરુવત્સલઃ।
વિપુલઃ પર્યુપાતિષ્ઠદ્યથાપૂર્વમશઙ્કિતઃ॥ 13-76-30 (84494)
વિશ્રાન્તાય તતસ્તસ્મૈ સહાસીનાય ભાર્યયા।
નિવેદયામાસ તદા વિપુલઃ શક્રકર્મ તત્॥ 13-76-31 (84495)
તચ્છુત્વા સ મુનિસ્તુષ્ટોં વિપુલસ્ય પ્રતાપવાન્।
બભૂવ શીલવૃત્તાભ્યાં તપસા નિયમેન ચ॥ 13-76-32 (84496)
વિપુલસ્ય ગુરૌ વૃત્તિં ભક્તિમાત્મનિ તત્પ્રભુઃ।
ધર્મે ચ સ્થિરતાં દૃષ્ટ્વા સાધુસાધ્વિત્યભાષત॥ 13-76-33 (84497)
પ્રતિનન્દ્ય ચ ધર્માત્મા શિષ્યં ધર્મપરાયણમ્।
વરેણ ચ્છન્દયામાસ દેવશર્મા મહામતિઃ॥ 13-76-34 (84498)
સ્થિતિં ચ ધર્મે જગ્રાહ સ તસ્માદ્ગુરુવત્સલઃ।
અનુજ્ઞાતશ્ચ ગુરુણા ચચારાનુત્તમં તપઃ॥ 13-76-35 (84499)
તથૈવ દેવશર્માપિ સભાર્યઃ સ મહાતપાઃ।
નિર્ભયો બલવૃત્રઘ્નાચ્ચચાર વિજને વને॥ ॥ 13-76-36 (84500)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષટ્સપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 76 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-76-20 કામાત્મક પુરન્દરેતિ ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 077
॥ શ્રીઃ ॥
13.77. અધ્યાયઃ 077
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ગુરુનિયોગાદ્દિવ્યપુષ્પનયનાર્થં ગતેન વિપુલેન મધ્યેમાર્ગં નરવરમિથુનાત્સ્વગતિનિન્દાશ્રવણમ્॥ 1 ॥ નિન્દિતગતિપ્રાપકસ્વદુશ્ચરિતં ચિન્તયતા તેન ચિરાય તદનુસ્મરણમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
વિપુલસ્ત્વકરોત્તીવ્રં તપઃ કૃત્વા ગુરોર્વચઃ।
તપોયુક્તમથાત્માનમમન્યત સ વીર્યવાન્॥ 13-77-1 (84501)
સ તેન કર્મણા સ્વર્ગં પૃથિવીં પૃથિવીપતે।
ચચાર ગતભીઃ પ્રીતો લબ્ધકીર્તિવરો નૃપ॥ 13-77-2 (84502)
ઉભૌ લોકૌ જિતૌ ચાપિ તથૈવામન્યત પ્રભુઃ।
કર્મણા તેન કૌરવ્ય તપસા વિપુલેન ચ॥ 13-77-3 (84503)
અથ કાલે વ્યતિક્રાન્તે કસ્મિંશ્ચિત્કુરુનન્દન।
રુચ્યા ભગિન્યા આદાનં પ્રભૂતદનધાન્યવત્॥ 13-77-4 (84504)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ દિવ્યા કાચિદ્વરાઙ્ગના।
બિભ્રતી પરમં રૂપં જગામાથ વિહાયસા॥ 13-77-5 (84505)
તસ્યાઃ શરીરાત્પુષ્પાણિ પતિતાનિ મહીતલે।
તસ્યાશ્રમસ્યાવિદૂરે દિવ્યગન્ધાનિ ભારત॥ 13-77-6 (84506)
તાન્યગૃહ્ણાત્તતો રાજન્રુચિર્લલિતલોચના।
તદા નિમન્ત્રકસ્તસ્યા અઙ્ગેભ્યઃ ક્ષિપ્રમાગમત્॥ 13-77-7 (84507)
તસ્યા હિ ભગિની તાત જ્યેષ્ઠા નામ્ના પ્રભાવતી।
ભાર્યા ચિત્રરથસ્યાથ બભૂવાઙ્ગેશ્વરસ્ય વૈ॥ 13-77-8 (84508)
પિનહ્ય તાનિ પુષ્પાણિ કેશેષુ વરવર્ણિની।
આમન્ત્રિતા તતોઽગચ્છદ્રુચિરઙ્ગપતેર્ગૃહમ્॥ 13-77-9 (84509)
પુષ્પાણિ તાનિ દૃષ્ટ્વા તુ તદાઙ્ગેન્દ્રવરાઙ્ગના।
ભગિનીં ચોદયામાસ પુષ્પાર્થે ચારુલોચના॥ 13-77-10 (84510)
સા ભર્ત્રે સર્વમાચષ્ટ રુચિઃ સુરુચિરાનના।
ભગિન્યા ભાષિતં સર્વમૃષિસ્તચ્ચાભ્યનન્દત॥ 13-77-11 (84511)
તતો વિપુલમાનાય્ય દેવશર્મા મહાતપાઃ।
પુષ્પાર્થે ચોદયામાસ ગચ્છગચ્છેતિ ભારત॥ 13-77-12 (84512)
વિપુલસ્તુ ગુરોર્વાક્યમવિચાર્ય મહાતપાઃ।
સ તથેત્યબ્રવીદ્રાજંસ્તં ચ દેશં જગામ હ॥ 13-77-13 (84513)
યસ્મિન્દેશે તુ તાન્યાસન્પતિતાનિ નભસ્તલાત્।
અમ્લાનાન્યપિ તત્રાસન્કુસુમાન્યપરાણ્યપિ॥ 13-77-14 (84514)
સ તતસ્તાનિ જગ્રાહ દિવ્યાનિ રુચિરાણિ ચ।
પ્રાપ્તાનિ સ્વેન તપસા દિવ્યગન્ધાનિ ભારત॥ 13-77-15 (84515)
સમ્પ્રાપ્ય તાનિ પ્રીતાત્મા ગુરોર્વચનકારકઃ।
તદા જગામ તૂર્ણં ચ ચમ્પાં ચમ્પકમાલિનીમ્॥ 13-77-16 (84516)
સ વને નિર્જને તાત દદર્શ મિથુનં નૃણામ્।
ચક્રવત્પરિવર્તન્તં ગૃહીત્વા પાણિના કરમ્॥ 13-77-17 (84517)
તત્રૈકસ્તૂર્ણમગમત્તત્પદે ચ વિવર્તયન્।
એકસ્તુ ન તદા રાજંશ્ચક્રતુઃ કલહં તતઃ॥ 13-77-18 (84518)
ત્વં શીઘ્રં ગચ્છસીત્યેકોઽબ્રવીન્નેતિ તથાઽપરઃ।
પતિતેતિ ચ તૌ રાજન્પરસ્પરમથોચતુઃ॥ 13-77-19 (84519)
તયોર્વિસ્પર્ધતોરેવં શપથોઽયમભૂત્તદા।
સહસોદ્દિશ્ય વિપુલં તતો વાક્યમથોચતુઃ॥ 13-77-20 (84520)
આવયોરનૃતં પ્રાહ યસ્તસ્યાભૂદ્દ્વિજસ્ય વૈ।
વિપુલસ્ય પરે લોકે યા ગતિઃ સા ભવેદિતિ॥ 13-77-21 (84521)
એતચ્છ્રુત્વા તુ વિપુલો વિષણ્ણવદનોઽભવત્।
એવં તીવ્રતપાશ્ચાહં કષ્ટશ્ચાયં પરિશ્રમઃ॥ 13-77-22 (84522)
મિથુનસ્યાસ્ય કિં મે સ્યાત્કૃતં પાપં યથા ગતિઃ।
અનિષ્ટા સર્વભૂતાનાં કીર્તિતાઽનેન મેઽદ્ય વૈ॥ 13-77-23 (84523)
એવં સઞ્ચિન્તયન્નેવ વિપુલો રાજસત્તમ।
અવાઙ્મુખો દીનમના દધ્યૌ દુષ્કૃતમાત્મનઃ॥ 13-77-24 (84524)
તતઃ ષડન્યાન્પુરુષાનક્ષૈઃ કાઞ્ચનરાજતૈઃ।
અપશ્યદ્દીવ્યમાનાન્વૈ લોભામર્ષાન્વિતાંસ્તથા॥ 13-77-25 (84525)
કુર્વતઃ શપથં તેન યઃ કૃતો મિથુનેન તુ।
વિપુલં વૈ સમુદ્દિશ્ય તેપિ વાક્યમથાબ્રુવન્॥ 13-77-26 (84526)
લોભમાસ્થાય યોઽસ્માકં વિષમં કર્તુમુત્સહેત્।
વિપુલસ્ય પરે લોકે યા ગતિસ્તામવાપ્નુયાત્। 13-77-27 (84527)
એતચ્છ્રુત્વા તુ વિપુલો નાપશ્યદ્ધર્મસઙ્કરમ્॥
જન્મપ્રભૃતિ કૌરવ્ય કૃતપૂર્વમથાત્મનઃ॥ 13-77-28 (84528)
સ પ્રદધ્યૌ તથા રાજન્નગ્નાવગ્નિરિવાહિતઃ।
દહ્યમાનેન મનસા શાપં શ્રુત્વા તથાવિધમ્॥ 13-77-29 (84529)
તસ્ય ચિન્તયતસ્તાત બહ્વીર્વાચો નિશમ્ય તુ।
ઇદમાસીન્મનસિ ચ રુચ્યા રક્ષણકારિતમ્॥ 13-77-30 (84530)
લક્ષણં લક્ષણેનૈવ વદનં વદનેન ચ।
વિધાય ન મયા ચોક્તં સત્યમેતદ્ગુરોસ્તથા॥ 13-77-31 (84531)
એતદાત્મનિ કૌરવ્ય દુષ્કૃતં વિપુલસ્તદા।
અમન્યત મહાભાગ તથા તચ્ચ ન સંશયઃ॥ 13-77-32 (84532)
સ ચમ્પાં નગરીમેત્ય પુષ્પાણિ ગુરવે દદૌ।
પૂજયામાસ ચ ગુરું વિધિવત્સ ગુરુપ્રિયઃ॥ ॥ 13-77-33 (84533)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 77 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-77-4 આદીયતેઽસ્મિન્બાન્ધવૈર્દત્તં ઉપાયનાદિકં સ આદાનં ******દ્યુત્સવઃ। પ્રભૂતં બહુધનાદિકં યત્ર॥ 7-77-7 નિમન્ત્રકઃ આકારણાર્થં દૂતઃ॥ 7-77-18 તત્પદે ઇતરસ્ય પદે પાંસુષુ વ્યક્તે આકર્ષણેન વિવર્તયન્ વિષમતાં નયન્॥ 7-77-21 વચઃ શ્રુત્વા તથાવિધમિતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-77-30 રુચ્યાઃ ગુરુભાર્યાયાઃ॥ 7-77-31 લક્ષણં સ્ત્રીપુંસયોરસાધારણં ચિહ્નં વિધાય એકીકૃત્ય॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 078
॥ શ્રીઃ ॥
13.78. અધ્યાયઃ 078
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
દેવશર્મણા સ્વશિષ્યં વિપુલમ્પ્રતિ તદ્દ્વષ્ટાનાં મિથુનાનાં ષટ્પુરુષાણાં ચ ક્રમેણાહોરાત્રઋત્વભિમાનિદવતાત્વકથનમ્॥ 1 ॥ તથા સ્વસ્મિન્સ્વદારરક્ષણાય યોગેન તચ્છરીરપ્રવેશાનિવેદનસ્ય દુર્ગતિહેતુત્વકથનમ્॥ 2 ॥ તથા તત્કૃતસ્વદારરક્ષમપરિતોષેણ તદ્દુરિતદૂરીકરણપૂર્વકં તેન સ્વભાર્યયા ચ સહ સ્વર્ગે સુખવિહરણમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
તમાગતમભિપ્રેક્ષ્ય શિષ્યં વાક્યમથાબ્રવીત્।
દેવશર્મા મહાતેજા યત્તચ્છૃણુ જનાધિપ॥ 13-78-1 (84534)
દેવશર્મોવાચ। 13-78-2x (7020)
કિં ત્વયા મિથુનં દૃષ્ટં તસ્મિઞ્શિષ્ય મહાવને।
તે ત્વાં જાનન્તિ નિપુણા આત્મા ચ રુચિરેવ ચ॥ 13-78-2 (84535)
વિપુલ ઉવાચ। 13-78-3x (7021)
બ્રહ્મર્ષે મિથુનં કિન્તત્કે ચ ષટ્પુરુષા વિભો।
યે માં જાનન્તિ તત્ત્વેન યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ॥ 13-78-3 (84536)
દેવશર્મોવાચ। 13-78-4x (7022)
યદ્વૈ તન્મિથુનં બ્રહ્મિન્નહોરાત્રં હિ વિદ્ધિ તત્।
ચક્રવત્પરિવર્તેત તત્તે જાનાતિ દુષ્કૃતમ્॥ 13-78-4 (84537)
યે ચ તે પુરુષા વિપ્ર અક્ષૈર્દીવ્યન્તિ હૃષ્ટવત્।
ઋતૂંસ્તાનભિજાનીહિ તે તે જાનન્તિ દુષ્કૃતમ્॥ 13-78-5 (84538)
ન માં કશ્ચિદ્વિજાનીત ઇતિ કૃત્વા ન વિશ્વસેત્।
નરો રહસિ પાપાત્મા પાપકં કર્મ વૈ દ્વિજ॥ 13-78-6 (84539)
કુર્વાણં હિ નરં કર્મ પાપં રહસિ સર્વદા।
પશ્યન્તિ ઋતવશ્ચાપિ તથા દિનનિશેઽપ્યુત॥ 13-78-7 (84540)
તથૈવ હિ ભવેયુસ્તે લોકાઃ પાપકૃતો યથા।
કૃત્વાઽનાચક્ષતઃ કર્મ મમ તચ્ચ યથા કૃતમ્॥ 13-78-8 (84541)
તે ત્વાં હર્ષસ્મિતં દૃષ્ટ્વા ગુરોઃ કર્માનિવેદકમ્।
સ્મારયન્તસ્તથા પ્રાહુસ્તે યથા શ્રઉતવાન્ભવાન્॥ 13-78-9 (84542)
અહોરાત્રં વિજાનાતિ ઋતવશ્ચાપિ નિત્યશઃ।
પુરુષે પાપકં કર્મ શુભં વાઽશુભકર્મિણઃ॥ 13-78-10 (84543)
તત્ત્વયા મમ યત્કર્મ વ્યભિચારાદ્ભયાત્મકમ્।
નાખ્યાતમિતિ જાનન્તસ્તે ત્વામાહુસ્તથા દ્વિજ॥ 13-78-11 (84544)
તેનૈવ હિ ભવેયુસ્તે લોકાઃ પાપકૃતો યથા।
કૃત્વા નાચક્ષતઃ કર્મ મમ યચ્ચ ત્વયા કૃતમ્॥ 13-78-12 (84545)
તથાઽશક્યાશ્ચ દુર્વૃત્તા રક્ષિતું પ્રમદા દ્વિજ।
ન ચ ત્વં કૃતવાન્કિંચિદાગઃ પ્રીતોસ્મિ તેન તે॥ 13-78-13 (84546)
`મનોદોષવિહીનાનાં ન દોષઃ સ્યાત્તથા તવ।
અન્યથાઽઽલિઙ્ગ્યતે કાન્તા સ્નેહેન દુહિતાઽન્યથા॥ 13-78-14 (84547)
યતેશ્ચ કામુકાનાં ચ યોષિદ્રૂપેઽન્યથા મતિઃ।
અશિક્ષયૈવ મનસઃ પ્રાયો લોકસ્તુ વઞ્ચ્યતે॥ 13-78-15 (84548)
લાલેત્યુદ્વિજતે લોકો વક્ત્રાસવ ઇતિ સ્પહા।
અબન્ધાયોગ્યમનસામિતિ મન્ત્રાત્મદૈવકમ્॥ 13-78-16 (84549)
ન રાગસ્નેહલોભાન્ધં કર્મિણાં તન્મહાફલમ્।
નિષ્કષાયો વિશુદ્ધસ્ત્વં રુચ્યાવેશાન્ન દૂષિતઃ॥ 13-78-17 (84550)
યદિ ત્વહં ત્વાં દુર્વૃત્તમદ્રાક્ષં દ્વિજસત્તમ।
શપેયં ત્વામહં ક્રોધાન્ન મેઽત્રાસ્તિ વિચારણા॥ 13-78-18 (84551)
સઞ્જન્તિ પુરુષે નાર્યઃ પુંસાં સોઽર્થશ્ચ પુષ્કલઃ।
અન્યથા રક્ષતઃ શાપોઽભવિષ્યત્તે મતિશ્ચ મે॥ 13-78-19 (84552)
રક્ષિતા ચ ત્વયા પુત્ર મમ ચાપિ નિવેદિતા।
અહં તે પ્રીતિમાંસ્તાત સ્વસ્થઃ સ્વર્ગં ગમિષ્યસિ॥ 13-78-20 (84553)
ઇત્યુક્ત્વા વિપુલં પ્રીતો દેવશર્મા મહાનૃષિઃ।
મુમોદ સ્વર્ગમાસ્થાય સહભાર્યઃ સશિષ્યકઃ॥ 13-78-21 (84554)
ઇદમાખ્યાતવાંશ્ચાપિ મમાખ્યાનં મહામુનિઃ।
માર્કણ્ડેયઃ પુરા રાજન્ગઙ્ગાકૂલે કથાન્તરે॥ 13-78-22 (84555)
તસ્માદ્બ્રવીમિ પાર્થ ત્વાં સ્ત્રિયો રક્ષ્યાઃ સદૈવ ચ।
ઉભયં દૃશ્યતે તાસુ સતતં સાધ્વસાધુ ચ॥ 13-78-23 (84556)
સ્ત્રિયઃ સાધ્વ્યો મહાભાગાઃ સમ્મતા લોકમાતરઃ।
ધારયન્તિ મહીં રાજન્નિમાં સવનકાનનામ્॥ 13-78-24 (84557)
અસાધ્વ્યશ્ચાપિ દુર્વૃત્તાઃ કુલઘ્નાઃ પાપનિશ્ચયાઃ।
વિજ્ઞેયા લક્ષણૈર્દુષ્ટૈઃ સ્વગાત્રસહજૈર્નૃપ॥ 13-78-25 (84558)
એવમેતાસુ રક્ષા વૈ શક્યા કર્તું મહાત્મભિઃ।
અન્યથા રાજશાર્દૂલ ન શક્યા રક્ષિતું સ્ત્રિયઃ॥ 13-78-26 (84559)
એતા હિ મનુજવ્યાઘ્ર તીક્ષ્ણાસ્તીક્ષ્ણપરાક્રમાઃ।
નાસામસ્તિ પ્રિયો નામ મૈથુને સઙ્ગમેતિ યઃ॥ 13-78-27 (84560)
એતાઃ કૃત્યાશ્ચ કષ્ટાશ્ચ કૃતઘ્ના ભરતર્ષભ।
ન ચૈકસ્મિન્નમન્ત્યેતાઃ પુરુષે પાણ્ડુનન્દન॥ 13-78-28 (84561)
નાસુ સ્નેહો નરૈઃ કાર્યસ્તથૈવેર્ષ્યા જનેશ્વર।
ખેદમાસ્થાય ભુઞ્જીત ધર્મમાસ્થાય ચૈવ હ।
`અનૃતાવિહ પર્વાદિદોષવર્જં નરાધિપ॥' 13-78-29 (84562)
વિહન્યેતાન્યથા કુર્વન્નરઃ કૌરવનન્દન।
સર્વથા રાજશાર્દૂલ યુક્તઃ સર્વત્ર યુજ્યતે॥ 13-78-30 (84563)
તેનૈકેન તુ રક્ષા વૈ વિપુલેન કૃતા સ્ત્રિયાઃ।
નાન્યઃ શક્તસ્ત્રિલોકેઽસ્મિન્રક્ષિતું નૃપ યોષિતઃ॥ ॥ 13-78-31 (84564)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટસપ્તતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 78 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-78-9 હર્ષસ્મિતં હર્ષેણ ગર્વિતમ્॥ 7-78-12 તેનૈવ અનાખ્યાનેનૈવ॥ 7-78-16 લાલા વદનાત્સ્વતો ગલજ્જલધારા॥ 7-78-25 સહજૈઃ પીણિપાદરેખાદિભિઃ॥ 7-78-28 કૃત્યાઃ પ્રાણગ્રાહિદેવતારૂપાઃ॥ 7-78-29 ખેદમાસ્તાયાઽપ્રીત્યા વિષ્ટિગૃહીતવત્ ભુઞ્જીત નતુ પ્રીત્યા। ધર્મં ઋતુકાલાનુરોધમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 079
॥ શ્રીઃ ॥
13.79. અધ્યાયઃ 079
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ વિવાહવિભાગકથનમ્॥ 1 ॥ તથા કન્યાનાં ભાર્યાત્વપ્રાપકવિધ્યાદિનિરૂપણમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
યન્મૂલં સર્વધર્માણાં પ્રજનસ્ય ગૃહસ્ય ચ।
પિતૃદેવાતિથીનાં ચ તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-79-1 (84565)
અયં હિ સર્વધર્માણાં ધર્મશ્ચિન્ત્યતમો મતઃ।
કીદૃશાય પ્રદેયા સ્યાત્કન્યેતિ વસુધાધિપ॥ 13-79-2 (84566)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-79-3x (7023)
શીલવૃત્તે સમાજ્ઞાય વિદ્યાં યોનિં ચ કર્મ ચ।
અદ્ભિરેવ પ્રદાતવ્યા કન્યા ગુણવતે ભવેત્।
બ્રાહ્મણાનાં સતામેષ નિત્યં ધર્મો યુધિષ્ઠિર॥ 13-79-3 (84567)
આવાહ્યમાવહેદેવં યો દદ્યાદનુકૂલતઃ।
શિષ્ટાનાં ક્ષત્રિયાણાં ચ ધર્મ એષ સનાતનઃ॥ 13-79-4 (84568)
આત્માભિપ્રેતમુત્સૃજ્ય કન્યાભિપ્રેત એષ યઃ।
અભિપ્રેતા ચ યા યસ્ય તસ્મૈ દેયા યુધિષ્ઠિર।
ગાન્ધર્વમિતિ તં ધર્મં પ્રાહુર્વેદવિદો જનાઃ॥ 13-79-5 (84569)
ધનેન બહુધા ક્રીત્વા સમ્પ્રલોભ્ય ચ બાન્ધવાન્।
અસુરાણાં નૃપૈતં વૈ ધર્મમાહુર્મનીષિણઃ॥ 13-79-6 (84570)
હત્વા છિત્ત્વા ચ શીર્ષાણિ રુદતાં રુદતીં ગૃહાત્।
પ્રસહ્ય હરણં તાત રાક્ષસો વિધિરુચ્યતે॥ 13-79-7 (84571)
`સુસાં મત્તાં પ્રમત્તાં વા રહો રાત્રૌ ચ ગચ્છતિ।
સ પાપિષ્ઠો વિવાહાનાં પૈશાચઃ કથિતોઽધમઃ॥ 13-79-8 (84572)
પઞ્ચાનાં તુ ત્રયો ધર્મ્યા દ્વાવધર્મ્યૌ યુધિષ્ઠિર।
પૈશાચશ્ચાસુરશ્ચૈવ ન કર્તવ્યૌ કથઞ્ચન॥ 13-79-9 (84573)
બ્રાહ્મઃ ક્ષાત્રોઽથ ગાન્ધર્વ એતે ધર્મ્યા નરર્ષભ।
પૃથગ્વા યદિ વા મિશ્રાઃ કર્તવ્યા નાત્ર સંશયઃ॥ 13-79-10 (84574)
તિસ્ત્રો ભાર્યા બ્રાહ્મણસ્ય દ્વે ભાર્યે ક્ષત્રિયસ્ય તુ।
વૈશ્યઃ સ્વજાત્યાં વિન્દેત તાસ્વપત્યં હિતાય હિ॥ 13-79-11 (84575)
દ્વિજસ્ય બ્રાહ્મ્ણી શ્રેષ્ઠા ક્ષત્રિયા ક્ષત્રિયસ્ય તુ।
રત્યર્થમપિ શૂદ્રા સ્યાન્નેત્યાહુરપરે જનાઃ॥ 13-79-12 (84576)
અપત્યજન્મ શૂદ્રાયાં ન પ્રશંસન્તિ સાધવઃ।
શૂદ્રાયાં જનયવિન્પ્રઃ પ્રાયશ્ચિત્તી વિધીયતે॥ 13-79-13 (84577)
`નાતિબાલાં વહન્ત્યન્તે અનિત્યત્વાત્પ્રજાર્થિનઃ।
વહન્તિ કર્મિણસ્તસ્યામન્તઃ શુદ્ધિવ્યપેક્ષયા॥ 13-79-14 (84578)
અપરાન્વયસમ્ભૂતાં સંસ્વપ્નાદિવિવર્જિતામ્।
કામો યસ્યાં નિષિદ્ધશ્ચ કેચિદિચ્છન્તિ ચાપદિ॥ 13-79-15 (84579)
ત્રિંશદ્વર્ષો દશવર્ષાં ભાર્યાં વિન્દેત નગ્નિકામ્।
એકવિંશતિવર્ષો વા સપ્તવર્ષામવાપ્નુયાત્॥ 13-79-16 (84580)
યસ્યાસ્તુ ન ભવેદ્ભાતા પિતા વા ભરતર્ષભ।
નોપયચ્છેત તાં જાતુ પુત્રિકાધર્મિણી હિ સા॥ 13-79-17 (84581)
ત્રીણિ વર્ષાણ્યુદીક્ષેત કન્યા ઋતુમતી સતી।
ચતુર્થેઽત્વથ સમ્પ્રાપ્તે સ્વયં ભર્તારમર્જયેત્॥ 13-79-18 (84582)
પ્રજા ન હીયતે તસ્યા રતિશ્ચ ભરતર્ષભ।
અતોઽન્યથા વર્તમાના ભવેદ્વાચ્યા પ્રજાપતેઃ॥ 13-79-19 (84583)
અસપિણ્ડા ચ યા માતુરસગોત્રા ચ યા પિતુઃ।
ઇત્યેતામુપયચ્છેત તં ધર્મં મનુરબ્રવીત્॥ 13-79-20 (84584)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-79-21x (7024)
શુલ્કમન્યેન દત્તં સ્યાદ્દદાનીત્યાહ ચાપરઃ।
બલાદન્યઃ પ્રભાષેત ધનમન્યઃ પ્રદર્શયેત્॥ 13-79-21 (84585)
પાણિગ્રહીત્તા ચાન્યઃ સ્યાત્કસ્ય ભાર્યા પિતામહ।
તત્ત્વં જિજ્ઞાસમાનાનાં ચક્ષુર્ભવતુ નો ભવાન્॥ 13-79-22 (84586)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-79-23x (7025)
યત્કિઞ્ચિત્કર્મ માનુષ્યં સંસ્થાનાય પ્રદૃશ્યતે।
મન્ત્રવન્મન્ત્રિતં તસ્ય મૃષાવાદસ્તુ પાતકઃ॥ 13-79-23 (84587)
ભાર્યાપત્યૃત્વિગાચાર્યાઃ શિષ્યોપાધ્યાય એવ ચ।
મૃષોક્તે દણ્ડમર્હન્તિ નેત્યાહુરપરે જનાઃ॥ 13-79-24 (84588)
નહ્યકામેન સંવાદં મનુરેવં પ્રશંસતિ।
અયશસ્યમધર્મ્યં ચ યન્મૃષા ધર્મગોપનમ્॥ 13-79-25 (84589)
નૈકાન્તો દોષ એકસ્મિંસ્તદા કેનોપપદ્યતે।
ધર્મતો યાં પ્રયચ્છન્તિ યાં ચ ક્રીણન્તિ ભારત॥ 13-79-26 (84590)
બન્ધુભિઃ સમનુજ્ઞાતે મન્ત્રહોમૌ પ્રયોજયેત્।
તથા સિધ્યન્તિ તે મન્ત્રા નાદત્તાયાઃ કથઞ્ચન॥ 13-79-27 (84591)
યસ્ત્વત્ર મન્ઇત્રસમયો ભાર્યાપત્યોર્મિથઃ કૃતઃ।
તમેવાહુર્ગરીયાંસં યશ્ચાસૌ જ્ઞાતિભિઃ કૃતઃ॥ 13-79-28 (84592)
દેવદત્તાં પતિર્ભાર્યાં વેત્તિ ધર્મસ્ય શાસનાત્।
સ દૈવીં માનુષીં વાચમનૃતાં પર્યુદસ્યતિ॥ 13-79-29 (84593)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-79-30x (7026)
કન્યાયાં પ્રાપ્તસુલ્કાયાં જ્યાયાંશ્ચેદાવ્રજેદ્વરઃ।
ધર્મકામાર્થસમ્પન્નો વાચ્યમત્રાનૃતં ન વા॥ 13-79-30 (84594)
તસ્મિન્નુભયતો દોષે કુર્વઞ્શ્રેયઃ સમાચરેત્।
અયં નઃ સર્વધર્માણાં ધર્મશ્ચિન્ત્યતમો મતઃ॥ 13-79-31 (84595)
તત્ત્વં જિજ્ઞાસમાનાનાં ચક્ષુર્ભવતુ નો ભવાન્।
તદેતત્સર્વમાચક્ષ્વ ન હિ તૃપ્યામિ કથ્યતામ્॥ 13-79-32 (84596)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-79-33x (7027)
નૈવ નિષ્ઠાકરં શુલ્કં જ્ઞાત્વાઽઽસીત્તેન નાનૃતમ્।
ન હિ શુલ્કપરાઃ સન્તઃ કન્યાં દદતિ કર્હિચિત્।
અન્યૈર્ગુણૈરુપેતં તુ શુલ્કં યાચન્તિ બાન્ધવાઃ॥ 13-79-33 (84597)
અલઙ્કૃત્વા વહસ્વેતિ યો દદ્યાદનુકૂલતઃ।
યચ્ચ તાં ચ દદત્યેવં ન શુલ્કં વિક્રયો ન સઃ।
પ્રતિગૃહ્ય ભવેદ્દેમેવ ધર્મઃ સનાતનઃ॥ 13-79-34 (84598)
દાસ્યામિ ભવતે કન્યામિતિ પૂર્વં નભાષિતમ્।
યે ચાહુર્યે ચ નાહુર્યે યે ચાવશ્યં વદન્ત્યુત॥ 13-79-35 (84599)
તસ્માદાગ્રહણાત્પાણેર્યાચયન્તિ પરસ્પરમ્।
કન્યાવરઃ પુરા દત્તો મરુદ્ભિરિતિ નઃ શ્રુતમ્॥ 13-79-36 (84600)
નાનિષ્ટાય પ્રદાતવ્યા કન્યા ઇત્યૃષિચોદિતમ્।
તન્મૂલં કામમૂલસ્ય પ્રજનસ્યેતિ મે મતિઃ॥ 13-79-37 (84601)
સમીક્ષ્ય ચ બહૂન્દોષાન્સંવાસાદ્વિદ્ધિ પાણયોઃ।
યથા નિષ્ઠાકરં શુલ્કં ન જાત્વાસીત્તથા શૃણુ॥ 13-79-38 (84602)
અહં વિચિત્રવીર્યસ્ય દ્વે કન્યે સમુદાવહમ્।
જિત્વાઽઙ્ગમાગધાન્સર્વાન્કાશીનથ ચ કોસલાન્॥ 13-79-39 (84603)
ગૃહીતપાણિરેકાઽઽસીત્પ્રાપ્તશુલ્કાઽપરાઽભવત્।
કન્યાઽગૃહીતા તત્રૈવ વિસર્જ્યા ઇતિ મે પિતા।
અબ્રવીદિતરાં કન્યામાવહેતિ સ કૌરવઃ॥ 13-79-40 (84604)
અપ્યન્યાનનુપપ્રચ્છ શઙ્કમાનઃ પિતુર્વચઃ।
અતીવ હ્યસ્ય ધર્મેચ્છા પિતુર્મેઽભ્યધિકાઽભવત્॥ 13-79-41 (84605)
તતોહમબ્રવં રાજન્નાચારેપ્સુરિદં વચઃ।
આચારં તત્ત્વતો વેત્તુમિચ્છામિ ચ પુનઃપુનઃ॥ 13-79-42 (84606)
તતો મયૈવમુક્તે તુ વાક્યે ધર્મભૃતાવરઃ॥
પિતા મમ મહારાજ બીહ્લીકો વાક્યમબ્રવીત્॥ 13-79-43 (84607)
યદિ વ શુલ્કતો નિષ્ઠા ન પાણિગ્રહણાત્તથા।
લાજાન્તરમુપાસીત પ્રાપ્તશુલ્ક ઇતિ સ્મૃતિઃ॥ 13-79-44 (84608)
ન હિ ધર્મવિદઃ પ્રાહુઃ પ્રમાણં વાક્યતઃ સ્મૃતમ્।
યેષાં વૈ શુલ્કતો નિષ્ઠા ન પાણિગ્રહણાત્તથા॥ 13-79-45 (84609)
પ્રસિદ્ધં ભાષિતં દાને નૈષાં પ્રત્યાયકં પુનઃ।
યે મન્યન્તે ક્રયં શુલ્કં ન તે ધર્મવિદો નરાઃ॥ 13-79-46 (84610)
ન ચૈતેભ્યઃ પ્રદાતવ્યા ન વોઢવ્યા તથાવિધા।
ન હ્યેવ ભાર્યા ક્રેતવ્યા ન વિક્રય્યાં કથઞ્ચન॥ 13-79-47 (84611)
યે ચ ક્રીણન્તિ દાસીવદ્વિક્રીણન્તિ તથૈવ ચ।
ભવેત્તેષાં તથા નિષ્ઠા લુબ્ધાનાં પાપચેતસામ્॥ 13-79-48 (84612)
અસ્મિન્નર્થે સત્યવન્તં પર્યપૃચ્છન્ત વૈ જનાઃ।
કન્યાયાઃ પ્રાપ્તશુલ્કાયાઃ શુલ્કદઃ પ્રશમં ગતઃ॥ 13-79-49 (84613)
પાણિગ્રહીતા વાઽન્યઃ સ્યાદત્ર નો ધર્મસંશયઃ।
તન્નશ્છિન્ધિ મહાપ્રાજ્ઞ ત્વં હિ વૈ પ્રાજ્ઞસમ્મતઃ॥ 13-79-50 (84614)
તત્ત્વં જિજ્ઞાસમાનાનાં ચક્ષુર્ભવતુ નો ભવાન્।
તાનેવં બ્રુવતઃ સર્વાન્સત્યવાન્વાક્યમબ્રવીત્॥ 13-79-51 (84615)
યત્રેષ્ટં તત્ર દેયા સ્યાન્નાત્ર કાર્યા વિચારણા।
કુર્વતે જીવતોપ્યેવં મૃતે નૈવાસ્તિ સંશયઃ॥ 13-79-52 (84616)
દેવરં પ્રવિશેત્કન્યા તપ્યેદ્વાઽપિ તપઃ પુનઃ।
તમેવાનુગતા ભૂત્વા પાણિગ્રાહસ્ય નામ સા॥ 13-79-53 (84617)
લિખન્ત્યેવ તુ કેષાંચિદપરેષાં શનૈરપિ।
ઇતિ યે સંવદન્ત્યત્ર ત એતં નિશ્ચયં વિદુઃ॥ 13-79-54 (84618)
તત્પાણિગ્રહણાત્પૂર્વમન્તરં યત્ર વર્તતે।
સર્વમઙ્ગલમન્ત્રં વૈ મૃષાવાદસ્તુ પાતકઃ॥ 13-79-55 (84619)
પાણિગ્રહણમન્ત્રાણાં નિષ્ઠા સ્યાત્સપ્તમે પદે।
પાણિગ્રહસ્ય ભાર્યા સ્યાદ્યસ્ય ચાદ્ભિઃ પ્રદીયતે॥ 13-79-56 (84620)
ઇતિ દેયં વદન્ત્યત્ર ત એતં નિશ્ચયં વિદુઃ।
અનુકૂલામનુવશાં ભ્રાત્રા દત્તામુપાગ્નિકામ્।
પરિક્રમ્ય યથાન્યાયં ભાર્યાં વિન્દેદ્દ્વિજોત્તમઃ॥ ॥ 13-79-57 (84621)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનાશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-79-3 યોનિ માતૃતઃ પિતૃતશ્ચ શુદ્ધિમ્। અયં બ્રાહ્માઃ પ્રથમો વિવાહઃ॥ 7-79-4 એવં ઉક્તગુણવન્તં આવાહ્યં વિવાહયોગ્યં આવહેત્ આકારયેત્। તતશ્ચ અનુકૂલતો ધનદાનાદિના અભિમુખીકૃતાય દદ્યાત્। અયં પ્રાજાપત્યો નામ દ્વિતીયો વિપ્રાણાં ક્ષત્રિયાણાં ચ પ્રશસ્તતરઃ॥ 7-79-6 આસુરં ચતુર્થમાહ ધનેનેતિ॥ 7-79-7 હત્વેતિ રાક્ષસઃ પઞ્ચમઃ। અત્રૈવ પ્રમત્તાનાં બન્ધૂનાં કન્યાહરણાત્ પૈશાચો હરણસામાન્યાદન્તર્ભવતિ॥ 7-79-13 નગ્નિકાં એકવાસસમ્। અજાતસ્ત્રીવ્યઞ્જનામિતિ યાવત્॥ 7-79-17 પુત્રિકાધર્મિણી યસ્યાઃ પિતા ઇયમેવ દુહિતા મમ પુત્રસ્થાને ઇત્યભિપ્રાયવાન્ન વેતિ ન જ્ઞાયતે સા॥ 7-79-19 વાચ્યા નિદ્યા। પ્રજનો હીયતે ઇતિ ધ. પાઠઃ॥ 7-79-23 સંસ્થાનાય વ્યવસ્થાર્થં મન્ત્રવન્મન્ત્રિતં વિચારવદ્ભિઃ સર્વૈરેકીભૂય મન્ત્રિતમિયમસ્મૈ દેયેતિ વિચારિતમ્। તસ્ય ગૃષાકરણં પાતકઃ પાતયિતું ભવતીત્યર્થઃ। મૃષાવાદસ્ત્વપાતકમિતિ થ. ધ. પાઠઃ॥ 7-79-25 તત્ર નેતિ પક્ષં નિન્દતિ નહીતિ॥ 7-79-28 યદ્યપિ જ્ઞાતિભિઃ કૃતઃ સમયો ગુરુસ્તથાપિ મન્ત્રપૂર્વકઃ સમયો ગુરુતર ઇત્યર્થઃ॥ 7-79-29 દેવઃ પ્રાક્કર્મ ઈશ્વરો વા। વેત્તિ લભતે॥ 7-79-31 દોષે સતિ કુર્વન્ કર્તા શ્રેયઃ પ્રશસ્તતરં કિં સમાચરેદિત્યધ્યાહૃત્ય યોજ્યમ્ ॥ 7-79-32 કથ્યતામિત્યાદરસૂચનાર્થા પુનરુક્તિઃ॥ 7-79-33 ગુણૈર્વયોધિકત્વાદિભિઃ॥ 7-79-34 કન્યાર્તાલઙ્કારગ્રહણે ન દોષોઽસ્તીત્યાહ અલઙ્કૃત્વેતિ॥ 7-79-35 નભાષિતમિત્યેકપદમ્। યે પૂર્વં દાસ્યામીત્યાહુર્યે ચ નદાસ્યામીત્યાહુર્યે ચ અવશ્યં દાસ્યામીતિ વદન્તિ તત્સર્વં નભાષિતં અનુક્તવદેવેત્યર્થઃ॥ 7-79-36 યસ્માદેવં તસ્માત્ આપાણિગ્રહણાત્કન્યાં યાચેતેતિ મરુતાં વરસ્તેન તતઃ પૂર્વં વિશિષ્ટવરાર્થમપહારેપિ ન દોષ ઇતિ ભાવઃ॥ 7-79-37 તત્કન્યા કામો મૂલં યસ્ય। તસ્માદુત્તમદૌહિત્રાર્થિના શ્રેયસે એવ કન્યા પ્રદેયેતિ ભાવઃ॥ 7-79-38 સંવાસાચ્ચિરપરિચયાત્। પાણયોઃ ક્રયવિક્રયયોઃ સંવાદે વિદ્વિષાણયોરિતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-79-39 વીર્યમપિ શુલ્કં ભવતીત્યભિપ્રાયેણાહ અહમિતિ। અમ્બિકામ્બાલિકયોરેકત્વવિવક્ષયાં દ્વે ઇત્યુક્તમ્॥ 7-79-40 પ્રાપ્તશુલ્કા વીર્યેણ નિર્જિતાપિ કન્યા અગૃહીતા અપ્રાપ્તપાણિગ્રહેયં અમ્બા વિસર્જ્યા ઉત્સ્રષ્ટં યોગ્યા ઇતિ પિતા પિતૃવ્યો બાહ્લીકોઽબ્રવીત્॥ 7-79-41 અનુપપ્રચ્છ અનુપૃષ્ટવાનહમ્॥ 7-79-44 પ્રાપ્તં શુલ્કં યેન। પાઠાન્તરે યસ્યાઃ સા। કન્યાપિતા કન્યા વા લાજાન્તરં વરાન્તરમુપાસીત ઇતિ યા સ્મૃતિસ્તર્હિ બાધ્યેતેત્યધ્યાહૃત્ય યોજના। લાજા વિદ્યન્તે હ્યૌમ્યદ્રવ્યમસ્ય સ ઇતિ લાજશબ્દોઽર્શઆદ્યચ્પ્રત્યયાન્તઃ। લાજોપ્તારમુપાસીતેતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-79-45 યેષાં શુલ્કતો નિષ્ઠા તેષાં વાક્યતો વાક્યં પ્રમાણં સ્મૃતમિતિ ધર્મવિદો નહ્યાહુરિત્યન્વયઃ 7-79-46 લોકવિરોધમપ્યાહાર્ધેન। પ્રસિદ્ધમિતિ કન્યાયા દાનમિત્યેવોચ્યતે નતુ ક્રયો જયો વેતિ। એષાં શુલ્કવાદિનાં પ્રત્યાયકં ભાર્યાત્વજ્ઞાપકં કિમપિ નાસ્તિ। પરિણયનાદેવ ભાર્યા ભવતિ ન શુલ્કમાત્રાદિતિ લોકવ્યવહારસ્ય સ્પષ્ટત્વાદિત્યર્થઃ॥ 7-79-52 જીવત ઇત્યનાદરે ષષ્ઠી। જીવન્તમપિ શુલ્કદમનાદૃત્ય શિષ્ટા એવં યથેષ્ટદાનં કુર્વત ઇત્યર્થઃ॥ 7-79-53 દેવરમિતિ યુગાન્તરધર્મઃ॥ 7-79-54 કેષાંચિન્મતે દેવરાદયઃ અલિખિતાં ભ્રાતૃભાર્યા લિખન્ત્યેવ સુરતેન યોજયન્ત્યેવ। અપરેષાં મતે શનૈક્મન્થરા ઇયં પ્રવૃત્તિઃ। ઐચ્છિકી નતુ વૈધીત્યર્થઃ॥ 7-79-55 સઙ્કલ્પપૂર્વકં દત્તાયા અપિ કન્યાયા યોઽપહારસ્તજ્જન્યો મૃષાવાદઃ પાતકો ભવતિ દાતુર્નતુ તાવન્માત્રેણ તસ્યાં ભાર્યાત્વમુત્પન્નમિત્યર્થઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 080
॥ શ્રીઃ ॥
13.80. અધ્યાયઃ 080
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ વૈવાહિકવિધ્યાદેર્દાયાર્હતાદેશ્ચ કથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ
કન્યાયાં પ્રાપ્તશુલ્કાયાં પતિશ્ચેન્નાસ્તિ કશ્ચન।
તત્ર કા પ્રતિપત્તિઃ સ્યાત્તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-80-1 (84622)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-80-2x (7028)
યા પુત્રકસ્ય ઋદ્ધસ્ય પ્રતિપાલ્યા તદા ભવેત્।
અથવા સા હરેચ્છુલ્કં ક્રીતા શુલ્કપ્રદસ્ય સા॥ 13-80-2 (84623)
તસ્યાર્થેઽપત્યમીહેવ યેન ન્યાયેન શક્નુયાત્।
ન તસ્માન્મન્ત્રવત્કાર્યં કશ્ચિત્કુર્વીત કિઞ્ચન॥ 13-80-3 (84624)
સ્વયંવૃતેન સાજ્ઞપ્તા પિત્રા વૈ પ્રત્યપદ્યત।
તત્તસ્યાન્યે પ્રશંસન્તિ ધર્મજ્ઞા નેતરે જનાઃ॥ 13-80-4 (84625)
એતત્તુ નાપરે ચક્રુરપરે જાતુ સાધવઃ।
સાધૂનાં પુનરાચારો ગરીયાન્ધર્મલક્ષણઃ॥ 13-80-5 (84626)
અસ્મિન્નેવ પ્રકારે તુસુક્રતુર્વાક્યમબ્રવીત્।
નપ્તા વિદેહરાજસ્ય જનકસ્ય મહાત્મનઃ॥ 13-80-6 (84627)
અસદાચરિતે માર્ગે કથં સ્યાદનુકીર્તનમ્।
અનુપ્રશ્નઃ સંશયો વા સતામેવમુપાલભેત્॥ 13-80-7 (84628)
અસદેવ હિ ધર્મસ્ય પ્રદાનં ધર્મ આસુરઃ।
નાનુશુશ્રુમ જાત્વેનામિમાં પૂર્વેષુ કર્મસુ॥ 13-80-8 (84629)
ભાર્યાપત્યોર્હિ સમ્બન્ધઃ સ્ત્રીપુંસોસ્તુલ્ય એવ તુ।
રતિઃ સાધારણો ધર્મ ઇતિ ચાહ સ પાર્થિવઃ॥ 13-80-9 (84630)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-80-10x (7029)
અથ કેન પ્રમાણેન પુંસામાદીયતે ધનમ્।
પુત્રવદ્ધિ પિતુસ્તસ્ય કન્યા ભવિતુમર્હતિ॥ 13-80-10 (84631)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-80-11x (7030)
યથૈવાત્મા તથા પુત્રઃ પુત્રેણ દુહિતા સમા।
તસ્યામાત્મનિ તિષ્ઠન્ત્યાં કથમન્યો ધનં હરેત્॥ 13-80-11 (84632)
માતુશ્ચ યૌતકં યત્સ્યાત્કુમારીભાગ એવ સઃ।
દૌહિત્ર એવ તદ્રિક્થમપુત્રસ્ય પિતુર્હરેત્॥ 13-80-12 (84633)
દદાતિ હિ સ પિણ્ડાન્વૈ પિતુર્માતામહસ્ય ચ।
પુત્રદૌહિત્રયોરેવ વિશેષો નાસ્તિ ધર્મતઃ॥ 13-80-13 (84634)
અન્યત્ર જામયા સાર્ધં પ્રજાનાં પુત્ર ઈહતે।
દુહિતાઽન્યત્ર જાતેન પુત્રેણાપિ વિશિષ્યતે॥ 13-80-14 (84635)
દૌહિત્રકેણ ધર્મેણ તત્ર પશ્યામિ કારણમ્।
વિક્રીતાસુ હિ યે પુત્રા ભવન્તિ પિતુરેવ તે॥ 13-80-15 (84636)
અસૂયવસ્ત્વધર્મિષ્ઠાઃ પરસ્વાદાયિનઃ શઠાઃ।
આસુરાદધિસમ્ભૂતા ધર્માદ્વિષમવૃત્તયઃ॥ 13-80-16 (84637)
અત્ર ગાથા યમોદ્ગીતાઃ કીર્તયન્તિ પુરાવિદઃ।
ધર્મજ્ઞા ધર્મશાસ્ત્રેષુ નિબદ્ધા ધર્મસેતુષુ॥ 13-80-17 (84638)
યો મનુષ્યઃ સ્વકં પુત્રં વિક્રીય ધનમિચ્છતિ।
કન્યાં વા જીવિતાર્થાય યઃ શુલ્કેન પ્રયચ્છતિ॥ 13-80-18 (84639)
સપ્તાવરે મહાઘોરે નિરયે કાલસાહ્વયે।
સ્વેદં મૂત્રં પુરીષં ચ તસ્મિન્મૂઢઃ સમશ્નુતે॥ 13-80-19 (84640)
આર્ષે ગોમિથુનં શુલ્કં કેચિદાહુર્મૃષૈવ તત્।
અલ્પો વા બહુ વા રાજન્વિક્રયસ્તાવદેવ સઃ॥ 13-80-20 (84641)
યદ્યપ્યાચરિતઃ કૈશ્ચિન્નૈષ ધર્મઃ સનાતનઃ।
અન્યેષામપિ દૃશ્યન્તે લોભતઃ સમ્પ્રવૃત્તયઃ॥ 13-80-21 (84642)
વશ્યાં કુમારીં બલતો યે તાં સમુપભુઞ્જતે।
એતે પાપસ્ય કર્તારસ્તમસ્યન્ધે ચ શેરતે॥ 13-80-22 (84643)
અન્યોપ્યથ ન વિક્રેયો મનુષ્યઃ કિં પુનઃ પ્રજાઃ।
અધર્મમૂલૈર્હિ ધનૈસ્તૈર્ન ધર્મોઽથ કશ્ચન॥ ॥ 13-80-23 (84644)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 80॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-80-1 શુલ્કદશ્ચેત્પ્રોષિતસ્તદ્ભયાદન્યશ્ચ ન વૃણુતે તદા તત્પિત્રા કિં કર્તવ્યમિતિ પ્રશ્નાર્થઃ॥ 7-80-2 યા કન્યાઃ પિતુઃ પ્રતિપાલ્યા પિતા ચ યદિ તત્ શુલ્કં પરપક્ષીયેભ્યઃ પરાવૃત્ય ન દદ્યાત્તર્હિ સા કન્યા શુલ્કપ્રદસ્યૈવ જ્ઞેયા॥ 7-80-4 સ્વયંવૃતેતિ સાવિત્રીતિ ધર્મજ્ઞાનપરા જના ઇતિ ચ.ધ.પાઠઃ॥ 7-80-8 ધર્મસ્ય સ્ઇત્રીણામસ્વાતન્ત્ર્યલક્ષણસ્ય ધર્મસ્ય પ્રદાનં ખણ્ડનં યત્સ આસુરો ધર્મઃ એતાં પદ્ધતિમ્। પૂર્વેષુ વૃદ્ધેષુ। કર્મસુ વિવાહેષુ। જાત્વેવ તદિદં પૂર્વજન્મ્સવિતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-80-14 જામયા કન્યયાપિ તામપેક્ષ્યેત્યર્થઃ। અન્યત્ર જાયતે સોપિ પ્રજયા પુત્ર ઈયતે ઇતિ ટ.થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-80-19 કાલસાહ્નયે કાલસૂત્રાખ્યે॥ 7-80-22 બલતો વશ્યાં નતુ સ્વચ્છન્દત ઇત્યર્થઃ॥ 7-80-23 અન્યોપિ પશુરપિ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 081
॥ શ્રીઃ ॥
13.81. અધ્યાયઃ 081
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ સ્ત્રીણાં પ્રશંસનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
પ્રાચેતસસ્ય વચનં કીર્તયન્તિ પુરાવિદઃ।
યસ્યાઃ કિઞ્ચિન્નાદદતે જ્ઞાતયો ન સ વિક્રયઃ॥ 13-81-1 (84645)
અર્હણં તત્કુમારીણામાનૃશંસ્યં વ્રતં ચ તત્।
સર્વં ચ પ્રતિદેયં સ્યાત્કન્યાયૈ તદશેષતઃ॥ 13-81-2 (84646)
પિતૃભિર્ભ્રાતૃભિશ્ચાપિ શ્વશુરૈરથ દેવરૈઃ।
પૂજ્યા લાલયિતવ્યાશ્ચ બહુકલ્યાણમીપ્સુભિઃ॥ 13-81-3 (84647)
યદિ વૈ સ્ત્રી ન રોચેત પુમાંસં ન પ્રમોદયેત્।
અપ્રમોદાત્પુનઃ પુંસઃ પ્રજનો ન પ્રવર્ધતે॥ 13-81-4 (84648)
પૂજ્યા લાલયિતવ્યાશ્ચ સ્ત્રિયો નિત્યં જનાધિપ।
સ્ત્રિયો યત્ર ચ પૂજ્યન્તે રમન્તે તત્ર દેવતાઃ॥ 13-81-5 (84649)
અપૂજિતાશ્ચ યત્રૈતાઃ સર્વાસ્તત્રાફલાઃ ક્રિયાઃ।
તદા ચૈતત્કુલં નાસ્તિ યદા શોચન્તિ જામયઃ॥ 13-81-6 (84650)
જામીશપ્તાનિ ગેહાનિ નિકૃત્તાનીવ કૃત્યયા।
નૈવ ભાન્તિ ન વર્ધન્તે શ્રિયા હીનાનિ પાર્થિવ॥ 13-81-7 (84651)
સ્ત્રિયઃ પુંસાં પરિદદૌ મનુર્જિગમિષુર્દિવમ્।
અબલાઃ સ્વલ્પકૌપીનાઃ સુહૃદ સત્યજિષ્ણવઃ॥ 13-81-8 (84652)
ઈર્ષવો માનકામાશ્ચ ચણ્ડાશ્ચ સુહૃદોઽબુધાઃ।
સ્ત્રિયસ્તુ માનમર્હન્તિ તા માનયત માનવાઃ॥ 13-81-9 (84653)
સ્ત્રીપ્રત્યયો હિ વૈ ધર્મો રતિભોગાશ્ચ કેવલાઃ।
પરિચર્યા નમસ્કારાસ્તદાયત્તા ભવન્તુ વઃ॥ 13-81-10 (84654)
ઉત્પાદનમપત્યસ્ય જાતસ્ય પરિપાલનમ્।
પ્રીત્યર્થં લોકયાત્રાયાઃ પશ્યત સ્ત્રીનિબન્ધનમ્॥ 13-81-11 (84655)
સમ્માન્યમાનાશ્ચૈતા હિ સર્વકાર્યાષ્યવાપ્સ્યથ।
વિદેહરાજદુહિતા ચાત્ર શ્લોકમગાયત॥ 13-81-12 (84656)
નાસ્તિ યજ્ઞઃ સ્ત્રિયાઃ કશ્ચિન્ન શ્રાદ્ધં નોપ્રવાસકમ્।
ધર્મઃ સ્વભર્તૃશુશ્રૂષા તયા સ્વર્ગં જયન્ત્યુત॥ 13-81-13 (84657)
પિતા રક્ષતિ કૌમારે ભર્તા રક્ષતિ યૌવને।
પુત્રાશ્ચ સ્થાવિરે ભાવે ન સ્ત્રી સ્વાતન્ત્ર્યમર્હતિ॥ 13-81-14 (84658)
શ્રિય એતાઃ સ્ત્રિયો નામ સત્કાર્યા ભૂતિમિચ્છતા।
લાલિતાઽનુગૃહીતા ચ શ્રીઃ સ્ત્રી ભવતિ ભારતઃ॥ ॥ 13-81-15 (84659)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકાશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 81 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-81-1 પ્રાચેતસસ્ય દક્ષસ્ય। જ્ઞાતયઃ કન્યાપક્ષીયાઃ। સ્વયં નાદદતેઽથ ચ કન્યાલઙ્કારર્થમિચ્છન્તિ સ વિક્રયો ન ભવતીત્યર્થ॥ 7-81-4 ન રોચેત ન કામયેત। ન પ્રમોદયેત્કામુકં ન કુર્યાત્। પ્રજનઃ સન્તતિઃ॥ 7-81-8 સ્વલ્પ ઈષદાયાસેન અપનેયઃ કૌપીનો ગુહ્યાચ્છાદનપટો યાસામ્। સદ્યોહાર્યા ઇત્યર્થઃ। સુહૃદઃ સૌહાર્દયુક્તાઃ॥ 7-81-9 બુધ્યન્ત ઇત્યબુધાઃ॥ 7-81-10 સ્ત્રીપ્રત્યયઃ સ્ત્રીહેતુકઃ॥ 7-81-12 અત્ર સ્ત્રીધર્મવિષયે॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 082
॥ શ્રીઃ ॥
13.82. અધ્યાયઃ 082
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ બ્રાહ્મણાદીનાં દાયવિભજનવિધિનિરૂપણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
સર્વશાસ્ત્રવિધાનજ્ઞ રાજધર્મવિદુત્તમ।
અતીવ સંશયચ્છેત્તા ભવાન્વૈ પ્રથિતઃ ક્ષિતૌ॥ 13-82-1 (84660)
કશ્ચિત્તુ સંશયો મેઽસ્તિ તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ।
`અસ્યામાપદિ કષ્ટાયામન્યં પૃચ્છામ કં વયમ્'॥
જાતેઽસ્મિન્સંશયે રાજન્નાન્યં પૃચ્છેમ કઞ્ચન॥ 13-82-2 (84661)
યથા નરેણ કર્તવ્યં ધર્મમાર્ગાનુવર્તિના।
એતત્સર્વં મહાબાહો ભવાન્વ્યાખ્યાતુમર્હતિ॥ 13-82-3 (84662)
ચતસ્રો વિહિતા ભાર્યા બ્રાહ્મણસ્ય પિતામહ।
બ્રાહ્મણી ક્ષત્રિયા વૈશ્યા શૂદ્રા ચ રતિમિચ્છતઃ॥ 13-82-4 (84663)
તત્ર જાતેષુ પુત્રેષુ સર્વાસાં કુરુસત્તમ।
આનુપૂર્વ્યેણ કસ્તેષાં પિત્ર્યં દાયાદ્યમર્હતિ॥ 13-82-5 (84664)
કેન વા કિં તતો હાર્યં પિતૃવિત્તાત્પિતામહ।
એતદિચ્છામિ કથિતં વિભાગસ્તેષુ કઃ સ્મૃતઃ॥ 13-82-6 (84665)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-82-7x (7031)
બ્રાહ્મણઃ ક્ષત્રિયો વૈશ્યસ્ત્રયો વર્ણા દ્વિજાતયઃ।
એતેષુ વિહિતો ધર્મો બ્રાહ્મણસ્ય યુધિષ્ઠિર॥ 13-82-7 (84666)
વૈષમ્યાદથવા લોભાત્કામાદ્વાઽપિ પરન્તપ।
બ્રાહ્મણસ્ય ભવેચ્છૂદ્રા ન તુ દૃષ્ટા ન તુ સ્મૃતા॥ 13-82-8 (84667)
શૂદ્રાં શયનમારોપ્ય બ્રાહ્મણિ યાત્યધોગતિમ્।
પ્રાયશ્ચિત્તીયતે ચાપિ વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા॥ 13-82-9 (84668)
તત્ર જાતેષ્વપત્યેષુ દ્વિગુણં સ્વાદ્યુધિષ્ઠિર।
અતસ્તે નિયમં વિત્તે સમ્પ્રવક્ષ્યામિ ભારત॥ 13-82-10 (84669)
લક્ષણ્યં ગોવૃષો યાનં યત્પ્રધાનતમં ભવેત્।
બ્રાહ્મણ્યાસ્તદ્ધરેત્પુત્ર એકાંશં વૈ પિતુર્ધનાત્॥ 13-82-11 (84670)
એષં તુ દશધા કાર્યં બ્રાહ્મણસ્વં યુધિષ્ઠિર।
તત્ર તેનૈવ હર્તવ્યાશ્ચત્વારોંશાઃ પિતુર્ધનાત્॥ 13-82-12 (84671)
ત્રિયાયાસ્તુ યઃ પુત્રો બ્રાહ્મણઃ સોપ્યસંશયઃ।
સ તુ માતુર્વિશેષેણ ત્રીનંશાન્હર્તુમર્હતિ॥ 13-82-13 (84672)
વર્ણે તૃતીયે જાતસ્તુ વૈશ્યાયાં બ્રાહ્મણાદપિ।
દ્વિરંશસ્તેન હર્તવ્યો બ્રાહ્મણસ્વાદ્યુધિષ્ઠિર॥ 13-82-14 (84673)
શૂદ્રાયાં બ્રાહ્મણાજ્જાતો નિત્યાદેયધનઃ સ્મૃતઃ।
અલ્પં ચાપિ પ્રદાતવ્યં શૂદ્રાપુત્રાય ભારત॥ 13-82-15 (84674)
દશધા પ્રવિભક્તસ્ય ધનસ્યૈવ ભવેત્ક્રમઃ।
સવર્ણાસુ તુ જાતાનાં સમાન્ભાગાન્પ્રકલ્પયેત્॥ 13-82-16 (84675)
અબ્રાહ્મણં તુ મન્યન્તે શૂદ્રાપુત્રમનૈપુણાત્।
ત્રિષુ વર્ણેષુ જાતો હિ બ્રાહ્મણાદ્બ્રાહ્મણો ભવેત્॥ 13-82-17 (84676)
સ્મૃતાશ્ચ વર્ણાશ્ચત્વારઃ પઞ્ચમો નાધિગમ્યતે।
હરેચ્ચ દશમં ભાગં શૂદ્રાપુત્રઃ પિતુર્ધનાત્॥ 13-82-18 (84677)
તત્તુ દત્તં હરેત્પિત્રા નાદત્તં હર્તુમર્હતિ।
અવશ્યં હિ ધનં દેયં શૂદ્રાપુત્રાય ભારત॥ 13-82-19 (84678)
આનૃશંસ્યં પરો ધર્મ ઇતિ તસ્મૈ પ્રદીયતે।
યત્રતત્ર સમુત્પન્નં ગુણાયૈવોપપદ્યતે॥ 13-82-20 (84679)
યદ્યપ્યેષ સુપુત્રઃ સ્યાદપુત્રો યદિ વા ભવેત્।
નાધિકં દશમાદ્દદ્યાચ્છૂદ્રાપુત્રાય ભારત॥ 13-82-21 (84680)
`સ્મૃત એકશ્ચતુર્ભાગઃ કન્યાભાગસ્તુ ધર્મતઃ।
અભ્રાતૃકા સમગ્રાહા ચાર્ધાસ્યેત્યપરે વિદુઃ॥' 13-82-22 (84681)
ત્રૈવાર્વિકાદ્યદા ભક્તાદધિકં સ્યાદ્દ્વિજસ્ય તુ।
યજેત તેન દ્રવ્યેણ ન વૃથા સાધયેદ્ધનમ્॥ 13-82-23 (84682)
ત્રિસહસ્રપરો દાયઃ સ્ત્રિયૈ દેયો ધનસ્ય વૈ।
ભર્ત્રા તચ્ચ ધનં દત્તં યથાર્હં ભોક્તુમર્હતિ॥ 13-82-24 (84683)
સ્ત્રીણાં તુ પતિદાયાદ્યમુપભોગફલં સ્મૃતમ્।
નાપહારં સ્ત્રિયઃ કુર્યુઃ પિતૃવિત્તાત્કથઞ્ચન॥ 13-82-25 (84684)
સ્ત્રિયાસ્તુ યદ્ભવેદ્વિત્તં પિત્રા દત્તં યુધિષ્ઠિર।
બ્રાહ્મણ્યાસ્તદ્ધરેત્કન્યા યથા પુત્રસ્તથાઽસ્ય સા॥ 13-82-26 (84685)
સા હિ પુત્રસમા રાજન્વિહિતા કુરુનન્દન।
એવમેવ સમુદ્દિષ્ટો ધર્મો વૈ ભરતર્ષભ।
એવં ધર્મમનુસ્મૃત્ય ન વૃથા સાધયેદ્ધનમ્॥ 13-82-27 (84686)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-82-28x (7032)
શૂદ્રાયાં બ્રાહ્મણાજ્જાતો યદ્યદેયધનઃ સ્મૃતઃ।
કેન પ્રતિવિશેષેણ દશમોઽપ્યસ્ય દીયતે॥ 13-82-28 (84687)
બ્રાહ્મણ્યાં બ્રાહ્મણાજ્જાતો બ્રાહ્મણઃ સ્યાન્ન સંશયઃ।
ક્ષત્રિયાયાં તથૈવ સ્યાદ્વૈશ્યાયામપિ ચૈવ હિ॥ 13-82-29 (84688)
કસ્માત્તુ વિષમં ભાગં ભજેરન્નૃપસત્તમ।
યદા સર્વે ત્રયો વર્ણાસ્ત્વયોક્તા બ્રાહ્મણા ઇતિ॥ 13-82-30 (84689)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-82-31x (7033)
દારા ઇત્યુચ્યતે લોકે નામ્નૈકેન પરન્તપ।
પ્રોક્તેનિ ચૈવ નામ્નાઽયં વિશેષઃ સુમહાન્ભવેત્॥ 13-82-31 (84690)
તિસ્રઃ કૃત્વા પુરો ભાર્યાઃ પશ્ચાદ્વિન્દેત બ્રાહ્મણીમ્।
સા જ્યેષ્ઠા સા ચ પૂજ્યા સ્યાત્સા ચ તાભ્યો ગરીયસી 13-82-32 (84691)
સ્નાનં પ્રસાધનં ભર્તુર્દન્તધાવનમુઞ્જનમ્।
હવ્યં કવ્યં ચ યચ્ચાન્યદ્ધર્મયુક્તં ગૃહે ભવેત્॥ 13-82-33 (84692)
ન તસ્યાં જાતુ તિષ્ઠન્ત્યામન્યા તત્કર્તુમર્હતિ।
બ્રાહ્મણીત્વેવ કુર્યાદ્વા બ્રાહ્મણસ્ય યુધિષ્ઠિર॥ 13-82-34 (84693)
અન્નં પાનં ચ માલ્યં ચ વાસાંસ્યાભરણાનિ ચ।
બ્રાહ્મણ્યૈતાનિ દેયાનિ ભર્તુઃ સા હિ ગરીયસી॥ 13-82-35 (84694)
મનુનાઽભિહિતં શાસ્ત્રં યચ્ચાપિ કુરુનન્દન।
તત્રાપ્યેષ મહારાજ દૃષ્ટો ધર્મઃ સનાતનઃ॥ 13-82-36 (84695)
અથ ચેદન્યથા કુર્યાદ્યદિ કામાદ્યુધિષ્ઠિર।
યથા બ્રાહ્મણચાણ્ડાલઃ પૂર્વદૃષ્ટસ્તથૈવ સઃ॥ 13-82-37 (84696)
બ્રાહ્મણ્યાઃ સદૃશઃ પુત્રઃ ક્ષત્રિયાયાશ્ચ યો ભવેત્।
રાજન્વિશેષો યસ્ત્વત્ર વર્ણયોરુભયોરપિ॥ 13-82-38 (84697)
ન તુ જાત્યા સમા લોકે બ્રાહ્મણ્યાઃ ક્ષત્રિયા ભવેત્।
બ્રાહ્મણ્યાઃ પ્રથમઃ પુત્રો ભૂયાન્સ્યાદ્રાજસત્તમ॥ 13-82-39 (84698)
ભૂયોભૂયોપિ સંહાર્યઃ પિતૃવિત્તાદ્યુધિષ્ઠિર।
યથા ન સદૃશી જાતુ બ્રાહ્મણ્યાઃ ક્ષત્રિયા ભવેત્॥ 13-82-40 (84699)
ક્ષત્રિયાયાસ્તથા વૈશ્યા ન જાતુ સદૃશી ભવેત્।
શ્રીશ્ચ રાજ્યં ચ કોશશ્ચ ક્ષત્રિયાણાં યુધિષ્ઠિર॥ 13-82-41 (84700)
વિહિતં દૃશ્યતે રાજન્સાગરાન્તાં ચ મેદિનીમ્।
ક્ષત્રિયો હિ સ્વધર્મેણ શ્રિયં પ્રાપ્નોતિ ભૂયસીમ્।
રાજા દણ્ડધરો રાજન્રક્ષા નાન્યત્ર ક્ષત્રિયાત્॥ 13-82-42 (84701)
બ્રાહ્મણા હિ મહાભાગ દેવાનામપિ દેવતાઃ।
તેષુ રાજા પ્રવર્તેત પૂજયા વિધિપૂર્વકમ્॥ 13-82-43 (84702)
પ્રણીતમૃષિભિર્જ્ઞાત્વા ધર્મં શાશ્વતમવ્યયમ્।
લુપ્યમાનં સ્વધર્મેણ ક્ષત્રિયો રક્ષતિ પ્રજાઃ॥ 13-82-44 (84703)
દસ્યુભિર્હ્રિયમાણં ચ ધનં દારાંશ્ચ સર્વશઃ।
સર્વેષામેવ વર્ણાનાં ત્રાતા ભવતિ પાર્થિવઃ॥ 13-82-45 (84704)
ભૂયાન્સ્યાત્ક્ષત્રિયાપુત્રો વૈશ્યાપુત્રાન્ન સંશયઃ।
ભૂયસ્તેનાપિ હર્તવ્યં પિતૃવિત્તાદ્યુધિષ્ઠિર॥ 13-82-46 (84705)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-82-47x (7034)
ઉક્તં તે વિધિવદ્રાજન્બ્રાહ્મણસ્ય પિતામહ।
ઇતરેષાં તુ વર્ણાનાં કથં વૈ નિયમો ભવેત્॥ 13-82-47 (84706)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-82-48x (7035)
ક્ષત્રિયસ્યાપિ ભાર્યે દ્વે વિહિતે કુરુનન્દન।
તૃતીયા ચ ભવેચ્છૂદ્રા ન તુ દૃષ્ટા ન તુ સ્મૂતા॥ 13-82-48 (84707)
એષ એવ ક્રમો હિ સ્યાત્ક્ષત્રિયાણાં યુધિષ્ઠિર।
અષ્ટધા તુ ભવેત્કાર્યં ક્ષત્રિયસ્વં જનાધિપ॥ 13-82-49 (84708)
ક્ષત્રિયાયા હરેત્પુત્રશ્ચતુરોંશાન્પિતુર્ધનાત્।
યુદ્ધાવહારિકં યચ્ચ પિતુઃ સ્વાત્સ હરેત્તુ તત્॥ 13-82-50 (84709)
વૈશ્યાપુત્રસ્તુ ભાગાંસ્ત્રીઞ્શૂદ્રાપુત્રસ્તથાષ્ટમમ્।
એકૈવ હિ ભવેદ્ભાર્યા વૈશ્યસ્ય કુરુનન્દન। 13-82-51 (84710)
દ્વિતીયા તુ ભવેચ્છૂદ્રા ન તુ દૃષ્ટા ન તુ સ્મૃતા॥
વૈશ્યસ્ય વર્તમાનસ્ય વૈશ્યાયાં ભરતર્ષભ। 13-82-52 (84711)
શૂદ્રાયાં ચાપિ કૌન્તેય તયોર્વિનિયમઃ સ્મૃતઃ॥
પઞ્ચધા તુ ભવેત્કાર્યં વૈશ્યસ્વં ભરતર્ષભ। 13-82-53 (84712)
તયોરપત્યે વક્ષ્યામિ વિભાગં ચ જનાધિપ॥
વૈશ્યાપુત્રેણ હર્તવ્યાશ્ચત્વારોંશાઃ પિતુર્ધનાત્। 13-82-54 (84713)
પઞ્ચમસ્તુ સ્મૃતોઃ ભાગઃ શૂદ્રાપુત્રાય ભારત॥
સોપિ દત્તં હરેત્પિત્રા નાદત્તં હર્તુમર્હતિ। 13-82-55 (84714)
ત્રિમિર્વર્ણૈઃ સદા જાતઃ શૂદ્રો દેયધનો ભવેત્॥ 13-82-56 (84715)
શૂદ્રસ્ય સ્યાત્સવર્ણૈવ ભાર્યા નાન્યા કથઞ્ચન।
સમભાગાશ્ચ પુત્રાઃ સ્યુર્યદિ પુત્રશતં ભવેત્॥ 13-82-57 (84716)
જાતાનાં સમવર્ણાયાઃ પુત્રાણામવિશેષતઃ।
સર્વેષામેવ વર્ણાનાં સમભાગો ધનાત્સ્મૃતઃ॥ 13-82-58 (84717)
જ્યેષ્ઠસ્ય ભાગો જ્યેષ્ઠઃ સ્યાદેકાંશો યઃ પ્રધાનતઃ।
એષ દાયવિધિઃ પાર્થ પૂર્વમુક્તઃ સ્વયંભુવા॥ 13-82-59 (84718)
સમવર્ણાસુ જાતાનાં વિશેષોઽસ્ત્યપરો નૃપ।
વિવાહવૈશિષ્ટ્યકૃતઃ પૂર્વપૂર્વો વિશિષ્યતે॥ 13-82-60 (84719)
હરેજ્જ્યેષ્ઠઃ પ્રધાનાંશમેકભાર્યાસુતેષ્વપિ।
મધ્યમો મધ્યમં ચૈવ કનીયાંસ્તુ કનીયસમ્॥ 13-82-61 (84720)
એવં જાતિષુ સર્વાસુ સવર્ણઃ શ્રેષ્ઠતાં ગતઃ।
મહર્ષિરપિ ચૈતદ્વૈ મારીચઃ કાશ્યપોઽબ્રવીત્॥ ॥ 13-82-62 (84721)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વ્યશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥। 82 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-82-3 એવમૃત્વિગાત્મસ્ત્રીશુદ્ધિમુક્ત્વા ધનશુદ્ધ્યર્થં દાયવિભાગં પ્રસ્તૌતિ॥ 7-82-4 રતિમિચ્છત એવ વિહિતા નતુ ધર્મમ્॥ 7-82-6 કિં કિયત્પ્રમાણમ્॥ 7-82-9 પ્રાયશ્ચિત્તમાત્મન ઇચ્છતિ પ્રાયશ્ચિત્તીયતે॥ 7-82-10 દ્વિગુણં પ્રાયશ્ચિત્તમ્॥ 7-82-11 એકાંશં મુખ્યાંશમ્॥ 7-82-12 તેનૈવ બ્રાહ્મણીપુત્રેણૈવ॥ 7-82-20 સમુત્પન્નં આનૃશંસ્યમ્॥ 7-82-23 વૃથા યજ્ઞાદિપ્રયોજનંવિના ન સાધયેત્॥ 7-82-24 સ્ત્રિયોઽધિકો દાયો ન દેય ઇત્યર્થઃ। તચ્ચતુર્ધા ધનં દત્તં નાદત્તંભોક્તુમર્હતીતિ થ.ધ. પાઠઃ॥ 7-82-25 કુર્યુઃ પુત્રા ઇતિ શેષઃ। પતિવિત્તાત્કથં ચનેતિ ઝ.પાઠઃ। પતિવિતાત્પત્યા દત્તાદ્વિત્તાત્॥ 7-82-27 ધર્મો વિભાગપ્રકારઃ। વૃથા અન્યાયેન॥ 7-82-31 આદ્રિયન્તે ત્રિધર્ગાર્તિમિરિતિ દારપદપ્રવૃત્તિનિમિત્તમાદરઃ। યતશ્ચ ભર્ષા આદરસ્તાસુ વર્ણક્રમેણ યથાયોગ્યં તારતમ્યક્રમેણ ક્રિયત ઇતિ તાત્પુત્રાણાં ભાગવૈષમ્યં ચાસ્તીત્યભિપ્રાયઃ॥ 7-82-40 ભૂયોભૂયોપિ અધિકમધિકમ્॥ 7-82-47 ઉક્તં દાયવિભાગાદિ॥ 7-82-50 યુદ્ધેઽવહિયતે તદ્રથગજાયુધકવચાદિકં યુદ્ધાવહારિકમ્॥ 7-82-53 સવર્ણાજ્યેષ્ઠતાં ગતેતિ થ.ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 083
॥ શ્રીઃ ॥
13.83. અધ્યાયઃ 083
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ સઙ્કરજાતીનાં શીલવિભાગાદિનિરૂપણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
અર્થાશ્રયાદ્વા કામાદ્વા વર્ણાનાં ચાપ્યનિશ્ચયાત્।
અજ્ઞાનાદ્વાપિ વર્ણાનાં જાયતે વર્ણસઙ્કરઃ॥ 13-83-1 (84722)
તેષામેતેન વિધિના જાતાનાં વર્ણસઙ્કરે।
કો ધર્મઃ કાનિ કર્માણિ તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-83-2 (84723)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-83-3x (7036)
ચાતુર્વર્ણ્યસ્ય કર્માણિ ચાતુર્વર્ણ્યં ચ કેવલમ્।
અસૃજત્સ હિ યજ્ઞાર્થે પૂર્વમેવ પ્રજાપતિઃ॥ 13-83-3 (84724)
ભાર્યાશ્ચતસ્નો વિપ્રસ્ય દ્વયોરાત્મા પ્રજાયતે।
આનુપૂર્વ્યાદ્દ્વયોર્હીનૌ માતૃજાત્યૌ પ્રસૂયતઃ॥ 13-83-4 (84725)
પરં શવાદ્બ્રાહ્મણસ્યૈવ પુત્રઃ
શૂદ્રાપુત્રં પારશવં તમાહુઃ।
શુશ્રૂષકઃ સ્વસ્ય કુલસ્ય સ સ્યા-
ત્સ્વચારિત્રં નિત્યમથો ન જહ્યાત્॥ 13-83-5 (84726)
સર્વાનુપાયાનથ સમ્પ્રધાર્ય
સમુદ્ધરેત્સ્વસ્ય કુલસ્ય તન્ત્રમ્।
જ્યેષ્ઠો યવીયાનપિ યો દ્વિજસ્ય
શુશ્રૂષયા દાનપરાયણઃ સ્યાત્॥ 13-83-6 (84727)
તિસ્રઃ ક્ષત્રિયસમ્બન્ધાદ્દ્વયોરાત્માઽસ્ય જાયતે।
હીનવર્ણાસ્તૃતીયાયાં શૂદ્રા ઉગ્રા ઇતિ સ્મૃતિઃ॥ 13-83-7 (84728)
દ્વે ચાપિ ભાર્યે વૈશ્યસ્ય દ્વયોરાત્માઽસ્વ જાયતે।
શૂદ્રા શૂદ્રસ્ય ચાપ્યેકા શૂદ્રમેવ પ્રજાયતે॥ 13-83-8 (84729)
અતોઽવિશિષ્ટસ્ત્વધમો ગુરુદારપ્રધર્ષકઃ।
બ્રાહ્યં વર્ણં જનયતિ ચાતુર્વર્ણ્યવિગર્હિતમ્॥ 13-83-9 (84730)
અયાજ્યં ક્ષત્રિયો વ્રાત્યંક સૂતં સ્તોત્રક્રિયાપરમ્।
વૈશ્યો વૈદેહકં ચાપિ મૌદ્ગલ્યમપવર્જિતમ્॥ 13-83-10 (84731)
શૂદ્રશ્ચણ્ડાલમત્યુગ્રં વધ્યઘ્નં બાહ્યવાસિનમ્।
બ્રાહ્મણ્યાં સમ્પ્રજાયન્ત ઇત્યેતે કુલપાંસનાઃ।
એતે મતિમતાંશ્રેષ્ઠ વર્ણસઙ્કરજાઃ પ્રભો॥ 13-83-11 (84732)
બન્દી તુ જાયતે વૈશ્યાન્માગધો વાક્યજીવનઃ।
શૂદ્રાન્નિષાદો મત્સ્યઘ્નઃ ક્ષત્રિયાયાં વ્યતિક્રમાત્॥ 13-83-12 (84733)
શૂદ્રાદાયોગવશ્ચાપિ વૈશ્યાયાં ગ્રામ્યધર્મિણઃ।
બ્રાહ્મણૈરપ્રતિગ્રાહ્યસ્તક્ષા સ્વધનજીવનઃ॥ 13-83-13 (84734)
એતેઽપિ સદૃશાન્વર્ણાઞ્જનયન્તિ સ્વયોનિષુ।
માતૃજાત્યા પ્રસૂયન્તે હ્યવરા હીનયોનિષુ॥ 13-83-14 (84735)
યથા ચતુર્ષુ વર્ણેષુ દ્વયોરાત્માઽસ્ય જાયતે।
આનન્તર્યાત્પ્રજાયન્તે યથા બાહ્યા પ્રધાનતઃ॥ 13-83-15 (84736)
તે ચાપિ સદૃશં વર્ણં જનયન્તિ સ્વયોનિષુ।
પરસ્પરસ્ય દારેષુ જનયન્તિ વિગર્હિતાન્॥ 13-83-16 (84737)
યથા શૂદ્રોઽપિ બ્રાહ્મણ્યાં જન્તું બાહ્યં પ્રસૂયતે।
એવં બાહ્યતરાદ્બાહ્યશ્ચાતુર્વર્ણ્યાત્પ્રજાયતે॥ 13-83-17 (84738)
પ્રતિલોમં તુ વર્ધન્તે બાહ્યોદ્બાહ્યતરાત્પુનઃ।
હીનાદ્ધીનાઃ પ્રસૂયન્તે વર્ણાઃ પઞ્ચદશૈવ તુ॥ 13-83-18 (84739)
અગમ્યાગમનાચ્ચૈવ જાયતે વર્ણસઙ્કરઃ।
બાહ્યાનામનુજાયન્તે સૈરન્ધ્ર્યાં માગધેષુ ચ।
પ્રસાધનોપચારજ્ઞમદાસં દાસજીવનમ્॥ 13-83-19 (84740)
ક્ષત્રા હ્યાયોગવં સૂતે વાગુરાબન્ધજીવનમ્।
મૈરેયકં ચ વૈદેહઃ સમ્પ્રસૂતેઽથ માધુકમ્॥ 13-83-20 (84741)
નિષાદો મદ્ગુરં સૂતે દાસં નાવોપજીવિનમ્।
મૃતપં ચાપિ ચાણ્ડાલઃ શ્વપાકમિતિ વિશ્રુતમ્ 13-83-21 (84742)
ચતુરો માગધી સૂતે ક્રૂરાન્માયોપજીવિનઃ।
માંસં સ્વાદુકરં ક્ષૌદ્રં સૌગન્ધમિતિ વિશ્રુતમ્॥ 13-83-22 (84743)
વૈદેહકાચ્ચ પાપિષ્ઠા ક્રૂરં માયોપજીવિનમ્।
નિષાદાન્મદ્રનાભં ચ ખરયાનપ્રયાયિનમ્॥ 13-83-23 (84744)
ચણ્ડાલાત્પુલ્કસં ચાપિ ખરાશ્વગજભોજિનમ્।
ભૃતચૈલપ્રતિચ્છન્નં ભિન્નભાજનભોજિનમ્॥ 13-83-24 (84745)
આયોગવીષુ જાયન્તે હીનવર્ણાસ્તુ તે ત્રયઃ।
ક્ષુદ્રો વૈદેહકાદન્ધો બહિર્ગ્રામપ્રતિશ્રયઃ॥ 13-83-25 (84746)
કારાવરો નિષાદ્યાં તુ ચર્મકારઃ પ્રસૂયતે।
ચાણ્ડાલાત્પાણ્ડુસૌપાકસ્ત્વક્સારવ્યવહારવાન્॥ 13-83-26 (84747)
આહિણ્કોં નિષાદેન વૈદેહ્યાં સમ્પ્રસૂયતે।
ચણ્ડાલેન તુ સૌપાકશ્ચણ્ડાલસમવૃત્તિમાન્॥ 13-83-27 (84748)
નિષાદી ચાપિ ચણ્ડાલાત્પુત્રમન્તેવસાયિનમ્।
શ્મશાનગોચરં સૂતે બાહ્યૈરપિ બહિષ્કૃતમ્॥ 13-83-28 (84749)
ઇત્યેતે સઙ્કરે જાતાઃ પિતૃમાતૃવ્યતિક્રમાત્।
પ્રચ્છન્નાન્વા પ્રકાશા વા વેદિતવ્યાઃ સ્વકર્મભિઃ॥ 13-83-29 (84750)
ચતુર્ણામેવ વર્ણાનાં ધર્મો નાન્યસ્ય વિદ્યતે।
વર્ણાનાં ધર્મહીનેષુ સઙ્ખ્યા નાસ્તીહ કસ્યચિત્॥ 13-83-30 (84751)
યદૃચ્છયોપસમ્પન્નૈર્યજ્ઞસાધુબહિષ્કૃતૈઃ।
બાહ્યા બાહ્યૈશ્ચ જાયન્તે યથાવૃત્તિ યથાશ્રયમ્॥ 13-83-31 (84752)
ચતુષ્પથશ્મશાનાનિ શૈલાંશ્ચાન્યાન્વનસ્પતીન્।
કાર્ષ્ણાયસમલઙ્કારં પરિગૃહ્ય ચ નિત્યશઃ।
વસેયુરેતે વિજ્ઞાતા વર્તયન્તઃ સ્વકર્મભિઃ॥ 13-83-32 (84753)
યુઞ્જન્તો વાઽપ્યલઙ્કારાંસ્તથોપકરણાનિ ચ।
ગોબ્રાહ્મણાય સાહય્યં કુર્વાણા વૈ ન સંશયઃ॥ 13-83-33 (84754)
આનૃશંસ્યમનુક્રોશઃ સત્યવાક્યં તથા ક્ષમા।
સ્વશરીરૈરપિ ત્રાણં બાહ્યાનાં સિદ્ધિકારણમ્।
ભવન્તિ મનુજવ્યાઘ્ર તત્ર મે નાસ્તિ સંશયઃ॥ 13-83-34 (84755)
યથોપદેશં પરિકીર્તિતાસુ
નરઃ પ્રજાયેત વિચાર્ય બુદ્ધિમાન્।
નિહીનયોનિર્હિ સુતોઽવસાદયે-
ત્તિતીર્ષમાણં હિ યથોપલો જલે॥ 13-83-35 (84756)
અવિદ્વાંસમલં લોકે વિદ્વાંસમપિ વા પુનઃ।
નયન્તિ હ્યપથં નાર્યઃ કામક્રોધવશાનુગમ્॥ 13-83-36 (84757)
સ્વભાવશ્ચૈવ નારીણાં નરાણામિહ દૂષણમ્।
અત્યર્થં ન પ્રસજ્જન્તે પ્રમદાસુ વિપશ્ચિતઃ॥ 13-83-37 (84758)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-83-38x (7037)
વર્ણાપેતમવિજ્ઞાય નરં કલુષયોનિજમ્।
આર્યરૂપમિવાનાર્યં કથં વિદ્યામહે વયમ્॥ 13-83-38 (84759)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-83-39x (7038)
યોનિસઙ્કલુષે જાતં નાનાભાવસમન્વિતમ્।
કર્મભિઃ સજ્જનાચીર્ણૈર્વિજ્ઞેયાઃ શુદ્ધયોનિકાઃ॥ 13-83-39 (84760)
અનાર્યત્વમનાચારઃ ક્રૂરત્વં નિષ્ક્રિયાત્મતા।
પુરુષં વ્યઞ્જયન્તીહ લોકે કલુષયોનિજમ્॥ 13-83-40 (84761)
પિત્ર્યં વા ભજતે શીલં માતૃજં વા તથોભયમ્।
ન કથઞ્ચ સઙ્કીર્ણઃ પ્રવૃતિં સ્વાં નિયચ્છતિ॥ 13-83-41 (84762)
યથૈવ સદૃસો રૂપે માતાવિત્રોર્હિ જાયતે।
વ્યાઘ્રબિન્દોસ્તથા યોનિં પુરુષઃ સ્વાં નિયચ્છતિ॥ 13-83-42 (84763)
કુલે સ્રોતસિ સંચ્છન્ને યસ્ય સ્યાદ્યોનિસઙ્કરઃ।
સંશ્રયત્યેવ તચ્છીલં નરોઽલ્પમથવા બહુ॥ 13-83-43 (84764)
આર્યરૂપસમાચારં ચરન્તં કૃતકે પથિ।
સવર્ણમન્યવર્ણં વા સ્વશીલં સાસ્તિ નિશ્ચયે॥ 13-83-44 (84765)
નાનાવૃત્તેષુ ભૂતેષુ નાનાક્રમરતેષુ ચ।
જન્મવૃત્તસમં લોકે સુશ્લિષ્ટં ન વિરજ્યતે॥ 13-83-45 (84766)
શરીરમિહ સત્વેન ન તસ્ય પરિકૃષ્યતે।
જ્યેષ્ઠમધ્યાવરં સત્વં તુલ્યસત્વં પ્રમોદતે॥ 13-83-46 (84767)
જ્યાયાંસમપિ શીલેન વિહીનં નૈવ પૂજયેત્।
અપિ શૂદ્રં ચ ધર્મજ્ઞં સદ્વૃત્તમભિપૂજયેત્॥ 13-83-47 (84768)
આત્માનમાખ્યાતિ હિ કર્મભિર્નરઃ
સુશીલચારિત્રકુલૈઃ શુભાશુભૈઃ।
પ્રનષ્ટમપ્યાત્મકુલં તથા નરઃ
પુનઃ પ્રકાશં કુરુતે સ્વકર્મતઃ॥ 13-83-48 (84769)
યોનિષ્વેતાસુ સર્વાસુ સઙ્કીર્ણાસ્વિતરાસુ ચ।
યત્રાત્માનં ન જનયેદ્બુધસ્તાં પરિવર્જયેત્॥ ॥ 13-83-49 (84770)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્ર્યશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 83 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-83-2 એતેન ઉક્તેન। વિધિના પ્રકારેણ॥ 7-83-3 શૂદ્રાણાં સેવાદ્વારા યજ્ઞાર્થત્વં નતુ સાક્ષાત્॥ 7-83-4 માતૃજાત્યૌ વૈશ્યાયાં વૈશ્યોઽમ્બષ્ઠો નામ। શૂદ્રાયાં શૂદ્રો નિષાદો નામ પારશવાખ્યો ભવતિ॥ 7-83-5 શવસ્થાનતુલ્યાચ્છૂદ્રાત્પરમુત્કૃષ્ટમ્। પરોંશભાગ્બ્રાહ્મણસ્યૈવ પુત્ર ઇતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-83-6 તન્ત્રમુપકરણમ્। વયસા જ્યેષ્ઠોઽપિ પારશવો દ્વિજસ્ય ત્રિવર્ણજસ્ય યવીયાન્ કનીયાનેવેતિ સમ્બન્ધઃ॥ 7-83-9 અતઃ સ્વપિતુરવિશિષ્ઠો નાધિકઃ સન્નધમઃ શૂદ્રો ગુરૂણાં બ્રાહ્મણાદીનાં દારપ્રધર્ષકશ્ચેત્ બાહ્યં ચાણ્ડાલાદિમ્॥ 7-83-10 વિપ્રાયાં ક્ષત્રિયો બાહ્યં સૂતં સ્તોમક્રિયાપરમિતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-83-11 વધ્યાનાં ચોરાદીનાં શિરશ્છેદાદિકાર્યકારિણં વદ્યઘ્નમ્॥ 7-83-30 ચાતુર્વર્ણ્યસ્યૈવ ધર્માઃ *****ન્ને દિહિતાઃ ઇતરેષાં ઇતરેષાં તુ જાતિભેદાનાં ધર્મનિયમ ઇયતા ચ નાસ્તિ॥ 7-83-35 નિહીન*** રેતઃસેક ન કુર્યાદિતિ ભાવઃ॥ 7-83-38 કલુષયોનિજં સઙ્કરયોનિજમ્॥ 7-83-39 નાનાભાવૈરાર્યેભ્યઃ પૃથગ્ભૂતાભિશ્ચેષ્ટાભિઃ સમન્વિતં નરં સઙ્કરયોનિજં જાનીયાત્॥ 7-83-41 પ્રકૃતિં યોનિમ્। નિયચ્છતિ ગૂહિતું ન શક્નોતીત્યર્થઃ॥ 7-83-42 યથા તિર્યક્સ્થારાદિકં બીજગુણં ન ત્યજત્યેવં મનુષ્યોઽપીત્યર્થઃ॥ 7-83-43 સઞ્ચન્ને સુગુપ્તેઽપિ યસ્ય જન્મનીતિ શેષઃ। સઃ તચ્છીલં સઙ્કરકર્તુઃ સ્વભાવમ્॥ 7-83-46 તસ્ય સઙ્કરજસ્ય શરીરં સત્વેન શાસ્ત્રીયબુદ્ધ્યા ન પરિકૃષ્યતે ન નીચમાર્ગાદપકૃષ્યતે। બીજગુણસ્ય પ્રાબલ્યાત્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 084
॥ શ્રીઃ ॥
13.84. અધ્યાયઃ 084
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રત્યૌરસાદિપુત્રનિરૂપણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
બ્રૂહિ તાત કુરુશ્રેષ્ઠ વર્ણાનાં ત્વં પૃથક્ પૃથક્।
કીદૃશ્યાં કીદૃશાશ્ચાપિ પુત્રાઃ કસ્ય ચ કે ચ તે॥ 13-84-1 (84771)
વિપ્રવાદાઃ સુબહવઃ શ્રૂયન્તે પુત્રકારિણામ્।
અત્ર નો મુહ્યતાં રાજન્સંશયં છેત્તુમર્હસિ॥ 13-84-2 (84772)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-84-3x (7039)
`આત્મા પુત્રસ્તુ વિજ્ઞેયઃ પ્રથમો બહુધા પરે॥ 13-84-3 (84773)
સ્વે ક્ષેત્રે સંસ્કૃતે યસ્તુ પુત્રમુત્પાદયેત્સ્વયમ્।
તમૌરસં વિજાનીયાત્પુત્રં પ્રથમકલ્પિતમ્॥ 13-84-4 (84774)
અગ્નિં પ્રજાપતિં ચેષ્ટ્વા વરાય પ્રતિપાદિતા।
પુત્રિકા સ્યાદ્દુહિતરિ સઙ્કલ્પે વાઽપિ વા સુતઃ॥ 13-84-5 (84775)
તલ્પે જાતઃ પ્રમીતસ્ય ક્લીબસ્ય પતિતસ્ય વા।
સ્વધર્મેણ નિયુક્તો યઃ સ પુત્રઃ ક્ષેત્રજઃ સ્મૃતઃ॥ 13-84-6 (84776)
માતા પિતા ચ દદ્યાતાં યમદ્ભિઃ પુત્રમાપદિ।
સદૃશપ્રીતિસંયુક્તો વિજ્ઞેયો દત્રિમઃ સુતઃ॥ 13-84-7 (84777)
સદૃશં તુ પ્રકુર્યાદ્યં ગુણદોષવિચક્ષણમ્।
પુત્રં પુત્રગુણૈર્યુક્તં વિજ્ઞેયઃ સ તુ કૃત્રિમઃ॥ 13-84-8 (84778)
ઉત્પદ્યતે યસ્ય ગૂઢં ન ચ જ્ઞાયેત કસ્યચિત્।
સ ભવેદ્ગૂઢજો નામ તસ્ય સ્યાદ્યસ્ય તલ્પતઃ॥ 13-84-9 (84779)
માતાપિતૃભ્યામુત્સૃષ્ટસ્તયોરન્યતરેણ વા।
યં પુત્રં પ્રતિગૃહ્ણીયાદપવિદ્ધઃ સ ઉચ્યતે॥ 13-84-10 (84780)
પિતૃવેશ્મનિ કન્યા તુ યં પુત્રં જનયેદ્રહઃ।
તં કાનીનં વદન્નામ્ના વોઢુઃ કન્યાસમુદ્ભવે॥ 13-84-11 (84781)
યા ગર્ભિણી સંસ્ક્રિયતે જ્ઞાતાઽજ્ઞાતાપિ વા સતી।
વોઢુઃ સ ગર્ભો ભવતિ સહોઢ ઇતિ ઉચ્યતે॥ 13-84-12 (84782)
ક્રીણીયાદ્યસ્ત્વપર્યાર્થં માતાપિત્રોર્યમન્તિકાત્।
સ ક્રીતકઃ સુતસ્તસ્ય સદૃશોઽસદૃશોપિ વા॥ 13-84-13 (84783)
યા પત્યા વા પરિત્યક્તા વિધવા વા સ્વકેચ્છયા।
ઉત્પાદયતિ પુનર્ભૂત્વા સ પૌનર્ભવ ઉચ્યતે॥ 13-84-14 (84784)
સા ચેદક્ષતયોનિઃ સ્યાદ્ગતપ્રત્યાઙ્ગતાઽપિ વા।
પૌનર્ભવેન ભર્ત્રા સા પુનસંસ્કારમર્હતિ॥ 13-84-15 (84785)
માતાપિતૃહનો યઃ સ્યાત્ત્યક્તો વા સ્યાદકારણમ્।
આત્માનં સ્પર્શયેદ્યસ્તુ સ્વયંદત્તસ્તુ સ સ્મૃતઃ॥ 13-84-16 (84786)
યં બ્રાહ્મણસ્તુ શૂદ્રાયાં કામાદુત્પાદયેત્સુતમ્।
સ પાવયન્નેવ શવસ્તસ્માત્પારશવઃ સ્મૃતઃ॥ 13-84-17 (84787)
દાસ્યાં વા દાસદાસ્યાં વા યઃ શૂદ્રસ્ય સુતો ભવેત્।
સોઽનુજ્ઞાતો હરેદંશમિતિ ધર્મો વ્યવસ્થિતઃ॥ 13-84-18 (84788)
ક્ષેત્રજાદીન્સુતાનેતાનેકાદશ યથોદિતાન્।
પુત્રપ્રતિનિધીનાહુઃ ક્રિયાલોપાન્મનીષિણઃ॥ 13-84-19 (84789)
પ્રાતૄણામેકજાતાનામેકશ્ચેત્પુત્રવાન્ભવેત્।
સર્વાંસ્તાંસ્તેન પુત્રેણ પુત્રિણો મનુરબ્રવીત્॥ 13-84-20 (84790)
સર્વાસામેકપત્નીનામેકા ચેત્પુત્રિણી ભવેત્।
સર્વાસ્તાસ્તેન પુત્રેણ પ્રાહ પુત્રવતીર્મનુઃ॥ 13-84-21 (84791)
આત્મા પુત્રશ્ચ વિજ્ઞેયસ્તસ્યાનન્તરજશ્ચ યઃ।
નિરુક્તજશ્ચ વિજ્ઞેયઃ સુતઃ પ્રસૃતજસ્તથા॥ 13-84-22 (84792)
પતિતસ્ય તુ ભાર્યાયા ભર્ત્રા સુસમવેતયા।
તથા દત્તકૃતૌ પુત્રાવધ્યૂઢશ્ચ તથાઽપરઃ॥ 13-84-23 (84793)
ષડપધ્વંસજાશ્ચાપિ કાનીનાપસદાસ્તથા।
ઇત્યેતે વૈ સમાખ્યાતાસ્તાન્વિજાનીહિ ભારત॥ 13-84-24 (84794)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-84-25x (7040)
ષડપધ્વંસજાઃ કે સ્યુઃ કે વાઽપ્યપસદાસ્તથા।
એતત્સર્વં યથાતત્ત્વં વ્યાખ્યાતું મે ત્વમર્હસિ॥ 13-84-25 (84795)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-84-26x (7041)
ત્રિષુ વર્ણેષુ યે પુત્રા બ્રાહ્મણસ્ય યુધિષ્ઠિર।
વર્ણયોશ્ચ દ્વયોઃ સ્યાતાં યૌ રાજન્યસ્ય ભારત॥ 13-84-26 (84796)
એકો દ્વિવર્ણ એવાથ તથાઽત્રૈવોપલક્ષિતઃ।
ષડપધ્વંસજાસ્તે હિ તથૈવાપસદાઞ્શૃણુ॥ 13-84-27 (84797)
ચાણ્ડાલો વ્રાત્યવર્ણૌ તુ બ્રાહ્મણ્યાં ક્ષત્રિયાસુ ચ।
વૈશ્યાયાં ચૈવ શૂદ્રસ્ય લક્ષ્યાસ્તેઽપસદાસ્ત્રયઃ॥ 13-84-28 (84798)
માગધો વામકશ્ચૈવ દ્વૌ વૈશ્યસ્યોપલક્ષિતૌ।
બ્રાહ્મણ્યાં ક્ષત્રિયાયાં ચ ક્ષત્રિયસ્યૈક એવ તુ॥ 13-84-29 (84799)
બ્રાહ્મણ્યાં લક્ષ્યતે સૂત ઇત્યેતેઽપસદાઃ સ્મૃતાઃ।
પુત્રા હ્યેતે ન શક્યન્તે મિથ્યા કર્તું નરાધિપ॥ 13-84-30 (84800)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-84-31x (7042)
ક્ષેત્રજં કેચિદેવાહુઃ સુતં કેચિત્તુ શુક્રજમ્।
તુલ્યાવેતૌ સુતૌ કસ્ય તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-84-31 (84801)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-84-32x (7043)
રેતજો વા ભવેત્પુત્રઃ પુત્રો વા ક્ષત્રેજો ભવેત્।
અધ્યૂઢઃ સમયં ભિત્ત્વેત્યેતદેવ નિબોધ મે॥ 13-84-32 (84802)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-84-33x (7044)
રેતજં વિદ્મ વૈ પુત્રં ક્ષત્રેજસ્યાગમઃ કથમ્।
અધ્યૂઢં વિદ્મ વૈ પુત્રં ભિત્ત્વા તુ સમયં કથમ્॥ 13-84-33 (84803)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-84-34x (7045)
આત્મજં પુત્રમુત્પાદ્ય યસ્ત્યજેત્કારણાન્તરે।
ન તત્ર કારણં રેતઃ સ ક્ષેત્રસ્વામિનો ભવેત્॥ 13-84-34 (84804)
પુત્રકામો હિ પુત્રાર્થે યાં વૃણીતે વિશામ્પતે।
તત્ર ક્ષેત્રં પ્રમાણં સ્યાન્ન વૈ તત્રાત્મજઃ સુતઃ॥ 13-84-35 (84805)
અન્યત્ર ક્ષેત્રજઃ પુત્રો લક્ષ્યતે ભરતર્ષભ।
ન હ્યાત્મા શક્યતે હન્તું દૃષ્ટાન્તોપગતો હ્યસૌ॥ 13-84-36 (84806)
ક્વચિચ્ચ કુતકઃ પુત્રઃ સઙ્ગ્રહાદેવ લક્ષ્યતે।
ન તત્ર રેતઃ ક્ષેત્રં વા પ્રમાણં સ્યાદ્યુધિષ્ઠિર॥ 13-84-37 (84807)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-84-38x (7046)
કીદૃશઃ કૃતકઃ પુત્રઃ સઙ્ગ્રહાદેવ લક્ષ્યતે।
શુક્રં ક્ષેત્રં પ્રમાણં વા યત્ર લક્ષ્યં ન ભારત॥ 13-84-38 (84808)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-84-39x (7047)
માતાપિતૃભ્યાં યસ્ત્યક્તઃ પથિ યસ્તં પ્રકલ્પયેત્।
ન ચાસ્ય માતાપિતરૌ જ્ઞાયેતાં સ હિ કૃત્રિમઃ॥ 13-84-39 (84809)
અસ્વામિકસ્ય સ્વામિત્વં યસ્મિન્સમ્પ્રતિલક્ષ્યતે।
યો વર્ણઃ પોષયેત્તં ચ તદ્વર્ણસ્તસ્ય જાયતે॥ 13-84-40 (84810)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-84-41x (7048)
કથમસ્ય પ્રયોક્તવ્યઃ સંસ્કારઃ કસ્ય વા કથમ્।
દેયા કન્યા કથં ચેતિ તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-84-41 (84811)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-84-42x (7049)
આત્મવત્તસ્ય કુર્વીત સંસ્કારં સ્વામિવત્તથા।
ત્યક્તો માતાપિતૃભ્યાં યઃ સવર્ણં પ્રતિપદ્યતે॥ 13-84-42 (84812)
તદ્ગોત્રબન્ધુજં તસ્ય કુર્યાત્સંસ્કારમચ્યુત।
અથ દેયા તુ કન્યા સ્યાત્તદ્વર્ણસ્ય યુધિષ્ઠિર॥ 13-84-43 (84813)
સંસ્કર્તું વર્ણગોત્રં ચ માતૃવર્ણવિનિશ્ચયે।
કાનીનાધ્યૂઢજૌ વાઽપિ વિજ્ઞેયૌ પુત્રકિલ્બિષૌ॥ 13-84-44 (84814)
કાનીનાધ્યૂઢજૌ વાઽપિ વિજ્ઞેયૌ પુત્રકિલ્બિષૌ॥
તાવપિ સ્વાવિવ સુતૌ સંસ્કાર્યાવિતિ નિશ્ચયઃ। 13-84-45 (84815)
ક્ષેત્રજો વાઽપ્યપસદો યેઽધ્યૂઢાસ્તેષુ ચાપ્યુત॥
આત્મવદ્વૈ પ્રયુઞ્જીરન્સંસ્કારાન્બ્રાહ્મણાદયઃ। 13-84-46 (84816)
`સ્વં જન્મે માતૃગોત્રેણ સંસ્કારં બ્રાહ્મણાદયઃ॥'
ધર્મશાસ્ત્રેષુ વર્ણાનાં નિશ્ચયોઽયં પદૃશ્યતે। 13-84-47 (84817)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ ॥ 13-84-48 (84818)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુરશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 84 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-84-2 વિપ્રવાદાઃ વિવિધાઃ પ્રવાદઃ પૂર્વોક્તા એવ॥ 7-84-6 તલ્પે કલત્રે॥ 7-84-22 અનન્તરજઃ ઔરસઃ નિરુક્તજઃ સ્વક્ષેત્રેઽન્યો રેતઃસેકાર્થમુક્તસ્તજ્જઃ। પ્રસૃતોઽનિરુક્તોઽપિ યો લૌલ્યાત્પરક્ષેત્રે રેતઃ સિઞ્ચતિ તજ્જઃ પ્રસૃતજઃ॥ 7-84-23 તથા પતિતાત્સ્વભાર્યાયામેવ જાતઃ। ભાર્યાયાઃ તૃતીયાર્થે ષષ્ઠી। દત્તઃ પઞ્ચમઃ। કૃતઃ ક્રીતઃ સ્વયમુપાયગમ્યો વા ષષ્ઠઃ। અધ્યૂઢઃ યસ્ય માતા ગર્ભવત્યેવ ઊઢા તાદૃશઃ સપ્તમઃ॥ 7-84-24 ષડપધ્વંસજા વક્ષ્યમાણાઃ। કાનીનઃ કન્યાયાં વિવાહાત્ પ્રાગુત્પન્નશ્ચતુર્દશઃ। અપસદા વક્ષ્યમાણાઃ ષટ્। એતે વિંશતિઃ। તાન્સર્વાન્ પુત્રાનિતિ વિજાનીહિ॥ 7-84-34 કારણાન્તરે લોકાપવાદાદિભયે સતિ॥ 7-84-35 યાં ગર્ભવતી કન્યાં વૃણીતે તત્ર સ પુત્રો વોદુરેવ ક્ષેત્રજો નતુ સેક્તુરાત્મજ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 085
॥ શ્રીઃ ॥
13.85. અધ્યાયઃ 085
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ મહદ્દર્શનસહવાસયોર્ગવાં ચ પ્રભાવબોધનાય ચ્યવનોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ॥ 1 ॥ ગઙ્ગાયમુના સઙ્ગમેઽન્તર્જલે નિમજ્ય તપસ્યતશ્ચ્યવનસ્ય દાશૈર્જાલેન જલચરૈઃ સહ કૂલપ્રાપણમ્॥ 2 ॥ દાશૈઃ પ્રાર્થિતેન તેન તાન્પ્રતિ મત્સ્યૈ સહ સ્વસ્ય પ્રાણજાલાન્યતરસ્માન્મોચનચોદના॥ 3॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
દર્શને કીદૃશઃ સ્નેહઃ સંવાસે ચ પિતામહ।
મહાભાગ્યં ગવાં ચૈવ તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 13-85-1 (84819)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-85-2x (7050)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ પુરાવૃત્તં મહાદ્યુતે।
નહુષસ્ય ચ સંવાદં મહર્ષેશ્ચ્યવનસ્ય ચ॥ 13-85-2 (84820)
પુરા મહર્ષિશ્ચ્યવનો ભાર્ગવો ભરતર્ષભ।
ઉદવાસકૃતારમ્ભો બભૂવ સ મહાવ્રતઃ॥ 13-85-3 (84821)
નિહત્ય માનં ક્રોધં ચ પ્રહર્ષં શોકમેવ ચ।
વર્ષાણિ દ્વાદશ મુનિર્જલવાસે ધૃતવ્રતઃ॥ 13-85-4 (84822)
આદધત્સર્વભૂતેષુ વિસ્રમ્યં પરમં શુભમ્।
જલેચરેષુ સર્વેષુ શીતરશ્મિરિવ પ્રભુઃ॥ 13-85-5 (84823)
સ્થાણુભૂતઃ શુચિર્ભૂત્વા દૈવતેભ્યઃ પ્રણમ્ય ચ।
ગઙ્ગાયમુનયોર્મધ્યે જલં સમ્પ્રવિવેશ હ॥ 13-85-6 (84824)
ગઙ્ગાયમુનયોર્વેગં સુભીમં ભીમનિઃસ્વનમ્।
પ્રતિજગ્રાહ શિરસા વાતવેગસમં જવે॥ 13-85-7 (84825)
ગઙ્ગા ચ યમુના ચૈવ સરિતશ્ચ સરાંસિ ચ।
પ્રદક્ષિણમૃષિં ચક્રુર્ન ચૈનં પર્યપીડયન્॥ 13-85-8 (84826)
અન્તર્જલેષુ સુષ્વાપ કાષ્ઠભૂતો મહામુનિઃ।
તતશ્ચોર્ધ્વસ્થિતો ધીમાનભવદ્ભરતર્ષભ॥ 13-85-9 (84827)
જલૌકસાં સસત્વાનાં બભૂવ પ્રિયદર્શનઃ।
ઉપાજિઘ્નન્ત ચ તદા મત્સ્યાસ્તં હૃષ્ટમાનસાઃ।
તત્ર તસ્યાસતઃ કાલઃ સમતીતોઽભવન્મહાન્॥ 13-85-10 (84828)
તતઃ કદાચિત્સમયે કસ્મિંશ્ચિન્મત્સ્યજીવિનઃ।
તં દેશં સમુપાજગ્મુર્જાલહસ્તા મહાદ્યુતે॥ 13-85-11 (84829)
નિષાદા બહવસ્તત્ર મત્સ્યોદ્ધરણનિશ્ચયાઃ।
વ્યાયતા બલિનઃ શૂરાઃ સલિલેષ્વનુવર્તિનઃ।
અભ્યાયયુશ્ચ તં દેશં નિશ્ચિતા જાલકર્મ્ણિ॥ 13-85-12 (84830)
જાલં તે યોજયામાસુર્નવસૂત્રકૃતં દૃઢમ્।
મત્સ્યોદ્ધરણમાકર્ષસ્તદા ભરતસત્તમ॥ 13-85-13 (84831)
તતસ્તે બહુભિર્યોગૈઃ કૈવર્તા મત્સ્યકાઙ્ક્ષિણઃ।
ગઙ્ગાયમુનયોર્વારિ જાલેનાવકિરન્તિ તે॥ 13-85-14 (84832)
જાલં સુવિતતં તેષાં નવસૂત્રકૃતં તથા।
વિસ્તારાયામસમ્પન્નં યત્તત્ર સલિલે ક્ષમમ્॥ 13-85-15 (84833)
તતસ્તે સુમહચ્ચૈવ બલવચ્ચ સુવર્તિતમ્।
અવતીર્ય તતઃ સર્વે જાલં ચકૃષિરે તદા॥ 13-85-16 (84834)
અભીતરૂપાઃ સંહૃષ્ટા અન્યોન્યવશવર્તિનઃ।
બબન્ધુસ્તત્ર મત્સ્યાંશ્ચ તથાઽન્યાઞ્જલચારિણઃ॥ 13-85-17 (84835)
તથા મત્સ્યૈઃ પરિવૃતં ચ્યવનં ભૃગુનન્દનમ્।
આકર્ષયન્મહારાજ જાલેનાથ યદૃચ્છયા॥ 13-85-18 (84836)
નદીશૈવલદિગ્ધાઙ્ગં હરિશ્મશ્રુજટાધરમ્।
લગ્નૈઃ શઙ્ખનખૈર્ગાત્રે ક્રોડૈશ્ચિત્રૈરિવાર્પિતમ્। 13-85-19 (84837)
તં જાલેનોદ્ધૃતં દૃષ્ટ્વા તે તદા વેદપારગમ્।
સર્વે પ્રાઞ્જલયો દાશાઃ શિરોભિઃ પ્રાપતન્ભુવિ॥ 13-85-20 (84838)
પરિખેદપરિત્રાસાજ્જાલસ્યાકર્ષણેન ચ।
મત્સ્યા બભૂવુર્વ્યાપન્નાઃ સ્થલસંસ્પર્શનેન ચ॥ 13-85-21 (84839)
સ મુનિસ્તત્તદા દૃષ્ટ્વા મત્સ્યાનાં કદનં કૃતમ્।
બભૂવ કૃપયાવિષ્ટો નિઃશ્વસંશ્ચ પુનઃપનઃ॥ 13-85-22 (84840)
નિષાદા ઊચુઃ। 13-85-23x (7051)
અજ્ઞાનાદ્યત્કૃતં પાપં પ્રસાદં તત્ર નઃ કુરુ।
કરવામ પ્રિય કિં તે તન્નો બ્રૂહિ મહામુને॥ 13-85-23 (84841)
ઇત્યુક્તો મત્સ્યમધ્યસ્થશ્ચ્યવનો વાક્યમબ્રવીત્।
યો મેઽદ્ય પરમઃ કામસ્તં શૃણુધ્વં મસાહિતાઃ॥ 13-85-24 (84842)
પ્રાણોત્સર્ગં વિસર્ગં વા મત્સ્યૈર્યાસ્યામ્યહં સહ।
સંવાસાન્નોત્સહે ત્યક્તું સલિલેઽધ્યુપિતાનહમ્॥ 13-85-25 (84843)
ઇત્યુક્તાસ્તે નિષાદાસ્તુ સુભૃશં ભયકમ્પિતાઃ।
સર્વે વિવર્ણવદના નહુષાય ન્યવેદયન્॥ ॥ 13-85-26 (84844)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પશ્ચાશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 85 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-85-1 પરપીડાદર્શને પરૈઃ સહ સંવાસે ચ કીદૃશઃ સ્નેહ આતૃશંસ્યં ચ કર્તવ્યમ્। ગવાં માહાત્મ્યં ચ બ્રૂહીતિ પ્રશ્નદૂયમ્॥ 7-85-8 સરિતશ્ચ તથાનુગા ઇતિ ટ.થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-85-9 ઊર્ધ્વસ્થિતઃ ઉપવિષ્ટઃ॥ 7-85-10 આસતઃ આસીનસ્ય॥ 7-85-19 શઙ્ખાનાં જલજન્તુવિશેષાણાં નખાનિ તૈઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 086
॥ શ્રીઃ ॥
13.86. અધ્યાયઃ 086
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
દાશૈશ્ચ્યવનવૃત્તાન્તં નિવેદિતેન નહુષેણ તંપ્રતિ તદભીષ્ટકરણપ્રતિજ્ઞાનમ્॥ 1 ॥ ચ્યવનેન નહુષંપ્રતિ દાશેભ્યઃ સ્વોચિતમૂલ્યદાનેનાત્મમોચનચોદના॥ 2 ॥ નહુષેણ સંપૂર્ણરાજ્યસ્ય મૂલ્યતાપરિકલ્પનેપિ મુનિતા તદનઙ્ગીકરણે ગવિ જાતેન મુનિના ગોઃ પ્રતિનિધીકરણમ્॥ 3 ॥ ચ્યવનેન ગોપ્રતિગ્રહણેન સ્વસહવાસિભિર્મત્સ્યૈઃ સહ દાશાનાં સ્વર્ગપ્રાપણમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
નહુષસ્તુ તતઃ શ્રુત્વા ચ્યવનં તં તથાઽઽગતમ્।
ત્વરિતઃ પ્રયયૌ તત્રિ સહામાત્યપુરોહિતઃ॥ 13-86-1 (84845)
શૌચં કૃત્વા યથાન્યાયં પ્રાઞ્જલિઃ પ્રયતો નૃપઃ।
આત્માનમાચચક્ષે ચ ચ્યવનાય મહાત્મને॥ 13-86-2 (84846)
અર્ચયામાસ તં ચાપિ તસ્ય રાજ્ઞઃ પુરોહિતઃ।
સત્યવ્રતં મહાત્માનં દેવકલ્પં વિશામ્પતે॥ 13-86-3 (84847)
નહુષ ઉવાચ। 13-86-4x (7052)
કરવાણિ પ્રિયં કિં તે તન્મે બ્રૂહિ દ્વિજોત્તમ।
સર્વં કર્તાઽસ્મિ ભગવન્યદ્યપિ સ્યાત્સુદુષ્કરમ્॥ 13-86-4 (84848)
ચ્યવન ઉવાચ। 13-86-5x (7053)
શ્રમેણિ મહતા યુક્તાઃ કૈવર્તા મત્સ્યજીવિનઃ।
મમ મૂલ્યં પ્રયચ્છૈભ્યો મત્સ્યાનાં વિક્રયૈઃ સહ॥ 13-86-5 (84849)
નહુષ ઉવાચ। 13-86-6x (7054)
સહસ્રં દીયતાં મૂલ્યં નિષાદેભ્યઃ પુરોહિત।
નિષ્ક્રયાર્થે ભગવતો યથાઽઽહ ભૃગુનન્દનઃ॥ 13-86-6 (84850)
ચ્યવન ઉવાચ। 13-86-7x (7055)
આત્મમૂલ્યં ચ વક્તવ્યં ન તલ્લોકઃ પ્રશંસતિ।
તસ્માદહં પ્રવક્ષ્યામિ ન ચાત્મસ્તુતિમ્મવૃતઃ॥ 13-86-7 (84851)
સહસ્રં નાહમર્હામિ કિં વા ત્વં મન્યસે નૃપ।
સદૃશં દીયતાં મૂલ્યં સ્વબુદ્ધ્યા નિશ્ચયં કુરુ॥ 13-86-8 (84852)
નહુષ ઉવાચ। 13-86-9x (7056)
સહસ્રાણાં શતં વિપ્ર નિષોદેભ્યઃ પ્રદીયતામ્।
સ્યાદિદં ભગવન્મૂલ્યં કિં વાઽન્યન્મન્યતે ભવાન્॥ 13-86-9 (84853)
ચ્યવન ઉવાચ। 13-86-10x (7057)
નાહં શતસહસ્રેણ નિમેયઃ પાર્થિવર્ષભ।
દીયતાં સદૃશં મૂલ્યમમાત્યૈઃ સહ ચિન્તય॥ 13-86-10 (84854)
નહુષ ઉવાચ। 13-86-11x (7058)
કોટિઃ પ્રદીયતાં મૂલ્યં નિષાદેભ્યઃ પુરોહિત।
યદેતદપિ નો મૂલ્યમતો ભૂયઃ પ્રદીયતામ્॥ 13-86-11 (84855)
ચ્યવન ઉવાચ। 13-86-12x (7059)
રાજન્નાર્હામ્યહં કોટિં ભૂયો વાઽપિ મહાદ્યુતે।
સદૃશં દીયતાં મૂલ્યં બ્રાહ્મણૈઃ સહ ચિન્તય॥ 13-86-12 (84856)
નહુષ ઉવાચ। 13-86-13x (7060)
અર્દં રાજ્યં સમગ્રં વા નિષાદેભ્યઃ પ્રદીયતામ્।
એતત્તુલ્યમહં મન્યે કિં વાઽન્યન્મન્યસે દ્વિજ॥ 13-86-13 (84857)
ચ્યવન ઉવાચ। 13-86-14x (7061)
અર્ધં રાજ્યં સમગ્રં ચ મૂલ્યં નાર્હામિ પાર્થિવ।
સદૃશં દીયતાં મૂલ્યમૃષિભિઃ સહ ચિન્ત્યતામ્॥ 13-86-14 (84858)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-86-15x (7062)
મહર્ષેર્વચનં શ્રુત્વા નહુષો દુઃખકર્શિતઃ।
સ ચિન્તયામાસ તદા સહામાત્યપુરોહિતઃ॥ 13-86-15 (84859)
તત્ર ત્વન્યો વનચરઃ કશ્ચિન્મૂલફલાશનઃ।
નહુષસ્ય સમીપસ્થો ગવિજાતોઽભવન્મુનિઃ॥ 13-86-16 (84860)
સ તમાભાષ્ય રાજાનમબ્રવીદ્દ્વિજસત્તમઃ।
તોષયિષ્યામ્યહં ક્ષિપ્તં યથા તુષ્ટો ભવિષ્યતિ॥ 13-86-17 (84861)
નાહં મિથ્યાવચો બ્રૂયાં ખૈરેષ્વપિ કુતોઽન્યથા।
ભવતો યદહં બ્રયાં તત્કાર્યમવિશઙ્કયા॥ 13-86-18 (84862)
નહુષ ઉવાચ। 13-86-19x (7063)
વ્રવીતુ ભગવાન્મૂલ્યં મહર્ષેઃ સદૃશં ભૃગોઃ।
પરિત્રાયસ્વ મામસ્મદ્વિષયં ચ કુલં ચ મે॥ 13-86-19 (84863)
હન્યાદ્ધિ ભગવાન્ક્રુદ્ધસ્ત્રૈલોક્યમપિ કેવલમ્।
કિં પુનર્માં તપોહીનં બાહુવીર્યપરાયણમ્। 13-86-20 (84864)
અગાધામ્ભસિ મગ્નસ્ય સામાત્યસ્ય સઋત્વિજઃ।
પ્લવો ભવ મહર્ષે ત્વં કુરુ મૂલ્યવિનિશ્ચયમ્॥ 13-86-21 (84865)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-86-22x (7064)
નહુષસ્ય વચઃ શ્રુત્વા ગવિજાતઃ પ્રતાપવાન્।
ઉવાચ હર્ષયન્સર્વાનમાત્યાન્પાર્થિવં ચ તમ્॥ 13-86-22 (84866)
`બ્રાહ્મણાનાં ગવાં ચૈવ કુલમેકં દ્વિધા કૃતમ્।
એકત્ર મન્ત્રાસ્તિષ્ઠન્તિ હવિરન્યત્ર તિષ્ઠતિ॥' 13-86-23 (84867)
અનર્ઘેયા મહારાજ દ્વિજા વર્ણેષુ ચોત્તમાઃ।
ગાવશ્ચ પુરુષવ્યાગ્ર ગૌર્મૂલ્યં પરિકલ્પ્યતામ્॥ 13-86-24 (84868)
નહુષસ્તુ તતઃ શ્રુત્વા મહર્ષેર્વચનં નૃપ।
હર્ષેણ મહતા યુક્તઃ સહામાત્યપુરોહિતઃ॥ 13-86-25 (84869)
અભિગમ્ય ભૃગોઃ પુત્રં ચ્યવનં સંશિતવ્રતમ્।
ઇદં પ્રોવાચ નૃપતે વાચા સન્તર્પયન્નિવ॥ 13-86-26 (84870)
ઉત્તિષ્ઠોત્તિષ્ઠ વિપ્રર્ષે ગવા ક્રીતોસિ ભાર્ગવ।
એતન્મૂલ્યમહં મન્યે તવ ધર્મભૃતાંવર॥ 13-86-27 (84871)
ચ્યવન ઉવાચ। 13-86-28x (7065)
ઉત્તિષ્ઠામ્યેષ રાજેન્દ્ર સમ્યક્ ક્રીતોસ્મિ તેઽનઘ।
ગોભિસ્તુલ્યં ન પશ્યામિ ધનં કિઞ્ચિદિહાચ્યુત॥ 13-86-28 (84872)
કીર્તનં શ્રવણં દાનં દર્શનં ચાપિ પાર્થિવ।
ગવાં પ્રશસ્યતે વીર સર્વપાપહરં શિવમ્॥ 13-86-29 (84873)
ગાવો લક્ષ્મ્યાઃ સદા મૂલં ગોષુ પાપ્મા ન વિદ્યતે।
અન્નમેવ સદા ગાવો દેવાનાં પરમં હવિઃ॥ 13-86-30 (84874)
સ્વાહાકારવષટ્કારૌ ગોષુ નિત્યં પ્રતિષ્ઠિતૌ।
ગાવો યજ્ઞસ્ય નેત્ર્યો વૈ તથા યજ્ઞસ્ય તા મુખમ્॥ 13-86-31 (84875)
અમૃતં હ્યવ્યયં દિવ્યં ક્ષરન્તિ ચ વહન્તિ ચ।
અમૃતાયતનં ચૈતાઃ સર્વલોકનમસ્કૃતાઃ॥ 13-86-32 (84876)
તેજસા વપુષા ચૈવ ગાવો વહ્નિસમા ભુવિ।
ગાવો હિ સુમહત્તેજઃ પ્રાણિનાં ચ સુખપ્રદાઃ॥ 13-86-33 (84877)
નિવિષ્ટં ગોકુલં યત્ર શ્વાસં મુઞ્ચતિ નિર્ભયમ્।
વિરાજયતિ તં દેશં પાપં ચાસ્યાપકર્ષતિ॥ 13-86-34 (84878)
ગાવઃ સ્વર્ગસ્ય સોપાનં ગાવઃ સ્વર્ગેઽપિ પૂજિતાઃ।
ગાવઃ કામદુહોદેવ્યો નાન્યત્કિઞ્ચિત્પરં સ્મૃતમ્॥ 13-86-35 (84879)
ઇત્યેતદ્ગોષુ મે પ્રોક્તં મહાત્મ્યં ભરતર્ષભ।
ગુણૈકદેશવચનં શક્યં પારાયણં ન તુ॥ 13-86-36 (84880)
નિષાદા ઊચુઃ। 13-86-37x (7066)
દર્શનં કથનં ચૈવ સહાસ્માભિઃ કૃતં મુને।
સતાં સાપ્તપદં મૈત્રં પ્રસાદં ન કુરુ પ્રભો॥ 13-86-37 (84881)
હવીંષિ સર્વાણિ યથા હ્યુપભુઙ્ક્તે હુતાશનઃ।
એવં ત્વમપિ ધર્માત્મન્પુરુષાગ્નિઃ પ્રતાપવાન્॥ 13-86-38 (84882)
પ્રસાદયામહે વિદ્વન્ભવન્તં પ્રણતા વયમ્।
અનુગ્રહાર્થમસ્માકમિયં ગૌઃ પ્રતિગૃહ્યતામ્॥ 13-86-39 (84883)
`અત્યન્તાપદિ શક્તાનાં પરિત્રાણં હિ કુર્વતામ્।
યા ગતિર્વિદિતા ત્વદ્ય નરકે શરણં ભવાન્॥ 13-86-40 (84884)
ચ્યવન ઉવાચ। 13-86-40x (7067)
કૃપણસ્ય ચ યચ્ચક્ષુર્મુનેરાશીવિષસ્ય ચ।
નરં સમૂલં દહતિ કક્ષમગ્નિરિવ જ્વલન્॥ 13-86-41 (84885)
પ્રતિગૃહ્ણામિ વો ધેનું કૈવર્તા મુક્તકિલ્બિષાઃ।
દિવં ગચ્છત વૈ ક્ષિપ્રં મત્સ્યૈર્જાલોદ્ધૃતૈઃ સહ॥ 13-86-42 (84886)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-86-43x (7068)
તતસ્તસ્ય પ્રભાવાત્તે મહર્ષેર્ભાવિતાત્મનઃ।
નિષાદાસ્તેન વાક્યેન સહ મત્સ્યૈર્દિવં યયુઃ॥ 13-86-43 (84887)
તતઃ સ રાજા નહુષો વિસ્મિતઃ પ્રેક્ષ્ય ધીવરાન્।
આરોહમાણાંસ્ત્રિદિવં મત્સ્યાંશ્ચ ભરતર્ષભ॥ 13-86-44 (84888)
તતસ્તૌ ગવિજશ્ચૈવ ચ્યવનશ્ચ ભૃગૂદ્વહઃ।
વરાભ્યામનુરૂપાભ્યાં છન્દયામાસતુર્નૃપમ્॥ 13-86-45 (84889)
તતો રાજા મહાવીર્યો નહુષઃ પૃથિવીપતિઃ।
પરમિત્યબ્રવીત્પ્રીતસ્તદા ભરતસત્તમ॥ 13-86-46 (84890)
તતો જગ્રાહ ધર્મે સ સ્થિતિમિન્દ્રનિભો નૃપઃ।
તથેતિ ચોદિતઃ પ્રીતસ્તાવૃષી પ્રત્યપૂજયત્॥ 13-86-47 (84891)
સમાપ્તદીક્ષશ્ચ્યવનસ્તતોઽગચ્છત્સ્વમાશ્રમમ્।
ગવિજશ્ચ મહાતેજાઃ સ્વમાશ્રમપદં યયૌ॥ 13-86-48 (84892)
નિષાદાશ્ચ દિવં જગ્મુસ્તે ચ મત્સ્યા જનાધિપ।
નહુષોપિ વરં લબ્ધ્વા પ્રવિવેશ સ્વકં પુરમ્॥ 13-86-49 (84893)
એતત્તે કથિતં તાત યન્માં ત્વં પરિપૃચ્છસિ।
દર્શને યાદૃશઃ સ્નેહઃ સંવાસે વા યુધિષ્ઠિર॥ 13-86-50 (84894)
મહાભાગ્યં ગવાં ચૈવ તતા ધર્મવિનિશ્ચયમ્।
કિં ભૂયઃ કથ્યતાં વીર કિં તે હૃદિ વિવક્ષિતમ્॥ ॥ 13-86-51 (84895)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષડશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 86 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 087
॥ શ્રીઃ ॥
13.87. અધ્યાયઃ 087
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ રામવિશ્વામિત્રયોરુત્પત્તિપ્રકારકથનારમ્ભઃ॥ 1 ॥ ચ્યવનેન કુશિકરાજમેત્ય સભાર્યં તમ્પ્રતિ સ્વશુશ્રૂષાવિધાનમ્॥ 2 ॥ સભાર્યેણ કુશિકેન એકવિંશતિદિવસાનનવરતમેકપાર્શ્વેન પ્રસુપ્તસ્ય ચ્યવનસ્ય પાદસંવાહનેન પર્યુપાસનમ્॥ 3 ॥ તતઃ શયનાદુત્થિતેન મુનિના કિઞ્ચિદ્દૂરં ગત્વા પુનરન્તર્ધાનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
સંશયો મે મહાપ્રાજ્ઞ સુમહાન્સાગરોપમ।
તં મે શૃણુ મહાબાહો શ્રુત્વા વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 13-87-1 (84896)
કૌતૂહલં મે સુમહજ્જામદગ્ન્યં પ્રતિ પ્રભો।
રામં ધર્મભૃતાં શ્રેષ્ઠં તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 13-87-2 (84897)
`બ્રાહ્મે બલે સુપૂર્ણાનામેતેષાં ચ્યવનાદિનામ્।'
કથમેષ સમુત્પન્નો રામઃ સત્યપરાક્રમઃ।
કથં બ્રહ્મર્ષિવંશોઽયં ક્ષત્રધર્મા વ્યજાયત॥ 13-87-3 (84898)
તદસ્ય સમ્ભવં રાજન્નિખિલેનાનુકીર્તય।
કૌશિકશ્ચ કથં વંશાત્ક્ષાત્રાદ્વૈ બ્રાહ્મણોઽભવત્॥ 13-87-4 (84899)
અહો પ્રભાવઃ સુમહાનાસીદ્વૈ સુમહાત્મનોઃ।
રામસ્ય ચ નરવ્યાઘ્ર વિશ્વામિત્રસ્ય ચૈવ હિ॥ 13-87-5 (84900)
કથં પુત્રાનતિક્રમ્ય તેષાં નપ્તૃષ્વથાભવત્।
એષ દોષો મહાપ્રાજ્ઞ તત્ત્વં વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 13-87-6 (84901)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-87-7x (7069)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
ચ્યવનસ્ય ચ સંવાદં કુશિકસ્ય ચ ભારત॥ 13-87-7 (84902)
એતં દોષં પુરા દૃષ્ટ્વા ભાર્ગવશ્ચ્યવનસ્તદા।
આગામિનં મહાબુદ્ધિઃ સ્વવંશે મુનિસત્તમઃ॥ 13-87-8 (84903)
નિશ્ચિત્ય મનસા સર્વં ગુણદોષબલાબલમ્।
દગ્ધુકામઃ કુલં સર્વં કુશિકાનાં તપોધનઃ॥ 13-87-9 (84904)
ચ્યવનસ્તમનુપ્રાપ્ય કુશિકં વાક્યમબ્રવીત્।
વસ્તુમિચ્છા સમુત્પન્ના ત્વયા સહ મમાનઘ॥ 13-87-10 (84905)
કુશિક ઉવાચ। 13-87-11x (7070)
ભગવન્સહધર્મોઽયં પણ્ડિતૈરિહ ચર્યતે।
પ્રદાનકાલે કન્યાનામુચ્યતે ચ સદા બુધૈઃ॥ 13-87-11 (84906)
યત્તુ તાવદતિક્રાન્તં ધર્મદ્વારં તપોધન।
તત્કાર્યં પ્રકરિષ્યામિ તદનુજ્ઞાતુમર્હસિ॥ 13-87-12 (84907)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-87-13x (7071)
અથાસનમુપાદાય ચ્યવનસ્ય મહામુનેઃ।
કુશિકો ભાર્યયા સાર્ધમાજગામ યતો મુનિઃ॥ 13-87-13 (84908)
પ્રગૃહ્ય રાજા ભૃઙ્ગારં પાદ્યમસ્મૈ ન્યવેદયત્।
કારયામાસ સર્વાશ્ચ ક્રિયાસ્તસ્ય મહાત્મનઃ॥ 13-87-14 (84909)
તતઃ સ રાજા ચ્યવનં મધુપર્કં યથાવિધિ।
ગ્રાહયામાસ ચાવ્યગ્રો મહાત્મા નિયતવ્રતઃ॥ 13-87-15 (84910)
સત્કૃત્ય તં તથા વિપ્રમિદં પુનરથાબ્રવીત્।
ભગવન્પરવન્તૌ સ્વો બ્રૂહિ કિં કરવાવહે॥ 13-87-16 (84911)
યદિ રાજ્યં યદિ ધનં યદિ ગાઃ સંશિતવ્રત।
યજ્ઞદાનાનિ ચ તથા બ્રૂહિ સર્વં દદામિ તે॥ 13-87-17 (84912)
ઇદં ગૃહમિદં રાજ્યમિદં ધર્માસનં ચ તે।
રાજા ત્વમસિ શાધ્યુર્વીં ભૃત્યોઽહં પરવાન્સ્ત્રિયા॥ 13-87-18 (84913)
એવમુક્તે તતો વાક્યે ચ્યવનો ભાર્ગવસ્તદા।
કુશિકં પ્રત્યુવાચેદં મુદા પરમયા યુતઃ॥ 13-87-19 (84914)
ન રાજ્યં કામયે રાજન્ન ધનં ન ચ યોષિતઃ।
ન ચ ગા ન ચ વૈ દેશાન્ન યજ્ઞં શ્રૂયતામિદમ્॥ 13-87-20 (84915)
નિયમં કિઞ્ચિદારપ્સ્યે યુવયોર્યદિ રોચતે।
પરિચર્યોસ્મિ યત્તાભ્યાં યુવાભ્યામવિશઙ્કયા॥ 13-87-21 (84916)
એવમુક્તે તદા તેન દમ્પતી તૌ જહર્ષતુઃ।
પ્રત્યબ્રૂતાં ચ તમૃષિમેવમસ્ત્વિતિ ભારત॥ 13-87-22 (84917)
અથ તં કુશિકો હૃષ્ટઃ પ્રાવેશયદનુત્તમમ્।
ગૃહોદ્દેશં તતસ્તસ્ય દર્શનીયમદર્શયત્॥ 13-87-23 (84918)
ઇયં શય્યા ભગવતો યથાકામમિહોષ્યતામ્।
પ્રયતિષ્યાવહે પ્રીતિમાહર્તું તે તપોધન॥ 13-87-24 (84919)
અથ સૂર્યોતિચક્રામ તેષાં સંવદતાં તથા।
અથર્ષિશ્ચોદયામાસ પાનમન્નં તથૈવ ચ॥ 13-87-25 (84920)
તમપૃચ્છત્તતો રાજા કુશિકઃ પ્રણતસ્તદા।
કિમન્નજાતમિષ્ટં તે કિમુપસ્થાપયામ્યહમ્॥ 13-87-26 (84921)
તતઃ સ પરયા પ્રીત્યા પ્રત્યુવાચ નરાધિપમ્।
ઔપપત્તિકમાહારં પ્રયચ્છસ્વેતિ ભારત॥ 13-87-27 (84922)
તદ્વચઃ પૂજયિત્વા તુ તથેત્યાહ સ પાર્થિવઃ।
યથોપપન્નમાહારં તસ્મૈ પ્રાદાજ્જનાધિપ॥ 13-87-28 (84923)
તતઃ સ ભુક્ત્વા ભગવન્દમ્પતી પ્રાહ ધર્મવિત્।
સ્વપ્તુમિચ્છામ્યહં નિદ્રા બાધતે મામિતિ પ્રભો॥ 13-87-29 (84924)
તતઃ શય્યાગૃહં પ્રાપ્ય ભગવાનૃષિસત્તમઃ।
સંવિવેશ નરેશસ્તુ સપત્નીકઃ સ્થિતોઽભવત્॥ 13-87-30 (84925)
ન પ્રબોધ્યોસ્મિ સંસુપ્ત ઇત્યુવાચાથ ભાર્ગવઃ।
સંવાહિતવ્યૌ મે પાદૌ જાગર્તવ્યં ચ વાં નિશિ॥ 13-87-31 (84926)
અવિશઙ્કસ્તુ કુશિકસ્તથેત્યેવાહ ધર્મવિત્।
ન પ્રાબોધયતાં તૌ ચ દંપતી રજનીક્ષયે॥ 13-87-32 (84927)
યથાદેશં મહર્ષેસ્તુ શુશ્રૂષાપરમૌ તદા।
બભૂવતુર્મહારાજ પ્રયતાવથ દમ્પતી॥ 13-87-33 (84928)
તતઃ સ ભગવાન્વિપ્રઃ સમાદિશ્ય નરાધિપમ્।
સુષ્વાપૈકેન પાર્શ્વેન દિવસાનેકવિંશતિમ્॥ 13-87-34 (84929)
સ તુ રાજા નિરાહારઃ સભાર્યઃ કુરુનન્દન।
પર્યુપાસત તં હૃષ્ટશ્ચ્યવનારાધને રતઃ॥ 13-87-35 (84930)
ભાર્ગવસ્તુ સમુત્તસ્થૌ સ્વયમેવ તપોધનઃ।
અકિઞ્ચિદુક્ત્વા તુ ગૃહાન્નિશ્ચક્રામ મહાતપાઃ॥ 13-87-36 (84931)
તમન્વગચ્છતાં તૌ ચ ક્ષુધિતૌ શ્રમકર્શિતૌ।
ભાર્યાપતી મુનિશ્રેષ્ઠસ્તાવેતૌ નાવલોકયત્॥ 13-87-37 (84932)
તયોસ્તુ પ્રેક્ષતોઽરેવ ભાર્ગવાણાં કુલોદ્વહઃ।
અન્તર્હિતોભૂદ્રાજેન્દ્ર તતો રાજાઽપતત્ક્ષિતૌ॥ 13-87-38 (84933)
તતો મુહૂર્તાદાશ્વસ્ય સહ દેવ્યા મહામુનેઃ।
પુનરન્વેષણે યત્નમકરોત્સ મહીપતિઃ॥ ॥ 13-87-39 (84934)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તાશીતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 87 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-87-11 અતિથિસેવાધર્મ એવ સહધર્મઃ સ્ત્રીસહિતધર્મઃ॥ 7-87-37 મુનિશ્રેષ્ઠો નચ તાવભ્યવારયદિતિ ટ.થ.ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 088
॥ શ્રીઃ ॥
13.88. અધ્યાયઃ 088
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
પૂર્વમન્તર્હિતેન ઘ્યવનેન કુશિકમ્પ્રતિ પુનઃ શયને પ્રસ્વપત આત્મનઃ પ્રદર્શનમ્॥ 1 ॥ પુનરુત્થિતેન મુનિના રાજાનમ્પ્રતિ આત્મનસ્તૈલાભ્યઞ્જનનિયોજનેન સ્નાનશાલાયાં પુનરન્તર્ધાનમ્॥ 2 ॥ પુનરાવિષ્કૃતાત્મના તેન સભાર્યસ્ય રાજ્ઞો રથધુરિ સંયોજનપૂર્વકં યાચકેભ્યસ્તદીયવિત્તાદિવિતરણેન વીથ્યાં રથેન નિર્ગમનમ્॥ 3 ॥ સ્વીયપ્રતોદતાડનેઽપ્યવિકૃતમાનસે સભાર્યે કુશિકે પ્રસીદતા મુનિના વરદાનેન તસ્ય સ્વગૃહપ્રેષણમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
તસ્મિન્નન્તર્હિતે વિપ્રે રાજા કિમકરોત્તદા।
ભાર્યા ચાસ્ય મહાભાગા તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-88-1 (84935)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-88-2x (7072)
અદૃષ્ટ્વા સ મહીપાલસ્તમૃષિં સહ ભાર્યયા।
પરિશ્રાન્તો નિવવૃતે વ્રીડિતો નષ્ટચેતનઃ॥ 13-88-2 (84936)
સ પ્રવિશ્ય પુરીં દીનો નાભ્યભાષત કિઞ્ચન।
તદેવ ચિન્તયામાસ ચ્યવનસ્ય વિચેષ્ટિતમ્॥ 13-88-3 (84937)
અથ શૂન્યેન મનસા પ્રવિવેશ ગૃહં નૃપઃ।
દદર્શ શયને તસ્મિઞ્શયાનં ભૃગુનન્દનમ્॥ 13-88-4 (84938)
વિસ્મિતૌ તમૃષિં દૃષ્ટ્વા તદાશ્ચર્યં વિચિન્ત્ય ચ।
દર્શનાત્તસ્ય તુ તદા વિશ્રાન્તૌ સમ્બભૂવતુઃ॥ 13-88-5 (84939)
યથાસ્થાનં તતો ગત્વા તત્પાદૌ સંવવાહતુઃ।
અથાપરેણ પાર્શ્વેન સુષ્વાપ સ મહામુનિઃ॥ 13-88-6 (84940)
તેનૈવ ચ સ કાલેન પ્રત્યબુદ્ધ્યત વીર્યવાન્।
ન ચ તૌ ચક્રતુઃ કિઞ્ચિદ્વિકારં ભયશઙ્કિતૌ॥ 13-88-7 (84941)
પ્રતિબુદ્ધસ્તુ સ મુનિસ્તૌ પ્રોવાચ વિશામ્પતે।
તૈલાભ્યઙ્ગો દીયતાં મે સ્નાસ્યેઽહમિતિ ભારત॥ 13-88-8 (84942)
તૌ તથેતિ પ્રતિશ્રુત્ય ક્ષુધિતૌ શ્રમકર્શિતૌ।
શતપાકેન તૈલેન મહાર્હેણોપતસ્થતુઃ॥ 13-88-9 (84943)
તતઃ સુખાસીનમૃષિં વાગ્યતૌ સંવવાહતુઃ।
ન ચ પર્યાપ્તમિત્યાહ ભાર્ગવઃ સુમહાતપાઃ॥ 13-88-10 (84944)
યદા તૌ નિર્વિકારૌ તુ લક્ષમાયાસ ભાર્ગવઃ।
તત ઉત્થાય સહસા સ્નાનશાલાં વિવેશ હ॥ 13-88-11 (84945)
ક્લૃપ્તમેવ તુ તત્રાસીત્સ્નાનીયં પાર્થિવોચિતમ્।
અસત્કૃત્ય ચ તત્સર્વં તત્રૈવાન્તરધીયત॥ 13-88-12 (84946)
સ મુનિઃ પુનરેવાથ નૃપતેઃ પશ્યતસ્તદા।
નાસૂયાં ચક્રતુસ્તૌ ચ દમ્પતી ભરતર્ષભ॥ 13-88-13 (84947)
અથ સ્નાતઃ સ ભગવાન્સિંહાસનગતઃ પ્રભુઃ।
દર્શયામાસ કુશિકં સભાર્યં કુરુનન્દન॥ 13-88-14 (84948)
સંહૃષ્ટવદનો રાજા સભાર્યઃ કુશિકો મુનિમ્।
સિદ્ધમન્નમિતિ પ્રહ્વો નિર્વિકારો ન્યવેદયત્॥ 13-88-15 (84949)
આનીયતામિતિ મુનિસ્તં ચોવાચ નરાધિપમ્।
સ રાજા સમુપાજહ્રે તદન્નં સહ ભાર્યયા॥ 13-88-16 (84950)
માંસપ્રકારાન્વિવિધાઞ્શાકાનિ વિવિધાનિ ચ।
લેહ્યપિષ્ટવિકારાંશ્ચ પાનકાનિ લઘૂનિ ચ॥ 13-88-17 (84951)
રસાલાપૂપકાંશ્ચિત્રાન્મોદકાનથ ષડ્રસાન્।
રસાન્નાનાપ્રકારાંશ્ચ વન્યં ચ મુનિભોજનમ્॥ 13-88-18 (84952)
ફલાનિ ચ વિચિત્રાણિ રાજભોજ્યાનિ ભૂરિશઃ।
બદરેઙ્ગુદકાશ્મર્યભલ્લાતકફલાનિ ચ॥ 13-88-19 (84953)
ગૃહસ્થાનાં ચ યદ્ભોજ્યં યચ્ચાપિ વનવાસિનામ્।
સર્વમાહારયામાસ રાજા શાપભયાન્મુનેઃ॥ 13-88-20 (84954)
અથ સર્વમુપન્યસ્તમગ્રતશ્ચ્યવનસ્ય તત્।
તતઃ સર્વં સમાનીય તચ્ચ શય્યાસનં મુનિઃ॥ 13-88-21 (84955)
વસ્ત્રૈઃ શુભૈરવચ્છાદ્ય ભોજનોપસ્કરૈઃ સહ।
સર્વમાદીપયામાસ ચ્યવનો ભૃગુનન્દનઃ॥ 13-88-22 (84956)
ન ચ તૌ ચક્રતુઃ ક્રોધં દમ્પતી સુમહાવ્રતૌ।
તયોઃ સમ્પ્રેક્ષતોરેવ પુનરન્તર્હિતોઽભવત્॥ 13-88-23 (84957)
તથૈવ ચ સ રાજર્ષિસ્તસ્થૌ તાં રજનીં તદા।
સભાર્યો વાગ્યતઃ શ્રીમાન્ન ચકોપં સમાવિશત્॥ 13-88-24 (84958)
નિત્યસંસ્કૃતમન્નં તુ વિવિધં રાજવેશ્મનિ॥
શયનાનિ ચ મુખ્યાનિ પરિષેકાશ્ચ પુષ્કલાઃ॥ 13-88-25 (84959)
વસ્ત્રં ચ વિવિધાકારમભવત્સમુપાર્જિતમ્।
ન શશાક તતો દ્રષ્ટમન્તરં ચ્યવનસ્તદા॥ 13-88-26 (84960)
પુનરેવ ચ વિપ્રર્ષિઃ પ્રોવાચ કુશિકં નૃપમ્।
સભાર્યો માં રથેનાશુ વહ યત્ર બ્રવીમ્યહમ્॥ 13-88-27 (84961)
તથેતિ ચ પ્રાહ નૃપો નિર્વિશઙ્કસ્તપોધનમ્।
ક્રીડારથોસ્તુ ભગવન્નુત સાઙ્ગ્રામિકો રથઃ॥ 13-88-28 (84962)
ઇત્યુક્તઃ સ મુની રાજ્ઞા તેન હૃષ્ટેન તદ્વચઃ।
ચ્યવનઃ પ્રત્યુવાચેદં હૃષ્ટઃ પરપુરંજયમ્॥ 13-88-29 (84963)
સજ્જીકુરુ રથં ક્ષિપ્રં યસ્તે સાઙ્ગ્રામિકો મતઃ।
સાયુધઃ સપતાકશ્ચ શક્તીકનકયષ્ટિમાન્॥ 13-88-30 (84964)
કિંકિણીસ્વનનિર્ઘોષો યુક્તસ્તોરણકલ્પનૈઃ।
ગદાસ્વઙ્ગનિબદ્ધશ્ચ પરમેષુશતાન્વિતઃ॥ 13-88-31 (84965)
તતઃ સ તં તથેત્યુક્ત્વા કલ્પયિત્વા મહારથમ્।
ભાર્યાં વામે ધુરિ તદા ચાત્માનં દક્ષિણે તથા॥ 13-88-32 (84966)
ત્રિદણ્ડં વજ્રસૂચ્યગ્રં પ્રતોદં તત્ર ચાદધત્।
સર્વમેતત્તથા દત્ત્વા નૃપો વાક્યમઽથાબ્રવીત્॥ 13-88-33 (84967)
ભગવન્ક્વ રથો યાતુ બ્રવીતુ ભૃગુનન્દન।
યત્ર વક્ષ્યસિ વિપ્રર્ષે તત્ર યાસ્યતિ તે રથઃ॥ 13-88-34 (84968)
એવમુક્તસ્તુ ભગવાન્પ્રત્યુવાચાથ તં નૃપમ્।
ઇતઃ પ્રભૃતિ યાતવ્યં પદકમ્પદકં શનૈઃ॥ 13-88-35 (84969)
શ્રમો મમ યથા ન સ્યાત્તથા મચ્છન્દચારિણૌ।
સુસુખં ચૈવ વોઢવ્યો જનઃ સર્વશ્ચ પશ્યતુ॥ 13-88-36 (84970)
નોત્સાર્યાઃ પથિકાઃ કેચિત્તેભ્યોદાસ્યે વસુ હ્યહમ્।
બ્રાહ્મણેભ્યશ્ચ યે કામાનર્થયિષ્યન્તિમાં પથિ॥ 13-88-37 (84971)
સર્વાન્દાસ્યામ્યશેષેણ ધનં રત્નાનિ ચૈવ હિ।
ક્રિયતાં નિખિલેનૈતન્મા વિચારય પાર્થિવ॥ 13-88-38 (84972)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા રાજા ભૃત્યાંસ્તથાઽબ્રવીત્।
યદ્યદ્બ્રૂયાન્મુનિસ્તત્તત્સર્વં દેયમશઙ્કિતૈઃ॥ 13-88-39 (84973)
તતો રત્નાન્યનેકાનિ સ્ત્રિયો યુગ્યમજાવિકમ્।
કૃતાકૃતં ચ કનકં ગજેન્દ્રાશ્ચાચલોપમાઃ॥ 13-88-40 (84974)
અન્વગચ્છન્ત તમૃષિં રાજામાત્યાશ્ચ સર્વશઃ।
હાહાભૂતં ચ તત્સર્વમાસીન્નગરમાર્તવત્॥ 13-88-41 (84975)
તૌ તીક્ષ્ણાગ્રેણ સહસા પ્રતોદેન પ્રતોદિતૌ।
પૃષ્ઠે વિદ્ધૌ કટે ચૈવ નિર્વિકારૌ તમૂહતુઃ॥ 13-88-42 (84976)
વેપમાનૌ નિરાહારૌ પઞ્ચાશદ્રાત્રકર્શિતૌ।
કથંચિદૂહતુર્ધૈર્યાદ્દમ્પતી તં રથોત્તમમ્॥ 13-88-43 (84977)
બહુશો ભૃશવિદ્ધૌ તૌ ક્ષરમાણૌ ક્ષતોદ્ભવમ્।
દદૃશાતે મહારાજ પુષ્પિતાવિવ કિંશુકૌ॥ 13-88-44 (84978)
તૌ દૃષ્ટ્વા પૌરવર્ગસ્તુ ભૃશં શોકસમાકુલઃ।
અભિશાપભયત્રસ્તો ન તં કિઞ્ચિદુવાચ હ॥ 13-88-45 (84979)
દ્વન્દ્વશશ્ચાબ્રુવન્સર્વે પશ્યધ્વં તપસો બલમ્।
ક્રુદ્ધા અપિ મુનિશ્રેષ્ઠં વીક્ષિતું નેહ શુક્નુમઃ॥ 13-88-46 (84980)
અહો ભગવતો વીર્યં મહર્ષેર્ભાવિતાત્મનઃ।
રાજ્ઞશ્ચાપિ સભાર્યસ્ય ધૈર્યં પશ્યત યાદૃશમ્॥ 13-88-47 (84981)
શ્રાન્તાવપિ હિ કચ્છ્રેણ રથમેનં સમૂહતુઃ।
ન ચૈતયોર્વિકારં વૈ દદર્શં ભૃગુનન્દનઃ॥ 13-88-48 (84982)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-88-49x (7073)
તતઃ સ નિર્વિકારૌ તુ દૃષ્ટ્વા ભૃગુકુલોદ્વહઃ।
વસુ વિશ્રાણયામાસ યથા વૈશ્રવણસ્તથા॥ 13-88-49 (84983)
તત્રાપિ રાજા પ્રીતાત્મા યથાદિષ્ટમથાકરોત્।
તતોઽસ્ય ભગવાન્પ્રીતો બભૂવ મુનિસત્તમઃ॥ 13-88-50 (84984)
અવતીર્ય રથશ્રેષ્ઠાદ્દમ્પતી તૌ મુમોચ હ।
વિમોચ્ય ચૈતૌ વિધિવત્તતો વાક્યમુવાચ હ॥ 13-88-51 (84985)
સ્નિગ્ધગમ્ભીરયા વાચા ભાર્ગવઃ સુપ્રસન્નયા।
દદામિ વાં વરં શ્રેષ્ઠં તં બ્રૂતામિતિ ભારત॥ 13-88-52 (84986)
સુકુમારૌ ચ તૌ વિદ્ધૌ કરાભ્યાં મુનિસત્તમઃ।
પસ્પર્શામૃતકલ્પાભ્યાં સ્નેહાદ્ભરતસતમ॥ 13-88-53 (84987)
અથાબ્રવીન્નૃપો વાક્યં શ્રમો નાસ્ત્યાવયોરિહ।
વિશ્રાન્તૌ સ્વઃ પ્રભાવાત્તે ધ્યાનેનૈવેહ ભાર્ગવ॥ 13-88-54 (84988)
અથ તૌ ભગવાન્પ્રાહ પ્રહૃષ્ટશ્ચ્યનસ્તદા।
ન વૃથા વ્યાહૃતં પૂર્વં યન્મયા તદ્ભવિષ્યતિ॥ 13-88-55 (84989)
રમણીયઃ સમુદ્દેશો ગઙ્ગાતીરમિદં શુભમ્।
કિઞ્ચિત્કાલં વ્રતપરો નિવત્સ્યામીહ પાર્થિવ॥ 13-88-56 (84990)
ગમ્યતાં સ્વપુરં પુત્ર વિશ્રાન્તઃ પુનરેષ્યસિ।
ઇહસ્થં માં સભાર્યસ્ત્વં દ્રષ્ટાસિ શ્વો નરાધિપ॥ 13-88-57 (84991)
ન ચ મન્યુસ્ત્વયા કાર્યઃ શ્રેયસ્ત્વાં સમુપસ્થિતમ્।
યત્કાઙ્ક્ષિતં હૃદિસ્થં તે તત્સર્વં હિ ભવિષ્યતિ॥ 13-88-58 (84992)
ઇત્યેવમુક્તઃ કુશિકઃ પ્રહૃષ્ટેનાન્તરાત્મના।
પ્રોવાચ મુનિશાર્દૂલમિદં વચનમર્થવત્॥ 13-88-59 (84993)
ન મે મન્યુર્મહાભાગ પૂતૌ સ્વો ભગવંસ્ત્વયા।
સંવૃતૌ યૌવનસ્થૌ સ્વો વપુષ્મન્તૌ બલાન્વિતૌ॥ 13-88-60 (84994)
પ્રતોદેન વ્રણા યે મે સભાર્યસ્ય ત્વયા કૃતાઃ।
તાન્ન પશ્યામિ ગાત્રેષુ સ્વસ્થોસ્મિ સહ ભાર્યયા॥ 13-88-61 (84995)
ઇમાં ચ દેવીં પશ્યામિ વપુષાઽપ્સરસોપમામ્।
શ્રિયા પરમયા યુક્તા તથા દૃષ્ટા પુરા મયા॥ 13-88-62 (84996)
તવ પ્રસાદસંવૃત્તમિદં સર્વં મહામુને।
નૈતચ્ચિત્રં તુ ભગવંસ્ત્વયિ સત્યપરાક્રમ॥ 13-88-63 (84997)
ઇત્યુક્તઃ પ્રત્યુવાચૈનં કુશિકં ચ્યવનસ્તદા।
આગચ્છેથાઃ સભાર્યશ્ચ ત્વમિહેતિ નરાધિપ॥ 13-88-64 (84998)
ઇત્યુક્તઃ સમનુજ્ઞાતો રાજર્ષિરભિવાદ્ય તમ્।
પ્રયયૌ વપુષા યુક્તો નગરં દેવરાજવત્॥ 13-88-65 (84999)
તત એનમુપાજગ્મુરમાત્યાઃ સપુરોહિતાઃ।
બલસ્થા ગણિકાયુક્તાઃ સર્વાઃ પ્રકૃતયસ્તથા॥ 13-88-66 (85000)
તૈર્વૃતઃ કુશિકો રાજા શ્રિયા પરમયા જ્વલન્।
પ્રવિવેશ પુરં હૃષ્ટઃ પૂજ્યમાનોઽથ બન્દિભિઃ॥ 13-88-67 (85001)
તતઃ પ્રવિશ્ય નગરં કૃત્વા પૌર્વાહ્ણિકીઃ ક્રિયાઃ।
ભુક્ત્વા સભાર્યો રજનીમુવાસ સ મહાદ્યુતિઃ॥ 13-88-68 (85002)
તતસ્તુ તૌ નવમભિવીક્ષ્ય યૌવનં
પરસ્પરં વિગતજરાવિવામરૌ।
નનન્દતુઃ શયનગતૌ વપુર્ધરૌ
શ્રિયા યુતૌ દ્વિજવરદત્તયા તદા॥ 13-88-69 (85003)
અથાપ્યુષિર્ભૃગુકુલકીર્તિવર્ધન-
સ્તપોધનો વનમભિરામમૃદ્ધિમત્।
મનીષયા બહુવિધરત્નભૂષિતં
સસર્જ યન્ન પુરિ શતક્રતોરપિ॥ ॥ 13-88-70 (85004)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટાશીષ્ટિતમોઽધ્યાયઃ॥ 88 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 089
॥ શ્રીઃ ॥
13.89. અધ્યાયઃ 089
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
પરેદ્યુઃ પ્રભાતે સભાર્યેણ કુશિકેન ચ્યવનાવલોકનાય વનપ્રવેશઃ॥ 1 ॥ ચ્યવનેન કુશિકમ્પ્રતિ સ્વયોગપ્રભાવસૃષ્ટસ્વર્ગપ્રદર્શનપૂર્વકમભિમતવરવરણપ્રેરણા॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
તતઃ સ રાજા રાત્ર્યન્તે પ્રતિબુદ્ધો મહામનાઃ।
કૃતપૂર્વાહ્ણિકઃ પ્રાયાત્સભાર્યસ્તદ્વનં પ્રતિ॥ 13-89-1 (85005)
તતો દદર્શ નૃપતિઃ પ્રાસાદં સર્વકાઞ્ચનમ્।
મણિસ્તમ્ભસહસ્રાઢ્યં ગન્ધર્વનગરોપમમ્।
તત્ર દિવ્યાનભિપ્રાયાન્દદર્શ કુશિકસ્તદા॥ 13-89-2 (85006)
પર્વતાન્રૂપ્યસાનૂંશ્ચ નલિનીશ્ચ સપઙ્કજાઃ।
ચિત્રશાલાશ્ચ વિવિધાસ્તોરણાનિ ચ ભારત।
શાદ્વલોપચિતાં ભૂમિં તથા કાઞ્ચનકુટ્ટિમામ્॥ 13-89-3 (85007)
સહકારાન્પ્રફુલ્લાંશ્ચ કેતકોદ્દાલકાન્વરાન્।
અશોકાન્સહકુન્દાંશ્ચ ફુલ્લાંશ્ચૈવાતિમુક્તકાન્॥ 13-89-4 (85008)
ચમ્પકાંસ્તિલકાન્ભવ્યાન્પનસાન્વઞ્જુલાનપિ।
પુષ્પિતાન્કર્ણિકારાંશ્ચ તત્રતત્ર દદર્શ હ॥ 13-89-5 (85009)
શ્યામાન્વારણપુષ્પાંશ્ચ તથાઽષ્ટપદિકા લતાઃ।
તત્રતત્ર પરિક્લૃપ્તા દદર્શ સ મહીપતિઃ॥ 13-89-6 (85010)
રમ્યાન્પદ્મોત્પલધરાન્સર્વર્તુકુસુમાંસ્તથા।
વિમાનપ્રતિમાંશ્ચાપિ પ્રાસાદાઞ્શૈલસન્નિભાન્॥ 13-89-7 (85011)
શીતલાનિ ચ તોયાનિ ક્વચિદુષ્ણાનિ ભારત।
આસનાનિ વિચિત્રાણિ શયનપ્રવરાણિ ચ॥ 13-89-8 (85012)
પર્યઙ્કાન્રત્નસૌવર્ણાન્પરાર્ધ્યાસ્તરણાસ્તૃતાન્।
ભક્ષ્યં ભોજ્યમનન્તં ચ તત્રતત્રોપકલ્પિતમ્॥ 13-89-9 (85013)
વાણીવાદાઞ્છુકાંશ્ચૈવ શારિકા ભૃઙ્ગરાજકાન્।
કોકિલાઞ્છતપત્રાંશ્ચ સકોયષ્ટિકકુક્કુભાન્॥ 13-89-10 (85014)
મયૂરાન્કુક્કુટાંશ્ચાપિ દાત્યૂહાઞ્જીવજીવકાન્।
ચકોરાન્વાનરાન્હંસાન્સારસાંશ્ચક્રસાહ્વયાન્॥ 13-89-11 (85015)
સમન્તતઃ પ્રણદતો દદર્શ સુમનોહરાન્।
ક્વચિદપ્સરસાં સઙ્ઘાન્ગન્ધર્વાણાં ચ પાર્થિવ॥ 13-89-12 (85016)
કાન્તાભિરપરાંસ્તત્ર પરિષ્વક્રાન્દદર્શ હ।
ન દદર્શ ચ તાન્ભૂયો દદર્શ ચ પુનર્નૃપઃ॥ 13-89-13 (85017)
ગીતધ્વનિં સુમધુરં તથૈવાધ્યયનધ્વનિમ્।
હંસાનસુમધુરાંશ્ચાપિ તત્ર શુશ્રાવ પાર્થિવઃ॥ 13-89-14 (85018)
તં દૃષ્ટ્વાઽત્યદ્ભુતં રાજા મનસાઽચિન્તયત્તદા।
સ્વપ્નોઽયં ચિત્તવિભ્રંશ ઉતાહો સત્યમેવ તુ॥ 13-89-15 (85019)
અહો સહ શરીરેણ પ્રાપ્તોસ્મિ પરમાં ગતિમ્।
ઉત્તરાન્વા કુરૂન્પુણ્યાનથવાઽપ્યમરાવતીમ્॥ 13-89-16 (85020)
કિઞ્ચેદં મહદાશ્ચર્યં સમ્પશ્યામીત્યચિન્તયત્।
એવં સઞ્ચિન્તયન્નેવ દદર્શ મુનિપુઙ્ગવમ્॥ 13-89-17 (85021)
તસ્મિન્વિમાને સૌવર્ણે મણિસ્તમ્ભસમાકુલે।
મહાર્હે શયને દિવ્યે શયાનં ભૃગુનન્દનમ્॥ 13-89-18 (85022)
તમભ્યયાત્પ્રહર્ષેણ નરેન્દ્રઃ સહ ભાર્યયા।
અન્તર્હિતસ્તતો ભૂયશ્ચ્યવનઃ શયનં વ તત્॥ 13-89-19 (85023)
તતોઽન્યસ્મિન્વનોદ્દેશે પુનરેવ દદર્શ તમ્।
કૌશ્યાં બૃસ્યાં સમાસીનં જપમાનં મહાવ્રતમ્॥ 13-89-20 (85024)
એવં યોગબલાદ્વિપ્રો મોહયામાસ પાર્થિવમ્॥ 13-89-21 (85025)
ક્ષણેન તદ્વનં ચૈવ તે ચૈવાપ્સરસાં ગણાઃ।
ગન્ધર્વાઃ પાદપાશ્ચૈવ સર્વમન્તરધીયત॥ 13-89-22 (85026)
નિઃશબ્દમભવચ્ચાપિ ગઙ્ગાકૂલં પુનર્નૃપ।
કુશવલ્મીકભૂયિષ્ઠં બભૂવ ચ યથા પુરા॥ 13-89-23 (85027)
તતઃ સ રાજા કુશિકઃ સભાર્યસ્તેન કર્મણા।
વિસ્મયં પરમં પ્રાપ્તસ્તદ્દૃષ્ટ્વા મહદદ્ભુતમ્॥ 13-89-24 (85028)
તતઃ પ્રોવાચ કુશિકો ભાર્યા હર્ષસમન્વિતઃ।
પશ્ય ભદ્રે યથાભાવાશ્ચિત્રા દૃષ્ટાઃ સુદુર્લભાઃ।
પ્રસાદાદ્ભૃગુમુખ્યસ્ય કિમન્યત્ર તપોબલાત્॥ 13-89-25 (85029)
તપસા તદવાપ્યં હિ યન્ન શક્યં મનોરથૈઃ।
ત્રૈલોક્યરાજ્યાદપિ હિ તપ એવ વિશિષ્યતે॥ 13-89-26 (85030)
તપસા હિ સુતપ્તેનિ ક્રીડત્યેષ તપોધનઃ।
અહો પ્રભાવો બ્રહ્મર્ષેશ્ચ્યવનસ્ય મહાત્મનઃ॥ 13-89-27 (85031)
ઇચ્છયૈષ તપોવીર્યાદન્યાઁલ્લોકાન્સૃજેદપિ।
બ્રાહ્મણા એવ જાયેરન્પુણ્યવાગ્બુદ્ધિકર્મણા॥ 13-89-28 (85032)
ઉત્સહેદિહ કૃત્વૈવ કોઽન્યો વૈ ચ્યવનાદૃતે।
બ્રાહ્મણ્યં દુર્લભં લોકે રાજ્યં હિ સુલભં નરૈઃ॥ 13-89-29 (85033)
બ્રાહ્મણ્યસ્ય પ્રભાવાદ્ધિ રથે યુક્તૌ સ્વધુર્યવત્।
ઇત્યેવં ચિન્તયાનઃ સ વિદિતશ્ચ્યવનસ્ય વૈ॥ 13-89-30 (85034)
સમ્પ્રેક્ષ્યોવાચ નૃપતિં ક્ષિપ્રમાગમ્યતામિતિ।
ઇત્યુક્તઃ સહભાર્યસ્તુ સોભ્યગચ્છન્મહામુનિમ્॥ 13-89-31 (85035)
શિરસા વન્દનીયં તમવન્દત ચ પાર્થિવઃ।
તસ્યાશિષઃ પ્રયુજ્યાથ સ મુનિસ્તં નરાધિપમ્।
નિષીદેત્યબ્રવીદ્ધીમાન્સાન્ત્વયન્પુરુષર્ષભઃ॥ 13-89-32 (85036)
તતઃ પ્રકૃતિમાપન્નો ભાર્ગવો નૃપતે નૃપમ્।
ઉવાચ શ્લક્ષ્ણયા વાચા તર્પયન્નિવ ભારત॥ 13-89-33 (85037)
રાજન્સમ્યગ્જિતાનીહ પઞ્ચપઞ્ચ સ્વયં ત્વયા।
મનઃષષ્ઠાનીન્દ્રિયાણિ કૃચ્છ્રાન્મુક્તોસિ તેન વૈ॥ 13-89-34 (85038)
સમ્યગારાધિતઃ પુત્ર ત્વયાઽહં વદતાંવર।
ન હિ તે વૃજિતં કિઞ્ચિત્સુસૂક્ષ્મમપિ દૃશ્યતે॥ 13-89-35 (85039)
અનુજાનીહિ માં રાજન્ગમિષ્યામિ યથાગતમ્।
પ્રીતોસ્મિ તવ રાજેન્દ્ર વરશ્ચ પ્રતિગૃહ્યતામ્॥ 13-89-36 (85040)
કુશિક ઉવાચ। 13-89-37x (7074)
અગ્નિમધ્યે ગતેનેવ ભગવન્સન્નિધૌ મયા।
વર્તિતં ભૃગુશાર્દૂલ યન્ન દગ્ધોસ્મિ તદ્બહુ॥ 13-89-37 (85041)
એષ એવ વરો મુખ્યઃ પ્રાપ્તો મે ભૃગુનન્દન।
યત્પ્રીતોસિ મમાચારૈઃ કુલં ત્રાતં ચ મેઽનઘ॥ 13-89-38 (85042)
એથ મેઽન્દ્રગ્રહો વિપ્ર જીવિતે ચ પ્રયોજનમ્।
એતદ્રાજ્યફલં ચૈવ તપસશ્ચ ફલં મમ॥ 13-89-39 (85043)
યદિ ત્વં પ્રીતિમાન્વિપ્ર મયિ વૈ ભૃગુનન્દન।
અસ્તિ મે સંશયઃ કશ્ચિત્તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ ॥ 13-89-40 (85044)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 89॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-89-29 ઉત્સાહમિહ કૃત્વેદં કોઽન્યો વૈ ચ્યવનાદૃતે। બ્રાહ્મણ્યં દુર્લભં લોકે તલ્લવ્ધ્વા દુર્લભં તપઃ। સિદ્ધિસ્તત્રાપિ દુષ્પ્રાપા સિદ્ધેરપિ પરા ગતિઃ ઇતિ ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 090
॥ શ્રીઃ ॥
13.90. અધ્યાયઃ 090
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ચ્યવનેન કુશિકમ્પ્રતિ સ્વસ્ય તદ્ગૃહે નિવાસાદેઃ કારણકથનમ્॥ 1 ॥ તથા તસ્ય બ્રાહ્મણ્યપ્રાપ્તીચ્છાવગમેન તત્પૌત્રાદેસ્તલ્લાભવરદાનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ચ્યવન ઉવાચ।
વરશ્ચ ગૃહ્યતાં મત્તો યશ્ચ તે સંશયો હૃદિ।
તં પ્રબ્રૂદિ નરશ્રેષ્ઠ સર્વં સમ્પાદયામિ તે॥ 13-90-1 (85045)
કુશિક ઉવાચ। 13-90-2x (7075)
યદિ પ્રીતોસિ ભગવંસ્તતો મે વદ ભાર્ગવ।
કારણં શ્રોતુસિચ્છમિ મદ્ગૃહે વાસકારિતમ્॥ 13-90-2 (85046)
શયનં ચૈકપાર્શ્વેન દિવસાનેકવિંશતિમ્।
ન કિઞ્ચિદુક્ત્વા ગમનં બહિશ્ચ મુનિપુઙ્ગવઃ॥ 13-90-3 (85047)
અન્તર્ધાનમકસ્માચ્ચ પુનરેવ ચ દર્શનમ્।
પુનશ્ચ શયનં વિપ્ર દિવસાનેકવિંશતિમ્॥ 13-90-4 (85048)
તૈલાભ્યક્તસ્ય ગમનં ભોજનં ચ ગૃહે મમ।
સમુપાનીય વિવિધં યદ્દગ્ધં જાતવેદસા॥ 13-90-5 (85049)
નિર્યાણાં ચ રથેનાશુ સહસા યત્કૃતં ત્વયા।
ધનાનાં ચ વિસર્ગશ્ચ વનસ્યાપિ ચ દર્શનમ્॥ 13-90-6 (85050)
પ્રાસાદાનાં બહૂનાં ચ કાઞ્ચનાનાં મહામુને।
મણિવિદ્રુમપાદાનાં પર્યઙ્કાણાં ચ દર્શનમ્॥ 13-90-7 (85051)
પુનશ્ચાદર્શનં તસ્ય શ્રોતુમિચ્છામિ કારણમ્।
અતીવ હ્યત્ર મુહ્યામિ ચિન્તયાનો ભૃગૂદ્વહ॥ 13-90-8 (85052)
ન ચૈવાત્રાધિગચ્છામિ સર્વસ્યાસ્ય વિનિશ્ચયમ્।
એતદિચ્છામિ કાર્ત્સ્ન્યેન સત્યં શ્રોતું તપોધન॥ 13-90-9 (85053)
ચ્યવન ઉવાચ। 13-90-10x (7076)
શૃણુ સર્વમશેષેણિ યદિદં યેન હેતુના।
ન હિ શક્યમનાખ્યાતુમેવં પૃષ્ટેન પાર્થિવ॥ 13-90-10 (85054)
પિતામહસ્ય વદતઃ પુરા દેવસમાગમે।
શ્રુતવાનસ્મિ યદ્રાજંસ્તન્મે નિગદતઃ શૃણુ। 13-90-11 (85055)
બ્રહ્મક્ષત્રવિરોધેન ભવિતા કુલસઙ્કરઃ।
પૌત્રસ્તે ભવિતા રાજંસ્તેજોવીર્યસમન્વિતઃ॥ 13-90-12 (85056)
તતઃ સ્વકુલરક્ષાર્થમહં ત્વાં સમુપાગતઃ।
ચિકીર્ષન્કુશિકોચ્છેદં સંદિધક્ષુઃ કુલં તવ॥ 13-90-13 (85057)
તતોઽહમાગમ્ય પુરે ત્વામવોચં મહીપતે।
નિયમં કઞ્ચિદારપ્સયે શુશ્રૂષા ક્રિયતામિતિ॥ 13-90-14 (85058)
ન ચ તે દુષ્કૃતં કિઞ્ચિદહમાસાદયં ગૃહે।
તેન જીવસિ રાજર્ષે ન ભવેથાસ્ત્વમન્યથા॥ 13-90-15 (85059)
એવં બુદ્ધિં સમાસ્થાય દિવસાનેકવિંશતિમ્।
સુપ્તોસ્મિ યદિ માં કશ્ચિદ્બોધયેદિતિ પાર્થિવ॥ 13-90-16 (85060)
યદા ત્વયા સભાર્યેણ સંસુપ્તો ન પ્રબોધિતઃ।
અહં તદૈવ તે પ્રીતો મનસા રાજસત્તમ॥ 13-90-17 (85061)
ઉત્થાય ચાસ્મિ નિષ્ક્રાન્તો યદિ માં ત્વં મહીપતે।
પૃચ્છેઃ ક્વ યાસ્યસીત્યેવં શપેયં ત્વામિતિ પ્રભો॥ 13-90-18 (85062)
અન્તર્હિતઃ પુનશ્ચાસ્મિ પુનરેવ ચ તે ગૃહે।
યોગમાસ્થાય સંસુપ્તો દિવસાનેકવિંશતિમ્॥ 13-90-19 (85063)
ક્ષુધિતૌ મામસૂયેથાં શ્રમાદ્વેતિ નરાધિપ।
એતાં બુદ્ધિં સમાસ્થાય કર્શિતૌ વાં ક્ષુધા મયા॥ 13-90-20 (85064)
ન ચ તેઽભૂત્સુસૂક્ષ્મોપિ મન્યુર્મનસિ પાર્થિવ।
સભાર્યસ્ય નરશ્રેષ્ઠ તેન તે પ્રીતિમાનહમ્॥ 13-90-21 (85065)
ભોજનં ચ સમાનાય્ય યત્તદાદીપિતં મયા।
ક્રુધ્યેથા યદિ માત્સર્યાદિતિ તન્મર્ષિતં ચ મે॥ 13-90-22 (85066)
તતોઽહં રથમારુહ્ય ત્વામવોચં નરાધિપ।
સભાર્યો માં વહસ્વેતિ તચ્ચ ત્વં કૃતવાંસ્તથા॥ 13-90-23 (85067)
અવિશઙ્કો નરપતે પ્રીતોઽહં ચાપિ તેન હ।
ધનોત્સર્ગેઽપિ ચ કૃતે ન ત્વાં ક્રોધોપ્યધર્ષયત્॥ 13-90-24 (85068)
તતઃ પ્રીતેન તે રાજન્પુનરેતત્કૃતં તવ।
સભાર્યસ્ય વનં ભૂયસ્તદ્વિદ્ધિ મનુજાધિપ॥ 13-90-25 (85069)
પ્રીત્યર્થં તવ ચૈતન્મે સ્વર્ગસંદર્શનં કૃતમ્।
યત્તે વનેઽસ્મિન્નૃપતે દૃષ્ટં દિવ્યં સુદર્શનમ્॥ 13-90-26 (85070)
સ્વર્ગોદ્દેશસ્ત્વયા રાજન્સશરીરેણ પાર્થિવ।
મુહૂર્તમનુભૂતોઽસૌ સભાર્યેણ નૃપોત્તમ॥ 13-90-27 (85071)
નિદર્શનાર્થં તપસો ધર્મસ્ય ચ નરાધિપ।
તત્ર નાસીત્સ્પૃહા રાજંસ્તચ્ચાપિ વિદિતં મયા॥ 13-90-28 (85072)
બ્રાહ્મણ્યં કાઙ્ક્ષસે હિ ત્વં તપશ્ચ પૃથિવીપતે।
અવમત્ય નરેન્દ્રત્વં દેવેન્દ્રત્વં ચ પાર્થિવ॥ 13-90-29 (85073)
એવમેતદ્યથાતત્વં બ્રાહ્મણ્યં તાત દુર્લભમ્।
બ્રાહ્મણ્યે સતિ ચર્ષિત્વમૃષિત્વે ચ તપસ્વિતા॥ 13-90-30 (85074)
ભવિષ્યત્યેષ તે કામઃ કુશિકાત્કૌશિકો દ્વિજઃ॥ 13-90-31 (85075)
તૃતીયં પુરુષં પ્રાપ્ય બ્રાહ્મણત્વં ગમિષ્યતિ।
વંશસ્તે પાર્થિવશ્રેષ્ઠ ભૃગૂણામેવ તેજસા॥ 13-90-32 (85076)
પૌત્રસ્તે ભવિતા વિપ્રસ્તપસ્વી પાવકદ્યુતિઃ।
`જમદગ્નૌ મહાભાગ તપસા ભાવિતાત્મનિ॥' 13-90-33 (85077)
યઃ સ દેવમનુષ્યાણઆં ભયમુત્પાદયિષ્યતિ।
ત્રયાણામેવ લોકાનાં સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે॥ 13-90-34 (85078)
વરં ગૃહાણ રાજર્ષે યસ્તે મનસિ વર્તતે।
તીર્થયાત્રાં ગમિષ્યામિ પુરા કાલોઽતિવર્તતે॥ 13-90-35 (85079)
કુશિક ઉવાચ। 13-90-36x (7077)
એષ એવ વરો મેઽદ્ય યત્ત્વં પ્રીતો મહામુને।
ભવત્વેતદ્યથાર્થત્વં ભવેત્પૌત્રો મમાનઘ॥ 13-90-36 (85080)
બ્રાહ્મણ્યં મે કુલસ્યાસ્તુ ભગવન્નેષ મે વરઃ।
પુનશ્ચાખ્યાતુમિચ્છામિ ભગવન્વિસ્તરેણ વૈ॥ 13-90-37 (85081)
કથમેષ્યતિ વિપ્રત્વં કુલં મે ભૃગુનન્દન।
કશ્ચાસૌ ભવિતા બન્ધુર્મમ કશ્ચાપિ સમ્મતઃ॥ ॥ 13-90-38 (85082)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ નવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 90 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 091
॥ શ્રીઃ ॥
13.91. અધ્યાયઃ 091
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ચ્યવનેન કુશિકમ્પ્રતિ સ્વકુલે જનિષ્યત ઋચીકસ્યાનુભાવેન તદ્ભાર્યાશ્વશ્ર્વો કુશિકપૌત્રસ્ય ગાધેઃ પુત્રીપત્ર્યોઃ ક્રમેણ પૌત્રપુત્રભાવેન પરશુરામવિશ્વામિત્રયોર્જન્મકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ચ્યવન ઉવાચ।
અવશ્યં કથનીયં મે તવૈતન્નરપુઙ્ગવ।
યદર્થં ત્વાહમુચ્છેત્તું સમ્પ્રાપ્તો મનુજાધિપ॥ 13-91-1 (85083)
ભૂગૂણાં ક્ષત્રિયા યાજ્યા નિત્યમેતજ્જનાધિપ।
તે ચ ભેદં ગમિષ્યન્તિ દૈવયુક્તેન હેતુના॥ 13-91-2 (85084)
ક્ષત્રિયાશ્ચ ભૃગૂન્સર્વાન્વધિષ્યન્તિ નરાધિપ।
આગર્ભાદનુકૃન્તન્તો દૈતદણ્ડનિપીડિતાઃ॥ 13-91-3 (85085)
તત ઉત્પત્સ્યતેઽસ્માકં કુલે ગોત્રવિવર્ધનઃ।
ઔર્વો નામ મહાતેજા જ્વલિતાર્કસમદ્યુતિઃ॥ 13-91-4 (85086)
સ ત્રૈલોક્યવિનાશાય કોપાગ્નિં જનયિષ્યતિ।
મહીં સપર્વતવનાં યઃ કરિષ્યતિ ભસ્મસાત્। 13-91-5 (85087)
કઞ્ચિત્કાલં તુ વહ્નિં ચ સ એવ શમયિષ્યતિ।
સમુદ્રે વડવાવક્ત્રે પ્રક્ષિપ્ય મુનિસત્તમઃ। 13-91-6 (85088)
પુત્રં તસ્ય મહારાજ ઋચીકં ભૃગુનન્દનમ્।
સાક્ષાત્કૃત્સ્નો ધનુર્વેદઃ સમુપસ્થાસ્યતેઽનઘ॥ 13-91-7 (85089)
ક્ષત્રિયાણામભાવાય દૈવયુક્તેનુ હેતુના।
સ તુ તં પ્રતિગૃહ્યૈવ પુત્રે સંક્રામયિષ્યતિ॥ 13-91-8 (85090)
જમદગ્નૌ મહાભાગે તપસા ભાવિતાત્મનિ।
સ ચાપિ ભૃગુશાર્દૂલસ્તં વેદં ધારયિષ્યતિ॥ 13-91-9 (85091)
કુલાત્તુ તવ ધર્માત્મન્કન્યાં સોઽધિગમિષ્યતિ।
ઉદ્ભાવનાર્થં ભવતો વંશસ્ય ભરતર્ષભ॥ 13-91-10 (85092)
`ક્ષત્રહન્તા ભવેદ્ધિંસ્ર ઇતિ દૈવં સનાતનમ્।
નારાયણમુપાસ્યાસ્ય વરાત્તં પુત્રમૃચ્છતિ॥' 13-91-11 (85093)
ગાધેર્દુહિતરં પ્રાપ્યિ પૌત્રીં તવ મહાતપાઃ।
બ્રાહ્મણં ક્ષત્રધર્માણં પુત્રમુત્પાદયિષ્યતિ॥ 13-91-12 (85094)
ક્ષત્રિયં વિપ્રધર્માણં બૃહસ્પતિમિવૌજસા।
વિશ્વામિત્રં તવ કુલે ગાધેઃ પુત્રં સુધાર્મિકમ્।
તપસા મહતા યુક્તં પ્રદાસ્યતિ મહાદ્યુતે॥ 13-91-13 (85095)
સ્ત્રિયૌ તુ કારણં તત્ર પરિવર્તે ભવિષ્યતઃ।
પિતામહનિયોગાદ્વૈ નાન્યથૈતદ્ભવિષ્યતિ॥ 13-91-14 (85096)
તૃતીયે પુરુષે તુભ્યં બ્રાહ્મણત્વમુપૈષ્યતિ।
ભવિતા ત્વં ચ સમ્બન્ધી ભૃગૂણાં ભાવિતાત્મનામ્॥ 13-91-15 (85097)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-91-16x (7078)
કુશિકસ્તુ મુનેર્વાક્યં ચ્યવનસ્ય મહાત્મનઃ।
શ્રુત્વા હૃષ્ટોઽભવદ્રાજા વાક્યં ચેદમુવાચ હ।
એવમસ્ત્વિતિ ધર્માત્મા તદા ભરતસત્તમ॥ 13-91-16 (85098)
ચ્યવનસ્તુ મહાતેજાઃ પુનરેવ નરાધિપમ્।
વરાર્થં ચોદયામાસ તમુવાચ સ પાર્થિવઃ॥ 13-91-17 (85099)
બાઢમેવં ગ્રહીષ્યામિ કામાંસ્ત્વત્તો મહામુને।
બ્રહ્મભૂતં કુલં મેઽસ્તુ ધર્મે ચાસ્ય મનો ભવેત્॥ 13-91-18 (85100)
એવમુક્તસ્તથેત્યેવં પ્રત્યુક્ત્વા ચ્યવનો મુનિઃ।
અભ્યનુજ્ઞાય નૃપતિં તીર્થયાત્રાં યયૌ તદા॥ 13-91-19 (85101)
એતત્તે કથિતં સર્વમશેષેણ મયા નૃપ।
ભૃગૂણાં કુશિકાનાં ચ અભિસમ્બન્ધકારણમ્॥ 13-91-20 (85102)
યથોક્તમૃષિણા ચાપિ તદા તદભવન્નૃપ।
જન્મ રામસ્ય ચ મુનેર્વિશ્વામિત્રસ્ય ચૈવ હિ॥ ॥ 13-91-21 (85103)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 91 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-91-15 તુભ્યં તવ। બ્રાહ્મણત્વં કર્તૃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 092
॥ શ્રીઃ ॥
13.92. અધ્યાયઃ 092
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ તત્તદ્દાનાનાં વિશિષ્યફલકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
મુહ્યામીતિ નિશમ્યાદ્ય ચિન્તયાનઃ પુનઃપુનઃ।
હીનાં પાર્થિવસિંહૈસ્તૈઃ શ્રીમદ્ભિઃ પૃથિવીમિમામ્॥ 13-92-1 (85104)
પ્રાપ્ય રાજ્યાનિ શતશો મહીં જિત્વાઽપિ ભારત।
કોટિશઃ પુરુષાન્હત્વા પરિતપ્યે પિતામહ॥ 13-92-2 (85105)
કા નુ તાસાં વરસ્ત્રીણામવસ્થાઽદ્ય ભવિષ્યતિ।
યા હીનાઃ પતિભિઃ પુત્રૈર્માતુલૈર્ભ્રાતૃભિસ્તથા॥ 13-92-3 (85106)
વયં હિ તાન્કુરુન્હત્વા જ્ઞાતીંશ્ચ સુહૃદોઽપિ ચ।
અવાક્શીર્ષાઃ પતિષ્યામો નરકે નાત્રં સંશયઃ॥ 13-92-4 (85107)
શરીરં યોક્તુમિચ્છામિ તપસોગ્રેણ ભારત।
ઉપદિષ્ટમિહેચ્છામિ તત્ત્વતોઽહં વિશામ્પતે॥ 13-92-5 (85108)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-92-6x (7079)
યુધિષ્ઠિરસ્ય તદ્વાક્યં શ્રુત્વા ભીષ્મો મહામનાઃ।
પરીક્ષ્ય નિપુણં બુદ્ધ્યા યુધિષ્ઠિરમભાષત॥ 13-92-6 (85109)
રહસ્યમદ્ભુતં ચૈવ શૃણુ વક્ષ્યામિ ભારત।
યા ગતિઃ પ્રાપ્યતે વેન પ્રેત્યભાવે વિશામ્પતે॥ 13-92-7 (85110)
તપસા પ્રાપ્યતે સ્વર્ગસ્તપસા પ્રાપ્યતે યશઃ।
આયુઃપ્રકર્ષો ભોગાશ્ચ લભ્યન્તે તપસા વિભો॥ 13-92-8 (85111)
જ્ઞાનં વિજ્ઞાનમારોગ્યં રૂપં સમ્પત્તથૈવ ચ।
સૌભાગ્યં ચૈવ તપસા પ્રાપ્યતે ભરતર્ષભ॥ 13-92-9 (85112)
ધં પ્રાપ્નોતિ તપસા મૌનં જ્ઞાનં પ્રયચ્છતિ।
ઉપભોગાંસ્તુ દાનેન બ્રહ્મચર્યેણ જીવિતમ્॥ 13-92-10 (85113)
અહિંસાયાઃ ફલં રૂપં દીક્ષાયા જન્મ વૈ કુલે।
ફલમૂલાશનાદ્રાજ્યં સ્વર્ગઃ પર્ણશનાદ્ભવેત્॥ 13-92-11 (85114)
પયોભક્ષો દિવં યાતિ દાનેન દ્રવિણાધિકઃ।
ગુરુશુશ્રૂષયા વિદ્યા નિત્યશ્રાદ્ધેન સન્તતિઃ॥ 13-92-12 (85115)
ગવાઢ્યઃ શાકદીક્ષાભિઃ સ્વર્ગમાહુસ્તૃણાશનાત્।
સ્ત્રિયસ્ત્રિષવણ્સનાનાદ્વાયું પીત્વા ક્રતું લભેત્॥ 13-92-13 (85116)
નિત્યસ્નાયી દીર્ઘજીવી સન્ધ્યે તુ દ્વે જપન્દ્વિજઃ।
મન્ત્રં સાધયતો રાજન્નાકપૃષ્ઠમનાશને॥ 13-92-14 (85117)
સ્થણ્ડિલેષુ શયાનાનાં ગૃહાણિ શયનાનિ ચ।
ચીરવલ્કલવાસોભિર્વાસાંસ્યાભાણાનિ ચ॥ 13-92-15 (85118)
શય્યાસનાનિ યાનાનિ યોગયુક્તે તપોધને।
અગ્નિપ્રવેશે નિયતં બ્રહ્મલોકે મહીયતે॥ 13-92-16 (85119)
રસાનાં પ્રતિસંહારાત્સૌભાગ્યમિહ વિન્દતિ।
આમિષપ્રતિસંહારાત્પ્રજા હ્યાયુષ્મતી ભવેત્॥ 13-92-17 (85120)
ઉદવાસં વસેદ્યસ્તુ સ નરાધિપતિર્ભવેત્।
સત્યવાદી નરશ્રેષ્ઠ દૈવતૈઃ સહ મોદતે॥ 13-92-18 (85121)
કીર્તિર્ભવતિ દાનેન તથાઽઽરોગ્યમહિંસયા।
દ્વિજશુશ્રૂષયા રાજ્યં દ્વિજત્વં ચાપિ પુષ્કલમ્॥ 13-92-19 (85122)
પાનીયસ્ય પ્રદાનેન કીર્તિર્ભવતિ શાશ્વતી।
અન્નસ્ય તુ પ્રદાનેન તૃપ્યન્તે કામભોગતઃ॥ 13-92-20 (85123)
સાન્ત્વદઃ સર્વભૂતાનાં સર્વશોકૈર્વિમુચ્યતે।
દેવશુશ્રૂષયા રાજ્યં દિવ્યં રૂપં નિગચ્છતિ॥ 13-92-21 (85124)
દીપાલોકપ્રદાનેન ચક્ષુષ્માન્બુદ્ધિમાન્ભવેત્।
પ્રેક્ષણીયપ્રદાનેન સ્મૃતિં મેધાં ચ વિન્દતિ॥ 13-92-22 (85125)
ગન્ધમાલ્યપ્રદાનેન કીર્તિર્ભવતિ પુષ્કલા।
કેશશ્મશ્રૂ ધારંયતામગ્ર્યા ભવતિ સન્તતિઃ॥ 13-92-23 (85126)
ઉપવાસં ચ દીક્ષાં ચ અભિષેકં ચ પાર્થિવ।
કૃત્વા દ્વાદશવર્ષાણિ વીરસ્થાનાદ્વિશિષ્યતે॥ 13-92-24 (85127)
દાસીદાસમલઙ્કારાન્ક્ષેત્રાણિ ચ ગૃહાણિ ચ।
બ્રહ્મદેયાં સુતાં દત્ત્વા પ્રાપ્નોતિ મનુજર્ષભ॥ 13-92-25 (85128)
ક્રતુભિશ્ચોપવાસૈશ્ચ ત્રિદિવં યાતિ ભારત।
લભતે ચ શિવં જ્ઞાનં ફલપુષ્પપ્રદો નરઃ॥ 13-92-26 (85129)
સુવર્ણશૃઙ્ગૈસ્તુ વિરાજિતાનાં
ગવાં સહસ્રસ્ય નરઃ પ્રદાનાત્।
પ્રાપ્નોતિ પુણ્યં દિવિ દેવલોક-
મિત્યેવમાહુર્દિવિ વેદસઙ્ઘાઃ॥ 13-92-27 (85130)
પ્રયચ્છતે યઃ કપિલાં સવત્સાં
કાંસ્યોપદોહાં કનકાગ્રશૃઙ્ગીમ્।
તૈસ્તૈર્ગુણૈઃ કામદુઘાઽસ્ય ભૂત્વા
નરં પ્રદાતારમુપૈતિ સા ગૌઃ॥ 13-92-28 (85131)
યાવન્તિ રોમાણિ ભવન્તિ ધેન્વા-
સ્તાવત્ફલં પ્રાપ્ય સ ગોપ્રદાનાત્।
પુત્રાંશ્ચ પૌત્રાંશ્ચ કુલં ચ સર્વ-
માસપ્તમં તારયતે પરત્ર॥ 13-92-29 (85132)
સદક્ષિણાં કાઞ્ચનચારુશૃઙ્ગીં
કાંસ્યોપદોહાં દ્રવિણોત્તરીયામ્।
ધેનું તિલાનાં દદતો દ્વિજાય
લોકા વસૂનાં સુલભા ભવન્તિ॥ 13-92-30 (85133)
સ્વકર્મભિર્માનવં સંનિરુદ્ધં
તીવ્રાન્ધકારે નરકે પતન્તમ્।
મંહાર્ણવે નૌરિવ વાયુયુક્તા
દાનં ગવાં તારયતે પરત્ર॥ 13-92-31 (85134)
યો બ્રહ્મદેયાં તુ દદાતિ કન્યાં
ભૂમિપ્રદાનં ચ કરોતિ વિપ્રે।
દદાતિ ચાન્નં વિધિવચ્ચ યશ્ચ
સ લોકમાપ્નોતિ પુરંદરસ્ય॥ 13-92-32 (85135)
નૈવેશિકં સર્વગુણોપપન્નં
દદાતિ વૈ યસ્તુ નરો દ્વિજાય।
સ્વાધ્યાયચારિત્ર્યગુણાન્વિતાય
તસ્યાપિ લોકાઃ કુરુષૂત્તરેષુ॥ 13-92-33 (85136)
ધુર્યપ્રદાનેન ગવાં તથા વૈ
લોકાનવાપ્નોતિ નરો વસૂનામ્।
સ્વર્ગાય ચાહુસ્તુ હિરણ્યદાનં
તતો વિશિષ્ટં કનકપ્રદાનમ્॥ 13-92-34 (85137)
છત્રપ્રદાનેન ગૃહં વરિષ્ઠં
યાનં તથોપાનહસમ્પ્રદાને।
વસ્રપ્રદાનેન ફલં સુરૂપં
ગન્ધપ્રદાનાત્સુરભિર્નરઃ સ્યાત્॥ 13-92-35 (85138)
પુષ્પોપગં વાઽથ ફલોપગં વા
યઃ પાદપં સ્પર્શયતે દ્વિજાય।
સશ્રીકમૃદ્ધં બહુરત્નપૂર્ણં
લભત્યયત્નોપગતં ગૃહં વૈ॥ 13-92-36 (85139)
ભક્ષ્યાન્નપાનીયરસપ્રદાતા
સર્વાન્સમાપ્નોતિ રસાન્પ્રકામમ્।
પ્રતિશ્રયાચ્છાનસમ્પ્રદાતા
પ્રાપ્નોતિ તાન્યેવ ન સંશયોઽત્ર॥ 13-92-37 (85140)
સ્રગ્ધૂપગન્ધાનનુલેપનાનિ
સ્નાનાનિ માલ્યાનિ ચ માનવો યઃ।
દદ્યાદ્દ્વિજેભ્યઃ સ ભવેદરોગ-
સ્તથાઽભિરૂપશ્ચ નરેન્દ્રલોકે॥ 13-92-38 (85141)
બીજૈરશૂન્યં શયનૈરુપેતં
દદ્યાદ્ગૃહં યઃ પુરુષો દ્વિજાય।
પુણ્યાભિરામં બહુરત્નપૂર્ણં
લભત્યધિષ્ઠાનવરં સ રાજન્॥ 13-92-39 (85142)
સુગન્ધચિત્રાસ્તરણોપધાનં
દદ્યાન્નરો યઃ શયનં દ્વિજાય।
રૂપાન્વિતાં પક્ષવતીં મનોજ્ઞાં
ભાર્યામયત્નોપગતાં લભેત્સઃ॥ 13-92-40 (85143)
પિતામહસ્યાનવરો વીરશાયી ભવેન્નરઃ।
નાધિકં વિદ્યતે યસ્માદિત્યાહુઃ પરમર્ષયઃ॥ 13-92-41 (85144)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-92-42x (7080)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા પ્રીતાત્મા કુરુનન્દનઃ।
નાશ્રમેઽરોચયદ્વાસં વીરમાર્ગાભિકાઙ્ક્ષયા॥ 13-92-42 (85145)
તતો યુધિષ્ઠિરઃ પ્રાહ પાણ્ડવાન્પુરુષર્ષભ।
પિતામહસ્ય યદ્વાક્યં તદ્વો રોચત્વિતિ પ્રભુઃ॥ 13-92-43 (85146)
તતસ્તુ પાણ્ડવાઃ સર્વે દ્રૌપદી ચ યશસ્વિની।
યુધિષ્ઠિરસ્ય તદ્વાક્યં બાઢમિત્યભ્યપૂજયન્॥ ॥ 13-92-44 (85147)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વિનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 92 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-92-7 યા ગતિઃ ફલં, યેન સાધનેન, પ્રેત્યભાવે મરણાનન્તરમ્॥ 7-92-10 જીવિતં આયુઃ॥ 7-92-13 ક્રતું પ્રજાપતિમ્। પ્રણાયામૈઃ પ્રજાપતિલોકં પ્રાપ્નોતીત્યર્થઃ॥ 7-92-14 અનાશનં અનાહારઃ। નિત્યસ્નાયી ભવેદ્દક્ષ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-92-17 પ્રતિસંહારાત્યાગાત॥ 7-92-24 ઉપવાર્સઃ સર્વભોગત્યાગઃ। દીક્ષા જપાદિનિયમખીકારઃ। અભિષેકસ્ત્રિષવણં સ્નાનમ્॥ 7-92-33 નૈવેશિકં ગૃહોપસ્કરં શય્યાદિ॥ 7-92-40 પક્ષવતીં મહાકુલોદ્ભવામ્॥ 7-92-41 અનવરઃ રામાનઃ। યસ્માત્ પિતામહાત્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 093
॥ શ્રીઃ ॥
13.93. અધ્યાયઃ 093
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ તટાકાદિપ્રતિષ્ઠાયા વૃક્ષાદ્યારોપણસ્ય ચ ફલનિરૂપણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
આરામાણાં તટાકાનાં યત્ફલં કુરુપુઙ્ગવ।
તદહં શ્રોતુમિચ્છામિ ત્વત્તોઽદ્ય ભરતર્ષભ॥ 13-93-1 (85148)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-93-2x (7081)
સુપ્રદર્શા બલવતી ચિત્રા ધાતુવિભૂષિતા।
ઉપેતા સર્વભૂતૈશ્ચ શ્રેષ્ઠા ભૂમિરિહોચ્યતે॥ 13-93-2 (85149)
તસ્યાઃ ક્ષેત્રવિશેષાશ્ચ તટાકાનાં ચ બન્ધનમ્।
ઔદકાનિ ચ સર્વાણિ પ્રવક્ષ્યામ્યનુપૂર્વશઃ॥ 13-93-3 (85150)
તટાકાનાં ચ વક્ષ્યામિ કૃતાનાં ચાપિ યે ગુણાઃ।
ત્રિષુ લોકેષુ સર્વત્ર પૂજનીયસ્તટાકવાન્॥ 13-93-4 (85151)
અથવા મિત્રસદનં મૈત્રં મિત્રવિવર્ધનમ્।
કીર્તિસંજનનં શ્રેષ્ઠં તટાકાનાં નિવેશનમ્॥ 13-93-5 (85152)
ધર્મસ્યાર્થસ્ય કામસ્ય ફલમાહુર્મનીષિણઃ।
તટાકસુકૃતં દેશે ક્ષેત્રમેકં મહાશ્રયમ્॥ 13-93-6 (85153)
ચતુર્વિધાનાં ભૂતાનાં તટાકમુપલક્ષયેત્।
તટાકાનિ ચ સર્વાણિ દિશન્તિ શ્રિયમુત્તમામ્॥ 13-93-7 (85154)
દેવા મનુષ્યગન્ધર્વાઃ પિતરોરગરાક્ષસાઃ।
સ્થાવરાણિ ચ ભૂતાનિ સંશ્રયન્તિ જલાશયમ્॥ 13-93-8 (85155)
તસ્માત્તાંસ્તે પ્રવક્ષ્યામિ તટાકે યે ગુણાઃ સ્મૃતાઃ।
યા ચ તત્ર ફલાવાપ્તિર્ઋષિભિઃ સમુદાહૃતાઃ॥ 13-93-9 (85156)
વર્ષાકાલે તટાકે તુ સલિલં યસ્ય તિષ્ઠતિ।
અગ્નિહોત્રફલં તસ્ય ફલમાહુર્મનીષિણઃ॥ 13-93-10 (85157)
શરત્કાલે તુ સલિલં તટાકે યસ્ય તિષ્ઠતિ।
ગોસહસ્રસ્ય સ પ્રેત્ય લભતે ફલમુત્તમમ્॥ 13-93-11 (85158)
હેમન્તકાલે સલિલં તટાકે યસ્ય તિષ્ઠતિ।
સ વૈ બહુસુવર્ણસ્ય યજ્ઞસ્ય લભતે ફલમ્॥ 13-93-12 (85159)
યસ્ય વૈ શૈશિરે કાલે તટાકે સલિલં ભવેત્।
તસ્યાગ્નિષ્ટોમયજ્ઞસ્ય ફલમાહુર્મનીષિણઃ॥ 13-93-13 (85160)
તટાકં સુકૃતં યસ્ય વસન્તે તુ મહાશ્રયમ્।
અતિરાત્રસ્ય યજ્ઞસ્ય ફલં સ સમુપાશ્નુતે॥ 13-93-14 (85161)
નિદાઘકાલે પાનીયં તટાકે યસ્ય તિષ્ઠતિ।
વાજિમેધફલં તસ્ય ફલં વૈ મુનયો વિદુઃ॥ 13-93-15 (85162)
સ કુલં તારયેત્સર્વં યસ્ય ખાતે જલાશયે।
ગાવઃ પિબન્તિ સલિલં સાધવશ્ચ નરાઃ સદા॥ 13-93-16 (85163)
તટાકે યસ્ય ગાવસ્તુ પિબન્તિ તૃષિતા જલમ્।
મૃગપક્ષિમનુષ્યાશ્ચ સોઽશ્વમેધફલં લભેત॥ 13-93-17 (85164)
યત્પિબન્તિ જલં તત્ર સ્નાયન્તે વિશ્રમન્તિ ચ।
તટાકે યસ્ય તત્સર્વં પ્રેત્યાનન્ત્યાય કલ્પતે॥ 13-93-18 (85165)
દુર્લભં સલિલં તાત વિશેષેણ પરત્ર વૈ।
પાનીયસ્ય પ્રદાનેન પ્રીતિર્ભવતિ શાશ્વતી॥ 13-93-19 (85166)
તિલાન્દદત પાનીયં દીપાન્દદત જાગૃત।
જ્ઞાતિભિઃ સહ મોદધ્વમેતત્પ્રેત્ય સુદુર્લભમ્॥ 13-93-20 (85167)
સર્વદાનૈર્ગુરુતરં સર્વદાનૈર્વિશિષ્યતે।
પાનીયં નરશાર્દૂલ તસ્માદ્દાતવ્યમેવ હિ॥ 13-93-21 (85168)
એવમેતત્તટાકસ્ય કીર્તિતં ફલમુત્તમમ્।
અત ઊર્ધ્વં પ્રવક્ષ્યામિ વૃક્ષાણામવરોપણમ્॥ 13-93-22 (85169)
સ્થાવરાણાં ચ ભૂતાનાં જાતયઃ ષટ્ પ્રકીર્તિતાઃ।
વૃક્ષગુલ્મલતાવલ્લ્યસ્ત્વક્સારાસ્તૃણજાતયઃ॥ 13-93-23 (85170)
એતા જાત્યસ્તુ વૃક્ષાણાં તેષાં રોપે ગુણાસ્ત્વિમે।
કીર્તિશ્ચ માનુષે લોકે પ્રેત્ય ચૈવ ફલં શુભમ્॥ 13-93-24 (85171)
લભતે નામ લોકે ચ પિતૃભિશ્ચ મહીયતે।
દેવલોકે ગતસ્યાપિ નામ તસ્ય ન નશ્યતિ॥ 13-93-25 (85172)
અતીતાનાગતે ચોભે પિતૃવંશં ચ ભારત।
તારયેદ્વૃક્ષરોપી ચ તસ્માદ્વૃક્ષાંશ્ચ રોપયેત્॥ 13-93-26 (85173)
તસ્ય પુત્રા ભવન્ત્યેતે પાદપા નાત્ર સંશયઃ।
પરલોકગતઃ સ્વર્ગં લોકાંશ્ચાપ્નોતિ સોઽવ્યયાન્॥ 13-93-27 (85174)
પુષ્ણૈઃ સુરગણાન્વૃક્ષાઃ ફલૈશ્ચાપિ તથા પિતૄન્।
ધાયયા ચાતિથિં તાત પૂજયન્તિ મહીરુહઃ॥ 13-93-28 (85175)
કિન્નરોરગરક્ષાંસિ દેવગન્ધર્વમાનવાઃ।
તથા ઋષિગણાશ્ચૈવ સંશ્રયન્તિ મહીરુહાન્॥ 13-93-29 (85176)
પુષ્પિતાઃ ફલવન્તશ્ચ તર્પયન્તીહ માનવાન્।
વૃક્ષદં પુત્રવદ્વૃક્ષાસ્તારયન્તિ પરત્ર તુ॥ 13-93-30 (85177)
તસ્માત્તટાકે સદ્વૃક્ષા રોપ્યાઃ શ્રેયોર્થિના સદા।
પુત્રવત્પરિપાલ્યાશ્ચ પુત્રાસ્તે ધર્મતઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-93-31 (85178)
તટાકકૃદ્વૃક્ષરોપી ઇષ્ટયજ્ઞશ્ચ યો દ્વિજઃ।
એતે સ્વર્ગે મહીયન્તે યે ચાન્યે સત્યવાદિનઃ॥ 13-93-32 (85179)
તસ્માત્તટાકં કુર્વીત આરામાંશ્ચૈવ રોપયેત્।
યજેચ્ચ વિવિધૈર્યજ્ઞૈઃ સત્યં ચ સતતં વદેત્॥ ॥ 13-93-33 (85180)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રિનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 93 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-93-2 બલવતી બહુસસ્યોત્પાદિકા॥ 7-93-4 ઔદકાનિ ખાતાનિ તટાકાનિ॥ 7-93-4 તટાકવાન્ તટાકકૃત્॥ 7-93-5 મિત્રાણાં સદનમિવોપકારકં સસ્યોત્પાદનાદિના। મૈત્રં મિત્રસ્ય સૂર્યસ્યેદં પ્રીતિકરમ્। મિત્રાણાં દેવાનાં વિવર્ધનં પોષકમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 094
॥ શ્રીઃ ॥
13.94. અધ્યાયઃ 094
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ બ્રાહ્મણપ્રશંસનપૂર્વકં તદારાધનવિધાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
યાનીમાનિ બહિર્વેદ્યાં દાનાનિ પરિચક્ષતે।
તેભ્યો વિશિષ્ટં કિં દાનં મતં તે કુરુપુઙ્ગવ॥ 13-94-1 (85181)
કૌતૂહલં હિ પરમં તત્ર મે વિદ્યતે પ્રભો।
દાતારં દત્તમન્વેતિ યદ્દાનં તત્પ્રચક્ષ્વ મે॥ 13-94-2 (85182)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-94-3x (7082)
અભયં સર્વભૂતેભ્યો વ્યસને ચાપ્યનુગ્રહઃ।
યચ્ચાભિલષિતં દદ્યાત્તૃષિતાયાભિયાચતે॥ 13-94-3 (85183)
ભરણે પુત્રદારાણાં તદ્દાનં શ્રેષ્ઠમુચ્યતે।
દત્તં દાતારમન્વેતિ તદ્દાનં ભરતર્ષભ॥ 13-94-4 (85184)
હિરણ્યદાનં ગોદાનં પૃથિવીદાનમેવ ચ।
એતાનિ વૈ પવિત્રાણિ તારયન્ત્યપિ દુષ્કૃતાત્॥ 13-94-5 (85185)
એતાનિ પુરુષવ્યાઘ્ર સાધુભ્યો દેહિ નિત્યદા।
દાનાનિ હિ નરં પાપાન્મોક્ષયન્તિ ન સંશયઃ॥ 13-94-6 (85186)
યદ્યદિષ્ટતમં લોકે યચ્ચાસ્ય દયિતં ગૃહે।
તત્તદ્ગુણવતે દેયં તદેવાક્ષયમિચ્છતા॥ 13-94-7 (85187)
પ્રિયાણિ લભતે નિત્યં પ્રિયદઃ પ્રિયકૃત્તથા।
પ્રિયો ભવતિ ભૂતાનામિહ ચૈવ પરત્ર ચ॥ 13-94-8 (85188)
યાચમાનમભીમાનાદનાસક્તમકિઞ્ચનમ્।
યો નાર્ચતિ યથાશક્તિ સ નૃશંસો યુધિષ્ઠિર॥ 13-94-9 (85189)
અમિત્રમપિ ચેદ્દીનં શરણૈષિણમાગતમ્।
વ્યસને યોઽનુગૃહ્ણાતિ સ વૈ પુરુષસત્તમઃ॥ 13-94-10 (85190)
કૃશાય કૃતવિદ્યાય વૃત્તિક્ષીણાય સીદતે।
અપહન્યાત્ક્ષુધાં યસ્તુ ન તેન પુરુષઃ સમઃ॥ 13-94-11 (85191)
ક્રિયાનિયમિતાન્સાધુન્પુત્રદારૈશ્ચ કર્શિતાન્।
અયાચમાનાન્કૌન્તેય સર્વોપાયૈર્નિમન્ત્રયેત્॥ 13-94-12 (85192)
આશિષં યે ન દેવેષુ ન ચ મર્ત્યેષુ કુર્વતે।
અર્હન્તો નિત્યસત્વસ્થા યથાલબ્ધોપજીવિનઃ॥ 13-94-13 (85193)
આશીવિષસમેભ્યશ્ચ તેભ્યો રક્ષસ્વ ભારત।
તાન્યુક્તૈરુપજિજ્ઞાસ્ય ભોગૈર્નિર્વપ રક્ષ ચ॥ 13-94-14 (85194)
કૃતૈરાવસથૈર્નિત્યં સપ્રેષ્યૈઃ સપરિચ્છદૈઃ।
નિમન્ત્રયેથાઃ કૌરવ્ય સર્વભૂતસુખાવહૈઃ॥ 13-94-15 (85195)
યદિ તે પ્રતિગૃહ્ણીયુઃ શ્રદ્ધાપૂતં યુધિષ્ઠિર।
કાર્યમિત્યેવ મન્વાના ધાર્મિકાઃ પુણ્યકર્મિણઃ॥ 13-94-16 (85196)
વિદ્યાસ્નાતા વ્રતસ્નાતા ધર્મમાશ્રિત્ય જીવિનઃ।
ગૂઢસ્વાધ્યાયતપસો બ્રાહ્મ્ણાઃ સંશિતવ્રતાઃ॥ 13-94-17 (85197)
તેષુ શુદ્ધેષુ દાન્તેષુ સ્વદારનિરતેષુ ચ।
યત્કરિષ્યસિ કલ્યાણં તત્તે લોકે યુધામ્પતે॥ 13-94-18 (85198)
યથાઽગ્નિહોત્રં સુહુતં સાયમ્પ્રાતર્દ્વિજાતિના।
તથા ભવતિ દત્તં વૈ વિદ્વદ્ભ્યો યત્કૃતાત્મના॥ 13-94-19 (85199)
એષ તે વિતતો યજ્ઞઃ શ્રદ્ધાપૂતઃ સદક્ષિણઃ।
વિશિષ્ટઃ સર્વયજ્ઞેભ્યો દદતસ્તાત વર્તતામ્॥ 13-94-20 (85200)
નિવાપો દાનસદૃશઃ સદૃશેષુ યુધિષ્ઠિર।
નિવેદયન્પૂજયન્વૈ તેષ્વાનૃણ્યં નિગચ્છતિ॥ 13-94-21 (85201)
ય એવં નૈવ કુપ્યન્તે ન લુભ્યન્તિ તૃણેષ્વપિ।
ત એવ નઃ પૂજ્યતમા યે ચાપિ પ્રિયવાદિનઃ॥ 13-94-22 (85202)
યે નો ન બહુમન્યન્તે ન પ્રવર્તન્તિ યાચને।
પુત્રવત્પરિપાલ્યાસ્તે નમસ્તેભ્યસ્તથાઽભયમ્॥ 13-94-23 (85203)
ઋત્વિક્પુરોહિતાચાર્યા મૃદુધર્મપરા હિ યે।
ક્ષાત્રેણાપિ હિ સંસૃષ્ટં તેજઃ શામ્યતિ તેષ્વપિ॥ 13-94-24 (85204)
ઈશ્વરો બલવાનસ્મિ રાજાઽસ્મીતિ યુધિષ્ઠિર।
બ્રાહ્મણાન્માસ્મ પર્યાસીર્વાસોભિરશનેન ચ॥ 13-94-25 (85205)
યચ્છોભાર્થં બલાર્તં વા વિત્તમસ્તિ તવાનઘ।
તેન તે બ્રાહ્મણાઃ પૂજ્યાઃ સ્વધર્મમનુતિષ્ઠતા॥ 13-94-26 (85206)
નમસ્કાર્યાસ્તથા વિપ્રા વર્તમાના યથાતથમ્।
યથાસુખં યથોત્સાહં લલન્તુ ત્વયિ પુત્રવત્॥ 13-94-27 (85207)
કો હ્યક્ષયપ્રસાદાનાં સુહૃદામલ્પતોષિણામ્।
વૃત્તિમર્હત્યુપક્ષેપ્તું ત્વદન્યઃ કુરુસત્તમ॥ 13-94-28 (85208)
યથાઽપત્યાશ્રયો ધર્મઃ સ્ત્રીણાં લોકે સનાતનઃ।
સદૈવ સા ગતિર્નાન્યા તથાઽસ્માકં દ્વિજાતયઃ॥ 13-94-29 (85209)
યદિ નો બ્રાહ્મણાસ્તાત સંત્યજેયુરપૂજિતાઃ।
પશ્યન્તો દારુણં કર્મ સતતં ક્ષત્રિયે સ્થિતમ્॥ 13-94-30 (85210)
અવેદાનામકીર્તીનામલોકાનામયજ્વિનામ્।
કોનુ સ્યાજ્જીવિતેનાર્થસ્તદ્ધિનો બ્રાહ્મણાશ્રયમ્॥ 13-94-31 (85211)
અત્ર તે વર્તયિષ્યામિ યથા ધર્મં સનાતનમ્।
રાજન્યો બ્રાહ્મણાન્રાજન્પુરા પરિચચાર હ।
વૈશ્યો રાજન્યમિત્યેવ શૂદ્રો વૈશ્યમિતિ શ્રુતિઃ॥ 13-94-32 (85212)
દૂરાચ્છૂદ્રેણોપચર્યો બ્રાહ્મણોઽગ્નિરિવ જ્વલન્।
સંસ્પર્શપરિચર્યસલ્તુ વૈશ્યેન ક્ષત્રિયેણ ચ॥ 13-94-33 (85213)
મૃદુભાવાન્સત્યશીલાન્સત્યધર્માનુપાલકાન્।
આશીવિષાનિવ ક્રુદ્ધાંસ્તાનુપાચરત દ્વિજાન્॥ 13-94-34 (85214)
અપરેષાં પરેષાં ચ પરેભ્યશ્ચાપિ યે પરે।
ક્ષત્રિયાણાં પ્રતપતાં તેજસા ચ બલેન ચ।
બ્રાહ્મણેષ્વેવ શામ્યન્તિ તેજાંસિ ચ તપાંસિ ચ॥ 13-94-35 (85215)
ન મે પિતા પ્રિયતરો ન ત્વં તાત તથા પ્રિયઃ।
ન મે પિતુઃ પિતા રાજન્ન ચાત્મા ન ચ જીવિતમ્॥ 13-94-36 (85216)
ત્વત્તશ્ચ મે પ્રિયતરઃ પૃથિવ્યાં નાસ્તિ કશ્ચન।
ત્વત્તોઽપિ મે પ્રિયતરા બ્રાહ્મણા ભરતર્ષભ॥ 13-94-37 (85217)
બ્રવીમિ સત્યમેતચ્ચ યથાઽહં પાણ્ડુનન્દન।
તેન સત્યેન ગચ્છેયં લોકાન્યત્ર સ શાન્તનુઃ॥ 13-94-38 (85218)
પશ્યેયં ચ સતાં લોકાઞ્છુચીન્બ્રહ્મપુરસ્કૃતાન્।
તત્ર મે તાત ગન્તવ્યમહ્નાય ચ ચિરાય ચ॥ 13-94-39 (85219)
સોહમેતાદૃશાન્લોકાન્દૃષ્ટ્વા ભરતસત્તમ।
યન્મે કૃતં બ્રાહ્મણેષુ ન તપ્યે તેન પાર્થિવ॥ ॥ 13-94-40 (85220)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુર્નવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 94 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-94-9 અભીમાનાદતિસમર્થોઽયમિત્યભિમાનં સ્વમનસ્યેવ કૃત્વા યાચમાનમ્। યાચમાનાવમાનાચ્ચ આશાવન્તમકિઞ્ચનમિતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-94-11 કૃશાયેત્યાદિચતુર્થી ષષ્ઠ્યર્થ। કૃશાય હ્રીમતે તાતેતિ ટ.થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-94-12 ક્રિયાનિયમિતાન્ સ્વધર્મયન્ત્રિતાન્। હ્રિયા તુ નિયતાનિતિ થ.ધ.પાઠ॥ 7-94-16 ધર્માર્થમેવ ધર્મં કુર્વન્તિ નતુ ફલાન્તરાર્થમિતિ ભાવઃ॥ 7-94-20 દદતઃ દાતુસ્તવ વર્તતાં સર્વદાસ્તુ॥ 7-94-21 નિવાપઃ પિતૃતર્પણમ્। દાનસદૃશઃ ઇત્યત્ર દાનં મહાદાનમ્॥ 7-94-26 તે ત્વયા॥ 7-94-27 લલન્તુ રમન્તામ્॥ 7-94-28 ઉપક્ષેપ્તં સમર્પિતુમ્॥ 7-94-31 અવેદાનામિતિ। તર્હિ બ્રાહ્મણૈરસ્મત્ત્યાગે તત એવ અવેદાદીનામસ્માકં જીવિતેન કોર્થઃ। તત્ જીવિતં॥ 7-94-35 ક્ષત્રિયાણાં પ્રભાવં ચ તેજાંસિ ચ તપાંસિ ચ। બ્રાહ્મણેષ્વેવ મન્યન્તે શ્રીરયુર્બલમેવ ચેતિ ટ.થ.ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 095
॥ શ્રીઃ ॥
13.95. અધ્યાયઃ 095
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ બ્રાહ્મણમહિમાનુવર્ણનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
યૌ ચ સ્યાતાં ચરણેનોપપન્નૌ
યૌ વિદ્યયા સદૃશૌ જન્મના ચ।
તાભ્યાં દાનં કતરસ્મૈ વિશિષ્ટ-
મયાચમાનાય ચ યાચતે ચ॥ 13-95-1 (85221)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-95-2x (7083)
શ્રેયો વૈ યાચતઃ પાર્થ દાનમાહુરયાચતે।
અર્હત્તમો વૈ ધૃતિમાન્કૃપણાદકૃતાત્મનઃ॥ 13-95-2 (85222)
ક્ષત્રિયો રક્ષણધૃતિર્બ્રાહ્મણોઽનર્થનાધૃતિઃ।
બ્રાહ્મણો ધૃતિમાન્વિદ્વાન્દેવાન્પ્રીણાતિ તુષ્ટિમાન્॥ 13-95-3 (85223)
યાચ્યમાહુરનીશસ્ય અતિહારં ચ ભારત।
ઉદ્વેજયન્તિ યાચન્તિ યદા ભૂતાનિ દસ્યુવત્॥ 13-95-4 (85224)
મ્રિયતે યાચમાનો વૈ તમનુ મ્રિયતેઽદદત્।
દદત્સંજીવયત્યેનમાત્માનં ચ યુધિષ્ઠિર॥ 13-95-5 (85225)
આનૃશંસ્યં પરો ધર્મો યાચતે યત્પ્રદીયતે।
અયાચતઃ સીદમાનાન્સર્વોપાયૈર્નિમન્ત્રયેત્॥ 13-95-6 (85226)
યદિ વૈ તાદૃશા રાષ્ટ્રે વસેયુસ્તે દ્વિજોત્તમાઃ।
ભસ્મચ્છન્નાનિવાગ્નીંસ્તાન્બુધ્યેથાસ્ત્વં પ્રયત્નતઃ॥ 13-95-7 (85227)
તપસા દીપ્યમાનાસ્તે દહેયુઃ પૃથિવીમપિ।
અપૂજ્યમાનાઃ કૌરવ્ય પૂજાર્હાસ્તુ તથાવિધાઃ॥ 13-95-8 (85228)
પૂજ્યા હિ જ્ઞાનવિજ્ઞાનતપોયોગસમન્વિતાઃ।
તેભ્યઃ પૂજાં પ્રયુઞ્જીથા બ્રાહ્મણેભ્યઃ પરન્તપઃ 13-95-9 (85229)
દદદ્બહુવિધાન્દેયાનુપચ્છન્દયતે ચ તાન્॥ 13-95-10 (85230)
યદગ્નિહોત્રે સુહુતે સાયંપ્રાતર્ભવેત્ફલમ્।
વિદ્યાવેદવ્રતવતિ તદ્દાનફલમુચ્યતે॥ 13-95-11 (85231)
વિદ્યાવેદવ્રતસ્નાતા ન વ્યાપાશ્રયજીવિનઃ।
ગૂઢસ્વાધ્યાયતપસો બ્રાહ્મણાન્સંશિતવ્રતાન્॥ 13-95-12 (85232)
કૃતૈરાવસથૈર્હૃદ્યૈઃ સપ્રેષ્યૈઃ સપરિચ્છદૈઃ।
નિમન્ત્રયેથાઃ કૌરવ્ય કામૈશ્ચાન્યૈર્દ્વિજોત્તમાન્॥ 13-95-13 (85233)
અપિ તે પ્રતિગૃહ્ણીયુઃ શ્રદ્ધોપેતં યુધિષ્ઠિર।
કાર્યમિત્યેવ મન્વાના ધર્મજ્ઞાઃ સૂક્ષ્મદર્શિનઃ॥ 13-95-14 (85234)
અપિ તે બ્રાહ્મણા ભુક્ત્વા ગતાઃ સોદ્ધરણાન્ગૃહાન્।
યેષાં દારાઃ પ્રતીક્ષન્તે પર્જન્યમિવ કર્ષકાઃ॥ 13-95-15 (85235)
અન્નાનિ પ્રાતઃસવને નિયતા બ્રહ્મચારિણઃ।
બ્રાહ્મણાસ્તાત ભુઞ્જાનાસ્ત્રેતાગ્નિં પ્રીણયન્ત્યુત॥ 13-95-16 (85236)
માધ્યંદિનં તે સવનં દદતસ્તાત વર્તતામ્।
ગોહિરણ્યાનિ વાસાંસિ તેનેન્દ્રઃ પ્રીયતાં તવ॥ 13-95-17 (85237)
તૃતીયં સવનં તે વૈ વૈશ્વદેવં યુધિષ્ઠિર।
યદ્દેવેભ્યઃ પિતૃભ્યશ્ચ વિપ્રેભ્યશ્ચ પ્રયચ્છસિ॥ 13-95-18 (85238)
અહિંસા સર્વભૂતેભ્યઃ સંવિભાગશ્ચ સર્વશઃ।
દમસ્ત્યાગો ધૃતિઃ સત્યં ભવત્યવભૃથાય તે॥ 13-95-19 (85239)
એથ તે ચિતતો યજ્ઞઃ શ્રદ્ધાપૂતઃ સદક્ષિણઃ।
વિશિષ્ટઃ સર્વયજ્ઞાનાં નિત્યં તાત પ્રવર્તતામ્॥ ॥ 13-95-20 (85240)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 95 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-95-1 ચરણેનાચરણેન॥ 7-95-2 યાચતઃ યાચકાત્ તદ્દાનાદિસ્યર્થઃ॥ 7-95-3 અનર્થના અયાચ્ચા। 7-95-4 યાચ્યં યાચનારૂપં કર્મ। અનીશસ્ય દરિદ્રસ્યાતિહારં તિરસ્કારમાહુઃ। યદા યતઃ યાચન્તિ યાચમાનાનિ ભૂતાનિ દસ્યુવલ્લોકાનુદ્વેજયન્તિ॥ 7-95-10 ઉપચ્છન્દયતે ઉપચ્છન્દયેત। દદદ્બહુવિધાન્દાયાનુપાગચ્છન્નયાચતામિતિ ઝ.પાઠઃ। અયાચતાં અયાચમાનાનામ્। ઉપાગચ્છન્સમીપમુપસર્પન્ દાયાન્ધનાદીન્દદત્ દાતા ભવેતિ શેષઃ॥ 7-95-15 સોદ્ધરણાન્સ્વામિન્યાગતે દાસ્યામીતિ યાચમાનેભ્યો બાલકેભ્ય આશાપ્રદર્શનમુદ્ધરણં તત્સહિતાન્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 096
॥ શ્રીઃ ॥
13.96. અધ્યાયઃ 096
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણિ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ બ્રાહ્મણપ્રશંસનપૂર્વકં બ્રાહ્મણાનાં પ્રજાનાં ચ રક્ષણસ્યાવશ્યકર્તવ્યત્વકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠર ઉવાચ।
દાનં યજ્ઞઃ ક્રિયા ચેહ કિંસ્વિત્પ્રેત્ય મહાફલમ્।
કસ્ય જ્યાયઃ ફલં પ્રોક્તં કીદૃશેભ્યઃ કથં કદા॥ 13-96-1 (85241)
એતદિચ્છામિ વિજ્ઞાતું યાથાતથ્યેનિ ભારત।
વિદ્વઞ્જિજ્ઞાસમાનાય દાનધર્માન્પ્રચક્ષ્વ મે॥ 13-96-2 (85242)
અન્તર્વેદ્યાં ચ યદ્દત્તં શ્રદ્ધયા ચાનૃશંસ્યતઃ।
કિંસ્વિન્નૈઃશ્રેયસં તાત તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-96-3 (85243)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-96-4x (7084)
રૌદ્રં કર્મ ક્ષત્રિયસ્ય સતતં તાત વર્તતે।
નાસ્ય વૈતાનિકફલં વિના દાનં સુપાવનમ્॥ 13-96-4 (85244)
ન તુ પાપકૃતાં રાજ્ઞાં યાજકા દ્વિજસત્તમાઃ॥
ધને સત્યપ્રદાતૄણાં પ્રતિગૃહ્ણન્તિ સાધવઃ॥ 13-96-5 (85245)
પ્રતિગૃહ્ણન્તિ ન તુ ચેદ્યદ્રોષાદાપ્તદક્ષિણૈઃ।
એતસ્માત્કારણાદ્યજ્ઞૈર્યજેદ્રાજાઽઽપ્તદક્ષિણૈઃ॥ 13-96-6 (85246)
અથ ચેત્પ્રતિગૃહ્ણીયુર્દદ્યાદહરહર્નૃપઃ।
શ્રદ્ધામાસ્થાય પરમાં પાવનં હ્યેતુદુત્તમમ્॥ 13-96-7 (85247)
બ્રાહ્મણાંસ્તર્પયન્દ્રવ્યૈઃ સ વૈ યજ્ઞોઽનુપદ્રવઃ।
મૈત્રાન્સાધૂન્વેદવિદઃ શીલવૃત્તતપોર્જિતાન્॥ 13-96-8 (85248)
યત્તે તે ન કરિષ્યન્તિ કૃતં તે ન ભવિષ્યતિ।
યજ્ઞાન્સાધય સાધુભ્યઃ સ્વાદ્વન્નાન્દક્ષિણાવતઃ॥ 13-96-9 (85249)
ઇષ્ટં દત્તં ચ મન્યેથા આત્માનં દાનકર્મણા।
પૂજયેથા યાયજૂકાંસ્તવાપ્યંશો ભવેદ્યથા॥ 13-96-10 (85250)
`વિદ્વદ્ભ્યઃ સમ્પ્રદાનેન તત્રાપ્યંશોઽસ્ય પૂજયા।
યજ્વભ્યશ્ચાથ વિદ્વદ્ભ્યો દત્ત્વા લોકં પ્રદાપયેત્।
પ્રદદ્યાજ્જ્ઞાનદાતૄણાં જ્ઞાનદાનાંશભાગ્યભવેત્॥' 13-96-11 (85251)
પ્રજાવતો ભરેથાશ્ચ બ્રાહ્મણાન્બહુભારિણઃ।
પ્રજાવાંસ્તેન ભવતિ યથા જનયિતા તથા॥ 13-96-12 (85252)
યાવતઃ સાધુધર્માન્વૈ સન્તઃ સંવર્ધયન્ત્યુત।
સર્વસ્વૈશ્ચાપિ ભર્તવ્યા નરા યે બહુકારિણઃ॥ 13-96-13 (85253)
સમૃદ્ધઃ સમ્પ્રયચ્છ ત્વં બ્રાહ્મ્ણેભ્યો યુધિષ્ઠિર।
ધેનૂરનડુહોઽન્નાનિ ચ્છત્રં વાસાંસ્યુપાનહૌ॥ 13-96-14 (85254)
આજ્યાનિ યજમાનેભ્યસ્તથાઽન્નાનિ ચ ભારત।
અશ્વવન્તિ ચ યાનાનિ વેશ્માનિ શયનાનિ ચ॥ 13-96-15 (85255)
એતે દેયાઃ પુષ્ટિમદ્ભિર્લઘૂપાયાશ્ચ ભારત।
અજુગુપ્સાંશ્ચ વિજ્ઞાય બ્રાહ્મણાન્વૃત્તિકર્શિતાન્॥ 13-96-16 (85256)
ઉપચ્છન્નં પ્રકાશં વા વૃત્ત્યા તાન્પ્રતિપાલય।
રાજસૂયાશ્વમેધાભ્યાં શ્રેયસ્તત્ક્ષત્રિયાન્પ્રતિ॥ 13-96-17 (85257)
એવં પાપૈર્વિનિર્મુક્તસ્ત્વં પૂતઃ સ્વર્ગમાપ્સ્યસિ।
સઞ્ચયિત્વા પુનઃ કોશં યદ્રાષ્ટ્રં પાલયિષ્યસિ॥ 13-96-18 (85258)
તેન ત્વં બ્રહ્મભૂયત્વમવાપ્સ્યસિ ધનાનિ ચ।
આત્મનશ્ચ પરેષાં ચ વૃત્તિં સંરક્ષ ભારત॥ 13-96-19 (85259)
પુત્રવચ્ચાપિ ભૃત્યાન્સ્વાન્પ્રજાશ્ચ પરિપાલય।
[યોગઃ ક્ષેમશ્ચ તે નિત્યં બ્રાહ્મણેષ્વસ્તુ ભારત॥ 13-96-20 (85260)
તદર્થં જીવિતં તેઽસ્તુ મા તેભ્યોઽપ્રતિપાલનમ્।
અનર્થો બ્રાહ્મણસ્યૈષ યદ્વિત્તનિચયો મહાન્॥ 13-96-21 (85261)
ક્ષિયા હ્યભીક્ષ્ણં સંવાસો દર્પયેત્સમ્પ્રમોહયેત્।
બ્રાહ્મણેષુ પ્રમૂઢેષુ ધર્મો વિપ્રણશેદ્ધુવમ્।
ધર્મપ્રણાશે ભૂતાનામભાવઃ સ્યાન્ન સંશયઃ॥ 13-96-22 (85262)
યો રક્ષિભ્યઃ સમ્પ્રદાય રાજા રાષ્ટ્રં વિલુમ્પતિ।
યજ્ઞે રાષ્ટ્રાદ્ધનં તસ્માદાનયધ્વમિતિ બ્રુવન્॥ 13-96-23 (85263)
યચ્ચાદાય તદાજ્ઞપ્તં ભીતં દત્તં સુદારુણમ્।
યજેદ્રાજા ન તં યજ્ઞં પ્રશંસન્ત્યસ્ય સાધવઃ॥ 13-96-24 (85264)
અપીડિતાઃ સુસંવૃદ્ધા યે દદત્યનુકૂલતઃ।
તાદૃશેનાપ્યુપાયેન યષ્ટવ્યં નોદ્યમાહૃતૈઃ॥ 13-96-25 (85265)
યદા પરિનિષિચ્યેત નિહિતો વૈ યથાવિધિ।
તદા રાજા મહાયજ્ઞૈર્યજેત બહુદક્ષિણૈઃ॥ 13-96-26 (85266)
વૃદ્ધબાલધનં રક્ષ્યમન્ધસ્ય કૃપણસ્ય ચ।
ન ખાતપૂર્વં કુર્વીત ન રુદન્તીધનં હરેત્॥ 13-96-27 (85267)
હૃતં કૃપણવિત્તં હિ રાષ્ટ્રં હન્તિ નૃપ શ્રિયમ્।
દદ્યાચ્ચ મહતો ભોગાન્ક્ષુદ્ભયં પ્રણુદેત્સતામ્॥ 13-96-28 (85268)
યેષાં સ્વાદૂનિ ભોજ્યાનિ સમવેક્ષ્યન્તિ બાલકાઃ।
નાશ્નન્તિ વિધિવત્તાનિ કિન્નુ પાપતરં તતઃ॥ 13-96-29 (85269)
યદિ તે તાદૃશો રાષ્ટ્રે વિદ્વાન્ત્સીદેત્ક્ષુધા દ્વિજઃ।
ભ્રૂણહત્યાં ચ ગચ્છેથાઃ કૃત્વા પાપમિવોત્તમમ્॥ 13-96-30 (85270)
ધિક્તસ્ય જીવિતં રાજ્ઞો રાષ્ટ્રે યસ્યાવસીદતિ।
દ્વિજોઽન્યો વા મનુષ્યોપિ શિબિરાહ વચો યથા॥ 13-96-31 (85271)
યસ્ય સ્મ વિષયે રાજ્ઞઃ સ્નાતકઃ સીદતિ ક્ષુધા।
અવૃદ્ધિમેતિ તદ્રાષ્ટ્રં વિન્દતે સહ રાજકમ્॥ 13-96-32 (85272)
ક્રોશન્ત્યો યસ્ય વૈ રાષ્ટ્રાદ્ધ્રિયન્તે તરસા સ્ત્રિયઃ।
ક્રોશતાં પતિપુત્રાણાં મૃતોઽસૌ ન ચ જીવતિ]॥ 13-96-33 (85273)
અરક્ષિતારં હર્તારં વિલોપ્તારમનાયકમ્।
તં વૈ રાજકલિં હન્યુઃ પ્રજાઃ સન્નહ્ય નિર્ઘૃણં॥ 13-96-34 (85274)
અહં વો રક્ષિતેત્યુક્ત્વા યો ન રક્ષતિ ભૂમિપઃ।
સ સંહત્ય નિહન્તવ્યઃ શ્વેવ સોન્માદ આતુરઃ॥ 13-96-35 (85275)
પાપં કુર્વન્તિ યત્કિઞ્ચિત્પ્રજા રાજ્ઞા હ્યરક્ષિતાઃ।
ચતુર્થં તસ્ય પાપસ્ય રાજા વિન્દતિ ભારત॥ 13-96-36 (85276)
અથાહુઃ સર્વમેવૈતિ ભૂયોઽર્ધમિતિ નિશ્ચયઃ।
ચતુર્થં મતમસ્માકં મનોઃ શ્રુત્વાનુશાસનમ્॥ 13-96-37 (85277)
શુભં વા યચ્ચ કુર્વન્તિ પ્રજા રાજ્ઞા સુરક્ષિતાઃ।
ચતુર્થં તસ્ય પુણ્યસ્ય રાજા ચાપ્નોતિ ભારત॥ 13-96-38 (85278)
જીવન્તં ત્વાનુજીવન્તુ પ્રજાઃ સર્વા યુધિષ્ઠિર।
પર્જન્યમિવ ભૂતાનિ મહાદ્રુમમિવાણ્ડજાઃ॥ 13-96-39 (85279)
કુબેરમિવ રક્ષાંસિ શતક્રતુમિવામરાઃ।
જ્ઞાતયસ્ત્વાઽનુજીવન્તુ સુહૃદશ્ચ પરન્તપ॥ ॥ 13-96-40 (85280)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષણ્ણવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 96 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-96-1 યજ્ઞઃ ક્રિયા યજ્ઞરૂપાક્રિયેત્યર્થઃ। કીદૃશેભ્યો દાનં કથં યજ્ઞક્રિયેતિ। કદેત્યુભયત્ર સમ્બન્ધઃ॥ 7-96-7 એતદ્દાનમ્॥ 7-96-9 યદ્યદિ તે બ્રાહ્મણાસ્તે તવ ન કરિષ્યન્તિ પ્રતિગ્રહમિતિ શેષઃ। તર્હિ કૃતં સુકૃતં તે તવ ન ભવિષ્યતિ। તદા સુકૃતોત્પત્ત્યર્થં યજ્ઞાન્સાધય॥ 7-96-10 દાને યજ્ઞાદિકમન્તર્ભવતીત્યર્થઃ॥ 7-96-12 જનયિતા પ્રજાપતિઃ॥ 7-96-13 તસ્ય રાજ્ઞસ્તે સન્તો બહુકારિણોઽત્યન્તમુપકર્તારો ભવન્તિ। નરા યે બહુભાષિણ ઇતિ ત.થ.પાઠઃ॥ 7-96-19 બ્રહ્મણો ભૂયં ભાવોઽસ્યાસ્તિ સ બ્રાહ્મણો બ્રહ્મભૂયસ્તસ્ય ભાવો બ્રહ્મભૂયત્વં બ્રાહ્મણત્વમ્॥ 7-96-23 યો રાજા રક્ષિભ્યઃ સઙ્ગ્રહપરેભ્યો ધનં દત્ત્વા યજ્ઞે યજ્ઞાર્થં ધનમાનયધ્વમિતિ બ્રુવન્ યજેત્ તર્હિ રાષ્ટ્રં વિલુમ્પતિ॥ 7-96-24 યચ્ચાસૌ તદ્ધનિભિર્ભાતં ભયયુક્તં યથાસ્યાત્તથા દત્તં પ્રજાભ્ય આદાય સુદારુણં યથાસ્યાત્તથા યજેત્તં યજ્ઞં ન પ્રશંસન્તિ ॥ 7-96-25 ઉદ્યમઃ પ્રજાપીડનાત્મકોઽતિયત્નઃ॥ 7-96-26 નિહિતઃ પ્રજાનાં નિતરાં હિતો રાજા યદા પ્રજાભિર્નિષિચ્યેત ધનૈરભિષિચ્યેત॥ 7-96-27 સ્વાતપૂર્વં ધનં ન કુર્વીત સ્વાધીનં ન કુર્વીતેત્યર્થઃ॥ 7-96-29 સમવેક્ષ્યન્ત્યેવ નતુ લભન્તે॥ 7-96-32 સહયુગપત્। રાજકં રાજસમૂહં પ્રતિપક્ષભૂતં વિન્દતે॥ 7-96-37 સર્વં પાપં એતિ રાજાનમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 097
॥ શ્રીઃ ॥
13.97. અધ્યાયઃ 097
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ સેન્દ્રબૃહસ્પતિસંવાદાનુવાદં ભૂમિદાનપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ઇદં દેયમિદં દેયમિતીયં શ્રુતિચોદનાત્।
બહુદેયાશ્ચ રાજાનઃ કિંસ્વિદ્દેયમનુત્તમમ્॥ 13-97-1 (85281)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-97-2x (7085)
અતિ દાનાનિ સર્વાણિ પૃથિવીદાનમુચ્યતે।
અચલા હ્યક્ષયા ભૂમિર્દોગ્ધ્રી કામાનિહોત્તમાન્॥ 13-97-2 (85282)
દોગ્ધ્રી વાસાંસિ રત્નાનિ પશૂન્વ્રીહિયવાંસ્તથા।
ભૂમિદઃ સર્વભૂતેષુ શાશ્વતીરેધતે સમાઃ॥ 13-97-3 (85283)
યાવદ્ભૂમેરાયુરિહ તાવદ્ભૂમિદ એધતે।
ન ભૂમિદાનાદસ્તીહ પરં કિઞ્ચિદ્યુધિષ્ઠિર॥ 13-97-4 (85284)
અપ્યલ્પં પ્રદદુઃ સર્વે પૃથિવ્યા ઇતિ નઃ શ્રુતમ્।
ભૂમિમેવ દદુઃ સર્વે ભૂમિં તે ભુઞ્જતે જનાઃ॥ 13-97-5 (85285)
સ્વકર્મૈવોપજીવન્તિ નરા ઇહ પરત્ર ચ।
ભૂમિઃ પતિં મહાદેવી દાતારં કુરુતે પ્રિયમ્॥ 13-97-6 (85286)
ય એતાં દક્ષિણાં દદ્યાદક્ષયાં રાજસત્તમ।
પુનર્નરત્વં સમ્પ્રાપ્ય ભવેત્સ પૃથિવીપતિઃ॥ 13-97-7 (85287)
યથા દાનં તથા ભોગ ઇતિ ધર્મેષુ નિશ્ચયઃ।
સઙ્ગ્રામે વા તનું જહ્યાદ્દદ્યાચ્ચ પૃથિવીમિમાંમ્॥ 13-97-8 (85288)
ઇત્યેતત્ક્ષત્રબન્ધૂનાં વદન્તિ પરમાશિષઃ।
પુનાતિ દત્તા પૃથિવી દાતારમિતિ શુશ્રુમ॥ 13-97-9 (85289)
અપિ પાપસમાચારં બ્રહ્મઘ્નમપિ ચાનૃતમ્।
સૈવ પાપં પ્લાવયતિ સૈવ પાપાત્પ્રમોચયેત્॥ 13-97-10 (85290)
અપિ પાપકૃતાં રાજ્ઞાં પ્રતિગૃહ્ણન્તિ સાધવઃ।
પૃથિવીં નાન્યદિચ્છન્તિ પાવનં જગતી યતઃ॥ 13-97-11 (85291)
નામાસ્યાઃ પ્રિયદત્તેતિ ગુહ્યં દેવ્યાઃ સનાતનમ્।
દાનં વાઽપ્યથવાઽદાનં નામાસ્યાઃ પ્રથમપ્રિયમ્॥ 13-97-12 (85292)
ય એતાં વિદુષે દદ્યાત્પૃથિવીં પૃથિવીપતિઃ।
પૃથિવ્યામેતદિષ્ટં સ રાજા રાજ્યમિતો વ્રજેત્॥ 13-97-13 (85293)
પુનશ્ચાસૌ જનિં પ્રાપ્ય રાજવત્સ્યાન્ન સંશયઃ।
તસ્માત્પ્રાપ્યૈવ પૃથિવીં દદ્યાદ્વિપ્રાય પાર્થિવઃ॥ 13-97-14 (85294)
નાભૂમિપતિના ભૂમિરધિષ્ઠેયા કથઞ્ચન।
ન ચ વસ્ત્રેણિ વા ગૂહેદન્તર્ધાનેન વા ચરેત્॥ 13-97-15 (85295)
યે ચાન્યે ભૂમિમિચ્છેયુઃ કુર્યુરેવં ન સંશયઃ।
યઃ સાધોર્ભૂમિમાદત્તે ન ભૂમિં વિન્દતે તુ સઃ॥ 13-97-16 (85296)
ભૂમિં દત્ત્વા તુ સાધુભ્યો વિન્દતે ભૂમિમુત્તમામ્।
પ્રેત્ય ચેહ ચ ધર્માત્મા સમ્પ્રાપ્નોતિ મહદ્યશઃ॥ 13-97-17 (85297)
`એકાહારકરીં દત્ત્વા ષષ્ઠિસાહસ્રમૂર્ધ્વગઃ।
તાવત્યા હરણે પૃથ્વ્યા નરકં દ્વિગુણોત્તરમ્॥' 13-97-18 (85298)
યસ્ય વિપ્રાસ્તુ શંસન્તિ સાધોર્ભૂમિં સદૈવ હિ।
ન તસ્ય શત્રવો રાજન્પ્રશંસન્તિ વસુન્ધરામ્॥ 13-97-19 (85299)
યત્કિઞ્ચિત્પુરુષઃ પાપં કુરુતે વૃત્તિકર્શિતઃ।
અપિ ગોચર્મમાત્રેણ ભૂમિદાનેન પૂયતે॥ 13-97-20 (85300)
યેઽપિ સઙ્ગીર્ણાકર્માણો રાજાનો રૌદ્રકર્મિણઃ।
તેભ્યઃ પવિત્રમાખ્યેયં ભૂમિદાનમનુત્તમમ્॥ 13-97-21 (85301)
અલ્પાન્તરમિદં શશ્વત્પુરાણા મેનિરે જનાઃ।
યો યજેતાશ્વમેધેન દદ્યાદ્વા સાધવે મહીમ્॥ 13-97-22 (85302)
અપિ ચેત્સુકૃતં કૃત્વા શઙ્કેરન્નપિ પણ્ડિતાઃ।
અશંક્યમેકમેવૈતદ્ભૂમિદાનમનુત્તમમ્॥ 13-97-23 (85303)
સુવર્ણં રજતં વસ્ત્રં મણિમુક્તાવસૂનિ ચ।
સર્વમેતન્મહાપ્રાજ્ઞો દદાતિ વસુધાં દદત્॥ 13-97-24 (85304)
તપો યજ્ઞઃ શ્રુતં શીલમલોભઃ સત્યસન્ધતા।
ગુરુદૈવતપૂજા ચ એતા વર્તન્તિ ભૂમિદમ્॥ 13-97-25 (85305)
ભર્તુનિઃશ્રેયસે યુક્તાસ્ત્યક્તાત્માનો રણે હતાઃ।
બ્રહ્મલોકગતાઃ સિદ્ધા નાતિક્રામન્તિ ભૂમિદમ્॥ 13-97-26 (85306)
યથા જનિત્રી સ્વં પુત્રં ક્ષીરેણ ભરતે સદા।
અનુગૃહ્ણાતિ દાતારં તથા સર્વરસૈર્મહી॥ 13-97-27 (85307)
મૃત્યુર્વૈકિંકરો દણ્ડસ્તાપો વહ્નેઃ સુદારુણઃ।
ઘોરાશ્ચ વારુણાઃ પાશા નોપસર્પન્તિ ભૂમિદમ્॥ 13-97-28 (85308)
પિતૄંશ્ચ પિતૃલોકસ્થાન્દેવલોકે ચ દેવતાઃ।
સન્તર્પયતિ શાન્તાત્મા યો દદાતિ વસુન્ધરામ્॥ 13-97-29 (85309)
કૃશાય મ્રિયમાણાય વૃત્તિગ્લાનાય સીદતે।
ભૂમિં વૃત્તિકરીં દત્ત્વા સત્રી ભવતિ માનવઃ॥ 13-97-30 (85310)
યથા ધાવતિ ગૌર્વત્સં સ્રવન્તી વત્સલા પયઃ।
એવમેવ મહાભાગ ભૂમિર્ભરતિ ભૂમિદમ્॥ 13-97-31 (85311)
હલકૃષ્ટાં મહીં દત્ત્વા સબીજાં સફલામપિ।
સોદકં વાઽપિ શરણં તથા ભવતિ કામદઃ॥ 13-97-32 (85312)
બ્રાહ્મણં વૃત્તસમ્પન્નમાહિતાગ્નિં શુચિવ્રતમ્।
નરઃ પ્રતિગ્રાહ્ય મહીં ન યાતિ યમસાદનમ્॥ 13-97-33 (85313)
યથા ચન્દ્રમસો વૃદ્ધિરહન્યહનિ જાયતે।
તથા ભૂમિકૃતં દાનં સસ્યેસસ્યે વિવર્ધતે॥ 13-97-34 (85314)
અત્ર ગાથા ભૂમિગીતાઃ કીર્તયન્તિ પુરાવિદઃ।
યાઃ શ્રુત્વા જામદગ્ન્યેન દત્તા ભૂઃ કાશ્યપાય વૈ॥ 13-97-35 (85315)
મામેવાદત્ત માં દત્ત માં દત્ત્વા મામવાપ્સ્યથ।
અસ્મિઁલ્લોકે પરે ચૈવ તદ્દત્તં જાયતે પુનઃ॥ 13-97-36 (85316)
ય ઇમાં વ્યાહૃતિં વેદ બ્રાહ્મણો વેદસમ્મિતામ્।
શ્રાદ્ધસ્ય હૂયમાનસ્ય બ્રહ્મભૂયં સ ગચ્છતિ॥ 13-97-37 (85317)
કૃત્યાનામભિશપ્તાનામરિષ્ટશમનં મહત્।
પ્રાયશ્ચિત્તં મહીં દત્ત્વા પુનાત્યુભયતો દશ॥ 13-97-38 (85318)
પુનાતિ ય ઇદં વેદ વેદવાદં તથૈવ ચ।
પ્રકૃતિઃ સર્વભૂતાનાં ભૂમિર્વૈ શાશ્વતી મતા॥ 13-97-39 (85319)
અભિષિચ્યૈવ નૃપતિં શ્રાવયેદિમમાગમમ્।
યથા શ્રુત્વા મહીં દદ્યાન્નાદદ્યાત્સાધુતશ્ચ તાં॥ 13-97-40 (85320)
સોઽયં કૃત્સ્નો બ્રાહ્મણાર્થો રાજાર્થશ્ચાપ્યસંશયઃ।
રાજા હિ ધર્મકુશલઃ પ્રથમં ભૂતિલક્ષણમ્॥ 13-97-41 (85321)
અથ યેષામધર્મજ્ઞો રાજા ભવતિ નાસ્તિકઃ।
ન તે સુખં પ્રબુધ્યન્તિ ન સુખં પ્રસ્વપન્તિ ચ॥ 13-97-42 (85322)
સદા ભવન્તિ ચોદ્વિગ્નાસ્તસ્ય દુશ્ચરિતૈર્નરાઃ।
યોગક્ષેમા હિ બહવો રાષ્ટ્રં નાસ્યાવિશન્તિ તત્॥ 13-97-43 (85323)
અથ યેષાં પુનઃ પ્રાજ્ઞો રાજા ભવતિ ધાર્મિકઃ।
સુખં તે પ્રતિબુધ્યન્તે સુસુખં પ્રસ્વપન્તિ ચ॥ 13-97-44 (85324)
તસ્ય રાજ્ઞઃ શુભે રાજ્યે કર્મભિર્નિર્વૃતા નરાઃ।
યોગક્ષેમેણ વૃષ્ટ્યા ચ વિવર્ધન્તે સ્વકર્મભિઃ॥ 13-97-45 (85325)
સ કુલીનઃ સ પુરુષઃ સ બન્ધુઃ સ ચ પુણ્યકૃત્।
સ દાતા સ ચ વિક્રાન્તો યો દદાતિ વસુન્ધરાં॥ 13-97-46 (85326)
આદિત્યા ઇવ દીપ્યન્તે તેજસા ભુવિ માનવાઃ।
દદન્તિ વસુધાં સ્ફીતાં યે વેદવિદુષિ દ્વિજે॥ 13-97-47 (85327)
યથા સસ્યાનિ રોહન્તિ પ્રકીર્ણાનિ મહીતલે।
તથા કામાઃ પ્રરોહન્તિ ભૂમિદાનસમાર્જિતાઃ॥ 13-97-48 (85328)
આદિત્યો વરુણો વિષ્ણુર્બ્રહ્મા સોમો હુતાશનઃ।
શૂલિપાણિશ્ચ ભગવાન્પ્રતિનન્દન્તિ ભૂમિદમ્॥ 13-97-49 (85329)
ભૂમૌ જાયન્તિ પુરુષા ભૂમૌ નિષ્ઠાં વ્રજન્તિ ચ।
ચતુર્વિધો હિ લોકોઽયં યોઽયં ભૂમિગુણાત્મકઃ॥ 13-97-50 (85330)
એષા માતા પિતા ચૈવ જગતઃ પૃથિવીપતે।
નાનયા સદૃશં ભૂતં કિઞ્ચિદસ્તિ જનાધિપ॥ 13-97-51 (85331)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
બૃહસ્પતેશ્ચ સંવાદમિન્દ્રસ્ય ચ યુધિષ્ઠિર॥ 13-97-52 (85332)
ઇષ્ટ્વા ક્રતુશતેનાથ મહતા દક્ષિણાવતા।
મઘવા વાગ્વિદાંશ્રેષ્ઠં પપ્રચ્છેદં બૃહસ્પતિમ્॥ 13-97-53 (85333)
ભગવન્કેન દાનેન સ્વર્ગતઃ સુખમેધતે।
યદક્ષયમહાર્યં ચ તદ્બ્રૂહિ વદતાંવર॥ 13-97-54 (85334)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-97-55x (7086)
ઇત્યુક્તૃઃ સ સુરેન્દ્રેણ તતો દેવપુલોહિતઃ।
બૃહસ્પતિર્બૃહત્તેજાઃ પ્રત્યુવાચ શતક્રતુમ્॥ 13-97-55 (85335)
સુવર્ણદાનં ગોદાનં ભૂમિદાનં ચ વૃત્રહન્।
`વિદ્યાદાનં ચ કન્યાનાં દાનં પાપહરં પરમ્।'
દદદેતાન્મહાપ્રાજ્ઞઃ સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ 13-97-56 (85336)
ન ભૂમિદાનાદ્દેવેન્દ્ર પરં કિઞ્ચિદિતિ પ્રભો।
વિશિષ્ટમિતિ મન્યેઽહં યતા પ્રાહુર્મનીષિણઃ॥ 13-97-57 (85337)
`બ્રાહ્મણાર્થે ગવાર્થે વા રાષ્ટ્રઘાતેઽથ સ્વામિનઃ।
કુલસ્ત્રીણાં પરિભવે મૃતાસ્તે ભૂમિપૈઃ સમાઃ'॥ 13-97-58 (85338)
યે શૂરા નિહતા યુદ્ધે સ્વર્યાતા રણગૃદ્ધિનઃ।
સર્વે તે વિબુધશ્રેષ્ઠ નાતિક્રામન્તિ ભૂમિદમ્॥ 13-97-59 (85339)
ભર્તુર્નિઃશ્રેયસે યુક્તાસ્ત્યક્તાત્માનો રણે હતાઃ।
બ્રાહ્મલોકગતા યુક્તા નાતિક્રામન્તિ ભૂમિદમ્॥ 13-97-60 (85340)
પઞ્ચ પૂર્વા હિ પુરુષાઃ ષડન્યે વસુધાં ગતાઃ।
એકાદશ દદદ્ભૂમિં પરિત્રાતીહ માનવઃ॥ 13-97-61 (85341)
રત્નોપકીર્ણાં વસુધાં યો દદાતિ પુરંદર।
સ મુક્તઃ સર્વકલુષૈઃ સ્વર્ગલોકે મહીયતે॥ 13-97-62 (85342)
મહીં સ્ફીતાં દદદ્રાજન્સર્વકામગુણાન્વિતામ્।
રાજાધિરાજો ભવતિ તદ્ધિ દાનમનુત્તમમ્॥ 13-97-63 (85343)
સર્વકામસમાયુક્તાં કાશ્યપીં યઃ પ્રયચ્છતિ।
સર્વભૂતાનિ મન્યન્તે માં દદાતીતિ વાસવ॥ 13-97-64 (85344)
સર્વકામદુઘાં ધેનું સર્વકામગુણાન્વિતામ્।
દદાતિ યઃ સહસ્રાક્ષ સ્વર્ગં યાતિ સ માનવઃ॥ 13-97-65 (85345)
મધુસર્પિઃપ્રવાહિણ્યઃ પયોદધિવહાસ્તથા।
સરિતસ્તપર્યન્તીહ સુરેન્દ્ર વસુધાપ્રદમ્॥ 13-97-66 (85346)
ભૂમિપ્રદાનાન્નૃપતિર્મુચ્યતે સર્વકિલ્બિષાત્।
ન હિ ભૂમિપ્રદાનેન દાનમન્યદ્વિશિષ્યતે॥ 13-97-67 (85347)
દદાતિ યઃ સમુન્દ્રાન્તાં પૃથિવીં શસ્ત્રનિર્જિતામ્।
તં જનાઃ કથયન્તીહ યાવદ્ધરતિ ગૌરિયમ્॥ 13-97-68 (85348)
પુણ્યામૃદ્ધિરસાં ભૂમિં યો દદાતિ પુરંદર।
ન તસ્ય લોકાઃ ક્ષીયન્તે ભૂમિદાનગુણાન્વિતાઃ॥ 13-97-69 (85349)
સર્વદા પાર્થિવેનેહ સતતં ભૂતિમિચ્છતા।
ભૂર્દેયા વિધિવચ્છક્ર પાત્રે સુખમભીપ્સુનાં॥ 13-97-70 (85350)
અપિ કૃત્વા નરઃ પાપં ભૂમિં દત્ત્વા દ્વિજાતયે।
સમુત્સૃજતિ તત્પાપં જીર્ણાં ત્વચમિવોરગઃ॥ 13-97-71 (85351)
સાગરાન્સરિતઃ શૈલાન્કાનનાનિ ચ સર્વશઃ।
સર્વમેતન્નરઃ શક્ર દદાતિ વસુધાં દદત્॥ 13-97-72 (85352)
તટાકાન્યુદપાનાનિ સ્રોતાંસિ ચ સરાંસિ ચ।
સ્નેહાન્સર્વરસાંશ્ચૈવ દદાતિ વસુધાં દદત્॥ 13-97-73 (85353)
ઓષધીર્વીર્યસમ્પન્નાનગાન્પુષ્પફલાન્વિતાન્।
કાનનોપલશૈલાંશ્ચ દદાતિ વસુધાં દદત્॥ 13-97-74 (85354)
અગ્નિષ્ટોમપ્રભૃતિભિરિષ્ટ્વા ચ સ્વાપ્તદક્ષિણૈઃ।
ન તત્ફલમવાપ્નોતિ ભૂમિદાનાદ્યદશ્નુતે॥ 13-97-75 (85355)
દાતા દશાનુગૃહ્ણાતિ દશ હન્તિ તથા ક્ષિપન્।
પૂર્વદત્તાં હરન્ભૂમિં નરકાયોપગચ્છતિ॥ 13-97-76 (85356)
ન દદાતિ પ્રતિશ્રુત્ય દત્ત્વાઽપિ ચ હરેત્તુ યઃ।
સ બદ્ધો વારુણૈઃ પાશૈસ્તપ્યતે મૃત્યુસાસનાત્॥ 13-97-77 (85357)
આહિતાગ્નિં સદાયજ્ઞં કૃશવૃત્તિં પ્રિયાતિથિમ્।
યે ભરન્તિ દ્વિજશ્રેષ્ઠં નોપસર્પન્તિ તે યમમ્॥ 13-97-78 (85358)
બ્રાહ્મણેષ્વનૃણીભૂતઃ પાર્થિવઃ સ્યાત્પુરંદર।
ઇતરેષાં તુ વર્ણાનાં તારયેત્કૃશદુર્બલાન્॥ 13-97-79 (85359)
નાચ્છિન્દ્યાત્સ્પર્શિતાં ભૂમિં પરેણ ત્રિદશાધિપ।
બ્રાહ્મણસ્ય સુરશ્રેષ્ઠ કૃશવૃત્તેઃ કદાચન॥ 13-97-80 (85360)
યથાશ્રુ પતિતં તેષાં દીનાનામથ સીદતામ્।
બ્રાહ્મણાનાં હૃતે ક્ષેત્રે હન્યાત્ત્રિપુરુષં કુલમ્॥ 13-97-81 (85361)
ભૂમિપાલં ચ્યુતં રાષ્ટ્રાદ્યસ્તુ સંસ્થાપયેત્પુનઃ।
તસ્ય વાસઃ સહસ્રાક્ષ નાકપૃષ્ઠે મહીયતે॥ 13-97-82 (85362)
`સુનિર્મિતાં સુવિક્રીતાં સુભૃતાં સ્થાપયેન્નૃપ।'
ઇક્ષુભિઃ સન્તતાં ભૂમિં યવગોધૂમસાલિનીમ્॥ 13-97-83 (85363)
ગોશ્વવાહનપૂર્ણાં વા યો દદાતિ વસુન્ધરામ્।
વિમુક્તઃ સર્વપાપેભ્યઃ સ્વર્ગલોકે મહીયતે॥' 13-97-84 (85364)
નિધિગર્ભાં દદદ્ભૂમિં સર્વરત્નપરિચ્છદામ્।
અક્ષયાઁલ્લભતે લોકાન્ભૂમિસત્રં હિ તસ્ય તત॥ 13-97-85 (85365)
વિધૂય કલુષં સર્વં વિરજાઃ સમ્મતઃ સતામ્।
લોકે મહીયતે સદ્ભિર્યો દદાતિ વસુન્ધરામ્॥ 13-97-86 (85366)
યથાઽપ્સુ પતિતઃ શક્ર તૈલબિન્દુર્વિસર્પતિ।
તથા ભૂમિકૃતં દાનં સસ્યેસસ્યે વિવર્ધતે॥ 13-97-87 (85367)
યે રણાગ્રે મહીપાલાઃ શૂરાઃ સમિતિશોભનાઃ।
વધ્યન્તેઽભિમુખાઃ શક્ર બ્રહ્મલોકં વ્રજન્તિ તે॥ 13-97-88 (85368)
નૃત્તગીતપરા નાર્યો દિવ્યમાલ્યવિભૂષિતાઃ।
ઉપતિષ્ઠન્તિ દેવેન્દ્ર યથા ભૂમિપ્રદં દિવિ॥ 13-97-89 (85369)
મોદતે ચ સુખં સ્વર્ગે દેવગન્ધર્વપૂજિતઃ।
યો દદાતિ મહીં સમ્યગ્વિધિનેહ દ્વિજાતયે॥ 13-97-90 (85370)
શતમપ્સરસશ્ચૈવ દિવ્યમાલ્યવિભૂષિતાઃ।
ઉપતિષ્ઠન્તિ દેવેન્દ્ર બ્રહ્મલોકે ધરાપ્રદમ્॥ 13-97-91 (85371)
ઉપતિષ્ઠન્તિ પુણ્યાનિ સદા ભૂમિપ્રદં નરમ્।
શઙ્ખં ભદ્રાસનં છત્રં વરાશ્વા વરવાહનમ્॥ 13-97-92 (85372)
ભૂમિપ્રદાનાત્પુષ્પાણિ હિરણ્યનિચયાસ્તથા।
આજ્ઞા સદાઽપ્રતિહતા જયશબ્દા વસૂનિ ચ॥ 13-97-93 (85373)
ભૂમિદાનસ્ય પુણ્યાનિ ફલં સ્વર્ગઃ પુરન્દર।
હિરણ્યપુષ્પાશ્ચૌષધ્યઃ કુશકાઞ્ચનશાદ્વલાઃ॥ 13-97-94 (85374)
અમૃતપ્રસવાં ભૂમિં પ્રાપ્નોતિ પુરુષો દદત્॥ 13-97-95 (85375)
નાસ્તિ ભૂમિસમં દાનં નાસ્તિ માતૃસમો ગુરુઃ।
નાસ્તિ સત્યસમો ધર્મો નાસ્તિ દાનસમો નિધિઃ॥ 13-97-96 (85376)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-97-97x (7087)
એતદાઙ્ગિરસાચ્છ્રુત્વા વાસવો વસુધામિમામ્।
વસુરત્નસમાકીર્ણાં દદાવાઙ્ગિરસે તદા॥ 13-97-97 (85377)
ય ઇદં શ્રાવયેચ્છ્રાદ્ધે ભૂમિદાનસ્ય સંસ્તવમ્।
ન તસ્ય રક્ષસાં ભાગો નાસુરાણાં ભવત્યુત॥ 13-97-98 (85378)
અક્ષયં ચ ભવેદ્દત્તં પિતૃભ્યસ્તન્ન સંશયઃ।
તસ્માચ્છ્રાદ્ધેષ્વિદં વિદ્વાન્ભુઞ્જતઃ શ્રાવયેદ્દ્વિજાન્॥ 13-97-99 (85379)
ઇત્યેતત્સર્વદાનાનાં શ્રેષ્ઠમુક્તં તવાનઘ।
મયા ભરતશાર્દૂલ કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ ॥ 13-97-100 (85380)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 97 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-97-6 પ્રિયં સ્વપતિમ્॥ 7-97-12 પ્રિયેણ પ્રિયાય વા દત્તેતિ યોગાત્તસ્યા દાનમાદાનં વા કુર્વન્ પ્રિયદત્તાયા અસ્યાઃ પ્રિયો ભવતીત્યર્થઃ। દાનં વાપ્યથ વા જ્ઞાનં નામાસ્યાઃ પરમપ્રિયમ્ ઇતિ ટ.ધ.પાઠઃ॥ 7-97-19 શંસન્ત્યમુકદત્તે ગૃહે તિષ્ઠામ ઇતિ કથયન્તિ॥ 7-97-23 અર્પિતદાનાન્તરવદ્ભૂમિદાને પુણ્યોત્પત્તૌ શઙ્કૈવ નાસ્તીત્યર્થઃ॥ 7-97-25 એતા એતાનિ। સુપો ડાદેશઃ। વર્તન્ત્યનુસરન્તિ। નાતિક્રામન્તિ ભૂમિદમિતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-97-28 વૈકિંકરઃ વિપરીતં કુત્સિતં ચ કરોતીતિ વિકિંકરઃ કાલસ્તત્સમ્બન્ધી કાલમૃત્યુરિત્યર્થઃ॥ 7-97-30 સત્રી સત્રકૃત્॥ 7-97-31 ઉદીર્ણં ઇતિ પાઠે મહત્। શરણં ગૃહમ્॥ 7-97-36 તતશ્ચ જનને પુનરિતિ થ.પાઠ.॥ 7-97-37 બ્રહ્મભૂયં બૃહત્ત્વં ફલમિતિ યાવત્। ગચ્છતિ પ્રાપ્નોતિ। બ્રાહ્મણો બ્રહ્મસંશ્રિત ઇતિ ટ.ધ.પાઠઃ॥ 7-97-38 કૃત્યાનાં મન્ત્રમયીનાં મારણાર્થશક્તીનાં સમ્બન્ધિ યદરિષ્ટં તચ્છમનમ્॥ 7-97-39 ઇદં ભૂમિદાનં યો વેદ। વાદં ભૂમિવાક્યં યો વેદ। સોઽપિ પુનાતિ દશપુરુષાનિતિ શેષઃ॥ 7-97-41 ભૂતિલક્ષણં ઐશ્વર્યસૂચકમ્॥ 7-97-76 ક્ષિપન્ હરન્॥ 7-97-80 સ્પર્શિતાં દત્તામ્॥ 7-97-92 વરાશ્વા વરવારણા ઇતિ થ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 098
॥ શ્રીઃ ॥
13.98. અધ્યાયઃ 098
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રત્યન્નદાનપ્રશંસનપૂર્વકં તત્ફલકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કાનિ દાનાનિ લોકેઽસ્મિન્દાતુકામો મહીપતિઃ।
ગુણાધિકેભ્યો વિપ્રેભ્યો દદ્યાદ્ભરતસત્તમ॥ 13-98-1 (85381)
કેન તુષ્યન્તિ તે સદ્યઃ કિં તુષ્ટાઃ પ્રદિશન્તિ ચ।
શંસ મે તન્મહાબાહો ફલં પુણ્યકૃતં મહત્॥ 13-98-2 (85382)
દત્તં કિં ફલવદ્રાજન્નિહ લોકેં પરત્ર ચ।
ભવતઃ શ્રોતુમિચ્છામિ તન્મે વિસ્તરતો વદ॥ 13-98-3 (85383)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-98-4x (7088)
ઇમમર્થં પુરા પૃષ્ટો નારદો દેવદર્શનઃ।
યદુક્તવાનસૌ વાક્યં તન્મે નિગદતઃ શૃણુ॥ 13-98-4 (85384)
નારદ ઉવાચ। 13-98-5x (7089)
અન્નમેવ પ્રશંસન્તિ દેવા ઋષિગણાસ્તથા।
લોકતન્ત્રં હિ યજ્ઞાશ્ચ સર્વમન્ને પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 13-98-5 (85385)
અન્નેન સદૃશં દાનં ન ભૂતં ન ભવિષ્યતિ।
તસ્માદન્નં વિશેષેણિ દાતુમિચ્છન્તિ માનવાઃ॥ 13-98-6 (85386)
અન્નમૂર્જસ્કરં લોકે પ્રાણાશ્ચાન્ને પ્રતિષ્ઠિતાઃ।
અન્નેન ધાર્યતે સર્વં વિશ્વં જગદિદં પ્રભો॥ 13-98-7 (85387)
અન્નાદ્ગૃહસ્થા લોકેઽસ્મિન્ભિક્ષવસ્તાપસાસ્તથા॥
અન્નાદ્ભવન્તિ વૈ પ્રાણાઃ પ્રત્યક્ષં નાત્ર સંશયઃ॥ 13-98-8 (85388)
કટુમ્બિને સીદતે ચ બ્રાહ્મણાય મહાત્મને।
દાતવ્યં ભિક્ષવે ચાન્નમાત્મનો ભૂતિમિચ્છતા॥ 13-98-9 (85389)
બ્રાહ્મણાયાભિરૂપાય યો દદ્યાદન્નમર્થિને।
નિદધાતિ નિધિં શ્રેષ્ઠં પારલૌકિકમાત્મનઃ॥ 13-98-10 (85390)
શ્રાન્તમધ્વનિ વર્તન્તં વૃદ્ધમર્હમુપસ્થિતમ્।
અર્યયેદ્ભૂતિમન્વિચ્છન્ગૃહસ્થો ગૃહમાગતમ્॥ 13-98-11 (85391)
ક્રોધમુત્પતિતં હિત્વા સુશીલો વીતમત્સરઃ।
અન્નદઃ પ્રાપ્નુતે રાજન્દિવિ ચેહ ચ યત્સુખમ્॥ 13-98-12 (85392)
નાવમન્યેદભિગતં ન પ્રણુદ્યાત્કદાચન।
અપિ શ્વપાકે શુનિ વા નાન્નદાનં પ્રણશ્યતિ॥ 13-98-13 (85393)
યો દદ્યાદપરિક્લિષ્ટમન્નમધ્વનિ વર્તતે।
આર્તાયાદૃષ્ટપૂર્વાય સ મહદ્ધર્મમાપ્નુયાત્॥ 13-98-14 (85394)
પિતૄન્દેવાનૃપીન્વિપ્રાનતિથીંશ્ચ જનાધિપ।
યો નરઃ પ્રીણયત્યન્નૈસ્તસ્ય પુણ્યફલં મહત્॥ 13-98-15 (85395)
કૃત્વાઽતિપાતકં કર્મ યો દદ્યાદન્નમર્થિને।
બ્રાહ્મણાય વિશેષેણ ન સ પાપેન મુહ્યતે॥ 13-98-16 (85396)
બ્રાહ્મણેષ્વક્ષયં દાનમન્નં શૂદ્રે મહાફલમ્।
અન્નદાનં હિ શૂદ્રે ચ બ્રાહ્મણે ચ વિશિષ્યતે॥ 13-98-17 (85397)
ન પૃચ્છેદ્ગોત્રચરણં સ્વાધ્યાયં દેશમેવ ચ।
ભિક્ષિતો બ્રાહ્મણેનાન્નં દદ્યાદેવાવિચારતઃ॥ 13-98-18 (85398)
અન્નદસ્યાન્નદા વૃક્ષાઃ સર્વકામફલપ્રદાઃ।
ભવન્તિ ચેહ ચામુત્ર નૃપતે નાત્ર સંશયઃ॥ 13-98-19 (85399)
આશંસન્તે હિ પિતરઃ સુવૃષ્ટિમિવ કર્ષકાઃ।
અસ્માકમપિ પુત્રો વા પૌત્રો વાઽન્નં પ્રદાસ્યતિ॥ 13-98-20 (85400)
બ્રાહ્મણો હિ મહદ્ભૂતં સ્વયં દેહીતિ યાચતે।
અકામો વા સકામો વા દત્ત્વા પુણ્યમવાપ્નુયાત્॥ 13-98-21 (85401)
બ્રાહ્મણઃ સર્વભૂતાનામતિથિઃ પ્રસૃતાગ્રભુક્।
વિપ્રા યદધિગચ્છન્તિ ભિક્ષમાણા ગૃહં સદા॥ 13-98-22 (85402)
સત્કતાશ્ચ નિવર્તન્તે તદતીવ પ્રવર્ધતે।
મહાભાગે કુલે પ્રેત્ય જન્મ ચાપ્નોતિ ભારત॥ 13-98-23 (85403)
દત્ત્વા ત્વન્નં નરો લોકે તથા સ્થાનમનુત્તમમ્।
સ્વિષ્ટમૃષ્ટાન્નદાયી તુ સ્વર્ગે વસતિ સત્કૃતઃ॥ 13-98-24 (85404)
અન્નં પ્રાણા નરાણાં હિ સર્વમન્ને પ્રતિષ્ઠિમ્।
અન્નદઃ પશુમાન્પુત્રી ધનવાન્ભોગવાનપિ॥ 13-98-25 (85405)
પ્રાણવાંશ્ચાપિ ભવતિ રૂપવાંશ્ચ તથા નૃપ।
અન્નદઃ પ્રાણદો લોકે સર્વદઃ પ્રોચ્યતે તુ સઃ॥ 13-98-26 (85406)
અન્નં હિ દત્ત્વાઽતિથયે બ્રાહ્મણાય યથાવિધિ।
પ્રદાતા સુખમાપ્નોતિ દૈવતૈશ્ચાપિ પૂજ્યતે॥ 13-98-27 (85407)
બ્રાહ્મણો હિ મહદ્ભૂતં ક્ષેત્રભૂતં યુધિષ્ઠિર।
ઉપ્યતે તત્રિ યદ્બીજં તદ્ધિ પુણ્યફલં મહત્॥ 13-98-28 (85408)
પ્રત્યક્ષં પ્રીતિજનનં ભોક્તુર્દાતુર્ભવત્યુત।
સર્વાણ્યન્યાનિ દાનાનિ પરોક્ષફલવન્ત્યુત॥ 13-98-29 (85409)
અન્નાદ્ધિ પ્રસવં યાન્તિ રતિરન્નાદ્ધિ ભારત।
ધર્માર્થાવન્નતો વિદ્ધિ રોગનાશં તથાઽન્નતઃ॥ 13-98-30 (85410)
અન્નં હ્યમૃતમિત્યાહ પુરા કલ્પે પ્રજાપતિઃ। 7-98-3ab અન્નં ભુવં દિવં ખં ચ સર્વમન્ને પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 13-98-31 (85411)
અન્નપ્રણાશે ભિદ્યન્તે શરીરે પઞ્ચ ધાતવઃ।
બલં બલવતોપીહ પ્રણશ્યત્યન્નહાનિતઃ॥ 13-98-32 (85412)
આવાહાશ્ચ વિવાહાશ્ચ યજ્ઞાશ્ચાન્નમૃતે તથા।
નિવર્તન્તે નરશ્રેષ્ઠ બ્રહ્મ ચાત્ર પ્રલીયતે॥ 13-98-33 (85413)
અન્નતઃ સર્વમેતદ્ધિ યત્કિઞ્ચિત્સ્થાણુ જઙ્ગમમ્।
ત્રિષુ લોકેષુ ધર્માર્થમન્નં દેયમતો બુધૈઃ॥ 13-98-34 (85414)
અન્નદસ્ય મનુષ્યસ્ય બલમોજો યશાંસિ ચ।
કીર્તિશ્ચ વર્ધતે શશ્વત્ત્રિષુ લોકેષુ પાર્થિવ॥ 13-98-35 (85415)
મેઘેષૂર્ધ્વં સન્નિધત્તે પ્રાણાનાં પવનઃ પતિઃ।
તચ્ચ મેઘગતં વારિ શક્રો વર્ષતિ ભારત॥ 13-98-36 (85416)
આદત્તે ચ રસાન્ભૌનાનાદિત્યઃ સ્વગભસ્તિભિઃ।
વાયુરાદિત્યતસ્તાંશ્ચ રસાન્દેવઃ પ્રવર્ષતિ॥ 13-98-37 (85417)
તદ્યદા મેઘતો વારિ પતિતં ભવતિ ક્ષિતૌ।
તદા વસુમતી દેવી સ્નિગ્ધા ભવતિ ભારત॥ 13-98-38 (85418)
તતઃ સસ્યાનિ રોહન્તિ યેન વર્તયતે જગત્।
માંસમેદોસ્થિશુક્રાણાં પ્રાદુર્ભાવસ્તતઃ પુનઃ॥ 13-98-39 (85419)
સમ્ભવન્તિ તતઃ શુક્રાત્પ્રાણિનઃ પૃથિવીપતે।
અગ્નીષોમૌ હિ તચ્છુક્રં સૃજતઃ પુષ્યતશ્ચ હ॥ 13-98-40 (85420)
એવમન્નાદ્ધિ સૂર્યશ્ચ પવનઃ શક્રમેવ ચ।
એક એવ સ્મૃતો રાશિસ્તતો ભૂતાનિ જજ્ઞિરે॥ 13-98-41 (85421)
પ્રાણાન્દદાતિ ભૂતાનાં તેજશ્ચ ભરતર્ષભ।
ગૃહમભ્યાગતાયાથ યો દદ્યાદન્નમર્થિને॥ 13-98-42 (85422)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-98-43x (7090)
નારદેનૈવમુક્તોઽહમન્નદાનં સદા નૃપ।
અનસૂયુસ્ત્વમપ્યન્નં તસ્માદ્દેહિ ગતજ્વરઃ॥ 13-98-43 (85423)
દત્ત્વાઽન્નં વિધિવદ્રાજન્વિપ્રેભ્યસ્ત્વમપિ પ્રભો।
યથાવદનુરૂપેભ્યસ્તતઃ સ્વર્ગમવાપ્સ્યસિ॥ 13-98-44 (85424)
અન્નદાનાં હિ યે લોકાસ્તાંસ્ત્વં શૃણુ જનાધિપ।
ભવનાનિ પ્રકાશન્તે દિવિ તેષાં મહાત્મનામ્॥ 13-98-45 (85425)
નાનાસંસ્થાનિ રૂપાણિ નાનાસ્તમ્ભાન્વિતાનિ ચ।
ચન્દ્રમણ્ડલશુભ્રાણિ કિંકિણીજાલવન્તિ ચ॥ 13-98-46 (85426)
તરુણાદિત્યવર્ણાનિ સ્થાવરાણિ ચરાણિ ચ।
અનેકશતભૌમાનિ સાન્તર્જલચરાણિ ચ॥ 13-98-47 (85427)
વૈદૂર્યાર્કપ્રકાશાનિ રૌપ્યરુક્મમયાનિ ચ।
સર્વકામફલાશ્ચાપિ વૃક્ષા ભવનસંસ્થિતાઃ॥ 13-98-48 (85428)
વાપ્યો વીથ્યઃ સભાઃ કૂપા દીર્ઘિકાશ્ચૈવ સર્વશઃ।
ઘોષવન્તિ ચ યાનાનિ યુક્તાન્યથ સહસ્રશઃ॥ 13-98-49 (85429)
ભક્ષ્યભોજ્યમયાઃ શૈલા વાસાંસ્યાભરણાનિ ચ।
ક્ષીરં સ્રવન્તિ સરિતસ્તથા ચૈવાન્નપર્વતાઃ॥ 13-98-50 (85430)
પ્રાસાદાઃ પાણ્ડુરાભ્રાભાઃ શય્યાશ્ચ કનકોઞ્જ્વલાઃ।
તાન્યન્નદાઃ પ્રપદ્યન્તે તસ્માદન્નપ્રદો ભવ॥ 13-98-51 (85431)
એતે લોકાઃ પુણ્યકૃતા અન્નદાનાં મહાત્મનામ્।
તસ્માદન્નં પ્રયત્નેન દાતવ્યં માનવૈર્ભુવિ॥ ॥ 13-98-52 (85432)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટનવતિતમોઽધ્યાયઃ॥ 98 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-98-9 કુટુમ્બં પીડયિત્વાપિ બ્રાહ્મણાયેતિ ટ.ધ.પાઠઃ॥ 7-98-19 અન્નદસ્યાન્નવૃક્ષાશ્ચેતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-98-28 ક્ષેત્ર ચરતિ પાદવત્ ઇતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-98-33 બ્રહ્મ વેદઃ॥ 7-98-36 મેઘેષૂદકમાદત્તે પ્રાણાનાં પવનઃ શિવ ઇતિ થ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 099
॥ શ્રીઃ ॥
13.99. અધ્યાયઃ 099
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રત્યશ્વિન્યાદિનક્ષત્રયોગેઽન્નદાનફલપ્રતિપાદકનારદદેવકીસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
શ્રુતં મે ભવતો વાક્યમન્નદાનસ્ય યો વિધિઃ।
નક્ષત્રયોગસ્યેદાનીં દાનકલ્પં બ્રવીહિ મે॥ 13-99-1 (85433)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-99-2x (7091)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાનમ્।
દેવક્યાશ્ચૈવ સંવાદં સમર્ષેર્નારદસ્ય ચ॥ 13-99-2 (85434)
દ્વારકામનુસમ્પ્રાપ્તં નારદં દેવદર્શનમ્।
પપ્રચ્છેદં વચઃ પ્રશ્નં દેવકી ધર્મદર્શિની॥ 13-99-3 (85435)
તસ્યાઃ સમ્પૃચ્છમાનાયા દેવર્ષિર્નારદસ્તતઃ।
આચષ્ટ વિધઇવત્સર્વં તચ્છૃણુષ્વ વિશામ્પતે॥ 13-99-4 (85436)
નારદ ઉવાચ। 13-99-5x (7092)
કૃત્તિકાસુ મહાભાગે પાયસેન સસર્પિષા।
સન્તર્પ્ય બ્રાહ્મણાન્સાધૂઁલ્લોકાનાપ્નોત્યનુત્તમાન્॥ 13-99-5 (85437)
રોહિણ્યાં પ્રસૃતૈર્માર્ગૈર્માંસૈરન્નેન સર્પિષા।
પયોઽન્નપાનં દાતવ્યમનૃણાર્થં દ્વિજાતયે॥ 13-99-6 (85438)
દોગ્ધ્રીં દત્ત્વા સવત્સાં તુ નક્ષત્રે સોમદૈવતે।
ગચ્છન્તિ માનુપાલ્લોકાત્સ્વર્ગલોકમનુત્તમમ્॥ 13-99-7 (85439)
આર્દ્રાયાં કૃસરં દત્ત્વા તિલભિશ્રમુપોષિતઃ।
નરસ્તરતિ દુર્ગાણિ ક્ષુરધારાંશ્ચ પર્વતાન્॥ 13-99-8 (85440)
પૂપાન્પુનર્વસૌ દત્ત્વા તથૈવાન્નાનિ શોભને।
યશસ્વી રૂપસમ્પન્નો બહ્વન્નો જાયતે કુલે॥ 13-99-9 (85441)
પુણ્યેણ કનકં દત્ત્વા કૃતં વાઽકૃતમેવ ચ।
અનાલોકેષુ લોકેષુ સોમવત્સ વિરાજતે॥ 13-99-10 (85442)
આશ્લેષાયાં તુ યો રૂપ્યમૃષભં વા પ્રયચ્છતિ।
સ સર્પભયનિર્મુક્તઃ સમ્ભવાનધિતિષ્ઠતિ॥ 13-99-11 (85443)
મઘાસુ તિલપૂર્ણાનિ વર્ધમાનાનિ માનવઃ।
પ્રદાય પુત્રપશુમાનિહ પ્રેત્ય ચ મોદતે॥ 13-99-12 (85444)
ફલ્ગુનીપૂર્વસમયે બ્રાહ્મણાનામુપોષિતઃ।
ભક્ષ્યાન્ફાણિતસંયુક્તાન્દત્ત્વા સૌભાગ્યમૃચ્છતિ॥ 13-99-13 (85445)
ઘૃતક્ષીરસમાયુક્તં વિધિવત્ષષ્ટિકૌદનમ્।
ઉત્તરાવિષયે દત્ત્વા સ્વર્ગલોકે મહીયતે॥ 13-99-14 (85446)
યદ્યત્પ્રદીયતે દાનમુત્તરાવિષયે નરૈઃ।
મહાફલમનન્તં તદ્ભવતીતિ વિનિશ્ચયઃ॥ 13-99-15 (85447)
હસ્તે હસ્તિરથં દત્ત્વા ચતુર્યુક્તમુપોષિતઃ।
પ્રાપ્નોતિ પરમાઁલ્લોકાન્પુણ્યકામસમન્વિતાન્॥ 13-99-16 (85448)
ચિત્રાયાં વૃષભં દત્ત્વા પુણ્યગન્ધાંશ્ચ ભારત।
ચરન્ત્યપ્સરસાં લોકે રમન્તે નન્દને તથા॥ 13-99-17 (85449)
સ્વાત્યામથ ધનં દત્ત્વા યદિષ્ટતમમાત્મનઃ।i
પ્રાપ્નોતિ લોકાન્સ શુભાનિહ ચૈવ મહદ્યશઃ॥ 13-99-18 (85450)
વિશાખાયામનડ્વાહં ધેનું દત્ત્વા ચ દુગ્ધદામ્।
સપ્રાસઙ્ગં ચ શકટં સધાન્યં વસ્ત્રસંયુતમ્। 13-99-19 (85451)
પિતૄન્દેવાંશ્ચ પ્રીણાતિ પ્રેત્ય ચાનન્ત્યમશ્નુતે।
ન ચ દુર્ગાણ્યવાપ્નોતિ સ્વર્ગલોકં ચ ગચ્છતિ॥ 13-99-20 (85452)
દત્ત્વા યથોક્તં વિપ્રેભ્યો વૃત્તિમિષ્ટાં સ વિન્દતિ।
નરકાદીંશ્ચ સંક્લેશાન્નાપ્નોતીતિ વિનિશ્ચયઃ॥ 13-99-21 (85453)
અનુરાધાસુ પ્રાવરં વરાન્નં સમુપોષિતઃ।
દત્ત્વા યુગશતં ચાપિ નરઃ સ્વર્ગે મહીયતે॥ 13-99-22 (85454)
કાલશાકં તુ વિપ્રેભ્યો દત્ત્વા મર્ત્યઃ સમૂલકમ્।
જ્યેષ્ઠાયામૃદ્ધિમિષ્ટાં વૈ ગતિમિષ્ટાં સ ગચ્છતિ॥ 13-99-23 (85455)
મૂલે મૂલફલં દત્ત્વા બ્રાહ્મણેભ્યઃ સમાહિતઃ।
પિતૄન્પ્રીણયતે ચાપિ ગતિમિષ્ટાં ચ ગચ્છતિ। 13-99-24 (85456)
અથ પૂર્વાસ્વષાઢાસુ દધિપાત્રાણ્યુપોષિતઃ।
કુલવૃત્તોપસમ્પન્ને બ્રાહ્મણે વેદપારગે॥ 13-99-25 (85457)
પ્રદાય જાયતે પ્રેત્ય કુલે સુબહુગોધને।
ઉદમન્થં સસર્પિષ્કં પ્રભૂતમધુફાણિતમ્॥ 13-99-26 (85458)
દત્ત્વોત્તરાસ્વષાઢાસુ સર્વકામાનવાપ્નુયાત્।
દુગ્ધં ત્વભિજિતે યોગે દત્ત્વા મધુઘૃતપ્લુતમ્।
ધર્મનિત્યો મનીષિભ્યઃ સ્વર્ગલોકે મહીયતે॥ 13-99-27 (85459)
શ્રવણે કમ્બલં દત્ત્વા વસ્ત્રાન્તરિતમેવ વા।
શ્વેતેન યાતિ યાનેન સ્વર્ગલોકાનસંવૃતાન્॥ 13-99-28 (85460)
ગોપ્રયુક્તં ધનિષ્ઠાસુ યાનં દત્ત્વા સમાહિતઃ।
વસ્ત્રરાશિધનં સદ્યઃ પ્રેત્ય રાજ્યં પ્રપદ્યતે॥ 13-99-29 (85461)
ગન્ધાઞ્શતભિષગ્યોગે દત્ત્વા સાગરુચન્દનાન્।
પ્રાપ્નોત્યપ્સરસાં સઙ્ઘાન્પ્રેત્ય ગન્ધાંશ્ચ શાશ્વતાન્ 13-99-30 (85462)
પૂર્વપ્રોષ્ઠપદાયોગે રાજમાષાન્પ્રદાય તુ।
સર્વભક્ષફલોપેતઃ સ વૈ પ્રેત્ય સુખી ભવેત્॥ 13-99-31 (85463)
ઔરભ્રમુત્તરાયોગે યસ્તુ માંસં પ્રયચ્છતિ।
સ પિતૄન્પ્રીણયતિ વૈ પ્રેત્ય ચાનન્ત્યમશ્નુતે॥ 13-99-32 (85464)
કાંસ્યોપદોહનાં ધેનુ રેવત્યાં યઃ પ્રયચ્છતિ।
સા પ્રેત્ય કામાનાદાય દાતારમુપતિષ્ઠતિ॥ 13-99-33 (85465)
રથમશ્વસમાયુક્તં દત્ત્વાઽશ્વિન્યાં નરોત્તમઃ।
હસ્ત્યશ્વરથસમ્પન્ને વર્ચસ્વી જાયતે કુલે॥ 13-99-34 (85466)
ભરણીષુ દ્વિજાતિભ્યસ્તિલધેનું પ્રદાય વૈ।
ગાઃ સુપ્રભૂતાઃ પ્રાપ્નોતિ નરઃ પ્રેત્ય યશસ્તથા॥ 13-99-35 (85467)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-99-36x (7093)
ઇત્યેષ લક્ષણોદ્દેશઃ પ્રોક્તો નક્ષત્રયોગતઃ।
દેવક્યા નારદેનેહ સા સ્નુષાભ્યોઽબ્રવીદિદમ્॥ ॥ 13-99-36 (85468)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 99॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-99-6 માર્ગૈર્મૃગસમ્બન્ધિભિઃ॥ 7-99-7 સૌમ્યનક્ષત્રે મૃગશિરસિ॥ 7-99-9 પૂપાન્ પિષ્ટમયાન્ ઘૃતપાચિતપિણ્ડાન્॥ 7-99-10 અનાલોકેષ આલોકાન્તરવર્જિતેષુ સ્વયંપ્રકાશેષ્વિત્યર્થઃ॥ 7-99-13 ફાણિતં ગોરસવિકારઃ॥ 7-99-19 પ્રાસઙ્ગો ધાન્યાદિપિધાનયોગ્યં ચતુરશ્રમ્॥ 7-99-23 ઉદમન્ધં ઉદકુમ્ભયુક્તં સક્તુવિકારમ્॥ 7-99-31 પૂર્વપ્રોષ્ટપદાયોગે છાગમાંસમિતિ થ.પાઠઃ॥ 7-99-32 ઉરભ્રઃ પશુવિશેષ અજો વા॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 100
॥ શ્રીઃ ॥
13.100. અધ્યાયઃ 100
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ જલાદિદાનફલપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
સર્વાન્કામાન્પ્રયચ્છન્તિ યે પ્રયચ્છન્તિ કાઞ્ચનમ્।
ઇત્યેવં ભગવાનત્રિઃ પિતામહસુતોઽબ્રવીત્॥ 13-100-1 (85469)
પવિત્રં શુચ્યથાયુષ્યં પિતૃણામક્ષ્યં ચ તત્।
સુવર્ણં મનુજેન્દ્રેણ હરિશ્ચન્દ્રેણ કીર્તિતમ્॥ 13-100-2 (85470)
પાનીયપરમં દાનં દાનાનાં મનુરબ્રવીત્।
તસ્માત્કૂપાંશ્ચ વાપીશ્ચ તટાકાનિ ચ સ્વાનયેત્॥ 13-100-3 (85471)
સર્વં વિનાશયેત્પાપં પુરુષસ્યેહ કર્મણઃ।
કૂપઃ પ્રવૃત્તપાનીયઃ સુપ્રવૃત્તશ્ચ નિત્યશઃ॥ 13-100-4 (85472)
સર્વં તારયતે વંશં યસ્ય ખાતે જલાશયે।
ગાવઃ પિબન્તિ વિપ્રાશ્ચ સાધવશ્ચ નરાઃ સદા॥ 13-100-5 (85473)
નિદાઘકાલે પાનીયં યસ્ય તિષ્ઠત્યવારિતમ્।
સ દુર્ગં વિષમં કૃત્સ્નં ન કદાચિદવાપ્નુતે॥ 13-100-6 (85474)
બૃહસ્પતેર્ભગવતઃ પૂષ્ણશ્ચૈવ ભગસ્ય ચ।
અશ્વિનોશ્ચૈવ વહ્નેશ્ચ પ્રીતિર્ભવતિ સર્પિષા॥ 13-100-7 (85475)
પરમં ભેષજં હ્યેતદ્યજ્ઞાનામેતદુત્તમમ્।
રસાનામુત્તમં ચૈતત્ફલાનાં ચૈતદુત્તમમ્॥ 13-100-8 (85476)
ફલકામો યશસ્કામઃ પુષ્ટિકામશ્ચ નિત્યદા।
ઘૃતં દદ્યાદ્દ્વિજાતિભ્યઃ પુરુષઃ શુચિરાત્મવાન્॥ 13-100-9 (85477)
ઘૃતં માસે આશ્વયુજિ વિપ્રભ્યો યઃ પ્રયચ્છતિ।
તસ્મૈ પ્રયચ્છતો રૂપં પ્રીતૌ દેવાવિહાશ્વિનૌ॥ 13-100-10 (85478)
પાયસં સર્પિષા મિશ્રં દ્વિજેભ્યો યઃ પ્રયચ્છતિ।
ગૃહં તસ્ય ન રક્ષાંસિ ધર્ષયન્તિ કદાચન॥ 13-100-11 (85479)
પિપાસયા ન મ્રિયતે સોપચ્છન્દશ્ચ જાયતે।
ન પ્રાપ્નુયાચ્ચ વ્યસનં કરકાન્યઃ પ્રયચ્છતિ॥ 13-100-12 (85480)
પ્રયતો બ્રાહ્મણાગ્રે યઃ શ્રદ્ધયા પરયા યુતઃ।
ઉપસ્પર્શનષડ્ભાગં લભતે પુરુષઃ સદા॥ 13-100-13 (85481)
યઃ સાધનાર્થં કાષ્ઠાનિ બ્રાહ્મણેભ્યઃ પ્રયચ્છતિ।
પ્રતાપનાર્થં રાજેન્દ્ર વૃત્તવદ્ભ્યઃ સદા નરઃ॥ 13-100-14 (85482)
સિદ્ધ્યન્ત્યર્થાઃ સદા તસ્ય કાર્યાણિ વિવિધાનિ ચ।
ઉપર્યુપરિ શત્રૂણાં વપુષા દીપ્યતે ચ સઃ॥ 13-100-15 (85483)
ભગવાંશ્ચાપિ સમ્પ્રતો વહ્નિર્ભવતિ નિત્યશઃ।
ન તં ત્યજન્તિ પશવઃ સઙ્ગ્રામે ચ જયત્યપિ॥ 13-100-16 (85484)
પુત્રાઞ્શ્રિયં ચ લભતે યશ્છત્રં સમ્પ્રચ્છતિ।
ન ચક્ષુર્વ્યાધિં લભતે યજ્ઞભાગમથાશ્નુતે॥ 13-100-17 (85485)
નિદાઘકાલે વર્ષે વા યશ્છત્રં સમ્પ્રયચ્છતિ।
નાસ્ય કશ્ચિન્મનોદાહઃ કદાચિદપિ જાયતે।
કૃચ્છ્રાત્સ વિષમાચ્ચૈવ ક્ષિપ્રં મોક્ષમવાપ્નુતે॥ 13-100-18 (85486)
પ્રદાનં સર્વદાનાનાં શકટસ્ય વિશામ્પતે।
એવમાહ મહાભાગઃ શાણ્ડિલ્યો ભગવાનૃષિઃ॥ ॥ 13-100-19 (85487)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ શતતમોઽધ્યાયઃ॥ 100 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-100-12 સોપચ્છન્દઃ સોપકરણઃ। કરકાન્પાત્રવિશેષાન્॥ 7-100-13 અગ્રં વૃત્તિક્ષેત્રાદિ તદર્થમ્। ઉત્કોચં વિના। ઉપસ્પર્શનં દાનમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 101
॥ શ્રીઃ ॥
13.101. અધ્યાયઃ 101
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ જલતિલભૂમ્યન્નગોદાનાદિફલકથનમ્। 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
દહ્યમાનાય વિપ્રાય યઃ પ્રયચ્છત્યુપાનહૌ।
યત્ફલં તસ્ય ભવતિ તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-101-1 (85488)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-101-2x (7094)
ઉપાનહૌ પ્રયચ્છેદ્યો બ્રાહ્મણેભ્યઃ સમાહિતઃ।
મર્દતે કણ્ટકાન્સર્વાન્વિષમાન્નિસ્તરત્યપિ॥ 13-101-2 (85489)
સ શત્રૂણામુપરિ ચ સન્તિષ્ઠતિ યુધિષ્ઠિર।
યાનં ચાશ્વતરીયુક્તં તસ્ય શુભ્રં વિશામ્પતે॥ 13-101-3 (85490)
ઉપતિષ્ઠતિ કૌન્તેય રૌપ્યકાઞ્ચનભૂષિતમ્।
શકટં દમ્યસંયુક્તં દત્તં ભવતિ ચૈવ હિ॥ 13-101-4 (85491)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-101-5x (7095)
યત્ફલં તિલદાને ચ ભૂમિદાને ચ કીર્તિતમ્।
ગોદાને ચાન્નદાને ચ ભૂયસ્તદ્બ્રૂહિ કૌરવ॥ 13-101-5 (85492)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-101-6x (7096)
શૃણુષ્વ મમ કૌન્તૈય તિલદાનસ્ય યત્ફલમ્।
નિશમ્ય ચ યથાન્યાયં પ્રયચ્છ કુરુસત્તમ॥ 13-101-6 (85493)
પિતૄણાં પ્રથમં ભોજ્યં તિલાઃ સૃષ્ટાઃ સ્વયંભુવા।
તિલદાનેન વૈ તસ્માત્પિતૃપક્ષઃ પ્રમોદતે॥ 13-101-7 (85494)
માઘમાસે તિલાન્યસ્તુ બ્રાહ્મણેભ્યઃ પ્રયચ્છતિ।
સર્વસત્વસમાકીર્ણં નરકં સ ન પશ્યતિ॥ 13-101-8 (85495)
સર્વસત્રૈશ્ચ યજતે યસ્તિલૈર્યજતે પિતૄન્।
ન ચાકામેન દાતવ્યં તિલૈઃ શ્રાદ્ધં કદાચન॥ 13-101-9 (85496)
મહર્ષેઃ કશ્યપસ્યૈતે ગાત્રેભ્યઃ પ્રસૃતાસ્તિલાઃ।
તતો દિવ્યં ગતા ભાવં પ્રદાનેષુ તિલાઃ પ્રભો 13-101-10 (85497)
પૌષ્ટિકા રૂપદાશ્ચૈવ તથા પાપવિનાશનાઃ।
તસ્માત્સર્વપ્રદાનેભ્યસ્તિલદાનં વિશિષ્યતે॥ 13-101-11 (85498)
આપસ્તમ્બશ્ચ મેધાવી શઙ્ખશ્ચ લિખિતસ્તથા।
મહર્ષિર્ગૌતમશ્ચાપિ તિલદાનૈર્દિવં ગતાઃ॥ 13-101-12 (85499)
તિલહોમરતા વિપ્રાઃ સર્વે સંયતમૈથુનાઃ।
સમા ગવ્યેન હવિષા પ્રવૃત્તિષુ ચ સંસ્થિતાઃ॥ 13-101-13 (85500)
સર્વેષામિતિ દાનાનાં તિલદાનં વિશિષ્યતે।
અક્ષયં સર્વદાનાનાં તિલદાનમિહોચ્યતે॥ 13-101-14 (85501)
ઉચ્છિન્ને તુ પુરા હવ્યે કુશિકર્ષિઃ પરન્તપઃ।
તિલૈરગ્નિત્રયં હુત્વા પ્રાપ્તવાન્ગતિમુત્તમામ્॥ 13-101-15 (85502)
ઇતિ પ્રોક્તં કુરુશ્રેષ્ઠ તિલદાનમનુત્તમમ્।
વિધાનં યેન વિધિના તિલાનામિહ શસ્યતે॥ 13-101-16 (85503)
અત ઊર્ધ્વં નિબોધેદં દેવાનાં યષ્ટુમિચ્છતામ્।
સમાગમે મહારાજ બ્રહ્મણા વૈ સ્વયંભુવા॥ 13-101-17 (85504)
દેવાઃ સમેત્ય બ્રહ્માણં ભૂમિભાગે યિયશ્રવઃ।
શુભં દેશમયાચન્ત યજેમ ઇતિ પાર્થિવ॥ 13-101-18 (85505)
દેવા ઊચુઃ। 13-101-19x (7097)
ભગવંસ્ત્વં પ્રભુર્ભૂમેઃ સર્વસ્ય ત્રિદિવસ્ય ચ।
યજેમ હિ મહાભાગ યજ્ઞં ભવદનુજ્ઞયા॥ 13-101-19 (85506)
નાનનુજ્ઞાતભૂમિર્હિ યજ્ઞસ્ય ફલમશ્નુતે।
ત્વં હિ સર્વસ્ય જગતઃ સ્થાવરસ્ય ચરસ્ય ચ।
પ્રભુર્ભવસિ તસ્માત્ત્વં સમનુજ્ઞાતુમર્હસિ॥ 13-101-20 (85507)
બ્રહ્મોવાચ। 13-101-21x (7098)
દદાનિ મેદિનીભાગં ભવદ્ભ્યોઽહં સુરર્ષભાઃ।
યસ્મિન્દેશે કરિષ્યધ્વં યજ્ઞાન્કાશ્યપનન્દનાઃ॥ 13-101-21 (85508)
દૈવા ઊચુઃ। 13-101-22x (7099)
ભગવન્કૃતકામાઃ સ્મ યક્ષ્મહે સ્વાપ્તદક્ષિણૈઃ।
ઇમં તુ દેશં મુનયઃ પર્યુપાસન્તિ નિત્યદા॥ 13-101-22 (85509)
તતોઽગસ્ત્યશ્ચ કણ્વશ્ચ ભૃગુરત્રિર્વૃષાકપિઃ।
અસિતો દેવલશ્ચૈવ દેવયજ્ઞમુપાગમન્॥ 13-101-23 (85510)
તતો દેવા મહાત્માન ઈજિરે યજ્ઞમચ્યુતમ્।
તથા સમાપયામાસુર્યથાકાલં સુરર્ષભાઃ॥ 13-101-24 (85511)
ત ઇષ્ટયજ્ઞાસ્ત્રિદશા હિમવત્યચલોત્તમે।
ષષ્ઠમંશં ક્રતોસ્તસ્ય ભૂમિદાનં પ્રચક્રિરે। 13-101-25 (85512)
પ્રાદેશમાત્રં ભૂમેસ્તુ યો દદ્યાદનુપસ્કૃતમ્।
ન સીદતિ સ કૃચ્છ્રેષુ ન ચ દુર્ગાણ્યવાપ્નુતે॥ 13-101-26 (85513)
શીતવાતાતપસહાં યાગભૂમિં સુસંસ્કૃતામ્।
પ્રદાય સુરલોકસ્થઃ પુણ્યાન્તેઽપિ ન ચાલ્યતે॥ 13-101-27 (85514)
મુદિતો વસતિ પ્રાજ્ઞઃ શક્રેણ સહ પાર્થિવ।
પતિશ્રયપ્રદાનાચ્ચ સોઽપિ સ્વર્ગે મહીયતે॥ 13-101-28 (85515)
અધ્યાપકકુલે જાતઃ શ્રોત્રિયો નિયતેન્દ્રિયઃ।
ગૃહે યસ્ય વસેત્તુષ્ટઃ પ્રધાનં લોકમશ્નુતે॥ 13-101-29 (85516)
તથા ગવાર્થે શરણં શીતવર્ષસહં દૃઢમ્।
આસપ્તમં તારયતિ કુલં ભરતસત્તમ॥ 13-101-30 (85517)
ક્ષેત્રભૂમિં દદલ્લોકે શુભાં શ્રિયમવાપ્નુયાત્।
રત્નભૂમિં પ્રદદ્યાત્તુ કુલવંશં પ્રવર્ધયેત્॥ 13-101-31 (85518)
ન ચોષરાં ન નિર્દગ્ધાં મહીં દદ્યાત્કથઞ્ચન।
ન શ્મશાનપરીતાં ચ ન ચ પાપનિષેવિતામ્॥ 13-101-32 (85519)
પારક્યે ભૂમિદેશે તુ પિતૄણાં નિર્વપેત્તુ યઃ।
તદ્ભૂમિં વાઽપિ પિતૃભિઃ શ્રાદ્ધકર્મ વિહન્યતે॥ 13-101-33 (85520)
તસ્માત્ક્રીત્વા મહીં દદ્યાત્સ્વલ્પામપિ વિચક્ષણઃ।
પિણ્ડઃ પિતૃભ્યો દત્તો વૈ તસ્યાં ભવતિ શાશ્વતઃ॥ 13-101-34 (85521)
અટવી પર્વતાશ્ચૈવ નદ્યસ્તીર્થાનિ યાનિ ચ।
સર્વાણ્યસ્વામિકાન્યાદ્દુર્ન હિ તત્ર પરિગ્રહઃ॥ 13-101-35 (85522)
ઇત્યેતદ્ભૂમિદાનસ્ય ફલમુક્તં વિશામ્પતે।
અતઃ પરં તુ ગોદાનં કીર્તયિષ્યામિ તેઽનઘ॥ 13-101-36 (85523)
ગાવોઽધિકાસ્તપસ્વિભ્યો યસ્માત્સર્વેભ્ય એવ ચ।
તસ્માન્મહેશ્વરો દેવસ્તપસ્તાભિઃ સહાસ્થિતઃ॥ 13-101-37 (85524)
બ્રાહ્મે લોકે વસન્ત્યેતાઃ સોમેન સહ ભારત।
યાં તાં બ્રહ્મર્ષયઃ સિદ્ધાઃ પ્રાર્થયન્તિ પરાં ગતિમ્॥ 13-101-38 (85525)
પયસા હવિષા દધ્ના શકૃતા ચાથ ચર્મણા।
અસ્થિભિશ્ચોપકુર્વન્તિ શૃઙ્ગૈર્વાલૈશ્ચ ભારત॥ 13-101-39 (85526)
નાસાં શીતાતપૌ સ્યાતાં સદૈતાઃ કર્મ કુર્વતે।
ન વર્ષવિષયં વાઽપિ દુઃખમાસાં ભવત્યુત॥ 13-101-40 (85527)
બ્રાહ્મણૈઃ સહિતા યાન્તિ તસ્માત્પારમકં પદમ્।
એકં ગોબ્રાહ્મણં તસ્માત્પ્રવદન્તિ મનીષિણઃ॥ 13-101-41 (85528)
રન્તિદેવસ્ય યજ્ઞે તાઃ પશુત્વેનોપકલ્પિતાઃ।
અતશ્ચર્મણ્વતી રાજન્ગોચર્મભ્યઃ પ્રવર્તિતા।
પશુત્વાચ્ચ વિનિર્મુક્તાઃ પ્રદાનાયોપકલ્પિતાઃ॥ 13-101-42 (85529)
તા ઇમા વિપ્રમુખ્યેભ્યો યો દદાતિ મહીપતે।
નિસ્તરેદાપદં કૃચ્છ્રાં વિષમસ્થોઽપિ પાર્થિવ॥ 13-101-43 (85530)
ગવાં સહસ્રદઃ પ્રેત્ય નરકં ન પ્રપદ્યતે।
સર્વત્ર વિજયં ચાપિ લભતે મનુજાધિપ॥ 13-101-44 (85531)
અમૃતં વૈ ગવાં ક્ષીરમિત્યાહ ત્રિદશાધિપઃ।
તસ્માદ્દદાતિ યો ધેનુમમૃતં સ પ્રયચ્છતિ॥ 13-101-45 (85532)
અગ્નીનામવ્યયં હ્યેતદ્ધૌમ્યં વેદવિદો વિદુઃ।
તસ્માદ્દદાતિ યો ધેનું સ હૌમ્યં સમ્પ્રયચ્છતિ॥ 13-101-46 (85533)
સ્વર્ગો વૈ મૂર્તિમાનેષ વૃષભં યો ગવાં પતિમ્।
વિપ્રે ગુણયુતે દદ્યાત્સ વૈ સ્વર્ગે મહીયતે॥ 13-101-47 (85534)
પ્રાણા વૈ પ્રાણિનામેતે પ્રોચ્યન્તે ભરતર્ષભ।
તસ્માદ્દદાતિ યો ધેનું પ્રાણાનેષ પ્રયચ્છતિ॥ 13-101-48 (85535)
ગાવઃ શરણ્યા ભૂતાનામિતિ વેદવિદો વિદુઃ।
તસ્માદ્દદાતિ યો ધેનું શરણં સમ્પ્રયચ્છતિ॥ 13-101-49 (85536)
ન વધાર્થં પ્રદાતવ્યા ન કીનાશે ન નાસ્તિકે।
ગોજીવિને ન દાતવ્યા તથા ગૌર્ભરતર્ષભ।
`ગોરસાનાં ન વિક્રેતૂ રસં ચ યજનસ્ય ચ॥' 13-101-50 (85537)
દદત્સ તાદૃશાનાં વૈ નરો ગાં પાપકર્મણામ્।
અક્ષયં નરકં યાતીત્યેવમાહુર્મહર્ષયઃ॥ 13-101-51 (85538)
ન કૃશાં નાપવત્સાં વા વન્ધ્યાં રોગાન્વિતાં તથા।
ન વ્યઙ્ગાં ન પરિશ્રાન્તાં દદ્યાદ્ગાં બ્રાહ્મણાય વૈ॥ 13-101-52 (85539)
દશગોસહસ્રદઃ સમ્યક્ શક્રેણ સહ મોદતે।
અક્ષયાઁલ્લભતે લોકાન્નરઃ શતસહસ્રશઃ॥ 13-101-53 (85540)
ઇત્યેતદ્ગોપ્રદાનં ચ તિલદાનં ચ કીર્તિતમ્।
તથા ભૂમિપ્રદાનં ચ શૃણુષ્વાન્ને ચ ભારત॥ 13-101-54 (85541)
અન્નદાનં પ્રધાનં હિ કૌન્તેય પરિચક્ષતે।
અન્નસ્ય હિ પ્રદાનેન રન્તિદેવો દિવં ગતઃ॥ 13-101-55 (85542)
શ્રાન્તાય ક્ષુધિતાયાન્નં યઃ પ્રયચ્છતિ ભૂમિપ।
સ્વાયંભુવં મહાત્સ્થાનં સ ગચ્છતિ નરાધિપ॥ 13-101-56 (85543)
ન હિરણ્યૈર્ન વાસોભિર્નાન્યદાનેન ભારત।
પ્રાપ્નુવન્તિ નરાઃ શ્રેયો યથા હ્યન્નપ્રદાઃ પ્રભો॥ 13-101-57 (85544)
અન્નં વૈ પ્રથમં દ્રવ્યમન્નં શ્રીશ્ચ પરા મતા।
અન્નાત્પ્રાણઃ પ્રભવતિ તેજો વીર્યં બલં તથા॥ 13-101-58 (85545)
સદ્યો દદાતિ યશ્ચાન્નં સદૈકાગ્રમના નરઃ।
ન સ દુર્ગાણ્યવાપ્નોતીત્યેવમાહ પરાશરઃ॥ 13-101-59 (85546)
અર્ચયિત્વા યથાન્યાયં દેવેભ્યોઽન્નં નિવેદયેત્।
યદન્ના હિ નરા રાજંસ્તદન્નાસ્તસ્ય દેવતઃ॥ 13-101-60 (85547)
કૌમુદ્યાં શુક્લપક્ષે તુ યોઽન્નદાનં કરોત્યુત।
સ સન્તરતિ દુર્ગાણિ પ્રેત્ય ચાનન્ત્યમશ્નુતે॥ 13-101-61 (85548)
અભુક્ત્વાઽતિથેયે ચાન્નં પ્રયચ્છેદ્યઃ સમાહિતઃ।
સ વૈ બ્રહ્મવિદાં લોકાન્પ્રાપ્નુયાદ્ભરતર્ષભ॥ 13-101-62 (85549)
સુકૃચ્છ્રામાપદં પ્રાપ્તશ્ચાન્નદઃ પુરુષસ્તરેત્।
પાપં તરતિ ચૈવેહ દુષ્કૃતં ચાપકર્ષતિ॥ 13-101-63 (85550)
ઇત્યેતદન્નદાનસ્ય તિલદાનસ્ય ચૈવ હ।
ભૂમિદાનસ્ય ચ ફલં ગોદાનસ્ય ચ કીર્તિતમ્॥ ॥ 13-101-64 (85551)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 101 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-101-7 વૈ પુણ્યં પિતૃલોકે મહીયતે ઇતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-101-9 સર્વકામૈશ્ચ જયતિ યસ્તિલૈરિતિ નચ કામેન દાતવ્યમિતિ ચ ધ.પાઠઃ॥ 7-101-22 ઇમં હિમવત્સન્નિહિતમ્॥ 7-101-27 પ્રતિશ્રયો વાસાર્થં સ્થલમ્॥ 7-101-33 તદ્ભૂમિં પરકીયાં ભૂમિં વા યો નિર્વપેત્ પિતૃભિઃ પિતૃભ્યો દદ્યાત્તર્હિ તચ્છ્રાદ્ધં તદ્ભૂમિદાનાખ્યં કર્મ ચોભયં વિહન્યતે વૃથા ભવતિ॥ 7-101-34 તસ્યાં ક્રીતાયામ્॥ 7-101-46 આકુઞ્ચિતમપિ હ્યેતદ્ધવ્યં વેદવિદો વિદુરિતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-101-56 સ્વયંભુવં મહાભાગં સ પશ્યતિ નરાધિપેતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-101-58 અન્નં વૈ પરમં દૈવમિતિ ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 102
॥ શ્રીઃ ॥
13.102. અધ્યાયઃ 102
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ જલપ્રભાવવર્ણનપૂર્વકં તદ્દાનપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
શ્રુતં દાનફલં તાત યત્ત્વયા પરિકીર્તિતમ્।
અન્નદાનં વિશેષેણ પ્રશસ્તમિહ ભારત॥ 13-102-1 (85552)
પાનીયદાનમેવૈતત્કથં ચેહ મહાફલમ્।
ઇત્યેતચ્છ્રોતુમિચ્છામિ વિસ્તરેણ પિતામહ॥ 13-102-2 (85553)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-102-3x (7100)
હન્ત તે વર્તયિષ્યામિ યથાવદ્ભરતર્ષભ।
ગદતસ્તન્મમાદ્યેહ શૃણુ સત્યપરાક્રમ।
પાનીયદાનાત્પ્રભૃતિ સર્વં વક્ષ્યામિ તેઽનઘ॥ 13-102-3 (85554)
યદન્નં યચ્ચ પાનીયં સમ્પ્રદાયાશ્નુતે ફલમ્।
ન તાભ્યાં પરમં દાનં કિઞ્ચિદસ્તીતિ મે મનઃ॥ 13-102-4 (85555)
અન્નાત્પ્રાણભૃતસ્તાત પ્રવર્તન્તે હિ સર્વશઃ।
તસ્માદન્નં પરં લોકે સર્વદાનેષુ કથ્યતે॥ 13-102-5 (85556)
અન્નાદ્બલં ચ તેજશ્ચ પ્રાણિનાં વર્ધતે સદા।
અન્નાદાનમતસ્તસ્માચ્છ્રેષ્ઠમાહ પ્રજાપતિઃ॥ 13-102-6 (85557)
સાવિત્ર્યા હ્યપિ કૌન્તેય શ્રૂયતે વચનં શુભમ્।
યચ્ચેદં નાન્યથા ચૈતદ્દેવ સત્રે મહામખે॥ 13-102-7 (85558)
અન્ને દત્તે નરેણેહ પ્રાણા દત્તા ભવન્ત્યુત।
પ્રાણદાનાદ્ધિ પરમં ન દાનમિહ વિદ્યતે॥ 13-102-8 (85559)
શ્રુતં હિ તે મહાબાહો લોમશસ્યાપિ તદ્વચઃ।
પ્રાણાન્દત્ત્વા કપોતાય યત્પ્રાપ્તં શિબિના પુરા॥ 13-102-9 (85560)
યાં ગતિં લભતે દત્ત્વા દ્વિજસ્યાન્ન વિશામ્પતે।
તતો વિશિષ્ટાં ગચ્છન્તિ પ્રાણદા ઇતિ નઃ શ્રુતં॥ 13-102-10 (85561)
અન્નં ચાપિ પ્રભવતિ પાનીયાત્કુરુસત્તમ।
નીરજાતેન હિ વિના ન કિઞ્ચિત્સમ્પ્રવર્તતે॥ 13-102-11 (85562)
નીરજાતશ્ચ ભગવાન્સોમો ગ્રહગણેશ્વરઃ।
અમૃતં ચ સુધા ચૈવ સુધા ચૈવામૃતં તથા॥ 13-102-12 (85563)
અન્નૌષધ્યો મહારાજ વીરુધશ્ચ જલોદ્ભવાઃ।
યતઃ પ્રાણભૃતાં પ્રાણાઃ સમ્ભવન્તિ વિશામ્પતે॥ 13-102-13 (85564)
દેવાનામમૃતં હ્યન્નં નાગાનાં ચ સુધા તથા।
પિતૄણાં ચ સ્વધા પ્રોક્તા પશૂનાં ચાપિ વીરુધઃ॥ 13-102-14 (85565)
અન્નમેવ મનુષ્યાણાં પ્રાણાનાહુર્મનીષિણઃ।
તચ્ચ સર્વં નરવ્યાઘ્ર પાનીયાત્સમ્પ્રવર્તતે॥ 13-102-15 (85566)
તસ્માત્પાનીયદાનાદ્વૈ ન પરં વિદ્યતે ક્વચિત્।
તચ્ચ દદ્યાન્નરો નિત્યં યદીચ્છેદ્ભૂતિમાત્મનઃ॥ 13-102-16 (85567)
ધન્યં યશસ્યમાયુષ્યં જલદાનમિહોચ્યતે।
શત્રૂંશ્ચાપ્યધિ કૌન્તેય સદા તિષ્ઠતિ તોયદઃ॥ 13-102-17 (85568)
સર્વકામાનવાપ્નોતિ કીર્તિં ચૈવ હિ શાશ્વતીમ્।
પ્રેત્ય ચાનન્ત્યમશ્નાતિ પાપેભ્યશ્ચ પ્રમુચ્યતે॥ 13-102-18 (85569)
તોયદો મનુજવ્યાઘ્ર સ્વર્ગં ગત્વા મહાદ્યુતે।
અક્ષયાન્સમવાપ્નોતિ લોકાનિત્યબ્રવીન્મનુઃ॥ ॥ 13-102-19 (85570)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 102 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-102-11 નીરજાતેન જલોદ્ભવેન ધાન્યાદિના॥ 7-102-12 સ્વધા ચૈવ સુરા તથેતિ ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 103
॥ શ્રીઃ ॥
13.103. અધ્યાયઃ 103
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ તિલજલદીપાદિદાનપ્રશંસાપરયમબ્રાહ્મણસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
તિલાનાં કીદૃશં દાનમથ દીપસ્ય ચૈવ હિ।
અન્નાનાં વાસસા ચૈવ ભૂય એવ બ્રવીહિ મે॥ 13-103-1 (85571)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-103-2x (7101)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
બ્રાહ્મણસ્ય ચ સંવાદં યમસ્ય ચ યુધિષ્ઠિર॥ 13-103-2 (85572)
મધ્યદેશે મહાન્ગ્રામો બ્રાહ્મણાનાં બભૂવ હ।
ગઙ્ગાયમુનયોર્મધ્યે યામુનસ્ય ગિરેરધઃ॥ 13-103-3 (85573)
પર્ણશાલેતિ વિખ્યાતો રમણીયો નરાધિપ।
વિદ્વાંશસ્તત્ર ભૂયિષ્ઠા બ્રાહ્મણાશ્ચાવસંસ્તથા॥ 13-103-4 (85574)
અથ પ્રાહ યમઃ કઞ્ચિત્પુરુષં કૃષ્ણવાસસમ્।
રક્તાક્ષમૂર્ધ્વરોમાણં કાકજઙ્ઘાક્ષિનાસિકમ્॥ 13-103-5 (85575)
ગચ્છ ત્વં બ્રાહ્મણગ્રામં તતો ગત્વા તમાનય।
અગસ્ત્યં ગોત્રતશ્ચાપિ નામતશ્ચાપિ શર્મિણમ્॥ 13-103-6 (85576)
શમે નિવિષ્ટં વિદ્વાંસમધ્યાપકમનાવૃતમ્।
મા ચાન્યમાનયેથાસ્ત્વં સગોત્રં તસ્ય પાર્શ્વતઃ॥ 13-103-7 (85577)
સ હિ તાદૃગ્ગુણસ્તેન તુલ્યોઽધ્યયનજન્મના।
અપત્યેષુ તથા વૃત્તે સમસ્તેનૈવ ધીમતા।
તમાનય યથોદ્દિષ્ટં પૂજા કાર્યા હિ તસ્ય મે॥ 13-103-8 (85578)
સ ગત્વા પ્રતિકૂલં તચ્ચકાર યમશાસનમ્।
તમાક્રમ્યાનયામાસ પ્રતિષિદ્ધો યમેન યઃ॥ 13-103-9 (85579)
તસ્મૈ યમઃ સમુત્થાય પૂજા કૃત્વા ચ વીર્યવાન્।
પ્રોવાચ નીયતામેષ સોઽન્ય આનીયતામિતિ॥ 13-103-10 (85580)
એવમુક્તે તુ વચને ધર્મરાજેન સ દ્વિજઃ।
ઉવાચ ધર્મરાજાનં નિર્વિણ્ણોઽધ્યયનેન વૈ।
યો મે કાલો ભવેચ્છેષસ્તં વસેયમિહાચ્યુત॥ 13-103-11 (85581)
યમ ઉવાચ। 13-103-12x (7102)
નાહં કાલસ્ય વિહિતં પ્રાપ્નોમીહ કથઞ્ચન।
યો હિ ધર્મં ચરતિ વૈ તં તુ જાનામિ કેવલમ્॥ 13-103-12 (85582)
ગચ્છ વિપ્ર ત્વમદ્યૈવ આલયં સ્વં મહાદ્યુતે।
બ્રૂહિ સર્વં યથા સ્વૈરં કરવાણિ કિમચ્યુત॥ 13-103-13 (85583)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 13-103-14x (7103)
શુદ્ધદાનં ચ સુમહત્પુણ્યં સ્યાત્તદ્બ્રવીહિ મે।
સર્વસ્ય હિ પ્રમાણં ત્વં ત્રૈલોક્યસ્યાપિ સત્તમ॥ 13-103-14 (85584)
યમ ઉવાચ। 13-103-15x (7104)
શૃણુ તત્ત્વેન વિપ્રર્પે પ્રદાનવિધિમુત્તમમ્।
તિલાઃ પરમકં દાનં પુણ્યં ચૈવેહ શાશ્વતમ્॥ 13-103-15 (85585)
તિલાશ્ચ સમ્પ્રદાતવ્યા યથાશક્તિ દ્વિજર્ષભ।
નિત્યદાનાત્સર્વકામાંસ્તિલા નિર્વર્તયન્ત્યુત॥ 13-103-16 (85586)
તિલાઞ્શ્રાદ્ધે પ્રશંસન્તિ દાનમેતદ્ધ્યનુત્તમમ્।
તાન્પ્રયચ્છસ્વ વિપ્રેભઅયો વિધિદૃષ્ટેન કર્મણાઃ॥ 13-103-17 (85587)
વૈશાખ્યાં પૌર્ણમાસ્યાં તુ તિલાન્દદ્યાદ્દ્વિજાતિષુ।
તિલા ભક્ષયિતવ્યાશ્ચ સદા ત્વાલમ્ભં ચ તૈઃ 13-103-18 (85588)
કાર્યં સતતમિચ્છદ્ભિઃ શ્રેયઃ સર્વાત્મના ગૃહે।
તથાઽઽપઃ સર્વદા દેયાઃ પેયાશ્ચૈવ ન સંશયઃ॥ 13-103-19 (85589)
પુષ્કરિણ્યસ્તટાકાનિ કૂપાંશ્ચૈવાત્ર ખાનયેત્।
એતત્સુદુર્લભતરમિહ લોકે દ્વિજોત્તમ॥ 13-103-20 (85590)
આપો નિત્યં પ્રદેયાસ્તે પુણ્યં હ્યેતદનુત્તમમ્।
પ્રપાશ્ચ કાર્યા દાનાર્થં નિત્યં તે દ્વિજસત્તમ।
ભુક્તેઽપ્યથ પ્રદેયં તુ પાનીયં વૈ વિશેષતઃ॥ 13-103-21 (85591)
`પાનીયાભ્યર્થિનં દૃષ્ટ્વા પ્રીત્યા દત્ત્વા ત્વરાન્વિતઃ।
વસ્ત્રે તન્તુપ્રમાણેન દીપે નિમિષવત્સરમ્॥ 13-103-22 (85592)
ગવાં રોમપ્રમાણેન સ્વર્ગભોગમુપાશ્નુતે।
જલબિન્દુપ્રમાણેન તદેતાન્યુપવર્તય॥'॥ 13-103-23 (85593)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-103-24x (7105)
ઇત્યુક્તે સ તદા તેન યમદૂતેન વૈ ગૃહાન્।
નીતશ્ચ કારયામાસ સર્વં તદ્યમશાસનમ્॥ 13-103-24 (85594)
નીત્વા તં યમદૂતોઽપિ ગૃહીત્વા શર્મિણં તદા।
યયૌ સ ધર્મરાજાય ન્યવેદયત ચાપિ તમ્॥ 13-103-25 (85595)
તં ધર્મરાજો ધર્મજ્ઞં પૂજયિત્વા પ્રતાપવાન્।
કૃત્વા ચ સંવિદં તેન વિસસર્જ યથાગતમ્॥ 13-103-26 (85596)
તસ્યાપિ ચ યમઃ સર્વમુપદેશં ચકાર હ।
પ્રેત્યૈત્ય ચ તતઃ સર્વં ચકારોક્તં યમેન તત્॥ 13-103-27 (85597)
તથા પ્રશંસને દીપાન્યમઃ પિતૃહિતેપ્સયા।
તસ્માદ્દીપપ્રદો નિત્યં સન્તારતિ વૈ પિતૄન્॥ 13-103-28 (85598)
દાતવ્યાઃ સતતં દીપાસ્તસ્માદ્ભરતસત્તમ।
દેવતાનાં પિતૄણાં ચ ચક્ષુષ્યં ચાત્મનાં વિભો॥ 13-103-29 (85599)
રત્નદાનં ચ સુમહત્પુણ્યમુક્તં જનાધિપ।
યસ્તાન્વિક્રીય યજતે બ્રાહ્મણો હ્યભયંકરમ્॥ 13-103-30 (85600)
યદ્વૈ દદાતિ વિપ્રેભ્યો બ્રાહ્મણઃ પ્રતિગૃહ્ય વૈ।
ઉભયોઃ સ્યાત્તદક્ષય્યં દાતુરાદાતુરેવ ચ॥ 13-103-31 (85601)
યો દદાતિ સ્થિતઃ સ્થિત્યાં તાદૃશાય પ્રતિગ્રહમ્।
ઉભયોરક્ષયં ધર્મં તં મનુઃ પ્રાહ ધર્મવિત્॥ 13-103-32 (85602)
વાસસાં સમ્પ્રદાનેનિ સ્વદારનિરતો નરઃ।
સુવસ્ત્રશ્ચ સુવેષશ્ચ ભવતીત્યનુશુશ્રુમ॥ 13-103-33 (85603)
ગાવઃ સુવર્ણં ચ તથા તિલાશ્ચૈવાનુવર્ણિતાઃ।
બહુશઃ પુરુષવ્યાઘ્ર વેદપ્રામાણ્યદર્શનાત્॥ 13-103-34 (85604)
વિવાહાંશ્ચૈવ કુર્વીત પુત્રાનુત્પાદયેત ચ।
પુત્રલાભો હિ કૌરવ્ય સર્વલાભાદ્વિશિષ્યતે॥ ॥ 13-103-35 (85605)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્ર્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 103 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-103-7 અધ્યાપકમનાનૃતમિતિ થ.પાઠઃ। અધ્યાપકમનારતમિતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-103-9 ચકારચયમાશ્રય ઇતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-103-11 ઇહ યમલોકે॥ 7-103-13 કાલસ્ય વિહિતં આયુઃપ્રમાણં ન પ્રાપ્નોમિ ન જાનામિ। કાલેનાપ્રવર્તિતં ત્વામિહ સ્થાપયિતું ન શક્નોમીત્યર્થઃ। વિહિતં પ્રાપયામીહ કઞ્ચનેતિ થ.પાઠઃ॥ 7-103-14 બૃહિ પૃચ્છ॥ 7-103-17 નિર્ઘર્તયન્તિ સાધયન્તિ॥ 7-103-18 આલમ્ભનં સર્વતઃ સ્પર્શનં ઉદ્વર્તનમિત્યર્થઃ॥ 7-103-32 એતદ્દિ તસ્યાઽભયઙ્કરં પ્રતિગ્રહવિક્રયજદોષઘ્નમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 104
॥ શ્રીઃ ॥
13.104. અધ્યાયઃ 104
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ ગોભૂવિદ્યાદાનપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ભૂય એવ કુરુશ્રેષ્ઠ દાનાનાં વિધિમુત્તમમ્।
કથયસ્વ મહાપ્રાજ્ઞ ભૂમિદાનં વિશેષતઃ॥ 13-104-1 (85606)
પૃથિવીં ક્ષત્રિયો દદ્યાદ્બ્રાહ્મણાયેષ્ટિકર્મિણે।
વિધિવત્પ્રતિગૃહ્ણીયાન્ન ત્વન્યો દાતુમર્હતિ॥ 13-104-2 (85607)
સર્વવર્ણૈસ્તુ યચ્છક્યં પ્રદાતું ફલકાઙ્ક્ષિભિઃ।
વેદે વા યત્સમાખ્યાતં તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 13-104-3 (85608)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-104-4x (7106)
તુલ્યનામાનિ દેયાનિ ત્રીણિ તુલ્યફલાનિ ચ।
સર્વકામફલાનીહ ગાવઃ પૃથ્વી સરસ્વતી॥ 13-104-4 (85609)
યો બ્રૂયાચ્ચાપિ શિષ્યાય ધર્મ્યાં બ્રાહ્મીં સરસ્વતીમ્।
પૃથિવીગોપ્રદાનાભ્યાં તુલ્યં સ ફલમશ્નુતે॥ 13-104-5 (85610)
તથૈવ ગાઃ પ્રશંસન્તિ ન તુ દેયં તતઃ પરમ્।
સન્નિકૃષ્ટફલાસ્તા હિ લઘ્વર્થાશ્ચ યુધિષ્ઠિર॥ 13-104-6 (85611)
માતરઃ સર્વભૂતાનાં ગાવઃ સર્વસુખપ્રદાઃ।
વૃદ્ધિમાકાઙ્ક્ષતા નિત્યં ગાવઃ કાર્યાઃ પ્રદક્ષિણાઃ 13-104-7 (85612)
સન્તાડ્યા ન તુ પાદેન ગવાં મધ્યે ન ચ વ્રજેત્।
મઙ્ગલાયતનં દેવ્યસ્તસ્માત્પૂજ્યાઃ સદૈવ ગાઃ॥ 13-104-8 (85613)
પ્રચોદનં દેવકૃતં ગવાં કર્મસુ વર્તતામ્।
પૂર્વમેવાક્ષરં ચાન્યદભિધેયં તતઃ પરમ્॥ 13-104-9 (85614)
પ્રચારે વા નિવાતે વા બુધો નોદ્વેજયેત ગાઃ।
તૃષિતા હ્યભિવીક્ષન્ત્યો નરં હન્યુઃ સબાન્ધવમ્॥ 13-104-10 (85615)
પિતૃસદ્માનિ સતતં દેવતાયતનાનિ ચ।
પૂયન્તે શકૃતા યાસાં પૂતં કિમધિકં તતઃ॥ 13-104-11 (85616)
ઘાસમુષ્ટિં પરગવે દદ્યાત્સંવત્સરં તુ યઃ।
અકૃત્વા સ્વયમાહારં વ્રતં તત્સાર્વકામિકમ્॥ 13-104-12 (85617)
સ હિ પુત્રાન્યશોઽર્થં ચ શ્રિયં ચાપ્યધિગચ્છતિ।
નાશયત્યશુભં ચૈવ દુઃસ્વપ્નં ચાપ્યપોહતિ॥ 13-104-13 (85618)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-104-14x (7107)
દેયાઃ કિંલક્ષણા ગાવઃ કાશ્ચાપિ પરિવર્જયેત્।
કીદૃશાય પ્રદાતવ્યા ન દેયાઃ કીદૃશાય ચ॥ 13-104-14 (85619)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-104-15x (7108)
અસદ્વૃત્તાય પાપાય લુબ્ધાયાનૃતવાદિને।
હવ્યકવ્યવ્યપેતાય ન દેયા ગૌઃ કથઞ્ચન॥ 13-104-15 (85620)
ભિક્ષવે બહુપુત્રાય શ્રોત્રિયાયાહિતાગ્નયે।
દત્ત્વા દશગવાં દાતા લોકાનાપ્નોત્યનુત્તમાન્॥ 13-104-16 (85621)
`જુહોતિ યદ્ભોજયતિ યદ્દદાતિ ગવાં રસૈઃ।
સર્વસ્યૈવાંશભાગ્દાતા તન્નિમિત્તં પ્રવર્તિતઃ॥' 13-104-17 (85622)
યશ્ચૈવ ધર્મં કુરુતે તસ્ય ધર્મફલં ચ યત્।
સર્વસ્યૈવાંશભાગ્દાતા તન્નિમિત્તં પ્રવૃત્તયઃ॥ 13-104-18 (85623)
યશ્ચૈનમુત્પાદયતે યશ્ચૈનં ત્રાયતે ભયાત્।
યશ્ચાસ્ય કુરુતે વૃત્તિં સર્વે તે પિતરસ્ત્રયઃ॥ 13-104-19 (85624)
કલ્મષં ગુરુશુશ્રૂષા હન્તિ માનો મહદ્યશઃ।
અપુત્રતાં ત્રયઃ પુત્રા અવૃત્તિં દશ ધેનવઃ॥ 13-104-20 (85625)
વેદાન્તનિષ્ઠસ્ય બહુશ્રુતસ્ય
પ્રજ્ઞાનતૃપ્તસ્ય જિતેન્દ્રિયસ્ય।
શિષ્ટસ્ય દાન્તસ્ય યતસ્ય ચૈવ
ભૂતેષુ નિત્યં પ્રિયવાદિનશ્ચ॥ 13-104-21 (85626)
યઃ ક્ષુદ્ભયાદ્વૈ ન વિકર્મ કુર્યા-
ન્મૃદુશ્ચ શાન્તૌ હ્યતિથિપ્રિયશ્ચ।
શુભે પાત્રે યે ગુણા ગોપ્રદાને
તાવાન્દોષો બ્રાહ્મણસ્વાપહારે। 13-104-22 (85627)
સર્વાવસ્થં બ્રાહ્મણસ્વાપહારે
દારાશ્ચૈષાં દૂરતો વર્જનીયાઃ॥ 13-104-23 (85628)
`વિપ્રદારે પરિહૃતે તદ્ધનેઽપહૃતે ચ તુ।
પરિત્રાયન્તિ શક્તાસ્તુ નમસ્તેભ્યો મૃતાશ્ચ યે॥ 13-104-24 (85629)
ન પાલયન્તિ નિહતાન્યે તાન્વૈવસ્વતો યમઃ।
દણ્ડયન્ભર્સયન્નિત્યં નિરયેભ્યો ન મુઞ્ચતિ॥ 13-104-25 (85630)
તથા ગવાં પરિત્રાણે પીડને ચ શુભાશુભમ્।
વિપ્રગોષુ વિશેષેણ રક્ષિતેષુ ગૃહેષુ વા॥' ॥ 13-104-26 (85631)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુરધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 104 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-104-2 ઇષ્ટિકર્મિણે યાજ્ઞિકાય॥ 7-104-4 તુલ્યનામાનિ ગોપદવાચ્યાનિ॥ 7-104-6 દેયં દાનયોગ્યમ્। પરં શ્રેષ્ઠમ્॥ 7-104-9 ગવાં બલીવર્દાનાં કર્મસુ યજ્ઞાદ્યર્થેષુ કૃષ્યાદ્યર્થેષુ કર્ષણાદિષુ વર્તતાં પ્રચોદનં પ્રતોદેન પ્રેરણં દેવૈઃ કૃતમિતિ ન તત્ર દોષ ઇતિ ભાવઃ। તથાપિ પૂર્વં યજ્ઞાર્થમેવ ચોદનમક્ષરં શ્રેયસ્કરમ્। અન્યત્કૃષ્યાદ્યર્થં તુ તતઃ પરં વૈદિકકર્ષણમનુપ્રવૃત્તમભિધેયં વાચ્યં નિન્દ્યમિત્યર્થઃ॥ 7-104-10 નિવાતે કઠિનોપવેશને। અભિવીક્ષન્ત્યો જલમલભમાનાઃ॥ 7-104-12 આહારં તદીયતક્રાદ્યાહરણમકૃત્વા॥ 7-104-21 વેદાન્તનિષ્ઠસ્ય વૃત્તિં અતિસૃજેતેત્યુત્તરેણાન્વયઃ। ચતુર્ધ્યર્થે ષષ્ઠી॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 105
॥ શ્રીઃ ॥
13.105. અધ્યાયઃ 105
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ બ્રાહ્મણસ્વાપહારસ્યાનર્થહેતુતાયાં દૃષ્ટાન્તતયા નૃગોપાખ્યાનકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
અત્રૈવ કીર્ત્યતે સદ્ભિર્બ્રાહ્મણસ્વાભિમર્શને।
નૃગેણ સુમહત્કૃચ્છ્રું યદવાપ્તં કુરૂદ્વહ॥ 13-105-1 (85632)
નિવિશન્ત્યાં પુરા પાર્થ દ્વારવત્યામિતિ શ્રુતિઃ।
અદૃશ્યત મહાકૂપસ્તૃણવીરુત્સમાવૃતઃ। 13-105-2 (85633)
પ્રયત્નં તત્ર કુર્વાણાસ્તસ્માત્કૂપાજ્જલાર્થિનઃ।
શ્રમેણ મહતા યુક્તાસ્તસ્મિંસ્તોયે સુસંવૃતે॥ 13-105-3 (85634)
દદૃશુસ્તે મહાકાયં કૃકલાસમવસ્થિતમ્।
તસ્ય ચોદ્ધરણે યત્નમકુર્વંસ્તે સહસ્રશઃ॥ 13-105-4 (85635)
પ્રગ્રહૈશ્ચર્મપટ્ટૈશ્ચ તં બદ્ધ્વા પર્વતોપમમ્।
નાશક્નુવન્સમુદ્ધર્તું તતો જગ્મુર્જનાર્દનમ્॥ 13-105-5 (85636)
ખમાવૃત્યોદપાનસ્ય કૃકલાસઃ સ્થિતો મહાન્।
તસ્ય નાસ્તિ સમુદ્ધર્તેત્યેતત્કૃષ્ણે ન્યવેદયન્॥ 13-105-6 (85637)
સ વાસુદેવેન સમુદ્ધૃતશ્ચ
પૃષ્ટશ્ચ કામાન્નિજગાદ રાજા।
નૃગસ્તદાઽઽત્માનમથો ન્યવેદય-
ત્પુરાતનં યજ્ઞસહસ્રયાજિનમ્॥ 13-105-7 (85638)
તથા બ્રુવાણં તુ તમાહ માધવઃ
શુભં ત્વયા કર્મ કૃતં ન પાપકમ્।
કથં ભવાન્દુર્ગતિમીદૃશીં ગતો
નરેન્દ્ર તદ્બ્રૂહિ કિમેતદીદૃશમ્॥ 13-105-8 (85639)
શતં સહસ્રાણિ ગવાં શતં પુનઃ
પુનઃ શતાન્યષ્ટશતાયુતાનિ।
નૃપ દ્વિજેભ્યઃ ક્વ નુ તદ્ગતં તવ॥ 13-105-9 (85640)
નૃગસ્તતોઽબ્રવીત્કૃષ્ણં બ્રાહ્મણસ્યાગ્નિહોત્રિણઃ।
પ્રોષિતસ્ય પરિભ્રષ્ટા ગૌરેકા મમ ગોધને*****॥ 13-105-10 (85641)
ગવાં સહસ્રે સંખ્યાતા તદા સા પશુપૈર્મમ।
સા બ્રાહ્મણાય મે દત્તા પ્રેત્યાર્થમભિકાઙ્ક્ષતા॥ 13-105-11 (85642)
અપશ્યત્પરિમાર્ગંશ્ચ તાં ગાં પરગૃહે દ્વિજઃ।
મમેયમિતિ ચોવાચ બ્રાહ્મણો યસ્ય સાઽભવત્॥ 13-105-12 (85643)
તાવુભૌ સમનુપ્રાપ્તૌ વિવદન્તૌ ભૃશજ્વરૌ।
ભવાન્દાતા ભવાન્હર્તેત્યથ તૌ મામવોચતામ્॥ 13-105-13 (85644)
શતેન શતસઙ્ખ્યેન ગવાં વિનિમયેન વૈ।
યાચે પ્રતિગ્રહીતારં સ તુ મામબ્રવીદિદમ્॥ 13-105-14 (85645)
દેશકાલોપસમ્પન્ના દોગ્ધ્રી શાન્તાઽતિવત્સલા।
સ્વાદુક્ષીરપ્રદા ધન્યા મમ નિત્યં નિવેશને॥ 13-105-15 (85646)
કૃશં ચ ભરતે સા ગૌર્મમ પુત્રમપસ્તનમ્।
ન સા શક્યા મયા દાતુમિત્યુક્ત્વા સ જગામ હ॥ 13-105-16 (85647)
તતસ્તમપરં વિપ્રં યાચે વિનિમયેન વૈ।
ગવાં શતસહસ્રં હિ તત્કૃતે ગૃહ્યતામિતિ॥ 13-105-17 (85648)
બ્રાહ્મણ ઉવાચ। 13-105-18x (7109)
ન રાજ્ઞાં પ્રતિગૃહ્ણામિ શક્તોઽહં સ્વસ્ય માર્ગણે।
સૈવ ગૌર્દીયતાં શીઘ્રં મમેતિ મધુસૂદન॥ 13-105-18 (85649)
રુક્મમશ્વાંશ્ચ દદતો રજતસ્યન્દનાંસ્તથા।
ન જગ્રાહ યયૌ ચાપિ તદા સ બ્રાહ્મણર્ષભઃ॥ 13-105-19 (85650)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ ચોદિતઃ કાલધર્મણા।
પિતૃલોકમહં પ્રાપ્ય ધર્મરાજમુપાગમમ્॥ 13-105-20 (85651)
યમસ્તુ પૂજયિત્વા માં તતો વચનમબ્રવીત્।
નાન્તઃ સઙ્ખ્યાયતે રાજંસ્તવ પુણ્યસ્ય કર્મણઃ॥ 13-105-21 (85652)
અસ્તિ ચૈવ કૃતં પાપમજ્ઞાનાત્તદપિ ત્વયા।
ચરસ્વ પાપં પશ્ચાદ્વા પૂર્વં વા ત્વં યથેચ્છસિ॥ 13-105-22 (85653)
રક્ષિતાસ્મીતિ ચોક્તં તે પ્રતિજ્ઞા ચાનૃતા તવ।
બ્રાહ્મણસ્વસ્ય ચાદાનં દ્વિવિધસ્તે વ્યતિક્રમઃ॥ 13-105-23 (85654)
પૂર્વં કૃચ્છં ચરિષ્યેઽહં પશ્ચાચ્છુભમિતિ પ્રભો।
ધર્મરાજં બ્રુવન્નેવં પતિતોસ્મિ મહીતલે॥ 13-105-24 (85655)
અશ્રૌષં પતિતશ્ચાહં યમસ્યોચ્ચૈઃ પ્રભાષતઃ।
વાસુદેવઃ સમુદ્ધર્તા ભવિતા તે જનાર્દનઃ॥ 13-105-25 (85656)
પૂર્ણે વર્ષસહસ્રાન્તે ક્ષીણે કર્મણિ દુષ્કૃતે।
પ્રાપ્લસ્યસે શાશ્વતાઁલ્લોકાઞ્જિતાન્સ્વેનૈવ કર્મણા॥ 13-105-26 (85657)
કૂપેઽઽત્માનમધઃશીર્ષમપશ્યં પતિતં ચ હ।
તિર્યગ્યોનિમનુપ્રાપ્તં ન ચ મામજહાત્સ્મૃતિઃ॥ 13-105-27 (85658)
ત્વયા તુ તારિતોઽસ્મ્યદ્ય કિમન્યત્ર તપોબલાત્।
અનુજાનીહિ માં કૃષ્ણ ગચ્છેયં દિવમદ્ય વૈ॥ 13-105-28 (85659)
અનુજ્ઞાતઃ સ કૃષ્ણેન નમસ્કૃત્ય જનાર્દનમ્।
વિમાનં દિવ્યમાસ્થાય યયૌ દિવમરિન્દમઃ॥ 13-105-29 (85660)
તતસ્તસ્મિન્દિવં યાતે નૃગે ભરતસત્તમ।
વાસુદેવ ઇમાઞ્શ્લોકાઞ્જગાદ કુરુનન્દન॥ 13-105-30 (85661)
બ્રાહ્મણસ્વં ન હર્તવ્યં પુરુષેણ વિજાનતા।
બ્રાહ્મણસ્વં હૃતં હન્તિ નૃગં બ્રાહ્મણગૌરિવ॥ 13-105-31 (85662)
સતાં સમાગમઃ સદ્ભિર્નાફલઃ પાર્થ વિદ્યતે।
વિમુક્તં નરકાત્પશ્ય નૃગં સાધુસમાગમાત્॥ 13-105-32 (85663)
પ્રદાનં ફલવત્તત્ર દ્રોહસ્તત્ર તથાઽફલઃ।
અપહારં ગવાં તસ્માદ્વર્જયેત યુધિષ્ઠિર॥ ॥ 13-105-33 (85664)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 105 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-105-23 પ્રતિજ્ઞા ચ કૃતા ત્વયેતિ, ત્રિવિધસ્તે વ્યતિક્રમ ઇતિ ચ.થ.ધ. પાઠઃ॥ 7-105-24 કૃચ્છ્રં ચરિષ્યે પાપફલં ભોક્ષ્યે॥ 7-105-31 ન હર્તવ્યં ક્ષત્રિયેણ વિશેષત ઇતિ થ.ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 106
॥ શ્રીઃ ॥
13.106. અધ્યાયઃ 106
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ ગોદાનપ્રશંસાપરનાચિકેતોપાખ્યાનકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
દત્તાનાં ફલસમ્પ્રાપ્તિં ગવાં પ્રબ્રૂહિ મેઽનઘ।
વિસ્તરેણ મહાબાહો ન હિ તૃપ્યામિ કથ્યતામ્॥ 13-106-1 (85665)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-106-2x (7110)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
ઋષેરૌદ્દાલકેર્વાક્યં નાચિકેતસ્ય ચોભયોઃ॥ 13-106-2 (85666)
ઋષિરૌદ્દાલકિર્દીક્ષામુપગમ્ય તતઃ સુતમ્।
ત્વં મામુપચરસ્વેતિ નાચિકેતમભાષત॥ 13-106-3 (85667)
સમાપ્તે નિયમે તસ્મિન્મહર્ષિઃ પુત્રમબ્રવીત્।
ઉપસ્પર્શનસક્તસ્ય સ્વાધ્યાયાભિરતસ્ય ચ॥ 13-106-4 (85668)
ઇધ્મા દર્ભાઃ સુમનસઃ કલશશ્ચાભિતો જલમ્।
વિસ્મૃતં મે તદાદાય નદીતીરાદિહાવ્રજ॥ 13-106-5 (85669)
ગત્વાનવાપ્ય તત્સર્વં નદીવેગસમાપ્લુતમ્।
ન પશ્યામિ તદિત્યેવં પિતરં સોઽબ્રવીન્મુનિઃ॥ 13-106-6 (85670)
ક્ષુત્પિપાસાશ્રમાવિષ્ટો મુનિરૌદ્દાલકિસ્તદા।
યમં પશ્યેતિ તં પુત્રમશપત્ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ॥ 13-106-7 (85671)
તથા સ પિત્રાઽભિહતો વાગ્વજ્રેણ કૃતાઞ્જલિઃ।
પ્રસીદેતિ બ્રુવન્નેવ ગતસત્વોઽપતદ્ભુવિ॥ 13-106-8 (85672)
નાચિકેતં પ્રિતા દૃષ્ટ્વા પતિતં દુઃખમૂર્ચ્છિતઃ।
કિં મયા કૃતમિત્યુક્ત્વા નિપપાત મહીતલે॥ 13-106-9 (85673)
તસ્ય દુઃખપરીતસ્ય સ્વં પુત્રમનુશોચતઃ।
વ્યતીતં તદહઃશેષં સા ચોગ્રા તત્ર શર્વરી॥ 13-106-10 (85674)
પિત્ર્યેણાશ્રુપ્રપાતેન નાચિકેતઃ કુરૂદ્વહ।
પ્રાસ્યન્દચ્છયને કૌશ્યે વૃષ્ટ્યા સસ્યમિવાપ્લુતમ્॥ 13-106-11 (85675)
સ પર્યપૃચ્છત્તં પુત્રં શ્લાઘ્યં પર્યાગતં પુનઃ।
દિવ્યૈર્ગન્ધૈઃ સમાદિગ્ધં ક્ષીણસ્વપ્નમિવોત્થિતમ્॥ 13-106-12 (85676)
અપિ પુત્ર જિતા લોકાઃ શુભાસ્તે સ્વેન કર્મણા।
દિષ્ટ્યા ચાસિ પુનઃ પ્રાપ્તો ન હિ તે માનુષં વપુઃ॥ 13-106-13 (85677)
પ્રત્યક્ષદાર્શી સર્વસ્ય વિત્રા પૃષ્ટો મહાત્મના।
અભ્યુત્થાય પિતુર્મધ્યે મહર્ષીણાં ન્યવેદયત્॥ 13-106-14 (85678)
કુર્વન્મવચ્છાસનમાશુ યાતો
હ્યહં વિશાલાં રુચિરપ્રભાસામ્।
વૈવસ્વતીં પ્રાપ્ય સભામવશ્યં
સહસ્રશો યોજનહૈમભૌમામ્॥ 13-106-15 (85679)
દૃષ્ટૈવ મામભિમુખમાપતન્તં
ગૃહં નિવેદ્યાસનમાદિદેશ।
વૈવસ્વતોઽર્ઘ્યાદિભિરર્હણૈશ્ચ
ભવત્કૃતે પૂજયામાસ માં સાઃ॥ 13-106-16 (85680)
તતસ્ત્વહં તં શનકૈરવોચં
વૃતઃ સદસ્યૈરભિપૂજ્યમાનઃ।
પ્રાપ્તોઽસ્મિ તે વિષયં ધર્મરાજ
લોકાનર્હો યાનહં તાન્વિધત્સ્વ॥ 13-106-17 (85681)
યમોઽબ્રવીન્માં ન મૃતોસિ સૌમ્ય
યમં પશ્યેત્યાહ સ ત્વાં તપસ્વી।
પિતા પ્રદીપ્તાગ્નિસમાનતેજા
ન તત્છક્યમનૃતં વિપ્ર કર્તુમ્॥ 13-106-18 (85682)
દૃષ્ટસ્તેઽહં પ્રતિગચ્છસ્વ તાત
શોચત્યસૌ તવ દેહસ્ય કર્તા।
દદાનિ કિઞ્ચાપિ મનઃપ્રણીતં
પ્રિયાતિથેસ્તવ કામાન્વૃણીષ્વ॥ 13-106-19 (85683)
તેનૈવમુક્તસ્તમહં પ્રત્યવોચં
પ્રાપ્તોસ્મિ તે વિષયં દુર્નિવર્ત્યમ્।
ઇચ્છામ્યહં પુણ્યકૃતાં સમૃદ્ધાઁ-
લ્લોકાન્દ્રષ્ટું યદિ તેઽહં વરાર્હઃ॥ 13-106-20 (85684)
યાનં સમારોપ્ય તુ માં સ દેવો
વાહૈર્યુક્તં સુપ્રભં ભાનુમત્તમ્।
સંદર્શયામાસ તદાઽઽત્મલોકા-
ન્સર્વાસ્તથા પુણ્યકૃતાં દ્વિજેન્દ્ર॥ 13-106-21 (85685)
અપશ્યં તત્ર વેશ્માનિ તૈજસાનિ મહાત્મનામ્।
નાનાસંસ્થાનરૂપાણિ સર્વરત્નમયાનિ ચ॥ 13-106-22 (85686)
ચન્દ્રમણ્ડલશુભ્રાણિ કિંકિણીજાલવન્તિ ચ।
અનેકશતભૌમાનિ સાન્તર્જલવનાનિ ચ॥ 13-106-23 (85687)
વૈડૂર્યાર્કપ્રકાશાનિ રૂપ્યરુક્મમયાનિ ચ।
તરુણાદિત્યવર્ણાનિ સ્થાવરાણિ ચરાણિ ચ॥ 13-106-24 (85688)
ભક્ષ્યભોજ્યમયાઞ્શૈલાન્વાસાંસિ શયનાનિ ચ।
સર્વકામફલાંશ્ચૈવ વૃક્ષાન્ભવનસંસ્થિતાન્॥ 13-106-25 (85689)
નદ્યો વીથ્યઃ સભા વાપ્યો દીર્ઘિકાશ્ચૈવ સર્વશઃ।
ઘોષવન્તિ ચ યાનાનિ યુક્તાન્ધથ સહસ્રશઃ॥ 13-106-26 (85690)
ક્ષીરસ્રવા વૈ સરિતો ગિરીંશ્ચ
સર્પિસ્તથા વિમલં ચાપિ તોયમ્।
વૈવસ્વતસ્યાનુમતાંશ્ચ દેશા-
નદૃષ્ટપૂર્વાન્સુબહૂનપશ્યમ્॥ 13-106-27 (85691)
સર્વાન્દૃષ્ટ્વા તદહં ધર્મરાજ-
મવોચં વૈ સર્વદેવં સહિષ્ણુમ્।
ક્ષીરસ્યૈતાઃ સર્પિષશ્ચૈવ નદ્યઃ
શશ્વત્સ્રોતાઃ કસ્ય ભોજ્યાઃ પ્રવૃત્તાઃ॥ 13-106-28 (85692)
યમોઽબ્રવીદ્વિદ્ધિ ભોજ્યાંસ્ત્વમેતા-
ન્યે દાતારઃ સાધવો ગોરસાનામ્।
અન્યે લોકાઃ શાશ્વતા વીતશોકૈઃ
સમાકીર્ણા ગોપ્રદાને રતાનામ્॥ 13-106-29 (85693)
ન ત્વેતાસાં દાનમાત્રં પ્રશસ્તં
પાત્રં કાલો ગોવિશેષો વિધિશ્ચ।
જ્ઞાત્વા દેયં વિપ્ર ગવાન્તરં હિ
દુઃખં જ્ઞાતું પાવકાદિત્યભૂતમ્॥ 13-106-30 (85694)
સ્વાધ્યાયવાન્યોઽતિમાત્રં તપસ્વી
વૈતાનસ્થો બ્રાહ્મણઃ પાત્રમાસામ્।
ગોષુ ક્ષાન્તં ગોશરણ્યં કૃતજ્ઞં
વૃત્તિગ્લાનં તાદૃશં પાત્રમાહુઃ॥ 13-106-31 (85695)
કૃચ્છ્રોત્સૃષ્ટાઃ પોષ્ણાભ્યાગતાશ્ચ
દ્વારૈરેતૈર્ગોવિશેષાઃ પ્રશસ્તાઃ।
અન્તર્જાતાઃ સુક્રયજ્ઞાનલબ્ધાઃ
પ્રાણક્રીતાઃ સોદકાઃ સોદ્વહાશ્ચ॥ 13-106-32 (85696)
તિસ્રો રાત્ર્યસ્ત્વદ્ભિરુપોષ્ય ભૂમૌ
તૃપ્તા ગાવસ્તર્પિતેભ્યઃ પ્રદેયાઃ।
વત્સૈઃ પ્રીતાઃ સુપ્રજાઃ સોપચારા-
સ્ત્ર્યહં દત્ત્વા ગોરસૈર્વર્તિતવ્યમ્॥ 13-106-33 (85697)
દત્ત્વા ધેનું સુવ્રતાં સાધુદોહાં
કલ્યાણવત્સામપલાયિનીં ચ।
યાવન્તિ રોમાણિ ભવન્તિ તસ્યા-
સ્તાવદ્વર્ષાણ્યશ્નુતે સ્વર્ગલોકમ્॥ 13-106-34 (85698)
તથાઽનડ્વાહં બ્રાહ્મણેભ્યઃ પ્રદાય
દાન્તં ધુર્યં બલવન્તં યુવાનમ્।
કુલાનુજીવ્યં વીર્યવન્તં બૃહન્તં
ભુઙ્ક્તે લોકાન્સમ્મિતાન્ધેનુદસ્ય॥ 13-106-35 (85699)
વૃદ્ધે ગ્લાને સમ્ભ્રમે વા મહાર્થે
કૃષ્યર્થં વા હૌમ્યહેતોઃ પ્રમૂત્યામ્।
ગુર્વર્થં વા યજ્ઞસમાપ્તયે વા
ગાં વૈ દાતું દેશકાલોઽવિશિષ્ટઃ॥ 13-106-36 (85700)
નાચિકેત ઉવાચ। 13-106-37x (7111)
શ્રુત્વા વૈવસ્વતવચસ્તમહં પુનરબ્રવમ્।
અગોમી ગોપ્રદાતૄણાં કથં લોકાન્હિ ગચ્છતિ॥ 13-106-37 (85701)
તતોઽબ્રવીદ્યમો ધીમાન્ગોપ્રદાનં તતો ગતિમ્।
ગોપ્રદાનાનુકલ્પાત્તુ ગામૃતે સન્તુ ગોપ્રદાઃ॥ 13-106-38 (85702)
અલાભે યો ગવાં દદ્યાદ્ધૃતધેનું યતવ્રતઃ।
તસ્યૈતા ઘૃતવાહિન્યઃ ક્ષરન્તે વત્સલા ઇવ॥ 13-106-39 (85703)
ઘૃતાલાભે તુ યો દદ્યાત્તિલધેનું યતવ્રતઃ।
સ દુર્ગાત્તારિતો ધેન્વા ક્ષીરનદ્યાં પ્રમોદતે॥ 13-106-40 (85704)
તિલાલાભે તુ યો દદ્યાજ્જલધેનું યતવ્રતઃ।
સ કામપ્રવહાં શીતીં નદીમેતામુપાશ્નુતે॥ 13-106-41 (85705)
એવમેતાનિ મે તત્ર ધર્મરાજો ન્યદર્શયત્।
દૃષ્ટ્વા ચ પરમં હર્ષમવાપમહમચ્યુત॥ 13-106-42 (85706)
નિવેદયે ચાહમિમં પ્રિયં તે
ક્રતુર્મહાનલ્પધનપ્રચારઃ।
પ્રાપ્તો મયા તાત સ મત્પ્રસૂતઃ
પ્રપત્સ્યતે વેદવિધિપ્રવૃત્તઃ॥ 13-106-43 (85707)
શાપો હ્યયં ભવતોઽનુગ્રહાય
પ્રાપ્તો મયા યત્ર દૃષ્ટો યમો વૈ।
દાનવ્યુષ્ટિં તત્ર દૃષ્ટ્વા મહાત્મ-
ન્નિઃસંદિગ્ધાન્દાનધર્માંશ્ચરિષ્યે॥ 13-106-44 (85708)
ઇદં ચ મામબ્રવીદ્ધર્મરાજઃ
પુનઃ પુનઃ સમ્પ્રહૃષ્ટો મહર્ષે।
દાનેન યઃ પ્રયતોઽભૂત્સદૈવ
વિશેષતો ગોપ્રદાનં ચ કુર્યામ્॥ 13-106-45 (85709)
શુદ્ધો હ્યર્થો નાવમન્યસ્વ ધર્મા-
ન્પાત્રે દેયં દેશકાલોપપન્ને।
તસ્માદ્ગાવસ્તે નિત્યમેવ પ્રદેયા
માભૂચ્ચ તે સંશયઃ કશ્ચિદત્ર॥ 13-106-46 (85710)
એતાઃ પુરા હ્યદદન્નિત્યમેવ
સાન્તાત્માનો દાનપથે નિવિષ્ટાઃ।
તપાંસ્યુગ્રાણ્યપ્રતિશઙ્કમાના-
સ્તે વૈ દાનં પ્રદદુશ્ચૈવ શક્ત્યા॥ 13-106-47 (85711)
કાલે ચ શક્ત્યા મત્સરં વર્જયિત્વા
શુદ્ધાત્માનઃ શ્રદ્ધિનઃ પુણ્યશીલાઃ।
દત્ત્વા ગા વૈ લોકમમું પ્રપન્ના
દેદીપ્યન્તે પુણ્યશીલાસ્તુ નાકે॥ 13-106-48 (85712)
એતદ્દાનં ન્યાયલબ્ધં દ્વિજેભ્યઃ
પાત્રે દત્તં પ્રાપણીયં પરીક્ષ્ય।
કામ્યાષ્ટમ્યાં વર્તિતવ્યં દશાહં
રસૈર્ગવાં શકૃતા પ્રસ્નવૈર્વા॥ 13-106-49 (85713)
દેવવ્રતી સ્યાદ્વૃષભપ્રદાનૈ-
ર્વેદાવાપ્તિર્ગોયુગસ્ય પ્રદાને।
તીર્થાવાપ્તિર્ગોપ્રયુક્તપ્રદાને
પાપોત્સર્ગઃ કપિલાયાઃ પ્રદાને॥ 13-106-50 (85714)
ગામપ્યેકાં કપિલાં સમ્પ્રદાય
ન્યાયોપેતાં કલુષાદ્વિપ્રમુચ્યેત્।
ગવાં રસાત્પરમં નાસ્તિ કિઞ્ચિ-
દ્ગવાં પ્રદાનં સુમહદ્વદન્તિ॥ 13-106-51 (85715)
ગાવો લોકાંસ્તારયન્તિ ક્ષરન્ત્યો
ગાવશ્ચાન્નં સંજનયન્તિ લોકે।
યસ્તં જાનન્ન ગવાં હાર્દમેતિ
સ વૈ ગન્તા નિરયં પાપચેતાઃ॥ 13-106-52 (85716)
યૈસ્તદ્દત્તં ગોસહસ્રં શતં વા
દશાર્ધં વા દશ વા સાધુવત્સમ્।
અપ્યેકા વૈ સાધવે બ્રાહ્મણાય
સાસ્યામુષ્મિન્પુણ્યતીર્થા નદી વૈ॥ 13-106-53 (85717)
પ્રાપ્ત્યા પુષ્ટ્યા લોકસંરક્ષણેન
ગાવસ્તુલ્યાઃ સૂર્યપાદૈઃ પૃથિવ્યામ્।
શબ્દશ્ચૈકઃ સંનતિશ્ચોપભોગા-
સ્તસ્માદ્ગોદઃ સૂર્ય ઇવાવભાતિ॥ 13-106-54 (85718)
ગુરું શિષ્યો વરયેદ્ગોપ્રદાને
સ વૈ ગન્તા નિયતં સ્વર્ગમેવ।
વિધિજ્ઞાનાં સુમહાન્ધર્મ એષ
વિધિં હ્યાદ્યં વિધયઃ સંવિશન્તિ॥ 13-106-55 (85719)
ઇદં દાનં ન્યાયલબ્ધં દ્વિજેભ્યઃ
પાત્રે દત્ત્વા પ્રાપયેથાઃ પરીક્ષ્ય।
ત્વય્યાશંસન્ત્યમરા દાનવાશ્ચ
વયં ચાપિ પ્રસૃતે પુણ્યશીલે॥ 13-106-56 (85720)
ઇત્યુક્તોઽહં ધર્મરાજં દ્વિજર્ષે
ધર્માત્માનં શિરસાઽભિપ્રણમ્ય।
અનુજ્ઞાતસ્તેન વૈવસ્વતેન
પ્રત્યાગમં ભગવત્પાદમૂલમ્॥ ॥ 13-106-57 (85721)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષડધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 106 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-106-5 કલશશ્ચાતિભોજનમ્ ઇતિ ઝ.પાઠ.। તત્ર અતિભોજનં ભોજનસામગ્રિકં શાકાદિ॥ 7-106-8 ગતસત્વો મૃતઃ॥ 7-106-11 સસ્યં શુષ્યમાણમ્॥ 7-106-15 યોજનેતિ લુપ્તતૃતીયાન્તં પદમ્। યોજનૈઃ સહસ્રશઃ સમ્મિતામિતિ શેષઃ॥ 7-106-23 અનેકશતાનિ ભૌમાનિ ઉપર્યુપરિ ભૂમિસમૂહા યેષુ તાનિ પ્રાસાદમણ્ડલાનિ॥ 7-106-30 ગવામન્તરમન્યોન્યતારતમ્યં। અવઙ્॥ 7-106-31 કૃચ્છ્રોત્સૃષ્ટાઃ સઙ્કટાત્ નિરોધાત્ મુક્તાઃ। પોષણાર્થં દરિદ્રાગારાદાગતાઃ। તાદૃશીનાં પાલનં પ્રશસ્તતરમિત્યર્થઃ॥ 7-106-33 ત્ર્યહમમ્માત્રાહારો ભૂમિશાયી ભૂત્વા ચતુર્થં દિનમારભ્ય ત્ર્યહમેકૈકાં ગાં દત્ત્વા ગોરસૈર્વૃત્તિં કુર્યાત્। એવં વ્રતપૂર્વકં ગોત્રયં દદત ઉક્તં વક્ષ્યમાણં ચ ફલં ભવતીત્યર્થઃ॥ 7-106-36 વૃદ્ધે ગ્લાને રોગિણિ પથ્યાશનાર્થં સમ્ભ્રમે દુર્ભિક્ષે। મહાર્થે યજ્ઞાદ્યર્થે ચ। પ્રસૂત્યાં પુત્રજન્મનિ॥ 7-106-43 ક્રતુઃ ગોદાનરૂપઃ॥ 7-106-49 પ્રાપણીયં ગોઃ આહારાદિ। કામે ઇચ્છાપૂરણે સાધુઃ કામ્યા યા અષ્ટમી શુક્લકૃષ્ણાન્યતરા તસ્યાં॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 107
॥ શ્રીઃ ॥
13.107. અધ્યાયઃ 107
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ ભીષ્મેણ ગોદાનફલવિશેષવિષયકેન્દ્રપ્રશ્નાનુવાદઃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ઉક્તં તે ગોપ્રદાનં વૈ નાચિકેતમૃષિં પ્રતિ।
માહાત્મ્યમપિ ચૈવોક્તમુદ્દેશેન ગવાં પ્રભો॥ 13-107-1 (85722)
નૃગેણ ચ મહદ્દુઃખમનુભૂતં મહાત્મના।
એકાપરાધાદજ્ઞાનાત્પિતામહ મહામતે॥ 13-107-2 (85723)
દ્વારવત્યાં યથા ચાસૌ નિવિશન્ત્યાં સમુદ્ધૃતઃ।
મોક્ષહેતુરભૂત્કૃષ્ણસ્તદપ્યવધૃતં મયા॥ 13-107-3 (85724)
કિં ત્વસ્તિ મમ સંદેહો ગવાં લોકં પ્રતિ પ્રભો।
તત્ત્વતઃ શ્રોતુમિચ્છામિ ગોદા યત્ર વસન્ત્યુત॥ 13-107-4 (85725)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-107-5x (7112)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
યથાઽપૃચ્છત્પદ્મયોનિમેતદેવ શતક્રતુઃ॥ 13-107-5 (85726)
શક્ર ઉવાચ। 13-107-6x (7113)
સ્વર્લોકવાસિનાં લક્ષ્મીમભિભૂય સ્વયાઽર્ચિષા।
ગોલોકવાસિનઃ પશ્યે વદતાં સંશયોઽત્ર મે॥ 13-107-6 (85727)
કીદૃશા ભગવઁલ્લોકા ગવાં તદ્બૂહિ મેઽનઘ।
યાનાવસન્તિ દાતાર એતદિચ્છામિ વેદિતુમ્॥ 13-107-7 (85728)
કીદૃશાઃ કિંફલાઃ કિંસ્વિત્પરમસ્તત્ર કો ગુણઃ।
કથં ચ પુરુષાસ્તત્ર ગચ્છન્તિ વિગતજ્વરાઃ॥ 13-107-8 (85729)
કિયત્કાલં પ્રદાનસ્ય દાતા ચ ફલમશ્નુતે।
કથં બહુવિધં દાનં સ્યાદલ્પમપિ વા કથમ્॥ 13-107-9 (85730)
બહ્વીનાં કીદૃશં દાનમલ્પાનાં વાઽપિ દીદૃશમ્।
અદત્ત્વા ગોપ્રદાઃ સન્તિ કેન વા તચ્ચ શંસ મે 13-107-10 (85731)
કથં વા બહુદાતા સ્યાદલ્પદાત્રા સમઃ પ્રભો।
અલ્પપ્રદાતા બહુદઃ કથં સ્વિત્સ્યાદિહેશ્વર॥ 13-107-11 (85732)
કીદૃશી દક્ષિણા ચૈવ ગોપ્રદાને વિશિષ્યતે।
એતત્તથ્યેન ભગવન્મમ શંસિતુમર્હસિ॥ ॥ 13-107-12 (85733)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 107 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-107-2 એકાપરાધાદજ્ઞાનાન્નૃગસ્તાં દુર્ગતિં ગતઃ। ઇતિ ટ. ધ. પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 108
॥ શ્રીઃ ॥
13.108. અધ્યાયઃ 108
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ઇન્દ્રમ્પ્રતિ બ્રહ્મણા ગોદાનફલપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
પિતામહ ઉવાચ।
યોઽયં પ્રશ્નસ્ત્વયા પૃષ્ટો ગોપ્રદાનાદિકારિતઃ।
નાન્યઃ પ્રષ્ટાસ્તિ લોકેસ્મિંસ્ત્વત્તોન્યો હિ શતક્રતો? 13-108-1 (85734)
સન્તિ નાનાવિધા લોકા યાંસ્ત્વં શક્ર ન પશ્યસિ।
પશ્યામિ યાનહં લોકાનેકપત્ન્યશ્ચ યાઃ સ્ત્રિયઃ॥ 13-108-2 (85735)
કર્મભિશ્ચાપિ સુશુભૈઃ સુવ્રતા ઋષયસ્તથા।
સશરીરા હિ તાન્યાન્તિ બ્રાહ્મણાઃ શુભબુદ્ધયઃ॥ 13-108-3 (85736)
શરીરન્યાસમોક્ષેણ મનસા નિર્મલેન ચ।
સ્વપ્નભૂતાંશ્ચ તાઁલ્લોકાન્પશ્યન્તીહાપિ સુવ્રતાઃ॥ 13-108-4 (85737)
તે તુ લોકાઃ સહસ્રાક્ષ શૃણુ યાદૃગ્ગુણાન્વિતાઃ।
ન તત્ર ક્રમતે કાલો ન જરા ન ચ પાવકઃ॥ 13-108-5 (85738)
તથા નાસ્ત્યશુભં કિઞ્ચિન્ન વ્યાધિસ્તત્ર ન ક્લમઃ।
યદ્યચ્ચ ગાવો મનસા તસ્મિન્વાઞ્છન્તિ વાસવ॥ 13-108-6 (85739)
તત્સર્વં પ્રાપયન્તિ સ્મ મમ પ્રત્યક્ષદર્શનાત્।
કામગાઃ કામચારિણ્યઃ કામાત્કામાંશ્ચ ભુઞ્જતે॥ 13-108-7 (85740)
વાપ્યઃ સરાંસિ સરિતો વિવિધાનિ વનાનિ ચ।
ગૃહાણિ પર્વતાશ્ચૈવ યાવદ્દ્રવ્યં ચ કિઞ્ચન॥ 13-108-8 (85741)
મનોજ્ઞં સર્વભૂતેભ્યસ્તદ્વનં તત્ર દૃશ્યતે।
ઈદૃશાન્વિદ્દિ તાઁલ્લોકાન્નાસ્તિ લોકસ્તથાવિધઃ॥ 13-108-9 (85742)
તત્ર સર્વસહાઃ ક્ષાન્તા વત્સલા ગુરુવર્તિનઃ।
અહઙ્કારૈર્વિરહિતા યાન્તિ શક્ર નરોત્તમાઃ॥ 13-108-10 (85743)
યઃ સર્વમાંસાનિ ન ભક્ષયીત
પુમાન્સદા ભાવિતો ધર્મયુક્તઃ।
માતાપિત્રોરર્ચિતા સત્યયુક્તઃ
શુશ્રુષિતા બ્રાહ્મણાનામનિન્દ્યઃ॥ 13-108-11 (85744)
અક્રોધનો ગોષુ તથા દ્વિજેષુ
ધર્મે રતો ગુરુશુશ્રૂષકશ્ચ।
યાવજ્જીવં સત્યવૃત્તે રતશ્ચ
દાને રતો યઃ ક્ષમી ચાપરાધે॥ 13-108-12 (85745)
મૃદુર્દાન્તો દેવપરાયણશ્ચ
સર્વાતિથિશ્ચાપિ યથા દયાવાન્।
ઈદૃગ્ગુણો માનવસ્તં પ્રયાતિ
લોકં ગવાં શાશ્વતં ચાવ્યયં ચ॥ 13-108-13 (85746)
ન પારદારી પશ્યતિ લોકમેતં
ન વૈ ગુરુઘ્નો ન મૃષા સમ્પ્રલાપી।
સદાપવાદી બ્રાહ્મણેષ્વાત્તવૈરો
દોષૈરન્યૈર્યશ્ચ યુક્તો દુરાત્મા॥ 13-108-14 (85747)
ન મિત્રધ્રુઙ્નૈકૃતિકઃ કૃતઘ્નઃ
શઠોઽનુજુર્ધર્મવિદ્વેષકશ્ચ।
ન બ્રહ્મહા મનસાઽપિ પ્રપશ્યે-
દ્ગવાં લોકં પુણ્યકૃતાં નિવાસમ્॥ 13-108-15 (85748)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં નૈપુણ્યેન સુરેશ્વર।
ગોપ્રદાનરતાનાં તુ ફલં શૃણુ શતક્રતો॥ 13-108-16 (85749)
દાયાદ્યલબ્ધૈરર્થૈર્યો ગાઃ ક્રીત્વા સમ્પ્રયચ્છતિ।
ધર્માર્જિતાન્ધૈઃ ક્રીતાન્સ લોકાનાપ્નુતેઽક્ષયાન્॥ 13-108-17 (85750)
યો વૈ દ્યૂતે ધનં જિત્વા ગાઃ ક્રીત્વા સમ્પ્રયચ્છતિ।
સ દિવ્યમયુતં શક્ર વર્ષાણાં ફલમશ્નુતે॥ 13-108-18 (85751)
દાયાદ્યાદ્યાઃ સ્મ વૈ ગાવો ન્યાયપૂર્વૈરુપાર્જિતાઃ।
પ્રદદ્યાત્તાઃ પ્રદાતૄણાં સમ્ભવન્ત્યપિ ચ ધ્રુવાઃ॥ 13-108-19 (85752)
પ્રતિગૃહ્ય તુ યો દદ્યાદ્ગાઃ સંશુદ્ધેનિ ચેતસા।
તસ્યાપીહાક્ષયાઁલ્લોકાન્ધ્રુવાન્વિદ્ધિ શચીપતે॥ 13-108-20 (85753)
જન્મપ્રભૃતિ સત્યં ચ યો બ્રૂયાન્નિયતેન્દ્રિયઃ।
ગુરુદ્વિજસહઃ ક્ષાન્તસ્તસ્ય ગોભિઃ સમા ગતિઃ॥ 13-108-21 (85754)
ન જાતુ બ્રાહ્મણો વાચ્યો યદવાચ્યં શચીપતે।
મનસા ગોષુ ન દ્રુહ્યેદ્ગોવૃત્તિર્ગોનુકમ્પકઃ॥ 13-108-22 (85755)
સત્યે ધર્મે ચ નિરતસ્તસ્ય શક્ર ફલં શૃણુ।
ગોસહસ્રેણ સમિતા તસ્ય ધેનુર્ભવત્યુત॥ 13-108-23 (85756)
ક્ષત્રિયસ્ય ગુણૈરતૈરન્વિતસ્ય ફલં શૃણુ।
સપ્તાર્ધશતતુલ્યા ગૌર્ભવતીતિ વિનિશ્ચયઃ॥ 13-108-24 (85757)
વૈશ્યસ્યૈતે યદિ ગુણાસ્તસ્ય પઞ્ચશતં ભવેત્।
શૂદ્રસ્યાપિ વિનીતસ્ય ચતુર્ભાગફલં સ્મૃતમ્॥ 13-108-25 (85758)
એતચ્ચૈનં યોઽનુતિષ્ઠેત યુક્તઃ
સત્યે રતો ગુરુશુશ્રૂષયા ચ।
દક્ષઃ ક્ષાન્તો દેવતાર્થી પ્રશાન્તઃ
શુચિર્બુદ્ધો ધર્મશીલોઽનહંવાક્॥ 13-108-26 (85759)
મહત્ફલં પ્રાપ્યતે સદ્દ્વિજાય
દત્ત્વા દોગ્ધ્રીં વિધિનાઽનેન ધેનુમ્।
નિત્યં દદ્યાદેકભક્તઃ સદા ચ
સત્યે સ્થિતો ગુરુશુશ્રુષિતા ચ॥ 13-108-27 (85760)
વેદાધ્યાયી ગોષુ યો ભક્તિમાંશ્ચ
નિત્યં દત્ત્વા યોઽભિનન્દેત ગાશ્ચ।
આજાતિતો યશ્ચ ગવાં નમેત
ઇદં ફલં શક્ર નિબોધ તસ્ય॥ 13-108-28 (85761)
યત્સ્યાદિષ્ટ્વા રાજમૂયે ફલં તુ
યત્સ્યાદિષ્ટ્વા બહુના કાઞ્ચનેન।
એતતુલ્યં ફલમપ્યાહુરગ્ર્યં
સર્વે સંન્તસ્ત્વષયો યે ચ સિદ્ધાઃ॥ 13-108-29 (85762)
યોઽગ્રં ભક્તં કિઞ્ચિદપ્રાશ્ય દદ્યા-
દ્ગોભ્યો નિત્યં ગોવ્રતી સત્યવાદી।
શાન્તોઽલુબ્ધો ગોસહસ્રસ્ય પુણ્યં
સંવત્સરેણાપ્નુયાત્સત્યશીલઃ॥ 13-108-30 (85763)
યદકેભક્તમશ્નીયાદ્દદ્યાદેકં ગવાં ચ યત્।
દશવર્ષાણ્યનન્તાનિ ગોવ્રતી ગોનુકમ્પકઃ॥ 13-108-31 (85764)
એકેનૈવ ચ ભક્તેન યઃ ક્રીત્વા ગાં પ્રયચ્છતિ।
યાવન્તિ તસ્યા રોમાણિ સમ્ભવન્તિ શતક્રતો॥ 13-108-32 (85765)
તાવચ્છતાનાં સ ગવાં ફલમાપ્નોતિ શાશ્વતમ્।
બ્રાહ્મણસ્ય ફલં હીદં ક્ષત્રિયસ્ય તુ વૈ શૃણુ॥ 13-108-33 (85766)
પઞ્ચવાર્ષિકમેવં તુ ક્ષત્રિયસ્ય ફલં સ્મૃતમ્।
તતોઽર્ધેન તુ વૈશ્યસ્ય શૂદ્રો વૈશ્યાર્ધતઃ સ્મૃતઃ॥ 13-108-34 (85767)
યશ્ચાત્માવેક્રયં કૃત્વા ગાઃ ક્રીત્વા સમ્પ્રયચ્છતિ।
યાવત્સંદર્શયેદ્ગાં વૈ સ તાવત્ફલમશ્નુતે॥ 13-108-35 (85768)
રોમ્ણિ રોમ્ણિ મહાભાગ લોકાશ્ચાસ્યાક્ષયાઃ સ્મૃતાઃ
સઙ્ગ્રામેષ્વર્જયિત્વા તુ યો વૈ ગાઃ સમ્પ્રયચ્છતિ।
આત્મવિક્રયતુલ્યાસ્તાઃ શાશ્વતા વિદ્ધિ કૌશિક॥ 13-108-36 (85769)
અભાવે યો ગવાં દદ્યાત્તિલધેનું યતવ્રતઃ।
દુર્ગાત્સ તારિતો ધેન્વા ક્ષીરનદ્યાં પ્રમોદત્તે॥ 13-108-37 (85770)
ન ત્વેવાસાં દાનમાત્રં પ્રશસ્તં
પાત્રં કાલો ગોવિશેષો વિધિશ્ચ।
કાલજ્ઞાનં વિપ્રગવાન્તરં હિ
દુઃખં જ્ઞાતું પાવકાદિત્યભૂતમ્॥ 13-108-38 (85771)
સ્વાધ્યાયાઢ્યં શુદ્ધયોનિં પ્રશાન્તં
વૈતાનસ્થં પાપભીરું બહુજ્ઞમ્।
ગોષુ ક્ષાન્તં નાતિતીક્ષ્ણં શરણ્યં
વૃત્તિગ્લાનં તાદૃશં પાત્રમાહુઃ। 13-108-39 (85772)
વૃત્તિગ્લાને સીદતિ ચાતિમાત્રં
તુષ્ટ્યર્થં વા હોમ્યહેતોઃ પ્રસૂતેઃ।
ગુર્વર્થં વા બાલસંવૃદ્ધયે વા
ધેનું દદ્યાદ્દેશકાલે વિશિષ્ટે॥ 13-108-40 (85773)
અન્તર્જ્ઞાતાઃ સક્રયજ્ઞાનલબ્ધાઃ
પ્રાણૈઃ ક્રીતાસ્તેજસા યૌતકાશ્ચ।
કૃચ્છ્રોત્સૃષ્ટાઃ પોષણાભ્યાગતાશ્ચ
દ્વારૈરેતૈર્ગોવિશેષાઃ પ્રશસ્તાઃ॥ 13-108-41 (85774)
બલાન્વિતાઃ શીલવયોપપન્નાઃ
સર્વાઃ પ્રશંસન્તિ સુગન્ધવત્યઃ
યથા હિ ગઙ્ગા સરિતાં વરિષ્ઠા
તથાઽર્જુનીનાં કપિલા વરિષ્ઠા॥ 13-108-42 (85775)
તિસ્રો રાત્રીસ્ત્વદ્ભિરુપોષ્ય ભૂમૌ
તૃપ્તા ગાવસ્તર્પિતેભ્યઃ પ્રદેયાઃ।
વત્સૈઃ પુષ્ટૈઃ ક્ષીરપૈઃ સુપ્રચારા-
સ્ત્ર્યહં દત્ત્વા ગોરસૈર્વર્તિતવ્યમ્॥ 13-108-43 (85776)
દત્ત્વા ધેનું સુવ્રતાં સાધુદોહાં
કલ્યાણવત્સામપલાયિનીં ચ।
યાવન્તિ રોમાણિ ભવન્તિ તસ્યા-
સ્તાવન્તિ વર્ષામિ ભવન્ત્યમુત્ર॥ 13-108-44 (85777)
તથાઽનડ્વાહં બ્રાહ્મણાય પ્રદાય
ધુર્યં યુવાનં બલિનં વિનીતમ્।
હલસ્ય વોઢારમનન્તવીર્યં
પ્રાપ્નોતિ લોકાન્દશધેનુદસ્ય॥ 13-108-45 (85778)
કાન્તારાદ્બ્રાહ્મ્ણાન્ગાશ્ચ યઃ પરિત્રાતિ કૌશિક।
ક્ષેમેણ સ વિમુચ્યેત તસ્ય પુણ્યફલં શૃણુ॥ 13-108-46 (85779)
અશ્વમેધક્રતોસ્તુલ્યં ફલં ભવતિ શાશ્વતમ્।
મૃત્યુકાલે સહસ્રાક્ષ યાં વૃત્તિમનુકાઙ્ક્ષતે॥ 13-108-47 (85780)
લોકાન્બહુવિધાન્દિવ્યાન્યચ્ચાસ્ય હૃદિ વર્તતે।
તત્સર્વં સમવાપ્નોતિ કર્મણૈતેન માનવઃ॥ 13-108-48 (85781)
ગોભિશ્ચ સમનુજ્ઞાતઃ સર્વત્ર ચ મહીયતે।
યસ્ત્વેતેનૈવ કલ્પેન ગાં વનેષ્વનુગચ્છતિ॥ 13-108-49 (85782)
તૃણગોમયપર્ણાશી નિસ્પૃહો નિયતઃ શુચિઃ।
અકામં તેન વસ્તવ્યં મુદિતેન શતક્રતો॥ 13-108-50 (85783)
મમ લોકે વસતિ સ લોકે વા યત્ર ચેચ્છતિ॥ ॥ 13-108-51 (85784)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 108 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-108-4 શરીરસ્ય ન્યાસઃ સમાધિકાલે। મોક્ષઃ મરણે॥ 7-108-15 નૈકૃતિકો વઞ્ચકઃ। શઠઃ સમર્થોઽપિ દારિદ્ર્યભાષી॥ 7-108-21 ગુરૂણાં દ્વિજાનાં વાપરાધં સહતે ઇતિ ગુરુદ્વિજસહઃ॥ 7-108-22 ગોવૃત્તિરસઙ્ગ્રહપરઃ॥ 7-108-24 સપ્તાર્ધશતં પઞ્ચાશદધિકસપ્તશતં॥ 7-108-31 દશવર્ષાણિચ ફલં વાજપેયસ્ય વિન્દતીતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-108-32 યાવન્તિ તસ્ય પ્રોક્તાનિ દિવસાનિ શતક્રતો ઇતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-108-35 સંદર્શયેત્પશ્યેત્। યાવદ્બ્રહ્માણ્ડે ગોજાતીયમસ્તિ તાવતત્ર વસેદિત્યર્થઃ॥ 7-108-37 અલાભે યો ગવામિતિ ધ. પાઠઃ॥ 7-108-41 અન્તર્જાતાઃ સુક્રયજ્ઞાનલબ્ધાઃ પ્રાણક્રીતાઃ સોદકાઃ સોદ્વહાશ્ચેતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-108-42 અર્જુનીનાં ગવામ્॥ 7-108-45 કુલસ્ય કર્તારમનન્તવીર્યમિતિ ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 109
॥ શ્રીઃ ॥
13.109. અધ્યાયઃ 109
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ બ્રહ્મણા ઇન્દ્રાયોક્તગોવિક્રયાપહારફલાનુવાદઃ॥ 1 ॥ તથા સુવર્ણસ્ય ગોદાને દક્ષિણાત્વપ્રશંસનાનુવાદઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઇન્દ્ર ઉવાચ।
જાન્યો ગામપહરેદ્વિક્રીયાચ્ચાર્થકારણાત્।
એતદ્વિજ્ઞાતુમિચ્છામિ કાનુ તસ્ય ગતિર્ભવેત્॥ 13-109-1 (85785)
પિતામહ ઉવાચ। 13-109-2x (7114)
ભક્તાર્થં વિક્રયાર્થં વા યેઽપહારં હિ કુર્વતે।
દાનાર્થં બ્રાહ્મણાર્થાય તત્રેદં શ્રૂયતાં ફલમ્॥ 13-109-2 (85786)
વિક્રયાર્થં હિ યો હિંસ્યાદ્ભક્ષયેદ્વા નિરઙ્કુશઃ।
ઘાતયાનં હિ પુરુષં યેઽનુમન્યેયુરર્થિનઃ॥ 13-109-3 (85787)
ઘાતકઃ ખાદકો વાઽપિ તથા યશ્ચાનુમન્યતે।
યાવન્તિ તસ્યા રોમાણિ તાવદ્વર્ષાણિ મજ્જતિ॥ 13-109-4 (85788)
યે દોષા યાદૃશાશ્ચૈવ દ્વિજયજ્ઞોપઘાતકે।
વિક્રયે ચાપહારે ચ તે દોષા વૈ સ્મૃતા ગવામ્॥ 13-109-5 (85789)
અપહૃત્ય તુ યો ગાં વૈ બ્રાહ્મણાય પ્રયચ્છતિ।
યાવદ્દાને તુ યો ગાં વૈ બ્રાહ્મણાય પ્રયચ્છતિ। 13-109-6 (85790)
સુવર્ણં દક્ષિણામાહુર્ગોપ્રદાને મહાદ્યુતે।
સુવર્ણં પરમિત્યુક્તં દક્ષિણાર્થમસંશયમ્॥ 13-109-7 (85791)
ગોપ્રદાનાત્તારયતે સપ્ત પૂર્વાંસ્તથાઽપરાન્।
સુવર્ણં દક્ષિણાં કૃત્વા તાવદ્દ્વિગુણમુચ્યતે॥ 13-109-8 (85792)
સુવર્ણં પરમં દાનં સુવર્ણં દક્ષિણા પરા।
સુવર્ણં પાવનં શક્ર પાવનાનાં પરં સ્મૃતમ્॥ 13-109-9 (85793)
કુલાનાં પાવનં પ્રાહુર્જાતરૂપં શતક્રતો।
એષા મે દક્ષિણા પ્રોક્તા સમાસેન મહાદ્યુતે॥ 13-109-10 (85794)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-109-11x (7115)
એતત્પિતામહેનોક્તમિન્દ્રાય ભરતર્ષભ।
ઇન્દ્રો દશરથાયાહ રામાયાહ પિતા તથા॥ 13-109-11 (85795)
રાઘવોપિ પ્રિયભ્રાત્રે લક્ષ્મણાય યશસ્વિને।
ઋષિભ્યો લક્ષ્મણેનોક્તમરણ્યે વસતા પ્રભો॥ 13-109-12 (85796)
પારમ્પર્યાગતં ચેદમૃષયઃ સંશિતવ્રતાઃ।
દુર્ધરં દારયામાસૂ રાજાનશ્ચૈવ ધાર્મિકાઃ॥ 13-109-13 (85797)
ઉપાધ્યાયેન ગદિતં મમ ચેદં યુધિષ્ઠિર॥ 13-109-14 (85798)
ય ઇદં બ્રાહ્મણો નિત્યં વદેદ્બ્રાહ્મણસંસદિ।
યજ્ઞેષુ ગોપ્રદાનેષુ દ્વયોરપિ સમાગમે॥ 13-109-15 (85799)
તસ્ય લોકાઃ કિલાક્ષય્યા દૈવતૈઃ સહ નિત્યદા।
ઇતિ બ્રહ્મા સ ભગવાનુવાચ પરમેશ્વરઃ॥ ॥ 13-109-16 (85800)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ નવાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 109 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-109-3 વિક્રયાર્થં યો નિયુઙ્ક્તે ઇતિ શેષઃ॥ 7-109-10 સુવર્ણં પ્રાહુરિત્યજ્ઞાજાતરૂપમિતિ ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 110
॥ શ્રીઃ ॥
13.110. અધ્યાયઃ 110
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ સત્યદમાદિપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
વિસ્રમ્ભિતોઽહં ભવતા ધર્માન્પ્રવદતા વિભો।
પ્રવક્ષ્યામિ તુ સંદેહં તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-110-1 (85801)
વ્રતાનાં કિં ફલં પ્રોક્તં કીદૃશં વા મહાદ્યુતે।
નિયમાનાં ફલં કિં ચ સ્વધીતસ્ય ચ કિં ફલમ્॥ 13-110-2 (85802)
દમસ્યેહ ફલં કિં ચ વેદાનાં ધારણે ચ કિમ્।
અધ્યાપને ફલં કિં ચ સર્વમિચ્છામિ વેદિતુમ્॥ 13-110-3 (85803)
અપ્રતિગ્રાહકે કિં ચ ફલં લોકે પિતામહ।
તસ્ય કિઞ્ચ ફલં દૃષ્ટં શ્રુતં યસ્તુ પ્રયચ્છતિ॥ 13-110-4 (85804)
સ્વકર્મનિરતાનાં ચ શૂરાણાં ચાપિ કિં ફલમ્।
સત્યે ચ કિં ફલં પ્રોક્તં બ્રહ્મચર્યે ચ કિં ફલમ્। 13-110-5 (85805)
પિતૃશુશ્રૂષણે કિઞ્ચ માતૃશુશ્રૂષણે તથા।
આચાર્યગુરુશુશ્રૂષા સ્વનુક્રોશાનુકમ્પને॥ 13-110-6 (85806)
એતત્સર્વમશેષેણ પિતામહ યથાતથમ્।
વેતુમિચ્છામિ ધર્મજ્ઞ પરં કૌતૂહલં હિ મે॥ 13-110-7 (85807)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-110-8x (7116)
યો વ્રતં વૈ યથોદ્દિષ્ટં તથા સમ્પ્રતિપદ્યતે।
અખણ્ડં સમ્યગારભ્ય તસ્ય લોકાઃ સનાતનાઃ॥ 13-110-8 (85808)
નિયમાનાં ફલં રાજન્પ્રત્યક્ષમિહ દૃશ્યતે।
નિયમાનાં ક્રતૂનાં ચ ત્વયાઽવાપ્તમિદં ફલમ્॥ 13-110-9 (85809)
સ્વધીતસ્યાપિ ચ ફલં દૃશ્યતેઽમુત્ર ચેહ ચ।
ઇહ લોકેઽર્થવાન્નિત્યં બ્રહ્મલોકે ચ મોદતે॥ 13-110-10 (85810)
દમસ્ય તુ ફલં રાજઞ્શૃણુ ત્વં વિસ્તરેણ મે।
દાન્તાઃ સર્વત્ર સુખિનો દાન્તાઃ સર્વત્ર નિર્વૃતાઃ।
યત્રેચ્છાગામિનો દાન્તાઃ સર્વશત્રુનિષૂદનાઃ॥ 13-110-11 (85811)
પ્રાર્થયન્તિ ચ યદ્દાન્તા લભન્તે તન્ન સંશયઃ।
યુજ્યન્તે સર્વકામૈર્હિ દાન્તાઃ સર્વત્ર પાણ્ડવ॥ 13-110-12 (85812)
સ્વર્ગે યથા પ્રમોદન્તે તપસા વિક્રમેણ ચ।
દાનૈર્યજ્ઞૈશ્ચ વિવિધૈસ્તથા દાન્તાઃ ક્ષમાન્વિતાઃ॥ 13-110-13 (85813)
દાનાદ્દમો વિશિષ્ટો હિ દદત્કિઞ્ચિદ્દ્વિજાતયે।
દાતા કુપ્યતિ નો દાન્તસ્તસ્માદ્દાનાત્પરંદમઃ॥
યસ્તુ દદ્યાદકુપ્યન્હિ તસ્ય લોકાઃ સનાતનાઃ।
ક્રોધો હન્તિ હિ યદ્દાનં તસ્માદ્દાનાદ્વરો દમઃ॥ 13-110-14 (85814)
અદૃશ્યાનિ મહારાજ સ્થાનાન્યયુતશો દિવિ।
ઋષીણાં સર્વલોકષુ યાનિ તે યાન્તિ દેવતાઃ॥ 13-110-16 (85815)
દમેન યાનિ નૃપતે ગચ્છન્તિ પરમર્ષયઃ।
કામયાના મહત્સ્થાનં તસ્માદ્દાનાત્પરં દમઃ॥ 13-110-17 (85816)
`વિદ્યાદાનાદ્વરં નાસ્તિ વેદવિદ્યા મહાફલાઃ।'
અધ્યાપકઃ પરિક્લેશાદક્ષયં ફલમશ્નુતે॥ 13-110-18 (85817)
વિધિવત્પાવકં હુત્વા બ્રહ્મલોકે નરાધિપ।
અધીત્યાપિ હિ યો વેદાન્ન્યાયવિદ્ભ્યઃ પ્રયચ્છતિ।
ગુરુકર્મપ્રશંસી તુ સોપિ સ્વર્ગે મહીયતે॥ 13-110-19 (85818)
ક્ષત્રિયોઽધ્યયને યુક્તો યજને દાનકર્મણિ।
યુદ્ધે યશ્ચ પરિત્રાતા સોપિ સ્વર્ગે મહીયતે॥ 13-110-20 (85819)
વૈશ્યઃ સ્વકર્મનિરતઃ પ્રદાનાલ્લભતે મહત્।
શૂદ્રઃ સ્વકર્મનિરતઃ સ્વર્ગં શુશ્રૂષયાઽઽર્ચ્છતિ॥ 13-110-21 (85820)
શૂરા બહુવિધાઃ પ્રોક્તાસ્તેષામર્થાસ્તુ મે શૃણુ।
શૂરાન્વયાનાં નિર્દિષ્ટં ફલં શૂરસ્ય ચૈવ હિ॥ 13-110-22 (85821)
યજ્ઞશૂરા દમે શૂરાઃ સત્યશૂરાસ્તથા પરે।
યુદ્ધશૂરાસ્તથૈવોક્તા દાનશૂરાશ્ચ માનવાઃ॥ 13-110-23 (85822)
`બુદ્ધિશૂરાસ્તથૈવાન્યે ક્ષમાશૂરાસ્તથા પરે।'
સાઙ્ખ્યશૂરાશ્ચ બહવો યોગશૂરાસ્તથા પરે।
અરણ્યે ગૃહવાસે ચ ત્યાગે શૂરાસ્તથા પરે॥ 13-110-24 (85823)
આર્જવે ચ તથા શૂરાઃ શમે વર્તન્તિ માનવાઃ।
તૈસ્તૈશ્ચ નિયમૈઃ શૂરા બહવઃ સન્તિ ચાપરે।
વેદાધ્યયનશૂરાશ્ચ શૂરાશ્ચાધ્યાપને રતાઃ॥ 13-110-25 (85824)
ગુરુશુશ્રૂષયા શૂરાઃ પિતૃશુશ્રૂષયા પરે।
માતૃશુશ્રૂષયા શૂરા ભૈક્ષ્યશૂરાસ્તથા પરે॥ 13-110-26 (85825)
અરણ્યે ગૃહવાસે ચ શૂરાશ્ચાતિથિપૂજને।
સર્વે યાન્તિ પરાઁલ્લોકાન્સ્વકર્મફલનિર્જિતાન્॥ 13-110-27 (85826)
ધારણં સર્વવેદાનાં સર્વતીર્થાવગાહનમ્।
સત્યં ચ બ્રુવતો નિત્યં સમં વા સ્યાન્નવા સમમ્॥ 13-110-28 (85827)
અશ્વમેધસહસ્રં ચ સત્યં ચ તુલયા ધૃતમ્।
અશ્વમેધસહસ્રાદ્ધિ સત્યમેવ વિશિષ્યતે॥ 13-110-29 (85828)
સત્યેન સૂર્યસ્તપતિ સત્યેનાગ્નિઃ પ્રદીપ્યતે।
સત્યેન મરુતો વાન્તિ સર્વં સત્યે પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 13-110-30 (85829)
સત્યેન દેવાઃ પ્રીયન્તે પિતરો બ્રાહ્મણાસ્તથા।
સત્યમાહુઃ પરો ધર્મસ્તસ્માત્સત્યં ન લોપયેત્॥ 13-110-31 (85830)
મુનયઃ સત્યનિરતા મુનયઃ સત્યવિક્રમાઃ।
મુનયઃ સત્યશપથાસ્તસ્માત્સત્યં વિશિષ્યતે॥ 13-110-32 (85831)
સત્યવન્તઃ સત્યલોકે મોદન્તે ભરતર્ષભ।
દમઃ સત્યફલાવાપ્તિરુક્તા સર્વાત્મના મયા॥ 13-110-33 (85832)
અસંશયં વિનીતાત્મા સ વૈ સ્વર્ગે મહીયતે।
બ્રહ્મચર્યસ્ય ચ ગુણં શૃણુ ત્વં વસુધાધિપ॥ 13-110-34 (85833)
આજન્મમરણાદ્યસ્તુ બ્રહ્મચારી ભવેદિહ।
ન તસ્ય કિઞ્ચિદપ્રાપ્યમિતિ વિદ્ધિ નરાધિપ॥ 13-110-35 (85834)
બહ્વ્યઃ કોટ્યસ્ત્વષીણાં તુ બ્રહ્મલોકે વસન્ત્યુત
સત્યે રતાનાં સતતં દાન્તાનામૂર્ધ્વરેતસામ્॥ 13-110-36 (85835)
બ્રહ્મચર્યં દહેદ્રાજન્સર્વપાપાન્યુપાસિતમ્।
બ્રાહ્મણેન વિશેષેણ બ્રાહ્મમો હ્યગ્નિરુચ્યતે॥ 13-110-37 (85836)
પ્રત્યક્ષં હિ તથા હ્યેતદ્બ્રાહ્મણેષુ તપસ્વિષુ।
બિભેતિ હિ યથા શક્રો બ્રહ્મચારિપ્રધર્ષિતઃ॥ 13-110-38 (85837)
તદ્બ્રહ્મચર્યસ્ય ફલમૃષીણામિહ દૃશ્યતે।
માતાપિત્રોઃ પૂજને યો ધર્મસ્તમપિ મે શૃણુ॥ 13-110-39 (85838)
શુશ્રૂષતે યઃ પિતરં ન ચાસૂયેત્કદાચન।
માતરં ભ્રાતરં વાઽપિ ગુરુમાચાર્યમેવ ચ॥ 13-110-40 (85839)
તસ્ય રાજન્ફલં વિદ્ધિ સ્વર્લોકે સ્થાનમર્ચિતમ્।
ન ચ પશ્યેત નરકં ગુરુશુશ્રૂષયાઽઽત્મવાન્॥ ॥ 13-110-41 (85840)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 110 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-110-6 અનુક્રોશઃ પરદુઃખેન દુઃખિતત્વમ્। અનુકમ્પા તત્પ્રતીકારકરણમ્॥ 7-110-9 ફલમૈશ્વર્યમેવ પ્રત્યક્ષમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 111
॥ શ્રીઃ ॥
13.111. અધ્યાયઃ 111
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ ગોદાનવિધિફલાદિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
વિધિં ગવાં પરં શ્રોતુમિચ્છામિ નૃપ તત્ત્વતઃ।
યેન તાઞ્શાશ્વતાઁલ્લોકાનર્થિનાં પ્રાપ્નુયાદિહ॥ 13-111-1 (85841)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-111-2x (7117)
ન ગોદાનાત્પરં કિઞ્ચિદ્વિદ્યતે વસુધાધિપ।
ગૌર્હિ ન્યાયાગતા દત્તા સદ્યસ્તારયતે કુલમ્॥ 13-111-2 (85842)
સતામર્થે સમ્યગુત્પાદિતો યઃ
સ વૈ ક્લૃપ્તઃ સમ્યગાભ્યઃ પ્રજાભ્યઃ।
તસ્માત્પૂર્વં હ્યાદિકાલપ્રવૃત્તં
ગોદાનાર્થં શૃણુ રાજન્વિધિં મે॥ 13-111-3 (85843)
પુરા ગોષ્ઠે નિલીનાસુ ગોષુ સન્દિગ્ધદર્શિના।
માંધાત્રા પ્રકૃતં પ્રશ્નં બૃહસ્પતિરભાષત॥ 13-111-4 (85844)
દ્વિજાનામન્ત્ર્ય સત્કૃત્ય પ્રોક્તં કાલમુપોષ્ય ચ।
ગોદાનાર્થે પ્રયુઞ્જીત રોહિણીં નિયતવ્રતઃ॥ 13-111-5 (85845)
આહ્વાનં ચ પ્રયુઞ્જીત સમઙ્ગે બહુલેતિ ચ।
પ્રવિશ્ય ચ ગવાં મધ્યમિમાં શ્રુતિમુદાહરેત્॥ 13-111-6 (85846)
ગૌર્મે માતા વૃષભઃ પિતા મે
દિવં ગર્ભં જગતી મે પ્રતિષ્ઠા।
પ્રપદ્યૈવં શર્વરીમુષ્ય ગોષુ
પુનર્વાણીમુત્સૃજેદ્ગોપ્રદાને॥ 13-111-7 (85847)
સ તામેકાં નિશાં ગોભિઃ સમસખ્યઃ સમવ્રતઃ।
ઐકાત્મ્યગમનાત્સદ્યઃ કલુષાદ્વિપ્રમુચ્યતે॥ 13-111-8 (85848)
ઉત્સૃષ્ટવૃષવત્સા હિ પ્રદેયા સૂર્યદર્શને।
ત્રિદિવં પ્રતિપત્તવ્યમર્થવાદાશિષસ્તવ॥ 13-111-9 (85849)
ઊર્જસ્વિન્ય ઊર્જમેધાશ્ચ યજ્ઞે
ગર્ભોઽમૃતસ્ય જગતશ્ચ પ્રતિષ્ઠા।
ક્ષિતે રોહઃ પ્રવહઃ શશ્વદેવ।
પ્રાજાપત્યાઃ સર્વમિત્યર્થવાદાઃ॥ 13-111-10 (85850)
ગાવો મમૈનઃ પ્રણુદન્તુ સૌર્યા-
સ્તથા સૌમ્યાઃ સ્વર્ગયાનાય સન્તુ।
આત્માનં મે માતૃવચ્ચાશ્રયન્તુ
તથાઽનુક્તાઃ સન્તુ સર્વાશિષો મે॥ 13-111-11 (85851)
શોષોત્સર્ગે કર્મભિર્દેહમોક્ષે
સરસ્વત્યઃ શ્રેયસે સમ્પ્રવૃત્તાઃ।
યૂયં નિત્યં સર્વપુણ્યોપવાહ્યાં
દિશધ્વં મે ગતિમિષ્ટાં પ્રસન્નાઃ॥ 13-111-12 (85852)
યા વૈ યૂયં સોઽહમદ્યૈવ ભાવો
યુષ્માન્દત્ત્વા ચાહમાત્મપ્રદાતા।
મનશ્ચ્યુતા મન એવોપપન્નાઃ
સન્ધુક્ષધ્વં સૌમ્યરૂપાગ્ર્યદેહાઃ॥ 13-111-13 (85853)
દાનસ્યાગ્રે પૂર્વમેતદ્વદેત
ગવાં દાતા વિધિવત્પર્વદૃષ્ટમ્।
પ્રતિબ્રૂયાચ્છેષમર્ધંદ્વિજાતિઃ
પ્રતિગૃહ્ણન્વૈ ગોપ્રદાને વિધિજ્ઞઃ॥ 13-111-14 (85854)
ગાં દદાનીતિ વક્તવ્યમર્ઘ્યમુત્સૃજ્ય સુવ્રતઃ।
ઊઢવ્યા ભરિતવ્યા ચ વૈષ્ણવીતિ ચ ચોદયેત્॥ 13-111-15 (85855)
નામ સઙ્કીર્તયેત્તસ્યા યથાસંખ્યોત્તરં સ વૈ।
ફલં ષટ્ત્રિંશદષ્ટૌ ચ સહસ્રાણિ ચ વિંશતિઃ॥ 13-111-16 (85856)
એવમેતાન્ગુણાન્વિદ્યાદ્ગવાદીનાં યથાક્રમમ્।
ગોપ્રદાતા સમાપ્નોતિ સમસ્તાનષ્ટમે ક્રમે॥ 13-111-17 (85857)
ગોદઃ શીલી નિર્ભયશ્ચાર્ઘદાતા
ન સ્યાદ્દુઃખી વસુદાતા ચ કામમ્।
ઉપસ્યોઢા ભારતે યશ્ચ વિદ્વા-
ન્વિખ્યાતાસ્તે વૈષ્ણવાશ્ચન્દ્રલોકાઃ॥ 13-111-18 (85858)
ગા વૈ દત્ત્વા ગોવ્રતી સ્યાત્ત્રિરાત્રં
નિશાં ચૈકાં સંવસેતેહ તાભિઃ।
કામ્યાષ્ટભ્યાં વર્તિતવ્યં ત્રિરાત્રં
રસૈર્વા ગોઃ શકૃતા પ્રશ્નવૈર્વા॥ 13-111-19 (85859)
દેવવ્રતી સ્યાદ્વૃષભપ્રદાને
વેદાવાપ્તિર્ગોયુગસ્ય પ્રદાને।
તથા ગવાં વિધિમાસાદ્ય યજ્વા
લોકાનગ્ર્યાન્વિન્દતે ગોવિધિજ્ઞઃ॥ 13-111-20 (85860)
કામાન્સર્વાન્પાર્થિવાનેકસંસ્થા-
ન્યો વૈ દદ્યાત્કામદુઘાં ચ ધેનુમ્।
સમ્યક્તાઃ સ્યુર્હવ્યકવ્યૌઘવત્ય
સ્તાસામુક્ષ્ણાં જ્યાયસાં સમ્પ્રદાનમ્॥ 13-111-21 (85861)
ન ચાશિષ્યાયાવ્રતાયોપકુર્યા-
ન્નાશ્રદ્દધાનાય ન વક્રબુદ્ધયે।
ગુહ્યો હ્યયં સર્વલોકસ્ય ધર્મો
નેમં ધર્મં યત્ર તત્ર પ્રજલ્પેત્॥ 13-111-22 (85862)
સન્તિ લોકે શ્રદ્દધાના મનુષ્યાઃ
સન્તિ ક્ષુદ્રા રાક્ષસમાનુષેષુ।
એષામેતદ્દીયમાનં હ્યનિષ્ટં
યે નાસ્તિક્યં ચાશ્રયન્તેઽલ્પપુણ્યાઃ॥ 13-111-23 (85863)
બાર્હસ્પત્યં વાક્યમેતન્નિશમ્ય
યે રાજાનો ગોપ્રદાનાનિ દત્ત્વા।
લોકાન્પ્રાપ્તાઃ પુણ્યશીલાઃ પ્રવૃત્તા-
સ્તાન્મે રાજન્કીર્ત્યમાનાન્નિબોધ॥ 13-111-24 (85864)
ઉશીનરો વિશ્વગશ્વો નૃગશ્ચ
ભગીરથો વિશ્રુતો યૌવનાશ્વઃ।
માન્ધાતા વૈ મુચુકુન્દશ્ચ રાજા
ભૂરિદ્યુમ્નો નૈષધઃ સોમકશ્ચ॥ 13-111-25 (85865)
પુરૂરવા ભરતશ્ચક્રવર્તી
યસ્યાન્વવાયે ભરતાઃ સર્વ એવ।
તથા વીરો દાશરથિશ્ચ રામો
યે ચાપ્યન્યે વિશ્રુતાઃ કીર્તિમન્તઃ॥ 13-111-26 (85866)
તથા રાજા પૃથુકર્મા દિલીપો
દિવં પ્રાપ્તો ગોપ્રદાનૈર્વિધિજ્ઞઃ।
યજ્ઞૈર્દાનૈસ્તપસા રાજધર્મૈ-
ર્માંધાતાઽભૂદ્ગોપ્રદાનૈશ્ચ યુક્તઃ॥ 13-111-27 (85867)
તસ્માત્પાર્થ ત્વમપીમાં મયોક્તાં
બાર્હસ્પતીં ભારતીં ધારયસ્વ।
દ્વિજાગ્ર્યેભ્યઃ સમ્પ્રયચ્છસ્વ પ્રીતો
ગાઃ પુણ્યા વૈ પ્રાપ્ય રાજ્યં કુરૂણામ્॥ 13-111-28 (85868)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-111-29x (7118)
તથા સર્વં કૃતવાન્ધર્મરાજો
ભીષ્મેણોક્તો વિધિવદ્ગોપ્રદાને
સ માન્ધાતુર્વેદ દેવોપદિષ્ટં
સમ્યગ્ધર્મં ધારયામાસ રાજા॥ 13-111-29 (85869)
ઇતિ નૃપ સતતં ગવાં પ્રદાને
યવશકલાન્સહ ગોમયૈઃ પિબાનઃ।
ક્ષિતિતલશયનઃ શિખી યતાત્મા
વૃષ ઇવ રાજવૃષસ્તદા બભૂવ॥ 13-111-30 (85870)
નરપતિરભવત્સદૈવ તાભ્યઃ
પ્રયતમનાસ્ત્વભિસંસ્તુવંશ્ચ ગા વૈ।
નૃપતિધુરિ ચ ગામયુક્ત ભૂપ-
સ્તુરગવરૈરગમચ્ચ યત્ર તત્ર॥ ॥ 13-111-31 (85871)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 111 ॥।
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-111-3 યો વિધિરુત્પાદિતઃ। સમ્યગિજ્યાઃ પ્રજાભ્ય ઇતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-111-5 દ્વિજાતિમતિસત્કૃત્ય શ્વઃ કાલમભિવેદ્ય ચેતિ ઝ. પાઠઃ। રોહિણીં લોહિતવર્ણામ્॥ 7-111-8 સમસંખ્યો ગા અનિવારયન્। સમવ્રતઃ ભૂતલશાયિત્વદંશાદ્યનિવારકત્વાદિગુણયુક્તઃ॥ 7-111-9 ઉત્સૃષ્ટઃ વૃષવત્સો યયા સાર્ધં સા ઉત્સૃષ્ટવૃષવત્સા। ત્વયા પ્રદેયા ત્રિદિવં ચ પ્રતિપત્તવ્યં ગન્તવ્યમ્। અર્થવાદમન્ત્રોક્તા આશિષશ્ચ તવ ભવિષ્યન્તીતિ યોજ્યમ્॥ 7-111-10 આશિષમેવાહ ઊર્જસ્વિન્ય ઇતિ। બલવત્ય ઉત્સાહવત્યો વા ઊર્જસ્વિન્યઃ। ઊર્જમેધા ઉપગતપ્રજ્ઞાઃ। યજ્ઞે અમૃ-તસ્ય તત્સાધનસ્ય હવિષો ગર્ભ ઇવ ગર્ભઃ ક્ષેત્રભૂતાઃ। ક્ષિતેઃ ઐશ્વર્યસ્ય રોહઃ। શશ્વત્ શાશ્વતઃ ક્ષિતેઃ પ્રહવઃ પ્રવાહરૂપાશ્ચ। પ્રાજાપત્યઃ સર્વવદ્યાપ્રવાદ ઇતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-111-11 અનુક્તાઃ મન્ત્રદ્વયેન ઉક્તા આશિષો મે સન્તુ। આમ્નાતાયામનધીતાઃ શ્રયન્તુ ઇતિ થ.પાઠઃ॥ 7-111-12 શોષોત્સર્ગે ક્ષયરોગોપતાપાપનયે ક્ષયરોગાદિનિવૃત્તૌ દેહમોક્ષે ચ કર્મભિઃ પઞ્ચગવ્યાદિભિઃ સેવિતાઃ સત્યઃ સરસ્વત્યો નદ્ય ઇવ શ્રેયસે સમ્પ્રવૃત્તાઃ॥ 7-111-13 મનશ્ચ્યુતાઃ દાતુર્મમત્વાભિમાનાચ્ચ્યુતાઃ। મનએવ ઉપપન્નાઃ મદીયમમતાસ્પદીભૂતાઃ। સન્ધુધ્વં દાતારં માં ચ ઇષ્ટૈર્ભોગૈઃ પ્રકાશયધ્વમ્॥ 7-111-18 ગવાદીનાં ગોપ્રતિનિધીનાં એવ તત્ફલમ્। પ્રત્યક્ષગોદાને ગોપ્રતિગ્રહીતુર્ગૃહં ગચ્છન્ત્યા અષ્ટમે પદે ભવન્તિ કિમુ તદ્ગૃહગમનાદિષ્વિતિ ભાવઃ। ગુણાન્વૃદ્ધાન્ભાવનીયં યથાક્રમમિતિ થ.ધ. પાઠઃ। શીલી શીલવાન્ અર્ઘદાતા નિર્ભય ઇતિ સમ્બન્ધઃ। ઉષસ્યં પ્રાતઃ સ્નાનાદિકર્મ ઊઢં પ્રાપ્તં યૈઃ। ભારતે વિદ્વાન્ ભારતવેત્તા। વૈષ્ણવાઃ વિષ્ણુભક્તાઃ। ચન્દ્રવત્ લોક આલોકો યેષાં એવ વિખ્યાતાઃ કથિતાઃ॥ 7-111-21 એકસંસ્થાન્ એકીકૃતાન્। તાસાં તાભ્યોઽધિકમિતિ શેષઃ। ઉક્ષ્ણાં વૃષભાણામ્॥ 7-111-22 ઉપકુર્યાત્ એતત્કથનેન॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 112
॥ શ્રીઃ ॥
13.112. અધ્યાયઃ 112
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ ગોસામાન્યોત્પત્તિપ્રકારકથનપૂર્વકં કપિલોત્પત્તિપ્રકારકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતો યુધિષ્ઠિરે રાજા ભૂયઃ શાન્તનવં નૃપમ્।
ગોદાનવિસ્તરં ધીમાન્પપ્રચ્છ વિનયાન્વિતઃ॥ 13-112-1 (85872)
ગોપ્રદાનગુણાન્સમ્યક્ પુનર્મે બ્રૂહિ ભારત।
ન હિ તૃપ્યામ્યહં વીર શૃણ્વાનોઽમૃતમીદૃશમ્॥ 13-112-2 (85873)
ઇત્યુક્તો ધર્મરાજેન તદા શાન્તનવો નૃપઃ।
સમ્યગાહ ગુણાંસ્તસ્મૈ ગોપ્રદાનસ્ય કેવલાન્॥ 13-112-3 (85874)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-112-4x (7119)
વત્સલાં ગુણસમ્પ્રન્ના તરુણીં વસ્ત્રસંયુતામ્।
દત્ત્વેદૃશીં ગાં વિપ્રાય સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ 13-112-4 (85875)
અસુર્યા નામ તે લોકા ગાં દત્ત્વા તાન્ન ગચ્છતિ। 13-112-5 (85876)
પીતોદકાં જગ્ધતૃણાં નષ્ટક્ષીરાં નિરિન્દ્રિયામ્।
જરારોગોપસમ્પન્નાં જીર્ણાં વાપીમિવાજલામ્।
દત્ત્વા તમઃ પ્રવિશતિ દ્વિજં ક્લેશેન યોજયેત્॥ 13-112-6 (85877)
રુષ્ટા દુષ્ટા વ્યાધિતા દુર્બલા વા
નો દાતવ્યા યાશ્ચ મૂલ્યૈરદત્તૈઃ।
ક્લેશૈર્વિપ્રં યોઽફલૈઃ સંયુનક્તિ
તસ્યાઽવીર્યાશ્ચાફલાશ્ચૈવ લોકાઃ॥ 13-112-7 (85878)
બલાન્વિતાઃ શીલવીર્યોપપન્નાઃ
સર્વે પ્રશંસન્તિ સુગન્ધવત્યઃ।
યથા હિ ગઙ્ગા સરિતાં વરિષ્ઠા
તથાઽર્જુનીનાં કપિલા વરિષ્ઠા॥ 13-112-8 (85879)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-112-9x (7120)
કસ્માત્સમાને બહુલાપ્રદાને
સદ્ભિઃ પ્રશસ્તં કપિલાપ્રદાનમ્।
વિશેષમિચ્છામિ મહાપ્રભાવં
શ્રોતું સમર્થોસ્મિ ભવાન્પ્રવક્તુમ્॥ 13-112-9 (85880)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-112-10x (7121)
વૃદ્ધાનાં બ્રુવતાં શ્રુત્વા કપિલાનામથોદ્ભવમ્।
વક્ષ્યામિ તદશેષેણ રોહિણ્યો નિર્મિતા યથા॥ 13-112-10 (85881)
પ્રજાઃ સૃજેતિ ચાદિષ્ટઃ પૂર્વં દક્ષઃ સ્વયંભુવા।
નાસૃજદ્વૃત્તિમેવાગ્રે પ્રજાનાં હિતકામ્યયા॥ 13-112-11 (85882)
યથા હ્યમૃતમાશ્રિત્ય વર્તયન્તિ દિવૌકસઃ।
તથા વૃત્તિં સમાશ્રિત્ય વર્તયન્તિ પ્રજા વિભો॥ 13-112-12 (85883)
અચરેભ્યશ્ચ ભૂતેભ્યશ્ચરાઃ શ્રેષ્ઠાસ્તતો નરાઃ।
બ્રાહ્મણાશ્ચ તતઃ શ્રેષ્ઠાસ્તષુ યજ્ઞાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ॥ 13-112-13 (85884)
યજ્ઞૈરાપ્યાયતે સોમઃ સ ચ ગોષુ પ્રતિષ્ઠિતઃ।
તાભ્યો દેવાઃ પ્રમોદન્તે પ્રજાનાં વૃત્તિરાસુ ચ॥ 13-112-14 (85885)
તતઃ પ્રજાસુ સૃષ્ટાસુ દક્ષાદ્યૈઃ ક્ષુધિતાઃ પ્રજાઃ।
પ્રજાપતિમુપાધાવન્વિનિશ્ચિત્ય ચતુર્મખમ્॥ 13-112-15 (85886)
પ્રજાતાન્યેવ ભૂતાનિ પ્રાક્રોશન્વૃત્તિકાઙ્ક્ષયા।
વૃત્તિદં ચાન્વપદ્યન્ત તૃષિતાઃ પિતૃમાતૃવત્॥ 13-112-16 (85887)
ઇતીદં મનસા ગત્વા પ્રજાસર્ગાર્થમાત્મનઃ।
પ્રજાપતિર્બલાધાનમમૃતં પ્રાપિબત્તદા।
શંસતસ્તસ્ય તૃપ્તિં તુ ગન્ધાત્સુરભિરુત્થિતા॥ 13-112-17 (85888)
મુખજા સાઽસૃજદ્ધાતુઃ સુરભિર્લોકમાતરમ્।
દર્શનીયરસં વૃત્તિં સુરભિં મુખજાં સુતામ્॥ 13-112-18 (85889)
સાઽસૃજત્સૌરભેયીસ્તુ સુરભિર્લોકમાતૃકાઃ।
સુવર્ણવર્ણાઃ કપિલાઃ પ્રજાનાં વૃત્તિધેનવઃ॥ 13-112-19 (85890)
તાસામમૃતવૃત્તીનાં ક્ષરન્તીનાં સમન્તતઃ।
બભૂવામૃતજઃ ફેનઃ સ્રવન્તીનામિવોર્મિજઃ॥ 13-112-20 (85891)
સ વત્સમુખવિભ્રષ્ટો ભવસ્ય ભુવિ તિષ્ઠતઃ।
શિરસ્યવાપતત્ક્રુદ્ધઃ સ તદૈક્ષત ચ પ્રભુઃ।
લલાટપ્રભવેણાક્ષ્ણા રોહિણીં પ્રદહન્નિવ॥ 13-112-21 (85892)
તત્તેજસ્તુ તતો રૌદ્રં કપિલાં ગાં વિશામ્પતે।
નાનાવર્ણત્વમનયન્મેઘાનિવ દિવાકરઃ॥ 13-112-22 (85893)
યાસ્તુ તસ્માદપક્રમ્ય સોમમેવાભિસંશ્રિતાઃ।
યથોત્પન્નાઃ સ્વવર્ણસ્થા ન નીતાશ્ચાન્યવર્ણતાં॥ 13-112-23 (85894)
અથ ક્રુદ્ધં મહાદેવં પ્રજાપતિરભાષત।
અમૃતેનાવસિક્તસ્ત્વં નોચ્છિષ્ટં વિદ્યતે ગવામ્॥ 13-112-24 (85895)
યથા હ્યમૃતમાદાય સોમો વિષ્યન્દતે પુનઃ।
તથા ક્ષીરં ક્ષરન્ત્યેતા રોહિણ્યોઽમૃતસમ્ભવાઃ॥ 13-112-25 (85896)
ન દુષ્યત્યનિલો નાગ્નિર્ન સુવર્ણં ન ચોદધિઃ।
નામૃતેનામૃતં પીતં ન વત્સૈર્દુષ્યતે પયઃ॥ 13-112-26 (85897)
ઇમાઁલ્લોકાન્ભરિષ્યન્તિ હવિષા પ્રસ્રવેણ ચ।
આસામૈશ્વર્યમિચ્છન્તિ સર્વેઽમૃતમયં શુભમ્॥ 13-112-27 (85898)
વૃષભં ચ દદૌ તસ્મૈ ભગવાઁલ્લોકભાવનઃ।
પ્રસાદયામાસ મનસ્તેન રુદ્રસ્ય ભારત॥ 13-112-28 (85899)
પ્રીતશ્ચાપિ મહાદેવશ્ચકાર વૃષભં તદા।
ધ્વજં ચ વાહનં ચૈવ તસ્માત્સ વૃષભધ્વજઃ॥ 13-112-29 (85900)
તતો દેવૈર્મહાદેવસ્તદા પશુપતિઃ કૃતઃ।
ઈશ્વરઃ સ ગવાં મધ્યે વૃષભાઙ્કઃ પ્રકીર્તિતઃ॥ 13-112-30 (85901)
એવમવ્યગ્રવર્ણાનાં કપિલાનાં મહૌજસામ્।
પ્રદાને પ્રથમઃ કલ્પઃ સર્વાસામેવ કીર્તિતઃ॥ 13-112-31 (85902)
લોકજ્યેષ્ઠા લોકવૃત્તિપ્રવૃત્તા
રુદ્રોદ્ભૂતાઃ સોમવિષ્યન્દભૂતાઃ।
સૌમ્યાઃ પુણ્યાઃ કામદાઃ પ્રાણદાશ્ચ
ગા વૈ દત્ત્વા સર્વકામપ્રદઃ સ્યાત્॥ 13-112-32 (85903)
ઇદં ગવાં પ્રભવવિધાનમુત્તમં
પઠન્સદા શુચિરપિ મઙ્ગલપ્રિયઃ।
વિમુચ્યતે કલિકલુષેણ માનવઃ
પ્રિયાન્સુતાન્ધનપશુમાપ્નુયાત્સદા॥ 13-112-33 (85904)
હવ્યં કવ્યં તર્પણં શાન્તિકર્મ
યાનં વાસો વૃદ્ધબાલસ્ય તુષ્ટિઃ।
એતાન્સર્વાન્ગોપ્રદાને ગુણાન્વૈ
દાતા રાજન્નાપ્નુયાદ્વૈ સદૈવ॥ 13-112-34 (85905)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-112-35x (7122)
પિતામહસ્યાથ નિશમ્ય વાક્યં
રાજા સહ ભ્રાતૃભિરાજમીઢઃ।
સુવર્ણવર્ણાનડુહસ્તથા ગાઃ
પાર્થો દદૌ બ્રાહ્મણસત્તમેભ્યઃ॥ 13-112-35 (85906)
તથૈવ તેભ્યોપિ દદૌ દ્વિજેભ્યો
ગવાં સહસ્રાણિ શતાનિ ચૈવ।
યજ્ઞાન્સમુદ્ધિશ્ય ચ દક્ષિણાર્થે
લોકાન્વિજેતું પરમાં ચ કીર્તિમ્॥ ॥ 13-112-36 (85907)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 112 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-112-6 અનન્તા નામ તે લોકા ગાં દત્ત્વા યત્ર ગચ્છતીતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-112-11 પીતોદકાં ત્યક્તતૃણામિતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-112-20 અસૃજદ્વૃત્તિમેવાગ્ર ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-112-23 સ્રવન્તીનાં નદીનાં॥ 7-112-26 તા હ્યેતા નાન્યવર્ણગા ઇતિ ટ.થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-112-35 ન સુવર્ણં ઘૃતં દધીતિ થ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 113
॥ શ્રીઃ ॥
13.113. અધ્યાયઃ 113
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ ગોમહિમપ્રતિપાદકવિસિષ્ઠસૌદાસસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવમુક્ત્વા તતો ભીષ્મઃ પુનર્ધર્મસુતં નૃપમ્।
જનમેજયભૂપાલ ઉવાચેદં સહેતુકમ્॥ 13-113-1 (85908)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ વસિષ્ઠમૃષિસત્તમમ્।
ઇક્ષ્વાકુવંશજો રાજા સૌદાસો વદતાં વરઃ॥ 13-113-2 (85909)
સર્વલોકચરં સિદ્ધં બ્રહ્મકોશં સનાતનમ્।
પુરોહિતમભિપ્રષ્ટુમભિવાદ્યોપચક્રમે॥ 13-113-3 (85910)
ત્રૈલોક્યે ભગવન્કિંસ્વિત્પવિઇત્રં કથ્યતેઽનઘ।
યત્કીર્તયન્સદા મર્ત્યઃ પ્રાપ્નુયાત્પુણ્યમુત્તમમ્॥ 13-113-4 (85911)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-113-5x (7123)
તસ્મૈ પ્રોવાચ વચનં પ્રણતાય હિતં તદા।
ગવામુપનિષદ્વિદ્યાં નમસ્કૃત્ય ગવાં શુચિઃ॥ 13-113-5 (85912)
ગાવઃ સુરભિગન્ધિન્યસ્તથા ગુગ્ગુલુગન્ધયઃ।
ગાવઃ પ્રતિષ્ઠા ભૂતાનાં ગાવઃ સ્વસ્ત્યયનં મહત્॥ 13-113-6 (85913)
ગાવો ભૂતં ચ ભવ્યં ચ ગાવઃ પુષ્ટિઃ સનાતની।
ગાવો લક્ષ્મ્યાસ્તથા મૂલં ગોષુ દત્તં ન નશ્યતિ॥ 13-113-7 (85914)
અન્નં હિ પરમં ગાવો દેવાનાં પરમં હવિઃ।
સ્વાહાકારવષટ્કારૌ ગોષુ નિત્યં પ્રતિષ્ઠિતૌ॥ 13-113-8 (85915)
ગાવો યજ્ઞસ્ય હિ ફલં ગોષુ યજ્ઞાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ।
ગાવો ભવિષ્યં ભૂતં ચ ગોષુ યજ્ઞાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ॥ 13-113-9 (85916)
સાયં પ્રાતશ્ચ સતતં હોમકાલે મહાદ્યુતે।
ગાવો દદતિ વૈ હૌમ્યમૃષિભ્યઃ પુરુષર્ષભ॥ 13-113-10 (85917)
યાનિ કાનિ ચ દુર્ગાણિ દુષ્કૃતાનિ કૃતાનિ ચ।
તરન્તિ ચૈવ પાપ્માનં ધેનું યે દદતિ પ્રભો॥ 13-113-11 (85918)
એકાં ચ દશગુર્દદ્યાદ્દશ દદ્યાચ્ચ ગોશતી।
શતં સહસ્રગુર્દદ્યાત્સર્વે તુલ્યફલા હિ તે॥ 13-113-12 (85919)
અનાહિતાગ્નિઃ શતગુરયજ્વા ચ સહસ્રગુઃ।
સમૃદ્ધો યશ્ચ કીનાશો નાર્ઘમર્હન્તિ તે ત્રયઃ॥ 13-113-13 (85920)
કપિલાં યે પ્રયચ્છન્તિ સવત્સાં કાંસ્યદોહનામ્।
સુવ્રતાં વસ્ત્રસંવીતામુભૌ લોકૌ જયન્તિ તે॥ 13-113-14 (85921)
યુવાનમિન્દ્રિયોપેતં શતેન સહયૂથપમ્।
ગવેન્દ્રં બ્રાહ્મણેન્દ્રાય ભૂરિશૃઙ્ગમલઙ્કૃતમ્॥ 13-113-15 (85922)
વૃષબં યે પ્રયચ્છન્તિ શ્રોત્રિયાય પરન્તપ।
ઐશ્વર્યં તેઽધિગચ્છન્તિ જાયમાનાઃ પુનઃપુનઃ॥ 13-113-16 (85923)
નાકીર્તયિત્વા ગાઃક સુપ્યાત્તાસાં સંસ્મૃત્ય ચોત્પતેત્।
સાયં પ્રાતર્નમસ્યેચ્ચ ગાસ્તતઃ પુષ્ટિમાપ્નુયાત્॥ 13-113-17 (85924)
ગવાં મૂત્રપુરીષસ્ય નોદ્વિજેત કથઞ્ચન।
ન ચાસાં માંસમશ્નીયાદ્ગવાં પુષ્ટિં તથાઽઽપ્નુયાત્॥ 13-113-18 (85925)
ગાશ્ચ સંકીર્તયન્નિત્યં નાવમન્યેત તાસ્તથા।
અનિષ્ટં સ્વપ્નમાલક્ષ્ય ગાં નરઃ સમ્પ્રકીર્તયેત્॥ 13-113-19 (85926)
ગોમયેન સદા સ્નાયાદ્ગોકરીષે ચ સંવિશેત્।
શ્લોષ્મમૂત્રપુરીષાણિ પ્રતિઘાતં ચ વર્જયેત્॥ 13-113-20 (85927)
સાર્દ્રે ચર્મણિ ભુઞ્જીત નિરીક્ષેદ્વારુણીં દિશમ્।
વાગ્યતઃ સર્પિષા ભૂમૌ ગવાં વ્યુષ્ટિં સદાઽઽશ્નુતે॥ 13-113-21 (85928)
ઘૃતેન જુહુયાદગ્નિં ઘૃતેન સ્વસ્તિ વાચયેત્।
ઘૃતં દદ્યાદ્ધૃતં પ્રાશેદ્ગવાં વ્યુષ્ટિં સદાઽઽશ્નુતે॥ 13-113-22 (85929)
ગોમત્યા વિદ્યયા ધેનું તિલાનામભિમન્ત્ર્ય યઃ।
સર્વરત્નમયીં દદ્યાન્ન સ શોચેત્કૃતાકૃતે॥ 13-113-23 (85930)
ગાવો મામુપતિષ્ઠન્તુ હેમશૃઙ્ગ્યઃ પયોમુચઃ।
સુરભ્યઃ સૌરભેય્યશ્ચ સરિતઃ સાગરં યથા॥ 13-113-24 (85931)
ગા વૈ પશ્યામ્યહં નિત્યં ગાવઃ પશ્યન્તુ માં સદા।
ગાવોસ્માકં વયં તાસાં યતો ગાવસ્તતો વયમ્॥ 13-113-25 (85932)
એવં રાત્રૌ દિવા ચાપિ સમેષુ વિષમેષુ ચ।
મહાભયેષુ ચ નરઃ કીર્તયન્મુચ્યતે ભવાત્॥ ॥ 13-113-26 (85933)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રયોદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 113 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-113-13 કીનાશઃ કર્ષકઃ કૃપણો વા। અર્ઘં પૂજામ્॥ 7-113-21 સૌમ્યે ચર્મણીતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-113-23 ગોમાઁ અગ્નેવિમાઁ અશ્વીતિ મન્ત્રો ગોમતી॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 114
॥ શ્રીઃ ॥
13.114. અધ્યાયઃ 114
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ ગવાં ચિરચીર્ણતપઃપ્રસાદિતાચ્ચતુર્મુખાલ્લોકશ્રૈષ્ઠ્યપાવિત્ર્યાદિવરલાભકથનમ્॥ 1 ॥ તથા ગોવિશેષદાનસ્ય ફલવિશેષકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વસિષ્ઠ ઉવાચ।
શતં વર્ષસહસ્રાણાં તપસ્તપ્તં સુદુષ્કરમ્।
ગોભિઃ પૂર્વં વિસૃષ્ટાભિર્ગચ્છેમ શ્રેષ્ઠતામિતિ॥ 13-114-1 (85934)
લોકેઽસ્મિન્દક્ષિણાનાં ચ સર્વાસાં વયમુત્તમાઃ।
ભવેમ ન ચ લોપ્યેમ દોષેણેતિ પરન્તપ॥ 13-114-2 (85935)
અસ્મત્પુરીષસ્નાનેન જનઃ પુયેત સર્વદા।
શકૃતા ચ પવિત્રાર્થં કુર્વીરન્દેવમાનુષાઃઠ॥ 13-114-3 (85936)
તથા સર્વાણિ ભૂતાનિ સ્થાવરાણિ ચરાણિ ચ।
પ્રદાતારશ્ચ લોકાન્નો ગચ્છેયુરિતિ માનદ॥ 13-114-4 (85937)
તાભ્યો વરં દદૌ બ્રહ્મા તપસોઽન્તે સ્વયં પ્રભુઃ।
એવં ભવન્વિતિ વિભુર્લોકાંસ્તારયતેતિ ચ॥ 13-114-5 (85938)
ઉત્તસ્થુઃ સિદ્ધકામાસ્તા ભૂતભવ્યસ્ય માતરઃ।
તપસોઽન્તે મહારાજ ગાવો લોકપરાયણાઃ॥ 13-114-6 (85939)
તસ્માદ્ગાવો મહાભાગાઃ પવિત્રં પરમુચ્યતે।
તથૈવ સર્વભૂતાનાં સમતિષ્ઠન્ત મૂર્ધનિ॥ 13-114-7 (85940)
સમ્મનવત્સાં કપિલાં ધેનું દત્ત્વા પયસ્વિનીમ્॥
સુવ્રતાં વસ્ત્રસંવીતાં બ્રહ્મલોકે મહીયતે॥ 13-114-8 (85941)
લોહિતાં તુલ્યવત્સાં તુ ધેનું દત્ત્વા પયસ્વિનીમ્।
સુવ્રતાં વસ્ત્રસંવીતાં સૂર્યલોકે મહીયતે॥ 13-114-9 (85942)
સમાનવત્સાં શબલાં ધેનું દત્ત્વા પયસ્વિનીમ્।
સુવ્રતાં વસ્ત્રસંવીતીં સોમલોકે મહીયતે॥ 13-114-10 (85943)
સમાનવત્સાં શ્વેતાં તુ ધેનું દત્ત્વા પયસ્વિનીમ્।
સુવ્રતાં વસ્ત્રસંવીતામિન્દ્રલોકે મહીયતે॥ 13-114-11 (85944)
સમાનવત્સાં કૃષ્ણાં તુ ધેનુ દત્ત્વા પયસ્વિનીમ્।
સુવ્રતાં વસ્ત્રસંવીતામગ્નિલોકે મહીયતે॥ 13-114-12 (85945)
સમાનવત્સાં ધૂમ્રાં તુ ધેનું દત્ત્વા પયસ્વિનીમ્।
સુવ્રતાં વસ્ત્રસંવીતાં યામ્યલોકે મહીયતે॥ 13-114-13 (85946)
અપાં ફેનસવર્ણાં તુ સવત્સાં કાંસ્યદોહનામ્।
પ્રદાય વસ્ત્રસંવીતાં વારુણં લોકમાપ્નુતે॥ 13-114-14 (85947)
વાતરેણુસવર્ણાં તુ સવત્સાં કાંસ્યદોહનામ્।
પ્રદાય વસ્ત્રસંવીતાં વાયુલોકે મહીયતે॥ 13-114-15 (85948)
હિરણ્યવર્ણાં પિઙ્ગાક્ષીં સવત્સાં કાંસ્યદોહનામ્।
પ્રદાય વસ્ત્રસંવીતાં કૌબેરં લોકમશ્નુતે॥ 13-114-16 (85949)
પલાલધૂમ્રવર્ણાં તુ સવત્સાં કાંસ્યદોહનામ્।
પ્રદાય વસ્ત્રસંવીતાં પિતૃલોકે મહીયતે॥ 13-114-17 (85950)
સવત્સાં પીવરીં દત્ત્વા દૃતિકણ્ઠામલઙ્કૃતામ્।
વૈશ્વદેવમસમ્બાધં સ્થાનં શ્રેષ્ઠં પ્રપદ્યતે॥ 13-114-18 (85951)
સમાનવત્સાં ગૌરીં તુ ધેનું દત્ત્વા પયસ્વિનીમ્।
સુવ્રતાં વસ્ત્રસંવીતાં વસૂનાં લોકમાપ્નુયાત્॥ 13-114-19 (85952)
પાણ્ડુકમ્બલવર્ણાભાં સવત્સાં કાંસ્યકદોહનામ્।
પ્રદાય વસ્ત્રસંવીતાં સાધ્યાનાં લોકમાપ્નુતે॥ 13-114-20 (85953)
વૈરાટપૃષ્ઠમુક્ષાણં સર્વરત્નૈરલઙ્કૃતમ્।
પ્રદદન્મરુતાં લોકાન્સ રાજન્પ્રતિપદ્યતે॥ 13-114-21 (85954)
વત્સોપપન્નાં નીલાં ગાં સર્વરત્નસમન્વિતામ્।
ગન્ધર્વાપ્સરસાં લોકાન્દત્ત્વા પ્રાપ્નોતિ માનવઃ॥ 13-114-22 (85955)
દૃતિકણ્ઠમનડ્વાહં સર્વરત્નૈરલઙ્કૃતમ્।
દત્ત્વા પ્રજાપતેર્લોકાન્વિશોકઃ પ્રતિપદ્યતે॥ 13-114-23 (85956)
ગોપ્રદાનરતો યાતિ ભિત્ત્વા જલદસઞ્ચયાન્।
વિમાનેનાર્કવર્ણેન દિવિ રાજન્વિરાજતા॥ 13-114-24 (85957)
તં ચોરુવેષાઃ સુશ્રોણ્યઃ સહસ્રં વારયોપિતઃ।
રમયન્તિ નરશ્રેષ્ઠં ગોપ્રદાનરતં નરમ્॥ 13-114-25 (85958)
વીણાનાં વલ્લકીનાં ચ નૂ પુરાણાં ચ શિઞ્જિતૈઃ।
હાસૈશ્ચ હરિણાક્ષીણાં સુપ્તઃ સુપ્રતિબોધ્યતે॥ 13-114-26 (85959)
યાવન્તિ રોમાણિ ભવન્તિ ધેન્વા-
સ્તાવન્તિ વર્ષાણિ મહીયતે સઃ।
સ્વર્ગચ્યુતશ્ચાપિ તતો નૃલોકે
કુલે પ્રસૂતો વિપુલે વિશોકઃ॥ ॥ 13-114-27 (85960)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુર્દશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 112 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-114-1 ગચ્છામઃ શૃઙ્ગિતામિતીતિ ક.ધ.પાઠઃ॥ 7-114-18 પ્રલમ્બગલકમ્બલામ્। શિતિકણ્ઠામલઙ્કૃતામિતિ ક.થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-114-21 વૈરાટં વૃદ્ધં પૃષ્ટં યસ્ય। વૈતાનસ્થિતમુક્ષાણમિતિ ક.ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 115
॥ શ્રીઃ ॥
13.115. અધ્યાયઃ 115
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણિ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ ગોદાનફલપ્રશંસનપૂર્વકં વસિષ્ઠવચનાદ્ગોમહિમાવગમેન તદ્દાતુઃ સૌદાસસ્ય પુણ્યલોકપ્રાપ્તિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વસિષ્ઠ ઉવાચ।
ઘૃતક્ષીરપ્રદા ગાવો ઘૃતયોન્યો ઘૃતોદ્ભવાઃ।
ઘૃતનદ્યો ઘૃતાવર્તાસ્તા મે સન્તુ સદા ગૃહે॥ 13-115-1 (85961)
ઘૃતં મે હૃદયે નિત્યં ઘૃતં નાભ્યાં પ્રતિષ્ઠિતમ્।
ઘૃતં સર્વેષુ ગાત્રેષુ ઘૃતં મે મનસિ સ્થિતમ્॥ 13-115-2 (85962)
ગાવો મમાગ્રતો નિત્યં ગાવઃ પૃષ્ઠત એવ ચ।
ગાવો મે સર્વતશ્ચૈવ ગવાં મધ્યે વસામ્યહમ્॥ 13-115-3 (85963)
ઇત્યાચમ્ય જપેત્સાયં પ્રાતશ્ચ પુરુષઃ સદા।
યદહ્ના કુરુતે પાપં તસ્માત્સ પરિમુચ્યતે॥ 13-115-4 (85964)
પ્રાસાદા યત્ર સૌવર્ણા વસોર્ધારાશ્ચ કામદાઃ।
ગન્ધર્વાપ્સરસો યત્ર તત્ર યાન્તિ સહસ્રદાઃ॥ 13-115-5 (85965)
નવનીતપઙ્કાઃ ક્ષીરોદા દધિશૈવલસઙ્કુલાઃ।
વહન્તિ યત્ર વૈ નદ્યસ્તત્ર યાન્તિ સહસ્રદાઃ॥ 13-115-6 (85966)
ગવાં શતસહસ્રં તુ યઃ પ્રચ્છેદ્યથાવિધિ।
પરાં વૃદ્ધિમવાપ્યાથ સ્વર્ગલોકે મહીયતે॥ 13-115-7 (85967)
દશ ચોભયતઃ પ્રેત્ય માતાપિત્રોઃ પિતામહાન્।
દધાતિ સુકૃતાઁલ્લોકાન્પુનાતિ ચ કુલં નરઃ॥ 13-115-8 (85968)
ધેન્વાઃ પ્રમાણેન સમપ્રમાણાં
ધેનું તિલાનામપિ ચ પ્રદાય।
પાનીયવાપીઃ સ યમસ્ય લોકે
ન યાતનાં કાઞ્ચિદુપૈતિ તત્ર॥ 13-115-9 (85969)
પવિત્રમગ્ર્યં જગતઃ પ્રતિષ્ઠા
દિવૌકસાં માતરોઽથાપ્રમેયાઃ।
અન્વાલભેદ્દક્ષિણતો વ્રજેચ્ચ
દદ્યાચ્ચ પાત્રે પ્રસમીક્ષ્ય કાલમ્॥ 13-115-10 (85970)
ધેનું સવત્સાં કપિલાં ભૂરિશૃઙ્ગીં
કાંસ્યોપદોહાં વસનોત્તરીયામ્।
પ્રદાય તાં ગાહતિ દુર્વિગાહ્યાં
યામ્યાં સભાં વીતભયો મનુષ્યઃ॥ 13-115-11 (85971)
સુરૂપા બહુરૂપાશ્ચિ વિશ્વરૂપાશ્ચ માતરઃ।
ગાવો મામુપતિષ્ઠન્તામિતિ નિત્યં પ્રકીર્તયેત્॥ 13-115-12 (85972)
નાતઃ પુણ્યતરં દાનં નાતઃ પુણ્યતરં ફલમ્।
નાતો વિશિષ્ટં લોકેષુ ભૂતં ભવિતુમર્હતિ॥ 13-115-13 (85973)
ત્વચા લોમ્નાઽથ શૃઙ્ગૈર્વા વાલૈઃ ક્ષીરેણ મેદસા।
યજ્ઞં વહતિ સમ્ભૂય કિમસ્ત્યભ્યધિકં તતઃ॥ 13-115-14 (85974)
યયા સર્વમિદં વ્યાપ્તં જગત્સ્થાવરજઙ્ગમમ્।
તાં ધેનું શિરસા વન્દે ભૂતભવ્યસ્ય માતરમ્॥ 13-115-15 (85975)
ગુણવચનસમુચ્ચયૈકદેશો
નૃવર મયૈષ ગવાં પ્રકીર્તિતસ્તે।
ન ચ પરમિહ દાનમસ્તિ ગોભ્યો
ભવતિ ન ચાપિ પરાયણં તતોઽન્યમ્॥ 13-115-16 (85976)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-115-17x (7124)
વરમિદમિતિ ભૂમિપો વિચિન્ત્ય
પ્રવરમૃષેર્વચનં તતો મહાત્મા।
વ્યસૃજત નિયતાત્મવાન્દ્વિજેભ્યઃ
સુબહુ ચ ગોધનમાપ્તવાંશ્ચ લોકાન્॥ ॥ 13-115-17 (85977)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 115 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 116
॥ શ્રીઃ ॥
13.116. અધ્યાયઃ 116
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ ગવાં તપઃપ્રસન્નાદ્બ્રહ્મણઃ શૃઙ્ગપ્રાપ્ત્યાદિકથનમ્॥ 1 ॥ તથા ગોદાનપ્રાપ્યપુણ્યલોકવર્ણનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
પવિત્રાણાં પવિત્રં યચ્છ્રેષ્ઠં લોકે ચ યદ્ભવેત્।
પાવનં પરમં ચૈવ તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-116-1 (85978)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-116-2x (7125)
ગાવો મહાર્થાઃ પુણ્યાશ્ચ તારયન્તિ ચ માનવાન્।
ધારયન્તિ પ્રજાશ્ચેમા હવિષા પયસા તથા॥ 13-116-2 (85979)
ન હિ પુણ્યતમં કિઞ્ચિદ્ગોભ્યો ભરતસત્તમ।
એતાઃ પુણ્યાઃ પવિત્રાશ્ચ ત્રિષુ લોકેષુ સત્તમાઃ॥ 13-116-3 (85980)
દેવાનામુપરિષ્ટાચ્ચ ગાવઃ પ્રતિવસન્તિ વૈ।
દત્ત્વા ચૈતાસ્તારયતે યાન્તિ સ્વર્ગં મનીષિણઃ॥ 13-116-4 (85981)
માન્ધાતા યૌવનાશ્વશ્ચ યયાતિર્નહુષસ્તથા।
ગા વૈ દદન્તઃ સતતં સહસ્રશતસમ્મિતાઃ॥ 13-116-5 (85982)
ગતાઃ પરમકં સ્થાનં દેવૈરપિ સુદુર્લભમ્।
અપિ ચાત્ર પુરાવૃત્તં કથયિષ્યામિ તેઽનઘ॥ 13-116-6 (85983)
ઋષીણામુત્તમં ધીમાન્કૃષ્ણદ્વૈપાયનં શુકઃ।
અભિવાદ્યાહ્નિકં કૃત્વા શુચિઃ પ્રયતમાનસઃ॥ 13-116-7 (85984)
પિતરં પરિપપ્રચ્છ દૃષ્ટલોકપરાવરમ્।
કો યજ્ઞઃ સર્વયજ્ઞાનાં વરિષ્ઠોઽભ્યુપલક્ષ્યતે॥ 13-116-8 (85985)
કિઞ્ચ કૃત્વા પરં સ્થાનં પ્રાપ્નુવન્તિ મનીષિણઃ।
કેન દેવાઃ પવિત્રેણ સ્વર્ગમશ્નન્તિ વા વિભો॥ 13-116-9 (85986)
કિઞ્ચ યજ્ઞસ્ય યજ્ઞત્વં ક્વ ચ યજ્ઞઃ પ્રતિષ્ઠિતઃ।
દાનાનામુત્તમં કિઞ્ચ કિઞ્ચ સત્રમિતઃ પરમ્।
પવિત્રાણાં પવિત્રં ચ યત્તદ્બ્રૂહિ મહામુને॥ 13-116-10 (85987)
એતચ્છ્રુત્વા તુ વચનં વ્યાસઃ પરમધર્મવિત્।
પુત્રાયાકથયત્સર્વં તત્ત્વેન ભરતર્ષભ॥ 13-116-11 (85988)
ગાવઃ પ્રતિષ્ઠા ભૂતાનાં તથા ગાવઃ પરાયણમ્।
ગાવઃ પુણ્યાઃ પવિત્રાશ્ચ ગોધનં પાવનં તથા॥ 13-116-12 (85989)
પૂર્વમાસન્નંશૃઙ્ગા વૈ ગાવ ઇત્યનુશશ્રુમ।
શૃઙ્ગાર્થે સમુપાસન્ત તાઃ કિલ પ્રભુમવ્યયમ્॥ 13-116-13 (85990)
તતો બ્રહ્મા તુ ગાઃ સત્રમુપવિષ્ટાઃ સમીક્ષ્ય હ।
ઈપ્સિતં પ્રદદૌ તાભ્યો ગોભ્યઃ પ્રત્યેકશઃ પ્રભુઃ॥ 13-116-14 (85991)
તાસાં શૃઙ્ગાણ્યજાયન્ત તસ્યા યાદૃઙ્ભનોગતમ્।
નાનાવર્ણાઃ શૃઙ્ગવન્ત્યસ્તા વ્યરોચન્ત પુત્રક॥ 13-116-15 (85992)
બ્રહ્મણા વરદત્તાસ્તા હવ્યકવ્યપ્રદાઃ શુભાઃ।
પુણ્યાઃ પવિત્રાઃ સુભગા દિવ્યસંસ્થાનલક્ષણાઃ॥ 13-116-16 (85993)
ગાવસ્તેજો મહદ્દિવ્યં ગવાં દાનં પ્રશસ્યતે।
યે ચૈતાઃ સમ્પ્રયચ્છન્તિ સાધવો વીતમત્સરાઃ॥ 13-116-17 (85994)
તે વૈ સુકૃતિનઃ પ્રોક્તાઃ સર્વદાનપ્રદાશ્ચ તે।
ગવાં લોકં તથા પુણ્યમાપ્નુવન્તિ ચ તેઽનઘ॥ 13-116-18 (85995)
યત્ર વૃક્ષા મધુફલા દિવ્યપુષ્પફલોપગાઃ।
પુષ્પાણિ ચ સુગન્ધીનિ દિવ્યાનિ દ્વિજસત્તમ॥ 13-116-19 (85996)
સર્વા મણિભયી ભૂમિઃ સર્વકાઞ્ચનવાલુકાઃ।
સર્વર્તુસુખસંસ્પર્શા નિષ્પઙ્કા નિરજાઃ શુભાઃ॥ 13-116-20 (85997)
રક્તોત્પલવનૈશ્ચૈવ મણિખણ્ડૈર્હિરણ્મયૈઃ।
તરુણાદિત્યસઙ્કાશૈર્ભાન્તિ તત્ર જલાશયાઃ॥ 13-116-21 (85998)
મહાર્હમણિપત્રૈશ્ચ કાઞ્ચનપ્રભકેસરૈઃ।
નીલોત્પલવિમિશ્રૈશ્ચ સરોભિર્બહુપઙ્કજૈઃ॥ 13-116-22 (85999)
કરવીરવનૈઃ ફુલ્લૈઃ સહસ્રાવર્તસંવૃતૈઃ।
સન્તાનકવનૈઃ ફુલ્લૈર્વૃક્ષેશ્ચ સમલઙ્કૃતાઃ॥ 13-116-23 (86000)
નિર્મિલાભિશ્ચ મુક્તાભિર્મણિભિશ્ચ મહાપ્રભૈઃ।
ઉદ્ભૂતપુલિનાસ્તત્ર જાતરૂપૈશ્ચિ નિમ્નગાઃ॥ 13-116-24 (86001)
સર્વરત્નમયૈશ્ચિત્રૈરવગાઢા દ્રુમોત્તમૈઃ।
જાતરૂપમયૈશ્ચાન્યૈર્હુતાશનસમપ્રભૈઃ॥ 13-116-25 (86002)
સૌવર્ણિ ગિરયસ્તત્ર મણિરત્નશિલોચ્ચયાઃ।
સર્વરત્નમયૈર્ભાન્તિ શૃઙ્ગૈશ્ચારુભિરુચ્છ્રિતૈઃ॥ 13-116-26 (86003)
નિત્યપુષ્પફલાસ્તત્ર નગાઃ પત્રરથાકુલાઃ।
દિવ્યગન્ધરસૈઃ પુષ્પૈઃ ફલૈશ્ચ ભરતર્ષભ॥ 13-116-27 (86004)
રમન્તે પુણ્યકર્માણસ્તત્ર નિત્યં યુધિષ્ઠિર।
સર્વકામસમૃદ્ધાર્થા નિઃશોકા ગતમન્યવઃ॥ 13-116-28 (86005)
વિમાનેષુ વિચિત્રેષુ રમણીયેષુ ભારત।
મોદન્તે પુણ્યકર્માણો વિરહન્તો યશસ્વિનઃ॥ 13-116-29 (86006)
ઉપક્રીડન્તિ તાન્રાજઞ્શુભાશ્ચાપ્સરસાં ગણાઃ।
એતાન્લોકાનવાપ્નોતિ ગાં દત્ત્વા વૈ યુધિષ્ઠિર॥ 13-116-30 (86007)
યાસામધિપતિઃ પૂષા મારુતો બલવાન્બલે।
ઐશ્વર્યે વરુણો રાજા તા માં પાન્તુ યુગન્ધરાઃ॥ 13-116-31 (86008)
સુરૂપા બહુરૂપાશ્ચ વિશ્વરૂપાશ્ચ માતરઃ।
પ્રાજાપત્યા ઇતિ બ્રહ્મઞ્જપેન્નિત્યં યતવ્રતઃ॥ 13-116-32 (86009)
ગાશ્ચ શુશ્રૂષતે યશ્ચ સમન્વેતિ ચ સર્વશઃ।
તસ્મૈ તુષ્ટાઃ પ્રયચ્છન્તિ વરાનપિ સુદુર્લભાન્॥ 13-116-33 (86010)
દ્રુહ્યેન મનસા વાઽપિ ગોષુ તા હિ સુખપ્રદાઃ।
અર્ચયેત સદા ચૈવ નમસ્કારૈશ્ચ પૂજયેત્॥ 13-116-34 (86011)
દાન્તઃ પ્રીતમના નિત્યં ગવાં વ્યુષ્ટિં તથાઽશ્નુતે।
ત્ર્યહમુષ્ણં પિબેન્મૂત્રં ત્ર્યહમુષ્ણં પિબેત્પયઃ॥ 13-116-35 (86012)
ગવામુષ્ણં પયઃ પીત્વા ત્ર્યહમુષ્ણં ઘૃતં વિબેત્।
ત્ર્યહમુષ્ણં ઘૃતં પીત્વા વાયુભક્ષો ભવેત્ર્યહમ્॥ 13-116-36 (86013)
યોન દેવાઃ પવિત્રેણિ ભુઞ્જતે લોકમુત્તમમ્।
યત્પવિત્રં પવિત્રાણાં તદ્ધૃતં શિરસા વહેત્॥ 13-116-37 (86014)
ઘૃતેન જુહુયાદગ્નિં ઘૃતેન સ્વસ્તિ વાચયેત્।
ઘૃતં પ્રાશેદ્ધૃતં દદ્યાદ્ગવાં પુષ્ટિં તથાઽશ્નુતે॥ 13-116-38 (86015)
નિર્હૃતૈશ્ચ યવૈર્ગોભિર્માસં પ્રશ્રિતયાવકઃ।
બ્રહ્મહત્યાસમં પાપં સર્વમેતેન શુધ્યતે॥ 13-116-39 (86016)
પરાભવાર્થં દૈત્યાનાં દેવૈઃ શૌચમિદં કૃતમ્॥
તે દેવત્વમપિ પ્રાપ્તાઃ સંસિદ્ધાશ્ચ મહાબલાઃ॥ 13-116-40 (86017)
ગાવઃ પવિત્રાઃ પુણ્યાશ્ચ પાવનં પરમં મહત્।
તાશ્ચ દત્ત્વા દ્વિજાતિભ્યો નરઃ સ્વર્ગમુપાશ્નુતે॥ 13-116-41 (86018)
ગવાં મધ્યે શુચિર્ભૂત્વા ગોમતીં મનસા જપેત્।
પૂતાભિરદ્ભિરાચમ્યિ શુચિર્ભવતિ નિર્મલઃ॥ 13-116-42 (86019)
અગ્નિમધ્યે ગવાં મધ્યે બ્રાહ્મણાનાં ચ સંસદિ।
વિદ્યાવેદપ્રતસ્નાતા બ્રાહ્મણાઃ પુણ્યકર્મિણઃ॥ 13-116-43 (86020)
અધ્યાપયેરઞ્શિષ્યાન્વૈ ગોમતીં યજ્ઞસમ્મિતામ્।
ત્રિરાત્રોપોષિતો ભૂત્વા ગોમતીં લભતે વરમ્॥ 13-116-44 (86021)
પુત્રિકામશ્ચ લભતે પુત્રં ધનમથાપિ વા॥
પતિકામા ચ ભર્તારં સર્વકામાંશ્ચ માનવઃ॥ 13-116-45 (86022)
ગાવસ્તુષ્ટાઃ પ્રયચ્છન્તિ સેવિતા વૈ ન સંશયઃ।
એવમેતાં મહાભાગા યજ્ઞિયાઃ સર્વકામદાઃ।
રોહિણ્ય ઇતિ જાનીહિ નૈતાભ્યો વિદ્યતે પરમ્॥ 13-116-46 (86023)
ઇત્યુક્તઃ સ મહાતેજાઃ શુકઃ પિત્રા મહાત્મના।
પૂજયામાસ તાં નિત્યં તસ્માત્ત્વમપિ પૂજય॥ ॥ 13-116-47 (86024)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષોડશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 116 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-116-13 અશૃઙ્કા ઇત્યખુરા ઇત્યસ્યાપ્યુપલક્ષણમ્॥ 7-116-14 ગાઃ પ્રાયમુપવિષ્ટા ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-116-27 ગનાઃ વૃક્ષાઃ। પત્રરથાઃ પક્ષિણઃ॥ 7-116-39 નિર્હૃતૈઃ ગોમયનિર્ગતૈઃ॥ 7-116-44 ગોમતીં ગોમત્યા ઋચા પ્રકાશિતમર્થં વરં લભતે॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 117
॥ શ્રીઃ ॥
13.117. અધ્યાયઃ 117
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ ગોલોકસ્ય બ્રહ્મલોકાદપ્યુપરિતનત્વે બ્રહ્મણો વરદાનસ્ય કારણત્વકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`*યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
સુરાણામસુરાણાં ચ ભૂતાનાં ચ પિતામહ।
પ્રભુઃ સ્રષ્ટા ચ ભગવાન્મુનિભિઃ સ્તૂયતે ભુવિ॥ 13-117-1 (86025)
તસ્યોપરિ કથં હ્યેષ ગોલોકઃ સ્થાનતાં ગતઃ।
સંશયો મે મહાનેષ તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 13-117-2 (86026)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-117-3x (7126)
મનોવાગ્બુદ્ધયસ્તાવદેકસ્થાઃ કુરુસત્તમ।
તતો મે શૃણુ કાર્ત્સ્ન્યેન ગોમહાભાગ્યમુત્તમમ્॥ 13-117-3 (86027)
પુણ્યં યશસ્યમાયુષ્યં તથા સ્વસ્ત્યયનં મહત્।
કીર્તિર્વિહરતા લોકે ગવાં યો ગોષુ ભક્તિમાન્॥ 13-117-4 (86028)
શ્રૂયતે હિ પુરાણેષુ મહર્ષીણાં મહાત્મનામ્।
સંસ્થાને સર્વલોકાનાં દેવાનાં ચાપિ સમ્ભવે॥ 13-117-5 (86029)
દેવતાર્થેઽમૃતાર્થે ચ યજ્ઞાર્થે ચૈવ ભારત।
સુરભિર્નામ વિખ્યાતા રોહિણી કામરૂપિણી॥ 13-117-6 (86030)
સઙ્કલ્પ્ય મનસા પૂર્વં રોહિણી હ્યમૃતાત્મના।
ઘોરં તપઃ સમાસ્થાય નિર્મિતી વિસ્વકર્મણા॥ 13-117-7 (86031)
પુરુષં ચાસૃજદ્ભૂસ્તેજસા તપસા ચ હ।
દેદીપ્યમાનં વપુષા સમિદ્ધમિવ પાવકમ્॥ 13-117-8 (86032)
સોઽપશ્યદિષ્ટરૂપાં તાં સુરભિં રોહિણીં તદા।
દૃષ્ટ્વૈવ ચાતિવિમનાઃ સોઽભવત્કામમોહિતઃ॥ 13-117-9 (86033)
તં કામાર્તમથો જ્ઞાત્વા સ્વયંભૂર્લોકભાવનઃ।
માઽઽર્તો ભવ તથા ચૈષ ભગવાનભ્યભાષત॥ 13-117-10 (86034)
તતઃ સ ભગવાંસ્તત્ર માર્તાણ્ડ ઇતિ વિશ્રુતઃ।
ચકાર નામ તં દૃષ્ટ્વા તસ્યાર્તીભાવમુત્તમમ્॥ 13-117-11 (86035)
સોઽદદાદ્ભગવાંસ્તસ્મૈ માર્તાણ્ડાય મહાત્મને।
સુરૂપાં સુરભિં કન્યાં તપસ્તેજોમયીં શુભામ્॥ 13-117-12 (86036)
યથા મયૈષ ચોદ્ભૂતસ્ત્વં ચૈવષા ચ રોહિણી।
મૈથુનં ગતવન્તૌ ચ તથા ચોત્પત્સ્યતિ પ્રજા॥ 13-117-13 (86037)
પ્રજા ભવિષ્યતે પુણ્યા પવિત્રં પરમં ચ વામ્।
ન ચાપ્યગમ્યાગમનાદ્દોષં પ્રાપ્સ્યસિ કર્હિચિત્॥ 13-117-14 (86038)
ત્વત્પ્રજાસમ્ભવં ક્ષીરં ભવિષ્યતિ પરં હવિઃ।
યજ્ઞેષુ ચાજ્યભાગાનાં ત્વત્પ્રજામૂલજો વિધિઃ॥ 13-117-15 (86039)
પ્રજાશુશ્રૂષવશ્ચૈવ યે ભવિષ્યન્તિ રોહિણિ।
તવ તેનૈવ પુણ્યેનિ ગોલોકં યાન્તુ માનવાઃ॥ 13-117-16 (86040)
ઇદં પવિત્રં પરમમૃષભં નામ કર્હિચિત્।
યદ્વૈ જ્ઞાત્વા દ્વિજા લોકે મોક્ષ્યન્તે યોનિસઙ્કરાત્॥ 13-117-17 (86041)
એતત્ક્રિયાઃ પ્રવર્તન્તે મન્ત્રબ્રાહ્મણસંસ્કૃતાઃ।
દેવતાનાં વિતૄણાં ચ હવ્યકવ્યપુરોગમાઃ॥ 13-117-18 (86042)
તત એતેન પુણ્યેન પ્રજાસ્તવ તુ રોહિણિ।
ઊર્ધ્વં મમાપિ લોકસ્ય વત્સ્યન્તે નિરુપદ્રવાઃ॥ 13-117-19 (86043)
ભદ્રં તેભ્યશ્ચ ભદ્રં તે યે પ્રજાસુ ભવન્તિ વૈ।
યુગન્ધરાશ્ચ તે પુત્રાઃ સન્તુ લોકસ્ય ધારણે॥ 13-117-20 (86044)
યાન્યાન્કામયસે લોકાંસ્તાઁલ્લોકાનનુયાસ્યસિ।
સર્વદેવગણશ્ચૈવ તવ યાસ્યન્તિ પુત્રતામ્।
તવ સ્તનસમુદ્ભૂતં પિબન્તોઽમૃતમુત્તમમ્॥ 13-117-21 (86045)
એવમેતાન્વરાન્સર્વાનગૃહ્ણાત્સુરભિસ્તદા।
બ્રુવતઃ સર્વલોકેશાન્નિર્વૃતિં ચાગમત્પરામ્॥ 13-117-22 (86046)
સૃષ્ટ્વા પ્રજાશ્ચ વિપુલા લોકસન્ધારણાય વૈ।
બ્રહ્મણા સમનુજ્ઞાતા સુરભિર્લોકમાવિશત્॥ 13-117-23 (86047)
એવં વરપ્રદાનેન સ્વયંભોરેવ ભારત।
ઉપરિષ્ટાદ્ગવાં લોકઃ પ્રોક્તસ્તે સર્વમાદિતઃ॥' ॥ 13-117-24 (86048)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 117 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
* એતદાદ્યેકાદશાધ્યાયા દાક્ષિણાત્યકોશેષ્વેવ દૃશ્યન્તે। 7-117-3 મનોવાગ્બુદ્ધયઃ મનોવાગ્બુદ્ધીરેકસ્થાઃ કુરુ॥ 7-117-10 આર્તો મા ભવેત્યભ્યભાષત॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 118
॥ શ્રીઃ ॥
13.118. અધ્યાયઃ 118
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ વિસ્તરેણ ગવોત્પત્તિપ્રકારકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
સુરભેઃ કાઃ પ્રજાઃ પૂર્વં માર્તાણ્ડાદભવન્પુરા।
એતન્મે શંસ તત્વેનિ ગોષુ મે પ્રીયતે મનઃ॥ 13-118-1 (86049)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-118-2x (7127)
શૃણુ નામાનિ દિવ્યાનિ ગોમાતૄણાં વિશેષતઃ।
યાભિર્વ્યાપ્તાસ્ત્રયો લોકાઃ કલ્યાણીભિર્જનાધિપ॥ 13-118-2 (86050)
સુરભ્યઃ પ્રથમોદ્ભૂતા યાશ્ચ સ્યુઃ પ્રથમાઃ પ્રજાઃ।
મયોચ્યમાનાઃ શૃણુ તાઃ પ્રાપ્સ્યસે વિપુલં યશઃ॥ 13-118-3 (86051)
તપ્ત્વા તપો ઘોરતપાઃ સુરભિર્દિપ્તતેજસઃ।
સુષાવૈકાદશ સુતાન્રુદ્રા યે ચ્છન્દસિ સ્તુતાઃ॥ 13-118-4 (86052)
અજૈકપાદહિર્બુધ્ન્યસ્ત્ર્યમ્બકશ્ચ મહાયશાઃ।
વૃષાકપિશ્ચ શમ્ભુશ્ચ કપાલી રૈવતસ્તથા॥ 13-118-5 (86053)
હરશ્ચ બહુરૂપશ્ચ ઉગ્ર ઉગ્રોઽથ વીર્યવાન્।
તસ્ય ચૈવાત્મજઃ શ્રીમાન્વિશ્વરૂપો મહાયશાઃ॥ 13-118-6 (86054)
એકાદશૈતે કથિતા રુદ્રાસ્તે નામ નામતઃ।
મહાત્માનો મહાયોગાસ્તેજોયુક્તા મહાબલાઃ॥ 13-118-7 (86055)
એતે વરિષ્ઠજન્માનો દેવાનાં બ્રહ્મવાદિનામ્।
વિપ્રાણાં પ્રકૃતિર્લોકે એત એવ હિ વિશ્રુતાઃ॥ 13-118-8 (86056)
એત એકાદશ પ્રોક્તા રુદ્રાસ્ત્રિભુવનેશ્વરાઃ।
શતં ત્વેતત્સમાખ્યાતં શતરુદ્રં મહાત્મનામ્॥ 13-118-9 (86057)
સુષુવે પ્રથમાં કન્યાં સુરભિઃ પૃથિવીં તદા।
વિશ્વકામદુઘા ધેનુર્યા ધારયતિ દેહિનઃ॥ 13-118-10 (86058)
સુતં ગોબ્રાહ્મણં રાજન્નેકમિત્યભિધીયતે।
ગોબ્રાહ્મણસ્ય જનની સુરભિઃ પરિકીર્ત્યતે॥ 13-118-11 (86059)
સૃષ્ટ્વા તુ પ્રથમં રુદ્રાન્વરદાન્રુદ્રસમ્ભવાન્।
પશ્ચાત્પ્રભું ગ્રહપતિં સુષુવે લોકસમ્મતમ્॥ 13-118-12 (86060)
સોમરાજાનમમૃતં યજ્ઞસર્વસ્વમુત્તમમ્।
ઓષધીનાં રસાનાં ચ દેવાનાં જીવિતસ્ય ચ॥ 13-118-13 (86061)
તતઃ શ્રિયં ચ મેધાં ચ કીર્તિં દેવીં સરસ્વતીમ્।
ચતસ્રઃ સુષુવે કન્યા યોગેષુ નિયતાઃ સ્તિતાઃ॥ 13-118-14 (86062)
એતાઃ સૃષ્ટ્વા પ્રજા એષા સુરભિઃ કામરૂપિણી।
સુષુવે પરમં ભૂયો દિવ્યા ગોમાતરઃ શુભાઃ॥ 13-118-15 (86063)
પુણ્યાં માયાં મધુશ્ચ્યોતાં શિવાં શીઘ્રાં સરિદ્વરામ્।
હિરણ્યવર્ણાં સુભગાં ગવ્યાં પૃશ્નીં કુથાવતીમ્॥ 13-118-16 (86064)
અઙ્ગાવતીં ઘૃતવતીં દધિક્ષીરપયોવતીમ્।
અમોઘાં સુરમાં સત્યાં રેવતીં મારુતીં રસામ્॥ 13-118-17 (86065)
અજાં ચ સિકતાં ચૈવ શુદ્ધધૂમામધારિણીમ્।
જીવાં પ્રાણવતીં ધન્યાં શુદ્ધાં ધેનું ધનાવહામ્॥ 13-118-18 (86066)
ઇન્દ્રામૃદ્ધિં ચ શાન્તિ ચ શાન્તપાપાં સરિદ્વરામ્।
ચત્વારિંશતિમેકાં ચ ધન્યાસ્તા દિવિ પૂજિતાઃ॥ 13-118-19 (86067)
ભૂયો જજ્ઞે સુરભ્યાશ્ચ શ્રીમાંશ્ચન્દ્રાંશુસપ્રભઃ।
વૃપો દક્ષ ઇતિ ખ્યાતઃ કણ્ઢે મણિતલપ્રભઃ। 13-118-20 (86068)
સ્રગ્વી કકુદ્માન્દ્યુતિમાન્મૃણાલસદૃશપ્રભઃ।
સુરભ્યનુમતે દત્તો ધ્વજો માહેશઅવરસ્તુ સઃ॥ 13-118-21 (86069)
સુરભ્યઃ કામરૂપિણ્યો ગાવઃ પુણ્યાર્થમુત્કટાઃ।
આદિત્યેભ્યો વસુભ્યશ્ચ વિશ્વેભ્યશ્ચ દદૌ વરાન્॥ 13-118-22 (86070)
સુરભિસ્તુ તપસ્તપ્ત્વા સુષુવે ગાસ્તતઃ પુનઃ।
યા દત્તા લોકપાલાનામિન્દ્રાદીનાં યુધિષ્ઠિર॥ 13-118-23 (86071)
સુષ્ટુનાં કપિલાં ચૈવ રોહિણીં ચ યશસ્વિનીમ્।
સર્વકામદુઘાં ચૈવ મરુતાં કામરૂપિણીમ્॥ 13-118-24 (86072)
ગાવો મૃષ્ટદુઘા હ્યેતાસ્તાશ્ચતસ્રોઽત્ર સંસ્તુતાઃ।
યાસાં ભૂત્વા પુરા વત્સાઃ પિબન્ત્યમૃતમુત્તમમ્॥ 13-118-25 (86073)
સુષ્ટુતાં દેવરાજાય વાસવાય મહાત્મને।
કપિલાં ધર્મરાજાય વરુણાય ચ રોહિણીમ્॥ 13-118-26 (86074)
સર્વકામદુઘાં ધેનું રાજ્ઞે વૈશ્રવણાય ચ।
ઇત્યેતા લોકમહિતા વિશ્રુતાઃ સુરભેઃ પ્રજાઃ॥ 13-118-27 (86075)
એતાસાં પ્રજયા પૂર્ણા પૃથિવી મુનિપુઙ્ગવઃ।
ગોભ્યઃ પ્રભવતે સર્વં યત્કિંચિદિહ શોભનમ્॥ 13-118-28 (86076)
સુરભ્યપત્યમિત્યેતન્નામતસ્તેઽનુપૂર્વશઃ।
કીર્તિતં બ્રૂહિ રાજેન્દ્ર કિં ભૂયઃ કથયામિ તે'॥ ॥ 13-118-29 (86077)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટાદશાધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 118 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 119
॥ શ્રીઃ ॥
13.119. અધ્યાયઃ 119
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ ઇન્દ્રસ્ય વત્સભાવેન સુરભ્યાઃ ક્ષીરપાનાદમરત્વાદિલાભકથનમ્॥ 1 ॥ તથા ઇન્દ્રદિદેવાનાં વાસાર્થં સુરભેરનુમત્યા તદીયમુખાદ્યવયવસમાશ્રયણકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
સુરભ્યાસ્તુ તદા દેવ્યાઃ કીર્તિર્લક્ષ્મીઃ સરસ્વતી।
મેધા ચ પ્રવરા દેવી યાશ્ચતસ્રોઽભિવિશ્રુતાઃ॥ 13-119-1 (86078)
પૃથગ્ગોભ્યઃ કિમેતાઃ સ્યુરુતાહો ગોષુ સંશ્રિતાઃ।
દેવાઃ કે વાઽઽશ્રિતા ગોષુ તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-119-2 (86079)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-119-3x (7128)
યં દેવં સંશ્રિતા ગાવસ્તં દેવં દેવસંજ્ઞિતમ્।
યદ્યદ્દેવાશ્રિતં દૈવં તત્તદ્દૈવં દ્વિજા વિદુઃ॥ 13-119-3 (86080)
સર્વેષામેવ દેવાનાં પૂર્વં કિલ સમુદ્ભવે।
અમૃતાર્થે સુરપતિઃ સુરભિં સમુપસ્થિતઃ॥ 13-119-4 (86081)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 13-119-5x (7129)
ઇચ્છેયમમૃતં દત્તં ત્વયા દેવિ રસાધિકમ્।
ત્વત્પ્રસાદાચ્છિવં મહ્યમમરત્વં ભવેદિતિ॥ 13-119-5 (86082)
સુરભિરુવાચ। 13-119-6x (7130)
વત્સો ભૂત્વા સુપરતે પિબસ્વ પ્રસ્રવં મમ।
તતોઽમરત્વમપિ તસ્થાનમૈન્દ્રમવાપ્સ્યસિ॥ 13-119-6 (86083)
ન ચ તે વૃત્રહન્યુદ્ધે વ્યથાઽરિભ્યો ભવિષ્યતિ।
બલાર્થમાત્મનઃ શક્ર પ્રસ્રવં પિબ મે વિભો॥ 13-119-7 (86084)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-119-8x (7131)
તતોઽપિબત્સ્નં તસ્યાઃ સુરભ્યાઃ સુરસત્તમઃ।
અમરત્વં સુરૂપત્વં બલં ચાપદનુત્તમમ્॥ 13-119-8 (86085)
પુરંદરોઽમૃતં પીત્વા પ્રહૃષ્ટઃ સમુપસ્થિતઃ।
પુત્રોઽહં તવ ભદ્રં તે બ્રૂહિ કિં કરવાણિ તે॥ 13-119-9 (86086)
સુરભિરુવાચ। 13-119-10x (7132)
કૃતં પુત્ર ત્વયા સર્વમુપયાહિ ત્રિવિષ્ટપમ્।
પાલયસ્વ સુરાન્સર્વાઞ્જહિ યે સુરશત્રવઃ॥ 13-119-10 (86087)
ન ચ ગોબ્રાહ્મણેઽવજ્ઞા કાર્યા તે શાન્તિમિચ્છતા।
ગોબ્રાહ્મણસ્ય નિશ્વાસઃ શોષયેદપિ દેવતાઃ॥ 13-119-11 (86088)
ગોબ્રાહ્મણપ્રિયો નિત્યં સ્વસ્તિશબ્દમુદાહરન્।
પૃથિવ્યામન્તરિક્ષે ચ નાકપૃષ્ઠે ચ વિક્રમેત્॥ 13-119-12 (86089)
યચ્ચ તેઽન્યદ્ભવેત્કૃત્યં તન્મે બ્રૂયાઃ સમાસતઃ।
તત્તે સર્વં કરિષ્યામિ સત્યેનૈતદ્બ્રવીમિ તે॥ 13-119-13 (86090)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 13-119-14x (7133)
ઇચ્છેયં ગોષુ નિયતં વસ્તું દેવિ બ્રવીમિ તે।
એભિઃ સુરગણૈઃ સાર્ધં મમાનુગ્રહમાચર॥ 13-119-14 (86091)
સુરભિરુવાચ। 13-119-15x (7134)
ગવાં શરીરં પ્રત્યક્ષમેતત્કૌશિક લક્ષ્યે।
યો યત્રોત્સહતે વસ્તું સ તત્ર વસતાં સુરઃ॥ 13-119-15 (86092)
સર્વં પવિત્રં પરમં ગવાં ગાત્રં સુપૂજિતમ્।
તથા કુરુષ્વ ભદ્રં તે યથા ત્વં શક્ર મન્યસે॥ 13-119-16 (86093)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-119-17x (7135)
તસ્યાસ્તદ્વચનં શ્રુત્વા સુરભ્યાઃ સુરસત્તમઃ।
સહ સર્વૈઃ સુરગણૈરભજત્સૌરભીં પ્રજામ્॥ 13-119-17 (86094)
શૃઙ્ગે વક્ત્રે ચ જિહ્વાયાં દેવરાજઃ સમાવિશત્।
સર્વચ્છિદ્રેષુ પવનઃ પાદેષુ મરુતાં ગણાઃ॥ 13-119-18 (86095)
કકુદં સર્વગો રુદ્રઃ કુક્ષૌ ચૈવ હુતાશનઃ।
સરસ્વતી સ્તનેષ્વગ્ર્યા શ્રીઃ પુરીષે જગત્પ્રિયા॥ 13-119-19 (86096)
મૂત્રે કીર્તિશ્ચ ગઙ્ગા ચ મેધા પયસિ શાશ્વતી।
વક્ત્રે સોમશ્ચ વૈ દેવો હૃદયે ભગવાન્યમઃ॥ 13-119-20 (86097)
ધર્મઃ પુચ્છે ક્રિયા લોમ્નિ ભાસ્કરશ્ચક્ષુષી શ્રિતઃ।
સિદ્ધાઃ સન્ધિષુ સિદ્ધિશ્ચ તપસ્તેજશ્ચ ચેષ્ટને॥ 13-119-21 (86098)
એવં સર્વે સુરગણા નિયતા ગાત્રવર્ત્મસુ।
મહતી દેવતા ગાવો બ્રાહ્મણૈઃ પરિસંસ્કૃતાઃ॥ 13-119-22 (86099)
ગામાશ્રયન્તિ સહિતા દેવા હિ પ્રભવિષ્ણવઃ।
કિમાસાં સર્વભાવેન વિદધ્યાદ્ભગવાન્પ્રિયમ્॥ 13-119-23 (86100)
ભવાંશ્ચ પરયા ભક્ત્યા પૂજયસ્વ નરેશ્વર।
ગાવસ્તુ પરમં લોકે પવિત્રં પાવનં હવિઃ॥ 13-119-24 (86101)
નિપાત્ય ભક્ષિતઃ સ્વર્ગાદ્ભાર્ગવઃ ફેનપઃ કિલ।
સ ચ પ્રાણાન્પુનર્લબ્ધ્વા તતો ગોલોકમાશ્રિતઃ॥' ॥ 13-119-25 (86102)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 119 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 120
॥ શ્રીઃ ॥
13.120. અધ્યાયઃ 120
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ પેનપોપાખ્યાનકથનારભ્યઃ॥ 1 ॥ ત્રિશિખરગિર્યાશ્રમવાસિને સુમિત્રનામ્ને વિપ્રવરાય આઙ્ગિરસેનૈકસ્યા ગોર્દાનમ્॥ 2 ॥ તસ્યા વંશેઽસઙ્ખ્યેયાનાં ગવાં સમ્ભવઃ॥ 3 ॥ સુમિત્રેણ વત્સમુખોદ્ગતક્ષીરફેનપાનાત્ફેનપ ઇતિ નામાધિગમઃ॥ 4 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કઃ ફેનપેતિ નામ્નાઽસૌ કથં વા ભક્ષિતઃ પુરા।
મૃત ઉજ્જીવિતઃ કસ્માત્કથં ગોલોકમાશ્રિતઃ॥ 13-120-1 (86103)
વિરુદ્વે માનુષે લોકે તથા સમયવર્ત્મસુ।
ક્રતે દૈવં હિ દુષ્પ્રપં માનુષેષુ વિશેષતઃ।
સંશયો મે મહાનત્ર તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ ભીષ્મ ઉવાચ। 13-120-2 (86104)
શ્રૂયતે ભાર્ગવે વંશે સુમિત્રો નામ ભારત।
વેદાધ્યયનસમ્પન્નો વિપુલે તપસિ સ્થિતઃ॥ 13-120-3 (86105)
વાનપ્રસ્થાશ્રમે યુક્તઃ સ્વકર્મનિરતઃ સદા।
વિનયાચારતત્વજ્ઞઃ સર્વધર્માર્થકોવિદઃ॥ 13-120-4 (86106)
યત્નાત્ત્રિષવણસ્નાયી સંધ્યોપાસનતત્પરઃ।
અગ્નિહોત્રરતઃ ક્ષાન્તો જપઞ્જુહ્વચ્ચ નિત્યદાઃ॥ 13-120-5 (86107)
પિતૃદેવાંશ્ચ નિયતમતિર્થીંશ્ચ સ પૂજયન્।
પ્રાણસન્ધારણાર્થં ચ યત્કિંચિદુપહારયન્॥ 13-120-6 (86108)
ગિરિસ્ત્રિશિખરો નામ યતઃ પ્રભવતે નદી।
કુલજેતિ પુરાણેષુ વિશ્રુતા રુદ્રનિર્મિતા॥ 13-120-7 (86109)
તસ્યાસ્તીરે સમે દેશે પુષ્પમાલાસમાકુલે।
વન્યૌષધિદ્રુમોપેતે નાનાપક્ષિમૃગાયુતે॥ 13-120-8 (86110)
વ્યપેતદંશમશકે ધ્વાઙ્ક્ષગૃધ્રૈરસેવિતે।
કૃષ્ણદર્ભતૃણપ્રાયે સુરમ્યે જ્યોતિરશ્મિનિ॥ 13-120-9 (86111)
સર્વોન્નતૈઃ સમૈઃ શ્યામૈર્યાજ્ઞીયૈસ્તરુભિર્વૃતે।
તત્રાશ્રમપદં પુણ્યં ભૃગૂણામભવત્પુરા। 13-120-10 (86112)
ઉવાસ તત્ર નિયતઃ સુમિત્રો નામ ભાર્ગવઃ।
યથોદ્દિષ્ટેન પૂર્વેષાં ભૃગૂણાં સાધુવર્ત્મના॥ 13-120-11 (86113)
તસ્મા આઙ્ગિરસઃ કશ્ચિદ્દદૌ ગાં શર્કરીં શુભામ્।
વર્ષાસુ પશ્ચિમે માસિ પૌર્ણમાસ્યાં શુચિવ્રતઃ॥ 13-120-12 (86114)
સ તાં લબ્ધ્વા ધર્મશીલશ્ચિન્તયામાસ તત્પરઃ।
સુમિત્રઃ પરયા ભક્ત્યા જનનીમિવ માતરમ્॥ 13-120-13 (86115)
તેન સન્ધુક્ષ્યમાણા સા રોહિણી કામરૂપિણી।
પ્રવૃદ્ધિમગમચ્છ્રેષ્ઠા પ્રાણતશ્ચ સુદર્શના॥ 13-120-14 (86116)
સિરાવિમુક્તપાર્શ્વાન્તા વિપુલાં કાન્તિમુદ્વહત્।
શ્યામપાર્શ્વાન્તપૃષ્ઠા સા સુરભિર્મધુપિઙ્ગલા॥ 13-120-15 (86117)
બૃહતી સૂક્ષ્મરોમાન્તા રૂપોદગ્રા તનુત્વચા।
કૃષ્ણપુચ્છા શ્વેતવક્ત્રા સમવૃત્તપયોધરા॥ 13-120-16 (86118)
પૃષ્ઠોન્નતા પૂર્વનતા શઙ્કુકર્ણી સુલોચના।
દીર્ઘજિહ્વા હ્રસ્વશૃઙ્ગી સમ્પૂર્ણદશનાન્તરા॥ 13-120-17 (86119)
માંસાધિકગલાન્તા સા પ્રસન્ના શુભદર્શના।
નિત્યં શમયુતા સ્નિગ્ધા સમ્પૂર્ણોદાત્તનિસ્વના॥ 13-120-18 (86120)
પ્રાજાપત્યૈર્ગવાં નિત્યં પ્રશસ્તૈર્લક્ષણૈર્યુતા।
યૌવનસ્થેવ વનિતા શુશુભે રૂપશોભયા॥ 13-120-19 (86121)
વૃષેણોપગતા સા તુ કલ્યા મધુરદર્શના।
મિથુનં જનયામાસ તુલ્યરૂપમિવાત્મનઃ॥ 13-120-20 (86122)
સંવર્ધયામાસ સ તાં સવત્સાં ભાર્ગવો મુનિઃ।
તયોઃ પ્રજાધિસંસર્ગાત્સહસ્રં ચ ગવામભૂત્॥ 13-120-21 (86123)
ગવાં જાતિસહસ્રાણિ સમ્ભૂતાનિ પરસ્પરમ્।
ઋષભાણાં ચ રાજેન્દ્ર નૈવાન્તઃ પ્રતિદૃશ્યતે॥ 13-120-22 (86124)
તૈરાશ્રમપદં રમ્યમરણ્યં ચૈવ સર્વશઃ।
સમાકુલં સમભવન્મેઘૈરિવ નભસ્થલમ્॥ 13-120-23 (86125)
કાનિ ચિત્પદ્મવર્ણાનિ કિંશુકાભાનિ કાનિચિત્।
રુક્મવર્ણાનિ ચાન્યાનિ ચન્દ્રાંશુસદૃશાનિ ચ॥ 13-120-24 (86126)
તથા રાજતવર્ણાનિ કાનિચિલ્લોહિતાનિ વૈ।
નીલલોહિતતામ્રાણિ કૃષ્ણાનિ કપિલાનિ ચ।
નાનારાગવિચિત્રાણિ યૂથાનિ કુલયૂથપ॥ 13-120-25 (86127)
ન ચ ક્ષીરં સુતસ્નેહાદ્વત્સાનામુપજીવતિ।
ભાર્ગવઃ કેવલં ચાસીદ્ગવાં પ્રાણાયને રતઃ॥ 13-120-26 (86128)
તથા શુશ્રૂષતસ્તસ્ય ગવાં હિતમવેક્ષતઃ।
વ્યતીયાત્સુમાહાન્કાલો વત્સોચ્છિષ્ટેન વર્તતઃ॥ 13-120-27 (86129)
ક્ષુત્પિપાસાપરિશ્રાન્તઃ સતતં પ્રસ્રવં ગવામ્।
વત્સૈરુચ્છિષ્ટમુદિતં બહુક્ષીરતયા બહુ॥ 13-120-28 (86130)
પીતવાંસ્તેન નામાસ્ય ફેનપેત્યભિવિશ્રુતમ્।
ગૌતમસ્યાભિનિષ્પન્નમેવં નામ યુધિષ્ઠિર॥ ॥ 13-120-29 (86131)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ વિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 120 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-120-7 કૂલહેતિ પુરાણેષ્વિતિ ટ.ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 121
॥ શ્રીઃ ॥
13.121. અધ્યાયઃ 121
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ફેનપસ્ય ગોભિઃ કદાચન ગોલોકાદેત્ય ગિરિહ્રદે સ્ત્રીરૂપધારણેન વિહરમાણાનાં ગવામવલોકનમ્॥ 1 ॥ ફેનપસ્ય ગોભિઃ સ્વેષાં ગોલોકપ્રાપ્ત્યુપાયં પૃષ્ટાભિસ્તાભિસ્તાઃ પ્રતિ રન્તિદેવસ્ય સત્રે આત્મનાં પશુત્વોપકલ્પનસ્ય તદુપાયત્વોક્તિઃ॥ 2 ॥ ફેનપસ્ય સ્વેષ્વતિવત્સલતયા યાગીયપશુત્વે તદભ્યનુજ્ઞાનસ્ય દુઃસમ્પાદતાં ચિન્તયન્તીષુ તાસુ કપિલાભિસ્તાભ્યઃ સ્વેષામેવ ગોષુ શ્રૈષ્ઠ્યપ્રાપ્તિરૂપવરાધિગમેન પેનપવધપ્રતિજ્ઞાનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
કદાચિત્કામરૂપિણ્યો ગાવઃ સ્ત્રીવેષમાશ્રિતાઃ।
હ્રદે ક્રીડન્તિ સંહૃષ્ટા ગાયન્ત્યઃ પુણ્યલક્ષણાઃ॥? 13-121-1 (86132)
દદૃશુસ્તસ્ય ગાવો વૈ વિસ્મયોત્ફુલ્લલોચનાઃ।
ઊચુશ્ચ કા યૂયમિતિ સ્ત્રિયો માનુષયા ગિરા॥ 13-121-2 (86133)
સ્ત્રિય ઊચુઃ। 13-121-3x (7136)
ગાવ એવ વયં સર્વકર્મભિઃ શોભનૈર્યુતાઃ।
સર્વાઃ સ્ત્રીવેષધારિણ્યો યથાકામં ચરામેહે। 13-121-3 (86134)
ગાવ ઊચુઃ। 13-121-4x (7137)
ગવાં ગાવઃ પરં દૈવં ગવાં ગાવઃ પરા ગતિઃ।
કથયધ્વમિહાસ્માકં કેન વઃ સુકૃતાં ગતિઃ॥ 13-121-4 (86135)
સ્ત્રિય ઊચુઃ। 13-121-5x (7138)
અસ્માકં હવિષા દેવા બ્રાહ્મણાસ્તર્પિતાસ્તથા।
કવ્યેન પિતરશ્ચૈવ હવ્યેનાગ્નિશ્ચ તર્પિતઃ॥ 13-121-5 (86136)
પ્રજયા ચ તથાઽસ્માકં કૃષિરભ્યુદ્ધૃતા સદા।
શકટૈશ્ચાપિ સંયુક્તા દશવાહશતેન વૈ॥ 13-121-6 (86137)
તદેતૈઃ સુકૃતૈઃ સ્ફીતૈર્વયં યાશ્ચૈવ નઃ પ્રજાઃ।
ગોલોકમનુસમ્પ્રાપ્તા યઃ પરં કામગોચરઃ॥ 13-121-7 (86138)
યૂયં તુ સર્વા રોહિણ્યઃ સપ્રજાઃ સહપુઙ્ગવાઃ।
અધોગામિન્ય ઇત્યેવ પશ્યામો દિવ્યચક્ષુષા॥ 13-121-8 (86139)
ગાવ ઊચુઃ। 13-121-9x (7139)
એવં ગવાં પરં દૈવં ગાવ એવ પરાયણમ્।
સ્વપક્ષ્યાસ્તારણીયા વઃ શરણાય ગતા વયમ્॥ 13-121-9 (86140)
કિમસ્માભિઃ કરણીયં વર્તિતવ્યં કથઞ્ચન।
પ્રાપ્નુયામ ચ ગોલોકં ભવામ ન ચ ગર્હિતાઃ॥ 13-121-10 (86141)
સ્ત્રિય ઊચુઃ। 13-121-11x (7140)
વર્તતે રન્તિદેવસ્ય સત્રં વર્ષસહસ્રકમ્।
તત્ર તસ્ય નૃપસ્યાશુ પશુત્વમુપગચ્છતઃ॥ 13-121-11 (86142)
તતસ્તસ્યોપયોગેન પશુત્વે યજ્ઞસંસ્કૃતાઃ।
ગોલોકાન્પ્રાપ્સ્યથ શુભાંસ્તેન પુણ્યેન સંયુતાઃ॥ 13-121-12 (86143)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-121-13x (7141)
એતત્તાસાં વચઃ શ્રુત્વા ગવાં સંહૃષ્ટમાનસાઃ।
ગમનાય મનશ્ચક્રુરૌત્સુક્યં ચાગમન્પરમ્॥ 13-121-13 (86144)
ન હિ નો ભાર્ગવો દાતા પશુત્વેનોપયોજનમ્।
યજ્ઞસ્તસ્ય નરેન્દ્રસ્ય વર્તતે ધર્મતસ્તથા॥ 13-121-14 (86145)
વયં ન ચાનનુજ્ઞાતાઃ શક્તા ગન્તું કથઞ્ચન।
અવોચન્નથ તત્રત્યા ભાર્ગવો વધ્યતામયમ્॥ 13-121-15 (86146)
એતત્સર્વા રોચયત ન હિ શક્યમતોઽન્યથા।
લોકાન્પ્રાપ્તું સહાસ્માભિર્નિશ્ચયઃ ક્રિયતામયમ્॥ 13-121-16 (86147)
ન તુ તાસાં સમેતાનાં કાચિદ્ધોરેણ ચક્ષુષા।
શક્નોતિ ભાર્ગવં દ્રષ્ટું સત્કૃતેનોપસંયુતા॥ 13-121-17 (86148)
અથ પદ્મસવર્ણાભા ભાસ્કરાંશુસમપ્રભાઃ।
જપાલોહિતતામ્રાક્ષ્યો નિર્માંસકઠિનાનનાઃ॥ 13-121-18 (86149)
રોહિણ્યઃ કપિલાઃ પ્રાહુઃ સર્વાસાં વૈ સમક્ષતઃ।
મેઘસ્તનિતનિર્ઘોષાસ્તેજોભિરભિરઞ્ચિતાઃ॥ 13-121-19 (86150)
વયં હિ તં વધિષ્યામઃ સુમિત્રં નાત્રં સંશયઃ।
સુકૃતં પૃષ્ઠતઃ કૃત્વા કિં નઃ શ્રેયો વિધાસ્યથ॥ 13-121-20 (86151)
ગાવ ઊચુઃ। 13-121-21x (7142)
કપિલાઃ સર્વવર્ણેષુ પ્રધાનત્વમવાપ્સ્યથ।
ગવાં શતફલા ચૈકાં દત્ત્વા ફલમવાપ્સ્યતિ॥ 13-121-21 (86152)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-121-22x (7143)
એતદ્ગવાં વચઃ શ્રુત્વા કપિલા હૃષ્ટમાનસાઃ।
ચક્રુઃ સર્વા ભાર્ગવસ્ય સુમિત્રસ્ય વધે મતિમ્॥' ॥ 13-121-22 (86153)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 121 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-121-2 તસ્ય ફેનપસ્ય સ્ત્રિયઃ પ્રતિ॥ 7-121-4 સુકૃતાં પુણ્યકૃતામ્॥ 7-121-6 શક્તાશ્ચાપિ તથા યુક્તા ઇતિ થ.ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 122
॥ શ્રીઃ ॥
13.122. અધ્યાયઃ 122
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ફેનપસ્ય ગોભક્તયુદ્રેકસન્તુષ્ટાભિર્ગોલોકાદાગતગોમાતૃભિઃ યોગપ્રભાવેણ શરીરાદ્વિયોજનેન સ્વલોકપ્રાપણપૂર્વકં તસ્મિન્કપિલાનિશ્ચયનિવેદનમ્॥ 1 ॥ તતઃ કપિલાભિર્યથાપ્રતિજ્ઞં શૃઙ્ગાઘાતાદિના ફેનપસ્ય કુણપશરીરવિભેદનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`ભીષ્મ ઉવાચ।
યાસ્તુ ગોમાતરસ્તસ્ય કામચારિણ્ય આગતાઃ।
સમીપં હિ સુમિત્રસ્ય કૃતજ્ઞાઃ સમુપસ્થિતાઃ॥ 13-122-1 (86154)
અભિપ્રશસ્ય ચૈવાહુસ્તમૃષિં પુણ્યદર્શનાઃ।
ગોલોકાદાગતા વેદ વૃષગોમાતરો વયમ્॥ 13-122-2 (86155)
સુપ્રીતાઃ સ્મ વરં ગૃહ્ણ યમિચ્છસિ મહામુને।
યદ્ભિ ગોષુ પરાં બુદ્ધિં કૃતવાનસિ નિત્યદા॥ 13-122-3 (86156)
સુમિત્ર ઉવાચ। 13-122-4x (7144)
પ્રીતોસ્મ્યનુગૃહીતોસ્મિ યન્માં ગોમાતરઃ શુભાઃ।
સુપ્રીતમનસઃ સર્વાસ્તિષ્ઠન્તે ચ વરપ્રદાઃ॥ 13-122-4 (86157)
ભવેદ્ગોષ્વેવ મે ભક્તિર્યથૈવાદ્ય તથા સદા।
ગોઘ્નાશ્ચૈવાવસીદન્તુ નરા બ્રહ્મદ્વિષશ્ચ યે॥ 13-122-5 (86158)
ગોમાતર ઊચુઃ। 13-122-6x (7145)
એવમેતદૃષિશ્રેષ્ઠ હિતં વદસિ નઃ પ્રિયમ્।
એહિ ગચ્છ સહાઽસ્માભિર્ગોલોકમૃષિસત્તમ॥ 13-122-6 (86159)
સુમિત્ર ઉવાચ। 13-122-7x (7146)
યૂયમિષ્ટાં ગતિં યાન્તુ ન હ્યહં ગન્તુમુત્સહે।
ઇમા ગાવઃ સમુત્સૃજ્ય તપસ્વિન્યો મમ પ્રિયાઃ॥ 13-122-7 (86160)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-122-8x (7147)
તાસ્તુ તસ્ય વચઃ શ્રુત્વા કપિલાનાં સુદારુણમ્।
નિત્યુસ્તમૃષિમુત્ક્ષિપ્ય ભાર્ગવં નભ ઉદ્વહન્॥ 13-122-8 (86161)
કલેવરં તુ તત્રૈવ તસ્ય સંન્યસ્ય માતરઃ।
નિષ્કૃષ્ય કરણં યોગાદાનયન્ભાર્ગવસ્ય વૈ॥ 13-122-9 (86162)
સર્વં ચાસ્ય તદાચખ્યુઃ કપિલાનાં વિચેષ્ટિતમ્।
યદર્થં હરણં ગોભિર્ગોલોકં લોકમાતરઃ॥ 13-122-10 (86163)
તતસ્તુ કપિલાસ્તત્ર તસ્ય દૃષ્ટ્વા કલેવરમ્।
તથાપ્રતિજ્ઞં શૃઙ્ગૈશ્ચ ખુરૈશ્ચાપ્યવચૂર્ણયન્॥ 13-122-11 (86164)
તતઃ સંછિદ્ય બહુધા ભાર્ગવં નૃપસત્તમ।
યુયુર્યત્રેતરા ગાવસ્તચ્ચ સર્વં ન્યવેદયન્॥ 13-122-12 (86165)
અથ ગોમાતૃભિઃ શપ્તાસ્તા ગાવઃ પૃથિવીચરાઃ।
અમેધ્યવદનાઃ ક્ષિપ્રં ભવધ્વં બ્રહ્મઘાતકાઃ॥ 13-122-13 (86166)
એવં કૃતજ્ઞા ગાવો હિ યતા ગોમાતરો નૃપ।
ઋષિશ્ચ પ્રાપ્તવાઁલ્લોકં ગાવશ્ચ પરિમોક્ષિતાઃ॥' ॥ 13-122-14 (86167)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વાવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 122 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-122-2 વેદ વિદ્ધિ। ઋષે ગોમાતરો વયમિતિ થ.પાઠઃ॥ 7-122-8 કપિલાનાં સુદારુણં સુમિત્રવધપ્રતિજ્ઞાનં ચ શ્રુત્વા॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 123
॥ શ્રીઃ ॥
13.123. અધ્યાયઃ 123
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ફેનપસ્ય ગોભી રન્તિદેવં પ્રતિ તત્સત્રે સ્વેષાં પશુત્વેન વિનિયોગપ્રાર્થના॥ 1 ॥ તેન ગવાં મધ્યે કસ્યાશ્ચિદપિ સકામત્વજ્ઞાને સત્રવિરામરૂપસમયકરણેન સત્રારભ્યઃ॥ 2 ॥ કદાજન કસ્યાશ્ચિદ્ગોર્વત્સસ્નેહાદ્વિશસને દુઃખાવગમેન યાગોપરમઃ॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`ભીષ્મ ઉવાચ।
તા ગાવો રન્તિદેવસ્ય ગત્વા યજ્ઞં મનીષિણઃ।
આત્માનં જ્ઞાપયામાસુર્મહર્ષીણાં સમક્ષતઃ॥ 13-123-1 (86168)
રન્તિદેવસ્તતો રાજા પ્રયતઃ પ્રાઞ્જલિઃ શુચિઃ।
ઉવાચ ગાવઃ પ્રણતઃ કિમાગમનમિત્યપિ॥ 13-123-2 (86169)
ગાવ ઊચુઃ। 13-123-3x (7148)
ઇચ્ચામસ્તવ રાજેન્દ્ર સત્રેઽસ્મિન્વિનિયોજનમ્।
પશુત્વમુપસમ્પ્રાપ્તું પ્રસાદં કર્તુમર્હસિ॥ 13-123-3 (86170)
રન્તિદેવ ઉવાચ। 13-123-4x (7149)
નાસ્તિ શક્તો ગવાં ઘાતં કર્તું શતસહસ્રશઃ।
ઘાતયિત્વા ત્વહં યુષ્માન્કથમાત્માનમુત્તરે॥ 13-123-4 (86171)
યઃ પશુત્વેન સંયોજ્ય યુષ્માન્સ્વર્ગં નયેદિહ।
આત્માનં ચૈવ તપસા ગાવઃ સમુપગમ્યતામ્॥ 13-123-5 (86172)
ગાવ ઊચુઃ। 13-123-6x (7150)
અસ્માકં તારણે યુક્તો ધર્માત્મા તપસિ સ્થિતઃ।
શ્રુતોઽસ્માભિર્ભવાન્રાજંસ્તતસ્તુ સ્વયમાગતાઃ॥ 13-123-6 (86173)
રન્તિદેવ ઉવાચ। 13-123-7x (7151)
મમ સત્રે પશુત્વં વો યદ્યેવં હિ મનીષિતમ્।
સમયેનાહમેતેન જુહુયાં વો હુતાશને॥ 13-123-7 (86174)
કદાચિદ્યદિ વઃ કાચિદકામા વિનિયુજ્યતે।
તદા સમાપ્તિઃ સત્રસ્ય ગવાં સ્યાદિતિ નૈષ્ઠિકી॥ 13-123-8 (86175)
ગાવ ઊચુઃ। 13-123-9x (7152)
એવમસ્તુ મહારાજ યથા ત્વં પ્રબ્રવીષિ નઃ।
અકામાઃ સ્યુર્યદા ગાવસ્તદા સત્રં સમાપ્યતામ્॥ 13-123-9 (86176)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-123-10x (7153)
તતઃ પ્રવૃત્તે ગોસત્રે રન્તિદેવસ્ય ધીમતઃ।
ગોસહસ્રાણ્યહરહર્નિયુજ્યન્તે શમીતૃભિઃ॥ 13-123-10 (86177)
એવં બહનિ વર્ષાણિ વ્યતીતાનિ નરાધિપ।
ગવાં વૈ વધ્યમાનાનાં ન ચાન્તઃ પ્રત્યદૃશ્યત॥ 13-123-11 (86178)
ગવાં ચર્મસહસ્રૈસ્તુ રાશયઃ પર્વતોપમાઃ।
બભૂવુઃ કુરુશાર્દૂલ બહુધા મેઘસંનિભાઃ॥ 13-123-12 (86179)
મેદઃક્લેદવહા ચૈવ પ્રાવર્તત મહાનદી।
અદ્યાપિ ભુવિ વિખ્યાતા નદી ચર્મણ્વતી શુભા॥ 13-123-13 (86180)
તતઃ કદાચિત્સ્વં વત્સં ગૌરુપામન્ત્ર્ય દુઃખિતા।
એહિ વત્સ સ્તનં પાહિ મા ત્વં પશ્ચાત્ક્ષુદાર્દિતઃ॥ 13-123-14 (86181)
તપ્સ્યસે વિમના દુઃખં ઘાતિતાયાં મયિ ધ્રુવમ્।
એતે હ્યાયાન્તિ ચણ્ડાલાઃ સશસ્ત્રામાં જિઘાંસવઃ॥ 13-123-15 (86182)
અથ શુશ્રાવ તાં વાણીં માનુષીં સમુદાહૃતામ્।
રન્તિદેવો મહારાજ તતસ્તાં સમવારયત્॥ 13-123-16 (86183)
સ્થાપયામાસ ગોસત્રમથ તં પાર્તિવર્ષભ।
સત્રોત્સૃષ્ટાઃ પરિત્યક્તા ગાવોઽન્યાઃ સમુપાશ્રિતાઃ॥ 13-123-17 (86184)
યાસ્તસ્ય રાજ્ઞો નિહતા ગાવો યજ્ઞે મહાત્મનઃ।
તા ગોલોકમુપાજગ્મુઃ પ્રેક્ષિતા બ્રહ્મવાદિભિઃ॥ 13-123-18 (86185)
રન્તિદેવોપિ રાજર્ષિરિષ્ટ્વા યજ્ઞં યથાવિધિ।
તતઃ સખ્યં સુરપતેસ્ત્રિદિવં ચાક્ષયં યયૌ॥ 13-123-19 (86186)
ફેનપો દિવિ ગોલોકે મુમુદે શાશ્વતીઃ સમાઃ।
અવશિષ્ટશ્ચ યા ગવસ્તા બભૂવુર્વનેચરાઃ॥ 13-123-20 (86187)
ફેનપાખ્યાનમેતત્તે ગવાં માહાત્મ્યમેવ ચ।
કથિતં પાવનં પુણ્યં કૃષ્ણદ્વૈપાયનેરિતમ્॥ 13-123-21 (86188)
નારાયણોઽપિ ભગવાન્દૃષ્ટ્વા ગોષુ પરં યશઃ।
શુશ્રૂષાં પરમાં ચક્રે ભક્તિં ચ ભરતર્ષભ॥ 13-123-22 (86189)
તસ્માત્ત્વમપિ રાજેન્દ્ર ગા વૈ પૂજય ભારત।
દ્વિજેભ્યશ્ચૈવ સતતં પ્રયચ્છ કુરુસત્તમ॥ ॥ 13-123-23 (86190)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રયોવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 123 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-123-8 કદાચિત્ કદાપિ। કાચિત્ કાપિ॥ 7-123-10 શમીતૃભિઃ શમિતૃભિઃ। દીર્ઘ આર્ષઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 124
॥ શ્રીઃ ॥
13.124. અધ્યાયઃ 124
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ ગોમાહાત્મ્યપ્રતિપાદકવ્યાસશુકસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
પવિત્રાણાં પવિત્રં યચ્છ્રેષ્ઠં લોકેષુ પૂજિતમ્।
મહાવ્રતં મહાભાગ તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-124-1 (86191)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-124-2x (7154)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
પિતુઃ પુત્રસ્ય સંવાદં વ્યાસસ્ય ચ શુકસ્ય ચ॥ 13-124-2 (86192)
ઋષીણામુત્તમં કૃષ્ણં ભાવિતાત્માનમચ્યુતમ્।
પારમ્પર્યવિશેષજ્ઞં સર્વશાસ્ત્રાર્થકોવિદમ્॥ 13-124-3 (86193)
કૃતશૌચઃ શુકસ્તત્ર કૃતજપ્યઃ કૃતાહ્નિકઃ।
પરં નિયમમાસ્થાય પરં ધર્મમુપાશ્રિતઃ॥ 13-124-4 (86194)
પ્રણમ્ય શિરસા વ્યાસં સૂક્ષ્મતત્વાર્થદર્શિનમ્।
શુકઃ પપ્રચ્છ વૈ પ્રશ્નં દાનધર્મકુતૂહલઃ॥ 13-124-5 (86195)
બહુચિત્રાણિ દાનાનિ બહુશઃ શંસસે મુને।
મહાર્થં પાવનં પુણ્યં કિંસ્વિદ્દાનં મહાફલમ્॥ 13-124-6 (86196)
કેન દુર્ગાણિ તરતિ કેન લોકાનવાપ્નુતે।
કેન વા મહદાપ્નોતિ ઇહ લોકે પરત્ર ચ॥ 13-124-7 (86197)
કે વા યજ્ઞસ્ય વોઢારઃ કેષુ યજ્ઞઃ પ્રતિષ્ઠિતઃ।
કિઞ્ચ યજ્ઞસ્ય યજ્ઞત્વં કિઞ્ચ યજ્ઞસ્ય ભેષજમ્।
યજ્ઞાનામુત્તમં કિઞ્ચ તદ્ભવાન્પ્રબ્રવીતુ મે॥ 13-124-8 (86198)
સ તસ્મૈ ભજમાનાય જાતકૌતૂહલાય ચ।
વ્યાસો વ્રતનિધિઃ પ્રાહ ગવામિદમનુત્તમમ્॥ 13-124-9 (86199)
ધન્યં યશસ્યમાયુષ્યં લોકે શ્રુતિસુખાવહમ્।
યત્પવિત્રં પવિત્રાણાં મઙ્ગલાનાં ચ મઙ્ગલમ્॥ 13-124-10 (86200)
સર્વપાપપ્રશમનં તત્સમાસેન મે શૃણુ।
યદિદં તિષ્ઠતે લોકે જગત્સ્થાવરજઙ્ગમમ્।
ગાવસ્તત્પ્રાપ્ય તિષ્ઠન્તિ ગોલોકે પુણ્યદર્શનાઃ॥ 13-124-11 (86201)
માતરઃ સર્વભૂતાનાં વિશ્વસ્ય જગતશ્ચ હ।
રુદ્રાણામિહ સાધ્યાનાં ગાવ એવ તુ માતરઃ॥ 13-124-12 (86202)
રુદ્રાણાં માતરો હ્યેતા હ્યાદિત્યાનાં સ્વસા સ્મૃતાઃ।
વસૂનાં ચ દુહિત્રસ્તા બ્રહ્મસન્તાનમૂલજાઃ॥ 13-124-13 (86203)
યાસામધિપતિઃ પૂષા મરુતો વાલબન્ધનાઃ।
ઐશ્વર્યં વરુણો રાજા વિશ્વેદેવાઃ સમાશ્રિતાઃ॥ 13-124-14 (86204)
ય એવં વેદ તા ગાવો માતરો દેવપૂજિતાઃ।
સ વિપ્રો બ્રહ્મલોકાય ગવાં લોકાય વા ધ્રુવઃ॥ 13-124-15 (86205)
ગાવસ્તુ નાવમન્યેત કર્મણા મનસા ગિરા।
ગવાં સ્થાનં પરં લોકે પ્રાર્થયેદ્યઃ પરાં ગતિમ્॥ 13-124-16 (86206)
ન પદ્ભ્યાં તાડયેદ્ગા વૈ ન દણ્ડેન ન મુષ્ટિના।
ઇમાં વિદ્યામુપાશ્રિત્ય પાવનીં બ્રહ્મનિર્મિતામ્॥ 13-124-17 (86207)
માતૄણામન્વવાયે ચ ન ગોમધ્યે ન ગોવ્રજે।
નરો મૂત્રપુરીષસ્ય દૃષ્ટ્વા કુર્યાદ્વિસર્જનમ્॥ 13-124-18 (86208)
શુદ્ધાશ્ચન્દનશીતાઙ્ગ્યશ્ચન્દ્રરશ્મિસમપ્રભાઃ।
સૌમ્યાઃ સુરભ્યઃ સુભગા ગાવો ગુગ્ગુલુગન્ધયઃ॥ 13-124-19 (86209)
સર્વે દેવાઽવિશન્ગા વૈ સમુદ્રમિવ સિન્ધવઃ।
દિવં ચૈવાન્તરિક્ષં ચ ગવાં વ્યુષ્ટિં સમશ્નુતે॥ 13-124-20 (86210)
દધિના જુહુયાદગ્નિં દધિના સ્વસ્તિ વાચયેત્।
દધિ દદ્યાચ્ચ પ્રાશેત ગવાં વ્યુષ્ટિં સમશ્નુતે॥ 13-124-21 (86211)
ઘૃતેન જુહુયાદગ્નિં ઘૃતેન સ્વસ્તિ વાચયેત્।
ઘૃતમાલભ્ય પ્રાશ્નીયાદ્ગવાં વ્યુષ્ટિં સમશ્નુતે॥ 13-124-22 (86212)
ગાવઃ સંજીવના યાસ્તુ ગાવો દાનમનુત્તમમ્।
તાઃ પુણ્યગોપાઃ સુફલા ભજમાનં ભજન્તુ મામ્॥ 13-124-23 (86213)
યેન દેવાઃ પવિત્રેણ સ્વર્ગલોકમિતો ગતાઃ।
તત્પવિત્રં પવિત્રાણાં મમ મૂર્ધ્નિ પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 13-124-24 (86214)
વીણામૃદઙ્ગપણવા ગવાં ગાત્રં પ્રતિષ્ઠિતાઃ।
ક્રીડારતિવિહારાર્થે ત્રિષુ લોકેષુ વર્તતે॥ 13-124-25 (86215)
ન તત્ર દેવા વર્તન્તે નાગ્નિહોત્રાણિ જુહ્વતિ।
ન યજ્ઞૈરિજ્યતે ચાત્ર યત્ર ગૌર્વૈ ન દૃશ્યતે॥ 13-124-26 (86216)
ક્ષીરં દધિ ઘૃથં યાસાં રસાનામુત્તમો રસઃ।
અમૃતપ્રભવા ગાવસ્ત્રૈલોક્યં યેન જીવતિ॥ 13-124-27 (86217)
ઇમામાહૂય ધેનું ચ સવત્સાં યજ્ઞમાતરમ્।
ઉપાહ્વયન્તિ યાં વિપ્રા ગાવો યજ્ઞહવિષ્કૃતમ્॥ 13-124-28 (86218)
યા મેધ્યા પ્રથમં કર્મ ઇયં ધેનુઃ સરસ્વતી।
પૌર્ણમાસેન વત્સેન કામં કામગુણાન્વિતા॥ 13-124-29 (86219)
યત્ર સર્વમિદં પ્રોતં યત્કિંચિજ્જઙ્ગમં જગત્।
સ ગૌર્વૈ પ્રથમા પુણ્યા સર્વભૂતહિતે રતા॥ 13-124-30 (86220)
ધારણાઃ પાવનાઃ પુણ્યા ભાવના ભૂતભાવનાઃ।
ગાવો મામભિરક્ષન્તુ ઇહ લોકે પરત્ર ચ॥ 13-124-31 (86221)
એષ યજ્ઞઃ સહોપાઙ્ગ એષ યજ્ઞઃ સનાતનઃ।
વેદાઃ સહોપનિષદો ગવાં રૂપાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ॥ 13-124-32 (86222)
એતત્તાત મયા પ્રોક્તં ગવામિહ પરં મતમ્।
સર્વતઃ શ્રાવયેન્નિત્યં પ્રયતો બ્રહ્મસંસદિ॥ 13-124-33 (86223)
શ્રુત્વા લભેત તાઁલ્લોકાન્યે મયા પરિકીર્તિતાઃ।
શ્રાવયિત્વાપિ પ્રીતાત્મા લોકાંસ્તાન્પ્રતિપદ્યતે 13-124-34 (86224)
ધેનુમેકાં સમાદદ્યાદહન્યહનિ પાવનીમ્।
તત્તથા પ્રાપ્નુયાદ્વિપ્રઃ પઠન્વૈ ગોમતીં સદા॥ 13-124-35 (86225)
અથ ધેનુર્ન વિદ્યતે તિલધેનુમનુત્તમામ્।
દદ્યાદ્ગોમતિકલ્પેન તાં ધેનું સર્વપાવનીમ્॥ 13-124-36 (86226)
આહ્નિકં ગોમતીં નિત્યં યઃ પઠેત સદા નરઃ।
સર્વપાપાત્પ્રમુચ્યેત પ્રયતાત્મા ય આચરેત્॥ 13-124-37 (86227)
ઘૃતં વા નિત્યમાલભ્ય પ્રાશ્ય વા ગોમતીં જપેત્।
સ્નાત્વા વા ગોકરીષેણ પઠન્પાપાત્પ્રમુચ્યતે॥ 13-124-38 (86228)
મનસા ગોમતીં જપ્યેદ્ગોમત્યા નિત્યમાહ્નિકમ્।
ન ત્વેન દિવસં કુર્યાદ્વ્યર્થં ગોમત્યપાઠકઃ॥ 13-124-39 (86229)
ગોમતીં જપમાના હિ દેવા દેવત્વમાપ્નુવન્।
ઋષિત્વમૃષયશ્ચાપિ ગોમત્યા સર્વમાપ્નુવન્॥ 13-124-40 (86230)
બદ્ધો બન્ધાત્પ્રમુચ્યેત કૃચ્છ્રાન્મુચ્યેત સઙ્કટાત્।
ગોમતીં સેવતે યસ્તુ લભતે પ્રિયસઙ્ગમમ્॥ 13-124-41 (86231)
એતત્પવિત્રં કાર્ત્સ્ન્યેન એતદ્વ્રતમનુત્તમમ્।
એતત્તુ પૃથિવીપાલ પાવનં શૃણ્વતાં સદા॥ 13-124-42 (86232)
પુત્રકામાશ્ચ યે કેચિદ્ધનકામાશ્ચ માનવાઃ।
અદ્ધાને ચોરવૈરિભ્યો મુચ્યતે ગોમતીં પઠન્॥ 13-124-43 (86233)
પૂર્વવૈરાનુબન્ધેષુ રણએ ચાપ્યાતતાયિનઃ।
લભેત જયમેવાશુ સદા ગોમતિપાઠકઃ॥'॥ ॥ 13-124-44 (86234)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુર્વિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 124 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-124-1 દેવવ્રત મહાભાગેતિ ક.પાઠઃ॥ 7-124-18 માતૄણામનુપાતે ચેતિ થ.પાઠ.॥ 7-124-26 યત્ર ગૌર્વૈ ન દુહ્યતે ઇતિ થ.પાઠ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 125
॥ શ્રીઃ ॥
13.125. અધ્યાયઃ 125
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
વ્યાસેન શુકમ્પ્રતિ બ્રાહ્મણેતરવર્ણાનાં કપિલાક્ષીરોપજીવનાર્હત્વાદિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`શુક ઉવાચ।
ક્ષત્રિયાશ્ચૈવ શૂદ્રાશ્ચ મન્ત્રહીનાશ્ચ યે દ્વિજાઃ।
કપિલામુપજીવન્તિ કથમેતત્પિતર્ભવેત્॥ 13-125-1 (86235)
શ્રીવ્યાસ ઉવાચ। 13-125-2x (7155)
ક્ષત્રિયાશ્ચૈવ શૂદ્રાશ્ચ મન્ત્રહીનાશ્ચ યે દ્વિજાઃ।
કપિલામુપજીવન્તિ તેષાં વક્ષ્યામિ નિર્ણયમ્॥ 13-125-2 (86236)
કપિલાસ્તૂત્તમા લોકે ગોષુ ચૈવોત્તમા મતાઃ।
તાસાં દાતા લભેત્સ્વર્ગં વિધિના યશ્ચ સેવતે॥ 13-125-3 (86237)
સ્પૃશેત કપિલાં યસ્તુ દણ્ડેન ચરણેન વા।
સ તેન સ્પર્શમાત્રેણ નરકાયોપપદ્યતે॥ 13-125-4 (86238)
મન્ત્રેણ યુઞ્જ્યાત્કપિલાં મન્ત્રેણૈવ પ્રમુઞ્ચતે।
મન્ત્રિહીનં તુ યો યુઞ્જાત્કૃમિયોનૌ પ્રસૂયતે॥ 13-125-5 (86239)
પ્રહારાહતમર્માઙ્ગા દુઃખેન ચ જડીકૃતા।
પદાનિ યાવદ્ગચ્છેત તાવલ્લોકાન્કૃમિર્ભવેત્॥ 13-125-6 (86240)
યાવન્તો બિન્દવસ્તસ્યાઃ શોણિતસ્ય ક્ષિતિં ગતાઃ।
તાવદ્વર્ષસહસ્રાણિ નરકં પ્રતિપદ્યતે॥ 13-125-7 (86241)
મન્ત્રેણ યુઞ્જ્યાત્કપિલાં મન્ત્રેણ વિનિયોજયેત્।
મન્ત્રહીનૈરનુયુતો મઞ્જયેત્તમસિ પ્રભો॥ 13-125-8 (86242)
કપિલાં યેઽપિ જીવન્તિ બુદ્ધિમોહાન્વિતા નરાઃ।
તેઽપિ વર્ષસહસ્રાણિ પતન્તિ નરકે નૃપ॥ 13-125-9 (86243)
અથ ન્યાયેન યે વિપ્રાઃ કપિલામુપયુઞ્જતે।
તસ્મિંલ્લોકે પ્રમોદન્તે લોકાશ્ચૈષામનામયાઃ॥ 13-125-10 (86244)
વિધિના યે ન કુર્વન્તિ શૂદ્રાસ્તાનુપધારય॥' ॥ 13-125-11 (86245)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 125 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 126
॥ શ્રીઃ ॥
13.126. અધ્યાયઃ 126
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
વ્યાસેન શુકમ્પ્રતિ કપિલાનાં ગવાં સ્વાઙ્ગપ્રવેશનેન દેવેભ્યઃ પ્રચ્છન્નમાત્મનોગોપનાત્પરિતુષ્ટસ્યાગ્નેર્વરાત્સર્વશ્રૈષ્ઠ્યપ્રાપ્તિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`શુક ઉવાચ।
નાનાવર્ણૈરુપેતાનાં ગવાં કિં મુનિસત્તમ।
કપિલાઃ સર્વવર્ણેષુ વરિષ્ઠત્વમવાપ્નુવન્॥ 13-126-1 (86246)
વ્યાસ ઉવાચ। 13-126-2x (7156)
શૃણુ પુત્ર યથા ગોષુ વરિષ્ઠાઃ કપિલાઃ સ્મૃતાઃ।
કપિલત્વં ચ સમ્પ્રાપ્તાઃ પૂજ્યાશ્ચિ સતતં નૃષુ॥ 13-126-2 (86247)
અગ્નિઃ પુરાપચક્રામ દેવેભ્ય ઇતિ નઃ શ્રુતમ્।
દેવેભ્યો માં છાદયત શરણ્યાઃ શરણં ગતમ્॥ 13-126-3 (86248)
ઊચુસ્તાઃ સહિતાસ્તત્ર સ્વાગતં તવ પાવકઃ।
ઇહ ગુપ્તસ્ત્વમસ્માભિર્ન દેવૈરુપલપ્સ્યસે॥ 13-126-4 (86249)
અથ દેવા વિવિત્સન્તઃ પાવકં પરિચક્રમુઃ।
ગોષુ ગુપ્તં ચ વિજ્ઞાય તાઃ ક્ષિપ્રમુપતસ્થિરે॥ 13-126-5 (86250)
યુષ્માસુ નિવસત્યગ્નિરિતિ ગાઃ સમચૂચુદન્।
પ્રકાશ્યતાં હુતવહો લોકાન્ન ચ્છેત્તુમર્હથ॥ 13-126-6 (86251)
એવમસ્ત્વિત્યુનુજ્ઞાય પાવકં સમદર્શયન્॥ 13-126-7 (86252)
અધિગમ્ય પાવકં તુષ્ટાસ્તે દેવાઃ સદ્ય એવ તુ।
અગ્નિં પ્રચોદયામાસુઃ ક્રિયતાં ગોષ્વનુગ્રહઃ॥ 13-126-8 (86253)
ગવાં તુ યાસાં ગાત્રેષુ પાવકઃ સમવસ્થિતઃ।
કપિલત્વમનુપ્રાપ્તાઃ સર્વશ્રેષ્ઠત્વમેવ ચ॥ 13-126-9 (86254)
મહાફલત્વં લોકે ચ દદૌ તાસાં હુતાશનઃ।
તસ્માદ્ધિ સર્વવર્ણાનાં કપિલાં ગાં પ્રદાપય।
શ્રોત્રિયાય પ્રશાન્તાય પ્રયતાયાગ્નિહોત્રિણે॥ 13-126-10 (86255)
યાવન્તિ રોમાણિ ભન્તિ ધેન્વા
યુગાનિ તાવન્તિ પુનાતિ દાતૄન્।
પ્રતિગ્રહીતૄંશ્ચ પુનાતિ દત્તા
શિષ્ટે તુ ગૌર્વૈ પ્રતિપાદનેન॥ ॥ 13-126-11 (86256)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષડ્વિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 126 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 127
॥ શ્રીઃ ॥
13.127. અધ્યાયઃ 127
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
વ્યાસેન શુકમ્પ્રતિ કપિલાલક્ષણવિભાગાદિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
શુક ઉવાચ।
કેન વર્ણવિભાગેન વિજ્ઞેયા કપિલા ભવેત્।
કતિ વા લક્ષણાન્યસ્યા દૃષ્ટાનિ મુનિભિઃ પુરા॥ 13-127-1 (86257)
શ્રીવ્યાસ ઉવાચ। 13-127-2x (7157)
શૃણુ તાત યથા ગોષુ વિજ્ઞેયા કપિલા ભવેત્।
નેત્રયોઃ શૃઙ્ગયોશ્ચૈવ ખુરેષુ વૃષણેષુ ચ।
કર્ણતો ઘ્રાણતશ્ચાપિ ષડ્વિધાઃ કપિલાઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-127-2 (86258)
એતેષાં લક્ષણાનાં તુ યદ્યેકમપિ દૃશ્યતે।
કપિલાં તાં વિજાનીયાદેવમાહુર્મનીષિણઃ॥ 13-127-3 (86259)
આગ્નેયી નેત્રકપિલા ખુરૈર્માહેશ્વરી ભવેત્।
ગ્રીવાયાં વૈષ્ણવી જ્ઞેયા પૂષ્ણો ઘ્રાણાદજાયત॥ 13-127-4 (86260)
કર્ણતસ્તુ વસન્તેન સ્વયોનિમભિજાયતે।
ગાયત્ર્યાશ્ચ વૃષણયોરુત્પત્તિઃ ષડ્ગુણા સ્મૃતા॥ 13-127-5 (86261)
એવં ગાવશ્ચ વિપ્રાશ્ચ ગાયત્રી સત્યમેવ ચ।
વસન્તશ્ચ સુવર્ણશ્ચ એકતઃ સમજાયત॥ 13-127-6 (86262)
નેત્રયોઃ કપિલાં યસ્તુ વાહયેત દુહેત વા।
સ પાપકર્મા નરકં પ્રતિષ્ઠાં પ્રતિપદ્યતે॥ 13-127-7 (86263)
નરકાદ્વિપ્રમુક્તસ્તુ તિર્યગ્યોનિં નિષેવતે।
યદા લભેત માનુષ્યં જાત્યન્ધો જાયતે નરઃ॥ 13-127-8 (86264)
શૃઙ્ગયોઃ કપિલાં યસ્તુ વાહયેત દુહેત વા।
તિર્યગ્યોનિં સ લભતે જાયમાનઃ પુનઃ પુનઃ॥ 13-127-9 (86265)
ખુરેષુ કપિલાં યસ્તુ વાહયેત દુહેત વા।
તમસ્યપારે મજ્જેત ધનહીનો નરાધમઃ॥ 13-127-10 (86266)
કપિલાં વાલધાનેષુ વાહયેત દુહેત વા।
નિરાશ્રયઃ સદા ચૈવ જાયતે યદિ ચેત્કૃમિઃ॥ 13-127-11 (86267)
કર્ણેન કપિલાં યસ્તુ જાનન્નપ્યુપજીવતિ।
સહસ્રશઃ શુચિર્ભુત્વા માનુષ્યં પ્રાપ્નુયાદથ।
ચણ્ડાલઃ પાપયોનિશ્ચ જાયતે સ નરાધમઃ॥ 13-127-12 (86268)
ઘ્રાણેન કપિલાં યસ્તુ પ્રમાદાદુપજીવતિ।
સોઽપિ વર્ષસહસ્રાણિ તિર્યગ્યોનૌ પ્રજાયતે॥ 13-127-13 (86269)
વ્યાધિગ્રસ્તો જડો રોગી ભવેન્માનુષ્યમાગતઃ॥ 13-127-14 (86270)
મધુસર્પિસ્સુગન્ધાસ્તુ કપિલાઃ શાસ્ત્રતઃ સ્મૃતાઃ।
એતાઃ સમુપજીવેત સોઽપિ તિર્યક્ષુ જાયતે॥ 13-127-15 (86271)
સ્થાવરત્વમનુપ્રાપ્તો યદિ માનુષ્યતાં લભેત્।
અલ્પાયુઃ સ ભવેજ્જાતો હીનવર્ણકુલોદ્ભવઃ॥ 13-127-16 (86272)
યે તુ પાપા હ્યસૂયન્તે કપિલાં વાહયન્તિ ચ।
નિરયેષુ પ્રતિષ્ઠન્તે યાવદાભૂતસમ્પ્લવમ્॥ ॥ 13-127-17 (86273)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 127 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-127-7 વાહયેન દમેત વેતિ થ.પાઠ.॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 128
॥ શ્રીઃ ॥
13.128. અધ્યાયઃ 128
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ શ્રિયો બલાત્કારેણ સ્વપ્રાર્થનયા ગોમૂત્રપુરીષયોર્નિવાસસ્ય કથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
મયા ગવાં પુરીષં વૈ શ્રિયા જુષ્ટમિતિ શ્રુતમ્।
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું સંશયોઽત્ર હિ મે મહાન્॥ 13-128-1 (86274)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-128-2x (7158)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
ગોભિર્નૃપેહં સંવાદં શ્રિયા ભારતસત્તમ॥ 13-128-2 (86275)
ગાવોઽથ વિસ્મિતાસ્તસ્યા દૃષ્ટ્વા રૂપસ્ય સમ્પદમ્॥ 13-128-3 (86276)
ગાવ ઊચુઃ। 13-128-4x (7159)
કાઽસિ દેવિ કુતો વા ત્વં રૂપેણાપ્રતિમા ભુવિ।
વિસ્મિતાઃ સ્મ મહાભાગે તવ રૂપસ્ય સમ્પદા॥ 13-128-4 (86277)
ઇચ્છામસ્ત્વાં વયં જ્ઞાતું કા ત્વં ક્વ ચ ગમિષ્યસિ।
તત્ત્વેન હિ સુવર્ણાભે સર્વમેતદ્બ્રવીહિ નઃ॥ 13-128-5 (86278)
શ્રીરુવાચ। 13-128-6x (7160)
લોકસ્ય કાન્તિર્ભદ્રં વઃ શ્રીર્નામાહં પરિશ્રુતા।
મયા દૈત્યાઃ પરિત્યક્તા વિનષ્ટાઃ શાશ્વતીઃ સમાઃ॥ 13-128-6 (86279)
મયાઽભિપન્ના દેવાશ્ચ મોદન્તે શાશ્વતીઃ સમાઃ।
ઇન્દ્રો વિવસ્વાન્સોમશ્ચ વિષ્ણુરાપોઽગ્નિરેવ ચ॥ 13-128-7 (86280)
મયાઽભિપન્ના દીપ્યન્તે ઋષયો દેવતાસ્તથા।
યાન્નાવિશામ્યહં ગાવસ્તે વિનશ્યન્તિ સર્વશઃ॥ 13-128-8 (86281)
ધર્મશ્ચાર્થશ્ચ કામશ્ચ મયા જુષ્ટાઃ સુખાન્વિતાઃ।
એવંપ્રભાવાં માં ગાવો વિજાનીત સુખપ્રદામ્॥ 13-128-9 (86282)
ઇચ્છામિ ચાપિ યુષ્માસુ વસ્તું સર્વાસુ નિત્યદા।
આગત્ય પ્રાર્થયે યુષ્માઞ્શ્રીજુષ્ટા ભવતાઽનઘાઃ॥ 13-128-10 (86283)
ગાવ ઊચુઃ। 13-128-11x (7161)
અધ્રુવા ચપલા ચ ત્વં સામાન્યા બહુભિઃ સહ।
ન ત્વામિચ્છામ ભદ્રં તે ગમ્યતાં યત્ર રોચતે॥ 13-128-11 (86284)
વપુષ્મન્ત્યો વયં સર્વાઃ કિમસ્માકં ત્વયાઽદ્ય વૈ।
યથેષ્ટં ગમ્યતાં તત્ર કૃતકાર્યા વયં ત્વયા॥ 13-128-12 (86285)
શ્રીરુવાચ। 13-128-13x (7162)
કિમેતદ્વઃ ક્ષમં ગાવો યન્માં નેહાભિનન્દથ।
ન માં સમ્પ્રતિગૃહ્ણીધ્વં કસ્માદ્વૈ દુર્લભાં સતીમ્॥ 13-128-13 (86286)
સત્યશ્ચ લોકવાદોઽયં લોકે ચરતિ સુવ્રતાઃ।
સ્વયં પ્રાપ્તે પરિભવો ભવતીતિ વિનિશ્ચયઃ॥ 13-128-14 (86287)
મહદુગ્રં તપઃ કૃત્વા માં નિષેવન્તિ માનવાઃ।
દેવદાનવગન્ધર્વાઃ પિશાચોરગરાક્ષસાઃ॥ 13-128-15 (86288)
ક્ષમમેતદ્ધિ વો ગાવઃ પ્રતિગૃહ્ણીત મામિહ।
નાવમન્યા હ્યહં સૌમ્યાસ્ત્રૈલોક્યે સચરાચરે॥ 13-128-16 (86289)
ગાવ ઊચુઃ। 13-128-17x (7163)
નાવમાન્યામહે દેવિ ન ત્વાં પરિભવામહે।
અધ્રુવા ચલચિત્તાસિ તતસ્ત્વાં વર્જયામહે॥ 13-128-17 (86290)
બહુના ચ કિમુક્તેન ગમ્યતાં યત્ર વાઞ્છસિ।
વપુષ્મન્ત્યો વયં સર્વાઃ કિમસ્માકં ત્વયાઽનઘે॥ 13-128-18 (86291)
શ્રીરુવાચ। 13-128-19x (7164)
અવજ્ઞાતા ભવિષ્યામિ સર્વલોકેષુ માનવૈઃ।
પ્રત્યાખ્યાતેતિ યુષ્માભિઃ પ્રસાદઃ ક્રિયતાં મમ॥ 13-128-19 (86292)
મહાભાગા ભવત્યો વૈ શરણ્યાઃ શરણાગતામ્।
પરિત્રાયન્તુ માં નિત્યં ભજમાનામનિન્દિતામ્॥ 13-128-20 (86293)
માનનામહમિચ્છામિ ભવત્યઃ સતતં શિવાઃ।
અપ્યેકાઙ્ગેષ્વધો વસ્તુમિચ્છામિ ચ સુકુત્સિતે॥ 13-128-21 (86294)
ન વોઽસ્તિ કુત્સિતં કિઞ્ચિદઙ્ગેષ્વાલક્ષ્યતેઽનઘાઃ।
પુણ્યાઃ પવિત્રાઃ સુભગા અવાગ્દેશં પ્રયચ્છથ।
વસેયં યત્ર વો દેહે તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હથ॥ 13-128-22 (86295)
એવમુક્તાસ્તુ તા ગાવઃ શુભાઃ કરુણવત્સલાઃ।
સમ્માન્ય સહિતાઃ સર્વાઃ શ્રિયમુચુર્નરાધિપ॥ 13-128-23 (86296)
અવશ્યં માનના કાર્યા તવાસ્માભિર્યશસ્વિનિ।
શકૃન્મૂત્રે નિવસતાં પુણ્યમેતદ્ધિ નઃ શુભે॥ 13-128-24 (86297)
શ્રીરુવાચ। 13-128-25x (7165)
દિષ્ટ્યા પ્રસાદો યુષ્માભિઃ કૃતો મેઽનુગ્રહાત્મકઃ।
એવં ભવતુ ભદ્રં વઃ પૂજિતાઽસ્મિ સુખપ્રદાઃ॥ 13-128-25 (86298)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-128-26x (7166)
એવં કૃત્વા તુ સમયં શ્રીર્ગોભિઃ સહ ભારત।
પશ્યન્તીનાં તતસ્તાસાં તત્રૈવાન્તરધીયત॥ 13-128-26 (86299)
એવં ગોશકૃતઃ પુત્ર માહાત્મ્યં તેઽનુવર્ણિતમ્।
માહાત્મ્યં ચ ગવાં ભૂયઃ શ્રૂયતાં ગદતો મમ॥ ॥ 13-128-27 (86300)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટવિંશત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 128 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-128-3 વિસ્મિતા અભવન્નિતિ શેષઃ॥ 7-128-21 એકા અહમ્। અઙ્ગેષુ મધ્યે કુત્સિતે। સુપ્રીતાઙ્ગેષુ વો વસ્તુમિચ્છામીહ ન કુત્સિતે ઇતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-128-23 સમ્મન્ત્ર્ય સહિતા ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 129
॥ શ્રીઃ ॥
13.129. અધ્યાયઃ 129
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરમ્પ્રતિ ગોલોકસ્ય દેવલોકસ્ય દેવલોકાદપ્યુપરિતનત્વે નિમિત્તપ્રતિપાદકબ્રહ્મશક્રસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
યે ચ ગાઃ સમ્પ્રયચ્છન્તિ હુતશિષ્ટાશિનશ્ચ યે।
તેષાં સત્રાણિ યજ્ઞાશ્ચ નિત્યમેવ યુધિષ્ઠિર॥ 13-129-1 (86301)
ઋતે દધિઘૃતેનેહ ન યજ્ઞઃ સમ્પ્રવર્તતે।
તેન યજ્ઞસ્ય યજ્ઞત્વમતો મૂલં ચ લક્ષ્યતે॥ 13-129-2 (86302)
દાનાનામપિ સર્વેષાં ગવાં દાનં પ્રશસ્યતે।
ગાવઃ શ્રેષ્ઠાઃ પવિત્રાશ્ચ પાવનં હ્યેતદુત્તમમ્॥ 13-129-3 (86303)
પુષ્ટ્યર્થમેતાઃ સેવેત શાન્ત્યર્થમપિ ચૈવ હ।
પયો દધિ ઘૃતં ચાસાં સર્વપાપપ્રમોચનમ્॥ 13-129-4 (86304)
ગાવસ્તેજઃ પરં પ્રોક્તમિહ લોકે પરત્ર ચ।
ન ગોભ્યઃ પરમં કિઞ્ચિત્પવિત્રં ભરતર્ષભ॥ 13-129-5 (86305)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
પિતામહસ્ય સંવાદમિન્દ્રસ્ય ચ યુધિષ્ઠિર॥ 13-129-6 (86306)
પરાભૂતેષુ દૈત્યેષુ શક્રસ્ત્રિભુવનેશ્વરઃ।
પ્રજાઃ સમુદિતાઃ સર્વાઃ સત્યધર્મપરાયણાઃ॥ 13-129-7 (86307)
અથર્ષયઃ સગન્ધર્વાઃ કિન્નરોરગરાક્ષસાઃ।
દેવાસુરસુપર્ણાશ્ચ પ્રજાનાં પતયસ્તથા।
પર્યુપાસત કૌન્તેય કદાચિદ્વૈ પિતામહમ્॥ 13-129-8 (86308)
નારદઃ પર્વતશ્ચૈવ વિશ્વાવસુહહાહુહૂઃ।
દિવ્યતાનેષુ ગાયન્તઃ પર્યુપાસત તં પ્રભુમ્॥ 13-129-9 (86309)
તત્ર દિવ્યાનિ પુષ્પાણિ પ્રાવહત્પવનસ્તદા।
આજહ્રુર્ઋતવશ્ચાપિ સુગન્ધીનિ પૃથક્પૃથક્॥ 13-129-10 (86310)
તસ્મિન્દેવસમાવાયે સર્વભૂતસમાગમે।
દિવ્યવાદિત્રસંઘુષ્ટે દિવ્યસ્ત્રીચારણાવૃતે।
ઇન્દ્રઃ પપ્રચ્છ દેવેશમભિવાદ્ય પ્રણમ્ય ચ॥ 13-129-11 (86311)
દેવાનાં ભગવન્કસ્માલ્લોકેશાનાં પિતામહ।
ઉપરિષ્ઠાદ્ગવાં લોક એતદિચ્છામિ વેદિતુમ્॥ 13-129-12 (86312)
કિં તપો બ્રહ્મચર્યં વા ગોભિઃ કૃતમિહેશ્વર॥
દેવાનામુપરિષ્ટાદ્યદ્વસન્ત્યરજસઃ સુખમ્॥ 13-129-13 (86313)
તતઃ પ્રોવાચ બ્રહ્મા તં શક્રં બલનિષૂદનમ્।
અવજ્ઞાતાસ્ત્વયા નિત્યં ગાવો બલનિષૂદન॥ 13-129-14 (86314)
તેન ત્વમાસાં માહાત્મ્યં ન વેત્સિ શૃણુ યત્પ્રભો।
ગવાં પ્રભાવં પરમં માહાત્મ્યં ચ સુરર્ષભ॥ 13-129-15 (86315)
યજ્ઞાઙ્ગં કથિતા ગાવો યજ્ઞ એવ ચ વાસવ।
એતાભિશ્ચ વિના વિજ્ઞો ન વર્તેત કથઞ્ચન॥ 13-129-16 (86316)
ધારયન્તિ પ્રજાશ્ચૈતાઃ પયસા હવિષા તથા।
એતાસાં તનયાશ્ચાપિ કૃષિયોગમુપાસતે॥ 13-129-17 (86317)
જનયન્તિ ચ ધાન્યાનિ બીજાનિ વિવિધાનિ ચ।
તતો યજ્ઞાઃ પ્રવર્તન્તે હવ્યં કવ્યં ચ સર્વશઃ॥ 13-129-18 (86318)
પયો દધિ ઘૃતં ચૈવ પુણ્યાશ્ચૈતાઃ સુરાધિપ।
વહન્તિ વિવિધાન્ભોગાન્ક્ષુત્તૃષ્ણાપરિપીડિતાઃ॥ 13-129-19 (86319)
મુનીંશ્ચ ધારયન્તીહ પ્રજાશ્ચૈવાપિ કર્મણા।
વાસવાઽકૂટવાહિન્યઃ કર્મણા સુકૃતેન ચ॥ 13-129-20 (86320)
ઉપરિષ્ટાત્તતોઽસ્માકં વસન્ત્યેતાઃ સદૈવ હિ।
એતત્તે કારણં શક્ર નિવાસકૃતમધ્ય વૈ।
ગાવો દેવોપરિષ્ટાદ્ધિ સમાખ્યાતાઃ શતક્રતો॥ 13-129-21 (86321)
એતા હિ વરદત્તાશ્ચ વરદાશ્ચાપિ વાસવ।
સુરભ્યઃ પુણ્યકર્મિણ્યઃ પાવનાઃ શુભલક્ષણાઃ॥ 13-129-22 (86322)
યદર્થં ગાં ગતાશ્ચૈવ સુરભ્યઃ સુરસત્તમ।
તચ્ચ મે શૃણુ કાર્સ્ન્યેન વદતો બલસૂદન॥ 13-129-23 (86323)
પુરા દેવયુગે તાત દૈત્યેન્દ્રેષુ મહાત્મસુ।
ત્રીઁલ્લોકાનનુશાસત્સુ વિષ્ણૌ ગર્ભત્વમાગતે॥ 13-129-24 (86324)
અદિત્યાં તપ્યમાનાયાં તપો ઘોરં સુદુશ્ચરમ્।
પુત્રાર્થમમરશ્રેષ્ઠ પાદેનૈકેન નિત્યદા॥ 13-129-25 (86325)
તાં તુ દૃષ્ટ્વા મહાદેવીં તપ્યમાનાં મહત્તપઃ।
દક્ષસ્ય દુહિતા દેવી સુરભિર્નામ નામતઃ॥ 13-129-26 (86326)
અતપ્યત તપો ઘોરં હૃષ્ટા ધર્મપરાયણા।
કૈલાસશિખરે રમ્યે દેવગન્ધર્વસેવિતે॥ 13-129-27 (86327)
વ્યતિષ્ઠદેકપાદેન પરમં યોગમાસ્થિતા।
દશવર્ષસહસ્રાણિ દશવર્ષશતાનિ ચ॥ 13-129-28 (86328)
સન્તપ્તાસ્તપસા તસ્યા દેવાઃ સર્ષિમહોરગાઃ।
તત્ર ગત્વા મયા સાર્ધં પર્યુપાસત તાં શુભાં॥ 13-129-29 (86329)
અથાહમબ્રવં તત્ર દેવીં તાં તપસાઽન્વિતામ્।
કિમર્થં તપ્યસે દેવિ તપો ઘોરમનિન્દિતે॥ 13-129-30 (86330)
પ્રીતસ્તેઽહં મહાભાગો તપસાઽનેન શોભને।
વરયસ્વ વરં દેવિ દાતાસ્મીતિ પુરન્દર॥ 13-129-31 (86331)
સુરભિરુવાચ। 13-129-32x (7167)
વરેણ ભગવન્મહ્યં કૃતં લોકપિતામહ।
એષ એવ વરો મેઽદ્ય યત્પ્રીતોસિ મમાનઘ॥ 13-129-32 (86332)
બ્રહ્મોવાચ। 13-129-33x (7168)
તામેવ બ્રુવતીં દેવીં સુરભિં ત્રિદશેશ્વર।
પ્રત્યબ્રવં યદ્દેવેન્દ્ર તન્નિબોધ શચીપતે॥ 13-129-33 (86333)
અલોભકામ્યયા દેવિ તપસા શુચિના ચ તે।
પ્રસન્નોઽહં વરં તસ્માદમરત્વં દાદામિ તે॥ 13-129-34 (86334)
ત્રયાણામપિ લોકાનામુપરિષ્ટાન્નિવત્સ્યસિ।
મત્પ્રસાદાચ્ચ વિખ્યાતો ગોલોકઃ સમ્ભવિષ્યતિ॥ 13-129-35 (86335)
માનુષેષુ ચ કુર્વાણાઃ પ્રજાઃ કર્મ શુભાસ્તવ।
નિવત્સ્યન્તિ મહાભાગો સર્વા દુહિતરશ્ચ તે॥ 13-129-36 (86336)
મનસા ચિન્તિતા ભોગાસ્ત્વયા વૈ દિવ્યમાનુષાઃ।
યચ્ચ સ્વર્ગસુખં દેવિ તત્તે સમ્પત્સ્યતે શુભે॥ 13-129-37 (86337)
તસ્યા લોકાઃ સહસ્રાક્ષ સર્વકામસમન્વિતાઃ।
ન તત્ર ક્રમતે મૃત્યુર્ન જરા ન ચ પાવકઃ।
ન દૈન્યં નાશુભં કિઞ્ચિદ્વિદ્યતે તત્ર વાસવ॥ 13-129-38 (86338)
તત્ર દિવ્યાન્યરણ્યાનિ દિવ્યાનિ ભવનાનિ ચ।
વિમાનાનિ સુયુક્તાનિ કામગાનિ ચ વાસવ॥ 13-129-39 (86339)
બ્રહ્મચર્યેણ તપસા સત્યેન ચ દમેન ચ।
દાનૈશ્ચ વિવિધૈઃ પુણ્યૈસ્તથા તીર્થાનુસેવનાત્॥ 13-129-40 (86340)
તપસા મહતા ચૈવ સુકૃતેન ચ કર્મણા।
શક્યઃ સમાસાદયિતું ગોલોકઃ પુષ્કરેક્ષણ॥ 13-129-41 (86341)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં મયા શક્રાનુપૃચ્છતે।
ન તે પરિભવઃ કાર્યો ગવામસુરસૂદન॥ 13-129-42 (86342)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-129-43x (7169)
એતચ્છ્રુત્વા સહસ્રાક્ષઃ પૂજયામાસ નિત્યદા।
ગાશ્ચક્રે બહુમાનં ચ તાસુ નિત્યં યુધિષ્ઠિર॥ 13-129-43 (86343)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં પાવનં ચ મહાદ્યુતે।
પવિત્રં પરમં ચાપિ ગવાં માહાત્મ્યમુત્તમમ્। 13-129-44 (86344)
કીર્તિતં પુરુષવ્યાઘ્ર સર્વપાપવિમોચનમ્।
ય ઇદં કથયેન્નિત્યં બ્રાહ્મણેભ્યઃ સમાહિતઃ॥ 13-129-45 (86345)
હવ્યકવ્યેષુ યજ્ઞેષુ પિતૃકાર્યેષુ ચૈવ હ।
સાર્વકામિકમક્ષય્યં પિતૄંસ્તસ્યોપતિષ્ઠતે॥ 13-129-46 (86346)
ગોષુ ભક્તશ્ચ લભતે યદ્યદિચ્છતિ માનવઃ।
સ્ત્રિયોપિ ભક્તા યા ગોષુ તાશ્ચ કામમવાપ્નુયુઃ॥ 13-129-47 (86347)
પુત્રાર્થીં લભતે પુત્રં કન્યાર્થી તામવાપ્નુયાત્।
ધનાર્થી લભતે વિત્તં ધર્માર્થી ધર્મમાપ્નુયાત્॥ 13-129-48 (86348)
વિદ્યાર્થી ચાપ્નુયાદ્વિદ્યાં સુખાર્થી પ્રાપ્નુયાત્સુખમ્।
ન કિઞ્ચિદ્દુર્લભં ચૈવ ગવાં ભક્તસ્ય ભારત॥ ॥ 13-129-49 (86349)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 128 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-129-20 વાસવ અકૂટવાહિન્યઃ અમાયાવ્યવહારિણ્યઃ॥ 7-129-21 નિવાસાર્થં કૃતં નિવાસકૃતમ્॥ 7-129-48 કન્યા પતિમવાપ્નુયાદિતિ ક.થ.ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 130
॥ શ્રીઃ ॥
13.130. અધ્યાયઃ 130
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ સુવણોત્પત્તિપ્રકારં પૃષ્ટેન ભીષ્મેણ તત્પ્રતિપાદકવસિષ્ઠપરસુરામસંવાદાનુવાદારમ્ભઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ઉક્તં પિતામહેનેદં ગવાં દાનમનુત્તમમ્।
વિશેષેણ નરેન્દ્રાણામિહ ધર્મમવેક્ષતામ્॥ 13-130-1 (86350)
રાજ્યં હિ સતતં દુઃખમાશ્રમાશ્ચ સુદુર્વિદાઃ।
પરિચારેષુ વૈ દુઃખં દુર્ધરં ચાકૃતાત્મભિઃ।
ભૂયિષ્ઠં ચ નરેન્દ્રાણાં વિદ્યતે ન શુભા ગતિઃ॥ 13-130-2 (86351)
પૂયન્તે તત્ર નિયતં પ્રયચ્છન્તો વસુન્ધરામ્।
સર્વે ચ કથિતા ધર્માસ્ત્વયા મે કુરુનન્દન॥ 13-130-3 (86352)
એવમેવ ગવામુક્તં પ્રદાનં તે નૃગેણ હ।
ઋષિણા નાચિકેતેન પૂર્વમેવ નિદર્શિતમ્॥ 13-130-4 (86353)
વેદોપનિષદે ચૈવ સર્વકર્મસુ દક્ષિણાઃ।
સર્વક્રતુષુ ચોદ્દિષ્ટા ભૂમિર્ગાવોઽથ કાઞ્ચનમ્॥ 13-130-5 (86354)
તત્ર શ્રુતિસ્તુ પરમા સુવર્ણં દક્ષિણેતિ વૈ।
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું પિતામહ યથાતથમ્॥ 13-130-6 (86355)
કિં સુવર્ણં કથં જાતં કસ્મિન્કાલે કિમાત્મકમ્।
કિંદૈવ કિંફલં ચૈવ કસ્માચ્ચ પરમુચ્યતે॥ 13-130-7 (86356)
કસ્માદ્દાનં સુવર્ણસ્ય પૂજયન્તિ મનીષિણઃ।
કસ્માચ્ચ દક્ષિણાર્થં તદ્યજ્ઞકર્મસુ શસ્યતે॥ 13-130-8 (86357)
કસ્માચ્ચ પાવનં શ્રેષ્ઠં ભૂમેર્ગોભ્યશ્ચ કાઞ્ચનમ્।
પરમં દક્ષિણાર્થે ચ તદ્બ્રવીહિ પિતામહ॥ 13-130-9 (86358)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-130-10x (7170)
શૃણુ રાજન્નવહિતો બહુકારણવિસ્તરમ્।
જાતરૂપસમુત્પત્તિમનુભૂતં ચ યન્મયા॥ 13-130-10 (86359)
પિતા મમ મહાતેજાઃ શ્તનુર્નિધનં ગતઃ।
તસ્ય દિત્સુરહં શ્રાદ્ધં ગઙ્ગાદ્વારમુપાગમમ્॥ 13-130-11 (86360)
તત્રાગમ્ય પિતુઃ પુત્ર શ્રાદ્ધકર્મ સમારભમ્।
માતો મે જાહ્નવી ચાત્ર સાહાય્યમકરોત્તદા॥ 13-130-12 (86361)
તત્રાગતાંસ્તપસ્સિદ્ધાનુપવેશ્ય બહૂનૃષીન્।
તોયપ્રદાનાત્પ્રભૃતિ કાર્યાણ્યહમથારભમ્॥ 13-130-13 (86362)
તત્સમાપ્ય યથોદ્દિષ્ટં પૂર્વકર્મ સમાહિતઃ।
દાતું નિર્વપણં સમ્યગ્યથાવદહમારભમ્॥ 13-130-14 (86363)
તતસ્તં દર્ભવિન્યાસં ભિત્ત્વા સુરુચિરાઙ્ગદઃ।
પ્રલમ્બાભરણો બાહુરુદતિષ્ઠદ્વિશામ્પતે॥ 13-130-15 (86364)
મુહૂર્તમપિ તં દૃષ્ટ્વા પરં વિસ્મયમાગમમ્।
પ્રતિગ્રહીતા સાક્ષાન્મે પિતેતિ ભરતર્ષભ॥ 13-130-16 (86365)
તતો મે પુનરેવાસીત્સંજ્ઞા સઞ્ચિન્ત્ય શાસ્ત્રતઃ।
નાયં વેદેષુ વિહિતો વિધિર્હસ્ત ઇતિ પ્રભો।
પિણ્ડો દેયો નરેણેહ તતો મતિરભૂન્મમ॥ 13-130-17 (86366)
સાક્ષાન્નેહ મનુષ્યસ્ય પિણ્ડં હિ પિતરઃ ક્વચિત્।
ગૃહ્ણન્તિ વિહિતં ચેત્થં પિણ્ડો દેયઃ કુશેષ્વિતિ॥ 13-130-18 (86367)
તતોઽહં તદનાદૃત્ય પિતુર્હસ્તનિદર્શનમ્।
શાસ્ત્રપ્રામાણ્યસૂક્ષ્મં તુ વિધઇં પિણ્ડસ્ય સંસ્મરન્॥ 13-130-19 (86368)
તતો દર્ભેષુ તત્સર્વમદદં ભરતર્ષભ।
શાસ્ત્રમાર્ગાનુસારેણ તદ્વિદ્ધિ મનુજર્ષભ॥ 13-130-20 (86369)
તતઃ સોઽન્તર્હિતો બાહુઃ પિતુર્મમ જનાધિપ।
તતો માં દર્શયામાસુઃ સ્વપ્નાન્તે પિતરસ્તથા॥ 13-130-21 (86370)
પ્રીયમાણાસ્તુ મામૂચુઃ પ્રીતાઃ સ્મ ભરતર્ષભ।
વિજ્ઞાનેન તવાનેન યન્ન મુહ્યસિ ધર્મતઃ॥ 13-130-22 (86371)
ત્વયા હિ કુર્વતા શાસ્ત્રં પ્રમાણમિહ પાર્થિવ।
આત્મા ધર્મઃ શ્રુતં વેદાઃ પિતરશ્ચર્ષિભિઃ સહ॥ 13-130-23 (86372)
સાક્ષાત્પિતામહો બ્રહ્મા ગુરવોઽથ પ્રજાપતિઃ।
પ્રમાણમુપનીતા વૈ સ્થિતાશ્ચ ન વિચાલિતાઃ॥ 13-130-24 (86373)
તદિદં સમ્યગારબ્ધં ત્વયાઽદ્ય ભરતર્ષભ।
કિન્તુ ભૂમેર્ગવાં ચાર્થે સુવર્ણં દીયતામિતિ॥ 13-130-25 (86374)
એવં વયં ચ ધર્મશ્ચ સર્વે ચાસ્મત્પિતામહાઃ।
પાવિતા વૈ ભવિષ્યન્તિ પાવનં હિ પરં હિ તત્॥ 13-130-26 (86375)
દશ પૂર્વાન્દશૈવાન્યાંસ્તથા સન્તારયન્તિ તે।
સુવર્ણં યે પ્રયચ્છન્તિ એવં મત્પિતરોઽબ્રુવન્॥ 13-130-27 (86376)
તતોઽહં વિસ્મિતો રાજન્પ્રતિબુદ્ધો વિશામ્પતે।
સુવર્ણદાનેઽકરવં મતિં ચ ભરતર્ષભ॥ 13-130-28 (86377)
ઇતિહાસમિમં ચાપિ શૃણુ રાજન્પુરાતનમ્।
જામદગ્ન્યં પ્રતિ વિભો ધન્યમાયુષ્યમેવ ચ॥ 13-130-29 (86378)
જામદગ્ન્યેન રામેણ તીવ્રરોષાન્વિતેન વૈ।
ત્રિઃસપ્તકૃત્વઃ પૃથિવી કૃતા નિઃક્ષત્રિયા પુરા॥ 13-130-30 (86379)
તતો જિત્વા મહીં કૃત્સ્નાં રામો રાજીવલોચનઃ।
આજહાર ક્રતું વીરો બ્રહ્મક્ષત્રેણ પૂજિતમ્॥ 13-130-31 (86380)
વાજિમેધં મહારાજ સર્વકામસમન્વિતમ્।
પાવનં સર્વભૂતાનાં તેજોદ્યુતિવિવર્ધનમ્॥ 13-130-32 (86381)
વિપાપ્મા ચ સ તેજસ્વી તેન ક્રતુફલેન ચ।
નૈવાત્મનોઽથ લઘુતાં જામદગ્ન્યોઽધ્યગચ્છત॥ 13-130-33 (86382)
સ તુ ક્રતુવરેણેષ્ટ્વા મહાત્મા દક્ષિણાવતા।
પપ્રચ્છાગમસમ્પન્નાનૃષીન્દેવાંશ્ચ ભારત॥ 13-130-34 (86383)
પાવનં યત્પરં નૄણામુગ્રે કર્મણિ વર્તતામ્।
તદુચ્યતાં મહાભાગા ઇતિ જાગઘૃણોઽબ્રવીત્॥ 13-130-35 (86384)
ઇત્યુક્તા વેદશાસ્ત્રજ્ઞાસ્તમૂચુસ્તે મહર્ષયઃ।
રામ વિપ્રાઃ સત્ક્રિયન્તાં વેદપ્રામાણ્યદર્શનાત્॥ 13-130-36 (86385)
ભૂયશ્ચ વિપ્રર્ષિગણાઃ પ્રષ્ટવ્યાઃ પાવનં પ્રતિ।
તે યદ્બ્રૂર્મહાપ્રાજ્ઞાસ્તચ્ચૈવ સમુદાચર॥ 13-130-37 (86386)
તતો વસિષ્ઠં દેવર્ષિમગસ્ત્યમથ કાશ્યપમ્।
તમેવાર્તં મહાતેજાઃ પપ્રચ્છ ભૃગુનન્દનઃ॥ 13-130-38 (86387)
જાતા મતિર્મે વિપ્રેન્દ્રાઃ કથં પૂયેયમિત્યુત।
કેન વા કર્મયોગેન પ્રદાનેનેહ કેન વા॥ 13-130-39 (86388)
યદિ વોઽનુગ્રહકૃતા બુદ્ધિર્માં પ્રતિ સત્તમાઃ।
પ્રબૂત પાવનં કિં મે ભવેદિતિ તપોધનાઃ॥ 13-130-40 (86389)
ઋષય ઊચુઃ। 13-130-41x (7171)
ગાશ્ચ ભૂમિં ચ વિત્તં ચ દત્ત્વેહ ભૃગુનન્દન।
પાપકૃત્પૂયતે મર્ત્ય ઇતિ ભાર્ગવ શુશ્રુમ॥ 13-130-41 (86390)
અન્યદ્દાનં તુ વિપ્રર્ષે શ્રૂયતાં પાવનં મહત્।
દિવ્યમત્યદ્ભુતાકારમપત્યં જાતવેદસઃ॥ 13-130-42 (86391)
દગ્ધ્વા લોકાન્પુરા વીર્યાત્સમ્ભૂતમિહ શુશ્રુમ।
સુવર્ણમિતિ વિખ્યાતં તદ્દદત્સિદ્ધિમેષ્યસિ॥ 13-130-43 (86392)
તતોઽબ્રવીદ્વસિષ્ઠસ્તં ભગવાન્સંશિતવ્રતઃ।
શૃણુ રામ યથોત્પન્નં સુવર્ણમનલપ્રભમ્॥ 13-130-44 (86393)
ફલં દાસ્યતિ તે યત્તુ દાને પરમિહોચ્યતે।
સુવર્ણં યચ્ચ યસ્માચ્ચ યથા ચ ગુણવત્તમમ્॥ 13-130-45 (86394)
તન્નિબોધ મહાબાહો સર્વં નિગદતો મમ।
અગ્નિષોમાત્મકમિદં સુવર્ણં વિદ્દિ નિશ્ચયે॥ 13-130-46 (86395)
અજોઽગ્નિર્વરુણો મેષઃ સૂર્યોઽશ્ચ ઇતિ દર્શનમ્।
કુઞ્જરાશ્ચ મૃગા નાગા મહિષાશ્ચાસુરા ઇતિ॥ 13-130-47 (86396)
કુક્કુટાશ્ચ વરાહાશ્ચ રાક્ષસા ભૃગુનન્દન।
ઇડા ગાવઃ પયઃ સોમો ભૂમિરિત્યેવ ચ સ્મૃતિઃ॥ 13-130-48 (86397)
જગત્સર્વં ચ નિર્મથ્ય તેજોરાશિઃ સમુત્થિતઃ।
સુવર્ણમેભ્યો વિપ્રર્ષે રત્નં પરમમુત્તમમ્॥ 13-130-49 (86398)
એતસ્માત્કારણાદ્દેવા ગન્ધર્વોરગરાક્ષસાઃ।
મનુષ્યાશ્ચ પિશાચાશ્ચ પ્રયતા ધારયન્તિ તત્॥ 13-130-50 (86399)
મુકુટૈરઙ્ગદયુતૈરલઙ્કારૈઃ પૃથગ્વિધૈઃ।
સુવર્ણવિકૃતૈસ્તત્ર વિરાજન્તે ભૃગૂત્તમ॥ 13-130-51 (86400)
તસ્માત્સર્વપવિત્રેભ્યઃ પવિત્રં પરમં સ્મૃતમ્।
ભૂમેર્ગોભ્યોઽથ રત્નેભ્યસ્તદ્વિદ્ધિ મનુજર્ષભ॥ 13-130-52 (86401)
પૃથિવીં ગાશ્ચ દત્ત્વેહ યચ્ચાન્યદપિ કિઞ્ચન।
વિશિષ્યતે સુવર્ણસ્ય દાનં પરમકં વિભો॥ 13-130-53 (86402)
અક્ષયં પાવનં ચૈવ સુવર્ણમમરદ્યુતે।
પ્રયચ્છ દ્વિજમુખ્યેભ્યઃ પાવનં હ્યેતદુત્તમમ્॥ 13-130-54 (86403)
સુવર્ણમેવ સર્વાસુ દક્ષિણાસુ વિધીયતે।
સુવર્ણં યે પ્રયચ્છન્તિ સર્વદાસ્તે ભવન્ત્યુત॥ 13-130-55 (86404)
દેવતાસ્તે પ્રયચ્છન્તિ યે સુવર્ણં દદત્યથ।
અગ્નિર્હિ દેવતાઃ સર્વાઃ સુવર્ણં ચ તદાત્મકમ્॥ 13-130-56 (86405)
તસ્માત્સુવર્ણં દદતા દત્તાઃ સર્વાઃ સ્મ દેવતાઃ।
ભવન્તિ પુરુષવ્યાઘ્ર ન હ્યતઃ પરમં વિદુઃ॥ 13-130-57 (86406)
ભૂય એવ ચ મહાત્મ્યં સુવર્ણસ્ય નિબોધ મે।
ગદતો મમ વિપ્રર્ષે સર્વશસ્ત્રભૃતાંવર॥ 13-130-58 (86407)
મયા શ્રુતમિદં પૂર્વં પુરાણે ભૃગુનન્દન।
પ્રજાપતેઃ કથયતો મનોઃ સ્વાયંભુવસ્ય વૈ॥ 13-130-59 (86408)
શૂલપાણેર્ભગવતો રુદ્રસ્ય ચ મહાત્મનઃ।
ગિરૌ હિમવતિ શ્રેષ્ઠે તદા ભૃગુકુલોદ્વહ॥ 13-130-60 (86409)
દેવ્યા વિવાહે નિર્વૃત્તે રુદ્રાણ્યા ભૃગુનન્દન।
સમાગમે ભગવતો દેવ્યા સહ મહાત્મનઃ॥ 13-130-61 (86410)
તતઃ સર્વે સમુદ્વિગ્રા દેવા રુદ્રમુપાગમન્॥
તે મહાદેવમાસીનં દેવીં ચ વરદામુમામ્। 13-130-62 (86411)
પ્રસાદ્ય શિરસા સર્વે રુદ્રમૂચુર્ભૃગૂદ્વહ॥
અયં સમાગમો દેવ દેવ્યા સહ તવાનઘ। 13-130-63 (86412)
તપસ્વિનસ્તપસ્વિન્યા તેજસ્વિન્યાઽતિતેજસઃ॥
અમોઘતેજાસ્ત્વં દેવ દેવી ચેયમુમા તથા। 13-130-64 (86413)
અપત્યં યુવયોર્દેવ બલવદ્ભવિતા વિભો।
તન્નૂનં ત્રિષુ લોકેષુ ન કિઞ્ચિચ્છેષયિષ્યતિ॥ 13-130-65 (86414)
તદેભ્યઃ પ્રણતેભ્યસ્ત્વં દેવેભ્યઃ પૃથુલોચન।
વરં પ્રયચ્છ લોકેશ ત્રૈલોક્યહિતકામ્યયા॥ 13-130-66 (86415)
અપત્યાર્થં નિગૃહ્ણીષ્વ તેજઃ પરમકં વિભો।
[ત્રૈલોક્યસારૌ હિ યુવાં લોકં સન્તાપયિષ્યથ॥ 13-130-67 (86416)
તદપત્યં હિ યુવયોર્દેવાનભિભવેદ્ધ્રુવમ્।
ન હિ તે પૃથિવી દેવી ન ચ દ્યૌર્ન દિવં વિભો॥ 13-130-68 (86417)
નેદં ધારયિતું શક્તાઃ સમસ્તા ઇતિ મે મતિઃ।
તેજઃપ્રભાવનિર્દગ્ધં તસ્માત્સર્વમિદં જગત્॥ 13-130-69 (86418)
તસ્માત્પ્રસાદં ભગવન્કર્તુમર્હસિ નઃ પ્રભો।
ન દેવ્યાં સમ્ભવેત્પુત્રો ભવતઃ સુરસત્તમ।
ધૈર્યાદેવ નિગૃહ્ણીષ્વ તેજો જ્વલિતમુત્તમમ્॥ 13-130-70 (86419)
ઇતિ તેષાં કથયતાં ભગવાન્વૃષભધ્વજઃ]।
એવમસ્ત્વિતિ દેવાંસ્તાન્વિપ્રર્ષે પ્રત્યભાષત॥ 13-130-71 (86420)
ઇત્યુક્ત્વા ચોર્ધ્વમનયદ્રેતો વૃષભવાહનઃ।
ઊર્ધ્વરેષઃ સમભવત્તતઃ પ્રભૃતિ ચાપિ સઃ॥ 13-130-72 (86421)
રુદ્રાણીતિ તતઃ ક્રુદ્ધા પ્રજોચ્છેદ તદા કૃતે।
દેવાનથાબ્રવીત્તત્ર સ્ત્રીભાવાત્પરુષં વચઃ॥ 13-130-73 (86422)
યસ્માદપત્યકામો વૈ ભર્તા મે વિનિવર્તિતઃ।
તસ્માત્સર્વે સુરા ભૂયમનપત્યા ભવિષ્યથ॥ 13-130-74 (86423)
પ્રજોચ્છેદો મમ કૃતો યસ્માદ્યુષ્માભિરદ્ય વૈ।
તસ્માત્પ્રજા વઃ ખગમાઃ સર્વેષાં ન ભવિષ્યતિ॥ 13-130-75 (86424)
પાવકસ્તુ ન તત્રાસીચ્છાપકાલે ભૃગૂદ્વહ।
દેવા દેવ્યાસ્તથા શાપાદનપત્યાસ્તતોઽભવન્॥ 13-130-76 (86425)
રુદ્રસ્તુ તેજોઽપ્રતિમં ધારયામાસ વૈ તદા।
પ્રસ્કન્નં તુ તતસ્તસ્માત્કિંચિત્તત્રાપતદ્ભુવિ॥ 13-130-77 (86426)
ઉત્પપાત તદા વહ્નૌ વવૃધે ચાદ્ભુતોપમમ્।
તેજસ્તેજસિ સંયુક્તમેકયોનિત્વમાગતમ્॥ 13-130-78 (86427)
એતસ્મિન્નેવ કાલે તુ દેવાઃ શક્રપુરોગમાઃ।
અસુરસ્તારકો નામ તેન સન્તાપિતા ભૃશમ્॥ 13-130-79 (86428)
આદિત્યા વસવો રુદ્રા મરુતોઽથાશ્વિનાવપિ।
સાધ્યાશ્ચ સર્વે સંત્રસ્તા દૈતેયસ્ય પરાક્રમાત્॥ 13-130-80 (86429)
સ્થાનાનિ દેવતાનાં હિ વિમાનાનિ પુરાણિ ચ।
ઋષીણાં ચાશ્રમાશ્ચૈવ બભૂવુરસુરૈર્હૃતાઃ॥ 13-130-81 (86430)
તે દીનમનસઃ સર્વે દેવતા ઋષયશ્ચ યે।
પ્રજગ્મુઃ શરણં દેવં બ્રહ્માણમજરં વિભુમ્॥ ॥ 13-130-82 (86431)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 130 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-130-3 પૂયન્તે શુધ્યન્તિ॥ 7-130-21 તૃપ્તાસ્તે પિતરસ્તથેતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-130-27 નવપૂર્વાનધશ્ચાન્યાન્નવ સન્તારયન્તિ તે ઇતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-130-33 લઘુતાં નિષ્પાપતામ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 131
॥ શ્રીઃ ॥
13.131. અધ્યાયઃ 131
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
તારકાસુરબાધિતૈર્દેવૈર્બ્રહ્માણં પ્રતિ સ્વેષાં પાર્વતીશાપેનાનપત્યત્વકથનપૂર્વકમસુરવધોપાયકથનપ્રાર્થના॥ 1 ॥ બ્રહ્મણાં દેવાન્પ્રતિ અગ્નેરસન્નિહિતત્વેન દેવીશાપાવિષયતયા દેવેન સ્વવીર્યનિરોધકાલે ભુવિ પ્રસ્કન્નકિઞ્ચિદ્વીર્યાંશસ્ય તસ્મિન્સંસૃષ્ટતયા ચ તેન ગઙ્ગાયાં કુમારોત્પાદનકથનેનાગ્ન્યન્વેષણચોદના॥ 2 ॥ અગ્નિના દેવાનાં પ્રાર્થનયા ગઙ્ગાયાં સ્વયંસૃષ્ટરુદ્રવીર્યાધાનમ્॥ 3 ॥ ગઙ્ગ્યાઽગ્નિતા સ્વસ્મિન્નાહિતગર્ભસ્ય મેરુગિરૌ સમુત્સર્જને તદીયતેજોવ્યાપ્તયાવદ્વસ્તૂનાં કાઞ્ચનીભાવપ્રાપ્તિઃ॥ 4 ॥ એવં ભીષ્મેણ સુવર્ણોત્પત્તિપ્રકારકથનમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
name="anuzAsana-13-131-1x">દેવા ઊચુઃ।
અસુરસ્તારકો નામ ત્વયા દત્તવરઃ પ્રભો।
સુરાનૃષીંશ્ચ ક્લિશ્નાતિ વધસ્તસ્ય વિધીયતામ્॥ 13-131-1 (86432)
તસ્માદ્ભયં સમુત્પન્નમસ્માકં વૈ પિતામહ।
પરિત્રાયસ્વ નો દેવ ન હ્યન્યા ગતિરસ્તિ નઃ॥ 13-131-2 (86433)
બ્રહ્મોવાચ। 13-131-3x (7172)
સમોહં સર્વભૂતાનામધર્મં નેહ રોચયે।
હન્યતાં તારકઃ ક્ષિપ્ર સુરર્ષિગણબાધિતા॥ 13-131-3 (86434)
વેદા ધર્માશ્ચ નોચ્છેદં ગચ્છેયુઃ સુરસત્તમાઃ।
વિહિતં પૂર્વમેવાત્ર મયા વૈ વ્યેતુ વો જ્વરઃ॥ 13-131-4 (86435)
દેવા ઊચુઃ। 13-131-5x (7173)
વરદાનાદ્ભગવતો દૈતેયો બલગર્વિતઃ।
દેવૈર્ન શક્યતે હન્તુ સ કથં પ્રશમં વ્રજેત્॥ 13-131-5 (86436)
સ હિ નૈવ સ્મ દેવાનાં નાસુરાણાં ન રક્ષસામ્।
વધ્યઃ સ્યામિતિ જગ્રાહ વરં ત્વત્તઃ પિતામહ॥ 13-131-6 (86437)
દેવાશ્ચ શપ્તા રુદ્રાણ્યા પ્રજોચ્છેદે પુરા કૃતે।
ન ભવિષ્યતિ વોઽપત્યમિતિ સર્વે જગત્પતે॥ 13-131-7 (86438)
બ્રહ્મોવાચ। 13-131-8x (7174)
હુતાશનો ન તત્રાસીચ્છાપકાલે સુરોત્તમાઃ।
સ ઉત્પાદયિતાઽપત્યં વધાય ત્રિદશદ્વિષામ્॥ 13-131-8 (86439)
તદ્વૈ સર્વાનતિક્રમ્ય દેવદાનવરાક્ષસાન્।
માનુષાનથ ગન્ધર્વાન્નાગાનથ ચ પક્ષિણઃ॥ 13-131-9 (86440)
અસ્ત્રેણામોઘપાતેન શક્ત્યા તં ઘાતયિષ્યતિ।
યતો વો ભયપુત્પન્નં યે ચાન્યે સુરશત્રવઃ॥ 13-131-10 (86441)
સનાતનો હિ સઙ્કલ્પઃ કામ ઇત્યભિધીયતે।
રુદ્રસ્ય તેજઃ પ્રસ્કન્નમગ્નૌ નિપતિતં ચ યત્॥ 13-131-11 (86442)
તત્તજોઽગ્નિર્મહદ્ભૂતં દ્વિતીયમિવ પાવકમ્।
વધાર્થં દેવશત્રૂણાં ગઙ્ગાયાં જનયિષ્યતિ॥ 13-131-12 (86443)
સ તુ નાવાપ તં શાપં નષ્ટઃ સ હુતભુક્તદા।
તસ્માદ્વો ભયહૃદ્દેવાઃ સમુત્પત્સ્યતિ પાવકિઃ॥ 13-131-13 (86444)
અન્વિષ્યતાં વૈ જ્વલનસ્તથા ચાદ્ય નિયુજ્યતામ્।
તારકસ્ય વધોપાયઃ કથિતો વૈ મયાઽનઘાઃ॥ 13-131-14 (86445)
ન હિ તેજસ્વિનાં શાપાસ્તેજઃસુ પ્રભવન્તિ વૈ।
બલાન્યતિબલં પ્રાપ્ય દુર્બલાનિ ભવન્તિ વૈ॥ 13-131-15 (86446)
હન્યાદવધ્યાન્વરદાનપિ ચૈવ તપસ્વિનઃ।
સઙ્કલ્પાભિરુચિઃ કામઃ સનાતનતમોઽભવત્॥ 13-131-16 (86447)
જગત્પતિરનિર્દેશ્ય સર્વગઃ સર્વભાવનઃ।
હૃચ્છયઃ સર્વભૂતાનાં જ્યેષ્ઠો રુદ્રાદપિ પ્રભુઃ॥ 13-131-17 (86448)
અન્વિષ્યતાં સ તુ ક્ષિપ્રં તેજોરાશિર્હુતાશનઃ।
સ વો મનોગતં કામં દેવઃ સમ્પાદયિષ્યતિ॥ 13-131-18 (86449)
એતદ્વાક્યમુપશ્રુત્ય તતો દેવા મહાત્મનઃ।
જગ્મુ- સંસિદ્ધસઙ્કલ્પાઃ પર્યેષન્તો વિભાવસુમ્॥ 13-131-19 (86450)
તતસ્ત્રૈલોક્યમૃષયો વ્યચિન્વન્ત સુરૈઃ સહ।
કાઙ્ક્ષન્તો દર્શનં વહ્નેઃ સર્વે તદ્ગતમાનસાઃ॥ 13-131-20 (86451)
પરેણ તપસા યુક્તાઃ શ્રીમન્તો લોકવિશ્રુતાઃ।
લોકાનન્વચરન્સિદ્ધાઃ સર્વ એવ ભૃગૂત્તમ।
નષ્ટમાત્મનિ સંલીનં નાભિજગ્મુર્હુતાશનમ્॥ 13-131-21 (86452)
તતઃ સંજાતસંત્રાસાનગ્નિદર્શનલાલસાન્।
જલેચરઃ ક્લાન્તમનાસ્તેજસાઽગ્નેઃ પ્રદીપિતઃ।
ઉવાચ દેવાન્મણ્ડૂકો રસાતલતલોત્થિતઃ। 13-131-22 (86453)
રસાતલતલે દેવા વસત્યગ્નિરિતિ પ્રભો।
સન્તાપાદિહ સમ્પ્રાપ્તઃ પાવકપ્રભવાદહમ્॥ 13-131-23 (86454)
સ સંસુપ્તો જલે દેવા ભગવાન્હવ્યવાહનઃ।
અપઃ સંસૃજ્ય તેજોભિસ્તેન સન્તાપિતા વયમ્॥ 13-131-24 (86455)
તસ્ય દર્શનમિષ્ટં વો યદિ દેવા વિભાવસોઃ।
તત્રૈવમધિગચ્છધ્વં કાર્યં વો યદિ વહ્નિના॥ 13-131-25 (86456)
ગમ્યતાં સાધયિષ્યામો વયં હ્યગ્નિભયાત્સુરાઃ।
એતાવદુક્ત્વા મણ્ડૂકસ્ત્વરિતો જલમાવિશત્॥ 13-131-26 (86457)
હુતાશનસ્તુ બુબુધે મણ્ડૂકસ્ય ચ પૈશુનમ્।
શશાપ સ તમાસાદ્ય ન રસાન્વેત્સ્યસીતિ વૈ॥ 13-131-27 (86458)
તં વૈ સંયુજ્ય શાપેન મણ્ડૂકં ત્વરિતો યયૌ।
અન્યત્ર વાસાય વિભુર્ન ચાત્માનમદર્શયત્॥ 13-131-28 (86459)
દેવાસ્ત્વનુગ્રહં ચક્રુર્મણ્ડૂકાનાં ભૃગૂત્તમ।
યત્તચ્છૃણુ મહાબાહો ગદતો મમ સર્વશઃ॥ 13-131-29 (86460)
દેવા ઊચુઃ। 13-131-30x (7175)
અગ્નિશાપાદજિહ્વાઽપિ રસજ્ઞાનબહિષ્કૃતાઃ।
સરસ્વતીં બહુવિધાં યૂમમુચ્ચારયિષ્યથ॥ 13-131-30 (86461)
બિલવાસં ગતાંશ્ચૈવ નિરાહારાનચેતસઃ।
ગતાસૂનપિ વઃ શુષ્કાન્ભૂમિઃ સન્ધારયિષ્યતિ॥ 13-131-31 (86462)
તમોઘનાયામપિ વૈ નિશાયાં વિચરિષ્યથ।
ઇત્યુક્ત્વા તાંસ્તતો દેવાઃ પુનરેવ મહીમિમામ્॥ 13-131-32 (86463)
પરીયુર્જ્વલનસ્યાર્થે ન ચાવિન્દન્હુતાશનમ્।
અથ તાન્દ્વિરદઃ કશ્ચિત્સુરેન્દ્રદ્વિરદોપમઃ॥ 13-131-33 (86464)
અશ્વત્થસ્થોઽગ્નિરિત્યેવમાહ દેવાન્ભૃગૂદ્વહ।
શશાપ જ્વલનઃ સર્વાન્દ્વિરદાન્ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ॥ 13-131-34 (86465)
પ્રતીપા ભવતાં જિહ્વા ભવિત્રીતિ ભૃગૂદ્વહ।
ઇત્યુક્ત્વા નિઃસૃતોઽશ્વત્થાદગ્નિર્વારણસૂચિતઃ।
પ્રવિવેશ શમીગર્ભમથ વહ્નિઃ સુષુપ્સયા॥ 13-131-35 (86466)
અનુગ્રહં તુ નાગાનાં યં ચક્રુઃ શૃણુ તં પ્રભો।
દેવા ભૃગુકુલશ્રેષ્ઠ પ્રીત્યા સત્યપરાક્રમાઃ॥ 13-131-36 (86467)
દેવા ઊચુઃ। 13-131-37x (7176)
પ્રતીપયા જિહ્વયાઽપિ સર્વાહારાન્હરિષ્યથ।
વાચં ચોચ્ચારયિષ્યધ્વમુચ્ચૈરવ્યઞ્જિતાક્ષરામ્।
ઇત્યુક્ત્વા પુનરેવાગ્નિમનુસસ્રુર્દિવૌકસઃ॥ 13-131-37 (86468)
અશ્વત્થાન્નિઃસૃતશ્ચાગ્નિઃ શમીગર્ભમુપાવિશત્।
શુકેન ખ્યાપિતો વિપ્ર તં દેવાઃ સમુપાદ્રવન્॥ 13-131-38 (86469)
શશાપ સુકમગ્નિસ્તુ વાગ્વિહીનો ભવિષ્યસિ।
જિહ્વામાવર્તયામાસ તસ્યાપિ હુતભુક્તદા॥ 13-131-39 (86470)
દૃષ્ટ્વા તુ જ્વલનં દેવાઃ શુકમૂચુર્દયાન્વિતાઃ।
ભવિતા ન ત્વમત્યન્તં શુકત્વે નષ્ટવાગિતિ॥ 13-131-40 (86471)
આવૃત્તજિહ્વસ્ય સતો વાક્યં કાન્તં ભવિષ્યતિ।
બાલસ્યેવ પ્રવૃદ્ધસ્ય કલમવ્યક્તમદ્ભુતમ્॥ 13-131-41 (86472)
ઇત્યુક્ત્વા તં શમીગર્ભે વહ્નિમાલક્ષ્ય દેવતાઃ।
તદેવાયતનં ચક્રુઃ પુણ્યં સર્વક્રિયાસ્વપિ॥ 13-131-42 (86473)
તદાપ્રભૃતિ ચાપ્યગ્નિઃ શમીગર્ભેષુ દૃશ્યતે।
ઉત્પાદને તથોપાયમભિજગ્મુશ્ચ માનવાઃ॥ 13-131-43 (86474)
આપો રસાતલે યાસ્તુ સંસ્પૃષ્ટાશ્ચિત્રભાનુના।
તાઃ પર્વતપ્રસ્રવણૈરૂષ્માં મુઞ્ચન્તિ ભાર્ગવ।
પાવકેનાધિશયતા સન્તપ્તાસ્તસ્ય તેજસા॥ 13-131-44 (86475)
અથાગ્નિર્દેવતા દૃષ્ટ્વા બભૂવ વ્યથિતસ્તદા।
કિમાગમનમિત્યેવં તાનપૃચ્છત પાવકઃ॥ 13-131-45 (86476)
તમૂચુર્વિબુધાઃ સર્વે તે ચૈવ પરમર્ષયઃ।
ત્વાં નિયોક્ષ્યામહે કાર્યે તદ્ભવાન્કર્તુમર્હતિ।
કૃતે ચ તસ્મિન્ભવિતા તવાપિ સુમહાન્ગુણઃ॥ 13-131-46 (86477)
અગ્નિરુવાચ। 13-131-47x (7177)
બ્રૂત યદ્ભવતાં કાર્યં કર્તાસ્મિ તદહં સુરાઃ।
ભવતાં તુ નિયોજ્યોસ્મિ માવોત્રાસ્તુ વિચારણા॥ 13-131-47 (86478)
દેવા ઊચુઃ। 13-131-48x (7178)
અસુરસ્તારકો નામ બ્રહ્મણો વરદર્પિતઃ।
અસ્માન્પ્રબાધતે વીર્યાદ્વધસ્તસ્ય વિધીયતામ્॥ 13-131-48 (86479)
ઇમાન્દેવગણાંસ્તાત પ્રજાપતિગણાંસ્તથા।
ઋષીંશ્ચાપિ મહાભાગ પરિત્રાયસ્વ પાવક॥ 13-131-49 (86480)
અપત્યં તેજસા યુક્તં પ્રવીરં જનયક પ્રભો।
યદ્ભયં નોઽસુરાત્તસ્માન્નાશયેદ્ધવ્યવાહન॥ 13-131-50 (86481)
શપ્તાનાં નો મહાદેવ્યા નાન્યદસ્તિ પરાયણમ્।
અન્યત્ર ભવતો વીર તસ્માત્ત્રાયસ્વ નઃ પ્રભો॥ 13-131-51 (86482)
ઇત્યુક્તઃ સ તથેત્યુક્ત્વા ભગવાન્હવ્યવાહનઃ।
જગામાથ દુરાધર્ષો ગઙ્ગાં ભાગીરથીં પ્રતિ॥ 13-131-52 (86483)
તયા ચાપ્યભવન્મિશ્રો ગર્ભં ચાસ્યાં દધે તદા।
વવૃધે સ તદા ગર્ભઃ કક્ષે કૃષ્ણગતિર્યથા॥ 13-131-53 (86484)
તેજસા તસ્ય દેવસ્ય ગઙ્ગા વિહ્વલચેતના।
સન્તાપમગમત્તીવ્રં વોઢું સા ન શશાક હ॥ 13-131-54 (86485)
આહિતે જ્વલનેનાથ ગર્ભે તેજઃસમન્વિતે।
ગઙ્ગાયામસુરઃ કશ્ચિદ્ભૈરવં નાદમાનદત્॥ 13-131-55 (86486)
અબુદ્ધિપતિતેનાથ નાદેન વિપુલેન સા॥
વિત્રસ્તોદ્ધાન્તનયના ગઙ્ગા વિપ્લુતલોચના॥ 13-131-56 (86487)
વિસંજ્ઞા નાશકદ્ગર્ભં વોઢુમાત્માનમેવ ચ।
સા તુ તેજઃપરીતાઙ્ગી કમ્પમાના ચ જાહ્નવી॥ 13-131-57 (86488)
ઉવાચ જ્વલનં વિપ્ર તદા ગર્ભબલોદ્ધુતા।
નતે શક્તાઽસ્મિ ભગવંસ્તેજસોઽસ્ય વિધારણે॥ 13-131-58 (86489)
વિમૂઢાઽસ્મિ કૃતાઽનેન ન મે સ્વાસ્ધ્યં યથા પુરા।
વિહ્વલા ચાસ્મિ ભગવંશ્ચેતો નષ્ટં ચ મેઽનઘ 13-131-59 (86490)
ધારણે નાસ્ય શક્તાઽહં ગર્ભસ્ય તપતાંવર।
ઉત્સ્રક્ષ્યેઽહમિમં દુઃખાન્ન તુ કામાત્કથઞ્ચન॥ 13-131-60 (86491)
ન તેજસાઽસ્તિ સંસ્પર્શો મમ દેવ વિભાવસો।
આપદર્થે હિ સમ્બન્ધઃ સુસૂક્ષ્મોઽપિ મહાદ્યુતે॥ 13-131-61 (86492)
યદત્ર ગુણસમ્પન્નમિતરદ્વા હુતાશન।
ત્વય્યેવ તદહં મન્યે ધર્માધર્મૌ ચ કેવલૌ॥ 13-131-62 (86493)
તામુવાચ તતો વહ્નિર્ધાર્યતાં ધાર્યતામિતિ।
ગર્ભો મત્તેજસા યુક્તો મહાગુણફલોદયઃ॥ 13-131-63 (86494)
શક્તા હ્યસિ મહીં કૃત્સ્નાં વોઢું ધારયિતું તથા।
ન હિ તે કિઞ્ચિદપ્રાપ્યમન્યતો ધારણાદૃતે॥ 13-131-64 (86495)
`એવમુક્તા તુ સા દેવી તત્રૈવાન્તરધીયત।
પાવકશ્ચાપિ તેજસ્વી કૃત્વા કાર્યં દિવૌકસામ્।
જગામેષ્ટં તદા દેશં તતો ભાર્ગવનન્દન॥' 13-131-65 (86496)
સા વહ્નિના વાર્યમાણા દેવૈરપિ સરિદ્વરા।
સમુત્સસર્જ તં ગર્ભં મેરૌ ગિરિવેર તદા॥ 13-131-66 (86497)
સમર્થા ધારણે ચાપિ રુદ્રતેજઃપ્રધર્ષિતા।
નાશકત્સા તદા ગર્ભં સન્ધારયિતુમોજસા।
સમુત્સસર્જ તં દુઃખાદ્દીપ્તવૈશ્વાનરપ્રભમ્॥ 13-131-67 (86498)
દર્શયામાસ ચાગ્નિસ્તાં તદા ગઙ્ગાં ભૃગૂદ્વહ।
પપ્રચ્છ સરિતાં શ્રેષ્ઠાં કચ્ચિદ્ગર્ભઃ સુખોદયઃ॥ 13-131-68 (86499)
કીદૃગ્ગુણોપિ વા દેવિ કીદૃગ્રૂપશ્ચ દૃશ્યતે।
તેજસા કેન વા યુક્તઃ સર્વમેતદ્બ્રવીહિ મે॥ 13-131-69 (86500)
ગઙ્ગોવાચ। 13-131-70x (7179)
જાતરૂપઃ સ ગર્ભો વૈ તેજસા ત્વમિવાનઘ।
સુવર્ણો વિમલો દીપ્તઃ પર્વતં ચાવભાસયન્॥ 13-131-70 (86501)
પદ્મોત્પલવિમિશ્રાણાં હ્રદાનામિવ શીતલઃ।
ગન્ધોસ્ય સ કદમ્બાનાં તુલ્યો વૈ તપતાંવર॥ 13-131-71 (86502)
તેજસા તસ્ય ગર્ભસ્ય ભાસ્કરસ્યેવ રશ્મિભિઃ।
યદ્દ્રવ્યં પરિસંસૃષ્ટં પૃથિવ્યાં પર્વતેષુ ચ।
તત્સર્વં કાઞ્ચનીભૂતં સમન્તાત્પ્રત્યદૃશ્યત॥ 13-131-72 (86503)
પર્યધાવત શૈલાંશ્ચ નદીઃ પ્રસ્રવણાનિ ચ।
વ્યાદીપયત્તેજસા ચ ત્રૈલોક્યં સચરાચરમ્॥ 13-131-73 (86504)
એવંરૂપઃ સ ભગવાન્પુત્રસ્તે હવ્યવાહન।
સૂર્યવૈશ્વાનરસમઃ કાન્ત્યા સોમ ઇવાપરઃ॥ 13-131-74 (86505)
વસિષ્ઠ ઉવાચ। 13-131-75x (7180)
એવમુક્ત્વા તુ સા દેવી તત્રૈવાન્તરધીયત।
પાવકશ્ચાપિ તેજસ્વી કૃત્વા કાર્યં દિવૌકસામ્।
જગામેષ્ટં તતો દેશં તદા ભાર્ગવનન્દન॥ 13-131-75 (86506)
એતૈઃ કર્મગુણૈર્લોકે નામાગ્નેઃ પરિગીયતે।
હિરણ્યરેતા ઇતિ વૈ ઋષિભિર્વિબુધૈસ્તથા।
પૃથિવી ચ તદા દેવી ખ્યાતા વસુમતીતિ વૈ॥ 13-131-76 (86507)
સ તુ ગર્ભો મહાતેજા ગાઙ્ગેયઃ પાવકોદ્ભવઃ।
દિવ્યં શરવણં પ્રાપ્ય વવૃધેઽદ્ભુતદર્શનઃ॥ 13-131-77 (86508)
દદૃશુઃ કૃત્તિકાસ્તં તુ બાલાર્કસદૃશદ્યુતિમ્।
જાતસ્નેહાસ્તુ તં બાલં પુપુષુઃ સ્તન્યવિસ્રવૈઃ॥ 13-131-78 (86509)
તતઃ સ કાર્તિકેયત્વમવાપ પરમદ્યુતિઃ।
સ્કન્નત્વાત્સ્કન્દતાં ચાપિ ગુહાવાસાદ્ગુહોઽભવત્॥ 13-131-79 (86510)
એવં સુવર્ણમુત્પન્નમપત્યં જાતવેદસઃ।
તત્ર જામ્બૂનદં શ્રેષ્ઠં દેવાનામપિ ભૂષણમ્॥ 13-131-80 (86511)
તતઃપ્રભૃતિ ચાપ્યેતઞ્જાતરૂપમુદાહૃતમ્।
રત્નાનામુત્તમં રત્નં ભૂષણાનાં તથૈવ ચ॥ 13-131-81 (86512)
પવિત્રં ચ પવિત્રાણાં મઙ્ગલાનાં ચ મઙ્ગલમ્।
યત્સુવર્ણં સ ભગવાનગ્નિરીશઃ પ્રજાપતિઃ॥ 13-131-82 (86513)
પવિત્રાણાં પવિત્રં હિ કનકં દ્વિજસત્તમાઃ।
અગ્નીષોમાત્મકં ચૈવ જાતરૂપમુદાહૃતમ્॥ ॥ 13-131-83 (86514)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 131 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-131-13 નષ્ટઃ અદર્શં ગતઃ॥ 7-131-16 કામઃ કામ્યમાનો વહ્નિઃ॥ 7-131-21 નષ્ટં અદર્શનં ગતમ્। આત્મનિ જલે જલસ્ય તેજોજન્યત્વાત્॥ 7-131-26 મૃગ્યતાં સાધયિષ્યામ ઇતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-131-27 ન રસાનિતિ। રસનેન્દ્રિયહીનો ભવિષ્યસીત્યર્થઃ॥ 7-131-28 નચ દેવાનદર્શયદિતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-131-30 અજિહ્વા અપીતિ ચ્છેદઃ॥ 7-131-39 જિહ્વાં ચ કર્તયામાસેતિ ડ.પાઠઃ॥ 7-131-41 બાલસ્યેવ પ્રવૃત્તસ્યેતિ ડ.થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-131-44 ઊષ્મા ઊષ્માણમ્। અદિશયતા અધિશયાનેન। પાવકેનાધિશયિતા ઇતિ ટ.ધ.પાઠઃ॥ 7-131-53 દધે આદધે। ગર્ભશ્વાસ્યાભવત્તદેતિ થ.પાઠઃ॥ 7-131-54 સોઢું સા ન શશાક હેતિ થ.પાઠઃ॥ 7-131-56 અબુદ્ધિપતિતેન અકસ્માજ્જાતેન॥ 7-131-61 ન ચેતસાસ્તિ સંસ્પર્શ ઇતિ થ.પાઠઃ॥ 7-131-71 કદમ્બાનાં કદમ્બપુષ્પાણામ્॥ 7-131-83 અગ્નિષ્ટોભાત્મકં ચૈવેતિ થ.ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 132
॥ શ્રીઃ ॥
13.132. અધ્યાયઃ 132
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
વસિષ્ઠેન પરશુરામંપ્રતિ સુવર્ણપ્રભાવકથનપ્રસઙ્ગેન રુદ્રયજ્ઞે ભૃગ્વઙ્ગિરઃ પ્રભૃતિપ્રભાવાદિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વસિષ્ઠ ઉવાચ।
અપિ ચેદં પુરા રામ શ્રુતં મે બ્રહ્મદર્શનમ્।
પિતામહસ્ય યદ્વૃત્તં બ્રહ્મણઃ પરમાત્મનઃ॥ 13-132-1 (86515)
દેવસ્ય મહતસ્તાત વારુણીં બિભ્રતસ્તનુમ્।
ઐશ્વર્યે વારુણેવાઽથ રુદ્રસ્યેશસ્ય વૈ પ્રભો॥ 13-132-2 (86516)
આજગ્મુર્મુનયઃ સર્વે દેવાશ્ચાગ્નિપુરોગમાઃ।
યજ્ઞાઙ્ગાનિ ચ સર્વાણિ વષટ્કારશ્ચ મૂર્તિમાન્॥ 13-132-3 (86517)
મૂર્તિમન્તિ ચ સામાનિ યજૂંષિ ચ સહસ્રશઃ।
ઋગ્વેદશ્ચાગમત્તત્ર પદક્રમવિભૂષિતઃ॥ 13-132-4 (86518)
લક્ષણાનિ સ્વરાસ્તોભા નિરુક્તાઃ સ્વરભક્તયઃ।
ઓંકારશ્છન્દસાં નેત્રં નિગ્રહપ્રગ્રહૌ તથા॥ 13-132-5 (86519)
વેદાશ્ચ સોપનિષદો વિદ્યા સાવિત્ર્યથાપિ ચ।
ભૂતં ભવ્યં ભવિષ્યચ્ચ દધાર ભગવાઞ્શિવઃ॥ 13-132-6 (86520)
સંજુહાવાત્મનાઽઽત્માનં સ્વયમેવ તદા પ્રભો।
યજ્ઞં ચ શોભયામાસ બહુરૂપં પિનાકધૃત્॥ 13-132-7 (86521)
દ્યૌર્નભઃ પૃથિવી ખં ચ તથા ચૈવૈષ ભૂપતિઃ।
સર્વવિદ્યેશ્વરઃ શ્રીમાનેષ ચાપિ વિભાવસુઃ॥ 13-132-8 (86522)
એષ બ્રહ્મા શિવો રુદ્રો વરુણોઽગ્નિઃ પ્રજાપતિઃ।
કીર્ત્યતે ભગવાન્દેવઃ સર્વભૂતપતિઃ શિવઃ॥ 13-132-9 (86523)
તસ્ય યજ્ઞઃ પશુપતેસ્તપઃ ક્રતવ એવ ચ।
દીક્ષા દીપ્તવ્રતા દેવી દિશશ્ચ સદિગીશ્વરાઃ॥ 13-132-10 (86524)
દેવપત્ન્યશ્ચ કન્યાશ્ચ દેવાનાં ચૈવ માતરઃ।
આજગ્મુઃ સહિતાસ્તત્ર તદા ભૃગુકુલોદ્વહ।
યજ્ઞં પશુપતેઃ પ્રીતા વરુણસ્ય મહાત્મનઃ॥ 13-132-11 (86525)
સ્વયંભુવસ્તુ તા દૃષ્ટ્વા રેતઃ સમપતદ્ભુવિ॥ 13-132-12 (86526)
તસ્ય શુક્રસ્ય નિષ્યન્દાન્પાંસૂન્સઙ્ગૃહ્ય ભૂમિતઃ।
પ્રાસ્યત્પૂષા કરાભ્યાં વૈ તસ્મિન્નેવ હુતાશને॥ 13-132-13 (86527)
તતસ્તસ્મિન્સમ્પ્રવૃત્તે સત્રે જ્વલિતપાવકે।
બ્રહ્મણો જુહ્વતસ્તત્ર પ્રાદુર્ભાવો બભૂવહ॥ 13-132-14 (86528)
સ્કન્નમાત્રં ચ તચ્છુક્રં સ્રુવેણ પરિગૃહ્ય સઃ।
આજ્યવન્મન્ત્રતશ્ચાપિ સોઽજુહોદ્ભૃગુનન્દન॥ 13-132-15 (86529)
તતઃ સ જનયામાસ ભૂતગ્રામં ચ વીર્યવાન્।
તસ્ય તત્તેજસસ્તસ્માજ્જજ્ઞે લોકેષુ તૈજસમ્॥ 13-132-16 (86530)
તમસસ્તામસા ભાવા વ્યાપિ સત્વં તથોભયમ્।
સ ગુણસ્તેજસો નિત્યં તમસ્યાકાશમેવ ચ।
સર્વભૂતેષુ ચ તથા સત્વં તેજસ્તથોત્તમમ્॥ 13-132-17 (86531)
શુક્રે હુતેઽગ્નૌ તસ્મિંસ્તુ પ્રાદુરાસંસ્ત્રયઃ પ્રભો।
પુરુષા વપુષા યુક્તાઃ સ્વૈઃ સ્વૈઃ પ્રસવજૈર્ગુણૈઃ॥ 13-132-18 (86532)
ભર્જનાદ્ભૃગુરિત્યેવમઙ્ગારેભ્યોઽઙ્ગિરાઽભવત્।
અઙ્ગારસંશ્રયાચ્ચૈવ કવિરિત્યપરોઽભવત્।
સહ જ્વાલાભઇરુત્પન્નો ભૃગુસ્તસ્માદ્ભૃગુઃ સ્મૃતઃ॥ 13-132-19 (86533)
મરીચિભ્યો મરીચિસ્તુ મારીચઃ કશ્યપો હ્યભૂત્।
અઙ્ગોરભ્યોઽઙ્ગિરાસ્તાત વાલખિલ્યાઃ કુશોચ્ચયાત્॥ 13-132-20 (86534)
અત્રૈવાત્રેતિ ચ વિભો જાતમત્રિં વદન્ત્યપિ॥ 13-132-21 (86535)
તથા ભસ્મવ્યપોહેભ્યો બ્રહ્મર્ષિગણસમ્મતાઃ।
વૈખાનસાઃ સમુત્પન્નાસ્તપઃ શ્રુતગુણેપ્સવઃ॥ 13-132-22 (86536)
અશ્રુતોઽસ્ય સમુત્પન્નાવશ્વિનૌ રૂપસમ્મતૌ।
શેષાઃ પ્રજાનાં પતયઃ સ્રોતોભ્યસ્તસ્ય જજ્ઞિરે।
ઋષયો રોમકૂપેભ્યઃ સ્વેદાચ્છન્દો બલાન્મનઃ॥ 13-132-23 (86537)
એતસ્માત્કારણાદાહુરગ્નિઃ સર્વાસ્તુ દેવતાઃ।
ઋષયઃ શ્રુતસમ્પન્ના વેદપ્રામાણ્યદર્શનાત્॥ 13-132-24 (86538)
યાનિ દારૂણિ નિર્યાસાસ્તે માસાઃ પક્ષસંજ્ઞિતાઃ।
અહોરાત્રા મુહૂર્તાશ્ચ વીતજ્યોતિશ્ચ વારુણમ્॥ 13-132-25 (86539)
રૌદ્રં લોહિતમિત્યાહુર્લોહિતાત્કનકં સ્મૃતમ્।
તન્મૈત્રમિતિ વિજ્ઞેયં ધૂમાચ્ચ વસવઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-132-26 (86540)
અર્ચિષો યાશ્ચ તે રુદ્રાસ્તથાઽઽદિત્યા મહાપ્રભાઃ।
ઉદ્દીપ્તાસ્તે તથાઽઙ્ગારા યે ધિષ્ણ્યેષુ દિવિ સ્થિતાઃ॥ 13-132-27 (86541)
અગ્નિર્નાથશ્ચ લોકસ્ય તત્પરં બ્રહ્મ તદ્ભુવમ્।
સર્વકામદમિત્યાહુસ્તત્ર હવ્યમુપાવહન્॥ 13-132-28 (86542)
તતોઽબ્રવીન્મહાદેવો વરુણઃ પવનાત્મકઃ।
મમ સત્રમિદં દિવ્યમહં ગૃહપતિસ્ત્વિહ॥ 13-132-29 (86543)
ત્રીણિ પૂર્વાણ્યપત્યાનિ મમ તાનિ ન સંશયઃ।
ઇતિ જાનીત ખગમા મમ યજ્ઞફલં હિ તત્॥ 13-132-30 (86544)
અગ્નિરુવાચ। 13-132-31x (7181)
મદઙ્ગેભ્યઃ પ્રસૂતાનિ મદાશ્રયકૃતાનિ ચ।
મમૈવ તાન્મપત્યાનિ મમ શુક્લં હુતં હિ તત્॥ 13-132-31 (86545)
અથાબ્રવીલ્લોકગુરુર્બ્રહ્મા લોકપિતામહઃ।
મમૈવ તાન્યપત્યાનિ મમ શુક્લં હુતં હિ તત્॥ 13-132-32 (86546)
અહં વક્તા ચ મન્ત્રસ્ય હોતા શુક્રસ્ય ચૈવ હ।
યસ્ય બીજં ફલં તસ્ય શુક્રં ચેત્કારણં મતમ્॥ 13-132-33 (86547)
તતોઽબ્રુવન્દેવગણાઃ પિતામહમુપેત્ય વૈ।
કૃતાઞ્જલિપુટાઃ સર્વે શિરોભિરભિવન્દ્ય ચ॥ 13-132-34 (86548)
વયં ચ ભગવન્સર્વે જગચ્ચ સચરાચરમ્।
તવૈવ પ્રસવાઃ સર્વે તસ્માદગ્નિર્વિભાવસુઃ।
વરુણશ્ચેશ્વરો દેવો લભતાં કામમીપ્સિતમ્॥ 13-132-35 (86549)
નિસર્ગાદ્બ્રહ્મણશ્ચાપિ વરુણો યાદસામ્પતિઃ।
જગ્રાહ વૈ ભૃગુ પૂર્વમપત્યં સૂર્યવર્ચસમ્॥ 13-132-36 (86550)
ઈશ્વરોઽઙ્ગિરસં ચાગ્નેરપત્યાર્થમકલ્પયત્।
પિતામહસ્ત્વપત્યં વૈકવિં જગ્રાહ તત્ત્વવિત્॥ 13-132-37 (86551)
તદા સ વારુણિઃ ખ્યાતો ભૃગુઃ પ્રસવકર્મકૃત્।
આગ્નેયસ્ત્વઙ્ગિરાઃ શ્રીમાન્કવિર્બ્રાહ્મો મહાયશાઃ।
ભાર્ગવાઙ્ગિરસૌ લોકે લોકસન્તાનલક્ષણૌ॥ 13-132-38 (86552)
એતે વિપ્રવરાઃ સર્વે પ્રજાનાં પતયસ્ત્રયઃ।
સર્વં સન્તાનમેતેષામિદમિત્યુપધારય॥ 13-132-39 (86553)
ભૃગોસ્તુ પુત્રાઃ સપ્તાસન્સર્વે તુલ્યા ભૃગોર્ગુણૈઃ।
ચ્યવનો વજ્રશીર્ષશ્ચ શુચિરૌર્વસ્તથૈવ ચ॥ 13-132-40 (86554)
શુક્રો વરેણ્યશ્ચ વિભુઃ સવનશ્ચેતિ સપ્ત તે।
ભાર્ગવા વારુણાઃ સર્વે યેષાં વંશે ભવાનપિ॥ 13-132-41 (86555)
અષઅટૌ ચાઙ્ગિરસઃ પુત્રા વારુણાસ્તેઽપ્યવારુણાઃ।
બૃહસ્પતિરુચથ્યશ્ચ વયસ્યઃ શાન્તિરેવ ચ॥ 13-132-42 (86556)
ઘોરો વિરૂપઃ સંવર્તઃ સુધન્વા ચાષ્ટમઃ સ્મૃતઃ।
એતેઽષ્ટૌ વહ્નિજાઃ સર્વે જ્ઞાનનિષ્ઠા નિરામયાઃ॥ 13-132-43 (86557)
બ્રાહ્મણાશ્ચ કવેઃ પુત્રા વારુણાસ્તેઽપ્યુદાહૃતાઃ।
અષ્ટૌ પ્રસવજૈર્યુક્તા ગુણૈર્બ્રહ્મવિદઃ શુભાઃ॥ 13-132-44 (86558)
કવિઃ કાવ્યશ્ચ વિષ્ણુશ્ચ બુદ્ધિમાનુશના તથા।
ભૃગુશ્ચ વરુણશ્ચૈવ કાશ્યપોઽગ્નિશ્ચ ધર્મવિત્॥ 13-132-45 (86559)
અષ્ટૌ કવિસુતા હ્યેતે સર્વમેભિર્જગત્તતમ્।
પ્રજાપતય એતે હિ પ્રજાનાં યૈરિમાઃ પ્રજાઃ॥ 13-132-46 (86560)
એવમઙ્ગિરસશ્ચૈવ કવેશ્ચ પ્રસવાન્વયૈઃ।
ભૃગોશ્ચ ભૃગુશાર્દૂલ વંશજૈઃ સતતં જગત્॥ 13-132-47 (86561)
વરુણશ્ચાદિતો વિપ્ર જગ્રાહ પ્રભુરીશ્વરઃ।
કવિં તાત ભૃગું ચાપિ તસ્માત્તૌ વારુણૌ સ્મૃતૌ॥ 13-132-48 (86562)
જગ્રાહાઙ્ગિરસં દેવઃ શિખી તસ્માદ્ભુતાશનઃ।
તસ્માદાઙ્ગિરસા જ્ઞેયાઃ સર્વ એવ તદન્વયાઃ॥ 13-132-49 (86563)
બ્રહ્મા પિતામહઃ પૂર્વં દેવતાભિઃ પ્રસાદિતઃ।
ઇમે નઃ સન્તરિષ્યન્તિ પ્રજાભિર્જગદીશ્વરાઃ॥ 13-132-50 (86564)
સર્વે પ્રજાનાં પતયઃ સર્વે ચાતિતપસ્વિનઃ।
ત્વત્પ્રસાદાદિમં લોકં ધારયિષ્યન્તિ શાશ્વતં॥ 13-132-51 (86565)
તથૈવ વંશકર્તારસ્તવ તેજોવિવર્ધનાઃ।
ભવેયુર્વેદવિદુષઃ સર્વે ચ કૃતિનસ્તથા॥ 13-132-52 (86566)
દેવપક્ષચરાઃ સૌમ્યાઃ પ્રાજાપત્યા મહર્ષયઃ।
અનન્તં બ્રહ્મ સત્યં ચ તપશ્ચ પરમં ભુવિ॥ 13-132-53 (86567)
સર્વે હિ વયમેતે ચ તવૈવ પ્રસવાઃ પ્રભો।
દેવાનાં બ્રાહ્મણાનાં ચ ત્વં હિ કર્તા પિતામહ॥ 13-132-54 (86568)
મારીચમાદિતઃ કૃત્વા સર્વે ચૈવાથ ભાર્ગવાઃ।
અપત્યાનીતિ સમ્પ્રેક્ષ્ય ક્ષમયામ પિતામહ॥ 13-132-55 (86569)
અથ સ્વેનૈવ રૂપેણિ પ્રજનિષ્યન્તિ વૈ પ્રજાઃ।
સ્થાપયિષ્યન્તિ ચાત્માનં યુગાદિનિધને તથા॥ 13-132-56 (86570)
ઇત્યુક્તઃ સ તદા તૈસ્તુ બ્રહ્મા લોકપિતામહઃ।
તતેત્યેવાબ્રવીત્પ્રીતસ્તેઽપિ જગ્મુર્યથાગતમ્॥ 13-132-57 (86571)
એવમેતત્પુરાવૃત્તં તસ્ય યજ્ઞે મહાત્મનઃ।
દેવશ્રેષ્ઠસ્ય લોકાદૌ વારુણીં બિભ્રતસ્તનુમ્॥ 13-132-58 (86572)
અગ્નિર્બ્રહ્મ પશુપતિઃ શર્વો રુદ્રઃ પ્રજાપતિઃ।
અગ્નેરપત્યમેતદ્વૈ સુવર્ણમિતિ ધારણાઃ॥ 13-132-59 (86573)
અગ્ન્યભાવે ચ કુરુતે વહ્નિસ્થાનેષુ કાઞ્ચનમ્।
જામદગ્ન્યપ્રમાણજ્ઞો વેદશ્રુતિનિદર્શનાત્॥ 13-132-60 (86574)
કુશસ્તમ્બે જુહોત્યગ્નિં સુવર્ણે તત્ર ચ સ્થિતે।
વલ્મીકસ્ય વપાયાં ચ કર્ણે વાજસ્ય દક્ષિણે॥ 13-132-61 (86575)
શકટોર્વ્યા પરસ્યાપ્સુ બ્રાહ્મણસ્ય કરે તથા।
હુતે પ્રીતિકરીમૃદ્ધિં ભગવાંસ્તત્ર મન્યતે॥ 13-132-62 (86576)
તસ્માદગ્નિપરાઃ સર્વે દેવતા ઇતિ શુશ્રુમ।
બ્રહ્મણો હિ પ્રભૂતોઽગ્નિરગ્નેરપિ ચ કાઞ્ચનમ્॥ 13-132-63 (86577)
તસ્માદ્યે વૈ પ્રયચ્છન્તિ સુવર્ણં ધર્મદર્શિનઃ।
દેવતાસ્તે પ્રયચ્છન્તિ સમસ્તા ઇતિ નઃ શ્રુતમ્॥ 13-132-64 (86578)
તસ્ય વા તપસો લોકાન્ગચ્છતઃ પરમાં ગતિમ્।
સ્વર્લોકે રાજરાજ્યેન સોભિષિચ્યેત ભાર્ગવ॥ 13-132-65 (86579)
આદિત્યોદયને પ્રાપ્તે વિધિમન્ત્રપુરસ્કૃતમ્।
દદાતિ કાઞ્ચનં યો વાઃ દુઃસ્વપ્નં પ્રતિહન્તિ સઃ॥ 13-132-66 (86580)
દદાત્યુદિતમાત્રે યસ્યસ્ય પાપ્મા વિધૂયતે।
મધ્યાહ્ને દદતો રુક્મં હન્તિ પાપમનાગતમ્॥ 13-132-67 (86581)
દદાતિ પસ્ચિમાં સન્ધ્યાં યઃ સુવર્ણં યતવ્રતઃ।
બ્રહ્મવાય્વગ્નિસોમાનાં સાલોક્યમુપયાતિ સઃ॥ 13-132-68 (86582)
સેન્દ્રેષુ ચૈવ લોકેષુ પ્રતિષ્ઠા વિન્દતે શુભામ્।
ઇહ લોકે યશઃ પ્રાપ્ય શાન્તપાપ્મા ચ મોદતે॥ 13-132-69 (86583)
તતઃ સમ્પદ્યતેઽન્યેષુ લોકેષ્વપ્રતિમઃ સદા।
અનાવૃતગતિશ્ચૈવ કામચારો ભવત્યુત॥ 13-132-70 (86584)
ન ચ ક્ષરતિ તેભ્યશ્ચ યશશ્ચૈવાપ્નુતે મહત્।
સુવર્ણમક્ષયં દત્ત્વા લોકાંશ્ચાપ્નોતિ પુષ્કલાન્॥ 13-132-71 (86585)
યસ્તુ સઞ્જનયિત્વાઽગ્નિમાદિત્યોદયનં પ્રતિ।
દદ્યાદ્વૈ વ્રતમુદ્દિશ્ય સર્વકામાન્સમશ્નુતે॥ 13-132-72 (86586)
અગ્નિરિત્યેવ તત્પ્રાહુઃ પ્રદાનં ચ સુખાવહમ્।
યથેષ્ટગુણસંવૃત્તં પ્રવર્તકમિતિ સ્મૃતમ્॥ 13-132-73 (86587)
એષા સુવર્ણસ્યોત્પત્તિઃ કથિતા તે મયાઽનઘ।
કાર્તિકેયસ્ય ચ વિભો તદ્વિદ્ધિ ભૃગુનન્દન॥ 13-132-74 (86588)
કાર્તિકેયસ્તુ સંવૃદ્ધઃ કાલેન મહતા તદા।
દેવૈઃ સેનાપતિત્વેન વૃતઃ સેન્દ્રૈર્ભૃગૂદ્વહ॥ 13-132-75 (86589)
જઘાન તારકં ચાપિ દૈત્યમન્યાંસ્તથાઽસુરાન્।
ત્રિદશેન્દ્રાજ્ઞયા બ્રહ્મઁલ્લોકાનાં હિતકામ્યયા॥ 13-132-76 (86590)
સુવર્ણદાને ચ મયા કથિતાસ્તે ગુણા વિભો।
તસ્માત્સુવર્ણં વિપ્રેભ્યઃ પ્રયચ્છ તદતાંવર॥ 13-132-77 (86591)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-132-78x (7182)
ઇત્યુક્તઃ સ વસિષ્ઠેન જામદગ્ન્યઃ પ્રતાપવાન્।
દદૌ સુવર્ણં વિપ્રભ્યો વ્યમુચ્યત ચ કિલ્બિષાત્॥ 13-132-78 (86592)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં સુવર્ણસ્ય મહીપતે।
પ્રદાનસ્ય ફલં ચૈવ જન્મ ચાસ્ય યુધિષ્ઠિર॥ 13-132-79 (86593)
તસ્માત્ત્વમપિ વિપ્રેભ્યઃ પ્રયચ્છ કનકં બહુઃ।
દદત્સુવર્ણં નૃપતે કિલ્બિષાદ્વિપ્રમોક્ષ્યસિ॥ ॥ 13-132-80 (86594)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વાત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 132 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-132-4 ઋગ્વેદોઽથર્વવેદશ્ચેતિ ક.ઙ.ધ.પાઠઃ॥ 7-132-14 પ્રાદુર્ભાવશ્ચરમધાતુઃ॥ 7-132-16 ભૂતગ્રામં ચતુર્વિધં તત્તેજસસ્તસ્ય ત્રિગુણમયસ્ય રેતસઃ સમ્બન્ધી યસ્તેજોંશો રજોંશસ્તસ્માત્તૈજસપ્રવૃત્તિપ્રધાનં જઙ્ગમમભૂત્॥ 7-132-17 તમસસ્તમોંશાત્તામસં સ્થાવરમ્। સત્વાંશસ્તૂભયત્રાનુગતઃ॥ 7-132-18 પ્રસવજૈઃ કારણજૈર્ગુણૈઃ॥ 7-132-19 સહયજ્વભિરુત્પન્ન ઇતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-132-20 વાલખિલ્યાઃ શરોચ્ચયાદિતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-132-21 અત્રૈવ કુશોચ્ચયે। અત્ર અત્રૈવેતિ સમ્બન્ધઃ। અત્રૈવાત્રિં ચ હિ વિભો ઇતિ ધ. પાઠઃ॥ 7-132-22 વ્યપોહેભ્યઃ સમૂહેભ્યઃ। તથાગ્નેસ્તસ્ય ભસ્મભ્ય ઇતિ.ધ.પાઠઃ॥ 7-132-23 અશ્રુતઃ અશ્રુસકાશાત્। સ્નોતોભ્યઃ શ્રોત્રાદીન્દ્રિયેભ્યઃ। બલાત્ વીર્યાત્। બલાન્મખ ઇતિ ક.ટ.ધ.પાઠઃ॥ 7-132-24 એતસ્માદગ્નિજત્વાત્॥ 7-132-25 નિર્યાસા દારુગતા લાક્ષાદયો વૃક્ષરસાઃ॥ 7-132-27 દિવિસ્થિતાઃ ગ્રહતારાદયઃ ધિષ્ણ્યેષુ સ્થાનેષુ॥ 7-132-30 ત્રીણિ ભૃગ્વઙ્ગિરઃકવિસંજ્ઞાનિ॥ 7-132-44 કવેઃ પુત્રા વારુણા ઇત્યનેનિ સ્વીયભાગોપિ કવિર્બ્રહ્મણા વરુણાય સમર્પિત ઇત્યુન્નેયમ્॥ 7-132-50 નોઽસ્માન્ સન્તરિષ્યન્તિ સન્તારયિષ્યન્તિ॥ 7-132-52 વિદુષો વિદ્વાંસઃ॥ 7-132-56 આદિનિધને ઉત્પત્તિપ્રલયયોરન્તરાલે॥ 7-132-58 દેવશ્રેષ્ઠસ્ય રુદ્રસ્ય॥ 7-132-59 ધારણા નિશ્ચયઃ॥ 7-132-61 બ્રાહ્મણપાણ્યજકર્ણદર્ભસ્તમ્બાપ્સુ કાષ્ઠેષ્વિત્યેતાનિ શ્રુતૌ દૃશ્યન્તે। વપાયાં રન્ધ્રે॥ 7-132-62 શકટોર્વીં તુ શ્રુત્યન્તરાત્ જ્ઞેયા। પરસ્ય તીર્થાદેરપ્સુ॥ 7-132-64 સુવર્ણં યે પ્રયચ્છન્તિ નરાઃ શુદ્ધેન ચેતસેતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-132-71 તેભ્યો લોકેભ્યો ન ચ ક્ષરતિ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 133
॥ શ્રીઃ ॥
13.133. અધ્યાયઃ 133
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ કુમારોત્પત્તિપ્રકારસ્ય દેવાદિભિસ્તસ્મૈ ક્રીડનકાદિદાનસ્ય તારકાસુરવધાદેશ્ચ કથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ઉક્તાઃ પિતામહેનેહ સુવર્ણસ્ય વિધાનતઃ।
વિસ્તરેણ પ્રદાનસ્ય યે ગુણાઃ શ્રુતિલક્ષણાઃ॥ 13-133-1 (86595)
યત્તુ કારણમુત્પત્તેઃ સુવર્ણસ્ય પ્રકીર્તિતમ્।
સ કથં તારકઃ પ્રાપ્તો નિધનં તદ્બ્રવીહિ મે॥ 13-133-2 (86596)
ઉક્તં સ દૈવતાનાં હિ અવધ્ય ઇતિ પાર્થિવ।
કથં તસ્યાભવન્મૃત્યુર્વિસ્તરેણ પ્રકીર્તય॥ 13-133-3 (86597)
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું ત્વત્તઃ કુરુકુલોદ્વહ।
કાર્ત્સ્ન્યેન તારકવધં પરં કૌતૂહલં હિ મે॥ 13-133-4 (86598)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-133-5x (7183)
વિપન્નકૃત્યા રાજેન્દ્ર દેવતા ઋષયસ્તથા।
કૃત્તિકાશ્ચોદયામાસુરપત્યભરણાય વૈ॥ 13-133-5 (86599)
ન દેવતાનાં કાચિદ્ધિ સમર્થા જાતવેદસઃ।
એતા હિ શક્તાસ્તં ગર્ભં સન્ધારયિતુમોજસા॥ 13-133-6 (86600)
ષણ્ણાં તાસાં તતઃ પ્રીતઃ પાવકો ગર્ભધારણાત્।
સ્વેન તેજોવિસર્ગેણ વીર્યેણ પરમેણ ચ॥ 13-133-7 (86601)
તાસ્તુ ષટ્ કૃત્તિકા ગર્ભં પુપુષુર્જાતવેદસઃ।
ષટ્સુ વર્ત્મસુ તેજોઽગ્નેઃ સકલં નિહિતં પ્રભો॥ 13-133-8 (86602)
તતસ્તા વર્ધમાનસ્ય કુમારસ્ય મહાત્મનઃ।
તેજસાઽભિપરીતાઙ્ગ્યો ન ક્વચિચ્છર્મ લેભિરે॥ 13-133-9 (86603)
તતસ્તેજઃપરીતાઙ્ગ્યઃ સર્વાઃ કાલ ઉપસ્થિતે।
સમં ગર્ભં સુષુવિરે કૃતિકાસ્તા નરર્ષભ॥ 13-133-10 (86604)
તતસ્તં ષ઼ડધિષ્ઠાનં ગર્ભમેકત્વમાગતમ્।
પૃથિવી પ્રતિજગ્રાહ કૃત્તિકાનાં સમીપતઃ॥ 13-133-11 (86605)
સ ગર્ભો દિવ્યસંસ્થાનો દીપ્તિમાન્પાવકપ્રભઃ।
દિવ્યં શરવણં પ્રાપ્ય વવૃધે પ્રિયદર્શનઃ॥ 13-133-12 (86606)
દદૃશુઃ કૃત્તિકાસ્તં તુ બાલમર્કસમદ્યુતિમ્।
જાતસ્નેહાશ્ચ સૌહાર્દાત્પુપુષુઃ સ્તન્તવિસ્રવૈઃ॥ 13-133-13 (86607)
અભવત્કાર્તિકેયઃ સ ત્રૈલોક્યે સચરાચરે।
સ્કન્નત્વાત્સ્કન્દતાં પ્રાપ્તો ગુહાવાસાદ્ગુહોઽભવત્॥ 13-133-14 (86608)
તતો દેવાસ્ત્રયસ્ત્રિંશદ્દિશશ્ચ સદિગીશ્વરાઃ।
રુદ્રો ધાતા ચ વિષ્ણુશ્ચ યમઃ પૂષાઽર્યમા ભગઃ॥ 13-133-15 (86609)
અંશો મિત્રશ્ચ સાધ્યાશ્ચ વાસવો વસવોઽશ્વિનૌ।
આપો વાયુર્નભશ્ચન્દ્રો નક્ષત્રાણિ ગ્રહા રવિઃ॥ 13-133-16 (86610)
પૃથગ્ભૂતાનિ ચાન્યાનિ યાનિ દેવગણાનિ વૈ।
આજગ્મુસ્તેઽદ્ભુતં દ્રષ્ટું કુમારં જ્વલનાત્મજમ્॥ 13-133-17 (86611)
ઋષયસ્તુષ્ટુવુશ્ચૈવ ગન્ધર્વાશ્ચ જગુસ્તથા।
ષડાનનં કુમારં તુ દ્વિષડક્ષં દ્વિજપ્રિયમ્॥ 13-133-18 (86612)
પીનાંસં દ્વાદશભુજં પાવકાદિત્યવર્ચસમ્।
શયાનં શરગુલ્મસ્થં દૃષ્ટ્વા દેવાઃ સહર્ષિભિઃ।
લેભિરે પરમં હર્ષં મેનિરે ચાસુરં હતમ્॥ 13-133-19 (86613)
તતો દેવાઃ પ્રિયાણ્યસ્ય સર્વ એવ સમાહરન્।
ક્રીડતઃ ક્રીડનીયાનિ દદુઃ પક્ષિગણાંશ્ચ હ॥ 13-133-20 (86614)
સુપર્ણોઽસ્ય દદૌ પુત્રં મયૂરં ચિત્રબર્હિણમ્।
રાક્ષસાશ્ચ દદુસ્તસ્મૈ વરાહમહિષાવુભૌ॥ 13-133-21 (86615)
કુક્કુટં ચાગ્નિસઙ્કાશં પ્રદદાવરુણઃ સ્વયમ્।
ચન્દ્રમાઃ પ્રદદૌ મેષમાદિત્યો રુચિરાં પ્રભામ્॥ 13-133-22 (86616)
ગવાં માતા ચ ગા દેવી દદૌ શતસહસ્રશઃ।
છાગમગ્નિર્ગુણોપેતમિલા પુષ્પફલં બહુ॥ 13-133-23 (86617)
સુધન્વા શકટં ચૈવ રથં ચાઞ્ચિતકૂબરમ્।
વરુણો વારુણાન્દિવ્યાન્સગજાન્પ્રદદૌ શુભાન્॥ 13-133-24 (86618)
સિંહાન્સુરેન્દ્રો વ્યાઘ્રાંશ્ચ દ્વિપાનન્યાંશ્ચ દંષ્ટ્રિણઃ।
શ્વાપદાંશ્ચ બહૂન્ઘોરાઞ્શસ્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ॥ 13-133-25 (86619)
રાક્ષસાસુરસઙ્ઘાશ્ચ અનુજગ્મુસ્તમીશ્વરમ્॥ 13-133-26 (86620)
વર્ધમાનવધોપાયં પ્રાર્થયામાસ તારકઃ।
ઉપાયૈર્બહુભિર્હન્તું નાશકચ્ચાપિ તં વિભુમ્॥ 13-133-27 (86621)
સૈનાપત્યેન તં દેવાઃ પૂજયિત્વા ગુહાલયમ્।
શશંસુર્વિપ્રકારં તં તસ્મૈ તારકકારિતમ્॥ 13-133-28 (86622)
સ વિવૃદ્ધો મહાવીર્યો દેવસેનાપતિઃ પ્રભુઃ।
જઘાનામોઘયા શક્ત્યા દાનવં તારકં ગુહઃ॥ 13-133-29 (86623)
તેન તસ્મિન્કુમારેણ ક્રીડતા નિહતેઽસુરે।
સુરેન્દ્રઃ સ્થાપિતો રાજ્યે દેવાનાં પુનરીશ્વરઃ॥ 13-133-30 (86624)
સ સેનાપતિરેવાથ બભૌ સ્કન્દઃ પ્રતાપવાન્।
ઈશો ગોપ્તા ચ દેવાનાં પ્રિયકૃચ્છઙ્કરસ્ય ચ॥ 13-133-31 (86625)
હિરણ્યમૂર્તિર્ભગવાનેવ એવ ચ પાવકિઃ।
સદા કુમારો દેવાનાં સૈનાપત્યમવાપ્તવાન્॥ 13-133-32 (86626)
તસ્માત્સુવર્ણં મઙ્ગલ્યં રત્નમક્ષય્યમુત્તમમ્।
સહજં કાર્તિકેયસ્ય વહ્નેસ્તેજઃ પરં મતમ્॥ 13-133-33 (86627)
એવં રામાય કૌરવ્ય વસિષ્ઠોઽકથયત્પુરા।
તસ્માત્સુવર્ણદાનાય પ્રયતસ્વ નરાધિપ॥ 13-133-34 (86628)
રામઃ સુવર્ણં દત્ત્વા હિ વિમુક્તઃ સર્વકિલ્બિષૈઃ।
ત્રિવિષ્ટપે મહત્સ્થાનમવાપાસુલભં નરૈઃ॥ ॥ 13-133-35 (86629)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રયસ્ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 133 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-133-1 શ્રુતિર્વેદો લક્ષણં જ્ઞાપકં યેષાં તે શ્રુતિલક્ષણાઃ। શ્રુત્યુક્તા ઇત્યર્થઃ॥ 7-133-5 વિપન્નં કૃત્યં યેષાં તે ગઙ્ગયા ગર્ભે ત્યક્તે સતિ નષ્ટકાર્યાઃ॥ 7-133-6 ગર્ભં સન્ધારયિતુમિત્યપકૃષ્યતે પૂર્વોર્ધેપિ॥ 7-133-7 પ્રીતસ્તાભિર્ગરુડીરૂપેણ તદ્રેતઃ પીત્વા ષોઢા ગર્ભે ધૃતે સતીતિ શેષઃ॥ 7-133-8 વર્ત્મસુ ગર્ભાગમનમાર્ગેષુ યોનિષ્વિત્યર્થઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 134
॥ શ્રીઃ ॥
13.134. અધ્યાયઃ 134
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પ્રતિપદાદિતિથિષુ શ્રાદ્ધકરણસ્ય પ્રત્યેકં ફલકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ચાતુર્વર્ણ્યસ્ય ધર્માત્મન્ધર્માઃ પ્રોક્તા યથા ત્વયા।
તથૈવ મે શ્રાદ્ધવિધિં કૃત્સ્નં પ્રબ્રૂહિ પાર્થિવ॥ 13-134-1 (86630)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-134-2x (7184)
યુધિષ્ઠિરેણૈવમુક્તો ભીષ્મઃ શાન્તનવસ્તદા।
ઇમં શ્રાદ્ધવિધિં કૃત્સ્નં વક્તું સમુપચક્રમે॥ 13-134-2 (86631)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-134-3x (7185)
શૃણુષ્વાવહિતો રાજઞ્શ્રાદ્ધકર્મવિધિં શુભમ્।
ધન્યં યશસ્યં પુત્રીયં પિતૃયજ્ઞં પરન્તપ॥ 13-134-3 (86632)
દેવાસુરમનુષ્યાણાં ગન્ધર્વોરગરક્ષસામ્।
પિશાચકિન્નરાણાં ચ પૂજ્યા વૈ પિતરઃ સદા॥ 13-134-4 (86633)
પિતૄન્પૂજ્યાદિતઃ પશ્ચાદ્દેવતાસ્તર્પયન્તિ વૈ।
તસ્માત્તાન્સર્વયત્નેન પુરુષઃ પૂજયેત્સદા॥ 13-134-5 (86634)
અન્વાહાર્યં મહારાજ પિતૄણાં શ્રાદ્ધમુચ્યતે।
તસ્માદ્વિશેષવિધિના વિધિઃ પ્રથમકલ્પિતઃ॥ 13-134-6 (86635)
સર્વેષ્વહઃસુ પ્રીયન્તે કૃતે શ્રાદ્ધે પિતામહાઃ।
`પિણ્ડાન્વાહાર્યકં શ્રાદ્ધં કુર્યાન્માસાનુમાસિકમ્।
પિતૃયજ્ઞં તુ નિર્વર્ત્ય વિપ્રશ્ચન્દ્રક્ષયેઽગ્નિમાન્॥ 13-134-7 (86636)
પિણ્ડાનાં માસિકશ્રાદ્ધમન્વાહાર્યં વિદુર્બુધાઃ।
તદામિષેણ કુર્વીત પ્રયતઃ પ્રાઞ્જલિઃ શુચિઃ॥' 13-134-8 (86637)
પ્રવક્ષ્યામિ તુ તે સર્વાંસ્તિથ્યાંતિથ્યાં દિને ગુણાન્।
યેષ્વહઃસુ કૃતૈઃ શ્રાદ્ધૈર્યત્ફલં પ્રાપ્યતેઽનઘ।
તત્સર્વં કીર્તયિષ્યામિ યથાવત્તન્નિબોધ મે॥ 13-134-9 (86638)
પિતૄનર્ચ્ય પ્રતિપદિ પ્રાપ્નુયાત્સ્વગૃહે સ્ત્રિયઃ।
અભિરૂપપ્રજાયિન્યો દર્શનીયા બહુપ્રજાઃ॥ 13-134-10 (86639)
સ્ત્રિયો દ્વિતીયાં જાયન્તે તૃતીયાયાં તુ વાજિનઃ।
ચતુર્થ્યાં ક્ષુદ્રપશવો ભવન્તિ બહવો ગૃહે॥ 13-134-11 (86640)
પઞ્ચમ્યાં બહવઃ પુત્રા જાયન્તે કુર્વતાં નૃપ।
કુર્વાણાસ્તુ નરાઃ ષષ્ઠ્યાં ભવન્તિ દ્યુતિભાગિનઃ॥ 13-134-12 (86641)
કૃષિભાગી ભવેચ્છ્રાદ્ધં કુર્વાણઃ સપ્તમીં નૃપ।
અષ્ટમ્યાં તુ પ્રકુર્વાણો વાણિજ્યે લાભમાપ્નુયાત્॥ 13-134-13 (86642)
નવમ્યાં કુર્વતઃ શ્રાદ્ધં ભવત્યેકશફં બહુ।
વિવર્ધન્તે તુ દશમીં ગાવઃ શ્રાદ્ધાનિ કુર્વતઃ॥ 13-134-14 (86643)
કુપ્યભાગી ભવેન્મર્ત્યઃ કુર્વન્નેકાદશીં નૃપ।
બ્રહ્મવર્ચસ્વિનઃ પુત્રા જાયન્તે તસ્ય વેશ્મનિ॥ 13-134-15 (86644)
દ્વાદશ્યામીહમાનસ્ય નિત્યમેવ પ્રદૃશ્યતે।
રજતં બહુવિત્તં ચ સુવર્ણં ચ મનોરમમ્॥ 13-134-16 (86645)
જ્ઞાતીનાં તુ ભવેચ્છ્રેષ્ઠઃ કુર્વઞ્શ્રાદ્ધં ત્રયોદશીમ્॥ 13-134-17 (86646)
અવશ્યં તુ યુવાનોઽસ્ય પ્રમીયન્તે નરા ગૃહે।
યુદ્ધભાગી ભવેન્મર્ત્યઃ કુર્વઞ્શ્રાદ્ધં ચતુર્દશીમ્॥ 13-134-18 (86647)
અમાવાસ્યાં તુ નિવપન્સર્વકામાનવાપ્નુયાત્॥ 13-134-19 (86648)
કૃષ્ણપક્ષે દશમ્યાદૌ વર્જયિત્વા ચતુર્દશીમ્।
શ્રાદ્ધકર્મણિ તિથ્યસ્તુ પ્રશસ્તા ન તથેતરાઃ॥ 13-134-20 (86649)
યથા ચૈવાપરઃ પક્ષઃ પૂર્વપક્ષાદ્વિશિષ્યતે।
તથા શ્રાદ્ધસ્ય પૂર્વાહ્ણાદપરાહ્ણો વિશિષ્યતે॥ ॥ 13-134-21 (86650)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુસ્ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 134 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-134-5 આદિતઃ અમાવાસ્યાયાં। પશ્ચાત્પ્રતિપદિ॥ 7-134-6 તચ્ચામિષેણ વિધિનેતિ ક.ટ.થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-134-10 ગૃહે સ્ત્રિયો ભાર્યાઃ॥ 7-134-11 સ્ત્રિયો દુહિતરઃ॥ 7-134-12 ભવન્તિ દ્યૂતભાગિન ઇતિ ટ.થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-134-15 કુપ્યં વસ્ત્રપાત્રાદિ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 135
॥ શ્રીઃ ॥
13.135. અધ્યાયઃ 135
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ શ્રાદ્ધે તિલમાંસવિશેષદાનસ્ય ફલવિશેષકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કિંસ્વિદ્દત્તં પિતૃભ્યો વૈ ભવત્યક્ષયમીશ્વરઃ।
કિંસ્વિદ્વહુફલં પ્રોક્તં કિમાનન્ત્યાય કલ્પતે॥ 13-135-1 (86651)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-135-2x (7186)
હવીંષિ શ્રાદ્ધકલ્પે તુ યાનિ શ્રાદ્ધવિદો વિદુઃ।
તાનિ મે શૃણુ કામ્યાનિ ફલં ચૈષાં યુધિષ્ઠિર॥ 13-135-2 (86652)
તિલૈર્વ્રીહિયવૈર્માષૈરદ્ભિર્મૂલફલૈસ્તથા।
દત્તેન માસં પ્રીયન્તે શ્રાદ્ધેન પિતરો નૃપ॥ 13-135-3 (86653)
વર્ધમાનતિલં શ્રાદ્ધમક્ષયં મનુરબ્રવીત્।
સર્વેષ્વેવ તુ ભોજ્યેષુ તિલાઃ પ્રાધાન્યતઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-135-4 (86654)
દ્વૌ માસૌ તુ ભવેત્તુપ્તિર્મત્સ્યૈઃ તિતૃગણસ્ય હ।
ત્રીન્માસાનાવિકેનાહુશ્ચતુર્માસં શશેન હ॥ 13-135-5 (86655)
આજેન માસાન્પ્રીયન્તે પઞ્ચૈવ પિતરો નૃપ।
વારાહેણ તુ ષણ્માસાન્સપ્ત વૈ શાકુલેન તુ॥ 13-135-6 (86656)
માસાનષ્ટૌ પાર્ષતેન રૌરવેણ નવ પ્રભો।
ગવયસ્ય તુ માંસેન તૃપ્તિઃ સ્યાદ્દશમાસિકી॥ 13-135-7 (86657)
માંસેનેકાદશ પ્રીતિઃ પિતૄણાં માહિષેણ તુ।
ગવ્યેન દત્તે શ્રાદ્ધે તુ સંવત્સરમિહોચ્યતે॥ 13-135-8 (86658)
યથા ગવ્યં તથા યુક્તં પાયસં સર્પિષા સહ।
વાધ્રીણસસ્ય માંસેન તૃપ્તિર્દ્વાદશવાર્ષિકી॥ 13-135-9 (86659)
આન્ત્યાય ભવેદ્દતં ખઙ્ગમાંસં પિતૃક્ષતે।
કાલશાકં ચ લૌહં ચાપ્યાનન્ત્યં છાગ ઉચ્યતે॥ 13-135-10 (86660)
ગાથાશ્ચાપ્યત્ર ગાયન્તિ પિતૃગીતા યુધિષ્ઠિર।
સનત્કુમારો ભગવાન્પુરા મધ્યભ્યભાષત॥ 13-135-11 (86661)
અપિ નઃ સ્વકુલે જાયાદ્યો નો દદ્યાત્ત્રયોદશીમ્।
મઘાસુ સર્પિઃસંયુક્તં પાયસં દક્ષિણાયને॥ 13-135-12 (86662)
આજેન વાઽપિ લૌહેન મઘાસ્વેવ યતવ્રતઃ।
હસ્તિચ્છાયાસુ વિધિવત્કર્ણવ્યજનવીજિતમ્॥ 13-135-13 (86663)
એષ્ટવ્યા બહવઃ પુત્રા યદ્યેકોપિ ગયાં વ્રજેત્।
યત્રાસૌ પ્રથિતો લોકેષ્વક્ષ્યકરણો વટઃ॥ 13-135-14 (86664)
આપો મૂલં ફલં માંસમન્નં વાઽપિ પિતૃક્ષયે।
યત્કિઞ્ચિન્મધુસંમિશ્રં તદાનન્ત્યાય કલ્પતે॥ ॥ 13-135-15 (86665)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 135 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-135-7 પૃષતશ્ચિત્રમૃગસ્તદીયં પાર્ષતમ્। રુરુઃ કૃષ્ણમૃગસ્તદીયં રૌરવમ્॥ 7-135-9 વાધ્રીણસઃ વધ્ર્યા સ્યૂતનાસિકો મહોક્ષઃ। પક્ષિવિશેષોઽજવિશેષશ્ચેત્યન્યે॥ 7-135-10 પિતૃક્ષતે મૃતતિથૌ। લૌહં કાઞ્ચનવૃક્ષજં પુષ્પાદિશાકમ્॥ 7-135-13 વીજિતં પાયસાદિકં દદ્યાદિતિ પૂર્વેણાન્વયઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 136
॥ શ્રીઃ ॥
13.136. અધ્યાયઃ 136
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રત્ય શ્વિન્યાદિનક્ષત્રેષુ શ્રાદ્ધકરણસ્ય ફલવિશેષકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
યમસ્તુ યાનિ શ્રાદ્ધાનિ પ્રોવાચ શશબિન્દવે।
તાનિ મે શૃણુ કામ્યાનિ નક્ષત્રેષુ પૃથક્પૃથક્॥ 13-136-1 (86666)
શ્રાદ્ધં યઃ કૃત્તિકાયોગે કુર્વીત સતતં નરઃ।
અગ્નીનાધાય સાપત્યો યજેત વિગતજ્વરઃ॥ 13-136-2 (86667)
અપત્યકામો રોહિણ્યાં તેજસ્કામો મૃગોત્તમે।
ક્રૂરકર્મા દદચ્છ્રાદ્ધમાર્દ્રાયાં માનવો ભવેત્॥ 13-136-3 (86668)
કૃષિભાગી ભવેન્મર્ત્યઃ કુર્વઞ્શ્રાદ્ધં પુનર્વસૌ।
પુષ્ટિકામોઽથ પુષ્યેણ શ્રાદ્ધમીહેત માનવઃ॥ 13-136-4 (86669)
આશ્લેષાયાં દદચ્છ્રાદ્ધં ધીરાન્પુત્રાન્પ્રજાયતે।
જ્ઞાતીનાં તુ ભવેચ્છ્રેષ્ઠો મઘાસુ શ્રાદ્ધમાવપન્॥ 13-136-5 (86670)
ફલ્ગુનીષુ દદચ્છ્રાદ્ધં સુભગઃ શ્રાદ્ધદો ભવેત્।
અપત્યભાગુત્તરાસુ હસ્તેન ફલભાગ્ભવેત્॥ 13-136-6 (86671)
ચિત્રાયાં તુ દદચ્છ્રાદ્ધં લભેદ્રૂપવતઃ સુતાન્।
સ્વાતિયોગે પિતૄનર્ચ્ય વાણિજ્યમુપજીવતિ॥ 13-136-7 (86672)
બહુપુત્રો વિશાખાસુ પુત્રમીનહન્ભવેન્નરઃ।
અનુરાધાસુ કુર્વાણો રાજ્યચક્રં પ્રવર્તયેત્॥ 13-136-8 (86673)
આધિપત્યં વ્રજેન્મર્ત્યો જ્યેષ્ઠાયામપવર્જયન્।
નરઃ કુરુકુલશ્રેષ્ઠ ઋદ્ધો દમપુરઃસરઃ॥ 13-136-9 (86674)
મૂલે ત્વારોગ્યમૃચ્છેત યશોઽષાઢાસુ ચોત્તમમ્।
ઉત્તરાસુ ત્વષાઢાસુ વીતશોકશ્ચરેન્મહીમ્॥ 13-136-10 (86675)
શ્રાદ્ધં ત્વભિજિતૌ કુર્વન્વિદ્યાં શ્રેષ્ઠામવાપ્નુયાત્।
શ્રવણેષુ દદચ્છ્રાદ્ધં પ્રેત્ય ગચ્છેત્સ તદ્ગતિમ્॥ 13-136-11 (86676)
રાજ્યભાગી ધનિષ્ઠાયાં ભવેત નિયતં નરઃ।
નક્ષત્રે વારુણે કુર્વન્ભિષક્સિદ્ધિમવાપ્નુયાત્॥ 13-136-12 (86677)
પૂર્વપ્રોષ્ઠપદાઃ કુર્વન્બહૂન્વિન્દત્યજાવિકાન્।
ઉત્તરાસુ પ્રકુર્વાણો વિન્દો ગાઃ સહસ્રશઃ॥ 13-136-13 (86678)
બહુકુપ્યકૃતં વિત્તં વિન્દતે રેવતીં શ્રિતઃ।
અશ્વિનીષ્વશ્વાન્વિન્દેત ભરણીષ્વાયુરુત્તમમ્॥ 13-136-14 (86679)
ઇમં શ્રાદ્ધવિધિં શ્રુત્વા શશબિન્દુસ્તથાઽકરોત્।
અક્લેસેનાજયચ્ચાપિ મહીં સોઽનુશશાસ હ॥ ॥ 13-136-15 (86680)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષટ્ત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 136 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-136-3 આર્દ્રાયાં માનદો ભવેદિતિ થ.પાઠઃ॥ 7-136-6 ફલભાક્ ઇષ્ટાર્થભાક્॥ 7-136-12 વારુણે શતભિષજિ॥ 7-136-14 અશ્વાંશ્ચાશ્વયુજેવેત્તીતિ ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 137
॥ શ્રીઃ ॥
13.137. અધ્યાયઃ 137
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ શ્રાદ્ધે નિમન્ત્રણાર્હાનર્હાણાં લક્ષણનિરૂપણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કીદૃશેભ્યઃ પ્રદાતવ્યં ભવેચ્છ્રાદ્ધં પિતામહ।
દ્વિજેભ્યઃ કુરુશાર્દૂલ તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 13-137-1 (86681)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-137-2x (7187)
બ્રાહ્મણાન્ન પરીક્ષેત ક્ષત્રિયો દાનધર્મવિત્।
દૈવે કર્મણિ પિત્ર્યે તુ ન્યાયમાહુઃ પરીક્ષણમ્॥ 13-137-2 (86682)
દેવતાઃ પાવયન્તીહ દૈવેનૈવેહ તેજસા।
ઉપેત્ય તસ્માદ્દેવેભ્યઃ સર્વેભ્યો દાપયેન્નરઃ॥ 13-137-3 (86683)
શ્રાદ્ધે ત્વથ મહારાજ પરીક્ષેદ્બ્રાહ્મણાન્બુધઃ।
કુલશીલવયોરૂપૈર્વિદ્યયાઽભિજનેન ચ॥ 13-137-4 (86684)
તેષામન્યે પઙ્ક્તિદૂષ્યાસ્તથાઽન્યે પઙ્ક્તિપાવનાઃ।
અપાઙ્ક્તેયાસ્તુ યે રાજન્કીર્તયિષ્યામિ તાઞ્શૃણુ॥ 13-137-5 (86685)
કિતવો ભ્રૂણહા યક્ષ્મીં પશુપાલો નિરાકૃતિઃ।
ગ્રામપ્રેષ્યો વાર્ધુષિકો ગાયનઃ સર્વવિક્રયી॥ 13-137-6 (86686)
અગારદાહી ગરદઃ કુણ્ડાશી સોમવિક્રયી।
સામુદ્રિકો રાજભૃત્યસ્તૈલિકઃ કૂટકારકઃ॥ 13-137-7 (86687)
પિત્રા વિભજમાનશ્ચ યસ્ય ચોપપતિર્ગૃહે।
અભિશસ્તસ્તથા સ્તેનઃ શિલ્પં યશ્ચોપજીવતી॥ 13-137-8 (86688)
પર્વકારશ્ચ સૂચી ચ મિત્રધ્રુક્ પારદારિકઃ।
અવ્રતાનામુપાધ્યાયઃ કાણ્ડપૃષ્ઠસ્તથૈવ ચ॥ 13-137-9 (86689)
શ્વભિશ્ચ યઃ પરિક્રામેદ્યઃ શુના દષ્ટ એવ ચ।
પરિવિત્તિશ્ચ યશ્ચ સ્યાદ્દુશ્ચર્મા ગુરુતલ્પગઃ। 13-137-10 (86690)
કુશીલવો દેવલકો નક્ષત્રૈર્યશ્ચ જીવતી॥
ઈદૃશૈર્બ્રાહ્મણૈર્ભુક્તમપાઙ્ક્તેયૈર્યુધિષ્ઠિર। 13-137-11 (86691)
રક્ષાંસિ ગચ્છતે હવ્યમિત્યાહુર્બ્રહ્મવાદિનઃ॥
શ્રાદ્ધં ભુક્ત્વા ત્વધીયીત વૃષલીતલ્પગશ્ચ યઃ। 13-137-12 (86692)
પુરીષે તસ્ય તે માસં પિતરસ્તસ્ય શેરતે।
સોમવિક્રયિણે વિષ્ઠા ભિષજે પૂયશોણિતમ્॥ 13-137-13 (86693)
નષ્ટં દેવલકે દત્તમપ્રતિષ્ઠં ચ વાર્ધુષે।
યત્તુ વાણિજકે દત્તં નેહ નામુત્ર તદ્ભવેત્।
ભસ્મનીવ હુતં હવ્યં તથા પૌનર્ભવે દ્વિજે॥ 13-137-14 (86694)
યે તુ ધર્મવ્યપેતેષુ ચારિત્રાપગતેષુ ચ।
હવ્યં કવ્યં પ્રયચ્છન્તિ યેષાં તત્પ્રેત્ય નશ્યતિ॥ 13-137-15 (86695)
જ્ઞાનપૂર્વં તુ યે તેભ્યઃ પ્રયચ્છન્ત્યલ્પબુદ્ધયઃ।
પુરીષં ભુઞ્જતે તસ્ય પિતરઃ પ્રેત્ય નિશ્ચયઃ॥ 13-137-16 (86696)
એતાનિમાન્વિજાનીયાદપાઙ્ક્તેયાન્દ્વિજાધમાન્।
શૂદ્રાણામુપદેશં ચ યે કુર્વન્ત્યલ્પચેતસઃ॥ 13-137-17 (86697)
ષષ્ટિં કાણઃ શતં ષણ્ડઃ શ્વિત્રી યાવત્પ્રપશ્યતિ।
પઙ્ક્ત્યાં સમુપવિષ્ટાયાં તાવદ્દૂષયતે નૃપ॥ 13-137-18 (86698)
યદ્વેષ્ટિતશિરા ભુઙ્ક્તે યદ્ભુઙ્ક્તે દક્ષિણામુખઃ।
સોપાનત્કશ્ચ યદ્ભુઙ્ક્તે સર્વં વિદ્યાત્તદાસુરમ્॥ 13-137-19 (86699)
અસૂયતા ચ યદત્તં યચ્ચ શ્રદ્ધાવિવર્જિતમ્।
સર્વં તદસુરેન્દ્રાય બ્રહ્મા ભાગમકલ્પયત્॥ 13-137-20 (86700)
શ્વાનશ્ચ પઙ્ક્તિદૂષાશ્ચ નાવેક્ષેરન્કથઞ્ચન।
તસ્માત્પરિસૃતે દદ્યાત્તિલાંશ્ચાન્વવકીરયેત્॥ 13-137-21 (86701)
તિલૈર્વિરહિતં શ્રાદ્ધં કૃતં ક્રોધવશેન ચ।
યાતુધાનાઃ પિશાચાશ્ચ વિપ્રલુમ્પન્તિ તદ્ધવિઃ॥ 13-137-22 (86702)
અપાઙ્ક્તો યાવતઃ પાઙ્ક્તાન્ભુઞ્જાનાનનુપશ્યતિ।
તાવત્ફલાદ્ધંશયતિ દાતારં તસ્ય બાલિશમ્॥ 13-137-23 (86703)
ઇમે તુ ભરતશ્રેષ્ઠ વિજ્ઞેયાઃ પઙ્ક્તિપાવનાઃ।
હેતુતસ્તાન્પ્રવક્ષ્યામિ પરીક્ષસ્વેહ તાન્દ્વિજાન્॥ 13-137-24 (86704)
વિદ્યાવેદવ્રતસ્નાતા બ્રાહ્મણાઃ સર્વ એવ હિ।
સદાચારપરાશ્ચૈવ વિજ્ઞેયાઃ સર્વપાવનાઃ॥ 13-137-25 (86705)
પાઙ્ક્તેયાંસ્તુ પ્રવક્ષ્યામિ જ્ઞેયાસ્તે પઙ્ક્તિપાવનાઃ।
ત્રિણાચિકેતઃ પઞ્ચાગ્નિસ્ત્રિસુપર્ણઃ ષડઙ્ગવિત્॥ 13-137-26 (86706)
બ્રહ્મદેયાનુસન્તાનશ્છન્દોગો જ્યેષ્ઠસામગઃ।
માતાપિત્રોર્યશ્ચ વશ્યઃ શ્રોત્રિયો દશપૂરુષઃ॥ 13-137-27 (86707)
ઋતુકાલાભિગામી ચ ધર્મપત્નીષુ યઃ સદા।
વેદવિદ્યાવ્રતસ્નાતો વિપ્રઃ પઙ્ક્તિં પુનાત્યુત॥ 13-137-28 (86708)
અથર્વશિરસોઽધ્યેતા બ્રહ્મચારી યતવ્રતઃ।
સત્યવાદી ધર્મશીલઃ સ્વકર્મનિરતશ્ચ સઃ॥ 13-137-29 (86709)
યે ચ પુણ્યેષુ તીર્થેષુ અભિષેકકૃતશ્રમાઃ।
મખેષુ ચ સમન્ત્રેષુ ભન્ત્યવભૃથપ્લુતાઃ॥ 13-137-30 (86710)
અક્રોધના હ્યચપલાઃ ક્ષાન્તાઃ દાન્તા જિતેન્દ્રિયાઃ।
સર્વભૂતહિતા યે ચ શ્રાદ્ધેષ્વેતાન્નિમન્ત્રયેત્॥ 13-137-31 (86711)
એતેષુ દત્તમક્ષય્યમેતે વૈ પઙ્ક્તિપાવનાઃ।
ઇમે પરે મહાભાગા વિજ્ઞેયાઃ પઙ્ક્તિપાવનાઃ॥ 13-137-32 (86712)
યતયો મોક્ષધર્મજ્ઞા યોગિનશ્ચરિતવ્રતાઃ।
`પઞ્ચરાત્રવિદો મુખ્યાસ્તથા ભાગવતાઃ પરે॥ 13-137-33 (86713)
વૈખાનસાઃ કુલશ્રેષ્ઠા વૈદિકાચારચારિણઃ।'
યે ચેતિહાસં પ્રયતાઃ શ્રાવયન્તિ દ્વિજોત્તમાન્॥ 13-137-34 (86714)
યે ચ ભાષ્યવિદઃ કેચિદ્યે ચ વ્યાકરણે રતાઃ।
અધીયતે પુરાણં યે ધર્મશાસ્ત્રાણ્યથાપિ ચ॥ 13-137-35 (86715)
અધીત્ય ચ યથાન્યાયં વિધિવત્તસ્ય કારિણઃ।
ઉપપન્નો ગુરુકુલે સત્યવાદી સહસ્રશઃ॥ 13-137-36 (86716)
અગ્ર્યાઃ સર્વેષુ વેદેષુ સર્વપ્રવચનેષુ ચ।
યાવદેતે પ્રપશ્યન્તિ પઙ્ક્ત્યાસ્તાવત્પુનન્ત્યુત॥ 13-137-37 (86717)
તતો હિ પાવનાત્પઙ્ક્ત્યાઃ પઙ્ક્તિપાવન ઉચ્યતે।
ક્રોશાદર્ધતૃતીયાચ્ચ પાવયેદેક એવ હિ।
બ્રહ્મદેયાનુસન્તાન ઇતિ બ્રહ્મવિદો વિદુઃ॥ 13-137-38 (86718)
અનુત્વિગનુપાધ્યાયઃ સ ચેદગ્રાસનં વ્રજેત્।
ઋત્વિગ્ભિરભ્યનુજ્ઞાતઃ પઙ્ક્ત્યા હરતિ દુષ્કૃતમ્॥ 13-137-39 (86719)
અથ ચેદ્વેદવિત્સર્વૈઃ પઙ્ક્તિદોષૈર્વિવર્જિતઃ।
ન ચ સ્યાત્પતિતો રાજન્પઙ્ક્તિપાવન એવ સઃ॥ 13-137-40 (86720)
તસ્માત્સર્વપ્રયત્નેન પરીક્ષ્યામન્ત્રયેદ્દ્વિજાન્।
સ્વકર્મનિરતાન્દાન્તાન્કુલે જાતાન્બહુશ્રતાન્॥ 13-137-41 (86721)
યસ્ય મિત્રપ્રધાનાનિ શ્રાદ્ધાનિ ચ હવીંષિ ચ।
ન પ્રીણન્તિ પિતૄન્દેવાન્સ્વર્ગં ચ ન સ ગચ્છતિ॥ 13-137-42 (86722)
યશ્ચ શ્રાદ્ધે કુરુતે સઙ્ગતાનિ
ન દેવયાનેન પથા સ યાતિ।
સ વૈ મુક્તઃ પિપ્પલં બન્ધનાદ્વા
સ્વર્ગાલ્લોકચ્ચ્યવતે શ્રાદ્ધમિત્રઃ॥ 13-137-43 (86723)
તસ્માન્મિત્રં શ્રાદ્ધકૃન્નાદ્રિયેત
દદ્યાન્મિત્રેભ્યઃ સઙ્ગ્રહાર્થં ધનાનિ।
યન્મન્યતે નૈવ શત્રું ન મિત્રં
તં મધ્યસ્થં ભોજયેદ્ધવ્યકવ્યે॥ 13-137-44 (86724)
યથોષરે બીજમુપ્તં ન રોહે-
ન્નચાવપ્તા પ્રાપ્નુયાદ્બીજભાગમ્।
એવં શ્રાદ્ધં ભુક્તમનર્હમાણૈ-
ર્ન ચેહ નામુત્ર ફલં દદાતિ॥ 13-137-45 (86725)
બ્રાહ્મણો હ્યનધીયાનસ્તૃણાગ્નિરિવ શામ્યતિ।
તસ્મૈ શ્રાદ્ધં ન દાતવ્યં ન હિ ભસ્મનિ હૂયતે॥ 13-137-46 (86726)
સમ્ભોજની નામ પિશાચદક્ષિણા
સા નૈવ દેવાન્ન પિતૄનુપૈતિ।
ઇહૈવ સા ભ્રામ્યતિ હીનપુણ્યા
શાલાન્તરે ગૌરિવ નષ્ટવત્સા॥ 13-137-47 (86727)
યથાઽગ્નૌ શાન્તે ઘૃતમાજુહોતિ
તન્નૈવ દેવાન્ન પિતૄનુપૈતિ।
તથા દત્તં નર્તકે ગાયકે ચ
યાં ચાનૃતે દક્ષિણામાવૃણોતિ॥ 13-137-48 (86728)
ઉભૌ હિનસ્તિ ન ભુનક્તિ ચૈષા
યા ચાનૃતે દક્ષિણા દીયતે વૈ।
આઘાતિની ગર્હિતૈષા પતન્તી
તેષાં પ્રેતાન્પાતયેદ્દેવયાનાત્॥ 13-137-49 (86729)
ઋષીણાં સમયે નિત્યં યે ચરન્તિ યુધિષ્ઠિર।
નિશ્ચિતાઃ સર્વધર્મજ્ઞાસ્તાન્દેવા બ્રાહ્મણાન્વિદુઃ॥ 13-137-50 (86730)
સ્વાધ્યાયનિષ્ઠા ઋષયો જ્ઞાનનિષ્ઠાસ્તથૈવ ચ।
તપોનિષ્ઠાશ્ચ બોદ્ધવ્યાઃ કર્મનિષ્ઠાશ્ચ ભારત॥ 13-137-51 (86731)
કવ્યાનિ જ્ઞાનનિષ્ઠેભ્યઃ પ્રતિષ્ઠાપ્યાનિ ભારત।
તત્ર યે બ્રાહ્મણાન્કેચિન્ન સીદન્તિ હિ તે નરાઃ॥ 13-137-52 (86732)
યે તુ નિન્દન્તિ જલ્પેષુ ન તાઞશ્રાદ્ધેષુ ભોજયત્।
બ્રાહ્મણા નિન્દિતા રાજન્હન્યુસ્ત્રૈપુરુષં કુલમ્॥ 13-137-53 (86733)
વૈખાનસાનાં વચનમૃષીણાં શ્રૂયતે નૃપ।
દૂરાદેવ પરીક્ષેત બ્રાહ્મણાન્વેદપારગાન્॥ 13-137-54 (86734)
પ્રિયો વા યદિ વા દ્વેષ્યસ્તેષાં તુ શ્રાદ્ધમાવપેત્॥ 13-137-55 (86735)
યઃ સહસ્રં સહસ્રાણાં ભોજયદેનૃચો નરઃ।
એકસ્તાન્મન્ત્રવિત્પ્રીતઃ સર્વાનર્હતિ ભારત॥ ॥ 13-137-56 (86736)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 137 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-137-3 દેવેભ્યો દેવાનુદ્દિશ્ય। સર્વેભ્યો વિપ્રેભ્યઃ॥ 7-137-5 તેષામન્યે પઙ્ક્તિદૂષા ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-137-6 નિરાકૃતિરધ્યયનાદિશૂન્યઃ। વાર્ધુષિકો વૃદ્ધ્યર્થં ધનપ્રયોક્તા॥ 7-137-7 કુણ્ડાશી ભગભક્ષઃ। તૈલિકસ્તત્કર્મકૃત્। કૂટસાક્ષિક ઇતિ ટ.પાઠઃ॥ 7-137-8 પિત્રા વિવદમાનશ્ચેતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-137-9 પર્વકારો વેષાન્તરધારી। સૂચી પિશુનઃ। અવ્રતાનાં શૂદ્રાણામ્। કાણ્ડપૃષ્ઠઃ શસ્ત્રાજીવી॥ 7-137-10 શ્વભિઃ પરિક્રામેન્મૃગયાં કુર્વન્॥ 7-137-18 ષષ્ટિંશતં પુરુષાનિતિ શેષઃ॥ 7-137-20 અસુરેન્દ્રાય બલયે॥ 7-137-21 પરિસૃતે આવૃતદેશે॥ 7-137-22 તિલદાનેપ્યદાયાદા યે ચ ક્રોધવશા ગણાઃ। યાતુધાનાઃ પિશાચાશ્ચ ન પ્રલુપન્તિ તદ્ધવિરિતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-137-26 ત્રિસુપર્ણં ચતુષ્કપર્દા યુવતિઃ સુપેશા ઇતિ બહ્વૃચાનાં મન્ત્રત્રયં વા બ્રહ્મમેતુમામ્ ઇત્યાદિતૈત્તિરીયપ્રસિદ્ધં વા। ષડઙ્ગાનિ શિક્ષાદીનિ॥ 7-137-27 બ્રહ્મ દેવઃ પરવિદ્યા વા તદેવ દેયં યેષાં તેષામનુસન્તાનઃ પરમ્પરાયામુત્પન્નઃ બ્રહ્મદેયાનુસન્તાનઃ॥ 7-137-30 મુખેષુ ચ સહસ્રેષ્વિતિ થ.પાઠ॥ 7-137-42 મિત્રમેવ પ્રધાનં ન યોગ્યત્વાદિકં યેષુ તાનિ॥ 7-137-43 શ્રાદ્ધેન નિમિત્તેન સઙ્ગતાનિ સખ્યાનિ॥ 7-137-47 સમ્ભોજની અન્યોન્યં દીયમાના॥ 7-137-48 યાં ચ દક્ષિણામનૃતે અપાત્રે આવૃણોતિ પ્રયચ્છતિ॥ 7-137-49 ન ભુનક્તિ ન પાલયતિ। આઘાતિની હન્ત્રી॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 138
॥ શ્રીઃ ॥
13.138. અધ્યાયઃ 138
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ શ્રાદ્ધે વર્જનીયધાન્યશાકાદિપ્રતિપાદકાત્રિનિમિસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કેન સઙ્કલ્પિતં શ્રાદ્ધં કસ્મિન્કાલે કિમાત્મકમ્।
ભૃગ્વઙ્ગિરસિકે કાલે મુનિના કતરેણ વા॥ 13-138-1 (86737)
`યેન સઙ્કલ્પિતં ચૈવ તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ।'
કાનિ શ્રાદ્ધેષુ વર્જ્યાનિ કાનિ મૂલફલાનિ ચ।
ધાન્યજાત્યશ્ચ કા વર્જ્યાસ્તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-138-2 (86738)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-138-3x (7188)
યથા શ્રાદ્ધં સમ્પ્રવૃત્તં યસ્મિન્કાલે સદાત્મકમ્।
યેન સઙ્કલ્પિતં ચૈવ તન્મે શૃણુ જનાધિપ॥ 13-138-3 (86739)
સ્વાયમ્ભુવોઽત્રિઃ કૌરવ્ય પરમર્ષિઃ પ્રતાપવાન્।
તસ્ય વંશે મહારાજ દત્તાત્રેય ઇતિ સ્મૃતઃ॥ 13-138-4 (86740)
દત્તાત્રેયસ્ય પુત્રોઽભૂન્નિમિર્નામ તપોધનઃ।
નિમેશ્ચાપ્યભવત્પુત્રઃ શ્રીમાન્નામ શ્રિયા વૃતઃ॥ 13-138-5 (86741)
પૂર્ણો વર્ષસહસ્રાન્તે સ કૃત્વા દુષ્કરં તપઃ।
કાલધર્મપરીતાત્મા નિધનં સમુપાગતઃ॥ 13-138-6 (86742)
નિમિસ્તુ કૃત્વા શૌચાનિ વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા।
સન્તાપમગમત્તીપ્રં પુત્રશોકપરાયણઃ॥ 13-138-7 (86743)
અથ કૃત્વોપકાર્યાણિ ચતુર્દશ્યાં મહામતિઃ।
તમેવ ગણયઞ્શોકં વિરાત્રે પ્રત્યબુધ્યત॥ 13-138-8 (86744)
તસ્યાસીત્પ્રતિબુદ્ધસ્ય શોકેન વ્યથિતાત્મનઃ।
મનઃ સંહૃત્ય વિષયે બુદ્ધિર્વિસ્તારગામિની॥ 13-138-9 (86745)
તતઃ સઞ્ચિન્તયામાસ શ્રાદ્ધકલ્પં સમાહિતઃ।
યાનિ તસ્યૈવ ભોજ્યાનિ મૂલાનિ ચ ફલાનિ ચ॥ 13-138-10 (86746)
ઉક્તાનિ યાનિ ચાન્યાનિ યાનિ ચેષ્ટાનિ તસ્ય હ।
તાનિ સર્વાણિ મનસા વિનિશ્ચિત્ય તપોધનઃ॥ 13-138-11 (86747)
અમાવાસ્યાં મહાપ્રાજ્ઞો વિપ્રાનાનાય્ય પૂજિતાન્।
દક્ષિણાવર્તિકાઃ સર્વા બૃસીઃ સ્વયમથાકરોત્॥ 13-138-12 (86748)
સપ્ત વિપ્રાંસ્તતો ભોજ્યે યુગપત્સમુપાનયત્।
ઋતે ચ લવણં ભોજ્યં શ્યામાકાન્નં દદૌ પ્રભુઃ॥ 13-138-13 (86749)
દક્ષિણાગ્રાસ્તતો દર્ભા વિષ્ટરેષુ નિવેશિતાઃ।
પાદયોશ્ચૈવ વિપ્રાણાં યે ત્વન્નમુપભુઞ્જતે॥ 13-138-14 (86750)
કૃત્વા ચ દક્ષિણાગ્નાન્વૈ દર્ભાન્સ પ્રયતઃ શુચિઃ।
પ્રદદૌ શ્રીમતે પિણ્ડાન્નામગોત્રમુદાહરન્॥ 13-138-15 (86751)
તત્કૃત્વા સ મુનિશ્રેષ્ઠો ધર્મસઙ્કરમાત્મનઃ।
પશ્ચાત્તાપેન મહતા તપ્યમાનોઽભ્યચિન્તયત્॥ 13-138-16 (86752)
અકૃતં મુનિભિઃ પૂર્વં કિં મયેદમનુષ્ઠિતમ્।
કથં નુ શાપેન ન માં દહેયુર્બ્રાહ્મણા ઇતિ॥ 13-138-17 (86753)
તતઃ સઞ્ચિન્તયામાસ વંશકર્તારમાત્મનઃ।
`બુદ્ધ્વાઽત્રિં મનસા દધ્યૌ ભગવન્તં સમાહિતઃ।'
ધ્યાતમાત્રસ્તથા ચાત્રિરાજગામ તપોધનઃ॥ 13-138-18 (86754)
અથાત્રિસ્તં તથા દૃષ્ટ્વા પુત્રશોકેન કર્શિતમ્।
ભૃશમાશ્વાસયામાસ વાગ્ભિરિષ્ટાભિરવ્યયઃ॥ 13-138-19 (86755)
નિમે સઙ્કલ્પિતસ્તેઽયં પિતૃયજ્ઞસ્તપોધન।
મતો મે પૂર્વદૃષ્ટોઽત્ર ધર્મોઽયં બ્રહ્મણા સ્વયમ્॥ 13-138-20 (86756)
સોયં સ્વયભુવિહિતો ધર્મઃ સઙ્કલ્પિતસ્ત્વયા।
ઋતે સ્વયમ્ભુવઃ કોઽન્યઃ શ્રાદ્ધે સંવિધિમાહરેત્॥ 13-138-21 (86757)
અથાખ્યાસ્યામિ તે પુત્ર શ્રાદ્દે યં વિધિમુત્તમમ્।
સ્વયમ્ભુવિહિતં પુત્ર તત્કુરુષ્વ નિબોધ મે॥ 13-138-22 (86758)
કૃત્વાઽગ્નિશરણં પૂર્વં મન્ત્રપૂર્વં તપોધન।
તતોઽગ્નયેઽથ સોમાય વરુણાય ચ નિત્યશઃ॥ 13-138-23 (86759)
વિશ્વેદવાશ્ચ યિ નિત્યં પિતૃભિઃ સહ ગોચરાઃ।
તેભ્યઃ સઙ્કલ્પિતા ભાગાઃ સ્વયમેવ સ્વયમ્ભુવા॥ 13-138-24 (86760)
સ્તોતવ્યા ચેહ પૃથિવી લોકસ્યૈવ તુ ધારિણી।
વૈષ્ણવી કાશ્યપિ ચેતિ તથૈવેહાક્ષયેતિ ચ॥ 13-138-25 (86761)
ઉદકાનયને ચૈવ સ્તોતવ્યો વરુણો વિભુઃ।
તતોઽગ્નિશ્ચૈવ સોમશ્ચ આરાધ્યાવિહ તેઽનઘ॥ 13-138-26 (86762)
દેવાસ્તુ પિતરો નામ નિર્મિતા યે સ્વયમ્ભુવા।
ઊષ્મપા યે મહાભાગાસ્તેષાં ભાગઃ પ્રકલ્પિતઃ॥ 13-138-27 (86763)
તે શ્રાદ્ધેનાર્ચ્યમાના વૈ વિમુચ્યન્તે હ કિલ્બિષાત્।
સપ્તકાઃ પિતૃવંશાસ્તુ પૂર્વદૃષ્ટાઃ સ્વયંભુવા॥ 13-138-28 (86764)
વિશ્વે ચાગ્નિમુખા દેવાઃ સંખ્યાતાઃ પૂર્વમેવ તે।
તેષાં નામાનિ વક્ષ્યામિ ભાગાર્હાણાં મહાત્મનામ્॥ 13-138-29 (86765)
સહઃ કૃતિર્વિપાપ્મા ચ પુણ્યકૃત્પાવનસ્તથા।
ગ્રામ્યઃ ક્ષેમ્યઃ સમૂહશ્ચ દિવ્યસાનુસ્તથૈવ ચ॥ 13-138-30 (86766)
વિવસ્વાન્વીર્યવાઞ્શ્રીમાન્કીર્તિમાન્કૃત એવ ચ।
જિતાત્મા મુનિવીર્યશ્ચ દીપ્તરોમા ભયઙ્કરઃ॥ 13-138-31 (86767)
અનુકર્મા પ્રતીતશ્ચ પ્રદાતાઽપ્યંશુમાંસ્તથા।
શૈલાભઃ પરમક્રોધી ધીરોષ્ણી ભૂપતિસ્તથા॥ 13-138-32 (86768)
સ્રજો વજ્રીવરી ચૈવ વિશ્વેદેવાઃ સનાતનાઃ।
વિદ્યુદ્વર્ચાઃ સોમવર્ચાઃ સૂર્યશ્રીશ્ચેતિ નામતઃ॥ 13-138-33 (86769)
સોમપઃ સૂર્યસાવિત્રો દત્તાત્મા પુણ્ડરીયકઃ।
ઉષ્ણીનાભો નભોદશ્ચ વિશ્વાયુર્દીપ્તિરેવ ચ॥ 13-138-34 (86770)
ચમૂહરઃ સુરેશશ્ચ વ્યોમારિઃ શઙ્કરો ભવઃ।
ઈશઃ કર્તા કૃતિર્દક્ષો ભુવનો દિવ્યકર્મકૃત્॥ 13-138-35 (86771)
ગણિતઃ પઞ્ચવીર્યશ્ચ આદિત્યો રશ્મિવાંસ્તથા।
સપ્તકૃત્સોમવર્ચાશ્ચ વિશ્વકૃત્કવિરેવ ચ॥ 13-138-36 (86772)
અનુગોપ્તા સુગોપ્તા ચ નપ્તા ચેશ્વર એવ ચ।
કીર્તિતાસ્તે મહાભાગાઃ કાલસ્ય ગતિગોચરાઃ॥ 13-138-37 (86773)
અશ્રાદ્ધેયાનિ ધાન્યાનિ કોદ્રવાઃ પુલકાસ્તથા।
હિઙ્ગુદ્રવેષુ શાકેષુ મૂલાનાં લશુનં તથા॥ 13-138-38 (86774)
પલાણ્ડુઃ સૌભાઞ્જનકસ્તથા ગૃઞ્જનકાદયઃ।
કૂશ્માણ્ડજાત્યલાબું ચ કૃષ્ણં લવણમેવ ચ॥ 13-138-39 (86775)
ગ્રામ્યવારાહમાંસં ચ યચ્ચૈવાપ્રોક્ષિતં ભવેત્।
કૃષ્ણાજં જીરકં ચૈવ શીતપાકી તથૈવ ચ।
અઙ્કુરાદ્યાસ્તથા વર્જ્યા ઇહ શૃઙ્ગાટકાનિ ચ॥ 13-138-40 (86776)
વર્જયેલ્લવણં સર્વં તથા જમ્બૂફલાનિ ચ।
અવક્ષુતાવરુદિતં તથા શ્રાદ્ધે ચ વર્જયેત્। 13-138-41 (86777)
નિવાપે હવ્યકવ્યે વા ગર્હિતં ચ સુદર્શનમ્।
પિતરશ્ચ હિ દેવાશ્ચ નાભિનન્દન્તિ તદ્ધવિઃ॥ 13-138-42 (86778)
ચણ્ડાલશ્વપચૌ વર્જ્યૌ નિવાપે સમુપસ્થિતે।
કાષાયવાસાઃ કુષ્ઠી વા પતિતો બ્રહ્મહાઽપિ વા॥ 13-138-43 (86779)
સઙ્કીર્ણયોનિર્વિપ્રશ્ચ સમ્બન્ધી પતિતશ્ચ યઃ।
વર્જનીય બુધૈરેતે નિવાપે સમુપસ્થિતે॥ 13-138-44 (86780)
ઇત્યેવમુક્ત્વા ભગવાન્સ્વવંશ્યં તમૃષિં પુરા।
પિતામહસભાં દિવ્યા જગામાત્રિસ્તપોધનઃ॥ ॥ 13-138-45 (86781)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટત્રિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 138 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-138-1 ભૃગ્વઙ્ગિરસકે યદા ભૃગવોઽઙ્ગિરસશ્ચ વર્તન્તે નાન્યે॥ 7-138-2 શ્રાદ્ધેષુ કાનિ કર્માણિ વર્જ્યાનિ॥ 7-138-8 કૃત્વા ઉપકલ્પ્ય। ઉપકાર્યાણિ મૃષ્ટાન્નકશિપૂપબર્હણાદીનિ। વિરાત્રે પ્રભાતે॥ 7-138-9 વિષયે મનઃસંહૃત્ય શોકં ત્યક્ત્વેત્યર્થઃ॥ 7-138-12 દક્ષિણાવર્તિકાઃ પ્રદક્ષિણાવર્તિતાઃ। બૃસીઃ આસનાનિ॥ 7-138-16 શ્રૌતે પિત્રાદ્યુદ્દેશેન દૃષ્ટો ધર્મો લોકે પુત્રોદ્દેશેનાપિ સ્વેચ્છયા કલ્પિત ઇતિ સઙ્કરઃ॥ 7-138-23 તત્રાર્થમ્ણે ચ સોમાયેતિ ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-138-28 તે પ્રસિદ્ધાઃ પિત્રાદયઃ। વિમુચ્યન્તે કિલ્બિષાત્ નરકાદિરૂપાત્॥ 7-138-38 પુલકાઃ અસમ્પૂર્ણતણ્ડુલયુક્તધાન્યાનિ। હિઙ્ગુદ્રવેષુ શાકાદિસંસ્કારકદ્રવ્યેષુ॥ 7-138-39 સૌભાઞ્જનકઃ શિગ્રુઃ॥ 7-138-40 શીતપાકી શાકવિશેષઃ॥ 7-138-42 સુદર્શનં શાકવિશેષઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 139
॥ શ્રીઃ ॥
13.139. અધ્યાયઃ 139
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ નિમિકૃતશ્રાદ્ધપ્રકારાનુવાદેન શ્રાદ્ધવિધિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
તથા વિધૌ પ્રવૃત્તે તુ સર્વ એવ મહર્ષયઃ।
પિતૃયજ્ઞાનકુર્વન્ત વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા॥ 13-139-1 (86782)
ઋષયો ધર્મનિત્યાસ્તુ કૃત્વા નિવપનાન્યુત।
તર્પણં ચાપિ કુર્વન્ત તીર્થાંભોભિર્યતવ્રતાઃ॥ 13-139-2 (86783)
નિવાપૈર્દીયમાનૈશ્ચ ચાતુર્વર્ણ્યેન ભારત।
તર્પિતાઃ પિતરો દેવાસ્તત્રાન્નં જરયન્તિ વૈ॥ 13-139-3 (86784)
અજીર્ણૈસ્ત્વભિહન્યન્તે તે દેવાઃ પિતૃભિઃ સહ॥
સોમમેવાભ્યપદ્યન્ત તદા હ્યન્નાભિપીડિતાઃ॥ 13-139-4 (86785)
તેઽબ્રુવન્સોમમાસાદ્ય પિતરોઽજીર્ણપીડિતાઃ।
નિવાપાન્નેન પીડ્યામઃ શ્રેયો નોત્ર વિધીયતામ્॥ 13-139-5 (86786)
તાન્સોમઃ પ્રત્યુવાચાથ શ્રેયશ્ચેદીપ્સિતં સુરાઃ।
સ્વયંભૂસદનં યાત સ વઃ શ્રેયોઽભિધાસ્યતિ॥ 13-139-6 (86787)
તે સોમવચનાદ્દેવાઃ પિતૃભિઃ સહ ભારત।
મેરુશૃઙ્ગે સમાસીનં પિતામહમુપાગમન્॥ 13-139-7 (86788)
પિતર ઊચુઃ। 13-139-8x (7189)
નિવાપાન્નેન ભગવન્ભૃશં પીડ્યામહે વયમ્।
પ્રસાદં કુરુ નો દેવ શ્રેયો નઃ સંવિધીયતામ્॥ 13-139-8 (86789)
ઇતિ તેષાં વચઃ શ્રુત્વા સ્વયમ્ભૂરિદમબ્રવીત્।
એષ મે પાર્શ્વતો વહ્નિર્યુષ્મચ્છ્રેયો વિધાસ્યતિ। 13-139-9 (86790)
અગ્નિરુવાચ। 13-139-10x (7190)
સહિતાસ્તસ્ય ભોક્ષ્યામો નિવાપે સમુપસ્થિતે।
જરયિષ્યથ ચાપ્યન્નં મયા સાર્ધં ન સંશયઃ॥ 13-139-10 (86791)
એતચ્છ્રુત્વા તુ પિતરસ્તતસ્તે વિજ્વરાઽભવન્।
એતસ્માત્કારણાચ્ચાગ્નેઃ પ્રાગ્ભાગો દીયતે નૃપ॥ 13-139-11 (86792)
નિવાપે ચાગ્નિપૂર્વં વૈ નિવૃત્તે પુરુષર્ષભ।
ન બ્રહ્મરાક્ષસાસ્તં વૈ નિવાપં ધર્ષયન્ત્યુત॥ 13-139-12 (86793)
રક્ષાંસિ નાભિવર્ધન્તે સ્થિતે દેવે હુતાશને।
પૂર્વં પિણ્ડં પિતુર્દદ્યાત્તતો દદ્યાત્પિતામહે॥ 13-139-13 (86794)
પ્રપિતામહાય ચ તત એષ શ્રાદ્ધવિધિઃ સ્મૃતઃ।
બ્રૂયાચ્છ્રાદ્ધે ચ સાવિત્રીં પિણ્ડે પિણ્ડે સમાહિતઃ।
સોમાયેતિ ચ વક્તવ્યં તથા પિતૃમતેતિ ચ॥ 13-139-14 (86795)
રજસ્વલા ચ યા નારી વ્યઙ્ગિતા કર્ણયોશ્ચ યા।
નિવાપે નોપતિષ્ઠેત સઙ્ગ્રાહ્યા નાન્યવંશજા॥ 13-139-15 (86796)
જલં પ્રતરમાણસ્ચ કીર્તયેત પિતામહાન્।
નદીમાસાદ્ય કુર્વીત પિતૄણાં પિતૃતર્પણમ્॥ 13-139-16 (86797)
પૂર્વં સ્વવંશજાનાં તુ કૃત્વાઽદ્ભિસ્તર્પણં પુનઃ।
સુહૃત્સમ્બન્ધિવર્ગાણાં તતો દદ્યાજ્જલાઞ્જલિમ્॥ 13-139-17 (86798)
કલ્માષગોયુગેનાથ યુક્તેન તરતો જલમ્।
પિતરોઽભિલષન્તે વૈ નાવં ચાપ્યધિરોહિતાઃ॥ 13-139-18 (86799)
સદા નાવિ જલં તજ્જ્ઞાઃ પ્રયચ્છન્તિ સમાહિતાઃ।
માસાર્ધે કૃષ્ણપક્ષસ્ય કુર્યાન્નિર્વપણાનિ વૈ॥ 13-139-19 (86800)
પુષ્ટિરાયુસ્તથા વીર્યં શ્રીશ્ચૈવ પિતૃભક્તિતઃ॥ 13-139-20 (86801)
પિતામહઃ પુલસ્ત્યશ્ચ વસિષ્ઠઃ પુલહસ્તથા।
અઙ્ગિરાશ્ચ ક્રતુશ્ચૈવ કશ્યપશ્ચ મહાનૃષિઃ। 13-139-21 (86802)
એતે કુરુકુલશ્રેષ્ઠ મહાયોગેશ્વરાઃ સ્મૃતાઃ॥
એતે ચ પિતરો રાજન્નેષ શ્રાદ્ધવિધિઃ પરઃ। 13-139-22 (86803)
પ્રેતાસ્તુ પિણ્ડસમ્બન્ધાન્મુચ્યન્તે તેન કર્મણા॥
ઇત્યેષા પુરુષશ્રેષ્ઠ શ્રાદ્ધોત્પત્તિર્યથાગમમ્। 13-139-23 (86804)
વ્યાખ્યાતા પૂર્વનિર્દિષ્ટા કિં તે વક્ષ્યામ્યતઃ પરમ્॥ ॥ 13-139-24 (86805)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 139 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-139-1 તથાનિમૌ પ્રવૃત્તે ઇતિ ઝ.પાઠઃ। તથા પિત્ર્યે પ્રવૃત્તે ઇતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-139-15 અન્યવંશજાપિ પાકાર્થં ન સઙ્ગ્રાહ્ય। ન ગ્રાહ્યાશ્ચાપ્યવંશજા ઇતિ ટ.થ.પાઠ॥ 7-139-18 યુક્તેન શકટેન॥ 7-139-19 માસાર્ધે અમાવાસ્યાયામ્। કૃષ્ણપક્ષસ્યેત્યુક્તેર્નાત્ર શુક્લાદિમાસો વિવક્ષિતઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 140
॥ શ્રીઃ ॥
13.140. અધ્યાયઃ 140
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રત્યુપવાસબ્રહ્મચર્યાદીનાં લક્ષણકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
દ્વિજાતયો વ્રતોપેતા હવિસ્તે યદિ ભુઞ્જતે।
અન્નં બ્રાહ્મણકામાય કથમેતત્પિતામહ॥ 13-140-1 (86806)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-140-2x (7191)
અવેદોક્તવ્રતાશ્ચૈવ ભુઞ્જાનાઃ કામકારણે।
વેદોક્તેષુ તુ ભુઞ્જાના વ્રતલુપ્તા યુધિષ્ઠિર॥ 13-140-2 (86807)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-140-3x (7192)
યદિદં તપ ઇત્યાહુરુપવાસં પૃથગ્જનાઃ।
તપઃ સ્યાદેતદેવેહ તપોઽન્યદ્વાઽપિ કિં ભવેત્॥ 13-140-3 (86808)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-140-4x (7193)
માસાર્ધમાસોપવાસાદ્યત્તપો મન્યતે જનઃ।
આત્મતન્ત્રોપઘાતી યો ન તપસ્વી ન ધર્મવિત્॥ 13-140-4 (86809)
ત્યાગસ્ય ચાપિ સમ્પત્તિઃ શિષ્યતે તપ ઉત્તમમ્।
સદોપવાસી ચ ભવેદ્બ્રહ્મચારી તથૈવ ચ॥ 13-140-5 (86810)
મુનિશ્ચ સ્યાત્સદા વિપ્રો દેવાંશ્ચૈવ સદા યજેત્।
કુટુમ્બિકો ધર્મકામઃ સદાઽસ્વપ્નશ્ચ માનવઃ॥ 13-140-6 (86811)
અમૃતાશી સદા ચ સ્યાત્પવિત્રં ચ સદા પઠેત્।
ઋતવાદી સદા ચ સ્યાન્નિયતશ્ચ સદા ભવેત્॥ 13-140-7 (86812)
વિઘસાશી કથં ચ સ્યાત્સદા ચૈવાતિથિપ્રિયઃ।
અમૃતાશી સદા ચ સ્યાત્પવિત્રી ચ સદા ભવેત્॥ 13-140-8 (86813)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-140-9x (7194)
કથં સદોપવાસી સ્યાદ્બ્રહ્મચારી ચ પાર્થિવ।
વિઘસાશી કથં ચ સ્યાત્કથં ચૈવાતિથિપ્રિયઃ॥ 13-140-9 (86814)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-140-10x (7195)
અન્તરા સાયમાશં ચ પ્રાતરાશં ચ યો નરઃ।
સદોપવાસી ભવતિ યો ન ભુઙ્ક્તેઽન્તરા પુનઃ॥ 13-140-10 (86815)
ભાર્યા ગચ્છન્બ્રહ્મચારી ઋતૌ ભવતિ ચૈવ હ।
ઋતવાદી સદા ચ સ્યાદ્દાનશીલસ્તુ માનવઃ॥ 13-140-11 (86816)
અભક્ષયન્વૃથા માંસમમાંસાશી ભવત્યુત।
દાનં દદત્પવિત્રી સ્યાદસ્વપ્નશ્ચ દિવાઽસ્વપન્॥ 13-140-12 (86817)
ભૃત્યાતિથિષુ યો ભુઙ્ક્તે ભુક્તવત્સુ નરઃ સદા।
અમૃતં કેવલં ભુઙ્ક્તે ઇતિ વિદ્ધિ યુધિષ્ઠિર॥ 13-140-13 (86818)
અભુક્તવત્સુ નાશ્નાતિ બ્રાહ્મણેષુ તુ યો નરઃ।
અભોજનેન તેનાસ્ય જિતઃ સ્વર્ગો ભવત્યુત॥ 13-140-14 (86819)
દેવેભ્યશ્ચ પિતૃભ્યશ્ચ સંશ્રિતેભ્યસ્તથૈવ ચ।
અવશિષ્ટાનિ યો ભુઙ્ક્તે તમાહુર્વિઘસાશિનમ્॥ 13-140-15 (86820)
તેષાં લોકા હ્યપર્યન્તાઃ સદને બ્રહ્મણઃ સ્મૃતાઃ।
ઉપસ્થિતા હ્યપ્સરસો ગન્ધર્વૈશ્ચ જનાધિપ॥ 13-140-16 (86821)
દેવતાતિથિભિઃ સાર્ધં પિતૃભિશ્ચોપભુઞ્જતે।
રમન્તે પુત્રપૌત્રૈશ્ચ તેષાં ગતિરનુત્તમા॥ ॥ 13-140-17 (86822)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 140 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-140-2 કામકારણે ઇચ્છયા હેતુના ભુઞ્જના ભોજનં કુર્વન્તુ નામ॥ 7-140-4 આત્મતન્ત્રં શરીરરૂપં કુટુમ્બરૂપં વા તદુપઘાતી॥ 7-140-6 અસ્વપ્નઃ સ્વધર્મે જાગરૂકઃ। વેદાંશ્ચૈવ સદા જપેદિતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-140-8 સદા ચ સ્યાદસ્વપ્નશ્ચ તથૈવ ચેતિ ડ.પાઠઃ॥ 7-140-12 વૃથા યજ્ઞાદિનિમિત્તં વિના॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 141
॥ શ્રીઃ ॥
13.141. અધ્યાયઃ 141
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રત્યસાધુભ્યઃ પ્રતિગ્રહસ્ય નિન્દ્યત્વે પ્રમાણતયા સપ્તર્ષિવૃષાદર્ભિસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥ વૃષાદર્ભિણા રાજ્ઞા કશ્યપાદિસપ્તર્ષિભિ- સ્વસ્માત્પ્રતિગ્રહનિરાકરણે તજ્જિઘાંસયા કૃત્યોત્પાદનમ્॥ 2 ॥ તન્નામાર્થપરિજ્ઞાનેન તદ્વધં ચોદિતયા કૃત્યયા વને તત્સમીપમ્પ્રતિ ગમનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
બ્રાહ્મણેભ્યઃ પ્રયચ્છન્તિ દાનાનિ વિવિધાનિ ચ।
દાતૃપ્રતિગ્રહીત્રોર્વૈ કો વિશેષઃ પિતામહ॥ 13-141-1 (86823)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-141-2x (7196)
સાધોર્યઃ પ્રતિગૃહ્ણીયાત્તથૈવાસાધુતો દ્વિજઃ।
ગુણવત્યલ્પદોષઃ સ્યાન્નિર્ગુણે તુ નિમજ્જતિ॥ 13-141-2 (86824)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
વૃષાદર્ભેશ્ચ સંવાદં સપ્તર્ષીણાં ચ ભારત॥ 13-141-3 (86825)
કશ્યપોઽત્રિર્વસિષ્ઠશ્ચ ભરદ્વાજોઽથ ગૌતમઃ।
વિશ્વામિત્રો જમદગ્નિઃ સાધ્વી ચૈવાપ્યરુન્ધતી॥ 13-141-4 (86826)
સર્વેષામથ તેષાં તુ ગણ્ડાભૂત્પરિચારિકા।
શૂદ્રઃ પશુસખશ્ચૈવ ભર્તા ચાસ્યા બભૂવ હ॥ 13-141-5 (86827)
તે ચ સર્વે તપસ્યન્તઃ પુરા ચેરુર્મહીમિમામ્।
સમાધિના પ્રતીક્ષન્તો બ્રહ્મલોકં સનાતનમ્॥ 13-141-6 (86828)
અથાભવદનાવૃષ્ટિર્મહતી કુરુનન્દન।
કૃચ્છ્રપ્રાણોઽભવદ્યત્ર લોકોઽયં વૈ ક્ષુધાન્વિતઃ॥ 13-141-7 (86829)
કસ્મિંશ્ચિચ્ચ પુરા યજ્ઞે યાજ્યેન શિબિસૂનુના।
દક્ષિણાર્થેઽથ ઋત્વિગ્ભ્યો દત્તઃ પુત્રોઽનિલઃ કિલ 13-141-8 (86830)
અસ્મિન્કાલેઽથ સોઽલ્પાયુર્દિષ્ટાન્તમગમત્પ્રભુઃ।
તે તં ક્ષુધાભિસન્તપ્તાઃ પરિવાર્યોપતસ્થિરે॥ 13-141-9 (86831)
યાજ્યાત્મજમથો દૃષ્ટ્વા ગતાસુમૃષિસત્તમાઃ।
અપચન્ત તદા સ્થાલ્યાં ક્ષુધાર્તાઃ કિલ ભારત 13-141-10 (86832)
નાજીવ્યે મર્ત્યલોકેઽસ્મિન્નાત્માનં તે પરીપ્સવઃ।
કૃચ્છ્રામાપેદિરે વૃત્તિમન્નહેતોસ્તપસ્વિનઃ॥ 13-141-11 (86833)
અટમાનોઽથ તાન્માર્ગે પચમાનાન્મહીપતિઃ।
રાજા શૈબ્યો વૃષાદર્ભિઃ ક્લિશ્યમાનાન્દદર્શ હ॥ 13-141-12 (86834)
વૃષાદર્ભિરુવાચ। 13-141-13x (7197)
પ્રતિગ્રહસ્તારયતિ પુષ્ટિર્વૈ પ્રતિગૃહ્ણતામ્।
મયિ યદ્વિદ્યતે વિત્તં તદ્વૃણુધ્વં તપોધનાઃ॥ 13-141-13 (86835)
`પ્રતિગ્રહો બ્રાહ્મણાનાં સૃષ્ટા વૃત્તિરનિન્દિતા।
તસ્માદ્દદામિ વો વિત્તં તદ્વૃણુધ્વં તપોધનાઃ॥' 13-141-14 (86836)
પ્રિયો હિ મે બ્રાહ્મણો યાચમાનો
દદ્યામહં વોઽશ્વતરીસહસ્રમ્।
ધેનૂનાં દદ્યામયુતં સમગ્ર-
મેકૈકશઃ સવૃષાઃ સમ્પ્રસૂતાઃ॥ 13-141-15 (86837)
અશ્વાંસ્તથા શીઘ્રગાઞ્શ્વેતરૂપાં-
ન્મનોજવાન્પ્રદદામ્યર્બુદાનિ।
કુલમ્ભરાનનડુહઃ શતં શતા-
ન્ધુર્યાઞ્શ્વેતાન્સર્વશોઽહં દદામિ।
પ્રષ્ઠૌહીનાં પીવરાણાં ચ તાવ-
દગ્ર્યા ગૃષ્ટીર્ધેનવઃ સુવ્રતાશ્ચ॥ 13-141-16 (86838)
વરાન્ગ્રમાન્વ્રીહિરસં યવાંશ્ચ
રત્નં ચાન્યદ્દુર્લભં કિં દદાનિ।
નાસ્મિન્નભક્ષ્યે ભાવમેવં કુરુધ્વં
પુષ્ટ્યર્થં વઃ કિં પ્રયચ્છામ્યહં વૈ॥ 13-141-17 (86839)
ઋષય ઊચુઃ। 13-141-18x (7198)
રાજન્પ્રતિગ્રહો રાજ્ઞં મધ્વાસ્વાદો વિષોપમઃ।
તજ્જાનમાનઃ કસ્માત્ત્વં કુરુષે નઃ પ્રલોભનમ્॥ 13-141-18 (86840)
`દશસૂનાસમશ્ચક્રી દશચક્રિસમો ધ્વજી।
દશધ્વજિસમા વેશ્યા દશવેશ્યાસમો નૃપઃ॥ 13-141-19 (86841)
દશસૂનાસહસ્રાણિ યો વાહયતિ સૌનિકઃ।
તેન તુલ્યો ભવેદ્રાજા ઘોરસ્તસ્ય પ્રતિગ્રહઃ॥' 13-141-20 (86842)
ક્ષેત્રં હિ દૈવતમિવ બ્રાહ્મણાન્સમુપાશ્રિતમ્।
અમલો હ્યેષ તપસા પ્રીતઃ પ્રીણાતિ દેવતાઃ॥ 13-141-21 (86843)
અહ્નાયેહ તપો જાતુ બ્રાહ્મણસ્યોપજાયતે।
તદ્દાવ ઇવ નિર્દહ્યાત્પ્રાપ્તો રાજપ્રતિગ્રહઃ॥ 13-141-22 (86844)
કુશલં સહ દાનેન રાજન્નસ્તુ સદા તવ।
અર્થિભ્યો દીયતાં સર્વમિત્યુક્ત્વા તેન્યતો યયુઃ॥ 13-141-23 (86845)
અપક્વમેવ તન્માંસમભૂત્તેષાં મહાત્મનામ્।
અથ હિત્વા યયુ સર્વે વનમાહારકાઙ્ક્ષિણઃ॥ 13-141-24 (86846)
તતઃ પ્રચોદિતા રાજ્ઞા વનં ગત્વાઽસ્ય મન્ત્રિણઃ।
પ્રચીયોદુમ્બરાણિ સ્મ દાતું તેષાં પ્રચક્રિરે॥ 13-141-25 (86847)
`દૃષ્ટ્વા ફલાનિ મુનયસ્તે ગ્રહીતુમુપાદ્રવન્॥' 13-141-26 (86848)
ઉદુમ્બરાણ્યથાન્યાનિ હેમગર્ભાણ્યુપાહરન્।
ભૃત્યાસ્તેષાં તતસ્તાનિ પ્રગ્રાહિતુમુપાદ્રવન્॥ 13-141-27 (86849)
ગુરૂણીતિ વિદિત્વાઽથ ન ગ્રાહ્યાણ્યત્રિરબ્રવીત્।
નાસ્મેહ મન્દવિજ્ઞાના નાસ્મ માનુષબુદ્ધયઃ॥ 13-141-28 (86850)
હૈમાનીમાનિ જાનીમઃ પ્રતિબુદ્ધાઃ સ્મ જાગૃમ।
ઇહ હ્યેતદુપાવૃત્તં પ્રેત્ય સ્યાત્કટુકોદયમ્।
અપ્રતિગ્રાહ્યમેવૈતત્પ્રેત્યેહ ચ સુખેપ્સુના॥ 13-141-29 (86851)
વસિષ્ઠ ઉવાચ। 13-141-30x (7199)
શતેન નિષ્કગુણિતં સહસ્રેણ ચ સમ્મિતમ્।
તથા બહુ પ્રતીચ્છન્વૈ પાપિષ્ઠાં લભતે ગતિમ્॥ 13-141-30 (86852)
કશ્યપ ઉવાચ। 13-141-31x (7200)
યત્પૃથિવ્યાં વ્રીહિયવં હિરણ્યં પશવઃ સ્ત્રિયઃ।
સર્વં તન્નાલમેકસ્ય તસ્માદ્વિદ્વાઞ્શમં વ્રજેત્॥ 13-141-31 (86853)
ભરદ્વાજ ઉવાચ। 13-141-32x (7201)
ઉત્પન્નસ્ય રુરોઃ શૃઙ્ગં વર્દમાનસ્ય વર્ધતે।
પ્રાર્થના પુરુષસ્યેવ તસ્ય માત્રા ન વિદ્યતે॥ 13-141-32 (86854)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-141-33x (7202)
ન તલ્લોકે દ્રવ્યમસ્તિ યલ્લોભં પ્રતિપૂરયેત્।
સમુદ્રકલ્પઃ પુરુષો ન કદાચન પૂર્યતે॥ 13-141-33 (86855)
વિશ્વામિત્ર ઉવાચ। 13-141-34x (7203)
કામં કામયમાનસ્ય યદા કામઃ સમૃધ્યતે।
અથૈનમપરઃ કામ ઇષ્ટો વિધ્યતિ બાણવત્॥ 13-141-34 (86856)
`અત્રિરુવાચ। 13-141-35x (7204)
ન જાતુ કામઃ કામાનામુપભોગેન શામ્યતિ।
હવિષા કૃષ્ણવર્ત્મેવ ભૂય એવાભિવર્ધતે॥' 13-141-35 (86857)
જમદગ્નિરુવાચ। 13-141-36x (7205)
પ્રતિગ્રહે સંયમો વૈ તપો ધારયતે ધ્રુવમ્।
તદ્ધનં બ્રાહ્મણસ્યેહ લુભ્યમાનસ્ય વિસ્રવેત્॥ 13-141-36 (86858)
અરુન્ધત્યુવાચ। 13-141-37x (7206)
ધર્માર્થં સઞ્ચયો યો વા દ્રવ્યાણાં પક્ષસમ્મતઃ।
તપઃસઞ્ચય એવેહ વિશિષ્ટો દ્રવ્યસઞ્ચયાત્॥ 13-141-37 (86859)
ચણ્ડોવાચ। 13-141-38x (7207)
ઉગ્રાદિતો ભયાદ્યસ્માદ્બિભ્યતીમે મમેશ્વરાઃ।
બલીયસો દુર્બલવદ્બિભેમ્યહમતઃ પરમ્॥ 13-141-38 (86860)
પશુસસ્વ ઉવાચ। 13-141-39x (7208)
યદ્વૈ ધર્માત્પરં નાસ્તિ તાદૃશં બ્રાહ્મણા વિદુઃ।
વિનયાત્સાધુ વિદ્વાંસમુપાસેયં યથાતથમ્॥ 13-141-39 (86861)
ઋષય ઊચુઃ। 13-141-40x (7209)
કુશલં સહ દાનેન તસ્મૈ યસ્ય પ્રજા ઇમાઃ।
ફલાન્યુપધિયુક્તાનિ ય એવં નઃ પ્રયચ્છતિ॥ 13-141-40 (86862)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-141-41x (7210)
ઇત્યુક્ત્વા હેમગર્ભાણિ હિત્વા તાનિ ફલાનિ તે।
ઋષયો જગ્મુરન્યત્ર સર્વ એવ દૃઢવ્રતાઃ॥ 13-141-41 (86863)
અથ તે મન્ત્રિણઃ સર્વે રાજાનમિદમબ્રુવન્।
ઉપધિં શઙ્કમાનાસ્તે હિત્વા તાનિ ફલાનિ વૈ।
તતોઽન્યત્રૈવ ગચ્છન્તિ વિદિતં તેઽસ્તુ પાર્થિવ॥ 13-141-42 (86864)
ઇત્યુક્તઃ સ તુ ભૃત્યૈસ્તૈર્વૃષાદર્ભિશ્ચુકોપ હ।
તેષાં વૈ પ્રતિકર્તું ચ સર્વેષામગમદ્ગૃહમ્॥ 13-141-43 (86865)
સ ગત્વાઽઽહવનીયેઽગ્નૌ તીવ્રં નિયમમાસ્થિતઃ।
જુહાવ સંસ્કૃતૈર્મન્ત્રૈરેકૈકામાહુતિં નૃપઃ॥ 13-141-44 (86866)
તસ્માદગ્નેઃ સમુત્તસ્થૌ કૃત્યા લોકભયંકરી।
તસ્યા નામ વૃષાદર્ભિર્યાતુધાનીત્યથાકરોત્॥ 13-141-45 (86867)
સા કૃત્યા કાલરાત્રીવ કૃતાઞ્જલિરુપસ્થિતા।
વૃષાદર્ભિ નરપતિં કિં કરોમીતિ ચાબ્રવીત્॥ 13-141-46 (86868)
વૃષાદર્ભિરુવાચ। 13-141-47x (7211)
ઋષીણાં ગચ્છ સપ્તાનામરુન્ધત્યાસ્તથૈવ ચ।
દાસીભર્તુશ્ચ દાસ્યાશ્ચ મનસા નામ ધારય॥ 13-141-47 (86869)
જ્ઞાત્વા નામાનિ ચૈવૈષાં સર્વાનેતાન્વિનાશય।
વિનષ્ટેષુ તથા સ્વૈરં ગચ્છ યત્રેપ્સિતં તવ॥ 13-141-48 (86870)
સા તથેતિ પ્રતિશ્રુત્ય યાતુધાની સ્વરૂપિણી।
જગામ તદ્વનં યત્ર વિચેરુસ્તે મહર્ષયઃ॥ ॥ 13-141-49 (86871)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 141 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-141-3 વૃષા દર્વેશ્ચ સંવાદમિતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-141-5 ગણ્ડાભૂત્કર્મકારિકેતિ ઝ.પાઠઃ। ગણ્ડા નામતઃ॥ 7-141-9 દિષ્ટાન્તં મરણમ્॥ 7-141-11 આત્માનં શરીરં પરીપ્સવઃ રક્ષિતુકામાઃ। નિરન્ને મર્ત્યલોકેઽસ્મિન્નિતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-141-13 પુષ્ટિઃ પુષ્ટિહેતુઃ। તચ્છૃણુધ્વં તપોધના ઇતિ ટ.થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-141-30 પ્રતીચ્છન્ પ્રતિગૃહ્ણન્॥ 7-141-32 તસ્ય લાભસુખસ્ય માત્રા ઇયત્તા॥ 7-141-36 તદ્ધનં તપોધનમ્॥ 7-141-37 પક્ષસમ્મતઃ પાક્ષિકત્વેન મતઃ॥ 7-141-39 યદ્વૈ ધર્મે પરં નાસ્તિ બ્રાહ્મણાસ્તદ્ધનં વિદુરિતિ ઝ.પાઠઃ। યત્ યતો હેતોઃ। વૈધર્મે વિધર્મ એવ વૈધર્મઃ તસ્મિઁલોભાદિદોષે સતિ પરં ઉત્કૃષ્ટં પદં નાસ્તિ ન લભ્યતેઽતસ્તદલોભાખ્યમેવ ધનં બ્રાહ્મણા વિદુઃ॥ 7-141-40 ઉપધિશ્છલમ્। કશ્મલાધમદાનાય પ્રતિયત્નઃ પ્રજાધમાઃ। ફલાન્યુપધિયુક્તાનિ યત્ર યઃ સમ્પ્રચ્છતીતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-141-47 નામ નામ્નોર્થમ્॥ 7-141-48 જ્ઞાત્વા નામાનુરૂપં તેષાં સામર્થ્યં પરીક્ષ્ય તાન્ વિનાશય। અન્યથા ત્વામેવ તે વિનાશયિષ્યન્તીતિ ભાવઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 142
॥ શ્રીઃ ॥
13.142. અધ્યાયઃ 142
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
વને વિચરતાં સપ્તર્ષીણાં પરિવ્રાડ્રૂપધારિણેન્દ્રેણ સમાગમઃ॥ 1 ॥ અરુન્ધત્યા તસ્યાતિપીનાઙ્ગત્વે કારણં પૃષ્ટૈસ્તૈસ્તત્કથનઃ॥ 2 ॥ તથા કામપિ પદ્મિનીમવલોકિતવદ્ભિસ્તૈર્બિસગ્રહણાય તત્સમીપગમનમ્॥ 3 ॥ તત્ર તદ્રક્ષિણ્યા વૃષાદર્ભિનિર્મિતકત્યયા સ્વસ્વનામનિર્વચનેન સરઃપ્રવેશં ચોદિસૈસ્તાંપ્રતિ તન્નિર્વચનમ્॥ 4 ॥ ભિક્ષુરૂપિણેન્દ્રેણ સકૃત્સ્વનામનિર્વચનેઽપિ પુન પૃચ્છન્ત્યાઃ કૃત્યાયા દણ્ડેન મારણપૂર્વકમૃષીન્પ્રતિ સ્વસ્વરૂપપ્રકટનમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
અથાત્રિપ્રમુખા રાજન્વને તસ્મિન્મહર્ષયઃ।
વ્યચરન્ભક્ષયન્તો વૈ મૂલાનિ ચ ફલાનિ ચ॥ 13-142-1 (86872)
અથાપશ્યન્સુપીનાંસપાણિપાદમુખોદરમ્।
પરિવ્રજન્તં સ્થૂલાઙ્ગં પરિવ્રાજં શુનસ્સખમ્॥ 13-142-2 (86873)
અરુન્ધતી તુ તં દૃષ્ટ્વા સર્વાઙ્ગોપચિતં શુભમ્।
ભવિતારો ભવન્તો વૈ નૈવમિત્યબ્રવીદૃષીન્॥ 13-142-3 (86874)
વસિષ્ઠ ઉવાચ। 13-142-4x (7212)
નૈતસ્યેહ યથાઽસ્માકમગ્નિહોત્રમનિર્હુતમ્।
સાયં પ્રાતશ્ચ હોતવ્યં તેન પીવાઞ્શુનસ્સખઃ॥ 13-142-4 (86875)
અત્રિરુવાચ। 13-142-5x (7213)
નૈતસ્યેહ યથાઽસ્માકં ક્ષુધયા વીર્યમાહતમ્।
કૃચ્છ્રાધીતં પ્રનષ્ટં ચ તેન પીવાઞ્છુનસ્સખઃ॥ 13-142-5 (86876)
વિશ્વામિત્ર ઉવાચ। 13-142-6x (7214)
નૈતસ્યેહ યથાઽસ્માકં શશ્વચ્છાસ્ત્રકૃતો જ્વરઃ।
અલસઃ ક્ષુત્પરો મૂર્ખસ્તેન પીવાઞ્શુનસ્સખઃ॥ 13-142-6 (86877)
જમદગ્નિરુવાચ। 13-142-7x (7215)
નૈતસ્યેહ યથાઽસ્માકં ભક્તમિન્ધનમેવ ચ।
સઞ્ચિત્યં વાર્ષિકં ચિત્તે તેન પીવાઞ્શુનસ્સખઃ॥ 13-142-7 (86878)
કશ્યપ ઉવાચ। 13-142-8x (7216)
નૈતસ્યેહ યથાઽસ્માકં ચત્વારશ્ચ સહોદરાઃ।
દેહિદેહીતિ ભિક્ષન્તિ તેન પીવાઞ્શુનસ્સખઃ॥ 13-142-8 (86879)
ભરદ્વાજ ઉવાચ। 13-142-9x (7217)
નૈતસ્યેહ યથાઽસ્માકં બ્રહ્મબન્ધોરચેતસઃ।
શોકો ભાર્યાપવાદેન તેન પીવાઞ્શુનસ્સખઃ॥ 13-142-9 (86880)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-142-10x (7218)
નૈતસ્યેહ યથાઽસ્માકં ત્રિકૌશેયં ચ રાઙ્કવમ્।
એકૈકં વૈ ત્રિવર્ષીયં તેન પીવાઞ્શુનસ્સખઃ॥ 13-142-10 (86881)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-142-11x (7219)
અથ દૃષ્ટ્વા પરિવ્રાટ્ સ તાન્મહર્ષીઞ્શુનસ્સખઃ।
અભિવાદ્ય યથાન્યાયં પાણિસ્પર્શમથાચરત્॥ 13-142-11 (86882)
પરિચર્યાં વને તાં તુ ક્ષુત્પ્રતીકારકાઙ્ક્ષિણઃ।
અન્યોન્યેન નિવેદ્યાથ પ્રાતિષ્ઠન્ત સહૈવ તે॥ 13-142-12 (86883)
એકનિશ્ચયકાર્યાશ્ચ વ્યચરન્ત વનાનિ તે।
આદદાનાઃ સમુદ્ધૃત્ય મૂલાનિ ચ ફલાનિ ચ॥ 13-142-13 (86884)
કદાચિદ્વિચરન્તસ્તે વૃક્ષૈરવિરલૈર્વૃતામ્।
શુચિપૂર્ણપ્રસન્નોદાં દદૃશુઃ પદ્મિનીં શુભામ્॥ 13-142-14 (86885)
બાલાદિત્યવપુઃપ્રખ્યૈઃ પુષ્કરૈરુપશોભિતામ્।
વૈડૂર્યવર્ણસદૃશૈઃ પદ્મપત્રૈરથાવૃતામ્॥ 13-142-15 (86886)
નાનાવિધૈશ્ચ વિહગૈર્જલપ્રવરસેવિભિઃ।
એકદ્વારામનાદેયાં સૂપતીર્થામકર્દમામ્॥ 13-142-16 (86887)
વૃષાદર્ભિપ્રયુક્તા તુ કૃત્યા વિકૃતદર્શના।
યાતુધાનીતિ વિખ્યાતા પદ્મિનીં તામરક્ષત॥ 13-142-17 (86888)
શુનસ્સખસહાયાસ્તુ બિસાર્થં તે મહર્ષયઃ।
પદ્મિનીમભિજગ્મુસ્તે સર્વે કૃત્યાભિરક્ષિતામ્॥ 13-142-18 (86889)
તતસ્તે યાતુધાનીં તાં દૃષ્ટ્વા વિકૃતદર્શનામ્।
સ્થિતાં કમલિનીતીરે કૃત્યામૂચુર્મહર્ષયઃ॥ 13-142-19 (86890)
એકા તિષ્ઠસિ કા ચ ત્વં કસ્યાર્થે કિં પ્રયોજનમ્।
પદ્મિનીતીરમાશ્રિત્ય બ્રૂહિ ત્વં કિં ચિકીર્ષસિ॥ 13-142-20 (86891)
યાતુધાન્યુવાચ। 13-142-21x (7220)
યાઽસ્મિ કાઽસ્મ્યનુયોગો મે ન કર્તવ્યઃ કથઞ્ચન।
આરક્ષિણીં મા પદ્મિન્યા વિત્ત સર્વે તપોધનાઃ॥ 13-142-21 (86892)
ઋષય ઊચુઃ। 13-142-22x (7221)
સર્વ એવ ક્ષુધાર્તાઃ સ્મ ન ચાન્યત્કિંચિદસ્તિ નઃ।
ભવત્યાઃ સમ્મતે સર્વે ગૃહ્ણીયામ બિસાન્યુત॥ 13-142-22 (86893)
યાતુધાન્યુવાચ। 13-142-23x (7222)
સમયેન બિસાનીતો ગૃહ્ણીધ્વં કામકારતઃ।
એકૈકો નામ મે પ્રોક્ત્વા તતો ગૃહ્ણીત માચિરમ્॥ 13-142-23 (86894)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-142-24x (7223)
વિજ્ઞાય યાતુધાનીં તાં કૃત્યમૃષિવધૈષિણીમ્।
અત્રિઃ ક્ષુધા પરીતાત્મા તતો વચનમબ્રવીત્॥ 13-142-24 (86895)
અત્ત્રિરુવાચ। 13-142-25x (7224)
અરાત્ત્રિરત્ત્રિઃ સા રાત્રિર્યાં નાધીતે ત્રિરદ્ય વૈ।
અરાત્રિરત્રિરિત્યેવ નામ મે વિદ્ધિ શોભને॥ 13-142-25 (86896)
યાતુધાન્યુવાચ। 13-142-26x (7225)
યથોદાહૃતમેતત્તે ત્વયા નામ મહાદ્યુતે।
દુર્ધાર્યમેતન્મનસા ગચ્છાઽવતર પદ્મિનીમ્॥ 13-142-26 (86897)
વસિષ્ઠ ઉવાચ। 13-142-27x (7226)
વસિષ્ઠોઽસ્મિ વરિષ્ઠોઽસ્મિ વસે વાસગૃહેષ્વપિ।
વરિષ્ઠત્વાચ્ચ વાસાચ્ચ વસિષ્ઠ ઇતિ વિદ્દિ મામ્॥ 13-142-27 (86898)
યાતુધાન્યુવાચ। 13-142-28x (7227)
નામ નૈરુક્તમેતત્તે દુઃખવ્યાભાષિતાક્ષરમ્।
નૈતદ્ધારયિતું શક્યં ગચ્છાઽવતર પદ્મિનીમ્॥ 13-142-28 (86899)
કશ્યપ ઉવાચ। 13-142-29x (7228)
કુલંકુલં ચ કુવમઃ કુવમઃ કશ્યપો દ્વિજઃ।
કાશ્યઃ કાશનિકાશત્વાદેતન્મે નામ ધારય॥ 13-142-29 (86900)
યાતુધાન્યુવાચ। 13-142-30x (7229)
યથોદાહૃતમેતત્તે મયિ નામ મહાદ્યુતે।
દુર્ધાર્યમેતન્મનસા ગચ્છાઽવતર પદ્મિનીમ્॥ 13-142-30 (86901)
ભરદ્વાજ ઉવાચ। 13-142-31x (7230)
ભરેઽસુતાન્ભરે પોષ્યાન્ભરે દેવાન્ભરે દ્વિજાન્।
ભરે ભાર્યામહં વ્યાજાદ્ભરદ્વાજોઽસ્મિ શોભને॥ 13-142-31 (86902)
યાતુધાન્યુવાચ। 13-142-32x (7231)
નામ નૈરુક્તમેતત્તે દુઃખવ્યાભાષિતાક્ષરમ્।
નૈતદ્ધારયિતું શક્યં ગચ્છાઽવતર પદ્મિનીમ્॥ 13-142-32 (86903)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-142-33x (7232)
ગોદમો દમતોઽધૂમોઽદમસ્તે સમદર્શનાત્।
વિદ્ધિ માં ગોતમં કૃત્યે યાતુધાનિ નિબોધ માં 13-142-33 (86904)
યાતુધાન્યુવાચ। 13-142-34x (7233)
યથોદાહૃતમેતત્તે મયિ નામ મહામુને।
નૈતદ્ધારયિતું શક્યં ગચ્છાઽવતર પદ્મિનીમ્॥ 13-142-34 (86905)
વિશ્વામિત્ર ઉવાચ। 13-142-35x (7234)
વિશ્વેદેવાશ્ચ મે મિત્રં મિત્રમસ્મિ ગવાં તથા।
વિશ્વામિત્ર ઇતિ ખ્યાતં યાતુધાનિ નિબોધ માં 13-142-35 (86906)
યાતુધાન્યુવાચ। 13-142-36x (7235)
નામ નૈરુક્તમેતત્તે દુઃખવ્યાભાષિતાક્ષરમ્।
નૈતદ્ધારયિતું શક્યં ગચ્છાઽવતર પદ્મિનીમ્॥ 13-142-36 (86907)
જમદગ્નિરુવાચ। 13-142-37x (7236)
જાજમદ્યજજાનેઽહં જિજાહીહ જિજાયિષિ।
જમદગ્નિરિતિ ખ્યાતં તતો માં વિદ્ધિ શોભને॥ 13-142-37 (86908)
યાતુધાન્યુવાચ। 13-142-38x (7237)
યથોદાહૃતમેતત્તે મયિ નામ મહામુને।
નૈતદ્ધારયિતું શક્યં ગચ્છાઽવતર પદ્મિનીમ્॥ 13-142-38 (86909)
અરુન્ધત્યુવાચ। 13-142-38x (7238)
ધરાન્ધરિત્રીં વસુધાં ભર્તુસ્તિષ્ઠામ્યનન્તરમ્।
મનોઽનુરુન્ધતી ભર્તુરિતિ માં વિદ્ધ્યરુન્ધતીમ્॥ 13-142-39 (86910)
યાતુધાન્યુવાચ। 13-142-40x (7239)
નામનૈરુક્તમેતત્તે દુઃખવ્યાભાષિતાક્ષરમ્।
નૈતદ્ધારયિતું શક્યં ગચ્છાઽવતર પદ્મિનીમ્॥ 13-142-40 (86911)
ગણ્ડોવાચ। 13-142-41x (7240)
વક્ત્રૈકદેશે ગણ્ડેતિ ધાતુમેતં પ્રચક્ષતે।
તેનોન્નતેન ગણ્ડેતિ વિદ્ધિ માઽનલસમ્ભવે॥ 13-142-41 (86912)
યાતુધાન્યુવાચ। 13-142-42x (7241)
નામનૈરુક્તમેતત્તે દુઃખવ્યાભાષિતાક્ષરમ્।
નૈતદ્ધારયિતું શક્યં ગચ્છાવતર પદ્મિનીમ્॥ 13-142-42 (86913)
પશુસખ ઉવાચ। 13-142-43x (7242)
પશૂન્યઞ્જામિ દૃષ્ટ્વાઽહં પશૂનાં ચ સદા સખા।
ગૌણં પશુસખેત્યેવં વિદ્ધિ મામગ્નિસમ્ભવે॥ 13-142-43 (86914)
યાતુધાન્યુવાચ। 13-142-44x (7243)
નામનૈરુક્તમેતત્તે દુઃખવ્યાભાષિતાક્ષરમ્।
નૈતદ્ધારયિતું શક્યં ગચ્છાઽવતર પદ્મિનીમ્॥ 13-142-44 (86915)
શુનઃસખ ઉવાચ। 13-142-45x (7244)
એભિરુક્તં યથા નામ નાહં વક્તુમિહોત્સહે।
શુનઃસખસખાયં માં યાતુધાન્યુપધારય॥ 13-142-45 (86916)
યાતુધાન્યુવાચ। 13-142-46x (7245)
નામ ન વ્યક્તમુક્તં વૈ વાક્યં સંદિગ્ધયા ગિરા।
તસ્માત્સકૃદિદાનીં ત્વં બ્રૂહિ યન્નામ તે દ્વિજ॥ 13-142-46 (86917)
શુનઃસખ ઉવાચ। 13-142-47x (7246)
સકૃદુક્તં મયા નામ ન ગૃહીતં ત્વયા યદિ।
તસ્માત્ત્રિદણ્ડાભિહતા ગચ્છ ભસ્મેતિ માચિરમ્॥ 13-142-47 (86918)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-142-48x (7247)
સા બ્રહ્મદણ્ડકલ્પેન તેન મૂર્ધ્નિ હતા તદા।
કૃત્યા પપાત મેદિન્યાં ભસ્મ સાચ જગામ હ॥ 13-142-48 (86919)
શુનઃસખશ્ચ હત્વા તાં યાતુધાનીં મહાબલામ્।
ભુવિ ત્રિદણ્ડં વિષ્ટભ્ય શાદ્વલે સમુપાવિશત્॥ 13-142-49 (86920)
તતસ્તે મુનયઃ સર્વેઃ પુષ્કરાણિ બિસાનિ ચ।
યથાકામમુપાદાય સમુત્તસ્થુર્મુદાઽન્વિતાઃ॥ 13-142-50 (86921)
શ્રમેણ મહતા યુક્તાસ્તે બિસાનિ કલાપશઃ।
તીરે નિક્ષિપ્ય પદ્મિન્યાસ્તર્પણં ચક્રુરમ્ભસા॥ 13-142-51 (86922)
અથોત્થાય જલાત્તસ્માત્સર્વે તે સમુપાગમન્।
નાપશ્યંશ્ચાપિ તે તાનિ બિસાનિ પુરુષર્ષભાઃ॥ 13-142-52 (86923)
ઋષય ઊચુઃ। 13-142-53x (7248)
કેન ક્ષુધાભિભૂતાનામસ્માકં પાપકર્મણામ્।
નૃશંસેનાપનીતાનિ બિસાન્યાહારકાઙ્ક્ષિણામ્॥ 13-142-53 (86924)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-142-54x (7249)
તે શઙ્કમાનાસ્ત્વન્યોન્યં પપ્રચ્છુર્દ્વિજસત્તમાઃ।
ત ઊચુઃ શપથં સર્વે કુર્મ ઇત્યરિકર્શન॥ 13-142-54 (86925)
ત ઉક્ત્વા બાઢમિત્યેવ સર્વ એવ તદા સમમ્।
ક્ષુધાર્તાઃ સુપરિશ્રાન્તાઃ શપથાયોપચક્રમુઃ॥ 13-142-55 (86926)
અત્રિરુવાચ। 13-142-56x (7250)
સ ગાં સ્પૃશતુ પાદેન સૂર્યં ચ પ્રતિમેહતુ।
અધ્યાયેષ્વધીયીત બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યઃ॥ 13-142-56 (86927)
વસિષ્ઠ ઉવાચ। 13-142-57x (7251)
અનધ્યાયે પઠેલ્લોકે શુનઃ સ પરિકર્ષતુ।
પરિવ્રાટ્ કામવૃત્તિસ્તુ બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યઃ॥ 13-142-57 (86928)
શરણાગતં હન્તુ મિત્રં સ્વસુતાં ચોપજીવતુ।
અર્થાન્કાઙ્ક્ષતુ કીનાશાદ્બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યઃ॥ 13-142-58 (86929)
કશ્યપ ઉવાચ। 13-142-59x (7252)
`વિષ્ણું બ્રહ્મણ્યદેવેશં દેવદેવં જગદ્ગુરુમ્।
આધાતારં વિધાતારં સન્ધાતારં જગદ્ગુરુમ્।
વિહાય સ ભજત્વન્યં બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યઃ॥' 13-142-59 (86930)
સર્વત્ર સર્વં લપતુ ન્યાસલોપં કરોતુ ચ।
કૂટસાક્ષિત્વમભ્યેતુ બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યઃ॥ 13-142-60 (86931)
વૃથા માંસાશનશ્ચાસ્તુ વૃથા દાનં કરોતુ ચ।
યાતુ સ્ત્રિયં દિવા ચૈવ બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યઃ॥ 13-142-61 (86932)
ભરદ્વાજ ઉવાચ। 13-142-62x (7253)
નૃશંસસ્ત્યક્તધર્માઽસ્તુ સ્ત્રીષુ જ્ઞાતિષુ ગોષુ ચ।
બ્રાહ્મણં ચાપિ જયતાં બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યઃ॥ 13-142-62 (86933)
ઉપાધ્યાયમધઃ કૃત્વા ઋચોઽધ્યેતુ યજૂંષિ ચ।
જુહોતુ ચ સ કક્ષાગ્નૌ બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યઃ॥ 13-142-63 (86934)
જમદગ્નિરુવાચ। 13-142-64x (7254)
પુરીષમુત્સૃજત્વપ્સુ હન્તુ ગાં ચૈવ દ્રુહ્યત્।
અનૃતૌ મૈથુનં યાતુ બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યઃ॥ 13-142-64 (86935)
દ્વેષ્યો ભાર્યોપજીવી સ્યાદ્દુરબન્ધુશ્ચ વૈરવાન્।
અન્યોન્યસ્યાતિથિશ્ચાસ્તુ બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યઃ॥ 13-142-65 (86936)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-142-66x (7255)
અધીત્ય વેદાંસ્ત્યજતુ ત્રીનગ્નીનપવિધ્યતુ।
વિક્રીણાતુ તથા સોમં બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યઃ॥ 13-142-66 (86937)
ઉદપાનોદકે ગ્રામે બ્રાહ્મણો વૃષલીપતિઃ।
તસ્ય સાલોક્યતાં યાતુ બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યઃ॥ 13-142-67 (86938)
વિશ્વામિત્ર ઉવાચ। 13-142-68x (7256)
જીવતો વૈ ગુરૂન્ભૃત્યાન્ભરન્ત્વસ્ય પરે જનાઃ।
દરિદ્રો બહુપુત્રઃ સ્યાદ્બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યઃ॥ 13-142-68 (86939)
અશુચિર્બ્રહ્મકૂટોઽસ્તુ મિથ્યા ચૈવાપ્યહઙ્કૃતઃ।
કર્ષકો મત્સરી ચાસ્તુ બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યઃ॥ 13-142-69 (86940)
હર્ષં કરોતુ ભૃતકો રાજ્ઞશ્વાસ્તુ પુરોહિતઃ।
અયાજ્યસ્ય ભવેદૃત્વિક્ બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યઃ 13-142-70 (86941)
અરુન્ધત્યુવાચ। 13-142-71x (7257)
નિત્યં પરિભવેચ્છ્વશ્રૂં ભર્તુર્ભવતુ દુર્મનાઃ।
એકા સ્વાદુ સમશ્નાતુ બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યા॥ 13-142-71 (86942)
જ્ઞાતીનાં ગૃહમધ્યસ્થા સક્તૂનત્તુ દિનક્ષયે।
અભોગ્યા વીરસૂરસ્તુ બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યા॥ 13-142-72 (86943)
ગણ્ડોવાચ। 13-142-73x (7258)
અનૃતં ભાષતુ સદા બન્ધુભિશ્ચ વિરુધ્યતુ।
દદાતુ કન્યાં શુલ્કેન બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યા॥ 13-142-73 (86944)
સાધયિત્વા સ્વયં પ્રાશેદ્દાસ્યે જીર્યતુ ચૈવ હ।
વિકર્મણા પ્રમીયેત બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યા॥ 13-142-74 (86945)
પશુસખ ઉવાચ। 13-142-75x (7259)
દાસ એવ પ્રજાયેતામપ્રસૂતિરકિઞ્ચન।
દૈવતેષ્વનમસ્કારો બિસસ્તૈન્યં કરોતિ યઃ॥ 13-142-75 (86946)
શુનઃસખ ઉવાચ। 13-142-76x (7260)
અધ્વર્યવે દુહિતરં વા દદાતુ
ચ્છન્દોગે વાઽઽચરિતબ્રહ્મચર્યે।
આથર્વણં વેદમધીત્ય વિપ્રઃ
સ્નાયીત વા યો હરતે બિસાનિ॥ 13-142-76 (86947)
ઋષય ઊચુઃ। 13-142-77x (7261)
ઇષ્ટમેતદ્દ્વિજાતીનાં યોઽયં તે શપથઃ કૃતઃ।
ત્વયા કૃતં બિસસ્તૈન્યં સર્વેષાં નઃ શુનઃસખ॥ 13-142-77 (86948)
શુનઃસખ ઉવાચ। 13-142-78x (7262)
ન્યસ્તમદ્યં ન પશ્યદ્ભિર્યદુક્તં કૃતકર્મભિઃ।
સત્યમેતન્ન મિથ્યૈતદ્બિસસ્તૈન્યં કૃતં મયા॥ 13-142-78 (86949)
મયા હ્યન્તર્હિતાનીહ બિસાનીમાનિ પશ્યત।
પરીક્ષાર્થં ભગવતાં કૃતમેવં મયાઽનઘાઃ॥ 13-142-79 (86950)
રક્ષણાર્થં ચ સર્વેષાં ભવતામહમાગતઃ।
યાતુધાની હ્યતિક્રૂરા કૃત્યૈષા વો વધૈષિણી॥ 13-142-80 (86951)
વૃષાદર્ભિપ્રયુક્તૈષા નિહતા મે તપોધનાઃ।
દુષ્ટા હિંસ્યાદિયં પાપા યુષ્માન્પ્રત્યગ્નિસમ્ભવા॥ 13-142-81 (86952)
તસ્માદસ્મ્યાગતો વિપ્રા વાસવં માં નિબોધત।
અલોભાદક્ષયા લોકાઃ પ્રાપ્તા વઃ સાર્વકામિકાઃ।
ઉત્તિષ્ઠધ્વમિતઃ ક્ષિપ્રં તાનવાપ્નુત વૈ દ્વિજાઃ॥ 13-142-82 (86953)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-142-83x (7263)
તતો મહર્ષયઃ પ્રીતાસ્તથેત્યુક્ત્વા પુરન્દરમ્।
સહૈવ ત્રિદશેન્દ્રેણ સર્વે જગ્મુસ્ત્રિવિષ્ટપમ્॥ 13-142-83 (86954)
એવમેતે મહાત્માનો યોગૈર્બહુવિધૈરપિ।
ક્ષુધા પરમયા યુક્તાશ્છન્દ્યમાના મહાત્મભિઃ।
નૈવ લોભં તદા યક્રુસ્તતઃ સ્વર્ગમવાપ્નુવન્॥ 13-142-84 (86955)
તસ્માત્સર્વાસ્વવસ્થાસુ નરો લોભં વિવર્જયેત્।
એષ ધર્મઃ પરો રાજંસ્તસ્માલ્લોભં વિવર્જયેત્॥ 13-142-85 (86956)
ઇદં નરઃ સુચરિતં સમવાયેષુ કીર્તયન્।
અર્થભાગી ચ ભવતિ ન ચ દુર્ગાણ્યવાપ્નુતે॥ 13-142-86 (86957)
પ્રીયન્તે પિતરશ્ચાસ્ય ઋષયો દેવતાસ્તથા।
યશોધર્માર્થભાગી ચ ભવતિ પ્રેત્ય માનવઃ॥ ॥ 13-142-87 (86958)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વિચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 142 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-142-2 પરિવ્રાજં શુના સહેતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-142-4 તેન પીવાન્શુના સહેતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-142-9 ભાર્યાપવાદઃ કૃત્તિકાસ્વભિશાપાત્॥ 7-142-10 ત્રિકૌશેયં કુશા રજ્જુસ્તયા નિર્વૃત્તં કાશેયં પાટિતસન્ધાનમ્। ત્રીણિ કૌશેયાનિ યસ્મિન્। રાઙ્કવં રઙ્કોર્મૃગાવેશેષસ્ય ચર્મ તદપિ ત્રિવર્ષીયમતિજીર્ણમ્॥ 7-142-12 પરિચર્યાં કરિષ્યામિ કુર્વિત્યન્યોન્યમુક્ત્વેત્યર્થઃ॥ 7-142-13 એકરૂપ એવ નિશ્ચયઃ કાર્યં ચ યેષાં તે॥ 7-142-16 ઉપતીર્થમવતરણમાર્ગઃ॥ 7-142-24 નામાર્થદ્વારા સામર્થ્યં જ્ઞાત્વા અસ્માકં વધૈષિણીયમિતિ વિજ્ઞાયેત્યર્થઃ॥ 7-142-25 અરાત્ત્રિઃ અરયઃ કામાદયઃ સન્ત્યસ્મિન્નિત્યરં પાપં અર્શઆદિભ્યોઽજિત્યચ્। તસ્માત્ત્રાયત ઇત્યરાત્ત્રિઃ। અરશબ્દાદલુપ્તપઞ્ચમીકાત્ પરસ્ય ત્રાયતેરુપરિ ક્વિપ્પ્રત્યયઃ। યસ્માદરાત્રિસ્તસ્માદત્રિઃ। અત્તીત્યદ્ મૃત્યુસ્તસ્માત્ત્રાયત ઇત્યત્રિઃ। મૃત્યુશબ્દસ્ય પાપ્મનિ પ્રયોગદર્શનાત્॥ 7-142-26 મયિ નામ મહામુને ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-142-27 વાયુશ્ચ પૃથિવી ચેતિ શ્રુતિપ્રસિદ્ધા વાય્વાદયો વસવસ્તે યસ્ય સ્વાધીના ભવન્તિ સ વસુમાન્પ્રાપ્તાણિમાદ્યૈશ્વર્યો મહાયોગી। અતિશયેન વસુમાનિતિ વસિષ્ઠસ્તાદૃશોઽહમસ્તિ। વસુમચ્છબ્દાદિષ્ઠન્પ્રત્યયે પરે મતુબ્લોપે ટિલોપે ચ વસિષ્ઠઃ। વાસગૃહેષુ વાસયોગ્યેષુ ગૃહસ્થાશ્રમેષુ સર્વેષામુપજીવ્યેષુ વસે વસામિ અતોઽહં વસ્તૄણાં મધ્યે અતિશ્રેષ્ઠ ઇતિ વસિષ્ઠોઽસ્મિ॥ 7-142-29 કશા અશ્વતાડનરજ્જુસ્તામર્હન્તિ તે કશ્યા અશ્વાઃ। ઇન્દ્રિયાણ્યેવાશ્વાઃ કશ્યાસ્તદાશ્રયત્વાચ્છરીરાણ્યપિ કશ્યાનિ। કુલઙ્કુલમિતિ વીપ્સાયાં દ્વિર્વચનમ્। સર્વશરીરેષ્વહમેવૈકઃ કશ્યપો નામ દ્વિજોઽસ્મિ। કશ્યાનિ શરીરાણિ પાતિ રક્ષતિ પિબતિ ભુઙ્ક્તે પાયયતિ યોષયતિ વા કશ્યપ ઇતિ યોગાત્। કુવમઃ કુવમ ઇતિ। કુઃ પૃથવીં તસ્યાં વમતિ વર્ષતીતિ કુવમ આદિત્યઃ પૂર્વવદ્દ્વિવચનમ્। સર્વોપ્યાદિત્યોઽહમેવ। મત્પુત્રત્વાત્સર્વેષામાદિત્યાનામિત્યર્થઃ। કાશ્યો દીપ્તિમાન્। તત્ર હેતુઃ। કાશનિકાશત્વાત્ બહુકાલીનત્વેન કાશપુષ્પસદૃશઃ સર્વતઃ પલિતશ્ચિરન્તનસ્તપસા દીપ્તોઽસ્મીસ્તર્થઃ। કુલં કુલં ચ કુશલઃ કુપયઃ કાશ્યપો દ્વિજઃ। કાશ્યપઃ કાશનીકાશ એતન્મે નામ ધારયેતિ ક.ડ.થ.પાઠઃ॥ 7-142-31 પ્રજા વૈ વાજસ્તા એષ બિભર્તીતિ શ્રુત્યનુસારેણ સ્વનામાહ ભરે ઇતિ। અસુતાન્ અપુત્રાનુદાસીનાનપિ દીનાનદીનાન્પાલયામિ। ભરે સુતાન્ભરે શિષ્યાનિતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-142-33 ગોપદાર્થં સ્વર્ગં ભૂમિં ચ દમયતિ વશીકરોતીતિ ગોદમઃ। તત્ર હેતુઃ દમત ઇતિ। દમેન ઇન્દ્રિયજયેન દમયતીતિ જિતેન્દ્રિયત્વાત્ ગાં દ્યાં ચ દમિતું શક્તોસ્મીત્યર્થઃ। અધૂમઃ નિર્ધૂમાગ્નિતુલ્યઃ। અત એવાદમઃ અન્યેન દમિતુમયોગ્યઃ તત્ર હેતુઃ। તે ત્વયિ। સમદર્શનાત્સમસ્ય બ્રહ્મણો દર્શનાત્ બ્રહ્મજ્ઞાનિત્વાદિત્યર્થઃ। અત્ર દકારસ્થાને તકારઃ। ગૌતમો દમગોધૂમો ધૂમો દુર્દર્શનશ્ચ તે ઇતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-142-35 મિત્રે ચર્ષૌ ઇતિ વિશ્વપદાન્તસ્ય દીર્ઘઃ। ગવાં ઇન્દ્રિયાણામ્॥ 7-142-37 જજામાદ્યં જજામાયં જજામાહં જજાયુષીતિ ક.થ.ધ.પાઠઃ। ભૂયોભૂયોઽતિશયેન જમન્તિ યુગપદનેકેષુ યજ્ઞાદિષ્વનેકવારં પુનઃપુનર્ભક્ષયન્તિ હવીંષિ તે જાજમન્તો દેવાઃ। `જમુ ભક્ષણે' યઙ્લુકિ શત્રન્તસ્ય રૂપમ્। ઇજ્યન્તે દેવતા અસ્મિન્નિતિ યજોઽગ્નિઃ તેષાં જાન આવિર્ભાવસ્તસ્મિન જિજાયિષિ જાતોઽસ્મિ ઇહલોકે અતો માં જિજાહિ જાનીહિ। તતો યોગાત્ માં જમદગ્નિરિતિ નામતો વિદ્ધિ। જાજમદિત્યત્રાદ્યપદે પ્રથમાક્ષરલોપે દ્વિતીયસ્યાગ્નિત્વે જમદગ્નિરિતિ સિદ્ધમ્। તતો જાજમન્તોઽગ્નિશ્ચાસ્મિન્ સન્તીતિ જમદગ્નિમાન્। તતો મતુબ્લોપેન જમદગ્નિરિતિ પદમ્। એતેનાપિ સ્વસ્યાધર્ષણીયત્વમુક્તમ્॥ 7-142-39 ધરાન્પર્વતાન્। ધરિત્રીં ભુવમ્। વસૂન્દેવાન્ધત્તે ઇતિ વ્યુત્પત્ત્યા વસુધાં દિવં ચ તિષ્ઠામિ અધિતિષ્ઠામિ। ભર્તુર્વસિષ્ઠસ્યાનન્તરં અવ્યવધાનેન અનુરુન્ધતીત્યા નુકારલોપઃ। સારં ધરિત્રીવસુધાં નેચ્છે ભર્તુરનન્તરમ્। ઇતિ ધ.પાઠઃ। વસુધામિચ્છે ભર્તુરિતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-142-41 ગડિ વદનૈકદેશ ઇતિ ધાતોઃ ગણ્ડેતિ નુમા સહિતસ્યાનુકરણમ્। મા મામ્। વૃષાદર્ભિણાઽગ્નૌ હુત્વાઽસ્યા ઉત્પાદિતત્વાદનલસંભવત્વમ્। ગણ્ડં ગતવતી ગણ્ડં ગણ઼્ડા ગણ્ડેતિ સંજ્ઞિતા। ગણ્ડં ગણ્ડેતિ ગણ્ડેતીતિ ધ.પાઠઃ। ચણ્ડં ગતવત્પ્રચણ્ડા ચણ્ડાચણ્ડેતિ સંજ્ઞિતા। ચણ્ડાચણ્ડેતિ ચણ્ડેતીતિ થ.પાઠઃ॥ 7-142-43 પશૂન્ જીવાન્ રઞ્જામિ રઞ્જયામિ। માં મમ નામેત્યર્થઃ। સખે સખાયૌ સખ્યેય ઇતિ થ.પાઠઃ। સહેઽપરાધં સખ્યેય ઇતિ ઙ.પાઠઃ॥ 7-142-45 શ્વા ધર્મઃ તત્સખાયો મુનયઃ તેષાં સખા શુનઃસખસખઃ તમ્। શુનાં સદા સખાયં મામિતિ ઙ.થ. પાઠઃ॥ 7-142-47 ભસ્મ ભસ્મતામ્॥ 7-142-51 કલાપશઃ સઙ્ઘશઃ॥ 7-142-55 સર્વ એવ શુનસ્સખમિતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-142-57 શુનઃ સારમેયાન્પરિકર્ષતુ ક્રીડાર્થં મૃગયાર્થં વા। પરિવ્રાટ્ કર્મવૃત્તિસ્ત્વિતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-142-58 સ્વસુતાં શુલ્કગ્રહણેન। કીનાશાત્ કર્ષકાત્॥ 7-142-60 સર્વત્ર સર્વં પણતુ ન્યાસલોભં કરોતુ ચેતિ ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-142-61 વૃથા યાગાદિનિમિત્તં વિના। વૃથા નટનર્તકાદૌ॥ 7-142-62 જયતાં યુદ્ધે વાદે વા। માતરં ચાપિ જહત્વિતિ ક.પાઠઃ॥ 7-142-63 કક્ષાપ્તૌ તત્ર હિ હુતં ભસ્મીભાવમપ્રાપ્ય હોતુર્દોષકરમિત્યાશયઃ॥ 7-142-67 નિર્ગુણાન્બિભૃયાદ્ભૃત્યાનિતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-142-69 ઋદ્ધ્યા ચૈવાપ્યહંકૃત ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-142-70 વર્ષાચરોસ્તુ ભૃતક ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-142-72 જ્ઞાતીનાં અનાદરે ષષ્ઠી। જ્ઞાતીનનાદૃત્યેત્યર્થઃ। અભોગ્યા યોનિદૂષિતા॥ 7-142-73 સાધુભિશ્ચ વિરુધ્યત્વિતિ ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-142-74 સાધયિત્વા અન્નં પક્ત્વા॥ 7-142-78 અદ્યં ભક્ષ્યમ્॥ 7-142-79 અન્તર્હિતાનિ અન્તર્ધાનં પ્રાપિતાનિ॥ 7-142-85 રાજન્બ્રાહ્મણસ્ય પ્રકીર્તિત ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 143
॥ શ્રીઃ ॥
13.143. અધ્યાયઃ 143
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
સમ્ભૂય તીર્થયાત્રાં કુર્વદ્ભિર્દ્વિજર્ષિભી રાજર્ષિભિશ્ચ ક્રમેણ બ્રહ્મસરઃપ્રતિ ગમનમ્॥ 1 ॥ તત્રાગસ્ત્યેન હ્રદાત્સમુદ્ધૃતપદ્મસ્ય ધર્મશુશ્રૂષુણેન્દ્રેણ ગૂઢમપહારે ઋષિભી રાજભિશ્ચ સ્વેષુ પુષ્કરસ્તેયં શઙ્કમાનમગસ્ત્યંપ્રતિ પ્રત્યેકશો નાનાશપથકરણમ્॥ 2 ॥ પશ્ચાદિન્દ્રેણ સ્વસ્વરૂપપ્રકાશનપૂર્વકં સ્વેન પુષ્કરાપહારસ્ય પ્રયોજનનિવેદનેન તત્પ્રસાદનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
અત્રૈવોદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
યદ્વૃત્તં તીર્થયાત્રાયાં શપથં પ્રતિ તચ્છૃણુ॥ 13-143-1 (86959)
પુષ્કરાર્થં કૃતં સ્તૈન્યં પુરા ભરતસત્તમ।
રાજર્ષિભિર્મહારાજ તથૈવ ચ દ્વિજર્ષિભિઃ॥ 13-143-2 (86960)
પુરા પ્રભાસે ઋષયઃ સમગ્રાઃ
સમેતા વૈ મન્ત્રમમન્ત્રયન્ત।
ચરામ સર્વાં પૃથિવીં પુણ્યતીર્થાં
તન્નઃ કામં હન્ત ગચ્છામ સર્વે॥ 13-143-3 (86961)
શુક્રોઽઙ્ગિરાશ્ચૈવ કવિશ્ચ વિદ્વાં-
સ્તથા હ્યગસ્ત્યો નારદપર્વતૌ ચ।
ભૃગુર્વસિષ્ઠઃ કશ્યપો ગૌતમશ્ચ
વિશ્વામિત્રો જમદગ્નિશ્ચ રાજન્॥ 13-143-4 (86962)
ઋષિસ્તથા ગાલવોઽથાષ્ટકશ્ચ
ભરદ્વાજોઽરુન્ધતી વાલખિલ્યાઃ।
શિબિર્દિલીપો નહુષોઽમ્બરીષો
રાજા યયાતિર્ધુન્ધુમારોઽથ પૂરુઃ॥ 13-143-5 (86963)
જગ્મુઃ પુરસ્કૃત્ય મહાનુભાવં
શતક્રતું વૃત્રહણં નરેન્દ્રાઃ।
તીર્થાનિ સર્વાણિ પરિભ્રમન્તો
માઘ્યાં યયુઃ કૌશિકીં પુણ્યતીર્થામ્॥ 13-143-6 (86964)
સર્વેષુ તીર્થેષ્વવધૂતપાપા
જગ્મુસ્તતો બ્રહ્મસરઃ સુપુણ્યમ્।
દેવસ્ય તીર્થે જલમગ્નિકલ્પા
વિગાહ્ય તે ભુક્તબિસપ્રસૂનાઃ॥ 13-143-7 (86965)
કેચિદ્બિસાન્યખનંસ્તત્ર રાજન્ન-
ન્યે મૃણાલાન્યખનંસ્તત્ર વિપ્રાઃ।
અથાપશ્યન્પુષ્કરં તે હ્રિયન્તં
હ્રદાદગસ્ત્યેન સમુદ્ધૃતં તત્॥ 13-143-8 (86966)
નાનાહ સર્વાનૃષિમુખ્યાનગસ્ત્યઃ
કેનાહૃતં પુષ્કરં મે સુજાતમ્।
યુષ્માઞ્શઙ્કે પુષ્કરં દીયતાં મે
ન વૈ ભવન્તો હર્તુમર્હન્તિ પદ્મમ્॥ 13-143-9 (86967)
શૃણોમિ કાલો હિંસતે ધર્મવીર્યં
સેયં પ્રાપ્તા વર્તતે ધર્મપીડા।
પુરાઽધર્મો વર્તતે નેહ યાવ-
ત્તાવદ્ગચ્છામઃ સુરલોકં ચિરાય॥ 13-143-10 (86968)
પુરા વેદાન્બ્રાહ્મણા ગ્રામમધ્યે
ઘુષ્ટસ્વરા વૃષલાન્શ્રાવયન્તિ।
પુરા રાજા વ્યવહારાનધર્મા-
ન્પશ્યત્યહં પરલોકં વ્રજામિ॥ 13-143-11 (86969)
પુરા રાજા પ્રત્યવરાન્ગરીયસો
મંસ્યત્યથૈનમનુયાસ્યન્તિ સર્વે।
ધર્મોત્તરં યાવદિદં ન વર્તતે
તાવદ્વ્રજામિ પરલોકં ચિરાય॥ 13-143-12 (86970)
પુરા પ્રપશ્યામિ પરેણ મર્ત્યા-
ન્બલીયસા દુર્બલાન્ભુજ્યમાનાન્।
તસ્માદ્યાસ્યામિ પરલોકં ચિરાય
ન હ્યુત્સહે દ્રષ્ટુમીદૃઙ્નૃલોકે॥ 13-143-13 (86971)
તમાહુરાર્તા ઋષયો મહર્ષિં
ન તે વયં પુષ્કરં ચોરયામઃ।
મિથ્યાભિશંસા ભવતા ન કાર્યા
શપામ તીક્ષ્ણૈઃ શપથૈર્મહર્ષે॥ 13-143-14 (86972)
તે નિશ્ચિતાસ્તત્ર મહર્ષયસ્તુ
સમ્પશ્યન્તો ધર્મમેતં નરેન્દ્રાઃ।
તતોઽશપન્ત શપથાન્પર્યયેણ
સહૈવ તે પાર્થિવ પુત્રપૌત્રૈઃ॥ 13-143-15 (86973)
ભૃગુરુવાચ। 13-143-16x (7264)
પ્રત્યાક્રોશેદિહાક્રુષ્ટસ્તાડિતઃ પ્રતિતાડયેત્।
ખાદેચ્ચ પૃષ્ઠમાંસાનિ યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-16 (86974)
વસિષ્ઠ ઉવાચ। 13-143-17x (7265)
અસ્વાધ્યાયપરો લોકે શ્વાનં ચ પરિકર્ષતુ।
પુરે ચ ભિક્ષુર્ભવતુ યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-17 (86975)
કશ્યપ ઉવાચ। 13-143-18x (7266)
સર્વત્ર સર્વં પણતુ ન્યાસે લોભં કરોતુ ચ।
કૂટસાક્ષિત્વમભ્યેતુ યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-18 (86976)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-143-19x (7267)
જીવત્વહઙ્કૃતો બુદ્ધ્યા વિષમેણાસમેન સઃ।
કર્ષકો મત્સરી ચાસ્તુ યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-19 (86977)
અઙ્ગિરા ઉવાચ। 13-143-20x (7268)
અશુચિર્બ્રહ્મકૂટોસ્તુ શ્વાનં ચ પરિકર્ષતુ।
બ્રહ્મહાઽનિકૃતિશ્ચાસ્તુ યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-20 (86978)
ધુન્ધુમાર ઉવાચ। 13-143-21x (7269)
અકૃતજ્ઞસ્તુ મિત્રાણાં શૂદ્રાયાં ચ પ્રજાયતુ।
એકઃ સમ્પન્નમશ્નાતુ યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-21 (86979)
પુરૂરવા ઉવાચ। 13-132-22x (7270)
ચિકિત્સાયાં પ્રચરતુ ભાર્યયા ચૈવ પુષ્યતુ।
શ્વશુરાત્તસ્ય વૃત્તિઃ સ્યાદ્યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-22 (86980)
દિલીપ ઉવાચ। 13-143-23x (7271)
ઉદપાનપ્લવે ગ્રામે બ્રાહ્મણો વૃષલીપતિઃ।
તસ્ય લોકાન્સ વ્રજતુ યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-23 (86981)
શુક્ર ઉવાચ। 13-143-24x (7272)
વૃથા માંસં સમશ્નાતુ દિવા ગચ્છતુ મૈથુનમ્।
પ્રેષ્યો ભવતુ રાજ્ઞશ્ચ યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-24 (86982)
જમદગ્નિરુવાચ। 13-143-25x (7273)
અનધ્યાયેષ્વધીયીત મિત્રં શ્રાદ્ધે ચ ભોજયેત્।
શ્રાદ્ધે શૂદ્રસ્ય ચાશ્નીયાદ્યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-25 (86983)
શિબિરુવાચ। 13-143-26x (7274)
અનાહિતાગ્નિર્મિયતાં યજ્ઞે વિઘ્નં કરોતુ ચ।
તપસ્વિભિર્વિરુધ્યેચ્ચ યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-26 (86984)
યયાતિરુવાચ। 13-143-27x (7275)
અનૃતૌ વ્રતનિયતાયાં ભાર્યાયાં સ પ્રજાયતુ।
નિરાકરોતુ વેદાંશ્ચ યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-27 (86985)
નહુષ ઉવાચ। 13-143-28x (7276)
અતિથિર્ગૃહસંસ્થોઽસ્તુ કામવૃત્તસ્તુ દીક્ષિતઃ।
વિદ્યાં પ્રયચ્છતુ ભૃતો યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-28 (86986)
અમ્બરીષ ઉવાચ। 13-143-29x (7277)
નૃશંસસ્ત્યક્તધર્મોઽસ્તુ સ્ત્રીષુ જ્ઞાતિષુ ગોષુ ચ।
નિહન્તુ બ્રાહ્મણં ચાપિ યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-29 (86987)
નારદ ઉવાચ। 13-143-30x (7278)
ગૃહજ્ઞાની બહિઃશાસ્ત્રં પઠતાં વિસ્વરં પદમ્।
ગરીયસોઽવજાનાતુ યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-30 (86988)
નાભાગ ઉવાચ। 13-143-31x (7279)
અનૃતં ભાષતુ સદા સદ્ભિશ્ચૈવ વિરુધ્યતુ।
શુલ્કેન દદતુ કન્યાં યસ્તે હરપિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-31 (86989)
કવિરુવાચ। 13-143-32x (7280)
પદા ચ ગાં સંસ્પૃશતુ સૂર્યં ચ પ્રતિ મેહતુ।
શરણાગતં સંત્યજતુ યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-32 (86990)
વિશ્વામિઇત્ર ઉવાચ। 13-143-33x (7281)
કરોતુ ભૃતકોઽવર્ષાં રાજ્ઞશ્ચાસ્તુ પુરોહિતઃ।
ઋત્વિગસ્તુ હ્યયાજ્યસ્ય યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-33 (86991)
પર્વત ઉવાચ। 13-143-34x (7282)
ગ્રામે ચાધિકૃતઃ સોઽસ્તુ ખરયાનેન ગચ્છતુ।
શુનઃ કર્ષતુ વૃત્ત્યર્થે યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-34 (86992)
ભરદ્વાજ ઉવાચ। 13-143-35x (7283)
સર્વપાપસમાદાનં નૃશંસે ચાનૃતે ચ યત્।
તત્તસ્યાસ્તુ સદા પાપં યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-35 (86993)
અષ્ટક ઉવાચ। 13-143-36x (7284)
સ રાજાસ્ત્વકૃતપ્રજ્ઞઃ કામવૃત્તશ્ચ પાપકૃત્।
અધર્મેણાભિશાસ્તૂર્વીં યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-36 (86994)
ગાલવ ઉવાચ। 13-143-37x (7285)
પાપિષ્ઠેભ્યો હ્યનર્ઘાર્હઃ સ નરોઽસ્તુ સ્વપાપકૃત્।
દત્ત્વા દાનં કીર્તયતુ યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-37 (86995)
અરુન્ધત્યુવાચ। 13-143-38x (7286)
શ્વશ્ર્વાઽપવાદં વદતુ ભર્તુર્ભવતુ દુર્મનાઃ।
એકા સ્વાદુ સમશ્નાતુ યા તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-38 (86996)
વાલખિલ્યા ઊચુઃ। 13-143-39x (7287)
એકપાદેન વૃત્ત્યર્થં ગ્રામદ્વારે સ તિષ્ઠતુ।
ધર્મજ્ઞસ્ત્યક્તધર્માસ્તુ યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-39 (86997)
પશુસખ ઉવાચ। 13-143-40x (7288)
અગ્નિહોત્રમનાદૃત્ય સ સુખં સ્વપતુ દ્વિજઃ।
પરિવ્રાટ્ કામવૃત્તોસ્તુ યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-40 (86998)
સુરભ્યુવાચ। 13-143-41x (7289)
વાલજેન નિદાનેન કાંસ્યં ભવતુ દોહનમ્।
દુહ્યેત પરવત્સેન યા તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-41 (86999)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-143-42x (7290)
તતસ્તુ તૈઃ શપથૈઃ શપ્યમાનૈ-
ર્નાનાવિધૈર્બહુભિઃ કૌરવેન્દ્ર।
સહસ્રાક્ષો દેવરાટ્ સમ્પ્રહૃષ્ટઃ
સમીક્ષ્ય તં કોપનં વિપ્રમુખ્યમ્॥ 13-143-42 (87000)
યથાબ્રવીન્મઘવા પ્રત્યયં સ્વં
સ્વયં સમાગત્ય તમૃષિં જાતરોષમ્।
બ્રહ્મર્ષિદેવર્ષિનૃપર્ષિમધ્યે
યં તં નિબોધેહ મમાદ્ય રાજન્॥ 13-143-43 (87001)
શક્ર ઉવાચ। 13-143-44x (7291)
અધ્વર્યવે દુહિતરં દદાતુ
છન્દોગે વાઽઽચરિતબ્રહ્મચર્યે।
અથર્વણં વેદમધીત્ય વિપ્રઃ
સ્નાયીત યઃ પુષ્કરમાદદાતિ॥ 13-143-44 (87002)
સર્વાન્વેદાનધીયીત પુણ્યશીલોઽસ્તુ ધાર્મિકઃ।
બ્રહ્મણઃ સદનં યાતુ યસ્તે હરતિ પુષ્કરમ્॥ 13-143-45 (87003)
અગસ્ત્ય ઉવાચ। 13-143-46x (7292)
આશીર્વાદસ્ત્વયા પ્રોક્તઃ શપથો બલસૂદન।
દીયતાં પુષ્કરં મહ્યમેષ ધર્મઃ સનાતનઃ॥ 13-143-46 (87004)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 13-143-47x (7293)
ન મયા ભગવઁલ્લોભાદ્ધૃતં પુષ્કરમદ્ય વૈ।
ધર્માંસ્તુ શ્રોતુકામેન હૃતં ન ક્રોદ્ધુમર્હસિ॥ 13-143-47 (87005)
ધર્મશ્રુતિસમુત્કર્ષો ધર્મસેતુરનામયઃ।
આર્ષો વૈ શાશ્વતો નિત્યમવ્યયોઽયં મયા શ્રુતઃ॥ 13-143-48 (87006)
તદિદં ગૃહ્યતાં વિદ્વન્પુષ્કરં દ્વિજસત્તમ।
અતિક્રમં મે ભગવન્ક્ષન્તુમર્હસ્યનિન્દિત॥ 13-143-49 (87007)
ઇત્યુક્તઃ સ મહેન્દ્રેણ તપસ્વી કોપનો ભૃશમ્।
જગ્રાહ પુષ્કરં ધીમાન્પ્રસન્નશ્ચાભવન્મુનિઃ॥ 13-143-50 (87008)
પ્રયયુસ્તે તતો ભૂયસ્તીર્થાનિ વનગોચરાઃ।
પુણ્યેષુ તીર્થેષુ તથા ગાત્રાણ્યાપ્લાવયન્ત તે॥ 13-143-51 (87009)
આખ્યાનં ય ઇદં યુક્તઃ પઠેત્વર્વણિપર્વણિ।
ન મૂર્ખં જનયેત્પુત્રં ન ભવેચ્ચ નિરાકૃતિઃ॥ 13-143-52 (87010)
ન તમાપત્સ્પૃશેત્કાચિદ્વિજ્વરો ન જરાવહઃ।
વિરજાઃ શ્રેયસા યુક્તઃ પ્રેત્ય સ્વર્ગમવાપ્નુયાત્॥ 13-143-53 (87011)
યશ્ચ શાસ્ત્રમધીયીત ઋષિભિઃ પરિપાલિતમ્।
સ ગચ્છેદ્બ્રહ્મણો લોકમવ્યયં ચ નરોત્તમ॥ ॥ 13-143-54 (87012)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રિચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 143 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-143-1 અત્ર શપથેનૈવ નિષિદ્ધાર્થપ્રકાશને॥ 7-143-2 પુષ્કરાર્થં ઇન્દ્રેણ સ્તૈન્યં કૃતમ્। મુનિભિઃ શપથાઃ કૃતા ઇત્યર્થઃ॥ 7-143-8 બિસમૃણાલયોઃ કમલકુમુદવદવાન્તરભેદો જ્ઞેયઃ। હ્રિયન્તં હ્રિયમાણમ્॥ 7-143-12 પ્રત્યવરાન્મધ્યમાન્। તમોત્તરં યાવદિદં ન વર્તત ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-143-16 પૃષ્ઠમાંસાનિ પૃષ્ઠવાહાનાં હયવૃષભોષ્ટ્રાદીનાં માંસાનિ। ખાદેચ્ચ બ્રહ્મમાંસાનીતિ ડ.પાઠઃ॥ 7-143-17 ભિક્ષુઃ સંમ્યાસી॥ 7-143-18 પણતુ ક્રયવિક્રયં કરોતુ। સર્વં અપણ્યમપિ॥ 7-143-19 વિગતઃ સમભાવો યસ્માત્તેનાસમેન કામક્રોધાદિના। કૃપણત્વં સમેતુ સ ઇતિ ટ.ધ.પાઠઃ॥ 7-143-20 અનિકૃતિઃ અકૃતપ્રાયાશ્ચેતઃ॥ માનં ચ પરિકર્ષત્વિતિ ટ.ધ.પાઠઃ॥ 7-143-22 ચોરકાર્યં પ્રચરતુ ઇતિ ટ.ધ.પાઠઃ। ભાર્યાં સ્વાં ચૈવ દૂષ્યતુ ઇતિ થ.પાઠઃ। ભાર્યા વાચૈવ તુષ્યત્વિતિ ધ. પાઠઃ॥ 7-143-23 ઉદપાને પ્લવ આપ્લવઃ સ્નાનં યસ્મિન્॥ 7-143-24 યતિર્ગચ્છતુ મૈથુનમિતિ ટ.ધ.પાઠઃ॥ 7-143-28 અતિથિર્યતિઃ। ગૃહસંસ્થો ગૃહવાસી। અતિથિં ગૃહસ્થસ્ત્યજત્વિતિ થ.પાઠઃ। ભૃતો વિત્તેન ક્રીતઃ॥ 7-143-30 ગૂઢો જ્ઞાતું બહિશ્શાસ્ત્રમિતિ થ. ધ.પાઠઃ॥ 7-143-33 ભૃતકૌ ધાન્યવિક્રીતઃ સન્ અવર્ષાં વૃષ્ટિનિર્બન્ધં કરોતુ॥ 7-143-37 પાપિષ્ઠા એવ અનર્ઘાર્હાઃ અપૂજ્યાઃ। અયં તુ તતોપ્યપૂજ્યોસ્તુ। સ્વપાપકૃત્ સ્વેષુ જ્ઞાતિષુ પાપકૃત્॥ 7-143-41 નિદાનં દોહનકાલે ગવાં પાદબન્ધની રજ્જુસ્તેન॥ 7-143-43 પ્રત્યયમભિપ્રાયમ્॥ 7-143-48 ધર્મશ્રુતીનાં સમ્યગુત્કર્ષઃ। ધર્મ એવ સેતુસ્તરણોપાયઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 144
॥ શ્રીઃ ॥
13.144. અધ્યાયઃ 144
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ છત્રોપાનત્પ્રવૃત્તિપ્રદાનનિદાનકથનાય સૂર્યજમદગ્નિસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥ જમદગ્નિના રેણુકાયાઃ સ્વધનુર્નિસ્સૃતશરાણાં પુનઃપુનરાદાને નિયોજનેન બાણક્રીડારમ્ભઃ॥ 2 ॥ રેણુકયા સૂર્યતેજઃ પ્રતપ્તશિરઃ પાદતયા તરુચ્છાયાશ્રયણેન શરાનયનવિલમ્બને રુષ્ટેન મુનિના તત્કારણપ્રશ્નઃ॥ 3 ॥ રેણુકયા તન્નિવેદને મુનિના કોપાચ્છસ્ત્રેણ ભૂમૌ સૂર્યનિપાતનોદ્યમનમ્॥ 4 ॥ ભયાત્સૂર્યેણ વિપ્રરૂપધારણેન ભુવમેત્ય તત્પ્રસાદનમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
યદિદં શ્રાદ્ધકૃત્યેષુ દીયતે ભરતર્ષભ।
છત્રં ચોપાનહૌ ચૈવ કેનૈતત્સમ્પ્રવર્તિતમ્॥ 13-144-1 (87013)
કથં ચૈતત્સમુત્પન્નં કિમર્થં ચૈવ દીયતે।
ન કેવલં શ્રાદ્ધકૃત્યે પુણ્યકેષ્વપિ દીયતે॥ 13-144-2 (87014)
બહુષ્વપિ નિમિત્તેષુ પુણ્યમાશ્રિત્ય દીયતે।
એતદ્વિસ્તરતો બ્રહ્મઞ્શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વતઃ॥ 13-144-3 (87015)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-144-4x (7294)
શૃણુ રાજન્નવહિતશ્છત્રોપાનહવિસ્તરમ્।
યથૈતત્પ્રથિતં લોકે યથા ચૈતત્પ્રવર્તિતમ્॥ 13-144-4 (87016)
યથા ચાક્ષય્યતાં પ્રાપ્તં પુણ્યતાં ચ યથાગતમ્।
સર્વમેતદશેષેણ પ્રવક્ષ્યામિ નરાધિપ॥ 13-144-5 (87017)
`ઇતિહાસં પુરાવૃત્તમિદં શૃણુ નરાધિપ।'
જમદગ્નેશ્ચ સંવાદં સૂર્યસ્ય ચ મહાત્મનઃ॥ 13-144-6 (87018)
પુરા સ ભગવાન્સાક્ષાદ્ધનુષા ક્રીડતિ પ્રભો।
સન્ધાયસન્ધાય શરાંશ્ચિક્ષેપ કિલ ભાર્ગવઃ॥ 13-144-7 (87019)
તાન્ક્ષિપ્તાન્રેણુકા સર્વાંસ્તસ્યેષૂન્દીપ્તતેજસઃ।
આનીય સા તદા તસ્મૈ પ્રાદાદસકૃદચ્યુત॥ 13-144-8 (87020)
અથ તેન સ શબ્દેનિ જ્યાયાશ્ચૈવ શરસ્ય ચ।
પ્રહૃષ્ટઃ સમ્પ્રચિક્ષેપ સા ચ પ્રત્યાજહાર તાન્॥ 13-144-9 (87021)
તતો મધ્યાહ્નમારૂઢે જ્યેષ્ઠામૂલે દિવાકરે।
સ સાયકાન્દ્વિજો મુક્ત્વા રેણુકામિદમબ્રવીત્॥ 13-144-10 (87022)
ગચ્છાનય વિશાલાક્ષિ શરાનેતાન્ધનુશ્ચ્યુતાન્।
યાવદેતાન્પુનઃ સુભ્રુ ક્ષિપામીતિ જનાધિપ॥ 13-144-11 (87023)
સા ગચ્છન્ત્યન્તરા છાયાં વૃક્ષમાશ્રિત્ય ભામિની।
તસ્થૌ તસ્યા હિ સન્તપ્તં શિરઃ પાદૌ તથૈવ ચ॥ 13-144-12 (87024)
સ્થિતા સા તુ મૂહૂર્તં વૈ ભર્તુઃ શાપભયાચ્છુભા।
યયાવાનયિતું ભૂયઃ સાયકાનસિતેક્ષણા।
પ્રત્યાજગામ ચ શરાંસ્તાનાદાય યશસ્વિની॥ 13-144-13 (87025)
સા વૈ પ્રસ્વિન્નસર્વાઙ્ગી પદ્ભ્યાં દુઃખં નિયચ્છતી।
ઉપાજગામ ભર્તારં ભયાદ્ભર્તુઃ પ્રવેપતી॥ 13-144-14 (87026)
સ તામૃષિસ્તદા ક્રુદ્ધો વાક્યમાહ શુભાનનામ્।
રેણુકે કિં ચિરેણ ત્વમાગતેતિ પુનઃપુનઃ॥ 13-144-15 (87027)
રેણુકોવાચ। 13-144-16x (7295)
શિરસ્તપ્તં પ્રદીપ્તૌ મે પાદૌ ચૈવ તપોધન।
સૂર્યતેજોનિરુદ્ધાઽહં વૃક્ષચ્છાયાં સમાશ્રિતા॥ 13-144-16 (87028)
એતસ્માત્કારણાદ્બ્રહ્મંશ્ચિરાયૈતત્કૃતં મયા।
એતચ્છ્રુત્વા મમ વિભો મા ક્રુધસ્ત્વં પતોધન॥ 13-144-17 (87029)
જમદગ્નિરુવાચ। 13-144-18x (7296)
અદ્યૈનં દીપ્તકિરણં રેણુકે તવ દુઃખદમ્।
શરૈર્નિપાતયિષ્યામિ સૂર્યમસ્ત્રાગ્નિતેજસા॥ 13-144-18 (87030)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-144-19x (7297)
સ વિષ્ફાર્ય ધનુર્દિવ્યં ગૃહીત્વા ચ શરાન્બહૂંન્।
અતિષ્ઠત્સૂર્યમભિતો યતો યાતિ તતોમુખઃ॥ 13-144-19 (87031)
અથ તં પ્રેક્ષ્ય સન્નદ્ધં સૂર્યોઽભ્યેત્ય વચોઽબ્રવીત્।
દ્વિજરૂપેણ કૌન્તેય કિં તે સૂર્યોઽપરાધ્યતિ॥ 13-144-20 (87032)
આદત્તે રશ્મિભિઃ સૂર્યો દિવિ તિષ્ઠંસ્તતસ્તતઃ।
રસં હૃતં વૈ વર્ષાસુ પ્રવર્ષતિ દિવાકરઃ॥ 13-144-21 (87033)
તતોઽન્નં જાયતે વિપ્ર મનુષ્યાણાં સુખાવહમ્।
અન્નં પ્રાણા ઇતિ યથા વેદેષુ પરિપઠ્યતે॥ 13-144-22 (87034)
અથાઽભ્રેષુ નિગૂઢશ્ચ રશ્મિભિઃ પરિવારિતઃ।
સપ્તદ્વીપાનિમાન્બ્રહ્મન્વર્ષેણાભિપ્રવર્ષતિ॥ 13-144-23 (87035)
તતસ્તદૌષધીનાં ચ વીરુધાં પુષ્પપત્રજમ્।
સર્વં વર્ષાભિનિર્વૃત્તમન્નં સમ્ભવતિ પ્રભો॥ 13-144-24 (87036)
જાતકર્માણિ સર્વાણિ વ્રતોપનયનાનિ ચ।
ગોદાનાનિ વિવાહાશ્ચ તથા યજ્ઞસમૃદ્ધયઃ॥ 13-144-25 (87037)
સત્રાણિ દાનાનિ તથા સંયોગા વિત્તસઞ્ચયાઃ।
અન્નતઃ સમ્પ્રવર્તન્તે યથા ત્વં વેત્થ ભાર્ગવ॥ 13-144-26 (87038)
રમણીયાનિ યાવન્તિ યાવદારમ્ભિકાણિ ચ।
સર્વમન્નાત્પ્રભવતિ વિદિતં કીર્તયામિ તે॥ 13-144-27 (87039)
સર્વં હિ વેત્થ વિપ્ર ત્વં યદેતત્કીર્તિતં મયા।
પ્રસાદયે ત્વાં વિપ્રર્ષે કિં તે સૂર્યો નિપાત્યતે॥ ॥ 13-144-28 (87040)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુશ્ચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 144 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-144-2 પુણ્યકેષુ સ્ત્રીણાં વ્રતોત્સવેષુ॥ 7-144-4 જ્યેષ્ઠામૂલે દક્ષિણાવર્તે ભ્રમમ્મણે ભચક્રે જ્યેષ્ઠાનાં સમસૂત્રે પતિતં રોહિણીનક્ષત્રં તદેવ જ્યેષ્ઠાનાં મૂલં। યથાશ્રુતાર્થગ્રહણં તુ ન। જ્યેષ્ઠામૂલસ્થેર્કે હેમન્તે શિરઃપાદદાહસ્યાનવસરાત્। લોકે યેન ચૈવ પ્રકીર્તિતદિતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-144-10 દ્વિજો વિદ્ધ્વતિટ. ધ.પાઠઃ॥ 7-144-28 કિં તે સૂર્યં નિપાત્ય વૈ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 145
॥ શ્રીઃ ॥
13.145. અધ્યાયઃ 145
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
જમદગ્નિના સૌરાતપતાપનિવારણોપાયકલ્પનં ચોદિતેન સૂર્યેણ તસ્મૈ છત્રોપાનત્પ્રદાનમ્॥ 1 ॥ એવં ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ તત્પ્રવૃત્તિકથનપૂર્વકં તદ્વાનપ્રશંસનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
એવં પ્રયાચતિ તદા ભાસ્કરે મુનિસત્તમઃ।
જમદગ્નિર્મહાતેજાઃ કિં કાર્યં પ્રત્યપદ્યત॥ 13-145-1 (87041)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-145-2x (7298)
સ તથા યાચમાનસ્ય મુનિરગ્નિસમપ્રભઃ।
જમદગ્નિઃ શમં નૈવ જગામ કુરુનન્દન॥ 13-145-2 (87042)
તતઃ સૂર્યો મધુરયા વાચા તમિદમબ્રવીત્।
કૃતાઞ્જલિર્વિપ્રરૂપી પ્રણમ્યૈનં વિશામ્પતે॥ 13-145-3 (87043)
ચલં નિમિત્તં વિપ્રર્ષે સદા સૂર્યસ્ય ગચ્છતઃ।
કતં ચલં ભેત્સ્યસિ ત્વં સદા યાન્તં દિવાકરમ્॥ 13-145-4 (87044)
જમદગ્નિરુવાચ। 13-145-5x (7299)
સ્થિરં ચાપિ ચલં ચાપિ જાને ત્વાં જ્ઞાનચક્ષુષા।
અવસ્યં વિનયાધાનં કાર્યમદ્ય મયા તવ॥ 13-145-5 (87045)
મધ્યાહ્ને વૈ નિમેષાર્ધં તિષ્ટસિ ત્વં દિવાકર।
તત્ર ભેત્સ્યામિ સૂર્ય ત્વાં ન મેઽત્રાસ્તિ વિચારણા॥ 13-145-6 (87046)
સૂર્ય ઉવાચ। 13-145-7x (7300)
અસંશયં માં વિપ્રર્ષે ભેત્સ્યસે ધન્વિનાંવર।
અપકારિણં માં વિદ્દિ ભગવઞ્શરણાગતમ્॥ 13-145-7 (87047)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-145-8x (7301)
તતઃ પ્રહસ્ય ભગવાઞ્જમદગ્નિરુવાચ તમ્।
ન ભીઃ સૂર્ય ત્વયા કાર્યા પ્રણિપાતગતો હ્યસિ॥ 13-145-8 (87048)
બ્રાહ્મણેષ્વાર્જવં યચ્ચ સ્થૈર્યં ચ ધરણીતલે।
સૌમ્યતાં ચૈવ સોમસ્ય ગામ્ભીર્યં વરુણસ્ય ચ॥ 13-145-9 (87049)
દીપ્તિમગ્નેઃ પ્રભાં મેરોઃ પ્રતાપં ધનદસ્ય ચ।
એતાન્યતિક્રમેદ્યો વૈ સ હન્યાચ્છરણાગતમ્॥ 13-145-10 (87050)
ભવેત્સ ગુરુતલ્પી ચ બ્રહ્મિહા ચ સ વૈ ભવેત્।
સુરાપાનં સ કુર્યાચ્ચ યો હન્યાચ્છરણાગતમ્॥ 13-145-11 (87051)
એતસ્ય ત્વપનીતસ્ય સમાધિં તાત ચિન્તય।
યથા સુખગમઃ પન્થા ભવેત્ત્વદ્રશ્મિતાપિતઃ॥ 13-145-12 (87052)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-145-13x (7302)
એતાવદુક્ત્વા સ તદા તૂષ્ણીમાસીદ્ભૃગૂત્તમઃ।
અથ સૂર્યોઽદદત્તસ્મૈ છત્રોપાનહમાશુ વૈ॥ 13-145-13 (87053)
સૂર્ય ઉવાચ। 13-145-14x (7303)
મહર્ષે શિરસસ્ત્રાણાં છત્રં મદ્રશ્મિવારણમ્।
પ્રતિગૃહ્ણીષ્વ પદ્ભ્યાં ચ ત્રાણાર્થં ચર્મપાદુકે। 13-145-14 (87054)
અદ્યપ્રભૃતિ ચૈવેહ લોકે સમ્પ્રચરિષ્યતિ।
પુણ્યકેષુ ચ સર્વેષુ પરમક્ષય્યમેવ ચ॥ 13-145-15 (87055)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-145-16x (7304)
ઉપાનહૌ ચ ચ્છત્રં ચ સૂર્યેણૈતત્પ્રવર્તિતમ્।
પુણ્યમેતદભિખ્યાતં ત્રિષુ લોકેષુ ભારત॥ 13-145-16 (87056)
તસ્માત્પ્રયચ્છ વિપ્રેષુ છત્રોપાનહમુત્તમમ્।
ધર્મસ્તે સુમહાન્ભાવી ન મેઽત્રાસ્તિ વિચારણા॥ 13-145-17 (87057)
છત્રં હિ ભરતશ્રેષ્ઠઃ યઃ પ્રદદ્યાદ્દ્વિજાતયે।
શુભ્રં શતશલાકં વૈ સ પ્રેત્ય સુખમેધતે॥ 13-145-18 (87058)
સ શક્રલોકે વસતિ પૂજ્યમાનો દ્વિજાતિભિઃ।
અપ્સરોભિશ્ચ સતતં દેવૈશ્ચ ભરતર્ષભ॥ 13-145-19 (87059)
ઉપાનહૌ ચ યો દદ્યાચ્છ્લક્ષ્ણૌ સ્નેહસમન્વિતૌ।
સ્નાતકાય મહાબાહો સંશિતાય દ્વિજાતયે॥ 13-145-20 (87060)
સોપિ લોકાનવાપ્નોતિ દેવતૈરભિપૂજિતાન્।
ગોલોકે સ મુદા યુક્તો વસતિ પ્રેત્ય ભારત॥ 13-145-21 (87061)
એતત્તે ભરતશ્રેષ્ઠ મયા કાર્ત્સ્ન્યેન કીર્તિતમ્।
છત્રોપાનહદાનસ્ય ફલં ભરતસત્તમ॥ ॥ 13-145-22 (87062)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 145 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-145-4 નિમિત્તં લક્ષ્યમ્॥ 7-145-9 બ્રાહ્મણેષ્વપિ યજ્ઝાનમિતિ ટ.ધ.પાઠઃ॥ 7-145-12 અપનીતસ્યાપનયસ્ય સન્તાપનરૂપસ્ય સમાધિં સમાધાનમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 146
॥ શ્રીઃ ॥
13.146. અધ્યાયઃ 146
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ શૂદ્રધર્માણાં મૃત્તિકાશૌચાદીનાં ચ નિરૂપણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
*યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
શૂદ્રાણામિહ શુશ્રૂષા નિત્યમેવાનુવર્ણિતા।
કૈઃ કારણૈઃ કતિવિધા શુશ્રૂષા સમુદાહૃતા॥ 13-146-1 (87063)
કે ચ શુશ્રૂષયા લોકા વિહિતા ભરતર્ષભ।
શુદ્રાણાં ભરતશ્રેષ્ઠ બ્રૂહિ મે ધર્મલક્ષણમ્॥ 13-146-2 (87064)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-146-3x (7305)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
શૂદ્રાણામનુકમ્પાર્થં યદુક્તં બ્રહ્મવાદિના॥ 13-146-3 (87065)
વૃદ્ધઃ પરાશરઃ પ્રાહ ધર્મં શુભ્રમનામયમ્।
અનુગ્રહાર્થં વર્ણાનાં શૌચાચારસમન્વિતમ્॥ 13-146-4 (87066)
ધર્મોપદેશમકિલં યથાવદનુપૂર્વશઃ।
શિષ્યાનધ્યાપયામાસ શાસ્ત્રમર્થવદર્થવિત્॥ 13-146-5 (87067)
ક્ષાન્તેન્દ્રિયેણ માનેન શુચિનાઽચાપલેન વૈ।
અદુર્બલેન ધીરેણ શાન્તેનોત્તરવાદિના॥ 13-146-6 (87068)
અલુબ્ધેનાનૃશંસેન ઋજુના બ્રહ્મવાદિના।
ચારિત્રતત્પરેણૈવ સર્વભૂતહિતાત્મના॥ 13-146-7 (87069)
અરયઃ ષડ્વિજેતવ્યા નિત્યં સ્વં દેહમાશ્રિતાઃ।
કામક્રોધૌ ચ લોભશ્ચ માનમોહૌ મદસ્તથા॥ 13-146-8 (87070)
વિધિના ધૃતિમાસ્થાય શુશ્રૂષુરનહંકૃતઃ।
વર્ણત્રયસ્યાનુમતો યથાશક્તિ યથાબલમ્॥ 13-146-9 (87071)
કર્મણા મનસા વાચા ચક્ષુષા ચ ચતુર્વિધમ્।
આસ્થાય નિયમં ધીમાઞ્શાન્તો દાન્તો જિતેન્દ્રિયઃ॥ 13-146-10 (87072)
રક્ષોયક્ષજનદ્વેષી શેષાન્નકૃતભોજનઃ।
વર્ણત્રયાન્મધુ યથા ભ્રમરો ધર્મમાચરેત્॥ 13-146-11 (87073)
યદિ શૂદ્રસ્તપઃ કુર્યાદ્વેદદૃષ્ટેન કર્મણા॥
ઇહ ચાસ્ય પરિક્લેશઃ પ્રેત્ય ચાસ્યાસુભાગતિઃ॥ 13-146-12 (87074)
અધર્મ્યમયશસ્યં ચ તપઃ શૂદ્રે પ્રતિષ્ઠિતમ્।
અમાર્ગેણ તપસ્તપ્ત્વા મ્લેચ્છેષુ ફલમશ્નુતે॥ 13-146-13 (87075)
અન્યથા વર્તમાનો હિ ન શૂદ્રો ધર્મમર્હતિ।
અમાર્ગેણિ પ્રયાતાનાં પ્રત્યક્ષાદુપલભ્યતે।
ચાતુર્વર્ણ્યવ્યપેતાનાં જાતિમૂર્તિપરિગ્રહઃ॥ 13-146-14 (87076)
તથા તે હિ શકાશ્ચીનાઃ કામ્ભોજાઃ પારદાસ્તથા।
શબરાઃ પપ્લવાશ્ચૈવ તુષારયવનાસ્તથા॥ 13-146-15 (87077)
દાર્વાશ્ચ દરદાશ્ચૈવ ઉજ્જિહાનાસ્તથેતરાઃ।
વેણાશ્ચ કઙ્કણાશ્ચૈવ સિમ્હલા મદ્રકાસ્તથા॥ 13-146-16 (87078)
કિષ્કિન્ધકાઃ પુલિન્દાશ્ચ કહ્વાશ્ચાન્ધ્રાઃ સનીરગાઃ।
ગન્ધિકા દ્રમિડાશ્ચૈવ બર્બરાશ્ચૂચુકાસ્તથા॥ 13-146-17 (87079)
કિરાતાઃ પાર્વતેયાશ્ચ કોલાશ્ચોલાઃ સકાષકાઃ।
આરૂકાશ્ચૈવ દોહાશ્ચ યાશ્ચાન્યામ્લેચ્છજાતયઃ॥ 13-146-18 (87080)
વિકૃતા વિકૃતાચારા દૃશ્યન્તે ક્રૂરબુદ્ધયઃ।
અમાર્ગેણાશ્રિતા ધર્મં તતો જાત્યન્તરં ગતાઃ॥ 13-146-19 (87081)
અમાર્ગોપાર્જિતસ્યૈતત્તપસો વિદિતં ફલમ્।
ન નશ્યતિ કૃતં કર્મ શુભં વા યદિ વાઽશુભમ્॥ 13-146-20 (87082)
અત્રાપ્યેતે વસુ પ્રાપ્ય વિકર્મ તપસાર્જિતમ્।
પાષણ્ડાનર્ચયિષ્યન્તિ ધર્મકામા વૃથા શ્રમાઃ॥ 13-146-21 (87083)
એવં ચતુર્ણાં વર્ણાનામાશ્રમાણાં ચ પાર્થિવ।
વિપરીતં વર્તમાના મ્લેચ્છા જાયન્ત્યબુદ્ધયઃ॥ 13-146-22 (87084)
અધ્યાયધનિનો વિપ્રાઃ ક્ષત્રિયાણાં બલં ધનમ્।
વણિક્કૃષિશ્ચ વૈશ્યાનાં શૂદ્રાણાં પરિચારિકા॥ 13-146-23 (87085)
વ્યુચ્છેદાત્તસ્ય ધર્મસ્ય નિરયાયોપપદ્યતે।
તતો મ્લેચ્છા ભવન્ત્યેતે નિર્ઘૃણા ધર્મવર્જિતાઃ।
પુનશ્ચ નિરયં તેષાં તિર્યગ્યોનિશ્ચ શાશ્વતી॥ 13-146-24 (87086)
યે તુ સત્યથમાસ્થાય વર્ણાશ્રમકૃતં પુરા।
સર્વાન્વિમાર્ગાનુત્સૃજ્ય સ્વધર્મવિધિમાશ્રિતાઃ॥ 13-146-25 (87087)
સર્વભૂતદયાવન્તો દૈવતદ્વિજપૂજકાઃ।
શાસ્ત્રદૃષ્ટેન વિધિના શ્રદ્ધયા જિતમન્યવઃ॥ 13-146-26 (87088)
તેષાં વિધિં પ્રવક્ષ્યામિ યથાવદનુપૂર્વશઃ।
ઉપાદાનવિધઇં કૃત્સ્નં શુશ્રૂષાધિગમં તથા॥ 13-146-27 (87089)
શિષ્ટોપનયનં ચૈવ મન્ત્રાણિ વિવિધાનિ ચ।
તથા શિષ્યપરીક્ષાં ચ શાસ્ત્રપ્રામાણ્યદર્શનાત્॥ 13-146-28 (87090)
પ્રવક્ષ્યામિ યથાતત્વં યથાવદનુપૂર્વશઃ।
શૌચકૃત્યસ્ય શૌચાર્થાન્સર્વાનેવ વિશેષતઃ॥ 13-146-29 (87091)
મહાશૌચપ્રભૃતયો દૃષ્ટાસ્તત્વાર્થદર્શિભિઃ।
તત્રાપિ શૂદ્રો ભિક્ષૂણામિદં શેષ ચ કલ્પયેત્॥ 13-146-30 (87092)
ભિક્ષુભિઃ સુકૃતપ્રજ્ઞૈઃ કેવલં દર્મમાશ્રિતૈઃ।
સમ્યદ્ગર્શનસમ્પન્નૈર્ગતાધ્વનિ હિતાર્થિભિઃ।
અવકાશમિમં મેધ્યં નિર્મિતં તામવીરુધમ્॥ 13-146-31 (87093)
નિર્જનં સંવૃતં બુદ્ધ્વા નિયતાત્મા જિતેન્દ્રિયઃ।
સજલં ભાજનં સ્થાપ્ય મૃત્તિકાં ચ પરીક્ષિતામ્॥ 13-146-32 (87094)
પરીક્ષ્ય ભૂમિં મૂત્રાર્થી તત આસીત વાગ્યતઃ।
ઉદઙ્મુખો દિવા કુર્યાદ્રાત્રૌ ચેદ્દક્ષિણામુખઃ॥ 13-146-33 (87095)
અન્તર્હિતાયાં ભૂમૌ તુ અન્તર્હિતશિરાસ્તથા।
અસમાપ્તે તથા શૌચે ન વાચં કિઞ્ચિદીરયેત્॥ 13-146-34 (87096)
કૃતકૃત્યસ્તથાઽઽચમ્ય ગચ્છન્નોદીરયેદ્વચઃ।
શૌચાર્થમુપવિષ્ટસ્તુ મૃદ્ગાજનપુરસ્કૃતઃ॥ 13-146-35 (87097)
સ્થાપ્યં કમણ્ડલું ગૃહ્યિ પાર્શ્વોરુભ્યામથાન્તરે।
શૌચં કુર્યાચ્છનૈર્વીરો બુદ્ધિપૂર્વમસઙ્કરમ્॥ 13-146-36 (87098)
પાણિના શુદ્ધમુદકં સઙ્ગૃહ્ય વિધિપૂર્વકમ્।
વિપ્રુષશ્ચ યતા ન સ્યુર્યથા ચોરૂ ન સંસ્પૃશેત્॥ 13-146-37 (87099)
અપાને મૃત્તિકાસ્તિસ્રઃ પ્રદેયાસ્ત્વનુપૂર્વશઃ।
હસ્તાભ્યાં ચ તથા વિપ્રો હસ્તં હસ્તેન સંસ્પૃશેત્ 13-146-38 (87100)
અપાને નવ દેયાઃ સ્યુરિતિ વૃદ્ધાનુશાસનમ્।
મૃત્તિકા દીયમાના હિ શોધયેદ્દેશમઞ્જસા॥ 13-146-39 (87101)
તસ્માત્પાણિતલે દેયા મૃત્તિકાસ્તુ પુનઃ પુનઃ।
બૃદ્ધિપૂર્વં પ્રયત્નેન યથા નૈવ સ્પૃશેત્સ્ફિજૌ॥ 13-146-40 (87102)
યથા ઘાતો હિ ન ભવેત્ક્લેદજઃ પરિધાનકે।
તથા ગુદં પ્રમાર્જેત શૌચાર્થં તુ પુનઃપુનઃ॥ 13-146-41 (87103)
પ્રતિપાદં તતસ્ત્યક્ત્વા શૌચમુત્થાય કારયેત્।
સવ્યે દ્વાદશ દેયાઃ સ્યુસ્તિસ્રસ્તિસ્રઃ પુનઃ પુનઃ।
દેયા કૂર્પરકે હસ્તે પૃષ્ઠે બન્ધે પુનઃ પનઃ। 13-146-42 (87104)
તથૈવાદર્શકે દદ્યાચ્ચતસ્રસ્તૂભયોરપિ।
ઉભયોર્હસ્તયોરેવં સપ્તસપ્ત પ્રદાપયેત્॥ 13-146-43 (87105)
તતોઽન્યાં મૃત્તિકાં ગૃહ્ય કાર્યં શૌચં પુનસ્તયોઃ।
હસ્તયોરેવમેતદ્ધિ મહાશૌચ વિધીયતે।
તતોઽન્યથા ન કુર્વીત વિધિરેષ સનાતનઃ॥ 13-146-44 (87106)
ઉપસ્થે મૂત્રશૌચં સ્યાદત ઊર્ધ્વં વિધીયતે।
અતોઽન્યથા તુ યઃ સુર્યાત્પ્રાયશ્ચિત્તીયતે તુ સઃ॥ 13-146-45 (87107)
મલોપહતચેલસ્ય દ્વિગુણં તુ વિધીયતે।
સહપાદમથોરુભ્યાં હસ્તશૌચમસંશયમ્॥ 13-146-46 (87108)
અવધીરયમાણસ્ય સન્દેહ ઉપજાયતે।
યથાયથા વિશુદ્ધ્યેત તત્તથા તદુપક્રમે॥ 13-146-47 (87109)
સકર્દમં તુ વર્ષાસુ ગૃહમાવિશ્ય સઙ્કટમ્।
હસ્તયોર્મૃત્તિકાસ્તિસ્રઃ પાદયોઃ ષટ્ પ્રદાપયેત્॥ 13-146-48 (87110)
કામં દત્ત્વા ગુદે દદ્યાત્તિસ્રઃ પદ્ભ્યાં તથૈવ ચ।
હસ્તશૌચં પ્રકર્તવ્યં મૂત્રશૌચવિધેસ્તથા॥ 13-146-49 (87111)
મૂત્રશૌચે તથા હસ્તૌ પાદાભ્યાં ચાનુપૂર્વશઃ।
નૈષ્ઠિકે સ્થાનશૌચે તુ મહાશૌચં વિધીયતે॥ 13-146-50 (87112)
ક્ષારૌષરાભ્યાં વસ્ત્રસ્ય કુર્યાચ્છૌચં મૃદા સહ।
લેપગન્ધાપનયનમમેધ્યસ્ય વિધીયતે॥ 13-146-51 (87113)
સ્નાનશાટ્યાં મૃદસ્તિસ્રો હસ્તાભ્યાં ચાનુપૂર્વશઃ।
શૌચં પ્રયત્નતઃ કૃત્વા કમ્પમાનઃ સમુદ્ધરેત્॥ 13-146-52 (87114)
દેયાશ્ચતસ્રસ્તિસ્રો વા દ્વે વાઽપ્યેકાં તથાઽઽપદિ।
કાલમાસાદ્ય દેશં ચ શૌચસ્ય ગુરુલાઘવમ્॥ 13-146-53 (87115)
વિધિનાઽનેન શૌચં તુ નિત્યં કુર્યાદતન્દ્રિતઃ।
અવિપ્રેક્ષન્નસમ્ભ્રાન્તઃ પાદૌ પ્રક્ષાલ્ય તત્પરઃ॥ 13-146-54 (87116)
અપ્રક્ષાલિતપાદસ્તુ પાણિમામણિબન્ધનાત્।
અધસ્તાદુપરિષ્ટાચ્ચ તતઃ પાણિમુપસ્પૃશેત્॥ 13-146-55 (87117)
મનોગતાસ્તુ નિશ્શબ્દા નિશ્શબ્દં ત્રિરપઃ પિબેત્।
દ્વિર્મુખં પરિમૃજ્યાચ્ચ ખાનિ ચોપસ્પૃશેદ્બુધઃ॥ 13-146-56 (87118)
ઋગ્વેદં તેન પ્રીણાતિ પ્રથમં યઃ પિબેદપઃ।
દ્વિતીયં તુ યજુર્વેદં તૃતીયં સામ એવ ચ॥ 13-146-57 (87119)
મૃજ્યતે પ્રથમં તેન અથર્વા પ્રીતિમાપ્નુયાત્।
દ્વિતીયેનેતિહાસં ચ પુરાણસ્મૃતિદેવતાઃ॥ 13-146-58 (87120)
યચ્ચક્ષુષિ સમાધત્તે તેનાદિત્યં તુ પ્રીણયેત્।
પ્રીણાતિ વાયું ઘ્રાણં ચ દિશશ્ચાપ્યથ શ્રોત્રયોઃ॥ 13-146-59 (87121)
બ્રહ્માણં તેન પ્રીણાતિ યન્મૂર્ધનિ સમાપયેત્।
સમુત્ક્ષિપતિ ચાપોર્ધ્વમાકાશં તેન પ્રીણયેત્॥ 13-146-60 (87122)
પ્રીણાતિ વિષ્ણુઃ પદ્ભ્યાં તુ સલિલં વૈ સમાદધત્॥
પ્રાઙ્મુખોદઙ્મુખો વાઽપિ અન્તર્જાનુરુપસ્પૃશેત્। 13-146-61 (87123)
સર્વત્ર વિધિરિત્યેષ ભોજનાદિષુ નિત્યશઃ॥
અન્નેષુ દન્તલગ્નેષુ ઉચ્છિષ્ટઃ પુનરાચમેત્। 13-146-62 (87124)
વિધિરેષ સમુદ્દિષ્ટઃ શૌચે ચાભ્યુક્ષણં સ્મૃતમ્॥
શૂદ્રસ્યૈવ વિધિર્દૃષ્ટો ગૃહાન્નિષ્ક્રમતસ્તતઃ। 13-146-63 (87125)
નિત્યં ત્વલુપ્તશૌચેન વર્તિતવ્યં કૃતાત્મના।
યશસ્કામેન ભિક્ષુભ્યઃ શુદ્રેણાત્મહિતાર્થિના'॥ ॥ 13-146-64 (87126)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષટ્ચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
* એતદાદ્યષ્ટાધ્યાયા દાક્ષિણ્યત્યકોશેષ્વેન દૃશ્યન્તે। 7-146-2 શુશ્રૂષાં ભરતશ્રેષ્ઠતિ ટ.પાઠઃ॥ 7-146-11 નિત્યં રક્ષ જનાદ્વેષીતિ ક. પાઠઃ॥ 7-146-12 વિકૃતાકારા ઇતિ થ.પાઠઃ॥ 7-146-25 સ્વધર્મપથમાશ્રિતાઃ ઇતિ ક.ટ.થ. પાઠઃ॥ 7-146-48 પદમાવિશ્ય સઙ્કટમ્ ઇતિ થ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 147
॥ શ્રીઃ ॥
13.147. અધ્યાયઃ 147
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ બ્રાહ્મણાદિધર્મનિરૂપણપૂર્વકં શૂદ્રસ્ય યતિશુશ્રૂષાપ્રકારનિરૂપણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`પુરાશર ઉવાચ।
ક્ષત્રા આરમ્ભયજ્ઞાસ્તુ વીર્યયજ્ઞા વિશઃ સ્મૃતાઃ।
શૂદ્રા પરિચરાયજ્ઞા જપયજ્ઞાસ્તુ બ્રાહ્મણાઃ॥ 13-147-1 (87127)
શુશ્રૂષાજીવિનઃ શૂદ્રા વૈશ્યા વિપણિજીવિનઃ।
અનિષ્ટનિગ્રહઃ ક્ષત્રા વિપ્રાઃ સ્વાધ્યાયજીવિનઃ॥ 13-147-2 (87128)
તપસા શોભતે વિપ્રો રાજન્યઃ પાલનાદિભિઃ।
આતિથ્યેન તથા વૈશ્યઃ શૂદ્રો દાસ્યેન શોભતે॥ 13-147-3 (87129)
યતાત્મના તુ શૂદ્રેણ શુશ્રૂષા નિત્યમેવ ચ।
કર્તવ્યા ત્રિષુ વર્ણેષુ પ્રાયેણાશ્રમવાસિષુ॥ 13-147-4 (87130)
અશક્તેન ત્રિવર્ગસ્ય સેવ્યા હ્યાશ્રમવાસિનઃ।
યથાશક્યં યથાપ્રજ્ઞં યથાધર્મં યથાશ્રુતમ્॥ 13-147-5 (87131)
વિશેષેણૈવ કર્તવ્યા શુશ્રૂષા ભિક્ષુકાશ્રમે॥ 13-147-6 (87132)
આશ્રમાણાં તુ સર્વેષાં ચતુર્ણાં ભિક્ષુકાશ્રમમ્।
પ્રધાનમિતિ વર્ણ્યન્તે શિષ્ટાઃ શાસ્ત્રવિનિશ્ચયે॥ 13-147-7 (87133)
યચ્ચોપદિશ્યતે શિષ્ટૈઃ શ્રુતિસ્મૃતિવિધાનતઃ।
તથાઽઽસ્થેયમશક્તેન સ ધર્મ ઇતિ નિશ્ચિતઃ॥ 13-147-8 (87134)
અતોઽન્યથા તુ કુર્વાણઃ શ્રેયો નાપ્નોતિ માનવઃ।
તસ્માદ્ભિક્ષુષુ શૂદ્રેણ કાર્યમાત્મહિતં સદા॥ 13-147-9 (87135)
ઇહ યત્કુરુતે શ્રેયસ્તત્પ્રેત્ય સમુપાશ્નુતે।
તચ્ચાનસૂયતા કાર્યં કર્તવ્યં યદ્ધિ મન્યતે॥ 13-147-10 (87136)
અસૂયતા તુ તસ્યેહ ફલં દુઃખાદવાપ્યતે।
પ્રિયવાદી જિતક્રોધો વીતતન્દ્રીરમત્સરઃ॥ 13-147-11 (87137)
ક્ષમાવાઞ્શીલસમ્પન્નઃ સત્યધર્મપરાયણઃ।
આપદ્ભાવેન કુર્યાદ્ધિ શુશ્રૂષાં ભિક્ષુકાશ્રમે॥ 13-147-12 (87138)
અયં મે પરમો ધર્મસ્ત્વનેનેદં સુદુષ્કરમ્।
સંસારસાગરં ઘોરં તરિષ્યામિ ન સંશયઃ॥ 13-147-13 (87139)
વિભયો દેહમુત્સૃજ્ય યાસ્યામિ પરમાં ગતિમ્।
નાતઃ પરં મમાપ્યન્ય એષ ધર્મઃ સનાતનઃ॥ 13-147-14 (87140)
એવં સઞ્ચિન્ત્ય મનસા શૂદ્રો બુદ્ધિસમાધિના।
કુર્યાદવિમના નિત્યં શુશ્રૂષાધર્મમુત્તમમ્॥ 13-147-15 (87141)
શુશ્રૂષાનિયમેનેહ ભાવ્યં શિષ્ટાશિના સદા।
શમાન્વિતેન દાન્તેન કાર્યાકાર્યવિદા સદા॥ 13-147-16 (87142)
સર્વકાર્યેષુ કૃત્યાનિ કૃતાન્યેવ તુ દુર્શયેત્।
યથા પ્રિયો ભવેદ્ભિક્ષુસ્તથા કાર્યં પ્રસાધયેત્॥ 13-147-17 (87143)
યદકલ્પ્યં ભવેદ્ભિક્ષોર્ન તત્કાર્યં સમાચરેત્।
યથાઽઽશ્રમસ્યાવિરુદ્ધં ધર્મમાત્રાભિસંહિતમ્॥ 13-147-18 (87144)
તત્કાર્યમવિચારેણ નિત્યમેવ શુભાર્થિના।
મનસા કર્મમા વાચા નિત્યમેવ પ્રસાદયેત્॥ 13-147-19 (87145)
સ્થાતવ્યં તિષ્ઠમાનેષુ ગચ્છમાનાનનુવ્રજેત્।
આસીનેષ્વાસિતવ્યં ચ નિત્યમેવાનુવર્તતા॥ 13-147-20 (87146)
ધર્મલબ્ધેન સ્નેહેન પાદૌ સમ્પીડયેત્સદા।
ઉદ્વર્તનાદીંશ્ચ તથા કુર્યાદપ્રતિચોદિતઃ॥ 13-147-21 (87147)
નૈજકાર્યાણિ કૃત્વા તુ નિત્યં ચૈવાનુચોદિતઃ।
યથાવિધિરુપસ્પૃશ્ય સંન્યસ્ય જલભાજનમ્॥ 13-147-22 (87148)
ભિક્ષૂણાં નિલયં ગત્વા પ્રણમ્ય વિધિપૂર્વકમ્।
બ્રહ્મપૂર્વાન્ગુરૂંસ્તત્ર પ્રણમ્યિ નિયતેન્દ્રિયઃ॥ 13-147-23 (87149)
તથાઽઽચાર્યપુરોગાણામનુકુર્યાન્નમસ્ક્રિયામ્।
સ્વધર્મચારિણાં ચાપિ સુખં પૃષ્ટ્વાઽભિવાદ્ય ચ॥ 13-147-24 (87150)
યો ભવેત્પૂર્વસંસિદ્ધસ્તુલ્યકર્મા ભવેત્સદા।
તસ્મૈ પ્રણામઃ કર્તવ્યો નેતરેષુ કદાચન॥ 13-147-25 (87151)
અનુક્ત્વા તેષુ ચોત્થાય નિત્યમેવ યતવ્રતઃ।
સમ્માર્જનમથો ગત્વા કૃત્વા ચાપ્યુપલેપનમ્॥ 13-147-26 (87152)
તતઃ પુષ્પબલિં દદ્યાપુષ્પાણ્યાદાય ધર્મતઃ।
નિષ્ક્રમ્યાવસથાત્તૂર્ણમન્યત્કર્મ સમાચરેત્॥ 13-147-27 (87153)
યથોપઘાતો ન ભવેત્સ્વાધ્યાયેઽઽશ્રમિણાં તથા।
ઉપઘાતં તુ કુર્વાણ એનસા સમ્પ્રયુજ્યતે।
તથાઽઽત્મા પ્રણિધાતવ્યો યથા તે પ્રીતિમાપ્નુયુઃ॥ 13-147-28 (87154)
પરિચારકોઽહં વર્ણાનાં ત્રયાણાં ધર્મતઃ સ્મૃતઃ।
કિમુતાશ્રમવૃદ્ધાનાં યથાલબ્ધોપજીવિનામ્॥ 13-147-29 (87155)
ભિક્ષૂણાં ગતરાગાણાં કેવલં જ્ઞાનદર્શિનમ્।
વિશેષેણ મયા કાર્યા શુશ્રૂષા નિયતાત્મના॥ 13-147-30 (87156)
તેષાં પ્રસાદાત્તપસા પ્રાપ્સ્યામીષ્ટાં શુભાં ગતિમ્।
એવમેતદ્વિનિશ્ચિત્ય યદિ સેવેત ભિક્ષુકાન્।
વિધિના સ્વોપદિષ્ટેન પ્રાપ્નોતિ પરમાં ગતિમ્॥' ॥ 13-147-31 (87157)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 147 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-147-1 હવિર્યજ્ઞા વિશઃ સ્મૃતા ઇતિ ઙ.થ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 148
॥ શ્રીઃ ॥
13.148. અધ્યાયઃ 148
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ યતિશુશ્રૂષાપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`પરાશર ઉવાચ।
ન તથા સમ્પ્રદાનેન નોપવાસાદિભિસ્તથા।
ઇષ્ટાં ગતિમવાપ્નોતિ યથા શુશ્રૂષકર્મણા॥ 13-148-1 (87158)
યાદૃશેન તુ તોયેન શુદ્ધિં પ્રકુરુતે નરઃ।
તાદૃગ્ભવતિ તદ્ધૌતમુદકસ્ય પ્રભાવતઃ॥ 13-148-2 (87159)
શૂદ્રોપ્યેતેન માર્ગેણ યાદૃશં સેવતે જનમ્।
તાદૃગ્ભવતિ સંસર્ગાદચિરેણ ન સંશયઃ॥ 13-148-3 (87160)
તસ્માત્પ્રયત્નતઃ સેવ્યા ભિક્ષવો નિયતાત્મના।
ઉદકગ્રાહણાદ્યેન સ્નપનોદ્વર્તનૈસ્તથા॥ 13-148-4 (87161)
અધ્વના કર્શિતાનાં ચ વ્યાધિતાનાં તથૈવ ચ।
શુશ્રૂષાં નિયતં કુર્યાત્તેષામાપદિ યત્નતઃ॥ 13-148-5 (87162)
દર્ભાજિનાન્યવેક્ષેત ભૈક્ષભાજનમેવ ચ।
યથાકામં ચ કાર્યાણિ સર્વાણ્યેવોપસાધયેત્।
પ્રાયશ્ચિત્તં યતા ન સ્યાત્તથા સર્વં સમાચરેત્॥ 13-148-6 (87163)
વ્યાધિતાનાં તુ ભિક્ષૂણાં ચેલપ્રક્ષાલનાદિભિઃ।
પ્રતિકર્મક્રિયા કાર્યા ભેષજાનયનૈસ્તથા॥ 13-148-7 (87164)
પિંષણાલેપનં ચૂર્ણં કષાયમથ સાધનમ્।
નાન્યસ્ય પ્રતિચારેષુ સુખાર્થમુપપાદયેત્॥ 13-148-8 (87165)
ભિક્ષાટનોઽભિગચ્છેત ભિષજશ્ચ વિપશ્ચિતઃ।
તતો વિનિષ્ક્રિયાર્થાનિ દ્રવ્યાણિ સમુપાર્જયેત્॥ 13-148-9 (87166)
યશ્ચ પ્રીતમના દદ્યાદાદદ્યાદ્ભેષજં નરઃ।
અશ્રદ્ધયા હિ દત્તાનિ તાન્યભોક્ષ્યાણિ ભિક્ષુભિઃ॥ 13-148-10 (87167)
શ્રદ્ધયા યદુપાદત્તં શ્રદ્ધયા ચોપપાદિતમ્।
તસ્યોપભોગાદ્ધર્મઃ સ્યાદ્વ્યાધિભિશ્ચ નિવર્ત્યતે॥ 13-148-11 (87168)
આદેહપતનાદેવં શુશ્રૂષેદ્વિધિપૂર્વકમ્।
ન ત્વેવં ધર્મમુત્સૃજ્ય કુર્યાત્તેષાં પ્રતિક્રિયામ્॥ 13-148-12 (87169)
સ્વભાવતો હિ દ્વન્દ્વાનિ વિપ્રયાન્ત્યુપયાન્તિ ચ।
સ્વભાવતઃ સર્વભાવા ભવન્તિ નભવન્તિ ચ।
સાગરસ્યોર્મિસદૃશા વિજ્ઞાતવ્યા ગુણાત્મકાઃ॥ 13-148-13 (87170)
વિદ્યાદેવં હિ યો ધીમાંસ્તત્વવિત્તત્વદર્શનઃ।
ન સ લિપ્યેત પાપેન પદ્મપત્રમિવામ્ભસા॥' ॥ 13-148-14 (87171)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટચત્વારિંશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 148 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 149
॥ શ્રીઃ ॥
13.149. અધ્યાયઃ 149
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ યતિશુશ્રૂષાદિનાનાધર્મકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`પરાશર ઉવાચ।
એવં પ્રયતિતવ્યં હિ શુશ્રૂષાર્થમતન્દ્રિતૈઃ।
સર્વાભિરૂપસેવાભિસ્તુષ્યન્તિ યતયો યથા॥ 13-149-1 (87172)
નાપરાધ્યેત ભિક્ષોસ્તુ ન ચૈનમવધીરયેત્।
ઉત્તરં ચ ન સન્દદ્યાત્ક્રુદ્ધં ચૈવ પ્રસાદયેત્॥ 13-149-2 (87173)
શ્રેય એવાભિધાતવ્યં કર્તવ્યં ચ પ્રહૃષ્ટવત્।
તૂષ્ણીંભાવેન વૈ તત્ર ન ક્રુદ્ધમભિસંવદેત્॥ 13-149-3 (87174)
નાદદીત પરસ્વાનિ ન ગૃહ્ણીયાદયાચિતમ્।
લબ્ધાલબ્ધેન જીવેત તથૈવ પરિતોષયેત્॥ 13-149-4 (87175)
કોપિનં તુ ન યાચેત જ્ઞાનવિદ્વેષકારિતઃ।
સ્થાવરેષુ દયાં કુર્યાજ્જઙ્ગમેષુ ચુ પ્રાણિષુ॥ 13-149-5 (87176)
યથાઽઽત્મનિ તથાઽન્યેષુ સમાં દૃષ્ટિં નિપાતયેત્।
સર્વભૂતેષુ ચાત્માનં સર્વભૂતાનિ ચાત્મનિ।
સમ્પશ્યમાનો વિચરન્બ્રહ્મભૂયાય કલ્પતે॥ 13-149-6 (87177)
હિંસા વા યદિ વાઽહિંસાં ન કુર્યાદાત્મકારણાત્।
યત્રેતરો ભવેન્નિત્યં દોષં તત્ર ન કારયેત્॥ 13-149-7 (87178)
એવં સ મુચ્યતે દોષાત્પરાનાશ્રિત્ય વર્તયન્।
આત્માશ્રયેણ દોષેણ લિપ્યતે હ્યલ્પબુદ્ધિમાન્॥ 13-149-8 (87179)
જરાયુજાણ્ડજાશ્ચૈવ ઉદ્ભિજ્જાઃ સ્વેદજાશ્વ યે।
અવધ્યાઃ સર્વ એતૈતે બુધૈઃ સમનુવર્ણિતાઃ॥ 13-149-9 (87180)
નિશ્ચયાર્થં વિબુદ્ધાનાં પ્રાયશ્ચિત્તં વિધીયતે।
હિંસા યથાઽન્યા વિહિતા તથા દોષ પ્રયોજયેત્।
તથોપદિષ્ટં ગુરુણા શિષ્યસ્ય ચરતો વિધિમ્॥ 13-149-10 (87181)
ન હિ લોભઃ પ્રભવતિ હિંસા વાઽપિ તદાત્મિકા।
શાસ્ત્રદર્શનમેતદ્ધિ વિહિતં વિશ્વયોનિના॥ 13-149-11 (87182)
યદ્યેતદેવં મન્યેત શૂદ્રો હ્યપિ ચ બુદ્ધિમાન્।
કૃતં કૃતવતાં ગચ્છેત્કિં પુનર્યો નિષેવતે॥ 13-149-12 (87183)
ન શૂદ્રઃ પતતે કશ્ચિન્ન ચ સંસ્કારમર્હતિ।
નાસ્યાધિકારો ધર્મેઽસ્તિ ન ધર્માત્પ્રતિષેધનમ્॥ 13-149-13 (87184)
અનુગ્રહાર્તં મનુના સર્વવર્ણેષુ વર્ણિતમ્। 13-149-14 (87185)
યદાપવાદસ્તુ ભવેત્સ્ત્રીકૃતઃ પરિચારકે।
અભ્રાવકાશશયનં તસ્ય સંવત્સરં સ્મૃતમ્।
તેન તસ્ય ભવેચ્છાન્તિસ્તતો ભૂયોપ્યુપાવ્રજેત્॥ 13-149-15 (87186)
સવર્ણાયા ભવેદેતદ્ધીનાયાસ્ત્વર્ધમર્હતિ।
વર્ષત્રયં તુ વૈશ્યાયાઃ ક્ષત્રિયાયાસ્તુ ષટ્ સમાઃ।
બ્રાહ્મણ્યા તુ સમેતસ્ય સમા દ્વાદશ કીર્તિતાઃ। 13-149-16 (87187)
કટાગ્નિના વા દગ્ધવ્યસ્તસ્મિન્નેવ ક્ષણે ભવેત્।
શિશ્નાવપાતનાદ્વાઽપિ વિશુદ્ધિં સમવાપ્નુયાત્॥ 13-149-17 (87188)
અનસ્થિબન્ધમેકં તુ યદિ પ્રાણૈર્વિયોજયેત્।
ઉપોષ્યૈકાહમાદદ્યાત્પ્રાણાયામાંસ્તુ દ્વાદશ॥ 13-149-18 (87189)
ત્રિઃ સ્નાનમુદકે કૃત્વા તસ્માત્પાપાત્પ્રમુચ્યતે।
અસ્થિબન્ધેષુ દ્વિગુણં પ્રાયશ્ચિત્તં વિધીયતે॥ 13-149-19 (87190)
અનેન વિધિના વાઽપિ સ્થાવરેષુ ન સંશયઃ।
કાયેન પદ્ભ્યાં હસ્તાભ્યામપરાધાત્તુ મુચ્યતે॥ 13-149-20 (87191)
અદુષ્ટં ક્ષપયેદ્યસ્તુ સર્વવર્ણેષુ યશ્ચરેત્।
તસ્યાપ્યષ્ટગુણં વિદ્યાત્પ્રાયશ્ચિત્તં તદેવ તુ॥ 13-149-21 (87192)
ચતુર્ગુણં કર્મકૃતે દ્વિગુણં વાક્પ્રદૂષિતે।
કૃત્વા તુ માનસં પાપં તથૈવૈકગુણં સ્મૃતમ્॥ 13-149-22 (87193)
તસ્માદેતાનિ સર્વાણિ વિદિત્વા ન સમાચરેત્।
સર્વભૂતહિતાર્થં હિ કુશલાનિ સમાચરેત્॥ 13-149-23 (87194)
એવં સમાહિતમનાઃ સેવતે યદિ યત્તમાન્।
તદ્ગતિસ્તત્સમાચારસ્તન્મનાસ્તત્પરાયણઃ॥ 13-149-24 (87195)
નાભિનન્દેત મરણં નાભિનન્દેત જીવિતમ્।
કાલમેવ પ્રતીક્ષેત નિર્વેશં ભૃતકો યથા॥ 13-149-25 (87196)
એવં પ્રવર્તમાનસ્તુ વિનીતઃ પ્રયતાત્મવાન્।
નિર્ણયં પુણ્યપાપાભ્યામચિરેણોપગચ્છતિ'॥ ॥ 13-149-26 (87197)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 149 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 150
॥ શ્રીઃ ॥
13.150. અધ્યાયઃ 150
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પુરુષસ્ય મૃતિસૂચકલિઙ્ગૈઃ સ્વમરણનિશ્ચયેન ભગવત્સ્મરણાદિપૂર્વકં દેહત્યાગે સ્વર્ગભોગપ્રકારસ્ય સુકૃતશેષેણ પુનર્ભૂલોકે જનનાદિપ્રકારાદેશ્ચ કથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`પરાશર ઉવાચ।
શુશ્રૂષાનિરતો નિત્યમરિષ્ટાન્યુપલક્ષયેત્।
ત્રૈવાર્ષિકં દ્વિવાર્ષિકં વા વાર્ષિકં વા સમુત્થિતમ્॥ 13-150-1 (87198)
ષાણ્માસિકં માસિકં વા સાપ્તરાત્રિકમેવ વા।
સર્વાંસ્તદર્થાન્વા વિદ્યાત્તેષાં ચિહ્નાનિ લભયેત્॥ 13-150-2 (87199)
પુરુષં હિરણ્મયં યસ્તુ તિષ્ઠન્તં દક્ષિણામુખમ્।
લક્ષયેદુત્તરેણૈવ મૃત્યુસ્ત્રૈવાર્ષિકો ભવેત્॥ 13-150-3 (87200)
શુદ્ધમણ્ડલમાદિત્યમરશ્મિં સમ્પ્રપશ્યતઃ।
સંવત્સરદ્વયેનૈવ તસ્ય મત્યું સમાદિશેત્॥ 13-150-4 (87201)
જ્યોત્સ્નાયામાત્મનશ્છાયાં સચ્છિદ્રાં યઃ પ્રપશ્યતિ।
મૃત્યું સંવત્સરેણૈવ જાનીયાત્સુવિચક્ષણઃ॥ 13-150-5 (87202)
વિશિરસ્કાં યદા છાયાં પશ્યેત્પુરુષ આત્મનઃ।
જાનીયાદાત્મનો મૃત્યું ષાણ્માસેનેહ બુદ્ધિમાન્॥ 13-150-6 (87203)
કર્ણૌ પિધાય હસ્તાભ્યાં શબ્દં ન શૃણુતે યદિ।
જાનીયાદાત્મનો મૃત્યું માસેનૈવ વિચક્ષણઃ॥ 13-150-7 (87204)
શવગન્ધમુપાઘ્રાતિ અન્યદ્વા સુરભિં નરઃ।
દેવતાયતનસ્થો વૈ સપ્તરાત્રેણ મૃત્યુભાક્॥ 13-150-8 (87205)
કર્ણનાસાપનયનં દન્યદૃષ્ટિવિરાગતા।
લુપ્તસંજ્ઞં હિ કરણં સદ્યો મૃત્યું સમાદિશેત્॥ 13-150-9 (87206)
એવમેષામરિષ્ટાનાં પશ્યેદન્યતમં યદિ।
ન તં કાલં પરીક્ષેત યથાઽરિષ્ટં પ્રકલ્પિતમ્॥ 13-150-10 (87207)
અભ્યાસેન તુ કાલસ્ય ગચ્છેત પુલિનં શુચિ।
તત્ર પ્રાણાન્પ્રમુઞ્ચેત તમીશાનમનુસ્મરન્॥ 13-150-11 (87208)
તતોઽન્યદેહમાસાદ્ય ગાન્ધર્વં સ્થાનમાપ્નુયાત્।
તત્રસ્થો વસતે વિંશત્પદ્માનિ સુહહાદ્યુતિઃ॥ 13-150-12 (87209)
ગન્ધર્વૈશ્ચિત્રસેનાદ્યૈઃ સહિતઃ સત્કૃતસ્તથા।
નીલવૈડૂર્યવર્ણેન વિમાનેનાવભાસયન્॥ 13-150-13 (87210)
નભસ્થલમદીનાત્મા સાર્ધમપ્સરસાં ગણૈઃ।
છન્દકામાનુસારી ચ તત્રતત્ર મહીયતે॥ 13-150-14 (87211)
મોદતેઽમરતુલ્યાત્મા સદાઽમરગણૈઃ સહ।
પતિતશ્ચ ક્ષયે કાલે ક્ષણેન વિમલદ્યુતિઃ॥ 13-150-15 (87212)
વૈશ્યસ્ય બહુવિત્તસ્ય કુલેઽગ્ર્યે બહુગોધને।
અવાપ્ય તત્ર વૈ જન્મ સ પૂતો દેવકર્મણા॥ 13-150-16 (87213)
છન્દસા જાગતેનૈવ પ્રાપ્તોપનયનં તતઃ।
ક્ષૌમવસ્ત્રોપકરણં દ્વિજત્વં સમવાપ્ય તુ॥ 13-150-17 (87214)
અધીયમાનો વેદાર્થાન્ગુરુશુશ્રૂષણે રતઃ।
બ્રહ્મચારી જિતક્રોધસ્તપસ્વી જાયતે તતઃ॥ 13-150-18 (87215)
અધીત્ય દક્ષિણાં દત્ત્વા ગુરવે વિધિપૂર્વકમ્।
કૃતદારઃ સમુપૈતિ ગૃહસ્થવ્રતમુત્તમમ્॥ 13-150-19 (87216)
દદાતિ યજતે ચૈવ ચજ્ઞૈર્વિપુલદક્ષિણૈઃ।
અગ્નિહોત્રમુપાસન્વૈ જુહ્વચ્ચૈવ યથાવિધિઃ॥ 13-150-20 (87217)
ધર્મં સઞ્ચિનુતે નિત્યં મૃદુગામી જિતેન્દ્રિયઃ।
સ કાલપરિણામાત્તુ મૃત્યુના સમ્પ્રયુજ્યતે॥ 13-150-21 (87218)
સંસ્કૃતશ્ચાગ્નિહોત્રેણ કૃતપાત્રોપધાનવાન્।
સંસ્કૃતો દેહમુત્સૃજ્ય મરુદ્ભિરુપપદ્યતે॥ 13-150-22 (87219)
મરુદ્ભિઃ સહિતશ્ચાપિ તુલ્યતેજા મહાદ્યુતિઃ।
બાલાર્કસમવર્ણેન વિમાનેન વિરાજતા॥ 13-150-23 (87220)
સુખં ચરતિ તત્રસ્તો ગન્થર્વાપ્સરસાં ગણૈઃ।
વિરજોમ્બરસંવીતસ્તપ્તકાઞ્ચનભૂષણઃ॥ 13-150-24 (87221)
છન્દકામાનુસારી ચ દ્વિગુણં કાલમાવસેત્।
સન્નિવર્તેત કાલેન સ્થાનાદસ્માત્પરિચ્યુતઃ॥ 13-150-25 (87222)
અવિતૃપ્તવિહારાર્થો દિવ્યભોગાન્વિહાય તુ।
સઞ્જાયતે નૃપકુલે ગજાશ્વરથસંકુલે॥ 13-150-26 (87223)
પાર્થિવીં શ્રિયમાપન્નઃ શ્રીમાન્ધર્મપતિર્યથા।
જન્મપ્રભૃતિ સંસ્કારં ચૌલોપનયનાનિ ચ॥ 13-150-27 (87224)
પ્રાપ્ય રાજકુલે તત્ર યથાવદ્વિધિપૂર્વકમ્।
છ્દસા ત્રૈષ્ટુભેનેહ દ્વિજત્વમુપનીયતે॥ 13-150-28 (87225)
અધીત્ય વેદમખિલં ધનુર્વેદં ચ મુખ્યશઃ।
સમાવૃત્તસ્તતઃ પિત્રા યૌવરાજ્યેઽભિષિચ્યતે॥ 13-150-29 (87226)
કૃતદારક્રિયઃ શ્રીમાન્રાજ્યં સમ્પ્રાપ્ય ધર્મતઃ।
પ્રજાઃ પાલયતે સમ્યક્ ષડ્ભાગકૃતસંવિધિઃ॥ 13-150-30 (87227)
યજ્ઞૈર્બહુભિરીજાનઃ સમ્યગાપ્તાર્થદક્ષિણૈઃ।
પ્રશાસતિ મહીં શ્રીમાન્રાજ્યમિન્દ્રસમુદ્યુતિઃ॥ 13-150-31 (87228)
સ્વધર્મનિરતો નિત્યં પુત્રપૌત્રસહાયવાન્।
કાલસ્ય વશમાપન્નઃ પ્રાણાંસ્ત્યજતિ સંયુગે॥ 13-150-32 (87229)
દેવરાજસ્ય ભવનમિન્દ્રલોકમવાપ્નુતે।
સમ્પૂજ્યમાનસ્ત્રિદિવૈર્વિચચાર યથાસુખમ્॥ 13-150-33 (87230)
રાજર્ષિભિઃ પુણ્યકૃદ્ભિર્યથા દેવપતિસ્તથા।
તૈઃ સ્તૂયતે બન્દિભિસ્તુ નાનાવાદ્યૈઃ પ્રબોધ્યતે॥ 13-150-34 (87231)
દિવ્યજામ્બૂનદમયં ભ્રાજમાનં સમન્તતઃ।
વરાપ્સરોભિઃ સમ્પૂર્ણં દેવગન્ધર્વસેવિતમ્॥ 13-150-35 (87232)
યાનમારુહ્ય વિચરેદ્યથા શક્રઃ શચીપતિઃ।
સ તત્ર વસતે ષષ્ટિં પદ્માનીહ મુદાન્વિતઃ॥ 13-150-36 (87233)
સર્વાઁલ્લોકાનનુચરન્મહર્દ્ધિરવભાસયન્।
અથ પુણ્યક્ષયાત્તસ્માત્સ્થાપ્યતે ભુવિ ભારત।
જાયતે ચ દ્વિજકુલે વેદવેદાઙ્ગપારગે॥' ॥ 13-150-37 (87234)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 150 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 151
॥ શ્રીઃ ॥
13.151. અધ્યાયઃ 151
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પુરુષસ્ય પુણ્યવિશેષેણિ પુનઃપુનઃ સ્વર્ગભૂમ્યાદિષુ પરિવર્તતેન જાતવૈરાગ્યસ્ય બ્રહ્મજ્ઞાનેનાપુનરાવૃત્તિશાશ્વતપદાપ્રાપ્ત્યાદિપ્રકારપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`પરાશર ઉવાચ।
તતઃ શ્રુતિસમાપન્નઃ સંસ્કૃશ્ચ યથાવિધિ।
ચૌલોપનયનં તસ્ય યથાવત્ક્રિયતે દ્વિજૈઃ॥ 13-151-1 (87235)
તતોઽષ્ટમે સ વર્ષે તુ વ્રતોપનયનાદિભિઃ।
ક્રિયાભિર્વિધિદૃષ્ટાભિર્બ્રહ્મત્વમુપનીયતે॥ 13-151-2 (87236)
ગાયત્રેણ છન્દસા તુ સંસ્કૃતશ્ચરિતવ્રતઃ।
અધીયમાનો મેધાવી શુદ્ધાત્મા નિયતવ્રતઃ॥ 13-151-3 (87237)
અચિરેણૈવ કાલેન સાઙ્ગાન્વેદાનવાપ્નુતે।
સમાવૃત્તઃ સ ધર્માત્મા સમાવૃત્તિક્રિયસ્તથા॥ 13-151-4 (87238)
યાજનાધ્યાપનરતઃ કુશલે કર્મણિ સ્થિતઃ।
અગ્નિહોઇત્રપરો નિત્યં દેવતાતિથિપૂજકઃ॥ 13-151-5 (87239)
યજતે વિવિધૈર્યજ્ઞૈર્જપયજ્ઞૈસ્તથૈવ ચ।
ન્યાયાગતધનાન્વેષી ન્યાયવૃત્તસ્તપોધનઃ॥ 13-151-6 (87240)
સર્વભૂતહિતશ્ચૈવ સર્વશાસ્ત્રવિશારદઃ।
સ્વદારપરિતુષ્ટાત્મા ક્રતુગામી જિતેન્દ્રિયઃ॥ 13-151-7 (87241)
પરાપવાદવિરતઃ સત્યવ્રતપરઃ સદા।
સ કાલપરિણામાત્તુ સંયુતઃ કાલધર્મણા॥ 13-151-8 (87242)
સંસ્કૃતશ્ચાગ્નિહોત્રેણ યથાવદ્વિધિપૂર્વકમ્।
સોમલોકમવાપ્નોતિ દેહન્યાસાન્ન સંશયઃ॥ 13-151-9 (87243)
તત્ર સોમપ્રભૈર્દેવૈરગ્નિષ્વાત્તૈશ્ચ ભાસ્વરૈઃ।
તથા બર્હિષદૈશ્ચૈવ દેવૈરાઙ્ગિરસૈરપિ॥ 13-151-10 (87244)
વિશ્વેભિશ્ચૈવ દેવૈશ્ચ તથા બ્રહ્મર્ષિભિઃ પુનઃ।
દેવર્ષિભિશ્ચાપ્રતિમૈસ્તથૈવાપ્સરસાં ગણૈઃ।
સાધ્યૈઃ સિદ્ધૈશ્ચ સતતં સત્કૃતસ્તત્ર મોદતે॥ 13-151-11 (87245)
જાતરૂપમયં દિવ્યમર્કતુલ્યં મનોજવમ્।
દેવગન્ધર્વસંકીર્ણં વિમાનમધિરોહતિ॥ 13-151-12 (87246)
સૌમ્યરૂપા મનઃકાન્તાસ્તપ્તકાઞ્ચનભૂષણાઃ।
સોમકન્યા વિમાનસ્થં રમયન્તિ મુદાન્વિતાઃ॥ 13-151-13 (87247)
સ તત્ર રમતે પ્રીતઃ સહ દેવૈઃ સહર્ષિભિઃ।
લોકાન્સર્વાનનુચરન્દીપ્તતેજા મનોજવઃ॥ 13-151-14 (87248)
સભાં કામજવીં ચાપિ નિત્યમેવાભિગચ્છતિ।
સર્વલોકેશ્વરમૃષિં નમસ્કૃત્ય પિતામહમ્॥ 13-151-15 (87249)
પરમેષ્ઠિરનન્તશ્રીર્લોકાનાં પ્રભવાપ્યયઃ।
યતઃ સર્વાઃ પ્રવર્તન્તે સર્ગપ્રલયવિક્રિયાઃ।
સ તત્ર વર્તતે શ્રીમાન્દ્વિશતં દ્વિજસત્તમ॥ 13-151-16 (87250)
અથ કાલક્ષયાત્તસ્માત્સ્થાનાદાવર્તતે પુનઃ।
જાતિધર્માંસ્તથા સર્વાન્સર્ગાદાવર્તનાનિ ચ॥ 13-151-17 (87251)
અશાશ્વતમિદં સવેમિતિ ચિન્ત્યોપલભ્ય ચ।
શાશ્વતં દિવ્યમચલમદીનમપનર્ભવમ્॥ 13-151-18 (87252)
આસ્થાસ્યત્યભયં નિત્યં યત્રાવૃત્તિર્ન વિદ્યતે।
યત્રિ ગત્વા ન મ્રિયતે જન્મ ચાપિ ન વિદ્યતે॥ 13-151-19 (87253)
ગર્ભક્લેશામયાઃ પ્રાપ્તા જાયતા ચ પુનઃ પુનઃ।
કાયક્લેશાશ્ચ વિવિધા દ્વન્દ્વાનિ વિવિધાનિ ચ॥ 13-151-20 (87254)
શીતોષ્ણસુખદુઃખાનિ ઈર્ષ્યાદ્વેષકૃતાનિ ચ।
તત્રતત્રોપભુક્તાનિ ન ક્વચિચ્છાશ્વતી સ્થિતિઃ॥ 13-151-21 (87255)
એવં સ નિશ્ચયં કૃત્વા નિર્મુચ્યિ ગ્રહબન્ધનાત્।
છિત્ત્વા ભાર્યામયં પાશં તથૈવાપત્યસમ્ભવમ્॥ 13-151-22 (87256)
યતિધર્મમુપાશ્રિત્યિ ગુરુશુશ્રૂષણે રતઃ।
અચિરેણૈવ કાલેન શ્રેયઃ સમભિગચ્છતિ॥ 13-151-23 (87257)
યોગશાસ્ત્રં ચ સાઙ્ખ્યં ચ વિદિત્વા સોઽર્થતત્વતઃ।
અનુજ્ઞાતશ્ચ ગુરુણા યથાશાસ્ત્રમવસ્થિતઃ॥ 13-151-24 (87258)
પુણ્યતીર્થાનુસેવી ચ નદીનાં પુલિનાશ્રયઃ।
શૂન્યાગારનિકેતશ્ચ વનવૃક્ષગુહાશયઃ॥ 13-151-25 (87259)
અરણ્યાનુચરો નિત્યં દેવારણ્યનિકેતનઃ।
એકરાત્રં દ્વિરાત્રં વા ન ક્વચિત્સજ્જતે દ્વિજઃ॥ 13-151-26 (87260)
શીર્ણપર્ણભુગેવાપિ વને ચરતિ ભિક્ષુકઃ।
ન ભોગાર્થમનુપ્રેત્ય યાત્રામાત્રં સમશ્નુતે॥ 13-151-27 (87261)
ધર્મલબ્ધં સમશ્નાતિ ન કામાત્કિઞ્ચિદશ્નુતે।
યુગમાત્રદૃગધ્વાનં ક્રોશાદૂર્ધ્વં ન ગચ્છતિ॥ 13-151-28 (87262)
સમો માનાવમાનાભ્યાં સમલોષ્ટાશ્મકાઞ્ચનઃ।
સર્વભૂતાભયકરસ્તથૈવાભયદક્ષિણઃ॥ 13-151-29 (87263)
નિર્દ્વન્દ્વો નિર્નમસ્કારો નિરાનન્દપરિગ્રહઃ।
નિર્મમો નિરહઙ્કારઃ સર્વભૂતનિરાશ્રયઃ॥ 13-151-30 (87264)
પરિસઙ્ખ્યાનતત્વજ્ઞસ્તદા સત્યરતઃ સદા।
ઊર્ધ્વં નાધો ન તિર્યક્ચ ન કિઞ્ચિદભિકામયેત્॥ 13-151-31 (87265)
એવં હિ રમમાણસ્તુ યતિધર્મં યથાવિધિ।
કાલસ્ય પરિણામાત્તુ યથા પક્વફલં તથા॥ 13-151-32 (87266)
સ વિસૃજ્ય સ્વકં દેહં પ્રવિશેદ્બ્રહ્મ શાશ્વતમ્।
નિરામયમનાદ્યન્તં ગુણસૌમ્યમચેતનમ્॥ 13-151-33 (87267)
નિરક્ષરમબીજં ચ નિરિન્દ્રિયમજં તથા।
અજય્યમક્ષયં યત્તદભેદ્યં સૂક્ષ્મમેવ ચ॥ 13-151-34 (87268)
નિર્ગુણં ચ પ્રકૃતિમન્નિર્વિકારં ચ સર્વશઃ।
ભૂતભવ્યભવિષ્યસ્ય કાલસ્ય પરમેશ્વરમ્। 13-151-35 (87269)
અવ્યક્તં પુરુષં ક્ષેત્રમાનન્ત્યાય પ્રપદ્યતે॥'॥ ॥ 13-151-36 (87270)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 151 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-151-33 ગુણસામ્યમચેતનમિતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-151-35 નિર્ગુણં ચાપ્રકૃતિમદિતિ થ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 152
॥ શ્રીઃ ॥
13.152. અધ્યાયઃ 152
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ચાતુર્વર્ણ્યસ્ય શ્રેયસ્સાધનોપાયપ્રતિપાદકપરાશરવચનાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`પરાશર ઉવાચ।
એવં સ ભિક્ષુર્નિર્વાણં પ્રાપ્નુયાદ્દગ્ધકિલ્બિષઃ।
ઇહસ્થો દેહમુત્સૃજ્ય નીડં શકુનિવદ્યથા॥ 13-152-1 (87271)
સત્પથાલમ્બનાદેવ શૂદ્રઃ પ્રાપ્નોતિ સદ્ગતિમ્।
બ્રહ્મણઃ સ્થાનમચલં સ્થાનાત્સ્થાનમવાપ્નુયાત્॥ 13-152-2 (87272)
યથા ખનન્ખનિત્રેણ જાઙ્ગલે વારિ વિન્દતિ।
અનિર્વેદાત્તતઃ સ્થાનમીપ્સિતં પ્રતિપદ્યતે॥ 13-152-3 (87273)
સૈષા ગતિરનાદ્યન્તા સર્વૈરપ્યુપધારિતા।
તસ્માચ્છૂદ્રૈરનિર્વેદાચ્છ્રદ્દધાનૈસ્તુ નિત્યદા।
વર્તિતવ્યં યથાશક્ત્યા યથા પ્રોક્તં મનીષિભિઃ। 13-152-4 (87274)
યત્કરોતિ તદશ્નાતિ શુભં વા યદિ વાઽશુભમ્।
નાકૃતં ભુજ્યતે કર્મ ન કૃતં નશ્યતે ફલમ્॥ 13-152-5 (87275)
તથા શુભસમાચારઃ શુભમેવાપ્નુતે ફલમ્।
તથાઽશુભસમાચારો હ્યશુભં સમવાપ્નુતે।
શુભાન્યેવ સમાદદ્યાદ્ય ઇચ્છેદ્ભૂતિમાત્મનઃ॥ 13-152-6 (87276)
ભૂતિશ્ચ નાન્યતઃ શક્ત્યા શૂદ્રાણામિતિ નિશ્ચયઃ।
ક્રતે યતીનાં શુશ્રૂષામિતિ સન્તો વ્યવસ્થિતાઃ॥ 13-152-7 (87277)
તસ્માદાગમસમ્પન્નો ભવેત્સુનિયતેન્દ્રિયઃ।
શક્યતે હ્યાગમાદેવ ગતિં પ્રાપ્તુમનામયામ્॥ 13-152-8 (87278)
વરા ચૈષા ગતિર્દૃષ્ટા યામન્વેપન્તિ સાધવઃ।
યત્રામૃતત્વં લભતે ત્યક્ત્વા દુઃખમનન્તરમ્॥ 13-152-9 (87279)
ઇમં હિ ધર્મિમાસ્થાય યેઽપિ સ્યુઃ પાપયોનયઃ।
સ્ત્રિયો વૈશ્યાશ્ચ શૂદ્રાશ્ચ પ્રાપ્નુયુઃ પરમાં ગતિમ્।
કિં પુનર્બ્રાહ્મણો વિદ્વાન્ક્ષત્રિયો વા બહુશ્રુતઃ॥ 13-152-10 (87280)
ન ચાપ્યક્ષીણપાપસ્ય જ્ઞાનં ભવતિ દેહિનઃ।
જ્ઞાનોપલબ્ધિર્ભવતિ કૃતકૃત્યો યદા ભવેત્॥ 13-152-11 (87281)
ઉપલભ્ય તુ વિજ્ઞાનં જ્ઞાનં વાઽપ્યનસૂયકઃ।
તથૈવ વર્તેદ્ગુરુષુ ભૂયાંસં વા સમાહિતઃ॥ 13-152-12 (87282)
અથાવમન્યેત ગુરું તથા તેષુ પ્રવર્તતે।
વ્યર્થમસ્ય શ્રુતં ભવતિ જ્ઞાનમજ્ઞાનતાં વ્રજેત્॥ 13-152-13 (87283)
ગતિં ચાપ્યશુભાં ગચ્છેન્નિરયાય ન સંશયઃ।
પ્રક્ષીયતે તસ્ય પુણ્યં જ્ઞાનમસ્ય વિરુધ્યતે॥ 13-152-14 (87284)
અદૃષ્ટપૂર્વકલ્યાણો યથા દૃષ્ટ્વા વિધિં નરઃ।
ઉત્સેકાન્મોહમાપદ્ય તત્વજ્ઞાનમવાપ્તવાન્॥ 13-152-15 (87285)
એવમેવિ હિ નોત્સેકઃ કર્તવ્યો જ્ઞાનસમ્ભવઃ।
ફલં જ્ઞાનસ્ય હિ શમઃ પ્રશામાય યતેત્સદા॥ 13-152-16 (87286)
ઉપશાન્તેન દાન્તેન ક્ષમાયુક્તેન સર્વદા।
શુશ્રૂષા પ્રતિપત્તવ્યા નિત્યમેવાનસૂયતા॥ 13-152-17 (87287)
ધૃત્યા શિશ્નોદરં રક્ષેત્પાણિપાદં ચ ચક્ષુષા।
ઇન્દ્રિયાર્થાંશ્ચ મનસા મનો બુદ્ધૌ સમાદધેત્॥ 13-152-18 (87288)
ધૃત્યાઽઽસીત તતો ગત્વા શુદ્ધદેશં સુસંવૃતમ્।
લબ્ધાસનં યથા દૃષ્ટં વિધિપૂર્વં સમાચરેત્॥ 13-152-19 (87289)
જ્ઞાનયુક્તસ્તથા દેવં હૃદિસ્થમુપલક્ષયેત્।
આદીપ્યમાનં વપુષા વિધૂમમનલં યથા॥ 13-152-20 (87290)
રશ્મિમન્તમિવાદિત્યં વૈદ્યુતાગ્નિમિવામ્બરે।
સંસ્થિતં હૃદયે પશ્યેદીશં શાશ્વતમવ્યયમ્॥ 13-152-21 (87291)
ન ચાયુક્તેન શક્યેત દ્રષ્ટું દેહે મહેશ્વરઃ।
યુક્તસ્તુ પશ્યતે બુદ્ધ્યા સન્નિવેશ્ય મનો હૃદિ॥ 13-152-22 (87292)
અથ ત્વેવં ન શક્નોતિ કર્તું હૃદયધારણમ્।
યથાસાંખ્યમુપાસીત યથાવદ્યોગમાસ્થિતઃ॥ 13-152-23 (87293)
પઞ્ચ બુદ્ધીન્દ્રિયાણીહ પઞ્ચ કર્મેન્દ્રિયાણિ વૈ।
પઞ્ચ ભૂતવિશેષાશ્ચ મનશ્ચૈવ તુ ષોડશ॥ 13-152-24 (87294)
તન્માત્રાણ્યપબિ પઞ્ચૈવ મનોઽહઙ્કાર એવ ચ।
અષ્ટમં ચાપ્યથાવ્યક્તમેતાઃ પ્રકૃતિસંજ્ઞિતાઃ।
એતાઃ પ્રકૃતયશ્ચાષ્ટૌ વિકારાશ્ચાપિ ષોડશ॥ 13-152-25 (87295)
એવમેતદિહસ્થેન વિજ્ઞેયં તત્વબુદ્ધિના।
એવં વર્ષ્મ સમુત્તીર્ય તીર્ણો ભવતિ નાન્યથા॥ 13-152-26 (87296)
પરિસંખ્યાનમેવૈતન્મન્તવ્યં જ્ઞાનબુદ્ધિના॥ 13-152-27 (87297)
અહન્યહનિ શાન્તાત્મા પાવનાય હિતાય ચ।
એવમેવ પ્રસંખ્યાય તત્વબુદ્ધિર્વિમુચ્યતે।
નિષ્પલં કેવલં ભવતિ શુદ્ધતત્વાર્થતત્વવિત્॥ 13-152-28 (87298)
ભિક્ષુકાશ્રમમાસ્થાય શુશ્રૂષાનિરતો બુધઃ।
શૂદ્રો નિર્મુચ્યતે સત્વસંસર્ગાદેવ નાન્યથા॥ 13-152-29 (87299)
સત્સંનિક્રષે પરિવર્તિતવ્યં
વિદ્યાધિકાશ્ચાપિ નિષેવિતવ્યાઃ।
સવર્ણતાં ગચ્છતિ સન્નિકર્ષા-
ન્નીલઃ ખગો મેરુમિવાશ્રયન્વૈ॥ 13-152-30 (87300)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-152-31x (7306)
ઇત્યેવમાખ્યાય મહામુનિસ્તદા
ચતુર્ષુ વર્ણેષુ વિધાનમર્થવિત્।
શુશ્રૂષયા વૃત્તગતિં સમાધિના
સમાધિયુક્તઃ પ્રયયૌ સ્વમાશ્રમમ્॥' ॥ 13-152-31 (87301)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વિપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 152 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 153
॥ શ્રીઃ ॥
13.153. અધ્યાયઃ 153
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સકલસેવ્યતાપ્રયોજકગુણપ્રતિપાદકેન્દ્રમાતલિસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કેષાં દેવા મહાભાગાઃ સન્નમન્તે મહાત્મનામ્।
લોકેઽસ્મિંસ્તનૃષીન્સર્વઞ્શ્રોતુમિચ્છામિ સત્તમ॥ 13-153-1 (87302)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-153-2x (7307)
ઇતિહાસમિમં વિપ્રાઃ કીર્તયન્તિ પુરાવિદઃ।
અસ્મિન્નર્થે મહાપ્રાજ્ઞાસ્તં નિબોધ યુધિષ્ઠિર॥ 13-153-2 (87303)
વૃત્રં હત્વાઽપ્યુપાવૃત્તં ત્રિદશાનાં પુરસ્કૃતમ્।
મહેન્દ્રમનુસમ્પ્રાપ્તં સ્તૂયમાનં મહર્ષિભિઃ॥ 13-153-3 (87304)
શ્રિયા પરમયા યુક્તં રથસ્થં હરિવાહનમ્।
માતલિઃ પ્રાઞ્જલિર્ભૂત્વા દેવમિન્દ્રમુઘાચ હ॥ 13-153-4 (87305)
નમસ્કૃતાનાં સર્વેષાં ભગવંસ્ત્વં પુરસ્કૃતઃ।
યેષાં લોકે નમસ્કુર્યાત્તાન્બ્રવીતુ ભવાન્મમ॥ 13-153-5 (87306)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા દેવરાજઃ શચીપતિઃ।
યન્તારં પરિપૃચ્છન્તં તમિન્દ્રઃ પ્રત્યુવાચ સઃ॥ 13-153-6 (87307)
ધર્મં ચાર્થં ચ કામં ચ યેષાં ચિન્તયતાં મતિઃ।
નાધર્મે વર્તતે નિત્યં તાન્નમસ્યામિ માતલે॥ 13-153-7 (87308)
યે રૂપગુણસમ્પન્નાઃ પ્રમદાહૃદયંગમાઃ।
નિવૃત્તાઃ કામભોગેષુ તાન્નમસ્યામિ માતલે॥ 13-153-8 (87309)
સ્વેષુ ભોગેષુ સન્તુષ્ટાઃ સુવાચો વચનક્ષમાઃ।
અમાનકામાશ્ચાર્ઘાર્હાસ્તાન્નમસ્યામિ માતલે॥ 13-153-9 (87310)
ધનં વિદ્યાસ્તથૈશ્વર્યં યેષાં ન ચલયેન્મતિમ્।
ચલિતાં યે નિગૃહ્ણન્તિ તાન્નિત્યં પૂજયામ્યહમ્॥ 13-153-10 (87311)
ઇષ્ટૈર્દારૈરુપેતાનાં શુચીનામગ્નિહોત્રિણામ્।
ચતુષ્પાદકુટુમ્બાનાં માતિલે પ્રણમામ્યહમ્॥ 13-153-11 (87312)
મહતસ્તપસા પ્રાપ્તૌ ધનસ્ય વિપુલસ્ય ચ।
કત્યાગસ્તસ્ય ન વૈ કાર્યો યોઽઽત્માનં નાવબુધ્યતે॥ 13-153-12 (87313)
યેષામર્થસ્તથા કામો ધર્મમૂલવિવર્ધિતઃ।
ધર્માર્થૌ તસ્ય નિયતૌ તાન્નમસ્યામિ માતલે॥ 13-153-13 (87314)
ધર્મમૂલાર્થકામાનાં બ્રાહ્મણાનાં ગવામપિ॥
પતિવ્રતાનાં નારીણાં પ્રણામં પ્રકરોમ્યહમ્॥ 13-153-14 (87315)
યે ભુક્ત્વા માનુષાન્ભોગાન્પૂર્વે વયસિ માતલે।
તપસા સ્વર્ગમાયાન્તિ શશ્વત્તાન્પૂજયામ્યહમ્॥ 13-153-15 (87316)
અસંભોગાન્નચાસક્તાન્ધર્મનિત્યાઞ્જિતેન્દ્રિયાન્।
સંન્યસ્તાનચલપ્રખ્યાન્મનસા પૂજયામિ તાન્॥ 13-153-16 (87317)
જ્ઞાનપ્રસન્નવિદ્યાનાં નિરૂઢં ધર્મમીપ્સિતમ્।
પરૈઃ કીર્તિતશૌચાનાં માતલે તાન્નમામ્યહમ્'॥ ॥ 13-153-17 (87318)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રિપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 153 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 154
॥ શ્રીઃ ॥
13.154. અધ્યાયઃ 154
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ગૃહસ્થધર્મપ્રતિપાદકપૃથિવીવાસુદેવસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ગાર્હસ્થ્યં ધર્મમખિલં પ્રબ્રૂહિ ભરતર્ષભ।
ઋદ્ધિમાપ્નોતિ કિં કૃત્વા મનુષ્ય ઇહ પાર્થિવ॥ 13-154-1 (87319)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-154-2x (7308)
અત્ર તે વર્તયિષ્યામિ પુરાવૃત્તં જનાધિપ।
વાસુદેવસ્ય સંવાદં પૃથિવ્યાશ્ચૈવ ભારત॥ 13-154-2 (87320)
સંસ્તુત્ય પૃથિવીં દેવીં વાસુદેવઃ પ્રતાપવાન્।
પપ્રચ્છ ભરતશ્રેષ્ઠ માં ત્વં યત્પૃચ્છસેઽદ્ય વૈ॥ 13-154-3 (87321)
વાસુદેવ ઉવાચ। 13-154-4x (7309)
ગાર્હસ્થ્યં ધર્મમાશ્રિત્ય મયા વા મદ્વિધેન વા।
કિમવશ્યં ધરે કાર્યં કિં વા કૃત્વા સુખં ભવેત્॥ 13-154-4 (87322)
પૃથિવ્યુવાચ। 13-154-5x (7310)
ઋષયઃ પિતરો દેવા મનુષ્યાશ્ચૈવ માધવ।
પૂજ્યાશ્ચૈવાર્ચનીયાશ્ચ યથા ચૈવ નિબોધ મે॥ 13-154-5 (87323)
સદા યજ્ઞેન દેવાંશ્ચ સદાઽઽતિથ્યેન માનુષાન્।
છન્દતસ્તર્પણેનાપિ પિતૄન્યુઞ્જન્તિ નિત્યશઃ॥ 13-154-6 (87324)
તેન હ્યૃષિગણાઃ પ્રીતા બ્રહ્મચયેણિ ચાનઘ।
નિત્યમગ્નિં પરિચરેદભુક્ત્વા બલિકર્મ ચ॥ 13-154-7 (87325)
કુર્યાત્તથૈવ દેવાન્વૈ પ્રિયં મે મધુસૂદન।
કુર્યાદહરહઃ શ્રાદ્ધમન્નાદ્યેનોદકેન ચ॥ 13-154-8 (87326)
પયોમૂલફલૈર્વાઽપિ પિતૄણાં પ્રીતિમાવહેત્।
સિદ્ધાન્નાદ્વૈશ્વદેવં વૈ કુર્યાદગ્નૌ યથાવિધિ॥ 13-154-9 (87327)
આગ્નીષોમં વૈશ્વદેવં ધાન્વન્તર્યમનન્તરમ્।
પ્રજાનાં પતયે ચૈવ પૃથગ્ઘોમો વિધીયતે॥ 13-154-10 (87328)
તથૈવ ચાનુપૂર્વ્યેણ બલિકર્મ પ્રયોજયેત્।
દક્ષિણાયાં યમાયેતિ પ્રતીચ્યાં વરુણાય ચ॥ 13-154-11 (87329)
સોમાય ચાપ્યુદીચ્યાં વૈ વાસ્તુમધ્યે પ્રજાપતેઃ।
ધન્વન્તરેઃ પ્રાગુદીચ્યાં પ્રાચ્યાં શક્રાય માધવ॥ 13-154-12 (87330)
મનુષ્યેભ્ય ઇતિ પ્રાહુર્બલિં દ્વારિ ગૃહસ્ય વૈ।
મરુદ્ભ્યો દૈવતેભ્યશ્ચ બલિમન્તર્ગૃહે હરેત્॥ 13-154-13 (87331)
તથૈવ વિશ્વેદેવેભ્યો બલિમાકાશતો હરેત્।
નિશાચરેભ્યો ભૂતેભ્યો બલિં નક્તં યથા હરેત્॥ 13-154-14 (87332)
એવં કૃત્વા બલિં સમ્યગ્દદ્યાદ્ભિક્ષાં દ્વિજાય વૈ।
અલાભે બ્રાહ્મણસ્યાગ્નાવગ્રમુદ્ધૃત્ય નિક્ષિપેત્॥ 13-154-15 (87333)
યદા શ્રાદ્ધં પિતૃભ્યોપિ દાતુમિચ્છેત માનવઃ।
તદા પશ્ચાત્પ્રકુર્વીત નિવૃત્તે શ્રાદ્ધકર્મણિ॥ 13-154-16 (87334)
પિતૄન્સન્તર્પયિત્વા તુ બલિં કુર્યાદ્વિધાનતઃ।
વેશ્વદૈવં તતઃ કુર્યાત્પશ્ચાદ્બ્રાહ્મ્ણભોજનમ્॥ 13-154-17 (87335)
તતોઽન્નેનાવશેષેણ ભોજયેદતિથીનપિ।
અર્ઘ્યપૂર્વં મહારાજ તતઃ પ્રીણાતિ માનવાન્।
અનિત્યં હિ સ્થિતો યસ્માત્તસ્માદતિથિરુચ્યતે॥ 13-154-18 (87336)
આચાર્યસ્ય પિતુશ્ચૈવ સખ્યુરાપ્તસ્ય ચાતિથેઃ।
ઇદમસ્તિ ગૃહે મહ્યમિતિ નિત્યં નિવેદયેત્॥ 13-154-19 (87337)
તે યદ્વદેયુસ્તત્કુર્યાદિતિ ધર્મો વિધીયતે।
ગૃહસ્થઃ પુરુષઃ કૃષ્ણ શિષ્ટાશી ચ સદા ભવેત્॥ 13-154-20 (87338)
રાજર્ત્વિજં સ્નાતકં ચ ગુરું શ્વશુરમેવ ચ।
અર્ચયેન્મધુપર્કેણ પરિસંવત્સરોષિતાન્॥ 13-154-21 (87339)
શ્વભ્યશ્ચ શ્વપચેભ્યશ્ચ વયોભ્યશ્ચાવપેદ્ભુવિ॥ 13-154-22 (87340)
વૈશ્વદેવં હિ નામૈતત્સાયં પ્રાતર્વિધીયતે॥ 13-154-23 (87341)
એતાંસ્તુ ધર્માન્ગાર્હસ્થ્યાન્યઃ કુર્યાદનસૂયકઃ।
સ ઇહર્દ્ધિં પરાં પ્રાપ્ય પ્રેત્ય લોકે મહીયતે॥ 13-154-24 (87342)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-154-25x (7311)
ઇતિ ભૂમેર્વચઃ શ્રુત્વા વાસુદેવઃ પ્રતાપવાન્।
તથા ચકાર સતતં ત્વમપ્યેવં સદાઽઽચર॥ 13-154-25 (87343)
એતદ્ગૃહસ્થધર્મં ત્વં ચેષ્ટમાનો જનાધિપ।
ઇહ લોકે યશઃ પ્રાપ્ય પ્રેત્ય સ્વર્ગમવાપ્સ્યસિ॥ ॥ 13-154-26 (87344)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુઃપઞ્ચાશદદિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 154 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-154-1 ગાર્હસ્થ્યં ગૃહસ્થયોગ્યમ્॥ 7-154-7 બલિકર્મ વૈશ્વદેવઃ તત્ર પ્રાગન્નમેવ ગ્રાહ્યમ્॥ 7-154-15 ભિક્ષાદ્વયં તથેતિ થ.ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 155
॥ શ્રીઃ ॥
13.155. અધ્યાયઃ 155
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણિ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પુષ્પધૂપદીપદાનાદિપ્રશંસાપરબલિશુક્રસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
આલોકદાનં નામૈતત્કીદૃશં ભરતર્ષભ।
કથમેતત્સમુત્પન્નં ફલં વા તદ્બ્રવીહિ મે॥ 13-155-1 (87345)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-155-2x (7312)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
મનોઃ પ્રજાપતેર્વાદં સુવર્ણસ્ય ચ ભારત॥ 13-155-2 (87346)
તપસ્વી કશ્ચિદભવત્સુવર્ણો નામ ભારત।
વર્ણતો હેમવર્ણઃ સ સુવર્ણ ઇતિ વિશ્રુતઃ॥ 13-155-3 (87347)
કુલશીલગુણોપેતઃ સ્વાધ્યાયોપરમં ગતઃ।
બહૂન્સુવંશપ્રભવાન્સમતીતઃ સ્વકૈર્ગુણૈઃ॥ 13-155-4 (87348)
સ કદાચિન્મનું વિપ્રો દદર્શોપસસર્પ ચ।
કુશલપ્રશ્નમન્યોન્યં તૌ ચોભૌ તત્ર ચક્રતુઃ॥ 13-155-5 (87349)
તતસ્તૌ સત્યસંકલ્પૌ મેરૌ કાઞ્ચનપર્વતે।
દેવર્ષિભિઃ સદા જુષ્ટે સહિતૌ સંન્યષીદતામ્॥ 13-155-6 (87350)
તત્ર તૌ કથયન્તૌ સ્તાં કથા નાનાવિધાશ્રયાઃ।
બ્રહ્મર્ષિદેવદૈત્યાનાં પુરાણાનાં મહાત્મનામ્॥ 13-155-7 (87351)
સુવર્ણસ્ત્વબ્રવીદ્વાક્યં મનું સ્વાયંભુવં પ્રતિ।
હિતાર્થં સર્વભૂતાનાં પ્રશ્નં મે વક્તુમર્હસિ॥ 13-155-8 (87352)
સુમનોગન્ધધૂપાદ્યૈરિજ્યન્તે દૈવતાનિ ચ।
કિમેતત્કથમુત્પન્નં ફલં યોગં ચ શંસ મે॥ 13-155-9 (87353)
મનુરુવાચ। 13-155-10x (7313)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
શુક્રસ્ય ચ બલેશ્ચૈવ સંવાદં વૈ મહાત્મનોઃ॥ 13-155-10 (87354)
બલેર્વૈરોચનસ્યેહ ત્રૈલોક્યમનુશાસતઃ।
સમીપમાજગામાશુ શુક્રો ભૃગુકુલોદ્વહઃ॥ 13-155-11 (87355)
તમર્ઘ્યાદિભિરભ્યર્ચ્ય ભાર્ગવં સોઽસુરાધિપઃ।
નિષસાદાસને પશ્ચાદ્વિધિવદ્ભૂરિદક્ષિણઃ॥ 13-155-12 (87356)
કથેયમભવત્તત્ર ત્વયા યા પરિકીર્તિતા।
સુમનોધૂપદીપાનાં સમ્પ્રદાને ફલં પ્રતિ॥ 13-155-13 (87357)
તતઃ પપ્રચ્છ દૈત્યેન્દ્રઃ કવીન્દ્રં પ્રશ્નમુત્તમમ્॥ 13-155-14 (87358)
સુમનોધૂપદીપાનાં કિં ફલં બ્રહ્મિવિત્તમ।
પ્રદાનસ્ય દ્વિજશ્રેષ્ઠ તદ્ભવાન્વક્તુમર્હતિ॥ 13-155-15 (87359)
શુક્ર ઉવાચ। 13-155-16x (7314)
અગ્નીષોમાદિસૃષ્ટૌ તુ વિષ્ણોઃ સર્વાત્મનઃ પ્રભોઃ।
તપઃ પૂર્વં સમુત્પન્નં ધર્મસ્તસ્માદનન્તરમ્॥ 13-155-16 (87360)
એતસ્મિન્નન્તરે ચૈવ વીરુદોષધ્ય એવ ચ।
સોમસ્યાત્મા ચ બહુધા સમ્ભૂતઃ પૃથિવીતલે।
અમૃતં ચ વિષં ચૈવ યાશ્ચાન્યાસ્તૃણજાતયઃ॥ 13-155-17 (87361)
અમૃતં મનસઃ પ્રીતિં સદ્યસ્તૃપ્તિં દદાતિ ચ।
મનો ગ્લપયતે તીવ્રં વિષં ગન્ધેન સર્વશઃ॥ 13-155-18 (87362)
અમૃતં મઙ્ગલં વિદ્ધિ મહદ્વિષમમઙ્ગલમ્।
ઓષધ્યો હ્યમૃતં સર્વા વિષં તેજોગ્નિસમ્ભવમ્॥ 13-155-19 (87363)
અમૃતં મનો હ્લાદયતે શ્રિયં ચાપિ દદાતિ ચ।
તસ્માત્સુમનસઃ પ્રોક્તા નરૈઃ સુકૃતકર્મભિઃ॥ 13-155-20 (87364)
દેવતાભ્યઃ સુમનસો યો દદાતિ નરઃ શુચિઃ।
તસ્મૈ સુમનસો દેવાસ્તસ્માત્સુમનસઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-155-21 (87365)
યંયમુદ્દિશ્ય દીયેરન્દેવં સુમનસઃ પ્રભો।
મઙ્ગલાર્તં સ તેનાસ્ય પ્રીતો ભવતિ દૈત્યપ॥ 13-155-22 (87366)
જ્ઞેયાસ્તૂગ્રાશ્ચ સૌમ્યાશ્ચ તેજસ્વિન્યશ્ચ તાઃ પૃથક્।
ઓષધ્યો બહુવીર્યા હિ બહુરૂપાસ્તથૈવ ચ॥ 13-155-23 (87367)
યજ્ઞિયાનાં ચ વૃક્ષાણામયજ્ઞીયાન્નિબોધ મે।
આસુરાણિ ચ માલ્યાનિ દૈવતેભ્યો હિતાનિ ચ॥ 13-155-24 (87368)
રક્ષસામુરગાણાં ચ યક્ષાણાં ચ તથા પ્રિયાઃ।
મનુષ્યાણાં પિતૄણાં ચ કાન્તા યાસ્ત્વનુપૂર્વશઃ॥ 13-155-25 (87369)
વન્યા ગ્રામ્યાશ્ચેહ તથા કૃષ્ટોપ્તાઃ પર્વતાશ્રયાઃ।
અકણ્ટકાઃ કણ્ટકિનો ગન્ધરૂપરસાન્વિતાઃ॥ 13-155-26 (87370)
દ્વિવિધો હિ સ્મૃતો ગન્ધ ઇષ્ટોઽનિષ્ટશ્ચ પુષ્પજઃ।
ઇષ્ટગન્ધાનિ દેવાનાં પુષ્પાણીતિ વિભાવય॥ 13-155-27 (87371)
અકણ્ટકાનાં વૃક્ષાણાં શ્વેતપ્રાયાશ્ચ વર્ણતઃ।
તેષાં પુષ્પાણિ દેવાનામિષ્ટાનિ સતતં પ્રભો॥ 13-155-28 (87372)
`પદ્મં ચ તુલસી જાતિરાપઃ સર્વેષુ પૂજિતા।'
જલજાનિ ચ માલ્યાનિ પદ્માદીનિ ચ યાનિ વૈ।
ગન્ધર્વનાગયક્ષેભ્યસ્તાનિ દદ્યાદ્વિચક્ષણઃ॥ 13-155-29 (87373)
ઓપધ્યો રક્તપુષ્પાશ્ચ કટુકાઃ કણ્ટકાન્વિતાઃ।
શત્રૂણામભિચારાર્થમથર્વસુ નિદર્શિતાઃ॥ 13-155-30 (87374)
તીક્ષ્ણવીર્યાસ્તુ ભૂતાનાં દુરાલમ્ભાઃ સકણ્ટકાઃ।
રક્તભૂયિષ્ઠવર્ણાશ્ચ કૃષ્ણાશ્ચૈવોપહારયેત્॥ 13-155-31 (87375)
મનોહૃદયનન્દિન્યો વિમર્દે મધુરાશ્ચ યાઃ।
ચારુરરૂપાઃ સુમનસો માનુપાણાં સ્મૃતા વિભો॥ 13-155-32 (87376)
ન તુ શ્મશાનસમ્ભૂતા ન દેવાયતનોદ્ભવાઃ।
સન્નયેત્પુષ્ટિયુક્તેષુ વિવાહેષુ રહઃસુ ચ॥ 13-155-33 (87377)
ગિરિસાનુરુહાઃ સૌમ્યા દેવાનામુપધારયેત્।
પ્રોક્ષિતાભ્યુક્ષિતાઃ સૌમ્યા યથાયોગં યથાસ્મૃતિ॥ 13-155-34 (87378)
ગન્ધેન દેવાસ્તુષ્યન્તિ દર્શનાદ્યક્ષરાક્ષસાઃ।
નાગાઃ સમુપભોગેન ત્રિભિરેતૈસ્તુ માનુષાઃ॥ 13-155-35 (87379)
સદ્યઃ પ્રીણાતિ દેવાન્વૈ તે પ્રીતા ભાવયન્ત્યુત।
સઙ્કલ્પસિદ્ધા મર્ત્યાનામીપ્સિતાશ્ચ મનોરથાઃ॥ 13-155-36 (87380)
દેવાઃ પ્રીણન્તિ સતતં માનિતા માનયન્તિ ચ।
અવજ્ઞાતાવધૂતાશ્ચ નિર્દહન્ત્યધમાન્નરાન્॥ 13-155-37 (87381)
અત ઊર્ધ્વં પ્રવક્ષ્યામિ ધૂપદાનવિધેઃ ફલમ્।
ધૂપાંશ્ચ વિવિધાન્સાધૂનસાધૂંશ્ચ નિબોધ મે॥ 13-155-38 (87382)
નિર્યાસાઃ સરલાશ્ચૈવ કૃત્રિમાશ્ચૈવ તે ત્રયઃ।
ઇષ્ટોઽનિષ્ટો ભવેદ્ગન્ધસ્તન્મે વિસ્તરશઃ શૃણુ॥ 13-155-39 (87383)
નિર્યાસાઃ સલ્લકીવર્જ્યા દેવાનાં દયિતાસ્તુ તે।
ગુગ્ગુલુઃ પ્રવરસ્તેષાં સર્વેપામિતિ નિશ્ચયઃ॥ 13-155-40 (87384)
અગુરુઃ સારિણાં શ્રેષ્ઠો યક્ષરાક્ષસભોગિનામ્।
દૈત્યાનાં સલ્લકીજશ્ચ કાઙ્ક્ષિતો યશ્ચ તદ્વિધઃ॥ 13-155-41 (87385)
અથ સર્જરસાદીનાં ગન્ધૈઃ પાર્થિવદારવૈઃ।
ફાણિતાસવસંયુક્તૈર્મનુષ્યાણાં વિધીયતે॥ 13-155-42 (87386)
દેવદાનવભૂતાનાં સદ્યસ્તુષ્ઠિકરઃ સ્મૃતઃ।
યેઽન્યે વૈહારિકાસ્તત્ર માનુષાણામિતિ સ્મૃતાઃ॥ 13-155-43 (87387)
ય એવોક્તાઃ સુમનસાં પ્રદાને ગુણહેતવઃ।
ધૂપેષ્વપિ પરિજ્ઞેયાસ્ત એવ પ્રીતિવર્ધનાઃ॥ 13-155-44 (87388)
દીપદાને પ્રવક્ષ્યામિ ફલયોગમનુત્તમમ્।
યથા યેન યદા ચૈવ પ્રદેયા યાદૃશાશ્ચ તે॥ 13-155-45 (87389)
જ્યોતિસ્તેજઃ પ્રકાશં વાઽપ્યૂધ્વગં ચાપિ વર્ધતે।
પ્રદાનં તેજસાં તસ્માત્તેજો વર્ધયતે નૃણામ્॥ 13-155-46 (87390)
અન્ધતમસ્તમિસ્રં ચ દક્ષિણાયનમેવ ચ।
ઉત્તરાયણમેતસ્માજ્જ્યોતિર્દાનં પ્રશસ્યતે॥ 13-155-47 (87391)
યસ્માદૂર્ધ્વગમે તત્તુ તમસશ્ચૈવ ભેષજમ્।
તસ્માદૂર્ધ્વગતેર્દાતા ભવેદત્રેતિ નિશ્ચયઃ॥ 13-155-48 (87392)
દેવાસ્તેજસ્વિનો યસ્માત્પ્રભાવન્તઃ પ્રકાશકાઃ।
તામસા રાક્ષસાશ્ચૈવ તસ્માદ્દીપઃ પ્રદીયતે॥ 13-155-49 (87393)
આલોકદાનાચ્ચક્ષુષ્માન્પ્રભાયુક્તો ભવેન્નરઃ।
તાન્દત્ત્વા નોપહિંસેન ન હરેન્નોપનાશયેત્॥ 13-155-50 (87394)
દીપહાર્તા ભવેદન્ધસ્તમોગતિરસુપ્રભઃ।
દીપપ્રદઃ સ્વર્ગલોકે દીપમાલી વિરાજતે॥ 13-155-51 (87395)
હવિપા પ્રથમઃ કલ્પો દ્વિતીયશ્ચૌષધીરસૈઃ।
વસામેદોસ્થિનિર્યાસૈર્ન કાર્યઃ પુષ્ટિમિચ્છતા॥ 13-155-52 (87396)
દેવાલયે સભાયાં ચ ગિરૌ ચૈત્યચતુષ્પથે।
દીપદાતા ભવેન્નિત્યં ય ઇચ્છેદ્ભૂતિમાત્મનઃ॥ 13-155-53 (87397)
કુલોદ્યોતો વિશુદ્ધાત્મા પ્રકાશત્વં ચ ગચ્છતિ।
જ્યોતિષાં ચૈવ સાલોક્યં દીપદાતા ભવેન્નરઃ॥ 13-155-54 (87398)
બલિકર્મસુ વક્ષ્યામિ ગુણાન્કર્મફલોદયાન્।
દેવયક્ષોરગનૃણાં ભૂતાનામથ રક્ષસામ્॥ 13-155-55 (87399)
યેષાં નાગ્રભુજો વિપ્રા દેવતાતિથિબાલકાઃ।
રાક્ષસાનેવ તાન્વિદ્ધિ નિર્વષટ્કારમઙ્ગલાન્॥ 13-155-56 (87400)
તસ્માદગ્રં પ્રયચ્છેત દેવભ્યઃ પ્રતિપૂજિતમ્।
શિરસા પ્રણતશ્ચાપિ હરેદ્બલિમતન્દ્રિતઃ॥ 13-155-57 (87401)
ગૃહ્ણન્તિ દેવતા નિત્યમાશંસન્તિ સદા ગૃહાન્।
બાહ્યાશ્ચાગન્તવો યેઽન્યે યક્ષરાક્ષસપન્નગાઃ॥ 13-155-58 (87402)
ઇતો દત્તેન જીવન્તિ દેવતાઃ પિતરસ્તથા।
તે પ્રીતાઃ પ્રીણયન્ત્યેનમાયુષા યશસા ધનૈઃ॥ 13-155-59 (87403)
બલયઃ સહ પુષ્પૈસ્તુ દેવાનામુપહારયેત્।
દધિદુગ્ધમયાઃ પુણ્યાઃ સુગન્ધાઃ પ્રિયદર્શનાઃ॥ 13-155-60 (87404)
કાર્યા રુધિરમાંસાઢ્યા બલયો યક્ષરક્ષસામ્।
સુરાસવપુરસ્કારા લાજોલ્લાપિકભૂષિતાઃ॥ 13-155-61 (87405)
નાગાનાં દયિતા નિત્યં પદ્મોત્પલવિમિશ્રિતાઃ।
તિલાન્ગુડસુસમ્પન્નાન્ભૂતાનામુપહારયેત્॥ 13-155-62 (87406)
અગ્રદાતાઽગ્રભોગી સ્યાદ્બલવીર્યસમન્વિતઃ।
તસ્માદગ્રં પ્રયચ્છેત દેવભ્યઃ પ્રતિપૂજિતમ્॥ 13-155-63 (87407)
જ્વલન્ત્યહરહો વેશ્મ યાશ્ચાસ્ય ગૃહદેવતાઃ।
તાઃ પૂજ્યા ભૂતિકામેન પ્રસૃતાગ્રપ્રદાયિના॥ 13-155-64 (87408)
ઇત્યેતદસુરેન્દ્રાય કાવ્યઃ પ્રોવાચ ભાર્ગવઃ।
સુવર્ણાય મનુઃ પ્રાહ સુવર્ણો નારદાય ચ॥ 13-155-65 (87409)
નારદોઽપિ મયિ પ્રાહ ગુણાનેતાન્મહાદ્યુતે।
ત્વમપ્યેતદ્વિદિત્વેહ સર્વમાચર પુત્રક॥ ॥ 13-155-66 (87410)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 155 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-155-6 રમણીયે શિલાપૃષ્ઠ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-155-7 સ્તાં અભવતામ્॥ 7-155-16 તપઃ વર્ણાશ્રમધર્મઃ। ધર્મો દયાદિઃ॥ 7-155-17 લતાઃ ઓષધ્યો વ્રીહ્યાદયઃ॥ 7-155-40 પ્રવરસ્તેષાં ઘૃતમિશ્રોઽથ કુઞ્જર ઇતિ થ.પાઠઃ॥ 7-155-46 જ્યોતિર્દીપાદિ। તેજઃ કાન્તિઃ। પ્રકાશઃ કીર્તિઃ॥ 7-155-47 તમિસ્રં અન્ધકારઃ। અન્ધં તમો નામ નરકરૂપમ્। તથા દક્ષિણાયનમપ્યન્ધં તમ એવ। અત ઉત્તરાયણે રાત્રૌ તમોનાશકં જ્યોતિર્દેયં નરકનિવૃત્ત્યર્થં॥ 7-155-52 હવિષા ઘૃતેન ઓષધીરસૈઃ તિલસર્ષપાદિસ્નેહૈઃ। વસામેદોસ્થીનિ પ્રાણ્યવયવાસ્તેષાં નિર્યાસાઃ સ્નેહાઃ। વસાદયઃ પૃથગ્વા નિર્યાસાત્॥ 7-155-60 દધિદ્રપ્સયુતાઃ પુણ્યા ઇતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-155-61 લાજોલ્લાપિકભૂષિતાઃ। ઉલ્લાપિક ઉપરિલાપનમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 156
॥ શ્રીઃ ॥
13.156. અધ્યાયઃ 156
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ બલિદીપપ્રદાનકથનોપયોગિતયા નહુષચરિતકથનારમ્ભઃ॥ 1 ॥ દેવૈર્વરદાનપૂર્વકમિન્દ્રપદં પ્રાપિતેન નહુષેણ પર્પાત્સપ્તર્ષ્યાદિભિઃ પર્યાયેણ સ્વયાનવાહનમ્॥ 2 ॥ અગસ્ત્યસ્ય તદ્યાનવહનપર્યાયે ભૃગુણાઽગસ્ત્યંપ્રતિ સ્વેન નહુષસ્યાધઃપાતનપ્રતિજ્ઞાનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
શ્રુતં મે ભરતશ્રેષ્ઠ પુષ્પધૂપપ્રદાયિનામ્।
ફલં બલિવિધાને ચ તદ્ભૂયો વક્તુમર્હસિ॥ 13-156-1 (87411)
ધૂપપ્રદાનસ્ય ફલં પ્રદીપસ્ય તથૈવ ચ।
બલયશ્ચ કિમર્થં વૈ ક્ષિપ્યન્તે ગૃહમેધિભિઃ॥ 13-156-2 (87412)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-156-3x (7315)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
નહુષસ્ય ચ સંવાદમગસ્ત્યસ્ય ભૃગોસ્તતા॥ 13-156-3 (87413)
નહુષો હિ મહારાજ રાજર્ષિઃ સુમહાતપાઃ।
દેવરાજ્યમનુપ્રાપ્તઃ સુકૃતેનેહ કર્મણા॥ 13-156-4 (87414)
તત્રાપિ પ્રયતો રાજન્નહુષસ્ત્રિદિવે વસન્।
માનુષીશ્ચૈવ દિવ્યાશ્ચ કુર્વાણો વિવિધાઃ ક્રિયાઃ॥ 13-156-5 (87415)
માનુષ્યસ્તત્ર સર્વાઃ સ્મ ક્રિયાસ્તસ્ય મહાત્મનઃ।
પ્રવૃત્તાસ્ત્રિદિવે રાજન્દિવ્યાશ્ચૈવ સનાતનાઃ॥ 13-156-6 (87416)
અગ્નિકાર્યાણિ સમિધઃ કુશાઃ સુમનસસ્તથા।
બલયશ્ચાન્નલાજાભિર્ધૂપનં દીપકર્મ ચ॥ 13-156-7 (87417)
સર્વં તસ્ય ગૃહે રાજ્ઞઃ પ્રાવર્તત મહાત્મનઃ।
જપયજ્ઞાન્મનોયજ્ઞાંસ્ત્રિદિવેઽપિ ચકાર સઃ॥ 13-156-8 (87418)
દેવાનભ્યર્ચયચ્ચાપિ વિધિવત્સ સુરેશ્વરઃ।
સર્વાનેવ યથાન્યાયં યથાપૂર્વમરિંદમ॥ 13-156-9 (87419)
અથેનદ્રોઽહમિતિ જ્ઞાત્વા અહઙ્કારં સમાવિશત્।
સર્વાશ્ચૈવ ક્રિયાસ્તસ્ય પર્યહીયન્ત ભૂપતેઃ॥ 13-156-10 (87420)
સપ્તર્ષીન્વાહયામાસ વરદાનદમાન્વિતઃ।
પરિહીનક્રિયશ્ચૈવ દુર્બલત્વમુપેયિવાન્॥ 13-156-11 (87421)
તસ્ય વાહયતઃ કાલો મુનિમુખ્યાંસ્તપોધનાન્।
અહઙ્કારાભિભૂતસ્ય સુમહાનત્યવર્તત॥ 13-156-12 (87422)
અથ પર્યાયશઃ સર્વાન્વાહનાયોપચક્રમે।
પર્યાયશ્ચાપ્યગસ્ત્યસ્ય સમપદ્યત ભારત॥ 13-156-13 (87423)
અથાગત્ય મહાતેજા ભૃગુર્બ્રહ્મવિદાંવરઃ।
અગસ્ત્યમાશ્રમસ્થં વૈ સમુપેત્યેદમબ્રવીત્॥ 13-156-14 (87424)
એવં વયમસત્કારં દેવેન્દ્રસ્યાસ્ય દુર્મતેઃ।
નહુષસ્ય કિમર્થં વૈ મર્ષયામ મહામુને॥ 13-156-15 (87425)
અગસ્ત્ય ઉવાચ। 13-156-16x (7316)
કથમેષ મયા શક્યઃ શપ્તું યસ્ય મહામુને।
વરદેન વરો દત્તો ભવતો વિદિતશ્ચ સઃ॥ 13-156-16 (87426)
યો મે દૃષ્ટિપથં ગચ્છેત્સ મે વશ્યો ભવેદિતિ।
ઇત્યનેન વરં દેવો યાચિતો ગચ્છતા દિવમ્॥ 13-156-17 (87427)
એવં ન દગ્ધઃ સ મયા ભવતા ચ ન સંશયઃ।
અન્યેનાપ્યૃષિમુખ્યેન ન દગ્ધો ન ચ પાતિતઃ॥ 13-156-18 (87428)
અમૃતં ચૈવ પાનાય દત્તમસ્મૈ પુરા વિભો।
મહાત્મના તદર્તં ચ નાસ્માભિર્વિનિપાત્યતે॥ 13-156-19 (87429)
પ્રાયચ્છત વરં દેવઃ પ્રજાનાં દુઃખકારણમ્।
દ્વિજેષ્વધર્મયુક્તાનિ સ કરોતિ નરાધમઃ॥ 13-156-20 (87430)
તત્ર યત્પ્રાપ્તકાલં નસ્તદ્બ્રૂ વદતાંવર।
ભવાંશ્ચાપિ યથા બ્રૂયાત્તત્કર્તાસ્મિ ન સંશયઃ॥ 13-156-21 (87431)
ભૃગુરુવાચ। 13-156-22x (7317)
પિતામહનિયોગેન ભવન્તં સોઽહમાગતઃ।
પ્રતિકર્તું બલવતિ નહુષે દર્પમોહિતે॥ 13-156-22 (87432)
અદ્ય હિ ત્વાં સુદુર્બુદ્ધી રથે યોક્ષ્યતિ દેવરાટ્।
અદ્યૈનમહમુદ્વૃત્તં કરિષ્યેઽનિન્દ્રમોજસા॥ 13-156-23 (87433)
અદ્યેન્દ્રં સ્થાપયિષ્યામિ પશ્યતસ્તે શતક્રતુમ્।
સઞ્ચાલ્ય પાપકર્માણમૈન્દ્રાત્સ્થાનાત્સુદુર્મતિમ્। 13-156-24 (87434)
અદ્ય ચાસૌ કુદેવેન્દ્રસ્ત્વાં પદા ધર્ષયિષ્યતિ।
દૈવોપહતચિત્તત્વાદાત્મનાશાય મન્દધીઃ॥ 13-156-25 (87435)
વ્યુત્ક્રાન્તધર્મં તમહં ધર્ષણામર્ષિતો ભૃશમ્।
અહિર્ભવસ્વેતિ રુષા શપ્સ્યે પાપં દ્વિજદ્રુહમ્॥ 13-156-26 (87436)
તત એનં સુદુર્બુદ્ધિં ધિક્શબ્દાભિહતત્વિષમ્।
ધરણ્યાં પાતયિષ્યામિ પશ્યતસ્તે મહામુને॥ 13-156-27 (87437)
નહુષં પાપકર્માણમૈશ્વર્યબલમોહિતમ્।
યથા ચ રોચતે તુભ્યં તથા કર્તાસ્મ્યહં મુને॥ 13-156-28 (87438)
એવમુક્તસ્તુ ભૃગુણા મૈત્રાવરુણિરવ્યયઃ।
અગસ્ત્યઃ પરમપ્રીતો બભૂવ વિગતજ્વરઃ॥ ॥ 13-156-29 (87439)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષટ્પઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 156 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-156-7 લાજાભિઃ। આર્ષં સ્ત્રીત્વમ્॥ 7-156-10 અથેન્દ્રસ્ય ભવિષ્યત્વાદહઙ્કારઃ સમાવિશત્ ઇતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-156-18 ન શપ્તો વિનિપાતિન ઇતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-156-26 શપિષ્યે પાપમોહિતમિતિ થ.ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 157
॥ શ્રીઃ ॥
13.157. અધ્યાયઃ 157
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
નહુષેણાગસ્ત્યસ્ય સ્વયાને યોજનમ્॥ 1 ॥ તથા તેન સહ શ્રુતિપ્રામાણ્યવિવાદે સ્વવિરુદ્ધભાષિણોઽગસ્ત્યસ્ય મસ્તકે સ્વપાદેન તાડનમ્॥ 2 ॥ તદા તજ્જટાન્તર્નિગૂઢેન ભૃગુણા શાપદાનેન તસ્યાધઃપાતનમ્॥ 3 ॥ તતો દેવૈરિન્દ્રસ્ય સ્વપદેઽભિષેચનમ્॥ 4 । નહુષસ્ય સ્વકૃતપૂર્વબલિદીપદાનાદિજસુકૃતમહિમ્ના પુનઃ સ્વર્ગપ્રાપ્તિઃ॥ 5 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કથં વૈ સ વિપન્નશ્ચ કથં વૈ પાતિતો ભુવિ।
કથં દેવેન્દ્રતાં પ્રાપ્તસ્તદ્ભવાન્વક્તુમર્હતિ॥ 13-157-1 (87440)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-157-2x (7318)
એવં તયોઃ સંવદતોઃ ક્રિયાસ્તસ્ય મહાત્મનઃ।
સર્વા એવ પ્રવર્તન્તે યા દિવ્યા યાશ્ચ માનુષાઃ॥ 13-157-2 (87441)
તથૈવ દીપદાનાનિ સર્વોપકરણાનિ વૈ।
બલિકર્મ ચ યચ્ચાન્યદ્વત્સકાશ્ચ પૃથગ્વિધાઃ॥ 13-157-3 (87442)
સર્વાસ્તસ્ય સમુત્પન્ના દેવેન્દ્રસ્ય મહાત્મનઃ।
દેવલોકે નૃલોકે ચ સદાચારપુરસ્કૃતાઃ॥ 13-157-4 (87443)
તાશ્ચોદ્ભવન્તિ રાજેન્દ્ર સમૃદ્ધ્યૈ ગૃહમેધિનઃ।
ધૂપપ્રદાનૈર્દીપૈશ્ચ નમસ્કારૈસ્તથૈવ ચ॥ 13-157-5 (87444)
યથા સિદ્ધસ્ય ચાન્નસ્ય ગૃહ્ય ચાગ્રં પ્રદીયતે।
બલયશ્ચ ગૃહોદ્દેશે તતઃ પ્રીયન્તિ દેવતાઃ॥ 13-157-6 (87445)
યથા ચ ગૃહિણસ્તોષો ભવેદ્વૈ બલિકર્મણિ।
તથા શતગુણા પ્રીતિર્દેવતાનાં પ્રજાયતે॥ 13-157-7 (87446)
એવં ધૂપપ્રદાનં ચ દીપદાનં ચ સાધવઃ।
પ્રયચ્છતિ નમસ્કારૈર્યુક્તમાત્મગુણાવહમ્॥ 13-157-8 (87447)
સ્નાનેનાદ્ભિશ્ચ યત્કર્મ ક્રિયતે વૈ વિપશ્ચિતા।
નમસ્કારપ્રયુક્તેન તેન પ્રીણન્તિ દેવતાઃ॥ 13-157-9 (87448)
પિતરશ્ચ મહાભાગા ઋષયશ્ચ તપોધનાઃ।
ગૃહ્યાશ્ચ દેવતાઃ સર્વાઃ પ્રીયન્તે વિધિનાઽર્ચિતાઃ॥ 13-157-10 (87449)
ઇત્યેતાં બુદ્ધિમાસ્થાય નહુષઃ સ નરેશ્વરઃ।
સુરેન્દ્રત્વં મહત્પ્રાપ્ય કૃતવાનેતદદ્ભુતમ્॥ 13-157-11 (87450)
કસ્ય ચિત્ત્વથ કાલસ્ય ભાગ્યક્ષય ઉપસ્થિતે।
સર્વમેતદવજ્ઞાય ન ચકાર યથાવિધિ॥ 13-157-12 (87451)
તતઃ સ પરિહીણોઽભૂત્સુરેન્દ્રો બલદર્પતઃ।
ધૂપદીપાદિકવિધિં ન યથાવચ્ચકાર હ।
તતોઽસ્ય યજ્ઞવિષયો રક્ષોભિઃ પરિબાધ્યતે॥ 13-157-13 (87452)
અથાગસ્ત્યમૃષિશ્રેષ્ઠં વાહનાયાજુહાવ હ।
દ્રુતં સરસ્વતીકૂલાત્સ્મયન્નિવ મહાબલઃ॥ 13-157-14 (87453)
તતો ભૃગુર્મહાતેજા મૈત્રાવરુણિમબ્રવીત્।
નિમીલયસ્વ નયને જટાં યાવદ્વિશામિ તે।
`સુરેન્દ્રપતનાયેતિ સ ચ નેત્ર ન્યમીલયત્॥' 13-157-15 (87454)
તતોઽગસ્ત્યસ્યાથ જટાં દૃષ્ટ્વા પ્રાવિશદચ્યુતઃ।
ભૃગુઃ સ સુમહાતેજાઃ પાતનાય નૃપસ્ય ચ॥ 13-157-16 (87455)
તતઃ સ દેવરાટ્ પ્રાપ્તસ્તમૃષિં વાહનાય વૈ।
તતોઽગસ્ત્યઃ સુરપતિં વાક્યમાહ વિશામ્પતે।
યોજયસ્વેતિ માં ક્ષિપ્રં કં ચ દેશં વહામિ તે॥ 13-157-17 (87456)
યત્ર વક્ષ્યસિ તત્ર ત્વાં નયિષ્યામિ સુરાધિપ।
ઇત્યુક્તો નરહુષસ્તેન યોજયામાસ તં મુનિમ્॥ 13-157-18 (87457)
ભૃગુસ્તસ્ય જટાન્તસ્થો બભૂવ હૃષિતો ભૃશમ્।
ન ચાપિ દર્શનં તસ્ય ચકાર સ ભૃગુસ્તદા।
વરદાનપ્રભાવજ્ઞો નહુષસ્ય મહાત્મનઃ॥ 13-157-19 (87458)
ન ચુકોપ તદાઽગસ્ત્યો યુક્તોઽપિ નહુષેણ વૈ।
તં તુ રાજા પદૈકેન ચોદયામાસ ભારત।
`શ્રુતિઃ સ્મૃતિઃ પ્રમાણં વા નેતિવાદેન દેવરાટ્॥' 13-157-20 (87459)
ન ચુકોપ સ ધર્માત્મા તતઃ પાદેન દેવરાટ્।
અગસ્ત્યસ્ય તદા ક્રુદ્ધો વામેનાભ્યહનચ્છિરઃ॥ 13-157-21 (87460)
તસ્મિઞ્શિરસ્યભિહતે સ જટાન્તર્ગતો ભૃગુઃ।
શશાપ બલવત્ક્રુદ્ધો નહુષં પાપચેતસમ્॥ 13-157-22 (87461)
યસ્માત્પદાઽવધીઃ ક્રોધાચ્છિરસીમં મહામુનિમ્।
તસ્માદાશુ મહીં ગચ્છ સર્પો ભૂત્વા સુદુર્મતે॥ 13-157-23 (87462)
શપ્તોઽથ સ તદા તેન સર્પો ભૂત્વા પપાત હ।
અદૃષ્ટેનાથ ભૃગુણા ભૂતલે ભરતર્ષભ॥ 13-157-24 (87463)
ભૃગું હિ યદિ સોઽદ્રાક્ષીન્નહુષઃ પૃથિવીપતે।
સ શક્તોનાઽભવિષ્યદ્વૈ પાતને તસ્ય તેજસા॥ 13-157-25 (87464)
સ તુ તૈસ્તૈઃ પ્રદાનૈશ્ચ તપોભિર્નિયમૈસ્તથા।
પતિતોઽપિ મહારાજ ભૂતલે સ્મૃતિમાનભૂત્॥ 13-157-26 (87465)
પ્રસાદયામાસ ભૃગું શાપાન્તો મે ભવેદિતિ।
તતોઽગસ્ત્યઃ કૃપાવિષ્ટઃ પ્રાસાદયત તં ભૃગુમ્।
શાપાન્તાર્થં મહારાજ સ ચ પ્રાદાત્કૃપાન્વિતઃ॥ 13-157-27 (87466)
ભૃગુરુવાચ। 13-157-28x (7319)
રાજા યુધિષ્ઠિરો નામ ભવિષ્યતિ કુરૂદ્વહઃ।
સ ત્વાં મોક્ષયિતા શાપાદિત્યુક્ત્વાઽન્તરધીયત॥ 13-157-28 (87467)
અગસ્ત્યોઽપિ મહાતેજાઃ કૃત્વા કાર્યં શતક્રતોઃ।
સ્વમાશ્રમપદં પ્રાયાત્પૂજ્યમાનો દ્વિજાતિભિઃ॥ 13-157-29 (87468)
નહુષોઽપિ ત્વયા રાજંસ્તસ્માચ્છાપાત્સમુદ્ધૃતઃ।
જગામ બ્રહ્મભવનં પશ્યતસ્તે જનાધિપ॥ 13-157-30 (87469)
તદા સ પાતયિત્વા તં નહુષં ભૂતલે ભૃગુઃ।
જગામ બ્રહ્મભવનં બ્રહ્મણે ચ ન્યવેદયત્॥ 13-157-31 (87470)
તતઃ શક્રં સમાનાય્ય દેવાનાહ પિતામહઃ।
વરદાનાન્મમ સુરા નહુષો રાજ્યમાપ્તવાન્।
સ ચાગસ્ત્યેન ક્રુદ્ધેન ભ્રંશિતો ભૂતલં ગતઃ॥ 13-157-32 (87471)
ન ચ શક્યં વિના રાજ્ઞા સુખં વર્તયિતું ક્વચિત્।
તસ્માદયં પુનઃ શક્રો દેવરાજ્યેઽભિષિચ્યતામ્॥ 13-157-33 (87472)
એવં સમ્ભાષમાણં તુ દેવાઃ પાર્થ પિતામહમ્।
એવમસ્ત્વિતિ સંહૃષ્ટાઃ પ્રત્યૂચુસ્તં નરાધિપ॥ 13-157-34 (87473)
સોઽભિષિક્તો ભગવતા દેવરાજ્યે ચ વાસવઃ।
બ્રહ્મણા રાજશાર્દૂલ યથાપૂર્વં વ્યરોચત॥ 13-157-35 (87474)
એવમેતત્પુરાવૃત્તં નહુષસ્ય વ્યતિક્રમાત્।
સ ચ તૈરેવ સંસિદ્ધો નહુષઃ કર્મભિઃ પુનઃ॥ 13-157-36 (87475)
તસ્માદ્દીપાઃ પ્રદાતવ્યાઃ સાયં વૈ ગૃહમેધિભિઃ।
દિવ્યં ચક્ષુરવાપ્નોતિ પ્રેત્ય દીપસ્ય દાયકઃ।
પૂર્ણચન્દ્રપ્રતીકાશા દીપદાશ્ચ ભવન્ત્યુત॥ 13-157-37 (87476)
યાવદક્ષિનિમેષાણિ જ્વલન્તે તાવતીઃ સમાઃ।
રૂપવાન્બલવાંશ્ચાપિ નરો ભવતિ દીપદઃ॥ 13-157-38 (87477)
ય ઇદં શૃણુયાદ્વાપિ પઠતે યો દ્વિજોત્તમઃ।
બ્રહ્મલોકમવાપ્નોતિ સ ચ વૈ નાત્ર સંશયઃ॥ ॥ 13-157-39 (87478)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 157 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-157-3 વત્સકાઃ પુત્રાદેર્વાર્ષિકોત્સવાઃ। યચ્ચાન્યદુત્સેકાશ્ચેતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-157-20 તં તુ રાજા પ્રતોદેનેતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-157-30 ભવનં તેન પુણ્યેન કર્મણેતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-157-38 રૂપવાન્ધર્મવાંશ્ચાપીતિ ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 158
॥ શ્રીઃ ॥
13.158. અધ્યાયઃ 158
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરં પ્રતિ બ્રહ્મસ્વાપહારસ્યાનર્થહેતુતાયા પ્રમાણતયા નૃપચણ્ડલસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
બ્રાહ્મણસ્વાનિ યે મન્દા હરન્તિ ભરતર્ષભ।
નૃશંસકારિણો યોનિં કાં તે ગચ્છન્તિ માનવાઃ॥ 13-158-1 (87479)
ભીષ્ય ઉવાચ। 13-158-2x (7320)
પાતકાનાં પરં હ્યેતદ્બ્રહ્મસ્વહરણં બલાત્।
સાન્વયાસ્તે વિનશ્યન્તિ ચણ્ડાલાઃ પ્રેત્ય ચેહ ચ॥ 13-158-2 (87480)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમમ્।
ચણ્ડાલસ્ય ચ સંવાદં ક્ષત્રબન્ધોશ્ચ ભારત॥ 13-158-3 (87481)
રાજોવાચ। 13-158-4x (7321)
વૃદ્ધરૂપોઽસિ ચણ્ડાલ બાલવચ્ચ વિચેષ્ટસે।
શ્વખરાણાં રજઃસેવી કસ્માદુદ્વિજસે ગવામ્॥ 13-158-4 (87482)
સાધુભિર્ગર્હિતં કર્મ ચણ્ડાલસ્ય વિધીયતે।
કસ્માદ્ગોરજસા ધ્વસ્તમઙ્ગં તોયેન સિઞ્ચસિ॥ 13-158-5 (87483)
ચણ્ડાલ ઉવાચ। 13-158-6x (7322)
બ્રાહ્મણસ્ય ગવાં રાજન્પ્રયાન્તીનાં રજઃ પુરા।
સોમમુદ્ધ્વંસયામાસ તં સોમમપિબન્દ્વિજાઃ॥ 13-158-6 (87484)
ભૃત્યાનામપિ રાજ્ઞસ્તુ રજસા ધ્વંસિતં મખે।
તત્પાનાચ્ચ દ્વિજાઃ સર્વે ક્ષિપ્રં નરકમાવિશન્॥ 13-158-7 (87485)
દીક્ષિતશ્ચ સ રાજાઽપિ ક્ષિપ્રં નરકમાવિશત્।
સહ તૈર્યાજકૈઃ સર્વૈર્બ્રહ્મસ્વમુપજીવ્ય તત્॥ 13-158-8 (87486)
યેઽપિ તત્રાપિબન્ક્ષીરં ઘૃતં દધિ ચ માનવાઃ।
બ્રાહ્મણાઃ સહરાજન્યાઃ સર્વે નરકમાવિશન્॥ 13-158-9 (87487)
જઘ્નુસ્તાઃ પયસા પુત્રાંસ્તથા પૌત્રાન્વિધૂય તાન્।
પશૂનવેક્ષમાણશ્ચ સાધુવૃત્તેન દંપતી॥ 13-158-10 (87488)
અહં તત્રાવસં રાજન્બ્રહ્મચારી જિતેન્દ્રિયઃ।
તાસાં મે રજસા ધ્વસ્તં ભૈક્ષમાસીન્નરાધિપ 13-158-11 (87489)
ચણ્ડાલોઽહં તતો રાજન્ભુક્ત્વા તદભવં નૃપ।
બ્રહ્મસ્વહારી ન નૃપઃ સોઽપ્રતિષ્ઠાં ગતિં યયૌ॥ 13-158-12 (87490)
તસ્માદ્ધરેન્ન વિપ્રસ્વં કદાચિદપિ કિઞ્ચન।
ન પશ્યેન્નાનુમોદેચ્ચ ન હર્તું કિઞ્ચિદાહરેત્॥ 13-158-13 (87491)
બ્રહ્મસ્વં રજસા ધ્વસ્તં ભુક્ત્વા માં પશ્ય યાદૃશમ્।
તસ્માત્સોમોઽપ્યવિક્રેયઃ પુરુષેણ વિપશ્ચિતા॥ 13-158-14 (87492)
એતદ્ધિ ધનમુત્કૃષ્ટં દ્વિજાનામવિશેષતઃ।
વિક્રયં ત્વિહ સોમસ્ય ગર્હયન્તિ મનીષિણઃ॥ 13-158-15 (87493)
યે ચૈનં ક્રીણતે તાત યે ચ વિક્રીણતે જનાઃ।
તે તુ વૈવસ્વતં પ્રાપ્ય રૌરવં યાન્તિ સર્વશઃ॥ 13-158-16 (87494)
સોમં તુ રજસા ધ્વસ્તં વિક્રીણન્વિધિપૂર્વકમ્।
શ્રોત્રિયો વાર્ધુષી ભૂત્વા નચિરં સ વિનશ્યતિ॥ 13-158-17 (87495)
નરકં ત્રિંશતં પ્રાપ્ય સ્વવિષ્ઠામુપજીવતિ।
બ્રહ્મસ્વહારી નરકાન્યાતનાશ્ચાનુભૂય તુ।
મલેષુ ચ કૃમિર્ભૂત્વા શ્વવિષ્ઠામુપજીવતી॥ 13-158-18 (87496)
શ્વચર્યામતિમાનં ચ સખિદારેષુ વિપ્લવમ્।
તુલયાધારયદ્ધર્મો હ્યતિમાનોઽતિરિચ્યતે॥ 13-158-19 (87497)
મ્લાનં માં વિકલં પશ્ય વિવર્ણં હરિણં કૃશમ્।
અતિમાનેનિ માં પશ્ય પાપાં ગતિમુપાગતમ્॥ 13-158-20 (87498)
અહં વૈ વિપુલે તાત કુલે દનસમન્વિતે।
પૌરાણે જન્મનિ વિભો જ્ઞાનવિજ્ઞાનપારગઃ॥ 13-158-21 (87499)
અભવં તત્ર જાનાનો હ્યેતાન્દોષાન્મદાત્સદા।
સંરબ્ધ એવ ભૂતાનાં પૃષ્ઠમાંસમભક્ષયમ્॥ 13-158-22 (87500)
સોઽહં વૈ વિદિતઃ સર્વૈર્દૂરગો વનિનો વને।
સાધૂનાં પરિભાવેપ્સુર્વિપ્રાણાં ગર્વિતો ધનૈઃ।
ઇમામવસ્થાં સમ્પ્રાપ્તઃ પશ્ય કાલસ્ય પર્યયમ્॥ 13-158-23 (87501)
આદીપ્તમિવ ચૈલાન્તં ભ્રમરૈરિવ ચાર્દિતમ્।
ધાવમાનં સુસંરબ્દં ફશ્ય માં રજસાઽન્વિતમ્॥ 13-158-24 (87502)
સ્વાધ્યાયૈસ્તુ મહાત્પાપં હરન્તિ ગૃહમેધિનઃ।
દાનૈઃ પૃથગ્વિધૈશ્ચાપિ વિપ્રજાત્યાં મનીષિણઃ॥ 13-158-25 (87503)
તથા પાપકૃતં વિપ્રમાશ્રમસ્તં મહીપતે।
સર્વસઙ્ગવિનિર્મુક્તં છન્દાંસ્યુત્તારયન્ત્યુત॥ 13-158-26 (87504)
અહં હિ પાપયોન્યાં વૈ પ્રસૂતઃ ક્ષત્રિયર્ષભ।
નિશ્ચયં નાધિગચ્છામિ કથં મુચ્યેયમિત્યુત॥ 13-158-27 (87505)
જાતિસ્મરત્વં ચ મમ કેનચિત્પૂર્વકર્મણા।
શુભને યેન મોક્ષં વૈ પ્રાપ્તુમિચ્છામ્યહં નૃપ॥ 13-158-28 (87506)
ત્વમિમં સમ્પ્રપન્નાય સંશયં બ્રૂહિ પૃચ્છતે।
ચણ્ડાલત્વાત્કથમહં મુચ્યેયમિતિ સત્તમ॥ 13-158-29 (87507)
રાજોવાચ। 13-158-30x (7323)
ચણ્ડાલ પ્રતિજાનીહિ યેન મોક્ષમવાપ્સ્યસિ।
બ્રાહ્મણાર્થે ત્યજન્પ્રાણાન્ગતિમિષ્ટામવાપ્સ્યસિ॥ 13-158-30 (87508)
દત્ત્વા શરીરં ક્રવ્યાદ્ભ્યો રણાગ્નૌ દ્વિજહેતુકમ્।
હિત્વા પ્રાણાન્પ્રમોક્ષસ્તે નાન્યથા મોક્ષમર્હસિ॥ 13-158-31 (87509)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-158-32x (7324)
ઇત્યુક્તઃ સ તદા તેન બ્રહ્મસ્વાર્થે પરન્તપ।
હિત્વા રણમુખે પ્રાણાન્ગતિમિષ્ટામવાપ હ॥ 13-158-32 (87510)
તસ્માદ્રક્ષ્યં ત્વયા પુત્ર બ્રહ્મસ્વં ભરતર્ષભ।
યદીચ્છસિ મહાબાહો શાશ્વતીં ગતિમાત્મનઃ॥ ॥ 13-158-33 (87511)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટપઞ્ચાશદધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 158 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-158-4 રજઃસેવી રજોગુણ્ઠિતઃ॥ 7-158-5 ગોરજસા ગોપરાગેણ પ્રચલત્યા ધેનોરૂધસઃ સકાશાત્પ્રસરન્ત્યઃ ક્ષીરવિપ્રુષોઽત્ર પરાગપર્યાયેણ રજઃપદેનોચ્યન્તે। ધ્વસ્તં વ્યાપ્તં વિપ્રુણ્માત્રેણાપિ બ્રહ્મસ્વેન દેહસ્નિગ્ધત્વં માભૂદિતિ ભાવઃ॥ 7-158-6 રજઃ ક્ષીરં કર્તૃ માર્ગસ્થવલ્લીરૂપં સોમમુદ્ધ્વંસયામાસ નાશિતવત્॥ 7-158-10 તા ગાવઃ પરૈઃ પીતેન સ્વપયસા તેષાં પુત્રપૌત્રાન્ પશૂન્ દમ્પતી ચ જઘ્નુઃ સદ્યોઽલ્પાયુષશ્ચક્રુઃ॥ 7-158-16 એનં બ્રહ્મસ્વસૃષ્ટમ્॥ 7-158-19 શ્વચર્યાં નીચસેવામ્। અતિમાની ઇતરદ્વયાપેક્ષયા અત્યન્તં પાપીત્યર્થઃ। સ્વસ્વદારેષુ વિપ્લવમિતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-158-22 ભૂતાનામુપરિ સદા સંરબ્દ એવ કુપિત એવેત્યન્વયઃ॥ 7-158-24 ભ્રમરૈસ્તીક્ષ્ણતુણ્ડૈરર્દ્યમાનમિવ ચેલાન્તવદ્દહ્યમાનમિવ ક્લિશ્યન્તં માં પશ્ય। આદીપ્તમિવ ચાલાતમિતિ થ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 159
॥ શ્રીઃ ॥
13.159. અધ્યાયઃ 159
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પુણ્યપાપકર્મફલભેદસ્ય પુણ્યકર્મણાં ચ તરતમભાવસ્ય ચ બોધનાય તાદૃશ કર્મવિશેષસાધ્યફલવિશેષપ્રતિપાદકશક્રગૌતમસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
એકો લોકસ્તુ કૃતિનાં સ્વર્ગે લોકે પિતામહ।
ઉત તત્રાપિ નાનાત્વં સર્વં બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-159-1 (87512)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-159-2x (7325)
કર્મભિઃ પાર્થ નાનાત્વં લોકાનાં યાન્તિ માનવાઃ।
પુણ્યાન્પુણ્યકૃતો યાન્તિ પાપાન્પાપકૃતો નરાઃ॥ 13-159-2 (87513)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
ગૌતમસ્ય મુનેસ્તાત સંવાદં વાસવસ્ય ચ॥ 13-159-3 (87514)
બ્રાહ્મણો ગૌતમઃ કશ્ચિન્મૃદુર્દાન્તો જિતેન્દ્રિયઃ।
મહાવને હસ્તિશિશું પરિદ્યૂનમમાતૃકમ્॥ 13-159-4 (87515)
તં દૃષ્ટ્વા જીવયામાસ સાનુક્રોશો ધૃતવ્રતઃ।
સ તુ દીર્ઘેણ કાલેનિ બભૂવાતિબલો મહાન્॥ 13-159-5 (87516)
તં પ્રપન્નં મહાદીર્ઘં પ્રભૂતં સર્વતોમદમ્।
ધૃતરાષ્ટ્રસ્વરૂપેણ શક્રો જગ્રાહ હસ્તિનમ્॥ 13-159-6 (87517)
હ્રિયમાણં તુ તં દૃષ્ટ્વા ગૌતમઃ સંશિતવ્રતઃ।
અભ્યભાષત રાજાનં ધૃતરાષ્ટ્રં મહાતપાઃ॥ 13-159-7 (87518)
મામાહાર્ષીર્હસ્તિનં પુત્રમેનં
દુઃખાત્પુષ્ટં ધૃતરાષ્ટ્રાત્કૃતજ્ઞ।
મૈત્રં સતાં સપ્તપદં વદન્તિ
મિત્રદ્રોહો નેહ રાજન્સ્પૃસેત્ત્વામ્॥ 13-159-8 (87519)
ઇધ્મોદકપ્રદાતારં શૂન્યપાલં મમાશ્રમે।
વિનીતમાચાર્યકુલે સુયુક્તં ગુરુકર્મણિ॥ 13-159-9 (87520)
શિષ્ટં દાન્તં કૃતજ્ઞં ચ પ્રિયં ચ સતતં મમ।
ન મે વિક્રોશતો રાજન્હર્તુમર્હસિ કુઞ્જરમ્॥ 13-159-10 (87521)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 13-159-11x (7326)
ગવાં સહસ્રં ભવતે દદાનિ
શતાનિ નિષ્કસ્ય દદાનિ પઞ્ચ।
અન્યચ્ચ વિત્તં વિવિધં મહર્ષે
કિં બ્રાહ્મણસ્યેહ ગજેન કૃત્યમ્॥ 13-159-11 (87522)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-159-12x (7327)
તવૈવ ગાવો હિ ભવન્તુ રાજ-
ન્દાસ્યઃ સનિષ્કા વિવિધં ચ રત્નમ્।
અન્યચ્ચ વિત્તં વિવિધં નરેન્દ્ર
કિં બ્રાહ્મણસ્યેહ ધનેન કૃત્યમ્॥ 13-159-12 (87523)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 13-159-13x (7328)
બ્રાહ્મણાનાં હસ્તિભિર્નાસ્તિ કૃત્યં
રાજન્યાનાં નાગકુલાનિ વિપ્ર।
સ્વં વાહનં નયતો નાસ્ત્યધર્મો
નાગશ્રેષ્ઠં ગૌતમાસ્માન્નિવર્ત॥ 13-159-13 (87524)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-159-14x (7329)
યત્ર પ્રેતો નન્દતિ પુણ્યકર્મા
યત્ર પ્રેતઃ શોચતે પાપકર્મા।
વૈવસ્વતસ્ય સદને મહાત્મન-
સ્તત્ર ત્વાઽહં હસ્તિનં યાતયિષ્યે॥ 13-159-14 (87525)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 13-159-15x (7330)
યે નિષ્ક્રિયા નાસ્તિકાઃ શ્રદ્ધધાનાઃ
પાપાત્માન ઇન્દ્રિયાર્થે નિસૃષ્ટાઃ।
યમસ્ય તે યાતનાં પ્રાપ્નુવન્તિ
પરં ગન્તા ધૃતરાષ્ટ્રો ન તત્ર॥ 13-159-15 (87526)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-159-16x (7331)
વૈવસ્વતી સંયમની જનાનાં
યત્રાનૃતં નોચ્યતે યત્ર સત્યમ્।
યત્રાંબલાન્બલિનો ઘાતયન્તિ
તત્ર ત્વાઽહં હસ્તિનં યાતયિષ્યે॥ 13-159-16 (87527)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 13-159-17x (7332)
જ્યેષ્ઠાં સ્વસારં પિતરં માતરં ચ
ગુરૂન્યથાઽમાનયન્તશ્ચરન્તિ।
તથાવિધાનામેષ લોકો મહર્ષે
પરં ગન્તા ધૃતરાષ્ટ્રો ન તત્ર॥ 13-159-17 (87528)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-159-18x (7333)
મન્દાકિની વૈશ્રવણસ્ રાજ્ઞો
મહાભાગા ભોગિજનપ્રવેશ્યા।
ગન્ધર્વયક્ષૈરપ્સરોભિશ્ચ જુષ્ટા
તત્ર ત્વાઽહં હસ્તિનં યાતયિષ્યે॥ 13-159-18 (87529)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 13-159-19x (7334)
અતિથિવ્રતાઃ સુવ્રતા યે જના વૈ
પ્રતિશ્રયં દદતિ બ્રાહ્મણેભ્યઃ।
શિષ્ટાશિનઃ સંવિભજ્યાશ્રિતેભ્યો
મન્દાકિનીં તેઽપિ હિ ભૂષયન્તિ॥ 13-159-19 (87530)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-159-20x (7335)
મેરોરગ્રે યદ્વનં ભાતિ રમ્યં
સુપુષ્પિતં કિન્નરીગીતજુષ્ટમ્।
સુદર્શના યત્ર જમ્બૂર્વિશાલા
તત્ર ત્વાઽહં હસ્તિનં યાતયિષ્યે॥ 13-159-20 (87531)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 13-159-21x (7336)
યે બ્રાહ્મણા મૃદવઃ સત્યશીલા
બહુશ્રુતાઃ સર્વભૂતાભિરામાઃ।
યેઽધીયતે સેતિહાસં પુરાણં
મધ્વાહુત્યા જુહ્વતિ વૈ દ્વિજેભ્યઃ॥ 13-159-21 (87532)
તથાવિધાનામેષ લોકો મહર્ષે
પરં ગન્તા ધૃતરાષ્ટ્રો ન તત્ર।
યદન્યત્તે વિદિતં સ્થાનમસ્તિ
તદ્બ્રૂહિ ત્વં ત્વરિતો હ્યેષ યામિ॥ 13-159-22 (87533)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-159-23x (7337)
સુપુષ્પિતં કિંનરરાજજુષ્ટં
પ્રિયં વનં નન્દનં નારદસ્ય।
ગન્ધર્વાણામપ્સરસાં ચ સદ્મ
તત્ર ત્વાઽહં હસ્તિનં યાતયિષ્યે॥ 13-159-23 (87534)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 13-154-24x (7338)
યે નૃત્યગીતે કુશલા જનાઃ સદા
દેવાત્માનઃ પ્રિયકામાશ્ચરન્તિ।
તથાવિધાનામેષ લોકો મહર્ષે
પરં ગન્તા ધૃતરાષ્ટ્રો ન તત્ર॥ 13-159-24 (87535)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-159-25x (7339)
યત્રોત્તરાઃ કુરવો ભાન્તિ રમ્યા
દેવૈઃ સાર્ધં મોદમાના નરેન્દ્રઃ।
યત્રાગ્નિયૌનાશ્ચ વસન્તિ વિપ્રા
અબ્યોનયઃ પર્વતયોનયશ્ચ॥ 13-159-25 (87536)
યત્ર શક્રો વર્ષતિ સર્વકામા-
ન્યત્ર સ્ત્રિયઃ કામચારા ભવન્તિ।
યત્ર ચેર્ષ્યા નાસ્તિ નારીનરાણાં
તત્ર ત્વાઽહં હસ્તિનં યાતયિષ્યે॥ 13-159-26 (87537)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 13-159-27x (7340)
યે સર્વભૂતેષુ નિવૃત્તકામા
અમાંસાદા ન્યસ્તદણ્ડાશ્ચરન્તિ।
ન હિંસન્તિ સ્થાવરં જઙ્ગમાનિ
ભૂતાનાં યે સર્વભૂતાત્મભૂતાઃ॥ 13-159-27 (87538)
નિરાશિષો નિર્મમા વીતરાગા
લાભાલાભે તુલ્યનિન્દાપ્રશંસાઃ।
તથાવિધાનામેષ લોકો મહર્ષે
પરં ગન્તા ધૃતરાષ્ટ્રો ન તત્ર॥ 13-159-28 (87539)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-159-29x (7341)
તતોઽપરે ભાન્તિ લોકાઃ સનાતનાઃ
સુપુણ્યગન્ધા વિરજા વીતશોકાઃ।
સોમસ્ય રાજ્ઞઃ સદને મહાત્મન-
સ્તત્ર ત્વાઽહં હસ્તિનં યાતયિષ્યે॥ 13-159-29 (87540)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 13-159-30x (7342)
યે દાનશીલા ન પ્રતિગૃહ્ણતે સદા
ન ચાપ્યર્થાંશ્ચાદદતે પરેભ્યઃ।
યેષામદેયમર્હતે નાસ્તિ કિઞ્ચિ-
ત્સર્વાતિથ્યાઃ સુપ્રજના જનાશ્ચ॥ 13-159-30 (87541)
યે ક્ષન્તારો નાભિજલ્પન્તિ ચાન્યા-
ઞ્શક્તા ભૂત્વા સતતં પુણ્યશીલાઃ।
તથાવિધાનામેષ લોકો મહર્ષે
પરં ગન્તા ધૃતરાષ્ટ્રો ન તત્ર॥ 13-159-31 (87542)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-159-32x (7343)
તતોઽપરે ભાન્તિ લોકાઃ સનાતના
વિરાજસા વિતમસ્કા વિશોકાઃ।
આદિત્યદેવસ્ય પદં મહાત્મન-
સ્તત્ર ત્વાઽહં હસ્તિનં યાતયિષ્યે॥ 13-159-32 (87543)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 13-159-33x (7344)
સ્વાધ્યાયશીલા ગુરુશુશ્રૂષકાશ્ચ
તપસ્વિનઃ સુવ્રતાઃ સત્યસન્ધાઃ।
આચાર્યાણામપ્રતિકૂલભાષિણો
નિત્યોત્થિતા ગુરુકર્મસ્વચોદ્યાઃ॥ 13-159-33 (87544)
તથાવિધાનામેષ લોકો મહર્ષે
વિશુદ્ધાનાં ભાવિતો વાગ્યતાનામ્।
સત્યે સ્થિતાનાં વેદવિદાં મહાત્મનાં
પરં ગન્તા ધૃતરાષ્ટ્રો ન તત્ર॥ 13-159-34 (87545)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-159-35x (7345)
તતોઽપરે ભાન્તિ લોકાઃ સનાતનાઃ
સુપુણ્યગન્ધા વિરજા વિશોકાઃ।
વરુણસ્ય રાજ્ઞઃ સદને મહાત્મન-
સ્તત્ર ત્વાઽહં હસ્તિનં યાતયિષ્યે॥ 13-159-35 (87546)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 13-159-36x (7346)
ચાતુર્માસ્યૈર્યે યજન્તે જનાઃ સદા
તથેષ્ટીનાં દશશતં પ્રાપ્નુવન્તિ।
યે ચાગ્નિહોત્રં જુહ્વતિ શ્રદ્દધાના
યથાન્યાયં ત્રીણિ વર્ષાણિ વિપ્રાઃ॥ 13-159-36 (87547)
સ્વદારગાણાં ધર્મકૃતાં મહાત્મનાં
યથોદિતે વર્ત્મનિ સુસ્થિતાનામ્।
ધર્માન્મનામુદ્વહતાં ગતિં તાં
પરં ગન્તા ધૃતરાષ્ટ્રો ન તત્ર॥ 13-159-37 (87548)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-159-38x (7347)
ઇન્દ્રસ્ય લોકા વિરજા વિશોકા
દુરન્વયાઃ કાઙ્ક્ષિતા માનવાનામ્।
તસ્યાહં તે ભવને ભૂરિતેજસો
રાજન્નિમં હસ્તિનં યાતયિષ્યે॥ 13-159-38 (87549)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 13-159-39x (7348)
શતવર્ષજીવી યશ્ચ શૂરો મનુષ્યો
વેદાધ્યાયી યશ્ચ યજ્વાઽપ્રમત્તઃ।
એતે સર્વે શક્રલોકં વ્રજન્તિ
પરં ગન્તા ધૃતરાષ્ટ્રો ન તત્ર॥ 13-159-39 (87550)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-159-40x (7349)
પ્રાજાપત્યાઃ સન્તિ લોકા મહાન્તો
નાકસ્ય પૃષ્ઠે પુષ્કલા વીતશોકાઃ।
મનીષિણાં સર્વલોકાભયાનાં
તત્ર ત્વાઽહં હસ્તિનં યાતયિષ્યે॥ 13-159-40 (87551)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 13-159-41x (7350)
યે રાજાનો રાજસૂયાભિષિક્તા
ધર્માત્માનો રક્ષિતારઃ પ્રજાનામ્।
યે ચાશ્વમેધાવભૃથે પ્લુતાઙ્ગા-
સ્તેષાં લોકા ધૃતરાષ્ટ્રો ન તત્ર॥ 13-159-41 (87552)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-159-42x (7351)
તતઃપરં ભાન્તિ લોકાઃ સનાતનાઃ
સુપુણ્યગન્ધા વિરજા વીતશોકાઃ।
તસ્મિન્નહં દુર્લભે ચાપ્યધૃષ્યે
ગવાં લોકે હસ્તિનં યાતયિષ્યે॥ 13-159-42 (87553)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 13-159-43x (7352)
યો ગોસહસ્રી શતદો મહાત્મા
યો ગોશતી દશ દદ્યાચ્ચ શક્ત્યા।
તથા દશભ્યો યશ્ચ દદ્યાદિહૈકાં
પઞ્ચભ્યો વા દાનશીલસ્તથૈકામ્॥ 13-159-43 (87554)
યે જીર્યન્તે બ્રહ્મચર્યેણિ વિપ્રા
બ્રાહ્મીં વાચં પરિરક્ષન્તિ ચૈવ।
મનસ્વિનસ્તીર્થયાત્રાપરા યે
તે તત્ર મોદન્તિ તતો વિમાનૈઃ॥ 13-159-44 (87555)
પ્રભાસં માનસં તીર્થ પુષ્કરાણિ મહત્સરઃ।
પુણ્યં ચ નૈમિષં તીર્થં બાહુદાં કરતોયિનીમ્॥ 13-159-45 (87556)
ગાં હયશિરશ્ચૈવ વિપાશાં સ્થૂલવાલુકામ્।
તૂષ્ણીં ગઙ્ગાં શનૈર્ગઙ્ગાં મહાહ્રદમથાપિ ચ॥ 13-159-46 (87557)
ગોમતીં કૌશિકીં પંપાં મહાત્માનો ધૃતવ્રતાઃ।
સરસ્વતીદૃષદ્વત્યૌ યમુનાં યે તુ યાન્તિ ચ॥ 13-159-47 (87558)
તત તે દિવ્યસંસ્થાના દિવ્યમાલ્યધરાઃ શિવાઃ।
પ્રયાન્તિ પુણ્યગન્ધાઢ્યા ધૃતરાષ્ટ્રો ન તત્ર વૈ॥ 13-159-48 (87559)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-159-49x (7353)
યત્ર શીતભયં નાસ્તિ ન ચોષ્ણભયમણ્વપિ।
ન ક્ષુત્પિપાસે ન ગ્લાનિર્ન દુઃખં ન સુખં તથા॥ 13-159-49 (87560)
ન દ્વેષ્યો ન પ્રિયઃ કશ્ચિન્ન બન્ધુર્ન રિપુસ્તથા।
ન જરામરણે તત્ર ન પુણ્યં ન ચ પાતકમ્। 13-159-50 (87561)
તસ્મિન્વિરજસિ સ્ફીતે પ્રજ્ઞાસત્વવ્યવસ્થિતે।
સ્વયમ્ભુભવને પુણ્યે હસ્તિનં યાતયિષ્યતિ॥ 13-159-51 (87562)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 13-159-52x (7354)
નિર્મુક્તાઃ સર્વસઙ્ગૈર્યે કૃતાત્માનો યતવ્રતાઃ।
અધ્યાત્મયોગસંસ્તાનૈર્યુક્તાઃ સ્વર્ગગતિં ગતાઃ॥ 13-159-52 (87563)
તે બ્રહ્મભવનં પુણ્યં પ્રાપ્નુવન્તીહ સાત્વિકાઃ।
ન તત્ર ધૃતરાષ્ટ્રસ્તે શક્યો દ્રષ્ટું મહામુને॥ 13-159-53 (87564)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-159-54x (7355)
રથન્તરં યત્ર બૃહચ્ચ ગીયતે
યત્ર વેદિઃ પુણ્યજનૈર્વૃતા ચ।
યત્રોપયાતિ હરિભિઃ સોમપીથી
તત્ર ત્વાઽહં હસ્તિનં યાતયિષ્યે॥ 13-159-54 (87565)
બુધ્યામિ ત્વાં વૃત્રહણં શતક્રતું
વ્યતિક્રમન્તં ભુવનાનિ વિશ્વા।
કચ્ચિન્ન વાચા વૃજિનં કદાચિ-
દકાર્ષં તે મનસોઽભિષઙ્કાત્॥ 13-159-55 (87566)
શતક્રતુરુવાચ। 13-159-56x (7356)
મઘવાઽહં લોકપથં પ્રજાના-
મન્વાગમં પરિવાદે ગજસ્ય।
તસ્માદ્ભવાન્પ્રણતં માઽનુશાસ્તુ
બ્રવીષિ યત્તત્કરવાણિ સર્વમ્॥ 13-159-56 (87567)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-159-57x (7357)
શ્વેતં કરેણું મમ પુત્રં હિ નાગં
પ્રિયં તુ મે ષષ્ટિવર્ષં તુ બાલમ્।
યો મે વને વસતોઽભૂદ્દ્વિતીય-
સ્તમેવ મે દેહિ સુરેન્દ્ર નાગમ્॥ 13-159-57 (87568)
શતક્રતુરુવાચ। 13-159-58x (7358)
અયં સુતસ્તે દ્વિજમુખ્યનાગ
આઘ્રાયતે ત્વામભિવીક્ષમાણઃ।
પાદૌ ચ તે નાસિકયોપજિઘ્રતે
શ્રેયો મમાધ્યાહિ નમશ્ચ તેઽસ્તુ॥ 13-159-58 (87569)
ગૌતમ ઉવાચ। 13-159-59x (7359)
શિવં સદૈવેહ સુરેન્દ્ર તુભ્યં
ધ્યાયામિ પૂજાં ચ સદા પ્રયુઞ્જે।
મમાપિ ત્વં શક્ર શિવં દદસ્વ
ત્વયા દત્તં પ્રતિગૃહ્ણામિ નાગમ્॥ 13-159-59 (87570)
શતક્રતુરુવાચ। 13-159-60x (7360)
યેષાં વેદા નિહિતા વૈ ગુહાયાં
મનીષિણાં સત્યવતાં મહાત્મનામ્।
તેષાં ત્વયૈકેન મહાત્મનાઽસ્મિ
બુદ્ધસ્તસ્માત્પ્રીતિમાંસ્તેઽહતદ્ય॥ 13-159-60 (87571)
હન્તૈહિ બ્રાહ્મણિ ક્ષિપ્રં સહ પુત્રેણ હસ્તિના।
ત્વં હિ પ્રાપ્તું શુભાઁલ્લોકાનહ્નાય ચ ચિરાય ચ॥ 13-159-61 (87572)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-159-62x (7361)
સ ગૌતમં પુરુસ્કૃત્ય સહ પુત્રેણ હસ્તિના।
દિવમાચક્રમે વજ્રી સદ્ભિઃ સહ દુરાસદમ્॥ 13-159-62 (87573)
ઇદં યઃ શૃણુયાન્નિત્યં યઃ પઠેદ્વા જિતેન્દ્રિયઃ।
સ યાતિ બ્રહ્મણો લોકં બ્રાહ્મણો ગૌતમો યથા॥ ॥ 13-159-63 (87574)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 159 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-159-2 પુણ્યપાપયોરિવ પુણ્યાનામવાન્તરભેદોઽસ્તીત્યર્થઃ॥ 7-159-11 દાસીશતં નિષ્કશતાનિ પઞ્ચ। ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-159-12 બ્રાહ્મણસ્ય બ્રાહ્મણસમ્બન્ધિના ધનેન॥ 7-159-14 યાતયિષ્યે હસ્તિનમ્। સ્વીયં ફલં ત્વત્તો ગ્રહીષ્યે ઇત્યર્થઃ। હસ્તિનં યાચયિષ્યે ઇતિ ક.ઙ.ધ.પાઠઃ॥ 7-159-18 યથા શત્રું મદમત્તાશ્ચરન્તિ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-159-25 અગ્નિયૌના ધૃષ્ટદ્યુમ્નવદગ્નિરેવ યૌનં યોનિર્યેષાં તે॥ 7-159-31 ક્ષન્તારઃ ક્ષમિણઃ॥ 7-159-51 હસ્તિનં મે પ્રદાસ્યસિ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 160
॥ શ્રીઃ ॥
13.160. અધ્યાયઃ 160
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ વિપ્રવચનસ્યૈહિકપારત્રિકશ્રેયસ્સાધનત્વકથનમ્॥ 1 ॥ તથાઽનશનસ્ય મહાતપસ્ત્વકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
દાનં બહુવિધાકારં શાન્તિઃ સત્યમહિંસિતમ્।
સ્વદારતુષ્ટિશ્ચોક્તા તે ફલં દાનસ્ય વાઽપિ યત્॥ 13-160-1 (87575)
પિતામહસ્ય વિદિતં કિમન્યત્તપસો બલાત્।
તપસો યત્પરં તેઽદ્ય તન્નો વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 13-160-2 (87576)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-160-3x (7362)
તપસઃ પ્રક્ષયો યાવત્તાલ્લોકો યુધિષ્ઠિર।
મતં મમાત્ર કૌન્તેય તપો નાનશનાત્પરમ્॥ 13-160-3 (87577)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
ભગીરથસ્ય સંવાદં બ્રહ્મણશ્ચ મહાત્મનઃ॥ 13-160-4 (87578)
અતીત્ય સુરલોકં ચ ગવાં લોકં ચ ભારત।
ઋષિલોકં ચ સોઽગચ્છદ્ભગીરથ ઇતિ શ્રુતમ્॥ 13-160-5 (87579)
તં તુ દૃષ્ટ્વા વચઃ પ્રાહ બ્રહ્મા રાજન્ભગીરથમ્।
કથં ભગીરથાઽઽગાસ્ત્વમિમં લોકં દુરાસદમ્॥ 13-160-6 (87580)
ન હિ દેવા ન ગન્ધર્વા ન મનુષ્યા ભગીરથ।
આયાન્ત્યતપ્તતપસઃ કથં વૈ ત્વમિહાગતઃ॥ 13-160-7 (87581)
ભગીરથ ઉવાચ। 13-160-8x (7363)
નિશ્શઙ્કમન્નમદદાં બ્રાહ્મણોભ્યઃ
શતં સહસ્રાણિ સદૈવતાનામ્।
બ્રાહ્મં વ્રતં નિત્યમાસ્થાય વિદ્વ-
ન્ન ત્વેવાહં તસ્ય ફલાદિહાગામ્॥ 13-160-8 (87582)
દશૈકરાત્રાન્દશપઞ્ચરાત્રા-
નેકાદશૈકાદશકાન્ક્રતૂંશ્ચ।
જ્યોતિષ્ટોમાનાં ચ શતં યદિષ્ટં
ફલેન તેનાપિ ચ નાગતોઽહમ્॥ 13-160-9 (87583)
યચ્ચાવસં જાહ્નવીતીરનિત્યઃ
શતં સમાસ્તપ્યમાનસ્તપોઽહમ્।
અદાં ચ તત્રાશ્વતરીસહસ્રં
નારીપુરં ન ચ તેનાહમાગામ્॥ 13-160-10 (87584)
દશાયુતાનિ ચાશ્વાનાં ગોઽયુતાનિ ચ વિંશતિમ્।
પુષ્કરેષુ દ્વિજાતિભ્યઃ પ્રાદાં શતસહસ્રશઃ॥ 13-160-11 (87585)
સુવર્ણચન્દ્રોત્તમધારિણીનાં
કન્યોત્તમાનામદદં સહસ્રમ્।
ષષ્ટિં સહસ્રાણિ વિભૂષિતાનાં
જામ્બૂનદૈરાભરણૈર્ન તેન॥ 13-160-12 (87586)
દશાર્બુદાન્યદદં ગોસવેજ્યા-
સ્વેકૈકશો દશ ગા ઓકનાથ।
સમાનવત્સાઃ પયસા સમન્વિતાઃ
સુવર્ણકાંસ્યોપદુહા ન તેન॥ 13-160-13 (87587)
આપ્તોર્યામેષુ નિયતમેકૈકસ્મિન્દશાદદમ્।
ગૃષ્ટીનાં ક્ષીરદોગ્ધ્રીણાં રોહિણીનાં શતાનિ ચ॥ 13-160-14 (87588)
દોગ્ધ્રીણાં વૈ ગવાં ચાપિ પ્રયુતાનિ દશૈવ હ।
પ્રાદાં દશગુણં બ્રહ્મન્ન તેનાહમિહાગતઃ॥ 13-160-15 (87589)
વાજિનાં બાહ્લિજાતાનામયુતાન્યદદં દશ।
કર્કાણાં હેમમાલાનાં ન ચ તેનાહમાગતઃ॥ 13-160-16 (87590)
કોટીશ્ચ કાઞ્ચનસ્યાષ્ટૌ પ્રાદાં બ્રહ્મન્દશાન્વહમ્।
એકૈકસ્મિન્ક્રતૌ તેન ફલેનાહં ન ચાગતઃ॥ 13-160-17 (87591)
વાજિનાં શ્યામકર્ણાનાં હરિતાનાં પિતામહ।
પ્રાદાં હેમસ્રજાં બ્રહ્મન્કોટીર્દશ ચ સપ્ત ચ॥ 13-160-18 (87592)
ઈષાદન્તાન્મહાકાયાન્કાઞ્ચતસ્રગ્વિભૂષિતાન્।
પદ્મિનો વૈ સહસ્રાણિ પ્રાદાં દશ ચ સપ્ત ચ॥ 13-160-19 (87593)
અલઙ્કૃતાનાં દેવેશ દિવ્યૈઃ કનકભૂષણૈઃ।
રથાનાં કાઞ્ચનાઙ્ગાનાં સહસ્રાણ્યદદં દશ॥ 13-160-20 (87594)
સપ્ત ચાન્યાનિ યુક્તાનિ વાજિભિઃ સમલઙ્કૃતૈઃ।
દક્ષિણાવયવાઃ કેચિદ્વેદૈર્યે સમ્પ્રકીર્તિતાઃ॥ 13-160-21 (87595)
વાજપેયેષુ દશસુ પ્રાદાં તેષ્વપિ ચાપ્યહમ્।
શક્રતુલ્યપ્રભાવાણામિજ્યયા વિક્રમેણ હ॥ 13-160-22 (87596)
સહસ્રં નિષ્કકણ્ઠાનામદદં દક્ષિણામહમ્।
વિજિત્ય ભૂપતીન્સર્વાનર્થૈરિષ્ટ્વા પિતામહ।
અષ્ટભ્યો રાજસૂયેભ્યો ન ચ તેનાહમાગતઃ॥ 13-160-23 (87597)
સ્રોતશ્ચ યાવદ્ગઙ્ગાયાશ્છન્નમાસીજ્જગત્પતે।
દક્ષિણાભિઃ પ્રવૃત્તાભિર્મમ નાગાં ચ તત્કૃતે॥ 13-160-24 (87598)
વાજિનાં ચ સહસ્રે દ્વે સુવર્ણશતભૂષિતે।
વરં ગ્રામશતં ચાહમેકૈકસ્યાં તિથાવદામ્॥ 13-160-25 (87599)
તપસ્વી નિયતાહારઃ શમમાસ્થાય વાગ્યતઃ।
દીર્ઘકાલં હિમવતિ ગઙ્ગાર્થમચરં તપઃ॥ 13-160-26 (87600)
મૂર્ધ્ના હરં મહાદેવં પ્રણમ્યાભ્યર્ચયન્નૃપઃ।
ન તેનાપ્યહમાગચ્છં ફલેનેહ પિતામહ॥ 13-160-27 (87601)
શમ્યાક્ષેપૈરયજં યચ્ચ દેવા-
ઞ્શતૈઃ ક્રતૂનામયુતૈશ્ચાપિ યચ્ચ।
ત્રયોદશદ્વાદશાહૈશ્ચ દેવ
સપૌણ્ડરીકૈર્ન ચ તેષાં ફલેન॥ 13-160-28 (87602)
અષ્ટૌ સહસ્રાણિ કકુદ્મિનામહં
શુક્લર્ષભાણામદદં દ્વિજેભ્યઃ।
એકૈકં વૈ કાઞ્ચનં શૃઙ્ગમેભ્યઃ
પત્નીશ્ચૈષામદદં નિષ્કકણ્ઠીઃ॥ 13-160-29 (87603)
હિરણ્યરત્નનિચયાનદદં રત્નપર્વતાન્।
ધનધાન્યૈઃ સમૃદ્ધાંશ્ચ ગ્રામાઞ્શતસહસ્રશઃ॥ 13-160-30 (87604)
શતં શતાનાં ગૃષ્ટીનામદદં ચાપ્યતન્દ્રિતઃ।
ઇષ્ટ્વાઽનેકૈર્મહાયજ્ઞૈર્બ્રાહ્મણેભ્યો ન તેન ચ॥ 13-160-31 (87605)
એકાદશાહૈરયજં સદક્ષિણૈ-
ર્દ્વિર્દ્વાદશાહૈરશ્વમેધૈશ્ચ દેવ।
ગવાં ધનૈઃ ષોડશભિશ્ચ બ્રહ્મં-
સ્તેષાં ફલેનેહ ન ચાગતોઽસ્મિ॥ 13-160-32 (87606)
નિષ્કૈકકણ્ઠમદદં યોજનાયતં
તદ્વિસ્તીર્ણં કાઞ્ચનપાદપાનામ્।
વનં ચૂતાનાં રત્નવિભૂષિતાનાં
નચૈવ તેષામાગતોઽહં ફલેન॥ 13-160-33 (87607)
તુરાયણં હિ વ્રતમપ્યધૃષ્ય-
મક્રોધનોઽકરવં ત્રિંશદબ્દાન્।
શતં ગવામષ્ટશતાનિ ચૈવ
દિનેદિને હ્યદદં બ્રાહ્મણેભ્યઃ॥ 13-160-34 (87608)
પયસ્વિનીનામથ રોહિણીનાં
તથૈવાન્યાનનડુહો લોકનાથ।
પ્રાદાં નિત્યં બ્રાહ્મણેભ્યઃ સુરેશ
નેહાગતસ્તેન ફલેન ચાહમ્॥ 13-160-35 (87609)
`શમ્યાક્ષેપેણ પૃથિવીં ત્રિધા પર્યચરં યજન્।'
ત્રિંશદગ્નીનહં બ્રહ્મન્નયજં યચ્ચ નિત્યદા।
અષ્ટાભિઃ સર્વમેધૈશ્ચ નરમેધૈશ્ચ સપ્તભિઃ॥ 13-160-36 (87610)
દશભિર્વિશ્વજિદ્ભિશ્ચ શતૈરષ્ટાદશોત્તરૈઃ।
ન ચૈવ તેષાં દેવેશ ફલેનાહમિહાગમમ્॥ 13-160-37 (87611)
સરય્વાં બાહુદાયાં ચ ગઙ્ગાયામથ નૈમિષે।
ગવાં શતાનામયુતમદદં ન ચ તેન વૈ॥ 13-160-38 (87612)
ઇન્દ્રેણ ગુહ્યં નિહિતં વૈ ગુહાયાં
યદ્ભાર્ગવસ્તપસેહાભ્યવિન્દત્।
જાજ્વલ્યમાનમુશનસ્તેજસેહ
તત્સાધયામાસમહં વરેણ્ય॥ 13-160-39 (87613)
`બ્રાહ્મણાર્થાય કર્માણિ રણં ચૈવ કરોમિ યત્।'
તતો મે બ્રાહ્મણાસ્તુષ્ટાસ્તસ્મિન્કર્મણિ સાધિતે।
`પૂજિતૈર્બ્રાહ્મણૈર્નિત્યં ન ચ તેનાહમાગતઃ॥' 13-160-40 (87614)
સહસ્રમૃષયશ્ચાસન્યે વૈ તત્ર સમાગતાઃ।
ઉક્તસ્તૈરસ્મિ ગચ્છ ત્વં બ્રહ્મલોકમિતિ પ્રભો॥ 13-160-41 (87615)
પ્રીતેનોક્તઃ સહસ્રેણ બ્રાહ્મણાનામહં પ્રભો।
ઇમં લોકમનુપ્રાપ્તો મા ભૂત્તેઽત્ર વિચારણા॥ 13-160-42 (87616)
કામં યથાવદ્વિહિતં વિધાત્રા
પૃષ્ટેન વાચ્યં તુ મયા યથાવત્।
તપો હિ નાન્યચ્ચાનશનાન્મતં મે
નમોસ્તુ તે દેવવર પ્રસીદ॥ 13-160-43 (87617)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-160-44x (7364)
ઇત્યુક્તવન્તં બ્રહ્મિ તુ રાજાનં સ ભગીરથમ્।
પૂજયામાસ પૂજાર્હં વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા॥ 13-160-44 (87618)
તસ્માદનશનૈર્યુક્તો વિપ્રાન્પૂજ્ય નિત્યદા।
વિપ્રાણાં વચનાત્સર્વં પરત્રેહં ચ સિધ્યતિ॥ 13-160-45 (87619)
વાસોભિરન્નૈર્ગોભિસ્ચ શુભૈર્નૈવેશિકૈરપિ।
શુભૈઃ સુરક્ષણૈશ્ચાપિ સ્તોષ્યા એવ દ્વિજાસ્તથા।
એતદેવ પરં ગુહ્યમલોભેન સમાચર॥ ॥ 13-160-46 (87620)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 160 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-160-1 અહિંસિતમહિંસા॥ 7-160-2 તપસઃ કૃચ્છ્રચાન્દ્રાયણાદેર્બલાદન્યત્કિં બલવત્તરં વિદિતં ન કિમપ્યપિતુ તપસસ્તપસાં મધ્યે યત્પરમ્॥ 7-160-3 લોકો ભોગ્યપ્રદેશઃ॥ 7-160-5 બ્રહ્મલોકં ચ સોગચ્છત્ ઇતિ ક.પાઠઃ॥ 7-160-9 એકરાત્રાદયઃ ક્રતુવિશેષાઃ॥ 7-160-10 નારીપુરં કન્યાસમૂહમદામ્॥ 7-160-12 ચન્દ્રો ભૂષણવિશેષઃ। ન તેનાહમાગામિત્યનુવર્તતે॥ 7-160-13 એકૈકશો બ્રાહ્મણાય દશ ગાઃ॥ 7-160-14 આપ્તોર્યામઃ સોમયાગઃ॥ 7-160-16 કર્કાણાં શુક્લાશ્વાનામ્॥ 7-160-19 પદ્મિનઃ પદ્મચિહ્નાન્॥ 7-160-21 દક્ષિણારૂપા યજ્ઞાઙ્ગભૂતા દક્ષિણાવયવાઃ॥ 7-160-23 નિષ્કકણ્ઠાનાં યુદ્ધે જિતાનાં રાજ્ઞાં સહસ્રં વિપ્રેભ્યો વિપ્રવચનાદ્દિક્ષિણા અદદં ઉત્સૃષ્ટવાન્॥ 7-160-28 શમ્યા પૃથુબુધ્નઃ કાષ્ઠદણ્ડઃ। સ બલેનાક્ષિપ્તો યાવદ્દૂરં પતતિ તાવદ્દેશો યસ્ય વેદિકાયા ભવતિ સ શમ્યાક્ષોપોયાગઃ। દેવાન્ સાદ્યસ્કાનામયુતૈશ્ચાપિ યત્તત્ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-160-32 આર્કાયણૈઃ ષોડશભિશ્ચ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-160-33 કાઞ્ચનમયાનાં વૃક્ષાણાં ચૂતાનાં નાનાવર્ણરત્નખચિતાનાં વનમિત્યર્થઃ॥ 7-160-36 અગ્નીનગ્નિચયનાનિ ॥ 7-160-39 ગુહાયાં નિહિતં ગોપિતં ગુહ્યં યદનશનં તપસા અભ્યવિન્દત્ આજ્ઞાસીત્। ઉશનસ્તેજસા શુક્રસ્ય બલેન જાજ્વલ્યમાનમ્। તચ્ચ વાક્યશેષાત્સર્વબોગત્યાગાત્મકમનશનં સર્વભોગૈર્બ્રાહ્મણાનાં સન્તર્પણં ચ। સાધયામાસમિત્યાર્ષમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 161
॥ શ્રીઃ ॥
13.161. અધ્યાયઃ 161
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રત્યાયુષ્યાનાયુષ્યકારણશુભાશુભકર્મપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
શતાયુરુક્તઃ પુરુષઃ શતવીર્યશ્ચિ વૈદિકે।
કસ્માન્મ્રિયન્તે પુરુષા બાલા અપિ પિતામહ॥ 13-161-1 (87621)
આયુષ્માન્કેન ભવતિ અલ્પાયુર્વાઽપિ માનવઃ।
કેન વા લભતે કીર્તિં કેન વા લભતે શ્રિયમ્॥ 13-161-2 (87622)
તપસા બ્રહ્મચર્યેણ જપૈર્હોમૈસ્તથા પરૈઃ।
જન્મના યદિ વાઽચારાત્તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-161-3 (87623)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-161-4x (7365)
અત્ર તેઽહં પ્રવક્ષ્યામિ યન્માં ત્વમનુપૃચ્છસિ।
અલ્પાયુર્યેન ભવતિ દીર્ઘાયુર્યેનિ માનવઃ॥ 13-161-4 (87624)
યેન વા લભતે કીર્તિં યેન વા લભતે શ્રિયમ્।
યથા ચ વર્તયન્પુરુષઃ શ્રેયસા સમ્પ્રયુજ્યતે॥ 13-161-5 (87625)
આચારાલ્લભતે હ્યાયુરાચારાલ્લભતે શ્રિયમ્।
આચારાત્કીર્તિમાપ્નોતિ પુરુષઃ પ્રેત્ય ચેહ ચ॥ 13-161-6 (87626)
દુરાચારો હિ પુરુષો નેહાયુર્વિન્દતે મહત્।
ત્રસન્તિ ચાસ્ય ભૂતાનિ તથા પરિભવન્તિ ચ॥ 13-161-7 (87627)
તસ્માત્કુર્યાદિહાચારં ય ઇચ્છેદ્ભૂતિમાત્મનઃ।
અપિ પાપશરીરસ્ય આચારો હન્ત્યલક્ષણમ્॥ 13-161-8 (87628)
આચારલક્ષણો ધર્મઃ સન્તશ્ચારિત્રલક્ષણાઃ।
સાધૂનાં ચ યથાવૃત્તમેતદાચારલક્ષણમ્॥ 13-161-9 (87629)
અપ્યદૃષ્ટં શ્રવાદેવ પુરુષં ધર્મચારિણમ્।
સ્વાનિ કર્માણિ કુર્વાણં તં જનાઃ કુર્વતે પ્રિયમ્॥ 13-161-10 (87630)
યે નાસ્તિકા નિષ્ક્રિયાશ્ચ ગુરુશાસ્ત્રાતિલઙ્ઘિનઃ।
અધર્મજ્ઞા દુરાચારાસ્તે ભવન્તિ ગતાયુષઃ॥ 13-161-11 (87631)
વિશીલા ભિન્નમર્યાદા નિત્યં સઙ્કીર્ણમૈથુનાઃ।
અલ્પાયુષો ભવન્તીહ નરા નિરયગામિનઃ॥ 13-161-12 (87632)
સર્વલક્ષણહીનોઽપિ સમુદાચારવાન્નરઃ।
શ્રદ્દધાનોઽનસૂયુશ્ચ શતં વર્ષાણિ જીવતિ॥ 13-161-13 (87633)
અક્રોધનઃ સત્યવાદી ભૂતાનામવિહિંસકઃ।
અનસૂયુરજિહ્મશ્ચ શતં વર્ષાણિ જીવતિ॥ 13-161-14 (87634)
લોષ્ઠમર્દી તૃણચ્છેદી નખખાદી ચ યો નરઃ।
નિત્યોચ્છિષ્ટઃ સઙ્કુસુકો નેહાયુર્વિન્દતે મહત્॥ 13-161-15 (87635)
બ્રાહ્મે મુહૂર્તે બુધ્યેત ધર્માર્થૌ ચાનુચિન્તયેત્।
ઉત્થાય ચોપતિષ્ઠેત પૂર્વાં સન્ધ્યાં કૃતાઞ્જલિઃ।
એવમેવાપરાં સન્ધ્યાં સમુપાસીત વાગ્યતઃ॥ 13-161-16 (87636)
નેક્ષેતાદિત્યમુદ્યન્તં નાસ્તં યન્તં કદાચન।
નોપસૃષ્ટં ન વારિસ્થં ન મધ્યં નભસો ગતમ્॥ 13-161-17 (87637)
ઋષયો નિત્યસન્ધ્યત્વાદ્દીર્ઘમાયુરવાપ્નુવન્॥ 13-161-18 (87638)
`સદર્ભપાણિસ્તત્કુર્વન્વાગ્યતસ્તન્મનાઃ શુચિઃ।'
તસ્માત્તિષ્ઠેત્સદા પૂર્વાં પશ્ચિમાં ચૈવ વાગ્યતઃ॥ 13-161-19 (87639)
યે ન પૂર્વામુપાસન્તે દ્વિજાઃ સંધ્યાં ન પશ્ચિમામ્।
સર્વાંસ્તાન્ધાર્મિકો રાજા શૂદ્રકર્માણિ કારયેત્॥ 13-161-20 (87640)
પરદારા ન ગન્તવ્યાઃ સર્વવર્ણેષુ કર્હિચિત્।
નહીદૃશમનાયુષ્યં લોકે કિઞ્ચન વિદ્યતે॥ 13-161-21 (87641)
યાદૃશં પુરુષસ્યેહ પરદારોપસેવનમ્।
તાદૃશં વિદ્યતે કિઞ્ચિદનાયુષ્યં નૃણામિહ॥ 13-161-22 (87642)
યાવન્તો રોમકૂપાઃ સ્યુઃ સ્ત્રીણાં ગાત્રેષુ નિર્મિતાઃ।
તાવદ્વર્ષસહસ્રાણિ નરકં પર્યુપાસતે॥ 13-161-23 (87643)
મૈત્રં પ્રસાધનં સ્નાનમઞ્જનં દન્તધાવનમ્।
પૂર્વાહ્ણ એવ કુર્વીત દેવતાનાં ચ પૂજનમ્॥ 13-161-24 (87644)
પુરીષમૂત્રે નોદીક્ષેન્નાધિતિષ્ઠેત્કદાચન।
નાતિકલ્યં નાતિસાયં ન ચ મધ્યંદિને સ્થિતે।
નાજ્ઞાતૈઃ સહ ગચ્છેત નૈકો ન વૃષલૈઃ સહ॥ 13-161-25 (87645)
પન્થા દેયો બ્રાહ્મણાય ગોભ્યો રાજભ્ય એવ ચ।
વૃદ્ધાય ભારતપ્તાય ગર્ભિણ્યૈ દુર્બલાય ચ॥ 13-161-26 (87646)
પ્રદક્ષિણં ચ કુર્વીત પરિજ્ઞાતાન્વનસ્પતીન્।
ચતુષ્પદાન્મઙ્ગલાંશ્ચ માન્યાન્વૃદ્ધાન્દ્વિજાનપિ॥ 13-161-27 (87647)
મધ્યંદિને નિશાકાલે અર્ધરાત્રે ચ સર્વદા।
ચતુષ્પથં ન સેવેત ઉભે સન્ધ્યે તથૈવ ચ॥ 13-161-28 (87648)
ઉપાનહૌ ન વસ્ત્રં ચ ધૃતમન્યૈર્ન ધારયેત્।
બ્રહ્મચારી ચ નિત્યં સ્યાત્પાદં પાદેન નાક્રમેત્॥ 13-161-29 (87649)
અમાવાસ્યાં પૌર્ણમાસ્યાં ચતુર્દશ્યાં ચ જન્મનિ।
અષ્ટમ્યામથ દ્વાદશ્યાં બ્રહ્મચારી સદા ભવેત્॥ 13-161-30 (87650)
વૃથા માંસં ન ખાદેનિ પૃષ્ઠમાંસં તથૈવ ચ।
આક્રોશં પરિવાદં ચ પૈશુન્યં ચ વિવર્જયેત્॥ 13-161-31 (87651)
નારુન્તુદઃ સ્યાન્ન નૃશંસવાદી
ન હીનતો વરમભ્યાદદીત।
યયાઽસ્ય વાચા પર ઉદ્વિજેત
ન તાં વદેદ્રુશતીં પાપલોક્યામ્॥ 13-161-32 (87652)
અતિવાદબાણા મુખતો નિઃસરન્તિ
યૈરાહતઃ શોચતિ રાત્ર્યહાનિ।
પરસ્ય વા મર્મસુ યે પતન્તિ
તાન્પણ્ડિતો નાવસૃજેત્પરેષુ॥ 13-161-33 (87653)
સંરોહત્યગ્નિના દગ્ધં વનં પરશુના હતમ્।
વાચા દુરુક્તં બીભત્સં ન સંરોહતિ વાક્ક્ષતમ્॥ 13-161-34 (87654)
કર્ણિનાલીકનારાચાન્નિર્હરન્તિ શરીરતઃ।
વાક્શલ્યસ્તુ ન નિર્હર્તું શક્યો હૃદિશયો હિ સઃ॥ 13-161-35 (87655)
હીનાઙ્ગાનતિરિક્તાઙ્ગાન્વિદ્યાહીનાન્વયોધિકાન્।
રૂપદ્રવિણહીનાંશ્ચ સત્યહીનાંશ્ચ નાક્ષિપેત્॥ 13-161-36 (87656)
નાસ્તિક્યં વેદનિન્દાં ચ પરનિન્દાં ચ કુત્સનમ્।
દ્વેષસ્તમ્ભાભિમાનં ચ તૈક્ષ્ણ્યં ચ પરિવર્જયેત્॥ 13-161-37 (87657)
પરસ્ય દણ્ડં નોદ્યચ્છેત્ક્રુદ્ધો નૈનં નિપાતયેત્।
અન્યત્રિ પુત્રાચ્છિષ્યાચ્ચ શિક્ષાર્થં તાડનં સ્મૃતં॥ 13-161-38 (87658)
ન બ્રાહ્મ્ણાન્પરિવદેન્નક્ષત્રાણિ ન નિર્દિશેત્।
તિથિં પક્ષસ્ય ન બ્રૂયાત્તથાઽસ્યાયુર્ન રિષ્યતે॥ 13-161-39 (87659)
`અમાવાસ્યામૃતે નિત્યં દન્તધાવનમાચરેત્।
ઇતિહાસપુરાણાનિ દાનં વેદં ચ નિત્યશઃ।
ગાયત્રીમનનં નિત્યં કુર્યાત્સન્ધ્યાં સમાહિતઃ॥' 13-161-40 (87660)
કૃત્વા મૂત્રપુરીષે તુ રથ્યામાક્રમ્ય વા પુનઃ।
પાદપ્રક્ષાલનં કુર્યાત્સ્વાધ્યાયે ભોજને તથા॥ 13-161-41 (87661)
ત્રીણિ દેવાઃ પવિત્રાણિ બ્રાહ્મણાનામકલ્પયન્।
અદૃષ્ટમદ્ભિર્નિર્ણિક્તં યચ્ચ વાચા પ્રશસ્યતે॥ 13-161-42 (87662)
યાવકં કૃસરં માંસં શષ્કુલીં પાયસં તથા।
આત્માર્થંતં ન પ્રકર્તવ્યં દેવાર્થં તુ પ્રકલ્પયેત્॥ 13-161-43 (87663)
નિત્યમગ્નિં પરિચરેદ્ભિક્ષાં દદ્યાચ્ચ નિત્યદા।
દન્તકાષ્ઠે ચ સન્ધ્યાયાં મલોત્સર્ગે ચ મૌનગઃ॥ 13-161-44 (87664)
ન ચાભ્યુદિતસાયી સ્યાત્પ્રાયશ્ચિત્તી તથા ભવેત્।
માતાપિતરમુત્થાય પૂર્વમેવાભિવાદયેત્।
આચાર્યમથવાઽપ્યન્તં તથાઽઽયુર્વિદન્તે મહત્॥ 13-161-45 (87665)
વર્જયેદ્દન્તકાષ્ઠાનિ વર્જનીયાનિ નિત્યશઃ।
ભક્ષયેચ્છાસ્ત્રદૃષ્ટાનિ પર્વસ્વપિ વિવર્જયેત્।
ઉદઙ્મુખશ્ચ સતતં શૌચં કુર્યાત્સમાહિતઃ॥ 13-161-46 (87666)
અકૃત્વા દેવપૂજાં ચ નાચરેદ્દન્તધાવનમ્।
અકૃત્વા દેવપૂજાં ચ નાન્યં ગચ્છેત્કદાચન।
અન્યત્ર તુ ગુરું વૃદ્ધં ધાર્મિકં વા વિચક્ષણમ્॥ 13-161-47 (87667)
અવલોક્યો ન ચાદર્શો મલિનો બુદ્ધિમત્તરૈઃ।
ન ચાજ્ઞાતાં સ્ત્રિયં ગચ્છેદ્ગર્ભિણીં વા કદાચન॥ 13-161-48 (87668)
દારસઙ્ગ્રહણાત્પૂર્વં નાચરેન્મૈથુનં બુધઃ।
અન્યથા ત્વવકીર્ણઃ સ્યાત્પ્રાયશ્ચિત્તં સદાઽઽચરેત્॥ 13-161-49 (87669)
નીદીક્ષેત્પરદારાંશ્ચ રહસ્યેકાસનો ભવેત્।
ઇન્દ્રિયાણિ સદા યચ્છેત્સ્વગ્ને શુદ્ધમના ભવેત્॥ 13-161-50 (87670)
ઉદક્શિરા ન સ્વપેત તથા પ્રત્યક્શિરા ન ચ।
પ્રાક્શિરાસ્તુ સ્વપેદ્વિદ્વાંસ્તથા વૈ દક્ષિણાશિરાઃ॥ 13-161-51 (87671)
ન ભગ્ને નાવશીર્ણો ચ શયને પ્રસ્વપીત ચ।
નાન્તર્ધાનેન સંયુક્તે ન ચ તિર્યક્કદાચન॥ 13-161-52 (87672)
ન ચાપિ ગચ્છેત્કાર્યેણ સમયાદ્વાઽપિ નાસ્તિકૈઃ।
આસનં તુ પદાઽઽકૃષ્ય ન પ્રસજ્જેત્તથા નરઃ॥ 13-161-53 (87673)
ન નગ્નઃ કર્હિચિત્સ્નાયાન્ન નિશાયાં કદાચન।
સ્નાત્વા ચ નાવમૃજ્યેત ગાત્રાણિ સુવિચક્ષણઃ।
ન નિશાયાં પુનઃ સ્નાયાદાપદ્યગ્નિદ્વિજાન્તિકે॥ 13-161-54 (87674)
ન ચાનુલિમ્પેદસ્નાત્વા વાસશ્ચાપિ ન નિર્ધુનેત્।
આર્દ્ર એવ તુ વાસાંસિ નિત્યં સેવેત માનવઃ॥ 13-161-55 (87675)
સ્રજશ્ચ નાવકૃષ્યેત ન બહિર્ધારયીત ચ।
ઉદક્યયા ચ સમ્ભાષાં ન કુર્વીત કદાચન॥ 13-161-56 (87676)
નોત્સૃજેત પુરિષં ચ ક્ષેત્રે માર્ગસ્ય ચાન્તિકે।
ઉભે મૂત્રપુરીષે તુ નાપ્સુ કુર્યાત્કદાચન॥ 13-161-57 (87677)
દેવાલયેઽથ ગોવૃન્દે ચૈત્યે સસ્યેષુ વિશ્રમે।
ભોક્ષ્યં ભુક્ત્વા ક્ષુતેઽધ્વાનં ગત્વા મૂત્રપુરીષયોઃ।
દ્વિરાચામેદ્યથાન્યાયં હૃદ્ગતં તુ પિબન્નપઃ॥ 13-161-58 (87678)
અન્નં બુભુક્ષમાણસ્તુ ત્રિમુખેન સ્પૃશેદપઃ।
ભુક્ત્વા ચાન્નં તથૈવ ત્રિર્દ્વિઃ પુનઃ પરિમાર્જયેત્॥ 13-161-59 (87679)
પ્રાઙ્મુખો નિત્યમશ્નીયાદ્વાગ્યતોઽન્નમકુત્સયન્।
પ્રસ્કન્દયેચ્ચ મનસા ભુક્ત્વા ચાગ્નિમુપસ્પૃશેત્॥ 13-161-60 (87680)
આયુષ્યં પ્રાઙ્મુખો ભુઙ્ક્તે યશસ્યં દક્ષિણામુખઃ।
ધન્યં પશ્ચાન્મુખો ભુઙ્ક્ત ઋતં ભુઙ્ક્ત ઉદઙ્મુખઃ॥ 13-161-61 (87681)
`અગ્રાસનો જિતક્રોધો બાલપૂર્વસ્ત્વલઙ્કૃતઃ।
ઘૃતાહુતિવિશુદ્ધાન્નં હુતાગ્નિશ્ચ ક્ષિપન્ગ્રસેત્॥' 13-161-62 (87682)
અગ્નિમાલભ્ય તોયેન સર્વાન્પ્રાણાનુપસ્પૃશેત્।
ગાત્રાણિ ચૈવ સર્વાણિ નાભિં પાણિતલે તથા॥ 13-161-63 (87683)
નાધિતિષ્ઠેત્તુષં જાતુ કેશભસ્મકપાલિકાઃ।
અન્યસ્ય ચાપ્યવસ્નાતં દૂરતઃ પરિવર્જયેત્॥ 13-161-64 (87684)
શાન્તિહોમાંશ્ચ કુર્વીત સાવિત્રાણિ ચ ધારયેત્।
નિષષ્ણશ્ચાપિ ખાદેન ન તુ ગચ્છન્કદાચન॥ 13-161-65 (87685)
મૂત્રં નોત્તિષ્ઠતા કાર્યં ન ભસ્મનિ ન ગોવ્રજે।
આર્દ્રપાદસ્તુ ભુઞ્જીત નાર્દ્રપાદસ્તુ સંવિશેત્॥ 13-161-66 (87686)
આર્દ્રપાદસ્તુ ભુઞ્જાનો વર્ષાણાં જીવતે શતમ્।
ત્રીણિ તેજાંસિ નોચ્છિષ્ટ આલભેત કદાચન।
અગ્નિં ગાં બ્રાહ્મણં ચૈવ તતા હ્યાયુર્ન રિષ્યતે॥ 13-161-67 (87687)
ત્રીણિ જ્યોતીંષિ નોચ્છિષ્ટ ઉદીક્ષેત કદાચન।
સૂર્યાચન્દ્રમસૌ ચૈવ નક્ષત્રાણિ ચ સર્વશઃ॥ 13-161-68 (87688)
ઊર્ધ્વં પ્રાણા હ્યુત્ક્રમન્તિ યૂનઃ સ્થવિર આગતે।
પ્રત્યુત્થાનાભિવાદાભ્યાં પુનસ્તાન્પ્રતિપદ્યતે॥ 13-161-69 (87689)
અભિવાદયીત વૃદ્ધાંશ્ચ દદ્યાચ્ચૈવાસનં સ્વયમ્।
કૃતાઞ્જલિરુપાસીત ગચ્છન્તં પૃષ્ઠતોઽન્વિયાત્॥ 13-161-70 (87690)
ન ચાસીતાસને ભિન્ને ભિન્નકાંસ્યં ચ વર્જયેત્।
નૈકવસ્ત્રેણ ભોક્તવ્યં ન નગ્નઃ સ્નાતુમર્હતિ॥ 13-161-71 (87691)
સ્પપ્તવ્યં નૈવ નગ્નેન ન ચોચ્છિષ્ટોપિ સંવિશેત્।
ઉચ્છિષ્ટો ન સ્પૃશેચ્છીર્ષં સર્વે પ્રાણાસ્તદાશ્રયાઃ॥ 13-161-72 (87692)
કેશગ્રહં પ્રહારાંશ્ચ સિરસ્યેતાન્વિવર્જયેત્।
ન સંહાતાભ્યાં પાણિભ્યાં કણ્ડૂયેદાત્મનઃ શિરઃ।
ન ચાભીક્ષ્ણં શિરઃસ્નાયાત્તથા સ્યાયુર્ન રિષ્યતે॥ 13-161-73 (87693)
શિરઃસ્નાતસ્તુ તૈલૈશ્ચ નાઙ્ગં કિઞ્ચિદપિ સ્પૃશેત્।
તિલપિષ્ટં ન ચાશ્નીયાદ્ગતસર્વરસં તથા॥ 13-161-74 (87694)
નાધ્યાપયેત્તથોચ્છિષ્ટો નાધીયીત કદાચન।
વાતે ચ પૂતિગન્ધે ચ મનસાઽપિ ન ચિન્તયેત્॥ 13-161-75 (87695)
અત્ર ગાથા યમોદ્ગીતાઃ કીર્તયન્તિ પુરાવિદઃ।
આયુરસ્ય નિકૃન્તામિ પ્રજ્ઞામસ્યાદદે તથા॥ 13-161-76 (87696)
ઉચ્છિષ્ટો યઃ પ્રાદ્રવતિ સ્વાધ્યાયં ચાધિગચ્છતિ।
યશ્ચાનધ્યાયકાલેઽપિ મોહાદભ્યસ્યતિ દ્વિજઃ॥ 13-161-77 (87697)
તસ્ય વેદઃ પ્રણશ્યેત આયુશ્ચિ પરિહીયતે।
તસ્માદ્યુક્તો હ્યનધ્યાયે નાધીયીત કદાચન॥ 13-161-78 (87698)
પ્રત્યાદિત્યં પ્રત્યનલં પ્રતિગાં ચ પ્રતિદ્વિજાન્।
યે મેહન્તિ ચ પન્થાનં તે ભવન્તિ ગતાયુષઃ॥ 13-161-79 (87699)
ઉભે મૂત્રપુરીષે તુ દિવા કુર્યાદુદઙ્મુખઃ।
દક્ષિણાભિમુખો રાત્રૌ તથા હન્યુર્ન રિષ્યતે॥ 13-161-80 (87700)
ત્રીન્કૃશાન્નાવજાનીયાદ્દીર્ઘમાયુર્જિજીવિષુ।
બ્રાહ્મણં ક્ષત્રિયં સર્પં સર્વે હ્યાશીવિષાસ્ત્રયઃ॥ 13-161-81 (87701)
દહત્યાશીવિષઃ ક્રુદ્ધો યાવત્પશ્યતિ ચક્ષુષા।
ક્ષત્રિયોપિ દહેત્ક્રુદ્ધો યાવત્સ્પૃશતિ તેજસા॥ 13-161-82 (87702)
બ્રાહ્મ્ણિસ્તુ કુલં હન્યાદ્ધ્યાનેનાવેક્ષિતેન ચ।
તસ્માદેતત્ત્રયં યત્નાદુપસેવેત પણ્ડિતઃ॥ 13-161-83 (87703)
ગુરુણા વૈરનિર્બન્ધો ન કર્તવ્યઃ કદાચન।
અનુમાન્યઃ પ્રસાદ્યશ્ચ ગુરુઃ ક્રુદ્ધો યુદિષ્ઠિર॥ 13-161-84 (87704)
સમ્યઙ્મિથ્યાપ્રવૃત્તેઽપિ વર્તિતવ્યં ગુરાવિહ।
ગુરુનિન્દા દહત્યાયુર્મનુષ્યાણાં ન સંશયઃ॥ 13-161-85 (87705)
દૂરાદાવસથાન્મૂત્રં દૂરાત્પાદાવસેચનમ્।
ઉચ્છિષ્ટોત્સર્જનં ચૈવ દૂરે કાર્યં હિતૈષિણા॥ 13-161-86 (87706)
રક્તમાલ્યં ન ધાર્યં સ્યાચ્છુક્લં ધાર્યં તુ પણ્ડિતૈઃ।
વર્જયિત્વા તુ કમલં તથા કુવલયં પ્રભો॥ 13-161-87 (87707)
રક્તં શિરસિ ધાર્યં તુ તથા વાનેયમિત્યપિ।
કાઞ્ચનીયાઽપિ માલા યા ન સા દુષ્યતિ કર્હિચિત્॥ 13-161-88 (87708)
સ્નાતસ્ય વર્ણકં નિત્યમાર્દ્રં દદ્યાદ્વિશાંપતે॥ 13-161-89 (87709)
વિપર્યયં ન કુર્વીત વાસસો બુદ્ધિમાન્નરઃ।
તથા નાન્યધૃતં ધાર્યં ન ચાતિવિકૃતં તથા॥ 13-161-90 (87710)
અન્યદેવ ભવેદ્વાસઃ શયનીયે નરોત્તમ।
અન્યદ્રથ્યાસુ દેવાનામર્ચાયામન્યદેવ હિ॥ 13-161-91 (87711)
પ્રિયઙ્ગુચન્દનાભ્યાં ચ બિલ્વેન સ્થગરેણ ચ।
પૃથગેવાનુલિમ્પેત કેસરેણ ચ બુદ્ધિમાન્॥ 13-161-92 (87712)
ઉપવાસં ચ કુર્વીત સ્નાતઃ શુચિરલઙ્કૃતઃ।
`નોપવાસં વૃથા કુર્યાદ્ધનં નાપહરેદિહ॥' 13-161-93 (87713)
પર્વકાલેષુ સર્વેષુ બ્રહ્મચારી સદા ભવેત્।
સમાનમેકપાત્રે તુ ભુઞ્જેન્નાન્નં જનેશ્વર॥ 13-161-94 (87714)
નાવલીઢમવજ્ઞાતમાઘ્રાતું ભક્ષયેદપિ।
તથા નોદ્ધૃતસારાણિ પ્રેક્ષતામપ્રદાય ચ॥ 13-161-95 (87715)
નાસંનિવિષ્ટો મેધાવી નાશુચિર્નિ ચ સત્યુ ચ।
પ્રતિષિદ્ધાન્નં ધર્મેષુ ભક્ષ્યાન્ભુઞ્જીત પૃષ્ઠતઃ॥ 13-161-96 (87716)
પિપ્પલં ચ વટં ચૈવ શણશાકં તથૈવ ચ।
ઉદુમ્બરં ન ખાદેશ્ચ ભવાર્થી પુરુષો નૃપ॥ 13-161-97 (87717)
આજં ગવ્યં ચ યન્માંસં માયૂરં ચૈવ વર્જયેત્।
વર્જયેચ્છુષ્કમાંસં ચ તથા પર્યુષિતં ચ યત્॥ 13-161-98 (87718)
ન પાણૌ લવણં વિદ્વાન્પ્રાશ્નીયાન્ન ચ રાત્રિષુ।
દધિસક્તૂન્ન દોષાયાં પિબેન્મધુ ચ નિત્યશઃ॥ 13-161-99 (87719)
સાયં પ્રાતશ્ચ ભુઞ્જીત નાન્તરાલે સમાહિતઃ।
વાલેન તુ ન ભુઞ્જીત પરશ્રાદ્ધં તથૈવ ચ॥ 13-161-100 (87720)
વાગ્યતો નૈકવસ્ત્રશ્ચ નાસંવિષ્ટઃ કદાચન।
ભૂમૌ સદૈવ નાશ્નીયાન્નાશૌચં ન ચ શબ્દવત્॥ 13-161-101 (87721)
તોયપૂર્વં પ્રદાયાન્નમતિથિભ્યો વિશામ્પતે।
પશ્ચાદ્ભુઞ્જીત મેધાવી ન ચાપ્યન્યમના નરઃ॥ 13-161-102 (87722)
સમાનમેકપઙ્ક્ત્યાં તુ ભોજ્યમન્નં નરેશ્વર।
વિષં હાલાહલં ભુઙ્ક્તે યોઽપ્રદાય સુહૃજ્જને॥ 13-161-103 (87723)
પાનીયં પાયસં સક્તૂન્દધિ સર્પિર્મધૂન્યપિ।
નિરસ્ય શેષમન્યેષાં ન પ્રદેયં તુ કસ્યચિત્॥ 13-161-104 (87724)
ભુઞ્જાનો મનુજવ્યાઘ્ર નૈવ શઙ્કાં સમાચરેત્।
દધિ ચાપ્યનુ પાનં વૈ ન કર્તવ્યં ભવાર્થિના॥ 13-161-105 (87725)
આચમ્ય ચૈવ હસ્તેનિ પરિસ્રાવ્ય તથોદકમ્।
અઙ્ગુષ્ઠં ચરણસ્યાથ દક્ષિણસ્યાવસેચયેત્॥ 13-161-106 (87726)
પાણિં મૂર્ધ્નિ સમાધાય સ્પૃષ્ટ્વા ચાગ્નિં સમાહિતઃ।
જ્ઞાતિશ્રૈષ્ઠ્યમવાપ્નોતિ પ્રયોગકુશલો નરઃ॥ 13-161-107 (87727)
અદ્ભિઃ પ્રાણાન્સમાલભ્ય નાભિં પાણિતલે તથા।
સ્પૃશંશ્ચૈવ પ્રતિષ્ઠેત ન ચાપ્યાર્દ્રેણ પાણિના॥ 13-161-108 (87728)
અઙ્ગુષ્ઠમૂલસ્ય તલે બ્રાહ્મં તીર્તમુદાહૃતમ્।
કનિષ્ઠિકાયાઃ પશ્ચાત્તુ દેવતીર્થમિહોચ્યતે॥ 13-161-109 (87729)
અઙ્ગુષ્ઠસ્ય ચ યન્મધ્યં પ્રદેશિન્યાશ્ચ ભારત।
તેન પિત્ર્યાણિ કુર્વીત સ્પૃષ્ટ્વાઽઽપો ન્યાયતઃ સદા॥ 13-161-110 (87730)
પરાપવાદં ન બ્રૂયાન્નાપ્રિયં ચ કદાચન।
ન મન્યુઃ કશ્ચિદુત્પાદ્યઃ પુરુષેણિ ભવાર્થિના॥ 13-161-111 (87731)
એતિતૈસ્તુ કથાં નેચ્છેદ્દર્શનં ચ વિવર્જયેત્।
સંસર્ગં ચ ન ગચ્છેત તથાઽઽયુર્વિન્દતે મહત્॥ 13-161-112 (87732)
ન દિવા મૈથુનં ગચ્છેન્ન કન્યાં ન ચ બન્ધકીમ્।
ન ચાસ્નાતાં સ્ત્રિયં ગચ્છેત્તથાઽઽયુર્વિન્દતે મહત્॥ 13-161-113 (87733)
સ્વેસ્વે તીર્થે સમાચમ્ય કાર્યે સમુપકલ્પિતે।
ત્રિઃ પીત્વાઽઽપો દ્વિઃ પ્રમૃજ્ય કૃતશૌચો ભવેન્નરઃ॥ 13-161-114 (87734)
ઇન્દ્રિયાણિ સકૃત્સ્પૃશ્ય ત્રિરભ્યુક્ષ્ય ચ માનવઃ।
કુર્વીત પિત્ર્યં દૈવં ચ વેદદૃષ્ટેન કર્મણા॥ 13-161-115 (87735)
બ્રાહ્મણાર્થે ચ યચ્છૌચં તચ્ચ મે શૃણુ કૌરવ।
પ્રવૃત્તં ચાહિતં ચોક્ત્વા બહુભોજનવત્તદા॥ 13-161-116 (87736)
સર્વશૌચેષુ બ્રાહ્મેણ તીર્થેન સમુપસ્પૃશેત્।
નિષ્ઠીવ્ય તુ તથા ક્ષુત્વા સ્પૃશ્યાપો હિ શુચિર્ભવેત્॥ 13-161-117 (87737)
નિષ્ઠિવને મૈથુને ચ ક્ષુતે અક્ષ્યાવિમેચને।
ઉદક્યા દર્શને તદ્વન્નગ્નસ્યાચમનં સ્મૃતમ્।
સ્પૃશેત્કર્ણં સપ્રણવં સૂર્યમીક્ષેત્સદા તદા॥ 13-161-118 (87738)
વૃદ્ધો જ્ઞાતિસ્તથા મિત્રમનાથા ચ સ્વસા ગુરુઃ।
કુલીનઃ પણ્ડિત ઇતિ રક્ષ્યા નિઃસ્વઃ સ્વશક્તિતઃ।
ગૃહે વાસયિતવ્યાસ્તે ધન્યમાયુષ્યમેવ ચ॥ 13-161-119 (87739)
ગૃહે પારાવતા ધાર્યાઃ શુકાશ્ચ સહશારિકાઃ।
`દેવતાપ્રતિમાઽઽદર્શશ્ચન્દનાઃ પુષ્પવલ્લિકાઃ॥ 13-161-120 (87740)
શુદ્ધં જલં સુવર્ણં ચ રજતં ગૃહમઙ્ગલમ્।'
ગૃહેષ્વેતે ન પાપાય યથા વૈ તૈલપાયિકાઃ॥ 13-161-121 (87741)
ઉદ્દીપકાશ્ચ ગૃધ્રાસ્ચ કપોતા ભ્રમરાસ્તથા।
નિવિશેયુર્યદા તત્ર શાન્તિમેવ તદાઽઽચરેત્॥ 13-161-122 (87742)
અમઙ્ગલ્યઃ સતાં શાપસ્તથાઽઽક્રોશો મહાત્મનામ્।
મહાત્મનોતિગુહ્યાનિ ન વક્તવ્યાનિ કર્હિચિત્। 13-161-123 (87743)
અગમ્યાશ્ચ ન ગચ્છેત રાજ્ઞઃ પત્નીં સખીસ્તથા।
વૈદ્યાનાં બાલવૃદ્ધાનાં ભૃત્યાનાં ચ યુધિષ્ઠિર 13-161-124 (87744)
બન્ધૂનાં બ્રાહ્મણાનાં ચ તથા શારણિકસ્ય ચ।
સમ્બન્ધિનાં ચ રાજેન્દ્ર તથાઽઽયુર્વિન્દતે મહત્॥ 13-161-125 (87745)
બ્રાહ્મણસ્તપતિભ્યાં ચ નિર્મિતં યન્નિવેશનમ્।
તદા વસેત્સદા પ્રાજ્ઞો ભવાર્થી મનુજેશ્વર॥ 13-161-126 (87746)
સન્ધ્યાયાં ન સ્વપેદ્રાજન્વિદ્યાં ન ચ સમાચરેત્।
ન ભુઞ્જીત ચ મેધાવી તથાઽઽયુર્વિન્દતે મહત્॥ 13-161-127 (87747)
નક્તં ન કુર્યાત્પિત્ર્યાણિ નક્તં ચૈવ પ્રસાધનમ્।
પાનીયસ્ય ક્રિયા નક્તં ન કાર્યા ભૂતિમિચ્છતા॥ 13-161-128 (87748)
વર્જનીયાશ્ચૈવ નિત્યં સક્તવો નિશિ ભારત।
શેષાણિ ચાવદાતાનિ પાનીયં ચાપિ ભોજને॥ 13-161-129 (87749)
સૌહિત્યં ન ચ કર્તવ્યં રાત્રૌ ન ચ સમાચરેત્।
`ન ભુક્ત્વા મૈથુનં ગચ્છેન્ન ધાવેન્નાતિહાસકમ્।'
દ્વિજચ્છેદં ન કુર્વીત ભુક્ત્વા ન ચ સમાચરેત્॥ 13-161-130 (87750)
મહાકુલે પ્રસૂતાં ચ પ્રશસ્તાં લક્ષણૈસ્તથા।
વયસાઽવરાં સુનક્ષત્રાં કન્યામાવોઢુમર્હતિ॥ 13-161-131 (87751)
અપત્યમુત્પાદ્ય તતઃ પ્રતિષ્ઠાપ્ય કુલં તથા।
પુત્રાઃ પ્રદેયા જાતેષુ કુલધર્મેષુ ભારત॥ 13-161-132 (87752)
કન્યા ચોત્પાદ્ય દાતવ્યા કુલપુત્રાય ધીમતે।
પુત્રા નિવેશ્યાશ્ચ કુલાદ્ભૃત્યા લભ્યાશ્ચ ભારત॥ 13-161-133 (87753)
શિરઃસ્નાતોથ કુર્વીત દૈવં પિત્ર્યમથાપિ ચ॥ 13-161-134 (87754)
`તૈલં જન્મદિનેઽષ્ટમ્યાં ચતુર્દશ્યાં ચ પર્વસુ।'
નક્ષત્રે ન ચ કુર્વીત યસ્મિઞ્જાતો ભવેન્નરઃ।
ન પ્રોષ્ઠપદયોઃ કાર્યં તથાઽઽગ્નેયે ચ ભારત॥ 13-161-135 (87755)
દારુણેષુ ચ સર્વેષુ પ્રત્યરિં ચ વિવર્જયેત્।
જ્યોતિષે યાનિ ચોક્તાનિ તાનિ સર્વાણિ વર્જયેત્॥ 13-161-136 (87756)
પ્રાઙ્મુખઃ શ્મશ્રુકર્માણિ કારયેત્સુસમાહિતઃ।
ઉદઙ્મુખો વા રાજેન્દ્ર તથાઽઽયુર્વિન્દતે મહત્॥ 13-161-137 (87757)
`સામુદ્રેણામ્યસા સ્નાનં ક્ષૌરં શ્રાદ્ધેષુ ભોજનમ્।
અન્તર્વત્નીપતિઃ કુર્વન્ન પુત્રફલમશ્નુતે॥ 13-161-138 (87758)
સતાં ગુરૂણાં વૃદ્ધાનાં કુલસ્ત્રીણાં વિશેષતઃ।'
પરિવાદં ન ચ બ્રૂયાત્પરેષામાત્મનસ્તથા।
પરિવાદો હ્યધર્માય પ્રોચ્યતે ભરતર્ષભ॥ 13-161-139 (87759)
વર્જયેદ્વ્યઙ્ગિનીં નારીં તથા કન્યાં નરોત્તમ।
સમાર્ષાં વ્યઙ્ગિકાં શ્ચૈવ માતુઃ સકુલજાં તથા॥ 13-161-140 (87760)
વૃદ્ધાં પ્રવ્રજિતાં ચૈવ તથૈવ ચ પતિવ્રતામ્।
તથા નિકૃષ્ટવર્ણા ચ વર્ણોત્કૃષ્ટાં ચ વર્જયેત્। 13-161-141 (87761)
અયોનિં ચ વિયોનિં ચ ન ગચ્છેત વિચક્ષણઃ।
પિઙ્ગલાં કુષ્ઠિનીં નારીં ન ત્વમુદ્વોઢુમર્હસિ॥ 13-161-142 (87762)
અપસ્મારિકુલે જાતાં નિહીનાં ચાપિ વર્જયેત્।
શ્વિત્રિણાં ચ કુલે જાતાં ક્ષયિણાં મનુજેશ્વર॥ 13-161-143 (87763)
`સુરોમશામતિસ્થૂલાં કન્યાં માતૃપિતૃસ્થિતામ્।
અલજ્જાં ભ્રાતૃજાં તુષ્ટાં વર્જયેદ્રક્તકેશિનીમ્॥' 13-161-144 (87764)
લક્ષણૈરન્વિતા યા ચ પ્રશસ્તા યા ચ લક્ષણૈઃ।
મનોજ્ઞાં દર્શનીયાં ચ તાં ભવાન્વોઢુમર્હતિ॥ 13-161-145 (87765)
મહાકુલે નિવેષ્ટવ્યં સદૃશે વા યુધિષ્ઠિર।
અવરા પતિતા ચૈવ ન ગ્રાહ્યા ભૂતિમિચ્છતા॥ 13-161-146 (87766)
અગ્નીનુત્પાદ્ય યત્નેન ક્રિયાઃ સુવિહિતાશ્ચ યાઃ।
વેદે ચ બ્રાહ્મણૈઃ પ્રોક્તાસ્તાશ્ચ સર્વાઃ સમાચરેત્॥ 13-161-147 (87767)
ન ચેર્ષ્યા સ્ત્રીષુ કર્તવ્યા રક્ષ્યા દારાશ્ચ સર્વશઃ।
અનાયુષ્યા ભવેદીર્ષ્યા તસ્માદીર્ષ્યાં વિવર્જયેત્॥ 13-161-148 (87768)
અનાયુષ્યં દિવા સ્વપ્નં તથાઽભ્યુદિતશાયિતા।
પ્રાતર્નિશાયાં ચ તથા યે ચોચ્છિષ્ટા ભવન્તિ ચ॥ 13-161-149 (87769)
પારદાર્યમનાયુષ્યં નાપિતોચ્છિષ્ટતા તથા।
યત્નતો વૈ ન કર્તવ્યમત્યાશશ્ચૈવ ભારત॥ 13-161-150 (87770)
સન્ધ્યાં ન ભુઞ્જ્યાન્ન સ્નાયેન્ન પુરીષં સમુત્સૃજેત્।
પ્રયતશ્ચ ભવેત્તસ્યાં ન ચ કિઞ્ચિત્સમાચરેત્॥ 13-161-151 (87771)
બ્રાહ્મણાન્પૂજયેચ્ચાપિ તથા સ્નાત્વા નરાધિપ।
દેવાંશ્ચ પ્રણમેત્સ્નાતો ગુરૂંશ્ચાપ્યભિવાદયેત્॥ 13-161-152 (87772)
અનિમન્ત્રિતો ન ગચ્છેત યજ્ઞં ગચ્છેત દર્શકઃ।
અનર્ચિતે હ્યનાયુષ્યં ગમનં તત્ર ભારત॥ 13-161-153 (87773)
ન ચૈકેન પરિવ્રજ્યં ન ગન્તવ્યં તથા નિશિ।
`નાનાપદિ પરસ્યાન્નમનિમન્ત્રિતમાહરેત્॥ 13-161-154 (87774)
એકોદ્દિષ્ટં ન ભુઞ્જીત પ્રથમં તુ વિશેષતઃ।
સપિણ્ડીકરણં વર્જ્યં સવિધાનં ચ માસિકમ્॥ 13-161-155 (87775)
અનાગતાયાં સન્ધ્યાયાં પશ્ચિમાયાં ગૃહે વસેત્॥ 13-161-156 (87776)
માતુઃ પિતુર્ગુરૂણાં ચ કાર્યમેવાનુશાસનમ્।
હિતં ચાપ્યહિતં ચાપિ ન વિચાર્યં નરર્ષભ॥ 13-161-157 (87777)
`ક્ષત્રિયસ્તુ વિશેષેણ ધનુર્વેદં સમભ્યસેત્।'
ધનુર્વેદે ચ વેદે ચ યત્નઃ કાર્યો નારાધિપ॥ 13-161-158 (87778)
હસ્તિપૃષ્ઠેઽશ્વપૃષ્ઠે ચ રથચર્યાસુ ચૈવ હ।
યત્નવાન્ભવ રાજેન્દ્ર યત્નવાન્સુવમેધતે॥ 13-161-159 (87779)
અપ્રધૃષ્યશ્ચ શત્રૂમાં ભૃત્યાનાં સ્વજનસ્ય ચ।
પ્રજાપાલનયુક્તશ્ચ નારતિં લભતે ક્વચિત્॥ 13-161-160 (87780)
યુક્તિશાસ્ત્રં ચ તે જ્ઞેયં શબ્દશાસ્ત્રં ચ ભારત।
ગાન્ધર્વશાસ્ત્રં ચ કલાઃ પરિજ્ઞેયા નરાધિપ॥ 13-161-161 (87781)
પુરાણમિતિહાસાશ્ચ તથાઽઽખ્યાનાનિ યાનિ ચ।
મહાત્મનાં ચ ચરિતં શ્રોતવ્યં નિત્યમેવ તે॥ 13-161-162 (87782)
`માન્યાનાં માનનં કુર્યાન્નિન્દ્યાનાં નિન્દનં તથા।
ગોબ્રાહ્મણાર્થે યુધ્યેત પ્રાણાનપિ પરિત્યજેત્॥ 13-161-163 (87783)
ન સ્ત્રીષુ સજ્જેદ્દ્રષ્ટવ્યં શક્ત્યા દાનરુચિર્ભવેત્।
ન બ્રાહ્મણાન્પરિભવેત્કાર્પણ્યં બ્રાહ્મણૈર્વૃતમ્।
પતિતાન્નાભિભાષેત નાહ્વયેત રજસ્વલામ્॥' 13-161-164 (87784)
પત્નીં રજસ્વલાં ચૈવ નાભિગચ્છેન્ન ચાહ્વયેત્।
સ્નાતાં ચતુર્થે દિવસે રાત્રૌ ગચ્છેદ્વિચક્ષણઃ॥ 13-161-165 (87785)
પઞ્ચમે દિવસે નારી ષષ્ઠેઽહનિ પુમાન્ભવેત્।
`આષોડશાદૃતુર્મુખ્યઃ પુત્રજન્મનિ શબ્દિતઃ' 13-161-166 (87786)
એતેન વિધિના પત્નીમુપગચ્છેત પણ્ડિતઃ।
જ્ઞાતિસમ્બન્ધિમિત્રાણિ પૂજનીયાનિ સર્વશઃ॥ 13-161-167 (87787)
યષ્ટવ્યં ચ યથાશક્તિ યજ્ઞૈર્વિવિધદક્ષિણૈઃ।
અત ઊર્ધ્વમરણ્યં ચ સેવિતવ્યં નરાધિપ॥ 13-161-168 (87788)
એષ તે લક્ષણોદ્દેશ આયુષ્યાણાં પ્રકીર્તિતઃ।
શેષસ્ત્રૈવિદ્યવૃદ્ધેભ્યઃ પ્રત્યાહાર્યો યુધિષ્ઠિર॥ 13-161-169 (87789)
આચારો ભૂતિજનન આચારઃ કીર્તિવર્ધનઃ।
આચારાદ્વર્ધતે હ્યાયુરાચારો હન્ત્યલક્ષણમ્॥ 13-161-170 (87790)
આગમાનાં હિ સર્વેષામાચારઃ શ્રેષ્ઠ ઉચ્યતે।
આચારપ્રભવો ધર્મો ધર્માદાયુર્વિવર્ધતે॥ 13-161-171 (87791)
એતદ્યશસ્યમાયુષ્યં સ્વર્ગ્યં સ્વસ્ત્યયનં મહત્।
અનુકમ્પ્ય સર્વવર્ણાન્બ્રહ્મણા સમુદાહૃતમ્॥ 13-161-172 (87792)
ય ઇદં શૃણુયાન્નિત્યં યશ્ચાપિ પરિકીર્તયેત્।
સ શુભાન્પ્રાપ્નુયાલ્લોકાન્સદાચારપરો નૃપ॥ ॥ 13-161-173 (87793)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 161 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-161-3 જપૈર્હોમૈસ્તથૌષધૈરિતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-161-5 વર્તયન્ અનુતિષ્ઠન્॥ 7-161-8 અલક્ષણં કુષ્ઠાપસ્મારાદિવિરુદ્ધં લક્ષણમ્॥ 7-161-10 શ્રવાત્ શ્રવણાત્। તં પુરુષમ્। જનાઃ સાધવઃ॥ 7-161-15 સઙ્કુસુકો દુર્જનઃ અસ્થિરશ્ચ। નિત્યોચ્છિષ્ટઃ સૂચકશ્ચેતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-161-17 ઉપસૃષ્ટં રાહુગ્રસ્તમ્॥ 7-161-29 ઉપાનહૌ ચ છત્રં ચ ઇતિ થ.પાઠઃ॥ 7-161-39 ન રિષ્યતે ન હિંસ્યતે॥ 7-161-48 ત્રીણિ ભોજ્યાનિ। અદૃષ્ટં શૂદ્રોદક્યાદિભિઃ॥ 7-161-52 અજ્ઞાતામૃતુમતીત્વેન કામુકત્વેન વા॥ 7-161-52 અન્તર્ધાને અત્યન્તમન્ધકારે। સંયુક્તે ઇતરેણ સ્ત્ર્યાદિના॥ 7-161-52 સ્નાત્વા વાસો ન નિર્ધુનેત્ ઇતિ। ન ચૈવાર્દ્રાણિ વાસાંસિ ઇતિ ચ.ઝ.પાઠઃ॥ 7-161-60 પ્રસ્કન્દયેદન્નશેષં કિઞ્ચિત્ત્યજેત્। ભુક્ત્વા ચ મનસાગ્નિમુપસ્પૃશેત્॥ 7-161-61 ઋતં નિઃશ્રેયસમિચ્છન્નિતિ શેષઃ॥ 7-161-63 પ્રાણાન્નાસાદીન્ ઊર્ધ્વચ્છિદ્રાણિ॥ 7-161-64 અવસ્નાતં સ્નાનજલં। અન્યસ્ય ચાપ્યુપસ્થાનં દૂરતઃ પરિવર્જયેત્ ઇતિ ક.થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-161-65 સાવિત્રાણિ મન્ત્રવિશેષાન્। શાન્તિહોમાંશ્ચ કુર્વીત પવિત્રાણિ ચ કારયેત્ ઇતિ ક.થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-161-73 નરિષ્યતે હિંસ્યતે॥ 7-161-74 શિરોભ્યક્તેન તૈલેનેતિ ક.થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-161-75 ન ચિન્તયેત્ વેદમ્॥ 7-161-76 પ્રજાસ્તસ્યાદદે તથા ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-161-85 મિથ્યાપ્રવૃત્તેપિ સમ્યગ્વર્તિતવ્યમ્॥ 7-161-90 વિપર્યયમૌત્તરાધર્યમ્। અપદશં દશાહીનમ્। ન ચાપદશમેવ ચેતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-161-93 ઉપવાસં બ્રહ્મચર્યમ્॥ 7-161-96 ધર્મેષુ શ્રાદ્ધાદિષુ॥ 7-161-100 વાલેન કેશેન ઉપલક્ષિતમ્। પરશ્રાદ્ધં શત્રુશ્રાદ્ધમ્॥ 7-161-104 નિરસ્ય પાનીયાદીન્વિહાય। અન્યેષાં ભક્ષાણાં શેષમન્યસ્મૈ ન દેયમ્॥ 7-161-105 અધિકં તોયપાનં તુ ન કર્તવ્યં ઇતિ ઙ.પાઠઃ। શઙ્કાં જીર્યતિ ન વેતિ। દધીતિ તક્રં ત્વનુપાનં કર્તવ્યમેવ। યથેષ્ટં ભુંક્ષ્વ માભૈષીસ્તક્રં સલવણં પિબેતિ તસ્ય દૃષ્ટાર્થત્વોક્તેઃ॥ 7-161-108 પ્રાણાન્નાસાદીન્॥ 7-161-113 નચ વર્ધકીમ્ ઇતિ ડ.થ.ધ.પાઠઃ। નચ નર્તકીમ્ ઇતિ ક.પાઠઃ॥ 7-161-121 એતે તૈલપાયિકાદિવન્ન પાપાય। અભ્યુદયાયેત્યર્થઃ। પારાવતાદયઃ સર્વે પક્ષિવિશેષા એવ॥ 7-161-125 શારણિકસ્ય રક્ષણાર્થિનઃ। તથા નાગરિકસ્ય ચેતિ ધ.પાઠઃ॥ 7-161-128 પ્રસાધનં કેશાનાં સંસ્કારાદિકમ્। પાનીયસ્ય ક્રિયા સ્નાનં ન નક્તં સ્રાયાદિતિ ગૃહે રાત્રૌ શિરઃસ્નાનનિષેધઃ॥ 7-161-132 પુત્રાઃ પ્રદેયા જ્ઞાનેષ્વિતિ ઝ.પાઠઃ। જ્ઞાનેષુ બહુજ્ઞાનનિમિત્તં પુત્રા દેયા વિદ્વત્સુ સમર્પણીયાઃ॥ 7-161-133 કુલાત્સત્કુલસમ્બન્ધેન। નિવેશ્યા વિવાહ્યાઃ। લભ્યા લમ્ભનીયાઃ॥ 7-161-135 તૈલાભ્યઞ્જનમષ્ટમ્યામિતિ ઙ.થ.પાઠઃ। આગ્નેયે કૃત્તિકાયામ્॥ 7-161-136 સ્વનક્ષત્રાદ્દિનનક્ષત્રં યાવદ્ગણયિત્વા નવભિર્ભાગે હૃતે પઞ્ચમી તારા પ્રત્યરિઃ॥ 7-161-140 વ્યઙ્ગિનીં ન્યૂનાઙ્ગીમ્। વ્યઙ્ગિકાં વિરુદ્ધાઙ્ગેનાધિકેન યુક્તામ્। સમાર્ષા સમાનપ્રવરામ્॥ 7-161-142 અયોનિ અજ્ઞાતકુલામ્। વિયોનિં હીનકુલામ્॥ 7-161-150 નાપિતોચ્છિષ્ટતા શ્મશ્રુકર્મોત્તરમસ્નાતતા॥ 7-161-153 દર્શકો દ્રષ્ટા॥ 7-161-154 પરિવ્રજ્યં દેશાન્તરે ગન્તવ્યમ્॥ 7-161-157 માતુઃ પિતુશ્ચ પુત્રાણાં કાર્યમિતિ થ.પાઠઃ॥ 7-161-169 આયુષ્યાણામા**ષ્કરાણાં કર્મણામ્। ઉદ્દેશઃ સંક્ષેપઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 162
॥ શ્રીઃ ॥
13.162. અધ્યાયઃ 162
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ જ્યેષ્ઠકનિષ્ઠયોઃ પરસ્પરસ્મિન્વર્તનપ્રકારાદિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કથં જ્યેષ્ઠઃ કનિષ્ઠેષુ વર્તેત ભરતર્ષભ।
કનિષ્ઠાશ્ચ યથા જ્યેષ્ઠે વર્તેરંસ્તદ્બ્રવીહિ મે॥ 13-162-1 (87794)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-162-2x (7366)
જ્યેષ્ઠવત્તાત વર્તસ્વ જ્યેષ્ઠોસિ હિ તથા ભવાન્।
ગુરોર્ગરીયસી વૃત્તિર્યા ચ શિષ્યસ્ય ભારત॥ 13-162-2 (87795)
ન ગુરાવકૃતપ્રજ્ઞે શક્યં શિષ્યેણ વર્તિતુમ્।
ગુરૌ હિ સદૃશી વૃત્તિર્યથા શિષ્યસ્ય ભારત॥ 13-162-3 (87796)
અન્ધઃ સ્યાદન્ધવેલાયાં જડઃ સ્યાદપિ વા બુધઃ।
પરિહારેણ તદ્બ્રૂયાદ્યસ્તેષાં સ્યાદ્વ્યતિક્રમઃ॥ 13-162-4 (87797)
પ્રત્યક્ષં ભિન્નહૃદયા ભેદયેયુર્યથાઽહિતાઃ।
`શ્રિયાઽભિતપ્તાસ્તદ્ભેદાન્નભિન્નાઃ સ્યુઃ સમાહિતાઃ'
શ્રિયાઽભિતપ્તાઃ કૌન્તેય ભેદકામાસ્તથાઽરયઃ॥ 13-162-5 (87798)
જ્યેષ્ઠઃ કુલં વર્ધયતિ વિનાશયતિ વા પુનઃ।
હન્તિ સર્વમપિ જ્યેષ્ઠઃ પ્રાયો દુર્વિનયાદિહ॥ 13-162-6 (87799)
અથ યો વિનિકુર્વીત જ્યેષ્ઠો ભ્રાતા યવીયસઃ।
અજ્યેષ્ઠઃ સ્યાદભાગશ્ચ નિયમ્યો રાજભિશ્ચ સઃ॥ 13-162-7 (87800)
નિકૃતી હિ નરો લોકાન્પાપાન્ગચ્છત્યસંશયમ્।
વિફલં તસ્ય પુત્રત્વં મોઘં જનયિતુઃ સ્મૃતમ્॥ 13-162-8 (87801)
પિત્રોરનર્થાયક કુલે જાયતે પાપપૂરુષઃ।
અકીર્તિં જનયત્યેવ કીર્તિમન્તર્દધાતિ ચ॥ 13-162-9 (87802)
સર્વે ચાપિ વિકર્મસ્થા ભાગં નાર્હન્તિ સોદરાઃ।
જ્યેષ્ઠોઽપિ દુર્વિનીતસ્તુ કનિષ્ઠસ્તુ વિશેષતઃ।
નાપ્રદાય કનિષ્ઠેભ્યો જ્યેષ્ઠઃ કુર્વીત વેતનમ્॥ 13-162-10 (87803)
અનુજસ્ય પિતુર્દાયો જઙ્ઘાશ્રમફલોઽધ્વગઃ।
સ્વયમીહેત લબ્ધં તુ નાકામો દાતુમર્હતિ॥ 13-162-11 (87804)
ભ્રાતૄણામવિભક્તાનામુત્થાનમપિ ચેત્સહ।
ન પુત્રભાગં વિષમં પિતા દદ્યાત્કદાચન। 13-162-12 (87805)
ન જ્યેષ્ઠો વાઽવમન્યેત દુષ્કૃતઃ સુકૃતોઽપિ વા।
ગુરૂણામપરાધો હિ શક્યઃ ક્ષન્તવ્ય એવ ચ॥ 13-162-13 (87806)
યદિ સ્ત્રી યદ્યવરજ શ્રેયઃ પશ્યેત્તદાચરેત્।
ધર્માર્થઃ શ્રેય ઇત્યાહુસ્ત્રયો જ્ઞાતા વિધાયકાઃ॥ 13-162-14 (87807)
દશાચાર્યાનુપાધ્યાય ઉપાધ્યાયાન્પિતા દશ।
દશ ચૈવ પિતૄન્માતા સર્વાં વા પૃથિવીમપિ।
ગૌરવેણાભિભવતિ નાસ્તિ માતૃસમો ગુરુઃ॥ 13-162-15 (87808)
માતા ગરીયસી યચ્ચ તેનૈતાં મન્યતે ગુરુમ્।
જ્યેષ્ઠો ભ્રાતા પિતૃસમો મૃતે પિતરિ ભારત॥ 13-162-16 (87809)
સ હ્યેષાં વૃત્તિદાતા સ્યાત્સ ચૈતાન્પ્રતિપાલયેત્।
કનિષ્ઠાસ્તં નમસ્યેરન્સર્વે છન્દાનુવર્તિનઃ॥ 13-162-17 (87810)
તમેવ ચોપજીવેરન્યથૈવ પિતરં તથા।
શરીરમેતૌ સૃજતઃ પિતા મતા ચ ભારત॥ 13-162-18 (87811)
આચાર્યશિષ્ટા યા જાતિઃ સા સત્યા સાઽજરામરા।
જ્યેષ્ઠા માતૃસમા ચાપિ ભગિની ભરતર્ષભ। 13-162-19 (87812)
ભ્રાતુર્ભાર્યા ચ તદ્વત્સ્યાદ્યસ્યા બાલ્યે સ્તનં પિબેત્॥ ॥ 13-162-20 (87813)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વિષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-162-2 યા ચ શિષ્યસ્ય ગુરૌ વૃત્તિસ્તાં વર્તસ્વ॥ 7-162-4 તેષાં ગુરૂણામ્॥ 7-162-7 યવીયસઃ કનિષ્ઠાન્॥ 7-162-8 વિદુલસ્યેવ તત્પુષ્પં મોઘમિતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-162-10 જ્યેષ્ઠઃ કુર્વીત યૌતકમિતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-162-11 જઙ્ઘાશ્રમ એવ ફલં ધનં યસ્ય। અધ્વગઃ પ્રવાસી। અનુપઘ્નન્પિતુર્દાયં ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-162-12 ઉત્થાનં ભોજનાદૌ વિભાગે વા॥ 7-162-14 યદિ સ્ત્રી યદિ વા કનિષ્ઠો દુષ્કૃતસ્તથાપિ તસ્ય શ્રેય આચરેત્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 163
॥ શ્રીઃ ॥
13.163. અધ્યાયઃ 163
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણિ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પક્ષમાસોપવાસફલપ્રતિપાદકાઙ્ગિરોવચનાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
સર્વેષામેવ વર્ણાનાં મ્લેચ્છાનાં ચ પિતામહ।
ઉપવાસે મતિરિયં કારણં ચ ન વિદ્મહે॥ 13-163-1 (87814)
બ્રહ્મક્ષત્રેણ નિયમાઃ કર્તવ્યા ઇતિ નઃ શ્રુતમ્।
ઉપવાસે કથં તેષાં કૃતમસ્તિ પિતામહ। 13-163-2 (87815)
નિયમાંશ્ચોપવાસાંશ્ચ સર્વેષાં બ્રૂહિ પાર્થિવ।
આપ્નોતિ કાં ગતિં તાત ઉપવાસપરાયણઃ॥ 13-163-3 (87816)
ઉપવાસઃ પરં પુણ્યં પવિત્રમપિ ચોત્તમમ્॥
ઉપોષ્યેહ નરશ્રેષ્ઠ કિં ફલં પ્રતિપદ્યતે॥ 13-163-4 (87817)
અધર્માન્મુચ્યતે કેન ધર્મમાપ્નોતિ વા કથમ્।
સ્વર્ગં પુણ્યં ચ લભતે કથં ભરતસત્તમ॥ 13-163-5 (87818)
ઉપોષ્ય ચાપિ કિં તેન પ્રયોજ્યં સ્યાન્નરાધિપ।
ધર્મેણ ચ સુખાનર્થાઁલ્લભેદ્યેન બ્રવીહિ મે॥ 13-163-6 (87819)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-163-7x (7367)
એવં બ્રુવાણં કૌન્તેયં ધર્મજ્ઞં ધર્મતત્ત્વવિત્।
ધર્મપુત્રમિદં વાક્યં ભીષ્મઃ શાન્તનવોઽબ્રવીત્॥ 13-163-7 (87820)
ઇદં ખલુ મહારાજ શ્રુતમાસીત્પુરાતનમ્।
ઉપાવાસવિધૌ શ્રેષ્ઠા ગુણા યે ભરતર્ષભ॥ 13-163-8 (87821)
પ્રાજાપત્યમાઙ્ગિરસં પૃષ્ટવાનસ્મિ ભારત।
યથા માં ત્વં તથૈવાહં પૃષ્ટવાંસ્તં તપોધનમ્॥ 13-163-9 (87822)
પ્રશ્નમેતં મયા પૃષ્ટો ભગવાનગ્નિસમ્ભવઃ।
ઉપવાસવિધિં પુણ્યમાચષ્ટ ભરતર્ષભ॥ 13-163-10 (87823)
અઙ્ગિરા ઉવાચ। 13-163-11x (7368)
બ્રહ્મક્ષત્રે ત્રિરાત્રં તુ વિહિતં કુરુનન્દન।
દ્વિસ્ત્રિરાત્રમથૈકાહં નિર્દિષ્ટં પુરુષર્ષભ॥ 13-163-11 (87824)
વૈશ્યાઃ શૂદ્રાશ્ચ યન્મોહાદુપવાસં પ્રકુર્વતે।
ત્રિરાત્રં વા દ્વિરાઇત્રં વા તયોર્વ્યુષ્ટિર્ન વિદ્યતે॥ 13-163-12 (87825)
ચતુર્થભક્તક્ષપણં વૈશ્યે શૂદ્રે વિધીયતે।
ત્રિરાત્રં ન તુ ધર્મજ્ઞૈર્વિહિતં બ્રહ્મવાદિભિઃ॥ 13-163-13 (87826)
પઞ્ચમ્યાં વાઽપિ ષષ્ઠ્યાં ચ પૌર્ણમાસ્યાં ચ ભારત।
ઉપોષ્ય એકભક્તેન નિયતાત્મા જિતેન્દ્રિયઃ॥ 13-163-14 (87827)
ક્ષમાવાન્રૂપસમ્પન્નઃ સુરભિશ્ચૈવ જાયતે।
નાનપત્યો ભવેત્પ્રાજ્ઞો દરિદ્રો વા કદાચન॥ 13-163-15 (87828)
યજિષ્ણુઃ પઞ્ચમીં ષષ્ઠીં કુલે ભોજયતે દ્વિજાન્।
અષ્ટમીમથ કૌરવ્ય કૃષ્ણપક્ષે ચતુર્દશીમ્।
ઉપોષ્ય વ્યાધિરહિતો વીર્યવાનભિજાયતે॥ 13-163-16 (87829)
માર્ગશીર્ષં તુ વૈ માસમેકભક્તેન યઃ ક્ષિપેત્।
ભોજયેચ્ચ દ્વિજાઞ્શક્ત્યા સ મુચ્યેદ્વ્યાધિકિલ્બિષૈઃ॥ 13-163-17 (87830)
સર્વકલ્યાણસમ્પૂર્ણઃ સર્વૌષધિસમન્વિતઃ।
કૃષિભાગી બહુધનો બહુધાન્યશ્ચ જાયતે॥ 13-163-18 (87831)
પૌષમાસં તુ કૌન્તેય ભક્તેનૈકેન યઃ ક્ષિપેત્।
સુભગો દર્શનીયશ્ચ યશોભાગી ચ જાયતે॥ 13-163-19 (87832)
પિતૃભક્તો માઘમાસં યઃ ક્ષિપેદેકભોજનઃ।
શ્રીમત્કુલે જ્ઞાતિમધ્યે સુભગત્વં પ્રપદ્યતે॥ 13-163-20 (87833)
ભગદૈવતમાસં તુ એકભક્તેન યઃ ક્ષિપેત્।
`સુભગો દર્શનીયશ્ચ યશોભાગી ચ જાયતે।'
સ્ત્રીષુ વલ્લભતાં યાતિ વશ્યાશ્ચાસ્ય ભવન્તિ તાઃ॥ 13-163-21 (87834)
ચૈત્રં તુ નિયતો માસમેકભક્તેન યઃ ક્ષિપેત્।
સુવર્ણમણિમુક્તાઢ્યે કુલે મહતિ જાયતે॥ 13-163-22 (87835)
નિસ્તરેદેકભક્તેન વૈશાખં યો જિતેન્દ્રિયઃ।
નરો વા યદિ વા નરી જ્ઞાતીનાં શ્રેષ્ઠતાં વ્રજેત્॥ 13-163-23 (87836)
જ્યેષ્ઠામૂલં તુ યો માસમેકભક્તેન સંક્ષિપેત્।
ઐશ્વર્યમતુલં શ્રેષ્ઠં પુમાન્સ્ત્રી વા પ્રપદ્યતે॥ 13-163-24 (87837)
આષાઢમેકભક્તેન સ્થિત્વા માસમતન્દ્રિતઃ।
બહુધાન્યો બહુધનો બહુપુત્રશ્ચ જાયતે॥ 13-163-25 (87838)
શ્રાવણં નિયતો માસમેકભક્તેન યઃ ક્ષિપેત્।
રૂપદ્રવિણસમ્પન્નઃ સુખી ભવતિ નિત્યશઃ।
બહુભાર્યો બહુધનો બહુપુત્રશ્ચિ જાયતે॥ 13-163-26 (87839)
પ્રૌષ્ઠપાદં તુ યો માસમેકાહારો ભવેન્નરઃ।
ગવાઢ્યં સ્ફીતમચલમૈશ્વર્યં પ્રતિપદ્યતે॥ 13-163-27 (87840)
તથૈવાશ્વયુજં માસમેકભક્તેન યઃ ક્ષિપેત્।
પ્રજ્ઞાવાન્વાહનાઢ્યશ્ચ બહુપુત્રશ્ચ જાયતે॥ 13-163-28 (87841)
કાર્તિકં તુ નરો માસં યઃ કુર્યાદેકભોજનમ્।
શૂરશ્ચ બહુભાર્યશ્ચ કીર્તિમાંશ્ચૈવ જાયતે॥ 13-163-29 (87842)
ઇતિ માસા નરવ્યાઘ્ર ક્ષિપતાં પરિકીર્તિતાઃ।
તિથીનાં નિયમા યે તુ શૃણુ તાનપિ પાર્થિવ॥ 13-163-30 (87843)
પક્ષેપક્ષે ગતે યસ્તુ ભક્તમશ્નાતિ ભારત।
ગવાઢ્યો બહુપુત્રશ્ચ દીર્ઘાયુશ્ચ સ જાયતે॥ 13-163-31 (87844)
માસિમાસિ ત્રિરાત્રાણિ કૃત્વા વર્ષાણિ દ્વાદશ।
ગણાધિપત્યં પ્રાપ્નોતિ નિઃસપત્નમનાવિલમ્॥ 13-163-32 (87845)
એતે તુ નિયમાઃ સર્વે કર્તવ્યાઃ શરદો દશ।
દ્વે ચાન્યે ભરતશ્રેષ્ઠ પ્રવૃત્તિરનુકીર્તિતા॥ 13-163-33 (87846)
યસ્તુ પ્રાતસ્તથા સાયં ભુઞ્જાનો નાન્તરા પિબેત્।
અહિંસાનિરતો નિત્યં જુહ્વાનો જાતવેદસમ્॥ 13-163-34 (87847)
ષડ્ભિઃ સ વર્ષૈર્નૃપતે સિધ્યતે નાઇત્ર સંશયઃ।
અગ્નિષ્ટોમસ્ય યજ્ઞસ્ય ફલં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ॥ 13-163-35 (87848)
અધિવાસે સોપ્સરસાં નૃત્યગીતવિનાદિતે।
રમતે સ્ત્રીસહસ્રાઢ્યે સુકુતી વિરજા નરઃ॥ 13-163-36 (87849)
તપ્તકાઞ્ચનવર્ણાભં વિમાનમધિરોહતિ।
પૂર્ણં વર્ષસહસ્રં ચ બ્રહ્મિલોકે મહીયતે।
તત્ક્ષયાદિહ ચાગમ્ય માહાત્મ્યં પ્રતિપદ્યતે॥ 13-163-37 (87850)
યસ્તુ સંવત્સરં પૂર્ણમેકાહારો ભવેન્નરઃ।
અતિરાત્રસ્ય યજ્ઞસ્ય સ ફલં સમુપાશ્નુતે॥ 13-163-38 (87851)
ત્રિંશદ્વર્ષસહસ્રાણિ સ્વર્ગે ચ સ મહીયતે।
તત્ક્ષયાદિહ ચાગમ્ય માહાત્મ્યં પ્રતિપદ્યતે॥ 13-163-39 (87852)
યસ્તુ સંવત્સરં પૂર્ણં ચતુર્થં ભક્તમશ્નુતે।
અહિંસાનિરતો નિત્યં સત્યવાગ્વિજિતેન્દ્રિયઃ॥ 13-163-40 (87853)
વાજપેયસ્ય યજ્ઞસ્ય સ ફલં સમુપાશ્નુતે।
ત્રિંશદ્વર્ષસહસ્રાણિ સ્વર્ગલોકે મહીયતે॥ 13-163-41 (87854)
ષષ્ઠે કાલે તુ કૌન્તેય નરઃ સંવત્સરં ક્ષિપન્।
અશ્વમેધસ્ય યજ્ઞસ્ય ફલં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ॥ 13-163-42 (87855)
ચક્રવાકપ્રયુક્તેન વિમાનેન સ ગચ્છતિ।
ચત્વારિંશત્સહસ્રાણિ વર્ષાણિ દિવિ મોદતે॥ 13-163-43 (87856)
અષ્ટમેન તુ ભક્તેન જીવન્સંવત્સરં નૃપ।
ગવામયનયજ્ઞસ્ય ફલં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ॥ 13-163-44 (87857)
હંસસારસયુક્તેન વિમાનેન સ ગચ્છતિ।
પઞ્ચાશતં સહસ્રાણિ વર્ષાણાં દિવિ મોદતે॥ 13-163-45 (87858)
પક્ષેપક્ષે ગતે રાજન્યોઽશ્નીયાદ્વર્ષમેવ તુ।
ષણ્માસાનશનં તસ્ય ભગવાનઙ્ગિરાઽબ્રવીત્।
ષષ્ટિં વર્ષસહસ્રાણિ દિવમાવસતે ચ સઃ॥ 13-163-46 (87859)
વિણાનાં વલ્લકીનાં ચ વેણૂનાં ચ વિશામ્પતે।
સુઘોષૈર્મધુરૈઃ શબ્દૈઃ સુપ્તઃ સ પ્રતિબોધ્યતે॥ 13-163-47 (87860)
સંવત્સરમિહૈકં તુ માસિમાસિ પિબેદપઃ।
ફલં વિશ્વજિતસ્તાત પ્રાપ્નોતિ સ નરો નૃપ॥ 13-163-48 (87861)
સિંહવ્યાઘ્રપ્રયુક્તેન વિમાનેન સ ગચ્છતિ।
સપ્તતિં ચ સહસ્રાણિ વર્ષાણાં દિવિ મોદતે॥ 13-163-49 (87862)
માસાદૂર્ધ્વં નરવ્યાઘ્ર નોપવાસો વિધીયતે।
વિધિં ત્વનશનસ્યાહુઃ પાર્થ ધર્મવિદો જનાઃ॥ 13-163-50 (87863)
અનાર્તો વ્યાધિરહિતો ગચ્છેદનશનં તુ યઃ।
પદેપદે યજ્ઞફલં સ પ્રાપ્નોતિ ન સંશયઃ॥ 13-163-51 (87864)
દિવં હંસપ્રયુક્તેન વિમાનેન સ ગચ્છતિ।
શતં વર્ષસહસ્રાણાં મોદતે સ દિવિ પ્રભો॥ 13-163-52 (87865)
શતં ચાપ્સરસઃ કન્યા રમયન્ત્યપિ તં નરમ્।
આર્તો વા વ્યાધિતો વાઽપિ ગચ્છેદનશનં તુ યઃ॥ 13-163-53 (87866)
શતં વર્ષસહસ્રાણાં મોદતે સ દિવિ પ્રભો।
કાઞ્ચીનૂપુરશબ્દેન સુપ્તશ્ચૈવ પ્રબોધ્યતે॥ 13-163-54 (87867)
સહસ્રહંસયુક્તેન વિમાનેન તુ ગચ્છતિ।
સ ગત્વા સ્ત્રીશતાકીર્ણે રમતે ભરતર્ષભ॥ 13-163-55 (87868)
ક્ષીણસ્યાપ્યાયનં દૃષ્ટં ક્ષતસ્ય ક્ષતરોહણમ્।
વ્યાધિતસ્યૌષધગ્રામઃ ક્રુદ્ધસ્ય ચ પ્રસાદનમ્॥ 13-163-56 (87869)
દુઃખિતસ્યાર્તપૂર્વસ્ય દ્રવ્યાણાં પ્રતિપાદનમ્।
ન ચૈતદ્રોચતે તેષાં યે ધનૈઃ સુખમેધિતાઃ॥ 13-163-57 (87870)
અતઃ સ કામસંયુક્તે વિમાને હેમસન્નિભે।
રમતે સ્ત્રીશતાકીર્ણે પુરુષોઽલઙ્કૃતઃ શુચિઃ॥ 13-163-58 (87871)
સ્વસ્થઃ સફલસઙ્કલ્પઃ સુખી વિગતકલ્મષઃ।
અનશ્નન્દેહમુત્સૃજ્ય ફલં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ॥ 13-163-59 (87872)
બાલસૂર્યપ્રતીકાશે વિમાને સોમવર્ચસિ।
વૈદૂર્યમુક્તાખચિતે વીણામુરજનાદિતે॥ 13-163-60 (87873)
પતાકાદીપિકાકીર્ણે દિવ્યઘણ્ટાનિનાદિતે।
સ્ત્રીસહસ્રાનુચરિતે સ નરઃ સુખમેધતે॥ 13-163-61 (87874)
યાવન્તિ રોમકૂપાણિ તસ્ય ગાત્રેષુ પાણ્ડવ।
તાવન્ત્યેવ સહસ્રાણિ વર્ષાણાં દિવિ મોદતે॥ 13-163-62 (87875)
નાસ્તિ વેદાત્પરં શાસ્ત્રં નાસ્તિ માતૃસમો ગુરુઃ।
ન ધર્માત્પરમો લાભસ્તપો નાનશનાત્પરમ્॥ 13-163-63 (87876)
બ્રાહ્મણેભ્યઃ પરં નાસ્તિ પાવનં દિવિ ચેહ ચ।
ઉપવાસૈસ્તથા તુલ્યં તપઃકર્મ ન વિદ્યતે॥ 13-163-64 (87877)
ઉપોષ્ય વિધિવદ્દેવાસ્ત્રિદિવં પ્રતિપેદિરે।
ઋષયશ્ચ પરાં સિદ્ધિમુપવાસૈરવાપ્નુવન્॥ 13-163-65 (87878)
દિવ્યવર્ષસહસ્રાણિ વિશ્વામિત્રેણ ધીમતા।
ક્ષાન્તમેકેન ભક્તેન તેન વિપ્રત્વમાગતમ્॥ 13-163-66 (87879)
ચ્યવનો જમદગ્નિશ્ચ વસિષ્ઠો ગૌતમો ભૃગુઃ।
સર્વ એવ દિવં પ્રાપ્તાઃ ક્ષમાવન્તો મહર્ષયઃ॥ 13-163-67 (87880)
ઇદમઙ્ગીરસા પૂર્વં મહર્ષિભ્યઃ પ્રદર્શિતમ્।
યઃ પ્રદર્શયતે નિત્યં ન સ દુઃખમવાપ્નુતે॥ 13-163-68 (87881)
ઇમં તુ કૌન્તેય યથાક્રમં વિધિં
પ્રવર્તિતં હ્યઙ્ગિરસા મહર્ષિણા।
પઠેચ્ચ યો વૈ શૃણુયાચ્ચ નિત્યદા
ન વિદ્યતે તસ્ય નરસ્ય કિલ્બિષમ્॥ 13-163-69 (87882)
વિમુચ્યતે ચાપિ સ સર્વસઙ્કરૈ-
ર્ન ચાસ્ય દોષૈરભિભૂયતે મનઃ।
વિયોનિજાનાં ચ વિજાનતે રુતં
ધ્રુવાં ચ કીર્તિં લભતે નરોત્તમઃ॥ ॥ 13-163-70 (87883)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રિષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 163 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-163-12 વ્યુષ્ટિઃ ફલમ્॥ 7-163-13 દિનસ્ય દ્વે ભક્તે તત્ર ચતુર્થસ્ય ભક્તસ્ય ક્ષપણમ્। દ્વિરાત્રમભોજનમિત્યર્થઃ॥ 7-163-16 યજિષ્ણુઃ દેવતાપૂજનશીલઃ કુલે સ એવ મહાનન્નદાતા ભવતીત્યર્થઃ॥ 7-163-24 જ્યેષ્ઠામૂલં જ્યેષ્ઠમાસમ્॥ 7-163-28 મૃજાવાન્ વાહનાઢ્યશ્ચ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-163-31 સર્વેષુ માસેષ્વેકૈકસ્મિન્પક્ષે ગતે દ્વિતીયપક્ષે ભક્તમેકભક્તમશ્નાતિ॥ 7-163-57 દુઃખિતસ્યાર્થમાનાભ્યાં દુઃખાનાં પ્રતિષેધનમ્ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-163-70 વિયોનિજાનાં પક્ષ્યાદીનાં રુતં શબ્દં વિજાનતે વિજાનીતે॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 164
॥ શ્રીઃ ॥
13.164. અધ્યાયઃ 164
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણિ ભીષ્મંપ્રતિ દરિદ્રાણાં યજ્ઞસ્ય બહુદ્રવ્યસાધ્યત્વેન દુષ્કરતયા તત્ફલપ્રાપ્ત્યૈ તત્પ્રતિનિધિકથનપ્રાર્થના॥ 1 ॥ ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ એકૈકદિનવૃદ્ધ્યા માસાવધ્યુપવાસસ્ય યજ્ઞપ્રતિનિધિત્વકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
પિતામહેન વિધિવદ્યજ્ઞાઃ પ્રોક્તા મહાત્મના।
ગુણાશ્ચૈષાં યથાતથ્યં પ્રેત્ય ચેહ ચ સર્વશઃ॥ 13-164-1 (87884)
ન તૈ શક્યા દરિદ્રેણ યજ્ઞાઃ પ્રાપ્તું પિતામહ।
બહૂપકરણા યજ્ઞા નાનાસમ્ભારવિસ્તરાઃ॥ 13-164-2 (87885)
પાર્થિવૈ રાજપુત્રૈર્વા શક્યાઃ પ્રાપ્તું પિતામહ।
નાર્થન્યૂનૈરવગુણૈરેકાત્મભિરસંહતૈઃ॥ 13-164-3 (87886)
યો દરિદ્રૈરપિ વિધિઃ શક્યઃ પ્રાપ્તું સદા ભવેત્।
અર્થન્યૂનૈરવગુણૈરેકાત્મભિરસંહતૈઃ।
તુલ્યો યજ્ઞફલૈરેતૈસ્તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-164-4 (87887)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-164-5x (7369)
ઇદમઙ્ગિરસા પ્રોક્તમુપવાસફલાત્મકમ્।
વિધિં યજ્ઞફલૈસ્તુલ્યં તન્નિબોધ યુધિષ્ઠિર॥ 13-164-5 (87888)
યસ્તુ કલ્યં તથા સાયં ભુઞ્જાનો નાન્તરા પિબેત્।
અહિંસાનિરતો નિત્યં જુહ્વાનો જાતવેદસમ્।
ષડ્ભિરેવ સ વર્ષૈસ્તુ સિધ્યતે નાત્ર સંશયઃ॥ 13-164-6 (87889)
તપ્તકાઞ્ચનવર્ણં ચ વિમાનં લભતે નરઃ।
દેવસ્ત્રીણામધીવાસે નૃત્તગીતનિનાદિતે।
પ્રાજાપત્યે વસેત્પદ્મં વર્ષાણામગ્નિસન્નિભે॥ 13-164-7 (87890)
ત્રીણિ વર્ષાણિ યઃ પ્રાશેત્સતતં ત્વેકભોજનમ્।
ધર્મત્નીરતો નિત્યમગ્નિષ્ટોમફલં લભેત્।
યજ્ઞં બહુસુવર્ણં વા વાસવપ્રિયમાચરેત્॥ 13-164-8 (87891)
સત્યવાન્દાનશીલશ્ચ બ્રહ્મણ્યશ્ચાનસૂયકઃ।
ક્ષાન્તો દાન્તો જિતક્રોધઃ સ ગચ્છતિ પરાં ગતિમ્॥ 13-164-9 (87892)
પાણ્ડુરાભ્રપતીકાશે વિમાને હંસલક્ષણે।
દ્વે સમાપ્તે તતઃ પદ્મે સોપ્સરોભિર્વસેત્સહ॥ 13-164-10 (87893)
દ્વિતીયે દિવસે યસ્તુ પ્રાશ્નીયાદેકભોજનમ્।
સદા દ્વાદશમાસાંસ્તુ જુહ્વાનો જાતવેદસમ્॥ 13-164-11 (87894)
અગ્નિકાર્યપરો નિત્યં નિત્યં કલ્યપ્રબોધનઃ।
અગ્નિષ્ટોમસ્ય યજ્ઞસ્ય ફલં પ્રાપ્નોતિ માનવઃ॥ 13-164-12 (87895)
હંસસારસયુક્તં ચ વિમાનં લભતે નરઃ।
ઇન્દ્રલોકે ચ વસતે વરસ્ત્રીભિઃ સમાવૃતઃ॥ 13-164-13 (87896)
તૃતીયે દિવસે યસ્તુ પ્રાશ્નીયાદેકભોજનમ્।
સદા દ્વાદશમાસાંસ્તુ જુહ્વાનો જાતવેદસમ્॥ 13-164-14 (87897)
અગ્નિકાર્યપરો નિત્યં નિત્યં કલ્યપ્રબોધનઃ।
અતિરાત્રસ્ય યજ્ઞસ્ય ફલં પ્રાપ્નોત્યનુત્તમમ્॥ 13-164-15 (87898)
મયૂરહંસયુક્તં ચ વિમાનં લભતે નરઃ।
સપ્તર્ષીણાં સદા લોકે સોપ્સરોભિર્વસેત્સહ।
નિવર્તનં ચ તત્રાસ્ય ત્રીણિ પદ્માનિ વૈ વિદુઃ॥ 13-164-16 (87899)
દિવસે યશ્ચતુર્થે તુ પ્રાશ્નીયાદેકભોજનમ્।
સદા દ્વાદશમાસાન્વૈ જુહ્વાનો જાતવેદસમ્।
વાજપેયસ્ય યજ્ઞસ્ય ફલં પ્રાપ્નીત્યનુત્તમમ્। 13-164-17 (87900)
ઇન્દ્રિકન્યાભિરૂઢં ચ વિમાન લભતે નરઃ।
સાગરસ્ય ચ પર્યન્તે વાસવં લોકમાવસેત્।
દેવરાજસ્ય ચ ક્રીડાં નિત્યકાલમવેક્ષતે॥ 13-164-18 (87901)
દિવસે પઞ્ચમે યસ્તુ પ્રાશ્નીયાદૈકભોજનમ્।
સદા દ્વાદશમાસાંસ્તુ જુહ્વાનો જાતવેદસમ્॥ 13-164-19 (87902)
અલુબ્ધઃ। સત્યવાદી ચ બ્રહ્મણ્યશ્ચાવિહિંસકઃ।
અનસૂયુરપાપસ્થો દ્વાદશાહફલં લભેત્॥ 13-164-20 (87903)
જામ્બૂનદમયં દિવ્યં વિમાનં હંસલક્ષણમ્।
સૂર્યમાલાસમાભાસમારોહેત્પાણ્ડુરં ગુહમ્॥ 13-164-21 (87904)
આવર્તનાનિ ચત્વારિ તથા પદ્માનિ દ્વાદશ।
શરાગ્નિપરિમાણં ચ તત્રાસૌ વસતે સુખમ્॥ 13-164-22 (87905)
દિવસે યસ્તુ ષષ્ઠે વૈ મુનિઃ પ્રાશેત ભોજનમ્।
સદા દ્વાદશમાસાન્વૈ જુહ્વાનો જાતવેદસમ્॥ 13-164-23 (87906)
સદા ત્રિષવણસ્નાયી બ્રહ્મચાર્યનસૂયકઃ।
ગવામયનયજ્ઞસ્ય ફલં પ્રાપ્નોત્યનુત્તમમ્॥ 13-164-24 (87907)
અગ્નિજ્વાલાસમાભાસં હંસબર્હિણસેવિતમ્।
શાતકુમ્ભસમાયુક્તં સાધયેદ્યાનમુત્તમમ્॥ 13-164-25 (87908)
તથૈવાપ્સરસામઙ્કે પ્રતિસુપ્તઃ પ્રબોધ્યતે।
નૂપુરાણાં નિનાદેન મેખલાનાં ચ નિઃસ્વનૈઃ॥ 13-164-26 (87909)
કોટીસહસ્રં વર્ષાણાં ત્રીણિ કોટિશતાનિ ચ।
પદ્માન્યષ્ટાદશ તથા પતાકે દ્વે તથૈવ ચ॥ 13-164-27 (87910)
અયુતાનિ ચ પઞ્ચશદૃક્ષચર્મશતસ્ય ચ।
લોમ્નાં પ્રમાણેન સમં બ્રહ્મલોકે મહીયતે॥ 13-164-28 (87911)
દિવસે સપ્તમે યસ્તુ પ્રાશ્નીયાદેકભોજનમ્।
સદા દ્વાદશમાસાન્વૈ જુહ્વાનો જાતવેદસમ્॥ 13-164-29 (87912)
સરસ્વતીં ગોપયાનો બ્રહ્મચર્યં સમાચરન્।
સુમનોવર્ણકં ચૈવ મધુ માંસં ચ વર્જયન્॥ 13-164-30 (87913)
પુરુષો મરુતાં લોકમિન્દ્રલોકં ચ ગચ્છતિ।
તત્રતત્ર હિ સિદ્ધાર્થો દેવકન્યાભિરુહ્યતે॥ 13-164-31 (87914)
ફલં બહુસુવર્ણસ્ય યજ્ઞસ્ય લભતે નરઃ।
સઙ્ખ્યામતિગુણાં ચાપિ તેષુ લોકેષુ મોદતે॥ 13-164-32 (87915)
યસ્તુ સંવત્સરં ક્ષાન્તો ભુઙ્ક્તેઽહન્યષ્ટમે નરઃ।
દેવકાર્યપરો નિત્યં જુહ્વાનો જાતવેદસમ્॥ 13-164-33 (87916)
પૌણ્ડરીકસ્ય યજ્ઞસ્ય ફલં પ્રાપ્નોત્યનુત્તમમ્।
પદ્મવર્ણનિભં ચૈવ વિમાનમધિરોહતિ॥ 13-164-34 (87917)
મૃષ્ટાઃ કનકગૌર્યશ્ચ નાર્યઃ શ્યામાસ્તથા પરાઃ।
વયોરૂપવિલાસિન્યો લભતે નાત્ર સંશયઃ॥ 13-164-35 (87918)
યસ્તુ સંવત્સરં ભુઙ્ક્તે નવમેનવમેઽહનિ।
સદા દ્વાદશમાસાન્વૈ જુહ્વાનો જાતવેદસમ્॥ 13-164-36 (87919)
અશ્વમેધસહસ્રસ્ય ફલં પ્રાપ્નોત્યનુત્તમમ્।
પુણ્ડરીકપ્રકાશં ચ વિમાનં લભતે નરઃ॥ 13-164-37 (87920)
દીપ્તસૂર્યાગ્નિતેજોભિર્દિવ્યમાલાભિરેવ ચ।
નીયતે રુદ્રકન્યાભિઃ સોન્તરિક્ષં સનાતનમ્॥ 13-164-38 (87921)
અષ્ટાદશસહસ્રાણિ વર્ષાણાં કલ્પમેવ ચ।
કોટીશતસહસ્રં ચ તેષુ લોકેષુ મોદતે॥ 13-164-39 (87922)
યસ્તુ સંવત્સરં ભુઙ્ક્તે દશાહે વૈ ગતેગતે।
સદા દ્વાદશ માસાન્વૈ જુહ્વાનો જાતવેદસમ્॥ 13-164-40 (87923)
બ્રહ્મકન્યાનિવાસે સ સર્વભૂતમનોહરે।
અશ્વમેધસહસ્રસ્ય ફલં પ્રાપ્નોત્યનુત્તમમ્॥ 13-164-41 (87924)
રૂપવત્યશ્ચ તં કન્યા રમયન્તિ સદા નરમ્।
નીલોત્પલનિભૈર્વર્ણૈ રક્તોત્પલનિભૈસ્તથા॥ 13-164-42 (87925)
વિમાનં મણ્ડલાવર્તમાવર્તગહનાકુલમ્।
સાગરોર્મિપ્રતીકાશં સ લભેદ્યાનમુત્તમમ્॥ 13-164-43 (87926)
વિચિત્રમણિમાલાભિર્નાદિતં શઙ્ખનિઃસ્વનૈઃ।
સ્ફાટિકૈર્વજ્રસારૈશ્ચ સ્તમ્ભૈઃ સુકૃતવેદિકમ્।
આરોહતિ મહદ્યાનં હંસસારસવાહનમ્॥ 13-164-44 (87927)
એકાદશે તુ દિવસે યઃ પ્રાપ્તે પ્રાશતે હવિઃ।
સદા દ્વાદશમાસાંસ્તુ જુહ્વાનો જાતવેદસમ્॥ 13-164-45 (87928)
પરિસ્ત્રિયં નાભિલષેદ્વાચાથ મનસાઽપિ વા।
અનૃતં ચ ન ભાષેત માતાપિત્રોઃક કૃતેઽપિ વા।
અભિગચ્છેન્મહાદેવં વિમાનસ્થં મહાબલમ્॥ 13-164-46 (87929)
અશ્વમેધસહસ્રસ્ય ફલં પ્રાપ્નોત્યનુત્તમમ્।
સ્વાયંભુવં ચ પશ્યેત વિમાનં સમુપસ્થિતમ્॥ 13-164-47 (87930)
કુમાર્યઃ કાઞ્ચનાભાસા રૂપવત્યો નયન્તિ તમ્।
રુદ્રાણાં તમધીવાસં દિવિ દિવ્યં મનોહરમ્॥ 13-164-48 (87931)
વર્ષાણ્યપરિમેયાનિ યુગાન્તમપિ ચાવસેત્।
કોટીશતસહસ્રં ચ દશકોટિશતાનિ ચ॥ 13-164-49 (87932)
રુદ્રં નિત્યં પ્રણમતે દેવદાનવસમ્મતમ્।
સ તસ્મૈ દર્શનં પ્રાપ્તો દિવસેદિવસે ભવેત્॥ 13-164-50 (87933)
દિવસે દ્વાદશે યસ્તુ પ્રાપ્તો વૈ પ્રાશતે હવિઃ।
સદા દ્વાદશ માસાન્વૈ જુહ્વાનો જાતવેદસમ્॥ 13-164-51 (87934)
નિયમેન સમાયુક્તઃ સર્વમેધફલં લભેત।
આદિત્યૈર્દ્વાદશૈસ્તસ્ય વિમાનં સંવિધીયતે॥ 13-164-52 (87935)
મણિમુક્તાપ્રવાલૈશ્ચ મહાર્હૈરુપશોભિતમ્।
હંસભાસા પરિક્ષિપ્તં નાગવીથીસમાકુલમ્॥ 13-164-53 (87936)
મયૂરૈશ્ચક્રવાકૈશ્ચ કૂજદ્ભિરુપશોભિતમ્।
અટ્ટૈર્મહદ્ભિઃ સંયુક્તં બ્રહ્મલોકે પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 13-164-54 (87937)
નિત્યમાવસથં રાજન્નરનારીસમાવૃતમ્।
ઋષિરેવં મહાભાગસ્ત્વઙ્ગિરાઃ પ્રાહ ધર્મિવિત્॥ 13-164-55 (87938)
ત્રયોદશે તુ દિવસે પ્રાપ્તે યઃ પ્રાશતે હવિઃ।
સદા દ્વાદશ માસાન્વૈ દેવસત્રફલં લભેત્॥ 13-164-56 (87939)
રક્તપદ્મોદયં નામ વિમાનં સાધયેન્નરઃ।
જાતરૂપપ્રયુક્તં ચ રત્નસઞ્ચયભૂષિતમ્॥ 13-164-57 (87940)
દેવકન્યાભિરાકીર્ણં દિવ્યાભરણભૂષિતમ્।
પુણ્યગન્ધોદયં દિવ્યં વાદિત્રૈરુપશોભિતમ્॥ 13-164-58 (87941)
તત્ર શઙ્કુપતાકે દ્વે યુગાન્તં કલ્પમેવ ચ।
અયુતાયુતં તથા પદ્મં સમુદ્રં ચ તથા વસેત્॥ 13-164-59 (87942)
ગીતગન્ધર્વઘોષૈશ્ચ ભેરીપણવનિઃસ્વનૈઃ।
સદા પ્રહ્લાદિતસ્તાભિર્દેવકન્યાભિરીડ્યતે॥ 13-164-60 (87943)
ચતુર્દશે તુ દિવસે યઃ પૂર્ણે પ્રાશતે હવિઃ।
સદા દ્વાદશમાસાંસ્તુ મહામેધફલં લભેત્॥ 13-164-61 (87944)
અનિર્દેશ્યવયોરૂપા દેવકન્યાઃ સ્વલઙ્કૃતાઃ।
મૃષ્ટતપ્તાઙ્ગદધરા વિમાનૈરુપયાન્તિ તમ્॥ 13-164-62 (87945)
કલહંસવિનિર્ઘોષૈર્નૂપુરાણાં ચ નિઃખનૈઃ।
કાઞ્ચીનાં ચ સમુત્કર્ષૈસ્તત્રતત્ર નિબોધ્યતે॥ 13-164-63 (87946)
દેવકન્યાનિવાસે ચ તસ્મિન્વસતિ માનવઃ।
જાહ્નવીવાલુકાકીર્ણં પૂર્ણં સંવત્સરં નરઃ॥ 13-164-64 (87947)
યસ્તુ પક્ષે ગતે ભુઙ્ક્તે એકભક્તં જિતેન્દ્રિયઃ।
સદા દ્વાદશમાસાંસ્તુ જુહ્વાનો જાતવેદસમ્॥ 13-164-65 (87948)
રાજસૂયસહસ્રસ્ય ફલં પ્રાપ્નોત્યનુત્તમમ્।
યાનમારોહતે દિવ્યં હંસબર્હિણલક્ષણમ્॥ 13-164-66 (87949)
મણિમણ્ડલકૈશ્ચિત્રં જાતરૂપસમાવૃતમ્।
દિવ્યાભરણશોભાભિર્વરસ્ત્રીભિરલઙ્કૃતમ્॥ 13-164-67 (87950)
એકસ્તમ્ભં ચતુર્દ્વારં સપ્તભૌમં સુમઙ્ગલમ્।
વૈજયન્તીસહસ્રૈશ્ચ શોભિતં ગીતનિઃસ્વનૈ।
દિવ્યં દિવ્યગુણોપેતં વિમાનમધિરોહતિ॥ 13-164-68 (87951)
મણિમુક્તાપ્રવાલૈશ્ચ ભૂષિતં વૈદ્યુતપ્રભમ્।
વસેદ્યુગસહસ્રં ચ ખડ્ગકુઞ્જરવાહનઃ॥ 13-164-69 (87952)
ષોડશે દિવસે યસ્તુ સમ્પ્રાપ્તે પ્રાશતે હવિઃ।
સદા દ્વાદશમાસાન્વૈ સોમયજ્ઞફલં લભેત્॥ 13-164-70 (87953)
સોમકન્યાનિવાસેષુ સોઽધ્યાવસતિ નિત્યશઃ।
સૌમ્યગન્ધાનુલિપ્તશ્ચ કામચારગતિર્ભવેત્॥ 13-164-71 (87954)
સુદર્શનાભિર્નારીભિર્મધુરાભિસ્તથૈવ ચ।
અર્ચ્યતે વૈ વિમાનસ્થઃ કામભોગૈશ્ચ સેવ્યતે॥ 13-164-72 (87955)
ફલં પદ્મશતપ્રખ્યં મહાકલ્પં દશાધિકમ્।
આવર્તનાનિ ચત્વારિ સાધયેચ્ચાપ્યસૌ નરઃ॥ 13-164-73 (87956)
દિવસે સપ્તદશમે યઃ પ્રાપ્તે પ્રાશતે હવિઃ।
સદા દ્વાદશમાસાન્વૈ જુહ્વાનો જાતવેદસમ્॥ 13-164-74 (87957)
સ્થાનં વારુણમૈન્દ્રં ચ રૌદ્રં વાઽપ્યધિગચ્છતિ॥ 13-164-75 (87958)
મારુતં શયનં ચૈવ બ્રહ્મલોકં સ ગચ્છતિ।
તત્ર દૈવતકન્યાભિરાસનેનોપચર્યતે॥ 13-164-76 (87959)
ભૂર્ભુવઃસ્વશ્ચ દેવર્ષિર્વિશ્વરૂપમવેક્ષતે।
તત્ર દેવાધિદેવસ્ય કુમાર્યો રમયન્તિ તમ્।
દ્વાત્રિંશદ્રૂપદારિણ્યો મધુરાઃ સમલઙ્કૃતાઃ॥ 13-164-77 (87960)
ચન્દ્રાદિત્યાવુભૌ યાવદ્ગગતે ચરતઃ પ્રભો।
તાવચ્ચરત્યસૌ ધીરઃ સુધાતુલ્યરસાશનઃ॥ 13-164-78 (87961)
અષ્ટાદશે યો દિવસે પ્રાશ્નીયાદેકભોજનમ્।
સદા દ્વાદશમાસાન્વૈ સપ્તલોકાન્સ પશ્યતિ॥ 13-164-79 (87962)
રથૈઃ સ નન્દિઘોષૈશ્ચ પૃષ્ઠતઃ સોઽનુગમ્યતે।
દેવકન્યાધિરૂઢૈસ્તુ ભ્રાજમાનૈઃ સ્વલંકૃતૈઃ॥ 13-164-80 (87963)
વ્યાઘ્રસિંહપ્રયુક્તં ચ મેઘસ્વનનિનાદિતમ્।
વિમાનમુત્તમં દિવ્યં સુસુખિ હ્યધિરોહતિ॥ 13-164-81 (87964)
તત્ર કલ્પસહસ્રં સ કન્યાભિઃ સહ મોદતે।
સુધારસં ચ ભુઞ્જીત અમૃતોપમમુત્તમમ્॥ 13-164-82 (87965)
એકોનવિંશદિવસે યો ભુઙ્ક્તે એકભોજનમ્।
સદા દ્વાદશમાસાન્વૈ સપ્ત લોકાન્સ પશ્યતિ॥ 13-164-83 (87966)
ઉત્તમં લભતે સ્થાનમપ્સરોગણસેવિતમ્।
ગન્ધર્વૈરુપગીતં ચ વિમાનં સૂર્યવર્ચસમ્॥ 13-164-84 (87967)
તત્રામરવરસ્ત્રીભિર્મોદતે વિગતજ્વરઃ।
દિવ્યામ્બરધરઃ શ્રીમાનયુતાનાં શતંશતમ્॥ 13-164-85 (87968)
પૂર્ણેઽથ વિંશે દિવસે યો ભુઙ્ક્તે હ્યેકભોજનમ્।
સદા દ્વાદશમાસાંસ્તુ સત્યવાદી ધૃતવ્રતઃ॥ 13-164-86 (87969)
અમાંસાશી બ્રહ્મચારી સર્વભૂતહિતે રતઃ।
સ લોકાન્વિપુલાન્રમ્યાનાદિત્યાનામુપાશ્નુતે॥ 13-164-87 (87970)
ગન્ધર્વૈરપ્સરોભિશ્ચ દિવ્યમાલ્યાનુલેપનૈઃ।
વિમાનૈઃ કાઞ્ચનૈર્હૃદ્યૈઃ પૃષ્ઠતશ્ચાનુગમ્યતે॥ 13-164-88 (87971)
એકવિંશો તુ દિવસે યો ભુઙ્ક્તે હ્યેકભોજનમ્।
સદા દ્વાદશમાસાન્વૈ જુહ્વાનો જાતવેદસમ્।
લોકમૌશનસં દિવ્યં શક્રલોકં ચ ગચ્છતિ॥ 13-164-89 (87972)
અશ્વિનોર્મરુતાં ચૈવ સુખેષ્વભિરતઃ સદા।
અનભિજ્ઞશ્ચ દુઃખાનાં વિમાનવરમાસ્થિતઃ।
સેવ્યમાનો વરસ્ત્રીભિઃ ક્રીડત્યમરવત્પ્રભુઃ॥ 13-164-90 (87973)
દ્વાવિંશે દિવસે પ્રાપ્તે યો ભુઙ્ક્તે હ્યેકભોજનમ્।
સદા દ્વાદશ માસાન્વૈ જુહ્વાનો જાતવેદસમ્॥ 13-164-91 (87974)
અહિંસાનિરતો ધીમાન્સત્યવાગનસૂયકઃ।
લોકાન્વસૂનામાપ્નોતિ દિવાકરસમપ્રભઃ॥ 13-164-92 (87975)
કામચારી સુધાહારો વિમાનવરમાસ્થિતઃ।
રમતે દેવકન્યાભિર્દિવ્યાભરણભૂષિતઃ॥ 13-164-93 (87976)
ત્રયોવિંશે તુ દિવસે પ્રાશેદ્યસ્ત્વેકભોજનમ્।
સદા દ્વાદશમાસાંસ્તુ મિતાહારો જિતેન્દ્રિયઃ।
વાયોરુશનસસ્ચૈવ રુદ્રલોકં ચ ગચ્છતિ॥ 13-164-94 (87977)
કામચારી કામગમઃ પૂજ્યમાનોઽપ્સરોગણૈઃ।
અનેકયુગપર્યન્તં વિમાનવરમાસ્થિતઃ।
રમતે દેવકન્યાભિર્દિવ્યાભરણભૂષિતઃ॥ 13-164-95 (87978)
ચતુર્વિંશે તુ દિવસે યઃ પ્રાપ્તે પ્રાશતે હવિઃ।
સદા દ્વાદશમાસાંશ્ચ જુહ્વાનો જાતવેદસમ્।
આદિત્યાનામધીવાસે મોદમાનો વસેચ્ચિરમ્॥ 13-164-96 (87979)
દિવ્યમાલ્યામ્બરધરો દિવ્યગન્ધાનુલેપનઃ।
વિમાને કાઞ્ચને દિવ્યે હંસયુક્તે મનોરમે।
રમતે દેવકન્યાનાં સહસ્રૈરયુતૈસ્તથા॥ 13-164-97 (87980)
પઞ્ચવિંશે તુ દિવસે યઃ પ્રાશેદેકભોજનમ્।
સદા દ્વાદશમાસાંસ્તુ પુષ્કલં યાનમારુહેત્॥ 13-164-98 (87981)
સિંહવ્યાગ્રપ્રયુક્તૈસ્તુ મેઘનિઃસ્વનનાદિતૈઃ।
સ રથૈર્નન્દિઘોષૈશ્ચ પૃષ્ઠતો હ્યનુગમ્યતે।
દેવકન્યાસમારૂઢૈઃ કાઞ્ચનૈર્વિમલૈઃ શુભૈઃ॥ 13-164-99 (87982)
વિમાનમુત્તમં દિવ્યમાસ્થાય સુમનોહરમ્।
તત્ર કલ્પસહસ્રં વૈ વસતે સ્ત્રીશતાવૃતે।
સુધારસં ચોપજીવન્નમૃતોપમમુત્તમમ્॥ 13-164-100 (87983)
ષડ્વિંશે દિવસે યસ્તુ પ્રકુર્યાદેકભોજનમ્।
સદા દ્વાદશમાસાંસ્તુ નિયતો નિયતાશનઃ।
જિતેન્દ્રિયો વીતરાગો જુહ્વાનો જાતવેદસમ્॥ 13-164-101 (87984)
સ પ્રાપ્નોતિ મહાભાગઃ પૂજ્યમાનોઽપ્સરોગણૈઃ।
સપ્તાનાં મરુતાં લોકાન્વસૂનાં ચાપિ સોશ્નુતે॥ 13-164-102 (87985)
વિમાનૈઃ સ્ફાટિકૈર્દિવ્યૈઃઇ સર્વરત્નૈરલઙ્કૃતૈઃ।
ગન્ધર્વૈરપ્સરોભિશ્ચિ પૂજ્યમાનઃ પ્રમોદતે।
દ્વેઽર્બુદાનાં સહસ્રે તુ દિવ્યે દિવ્યેન તેજસા॥ 13-164-103 (87986)
સપ્તવિંશેઽથ દિવસે યઃ કુર્યાદેકભોજનમ્।
સદા દ્વાદશમાસાંસ્તુ જુહ્વાનો જાતવેદસમ્॥ 13-164-104 (87987)
ફલં પ્રાપ્નોતિ વિપુલં દેવલોકે ચ પૂજ્યતે।
અમૃતાશી વસંસ્તત્ર સ વિતૃપઃ પ્રમોદતે॥ 13-164-105 (87988)
દેવર્ષિચરિતાઁલ્લોકાન્રાજર્ષિભિરનુષ્ઠિતાન્।
અધ્યાવસતિ દિવ્યાત્મા વિમાનવરમાસ્થિતઃ॥ 13-164-106 (87989)
સ્ત્રીભિર્મિનોભિરામાભી રમમાણો મદોત્કટઃ।
યુગકલ્પસહસ્રાણિ ત્રીણ્યાવસતિ વૈ સુખમ્॥ 13-164-107 (87990)
યોઽષ્ટાવિંશે તુ દિવસે પ્રાશ્નીયાદેકભોજનમ્।
સદા દ્વાદશમાસાંસ્તુ જિતાત્મા વિજિતેન્દ્રિયઃ॥ 13-164-108 (87991)
ફલં દેવર્ષિચરિતં વિપુલં સમુપાશ્નુતે।
ભોગવાંસ્તેજસા ભાતિ સહસ્રાંશુરિવામલઃ॥ 13-164-109 (87992)
સુકુમાર્યશ્ચ નાર્યસ્તં રમમાણાઃ સુવર્ચસઃ।
પીનસ્તનોરુજઘના દિવ્યાભરણભૂષિતાઃ॥ 13-164-110 (87993)
રમયન્તિ મનઃકાન્તા વિમાને સૂર્યસન્નિબે।
સર્વકામગમે દિવ્યે કલ્પાયુતશતં સમાઃ॥ 13-164-111 (87994)
એકોનત્રિંશદિવસે યઃ પ્રાશેદેકભોજનમ્।
તસ્ય લોકાઃ શુભા દિવ્યા દેવરાજર્ષિપૂજિતાઃ॥
તસ્ય લોકાઃ શુભા દિવ્યા દેવરાજર્ષિપૂજિતાઃ॥ 13-164-112 (87995)
વિમાનં સૂર્યચન્દ્રાભં દિવ્યં સમધિગચ્છતિ।
જાતરૂપમયં યુક્તં સર્વરત્નસમન્વિતમ્।
અપ્સરોગણસઙ્કીર્ણં ગન્ધર્વૈરભિનાદિતમ્॥ 13-164-113 (87996)
તત્ર ચૈનં શુભા નાર્યો દિવ્યાભરણભૂષિતાઃ।
મનોભિરામા મધુરા રમયન્તિ મદોત્કટાઃ॥ 13-164-114 (87997)
ભોગવાંસ્તેજસા યુક્તો વૈશ્વાનરસમપ્રભઃ।
દિવ્યો દિવ્યેન વપુષા ભ્રાજમાન ઇવામરઃ॥ 13-164-115 (87998)
વસૂનાં મરુતાં ચૈવ સાધ્યાનામશ્વિનોસ્તથા।
રુદ્રાણાં ચ તથા લોકં બ્રહ્મલોકં ચ ગચ્છતિ॥ 13-164-116 (87999)
યસ્તુ માસે ગતે ભુઙ્ક્તે એકભક્તં સમાહિતઃ।
સદા દ્વાદશ માસાન્વૈ બ્રહ્મ્લોકમવાપ્નુયાત્॥ 13-164-117 (88000)
સુધારસકૃતાહાર શ્રીમાન્સર્વમનોહરઃ।
તેજસા વપુષા લક્ષ્મ્યા ભ્રાજતે રશ્મિવાનિવ॥ 13-164-118 (88001)
દિવ્યમાલ્યામ્બરધરો દિવ્યગન્ધાનુલેપનઃ।
સુખેષ્વભિરતો ભોગી દુઃખાનામવિજાનકઃ॥ 13-164-119 (88002)
સ્વયંપ્રભાભિર્નારીભિર્વિમાનસ્થો મહીયતે।
રુદ્રદેવર્ષિકન્યાભિઃ સતતં ચાભિપૂજ્યતે॥ 13-164-120 (88003)
નાનારમણરૂપાભિર્નાનારાગાભિરેવ ચ।
નાનામધુરભાષાભિર્નાનારતિભિરેવ ચ॥ 13-164-121 (88004)
વિમાને ગગનાકારે સૂર્યવૈડૂર્યસન્નિભે।
પૃષ્ઠતઃ સોમસઙ્કરો ઉદર્કે ચાભ્રસન્નિભે॥ 13-164-122 (88005)
દક્ષિણાયાં તુ રક્તાભે અધસ્તાન્નીલમણ્ડલે।
ઊર્ધ્વં વિચિત્રસઙ્કાશે નૈકો વસતિ પૂજિતઃ॥ 13-164-123 (88006)
યાવદ્વર્ષસહસ્રં વૈ જમ્બૂદ્વીપે પ્રવર્ષતિ।
તાવત્સંવત્સરાઃ પ્રોક્તા બ્રહ્મલોકેઽસ્ય ધીમતઃ॥ 13-164-124 (88007)
વિપ્રુષશ્ચૈવ યાવન્ત્યો નિપતન્તિ નભસ્તલાત્।
વર્ષાસુ વર્ષતસ્તાવન્નિવસત્યમરપ્રભઃ॥ 13-164-125 (88008)
માસોપવાસી વર્ષૈસ્તુ દશભિઃ સ્વર્ગમુત્તમમ્।
મહર્ષિત્વમથાસાદ્ય સશરીરગતિર્ભવેત્॥ 13-164-126 (88009)
મુનિર્દાન્તો જિતક્રોધો જિતશિશ્નોદરઃ સદા।
જુહ્વન્નગ્નીંશ્ચ નિયતઃ સન્ધ્યોપાસનસેવિતા॥ 13-164-127 (88010)
બહુભિર્નિયમૈરેવં શુચિરશ્નાતિ યો નરઃ।
અભ્રાવકાશશીલશ્ચ તસ્ય ભાનોરિવ ત્વિષઃ॥ 13-164-128 (88011)
દિવં ગત્વા શરીરેણ સ્વેન રાજન્યથાઽમરઃ।
સ્વર્ગં પુણ્યં યથાકામમુપભુઙ્ક્તે તથાવિધઃ॥ 13-164-129 (88012)
એથ તે ભરતશ્રેષ્ઠ યજ્ઞાનાં વિધિરુત્તમઃ।
વ્યાખ્યાતો હ્યાનુપૂર્વ્યેણ ઉપવાસફલાત્મકઃ। 13-164-130 (88013)
દરિદ્રૈર્મનુજૈઃ પાર્થ પ્રાપ્યં યજ્ઞફલં યથા॥
દેવદ્વિજાતિપૂજાયાં રતો ભરતસત્તમમ્॥ 13-164-131 (88014)
ઉપવાસવિધિસ્ત્વેષ વિસ્તરેણ પ્રકીર્તિતઃ।
નિયતેષ્વપ્રમત્તેષુ શૌચવત્સુ મહાત્મસુ॥ 13-164-132 (88015)
દમ્ભદ્રોહનિવૃત્તેષુ કૃતબુદ્ધિષુ ભારત।
અચલેષ્વપ્રકમ્પેષુ મા તે ભૂદત્ર સંશયઃ॥ ॥ 13-164-133 (88016)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુઃષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 164 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-164-3 અવગુણૈર્નિર્ગુણૈઃ। એકાત્મભિરેકાકિભિઃ। અત એવાસંહતૈરસહાયૈઃ॥ 7-164-6 કલ્યં પ્રાતઃ॥ 7-164-10 સગાપ્તે સમ્પૂર્ણે દ્વે પદ્મે વર્ષાણીતિ શેષઃ। શતકોટય એકં પદ્મમ્॥ 7-164-16 નિવર્તનં નિયમેન વર્તનમ્॥ 7-164-22 આવર્તનાનિ વર્ષાણિ ચત્વારિ દ્વાદશચેતિ ષોડશ પદ્માનિ। તથા શરાગ્નિરિતિ પઞ્ચત્રિંશત્। એવમેકપઞ્ચાશત્પદ્માનિ॥ 7-164-27 પતાકા મહાપદ્માખ્યસંખ્યાવિશેષઃ॥ 7-164-30 સુમનોવર્ણકં સ્રક્ચ્ન્દનાદિ॥ 7-164-59 શઙ્કુપતાકે સંખ્યાવિશેષૌ॥ 7-164-82 સુધા અમૃતમ્। અમૃતં દેવભોગ્યં તદુપમમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 165
॥ શ્રીઃ ॥
13.165. અધ્યાયઃ 165
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ તત્વસૃષ્ટિપ્રતિપાદકરુદ્રસનત્કુમારસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
પિતામહેન કથિતા દાનધર્માશ્રિતાઃ કથાઃ।
મયા શ્રુતા ઋષીણાં તુ સંનિધૌ કેશવસ્ય ચ॥ 13-165-1 (88017)
પુનઃ કૌતૂહલમભૂત્તામેવાધ્યાત્મિકીં પ્રતિ।
કથાઃ કથય રાજેન્દ્ર ત્વદન્યઃ ક ઉદાહરેત્॥ 13-165-2 (88018)
એષ યાદવદાયાદસ્તથાનુજ્ઞાતુમર્હતિ।
જ્ઞાતે તુ યસ્મિઞ્જ્ઞાતવ્યં જ્ઞાતં ભવતિ ભારત॥ 13-165-3 (88019)
પશ્ચાચ્છ્રોષ્યામહે રાજ્ઞાં શ્રાવ્યાન્ધર્માન્પિતામહ।
કૌતૂહલમૃષીણાં તુ ચ્છેતુમર્હસિ સામ્પ્રતમ્॥ 13-165-4 (88020)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-165-5x (7370)
અત ઊર્ધ્વં મહારાજ સાઙ્ખ્યયોગોભયશાસ્ત્રાધિ-
ગતયાથાત્મ્યદર્શનસમ્પન્નયોરાચાર્યયોઃ સંવાદમનુવ્યાખ્યાસ્યામઃ॥ 13-165-5 (88021)
તદ્યથા ભગવન્તં સનત્કુમારમાસીનમઙ્ગુષ્ઠપર્વ-
માત્રં મહતિ વિમાનવરે યોજનસહસ્રમણ્ડલે તરુણ-
ભાસ્કરપ્રતીકાશે શયનીયે મહતિ બદ્ધાસનમનુ-
ધ્યાયન્તમમૃતમનાવર્તકરમમૂર્તમક્ષયજમથોપદિ-
ષ્ટમુપસસર્પ ભગવન્તમાચાર્યં ભગવાનાચાર્યો રુદ્રઃ॥ 13-165-6 (88022)
તં પ્રોવાચ સ્વાગતં મહેશ્વર બ્રહ્મસુત એતદાસ-
નમાસ્તાં ભગવાન્॥ 13-165-7 (88023)
ઇત્યુક્તે ચાસીનો ભગવાનનન્તરૂપો રુદ્રસ્તં
પ્રોવાચ ભગવાનપિ ધ્યાનમાવર્તયતિ। ઇત્યુક્તે ચાહ
ભગવાન્સનત્કુમારસ્તથેતિ॥ 13-165-8 (88024)
તથેત્યુક્તશ્ચ પ્રોવાચ ભગવાઞ્શઙ્કરસ્તદા।
પરાવરજ્ઞં સર્વસ્ય ત્રૈલોક્યસ્ય મહામુનિમ્॥ 13-165-9 (88025)
કિં વા ધ્યાનેન દ્રષ્ટવ્યં યદ્ભવાનનુપશ્યતિ।
યચ્ચ ધ્યાત્વા ન શોચન્તિ યતયસ્તત્વદર્શિનઃ॥ 13-165-10 (88026)
કથય ત્વમિમં દેવં દેહિનાં યતિસત્તમ।
યચ્ચ તત્પુરુષં શુદ્ધમિત્યુક્તં યોગસાઙ્ખ્યયોઃ॥ 13-165-11 (88027)
કિમધ્યાત્માધિભૂતં ચ તથા ચાપ્યધિદૈવતમ્।
કાલસઙ્ખ્યા ચ કા દેવ દ્રષ્ટવ્યા તસ્ય બ્રહ્મણઃ॥ 13-165-12 (88028)
સઙ્ખ્યા સઙ્ખ્યાદનસ્યૈવ યા પ્રોક્તા પરમર્ષિભિઃ।
શાસ્ત્રદૃષ્ટેન માર્ગેણ યથાવદ્યતિસત્તમ॥ 13-165-13 (88029)
યચ્ચ તત્પુરુષં શુદ્ધં પ્રબુદ્ધમજરં ધ્રુવમ્।
બુધ્યમાનાપ્રબુદ્ધાભ્યાં વિદ્યાવેદ્યં તથૈવ ચ॥ 13-165-14 (88030)
વિમોક્ષં ત્રિવિધં ચૈવ બ્રૂહિ મોક્ષવિદાંવર।
પરિસાઙ્ખ્યં ચ સાઙ્ખ્યાનાં ધ્યાનં યોગેષુ ચાર્થવત્॥ 13-165-15 (88031)
એકત્વદર્શનં ચૈવ તથા નાનાત્વદર્શનમ્।
અરિષ્ટાનિ ચ તત્વેન તથૈવોત્ક્રમણાનિ ચ॥ 13-165-16 (88032)
દૈવતાનિ ચ સર્વાણિ નિખિલેનાનુપૂર્વશઃ।
યાન્યાશ્રિતાનિ દેહેષુ દેહિનાં યતિસત્તમ।
સર્વમેતદ્યથાતત્વમાખ્યાહિ મુનિસત્તમ॥ 13-165-17 (88033)
શ્રેષ્ઠો ભવાન્હિ સર્વેષાં બ્રહ્મજ્ઞાનામનિન્દિતઃ।
ચતુર્થસ્ત્વં ત્રયાણાં તુ યે ગતાઃઇ પરમાં ગતિમ્।
જ્ઞાનેન ચ પ્રાકૃતેન નિર્મુક્તો મૃત્યુબન્ધનાત્॥ 13-165-18 (88034)
વયં તુ વૈકૃતં માર્ગમાશ્રિતા વૈ ક્ષરં સદા।
પરમુત્સૃજ્ય પન્થાનમમૃતાક્ષરમેવ તુ॥ 13-165-19 (88035)
ન્યૂને પથિ નિમગ્નાસ્તુ ઐશ્વર્યેઽષ્ટગુણે તથા।
મહિમાનં પ્રગૃહ્યેમં વિચરામો યથાસુખમ્॥ 13-165-20 (88036)
ન ચૈતત્સુખમત્યન્તં ન્યૂનમેતદનન્તરમ્।
મૂર્તિમત્પરમેતત્સ્યાદિદમેવં સુસત્તમ॥ 13-165-21 (88037)
પુનઃ પુનશ્ચ પતનં મૂર્તિમત્યુપદિશ્યતે।
ન પુનર્મૃત્યુમિત્યન્યં નિર્મુક્તાનાં તુ મૂર્તિતઃ॥ 13-165-22 (88038)
મૃત્યુદોષાસ્ત્વનન્તા વૈ ઉત્પદ્યન્તે કૃતાત્મનામ્।
મર્ત્યેષુ નાકપૃષ્ઠેષુ નિરયેષુ મહામુને॥ 13-165-23 (88039)
તત્ર મઞ્જન્તિ પુરુષાઃ સુખદુઃખેન વેષ્ટિતાઃ॥ 13-165-24 (88040)
સુખદુઃખવ્યપેતં ચ યદાહુરમૃતં પદમ્।
તદહં શ્રોતુમિચ્છામિ યથાવચ્છ્રુતિદર્શનાત્॥ 13-165-25 (88041)
સનત્કુમાર ઉવાચ। 13-165-26x (7371)
યદુક્તં ભવતા વાક્યં તત્વસંજ્ઞેતિ દેહિનામ્।
ચતુર્વિંશતિમેવાત્ર કેચિદાહુર્મનીષિણઃ॥ 13-165-26 (88042)
કેચિદાહુસ્ત્રયોવિંશં યથાશ્રુતિનિદર્શનાત્।
વયં તુ પઞ્ચવિંશં વૈ તદધિષ્ઠાનસંજ્ઞિતમ્।
તત્વં સમધિમન્યામઃ સર્વતન્ત્રપ્રલાપનાત્॥ 13-165-27 (88043)
અવ્યયશ્ચૈવ વૈ વ્યક્તાવુભાવપિ પિનાકધૃક્।
સહ ચૈવ વિના ચૈવ તાવન્યોન્યં પ્રતિષ્ઠિતૌ॥ 13-165-28 (88044)
હિરણ્મયીં પ્રવિશ્યૈષ મૂર્તિં મૂર્તિમતાંવર।
ચકાર પુરુષસ્તાત વિકારપુરુષાવુભૌ॥ 13-165-29 (88045)
અવ્યક્તાદેક એવૈષ મહાનાત્મા પ્રસૂયતે।
અહઙ્કારેણ લોકાંશ્ચ વ્યાપ્ય ચાહંકૃતેન વૈ॥ 13-165-30 (88046)
પિના સર્વં તદવ્યક્તાદભફિમન્યસ્વ શૂલધૃક્।
ભૂતસર્ગમહઙ્કારાત્તૃતીયં વિદ્ધિ વૈ ક્રમાત્॥ 13-165-31 (88047)
અહઙ્કારાચ્ચ ભૂતેષુ ચતુર્થં વિદ્દિ વૈકૃતમ્।
અહઙ્કારાચ્ચ જાતાનિ યુગપદ્વિબુધેશ્વર॥ 13-165-32 (88048)
સવિશેષાણિ ભૂતાનિ પઞ્ચ પ્રાહુર્મનીષિણઃ।
ચતુર્વિંશાત્તુ વૈ પ્રોક્તાત્પઞ્ચવિંશોઽધિતિષ્ઠતિ॥ 13-165-33 (88049)
એતે સર્ગા મયા પ્રોક્તાશ્ચત્વારઃ પ્રાકૃતાસ્ત્વિહ।
અહઙ્કારાચ્ચ જાતાનિ યુગપદ્વિબુધેશ્વર॥ 13-165-34 (88050)
અઙ્કારાચ્ચ ભૂતેષુ વિવિધાર્થં વ્યજાયત।
ઇન્દ્રિયૈર્યુગપત્સર્વૈઃ સો નિત્યશ્ચ સમીક્ષતે॥ 13-165-35 (88051)
મરુત્ત્વં સત્વસર્ગશ્ચ તુષ્ટિઃ સિદ્ધિસ્તથૈવ ચ।
વૈકૃતાનિ પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ તાનિ મહામતે॥ 13-165-36 (88052)
એષા તત્વચતુર્વિંશન્મયા શાસ્ત્રાનુમાનતઃ।
વર્ણિતા તવ દેવેશ પઞ્ચવિંશત્સમન્વિતા॥ 13-165-37 (88053)
પઞ્ચમોઽનુગ્રહશ્ચૈવ નવૈતે પ્રાકૃતૈઃ સહ।
ઐન્દ્રેપ્યહમધોપ્યન્યન્મમાત્મનિ ચ ભાસ્વરઃ॥ 13-165-38 (88054)
યચ્ચ દેહમયં કિઞ્ચિત્ત્રિષુ લોકેષુ વિદ્યતે।
સર્વત્રૈવાભિમન્તવ્યં ત્વયા ત્રિપુરસૂદન॥ 13-165-39 (88055)
અન્યથા યેઽનુપશ્યન્તિ તે ન પશ્યન્તિ બ્રહ્મજ।
એતદવ્યક્તવિષયં પઞ્ચવિંશસમન્વિતમ્॥ 13-165-40 (88056)
અનેન કારણેનૈવ તત્વમાહુર્મનીષિણઃ।
વિકારમાત્રમેતં તુ તત્વમાચક્ષતે પરમ્॥ 13-165-41 (88057)
નિસ્તત્વશ્ચૈષ દેવેશ બોદ્ધવ્યં તુ ન બુદ્ધ્યતે।
યદિ બુદ્ધ્યેત્પરં બુદ્ધં બુદ્ધ્યમાનઃ સુરર્ષભઃ।
પ્રબુદ્ધો હ્યભિમન્યેત યોયં નાહમિતિ પ્રભો॥ ॥ 13-165-42 (88058)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 165 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-165-1x એતદાદિપઞ્ચાધ્યાયા દાક્ષિણાત્યકોશેષ્વેવ દૃશ્યન્તે॥ 7-165-13 યથાવદ્વદ સત્તમેતિ ઙ.પાઠઃ॥ 7-165-36 મમ ત્વં સત્ત્વસર્ગશ્ચેતિ ધ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 166
॥ શ્રીઃ ॥
13.166. અધ્યાયઃ 166
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
રુદ્રંપ્રતિ સનત્કુમારેણ તત્વલયક્રમાધ્યાત્માદિપ્રતિપાદનમ્॥ 1॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`સનત્કુમાર ઉવાચ।
તત્વસઙ્ખ્યા શ્રુતા ચૈષા યેષાં બ્રહ્મવિદાંવર।
સર્ગસઙ્ખ્યા મયા પ્રોક્તા નવાનામાનુપૂર્વ્યશઃ।
પ્રવક્ષ્યામિ તુ તેઽધ્યાત્મમધિભૂતાધિદૈવતમ્॥ 13-166-1 (88059)
નૈતદ્યુક્તૈર્વેદવિદ્ભિર્ગૃહસ્થૈ-
ર્માન્યૈરેભિસ્તપસા વાભિપન્નૈઃ।
યત્નેન દૃષ્ટં પરમાત્મતત્વં
તત્વેન પ્રાપ્યં તુ યથોક્તમેતત્।
પરં પરેભ્યસ્ત્વમૃતાર્થતત્વં
સ્વભાવસત્વસ્થમનીશમીશમ્॥ 13-166-2 (88060)
કૈવલ્યતાં પ્રાપ્ય મહાસુરોત્તમ
તવૈતદાખ્યામિ મુનીન્દ્રવૃત્ત્યા।
રહસ્યમેવાન્યદવાપ્ય દિવ્યં
પવિત્રપૂતસ્તવ મૃત્યુજાલમ્॥ 13-166-3 (88061)
પૃથ્વીમિમાં યદ્યપિ રત્નપૂર્ણાં
દદ્યાન્ન દેયં ત્વપરીક્ષિતાય।
નાશ્રદ્દધાનાય ન ચાન્યબુદ્ધે-
ર્નાજ્ઞાનયુક્તાય ન વિસ્મિતાય॥ 13-166-4 (88062)
સ્વાધ્યાયયુક્તાય ગુણાન્વિતાય
પ્રદેયમેતન્નિયતેન્દ્રિયાય॥ 13-166-5 (88063)
સંક્ષેપં ચાપ્યથૈતેષાં તત્વાનાં વૃષભધ્વજ।
અનુલોમાનુજાતાનાં પ્રતિલોમપ્રમીયતમ્॥ 13-166-6 (88064)
પ્રવક્ષ્યામિ તમધ્યાત્મં સાધિભૂતાધિદૈવતમ્।
યથાંશુજાલમર્કસ્ય તથૈતત્પ્રવદન્તિ વૈ॥ 13-166-7 (88065)
સંક્ષીણે બ્રહ્મદિવસે જગજ્જલધિમાવિશેત્।
પ્રલીયતે જલે ભૂમિર્જલમગ્નૌ પ્રલીયતે॥ 13-166-8 (88066)
લીયતેઽગ્નિસ્તથા વાયૌ વાયુરાકાશ એવ તુ।
મનસિ પ્રલીયતે ખં તુ મનોઽહંકાર એવ ચ॥ 13-166-9 (88067)
અહઙ્કારસ્તથા તસ્મિન્મહતિ પ્રવિલીયતે।
મહાનવ્યક્ત ઇત્યાહુસ્તદેકત્વં પ્રચક્ષતે॥ 13-166-10 (88068)
અવ્યક્તસ્ય મહાદેવ પ્રલયં વિદ્ધિ બ્રહ્મ્ણિ।
એવમસ્યાસકૃત્ક્રીડામાહુસ્તત્વવિદો જનાઃ॥ 13-166-11 (88069)
અધ્યાત્મમધિભૂતં ચ તથૈવાપ્યધિદૈવતમ્।
યથાવદુદિતં શાસ્ત્રં યોગે તુ સુમહાત્મભિઃ॥ 13-166-12 (88070)
તથૈવ ચેહ સાઙ્ખ્યે તુ પરિસંખ્યાત્મચિન્તકૈઃ।
પ્રપઞ્ચિતાર્થમેતાવન્મહાદેવ મહાત્મભિઃ॥ 13-166-13 (88071)
બ્રહ્મેતિ વિદ્યાદધ્યાત્મં પુરુષં ચાધિદૈવતમ્।
પ્રભવં સર્વભૂતાનાં રક્ષણં તત્ર કર્મ ચ॥ 13-166-14 (88072)
અધ્યાત્મં પ્રાણમિત્યાહુઃ ક્રતુમપ્યધિદૈવતમ્।
રથં ચ યજ્ઞવાહોઽત્ર કર્માહઙ્કારમેવ ચ॥ 13-166-15 (88073)
અધ્યાત્મં તુ મનો વિદ્યાચ્ચન્દ્રમાશ્ચાધિદૈવતમ્।
દૈવં ચ પ્રભવશ્ચૈવ કર્મ વ્યાહૃતયસ્તથા॥ 13-166-16 (88074)
વિદ્યાત્તુ શ્રોત્રમધ્યાત્મમાકાશમધિદૈવતમ્।
સર્વભાવાભિધાનાર્થં શબ્દઃ કર્મ સદા સ્મૃતં॥ 13-166-17 (88075)
ત્વગધ્યાત્મમથો વિદ્યાદ્વાયુરત્રાધિદૈવતમ્।
સન્નિપાતય વિજ્ઞાનં સર્વકર્મ ચ તત્ર હ॥ 13-166-18 (88076)
અધ્યાત્મં ચક્ષુરિત્યાહુર્ભાસ્કરોઽત્રાધિદૈવતમ્।
જ્ઞાપતં સર્વવર્ણાનાં રૂપં કર્મ સદા સ્મૃતમ્॥ 13-166-19 (88077)
જિહ્વેતિ વિદ્યાદધ્યાત્મમાપશ્ચાત્રાધિદૈવતમ્॥ 13-166-20 (88078)
પાયુરધ્યાત્મમિત્યાહુર્યથાવદ્યતિસત્તમાઃ।
વિસર્ગમધિભૂતં ચ મિત્રં ચાપ્યધિદૈવતમ્॥ 13-166-21 (88079)
ઉપસ્થોઽધ્યાત્મમિત્યાહુર્દેવદેવ પિનાકધૃક્।
અનુભાવોઽધિભૂતં તુ દૈવતં ચ પ્રજાપતિઃ॥ 13-166-22 (88080)
પાદાવધ્યાત્મમિત્યાહુસ્ત્રિશૂલાઙ્ક મનીષિણઃ।
ગન્તવ્યમધિભૂતં તુ વિષ્ણુસ્તત્રાધિદૈવતમ્॥ 13-166-23 (88081)
વાગધ્યાત્મં તથૈવાહુઃ પિનાકિંસ્તત્વદર્શિનઃ।
વક્તવ્યમધિભૂતં તુ વહ્નિસ્તત્રાધિદૈવતમ્॥ 13-166-24 (88082)
એતદધ્યાત્મમતુલં સાધિભૂતાધિદૈવતમ્।
મયા તુ વર્ણિતં સમ્યગ્દેહિનામમરર્ષભ॥ 13-166-25 (88083)
એતત્કીટપતઙ્ગે ચ શ્વપાકે શુનિ હસ્તિનિ।
પુત્રિકાદંશમશકે બ્રાહ્મણે ગવિ પાર્થિવે॥ 13-166-26 (88084)
સર્વમેવ હિ દ્રષ્ટવ્યમન્યથા મા વિચિન્તય।
અતોઽન્યથા યે પશ્યન્તિ ન સમ્યક્તેષુ દર્શનમ્॥ 13-166-27 (88085)
દેવદાનવગન્ધર્વયક્ષરાક્ષસકિન્નરાઃ।
યન્ન જાનન્તિ કો હ્યેષ કુતો વા ભગવાનિતિ॥ 13-166-28 (88086)
ઓમિત્યેકાક્ષરં બ્રહ્મ યત્તત્સદસતઃ પરમ્।
અનાદિમધ્યપર્યન્તં કૂટસ્થમચલં ધ્રુવમ્॥ 13-166-29 (88087)
યોગેશ્વરં પદ્મનાભં વિષ્ણું જિષ્ણું જગત્પતિમ્।
અનાદિનિધં દેવં દેવદેવં સનાતનમ્॥ 13-166-30 (88088)
અપમેયમવિજ્ઞેયં હરિં નારાયણં પ્રભુમ્।
કૃતાઞ્જલિઃ શુચિર્ભૂત્વા પ્રણમ્ય પ્રયતોઽર્ચયેત્॥ 13-166-31 (88089)
અનાદ્યન્તં પરં બ્રહ્મ ન દેવા ઋષયો વિદુઃ।
એકોયં વેદ ભગવાંસ્ત્રાતા નારાયણો હરિઃ॥ 13-166-32 (88090)
નારાયણાદૃષિગણાસ્તતઃ સિદ્ધા મહોરગાઃ।
દેવા દેવર્ષયશ્ચૈવ યં વિદુર્દુઃખભેષજમ્॥ 13-166-33 (88091)
યમાહુર્વિજિતક્લેશં યસ્મિંશ્ચ વિહિતાઃ પ્રજાઃ।
યસ્મિઁલ્લોકાઃ સ્ફુરન્તીમે જાલે શકુનયો યથા॥ 13-166-34 (88092)
સપ્તર્ષયો મનઃ સપ્ત સાઙ્ખ્યાસ્તુ મુનિદર્શનાત્।
સપ્તર્ષયશ્ચેન્દ્રિયાણિ પઞ્ચ બુદ્ધીન્દ્રિયાણિ ચ॥ 13-166-35 (88093)
શ્રોત્રયોશ્ચ દિશઃ પ્રાહુર્મનસિ ત્વથ ચન્દ્રમાઃ॥ 13-166-36 (88094)
મનઃ ષષ્ઠં બુદ્ધિઃ સપ્તમી હ્યાત્મનિ સ્થાપિતાનિ
શરીરેષુ નાત્મનિ તસ્ય હિ કારણાનિ ભન્તિ સર્વા-
ણ્યપિ સર્વકર્મસુ વા વિષયેષુવા યુઞ્જન્તિ યથાત્મ-
નિ સ્વાનિ કર્માણિ પ્રવૃત્તાનિ સપ્તસ્વપિ॥ 13-166-37 (88095)
વિષયાણાં વ્યાપકત્વાનિ તાન્યેવ સ્વપતો ભૂત-
ગ્રામસ્યાજમાત્માનં દેવલોકસ્થાનસંમિતં દેહાન્તર-
ગામિનં મુમુક્ષું વાનુપ્રતિશન્તિ સૂક્ષ્માણિ પ્રલીયન્તે॥ 13-166-38 (88096)
મોક્ષકાલે તમેકં ન કશ્ચિદ્વેત્તિ સ્વપરમ્।
એવં પ્રવિષ્ટેષુ ભૂતેષુ કો જાગર્તીત્યુચ્યતે॥ 13-166-39 (88097)
નિદ્રાપ્રસુપ્તેષુ વાઽત્ર જાગ્રત્સ્વપ્નશીલોત્રસદનૌ
ચ દેવદ્યોતનો ભગવાંશ્ચાત્ર ક્ષત્રેજ્ઞો બુદ્ધિર્વાઽભિસુપ્ત-
સ્યાપિ સ્વપ્નદર્શનાનિ પશ્યન્તિ॥ 13-166-40 (88098)
અપ્રતિબુદ્ધેષુ લોકેષુ સ એવ પ્રતિબુધ્યતે। સ
એષ પ્રાજ્ઞઃ। અથ તૈજસઃ કાયાગ્નિઃ સ હિ સુપ્તસ્યાત્મા વા॥ 13-166-41 (88099)
અવિદુષો વાઽપ્રતિબુધ્યમાનસ્યાન્નં પચતીત્યન્તે
વૈ તિષ્ઠતિ એતદાત્માનમધિકૃત્યાનુજ્ઞાતમિતિ॥ ॥ 13-166-42 (88100)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષટ્ષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 166 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-166-2 ગૃહસ્યૈર્માન્યેજ્યાભિરિતિ ટ.થ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 167
॥ શ્રીઃ ॥
13.167. અધ્યાયઃ 167
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
સનત્કુમારેણ રુદ્રંપ્રતિ દેહિદેહાવયવાશ્રિતદેવતાકથનપૂર્વકં યોગનિરૂપણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`સનત્કુમાર ઉવાચ।
પ્રભવશ્ચાપ્યયસ્તાત વર્ણિતસ્તેઽનુપૂર્વશઃ।
તથાઽધ્યાત્માધેભૂતં ચ તથૈવાત્રાધિદૈવતમ્॥ 13-167-1 (88101)
નિખિલેન તુ વક્ષ્યામિ દૈવતાનિ હ દેહિનામ્।
યાન્યાશ્રિતેષુ દેહેષુ યાનિ પૃચ્છસિ શઙ્કર॥ 13-167-2 (88102)
વાચ્યગ્નિસ્ત્વથ જિહ્વાયાં સોમઃ પ્રાણે તુ મારુતઃ।
રૂપે ચાપ્યથ નક્ષત્રં જિહ્વાયાં ચાપ એવ તુ॥ 13-167-3 (88103)
નાભ્યાં સમુદ્રશ્ચ વિભુર્નખરોમ તથૈવ ચ।
વનસ્પતિવનૌષધ્યસ્ત્વઙ્ગેષુ મરુતસ્તથા॥ 13-167-4 (88104)
સંવત્સરાઃ પર્વસુ ચ આકાશે દૈવમાનુષે।
ઉદાને વિદ્યુદભવદ્વ્યાને પર્જન્ય એવ ચ॥ 13-167-5 (88105)
સ્તનયોરેવ ચાકાશં બલે ચેન્દ્રસ્તથૈવ ચ।
મનસોઽપ્યથ ચેશાનસ્ત્વપાને રુદ્ર એવ ચ॥ 13-167-6 (88106)
ગન્ધર્વાપ્સરસો વ્યાને સત્યે મિત્રશ્ચ શઙ્કર।
પ્રજ્ઞાયાં વરુણશ્ચૈવ ચક્ષુષ્યાદિત્ય એવ ચ॥ 13-167-7 (88107)
શરીરે પૃથિવી ચૈવ પાદયોર્વિષ્ણુરેવ ચ।
પાયૌ મિત્રસ્તથોપસ્થે પ્રજાપતિરરિંદમ॥ 13-167-8 (88108)
મૂર્ધ્નિ ચૈવ દિશઃ પ્રાહુર્બુદ્ધૌ બ્રહ્મા પ્રતિષ્ઠિતઃ।
બુધ્યમાનોઽઽત્મનિષ્ઠઃ સ્યાદધિષ્ઠાતા તુ શઙ્કરઃ॥ 13-167-9 (88109)
અબુદ્ધશ્ચાભવત્તસ્માદ્બુધ્યમાનાન્ન સંશયઃ।
આભ્યામન્યઃ પરો બુદ્ધો વેદવાદેષુ શઙ્કર॥ 13-167-10 (88110)
યદાશ્રિતાનિ દેહેષુ દૈવતાનિ પૃથક્પૃથક્।
યોઽગ્નયે જાયતે નિત્યમાત્મયાજી સમાહિતઃ॥ 13-167-11 (88111)
ય એવમનુપશ્યેત દૈવતાનિ સમાહિતઃ।
સોત્ર યોગી ભવત્યેવ ય એવમનુપશ્યતિ।
સ સર્વજ્ઞયાજિભ્યો હ્યાત્મયાજી વિશિષ્યતે॥ 13-167-12 (88112)
મુખે જુહોતિ યો નિત્યં કૃત્સ્નં વિશ્વમિદં જગત્।
સોત્મવિત્પ્રોચ્યતે તજ્જ્ઞૈર્મહાદેવ મહાત્મભિઃ॥ 13-167-13 (88113)
સર્વેભ્યઃ પરમેભ્યો વૈ દૈવતેભ્યો હ્યાત્મયાજિના।
ગન્તવ્યં પરમાકાઙ્ક્ષન્પરમેવ ચ ચિન્તયન્॥ 13-167-14 (88114)
યથા સંક્રમતે દેહાદ્દેહી ત્રિપુરસૂદન।
તથાસ્ય સ્થાનમાખ્યાસ્યે પૃથક્ત્વેનેહ શઙ્કર॥ 13-167-15 (88115)
પાદાભ્યાં વૈષ્ણવં સ્થાનમાપ્નોતિ વિનિયોજનાત્।
પાયુના મિત્રમાપ્નોતિ ઉપસ્થેન પ્રજાપતિમ્॥ 13-167-16 (88116)
નાભ્યા ચ વારુણં સ્થાનં સ્તનાભ્યાં તુ ભવો લભેત્
બાહુભ્યાં વાસવં સ્થાનં શ્રોત્રાભ્યામાપ્નુયાદ્દિશઃ।
આદિત્યં ચક્ષુષા સ્થાનં મૂર્ધ્ના બ્રહ્મણ એવ ચ॥ 13-167-17 (88117)
અથ મૂર્ધસુ યઃ પ્રાણાન્ધારયેત સમાહિતઃ।
બુદ્ધ્યા માનમવાપ્નોતિ દ્રવ્યાવસ્થં ચ સંશયઃ॥ 13-167-18 (88118)
અવ્યક્તાત્પરમં શુદ્ધમપ્રમેયમનામયમ્।
તમાહુઃ પરમં નિત્યં યદ્યદાપ્નોતિ બુદ્ધિમાન્॥ 13-167-19 (88119)
બુધ્યમાનાપ્રબુદ્ધાભ્યાં સ બુદ્ધ ઇતિ પઠ્યતે।
બુધ્યમાનમબુદ્ધશ્ચ નિત્યમેવાનુપશ્યતિ॥ 13-167-20 (88120)
વિકારપુરુષસ્ત્વેષ બુધ્યમાન ઇતિ સ્મૃતઃ।
પઞ્ચવિંશતિતત્વં તત્પ્રોચ્યતે તત્ર સંશયઃ॥ 13-167-21 (88121)
સ એષ પ્રકૃતિસ્થત્વાત્તસ્થુરિત્યુપદિશ્યતે।
મહાનાત્મા મહાદેવ મહાનત્રાધિતિષ્ઠતિ॥ 13-167-22 (88122)
અધિષ્ઠાનાદધિષ્ઠાતા પ્રોચ્યતે શાસ્ત્રદર્શનાત્।
એષ ચેતયતે દેવ મોહજાલમબુદ્ધિમાન્॥ 13-167-23 (88123)
અવ્યક્તસ્યૈવ સાધર્મ્યમેતદાહુર્મનીષિણઃ।
સોહં સોહમતો નિત્યાદજ્ઞાનાદિતિ મન્યતે॥ 13-167-24 (88124)
યદિ બુધ્યતિ ચૈવાયં મન્યેયમિતિ ભાસ્વરઃ।
ન પ્રબુદ્ધો ન વર્તેત પાનીયં મત્સ્યકો યથા॥ 13-167-25 (88125)
દેવતા નિખિલેનૈતાઃ પ્રોક્તાસ્ત્રિભુવનેશ્વર।
યોગકૃત્યં તુ તાવન્મે ત્વં નિબોધાનુપૂર્વશઃ॥ 13-167-26 (88126)
શૂન્યાગારેષ્વરણ્યેષુ સાગરે વા ગુહાસુ વા।
વિષ્ટમ્ભયિત્વા ત્રીન્દણ્ડાનવાપ્તો હ્યદ્વયો ભવેત્॥ 13-167-27 (88127)
પ્રાઙ્મુખોદઙ્મુખો વાપિ તથા પશ્ચાન્મુખોપિ વા।
દક્ષિણાવદનો વાપિ બદ્ધ્વા વિધિવદાસનમ્॥ 13-167-28 (88128)
સ્વસ્તિકેનોપસંવિષ્ટઃ કાયમુન્નામ્ય ભાસ્વરમ્।
યથોપદિષ્ટં ગુરુણા તથા તદ્બ્રહ્મ ધારયેત્॥ 13-167-29 (88129)
લઘ્વાહારો યતો દાન્તસ્ત્રિકાલપરિવર્જકઃ।
મૂત્રોત્સર્ગપુરીષાભ્યામાહારે ચ સમાહિતઃ॥ 13-167-30 (88130)
શેષકાલં તુ યુઞ્જીત મનસા સુસમાહિતઃ।
ઇન્દ્રિયાણીન્દ્રિયાર્થેભ્યો મનસા વિનિવર્તયેત્॥ 13-167-31 (88131)
મનસ્તથૈવ સઙ્ગૃહ્ય બુદ્ધ્યા બુદ્ધિમતાં વર।
વિધાવમાનં ધૈર્યેણ વિસ્ફુરન્તમિતસ્તતઃ॥ 13-167-32 (88132)
નિરુધ્ય સર્વસઙ્કલ્પાંસ્તતો વૈ સ્થિરતાં વ્રજેત્।
એકાગ્રસ્તદ્વિજાનીયાત્સર્વં ગુહ્યતમં પરમ્॥ 13-167-33 (88133)
નિવાતસ્થ ઇવાલોલો યથા દીપોઽતિદીપ્યતે।
ઊર્ધ્વમેવ ન તિર્યક્ચ તથૈવાભ્રાન્તિ તે મનઃ॥ 13-167-34 (88134)
હૃદિસ્થસ્તિષ્ઠતે યોસૌ તસ્યૈવાભિમુખો યદા।
મનો ભવતિ દેવેશ પાષાણમિવ નિશ્ચલમ્॥ 13-167-35 (88135)
સ નિર્જને વિનિર્ઘોષે સઘોષે ચાઽઽવસઞ્જને।
યુક્તો યો ન વિકમ્પેત યોગી યોગવિધિઃ શ્રુતઃ॥ 13-167-36 (88136)
તતઃ પશ્યતિ તદ્બ્રહ્મ જ્વલદાત્મનિ સંસ્થિતમ્।
વિદ્યુદમ્બુધરે યદ્વત્તદ્વદેકમનાશ્રયમ્॥ 13-167-37 (88137)
તમસ્યગાધે તિષ્ઠન્તં નિસ્તમસ્કમચેતનમ્।
ચેતયાનમચેતં ચ દીપ્યમાનં સ્વતેજસા॥ 13-167-38 (88138)
અઙ્ગષ્ઠપર્વમાત્રં તન્નૈશ્રેયસમનિન્દિતમ્।
મહદ્ભૂતમનન્તં ચ સ્વતન્ત્રં વિગતજ્વરમ્॥ 13-167-39 (88139)
જ્યોતિષાં જ્યોતિષં દેવં વિષ્ણુમત્યન્તનિર્મલમ્।
નારાયણમણીયાંસમીશ્વરાણામધીશ્વરમ્॥ 13-167-40 (88140)
વિશ્વતઃ પરમં નિત્યં વિશ્વં નારાયણં પ્રભુમ્।
અવિજ્ઞાય નિમજ્જન્તિ લોકાઃ સંસારસાગરે॥ 13-167-41 (88141)
યં દૃષ્ટ્વા યતયસ્તાત ન શોચન્તિ ગતજ્વરાઃ।
જન્મમૃત્યુભયાન્મુક્તાસ્તીર્ણાઃ સંસારસાગરમ્॥ 13-167-42 (88142)
અણિમા લઘિમા ભૂમા પ્રાપ્તિઃ પ્રાકમ્યમેવ ચ।
ઈશિત્વં ચ વશિત્વં ચ યત્ર કામાવસાયિતા।
એતદષ્ટુગુણં યોગં યોગાનામમિતં સ્મૃતમ્॥ 13-167-43 (88143)
દૃષ્ટ્વાત્માનં નિરાત્માનમપ્રમેયં સનાતનમ્।
તે વિશન્તિ શરીરાણિ યોગેનાનેન ભાસ્વરમ્।
દૈત્યદેવમનુષ્યાણાં બલેન બલવત્તમાઃ॥ 13-167-44 (88144)
એતત્તત્વમનાદ્યન્તં યદ્ભવાનનુપૃચ્છતિ।
નિત્યં વયમુપાસ્યામો યોગધર્મં સનાતનમ્॥ 13-167-45 (88145)
યોગધર્માન્ન ધર્મોસ્તિ ગરીયાન્સુરસત્તમ।
એતદ્ધર્મ હિ ધર્માણામપુનર્ભવસંસ્કૃતમ્॥ 13-167-46 (88146)
તત્વતઃ પરમસ્તીસ્તિ કેચિદાહુર્મનીષિણઃ।
કેચિદાહુઃ પરં નાસ્તિ યે જ્ઞાનફલમાશ્રિતાઃ॥ 13-167-47 (88147)
જ્ઞાનસ્થઃ પુરુષસ્ત્વેષ વિકૃતઃ સ્વેન વર્ણિતઃ।
યે ધ્યાનેનાનુપશ્યન્તિ નિત્યં યોગપરાયણાઃ॥ 13-167-48 (88148)
તમેવ પુરુષં દેવં કેચિદેવ મહેશ્વર।
નિત્યમન્યતમાઃ પ્રાહુર્જ્ઞાનં પરમકં સ્મૃતમ્॥ 13-167-49 (88149)
જ્ઞાનમેવ વિનિર્મુક્તાઃ સાંખ્યા ગચ્છન્તિ કેવલમ્।
ચિન્તાધ્યાત્મનિ ચાન્યત્ર યોગાઃ પરમબુદ્ધયઃ॥ 13-167-50 (88150)
ઉક્તમેતાવદેતત્તે યોગદર્શનમુત્તમમ્।
સાઙ્ખ્યજ્ઞાનં પ્રવક્ષ્યામિ પરિસંખ્યાવિદર્શનમ્॥' ॥ 13-167-51 (88151)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 167 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-167-11 યોઽગ્નિં યાજયતે નિત્યમિતિ થ.પાઠઃ॥ 7-167-21 પઞ્ચવિંશતિકં તત્વમિતિ થ.પાઠઃ॥ 7-167-27 ત્રીન્દણ્ડાનવાપ્નોતિ ચ યોગવિદિતિ ટ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 168
॥ શ્રીઃ ॥
13.168. અધ્યાયઃ 168
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
સનત્કુમારેણ રુદ્રંપ્રતિ અવ્યક્તાદિતત્વાનાં તારતમ્યકથનપૂર્વકં તત્સૃષ્ટિલયાદિકથનમ્॥ 1 ॥ તથા એતજ્જ્ઞાનસ્ય સંસારતારકત્વોક્તિઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`સનત્કુમાર ઉવાચ।
ઇન્દ્રિયેભ્યો મનઃ પૂર્વમહઙ્કારસ્તતઃ પરમ્।
અહઙ્કારાત્પરા બુદ્ધિર્બુદ્ધેઃ પરતરં મહત્॥ 13-168-1 (88152)
મહતઃ પરમવ્યક્તમવ્યક્તાત્પુરુષઃ પરઃ।
એતાવદેતત્સાંખ્યાનાં દર્શનં દેવસત્તમ॥ 13-168-2 (88153)
અવ્યક્તં બુદ્ધ્યહઙ્કારૌ મહાભૂતાનિ પઞ્ચ ચ।
મનસ્તથા વિશેષાશ્ચ દશ ચૈવેન્દ્રિયાણિ ચ।
એતાસ્તત્વચતુર્વિંશન્મહાપુરુષસમ્મિતાઃ॥ 13-168-3 (88154)
બુદ્ધ્યામાનેન દેવેશ ચેતનેન મહાત્મના।
સંયોગમેતયોર્નિત્યમાહુરવ્યક્તપુંસયોઃ॥ 13-168-4 (88155)
એકત્વં ચ બહુત્વં ચ સર્ગપ્રલયકોટિશઃ।
તમઃસંજ્ઞિતમેતદ્ધિ પ્રવદન્તિ ત્રિશૂલધૃક્॥ 13-168-5 (88156)
સમુત્પાટ્ય યથાવ્યક્તાજ્જીવા યાન્તિ પુનઃપુનઃ।
આદિરેષ મહાનાત્મા ગુણાનામિતિ નઃ પ્રભો॥ 13-168-6 (88157)
ગુણસ્થત્વાદ્ગુણં ચૈનમાહુરવ્યક્તલક્ષણમ્।
એતેનાધ્યુષિતો વ્યક્તસ્ત્રિગુણં ચેતયત્યુત॥ 13-168-7 (88158)
અચેતનઃ પ્રકૃત્યેષુ ન ચાન્યમનુબુધ્યતે।
બુધ્યમાનો હ્યહંકારો નિત્યં માનાપ્રબોધનાત્॥ 13-168-8 (88159)
વિમલસ્વ વિશુદ્ધસ્ય નીરુજસ્ય મહાત્મનઃ।
વિમલોદરશીલઃ સ્યાદ્બુધ્યમાનાપ્રબુદ્ધયોઃ॥ 13-168-9 (88160)
દ્રષ્ટા ભવત્યભોક્તા ચ સત્વમૂર્તિશ્ચ નિર્ગુણઃ।
બુધ્યમાનાપ્રબુદ્ધાભ્યામન્ય એવ તુ નિર્ગુણઃ॥ 13-168-10 (88161)
ઉપેક્ષકઃ શુચિસ્તાભ્યામુભાભ્યામયુતસ્તથા।
બુધ્યમાનો ન બુધ્યેત બુદ્ધમેવં સનાતનમ્॥ 13-168-11 (88162)
સ એવ બુદ્ધેરવ્યક્તસ્વભાવત્વાદચેતનઃ।
સોહમેવ ન મેઽન્યોસ્તિ ય એવમભિમન્યતે॥ 13-168-12 (88163)
ન મન્યતે મમાન્યોસ્તિ યેન ચેતોસ્મ્યચેતનઃ।
એવમેવાભિમન્યેત બુધ્યમાનોપ્યનાત્મવાન્॥ 13-168-13 (88164)
અહમેવ ન મેઽન્યોસ્તિ ન પ્રબુદ્ધવશાનુગઃ।
અવ્યક્તસ્થો ગુણાનેષ નિત્યમેવાભિમન્યતે॥ 13-168-14 (88165)
તેનાધિષ્ઠિતતત્વજ્ઞૈર્મહદ્ભિરભિધીયતે।
અહઙ્કારેણ સંયુક્તસ્તતસ્દદભિમન્યતે॥ 13-168-15 (88166)
ક્ષેત્રં પ્રવિશ્ય દુર્બુદ્ધિર્બુદ્ધ્યમાનો હ્યનાત્મવાન્।
અહમેવ સૃજત્યન્યદ્દ્વિતીયં લોકસારથિઃ॥ 13-168-16 (88167)
સર્વાભાવૈરહઙ્કારૈસ્તૃતીયં સર્ગસંજ્ઞિતમ્।
તતો ભૂતાન્યહઙ્કારમહઙ્કારો મનોઽસૃજત્॥ 13-168-17 (88168)
સર્વસ્નોતસ્યભિમુખં સમ્પ્રાવર્તત બુદ્ધિમાન્।
તથૈવ યજ્ઞે ભૂતેષુ વિષયાર્થી પુનઃપુનઃ।
ઇન્દ્રિયૈઃ સહ શૂલાઙ્ક પઞ્ચ પઞ્ચભિરેવ ચ॥ 13-168-18 (88169)
મનો વેદ ન ચાત્માનમઙ્કારં પ્રજાપતિઃ।
ન વેદ વાપ્યહઙ્કારો બુદ્ધિં બુદ્ધિમતાંવર॥ 13-168-19 (88170)
એવમેતે મહાભાગ નેતરે નયવાદિનઃ।
અહઙ્કારેણ સંયુક્તઃ સ્રોતસ્યભિમુખઃ સદા॥ 13-168-20 (88171)
એવમેષ વિકારાત્મા મહાપુરુષસઞ્જ્ઞકઃ।
પ્રતનોતિ જગત્કૃત્સ્નં પુનરાદદતે સકૃત્॥ 13-168-21 (88172)
સસંજ્ઞત્વાજ્જગત્કૃત્સ્નમવ્યક્તસ્ય હૃદિ સ્થિતમ્।
સંવિશદ્રજનીં કૃત્સ્નાં નિશાન્તે દિવસાગમે॥ 13-168-22 (88173)
પુનરાત્મા વિજયતે બહવો નિર્ગુણાસ્તથા।
અજ્ઞાનેન સમાયુક્તઃ સોવ્યક્તેન તમોત્મના॥ 13-168-23 (88174)
યદિ હ્યેષો નુ મન્યેત મમાસ્તિ પરતો વરઃ।
સ પુનઃ પુનરાત્માનં ન કુર્યાદાક્ષિપેત ચ॥ 13-168-24 (88175)
એતમવ્યક્તવિષયં સૂક્ષ્મં મન્યેત બુદ્ધિમાન્।
પઞ્ચવિંશં મહાદેવ મહાપુરુષવૈકૃતમ્॥ 13-168-25 (88176)
પ્રબુદ્ધૌ બુદ્ધવાનેતત્સૃજમાનમબુદ્ધવાન્।
ગુણાન્પુનશ્ચ તાનેવ સોત્મનાત્મનિ નિક્ષિપેત્॥ 13-168-26 (88177)
અવ્યક્તસ્ય વશીભૂતો યોઽજ્ઞાનસ્ય તમોત્મનઃ।
બુધ્યમાનો હ્યબુદ્ધસ્ય બુદ્ધસ્તદનુભુજ્યતે॥ 13-168-27 (88178)
ઉપેક્ષકઃ શુચિર્વ્યગ્રઃ સોલિઙ્ગઃ સોવ્રણોઽમલઃ।
ષડ્વિંશો ભગવાનાસ્તે બુદ્ધઃ શુદ્ધો નિરામયઃ॥ 13-168-28 (88179)
અવ્યક્તાદિવિશેષાન્તમેતદ્વૈદ્યા વદન્ત્યુત।
એતૈરેવ વિહીનં તુ કેચિદાહુર્મનીષિણઃ॥ 13-168-29 (88180)
નિસ્તત્વં બુધ્યમાનાસ્તુ કેચિદાહુર્મહામતે।
કેચિદાહુર્મહાત્માનસ્તત્વસંજ્ઞિતમેવ તુ॥ 13-168-30 (88181)
તત્વસ્ય શ્રવણાદેનં તત્વમેવં વદન્તિ વૈ।
સત્વસંશ્રયણાચ્ચૈવ સત્વવન્તં મહેશ્વર॥ 13-168-31 (88182)
એવમેષ વિકારાત્મા બુધ્યમાનો મહાભુજ।
અવ્યક્તો ભવતે વ્યક્તૌ સત્વંસત્વં તથા ગુણૌ।
વિદ્યા ચ ભવતે વિદ્યા ભવેત્તુ ગ્રહસંજ્ઞિતમ્॥ 13-168-32 (88183)
ય એવમનુબુદ્ધ્યન્તે યોગસાઙ્ખ્યાશ્ચ તત્વતઃ।
તેઽવ્યક્તં શઙ્કરાગાઢં મુઞ્ચન્તે શાસ્ત્રબુદ્ધયઃ॥ 13-168-33 (88184)
તેષામેતત્તુ વદતાં શાસ્ત્રાર્થં સૂક્ષ્મદર્શિનામ્।
બુદ્ધિર્વિસ્તીર્યતે સર્વં તૈલબિન્દુરિવામ્ભસિ॥ 13-168-34 (88185)
વિદ્યા તુ સર્વવિદ્યાનામવબોધ ઇતિ સ્મૃતઃ।
યેન વિદ્યામવિદ્યાં ચ વિન્દન્તિ યતિસત્તમાઃ॥ 13-168-35 (88186)
સૈષા ત્રયી પરા વિદ્યા ચતુર્થ્યાન્વીક્ષિકી સ્મૃતા।
યાં બુદ્ધ્યમાનો બુદ્ધ્યેત બુદ્ધ્યાત્મનિ સમં ગતઃ॥ 13-168-36 (88187)
અપ્રબુદ્ધમથાવ્યક્તમવિદ્યાસંજ્ઞિકં સ્મૃતમ્।
વિમોહિતં તુ શોકેન કેવલેન સમન્વિતમ્।
એતદ્બુદ્ધ્યા ભવેદ્બુદ્ધઃ કિમન્યદ્બુદ્ધિલક્ષણમ્॥ 13-168-37 (88188)
યે ત્વેતન્નાવબુદ્ધ્યન્તે તે પ્રબુદ્ધવશાનુગાઃ।
તે પુનઃપુનરવ્યક્તાજ્જનિષ્યન્ત્યબુધાંત્મનઃ॥ 13-168-38 (88189)
તમેવ તુલયિષ્યન્તિ અબુદ્ધિવશવર્તિનઃ।
યે ચાપ્યન્યે તન્મનસસ્તેપ્યેતત્ફલભાગિનઃ॥ 13-168-39 (88190)
વિદિત્વૈનં ન શોચન્તિ યોગોપેતાર્થદર્શિનઃ।
સ્વાતન્ત્ર્યં પ્રતિલપ્સ્યન્તે કેવલત્વં ચ ભાસ્વરમ્॥ 13-168-40 (88191)
અજ્ઞાનબન્ધનાન્મુક્તાસ્તીર્ણાઃ સંસારબન્ધનાત્।
અજ્ઞાનસાગરં ઘોરમગાધં તમસંજ્ઞકમ્।
યત્ર મજ્જન્તિ ભૂતાનિ પુનઃપુનરરિંદમ્॥ 13-168-41 (88192)
એષા વિદ્યા તથાઽવિદ્યા કથિતા તે મયાઽર્થતઃ।
યસ્મિન્દેયં ચ નો ગ્રાહ્યં સાંખ્યાઃ સાંખ્યં તથૈવ ચ॥ 13-168-42 (88193)
તથા ચૈકત્વનાનાત્વમક્ષરં ક્ષરમેવ ચ।
નિગદિષ્યામિ દેવેશ વિમોક્ષં ત્રિવિધં ચ તે॥ 13-168-43 (88194)
બુદ્ધ્યમાનાપ્રબુદ્ધાભ્યામબુદ્ધસ્ય પ્રપઞ્ચનમ્।
ભૂય એવ નિબોધ ત્વં દેવાનાં દેવસત્તમ॥ 13-168-44 (88195)
યચ્ચ કિઞ્ચ શ્રુતં ન સ્યાદ્દૃષ્ટં ચૈવ ન કિઞ્ચન।
તચ્ચ તે સમ્પ્રવક્ષ્યામિ એકાગ્રઃ શૃણુ તત્પરઃ॥' ॥ 13-168-45 (88196)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટષષ્ટ્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 168 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 169
॥ શ્રીઃ ॥
13.169. અધ્યાયઃ 169
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
સનત્કુમારેણ રુદ્રંપ્રતિ પ્રાણિનાં મરણસૂચકદુર્નિમિત્તકથનપૂર્વકં જિજીવિષોસ્તત્પહિહારોપાયકથનમ્॥ 1 ॥ તથાઽનિચ્છોર્ભગવદ્ધ્યાનેન શરીરત્યાગસ્ય પારત્રિકસુખસાધનત્વોક્તિઃ॥ 2 ॥ તથા ભગવજ્જ્ઞાનપ્રશંસનપૂર્વકં તદુપદેશપરંપરાકથનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`સનત્કુમાર ઉવાચ।
અરિષ્ટાનિ પ્રવક્ષ્યામિ તત્વેન શૃણુ તદ્ભવાન્।
મધ્ય ઉત્તરતસ્તાત દક્ષિણામુખનિષ્ઠિતમ્॥ 13-169-1 (88197)
વિદ્યુત્સંસ્થાનપુરુષં યદિ પશ્યેત માનવઃ।
વર્ષત્રયેણ જાનીયાદ્દેહન્યાસમુપસ્થિતમ્।
એતત્ફલમંરિષ્ટસ્ય શઙ્કરાહુર્મનીષિણઃ। 13-169-2 (88198)
શુદ્ધમણ્ડમાદિત્યમરશ્મિમથ પશ્યતઃ।
વર્ષાર્ધકેન જાનીયાદ્દેહન્યાસમુપસ્થિતમ્॥ 13-169-3 (88199)
છિદ્રાં ચન્દ્રમસશ્છાયાં પાદાવપ્યનપશ્યતઃ।
સંવત્સરેણ જાનીયાદ્દેહન્યાસમુપસ્થિતમ્॥ 13-169-4 (88200)
કનીનિકાયામશિરઃપુરુષં યદિ પશ્યતિ।
જાનીયાત્ષટ્સુ માસેષુ દેહન્યાસમુપસ્થિતમ્॥ 13-169-5 (88201)
કર્ણૌ પિધાય હસ્તાભ્યાં શબ્દં ન શૃણુયાદ્યદિ।
વિજાનીયાત્તુ માસેન દેહન્યાસમુપસ્થિતમ્॥ 13-169-6 (88202)
આમગન્ધમુપાઘ્રાતિ સુરભિં પ્રાપ્ય ભાસ્વરમ્।
દેવતાયતનસ્થોપિ સપ્તરાત્રેણ મૃત્યુભાક્॥ 13-169-7 (88203)
સર્વાઙ્ગધારણાવસ્થાં ધારયેત સમાહિતઃ।
યથા સ મૃત્યું જયતિ નાન્યથેહ મહેશ્વર।
યદિ જીવિતુમિચ્છેત ચિરકાલં મહામુને॥ 13-169-8 (88204)
અથ નેચ્છેચ્ચિરં કાલં ત્યજેદાત્માનમાત્મના।
કેવલં ચિન્તયાનસ્તુ નિષ્કલં સ નિરામયમ્॥ 13-169-9 (88205)
અથ તં નિર્વિકારં તુ પ્રકૃતે પરમં શુચિઃ।
પુરુષં દેહસાધર્મ્યં દેહન્યાસમુપાશ્નુયાત્॥ 13-169-10 (88206)
જાગ્રતો હિ મયોક્તાનિ તવારિષ્ટાનિ તત્વતઃ।
ધારણાચ્ચૈવ સર્વાઙ્ગે મૃત્યુ જીયાત્સુરર્ષભ॥ 13-169-11 (88207)
એકત્વદર્શનં ભૂયો નાનાત્વં ચ નિબોધ મે।
અક્ષરં ચ ક્ષરં ચૈવ ચતુષ્ટયવિધાનતઃ॥ 13-169-12 (88208)
અવ્યક્તાદીનિ તત્વાનિ સર્વાણ્યેવ મહાદ્યુતે।
આહુશ્ચતુર્વિંશતિતમં વિકારપુરુષાન્વિતમ્॥ 13-169-13 (88209)
એકત્વદર્શનં ચૈવ નાનાત્વેન વરં સ્મૃતમ્।
પઞ્ચવિંશતિવર્ગઃ સ્યાદપવર્ગોઽજરામરઃ॥ 13-169-14 (88210)
સ નિર્વિકારઃ પુરુષસ્તત્વેનૈવોપદિશ્યતે।
સ એવ પઞ્ચવિંશસ્તુ વિકારઃ પુરુષઃ સ્મૃતઃ॥ 13-169-15 (88211)
યદ્યેષ નિર્વિકારઃ સ્યાત્તત્વં ન તુ ભવેદ્ભવ।
વિકારો વિદ્યમાનસ્તુ તત્વસંજ્ઞકમુચ્યતે॥ 13-169-16 (88212)
યદ્યોષોઽવ્યક્તતાં નૈતિ વ્યતિરેકાન્ન સંશયઃ।
તથા ભવતિ નિસ્તત્વસ્તથા સત્વસ્તથાગુણઃ॥ 13-169-17 (88213)
વિકારગુણસંત્યાગાત્પ્રકૃત્યન્યત્વતા શુચિઃ।
તદા નાનાત્વતામેતિ સર્ગહીનોઽપવર્ગભાક્॥ 13-169-18 (88214)
બોધ્યમાનઃ પ્રબુધ્યેત સમો ભવતિ બુદ્ધિમાન્।
અક્ષરશ્ચ ભવત્યેષ યથાવા ચ્યુતવાન્ક્ષણાત્॥ 13-169-19 (88215)
અવ્યક્તાવ્યક્તિરુક્તા સ્યાન્નિર્ગુણસ્ય ગુણાકરાત્।
એતદેકત્વનાનાત્વમક્ષરઃ ક્ષર એવ ચ॥ 13-169-20 (88216)
વ્યાખ્યાતં તવ શૂલાઙ્ક તથારિષ્ટાનિ ચૈવ હિ।
વિમોક્ષલક્ષણં શેષં તદપીહ બ્રવીમિ તે।
યં જ્ઞાત્વા યતયઃ પ્રાપ્તાઃ કેવલત્વમનામયમ્॥ 13-169-21 (88217)
સાઙ્ખ્યાશ્ચાપ્યથ યોગાશ્ચ દગ્ધપઙ્કા ગતજ્વરાઃ।
અમૂર્તિત્વમનુપ્રાપ્તા નિર્ગુણા નિર્ભયા ભવ॥ 13-169-22 (88218)
વિપાપ્માનો મહાદેવ મુક્તાઃ સંસારસાગરાત્।
સરણે પ્રજનાદાને ગુણાનાં પ્રકૃતિઃ સદા।
પરા પ્રમત્તા સતતમેતાવત્કાર્યકારણમ્॥ 13-169-23 (88219)
અસચ્ચૈવ ચ સચ્ચૈવ કુરુતે સ પુનઃ પુનઃ।
ચૈતન્યેન પુરાણેન ચેતનાચેતનાત્પરઃ॥ 13-169-24 (88220)
યસ્તુ ચેતયતે ચેતો મનસા ચૈકબુદ્ધિકમ્।
સ નૈવ સન્ન ચૈવાસન્સદસન્ન ચ સંસ્મૃતઃ॥ 13-169-25 (88221)
વ્યતિરિક્તશ્ચ શુદ્ધશ્ચ સોઽન્યશ્ચાપ્રકૃતિસ્તથા।
ઉપેક્ષકશ્ચ પ્રકૃતેર્વિકારપુરુષઃ સ્મૃતઃ॥ 13-169-26 (88222)
વિકારપુરુષેણૈષા સંયુક્તા સૃજતે જગત્।
પુનરાદદતે ચૈવ ગુણાનામન્યથાત્મનિ॥ 13-169-27 (88223)
મત્સ્યોદકાત્સસંજ્ઞાતઃ પ્રકૃતેરેવ કર્મણઃ।
તદ્વત્ક્ષેત્રસહસ્રાણિ સ એવ પ્રકરિષ્યતિ॥ 13-169-28 (88224)
ક્ષેત્રપ્રલયતજ્જ્ઞસ્તુ ક્ષેત્રજ્ઞ ઇતિ ચોચ્યતે।
સયોગો નિત્ય ઇત્યાહુર્યે જનાસ્તત્વદર્શિનઃ॥ 13-169-29 (88225)
એવમેષ હ્યસત્સચ્ચ વિકારપુરુષઃ સ્મૃતઃ।
વિકારાપદ્યમાનં તુ વિકૃતિં પ્રવદન્તિ નઃ॥ 13-169-30 (88226)
યદા ત્વેષ વિકારસ્ય પ્રકૃતાનિતિ મન્યતે।
તદા વિકારતામેતિ વિકારાન્યત્વતાં વ્રજેત્॥ 13-169-31 (88227)
પ્રકૃત્યા ચ વિકારૈશ્ચ વ્યતિરિક્તો યદા ભવેત્।
શુચિ યત્પરમં શુદ્ધં પ્રતિબુદ્ધં સનાતનમ્।
અયુક્તં નિષ્કલં શુદ્ધમવ્યયં ચાજરામરમ્॥ 13-169-32 (88228)
સમેત્ય તેન શુદ્ધેન બુધ્યમાનઃ સ ભાસ્વરઃ।
વિમોક્ષં ભજતે વ્યક્તાદપ્રબુદ્ધાદચેતનાત્॥ 13-169-33 (88229)
ઉદુમ્બરાદ્વા મશકઃ પ્રલયાન્નિર્ગતો યથા।
તથાઽવ્યક્તસ્ય સંત્યાગાન્નિર્મમઃ પઞ્ચ વિંશકઃ॥ 13-169-34 (88230)
યથા પુષ્કરપર્ણસ્થો જલબિન્દુર્ન સંશ્લિષેત્।
તથૈવાવ્યક્તવિષયે ન લિપ્યેત્પઞ્ચવિંશકઃ॥ 13-169-35 (88231)
આકાશ ઇવ નિઃસઙ્ગસ્તથા સઙ્ગસ્ત્થા વરઃ।
પઞ્ચવિંશતિમો બુદ્ધો બુદ્ધેનિ સમતાં ગતઃ॥ 13-169-36 (88232)
એતદ્ધિ પ્રકૃતં જ્ઞાનં તત્વતશ્ચ સમુત્થિતમ્।
પૂર્વજેભ્યસ્તથોત્પન્નં બ્રહ્મજેભ્યસ્તથાનઘ॥ 13-169-37 (88233)
આદિસર્ગો મહાબાહો તામસેનાવૃતં પરમ્।
પ્રતિષ્ટાવયવંદેવમભેદ્યમજરામરમ્॥ 13-169-38 (88234)
સનકઃ સનન્દનશ્ચૈવિ તૃતીયશ્ચ સનાતનઃ।
તે વિદુઃ પરમં ધર્મમવ્યયં વ્યયધર્ષણમ્॥ 13-169-39 (88235)
અવ્યક્તાત્પરમાત્સૂક્ષ્માદવ્રણાન્મૂર્તિસંજ્ઞકાત્।
ક્ષેત્રજ્ઞો ભગવાનાસ્તે નરાયણપરાયણઃ॥ 13-169-40 (88236)
અસ્માકં સહજાતાનામુત્પન્નં જ્ઞાનમુત્તમમ્।
એતે હિ મૂર્તિમન્તો વૈ લોકાન્પ્રવિચરામહે॥ 13-169-41 (88237)
પુનઃપુનઃ પ્રજાતા વૈ તત્રતત્ર પિનાકધૃક્।
દ્વન્દ્વૈર્વિરજ્યમાનસ્ય જ્ઞાનમુત્પન્નમુત્તમમ્॥ 13-169-42 (88238)
કપિલાન્મૂલઆચાર્યાત્તત્વબુદ્ધિવિનિશ્ચયમ્।
યોગસાંખ્યમવાપ્તં મે કાર્ત્સ્ન્યેન મુનિસત્તમાત્॥ 13-169-43 (88239)
તેન સંબોધિતાઃ શિષ્યા બહવસ્તત્વદર્શિનઃ।
તદ્બુદ્ધ્વા બહવઃ શિષ્યા મયાપ્યેતન્નિદર્શિતાઃ॥ 13-169-44 (88240)
જન્મમૃત્યુહરં તથ્યં જ્ઞાનં જ્ઞેયં સનાતનમ્।
યજ્જ્ઞાત્વા નાનુશોચન્તિ તત્વજ્ઞાના નિરિન્દ્રિયાઃ॥ 13-169-45 (88241)
શુદ્ધબીજમલાશ્ચૈવ વિપઙ્કા વૈ નિરક્ષરાઃ।
સ્વતન્ત્રાસ્તે સ્વતન્ત્રેણ સમ્મિતા નિષ્કલાઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-169-46 (88242)
શાશ્વતાશ્ચાવ્યયાશ્ચૈવ તમોગ્રાહ્યાશ્ચ ભાસ્વર।
વિપાપ્માનસ્તથા સર્વે સત્વસ્થાશ્ચાપિ નિર્વ્રણાઃ॥ 13-169-47 (88243)
વિમુક્તાઃ કેવલાશ્ચૈવ વીતમોહભયાસ્તથા।
અમૂર્તાસ્તે મહાભાગ સર્વે ચ વિગતજ્વરાઃ॥ 13-169-48 (88244)
હિરણ્યનાભસ્ત્રિશિરાસ્તથા પ્રહ્લાદભાસ્કરૌ।
વસુર્વિશ્વાવસુશ્ચૈવ સાર્ધં પઞ્ચશિખસ્તથા॥ 13-169-49 (88245)
ગાર્ગ્યોઽથાસુરિરાવન્ત્યો ગૌતમો વૃત એવ ચ।
કાત્યાયનોઽથ નમુચિર્હરિશ્ચ દમનશ્ચિ હ॥ 13-169-50 (88246)
એતે ચાન્યે ચ બહવસ્તત્વમેવોપદર્શિતાઃ।
કેચિન્મુક્તાઃ સ્થિતાઃ કેચિચ્છન્દતશ્ચાપરે મૃતાઃ॥ 13-169-51 (88247)
દર્શિતાસ્ત્રિવિધં બન્ધં વિમોક્ષં ત્રિવિધં તથા।
અજ્ઞાનં ચૈવ રાગશ્ચ સંયોગં પ્રાકૃતં તથા॥ 13-169-52 (88248)
એતેભ્યો બન્ધનં પ્રોક્તં વિમોક્ષમપિ મે શૃણુ।
પરિતસ્તાવતા સમ્યક્સમ્બન્ધો યાવતા કૃતઃ॥ 13-169-53 (88249)
કૃત્સ્નક્ષયપરિત્યાગાદ્વિમોક્ષ ઇતિ નઃ શ્રુતિઃ।
નિવૃત્તઃ સર્વસઙ્ગેભ્યઃ કેવલઃ પુરુષોઽમલઃ॥ 13-169-54 (88250)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-169-55x (7372)
13-169-55 (88251)
ઇત્યેવમુક્ત્વા ભગવાનીશ્વરાય મહાત્મને।
સનત્કુમારઃ પ્રયયાવાકાશં સમુપાશ્રિતઃ॥'
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 170
॥ શ્રીઃ ॥
13.170. અધ્યાયઃ 170
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ તીર્થશૌચનિરૂપણમ્॥ 1॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
યદ્વરં સર્વતીર્થાનાં તદ્બ્રવીહિ પિતામહ।
યત્ર ચૈવ પરં શૌચં તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 13-170-1 (88252)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-170-2x (7373)
સર્વાણિ ખલુ તીર્થાનિ ગુણવન્તિ મનીષિણઃ।
યત્તુ તીર્થં ચ શૌચં ચ તન્મે શૃણુ સમાહિતઃ॥ 13-170-2 (88253)
અગાધે વિમલે શુદ્ધે સત્યતીર્થે ધૃતિહ્રદે।
સ્નાતવ્યં માનસે તીર્થે સત્વમાલમ્બ્ય શાશ્વતમ્॥ 13-170-3 (88254)
તીર્થશૌચં તપો જ્ઞાનં માર્દવં સત્યમાર્જવમ્।
અહિંસા સર્વભૂતાનામાનૃશંસ્યં દમઃ શમઃ॥ 13-170-4 (88255)
નિર્મમા નિરહઙ્કારા નિર્દ્વન્દ્વા નિષ્પરિગ્રહાઃ।
યોગિનસ્તીર્થભૂતાસ્તે તીર્થં પરમમુચ્યતે॥ 13-170-5 (88256)
નારાયણેઽથ રુદ્રે વા ભક્તિસ્તીર્થં પરં મતમ્।
શૌચલક્ષણમેતત્તે સર્વત્રૈવાન્વવેક્ષતઃ॥ 13-170-6 (88257)
રજસ્તમઃસત્વમથો યેષાં નિર્ધૂતમાત્મના।
તીર્થમાચારશુદ્ધિશ્ચ સ્વમાર્ગપરિમાર્ગણમ્। 13-170-7 (88258)
સર્વત્યાગેષ્વભિરતાઃ સર્વજ્ઞાઃ સમદર્શિનઃ।
શૌચષ્વેતેષ્વભિરતાસ્તે તીર્થશુચયોઽપિ ચ॥ 13-170-8 (88259)
નોદકક્લિન્નગાત્રસ્તુ સ્નાત ઇત્યભિધીયતે।
સ સ્નાતો યો દમસ્નાતઃ સ બાહ્યાભ્યન્તરઃ શુચિઃ॥ 13-170-9 (88260)
અદૃષ્ટેષ્વનપેક્ષા યે પ્રાપ્તેષ્વર્થેષુ નિર્મમાઃ।
શૌચમેવ પરં તેષાં યેષાં નોત્પદ્યતે સ્પૃહા॥ 13-170-10 (88261)
પ્રજ્ઞાનં શૌચમેવેહ શરીરસ્ય વિશેષતઃ।
તથા નિષ્કિંચનત્વં ચ મનસશ્ચ પ્રસન્નતા॥ 13-170-11 (88262)
વૃત્તં શૌચં મહાશૌચં તીર્થશૌચમતઃ પરમ્।
જ્ઞાનોત્પન્નં ચ યચ્છૌચં તચ્છૌચં પરમં સ્મૃતમ્॥ 13-170-12 (88263)
મનસા ચ પ્રદીપ્તેન બ્રહ્મજ્ઞાનજલેન ચ।
સ્નાતા યે માનસે તીર્થે તજ્જ્ઞાઃ ક્ષેત્રજ્ઞદર્શનાઃ॥ 13-170-13 (88264)
સમારોપિતશૌચસ્તુ નિત્યં ભવસમન્વિતઃ।
કેવલં ગુણસમ્પન્નઃ શુચિરેવ નરઃ સદા॥ 13-170-14 (88265)
શરીરસ્થાનિ તીર્થાનિ પ્રોક્તાન્યેતાનિ ભારત।
પૃથિવ્યાં યાનિ તીર્થાનિ પુણ્યાનિ શૃણુ તાન્યપિ॥ 13-170-15 (88266)
શરીરસ્ય યથોદ્દેશઃ શરીરોપરિ નિર્મિતાઃ।
તથા પૃથિવ્યા ભાગાશ્ચ પુણ્યાનિ સલિલાનિ ચ॥ 13-170-16 (88267)
કીર્તનાચ્ચૈવ તીર્થસ્ય સ્નાનાચ્ચ પિતૃતર્પણાત્।
શોધ્યં હિ પાતકં તીર્થે પૂતા યાન્તિ સુખં દિવમ્। 13-170-17 (88268)
પરિગ્રહાચ્ચ સાધૂનાં પૃથિવ્યાશ્ચૈવ તેજસા।
અતીવ પુણ્યભાગાસ્તે સલિલસ્ય ચ તેજસા॥ 13-170-18 (88269)
મનસશ્ચ પૃથિવ્યાશ્ચ પુણ્યાસ્તીર્થાસ્તથાપરે।
ઉભયોરેવ યઃ સ્નાયાત્સ સિદ્ધિં શીઘ્રમાપ્નુયાત્॥ 13-170-19 (88270)
યથા ફલં ક્રિયાહીનં ક્રિયા વા ફલવર્જિતા।
નેહ સાધયતે કાર્યં સમાયુક્તા તુ સિધ્યતિ॥ 13-170-20 (88271)
એવં શરીરશૌચેન તીર્થશૌચેન ચાન્વિતઃ।
શુચિઃ સિદ્ધિમવાપ્નોતિ દ્વિવિધં શૌચમુત્તમમ્॥ ॥ 13-170-21 (88272)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 170 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-170-7 તત્ત્વવિત્ત્વનહંબુદ્ધિસ્તીર્થપ્રવરમુચ્યતે ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 171
॥ શ્રીઃ ॥
13.171. અધ્યાયઃ 171
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ માર્ગશીર્ષાદિ કાર્તિકાન્તેષુ દ્વાદશમાસેષુ દ્વાદશદ્વાદશીષુ કેશવાદિદામોદરાન્તભગવદ્રૂપવિશેષપૂજાફલવિશેષકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
[*યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
સર્વેષામુપવાસાનાં યચ્છ્રેયઃ સુમહત્ફલમ્।
યચ્ચાપ્યસંશયં લોકે તન્મે ત્વં વક્તુમર્હસિ॥ 13-171-1 (88273)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-171-2x (7374)
શૃણુ રાજન્યથા ગીતં સ્વયમેવ સ્વયંભુવા।
યત્કૃત્વા નિર્વૃતો ભૂયાત્પુરુષો નાત્ર સંશયઃ॥ 13-171-2 (88274)
દ્વાદશ્યાં માર્ગશીર્ષે તુ અહોરાત્રેણ કેશવમ્।
અર્ચ્યાશ્વમેધં પ્રાપ્નોતિ દુષ્કૃતં ચાસ્ય નશ્યતિ॥ 13-171-3 (88275)
તથૈવ પૌષમાસે તુ પૂજ્યો નારાયણેતિ ચ।
વાજપેયમવાપ્નોતિ સિદ્ધિં ચ પરમાં વ્રજેત્॥ 13-171-4 (88276)
અહોરાત્રેણ દ્વાદશ્યાં માઘમાસે તુ માઘવમ્।
રાજસૂયમવાપ્નોતિ કુલં ચૈવ સમુદ્ધરેત્॥ 13-171-5 (88277)
તથૈવ ફાલ્ગુને માસિ ગોવિન્દેતિ ચ પૂજયન્।
અતિરાત્રમવાપ્નોતિ સોમલોકં ચ ગચ્છતિ॥ 13-171-6 (88278)
અહોરાત્રેણ દ્વાદશ્યાં ચૈત્રે વિષ્ણુરિતિ સ્મરન્।
પૌણ્ડરીકમવાપ્નોતિ દેવલોકં ચ ગચ્છતિ॥ 13-171-7 (88279)
વૈશાખમાસે દ્વાદશ્યાં પૂજયન્મધુસૂદનમ્।
અગ્નિષ્ટોમમવાપ્નોતિ સોમલોકં ચ ગચ્છતિ॥ 13-171-8 (88280)
અહોરાત્રેણ દ્વાદશ્યાં જ્યેષ્ઠે માસિ ત્રિવિક્રમમ્।
ગવાં મેધમવાપ્નોતિ અપ્સરોભિશ્ચ મોદતે॥ 13-171-9 (88281)
આષાઢે માસિ દ્વાદશ્યાં વામનેતિ ચ પૂજયન્।
નરમેધમવાપ્નોતિ પુણ્યં ચ લભતે મહત્॥ 13-171-10 (88282)
અહોરાત્રેણ દ્વાદશ્યાં શ્રાવણે માસિ શ્રીધરમ્।
પઞ્ચયજ્ઞાનવાપ્નોતિ વિમાનસ્થશ્ચ મોદતે॥ 13-171-11 (88283)
તથા ભાદ્રપદે માસિ હૃષીકેશેતિ પૂજયન્।
સૌત્રામણિમવાપ્નોતિ પૂતાત્મા ભવતે ચ હિ॥ 13-171-12 (88284)
દ્વાદશ્યામાશ્વિને માસિ પદ્મનાભેતિ ચાર્ચયન્।
ગોસહસ્રફલં પુણ્યં પ્રાપ્નુયાન્નાત્ર સંશયઃ॥ 13-171-13 (88285)
દ્વાદશ્યાં કાર્તિકે માસિ પૂજ્યો દામોદરેતિ ચ।
ગવાં યજ્ઞમવાપ્નોતિ પુમાન્સ્ત્રી વા ન સંશયઃ॥ 13-171-14 (88286)
અર્ચયેત્પુણ્ડરીકાક્ષમેવં સંવત્સરં તુ યઃ।
જાતિસ્મરત્વં પ્રાપ્નોતિ વિન્દ્યાદ્બહુ સુવર્ણકમ્॥ 13-171-15 (88287)
અહન્યહનિ તદ્ભાવમુપેન્દ્રં યોઽધિગચ્છતિ।
સમાપ્તે ભોજયેદ્વિપ્રાનથવા દાપયેદ્ધૃતમ્॥ 13-171-16 (88288)
અતઃ પરં નોપવાસો ભવતીતિ વિનિશ્ચયઃ॥
ઉવાચ ભગવાન્વિષ્ણુઃ સ્વયમેવ પુરાતનમ્॥] ॥ 13-171-17 (88289)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 171 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
* એતદાદ્યધ્યાયદ્વયં ઝ.પુસ્તક એવ દૃશ્યતે। 7-171-3 અર્ચ્ય અભ્યર્ચ્ય॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 172
॥ શ્રીઃ ॥
13.172. અધ્યાયઃ 172
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ શરીરસૌન્દર્યાદિફલકચાન્દ્રવ્રતાચરણપ્રકારકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
[વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
શરતલ્પગતં ભીષ્મં વૃદ્ધં કુરુપિતામહમ્।
ઉપગમ્ય મહાપ્રાજ્ઞઃ પર્યપૃચ્છદ્યુધિષ્ઠિરઃ॥ 13-172-1 (88290)
અઙ્ગાનાં રૂપસૌભાગ્યં પ્રિયં ચૈવ કથં ભવેત્।
ધર્માર્થકામસંયુક્તઃ સુખભાગી કથં ભવેત્॥ 13-172-2 (88291)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-172-3x (7375)
માર્ગશીર્ષસ્ય માસસ્ય ચન્દ્રે મૂલેન સંયુતે।
પાદૌ મૂલેન રાજેન્દ્રિ જઙ્ઘાયામથ રોહિણીમ્॥ 13-172-3 (88292)
અશ્વિન્યાં સક્થિની ચૈવ ઊરૂ ચાષાઢયોસ્તથા।
ગુહ્યં તુ ફાલ્ગુની વિદ્યાત્કૃત્તિકા કટિકાસ્તથા॥ 13-172-4 (88293)
નાભિં ભાદ્રપદે વિદ્યાદ્રેવત્યામક્ષિમણ્ડલમ્।
પૃષ્ઠમેવ ધનિષ્ઠાસુ અનુરાધોત્તરાસ્તથા॥ 13-172-5 (88294)
બાહુભ્યાં તુ વિશાખાસુ હસ્તૌ હસ્તેન નિર્દિશેત્।
પુનર્વસ્વઙ્ગુલી રાજન્નાશ્લેષાસુ નખાસ્તથા॥ 13-172-6 (88295)
ગ્રીવાં જ્યેષ્ઠા ચ રાજેન્દ્ર શ્રવણેન તુ કર્ણયોઃ।
મુખં પુષ્યેણ દાનેન દન્તોષ્ઠૌ સ્વાતિરુચ્યતે॥ 13-172-7 (88296)
હાસં શતભિષાં ચૈવ મઘાં ચૈવાથ નાસિકામ્।
નેત્રે મૃગશિરો વિદ્યાલ્લલાટે મિત્રમેવ તુ॥ 13-172-8 (88297)
ભરણ્યાં તુ શિરો વિદ્યાત્કેશાનાર્દ્રાં નરાધિપ।
સમાપ્તે તુ ઘૃતં દદ્યાદ્બ્રાહ્મણે વેદપારગે॥ 13-172-9 (88298)
સુભગો દર્શનીયશ્ચ જ્ઞાનભાગ્યથ જાનતે।
જાયતે પરિપૂર્ણાઙ્ગઃ પૌર્ણમાસ્યેવ ચન્દ્રમાઃ॥] ॥ 13-172-10 (88299)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વિસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 172 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-172-3 ઇષ્ટકામનાસિદ્ધ્યર્થં ચાન્દ્રવ્રતમાહ માર્ગેતિ। માર્ગશીર્ષશુક્લપ્રતિપદિ મૂલનક્ષત્રયોગે સ્તીદં ચાન્દ્રં વ્રતમારભેત। તત્ર ચન્દ્રાવયવેષુ નક્ષત્રાણિ ન્યસેત્ પાદૌ મૂલેનેત્યાદિના। સ્વદેવતાસહિતેન મૂલેન ચન્દ્રસ્ય પાદૌ કલ્પયેદિત્યર્થઃ। એવં રોહિણ્યાદિભિઃ સદેવતાભિર્જઙ્ઘાદયઃ કલ્પનીયાઃ। સર્વત્ર વિભક્તિવ્યત્યય આર્ષઃ॥ 7-172-4 આષાઢાદ્વયં ફાલ્ગુનીદ્વયં ભાદ્રપદાદ્વયં ચ જ્ઞેયમ્॥ 7-172-10 એવં કુર્વન્વિકલાઙ્ગોઽપિ પૌર્ણમાસ્યાં સકલાઙ્ગો ભવતિ એતત્સદૃષ્ટાન્તમાહ પરિપૂર્ણાઙ્ગ ઇતિ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 173
॥ શ્રીઃ ॥
13.173. અધ્યાયઃ 173
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
બૃહસ્પતિના યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ દેહિનાં જનનાદિપ્રકારનિરૂપણમ્॥ 1 ॥ તથા પ્રાણિનાં દુષ્કર્મવિશેષફલતયા તિર્યગ્યોનિવિશેષેષુ જનનકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
પિતામહ મહાપ્રાજ્ઞ સર્વશાસ્ત્રવિશારદ।
શ્રોતુમિચ્છામિ મર્ત્યાનાં સંસારવિધિમુત્તમમ્॥ 13-173-1 (88300)
કેન વૃત્તેન રાજેન્દ્ર વર્તમાના નરા ભુવિ।
પ્રાપ્નુવન્ત્યુત્તમં સ્વર્ગં કથં ચ નરકં નૃપ॥ 13-173-2 (88301)
મૃતં શરીરમુત્સૃજ્ય કાષ્ઠલોષ્ટસમં જનાઃ।
પ્રયાન્ત્યમું લોકમિતઃ કો વૈ તાનનુગચ્છતિ॥ ભીષ્મ ઉવાચ। 13-173-3 (88302)
દૂરાદાયાતિ ભગવાન્બૃહસ્પતિરુદારધીઃ।
પૃચ્છૈનં સુમહાભાગમેતદ્ગુહ્યં સનાતનમ્॥ 13-173-4 (88303)
નૈતદન્યેન શક્યં હિ વક્તું કેનચિદદ્ય વૈ।
વક્તા બૃહસ્પતિસમો ન હ્યન્યો વિદ્યતે ક્વચિત્॥ વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-173-5 (88304)
તયોઃ સંવદતોરેવં પાર્થગાઙ્ગેયયોસ્તદા।
આજગામ વિશુદ્ધાત્મા ભગવાન્સ બૃહસ્પતિઃ॥ 13-173-6 (88305)
તતો રાજા સમુત્થાય ધૃતરાષ્ટ્રપુરોગમઃ।
પૂજામનુષમાં ચક્રે સર્વે તે ચ સભાસદઃ॥ 13-173-7 (88306)
તતો ધર્મસુતો રાજા ભગવન્તં બૃહસ્પતિમ્।
ઉપગમ્ય યથાન્યાયં પ્રશ્નં પપ્રચ્છ તત્ત્વતઃ॥ 13-173-8 (88307)
ભગવન્સર્વધર્મજ્ઞ સર્વશાસ્ત્રવિશારદ।
મર્ત્યસ્ય કઃ સહાયો વૈ પિતા માતા સુતો ગુરુઃ। જ્ઞાતિસમ્બન્ધિવર્ગશ્ચ મિત્રવર્ગસ્તથૈવ ચ॥ 13-173-9 (88308)
મૃતં શરીરમુત્સૃજ્ય કાષ્ઠલોષ્ટસમં જનાઃ।
ગચ્છન્ત્યમું ચ લોકં વૈ ક એતાનનુગચ્છતિ॥ બૃહસ્પતિરુવાચ। 13-173-10 (88309)
એકઃ પ્રસૂયતે રાજન્નેક એવ વિનશ્યતિ।
એકસ્તરતિ દુર્ગાણિ ગચ્છત્યેકસ્તુ દુર્ગતિમ્॥ 13-173-11 (88310)
ન સહાયઃ પિતા માતા તથા ભ્રાતા સુતો ગુરુઃ।
જ્ઞાતિસમ્બન્ધિવર્ગશ્ચ મિત્રવર્ગસ્તથૈવ ચ॥ 13-173-12 (88311)
મૃતં શરીરમુત્સૃજ્ય કાષ્ઠલોષ્ટસમં જનાઃ।
મુહૂર્તમુપયુઞ્જ્યાથ તતો યાન્તિ પરાઙ્મુખાઃ॥ 13-173-13 (88312)
તૈસ્તચ્છરીરમુત્સૃષ્ટં ધર્મિ એકોઽનુગચ્છતિ।
તસ્માદ્ધર્મઃ સહાયાર્થે સેવિતવ્યઃ સદા નૃપઃ॥ 13-173-14 (88313)
પ્રાણી ધર્મસમાયુક્તો ગચ્છેત્સ્વર્ગગતિં પરામ્।
તથૈવાધર્મસંયુક્તો નરકં ચોપપદ્યતે॥ 13-173-15 (88314)
તસ્માન્ન્યાયાગતૈરર્થૈર્ધર્મં સેવેત પણ્ડિતઃ।
ધર્મ એકો મનુષ્યાણાં સહાયઃ પારલૌકિકઃ॥ 13-173-16 (88315)
લોભાન્મોહાદનુક્રોશાદ્ભયાદ્વાઽપ્યબહુશ્રુતઃ।
નરઃ કરોત્યકાર્યાણિ પરાર્થે લોભમોહિતઃ॥ 13-173-17 (88316)
ધર્મશ્ચાર્થશ્ચ કામશ્ચ ત્રિતયં જીવિતે ફલમ્।
એતત્ત્રયમવાપ્તવ્યમધર્મપરિવર્જિતમ્॥ યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-173-18 (88317)
શ્રુતં ભગવતો વાક્યં ધર્મયુક્તં પરં હિતમ્।
શરીરનિશ્ચયં જ્ઞાતું બુદ્ધિસ્તુ મમ જાયતે॥ 13-173-19 (88318)
મૃતં શરીરં હિ નૃણાં સૂક્ષ્મમવ્યક્તતાં ગતમ્।
અચક્ષુર્વિષયં પ્રાપ્તં કથં ધર્મોઽનુગચ્છતિ॥ બૃહસ્પતિરુવાચ। 13-173-20 (88319)
પૃથિવી વાયુરાકાશમાપો જ્યોતિરનન્તરમ્।
બુદ્ધિરાત્મા ચ સહિતા ધર્મં પશ્યન્તિ નિત્યદા॥ 13-173-21 (88320)
પ્રાણિનામિહ સર્વેષાં સાક્ષિભૂતં દિવાનિશમ્।
એતૈશ્ચ સહ ધર્મોઽપિ તં જીવમનુગચ્છતિ॥ 13-173-22 (88321)
ત્વગસ્થિ માંસં શુક્રં ચ શોણિતં ચ મહામતે।
શરીરં વર્જયન્ત્યેતે જીવિતેન વિવર્જિતમ્॥ 13-173-23 (88322)
તતો ધર્મસમાયુક્તઃ સ જીવઃ સુખમેધતે।
ઇહ લોકે પરે ચૈવ કિં ભૂયઃ કથયામિ તે॥ યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-173-24 (88323)
તદ્દર્શિતં ભગવતા યથા ધર્મોઽનુગચ્છતિ।
એતત્તુ જ્ઞાતુમિચ્છામિ કથં રેતઃ પ્રવર્તતે॥ બૃહસ્પતિરુવાચ। 13-173-25 (88324)
અન્નમશ્નન્તિ યદ્દેવાઃ શરીરસ્થા નરેશ્વર।
પૃથિવી વાયુરાકાશમાપો જ્યોતિર્મનસ્તથા॥ 13-173-26 (88325)
તતસ્તૃપ્તેષુ રાજેન્દ્ર તેષુ ભૂતેષુ પઞ્ચસુ।
મનઃષષ્ઠેષુ શુદ્ધાત્મન્રેતઃ સમ્પદ્યતે મહત્॥ 13-173-27 (88326)
તતો ગર્ભઃ સમ્ભવતિ શ્લેષાત્સ્ત્રીપુંસયોર્નૃપ।
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં ભૂયઃ કિં શ્રોતુમિચ્છસિ॥ યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-173-28 (88327)
આખ્યાતં મે ભગવતા ગર્ભઃ સઞ્જાયતે યથા।
યથા જાતસ્તુ પુરુષઃ પ્રપદ્યતિ તદુચ્યતામ્॥ બૃહસ્પતિરુવાચ। 13-173-29 (88328)
આસન્નમાત્રઃ પુરુષસ્તૈર્ભૂતૈરભિભૂયતે।
વિપ્રયુક્તશ્ચ તૈર્ભૂતૈઃ પુનર્યાત્યપરાં ગતિમ્।
સ ચ ભૂતસમાયુક્તઃ પ્રાપ્નુતે જીવ એવ હિ॥ 13-173-30 (88329)
તતોઽસ્ય કર્મ પશ્યન્તિ શુભં વા યદિ વાશુભમ્।
દેવતાઃ પઞ્ચભૂતસ્થાઃ કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-173-31 (88330)
ત્વગસ્થિમાંસમુત્સૃજ્ય તૈશ્ચ ભૂતૈર્વિવર્જિતઃ।
જીવઃ સહ વસન્કૃત્સ્નં સુખદુઃખસહઃ પ્રભો॥ બૃહસ્પતિરુવાચ। 13-173-32 (88331)
`ભોગવશ્યં કર્મવશ્યં યાતનાવશ્યમિત્યપિ।
એતત્ત્રયાણામાસાદ્ય કર્મતઃ સોઽશ્નુતે ફલમ્॥' 13-173-33 (88332)
જીવઃ કર્મસમાયુક્તઃ શીઘ્રં રેતસ્ત્વમાગતઃ।
સ્ત્રીણાં પુષ્પં સમાસાદ્ય સૂતિકાલે લભેત તત્॥ 13-173-34 (88333)
યમસ્ય પુરુષૈઃ ક્લેસં યમસ્ય પુરુષૈર્વધમ્।
દુઃખં સંસારચક્રં ચ નરઃ ક્લેશં સ વિન્દતિ॥ 13-173-35 (88334)
ઇહ લોકે સ ચ પ્રાણી જન્મપ્રભૃતિ પાર્થિવ।
સુકૃતં કર્મ વૈ ભુઙ્ક્તે ધર્મસ્ય ફલમાશ્રિતઃ॥ 13-173-36 (88335)
યદિ ધર્મં યથાશક્તિ જન્મપ્રભૃતિ સેવતે।
તતઃ સ પુરુષો ભૂત્વા સેવતે નિયતં સુખમ્॥ 13-173-37 (88336)
અથાન્તરા તુ ધર્મસ્યાપ્યધર્મમુપસેવતે।
સુખસ્યાનન્તરં દુઃખં સ જીવોઽપ્યધિગચ્છતિ॥ 13-173-38 (88337)
અધર્મેણ સમાયુક્તો યમસ્ય વિષયં ગતઃ।
મહદ્દુઃખં સમાસાદ્ય તિર્યગ્યોનૌ પ્રજાયતે॥ 13-173-39 (88338)
કર્મણા યેન યેનેહ યસ્યાં યોનૌ પ્રજાયતે।
જીવો મોહસમાયુક્તસ્તન્મે નિગદતઃ શૃણુ॥ 13-173-40 (88339)
યદેતદુચ્યતે શાસ્ત્રે સેતિહાસે ચ ચ્છન્દસિ।
યમસ્ય વિષયં ઘોરં મર્ત્યો લોકઃ પ્રપદ્યતે॥ 13-173-41 (88340)
ઇહ સ્થાનાનિ પુણ્યાનિ દેવતુલ્યાનિ ભૂપતે।
તિર્યગ્યોન્યતિરિક્તાનિ ગતિમન્તિ ચ સર્વશઃ॥ 13-173-42 (88341)
યમસ્ય ભવને દિવ્યે બ્રહ્મલોકસમે ગુણૈઃ।
કર્મભિર્નિયતૈર્બદ્ધો જન્તુર્દુઃખાન્યુપાશ્નુતે॥ 13-173-43 (88342)
યેનયેન તુ ભાવેન કર્મણા પુરુષો ગતિમ્।
પ્રયાતિ પરુષાં ઘોરાં તત્તે વક્ષ્યામ્યતઃ પરમ્॥ 13-173-44 (88343)
અધીત્ય ચતુરો વેદાન્દ્વિજો મોહસમન્વિતઃ।
પતિતાત્પ્રતિગૃહ્યાથ ખરયોનૌ પ્રજાયતે॥ 13-173-45 (88344)
ખરો જીવતિ વર્ષાણિ દશ પઞ્ચ ચ ભારત।
ખરો મૃતો બલીવર્દઃ સપ્તવર્ષાણિ જીવતિ॥ 13-173-46 (88345)
બલીવર્દો મૃતશ્ચાપિ જાયતે બ્રહ્મરાક્ષસઃ।
બ્રહ્મરક્ષશ્ચ માસાંસ્ત્રીંસ્તતો જાયેત બ્રાહ્મણઃ॥ 13-173-47 (88346)
પતિતં યાજયિત્વા તુ કૃમિયોનૌ પ્રજાયતે।
તત્ર જીવતિ વર્ષાણિ દશ પઞ્ચ ચ ભારત॥ 13-173-48 (88347)
કૃમિભાવાદ્વિમુક્તસ્તુ તતો જાયેત ગર્દભઃ।
ગર્દભઃ પઞ્ચવર્ષાણિ પઞ્ચવર્ષાણિ સૂકરઃ॥ 13-173-49 (88348)
કુક્કુટઃ પઞ્ચવર્ષાણિ પઞ્ચવર્ષાણિ જમ્બુકઃ।
શ્વા વર્ષમેકં ભવતિ તતો જાયેત માનવઃ॥ 13-173-50 (88349)
ઉપાધ્યાયસ્ત્રિયઃ પાપં શિષ્યઃ કુર્યાદબુદ્ધિમાન્।
સ જીવ ઇહ સંસારાંસ્ત્રીનાપ્નોતિ ન સંશયઃ॥ 13-173-51 (88350)
વૃકો ભવતિ રાજેન્દ્ર તતઃ ક્રવ્યાત્તતઃ ખરઃ।
તતઃ પ્રેતઃ પરિક્લિષ્ટઃ પશ્ચાજ્જાયેત બ્રાહ્મણઃ॥ 13-173-52 (88351)
મનસાઽપિ ગુરોર્ભાર્યાં યઃ શિષ્યો યાતિ પાપકૃત્।
સ ઉગ્રાન્પ્રૈતિ સંસારાનધર્મેણેહ ચેતસા॥ 13-173-53 (88352)
શ્વયોનૌ તુ સ સમ્ભૂતસ્ત્રીણિ વર્ષાણિ જીવતિ।
તત્રાપિ નિધનં પ્રાપ્તઃ કૃમિયોનૌ પ્રજાયતે॥ 13-173-54 (88353)
કૃમિભાવમનુપ્રાપ્તો વર્ષમેકં તુ જીવતિ।
તતસ્તુ નિધનં પ્રાપ્તો બ્રહ્મયોનૌ પ્રજાયતે॥ 13-173-55 (88354)
યદિ પુત્રસમં શિષ્યં ગુરુર્હન્યાદકારણે।
આત્મનઃ કામકારેણ સોપિ હિંસ્રઃ પ્રજાયતે॥ 13-173-56 (88355)
પિતરં માતરં ચૈવ યસ્તુ પુત્રોઽવમન્યતે।
સોઽપિ રાજન્મૃતો જન્તુઃ પૂર્વં જાયેત ગર્દભઃ॥ 13-173-57 (88356)
ગર્દભત્વં તુ સમ્પ્રાપ્ય દશવર્ષાણિ જીવતિ।
સંવત્સરં તુ કુમ્ભીરસ્તતો જાયેત માનવઃ॥ 13-173-58 (88357)
પુત્રસ્ય માતાપિતરૌ યસ્ય રુષ્ટાવુભાવપિ।
ગુર્વપધ્યાનતઃ સોપિ મૃતો જાયતિ ગર્દભઃ॥ 13-173-59 (88358)
ખરો જીવતિ માસાંસ્તુ દશ શ્વા ચ ચતુર્દશઃ।
બિડાલઃ સપ્તમાસાંસ્તુ તતો જાયેત માનવઃ॥ 13-173-60 (88359)
માતાપિતરાવાક્રુશ્ય શારિકા સમ્પ્રજાયતે।
તાડયિત્વા તુ તાવેવ જાયતે કચ્છપો નૃપ॥ 13-173-61 (88360)
કચ્છપો દશવર્ષાણિ ત્રીણિ વર્ષાણિ શલ્યકઃ।
વ્યાલો ભૂત્વા ચ ષણ્માસાંસ્તતો જાયતિ માનુષઃ॥ 13-173-62 (88361)
ભર્તૃપિણ્ડમુપાશ્નન્યો રાજદ્વિષ્ટાનિ સેવતે।
સોપિ મોહસમાપન્નો મૃતો જાયતિ વાનરઃ॥ 13-173-63 (88362)
વાનરો દશવર્ષાણિ પઞ્ચવર્ષાણિ સૂકરઃ।
શ્વાઽથ ભૂત્વા તુ ષણ્માસાંસ્તતો જાયતિ માનુષઃ॥ 13-173-64 (88363)
ન્યાસાપહર્તા તુ નરો યમસ્ય વિષયં ગતઃ।
યાતનાનાં શતં ગત્વા કૃમિયોનૌ પ્રજાયતે॥ 13-173-65 (88364)
તત્ર જીવતિ વર્ષાણિ દશપઞ્ચ ચ ભારત।
દુષ્કૃતસ્ય ક્ષયં કૃત્વા તતો જાયતિ માનુષઃ॥ 13-173-66 (88365)
અસૂયકઃ કુત્સિતશ્ચ ચણ્ડાલો દુઃખમશ્નુતે।
વિશ્વાસહર્તા તુ નરો મીનો જાયતિ દુર્મતિઃ॥ 13-173-67 (88366)
ભૂત્વા મીનોઽષ્ટમાસાંસ્તુ મૃગો જાયતિ ભારત।
મૃગસ્તુ ચતુરો માસાંસ્તતશ્છાગઃ પ્રજાયતે॥ 13-173-68 (88367)
છાગસ્તુ નિધનં પ્રાપ્ય પૂર્ણે સંવત્સરે તતઃ।
ગૌઃ સ સઞ્જાયતે જન્તુસ્તતો જાયતિ માનુષઃ॥ 13-173-69 (88368)
ધાન્યાન્યવાંસ્તિલાન્માષાન્કુલત્થાન્સર્ષપાંશ્ચણાન્।
કલાયાનથ મુદ્ગાંશ્ચ ગોધૂમાનતસીસ્તથા॥ 13-173-70 (88369)
યસ્તુ ધાન્યાપહર્તા ચ મોહાજ્જન્તુરચેતનઃ।
સ જાયતે મહારાજ મૂષિકો નિરપત્રપઃ॥ 13-173-71 (88370)
તતઃ પ્રેત્ય મહારાજ મૃતો જાયતિ સૂકરઃ।
સૂકરો જાતમાત્રસ્તુ રોગેણિ મ્રિયતે નૃપ॥ 13-173-72 (88371)
શ્વા તતો જાયતે મૂઢઃ કર્મણા તેન પાર્થિવ।
ભૂત્વા શ્વા પઞ્ચવર્ષાણિ તતો જાયતિ માનવઃ॥ 13-173-73 (88372)
પરદારાભિમર્શં તુ કૃત્વા જાયતિ વૈ વૃકઃ।
શ્વા શૃગાલસ્તતો ગૃધ્રો વ્યાલઃ કઙ્કો બકસ્તથા॥ 13-173-74 (88373)
ભ્રાતુર્ભાર્યાં તુ પાપાત્મા યો ધર્મયતિ મોહિતઃ।
પુંસ્કોકિલત્વમાપ્નોતિ સોઽપિ સંવત્સરં નૃપ॥ 13-173-75 (88374)
સખિભાર્યાં ગુરોર્ભાર્યાં રાજભાર્યાં તથૈવ ચ।
પ્રધર્ષયિત્વા કામાદ્યો મૃતો જાયતિ સૂકરઃ॥ 13-173-76 (88375)
સૂકરઃ પઞ્ચવર્ષાણિ દશવર્ષાણિ શ્વાવિધઃ।
બિડાલઃ પઞ્ચવર્ષાણિ દશવર્ષાણિ કુક્કુટઃ॥ 13-173-77 (88376)
પિપીલિકા તુ માસાંસ્ત્રીન્વાનરો માસમેવ તુ।
એતાનાસાદ્ય સંસારાન્કૃમિયોનૌ પ્રજાયતે॥ 13-173-78 (88377)
તત્ર જીવતિ માસાંસ્તુ કૃમિયોનૌ ચતુર્દશ।
તતોઽધર્મક્ષયં કૃત્વા પુનર્જાયતિ માનવઃ॥ 13-173-79 (88378)
ઉપસ્થિતે વિવાહે તુ યજ્ઞે દાનેઽપિ વા વિભો।
મોહાત્કરોતિ યો વિઘ્નં સ મૃતો જાયતે કૃમિઃ॥ 13-173-80 (88379)
કૃમિર્જીવતિ વર્ષાણિ દશ પઞ્ચ ચ ભારત।
અધર્મિસ્ય ક્ષયં કૃત્વા તતો જાયતિ માનવઃ॥ 13-173-81 (88380)
પૂર્વં દત્ત્વા તુ યઃ કન્યાં દ્વિતીયે દાતુમિચ્છતિ।
સોપિ રાજન્મૃતો જન્તુઃ કૃમિયોનૌ પ્રજાયતે॥ 13-173-82 (88381)
તત્ર જીવતિ વર્ષાણિ ત્રયોદશ યુધિષ્ઠિર।
અધર્મસંક્ષયે યુક્તસ્તતો જાયતિ માનવઃ॥ 13-173-83 (88382)
દેવકાર્યમકૃત્વા તુ પિતૃકાર્યમથાપિ વા।
અનિર્વાપ્ય સમશ્નન્વૈ મૃતો જાયતિ વાયસઃ॥ 13-173-84 (88383)
વાયસઃ શતવર્ષાણિ તતો જાયતિ કુક્કુટઃ।
જાયતે વ્યાલકશ્ચાપિ માસં તસ્માત્તુ માનુષઃ॥ 13-173-85 (88384)
જ્યેષ્ઠં પિતૃસમં ચાપિ ભ્રાતરં યોઽવમન્યતે।
સોઽપિ મૃત્યુમુપાગમ્ય ક્રૌઞ્ચયોનૌ પ્રજાયતે॥ 13-173-86 (88385)
ક્રૌઞ્ચો જીવતિ વર્ષં તુ તતો જાયતિ ચીરકઃ।
તતો નિધનમાપન્નો માનુષત્વમુપાશ્નુતે॥ 13-173-87 (88386)
વૃષલો બ્રાહ્મણીં ગત્વા કૃમિયોનૌ પ્રજાયતે।
[તતઃ સમ્પ્રાપ્ય નિધનં જાયતે સૂકરઃ પુનઃ॥ 13-173-88 (88387)
સૂકરો જાતમાત્રસ્તુ રોગેણ મ્રિયતે નૃપ।
શ્વા તતો જાયતે મૂઢઃ કર્મણા તેન પાર્થિવ॥ 13-173-89 (88388)
શ્વા ભૂત્વા કૃતકર્માઽસૌ જાયતે માનુષસ્તતઃ।
તત્રાપત્યં સમુત્પાદ્ય મૃતો જાયતિ મૂષિકઃ॥ 13-173-90 (88389)
કૃતઘ્નસ્તુ મૃતો રાજન્યમસ્ય વિષયં ગતઃ।
યમસ્ય પુરુષૈઃ ક્રુદ્ધૈર્વધં પ્રાપ્નોતિ દારણમ્॥ 13-173-91 (88390)
દણ઼્ડં સમુદ્ગરં શૂલમગ્નિકુમ્ભં ચ દારુણમ્।
અસિપત્રવનં ઘોરવાલુકં કૂટશાલ્મલીમ્॥ 13-173-92 (88391)
એતાશ્ચાન્યાશ્ચ બહ્વીશ્ચ યમસ્ય વિષયં ગતઃ।
યાતનાઃ પ્રાપ્ય તત્રોગ્રાસ્તતો વધ્યતિ ભારત॥ 13-173-93 (88392)
તતો હતઃ કૃતઘ્નઃ સ તત્રોગ્રૈર્ભરતર્ષભ।
સંસારચક્રમાસાદ્ય કૃમિયોનૌ પ્રજાયતે॥ 13-173-94 (88393)
કૃમિર્ભવતિ વર્ષાણિ દશપઞ્ચ ચ ભારત।
તતો ગર્ભં સમાસાદ્ય તત્રૈવ મ્રિયતે શિશુઃ॥ 13-173-95 (88394)
તતો ગર્ભશતૈર્જન્તુર્બહુભિ સમ્પ્રપદ્યતે।
સંસારાંશ્ચ બહૂન્ગત્વા તતસ્મિર્યક્ષુ જાયતે॥ 13-173-96 (88395)
તતો દુઃખમનુપ્રાપ્ય બહુવર્ષગણાનિહ।
સ પુનર્ભવસંયુક્તસ્તતઃ કૂર્મઃ પ્રજાયતે॥ 13-173-97 (88396)
દધિ હૃત્વા બકશ્ચાપિ પ્લવો મત્સ્યાનસંસ્કૃતાન્।
ચોરયિત્વા તુ દુર્બુદ્ધિર્મધુદંશઃ પ્રજાયતે॥ 13-173-98 (88397)
ફલં વા મૂલકં હૃત્વા અપૂપં વા પિપીલિકાઃ।
ચોરયિત્વા ચ નિષ્પાવં જાયતે હલગોલકઃ॥ 13-173-99 (88398)
પાયસં ચોરયિત્વા તુ તિત્તિરિત્વમવાપ્નુતે।
હૃત્વા પિષ્ટમયં પૂપં કુમ્ભોલૂકઃ પ્રજાયતે॥ 13-173-100 (88399)
અયો હૃત્વા તુ દુર્બુદ્ધિર્વાયસો જાયતે નરઃ।
કાંસ્યં હૃત્વા તુ દુર્બદ્ધિર્હારિતો જાયતે નરઃ॥ 13-173-101 (88400)
રાજતં ભાજનં હૃત્વા કપોતઃ સમ્પ્રજાયતે।
હૃત્વા તુ કાઞ્ચનં ભાણ્ડં કૃમિયોનૌ પ્રજાયતે॥ 13-173-102 (88401)
પત્રોર્ણં ચોરયિત્વા તુ કૃકલત્વં નિગચ્છતિ।
કૌશિકં તુ તતો હૃત્વા નરો જાયતિ વર્તકઃ॥ 13-173-103 (88402)
અંશુકં ચોરયિત્વા તુ શુક્રો જાયતિ માનવઃ।
ચોરયિત્વા દુકૂલં તુ મૃતો હંસઃ પ્રજાયતે॥ 13-173-104 (88403)
ક્રૌઞ્ચઃ કાર્પાસિકં હૃત્વા મૃતો જાયતિ માનવઃ।
ચોરયિત્વા નરઃ પટ્ટં ત્વાવિકં ચૈવ ભારત। ક્ષૌમં ચ વસ્ત્રમાદાય શશો જન્તુઃ પ્રજાયતે॥ 13-173-105 (88404)
વર્ણાન્હૃત્વા તુ પુરુષો મૃતો જાયતિ બર્હિણઃ।
હૃત્વા રક્તાનિ વસ્ત્રાણિ જાયતે જીવજીવકઃ॥ 13-173-106 (88405)
વર્ણકાદીંસ્તથા ગન્ધાંશ્ચોરયિત્વેહ માનવઃ।
છુન્દુન્દરિત્વમાપ્નોતિ રાજઁલ્લોભપરાયણઃ॥ 13-173-107 (88406)
તત્ર જીવતિ વર્ષાણિ તતો દશ ચ પઞ્ચ ચ।
અધર્મસ્ય ક્ષયં ગત્વા તતો જાયતિ માનુષઃ॥ 109a ચોરયિત્વા પયશ્ચાપિ બલાકા સમ્પ્રજાયતે॥ 110a યસ્તુ ચોરયતે તૈલં નરો મોહસમન્વિતઃ। 110b સોપિ રાજન્મૃતો જન્તુસ્તૈલપાયી પ્રજાયતે॥ 111a અશસ્ત્રં પુરુષં હત્વા સશસ્ત્રઃ પુરુષાધમઃ। 111b અર્થાર્થી યદિ વા વૈરી સ મૃતો જાયતે સ્વરઃ॥ 112a ખરો જીવતિ વર્ષે દ્વે તતઃ શસ્ત્રેણ વધ્યતે। 112b સ મૃતો મૃગયોનૌ તુ નિત્યોદ્વિગ્નોઽભિજાયતે॥ 113a મૃગો વધ્યતિ શસ્ત્રેણ ગતે સંવત્સરે તુ સઃ। 113b હતો મૃગસ્તતો મીનઃ સોપિ જાલેન બધ્યતે॥ 114a માસે ચતુર્થે સમ્પ્રાપ્તે શ્વાપદઃ સમ્પ્રજાયતે। 114b શ્વાપદો દશવર્ષાણિ દ્વીપી વર્ષાણિ પઞ્ચ ચ॥ 115a તતસ્તુ નિધનં પ્રાપ્તઃ કાલપર્યાયચોદિતઃ। 115b અધર્મસ્ય ક્ષયં કૃત્વા તતો જાયતિ માનુષઃ॥ 116a સ્ત્રિયં હત્વા તુ દુર્બુદ્ધિર્યમસ્ય વિષયં ગતઃ। 116b બહૂન્ક્લેશાન્સમાસાદ્ય નરકાનેકવિંશતિમ્॥ 117a તતઃ પશ્ચાન્મહારાજ કૃમિયોનૌ પ્રજાયતે। 117b કૃમિર્વિંશતિવર્ષાણિ ભૂત્વા જાયતિ માનુષઃ॥ 118a ભોજનં ચોરયિત્વા તુ મક્ષિકા જાયતે નરઃ। 118b મક્ષિકાસઙ્ઘવશગો બહૂન્માસાન્ભવત્યુત॥ 119a તતઃ પાપક્ષયં કૃત્વા માનુષત્વમવાપ્નુતે। 119b `ભક્ષ્યં હૃત્વા તુ પુરુષો જાલપાશઃ પ્રજાયતે॥ 120a સ્વાદ્યં હૃત્વા તુ પુરુષશ્ચીરપાશઃ પ્રજાયતે।' 120b ધાન્યં હૃત્વા તુ પુરુષો લોમશઃ સમ્પ્રજાયતે॥ 121a તથા પિણ્યાકસમ્મિશ્રમશનં ચોરયેન્નરઃ। 121b સ જાયતે ભૃતિધનો દારુણો મૂષિકો નરઃ॥ 122a દશન્વૈ માનુષાન્નિત્યં પાપાત્મા સ વિશામ્પતે। 122b ઘૃતં હૃત્વા તુ દુર્બુદ્ધિઃ કાકમદ્ગુઃ પ્રજાયતે॥ 123a મત્સ્યમાંસમથો હૃત્વા કાકો જાયતિ દુર્મતિઃ। 123b લવણં ચોરયિત્વા તુ ચિરિકાકઃ પ્રજાયતે। 124a વિશ્વાસેન તુ નિક્ષિપ્તં યો વિનિહ્નોતિ માનવઃ। 124b સ ગતાયુર્નરસ્તાત મત્સ્યયોનૌ પ્રજાયતે॥ 125a મત્સ્યયોનિમનુપ્રાપ્ય મૃતો જાયતિ માનુષઃ। 125b માનુષત્વમનુપ્રાપ્ય ક્ષીણાયુરુપપદ્યતે॥ 126a પાપાનિ તુ નરાઃ કૃત્વા તિર્યગ્જાયન્તિ ભારત। 126b ન ચાત્મનઃ પ્રયાણાન્તે ધર્મં જાનન્તિ કઞ્ચન॥ 127a યે પાપાનિ નરાઃ કૃત્વા નિરસ્યન્તિ વ્રતૈઃ સદા। 127b સુખદુઃખસમાયુક્તા વ્યથિતાસ્તે ભવન્ત્યુત॥ 128a અપુમાંસઃ પ્રજાયન્તે મ્લેચ્છાશ્ચાપિ ન સંશયઃ। 128b નરાઃ પાપસમાચારા લોભમોહસમન્વિતાઃ॥ 129a વર્જયન્તિ ચ પાપાનિ જન્મપ્રભૃતિ યે નરાઃ। 129b અરોગા રૂપવન્તસ્તે ધનિનશ્ચ ભવન્ત્યુત॥ 130a સ્ત્રિયોઽપ્યેતેન કલ્પેન કૃત્વા પાપમવાપ્નુયુઃ। 130b એતેષામેવ જન્તૂનાં ભાર્યાત્વમુપયાન્તિ તાઃ॥ 131a પરસ્વહરણે દોષાઃ સર્વ એવ પ્રકીર્તિતાઃ। 131b એતદ્ધિ લેશમાત્રેણ કથિતં તે મયાઽનઘ॥ 132a અપરસ્મિન્કથાયોગે ભૂયઃ શ્રોષ્યસિ ભારત। 132b એતન્મયા મહારાજ બ્રહ્મણો ગદતઃ પુરા॥ 133a સુરર્ષીણાં શ્રુતં મધ્યે પૃષ્ટશ્ચાપિ યથાતથમ્। 133b મયાઽપિ તચ્ચ કાર્ત્સ્ન્યેન યથાવદનુવર્ણિતમ્। 133c એતચ્છ્રુત્વા મહારાજ ધર્મે કુરુ મનઃ સદા॥ ॥ 13-173-108 (88407)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રિસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 173 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-173-13 મુહૂર્તમિવ રોદિત્વેતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-173-32 જીવઃ સ ભગવન્ક્વસ્થઃ સુખદુઃખે સમશ્નુતે ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-173-51 ઉપાધ્યાયસ્ય યઃ પાપં ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-173-52 પ્રાક્ શ્વા ભવતિ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-173-58 કુમ્ભીરો નક્રઃ॥ 7-173-64 પઞ્ચવર્ષાણિ મૂષિકઃ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-173-65 સંસારાણાં શતં ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-173-99 નિષ્પાવં રાજમાષમ્। હલગોલકઃ દીર્ઘપુચ્છો ગોલરૂપી કીટવિશેષઃ॥ 7-173-100 કુમ્ભોલૂક ઉલૂકજાતિભેદઃ॥ 7-173-101 હારિતઃ પક્ષિવિશેષઃ॥ 7-173-103 પત્રોર્મં ધૌતકૌશેયમ્॥ 7-173-106 વર્ણાન્ હરિતાલાદીન્॥ 7-173-122 કાકમદ્ગુઃ શૃઙ્ગવાન્ જલપક્ષી॥ 7-173-128 અસંવાસાઃ પ્રજાયન્તે ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 174
॥ શ્રીઃ ॥
13.174. અધ્યાયઃ 174
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
બૃહસ્પતિના યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પશ્ચાત્તાપાદેર્બ્રાહ્મણેભ્યોઽન્નદાનસ્ય ચ પાપપરિહારોપાયત્વકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
અધર્મસ્ય ગતિર્બ્રહ્મન્કથિતા મે ત્વયાઽનઘ।
ધર્મસ્ય તુ ગતિં શ્રોતુમિચ્છામિ વદતાંવર॥ 13-174-1 (88408)
કૃત્વા કર્માણિ પાપાનિ કથં યાન્તિ શુભાં ગતિમ્।
કર્મણા ચ કૃતેનેહ કેન યાન્તિ શુભાં ગતિમ્॥ 13-174-2 (88409)
બૃહસ્પતિરુવાચ। 13-174-3x (7376)
કૃત્વા પાપાનિ કર્માણિ અધર્મવશમાગતઃ।
મનસા વિપરીતેન નિરયં પ્રતિપદ્યતે॥ 13-174-3 (88410)
મોહાદધર્મં યઃ કૃત્વા પુનઃ સમનુતપ્યતે।
મનઃસમાધિસંયુક્તો ન સ સેવેત દુષ્કૃતમ્॥ 13-174-4 (88411)
[યથાયથા મનસ્તસ્ય દુષ્કૃતં કર્મ ગર્હતે।
તથાતથા શરીરં તુ તેનાધર્મેણ મુચ્યતે॥ 13-174-5 (88412)
યદિ વ્યાહરતે રાજન્વિપ્રાણાં ધર્મવાદિનામ્।
તતોઽધર્મકૃતાત્ક્ષિપ્રમપવાદાત્પ્રમુચ્યતે॥] 13-174-6 (88413)
યથાયથા નરઃ સમ્યગધ્રમમનુભાષતે।
સમાહિતેન મનસા વિમુચ્યેત તથાતથા।
ભુજઙ્ગ ઇવ નિર્મોકાત્પૂર્વભુક્તાજ્જરાન્વિતાત્॥ 13-174-7 (88414)
દત્ત્વા વિપ્રસ્ય દાનાનિ વિવિધાનિ સમાહિતઃ।
મનઃસમાધિસંયુક્તઃ સુગતિં પ્રતિપદ્યતે॥ 13-174-8 (88415)
પ્રદાનાનિ તુ વક્ષ્યામિ યાનિ દત્ત્વા યુધિષ્ઠિર।
નરઃ કૃત્વાઽપ્યકાર્યાણિ તતો ધર્મેણ યુજ્યતે॥ 13-174-9 (88416)
સર્વેષામેવ દાનાનામન્નં શ્રેષ્ઠમુદાહૃતમ્।
પૂર્વમન્નં પ્રદાતવ્યમૃજુના ધર્મમિચ્છતા॥ 13-174-10 (88417)
પ્રાણા હ્યન્નં મનુષ્યાણાં તસ્માજ્જન્તુશ્ચ જાયતે।
અન્ને પ્રતિષ્ઠિતો લોકસ્તસ્માદન્નં પ્રશસ્યતે॥ 13-174-11 (88418)
અન્નમેવ પ્રશંસન્તિ દેવર્ષિપિતૃમાનવાઃ।
અન્નસ્ય હિ પ્રદાનેન સ્વર્ગમાપ્નોતિ માનવઃ॥ 13-174-12 (88419)
ન્યાયલબ્ધં પ્રદાતવ્યં દ્વિજાતિભ્યોઽન્નમુત્તમમ્।
સ્વાધ્યાયસમુપેતેભ્યઃ પ્રહૃષ્ટેનાન્તરાત્મના॥ 13-174-13 (88420)
યસ્ય હ્યન્નમુપાશ્નન્તિ બ્રાહ્મણાનાં શતં દશ।
હૃષ્ટેન મનસા દત્તં ન સ તિર્યગ્ગતિર્ભવેત્॥ 13-174-14 (88421)
બ્રાહ્મણાનાં સહસ્રાણિ દશ ભોજ્ય નરર્ષભ।
નરોઽધર્માત્પ્રમુચ્યેત યોગેષ્વભિરતઃ સદા॥ 13-174-15 (88422)
ભૈક્ષ્યેણાન્નં સમાહૃત્ય દદ્યાદન્નં દ્વિજેષુ વૈ।
સુવર્ણદાનાત્પાપાનિ નશ્યન્તિ સુબહૂન્યપિ॥ 13-174-16 (88423)
દત્ત્વા વૃત્તિકરીં ભૂમિં પાતકેનાપિ મુચ્યતે।
પારાયણૈશ્ચ વેદાનાં મુચ્યતે પાતકૈર્દ્વિજઃ॥ 13-174-17 (88424)
ગાયત્ર્યાશ્ચૈવ લક્ષેણ ગોસહસ્રસ્ય તર્પણાત્।
વેદાર્થં જ્ઞાપયિત્વા તુ શુદ્ધાન્વિપ્રાન્યથાર્થતઃ॥ 13-174-18 (88425)
સર્વત્યાગાદિભિશ્ચૈવ મુચ્યતે પાતકૈર્દ્વિજઃ।
સર્વાતિથ્યં પરં હ્યેષાં તસ્માદ્દાનં પરં સ્મૃતમ્॥ 13-174-19 (88426)
અહિંસન્બ્રાહ્મણસ્વાનિ ન્યાયેન પરિપાલ્ય ચ।
ક્ષત્રિયસ્તરસા પ્રાપ્તમન્નં યો વૈ પ્રયચ્છતિ॥ 13-174-20 (88427)
દ્વિજેભ્યો વેદવૃદ્ધેભ્યઃ પ્રયતઃ સુસમાહિતઃ।
તેનાપોહતિ ધર્માત્મન્દુષ્કૃતં કર્મ પાણ્ડવ॥ 13-174-21 (88428)
ષડ્ભાગપરિશુદ્ધં ચ કૃષેર્ભાગમુપાર્જિતમ્।
વૈશ્યોઽદદદ્દ્વિજાતિભ્યઃ પાપેભ્યઃ પરિમુચ્યતે॥ 13-174-22 (88429)
અવાપ્ય પ્રાણસંદેહં કાર્કશ્યેન સમાર્જિતમ્।
અન્નં દત્ત્વા દ્વિજાતિભ્યઃ શૂદ્રઃ પાપાત્પ્રમુચ્યતે॥ 13-174-23 (88430)
ઔરસેન બલેનાન્નમર્જયિત્વાઽવિહિંસકઃ।
યઃ પ્રયચ્છતિ વિપ્રેભ્યો ન સ દુર્ગાણિ પશ્યતિ॥ 13-174-24 (88431)
ન્યાયેનૈવાપ્તમન્નં તુ નરો હર્ષસમન્વિતઃ।
દ્વિજેભ્યો વેદવૃદ્ધેભ્યો દત્ત્વા પાપાત્પ્રમુચ્યતે॥ 13-174-25 (88432)
અન્નમૂર્જસ્કરં લોકે દત્ત્વોર્જસ્વી ભવેન્નરઃ।
સતાં પન્થાનમાવૃત્ય સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ 13-174-26 (88433)
`શૂદ્રાન્નં નૈવ ભોક્તવ્યં વિપ્રૈર્ધર્મપરાયણૈઃ।
આપદ્યેવ સ્વદાસાનાં ભોક્તવ્યં સ્વયમુદ્યતૈઃ॥ 13-174-27 (88434)
દાનવદ્ભિઃ કૃતઃ પન્થા યેન યાન્તિ મનીષિણઃ।
તે હિ પ્રાણસ્ય દાતારસ્તેભ્યો ધર્મઃ સનાતનઃ॥ 13-174-28 (88435)
સર્વાવસ્થં મનુષ્યેણ ન્યાયેનાન્નમુપાર્જિતમ્।
કાર્યં પાત્રાગતં નિત્યમન્નં હિ પરમા ગતિઃ॥ 13-174-29 (88436)
અન્નસ્ય હિ પ્રદાનેન નરો રૌદ્રં ન સેવતે।
તસ્માદન્નં પ્રદાતવ્યમન્યાયપરિવર્જિતમ્॥ 13-174-30 (88437)
યતેદ્બ્રાહ્મણપૂર્વં હિ ભોક્તુમન્નં ગૃહી સદા।
અવન્ધ્યં દિવસં કુર્યાદન્નપાનીયદાનતઃ॥ 13-174-31 (88438)
ભોજયિત્વા દશશતં નરો વેદવિદાં નૃપ।
ન્યાયવિદ્ધર્મવિદુષામિતિહાસવિદાં તથા॥ 13-174-32 (88439)
ન યાતિ નરકં ઘોરં સંસારાંશ્ચ ન સેવતે।
સર્વકામસમાયુક્તઃ પ્રેત્ય ચાપ્યશ્નુતે સુખમ્॥ 13-174-33 (88440)
એવં સુખસમાયુક્તો રમતે વિગતજ્વરઃ।
રૂપવાન્કીર્તિમાંશ્ચૈવ ધનવાંશ્ચોપપદ્યતે॥ 13-174-34 (88441)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતમન્નદાનફલં મહૂત્।
મૂલમેતત્તુ ધર્માણાં પ્રદાનાનાં ચ ભારત॥ ॥ 13-174-35 (88442)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુઃસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 117 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-174-12 પ્રદાનેન રન્તિદેવો દિવં ગતઃ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 175
॥ શ્રીઃ ॥
13.175. અધ્યાયઃ 175
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
બૃહસ્પતીના યુધિષ્ઠિરંપ્રત્યહિંસાપ્રશંસનમ્। 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
અહિંસા વૈદિકં કર્મ ધ્યાનમિન્દ્રિયસંયમઃ।
તપોઽથ ગુરુશુશ્રૂષા કિં શ્રેયઃ પુરુષં પ્રતિ॥ 13-175-1 (88443)
બૃહસ્પતિરુવાચ। 13-175-2x (7377)
સર્વાણ્યેતાનિ ધર્મસ્ય પૃથગ્દ્વારાણિ નિત્યશઃ।
શૃણુ સંકીર્ત્યમાનાનિ ષડેવ ભરતર્ષભ॥ 13-175-2 (88444)
હન્ત નિઃશ્રેયસં જન્તોરહં વક્ષ્યામ્યનુત્તમમ્।
અહિંસાપાશ્રયં ધર્મં દાન્તો વિદ્વાન્સમાચરેત્॥ 13-175-3 (88445)
ત્રિદણ્ડં સર્વભૂતેષુ નિધાય પુરુષઃ શુચિઃ।
કામક્રોધૌ ચ સંયમ્ય તતઃ સિદ્ધિમવાપ્નુતે॥ 13-175-4 (88446)
અહિંસકાનિ ભૂતાનિ દણ્ડેન વિનિહન્તિ યઃ।
આત્મનઃ સુખમન્વિચ્છન્સ પ્રેત્ય ન સુખી ભવેત્॥ 13-175-5 (88447)
આત્મોપમસ્તુ ભૂતેષુ યો વૈ ભવતિ પૂરુષઃ।
ત્યક્તદણ્ડો જિતક્રોધઃ સ પ્રેત્ય સુખમેધતે॥ 13-175-6 (88448)
સર્વભૂતાત્મભૂતસ્ય સર્વભૂતાનિ પશ્યતઃ।
દેવાઽપિ માર્ગે મુહ્યન્તિ હ્યપદસ્ય પદેષિણઃ॥ 13-175-7 (88449)
ન તત્પરસ્ય સંદધ્યાત્પ્રતિકૂલં યદાત્મનઃ।
એષ સાઙ્ગ્રાહિકો ધર્મઃ કામાદન્યઃ પ્રવર્તતે॥ 13-175-8 (88450)
પ્રખ્યાપને ચ દાને ચ સુખદુઃખે પ્રિયાપ્રિયે।
આત્મૌપમ્યેન પુરુષઃ પ્રમાણમધિગચ્છતિ॥ 13-175-9 (88451)
યથા પરઃ પ્રક્રમતે પરેષુ
તથા પરે પ્રક્રમન્તે પરસ્મિન્।
નિષેવતે સ્વસમાં જીવલોકે
યથા ધર્મો નૈપુણેનોપદિષ્ટઃ। 13-175-10 (88452)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-175-11x (7378)
ઇત્યુક્ત્વા તં સુરગુરુધર્મરાજં યુધિષ્ઠિરમ્।
દિવામચક્રમે ધીમાન્પશ્યતામેવ નસ્તદા॥ ॥ 13-175-11 (88453)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 175 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-175-7 સર્વેષાં ભૂતાનામાત્મભૂતસ્યાઽઽદુઃખેનેવ પરદુઃખેનાપ્યુદ્વિજતઃ॥ 7-175-10 હિંસિતો હિનસ્તિ પાલિતઃ પાલયતિ તસ્મઃત્પાલયેદેવ નો હિંસયેદિત્યર્થઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 176
॥ શ્રીઃ ॥
13.176. અધ્યાયઃ 176
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુદિષ્ઠિરંપ્રતિ હિંસાયા માંસભક્ષણસ્ય ચ ગર્હણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા શરતલ્પે પિતામહમ્।
પુનરેવ મહારાજ પપ્રચ્છ વદતાંવરઃ॥ 13-176-1 (88454)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-176-2x (7379)
ઋષયો બ્રાહ્મણા દેવાઃ પ્રશંસન્તિ મહામતે।
અહિંસાલક્ષણં ધર્મં વેદપ્રામાણ્યદર્શનાત્॥ 13-176-2 (88455)
કર્મણા ન નરઃ કુર્વન્હિંસાં પાર્થિવસત્તમ।
વાચા ચ મનસા ચૈવં તતો દુઃખાત્પ્રમુચ્યતે॥ 13-176-3 (88456)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-176-4x (7380)
ચતુર્વિધેયં નિર્દિષ્ટા હ્યહિંસા બ્રહ્મવાદિભિઃ।
એકૈકતોઽપિ વિભ્રષ્ટા ન ભવત્યરિસૂદન॥ 13-176-4 (88457)
યથા સર્વશ્ચતુષ્પાદ્વૈ ત્રિભિઃ પાદૈર્ન તિષ્ઠતિ।
તથૈવેયં મહીપાલ કારણૈઃ પ્રોચ્યતે ત્રિભિઃ॥ 13-176-5 (88458)
યથા નાગપદેઽન્યાનિ પદાનિ પદગામિનામ્।
સર્વાણ્યેવાપિધીયન્તે પદજાતાનિ કૌઞ્જરે॥ 13-176-6 (88459)
એવં લોકેષ્વહિંસા તુ નિર્દિષ્ટા ધર્મતઃ પુરા।
કર્મ્ણા લિપ્યતે જન્તુર્વાચા ચ મનસાઽપિ ચ॥ 13-176-7 (88460)
પૂર્વં તુ મનસા ત્યક્ત્વા ત્યજેદ્વાચાઽથ કર્મણા।
`હિંસાં તુ નોપયુઞ્જીત તથા હિંસા ચતુર્વિધા॥ 13-176-8 (88461)
કાયે મનસિ વાક્યેઽપિ દોષા હ્યેતે પ્રકીર્તિતાઃ'।
[ન ભક્ષયતિ યો માંસં ત્રિવિધં સ વિમુચ્યતે॥ 13-176-9 (88462)
ત્રિકારણં તુ નિર્દિષ્ટં શ્રૂયતે બ્રહ્મવાદિભિઃ।
મનો વાચિ તથાઽઽસ્વાદે દોષા હ્યેષુ પ્રતિષ્ઠિતાઃ॥] 13-176-10 (88463)
ન ભક્ષયન્ત્યતો માંસં તપોયુક્તા મનીષિણઃ।
દોષાંસ્તુ ભક્ષણે રાજન્માંસસ્યેહ નિબોધ મે॥ 13-176-11 (88464)
પુત્ર માંસોપમં જાનન્ખાદતે યો વિચેતનઃ।
માંસં મોહસમાયુક્તઃ પુરુષઃ સોઽધમઃ સ્મૃતઃ॥ 13-176-12 (88465)
પિતૃમાતૃસમાયોગે પુત્રત્વં જાયતે યથા।
હિંસાં કૃત્વાઽવશઃ પાપો ભૂયિષ્ઠં જાયતે તથા॥ 13-176-13 (88466)
રસશ્ચ હૃદિ જિહ્વાયા જ્ઞાનં પ્રજ્ઞાયતે યથા।
તથા શાસ્ત્રેષુ નિયતં રાગો હ્યાસ્વાદિતાદ્ભવેત્॥ 13-176-14 (88467)
સંસ્કૃતાસંસ્કૃતાઃ પક્વા લવણાલવણાસ્તથા।
પ્રજાયન્તે યથા ભાવાસ્તથા ચિત્તં નિરુધ્યતે॥ 13-176-15 (88468)
ભેરીમૃદઙ્ગશબ્દાંશ્ચ તન્ત્રીશબ્દાંશ્ચ પુષ્કલાન્।
નિષેવિષ્યન્તિ વૈ મન્દા માંસભક્ષાઃ કથં નરાઃ॥ 13-176-16 (88469)
`પરેષાં ધનધાન્યાનાં હિસકાઃ સ્તાવકાસ્તથા।
પ્રશંસકાશ્ચ માંસસ્ય નિત્યં સ્વર્ગે બહિષ્કૃતાઃ॥' 13-176-17 (88470)
અચિન્તિતમનિર્દિષ્ટમસઙ્કલ્પિતમેવ ચ।
રસગૃદ્ધ્યાઽભિભૂતા યે પ્રશંસન્તિ ફલાર્થિનઃ॥ 13-176-18 (88471)
પ્રશંસા હ્યેવ માંસસ્ય દોષકલ્પફલાન્વિતા॥ 13-176-19 (88472)
`ભસ્મ વિષ્ઠા કૃમિર્વાઽપિ નિષ્ઠા યસ્યેદૃશી ધ્રુવા।
સ કાયઃ પરપીડાભિઃ કથં ધાર્યોવિપશ્ચિતા॥' 13-176-20 (88473)
જીવિતં હિ પરિત્યજ્ય બહવઃ સાધવો જનાઃ।
સ્વમાંસૈઃ પરમાંસાનિ પરિપાલ્ય દિવં ગતાઃ॥ 13-176-21 (88474)
એવમેષા મહારાજ ચતુર્ભિઃ કારણૈઃ સ્મૃતા।
અહિંસા તવ નિર્દિષ્ટા સર્વધર્માનુસંહિતા॥ ॥ 13-176-22 (88475)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષટ્સપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 176 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-176-4 મનસા વચસા કર્મણા ભક્ષણેનેતિ ચતુર્વિધા હિંસા। તત્ર એકેન ત્યક્તા સર્વાત્મના ત્યક્તા ન ભવતિ॥ 7-176-6 નાગપદે ગજપદે ક્ષુદ્રપદાનામિવ સર્વેષાં ધર્માણાં સમાવેશો ભવતિ અહિંસાયામ્। કૌઞ્જરે પદે દત્તે સતિ સર્વાણિ પદાનિ યથા પિધીયન્તે એવં હિંસાયાં સર્વે ધર્માઃ પિધીયન્તે॥ 7-176-13 યથા ત્રીપુંયોગે નાન્તરીયકં પુત્રજન્મ એવં હિંસકસ્ય ભૂયિષ્ઠં પાપયોનૌ જન્મેત્યર્થઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 177
॥ શ્રીઃ ॥
13.177. અધ્યાયઃ 177
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ માંસભક્ષણાભક્ષણયોઃ ક્રમેણ નિન્દાપ્રશંસને॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
અહિંસા પરમો ધર્મ ઇત્યુક્તં બહુશસ્ત્વયા।
શ્રાદ્ધેષુ ચ ભવાનાહ પિતૄણાં માંસમીપ્સિતમ્॥ 13-177-1 (88476)
માંસૈર્બહુવિધૈઃ પ્રોક્તસ્ત્વયા શ્રાદ્ધવિધિઃ પુરા।
અહત્વા ચ કુતો માંસમેવમેતદ્વિરુધ્યતે॥ 13-177-2 (88477)
જાતો નઃ સંશયો ધર્મે માંસસ્ય પરિવર્જને।
દોષો ભક્ષયત કઃ સ્યાત્કશ્ચાભક્ષયતો ગુણઃ॥ 13-177-3 (88478)
હત્વા ભક્ષયતો વાઽપિ પરેણોપહૃતસ્ય વા।
હન્યાદ્વા યઃ પરસ્યાર્થે ક્રીત્વા વા ભક્ષયેન્નરઃ॥ 13-177-4 (88479)
એતદિચ્છામિ તત્ત્વેન કથ્યમાનં ત્વયાઽનઘ।
નિશ્ચયેન ચિકીર્ષામિ ધર્મમેતં સનાતનમ્॥ 13-177-5 (88480)
કથમાયુરવાપ્નોતિ કથં ભવતિ સત્વવાન્।
કથમવ્યઙ્ગતામેતિ લક્ષણ્યો જાયતે કથમ્॥ 13-177-6 (88481)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-177-7x (7381)
માંસસ્યાભક્ષણાદ્રાજન્યો ધર્મઃ કુરુનન્દન।
તં મે શૃણુ યથાતત્ત્વં યશ્ચાસ્ય વિધિરુત્તમઃ॥ 13-177-7 (88482)
રૂપમવ્યઙ્ગતામાયુર્બુદ્ધિં સત્વં બલં સ્મૃતિમ્।
પ્રાપ્તુકામૈર્નરૈર્હિંસા વર્જનીયા કૃતાત્મભિઃ॥ 13-177-8 (88483)
ઋષીણામત્ર સંવાદો બહુશઃ કુરુનન્દન।
બભૂવ તેષાં તુ મતં યત્તચ્છૃણુ યુધિષ્ઠિર॥ 13-177-9 (88484)
યો યજેતાશ્વમેધેન માસિમાસિ યતવ્રતઃ।
વર્જયેન્મધુ માંસં ચ સમમેતદ્યુધિષ્ઠિર॥ 13-177-10 (88485)
સપ્તર્ષયો વાલખિલ્યાસ્તથૈવ ચ મરીચિપાઃ।
માંસસ્યાભક્ષણં રાજન્પ્રશંસન્તિ મનીષિણઃ॥ 13-177-11 (88486)
ન ભક્ષયતિ યો માંસં ન ચ હન્યાન્ન ઘાતયેત્।
તન્મિત્રં સર્વભૂતાનાં મનુઃ સ્વાયંભુવોઽબ્રવીત્॥ 13-177-12 (88487)
અધૃષ્યઃ સર્વભૂતાનાં વિશ્વાસ્યઃ સર્વજન્તુષુ।
સાધૂનાં સમ્મતો નિત્યં ભવેન્માંસં વિવર્જયન્॥ 13-177-13 (88488)
સ્વમાંસં પરમાંસેન યો વર્ધયિતુમિચ્છતિ।
અવિશ્વાસ્યોઽવસીદેત્સ ઇતિ હોવાચ નારદઃ॥ 13-177-14 (88489)
દદાતિ યજતે ચાપિ તપસ્વી ચ ભવત્યપિ।
મધુમાંસનિવૃત્ત્યેતિ પ્રાહ ચૈવં બૃહસ્પતિઃ॥ 13-177-15 (88490)
માસિમાસ્યશ્વમેધેન યો યજેત શતં સમાઃ।
ન ખાદતિ ચ યો માંસં સમમેતન્મતં મમ॥ 13-177-16 (88491)
સદા યજતિ સત્રેણ સદા દાનં પ્રયચ્છતિ।
સદા તપસ્વી ભવતિ મદ્યમાંસવિવર્જનાત્॥ 13-177-17 (88492)
સર્વે વેદા ન તત્કુર્યુઃ સર્વે યજ્ઞાશ્ચ ભારત।
યો ભક્ષયિત્વા માંસાનિ પશ્ચાદપિ નિવર્તતે॥ 13-177-18 (88493)
`ભક્ષયિત્વા નિમિત્તેઽપિ દુષ્કરં કુરુતે તપઃ।'
દુષ્કરં ચ રસજ્ઞેન માંસસ્ય પરિવર્જનમ્।
ચર્તું વ્રતમિદં શ્રેષ્ઠં સર્વપ્રાણ્યભયપ્રદમ્॥ 13-177-19 (88494)
સર્વભૂતેષુ યો વિદ્વાન્દદાત્યભયદક્ષિણામ્।
દાતા ભવતિ લોકે સ પ્રાણાનાં નાત્ર સંશયઃ।
એવં વૈ પરમં ધર્મં પ્રશંસન્તિ મનીષિણઃ॥ 13-177-20 (88495)
પ્રાણા યથાઽઽત્મનોઽભીષ્ટા ભૂતાનામપિ વૈ તથા।
આત્મૌપમ્યેન ગન્તવ્યં બુદ્ધિમદ્ભિઃ કૃતાત્મભિઃ॥ 13-177-21 (88496)
વિકીર્ણકર્ણકેનાપિ તૃણમસ્પન્દને ભયમ્।
કિં પુનર્હન્યમાનાનાં તરસા જીવિતાર્થિનામ્।
અરોગાણામપાપાનાં પાપૈર્માંસોપજીવિભિઃ॥ 13-177-22 (88497)
મૃત્યુતો ભયમસ્તીતિ શઙ્કાયાં દુઃખમુત્તરમ્।
ધર્મસ્યાયતનં તસ્માન્માંસસ્ય પરિવર્જનમ્॥ 13-177-23 (88498)
અહિંસા પરમો ધર્મસ્તથાઽહિંસા પરં તપઃ।
અહિંસા પરમં સત્યં તતો ધર્મઃ પ્રવર્તતે॥ 13-177-24 (88499)
ન હિ માંસં તૃણાત્કાષ્ઠાદુપલાદ્વાઽપિ જાયતે।
હત્વા જન્તું તતો માંસં તસ્માદ્દોષસ્તુ ભક્ષણે॥ 13-177-25 (88500)
સ્વાહાસ્વાધામૃતભુજો દેવાઃ સત્યાર્જવપ્રિયાઃ।
રાક્ષસેન્દ્રભયાન્મુક્તાઃ સર્વભૂતપરાયણાઃ॥ 13-177-26 (88501)
કાન્તારેષ્વથ ઘોરેષુ દુર્ગેષુ ગહનેષુ ચ।
રાત્રાવહનિ સન્ધ્યાસુ ચત્વરેષુ સભાસુ ચ॥ 13-177-27 (88502)
ઉદ્યતેષુ ચ શસ્ત્રેષુ મૃગવ્યાલહતેષુ ચ।
અમાંસભક્ષણાદ્રાજન્ન ભયં તેષુ વિદ્યતે॥ 13-177-28 (88503)
શરણ્યઃ સર્વભૂતાનાં વિશ્વાસ્યઃ સર્વજન્તુષુ।
અનુદ્વેગકરો લોકે ન ચાપ્યુદ્વિજતે સદા॥ 13-177-29 (88504)
યદિ ચેત્સ્વાદકો ન સ્યાન્ન તદા ઘાતકો ભવેત્।
ઘાતકઃ ખાદકાર્થાય તદ્ધાતયતિ વૈ નરઃ॥ 13-177-30 (88505)
અભક્ષ્યમેતદિતિ વૈ ઇતિ હિંસા નિવર્તતે।
ખાદકક્રમતો હિંસા મૃગાદીનાં પ્રવર્તતે॥ 13-177-31 (88506)
યસ્માદ્ગ્રસતિ ચૈવાયુર્હિંસકાનાં મહાદ્યુતે।
તસ્માદ્વિવર્જયેન્માંસં ય ઇચ્છેદ્ભૂતિમાત્મનઃ॥ 13-177-32 (88507)
ત્રાતારં નાધિગચ્છન્તિ રૌદ્રાઃ પ્રાણિવિહિંસકાઃ।
ઉદ્વેજકાસ્તુ ભૂતાનાં યથા વ્યાલમૃગાસ્તથા॥ 13-177-33 (88508)
લોભાદ્વા બુદ્ધિમોહાદ્વા બલવીર્યાર્થમેવ ચ।
સંસર્ગાદથ પાપાનામધર્મો રુચિતો નૃણામ્॥ 13-177-34 (88509)
સ્વમાંસં પરમાંસેન યો વર્ધયિતુમિચ્છતિ।
ઉદ્વિગ્નરાષ્ટ્રે વસતિ યત્ર યત્રાભિજાયતે॥ 13-177-35 (88510)
ધન્યં યશસ્યામાયુષ્યં સ્વર્ગ્યં સ્વસ્ત્યયનં મહત્।
માંસસ્યાભક્ષણં પ્રાહુર્નિયતાઃ પરમર્ષયઃ॥ 13-177-36 (88511)
ઇદં તુ ખલુ કૌન્તેય શ્રુતમાસીત્પુરા મયા।
માર્કણ્ડેયસ્ય વદતો યે દોષા માંસભક્ષણે॥ 13-177-37 (88512)
યો હિ ખાદતિ સાંસાનિ પ્રાણિનાં જીવિતૈષિણામ્।
સદા ભવતિ વૈ પાપઃ પ્રાણિહન્તા તથૈવ સઃ॥ 13-177-38 (88513)
ધનેન ક્રયિકો હન્તિ ખાદકશ્ચોપભોગતઃ।
ઘાતકો વધબન્ધાભ્યામિત્યેષ ત્રિવિધો વધઃ॥ 13-177-39 (88514)
અખાદન્નનુમોદંશ્ચ ભાવદોષેણ માનવઃ।
યોઽનુમોદતિ હન્યન્તં સોઽપિ દોષેણ લિપ્યતે॥ 13-177-40 (88515)
અધૃષ્યઃ સર્વભૂતાનામાયુષ્માન્નિરુજઃ સદા।
ભવત્યભક્ષયન્માસં દયાવાન્પ્રાણિનામિહ॥ 13-177-41 (88516)
હિરણ્યદાનૈર્ગોદાનૈર્ભૂમિદાનૈશ્ચ સર્વશઃ।
માંસસ્યાભક્ષણે ધર્મો વિશિષ્ટ ઇતિ નઃ શ્રુતિઃ॥ 13-177-42 (88517)
અપ્રોક્ષિતં વૃથામાસં વિધિહીનં ન ભક્ષયેત્।
ભક્ષયન્નિરયં યાતિ નરો નાસ્ત્યત્ર સંશયઃ॥ 13-177-43 (88518)
પ્રોક્ષિતાભ્યુક્ષિતં માંસં તથા બ્રાહ્મ્ણકામ્યયા।
અલ્પદોષમિતિ જ્ઞેયં વિપરિતે તુ લિપ્યતે॥ 13-177-44 (88519)
ખાદકસ્ય કૃતે જન્તૂન્યો હન્યાત્પુરુષાધમઃ।
મહાદોષકરસ્તત્ર ઘાતકો ન તુ ખાદકઃ॥ 13-177-45 (88520)
ઇજ્યાયજ્ઞશ્રુતિકૃતૈર્યા માર્ગૈરબુધોઽધમઃ।
હન્યાજ્જન્તૂન્માંસગૃધ્નુઃ સ વૈ નરકભાઙ્નરઃ॥ 13-177-46 (88521)
ભક્ષયિત્વાઽપિ યો માંસં પશ્ચાદપિ નિવર્તતે।
તસ્યાપિ સુમહાન્ધર્મો યઃ પાપાદ્વિનિવર્તતે॥ 13-177-47 (88522)
આહર્તા ચાનુમન્તા ચ વિશસ્તા ક્રયવિક્રયી।
સંસ્કર્તા ચોપભોક્તા ચ ઘાતકાઃ સર્વ એવ તે॥ 13-177-48 (88523)
ઇદમન્યત્તુ વક્ષ્યામિ પ્રમાણં વિધિનિર્મિતમ્।
પુરાણમુષિભિર્જુષ્ટં વેદેષુ પરિનિશ્ચિતમ્॥ 13-177-49 (88524)
પ્રવૃત્તિલક્ષણે ધર્મે ફલાર્થિભિરભિદ્રુતે।
યથોક્તં રાજશાર્દૂલ ન તુ તન્મોક્ષકારણમ્॥ 13-177-50 (88525)
હવિર્યત્સંસ્કૃતં મન્ત્રૈઃ પ્રોક્ષિતાભ્યુક્ષિતં શુચિ।
વેદોક્તેન પ્રમાણેન પિતૄણાં પ્રક્રિયાસુ ચ।
પ્રવૃત્તિધર્મિણા ભક્ષ્યં નાન્યથા મનુરબ્રવીત્॥ 13-177-51 (88526)
અસ્વર્ગ્યમયશસ્યં ચ રક્ષોવદ્ભરતર્ષભ।
વિધિહીનં નરઃ પૂર્વં માંસં રાજન્ન ભક્ષયેત્॥ 13-177-52 (88527)
ય ઇચ્છેત્પુરુષોઽત્યન્તમાત્માનં નિરુપદ્રવમ્।
સ વર્જયેત માંસાનિ પ્રાણિનામિહ સર્વશઃ॥ 13-177-53 (88528)
શ્રૂયતે હિ પુરાકલ્પે નૃણાં વ્રીહિમયઃ પશુઃ।
યેનાયજન્ત વિદ્વાંસઃ પુણ્યલોકપરાયણાઃ॥ 13-177-54 (88529)
ઋષિભિઃ સંશયં પૃષ્ટો વસુશ્ચેદિપતિઃ પુરા।
અભક્ષ્યમપિ માંસં યઃ પ્રાહ ભક્ષ્યમિતિ પ્રભો॥ 13-177-55 (88530)
આકાશાદવનિં પ્રાપ્તસ્તતઃ સ પૃથિવીપતિઃ।
યસ્તદેવ પુનશ્ચોક્ત્વા વિવેશ ધરણીતલમ્॥ 13-177-56 (88531)
પ્રજાનાં હિતકામેન ત્વગસ્ત્યેન મહાત્મના।
આરણ્યાઃ સર્વદૈવત્યાઃ પ્રોક્ષિતાસ્તાપસૈર્મૃગાઃ॥ 13-177-57 (88532)
ક્રિયા હ્યેવં ન હીયન્તે પિતૃદૈવતસંશ્રિતાઃ।
પ્રીયન્તે પિતરશ્ચૈવ ન્યાયતો માંસતર્પિતાઃ॥ 13-177-58 (88533)
ઇદં તુ શૃણુ રાજેન્દ્ર માંસસ્યાભક્ષણે ગુણાઃ।
[અભક્ષણે સર્વસુખં માંસસ્ય મનુજાધિપ॥] 13-177-59 (88534)
યસ્તુ વર્ષશતં પૂર્ણં તપસ્તપ્યેત્સુદારુણમ્।
યશ્ચૈવ વર્જયેન્માંસં સમમેતન્મતં મમ॥ 13-177-60 (88535)
કૌમુદ્યાસ્તુ વિશેષેણ શુક્લપક્ષે નરાધિપ।
વર્જયેત્સર્વમાંસાનિ ધર્મો હ્યત્ર વિધીયતે॥ 13-177-61 (88536)
[ચતુરો વાર્ષિકાન્માસાન્યો માંસં પરિવર્જયેત્।
ચત્વારિ ભદ્રાણ્યાપ્નોતિ કીર્તિમાયુર્યશો બલમ્॥ 13-177-62 (88537)
અથવા માસમેકં વૈ સર્વમાંસાન્યભક્ષયન્।
અતીત્ય સર્વદુઃખાનિ સુખં જીવેન્નિરામયઃ॥ 13-177-63 (88538)
વર્જયન્તિ હિ માંસાનિ માસશઃ પક્ષશોપિ વા।
તેષાં હિંસાનિવૃત્તાનાં બ્રહ્મલોકો વિધીયતે॥] 13-177-64 (88539)
માંસં તુ કૌમુદં પક્ષં વર્જિતં પાર્થ રાજભિઃ।
સર્વભૂતાત્મભૂતસ્થૈર્વિદિતાર્થપરાવરૈઃ॥ 13-177-65 (88540)
નાભાગેનામ્બરીષેણ ગયેન ચ મહાત્મના।
આયુષાઽથાનરણ્યેન દિલીપરઘુસૂનુભિઃ॥ 13-177-66 (88541)
કાર્તવીર્યાનિરુદ્ધાભ્યાં નહુષેણ યયાતિના।
નૃગેણ વિષ્વગશ્વેન તથૈવ શશબિન્દુના॥ 13-177-67 (88542)
યુવનાશ્વેન ચ તથા શિબિનૌશીનરેણ ચ।
મુચુકુન્દેન માન્ધાત્રા હરિશ્ચન્દ્રેણ વા વિભો॥ 13-177-68 (88543)
સત્યં વદત માઽસત્યં સત્યં ધર્મઃ સનાતનઃ।
હરિશ્ચન્દ્રશ્ચરતિ વૈ દિવિ સત્યેન ચન્દ્રવત્॥ 13-177-69 (88544)
શ્યેનચિત્રેણ રાજેન્દ્ર સોમકેન વૃકેણ ચ।
રૈવતે રન્તિદેવેન વસુના સૃઞ્જયેન ચ॥ 13-177-70 (88545)
એતૈશ્ચાન્યૈશ્ચ રાજેન્દ્ર કૃપેણ ભરતેન ચ।
દુષ્યન્તેન કરૂશેન રામાલર્કનલૈસ્તથા।
વિચકાશ્વેન નિમિના જનકેન ચ ધીમતા॥ 13-177-71 (88546)
ઐલેન પૃથુના ચૈંવ વીરસેનેન ચૈવ હ।
ઇક્ષ્વાકુણા શમ્ભુના ચ શ્વેતેન સગરેણ ચ॥ 13-177-72 (88547)
અજેન ધુન્ધુના ચૈવ તથૈવ ચ સુબાહુના।
હર્યશ્વેન ચ રાજેન્દ્ર ક્ષુપેણ ભરતેન ચ॥ 13-177-73 (88548)
એતૈશ્ચાન્યૈશ્ચ રાજેન્દ્રિ પુરા માંસં ન ભક્ષિતમ્।
શારદં કૌમુદં માસં તતસ્તે સ્વર્ગમાપ્નુવન્॥ 13-177-74 (88549)
બ્રહ્મલોકે ચ તિષ્ઠન્તિ જ્વલમાનાઃ શ્રિયાઽન્વિતાઃ।
ઉપાસ્યમાના ગન્ધર્વૈઃ સ્ત્રીસહસ્રસમન્વિતાઃ॥ 13-177-75 (88550)
તદેતદુત્તમં ધર્મમહિંસાધર્મલક્ષણમ્।
યે ચરન્તિ મહાત્માનો નાકપૃષ્ઠે વસન્તિ તે॥ 13-177-76 (88551)
મધુ માંસં ચ યે નિત્યં વર્જયન્તીહ ધાર્મિકાઃ।
જન્મપ્રભૃતિ મદ્યં ચ સર્વ તે મુનયઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-177-77 (88552)
ઇમં ધર્મમમાંસાદં યશ્ચરેનચ્છ્રાવયીત વા।
અપિ ચેત્સુદુરાચારો ન જાતુ નિરયં વ્રજેત્॥ 13-177-78 (88553)
પઠેદ્વા ચ ઇદં રાજઞ્શૃણુયાદ્વાઽપ્યભીક્ષ્ણશઃ।
અમાંસભક્ષણવિધિં પવિત્રમૃષિપૂજિતમ્॥ 13-177-79 (88554)
વિમુક્તઃ સર્વપાપેભ્યઃ સર્વકામૈર્મહીયતે।
વિશિષ્ટતાં જ્ઞાતિષુ ચ લભતે નાત્ર સંશયઃ।
`અહિંસ્રો દાનશીલશ્ચ મધુમાંસવિવર્જિતઃ॥' 13-177-80 (88555)
આપન્નશ્ચાપદો મુચ્યેદ્બદ્ધો મુચ્યેત બન્ધનાત્।
મુચ્યેત્તથાઽઽતુરો રોગાદ્દુઃખાન્મુચ્યેત દુઃખિતઃ॥ 13-177-81 (88556)
તિર્યગ્યોનિં ન ગચ્છેત રૂપવાંશ્ચ ભવેન્નરઃ।
ઋદ્ધિમાન્વૈ કુરુશ્રેષ્ઠ પ્રાપ્નુયાચ્ચ મહદ્યશઃ॥ 13-177-82 (88557)
એતત્તે કથિતં રાજન્માંસસ્ય પરિવર્જને।
પ્રવૃત્તૌ ચ નિવૃત્તૌ ચ વિધાનમૃષિનિર્મિતમ્॥ ॥ 13-177-83 (88558)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 177 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-177-18 નહિ કૃત્સ્નો વેદસ્તથા તદ્બોધિતા યજ્ઞાશ્ચ પુરુષં હિંસાયાં પવર્તયન્તિ। કિન્તુ પરિસંખ્યાવિધયા નિવૃત્તિમેવ બોધયન્તીત્યર્થઃ॥ 7-177-33 વ્યાલમૃગાઃ માંસાદપશવઃ॥ 7-177-40 હન્યન્તં હન્યમાનમ્॥ 7-177-46 ઇજ્યા દેવપૂજા યજ્ઞોઽશ્વમેધાદિસ્તદર્થં શ્રુતિકૃતૈર્માર્ગૈરુપાયૈરબુધો યજ્ઞોપનિષદમજાનન્માંસગૃધ્નુઃ। કેવલં યજ્ઞવ્યાજેન માંસં ભોક્તુકામઃ॥ 7-177-50 પ્રવત્તિલક્ષણો ધર્મઃ પ્રજાર્થિભિરુદાહૃતઃ। યથોક્તં રાજશાર્દૂલ નતુ તન્મોક્ષકાઙ્ક્ષિણામ્। ઇતિ ઝ. પાઠઃ ॥ 7-177-57 આરણ્યાઃ પ્રોક્ષિતા ઇતિ પર્યગ્નિકૃતાનારણ્યાનુત્સૃજન્તીતિ શ્રુતેરારણ્યૈર્યજ્ઞં કૃત્વાપિ તેષાં વધો ન કૃત ઇત્યર્થઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 178
॥ શ્રીઃ ॥
13.178. અધ્યાયઃ 178
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ માંસગતગુણકથનપૂર્વકં તદ્ભક્ષણગર્હણમ્॥ 1 ॥ તથા દયાયા અહિંસાયાશ્ચ પ્રશંસનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ઇમે વૈ માનવા લોકે ભૃશં માંસેષુ ગૃદ્ધિનઃ।
વિસૃજ્ય વિવિધાન્ભક્ષ્યાન્મહારક્ષોગણા ઇવ॥ 13-178-1 (88559)
અપૂપાન્વિવિધાકારાઞ્શાકાનિ વિવિધાનિ ચ।
પાદપાન્રસસંયુક્તાન્ન ચેચ્છન્તિ યથાઽઽમિષમ્॥ 13-178-2 (88560)
તત્ર મે બુદ્ધિરત્રેવ વિષયે પરિમુહ્યતે।
ન મન્યે રસતઃ કિઞ્ચિન્માંસતોઽસ્તીતિ કિઞ્ચન॥ 13-178-3 (88561)
તદિચ્છામિ ગુણાઞ્શ્રોતું માંસસ્યાભક્ષણે પ્રભો।
ભક્ષણે ચૈવ યે દોષાસ્તાંશ્ચૈવ પુરુષર્ષભ॥ 13-178-4 (88562)
સર્વસત્ત્વેન ધર્મજ્ઞ યથાવદિહ ધર્મતઃ।
કિં વા ભક્ષ્યમભક્ષ્યં વા સર્વમેતદ્વદસ્વ મે॥ 13-178-5 (88563)
યથૈતદ્યાદૃશં ચૈવ ગુણા યે ચાસ્ય વર્જને।
દોષા ભક્ષયતો યેઽપિ તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-178-6 (88564)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-178-7x (7382)
સર્વમેતન્મહાબાહો યથા વદસિ ભારત।
ન માંસાત્પરમં કિઞ્ચિદ્રસતો વિદ્યતે ભુવિ॥ 13-178-7 (88565)
ક્ષતક્ષીણાભિતપ્તાનાં ગ્રામ્યધર્મરતાત્મનામ્।
અધ્વના કર્શિતાનાં ચ ન માંસાદ્વિદ્યતે પરમ્॥ 13-178-8 (88566)
સદ્યો વર્ધયતિ પ્રાણાન્પુષ્ટિમગ્ર્યાં દધાતિ ચ।
`નાશો ભક્ષણદોષઃ સ્યાદ્દાનમેવ સદા મતમ્॥ 13-178-9 (88567)
ક્ષુધિતાનાં દ્વિજાનાં ચ સર્વેષાં ચાપિ જીવિતમ્।
દત્ત્વા ભવતિ પૂતાત્મા શ્રદ્ધયા લોભવર્જિતઃ॥ 13-178-10 (88568)
શિક્ષયન્તિ ન યાચન્તે દર્શયન્તિ સ્વમૂર્તિભિઃ।
અવસ્થેયમદાનસ્ય મા ભૂદેવં ભવાનિતિ।
દાનાદ્યઃ સુશુચિર્માંસં પુનર્નૈવ ચ ભક્ષયેત્॥' 13-178-11 (88569)
ન ભક્ષ્યોઽભ્યાધિકઃ કશ્ચિન્માંસાદસ્તિ પરંતપ।
વિવર્જને તુ બહવો ગુણાઃ કૌરવનન્દન।
યે ભવન્તિ મનુષ્યાણાં તાન્મે નિગદતઃ શૃણુ॥ 13-178-12 (88570)
સ્વમાંસં પરમાંસેન યો વર્ધયિતુમિચ્છતિ।
નાસ્તિ ક્ષુદ્રતરસ્તસ્માત્સ નૃશંસતરો નરઃ॥ 13-178-13 (88571)
ન હિ પ્રાણાત્પ્રિયતરં લોકે કિઞ્ચન વિદ્યતે।
તસ્માદ્દયાં નરઃ કુર્યાદ્યથાઽઽત્મનિ તથા પરે॥ 13-178-14 (88572)
શુક્રાચ્ચ તાત સમ્ભૂતિર્માંસસ્યેહ ન સંશયઃ।
ભક્ષણે તુ મહાન્દોષો મલેન સ હિ કલ્પ્યતે॥ 13-178-15 (88573)
`અહિંસાલક્ષણો ધર્મ ઇતિ વેદવિદો વિદુઃ।
યદહિંસ્રં ભવેત્કર્મ તત્કુર્યાદાત્મવિન્નરઃ॥ 13-178-16 (88574)
પિતૃદૈવતયજ્ઞેષુ પ્રોક્ષિતં હવિરુચ્યતે।'
વિધિના વેદદૃષ્ટેન તદ્ભુક્ત્વેહ ન દુષ્યતિ॥ 13-178-17 (88575)
યજ્ઞાર્થે પશવઃ સૃષ્ટા ઇત્યપિ શ્રૂયતે શ્રુતિઃ।
અતોઽન્યથા પ્રવૃત્તાનાં રાક્ષસો વિધિરુચ્યતે॥ 13-178-18 (88576)
ક્ષત્રિયાણાં તુ યો દૃષ્ટો વિધિસ્તમપિ મે શૃણુ।
વીર્યેણોપાર્જિતં માંસં યથા ભુઞ્જન્ન દુષ્યતિ॥ 13-178-19 (88577)
આરણ્યાઃ સર્વદૈવત્યાઃ સર્વશઃ પ્રોક્ષિતા મૃગાઃ।
અગસ્ત્યેન પુરા રાજન્મૃગયા યેન પૂજ્યતે॥ 13-178-20 (88578)
`રક્ષણાર્થાય ભૂતાનાં હિંસ્રાન્હન્યાન્મૃગાન્પુનઃ।'
નાત્માનમપરિત્યજ્ય મૃગયા નામ વિદ્યતે॥ 13-178-21 (88579)
સમતામુપસઙ્ગમ્ય રૂપં હન્યાન્ન વા નૃપ।
અતો રાજર્ષયઃ સર્વે મૃગયાં યાન્તિ ભારત।
ન હિ લિપ્યન્તિ પાપેન ન ચૈતત્પાતકં ભુવિ॥ 13-178-22 (88580)
ન હ્યતઃ સદૃશં કિઞ્ચિદિહ લોકે પરત્ર ચ।
યત્સર્વેષ્વિહ ભૂતેષુ દયા કૌરવન્દન॥ 13-178-23 (88581)
ન ભયં વિદ્યતે જાતુ નરસ્યેહ દયાવતઃ।
દયાવતામિમે લોકાઃ પરે ચાપિ તપસ્વિનામ્॥ 13-178-24 (88582)
અભયં સર્વભૂતેભ્યો યો દદાતિ દયાપરઃ।
અભયં તસ્ય ભૂતાનિ દદતીત્યનુશુશ્રુમ॥ 13-178-25 (88583)
ક્ષતં ચ સ્ખલિતં ચૈવ પતિતં ક્લિન્નમાહતમ્।
સર્વભૂતાનિ રક્ષન્તિ સમેષુ વિષમેષુ ચ। 13-178-26 (88584)
નૈનં વ્યાલમૃગા ઘ્નન્તિ ન પિશાચા ન રાક્ષસાઃ।
મુચ્યતે ભયકાલેષુ મોક્ષયેદ્યો ભયે પરાન્॥ 13-178-27 (88585)
પ્રાણદાનાત્પરં દાનં ન ભૂતં ન ભવિષ્યતિ।
ન હ્યાત્મનઃ પ્રિયતરં કિઞ્ચિદસ્તીહ નિશ્ચિતમ્॥ 13-178-28 (88586)
અનિષ્ટં સર્વભૂતાનાં મરણં નામ ભારત।
મૃત્યુકાલે હિ ભૂતાનાં સદ્યો જાયતિ વેપથુઃ॥ 13-178-29 (88587)
વ્યાધિજન્મજરાદુઃખૈર્નિત્યં સંસારસાગરે।
જન્તવઃ પરિવર્તન્તે મરણાદુદ્વિજન્તિ ચ॥ 13-178-30 (88588)
ગર્ભવાસેષુ પચ્યન્તે ક્ષારામ્લકટુકૈ રસૈઃ।
મૂત્રસ્વેદપુરીષાણાં પરુષૈર્ભૃશદારુણૈઃ॥ 13-178-31 (88589)
જાતાશ્ચાપ્યવશાસ્તત્ર ચ્છિદ્યમાનાઃ પુનઃપુનઃ।
હન્યમાનાશ્ચ દૃશ્યન્તે વિવશા માંસગૃદ્ધિનઃ॥ 13-178-32 (88590)
કુમ્ભીપાકે ચ પચ્યન્તે તાં તાં યોનિમુપાગતાઃ।
આક્રમ્ય માર્યમાણાશ્ચ ત્રાસ્યન્ત્યન્યે પુનઃપુનઃ॥ 13-178-33 (88591)
નાત્મનોઽસ્તિ પ્રિયતરઃ પૃથિવીમનુસૃત્ય હ।
તસ્માત્પ્રાણિષુ સર્વેષુ દયાવાનાત્મવાન્ભવેત્॥ 13-178-34 (88592)
સર્વમાંસાનિ યો રાજન્યાવજ્જીવં ન ભક્ષયેત્।
આશ્વાસં વિપુલં સ્થાનં પ્રાપ્નુયાન્નાત્ર સંશયઃ॥ 13-178-35 (88593)
યે ભક્ષયન્તિ માંસાનિ ભૂતાનાં જીવિતૈષિણામ્।
ભક્ષ્યન્તે તેઽપિ ભૂતૈસ્તૈરિતિ મે નાસ્તિ સંશયઃ॥ 13-178-36 (88594)
માં સ ભક્ષયતે યસ્માદ્ભક્ષયિષ્યે તમપ્યહમ્।
એતન્માંસસ્ય માંસત્વમનુબુદ્ધ્યસ્વ ભારત॥ 13-178-37 (88595)
ઘાતકો વધ્યતે નિત્યં તથા બધ્યેત બન્ધકઃ।
આક્રોષ્ટા ક્રુધ્યતે રાજન્દ્વેષ્ટા દ્વેષ્યત્વમાપ્નુતે॥ 13-178-38 (88596)
યેનયેન શરીરેણ યદ્યત્કર્મ કરોતિ યઃ।
તેનતેન શરીરેણ તત્તત્ફલમુપાશ્નુતે॥ 13-178-39 (88597)
અહિંસા પરમો ધર્મસ્તથાઽહિંસા પરો દમઃ।
અહિંસા પરમં દાનમહિંસા પરમં તપઃ॥ 13-178-40 (88598)
અહિંસા પરમં મિમહિંસા પરમં સુખમ્॥
સર્વયજ્ઞેષુ વા દાનં સર્વતીર્થેષુ વા પ્લુતમ્। 13-178-41 (88599)
સર્વદાનફલં વાઽપિ નૈતત્તુલ્યમહિંસયા॥
અહિંસસ્ય તપોઽક્ષય્યમહિંસ્રો જયતે સદા। 13-178-42 (88600)
અહિંસ્રઃ સર્વભૂતાનાં યથા માતા યથા પિતા॥
એતત્ફલમહિંસાયાં ભૂયશ્ચ કુરુપુઙ્ગવ। 13-178-43 (88601)
ન હિ શક્યા ગુણા વક્તુમપિ વર્ષશતૈરપિ॥ ॥ 13-178-44 (88602)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટસપ્તત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 178 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-178-15 દોષો નિવૃત્ત્યા પુણ્યમુચ્યત ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 15 ॥ 7-178-21 કિઞ્ચ હન્યમાનાત્પશોઃ સ્વવધસ્યાપિ સમ્ભવાત્ પ્રાણપણેનેયં ક્રિયમાણા મૃગયા ન દોષાયેત્યાહ નાત્માનમિતિ ॥ 21 ॥ 7-178-37 માં સઃ પૂર્વજન્મનિ ભક્ષિતવાનત એવ તસ્ય માંસમહં ભક્ષયિષ્યામીતિ વ્યવહારાન્માંસપદનિરુક્તિઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 179
॥ શ્રીઃ ॥
13.179. અધ્યાયઃ 179
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ કીટોપાખ્યાનકથનમ્॥ 1 ॥ કીટેન વ્યાસંપ્રતતિ સ્વપૂર્વજન્મવૃત્તાન્તકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
અકામાશ્ચ સકામાશ્ચ યે હતાઃ સ્મ મહામૃધે।
કાં યોનિં પ્રતિપન્નાસ્તે તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-179-1 (88603)
દુઃખં પ્રાણપરિત્યાગઃ પુરુષાણાં મહામૃધે।
જાનામિ ચાહં ધર્મજ્ઞ પ્રાણત્યાગં સુદુષ્કરમ્॥ 13-179-2 (88604)
સમૃદ્દે વાઽસમૃદ્ધે વા શુભે વા યદિ વાઽશુભે।
`સંસારેઽસ્મિન્સદાજાતાઃ પ્રાણિનોઽભિરતાઃકથમ્ '
કારણં તત્ર મે બ્રૂહિ સર્વજ્ઞો હ્યસિ મે મતઃ॥ 13-179-3 (88605)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-179-4x (7383)
સમૃદ્ધે વાઽસમૃદ્ધે વા શુભે વા યદિ વાઽશુભે।
સંસારેઽસ્મિન્સમે જાતાઃ પ્રાણિનઃ પૃથિવીપતે॥ 13-179-4 (88606)
નિરતા યેન ભાવેન તત્ર મે શૃણુ કારણમ્।
સમ્યક્ચાયમનુપ્રશ્નસ્ત્વયોક્તસ્તુ યુધિષ્ઠિર॥ 13-179-5 (88607)
અત્ર તે વર્તયિષ્યામિ પુરાવૃત્તમિદં નૃપ।
દ્વૈપાયનસ્ય સંવાદં કીટસ્ય ચ યુધિષ્ઠિર॥ 13-179-6 (88608)
બ્રહ્મિભૂતશ્ચરન્વિપ્રઃ કૃષ્ણદ્વૈપાયનઃ પુરા।
દદર્શ કીટં ધાવન્તં શીઘ્રં શકટવર્ત્મનિ॥ 13-179-7 (88609)
ગતિજ્ઞઃ સર્વભૂતાનાં રુતજ્ઞશ્ચ શરીરિણામ્।
સર્વજ્ઞસ્ત્વરિતં દૃષ્ટ્વા કીટં વચનમબ્રવીત્॥ 13-179-8 (88610)
કીટ સંત્રસ્તરૂપોઽસિ ત્વરિતશ્ચૈવ લક્ષ્યસે।
ક્વ ચ વાસસ્તદાચક્ષ્વ કુતસ્તે ભયમાગતમ્॥ 13-179-9 (88611)
કીટ ઉવાચ। 13-179-10x (7384)
શકટવ્રજસ્ય મહતો ઘોષં શ્રુત્વા ભયં મમ।
આગતં વૈ મહાબુદ્ધે સ્વન એષ હિ દારુણઃ॥ 13-179-10 (88612)
શ્રૂયતે તુ સ મા હન્યાદિતિ હ્યસ્માદપક્રમે।
શ્વસતાં ચ શૃણોમ્યેનં ગોવૃષાણાં પ્રતોદ્યતામ્॥ 13-179-11 (88613)
વહતાં સુમહાભારં સન્નિકર્ષે સ્વનં પ્રભો।
નૃણાં ચ સંવાહયતાં શ્રૂયન્તે વિવિધાઃ સ્વનાઃ॥ 13-179-12 (88614)
વોઢુમસ્મદ્વિધેનૈવ ન શક્યઃ કીટયોનિના।
તસ્માદતિક્રમામ્યેષ ભયાદસ્માત્સુદારુણાત્॥ 13-179-13 (88615)
દુઃખં હિ મૃત્યુર્ભૂતાનાં જીવિતં ચ સુદુર્લભમ્।
અતો ભીતઃ પલાયામિ ગચ્છેયં નાપદં યથા॥ 13-179-14 (88616)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-179-15x (7385)
ઇત્યુક્તઃ સ તુ સં પ્રાહ કુતઃ કીટ સુખં તવ।
મરણં તે સુખં મન્યે તિર્યગ્યોનૌ હિ વર્તસે॥ 13-179-15 (88617)
શબ્દં સ્પર્શં રસં ગન્ધં ભોગાંશ્ચોચ્ચાવચાન્બહૂન્।
નાભિજાનાસિ કીટ ત્વં શ્રેયો મરણમેવ તે॥ 13-179-16 (88618)
કીટ ઉવાચ। 13-179-17x (7386)
સર્વત્ર નિરતો જીવ ઇહાપિ ચ સુખં મમ।
ચેતયામિ મહાપ્રાજ્ઞ તસ્માદિચ્છામિ જીવિતુમ્॥ 13-179-17 (88619)
ઇહાપિ વિષયઃ સર્વો યથાદેહં પ્રવર્તિતઃ।
મનુષ્યાસ્તિર્યગાશ્ચૈવ પૃથગ્ભોગા વિશેષતઃ॥ 13-179-18 (88620)
અહમાસં મનુષ્યો વૈ શૂદ્રો બહુધનઃ પ્રભો।
અબ્રહ્મણ્યો નૃશંસશ્ચ કદર્યો બુદ્ધિજીવનઃ॥ 13-179-19 (88621)
વાક્શ્લક્ષ્ણો હ્યકૃતપ્રજ્ઞો દ્વેષ્ટા વિશ્વસ્ય કર્મણઃ।
મિથોગુપ્તનિધિર્નિત્યં પરસ્વહરણે રતઃ॥ 13-179-20 (88622)
ભૃત્યાતિથિજનશ્ચાપિ ગૃહેઽપર્યશિતો મયા।
માત્સર્યાત્સ્વાદુકામેન નૃશંસેન બુભુક્ષતા॥ 13-179-21 (88623)
દેવાર્થં પિતૃયજ્ઞાર્થં ન ચ શ્રાદ્ધં કૃતં મયા।
ન દત્તમન્નકામેષુ દત્તમન્નં લુનામિ ચ॥ 13-179-22 (88624)
ગુપ્તં શરણમાશ્રિત્ય ભયેષુ શરણાગતાન્।
ત્યક્ત્વાઽકસ્માન્નિશાયાં ચ ન દત્તમભયં મયા॥ 13-179-23 (88625)
ધનં ધાન્યં પ્રિયાન્દારાન્યાનં વાસસ્તથાઽદ્ભુતમ્।
શ્રિયં દૃષ્ટ્વા મનુષ્યાણામસૂયામિ નિરર્થકમ્॥ 13-179-24 (88626)
ઈર્ષ્યુઃ પરસુખં દૃષ્ટ્વા અન્યસ્ય ન બુભૂષકઃ।
ત્રિવર્ગહન્તા ચાન્યેષામાત્મકામાનુવર્તકઃ॥ 13-179-25 (88627)
નૃશંસગુણભૂયિષ્ઠં પુરા કર્મ કૃતં મયા।
સ્મૃત્વા તદનુતપ્યેઽહં હિત્વા પ્રિયમિવાત્મજમ્॥ 13-179-26 (88628)
શુભાનાં નાભિજાનામિ કૃતાનાં કર્મણાં ફલમ્।
માતા ચ પૂજિતા વૃદ્ધા બ્રાહ્મણશ્ચાર્ચિતો મયા॥ 13-179-27 (88629)
સકૃજ્જાતિગુણોપેતઃ સઙ્ગત્યા ગૃહમાગતઃ।
અતિથિઃ પૂજિતો બ્રહ્મંસ્તેન માં નાજહાત્સ્મૃતિઃ॥ 13-179-28 (88630)
કર્મણામેવ ચૈવાહં સુખાશામિવ લક્ષયે।
તચ્છ્રોતુમહમિચ્છામિ ત્વત્તઃ શ્રેયસ્તપોધન॥ ॥ 13-179-29 (88631)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 179 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-179-19 કદર્યો વૃદ્ધિજીવનઃ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-179-25 ન બુભૂષકઃ અનૈશ્વર્યમિચ્છન્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 180
॥ શ્રીઃ ॥
13.180. અધ્યાયઃ 180
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
વ્યાસેન કીટાય રાજ્યદાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વ્યાસ ઉવાચ।
શુભેન કર્મણા યદ્વૈ તિર્યગ્યોનૌ ન મુહ્યસે।
મમૈવ કીટ તત્કર્મ યેન ત્વં ન પ્રમુહ્યસે॥ 13-180-1 (88632)
અહં ત્વાં દર્શનાદેવ તારયામિ તપોબલાત્।
તપોબલાદ્ધિ બલવદ્બલમન્યન્ન વિદ્યતે॥ 13-180-2 (88633)
જાનામિ પાપૈઃ સ્વકૃતૈર્ગતં ત્વાં કીટ કીટતામ્।
અવાપ્સ્ય્સિ પરં ર્ધર્મં માનુષ્યે યદિ મન્યસે॥ 13-180-3 (88634)
કર્મભૂમિકૃતં દેવા ભુઞ્જતે તિર્યગાશ્ચ યે।
ધન્યા અપિ મનુષ્યેષુ કામાર્થાશ્ચ યથા ગુણાઃ॥ 13-180-4 (88635)
વાગ્બુદ્ધિપાણિપાદૈશ્ચ સમુપેતા વિપશ્ચિતઃ।
કિમાયાતિ મનુષ્યસ્ય મન્દસ્યાર્થસ્ય જીવતઃ॥ 13-180-5 (88636)
દૈવે યઃ કુરુતે પૂજાં વિપ્રાગ્નિશશિસૂર્યયોઃ।
બ્રુવન્નપિ કથાં પુણ્યાં તત્ર કીટ ત્વમેષ્યસિ॥ 13-180-6 (88637)
ગુણભૂતાનિ ભૂતાનિ તત્ર ત્વમુપભોક્ષ્યસે।
ક્રમાત્તેઽહં વિનેષ્યામિ બ્રહ્મત્વં યદિ ચેચ્છસિ। 13-180-7 (88638)
ભીષ્મ ઉવાચ।
સ તથેતિ પ્રતિશ્રુત્ય કીટઃ સમવતિષ્ઠત॥ 13-180-7x (7387)
*તમૃષિં દ્રષ્ટુમગમત્સર્વાસ્વન્યાસુ યોનિષુ॥ 13-180-8 (88639)
શ્વાવિદ્ગોધાવરાહાણાં તથૈવ મૃગપક્ષિણામ્।
શ્વપાકશૂદ્રવૈશ્યાનાં ક્ષત્રિયાણાં ચ યોનિષુ॥ 13-180-9 (88640)
સ કીટે એવમાખ્યાતમૃષિણા સત્યવાદિના।
પ્રતિસ્મૃત્યાથ જગ્રાહ પાદૌ મૂર્ધ્નિ કૃતાઞ્જલિઃ॥ 13-180-10 (88641)
કીટ ઉવાચ। 13-180-11x (7388)
ઇદં તદતુલં સ્થાનમીપ્સિતં દશભિર્ગુણૈઃ।
યદહં પ્રાપ્ય કીટત્વમાગતો રાજપુત્રતામ્॥ 13-180-11 (88642)
વહન્તિ મામતિબલાઃ કુઞ્જરા હેમમાલિનઃ।
સ્યન્દનેષુ ચ કામ્ભોજા યુક્તાઃસમરવાજિનઃ॥ 13-180-12 (88643)
ઉષ્ટ્રાશ્વતરયુક્તાનિ યાનાનિ ચ વહન્તિ મામ્।
સબાન્ધવઃ સહામાત્યશ્ચાશ્નામિ પિશિતાશનમ્॥ 13-180-13 (88644)
ગૃહેષુ સ્વનિવાસેષુ સુખેષુ શયનેષુ ચ।
વરાર્હેષુ મહાભાગ સ્વપામિ ચ સુપૂજિતઃ॥ 13-180-14 (88645)
સર્વેષ્વપરરાત્રેષુ સૂતમાગધબન્દિનઃ।
સ્તુવન્તિ માં યથા દેવા મહેન્દ્રં પ્રિયવાદિનઃ॥ 13-180-15 (88646)
પ્રસાદાત્સત્યસન્ધસ્ય ભવતોઽમિતતેજસઃ।
યદહં કીટતાં પ્રાપ્ય સ્મૃતિજાતા જુગુપ્સિતામ્।
નનુ નાશોસ્તિ પાપસ્ય યન્મયોપચિતં પુરા॥ 13-180-16 (88647)
[નમસ્તેઽસ્તુ મહાપ્રાજ્ઞ કિં કરોમિ પ્રશાધિ મામ્।
ત્વત્તપોબલનિર્દિષ્ટમિદં હ્યધિગતં મયા॥] 13-180-17 (88648)
વ્યાસ ઉવાચ। 13-180-18x (7389)
[અર્ચિતોઽહં ત્વયા રાજન્વાગ્ભિરદ્ય યદૃચ્છયા।
અદ્ય તે કીટતાં પ્રાપ્ય સ્મૃતિર્જાતાજુગુપ્સિતામ્]॥ 13-180-18 (88649)
શૂદ્રેણાર્થપ્રધાનેન નૃશંસેનાતતાયિના।
મમૈતદ્દર્શનં પ્રાપ્તં તચ્ચ વૈ સુકૃતં પુરા।
તિર્યગ્યોનૌ સ્મ જાતેન મમ ચાભ્યર્ચનાત્તથા॥ 13-180-19 (88650)
ઇતસ્ત્વં રાજપુત્રત્વાદ્બ્રાહ્મણ્યં સમવાપ્સ્યસિ।
ગોબ્રાહ્મણકૃતે પ્રાણાન્હિત્વાઽઽત્મીયાન્રણાજિરે॥ 13-180-20 (88651)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-180-21x (7390)
રાજપુત્રઃ સુખં પ્રાપ્ય ઈજે ચૈવાપ્તદક્ષિણૈઃ।
અથ ચોદ્દીપ્યત સ્વર્ગે પ્રભૂતોપ્યવ્યયઃ સુખી॥ 13-180-21 (88652)
તિર્યગ્યોન્યાઃ શૂદ્રતામભ્યપૈતિ
શૂદ્રો વૈશ્યં ક્ષત્રિયત્વં ચ વૈશ્યઃ।
વૃત્તશ્લાઘી ક્ષત્રિયો બ્રાહ્મણત્વં
સ્વર્ગં પુણ્યાદ્બ્રાહ્મણઃ સાધુવૃત્તઃ॥ ॥ 13-180-22 (88653)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 180 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-180-1 તદૈવ કીટ તત્કર્મેતિ ક.ડ.થ. પાઠઃ॥ 7-180-6 જીવન્હિ કુરુતે પૂજાં વિપ્રાગ્ર્યઃ શશિસૂર્યયોઃ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-180-8 * અત્ર સપ્તમશ્લોકાદનન્તરં સાર્ધશ્લોકો ઝ. પુસ્તકેઽધિકો દૃસ્યતે સચ વ્રજંશ્ચ સુમહાનાગતશ્ચ યદૃચ્છયા। ચક્રાક્રમેણ ભિન્નશ્ચ કીટઃ પ્રાણાન્મુમોચ હ॥ સમ્ભૂતઃ ક્ષત્રિયકુલે પ્રસાદાદમિતૌજસઃ। ઇતિ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 181
॥ શ્રીઃ ॥
13.181. અધ્યાયઃ 181
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
કીટેન વ્યાસચોદનયા રાજ્યપાલનપૂર્વકં જન્માન્તરે બ્રાહ્મણ્યલાભેન તપશ્ચર્યાદિના બ્રહ્મસાલોક્યાધિગમઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
ક્ષત્રધર્મમનુપ્રાપ્તઃ સ્મરન્નેવ ચ વીર્યવાન્।
ત્યક્ત્વા હિ કીટતાં રાજંશ્ચચાર વિપુલં તપઃ॥ 13-181-1 (88654)
તસ્ય ધર્માર્થવિદુષો દૃષ્ટ્વા તદ્વિપુલં તપઃ।
આજગામ દ્વિજશ્રેષ્ઠઃ કૃષ્ણદ્વૈપાયનસ્તદા॥ 13-181-2 (88655)
વ્યાસ ઉવાચ। 13-181-3x (7391)
ક્ષાત્રાદેવ વ્રતાત્કીટ ભૂતાનાં પરિપાલય।
ક્ષાત્રં દેવવ્રતં ધ્યાસંસ્તતો વિપ્રત્વમેષ્યસિ॥ 13-181-3 (88656)
પાહિ સર્વાઃ પ્રજાઃ સમ્યક્ શુભાશુભવિદાત્મવાન્।
શુભૈઃ સંવિભજન્કામૈરશુભાનાં ચ ભાવનૈઃ॥ 13-181-4 (88657)
આત્મવાન્ભવ સુપ્રીતઃ સ્વધર્માચરણે રતઃ।
ક્ષાત્રીં તનું સમુત્સૃજ્ય તતો વિપ્રત્વમેષ્યસિ॥ 13-181-5 (88658)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-181-6x (7392)
સોઽપ્યરણ્યાદભિપ્રેત્ય પુનરેવ યુધિષ્ઠિર।
મહર્ષેર્વચનં શ્રુત્વા પ્રજા ધર્મેણ પાલયન્॥ 13-181-6 (88659)
અચિરેણૈવ કાલેન કીટઃ પાર્થિવસત્તમ।
પ્રજાપાલનધર્મેણિ પ્રેત્ય વિપ્રત્વમાગતઃ॥ 13-181-7 (88660)
તતસ્તં બ્રાહ્મણં દ્રષ્ટું પુનરેવ મહાયશાઃ।
આજગામ મહાપ્રાજ્ઞઃ કૃષ્ણદ્વૈપાયનસ્તદા॥ 13-181-8 (88661)
વ્યાસ ઉવાચ। 13-181-9x (7393)
ભોભો બ્રહ્મર્ષભ શ્રીમન્મા વ્યથિષ્ઠાઃ કથઞ્ચન।
શુભકૃચ્છુભયોનીષુ પાપકૃત્પાપયોનિષુ॥ 13-181-9 (88662)
ઉપપદ્યતિ ધર્મજ્ઞ યથાધર્મં યથાવ્રતમ્।
તસ્માન્મૃત્યુભયાત્કીટ મા વ્યથિષ્ઠાઃ કથઞ્ચન।
ધર્મલાભાત્પરં ન સ્યાત્તસ્માદ્ધર્મં ચરોત્તમમ્॥ 13-181-10 (88663)
કીટ ઉવાચ। 13-181-11x (7394)
સુખાત્સુખતરં પ્રાપ્તો ભગવંસ્ત્વત્કૃતે હ્યહમ્।
ધર્મમૂલં શુભં પ્રાપ્ય પાપ્મા નષ્ટ ઇહાદ્ય મે॥ 13-181-11 (88664)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-181-12x (7395)
ભગવદ્વચનાત્કીટો બ્રાહ્મણ્યં પ્રાપ્ય દુર્લભમ્।
અકરોત્પૃથિવીં રાજન્યજ્ઞયૂપશતાઙ્કિતામ્।
તતઃ સાલોક્યમગમદ્બ્રહ્મણો બ્રહ્મવિત્તમઃ॥ 13-181-12 (88665)
અથ પાપહરં કીટઃ પાર્ત બ્રહ્મ સનાતનમ્।
સ્વકર્મફલનિર્વૃત્તં વ્યાસસ્ય વચનાત્તદા॥ 13-181-13 (88666)
કુરુક્ષેત્રે યુદ્ધહતાઃ પુણ્યે ક્ષત્રિયપુઙ્ગવાઃ।
સમ્પ્રાપ્તાસ્તે ગતિં પુણ્યાં તન્મા ત્વં શોચ પુત્રક॥ ॥ 13-181-14 (88667)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 181 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 182
॥ શ્રીઃ ॥
13.182. અધ્યાયઃ 182
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ વિદ્યાતપોદાનાનાં મધ્યે દાનપ્રશંસનપરવ્યાસમૈત્રેયસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
વિદ્યા તપશ્ચ દાનં ચ કિમેતેષાં વિશિષ્યતે।
પૃચ્છામિ ત્વાં સતાં શ્રેષ્ઠ તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-182-1 (88668)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-182-2x (7396)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
મૈત્રેયસ્ય ચ સંવાદં કૃષ્ણદ્વૈપાયનસ્ય ચ॥ 13-182-2 (88669)
કૃષ્ણદ્વૈપાયનો રાજન્નજ્ઞાતચરિતં ચરન્।
વારાણસ્યામુપાતિષ્ઠન્મૈત્રેયં સ્વૈરિણીકુલે॥ 13-182-3 (88670)
તમુપચ્છન્નમાસીનં જ્ઞાત્વા સ મુનિસત્તમઃ।
અર્ચિત્વા ભોજયામાસ મૈત્રેયોઽશનમુત્તમમ્॥ 13-182-4 (88671)
તદન્નમુત્તમં ભુક્ત્વા ગુણવત્સાર્વકામિકમ્।
ઉત્તિષ્ઠમાનોઽસ્મયત પ્રીતઃ કૃષ્ણો મહામનાઃ॥ 13-182-5 (88672)
તમુત્સ્મયન્તં સમ્પ્રેક્ષ્ય મૈત્રેયઃ કૃષ્ણમબ્રવીત્।
કારણં બ્રૂહિ ધર્માત્મન્વ્યસ્મયિષ્ઠાઃ કુતશ્ચ તે।
તપસ્વિનો ધૃતિમતઃ પ્રમોદઃ સમુપાગતઃ॥ 13-182-6 (88673)
એતદિચ્છામિ તે વિદ્વન્નભિવાદ્ય પ્રણમ્ય ચ।
આત્મનશ્ચ તપોભાગ્યં સુખભાગ્યં મમેહ ચ॥ 13-182-7 (88674)
`તપોભાગ્યાન્મહાભાગ સુખભાગ્યાત્તથૈવ ચ।'
પૃથગાચરિતં તાત પૃથગાચરિતાત્મનઃ।
અલ્પાન્તરમહં મન્યે વિશિષ્ટમપિ ચાન્વયાત્॥ 13-182-8 (88675)
વ્યાસ ઉવાચ। 13-182-9x (7397)
અતિચ્છેદાતિવાદાભ્યાં સ્મયોઽયં સમુપાગતઃ।
અસત્યં વેદવચનં કસ્માદ્વેદોઽનૃતં વદેત્॥ 13-182-9 (88676)
ત્રીણ્યેવ તુ પદાન્યાહુઃ પુરુષસ્યોત્તમં પ્રતિ।
ન દ્રુહ્યેચ્ચૈવ દદ્યાચ્ચ સત્યં ચૈવ પરાન્વદેત્॥ 13-182-10 (88677)
ઇતિ વેદોક્તમૃષિભિઃ પુરસ્તાત્પરિકલ્પિતમ્।
ઇદાનીં ચૈવ નઃ કૃત્યં પુરસ્તાચ્ચ પરિશ્રુતમ્॥ 13-182-11 (88678)
અલ્પોઽપિ તાદૃશો ન્યાસો ભવત્યુત મહાફલઃ।
તૃષિતાય ચ યદ્દત્તં હૃદયેનાનસૂયતા॥ 13-182-12 (88679)
તોષિતાસ્ત્રિદશા યત્તે દત્ત્વૈતદ્દર્શનં મમ।
અજૈષીર્મહતો લોકાન્મહાયજ્ઞૈરિવ પ્રભો॥ 13-182-13 (88680)
તતો દાનપવિત્રેણ પ્રીતોઽસ્મિ તપસૈવ ચ।
દૂરાત્પુણ્યવતો ગન્ધઃ પુણ્યસ્યૈવ ચ દર્શનાત્॥ 13-182-14 (88681)
પુણ્યશ્ચ વાતિગન્ધસ્તે મન્યે કર્મ વિધાનજમ્।
અથ કર્માર્જિતસ્તાત યથાચૈવાનુલેપનાત્॥ 13-182-15 (88682)
શુભં સર્વપવિત્રેબ્યો દાનમેવ પરં દ્વિજ।
[નોચેત્સર્વપવિત્રેભ્યો દાનમેવ પરં ભવેત્॥] 13-182-16 (88683)
યાનીમાન્યુત્તમાનીહ વેદોક્તાનિ પ્રશંસતિ।
તેષાં શ્રેષ્ઠતરં દાનમિતિ મે નાત્ર સંશયઃ॥ 13-182-17 (88684)
દાનવદ્ભિઃ કૃતઃ પન્થા યેન યાન્તિ મનીષિણઃ।
તે હિ પ્રાણસ્ય દાતારસ્તેષુ ધર્મઃ પ્રતિષ્ઠિતઃ॥ 13-182-18 (88685)
યથા વેદાઃ સ્વધીતાશ્ચ યથા ચેન્દ્રિયસંયમઃ।
સર્વત્યાગો યતા ચેહ તતા દાનમનુત્તમમ્॥ 13-182-19 (88686)
ત્વં હિ તાત સુખાદેવ શુભમેષ્યસિ શોભનમ્।
સુખાત્સુખતરપ્રાપ્તિમાપ્નુતે મતિમાન્નરઃ॥ 13-182-20 (88687)
તન્નઃ પ્રત્યક્ષમેવેદમુપલક્ષ્યમસંશયમ્।
શ્રીમન્તઃ પ્રાપ્નુવન્ત્યર્થાન્દાનં યજ્ઞં તથા સુખમ્॥ 13-182-21 (88688)
સુખાદેવ પરં દુઃખં દુઃખાદન્યત્પરં સુખમ્।
દૃશ્યતે હિ મહાપ્રાજ્ઞ નિયતં વૈ સ્વભાવતઃ॥ 13-182-22 (88689)
વિવિધાનીહ વૃત્તાનિ નરસ્યાહુર્મનીષિણઃ।
પુણ્યમન્યત્પાપમન્યન્ન પુણ્યં ન ચ પાપકમ્॥ 13-182-23 (88690)
ન વૃત્તં મન્યતેઽન્યસ્ય મન્યતેઽન્યસ્ય પાતકમ્।
યથા સ્વકર્મનિર્વૃત્તં ન પુણ્યં ન ચ પાપકમ્॥ 13-182-24 (88691)
યજ્ઞદાનતપઃશીલા નરા વૈ પુણ્યકર્મિણઃ।
યેઽભિદ્રુહ્યન્તિ ભૂતાનિ તે વૈ પાપકૃતો જનાઃ॥ 13-182-25 (88692)
દ્રવ્યાણ્યાદદતે ચૈવ દુઃખં યાન્તિ પતન્તિ ચ।
તતોઽન્યત્કર્મ યત્કિંચિન્ન પુણ્યં ન ચ પાતકમ્॥ 13-182-26 (88693)
`નિત્યં ચાકૃપણો ભુઙ્ક્તે સ્વજનૈર્દેહિ યાચતઃ।
ભાગ્યક્ષયેણ ક્ષીયન્તે નોપભોગેન સઞ્ચયાઃ॥' 13-182-27 (88694)
રમસ્વૈધસ્વ મોદસ્વ દેહિ દાને રમસ્વ ચ।
ન ત્વામતિભવિષ્યન્તિ વૈદ્યા ન ચ તપસ્વિનઃ॥ ॥ 13-182-28 (88695)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વ્યશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 182 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-182-3 મૈત્રેયમપિ અજ્ઞાતચરિતં ચરન્તમિત્યર્થઃ। સ્વં ઈરયતિ ધર્માય પ્રેરયતિ સ્વૈરિણી મુનિશ્રેણી તસ્યાઃ કુલે ગૃહે। સ્વૈરિણં કુલ ઇતિ થ. પાઠઃ॥ 7-182-5 અસ્મયત વિસ્મયં પ્રાપ્તવાન્॥ 7-182-6 કુતશ્ચ તે પ્રમોદ ઇતિ સમ્બન્ધઃ॥ 7-182-7 ઇચ્છામિ જ્ઞાતુમિતિ શેષઃ॥ 7-182-9 અતિચ્છેદોઽત્યન્તમન્તરં મશકેન સમુદ્રશોષણમિવ અતિવાદસ્તસ્યૈવાર્થસ્ય કથનં લોકે તાભ્યાં વિસ્મયો મે ભવેત્। ઇદં સ્થાનં ક્રતુશતં વિના ન પ્રાપ્યત ઇતિ વેદવચનમસત્યમ્। જલમાત્રદાનેન તવ તત્પ્રાપ્તિદર્શનાત્। દેશકાલપાત્રશ્રદ્ધાવિશેષાદલ્પમપિ મહત્તમત્વં જલમૌક્તિકન્યાયેન પ્રાપ્નોતીતિ દર્શનાત્। કસ્માદ્વેદોઽનૃતં વદેદિતિ ઉક્તમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 183
॥ શ્રીઃ ॥
13.183. અધ્યાયઃ 183
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ દાનાદિપ્રશંસાપરવ્યાસમૈત્રેયસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
એવમુક્તઃ પ્રત્યુવાચ મૈત્રેયઃ કર્મપૂર્વકઃ।
અત્યન્તં શ્રીમતિ કુલે જાતઃ પ્રાજ્ઞો બહુશ્રુતઃ॥ 13-183-1 (88696)
અસંશયં મહાપ્રાજ્ઞ યથૈવાત્થ તથૈવ તત્।
અનુજ્ઞાતશ્ચ ભવતા કિઞ્ચિદ્બ્રૂયામહં વિભો॥ 13-183-2 (88697)
વ્યાસ ઉવાચ। 13-183-3x (7398)
યદ્યદિચ્છસિ મૈત્રેય યાવદ્યાવદ્યથાયથા।
બ્રૂહિ તત્વં મહાપ્રાજ્ઞ શુશ્રુષે વચનં તવ॥ 13-183-3 (88698)
મૈત્રેય ઉવાચ। 13-183-4x (7399)
નિર્દોષં નિર્મલં ચૈવ વચનં સત્યસંહિતમ્।
વિદ્યાતપોભ્યાં હિ ભવાન્ભાવિતાત્મા ન સંશયઃ॥ 13-183-4 (88699)
ભવતો ભાવિતાત્મત્વાલ્લાભોઽયં સુમહાન્મમ।
ભૂયો બુદ્ધ્યાઽનુપશ્યામિ સુસમૃદ્ધતપા ઇવ॥ 13-183-5 (88700)
અપિ મે દર્શનાદેવ ભવતોઽભ્યુદયો મહાન્।
મન્યે ભવત્પ્રસાદોઽયં બુદ્ધિકર્મસ્વભાવતઃ॥ 13-183-6 (88701)
તપઃ શ્રુતં ચ યોનિશ્ચાપ્યેતદ્બ્રાહ્મણ્યકારણમ્।
ત્રિભિર્ગુણૈઃ સમુદિતઃ સ્નાતો ભવતિ વૈ દ્વિજઃ॥ 13-183-7 (88702)
અસ્મિંસ્તૃપ્તે ચ તૃપ્યન્તિ પિતરો દૈવતાનિ ચ।
ન હિ શ્રુતવતાં કિઞ્ચિદધિકં બ્રાહ્મણાદૃતે॥ 13-183-8 (88703)
`અસંસ્કારાત્ક્ષત્રવૈશ્યૌ નશ્યેતે બ્રાહ્મણાદૃતે।
શૂદ્રો નશ્યત્યશુશ્રૂષુરાશ્રમાણાં યથાર્હતઃ॥' 13-183-9 (88704)
[અન્ધં સ્યાત્તમ એવેદં ન પ્રજ્ઞાયેત કિઞ્ચન।
ચાતુર્વર્ણ્યં ન વર્તેત ધર્માધર્માવૃતાનૃતે॥] 13-183-10 (88705)
યથાહિ સુકૃતે ક્ષેત્રે ફલં વિન્દતિ માનવઃ।
એવં દત્ત્વા શ્રુતવતે ફલં દાતા સમશ્નુતે॥ 13-183-11 (88706)
બ્રાહ્મણશ્ચેન્ન વિન્દેત શ્રુતવૃત્તોપસંહિતઃ।
પ્રતિગ્રહીતા દાનસ્ય મોઘં સ્યાદ્ધનિનાં ધનમ્॥ 13-183-12 (88707)
અન્નં હ્યવિદ્વાન્હન્ત્યેવમવિદ્વાંસં ચ હન્તિ તત્।
તચ્ચાન્યં હન્તિ યચ્ચાન્યત્સ ભુક્ત્વા હન્યતેઽબુધઃ॥ 13-183-13 (88708)
પ્રાહુર્હ્યન્નમદન્વિદ્વાન્પુનર્જનયતીશ્વરઃ।
સ ચાન્નાજ્જાયતે તસ્માત્સૂક્ષ્મ એષ વ્યતિક્રમઃ॥ 13-183-14 (88709)
`બ્રાહ્મં હ્યનુપયોગી યો દદંશ્ચાન્નમસંશયમ્।
યસ્તારયતિ વૈ વિદ્વાન્પિતૄન્દેવાન્સદાઽમૃતાન્' 13-183-15 (88710)
યદેવ દદતઃ પુણ્યં તદેવ પ્રતિગૃહ્ણતઃ।
ન હ્યેકચક્રં વર્તેત ઇત્યેવમૃષયો વિદુઃ॥ 13-183-16 (88711)
યત્ર વૈ બ્રાહ્મણાઃ સન્તિ શ્રુતવૃત્તોપસંહિતાઃ।
તત્ર દાનફલં પુણ્યમિહ ચામુત્ર ચાશ્નુતે॥ 13-183-17 (88712)
યે યોનિશુદ્ધાઃ સતતં તપસ્યભિરતા ભૃશમ્।
દાનાધ્યયનસમ્પન્નાસ્તે વૈ પૂજ્યતમાઃ સદા॥ 13-183-18 (88713)
તૈર્હિ સદ્ભિઃ કૃતઃ પન્થા દેવયાનો ન મુહ્યતે।
તે હિ સ્વર્ગસ્ય નેતારો યજ્ઞવાહાઃ સનાતનાઃ॥ ॥ 13-183-19 (88714)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્ર્યશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 183 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-183-7 શ્રુતં શાસ્ત્રજ્ઞાનમ્। 7-183-8 બ્રાહ્મણાદૃતે ઇદમન્ધન્તમ એવ સ્યાદ્યતો વર્ણધર્માદિકં તેન વિના ન પ્રજ્ઞાયેતેતિ સમ્બન્ધઃ॥ 7-183-14 ઈશ્વરત્વાચ્ચ ક્ષેત્રભૂતઃ સન્ પુનર્જનયતિ દાત્રે અનેકગુણિતં પ્રયચ્છતીત્યર્થઃ। સચ દાતુરન્નાજ્જાયતે પ્રજારૂપેણ। ગૃહસ્થશ્ચેત્તત્ર યસ્યાન્નં તસ્ય સન્તતિરિતિ સૂક્ષ્મો વ્યતિક્રમોઽસ્તિ। તેન ગૃહસ્થઃ પરપાકં નાશ્નીયાદિતિ ગમ્યતે॥ 7-183-15 પ્રતિગ્રહીત્રભાવે અન્નસ્ય વૃદ્ધિર્ન સ્યાત્। વદ્ધ્યભાવે દાતુર્દાને પ્રવૃત્તિર્ન સ્યાદિતિ દાતૃપ્રતિગ્રહીતારૌ ચક્રવલ્લોકતન્ત્રં વહત ઇત્યર્થઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 184
॥ શ્રીઃ ॥
13.184. અધ્યાયઃ 184
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ વિદ્યાતપોદાનપ્રશંસાપરખ્યાસમૈત્રેયસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
એવમુક્તઃ સ ભગવાન્મૈત્રેયં પ્રત્યભાષત।
દિષ્ટ્યૈતત્ત્વં વિજાનાસિ દિષ્ટ્યા તે બુદ્ધિરીદૃશી? 13-184-1 (88715)
લોકો હ્યયં ગુણાનેવ ભૂયિષ્ઠં સમ્પ્રશંસતિ।
રૂપમાનો વયોમાનો ધનવિદ્યામદસ્તથા॥ 13-184-2 (88716)
દિષ્ટ્યા નાભિભવન્તિ ત્વાં દૈવસ્તેઽયમનુગ્રહઃ।
તત્તે બહુગુણં દાનં વર્તયિષ્યામિ તચ્છૃણુ॥ 13-184-3 (88717)
યાનીહાગમશાસ્ત્રાણિ યાશ્ચ કાશ્ચિત્પ્રિવૃત્તયઃ।
તાનિ વેદં પુરસ્કૃત્ય પ્રવૃત્તાનિ યથાક્રમમ્। 13-184-4 (88718)
અહં દાનં પ્રશંસામિ ભવાનપિ તપઃશ્રુતેઃ।
તપઃ પવિત્રં વેદસ્ય તપઃ સ્વર્ગસ્ય સાધનમ્॥ 13-184-5 (88719)
તપસા મહદાપ્નોતિ વિદ્યયા ચેતિ નઃ શ્રુતમ્।
તપસૈવ ચાપનુદેદ્યચ્ચાન્યદપિ દુષ્કૃતમ્॥ 13-184-6 (88720)
યદ્યદ્ધિ કિઞ્ચિત્સન્ધાય પુરુષસ્તપ્યતે તપઃ।
સર્વમેતદવાપ્નોતિ બ્રાહ્મણો વેદપારગઃ॥ 13-184-7 (88721)
દુરન્વયં દુષ્પ્રધર્ષં દુરાપં દુરતિક્રમમ્।
સર્વં વૈ તપસાઽભ્યોતિ તપો હિ બલવત્તરમ્॥ 13-184-8 (88722)
સુરાપઃ સ્વર્ણહારી ચ ભ્રૂણહા ગુરુતલ્પગઃ।
તપસા તરતે સર્વમેનસશ્ચ પ્રમુચ્યતે॥ 13-184-9 (88723)
સર્વો વૈદ્યસ્તુ ચક્ષુષ્માનપિ યાદૃશતાદૃશઃ।
તપસ્વિનં તથૈવાહુસ્તાભ્યાં કાર્યં સતાં મતમ્॥ 13-184-10 (88724)
સર્વે પૂજ્યાઃ શ્રુતધનાસ્તથૈવ ચ તપસ્વિનઃ।
દાનપ્રદાઃ સુખં પ્રેત્ય પ્રાપ્નુવન્તીહ ચ શ્રિયમ્॥ 13-184-11 (88725)
ઇમં ચ બ્રહ્મલોકં ચ લોકં ચ બલવત્તરમ્।
અન્નદાનૈઃ સુકૃતિનઃ પ્રતિપદ્યન્તિ લૌકિકમ્॥ 13-184-12 (88726)
પૂજિતાઃ પૂજયન્ત્યેતે માનિતા માનયન્તિ ચ।
સ દાતા યત્ર યત્રૈતિ સર્વતઃ સમ્પ્રણૂયતે॥ 13-184-13 (88727)
અકર્તા ચૈવ કર્તા ચ લભતે યસ્ય યાદૃશમ્।
યદિ ચોર્ધ્વં યદ્યધો વા સ્વાન્લોકાનભિયાસ્યતિ॥ 13-184-14 (88728)
પ્રાપ્સ્યસિ ત્વન્નપાનાનિ યાનિ દાસ્યસિ કર્હિચિત્।
મેધાવ્યસિ કુલે જાતઃ શ્રુતવાનનૃશંસવાન્॥ 13-184-15 (88729)
કૌમારદારો વ્રતવાન્મૈત્રેય નિરતો ભવ।
[એતદ્ગૃહાણ પ્રથમં પ્રશસ્તં ગૃહમેધિનામ્॥ 13-184-16 (88730)
યો ભર્તા વાસિતાતુષ્ટો ભર્તુસ્તુષ્ટા ચ વાસિતા।
યસ્મિન્નેવં કુલે સર્વં કલ્યાણં તત્ર વર્તતે॥ 13-184-17 (88731)
અદ્ભિર્ગાત્રાન્મલમિવ તમોઽગ્નિપ્રભયા યથા।]
દાનેન તપસા ચૈવ વિષ્ણોરભ્યર્ચનેન ચ।
`બ્રાહ્મણઃ સ મહાભાગ તરેત્સંસારસાગરાત્॥ 13-184-18 (88732)
સ્વકર્મશુદ્ધસત્ત્વાનાં તપોભિર્નિર્મલાત્મનામ્।
વિદ્યયા ગતમોહાનાં તારણાય હરિઃ સ્મૃતઃ॥ 13-184-19 (88733)
તદર્ચનપરો નિત્યં તદ્ભક્તસ્તં નમસ્કુરુ।
તદ્ભક્તા ન વિનશ્યન્તિ હ્યષ્ટાક્ષરપરાયણાઃ॥ 13-184-20 (88734)
પ્રણવોપાસનપરાઃ પરમાર્થિપરાસ્ત્વિહ।
એતૈઃ પાવય ચાત્માનં સર્વપાપમપોહ્ય ચ॥' 13-184-21 (88735)
સ્વસ્તિ પ્રાપ્નુહિ મૈત્રેય ગૃહાન્સાધુ વ્રજામ્યહમ્।
એતન્મનસિ કર્તવ્યં શ્રેય એવં ભવિષ્યતિ॥ 13-184-22 (88736)
તં પ્રણમ્યાથ મૈત્રેયઃ કૃત્વા ચાપિ પ્રદક્ષિણમ્।
સ્વસ્તિ પ્રાપ્નોતુ ભગવાનિત્યુવાચ કૃતાઞ્જલિઃ॥ ॥ 13-184-23 (88737)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુરશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 184 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-184-3 વર્તયિષ્યામિ કથયિષ્યામિ॥ 7-184-10 યઃ સર્વવિત્સ ચક્ષુષ્માન્ યાદૃશતાદૃશમપિ તપસ્વિનં તથૈવ ચક્ષુષ્મન્તમેવાહુઃ। તાભ્યાં સર્વવિત્તપસ્વિભ્યામ્॥ 7-184-17 વાસિતા સ્વસ્ત્રી॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 185
॥ શ્રીઃ ॥
13.185. અધ્યાયઃ 185
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ પતિવ્રતાધર્મપ્રતિપાદકશાણ્ડિલીસુમનાસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
સ્ત્રીણાં હિ સમુદાચારં સર્વધર્મવિદાંવર।
શ્રોતુમિચ્છામ્યહં ત્વત્તસ્તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-185-1 (88738)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-185-2x (7400)
સર્વજ્ઞાં સર્વતત્ત્વજ્ઞાં દેવલોકે મનસ્વિનીમ્।
કૈકેયી સુમના નામ શાણ્ડિલીં પર્યપૃચ્છત॥ 13-185-2 (88739)
કેન વૃત્તેન કલ્યાણિ સમાચારેણ કેન વા।
વિધૂય સર્વપાપાનિ દેવલોકં ત્વમાગતા॥ 13-185-3 (88740)
હુતાશનશિખેવ ત્વં જ્વલમાના સ્વતેજસા।
સુતા તારાધિપસ્યેવ પ્રભયા દિવમાગતા॥ 13-185-4 (88741)
અરજાંસિ ચ વસ્ત્રાણિ ધારયન્તી ગતક્લમા।
વિમાનસ્થા શુભા ભાસિ સહસ્રગુણમોજસા॥ 13-185-5 (88742)
ન ત્વમલ્પેન તપસા દાનેન નિયમેન વા।
ઇમં લોકમનુપ્રાપ્તા ત્વં હિ તત્ત્વં વદસ્વ મે॥ 13-185-6 (88743)
ઇતિ પૃષ્ટા સુમનયા મધુરં ચારુહાસિની।
શાણ્ડિલી નિભૃતં વાક્યં સુમનામિદમબ્રવીત્॥ 13-185-7 (88744)
નાહં કાષાયવસના નાપિ વલ્કલધારિણી।
ન ચ મુણ્ડા ચ જટિલા ભૂત્વા દેવત્વમાગતા॥ 13-185-8 (88745)
અહિતાનિ ચ વાક્યાનિ સર્વાણિ પરુષાણિ ચ।
અપ્રમત્તા ચ ભર્તારં કદાચિન્નાહમબ્રવમ્॥ 13-185-9 (88746)
દેવતાનાં પિતૄણાં ચ બ્રાહ્મણાનાં ચ પૂજને।
અપ્રમત્તા સદા યુક્તા શ્વશ્રૂશ્વશુરવર્તિની॥ 13-185-10 (88747)
પૈશુન્યે ન પ્રવર્તામિ ન મમૈતન્મનો ગતમ્।
અદ્વારિ ન ચ તિષ્ઠામિ ચિરં ન કથયામિ ચ॥ 13-185-11 (88748)
અસદ્વા હસિતં કિઞ્ચિદહિતં વાઽપિ કર્મણા।
રહસ્યમરહસ્યં વા ન પ્રવર્તામિ સર્વથા॥ 13-185-12 (88749)
કાર્યાર્થે નિર્ગતં ચાપિ ભર્તારં ગૃહમાગતમ્।
આસનેનોપસંયોજ્ય પૂજયામિ સમાહિતા॥ 13-185-13 (88750)
યદન્નં નાભિજાનાતિ યદ્ભોજ્યં નાભિનન્દતિ।
ભક્ષ્યં વા યદિ વા લેહ્યં તત્સર્વં વર્જયામ્યહમ્॥ 13-185-14 (88751)
કુટુંબાર્થે સમાનીતં યત્કિઞ્ચિત્કાર્યમેવ તુ।
પુનરુત્થાય તત્સર્વં કારયામિ કરોમિ ચ॥ 13-185-15 (88752)
અગ્નિસંરક્ષણપરા ગૃહશુદ્ધિં ચ કારયે।
કુમારાન્પાલયે નિત્યં કુમારીં પરિશિક્ષયે॥ 13-185-16 (88753)
આત્મપ્રિયાણિ હિત્વાઽપિ ગર્ભસંરક્ષણે રતા।
બાલાનાં વર્જયે નિત્યં શાપં કોપં પ્રતાપનમ્॥ 13-185-17 (88754)
અવિક્ષિપ્તાનિ ધાન્યાનિ નાન્નવિક્ષેપણં ગૃહે।
રક્તવત્સ્પૃહયે ગેહે ગાવઃ સયવસોદકાઃ।
સમુદ્ગમ્ય ચ શુદ્ધાઽહં ભિક્ષાં દદ્યાં દ્વિજાતિષુ॥ 13-185-18 (88755)
પ્રવાસં યદિ મે યાતિ ભર્તા કાર્યેણ કેનચિત્।
મઙ્ગલૈર્બહુભિર્યુક્તા ભવામિ નિયતા તદા॥ 13-185-19 (88756)
અઞ્જનં રોચનાં ચૈવ સ્નાનં માલ્યાનુલેપનમ્।
પ્રસાધનં ચ નિષ્ક્રાન્તે નામિનન્દામિ ભર્તરિ॥ 13-185-20 (88757)
નોત્થાપયામિ ભર્તારં સુખં સુપ્તમહં સદા।
આતુરેષ્વપિ કાર્યેષુ તેન તુષ્યતિ મે મનઃ।
નોત્થાપયે સુખં સુપ્તં હ્યાતુરં પાલયે પતિમ્॥ 13-185-21 (88758)
નાયાસયામિ ભર્તારં કુટુમ્બાર્થેઽપિ સર્વદા।
ગુપ્તગુહ્યા સદા ચાસ્મિ સુસંમૃષ્ટનિવેશના॥ 13-185-22 (88759)
ઇમં ધર્મપથં નારી પાલયન્તી સમાહિતા।
અરુન્ધતીવ નારીણીસ્વર્ગલોકે મહીયતે॥ 13-185-23 (88760)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-185-24x (7401)
એતદાખ્યાય સા દેવી સુમનાયૈ તપસ્વિની।
પતિધર્મં મહાભાગા જગામાદર્શનં તદા॥ 13-185-24 (88761)
યશ્ચેદં પાણ્ડવાખ્યાનં પઠેત્પર્વણિ પર્વણિ।
સ દેવલોકં સમ્પ્રાપ્ય નન્દને સ સુખી વસેત્॥ ॥ 13-185-25 (88762)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 185 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-185-19 મઙ્ગલૈર્નિયતેતિ મઙ્ગલસૂત્રમાત્રં ધારયામિ નતુ તામ્બૂલાદીનિત્યર્થઃ॥ 7-185-25 પાણ્ડવાખ્યાનં પાણ્ડવેતિ ચ્છેદઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 186
॥ શ્રીઃ ॥
13.186. અધ્યાયઃ 186
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણાવશ્ચવેદ્યોપાસ્યેષુ પરાવધિં પૃષ્ટેનિ ભીષ્મેણ તમ્પ્રતિ શ્રીનારાયણમહિમપ્રતિપાદકનારદપુણ્ડિરીકસંવાદાનુવાદપૂર્વકં નારાયણસ્ય સર્વોત્કૃષ્ટત્વેન વેદ્યત્વોપાસ્યત્વવિધાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
`*યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
યજ્જ્ઞેયં પરમં કૃત્યમનુષ્ઠેયં મહાત્મભિઃ।
સારં મે સર્વશાસ્ત્રાણાં વક્તુમર્હસ્યનુગ્રહાત્॥ 13-186-1 (88763)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-186-2x (7402)
શ્રૂયતામિદમત્યન્તં ગૂઢં સંસારમોચનમ્।
શ્રોતવ્યં ચ ત્વયા સમ્યગ્જ્ઞાતવ્યં ચ વિશામ્પતે॥ 13-186-2 (88764)
પુણ્ડરીકઃ પુરા વિપ્રઃ પુણ્યતીર્થે જપાન્વિતઃ।
નારદં પરિપપ્રચ્છ શ્રેયો યોગપરં મુનિમ્॥ 13-186-3 (88765)
નારદશ્ચાબ્રવીદેનં બ્રહ્મણોક્તં મહાત્મના॥ 13-186-4 (88766)
શૃણુષ્વાવહિતસ્તાત જ્ઞાનયોગમનુત્તમમ્।
અપ્રભૂતં પ્રભૂતાર્થં વેદશાસ્ત્રાર્થસંયુતમ્। 13-186-5 (88767)
યઃ પરઃ પ્રકૃતે પ્રોક્તઃ પુરુષઃ પઞ્ચવિંશકઃ।
સ એવ સર્વભૂતાત્મા નર ઇત્યભિધીયતે॥ 13-186-6 (88768)
નરાજ્જાતાનિ તત્વાનિ નારાણીતિ તતો વિદુઃ।
તાન્યેવ ચાયનં તસ્ય તેન નારાયણઃ સ્મૃતઃ॥ 13-186-7 (88769)
નારાયણાજ્જગત્સર્વં સર્ગકાલે પ્રજાયતે।
તસ્મિન્નેવ પુનસ્તચ્ચ પ્રલયે સમ્પ્રલીયતે॥ 13-186-8 (88770)
નારાયણઃ પરં બ્રહ્મ તત્વં નારાયણઃ પરઃ।
પરાદપિ પરશ્ચાસૌ તસ્માન્નાસ્તિ પરાત્પરઃ॥ 13-186-9 (88771)
વાસુદેવં તથા વિષ્ણુમાત્માનં ચ તથા વિદુઃ।
સંજ્ઞાભેદૈઃ સ એવૈકઃ સર્વશાસ્ત્રાભિસંસ્કૃતઃ॥ 13-186-10 (88772)
આલોડ્ય સર્વશાસ્ત્રાણિ વિચાર્ય ચ પુનઃપુનઃ।
ઇદમેકં સુનિષ્પન્નં ધ્યેયો નારાયણઃ સદા॥ 13-186-11 (88773)
તસ્માત્ત્વં ગહનાન્સર્વાંસ્ત્યક્ત્વા શાસ્ત્રાર્થવિસ્તરાન્।
અનન્યચેતા ધ્યાયસ્વ નારાયણમજં વિભુમ્॥ 13-186-12 (88774)
મુહૂર્તિમપિ યો ધ્યાયેન્નારાયણમતન્દ્રિતઃ।
સોઽપિ તદ્ગતિમાપ્નોતિ કિં પુનસ્તત્પરાયણઃ॥ 13-186-13 (88775)
નમો નારાયણાયેતિ યો વેદ બ્રહ્મ શાશ્વતમ્।
અન્ત્યકાલે જપન્નેતિ તદ્વિષ્ણોઃ પરમં પદમ્॥ 13-186-14 (88776)
શ્રવણાન્મનનાચ્ચૈવ ગીતિસ્તુત્યર્ચનાદિભિઃ।
આરાધ્યં સર્વદા બ્રહ્મ પુરુષેણ હિતૈષિણા॥ 13-186-15 (88777)
લિપ્યતે ન સ પાપેન નારાયણપરાયણઃ।
પુનાતિ સકલં લોકં સહસ્રાંશુરિવોદિતઃ॥ 13-186-16 (88778)
બ્રહ્મચારી ગૃહસ્થોઽપિ વાનપ્રસ્થોઽથ ભિક્ષુકઃ।
કેશવારાધનં હિત્વા નૈવ યાતિ પરાં ગતિમ્॥ 13-186-17 (88779)
જન્માન્તરસહસ્રેષુ દુર્લભા તદ્ગતા મતિઃ।
તદ્ભક્તવત્સલં દેવં સમરાધય સુવ્રત॥ 13-186-18 (88780)
નારદેનૈવમુક્તસ્તુ સ વિપ્રોઽભ્યર્ચયદ્ધરિમ્।
સ્વપ્નોઽપિ પુણ્ડરીકાક્ષં શઙ્ખચક્રગદાધરમ્॥ 13-186-19 (88781)
કિરીટકુણ્ડલધરં લસચ્છ્રીવત્સકૌસ્તુભમ્।
તં દૃષ્ટ્વા દેવદેવેશં પ્રાણમત્સમ્ભ્રમાન્વિતઃ॥ 13-186-20 (88782)
અથ કાલેન મહતા તથા પ્રત્યક્ષતાં ગતઃ।
સંસ્તુતઃ સ્તુતિભિર્વેદૈર્દેવગન્ધર્વકિન્નરૈઃ॥ 13-186-21 (88783)
અથ તેનૈવ ભગવાનાત્મલોકમધોક્ષજઃ।
ગતઃ સમ્પ્રજિતઃ સર્વૈઃ સ યોગિનિલયો હરિઃ॥ 13-186-22 (88784)
તસ્માત્ત્વમપિ રાજેન્દ્ર તદ્ભક્તસ્તત્પરાયણઃ।
અર્ચયિત્વા યથાયોગં ભજસ્વ પુરુષોત્તમમ્॥ 13-186-23 (88785)
અજરમમરમેકં ધ્યેયમાદ્યન્તશૂન્યં
સગુણમગુણમાદ્યં સ્થૂલમત્યન્તસૂક્ષ્મમ્।
નિરુપમમુપમેયં યોગિવિજ્ઞાનગમ્યં
ત્રિભુવનગુરુમીશં સમ્પ્રપદ્યસ્વ વિષ્ણુમ્॥ 13-186-24 (88786)
॥ ઇતી શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષ઼ડશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 186 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-186-1x અયમધ્યાયો દાક્ષિણાત્યકોશેષ્વેવ દૃશ્યતે।અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 187
॥ શ્રીઃ ॥
13.187. અધ્યાયઃ 187
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સામ્નઃ સકલવશીકરણોપાયત્વે દૃષ્ટાન્તતયા રક્ષોબ્રાહ્મણસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
સામ્નિ ચાપિ પ્રદાનેન ચ જ્યાયઃ કિં ભવતો મતમ્।
પ્રબ્રૂહિ ભરતશ્રેષ્ઠ યદત્ર વ્યતિરિચ્યતે॥ 13-187-1 (88787)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-187-2x (7403)
સામ્ના પ્રસાદ્યતે કશ્ચિદ્દાનેન ચ તથાઽપરઃ।
પૌરુષીં પ્રકૃતિં જ્ઞાત્વા તયોરેકતરં ભજેત્॥ 13-187-2 (88788)
ગુણાંસ્તુ શૃણુ વૈરાજન્ત્સાન્ત્વસ્ય પુરુષર્ષભ।
દારુણાન્યપિ ભૂતાનિ સાન્ત્વેનારાધયેદ્યથા॥ 13-187-3 (88789)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિદિહાસં પુરાતનમ્।
ગૃહીત્વા રક્ષસા મુક્તો દ્વિજાતિઃ કાનને યથા॥ 13-187-4 (88790)
કશ્ચિત્તુ બુદ્ધિસમ્પન્નો બ્રાહ્મણો વિજને વને।
ગૃહીતઃ કૃચ્છ્રમાપન્નો રક્ષસા ભક્ષયિષ્યતા॥ 13-187-5 (88791)
સુબુદ્ધિઃ શ્રુતિસમ્પન્નો દૃષ્ટ્વા તમતિભીષણમ્।
સામૈવાસ્મૈ પ્રયુઞ્જાનો ન મુમોહ ન વિવ્યધે॥ 13-187-6 (88792)
રક્ષસ્તુ વાચા સમ્પૂજ્ય પ્રશ્નં પપ્રચ્છ તં દ્વિજમ્।
મોક્ષ્યસે બ્રૂહિ મે પ્રશ્નં કેનાસ્મિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-7 (88793)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-187-8x (7404)
મુહૂર્તમથ સઞ્ચિન્ત્ય બ્રાહ્મણિસ્તં નિરીક્ષ્ય સઃ।
અભીતવદથાવ્યગ્રઃ પ્રશ્નં પ્રતિજગાદ હ॥ 13-187-8 (88794)
વિદેશસ્થો વિલોકસ્થો વિના નૂનં સુહૃજ્જનૈઃ।
વિષયાનતુલાન્ભુઙ્ક્ષે તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-9 (88795)
નૂનં મિત્રાણિ તે રક્ષઃ સાધૂપચરિતાન્યપિ।
સ્વદોષાત્તુ પરિત્યજ્ય તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-10 (88796)
અવૃત્ત્યા પીડ્યમાનોઽપિ વૃત્ત્યુપાયાન્વિગર્હયન્।
મહાર્થાન્ધ્યાયસે નૂનં તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-11 (88797)
પરકાર્યાધિકારસ્થાઃ સદ્ગુણૈરધમા નરાઃ।
અવજાનન્તિ નૂનં ત્વાં તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-12 (88798)
ગુણવાન્નિર્ગુણાનન્યાન્નૂનં પશ્યસિ તત્કૃતાન્।
પ્રાજ્ઞૈરપિ વિનીતાત્મા તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-13 (88799)
સમ્પીડ્યાત્માનમાર્યત્વાત્ત્વયા કશ્ચિદુપસ્કૃતઃ।
જિતં ત્વાં મન્યતે સાધો તેનાસિ હરિમઃ કૃશઃ॥ 13-187-14 (88800)
ક્લિશ્યમાનાન્વિમાર્ગેષુ કામક્રોધાવૃતાત્મનઃ।
મન્યેઽનુધ્યાયસિ જનાંસ્તેનાસિ હરિમઃ કૃશઃ॥ 13-187-15 (88801)
પ્રાજ્ઞૈરપુજિતો નૂનં પ્રાજ્ઞૈરપ્યભિનિન્દિતઃ।
હ્રીમાનમર્ષી દુર્વૃત્તસ્તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-16 (88802)
નૂનં મિત્રમુખઃ શત્રુઃ કશ્ચિદાર્યવદાચરન્।
વઞ્ચયિત્વા ગતસ્ત્વાં વૈ તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-17 (88803)
નૂનમદ્ય સતાં મધ્યે તવ વાક્યમનુત્તમમ્।
ન ભાતિ કાલેઽભિહિતં તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-18 (88804)
દૃષ્ટપૂર્વાઞ્શ્રુતપૂર્વાન્કુપિતાન્હૃદયપ્રિયાન્।
અનુનેતું ન શક્રોષિ તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-19 (88805)
નૂનમાસઞ્જયિત્વા ત્વા કૃત્યે કસ્મિંશ્ચિદીપ્સિતે।
કચ્ચિદર્થયતે નિત્યં તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-20 (88806)
પરોક્ષવાદિભિર્મિથ્યાદોષસ્તે સમ્પ્રદર્શિતઃ।
તજ્જ્ઞૈર્ન પૂજ્યસે વ્યક્તં તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-21 (88807)
નૂનં ત્વાં સદ્ગુણાપેક્ષં પૂજયાનં સુહૃત્પ્રજાઃ।
માયાવીતિ ચ જાનન્તિ તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-22 (88808)
અન્તર્ગતમભિપ્રાયંન ન નૂનં લજ્જયેચ્છસિ।
વિવક્તું પ્રાપ્ય શૈથિલ્યાત્તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-23 (88809)
નાનાબુદ્ધિરુચીઁલ્લોકે માનુષાન્નૂનમિચ્છસિ।
ગ્રહીતું સ્વૈર્ગુણૈઃ સર્વાંસ્તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-24 (88810)
અસત્સુ વિનિવિષ્ટેષુ ન ગુણાન્વદતઃ સ્વયમ્।
ગુણાસ્તે ન વિરાજન્તે તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-25 (88811)
ધર્મવૃત્તઃ શ્રુતૈર્હીનઃ પદં ત્વં રજસાન્વિતઃ।
મહત્પ્રાર્થયસે નૂનં તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-26 (88812)
તપઃપ્રણિહિતાત્માનં મન્યે ત્વારણ્યકાઙ્ક્ષિણમ્।
બન્ધુવર્ગો નિગૃહ્ણાતિ તેનાસિ હરિમઃ કૃશઃ॥ 13-187-27 (88813)
ઇષ્ટભાર્યસ્ય તે નૂનં પ્રાતિવેશ્યો મહાધનઃ।
યુવા સુલલિતઃ કામી તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-28 (88814)
દુર્વિનીતહતઃ પુત્રો જામાતા વાઽપ્રમાર્જકઃ।
દારા વા પ્રતિકૂલાસ્તે તેનાસિ હરિમઃ કૃશઃ॥ 13-187-29 (88815)
ભ્રાતરોઽતીવ વિષમાઃ પિતા વા ક્ષુત્ક્ષતો મૃતઃ।
માતા જ્યોષ્ઠો ગુરુર્વાઽપિ તેનાસિ હરિમઃ કૃશઃ॥ 13-187-30 (88816)
બ્રાહ્મણો વા હતો ગૌર્વા બ્રહ્મસ્વં વાપહૃતં પુરા।
દેવસ્યં વા હૃતં કાલે તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-31 (88817)
હૃતદારોઽથ વૃદ્ધો વા લોકે દ્વિષ્ટોઽથવા નરૈઃ।
અવિજ્ઞાનેન વા વૃદ્ધસ્તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-32 (88818)
વાર્ધકાર્થં ધનં દૃષ્ટ્વા સ્વા શ્રીર્વાઽપિ પરૈર્હૃતા।
વૃત્તિર્વા દુર્જનાપેક્ષા તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-33 (88819)
સમ્પત્કાલેન તે ધર્મઃ ક્ષીણસ્તાત સુહૃદ્બુવૈઃ।
અસંન્યાસમતિસ્તત્ર તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-34 (88820)
અવિદ્વાન્ભીરુરલ્પાર્થે વિદ્યાવિક્રમદાનજમ્।
યશઃ પ્રાર્થયસે નિત્યં તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-35 (88821)
ચિરહાભિલષિતં કિઞ્ચિત્ફલમપ્રાપ્તમેવ તે।
કૃતમન્યૈરપહૃતં તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-36 (88822)
નૂનમાત્મગતં દોષમપશ્યન્કિંચિદાત્મનિ।
અકારણેઽભિશસ્તો હિ તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-37 (88823)
સુહૃદાં દુઃખમાર્તાનાં ન પ્રમોક્ષ્યસિ હાનિજમ્।
અલમર્થગુણૈર્હીનં તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-38 (88824)
સાધૂન્ગૃહસ્થાન્દૃષ્ટ્વા ચ તથા સાધૂન્વનેચરાન્।
મુક્તાંશ્ચાવસથે સક્તાંસ્તેનાસિ હરિમઃ કૃશઃ॥ 13-187-39 (88825)
ધર્મ્યમર્થ્યં ચ કામ્યં ચ દેશે ચ રહિતં વચઃ।
ન પ્રસિદ્ધ્યતિ તે નૂનં તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-40 (88826)
દત્તાનકુશલૈરર્થાન્મનીષી સંજિજીવિષુઃ।
પ્રાપ્ય વર્તયસે નૂનં તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-41 (88827)
પરસ્પરવિરુદ્ધાનાં પ્રિયં નૂનં ચિકીર્ષસિ।
સુહૃદામુપરોધેન તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-42 (88828)
પાપાન્વિવર્ધિતાન્દૃષ્ટ્વા કલ્યાણાંશ્ચાવસીદતઃ।
ધ્રુવં ગર્હયસે નૂનં તેનાસિ હરિણઃ કૃશઃ॥ 13-187-43 (88829)
એવં સમ્પૂજિતં રક્ષો વિપ્રં તં પ્રત્યપૂજયત્।
સહાયમકરોચ્ચૈનં સમ્પૂજ્યામું મુમોચ હ॥ ॥ 13-187-44 (88830)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 187 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-187-8 આભિર્ગાધાભિરવ્યગ્ર ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-187-10 સ્વદોષાદપરજ્યન્તે ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-187-16 પ્રજ્ઞાસમ્ભાવિતો નૂનમપ્રદૈરુપસંહિતે ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 188
॥ શ્રીઃ ॥
13.188. અધ્યાયઃ 188
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ શ્રાદ્ધવિદ્યાદિપ્રતિપાદકપિતૃદેવદૂતાદિસંવાદાનુવાદઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
[*યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
જન્મ માનુષ્યકં પ્રાપ્ય કર્મક્ષેત્રં સુદુર્લભમ્।
શ્રેયોર્થિના દરિદ્રેણ કિં કર્તવ્યં પિતામહ॥ 13-188-1 (88831)
દાનાનામુત્તમં યચ્ચ દેયં યચ્ચ યથાયથા।
માન્યાન્પૂજ્યાંશ્ચ ગાઙ્ગેય રહસ્યં વક્તુમર્હસિ॥ 13-188-2 (88832)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-188-3x (7405)
એવં પૃષ્ટો નરેન્દ્રેણ પાણ્ડવેન યશસ્વિના।
ધર્માણાં પરમં ગુહ્યં ભીષ્મઃ પ્રોવાચ પાર્થિવમ્॥ 13-188-3 (88833)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-188-4x (7406)
શૃણુષ્વાવહિતો રાજન્ધર્મગુહ્યાનિ ભારત।
યથાહિ ભગવાન્વ્યાસઃ પુરા કથિતવાન્મયિ॥ 13-188-4 (88834)
દેવગુહ્યમિદં રાજન્યમેનાક્લિષ્ટકર્મણા।
નિયમસ્થેન યુક્તેન તપસો મહતઃ ફલમ્॥ 13-188-5 (88835)
યેન યઃ પ્રીયતે દેવઃ પ્રીયન્તે પિતરસ્તથા।
ઋષયઃ પ્રમથાઃ શ્રીશ્ચ ચિત્રગુપ્તો દિશાં ગજાઃ॥ 13-188-6 (88836)
ઋષિધર્મઃ સ્મૃતો યત્ર સરહસ્યો મહાફલઃ।
મહાદાનફલં ચૈવ સર્વયજ્ઞફલં તથા॥ 13-188-7 (88837)
યશ્ચૈતદેવં જાનીયાજ્જ્ઞાત્વા વા કુરુતેઽનઘ।
સદોષોઽદોષવાંશ્ચેહ તૈર્ગુણૈઃ સહ યુજ્યતે॥ 13-188-8 (88838)
દશસૂનાસમં ચક્રં દશચક્રસમો ધ્વજઃ।
દશધ્વજસમા વેશ્યા દશવેશ્યાસમો નૃપઃ 13-188-9 (88839)
અર્ઘેનૈતાનિ સર્વાણિ નૃપતિઃ કથ્યતેઽધિકઃ।
ત્રિવર્ગસહિતં શાસ્ત્રં પવિત્રં પુણ્યલક્ષણમ્॥ 13-188-10 (88840)
ધર્મિવ્યાકરણં પુણ્યં રહસ્યશ્રવણં મહત્।
શ્રોતવ્યં ધર્મસંયુક્તં વિહિતં ત્રિદશૈઃ સ્વયમ્॥ 13-188-11 (88841)
પિતૄણાં યત્ર ગુહ્યાનિ પ્રોચ્યન્તે શ્રાદ્ધકર્મણિ।
દેવતાનાં ચ સર્વેષાં રહસ્યં કથ્યતેઽખિલમ્॥ 13-188-12 (88842)
ઋષિધર્મઃ સ્મૃતો યત્ર સરહસ્યો મહાફલઃ।
મહાયજ્ઞફલં ચૈવ સર્વદાનફલં તથા॥ 13-188-13 (88843)
યે પઠન્તિ સદા મર્ત્યા યેષાં ચૈવોપતિષ્ઠતિ।
શ્રુત્વા ચ ફલમાચષ્ટે સ્વયં નારાયણઃ પ્રભુઃ॥ 13-188-14 (88844)
ગવાં ફલં તીર્થફલં યજ્ઞાનાં ચૈવ યત્ફલમ્।
એતત્ફલમવાપ્નોતિ યો નરોઽતિથિપૂજકઃ॥ 13-188-15 (88845)
શ્રોતારઃ શ્રદ્ધધાનાશ્ચ યેષાં શુદ્ધં ચ માનસમ્।
તેષાં વ્યક્તં જિતા લોકાઃ શ્રદ્દધાનેન સાધુના॥ 13-188-16 (88846)
મુચ્યતે કિલ્બિષાચ્ચૈવ ન સ પાપેન લિપ્યતે।
ધર્મં ચ લભતે નિત્યં પ્રેત્ય લોકગતો નરઃ॥ 13-188-17 (88847)
કસ્યચિત્ત્વથ કાલસ્ય દેવદૂતો યદૃચ્છયા।
સ્થિતો હ્યન્તર્હિતો ભૂત્વા પર્યભાષત વાસવમ્॥ 13-188-18 (88848)
યો તૌ કામગુણોપેતાવશ્વિનૌ ભિષજાં વરૌ।
આજ્ઞયાઽહં તયોઃ પ્રાપ્તઃ સનરાન્પિતૃદૈવતાન્॥ 13-188-19 (88849)
કસ્માદ્ધિ મૈથુનં શ્રાદ્ધે દાતુર્ભોક્તુશ્ચ વર્જિતમ્।
કેમર્થં ચ ત્રયઃ પિણ્ડાઃ પ્રવિભક્તાઃ પૃથક્પૃથક્॥ 13-188-20 (88850)
પ્રથમઃ કસ્ય દાતવ્યો મધ્યમઃ ક્વ ચ ગચ્છતિ।
ઉત્તરશ્ચ સ્મૃતઃ કસ્ય એતદિચ્છામિ વેદિતુમ્॥ 13-188-21 (88851)
શ્રદ્દધાનેન દૂતેન ભાષિતં ધર્મસંહિતમ્।
પૂર્વસ્થાસ્ત્રિદશાઃ સર્વે પિતરઃ પૂજ્ય ખેચરમ્॥ 13-188-22 (88852)
પિતર ઊચુઃ। 13-188-23x (7407)
સ્વાગતં તેઽસ્તુ ભદ્રં તે શ્રૂયતાં ખેચરોત્તમ।
ગૂઢાર્થઃ પરમઃ પ્રશ્નો ભવતા સમુદીરિતઃ॥ 13-188-23 (88853)
શ્રાદ્ધં દત્ત્વા ચ ભુક્ત્વા ચ પુરુષો યઃ સ્ત્રિયં વ્રજેત્।
પિતરસ્તસ્ય તં માસં તસ્મિન્રેતસિ શેરતે॥ 13-188-24 (88854)
પ્રવિભાગં તુ પિણ્ડાનાં પ્રવક્ષ્યામ્યનુપૂર્વશઃ।
પિણ્ડો હ્યધસ્તાદ્ગચ્છંસ્તુ અપ આવિશ્ય ભાવયેત્॥ 13-188-25 (88855)
પિણ્ડં તુ મધ્યમં તત્ર પત્નીત્વેકા સમશ્નુતે।
પિણ્ડસ્તૃતીયો યસ્તેષાં તં દદ્યાજ્જાતવેદસિ।
એષ શ્રાદ્ધવિધિઃ પ્રોક્તો યથા ધર્મો ન લુપ્યતે॥ 13-188-26 (88856)
પિતરસ્તસ્ય તુષ્યન્તિ પ્રહૃષ્ટમનસઃ સદા।
પ્રજા વિવર્ધતે ચાસ્ય અક્ષયં ચોપતિષ્ઠતિ॥ 13-188-27 (88857)
દેવદૂત ઉવાચ। 13-188-28x (7408)
આનુપૂર્વ્યેણ પિણ્ડાનાં પ્રવિભાગઃ પૃથક્પૃથક્।
પિતૄણાં ત્રિષુ સર્વેષાં નિરુક્તં કથિતં ત્વયા॥ 13-188-28 (88858)
એકઃ સમુદ્ધૃતઃ પિણ્ડો હ્યધસ્તાત્કસ્ય ગચ્છતિ।
કં વા પ્રીણયતે દેવં કથં તારયતે પિતૄન્॥ 13-188-29 (88859)
મધ્યમં તુ તદા પત્ની ભુઙ્ક્તેઽનુજ્ઞાતમેવ હિ।
કિમર્થં પિતરસ્તસ્ય કવ્યમેવ ચ ભુઞ્જતે॥ 13-188-30 (88860)
અત્ર યસ્ત્વન્તિમઃ પિણ્ડો ગચ્છતે જાતવેદસમ્।
ભવતે કા ગતિસ્તસ્ય કં વા સમનુગચ્છતિ॥ 13-188-31 (88861)
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું પિણ્ડેષુ ત્રિષુ યા ગતિઃ।
ફલં વૃત્તિં ચ માર્ગં ચ યશ્ચૈનં પ્રતિપદ્યતે॥ 13-188-32 (88862)
પિતર ઊચુઃ। 13-188-33x (7409)
સુમહાનેષ પ્રશ્નો વૈ યસ્ત્વયા સમુદીરિતઃ।
રહસ્યમદ્ભુતં ચાપિ પૃષ્ટાઃ સ્મ ગગનેચર॥ 13-188-33 (88863)
એતદેવ પ્રશંસન્તિ દેવાશ્ચ મુનયસ્તથા।
તેઽપ્યેવં નાભિજાનન્તિ પિતૃકાર્યવિનિશ્ચયમ્।
વર્જયિત્વા મહાત્માનં ચિરજીવિનમુત્તમમ્॥ 13-188-34 (88864)
પિતૃભક્તસ્તુ યો વિપ્રો વલબ્ધો મહાયશાઃ।
ત્રયાણામપિ પિણ્ડાનાં શ્રુત્વા ભગવતો ગતિમ્॥ 13-188-35 (88865)
દેવદૂતેન યઃ પૃષ્ટઃ શ્રાદ્ધસ્ય વિદિનિશ્ચયઃ।
ગતિં ત્રયાણાં પિણ્ડાનાં શૃણુષ્વાવહિતો મમ॥ 13-188-36 (88866)
અપો ગચ્છતિ યો હ્યત્ર શશિનં હ્યેષ પ્રીણયેત્।
શશી પ્રીણયતે દેવાન્પિતૄંશ્ચૈવ મહામતે॥ 13-188-37 (88867)
ભુઙ્ક્તે તુ પત્નીં યં ચૈષામનુજ્ઞાતા તુ મધ્યમમ્।
પુત્રકામાય પુત્રં તુ પ્રયચ્છન્તિ પિતામહાઃ॥ 13-188-38 (88868)
હવ્યવાહે તુ યઃ પિણ્ડો દીયતે તન્નિબોધ મે।
પિતરસ્તેન તૃપ્યન્તિ પ્રીતાઃ કામાન્દિશન્તિ ચ।
એતત્તે કથિતં સર્વં ત્રિષુ પિણ્ડેષુ યા ગતિઃ॥ 13-188-39 (88869)
ઋત્વિગ્યો યજમાનસ્ય પિતૃત્વમનુગચ્છતિ।
તસ્મિન્નહનિ મન્યન્તે પરિહાર્યં હિ મૈથુનમ્॥ 13-188-40 (88870)
શુચિના તુ સદા શ્રાદ્ધં ભોક્તવ્યં ખેચરોત્તમ।
યે મયા કથિતા દોષાસ્તે તથા સ્યુર્ન ચાન્યથા॥ 13-188-41 (88871)
તસ્માત્સ્નાતઃ શુચિઃ ક્ષાન્તઃ શ્રાદ્ધં ભુઞ્જીત વૈ દ્વિજઃ।
પ્રજા વિવર્દતે ચાસ્ય ચશ્ચૈવં સમ્પ્રયચ્છતિ॥ 13-188-42 (88872)
તતો વિદ્યુત્પ્રભો નામ ઋષિરાહ મહાતપાઃ।
આદિત્યતેજસા તસ્ય તુલ્યં રૂપં પ્રકાશતે॥ 13-188-43 (88873)
સ ચ ધર્મરહસ્યાનિ શ્રુત્વા શક્રમથાબ્રવીત્॥ 13-188-44 (88874)
તિર્યગ્યોનિગતાન્સત્વાન્મર્ત્યા હિંસન્તિ મોહિતાઃ।
કીટાન્પિપીલિકાન્સર્પાન્મેષાન્સમૃગપક્ષિણઃ।
કિલ્બિષં સુબહુ પ્રાપ્તાઃ કિંસ્વિદેષાં પ્રતિક્રિયા॥ 13-188-45 (88875)
તતો દેવગણાઃ સર્વે ઋષયશ્ચ તપોધનાઃ।
પિતરશ્ચ મહાભાગાઃ પૂજયન્તિ સ્મ તં મુનિમ્॥ 13-188-46 (88876)
શક્ર ઉવાચ। 13-188-47x (7410)
કુરુક્ષેત્રં ગયાં ગઙ્ગાં પ્રભાસં પુષ્કરાણિ ચ।
એતાનિ મનસા ધ્યાત્વા અવગાહેત્તતો જલમ્।
તથા મુચ્યતિ પાપેનિ રાહુણા ચન્દ્રમા યથા॥ 13-188-47 (88877)
ત્ર્યહં સ્નાતઃ સ ભવતિ નિરાહારશ્ચ વર્તતે।
સ્પૃશતે યો ગવાં પૃષ્ઠં વાલધિં ચ નમસ્યતિ॥ 13-188-48 (88878)
તતો વિદ્યુત્પ્રભો વાક્યમભ્યભાષત વાસવમ્।
અયં સૂક્ષ્મતરો ધર્મસ્તં નિબોધ શતક્રતો॥ 13-188-49 (88879)
ઘૃષ્ટો વટકષાયેણિ અનુલિપ્તઃ પ્રિયઙ્ગુણા।
ક્ષીરેણ ષષ્ટિકાન્ભુક્ત્વા સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ 13-188-50 (88880)
શ્રૂયતાં ચાપરં ગુહ્યં રહસ્યમૃષિચિન્તિતમ્।
શ્રુતં મે ભાષમાણસ્ય સ્થાણોઃ સ્થાને બૃહસ્પતેઃ।
રુદ્રેણ સહ દેવેશ તન્નિબોધ શચીપતે॥ 13-188-51 (88881)
પર્વતારોહણં કૃત્વા એકપાદો વિભાવસુમ્।
નિરીક્ષેત નિરાહાર ઊર્ધ્વબાહુઃ કૃતાઞ્જલિઃ।
તપસા મહતા યુક્ત ઉપવાસફલં લભેત્॥ 13-188-52 (88882)
રશ્મિભિસ્તાપિતોઽર્કસ્ય સર્વપાપમપોહતિ।
ગ્રીષ્મકાલેઽથવા શીતે એવં પાપમપોહતિ॥ 13-188-53 (88883)
તતઃ પાપાત્પ્રમુક્તસ્ય દ્યુતિર્ભવતિ શાશ્વતી।
તેજસા સૂર્યવદ્દીપ્તો ભ્રાજતે સોમવત્પનઃ॥ 13-188-54 (88884)
મધ્યે ત્રિદશવર્ગસ્ય દેવરાજઃ શતક્રતુઃ।
ઉવાચ મધુરં વાક્યં બૃહસ્પતિમનુત્તમમ્॥ 13-188-54 (88885)
ધર્મગુહ્યં તુ ભગવન્માનુષાણાં સુખાવહમ્।
સરહસ્યાશ્ચ યે દોષાસ્તાન્યથાવદુદીરથ॥ 13-188-56 (88886)
બૃહસ્પતિરુવાચ। 13-188-57x (7411)
પ્રતિમેહન્તિ યે સૂર્યમનિલં દ્વિષતે ચ યે।
હવ્યવાહે પ્રદીપ્તે ચ સમિધં યે ન જુહ્વતિ॥ 13-188-57 (88887)
બાલવત્સાં ચ યે ધેનું દુહન્તિ ક્ષીરકારણાત્।
તેષાં દોષાન્પ્રવક્ષ્યામિ તાન્નિબોધ શચીપતે॥ 13-188-58 (88888)
ભાનુમાનનિલશ્ચૈવ હવ્યવાહશ્ચ વાસવ।
લોકાનાં માતરશ્ચૈવ ગાવઃ સૃષ્ટાઃ સ્વયંભુવા॥ 13-188-59 (88889)
લોકાંસ્તારયિતું શક્તા મર્ત્યેષ્વેતેષુ દેવતાઃ।
સર્વે ભવન્તઃ શૃણિવન્તુ એકૈકં ધર્મનિશ્ચયમ્॥ 13-188-60 (88890)
વર્ષાણિ ષડશીતિં તુ દુર્વૃત્તાઃ કુલપાંસનાઃ।
સ્ત્રિયઃ સર્વાશ્ચ દુર્વૃત્તાઃ પ્રતિમેહન્તિ યા રવિમ્॥ 13-188-61 (88891)
અનિલદ્વેષિણઃ શક્ર ગર્ભસ્થા ચ્યવતે પ્રજા।
હવ્યવાહસ્ય દીપ્તસ્ય સમિધં યે ન જુહ્વતિ।
અગ્નિકાર્યેષુ વૈ તેષાં હવ્યં નાશ્નાતિ પાવકઃ॥ 13-188-62 (88892)
ક્ષીરં તુ બાલવત્સાનાં યે પિબન્તીહ માનવાઃ।
ન તેષાં ક્ષીરપાઃ કેચિજ્જાયન્તે કુલવર્ધનાઃ॥ 13-188-63 (88893)
પ્રજાક્ષયેણ યુજ્યન્તે કુલવંશક્ષયેણ ચ।
એવમેતત્પુરા દૃષ્ટં કુલવૃદ્ધૈર્દ્વિજાતિભિઃ॥ 13-188-64 (88894)
તસ્માદ્વર્જ્યાનિ વર્જ્યાનિ કાર્યં કાર્યં ચ નિત્યશઃ।
ભૂતિકામેનિ મર્ત્યેન સત્યમેતદ્બ્રવીમિ તે॥ 13-188-65 (88895)
તતઃ સર્વા મહાભાગ દેવતાઃ સમરુદ્ગણાઃ।
ઋષયશ્ચ મહાભાગાઃ પૃચ્છન્તિ સ્મ પિતૄંસ્તતઃ॥ 13-188-66 (88896)
પિતરઃ કેન તુષ્યન્તિ મર્ત્યાનામલ્પચેતસામ્।
અક્ષયં ચ કથં દાનં ભવેચ્ચૈવૌર્ધ્વદેહિકમ્॥ 13-188-67 (88897)
આનૃણ્યં વા કથં મર્ત્યા ગચ્છેયુઃ કેન કર્મણા।
એતદિચ્છામહે શ્રોતું પરં કૌતૂહલં હિ નઃ॥ 13-188-68 (88898)
પિતર ઊચુઃ। 13-188-69x (7412)
ન્યાયતો વૈ મહાભાગાઃ સંશયઃ સમુદાહૃતઃ।
શ્રૂયતાં યેન તુષ્યામો મર્ત્યાનાં સાધુકર્મણામ્॥ 13-188-69 (88899)
નીલષણ્ડપ્રમોક્ષેણ અણાવાસ્યાં તિલોદકૈઃ।
વર્ષાસુ દીપકૈશ્ચૈવ પિતૄણામનૃણો ભવેત્॥ 13-188-70 (88900)
અક્ષયં નિર્વ્યલીકં ચ દાનમેતન્મહાફલમ્।
અસ્માકં પરિતોષશ્ચ અક્ષયઃ પરિકીર્ત્યતે॥ 13-188-71 (88901)
શ્રદ્ધધાનાશ્ચ યે મર્ત્યા આહરિષ્યન્તિ સન્તતિમ્।
દુર્ગાત્તે તારયિષ્યન્તિ નરકાત્પ્રપિતામહાન્॥ 13-188-72 (88902)
પિતૄણાં ભાષિતં શ્રુત્વા હૃષ્ટરોમા તપોધનઃ।
વૃદ્ધગાર્ગ્યો મહાતેજાસ્તાનેવં વાક્યમબ્રવીત્॥ 13-188-73 (88903)
કે ગુણા નીલષણ્ડસ્ય પ્રમુક્તસ્ય તપોધનાઃ।
વર્ષાસુ દીપદાનેન તથૈવ ચ તિલોદકૈઃ॥ 13-188-74 (88904)
પિતર ઊચુઃ। 13-188-75x (7413)
નીલષણ્ડસ્ય લાઙ્ગૂલં તોયમભ્યુદ્દરેદ્યદિ।
ષષ્ટિં વર્ષસહસ્રાણિ પિતરસ્તેન તર્પિતાઃ॥ 13-188-75 (88905)
યસ્તુ શૃઙ્ગગતં પઙ્ક્તં કૂલાદુદ્ધૃત્ય તિષ્ઠતિ।
પિતરસ્તેન ગચ્છન્તિ સોમલોકમસંશયમ્॥ 13-188-76 (88906)
વર્ષાસુ દીપદાનેન શશીવચ્છોભતે નરઃ।
તમોરૂપં ન તસ્યાસ્તિ દીપકં યઃ પ્રયચ્છતિ॥ 13-188-77 (88907)
અમાવાસ્યાં તુ યે મર્ત્યાઃ પ્રયચ્છન્તિ તિલોદકમ્।
પાત્રમૌદુમ્બરં ગૃહ્ય મધુમિશ્રં તપોધન।
કૃતં ભવતિ તૈઃ શ્રાદ્ધં સરહસ્યં યથાર્થવત્॥ 13-188-78 (88908)
હૃષ્ટપુષ્ટમનાસ્તેષાં પ્રજા ભવતિ નિત્યદા।
કુલવંશસ્ય વૃદ્ધિસ્તુ પિણ્ડદસ્ય ફલં ભવેત્।
શ્રદ્દધાનસ્તુ યઃ કુર્યાત્પિતૄણામનૃણો ભવેત્॥ 13-188-79 (88909)
એવમેવ સમુદ્દિષ્ટઃ શ્રાદ્ધકાલક્રમસ્તથા।
વિધિઃ પાત્રં ફલં ચૈવ યથાવદનુકીર્તિતમ્॥] ॥ 13-188-80 (88910)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટાશીત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 188 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-188-5 યમેનપ્રાપ્તમિતિ શેષઃ॥ 7-188-9 દશાનાં પશૂનાં સૂના વધો યત્ર સા પશુઘ્નજાતિર્દશસૂના। ચક્રં ચક્રવાન્ તૈલિકઃ। ધ્વજઃ સુરાપાયી। નૃપઃ ક્ષુદ્રો રાજા॥ 7-188-10 એવં દુષ્પ્રતિગ્રહપરાઙ્મુખેન ત્રિવર્ગશાસ્ત્રં ધર્માર્થકામશાસ્ત્રાણિ જ્ઞેયાનિ॥ 7-188-14 પઠન્તિ શાસ્ત્રમ્। ઉપતિષ્ઠતિ સમ્યક્ સ્ફુરત્યાચષ્ટે ચ યઃ સ સ્વયં નારાયણ એવેતિ જ્ઞાતવ્યઃ॥ 7-188-19 સનરાન્ સહર્ષીન્પ્રાપ્તઃ પ્રષ્ટુમિતિ શેષઃ॥ 7-188-22 પૂજ્ય સમ્પૂજ્ય॥ 7-188-34 ચિરજીવિનં માર્કણ્ડેયમ્॥ 7-188-40 યતઃ ઋત્વિક્ શ્રાદ્ધભોક્તા યજમાનસ્ય પિતૃત્વં ગચ્છતિ તસ્માદન્યાત્મતાં ગતઃ સ્વસ્ત્રિયં ન ગચ્છેત્। પારદાર્યદોષતુલ્યં હ્યેતદિત્યર્થઃ॥ 7-188-41 એતચ્ચ વરણમારભ્ય દ્રષ્ટવ્યમિત્યાશયેનાહ શુચિનેતિ॥ 7-188-50 વટકષાયેણ વટજટાકષાયેણ। પ્રિયઙ્ગુઃ રાજસર્ષપઃ ષષ્ટિકાન્ ષષ્ટિરાત્રેણ પક્વધાન્યમ્॥ 7-188-52 વિભાવસું સૂર્યમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 189
॥ શ્રીઃ ॥
13.189. અધ્યાયઃ 189
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
વિષ્ણુનેન્દ્રંપ્રતિ સ્વપ્રીતિકરધર્મકથનમ્॥ 1 ॥ તતા બલદેવદેવાગ્નિવિશ્વામિત્રાદિભિઃ પૃથક્પૃથગ્ધર્મવિશેષકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
[ભીષ્મ ઉવાચ।
કેન તે ચ ભવેત્પ્રીતિઃ કથં તુષ્ટિં તુ ગચ્છસિ।
ઇતિ પૃષ્ટઃ સુરેન્દ્રેણ પ્રોવાચ હરિરીશ્વરઃ॥ 13-189-1 (88911)
બ્રાહ્મણાનાં પરીવાદો મમ વિદ્વેષણં મહત્।
બ્રાહ્મણૈઃ પૂજિતૈર્નિત્યં પૂજિતોઽહં ન સંશયઃ॥ 13-189-2 (88912)
નિત્યાભિવાદ્યા વિપ્રેન્દ્રા ભુક્ત્વા પાદૌ તથાઽઽત્મનઃ।
તેષાં તુષ્યામિ મર્ત્યાનાં યશ્ચક્રે ચ બલિં હરેત્॥ 13-189-3 (88913)
વામનં બ્રાહ્મણં દૃષ્ટ્વા વરાહં ચ જલોત્થિતમ્।
ઉદ્ધૃતાં ધરણીં ચૈવ મૂર્ધ્ના ધારયતે તુ યઃ।
ન તેષામશુભં કિઞ્ચિત્કલ્મષં ચોપપદ્યતે॥ 13-189-4 (88914)
અશ્વત્થં રોચનાં ગાં ચ પૂજયેદ્યો નરઃ સદા।
પૂજિતં ચ જગત્તેન સદેવાસુરમાનુષમ્॥ 13-189-5 (88915)
તેન રૂપેણ તેષાં ચ પૂજાં ગૃહ્ણામિ તત્ત્વતઃ।
પૂજા મમૈષા નાસ્ત્યન્યા યાવલ્લોકાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ॥ 13-189-6 (88916)
અન્યથા હિ વૃથા મર્ત્યાઃ પૂજયન્ત્યલ્પબુદ્ધ્યઃ।
નાહં તત્પ્રતિગૃહ્ણામિ ન સા તુષ્ટિકરી મમ॥ 13-189-7 (88917)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 13-189-8x (7414)
ચક્રં પાદૌ વરાહં ચ બ્રાહ્મણં ચાપિ વામનમ્।
ઉદ્ધૃતાં ધરણીં ચૈવ કિમર્થં ત્વં પ્રશંસસિ॥ 13-189-8 (88918)
ભવાન્સૃજતિ ભૂતાનિ ભાવન્સંહરતિ પ્રજાઃ।
પ્રકૃતિઃ સર્વભૂતાનાં સમર્ત્યાનાં સનાતની॥ 13-189-9 (88919)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-189-10x (7415)
સમ્પ્રહસ્ય તતો વિષ્ણુરિદં વચનમબ્રવીત્।
ચક્રેણ નિહતા દૈત્યાઃ પદ્મ્યાં ક્રાન્તા વસુન્ધરા॥ 13-189-10 (88920)
વારાહં રૂપમાસ્થાય હિરણ્યાક્ષો નિપાતિતઃ।
વામનં રૂપમાસ્થાય જિતો રાજા મયા બલિઃ। 13-189-11 (88921)
પરિતુષ્ટો ભવામ્યેવં માનુષાણાં મહાત્મનામ્।
તન્માં યે પૂજયિષ્યન્તિ નાસ્તિ તેષાં પરાભવઃ॥ 13-189-12 (88922)
અપિ વા બ્રાહ્મ્ણં દૃષ્ટ્વા બ્રહ્મ ચારિણમાગતમ્।
બ્રાહ્મણાગ્ર્યાહુતિં દત્ત્વા અમૃતં તસ્ય ભોજનમ્॥ 13-189-13 (88923)
ઐન્દ્રીં સંધ્યામુપાસિત્વા આદિત્યાભિમુખઃ સ્થિતઃ।
સર્વતીર્થેષુ સ સ્નાતો મુચ્યતે સર્વકિલ્બિષૈઃ॥ 13-189-14 (88924)
એતદ્વઃ કથિતં ગુહ્યમખિલેનિ તપોધનાઃ।
સંશયં પૃચ્છમાનાનાં કિં ભૂયઃ કથયામ્યહમ્॥ 13-189-15 (88925)
બલદેવ ઉવાચ। 13-189-16x (7416)
શ્રૂયતાં પરમં ગુહ્યં માનુષાણાં સુખાવહમ્।
અજાનન્તો યદબુધાઃ ક્લિશ્યન્તે ભૂતપીડિતાઃ॥ 13-189-16 (88926)
કલ્ય ઉત્થાય યો મર્ત્યઃ સ્પૃશેદ્ગાં વૈ ઘૃતં દધિ।
સર્ષપં ચ પ્રિયઙ્ગં ચ કલ્મષાત્પ્રતિમુચ્યતે॥ 13-189-17 (88927)
ભૂતાનિ ચૈવ સર્વાણિ અગ્રતઃ પૃષ્ઠતોપિ વા।
ઉચ્છિષ્ટં વાઽપિ ચ્છિદ્રેષુ વર્જયન્તિ તપોધનાઃ॥ 13-189-18 (88928)
દેવા ઊચુઃ। 13-189-19x (7417)
પ્રગૃહ્યૌદુમ્બરં પાત્રં તોયપૂર્ણમુદઙ્ભુખઃ।
ઉપવાસં તુ ગૃહ્ણીયાદ્યદ્વા સઙ્કલ્પયેદ્વ્રતમ્॥ 13-189-19 (88929)
દેવતાસ્તસ્ય તુષ્યન્તિ કામિકં ચાપિ સિધ્યતિ।
અન્યથા હિ વૃથા મર્ત્યાઃ કુર્વતે સ્વલ્પબુદ્ધયઃ॥ 13-189-20 (88930)
ઉપવાસે બલૌ ચાપિ તામ્રપાત્રં વિશિષ્યતે।
બલિર્ભિક્ષા તથાઽર્ધ્યં ચ પિતૄણાં ચ તિલોદકં 13-189-21 (88931)
તામ્રપાત્રેણ દાતવ્યમન્યથાઽલ્પફલં ભવેત્।
ગુહ્યમેતત્સમુદ્દિષ્ટં યથા તુષ્યન્તિ દેવતાઃ॥ 13-189-22 (88932)
ધર્મ ઉવાચ। 13-189-23x (7418)
રાજપૌરુષિકે વિપ્રે ઘાણ્ટિકે પરિચારિકે।
ગોરક્ષકે વાણિજકે તથા કારુકુશીલવે॥ 13-189-23 (88933)
મિત્રદ્રુહ્યનધીયાને યશ્ચ સ્યાદ્વૃષલીપતિઃ।
એતેષુ દૈવં પિત્ર્યં વા ન દેયં સ્યાત્કથઞ્ચન।
પિણ્ડદાસ્તસ્ય હીયન્તે ન ચ પ્રીણાતિ વૈ પિતૄન્॥ 13-189-24 (88934)
અતિથિર્યસ્ય ભગ્નાશો ગૃહાત્પ્રતિનિવર્તતે।
પિતરસ્તસ્ય દેવાશ્ચ અગ્નયશ્ચ તથૈવ હિ।
નિરાશાઃ પ્રતિગચ્છન્તિ અતિથેરપ્રતિગ્રહાત્॥ 13-189-25 (88935)
સ્ત્રીઘ્નૈર્ગોઘ્નૈઃ કૃતઘ્નૈશ્ચ બ્રહ્મઘ્નૈર્ગુરુતલ્પગૈઃ।
તુલ્યદોષો ભવત્યેભિર્યસ્યાતિથિતરનર્ચિતઃ॥ 13-189-26 (88936)
અગ્નિરુવાચ। 13-189-27x (7419)
પાદમુદ્યમ્ય યો મર્ત્યઃ સ્પૃશેદ્ગાશ્ચ સુદુર્મતિઃ।
બ્રાહ્મણં વા મહાભાગં દીપ્યમાનં તથાઽનલમ્।
તસ્ય દોષાન્પ્રવક્ષ્યામિ તચ્છૃણુધ્વં સમાહિતાઃ॥ 13-189-27 (88937)
દિવં સ્પૃશત્યશબ્દોઽસ્ય ત્રસ્યન્તિ પિતરશ્ચ વૈ।
વૈમનસ્યં ચ દેવાનાં કૃતં ભવતિ પુષ્કલમ્।
પાવકશ્ચ મહાતેજા હવ્યં ન પ્રતિગૃહ્ણતિ॥ 13-189-28 (88938)
આજન્મનાં શતં ચૈવ નરકે પચ્યતે તુ સઃ।
નિષ્કૃતિં ચ ન તસ્યાપિ અનુમન્યન્તિ કર્હિચિત્॥ 13-189-29 (88939)
તસ્માદ્ગાવો ન પાદેન સ્પ્રષ્ટવ્યા વૈ કદાચન।
બ્રાહ્મણશ્ચ મહાતેજા દીપ્યમાનસ્તથાઽનલઃ।
શ્રદ્દધાનેન મર્ત્યેન આત્મનો હિતમિચ્છતા॥ 13-189-30 (88940)
એતે દોષા મયા પ્રોક્તાસ્ત્રિષુ યઃ પાદમુત્સૃજેત્। 13-189-31 (88941)
વિશ્વામિત્ર ઉવાચ। 13-189-32x (7420)
શ્રૂયતાં પરમં ગુહ્યં રહસ્યં ધર્મસંહિતમ્।
પરમાન્નેન યો દદ્યાત્પિતૄણામૌપહારિકમ્॥ 13-189-32 (88942)
ગજચ્છાયાયાં પૂર્વસ્યાં કુતપે દક્ષિણામુખઃ।
યદા ભાદ્રપદે માસિ ભવતે બહુલે મઘા॥ 13-189-33 (88943)
શ્રૂયતાં તસ્ય દાનસ્ય યાદૃશો ગુણવિસ્તરઃ।
કૃતં તેન મહચ્છ્રાદ્ધં વર્ષાણીહ ત્રયોદશ॥ 13-189-34 (88944)
બહપલ્ સમઙ્ગે હ્યકુતોભયે ચ
ક્ષેમે ચ સંખ્યેવ હિ ભૂયસી ચ।
યથા પુરા બ્રહ્મપુરે સવત્સા
શતક્રતોર્વજ્રધરસ્ય યજ્ઞે॥ 13-189-35 (88945)
ભૂયશ્ચ યા વિષ્ણુપદે સ્થિતાયા
વિભાવસોશ્ચાપિ પથે સ્થિતા યા।
દેવાશ્ચ સર્વે સહ નારદેન
પ્રકુર્વતે સર્વસહેતિ નામ॥ 13-189-36 (88946)
મન્ત્રેણૈતેનાભિવન્દેત યો વૈ
વિમુચ્યતે પાપકૃતેન કર્મણા।
લોકાનવાપ્નોતિ પુરંદરસ્ય
ગવાં ફલં ચન્દ્રમસો દ્યુતિં ચ॥ 13-189-37 (88947)
એવં હિ મન્ત્રં ત્રિદશાભિજુષ્ટં
પઠેત યઃ પર્વસુ ગોષ્ઠમધ્યે।
ન તસ્યિ પાપં ન ભયં ન શોકઃ
સહસ્રનેત્રસ્ય ચ યાતિ લોકમ્॥ 13-189-38 (88948)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-189-39x (7421)
અથ સપ્ત મહાભાગ ઋષયો લોકવિશ્રુતાઃ।
વસિષ્ઠપ્રમુખાઃ સર્વે બ્રહ્મણં પદ્મસમ્ભવમ્। 13-189-39 (88949)
પ્રદક્ષિણમભિક્રમ્ય સર્વે પ્રાઞ્જલયઃ સ્થિતાઃ॥
ઉવાચ વચનં તેષાં વસિષ્ઠો બ્રહ્મવિત્તમઃ। 13-189-40 (88950)
સર્વપ્રાણિહિતં પ્રશ્નં બ્રહ્મિક્ષત્રે વિશેષતઃ॥
દ્રવ્યહીનાઃ કથં મર્ત્યા દરિદ્રાઃ સાધુવર્તિનઃ। 13-189-41 (88951)
પ્રાપ્નુવન્તીહ યજ્ઞસ્ય ફલં કેન ચ કર્મણા॥
એતચ્છ્રુત્વા વચસ્તેષાં બ્રહ્મા વચનમબ્રવીત્॥ 13-189-42 (88952)
અહો પ્રશ્નો મહાભાગ ગૂઢાર્થઃ પરમઃ શુભઃ।
સૂક્ષ્મઃ શ્રેયાંશ્ચ મર્ત્યાનાં ભવદ્ભિઃ સમુદાહૃતઃ॥ 13-189-43 (88953)
શ્રૂયતાં સર્વમાખ્યાસ્યે નિખિલેન તપોધનાઃ।
યથા યજ્ઞફલં મર્ત્યો લભતે નાત્ર સંશયઃ॥ 13-189-44 (88954)
પૌષમાસસ્ય શુક્લે વૈ યદા યુજ્યેત રોહિણી।
તેન નક્ષત્રયોગેન આકાશશયનો ભવેત્॥ 13-189-45 (88955)
એકવસ્ત્રઃ શુચિઃ સ્નાતઃ શ્રદ્દધાનઃ સમાહિતઃ।
સોમસ્ય રશ્મયઃ પીત્વા મહાયજ્ઞફલં લભેત્॥ 13-189-46 (88956)
એતદ્વઃ પરમં ગુહ્યં કથિતં દ્વિજસત્તમાઃ।
યન્માં ભવન્તઃ પૃચ્છન્તિ સૂક્ષ્મતત્ત્વાર્થદર્શિનઃ]॥ 13-189-47 (88957)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 189 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-189-3 ચક્રે ગોમયોપલિપ્તે મણ્ડલે સુદર્શનમન્ત્રેણ પૂજિતે॥ 7-189-28 અશબ્દઃ અપશબ્દઃ નિન્દારૂપઃ॥ 7-189-46 રશ્મયઃ રશ્મીન્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 190
॥ શ્રીઃ ॥
13.190. અધ્યાયઃ 190
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
સૂર્યગાર્ગ્યાદિભિઃ પૃથક્પૃથગ્ધર્મરહસ્યકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
[વિભાવસુરુવાચ।
સલિલસ્યાઞ્જલિં પૂર્ણમક્ષતાશ્ચ ધૃતોત્તરાઃ।
સોમસ્યોત્તિષ્ઠમાનસ્ય તજ્જલં ચાક્ષતાંશ્ચ તાન્॥ 13-190-1 (88958)
સ્થિતો હ્યભિમુખો મર્ત્યઃ પૌર્ણમાસ્યાં બલિં હરેત્।
અગ્નિકાર્યં કૃતં તેન હુતાશ્ચાસ્યાગ્નયસ્ત્રયઃ॥ 13-190-2 (88959)
વનસ્પતિં ચ યો હન્યાદમાવાસ્યામબુદ્ધિમાન્।
અપિ હ્યેકેન પત્રેણ લિપ્યતે બ્રહ્મહત્યયા॥ 13-190-3 (88960)
દન્તકાષ્ઠં તુ યઃ ખાદેદમાવાસ્યામબુદ્ધિમાન્।
હિંસિતશ્ચન્દ્રમા**** પિતરશ્ચોદ્વિજન્તિ ચ॥ 13-190-4 (88961)
હવ્યં ન તસ્ય દેવાશ્ચ પ્રતિગૃહ્ણન્તિ પર્વસુ।
કુપ્યન્તે પિતરશ્ચાસ્ય કુલે વંશોઽસ્ય હીયતે॥ 13-190-5 (88962)
શ્રીરુવાચ। 13-190-6x (7422)
પ્રકીર્ણં ભાજનં યત્ર ભિન્નભાણ્ડમથાસનમ્।
યોષિતશ્ચૈવ હન્યન્તે કશ્મલોપહતે ગૃહે॥ 13-190-6 (88963)
દેવતાઃ પિતરશ્ચૈવ ઉત્સવે પર્વણીષુ વા।
નિરાશાઃ પ્રતિગચ્છન્તિ કશ્મલોપહતાદ્ગૃહાત્॥ 13-190-7 (88964)
અઙ્ગિરા ઉવાચ। 13-190-8x (7423)
યસ્તુ સંવત્સરં પૂર્ણં દદ્યાદ્દીપં કરઞ્જકે।
સુવર્ચલામૂલહસ્તઃ પ્રજા તસ્ય વિવર્ધતે॥ 13-190-8 (88965)
ગાર્ગ્ય ઉવાચ। 13-190-9x (7424)
આતીથ્યં સતતં કુર્યાદ્દીપં દદ્યાત્પ્રતિશ્રયે।
વર્જયાનો દિવાસ્વાપં ન ચ માંસાનિ ભક્ષયેત્॥ 13-190-9 (88966)
ગોબ્રાહ્મણં ન હિંસ્યાચ્ચ પુષ્કરાણિ ચ કીર્તયેત્।
એત શ્રેષ્ઠતમો ધર્મઃ સરહસ્યો મહાફલઃ॥ 13-190-10 (88967)
અપિ ક્રતુશતૈરિષ્ટ્વા ક્ષયં ગચ્છતિ તદ્ધવિઃ।
ન તુ ક્ષીયન્તિ તે ધર્માઃ શ્રદ્દધાનૈઃ પ્રયોજિતાઃ॥ 13-190-11 (88968)
ઇદં ચ પરમં ગુહ્યં સરહસ્યં નિબોધત।
શ્રાદ્ધકલ્પે ચ દૈવે ચ તૈર્થિકે પર્વણીષુ ચ॥ 13-190-12 (88969)
રજસ્વલા ચ યા નારી શ્વિત્રિકાઽપુત્રિકા ચ યા।
એતાભિશ્ચક્ષુષા દૃષ્ટં હવિર્નાશ્નન્તિ દેવતાઃ।
પિતરશ્ચ ન તુષ્યન્તિ વર્ષાણ્યપિ ત્રયોદશ॥ 13-190-13 (88970)
શુક્લવાસાઃ શુચિર્ભૂત્વા બ્રાહ્મણાન્સ્વસ્તિ વાચયેત્।
કીર્તયેદ્ભારતં ચૈવ તથા સ્યાદક્ષયં હવિઃ॥ 13-190-14 (88971)
ધૌમ્ય ઉવાચ। 13-190-15x (7425)
ભિન્નભાણ્ડં ચ ખટ્વાં ચ કુક્કુટં શુનકં તથા।
અપ્રશસ્તાનિ સર્વાણિ યશ્ચ વૃક્ષો ગૃહેરુહઃ॥ 13-190-15 (88972)
ભિન્નભાણ્ડે કલિં પ્રાહુઃ ખટ્વાયાં તુ ધનક્ષયઃ।
કુક્કુટે શુનકે ચૈવ હવિર્નાશ્નન્તિ દેવતાઃ।
વૃક્ષમૂલે ધ્રુવં સત્વં તસ્માદ્વૃક્ષં ન રોપયેત્॥ 13-190-16 (88973)
જમદગ્નિરુવાચ। 13-190-17x (7426)
યો યજેદશ્વમેધેન વાજપેયશતેન હ।
અવાક્શિરા વા લમ્બેત સત્રં વા સ્ફીતમાહરેત્॥ 13-190-17 (88974)
ન યસ્ય હૃદયં શુદ્ધં નરકં સ ધ્રુવં વ્રજેત્।
તુલ્યં યજ્ઞશ્ચ સત્યં ચ હૃદયસ્ય ચ શુદ્ધતા॥ 13-190-18 (88975)
શુદ્ધેન મનસા દત્ત્વા સક્તુપ્રસ્થં દ્વિજાતયે।
બ્રહ્મલોકમનુપ્રાપ્તઃ પર્યાપ્તં તન્નિદર્શનમ્॥] ॥ 13-190-19 (88976)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ નવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 190 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-190-8 કરઞ્જસુવર્ચલે વૃક્ષવલ્લિવિશેષૌ॥ 7-190-16 સત્વં વૃશ્ચિકસર્પાદિ। ન રોપયેત્ ગૃહે ઇતિ શેષઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 191
॥ શ્રીઃ ॥
13.191. અધ્યાયઃ 191
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
વાયુના ધર્મરહસ્યકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
[વાયુરુવાચ।
કિઞ્ચિદ્ધર્મં પ્રવક્ષ્યામિ માનુષાણાં સુખાવહમ્।
સરહસ્યાશ્ચ યે દોષાસ્તાઞ્શૃણુધ્વં સમાહિતાઃ॥ 13-191-1 (88977)
અગ્નિકાર્યં ચ કર્તવ્યં પરમાન્નેન ભોજનમ્।
દીપકશ્ચાપિ કર્તવ્યઃ પિતૄણાં સતિલોદકઃ॥ 13-191-2 (88978)
એતેન વિધિના મર્ત્યઃ શ્રદ્દધાનઃ સમાહિતઃ।
ચતુરો વાર્ષિકાન્માસાન્યો દદાતિ તિલોદકામ્॥ 13-191-3 (88979)
ભોજનં ચ યથાશક્ત્યા બ્રાહ્મણે વેદપારગે।
પશુબન્ધશતસ્યેહ ફલં પ્રાપ્નોતિ પુષ્કલમ્॥ 13-191-4 (88980)
ઇદં ચૈવાપરં ગુહ્યમપ્રશસ્તં નિબોધત।
અગ્નેસ્તુ વૃષલો નેતા હવિર્મૂઢાશ્ચ યોષિતઃ॥ 13-191-5 (88981)
મન્યતે ધર્મ એવેતિ ચ ચાધર્મેણિ લિપ્યતે।
અગ્નયસ્તસ્ય કુપ્યન્તિ શૂદ્રયોનિં સ ગચ્છતિ॥ 13-191-6 (88982)
પિતરશ્ચ ન તુષ્યન્તિ સહદેવૈર્વિશેષતઃ।
પ્રાયશ્ચિત્તં તુ યત્તત્ર બ્રુવતસ્તન્નિબોધ મે।
યત્કૃત્વા તુ નરઃ સમ્યક્સુખી ભવતિ વિજ્વરઃ॥ 13-191-7 (88983)
ગવાં મૂત્રપુરીષેણિ પયસા ચ ઘૃતેન ચ।
અગ્નિકાર્યં ત્ર્યહં કુર્યાન્નિરાહારઃ સમાહિતઃ॥ 13-191-8 (88984)
તતઃ સંવત્સરે પૂર્ણે પ્રતિગૃહ્ણન્તિ દેવતાઃ।
હૃષ્યન્તિ પિતરશ્ચાસ્ય શ્રાદ્ધકાલ ઉપસ્થિતે॥ 13-191-9 (88985)
એષ હ્યધર્મો ધર્મશ્ચ સરહસ્યઃ પ્રકીર્તિતઃ।
મર્ત્યાનાં સ્વર્ગકામાનાં પ્રેત્ય સ્વર્ગસુખાવહ॥] ॥ 13-191-10 (88986)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 191 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-191-5 નેતા દેશાન્તરપ્રાપકો યદિ શૂદ્રઃ સ્યાત્ તર્હિ તસ્ય દોષઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 192
॥ શ્રીઃ ॥
13.192. અધ્યાયઃ 192
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
લોમશેન ધર્મરહસ્યકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
[લોમશ ઉવાચ।
પરદારેષુ યે સક્તા અકૃત્વા દારસઙ્ગ્રહમ્।
નિરાશાઃ પિતરસ્તેષાં શ્રાદ્ધકાલે ભવન્તિ વૈ॥ 13-192-1 (88987)
પરદારરતિર્યશ્ચ યશ્ચ વન્ધ્યામુપાસતે।
બ્રહ્મસ્વં હરતે યશ્ચ સમદોષા ભવન્તિ તે॥ 13-192-2 (88988)
અસમ્ભાષ્યા ભવન્ત્યેતે પિતૄણાં નાત્ર સંશયઃ।
દેવતાઃ પિતરશ્ચૈષાં નાભિનન્દન્તિ તદ્ધવિઃ॥ 13-192-3 (88989)
તસ્માત્પરસ્ય વૈ દારાંસ્ત્યજેદ્વન્ધ્યાં ચ યોષિતમ્।
બ્રહ્મસ્વં હિ ન હર્તવ્યમાત્મનો હિતમિચ્છતા॥ 13-192-4 (88990)
શ્રૂયતાં ચાપરં ગુહ્યં રહસ્યં ધર્મસંહિતમ્।
શ્રદ્દધાનેન કર્તવ્યં ગુરુણાં વચનં સદા॥ 13-192-5 (88991)
દ્વાદશ્યાં પૌર્ણમાસ્યાં ચ માસિમાસિ ઘૃતાક્ષતમ્।
બ્રાહ્મણેભ્યઃ પ્રયચ્છેત તસ્ય પુણ્યં નિબોધત॥ 13-192-6 (88992)
સોમશ્ચ વર્ધતે તેન સમુદ્રશ્ચ મહોદધિઃ।
અશ્વમેધચતુર્ભાગં ફલં સૃજતિ વાસવઃ॥ 13-192-7 (88993)
દાનેનૈતેન તેજસ્વી વીર્યવાંશ્ચ ભવેન્નરઃ।
પ્રીતશ્ચ ભગવાન્સોમ ઇષ્ટાન્કામાન્પ્રયચ્છતિ॥ 13-192-8 (88994)
શ્રૂયતાં ચાપરો ધર્મઃ સરહસ્યો મહાફલઃ।
ઇદં કલિયુગં પ્રાપ્ય મનુષ્યાણાં સુખાવહઃ॥ 13-192-9 (88995)
કલ્યમુત્થાય યો મર્ત્યઃ સ્નાતઃ શુક્લેન વાસસા।
તિલપાત્રં પ્રયચ્છેત બ્રાહ્મણેભ્યઃ સમાહિતઃ॥ 13-192-10 (88996)
તિલોદકં ચ યો દદ્યાત્પિતૄણાં મધુના સહ।
દીપકં કૃસંર ચૈવ શ્રૂયતાં તસ્ય યત્ફલમ્॥ 13-192-11 (88997)
તિલપાત્રે ફલં પ્રાહ ભગવાન્પાકશાંસનઃ।
ગોપ્રદાનં ચ યઃ કુર્યાદ્ભૂમિદાનં ચ શાશ્વતમ્॥ 13-192-12 (88998)
અગ્નિષ્ટોમં ચ યો યજ્ઞં યજેત બહુદક્ષિણમ્।
તિલપાત્રં સહૈતેન સમં મન્યન્તિ દેવતાઃ॥ 13-192-13 (88999)
તિલોદકં સદા શ્રાદ્ધે મન્યન્તે પિતરોઽક્ષયમ્।
દીપે ચ કૃસરે ચૈવ તુષ્યન્તેઽસ્ય પિતામહાઃ॥ 13-192-14 (89000)
સ્વર્ગે ચ પિતૃલોકે ચ પિતૃદેવાભિપૂજિતમ્।
એવમેતન્મયોદ્દિષ્ટપિદૃષ્ટં પુરાતનમ્॥] ॥ 13-192-15 (89001)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વિનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 192 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-192-7 મહાન્ત્યુદકાનિ ધીયન્તેઽસ્મિન્નિતિ। યદ્વા મહાનામુત્સવાનામુદધિરિવ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 193
॥ શ્રીઃ ॥
13.193. અધ્યાયઃ 193
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રત્યરુન્ધતીચિત્રગુપ્તોદિતધર્મરહસ્યકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
[ભીષ્મ ઉવાચ।
તતસ્ત્વૃષિગણાઃ સર્વે પિતરશ્ચ સદેવતાઃ।
અરુન્ધતીં તપોવૃદ્ધામપૃચ્છન્ત સમાહિતાઃ॥ 13-193-1 (89002)
સમાનશીલાં વીર્યેણ વસિષ્ઠસ્ય મહાત્મનઃ।
ત્વત્તો ધર્મરહસ્યાનિ શ્રોતુમિચ્છામહે વયમ્।
યત્તે ગુહ્યતમં ભદ્રે તત્પ્રભાષિતુમર્હસિ॥ 13-193-2 (89003)
અરુન્ધત્યુવાચ। 13-193-3x (7427)
તપોવૃદ્ધિર્મયા પ્રાપ્તા ભવતાં સ્મરણેન વૈ।
ભવતાં ચ પ્રસાદેન ધર્માન્વક્ષ્યામિ શાશ્વતાન્॥ 13-193-3 (89004)
સગુહ્યાન્સરહસ્યાંશ્ચ તાઞ્શૃણુદ્વમશેષતઃ।
શ્રદ્દધાને પ્રયોક્તવ્યા યસ્ય શુદ્ધં તથા મનઃ॥ 13-193-4 (89005)
અશ્રદ્દધાનો માની ચ બ્રહ્મહા ગુરુતલ્પગ।
અસમ્ભાષ્યા હિ ચત્વારો નૈષાં ધર્મં પ્રકાશયેત્॥ 13-193-5 (89006)
અહન્યહનિ યો દદ્યાત્કપિલાં દ્વાદશીઃ સમાઃ।
માસિમાસિ ચ સત્રેણ યો યજેત સદા નરઃ॥ 13-193-6 (89007)
ગવાં શતસહસ્રં ચ યો દદ્યાજ્જ્યેષ્ઠપુષ્કરે।
ન તદ્ધર્મફલં તુલ્યમતિથિર્યસ્ય તુષ્યતિ॥ 13-193-7 (89008)
શ્રૂયતાં ચાપરો ધર્મો મનુષ્યાણાં સુખાવહઃ।
શ્રદ્દધાનેન કર્તવ્યઃ સરહસ્યો મહાફલઃ॥ 13-193-8 (89009)
કલ્યમુત્થાય ગોમધ્યે ગૃહ્ય દર્ભાન્સહોદકાન્।
નિષિઞ્ચેત ગવાં શૃઙ્ગે મસ્તકેન ચ તજ્જલમ્।
પ્રતીચ્છેત નિરાહારસ્તસ્યિ ધર્મફલં શૃણુ॥ 13-193-9 (89010)
શ્રૂયન્તે યાનિ તીર્થાનિ ત્રિષુ લોકેષુ કાનિચિત્।
સિદ્ધચારણજુષ્ટાનિ સેવિતાનિ મહર્ષિભિઃ।
અભિષેકઃ સમસ્તેષાં ગવાં શૃઙ્ગોદકસ્ય ચ॥ 13-193-10 (89011)
સાધુસાધ્વિતિ ચોદ્દિષ્ટં દૈવતૈઃ પિતૃભિસ્તથા।
ભૂતૈશ્ચૈવ સુસંહૃષ્ટૈઃ પૂજિતા સાઽપ્યરુન્ધતી॥ 13-193-11 (89012)
પિતામહ ઉવાચ। 13-193-12x (7428)
અહો ધર્મો મહાભાગે સરહસ્ય ઉદાહૃતઃ।
વરં દદામિ તે ધન્યે તપસ્તે વર્દતાં સદા॥ 13-193-12 (89013)
યમ ઉવાચ। 13-193-13x (7429)
રમણીયા કથા દિવ્યા યુષ્મત્તો યા મયા શ્રુતા।
શ્રૂયતાં ચિત્રગુપ્તસ્ય ભાષિતં મમ ચ પ્રિયમ્॥ 13-193-13 (89014)
રહસ્યં ધર્મસંયુક્તં શક્યં શ્રોતું મહર્ષિભિઃ।
શ્રદ્દધાનેન મર્ત્યેન આત્મનો હિતમિચ્છાતા॥ 13-193-14 (89015)
ન હિ પુણ્યં તથા પાપં કૃતં કિઞ્ચિદ્વિનશ્યતિ।
પર્વકાલે ચ યત્કિંચિદાદિત્યં ચાધિતિષ્ઠતિ॥ 13-193-15 (89016)
પ્રેતલોકં ગતે મર્ત્યે તત્તત્સર્વં વિભાવસુઃ।
પ્રતિજાનાતિ પુણ્યાત્મા તચ્ચિ તત્રોપયુજ્યતે॥ 13-193-16 (89017)
કિઞ્ચિદ્ધર્મ પ્રવક્ષ્યામિ ચિત્રગુપ્તમતં શુભમ્।
પાનીયં ચૈવ દીપં ચ દાતવ્યં સતતં તથા॥ 13-193-17 (89018)
ઉપાનહૌ ચ ચ્છત્રં ચ કપિલા ચ યથાતથમ્।
પુષ્કરે કપિલા દેયા બ્રાહ્મણે વેદપારગે॥ 13-193-18 (89019)
અગ્નિહોત્રં ચ યત્નેન સર્વશઃ પ્રતિપાલયેત્।
અયં ચૈવાપરો ધર્મશ્ચિત્રગુપ્તેન ભાષિતઃ॥ 13-193-19 (89020)
ફલમસ્ય પૃથક્ત્વેન શ્રોતુમર્હન્તિ સત્તમાઃ।
પ્રલયં સર્વભૂતૈસ્તુ ગન્તવ્યં કાલપર્યયાત્॥ 13-193-20 (89021)
તત્ર દુર્ગમનુપ્રાપ્તાઃ ક્ષુત્તૃષ્ણાપરિપીડિતાઃ।
દહ્યમાના વિપચ્યન્તે ન તત્રાસ્તિ પલાયનમ્॥ 13-193-21 (89022)
અન્ધકારં તમો ઘોરં પ્રવિશન્ત્યલ્પબુદ્ધયઃ।
તત્ર ધર્મં પ્રવક્ષ્યામિ યેન દુર્ગાણિ સન્તરેત્॥ 13-193-22 (89023)
અલ્પવ્યયં મહાર્થં ચ પ્રેત્ય ચૈવ સુખોદયમ્।
પાનીયસ્ય ગુણા દિવ્યાઃ પ્રેતલોકે વિશેષતઃ॥ 13-193-23 (89024)
તત્ર પુણ્યોદકા નામ નદી તેષાં વિધીયતે।
અક્ષયં સલિલં તત્ર શીતલં હ્યમૃતોપમમ્॥ 13-193-24 (89025)
સ તત્ર તોયં પિબતિ પીનીયં યઃ પ્રયચ્છતિ।
પ્રદીપસ્ય પ્રદાનેન શ્રૂયતાં ગુણવિસ્તરઃ॥ 13-193-25 (89026)
તમોન્ધકારં નિયતં દીપદો ન પ્રપશ્યતિ।
પ્રભાં ચાસ્ય પ્રયચ્છન્તિ સોમભાસ્કરપાવકાઃ।
દેવતાશ્ચાનુમન્યન્તે વિમલાઃ સર્વતો દિશઃ॥ 13-193-26 (89027)
દ્યોતતેં ચ યથાઽઽદિત્યઃ પ્રેતલોકગતો નરઃ।
તસ્માદ્દીપઃ પ્રદાતવ્યઃ પાનીયં ચ વિશેષતઃ॥ 13-193-27 (89028)
કપિલાં યે પ્રયચ્છન્તિ બ્રાહ્મણે વેદપારગે।
પુષ્કરે ચ વિશેષેણ શ્રૂયતાં તસ્ય યત્ફલમ્॥ 13-193-28 (89029)
ગોશતં સવૃષં તેન દત્તં ભવતિ શાશ્વતમ્।
પાપં કર્મ ચ યત્કિઞ્ચિદ્બ્રહ્મહત્યાસમં ભવેત્।
શોધયેત્કપિલા હ્યેકા પ્રદત્તં ગોશતં યથા॥ 13-193-29 (89030)
તસ્માત્તુ કપિલા દેયા કૌમુદ્યાં જ્યેષ્ઠપુષ્કરે।
ન તેષાં વિષમં કિઞ્ચિન્ન દુઃખં ન ચ કણ્ટકાઃ॥ 13-193-30 (89031)
ઉપાનહૌ ચ યો દદ્યાત્પાત્રભૂતે દ્વિજોત્તમે।
છત્રદાને સુખાં છાયાં લભતે પરલોકગઃ॥ 13-193-31 (89032)
ન હિ દત્તસ્ય દાનસ્ય નાશોઽસ્તીહ કદાચન।
ચિત્રગુપ્તમતં શ્રુત્વા હૃષ્ટરોમા વિભાવસુઃ॥ 13-193-32 (89033)
ઉવાચ દેવતાઃ સર્વાઃ પિતૄંશ્ચૈવ મહાદ્યુતિઃ।
શ્રુતં હિ ચિત્રગુપ્તસ્ય ધર્મગુહ્યં મહાત્મનઃ॥ 13-193-33 (89034)
શ્રદ્દધાનાશ્ચ યે મર્ત્યા બ્રાહ્મણેષુ મહાત્મસુ।
દાનમેતત્પ્રયચ્છન્તિ ન તેષાં વિદ્યતે ભયમ્॥ 13-193-34 (89035)
ધર્મદોષાસ્ત્વિમે પઞ્ચ યેષાં નાસ્તીહ નિષ્કૃતિઃ।
અસંભાષ્યા અનાચારા વર્જનીયા નરાધમાઃ॥ 13-193-35 (89036)
બ્રહ્મહા ચૈવ ગોઘ્નશ્ચ પરદારરતશ્ચ યઃ।
અશ્રદ્દધાનશ્ચ નરઃ સ્ત્રિયં યશ્ચોપજીવતિ॥ 13-193-36 (89037)
પ્રેતલોકગતા હ્યેતે નરકે પાપકર્મિણઃ।
પચ્યન્તે વૈ યથા મીનાઃ પૂયશોણિતભોજનાઃ॥ 13-193-37 (89038)
અસમ્ભાષ્યાઃ પિતૄણાં ચ દેવાનાં ચૈવ પઞ્ચ તે।
સ્નાતકાનાં ચ વિપ્રાણાં યે ચાન્યે ચ તપોધનાઃ॥ ॥ 13-193-38 (89039)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રિનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 193 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-193-4 પ્રયોક્તવ્યા ધર્મા વાચ્યાઃ॥ 7-193-16 પ્રતીજાનાત્યર્પયતિ। ઉપયુજ્યતે પુણ્યપાપકર્તા॥ 7-193-20 પ્રકૃષ્ટો લયોઽદર્શનં યસ્માત્તત્પ્રલયં મરણમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 194
॥ શ્રીઃ ॥
13.194. અધ્યાયઃ 194
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
પ્રમથૈર્ઋષિગણાન્પ્રતિ પ્રજાનાં સ્વહિંસાતદભાવકારણાભિધાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
તતઃ સર્વે મહાભાગા દેવાશ્ચ પિતરશ્ચ હ।
ઋષયશ્ચ મહાભાગાઃ પ્રમથાન્વાક્યમબ્રુવન્॥ 13-194-1 (89040)
ભવન્તો વૈ મહાભાગા અપરોક્ષનિશાચરાઃ।
ઉચ્છિષ્ટાનશુચીન્ક્ષુદ્રાન્કથં હિસથ માનવાન્॥ 13-194-2 (89041)
કે ચ સ્મૃતાઃ પ્રતીઘાતા યેન મર્ત્યાન્ન હિંસથ।
રક્ષોઘ્નાનિ ચ કાનિ સ્યુર્યૈર્ગૃહેષુ પ્રણશ્યથ।
શ્રોતુમિચ્છામ યુષ્માકં સર્વમેતન્નિશાચરાઃ॥ 13-194-3 (89042)
પ્રમથા ઊચુઃ। 13-194-4x (7430)
મૈથુનેન સદોચ્છિષ્ટાઃ કૃતે ચૈવાધરોત્તરે।
મોહાન્માંસાનિ ખાદેત વૃક્ષમૂલે ચ યઃ સ્વપેત્॥ 13-194-4 (89043)
આમિષં શીર્ષતો યસ્ય પાદતો યશ્ચ સંવિશેત્।
તત ઉચ્છિષ્ટકાઃ સર્વે બહુચ્છિદ્રાશ્ચ માનવાઃ॥ 13-194-5 (89044)
ઉદકે ચાપ્યમેધ્યાનિ શ્લેષ્માણં ચ પ્રમુઞ્ચતિ।
એતે ભક્ષ્યાશ્ચ વધ્યાશ્ચ માનુષા નાત્ર સંશયઃ॥ 13-194-6 (89045)
એવં શીલસમાચારાન્ધર્ષયામો હિ માનવાન્।
શ્રૂયતાં ચ પ્રતીઘાતાન્યૈર્ન શક્નુમ હિંસિતુમ્। 13-194-7 (89046)
ગોરોચનાસમાલમ્ભો વચાહસ્તશ્ચ યો ભવેત્।
ઘૃતાક્ષતં ચ યો દદ્યાન્મસ્તકે તત્પરાયણઃ॥ 13-194-8 (89047)
યે ચ માંસં ન ખાદન્તિ તાન્ન શક્નુમ હિંસિતુમ્।
યસ્ય ચાગ્નિર્ગૃહે નિત્યં દિવારાત્રૌ ચ દીપ્યતે॥ 13-194-9 (89048)
તરક્ષોશ્ચર્મદંષ્ટ્રાશ્ચ તથૈવ ગિરિકચ્છપઃ।
આજ્યધૂમો બિડાલશ્ચ ચ્છાગઃ કૃષ્ણોઽત પિઙ્ગલઃ॥ 13-194-10 (89049)
યેષામેતાનિ તિષ્ઠન્તિ ગૃહેષુ ગૃહમેધિનામ્।
તાન્યધૃષ્યાણ્યગારાણિ પિશિતાશૈઃ સુદારુણૈઃ॥ 13-194-11 (89050)
લોકાનસ્મદ્વિધા યે ચ વિચરન્તિ યથાસુખમ્।
તસ્માદેતાનિ ગેહેષુ રક્ષોઘ્નાનિ વિશામ્પતે।
એતદ્વઃ કથિતં સર્વં યત્ર વઃ સંશયો મહાન્॥] ॥ 13-194-12 (89051)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુર્નવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 194 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-194-4 અધરોત્તરે અધર ઉત્તરઃ શ્રેષ્ઠો યત્ર શ્રેષ્ઠસ્યાવમાને કૃતે સતિ॥ 7-194-5 આમિષં માંસં શિરસિ દધાનઃ। પાદતઃ શય્યાયાં પાદસ્થાને શિરઃ કૃત્વા યઃ સંવિશેત્॥ 7-194-10 તરક્ષોર્વ્યાઘ્રસ્ય। ગિરિકચ્છપઃક પર્વતદરીશાયી સ્થલકૂર્મઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 195
॥ શ્રીઃ ॥
13.195. અધ્યાયઃ 195
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
રેણુકનામકેન કરેણુના દેવાદીન્પ્રતિ દિગ્ગજગદિતધર્મનિવેદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
[ભીષ્મ ઉવાચ।
તતઃ પદ્મપ્રતીકાશઃ પદ્મોદ્ભૂતઃ પિતામહઃ।
ઉવાચ વચનં દેવાન્વાસવં ચ શચીપતિમ્॥ 13-195-1 (89052)
અયં મહાબલો નાગો રસાતલચરો બલી।
તેજસ્વી રેણુકો નામ મહાસત્વપરાક્રમઃ॥ 13-195-2 (89053)
અતિતેજસ્વિનઃ સર્વે મહાવીર્યા મહાગજાઃ।
ધારયન્તિ મહીં કૃત્સ્નાં સશૈલવનકાનનામ્॥ 13-195-3 (89054)
ભવદ્ભિઃ સમનુજ્ઞાતો રેણુકસ્તાન્મહાગજાન્।
ધર્મગુહ્યાનિ સર્વાણિ ગત્વા પૃચ્છતુ તત્ર વૈ॥ 13-195-4 (89055)
પિતામહવચઃક શ્રુત્વા તે દેવા રેણુકં તદા।
પ્રેષયામાસુરવ્યગ્રા યત્ર તે ધરણીધરાઃ॥ 13-195-5 (89056)
રેણુક ઉવાચ। 13-195-6x (7431)
અનુજ્ઞાતોઽસ્મિ દેવૈશ્ચ પિતૃભિસ્ચક મહાબલાઃ।
ધર્મગુહ્યાનિ યુષ્માકં શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વતઃ।
કથયધ્વં મહાભાગા યદ્વસ્તત્ત્વં મનીષિતમ્॥ 13-195-6 (89057)
દિગ્ગજા ઊચુઃ। 13-195-7x (7432)
કાર્તિકે માસિ ચાશ્લેષા બહુલસ્યાષ્ટમી શિવા।
તેન નક્ષત્રયોગેન યો દદાતિ ગુડૌદનમ્।
ઇમં મન્ત્રં જપચ્છ્રાદ્ધે યતાહારો હ્યકોપનઃ॥ 13-195-7 (89058)
બલદેવપ્રભૃતયો યે નાગા બલવત્તરાઃ।
અનન્તા હ્યક્ષયા નિત્યં ભોગિનઃ સુમહાબલાઃ॥ 13-195-8 (89059)
તેષાં કુલોદ્ભવા યે ચ મહાભૂતા ભુજઙ્ગમાઃ।
તે મે બલિં પ્રયચ્છન્તુ બલતેજોભિવૃદ્ધયે॥ 13-195-9 (89060)
યદા નારાયણઃ શ્રીમાનુજ્જહાર વસુન્ધરામ્।
તદ્બલં તસ્ય દેવસ્ય ધરામુદ્ધરતસ્તથા॥ 13-195-10 (89061)
એવમુક્ત્વા બલિં તત્ર વલ્મીકે તુ નિવેદયેત્॥ 13-195-11 (89062)
ગજેન્દ્રકુસુમાકીર્ણં નીલવસ્ત્રાનુલેપનમ્।
નિર્વપેત્તં તુ વલ્મીકે અસ્તં યાતે દિવાકરે॥ 13-195-12 (89063)
એવં તુષ્ટાસ્તતઃ સર્વે અધસ્તાદ્ભારપીડિતાઃ।
શ્રમં તં નાવબુધ્યામો ધારયન્તો વસુન્ધરામ્॥ 13-195-13 (89064)
એવં મન્યામહે સર્વે ભારાર્તા નિરપેક્ષિણઃ।
બ્રાહ્મણઃ ક્ષત્રિયો વૈશ્યઃ શૂદ્રો વા યદ્યુપોષિતઃ॥ 13-195-14 (89065)
એવં સંવત્સરં કૃત્વા દાનં બહુફલં લભેત્।
વલ્મીકે બલિમાદાય તન્નો બહુફલં મતમ્॥ 13-195-15 (89066)
યે ચ નાગા મહાવીર્યાસ્ત્રિષુ લોકેષુ કૃત્સ્નશઃ।
કૃતાતિથ્યા ભવેયુસ્તે શતં વર્ષાણિ તત્ત્વતઃ॥ 13-195-16 (89067)
દિગ્ગજાનાં ચ તચ્છ્રુત્વા દેવતાઃ પિતરસ્તથા।
ઋષયશ્ચ મહાભાગાઃ પૂજયન્તિ સ્મ રેણુકમ્॥] ॥ 13-195-17 (89068)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 195 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-195-2 નાગો ગજઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 196
॥ શ્રીઃ ॥
13.196. અધ્યાયઃ 196
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ દેવાદીન્પ્રતિ ગોપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
[મહેશ્વર ઉવાચ।
સારમુદ્ધૃત્ય યુષ્માભિઃ સાધુધર્મ ઉદાહૃતઃ।
ધર્મગુહ્યમિદં મત્તઃ શૃણુધ્વં સર્વ એવ હ॥ 13-196-1 (89069)
યેષાં ધર્માશ્રિતા બુદ્ધિઃક શ્રદ્દધાનાશ્ચ યે નરાઃ।
તેષાં સ્યાદુપદેષ્ટવ્યઃ સરહસ્યો મહાફલઃ॥ 13-196-2 (89070)
નિરુદ્વિગ્નસ્તુ યો દદ્યાન્માસમેકં ગવાહ્નિકમ્।
એકભક્તં તથાઽશ્નીયાચ્છ્રૂયતાં તસ્ય યત્ફલમ્॥ 13-196-3 (89071)
ઇમા ગાવો મહાભાગાઃ પવિત્રં પરમં સ્મૃતાઃ।
ત્રીન્લોકાન્ધાનયન્તિ સ્મ સદેવાસુરમાનુપાન્॥ 13-196-4 (89072)
તાસુ ચૈવ મહાપુણ્યં શુશ્રૂષા ચ મહાફલમ્।
અહન્યહનિ ધર્મેણ યુજ્યતે વૈ ગવાહ્નિકઃ॥ 13-196-5 (89073)
મયા હ્યેતા હ્યનુજ્ઞાતાઃ પૂર્વમાસન્કૃતે યુગે।
તતોઽહમનુનીતો વૈ બ્રહ્મણા પદ્મયોનિના॥ 13-196-6 (89074)
તસ્માદ્વ્રજસ્થાનગતસ્તિષ્ઠત્યુપરિ મે વૃષઃ।
રમેઽહં સહ ગોભિશ્ચ તસ્માત્પૂજ્યાઃ સદૈવ તાઃ॥ 13-196-7 (89075)
મહાપ્રભાવા વરદા વરં દદ્યુરુપાસિતાઃ।
તા ગાવોઽસ્યાનુમન્યન્તે સર્વકર્મસુ યુત્ફલમ્॥ 13-196-8 (89076)
તસ્ય તત્ર ચતુર્ભાગો યો દદાતિ ગવાહ્નિકમ્॥] ॥ 13-196-9 (89077)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષણ્ણવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 196 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 197
॥ શ્રીઃ ॥
13.197. અધ્યાયઃ 197
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
સ્કન્દેન દેવાદીન્પ્રતિ ધર્મરહસ્યવિશેષકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
[સ્કન્દ ઉવાચ।
મમાપ્યનુમતો ધર્મસ્તં શૃણુધ્વં સમાહિતાઃ।
નીલષણ્ડસ્ય શૃઙ્ગાભ્યાં ગૃહીત્વા મૃત્તિકાં તુ યઃ॥ 13-197-1 (89078)
અભિષેકં ત્ર્યહં કુર્યાત્તસ્ય ધર્મં નિબોધત।
શોધયેદશુભં સર્વમાધિપત્યં પરત્ર ચ॥ 13-197-2 (89079)
યાવચ્ચ જાયતે મર્ત્યસ્તાવચ્છૂરો ભવિષ્યતિ।
ઇદં ચાપ્યપરં ગુહ્યં સરહસ્યં નિબોધત॥ 13-197-3 (89080)
પ્રગૃહ્યૌદુમ્બરં પાત્રં પક્વાન્નં મધુના સહ।
સોમસ્યોત્તિષ્ઠમાનસ્યિ પૌર્ણમાસ્યાં બલિં હરેત્॥ 13-197-4 (89081)
તસ્ય ધર્મફલં નિત્યં શ્રદ્દધાના નિબોધત।
સાધ્યા રુદ્રાસ્તથાઽઽદિત્યા વિશ્વેદેવાસ્તથાઽશ્વિનૌ 13-197-5 (89082)
મરુતો વસવશ્ચૈવ પ્રતિગૃહ્ણન્તિ તં બલિમ્।
સોમશ્ચ વર્ધતે તેન સમુદ્રશ્ચ મહોદધિઃ॥ 13-197-6 (89083)
એષ ધર્મો મયોદ્દિષ્ટઃ સરહસ્યઃ સુખાવહઃ॥ 13-197-7 (89084)
વિષ્ણુરુવાચ। 13-197-8x (7433)
ધર્મગુહ્યાનિ સર્વાણિ દેવતાનાં મહાત્મનામ્।
ઋષીણાં ચૈવ ગુહ્યાનિ યઃ પઠેદાહ્નિકં સદા॥ 13-197-8 (89085)
શૃણુયાદ્વાઽનસૂયુર્યઃ શ્રદ્દધાનઃ સમાહિતઃ।
નાસ્ય વિઘ્નઃ પ્રભવતિ ભયં ચાસ્ય ન વિદ્યતે॥ 13-197-9 (89086)
યે ચ ધર્માઃ શુભાઃ પુણ્યાઃ સરહસ્યા ઉદાહૃતાઃ।
તેષાં ધર્મફલં તસ્ય યઃ પઠેત જિતેન્દ્રિયઃ॥ 13-197-10 (89087)
નાસ્ય પાપં પ્રભવતિ ન ચ પાપેન લિપ્યતે।
પઠેદ્વા શ્રાવયેદ્વાઽપિ શ્રુત્વા વા લભતે ફલમ્॥ 13-197-11 (89088)
ભુઞ્જતે પિતરો દેવા હવ્યં કવ્યમથાક્ષયમ્।
શ્રાવયંશ્ચાપિ વિપ્રેન્દ્રાન્પર્વસુ પ્રયતો નરઃ॥ 13-197-12 (89089)
ઋષીણાં દેવતાનાં ચ પિતૄણાં ચૈવ નિત્યદા।
ભવત્યભિમતઃ શ્રીમાન્ધર્મેષુ પ્રયતઃ સદા॥ 13-197-13 (89090)
કૃત્વાઽપિ પાપકં કર્મ મહાપાતકવર્જિતમ્।
રહસ્યધર્મં શ્રુત્વેમં સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ 13-197-14 (89091)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-197-15x (7434)
એતદ્ધર્મરહસ્યં વૈ દેવતાનાં નરાધિપ।
વ્યાસોદ્દિષ્ટં મયા પ્રોક્તં સર્વદેવનમસ્કૃતમ્॥ 13-197-15 (89092)
પૃથિવી રત્નસંપૂર્ણા જ્ઞાનં ચેદમનુત્તમમ્।
ઇદમેવ તતઃ શ્રાવ્યમિતિ મન્યેત ધર્મવિત્॥ 13-197-16 (89093)
નાશ્રદ્દધાનાય ન નાસ્તિકાય
ન નષ્ટધર્માયિ ન નિર્ઘૃણાય।
ન હેતુદુષ્ટાય ગુરુદ્વિષે વા
નાનાત્મભૂતાય નિવેદ્યમેતત્॥ ॥ 13-197-17 (89094)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 197 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 198
॥ શ્રીઃ ॥
13.198. અધ્યાયઃ 198
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભાષ્મેણિ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ભોજ્યાભોજ્યાન્નકાનાં ભોજનીયાનાં જનાનાં ચ વિવેચનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કે ભોજ્યા બ્રાહ્મણસ્યેહ કે ભોજ્યાઃ ક્ષત્રિયસ્ય હ।
તથા વૈશ્યસ્ય કે ભોજ્યાઃ કે શૂદ્રસ્ય ચ ભારત॥ 13-198-1 (89095)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-198-2x (7435)
બ્રાહ્મણા બ્રાહ્મણસ્યેહ ભોજ્યા યે ચૈવ ક્ષત્રિયાઃ।
વૈશ્યાશ્ચાપિ તથા ભોજ્યાઃ શૂદ્રાશ્ચ પરિવર્જિતાઃ॥ 13-198-2 (89096)
બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયા વૈશ્યા ભોજ્યા વૈ ક્ષત્રિયસ્ય હ।
વર્જનીયાસ્તુ વૈ શૂદ્રાઃ સર્વભક્ષા વિકર્મિણઃ॥ 13-198-3 (89097)
વૈશ્યાસ્તુ ભોજ્યા વિપ્રાણાં ક્ષત્રિયાણાં તથૈવ ચ।
નિત્યાગ્નયો વિવિક્તાશ્ચ ચાતુર્માસ્યરતાશ્ચ યે॥ 13-198-4 (89098)
શૂદ્રાણામથ યો ભુઙ્ક્તે સ ભુઙ્ક્તે પૃથિવીમલમ્।
મલં નૃણાં સ પિબતિ મલં ભુઙ્ક્તે જનસ્ય ચ॥ 13-198-5 (89099)
શૂદ્રાણાં યસ્તથા ભુઙ્ક્તે સ ભુઙ્ક્તે પૃથિવીમલમ્।
પૃથિવીમલમશ્નન્તિ યે દ્વિજાઃ શૂદ્રભોજિનઃ॥ 13-198-6 (89100)
શૂદ્રસ્ય કર્મનિષ્ઠાયાં વિકર્મસ્થોપિ પચ્યતે।
બ્રાહ્મણઃ ક્ષત્રિયો વૈશ્યો વિકર્મસ્થશ્ચ પચ્યતે॥ 13-198-7 (89101)
સ્વાધ્યાયનિરતા વિપ્રાસ્તથા સ્વસ્ત્યયને નૃણામ્।
રક્ષણે ક્ષત્રિયં પ્રાહુર્વૈશ્યં પુષ્ટ્યર્થમેવ ચ॥ 13-198-8 (89102)
કરોતિ કર્મ યદ્વૈશ્યસ્તદ્ગત્વા હ્યુપજીવતિ।
કૃષિગોરક્ષ્યવાણિજ્યમકુત્સા વૈશ્યકર્મણિ॥ 13-198-9 (89103)
શૂદ્રકર્મ તુ યઃ કુર્યાદવહાય સ્વકર્મ ચ।
સ વિજ્ઞેયો યથા શૂદ્રો ન ચ ભોજ્યઃ કદાચન॥ 13-198-10 (89104)
ચિકિત્સકઃ કાણ્ડપૃષ્ઠઃ પુરાઽધ્યક્ષઃ પુરોહિતઃ।
સાંવત્સરો વૃથાધ્યાયી સર્વે તે શૂદ્રસંમિતાઃ॥ 13-198-11 (89105)
શૂદ્રકર્મસ્વથૈતેષુ યો ભુઙ્ક્તે નિરપત્રપઃ।
અભોજ્યભોજનં ભુક્ત્વા ભયં પ્રાપ્નોતિ દારુણમ્॥ 13-198-12 (89106)
કુલં વીર્યં ચ તેજશ્ચ તિર્યગ્યોનિત્વમેવ ચ।
સ પ્રયાતિ યથા શ્વા વૈ નિષ્ક્રિયો ધર્મવર્જિતઃ॥ 13-198-13 (89107)
ભુઙ્ક્તે ચિકિત્સકસ્યાન્નં તદન્નં ચ પુરીષવત્।
પુંશ્ચલ્યન્નં ચ મૂત્રં સ્યાત્કારુકાન્નં ચ શોણિતમ્॥ 13-198-14 (89108)
વિદ્યોપજીવિનોઽન્નં ચ યો ભુઙ્ક્તે સાધુસમ્મતઃ।
તદપ્યન્નં યથા શૌદ્રં તત્સાધુઃ પરિવર્જયેત્॥ 13-198-15 (89109)
વચનીયસ્ય યો ભુઙ્ક્તે તમાહુઃ શોણિતં હ્રદમ્।
પિશુનં ભોજનં ભુઙ્ક્તે બ્રહ્મહત્યાસમં વિદુઃ॥ 13-198-16 (89110)
અસત્કૃતમવજ્ઞાતં ન ભોક્તવ્યં કદાચન॥ 13-198-17 (89111)
વ્યાધિં કુલક્ષયં ચૈવ ક્ષિપ્રં પ્રાપ્નોતિ બ્રાહ્મણઃ।
નગરીરક્ષિણો ભુઙ્ક્તે શ્વપચપ્રવણો ભવેત્॥ 13-198-18 (89112)
ગોઘ્ને ચ બ્રાહ્મણઘ્ને ચ સુરાપે ગુરુતલ્પગે।
ભુક્ત્વાઽન્નં જાયતે વિપ્રો રક્ષસાં કુલવર્ધનઃ॥ 13-198-19 (89113)
ન્યાસાપહારિણો ભુક્ત્વા કૃતઘ્ને ક્લીબવર્તિનિ।
જાયતે શબરાવાસે મધ્યદેશબહિષ્કૃતે॥ 13-198-20 (89114)
અભોજ્યાશ્ચૈવ ભોજ્યાશ્ચ મયા પ્રોક્તા યથાવિધિ।
કિમન્યદદ્ય કૌન્તેય મત્તસ્ત્વં શ્રોતુમિચ્છસિ॥] ॥ 13-198-21 (89115)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટનવત્યધિકશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 198 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-198-1 કે ભોજ્યા ભોજ્યાન્નાઃ॥ 7-198-4 વૈશ્યા ભોજ્યા ભોજનીયાઃ॥ 7-198-7 શૂદ્રસ્ય કર્મનિષ્ઠાયાં સેવાયાં વર્તમાનો વિકર્મસ્થો વિશિષ્ટકર્મસ્થઃ સંધ્યાવન્દનાદિયુક્તોઽપિ પચ્યતે નરકે ઇતિ શેષઃ॥ 7-198-11 કાણ્ડપૃષ્ઠોઽધમઃ॥ 7-198-16 પિશુનં તત્સમ્બન્ધિ॥ 7-198-18 નગરીં રક્ષતિ તસ્ય॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 199
॥ શ્રીઃ ॥
13.199. અધ્યાયઃ 199
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ અપ્રતિગ્રાહ્યપ્રતિગ્રહે અભોજ્યભોજને ચ પ્રાયશ્ચિત્તકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
[યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ઉક્તાસ્તુ ભવતા ભોજ્યાસ્તથાઽભોજ્યાશ્ચ સર્વશઃ।
અત્ર મે પ્રશ્નસન્દેહસ્તન્મે વદ પિતામહ॥ 13-199-1 (89116)
બ્રાહ્મણાનાં વિશેષેણ હવ્યકવ્યપ્રતિગ્રહે।
નાનાવિધેષુ ભોજ્યેષુ પ્રાયશ્ચિત્તાનિ શંસ મે॥ 13-199-2 (89117)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-199-3x (7436)
હન્ત વક્ષ્યામિ તે રાજન્બ્રાહ્મણાનાં મહાત્મનામ્।
પ્રતિગ્રહેષુ ભોજ્યે ચ મુચ્યતે યેન પાપ્મનઃ॥ 13-199-3 (89118)
ઘૃતપ્રતિગ્રહે ચૈવ સાવિત્રી સમિદાહુતિઃ।
તિલપ્રતિગ્રહે ચૈવ સમમેતદ્યુધિષ્ઠિર॥ 13-199-4 (89119)
માંસપ્રતિગ્રહે ચૈવ મધુનો લવણસ્ય ચ।
આદિત્યોદયનં સ્થિત્વા પૂતો ભવતિ બ્રાહ્મણઃ॥ 13-199-5 (89120)
કાઞ્ચનં પ્રતિગૃહ્યાથ જપમાનો ગુરુશ્રુતિમ્।
કૃષ્ણાયસં ચ વિવૃતં ધારયન્મુચ્યતે દ્વિજઃ॥ 13-199-6 (89121)
એવં પ્રતિગૃહીતેઽથ ધને વસ્ત્રે તથા સ્ત્રિયામ્।
એવમેવ નરશ્રેષ્ઠ સુવર્ણસ્ય પ્રતિગ્રહે। 13-199-7 (89122)
અન્નપ્રતિગ્રહે ચૈવ પાયસેક્ષુરસે તથા।
ઇક્ષુતૈલપવિત્રાણાં ત્રિસન્ધ્યેઽપ્સુ નિમજ્જનમ્॥ 13-199-8 (89123)
વ્રીહૌ પુષ્પે ફલે ચૈવ જલે પિષ્ટમયે તથા।
યાવકે દધિદુગ્ધે ચ સાવિત્રીં શતશોઽન્વિતામ્॥ 13-199-9 (89124)
ઉપાનહૌ ચ ચ્છત્રં ચ પ્રતિગૃહ્યૌર્ધ્વદેહિકે।
જપેચ્છતં સમાયુક્તસ્તેન મુચ્યતે પાપ્મના॥ 13-199-10 (89125)
ક્ષેત્રપ્રતિગ્રહે ચૈવ ગ્રહસૂતકયોસ્તથા।
ત્રીણિ રાત્રાણ્યુપોષિત્વા તેન પાપાદ્વિમુચ્યતે॥ 13-199-11 (89126)
કૃષ્ણપક્ષે તુ યઃ શ્રાદ્ધં પિતૄણામશ્નુતે દ્વિજઃ।
અન્નમેતદહોરાત્રાત્પૂતો ભવતિ બ્રાહ્મણઃ॥ 13-199-12 (89127)
ન ચ સન્ધ્યામુપાસીત ન ચ જાપ્યં પ્રવર્તયેત્।
ન સઙ્કિરેત્તદન્નં ચ તતઃ પૂયેત બ્રાહ્મણઃ॥ 13-199-13 (89128)
ઇત્યર્થમપરાઙ્ણે તુ પિતૄણાં શ્રાદ્ધમુચ્યતે।
યથોક્તાનાં યદશ્નીયુર્બ્રાહ્મણાઃ પૂર્વકેતિતાઃ॥ 13-199-14 (89129)
મૃતકસ્ય તૃતીયાહે બ્રાહ્મણો યોઽન્નમશ્નુતે।
સ ત્રિવેલં સમુન્મજ્જ્ય દ્વાદશાહેન શુધ્યતિ॥ 13-199-15 (89130)
દ્વાદશાહે વ્યતીતે તુ કૃતશૌચો વિશેષતઃ।
બ્રાહ્મણેભ્યો હવિર્દત્ત્વા મુચ્યતે તેન પાપ્મના॥ 13-199-16 (89131)
મૃતસ્ય દશરાત્રેણ પ્રાયશ્ચિત્તાનિ દાપયેત્।
સાવિત્રીં રૈવતીમિષ્ટિં કૂશ્માણ્ડમઘમર્ષણમ્॥ 13-199-17 (89132)
મૃતકસ્ય ત્રિરાત્રે યઃ સમુદ્દિષ્ટે સમશ્નુતે।
સપ્તત્રિષવણં સ્નાત્વા પૂતો ભવતિ બ્રાહ્મણઃ॥ 13-199-18 (89133)
સિદ્ધિમાપ્નોતિ વિપુલામાપદં ચૈવ નાપ્નુયાત્॥ 13-199-19 (89134)
યસ્તુ શૂદ્રૈઃ સમશ્નીયાદ્બ્રાહ્મણોઽપ્યેકભોજને।
અશૌચં વિધિવત્તસ્ય શૌચમત્ર વિધીયતે॥ 13-199-20 (89135)
યસ્તુ વૈશ્યૈઃ સહાશ્નીયાદ્બ્રાહ્મણોઽપ્યેકભોજને।
સ વૈ ત્રિરાત્રં દીક્ષિત્વા મુચ્યતે તેન કર્મણા॥ 13-199-21 (89136)
ક્ષત્રિયૈઃ સહ યોઽશ્નીયાદ્બ્રાહ્મણોઽપ્યેકભોજને।
આપ્લુતઃ સહ વાસોભિસ્તેન મુચ્યેત પાપ્મના॥ 13-199-22 (89137)
શૂદ્રાસ્ય તુ કુલં હન્તિ વૈશ્યસ્ય પશુબાન્ધવાન્।
ક્ષત્રિયસ્ય શ્રિયં હન્તિ બ્રાહ્મણસ્ય સુવર્ચસમ્॥ 13-199-23 (89138)
પ્રાયશ્ચિત્તં ચ શાન્તિં ચ જુહુયાત્તેન મુચ્યતે।
સાવિત્રીં રૈવતીમિષ્ટિં કૂશ્માણ્ડમઘમર્ષણમ્। 13-199-24 (89139)
તથોચ્છિષ્ટમથાન્યોન્યં સમ્પ્રાશેન્નાત્ર સંશયઃ।
રોચના વિરજા રાત્રિર્મઙ્ગલાલમ્ભનાનિ ચ॥ ॥ 13-199-25 (89140)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનદ્વિશતતમોધ્યાયઃ॥ 199 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-199-5 આદિત્યોદયનં તત્પર્યન્તં સ્થિત્વા॥ 7-199-6 વિવૃતં લોકપ્રત્યક્ષં ધારયન્॥ 7-199-11 ગ્રહસૂતકયોઃ કારાગારસ્તાશૌચવતોઃ॥ 7-199-13 નચ સંધ્યામુપાસીતેત્યત્ર અસ્નાત ઇતિ શેષઃ। ન સઙ્કિરેદિતિ પુનર્ભોજન ન કુર્યાદિત્યર્થઃ॥ 7-199-14 અશ્નીયુરિત્યર્થમિતિ સમ્બન્ધે અપરાહ્ણે ક્ષુદ્બોધાત્સમ્યગન્નમશ્નન્ત્વિત્યર્થઃ। કેતિતાઃ નિમન્ત્રિતાઃ॥ 7-199-16 હવિરન્નમ્। 7-199-17 સાવિત્રીં જપન્। રૈવતીં રૈવતં સામ। ઇષ્ટિં પવિત્રેષ્ટિમ્। કૂશ્માણ્ડં યદ્દેવાદેવહેડનમિત્યનુવાકપઞ્ચકમ્। અઘમર્ષણં જલે નિમજ્જ્ય દશ પ્રણવસંયુક્તગાયત્ર્યાઃ ઋતંચેતિ તૃચસ્ય વા ત્રિર્જપઃ॥ 7-199-20 અશૌચં પ્રાયશ્ચિત્તાભાવ એવ॥ 7-199-25 વિરજા દૂર્વા રાત્રિર્હરિદ્રેતિ વિશ્વઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 200
॥ શ્રીઃ ॥
13.200. અધ્યાયઃ 200
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ દૃષ્ટાન્તપ્રદર્શનપૂર્વકં દાનપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
દાનેન વર્તતેત્યાહ તપસા ચૈવ ભારત।
તદેતન્મે મનોદુઃશં વ્યપોહ ત્વં પિતામહ।
કિંસ્વિત્પૃથિવ્યાં હ્યેતન્મે ભવાઞ્શંસિતુમર્હતિ॥ 13-200-1 (89141)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-200-2x (7437)
શૃણુ યૈર્ધર્મનિરતૈસ્તપસા ભાવિતાત્મભિઃ।
લોકા હ્યસંશયં પ્રાપ્તા દાનપુણ્યરતૈર્નૃપૈઃ॥ 13-200-2 (89142)
સત્કૃતશ્ચ તથાઽઽત્રેયઃ શિષ્યેભ્યો બ્રહ્મ નિર્ગુણમ્।
ઉપદિશ્ય તદા રાજન્ગતો લોકાનનુત્તમાન્॥ 13-200-3 (89143)
શિબિરોશીનરઃ પ્રાણાન્પ્રિયસ્ય તનયસ્ય ચ।
બ્રાહ્મણાર્થમુપાકૃત્ય નાકપૃષ્ઠમિતો ગતઃ॥ 13-200-4 (89144)
પ્રતર્દનઃ કાશિપતિઃ પ્રદાય તનયં સ્વકમ્।
બ્રાહ્મણાયાતુલાં કીર્તિમિહ ચામુત્ર ચાશ્નુતે॥ 13-200-5 (89145)
રન્તિદેવશ્ચ સાંકૃત્યો વસિષ્ઠાય મહાત્મને।
અર્ઘ્યં પ્રદાય વિધિવલ્લેભે લોકાનનુત્તમાન્॥ 13-200-6 (89146)
દિવ્યં શતશલાકં ચ યજ્ઞાર્થં કાઞ્ચનં શુભમ્।
છત્રં દેવાવૃધો દત્ત્વા બ્રાહ્મણાયાસ્થિતો દિવમ્॥ 13-200-7 (89147)
ભગવાનમ્બરીષશ્ચ બ્રાહ્મણાયામિતૌજસે।
પ્રદાય સકલં રાષ્ટ્રં સુરોલકમવાપ્તવાન્॥ 13-200-8 (89148)
સાવિત્રઃ કુણ્ડલં દિવ્યં યાનં ચ જનમેજયઃ।
બ્રાહ્મણાય ચ ગા દત્ત્વા ગતો લોકાનનુત્તમાન્॥ 13-200-9 (89149)
વૃષાદર્ભિશ્ચ રાજર્ષી રત્નાનિ વિવિધાનિ ચ।
રમ્યાંશ્ચાવસથાન્દત્ત્વા દ્વિજેભ્યો દિવમાગતઃ॥ 13-200-10 (89150)
નિમી રાષ્ટ્રં ચ વૈદર્ભિઃ કન્યાં દત્ત્વા મહાત્મને।
અગસ્ત્યાય ગતઃ સ્વર્ગં સપુત્રપશુબાન્ધવઃ॥ 13-200-11 (89151)
જામદગ્ન્યશ્ચ વિપ્રાય ભૂમિં દત્ત્વા મહાયશાઃ।
રામોઽક્ષયાંસ્તથા લોકાઞ્જગામ મનસોઽધિકાન્॥ 13-200-12 (89152)
અવર્ષતિ ચ પર્જન્યે સર્વભૂતાનિ દેવરાટ્।
વસિષ્ઠો જીવયામાસ યેન યાતોઽક્ષયાં ગતિમ્॥ 13-200-13 (89153)
રામો દાશરથિશ્ચૈવ હુત્વા યજ્ઞેષુ વૈ વસુ।
સગતો હ્યક્ષયાઁલ્લોકાન્યસ્ય લોકે મહદ્યશઃ॥ 13-200-14 (89154)
કક્ષસેનશ્ચ રાજર્ષિર્વસિષ્ઠાય મહાત્મને।
ન્યાસં યથાવત્સંન્યસ્ય જગામિ સુમહાયશઃ॥ 13-200-15 (89155)
કરંધમસ્ય પૌત્રસ્તુ મરુત્તોઽવિક્ષિતઃ સુતઃ।
કન્યામાઙ્ગિરસે દત્ત્વા દિવામાશુ જગામ સઃ॥ 13-200-16 (89156)
બ્રહ્મદત્તશ્ચ પાઞ્ચાલ્યો રાજા ધર્મભૃતાંવરઃ।
નિધિં શઙ્ખમનુજ્ઞાપ્ય જગામ પરમાં ગતિમ્॥ 13-200-17 (89157)
રાજા મિત્રસહશ્ચૈવ વસિષ્ઠાય મહાત્મને।
મદયન્તીં પ્રિયાં ભાર્યાં દત્ત્વા ચ ત્રિદિવં ગતઃ॥ 13-200-18 (89158)
મનોઃ પુત્રશ્ચ સુદ્યુમ્નો લિખિતાય મહાત્મને।
દણ્ડમુદ્ધૃત્ય ધર્મેણ ગતો લોકાનનુત્તમાન્॥ 13-200-19 (89159)
સહસ્રચિત્યો રાજર્ષિઃ પ્રાણાનિષ્ટાન્મહાયશાઃ।
બ્રાહ્મણાર્થે પરિત્યજ્ય ગતો લોકાનનુત્તમાન્॥ 13-200-20 (89160)
સર્વકામૈશ્ચ સમ્પૂર્ણં દત્ત્વા વેશ્મ હિરણ્મયમ્।
મૌદ્ગલ્યાય ગતઃ સ્વર્ગં શતદ્યુમ્નો મહીપતિઃ॥ 13-200-21 (89161)
ભક્ષ્યભોજ્યસ્ય ચ કૃતાન્રાશયઃ પર્વતોપમાન્।
શાણ્ડિલ્યાય પુરા દત્ત્વા સુમન્યુર્દિવમાસ્થિતઃ॥ 13-200-22 (89162)
નામ્ના ચ દ્યુતિમાન્નામ સાલ્વરાજો મહાદ્યુતિઃ।
દત્ત્વા રાજ્યમૃચીકાય ગતો લોકાનનુત્તમાન્॥ 13-200-23 (89163)
મદિરાશ્વશ્ચ રાજર્ષિર્દત્ત્વા કન્યાં સુમધ્યમામ્।
હિરણ્યહસ્તાય ગતો લોકાન્દેવૈરધિષ્ઠિતાન્॥ 13-200-24 (89164)
લોમપાદશ્ચ રાજર્ષિઃ શાન્તાં દત્ત્વા સુતાં પ્રભુઃ।
ઋશ્યશૃઙ્ગાય વિપુલૈઃ સર્વૈઃ કામૈરયુજ્યત॥ 13-200-25 (89165)
કૌત્સાય દત્ત્વા કન્યાં તુ હંસીં નામ યશસ્વિનીમ્।
ગતોઽક્ષયાનતો લોકાન્રાજર્ષિશ્ચ ભગીરથઃ॥ 13-200-26 (89166)
દત્ત્વા શતસહસ્રં તુ ગવાં રાજા ભગીરથઃ।
સ વત્સાનાં કોહલાય ગતો લોકાનનુત્તમાન્॥ 13-200-27 (89167)
એતે ચાન્યે ચ બહવો દાનેન તપસા ચ હ।
યુધિષ્ઠિર ગતાઃ સ્વર્ગં નિવર્તન્તે પુનઃપુનઃ॥ 13-200-28 (89168)
તેષાં પ્રતિષ્ઠિતા કીર્તિર્યાવત્સ્થાસ્યતિ મેદિની।
ગૃહસ્થૈર્દાનતપસા યૈર્લોકા વૈ વિનિર્જિતાઃ॥ 13-200-29 (89169)
શિષ્ટાનાં ચરિતં હ્યેતત્કીર્તિતં મે યુધિષ્ઠિર।
દાનયજ્ઞપ્રજાસર્ગૈરેતે હિ દિવમાસ્થિતાઃ॥ 13-200-30 (89170)
દત્ત્વા તુ સતતં તેઽસ્તુ કૌરવાણાં ધુરન્ધર।
દાનયજ્ઞક્રિયાયુક્તા બુદ્ધિર્ધર્મોપચાયિની॥ 13-200-31 (89171)
યત્ર તે નૃપશાર્દૂલ સન્દેહો વૈ ભવિષ્યતિ।
શ્વઃ પ્રભાતે હિ વક્ષ્યામિ સન્ધ્યા હિ સમુપસ્થિતા॥ ॥ 13-200-32 (89172)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 200 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-200-1 દાનતપસોર્મધ્યે કિં શ્રેષ્ઠમિતિ પ્રશ્નઃ। વર્તતે સ્વર્ગે ઇતિ શેષઃ સન્ધિરાર્ષઃ॥ 7-200-9 સાવિત્રઃ કર્ણઃ॥ 7-200-12 મનસો મનઃસઙ્કલ્પાદપ્યધિકાન્॥ 7-200-13 દેવરાટ્ ભૂદેવારાટ્ વસિષ્ઠઃ॥ 7-200-15 ન્યાસં દાનરૂપેણ સ્થાપનમ્॥ 7-200-17 અનુજ્ઞાપ્ય દત્ત્વા॥ 7-200-19 દણ્ડં ચોરયોગ્યં હસ્તચ્છેદરૂપમ્॥ 7-200-22 રાશયઃ રાશીન્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 201
॥ શ્રીઃ ॥
13.201. અધ્યાયઃ 201
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ દાનસ્ય પઞ્ચવિધત્વકથનપૂર્વકં તત્તલ્લક્ષ્યપ્રદર્શનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
[યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
શ્રુતં મે ભવતસ્તાત સત્યવ્રતપરાક્રમ।
દાનધર્મેણ મહતા યે પ્રાપ્તાસ્ત્રિદિવં નૃપાઃ॥ 13-201-1 (89173)
ઇમાંસ્તુ શ્રોતુમિચ્છામિ ધ્રમાન્ધર્મભૃતાંવર।
દાનં કતિવિધં દેયં કિં તસ્ય ચ ફલં લભેત્॥ 13-201-2 (89174)
કથં કેભ્યસ્ચ ધર્મ્યં ચ દાનં દાતવ્યમિષ્યતે।
કૈઃ કારણૈઃ કતિવિધં શ્રોતુમિચ્છામિ તત્ત્વતઃ॥ 13-201-3 (89175)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-201-4x (7438)
શૃણુ તત્ત્વેન કૌન્તેય દાનં પ્રતિ મમાનઘ।
યથા દાનં પ્રદાતવ્યં સર્વવર્ણેષુ ભારત॥ 13-201-4 (89176)
ધર્માદર્થાદ્ભયાત્કામાત્કારુણ્યાદિતિ ભારત।
દાનં પઞ્ચવિધં જ્ઞેયં કારણૈર્યૈર્નિબોધ તત્॥ 13-201-5 (89177)
ઇહ કીર્તિમવાપ્નોતિ પ્રેત્ય ચાનુત્તમં સુખમ્।
ઇતિ દાનં પ્રદાતવ્યં બ્રાહ્મણેભ્યોઽનસૂયતા॥ 13-201-6 (89178)
દદાતિ વા દાસ્યતિ વા મહ્યં દત્તમનેન વા।
ઇત્યર્તિભ્યો નિશમ્યૈવ સર્વં દાતવ્યમર્થિને॥ 13-201-7 (89179)
નાસ્યાહં ન મદીયોઽયં પાપં કુર્યાદ્વિમાનિતઃ।
ઇતિ દદ્યાદ્ભયાદેવ દૃઢં મૂઢાય પણ્ડિતઃ॥ 13-201-8 (89180)
પ્રિયો મે યં પ્રિયોઽસ્યાહમિતિ સમ્પ્રેક્ષ્ય બુદ્ધિમાન્।
વયસ્યાયૈવમક્લિષ્ટં દાનં દદ્યાદતન્દ્રિતઃ॥ 13-201-9 (89181)
દીનશ્ચ યાચતે ચાયમલ્પેનાપિ હિ તુષ્યતિ।
ઇતિ દદ્યાદ્દરિદ્રાય કારુણ્યાદિતિ સર્વથા॥ 13-201-10 (89182)
ઇતિ પઞ્ચવિધં દાનં પુણ્યકીર્તિવિવર્ધનમ્।
યથાશક્ત્યા પ્રદાતવ્યમેવમાહ પ્રજાપતિઃ॥] ॥ 13-201-11 (89183)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 201 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-201-6 ધર્મદ્દાનં વ્યાચષ્ટે ઇહેતિ॥ 7-201-7 અર્થાદિત્યસ્ય લક્ષણમાહ દદાતીતિ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 202
॥ શ્રીઃ ॥
13.202. અધ્યાયઃ 202
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ ભીષ્મંપ્રતિ સપ્રશંસનં પુનર્ધર્મકથનપ્રાર્થના॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન* ઉવાચ।
અનુશાસ્ય શુભૈર્વાક્યૈર્ભીષ્મમાહ મહામતિઃ।
પ્રીત્યા પુનઃ સ શુશ્રૂષુર્વચનં યદ્યુધિષ્ઠિરઃ॥ 13-202-1 (89184)
જનમેજય ઉવાચ। 13-202-2x (7439)
પિતામહો મે વિપ્રર્ષે ભીષ્મં કાલવશં ગતમ્।
કિમપૃચ્છત્તદા રાજા સર્વસામાજિકં હિતમ્॥ 13-202-2 (89185)
ઉભયોર્લોકયોર્યુક્તં પુરુષાર્થમનુત્તમમ્।
તન્મે વદ મહાપ્રાજ્ઞ શ્રોતું કૌતૂહલં હિ મે॥ 13-202-3 (89186)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-202-4x (7440)
ભૂય એવ મહારાજ શૃણુ ધર્મસમુચ્ચયમ્।
યદપૃચ્છત્તદા રાજા કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 13-202-4 (89187)
શરતલ્પગતં ભીષ્મં સર્વપાર્થિવસન્નિધૌ।
અજાતશત્રુઃ પ્રીતાત્મા પુનરેવાભ્યભાષત॥ 13-202-5 (89188)
પિતામહ મહાપ્રાજ્ઞ સર્વશાસ્ત્રવિશારદઃ।
શ્રૂયતાં મે હિ વચનમર્થિત્વાત્પ્રબ્રવીમ્યહમ્॥ 13-202-6 (89189)
પરાવરજ્ઞો ભૂતાનાં દયાવાન્સર્વજન્તુષુ।
આગમૈર્બહુભિઃ પ્રીતો ભવાન્નઃ પરમં કુલે॥ 13-202-7 (89190)
ત્વાદૃશો દુર્લભો લોકે સામ્પ્રતં જ્ઞાનસંયુતઃ।
ભવતા ગુરુણા ચૈવ ધન્યાશ્ચૈવ વયં પ્રભો॥ 13-202-8 (89191)
અયં સ કાલઃ સમ્પ્રાપ્તો દુર્લભૈર્જ્ઞાતિબાન્ધવૈઃ।
શાસ્તા તુ નાસ્તિ નઃ કશ્ચિત્ત્વદૃતે પુરુષર્ષભ॥ 13-202-9 (89192)
તસ્માદ્ધર્માર્થસહિતમાયત્યાં ચ હિતોદયમ્।
આશ્ચર્યં પરમં વાક્યં શ્રોતુમિચ્છામિ ભારત॥ 13-202-10 (89193)
અયં નારાયણઃ શ્રીમન્સર્વપાર્થિવસન્નિધૌ।
ભવન્તં બહુમાનાચ્ચ પ્રણયાચ્ચૈવ સેવતે॥ 13-202-11 (89194)
અસ્યૈવ તુ સમક્ષં નઃ પાર્તિવાનાં તથૈવ ચ।
ઇતિવૃત્તં પુરાણં ચ શ્રોતૄણાં પરમં હિતમ્॥ 13-202-12 (89195)
યદિ તેઽહમનુગ્રાહ્યો ભ્રાતૃભિઃ સહિતોઽનઘ।
મત્પ્રિયાર્થં હિ કૌરવ્ય સ્નેહાદ્ભાષિતુમર્હસિ॥ 13-202-13 (89196)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-202-14x (7441)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા સ્નેહાદાગતવિક્લવઃ।
પ્રવિબન્નિવ તં દૃષ્ટ્વા ભીષ્મો વચનમબ્રવીત્॥ 13-202-14 (89197)
શૃણુ રાજન્પુરાવૃત્તિમિતિહાસં પુરાતનમ્।
એતાવદુક્ત્વા ગાઙ્ગેયઃ પ્રણમ્ય શિરસા હરિમ્।
ધર્મરાજં સમીક્ષ્યેદં પુનર્વક્તું સમારભત્॥ ॥ 13-202-15 (89198)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 202 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-202-1x * એકોત્તરદ્વિશતતમાધ્યાયાત્પરં એકપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમાદ્યાયાત્પૂર્વં મધ્યે પરિદૃશ્યમાનૈકોનપઞ્ચાશદધ્યાયપ્રતિનિધિતયા ઔત્તરાહકોશે અષ્ટાવેવાધ્યાયાઃ પરિદૃશ્યન્તે। તેચાનુપૂર્વીભેદેન તદર્થૈકદેશપ્રતિપાદકાએવ દૃશ્યન્તે નતુ તદનુક્તાર્થપ્રતિપાદકાઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 203
॥ શ્રીઃ ॥
13.203. અધ્યાયઃ 203
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન પુત્રાર્થં કૈલાસે તપશ્ચરણમ્॥ 1 ॥ તત્ર કૃષ્ણદર્શનાય નારદાદીનામાગમનમ્॥ 2 ॥ કૃષ્ણેન સ્વમુખનિઃસૃતાગ્નિના તત્પર્વતસ્ય ભસ્મીકરણમ્॥ 3 ॥ તથા પુનઃ પ્રસન્નદૃષ્ટ્યા ગિરેરુજ્જીવનમ્॥ 4 ॥ તથા નારદાદીન્પ્રતિ તત્કારણકથનમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
અયં નારાયણઃ શ્રીમાન્પુત્રાર્થે વ્રતકાઙ્ક્ષયા।
દીક્ષિતોઽભૂન્મહાબાહુઃ પુરા દ્વાદશવાર્ષિકમ્॥ 13-203-1 (89199)
દીક્ષિતં કેશવં દ્રષ્ટુમભિજગ્મુર્મહર્ષયઃ।
સેવિત્વા ચ મહાત્માનઃ પ્રીયમાણં જનાર્દનમ્॥ 13-203-2 (89200)
નારદઃ પર્વતશ્ચૈવ કૃષ્ણદ્વૈપાયનસ્તથા।
દેવલઃ કાશ્યપશ્ચૈવ હસ્તિકાશ્યપ એવ ચ।
જમદગ્નિશ્ચ રાજેન્દ્ર ધૌમ્યો વાલ્મીકિરેવ ચ॥ 13-203-3 (89201)
અપરેઽપિ તપઃસિદ્ધાઃ સત્યવ્રતપરાયણાઃ।
શિષ્યૈરનુગતાઃ સર્વે બ્રહ્મવિદ્ભિરકલ્મષૈઃ॥ 13-203-4 (89202)
કેશવસ્તાનભિગતાન્પ્રીત્યા સમ્પરિગૃહ્ય ચ।
તેષામતિથિસત્કારં પૂજનાર્થં કુલોચિતમ્।
દેવકીતનયો હૃષ્ટો દેવતુલ્યમકલ્પયત્॥ 13-203-5 (89203)
ઉપવિષ્ટેષુ સર્વેષુ વિષ્ટરેષુ તદાઽનઘ।
વિશ્વસ્તેષ્વ્નભિતુષ્ટેષુ કેશવાર્ચનયા પુનઃ॥ 13-203-6 (89204)
પરસ્પરં કથા દિવ્યાઃ પ્રાવર્તન્ત મનોરમાઃ।
વિષ્ણોર્નારાયણસ્યૈવ પ્રસાદાત્કથયામિ તાઃ॥ 13-203-7 (89205)
તસ્યૈવ વ્રતચર્યાયાં મુનિભિર્વિસ્મિતં પુરા।
યત્ર ગોવૃષભાઙ્કસ્ય પ્રભાવોઽભૂન્મહાત્મનઃ॥ 13-203-8 (89206)
યત્ર દેવી મહાદેવમપૃચ્છત્સંશયાન્પુરા।
કથયામાસ સર્વાંસ્તાન્દેવ્યાઃ પ્રિયચિકીર્ષયા॥ 13-203-9 (89207)
ઉમાપત્યોશ્ચ સંવાદં શૃણુ તાત મનોરમમ્।
વર્ણાશ્રમાણાં ધર્મશ્ચ તત્ર તાત સમાહિતઃ॥ 13-203-10 (89208)
ઋષિધર્મશ્ચ નિખિલો રાજધર્મસ્ચ પુષ્કલઃ।
ગૃહસ્થધર્મશ્ચ શુભઃ કર્મપાકફલાનિ ચ॥ 13-203-11 (89209)
દેવગુહ્યં ચ વિવિધં દાનધર્મવિધિસ્તથા।
વિધાનમત્ર પ્રોક્તં યદ્યમસ્ય નિયમસ્ય ચ॥ 13-203-12 (89210)
યમલોકવિધાનં ચ સ્વર્ગલોકગતિસ્તથા।
પ્રાણમોક્ષવિધિશ્ચૈવ તીર્થચર્યા ચ પુષ્કલા॥ 13-203-13 (89211)
મોક્ષધર્મવિધાનં ચ સાઙ્ખ્યયોગસમન્વિતમ્।
સ્ત્રીધર્મશ્ચ સ્વયં દેવ્યા દેવદેવાય ભાષિતઃ॥ 13-203-14 (89212)
એવમાદિ શુભં સર્વં તત્ર તાત સમાહિતમ્।
રુદ્રાણ્યાઃ સંશયપ્રશ્નો યત્ર તાત પ્રવર્તતે॥ 13-203-15 (89213)
ધન્યં યશસ્યમાયુષ્યં ધર્મ્યં ચ પરમં હિતમ્।
પુષ્ટિયોગમિમં દિવ્યં કથ્યમાનં મયા શૃણુ॥ 13-203-16 (89214)
ઇતિહાસમિમં દિવ્યં પવિત્રં પરમં શુભમ્।
સાયં પ્રાતઃ સદા સમ્યક્ શ્રોતવ્યં ચ બુભૂષતા॥ 13-203-17 (89215)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-203-18x (7442)
તતો નારાયણો દેવઃ સંક્લિષ્ટો વ્રતચર્યયા।
વહ્નિર્વિનિઃસૃતો વક્ત્રાત્કૃષ્ણસ્યાદ્ભુતદર્શનઃ॥ 13-203-18 (89216)
અગ્નિના તેન મહતા નિઃસૃતેન મુખાદ્વિભોઃ।
પશ્યતામેવ સર્વેષાં દગ્ધ એવ નગોત્તમઃ॥ 13-203-19 (89217)
મૃગપક્ષિગણાકીર્ણઃ શ્વાપદૈરપિ સઙ્કુલઃ।
વૃક્ષગુલ્મલતાકીર્ણો મથિતો દીનદર્શનઃ॥ 13-203-20 (89218)
પુનઃ સ દૃષ્ટમાત્રેણ હરિણા સૌમ્યચેતસા।
સ બભૂવ ગિરિઃ ક્ષિપ્રં પ્રફુલ્લદ્રુમકાનનઃ॥ 13-203-21 (89219)
સિદ્ધચારણસઙ્ઘૈશ્ચ પ્રસન્નૈરુપશોભિતઃ।
મત્તવારણસંયુક્તો નાનાપક્ષિગણૈર્યુતઃ।
તદદ્ભુતમચિન્ત્યં ચ સર્વેષામભવદ્ભૃશમ્॥ 13-203-22 (89220)
તં દૃષ્ટ્વા હૃષ્ટરોમાણઃ સર્વે મુનિગણાસ્તદા।
વિસ્તિતાઃ પરમાયત્તાઃ સાધ્યસાકુલલોચનાઃ।
ન કિઞ્ચિદબ્રુવંસ્તત્ર શુભં વા યદિ વેતરત્॥ 13-203-23 (89221)
તતો નારાયણો દેવો મુનિસઙ્ઘે તુ વિસ્મિતે।
તાન્સમીક્ષ્યૈવ મધુરં બભાષે પુષ્કરેક્ષણઃ॥ 13-203-24 (89222)
કિમર્થં મુનિસઙ્ઘેઽસ્મિન્વિસ્મયોઽયમનુત્તમઃ।
એતન્મે સંશયં સર્વે યાથાતથ્યેન નન્દિતાઃ।
ઋષયો વક્તુમર્હન્તિ નિશ્ચયેનાર્થકોવિદાઃ॥ 13-203-25 (89223)
કેશવસ્ય વચઃ શ્રુત્વા તુષ્ટુવુર્મુનિપુઙ્ગવાઃ।
ભવાન્સૃજતિ વૈ લોકાન્ભવાન્સંહરતિ પ્રજાઃ।
ભવાઞ્શીતં ભવાનુષ્ણં ભવાન્સત્યં ભવાન્ક્રતુઃ॥ 13-203-26 (89224)
ભવાનાદિર્ભવાનન્તો ભવતોઽન્યન્ન વિદ્યતે।
સ્થાવરં જઙ્ગમં સર્વં ત્વમેવ પુરુષોત્તમ॥ 13-203-27 (89225)
ત્વત્તઃ સર્વમિદં તાત લોકચક્રં પ્રવર્તતે।
ત્વમેવાર્હસિ તદ્વક્તું મુખાદગ્નિવિનિર્ગમમ્॥ 13-203-28 (89226)
એતન્નો વિસ્મયકરં બભૂવ મધુસૂદન।
તતો વિગતસંત્રાસા ભવામ પુરુષોત્તમ।
યદિચ્છેત્તત્ર વક્તવ્યં કુતોઽસ્માકં નિયોગતઃ॥ 13-203-29 (89227)
શ્રીભગવાનુવાચ। 13-203-30x (7443)
નિત્યં હિતાર્થં લોકાનાં ભવદ્ભિઃ ક્રિયતે તપઃ।
તસ્માલ્લોકહિતં ગુહ્યં શ્રૂયતાં કથયામિ વઃ॥ 13-203-30 (89228)
અસુરઃ સામ્પ્રતં કશ્ચિદહિતો લોકનાશનઃ।
માયાસ્ત્રકુશલશ્ચૈવ બલદર્પસમન્વિતઃ॥ 13-203-31 (89229)
બભૂવ સ મયા બદ્ધો લોકાનાં હિતકામ્યયા।
પુત્રેણ મે વધો દૃષ્ટસ્તસ્ય વૈ મુનિપુઙ્ગવાઃ॥ 13-203-32 (89230)
તદર્થં પુત્રમેવાહં સિસૃક્ષુર્વનમાગતઃ।
આત્મનઃ સદૃશં પુત્રમહં જનયિતું વ્રતૈઃ॥ 13-203-33 (89231)
એવં વ્રતપરીતસ્ય તપસ્તીવ્રતયા મમ।
અથાત્મા મમ દેહસ્થઃ સોગ્નિર્ભૂત્વા વિનિઃસૃતઃ॥ 13-203-34 (89232)
વિનિઃસૃત્ય ગતો દ્રષ્ટું ક્ષણેન ચ પિતામહમ્।
બ્રહ્મણા મન્મથોઽનઙ્ગઃ પુત્રત્વેન પ્રકલ્પિતઃ।
અનુજ્ઞાતશ્ચ તેનૈવ પુનરાયાન્મમાન્તિકમ્॥ 13-203-35 (89233)
એવં મે વૈષ્ણવં તેજો મમ વક્ત્રાદ્વિનિઃસૃતમ્।
તત્તેજસા નિર્મથિતઃ પુરતોઽયં ગિરિઃ સ્થિતઃ॥ 13-203-36 (89234)
દૃષ્ટ્વા દાહં ગિરેસ્તસ્ય સૌમ્યભાવતયા મમ।
પુનઃ સ દૃષ્ટમાત્રેણ ગિરિરાસીદ્યથા પુરા॥ 13-203-37 (89235)
એતદ્ગુહ્યં યથાતથ્યં કથિતં વઃ સમાસતઃ।
ભવન્તો વ્યથિતા યેન વિસ્મિતાશ્ચ તપોધનાઃ॥ 13-203-38 (89236)
ઋષીણામેવમુક્ત્વા તુ તાન્પુનઃ પ્રત્યભાષત॥ ॥ 13-203-39 (89237)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્ર્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 203 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 204
॥ શ્રીઃ ॥
13.204. અધ્યાયઃ 204
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેનાશ્ચર્યકથનં પ્રાર્થિતૈર્મુનિગણૈર્નારદંપ્રતિ તચ્ચોદના॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
શ્રીભગવાનુવાચ।
ભવતાં દર્શનાદેવ પ્રીતિરભ્યધિકા મમ।
ભવન્તસ્તુ તપઃસિદ્ધા ભવન્તો દિવ્યદર્શનાઃ॥ 13-204-1 (89238)
સર્વત્ર ગતિમન્તશ્ચ જ્ઞાનવિજ્ઞાનભાવિતાઃ।
ગત્યાગતિજ્ઞા લોકાનાં સર્વે નિર્દૂતકલ્મષાઃ॥ 13-204-2 (89239)
તસ્માદ્ભવદ્ભિર્યત્કિંચિદૃષ્ટં વાઽપ્યથવા શ્રુતમ્।
આશ્ચર્યભૂતં લોકેષુ તદ્ભવન્તો બ્રુવન્તુ મે॥ 13-204-3 (89240)
યુષ્માભિઃ કથિતં યત્સ્યાત્તપસા ભાવિતાત્મભિઃ
તસ્યાદમૃતસંકાશં વાઙ્મધુશ્રવણે સ્પૃહા॥ 13-204-4 (89241)
રાગદ્વેષવિયુક્તાનાં સતતં સત્યવાદિનામ્।
શ્રદ્ધેયં શ્રવણીયં ચ વચનં હિ સતાં ભવેત્॥ 13-204-5 (89242)
તત્સંયોગં હિતં મેઽસ્તુ ન વૃથા કર્તુમર્હથ।
ભવતાં દર્શનં તસ્માત્સફલં તુ ભવેન્મમ॥ 13-204-6 (89243)
તદહં સજ્જનમુખાન્નિઃસૃતં જનસંસદિ।
કથયિષ્યામ્યહં બુદ્ધ્યા બુદ્ધિદીપકરં નૃણામ્॥ 13-204-7 (89244)
તદન્યે વર્ધયિષ્યન્તિ પૂજયિષ્યન્તિ ચાપરે।
વાત્સલ્યવિગતાશ્ચાન્યે પ્રશંસન્તિ પુરાતનાઃ॥ 13-204-8 (89245)
એવં બ્રુવતિ ગોવિન્દે શ્રવણાર્થં મહર્ષયઃ।
વાગ્ભિઃ સાઞ્જલિમાલાભિરિદમૂચુર્જનાર્દનમ્॥ 13-204-9 (89246)
અયુક્તમસ્માનેવં ત્વં વાચા વરદ ભાષિતુમ્।
ત્વચ્છાસનમુખાઃ સર્વે ત્વદધીનપરિશ્રમાઃ॥ 13-204-10 (89247)
એવં પૂજયિતું ચાસ્માન્ન ચૈવાર્હસિ કેશવ।
ત્વત્તસ્ત્વન્યં ન પશ્યામો યલ્લોકે તે ન વિદ્યતે।
દિવિ વા ભુવિ વા કિઞ્ચિત્તત્સર્વં હિ ત્વયા તતમ્॥ 13-204-11 (89248)
ન વિદ્મહે વયં દેવ કથ્યમાનં તવાન્તિકે।
એવમુક્તો હૃષીકેશઃ સસ્મિતં ચેદમબ્રવીત્॥ 13-204-12 (89249)
અહં માનુષયોનિસ્થઃ સામ્પ્રતં મુનિપુઙ્ગવાઃ।
તસ્માન્માનુષવદ્વીર્યં મમ જાનીત સુવ્રતાઃ।
ભવદ્ભિઃ કથ્યમાનં ચ અપૂર્વમિવ તદ્ભવેત્॥ 13-204-13 (89250)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-204-14x (7444)
એવં સંચોદિતાઃ સર્વે કેશવેન મહાત્મના।
ઋષયશ્ચાનુવર્તન્તે વાસુદેવસ્ય શાસનમ્॥ 13-204-14 (89251)
તતસ્ત્વૃષિગણાઃ સર્વે નારદં દેવદર્શનમ્।
અમન્યન્ત બુધા બુદ્ધ્યા સમર્થં તન્નિબોધને॥ 13-204-15 (89252)
ઋષિરુગ્રતપાશ્ચાયં કેશવસ્ય પ્રિયોઽધિકમ્।
પુરાણજ્ઞશ્ચ વાગ્મી ચ કારણૈસ્તં ચ મેનિરે॥ 13-204-16 (89253)
સર્વે તદર્હણં કૃત્વા નારદં વાક્યમબ્રુવન્॥ 13-204-17 (89254)
ભવતા તીર્થયાત્રાર્થં ચરતા હિમવદ્ગિરૌ।
દૃષ્ટં વૈ યત્તદાશ્ચર્યં શ્રોતૄણાં પરમં પ્રિયમ્॥ 13-204-18 (89255)
અતસ્ત્વમવિશેષેણ હિતાર્થં સર્વમાદિતઃ।
પ્રિયાર્થં કેશવસ્યાસ્ય સ ભવાન્વક્તુમર્હતિ॥ 13-204-19 (89256)
તદા સંયોજિતઃ સર્વૈર્ઋષિભિર્નારદસ્તદા।
પ્રણમ્ય શિરસા વિષ્ણું સર્વલોકહિતે રતમ્।
સમુદ્વીક્ષ્ય હૃષીકેશં વક્તુમેવોપચક્રમે॥ 13-204-20 (89257)
તતો નારાયણસુહૃન્નારદો વદતાંવરઃ।
શઙ્કરસ્યોમયા સાર્ધં સંવાદમનુભાષત॥ ॥ 13-204-21 (89258)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુરધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 204 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 205
॥ શ્રીઃ ॥
13.205. અધ્યાયઃ 205
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
નારદેન કૃષ્ણંપ્રતિ ઉમામહેશ્વરસંવદાનુવાદારમ્ભઃ॥ 1 ॥ નાનામુનિગણાકીર્ણહિમવત્તટમુપવિષ્ટે મહાદેવે તત્પૃષ્ઠભાગમુપાગતયા પાર્વત્યા ક્રીડાર્થં સ્વપાણિભ્યાં તદીયનયનદ્વયપિધાનમ્॥ 2 ॥ તદા જગત આન્ધ્યપ્રાપ્તૌ દેવેન સ્વલલાટે તૃતીયનેત્રસર્જનમ્॥ 3 ॥ તત્તેજસા નિર્દગ્ધે ગિરૌ દેવીપ્રાર્થનયા દેવેન પુનર્ગિરેરુજ્જીવનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
નારદ ઉવાચ।
ભગવંસ્તીર્થયાત્રાર્થં તથૈવ ચરતા મયા।
દિવ્યમદ્ભુતસઙ્કાશં દૃષ્ટં હૈમવતં વનમ્॥ 13-205-1 (89259)
નાનાવૃક્ષસમાયુક્તં નાનાપક્ષિગણૈર્વૃતમ્।
નાનરત્નગણાકીર્ણં નાનાભાવસમન્વિતમ્॥ 13-205-2 (89260)
દિવ્યચન્દનસંયુક્તં દિવ્યધૂપેન ધૂપિતમ્।
દિવ્યપુષ્પસમાકીર્ણં દિવ્યગન્ધેન વાસિતમ્॥ 13-205-3 (89261)
સિદ્ધચારણસંઘાતૈર્ભૂતસઙ્ઘૈર્નિષેવિતમ્।
વરિષ્ઠાપ્સરસાકીર્ણં નાગગન્ધર્વસઙ્કુલમ્॥ 13-205-4 (89262)
મૃદઙ્ગમુરજોદ્ધુષ્ટં શઙ્ખવીણાભિનાદિતમ્।
નૃત્યદ્ભિર્ભૂતસઙ્ઘૈશ્ચ સર્વતસ્ત્વભિશોભિતમ્॥ 13-205-5 (89263)
નાનારૂપૈર્વિરૂપૈશ્ચ ભીમરૂપૈર્ભયાનકૈઃ।
સિંહવ્યાઘ્રોરગમૃગૈર્બિડાલવદનૈસ્તથા॥ 13-205-6 (89264)
સ્વરોષ્ટ્રદ્વીપિવદનૈર્ગજવક્ત્રૈસ્તથૈવ ચ।
ઉલૂકશ્યેનવદનૈઃ કાકગૃધ્રમુખૈસ્તથા॥ 13-205-7 (89265)
એવં બહુવિધાકારૈર્ભૂતસઙ્ઘૈર્ભૃશાકુલમ્।
નાનદ્યમાનં બહુધા હરપારિષદૈર્ભૃશમ્॥ 13-205-8 (89266)
ઘોરરૂપં સુદુર્દર્શં રક્ષોગણશતૈર્વૃતમ્।
સમાજં તદ્વને દૃષ્ટં મયા ભૂતપતેઃ પુરા॥ 13-205-9 (89267)
પ્રનૃત્તાપ્સરસં દિવ્યં દેવગન્ધર્વનાદિતમ્।
પ્રથમે વર્ષરાત્રે તુ મેઘસઙ્ઘનિનાદિતમ્॥ 13-205-10 (89268)
નાનાબર્હિણસંઘુષ્ટં ગજયૂથસમાકુલમ્।
ષટ્પદૈરુપગીતં ચ પ્રથમે માસિ માધવે॥ 13-205-11 (89269)
ઉત્ક્રોશત્ક્રૌઞ્ચકુરરૈઃ સારસૈર્જીવજીવકૈઃ।
મત્તાભિઃ પરપુષ્ટાભિઃ કૂજન્તીભિઃ સમાકુલમ્॥ 13-205-12 (89270)
ઉત્તમાવાસસઙ્કાશં ભીમરૂપતરં તતઃ।
દ્રષ્ટું ભવતિ ધર્મસ્ય ધર્મભાગિજનસ્ય ચ॥ 13-205-13 (89271)
યે ચોધ્વરેતસઃ સિદ્ધાસ્તત્રતત્ર સમાગતાઃ।
માર્તાણ્ડરશ્મિસઞ્ચારા વિશ્વેદેવગણાસ્તથા॥ 13-205-14 (89272)
તથા નાગાસ્તથા દિવ્યા લોકપાલા હુતાશનાઃ।
વાતાશ્ચ સર્વે ચાયાન્તિ દિવ્યપુષ્પસમાકુલાઃ॥ 13-205-15 (89273)
કિરન્તઃ સર્વપુષ્પાણિ કિરન્તોઽદ્ભુતદર્શનાઃ।
ઓષધ્યઃ પ્રજ્વલન્ત્યશ્ચ દ્યોતયન્ત્યો દિશો દશ॥ 13-205-16 (89274)
વિહગાશ્ચ મુદા યુક્તા નૃત્યન્તિ ચ નદન્તિ ચ।
તતઃ સમન્તતસ્તત્ર દિવ્યા દિવ્યજનપ્રિયાઃ॥ 13-205-17 (89275)
તત્ર દેવો ગિરિતટે હેમધાતુવિભૂષિતે।
પર્યઙ્ક ઇવ બભ્રાજ ઉપવિષ્ટો મહાદ્યુતિઃ॥ 13-205-18 (89276)
વ્યાઘ્રચર્મપરીધાનો ગજચર્મોત્તરચ્છદઃ।
વ્યાલયજ્ઞોપવીતશ્ચ લોહિતાન્ત્રવિભૂષિતઃ॥ 13-205-19 (89277)
હરિશ્મશ્રુજટો ભીમો ભયકર્તાઽમરદ્વિષામ્।
ભયહેતુરભક્તાનાં ભક્તાનામભયઙ્કરઃ॥ 13-205-20 (89278)
કિન્નરૈર્દેવગન્ધર્વૈઃ સ્તૂયમાનસ્તતસ્તતઃ।
ઋષિભિશ્ચાપ્સરોભિશ્ચ સર્વતશ્ચૈવ શોભિતઃ॥ 13-205-21 (89279)
તત્ર ભૂતપતેઃ સ્થાનં દેવદાનવસઙ્કુલમ્।
સર્વતેજોમયં ભૂમ્ના લોકપાલનિષેવિતમ્॥ 13-205-22 (89280)
મહોરગસમાકીર્ણં સર્વેષાં રોમહર્ષણમ્।
ભીમરૂપમનિર્દેશ્યમપ્રધૃષ્યતમં વિભોઃ॥ 13-205-23 (89281)
તત્ર ભૂતપતિં દેવમાસીનં શિખરોત્તમે।
ઋષયો ભૂતસઙ્ઘાશ્ચ પ્રણમ્ય શિરસા હરમ્।
ગીર્ભિઃ પરમશુદ્ધાભિસ્તુષ્ટુવુસ્ચ મનોહરમ્॥ 13-205-24 (89282)
વિમુક્તાશ્ચૈવ પાપેભ્યો બભૂવુર્વિગતજ્વરાઃ।
ઋષયો બાલકિલ્યાશ્ચ તથા વિપ્રર્ષયશ્ચ યે॥ 13-205-25 (89283)
અયોનિજા યોનિજાશ્ચ તપઃસિદ્ધા મહર્ષયઃ।
તતસ્તં દેવદેવેશં ભગવન્તમુપાસતે। 13-205-26 (89284)
તતસ્તસ્મિન્ક્ષણે દેવી ભૂતસ્ત્રીગણસંવૃતા।
હરતુલ્યામ્બરધરા સમાનવ્રતચારિણી॥ 13-205-27 (89285)
કાઞ્ચનં કલશં ગૃહ્ય સર્વતીર્થામ્બુપૂરિતમ્।
પુષ્પવૃષ્ટ્યાઽભિવર્ષન્તી દિવ્યગન્ધસમાવૃતા॥ 13-205-28 (89286)
સરિદ્વરાભિઃ સર્વાભિઃ પૃષ્ઠતોઽનુગતા વરા।
સેવિતું ભગવત્પાર્શ્વમાજગામ શુચિસ્મિતા॥ 13-205-29 (89287)
આગમ્ય તુ ગિરેઃ પુત્રી દેવદેવસ્ય ચાન્તિકમ્।
મનઃપ્રિયં ચિકીર્ષન્તી ક્રીડાર્થં શઙ્કરાન્તિકે॥ 13-205-30 (89288)
મનોહરાભ્યાં પાણિભ્યાં હરનેત્રે પિધાય તુ।
અવેક્ષ્ય હૃષ્ટા સ્વગણાન્સ્મયન્તી પૃષ્ઠતઃ સ્થિતા॥ 13-205-31 (89289)
દેવ્યા ચાન્ધીકૃતે દેવે કશ્મલં સમપદ્યત।
નિમીલિતે ભૂતપતૌ નષ્ટચન્દ્રાર્કતારકમ્॥ 13-205-32 (89290)
નિઃસ્વાધ્યાયવષટ્કારં તમસા ચાભિસંવૃતમ્।
વિષણ્ણં ભયવિત્રસ્તં જગદાસીદ્ભયાકુલમ્॥ 13-205-33 (89291)
હાહાકારમૃષીણાં ચ લોકાનામભવત્તદા।
તમોભિભૂતે સમ્ભ્રાન્તે લોકે જીવનસંક્ષયે॥ 13-205-34 (89292)
તૃતીયં ચાસ્ય સમ્ભૂતં લલાટે નેત્રમાયતમ્।
દ્વાદશાદિત્યસઙ્કાશં લોકાન્ભાસાઽવભાસયત્॥ 13-205-35 (89293)
તત્રક તેનાગ્નિના તેન યુગાન્તાગ્નિનિભેન વૈ।
અદહ્યત ગિરિઃ સર્વો હિમવાનગ્રતઃ સ્થિતઃ॥ 13-205-36 (89294)
દહ્યમાને ગિરૌ તસ્મિન્મૃગપક્ષિસમાકુલે।
સવિદ્યાધરગન્ધર્વે દિવ્યૌષધસમાકુલે॥ 13-205-37 (89295)
તતો ગિરિસુતા ચાપિ વિસ્મયોત્ફુલ્લલોચના।
બભૂવ ચ જગત્સર્વં તથા વિસ્મયસંયુતમ્॥ 13-205-38 (89296)
પશ્યતામેવ સર્વેષાં દેવદાનવરક્ષસામ્।
નેત્રજેનાગ્નિના તેન દગ્ધ એવ નગોત્તમઃ॥ 13-205-39 (89297)
તં દૃષ્ટ્વા મથિતં શૈલં શૈલપુત્રી સવિક્લવા।
પિતુઃ સમ્માનમિચ્છન્તી પપાત ભુવિ પાદૂયોઃ॥ 13-205-40 (89298)
તં દૃષ્ટ્વા દેવદેવેશો દેવ્યા દુઃખમનુત્તમમ્।
હૈમવત્યાઃ પ્રિયાર્થં ચ ગિરિં પુનરવૈક્ષત॥ 13-205-41 (89299)
દૃષ્ટમાત્રે ભગવતા સૌમ્યયુક્તેન ચેતસા।
ક્ષણેન હિમવાઞ્શૈલઃ પ્રકૃતિસ્થોઽભવત્પુનઃ॥ 13-205-42 (89300)
હૃષ્ટપુષ્ટવિહઙ્ગૈશ્ચ પ્રફુલ્લદ્રુમકાનનઃ।
સિદ્ધચારણસઙ્ઘૈશ્ચ પ્રીતિયુક્તૈઃ સમાકુલઃ॥ 13-205-43 (89301)
પિતરં પ્રકૃતિસ્થં ચ દૃષ્ટ્વા હૈમવતી ભૃશમ્।
અભવત્પ્રીતિસંયુક્તા મુદિતાત્ર પિનાકિનમ્॥ 13-205-44 (89302)
દેવી વિસ્મયસંયુક્તા પ્રષ્ટુકામા મહેશ્વરમ્।
હિતાર્તં સર્વલોકાનાં પ્રજાનાં હિતકામ્યયા।
દેવદેવં મહાદેવી બભાષેદં વચોઽર્થવત્॥ 13-205-45 (89303)
ભગવન્દેવદેવેશ શૂલપાણે મહાદ્યુતે।
વિસ્મયો મે મહાઞ્જાતસ્તસ્મિન્નેત્રાગ્નિસમ્ભવે॥ 13-205-46 (89304)
કિમર્થં દેવદેવેશ લલાટેઽસ્મિન્પ્રકાશતે।
અતિસૂર્યાગ્નિસઙ્કાશં તૃતીયં નેત્રમાયતમ્॥ 13-205-47 (89305)
નેત્રાગ્નિના તુ મહતા નિર્દગ્ધો હિમવાનસૌ।
પુનઃ સંદૃષ્ટમાત્રસ્તુ પ્રકૃતિસ્થઃ પિતા મમ॥ 13-205-48 (89306)
એષ મે સંશયો દેવ હૃદિ મે સમ્પ્રવર્તતે।
દેવદેવ નમસ્તુભ્યં તન્મે સંસિતુમર્હસિ॥ 13-205-49 (89307)
નારદ ઉવાચ। 13-205-50x (7445)
એવમુક્તસ્તયા દેવ્યા પ્રીયમાણોઽબ્રવીદ્ભવઃ।
સ્થાને સંશયિતું દેવિ ધર્મજ્ઞે પ્રિયભાષિણિ॥ 13-205-50 (89308)
ત્વદૃતે માં હિ વૈ પ્રષ્ટું ન શક્યં કેન ચેત્પ્રિયે।
પ્રકાશં યદિ વા ગુહ્યં પ્રિયાર્થં પ્રબ્રવીમ્યહમ્॥ 13-205-51 (89309)
શૃણુ તત્સર્વમકિલમસ્યાં સંસદિ ભામિનિ।
સર્વેષામેવ લોકાનાં કૂટસ્થં વિદ્ધિ માં પ્રિયે॥ 13-205-52 (89310)
મદધીનાસ્ત્રયો લોકા યથા વિષ્ણૌ તથા મયિ।
સ્રષ્ટા વિષ્ણુરહં ગોપ્તા ઇત્યેતદ્વિદ્ધિ ભામિનિ॥ 13-205-53 (89311)
તસ્માદ્યદા માં સ્પૃશતિ શુભં વા યદિ વેતરત્।
તથૈવેદં જગત્સર્વં તત્તદ્ભવતિ શોભને॥ 13-205-54 (89312)
એતદ્ગુહ્યમજાનન્ત્યા ત્વયા બાલ્યાદનિન્દિતે।
મન્નેત્રે પિહિતે દેવિ ક્રીડનાર્થં દૃઢવ્રતે॥ 13-205-55 (89313)
તત્કૃતે નષ્ટચન્દ્રાર્કં જગદાસીદ્ભયાકુલમ્।
નષ્ટાદિત્યે તમોભૂતે લોકે ગિરિસુતે પ્રિયે॥ 13-205-56 (89314)
તૃતીયં લોચનં સૃષ્ટં લોકં સંરક્ષિતું મયા।
કથિતં સંશયસ્થાનં નિર્વિશઙ્કા ભવ પ્રિયે॥ ॥ 13-205-57 (89315)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 205 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 206
॥ શ્રીઃ ॥
13.206. અધ્યાયઃ 206
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ઈશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ સ્વસ્ય ચતુર્મુખત્વસ્ય નીલકણ્ઠતાયાઃ પિનાકકાર્મુકતાયા વૃષભવાહનત્વસ્ય ચ કારણાભિધાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
નારદ ઉવાચ।
ક્ષણજ્ઞા દેવદેવસ્ય શ્રોતુકામા પ્રિયં હિતમ્।
ઉમાદેવી મહાદેવમપૃચ્છત્પુનરેવ તુ॥ 13-206-1 (89316)
ભગવન્દેવદેવેશ સર્વદેવનમસ્કૃત।
ચતુર્મુખો વૈ ભગવાનભવત્કેન હેતુના॥ 13-206-2 (89317)
ભગવન્કેન તે વક્ત્રમૈન્દ્રમદ્ભુતદર્શનમ્।
ઉત્તરં ચાપિ ભગવન્પશ્ચિમં શુભદર્શનમ્।
દક્ષિણં ચ મુખં રૌદ્રં કેનોર્ધ્વં જટિલાવૃતમ્॥ 13-206-3 (89318)
યથાદૃશં મહાભાગ શ્રોતુમિચ્છામિ કારણમ્।
એષ મે સંશયો દેવ તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-206-4 (89319)
મહાદેવ ઉવાચ। 13-206-5x (7446)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ યત્ત્વમિચ્છસિ ભામિનિ।
પુરાઽસુરો મહાઘોરૌ લોકોદ્વેગકરૌ ભૃશમ્॥ 13-206-5 (89320)
સુન્દોપસુન્દનામાનાવાસતુર્બલગર્વિતૌ।
અશસ્ત્રવધ્યૌ બલિનૌ પરસ્પરહિતૈષિણૌ॥ 13-206-6 (89321)
તયોરેવ વિનાશાય નિર્મિતા વિશ્વકર્મણા।
સર્વતઃ સારમુદ્ધૃત્ય તિલશો લોકપૂજિતા।
તિલોત્તમેતિ વિખ્યાતા અપ્સરાઃ સા બભૂવ હ॥ 13-206-7 (89322)
દેવકાર્યં કરિષ્યન્તી હાસભાવસમન્વિતા।
સા તપસ્યન્તમાગમ્ય રૂપેણાપ્રતિમા ભુવિ॥ 13-206-8 (89323)
મયા બહુમતા ચેયં દેવકાર્યં કરિષ્યતિ।
ઇતિ મત્વા તદા ચાહં કુર્વન્તીં માં પ્રદક્ષિણમ્।
તથૈવ તાં દિદૃક્ષુશ્ચ ચતુર્વક્ત્રોઽભવં પ્રિયે॥ 13-206-9 (89324)
ઐન્દ્રં મુખમિદં પૂર્વં તપશ્ચર્યાપરં સદા।
દક્ષિણં મે મુખં દિવ્યં રૌદ્રં સંહરતિ પ્રજાઃ॥ 13-206-10 (89325)
લોકકાર્યપરં નિત્યં પશ્ચિમં મે મુખં પ્રિયે।
વેદાનધીતે સતતમદ્ભુતં ચોત્તરં મુખમ્।
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ 13-206-11 (89326)
ઉમોવાચ। 13-206-12x (7447)
ભગવઞ્શ્રોતુમિચ્છામિ શૂલપાણે વરપ્રદ।
કિમર્થં નીલતા કણ્ઠે ભાતિ બર્હિનિભા તવ॥ 13-206-12 (89327)
મહેશ્વર ઉવાત। 13-206-13x (7448)
એતત્તે કથયિષ્યામિ શૃણુ દેવિ સમાહિતા॥ 13-206-13 (89328)
પુરા યુગાન્તરે યત્નાદમૃતાર્થં સુરાસુરૈઃ।
બલવદ્ભિર્વિમથિતશ્ચિરકાલં મહોદધિઃ॥ 13-206-14 (89329)
રજ્જુના નાગરાજેન મથ્યમાને મહોદધૌ।
વિષં તત્ર સમુદ્ભૂતં સર્વલોકવિનાશનમ્॥ 13-206-15 (89330)
તદ્દૃષ્ટ્વા વિબુધાઃ સર્વે તદા વિમનસોઽભવન્।
ગ્રસ્તં હિ તન્મયા દેવિ લોકાનાં હિતકારણાત્॥ 13-206-16 (89331)
તત્કૃતા નીલતા ચાસીત્કણ્ઠે બર્હિનિભા શુભે।
તદાપ્રભૃતિ ચૈવાહં નીલકણ્ઠ ઇતિ સ્મૃતઃ।
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ 13-206-17 (89332)
ઉમોવાચ। 13-206-18x (7449)
નીલકણ્ઠ નમસ્તેઽસ્તુ સર્વલોકસુખાવહ।
બહૂનામાયુધાનાં ત્વં પિનાકં ધર્મુમિચ્છસિ।
કિમર્થં દેવદેવેશ તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-206-18 (89333)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-206-19x (7450)
શસ્ત્રાગમં તે વક્ષ્યામિ શૃણુ ધર્મ્યં શુચિસ્મિતે।
યુગાન્તરે મહાદેવિ કણ્વો નામ મહામુનિઃ॥ 13-206-19 (89334)
સ હિ દિવ્યાં તપશ્ચર્યાં કર્તુમેવોપચક્રમે।
તથા તસ્ય તપો ઘોરં ચરતઃ કાલપર્યયાત્।
વલ્મીકં પુનરુદ્ભૂતં તસ્યૈવ શિરસિ પ્રિયે॥ 13-206-20 (89335)
વેણુર્વલ્મીકસંયોગાન્મૂર્ધ્નિ તસ્ય બભૂવ હ।
ધરમાણશ્ચ તત્સર્વં તપશ્ચર્યાં તથાઽકરોત્॥ 13-206-21 (89336)
તસ્મૈ બ્રહ્મા વરં દાતું જગામ તપસાર્ચિતઃ।
દત્ત્વા તસ્મૈ વરં દેવો વેણું દૃષ્ટ્વા ત્વચિન્તયત્॥ 13-206-22 (89337)
લોકકાર્યં સમુદ્દિશ્ય વેણુનાઽનેન ભામિનિ।
ચિન્તયિત્વા તમાદાય કાર્મુકાર્થે ન્યયોજયત્॥ 13-206-23 (89338)
વિષ્ણોર્મમ ચ સામર્થ્યં જ્ઞાત્વા લોકપિતામહઃ।
ધનુષી દ્વે તદા પ્રાદાદ્વિષ્ણવે ચ મમૈવ ચ॥ 13-206-24 (89339)
પિનાકં નામ મે ચાપં શાર્ઙ્ગં નામ હરેર્ધનુઃ।
તૃતીયમવશેષેણ ગાણ્ડીવમભવદ્ધનુઃ॥ 13-206-25 (89340)
તચ્ચ સોમાય નિર્દિશ્ય બ્રહ્મા લોકં ગતઃ પુનઃ।
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં શસ્ત્રાગમમનિન્દિતે॥ 13-206-26 (89341)
ઉમોવાચ। 13-206-27x (7451)
ભગવન્દેવદેવેશ પિનાકપરમપ્રિય।
વાહનેષુ તથાઽન્યેષુ સત્સુ ભૂતપતે તવ॥ 13-206-27 (89342)
અયં તુ વૃષભઃ કસ્માદ્વાહનં સ યથાઽભવત્।
એષ મે સશયો દેવ તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-206-28 (89343)
મહાદેવ ઉવાચ। 13-206-29x (7452)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ વાહનં સ યથાઽભવત્॥ 13-206-29 (89344)
આદિસર્ગે પુરા ગાવઃ શ્વેતવર્ણાઃ શુચિસ્મિતે।
બલસંહનના ગાવો દર્પયુક્તાશ્ચરન્તિ તાઃ॥ 13-206-30 (89345)
અહં તુ તપ આતિષ્ઠં તસ્મિન્કાલે શુભાનને।
એકપાદશ્ચોર્ધ્વબાહુર્લોકાર્થં હિમવદ્ગિરૌ॥ 13-206-31 (89346)
ગાવો મે પાર્શ્વમાગમ્ય દર્પોત્સિક્તાઃ સમન્તતઃ।
સ્થાનભ્રંશં તદા દેવિ ચક્રિરે બહુશસ્તદા॥ 13-206-32 (89347)
અપચારેણ વૈ તાસાં મનઃક્ષોભોઽભવન્મમ।
તસ્માદ્દગ્ધા યદા ગાવો રોષાવિષ્ટેન ચેતસા॥ 13-206-33 (89348)
તસ્મિંસ્તુ વ્યસને ઘોરે વર્તમાને પશૂન્પ્રતિ।
અનેન વૃષભેણાહં શમિતઃ સમ્પ્રસાદનૈઃ॥ 13-206-34 (89349)
તદાપ્રભૃતિ શાન્તાશ્ચ વર્ણભેદત્વમાગતાઃ।
શ્વેતોઽયં વૃષભો દેવિ પૂર્વસંસ્કારસંયુતઃ।
વાહનત્વે ધ્વજત્વે મે તદાપ્રભૃતિ યોજિતઃ॥ 13-206-35 (89350)
તસ્માન્મે ગોપતિત્વં ચ દેવૈર્ગોભિશ્ચ કલ્પિતમ્।
પ્રસન્નશ્ચાભવં દેવિ તદા ગોપતિતાં ગતઃ॥ ॥ 13-206-36 (89351)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષડધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 206 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 207
॥ શ્રીઃ ॥
13.207. અધ્યાયઃ 207
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ઈશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ સ્વસ્ય શ્મશાનવાસચન્દ્રકલાધારણાદેઃ કારણાભિધાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્સર્વભૂતેશ શૂલપાણે વૃષધ્વજ।
આવાસેષુ વિચિત્રેષુ રમ્યેષુ ચ શુભેશુ ચ॥ 13-207-1 (89352)
સત્સુ ચાન્યેષુ ભૂતેષુ શ્મશાને રમસે કથમ્।
કેશાસ્થિકલિલે ભીમે કપાલશતસઙ્કુલે॥ 13-207-2 (89353)
સૃગાલગૃધ્રમ્પૂર્ણે શવધૂમસમાકુલે।
ચિતાગ્નિવિષમે ઘોરે ગહને ચ ભયાનકે॥ 13-207-3 (89354)
એવં કલેવરક્ષેત્રે દુર્દર્શે રમસે કથમ્।
એષ મે સંશયો દેવ તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-207-4 (89355)
મહાદેવ ઉવાચ। 13-207-5x (7453)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ શૃણુ દેવિ સમાહિતા।
આવાસાર્થં પુરા દેવિ શુદ્ધાન્વેષી શુચિસ્મિતે॥ 13-207-5 (89356)
નાધ્યગચ્છં ચિરં કાલં દેશં શુચિતમં શુભે।
એષ મેઽભિનિવેશોઽભૂત્તસ્મિન્કાલે પ્રજાપતિઃ॥ 13-207-6 (89357)
આકુલઃ સુમહાઘોરઃ પ્રાદુરાસીત્સમન્તતઃ।
સમ્ભૂતા ભૂતસૃષ્ટિશ્ચ ઘોરા લોકભયાવહા॥ 13-207-7 (89358)
નાનાવર્ણા વિરૂપાશ્ચ તીક્ષ્ણદંષ્ટ્રાઃ પ્રહારિણઃ।
પિશાચરક્ષોવદનાઃ પ્રાણિનાં પ્રાણહારિણઃ।
ઇતશ્ચરન્તિ નિઘ્નન્તઃ પ્રાણિનો ભૃશમેવ ચ॥ 13-207-8 (89359)
એવં લોકે પ્રાણિહીને ક્ષયં યાતે પિતામહઃ।
ચિન્તયંસ્તત્પ્રતીકારં માં ચ શક્તં હિ નિગ્રહે॥ 13-207-9 (89360)
એવં જ્ઞાત્વા તતો બ્રહ્મા તસ્મિન્કર્મણ્યોજયત્।
તચ્ચ પ્રાણિહિતાર્થં તુ મયાઽપ્યનુમતં પ્રિયે॥ 13-207-10 (89361)
તસ્માત્સંરક્ષિતા દેવિ ભૂતેભ્યઃ પ્રાણિનો ભયાત્।
અસ્માચ્છ્મશાનાન્મેધ્યં તુ નાસ્તિ કિઞ્ચિદનિન્દિતે।
નિઃસમ્પાતાન્મનુષ્યાણાં તસ્માચ્છુચિતમં સ્મૃતં॥ 13-207-11 (89362)
ભૂતસૃષ્ટિં ચ તાં ચાહં શ્મશાને સંન્યવેશયમ્।
તત્રસ્થઃ સર્વભૂતાનાં વિનિહન્મિ પ્રિયે ભયમ્॥ 13-207-12 (89363)
ન ચ ભૂતગણેનાહં વિના વસિતુમુત્સહે।
તસ્માન્મે સન્નિવાસાય શ્મશાને રોચતે મનઃ॥ 13-207-13 (89364)
મેધ્યકામૈર્દ્વિજૈનિત્યં મેધ્યમિત્યભિધીયતે।
આચરદ્ભિર્વ્રતં નિત્યં મોક્ષકામૈશ્ચ સેવ્યતે॥ 13-207-14 (89365)
સ્થાનં મે તત્ર વિહિતં વીરસ્થાનમિતિ પ્રિયે।
કપાલશતસમ્પૂર્ણમભિરૂપં ભયાનકમ્॥ 13-207-15 (89366)
મધ્યાહ્ને સન્ધ્યયોસ્તત્ર નક્ષત્રે રુદ્રદેવતે।
આયુષ્કામૈરશુદ્ધૈર્વા ન ગન્તવ્યમિતિ સ્થિતિઃ॥ 13-207-16 (89367)
મદન્યેન ન શક્યં હિ નિહન્તું ભૂતજં ભયમ્।
તત્રસ્થોઽહં પ્રજાઃ સર્વાઃ પાલયામિ દિનેદિને॥ 13-207-17 (89368)
મન્નિયોગાદ્ભૂતસઙ્ઘા ન ચ ઘ્નન્તીહ કઞ્ચન।
તાંસ્તુ લોકહિતાર્તાય શ્મશાને રમયાન્મહમ્।
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ 13-207-18 (89369)
ઉમોવાચ। 13-207-19x (7454)
ભગવન્દેવદેવેશ ત્રિનેત્ર વૃષભધ્વજ।
પિઙ્ગલં વિકૃતં ભાતિ રૂપં તે તુ ભયાનકમ્॥ 13-207-19 (89370)
ભસ્મદિગ્ધં વિરૂપાક્ષં તીક્ષ્ણદંષ્ટ્રં જટાકુલમ્।
વ્યાઘ્રોદરત્વક્સંવીતં કપિલશ્મશ્રુસંતતમ્॥ 13-207-20 (89371)
રૌદ્રં ભયાનકં ઘોરં શૂલપટ્ટસસંયુતમ્।
કિમર્થં ત્વીદૃશં રૂપં તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-207-21 (89372)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-207-22x (7455)
તદહં કથયિષ્યામિ શૃણુ તત્ત્વં સમાહિતા।
દ્વિવિધો લૌકિકો ભાવઃ શીતમુષ્ણમિતિ પ્રિયે॥ 13-207-22 (89373)
તયોર્હિ ગ્રસિતં સર્વં સૌમ્યાગ્નેયમિદં જગત્॥ 13-207-23 (89374)
સૌમ્યત્વં સતતં વિષ્ણૌ મય્યાગ્નેયં પ્રતિષ્ઠિતમ્।
અનેન વપુષા નિત્યં સર્વલોકાન્બિભર્મ્યહમ્॥ 13-207-24 (89375)
રૌદ્રાકૃતિં વિરૂપાક્ષં શૂલપટ્ટસસંયુતમ્।
આગ્નેયમિતિ મે રૂપં દેવિ લોકહિતે રતમ્॥ 13-207-25 (89376)
યદ્યહં વિપરીતઃ સ્યામેતત્ત્યક્ત્વા શુભાનને।
તદૈવ સર્વલોકાનાં વિપરીતં પ્રવર્તતે॥ 13-207-26 (89377)
તસ્માન્મયેદં ધ્રિયતે રૂપં લોકહિતૈષિણા।
ઇતિ તે કથિતં દેવિ કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ 13-207-27 (89378)
ઉમોવાચ। 13-207-28x (7456)
ભગવન્દેવદેવેશ શૂલપાણે વૃષધ્વજ।
કિમર્થં ચન્દ્રરેખા તે શિરોભાગે વિરોચતે।
શ્રોતુમિચ્છામ્યહં દેવ તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-207-28 (89379)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-207-29x (7457)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ કલ્યાણિ કારણમ્।
પુરાઽહં કારણાદ્દેવિ કોપયુક્તઃ શુચિસ્મિતે।
દક્ષયજ્ઞવધાર્યાય ભૂતસઙ્ઘૈઃ સમાવૃતઃ॥ 13-207-29 (89380)
તસ્મિન્ક્રતુવરે ઘોરે યજ્ઞભાગનિમિત્તતઃ।
દેવા વિભ્રંશિતાસ્તે વૈ યેષાં ભાગઃ ક્રતૌ કૃતઃ॥ 13-207-30 (89381)
સોમસ્તત્ર મયા દેવિ કુપિતેન ભૃશાર્દિતઃ।
પશ્યંશ્ચાનપરાધી સન્પાદઙ્ગુષ્ઠેન તાડિતઃ॥ 13-207-31 (89382)
તથાપિ વિકૃતેનાહં સામપૂર્વં પ્રસાદિતઃ।
તન્મે ચિન્તયતશ્ચાસીત્પશ્ચાત્તાપઃ પુરા પ્રિયે॥ 13-207-32 (89383)
તદાપ્રભૃતિ સોમં વૈ શિરસા ધારયામ્યમ્।
એવં મે પાપહાનિસ્તુ ભવેદિતિ મતિર્મમ।
તદાપ્રભૃતિ વૈ સોમો મૂર્ધ્નિ સંદૃશ્યતે સદા॥ 13-207-33 (89384)
નારદ ઉવાચ। 13-207-34x (7458)
એવં બ્રુવતિ દેવેશે વિસ્મિતાઃ પરમર્ષયઃ।
વાગ્ભિઃ સાઞ્જલિમાલાભિરભિતુષ્ટુવુરીશ્વરમ્॥ 13-207-34 (89385)
ઋષય ઊચુઃ। 13-207-35x (7459)
નમઃ શઙ્કર સર્વેશ નમઃ સર્વજગદ્ભુરો।
નમો દેવાદિદેવાય નમઃ શશિકલાધર॥ 13-207-35 (89386)
નમો ઘોરતરાદ્ધોર નમો રુદ્રાય શઙ્કર।
નમઃ શાન્તતરાચ્છાન્ત નમશ્ચન્દ્રસ્ય પાલક॥ 13-207-36 (89387)
નમઃ સોમાય દેવાય નમસ્તુભ્યં ચતુર્મુખ।
નમો ભૂતપતે શંભો જહ્નુકન્યામ્બુશેખર॥ 13-207-37 (89388)
નમસ્ત્રિશૂલહસ્તાય પન્નગાભરણાય ચ।
નમોસ્તુ વિષમાક્ષાય દક્ષયજ્ઞપ્રદાહક॥ 13-207-38 (89389)
નમોસ્તુ બહુનેત્રાય લોકરક્ષણતત્પર।
અહો દેવસ્ય મહાત્મ્યમહો દેવસ્ય વૈ કૃપા।
એવં ધર્મપરત્વં ચ દેવદેવસ્ય ચાર્હતિ॥ 13-207-39 (89390)
એવં બ્રુવત્સુ મુનિષુ વચો દેવ્યબ્રવીદ્ધરમ્।
સમ્પ્રીત્યર્થં મુનીનાં સા ક્ષણજ્ઞા પરમં હિતમ્॥ 13-207-40 (89391)
ઉમોવાચ। 13-207-41x (7460)
ભગવન્દેવદેવેશ સર્વલોકનમસ્કૃત।
અસ્યૈવ ઋષિસઙ્ઘસ્ય મમ ચ પ્રિયકામ્યયા॥ 13-207-41 (89392)
વર્ણાશ્રમકૃતં ધર્મં વક્તુમર્હસ્યશેષતઃ।
ન તૃપ્તિરસ્તિ દેવેશ શ્રવણીયં હિ તે વચઃ॥ 13-207-42 (89393)
સધર્મચારિણી ચેયં ભક્તા ચેયમિતિ પ્રભો।
વક્તુમર્હસિ દેવેશ લોકાનાં હિતકામ્યયા।
યાથાતથ્યેન તત્સર્વં વક્તુમર્હસિ શંકર॥ ॥ 13-207-43 (89394)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 207 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 208
॥ શ્રીઃ ॥
13.208. અધ્યાયઃ 208
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ઈશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ વર્ણાશ્રમધર્મકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
મહેશ્વર ઉવાચ।
હન્ત તે કથયિષ્યામિ યત્તે દેવિ મનઃપ્રિયમ્।
શૃણુ તત્સર્વમખિલં ધર્મં વર્ણાશ્રમાશ્રિતમ્॥ 13-208-1 (89395)
બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયા વૈશ્યાઃ શુદ્રાશ્ચેતિ ચતુર્વિધમ્।
બ્રાહ્મણા વિહિતાઃ પૂર્વં લોકતન્ત્રમભીપ્સતા।
કર્માણિ ચ તદર્હાણિ શાસ્ત્રેષુ વિહિતાનિ વૈ॥ 13-208-2 (89396)
યદીદમેકવર્ણં સ્યાજ્જગત્સર્વં વિનશ્યતિ।
સહૈવ દેવિ વર્ણાનિ ચત્વારિ વિહિતાન્યતઃ॥ 13-208-3 (89397)
મુખતો બ્રાહ્મણાઃ સૃષ્ટસ્તસ્માત્તે વાગ્વિશારદાઃ।
બાહુભ્યાં ક્ષત્રિયાઃ સૃષ્ટાસ્તસ્માત્તે બાહુગર્વિતાઃ॥ 13-208-4 (89398)
ઊરુભ્યામુદ્ગતા વૈશ્યાસ્તસ્માદ્વાર્તોપજીવિનઃ।
શૂદ્રાશ્ચ પાદતઃ સૃષ્ટાસ્તસ્માત્તે પરિચાકાઃ॥ 13-208-5 (89399)
તેષાં ધર્માંશ્ચ કર્માણિ શૃણુ દેવિ સમાહિતા।
વિપ્રાઃ કૃતા ભૂમિદેવા લોકાનાં ધારણે કૃતાઃ।
તે કૈશ્ચિન્નાવમન્તવ્યા બ્રાહ્મણા હિતમિચ્છુભિઃ॥ 13-208-6 (89400)
યદિ તે બ્રાહ્મણા ન સ્યુર્દાનયોગવહાઃ સદા।
ઉભયોર્લોકયોર્દેવિ સ્થિતિર્ન સ્યાત્સમાસતઃ॥ 13-208-7 (89401)
લોકેષુ દુર્લભં કિંતુ બ્રાહ્મણત્વમિતિ સ્મૃતમ્।
અબુધો વા દરિદ્રો વા પૂજનીયઃ સદૈવ સઃ॥ 13-208-8 (89402)
બ્રાહ્મણાન્યોઽવમન્યેત નિન્દેચ્ચ ક્રોધયેચ્ચ વા।
પ્રહરેત હરેદ્વાઽપિ ધનં તેષાં નરાધમઃ॥ 13-208-9 (89403)
કારયેદ્ધીનકર્મણિ કામલોભવિમોહનાત્।
સ ચ મામવમન્યેત માં ક્રોધયતિ નિન્દતિ॥ 13-208-10 (89404)
મામેવ પ્રહરેન્મૂઢો મદ્ધનસ્યાપહારકઃ।
મામેવ પ્રેષણં કૃત્વા નિદન્તે મૂઢચેતનઃ॥ 13-208-11 (89405)
સ્વાધ્યાયો યજનં દાનં તસ્ય ધર્મ ઇતિ સ્થિતિઃ।
કર્મણ્યધ્યાપનં ચૈવ યાજનં ચ પ્રતિગ્રહઃ।
સત્યં શાન્તિસ્તપઃ શૌચં તસ્ય ધર્મઃ સનાતનઃ॥ 13-208-12 (89406)
વિક્રયો રસધાન્યાનાં બ્રાહ્મણસ્ય વિગર્હિતઃ।
અનાપદિ ચ શૂદ્રાન્નં વૃષલીસઙ્ગ્રહસ્તથા॥ 13-208-13 (89407)
તપ એવ સદા ધર્મો બ્રાહ્મણસ્ય ન સંશયઃ।
સ તુ ધર્માર્થમુત્પન્નઃ પૂર્વં ધાત્રા તપોબલાત્॥ 13-208-14 (89408)
તસ્યોપનયનં ધર્મો નિત્યં ચોદકધારણમ્।
શાસ્ત્રસ્ય શ્રવણં ધર્મો દેવવ્રતનિષેવણમ્॥ 13-208-15 (89409)
અગ્નિકાર્યં પરો ધર્મો નિત્યયજ્ઞોપવીતિતા।
શૂદ્રાન્નવર્જનં ધર્મો ધર્મઃ સત્પથસેવનમ્।
ધર્મો નિત્યોપવાસિત્વં બ્રહ્મચર્યં પરં તથા॥ 13-208-16 (89410)
ગૃહસ્થસ્ય પરો ધર્મો ગૃહસ્થાશ્રમિણસ્તથા।
ગૃહસમ્માર્જનં ધર્મ આલેપનવિધિસ્તથા॥ 13-208-17 (89411)
અતિથિપ્રિયતા ધર્મો ધર્મસ્ત્રેતાગ્નિધારણમ્।
ઇષ્ટિર્વા પશુબન્ધાશ્ચ વિધિપૂર્વં પરંતપ॥ 13-208-18 (89412)
દમ્પત્યોઃ સમશીલત્વં ધર્મો વૈ ગૃહમેધિનામ્।
એવં દ્વિજન્મનો ધર્મો ગાર્હસ્થ્યે ધર્મધારણમ્॥ 13-208-19 (89413)
યસ્તુ ક્ષત્રગતો ધર્મસ્ત્વયા દેવિ પ્રયોદિતઃ।
તમહં તે પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ દેવિ સમાહિતા॥ 13-208-20 (89414)
ક્ષત્રિયાસ્તુ તતો દેવિ દ્વિજાનાં પાલને સ્મૃતાઃ।
યદિ નિઃક્ષત્રિયો લોકો જગત્સ્યાદધરોત્તરમ્॥ 13-208-21 (89415)
રક્ષણાત્ક્ષત્રિયૈરેવ જગદ્ભવતિ શાશ્વતમ્।
તસ્યાપ્યધ્યયનં દાનં યજનં ધર્મતઃ સ્મૃતમ્॥ 13-208-22 (89416)
દીનાનાં રક્ષણં ચૈવ પાપનામનુશાસનમ્।
સતાં સમ્પોષણં ચૈવ કર્મષણ્માર્ગજીવનમ્॥ 13-208-23 (89417)
ઉત્સાહઃ શસ્ત્રજીવિત્વં તસ્ય ધર્મઃ સનાતનઃ।
ભૃત્યાનાં ભરણં ધર્મઃ કૃતે કર્મણ્યમોઘતા॥ 13-208-24 (89418)
સમ્યગ્ગુણયુતો ધર્મો ધર્મઃ પૌરહિતક્રિયા।
વ્યવહારસ્થિતિર્નિત્યં ગુણયુક્તો મહીપતિઃ॥ 13-208-25 (89419)
આર્તવિત્તપ્રદો રાજા ધર્મં પ્રાપ્નોત્યનુત્તમમ્।
એવં તૈર્વિહિતઃ પૂર્વૈર્ધર્મઃ કર્મવિધાનતઃ॥ 13-208-26 (89420)
તથૈવ દેવિ વૈશ્યાશ્ચ લોકયાત્રાહિતાઃ સ્મૃતાઃ।
અન્યે તાનુપજીવન્તિ પ્રત્યક્ષફલદા હિ તે॥ 13-208-27 (89421)
યદિ ન સ્યુસ્તથા વૈશ્યા ન ભવેયુસ્તથા પરે।
તેષામધ્યયનં દાનં ગજનં ધર્મ ઉચ્યતે॥ 13-208-28 (89422)
વૈશ્યસ્ય સતતં ધર્મઃ પાશુપાલ્યં કૃષિસ્તથા।
અગ્નિહોત્રપરિસ્પન્દાસ્ત્રયો વર્ણા દ્વિજાતયઃ॥ 13-208-29 (89423)
વાણિજ્યં સત્પથે સ્થાનમાતિથેયત્વમેવ ચ।
વિપ્રાણાં સ્વાગતન્યાયો વૈશ્યધર્મઃ સનાતનઃ॥ 13-208-30 (89424)
તિલગન્ધરસાશ્ચૈવ ન વિક્રેયાઃ કથઞ્ચન।
વણિક્પથમુપાસદ્ભિર્વૈશ્યૈર્વૈશ્યપથિ સ્થિતૈઃ॥ 13-208-31 (89425)
સર્વાતિથ્યં ત્રિવર્ગસ્ય યથાશક્તિ દિવાનિશમ્।
એવં તે વિહિતા દેવિ લોકયાત્રા સ્વયંભુવા॥ 13-208-32 (89426)
તથૈવ શૂદ્રા વિહિતાઃ સર્વધર્મપ્રસાધકાઃ।
શૂદ્રાશ્ચ યદિ તે ન સ્યુઃ કર્મકર્તા ન વિદ્યતે॥ 13-208-33 (89427)
ત્રયઃ પૂર્વે શૂદ્રમૂલાઃ સર્વે કર્મકરાઃ સ્મૃતાઃ।
બ્રાહ્મણાદિષુ શુશ્રૂષા દાસધર્મ ઇતિ સ્મૃતઃ॥ 13-208-34 (89428)
વાર્તા ચ કારુકર્માણિ શિલ્યં નાટ્યં તથૈવ ચ।
અહિંસકઃ શુભાચારો દેવતદ્વિજવન્દકઃ॥ 13-208-35 (89429)
શૂદ્રો ધર્મફલૈરિષ્ટૈઃ સ્વધર્મેણોપપદ્યતે।
એવમાદિ તથાઽન્યચ્ચ શૂદ્રધર્મ ઇતિ સ્મૃતઃ॥ 13-208-36 (89430)
તેઽપ્યેવં વિહિતા લોકે કર્મયોગ્યાઃ શુભાનને॥ 13-208-37 (89431)
એવં ચતુર્ણાં વર્ણાનાં વર્ણલોકાઃ પરત્ર ચ।
વિહિતાશ્ચ તથા દૃષ્ટા યથાવદ્ધર્મચારિણિ॥ 13-208-38 (89432)
એષ વર્ણાશ્રયો ધર્મઃ કર્મ ચૈવ તદર્પણમ્।
કથિતં શ્રોતુકામાયાઃ કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ 13-208-39 (89433)
ઉમોવાચ। 13-208-40x (7461)
ભગવન્દેવદેવેશ નમસ્તે વૃષભધ્વજ।
શ્રોતુમિચ્છામ્યહં દેવ ધર્મમાશ્રમિણાં વિભો॥ 13-208-40 (89434)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-208-41x (7462)
તથાઽઽશ્રમગતં ધર્મં શૃણુ દેવિ સમાહિતા।
આશ્રમાણાં તુ યો ધર્મઃ ક્રિયતે બ્રહ્મવાદિભિઃ॥ 13-208-41 (89435)
ગૃહસ્થઃ પ્રવરસ્તેષાં ગાર્હસ્થ્યં ધર્મમાશ્રિતઃ।
પઞ્ચયજ્ઞક્રિયાશૌચં દારતુષ્ટિરતન્દ્રિતા॥ 13-208-42 (89436)
ઋતુકાલાભિગમનં દાનયજ્ઞતપાંસિ ચ।
અવિપ્રવાસસ્તસ્યેષ્ટઃ સ્વાધ્યાયશ્વાગ્નિપૂર્વકમ્॥ 13-208-43 (89437)
અતિથીનામાભિમુખ્યં શક્ત્યા ચેષ્ટનિમન્ત્રણમ્।
અનુગ્રહશ્ચ સર્વેષાં મનોવાક્કાયકર્મભિઃ॥ 13-208-44 (89438)
એવમાદિ શુભં ચાન્યત્કુર્યાત્તદ્વૃત્તિમાન્ગૃહી।
એવં સઞ્ચરતસ્તસ્ય પુણ્યલોકા ન સંશયઃ। 13-208-45 (89439)
તથૈવ વાનપ્રસ્થસ્ય ધર્માઃ પ્રોક્તાઃ સનાતનાઃ॥ 13-208-46 (89440)
ગૃહવાસં સમુત્સૃકજ્ય નિશ્ચિત્યૈકમનાઃ શુભૈઃ।
વન્યૈરેવ તદાહારૈઃ વર્તયેદિતિ ચ સ્થિતિઃ॥ 13-208-47 (89441)
ભૂમિશય્યા જટાશ્મશ્રુચર્મવલ્કલધારણમ્।
દેવતાતિથિસત્કારો મહાકૃચ્છ્રાભિપૂજનમ્॥ 13-208-48 (89442)
અગ્નિહોત્રં ત્રિષવણં નિત્યં તસ્ય વિધીયતે।
બ્રહ્મચર્યં ક્ષમા શૌચં તસ્ય ધર્મઃ સનાતનઃ।
એવં સ વિગતે પ્રાણે દેવલોકે મહીયતે॥ 13-208-49 (89443)
યતિધર્માસ્તથા દેવિ ગૃહાંસ્ત્યક્ત્વા યતસ્તતઃ।
આકિઞ્ચન્યમનારમ્ભઃ સર્વતઃ શૌચમાર્જવમ્॥ 13-208-50 (89444)
સર્વત્ર ભૈક્ષચર્યા ચ સર્વત્રૈવ વિવાસનમ્।
સદા ધ્યાનપરત્વં ચ દેહશુદ્ધિઃ ક્ષમા દયા।
તત્વાનુગતબુદ્ધિત્વં તસ્ય ધર્મવિધિર્ભવેત્॥ 13-208-51 (89445)
બ્રહ્મચારી ચ યો દેવિ જન્મપ્રભૃતિ ભિક્ષિતઃ।
બ્રહ્મચર્યપરો ભૂત્વા સાધયેદ્ગુરુમાત્મનઃ।
સર્વકાલેષુ સર્વત્ર ગુરુપૂજાં સમાચરેત્॥ 13-208-52 (89446)
ભૈક્ષચર્યાગ્નિકાર્યં ચ સદા જલનિષેવણમ્।
સ્વાધ્યાયઃ સતતં તસ્ય એષ ધર્મઃ સનાતનઃ॥ 13-208-53 (89447)
તસ્ય ચેષ્ટા તુ ગુર્વર્થમાપ્રાણાન્તમિતિ સ્થિતિઃ।
ગુરોરભાવે તત્પુત્રે ગુરુવદ્વૃત્તિમાચરેત્॥ 13-208-54 (89448)
એવં સોપ્યમલાઁલ્લોકાન્બ્રાહ્મણઃ પ્રતિપદ્યતે।
એષ તે કથિતો દેવિ ધર્મશ્ચાશ્રમવાસિનામ્॥ 13-208-55 (89449)
ચતુર્ણામાશ્રમો યુક્તો લોક ઇત્યેવ વિદ્યતે।
કથિતં તે સમાસેન કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ ॥ 13-208-56 (89450)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટોત્તરદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 208 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-208-9 બ્રાહ્મણોઽભિહિતા શુચિઃ ઇતિ ક.પાઠઃ॥ 7-208-55 આયુષ્કામો દ્વિજો દેવિ ધારયેદ્ભસ્ય નિત્પશઃ। મોક્ષકામી ચ યો વિપ્રો ભૂતિકામોથવા પુનઃ। પુનરાવૃત્તિરહિતં લોકં સમ્પ્રતિપદ્યતે। ઇતિ થ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 209
॥ શ્રીઃ ॥
13.209. અધ્યાયઃ 209
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ઈશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ ઋષિધર્મકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્દેવદેવેશ ત્રિપુરાન્તક શઙ્કર।
અયં ત્વૃષિગણો દેવ તપસ્તપ ઇતિ પ્રભો॥ 13-209-1 (89451)
તપસા કર્શિતો નિત્યં તપોઽર્જનપરાયણઃ।
અસ્ય કિંલક્ષણો ધર્મઃ કીદૃશશ્ચાગમસ્તથા।
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું તન્મે વદ વરપ્રદ॥ 13-209-2 (89452)
નારદ ઉવાચ। 13-209-3x (7463)
એવં બ્રુવન્ત્યાં રુદ્રાણ્યામૃષયઃ સાધુસાધ્વિતિ।
અબ્રુવન્હૃષ્ટમનસઃ સર્વે તદ્ગતમાનસાઃ॥ 13-209-3 (89453)
શૃણ્વન્તીમૃષિધર્માંસ્તુ ઋષયશ્ચાભ્યપૂજયન્॥ 13-209-4 (89454)
ઋષય ઊચુઃ। 13-209-5x (7464)
ત્વત્પ્રસાદદ્વયં દેવિ શ્રોષ્યામઃ પરમં હિતમ્।
ધન્યાઃ ખલુ વયં સર્વે પાદમૂલં તવાશ્રિતાઃ।
ઇતિ સર્વે તદા દેવીં વાચા સમભિપૂજયન્॥ 13-209-5 (89455)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-209-6x (7465)
ન્યાયતસ્ત્વં મહાભાગે શ્રોતુકામા મનસ્વિનિ।
હન્ત તે કથયિષ્યામિ મુનિધર્મં શુચિસ્મિતે॥ 13-209-6 (89456)
વાનપ્રસ્થં સમાશ્રિત્ય ક્રિયતે બહુધા નરૈઃ।
બહુશાખો બહુવિધો ઋષિધર્મઃ સનાતનઃ॥ 13-209-7 (89457)
પ્રાયશઃ સર્વભોગાર્થમૃષિભિઃ ક્રિયતે તપઃ।
તથા સઞ્ચરતાં તેષાં દેવિ ધર્મવિધિં શૃણુ॥ 13-209-8 (89458)
ભૂત્વા પૂર્વં ગૃહસ્થસ્તુ પુત્રાનૃણ્યમવાપ્ય ચ।
કલત્રકાર્યં સંસ્થાપ્ય કારણાત્સંત્યજેદ્ગૃહમ્॥ 13-209-9 (89459)
અવસ્થાપ્ય મનો ધૃત્યા વ્યવસાયપુરઃસરઃ।
નિર્દારો વા સદારો વા વનવાસાય સંવ્રજેત્॥ 13-209-10 (89460)
દેશાઃ પરમપુણ્યા યે નદીવનસમન્વિતાઃ।
અબોધમુક્તાઃ પ્રાયેણ તીર્થાયતનસંયુતાઃ॥ 13-209-11 (89461)
તત્ર ગત્વા વિધિં જ્ઞાત્વા દીક્ષાં કુર્યાદ્યથાગમમ્।
દીક્ષિત્વૈકમના ભૂત્વા પરિચર્યાં સમાચરેત્॥ 13-209-12 (89462)
કાલ્યોત્થાનં ચ શૌચં ચ સર્વદેવપ્રણામનમ્।
સકૃદાલેપનં કાયે ત્યક્તદોષોઽપ્રમાદિતા॥ 13-209-13 (89463)
સાયંપ્રાતશ્ચાભિષેકં ચાગ્નિહોત્રં યથાવિધિ।
કાલે શૌચં ચ કાર્યં ચ જટાવલ્કલધારણમ્॥ 13-209-14 (89464)
સતતં વનચર્યા ચ સમિત્કુસુમકારણાત્।
નીવારાગ્રયણં કાલે શાકમૂલોપચાયનમ્॥ 13-209-15 (89465)
સદાયતનશૌચં ચ તસ્ય ધર્માય ચેષ્યતે।
અતિથીનામાભિમુખ્યં તત્પરત્વં ચ સર્વદા॥ 13-209-16 (89466)
પાદ્યાસનાભ્યાં સમ્પૂજ્ય તથાઽઽહારનિમન્ત્રણમ્।
અગ્રામ્યપચનં કાલે પિતૃદેવાર્ચનં તથા॥ 13-209-17 (89467)
પશ્ચાદતિથિસત્કારસ્તસ્ય ધર્મઃ સનાતનઃ।
શિષ્ટૈર્ધર્માસને ચૈવ ધર્માર્થસહિતાઃ કથાઃ॥ 13-209-18 (89468)
પ્રતિશ્રયવિભાગશ્ચ ભૂમિશય્યા શિલાસુ વા।
વ્રતોપવાસયોગશ્ચ ક્ષમા ચેન્દ્રિયનિગ્રહઃ॥ 13-209-19 (89469)
દિવારાત્રં યથાયોગં શૌચં ધર્મસ્ય ચિન્તનમ્।
એવં ધર્માઃ પુરા દૃષ્ટાઃ સામાન્યા વનવાસિનામ્॥ 13-209-20 (89470)
એવં વૈ યતમાનસ્ય કાલધર્મો યથા ભવેત્।
તથૈવ સોઽભિજયતિ સ્વર્ગલોકં શુચિસ્મિતે॥ 13-209-21 (89471)
તત્ર સંવિદિતા ભોગાઃ સ્વર્ગસ્ત્રીભિરનિન્દિતે।
પરિભ્રષ્ટો યથા સ્વર્ગાદ્વિશિષ્ટસ્તુ ભવેન્નૃષુ॥ 13-209-22 (89472)
એવં ધર્મસ્તથા દેવિ સર્વેષાં વનવાસિનામ્।
એતત્તે કથિતં સર્વં કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ 13-209-23 (89473)
ઉમોવાચ। 13-209-24x (7466)
ભગવન્દેવદેવેશ ઋષીણાં ચરિતં શુભમ્।
વિશેષધર્માનિચ્છામિ શ્રોતું કૌતૂહલં હિ મે॥ 13-209-24 (89474)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-209-25x (7467)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ દેવિ સમાહિતા॥ 13-209-25 (89475)
વનનિત્યૈર્વનરતૈર્વાનપ્રસ્થૈર્મહર્ષિભિઃ।
વનં ગુરુમિવાલમ્બ્ય વસ્તુવ્યમિતિ નિશ્ચયઃ॥ 13-209-26 (89476)
વીરશય્યામુપાસદ્ભિર્વારસ્થાનોપસેવિભિઃ।
વ્રતોપવાસૈર્બહુલૈર્ગ્રીષ્મે પઞ્ચતપૈસ્તથા॥ 13-209-27 (89477)
પઞ્ચયજ્ઞપરૈર્નિત્યં પૌર્ણમાસ્યાપરાયણૈઃ।
મણ્ડૂકશાયૈર્હેમન્તે શૈવાલાઙ્કુરભોજનૈઃ॥ 13-209-28 (89478)
ચીરવલ્કલસંવીતૈર્મૃગાજિનધરૈસ્તથા।
ચાતુર્માસ્યપરૈઃ કૈશ્ચિદ્દેવધર્મપરાયણૈઃ॥ 13-209-29 (89479)
એવંવિધૈર્વનેવાસૈસ્તપ્યતે સુમહત્તપઃ।
એવં કૃત્વા શુભં કર્મ પશ્ચાદ્યાતિ ત્રિવિષ્ટપમ્॥ 13-209-30 (89480)
તત્રાપિ સુમહત્કાલં સંવિહૃત્યિ યથાસુખમ્।
જાયતે માનુષે લોકે દાનભોગસમન્વિતઃ॥ 13-209-31 (89481)
તપોવિશેષસંયુક્તાઃ કથિતાસ્તે શુચિસ્મિતે॥ 13-209-32 (89482)
ઉમોવાચ। 13-209-33x (7468)
ભગવન્દેવદેવેશ તેષુ યે દારસંયુતાઃ।
કીદૃશં ચરિતં તેષાં તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-209-33 (89483)
મહેશ્વ ઉવાચ। 13-209-34x (7469)
ય એકપત્નીધર્માણશ્ચરન્તિ વિપુલં તપઃ।
વિંધ્યપાદેષુ યે કેચિદ્યે ચ નૈમિશવાસિનઃ॥ 13-209-34 (89484)
પુષ્કરેષુ ચ યે ચાન્યે નદીવનસમાશ્રિતાઃ।
સર્વે તે વિધિદૃષ્ટેન ચરન્તિ વિપુલં તપઃ॥ 13-209-35 (89485)
હિંસાદ્રોહવિમુક્તાશ્ચ સર્વભૂતાનુકમ્પિનઃ।
શાન્તા દાન્તા જિતક્રોધાઃ સર્વાતિથ્યપરાયણાઃ॥ 13-209-36 (89486)
પ્રાણિષ્વાત્મોપમા નિત્યમૃતુકાલાભિગામિનઃ।
સ્વદારસહિતા દેવિ ચરન્તિ વ્રતમુત્તમમ્॥ 13-209-37 (89487)
વસન્તિ સુખમવ્યગ્રાઃ પુત્રદારસમન્વિતાઃ।
તેષાં પરિચ્છદારમ્ભાઃ કૃતોપકરણાનિ ચ॥ 13-209-38 (89488)
ગૃહસ્થવદ્દ્વિતીયં તે યથાયોગં પ્રમાણતઃ।
પોષણાર્થં સ્વદારાણામગ્નિકાર્યાર્થમેવ ચ।
ગાવશ્ચ કર્ષણં ચૈવ સર્વમેતદ્વિધીયતે। 13-209-39 (89489)
એવં વનગતૈર્દેવિ કર્તવ્યં દારસઙ્ગ્રહૈઃ।
તે સ્વદારૈઃ સમાયાન્તિ પુણ્યાઁલ્લોકાન્દ્દઢવ્રતાઃ॥ 13-209-40 (89490)
પતિભિઃ સહ યે દારાશ્ચરન્તિ વિપુલં તપઃ।
અવ્યગ્રભાવાદૈકાત્મ્યાત્તાશ્ચ ગચ્છન્તિ વૈ દિવમ્।
એતત્તે કથિતં દેવિ કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ ॥ 13-209-41 (89491)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ નવાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 209 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 210
॥ શ્રીઃ ॥
13.210. અધ્યાયઃ 210
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ઈશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ ઋષીણાં કર્મફલવિશેષાદિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્દેવદેવેશ તેષાં કર્મફલં પ્રભો।
શ્રોતુમિચ્છામ્યહં દેવ પ્રસાદાત્તે વરપ્રદ॥ 13-210-1 (89492)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-210-2x (7470)
વાનપ્રસ્થગતં સર્વં ફલપાકં શૃણુ પ્રિયે॥ 13-210-2 (89493)
અગ્નિયોગં વ્રજન્ગ્રીષ્મે તતો દ્વાદશવાર્ષિકમ્।
રુદ્રલોકેઽભિજાયેત વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા॥ 13-210-3 (89494)
ઉપવાસવ્રતં કુર્વન્વર્ષાકાલે દૃઢવ્રતઃ।
સોમલોકેઽભિજાયેત નરો દ્વાદશવાર્ષિકમ્॥ 13-210-4 (89495)
કાષ્ઠવન્મૌનમાસ્થાય નરો દ્વાદશવાર્ષિકમ્।
મરુતાં લોકમાસ્થાય તત્ર ભોગૈશ્ચ યુજ્યતે॥ 13-210-5 (89496)
કુશશર્કરસંયુક્તે સ્થણ્ડિલે સંવિશન્મુનિઃ।
યક્ષલોકેઽભિજાયેત સહસ્રાણિ ચતુર્દશ॥ 13-210-6 (89497)
વર્ષાણાં ભોગસંયુક્તો નરો દ્વાદશવાર્ષિકમ્।
વીરાસનગતો યસ્તુ કણ્ટકાફલકાશ્રિતઃ।
ગન્ધર્વેષ્વભિજાયેત નરો દ્વાદશવાર્ષિકમ્॥ 13-210-7 (89498)
વીરસ્થાયી ચોર્ધ્વબાહુર્નરો દ્વાદશવાર્ષિકમ્।
દેવલોકેઽભિજાયેત દિવ્યભોગસમન્વિતઃ॥ 13-210-8 (89499)
પાદાઙ્ગુષ્ઠેન યસ્તિષ્ઠેદૂર્ધ્વબાહુર્જિતેન્દ્રિયઃ।
ઇન્દ્રલોકેઽભિજાયેત સહસ્રાણિ ચતુર્દશ। 13-210-9 (89500)
આહારનિયમં કૃત્વા મુનિર્દ્વાદશવાર્ષિકમ્।
નાગલોકેઽભિજાયેત સંવત્સરગણાન્બહૂન્॥ 13-210-10 (89501)
એવં દૃઢવ્રતા દેવિ વાનપ્રસ્થાશ્ચ કર્મભિઃ।
સ્થાનેષુ તત્ર તિષ્ઠન્તિ તત્તદ્ભોગસમન્વિતાઃ॥ 13-210-11 (89502)
તેભ્યો ભ્રષ્ટાઃ પુનર્દેવિ જાયન્તે નૃષુ ભોગિનઃ।
વર્ણોત્તમકુલેષ્વેવ ધનધાન્યસમન્વિતાઃ॥ 13-210-12 (89503)
એતત્તે કથિતં દેવિ કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ 13-210-13 (89504)
ઉમોવાચ। 13-210-14x (7471)
એષાં યથા વરાણાં તુ ધર્મમિચ્છામિ માનદ।
કૃપયા પરયાઽઽવિષ્ટસ્તન્મે બ્રૂહિ મહેશ્વર॥ 13-210-14 (89505)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-210-15x (7472)
ધર્મં યથા વરાણાં ત્વં શૃણુ ભામિનિ તત્પરા॥ 13-210-15 (89506)
વ્રતોપવાસશુદ્ધાઙ્ગાસ્તીર્થસ્નાનપરાયણાઃ।
ધૃતિમન્તઃક ક્ષમાયુક્તાઃ સત્યવ્રતપરાયણાઃ॥ 13-210-16 (89507)
પક્ષમાસોપવાસૈશ્ચ કર્શિતા ધર્મદર્શિનઃ।
વર્ષૈઃ શીતાતપૈશ્ચૈવ કુર્વન્તઃ પરમં તપઃ॥ 13-210-17 (89508)
કાલયોગેન ગચ્છન્તિ શક્રલોકં શુચિસ્મિતે।
તત્ર તે ભોગસંયુક્તા દિવ્યગન્ધસમન્વિતાઃ॥ 13-210-18 (89509)
દિવ્યભૂષણસંયુક્તા વિમાનવરસંયુતાઃ।
વિચરન્તિ યથાકામં દિવ્યસ્ત્રીગણસંયુતાઃ।
એતત્તે કથિતં દેવિ કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ 13-210-19 (89510)
ઉમોવાચ। 13-210-20x (7473)
તેષાં ચક્રચરાણાં ચ ધર્મમિચ્છામિ વૈ પ્રભો॥ 13-210-20 (89511)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-210-21x (7474)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ શૃણુ શાકટિકં શુભે॥ 13-210-21 (89512)
સંવહન્તો ધુરં દાનૈઃ શકટાનાં તુ સર્વદા।
પ્રાર્થયન્તે યથાકાલં શકટૈર્ભૈક્ષચર્યયા॥ 13-210-22 (89513)
તપોર્જનપરા ધીરાસ્તપસા ક્ષીણકલ્મષાઃ।
પર્યટન્તો દિશઃ સર્વાઃ કામક્રોધવિવર્જિતાઃ॥ 13-210-23 (89514)
તેનૈવ કાલયોગેન ત્રિદિવં યાન્તિ શોભને।
તત્ર પ્રમુદિતા ભોગૈર્વિચરન્તિ યથાસુખમ્॥ 13-210-24 (89515)
એતત્તે કથિતં દેવિ કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ 13-210-25 (89516)
ઉમોવાચ। 13-210-26x (7475)
વૈખાનસાનાં વૈ ધર્મં શ્રોતુમિચ્છામ્યહં પ્રભો॥ 13-210-26 (89517)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-210-27x (7476)
તે વૈ વૈખાનસા નામ વાનપ્રસ્થાઃ શુભેક્ષણે।
તીવ્રેણ તપસા યુક્તા દીપ્તિમન્તઃ સ્વતેજસા।
સત્યવ્રતપરા ધીરાસ્તેષાં નિષ્કલ્મષં તપઃ॥ 13-210-27 (89518)
અશ્મકુટ્ટાસ્તથાઽન્યે ચ દન્તોલૂખલિનસ્તથા।
શીર્ણપર્ણાશિનશ્ચાન્યે ઉઞ્છવૃત્તાસ્તથા પરે॥ 13-210-28 (89519)
કપોતવૃત્તયશ્ચાન્યે કાપોતીં વૃત્તિમાશ્રિતાઃ।
પશુપ્રચારનિરતાઃ ફેનપાશ્ચ તથા પરે॥ 13-210-29 (89520)
મૃગવન્મૃગચર્યાયાં સઞ્ચરન્તિ તથા પરે।
અબ્ભક્ષા વાયુભક્ષાશ્ચ નિરાહારાસ્તથૈવ ચ॥ 13-210-30 (89521)
કેચિચ્ચરન્તિ સદ્વિષ્ણોઃ પાદપૂજનમુત્તમમ્।
સઞ્ચરન્તિ તપો ઘોરં વ્યાધિમૃત્યુવિવર્જિતાઃ।
સ્વવશાદેવ તે મૃત્યું ભીષયન્તિ ચ નિત્યશઃ॥ 13-210-31 (89522)
ઇન્દ્રલોકે તથા તેષાં નિર્મિતા ભોગસઞ્ચયાઃ।
અમરૈઃ સમતાં યાન્તિ દેવવદ્ભોગસંયુતાઃ॥ 13-210-32 (89523)
વરાપ્સરોભિઃ સંયુક્તાશ્ચિરકાલમનિન્દિતે।
એતત્તે કથિતં દેવિ ભૂયઃ શ્રોતું કિમિચ્છસિ॥ 13-210-33 (89524)
ઉમોવાચ। 13-210-34x (7477)
ભગવઞ્શ્રોતુમિચ્છામિ વાલખિલ્યાંસ્તપોધનાન્॥ 13-210-34 (89525)
મહેસ્વર ઉવાચ। 13-210-35x (7478)
ધર્મચર્યાં તથા દેવિ વાલખિલ્યગતાં શૃણુ॥ 13-210-35 (89526)
મૃગનિર્મોકવસના નિર્દ્વન્દ્વાસ્તે તપોધનાઃ।
અઙ્ગુષ્ઠમાત્રાઃ સુશ્રોણિ તેષ્વેવાઙ્ગેષુ સંશ્રિતાઃ॥ 13-210-36 (89527)
ઉદ્યન્તં સતતં સૂર્યં સ્તુવન્તો વિવિધૈઃ સ્તવૈઃ।
ભાસ્કરસ્યેવ કિરણૈઃ સહસા યાન્તિ નિત્યદા।
દ્યોતયન્તો દિશઃ સર્વા ધર્મજ્ઞાઃ સત્યવાદિનઃ॥ 13-210-37 (89528)
તેષ્વેવ નિર્મલં સત્યં લોકાર્થં તુ પ્રતિષ્ઠિતમ્।
લોકોઽયં ધાર્યતે દેવિ તેષામેવ તપોબલાત્॥ 13-210-38 (89529)
મહાત્મનાં તુ તપસા સત્યેન ચ શુચિસ્મિતે।
ક્ષમયા ચ મહાભાગે ભૂતાનાં સંસ્થિતિં વિદુઃ॥ 13-210-39 (89530)
પ્રજાર્થમપિ લોકાર્થં મહદ્ભિઃ ક્રિયતે તપઃ।
તપસા પ્રાપ્યતે સર્વં તપસા પ્રાપ્યતે ફલમ્।
દુષ્પ્રાપમપિ યલ્લોકે તપસા પ્રાપ્યતે હિ તત્॥ 13-210-40 (89531)
પઞ્ચભૂતાર્થતત્વે ચ લોકસૃષ્ટિવિર્ધનમ્।
એતત્સર્વં સમાસેન તપોયોગાદ્વિનિર્મિતમ્॥ 13-210-41 (89532)
તસ્માદયં ત્વૃષિગણસ્તપસ્તપ ઇતિ પ્રિયે।
ધર્માન્વેષી તપઃ કર્તું યતતે સતતં પ્રિયે॥ 13-210-42 (89533)
અમરત્વં શિવત્વં ચ તપસા પ્રાપયેત્સદા।
એતત્તે કથિતં સર્વં શૃણ્વન્ત્યાસ્તે શ્રુતં પ્રિયે।
પ્રિયાર્થમૃષિસઙ્ઘસ્ય પ્રજાનાં હિતકામ્યયા॥ 13-210-43 (89534)
નારદ ઉવાચ। 13-210-44x (7479)
એવં બ્રુવન્તં દેવેશમૃષયશ્ચાપિ તુષ્ટુવુઃ।
ભૂયઃ પરતરં યત્તુ તદાપ્રભૃતિ ચક્રિરે॥ ॥ 13-210-44 (89535)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 210 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 211
॥ શ્રીઃ ॥
13.211. અધ્યાયઃ 211
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીપ્રતિ નિવૃત્તિધર્મફલકથનમ્॥ 1 ॥ તથા ગાર્હસ્થ્યપ્રશંસનપૂર્વકં તદ્ધર્મફલાદિકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ઉક્તસ્ત્વયા ત્રિવર્ગસ્ય ધર્મશ્ચ પરમઃ શુભઃ।
સર્વવ્યાપી તુ યો ધર્મો ભગવંસ્તં બ્રવીતુ મે। 13-211-1 (89536)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-211-2x (7480)
બ્રહ્મણા લોકસંસારે સૃષ્ટા ધાત્રા ગુણાર્થિના।
લોકાંસ્તારયિતું યુક્તા મર્ત્યેષુ ક્ષિતિદેવતાઃ॥ 13-211-2 (89537)
તેષુ તાવત્પ્રવક્ષ્યામિ ધર્મં શુભફલોદયમ્।
બ્રાહ્મણેષ્વભયો ધર્મઃ પરમઃ શુભલક્ષણઃ॥ 13-211-3 (89538)
ઇમે ચ ધર્મા લોકાનાં પૂર્વં સૃષ્ટાઃ સ્વયંભુવા।
પૃથિવ્યાં સદ્દ્વિજૈર્નિત્યં કીર્ત્યમાનં નિબોધ મે॥ 13-211-4 (89539)
સ્વદારનિરતિર્ધર્મો નિત્યં જપ્યં તથૈવ ચ।
સર્વાતિથ્યં ત્રિવર્ગસ્ય યથાશક્તિ દિવાનિશમ્॥ 13-211-5 (89540)
શૂદ્રો ધર્મપરો નિત્યં શુશ્રૂષાનિરતો ભવેત્॥ 13-211-6 (89541)
ત્રૈવિદ્યો બ્રાહ્મણો વૃદ્ધો ન ચાધ્યયનજીવકઃ।
ત્રિવર્ગસ્ય વ્યતિક્રાન્તં તસ્ય ધર્મઃ સનાતનઃ॥ 13-211-7 (89542)
ષટ્ કર્માણિ ચ પ્રોક્તાનિ સૃષ્ટાનિ બ્રહ્મણા પુરા।
ધર્મિષ્ઠાનિ વરિષ્ઠાનિ તાનિતાનિ શૃણૂત્તમે॥ 13-211-8 (89543)
યજનં યાજનં ચૈવ દાનં પાત્રે પ્રતિગ્રહઃ।
અધ્યાપનમધ્યયનં ષટ્કર્મા ધર્મભાગૃજુઃ॥ 13-211-9 (89544)
નિત્યઃ સ્વાધ્યાયતો ધર્મઃ નિત્યયજ્ઞઃ સનાતનઃ।
દાનં પ્રશંસતે નિત્યં બ્રાહ્મણેષુ ત્રિકર્મસુ॥ 13-211-10 (89545)
અયમેવ પરો ધર્મઃ સંવૃતઃ સત્સુ વિદ્યતે।
ગર્ભસ્થાને વિશુદ્ધાનાં ધર્મસ્ય નિયમો મહાન્॥ 13-211-11 (89546)
પઞ્ચયજ્ઞવિશુદ્ધાત્મા ઋતુનિત્યોઽનસૂયકઃ।
દાન્તો બ્રાહ્મણસત્કર્તા સુસંમૃષ્ટનિવેશનઃ॥ 13-211-12 (89547)
ચક્ષુઃશ્રોત્રમનોજિહ્વાસ્નિગ્ધવર્ણપ્રદઃ સદા।
અતિથ્યભ્યાગતરતઃ શેષાન્નકૃતભોજનઃ॥ 13-211-13 (89548)
પાદ્યમર્ઘ્યં યથાન્યાયમાસનં શયનં તથા।
દીપં પ્રતિશ્રયં ચૈવ યો દદાતિ સ ધાર્મિકઃ॥ 13-211-14 (89549)
પ્રાતરુત્થાય વૈ પશ્ચાદ્ભોજને તુ નિમન્ત્રયેત્।
સત્કૃત્યાઽનુવ્રજેદ્યશ્ચ તસ્ય ધર્મઃ સનાતનઃ॥ 13-211-15 (89550)
પ્રવૃત્તિલક્ષણો ધર્મો ગૃહસ્થેષુ વિધીયતે।
તદહં કીર્તયિષ્યામિ ત્રિવર્ગેષુ ચ યદ્યથા॥ 13-211-16 (89551)
એકેનાંશેન ધર્માર્થઃ કર્તવ્યો હિતમિચ્છતા।
એકેનાંશેન કામાર્થમેકમંશં વિવર્ધયેત્॥ 13-211-17 (89552)
નિવૃત્તિલક્ષણઃ પુણ્યો ધર્મો મોક્ષો વિધીયતે।
તસ્ય વૃત્તિં પ્રવક્ષ્યામિ તાં શૃણુષ્વ સમાહિતા॥ 13-211-18 (89553)
સર્વભૂતદયા ધર્મો નિવૃત્તેઃ પરમ સદા।
બુભુક્ષિતં પિપાસાર્તમતિથિં શ્રાન્તમાગતમ્।
અર્ચયન્તિ વરારોહે તેષામપિ ફલં મહત્॥ 13-211-19 (89554)
પાત્રમિત્યેવ દાતવ્યં સર્વસ્મૈ ધર્મકાઙ્ક્ષિભિઃ।
આગમિષ્યતિ યત્પાત્રં તત્પાત્રં તારયિષ્યતિ॥ 13-211-20 (89555)
કાલે સમ્પ્રાપ્તમતિથિં ભોક્તુકામમુપસ્થિતમ્।
યસ્તં સમ્ભાવયેત્તત્ર વ્યાસોઽયં સમુપસ્થિતઃ॥ 13-211-21 (89556)
તસ્ય પૂજાં યથાશક્ત્યા સૌમ્યચિત્તઃ પ્રયોજયેત્।
ચિત્તમૂલો ભવેદ્ધર્મો ધર્મમૂલં ભવેદ્યશઃ॥ 13-211-22 (89557)
તસ્માત્સૌમ્યેન ચિત્તેન દાતવ્યં દેવિ સર્વથા।
સૌમ્યચિત્તસ્તુ યો દદ્યાત્તદ્ધિ દાનમનુત્તમમ્॥ 13-211-23 (89558)
યથામ્બુબિન્દુભિઃ સૂક્ષ્મૈઃ પતદ્ભિર્મેદિનીતલે।
કેદારાશ્ચ તટાકાનિ સરાંસિ સરિતસ્તથા॥ 13-211-24 (89559)
તોયપૂર્ણાનિ દૃશ્યન્તે અપ્રતર્ક્યોઽતિશોભને।
અલ્પમલ્પમપિ હ્યેકં દીયમાનં વિવર્ધતે॥ 13-211-25 (89560)
પીડયાઽપિ ચ ભૃત્યાનાં દાનમેવ વિશિષ્યતે।
પુત્રદારધનં ધાન્યં ન મૃતાનનુગચ્છતિ॥ 13-211-26 (89561)
શ્રેયો દાનં ચ ભોગશ્ચ ધનં પ્રાપ્ય યશસ્વિનિ।
દાનેન હિ મહાભાગા ભવન્તિ મનુજાધિપાઃ॥ 13-211-27 (89562)
નાસ્તિ ભૂમૌ દાનસમં નાસ્તિ દાનસમો નિધિઃ।
નાસ્તિ સત્યાત્પરો ધર્મો નાનૃતાત્પાતકં પરમ્॥ 13-211-28 (89563)
આશ્રમે યસ્તુ તપ્યેત તપો મૂલફલાશનઃ।
આદિત્યાભિમુખો ભૂત્વા જટાવલ્કલસંવૃતઃ।
મણ્ડૂકશાયી હેમન્તે ગ્રીષ્મે પઞ્ચતપા ભવેત્॥ 13-211-29 (89564)
સમ્યક્તપશ્ચરન્તીહ શ્રદ્દધાના વનાશ્રમે।
ગૃહાશ્રમસ્ય તે દેવિ કલાં નાર્હન્તિ ષોડશીમ્॥ 13-211-30 (89565)
ઉમોવાચ। 13-211-31x (7481)
ગૃહાશ્રમસ્ય યા ચર્યા વ્રતાનિ નિયમાશ્ચ યે।
તથા ચ દેવતાઃ પૂજ્યાઃ સતતં ગૃહમેધિના॥ 13-211-31 (89566)
યદ્યચ્ચ પરિહર્તવ્યં ગૃહીણાતિથિપર્વસુ।
તત્સર્વં શ્રોતુમિચ્છામિ કથ્યમાનં ત્વયા વિભો॥ 13-211-32 (89567)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-211-33x (7482)
ગૃહાશ્રમસ્ય યન્મૂલં ફલં ધર્મોઽયમુત્તમમ્।
પાદૈશ્ચતુર્ભિઃ સતતં ધર્મો યત્ર પ્રતિષ્ઠિતઃ॥ 13-211-33 (89568)
સારભૂતં વરારોહે દધ્નો ઘૃતમિવોદ્ધૃતમ્।
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ શ્રૂયતાં ધર્મચારિણિ॥ 13-211-34 (89569)
`દંપત્યલઙ્કરિષ્ણુશ્ચ ગૃહદાનરતિર્નરઃ।
કલત્રસૌખ્યં વિન્દેત નાસ્તિ તત્ર વિચારણા॥ 13-211-35 (89570)
સ્ત્રિયો વા પુરુષો વાઽપિ દમ્પતીન્પૂજયન્તિ તે।
મનોભિલષિતાન્કામાન્પ્રાપ્નુવન્તિ ન સંશયઃ॥' 13-211-36 (89571)
શુશ્રૂષન્તે યે પિતરં માતરં ચ ગૃહાશ્રમે।
ભર્તારં ચૈવ યા નારી અગ્નિહોત્રં ચ યે દ્વિજાઃ॥ 13-211-37 (89572)
તેષુતેષુ ચ પ્રીણન્તિ દેવા ઇન્દ્રપુરોગમાઃ।
પિતરઃ પિતૃલોકસ્થાઃ સ્વધર્મેણ સ રજ્યતે॥ 13-211-38 (89573)
ઉમોવાચ। 13-211-39x (7483)
માતાપિતૃવિયુક્તાનાં કા ચર્યા ગૃહમેધિનામ્।
વિધવાનાં ચ નારીણાં ભવાનેવ બ્રવીતુ મે॥ 13-211-39 (89574)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-211-40x (7484)
દેવતાતિથિશુશ્રૂષા ગુરુવૃદ્ધાભિવાદનમ્।
અહિંસા સર્વભૂતાનામલોભઃ સત્યસન્ધતા॥ 13-211-40 (89575)
બ્રહ્મચર્યં શરણ્યત્વાશૌચં પૂર્વાભિભાષણમ્।
કૃતજ્ઞત્વમપૈશુન્યં સતતં ધર્મશીલતા॥ 13-211-41 (89576)
દિને દ્વિરભિષેકં ચ પિતૃદૈવતપૂજનમ્।
ગવાહ્નિકપ્રદાનં ચ સંવિભાગોઽતિથિષ્વપિ॥ 13-211-42 (89577)
દીપપ્રતિશ્રયં ચૈવ દદ્યાત્પાદ્યાસનં તથા।
પઞ્ચમેઽહનિ ષષ્ઠે વા દ્વાદશેઽપ્યષ્ટમેઽથવા।
તદુર્દશે પઞ્ચદશે બ્રહ્મચારી સદા ભવેત્॥ 13-211-43 (89578)
શ્મશ્રુકર્મ શિરોભ્યઙ્ગમઞ્જનં દન્તધાવનમ્।
નૈતેષ્વહસ્તુ કુર્વીત તેષુ લક્ષ્મીઃ પ્રતિષ્ઠિતા॥ 13-211-44 (89579)
વ્રતોપવાસનિયમસ્તપો દાનં ચ શક્તિતઃ।
ભરણં ભૃત્યવર્ગસ્ય દીનાનામનુકમ્પનમ્॥ 13-211-45 (89580)
પરદારાન્નિવૃત્તિશ્ચ સ્વદારેષુ રતિઃ સદા।
શરીરમેકં દંપત્યોર્વિધાત્રા પૂર્વનિર્મિતમ્।
તસ્માત્સ્વદારનિરતો બ્રહ્મચારી વિધીયતે॥ 13-211-46 (89581)
શીલવૃત્તવિનીતસ્ય નિગૃહીતેન્દ્રિયસ્ય ચ।
આર્જવે વર્તમાનસ્ય સર્વભૂતહિતૈષિણઃ॥ 13-211-47 (89582)
પ્રિયાતિથેશ્ચ ક્ષાન્તસ્ય ધર્માર્જિતધનસ્ય ચ।
ગૃહાશ્રમપદસ્થસ્ય કિમન્યૈઃ કૃત્યમાશ્રમૈઃ॥ 13-211-48 (89583)
યથા માતરમાશ્રિત્ય સર્વે જીવન્તિ જન્તવઃ।
તથા ગૃહાશ્રમં પ્રાપ્ય સર્વે જીવન્તિ ચાશ્રમાઃ॥ 13-211-49 (89584)
રાજાનઃ સર્વપાષણ્ડાઃ સર્વે રઙ્ગોપજીવિનઃ।
વ્યાલગ્રહાશ્ચ ડમ્યાશ્ચ ચોરા રાજભટાસ્તથા॥ 13-211-50 (89585)
સવિદ્યાઃ સર્વજીવજ્ઞાઃ સર્વે વૈ વિચિકિત્સકાઃ।
દૂરાધ્વાનં પ્રપન્નાશ્ચ ક્ષીણપથ્યોદના નરાઃ।
એતે ચાન્યે ચ બહવસ્તર્કયન્તિ ગૃહાશ્રમમ્॥ 13-211-51 (89586)
માર્જારા મૂષિકાઃ શ્વાનઃ સૂકરાશ્ચ શુકાસ્તથા।
કપોતકા કાવટકાઃ સરીસૃપનિષેવણાઃ।
અરણ્યવાસિનશ્ચાન્યે સઙ્ઘા યે મૃગપક્ષિણામ્॥ 13-211-52 (89587)
એવં બહુવિધા દેવિ લોકેઽસ્મિન્સચરાચરાઃ।
ગૃહે ક્ષેત્રે બિલે ચૈવ શતશોઽથ સહસ્રશઃ॥ 13-211-53 (89588)
ગૃહસ્થેન કૃતં કર્મ સર્વૈસ્તૈરિહ ભુજ્યતે।
ઉપયુક્તં ચ યત્તેષાં મતિમાન્નાનુશોચતિ॥ 13-211-54 (89589)
ધર્મ ઇત્યેવ સહ્કલ્પ્ય યસ્તુ તસ્ય ફલં શૃણુ।
સર્વયજ્ઞપ્રણીતસ્ય હયમેધેન યત્ફલમ્।
વર્ષે સ દ્વાદશે દેવિ ફલેનૈતેન યુજ્યતે॥ 13-211-55 (89590)
આશાપાશવિમોક્ષં ચ વિધિધર્મમનુત્તમમ્।
વૃક્ષમૂલચરો નિત્યં શૂન્યાગારિનિવેશનમમ્॥ 13-211-56 (89591)
નદીપુલિનશાયી ચ નદીતીરમનુવ્રજન્।
વિમુક્તઃ સર્વસઙ્ગેભ્યઃ સ્નેહબન્ધેન વૈ દ્વિજઃ। 13-211-57 (89592)
આત્મન્યેવાત્મના ભાવં સમાયોજ્યેહ તેન વૈ।
આત્મભૂતો યતાહારો મોક્ષદૃષ્ટેન કર્મણા॥ 13-211-58 (89593)
પવિત્રનિત્યો યુક્તશ્ચ તસ્ય ધર્મઃક સનાતનઃ।
નૈકત્ર રમતે સક્તો ન ચૈકગ્રામગોચરઃ।
યુક્તોઽપ્યટતિ યો યુક્તો ન ચૈકપુલિનાશ્રયઃ॥ 13-211-59 (89594)
એષ મોક્ષવિદાં ધર્મો વેદોક્તઃ સત્પથે સ્થિતઃ॥ ॥ 13-211-60 (89595)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકાદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 211 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 212
॥ શ્રીઃ ॥
13.212. અધ્યાયઃ 212
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ વિસ્તરેણ રાજધર્મકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
દેવદેવ નમસ્તુભ્યં ત્ર્યક્ષ ભો વૃષભધ્વજ।
શ્રુતં મે ભગવન્સર્વં ત્વત્પ્રસાદાન્મહેશ્વર॥ 13-212-1 (89596)
સઙ્ગૃહીતં મયા તચ્ચ તવ વાક્યમનુત્તમમ્।
ઇદાનીમસ્તિ સંદેહો માનુષેષ્વિહ કશ્ચન॥ 13-212-2 (89597)
તુલ્યપ્રાણશિરઃકાયો રાજાઽયમિતિ મૃશ્યતે।
કેન કર્મવિપાકેન સર્વપ્રાધાન્યમર્હતિ॥ 13-212-3 (89598)
સ ચાપિ દણ્ડયન્મર્ત્યાન્ભર્ત્સયન્વિધમન્નપિ।
પ્રેત્યભાવે કથં લોકાઁલ્લભતે પુણ્યકર્મણા।
રાજવૃત્તમહં તસ્માચ્છ્રોતુમિચ્છામિ માનદ॥ 13-212-4 (89599)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-212-5x (7485)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ રાજધર્મં શુભાનને॥ 13-212-5 (89600)
રાજાયત્તં હિ યત્સર્વં લોકવૃત્તં શુભાશુભમ્।
મહતસ્તપસો દેવિ ફલં રાજ્યમિતિ સ્મૃતમ્॥ 13-212-6 (89601)
તપોદાનમયં રાજ્યં પરં સ્થાનં વિધીયતે।
તસ્માદ્રાજ્ઞઃ સદા મર્ત્યાઃ પ્રણમન્તિ યતસ્તતઃ॥ 13-212-7 (89602)
ન્યાયતસ્ત્વં મહાભાગે શ્રોતુકામાઽસિ ભામિનિ।
તસ્માત્તસ્યૈવ ચરિતં જગત્પથ્યં શૃણુ પ્રિયે॥ 13-212-8 (89603)
અરાજકે પુરા ત્વાસીત્પ્રજાનાં સઙ્કુલં મહત્।
તદૃષ્ટ્વા સઙ્કુલં બ્રહ્મા મનું રાજ્યે ન્યવેદયત્।
તદાપ્રભૃતિ સંદૃષ્ટં રાજ્ઞાં વૃત્તં શુભાશુભમ્॥ 13-212-9 (89604)
તન્મે શૃણુ વરારોહે તસ્ય પથ્યં જગદ્ધિતમ્।
યથા પ્રેત્ય લભેત્સ્વર્ગં યથા વીર્યં યશસ્તથા॥ 13-212-10 (89605)
પિત્ર્યં વા ભૂતપૂર્વં વા સ્વયમુત્પાદ્ય વા પુનઃ।
રાજ્યધર્મમનુષ્ઠાય વિધિવદ્ભોક્તુમર્હતિ॥ 13-212-11 (89606)
આત્માનમેવ પ્રથમં વિનયૈરુપપાદયેત્।
અનુ ભૃત્યાન્પ્રજાઃ પશ્ચાદિત્યેષ વિનયક્રમઃ॥ 13-212-12 (89607)
સ્વામિનં ચોષમાં કૃત્વા પ્રજાસ્તદ્વૃત્તકાઙ્ક્ષયા।
સ્વયં વિનયસમ્પન્ના ભવન્તીહ શુભેક્ષણે॥ 13-212-13 (89608)
સ્વસ્માત્પૂર્વતરા રાજા વિનયત્યેવ વૈ પ્રજાઃ।
અપહાસ્યો ભવેત્તાદૃક્સ્વદોષસ્યાનવેક્ષણાત્॥ 13-212-14 (89609)
વિદ્યાભ્યાસૈર્વૃદ્ધયોગૈરાત્માનં વિનયં નયેત્।
વિદ્યા ધર્માર્થફલિની તદ્વિદો વૃદ્ધસંજ્ઞિતાઃ॥ 13-212-15 (89610)
ઇન્દ્રિયાણાં જયો દેવિ અત ઊર્ધ્વમુદાહૃતઃ।
અજયે સુમહાન્દોષો રાજાનં વિનિપાતયેત્॥ 13-212-16 (89611)
પઞ્ચૈવ સ્વવશે કૃત્વા તદર્થાન્પઞ્ચ શોષયેત્।
ષડુત્સૃજ્ય યથાયોગં જ્ઞાનેન વિનયેન ચ।
સાસ્ત્રચક્ષુર્નયપરો ભૂત્વા ભૃત્યાન્સમાહરેત્॥ 13-212-17 (89612)
વૃત્તશ્રુતકુલોપેતાનુપધાબિઃ પરીક્ષિતાન્।
અમાત્યાનુપધાતીતાન્સોપસર્પાઞ્જિતેન્દ્રિયાન્।
યોજયેત યથાયોગં યથાર્હં સ્વેષુ કર્મસુ॥ 13-212-18 (89613)
અમાત્યા બુદ્ધિસમ્પન્ના રાષ્ટ્રં બહુજનપ્રિયમ્।
દુરાધર્ષં પુરશ્રેષ્ઠં કોશઃ કૃચ્છ્રસહઃ સ્મૃતઃ॥ 13-212-19 (89614)
અનુરક્તં બલં સામ્નામદ્વૈધં મન્ત્રમેવ ચ।
એતાઃ પ્રકૃતયઃ સ્વેષુ સ્વામી વિનયતત્વવિત્। 13-212-20 (89615)
પ્રજાનાં રક્ષણાર્થાય સર્વમેતદ્વિનિર્મિતમ્।
આભિઃ કરણભૂતાભિઃ કુર્યાલ્લોકહિતં નૃપઃ॥ 13-212-21 (89616)
આત્મરક્ષા નરેન્દ્રસ્ય પ્રજારક્ષાર્થમિષ્યતે।
તસ્માત્સતતમાત્માનં સંરક્ષેદપ્રમાદવાન્॥ 13-212-22 (89617)
ભોજનાચ્છાદનસ્નાનાદ્બહિર્નિષ્ક્રમણાદપિ।
નિત્યં સ્ત્રીગણસંયોગાદ્રક્ષેદાત્માનમાત્મવાન્॥ 13-212-23 (89618)
સ્વેભ્યશ્ચૈવ પરેભ્યશ્ચ શશ્ત્રાદપિ વિષાદપિ।
સતતં પુત્રદારેભ્યો રક્ષેદાત્માનમાત્મવાન્॥ 13-212-24 (89619)
સર્વેભ્ય એવ સ્થાનેભ્યો રક્ષેદાત્માનમાત્મવાન્।
પ્રજાનાં રક્ષણાર્થાય પ્રજાહિતકરો ભવેત્॥ 13-212-25 (89620)
પ્રજાકાર્યં તુ તત્કાર્યં પ્રજાસૌખ્યં તુ તત્સુખમ્।
પ્રજાપ્રિયં પ્રિયં તસ્ય સ્વહિતં તુ પ્રજાહિતમ્।
પ્રજાર્તં તસ્ય સર્વસ્વમાત્માર્થં ન વિધીયતે। 13-212-26 (89621)
પ્રકૃતીનાં હિ રક્ષાર્થં રાગદ્વેષૌ વ્યુદસ્ય ચ।
ઉભયોઃ પક્ષયોર્વાદં શ્રુત્વા ચૈવ યથાતથમ્।
તમર્થં વિમૃશેદ્બુદ્ધ્યા સ્વયમાતત્વદર્શનાત્॥ 13-212-27 (89622)
તત્વવિદ્ભિશ્ચ બહુભિર્વૃદ્ધૈઃ સહ નરોત્તમૈઃ।
કર્તારમપરાધં ચ દેશકાલૌ નયાનયૌ॥ 13-212-28 (89623)
જ્ઞાત્વા સમ્યગ્યથાશાસ્ત્રં તતો દણ્ડં નયેન્નૃષુ।
એવં કુર્વંલ્લભેદ્ધર્મં પક્ષપાતવિવર્જનાત્॥ 13-212-29 (89624)
પ્રત્યક્ષાપ્તોપદેશાભ્યામનુમાનેન વા પુનઃ।
બોદ્ધવ્યં સતતં રાજ્ઞા દેશવૃત્તં શુભાશુભમ્॥ 13-212-30 (89625)
ચારૈઃ કર્મપ્રવૃત્ત્યા ચ તદ્વિજ્ઞાય વિચારયેત્।
અશુભં નિર્હરેત્સદ્યો જોષયેચ્છુભમાત્મનઃ॥ 13-212-31 (89626)
ગર્હ્યાન્વિગર્હયેદેવ પૂજ્યાન્સમ્પૂજયેત્તથા।
દણ્ડ્યાંશ્ચ દણ્ડયેદ્દેવિ નાત્ર કાર્યા વિચારણા॥ 13-212-32 (89627)
પઞ્ચાવેક્ષન્સદા મન્ત્રં કુર્યાદ્બુદ્ધિયુતૈર્નરૈઃ।
કુલવૃત્તશ્રુતોપેતૈર્નિત્યં મન્ત્રપરો ભવેત્॥ 13-212-33 (89628)
કામકારેણ વૈ મુખ્યૈર્ન ચ મન્ત્રમના ભવેત્।
રાજા રાષ્ટ્રહિતાપેક્ષં સત્યધર્માણિ કારયેત્॥ 13-212-34 (89629)
સર્વોદ્યોગં સ્વયં કુર્યાદ્દુર્ગાદિષુ સદા નૃષુ।
દેશવૃદ્ધિકરાન્ભૃત્યાનપ્રમાદેન કારયેત્॥ 13-212-35 (89630)
દેશક્ષયકરાન્સર્વાનપ્રિયાંશ્ચ વિવર્જયેત્।
અહન્યહનિ સમ્પશ્યેદનુજીવિગણં સ્વયમ્॥ 13-212-36 (89631)
સુમુખઃ સુપ્રિયો દત્ત્વા સમ્યગ્વૃત્તં સમાચરેત્।
અધર્મ્યં પરુષં તીક્ષ્ણં વાક્યં વક્તું ન ચાર્હતિ॥ 13-212-37 (89632)
અસંવિશ્વાસ્ય વચનં વક્તું સત્સુ ન ચાર્હતિ।
નરેનરે ગુણાન્દોષાન્સમ્યગ્વેદિતુમર્હતિ॥ 13-212-38 (89633)
સ્વેઙ્ગિતં વૃણુયાદ્ધૈર્યં ન કુર્યાત્ક્ષુદ્રસંવિદમ્।
પરેઙ્ગિતજ્ઞો લોકેષુ ભૂત્વા સંસર્ગમાચરેત્॥ 13-212-39 (89634)
સ્વતશ્ચ પરતશ્ચૈવ પરસ્પરભયાદપિ।
અમાનુષભયેભ્યશ્ચ સ્વાઃ પ્રજાઃ પાલયેન્નૃપઃ॥ 13-212-40 (89635)
લુબ્ધાઃ કઠોરાશ્ચાપ્યસ્ય માનવા દસ્યુવૃત્તયઃ।
નિગ્રાહ્યા એવ તે રાજ્ઞા સઙ્ગૃહીત્વા યતસ્તતઃ॥ 13-212-41 (89636)
કુમારાન્વિનયોદ્બોધૈર્જન્મપ્રભૃતિ યોજયેત્।
તેષામાત્મગુણોપેતં યૌવરાજ્યેન યોજયેત્॥ 13-212-42 (89637)
પ્રકૃતીનાં યથા ન સ્યાદ્રાજ્યભ્રંશો ભવેદ્ભયમ્।
એતત્સંચિન્તયેન્નિત્યં તદ્વિધાનં તથાર્હતિ॥ 13-212-43 (89638)
અરાજકં ક્ષણમપિ રાજ્યં ન સ્યાદ્ધિ શોભને।
આત્મનોઽનુવિધાનાય યૌવરાજ્યં સદેષ્યતે॥ 13-212-44 (89639)
કુલજાનાં ચ વૈદ્યાનાં શ્રોત્રિયાણાં તપસ્વિનામ્।
અન્યેષાં વૃત્તિયુક્તાનાં વિશેષં કર્તુમર્હતિ॥ 13-212-45 (89640)
આત્માર્થં રાજ્યતન્ત્રાર્થં કોશાર્થં ચ સમાચરેત્।
દુર્ગાદ્રાષ્ટ્રાત્સમુદ્રાચ્ચ વણિગ્ભ્યઃ પુરુષાત્યયાત્॥ 13-212-46 (89641)
પરાત્મગુણસારાભ્યાં ભૃત્યપોષણમાચરેત્।
વાહનાનાં પ્રકુર્વીત પોષણં યોધકર્મસુ॥ 13-212-47 (89642)
સાદરઃ સતતં ભૂત્વા અવેક્ષાવ્રતમાચરેત્।
ચતુર્દા વિભજેત્કોશં ધર્મભૃત્યાત્મકારણાત્॥ 13-212-48 (89643)
આપદર્થં ચ નીતિજ્ઞો દેશકાલવશેન તુ।
અનાથાન્વ્યથિતાન્વૃદ્ધાન્સ્વે દેશે પોષયેન્નૃપઃ॥ 13-212-49 (89644)
સન્ધિં ચ વિગ્રહં ચૈવ તદ્વિશેષાંસ્તથા પારન્।
યથાવત્સંવિમૃશ્યૈવ બુદ્ધિપૂર્વં સમાચરેત્॥ 13-212-50 (89645)
સર્વેષાં સમ્પ્રિયો ભૂત્વા મણ્ડલં સતતં ચરેત્।
શુભેષ્વપિ ચ કાર્યેષુ ચ ચૈકાન્તઃ સમાચરેત્॥ 13-212-51 (89646)
સ્વતશ્ચ પરતશ્ચૈવ વ્યસનાનિ વિમૃશ્ય સઃ।
પરેણિ ધાર્મિકાન્યોગાન્નાતીયાદ્દ્વેષલોભતઃ॥ 13-212-52 (89647)
રક્ષ્યત્વં વૈ પ્રજાધર્મઃ ક્ષત્રધર્મસ્તુ રક્ષણમ્।
કુનૃપૈઃ પીડિતાસ્તસ્માત્પ્રજાઃ સર્વત્ર પાલયેત્॥ 13-212-53 (89648)
યાત્રાકાલેઽનવેક્ષ્યૈવ પશ્ચાત્કોપફલોદયઃ।
તદ્યુક્તાશ્ચાપદશ્ચૈવ શાસનાદિતિ ચિન્તયેત્॥ 13-212-54 (89649)
વ્યસનેભ્યો બલં રક્ષેન્નયતો વ્યયતોપિ વા।
પ્રાયશો વર્જયેદ્યુદ્ધં પ્રાણરક્ષણકારણાત્॥ 13-212-55 (89650)
કારણાદેવિ યોદ્ધવ્યં નાત્મનઃ પરદોષતઃ।
સુયુદ્ધે પ્રાણમોક્ષશ્ચ તસ્ય ધર્માય ઇષ્યતે॥ 13-212-56 (89651)
અભિયુક્તો બલવતા કુર્યાદાપદ્વિધિં નૃપઃ।
અનુનીય તથા સર્વાન્પ્રજાનાં હિતકારણાત્॥ 13-212-57 (89652)
અન્યપ્રકૃતિયુક્તાનાં રાજ્ઞાં વૃત્તિવિચારિણામ્।
અન્યાંશ્ચાપત્પ્રપન્નાનાં ન તાન્સંયોક્તુમર્હતિ॥ 13-212-58 (89653)
શુભાશુભં યદા દેવિ વ્રતં તૂભયસાધનમ્।
આત્મૈવ તચ્છુભં કુર્યાદશુભં યોજયેત્પરાન્। 13-212-59 (89654)
એવમુદ્દેશતઃ પ્રોક્તમલેપત્વં યથા ભવેત્।
એષ દેવિ સમાસેન રાજધર્મઃ પ્રકીર્તિતઃ॥ 13-212-60 (89655)
એવં સંવર્તમાનસ્તુ દણ્ડયન્ભર્ત્સયન્પ્રજાઃ।
નિષ્કલ્મષમવાપ્નોતિ પદ્મપત્રમિવામ્ભસા॥ 13-212-61 (89656)
એવં સંવર્તમાનસ્ય કાલધર્મો યદા ભવેત્।
સ્વર્ગલોકે તદા રાજા ત્રિદશૈઃ સહ તોષ્યતે॥ 13-212-62 (89657)
દ્વિવિધં રાજ્યવૃત્તં ચ ન્યાયભાગ્યસમન્વિતમ્।
એવં ન્યાયાનુગં વૃત્તં કથિતં તે શુભેક્ષણે॥ 13-212-63 (89658)
રાજ્યં ન્યાયાનુગં તાત બુદ્ધિશાસ્ત્રાનુગં ભવેત્।
ધર્મ્યં પથ્યં યશસ્યં ચ સ્વર્ગ્યં ચૈવ તથા ભવેત્॥ 13-212-64 (89659)
રાજ્યં ભાગ્યાનુગં નામ અયથાવત્પ્રદૃશ્યતે।
તત્તુ શાસ્ત્રવિનિર્મુક્તં સતાં કોપકરં ભવેત્।
અધર્મ્યમયશસ્યં ચ દુરન્તં ચ ભવેદ્ધ્રુવમ્॥ 13-212-65 (89660)
યત્ર સ્વચ્છન્દતઃ સર્વં ક્રિયતે કર્મ રાજભિઃ।
તત્ર ભાગ્યવશાદ્ભૃત્યા લભન્તે ન વિશેષતઃ॥ 13-212-66 (89661)
યત્ર દણ્ડ્યા ન દણ્ડ્યન્તે પૂજ્યન્તે વા નરાધમાઃ।
યત્ર સન્તોપિ હન્યન્તે તત્ર ભાગ્યાનુગં ભવેત્॥ 13-212-67 (89662)
શુભાશુભં યથા યત્ર વિપરીતં પ્રદૃશ્યતે।
રાજ્ઞિ ચાસુરપક્ષે તુ તત્ર ભાગ્યાનુગં ભવેત્॥ 13-212-68 (89663)
ભાગ્યાનુગે તુ રાજાનો વર્તમાના યથાતથા।
પ્રાપ્યાકીર્તિમનર્થં ચ ઇહ લોકે શુભેક્ષણે॥ 13-212-69 (89664)
પરત્ર સુમહાઘોરં તમઃ પ્રાપ્ય દુરત્યયમ્।
તિષ્ઠન્તિ નરકે દેવિ પ્રલયાન્તાદિતિ સ્થિતિઃ॥ 13-212-70 (89665)
મોક્ષં દુષ્કૃતિનાં ચાપિ વિદ્યતે કાલપર્યયાત્।
નાસ્ત્યેવ મોક્ષણં દેવિ રાજ્ઞાં દુષ્કૃતિકારિણામ્॥ 13-212-71 (89666)
એતત્સર્વં સમાસેન રાજવૃત્તં શુભાશુભમ્।
કથિતં તે મહાભાગે ભૂયઃ શ્રોતું કિમિચ્છસિ॥ ॥ 13-212-72 (89667)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વાદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 212 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 213
॥ શ્રીઃ ॥
13.213. અધ્યાયઃ 213
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ઈશ્વરેણ હિંસાયા દુસ્ત્યજત્વનિરૂપણપૂર્વકમર્હિંસાપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
દેવદેવ મહાદેવ સર્વદેવનમસ્કૃત।
યાનિ ધર્મરહસ્યાનિ શ્રોતુમિચ્છામિ તાન્યહમ્॥ 13-213-1 (89668)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-213-2x (7486)
રહસ્યં શ્રૂયતાં દેવિ માનુષાણાં સુખાવહમ્।
નપુંસકેષુ વન્ધ્યાસુ વિયોનૌ પૃથિવીતલે॥ 13-213-2 (89669)
ઉત્સર્ગો રેતસસ્તેષુ ન કાર્યો ધર્મકાઙ્ક્ષિભિઃ।
એતેષુ બીજં પ્રક્ષિપ્તં ન ચ રોહતિ વૈ પ્રિયે॥ 13-213-3 (89670)
યત્ર વા તત્ર વા બીજં ધર્માર્થીં નોત્સૃજેત્પુનઃ।
નરો બીજવિનાશેન લિપ્યતે બ્રહ્મહત્યયા॥ 13-213-4 (89671)
અહિંસા પરમો ધર્મ અહિંસા પરમં સુખમ્।
અહિંસા ધર્મશાસ્ત્રેષુ સર્વેષુ પરમં પદમ્॥ 13-213-5 (89672)
દેવતાતિથિશુશ્રૂષા સતતં ધર્મશીલતા।
વેદાધ્યયનયજ્ઞાશ્ચ તપો દાનં દમસ્તથા॥ 13-213-6 (89673)
આચાર્યગુરુશુશ્રૂષા તીર્થાભિગમનં તથા।
અહિંસાયા વરારોહે કલાં નાર્હન્તિ ષોડશીમ્॥ 13-213-7 (89674)
એતત્તે પરમં ગુહ્યમાખ્યાતં પરમાર્ચિતમ્॥ 13-213-8 (89675)
ઉમોવાચ। 13-213-9x (7487)
યદ્યધર્મસ્તુ હિંસાયાં કિમર્થમમરોત્તમ।
યજ્ઞેષુ પશુબન્ધેષુ હન્યન્તે પશવો દ્વિજૈઃ॥ 13-213-9 (89676)
કથં ચ ભગવન્ભૂયો હિંસમાના નરાધિપાઃ।
સ્વર્ગં સુદુર્ગમં યાન્તિ તદા સ્મ રિપુસૂદન॥ 13-213-10 (89677)
યસ્યૈવ ગોસહસ્રાણિ વિંશતિઃ સ્વાદિકાનિ તુ।
અહન્યહનિ હન્યન્તે દ્વિજાનાં માંસકારણાત્॥ 13-213-11 (89678)
સમાંસં તુ સ દત્ત્વાઽન્નં રન્તિદેવો નરાધિપઃ।
કથં સ્વર્ગમનુપ્રાપ્તઃ પરં કૌતૂહલં હિ મે॥ 13-213-12 (89679)
કિન્તુ ધર્મં ન શૃણ્વન્તિ ન શ્રદ્દધતિ વા શ્રુતમ્।
મૃયાં વૈ વિનિર્ગત્ય મૃગાન્હન્તિ નરાધિપાઃ॥ 13-213-13 (89680)
એતત્સર્વં વિશેષેણ વિસ્તરેણ વૃષધ્વજ।
શ્રોતુમિચ્છામિ સર્વજ્ઞ તત્ત્વમદ્ય મમોચ્યતામ્॥ 13-213-14 (89681)
ઈશ્વર ઉવાચ। 13-213-15x (7488)
બહુમાન્યમિદં દેવિ નાસ્તિ કશ્ચિદહિંસકઃ।
શ્રૂયતાં કારણં ચાત્ર યથાઽનેકવિધં ભવેત્॥ 13-213-15 (89682)
દૃશ્યતે ચાપિ લોકેઽસ્મિન્ન હિ કશ્ચિદહિંસકઃ।
ધરણીસંશ્રિતા દેવિ સુસૂક્ષ્માંશ્ચૈવ મધ્યમાન્॥ 13-213-16 (89683)
સઞ્ચરંશ્ચરણાભ્યાં ચ હન્તિ જીવાનનેકશઃ।
અજ્ઞાનાજ્જ્ઞાનતો વાઽપિ યો જીવઃ શયનાસનાત્।
ઉપાવિશઞ્શયાનશ્ચ હન્તિ જીવાનનેકશઃ॥ 13-213-17 (89684)
શિરોવસ્ત્રેષુ યે જીવા નરણાં સ્વેદસમ્ભવાઃ।
તાંશ્ચ હિંસન્તિ સતતં દંશાંશ્ચ મશકાનપિ॥ 13-213-18 (89685)
જલે જીવાસ્તથાઽઽકાશે પૃથિવી જીવમાલિની।
એવં જીવાકુલે લોકે કોસૌ સ્યાદ્યસ્ત્વહિંસકઃ॥ 13-213-19 (89686)
સ્થૂલમધ્યમસૂક્ષ્મૈશ્ચ સ્વેદવારિમહીરુહૈઃ।
દૃશ્યરૂપૈરદૃશ્યૈશ્ચ નાનારૂપૈશ્ચ ભામિનિ॥ 13-213-20 (89687)
જીવૈસ્તતમિદં સર્વમાકાશં પૃથિવી તથા।
અન્યોન્યં તે ચ હિંસન્તિ દુર્બલાન્બલવત્તરાઃ॥ 13-213-21 (89688)
મત્સ્યા મત્સ્યાન્ગ્રસન્તીહ ખગાશ્ચૈવ ખગાંસ્તથા।
સરીસૃપૈશ્ચ જીવન્તિ કપોતાદ્યા વિહઙ્ગમાઃ॥ 13-213-22 (89689)
ભૂચરાઃ ખેચરાશ્ચાન્યે ક્રવ્યાદા માંસગૃદ્ધિનઃ।
સમૃદ્ધાઃ પરમાંસૈસ્તુ ભક્ષેરંસ્તેઽપિ ચાપરૈઃ॥ 13-213-23 (89690)
સત્વૈઃ સત્વાનિ જીવન્તિ શતશોથ સહસ્રશઃ।
અપીડયિત્વા નૈવાન્યં જીવા જીવન્તિ સુન્દરિ॥ 13-213-24 (89691)
સ્થૂલકાયસ્ય સત્વસ્ય ખરસ્ય મહિષસ્ય ચ।
જીવસ્યૈકસ્ય માંસેન પયસા રુધિરેણ વા।
તૃપ્યન્તે બહવો જીવાઃ ક્રવ્યાદા માંસજીવિનઃ॥ 13-213-25 (89692)
એકો જીવસહસ્રાણિ સદા ખાદતિ માનવઃ।
અન્નાદ્યસ્ય ચ ભોગેન દાન્યસંજ્ઞાનિ યાનિ તુ॥ 13-213-26 (89693)
માંસધાન્યૈઃ સબીજૈશ્ચ ભોજનં પરિવર્જયેત્॥ 13-213-27 (89694)
ત્રિરાત્રં પઞ્ચરાત્રં વા સપ્તરાત્રં તથાઽપિ વા।
ધાન્યાનિ યો ન હિંસેતાહિંસકઃ પરિકીર્તિતઃ॥ 13-213-28 (89695)
નાશ્નાતિ યાવતો જીવસ્તાવત્પુણ્યેન યુજ્યતે।
આહારસ્ય વિયોગેન શરીરં પરિતપ્યતે॥ 13-213-29 (89696)
તપ્યમાને શરીરે તુ શરીરે ચેન્દ્રિયાણિ તુ।
વશે તિષ્ઠન્તિ સુશ્રોણિ નૃપાણામિવ કિંકરાઃ॥ 13-213-30 (89697)
નિરુણદ્ધીન્દ્રિયાણ્યેવ સ સુખી સ વિચક્ષણઃ।
ઇન્દ્રિયાણાં નિરોધેન દાનેન ચ દમેન ચ।
નરઃ સર્વમવાપ્નોતિ મનસા યદ્યધિચ્છતિ॥ 13-213-31 (89698)
એવં મૂલમર્હિસાયા ઉપવાસઃ પ્રકીર્તિતઃ॥ 13-213-32 (89699)
આહારં કુરુતે યસ્તુ ભૂમિમાક્રમતે ચ યઃ।
સર્વે તે હિંસકા દેવિ યથા ધર્મેષુ દૃશ્યતે॥ 13-213-33 (89700)
યથૈવાહિંસકો દેવિ તત્વતો જ્ઞાયતે નરઃ।
તથા તે સમ્પ્રવક્ષ્યામિ શ્રૂયતાં ધર્મચારિણિ॥ 13-213-34 (89701)
ફલાનિ મૂલપર્ણાનિ ભસ્મ વા યોપિ ભક્ષયેત્।
અલેખ્યમિવ નિશ્ચેષ્ટં તં મન્યેઽહમહિંસકમ્॥ 13-213-35 (89702)
આરમ્ભા હિંસયા યુક્તા ધૂમેનાગ્નિરિવાવૃતાઃ।
તસ્માદ્યસ્તુ નિરાહારસ્તં મન્યેઽહમહિંસકમ્॥ 13-213-36 (89703)
યસ્તુ સર્વં સમુત્સૃજ્ય દીક્ષિત્વા નિયતઃ શુચિઃ।
કૃત્વા મણ્ડલમર્યાદાં સઙ્કલ્પં કુરુતે નરઃ॥ 13-213-37 (89704)
યાવજ્જીવમનાશિત્વા કાલકાઙ્ક્ષી દૃઢવ્રતઃ।
ધ્યાનેન તપસા યુક્તસ્તં મન્યેઽહમહિંસકમ્॥ 13-213-38 (89705)
અન્યથા હિ ન પશ્યામિ નરો યઃ સ્યાદહિંસકઃ।
બહુ ચિન્ત્યમિદં દેવિ નાસ્તિ કશ્ચિદહિંસકઃ॥ 13-213-39 (89706)
યતો યતો મહાભાગે હિંસા સ્યાન્મહતી તતઃ।
નિવૃત્તો મધુમાંસાભ્યાં હિંસા ત્વલ્પતરા ભવેત્॥ 13-213-40 (89707)
નિવૃત્તિઃ પરમો ધર્મો નિવૃત્તિઃ પરમં સુખમ્।
મનસા વિનિવૃત્તાનાં ધર્મસ્ય નિચયો મહાન્॥ 13-213-41 (89708)
મનઃપૂર્વાગમા ધર્મા અધર્માશ્ચ ન સંશયઃ।
મનસા બધ્યતે ચાપિ મુચ્યતે ચાપિ માનવઃ॥ 13-213-42 (89709)
નિગૃહીતે ભવેત્સ્વર્ગો વિસૃષ્ટે નરકો ધ્રુવઃ।
ઘાતકઃ શસ્ત્રમુદ્યમ્ય મનસા ચિન્તયેદ્યદિ॥ 13-213-43 (89710)
આયુઃક્ષયં ગતેઽન્યેષાં મૃતે તુ પ્રહરામ્યહમ્।
ઇતિ યો ઘાતકો હન્યાન્ન સ પાપેન લિપ્યતે॥ 13-213-44 (89711)
વિધિના નિહતાઃ પૂર્વં નિમિત્તં સ તુ ઘાતકઃ।
વિધિર્હિ બલવાન્દેવિ દુસ્ત્યજં વૈ પુરાકૃતમ્॥ 13-213-45 (89712)
જીવાઃ પુરાકૃતેનૈવ તિર્યગ્યોનિસરીસૃપાઃ।
નાનાયોનિષુ જાયન્તે સ્વકર્મપરિવેષ્ટિતાઃ॥ 13-213-46 (89713)
નાનાવિધવિચિત્રાઙ્ગા નાનાશૌર્યપરાક્રમાઃ।
નાનાભૂમિપ્રદેશેષુ નાનાહારશ્ચ જન્તવઃ॥ 13-213-47 (89714)
જાયમાનસ્ય જીવસ્ય મૃત્યુઃ પૂર્વં પ્રજાયતે।
સુખં વા યદિ વા દુઃખં યથાપૂર્વં કૃતં તુ વા॥ 13-213-48 (89715)
પ્રાપ્નુવન્તિ નરા મૃત્યું યદા યત્ર ચ યેન ચ।
નાતિક્રાન્તું હિ શક્યઃ સ્યાન્નિદેશઃ પૂર્વકર્મણઃ॥ 13-213-49 (89716)
અપ્રમત્તઃ પ્રમત્તેષુ વિધિર્જાગર્તિ જન્તુષુ।
ન હિ તસ્ય પ્રિયઃ કશ્ચિન્ન દ્વેષ્યો ન ચ મધ્યમઃ॥ 13-213-50 (89717)
સમઃ સર્વેષુ ભૂતેષુ કાલઃ કાલં નિરીક્ષતે।
ગતાયુષો હ્યાક્ષિપતે જીવઃ સર્વસ્ય દેહિનઃ॥ 13-213-51 (89718)
યથા યેન ચ મર્તવ્યં નાન્યથા મ્રિયતે હિ સઃ।
દૃશ્યતે ન ચ લોકેઽસ્મિન્ભૂતો ભવ્યો દ્વિધા પુનઃ॥ 13-213-52 (89719)
વિજ્ઞાનૈર્વિક્રમૈર્વાઽપિ નાનામન્ત્રૌષધૈરપિ।
યો હિ વઞ્ચયિતું શક્તો વિધેસ્તુ નિયતાં ગતિમ્॥ 13-213-53 (89720)
એષ તેઽભિહિતો દેવિ જીવહિંસાવિધિક્રમઃ॥ ॥ 13-213-54 (89721)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રયોદસાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 213 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 214
॥ શ્રીઃ ॥
13.214. અધ્યાયઃ 214
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ સદૃષ્ટાન્તપ્રદર્શનં સર્વૈર્વિધેર્દુરતિક્રમત્વનિરૂપણમ્॥ 1 ॥ તતા યોધધર્મકથનપૂર્વકં રાજ્ઞાં યોધાનાં ચ પ્રાણયજ્ઞપ્રશંસનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
મહેશ્વર ઉવાચ।
શ્રૂયતાં કારણં દેવિ યથા હિ દુરતિક્રમઃ।
વિધિઃ સર્વેષુ ભૂતેષુ મર્તવ્યે સમુપસ્થિતે॥ 13-214-1 (89722)
આયુઃક્ષયેણોપહિતાઃ સમાગમ્ય વરાનને।
કીટાઃ પતઙ્ગા બહવઃ સ્થૂલાઃ સૂક્ષ્માશ્ચ મધ્યમાઃ। 7-214-2dc પ્રજ્વલત્સુ પ્રદીપેષુ સ્વયમેવ પતન્તિ તે॥ 13-214-2 (89723)
બહૂનાં મૃગયૂથાનાં નાનાવનનિષેવિણામ્।
યસ્તુ કાલં ગતસ્તેષાં સ વૈ પાશેન બધ્યતે॥ 13-214-3 (89724)
સૂનાર્થં દેવિ બદ્ધાનાં ક્ષીણાયુર્યો નિબધ્યતે।
અવશો ઘાતકસ્યાથ હસ્તં તદહરેતિ સઃ॥ 13-214-4 (89725)
યથા પક્ષિગણાઃ ક્ષિપ્રં વિસ્તીર્ણાકાશગામિનઃ।
ક્ષીણાયુષો નિબધ્યન્તે શક્તા અપિ પલાયિતુમ્॥ 13-214-5 (89726)
યથા વારિચરા મીના બહવોઽમ્બુજજાતયઃ।
જાલં સમધિરોહન્તિ સ્વયમેવ વિધેર્વશાત્॥ 13-214-6 (89727)
શલ્યકસ્ય ચ જિહ્વાગ્રં સ્વયમારુહ્ય શોભને।
આયુઃક્ષયેણોપહતા નિબધ્યન્તે સરીસૃપાઃ॥ 13-214-7 (89728)
કૃષતાં કર્ષકાણાં ચ નાસ્તિ બુદ્ધિર્વિહિંસને।
અથૈષાં લાઙ્ગલાગ્રાદ્યૈર્હન્યન્તે જન્તવોઽક્ષયાઃ॥ 13-214-8 (89729)
પાદાગ્રેણૈવ ચૈકેન યાં હિંસાં કુરુતે નરઃ।
માતઙ્ગોપિ ન તાં કુર્યાત્કૂરો જન્મશતૈરપિ॥ 13-214-9 (89730)
મ્રિયન્તે યૈર્હિ મર્તવ્યં ન તાન્ઘ્નન્તિ કૃષીવલાઃ।
કૃષામીતિ મનસ્તસ્ય નાસ્તિ ચિન્તા વિહિંસને॥ 13-214-10 (89731)
તસ્માજ્જીવસહસ્રાણિ હત્વાઽપિ ન સ લિપ્યતે।
વિધિના સ હતઃ પૂર્વં પશ્ચાત્પ્રાણિ વિપદ્યતે।
એવં સર્વેષુ ભૂતેષુ વિધિર્હિ દુરતિક્રમઃ॥ 13-214-11 (89732)
ગતાયુષા મુહૂર્તં તુ ન શક્યમુપજીવિતુમ્।
જીવિતવ્યે ન મર્તવ્યં ન ભૂતં ન ભવિષ્યતિ॥ 13-214-12 (89733)
શુભાશુભં કર્મફલં ન શક્યમતિવર્તિતુમ્।
તથા તાભિશ્ચ મર્તવ્યં મોક્તવ્યાશ્ચૈવ તાસ્તથા॥ 13-214-13 (89734)
રન્તિદેવસ્ય ગાવો વૈ વિધેર્હિ વશમાગતાઃ।
સ્વયમાયાન્તિ ગાવો વૈ હન્યન્તે યત્ર સુન્દરિ॥ 13-214-14 (89735)
ગવાં વૈ હન્યમાનાનાં રુધિરપ્રભવા નદી।
ચર્મણ્વતીતિ વિખ્યાતા ખુરશૃઙ્ગાસ્થિદુર્ગમા॥ 13-214-15 (89736)
રુધિરં તાં નદીં પ્રાપ્ય તોયં ભવતિ શોભને।
મેધ્યં પુણ્યં પવિત્રં ચ ગન્ધવર્ણરસૈર્યુતમ્॥ 13-214-16 (89737)
તત્રાઽભિષેકં કુર્વન્તિ કૃતજપ્યાઃ કૃતાહ્નિકાઃ।
દ્વિજા દેવગણાશ્ચાપિ લોકપાલા મહેશ્વરાઃ॥ 13-214-17 (89738)
તસ્ય રાજ્ઞઃ સદા સત્રે સ્વયમાગમ્ય સુન્દરિ।
વિધિના પૂર્વદૃષ્ટેન તન્માંસમુપકલ્પિતમ્।
મન્ત્રવત્પ્રતિગૃહ્ણન્તિ યતાન્યાયં યતાવિધિ॥ 13-214-18 (89739)
સમાંસં ચ સદા હ્યન્નં શતશોઽથ સહસ્રશઃ।
ભુઞ્જાનાનાં દ્વિજાતીનામસ્તમેતિ દિવાકરઃ॥ 13-214-19 (89740)
ગાવો યાસ્તત્ર હન્યન્તે રાજ્ઞસ્તસ્ય ક્રતૂત્તમે।
પઠ્યમાનેષુ મન્ત્રેષુ યથાન્યાયં યથાવિધિ॥ 13-214-20 (89741)
તાશ્ચ સ્વર્ગં ગતા ગાવો રન્તિદેવશ્ચ પાર્થિવઃ।
સદા સત્રવિધાનેન સિદ્ધિં પ્રાપ્તો નરોત્તમઃ॥ 13-214-21 (89742)
અથ યસ્તુ સહાયાર્થમુક્તઃ સ્યાત્પાર્થિવૈર્નરૈઃ।
ભોગાનાં સંવિભાગેન વસ્ત્રાભરણભૂષણૈઃ॥ 13-214-22 (89743)
સહભોજનસમ્બદ્ધૈઃ સત્કારૈર્વિવિધૈરપિ।
સહાયકાલે સમ્પ્રાપ્તે સઙ્ગ્રામે શસ્ત્રમુદ્ધરેત્॥ 13-214-23 (89744)
વ્યૂઢાનીકે યથા સાસ્ત્રં સેનયોરુભયોરપિ।
હસ્ત્યશ્વરથસમ્પૂર્ણે પદાતિબલસઙ્કુલે।
ચામરચ્છત્રશબલે ધ્વજચર્માયુધોજ્જ્વલે॥ 13-214-24 (89745)
શક્તિતોમરકુન્તાસિશૂલમુદ્ગરપાણિભિઃ।
કૂટમુદ્ગરચાપેષુ મુસુણ્ઠીજુષ્ટમુષ્ટિભિઃ॥ 13-214-25 (89746)
ભિણ્ડિપાલગદાચક્રપ્રાસકર્પટધારિભિઃ।
નાનાપ્રહરણૈર્યોધૈઃ સેનયોરુભયોરપિ।
યુદ્ધશૌણ્ડૈઃ પ્રગર્જદ્ભિર્વૃષેષુ વૃષભૈરિવ॥ 13-214-26 (89747)
શઙ્ખદુન્દુભિનાદેન નાનાતૂર્યરવેણ ચ।
હયહેષિતશબ્દેન કુઞ્જરાણાં તુ બૃંહિતૈઃ॥ 13-214-27 (89748)
યોધાનાં સિંહનાદૈશ્ચ ઘણ્ટાનાં શિઞ્જિતસ્વનૈઃ।
દિશશ્ચ વિદિશશ્ચૈવ સમન્તાદ્બધિરીકૃતાઃ॥ 13-214-28 (89749)
ગ્રીષ્માન્તેષ્વિવ ગર્જદ્ભિર્નભશીવ બલાહકૈઃ।
રથનેમિખુરોદ્ધૂતૈરરુણૈ રણરેણુભિઃ।
કપિલાભિરિવાકાશે છાદ્યમાને સમન્તતઃ॥ 13-214-29 (89750)
પ્રવૃત્તે શસ્ત્રસમ્પાતે યોધાનાં તત્ર સેનયોઃ।
તેષાં પ્રહારક્ષતજં રક્તચન્દનસન્નિભમ્॥ 13-214-30 (89751)
તેષામસ્રાણિ ગાત્રેભ્ય સ્રવન્તે રણમૂર્ધનિ।
પલાશાશોકપુષ્પાણાં જઙ્ગમા ઇવ રાશયઃ॥ 13-214-31 (89752)
રણે સમભિવર્તન્ત ઉદ્યતાયુધપાણયઃ।
શોભમાના રણે શૂરા આહ્વયન્તઃ પરસ્પરમ્॥ 13-214-32 (89753)
હન્યમાનેષ્વભિઘ્નત્સુ શૂરેષુ રણસઙ્કટે।
પૃષ્ઠં દત્ત્વા ચ યે તત્ર નાયકસ્ય નરાધમાઃ॥ 13-214-33 (89754)
અનાહતા નિવર્તન્તે નાયકે ચાપ્યનીપ્સતિ।
તે દુષ્કૃતં પ્રપદ્યન્તે નાયકસ્યાખિલં નરાઃ।
યચ્ચાસ્તિ સુકૃતં તેષાં યુજ્યતે તેન નાયકઃ॥ 13-214-34 (89755)
અહિંસા પરમો ધર્મ ઇતિ યેઽપિ નરા વિદુઃ।
સઙ્ગ્રામેષુ ન યુધ્યન્તે ભૃત્યાશ્ચૈવાનુરૂપતઃ।
નરકં યાન્તિ તે ઘોરં ભર્તૃપિણ્ડાપહારિણઇઃ॥ 13-214-35 (89756)
યસ્તુ પ્રાણાન્પરિત્યજ્ય પ્રવિશેદુદ્યતાયુધઃ।
સઙ્ગ્રામમગ્નિપ્રતિમં પતહ્ગ ઇવ નિર્ભયઃ।
સ્વર્ગમાવિશતે પ્રેત્ય જ્ઞાત્વા યોધસ્ય નિશ્ચયમ્॥ 13-214-36 (89757)
આવિષ્ટશ્ચૈવ સત્ત્વેન સઘૃણો જાયતે નરઃ।
પ્રહારૈર્નન્દયેદ્દેવિ સત્વેનાધિષ્ઠિતો હિ સઃ।
પ્રહારવ્યથિતશ્ચૈવ ન વૈક્લબ્યમુપૈતિ સઃ॥ 13-214-37 (89758)
યસ્તુ સ્વં નાયકં રક્ષેદતિઘોરે રણાઙ્કણે।
તાપયન્નરિસૈન્યાનિ સિંહો મૃગગણાનિવ।
આદિત્ય ઇવ મધ્યાહ્ને દુર્નિરીક્ષ્યો રણાજિરે॥ 13-214-38 (89759)
નિર્દયો યસ્તુ સઙ્ગ્રામે પ્રહરન્નુદ્યતાયુધઃ।
યજતે સ તુ પૂતાત્મા સઙ્ગ્રામેણ મહાક્રતુમ્॥ 13-214-39 (89760)
ચર્મ કૃષ્ણાજિનં તસ્ય દન્તકાષ્ઠં ધનુઃ સ્મૃતમ્।
રથો વેદિર્ધ્વજો યૂપઃ કુશાશ્ચ રથરશ્મયઃ॥ 13-214-40 (89761)
માનો દર્પસ્ત્વહઙ્કારસ્ત્રયસ્ત્રેતાગ્નયઃ સ્મૃતાઃ।
પ્રમોદસ્ચ સ્રુવસ્તસ્ય ઉપાધ્યાયો હિ સારથિઃ॥ 13-214-41 (89762)
સ્રુગ્ભાણ્ડં ચાપિ યત્કિઞ્ચિદ્યજ્ઞોપકરણાનિ ચ।
આયુધાન્યસ્ય તત્સર્વં સમિધઃ સાયકાઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-214-42 (89763)
સ્વેદસ્રવશ્ચ ગાત્રેભ્યઃ ક્ષૌદ્રં તસ્ય યશસ્વિનઃ।
પુરોડાશા નૃશીર્ષાણિ રુધિરં ચાહુતિઃ સ્મૃતા।
તૂણાશ્ચૈવ ચરુર્જ્ઞેયા વસોર્ધારા વસાઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-214-43 (89764)
ક્રવ્યાદા ભૂતસઙ્ઘાશ્ચ તસ્મિન્યજ્ઞે દ્વિજતયઃ।
તેષાં ભક્ષાન્નપાનાનિ હતા નૃગજવાજિનઃ।
ભુઞ્જતે તે યથાકામં યતા યજ્ઞે કિમિચ્છતિ॥ 13-214-44 (89765)
નિહતાનાં તુ યોધાનાં વસ્ત્રાભરણભૂષણમ્।
હિરણ્યં ચ સુવર્ણં ચ યદ્વૈ યજ્ઞસ્ય દક્ષિણા॥ 13-214-45 (89766)
યસ્તત્ર હન્યતે દેવિ ગજસ્કન્ધગતો નરઃ।
બ્રહ્મલોકમવાપ્નોતિ રણેષ્વભિમુખો હતઃ॥ 13-214-46 (89767)
રથમધ્યગતો વાઽપિ હયપૃષ્ઠગતોપિ વા।
હન્યતે યસ્તુ સઙ્ગ્રામે શક્રલોકે મહીયતે॥ 13-214-47 (89768)
સ્વર્ગે હતાઃ પ્રપૂજ્યતે હન્તા ત્વત્રૈવ પૂજ્યતે।
દ્વાવેતૌ સુખમેધેતે હન્તા યશ્ચૈવ હન્યતે॥ 13-214-48 (89769)
તસ્માત્સઙ્ગ્રામમાસાદ્ય પ્રહર્તવ્યમભીતવત્॥ 13-214-49 (89770)
નિર્ભયો યસ્તુ સઙ્ગ્રામે યસ્તુ સઙ્ગ્રામે પ્રહરેદુદ્યતાયુધઃ।
યથા નદીસહસ્રાણિ પ્રવિષ્ટાનિ મહોદધિમ્॥ 13-214-50 (89771)
તથા સર્વે ન સન્દેહો ધર્મા ધર્મભૃતાંવરમ્।
પ્રવિષ્ટા રાજધર્મેણ આચારવિનયસ્તથા॥ 13-214-51 (89772)
વેદોક્તાશ્ચૈવ યે ધર્માઃ પાષણ્ડેષુ ચ કીર્તિતાઃ।
તથૈવ માનુષા ધર્મા ધર્માશ્ચાન્યે તથેતરે॥ 13-214-52 (89773)
દેશજાતિકુલાનાં ચ ગ્રામધર્માસ્તથૈવ ચ।
યે ધર્માઃ પાર્વતીયેષુ યે ધર્માઃ પત્તનાદિષુ।
તેષાં પૂર્વપ્રવૃત્તાનાં કર્તવ્યં પરિરક્ષણમ્॥ 13-214-53 (89774)
ધર્મ એવ હતો હન્તિ ધર્મો રક્ષતિ રક્ષિતઃ।
તસ્માદ્ધર્મો ન હન્તવ્યઃ પાર્થિવેન વિશેષતઃ॥ 13-214-54 (89775)
પ્રજાઃ પાલયતે યત્ર ધર્મેણ વસુધાધિપઃ।
ષટ્કર્મનિરતા વિપ્રાઃ પૂજ્યન્તે પિતૃદેવતાઃ॥ 13-214-55 (89776)
નૈવ તસ્મિન્નનાવૃષ્ટિર્ન રોગા નાપ્યુપદ્રવાઃ।
ધર્મશીલાઃ પ્રજાઃ સર્વાઃ સ્વધર્મનિરતે નૃપે॥ 13-214-56 (89777)
એષ્ટવ્યઃ સતતં દેવિ યુક્તાચારો નરાધિપઃ।
છિદ્રજ્ઞશ્ચૈવ શત્રૂણામપ્રમત્તઃ પ્રતાપવાન્॥ 13-214-57 (89778)
શૂદ્રાઃ પૃથિવ્યાં બહવો રાજ્ઞાં બહુવિનાશકાઃ।
તસ્માત્પ્રમાદં સુશ્રોણિ ન કુર્યાત્પણ્ડિતો નૃપઃ॥ 13-214-58 (89779)
તેષુ મિત્રેષુ ત્યક્તેષુ તથા મર્ત્યેષુ હસ્તિષુ।
વિસ્રમ્ભો નોપગન્તવ્યઃ સ્નાનપાનેષુ નિત્યશઃ॥ 13-214-59 (89780)
રાજ્ઞો વલ્લભતામેતિ કુલં ભાવયતે સ્વકમ્।
યસ્તુ રાષ્ટ્રહિતાર્થાય ગોબ્રાહ્મણકૃતે તથા।
બન્દીગ્રહાય મિત્રાર્થે પ્રાણાંસ્ત્યજતિ દુસ્ત્યજાન્॥ 13-214-60 (89781)
સર્વકામદુઘાં ધેનું ધરણીં લોકધારિણીમ્।
સમુદ્રાન્તાં વરારોહે સશૈલવનકાનનામ્॥ 13-214-61 (89782)
દદ્યાદ્દેવિ દ્વિજાતિભ્યો વસુપૂર્ણાં વસુન્ધરામ્।
ન તત્સમં વરારોહે પ્રાણત્યાગી વિશિષ્યતે॥ 13-214-62 (89783)
સહસ્રમપિ યજ્ઞાનાં યજતે ચ યતર્દ્ધિમાન્।
યજ્ઞૈસ્તસ્ય કિમાશ્ચર્યં પ્રાણત્યાગઃ સુદુષ્કરઃ॥ 13-214-63 (89784)
તસ્માત્સર્વેષુ યજ્ઞેષુ પ્રાણયજ્ઞો વિશિષ્યતે।
એવં સઙ્ગ્રામયજ્ઞાસ્તે યથાર્થં સમુદાહૃતાઃ॥ ॥ 13-214-64 (89785)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુર્દશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 214 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 215
॥ શ્રીઃ ॥
13.215. અધ્યાયઃ 215
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ઈશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ રાજ્ઞાં મૃગયાયાં મૃગહિંસાયા ધર્મત્વપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥ તથા સદૃષ્ટાન્તપ્રદર્શનં બ્રાહ્મણમહિમપ્રશો સનપૂર્વકં તેષાભદણ્ડ્યત્વકથનમ્॥ 2 ॥ તથા સામાન્યેન રાજધર્મકથનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
મહેશ્વર ઉવાચ।
મૃગયાત્રાં તુ વક્ષ્યામિ શૃણુ તાં ધર્મિચારિણિ।
મૃગાન્હત્વા મહીપાલો યથા પાપૈર્ન લિપ્યતે॥ 13-215-1 (89786)
નિર્માનુષામિમાં સર્વે મૃગા ઇચ્છન્તિ મેદિનીમ્।
ભક્ષયન્તિ ચ સસ્યાનિ શાસિતવ્યા નૃપેણ તે॥ 13-215-2 (89787)
દુષ્ટાનાં શાસનં ધર્મઃ શિષ્ટાનાં પરિપાલનમ્।
કર્તવ્યં ભૂમિપાલેન નિત્યં કાર્યેષુ ચાર્જવમ્।
સ્વર્ગં મૃગાશ્ચ ગચ્છન્તિ સ્વયં નૃપતિના હતાઃ॥ 13-215-3 (89788)
યથા ગાવો હ્યગોપાલાસ્તથા રાષ્ટ્રમનાયકમ્।
તસ્માદંશાસ્તુ દેવાનાં ગન્ધર્વોરગરક્ષસામ્।
રાજ્યે નિયુક્તા રાષ્ટ્રેષુ પ્રજાપાલનકારણાત્॥ 13-215-4 (89789)
અશિષ્ટશાસને ચૈવ શિષ્ટાનાં પરિપાલને।
તેષાં ચર્યાં પ્રવક્ષ્યામિ શ્રૂયતામનુપૂર્વશઃ॥ 13-215-5 (89790)
યથા પ્રચરતાં તેષાં પાર્થિવાનાં યશસ્વિનામ્।
રાષ્ટ્રં ધર્મો ધનં ચૈવ યશઃ કીર્તિશ્ચ વર્ધતે॥ 13-215-6 (89791)
નૃપાણાં પૂર્વમેવાયં ધર્મો ધર્મભૃતાંવર।
સભાપ્રપાતટાકાનિ દેવતાયતનાનિ ચ।
બ્રાહ્મણાવસથાશ્ચૈવ કર્તવ્યા નૃપસત્તમૈઃ॥ 13-215-7 (89792)
બ્રાહ્મણા નાવમન્તવ્યા ભસ્મચ્છન્ના ઇવાગ્નયઃ।
કુલમુત્સાદયેયુસ્તે ક્રોધાવિષ્ટા દ્વિજાતયઃ॥ 13-215-8 (89793)
ધ્માયમાનો યતા હ્યગ્નિર્નિર્દહેત્સર્વમિન્ધનમ્।
તથા ક્રોધાગ્નિના વિપ્રા દહેયુઃ પૃથિવીમિમામ્।
ન હિ વિપ્રેષુ ક્રુદ્ધેષુ રાજ્યં ભુઞ્જન્તિ ભૂમિપાઃ॥ 13-215-9 (89794)
પરિભૂય દ્વિજાન્મોહાદ્વાતાપિનહુષાદયઃ।
સબન્ધુમિત્રા નષ્ટાસ્તે દગ્ધા બ્રાહ્મણમન્યુભિઃ।
શરીરં ચાપિ શક્રસ્ય કૃતં ભગનિરન્તરમ્॥ 13-215-10 (89795)
તતો દેવગણાઃ સર્વે ઇન્દ્રસ્યાર્થે મહામુનિમ્।
પ્રસાદં કારયામાસુઃ પ્રણાસસ્તુતિવન્દનૈઃ॥ 13-215-11 (89796)
તેન પ્રીતેન સુશ્રોણિ ગૌતમેન મહાત્મના।
તચ્છરીરં તુ શક્રસ્ય સહસ્રભગચિહ્નિતમ્।
કૃતં નેત્રસહસ્રેણ ક્ષણેનૈવ નિરન્તરમ્॥ 13-215-12 (89797)
છિત્ત્વા મેષસ્ય વૃષણૌ ગૌતમેનાભિમન્ત્રિતૌ।
ઇન્દ્રસ્ય વૃષણૌ ભૂત્વા ક્ષિપ્રં વૈ શ્લેષમાગતૌ॥ 13-215-13 (89798)
એવં વિપ્રેષુ ક્રુદ્ધેષુ દેવરાજઃ શતક્રતુઃ।
અશક્તઃ શાસિતું રાજ્યં કિંપુનર્માનુષા ભુવિ॥ 13-215-14 (89799)
ક્રોધાવિષ્ટો દહેદ્વિપ્રઃ શુષ્કેન્ધનમિવાનલઃ।
ભસ્મીકૃત્ય જગત્સર્વં સૃજેદન્યજ્જગત્પુનઃ॥ 13-215-15 (89800)
અદેવાનપિ દેવાન્સ કુર્યાદ્દેવાનદેવતાઃ।
તસ્માન્નોત્પાદયેન્મન્યું મન્યુપ્રહરણા દ્વિજાઃ॥ 13-215-16 (89801)
મહત્સ્વપ્યપરાધેષુ શાસનં નાર્હતિ દ્વિજઃ।
ન ચ શસ્ત્રનિપાતાનિ ન ચ પ્રાણૈર્વિયોજનમ્।
દૃશ્યતે ત્રિષુ લોકેષુ બ્રાહ્મમાનામનિન્દિતે॥ 13-215-17 (89802)
ક્રોધાશ્ચ વિપુલા ઘોરાઃ પ્રસાદાશ્ચાપ્યનુત્તમાઃ।
તસ્માન્નોત્પાદયેત્ક્રોધં નિત્યં પૂજ્યા દ્વિજાતયઃ॥ 13-215-18 (89803)
દૃશ્યતે ન સ લોકેઽસ્મિન્ભૂતે વાઽથ ભવિષ્યતિ।
ક્રુદ્ધેષુ યો વૈ વિપ્રેષુ રાજ્યં ભુઙ્ક્તે નરાધિપઃ॥ 13-215-19 (89804)
ન ચૈવાપહસેદ્વિપ્રાન્નિ ચૈવોપાલભેચ્ચ તાન્।
કાલમાસાદ્ય કુપ્યેચ્ચ કાલે કુર્યાદનુગ્રહમ્॥ 13-215-20 (89805)
સમ્પ્રહાસશ્ચ ભૃત્યેષુ ન કર્તવ્યો નરાધિપૈઃ।
લઘુત્વં ચૈવ પ્રાપ્નોતિ આજ્ઞા ચાસ્ય નિવર્તતે॥ 13-215-21 (89806)
ભૃત્યાનાં સમ્પ્રહાસેન પાર્થિવઃ પરિભૂયતે।
અયાચ્યાનિ ચ યાચન્તિ અવક્તવ્યં બ્રુવન્તિ ચ॥ 13-215-22 (89807)
પૂર્વમપ્યર્પિતૈર્લોભૈઃ પરિતોષં ન યાન્તિ તે।
તસ્માદ્ભૃત્યેષુ નૃપતિઃ સમ્પ્રહાસં વિવર્જયેત્॥ 13-215-23 (89808)
ન વિશ્વસેદવિશ્વસ્તે વિશ્વસ્તે નાતિવિશ્વસેત્।
સગોત્રેષુ વિશેષેણ સર્વોપાયૈર્ન વિશ્વસેત્॥ 13-215-24 (89809)
વિશ્વાસાદ્ભયમુત્પન્નં હન્યાદ્વૃક્ષમિવાશનિઃ।
પ્રમાદાદ્ધન્યતે રાજા લોભેન ચ વશીકૃતઃ।
તસ્માત્પ્રમાદં લોભં ચ ન ચ કુર્યાન્ન વિશ્વસેત્॥ 13-215-25 (89810)
ભયાર્તાનાં ભયત્રાતા દીનાનુગ્રહકારણાત્।
કાર્યાકાર્યવિશેષજ્ઞો નિત્યં રાષ્ટ્રહિતે રતઃ॥ 13-215-26 (89811)
સત્યસન્ધઃ સ્થિતો રાજ્યે પ્રજાપાલનતત્પરઃ।
અલુબ્ધો ન્યાયવાદી ચ ષડ્ભાગમુપજીવતિ॥ 13-215-27 (89812)
કાર્યાકાર્યવિશેષજ્ઞઃ સર્વં ધર્મેણ પશ્યતિ।
સ્વરાષ્ટ્રેષુ દયાં કુર્યાદકાર્યે ન પ્રવર્તતે॥ 13-215-28 (89813)
યે ચૈવૈનં પ્રશંસન્તિ યે ચ નિન્દન્તિ માનવાઃ।
શત્રું ચ મિત્રવત્પશ્યેદપરાધવિવર્જિતમ્। 13-215-29 (89814)
અપરાધાનુરૂપેણ દુષ્ટં દણ્ડેન શાસયેત્।
ધર્મઃ પ્રવર્તતે તત્ર યત્ર દણ્ડરુચિર્નૃપઃ।
ન ધર્મો વિદ્યતે તત્ર યત્ર રાજા ક્ષમાન્વિતઃ॥ 13-215-30 (89815)
અશિષ્ટશાસનં ધર્મઃ શિષ્ટાનાં પરિપાલનમ્।
વધ્યાંશ્ચ ઘાતયેદ્યસ્તુ અવધ્યાનપરિરક્ષતિ॥ 13-215-31 (89816)
અવધ્યા બ્રાહ્મણા ગાવો દૂતાશ્ચૈવ પિતા તથા।
વિદ્યાં ગ્રાહયતે યશ્ચ યે ચ પૂર્વોપકારિણઃ।
સ્ત્રિયશ્ચૈવ ન હન્તવ્યા યચ્ચ સર્વાતિથિર્નરઃ॥ 13-215-32 (89817)
ધરણીં ગાં હિરણ્યં ચ સિદ્ધાન્નં ચ તિલાન્ઘૃતમ્।
દદન્નિત્યં દ્વિજાતિભ્યો મુચ્યતે રાજકિલ્બિષાત્॥ 13-215-33 (89818)
એવં ચરતિ યો નિત્યં રાજા રાષ્ટ્રહિતે રતઃ।
તસ્ય રાષ્ટ્રં ધનં ધર્મો યશઃ કીર્તિશ્ચ વર્ધતે।
ન ચ પાપૈર્ન ચાનર્થૈર્યુજ્યતે સ નરાધિપઃ॥ 13-215-34 (89819)
ષડ્ભાગમુપભુઞ્જાનઃ પ્રજા રાજા ન રક્ષતિ।
સ્વચક્રપરચક્રાભ્યાં ધર્મૈર્વા વિક્રમેણ વા॥ 13-215-35 (89820)
નિરુદ્યોગો નૃપો યશ્ચ પરરાષ્ટ્રનિઘાતને।
સ્વરાષ્ટ્રં નિષ્પ્રતાપસ્ય પરચક્રેણ હન્યતે॥ 13-215-36 (89821)
યત્પાપં સકલં રાજા હતરાષ્ટ્રઃ પ્રપદ્યતે॥
માતુલં ભાગિનેયં વા માતરં શ્વશુરં ગુરુમ્। 13-215-37 (89822)
પિતરં વર્જયિત્વૈકં હન્યાદ્ધાતકમાગતમ્॥ 13-215-38 (89823)
સ્વસ્ય રાષ્ટ્રસ્ય રક્ષાર્થં યુદ્યમાનશ્ચ યો હતઃ।
સઙ્ગ્રામે પરચક્રેણ શ્રૂયતાં તસ્ય યા ગતિઃ॥ 13-215-39 (89824)
વિમાનેન વરારોહે અપ્સરોગણસેવિતઃ।
શક્રલોકમિતો યાતિ સઙ્ગ્રામે નિહતો નૃપઃ॥ 13-215-40 (89825)
યાવન્તો રોમકૂપાઃ સ્યુસ્તસ્ય ગાત્રેષુ સુન્દરિ।
તાવદ્વર્ષસહસ્રાણિ શક્રલોકે મહીયતે॥ 13-215-41 (89826)
યદિ વૈ માનુષે લોકે કદાચિદુપપદ્યતે।
રાજા વા રાજમાત્રો વા ભૂયો ભવતિ વીર્યવાન્॥ 13-215-42 (89827)
તસ્માદ્યત્નેન કર્તવ્યં સ્વરાષ્ટ્રપરિપાલનમ્।
વ્યવહારાશ્ચ ચારશ્ચ સતતં સત્યસન્ધતા॥ 13-215-43 (89828)
અપ્રમાદઃ પ્રમોદશ્ચ વ્યવસાયેઽપ્યચણ્ડતા।
ભરણં ચૈવ ભૃત્યાનાં વાહનાનાં ચ પોષણમ્॥ 13-215-44 (89829)
યોધાનાં ચૈવ સત્કારઃ કૃતે કર્મણ્યમોઘતા।
શ્રેય એવ નરેન્દ્રાણામિહ ચૈવ પરત્ર ચ॥ ॥ 13-215-45 (89830)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 215 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-215-23 પૂર્વમપ્યુચિતૈર્લાભૈરિતિ ઠ.પાઠઃ॥ 7-215-30 નાધર્મો વિદ્યતે તત્રેતિ થ.પાઠઃ॥ 7-215-31 યો ઘાતયેત્ તસ્યાશિષ્ટશાસનં ધર્મં ઇત્યન્વયઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 216
॥ શ્રીઃ ॥
13.216. અધ્યાયઃ 216
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ ત્રિવર્ગનિરૂપણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
મહેશ્વર ઉવાચ।
પશવઃ પશુબન્ધેષુ યે હન્યન્તેઽધ્વરેષુ ચ।
યૂપે નિબધ્ય મન્ત્રૈશ્ચ યથાન્યાયં યથાવિધિ।
મન્ત્રાહુતિવિપૂતાસ્તે સ્વર્ગં યાન્તિ યશસ્વિનિ॥ 13-216-1 (89831)
તર્પિતા યજ્ઞભાગેષુ તેષાં માંસૈર્વરાનને।
અગ્નયસ્ત્રિદશાશ્ચૈવ લોકપાલા મહેશ્વરાઃ। 13-216-2 (89832)
તેષુ તુષ્ટેષુ જાયેત યસ્ય યજ્ઞસ્ય યત્ફલમ્।
તેન સંયુજ્યતે દેવિ યજમાનો ન સંશયઃ॥ 13-216-3 (89833)
સપત્નીકઃ સપુત્રશ્ચિ પિત્રા ચ ભ્રાતૃભિઃ સહ।
યે તત્ર દીક્ષિતા દેવિ સર્વે સ્વર્ગં પ્રયાન્તિ તે॥ 13-216-4 (89834)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ 13-216-5 (89835)
ઉમોવાચ। 13-216-6x (7489)
ભગવન્સર્વભૂતેશ શૂલપાણે મહાદ્યુતે।
શ્રોતુમિચ્છામ્યહં વૃત્તં સર્વેષાં ગૃહમેધિનામ્॥ 13-216-6 (89836)
કીદૃશં ચરિતં તેષાં ત્રિવર્ગસહિતં પ્રભો।
પ્રત્યાયતિઃ કથં તેષાં જીવનાર્થમુદાહૃતમ્॥ 13-216-7 (89837)
વર્તમાનાઃ કથં સર્વે પ્રાપ્નુવન્ત્યુત્તમાં ગતિમ્।
એતત્સર્વં સમાસેન વક્તુમર્હસિ માનદઃ॥ 13-216-8 (89838)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-216-9x (7490)
ન્યાયતસ્ત્વં મહાભાગે શ્રોતુકામાઽસિ ભામિનિ।
પ્રાયશો લોકસદ્વૃત્તમિષ્યતે ગૃહવાસિનામ્॥ 13-216-9 (89839)
તેષાં સંરક્ષણાર્થાય રાજાનઃ સંસ્કૃતા ભુવિ।
સર્વેષામથ મર્ત્યાનાં વૃત્તિં સામાન્યતઃ શૃણુઃ॥ 13-216-10 (89840)
વિદ્યા વાર્તા ચ સેવા ચ કારુત્વં નાટ્યતા તથા।
ઇત્યતે જીવનાર્થાય મર્ત્યાનાં વિહિતાઃ પ્રિયે॥ 13-216-11 (89841)
અપિ જન્મફલં તાવન્માનુષાણાં વિશેષતઃ।
વિહિતં તત્સ્વવૃત્તેન તન્મે શૃણુ સમાહિતાઃ॥ 13-216-12 (89842)
કર્મક્ષેત્રં હિ માનુષ્યં સુખદુઃખયુતાઃ પરે।
સર્વેષાં પ્રાણિનાં તસ્માન્માનુષ્યે વૃત્તિરિષ્યતે॥ 13-216-13 (89843)
વિદ્યાયોગસ્તુ સર્વેષાં પૂર્વમેવ વિધીયતે।
કાર્યાકાર્યં વિજાનન્તિ વિદ્યયા દેવિ નાન્યથા॥ 13-216-14 (89844)
વિદ્યયા સ્ફીયતે જ્ઞાનં જ્ઞાનાત્તત્વનિદર્શનમ્।
દૃષ્ટતત્વો વિનીતાત્મા સર્વાર્થસ્ય ચ ભાજનમ્॥ 13-216-15 (89845)
શક્યં વિદ્યાવિનીતેન લોકે સંજીવનં શુભમ્॥ 13-216-16 (89846)
આત્માનં વિદ્યયા તસ્માત્પૂર્વં વૃત્વા તુ ભાજનમ્।
વશ્યેન્દ્રિયો જિતક્રોધો ભૂતાત્માનં તુ ભાવયેત્।
ભાવયિત્વા તદાઽઽત્માનં પૂજનીયઃ સતામપિ॥ 13-216-17 (89847)
કુલાનુવૃત્તં વૃત્તં વા પૂર્વમાત્મા સમાશ્રયેત્।
ઇત્યેતત્કુલવાસાય દાનકર્મ યથા પુરા॥ 13-216-18 (89848)
યદિ ચેદ્વિદ્યયા ચૈવ વૃત્તિં કાઙ્ક્ષેદથાત્મનઃ।
રાજવિદ્યાનુવાદેઽપિ લોકવિદ્યામથાપિ વા।
તીર્થતશ્ચાપિ ગૃહ્ણીયાચ્છુશ્રૂષાદિગુણૈર્યુતઃ॥ 13-216-19 (89849)
ગ્રન્થતશ્ચાર્થતશ્ચૈવ દૃઢં કુર્યાત્પ્રયત્નતઃ।
એવં વિદ્યાફલં દેવિ પ્રાપ્નુયાન્નાન્યથા નરઃ।
ન્યાયાદ્વિદ્યાફલાનીચ્છેદધર્મં તત્ર વર્જયેત્॥ 13-216-20 (89850)
યદિચ્છેદ્વાર્તયા વૃત્તિં કાઙ્ક્ષેત વિધિપૂર્વકમ્।
ક્ષેત્રે જલોપપન્ને ચ તદ્યોગ્યાં કૃષિમાચરેત્॥ 13-216-21 (89851)
વાણિજ્યં વા યથાકાલં કુર્યાત્તદ્દેશયોગતઃ।
મૂલ્યમર્થં પ્રયાસં ચ વિચાર્યૈવ વ્યયોદયૌ॥ 13-216-22 (89852)
પશુસંજીવનં ચૈવ દશ ગાઃ પોષયેદ્ધ્રુવમ્।
બહુપ્રકારા બહવઃ પશવસ્તસ્ય સાધકાઃ॥ 13-216-23 (89853)
યઃ કશ્ચિત્સેવયા વૃત્તિં કાઙ્ક્ષેત મતિમાન્નરઃ।
યતાત્મા શ્રવણીયાનાં ભવેદ્વૈ સમ્પ્રયોજકઃ॥ 13-216-24 (89854)
બુદ્ધ્યા વા કર્મયોગાદ્વા બોધનાદ્વા સમાશ્રયેત્।
માર્ગતસ્તુ સમાશ્રિત્ય તદા તત્સમ્પ્રયોજયેત્॥ 13-216-25 (89855)
યથાયથા સુ તુષ્યેત તથા સંતોષયેત્તુ તમ્।
અનુજીવિગુણોપેતઃ કુર્યાદાત્માર્થમાશ્રિતમ્॥ 13-216-26 (89856)
વિપ્રિયં નાચરેત્તસ્ય એષા સેવા સમાસતઃ।
વિપ્રયોગાત્પુરા તેન ગતિમન્યાં ન લક્ષયેત્॥ 13-216-27 (89857)
કારુકર્મ ચ નાટ્યં ચ પ્રાયશો નીચયોનિષુ।
તયોરપિ યથાયોગં ન્યાયતઃ કર્મવેતનમ્॥ 13-216-28 (89858)
આજીવેભ્યોઽપિ સર્વભ્યઃ સ્વાર્જવાદ્વેતનં હરેત્।
અનાર્જવાદાહરતસ્તત્તુ પાપાય કલ્પતે॥ 13-216-29 (89859)
સર્વેષાં પૂર્વમારમ્ભાંશ્ચિન્તયેન્નયપૂર્વકમ્।
આત્મશક્તિમુપાયાંશ્ચ દેશકાલૌ ચ યુક્તિતઃ।
કારણાનિ પ્રયાસં ચ પ્રક્ષેપં ચ ફલોદયમ્॥ 13-216-30 (89860)
એવમાદીનિ સઞ્ચિન્ત્ય દૃષ્ટ્વા દૈવાનુકૂલતામ્।
અતઃ પરં સમારમ્ભેદ્યત્રાત્મહિતમાહિતમ્॥ 13-216-31 (89861)
વૃત્તિમેવ સમાસાદ્ય તાં સદા પરિપાલયેત્।
દેવમાનુષવિઘ્નેભ્યો ન પુનર્મન્યતે યથા॥ 13-216-32 (89862)
પાલયન્વર્ધયન્ભુઞ્જંસ્તાં પ્રાપ્ય ન વિનાશયેત્।
ક્ષીયતે ગિરિસઙ્કાશમશ્નતો હ્યનપેક્ષયા॥ 13-216-33 (89863)
આજીવેભ્યો ધનં પ્રાપ્ય ચતુર્ધા વિભજેદ્બુધઃ।
ધર્માયાર્થાય કામાય આપત્પ્રશમનાય ચ॥ 13-216-34 (89864)
ચતુર્ષ્વપિ વિભાગેષુ વિધાનં શૃણુ શોભને॥ 13-216-35 (89865)
યજ્ઞાર્થં ચાન્નદાનાર્થં દીનાનુગ્રહકારણાત્।
દેવબ્રાહ્મણપૂજાર્થં પિતૃપૂજાર્થમેવ ચ॥ 13-216-36 (89866)
મૂલાર્થં સન્નિવાસાર્થં ક્રિયાનિત્યૈશ્ચિ ધાર્મિકૈઃ।
એવમાદિષુ ચાન્યેષુ ધર્માર્થં સંત્યજેદ્ધનમ્॥ 13-216-37 (89867)
ધર્મકાર્યે ધનં દદ્યાદનવેક્ષ્ય ફલોદયમ્।
ઐશ્વર્યસ્થાનલાભાર્થં રાજવાલ્લભ્યકારણાત્॥ 13-216-38 (89868)
વાર્તાયાં ચ સમારમ્ભેઽમાત્યમિત્રપરિગ્રહે।
આવાહે ચ વિવાહે ચ પુત્રાણાં વૃત્તિકારણાત્॥ 13-216-39 (89869)
અર્થોદયસમાવાપ્તાવનર્થસ્ય વિઘાતને।
એવમાદિષુ ચાન્યેષુ અર્થાર્થં વિસૃજેદ્ધનમ્॥ 13-216-40 (89870)
અનુબન્ધં હેતુયુક્તં દૃષ્ટ્વા વિત્તં પરિત્યજેત્।
અનર્થં બાધતે હ્યર્થો અર્તં ચૈવ ફલાન્યુત॥ 13-216-41 (89871)
નાધનાઃ પ્રાપ્નુન્ત્યર્થં નરા યત્નશતૈરપિ।
તસ્માદ્ધનં રક્ષિતવ્યં દાતવ્યં ચ વિધાનતઃ॥ 13-216-42 (89872)
શરીરપોષણાર્થાય આહારસ્ય વિશોષણે।
નટ*****ધર્વસંયોગે કામયાત્રાવિહારયોઃ॥ 13-216-43 (89873)
મનઃપ્રિયાણાં સંયોગે પ્રીતિદાને તથૈવ ચ।
એવમાદિષુ ચાન્યેષુ કામાર્તં વિસૃજેદ્ધનમ્॥ 13-216-44 (89874)
વિચાર્ય ગુણદોષાંસ્તુ ત્રયાણાં તત્ર સંત્યજેત્।
ચતુર્થં સન્નિદધ્યાચ્ચ આપદર્થં શુચિસ્મિતે॥ 13-216-45 (89875)
રાજ્યભ્રંશવિનાશાર્થં દુર્ભિક્ષાર્થં ચ શોભને।
મહાવ્યાધિવિમોક્ષાર્થં વાર્ધકસ્યૈવ કારણાત્॥ 13-216-46 (89876)
શત્રૂણાં પ્રતિકારાય સાહસૈશ્ચાપ્યમર્ષણાત્।
પ્રસ્થાને ચાન્યદેશાર્થમાપદાં વિપ્રમોક્ષણે।
એવમાદિ સમુદ્દિશ્ય સન્નિદધ્યાત્સ્વકં ધનમ્॥ 13-216-47 (89877)
સુખમર્થવતાં લોકે કૃચ્છ્રાણાં વિપ્રમોક્ષણમ્।
યસ્ય નાસ્તિ ધનં કિઞ્ચિત્તસ્ય લોકદ્વયં ન ચ॥ 13-216-48 (89878)
અશનાદિન્દ્રિયાણીવ સર્વમર્થાત્પ્રવર્તતે।
નિધાનમાત્રં યસ્તેષામન્યથા વિલયં વ્રજેત્।
એવં દેવિ મનુષ્યાણાં લોકાનાં જીવનં પ્રતિ॥ 13-216-49 (89879)
એવં લોકસ્ય વૃત્તસ્ય લોકવૃત્તં પુનઃ શૃણુ।
ધન્યં યશસ્યમાયુષ્યં સ્વર્ગ્યં ચ પરમં યશઃ॥ 13-216-50 (89880)
ત્રિવર્ગો હિ વશે યુક્તઃ સર્વેષાં સંવિધીયતે।
તથા સંવર્તમાનાસ્તુ લોકયોર્હિતમાપ્નુયુઃ॥ 13-216-51 (89881)
કાલ્યોત્થાનં ચ શૌચં ચ દેવબ્રાહ્મણભક્તિતઃ।
ગુરુણામેવ શુશ્રૂષા બ્રાહ્મણેષ્વભિવાદનમ્॥ 13-216-52 (89882)
પ્રત્યુત્થાનં ચ વૃદ્ધાનાં દેવસ્થાનપ્રણામનમ્।
આભિમુખ્યં પુરસ્કૃત્ય અતિથીનાં ચ પૂજનમ્॥ 13-216-53 (89883)
વૃદ્ધોપદેશકરણં શ્રવણં હિતપથ્યયોઃ।
પોષણં ભૂત્યવર્ગસ્ય સાન્ત્વદાનપરિગ્રહે॥ 13-216-54 (89884)
ન્યાયતઃ કર્મકરણમન્યાયાહિતવર્જિતમ્।
સમ્યગ્વૃત્તં સ્વદારેષુ દોષાણાં પ્રતિષેધનમ્॥ 13-216-55 (89885)
પુત્રાણાં વિનયં કુર્યાત્તત્તત્કાર્યનિયોજનમ્।
વર્જનં ચાશુભાર્થાનાં શુભાનાં જોષણં તથા॥ 13-216-56 (89886)
કુલોચિતાનાં ધર્માણાં યતાવત્પરિપાલનમ્।
કુલસન્ધારણં ચૈવ પૌરુષેણૈવ સર્વશઃ।
એવમાદિ શુભં સર્વં તસ્ય વૃત્તમિતિ સ્થિતમ્॥ 13-216-57 (89887)
વૃદ્ધસેવી ભવેન્નિત્યં હિતાર્થં જ્ઞાનકાઙ્ક્ષયા।
પરાર્થં નાહરેદ્દ્રવ્યમનામન્ત્ર્ય તુ સર્વથા।
ન યાચેત પરાન્ધીરઃ સ્વબાહુબલમાશ્રયેત્॥ 13-216-58 (89888)
સ્વશરીરં સદા રક્ષેદાહારાચારયોરપિ।
હિતં પથ્યં સદાહારં જીર્ણં ભુઞ્જીત માત્રયા॥ 13-216-59 (89889)
દેવતાતિથિસત્કારં કૃત્વા સર્વં યથાવિધિ।
શેષં ભુઞ્જેચ્છુચિર્ભૂત્વા ન ચ ભાષેત વિપ્રિયમ્॥ 13-216-60 (89890)
પ્રતિશ્રયં ચ પાનીયં બલિં ભિક્ષાં ચ સર્વતઃ।
ગૃહસ્થવાસી સતતં તદ્યાદ્ગાશ્ચૈવ પોષયેત્॥ 13-216-61 (89891)
બહિર્નિષ્ક્રમણં ચૈવ કુર્યાત્કારણતોપિ વા।
મધ્યાહ્ને વાઽર્ધરાત્રે વા ગમનાય ન રોચયેત્॥ 13-216-62 (89892)
વિષયાન્નાવગાહેત સ્વશક્ત્યા તુ સમાચરેત્।
યથાઽઽયવ્યયતા લોકે ગૃહસ્થાનાં પ્રપૂજિતમ્॥ 13-216-63 (89893)
અયશસ્કરમર્થઘ્નં કર્મ યત્પરપીડનમ્।
ભયાદ્વા યદિ લોભાદ્વા ન કુર્વીત કદાચન॥ 13-216-64 (89894)
બુદ્ધિપૂર્વં સમાલોક્ય દૂરતો ગુણદોષતઃ।
આરભેત તદા કર્ભ શુભં વા યદિ વેતરત્॥ 13-216-65 (89895)
આત્મસાક્ષી ભવેન્નિત્યમાત્મનસ્તુ શુભાશુભે।
મનસા કર્મણા વાચા ન ચ કાઙ્ક્ષેત પાતકમ્॥ ॥ 13-216-66 (89896)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષોડશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 216 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 217
॥ શ્રીઃ ॥
13.217. અધ્યાયઃ 217
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
પાર્વત્યા બ્રાહ્મણ્યાદિકં કિં સ્વાભાવિકં ઉત કર્માધીનમિતિ પ્રશ્ને ઈશ્વરેણ તસ્ય કર્માધીનત્વપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥ તથા પ્રાણિનાં ભોગાભોગાદેઃ સ્વસ્વકર્માયત્તત્વપ્રતિપાદનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્ભગનેત્રઘ્ન કાલસૂદન શઙ્કર।
ઇમે વર્ણાશ્ચ ચત્વારો વિહિતાઃ સ્વસ્વભાવતઃ।
ઉતાહો ક્રિયયા વર્ણાઃ સમ્ભવન્તિ મહેશ્વર॥ 13-217-1 (89897)
એવં મે સંશયપ્રશ્નસ્તં મે છેત્તું ત્વમર્હસિ॥ 13-217-2 (89898)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-217-3x (7491)
સ્વભાવાદેવ વિદ્યન્તે ચત્વારો બ્રાહ્મણાદયઃ।
એકજાત્યા સુદુષ્પ્રાપમન્યવર્ણત્વમાગતમ્॥ 13-217-3 (89899)
તચ્ચ કર્મવિશેષેણ પુનર્જન્મનિ જાયતે।
તસ્માત્તેષાં પ્રવક્ષ્યામિ તત્સર્વં કર્મપાકજમ્ 13-217-4 (89900)
બ્રાહ્મણસ્તુ નરો ભૂત્વા સ્વજાતિમનુપાલયન્।
દૃઢં બ્રાહ્મણકર્માણિ વેદોક્તાનિ સમાચરેત્॥ 13-217-5 (89901)
સત્યાર્જવપરો ભૂત્વા દાનયજ્ઞપરસ્તથા।
સત્યાં જાત્યાં સમુદિતો જાતિધર્માન્ન હાપયેત્॥ 13-217-6 (89902)
એવં સંવર્તમાનસ્તુ કાલધર્મં ગતઃ પુનઃ।
સ્વર્ગલોકે હિ જાયેત સ્વર્ગભોગાય ભામિનિ॥ 13-217-7 (89903)
તત્ક્ષયે બ્રાહ્મણો ભૂત્વા તથૈવ નૃષુ જાયતે।
એવંસ્વકર્મણા મર્ત્યઃ સ્વજાતિં લભતે પુનઃ॥ 13-217-8 (89904)
અપરસ્તુ તથા કશ્ચિદ્બ્રહ્મયોનિસમુદ્ભવઃ।
અવમત્યૈવ તાં જાતિમજ્ઞાનતમસા વૃતઃ॥ 13-217-9 (89905)
અન્યથા વર્તમાનસ્તુ જાતિકર્માણિ વર્જયેત્।
શૂદ્રવદ્વિચરેલ્લોકે શૂદ્રકર્માભિલાષવાન્।
શૂદ્રૈઃ સહ ચરન્નિત્યં શૌચમઙ્ગલવર્જિતઃ। 13-217-10 (89906)
સ ચાપિ કાલધર્મસ્થો યમલોકે સુદણ્ડિતઃ।
યદિ જાયેત મર્ત્યેષુ શૂદ્ર એવાભિજાયતે॥ 13-217-11 (89907)
શૂદ્ર એવ ભવેદ્દેવિ બ્રાહ્મણોઽપિ સ્વકર્મણા॥ 13-217-12 (89908)
તથૈવ શૂદ્રસ્ત્વપરઃ શૂદ્રકર્માણિ વર્જયેત્।
સત્યાર્જવપરો ભૂત્વા દાનધર્મપરસ્તથા।
મન્ત્રબ્રાહ્મણસત્કર્તા મનસા બ્રાહ્મણપ્રિયઃ॥ 13-217-13 (89909)
એવં યુક્તસમાચારઃ શૂદ્રોપિ મરણં ગતઃ।
સ્વર્ગલોકે હિ જાયેત તત્ક્ષયે નૃષુ જાયતે।
બ્રાહ્મણાનાં કુલે મુખ્યે વેદસ્વાધ્યાયસંયુતે॥ 13-217-14 (89910)
એવમેવ સદા લોકે શૂદ્રો બ્રાહ્મણ્યમાપ્નુયાત્॥ 13-217-15 (89911)
એવં ક્ષત્રિયવૈશ્યાશ્ચ જાતિધર્મેણ સંયુતાઃ।
સ્વકર્મણૈવ જાયન્તે વિશિષ્ટેષ્વધમેષુ ચ॥ 13-217-16 (89912)
એવં જાતિવિપર્યાસઃ પ્રેત્યભાવે ભવેન્નૃણામ્।
અન્યથા તુ ન શક્યં તલ્લોકસંસ્થિતિકારણાત્॥ 13-217-17 (89913)
તસ્માજ્જાતિં વિશિષ્ટાં તુ કથંચિત્પ્રાપ્ય પણ્ડિતઃ।
સર્વથા તાં તથા રક્ષેન્ન પુનર્ભ્રશ્યતે યથા।
ઇતિ તે કથિતં દેવિ ભૂયઃ શ્રોતું કિમિચ્છસિ॥ 13-217-18 (89914)
ઉમોવાચ। 13-217-19x (7492)
જન્મપ્રભૃતિ કઃ શુદ્ધો લભેજ્જન્મફલં નરઃ।
શોભનાશોભનં સર્વમધઇકારવશાત્સ્વકમ્॥ 13-217-19 (89915)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-217-20x (7493)
કર્મ કુર્વન્ન લિપ્યેત આર્જવેન સમાચરેત્।
આત્મૈવ તચ્છુભં કુર્યાદશુભે યોજયેત્પરાન્॥ 13-217-20 (89916)
શઠેષુ શઠવત્કુર્યોદાર્યષ્વાર્યવદાચરેત્।
આપત્સુ નાવસીદેચ્ચ ઘોરાન્સઙ્ગ્રામયેત્પરાત્।
સામ્નૈવ સર્વકાર્યાણિ કર્તું પૂર્વં સમારભેત્॥ 13-217-21 (89917)
અનર્થાધર્મશોકાનાં યથા ન પ્રાપ્નુયાત્સ્વયમ્।
પ્રીયતે તત્તથા કર્તુમેતદ્વૃત્તં સમાસતઃ॥ 13-217-22 (89918)
એવં વૃત્તં સમાસાદ્ય ગૃહમાશ્રિત્ય માનવાઃ।
નિરાહારા નિરુદ્વેગાઃ પ્રાપ્નુવન્ત્યુત્તમાં ગતિમ્॥ 13-217-23 (89919)
એતજ્જન્મફલં નિત્યં સર્વેષાં ગૃહવાસિનામ્।
એવં ગૃહસ્થિતૈર્નિત્યં વર્તિતવ્યમિતિ સ્થિતિઃ।
એતત્સર્વં મયા પ્રોક્તં કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ 13-217-24 (89920)
ઉમોવાચ। 13-217-25x (7494)
સુરાસુરપતે દેવ વરદ પ્રીતિવર્ધન।
માનુષેષ્વેવ યે કે ચિદાઢ્યાઃ ક્લેશવિવર્જિતાઃ।
ભુઞ્જાના વિવિધાન્ભોગાન્દૃશ્યન્તે નિરુપદ્રવાઃ॥ 13-217-25 (89921)
અપરે ક્લેશસંયુક્તા દરિદ્રા ભોગવર્જિતાઃ॥ 13-217-26 (89922)
કિમર્થં માનુષે લોકે ન સમત્વેન કલ્પિતાઃ।
એતચ્છ્રોતું મહાદેવ કૌતૂહલમતીવ મે॥ 13-217-27 (89923)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-217-28x (7495)
ન્યાયતસ્ત્વં મહાભાગે શ્રોતુકામાસિ ભામિનિ।
શૃણુ તત્સર્વમખિલં માનુષાણાં હિતં વચઃ॥ 13-217-28 (89924)
આદિસર્ગે પુરા બ્રહ્મા સમત્વેનાસૃજત્પ્રજાઃ।
નિત્યં ન ભવતો હ્યસ્ય રાગદ્વેષૌ પ્રજાપતેઃ।
તદા તસ્માત્સુરાઃ સર્વે બભૂવુઃ સમતો નરાઃ॥ 13-217-29 (89925)
એવં સંવર્તમાને તુ યુગે કાલવિપર્યયાત્।
કેચિત્પ્રપેદિરે તત્ર વિષમં બુદ્ધિમોહિતાઃ॥ 13-217-30 (89926)
તેષાં હાનિં તતો દૃષ્ટ્વા તુલ્યાનામેવ ભામિનિ।
બ્રાહ્મણાસ્તે સમાજગ્મુસ્તત્તત્કારણવેદકાઃ॥ 13-217-31 (89927)
કર્તું નાર્હસિ દેવેશ પક્ષપાતં ત્વમીદૃશમ્।
પુત્રભાવે સમે દેવ કિમર્થં નો ભવેત્કલિઃ॥ 13-217-32 (89928)
એવમેતૈરુપાલબ્ધો બ્રહ્મા વચનમબ્રવીત્।
યૂયં મા બ્રૂત મે દોષં સ્વકૃતં સ્મરથ પ્રજાઃ॥ 13-217-33 (89929)
યુષ્માભિરેવ યુષ્માકં ગ્રથિતં હિ શુભાશુભમ્।
યાદૃશં કુરુતે કર્મ તાદૃશં ફલમશ્નુતે।
સ્વકૃતસ્ય ફલં ભુઙ્ક્તે નાન્યસ્તદ્બોક્તુમર્હતિ॥ 13-217-34 (89930)
એવં સંબોધિતાસ્તેન કાલકર્ત્રા સ્વયંભુવા।
પુનર્વિવૃત્ય કર્માણિ શુભાન્યેવ પ્રપેદિરે॥ 13-217-35 (89931)
એવં વિજ્ઞાતતત્વાસ્તે દાનધર્મપરાયણાઃ।
શુભાનિ વિધિવત્કૃત્વા કાલધર્મગતાઃ પુનઃ।
તાનિ દાનફલાન્યેવ ભુઞ્જતે સુખભોગિનઃ॥ 13-217-36 (89932)
સ્વકૃતં તુ નરસ્તસ્માત્સ્વયમેવ પ્રપદ્યતે॥ 13-217-37 (89933)
અપરે ધર્મકામેભ્યો નિવૃત્તાશ્ચ શુભેક્ષણે।
કદર્યા નિરનુક્રોશાઃ પ્રાયેણાત્મપરાયણાઃ॥ 13-217-38 (89934)
તાદૃશા મરણં પ્રાપ્તાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને।
દરિદ્રાઃ ક્લેશભૂયિષ્ઠા ભવન્ત્યેવ ન સંશયઃ॥ 13-217-39 (89935)
ઉમોવાચ। 13-217-40x (7496)
માનુષેષ્વથ યે કેચિદ્ધનધાન્યસમન્વિતાઃ।
ભોગહીનાઃ પ્રદૃશ્યન્તે સર્વભોગેષુ સત્સ્વપિ।
ન ભુઞ્જતે કિમર્થં તે તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-217-40 (89936)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-217-41x (7497)
પરૈઃ સંચોદિતા ધર્મં કુર્વતે ન સ્વકામતઃ।
સ્વયં શ્રદ્ધાં બહિષ્કૃત્ય કુર્વન્તિ ચ રુદન્તિ ચ॥ 13-217-41 (89937)
તાદૃશા મરણં પ્રાપ્તાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને।
ફલાનિ તાનિ સમ્પ્રાપ્ય ભુઞ્જતે ન કદાચન।
રક્ષન્તો વર્ધયન્તશ્ચ આસતે નિધિપાલવત્॥ 13-217-42 (89938)
ઉમોવાચ। 13-217-43x (7498)
કેચિદ્ધનવિયુક્તાશ્ચ ભોગયુક્તા મહેશ્વર।
માનુષાઃ સમ્પ્રદૃશ્યન્તે તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-217-43 (89939)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-217-44x (7499)
આનૃશંસ્યપરા યે તુ ધર્મકામાશ્ચિ દુર્ગતાઃ।
પરોપકારં કુર્વન્તિ દીનાનુગ્રહકારણાત્॥ 13-217-44 (89940)
પ્રતિપદ્યુઃ પરધનં નષ્ટં વાઽન્યૈર્નરૈર્હૃતમ્।
નિત્યં યે દાતુમનસો નરા વિત્તેષ્વસત્સ્વપિ॥ 13-217-45 (89941)
કાલધર્મવશં પ્રાપ્તાઃ પુનર્જન્મનિ તે નરાઃ।
એતે ધનવિહીનાશ્ચ ભોગયુક્તા ભવન્ત્યુત॥ 13-217-46 (89942)
ધર્મદાનોપદેશં વા કર્તવ્યમિતિ નિશ્ચયઃ।
ઇતિ તે કથિતં દેવિ કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ ॥ 13-217-47 (89943)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 217 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 218
॥ શ્રીઃ ॥
13.218. અધ્યાયઃ 218
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ પ્રાણિનાં શુભાશુભકર્માનુસારેણ શુભાશુભફલપ્રાપ્તિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્દેવદેવેશ ત્ર્યક્ષ ભો વૃષભધ્વજ।
માનુષાસ્ત્રિવિધા દેવ દૃશ્યન્તે સતતં વિભો॥ 13-218-1 (89944)
આસીના એવ ભુઞ્જન્તે સ્થાનૈશ્વર્યપરિગ્રહૈઃ।
અપરે યત્નપૂર્વં તુ લભન્તે ભોગસઙ્ગ્રહમ્॥ 13-218-2 (89945)
અપરે યતમાનાશ્ચ ન લભન્તે તુ કિઞ્ચન।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-218-3 (89946)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-218-4x (7500)
ન્યાયતસ્ત્વં મહાભાગે શ્રોતુકામાઽસિ ભામિનિ॥ 13-218-4 (89947)
યે લોકે માનુષા દેવિ દાનધર્મપરાયણાઃ।
પાત્રાણિ વિધિવજ્જ્ઞાત્વા દૂરતોપ્યનુમાનતઃ॥ 13-218-5 (89948)
અભિગમ્ય સ્વયં તત્ર ગ્રાહયન્તિ પ્રસાદ્ય ચ।
દાનાદિ ચેઙ્ગિતૈરેવ તૈરવિજ્ઞાતમેવ વા॥ 13-218-6 (89949)
પુનર્જન્મનિ તે દેવિ તાદૃશાઃ શોભના નરાઃ।
અયત્નતસ્તુ તાન્યેવ ફલાનિ પ્રાપ્નુવન્ત્યુત॥ 13-218-7 (89950)
આસીના એવ ભુઞ્જન્તે ભોગાન્સુકૃતભોગિનઃ॥ 13-218-8 (89951)
અપરે યે ચ દાનાનિ દદત્યેવ પ્રયાચિતાઃ।
યદાયદાઽર્થિને દત્ત્વા પુનર્દાનં ચ યાચિતાઃ॥ 13-218-9 (89952)
તાવત્કાલં તતો દેવિ પુનર્જન્મનિ તે નરાઃ।
યત્નતઃ શ્રમસંયુક્તાઃ પુનસ્તાન્પ્રાપ્નુવન્તિ ચ॥ 13-218-10 (89953)
યાચિતા અપિ કેચિત્તુ અદત્ત્વૈવ કથઞ્ચન।
અભ્યસૂયાપરા મર્ત્યા લોભોપહતચેતસઃ॥ 13-218-11 (89954)
તે પુનર્જન્મનિ શુભે યતન્તો બહુધા નરાઃ।
ન પ્રાપ્નુવન્તિ મનુજા માર્ગન્તસ્તેઽપિ કિઞ્ચન॥ 13-218-12 (89955)
નાનુપ્તં રોહતે સસ્યં તદ્વદ્દાનફલં વિદુઃ।
યદ્યદ્દદાતિ પુરુષસ્તત્તત્પ્રાપ્નોતિ કેવલમ્॥ 13-218-13 (89956)
ઇતિ તે કથિતં દેવિ ભૂયઃ શ્રોતું કિમિચ્છસિ॥ 13-218-14 (89957)
ઉમોવાચ। 13-218-15x (7501)
ભગવન્ભગનેત્રઘ્ન કેચિદ્વાર્ધકસંયુતાઃ।
અભોગયોગ્યકાલે તુ ભોગાંશ્ચૈવ ધનાનિ ચ॥ 13-218-15 (89958)
લભન્તે સ્થવિરા ભૂતા ભોગૈશ્વર્યં યતસ્તતઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-218-16 (89959)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-218-17x (7502)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ શૃણુ તત્વં સમાહિતા॥ 13-218-17 (89960)
ધર્મકાર્યં ચિરં કાલં વિસ્મૃત્ય ધનસંયુતાઃ।
પ્રાણાન્તકાલે સમ્પ્રાપ્તે વ્યાધિભિશ્ચ નિપીડિતાઃ॥ 13-218-18 (89961)
આરભન્તે પુનર્ધર્મં દાતું દાનાનિ વા નરાઃ।
તે પુનર્જન્મનિ શુભે ભૂત્વા દુઃખપરિપ્લુતાઃ॥ 13-218-19 (89962)
અતીતયૌવને કાલે સ્થવિરત્વમુપાગતાઃ।
લભન્તે પૂર્વદત્તાનાં ફલાનિ શુભલક્ષણે॥ 13-218-20 (89963)
એતત્કર્મફલં દેવિ કાલયોગાદ્ભવત્યુત॥ 13-218-21 (89964)
ઉમોવાચ। 13-218-22x (7503)
ભોગયુક્તા મહાદેવ કેચિદ્વ્યાધિપરિપ્લુતાઃ।
અસમર્થાશ્ચ તાન્ભોક્તં ભવન્તિ કિમુ કારણમ્॥ 13-218-22 (89965)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-218-23x (7504)
વ્યાધિયોગપરિક્લિષ્ટા યે નિરાશાઃ સ્વજવિતે।
આરભન્તે તદા કર્તું દાનાનિ શુભલક્ષણમ્॥ 13-218-23 (89966)
તે પુનર્જન્મનિ શુભે પ્રાપ્ય તાનિ ફલાન્યુત।
અસમર્થાશ્ચ તાન્ભોક્તું વ્યાધિતાસ્તે ભવન્ત્યુત॥ 13-218-24 (89967)
ઉમોવાચ। 13-218-25x (7505)
ભગવન્દેવદેવેશ માનુષેષ્વેવ કેચન।
રૂપયુક્તાઃ પ્રદૃશ્યન્તે શુભાઙ્ગા પ્રિયદર્શનાઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-218-25 (89968)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-218-26x (7506)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ શૃણુ તત્વં સમાહિતા॥ 13-218-26 (89969)
યે પુરા મનુજા દેવિ લજ્જાયુક્તાઃ પ્રિયંવદાઃ।
શક્તાઃ સુમધુરા નિત્યં ભૂત્વા ચૈવ સ્વભાવતઃ॥ 13-218-27 (89970)
અમાંસભોજિનશ્ચૈવ સદા પ્રાણિદયાયુતાઃ।
પ્રતિકર્મપ્રદા વાઽપિ વસ્ત્રદા ધર્મકારણાત્।
ભૂમિશુદ્ધિકરા વાઽપિ કારણાદગ્નિપૂજકાઃ॥ 13-218-28 (89971)
એવં યુક્તસમાચારાઃ પુનર્જન્મનિ તે નરાઃ।
રૂપેણ સ્પૃહણીયાસ્તુ ભવન્ત્યેવ ન સંશયઃ॥ 13-218-29 (89972)
ઉમોવાચ। 13-218-30x (7507)
વિરૂપાશ્ચ પ્રદૃશ્યન્તે માનુષેષ્વેવ કેચન।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-218-30 (89973)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-218-31x (7508)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ કલ્યાણિ કારણમ્॥ 13-218-31 (89974)
રૂપયોગાત્પુરા મર્ત્યા દર્પાહંકારસંયુતાઃ।
વિરૂપહાસકાસ્ચૈવ સ્તુતિનિન્દાદિભિર્ભૃશમ્॥ 13-218-32 (89975)
પરોપતાપનાશ્ચૈવ માંસાદાશ્ચ તથૈવ ચ।
અભ્યસૂયાપરાશ્ચૈવ અશુદ્ધાશ્ચ તથા નરાઃ॥ 13-218-33 (89976)
એવં યુક્તસમાચારા યમલોકે સુદણ્ડિતાઃ।
કથંચિત્પ્રાપ્ય માનુષ્યં તત્ર તે રૂપવર્જિતાઃ।
વિરૂપાઃ સમ્ભવન્ત્યેવ નાસ્તિ તત્ર વિચારણા॥ 13-218-34 (89977)
ઉમોવાચ। 13-218-35x (7509)
ભગવન્દેવદેવેશ કેચિત્સૌભાગ્યસંયુતાઃ।
રૂપભોગ્યવિહીનાશ્ચ દૃશ્યન્તે પ્રમદાપ્રિયાઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-218-35 (89978)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-218-36x (7510)
યે પુરા મનુજા દેવિ સૌમ્યશીલાઃ પ્રિયંવદાઃ।
સ્વદારૈરેવ સંતુષ્ટા દારેષુ સમવૃત્તયઃ॥ 13-218-36 (89979)
દાક્ષિણ્યેનૈવ વર્તન્તે પ્રમદાસ્વપ્રિયાસ્વપિ।
ન તુ પ્રત્યાદિશન્ત્યેવ સ્ત્રીદોષાન્ગુણસંશ્રિતાન્। 13-218-37 (89980)
અન્નપાનીયદાઃ કાલે નૃણાં સ્વાદુપ્રદાશ્ચ યે।
સ્વદારવર્તિનશ્ચૈવ ધૃતિમન્તો નિરત્યયાઃ॥ 13-218-38 (89981)
એવં યુક્તસમાચારાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને।
માનુષાસ્તે ભવન્ત્યેવ સતતં સુભગા ભૃશમ્।
અર્થાદૃતેઽપિ તે દેવિ ભવન્તિ પ્રમદાપ્રિયાઃ॥ 13-218-39 (89982)
ઉમોવાચ। 13-218-40x (7511)
દુર્ભગાઃ સમ્પ્રદૃશ્યન્તે આઢ્યા ભોગયુતા અપિ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-218-40 (89983)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-218-41x (7512)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ સર્વં સમાહિતા॥ 13-218-41 (89984)
યે પુરા મનુજા દેવિ સ્વદારેષ્વનપેક્ષયા।
યથેષ્ટવૃત્તયશ્ચૈવ નિર્લજ્જા વીતસમ્ભ્રમાઃ॥ 13-218-42 (89985)
પરેષાં વિપ્રિયકરા વાઙ્મનઃકાયકર્મભિઃ।
નિરાશ્રયા નિરાનન્દાઃ સ્ત્રીણાં હૃદયકોપનાઃ॥ 13-218-43 (89986)
એવં યુક્તસમાચારાઃ પનર્જન્મનિ તે નરાઃ।
દુર્ભગાસ્તુ ભવન્ત્યેવ સ્ત્રીણાં હૃદયવિપ્રિયાઃ। 13-218-44 (89987)
નાસ્તિ તેષાં રતિસુખં સ્વદારેષ્વપિ કિઞ્ચન॥ ॥ 13-218-45 (89988)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટાદશાધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 219
॥ શ્રીઃ ॥
13.219. અધ્યાયઃ 219
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ શુભાશુભકર્મણોઃ સુખદુઃખહેતુત્વકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્દેવદેવેશ માનુષેષ્વેવ કેચન।
જ્ઞાનવિજ્ઞાનસમ્પન્ના બુદ્ધિમન્તો વિચક્ષણાઃ॥ 13-219-1 (89989)
દુર્ગતાસ્તુ પ્રદૃશ્યન્તે યતમાના યથાવિધિ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-219-2 (89990)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-219-3x (7513)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ કલ્યાણિ કારણમ્॥ 13-219-3 (89991)
યે પુરા મનુજા દેવિ શ્રુતવન્તોપિ કેવલમ્।
નિરા**** નિરન્નાદ્યા ભૃશમાત્મપરાયણાઃ॥ 13-219-4 (89992)
તે પુનર્જન્મનિ શુભે જ્ઞાનબુદ્ધિયુતા અપિ।
નિષ્કિઞ્ચના ભવન્ત્યેવ અનુપ્તં હિ ન રોહતિ॥ 13-219-5 (89993)
ઉમોવાચ। 13-219-6x (7514)
મૂર્ખા લોકે પ્રદૃશ્યન્તે વૃથા મૂઢા વિચેતસઃ।
જ્ઞાનવિજ્ઞાનરહિતાઃ સમૃદ્ધાશ્ચ સમન્તતઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-219-6 (89994)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-219-7x (7515)
યે પુરા મનુજા દેવિ બાલિશા અપિ સર્વતઃ।
સમાચરન્તિ દાનાનિ દીનાનુગ્રહકારણાત્॥ 13-219-7 (89995)
અબુદ્ધિપૂર્વં વા દાનં દદત્યેવ યતસ્તતઃ।
તે પુનર્જન્મનિ શુભે પ્રાપ્નુવન્ત્યેવ તત્તથા॥ 13-219-8 (89996)
પણ્ડિતોઽપણ્ડિતો વાઽપિ ભુઙ્ક્તે દાનફલં નરઃ।
બુદ્ધ્યાઽનપેક્ષિતં દાનં સર્વથા તત્ફલત્યુત॥ 13-219-9 (89997)
ઉમોવાચ। 13-219-10x (7516)
ભગવન્દેવદેવેશ માનુષેષ્વેવ કેચન।
મેધાવિનઃ શ્રુતધરા ભવન્તિ વિશદાક્ષરાઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-219-10 (89998)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-219-11x (7517)
યે પુરા મનુજા દેવિ ગુરુશુશ્રૂષકા ભૃશમ્।
જ્ઞાનાર્થં તે તુ સઙ્ગૃહ્ય તીર્થતો વિધિપૂર્વકમ્॥ 13-219-11 (89999)
વિધિનૈવ પરાંશ્ચૈવ ગ્રાહયન્તિ ચ નાન્યથા।
અશ્લાઘમાના જ્ઞાનેન પ્રશાન્તા યતવાચકાઃ।
વિદ્યાસ્થાનાનિ યે લોકે સ્થાપયન્તિ ચ યત્નતઃ॥ 13-219-12 (90000)
તાદૃશ મરણં પ્રાપ્તાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને।
મેધાવિનઃ શ્રુતધરા ભવન્તિ વિશદાક્ષરાઃ॥ 13-219-13 (90001)
ઉમોવાચ। 13-219-14x (7518)
અપરે માનુષા દેવ યતન્તોપિ યતસ્તતઃ।
બહિષ્કૃતાઃ પ્રદૃશ્યન્તે શ્રુતવિજ્ઞાનબુદ્ધિતઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-219-14 (90002)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-219-15x (7519)
યે પુરા મનુજા દેવિ જ્ઞાનદર્પસમન્વિતાઃ।
શ્લાઘમાનાશ્ચ તત્પ્રાપ્ય જ્ઞાનાહઙ્કારમોહિતાઃ॥ 13-219-15 (90003)
વદન્તિ યે પરાન્નિત્યં જ્ઞાનાધિક્યેન દર્પિતાઃ।
જ્ઞાનાદસૂયાં કુર્વન્તિ ન સહન્તે ચ ચાપરાન્॥ 13-219-16 (90004)
તાદૃશા મરણં પ્રાપ્તાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને।
માનુષ્યં સુચિરાત્પ્રાપ્ય તત્ર બોધવિવર્જિતાઃ।
ભવન્તિ સતતં દેવિ યતન્તો હીનમેધસઃ॥ 13-219-17 (90005)
ઉમોવાચ। 13-219-18x (7520)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિત્સર્વકલ્યાણસંયુતાઃ।
પુત્રૈર્દારૈર્ગુણયુતૈર્દાસીદાસપરિચ્છદૈઃ॥ 13-219-18 (90006)
પરમં બુદ્ધિસંયુક્તાઃ સ્થાનૈશ્વર્યપરિગ્રહૈઃ।
વ્યાધિહીના નબાધાશ્ચ રૂપારોગ્યબલૈર્યુતાઃ॥ 13-219-19 (90007)
ધનધાન્યેન સમ્પન્નાઃ પ્રાસાદૈર્યાનવાહનૈઃ।
સર્વોપભોગસંયુક્તા નાનાચિત્રૈર્મનોહરૈઃ॥ 13-219-20 (90008)
જ્ઞાતિભિઃ સહ મોદન્તે અવિઘ્નં તુ દિનેદિને।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-219-21 (90009)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-219-22x (7521)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ સર્વં સમાહિતા॥ 13-219-22 (90010)
યે પુરા મનુજા દેવિ આઢ્યા વા ઇતરેઽપિ વા।
શ્રુતવૃત્તસમાયુક્તા દાનકામાઃ શ્રુતપ્રિયાઃ॥ 13-219-23 (90011)
પરેઙ્ગિતપરા નિત્યં દાતવ્યમિતિ નિશ્ચિતાઃ।
સત્યસન્ધાઃ ક્ષમાશીલા લોભમોહવિવર્જિતાઃ॥ 13-219-24 (90012)
દાતારઃ પાત્રતો દાનં વ્રતૈર્નિયમસંયુતાઃ।
સ્વદુઃખમિવ સંસ્મૃત્ય પરદુઃખવિવર્જિતાઃ।
સૌમ્યશીલાઃ શુભાચારા દેવબ્રાહ્મણપૂજકાઃ॥ 13-219-25 (90013)
એવંશીલસમાચારાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને।
દિવિ વા ભુવિ વા દેવિ જાયન્તે કર્મભોગિનઃ॥ 13-219-26 (90014)
માનુષેષ્વપિ યે જાતાસ્તાદૃશાઃ સમ્ભવન્તિ તે।
યાદૃશાસ્તુ તથા પ્રોક્તાઃ સર્વે કલ્યાણસંયુતાઃ॥ 13-219-27 (90015)
રૂપં દ્રવ્યં બલં ચાયુર્ભોગૈશ્વર્યં બલં શ્રુતમ્।
ઇત્યેતત્સર્વસાદ્ગુણ્યં દાનાદ્ભવતિ નાન્યથા।
તપોદાનમયં સર્વમિતિ વિદ્ધિ શુભાનને॥ 13-219-28 (90016)
ઉમોવાચ। 13-219-29x (7522)
અથ કેચિત્પ્રદૃશ્યન્તે માનુષેષ્વેવ માનુષાઃ।
દુર્ગતાઃ ક્લેશભૂયિષ્ઠા દાનભોગવિવર્જિતાઃ॥ 13-219-29 (90017)
ભયૈસ્ત્રિભિઃ સમાજુષ્ટા વ્યાધિક્ષુદ્ભયસંયુતાઃ।
દુષ્કલત્રાભિભૂતાશ્ચ સતતં વિઘ્નદર્શકાઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-219-30 (90018)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-219-31x (7523)
યે પુરા મનુજા દેવિ આસુરં ભાવમાશ્રિતાઃ।
ક્રોધલોભસમાયુક્તા નિરન્નાદ્યાશ્ચ નિષ્ક્રિયાઃ॥ 13-219-31 (90019)
નાસ્તિકાશ્ચૈવ ધૂર્તાશ્ચ મૂર્ખાશ્ચાત્મપરાયણાઃ।
પરોપતાપિનો દેવિ પ્રાયશઃ પ્રાણિનિર્દયાઃ॥ 13-219-32 (90020)
એવંયુક્તસમાચારાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને।
કથંચિત્પ્રાપ્ય માનુષ્યં તત્ર તે દુઃખપીડિતાઃ॥ 13-219-33 (90021)
સર્વતઃ સમ્ભવન્ત્યેવ પૂર્વમાત્મપ્રમાદતઃ।
યથા તે પૂર્વકથિતાસ્તથા તે સમ્ભવન્ત્યુત॥ 13-219-34 (90022)
શુભાશુભં કૃતં કર્મ સુખદુઃખફલોદયમ્।
ઇતિ તે કથિતં દેવિ ભૂયઃ શ્રોતું કિમિચ્છસિ॥ ॥ 13-219-35 (90023)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 219 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 220
॥ શ્રીઃ ॥
13.220. અધ્યાયઃ 220
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ઈશ્વરેણોમાંપ્રતિ અન્ધત્વપઙ્ગુત્વાદિનાનાદોષકારણીભૂતાનાં દુષ્કર્મણાં વિશિષ્ય કથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્દેવદેવેશ મમ પ્રીતિવિવર્ધન।
`જાત્યન્ધાશ્ચૈવ દૃશ્યન્તે જાતા વા નષ્ટચક્ષુષઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-220-1 (90024)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-220-2x (7524)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ શૃણુ કલ્યાણિ કારણમ્॥ 13-220-2 (90025)
યે પુરા કામકારેણિ પરવેશ્મસુ લોલુપાઃ।
પરસ્ત્રિયોઽભિવીક્ષન્તે દુષ્ટેનૈવ સ્વચક્ષુષાઃ॥ 13-220-3 (90026)
અન્ધીકુર્વન્તિ યન્મર્ત્યાન્ક્રોધલોભસમન્વિતાઃ।
લક્ષણજ્ઞાશ્ચ રૂપેષુ અયથાવત્પ્રદર્શકાઃ॥ 13-220-4 (90027)
એવં યુક્તસમાચારાઃ કાલધર્મવશાસ્તુ તે।
દણ્ડિતા યમદણ્ડેન નિરયસ્થાશ્ચિરં પ્રિયે॥ 13-220-5 (90028)
યદિ ચેન્માનુષં જન્મ લભેરંસ્તે તથાપિ વા।
સ્વભાવતો વા જાતા વા અન્ધા એવ ભવન્તિ તે।
અક્ષિરોગયુતા વાઽપિ નાસ્તિ તત્ર વિચારણા॥ 13-220-6 (90029)
ઉમોવાચ। 13-220-7x (7525)
મુખરોગયુતાઃ કેચિદ્દૃશ્યન્તે સતતં નરાઃ।
દન્તકણ્ઠકપોલસ્થૈર્વ્યાધિભિર્બહુપીડિતાઃ॥ 13-220-7 (90030)
આદિપ્રભૃતિ વૈ મર્ત્યા જાતા વાઽપ્યથ કારણાત્।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-220-8 (90031)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-220-9x (7526)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ શૃણુ દેવિ સમાહિતા॥ 13-220-9 (90032)
કુવક્તારસ્તુ યે દેવિ જિહ્વયા કટુકં ભૃશમ્।
અસત્યં પરુષં ઘોરં ગુરૂન્પ્રતિ પરાન્પ્રતિ॥ 13-220-10 (90033)
જિહ્વાબાધાં તદાઽન્યેષાં કુર્વતે કોપકારણાત્।
પ્રાયશોઽનૃતભૂયિષ્ઠા નરાઃ કાર્યવશેન વા।
તેષાં જિહ્વાપ્રદેશસ્થા વ્યાધયઃ સમ્ભવન્તિ તે॥ 13-220-11 (90034)
કુશ્રોતારસ્તુ યે ચાર્યં પરેષાં કર્ણનાશકાઃ।
કર્ણરોગાન્બહુવિધાઁલ્લભન્તે તે પુનર્ભવે॥ 13-220-12 (90035)
દન્તરોગશિરોરોગકર્ણરોગાસ્તથૈવ ચ।
અન્યે દુઃખાશ્રિતા દોષાઃ સર્વે ચાત્મકૃતં ફલમ્॥ 13-220-13 (90036)
ઉમોવાચ। 13-220-14x (7527)
પીડ્યન્તે સતતં દેવ માનુષેષ્વેવ કેચન।
કુક્ષિપક્ષાશ્રિતૈર્દોષૈર્વ્યાધિભિશ્ચોદરાશ્રિતૈઃ॥ 13-220-14 (90037)
તીક્ષ્ણિશૂલૈશ્ચ પીડ્યન્તે નરા દુઃખપરિપ્લુતાઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-220-15 (90038)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-220-16x (7528)
યે પુરા મનુજા દેવિ કામક્રોધવશા ભૃશમ્।
આત્માર્થમેવ ચાહારં ભુઞ્જન્તે નિરપેક્ષકાઃ॥ 13-220-16 (90039)
અભક્ષ્યાહારદાનૈશ્ચ વિશ્વસ્તાનાં વિષપ્રદાઃ।
અભક્ષ્યભક્ષદાશ્ચૈવ શૌચમઙ્ગલવર્જિતાઃ॥ 13-220-17 (90040)
માંસયુક્તસમાચારાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને।
કથઞ્ચિત્પ્રાપ્ય માનુષ્યં તત્ર તે વ્યાધિપીડિતાઃ॥ 13-220-18 (90041)
તૈસ્તૈર્બહુવિધાકારૈર્વ્યાધિભિર્દુઃખસંશ્રિતાઃ।
ભવન્ત્યેવં તથા દેવિ યથા ચૈવં તથા કૃતમ્॥ 13-220-19 (90042)
ઉમોવાચ। 13-220-20x (7529)
દૃશ્યન્તે સતતં દેવ વ્યાધિભિર્મેહનાશ્રિતૈઃ।
પીડ્યમાનાસ્તથા મર્ત્યા અશ્મરીશર્કરાદિભિઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-220-20 (90043)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-220-21x (7530)
યે પુરા મનુજા દેવિ પરદારપ્રધર્ષકાઃ।
તિર્યગ્યોનિષુ ધૂર્તા વૈ મૈથુનાર્થં ચરન્તિ ચ॥ 13-220-21 (90044)
કામદોષેણિ યે ધૂર્તાઃ કન્યાસુ વિધવાસુ ચ।
બલાત્કારેણ ગચ્છન્તિ રૂપદર્પસમન્વિતાઃ॥ 13-220-22 (90045)
તાદૃશા મરણં પુનર્જન્મનિ શોભને।
યદિ ચેન્માનુષં જન્મ લભેરંસ્તે તથાવિધાઃ।
મેહનસ્થૈસ્તથા ઘોરૈઃ પીડ્યન્તે વ્યધિભિઃ પ્રિયે॥ 13-220-23 (90046)
ઉમોવાચ। 13-220-24x (7531)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિદ્દૃશ્યન્તે શોષિણઃ કૃશાઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-220-24 (90047)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-220-25x (7532)
યે પુરા મનુજા દેવિ માંસલુબ્ધાઃ સુલોલુપાઃ।
આત્માર્થે સ્વાદુગૃદ્ધાશ્ચ પરભોગોપતાપિનઃ॥ 13-220-25 (90048)
અભ્યસૂયાશ્ચોપતાપાઃ પરભોગેષુ યે નરાઃ।
એવં યુક્તસમાચારાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને॥ 13-220-26 (90049)
શેષવ્યાધિયુતાસ્તત્ર નરા ધમનિસંતતાઃ।
ભવન્ત્યેવ નરા દેવિ પાપકર્મોપભોગિનઃ॥ 13-220-27 (90050)
ઉમોવાચ। 13-220-28x (7533)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિત્ક્લિશ્યન્તે કણ્ઠરોગિણઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-220-28 (90051)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-220-29x (7534)
યે પુરા મનુજા દેવિ પરેષાં રૂપનાશનાઃ।
આઘાતવધબન્ધૈશ્ચ વૃથા દણ્ડેન મોહિતાઃ॥ 13-220-29 (90052)
ઇષ્ટનાશકરા યે તુ અપથ્યાહારદા નરાઃ।
ચિકિત્સકા વા દુષ્ટાસ્ચ દ્વેષલોભસમન્વિતાઃ॥ 13-220-30 (90053)
નિર્દયાઃ પ્રાણિહિંસાયાં મલદાશ્ચિત્તનાશનાઃ।
એવંયુક્તસમાચારાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને॥ 13-220-31 (90054)
યદિ વૈ માનુષં જન્મ લભેરંસ્તેષુ દુઃખિતાઃ।
અત્ર તે ક્લેશસંયુક્તાઃ કણ્ઠરોગશતૈર્વૃતાઃ॥ 13-220-32 (90055)
કેચિત્ત્વગ્દોષસંયુક્તા વ્રણકુષ્ઠૈશ્ચ સંયુતાઃ।
શ્વિત્રકુષ્ઠયુતા વાઽપિ બહુધા કૃચ્છ્રસંયુતાઃ।
ભવન્ત્યેવ નરા દેવિ યથા તેન કૃતં ફલમ્॥ 13-220-33 (90056)
ઉમોવાચ। 13-220-34x (7535)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિદઙ્ગહીનાશ્ચ પઙ્ગવ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-220-34 (90057)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-220-35x (7536)
યે પુરા મનુજા દેવિ લોભમોહસમાવૃતાઃ।
પ્રાણિનાં પ્રાણહિંસાર્થમઙ્ગવિઘ્નં પ્રકુર્વતે।
શસ્ત્રેણોત્કૃત્ય વા દેવિ પ્રાણિનાં ચેષ્ટનાશકાઃ॥ 13-220-35 (90058)
એવં યુક્તસમાચારાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને।
તદઙ્ગહીના વૈ પ્રેત્ય ભવન્ત્યેવ ન સંશયઃ।
સ્વભાવતો વા જાતા વા પઙ્ગવશ્ચ ભવન્તિ તે॥ 13-220-36 (90059)
ઉમોવાચ। 13-220-37x (7537)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિદ્ગ્રન્થિભિઃ પિલકૈસ્તથા।
ક્લિશ્યમાનાઃ પ્રદૃશ્યન્તે તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-220-37 (90060)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-220-38x (7538)
યે પુરા મનુજા દેવિ ગ્રન્થિભેદકરા નૃણામ્।
મુષ્ટિપ્રહારપરુષા નૃશંસાઃ પાપકારિણઃ।
પાટકાસ્તોટકાશ્ચૈવ શૂલતુન્નાસ્તથૈવ ચ॥ 13-220-38 (90061)
એવંયુક્તસમાચારાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને।
ગ્રન્થિભિઃ પિલકૈશ્ચૈવ ક્લિશ્યન્તે ભૃશદુઃખિતાઃ॥ 13-220-39 (90062)
ઉમોવાચ। 13-220-40x (7539)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિત્પાદરોગસમન્વિતાઃ।
દૃશ્યન્તે સતતં દેવ તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-220-40 (90063)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-220-41x (7540)
યે પુરા મનુજા દેવિ ક્રોધલોભસમન્વિતાઃ।
મનુજા દેવતાસ્થાનં સ્વપાદૈર્ભ્રંશયન્ત્યુત।
જાનુભિઃ પાર્ષ્ણિભિશ્ચૈવ પ્રાણિહિંસાં પ્રકુર્વતે॥ 13-220-41 (90064)
એવંયુક્તસમાચારાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને।
પાદરોગૈર્બહુવિધૈર્બાધ્યન્તે વિપદાદિભિઃ॥ 13-220-42 (90065)
ઉમોવાચ। 13-220-43x (7541)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિદ્દૃશ્યન્તે બહવો ભુવિ।
વાતજૈઃ પિત્તજૈ રોગૈર્યુગપત્સાન્નિપાતકૈઃ॥ 13-220-43 (90066)
રોગૈર્બહુવિધૈર્દેવ ક્લિશ્યમાનાઃ સુદુઃખિતાઃ।
અસમસ્તૈઃ સમસ્તૈશ્ચ આઢ્યા વા દુર્ગતાસ્તથા।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-220-44 (90067)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-220-45x (7542)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ કલ્યાણિ કારણમ્॥ 13-220-45 (90068)
યે પુરા મનુજા દેવિ ત્વાસુરં ભાવમાશ્રિતાઃ।
સ્વવશાઃ કોપનપરા ગુરુવિદ્વેષિણસ્તથા॥ 13-220-46 (90069)
પરેષાં દુઃખજનકા મનોવાક્કાયકર્મભિઃ।
છિન્દન્ભિન્દન્સ્તુદન્નેવ નિત્યં પ્રાણિષુ નિર્દયાઃ॥ 13-220-47 (90070)
એવંયુક્તસમાચારાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને।
યદિ વૈ માનુષં જન્મ લભેરંસ્તે તથાવિધાઃ।
તત્ર તે બહુભિર્ઘોરૈસ્તપ્યન્તે વ્યાધિભિઃ પ્રિયે॥ 13-220-48 (90071)
કેચિદ્વાતાદિસંયુક્તાઃ કેચિત્કાસસમન્વિતાઃ।
જ્વરાતિસારતૃષ્ણાભિઃ પીડ્યમાનાસ્તથા પરે॥ 13-220-49 (90072)
પાદગુલ્મૈશ્ચ બહુભિઃ શ્લેષ્મદોષસમન્વિતાઃ।
પાદરોગૈશ્ચ વિવિધૈર્વ્રણકુષ્ઠભગંદરૈઃ।
આઢ્યા વા દુર્ગતા વાઽપિ દૃશ્યન્તે વ્યાધિપીડિતાઃ। 13-220-50 (90073)
એવમાત્મકૃતં કર્મ ભુઞ્જન્તે તત્રતત્ર તે।
અભિભૂતું ન શક્યં હિ કેનચિત્સ્વકૃતં ફલમ્।
ઇતિ તે કથિતં દેવિ ભૂયઃ શ્રોતું કિમિચ્છસિ॥ ॥ 13-220-51 (90074)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ વિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 221
॥ શ્રીઃ ॥
13.221. અધ્યાયઃ 221
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ઈશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ પ્રાણિનામઙ્ગવિકૃત્યનપત્યતાદિદોષહેતુભૂતદુષ્કર્મપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્દેવદેવેશ ભૂતપાલ નમોસ્તુ તે।
હ્રસ્વાઙ્ગાશ્ચૈવ વક્રાઙ્ગાઃ કુબ્જા વામનકાસ્તથા॥ 13-221-1 (90075)
અપરે માનુષા દેવ દૃશ્યન્તે કુણિબાહવઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-221-2 (90076)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-221-3x (7543)
યે પુરા મનુજા દેવિ લોભમોહસમન્વિતાઃ।
ધાન્યમાનાન્વિકુર્વન્તિ ક્રયવિક્રયકારણાત્॥ 13-221-3 (90077)
કુલદોષં તદા દેવિ ધૃતમાનેષુ નિત્યશઃ।
અર્ધાપકર્ષણં ચૈવ સર્વેષાં ક્રયવિક્રયે॥ 13-221-4 (90078)
અઙ્ગદોષકરા યે તુ પરેષાં કોપકારણાત્।
માંસાદાશ્ચૈવ યે મૂર્ખા અયથાવત્પ્રથાઃ સદા॥ 13-221-5 (90079)
એવંયુક્તસમાચારાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને।
હ્રસ્વાઙ્ગા વામનાશ્ચૈવ કુબ્જાશ્ચૈવ ભવન્તિ તે॥ 13-221-6 (90080)
ઉમોવાચ। 13-221-7x (7544)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિદ્દૃશ્યન્તે માનુષેષુ વૈ।
ઉન્મત્તાશ્ચ પિશાચાશ્ચ પર્યટન્તો યતસ્તતઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-221-7 (90081)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-221-8x (7545)
યે પુરા મનુજા દેવિ દર્પાહંકારસંયુતાઃ।
બહુધા પ્રલપન્ત્યેવ હસન્તિ ચ પરાન્ભૃશમ્॥ 13-221-8 (90082)
મોહયન્તિ પરાન્ભોગૈર્મદનૈર્લોભકારણાત્।
વૃદ્ધાન્ગુરૂંશ્ચ યે મૂર્ખા વૃથૈવાપહસન્તિ ચ।
શૌણ્ડા વિદગ્ધાઃ શાસ્ત્રેષુ સદૈવાનૃતવાદિનઃ॥ 13-221-9 (90083)
એવંયુક્તસમાચારાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને।
ઉન્મત્તાશ્ચ પિશાચાશ્ચ ભવન્ત્યેવ ન સંશયઃ॥ 13-221-10 (90084)
ઉમોવાચ। 13-221-11x (7546)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિન્નિરપત્યાઃ સુદુઃખિતાઃ।
યતન્તો ન લભન્ત્યેવ અપત્યાનિ યતસ્તતઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-221-11 (90085)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-221-12x (7547)
યે પુરા મનુજા દેવિ સર્વપ્રાણિષુ નિર્દયાઃ।
ઘ્નન્તિ બાલાંશ્ચ ભુઞ્જન્તે મૃગાણાં પક્ષિણામપિ॥ 13-221-12 (90086)
ગુરુવિદ્વેષિણશ્ચૈવ પરપુત્રાભ્યસૂયકાઃ।
પિતૃપૂજાં ન કુર્વન્તિ યથોક્તાં ચાષ્ટકાદિભિઃ॥ 13-221-13 (90087)
એવંયુક્તસમાચારાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને।
માનુષ્યં વા ચિરાત્પ્રાપ્ય નિરપત્યા ભવન્તિ તે।
પુત્રશોકયુતાશ્ચાપિ નાસ્તિ તત્ર વિચારણા॥ 13-221-14 (90088)
ઉમોવાચ। 13-221-15x (7548)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિત્પ્રદૃશ્યન્તે સુદુઃખિતાઃ।
ઉદ્વેગવાસનિરતાઃ સોદ્વેગાશ્ચ યતવ્રતાઃ॥ 13-221-15 (90089)
નિત્યં શોકસમાવિષ્ટા દુર્ગતાશ્ચ તથૈવ ચ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-221-16 (90090)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-221-17x (7549)
યે પુરા મનુજા નિત્યમુત્ક્રોશનપરાયણાઃ।
ભીષયન્તિ પરાનિત્યં વિકુર્વન્તિ તથૈવ ચ॥ 13-221-17 (90091)
ઋણવૃદ્ધિકરાશ્ચૈવ દરિદ્રેભ્યો યથેષ્ટતઃ।
ઋણાર્થમભિગચ્છન્તિ સતતં વૃદ્ધિરૂપકાઃ॥ 13-221-18 (90092)
ઉદ્વિજન્તે હિ તાન્દૃષ્ટ્વા ધારકાઃ સ્વાર્થકારણાત્।
અતિવૃદ્ધિર્ન કર્તવ્યા દરિદ્રેભ્યો યથેષ્ટતઃ॥ 13-221-19 (90093)
યે શ્વભિઃ ક્રીડમાનાશ્ચ ત્રાસયન્તિ વને મૃગાન્।
પ્રાણિહિંસાં તથા દેવિ કુર્વન્તિ ચ યતસ્તતઃ॥ 13-221-20 (90094)
યેષાં ગૃહેષુ વૈ શ્વાનસ્ત્રાસયન્તિ વૃથા નરાન્।
એવંયુક્તસમાચારાઃ કાલધર્મગતાઃ પુનઃ॥ 13-221-21 (90095)
પીડિતા યમદણ્ડેન નિરયસ્થાશ્ચિરં પ્રિયે।
કથઞ્ચિત્પ્રાપ્ય માનુષ્યં તત્ર તે દુઃખસંયુતાઃ॥ 13-221-22 (90096)
કુદેશે દુઃખભૂયિષ્ઠે વ્યાઘાતશતસઙ્કુલે।
જાયન્તે તત્ર શોચન્તઃ સોદ્વેગાશ્ચ યતસ્તતઃ॥ 13-221-23 (90097)
ઉમોવાચ। 13-221-24x (7550)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિદૈશ્વર્યજ્ઞાનસંયુતાઃ।
મ્લેચ્છભૂમિષુ દૃશ્યન્તે મ્લેચ્છૈશ્વર્યસમન્વિતાઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-221-24 (90098)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-221-25x (7551)
યે પુરા મનુજા દેવિ ધનધાન્યસમન્વિતાઃ।
અયથાવત્પ્રયચ્છન્તિ શ્રદ્ધાવર્જિતમેવ વા॥ 13-221-25 (90099)
અપાત્રેભ્યશ્ચ યે દાનં શૌચમઙ્ગલવર્જિતાઃ।
દદત્યેવ ચ યે મૂર્ખાઃ શ્લાઘયાઽવજ્ઞયાઽપિ વા॥ 13-221-26 (90100)
એવંયુક્તસમાચારાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને।
કુદેશે મ્લેચ્છભૂયિષ્ઠે દુર્ગમે વનસંકટે।
મ્લેચ્છાધિપત્યં સમ્પ્રાપ્ય જાયન્તે તત્રતત્ર વૈ॥ 13-221-27 (90101)
ઉમોવાચ। 13-221-28x (7552)
ભગવન્ભગનેત્રઘ્ન માનુષેષુ ચ કેચન।
ક્લીબા નપુંસકાશ્ચૈવ દૃશ્યન્તે ષણ્ડકાસ્તથા॥ 13-221-28 (90102)
નીચકર્મરતા નીચા નીચસક્યાસ્તથા ભુવિ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-221-29 (90103)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-221-30x (7553)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ કલ્યાણિ કારણમ્॥ 13-221-30 (90104)
યે પુરા મનુજા ભૂત્વા ઘોરકર્મરતાસ્તથા।
પશુપંસ્ત્વોપગાતેન જીવન્તિ ચ રમન્તિ ચ॥ 13-221-31 (90105)
પુંસ્ત્વોપઘાતિનશ્ચૈવ નરાણાં કોપકારણાત્।
યે ધૂર્તાઃ સ્ત્રીષુ ગચ્છન્તિ અયથાવદ્યથેષ્ટતઃ॥ 13-221-32 (90106)
કામવિઘ્નકરા યે તુ દ્વેષપૈશુન્યકારણાત્।
એવંયુક્તસમાચારાઃ કાલધર્મં ગતાસ્તુ તે।
દણ્ડિતા યમદણ્ડેન નિરયસ્થાશ્ચિરં પ્રિયે॥ 13-221-33 (90107)
યદિ ચેન્માનુષં જન્મ લભેરંસ્તે તથાવિધાઃ।
ક્લીબા વર્ષવરાશ્ચૈવ ષણ્ડકાશ્ચ ભવન્તિ તે॥ 13-221-34 (90108)
નીચકર્મપરા લોકે નિર્લજ્જા વીતસમ્ભ્રમાઃ।
પરાન્દીનાન્બહિષ્કૃત્ય તે ભવન્તિ સ્વકર્મણા॥ 13-221-35 (90109)
યદિ ચેત્સમ્પ્રપશ્યેરંસ્તે મુચ્યન્તે હિ કલ્મષાત્।
અત્રાપિ તે પ્રમાદ્યેયુઃ પતન્તિ નરકાલયે॥ 13-221-36 (90110)
સ્ત્રીણામપિ તથા દેવિ યથા પુંસાં તુ કર્મજમ્।
ઇતિ તે કથિતં દેવિ ભૂયઃ શ્રોતું કિમિચ્છસિ॥ ॥ 13-221-37 (90111)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 221 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 222
॥ શ્રીઃ ॥
13.222. અધ્યાયઃ 222
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણોમાંપ્રતિ સ્ત્રીણાં પુંશ્ચલીત્વાદિદોષહેતુભૂતદુષ્કર્મકથનમ્॥ 1 ॥ તથા પ્રાણિસાધારણ્યેન દાસ્યાદિપ્રયોજકદુષ્કર્મકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્દેવદેવેશ શૂલપાણે વૃષધ્વજ।
પુંશ્ચલ્ય ઇવ યા સ્ત્રીષુ નીચવૃત્તિરતાઃ સ્મૃતાઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-222-1 (90112)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-222-2x (7554)
યાઃ પુરા મનુજા દેવિ બુદ્ધિમોહસમન્વિતાઃ।
કામરાગસમાયુક્તાઃ પતીનતિચરન્તિ વૈ॥ 13-222-2 (90113)
પ્રતિકૂલપરા યાસ્તુ પતીન્પ્રતિ યથા તથા।
શૌચં લજ્જાં તુ વિસ્મૃત્ય યથેષ્ટપરિચારણાઃ॥ 13-222-3 (90114)
એવંયુક્તસમાચારા યમલોકે સુદણ્ડિતાઃ।
યદિ વૈ માનુષં જન્મ લભેરંસ્તાસ્તથાવિધાઃ।
બહુસાધારણા એવ પુંશ્ચલ્યશ્ચ ભવન્તિ તાઃ॥ 13-222-4 (90115)
પૌશ્ચલ્યં યત્તુ તદ્વૃત્તં સ્ત્રીણાં કષ્ટતમં સ્મૃતમ્।
તતઃપ્રભૃતિ તા દેવિ પતન્ત્યેવ ન સંશયઃ॥ 13-222-5 (90116)
શોચન્તિ ચેત્તુ તદ્વૃત્તં મનસા હિતમાપ્નુયુઃ॥ 13-222-6 (90117)
ઉમોવાચ।
ભગવન્દેવદેવેશ પ્રમદા વિધવા ભૃશમ્। 13-222-6x (7555)
દૃશ્યન્તે માનુષા લોકે સર્વકલ્યાણવર્જિતાઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-222-7 (90118)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-222-8x (7556)
યાઃ પુરા મનુજા દેવિ બુદ્ધિમોહસમન્વિતાઃ।
કુટુમ્બં તત્ર વે પત્યુર્નાશયન્તિ વૃથા તથા॥ 13-222-8 (90119)
વિષદાશ્ચાગ્નિદાશ્ચૈવ પતીન્પ્રતિ સુનિર્દયાઃ।
અન્યાસાં હિ પતીન્યાન્તિ સ્વપતિદ્વેષકારણાત્॥ 13-222-9 (90120)
એવંયુક્તસમાચારા યમલોકે સુદણ્ડિતાઃ।
નિરયસ્થાશ્ચિરં કાલં કથંચિત્પ્રાપ્ય માનુષમ્।
તત્ર તા ભોગરહિતા વિધવાસ્તુ ભવન્તિ વૈ॥ 13-222-10 (90121)
ઉમોવાચ। 13-222-11x (7557)
ભગવન્પ્રમદા લોકે પત્યૌ જ્ઞાતિષુ સત્સુચ।
લિઙ્ગિન્યઃ સમ્પ્રદૃશ્યન્તે પાષણ્ડં મતમાશ્રિતાઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-222-11 (90122)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-222-12x (7558)
યાઃ પુરા ભાવદોષેણિ લોભમોહસમન્વિતાઃ।
પરદ્રવ્યપરા લોભાત્પરેષાં દ્રવ્યહારકાઃ॥ 13-222-12 (90123)
અભ્યસૂયાપરા યાસ્તુ સપત્નીનાં પ્રદૂષકાઃ।
ઈર્ષ્યાપરાઃ કોપનાશ્ચ બન્ધૂનાં વિફલાઃ સદા॥ 13-222-13 (90124)
એવંયુક્તસમાચારાઃ પુનર્જન્મનિ તાઃ સ્ત્રિયઃ।
અલક્ષણસમાયુક્તાઃ પાષણ્ડં ધર્મમાશ્રિતાઃ।
સ્ત્રિયઃ પ્રવ્રાજશીલાશ્ચ ભવન્ત્યેવ ન સંશયઃ॥ 13-222-14 (90125)
ઉમોવાચ। 13-222-15x (7559)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિત્કારુવૃત્તિસમાશ્રિતાઃ।
પ્રદૃશ્યન્તે મનુષ્યેષુ નીચકર્મરતાસ્તથા।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હતિ॥ 13-222-15 (90126)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-222-16x (7560)
યે પુરા મનુજા દેવિ સ્તબ્ધમાનયુતા ભૃશમ્।
દર્પાહઙ્કારસંયુક્તાઃ કેવલાત્મપરાયણાઃ॥ 13-222-16 (90127)
તાદૃશા માનુષા દેવિ પુનર્જન્મનિ શોભને।
કાત્વો નટગન્ધર્વાઃ સમ્ભવન્તિ યથા તથા॥ 13-222-17 (90128)
નાપિતા બન્દિનશ્ચૈવ તથા વૈતાલિકાઃ પ્રિયે।
એવંભૂતાસ્ત્વધોવૃત્તિં જીવન્ત્યાશ્રિત્ય માનવાઃ॥ 13-222-18 (90129)
પરપ્રસાધનકરાસ્તે પરૈઃ કૃતવેતનાઃ।
પરાવમાનસ્ય ફલં ભુઞ્જતે પૌર્વદૈહિકમ્॥ 13-222-19 (90130)
ઉમોવાચ। 13-222-20x (7561)
ભગવન્દેવદેવેશ માનુષેષ્વેવ કેચન।
દાસભૂતાઃ પ્રદૃશ્યન્તે સર્વકર્મપરા ભૃશમ્॥ 13-222-20 (90131)
આઘાતભર્ત્સનસહાઃ પીડ્યમાનાશ્ચ સર્વશઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-222-21 (90132)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-222-22x (7562)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ કલ્યાણિ કારણમ્॥ 13-222-22 (90133)
યે પુરા મનુજા દેવિ પરેષાં વિત્તહારકાઃ।
ઋણવૃદ્ધિકરં કૃષ્યા ન્યાસદત્તં તથૈવ ચ॥ 13-222-23 (90134)
નિક્ષેપકારણાદ્દત્તપરદ્રવ્યાપહારિણઃ।
પ્રમાદાદ્વિસ્મૃતં નષ્ટં પરેષાં ધનહારકાઃ॥ 13-222-24 (90135)
વધબન્ધપરિક્લેશૈર્દાસત્વં કુર્વતે પરાન્।
તાદૃશા મરણં પ્રાપ્તા દણ્ડિતા યમશાસનૈઃ॥ 13-222-25 (90136)
કથઞ્ચિત્પ્રાપ્ય માનુષ્યં તત્ર તે દેવિ સર્વથા।
દાસભૂતા ભવિષ્યન્તિ જન્મપ્રભૃતિ માનવાઃ॥ 13-222-26 (90137)
તેષાં કર્માણિ કુર્વન્તિ યેષાં તે ધનહારકાઃ।
આસમાપ્તેઃ સ્વપાપસ્ય કુર્વન્તીતિ વિનિશ્ચયઃ॥ 13-222-27 (90138)
પશુભૂતાસ્તથા ચાન્યે ભવન્તિ ધનહારકાઃ।
તત્તથા ક્ષીયતે કર્મ તેષાં પૂર્વાપરાધજમ્।
અતોઽન્યથા ન તચ્છક્યં કર્મ ભોક્તું સુરાસુરૈઃ॥ 13-222-28 (90139)
કિન્તુ મોક્ષવિધિસ્તેષાં સર્વતા તત્પ્રસાદનમ્।
અયથાવન્મોક્ષકામઃ પુનર્જન્મનિ ચેષ્યતે॥ 13-222-29 (90140)
મોક્ષકામી યથાન્યાયં કુર્વન્કર્માણિ સર્વશઃ।
ભર્તુઃ પ્રસાદમાકાઙ્ક્ષેદાયાસાન્સર્વથા સહન્॥ 13-222-30 (90141)
પ્રીતિપૂર્વં તુ યો ભર્ત્રા મુક્તો મુક્તઃ સ્વપાપતઃ।
તથાભૂતાન્કર્મકરાન્સદા સન્તોષયેત્પતિઃ॥ 13-222-31 (90142)
યથાર્હં કારયેત્કર્મ દણ્ડકારણતઃ ક્ષિપેત્।
વૃદ્ધાન્બાલાંસ્તથા ક્ષીણાન્પાલયન્ધર્મમાપ્નુયાત્॥ 13-222-32 (90143)
ઇતિ તે કથિતં દેવિ ભૂયઃ શ્રોતું કિમિચ્છસિ॥ ॥ 13-222-33 (90144)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વાવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 222 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 223
॥ શ્રીઃ ॥
13.223. અધ્યાયઃ 223
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
પરમેશ્વરેણ પાર્વતીપ્રતિ પ્રાણિનાં ચણ્ડાલત્વદરિદ્રત્વાદિપ્રાપકદુષ્કર્મપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્માનુષેષ્વેવ માનુષાઃ સમદર્શનાઃ।
ચણ્ડાલા ઇવ દૃશ્યન્તે સ્પર્શમાત્રવિદૂષિતાઇઃ॥ 13-223-1 (90145)
નીચકર્મરતા દેવ સર્વેષાં મલહારકાઃ।
દુર્ગતાઃ ક્લેશભૂયિષ્ઠા વિરૂપા દુષ્ટચેતસઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-223-2 (90146)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-223-3x (7563)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ તદેકાગ્રમનાઃ શૃણુ॥ 13-223-3 (90147)
યે પુરા મનુજા દેવિ અતિમાનયુતા ભૃશમ્।
આત્મસમ્ભાવનાયુક્તાઃ સ્તબ્ધા દર્પસમન્વિતાઃ॥ 13-223-4 (90148)
પ્રણામં તુ ન કુર્વન્તિ ગુરૂણામપિ પામરાઃ।
યે સ્વધર્માર્પણં કાર્યમતિમાનાન્ન કુર્વતે॥ 13-223-5 (90149)
પરાન્સંનામયન્ત્યેવ આજ્ઞયાત્મનિ યે બલાત્।
ઋદ્ધિયોગાત્પરાન્નિત્યમવમન્યન્તિ માનવાન્।
પાનપાઃ સર્વભક્ષાશ્ચ પરુષાઃ કટુકા નરાઃ॥ 13-223-6 (90150)
એવંયુક્તસમાચારાક દણ્ડિતા યમશાસનૈઃ।
કથંચિત્પ્રાપ્ય માનુષ્યં ચણ્ડાલાઃ સમ્ભવન્તિ તે॥ 13-223-7 (90151)
નીચકર્મરતાશ્ચૈવ સર્વેષાં મલહારકાઃ।
પરેષાં વન્દનપરાસ્તે ભવન્ત્યેવ માનિનઃ॥ 13-223-8 (90152)
વિરૂપાઃ પાપયોનિસ્થાઃ સ્પર્શનાદિવિવર્જિતાઃ।
કુવૃત્તિમુપજીવન્તિ ભુત્વા તે રજકાદયઃ।
પુરાઽતિમાનદોષાત્તુ ભુઞ્જતે સ્વકૃતં ફલમ્॥ 13-223-9 (90153)
તાનપ્યવસ્તાકૃપણાંશ્ચણ્ડાલાનપિ બુદ્ધિમાન્।
ન ચ નિન્દેન્નાપિ કુપ્યેદ્ભુઞ્જતે સ્વકૃતં ફલમ્।
ચણ્ડાલા અપિ તાં જાતિં શોચન્તઃ શુદ્ધિમાપ્નુયુઃ॥ 13-223-10 (90154)
ઉમોવાચ। 13-223-11x (7564)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિદાશાપાશશતૈર્વૃતાઃ।
પરેષાં દ્વારિ તિષ્ઠન્તિ પ્રતિષિદ્ધાઃ પ્રવેશને॥ 13-223-11 (90155)
દ્રષ્ટું જ્ઞાપયિતું ચૈવ ન લભન્તે ચ યત્નતઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-223-12 (90156)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-223-13x (7565)
યે પુરા માનુષા દેવિ ઐશ્વર્યસ્થાનસંયુતાઃ।
સંવાદં તુ ન કુર્વન્તિ પરૈરૈશ્વર્યમોહિતાઃ॥ 13-223-13 (90157)
દ્વારાણિ ન દદત્યેવ લોભમોહાદિભિર્વૃતાઃ।
અવસ્થામોહસંયુક્તાઃ સ્વાર્થમાત્રપરાયણાઃ॥ 13-223-14 (90158)
સર્વભોગયુતા વાઽપિ સર્વેષાં નિષ્ફલા ભૃશમ્।
અપિ શક્તા ન કુર્યુસ્તે પરાનુગ્રહકારણાત્॥ 13-223-15 (90159)
નિર્દયાશ્ચૈવ નિર્દ્વારા ભોગૈશ્વર્યગતિં પ્રતિ।
એવંયુક્તસમાચારાઃ પુનર્જન્મનિ શોભને॥ 13-223-16 (90160)
યદિ ચેન્માનુષં જન્મ લભેરંસ્તે તથાવિધાઃ।
દુર્ગતા દુરવસ્થાશ્ચ કર્મવ્યાક્ષેપસંયુતાઃ॥ 13-223-17 (90161)
અભિધાવન્તિ તે સર્વે તમર્થમભિવેદિનઃ।
રાજ્ઞાં વા રાજમાત્રાણાં દ્વારિ તિષ્ઠન્તિ વારિતાઃ॥ 13-223-18 (90162)
કર્મ વિજ્ઞાપિતું દ્રષ્ટું ન લભન્તે કથઞ્ચન।
પ્રવેષ્ટુમપિ તે દ્વારં બહિસ્તિષ્ઠન્તિ કાઙ્ક્ષયા॥ 13-223-19 (90163)
ઉમોવાચ। 13-223-20x (7566)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિન્મનુષ્યેષુ બહુષ્વપિ।
સહસા નષ્ટસર્વસ્વા ભ્રષ્ટકોશપરિગ્રહાઃ॥ 13-223-20 (90164)
દૃશ્યન્તે માનુષાઃ કેચિદ્રાજચોરોદકાદિભિઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-223-21 (90165)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-223-22x (7567)
યે પુરા માનુષા દેવિ આસુરં ભાવમાશ્રિતાઃ।
પરેષાં વૃત્તિનાશં તુ કુર્વતે દ્વેષલોભતઃ॥ 13-223-22 (90166)
ઉત્કોચનપરાશ્ચૈવ પિશુનાશ્ચ તથાવિધાઃ।
પરદ્રવ્યહરા ઘોરાશ્ચૌર્યાદ્વાઽન્યેન કર્મણા॥ 13-223-23 (90167)
નિર્દયા નિરનુક્રોશાઃ પરેષાં વૃત્તિનાશકાઃ।
નાસ્તિકાઽનૃતભૂયિષ્ઠાઃ પરદ્રવ્યાપહારિણઃ॥ 13-223-24 (90168)
એવંયુક્તસમાચારા દણ્ડિતા યમશાસનૈઃ।
નિરયસ્થાશ્ચિરં કાલં તત્ર દુઃખસમન્વિતાઃ॥ 13-223-25 (90169)
યદિ ચેન્માનુષં જન્મ લભેરંસ્તે તથાવિધાઃ।
તત્રસ્થાઃ પ્રાપ્નુવન્ત્યેવ સહસા દ્રવ્યવાશનમ્॥ 13-223-26 (90170)
કષ્ટં તત્પ્રાપ્નુવન્ત્યેવ કારણાકારણાદપિ।
નાશં વિનાશં દ્રવ્યાણામુપઘાતં ચ સર્વશઃ॥ 13-223-27 (90171)
ઉમોવાચ। 13-223-28x (7568)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિદ્બાન્ધવૈઃ સહસા પૃથક્।
કારણાદેવ સહસા સર્વેષાં પ્રાણનાશનમ્॥ 13-223-28 (90172)
શસ્ત્રેણ વાઽન્યથા વાઽપિ પ્રાપ્નુવન્તિ વધં નરાઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-223-29 (90173)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-223-30x (7569)
યે પુરા મનુજા દેવિ ઘોરકર્મરતાનૃતાઃ।
આસુરાઃ પ્રાયશો મૂર્ખાઃ પ્રાણિહિંસાપ્રિયા ભૃશં॥ 13-223-30 (90174)
નિર્દયાઃ પ્રાણિહિંસાયાં તથા પ્રાણિવિઘાતકાઃ।
વિશ્વસ્તઘાતકાશ્ચૈવ તથા સુપ્તવિઘાતકાઃ।
પ્રાયશોઽનૃતભૂયિષ્ઠા નાસ્તિકા માંસભોજનાઃ॥ 13-223-31 (90175)
એવંયુક્તસમાચારાઃ કાલધર્મં ગતાઃ પુનઃ।
દણ્ડિતા યમદણ્ડેન નિરયસ્થાશ્ચિરં પ્રિયે॥ 13-223-32 (90176)
તિર્યગ્યોનિં પુનઃ પ્રાપ્ય તત્ર દુઃખપરિક્ષયાત્।
યદિ ચેન્માનુપં જન્મ લભેરંસ્તે તથાવિધાઃ।
તત્ર તે પ્રાપ્નુવન્ત્યેવ વધબન્ધાન્યથા તથા॥ 13-223-33 (90177)
આઢ્યા વા દુર્ગતા વાઽપિ ભુઞ્જતે સ્વકૃતં ફલમ્।
સુપ્તા મત્તાશ્ચ વિશ્વસ્તાસ્તથા તે પ્રાપ્નુવન્ત્યુત॥ 13-223-34 (90178)
પ્રાણવાધકૃતં દુઃખં બાન્ધવૈઃ સહસા પૃથક્।
પુત્રદારવિનાશં વા શસ્ત્રેણાન્યેન વા વધમ્॥ 13-223-35 (90179)
ઉમોવાચ। 13-223-36x (7570)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિદ્રાજનીતિવિશાર દૈઃ।
દણ્ડ્યન્તે માનુષે લોકે માનુષાઃ સર્વતોભયાઃ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-223-36 (90180)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-223-37x (7571)
યે પુરા મનુજા દેવિ માનુષાંશ્ચેતરાણિ વા।
ક્લિષ્ટઘાતેન નિઘ્નન્તિ પ્રાણાન્પ્રાણિષુ નિર્દયાઃ।
આસુર ઘોરકર્માણઃ ક્રૂરદણ્ડવધપ્રિયાઃ॥ 13-223-37 (90181)
યે દણ્ડયન્ત્યદણ્ડ્યાંશ્ચ રાજાનઃ કોપમોહિતાઃ।
હિંસાહઙ્કારપરુષા માંસાદા નાસ્તિકાશુભાઃ॥ 13-223-38 (90182)
કેચિત્સ્ત્રીપુરુષઘ્નાશ્ચ ગુરુઘ્નાશ્ચ તથા પ્રિયે।
એવંયુક્તસમાચારા પ્રાણિધર્મં ગતાઃ પુનઃ॥ 13-223-39 (90183)
દણ્ડિતા યમદણ્ડેન નિરયસ્થાશ્ચિરં પ્રિયે।
પૂર્વજન્મકૃતં કર્મ ભુઞ્જતે તદિહ પ્રજાઃ॥ 13-223-40 (90184)
ઇહૈવ યત્કર્મ કૃતં તત્પરત્ર ફલત્યુત।
એષા વ્યવસ્થિતિર્દેવિ માનુષેષ્વેવ દૃશ્યતે॥ 13-223-41 (90185)
ન ચર્ષીણાં ન દેવાનામમૃતત્વાત્તપોબલાત્।
તૈરેકેન શરીરેણ ભુજ્યતે કર્મણઃ ફલમ્॥ 13-223-42 (90186)
ન તથા માનુષાણાં સ્યાદન્તર્ધાય ભવેદ્ધિ તત્॥ 13-223-43 (90187)
ઉમોવાચ। 13-223-44x (7572)
કિમર્થં માનુષા લોકે દણ્ડ્યન્તે પૃથિવીશ્વરૈઃ।
કૃતાપરાધમુદ્દિશ્ય હન્તા હર્તાઽયમિત્યુત॥ 13-223-44 (90188)
પુત્રાર્થી પુત્રકામેષ્ટ્યા ઇહૈવ લભતે સુતાન્।
તૈરેવ હિ શરીરેણ ભુઞ્જન્તે કર્મણાં ફલમ્॥ 13-223-45 (90189)
દૃશ્યન્તે માનુષે લોકે તદ્ભવાન્નાનુમન્યતે।
એતન્મે સંશયસ્થાનં તન્મે ત્વં છેત્તુમર્હસિ॥ 13-223-46 (90190)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-223-47x (7573)
સ્થાને સંશયિતં દેવિ તત્ત્વં શૃણુ સમાહિતા।
કર્મ કર્મફલં ચેતિ યુગપદ્ભુવિ નેષ્યતે॥ 13-223-47 (90191)
યે ત્વયાઽભિહિતા દેવિ હન્તા હર્તાઽયમિત્યપિ।
તેષાં તત્પૂર્વકં કર્મ દણ્ડ્યતે યત્ર રાજભિઃ॥ 13-223-48 (90192)
દેવિ કર્મ કૃતં ચૈષાં હેતુર્ભવતિ શાસને।
અપરાધાપરેશેન રાજા દણ્ડયતિ પ્રજાઃ॥ 13-223-49 (90193)
ઇહ લોકે વ્યવસ્થાર્થં રાજભિર્દણ્ડનં સ્મૃતમ્।
ઉદ્વેજનાર્થં શેષાણામપરાધં તમુદ્દિશન્॥ 13-223-50 (90194)
પુરાકૃતફલં દણ્ડો દણ્ડ્યમાનસ્ય તદ્ધ્રુવમ્।
પ્રાગેવ ચ મયા પ્રોક્તં તત્ર નિઃસંશયા ભવ॥ 13-223-51 (90195)
ઉમોવાચ। 13-223-52x (7574)
ભગવન્ભુવિ મર્ત્યાનાં દણ્ડિતાનાં નરેશ્વરૈઃ।
દણ્ડેનૈવ તુ તેનેહ પાપનાશો ભવેન્ન વા। 13-223-52 (90196)
એતન્મયા સંશયિતં તદ્ભવાંશ્છેત્તુમર્હતિ॥ 13-223-53 (90197)
મહેશ્વર ઉવાચ।
સ્થાને સંશયિતં દેવિ શૃણુ તત્વં સમાહિતા॥ 13-223-53x (7575)
યે નૃપૈર્દણ્ડિતા ભૂમાવપરાધાપદેશતઃ।
યમલોકે ન દણ્ડ્યન્તે તત્ર તે યમદણ્ડનૈઃ॥ 13-223-54 (90198)
અદણ્ડિતા વા યે મિથ્યા મિથ્યા વા દણ્ડિતા ભુવિ।
તાન્યમો દણ્ડયત્યેવ સ હિ વેદ કૃતાકૃતમ્।
નાતિક્રમેદ્યમં કશ્ચિત્કર્મ કૃત્વેહ માનુષઃ॥ 13-223-55 (90199)
રાજા યમશ્ચ કુર્વાતે દણ્ડમાત્રં તુ શોભને।
ઉભાભ્યાં યમરાજભ્યાં દણ્ડિતોઽદણ્ડિતોપિ વા।
પશ્ચાત્કર્મફલં ભુઙ્ક્તે નરકે માનુષેષુ વા॥ 13-223-56 (90200)
નાસ્તિ કર્મફલચ્છેત્તા કશ્ચિલ્લોકત્રયેઽપિ ચ।
ઇતિ તે કથિતં સર્વં નિર્વિશઙ્કા ભવ પ્રિયે॥ 13-223-57 (90201)
ઉમોવાચ। 13-223-58x (7576)
કિમર્થં દુષ્કૃતં કૃત્વા માનુષા ભુવિ નિત્યશઃ।
પુનસ્તત્કર્મનાશાય પ્રાયશ્ચિત્તાનિ કુર્વતે॥ 13-223-58 (90202)
સર્વપાપહરં ચેતિ હયમેધં વદન્તિ ચ।
પ્રાયશ્ચિત્તાનિ ચાન્યાનિ પાપનાશાય કુર્વતે।
તસ્માન્મયા સંશયિતં ત્વં તચ્છેત્તુમિહાર્હસિ॥ 13-223-59 (90203)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-223-60x (7577)
સ્થાને સંશયિતં દેવિ શૃણુ તત્વં સમાહિતા।
સંશયો હિ મહાનેવ પૂર્વેષાં ચ મનીષિણામ્॥ 13-223-60 (90204)
દ્વિધા તુ ક્રિયતે પાપં સદ્ભિશ્ચાસદ્ભિરેવ ચ।
અભિસન્ધાય વા નિત્યમન્યથા વા યદૃચ્છયા॥ 13-223-61 (90205)
કેવલં ચાભિસન્ધાય સંરમ્ભાચ્ચ કરોતિ યત્।
કર્મણસ્તસ્ય નાશસ્તુ ન કથંચન વિદ્યતે॥ 13-223-62 (90206)
અભિસન્ધિકૃતસ્યૈવ નૈવ નાશોસ્તિ કર્મણઃ।
અશ્વમેધસહસ્રૈશ્ચ પ્રાયશ્ચિત્તશતૈરપિ॥ 13-223-63 (90207)
અન્યથા યત્કૃતં પાપં પ્રમાદાદ્વા યદૃચ્છયા।
પ્રાયશ્ચિત્તાશ્વમેધાબ્યાં શ્રેયસા તત્પ્રણશ્યતિ॥ 13-223-64 (90208)
લોકસંવ્યવહારાર્થં પ્રાયશ્ચિત્તાદિરિષ્યતે।
વિદ્ધ્યેવં પાપકે કાર્યે નિર્વિશઙ્કા ભવ પ્રિયે॥ 13-223-65 (90209)
ઇતિ તે કથિતં દેવિ ભૂયઃ શ્રોતું કિમિચ્છસિ॥ 13-223-66 (90210)
ઉમોવાચ। 13-223-67x (7578)
ભગવન્દેવદેવેશ માનુષાશ્ચેતરા અપિ।
મ્રિયન્તે માનુષા લોકે કારણાકારણાદપિ।
કેન કર્મવિપાકેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-223-67 (90211)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-223-68x (7579)
યે પુરા મનુજા દેવિ કારણાકારણાદપિ।
યથાઽસુભિર્વિયુજ્યન્તે પ્રાણિનઃ પ્રાણિનિર્દર્યઃ॥ 13-223-68 (90212)
તથૈવ તે પ્રાપ્નુવન્તિ યથૈવાત્મકૃતં ફલમ્।
વિષદાસ્તુ વિષેણૈવ શસ્ત્રૈઃ શસ્ત્રેણ ઘાતકાઃ॥ 13-223-69 (90213)
એવમેવ યથા લોકે માનુષાન્ઘ્નન્તિ માનુષાઃ।
કારણેનૈવ તેનાથ તતા સ્વપ્રાણનાશનમ્।
પ્રાપ્નુવન્તિ પુનર્દેવિ નાસ્તિ તત્ર વિચારણા॥ 13-223-70 (90214)
ઇતિ તે કથિતં સર્વં કર્મપાકફલં પ્રિયે।
ભૂયસ્તવ સમાસેન કથયિષ્યામિ તચ્છૃણુ॥ 13-223-71 (90215)
સત્યપ્રમાણકરણાન્નિત્યમવ્યભિચારિ ચ।
યૈઃ પુરા મનુજૈર્દેવિ યસ્મિન્કાલે યથા કૃતમ્॥ 13-223-72 (90216)
યેનૈવ કારણેનાપિ કર્મ યત્તુ શુભાશુભમ્।
તસ્મન્કાલે તથા દેવિ કારણેનૈવ તેન તુ॥ 13-223-73 (90217)
પ્રાપ્નુવન્તિ નરાઃ પ્રેત્ય નિઃસન્દેહં શુભાશુભમ્।
ઇતિ સત્યં પ્રજાનીહિ લોકે તત્ર વિધિં પ્રતિ॥ 13-223-74 (90218)
કર્મકર્તા નરો ભોક્તા સ નાસ્તિ દિવિ વા ભુવિ।
ન શક્યં કર્મ ચાભોક્તું સદેવાસુરમાનુષૈઃ॥ 13-223-75 (90219)
કર્મણા ગ્રથિતો લોક આદિપ્રભૃતિ વર્તતે।
એતદુદ્દેશતઃ પ્રોક્તં કર્મપાકફલં પ્રતિ॥ 13-223-76 (90220)
યદન્યચ્ચ મયા નોક્તં યસ્મિંસ્તે કર્મસઙ્ગ્રહે।
બુદ્ધિતર્કેણ તત્સર્વં તથા વેદિતુમર્હસિ।
કથિતં શ્રોતુકામાયા ભૂયઃ શ્રોતું કિમિચ્છસિ॥ ॥ 13-223-77 (90221)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રયોવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 223 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 224
॥ શ્રીઃ ॥
13.224. અધ્યાયઃ 224
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
પરમેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ મર્ત્યામર્ત્યાનાં શરીરભેદાભેદેન કર્મફલભોગોક્તિઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્દેવદેવેશ લોકપાલનમસ્કૃત।
પ્રસાદાત્તે મહાદેવ શ્રુતા મે કર્મણાં ગતિઃ॥ 13-224-1 (90222)
સઙ્ગૃહીતં ચ તત્સર્વં તત્વતોઽમૃતસંનિભમ્।
કર્મણા ગ્રથિતં સર્વમિતિ વેદ શુભાશુભમ્॥ 13-224-2 (90223)
ગોવત્સવચ્ચ જનનીં નિમ્નં સલિલવત્તથા।
કર્તારં સ્વકૃતં કર્મ નિત્યં તદનુધાવતિ॥ 13-224-3 (90224)
કૃતસ્ય કર્મણશ્ચેહ નાશો નાસ્તીતિ નિશ્ચયઃ।
અશુભસ્ય શુભસ્યાપિ તદપ્યુપગતં મયા॥ 13-224-4 (90225)
ભૂય એવ મહાદેવ વરદ પ્રીતિવર્ધન।
કર્મણાં ગતિમાશ્રિત્ય સંશયાન્મોક્તુમર્હસિ॥ 13-224-5 (90226)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-224-6x (7580)
યત્તે વિવક્ષિતં દેવિ ગુહ્યમપ્યસિતેક્ષણે।
તત્સર્વં નિર્વિશંકા ત્વં પૃચ્છ માં શુભલક્ષણે॥ 13-224-6 (90227)
ઉમોવાચ। 13-224-7x (7581)
એવં વ્યવસ્થિતે લોકે કર્મમાં વૃષભધ્વજ।
કૃત્વા તત્પુરુષઃ કર્મ શુભં વા યદિ વેતરત્॥ 13-224-7 (90228)
કર્મણઃ સુકૃતસ્યેહ કદા ભુઙ્ક્તે ફલં પુનઃ।
ઇહ વા પ્રેત્ય વા દેવ તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-224-8 (90229)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-224-9x (7582)
સ્થાને સંશયિતં દેવિ તદ્ધિ ગુહ્યતમં નૃષુ।
ત્વત્પ્રિયાર્થં પ્રવક્ષ્યામિ દેવિ ગુહ્યં શુભાનને॥ 13-224-9 (90230)
પૂર્વદેહકૃતં કર્મ ભુઞ્જતે તદિહ પ્રજાઃ।
ઇહૈવ યત્કૃતં પુંસાં તત્પરત્ર ફલિષ્યતૈ।
એષા વ્યવસ્થિતિર્દેવિ માનુષેષ્વેવ દૃશ્યતે॥ 13-224-10 (90231)
દેવાનામસુરાણાં ચ અમરત્વાત્તપોબલાત્।
એકેનૈવ શરીરેણ ભુજ્યતે કર્મણાં ફલમ્।
માનુષૈર્ન તથા દેવિ અન્તરં ત્વેતદિષ્યતે॥ ॥ 13-224-11 (90232)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુર્વિંસત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 224 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 225
॥ શ્રીઃ ॥
13.225. અધ્યાયઃ 225
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
પાર્વત્યા પરમેશ્વરંપ્રતિ પ્રાણિનાં શુભાશુભફલયોર્મધ્યે કસ્ય પૂર્વોપભોગ ઇતિ પ્રશ્નઃ॥ 1 ॥ પરમેશ્વરેણ તાંપ્રતિ સદૃષ્ટાન્તપ્રદર્શનં તયોર્યૌગપદ્યેનોપભોગકથનમ્॥ 2 ॥ તથા પૂર્વકર્મણામલ્પાયુષ્ટ્વાદિકારણત્વાભિધાનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્ભગનેત્રઘ્ન માનુષાણાં વિચેષ્ટિતમ્।
સર્વમાત્મકૃતં ચેતિ શ્રુતં મે ભગવન્મતમ્॥ 13-225-1 (90233)
લોકે ગ્રહકૃતં સર્વં મત્વા કર્મ શુભાશુભમ્।
તદેવ ગ્રહનક્ષત્રં પ્રાયશઃ પર્યુપાસતે।
એષ મે સંશયો દેવ તં મે ત્વં છેત્તુમર્હસિ॥ 13-225-2 (90234)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-225-3x (7583)
સ્થાને સંશયિતં દેવિ શૃણુ તત્વવિનિશ્ચયમ્॥ 13-225-3 (90235)
નક્ષત્રાણિ ગ્રહાશ્ચૈવ શુભાશુભનિવેદકાઃ।
માનવાનાં મહાભાગે ન તુ કર્મકરાઃ સ્વયમ્॥ 13-225-4 (90236)
પ્રજાનાં તુ હિતાર્થાય શુભાશુભવિધિં પ્રતિ।
અનાગતમતિક્રાન્તં જ્યોતિશ્ચક્રેણ બોધ્યતે॥ 13-225-5 (90237)
કિન્તુ તત્ર શુભં કર્મ સુગ્રહૈસ્તુ નિવેદ્યતે।
દુષ્કૃતસ્યાશુભૈરેવ સમાવાયો ભવેદિતિ॥ 13-225-6 (90238)
તસ્માત્તુ ગ્રહવૈષમ્યે વિષમં કુરુતે જનઃ।
ગ્રહસામ્યે શુભં કુર્યાજ્જ્ઞાત્વાઽઽત્માનં તથા કૃતમ્॥ 13-225-7 (90239)
કેવલં ગ્રહનક્ષત્રં ન કરોતિ શુભાશુભમ્।
સર્વમાત્મકૃતં કર્મ લોકવાદો ગ્રહા ઇતિ॥ 13-225-8 (90240)
પૃથગ્ગ્રહાઃ પૃથક્કર્તા કર્તા સ્વં ભુઞ્જતે ફલમ્।
ઇતિ તે કથિતં સર્વં વિશઙ્કાં જહિ શોભને॥ 13-225-9 (90241)
ઉમોવાચ। 13-225-10x (7584)
ભગવન્વિવિધં કર્મ કૃત્વા જન્તુઃ શુભાશુભમ્।
કિં તયોઃ પૂર્વકતરં ભુઙ્ક્તે જન્માન્તરે પુનઃ।
એષ મે સંશયો દેવ તં મે ત્વં છેત્તુમર્હસિ॥ 13-225-10 (90242)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-225-11x (7585)
સ્થાને સંશયિતં દેવિ તત્તે વક્ષ્યામિ તત્વતઃ॥
અશુભં પૂર્વમિત્યાહુરપરે શુભમિત્યપિ। 13-225-11 (90243)
મિથ્યા તદુભયં પ્રોક્તં કેવલં તદ્બ્રવીમિ તે॥ 13-225-12 (90244)
માનુષે તુ પદે કર્મ યુગપદ્ભુજ્યતે સદા।
યથાકૃતં યથાયોગમુભયં ભુજ્યતે ક્રમાત્॥ 13-225-13 (90245)
ભુઞ્જાનાશ્ચાપિ દૃશ્યન્તે ક્રમશો ભુવિ માનવાઃ।
ઋદ્ધિં હાનિં સુખં દુઃખં તત્સર્વમુભયં ભયમ્॥ 13-225-14 (90246)
દુઃખાન્યનુભવન્ત્યાઢ્યા દરિદ્રાશ્ચ સુખાનિ ચ।
યૌગપદ્યાદ્ધિ ભુઞ્જાના દૃશ્યન્તે લોકસાક્ષિકમ્॥ 13-225-15 (90247)
નરકે સ્વર્ગલોકે ચ ન તથા સંસ્થિતિઃ પ્રિયે।
નિત્યં દુઃખં હિ નરકે સ્વર્ગે નિત્યં સુખં તથા॥ 13-225-16 (90248)
શુભાશુભાનામાધિક્યં કર્મણાં તત્ર સેવ્યતે।
નિરન્તરં સુખં દુઃખં સ્વર્ગે ચ નરકે ભવેત્॥ 13-225-17 (90249)
તત્રાપિ સુમહદ્ભુક્ત્વા પૂર્વમલ્પં પુનઃ શુભે।
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ 13-225-18 (90250)
ઉમોવાચ। 13-225-19x (7586)
ભગવન્પ્રાણિનો લોકે મ્રિયન્તે કેન હેતુના।
જાતાજાતા ન તિષ્ઠન્તિ તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-225-19 (90251)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-225-20x (7587)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ સત્યં સમાહિતા।
આત્મા કર્મક્ષયાદ્દેહં યથા મુઞ્ચતિ તચ્છૃણુ॥ 13-225-20 (90252)
શરીરાત્મસમાહારો જન્તુરિત્યભિધીયતે।
તત્રાત્માનં નિત્યમાહુરનિત્યં ક્ષેત્રિમુચ્યતે॥ 13-225-21 (90253)
એવં કાલેન સઙ્ક્રાન્તં શરીરં જર્ઝરીકૃતમ્।
અકર્મયોગ્યં સંશીર્ણં ત્યક્ત્વા દેહી તતો વ્રજેત્॥ 13-225-22 (90254)
નિત્યસ્યાનિત્યસંત્યાગાલ્લોકે તન્મરણં વિદુઃ।
કાલં નાતિક્રમેરન્હિ સદેવાસુરમાનવાઃ॥ 13-225-23 (90255)
યથાઽઽકાશે ન તિષ્ઠેત દ્રવ્યં કિઞ્ચિદચેતનમ્।
તથા ધાવતિ કાલોઽયં ક્ષણં કિઞ્ચિન્ન તિષ્ઠતિ॥ 13-225-24 (90256)
સ પુનર્જાયતેઽન્યત્ર શરીરં નવમાવિશન્।
એવંલોકગતિર્નિત્યમાદિપ્રભૃતિ વર્તતે॥ 13-225-25 (90257)
ઉમોવાચ। 13-225-26x (7588)
ભગવન્પ્રાણિનો બાલા દૃશ્યન્તે મરણં ગતાઃ।
અતિવૃદ્ધાશ્ચ જીવન્તો દૃશ્યન્તે ચિરજીવિનઃ॥ 13-225-26 (90258)
કેવલં કાલમરણં ન પ્રમાણં મહેશ્વર।
તસ્માન્મે સંશય બ્રૂહિ પ્રાણિનાં જીવકારણમ્॥ 13-225-27 (90259)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-225-28x (7589)
શૃણુ તત્કારણં દેવિ નિર્ણયસ્ત્વેક એવ સઃ।
જીર્ણત્વમાત્રં કુરુતે કાલો દેહં ન પાતયેત્॥ 13-225-28 (90260)
જીર્ણે કર્મણિ સંઘાતઃ સ્વયમેવ વિશીર્યતે।
પૂર્વકર્મપ્રમાણેન જીવિતં મૃત્યુરેવ વા॥ 13-225-29 (90261)
યાવત્પૂર્વકૃતં કર્મ તાવજ્જીવતિ માનવઃ।
તત્ર કર્મવશાદ્બાલા મ્રિયન્તે કાલસંક્ષયાત્॥ 13-225-30 (90262)
ચિરં જીવન્તિ વૃદ્ધાશ્ચ તથા કર્મપ્રમાણતઃ।
ઇતિ તે કથિતં દેવિ નિર્વિશઙ્કા ભવ પ્રિયે॥ 13-225-31 (90263)
ઉમોવાચ। 13-225-32x (7590)
ભગવન્કેન વૃત્તેન ભવન્તિ ચિરજીવિનઃ।
અલ્પાયુષો નરાઃ કેન તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-225-32 (90264)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-225-33x (7591)
શૃણુ તત્સર્વમખિલં ગુહ્યં પથ્યતરં નૃણામ્।
યેન વૃત્તેન સમ્પન્ના ભવન્તિ ચિરજીવિનઃ॥ 13-225-33 (90265)
અહિંસા સત્યવચનમક્રોધઃ ક્ષીન્તિરાર્જવમ્।
ગુરૂણાં નિત્યશુશ્રૂષા વૃદ્ધાનામપિ પૂજનમ્॥ 13-225-34 (90266)
શૌચાદકાર્યસંત્યાગાત્સદા પથ્યસ્ય ભોજનમ્।
એવમાદિગુણં વૃત્તં નરાણાં દીર્ઘજીવિનામ્॥ 13-225-35 (90267)
તપસા બ્રહ્મચર્યેણ રસાયનનિષેવણાત્।
ઉદગ્રસત્ત્વા બલિનો ભવન્તિ ચિરજીવિનઃ।
સ્વર્ગે વા માનુષે વાઽપિ ચિરં તિષ્ઠન્તિ ધાર્મિકાઃ 13-225-36 (90268)
અપરે પાપકર્માણઃ પ્રાયશોઽનૃતવાદિનઃ।
હિંસાપ્રિયા ગુરુદ્વિષ્ટા નિષ્ક્રિયાઃ શૌચવર્જિતાઃ॥ 13-225-37 (90269)
નાસ્તિકા ઘોરકર્માણઃ સતતં માંસપાનપાઃ।
પાપાચારા ગુરુદ્વિષ્ટાઃ કોપનાઃ કલહપ્રિયાઃ॥ 13-225-38 (90270)
એવમેવાશુભાચારાસ્તિષ્ઠન્તિ નરકે ચિરમ્।
તિર્યગ્યોનૌ તથાઽત્યન્તમલ્પાસ્તિષ્ઠન્તિ માનવાઃ।
તસ્માદલ્પાયુષો મર્ત્યાસ્તાદૃશાઃ સમ્ભવન્તિ તે॥ 13-225-39 (90271)
અગમ્યદેશગમનાદપથ્યાનાં ચ ભોજનાત્।
આયુઃક્ષયો ભવેન્નૄણામાયુઃક્ષયકરા હિ તે॥ 13-225-40 (90272)
ભવન્ત્યલ્પાયુષસ્તૈસ્તૈરન્યથા ચિરજીવિનઃ।
એતત્તે કથિતં સર્વં ભૂયઃ શ્રોતું કિમિચ્છસિ॥ ॥ 13-225-41 (90273)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચવિઁશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 225 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 226
॥ શ્રીઃ ॥
13.226. અધ્યાયઃ 226
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
પરમેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ પ્રાણિનાં સ્ત્રીત્વપુંસ્ત્વયોઃ સ્વાભાવિકત્વનિષેધેન કર્માયત્તત્વોક્તિઃ॥ 1 ॥ તથા સાત્વિકાદિધર્માદિપ્રતિપાદનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
દેવદેવ મહાદેવ શ્રુતં મે ભગવન્નિદમ્।
આત્મનો જાતિસમ્બન્ધં બ્રૂહિ સ્ત્રીપુરુષાન્તરમ્॥ 13-226-1 (90274)
સ્ત્રીપ્રાણાઃ પુરુષપ્રાણા એકતઃ પૃથગેવ વા।
એષ મે સંશયો દેવ તં મે છેત્તું ત્વમર્હસિ॥ 13-226-2 (90275)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-226-3x (7592)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ સર્વં સમાહિતા।
સ્ત્રીત્વં પુંસ્ત્વમિતિ પ્રાણે સ્થિતિર્નાસ્તિ શુભેક્ષણે॥ 13-226-3 (90276)
નિર્વિકારઃ સદૈવાત્મા સ્ત્રીત્વં પુંસ્ત્વં ન ચાત્મનિ।
કર્મપ્રકારેણ તથા જાત્યાં જાત્યાં પ્રજાયતે॥ 13-226-4 (90277)
કૃત્વા કર્મ પુમાન્સ્ત્રી વા સ્ત્રી પુમાનપિ જાયતે।
સ્ત્રીભાવં યત્પુમાન્કૃત્વા કર્મણા પ્રમદા ભવેત્॥ 13-226-5 (90278)
ઉમોવાચ। 13-226-6x (7593)
ભગવન્સર્વલોકેશ કર્માત્મા ન કરોતિ ચેત્।
કોઽન્યઃ કર્મકરો દેહે તન્મે ત્વં વક્તુમર્હસિ॥ 13-226-6 (90279)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-226-7x (7594)
શૃણુ ભામિનિ કર્તારમાત્મા હિ ન ચ કર્મકૃત્।
પ્રકૃત્યા ગુણયુક્તેન ક્રિયતે કર્મ નિત્યશઃ॥ 13-226-7 (90280)
શરીરં પ્રાણિનાં લોકે યથા પિત્તકફાનિલૈઃ।
વ્યાપ્તમેભિસ્ત્રિભિર્દોષૈસ્તથા વ્યાપ્તં ત્રિભિર્ગુણૈઃ॥ 13-226-8 (90281)
સત્વં રજસ્તમશ્ચૈવ ગુણાસ્ત્વેતે શરીરિણઃ।
પ્રકાશાત્મકમેતેષાં સત્વં સતતમિષ્યતે॥ 13-226-9 (90282)
રજો દુઃખત્મકં તત્ર તમો મોહાત્મકં સ્મૃતમ્।
ત્રિભિરેતૈર્ગુણૈર્યુક્તં લોકે કર્મ પ્રવર્તતે॥ 13-226-10 (90283)
સત્યં પ્રાણિદયા શૌચં શ્રેયઃ પ્રીતિઃ ક્ષમા દમઃ।
એવમાદિ તથાઽન્યશ્ચ કર્મ સાત્વિકમુચ્યતે॥ 13-226-11 (90284)
દાક્ષ્યં કર્મપરત્વં ચ લોભો મોહો વિધિં પ્રતિ।
કલત્રસઙ્ગો માધુર્યં નિત્યમૈશ્વર્યલુબ્ધતા।
રજસશ્ચોદ્ભવં ચૈતત્કર્મ નાનાવિધં સદા॥ 13-226-12 (90285)
અનૃતં ચૈવ પારુષ્યં ધૃતિર્વિદ્વેષિતા ભૃશમ્।
હિંસાઽસત્યં ચ નાસ્તિક્યં નિદ્રાલસ્યભયાનિ ચ।
તમસશ્ચોદ્ભવં ચૈતત્કર્મ પાપયુતં તથા॥ 13-226-13 (90286)
તસ્માદ્ગુણમયઃ સર્વઃ કાર્યારમ્ભઃ શુભાશુભઃ।
તસ્માદાત્માનમવ્યગ્રં વિદ્ધ્યકર્તારમવ્યયમ્॥ 13-226-14 (90287)
સાત્વિકાઃ પુણ્યલોકેષુ રાજસા માનુષે પદે।
તિર્યગ્યોનૌ ચ નરકે તિષ્ઠેયુસ્તામસા નરાઃ॥ 13-226-15 (90288)
ઉમોવાચ। 13-226-16x (7595)
કિમર્થમાત્મા ભિન્નેઽસ્મિન્દેહે શસ્ત્રેણ વા હતે।
સ્વયં પ્રયાસ્યતિ તદા તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-226-16 (90289)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-226-17x (7596)
તદહં તે પ્રક્ષ્યામિ શૃણુ કલ્યાણિ કારણમ્।
એતન્નિર્ણાયકૈશ્ચાપિ મુહ્યન્તે સૂક્ષ્મબુદ્ધિભિઃ॥ 13-226-17 (90290)
કર્મક્ષયે તુ સમ્પ્રાપ્તે પ્રાણિનાં જન્મધારિણામ્।
ઉપદ્રવો ભવેદ્દેહે યેન કેનાપિ હેતુના॥ 13-226-18 (90291)
તન્નિમિત્તં શરીરી તુ શરીરં પ્રાપ્ય સંક્ષયમ્।
અપયાતિ પરિત્યજ્ય તતઃ કર્મવશેન સઃ॥ 13-226-19 (90292)
દેહક્ષયેપિ નૈવાત્મા વેદનાભિર્ન ચાલ્યતે।
તિષ્ઠેત્કર્મફલં યાવદ્વ્રજેત્કર્મક્ષયે પુનઃ॥ 13-226-20 (90293)
આદિપ્રભૃતિ લોકેઽસ્મિન્નેવમાત્મગતિઃ સ્મૃતા।
એતત્તે કથિતં દેવિ કિં ભૂયઃ શ્રોતુમિચ્છસિ॥ ॥ 13-226-21 (90294)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષડ્વિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 226 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 227
॥ શ્રીઃ ॥
13.227. અધ્યાયઃ 227
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ઈશ્વરેણોમાંપ્રતિ પ્રાણિનામુદ્ભિદાદિભેદેન ચાતુર્વિધ્યાદિનિરૂપણમ્॥ 1 ॥ તથા શાસ્ત્રજન્યજ્ઞાનસ્ય શ્રેયઃ સાધનત્વાદ્યુક્તિઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્દેવદેવેશ કર્મણૈવ શુભાશુભમ્।
યથાયોગં ફલં જન્તુઃ પ્રાપ્નોતીતિ વિનિશ્ચયઃ॥ 13-227-1 (90295)
પરેષાં વિપ્રિયં કુર્વન્યથા સમ્પ્રાપ્નુયાચ્છુભમ્।
યદ્યેતદસ્મિંશ્ચેદ્દેહે તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-227-2 (90296)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-227-3x (7597)
તદપ્યસ્તિ મહાભાગે અભિસન્ધિબલાન્નૃણમ્।
હિતાર્થં દુઃખમન્યેષાં કૃત્વા સુખમવાપ્નુયાત્॥ 13-227-3 (90297)
દણ્ડયન્ભર્ત્સયન્રાજા જનાન્પુણ્યમવાપ્નુયાત્।
ગુરુઃ સન્તર્જયઞ્શિષ્યાન્ભર્તા ભૃત્યજનાન્સ્વકાન્।
ઉન્માર્ગપ્રતિપન્નાંશ્ચ શાસ્તા ધર્મફલં લભેત્॥ 13-227-4 (90298)
ચિકિત્સકશ્ચ દુઃખાનિ જનયન્હિતમાપ્નુયાત્।
યજ્ઞાર્થં પશુહિંસાં ચ કુર્વન્નપિ ન લિપ્યતે।
એવમન્યે સુમનસો હિંસકાઃ સ્વર્ગમાપ્નુયુઃ॥ 13-227-5 (90299)
એકસ્મિન્નિહતે ભદ્રે બહવઃ સુખમાપ્નુયુઃ।
તસ્મિન્હતે ભવેદ્ધર્મઃ કુત એવ તુ પાતકમ્॥ 13-227-6 (90300)
અહિંસતેતિ હત્વા તુ શુદ્ધે કર્મણિ ગૌરવાત્।
અભિસન્ધેરજિહ્મત્વાચ્છુદ્ધે ધર્મસ્ય ગૌરવાત્।
એતત્કૃત્વા તુ પાપેભ્યો ન દોષં પ્રાપ્નુયુઃ ક્વચિત્॥ 13-227-7 (90301)
ઉમોવાચ। 13-227-8x (7598)
ચતુર્વિધાનાં જન્તૂનાં કથં જ્ઞાનમિહ સ્મૃતમ્।
કૃત્રિમં તત્સ્વભાવં વા તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-227-8 (90302)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-227-9x (7599)
સ્થાવરં જઙ્ગમં ચૈવ જગદ્દ્વિવિધમુચ્યતે।
ચતસ્રો યોનયસ્તત્ર પ્રજાનાં ક્રમશો યથા॥ 13-227-9 (90303)
તેષામુદ્ભિદજા વૃક્ષા લતાવલ્લ્યશ્ચ વીરુધઃ।
દંશયૂકાદયશ્ચાન્યે સ્વેદજાઃ ક્રિમિજાતયઃ॥ 13-227-10 (90304)
પક્ષિણશ્છિદ્કર્ણાશ્ચ પ્રાણિનસ્ત્વણ્ડજા મતાઃ।
મૃગવ્યાલમનુષ્યાંશ્ચ વિદ્ધિ તેષાં જરાયુજાન્॥ 13-227-11 (90305)
એવં ચતુર્વિધાં જાતિમાત્મા સંસૃત્ય તિષ્ઠતિ॥ 13-227-12 (90306)
સ્પર્શેનૈકેન્દ્રિયેણાત્મા તિષ્ઠત્યુદ્ભિદજેષુ વૈ।
શરીરસ્પર્શરૂપાભ્યાં સ્વેદજેષ્વપિ તિષ્ઠતિ॥ 13-227-13 (90307)
પઞ્ચભિશ્ચેન્દ્રિયદ્વારૈર્જીવન્ત્યણ્ડજરાયુજાઃ॥ 13-227-14 (90308)
તથા ભૂમ્યમ્બુસંયોગાદ્ભવન્ત્યુદ્ભિદજાઃ પ્રિયે।
શીકતોષ્ણયોસ્તુ સંયોગાજ્જાયન્તે સ્વેદજાઃ પ્રિયે।
અણ્ડજાશ્ચાપિ જાયન્તે સંયોગાત્ક્લેદબીજયોઃ॥ 13-227-15 (90309)
શુક્લશોણિતસંયોગાત્સમ્ભવન્તિ જરાયુજાઃ।
જરાયુજાનાં સર્વેષાં માનુષં પદમુત્તમમ્॥ 13-227-16 (90310)
અતઃપરં તમોત્પત્તિં શૃણુ દેવિ સમાહિતા।
દ્વિવિધં હિ તમો લોકે શાર્વરં દેહજં તથા॥ 13-227-17 (90311)
જોતિર્ભિશ્ચ તમો લોકે નાશં ગચ્છતિ શાર્વરમ્।
દેહજં તુ તમો લોકે તૈઃ સમસ્તૈર્ન શામ્યતે॥ 13-227-18 (90312)
તમસસ્તસ્ય નાશાર્થં નોપાયમધિજગ્મિવાન્।
તપશ્ચચાર વલિપુલં લોકકર્તા પિતામહઃ॥ 13-227-19 (90313)
ચરતસ્તુ સમુદ્ભૂતા વેદાઃ સાઙ્ગાઃ સહોત્તરાઃ।
તાઁલ્લબ્ધ્વા મુમુદે બ્રહ્મા લોકાનાં હિતકામ્યયા।
દેહજં તુ તમો ઘોરમભૂત્તૈરેવ નાશિતમ્॥ 13-227-20 (90314)
કાર્યાકાર્યમિદં ચેતિ વાચ્યાવાચ્યમિદં ત્વિતિ।
યદિ ચેન્ન ભવેલ્લોકે શ્રુતં ચારિત્રદૈશિકમ્।
પસુભિર્નિર્વિશેષં તુ ચેષ્ટન્તે માનુષા અપિ॥ 13-227-21 (90315)
યજ્ઞાદીનાં સમારમ્ભઃ શ્રુતેનૈવ વિધીયતે।
યજ્ઞસ્ય ફલયોગેન દેવલોકઃ સમૃદ્ધ્યતે॥ 13-227-22 (90316)
પ્રીતિયુક્તાઃ પુનર્દેવા માનુષાણાં ભવન્ત્યુત।
એવં નિત્યં પ્રવર્ધેતે રોદસી ચ પરસ્પરમ્॥ 13-227-23 (90317)
લોકસન્ધારણં તસ્માચ્છ્રુતમિત્યવધારય।
જ્ઞાનાદ્વિશિષ્ટં જન્તૂનાં નાસ્તિ લોકત્રયેઽપિ ચ॥ 13-227-24 (90318)
સહજં તત્પ્રધાનં સ્યાદપરં કૃત્રિમં સ્મૃતમ્।
ઉભયં યત્ર સમ્પન્નં ભવેત્તત્ર તુ શોભનમ્॥ 13-227-25 (90319)
સમ્પ્રગૃહ્ય શ્રુતં સર્વં કૃતકૃત્યો ભવત્યુત।
ઉપર્યુપરિ મર્ત્યાનાં દેવવત્સમ્પ્રકાશતે॥ 13-227-26 (90320)
કામં ક્રોધં ભયં દર્પમજ્ઞાનં ચૈવ બુદ્ધિજમ્।
તચ્છ્રુતં નુદતિ ક્ષિપ્રં યથા વાયુર્બલાહકાન્॥ 13-227-27 (90321)
અલ્પમાત્રં કૃતો ધર્મો ભવેજ્ઝાનવતાં મહાન્।
મહાનપિ કૃતો ધર્મો હ્યજ્ઞાનાન્નિષ્ફલો ભવેત્॥ 13-227-28 (90322)
પરાવરઝો ભૂતાનાં જ્ઞાનવાંસ્તત્વવિદ્ભવેત્।
એવં શ્રુતફલં સર્વં કથિતં તે શુભક્ષણે॥ 13-227-29 (90323)
ઉમોવાચ। 13-227-30x (7600)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિજ્જાતિસ્મરણસંયુતાઃ।
કિમર્થમભિજાયન્તે જાનન્તઃ પૌર્વદૈહિકમ્।
એતન્મે તત્વતો દેવ માનુષેષુ વદસ્વ ભો॥ 13-227-30 (90324)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-227-31x (7601)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ તત્વં સમાહિતા॥ 13-227-31 (90325)
યે મૃતાઃ સહસા મર્ત્યા જાયન્તે સહસા પુનઃ।
તેષાં પૌરાણિકો બોધઃ કઞ્ચિત્કાલં હિ તિષ્ઠતિ॥ 13-227-32 (90326)
તસ્માજ્જાતિસ્મરા લોકે જાયન્તે બોધસંયુતાઃ।
તેષાં વિવર્ધતાં સંજ્ઞા સ્વપ્નવત્સા પ્રણશ્યતિ।
પરલોકસ્ય ચાસ્તિત્વે મૂઢાનાં કારણં ચ તત્॥ 13-227-33 (90327)
ઉમોવાચ। 13-227-34x (7602)
ભગવન્માનુષાઃ કેચિન્મૃતા ભૂત્વાઽપિ સમ્પ્રતિ।
નિવર્તમાના દૃશ્યન્તે દેહેષ્વેવ પુનર્નરાઃ॥ 13-227-34 (90328)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-227-35x (7603)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ કારણં શૃણુ શોભને॥ 13-227-35 (90329)
પ્રાણૈર્વિયુજ્યમાનાનાં બહુત્વાત્પ્રાણિનાં વધે।
તથૈવ નામસામાન્યાદ્યમદૂતા નૃણાં પ્રતિ॥ 13-227-36 (90330)
વહન્તિ તે ક્વચિન્મોહાદન્યં મર્ત્યં તુ યામિકાઃ।
નિર્વિકારં હિ તત્સર્વં યમો વેદ કૃતાકૃતમ્॥ 13-227-37 (90331)
તસ્માત્સંયમનીં પ્રાપ્ય યમેનૈકેન મોક્ષિતાઃ।
પુનરેવ નિવર્તન્તે શેષં ભોક્તું સ્વકર્મણઃ।
સ્વકર્મણ્યસમાપ્તે તુ નિવર્તન્તે હિ માનવાઃ॥ 13-227-38 (90332)
ઉમોવાચ। 13-227-39x (7604)
ભગવન્સુપ્તમાત્રેણ પ્રાણિનાં સ્વપ્નદર્શનમ્।
કિં તત્સ્વભાવમન્યદ્વા તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-227-39 (90333)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-227-40x (7605)
સુપ્તાનાં તુ મનશ્ચેષ્ટા સ્વપ્ન ઇત્યભિધીયતે।
અનાગતમતિક્રાન્તં પશ્યતે સઞ્ચરન્મનઃ॥ 13-227-40 (90334)
નિમિત્તં ચ ભવેત્તસ્માત્પ્રાણિનાં સ્વપ્નદર્શનમ્।
એતત્તે કથિતં દેવિ ભૂયઃ શ્રોતુ કિમિચ્છસિ॥ ॥ 13-227-41 (90335)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 227 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 228
॥ શ્રીઃ ॥
13.228. અધ્યાયઃ 228
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
પરમેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ પ્રાણિનાં ફલનિત્પત્તૌ દૈવપુરુષકારયોઃ પરસ્પરસાપેક્ષત્વેન સાધનત્વોક્તિઃ॥ 1 ॥ તથાઽણ્ડજરાયુજાનાં ગર્ભપ્રવેશાદિપ્રકારકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્સર્વભૂતેશ લોકે કર્મક્રિયાપથે।
દૈવાત્પ્રવર્તતે સર્વમિતિ કેચિદ્વ્યવસ્થિતાઃ॥ 13-228-1 (90336)
અપરે ચેષ્ટયા ચેતિ દૃષ્ટ્વા પ્રત્યક્ષતઃ ક્રિયામ્।
પક્ષભેદે દ્વિધા ચાસ્મિન્સંશયસ્થં મનો મમ।
તત્ત્વં વદ મહાદેવ શ્રોતું કૌતૂહલં હિ મે॥ 13-228-2 (90337)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-228-3x (7606)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ તત્વં સમાહિતા।
તદેવં કુરુતે કર્મ લોકે દેવિ શુભાશુભમ્॥ 13-228-3 (90338)
લક્ષ્યતે દ્વિવિધં કર્મ માનુષેષ્વેવ તચ્છૃણુ।
પુરાકૃતં તયોરેકમૈહિકં ત્વિતરસ્તથા॥ 13-228-4 (90339)
અદૃષ્ટપૂર્વં યત્કર્મ તદ્દૈવમિતિ લક્ષ્યતે।
વિહીનં દૃષ્ટકરણં તન્માનુષમિતિ સ્મૃતમ્॥ 13-228-5 (90340)
માનુષં તુ ક્રિયામાત્રં દૈવાત્સમ્ભવતે ફલમ્।
એવં તદુભયં કર્મ માનુષં વિદ્ધિ તન્નૃષુ॥ 13-228-6 (90341)
લૌકિકં તુ પ્રવક્ષ્યામિ દૈવમાનુષનિર્મિતમ્।
કૃષૌ તુ દૃશ્યતે કર્મ કર્ષણં વપનં તથા॥ 13-228-7 (90342)
રોપણં ચૈવ લવનં યચ્ચાન્યત્પૌરુષં સ્મૃતમ્।
દૈવાદસિદ્ધિશ્ચ ભવેદ્દુષ્કૃતં ચાસ્તિ પૌરુષે॥ 13-228-8 (90343)
સુયત્નાલ્લભ્યતે કીર્તિર્દુર્યત્નાદયશસ્તથા।
એવં લોકગતિર્દેવિ આદિપ્રભૃતિ વર્તતે॥ 13-228-9 (90344)
ઉમોવાચ। 13-228-10x (7607)
ભગવન્સર્વલોકેશ સુરાસુરનમસ્કૃત।
કથમાત્મા સદા ગર્ભં સંવિશેષ્કર્મકારણાત્।
તન્મે વદ મહાદેવ તદ્ધિ ગુહ્યં પરં મતમ્॥ 13-228-10 (90345)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-228-11x (7608)
શૃણુ ભામિનિ તત્સર્વં ગુહ્યાનાં પરમં પ્રિયે।
દેવગુહ્યાદપિ પરમાત્મગુહ્યમિતિ સ્મૃતમ્॥ 13-228-11 (90346)
દેવાસુરાસ્તન્ન વિદુરાત્મનો હિ ગતાગતમ્।
અદૃશ્યો હિ સદૈવાત્મા જનૈઃ સૌક્ષ્મ્યાન્નિરાશ્રયાત્॥ 13-228-12 (90347)
અતિમાયેતિ માયાનામાત્મમાયા સેદષ્યતે।
સોયં ચતુર્વિધાં જાતિં સંવિશત્યાત્મમાયયા।
મૈથુનં શોણિતં બીજં દૈવમેવાત્ર કારણમ્॥ 13-228-13 (90348)
બીજશોણિતસંયોગે યદા સમ્ભવતે શુભે।
તદાઽઽત્મા વિશતે ગર્ભમેવમણ્ડજરાયુજે॥ 13-228-14 (90349)
એવં સંયોગકાલે તુ આત્મા ગર્ભત્વમેયિવાન્॥ 13-228-15 (90350)
કલિલાજ્જાયતે પિણ્ડં પિણ્ડાત્પેશ્યર્બુદં ભવેત્।
વ્યક્તિભાવગતં ચૈવ કર્મ ત્વાશ્રયતે ક્રમાત્॥ 13-228-16 (90351)
એવં વિવર્ધમાનેન કર્માત્મા સહ વર્ધતે।
એવમાત્મગતિં વિદ્ધિ યન્માં પૃચ્છસિ સુપ્રભે॥ 13-228-17 (90352)
રોપણં ચૈવ લવનં યચ્ચાન્યત્પૌરુષં સ્મૃતમ્॥ 13-228-18 (90353)
કાલે વૃષ્ટિઃ સુવાપં ચ પ્રરોહઃ પક્તિરેવ ચ।
એવમાદિ તુ યચ્ચાન્યત્તદ્દૈવતમિતિ સ્મૃતમ્॥ 13-228-19 (90354)
પઞ્ચભૂતસ્થિતિશ્ચૈવ જ્યોતિષામયનં તથા।
અબુદ્ધિગમ્યં યન્મર્ત્યૈર્હેતુભિર્વા ન વિદ્યતે॥ 13-228-20 (90355)
તાદૃશં કારણં દૈવં શુભં વા યદિ વેતરત્।
યાદૃશં ચાત્મના શક્યં તત્પૌરુષમિતિ સ્મૃતમ્॥ 13-228-21 (90356)
કેવલં ફલનિષ્પત્તિરેકેન તુ ન શક્યતે।
પૌરુષેણૈવ દૈવેનિ યુગપદ્ગ્રથિતં પ્રિયે।
તયોઃ સમાહિતં કર્મ શીતોષ્ણં યુગપત્તથા॥ 13-228-22 (90357)
પૌરુષં તુ તયોઃ પૂર્વમારબ્ધવ્યં વિજાનતા।
આત્મના તુ ન શક્યં હિ ન તથા કીર્તિમાપ્નુયાત્॥ 13-228-23 (90358)
ખનનાન્મથનાલ્લોકે જલાગ્નિપ્રાપણં યથા।
તથા પુરુષકારે તુ દૈવસમ્પત્સમાહિતા॥ 13-228-24 (90359)
નરસ્યાકુર્વતઃ કર્મ દૈવસમ્પન્ન લભ્યતે।
તસ્માત્સર્વસમારમ્ભો દૈવમાનુષનિર્મિતઃ॥ 13-228-25 (90360)
અસુરા રાક્ષસાશ્ચૈવ મન્યન્તે લોકનાશનાઃ।
પશ્યન્તે ન ચ તે પાપાઃ કેવલં માંસભક્ષણાઃ॥ 13-228-26 (90361)
પ્રચ્છાદિતં હિ તત્સર્વં ગૂઢમાયા હિ દેવતાઃ।
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ દેવિ ગુહ્યં પુરસ્સરમ્॥ 13-228-27 (90362)
આદિકાલે નરાઃ સર્વે કૃત્વા કર્મ શુભાશુભમ્।
ભુઞ્જતે પશ્યમાનાસ્તે વૃત્તાન્તં લોકયોર્દ્વયોઃ॥ 13-228-28 (90363)
યથૈવાત્મકૃતં વિદ્યુર્દેશાન્તરગતા નરાઃ।
વિદ્યુસ્તથૈવાન્તકાલે સુકૃતં પૌર્વદૈહિકમ્॥ 13-228-29 (90364)
એવં વ્યવસ્થિતે લોકે સર્વે ધર્મરતાઽભવન્।
અચિરેણૈવ કાલેન સ્વર્ગઃ સમ્પૂરિતસ્તદા॥ 13-228-30 (90365)
દેવાનામપિ સમ્બાધં દૃષ્ટ્વા બ્રહ્માઽપ્યચિન્તયત્।
સઞ્ચરન્તે કથં સ્વર્ગં માનુષાઃ પ્રવિશન્તિ હિ॥ 13-228-31 (90366)
ઇત્યેવમનુચિન્ત્યૈવ માનુષાન્સમમોહયત્।
તદાપ્રભૃતિ તે મર્ત્યા ન વિદુસ્તે પુરાકૃતમ્॥ 13-228-32 (90367)
કામક્રોધૌ તુ તત્કાલે માનુષેષ્વવપાતયત્।
તાભ્યામભિહતા મર્ત્યાઃ સ્વર્ગલોકં ન પેદિરે॥ 13-228-33 (90368)
પુરાકૃતસ્યાવિજ્ઞાનાત્કામક્રોધાભિપીડિતાઃ।
નૈતદસ્તીતિ મન્વાના વિકારંશ્ચક્રિરે પુનઃ॥ 13-228-34 (90369)
અકાર્યાદિમહાદોષાનાહરન્ત્યાત્મકારણાત્।
વિસ્મૃત્ય ધર્મકાર્યાણિ પરલોકભયં તદા॥ 13-228-35 (90370)
એવં વ્યવસ્થિતે લોકે કશ્મલં સમપદ્યત।
લોકાનાં ચૈવ દેવાનાં ક્ષયાયૈવ તથા પ્રિયે।
નરકાઃ પૂરિતાશ્ચાસન્પ્રાણિભિઃ પાપકારિભિઃ॥ 13-228-36 (90371)
પુનરેવ તુ તાન્દૃષ્ટ્વા લોકકર્તા પિતામહઃ।
અચિન્તયત્તમેવાર્થં લોકાનાં હિતકારણાત્।
સમત્વેન કથં લોકે વર્તેતેતિ મુહુર્મુહુઃ॥ 13-228-37 (90372)
ચિન્તયિત્વા તદા બ્રહ્મા જ્ઞાનેન તપસા પ્રિયે।
અકરોજ્જ્ઞાનદૃશ્યં તત્પરલોકં ન ચક્ષુષા॥ 13-228-38 (90373)
ઉમોવાચ। 13-228-39x (7609)
ભગવન્મૃતમાત્રસ્તુ યોયં જાત ઇતિ સ્મૃતઃ।
તથૈવ દૃશ્યતે જાતસ્તત્રાત્મા તુ કથં ભવેત્॥ 13-228-39 (90374)
ગર્ભાદાવેવ સંવિષ્ટ આત્મા તુ ભગવન્મમ।
એષ મે સંશયો દેવ તન્મે છેત્તું ત્વમર્હસિ॥ 13-228-40 (90375)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-228-41x (7610)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ તત્વં સમાહિતા। 13-228-41 (90376)
અન્યો ગર્ભગતો ભૂત્વા તત્રૈવ નિધનં ગતઃ।
પુનરન્યચ્છરીરં તત્પ્રવિશ્ય ભુવિ જાયતે।
તત્વવિન્નૈવ સર્વસ્તુ દૈવયોગસ્તુ સમ્ભવેત્॥ 13-228-42 (90377)
સૂતિકાયા હિતાર્થં ચ મોહનાર્થં ચ દેહિનામ્।
સમકર્મવિધાનત્વાદિત્યેવં વિદ્ધિ શોભને॥ 13-228-43 (90378)
કાઙ્ક્ષમાણાસ્તુ નરકં ભુક્ત્વા કેચિત્પ્રયાન્તિ હિ।
માયાસંયામિકા નામ યજ્જન્મમરણાન્તરે।
ઇતિ તે કથિતં દેવિ ભૂયઃ શ્રોતું કિમિચ્છસિ॥ 13-228-44 (90379)
ઉમોવાચ। 13-228-45x (7611)
ભગવન્સર્વલોકેશ લોકનાથ વૃષધ્વજ।
નાસ્ત્યાત્મા કર્મભોક્તેતિ મૃતો જન્તુર્ન જાયતે॥ 13-228-45 (90380)
સ્વભાવાજ્જાયતે સર્વં યથા વૃક્ષફલં તથા।
યથોર્મયઃ સમ્ભવન્તિ તથૈવ જગદાકૃતિઃ॥ 13-228-46 (90381)
તપોદાનાનિ યત્કર્મ તત્ર તદ્દૃશ્યતે વૃથા।
નાસ્તિ પૌનર્ભવં જન્મ ઇતિ કેચિદ્વ્યવસ્થિતાઃ॥ 13-228-47 (90382)
પરોક્ષવચનં શ્રુત્વા ન પ્રત્યક્ષસ્ય દર્શનાત્।
તત્સર્વં નાસ્તિનાસ્તીતિ સંશયસ્થાસ્તથા પરે॥ 13-228-48 (90383)
પક્ષભેદાન્તરે ચાસ્મિંસ્તત્વં મે વક્તુમર્હસિ।
ઉક્તં ભગવતા યત્તુ તત્તુ લોકસ્ય સંસ્થિતિઃ॥ 13-228-49 (90384)
પ્રશ્નમેતત્તુ પૃચ્છત્યા રુદ્રાણ્યા પરિષત્તદા।
કૌતૂહલયુતા શ્રોતું સમાહિતમનાઽભવત્॥ 13-228-50 (90385)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-228-51x (7612)
નૈતદસ્તિ મહાભાગે યદ્વદન્તીહ નાસ્તિકાઃ।
એતદેવાભિશસ્તાનાં શ્રુતવિદ્વેષિણાં મતમ્॥ 13-228-51 (90386)
સર્વમર્થં શ્રુતં દૃષ્ટં યત્પ્રાગુક્તં મયા તવ।
તદાપ્રભૃતિ મર્ત્યાનાં શ્રુતમાશ્રિત્ય પણ્ડિતાઃ॥ 13-228-52 (90387)
કામાન્સંછિદ્ય પરિગાન્ધૃત્યા વૈ પરમાસિના।
અભિયાન્ત્યેવ તે સ્વર્ગં પશ્યન્તઃ કર્મણઃ પલમ્॥ 13-228-53 (90388)
એવં શ્રદ્ધાફલં લોકે પરતઃ સુમહત્ફલમ્।
બુદ્ધિઃ શ્રદ્ધા ચ વિનયઃ કારણાનિ હિતૈષિણામ્॥ 13-228-54 (90389)
તસ્માત્સ્વર્ગાભિગન્તારઃ કતિચિત્ત્વભવન્નરાઃ।
અન્યે કરણહીનત્વાન્નાસ્તિક્યં ભાવમાશ્રિતાઃ॥ 13-228-55 (90390)
શ્રુતવિદ્વેષિણો મૂર્ખા નાસ્તિકા દૃઢનિશ્ચયાઃ।
નિષ્ક્રિયાસ્તુ નિરન્નાદાઃ પતન્ત્યેવાધમાં ગતિમ્॥ 13-228-56 (90391)
નાસ્ત્યસ્તીતિ પુનર્જન્મ કવયોઽપ્યત્ર મોહિતાઃ।
નાધિગચ્છન્તિ તન્નિત્યં હેતુવાદશતૈરપિ॥ 13-228-57 (90392)
એષા બ્રહ્મકૃતા માયા દુર્વિજ્ઞેયા સુરાસુરૈઃ।
કિંપુનર્માનવૈર્લોકે જ્ઞાતુકામૈઃ કુબુદ્ધિભિઃ॥ 13-228-58 (90393)
કેવલં શ્રદ્ધયા દેવિ શ્રુતમાત્મનિવિષ્ટયા।
તતોસ્તીઽત્યેવ મન્તવ્યં તથા હિતમવાપ્નુયાત્॥ 13-228-59 (90394)
દૈવગુહ્યેષુ ચાન્યેષુ હેતુર્દેવિ નિરર્થકઃ।
બધિરાન્ધવદેવાત્ર વર્તિતવ્યં હિતૈષિણા।
એતત્તે કથિતં દેવિ ઋષિગુહ્યં પ્રજાહિતમ્॥ ॥ 13-228-60 (90395)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટાવિંશત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 228 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 229
॥ શ્રીઃ ॥
13.229. અધ્યાયઃ 229
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહાદેવેન દેવીંપ્રતિ યમનગરતન્માર્ગાદિપ્રતિપાદનપૂર્વકં પાપિનાં યાતનાનુભવપ્રકારાદિપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્સર્વલોકેશ ત્રિપુરાર્દન શઙ્કર।
કીદૃશા યમદણ્ડાસ્તે કીદૃશાઃ પરિચારકાઃ॥ 13-229-1 (90396)
કથં મૃતાસ્તે ગચ્છન્તિ પ્રાણિનો યમસાદનમ્।
કીદૃશં ભવનં તસ્ય કથં દણ્ડયતિ પ્રજાઃ।
એતત્સર્વં મહાદેવ શ્રોતુમિચ્છામ્યહં પ્રભો॥ 13-229-2 (90397)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-229-3x (7613)
શૃણુ કલ્યાણિ તત્સર્વં યત્તે દેવિ મનઃપ્રિયમ્।
દક્ષિણસ્યાં દિશિ શુભે યમસ્ય સદનં મહત્॥ 13-229-3 (90398)
વિચિત્રં રમણીયં ચ નાનાભાવસમન્વિતમ્।
પિતૃભિઃ પ્રેતસઙ્ઘૈશ્ચ યમદૂતૈશ્ચ સન્તતમ્॥ 13-229-4 (90399)
પ્રાણિસઙ્ઘૈશ્ચ બહુભિઃ કર્મવશ્યૈશ્ચ પૂરિતમ્।
તત્રાસ્તે દણ્ડયન્નિત્યં યમો લોકહિતે રતઃ॥ 13-229-5 (90400)
માયયા સતતં વેત્તિ પ્રાણિનાં યચ્છુભાશુભમ્।
માયયા સંહરંસ્તત્ર પ્રાણિસઙ્ઘાન્યતસ્તતઃ॥ 13-229-6 (90401)
તસ્ય માયામયાઃ પાશા ન વેદ્યન્તે સુરાસુરૈઃ।
કો હિ માનુષમાત્રસ્તુ દેવસ્ય ચરિતં મહત્॥ 13-229-7 (90402)
એવં સંવસતસ્તસ્ય યમસ્ય પરિચારકાઃ।
ગૃહીત્વા સન્નયન્ત્યેવ પ્રાણિનઃ ક્ષીણકર્મણઃ।
યન કેનાપદેશેન ત્વપદેશસમુદ્ભવાઃ॥ 13-229-8 (90403)
કર્મણા પ્રાણિનો લોકે ઉત્તમાધમમધ્યમાઃ।
યથાર્હં તાન્સમાદાય નયન્તિ યમસાદનમ્॥ 13-229-9 (90404)
ધાર્મિકાનુત્તમાન્વિદ્ધિ સ્વર્ગિણસ્તે યથાઽમરાઃ।
ત્રિષુ જન્મ લભન્તે યે કર્મણા મધ્યમાઃ સ્મૃતાઃ।
તિર્યઙનરકગન્તારો હ્યધમાસ્તે નરાધમાઃ॥ 13-229-10 (90405)
પન્થાનસ્ત્રિવિધા દૃષ્ટાઃ સર્વેષાં ગતજીવિનામ્।
રમણીયં નિરાબાધં દુર્દર્શમિતિ નામતઃ॥ 13-229-11 (90406)
રમણીયં તુ યન્માર્ગં પતાકાધ્વજસઙ્કુલમ્।
ધૂપિતં સિક્તસંમૃષ્ટં પુષ્પમાલાભિસઙ્કુલમ્॥ 13-229-12 (90407)
મનોહરં સુખસ્પર્શં ગચ્છતામેવ તદ્ભવેત્।
નિરાબાધં યથાલોકં સુપ્રશસ્તં કૃતં ભવેત્॥ 13-229-13 (90408)
તૃતીયં યત્તુ દુર્દર્શં દુર્ગન્ધિ તમસા વૃતમ્।
પરુષં શર્કરાકીર્ણં શ્વદંષ્ટ્રાબહુલં ભૃશમ્।
કિમિકીટસમાકીર્ણં ભજતામતિદુર્ગમમ્॥ 13-229-14 (90409)
માર્ગૈરેવં ત્રિભિર્નિત્યમુત્તમાધમમધ્યમાન્।
સન્નયન્તિ યથા કાલે તન્મે શૃણુ શુચિસ્મિતે॥ 13-229-15 (90410)
ઉત્તમાનન્તકાલે તુ યમદૂતાઃ સુસંવૃતાઃ।
નયન્તિ સુખમાદાય રમણીયપથેન વૈ॥ 13-229-16 (90411)
ઉમોવાચ। 13-229-17x (7614)
ભગવંસ્તત્ર ચાત્માનં ત્યક્તદેહં નિરાશ્રયમ્।
અદૃશ્યં કથમાદાય સન્નયન્તિ યમાન્તિકમ્॥ 13-229-17 (90412)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-229-18x (7615)
શૃણુ ભામિનિ તત્સ્રવં ત્રિવિધં દેહકારણમ્।
કર્મવશ્યં ભોગવશ્યં દુઃખવશ્યમિતિ પ્રિયે॥ 13-229-18 (90413)
માનુષં કર્મવશ્યં સ્યાદ્દ્વિતીયં ભોગસાધનમ્।
તૃતીયં યાતનાવશ્યં શરીરં માયયા કૃતમ્।
યમલોકે ન ચાન્યત્ર દૃશ્યતે યાતનાયુતમ્॥ 13-229-19 (90414)
શરીરૈર્યાતનાવશ્યૈર્જીવાનામુચ્ય ભામિનિ।
નયન્તિ યામિકાસ્તત્ર પ્રાણિનો માયયા મૃતાન્॥ 13-229-20 (90415)
મધ્યમાન્યોધવેષેણ મધ્યમેન પથા તથા॥ 13-229-21 (90416)
ચણ્ડાલવેષાસ્ત્વધમાન્ગૃહીત્વા ભર્ત્સતર્જનૈઃ।
આકર્ષન્તસ્તથા પાશૈર્દુર્દર્શેન નયન્તિ તાન્॥ 13-229-22 (90417)
ત્રિવિધાનેવમાદાય નયન્તિ યમસાદનમ્।
ધર્માસનગતં દક્ષં ભ્રાજમાનં સ્વતેજસા॥ 13-229-23 (90418)
લોકપાલં સહાધ્યક્ષં તથૈવ પરિષદ્ગતમ્।
દર્શયન્તિ મહાભાગે યામિકાસ્તં નિવેદ્ય તે॥
પૂજયન્દણ્ડયન્કાંશ્ચિત્તેષાં શૃણ્વઞ્શુભાશુભમ્।
વ્યાહૃતો બહુસાહસ્રૈસ્તત્રાસ્તે સતતં યમઃ॥ 13-229-24 (90419)
ગતાનાં તુ યમસ્તેષામુત્તમાનભિપૂજયા।
અભિસઙ્ગૃહ્ય વિધિવત્પૃષ્ટ્વા સ્વાગતકૌશલમ્।
પ્રસ્તુત્ય તત્કૃતં તેષાં લોકં સંદિશતે યમઃ॥ 13-229-26 (90420)
યમેનૈવમનુજ્ઞાતા યાન્તિ પશ્ચાત્ત્રિવિષ્ટપમ્॥ 13-229-27 (90421)
મધ્યમાનાં યમસ્તેષાં શ્રુત્વા કર્મ યથાતથમ્।
જાયન્તાં માનુષેષ્વેવ ઇતિ સંદિશતે ચ તાન્॥ 13-229-28 (90422)
અધમાન્પાશસંયુક્તાન્યમો નાવેક્ષતે ગતાન્।
યમસ્ય પુરુષા ઘોરાશ્ચણ્ડાલસમદર્શનાઃ।
યાતનાઃ પ્રાપયન્ત્યેતાઁલ્લોકપાલસ્ય શાસનાત્॥ 13-229-29 (90423)
ભિન્દન્તશ્ચ તુદન્તશ્ચ પ્રકર્ષન્તો યતસ્તતઃ।
ક્રોશન્તઃ પાતયન્ત્યેતાન્મિથો ગર્તેષ્વવાઙ્મુખાન્॥ 13-229-30 (90424)
સંયામિન્યઃ શિલાસ્તેષાં પતન્તિ શિરસિ પ્રિયે।
અયોમુખાઃ કઙ્કવલા ભક્ષયન્તિ સુદારુણાઃ॥ 13-229-31 (90425)
અસિપત્રવને ઘોરે ચારયન્તિ તથા પરાન્।
તીક્ષ્ણદંષ્ટ્રાસ્તથા શ્વાનઃ કાંશ્ચિત્તત્ર હ્યદન્તિ વૈ॥ 13-229-32 (90426)
તત્ર વૈતરણી નામ નદી ગ્રાહસમાકુલા।
દુષ્પ્રવેશા ચ ઘોરા ચ મૂત્રશોણિતવાહિની।
તસ્યાં સમ્મજ્જયન્ત્યેતે તૃષિતાન્પાયયન્તિ તાન્॥ 13-229-33 (90427)
આરોપયન્તિ વૈ કાંશ્ચિત્તત્ર કણ્ટકશલ્મલીમ્।
યન્ત્રચક્રેષુ તિલવત્પીડ્યન્તે તત્ર કેચન॥ 13-229-34 (90428)
અઙ્ગરેષુ ચ દહ્યન્તે તથા દુષ્કૃતકારિણઃ।
કુમ્ભીપાકેષુ પચ્યન્તે પચ્યન્તે સિકતાસુ વૈ॥ 13-229-35 (90429)
પાટ્યન્તે તરુવચ્છસ્ત્રૈઃ પાપિનઃ ક્રકચાદિભિઃ।
ભિદ્યન્તે ભાગશઃ શૂલૈસ્તુદ્યન્તે સૂક્ષ્મસૂચિભિઃ॥ 13-229-36 (90430)
એવં ત્વયા કૃતં દોષં તદર્થં દણ્ડનં ત્વિતિ।
વાચૈવ ઘોષયન્તિ સ્મ દણ્ડમાનાઃ સમન્તતઃ॥ 13-229-37 (90431)
એવં તે યાતનાં પ્રાપ્ય શરીરૈર્યાતનાશયૈઃ।
પ્રસહન્તશ્ચ તદ્દુઃખં સ્મરન્તઃ સ્વાપરાધજમ્॥ 13-229-38 (90432)
ક્રોશન્તશ્ચ રુદ્રન્તશ્ચ ન મુચ્યન્તે કથઞ્ચન।
સ્મરન્તસ્તત્ર તપ્યન્તે પાપમાત્મકૃતં ભૃશમ્॥ 13-229-39 (90433)
એવં બહુવિધા દણ્ડા ભુજ્યન્તે પાપકારિભિઃ।
યાતનાભિશ્ચ પચ્યન્તે નરકેષુ પુનઃ પુનઃ॥ 13-229-40 (90434)
અપરે યાતનાં ભુક્ત્વા મુચ્યન્તે તત્ર કિલ્બિષાત્।
પાપદોષક્ષયકરા યાતનાઃ સંસ્મૃતા નૃણામ્।
બહુતપ્તં યથા લોહમમલં તત્તથા ભવેત્॥ ॥ 13-229-41 (90435)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 229 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 230
॥ શ્રીઃ ॥
13.230. અધ્યાયઃ 230
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
પરમેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ રૌરવાદિનરકવિભજનપૂર્વકં પ્રાણિનાં દુષ્કૃતતારતમ્યેન તેષુ યાતનાનુભવપ્રકારકથનમ્॥ 1 ॥ તથા યાતનાનુભવાનન્તરં કર્મશેષફલતયા નાનાનીચયોનિપ્રાપ્ત્યાદિકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવંસ્તે કથં તત્ર દણ્ડ્યન્તે નરકેષુ વૈ।
કતિ તે નરકા ઘોરાઃ કીદૃશાસ્તે મહેશ્વર॥ 13-230-1 (90436)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-230-2x (7616)
શૃણુ ભામિનિ તત્સર્વં પઞ્ચૈતે નરકાઃ સ્મૃતાઃ।
ભૂમેરધસ્તાદ્વિહિતા ઘોરા દુષ્કૃતકર્મણામ્॥ 13-230-2 (90437)
પ્રથમં રૌરવં નામ શતયોજનમાયતમ્।
તાવત્પ્રમાણવિસ્તીર્ણં તામસં પાપપીડિતમ્॥ 13-230-3 (90438)
ભૃશં દુર્ગન્ધિ પરુષં ક્રિમિભિર્દારુણૈર્વૃતમ્।
અતિઘોરમનિર્દેશ્યં પ્રતિકૂલં તતસ્તતઃ॥ 13-230-4 (90439)
તે ચિરં તત્ર તિષ્ઠન્તિ ન તત્ર શયનાસને।
ક્રિમિભિર્ભક્ષ્યમાણાશ્ચ વિષ્ઠાગન્ધસમાયુતાઃ॥ 13-230-5 (90440)
એવંપ્રમાણમુદ્વિગ્ના યાવત્તિષ્ઠન્તિ તત્ર તે।
યાતનાભ્યો દશગુણં નરકે દુઃખમિષ્યતે॥ 13-230-6 (90441)
તત્ર ચાત્યન્તિકં દુઃખમિષ્યતે ચ શુભેક્ષણે
ક્રોશન્તશ્ચ રુદ્રન્તશ્ચ વેદનાસ્તત્રિ ભુઞ્જતે॥ 13-230-7 (90442)
ભ્રમન્તિ દુઃખમોક્ષાર્થં જ્ઞાતા કશ્ચિન્ન વિદ્યતે।
દુઃખસ્યાન્તરમાત્રં તુ જ્ઞાનં વા ન ચ લભ્યતે॥ 13-230-8 (90443)
મહારૌરવસંજ્ઞં તુ દ્વિતીયં નરકં પ્રિયે।
તસ્માદ્દ્વિગુણિતં વિદ્ધિ માને દુઃખે ચ રૌરવાત્॥ 13-230-9 (90444)
તૃતીયં નરકં તત્ર કણ્ટિકાવનસંજ્ઞિતમ્।
તતો દ્વિગુણિતં તચ્ચ પૂર્વાભ્યાં દુઃખમાનયોઃ।
મહાપાતકસંયુક્તા ઘોરાસ્તસ્મિન્વિશન્તિ હિ॥ 13-230-10 (90445)
અગ્નિકુણ્ડમિતિ ખ્યાતં ચતુર્થં નરકં પ્રિયે।
એતદ્દ્વિગુણિતં તસ્માદ્યથાનિષ્ટસુખં તથા॥ 13-230-11 (90446)
તતો દુઃખં હિ સુમહદમાનુષમિતિ સ્મૃતમ્।
ભુઞ્જતે તત્રતત્રૈવ દુઃખં દુષ્કૃતકારિણઃ॥ 13-230-12 (90447)
તત્ર દુઃખમનિર્દેશ્યં વહદ્ધોરં યથા તથા।
પઞ્ચેન્દ્રિયૈરસમ્બાધાત્પઞ્ચકષ્ટમિતિ સ્મૃતમ્।
ભુઞ્જતે તત્રતત્રૈવ દુઃખં દુષ્કૃતકારિણઃ॥ 13-230-13 (90448)
અમાનુષાર્હજં દુઃખં મહાભૂતૈશ્ચ ભુઞ્જતે।
અતિઘોરં ચિરં કૃત્વા મહાભૂતાનિ યાન્તિ તમ્॥ 13-230-14 (90449)
પઞ્ચ્ કષ્ટેન હિ સમં નાસ્તિ દુઃખં તથા પરમ્।
દુઃખસ્થાનમિતિ પ્રાહુઃ પઞ્ચકષ્ટમિતિ પ્રિયે॥ 13-230-15 (90450)
એવં ત્વેતેષુ તિષ્ઠન્તિ પ્રાણિનોઃ દુઃખભાગિનઃ।
અન્યે ચ નરકાઃ સન્તિ અવીચિપ્રમુખાઃ પ્રિયે॥ 13-230-16 (90451)
ક્રોશન્તશ્ચ રુદન્તશ્ચ વેદનર્તા ભૃશાતુરાઃ।
કેચિદ્ભમન્તશ્ચેષ્ટન્તે કેચિદ્ધાવન્તિ ચાતુરાઃ॥ 13-230-17 (90452)
આધાવન્તો નિવાર્યન્તે શૂલહસ્તૈર્યતસ્તતઃ।
રુજાર્દિતાસ્તૃષાયુક્તાઃ પ્રાણિનઃ પાપકારિણઃ॥ 13-230-18 (90453)
યાવત્પૂર્વકૃતં તાવન્ન મુચ્યન્તે કથઞ્ચન।
ક્રિમિભિર્ભક્ષ્યમાણાશ્ચ વેદનાર્તાસ્તૃષાન્વિતાઃ॥ 13-230-19 (90454)
સંસ્મરન્તઃ સ્વકં પાપં કૃતમાત્માપરાધજમ્।
શોચન્તસ્તત્ર તિષ્ઠન્તિ યાવત્પાપક્ષયં પ્રિયે।
એવં ભુક્ત્વા તુ નરકં મુચ્યન્તે પાપસંક્ષયાત્॥ 13-230-20 (90455)
ઉમોવાચ। 13-230-21x (7617)
ભગવન્કતિકાલં તે તિષ્ઠન્તિ નરકેષુ વૈ॥ 13-230-21 (90456)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-230-22x (7618)
શતવર્ષસહસ્રાણામાદિં કૃત્વા હિ જન્તવઃ। 13-230-22 (90457)
તિષ્ઠન્તિ નરકાવાસાઃ પ્રલયાન્તમિતિ સ્થિતિઃ॥ 13-230-22 (90458)
ઉમોવાચ। 13-230-23x (7619)
ભગવંસ્તેષુ કે તત્ર તિષ્ઠન્તીતિ વદ પ્રભો॥ 13-230-23 (90459)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-230-24x (7620)
રૌરવે શતસાહસ્રં વર્ષાણામિતિ સંસ્થિતિઃ। 13-230-24 (90460)
માનુષઘ્નાઃ કૃતઘ્નાશ્ચ તથૈવાનૃતવાદિનઃ॥ 13-230-24 (90461)
દ્વિતીયે દ્વિગુણં કાલં પચ્યન્તે તાદૃશા નરાઃ।
મહાપાતકયુક્તાસ્તુ તૃતીયે દુઃખમાપ્નુયુઃ॥ 13-230-25 (90462)
એતાવન્માનુષસહં પરમન્યેષુ લક્ષ્યતે॥ 13-230-26 (90463)
યક્ષા વિદ્યાધરાશ્ચૈવ કાદ્રવેયાશ્ચ કિંનરાઃ।
ગન્ધર્વભૂતસઙ્ઘાશ્ચ તેષાં પાપયુતા ભૃશમ્।
ચતુર્થે પરિપચ્યન્તે તાદૃશા નરકાઃ સ્મૃતાઃ॥
ચતુર્થે પરિતપ્યન્તે યાવદ્યુગવિપર્યયઃ। 13-230-27 (90464)
સહન્તસ્તાદૃશં ઘોરં પઞ્ચકષ્ટે તુ યાદૃશમ્।
તત્રાસ્ય ચિરદુઃખસ્ય હ્યધોન્યાન્વિદ્ધિ માનુષાન્॥ 13-230-28 (90465)
એવં તે નરકાન્ભુક્ત્વા તત્ર ક્ષપિતકલ્મષાઃ।
નરકેભ્યો વિમુક્તાશ્ચ જાયન્તે કૃમિજાતિષુ॥ 13-230-29 (90466)
ઉદ્ભેદજેષુ વા કેચિદત્રાપિ ક્ષીણકલ્મષાઃ।
પુનરેવ પ્રજાયન્તે મૃગપક્ષિષુ શોભને।
મૃગપક્ષિષુ તદ્ભુક્ત્વા લભન્તે માનુષં પદમ્॥ 13-230-30 (90467)
ઉમોવાચ। 13-230-31x (7621)
નાનાજાતિષુ કેનૈવ જાયન્તે પાપકારિણઃ॥ 13-230-31 (90468)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-230-32x (7622)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ યત્ત્વમિચ્છસિ શોભને।
સર્વદાઽઽત્મા કર્મવશો નાનાજાતિષુ જાયતે॥ 13-230-32 (90469)
યશ્ચ માંસપ્રિયો નિત્યં કાકગૃધ્નાન્સ સંસ્પૃશેત્।
સુરાપઃ સતતં મર્ત્યઃ સૂકરત્વં વ્રજેદ્ભુવમ્॥ 13-230-33 (90470)
અભક્ષ્યભક્ષણો મર્ત્યઃ કાકજાતિષુ જાયતે।
આત્મઘ્નો યો નરઃ કોપાત્પ્રેતજાતિસુ તિષ્ઠતિ॥ 13-230-34 (90471)
પૈશુન્યાત્પરિવાદાચ્ચ કુક્કુટત્વમવાપ્નુયાત્।
નાસ્તિકશ્ચૈવ યો મૂર્ખો મૃગજાતિં સ ગચ્છતિ॥ 13-230-35 (90472)
હિંસાવિહારસ્તુ નરઃ ક્રિમિકીટેષુ જાયતે।
અતિમાનયુતો નિત્યં પ્રેત્ય ગર્દભતાં વ્રજેત્॥ 13-230-36 (90473)
અગમ્યાગમનાચ્ચૈવ પરદારનિષેવણાત્।
મૂષિકત્વં વ્રજેન્મર્ત્યો નાસ્તિ તત્ર વિચારણા॥ 13-230-37 (90474)
કૃતઘ્નો મિત્રઘાતી ચ સૃગાલવૃકજાતિષુ।
કૃતઘ્નઃ પુત્રઘાતી ચ સ્થાવરેષ્વથ તિષ્ઠતિ॥ 13-230-38 (90475)
એવમાદ્યશુભં કૃત્વા નરા નિરયગામિનઃ।
તાંસ્તાન્ભાવાન્પ્રપદ્યન્તે સ્વકૃતસ્યૈવ કારણાત્॥ 13-230-39 (90476)
એવંજાતિષુ નિર્દેશ્યાઃ પ્રાણિનઃ પાપકારિણઃ।
કથંચિત્પુનરુત્પદ્યિ લભન્તે માનુષં પદમ્॥ 13-230-40 (90477)
બહુશશ્ચાગ્નિસઙ્ક્રાન્તં લોહં શુચિમયં તથા।
બહુદુઃખાભિસન્તપ્તસ્તથાઽઽત્મા શોધ્યતે બલાત્।
તસ્માત્સુદુર્લભં ચેતિ વિદ્ધિ જન્મસુ માનુષમ્॥ ॥ 13-230-41 (90478)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 230 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 231
॥ શ્રીઃ ॥
13.231. અધ્યાયઃ 231
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
પરમેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ શુભાશુભકર્મણાં માનસિકત્વાદિભેદેન ત્રૈવિધ્યકથનપૂર્વકં તત્તત્ફલનિરૂપણમ્॥ 1 ॥ તથા મદ્યોત્પત્તિકારણાદિકથનપૂર્વકં તત્પાનજદોષાદિપ્રતિપાદનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્દેવદેવેશ શૂલપાણે વૃષધ્વજ।
શ્રુતં મે પરમં ગુહ્યં પ્રસાદાત્તે વરપ્રદ॥ 13-231-1 (90479)
શ્રોતું ભૂયોઽહમિચ્છામિ પ્રજાનાં હિતકારણાત્।
શુભાશુભમિતિ પ્રોક્તં કર્મ સ્વસ્વં સમાસતઃ॥ 13-231-2 (90480)
તન્મે વિસ્તરતો બ્રૂહિ શુભાશુભવિધઇં પ્રતિ।
અશુભં કીદૃશં કર્મ પ્રાણિનો યન્નિપાતયેત્॥ 13-231-3 (90481)
શુભં વાપિ કથં દેવ પ્રજાનામૂર્ધ્વદં ભવેત્।
એતન્મે વદ દેવેશ શ્રોતુકામાઽસ્મિ કીર્તય॥ 13-231-4 (90482)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-231-5x (7623)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ તત્સર્વં શૃણુ શોભને।
સુકૃતં દુષ્કૃતં ચેતિ દ્વિવિધં કર્મવિસ્તરમ્॥ 13-231-5 (90483)
તયોર્યદ્દુષ્કૃતં કર્મ તચ્ચ સઞ્જાયતે ત્રિધા।
મનસા કર્મણા વાચા બુદ્ધિમોહસમુદ્ભવાત્॥ 13-231-6 (90484)
મનઃપૂર્વં તુ વા કર્મ વર્તતે વાઙ્મયં તતઃ।
જાયતે વૈ ક્રિયાયોગમનુ ચેષ્ટાક્રમઃ પ્રિયે॥ 13-231-7 (90485)
અભિદ્રોહોઽભ્યસૂયા ચ પરાર્થેષુ ચ વૈ સ્પૃહા।
શુભાશુભાનાં મર્ત્યાનાં વર્તનં પરિવારિતમ્॥ 13-231-8 (90486)
ધર્મકાર્યે યદાઽશ્રદ્ધા પાપકર્મણિ હર્ષણમ્।
એવમાદ્યશુભં કર્મ મનસા પાપમુચ્યતે॥ 13-231-9 (90487)
અનૃતં યચ્ચ પરુષમબદ્ધવચનં કટુ।
અસત્યં પરિવાદશ્ચ પાપમેતત્તુ વાઙ્મયમ્॥ 13-231-10 (90488)
અગમ્યાગમનં ચૈવ પરદારનિષેવણમ્।
વધબન્ધપરિક્લેશૈઃ પરપ્રાણોપતાપનમ્॥ 13-231-11 (90489)
ચૌર્યં પરેષાં દ્રવ્યાણાં હરણં નાશનં તથા।
અભક્ષ્યભક્ષણં ચૈવ વ્યસનેષ્વવિષઙ્ગતા॥ 13-231-12 (90490)
દર્પાત્સ્તમ્ભાભિમાનાચ્ચ પરેષામુપતાપનમ્।
અકાર્યાણાં ચ કરણમશૌચં પાનસેવનમ્॥ 13-231-13 (90491)
દૌઃશીલ્યં પાપસમ્પર્કે સાહાય્યં પાપકર્મણિ।
અધર્મ્યમયશસ્યં ચ કાર્યં તસ્ય નિષેવણમ્।
એવમાદ્યશુભં ચાન્યચ્છારીરં પાપમુચ્યતે॥ 13-231-14 (90492)
માનસાદ્વાઙ્મયં પાપં વિશિષ્ટમિતિ લક્ષ્યતે।
વાઙ્મયાદપિ વૈ પાપાચ્છારીરં ગણ્યતે બહુ॥ 13-231-15 (90493)
એવં પાપયુતં કર્મ ત્રિવિધં પાતયેન્નરમ્।
પરાપકારજનનમત્યન્તં પાતકં સ્મૃતમ્॥ 13-231-16 (90494)
ત્રિવિધં તત્કૃતં પાપં કર્તારં પાપકં નયેત્।
પાતકં ચાપિ યત્કર્મ કર્મણા બુદ્ધિપૂર્વકમ્॥ 13-231-17 (90495)
સાપદેશમવશ્યં તત્કર્તવ્યમિતિ તત્કૃતમ્।
કથઞ્ચિત્તત્કૃતમપિ કર્તા તેન સ લિપ્યતે॥ 13-231-18 (90496)
અવશ્યં પાપદેશેન પ્રતિહૃન્યેત કારણમ્॥ 13-231-19 (90497)
ઉમોવાચ। 13-231-20x (7624)
ભગવન્પાપકં કર્મ યથા કૃત્વા ન લિપ્યતે॥ 13-231-20 (90498)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-231-21x (7625)
યો નરોઽનપરાધી ચ સ્વાત્મપ્રાણસ્ય રક્ષણાત્।
શત્રુમુદ્યતશસ્ત્રં વા પૂર્વં તેન હતોપિ વા।
પ્રતિહન્યાન્નરો હિંસ્યાન્ન સ પાપેન લિપ્યતે॥ 13-231-21 (90499)
ચોરાદધિકસંત્રસ્તસ્તત્પ્રતીકારચેષ્ટયા।
યઃ પ્રજઘ્નન્નરો હન્યાન્ન સ પાપેન લિપ્યતે॥ 13-231-22 (90500)
ગ્રામાર્થં ભર્તૃપિણ્ડાર્થં દીનાનુગ્રહકારણાત્।
વધબન્ધપરિક્લેશાન્કુર્વન્પાપાત્પ્રમુચ્યતે॥ 13-231-23 (90501)
દુર્ભિક્ષે ચાત્મવૃત્ત્યર્થમેકાયતનગસ્તથા।
અકાર્યં વાઽપ્યભક્ષ્યં વા કૃત્વા પપાન્ન લિપ્યતે 13-231-24 (90502)
વિધિરેષ ગૃહસ્થાનાં પ્રાયેણૈવોપદિશ્યતે।
અવાચ્યં વાઽપ્યકાર્યં વા દેશકાલવશેન તુ॥ 13-231-25 (90503)
બુદ્ધિપૂર્વ નરઃ કુર્વસ્તત્પ્રયોજનમાત્રયા।
કિઞ્ચિદ્વા લિપ્યતે પાપૈરથવા ન ચ લિપ્યતે॥ 13-231-26 (90504)
એવં દેવિ વિજાનીહિ નાસ્તિ તત્ર વિચારણા॥ 13-231-27 (90505)
ઉમોવાચ। 13-231-28x (7626)
ભગવન્પાનદોષાંશ્ચ પેયાપેયત્વકારણમ્।
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું તન્મે વદ મહેશ્વર॥ 13-231-28 (90506)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-231-29x (7627)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ પાનોત્પત્તિં શુચિસ્મિતે॥ 13-231-29 (90507)
પુરા સર્વેઽભવન્મર્ત્યા બુદ્ધિમન્તો નયાનુગાઃ।
શુચયશ્ચ શુભાચારાઃ સર્વે ચોન્મનસઃ પ્રિયે॥ 13-231-30 (90508)
એવંભૂતે તદા લોકે પ્રેષ્યકૃન્ન પરસ્પરમ્।
પ્રેષ્યાબાવાન્મનુષ્યાણાં કર્મારમ્ભો નનાશ હ॥ 13-231-31 (90509)
ઉભયોર્લોકયોર્નાશં દૃષ્ટ્વા કર્મક્ષયાત્પ્રભુઃ।
યજ્ઞકર્મ કથં લોકે વર્તેતેતિ પિતામહઃ॥ 13-231-32 (90510)
આજ્ઞાપયત્સુરાન્દેવિ મોહયસ્વેતિ માનુષાન્।
તમસઃ સારમુદ્ધૃત્ય પાનં બુદ્ધિપ્રણાશનમ્ઇ।
ન્યપાતયન્મનુષ્યેષુ પાપદોષાવહં પ્રિયે॥ 13-231-33 (90511)
તદાપ્રભૃતિ તત્પાનાન્મુમુહુર્માનવા ભુવિ।
કાર્યાકાર્યમજાનન્તો વાચ્યાવાચ્યં ગુણાગુણમ્॥ 13-231-34 (90512)
કેચિદ્ધસન્તિ તત્પીત્વા પ્રવદન્તિ તથા પરે।
નૃત્યન્તિ મુદિતાઃ કેચિદ્ગાયન્તિ શુભાશુભાન્। 13-231-35 (90513)
કલિં તે કુર્વતેઽભીષ્ટં પ્રહરન્તિ પરસ્પરમ્।
ક્વચિદ્ધાવન્તિ સહસા પ્રસ્ખલન્તિ પતન્તિ ચ॥ 13-231-36 (90514)
અયુક્તં બહુ ભાષન્તે યત્ર ક્વચન શોભને।
નગ્ના વિક્ષિપ્ય ગાત્રાણિ નષ્ટજ્ઞાના ઇવાસતે॥ 13-231-37 (90515)
એવં બહુવિધાન્ભાવાન્કુર્વન્તિ ભ્રાન્તચેતનાઃ।
યે પિબન્તિ મહામોહં પાનં પાપયુતા નરાઃ॥ 13-231-38 (90516)
ધૃતિં લજ્જાં ચ બુદ્ધિં ચ પાનં પીતં પ્રણાશયેત્।
તસ્માન્નરાઃ સમ્ભવન્તિ નિર્લજ્જા નિરપત્રપાઃ॥ 13-231-39 (90517)
બુદ્ધિસત્વૈઃ પરિક્ષીણાસ્તેજોહીના મલાન્વિતાઃ।
પીત્વાપીત્વા તૃષાયુક્તાઃ પાનપાઃ સમ્ભવન્તિ ચ॥ 13-231-40 (90518)
પાનકામાઃ પાનકથાઃ પાનકાલાભિકાઙ્ક્ષિણઃ।
પાનાર્થં કર્મવશ્યાસ્તે સમ્ભવન્તિ નરાધમાઃ॥ 13-231-41 (90519)
પાનકામાસ્તૃષાયોગાદ્બુદ્ધિસત્વપરિક્ષયાત્।
પાનદાનાં પ્રેષ્યકારાઃ પાનપાઃ સહસાઽભવન્॥ 13-231-42 (90520)
તદાપ્રભૃતિ વૈ લોકે દીનૈઃ પાનવશૈર્નરૈઃ।
કારયન્તિ ચ કર્માણિ બુદ્ધિમન્તસ્તુ પાનપાઃ॥ 13-231-43 (90521)
કારુત્વમથ દાસત્વં પ્રેષ્યતામેત્ય પાનપાઃ।
સર્વકર્મકરાશ્ચાસન્પશુવદ્રજ્જુબન્ધિતાઃ॥ 13-231-44 (90522)
પાનપસ્તુ સુરાં પીત્વા તદા બુદ્ધિપ્રણાશનાત્।
કાર્યાકાર્યસ્ય ચાજ્ઞાનાદ્યથેષ્ટકરણાત્સ્વયમ્।
વિદુષામવિધેયત્વાત્પાપમેવાભિપદ્યતે॥ 13-231-45 (90523)
પરિભૂતો ભવેલ્લોકે મદ્યપો મિત્રભેદકઃ।
સર્વકાલમશુદ્ધિં ચ સર્વભક્ષસ્તથા ભવેત્॥ 13-231-46 (90524)
વિનષ્ટો જ્ઞાતિવિદ્વદ્ભ્યઃ સતતં કલિભાવગઃ।
પરુષં કટુકં ઘોરં વાક્યં વદતિ સર્વશઃ॥ 13-231-47 (90525)
ગુરૂનતિવદેન્મત્તઃ પરદારાન્પ્રધર્ષયેત્।
સંવિદં કુરુતે શૌણ્ડેર્ન શૃણોતિ હિતં ક્વચિત્॥ 13-231-48 (90526)
એવં બહુવિધા દોષાઃ પાનપે સન્તિ શોભને।
કેવલં નરકં યાન્તિ નાસ્તિ તત્ર વિચારણા।
તસ્માત્તદ્વર્જિતં સદ્ભિઃ પાનમાત્મહિતૈષિભિઃ॥ 13-231-49 (90527)
યદિ પાનં ન વર્જેરન્સન્તશ્ચારિત્રકારણાત્।
ભવેદેતજ્જગત્સર્વમમર્યાદં ચ નિષ્ક્રિયમ્॥ 13-231-50 (90528)
તસ્માદ્બુદ્ધેર્હિ રક્ષાર્થં સદ્ભિઃ પાનં વિવર્જિતમ્।
ઇતિ તે દુષ્કૃતં સર્વં કથિતં ત્રિવિધં પ્રિયે॥ ॥ 13-231-51 (90529)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽદ્યાયઃ॥ 231 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-231-47 વિનષ્ટો જ્ઞાનવિદ્વદ્ભ્ય ઇતિ ઙ.થ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 232
॥ શ્રીઃ ॥
13.232. અધ્યાયઃ 232
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
પરમેશ્વરેણિ પાર્વતીંપ્રતિ સુકૃતસ્ય ત્રેધા વિભજનેન તલ્લક્ષણાદિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
મહેશ્વર ઉવાચ।
વિધાનં સુકૃતસ્યાપિ ભૂયઃ શૃણુ શુચિસ્મિતે।
પ્રોચ્યતે તત્ત્રિધા દેવિ સુકૃતં ચ સમાસતઃ॥ 13-232-1 (90530)
યદૌપરમિકં ચૈવ સુકૃતં નિરુપદ્રવમ્।
તથૈવ સોપકરણં તાવતા સુકૃતં વિદુઃ॥ 13-232-2 (90531)
નિવૃત્તિઃ પાપકર્મભ્યસ્તદૌપરમિકં પ્રિયે।
મનોવાક્કાયજા દોષાઃ શૃણુ મે વર્જનાચ્છુભમ્॥ 13-232-3 (90532)
ત્રૈવિધ્યદોષોપરમે યસ્તુ દોષવ્યપેક્ષયા।
સ હિ પ્રાપ્નોતિ સકલં સર્વદુષ્કૃતવર્જનાત્॥ 13-232-4 (90533)
પ્રથમં વર્જયેદ્દોષાન્યુગપત્પૃથગેવ વા।
તથા ધર્મમવાપ્નોતિ દોષત્યાગો હિ દુષ્કરઃ।
દોષસાકલ્યસંત્યાગાન્મુનિર્ભવતિ માનવઃ॥ 13-232-5 (90534)
સૌકર્યં પસ્ય ધર્મસ્ય કાર્યારમ્ભાદૃતેઽપિ ચ।
આત્મા ચ લબ્ધોપરમો લભન્તે સુકૃતં પરમ્॥ 13-232-6 (90535)
અહો નૃશંસાઃ પચ્યન્તે માનુષાઃ સ્વલ્પબુદ્ધયઃ।
એતાદૃશં ન બુધ્યન્તે આત્માધીનં ન નિર્વ્યથાઃ॥ 13-232-7 (90536)
દુષ્કૃતત્યાગમાત્રેણ પદમૂર્ધ્વં હિ લભ્યતે॥ 13-232-8 (90537)
પાપભીરુત્વમાત્રેણ દોષાણાં પરિવર્જનાત્।
સુશોભનો ભવેદ્દેવિ ક્રજુર્ધર્મવ્યપેક્ષયા।
ઇત્યૌપરમિકં દેવિ કથિતં સુકૃતં તવ॥ 13-232-9 (90538)
શ્રુત્વા ચ વૃદ્ધસંયોગાદિન્દ્રિયાણાં ચ નિગ્રહાત્।
સન્તોષાચ્ચ ધૃતેશ્ચૈવ શક્યતે દોષવર્જનમ્॥ 13-232-10 (90539)
તદેવ ધર્મમિત્યાહુર્દોષસંયમનં પ્રિયે।
યમધર્મેણ ધર્મોસ્તિ નાન્યઃ શુભતરઃ પ્રિયે।
યમધર્મેણ યતયઃ પ્રાપ્નુવન્ત્યુત્તમાં ગતિમ્॥ 13-232-11 (90540)
ઈશ્વરાણાં પ્રભવતાં દરિદ્રાણાં ચ વૈ નૃણામ્।
સફલો દોષસંત્યાગો દાનાદપિ શુભાદપિ॥ 13-232-12 (90541)
તપો દાનં મહાદેવિ દોષમલ્પં હિ નિર્ભરેત્।
સુકૃતં યામિકં ચોક્તં વક્ષ્યે નિરુપસાધનમ્॥ 13-232-13 (90542)
સુખાભિસન્ધિર્લોકાનાં સત્યં શૌચમથાર્જવમ્।
વ્રતોપવાસઃ પ્રીતિશ્ચ બ્રહ્મચર્યં દમઃ શમઃ॥ 13-232-14 (90543)
એવમાદિ શુભં કર્મ સુકૃતં નિયમાશ્રિતમ્।
શૃણુ તેષાં વિશેષાંશ્ચ કીર્તયિષ્યામિ ભામિનિ॥ 13-232-15 (90544)
સત્યં સ્વર્ગસ્ય સોપાનં પારાવારસ્ય નૌરિવ।
નાસ્તિ સત્યાત્પરં દાનં નાસ્તિ સત્યાત્પરં તપઃ॥ 13-232-16 (90545)
યથા શ્રુતં યથા દૃષ્ટમાત્મના યદ્યથા કૃતમ્।
તથા તસ્યાવિકારેણ વચનં સત્યલક્ષણમ્॥ 13-232-17 (90546)
યચ્છલેનાભિસંયુક્તં સત્યરૂપં મૃષૈવ તત્।
સત્યમેવ પ્રવક્તવ્યં પારાવર્યં વિજાનતા॥ 13-232-18 (90547)
દીર્ઘાયુશ્ચ ભવેત્સત્યાત્કુલસન્તાનપાલકઃ।
લોકસંસ્થિતિપાલશ્ચ ભવેત્સત્યેન માનવઃ॥ 13-232-19 (90548)
ઉમોવાચ। 13-232-20x (7628)
કથં સન્ધારયન્મર્ત્યો વ્રતં શુભમવાપ્નુયાત્॥ 13-232-20 (90549)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-232-21x (7629)
પૂર્વમુક્તં તુ યત્પાપં મનોવાક્કાયકર્મભિઃ।
વ્રતવત્તસ્ય સંત્યાગસ્તપોવ્રતમિતિ સ્મૃતમ્॥ 13-232-21 (90550)
ત્યાજ્યં વા યદિ વા જોષ્યમવ્રતેનિ વૃથા ચરન્।
તથા ફલં ન લભતે તસ્માદ્ધર્મં વૃથા ચરેત્॥ 13-232-22 (90551)
શુદ્ધકાયો નરો ભૂત્વા સ્નાત્વા તીર્થ યથાવિધિ।
પઞ્ચભૂતાનિ ચન્દ્રાર્કૌ સંધ્યે ધર્મયમૌ પિતૄન્॥ 13-232-23 (90552)
આત્મનૈવ તથાઽઽત્માનં નિવેદ્ય વ્રતવચ્ચરેત્।
વ્રતમામરણાદ્વાઽપિ કાલચ્છેદેન વા હરેત્॥ 13-232-24 (90553)
શાકાદિષુ વ્રતં કુર્યાત્તથા પુષ્પફલાદિષુ।
બ્રહ્મચર્યવ્રતં કુર્યાદુપવાસવ્રતં તથા॥ 13-232-25 (90554)
એવમન્યેષુ બહુષુ વ્રતં કાર્યં હિતૈષિણા।
વ્રતભઙ્ગો યથા ન સ્યાદ્રક્ષિતવ્યં તથા બુધૈઃ।
વ્રતભઙ્ગે મહત્પાપમિતિ વિદ્ધિ શુભેક્ષણે॥ 13-232-26 (90555)
ઔષધાર્થં યદજ્ઞાનાદ્ગુરૂણાં વચનાદપિ।
અનુગ્રહાર્થં બન્ધૂનાં વ્રતભઙ્ગો ન દુષ્યતે॥ 13-232-27 (90556)
વ્રતાપવર્ગકાલે તુ દૈવબ્રાહ્મણપૂજનમ્।
નરેણ તુ યથા વિદ્ધિ કાર્યસિદ્ધિં યથાઽઽપ્તુયાત્॥ 13-232-28 (90557)
ઉમોવાચ। 13-232-29x (7630)
કથં શૌચવિધિસ્તત્ર તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-232-29 (90558)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-232-30x (7631)
બાહ્મમાભ્યન્તરં ચેતિ દ્વિવિધં શૌચમિષ્યતે।
માનસં સુકૃતં યત્તચ્છૌચમાભ્યન્તરં સ્મૃતમ્॥ 13-232-30 (90559)
સદાઽઽહારવિશુદ્ધિશ્ચ કાયપ્રક્ષાલનં ચ યત્।
બાહ્યશૌચં ભવેદેતત્તથૈવાચમનાદિના॥ 13-232-31 (90560)
મૃચ્ચૈવ શુદ્ધદેશસ્થા ગોશકૃન્મૂત્રમેવ ચ।
દ્રવ્યાણિ ગન્ધયુક્તાનિ યાનિ પુષ્ટિકરાણિ ચ।
એતૈઃ સમ્માર્જયેત્કાયમમ્ભસા ચ પુનઃ પુનઃ॥ 13-232-32 (90561)
અક્ષોભ્યં યત્પ્રકીર્ણં ચ નિત્યસ્રોતં ચ યજ્જલમ્।
પ્રાયશસ્તાદૃશે મજ્જેદન્યથા ચ વિવર્જયેત્॥ 13-232-33 (90562)
ત્રિસ્ત્રિરાચમનં શ્રેષ્ઠં નિષ્ફેનૈર્નિર્મલૈર્જલૈઃ।
તથા વિણ્મૂત્રયોઃ શુદ્ધિરદ્ભિર્બહુમૃદા ભવેત્।
તથૈવ જલસંશુદ્ધિર્યત્સંશુદ્ધં તુ સંસ્પૃશેત્॥ 13-232-34 (90563)
શકૃતા ભૂમિશુદ્ધિઃ સ્યાલ્લૌહાનાં ભસ્મના સ્મૃતમ્।
તક્ષણં ઘર્ષણં ચૈવ દારવાણાં વિશોધનમ્॥ 13-232-35 (90564)
દહનં મૃણ્મયાનાં ચ મર્ત્યાનાં કૃચ્છ્રધારણમ્।
શેષાણાં દેવિ સર્વેષામાતપેન જલેન ચ।
બ્રાહ્મણાનાં ચ વાક્યેન સદા સંશોધનં ભવેત્॥ 13-232-36 (90565)
અદૃષ્ટમદ્ભિર્નિર્ણિક્તં યચ્ચ વાચા પ્રશસ્યતે।
એવમાપદિ સંશુદ્ધિરેવં શૌચં વિધીયતે। 13-232-37 (90566)
ઉમોવાચ। 13-232-38x (7632)
આહારશુદ્ધિસ્તુ કથં દેવદેવ મહેશ્વર॥ 13-232-38 (90567)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-232-39x (7633)
અમાંસમદ્યમક્લેદ્યમપર્યુષિતમેવ ચ।
અતિકટ્વમ્લલવણહનં ચ શુભગન્ધિ ચ॥ 13-232-39 (90568)
ક્રિમિકેશમલૈર્હીનં સંવૃતં શુદ્ધદર્શમ્।
એવંવિધં સદાહાર્યં દેવબ્રાહ્મણસાત્કૃતમ્॥ 13-232-40 (90569)
શ્રુતમિત્યેવ તજ્જ્ઞેયમન્યથા મન્યસેઽશુભમ્।
ગ્રામ્યાદારણ્યકૈઃ સિદ્ધં શ્રેષ્ઠમિત્યવધારય॥ 13-232-41 (90570)
અતિમાત્રગૃહીતાત્તુ અલ્પદત્તં ભવેચ્છુચિ।
યજ્ઞશેષં હવિઃશેષં પિતૃશેષં ચ નિર્મલમ્।
ઇતિ તે કથિતં દેવિ ભૂયઃ કિં શ્રોતુમિચ્છસિ॥ ॥ 13-232-42 (90571)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વાત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 232 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 233
॥ શ્રીઃ ॥
13.233. અધ્યાયઃ 233
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણોમાંપ્રતિ માંસભક્ષણાભક્ષણયોર્દોષગુણકથનમ્॥ 1 ॥ ગુરુપ્રશંસનપૂર્વકં તત્પૂજાદિફલકથનમ્॥ 2 ॥ તથા તીર્થસ્નાનોપવાસાદિફલકથનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભક્ષયન્ત્યપરે માંસં વર્જયન્ત્યપરે વિભો।
તન્મે વદ મહાદેવ ભક્ષ્યાભક્ષ્યવિનિર્ણયમ્॥ 13-233-1 (90572)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-233-2x (7634)
માંસસ્ય ભક્ષણે દોષો યશ્ચાસ્યાભક્ષણે ગુણઃ।
તદહં કીર્તયિષ્યામિ તન્નિબોધ યથાતથમ્॥ 13-233-2 (90573)
ઇષ્ટં દત્તમધીતં ચ ક્રતવશ્ચ સદક્ષિણાઃ।
અમાંસભક્ષણસ્યૈવ કલાં નાર્હન્તિ ષોડશીમ્॥ 13-233-3 (90574)
આત્માર્થં યઃ પરપ્રાણાન્હિસ્યાત્સ્વાદુફલેપ્સયા।
વ્યાલગૃધ્રસૃગાલૈશ્ચ રાક્ષસૈશ્ચ સમસ્તુ સઃ॥ 13-233-4 (90575)
યો વૃથા નિત્યમાંસાશી સ પુમાનધમો ભવેત્।
તતઃ કષ્ટતરં નાસ્તિ સ્વયમાહૃત્ય ભક્ષણાત્॥ 13-233-5 (90576)
સ્વમાંસં પરમાંસેન યો વર્ધયિતુમિચ્છતિ।
ઉદ્વિગ્નવાસં લભતે યત્રયત્રત્રોપજાયતે॥ 13-233-6 (90577)
સંછેદનં સ્વમાંસસ્ય યથા સઞ્જનયેદ્રુજમ્।
તથૈવ પરમાંસેઽપિ વેદિતવ્યં વિજાનતા॥ 13-233-7 (90578)
યસ્તુ સર્વાણિ માંસાનિ યાવજ્જીવં ન ભક્ષયેત્।
સ સ્વર્ગે વિપુલં સ્થાનં લભતે નાત્ર સંશયઃ॥ 13-233-8 (90579)
યત્તુ વર્ષશતં પૂર્ણં તપ્યતે પરમં તપઃ।
યચ્ચાપિ વર્જયેન્માંસં સમમેતન્ન વા સમમ્॥ 13-233-9 (90580)
ન હિ પ્રાણૈઃ પ્રિયતમં લોકે કિઞ્ચન વિદ્યતે।
તસ્માત્પ્રાણિદયા કાર્યા યથાત્મનિ તથા પરે॥ 13-233-10 (90581)
સર્વે યજ્ઞા ન તત્કુર્યુઃ સર્વે દેવાશ્ચ ભામિનિ।
યો માંસરસમાસ્વાદ્ય પુનર્માસં વિવર્જયેત્॥ 13-233-11 (90582)
ઇત્યેવં મુનયઃ પ્રાહુર્માંસસ્યાભક્ષણે ગુણાઃ।
એવં બહુગુણં દેવિ નૃણાં માંસવિવર્જનમ્॥ 13-233-12 (90583)
ન શક્નુયાદ્યદાઽતીય ત્યક્તં માંસં કથઞ્ચન।
પુણ્યં તન્માસમાત્રં વા વર્જનીયં વિશેષતઃ॥ 13-233-13 (90584)
ન શક્નુયાદપિ તથા કૌમુદીમાસમેવ ચ।
જન્મનક્ષત્રતિથિષુ સદા પર્વસુ રાત્રિષુ।
વર્જનીયં તથા માંસં પરત્રિ હિતમિચ્છતા। 13-233-14 (90585)
અશક્તઃ કારણાન્મર્ત્યો ભોક્તુમિચ્છેદ્વિધિં શૃણુ।
અનેનિ ખાદન્વિધિના કલુષેણ ન લિપ્યતે॥ 13-233-15 (90586)
સૂનાયાં ચ ગતપ્રાણાન્ક્રીત્વા ન્યાયેન ભામિનિ।
બ્રાહ્મણાતિથિપૂજાર્થં ભોક્તવ્યં હિતમિચ્છતા॥ 13-233-16 (90587)
ભૈષજ્યકારણાદ્વ્યાધૌ ખાદન્પાપૈર્ન લિપ્યતે।
પિતૃશેષં તથૈવાશ્નન્માંસં નાશુભમૃચ્છતિ॥ 13-233-17 (90588)
ઉમોવાચ। 13-233-18x (7635)
ગુરુપૂજા કથં દેવ ક્રિયતે ધર્મચારિભિઃ॥ 13-233-18 (90589)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-233-19x (7636)
ગુરુપૂજાં પ્રવક્ષ્યામિ યથાવત્તવ શોભને।
કૃતજ્ઞાનાં પરો ધર્મ ઇતિ વેદાનુશાસનમ્॥ 13-233-19 (90590)
તસ્માત્સ્વગુરવઃ પૂજ્યાસ્તે હિ પૂર્વોપકારિણઃ।
ગુરૂણાં ચ ગરીયાંસસ્ત્રયો લોકેષુ પૂજિતાઃ॥ 13-233-20 (90591)
ઉપાધ્યાયઃ પિતા માતા સંપૂજ્યાસ્તે વિશેષતઃ।
યે પિતુર્ભ્રાતરો જ્યેષ્ઠા યે ચ તસ્યાનુજાસ્તથા।
પિતુઃ પિતા ચ સર્વે તે પૂજનીયાઃ પિતા તથા॥ 13-233-21 (90592)
માતુર્યા ભગિની જ્યેષ્ઠા માતુર્યા ચ યવીયસી।
માતામહી ચ ધાત્રી ચ સર્વાસ્તા માતરઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-233-22 (90593)
ઉપાધ્યાયસ્ય યઃ પુત્રો યશ્ચ તસ્ય ભવેદ્ગુરુઃ।
ઋત્વિગ્ગુરુઃ પિતા ચેતિ ગુરવઃ સમ્પ્રકીર્તિતાઃ॥ 13-233-23 (90594)
જ્યેષ્ઠો ભ્રાતા નરેન્દ્રશ્ચ માતુલઃ શ્વળશુરસ્તથા।
ભયત્રાતા ચ ભર્તા ચ ગુરવસ્તે પ્રકીર્તિતાઃ॥ 13-233-24 (90595)
ઇત્યેષ કથિતઃ સાધ્વિ ગુરૂણાં સર્વસઙ્ગ્રહઃ।
અનુવૃત્તિં ચ પૂજાં ચ તેષામપિ નિબોધ મે॥ 13-233-25 (90596)
આરાધ્યા માતાપિતરાવુપાધ્યાયસ્તથૈવ ચ।
કથંચિન્નાવમન્તવ્યા નરેણ હિતમિચ્છતા॥ 13-233-26 (90597)
યેન પ્રીણન્તિ પિતરસ્તેન પ્રીતઃ પ્રજાપતિઃ।
યેન પ્રીણાતિ ચેન્માતા પ્રીતાઃ સ્યુર્દેવમાતરઃ॥ 13-233-27 (90598)
યે પ્રીણાત્યુપાધ્યાયો બ્રહ્મા તેનાભિપૂજિતઃ।
અપ્રીતેષુ પુનસ્તેષુ નરો નરકમેતિ હિ॥ 13-233-28 (90599)
ગુરૂણાં વૈરનિર્બન્ધો ન કર્તવ્યઃ કથઞ્ચન।
નરઃ સ્વગુરુમપ્રીત્યા મનસાઽપિ ન ગચ્છતિ॥ 13-233-29 (90600)
ન બ્રૂયાદ્વિપ્રિયં તેષામનિષ્ટં ન પ્રવર્તયેત્।
વિગૃહ્ય ન વદેત્તેષાં સમીપે સ્પર્ધયા ક્વચિત્॥ 13-233-30 (90601)
યદ્યદિચ્છન્તિ તે કર્તુમસ્વતન્ત્રસ્તદાચરેત્।
વેદાનુશાસનસમં ગુરુશાસનમિષ્યતે॥ 13-233-31 (90602)
કલહાંશ્ચ વિવાદાંશ્ચ ગુરુભિઃ સહ વર્જયેત્।
કૈતવં પરિહાસાંશ્ચ મન્યુકામાશ્રયાઃ કથાઃ॥ 13-233-32 (90603)
ગુરૂણાં યોઽનહંવાદી કરોત્યાજ્ઞામતન્દ્રિતઃ।
ન તસ્માત્સર્વમર્ત્યેષુ વિદ્યતે પુણ્યકૃત્તમઃ॥ 13-233-33 (90604)
અસૂયામપવાદં ચ ગુરૂણાં પરિવર્જયેત્।
તેષાં પ્રિયહિતાન્વેષી ભૂત્વા પરિચરેત્સદા॥ 13-233-34 (90605)
ન તદ્યજ્ઞફલં કુર્યાત્તપો વાઽઽચરિતં મહત્।
યત્કુર્યાત્પુરુષસ્યેહ ગુરુપૂજા સદા કૃતા॥ 13-233-35 (90606)
અનુવૃત્તેર્વિના ધર્મો નાસ્તિ સર્વાશ્રમેષ્વપિ।
તસ્માત્ક્ષમાવૃતઃ ક્ષાન્તો ગુરુવૃત્તિં સમાચરેત્॥ 13-233-36 (90607)
સ્વમર્થં સ્વશરીરં ચ ગુર્વર્થે સંત્યજેદ્બુધઃ।
વિવાદં ધનહેતોર્વા મોહાદ્વા તૈર્ન રોચયેત્॥ 13-233-37 (90608)
બ્રહ્મચર્યમહિંસા ચ દાનાનિ વિવિધાનિ ચ।
ગુરુભિઃ પ્રતિષિદ્ધસ્ય સર્વમેતપાર્થકમ્॥ 13-233-38 (90609)
ઉપાધ્યાયં પિતરં માતરં ચ।
યેઽભિદ્રુહ્યુર્મનસા કર્મણા વા।
તેષાં પાપં ભ્રૂણહત્યાવિશિષ્ટં
તેભ્યો નાન્યઃ પાપકૃદસ્તિ લોકે॥ 13-233-39 (90610)
ઉમોવાચ। 13-233-40x (7637)
ઉપવાસવિધિં તત્ર તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-233-40 (90611)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-233-41x (7638)
શરીરમલશાન્ત્યર્થમિન્દ્રિયોચ્છોષણાય ચ।
એકભુક્તોપવાસૈસ્તુ ધારયન્તે વ્રતં નરાઃ॥ 13-233-41 (90612)
લભન્તે વિપુલં ધર્મં તથાઽઽહારપરિક્ષયાત્।
બહૂનામુપરોધં તુ ન કુર્યાદાત્મકારણાત્॥ 13-233-42 (90613)
જીવોપઘાતં ચ તથા સ જીવન્ધન્ય ઇષ્યતે।
તસ્માત્પુણ્યં લભેન્મર્ત્યઃ સ્વયમાહારકર્શનાત્।
તદ્ગૃહસ્થૈર્યથાશક્તિ કર્તવ્યમિતિ નિશ્ચયઃ॥ 13-233-43 (90614)
ઉપવાસાર્દિતે કાયે આપદર્શં પયો જલમ્।
ભુઞ્જન્ન પ્રતિઘાતી સ્યાદ્બ્રાહ્મ્ણાનનુમાન્ય ચ॥ 13-233-44 (90615)
ઉમોવાચ। 13-233-45x (7639)
બ્રહ્મચર્યં કથં દેવ રક્ષિતવ્યં વિજાનતા॥ 13-233-45 (90616)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-233-46x (7640)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુ દેવિ સમાહિતા॥ 13-233-46 (90617)
બ્રહ્મચર્યં પરં શૌચં બ્રહ્મચર્યં પરં તપઃ।
કેવલં બ્રહ્મચર્યેણિ પ્રાપ્યતે પરમં પદમ્॥ 13-233-47 (90618)
સઙ્કલ્પાદ્દર્શનાચ્ચૈવ તદ્યુક્તવચનાદપિ।
સંસ્પર્શાદથ સંયોગાત્પઞ્ચધા રક્ષિતં વ્રતમ્॥ 13-233-48 (90619)
વ્રતવદ્ધારિતં ચૈવ બ્રહ્મચર્યમકલ્મષમ્।
નિત્યં સંરક્ષિતં તસ્ય નૈષ્ઠિકાનાં વિધિયતે।
તદિષ્યતે ગૃહસ્થાનાં કાલમુદ્દિશ્ય કારણમ્॥ 13-233-49 (90620)
જન્મનક્ષત્રયોગેષુ પુણ્યવાસેષુ પર્વસુ।
દેવતાધર્મકાર્યેષુ બ્રહ્મચર્યવ્રતં ચરેત્॥ 13-233-50 (90621)
બ્રહ્મચર્યવ્રતફલં લભેદ્દારવ્રતી સદા।
શૌચમાયુસ્તથાઽઽરોગ્યં લભ્યતે બ્રહ્મચારિભિઃ॥ 13-233-51 (90622)
ઉમોવાચ। 13-233-52x (7641)
તીર્થચર્યાવ્રતં દેવ ક્રિયતે ધર્મકાઙ્ક્ષિભિ।
કાનિ તીર્થાનિ લોકેષુ તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-233-52 (90623)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-233-53x (7642)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ તીર્થસ્નાનવિધિં પ્રિયે।
પાવનાર્થં ચ શૌચાર્થં બ્રહ્મણા નિર્મિતં પુરા॥ 13-233-53 (90624)
યાસ્તુ લોકે મહાનદ્યસ્તાઃ સર્વાસ્તીર્થસંજ્ઞિતાઃ।
તાસાં પ્રાક્સ્રોતસઃ શ્રેષ્ઠાઃ સઙ્ગમશ્ચ પરસ્પરમ્।
તાસાં સાગરસંયોગો વરિષ્ઠશ્ચેતિ વિદ્યતે॥ 13-233-54 (90625)
તાસામુભયતઃ કૂલં તત્રતત્ર મનીષિભિઃ।
દેવૈર્વા સેવિતં દેવિ તત્તીર્થં પરમં સ્મૃતમ્॥ 13-233-55 (90626)
સમુદ્રશ્ચ મહાતીર્થં પાવનં પરમં શુભમ્।
તસ્ય કૂલગતાસ્તીર્થા મહદ્ભિશ્ચ સમાપ્લુતાઃ॥ 13-233-56 (90627)
સ્રોતસકાં પર્વતાના ચ જોષિતાનાં મહર્ષિભિઃ।
અપિ કૂપં નટાકં વા સેવિતું મુનિભિઃ પ્રિયે॥ 13-233-57 (90628)
તત્તુ તીર્થમિતિ જ્ઞેયં પ્રભાવાત્તુ તપસ્વિનામ્।
તદા પ્રભૃતિ તીર્થત્વં લેભે લોકહિતાય વૈ॥ 13-233-58 (90629)
એવં તીર્થં ભવેદ્દેવિ તસ્ય સ્નાનવિધિં શૃણુ॥ 13-233-59 (90630)
જન્મના વ્રતભૂયિષ્ઠો ગત્વા તીર્થાનિ કાઙ્ક્ષયા।
ઉપવાસત્રયં કુર્યાદેકં વા નિયમાન્વિતઃ॥ 13-233-60 (90631)
પુણ્યમાસેવતે કાલે પૌર્ણમાસ્યાં યથાવિધિ।
બહિરેવ શુચિર્ભૂત્વા તત્તીર્થં મન્મના વિશેત્॥ 13-233-61 (90632)
ત્રિરાપ્લુત્ય જલાભ્યાસે દત્ત્વા બ્રાહ્મણદક્ષિણામ્।
અભ્યર્ચ્ય દેવાયતનં તતઃ પ્રાયાદ્યથાગતમ્॥ 13-233-62 (90633)
એતદ્વિધાનં સર્વેષાં તીર્થંતીર્થમિતિ પ્રિયે।
સમીપતીર્થસ્નાનાત્તુ દૂરતીર્થં સુપૂજિતમ્॥ 13-233-63 (90634)
આદિપ્રભૃતિશુદ્ધસ્ય તીર્થસ્નાનં શુભં ભવેત્।
તપોર્થં પાપનાશાર્થં શૌચાર્થં તીર્થગાહનમ્॥ 13-233-64 (90635)
એવં પુણ્યેષુ તીર્થેષુ તીર્થસ્નાનં શુભં ભવેત્।
એતન્નૈયમિકં સર્વં સુકૃતં કથિતં તવ॥ ॥ 13-233-65 (90636)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મિપર્વણિ ત્રયસ્ત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 233 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 234
॥ શ્રીઃ ॥
13.234. અધ્યાયઃ 234
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ દાનસ્ય ષાઙ્ગુણ્યપ્તિપાદનપૂર્વકં તત્ફલકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
મહેશ્વર ઉવાચ।
એતદર્થમવાપ્નોતિ નરઃ પ્રેત્ય શુભેક્ષણે॥ ઉમોવાચ। 13-234-1 (90637)
લોકસિદ્ધં તુ યદ્દ્રવ્યં સર્વસાધારણં ભવેત્।
તદદત્સર્વિસામાન્યં કથં ધર્મં લભેન્નરઃ।
એવં સાધારણે દ્રવ્યે તસ્ય સ્વત્વં કથં ભવેત્॥ મહેશ્વર ઉવાચ। 13-234-2 (90638)
લોકે ભૂતમયં દ્રવ્યં સર્વસાધારણં તથા।
તથૈવ તદ્દદન્મર્ત્યો લભેત્પુણ્યં સ તચ્છૃણુ॥ 13-234-3 (90639)
દાતા પ્રતિગ્રહીતા ચ દેયં સોપક્રમં તથા।
દેશકાલૌ ચ યત્ત્વેતદ્દાનં ષઙ્ગુણમુચ્યતે।
તેષાં સમ્પદ્વિશેષાંશ્ચ કીર્ત્યમાનાન્નિબોધ મે॥ 13-234-4 (90640)
આદિપ્રભૃતિ યઃ શુદ્ધો મનોવાક્કાયકર્મભિઃ। સત્યવાદી જિતક્રોધસ્ત્વલુબ્ધો નાભ્યસૂયકઃ। શ્રુદ્ધાવાનાસ્તિકશ્ચૈવક એવં દાતા પ્રશસ્યતે॥ 13-234-5 (90641)
શુદ્રો દાન્તો જિતક્રોધસ્તથા દીનકુલોદ્ભવઃ।
શ્રુતચારિત્રસમ્પન્નસ્તથા બહુકલત્રવાન્॥ 13-234-6 (90642)
પઞ્ચયજ્ઞપરો નિત્યં નિર્વિકારશરીરવાન્।
એતાન્પાત્રગુણાન્વિદ્ધિ તાદૃક્પાત્રં પ્રશસ્યતે॥ 13-234-7 (90643)
પિતૃદેવાગ્નિકાર્યેષુ તસ્ય દત્તં મહાફલમ્।
યદ્યદર્હતિ યો લોકે પાત્રં તસ્ય ભવેચ્ચ સઃ। મુચ્યેદાપદ આપન્નો યેન પાત્રં તદસ્ય તુ॥ 13-234-8 (90644)
અન્નસ્ય ક્ષુધિતં પાત્રં તૃષિતસ્તુ જલસ્ય વૈ।
એવં પાત્રેષુ નાનાત્વમિષ્યતે પુરુષં પ્રતિ॥ 13-234-9 (90645)
જારશ્ચોરશ્ચ ષણ્ડશ્ચ હિંસ્રઃ સમયભેદકઃ।
લોકવિઘ્નકરાશ્ચાન્યે વર્જિતવ્યાઃ સર્વશઃ પ્રિયે॥ 13-234-10 (90646)
પરોપઘાતાદ્યદ્દ્રવ્યં ચૌર્યાદ્વા લભ્યતે નૃભિઃ।
નિર્દયાલ્લભ્યતે યચ્ચ ધૂર્તભાવેન વૈ તથા॥ 13-234-11 (90647)
અધર્માદર્થમોહાદ્વા બહૂનામુપરોધનાત્।
યલ્લભ્યતે ધનં દેવિ તદત્યન્તવિગર્હિતમ્॥ 13-234-12 (90648)
તાદૃશેન કૃતં ધર્મં નિષ્ફલં વિદ્ધિ ભામિનિ।
તસ્માન્ન્યાયાગતેનૈવ દાતવ્યં શુભમિચ્છતા॥ 13-234-13 (90649)
યદ્યદાત્મપ્રિયં નિત્યં તત્તદ્દેયમિતિ સ્થિતિઃ।
ઉપક્રમમિમં વિદ્ધિ દાતૄણાં પરમં હિતમ્॥ 13-234-14 (90650)
પાત્રભૂતં તુ દૂરસ્થમભિગમ્ય પ્રસાદ્ય ચ।
દાતા દાનં તથા દદ્યાદ્યથા તુષ્યેત તેન સઃ। એષ દાનવિધઇઃ શ્રેષ્ઠઃ સમાહૂય તુ મધ્યમઃ॥ 13-234-15 (90651)
પૂર્વં ચ પાત્રતાં જ્ઞાત્વા સમાહૂય નિવેદ્ય ચ।
શૌચાચમનસંયુક્તં દાતવ્યં શ્રદ્ધયા પ્રિયે॥ 13-234-16 (90652)
યાચિતૄણાં તુ પરમમાભિમુખ્યં પુરસ્કૃતમ્।
સંમાનપૂર્વં સઙ્ગ્રાહ્યં દાતવ્યં દેશકાલયો॥ 13-234-17 (90653)
અપાત્રેભ્યોપિ ચાન્યેભ્યો દાતવ્યં ભૂતિમિચ્છતા॥
પાત્રાણિ સમ્પરીક્ષ્યૈવ દાત્રા વૈ નામમાત્રયા। 13-234-18 (90654)
અતિશક્તયા પરં દાનં યથાશક્તિ તુ મધ્યમમ્।
તૃતીયં ચાપરં દાનં નાનુરૂપમિવાત્મનઃ॥ 13-234-19 (90655)
યથા સમ્ભાષિતં પૂર્વં દાતવ્યં તત્તથૈવ ચ।
પુણ્યિક્ષેત્રેષુ યદ્દત્તં પુણ્યકાલેષુ વા યથા। તચ્છોભનતરં વિદ્ધિ ગૌરવાદ્દેશકાલયોઃ॥ ઉમોવાચ। 13-234-20 (90656)
યશ્ચ પુણ્યતમો દેશસ્તથા કાલશ્ચ શંસ મે॥ મહેશ્વર ઉવાચ। 13-234-21 (90657)
કુરુક્ષેત્રં મહાનન્યો યશ્ચ દેવર્ષિસેવિતઃ।
ગિરિર્વરશ્ચ તીર્થાનિ દેશભાગેષુ પૂજિતઃ।
ગ્રહીતુમીપ્સિતો યત્ર તત્ર દત્તં મહાફમલ્॥ 13-234-22 (90658)
શરદ્વસન્તકાલશ્ચ પુણ્યમાસસ્તથૈવ ચ।
શુક્લપક્ષશ્ચ પક્ષાણાં પૌર્ણમાસી ચ પર્વસુ॥ 13-234-23 (90659)
પિતૃદૈવતનક્ષત્રનિર્મલો દિવસસ્તથા।
તચ્છોભનતરં વિદ્ધિ ચન્દ્રસૂર્યગ્રહે તથા॥ 13-234-24 (90660)
પ્રતિગ્રહીતુર્યઃ કાલો મનસા કીર્તિતઃ શુભે।
એવમાદિષ્ટકાલેષુ દત્તં દાનં મહદ્ભવેત્॥ 13-234-25 (90661)
દાતા દેયં ચ પાત્રં ચ ઉપક્રમયુતા ક્રિયા।
દેશકાલં તથા તેષાં સમ્પચ્છુદ્ધિઃ પ્રકીર્તિતા॥ 13-234-26 (90662)
યથૈવ યુગપત્સમ્પત્તત્ર દાનં મહદ્ભવેત્॥ 13-234-27 (90663)
અત્યલ્પમપિ યદ્દાનમેભિઃ ષડ્ભિર્ગુણૈર્યુતમ્।
ભૂત્વાઽનન્તં નયેત્સ્વર્ગં દાતારં દોષવર્જિતમ્॥ 13-234-28 (90664)
સુમહદ્વાઽપિ યદ્દાનં ગુણૈરેભિર્વિનાકૃતમ્।
અત્યલ્પફલનિર્યોગમફલં વા ફલોદ્ધતમ્॥ ઉમોવાચ। 13-234-29 (90665)
એવંગુણયુતં દાનં દત્તં ચ ફલતાં વ્રજેત્।
તદસ્તિ ચેન્મહદ્દેયં તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ મહેશ્વર ઉવાચ। 13-234-30 (90666)
તદપ્યસ્તિ મહાભાગે નરાણાં ભાવદોષતઃ॥ 13-234-31 (90667)
કૃત્વા ધર્મં તુ વિધિવત્પશ્ચાત્તાપં કરોતિ ચેત્।
શ્લાઘયા વા યદિ બ્રૂયાદ્વૃથા સંસદિં યત્કૃતમ્॥ 13-234-32 (90668)
પ્રકલ્પયેચ્ચ મનસા તત્ફલં પ્રેત્યભાવતઃ।
કર્મ ધર્મકૃતં યચ્ચ સતતં ફલકાઙ્ક્ષયા। એતત્કૃતં વા દત્તં વા પરત્ર વિફલં ભવેત્॥ 13-234-33 (90669)
એતે દોષા વિવર્જ્યાશ્ચ દાતૃભિઃ પુણ્યકાઙ્ક્ષિભિઃ।
સનાતનમિદં વૃત્તં સદ્ભિરાચરિતં તથા॥ 13-234-34 (90670)
અનુગ્રહાત્પરેષાં તુ ગૃહસ્થાનામૃણં હિ તત્।
ઇત્યેવં મન આવિશ્ય દાતવ્યં સતતં બુધૈઃ॥ 13-234-35 (90671)
એવમેવ કૃતં નિત્યં સુકૃતં તદ્ભવેન્મહત્।
સર્વસાધારણં દ્રવ્યમેવં દત્ત્વા મહત્ફલમ્॥ ॥ 13-234-36 (90672)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુસ્ત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 234 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 235
॥ શ્રીઃ ॥
13.235. અધ્યાયઃ 235
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
પરમેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ અન્નસ્વર્ણગોભૂકન્યાવિદ્યાદાનાનાં મહિમપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્કાનિ દેયાનિ ધર્મમુદ્દિશ્ય માનવૈઃ।
તાન્યહં શ્રોતુમિચ્છામિ તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-235-1 (90673)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-235-2x (7643)
અજસ્રં ધર્મકાર્યં ચ તથા નૈમિત્તિકં પ્રિયે।
અન્નં પ્રતિશ્રયો દીપઃ પાનીયં તૃણમિન્ધનમ્॥ 13-235-2 (90674)
સ્નેહો ગન્ધશ્ચ ભૈષજ્યં તિલાશ્ચ લવણં તથા।
એવમાદિ તથાઽન્યશ્ચ દાનમાજસ્રમુચ્યતે॥ 13-235-3 (90675)
અજસ્રદાનાત્સતતમાજસ્રમિતિ નિશ્ચિતમ્।
સામાન્યં સર્વવર્ણાનાં દાનં શૃણુ સમાહિતા॥ 13-235-4 (90676)
અન્નં પ્રાણો મનુષ્યાણામન્નદઃ પ્રાણદો ભવેત્।
તસ્માકદન્નં વિશેષેણ દાતુમિચ્છતિ માનવઃ॥ 13-235-5 (90677)
બ્રાહ્મણાયાભિરૂપાય યો દદ્યાદન્નમીપ્સિતમ્।
નિદધાતિ નિધિં શ્રેષ્ઠં સોઽનન્તં પારલૌકિકમ્॥ 13-235-6 (90678)
શ્રાન્તમધ્વપરિશ્રાન્તમતિથિં ગૃહમાગતમ્।
અર્ચયીત પ્રયત્નેન સ હિ યજ્ઞો વરપ્રદઃ॥ 13-235-7 (90679)
કૃત્વા તુ પાતકં કર્મ યો દદ્યાદન્નમર્થિનામ્।
બ્રાહ્મણાનાં વિશેષેણ સોપહન્તિ સ્વકં તમઃ॥ 13-235-8 (90680)
પિતરસ્તસ્ય નન્દન્તિ સુવૃષ્ટ્યા કર્ષકા ઇવ।
પુત્રો યસ્ય તુ પૌત્રો વા શ્રોત્રિયં ભોજયિષ્યતિ॥ 13-235-9 (90681)
અપિ ચણ્ડાલશૂદ્રાણામન્નદાનં ન ગર્હતે।
તસ્માત્સર્વપ્રયત્નેન દદ્યાદન્નમમત્સરઃ॥ 13-235-10 (90682)
કલત્રં પીડયિત્વાઽપિ પોષયેદતિથીન્સદા।
જન્માપિ માનુષે લોકે તદર્થં હિ વિધીયતે॥ 13-235-11 (90683)
અન્નદાનાચ્ચ લોકાંસ્તાન્સમ્પ્રવક્ષ્યામ્યનિન્દિતે।
ભવનાનિ પ્રકાશન્તે દિવિ તેષાં મહાત્મનામ્॥ 13-235-12 (90684)
અનેકશતભૌમાનિ સાન્તર્જલવનાનિ ચ।
વૈડૂર્યાર્ચિઃપ્રકાશપનિ હેમરૂપ્યમયાનિ ચ॥ 13-235-13 (90685)
નાનારૂપાણિ સંસ્થાનાં નાનારત્નમયાનિ ચ।
ચન્દ્રમણ્ડલશુભ્રાણિ કિઙ્કિણીજાલવન્તિ ચ॥ 13-235-14 (90686)
તરુણાદિત્યવર્ણાનિ સ્થાવરાણિ ચરાણિ ચ।
યથેષ્ટભક્ષ્યભોજ્યાનિ શયનાસનવન્તિ ચ॥ 13-235-15 (90687)
સર્વકામફલાશ્ચાત્ર વૃક્ષા ભવનસંસ્થિતાઃ।
વાપ્યો બહ્વ્યશ્ચ કૂપાશ્ચ દીર્ઘિકાશ્ચ સહસ્રશઃ॥ 13-235-16 (90688)
અરુજાનિ વિશોકાનિ નિત્યાનિ વિવિધાનિ ચ।
ભવનાનિ વિચિત્રાણિ પ્રાણદાનાં ત્રિવિષ્ટપે॥ 13-235-17 (90689)
વિવસ્વતશ્ચ સોમસ્ય બ્રહ્મણશ્ચ પ્રજાપતેઃ।
વિશન્તિ લોકાંસ્તે નિત્યં જગત્યન્નોદકપ્રદાઃ॥ 13-235-18 (90690)
તત્ર તે સુચિરં કાલં વિહૃત્યાપ્સરસાં ગણૈઃ।
જાયન્તે માનુષે લોકે સર્વકલ્યાણસંયુતાઃ॥ 13-235-19 (90691)
બલસંહનનોપેતા નીરોગાશ્ચિરજીવિનઃ।
કુલીના મતિમન્તશ્ચ ભવન્ત્યન્નપ્રદા નરાઃ॥ 13-235-20 (90692)
તસ્માદન્નં વિશેષેણ દાતવ્યં ભૂતિમિચ્છતા।
સર્વકાલં ચ સર્વસ્ય સર્વત્ર ચ સદૈવ ચ॥ 13-235-21 (90693)
સુવર્ણદાનં પરમં સ્વર્ગ્યં સ્વસ્ત્યયનં મહત્।
તસ્માત્તે વર્ણયિષ્યામિ યથાવદનુપૂર્વશઃ॥ 13-235-22 (90694)
અપિ પાપકૃતં ક્રૂરં દત્તં રુક્મં પ્રકાશયેત્॥ 13-235-23 (90695)
સુવર્ણં યે પ્રયચ્છન્તિ શ્રોત્રિભેભ્યઃ સુચેતસઃ।
દેવતાસ્તે તર્પયન્તિ સમસ્તા ઇતિ વૈદિકમ્॥ 13-235-24 (90696)
અગ્નિર્હિ દેવતાઃ સર્વાઃ સુવર્ણં ચાગ્નિરુચ્યતે।
તસ્માત્સુવર્ણદાનેન તૃપ્તાઃ સ્યુઃ સર્વદેવતાઃ॥ 13-235-25 (90697)
અગ્ન્યભાવે તુ કુર્વન્તિ વહ્નિસ્થાનેષુ કાઞ્ચનમ્।
તસ્માત્સુવર્ણદાતારઃ સર્વાન્કામાનવાપ્નુયુઃ॥ 13-235-26 (90698)
આદિત્યસ્ય હુતાશસ્ય લોકાન્નાનાવિધાઞ્શુભાન્।
કાઞ્ચનં સમ્પ્રદાયાશુ પ્રવિશન્તિ ન સંશયઃ॥ 13-235-27 (90699)
અલઙ્કારં કૃતં ચાપિ કેવલાન્પ્રવિશિષ્યતે।
સૌવર્ણૈર્બ્રાહ્મણં કાલે તૈરલઙ્કૃત્ય ભોજયેત્॥ 13-235-28 (90700)
ય એતત્પરમં દાનં દત્ત્વા સૌવર્ણમદ્ભુતમ્।
દ્યુતિં મેધાં વપુઃ કીર્તિં પુનર્જાતે લબેદ્ધ્રુવમ્॥ 13-235-29 (90701)
તસ્માત્સ્વશક્ત્યા દાતવ્યં કાઞ્ચનં ભુવિ માનવૈઃ।
ન હ્યેતસ્માત્પરં લોકેષ્વન્યત્પાપાત્પ્રમુચ્યતે॥ 13-235-30 (90702)
અત ઊર્ધ્વં પ્રવક્ષ્યામિ ગવાં દાનમનિન્દિતે।
નહિ ગોભ્યઃ પરં દાનં વિદ્યતે જગતિ પ્રિયે॥ 13-235-31 (90703)
લોકાન્સિસૃક્ષુણા પૂર્વં ગાવઃ સૃષ્ટાઃ સ્વયંભુવા।
વૃત્ત્યર્થં સર્વભૂતાનાં તસ્માત્તા માતરઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-235-32 (90704)
લોકજ્યેષ્ઠા લોકવૃત્ત્યા પ્રવૃત્તા
મય્યાયત્તાઃ સોમનિષ્યન્દભૂતાઃ।
સૌમ્યાઃ પુણ્યાઃ પ્રાણદાઃ કામદાશ્ચ
તસ્માત્પૂજ્યાઃ પુણ્યકામૈર્મનુષ્યૈઃ॥ 13-235-33 (90705)
ધેનું દત્ત્વા નિભૃતાં સુશીલાં
કલ્યાણવત્સાં ચ પયસ્વિનીં ચ।
યાવન્તિ રોમાણિ ભવન્તિ તસ્યા-
સ્તાવત્સમાઃ સ્વર્ગફલાનિ ભુઙ્ક્તે॥ 13-235-34 (90706)
પ્રયચ્છતે યઃ કપિલાં સચેલાં
સકાંસ્યદોહાં કનકાગ્ર્યશૃઙ્ગીમ્।
પુત્રાશ્ચ પૌત્રાંશ્ચ કુલં ચ સર્વ-
માસપ્તમં તારયતે પરત્ર ચ॥ 13-235-35 (90707)
અન્તર્જાતાઃ ક્રીતકા દ્યૂતલબ્ધાઃ।
પ્રાણક્રીતાઃ સોદકાશ્ચૌજસા વા।
કૃચ્છ્રોત્સૃષ્ટાઃ પોષણાર્થાગતાશ્ચ
દ્વારૈરેતૈસ્તાઃ પ્રલબ્ધાઃ પ્રદદ્યાત્॥ 13-235-36 (90708)
કૃસાય બહુપુત્રાય શ્રોત્રિયાયાહિતાગ્નયે।
પ્રદાય નીરુજાં ધેનું લોકાન્પ્રાપ્નોત્યનુત્તમાન્॥ 13-235-37 (90709)
નૃશંસસ્ય કૃતઘ્નસ્ય લુબ્ધસ્યાનૃતવાદિનઃ।
હવ્યકવ્યવ્યપેતસ્ય ન દદ્યાદ્ગાઃ કથઞ્ચન॥ 13-235-38 (90710)
સમાનવત્સાં યો દદ્યાદ્ધેર્નું વિપ્રે પયસ્વિનીમ્।
સુવૃત્તાં વસ્ત્રસંછન્નાં સોમલોકે મહીયતે॥ 13-235-39 (90711)
સમાનવત્સાં યો દદ્યાત્કૃષ્ણાં ધેનું પયસ્વિનીમ્।
સુવૃત્તાં વસ્ત્રસંછન્નાં લોકાન્પ્રાપ્નોત્યપાંપતેઃ॥ 13-235-40 (90712)
હિરણ્યવર્ણાં પિઙ્ગાક્ષીં સવત્સાં કાંસ્યદોહનામ્।
પ્રદાય વસ્ત્રસમ્પન્નાં યાન્તિ કૌકબેરસદ્મનઃ॥ 13-235-41 (90713)
વાયુરેણુસવર્માં ચ સવત્સાં કાંસ્યદોહનામ્।
પ્રદાય વસ્ત્રસમ્પન્નાં વાયુલોકે મહીયતે॥ 13-235-42 (90714)
સમાનવત્સાં યો ધેનું દત્ત્વા ગૌરીં પયસ્વિનીમ્।
સુવૃત્તાં વસ્ત્રસંછન્નામગ્નિલોકે મહીયતે॥ 13-235-43 (90715)
યુવાનં બલિનં શ્યામં શતેન સહ યૂથપમ્।
ગવેન્દ્રં બ્રાહ્મણેન્દ્રાય ભૂરિશૃઙ્ગમલંકૃતમ્॥ 13-235-44 (90716)
ઋષભં યે પ્રયચ્છન્તિ શ્રોત્રિયાણાં મહાત્મનામ્।
ઐશ્વર્યમભિજાયન્તે જાયમાનાઃ પુનઃપુનઃ॥ 13-235-45 (90717)
ગવાં મૂત્રપુરીષાણિ નોદ્વિજેન કદાચન।
ન ચાસાં માંસમશ્નીયાદ્ગોષુ ભક્તઃ સદા ભવેત્॥ 13-235-46 (90718)
ગ્રાસમુષ્ટિં પરગવે દદ્યાત્સંવત્સરં શુચિ।
અકૃત્વા સ્વયમાહારં વ્રતં તત્સાર્વકામિકમ્॥ 13-235-47 (90719)
ગવામુભયતઃ કાલે નિત્યં સ્વસ્ત્યયનં વદેત્।
ન ચાસાં ચિન્તયેત્પાપમિતિ ધર્મવિદો વિદુઃ॥ 13-235-48 (90720)
ગાવઃ પવિત્રં પરમં ગોષુ લોકાઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ।
કથઞ્ચિન્નાવમન્તવ્યા ગાવો લોકસ્ય માતરઃ॥ 13-235-49 (90721)
તસ્માદેવ ગવાં દાનં વિશિષ્ટમિતિ કથ્યતે।
ગોષુ પૂજા ચ ભક્તિશ્ચ નરસ્યાયુષ્યતાં વહેત્॥ 13-235-50 (90722)
અતઃપરં પ્રવક્ષ્યામિ ભૂમિદાનં મહાફલમ્।
ભૂમિદાનસમં દાનં લોકે નાસ્તીતિ નિશ્ચયઃ॥ 13-235-51 (90723)
ગૃહયુક્ક્ષેત્રયુગ્વાઽપિ ભૂમિભાગઃ પ્રદીયતે।
સુખભોગં નિરાક્રોશં વાસ્તુપૂર્વં પ્રકલ્પ્ય ચ॥ 13-235-52 (90724)
ગ્રહીતારમલઙ્કૃત્ય વસ્ત્રપુષ્પાનુલોપનૈઃ।
સભૃત્યં સપરીવારં ભોજયિત્વા યથેષ્ટતઃ।
યો દદ્યાદ્દક્ષિણાં કાલે ત્રિરદ્ભિર્ગૃહ્યતામિતિ॥ 13-235-53 (90725)
એવં ભૂમ્યાં પ્રદત્તાયાં શ્રદ્ધયા વીતમત્સરૈઃ।
યાવત્તિષ્ઠતિ સા ભૂમિસ્તાવદ્દત્તફલં વિદુઃ॥ 13-235-54 (90726)
ભૂમિદઃ સ્વર્ગમારુહ્ય રમતે શાશ્વતીઃ સમાઃ।
અચલા હ્યક્ષયા ભૂમિઃ સર્વકામાન્દુધુક્ષતિ॥ 13-235-55 (90727)
યત્કિઞ્ચિત્કુરુતે પાપં પુરુષો વૃત્તિકર્શિતઃ।
અપિ ગોકર્ણમાત્રેણ ભૂમિદાનન મુચ્યતે॥ 13-235-56 (90728)
સુવર્ણં રજતં વસ્ત્રં મણિમુક્તાવસૂનિ ચ।
સર્વમેતન્મહાભાગે ભૂમિદાને પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 13-235-57 (90729)
ભર્તુર્નિઃ શ્રેયસે યુક્તાસ્ત્યક્તાત્માનો રણે હતાઃ।
બ્રહ્મલોકાય સંસિદ્ધા નાતિક્રામન્તિ ભૂમિદમ્॥ 13-235-58 (90730)
હલકૃષ્ટાં મહીં દદ્યાત્સર્વબીજફલાન્વિતામ્।
સુકૂપશરણાં વાઽપિ સા ભવેત્સર્વકામદા॥ 13-235-59 (90731)
નિષ્પન્નસસ્યાં પૃથિવીં યો દદાતિ દ્વિજન્મનામ્।
વિમુક્તઃ કલુષૈઃ સર્વૈઃ શકલોકં સ ગચ્છતિ॥ 13-235-60 (90732)
યથા જનિત્રી ક્ષીરેણિ સ્વપુત્રમભિવર્ધયેત્।
એવં સર્વફલૈર્ભૂમિર્દાતારમભિવર્ધયેત્॥ 13-235-61 (90733)
બ્રાહ્મણં વૃત્તસમ્પન્નમાહિતાગ્નિં શુચિવ્રતમ્।
ગ્રાહયિત્વા નિજાં ભૂમિં ન યાન્તિ યમસાદનમ્॥ 13-235-62 (90734)
યથા ચન્દ્રમસો વૃદ્ધિરહન્યહનિ દૃશ્યતે।
તથા ભૂમેઃ કૃતં દાનં સસ્યેસસ્યે વિવર્ધતે॥ 13-235-63 (90735)
યથા બીજાનિ રોહન્તિ પ્રકીર્ણાનિ મહીતલે।
તથા કામાઃ પ્રરોહન્તિ ભૂમિદાનગુણાર્જિતાઃ॥ 13-235-64 (90736)
પિતરઃ પિતૃલોકસ્થા દેવતાશ્ચ દિવિ સ્થિતાઃ।
સન્તર્પયન્તિ ભોગૈસ્તં યો દદાતિ વસુન્ધરામ્॥ 13-235-65 (90737)
દીર્ઘાયુષ્યં વરાઙ્ગત્વં સ્ફીતાં ચ શ્રિયમુત્તમામ્।
પરત્ર લભતે મર્ત્યઃ સમ્પ્રદાય વસુન્ધરામ્॥ 13-235-66 (90738)
એતત્સર્વં મયોદ્દિષ્ટં ભૂમિદાનસ્ય યત્ફલમ્।
શ્રદ્દધાનૈર્નરૈર્નિત્યં શ્રાવ્યમેતત્સનાતનમ્॥ 13-235-67 (90739)
અતઃ પરં પ્રવક્ષ્યામિ કન્યાદાનં યથાવિધિ।
કન્યા દેયા મહાદેવિ પરેષામાત્મનોપિ વા॥ 13-235-68 (90740)
કન્યાં શુદ્ધવ્રતાચારાં કુલરૂપસમન્વિતામ્।
યસ્મૈ દિત્સતિ પાત્રાય તેનાપિ ભૃશકામિતામ્॥ 13-235-69 (90741)
પ્રથમં તત્સમાકલ્પ્ય બન્ધુભિઃ કૃતનિશ્ચયઃ।
કારયિત્વા ગૃહં પૂર્વં દાસીદાસપરિચ્છદૈઃ॥ 13-235-70 (90742)
ગૃહોપકરણૈશ્ચૈવ પશુધાન્યેન સંયુતામ્।
તદર્થિને તદર્હાય કન્યાં તાં સમલઙ્કૃતામ્॥ 13-235-71 (90743)
સવિવાહં યથાન્યાયં પ્રચચ્છેદગ્નિસાક્ષિકમ્।
વૃત્ત્યાતીં યથા કૃત્વા સદ્ગૃહે તૌ નિવેશયેત્॥ 13-235-72 (90744)
એવં કૃત્વા વધૂદાનં તસ્ય દાનસ્ય ગૌરવાત્।
પ્રેત્યભાવે મહીયેત સ્વર્ગલોકે યથાસુખમ્॥ 13-235-73 (90745)
પુનર્જાતસ્ય સૌભાગ્યં કુલવૃદ્ધિં તથાઽઽપ્નુયાત્॥ 13-235-74 (90746)
વિદ્યાદાનં તથા દેવિ પાત્રભૂતાય વૈ દદત્।
પ્રેત્યભાવે લભેન્મર્ત્યો મેધાં વૃદ્ધિં ધૃતિં સ્મૃતિમ્॥ 13-235-75 (90747)
અનુરૂપાય શિષ્યાય યશ્ચ વિદ્યાં પ્રયચ્છતિ।
યથોક્તસ્ય પ્રદાનસ્ય ફલમાનન્ત્યમશ્નુતે॥ 13-235-76 (90748)
દાપનં ત્વથ વિદ્યાનાં દરિદ્રેભ્યોઽર્થવેદનૈઃ।
સ્વયં દત્તેન તુલ્યં સ્યાદિતિ વિદ્ધિ શુભાનને॥ 13-235-77 (90749)
એવં તે કથિતાન્યેવ મહાદાનાનિ માનિનિ।
ત્વત્પ્રિયાર્થં મયા દેવિ ભૂયઃ શ્રોતું કિમિચ્છસિ॥ ॥ 13-235-78 (90750)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 235 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 236
॥ શ્રીઃ ॥
13.236. અધ્યાયઃ 236
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણોમાંપ્રતિ તિલદાનપ્રકારતત્ફલયોઃ કથનમ્॥ 1 ॥ તથા જલાન્નાદિનાનાદાનફલકથનમ્॥ 2 ॥ તથા સેતુકૂપતટાકનિર્માપણાદિધર્મફલકથનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્દેવદેવેશ કથં દેયં તિલાન્વિતમ્।
તસ્ય તસ્ય ફલં બ્રૂહિ દત્તસ્ય ચ કૃતસ્ય ચ॥ 13-236-1 (90751)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-236-2x (7644)
તિલકલ્પવિધિં દેવિ તન્મે શૃણુ સમાહિતા॥ 13-236-2 (90752)
સમૃદ્ધૈરસમૃદ્ધૈર્વા તિલા દેયા વિશેષતઃ।
તિલાઃ પવિત્રાઃ પાપઘ્નાઃ સુપુણ્યા ઇતિ સંસ્મૃતાઃ॥ 13-236-3 (90753)
ન્યાયતસ્તુ તિલાઞ્શુદ્ધાન્સંહૃત્યાથ સ્વશક્તિનઃ।
તિલરાશિં પુનઃ કુર્યાત્પર્વાતાભં સુરસ્નકમ્।
મહાન્તં યદિ વા સ્તોકં નાનાદ્રવ્યસમન્વિતમ્॥ 13-236-4 (90754)
સુવર્ણરજતાભ્યાં ચ મણિમુક્તાપ્રવાલકૈઃ।
અલઙ્કૃત્ય યથાયોગં સપતાકં સવેદિકમ્।
સભૂષણં સવસ્ત્રં ચ શયનાસનસંમિતમ્॥ 13-236-5 (90755)
પ્રાયશઃ કૌમુદીમાસે પૌર્ણમાસ્યાં વિશેષતઃ।
ભોજયિત્વા ચ વિધિવદ્બ્રાહ્મ્ણાનર્હતો બહૂન્॥ 13-236-6 (90756)
સ્વયં કૃતોપવાસશ્ચ વૃત્તશૌચસમન્વિતઃ।
દદ્યાત્પ્રદક્ષિણીકૃત્ય તિલરાશિં સદક્ષિણમ્॥ 13-236-7 (90757)
એકસ્યાપિ બહૂનાં વા દાતવ્યં ભૂતિમિચ્છતા।
તસ્ય દાનફલં દેવિ અગ્નિષ્ટોમેન સંયુતમ્॥ 13-236-8 (90758)
કેવલં વા તિલૈરેવ ભૂમૌ કૃત્વા ગવાકૃતિમ્।
સવસ્ત્રકં સરત્નં ચ પુંસા ગોદાનકાઙ્ક્ષિણા।
તદર્હાય પ્રદાતવ્યં તસ્ય ગોદાનતઃ ફલમ્॥ 13-236-9 (90759)
શરાવાંસ્તિલસમ્પૂર્ણાન્સહિરણ્યાન્સચમ્પકાન્।
નૃપોઽદદદ્બ્રાહ્મણાય સુ પુણ્યફલભાગ્ભવેત્॥ 13-236-10 (90760)
એવં તિલમયં દેયં નરેણ હિતમિચ્છતા।
નાનાદાનફલં ભૂયઃ શૃણુ દેવિ સમાહિતા॥ 13-236-11 (90761)
બલમાયુષ્યમારોગ્યમન્નદાનાલ્લભેન્નરઃ।
પાનીયદસ્તુ સૌભાગ્યં રસજ્ઞાનં લભેન્નરઃ॥ 13-236-12 (90762)
વસ્ત્રદાનાદ્વપુઃશોભામલઙ્કારં લભેન્નરઃ।
દીપદો બુદ્ધિવૈશદ્યં દ્યુતિશોભાં લભેન્નરઃ॥ 13-236-13 (90763)
રાજપીડાવિમોક્ષં તુ છત્રદો લભતે ફલમ્।
દાસીદાસપ્રદાનાત્તુ ભવેત્કર્માન્તભાઙ્નરઃ।
દાસીદાસં ચ વિવિધં લભેત્પ્રેત્ય ગુણાન્વિતમ્॥ 13-236-14 (90764)
યાનાનિ વાહનં ચૈવ તદર્હાય દદન્નરઃ।
પાદરોગપરિક્લેશાન્મુક્તઃ શ્વસનવાહવાન્।
વિચિત્ર રમણીયં ચ લભતે યાનવાહનમ્॥ 13-236-15 (90765)
પ્રતિશ્રયપ્રદાનં ચ તદર્હાય તદિચ્છતે।
વર્ષાકાલે તુ રાત્રૌ વા લભેત્પક્ષબલં શુભમ્॥ 13-236-16 (90766)
સેતુકૂપતટાકાનાં કર્તા તુ લભતે નરઃ।
દીર્ઘાયુષ્યં ચ સૌભાગ્યં તતા પ્રેત્ય ગતિં શુભાં॥ 13-236-17 (90767)
વૃક્ષસંરોપકો યસ્તુ છાયાપુષ્પફલપ્રદઃ।
પ્રેત્યભાવે લભેત્પુણ્યમભિગમ્યો ભવેન્નરઃ॥ 13-236-18 (90768)
યસ્તુ સઙ્ક્રમકૃલ્લોકે નદીષુ જલહારિણામ્।
લભેત્પુણ્યફલં પ્રેત્ય વ્યસનેભ્યો વિમોક્ષણમ્॥ 13-236-19 (90769)
માર્ગકૃત્સતતં મર્ત્યો ભવેત્સન્તાનવાન્નરઃ।
કાયદોષવિમુક્તસ્તુ તીર્થકૃત્સતતં ભવેત્॥ 13-236-20 (90770)
ઔષધાનાં પ્રદાનાત્તુ સતતં કૃપયાઽન્વિતઃ।
ભવેદ્વ્યાધિવિહીનશ્ચ દીર્ઘાયુશ્ચ વિશેષતઃ॥ 13-236-21 (90771)
અનાથાન્પોષયેદ્યસ્તુ કૃપણાન્ધકપઙ્ગુકાન્।
સ ચ પુણ્યફલં પ્રેત્ય લભતે કૃચ્છ્રમોક્ષણમ્॥ 13-236-22 (90772)
વેદગોષ્ઠાઃ શુભાઃ શાલા ભિક્ષૂણાં ચ પ્રતિશ્રયમ્।
યઃ કુર્યાલ્લભતે નિત્યં નરઃ પ્રેત્ય ફલં શુભમ્॥ 13-236-23 (90773)
પ્રાસાદવાસં વિવિધં યક્ષશોભાં લભેત્પુનઃ।
વિવિધં વિવિધાકારં ભક્ષ્યભોજ્યગુણાન્વિતમ્॥ 13-236-24 (90774)
રમ્યં તં દૈવગોવાટં યઃ કુર્યાલ્લભતે નરઃ।
પ્રેત્ય ભાવે શુભાં જાતિં વ્યાધિમોક્ષં તથૈવ ચ॥ 13-236-25 (90775)
એવં નાનાવિધં દ્રવ્યં દાનકર્તા લભેત્ફલમ્॥ 13-236-26 (90776)
ઉમોવાચ। 13-236-27x (7645)
કૃતં દત્તં યથા યાવત્તસ્ય તલ્લભતે ફલમ્।
એતન્મે દેવદેવેશ તત્ર કૌતૂહલં મહત્॥ 13-236-27 (90777)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-236-28x (7646)
પ્રેત્યિભાવે શૃણુ ફલં દત્તસ્ય ચ કૃતસ્ય ચ।
દાનં ષઙ્ગુણયુક્તં તુ તદર્હાય યથાવિધિઃ।
યથાવિભવતો દાનં દાતવ્યમિતિ માનવૈઃ॥ 13-236-28 (90778)
બુદ્ધિમાયુષ્યમારોગ્યં બલં ભાગ્યં તથાઽઽગમમ્।
રૂપેણ સપ્તધા ભૂત્વા માનુષ્યં ફલતિ ધ્રુવમ્॥ 13-236-29 (90779)
ઇદં દત્તમિદં દેયમિત્યેવં ફલકાઙ્ક્ષયા।
યદ્દત્તં તત્તદેવ સ્યાન્ન તુ કિઞ્ચન લભ્યતે॥ 13-236-30 (90780)
ધ્રુવં દેવ્યત્તમે દાનં મધ્યમે ત્વધમં ફલમ્॥ ॥ 13-236-31 (90781)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષટ્ત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 236 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-236-10 સહિરણ્યાન્સવસ્ત્રકાનિતિ થ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 237
॥ શ્રીઃ ॥
13.237. અધ્યાયઃ 237
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ યજ્ઞપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥ તથા દેવાનાં પૂજાદિફલકથનમ્॥ 2 ॥ તથા દેવાનાં મનુષ્યચિન્તિતવિજ્ઞાનસામર્થ્યકથનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્દેવદેવેશ વિશિષ્ટં યજ્ઞમુચ્યતે।
લૌકિકં વૈદિકં ચૈવ તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-237-1 (90782)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-237-2x (7647)
દેવતાનાં તુ પૂજા યા યજ્ઞેષ્વેવ સમાહિતા।
યજ્ઞા વેદેષ્વધીતાશ્ચ વેદા બ્રાહ્મણસંયુતાઃ॥ 13-237-2 (90783)
ઇદં તુ સકલં દિવ્યં દિવિ વા ભુવિ વા પ્રિયે।
યજ્ઞાર્થં વિદ્ધિ તત્સૃષ્ટં લોકાનાં હિતકામ્યયા॥ 13-237-3 (90784)
એવં વિજ્ઞાય તત્કર્તા સદારઃ સતતં દ્વિજઃ।
પ્રેત્યભાવે લભેલ્લોકાન્બ્રહ્મકર્મસમાધિના॥ 13-237-4 (90785)
બ્રાહ્મણેષ્વેવ તદ્બ્રહ્મ નિત્યં દેવિ સમાહિતમ્।
તસ્માદ્વિપ્રૈર્યથાશાસ્ત્રં વિધિદૃષ્ટેન કર્મણા॥ 13-237-5 (90786)
યજ્ઞકર્મિ કૃતં સર્વં દેવતા અભિતર્પયેત્।
બ્રાહ્મણાઃ ક્ષત્રિયાશ્ચૈવ યજ્ઞાર્થં પ્રાયશઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-237-6 (90787)
અગ્નિષ્ટોમાદિભિર્યજ્ઞૈર્વેદેષુ પરિકલ્પિતૈઃ।
સુશુદ્ધૈર્યજમાનૈસ્ચ ઋત્વિગ્ભિશ્ચ યથાવિધિઃ।
શુદ્ધૈર્દ્રવ્યોપકરણૈર્યષ્ટવ્યમિતિ નિશ્ચયઃ॥ 13-237-7 (90788)
તથા કૃતેષુ યજ્ઞેષુ દેવાનાં તોષણં ભવેત્।
તુષ્ટેષુ સર્વદેવેષુ યજ્વા યજ્ઞફલં લભેત્॥ 13-237-8 (90789)
દેવાઃ સન્તોષિતા યજ્ઞૈર્લોકાન્સંવર્ધયન્ત્યુત।
ઉભયોર્લોકયોર્ભૂતિર્દેવિ યજ્ઞે પ્રદૃશ્યતે॥ 13-237-9 (90790)
તસ્માદ્યજ્વા દિવં ગત્વા અમરૈઃ સહ મોદતે।
નાસ્તિ યજ્ઞસમં દાનં નાસ્તિ યજ્ઞસમો નિધિઃ॥ 13-237-10 (90791)
સર્વધર્મસમુદ્દેશો દેવિ યજ્ઞે સમાહિતઃ।
એષા યજ્ઞકૃતા પૂજા લૌકિકીમપરાં શૃણુ॥ 13-237-11 (90792)
દેવસત્કારમુદ્દિશ્ય ક્રિયતે લૌકિકોત્સવઃ॥ 13-237-12 (90793)
દેવગોષ્ઠેઽધિસંસ્કૃત્ય ચોત્સવં યઃ કરોતિ વૈ।
યાગાન્દેવોપહારાંશ્ચ શુચિર્ભૂત્વા યથાવિધિ।
દેવાન્સન્તોષયિત્વા સ દેવિ ધર્મમવાપ્નુયાત્॥ 13-237-13 (90794)
ગન્ધમાલ્યૈશ્ચ વિવિધૈઃ પરમાન્નેન ધૂપનૈઃ।
બહ્વીભિઃ સ્તુતિભિશ્ચૈવ સ્તુવદ્ભિઃ પ્રયતૈર્નરૈઃ॥ 13-237-14 (90795)
નૃત્તૈર્વાદ્યૈશ્ચ ગાન્ધર્વૈરન્યૈર્દૃષ્ટિવિલોભનૈઃ।
દેવસત્કારમુદ્દિશ્ય કુર્વતે યે નરા ભુવિ॥ 13-237-15 (90796)
તેષાં ભક્તિકૃતેનૈવ સત્કારેણૈવ પૂજિતાઃ।
તેનૈવ તોષં સંયાન્તિ દેવિ દેવાસ્ત્રિવિષ્ટપે॥ 13-237-16 (90797)
માનુષૈશ્ચોપકારૈર્વા શુચિભિઃ સત્પરાયણૈઃ।
બ્રહ્મચર્યપરૈરેતત્કૃતં ધર્મફલં લભેત્॥ 13-237-17 (90798)
કેવલૈઃ સ્તુતિભિર્દેવિ ગન્ધમાલ્યસમાહિતૈઃ।
પ્રયતૈઃ શુદ્ધગાત્રૈસ્તુ શુદ્ધદેશે સુપૂજિતાઃ।
સન્તોષં યાન્તિ તે દેવા ભક્તૈઃ સમ્પૂજિતાસ્તથા॥ 13-237-18 (90799)
દેવાન્સન્તોષયિત્વૈવ દેવિ ધર્મમવાપ્નુયાત્॥ 13-237-19 (90800)
ઉમોવાચ। 13-237-20x (7648)
ત્રિવિષ્ટપસ્થા વૈ ભૂમૌ દેવા માનુષચેષ્ટિતમ્।
કથં જ્ઞાસ્યન્તિ વિધિવત્તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-237-20 (90801)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-237-21x (7649)
તદહં તેપ્રવક્ષ્યામિ યથા તૈર્વિદ્યતે પ્રિયે।
પ્રાણિનાં તુ શરીરેષુ અન્તરાત્મા વ્યવસ્થિતઃ॥ 13-237-21 (90802)
આત્માનં પરમં દેવમિતિ વિદ્ધિ શુભેક્ષણે।
આત્મા મનોવ્યવસ્થાનાત્સર્વં વેત્તિ શુભાશુભમ્॥ 13-237-22 (90803)
આત્મૈવ દેવાસ્તદ્વિદ્યુરવ્યગ્રમનસા કૃતમ્।
સતાં મનોવ્યવસ્થાનાચ્છુભં ભવતિ વૈ નૃણામ્॥ 13-237-23 (90804)
તસ્માદ્દેવાઽભિસમ્પૂજ્યા બ્રાહ્મણાનાં તથૈવ ચ।
યજ્ઞાશ્ચ ધર્મકાર્યાણિ ગુરુપૂજા ચ શોભને॥ 13-237-24 (90805)
શુદ્ધગાત્રૈર્વ્રતયુતૈસ્તન્મયૈસ્તત્પરાયણૈઃ।
એવં વ્યવસ્થિતૈર્નિત્યં કર્તવ્યમિતિ નિશ્ચયઃ॥ 13-237-25 (90806)
એવં કૃત્વા શુભાકાઙ્ક્ષી પરત્રેહ ચ મોદતે।
અન્યથા મન આવિશ્ય કૃતં ન ફલતિ પ્રિયે।
ઋતેઽપિ તુ મનો દેવિ અશુભં ફલતિ ધ્રુવમ્॥ ॥ 13-237-26 (90807)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 237 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 238
॥ શ્રીઃ ॥
13.238. અધ્યાયઃ 238
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ શ્રાદ્ધવિધાનાદિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
પિતૃમેધઃ કથં દેવ તન્મે શંસિતુમર્હસિ।
સર્વેષાં પિતરઃ પૂજ્યાઃ સર્વસમ્પત્પ્રદાયિનઃ॥ 13-238-1 (90808)
મહેશ્વ ઉવાચ। 13-238-2x (7650)
પિતૃમેધં પ્રવક્ષ્યામિ યથાવત્તન્મના શૃણુ।
દેશકાલૌ વિધાનં ચ તત્ક્રિયાયાઃ શુભાશુભમ્॥ 13-238-2 (90809)
લોકેષુ પિતરઃ પૂજ્યા દેવતાનાં ચ દેવતાઃ।
શુચયો નિર્મલાઃ પુણ્યા દક્ષિણાં દિશમાશ્રિતાઃ॥ 13-238-3 (90810)
યથા વૃષ્ટિં પ્રતીક્ષન્તે ભૂમિષ્ઠાઃ સર્વજન્તવઃ।
પિતરશ્ચ તથા લોકે પિતૃમેધં શુભેક્ષણે॥ 13-238-4 (90811)
તસ્ય દેશાઃ કુરુક્ષેત્રં ગયા ગઙ્ગા સરસ્વતી।
પ્રભાસં પુષ્કરં ચેતિ તેષુ દત્તં મહાફલમ્॥ 13-238-5 (90812)
તીર્થાનિ સરિતઃ પુણ્યા વિવિક્તાનિ વનાનિ ચ।
નદીનાં પુલિનાનીતિ દેશાઃ શ્રાદ્ધસ્ય પૂજિતાઃ॥ 13-238-6 (90813)
માઘપ્રોષ્ઠપદૌ માસૌ શ્રાદ્ધકર્મણિ પૂજિતૌ।
પક્ષયોઃ કૃષ્ણપક્ષશ્ચ પૂર્વપક્ષાત્પ્રશસ્યતે॥ 13-238-7 (90814)
અમાવાસ્યાં ત્રયોદશ્યાં નવમ્યાં પ્રતિપત્સુ ચ।
તિથિષ્વેતાસુ તુષ્યન્તિ દત્તેનેહ પિતામહાઃ॥ 13-238-8 (90815)
પૂર્વાહ્ણે શુક્લપક્ષે ચ રાત્રૌ જન્મદિનેષુ વા।
યુગ્મેષ્વહસ્સુ ચ શ્રાદ્ધં ન ચ કુર્વીત પણ્ડિતઃ॥ 13-238-9 (90816)
એષ કાલો મયા પ્રોક્તઃ પિતૃમેધસ્ય પૂજિતઃ।
યસ્મિંશ્ચ બ્રાહ્મ્ણં પાત્રં પશ્યેત્કાલઃ સ ચ સ્મૃતઃ॥ 13-238-10 (90817)
અપાઙ્ક્તેયા દ્વિજા વર્જ્યા ગ્રાહ્યાસ્તે પઙ્ક્તિપાવનાઃ।
ભોજયેદ્યદિ પાપિષ્ઠાઞ્શ્રાદ્ધેષુ નરકં વ્રજેત્॥ 13-238-11 (90818)
વૃત્તશ્રુતકુલોપેતાન્સકલત્રાન્ગુણાન્વિતાન્।
તદર્હાઞ્શ્રોત્રિયાન્વિદ્ધિ બ્રાહ્મણાનયુજઃ શુભે॥ 13-238-12 (90819)
એતાન્નિમન્ત્રયોદ્વિદ્વાન્પૂર્વેદ્યુઃ પ્રાતરેવ વા।
તત્ર શ્રાદ્ધક્રિયાં પશ્ચાદારભેત યથાવિધિ॥ 13-238-13 (90820)
ત્રીણિ શ્રાદ્ધે પવિત્રાણિ દૌહિત્રઃ કુતપસ્તિલાઃ।
ત્રીણિ ચાત્ર પ્રશંસન્તિ શૌચમક્રોધમત્વરા॥ 13-238-14 (90821)
કુતપઃ ખઙ્ગપાત્રં ચ કુશા દર્ભાસ્તિલા મધુ।
કાલશાકં ગજચ્છાયા પવિત્રં શ્રાદ્ધકર્મસુ॥ 13-238-15 (90822)
તિલાનવકિરેત્તત્ર નાનાવર્ણાન્સમન્તતઃ।
અશુદ્ધં પિતૃયજ્ઞશ્ચ તિલૈઃ શુધ્યતિ શોભને॥ 13-238-16 (90823)
નીલકાષાયવસ્ત્રં ચ ભિન્નવર્ણં નવવ્રણમ્।
હીનાઙ્ગમશુચિં વાઽપિ વર્જયેત્તત્ર દૂરતઃ॥ 13-238-17 (90824)
કુક્કુટાંશ્ચ વરાહાંશ્ચ નગ્નં ક્લીબં રજસ્વલામ્।
આયસં ત્રપુસીસં ચ શ્રાદ્ધકર્મણિ વર્જયેત્॥ 13-238-18 (90825)
માંસૈઃ પ્રીણન્તિ પિતરો મુદ્ગમાષયવૈરિહ।
શશરૌરવમાંસેન ષણ્માસં તૃપ્તિરિષ્યતે॥ 13-238-19 (90826)
સંવત્સરં ચ ગવ્યેન હવિષા પાયસેન ચ।
વાર્ધ્રીણસસ્ય માંસેન તૃપ્તિર્દ્વાદશવાર્ષિકી॥ 13-238-20 (90827)
આનન્ત્યાય ભવેદ્દત્તં ખઙ્ગમાંસં પિતૃક્ષયે।
પાયસં સતિલં ક્ષૌદ્રં ખઙ્ગમાંસેન સમ્મિતમ્॥ 13-238-21 (90828)
મહાશકલિનો મસ્યાશ્છાગો વા સર્વલોહિતઃ।
કાલશાકમિતીત્યેવ તદાનન્ત્યાય કલ્પિતમ્॥ 13-238-22 (90829)
સાપૂપં સામિષં સ્નિગ્ધમાહારમુપકલ્પયેત્।
ઉપકલ્પ્ય તદાહારં બ્રાહ્મણાનર્ચયેત્તતઃ॥ 13-238-23 (90830)
શ્મશ્રુકર્મશિરઃ સ્નાતાન્સમારોપ્યાસનં ક્રમાત્।
સુગન્ધમાલ્યાભરણૈઃ સ્નગ્ભિરેતાન્વિભૂષયેત્॥ 13-238-24 (90831)
અલઙ્કૃત્યોપવિષ્ટાંસ્તાન્પિણ્ડાવાપં નિવેદયેત્॥ 13-238-25 (90832)
તતઃ પ્રસ્તીર્ય દર્ભાણાં પ્રસ્તરં દક્ષિણામુખમ્।
તત્સમીપેઽગ્નિમિદ્ધ્વા ચ સ્વધાં ચ જુહુયાત્તતઃ।
સમીપે ત્વગ્નીષોમાભ્યાં પિતૃભ્યો જુહુયાત્તદા॥ 13-238-26 (90833)
તથા દર્ભેષુ પિણ્ડાંસ્ત્રીન્નિર્વપેદ્દક્ષિણામુખઃ।
અપસવ્યમપાઙ્ગુષ્ઠં નામધેયપુરસ્કૃતમ્॥ 13-238-27 (90834)
એતેન વિધિના દત્તં પિતૄણામક્ષયં ભવેત્।
તતો વિપ્રાન્યથાશક્તિ પૂજયેન્નિયતઃ શુચિઃ।
સદક્ષિણં સસમ્ભારં યથા તુષ્યન્તિ તે દ્વિજાઃ॥ 13-238-28 (90835)
યત્ર તત્ક્રિયતે તત્ર ન જલ્પન્ન જપેન્મિથઃ।
નિયમ્ય વાચ્યં દેહં ચ શ્રાદ્ધકર્મ સમારભેત્॥ 13-238-29 (90836)
તતો નિર્વપને વૃત્તે તાન્પિણ્ડાંસ્તદનન્તરમ્।
બ્રાહ્મણોઽગ્નિરજો ગૌર્વા ભક્ષયેદપ્સુ વા ક્ષિપેત્॥ 13-238-30 (90837)
પત્નીં વા મધ્યમં પિણ્ડં પુત્રકામો હિ પ્રાશયેત્।
આધત્ત પિતરો ગર્ભં કુમારં પુષ્કરસ્રજમ્॥ 13-238-31 (90838)
તૃપ્તાનુત્થાપ્ય તાન્વિપ્રાનન્નશેષં નિવેદયેત્।
તચ્છેષં બહુભિઃ પશ્ચાત્સભૃત્યો ભક્ષયેન્નરઃ॥ 13-238-32 (90839)
એષ પ્રોક્તઃ સમાસેન પિતૃયજ્ઞઃ સનાતનઃ।
પિતરસ્તેન તુષ્યન્તિ કર્તા ચ ફલમાપ્નુયાત્॥ 13-238-33 (90840)
અહન્યહનિ વા કુર્યાન્માસેમાસેઽથવા પુનઃ।
સંવત્સરં દ્વિઃ કુર્યાચ્ચ ચતુર્વાઽપિ સ્વશક્તિતઃ॥ 13-238-34 (90841)
દીર્ઘાયુશ્ચ ભવેત્સ્વસ્થઃ પિતૃમેધેન વા પુનઃ।
સપુત્રો બહુભૃત્યશ્ચ પ્રભૂતધનધાન્યવાન્॥ 13-238-35 (90842)
શ્રાદ્ધદઃ સ્વર્ગમાપ્નોતિ નિર્મલં વિવિધાત્મકમ્।
અપ્સરોગણસંઘુષ્ટં વિરજસ્કમનન્તરમ્॥ 13-238-36 (90843)
શ્રાદ્ધાનિ પુષ્ટિકામા વૈ યે પ્રકુર્વન્તિ પણ્ડિતાઃ।
તેષાં પુષ્ટિં પ્રજાં ચૈવ દાસ્યન્તિ પિતરઃ સદા॥ 13-238-37 (90844)
ધન્યં યશસ્યમાયુષ્યં સ્વર્ગ્યં શત્રુવિનાશનમ્।
કુલસન્ધારકં ચેતિ શ્રાદ્ધમાહુર્મનીષિણઃ॥ 13-238-38 (90845)
ઉમોવાચ। 13-238-39x (7651)
ભગવન્દેવદેવેશ મૃતાસ્તે ભુવિ જન્તવઃ।
નાનાજાતિષુ જાયન્તે શીઘ્રં કર્મવશાત્પુનઃ॥ 13-238-39 (90846)
પિતરઃ સ્વસ્તિ તે તત્ર કથં તિષ્ઠન્તિ દેવવત્।
પિતૄણાં કતમો દેશઃ પિણ્ડાનશ્નન્તિ વૈ કથમ્॥ 13-238-40 (90847)
અન્ને દત્તે મૃતાનાં તુ કથમાપ્યાયનં ભવેત્।
એવં મયા સંશયિતં ભગવન્વક્તુમર્હસિ॥ 13-238-41 (90848)
નારદ ઉવાચ। 13-238-42x (7652)
એતદ્વિરુદ્ધં પૃચ્છન્ત્યાં રુદ્રાણ્યાં પરિષદ્ભૃશમ્।
બભૂવ સર્વા મુદિતા શ્રોતું હિ પરમં હિતમ્॥ 13-238-42 (90849)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-238-43x (7653)
સ્થાને સંશયિતં દેવિ શૃણુ કલ્યાણિ તત્વતઃ।
ગુહ્યાનાં પરમં ગુહ્યં હિતાનાં પરમં હિતમ્॥ 13-238-43 (90850)
યથા દેવગણા દેવિ તથા પિતૃગણાઃ પ્રિયે।
દક્ષિણસ્યાં દિશિ શુભે સર્વે પિતૃગણાઃ સ્થિતાઃ॥ 13-238-44 (90851)
પ્રેતાનુદ્દિશ્ય યા પૂજા ક્રિયતે માનુષૈરિહ।
તેન તુષ્યન્તિ પિતરો ન પ્રેતાઃ પિતરઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-238-45 (90852)
ઉત્તરસ્યાં યથા દેવા રમન્તે યજ્ઞકર્મભિઃ।
દક્ષિણસ્યાં તથા દેવિ તુષ્યન્તિ વિવિધૈર્મખૈઃ॥ 13-238-46 (90853)
દ્વિવિધં ક્રિયતે કર્મ હવ્યકવ્યસમાશ્રિતમ્।
તયોર્હવ્યક્રિયા દેવાન્કવ્યમાપ્યાયતે પિતૄન્। 13-238-47 (90854)
પ્રસવ્યં મઙ્ગલૈર્દ્રવ્યૈર્હવ્યકર્મ વિધીયતે।
અપસવ્યમમઙ્ગલ્યૈઃ કવ્યં ચાપિ વિધીયતે॥ 13-238-48 (90855)
સદેવાસુરગન્ધર્વાઃ પિતૄનભ્યર્ચયન્તિ ચ।
આપ્યાયન્તે ચ તે શ્રાદ્ધૈઃ પુનરાપ્યાયયન્તિ તાન્॥ 13-238-49 (90856)
અનિષ્ટા ચ પિતૄન્પૂર્વં યઃ ક્રિયાં પ્રકરોતિ ચેત્।
રક્ષાંસિ ચ પિશાચાશ્ચ ફલં ભોક્ષ્યન્તિ તસ્ય તત્॥ 13-238-50 (90857)
હવ્યકવ્યક્રિયાસ્તસ્માત્કર્તવ્યા ભુવિ માનુષૈઃ।
કર્મક્ષેત્રં હિ માનુષ્યં તદન્યત્ર ન વિદ્યતે॥ 13-238-51 (90858)
કવ્યેન સન્તતિર્દૃષ્ટા હવ્યે ભૂતિઃ પૃથગ્વિધાઃ।
ઇતિ તે કથિતં દેવિ દેવગુહ્યં સનાતનમ્॥ ॥ 13-238-52 (90859)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટત્રિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 238 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 239
॥ શ્રીઃ ॥
13.239. અધ્યાયઃ 239
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ દાનત્રૈવિધ્યાત્તત્ફલત્રૈવિધ્યાદિકથનમ્॥ 1 ॥ તથા દાનફલસ્ય પઞ્ચવિધત્વપ્રતિપાદનમ્॥ 2 ॥ તથા નાનાધર્મતત્ફલપ્રતિપાદનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
એવં કૃતસ્ય ધર્મસ્ય શ્રોતુમિચ્છામ્યહં પ્રભો।
પ્રમાણં ફલમાનાનાં તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-239-1 (90860)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-239-2x (7654)
પ્રમાણકલ્પનાં દેવિ દાનસ્ય શૃણુ ભામિનિ॥ 13-239-2 (90861)
યત્સારસ્તુ નરો લોકે તદ્દાનં ચોત્તમં સ્મૃતમ્।
સર્વદાનવિધિં પ્રાહુસ્તદેવ ભુવિ શોભને॥ 13-239-3 (90862)
પ્રસ્થં સારં દરિદ્રસ્ય શતં કોટિધનસ્ય ચ।
પ્રસ્થસારસ્તુ તત્પ્રસ્થં દદન્મહદષાપ્નુયાત્॥ 13-239-4 (90863)
કોટિસારસ્તુ તાં કોટિં દદાન્મહદવાપ્નુયાત્।
ઉભયં તન્મહત્તચ્ચ ફલેનૈવ સમં સ્મૃતમ્॥ 13-239-5 (90864)
ધર્માર્થકામભોગેષુ શક્ત્યભાવસ્તુ મધ્યમમ્।
સ્વદ્રવ્યાદતિહીનં તુ તદ્દાનમધમં સ્મૃતમ્॥ 13-239-6 (90865)
શૃણુ દત્તસ્ય વૈ દેવિ પઞ્ચધા ફલકલ્પનામ્।
આનન્ત્યં ચ મહચ્ચૈવ સમં હીનં હિ પાતકમ્॥ 13-239-7 (90866)
તેષાં વિશેષં વક્ષ્યામિ શૃણુ દેવિ સમાહિતા।
દુસ્ત્યજસ્ય ચ વૈ દાનં પાત્ર આનન્ત્યમુચ્યતે॥ 13-239-8 (90867)
દાનં ષઙ્ગુણયુક્તં તુ મહદિત્યભિધીયતે।
યથાશ્રદ્ધં તુ વૈ દાનં યથાર્હં સમમુચ્યતે॥ 13-239-9 (90868)
ગુણતસ્તુ તથા હીનં દાનં હીનમિતિ સ્મૃતમ્।
દાનં પાતકમિત્યાહુઃ ષડ્ગુણાનાં વિપર્યયે॥ 13-239-10 (90869)
દેવલોકે મહત્કાલમાન્ત્યસ્ય ફલં વિદુઃ।
મહતસ્તુ તથા કાલં સ્વર્ગલોકે તુ પૂજ્યતે॥ 13-239-11 (90870)
સમસ્ય તુ તદા દાનં માનુષ્યં ભોગમાવહેત્।
દાનં નિષ્ફલમિત્યાહુર્વિહીનં ક્રિયયા શુભે॥ 13-239-12 (90871)
અથવા મ્લેચ્છદેશેષુ તત્ર તત્ફલતાં વ્રજેત્।
નરકં પ્રેત્ય તિર્યક્ષુ ગચ્છેદશુભદાનતઃ॥ 13-239-13 (90872)
ઉમોવાચ। 13-239-14x (7655)
અશુભસ્યાપિ દાનસ્ય શુભં સ્યાચ્ચ ફલં કથમ્॥ 13-239-14 (90873)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-239-15x (7656)
મનસા તત્વતઃ શુદ્ધમાનૃશંસ્યપુરઃસરમ્।
પ્રીત્યા તુ સર્વદાનાનિ દત્ત્વા ફલમવાપ્નુયાત્॥ 13-239-15 (90874)
રહસ્યં સર્વદાનાનામેતદ્વિદ્ધિ શુભેક્ષણે।
અન્યાનિ ધર્મકાર્યાણિ શૃણુ સદ્ભિઃ કૃતાનિ ચ॥ 13-239-16 (90875)
આરામદેવગોષ્ઠાનિ સંક્રમાઃ કૂપ એવ ચ।
ગોવાટશ્ચ તટાકશ્ચ સભા શાલા ચ સર્વશઃ॥ 13-239-17 (90876)
પાષણ્ડાવસથશ્ચૈવ પાનીયં ગોતૃણાનિ ચ।
વ્યાધિતાનાં ચ ભૈષજ્યમનાથાનાં ચ પોષણમ્॥ 13-239-18 (90877)
અનાથશવસંસ્કારસ્તીર્થમાર્ગવિશોધનમ્।
વ્યસનાભ્યવપત્તિશ્ચ સર્વેષાં ચ સ્વશક્તિતઃ॥ 13-239-19 (90878)
એતત્સર્વં સમાસેન ધર્મકાર્યમિતિ સ્મૃતમ્।
તત્કર્તવ્યં મનુષ્યેણ સ્વશક્ત્યા શ્રદ્ધયા શુભે॥ 13-239-20 (90879)
પ્રેત્યભાવે લભેત્પુણ્યં નાસ્તિ તત્ર વિચારણા।
રૂપં સૌભાગ્યમારોગ્યં બલં સૌખ્યં લભેન્નરઃ।
સ્વર્ગો વા માનુષે વાઽપિ તૈસ્તૈરાપ્યાયતે હિ સઃ॥ 13-239-21 (90880)
ઉમોવાચ। 13-239-22x (7657)
ભગવન્લોકપાલેશ ધર્મસ્તુ કતિભેદકઃ।
દૃશ્યતે પરિતઃ સદ્ભિસ્તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-239-22 (90881)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-239-23x (7658)
શૃણુ દેવિ સમુદ્દેશાન્નાનાત્વં ધર્મસઙ્કટે।
ધર્મા બહુવિધા લોકે શ્રુતિભેદમુખોદ્ભવાઃ॥ 13-239-23 (90882)
સ્મૃતિધર્મશ્ચ બહુધા સદ્ભિરાચાર ઇષ્યતે॥ 13-239-24 (90883)
દેશધર્માશ્ચ દૃશ્યન્તે કુલધર્માસ્તથૈવ ચ।
જાતિધર્માશ્ચ વૈ ધર્મા ગણધર્માશ્ચ શોભને॥ 13-239-25 (90884)
શરીરકાલવૈષમ્યાદાપદ્ધર્મશ્ચ દૃશ્યતે।
એતદ્ધર્મસ્ય નાનાત્વં ક્રિયતે લોકવાસિભિઃ॥ 13-239-26 (90885)
કારણાત્તત્રતત્રૈવ ફલં ધર્મસ્ય ચેષ્યતે।
તત્કારણસમાયોગે લભેત્કુર્વન્ફલં નરઃ॥ 13-239-27 (90886)
અન્યથા ન લભેત્પુણ્યમતદર્હઃ સમાવિશેત્।
એવં ધર્મસ્ય નાનાત્વં ફલં કુર્વલ્લઁભેન્નરઃ॥ 13-239-28 (90887)
શ્રૌતસ્માર્તસ્તુ ધર્માણાં પ્રાકૃતો ધર્મ ઉચ્યતે।
ઇતિ તે કથિતં દેવિ ભૂયઃ શ્રોતું કિમિચ્છસિ॥ ॥ 13-239-29 (90888)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 239 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 240
॥ શ્રીઃ ॥
13.240. અધ્યાયઃ 240
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ ભદ્રાશ્વકેતુમાલાદિખણ્ડાનાં સુકૃતિનાં ભોગસ્થાનત્વાદિપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્સર્વભૂતેશ પુરમર્દન શઙ્કર।
શ્રુતં પાપકૃતાં દુઃખં યમલોકે વરપ્રદ॥ 13-240-1 (90889)
શ્રોતુમિચ્છામ્યહં દેવ નૃણાં સુકૃતકર્મણામ્।
કથં તે ભુઞ્જતે ભોગાન્સ્વર્ગલોકે મહેશ્વર॥ 13-240-2 (90890)
કથિતાઃ કીદૃશા લોકા નૃણાં સુકૃતકારિણામ્।
એતન્મે વદ દેવશ શ્રોતું કૌતૂહલં હિ મે॥ 13-240-3 (90891)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-240-4x (7659)
શૃણુ કલ્યાણિ તત્સર્વં યત્ત્વમિચ્છસિ શોભને।
વિવિધાઃ પુણ્યલોકાસ્તે કર્મકર્મણ્યતાં ગતાઃ॥ 13-240-4 (90892)
મેરું હિ કનકાત્માનં પરિતઃ સર્વતોદિશમ્।
ભદ્રાશ્ચઃ કેતુમાલશ્ચ ઉત્તરાઃ કુરવસ્તથા॥ 13-240-5 (90893)
જમ્બૂવનાદયઃ સ્વર્ગા ઇત્યેતે કર્મવર્જિતાઃ।
તેષુ ભૂત્વા સ્વયંભૂતાઃ પ્રદૃશ્યતે યતસ્તતઃ॥ 13-240-6 (90894)
યોજનાનાં સહસ્રં ચ એકૈકં માનમાત્રયા।
નિત્યં પુષ્પફલોપેતાસ્તત્ર વૃક્ષાઃ સમન્તતઃ॥ 13-240-7 (90895)
આસક્તવસ્ત્રાભરણાઃ સર્વે કનકસન્નિભાઃ।
દ્વિરેફાશ્ચાણ્ડજાસ્તત્ર પ્રવાલમણિસન્નિભાઃ।
વિચિત્રાશ્ચ મનોજ્ઞાશ્ચ કૂજિતૈઃ શોભયન્તિ તાન્॥ 13-240-8 (90896)
કુશેશયવનચ્છન્ના નલિન્યશ્ચ મનોરમાઃ।
તત્ર વાન્ત્યનિલા નિત્યં દિવ્યગન્ધસુખાવહાઃ॥ 13-240-9 (90897)
સર્વે ચામ્લાનમાલ્યાશ્ચ વિરજોમ્બરસંવૃતાઃ।
એવં બહુવિધા દેવિ દિવ્યભોગાઃ સુખાવહાઃ॥ 13-240-10 (90898)
સ્ત્રિયશ્ચ પુરુષાશ્ચૈવ સર્વે સુકૃતકારિણઃ।
રમન્તે તત્ર ચાન્યોન્યં કામરાગસમન્વિતાઃ॥ 13-240-11 (90899)
મનોહરા મહાભાગાઃ સર્વે લલિતકુણ્ડલાઃ।
એવં તત્ર સ્થિતા મર્ત્યાઃ પ્રમદાઃ પ્રિયદર્શનાઃ॥ 13-240-12 (90900)
નાનાભાવસમાયુક્તા યૌવનસ્થાઃ સદૈવ તુ।
યુવત્યઃ કલ્પિતાસ્તત્ર કામજા લલિતાસ્તથા॥ 13-240-13 (90901)
મનોનુકૂલા મધુરા ભોગિનામુપકલ્પિતાઃ।
પ્રમદાશ્ચોદ્ભવન્ત્યેવ સ્વર્ગલોકે યથા તથા॥ 13-240-14 (90902)
એવંવિધાઃ સ્ત્રિયશ્ચાત્ર પુરુષાશ્ચ પરસ્પરમ્।
રમન્તે ચેન્દ્રિયૈઃ સ્વસ્થૈ શરીરૈર્ભોગસંસ્કૃતૈઃ॥ 13-240-15 (90903)
કામહર્ષગુણાભ્યસ્તા નાન્યે ક્રોધાદયઃ પ્રિયે।
ક્ષુત્પિપાસા ન ચાસ્ત્યત્રિ ગાત્રક્લેશાશ્ચ શોભને॥ 13-240-16 (90904)
સર્વતો રમણીયં ચ સર્વત્ર કુસુમાન્વિમ્।
યાવત્પુણ્યફલં તાવદ્દૃશ્યન્તે બહુસઙ્ગતાઃ।
નિરન્તરં ભોગયુતા રમન્તે સ્વર્ગવાસિનઃ॥ 13-240-17 (90905)
તત્ર ભોગાન્યથાયોગં ભુક્ત્વા પુણ્યક્ષયાત્પુનઃ।
નશ્યન્તિ જાયમાનાસ્તે શરીરૈઃ સહસા પ્રિયે॥ 13-240-18 (90906)
સ્વર્ગલોકાત્પરિભ્રષ્ટાઃ જાયન્તે માનુષે પુનઃ।
પૂર્વપુણ્યાવશેષેણ વિશિષ્ટાઃ સમ્ભવન્તિ તે॥ 13-240-19 (90907)
એષા સ્વર્ગગતિઃ પ્રોક્તા પૃચ્છન્ત્યાસ્તવ ભામિનિ।
અત ઊર્ધ્વં પદાન્યષ્ટૌ સુકર્માણિ શૃણુ પ્રિયે।
ભોગયુક્તાનિ પુણ્યાનિ ઉચ્છ્રિતાનિ પરસ્પરમ્॥ 13-240-20 (90908)
વિદ્યાધરાઃ કિમ્પુરુષા યક્ષગન્ધર્વકિન્નરાઃ।
અપ્સરોદાનવા દેવા યથાક્રમમુદાહૃતાઃ॥ 13-240-21 (90909)
તેષુ સ્થાનેષુ જાયન્તે પ્રાણિનાઃ પુણ્યકર્મણઃ।
તેષામપિ ચ યે લોકાઃ સ્વર્ગલોકોપમાઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-240-22 (90910)
સ્વર્ગવત્તત્ર તે ભોગાન્ભુઞ્જતે ચ રમન્તિ ચ।
રૂપસત્વબલોપેતાઃ સર્વે દીર્ઘાયુષસ્તથા॥ 13-240-23 (90911)
તેષાં સર્વક્રિયારમ્ભો માનુષેષ્વિવ દૃશ્યતે।
અતિમાનુષમૈશ્વર્યમત્ર માયાબલાત્કૃતમ્॥ 13-240-24 (90912)
જરાપ્રસૂતિમરણં તેષુ સ્થાનેષુ દૃશ્યતે।
ગુણા દોષાશ્ચ સન્ત્યત્ર આકાશગમનં તથા॥ 13-240-25 (90913)
અન્તર્ધાનં બલં સત્ત્વમાયુશ્ચ ચિરજીવિતમ્।
તપોવિશેષજ્જાયન્તે યથા કર્મ્ણિ ભામિનિ॥ 13-240-26 (90914)
દેવલોકે પ્રવૃત્તિસ્તુ તેષામેવ વિધીયતે।
ન તથા દેવલોકો હિ તદ્વિશિષ્ટાઃ સુરાઃ સ્મૃતાઃ॥i 13-240-27 (90915)
તત્ર ભોગમનિર્દેશ્યમમૃતત્વં ચ વિદ્યતે।
વિમાનગમનં નિત્યમપ્સરોગણસેવિતમ્॥ 13-240-28 (90916)
એવમન્યચ્ચ તત્કર્મ દેવતાભ્યો વિશિષ્યતે।
પ્રત્યક્ષં તવ તત્સર્વં દેવલોકે પ્રવર્તનમ્॥ 13-240-29 (90917)
તસ્માન્ન વર્ણયે દેવિ વિદિતં ચ ત્વયા શુભે।
તત્સર્વં સુકૃતૈરેવ પ્રાપ્યતે ચોત્તમં પદમ્॥ ॥ 13-240-30 (90918)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 240 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 241
॥ શ્રીઃ ॥
13.241. અધ્યાયઃ 241
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ પ્રાણિનાં શુભાશુભત્વનિશ્ચાયકલિઙ્ગકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
માનુષેષ્વેવ જીવત્સુ ગતિર્વિજ્ઞાયતે ન વા।
યથા શુભગતિર્જીવો નાસૌ ત્વશુભભાગિતિ॥ 13-241-1 (90919)
એતદિચ્છામ્યહં શ્રોતું તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-241-2 (90920)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-241-3x (7660)
તદહં તે પ્રવક્ષ્યામિ જીવિતં વિદ્યતે યથા।
દ્વિવિધાઃ પ્રાણિનો લોકે દૈવમાસુરમાશ્રિતાઃ॥ 13-241-3 (90921)
મનસા કર્મણા વાચા પ્રતિકલા ભવન્તિ યે।
તાદૃશાનાસુરાન્વિદ્ધિ મર્ત્યાસ્તે નરકાલયાઃ॥ 13-241-4 (90922)
હિંસ્રાશ્ચોરાશ્ચ ધૂર્તાશ્ચ પરદારાભિમર્શકાઃ।
નીચકર્મરતા યે ચ શૌચમઙ્ગલવર્જિતાઃ॥ 13-241-5 (90923)
શુચિવિદ્વેષિણઃ પાપા લોકચારિત્રદૂષકાઃ।
એવં યુક્તસમાચારા જીવન્તો નરકાલયાઃ॥ 13-241-6 (90924)
લોકોદ્વેગકરાશ્ચાન્યે પશવશ્ચ સરીસૃપાઃ।
વૃક્ષાઃ કણ્ટકિનો રૂક્ષાસ્તાદૃશાન્વિદ્ધિ ચાસુરાન્॥ 13-241-7 (90925)
અપરાન્દેવપક્ષાંસ્તુ શૃણુ દેવિ સમાહિતા॥ 13-241-8 (90926)
મનોવાક્કર્મભિર્નિત્યમનુકૂલા ભવન્તિ યે।
તાદૃશાનમરાન્વિદ્ધિ તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-241-9 (90927)
શૌચાર્જવપરા ધીરાઃ પરાર્થં નાહરન્તિ યે।
યે સમાઃ સર્વભૂતેષુ તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-241-10 (90928)
ભયાદ્વા વૃત્તિહેતોર્વા અનૃતં ન વદન્તિ યે।
સત્યં વદન્તિ સતતં તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-241-11 (90929)
ધાર્મિકાઃ શૌચસમ્પન્નાઃ શુક્લા મધુરવાદિનઃ।
નાકાર્યં મનસેચ્છન્તિ તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-241-12 (90930)
સ્વદુઃખમિવ મન્યન્તે પરેષાં દુઃખવેદનમ્।
દરિદ્રા અપિ યે કેચિદ્યાચિતાઃ પ્રીતિપૂર્વકમ્।
દદત્યેવ ચ યત્કિઞ્ચિત્તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-241-13 (90931)
આસ્તિકા મઙ્ગલપરાઃ સતતં વૃદ્ધસેવિનઃ।
પુણ્યકર્મપરા નિત્યં તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-241-14 (90932)
વ્રતિનો દાનશીલાશ્ચ ધર્મશીલાશ્ચ માનવાઃ॥
ઋજવો મૃદવો નિત્યં તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-241-15 (90933)
ગુરુશુશ્રૂષણપરા દેવબ્રાહ્મણપૂજકાઃ।
કૃજજ્ઞાઃ કૃતવિદ્યાશ્ચ તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-241-16 (90934)
જિતેન્દ્રિયા જિતક્રોધા જિતમાનમદાઃ સ્મૃતાઃ।
લોભમાત્સર્યહીના યે તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-241-17 (90935)
નિર્મા નિરહઙ્કારઃ સાનુક્રોશાઃ સ્વબન્ધુષુ।
દીનાનુકમ્પિનો નિત્યં તે નરાઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-241-18 (90936)
ઐહિકેન તુ વૃત્તેન પારત્રમનુમીયતે।
એવંવિધા નરા લોકે જીવન્તઃ સ્વર્ગગામિનઃ॥ 13-241-19 (90937)
યદન્યચ્ચ શુભં લોકે પ્રજાનુગ્રહકારિ ચ।
પશવશ્ચૈવ વૃક્ષાશ્ચ પ્રજાનાં હિતકારિણઃ।
તાદૃશાન્દેવપક્ષસ્થાનિતિ વિદ્ધિ શુભાનને॥ 13-241-20 (90938)
શુભાશુભપ્રયં લોકે સર્વં સ્થાવરજઙ્ગમમ્।
દૈવં શુભમિતિ પ્રાહુરાસુરં ચાશુભં પ્રિયે॥ ॥ 13-241-21 (90939)
ઇતિ શ્રીમન્યહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 241 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 242
॥ શ્રીઃ ॥
13.242. અધ્યાયઃ 242
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ પ્રાણિનાં મરણસ્ય સ્વાભાવિકત્વયત્નસાધ્યત્વભેદેન દ્વૈવિધ્યકથનપૂર્વકં દ્વિતીયસ્ય યોગાદિના શરીરત્યાગાદિભેદેન ચાતુર્વિધ્યકથનેન તસ્ય મહાફલહેતુત્વકથનમ્॥ 1 ॥ કામક્રોધાદિના શરીરત્યાગસ્ય નકરભોગહેતુત્વકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ભગવન્માનુષાઃ કેચિત્કાલધર્મમુપસ્થિતાઃ।
પ્રાણમોક્ષં કથં કૃત્વા પરત્રિ હિતમાપ્નુયુઃ॥ 13-242-1 (90940)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-242-2x (7661)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ શૃણુ દેવિ સમાહિતા।
દ્વિવિધં મરણં લોકે સ્વભાવાદ્યત્નતસ્તથા॥ 13-242-2 (90941)
તયોઃ સ્વભાવં નાપાયં યત્નતઃ કરણોદ્ભવમ્।
એતયોરુભયોર્દેવિ વિધાનં શૃણુ શોભને॥ 13-242-3 (90942)
કલ્યાકલ્યશરીરસ્ય યત્નજં દ્વિવિધં સ્મૃતમ્।
યત્નજં નામ મરણમાત્મત્યાગો મુમૂર્ષયા॥ 13-242-4 (90943)
તત્રાકલ્યશરીરસ્ય જરા વ્યાધિશ્ચ કારણમ્।
મહાપ્રસ્થાનગમનં તથા પ્રાયોપવેશનમ્।
જલાવગાહનં ચૈવ અગ્નિચિત્યાં પ્રવેશનમ્॥ 13-242-5 (90944)
એવં ચતુર્વિધઃ પ્રોક્ત આત્મત્યાગો મુમૂર્ષતામ્।
એતેષાં ક્રમયોગેન વિધાનં શૃણુ શોભને॥ 13-242-6 (90945)
સ્વધર્મયુક્તં ગાર્હસ્થ્યં ચિરમૂઢ્વા વિધાનતઃ।
તત્રાનૃણ્યં ચ સમ્પ્રાપ્ય વૃદ્ધો વા વ્યાધિતોઽપિ વા॥ 13-242-7 (90946)
દર્શયિત્વા સ્વદૌર્બલ્યં સર્વાનેવાનુમાન્ય ચ।
સર્વં વિહાય બન્ધૂંશ્ચ ક્રમાણાં ભરણં તથા॥ 13-242-8 (90947)
દાનાનિ વિધિવત્કૃત્વા ધર્મિકાર્યર્થમાત્મનઃ।
અનુજ્ઞાપ્ય જનં સર્વં વાચા મધુરયા બ્રુવન્॥ 13-242-9 (90948)
અહતં વસ્ત્રમાચ્છાદ્ય બદ્ધ્વા તત્કુશરજ્જુના।
ઉપસ્પૃશ્ચ પ્રતિજ્ઞાય વ્યવસાયપુરસરમ્॥ 13-242-10 (90949)
પરિત્યજ્ય તતો ગ્રામ્યં ધર્મં કુર્યાદ્યથેપ્સિતમ્।
મહાપ્રસ્તાનમિચ્છેચ્ચેત્પ્રતિષ્ઠેતોત્તરાં દિશમ્॥ 13-242-11 (90950)
ભૂત્વા તાવન્નિરાહારો યાવત્પ્રાણવિમોક્ષણમ્।
ચેષ્ટાહાનૌ શયિત્વાઽપિ તન્મનાઃ પ્રાણમુત્સૃજેત્।
એવં પુણ્યકૃતાં લોકાનમલાન્પ્રતિપદ્યતે॥ 13-242-12 (90951)
પ્રાયોપવેશનં ચેચ્છેત્તેનૈવ વિધિના નરઃ।
દેશે પુણ્યતમે શ્રેષ્ઠે નિરાહારસ્તુ સંવિશેત્॥ 13-242-13 (90952)
અપ્રાણં તુ શુચિર્ભૂત્વા કુર્વન્દાનં સ્વશક્તિતઃ।
પુણ્યં પરિત્યજેત્પ્રાણાનેષ ધર્મઃ સનાતનઃ।
એવં કલેવરં ત્યક્ત્વા સ્વર્ગલોકે મહીયતે॥ 13-242-14 (90953)
અગ્નિપ્રવેશનં ચેચ્છેત્તેનૈવ વિધિના શુભે।
કૃત્વા કાષ્ઠમયં ચિત્યં પુણ્યક્ષેત્રે નદીષુ વા॥ 13-242-15 (90954)
દૈવતેભ્યો નમસ્કૃત્વા કૃત્વા ચાપિ પ્રદક્ષિણમ્।
ભૂત્વા શુચિર્વ્યવસિતઃ પ્રવિશેદગ્નિસંસ્તરમ્।
સોપિ લોકાન્યથાન્યાયં પ્રાપ્નુયાત્પુણ્યકર્મણામ્॥ 13-242-16 (90955)
જલાવગાહનં ચેચ્છેત્તેનૈવ વિધિના શુભે।
ખ્યાતે પુણ્યતમે તીર્થે નિમજ્જેત્સુકૃતં સ્મરન્॥ 13-242-17 (90956)
સોપિ પુણ્યતમાઁલ્લોકાન્નિઃસઙ્ગાત્પ્રતિપદ્યતે।
તતઃ કલ્યશરીરસ્ય સંત્યાગં શૃણુ તત્વતઃ॥ 13-242-18 (90957)
રક્ષાર્થં ક્ષત્રિયઃ શ્રેષ્ઠઃ પ્રજાપાલનકારણાત્।
યોધાનાં ભર્તૃપિણ્ડાર્થં ગુર્વર્થં બ્રહ્મચારિણામ્॥ 13-242-19 (90958)
ગોબ્રાહ્મણાર્થં સર્વેષાં પ્રાણત્યાગો વિધીયતે।
સ્વરાજ્યરક્ષણાર્તં વા કુજનૈઃ પીડિતાઃ પ્રજાઃ॥ 13-242-20 (90959)
મોક્તુકામસ્ત્યજેત્પ્રાણાન્યુદ્ધમાર્ગે યથાવિધિ।
સુસન્નદ્ધો વ્યવસિતઃ સમ્પ્રવિશ્યાપરાઙ્મુખઃ।
એવં રાજા મૃતઃ સદ્યઃ સ્વર્ગલોકે મહીયતે॥ 13-242-21 (90960)
તાદૃશી સુગતિર્નાસ્તિ ક્ષત્રિયસ્ય વિશેષતઃ।
ભૃત્યો વા ભર્તૃપિણ્ડાર્થં ભર્તૃકર્મણ્યુપસ્થિતે॥ 13-242-22 (90961)
કુર્વંસ્તત્ર તુ સાહાય્યમાત્મપ્રાણાનપેક્ષયા।
સ્વામ્યર્થં સંત્યજેત્પ્રાણાન્પુણ્યાઁલ્લોકાન્સ ગચ્છતિ॥ 13-242-23 (90962)
સ્પૃહણીયઃ સુરગણૈસ્તત્ર નાસ્તિ વિચારણા।
એવં ગોબ્રાહ્મણાર્થં વા દીનાર્થં વા ત્યજેત્તનુમ્॥ 13-242-24 (90963)
સોપિ પુણ્યમવાપ્નોતિ આનૃશંસ્યવ્યપેક્ષયા।
ઇત્યેતે જીવિતત્યાગે માર્ગાસ્તે સમુદાહૃતાઃ॥ 13-242-25 (90964)
કામક્રોધાદ્ભયાદ્વાઽપિ યદિ ચેત્સંત્યજેત્તનુમ્।
સોઽનન્તં નરકં યાતિ આત્મહન્તૃત્વકારણાત્॥ 13-242-26 (90965)
સ્વભાવં મરણં નામ ન તુ ચાત્મેચ્છયા ભવેત્।
યથા મૃતાનાં યત્કાર્યં તન્મે શૃણુ યથાવિધિ॥ 13-242-27 (90966)
તત્રાપિ મરણં ત્યાગો મૂઢત્યાગાદ્વિશિષ્યતે।
ભૂમૌ સંવેશયેદ્દેહં નરસ્ય વિનશિષ્યતઃ॥ 13-242-28 (90967)
નિર્જીવં વૃણુયાત્સદ્યો વાસસા તુ કલેવરમ્।
માલ્યગન્ધૈરલઙ્કૃત્ય સુવર્ણેન ચ ભામિનિ॥ 13-242-29 (90968)
શ્મશાને દક્ષિણે દેશે ચિતાગ્નૌ પ્રદહેન્મૃતમ્।
અથવા નિક્ષિપેદ્ભૂમૌ શરીરં જીવવર્જિતમ્॥ 13-242-30 (90969)
દિવા ચ શુક્લપક્ષશ્ચ ઉત્તરાયણમેવ ચ।
મુમૂર્ષૂણાં પ્રશસ્તાનિ વિપરીતં તુ ગર્હિતમ્॥ 13-242-31 (90970)
ઔદકં ચાષ્ટકાશ્રાદ્ધં બહુભિર્બહુભિઃ કૃતમ્।
આપ્યાયનં મૃતાનાં તત્પરલોકે ભવેચ્છુભમ્।
એતત્સર્વં મયા પ્રોક્તં માનુષાણાં હિતં વચઃ॥ ॥ 13-242-32 (90971)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વિચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 242 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 243
॥ શ્રીઃ ॥
13.243. અધ્યાયઃ 243
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ નાનાધર્મામામપિ પ્રત્યેકં સાફલ્યકથનેન તેષુ મોક્ષધર્મસ્યૈવ શ્રૈષ્ઠ્યપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥ તથા જ્ઞાનસ્ય મોક્ષસાધનત્વકથનપૂર્વકં તત્પ્રાપ્ત્યુપાયકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
દેવદેવ નમસ્તેઽસ્તુ કાલસૂદન શઙ્કર।
લોકેષુ વિવિધા ધર્માસ્ત્વત્પ્રસાદાન્મયા શ્રુતાઃ॥ 13-243-1 (90972)
વિશિષ્ટં સર્વધર્મેભ્યઃ શાશ્વતં ધ્રુવમવ્યયમ્।
શ્રુતુમિચ્છામ્યહં સર્વમત્ર મુહ્યતિ મે મનઃ॥ 13-243-2 (90973)
કેચિન્મોક્ષં પ્રશંસન્તિ કેચિદ્યજ્ઞફલં દ્વિજાઃ।
વાનપ્રસ્થં પુનઃ કેચિદ્ગાર્હસ્થ્યં કેચિદાશ્રમમ્॥ 13-243-3 (90974)
રાજધર્માશ્રયં કેચિત્કેચિત્સ્વાધ્યાયમેવ ચ।
બ્રહ્મચર્યાશ્રમં કેચિત્કેચિદ્વાક્સંયમાશ્રયમ્॥ 13-243-4 (90975)
માતરં પિતરં કેચિત્સેવમાના દિવં ગતાઃ।
અહિંસયા પરઃ સ્વર્ગે સત્યેન ચ મહીયતે॥ 13-243-5 (90976)
આહવેઽભિમુખાઃ કેચિન્નિહતાસ્ત્રિદિવં ગતાઃ।
કેચિદુઞ્છવૃત્તે સિદ્ધાઃ સ્વર્ગમાર્ગં સમાશ્રિતાઃ॥ 13-243-6 (90977)
આર્જવેનાપરે યુક્તા મહતાં પૂજતે રતાઃ।
ઋજવો નાકપૃષ્ઠે તુ શુદ્ધાત્માનઃ પ્રતિષ્ઠિતાઃ॥ 13-243-7 (90978)
એવં બહુવિધૈર્લોકે ધર્મદ્વારૈઃ સુસંવૃતૈઃ।
મમાપિ મતિરાવિદ્ધા મેઘલેખેવ વાયુના॥ 13-243-8 (90979)
એતસ્મિન્સંશયસ્થાને સંશયચ્છેદકારિ યત્।
વચનં બ્રૂહિ દેવેશ નિશ્ચયજ્ઞાનસંજ્ઞિતમ્॥ 13-243-9 (90980)
નારદ ઉવાચ। 13-243-10x (7662)
એવં પૃષ્ટઃ સ્વયા દેવ્યા મહાદેવઃ પિનાકધૃક્।
પ્રોવાચ મધુરં વાક્યં સૂક્ષ્મમધ્યાત્મસંશ્રિતમ્॥ 13-243-10 (90981)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-243-11x (7663)
ન્યાયતસ્ત્વં મહાભાગે શ્રોતુકામાઽસિ નિશ્ચયમ્।
એતદેવ વિશિષ્ટં તે યત્ત્વં પૃચ્છસિ માં પ્રિયે॥ 13-243-11 (90982)
સર્વત્ર વિહિતો ધર્મઃ સ્વર્ગલોકફલાશ્રિતઃ।
બહુદ્વારસ્ય ધર્મસ્ય નેહાસ્તિ વિફલાઃ ક્રિયાઃ॥ 13-243-12 (90983)
યસ્મિન્યસ્મિંશ્ચ વિષયે યોયો યાતિ વિનિશ્ચયમ્।
તં તમેવાભિજાનાતિ નાન્યં ધર્મં શુચિસ્મિતે॥ 13-243-13 (90984)
શૃણુ દેવિ સમાસેન મોક્ષદ્વારસમનુત્તમમ્।
એતદ્ધિ સર્વધર્માણાં વિશિષ્ટં શુભમવ્યયમ્॥ 13-243-14 (90985)
નાસ્તિ મોક્ષાત્પરં દેવિ મોક્ષ એવ પરા ગતિઃ।
સુખમાત્યન્તિકં શ્રેષ્ઠમનિવૃત્તં ચ તદ્વિદુઃ॥ 13-243-15 (90986)
નાત્ર દેવિ જરા મૃત્યુઃ શોકો વા દુઃખમેવ વા।
અનુત્તમમચિન્ત્યં ચ તદ્દેવિ પરમં સુખમ્॥ 13-243-16 (90987)
જ્ઞાનાનામુત્તમં જ્ઞાનં મોક્ષજ્ઞાનં વિદુર્બુધાઃ।
ઋષિભિર્દેવસઙ્ઘૈશ્ચ પ્રોચ્યતે પરમં પદમ્॥ 13-243-17 (90988)
નિત્યમક્ષરમક્ષોભ્યમજેયં શાશ્વતં શિવમ્।
વિશન્તિ તત્પદં પ્રાજ્ઞાઃ સ્પૃહણીયં સુરોત્તમૈઃ॥ 13-243-18 (90989)
દુઃખાદિશ્ચ દુરન્તશ્ચ સંસારોયં પ્રકીર્તિતઃ।
શોકવ્યાધિજરાદોષૈર્મરણેન ચ સંયુતઃ॥ 13-243-19 (90990)
યથા જ્યોતિર્ગણા વ્યોમ્નિ વિવર્તન્તે પુનઃપુનઃ।
તસ્ય મોક્ષસ્ય માર્ગોઽયં શ્રુયતાં શુભલક્ષણે॥ 13-243-20 (90991)
બ્રહ્માદિસ્થાવરાન્તશ્ચ સંસારો યઃ પ્રકીર્તિતઃ।
સંસારે પ્રાણિનઃ સર્વે નિવર્તન્તે યથા પુનઃ॥ 13-243-21 (90992)
તત્ર સંસારચક્રસ્ય મોક્ષો જ્ઞાનેન દૃશ્યતે।
અધ્યાત્મતત્વવિજ્ઞાનં જ્ઞાનમિત્યભિધીયતે॥ 13-243-22 (90993)
જ્ઞાનસ્ય ગ્રહણોપાયમાચારં જ્ઞાનિનસ્તથા।
યથાવત્સમ્પ્રવક્ષ્યામિ તત્ત્વમેકમનાઃ શૃણુ॥ 13-243-23 (90994)
બ્રાહ્મણઃ ક્ષત્રિયો વાઽપિ ભૂત્વા પૂર્વં ગૃહે સ્થિતઃ।
આનૃણ્યં સર્વતઃ પ્રાપ્ય તતસ્તાન્સંત્યજેદ્ગૃહાન્॥ 13-243-24 (90995)
તતઃ સંત્યજ્ય ગાર્હસ્થ્યં નિશ્ચિતો વનમાશ્રયેત્॥ 13-243-25 (90996)
વને ગુરું સમાજ્ઞાય દીક્ષિતો વિધિપૂર્વકમ્।
દીક્ષાં પ્રાપ્ય યથાન્યાયં સ્વવૃત્તં પરિપાલયેત્॥ 13-243-26 (90997)
ગૃહ્ણીયાદપ્યુપાધ્યાયાન્મોક્ષજ્ઞાનમનિન્દિતઃ।
દ્વિવિધં ચ પુનર્મોક્ષં સાઙ્ખ્યયોગમિતિ સ્મૃતિઃ॥ 13-243-27 (90998)
પઞ્ચવિંશતિવિજ્ઞાનં સાઙ્ખ્યમિત્યભિધીયતે।
ઐશ્વર્યં દેવસારૂપ્યં યોગશાસ્ત્રસ્ય નિર્ણયઃ।
તયોરન્યતરં જ્ઞાનં શૃણુયાચ્છિષ્યતાં ગતઃ॥ 13-243-28 (90999)
નાકાલો નાપ્યકાષાયી નાપ્યસંવત્સરોષિતઃ।
નાસાઙ્ખ્યયોગો નાશ્રાદ્ધં ગુરુણા સ્નેહપૂર્વકમ્।
સમઃ શીતોષ્ણહર્ષાદીન્વિષહેત સ વૈ મુનિઃ॥ 13-243-29 (91000)
અમૃષ્યઃ ક્ષુત્પિપાસાભ્યામુચિતેભ્યો નિવર્તયેત્।
ત્યજેત્સઙ્કલ્પજાન્ગ્રન્થીન્સદા ધ્યાનપરો ભવેત્॥ 13-243-30 (91001)
કુણ્ડિકાચમસં શિક્યં છત્રં યષ્ટિમુપાનહૌ।
ચેલમિત્યેવ નૈતેષુ સ્થાપયેત્સામ્યમાત્મનઃ॥ 13-243-31 (91002)
ગુરોઃ પૂર્વં સમુત્તિષ્ઠેજ્જઘન્યં તસ્ય સંવિશેત્।
નૈવાવિજ્ઞાપ્ય ભર્તારમાવશ્યકમપિ વ્રજેત્॥ 13-243-32 (91003)
દ્વિરહ્નિ સ્નાનશાટેન સંધ્યયોરભિષેચનમ્।
એકકાલાશનં ચાસ્ વિહિતં યતિભિઃ પુરા॥ 13-243-33 (91004)
ભૈક્ષં સર્વત્ર ગૃહ્ણીયાચ્ચિન્તયેત્સતતં નિશિ।
કારણે ચાપિ સમ્પ્રાપ્તે ન જ્ઞાપ્યેત કદાચન॥ 13-243-34 (91005)
બ્રહ્મિચર્યં વને વાસં શૌચમિન્દ્રિયસંયમઃ।
દયા ચ સર્વભૂતેષુ તસ્ય ધર્મઃ સનાતનઃ॥ 13-243-35 (91006)
વિમુક્તઃ સર્વપાપેભ્યો લઘ્વાહારો જિતેન્દ્રિયઃ।
આત્મયુક્તઃ પરાં બુદ્ધિં લભતે પાપનાશિનીમ્॥ 13-243-36 (91007)
યદા ભાવં ન કુરુતે સર્વભૂતેષુ પાપકમ્।
કર્મણા મનસા વાચા બ્ર્હમ સમ્પદ્યતે તદા॥ 13-243-37 (91008)
અનિષ્ઠુરોઽનહઙ્કારો નિર્દ્વન્દ્વો વીતમત્સરઃ।
વીતશોકભયાબાધં પદં પ્રાપ્નોત્યનુત્તમમ્॥ 13-243-38 (91009)
તુલ્યનિન્દાસ્તુતિર્મૌની સમલોષ્ટાશ્મકાઞ્ચનઃ।
સમઃ શત્રૌ ચ મિત્રે ચ નિર્વાણમધિગચ્છતિ॥ 13-243-39 (91010)
એવં યુક્તસમાચારસ્તત્પરોઽધ્યાત્મચિન્તકઃ।
જ્ઞાનાભ્યાસેન તેનૈવ પ્રાપ્નોતિ પરમાં ગતિમ્॥ ॥ 13-243-40 (91011)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રિચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 243 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 244
॥ શ્રીઃ ॥
13.244. અધ્યાયઃ 244
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ જરામરણતારણસ્ય નિર્વાણૈકસાધ્યત્વોક્ત્યા તસ્ય જ્ઞાનૈકસાધ્યત્વપ્રતિપાદનેનેન્દ્રિયનિગ્રહાદિના વૈરાગ્યસ્ય તત્કારણત્વોક્તિઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
મહેશ્વર ઉવાચ।
અનુદ્વિગ્નમતેર્જન્તોરસ્મિન્સંસારમણ્ડલે।
શોકવ્યાધિજરાદુઃખૈર્નિર્વાણં નોપપદ્યતે॥
તસ્માદુદ્વેગજનનં મનોઽવસ્થાનપં તથા।
જ્ઞાનં તે સમ્પ્રવક્ષ્યામિ તન્મૂલમમૃતં હિ વૈ॥ 13-244-1 (91012)
શોકસ્થાનસહસ્રાણિ ભયસ્થાનશતાનિ ચ।
દિવસેદિવસે મૂઢમાવિશન્તિ ન પણ્ડિતમ્॥ 13-244-3 (91013)
નષ્ટે ધને વા દારે વા પુત્રે પિતરિ વા મૃતે।
અહો દુઃખમિતિ ધ્યાયઞ્શોકસ્ય પદમાવ્રજેત્॥ 13-244-4 (91014)
દ્રવ્યેષુ સમતીતેષુ યે શુભાસ્તાન્ન ચિન્તયેત્।
તાનનાદ્રિયમાણસ્ય શોકબન્ધઃ પ્રણશ્યતિ॥ 13-244-5 (91015)
સમ્પ્રયોગાદનિષ્ટસ્ય વિપ્રયોગાત્પ્રિયસ્ય ચ।
માનુષા માનસૈર્દુઃખૈઃ સંયુજ્યન્તેઽલ્પબુદ્ધયઃ॥ 13-244-6 (91016)
મૃતં વા યદિ વા નષ્ટં યોઽતીતમનુશોચતિ।
સન્તાપેન ચ યુજ્યેત તચ્ચાસ્ય ન નિવર્તતે॥ 13-244-7 (91017)
ઉત્પન્નમિહ માનુષ્યે ગર્ભપ્રભૃતિ માનવમ્।
વિવિધાન્યુપવર્તન્તે દુઃખાનિ ચ સુખાનિ ચ॥ 13-244-8 (91018)
તયોરેકતરો માર્ગો યદ્યેનમભિસંનમેત્।
સુખં પ્રાપ્ય ન સંહૃષ્યેન્ન દુઃખં પ્રાપ્ય સંજ્વરેત્॥ 13-244-9 (91019)
દોષદર્શી ભવેત્તત્ર યત્ર સ્નેહઃ પ્રવર્તતે।
અનિષ્ટેનાન્વિતં પશ્યેદ્યથા ક્ષિપ્રં વિરજ્યતે॥ 13-244-10 (91020)
યથા કાષ્ઠં ચ કાષ્ઠં ચ સમેયાતાં મહોદધૌ।
સમેત્ય ચ વ્યપેયાતાં તદ્વજ્જ્ઞાતિસમાગમઃ॥ 13-244-11 (91021)
અદર્શનાદાપતિતાઃ પુનશ્ચાદર્શનં ગતાઃ।
સ્નેહસ્તત્ર ન કર્તવ્યો વિપ્રયોગો હિ તૈર્ધ્રુવમ્॥ 13-244-12 (91022)
કુટુમ્બપુત્રદારાંશ્ચ શરીરં ધનસઞ્ચયમ્।
ઐશ્વર્યં સ્વસ્તિતા ચેતિ ન મુહ્યેત્તત્ર પણ્ડિતઃ॥ 13-244-13 (91023)
સુખમેકાન્તતો નાસ્તિ શક્રસ્યાપિ ત્રિવિષ્ટપે।
તત્રાપિ સુમહદ્દુઃખં ન નિત્યં લભતે સુખમ્॥ 13-244-14 (91024)
સુખસ્યાન્તરં દુઃખં દુઃખસ્યાનન્તરં સુખમ્।
ક્ષયા નિચયાઃ સર્વે પતનાન્તાઃ સમુચ્છ્રયાઃ॥ 13-244-15 (91025)
સંયોગા *********** મરણાન્તં ચ જીવિતમ્।
ઉચ્છ્રયાંશ્ચ નિપાતાશ્ચ દૃષ્ટ્યા પ્રત્યક્ષતસ્ત્રયમ્।
અનિત્યમસુખં ચેતિ વ્યવસ્યેત્સર્વમેવ ચ॥ 13-244-16 (91026)
અર્થાનામાર્જને દુઃખમાર્જિતાનાં તુ રક્ષણે।
નાશે દુઃખં વ્યયે દુઃખં ધિગર્થં દુઃખભાજનમ્॥ 13-244-17 (91027)
અર્થવન્તં નરં નિત્યં પઞ્ચાભિઘ્નન્તિ શત્રવઃ।
રાજા ચોરશ્ચ દાયાદા ભૂતાનિ ક્ષય એવ ચ॥ 13-244-18 (91028)
અર્થમેવ હ્યનર્થસ્ય મૂલમિત્યવધારય।
ન હ્યનર્થાઃ પ્રબાધન્તે નરમર્તવિવર્જિતમ્॥ 13-244-19 (91029)
અર્થપ્રાપ્તિર્મહદ્દુઃખમાકિઞ્ચિન્યં પરં સુખમ્।
ઉપદ્રવેષુ ચાર્થાનાં દુઃખં હિ નિયતં ભવેત્॥ 13-244-20 (91030)
ધનલોભેન તૃષ્ણાયા ન તૃપ્તિરુપલભ્યતે।
લબ્ધાશ્રયો વિવર્ધેત સમિદ્ધ ઇવ પાવકઃ॥ 13-244-21 (91031)
જિત્વાઽપિ પૃથિવીં કૃત્સ્નાં ચતુઃસાગરમેખલામ્।
સાગરાણાં પુનઃ પારં જેતુમિચ્છત્યસંશયમ્॥ 13-244-22 (91032)
અલં પરિગ્રહેણેહ દોષવાન્હિ પરિગ્રહઃ।
કોશકારઃ ક્રિમિર્દેવિ બધ્યતે હિ પરિગ્રહાત્॥ 13-244-23 (91033)
એકોઽપિ પૃથિવીં કૃત્સ્નામેકચ્છત્રાં પ્રશાસ્તિ ચ।
એકસ્મિન્નેવ રાષ્ટ્રે તુ સ ચાપિ નિવસેન્નૃપઃ॥ 13-244-24 (91034)
તસ્મિન્રાષ્ટ્રેઽપિ નગરમેકમેવાધિતિષ્ઠતિ।
નગરેઽપિ ગૃહં ચૈકં ભવેત્તસ્ય નિવેશનમ્॥ 13-244-25 (91035)
એક એવ પ્રતિષ્ઠઃ સ્યાદાવાસસ્તદ્ગૃહેઽપિ ચ।
આવાસે શયનં ચૈકં નિશિ યત્ર પ્રલીયતે॥ 13-244-26 (91036)
શયનસ્યાર્ધમેવાસ્ય સ્ત્રિયાશ્ચાર્ધં વિધીયતે।
તદનેન પ્રસઙ્ગેન સ્વલ્પેનૈવ હિ યુજ્યતે॥ 13-244-27 (91037)
સર્વં મમેતિ સમ્મૂઢો બલં પશ્યતિ બાલિશઃ।
એવં સર્વોપયોગેષુ સ્વલ્પમસ્ય પ્રયોજનમ્॥ 13-244-28 (91038)
તણ્ડુલપ્રસ્થમાત્રેણ યાત્રા સ્યાત્સર્વદેહિનામ્।
તતો ભૂયસ્તરો યોગો દુઃખાય તપનાય ચ॥ 13-244-29 (91039)
નાસ્તિ તૃષ્ણાસમં દુઃખં નાસ્તિ ત્યાગસમં સુખમ્।
સર્વાન્કામાન્પરિત્યજ્ય બ્રહ્મભૂયાય કલ્પતે॥ 13-244-30 (91040)
યા દુસ્ત્યજા દુર્મતિભિર્યા ન જીર્યતિ જીર્યતઃ।
યોઽસૌ પ્રાણાન્તિકો રોગસ્તાં તૃષ્ણાં ત્યજતઃ સુખમ્॥ 13-244-31 (91041)
ન જાતુ કામઃ કામાનામુપભોગેન શામ્યતિ।
હવિષા કુષ્ણવર્ત્મેવ ભૂય એવાભિવર્ધતે॥ 13-244-32 (91042)
અલાભેનૈવ કામાનાં શોકં ત્યજતિ પણ્ડિતઃ।
આયાસવિટપસ્તીવ્રઃ કામાગ્નિઃ કર્ષણારણિઃ।
ઇન્દ્રિયાર્થૈશ્ચ સમ્મોહ્ય દહત્યકુશલં જનમ્॥ 13-244-33 (91043)
યત્પૃથિવ્યાં વ્રીહિયવં હિરણ્યં પશવઃ સ્ત્રિયઃ।
નાલમેકસ્ય પર્યાપ્તમિતિ પશ્યન્ન મુહ્યતિ॥ 13-244-34 (91044)
યચ્ચ કામસુખં લોકે યચ્ચ દિવ્યં મહત્સુખમ્।
તૃષ્ણાક્ષયસુખસ્યૈતે નાર્હતઃ ષોડશીં કલામ્॥ 13-244-35 (91045)
ઇન્દ્રિયાણીન્દ્રિયાર્થેષુ નૈવ ધીરો નિયોજયેત્।
મનઃષષ્ઠાનિ સંયમ્ય નિત્યમાત્મનિ યોજયેત॥ 13-244-36 (91046)
ઇન્દ્રિયાણાં વિસર્ગેણ દોષમૃચ્છત્યસંશયમ્।
સંનિયમ્ય નુ તાન્યેવ તતઃ સિદ્ધિમવાપ્નુયાત્॥ 13-244-37 (91047)
ષણ્ણામાત્મનિ યુક્તાનામૈશ્વર્યં યોઽધિગચ્છતિ।
ન ચ પાપૈર્ન ચાનર્થૈઃ સંયુજ્યેત વિચક્ષણઃ॥ 13-244-38 (91048)
અપ્રમત્તઃ સદા રક્ષેદિન્દ્રિયાણિ વિચક્ષણઃ।
અરક્ષિતેષુ તેષ્વાશુ નરો નરકમેતિ હિ॥ 13-244-39 (91049)
હૃદિ કામમયશ્ચિત્રો મોહસઞ્ચયસમ્ભવઃ।
અજ્ઞાનરૂઢમૂલસ્તુ વિવિત્સાપરિષેચનઃ॥ 13-244-40 (91050)
રોષલોભમહાસ્કન્ધઃ પુરા દુષ્કૃતસારવાન્।
આયાસવિટપસ્તીવ્રશોકપુષ્પો ભયાઙ્કુરઃ॥ 13-244-41 (91051)
નાનાસઙ્કલ્પપત્રાઢ્યઃ પ્રમાદાત્પરિવર્ધિતઃ।
મહતીભિઃ પિપાસાભિઃ સમન્તાત્પરિવેષ્ટિતઃ॥ 13-244-42 (91052)
સંરોહત્યકૃતપ્રજ્ઞે પાદપઃ કામસમ્ભવઃ।
નૈવ રોહતિ તત્વજ્ઞે રૂઢો વા છિદ્યતે પુનઃ॥ 13-244-43 (91053)
કૃચ્છ્રોપાયેષ્વનિત્યેષુ નિઃસારેષુ ફલેષુ ચ।
દુઃખાદિષુ દુરન્તેષુ કામયોગેષુ કા રતિઃ॥ 13-244-44 (91054)
ઇન્દ્રિયેષુ ચ જીર્યત્સુ ચ્છિદ્યમાને તતાઽઽયુષિ।
પુરસ્તાચ્ચ સ્થિતે મૃત્યૌ કિં સુખં પશ્યતાસુખે॥ 13-244-45 (91055)
વ્યાધિભિઃ પીડ્યમાનસ્ય નિત્યં શારીરમાનસૈઃ।
નરસ્યાકૃતકૃત્યસ્ય કિં સુખં મરણે સતિ॥ 13-244-46 (91056)
સઞ્ચિન્વાનં તમેવાર્થં કામાનામવિતૃપ્તકમ્।
વ્યાઘ્રઃ પશુમિવારણ્યે મૃત્યુરાદાય ગચ્છતિ॥ 13-244-47 (91057)
જન્મમૃત્યુજરાદુઃખૈઃ સતતં સમભિદ્રુતઃ।
સંસારે પચ્યમાનસ્તુ પાપાન્નોદ્વિજતે જનઃ॥ 13-244-48 (91058)
ઉમોવાચ। 13-244-49x (7664)
કેનોપાયેન મર્ત્યાનાં નિવર્ત્યેતે જરાન્તકૌ।
યદ્યસ્તિ ભગવન્મહ્યમેતદાચક્ષ્વ માચિરમ્॥ 13-244-49 (91059)
તપસા વા સુમહતા કર્મણા વા શ્રુતેન વા।
રસાયનપ્રયોગૈર્વા કેનાત્યેતિ જરાન્તકૌ॥ 13-244-50 (91060)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-244-51x (7665)
નૈતદસ્તિ મહાભાગે જરામૃત્યુનિવર્તનમ્।
સર્વલોકેષુ જાનીહિ મોક્ષાદન્યત્ર ભામિનિ॥ 13-244-51 (91061)
ન ધનેન ન રાજ્યેન નોગ્રેણ તપસાઽપિ વા।
મરણં નાતિતરતે વિના મુક્ત્યા શરીરિણઃ॥ 13-244-52 (91062)
અશ્વમેધસહસ્રાણિ વાજપેયશતાનિ ચ।
ન તરન્તિ જરામૃત્યૂ નિર્વાણાધિગમાદ્વિના॥ 13-244-53 (91063)
ઐસ્વર્યં ધનધાન્યં ચ વિદ્યાલાભસ્તપસ્તથા।
રસાયનપ્રયોગાદ્વૈ ન તરન્તિ જરાન્તકૌ॥ 13-244-54 (91064)
દાનયજ્ઞતપઃશીલરસાયનવિદોઽપિ વા।
સ્વાધ્યાયનિરતા વાઽપિ ન તરન્તિ જરાન્તકૌ॥ 13-244-55 (91065)
દેવદાનવગન્ધર્વકિન્નરોરગરાક્ષસાન્।
સ્વવશે કુરુતે કાલો ન કાલસ્યાસ્ત્યગોચરઃ॥ 13-244-56 (91066)
ન હ્યહાનિ નિવર્તન્તે ન માસા ન પુનઃ ક્ષપાઃ।
સ્રેયં પ્રપદ્યતે ધ્યાનમજસ્રં ધ્રુવમવ્યયમ્॥ 13-244-57 (91067)
સ્રવન્તિ ન નિવર્તન્તે સ્રોતાંસિ સરિતામિવ।
આયુરાદાય મર્ત્યાનામહોરાત્રેષુ સન્તતમ્॥ 13-244-58 (91068)
જીવિતં સર્વભૂતાનામક્ષયઃ ક્ષપયન્નસૌ।
આદિત્યો હ્યસ્તમભ્યેતિ પુનઃ પુનરુદેતિ ચ॥ 13-244-59 (91069)
યસ્યાં રાત્ર્યાં વ્યતીતાયામાયુરલ્પતરં ભવેત્।
ગાધોદકે મત્સ્ય ઇવ કિન્નુ તસ્ય કુમારતા॥ 13-244-60 (91070)
મરણં હિ શરીરસ્ય નિયતં ધ્રુવમેવ ચ।
તિષ્ઠન્નપિ ક્ષણં સર્વઃ કાલસ્યૈતિ વશં પુનઃ॥ 13-244-61 (91071)
ન મ્રિયેરન્ન જીર્યેરન્યદિ સ્યુઃ સર્વદેહિનઃ।
ન ચાનિષ્ટં પ્રવર્તેત શોકો વા પ્રાણિનં ક્વચિત્॥ 13-244-62 (91072)
અપ્રમત્તઃ પ્રમત્તેષુ કાલો ભૂતેષુ તિષ્ઠતિ।
અપ્રમત્તસ્ય કાલસ્ય ક્ષયં પ્રાપ્તો ન મુચ્યતે॥ 13-244-63 (91073)
શ્વઃકાર્યમદ્ય કુર્વીત પૂર્વાહ્ણે ચાપરાહ્ણિકમ્।
કોપિ તદ્વેદ યત્રાસૌ મૃત્યુના નાભિવીક્ષિતઃ॥ 13-244-64 (91074)
વર્ષાસ્વિદં કરિષ્યામિ ઇદં ગ્રીષ્મવસન્તયોઃ।
ઇતિ બાલશ્ચિન્તયતિ અન્તરાયં ન બુધ્યતિ॥ 13-244-65 (91075)
ઇદં મે સ્યાદિદં મે સ્યાદિત્યેવં મનસા નરાઃ।
અનવાપ્તેષુ કામેષુ હ્રિયન્તે મરણં પ્રતિ॥ 13-244-66 (91076)
કાલપાશેન બદ્ધાનામહન્યહનિ જીર્યતામ્।
કા શ્રદ્ધા પ્રાણિનાં માર્ગે વિષમે ભ્રમતાં સદા॥ 13-244-67 (91077)
યુવૈવ ધર્મશીલઃ સ્યાદનિમિત્તં હિ જીવિતમ્।
ફલાનામિવ પક્વાનાં સદા હિ પતનાદ્ભયમ્॥ 13-244-68 (91078)
મર્ત્યસ્ય કિં ધનૈર્દારૈઃ પુત્રૈર્ભોગૈઃ પ્રિયૈરપિ।
એકાહ્ના સર્વમુત્સૃજ્ય મૃત્યોસ્તુ વશમન્વિયાત્। 13-244-69 (91079)
જાયામાનાંશ્ચ સમ્પ્રેક્ષ્ય મ્રિયમાણાંસ્તથૈવ ચ।
ન સંવેગોસ્તિ ચેત્પુંસઃ કાષ્ઠલોસમો હિ સઃ॥ 13-244-70 (91080)
વિનાશિનો હ્યધ્રુવજીવિતસ્ય
કિં બન્ધુભિર્મિત્રપરિગ્રહૈશ્ચ।
વિહાય યદ્ગચ્છતિ સર્વમેવં
ક્ષણેન ગત્વા ન નિવર્તતે ચ॥ 13-244-71 (91081)
એવં ચિન્તયતો નિત્યં સર્વાર્થાનામનિત્યતામ્।
ઉદ્વેગો જાયતે શીઘ્રં નિર્વાણસ્ય પુરસ્સરઃ॥ 13-244-72 (91082)
તેનોદ્વેગેન ચાપ્યસ્ય વિમર્શો જાયતે પુનઃ।
વિમર્શો નામ વૈરાગ્યં સર્વદ્રવ્યેષુ જાયતે॥ 13-244-73 (91083)
વૈરાગ્યેણ પરાં શાન્તિં લભન્તે માનવાઃ શુભે।
મોક્ષસ્યોપનિષદ્દિવ્યં વૈરાગ્યમિતિ નિશ્ચિતમ્॥ 13-244-74 (91084)
એતત્તે કથિતં દેવિ વૈરાગ્યોત્પાદનં વચઃ।
એવં સઞ્ચિન્ત્ય સઞ્ચિન્ત્ય મુચ્યન્તે હિ મુમુક્ષવઃ॥ ॥ 13-244-75 (91085)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુશ્ચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 244 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-244-18 દારાશ્ચોરાશ્ચેતિ ક.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 245
॥ શ્રીઃ ॥
13.245. અધ્યાયઃ 245
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ સાઙ્ખ્યજ્ઞાનપ્રતિપાદનપૂર્વકમવ્યક્તાદિચતુર્વિંશતિતત્વાનામુત્પત્તિપ્રકારાદિકથનમ્॥ 1 ॥ તથા સત્ત્વાદિગુણાનાં કાર્યવિશેષનિરૂપણમ્॥ 2 ॥ તથા ભૂતપઞ્ચકાદિગુણપ્રતિપાદનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
મહેશ્વર ઉવાચ।
સાઙ્ખ્યજ્ઞાનં પ્રવક્ષ્યામિ યથાવત્તે શુચિસ્મિતે।
યજ્જ્ઞાત્વા ન પુનર્મર્ત્યઃ સંસારેષુ પ્રવર્તતે॥ 13-245-1 (91086)
જ્ઞાનેનૈવ વિમુક્તાસ્તે સાઙ્ખ્યાઃ સંન્યાસકોવિદાઃ।
શરીરં તુ તપો ઘોરં સાઙ્ખ્યાઃ પ્રાહુર્નિરર્થકમ્। 13-245-2 (91087)
પઞ્ચવિંશતિકં જ્ઞાનં તેષાં જ્ઞાનમિતિ સ્મૃતમ્।
મૂલપ્રકૃતિરવ્યક્તમવ્યક્તાજ્જાયતે મહાન્॥ 13-245-3 (91088)
મહતોઽભૂદહઙ્કારસ્તસ્માત્તન્માત્રપઞ્ચકમ્।
ઇન્દ્રિયાણિ દશૈકં ચ તન્માત્રેભ્યો ભવન્ત્યુત॥ 13-245-4 (91089)
તેભ્યો ભૂતાનિ પઞ્ચાસ્ય શરીરં યૈઃ પ્રવર્તતે।
ઇતિ ક્ષેત્રસ્ય સંક્ષેપં ચતુર્વિંશતિરિષ્યતે।
પઞ્ચવિંશતિત્યાહુઃ પુરુષેણેહ સઙ્ખ્યયા॥ 13-245-5 (91090)
સત્વં રજસ્તમશ્ચેતિ ગુણાઃ પ્રકૃતિસમ્ભવાઃ।
તૈઃ સૃજત્યખિલં લોકં પ્રકૃતિઃ સ્વાત્મકૈર્ગુણૈઃ॥ 13-245-6 (91091)
ઇચ્છા દ્વેષઃ સુખં દુઃખં સંઘાતશ્ચેતના ધૃતિઃ।
વિકારાઃ પ્રકૃતેશ્ચૈતે વેદિતવ્યા મનીષિભિઃ॥ 13-245-7 (91092)
લક્ષણં ચાપિ સર્વેષાં વિકલ્પં ચાદિતઃ પૃથક્।
વિસ્તરેણૈવ વક્ષ્યામિ તસ્ય વ્યાખ્યામહં શૃણુ॥ 13-245-8 (91093)
નિત્યમેકમણુ વ્યાપિ ક્રિયાહીનમહેતુકમ્।
અગ્રાહ્યમિન્દ્રિયૈઃ સર્વૈરેતદવ્યક્તલક્ષણમ્॥ 13-245-9 (91094)
અવ્યક્તં પ્રકૃતિર્મૂલં પ્રધાનં યોનિરવ્યયમ્।
અવ્યક્તસ્યૈવ નામાનિ શબ્દૈઃ પર્યાયવાચકૈઃ॥ 13-245-10 (91095)
તત્સૂક્ષ્મત્વાદનિર્દેશ્યં તત્સદિત્યભિધીયતે।
તન્મૂલં ચ જગત્સર્વં તન્મૂલા સૃષ્ટિરિષ્યતે॥ 13-245-11 (91096)
સત્વાદયઃ પ્રકૃતિજા ગુણાસ્તાન્પ્રબ્રવીમ્યહમ્॥ 13-245-12 (91097)
સુખં તુષ્ટિઃ પ્રકાશશ્ચ ત્રયસ્તે સાત્વિકા ગુણાઃ।
રાગદ્વેષૌ સુખં દુઃખં સ્તમ્ભશ્ચ રજસો ગુણાઃ।
અપ્રકાશો ભયં મોહસ્તન્દ્રી ચ તમસો ગુણાઃ॥ 13-245-13 (91098)
શ્રદ્ધા પ્રહર્ષો વિજ્ઞાનમસંમોહો દયા ધૃતિઃ।
સત્વે પ્રવૃત્તે વર્ધન્તે વિપરીતે વિપર્યયઃ॥ 13-245-14 (91099)
કામક્રોધૌ મનસ્તાપો લોભો મોહસ્તથામૃષા।
પ્રવૃદ્ધે પરિવર્ધન્તે રજસ્યેતાનિ સર્વશઃ॥ 13-245-15 (91100)
વિષાદઃ સંશયો મોહસ્તન્દ્રી નિદ્રા ભયં તથા।
તમસ્યેતાનિ વર્ધન્તે પ્રવૃદ્ધે હેત્વહેતુકમ્॥ 13-245-16 (91101)
એવમન્યોન્યમેતાનિ વર્ધન્તે ચ પુનઃપુનઃ।
હીયન્તે ચ તથા નિત્યમભિભૂતાનિ ભૂરિશઃ॥ 13-245-17 (91102)
તત્ર યત્પ્રીતિસંયુક્તં કાયેન મનસાઽપિ વા।
વર્તતે સાત્વિકો ભાવ ઇત્યુપેક્ષેત તત્તથા॥ 13-245-18 (91103)
યદા સન્તાપસંયુક્તં ચિત્તક્ષોભકરં ભવેત્।
વર્તતે રજ ઇત્યેવ તદા તદભિચિન્તયેત્॥ 13-245-19 (91104)
યદા સમ્મોહસંયુક્તં યદ્વિષાદકરં ભવેત્।
અપ્રતાર્ક્યમવિજ્ઞેયં તમસ્તદુપધારયેત્॥ 13-245-20 (91105)
સમાસાત્સાત્વિકો ધર્મઃ સમાસાદ્રાજસં ધનમ્।
સમાસાત્તામસઃ કામસ્ત્રિવર્ગે ત્રિગુણાઃ ક્રમાત્॥ 13-245-21 (91106)
બ્રહ્માદિદેવસૃષ્ટિર્યા સાત્વિકીતિ પ્રકીર્ત્યતે।
રાજસી માનવી સૃષ્ટિસ્તિર્યગ્યોનિસ્તુ તામિસી॥ 13-245-22 (91107)
ઊર્ધ્વં ગચ્છન્તિ સત્વસ્થા મધ્યે તિષ્ઠન્તિ રાજસાઃ।
જઘન્યગુણવૃતચ્તિસ્થા અધો ગચ્છન્તિ તામસાઃ॥ 13-245-23 (91108)
દેવમાનુષતિર્યક્ષુ યદ્ભૂતં સચરાચરમ્।
આદિપ્રભૃતિ સંયુક્તં વ્યાપ્તમેભિસ્ત્રિભિર્ગુણૈઃ॥ 13-245-24 (91109)
અતઃ પરં પ્રવક્ષ્યામિ મહદાદીનિ લિઙ્ગતઃ।
વિજ્ઞાનં ચ વિવેકશ્ચ મહતો લક્ષણં ભવેત્॥ 13-245-25 (91110)
મહાન્બુદ્ધિર્મતિઃ પ્રજ્ઞા નામાનિ મહતો વિદુઃ।
અહઙ્કારઃ સ વિજ્ઞેયો લક્ષણેન સમાસતઃ॥ 13-245-26 (91111)
અહઙ્કારેણ ભૂતાનાં સર્ગો નાનાવિધો ભવેત્।
અહઙ્કારનિવૃત્તિર્હિ નિર્વાણાયોપપદ્યતે॥ 13-245-27 (91112)
ખં વાયુરગ્નિઃ સલિલં પૃથિવી ચેતિ પઞ્ચમી।
મહાભૂતાનિ ભૂતાનાં સર્વેષાં પ્રભવાપ્યયૌ॥ 13-245-28 (91113)
શબ્દઃ શ્રોત્રં તથા ખાનિ ત્રયમાકાશસમ્ભવમ્।
સ્પર્શવત્પ્રાણિનાં ચેષ્ટા પવનસ્ય ગુણાઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-245-29 (91114)
રૂપં પાકોક્ષિણી જ્યોતિશ્ચત્વારસ્તેજસો ગુણાઃ।
રસઃ સ્નેહસ્તથા જિહ્વા શૈત્યં ચ જલજા ગુણાઃ॥ 13-245-30 (91115)
ગન્ધો ઘ્રાણં શરીરં ચ પૃથિવ્યાસ્તે ગુણાસ્ત્રયઃ।
ઇતિ સર્વગુણા દેવિ વિખ્યાતાઃ પાઞ્ચભૌતિકાઃ॥ 13-245-31 (91116)
ગુણાન્પૂર્વસ્યપૂર્વસ્ય પ્રાપ્નુવન્ત્યુત્તરાણિ તુ।
તસ્માન્નૈકગુણાશ્ચેહ દૃશ્યન્તે બૂતસૃષ્ટયઃ॥ 13-245-32 (91117)
ઉપલભ્યાપ્સુ યે ગન્ધં કેચિદ્બ્રૂયુરનૈપુણાઃ।
અપાં ગન્ધગુણં પ્રાજ્ઞા નેચ્છન્તિ કમલેક્ષણે॥ 13-245-33 (91118)
તદ્ગન્ધત્વમપાં નાસ્તિ પૃથિવ્યા એવ તદ્ગુણઃ।
ભૂમિર્ગન્ધે રસે સ્નેહો જ્યોતિશ્ચક્ષુષિ સંસ્થિતમ્।
પ્રાણાપાનાશ્રયોઃ વાયુઃ ખેષ્વાકાશઃ શરીરિણાં 13-245-34 (91119)
કેશાસ્થિનખદન્તત્વક્પાણિપાદશિરાંસિ ચ।
પૃષ્ઠોદરકટિગ્રીવાઃ સર્વં ભૂમ્યાત્મકં સ્મૃતમ્॥ 13-245-35 (91120)
યત્કિઞ્ચિદપિ કાયેઽસ્મિન્ધાતુદોષમલાશ્રિતમ્।
તત્સર્વં ભૌતિકં વિદ્ધિ દેહૈરેવાસ્ય સ્વામિકમ્॥ 13-245-36 (91121)
બુદ્ધીન્દ્રિયાણિ કર્ણત્વક્ચક્ષુર્જિહ્વાઽથ નાસિકા।
કર્મેન્દ્રિયાણિ વાક્પાણિપાદૌ મેઢ્રં ગુદસ્તથા॥ 13-245-37 (91122)
શબ્દઃ સ્પર્શશ્ચ રૂપં ચ રસો ગન્ધશ્ચ પઞ્ચમઃ।
બુદ્ધીન્દ્રિયાર્થાઞ્જાનીયાદ્ભૂતેભ્યસ્ત્વભિનિઃસૃતાન્॥ 13-245-38 (91123)
વાક્યં ક્રિયા ગતિઃ પ્રીતિરુત્સર્ગશ્ચેતિ પઞ્ચધા।
કર્મેન્દ્રિયાર્થાઞ્જાનીયાત્તે ચ ભૂતોદ્ભવા મતાઃ॥ 13-245-39 (91124)
ઇન્દ્રિયાણાં તુ સર્વેષામીશ્વરં મન ઉચ્યતે।
પ્રાર્થનાલક્ષણં તચ્ચ ઇન્દ્રિયં તુ મનઃ સ્મૃતમ્॥ 13-245-40 (91125)
નિયુઙ્ક્તે ચ સદા તાનિ ભૂતાનિ મનસા સહ।
નિયમે ચ વિસર્ગે ચ મનસઃ કારણં પ્રભુઃ॥ 13-245-41 (91126)
ઇન્દ્રિયાણીન્દ્રિયાર્થાશ્ચ સ્વભાવશ્ચેતના ધૃતિઃ।
ભૂતાભૂતવિકારશ્ચ શરીરમિતિ સંસ્મૃતમ્॥ 13-245-42 (91127)
શરીરાચ્ચ પરો દેહી શરીરં ચ વ્યપાશ્રિતઃ।
શરીરિણઃ શરીરસ્ય સોઽન્તરં વેત્તિ વૈ મુનિઃ॥ 13-245-43 (91128)
રસઃ સ્પર્શસ્ચ ગન્ધશ્ચ રૂપં શબ્દવિવર્જિતમ્।
અશરીરં શરીરેષુ દિદૃક્ષેત નિરિન્દ્રિયમ્। 13-245-44 (91129)
અવ્યક્તં સર્વદેહેષુ મર્ત્યેષ્વમરમાશ્રિતમ્।
યઃ પશ્યેત્પરમાત્માનં બન્ધનૈઃ સ વિમુચ્યતે॥ 13-245-45 (91130)
નૈવાયં ચક્ષુષાં ગ્રાહ્યો નાપરૈરિન્દ્રિયૈરપિ।
મનસૈવ પ્રદીપ્તેન મહાનાત્મા પ્રદૃશ્યતે॥ 13-245-46 (91131)
સ હિ સર્વેષુ ભૂતેષુ સ્થાવરેષુ ચરેષુ ચ।
વસત્યેકો મહાવીર્યો નાનાભાવસમન્વિતઃ॥ 13-245-47 (91132)
નૈવ ચોર્ધ્વં ન તિર્યક્ચ નાધસ્તાન્ન કદાચન।
ઇન્દ્રિયૈરિવ બુદ્ધ્યા વા ન દૃશ્યેત કદાચન॥ 13-245-48 (91133)
નવદ્વારં પુરં ગત્વા સ્થિતોઽસૌ નિયતો વશી।
ઈશ્વરઃ સર્વલોકેષુ સ્થાવરસ્ય ચરસ્ય ચ॥ 13-245-49 (91134)
તમેવાહુરણુભ્યોઽણું તુ મહદ્ભ્યો મહત્તરમ્।
બહુધા સર્વભૂતાનિ વ્યાપ્ય તિષ્ઠતિ શાશ્વતમ્॥ 13-245-50 (91135)
ક્ષેત્રજ્ઞમેકતઃ કૃત્વા સર્વં ક્ષેત્રમથૈકતઃ।
એવં સ વિમૃશેજ્જ્ઞાની સંયતઃ સતતં હૃદિ॥ 13-245-51 (91136)
પુરુષઃ પ્રકૃતિસ્થો હિ ભુઙ્ક્તે પ્રકૃતિજાન્ગુણાન્।
અકર્તા લેપકો નિત્યો મધ્યસ્થઃ સર્વકર્મણામ્॥ 13-245-52 (91137)
કાર્યકારણકર્તૃત્વે હેતુઃ પ્રકૃતિરુચ્યતે।
પુરુષઃ સુખદુઃખાનાં ભોક્તૃત્વે હેતુરુચ્યતે॥ 13-245-53 (91138)
અજય્યોઽયમચિન્ત્યોઽયમવ્યક્તોઽયં સનાતનઃ।
દેહી તેજોમયો દેહિ તિષ્ઠતીત્યપરે વિદુઃ॥ 13-245-54 (91139)
જ્ઞાનમૂષ્મા ચ વાયુશ્ચ શરીરે જીવસંજ્ઞકઃ।
ઇત્યેતે નિશ્ચિતા બુદ્ધ્યા તત્રૈતે બુદ્ધિચિન્તકાઃ॥ 13-245-55 (91140)
અપરે સર્વલોકાંશ્ચ વ્યાપ્ય તિષ્ઠન્તમીશ્વરમ્।
બ્રુવતે કેચિદત્રૈવ તિલતૈલવદાસ્થિતમ્॥ 13-245-56 (91141)
અપરે નાસ્તિકા મૂઢા હીનત્વાત્સ્થૂલલક્ષણૈઃ।
નાસ્ત્યાત્મેતિ વિનિશ્ચિત્યાપ્રજ્ઞાસ્તે નિરયાલયાઃ॥ 13-245-57 (91142)
એવં નાનાવિધા નૈવ વિમૃશન્તિ મહેશ્વરમ્॥ 13-245-58 (91143)
ઉમોવાચ। 13-245-59x (7666)
ભગવન્બ્રાહ્મણો લોકે નિત્યમક્ષરમવ્યયમ્।
અસ્ત્યાત્મા સર્વભૂતેષુ હેતુસ્તત્ર સુદુર્ગમઃ॥ 13-245-59 (91144)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-245-60x (7667)
ઋષિભિશ્ચાપિ દેવૈશ્ચ વ્યક્તમેષ ન દૃશ્યતે।
દૃષ્ટ્વા તુ તં મહાત્માનં પુનસ્તુ ન નિવર્તતે॥ 13-245-60 (91145)
તસ્માત્તદ્દર્શનાદેવ વિન્દતે પરમાં ગતિમ્।
ઇતિ તે કથિતો દેવિ સાઙ્ખ્યધર્મઃ સનાતનઃ।
કપિલાદિભિરાચાર્યૈઃ સેવિતઃ પરમર્ષિભિઃ॥ ॥ 13-245-61 (91146)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 245 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-245-59 અસ્ત્યાત્મા સર્વદેહેષ્વિતિ ઙ. પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 246
॥ શ્રીઃ ॥
13.246. અધ્યાયઃ 246
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ યોગનિરૂપણપૂર્વકં તત્ફલપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
મહેશ્વર ઉવાચ।
સાઙ્ખ્યજ્ઞાને નિયુક્તાનાં યથાવત્કીર્તિતં મયા।
યોગધર્મં પુનઃ કૃત્સ્નં કીર્તયિષ્યામિ તે શૃણુ॥ 13-246-1 (91147)
સ ચ યોગો દ્વિધા ભિન્નો બ્રહ્મિદેવર્ષિસમ્મતઃ।
સમાનમુભયત્રાપિ વૃત્તં શાસ્ત્રપ્રચોદિતમ્॥ 13-246-2 (91148)
ચ ચાષ્ટગુણમૈશ્વર્યમધિકૃત્ય વિધીયતે।
સાયુજ્યં સર્વદેવાનાં યોગધર્મં પરં શ્રિતાઃ॥ 13-246-3 (91149)
જ્ઞાનં સર્વસ્ય યોગસ્ય મૂલમિત્યવધારય।
વ્રતોપવાસનિયમૈસ્તત્સર્વં ચાપિ બૃંહયેત્॥ 13-246-4 (91150)
ઐકાત્મ્યં બુદ્ધિમનસોરિન્દ્રિયાણાં ચ સર્વશઃ।
આત્મનો વેદિતં પ્રાજ્ઞે જ્ઞાનમેતત્તુ યોગિનામ્॥ 13-246-5 (91151)
અર્ચયેદ્બ્રાહ્મણાનગ્નિં દેવતાયતનાનિ ચ।
વર્જયેદશિવં ભાવં સર્વસત્ત્વમુપાશ્રિતઃ॥ 13-246-6 (91152)
દાનમધ્યયનં શ્રુદ્ધા વ્રતાનિ નિયમાસ્તથા।
સત્યમાહારશુદ્ધિશ્ચ શૌચમિન્દ્રિયનિગ્રહઃ।
એતૈશ્ચ વર્ધતે તેજઃ પાપં ચાપ્યવધૂયતે॥ 13-246-7 (91153)
નિર્ધૂતપાપસ્તેજસ્વી લઘ્વાહારો જિતેન્દ્રિયઃ।
અમોધો નિર્મલો દાન્તઃ પશ્ચાદ્યોગં સમાચરેત્॥ 13-246-8 (91154)
અવરુધ્યાત્મનઃ પૂર્વં મત્સ્યઘાત ઇવામિષમ્।
એકાન્તે વિજને દેશે સર્વતઃ સંવૃતે શુચૌ।
કલ્પયેદાસનં તત્ર સ્વાસ્તીર્ણં મૃદુભિઃ કુશૈઃ॥ 13-246-9 (91155)
ઉપવિશ્યાસને તસ્મિન્નૃજુકાયશિરોધરઃ।
અવ્યગ્રઃ સુખમાસીનઃ સ્વાઙ્ગાનિ ન વિકમ્પયેત્।
સમ્પ્રેક્ષ્ય નાસિકાગ્રં સ્વં દિશશ્ચાનવલોકયન્॥ 13-246-10 (91156)
મનોઽવસ્થાપનં દેવિ યોગસ્યોપનિષદ્ભવેત્।
તસ્માત્સર્વપ્રયત્નેન મનોઽવસ્થાપયેત્સદા॥ 13-246-11 (91157)
ત્વક્છ્રોત્રં ચ તતો જિહ્વા ઘ્રાણં ચક્ષુશ્ચ સંહરેત્।
પઞ્ચેન્દ્રિયાણિ સન્ધાય મનસિ સ્થાપયેદ્બુધઃ॥ 13-246-12 (91158)
સર્વં ચાપોહ્ય સઙ્કલ્પમાત્મનિ સ્થાપયેન્મનઃ।
યદૈતાન્યવતિષ્ઠન્તે મનઃષષ્ઠાનિ ચાત્મનિ॥ 13-246-13 (91159)
પ્રાણાપાનૌ તદા તસ્ય યુગપત્તિષ્ઠતો વશે।
પ્રાણે હિ વશમાપન્ને યોગસિદ્ધિર્ધ્રુવા ભવેત્॥ 13-246-14 (91160)
શરીરં ચિન્તયેત્સર્વં વિપાટ્ય ચ સમીપતઃ।
અન્તર્દેહગતિં ચાપિ પ્રાણાનાં પરિચિન્તયેત્॥ 13-246-15 (91161)
તતો મૂર્ધાનમગ્નિં ચ શરીરં પરિપાલયેત્।
પ્રાણો મૂર્ધનિ ચ શ્વાસો વર્તમાને વિચેષ્ટતે॥ 13-246-16 (91162)
સજ્જસ્તુ સર્વભૂતાત્મા પુરુષઃ સ સનાતનઃ।
મનો બુદ્ધિરહઙ્કારો ભૂતાનિ વિષયાંશ્ચ સઃ॥ 13-246-17 (91163)
બસ્તિર્મૂલં ગુદં ચૈવ પાવકં ચ સમાશ્રિતઃ।
વહન્મૂત્રં પુરીષં ચ સદાઽપાનઃ પ્રવર્તતે॥ 13-246-18 (91164)
અતઃ પ્રવૃત્તિર્દેહષુ કર્મ ચાપાનસંયુતમ્।
ઉદીરયન્સર્વધાતૂનન્ત ઊર્ધ્વં પ્રવર્તતે।
ઉદાન ઇતિ તં વિદ્યુરધ્યાત્મકુશલા જનાઃ॥ 13-246-19 (91165)
સન્ધૌસન્ધૌ સ નિર્વિષ્ટઃ સર્વચેષ્ટાપ્રવર્તકઃ।
શરીરેષુ મનુષ્યાણાં વ્યાન ઇત્યુપદિશ્યતે॥ 13-246-20 (91166)
ધાતુષ્વગ્નૌ ચ વિતતઃ સમાનોઽગ્નિઃ સમીરણઃ।
સ એવ સર્વચેષ્ટાનામન્તકાલે નિવર્તકઃ॥ 13-246-21 (91167)
પ્રાણાનાં સન્નિપાતેષુ સંસર્ગાદ્યઃ પ્રજાયતે।
ઊષ્મા સોગ્નિરિતિ જ્ઞેયઃ સોન્નં પચતિ દેહિનામ્॥ 13-246-22 (91168)
અપાનપ્રાણયોર્મધ્યે વ્યાનોદાનાવુપાશ્રિતૌ।
સમન્વિતઃ સમાનેન સમ્યક્પચતિ પાવકઃ॥ 13-246-23 (91169)
શરીરમધ્યે નાભિઃ સ્યાન્નાભ્યામગ્નિઃ પ્રતિષ્ઠિતઃ।
અગ્નૌ પ્રાણાશ્ચ સંયુક્તાઃ પ્રાણેષ્વાત્મા વ્યવસ્થિતઃ॥ 13-246-24 (91170)
પક્વાશયસ્ત્વધો નાભેરૂર્ધ્વમામાશયસ્તથા।
નાભિર્મધ્યે શરીરસ્ય સર્વપ્રાણાશ્ચ સંશ્રિતાઃ॥ 13-246-25 (91171)
સ્થિતાઃ પ્રાણાદયઃ સર્વે તિર્યગૂર્ધ્વમધશ્વરાઃ।
વહન્ત્યન્નરસાન્નાડ્યો દશપ્રાણાગ્નિચોદિતાઃ॥ 13-246-26 (91172)
યોગિનામેષ માર્ગસ્તુ પઞ્ચસ્વેતેષુ તિષ્ઠતિ।
જિતશ્રમઃ સમાસીનો મૂર્ધન્યાત્માનમાદધેત્॥ 13-246-27 (91173)
મૂર્ધન્યાત્માનમાધાય ભ્રુવોર્મધ્યે મનસ્તથા।
સન્નિરુધ્ય તતઃ પ્રાણાનાત્માનં ચિન્તયેત્પરમ્॥ 13-246-28 (91174)
પ્રાણે ત્વપાનં યુઞ્જીત પ્રાણાંશ્ચાપાનકર્મણિ।
પ્રાણાપાનગતી રુદ્ધ્વા પ્રાણાયામપરો ભવેત્॥ 13-246-29 (91175)
એવમન્તઃ પ્રયુઞ્જીત પઞ્ચ પ્રાણાન્પરસ્પરમ્।
વિજને સમ્મિતાહારો મુનસ્તૂષ્ણીં નિરુચ્છ્વસન્॥ 13-246-30 (91176)
અશ્રાન્તશ્ચિન્તયેદ્યોગી ઉત્થાય ચ પુનઃપુનઃ।
તિષ્ઠન્ગચ્છન્સ્વપંસ્ચાપિ યુઞ્જીતૈવમતન્દ્રિતઃ॥ 13-246-31 (91177)
એવં નિયુઞ્જતસ્તસ્ય યોગિનો યુક્તચેતસઃ।
પ્રસીદતિ મનઃ ક્ષિપ્રં પ્રસન્ને દૃશ્યતે પરમ્॥ 13-246-32 (91178)
વિધૂમ ઇવ દીપ્તોઽગ્નિરાદિત્ય ઇવ રશ્મિવાન્।
વૈદ્યુતોઽગ્નિરિવાકાશે પુરુષો દૃશ્યતેઽવ્યયઃ॥ 13-246-33 (91179)
દૃષ્ટ્વા તદાત્મનો જ્યોતિરૈશ્વર્યાષ્ટગુણૈર્યુતઃ।
પ્રાપ્નોતિ પરમં સ્થાનં સ્પૃહણીયં સુરૈરપિ॥ 13-246-34 (91180)
ઇમાન્યોગસ્ય દોષાંશ્ચ દશૈવ પરિચક્ષતે।
દોષૈર્વિઘ્ને વરારોહે યોગિનાં કવિભિઃ સ્મૃતાઃ॥ 13-246-35 (91181)
કામઃ ક્રોધો ભયં સ્વપ્નઃ સ્નેહમત્યશનં તથા।
વૈચિત્યં વ્યાધિરાલસ્યં લોભં ચ દશમં સ્મૃતમ્॥ 13-246-36 (91182)
એતૈસ્તેષાં ભવેદ્વિઘ્નો દશભિર્દેવકારિતૈઃ।
તસ્માદેતાનપાસ્યાદૌ યુઞ્જીત ચ પરં મનઃ॥ 13-246-37 (91183)
ઇમાનપિ ગુણાનષ્ટૌ યોગસ્ય પરિચક્ષતે।
ગુણૈસ્તૈરષ્ટભિર્દ્રવ્યમૈશ્વર્યમધિગમ્યતે॥ 13-246-38 (91184)
અણિમા મહિમા ચૈવ પ્રાપ્તિઃ પ્રાકામ્યમેવ હિ।
ઈશિત્વં ચ વશિત્વં ચ યત્ર કામાવસાયિતા॥ 13-246-39 (91185)
એતાનષ્ટૌ ગુણાન્પ્રાપ્ય કથઞ્ચિદ્યોગિનાં વરાઃ।
ઈશાઃ સર્વસ્ય લોકસ્ય દેવાનપ્યતિશેરતે॥ 13-246-40 (91186)
યોગોસ્તિ નૈવાત્યશિનો ન ચૈકાન્તમનશ્નતઃ।
ન ચાતિસ્વપ્નશીલસ્ય નાતિજાગતરસ્તથા॥ 13-246-41 (91187)
યુક્તાહારવિહારસ્ય યુક્તચેષ્ટસ્ય કર્મસુ।
યુક્તસ્વપ્નાવબોધસ્ય યોગો ભવતિ દુઃખહા॥ 13-246-42 (91188)
અનેનૈવ વિધાનેન સાયુજ્યં તત્પ્રકલ્પ્યતે।
સાયુજ્યં દેવસાત્કૃત્વા પ્રયુઞ્જીતાત્મભક્તિતઃ॥ 13-246-43 (91189)
અનન્યમનસા દેવિ નિત્યં તદ્ગતચેતસા।
સાયુજ્યં પ્રાપ્યતે દેવૈર્યત્નેન મહતા ચિરાત્॥ 13-246-44 (91190)
હવિર્ભિરર્ચનૈર્હોમૈઃ પ્રણામૈર્નિત્યચિન્તયા।
અર્ચયિત્વા યથાશક્તિ સ્વકં દેશં વિશન્તિ તે॥ 13-246-45 (91191)
સાયુજ્યાનાં વિશિષ્ટં ચ મામકં વૈષ્ણવં તથા।
માં પ્રાપ્ય ન નિવર્તન્તે વિષ્ણુ વા શુભલોચને॥ 13-246-46 (91192)
ઇતિ તે કથિતો દેવિ યોગધર્મઃ સનાતનઃ।
ન શક્યઃ પ્રષ્ટુમન્યેન યોગધર્મસ્ત્વયા વિના॥ ॥ 13-246-47 (91193)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષટ્ચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 246 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-246-15 નિપાત્ય ચેતિ ઙ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 247
॥ શ્રીઃ ॥
13.247. અધ્યાયઃ 247
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ સ્વમાહાત્મ્યકથનપૂર્વકં દીક્ષયા શિવલિઙ્ગાર્ચનાફલકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
ત્રિયક્ષ ત્રિદશશ્રેષ્ઠ ત્ર્યમ્બક ત્રિદશાધિપ।
ત્રિપુરાન્તક કામાઙ્ગહર ત્રિપથગાધર॥ 13-247-1 (91194)
દક્ષયજ્ઞપ્રશમન સૂલપાણેઽરિસૂદન।
નમસ્તે લોકપાલેશ લોકપાલવરપ્રદ॥ 13-247-2 (91195)
નૈકશાખમપર્યન્તમધ્યાત્મજ્ઞાનમુત્તમમ્।
અપ્રતર્ક્યમવિજ્ઞેયં સાઙ્ખ્યયોગસમન્વિતમ્॥ 13-247-3 (91196)
ભવતા પરિપૃષ્ટેન શૃણ્વન્ત્યા મમ ભાષિતમ્।
ઇદાનીં શ્રોતુમિચ્છામિ સાયુજ્યં ત્વદ્ગતં વિભો॥ 13-247-4 (91197)
કથં પરિચરન્ત્યેતે ભક્તાસ્ત્વાં પરમેષ્ઠિનમ્।
આચારઃ કીદૃશસ્તેષાં કેન તુષ્ટો ભવેદ્ભવાન્।
વર્ણ્યમાનં ત્વયા સાક્ષાત્પ્રીણયત્યધિકં હિ મા॥ 13-247-5 (91198)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-247-6x (7668)
હન્ત તે કથયિષ્યામિ મમ સાયુજ્યમદ્ભુતમ્।
યેન તે ન નિવર્તન્તે યુક્તાઃ પરમયોગિનઃ॥ 13-247-6 (91199)
અવ્યક્તોઽહમચિન્ત્યોઽહં પૂર્વૈરપિ મુમુક્ષુભિઃ।
સાઙ્ખ્યયોગૌ મયા સૃષ્ટૌ સર્વં ચાપિ ચરાચરમ્॥ 13-247-7 (91200)
અર્ચનીયોઽહમીશોઽહમવ્યયોઽહં સનાતનઃ।
અહં પ્રસન્નો ભક્તાનાં દદામ્યમરતામપિ॥ 13-247-8 (91201)
ન માં વિદુઃ સુરગણા મુનયશ્ચ તપોધનાઃ।
ત્વત્પ્રિયાર્થમહં દેવિ મદ્વિભૂતિં બ્રવીમિ તે॥ 13-247-9 (91202)
આશ્રમેભ્યશ્ચતુર્ભ્યોઽહં ચતુરો બ્રાહ્મણાઞ્શુભે।
મદ્ભક્તાન્નિર્મલાન્પુણ્યાન્સમાનીય તપસ્વિનઃ॥ 13-247-10 (91203)
વ્યાચખ્યેઽહં તથા દેવિ યોગં પાશુપતં મહત્।
ગૃહીતં તચ્ચ તૈઃ સર્વં મુખાચ્ચ મમ દક્ષિણાત્॥ 13-247-11 (91204)
શ્રુત્વા તત્ત્રિષુ લોકેષુ સ્થાપિતં ચાપિ તૈઃ પુનઃ।
ઇદાનીં ચ ત્વયા પૃષ્ટો વદામ્યેકમનાઃ શૃણુ॥ 13-247-12 (91205)
અહં પસુપતિર્નામ મદ્ભક્તા યે ચ માનવાઃ।
સર્વે પાશુપતા જ્ઞેયા ભસ્મદિગ્ધતનૂરુહાઃ॥ 13-247-13 (91206)
રક્ષાર્થં મઙ્ગલાર્થં ન પવિત્રાર્થં ચ ભામિનિ।
લિઙ્ગાર્થં ચૈવ ભક્તાનાં ભસ્મ દત્તં મયા પુરા॥ 13-247-14 (91207)
તેન સંદિગ્ધસર્વાઙ્ગા ભસ્મના બ્રહ્મચારિણઃ।
જટિલા મુણ્ડિતા વાઽપિ નાનાકારશિખણ્ડિનઃ॥ 13-247-15 (91208)
વિકૃતાઃ પિઙ્ગલાભિસ્ચ નગ્ના નાનાપ્રકારિણઃ।
ભૈક્ષં ચરન્તઃ સર્વત્ર નિઃસ્પૃહા નિષ્પરિગ્રહાઃ॥ 13-247-16 (91209)
મૃત્પાત્રહસ્તા મદ્ભક્તા મન્નિવેશિતબુદ્ધ્યઃ।
ચરન્તો નિખિલં લોકં મમ હર્ષવિવર્ધનાઃ॥ 13-247-17 (91210)
મમ પાશુપતં દિવ્યં યોગશાસ્ત્રમનુત્તમમ્।
સૂક્ષ્મં સર્વેષુ લોકેષુ વિમૃશન્તશ્ચરન્તિ તે॥ 13-247-18 (91211)
એવં નિત્યાભિયુક્તાનાં મદ્ભક્તાનાં તપસ્વિનામ્।
ઉપાયં ચિન્તયામ્યાશુ યેન મામુપયાન્તિ તે॥ 13-247-19 (91212)
સ્થાપિતં ત્રિષુ લોકેષુ શિવલિઙ્ગં મયા મમ।
નમસ્કારેણ વા તસ્ય મુચ્યન્તે સર્વકિલ્બિષૈઃ॥ 13-247-20 (91213)
ઇષ્ટં દત્તમધીતં ચ યજ્ઞાશ્ચ બહુદક્ષિણાઃ।
શિવલિઙ્ગપ્રણામસ્ય કલાં નાર્હન્તિ ષોડશીમ્॥ 13-247-21 (91214)
અર્ચયા શિવલિઙ્ગસ્ય પરિતુષ્યામ્યહં પ્રિયે।
શિવલિઙ્ગાર્ચનાયાં તુ વિદાનમપિ મે શૃણુ॥ 13-247-22 (91215)
ગોક્ષીરનવનીતાભ્યામર્ચયેદ્યઃ શિવં મમ।
ઇષ્ટસ્ય હયમેધસ્ય યત્ફલં તત્ફલં ભવેત્॥ 13-247-23 (91216)
ઘૃતમણ્ડેન યો નિત્યમર્ચયેદ્યઃ શિવં મમ।
સ ફલં પ્રાપ્નુયાન્મર્ત્યો બ્રાહ્મણસ્યાગ્નિહોત્રિણઃ॥ 13-247-24 (91217)
કેવલેનાપિ તોયેન સ્નાપયેદ્યઃ શિવં મમ।
સ ચાપિ લભતે પુણ્યં પ્રિયં ચ લભતે નરઃ॥ 13-247-25 (91218)
સઘૃતં ગુગ્ગુલુ સમ્યગ્ધૂપયેદ્યઃ શિવાન્તિકે।
ગોસવસ્ય તુ યજ્ઞસ્ય યત્ફલં તસ્ય તદ્ભવેત્॥ 13-247-26 (91219)
યસ્તુ ગુગ્ગુલપિણ્ડેન કેવલેનાપિ ધૂપયેત્।
તસ્ય રુક્મપ્રધાનસ્ય યત્ફલં તસ્ય તદ્ભવેત્॥ 13-247-27 (91220)
યસ્તુ નાનાવિધૈઃ પુષ્પૈર્મમ લિઙ્ગં સમર્ચયેત્।
સ હિ ધેનુસહસ્રસ્ય દત્તસ્ય ફલમાપ્નુયાત્। 13-247-28 (91221)
યસ્તુ દેશાન્તરં ગત્વા શિવલિઙ્ગં સમર્ચયેત્।
તસ્માત્સર્વમનુષ્યેષુ નાસ્તિ મે પ્રિયકૃત્તમઃ॥ 13-247-29 (91222)
એવં નાનાવિધૈર્દ્રવ્યૈઃ શિવલિઙ્ગં સમર્ચયેત્।
મત્સમાનો મનુષ્યેષુ ન પુનર્જાયતે નરઃ॥ 13-247-30 (91223)
અર્ચનાભિર્નમસ્કારૈરુપહારૈઃ સ્તવૈરપિ।
ભક્તો મામર્ચયેન્નિત્યં શિવલિઙ્ગેષ્વતન્દ્રિતઃ॥ 13-247-31 (91224)
પલાશબિલ્વપત્રાણિ રાજવૃક્ષસ્રજં તથા।
અર્કપુષ્પાણિ મેધ્યાનિ મત્પ્રિયાણિ વિશેષતઃ॥ 13-247-32 (91225)
ફલં વા યદિ વા શાકં પુષ્પં વા યદિ વા જલમ્।
દત્તં સમ્પ્રીણયેદ્દેવિ ભક્તૈર્મદ્ગતમાનસૈઃ॥ 13-247-33 (91226)
મમાભિપરિતુષ્ટસ્ય નાસ્તિ લોકેષુ દુર્લભમ્।
તસ્માત્તે સતતં ભક્તા મામેવાભ્યર્ચયન્ત્યુત॥ 13-247-34 (91227)
મદ્ભક્તા ન વિનશ્યન્તિ મદ્ભક્તા વીતકલ્મષાઃ।
મદ્ભક્તાઃ સર્વલોકેષુ પૂજનીયા વિશેષતઃ॥ 13-247-35 (91228)
મદ્દ્વેષિણશ્ચિ યે મર્ત્યા મદ્ભક્તદ્વેષિણશ્ચ વા।
યાન્તિ તે નરકં ઘોરમિષ્ટ્વા ક્રતુશતૈરપિ॥ 13-247-36 (91229)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં યોગં પાશુપતં મહત્।
મદ્ભક્તૈર્મનુજૈર્દેવિ શ્રાવ્યમેતદ્દિનેદિને॥ 13-247-37 (91230)
શૃણુયાદ્યઃ પઠેદ્વાઽપિ મમેદં ધર્મનિશ્ચયમ્।
સ્વર્ગં કીર્તિં ધનં ધાન્યં સ લભેત નરોત્તમઃ॥ ॥ 13-247-38 (91231)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 247 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 248
॥ શ્રીઃ ॥
13.248. અધ્યાયઃ 248
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ પાર્વતીંપ્રતિ સશ્લાઘં સ્ત્રીધર્મકથનચોદના॥ 1 ॥ પાર્વત્યા ગઙ્ગાદિમહાનદીષુ તન્નિવેદનમ્॥ 2 ॥ ગઙ્ગયા તદનુમોદનપૂર્વકં ભગવતિ તત્કથનાભ્યનુજ્ઞાનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
નારદ ઉવાચ।
એવમુક્ત્વા મહાદેવઃ શ્રોતુકામઃ સ્વયં પ્રભુઃ।
અનુકૂલાં પ્રિયાં ભાર્યાં પાર્શ્વસ્તામભ્યભાષત॥ 13-248-1 (91232)
મહેશ્વર ઉવાચ। 13-248-2x (7669)
પરાવરજ્ઞે ધર્માણાં તપોવનનિવાસિનામ્।
દીક્ષાવિધિદમોપેતે સતતં વ્રતચારિણિ।
પૃચ્છામિ ત્વાં વરારોહે પૃષ્ટા વદ મમેપ્સિતમ્॥ 13-248-2 (91233)
સાવિત્રી બ્રહ્મણઃ પત્ની કૌશિકસ્ય શચી શુભા।
લક્ષ્મીર્વિષ્ણોઃ પ્રિયા ભાર્યા ધૃતિર્ભાર્યા યમસ્ય તુ॥ 13-248-3 (91234)
માર્કણ્ડેયસ્ય ધૂમોર્ણા ઋદ્ધિર્વૈશ્રવણસ્ય તુ।
વરુણસ્ય પ્રિયા ગૌરી સવિતુશ્ચ સુવર્ચલા॥ 13-248-4 (91235)
રોહિણી શશિનો ભાર્યા સ્વાહા ચાગ્નેરનિન્દિતા।
કાશ્યપસ્યાદિતિશ્ચૈવ વસિષ્ઠસ્યાપ્યરુન્ધતી॥ 13-248-5 (91236)
એતાશ્ચાન્યાશ્ચ દેવ્યસ્તુ સર્વાસ્તાઃ પતિદેવતાઃ।
શ્રૂયન્તે લોકવિખ્યાતાસ્ત્વયા ચૈવ સહોષિતાઃ॥ 13-248-6 (91237)
તાભિશ્ચ પૂજિતાઽપિ ત્વમનુવૃત્ત્યનુભાષણૈઃ।
તસ્માત્તુ પરિપૃચ્છામિ ધર્મજ્ઞે લોકસમ્મતે॥ 13-248-7 (91238)
સ્ત્રીધર્મં શ્રોતુમિચ્છામિ ત્વયૈવ સમુદાહૃતમ્।
સધ્રમચારિણી મે ત્વં લોકસન્ધારિણી તથા॥ 13-248-8 (91239)
અયં હિ સ્ત્રીગણસ્ત્વાં તુ અનુયાતિ ન મુઞ્ચતિ।
ત્વત્પ્રસાદાદ્ધિતં શ્રોતું સ્ત્રીવૃત્તં શુભલક્ષણમ્॥ 13-248-9 (91240)
ત્વયા ચોક્તં વિશેષેણ ગુણભૂતં હિ તિષ્ઠતિ।
સ્ત્રિય એવ સદા લોકે સ્ત્રીગણસ્ય ગતિઃ પ્રિયે॥ 13-248-10 (91241)
શશ્વદ્ગૌર્ગોષુ ગચ્છેત નાન્યત્ર રમતે નરઃ।
એવં લોકગતિર્દેવિ આદિપ્રભૃતિ વર્તતે॥ 13-248-11 (91242)
પ્રમદોક્તં તુ યત્કિઞ્ચિત્તત્સ્ત્રીષુ બહુમન્યતે।
ન તથા મન્યતે સ્ત્રીષુ પુરુષોક્તમનિન્દિતે॥ 13-248-12 (91243)
ત્વયૈષ વિદિતો હ્યર્થઃ સ્ત્રીણાં ધર્મઃ સનાતનઃ।
તસ્માત્ત્વાં પ્રતિ પૃચ્છામિ પૃષ્ટા વદ મમેપ્સિતમ્॥ 13-248-13 (91244)
નારદ ઉવાચ। 13-248-14x (7670)
એવમુક્તા તદા દેવી મહાદેવેન શોભના।
સોદ્વેગા ચ સલજ્જા ચ નાવદત્તત્ર કિઞ્ચન।
પુનઃ પુનસ્તદા દેવી દેવઃ કિમિતિ ચાબ્રવીત્॥ 13-248-14 (91245)
ઉમોવાચ। 13-248-15x (7671)
ભગવન્દેવદેવેશ સુરાસુરનમસ્કૃત।
ત્વદન્તિકે મયા વક્તું સ્ત્રીણાં ધર્મઃ કથં ભવેત્॥ મહેશ્વર ઉવાચ। 13-248-15 (91246)
મન્નિયોગાદવશ્યં તુ વક્તવ્યં તુ મમ પ્રિયે॥ 13-248-16 (91247)
ઉમોવાચ। 13-248-17x (7672)
ઇમા નદ્યો મહાદેવ સર્વતીર્થોદકાન્વિતાઃ।
ઉપસ્પર્શનહેતોસ્ત્વાં ન ત્યજન્તિ સમીપતઃ॥ 13-248-17 (91248)
એતાભિઃ સહ સમ્મન્ત્ર્ય પ્રવક્ષ્યામિ તવેપ્સિતમ્।
અયુક્તં સત્સુ તન્ત્રેષુ તાનતિક્રમ્ય ભાષિતુમ્॥ 13-248-18 (91249)
મયા સમ્માનિતાશ્ચૈવ ભવિષ્યન્તિ સરિદ્વરાઃ॥ 13-248-19 (91250)
નારદ ઉવાચ। 13-248-20x (7673)
ઇતિ મત્વા મહાદેવી નદીર્દેવીઃ સમાહ્વયત્।
વિપાશાં ચ વિતસ્ત્યાં ચ ચન્દ્રભાગાં સરસ્વતીમ્॥ 13-248-20 (91251)
શતદ્રું દેવિક્તાં સિન્ધું ગૌતમીં કૌશિકીં તથા।
યમુનાં નર્મદાં ચૈવ કાવેરીમથ નિમ્નગામ્॥ 13-248-21 (91252)
તથા દેવનદીં ગઙ્ગાં શ્રેષ્ઠાં ત્રિપથગાં શુભામ્।
સર્વતીર્થોદકવહાં સર્વપાપવિનાશિનીમ્।
એતા નદીઃ સમાહૂય સમુદ્વીક્ષ્યેદમબ્રવીત્॥ 13-248-22 (91253)
ઉમોવાચ। 13-248-23x (7674)
હે પુણ્યાઃ સરિતઃ શ્રેષ્ઠાઃ સર્વપાપવિનાશિકાઃ।
જ્ઞાનવિજ્ઞાનસમ્પન્નાઃ શૃણુધ્વં વચનં મમ॥ 13-248-23 (91254)
અયં ભગવતા પ્રશ્ન ઉક્તઃ સ્ત્રીધર્મમાશ્રિતઃ।
ન ચૈકયા મયા સાદ્યં તસ્માદ્વસ્ત્વાનયામ્યહમ્॥ 13-248-24 (91255)
યુષ્માભિસ્તદ્વિચાર્યૈવં વક્તુમિચ્છામિ શોભનાઃ।
તત્કથં દેવદેવાય વાચ્યઃ સ્ત્રીધર્મ ઉત્તમઃ॥ 13-248-25 (91256)
નારદ ઉવાચ। 13-248-26x (7675)
ઇતિ પૃષ્ટાસ્તથા દેવ્યા મહાનદ્યશ્ચકમ્પિરે।
તાસાં શ્રેષ્ઠતમા ગઙ્ગા વચનં ત્વવેમબ્રવીત્॥ 13-248-26 (91257)
ધન્યાશ્ચાનુગૃહીતાઃ સ્મ અનેન વચનેન તે।
યા ત્વં સુરાસુરૈર્માન્યા નદીરાદ્રિયસેઽનઘે॥ 13-248-27 (91258)
તવૈવાર્હતિ કલ્યાણિ એવં સાન્ત્વપ્રસાદનમ્।
અશક્યમપિ યે મૂર્ખાઃ સ્વાત્મસમ્ભાવનાયુતાઃ।
વાક્યં વદન્તિ સંસત્સુ સ્વયમેવ યથેષ્ટતઃ॥ 13-248-28 (91259)
શક્તો યશ્ચાનહંવાદી સુદુર્લભતમો મતઃ॥ 13-248-29 (91260)
ત્વં હિ શક્તા સતી દેવી વક્તું પ્રશ્નમશેષતઃ।
વ્યાહર્તું નેચ્છસિ સ્ત્રીત્વાત્સંપૂજયતિ નસ્તથા॥ 13-248-30 (91261)
ત્વં હિ દેવિ મહાદેવી ઊહાપોહવિશારદા।
દિવ્યજ્ઞાનયુતા દેવિ દિવ્યજ્ઞાનેન્ધનૈધિતા॥ 13-248-31 (91262)
ત્વમેવાર્હસિ તદ્વક્તું સ્ત્રીણાં વૃત્તં શુભાશુભમ્।
યાચામહે વયં શ્રોતુમમૃતં ત્વન્મુખોદ્ગતમ્।
કુરુ દેવપ્રિયં દેવિ વદ સ્ત્રીધર્મમુત્તમમ્॥ 13-248-32 (91263)
નારદ ઉવાચ। 13-248-33x (7676)
એવં પ્રસાદિતા દેવી ગઙ્ગયા લોકપૂજ્યયા।
પ્રાહ ધર્મમશેષેણ સ્ત્રીધર્મં સુરસુન્દરી॥ 13-248-33 (91264)
ઉમોવાચ। 13-248-34x (7677)
ભગવન્દેવદેવેશ સુરેશ્વર મહેશ્વર।
ત્વત્પ્રસાદાત્સુરશ્રેષ્ઠ તવૈવ પ્રિયકામ્યયા।
તમહં કીર્તયિષ્યામિ યથાવચ્છ્રોતુમિચ્છસિ॥ ॥ 13-248-34 (91265)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટચત્વારિંશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 248 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 249
॥ શ્રીઃ ॥
13.249. અધ્યાયઃ 249
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
પાર્વત્યા પરમેશ્વરંપ્રતિ દેવગન્ધર્વાદિયોષિતાં મધ્યે સ્ત્રીધર્મકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
નારદ ઉવાચ।
એવં બ્રુવન્ત્યાં સ્ત્રીધર્મં દેવ્યાં દેવસ્ય શાસનાત્।
ઋષિગન્ધર્વયક્ષાણાં યોષિતશ્ચાપ્સરોગણાઃ॥ 13-249-1 (91266)
નાગભૂતસ્ત્રિયશ્ચૈવ નદ્યશ્ચૈવ સમાગતાઃ।
શ્રુતુકામાઃ પરં વાક્યં સર્વાઃ પર્યવતસ્થિરે॥ 13-249-2 (91267)
ઉમાદેવી મુદા યુક્તા પુજ્યમાનાઽઙ્ગનાગણૈઃ।
આનૃશંસ્યપરા દેવી સતતં સ્ત્રીગણં પ્રતિ॥ 13-249-3 (91268)
સ્ત્રીગણસ્ય હિતાર્થાય ભવપ્રિયચિકીર્ષયા।
વક્તું વચનમારેભે સ્ત્રીણાં ધર્માશ્રયાન્વિતમ્॥ 13-249-4 (91269)
ઉમોવાચ। 13-249-5x (7678)
ભગવન્સર્વભૂતેશ શ્રૂયતાં વચનં મમ।
ઋતુપ્રાપ્તા સુશુદ્દા યા કન્યા સેત્યભિધીયતે॥ 13-249-5 (91270)
તાં તુ કન્યાં પિતા માતા ભ્રાતા માતુલ એવ વા।
પિતૃવ્યશ્ચૈવ પઞ્ચતે દાતું પ્રભવતાં ગતાઃ॥ 13-249-6 (91271)
વિવાહાશ્ચ તથા પઞ્ચ તાસાં ધર્માર્થકારણાત્।
કામતશ્ચ મિથો દાનમિતરેતરકામ્યયા॥ 13-249-7 (91272)
દત્તા યસ્ય ભવેદ્ભાર્યા એતેષાં યેન કેન ચિત્।
દાતારઃ સુવિમૃશ્યૈવ દાતુમર્હન્તિ નાન્યથા॥ 13-249-8 (91273)
ઉત્તમાનાં તુ વર્ણાનાં મન્ત્રવત્પાણિસઙ્ગ્રહઃ।
વિવાહકારણં ચાહુઃ શૂદ્રાણાં સમ્પ્રયોગતઃ॥ 13-249-9 (91274)
યદા દત્તા ભવેત્કન્યા તસ્માદ્ભાર્યાર્થિને સ્વકૈઃ।
તદાપ્રભૃતિ સા નારી દશરાત્રં વિલજ્જયા।
મનસા કર્મણા વાચા અનુકૂલા ચ સા ભવેત્॥ 13-249-10 (91275)
ઇતિ ભર્તૃવ્રતં કુર્યાત્પતિમુદ્દિશ્ય શોભના।
તદાપ્રભૃતિ સા નારી ન કુર્યાત્પત્યુરપ્રિયમ્॥ 13-249-11 (91276)
યદ્યદિચ્છતિ વૈ ભર્તા ધ્રમકામાર્થકારણાત્।
તથૈવાનુપ્રિયા ભૂત્વા તથૈવોપચરેત્પતિમ્।
પતિવ્રતાત્વં નારીણામેતદેવ સનાતનમ્॥ 13-249-12 (91277)
તાદૃશી સા ભવેન્નિત્યં યાદૃશસ્તુ ભવેત્પતિઃ।
શુભાશુભસમાચાર એતદ્વૃત્તં સમાસતઃ॥ 13-249-13 (91278)
દૈવતં સતતં સાધ્વી ભર્તારં યા તુ પશ્યતિ।
દૈવમેવ ભવેત્તસ્યાઃ પતિરિત્યવગમ્યતે॥ 13-249-14 (91279)
એતસ્મિન્કારણં દેવ પૌરાણી શ્રૂયતે શ્રુતિઃ।
કથયામિ પ્રસાદાત્તે શૃણુ દેવ સમાસતઃ॥ 13-249-15 (91280)
કસ્ય ચિત્ત્વથ વિપ્રસ્ય ભાર્યે દ્વે હિ બભૂવતુઃ।
તયોરેકા ધર્મકામા દેવાનુદ્દિશ્ય ભક્તિતઃ॥ 13-249-16 (91281)
ભર્તારમવમત્યૈવ દેવતાસુ સમાહિતા।
ચકાર વિપુલં ધર્મં પૂજયાનાઽર્ચયાઽન્વિતમ્॥ 13-249-17 (91282)
અપરા ધર્મકામા ચ પતિમુદ્દિશ્ય શોભના।
ભર્તારં દૈવતં કૃત્વા ચકાર કિલ તત્પ્રિયમ્॥ 13-249-18 (91283)
એવં વિવર્તમાને તુ યુગપન્મરણેઽધ્વનિ।
ગતે કિલ મહાદેવ તત્રૈકા યા પતિવ્રતા।
દેવપ્રિયાયાં તિષ્ઠન્ત્યાં પુણ્યલોકં જગામ સા॥ 13-249-19 (91284)
દેવપ્રિયા ચ તિષ્ઠન્તી વિલલાપ સુદુઃખિતા।
તાં યમો લોકપાલસ્તુ બભાષે પુષ્કલં વચઃ॥ 13-249-20 (91285)
મા શુચસ્ત્વં નિવર્તસ્વ ન લોકાઃ સન્તિ તેઽનઘે।
સ્વધર્મવિમુખા સા ત્વં તસ્માલ્લોકા ન સન્તિ તે॥ 13-249-21 (91286)
દેવતા હિ પતિર્નાર્યાઃ સ્થાપિતા સર્વદૈવતૈઃ।
અવમત્ય શુભે તત્ત્વં કથં લોકાન્ગમિષ્યસિ॥ 13-249-22 (91287)
મોહેનિ ત્વં વરારોહે ન જાનીષે સ્વદૈવતમ્।
પતિમત્યા સ્ત્રિયા કાર્યો ધર્મઃ પત્યર્પણસ્ત્વિતિ॥ 13-249-23 (91288)
તસ્માત્ત્વં હિ નિવર્તસ્વ કુરુ પત્યાશ્રિતં હિતમ્।
તદા ગન્તાસિ લોકાંસ્તાન્યાન્ગચ્છન્તિ પતિવ્રતાઃ।
નાન્યથા શક્યતે પ્રાપ્તું પતીનાં લોકમુત્તમમ્॥ 13-249-24 (91289)
યમેનૈવંવિધં ચોક્તા નિવૃત્તા પુનરેવ સા।
બભૂવ પતિમાલમ્બ્ય પતિપ્રિયપરાયણા॥ 13-249-25 (91290)
એવમેતન્મહગાદેવ દૈવતં હિ સ્ત્રિયાઃ પતિઃ।
તસ્માત્પતિપરા ભૂત્વા પતીનુપચરેદિતિ॥ ॥ 13-249-26 (91291)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 249 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 250
॥ શ્રીઃ ॥
13.250. અધ્યાયઃ 250
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
પાર્વત્યા મહેશ્વરંપ્રતિ સ્ત્રીધર્મકથનમ્॥ 1 ॥ નારદેન કૃષ્ણંપ્રતિ ઉમામહેશ્વરસંવાદાનુવાદોપસમ્હારઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ઉમોવાચ।
પતિમત્યા દિવારાત્રં વૃત્તાન્તં શ્રૂયતાં શુભમ્।
પત્યુઃ પૂર્વં સમુત્થાય પ્રાતઃક્રમ સમાચરેત્॥ 13-250-1 (91292)
પત્યુર્ભાવં વિદિત્વા તુ પશ્ચાત્સમ્બોધયેત્તુ તમ્।
નિત્યં પૌર્વાહ્ણિકં કાર્યં સ્વયં કુર્યાદ્યથાવિધિ॥ 13-250-2 (91293)
નિવેદ્ય ચ તથાઽઽહારં યથા સમ્પદ્યતામિતિ।
તથૈવ કુર્યાત્તત્સર્વં યથા પત્યુઃ પ્રિયં ભવેત્॥ 13-250-3 (91294)
યથા ભર્તા તથા નારી ગુરૂણાં પ્રતિપદ્યતે॥ 13-250-4 (91295)
શુશ્રૂષાપોષણવિધૌ પતિપ્રિયચિકીર્ષયા।
ભર્તુર્નિષ્ક્રમણે કાર્યં સંસ્મરેદપ્રમાદતઃ॥ 13-250-5 (91296)
આગતં તુ પતિં દૃષ્ટ્વા સહસા પરિચારણમ્।
સ્વયં કુર્વીત સમ્પ્રીત્યા કાયશ્રમહરં પરમ્॥ 13-250-6 (91297)
પાદ્યસનાભ્યાં શયનૈર્વાક્યૈશ્ચ હૃદયપ્રિયૈઃ।
અતિથીનામાગમેન પ્રીતિયુક્તા સદા ભવેત્॥ 13-250-7 (91298)
કર્મણા વચનેનાપિ તોષયેદતિથીન્સદા।
મઙ્ગલં ગૃહશૌચં ચ સર્વોપકરણાનિ ચ॥ 13-250-8 (91299)
સર્વકાલમવેક્ષેત કારયન્તી ચ કુર્વતી।
ધર્મકાર્યે તુ સમ્પ્રાપ્તે તદ્વદ્ધર્મપરા ભવેત્॥ 13-250-9 (91300)
અર્થકાર્યે પુનર્ભર્તુઃ પ્રમાદાલસ્યવર્જિતા।
સા યત્નં પરમં કુર્યાત્તસ્યિ સાહાય્યકારણાત્॥ 13-250-10 (91301)
ધુરન્ધરા ભવેદ્ભર્તુઃ સાધ્વી ધર્માર્થયોઃ સદા।
વિહારકાલે વૈ ભર્તુર્જ્ઞાત્વા ભાવં હૃદિ સ્થિતમ્॥ 13-250-11 (91302)
અલઙ્કૃત્ય યથાયોગં મન્દહાસસમન્વિતમ્।
વાક્યૈર્મધુરસંયુક્તૈઃ સ્મયન્તી તોષયેત્પતિમ્॥ 13-250-12 (91303)
કઠોરાણિ ન વાચ્યાનિ અન્યથા પ્રમદાન્તરે।
યસ્યાં કામી ભવેદ્ભર્તા તસ્યાઃ પ્રીતિકરી ભવેત્॥ 13-250-13 (91304)
અપ્રમાદં પુરસ્કૃત્ય મનસા તોષયેત્પતિમ્।
અનન્તરમથાન્યેષાં ભોજનાવેક્ષણં ચરેત્॥ 13-250-14 (91305)
દાસીદાસબલીવર્દાંશ્ચણ્ડાલં ચ શુનસ્તથા।
અનાથાન્કૃપણાંશ્ચૈવ ભિક્ષુકાંશ્ચ તથૈવ ચ।
પૂજયેદ્બલિભૈક્ષેણ પત્યુર્ધર્મં વિવર્ધયેત્॥ 13-250-15 (91306)
કુપિતં વાઽર્થહીનં વા શ્રાન્તં વોપચરેત્પતિમ્।
યતા સ તુષ્ટઃ સ્વસ્થશ્ચ તથા સન્તોષયેત્પતિમ્॥ 13-250-16 (91307)
યથા કુટુમ્બચિન્તાયાં વિવાદે વાઽર્થસઞ્ચયે।
આહૂતા તત્સહાયાર્થં તથા પ્રિયહિતં વદેત્॥ 13-250-17 (91308)
અપ્રિયં ચ હિતં બ્રૂયાત્તસ્ય ધર્માર્થકાઙ્ક્ષયા।
એકાન્તચર્યાકથનં કલહં વર્જયેત્પરૈઃ॥ 13-250-18 (91309)
બહિરાલોકનં ચૈવ મોહં વ્રીડાં ચ પૈશુનમ્।
બહ્વાશિત્વં દિવાસ્વપ્નમેવમાદિ વિવર્જયેત્॥ 13-250-19 (91310)
રહસ્યેકાસનં સાધ્વી ન કુર્યાદાત્મજૈરપિ।
યદ્યદ્દદ્યાન્નિયત્સ્વેતિ ન્યાસવત્પરિપાલયેત્॥ 13-250-20 (91311)
વિસ્મૃતં વાઽપિ યદ્દ્રવ્યં પ્રતિપદ્યાત્સ્વશૌચતઃ।
યત્કિઞ્ચિત્પતિના દત્તં લબ્ધ્વા તત્સા સુકી ભવેત્॥ 13-250-21 (91312)
અતીવાજ્ઞામતીર્ષ્યાં ચ દૂરતઃ પરિવર્જયેત્।
બાલવદ્વૃદ્ધવદ્ભાર્યા સદૈવાનુચરેત્પતિમ્॥ 13-250-22 (91313)
ભાર્યાયા વ્રતમિત્યેવ કર્તવ્યં સતતં વિભો।
એતત્પતિવ્રતાવૃત્તમુક્તં દેવ સમાસતઃ॥ 13-250-23 (91314)
ન ચ ભોગે ન ચૈશ્વર્યે ન સુખે ન ધને તથા।
સ્પૃહા યસ્યાસ્તથા ભર્તુઃ સા નારીણાં પતિવ્રતા॥ 13-250-24 (91315)
પતિર્હિ દૈવતં સ્ત્રીણાં પતિર્બન્ધુઃ પતિર્ગતિઃ।
નાન્યં ગતિમહં પશ્યે પ્રમદાયા યથા પતિઃ॥ 13-250-25 (91316)
જાતિષ્વપિ ચ વૈ સ્ત્રીત્વં વિશિષ્ટં મે મતિઃ પ્રભો।
કાયક્લેશેન મહતા પુરુષઃ પ્રાપ્નુયાત્ફલમ્।
તત્સર્વં લભતે નારી સુખેન પતિપૂજયા॥ 13-250-26 (91317)
યથાસુખં પતિમતી સર્વં પત્યનુકૂલતઃ।
ઈદૃશં ધર્મસાકલ્યં પશ્ય ત્વં પ્રમદાં પ્રતિ।
એતદ્વિસૃજ્ય પચ્યન્તે કુસ્ત્રિયઃ પાપમોહિતાઃ॥ 13-250-27 (91318)
તપશ્ચર્યા ચ દાનં ચ પતૌ તસ્યાઃ સમર્પિતમ્।
રૂપં કુલં યશસ્તેજઃ સર્વં તસ્મિન્પ્રતિષ્ઠિતમ્॥ 13-250-28 (91319)
એવં વ્રતસમાચારાઃ સ્વવૃત્તેનૈવ શોભનાઃ।
સ્વભર્ત્રા ચ સમ ગચ્છેત્પુણ્યલોકાન્સુકર્મણા॥ 13-250-29 (91320)
વૃદ્ધો વિરુપો બીભત્સો ધનવાન્નિર્ધનોઽપિ વા।
એવંભૂતોપિ વૈ ભર્તા સ્ત્રીણાં ભૂષણમુત્તમમ્॥ 13-250-30 (91321)
આઢ્યં વા રૂપયુક્તં વા વિરૂપં ધનવર્જિતમ્।
યા પતિં તોષયેત્સાધ્વી સા પત્નીનાં વિશિષ્યતે॥ 13-250-31 (91322)
દરિદ્રાંશ્ચ વિરૂપાશ્ચ પ્રમૂઢાન્કુષ્ટસંયુતાન્।
પતીનુપચરેલ્લોકાનક્ષયાન્પ્રતિપદ્યતે॥ 13-250-32 (91323)
એવં પ્રવર્તમાનાયાઃ પતિઃ પૂર્વં મ્રિયેત ચેત્।
તદાઽનુમરણં ગચ્છેત્પુનર્ધર્મં ચરેત વા॥ 13-250-33 (91324)
એતદેવં મયા પ્રોક્તં સ્ત્રિયસ્તુ બહુધા સ્મૃતાઃ।
દેવદાનવગન્ધર્વા મનુષ્યા ઇતિ નૈકધા॥ 13-250-34 (91325)
સૌમ્યશીલાઃ શુભાચારાઃ સર્વાસ્તાઃ સમ્ભવન્તિ ચ।
યથા શુભં પ્રવક્ષ્યામિ સ્ત્રીણાં ધર્મં મહેશ્વર॥ 13-250-35 (91326)
આસુર્યશ્ચૈવ પૈશાચ્યો રાક્ષસ્યશ્ચ ભન્તિ હિ।
તાસાં વૃત્તમશેષેણ શ્રૂયતાં લોકકારણાત્॥ 13-250-36 (91327)
ન્યાયતો વાઽન્યથા પ્રોક્તા ભાવદોષસમન્વિતાઃ।
ભર્તૄનુપચરન્ત્યેવ રાગદ્વેષબલાત્કૃતાઃ॥ 13-250-37 (91328)
સ્વધર્મવિમુખા ભૂત્વા પ્રદૂષ્યન્તિ યતસ્તતઃ।
પ્રવૃદ્દવિષયા નિત્યં પ્રતિકૂલં વદન્તિ ચ॥ 13-250-38 (91329)
અર્થાન્વિનાશયન્ત્યેવં ન ગૃહ્ણન્તિ હિતં ક્વચિત્।
સ્વબુદ્ધિનિરતા ભૂત્વા જીવન્તિ ચ યથા તથા॥ 13-250-39 (91330)
ગુણવત્યઃ ક્વચિદ્ભૂત્વા પતિધર્મપરા ઇવ।
પુનર્ભવન્તિ પાપિષ્ઠા વિષમં વૃત્તમાસ્થિતાઃ॥ 13-250-40 (91331)
અનવસ્થિતમર્યાદા બહુવેષા વ્યવસ્થિતાઃ।
અસન્તુષ્ટાશ્ચ લુબ્ધાશ્ચ ઈર્ષ્યાક્રોધયુતા ભૃશમ્॥ 13-250-41 (91332)
ભોગપ્રિયા હિતદ્વેષ્યાઃ કામભોગપરાયણાઃ।
પ્રાયશોઽનૃતભૂયિષ્ઠા ગુરૂણાં પ્રતિલોમકાઃ॥ 13-250-42 (91333)
એવંવૃત્તસમાચારા આસુરં ભાવમાશ્રિતાઃ।
અપકારપરા નિત્યં સતતં કલહપ્રિયા॥ 13-250-43 (91334)
પરુષા રુક્ષવચના નિર્ઘૃણા નિરપત્રપાઃ।
નિઃસ્નેહાઃ ક્રોધનાશ્ચૈવ ભર્તૃપુત્રસ્વબન્ધુષુ॥ 13-250-44 (91335)
ઘોરા માંસપ્રિયા નિત્યં હસન્તિ ચ રુદન્તિ ચ।
પતીન્વ્યભિચરન્ત્યેવ દુર્માર્ગેણ યથા તથા।
બન્ધુભિર્ભર્ત્સિતા ભૂત્વા ગૃહકાર્યાણિ કુર્વતે॥ 13-250-45 (91336)
અથવા ભર્ત્સિતા દેવ નિવૃત્તાઃ સ્વેષુ કર્મસુ।
તથૈવાત્મવધં ઘોરં વ્યવસ્યેયુર્ન સંશયઃ॥ 13-250-46 (91337)
નિર્દયા નિરનુક્રોશાઃ કુટુમ્બાર્થવિલોપકાઃ।
ધર્મર્થરહિતા ઘોરાઃ સતતં કુર્વતે ક્રિયાઃ॥ 13-250-47 (91338)
અનર્થે નિપુણાઃ પાપાઃ પરપ્રાણેષુ નિર્દયાઃ।
એવંયુક્તસમાચારાઃ સ્ત્રિયઃ પૈશાચમાશ્રિતાઃ॥ 13-250-48 (91339)
અપરા મોહસંયુક્તા નિર્લજ્જા રોદનપ્રિયાઃ।
અશુદ્ધા મલદિગ્ધાઙ્ગ્ય પાનમાંસરતા ભૃશમ્।
વદન્ત્યનૃતવાક્યાનિ હસન્તિ વિલપન્તિ ચ। 13-250-49 (91340)
દુષ્પસાદા મહાક્રોધાઃ સ્વપ્નશીલા નિરન્તરમ્।
તામસ્યો નષ્ટતત્વાર્થા મન્દશીલા મહોદરાઃ।
ભુઞ્જતે વિવિધં સિદ્ધં ભોજનં તીવ્રસમ્ભ્રમાઃ॥ 13-250-50 (91341)
ગુણરૂપવયોયુક્તં પતિં કામિનમુત્તમમ્।
હિત્વાઽન્યેનૈવ ગચ્છન્તિ સર્વધા ભૃશતાપિતાઃ॥ 13-250-51 (91342)
નિર્લજ્જા ધર્મસન્દિગ્ધાઃ પ્રતિકૂલાઃ સમન્તતઃ।
એવંરૂપસમાચારાઃ સ્ત્રિયો રાક્ષસમાશ્રિતાઃ॥ 13-250-52 (91343)
એવંવિધાનાં સર્વાસાં ન પરત્ર મહાસુખમ્।
નરકાદ્વિપ્રમુક્તાનાં માનુષ્યં દુર્લભં ભવેત્॥ 13-250-53 (91344)
કષ્ટં તત્રાપિ ભુઞ્જન્તે સ્વકૃતં દુઃખજં બહુ।
દરિદ્રાઃ ક્લેશભૂયિષ્ઠા વિરૂપાઃ કુત્સિતાઃ પરૈઃ।
વિધવા દુર્ભગા વાઽપિ લભન્તે દુઃખમીદૃશમ્॥ 13-250-54 (91345)
શતવર્ષસહસ્રાણિ નિરયં વ્યભિચારિણી।
વ્રજેત્પતિં ચ પાપેન સંયોજ્ય સ્વકુલં તથા॥ 13-250-55 (91346)
એતદ્વિજ્ઞાય પતિતં પુનશ્ચેદ્ધિતમાત્મનઃ।
કુર્યાદ્ભર્તારમાશ્રિત્ય તથા ધર્મવમાપ્નુયાત્॥ 13-250-56 (91347)
અતિસંયાન્તિ તાઁલ્લોકાન્પુણ્યાન્પરમશોભનાન્।
અવમત્ય ચ યાઃ પૂર્વં પતિં દુષ્ટેન ચેતસા॥ 13-250-57 (91348)
વર્તમાનાસ્ચ સતતં ભર્તૄણાં પ્રતિકૂલતઃ।
ભર્ત્રાનુમરણં કાલે યાઃ કુર્વન્તિ તથાવિધાઃ॥ 13-250-58 (91349)
કામાત્ક્રોધાદ્ભયાલ્લોભાદપહાસ્યા ભવન્તિ તાઃ।
આદિપ્રભૃતિ કુસ્ત્રીણાં તથાઽનુમરણં વૃથા॥ 13-250-59 (91350)
આદિપ્રભૃતિ યા સાધ્વી પત્યુઃ પ્રિયપરાયણા।
ઊર્ધ્વં ગચ્છતિ સા પૂતા ભર્ત્રાઽનુમરણં ગતા॥ 13-250-60 (91351)
એવં મૃતાયા વૈ લોકાનહં પશ્યામિ ચક્ષુષા।
સ્પૃહણીયાન્સુરગણૈર્યાન્ગચ્છન્તિ પતિવ્રતાઃ॥ 13-250-61 (91352)
અથવા ભર્તરિ મૃતે વૈધવ્યં ધર્મમાશ્રિતાઃ।
તૂષ્ણીં ભૌમં જલે નિત્યમઞ્જલિસ્નાનમુત્તમમ્।
વ્રતં ચ પતિમુદ્દિશ્ય કુર્યશ્ચૈવ વિધિં તતઃ॥ 13-250-62 (91353)
એવં ગચ્છતિ સા નારી પતિલોકમનુત્તમમ્।
રમણીયમનિર્દેશ્યં દુષ્પ્રાપં દેવમાનુષૈઃ॥ 13-250-63 (91354)
પ્રાપ્નુયાત્તાદૃશં લોકં કેવલં યા પતિવ્રતા।
ઇતિ તે કથિતં દેવ સ્ત્રીણાં ધર્મિમનુત્તમમ્॥ 13-250-64 (91355)
ભવતઃ પ્રિયકામિન્યા યન્મયોક્તં તવાગ્રતઃ।
ચાપલ્યાન્મમ દેવેશ તદ્ભવાન્ક્ષન્તુમર્હતિ॥ 13-250-65 (91356)
નારદ ઉવાચ। 13-250-66x (7679)
એવં વદન્તીં રુદ્રાણીં લજ્જાભાવસમન્વિતામ્।
પ્રશશંસ ચ દેવેશો વાચા સઞ્જનયન્પ્રિયમ્॥ 13-250-66 (91357)
ઋષયો દેવગન્ધર્વાઃ પ્રમદાશ્ચ સહસ્રશઃ।
પ્રણમ્ય શિરસા દેવીં સ્તુતિભિશ્ચાભિતુષ્ટુવુઃ॥ 13-250-67 (91358)
પૂજયામાસુરપરે દેવદેવ મુદા યુતાઃ।
સંવાદં ચિન્તયન્ત્યન્તે શ્રદ્દધાનાઃ સુચેતસઃ॥ 13-250-68 (91359)
તતસ્તુ દેવદેવેશો દેવીં વચનમબ્રવીત્।
શૃણુ કલ્યાણિ મદ્વાક્યં સંવાદોઽયં મયા તવ।
પુણ્યં પવિત્રં ખ્યાતં ચ ભવિતા નાત્ર સંશયઃ॥ 13-250-69 (91360)
ય ઇમં શ્રાવયેદ્વિદ્વાન્સંવાદં ચાવયોઃ પ્રિયે।
શુચિર્ભૂત્વા નરાન્યુક્તાન્સ તૈઃ સ્વર્ગં વ્રજેત્સુખમ્॥ 13-250-70 (91361)
યસ્ત્વેનં શૃણુયાન્નિત્યં સંવાદં ચાવયોઃ શુભમ્।
કીર્તિમાયુષ્યમારોગ્યં લભતે સ ગતિં પરામ્॥ ॥ 13-250-71 (91362)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 250 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-250-59 સર્વાઃ પૂતા ભવન્તિ તા ઇતિ થ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 251
॥ શ્રીઃ ॥
13.251. અધ્યાયઃ 251
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
મહેશ્વરેણ મુનિગણાન્પ્રતિ શ્રીકૃષ્ણસ્ય વંશાનુક્રમવર્ણનપૂર્વકં ગુણગણાનુવર્ણનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
name="anuzAsana-13-251-1x">ઋષય ઊચુઃ।
પિનાકિન્ભગનેત્રઘ્ન સર્વલોકનમસ્કૃત।
મહાત્મ્યં વાસુદેવસ્ય શ્રોતુમિચ્છામ શઙ્કર॥ 13-251-1 (91363)
ઈશ્વર ઉવાચ। 13-251-2x (7680)
પિતામહાદપિ વરઃ શાશ્વતઃ પુરુષો હરિઃ।
કૃષ્ણો જામ્બૂનદાભાસો વ્યભ્રે સૂર્ય ઇવોદિતઃ॥ 13-251-2 (91364)
દશબાહુર્મહાતેજા દેવતારિનિષૂદનઃ।
શ્રીવત્સાઙ્કો હૃષીકેશઃ સર્વદૈવતપૂજિતઃ॥ 13-251-3 (91365)
બ્રહ્મા તસ્યોદરભવસ્તસ્યાહં ચ શિરોભવઃ।
શિરોરુહેભ્યો જ્યોતીંષિ રોમભ્યશ્ચ સુરાઽસુરાઃ॥ 13-251-4 (91366)
ઋષયો દેહસમ્ભૂતાસ્તસ્ય લોકાશ્ચ શાશ્વતાઃ।
પિતામહગૃહં સાક્ષાત્સર્વદેવગૃહં ચ સઃ॥ 13-251-5 (91367)
સોસ્યાઃ પૃથિવ્યાઃ કૃત્સ્નાયાઃ સ્રષ્ટા ત્રિભુવનેશ્વરઃ।
સંહર્તા ચૈવ ભૂતાનાં સ્થાવરસ્ય ચરસ્ય ચ॥ 13-251-6 (91368)
સ હિ દેવવરઃ સાક્ષાદ્દેવનાથઃ પરન્તપઃ।
સર્વજ્ઞઃ સર્વસંશ્લિષ્ટઃ સર્વગઃ સર્વતોમુખઃ॥ 13-251-7 (91369)
પરમાત્મા હૃષીકેશઃ સર્વવ્યાપી મહેશ્વરઃ।
ન તસ્માત્પરમં ભૂતં ત્રિષુ લોકેષુ કિઞ્ચન॥ 13-251-8 (91370)
સનાતનો વૈ મધુહા ગોવિન્દ ઇતિ વિશ્રુતઃ।
સ સર્વાન્પાર્તિવાન્સઙ્ખ્યે ઘાતયિષ્યતિ માનદઃ॥ 13-251-9 (91371)
સુરકાર્યાર્થમુત્પન્નો માનુષં વપુરાસ્થિતઃ।
ન હિ દેવગણાઃ શક્તાસ્ત્રિવિક્રમવિનાકૃતાઃ॥ 13-251-10 (91372)
ભુવને દેવકાર્યાણિ કર્તું નાયકવર્જિતાઃ।
નાયકઃ સર્વભૂતાનાં સર્વદેવનમસ્કૃતઃ॥ 13-251-11 (91373)
એતસ્ય દેવનાથસ્ય દેવકાર્યપરસ્ય ચ।
બ્રહ્મભૂતસ્ય સતતં બ્રહ્મર્ષિશરણસ્ય ચ॥ 13-251-12 (91374)
બ્રહ્મા વસતિ ગર્ભસ્થઃ શરીરે સુખસંસ્થિતઃ।
શર્વઃ સુખં સંશ્રિતશ્ચ્ શરીરે સુખસંસ્થિતઃ॥ 13-251-13 (91375)
સર્વાઃ સુખં સંશ્રિતાશ્ચ શરીરે તસ્ય દેવતાઃ।
સ દેવઃ પુણ્ડરીકાક્ષઃ શ્રીગર્ભઃ શ્રીસહોષિતઃ॥ 13-251-14 (91376)
શાર્ઙ્ગચક્રાયુધઃ ખડ્ગી સર્વનાગરિપુધ્વજ।
ઉત્તમેન સ શીલેન દમેન ચ શમેન ચ॥ 13-251-15 (91377)
પરાક્રમેણ વીર્યેણ વપુષા દર્શનેન ચ।
આરોહેણિ પ્રમાણેન ધૈર્યેણાર્જવસમ્પદા॥ 13-251-16 (91378)
આનૃશંસ્યેન રૂપેણ બલેન ન સમન્વિતઃ।
અસ્ત્રૈઃ સમુદિતઃ સર્વૈર્દિવ્યૈરદ્ભુતદર્શનૈઃ॥ 13-251-17 (91379)
યોગમાયઃ સહસ્રાક્ષો નિરપાયો મહામનાઃ।
વીરો મિત્રજનશ્લાઘી જ્ઞાતિબન્ધુજનપ્રિયઃ॥ 13-251-18 (91380)
ક્ષમાવાંશ્ચાનહંવાદી બ્રહ્મણ્યો બ્રહ્મનાયકઃ।
ભયહર્તા ભયાર્તાનાં મિત્રાણાં નન્દિવર્ધનઃ॥ 13-251-19 (91381)
શરણ્યઃ સર્વભૂતાનાં દીનાનાં પાલને રતઃ।
શ્રુતવાનર્થસમ્પન્નઃ સર્વભૂતનમસ્કૃતઃ॥ 13-251-20 (91382)
સમાશ્રિતાનાં વરદઃ શત્રૂણામપિ ધર્મવિત્।
નીતિજ્ઞો નીતિસમ્પન્નો બ્રહ્મવાદી જિતેન્દ્રિયઃ॥ 13-251-21 (91383)
ભવાર્થમિહ દેવાનાં બુદ્ધ્યા પરમયા યુતઃ।
પ્રાજાપત્યે શુભે માર્ગે માનવે ધર્મસંસ્કૃતે॥ 13-251-22 (91384)
સમુત્પત્સ્યતિ ગોવિન્દો મનોર્વંશે મહાત્મનઃ।
અઙ્ગો નામ મનોઃ પુત્રો અન્તર્ધામા તતઃ પરઃ॥ 13-251-23 (91385)
અન્તર્ધામ્નો હવિર્ધામા પ્રજાપતિરનિન્દિતઃ।
પ્રાચીનબર્હિર્ભવિતા હવિર્ધામ્નઃ સુતો મહાન્॥ 13-251-24 (91386)
તસ્ય પ્રચેતઃપ્રમુખા ભવિષ્યન્તિ દશાત્મજાઃ।
પ્રાચેતસસ્તથા દક્ષો ભવિતેહ પ્રજાપતિઃ॥ 13-251-25 (91387)
દાક્ષાયણ્યાસ્તથાઽઽદિત્યો મનુરાદિત્યતસ્તથા।
મનોશ્ચ વંશજ ઇલા સુદ્યુમ્નશ્ચ ભવિષ્યતિ॥ 13-251-26 (91388)
બુધાત્પુરૂરવાશ્ચાપિ તસ્માદાયુર્ભવિષ્યતિ।
નહુષો ભવિતા તસ્માદ્યયાતિસ્તસ્ય ચાત્મજઃ॥ 13-251-27 (91389)
યદુસ્તસ્માન્મહાસત્વઃ ક્રોષ્ટા તસ્માદ્ભવિષ્યતિ।
ક્રોષ્ટુશ્ચૈવ મહાન્પુત્રો વૃજિનીવાન્ભવિષ્યતિ॥ 13-251-28 (91390)
વૃજિનીવતશ્ચ ભવિતા ઉષઙ્ગુરપરાજિતઃ।
ઉષઙ્ગોર્ભવિતા પુત્રઃ શૂરશ્ચિત્રરથસ્તથા।
તસ્ય ત્વવરજઃ પુત્રઃ શૂરો નામ ભવિષ્યતિ॥ 13-251-29 (91391)
તેષાં વિખ્યાતવીર્યાણાં ચરિત્રગુણશાલિનામ્।
યજ્વનાં સુવિશુદ્ધાનાં વંશે બ્રાહ્મણસમ્મતે॥ 13-251-30 (91392)
સ શૂરઃ ક્ષત્રિયશ્રેષ્ઠો મહાવીર્યો મહાયશાઃ।
સ્વવંશવિસ્તરકરં જનયિષ્યતિ માનદઃ।
વસુદેવ ઇતિ ખ્યાતં પુત્રમાનકદુન્દુભિમ્॥ 13-251-31 (91393)
તસ્ય પુત્રશ્ચતુર્બાહુર્વાસુદેવો ભવિષ્યતિ॥
દાતા બ્રાહ્મણસત્કર્તા બ્રહ્મભૂતો દ્વિજપ્રિયઃ। 13-251-32 (91394)
રાજ્ઞો માગધસંરુદ્ધાન્મોક્ષયિષ્યતિ યાદવઃ॥ 13-251-33 (91395)
જરાસન્ધં તુ રાજાનં નિર્જિત્ય ગિરિગહ્વરે।
સર્વપાર્થિવરત્નાઢ્યો ભવિષ્યતિ સ વીર્યવાન્॥ 13-251-34 (91396)
પૃથિવ્યામપ્રતિહતો વીર્યેણ ચ ભવિષ્યતિ।
વિક્રમેણ ચ સમ્પન્નઃ સર્વપાર્થિવપાર્થિવઃ॥ 13-251-35 (91397)
શૂરસેનેષુ ભૂત્વા સ દ્વારકાયાં વસન્પ્રભુઃ।
પાલયિષ્યતિ ગાં દેવીં વિજિત્ય નયવિત્સદા॥ 13-251-36 (91398)
તં ભવન્તઃ સમાસાદ્ય વાઙ્ભાલ્યૈરર્હણૈર્વરૈઃ।
અર્ચયન્તુ યથાન્યાયં બ્રહ્માણમિવ શાશ્વતમ્॥ 13-251-37 (91399)
યો હિ માં દ્રષ્ટુમિચ્છેત બ્રહ્માણં ચ પિતામહમ્।
દ્રષ્ટવ્યસ્તેન ભગવાન્વાસુદેવઃ પ્રતાપવાન્॥ 13-251-38 (91400)
દૃષ્ટે તસ્મિન્નહં દૃષ્ટો ન મેઽત્રાસ્તિ વિચારણા।
પિતામહો વા દેવેશ ઇતિ વિત્ત તપોધનાઃ॥ 13-251-39 (91401)
સ યસ્ય પુણ્ડરીકાક્ષઃ પ્રીતિયુક્તો ભવિષ્યતિ।
તસ્ય દેવગણઃ પ્રીતો બ્રહ્મપૂર્વો ભવિષ્યતિ॥ 13-251-40 (91402)
યશ્ચ તં માનવે લોકે સંશ્રયિષ્યતિ કેશવમ્।
તસ્ય કીર્તિર્જયશ્ચૈવ સ્વર્ગશ્ચૈવ ભવિષ્યતિ॥ 13-251-41 (91403)
ધર્માણાં દેશિકઃ સાક્ષાત્સ ભવિષ્યતિ ધર઼્મિભાક્।
ધર્મવદ્ભિઃ સ દેવેશો નમસ્કાર્યઃ સદોદ્યતૈઃ॥ 13-251-42 (91404)
ધર્મ એવ પરો હિ સ્યાત્તસ્મિન્નભ્યર્ચિતે વિભૌ।
સહિ દેવો મહાતેજાઃ પ્રજાહિતચિકીર્ષયા॥ 13-251-43 (91405)
ધર્માર્થં પુરુષવ્યાઘ્ર ઋષિકોટીઃ સસર્જ હ।
તાઃ સૃષ્ટાસ્તેન વિભુના પર્વતે ગન્ધમાદને॥ 13-251-44 (91406)
સનત્કુમારપ્રમુખાસ્તિષ્ઠન્તિ તપસાઽન્વિતાઃ।
તસ્માત્સ વાગ્મી ધર્મજ્ઞો નમસ્યો દ્વિજપુઙ્ગવાઃ॥ 13-251-45 (91407)
દિવિ શ્રેષ્ઠો હિ ભગવાન્હરિર્નારાયણઃ પ્રભુઃ।
વન્દિતો હિ સ વન્દેત માનિતો માનયીત ચ।
અર્હિતશ્ચાર્હયેન્નિત્યં પૂજિતઃ પ્રતિપૂજયેત્॥ 13-251-46 (91408)
દૃષ્ટઃ પશ્યેદહરહઃ સંશ્રિતઃ પ્રતિસંશ્રયેત્।
અર્ચિતશ્ચાર્ચયેન્નિત્યં સ દેવો દ્વિજસત્તમાઃ॥ 13-251-47 (91409)
એતત્તસ્યાનવદ્યસ્ય વિષ્ણોર્વૈ પરમં વ્રતમ્।
આદિદેવસ્ય મહતઃ સજ્જનાચરિતં સદા॥ 13-251-48 (91410)
ભુવનેઽભ્યર્ચિતો નિત્યં દેવૈરપિ સનાતનઃ।
અભયેનાનુરૂપેણિ યુજ્યન્તે તમનુવ્રતાઃ॥ 13-251-49 (91411)
કર્મણા મનસા વાચા સ નમસ્યો દ્વિજૈઃ સદા।
યત્નવદ્ભિરુપસ્થાય દ્રષ્ટવ્યો દેવકીસુતઃ॥ 13-251-50 (91412)
એષ વોઽભિહિતો માર્ગો મયા વૈ મુનિસત્તમાઃ।
તં દૃષ્ટ્વા સર્વશો દેવં દૃષ્ટાઃ સ્યુઃ સુરસત્તમાઃ॥ 13-251-51 (91413)
મહાવરાહં તં દેવં સર્વલોકપિતામહમ્।
અહં ચૈવ નમસ્યામિ નિત્યમેવ જગત્પતિમ્॥ 13-251-52 (91414)
તત્ર ચ ત્રિતયં દૃષ્ટં ભવિષ્યતિ ન સંશયઃ।
સમસ્તા હિ વયં દેવાસ્તસ્ય દેહે વસામહે॥ 13-251-53 (91415)
તસ્ય ચૈવાગ્રજો ભ્રાતા સિતાદ્રિનિચયપ્રભઃ।
હલી બલ ઇતિ ખ્યાતો ભવિષ્યતિ ધરાધરઃ॥ 13-251-54 (91416)
ત્રિશિરાસ્તસ્ય દિવ્યશ્ચ સાતકુમ્ભમયો દ્રુમઃ।
ધ્વજસ્તૃણેન્દ્રો દેવસ્ય ભવિષ્યતિ રથાશ્રિતઃ॥ 13-251-55 (91417)
શિરો નાગૈર્મહાભોગૈઃ પરિકીર્ણં મહાત્મભિઃ।
ભવિષ્યતિ મહાબાહોઃ સર્વલોકેશ્વરસ્ય ચ॥ 13-251-56 (91418)
ચિન્તિતાનિ સમેષ્યન્તિ શસ્ત્રાણ્યસ્ત્રાણિ ચૈવ હ।
અનન્તશ્ચ સ અવોક્તો ભગવાન્હરિરવ્યયઃ॥ 13-251-57 (91419)
સમાદિષ્ટશ્ચ વિબુધૈર્દર્શય ત્વમિતિ પ્રભો।
સુપર્ણો યસ્ય વીર્યેણ કશ્યપસ્યાત્મજો બલી।
અન્તં નૈવાશકદ્દ્રષ્ટું દેવસ્ય પરમાત્મનઃ॥ 13-251-58 (91420)
સ ચ શેષો વિચરતે પરયા વૈ મુદા યુતઃ।
અન્તર્વસતિ ભોગેન પરિરભ્ય વસુન્ધરામ્॥ 13-251-59 (91421)
ય એવ વિષ્ણુઃ સોઽનન્તો ભગવાન્વસુધાધરઃ।
યો રામઃ સ હૃષીકેશો યોચ્યુતઃ સ ધરાધરઃ॥ 13-251-60 (91422)
તાવુભૌ પુરુષવ્યાઘ્રૌ દિવ્યૌ દિવ્યપરાક્રમૌ।
દ્રષ્ટવ્યૌ માનનીયૌ ચ ચક્રલાઙ્ગલધારિણૌ॥ 13-251-61 (91423)
એષ વોઽનુગ્રહઃ પ્રોક્તો મયા પુણ્યસ્તપોધનાઃ।
યદ્ભવન્તો યદુશ્રેષ્ઠં પૂજયેયુઃ પ્રયત્નતઃ॥ ॥ 13-251-62 (91424)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 251 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-251-43 અર્હિતઃ પુષ્પધૂપાદિનાર્ચિતઃ। પૂજિતઃ વાચા ચ મહીકૃતઃ 7-251-47 અર્ચિતઃ મનસા ધ્યાતઃ॥ 7-251-55 તૃણેંદ્રઃ તાલદ્રુમઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 252
॥ શ્રીઃ ॥
13.252. અધ્યાયઃ 252
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ હિમવદ્ગિરૌ નારદોદિતકૃષ્ણમહિમાનુવાદઃ॥ 1 ॥ તથા પાર્થકૃષ્ણયોર્નરનારાયણાત્મકત્વકથનપૂર્વકં કૃષ્ણમહિમપ્રશંસનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
નારદ ઉવાચ।
અથ વ્યોમ્નિ મહાઞ્શબ્દઃ સવિદ્યુત્સ્તનયિત્નુમાન્।
મેઘૈશ્ચ ગગનં નીલં સંરુદ્ધમભવદ્ધનૈઃ॥ 13-252-1 (91425)
પ્રાવૃષીવ ચ પર્જન્યો વવૃષે નિર્મલં પયઃ।
તમશ્વૈવાભવદ્ધોરં દિશશ્ચ ન ચકાશિરે॥ 13-252-2 (91426)
તતો દેવગિરૌ તસ્મિન્રમ્યે પુણ્યે સનાતને।
ન શર્વં ભૂતસઙ્ઘં વા દદૃશુર્મનયસ્તદા॥ 13-252-3 (91427)
વ્યભ્રં ચ ગગનં સદ્યઃ ક્ષણેન સમપદ્યત।
તીર્થયાત્રાં તતો વિપ્રા જગ્મુશ્ચાન્યે યથાગતમ્॥ 13-252-4 (91428)
તદદ્ભુતમચિન્ત્યં ચ દૃષ્ટ્વા તે વિસ્મિતાઽભવન્।
શઙ્કરસ્યોમયા સાર્ધં સંવાદં ત્વત્કથાશ્રયમ્॥ 13-252-5 (91429)
સ ભવાન્પુરુષવ્યાઘ્ર બ્રહ્મભૂતઃ સનાતનઃ।
યદર્થમનુશિષ્ટા સ્મો ગિરિપૃષ્ઠે મહાત્મના॥ 13-252-6 (91430)
દ્વિતીયં ત્વદ્ભુતમિદં ત્વત્તેજઃકૃતમદ્ય વૈ।
દૃષ્ટ્વા ચ વિસ્મિતાઃ કૃષ્ણ સા ચ નઃ સ્મૃતિરાગતા॥ 13-252-7 (91431)
એતત્તે દેવદેવસ્ય માહાત્મ્યં કથિતં પ્રભો।
કપર્દિનો ગિરીશસ્ય મહાબાહો જનાર્દન॥ 13-252-8 (91432)
ઇત્યુક્તાઃ સ તદા કૃષ્ણસ્તપોવનનિવાસિભિઃ।
માનયામાસ તાન્સર્વાનૃષીન્દેવકિનન્દનઃ॥ 13-252-9 (91433)
અથર્ષયઃ સમ્પ્રહૃષ્ટાઃ પુનસ્તે કૃષ્મમબ્રુવન્।
પુનઃપુનર્દર્શયાસ્માન્સદૈવ મધુસૂદન॥ 13-252-10 (91434)
ન હિ નઃ સા રતિ સ્વર્ગે યા ચ ત્વદ્દર્શને વિભો।
તદૃતં ચ મહાબાહો યદાહ ભગવાન્ભવઃ॥ 13-252-11 (91435)
એતત્તે સર્વમાખ્યાતં રહસ્યમરિકર્શન।
ત્વમેવ હ્યર્તતત્ત્વજ્ઞઃ પૃષ્ટોઽસ્માન્પૃચ્છસે યદા॥ 13-252-12 (91436)
તદસ્માભિરિદં ગુહ્યં ત્વત્પ્રિયાર્થમુદાહૃતમ્।
ન ચ તેઽવિદિતં કિઞ્ચિત્ત્રિષુ લોકેષુ વિદ્યતે॥ 13-252-13 (91437)
જન્મ ચૈવ પ્રસૂતિશ્ચ યચ્ચાન્યત્કારણં વિભો।
વયં તુ બહુચાપલ્યાદશક્તા ગુહ્યધારણે॥ 13-252-14 (91438)
તતઃ સ્થિતે ત્વયિ વિભો લઘુત્વાત્પ્રલપામહે।
ન હિ કિઞ્ચિત્તદાશ્ચર્યં યન્ન વેત્તિ ભવાનિહ॥ 13-252-15 (91439)
દિવિ વા ભુવિ વા દેવ સર્વં હિ વિદિતં તવ।
સાધયામ વયં કૃષ્ણ બુદ્ધિં પુષ્ટિમવાપ્નુહિ॥ 13-252-16 (91440)
પુત્રસ્તે સદૃશસ્તાત વિશિષ્ટો વા ભવિષ્યતિ।
મહાપ્રભાવસંયુક્તો દીપ્તિકીર્તિકરઃ પ્રભુઃ॥ 13-252-17 (91441)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-252-18x (7681)
તતઃ પ્રણમ્ય દેવેશં યાદવં પુરુષોત્તમમ્।
પ્રદક્ષિણમુપાવૃત્ય પ્રજગ્મુસ્તે મહર્ષયઃ॥ 13-252-18 (91442)
સોયં નારાયણઃ શ્રીમન્દીપ્ત્યા પરમયા યુતઃ।
વ્રતં યથાવત્તચ્ચીર્ત્વા દ્વારકાં પુનરાગમત્॥ 13-252-19 (91443)
પૂર્ણે ચ દશમે માસિ પુત્રોઽસ્ય પરમાદ્ભુતઃ।
રુક્મિણ્યાં સમ્મતો જજ્ઞે શૂરો વંશધરઃ પ્રભો॥ 13-252-20 (91444)
સ કામઃ સર્વભૂતાનાં સર્વભાવગતો નૃપ।
અસુરાણાં સુરાણાં ચ ચરત્યન્તર્ગતઃ સદા॥ 13-252-21 (91445)
સોયં પુરુષશાર્દૂલો મેઘવર્ણશ્ચતુર્ભુજઃ।
સંશ્રિતઃ પાણ્ડવાન્પ્રેમ્ણા ભવન્તશ્ચૈનમાશ્રિતાઃ॥ 13-252-22 (91446)
કીર્તિર્લક્ષ્મીર્ધૃતિશ્ચૈવક સ્વર્ગમાર્ગસ્તથૈવ ચ।
યત્રૈષ સંસ્થિતસ્તત્ર દેવો વિષ્ણુસ્ત્રિવિક્રમઃ॥ 13-252-23 (91447)
સેન્દ્રા દેવાસ્ત્રયસ્ત્રિંશદેષ નાત્ર વિચારણા।
આદિદેવો મહાદેવઃ સર્વભૂતપ્રતિશ્રયઃ॥ 13-252-24 (91448)
અનાદિનિધનોઽવ્યક્તો મહાત્મા મધુસૂદનઃ।
અયં જાતો મહાતેજાઃ સુરાણામર્થસિદ્ધયે॥ 13-252-25 (91449)
સુદુસ્તરાર્થતત્ત્વસ્ય વક્તા કર્તા ચ માધવઃ।
તવ પાર્થ જયઃ કૃત્સ્નસ્તવ કીર્તિસ્તથાઽતુલા॥ 13-252-26 (91450)
તવેયં પૃથિવી દેવી કૃત્સ્ના નારાયણાશ્રયાત્।
અયં નાથસ્તવાચિન્ત્યો યસ્ય નારાયણો ગતિઃ॥ 13-252-27 (91451)
સ ભવાંસ્ત્વમુપાધ્વર્યૂ રણાગ્નૌ હુતવાન્નૃપાન્।
કૃષ્ણસ્રુવેણ મહતા યુગાન્તાગ્નિસમેન વૈ॥ 13-252-28 (91452)
દુર્યોધનશ્ચ શોચ્યોસૌ સપુત્રભ્રાતૃબાન્ધવઃ।
કૃતવાન્યોઽબુધઃ ક્રોધાદ્ધરિગાણ્ડીવિવિગ્રહમ્॥ 13-252-29 (91453)
દૈતેયા દાનવેન્દ્રાશ્ચ મહાકાયા મહાબલાઃ।
ચક્રાગ્નૌ ક્ષયમાપન્ના દાવાગ્નૌ શલભા ઇવ॥ 13-252-30 (91454)
પ્રતિયોદ્ધું ન શક્યો હિ માનુષૈરેવ સંયુગે।
વિહીનૈઃ પુરુષવ્યાઘ્ર સત્ત્વશક્તિબલાદિભિઃ॥ 13-252-31 (91455)
જયો યોગી યુગાન્તાભઃ સવ્યસાચી રણાગ્રગઃ।
તેજસા હતવાન્સર્વં સુયોધનવલં નૃપ॥ 13-252-32 (91456)
યત્તુ ગોવૃષભાઙ્કેન મુનિભ્યઃ સમુદાહૃતમ્।
પુરાણં હિમવત્પૃષ્ઠે તન્મે નિગદતઃ શૃણુ॥ 13-252-33 (91457)
યાવત્તસ્ય ભવેત્પુષ્ટિસ્તેજો જીપ્તિઃ પરાક્રમઃ।
પ્રભાવઃ સન્નતિર્જન્મ કૃષ્ણે તત્ત્રિગુણં વિભો॥ 13-252-34 (91458)
કઃ શક્નોત્યન્યથા કર્તું તદ્યદિ સ્યાત્તથા શૃણુ।
યત્રઃ કૃષ્ણો હિ ભગવાંસ્તત્ર પુષ્ટિરનુત્તમા॥ 13-252-35 (91459)
વયં ત્વિહાલ્પમતયઃ પરતન્ત્રાઃ સુવિક્લબાઃ।
જ્ઞાનપૂર્વં પ્રપન્નાઃ સ્મો મૃત્યોઃ પન્થાનમવ્યયમ્॥ 13-252-36 (91460)
ભવાંશ્ચાપ્યાર્જવપરઃ પૂર્વં કૃત્વા પ્રતિશ્રયમ્।
રાજવૃત્તં ન લભતે પ્રતિજ્ઞાપાલને રતઃ॥ 13-252-37 (91461)
અત્યેવાત્મવધં લોકે રાજંસ્ત્વં બહુ મન્યસે।
ન હિ પ્રતિજ્ઞા યા દત્તા તાં પ્રહાતુમરિંદમ॥ 13-252-38 (91462)
કાલેનાયં જનઃ સર્વો નિહતો રણમૂર્ધનિ।
વયં ચ કાલેન હતાઃ કાલો હિ પરમેશ્વરઃ॥ 13-252-39 (91463)
ન હિ કાલેન કાલજ્ઞઃ સ્પૃષ્ટઃ શોચિતુમર્હસિ।
કાલો લોહિતરક્તાક્ષઃ કૃષ્ણો દણ્ડી સનાતનઃ॥ 13-252-40 (91464)
તસ્માત્કુન્તીસુત જ્ઞાતીન્નેહ શોચિતુમર્હસિ।
વ્યપેતમન્યુર્નિત્યં ત્વં ભવ કૌરવનન્દન॥ 13-252-41 (91465)
માધવસ્યાસ્ય મહાત્મ્યં શ્રુતં યત્કથિતં મયા।
તદેવ તાવત્પર્યાપ્તં સજ્જનસ્ય નિદર્શનમ્॥ 13-252-42 (91466)
વ્યાસસ્ય વચનં શ્રુત્વા નારદસ્ય ચ ધીમતઃ।
સ્વયં ચૈવ મહારાજ કૃષ્ણસ્યાર્હતમસ્ય વૈ॥ 13-252-43 (91467)
પ્રભાવશ્ચર્ષિપૂગસ્ય કથિતઃ સુમહાન્મયા।
મહેશ્વરસ્ય સંવાદં શૈલપુત્ર્યાશ્ચ ભારત॥ 13-252-44 (91468)
ધારયિષ્યતિ યશ્ચૈનં મહાપુરુષસમ્ભવમ્।
શૃણુયાત્કથયેદ્વા યઃ સ શ્રેયો લભતે પરમ્॥ 13-252-45 (91469)
ભવિતારશ્ચ તસ્યાથ સર્વે કામા યથેપ્સિતાઃ।
પ્રેત્ય સ્વર્ગં ચ લભતે નરો નાસ્ત્યત્ર સંશયઃ॥ 13-252-46 (91470)
ન્યાય્યં શ્રેયોભિકામેન પ્રતિપત્તું જનાર્દનઃ।
એષ એવાક્ષયો વિપ્રૈઃ સ્તુતો રાજઞ્જનાર્દનઃ॥ 13-252-47 (91471)
મહેશ્વરમુખોત્સૃષ્ટા યે ચ ધર્મગુણાઃ સ્મૃતાઃ।
તે ત્વયા મનસા ધાર્યાઃ કુરુરાજ દિવાનિશમ્॥ 13-252-48 (91472)
એવં તે વર્તમાનસ્ય સમ્યગ્દણ્ડધરસ્ય ચ।
પ્રજાપાલનદક્ષસ્ય સ્વર્ગલોકો ભવિષ્યતિ॥ 13-252-49 (91473)
ધર્મોણાપિ સદા રાજન્પ્રજા રક્ષિતુમર્હસિ।
યસ્તસ્ય વિપુલો દણ્ડઃ સમ્યગ્ધર્મઃ સ કીર્ત્યતે॥ 13-252-50 (91474)
ય એષ કથિતો રાજન્મયા સજ્જનસન્નિધૌ।
શઙ્કરસ્યોમયા સાર્ધં સંવાદો ધર્મસંહિતઃ॥ 13-252-51 (91475)
શ્રુત્વા વા શ્રોતુકામો વાઽપ્યર્ચયેદ્વૃષભધ્વજમ્।
વિશુદ્ધેનેહ ભાવેન ય ઇચ્છેદ્ભૂતિમાત્મનઃ॥ 13-252-52 (91476)
એષ તસ્યાનવદ્યસ્ય નારદસ્ય મહાત્મનઃ।
સંદેશો દેવપૂજાર્થં તં તથા કુરુ પાણ્ડવ॥ 13-252-53 (91477)
એતદત્યદ્ભુતં વૃત્તં પુણ્યે હિ ભવતિ પ્રભો।
વાસુદેવસ્ય કૌન્તેય સ્થાણોશ્ચૈવ સ્વભાવજમ્॥ 13-252-54 (91478)
દશવર્શસહસ્રાણિ બદર્યામેષ શાશ્વતઃ।
તપશ્ચચાર વિપુલં સહ ગાણ્ડીવધન્વના॥ 13-252-55 (91479)
ત્રિયુગૌ પુણ્ડરીકાક્ષૌ વાસુદેવધનંજયૌ।
વિદિતૌ નારદાદેતૌ મમ વ્યાસાચ્ચ પાર્થિવ॥ 13-252-56 (91480)
બાલ એવ મહાબાહુશ્ચકાર કદનં મહત્।
કંસસ્ય પુણ્ડરીકાક્ષો જ્ઞાતિત્રામાર્થકારણાત્॥ 13-252-57 (91481)
કર્મણામસ્ય કૌન્તેય નાન્તં સઙ્ખ્યાતુમુત્સહે।
શાશ્વતસ્ય પુરાણસ્ય પુરુષસ્ય યુધિષ્ઠિર॥ 13-252-58 (91482)
ધ્રુવં શ્રેયઃ પરં તાત ભવિષ્યતિ તવોત્તમમ્।
યસ્ય તે પુરુષવ્યાઘ્રઃ સખા ચાયં જનાર્દનઃ॥ 13-252-59 (91483)
દુર્યોધનં તુ શોચામિ પ્રેત્ય લોકેઽપિ દુર્મતિમ્।
યત્કૃતે પૃથિવી સર્વા વિનષ્ટા સહયદ્વિપા॥ 13-252-60 (91484)
દુર્યોધનાપરાધેન કર્ણસ્ય શકુનેસ્તથા।
દુઃશાસનવતુર્થાનાં કુરવો નિધનં ગતાઃ॥ 13-252-61 (91485)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-252-62x (7682)
એવં સમ્ભાષમાણે તુ ગાઙ્ગેયે પુરુષર્ષભે।
તૂષ્ણીં બભૂવ કૌરવ્યો મધ્યે તેષાં મહાત્મનામ્॥ 13-252-62 (91486)
તચ્છ્રુત્વા વિસ્મયં જગ્મુર્ધૃતરાષ્ટ્રાદયો નૃપાઃ।
સમ્પૂજ્ય મનસા કૃષ્ણં સર્વે પ્રાઞ્જલયઽભવન્॥ 13-252-63 (91487)
ઋષયશ્ચાપિ તે સર્વે નારદપ્રમુખાસ્તદા।
પ્રતિગૃહ્યાભ્યનન્દન્ત તદ્વાક્યં પ્રતિપૂજ્ય ચ॥ 13-252-64 (91488)
ઇત્યેતદખિલં સર્વૈઃ પાણ્ડવો ભ્રાતૃભિઃ સહ।
શ્રુતવાન્સુમહાશ્ચર્યં પુણ્યં ભીષ્માનુશાસનમ્॥ 13-252-65 (91489)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-252-66x (7683)
યુધિષ્ઠિરસ્તુ ગાઙ્ગેયં વિશ્રાન્તં ભૂરિદક્ષિણમ્।
પુનરેવ મહાબુદ્ધિઃ પર્યપૃચ્છન્મહીપતિઃ॥ ॥ 13-252-66 (91490)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વિપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 252 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 253
॥ શ્રીઃ ॥
13.253. અધ્યાયઃ 253
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ દૃષ્ટાન્તતયા વિપ્રકન્યોપાખ્યાનકથનપૂર્વકં વિદ્વત્સંરક્ષણસ્ય મહાફલહેતુત્વકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કૃપયા પરયા પ્રોક્તઃ સર્વેષાં પાપકર્મણામ્।
જ્ઞાનસ્ય ચ પરસ્યેહ તન્મે બ્રૂહિ પિતામહ॥ 13-253-1 (91491)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-253-2x (7684)
ઉપાયોઽયં પરપ્રાપ્તૌ પરમઃ પરિકીર્તિતઃ।
નારાયણાસ્યાનુધ્યાનમર્ચનં યજનં સ્તુતિઃ॥ 13-253-2 (91492)
શ્રવણં તત્કથાનાં ચ વિદ્વત્સંરક્ષણં તથા।
વિદ્વચ્છુશ્રૂષણપ્રીતિરુપદેશાનુપાલનમ્।
સ ધ્યાનેન જપેનનાશુ મુચ્યતે પ્રાકૃતોપિ વા॥ 13-253-3 (91493)
જપશ્ચતુર્વિધઃ પ્રોક્તો વૈદિકસ્તાન્ત્રિકોપિ ચ।
પૌરાણિકોથ વિદ્વદ્ભિઃ કથિતઃ સ્માર્ત એવ ચ॥ 13-253-4 (91494)
વિદ્વચ્છુશ્રૂષયા જ્ઞાનં વિદ્વત્સંરક્ષણેન ચ।
નાસાધ્યં જ્ઞાનિનાં કિઞ્ચિત્તસ્માદ્રક્ષ્યાસ્ત્વયા દ્વિજાઃ॥ 13-253-5 (91495)
સુવ્રતા બન્ધુહીનૈકા વને પૂર્વં યમેન તુ।
આસીદાશ્વાસિતા વિદ્વત્સંરક્ષણફલાત્કિલ॥ 13-253-6 (91496)
વિપ્રસ્ય મરણે હેતુસ્તત્પત્ની પિતૃશોકદા।
વૈશ્યા ત્વમતિલાભોઽયં વિપ્રકન્યેતિ સામ્પ્રતમ્। 13-253-7 (91497)
ઇત્યુક્તાઽઽશ્વાસિતાઽપૃચ્છત્કેનૈવં પાપસંયુતા।
જાતા વિપ્રકુલે સમ્યક્ શ્રેયશ્ચાપિ બ્રવીહિ મે॥ 13-253-8 (91498)
યમ ઉવાચ। 13-253-9x (7685)
અન્યજન્મનિ વિદ્વાંસં પ્રહારૈરભિપીડિતમ્।
ચોરશઙ્કાવિમોક્ષેણ મોક્ષયિત્વા સુજન્મિકા॥ 13-253-9 (91499)
ઇત્યુક્તાઽષ્ટાક્ષરધ્યાનજપાદિશ્રેયસંયુતા।
યમેનાનુગૃહીતાઽભૂત્પુણ્યલોકનિવાસિની॥ 13-253-10 (91500)
તન્નિત્યં વિદુષાં રક્ષા તત્પરોઽભૂર્મહીપતે।
તેષાં સંરક્ષણાત્સદ્યઃ સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ ॥ 13-253-11 (91501)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રિપઞ્ચશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 253 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 254
॥ શ્રીઃ ॥
13.254. અધ્યાયઃ 254
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ શ્રીવિષ્ણુસહસ્રનામકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
શ્રુત્વા ધર્માનશેષેણ પાવનાનિ ચ સર્વશઃ।
યુધિષ્ઠિરઃ શાન્તનવં પુનરેવાભ્યભાષત॥ 13-254-1 (91502)
કિમેકં દૈવતં લોકે કિં વાઽપ્યેકં પરાયણમ્।
સ્તુવન્તઃ કં કર્મર્ચન્તઃ પ્રાપ્નુયુર્માનવાઃ શુભમ્॥ 13-254-2 (91503)
કો ધર્મઃ સર્વધર્માણાં ભવતઃ પરમો મતઃ।
કિં જપન્મુચ્યતે જન્તુર્જન્મસંસારબન્ધનાત્॥ 13-254-3 (91504)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-254-4x (7686)
જગત્પ્રભું દેવદેવમનન્તં પુરુષોત્તમમ્।
સ્તુવન્નામસહસ્રેણ પુરુષઃ સતતોત્થિતઃ॥ 13-254-4 (91505)
તમેવ ચાર્ચયન્નિત્યં ભક્ત્યા પુરુષમવ્યયમ્।
ધ્યાયન્સ્તુવન્નમસ્યંશ્ચ યજમાનસ્તમેવ ચ॥ 13-254-5 (91506)
અનાદિનિધનં વિષ્ણું સર્વલોકમહેશ્વરમ્।
લોકાધ્યક્ષં સ્તુવન્નિત્યં સર્વદુઃકાતિગો ભવેત્॥ 13-254-6 (91507)
બ્રહ્મણ્યં સર્વધર્મજ્ઞં લોકાનાં કીર્તિવર્ધનમ્।
લોકનાથં મહદ્ભૂતં સર્વબૂતભવોદ્ભવમ્॥ 13-254-7 (91508)
એષ મે સર્વધર્માણાં ધર્મોઽધિકતમો મતઃ।
યદ્ભક્ત્યા પુણ્ડરીકાક્ષં સ્તવૈરર્ચેન્નરઃ સદા॥ 13-254-8 (91509)
પરમં યો મહત્તેજઃ પરમં યો મહત્તપઃ।
પરમં યો મહદ્બ્રહ્મ પરમં યઃ પરાયણમ્॥ 13-254-9 (91510)
પવિત્રાણાં પવિત્રં યો મઙ્ગલાનાં ચ મઙ્ગલમ્।
દૈવતં દેવતાનાં ચ ભૂતાનાં યોઽવ્યયઃ પિતા॥ 13-254-10 (91511)
યતઃ સર્વાણિ ભૂતાનિ ભવન્ત્યાદિયુગાગમે।
યસ્મિંશ્ચ પ્રલયં યાન્તિ પુનરેવ યુગક્ષયે॥ 13-254-11 (91512)
તસ્ય લોકપ્રધાનસ્ય જગન્નાથસ્ય ભૂપતે।
વિષ્ણોર્નામસહસ્રં મે શૃણુ પાપભયાપહમ્॥ 13-254-12 (91513)
યાનિ નામાનિ ગૌણાનિ વિખ્યાતાનિ મહાત્મનઃ।
ઋષિભિઃ પરિગીતાનિ તાનિ વક્ષ્યામિ ભૂતયે॥ 13-254-13 (91514)
`ઋષિર્નામ્નાં સહસ્રસ્ય દેવવ્યાસો મહામુનિઃ।
છન્દોનુષ્ટુપ્તથા દેવો ભગવાન્દેવકીસુતઃ॥ 13-254-14 (91515)
અમુતાંશૂદ્ભવો બીજં શક્તિર્દેવકિનન્દનઃ।
ત્રિસામ હૃદયં તસ્ય શાન્ત્યર્થે વિનિયુજ્યતે॥' 13-254-15 (91516)
ઓં વિશ્વં વિષ્ણુર્વષટ્કારો ભૂતભવ્યભવત્પ્રભુઃ।
ભૂતકૃદ્ભૂતભૃદ્ભાવો ભૂતાત્મા ભૂતભાવનઃ॥ 13-254-16 (91517)
પૂતાત્મા પરમાત્મા ચ મુક્તાનાં પરમા ગતિઃ।
અવ્યયઃ પુરુષઃ સાક્ષી ક્ષેત્રજ્ઞોઽક્ષર એવ ચ॥ 13-254-17 (91518)
યોગો યોગવિદાંનેતા પ્રધાનપુરુષેશ્વરઃ।
નરસિંહવપુઃ શ્રીમાન્કેશવઃ પુરુષોત્તમઃ॥ 13-254-18 (91519)
સર્વઃ શર્વઃ શિવઃ સ્થાણુર્ભૂતાદિર્નિધિરવ્યયઃ।
સમ્ભવો ભાવનો ભર્તા પ્રભવઃ પ્રભુરીશ્વરઃ॥ 13-254-19 (91520)
સ્વયંભૂઃ શંભુરાદિત્યઃ પુષ્કરાક્ષો મહાસ્વનઃ।
અનાદિનિધનો ધાતા વિધાતા ધાતુરુત્તમઃ॥ 13-254-20 (91521)
અપ્રમેયો હૃષીકેશઃ પદ્મનાભોઽમરપ્રભુઃ।
વિશ્વકર્મા મનુસ્ત્વષ્ટા સ્થવિષ્ઠઃ સ્થવિરો ધ્રુવઃ॥ 13-254-21 (91522)
અગ્રાહ્યઃ શાશ્વતઃ કૃષ્ણો લોહિતાક્ષઃ પ્રતર્દનઃ।
પ્રભૂતસ્ત્રિકકુદ્ધામ પવિત્રં મઙ્ગલં પરમ્॥ 13-254-22 (91523)
ઈશાનઃ પ્રાણદઃ પ્રાણો જ્યેષ્ઠઃ શ્રેષ્ઠઃ પ્રજાપતિઃ।
હિરણ્યગર્ભો ભૂગર્ભો માઘવો મધુસૂદનઃ॥ 13-254-23 (91524)
ઈશ્વરો વિક્રમી ધન્વી મેધાવી વિક્રમઃ ક્રમઃ।
અનુત્તમો દુરાધર્ષઃ કૃતજ્ઞઃ કૃતિરાત્મવાન્॥ 13-254-24 (91525)
સુરેશઃ શરણં શર્મ વિશ્વરેતાઃ પ્રજાભવઃ।
અહઃ સંવત્સરો વ્યાલઃ પ્રત્યયઃ સર્વદર્શનઃ॥ 13-254-25 (91526)
અજઃ સર્વેશ્વરઃ સિદ્ધઃ સિદ્ધિઃ સર્વાદિરચ્યુતઃ।
વૃષાકપિરમેયાત્મા સર્વયોગવિનિઃસૃતઃ॥ 13-254-26 (91527)
વસુર્વસુમનાઃ સત્યઃ સમાત્મા સમ્મિતઃ સમઃ।
અમોઘઃ પુણ્ડરીકાક્ષો વૃષકર્મા વૃષાકૃતિઃ॥ 13-254-27 (91528)
રુદ્રો બહુશિરા બભ્રુર્વિશ્વયોનિઃ શુચિશ્રવાઃ।
અમૃતઃ શાશ્વતઃ સ્થાપુર્વરારોહો મહાતપાઃ॥ 13-254-28 (91529)
સર્વગઃ સર્વવિદ્ભાનુર્વિષ્વક્સેનો જનાર્દનઃ।
વેદો વેદવિદવ્યઙ્ગો વેદાઙ્ગો વેદવિત્કવિઃ॥ 13-254-29 (91530)
લોકાધ્યક્ષઃ સુરાધ્યક્ષો ધર્માધ્યક્ષઃ કૃતાકૃતઃ।
ચતુરાત્મા ચતુર્વ્યૂહશ્ચતુર્દંષ્ટ્રશ્ચતુર્ભુજઃ॥ 13-254-30 (91531)
ભ્રાજિષ્ણુર્ભોજનં ભોક્તા સહિષ્ણુર્જગદાદિજઃ।
અનઘો વિજયો જેતા વિશ્વયોનિઃ પુનર્વસુ॥ 13-254-31 (91532)
ઉપેન્દ્રો વામનઃ પ્રાંશુરમોઘઃ શુચિરૂર્જિતઃ।
અતીન્દ્રઃ સઙ્ગ્રહઃ સર્ગો ધૃતાત્મા નિયમોયમઃ॥ 13-254-32 (91533)
વેદ્યો વૈદ્યઃ સદાયોગી વીરહા માધવો મધુઃ।
અતીન્દ્રિયો મહામાયો મહોત્સાહો મહાબલઃ॥ 13-254-33 (91534)
મહાબુદ્ધિર્મહાવીર્યો મહાશક્તિર્મહાદ્યુતિઃ।
અનિર્દેશ્યવપુઃ શ્રીમાનમેયાત્મા મહાદ્રિધૃક્॥ 13-254-34 (91535)
મહેષ્વાસો મહીભર્તા શ્રીનિવાસઃ સતાઙ્ગતિઃ।
અનિરુદ્ધઃ સુરાનન્દો ગોવિન્દો ગોવિદામ્પતિઃ॥ 13-254-35 (91536)
મરીચિર્દમનો હંસઃ સુપર્ણો ભુજગોત્તમઃ।
હિરણ્યનાભઃ સુતપાઃ પદ્મનાભઃ પ્રજાપતિઃ॥ 13-254-36 (91537)
અમૃત્યુઃ સર્વદૃક્સિંહઃ સન્ધાતા સન્ધિમાન્સ્થિરઃ।
અજો દુર્મર્ષણઃ શાસ્તા વિશ્રુતાત્મા સુરારિહા॥ 13-254-37 (91538)
ગુરુર્ગરુતમો ધામ સત્યઃ સત્યપરાક્રમઃ।
નિમિષોઽનિમિષઃ સ્રગ્વી વાચસ્પતિરુદારધીઃ॥ 13-254-38 (91539)
અગ્રણીર્ગ્રામણીઃ શ્રીમાન્ન્યાયો નેતા સમીરણઃ।
સહસ્રમૂર્ધા વિશ્વાત્મા સહસ્રાક્ષઃ સહસ્રપાત્॥ 13-254-39 (91540)
આવર્તનો નિવૃત્તાત્મા સંવૃતઃ સમ્પ્રમર્દનઃ।
અહઃ સંવર્તકો વહ્નિરનિલો ધરણીધરઃ॥ 13-254-40 (91541)
સુપ્રસાદઃ પ્રસન્નાત્મા વિશ્વદૃગ્વિશ્વભુગ્વિભુઃ।
સત્કર્તા સત્કૃતિઃ સાધુર્જહ્નુર્નારાયણો નરઃ॥ 13-254-41 (91542)
અસંખ્યેયોપ્રમેયાત્મા વિશિષ્ટઃ શિષ્ટકૃચ્છુચિઃ।
સિદ્ધાર્થઃ સિદ્ધસઙ્કલ્પઃ સિદ્ધિદઃ સિદ્ધિસાધનઃ॥ 13-254-42 (91543)
વૃષાહિર્વૃષભો વિષ્ણુર્વૃષપર્વા વૃષોદરઃ।
વર્ધનો વર્ધમાનશ્ચ વિવિક્તઃ શ્રુતિસાગરઃ॥ 13-254-43 (91544)
સુભુજો દુર્ધરો વાગ્મી મહેન્દ્રો વસુદો વસુઃ।
નૈકરૂપો બૃહદ્રૂપઃ શિપિવિષ્ટઃ પ્રકાશનઃ॥ 13-254-44 (91545)
ઓજસ્તેજોદ્યુતિધરઃ પ્રકાશાત્મા પ્રતાપનઃ।
ઋદ્ધઃ સ્પૃષ્ટાક્ષરો મન્ત્રશ્ચન્દ્રાંશુર્ભાસ્કરદ્યુતિઃ॥ 13-254-45 (91546)
અમૃતાંશૂદ્ભવો ભાનુઃ શશબિન્દુઃ સુરેશ્વરઃ।
ઔષધં જગતઃ સેતુઃ સત્યધર્મપરાક્રમઃ॥ 13-254-46 (91547)
ભૂતભવ્યભવન્નાથઃ પવનઃ પાવનોઽનલઃ।
કામહા કામકૃત્કાન્તઃ કામઃ કામપ્રદઃ પ્રભુઃ॥ 13-254-47 (91548)
યુગાદિકૃદ્યુગાવર્તો નૈકમાયો મહાશનઃ।
અદૃશ્યો વ્યક્તરૂપશ્ચ સહસ્રજિદનન્તજિત્॥ 13-254-48 (91549)
ઇષ્ટો વિશિષ્ટઃ શિષ્ટેષ્ટ શિખણ્ડી નહુષો વૃષઃ।
ક્રોધહા ક્રોધકૃત્કર્તા વિશ્વબાહુર્મહીધરઃ॥ 13-254-49 (91550)
અચ્યુતઃ પ્રથિતઃ પ્રાણઃ પ્રાણદો વાસવાનુજઃ।
અપાંનિધિરધિષ્ઠાનમપ્રમત્તઃ પ્રતિષ્ઠિતઃ॥ 13-254-50 (91551)
સ્કન્દઃ સ્કન્દધરો ધુર્યો વરદો વાયુવાહનઃ।
વાસુદેવો બૃહદ્ભાનુરાદિદેવઃ પુરંદરઃ॥ 13-254-51 (91552)
અશોકસ્તારણસ્તારઃ શૂરઃ શૌરિર્જનેશ્વરઃ।
અનુકૂલઃ શતાવર્તઃ પદ્મી પદ્મનિભેક્ષણઃ॥ 13-254-52 (91553)
પદ્મનાબોઽરવિન્દાક્ષઃ પદ્મગર્ભઃ શરીરભૃત્।
મહર્દ્ધિર્ઋદ્ધો વૃદ્ધાત્મા મહાક્ષો ગરુડધ્વક્ષઃ॥ 13-254-53 (91554)
અતુલઃ શરભો ભીમઃ સમયજ્ઞો હવિર્હરિઃ।
સર્વલક્ષણલક્ષણ્યો લક્ષ્મીવાન્સમિતિંજયઃ॥ 13-254-54 (91555)
વિક્ષરો રોહિતો માર્ગો હેતુર્દામોદરઃ સહઃ।
મહીધરો મહાભાગો વેગવાનમિતાશનઃ॥ 13-254-55 (91556)
ઉદ્ભવઃ ક્ષોભણો દેવઃ શ્રીગર્ભઃ પરમેશ્વરઃ।
કરણં કારણં કર્તા વિકર્તા ગહનો ગુહઃ॥ 13-254-56 (91557)
વ્યવસાયો વ્યવસ્થાનઃ સંસ્થાનઃ સ્થાનદો ધ્રુવઃ।
પરર્દ્ધિઃ પરમસ્પષ્ટસ્તુષ્ટઃ પુષ્ટઃ શુભેક્ષણઃ॥ 13-254-57 (91558)
રામો વિરામો વિરજો માર્ગો નેયો નયોઽનયઃ।
વીરઃ શક્તિમતાંશ્રેષ્ઠો ધર્મો ધર્મવિદુત્તમઃ॥ 13-254-58 (91559)
વૈકુણ્ઠઃ પુરુષઃ પ્રાણઃ પ્રાણદઃ પ્રણવઃ પૃથુઃ।
હિરણ્યગર્ભઃ શત્રુઘ્નો વ્યાપ્તો વાયુરધોક્ષજઃ॥ 13-254-59 (91560)
ઋતુઃ સુદર્શનઃ કાલઃ પરમેષ્ઠી પરિગ્રહઃ।
ઉગ્રઃ સંવત્સરો દક્ષો વિશ્રામો વિશ્વદક્ષિણઃ॥ 13-254-60 (91561)
વિસ્તારઃ સ્થાવરઃ સ્થાણુઃ પ્રમાણં બીજમવ્યયમ્।
અર્થોઽનર્થો મહાકોશો મહાભોગો મહાધનઃ॥ 13-254-61 (91562)
અનિર્વિણ્ણઃ સ્થવિષ્ઠો ભૂર્ધર્મયૂપો મહામખઃ।
નક્ષત્રનેમિર્નક્ષત્રી ક્ષમઃ ક્ષામઃ સમીહનઃ॥ 13-254-62 (91563)
યજ્ઞ ઇજ્યો મહેજ્યશ્ચ ક્રતુઃ સત્રં સતાઙ્ગતિઃ।
સર્વદર્શી વમુક્તાત્મા સર્વજ્ઞો જ્ઞાનમુત્તમમ્॥ 13-254-63 (91564)
સુવ્રતઃ સુમુખઃ સૂક્ષ્મઃ સુઘોષઃ સુખદઃ સુહૃત્।
મનોહરો જિતક્રોધો વીરબાહુર્વિદારણઃ॥ 13-254-64 (91565)
સ્વાપનઃ સ્વવશો વ્યાપી નૈકાત્મા નૈકકર્મકૃત્।
વત્સરો વત્સલો વત્સી રત્નગર્ભો ધનેશ્વરઃ॥ 13-254-65 (91566)
ધર્મગુબ્ધર્મકૃદ્ધર્મી સદસત્ક્ષરમક્ષરમ્।
અવિજ્ઞાતા સહસ્રાંશુર્વિધાતા કૃતલક્ષણઃ॥ 13-254-66 (91567)
ગભસ્તિનેમિઃ સત્વસ્થઃ સિંહો ભૂતમહેશ્વરઃ।
આદિદેવો મહાદેવો દેવેશો દેવભૃદ્ગુરુઃ॥ 13-254-67 (91568)
ઉત્તરો ગોપતિર્ગોપ્તા જ્ઞાનગમ્યઃ પુરાતનઃ।
શરીરી ભૂતભૃદ્ભોક્તા કપીન્દ્રો ભૂરિદક્ષિણઃ॥ 13-254-68 (91569)
સોમપોઽમૃતપઃ સોમઃ પુરુજિત્પુરુસત્તમઃ।
વિનયોજ્યઃ સત્યસન્ધો દાશાર્હઃ સાત્વતાંપતિઃ॥ 13-254-69 (91570)
જીવો વિનયિતા સાક્ષી મુકુન્દોઽમિતવિક્રમઃ।
અમ્ભોનિધિરનન્તાત્મા મહોદધિશયોઽન્તકઃ॥ 13-254-70 (91571)
અજો મહાર્હઃ સ્વાભાવ્યો જિતામિત્રઃ પ્રમોદનઃ।
આનન્દો નન્દનો નન્દઃ સત્યધર્મા ત્રિવિક્રમઃ॥ 13-254-71 (91572)
મહર્ષિઃ કપિલાચાર્ય કૃતજ્ઞો મેદિનીપતિઃ।
ત્રિપદસ્ત્રિદશાધ્યક્ષો મહાશૃઙ્ગઃ કૃતાન્તકૃત્॥ 13-254-72 (91573)
મહાવરાહો ગોવિન્દઃ સુષેણઃ કનકાઙ્ગદી।
ગુહ્યો ગભીરો ગહનો ગુપ્તશ્ચક્રગદાધરઃ॥ 13-254-73 (91574)
વેધાઃ સ્વાઙ્ગોઽજિતઃ કૃષ્ણો દૃઢઃ સઙ્કર્ષણોચ્યુતઃ।
વરુણો વારુણો વૃક્ષઃ પુષ્કરાક્ષો મહામનાઃ॥ 13-254-74 (91575)
ભગવાન્ભગહા નન્દી વનમાલી હલાયુધઃ।
આદિત્યો જ્યોતિરાદિત્યઃ સહિષ્ણુર્ગતિસત્તમઃ॥ 13-254-75 (91576)
સુધન્વા ખણ્ડપરશુર્દારુણો દ્રવિણપ્રદઃ।
દિવસ્પૃક્સર્વદૃગ્વ્યાસો વાચસ્પતિરયોનિજઃ॥ 13-254-76 (91577)
ત્રિસામા સામગઃ સામ નિર્વાણં ભેષજં ભિષક્।
સંન્યાસકૃચ્છમઃ શાન્તો નિષ્ઠા શાન્તિઃ પરાયણમ્॥ 13-254-77 (91578)
શુભાઙ્ગઃ શાન્તિદઃ સ્રષ્ટા કુમુદઃ કુવલેશયઃ।
ગોહિતો ગોપતિર્ગોપ્તા વૃષભાક્ષો વૃષપ્રિયઃ॥ 13-254-78 (91579)
અનિવર્તી નિવૃત્તાત્મા સંક્ષેપ્તા ક્ષેમકૃચ્છિવઃ।
શ્રીવત્સવક્ષાઃ શ્રીવાસઃ શ્રીપતિઃ શ્રીમતાંવરઃ॥ 13-254-79 (91580)
શ્રીદઃ શ્રીશઃ શ્રીનિવાસઃ શ્રીનિધિઃ શ્રીવિભાવનઃ।
શ્રીધરઃ શ્રીકરઃ શ્રેયઃ શ્રીમાઁલ્લોકત્રયાશ્રયઃ॥ 13-254-80 (91581)
સ્વક્ષઃ સ્વઙ્ગઃ શતાનન્દો નન્દિર્જ્યોતિર્ગણેશ્વરઃ।
વિજિતાત્મા વિધેયાત્મા સત્કીર્તિશ્છિન્નસંશયઃ॥ 13-254-81 (91582)
ઉદીર્ણઃ સર્વતશ્ચક્ષુરનીશઃ શાશ્વતઃ સ્થિરઃ।
ભૂશયો ભૂષણો ભૂતિર્વિશોકઃ શોકનાશનઃ॥ 13-254-82 (91583)
અર્ચિષ્માનર્ચિતઃ કુમ્ભો વિશુદ્ધાત્મા વિશોધનઃ।
અનિરુદ્ધોઽપ્રતિરથઃ પ્રદ્યુમ્નોઽમિતવિક્રમઃ॥ 13-254-83 (91584)
કાલનેમિનિહા વીરઃ શૌરિઃ સૂરજનેશ્વરઃ।
ત્રિલોકાત્મા ત્રિલોકેશઃ કેશવઃ કેશિહા હરિઃ॥ 13-254-84 (91585)
કામદેવઃ કામપાલઃ કામી કાન્તઃ કૃતાગમઃ।
અનિર્દેશ્યવપુર્વિષ્ણુર્વીરોઽનન્તો ધનઞ્જયઃ॥ 13-254-85 (91586)
બ્રહ્મણ્યો બ્રહ્મકૃદ્બ્રહ્મા બ્રહ્મ બ્રહ્મવિવર્ધનઃ।
બ્રહ્મવિદ્બ્રાહ્મણો બ્રહ્મી બ્રહ્મજ્ઞો બ્રાહ્મણપ્રિયઃ॥ 13-254-86 (91587)
મહાક્રમો મહાકર્મા મહાતેજા મહોરગઃ।
મહાક્રતુર્મહાયજ્વા મહાયજ્ઞો મહાહવિઃ॥ 13-254-87 (91588)
સ્તવ્યઃ સ્તવપ્રિયઃ સ્તોત્રં સ્તુતિઃસ્તોતા રણપ્રિયઃ।
પૂર્ણઃ પૂરયિતા પુણ્યઃ પુણ્યકીર્તિરનામયઃ॥ 13-254-88 (91589)
મનોજવસ્તીર્થકરો વસુરેતા વસુપ્રદઃ।
વસુપ્રદો વાસુદેવો વસુર્વસુમના હવિઃ॥ 13-254-89 (91590)
સદ્ગતિઃ સત્કૃતિઃ સત્તા સદ્ભૂતિઃ સત્પરાયણઃ।
શૂરસેનો યદુશ્રેષ્ઠઃ સન્નિવાસઃ સુયામુનઃ॥ 13-254-90 (91591)
ભૂતાવાસો વાસુદેવઃ સર્વાસુનિલયોઽનલઃ।
દર્પહા દર્પહો દૃપ્તો દુર્ધરોઽદ્ધાઽપરાજિતઃ॥ 13-254-91 (91592)
વિશ્વમૂર્તિર્મહમૂર્તિર્દીપ્તમૂર્તિરમૂર્તિમાન્।
અનેકમૂર્તિરવ્યક્તઃ શતમૂર્તિઃ શતાનનઃ॥ 13-254-92 (91593)
એકો નૈકઃ સવઃ કઃ કિં યત્તત્પદમનુત્તમમ્।
લોકબન્ધુર્લોકનાથો માધવો ભક્તવત્સલઃ॥ 13-254-93 (91594)
સુવર્ણવર્ણો હેમાઙ્ગો વરાઙ્ગશ્ચન્દનાઙ્ગદી।
વીરહા વિષમઃ શૂન્યો ઘૃતાશીરચલશ્ચલઃ॥ 13-254-94 (91595)
અમાની માનદો માન્યો લોકસ્વામી ત્રિલોકધૃત્।
સુમેધા મેઘજો ધન્યઃ સત્યમેધા ધરાધરઃ॥ 13-254-95 (91596)
તેજો વૃષો દ્યુતિધરઃ સર્વશસ્ત્રભૃતાંવરઃ।
પ્રગ્રહો નિગ્રહો વ્યગ્રો નૈકશૃઙ્ગો ગદાગ્રજઃ॥ 13-254-96 (91597)
ચતુર્મૂર્તિશ્ચતુર્બાહુશ્ચતુર્વ્યૂહશ્ચતુર્ગતિઃ।
ચતુરાત્મા ચતુર્ભાવશ્ચતુર્વદવિદેકપાત્॥ 13-254-97 (91598)
સમાવર્તો નિવૃત્તાત્મા દુર્જયો દુરતિક્રમઃ।
દુર્લભો દુર્ગમો દુર્ગો દુરાવાસો દુરારિહા॥ 13-254-98 (91599)
શુભાઙ્ગો લોકસારઙ્ગઃ સુતન્તુસ્તન્તુવર્ધનઃ।
ઇન્દ્રકર્મા મહાકર્મા કૃતકર્મા કૃતાગમઃ॥ 13-254-99 (91600)
ઉદ્ભવઃ સુન્દરઃ સુન્દો રત્નનાભઃ સુલોચનઃ।
અર્કો વાજસનઃ શૃઙ્ગી જયન્તઃ સર્વવિજ્જયી॥ 13-254-100 (91601)
સુવર્ણિબિન્દુરક્ષોભ્યઃ સર્વવાગીશ્વરેશ્વરઃ।
મહાહ્રદો મહાગર્તો મહાભૂતો મહાનિધિઃ॥ 13-254-101 (91602)
કુમુદઃ કુન્દરઃ કુન્દઃ પર્જન્યઃ પવનોઽનિલઃ।
અમૃતાંશોઽમૃતવપુઃ સર્વજ્ઞઃ સર્વતોમુખઃ॥ 13-254-102 (91603)
સુલભઃ સુવ્રતઃ સિદ્ધઃ શત્રુજિચ્છત્રુતાપનઃ।
ન્યગ્રોધોદુમ્બરોશ્વત્થશ્ચાપૂરાન્ધ્રનિષૂદનઃ॥ 13-254-103 (91604)
સહસ્રાર્ચિઃ સપ્તજિહ્વઃ સપ્તૈધાઃ સપ્તવાહનઃ।
અમૂર્તિરનઘોઽચિન્ત્યો ભયકૃદ્ભયનાશનઃ॥ 13-254-104 (91605)
અણુર્બૃહત્કૃશઃ સ્થૂલો ગુણભૃન્નર્ગુણો મહાન્।
અધૃતઃ સ્વધૃતઃ સ્વાસ્થ્યઃ પ્રાગ્વંશો વંશવર્ધનઃ॥ 13-254-105 (91606)
ભારભૃત્કથિતો યોગી યોગીશઃ સર્વકામદઃ।
આશ્રમઃ શ્રમણઃ ક્ષામઃ સુપર્ણો વાયુવાહનઃ॥ 13-254-106 (91607)
ધનુર્ધરો ધનુર્વેદો દણ્ડો દમયિતા દમઃ।
અપરાજિતઃ સર્વસહો નિયન્તા નિયમો યમઃ॥ 13-254-107 (91608)
સત્વવાન્સાત્વિકઃ સત્યઃ સત્યધર્મપરાયણઃ।
અભિપ્રાયઃ પ્રિયાર્હોઽર્હઃઋ પ્રિયકૃત્પ્રીતિવર્ધનઃ॥ 13-254-108 (91609)
વિહાયસગતિર્જ્યોતિઃ સુરુચિર્હુતભુગ્વિભુઃ।
રવિર્વિરોચનઃ સૂર્યઃ સવિતા રવિલોચનઃ॥ 13-254-109 (91610)
અન્તો હુતભુગ્ભોક્તા સુખદો નૈકદોઽગ્રજઃ।
અનિર્વિણ્ણઃ સદામર્ષી લોકાધિષ્ઠાનમદ્ભુતઃ॥ 13-254-110 (91611)
સનાત્સનાતનતમઃ કપિલઃ કપિરપ્યયઃ।
સ્વસ્તિદઃ સ્વસ્તિકૃત્સ્વસ્તિ સ્વસ્તિભુક્ સ્વસ્તિદક્ષિણઃ॥ 13-254-111 (91612)
અરૌદ્રઃ કુણ્ડલી ચક્રી વિક્રમ્યૂર્જિતશાસનઃ।
શબ્દાતિગઃ શબ્દસહઃ શિશિરઃ શર્વરીકરઃ॥ 13-254-112 (91613)
અક્રૂરઃ પેશલો દક્ષો દક્ષિણઃ ક્ષમિણાંવરઃ।
વિદ્વત્તમો વીતભયઃ પુણ્યશ્રવણકીર્તનઃ॥ 13-254-113 (91614)
ઉત્તારણો દુષ્કૃતિહા પુણ્યો દુઃખપ્નનાશનઃ।
વીરહા રક્ષણઃ સન્તો જીવનઃ પર્યવસ્થિતઃ॥ 13-254-114 (91615)
અનન્તરૂપોઽનન્તશ્રીર્જિતમન્યુર્ભયાપહઃ।
ચતુરસ્રો ગભીરાત્મા વિદિશો વ્યાદિશો દિશઃ॥ 13-254-115 (91616)
અનાદિર્ભૂર્ભુવો લક્ષ્મીઃ સુવીરો રુચિરાઙ્ગદઃ।
જનનો જનજન્માદિર્ભીમો ભીમપરાક્રમઃ॥ 13-254-116 (91617)
આધારનિલયો ધાતા પુષ્પહાસઃ પ્રજાગરઃ।
ઊર્ધ્વગઃ સત્પથાચારઃ પ્રાણદઃ પ્રણવઃ પણઃ॥ 13-254-117 (91618)
પ્રમાણં પ્રાણનિલયઃ પ્રાણભૃત્પ્રાણજીવનઃ।
તત્ત્વં તત્ત્વવિદેકાત્મા જન્મમૃત્યુજરાતિગઃ॥ 13-254-118 (91619)
ભૂર્ભુવઃસ્વસ્તરુસ્તારઃ સવિતા પ્રપિતામહઃ।
યજ્ઞો યજ્ઞપતિર્યજ્વા યજ્ઞાઙ્ગો યજ્ઞવાહનઃ॥ 13-254-119 (91620)
યજ્ઞભૃદ્યજ્ઞકૃદ્યજ્ઞી યજ્ઞભુગ્યજ્ઞસાધનઃ।
યજ્ઞાન્તકૃદ્યજ્ઞગુહ્યમન્નમન્નાદ એવ ચ॥ 13-254-120 (91621)
આત્મયોનિઃ સ્વયંજાતો વૈખાનઃ સામગાયનઃ।
દેવકીનન્દનઃ સ્રષ્ટા ક્ષિતીશઃ પાપનાશનઃ॥ 13-254-121 (91622)
શઙ્ખભૃન્નન્દકી ચક્રી શાર્ઙ્ગધન્વા ગદાધરઃ।
રથાઙ્ગપાણિરક્ષોભ્યઃ સર્વપ્રહરણાયુધઃ।
સર્વપ્રહારણાયુધ ઓંનમ ઇતિ॥ 13-254-122 (91623)
ઇતીદં કીર્તનીયસ્યિ કેશવસ્ય મહાત્મનઃ।
નામ્નાં સહસ્રં દિવ્યાનામશેષેણ પ્રકીર્તિતમ્॥ 13-254-123 (91624)
ય ઇદં શૃણુયાન્નિત્યં યશ્ચાપિ પરિકીર્તયેત્।
નાશુભં પ્રાપ્નુયાત્કિઞ્ચિત્સોમુત્રેહ ચ માનવઃ॥ 13-254-124 (91625)
વેદાન્તો બ્રાહ્મણઃ સ્યાત્ક્ષત્રિયો વિજયી ભવેત્।
વૈશ્યો ધનસમૃદ્ધઃ સ્યાચ્છૂદ્રઃ સુખમવાપ્નુયાત્॥ 13-254-125 (91626)
ધર્માર્થી પ્રાપ્નુયાદ્ધર્મમર્થાર્થી ચાર્થમાપ્નુયાત્।
કામાનવાપ્નુયાત્કામી પ્રજાર્થી પ્રાપ્નુયાત્પ્રજામ્॥ 13-254-126 (91627)
ભક્તિમાન્યઃ સદોત્થાય શુચિસ્તદ્ગતમાનસઃ।
સહસ્રં વાસુદેવસ્ય નામ્નાતેમત્પ્રકીર્તયેત્॥ 13-254-127 (91628)
યશઃ પ્રાપ્નોતિ વિપુલં જ્ઞાતિપ્રાધાન્યમેવ ચ।
અચલાં શ્રિયમાપ્નોતિ શ્રેયઃ પ્રાપ્નોત્યનુત્તમમ્॥ 13-254-128 (91629)
ન ભયં ક્વચિદાપ્નોતિ વીર્યં તેજશ્ચ વિન્દતિ।
ભવત્યયોગો દ્યુતિમાન્બલરૂપગુણાન્વિતઃ॥ 13-254-129 (91630)
રોગાર્તો મુચ્યતે રોગાદ્બદ્ધો મુચ્યેત બન્ધનાત્।
ભયાન્મુચ્યેત ભીતસ્તુ મુચ્યેદાપન્ન આપદઃ॥ 13-254-130 (91631)
દુર્ગાણ્યતિતરત્યાશુ પુરુષઃ પુરુષોત્તમમ્।
સ્તુવન્નામસહસ્રેણ નિત્યં ભક્તિસમન્વિતઃ॥ 13-254-131 (91632)
વાસુદેવાશ્રયો મર્ત્યો વાસુદેવપરાયણઃ।
સર્વપાપવિશુદ્ધાત્મા યાતિ બ્રહ્મ સનાતનમ્॥ 13-254-132 (91633)
ન વાસુદેવભક્તાનામશુભં વિદ્યતે ક્વચિત્।
જન્મમૃત્યુજરાવ્યાધિભયં નૈવોપજાયતે॥ 13-254-133 (91634)
ઇમં સ્તવમધીયાનઃ શ્રદ્ધાભક્તિસમન્વિતઃ।
યુજ્યેતાત્મસુખક્ષાન્તિશ્રીધૃતિસ્મૃતિકીર્તિભિઃ॥ 13-254-134 (91635)
ન ક્રોધો ન ચ માત્સર્યં ન લોભો નાશુભા મતિઃ।
ભન્તિ કૃતપુણ્યાનાં ભક્તાનાં પુરુષોત્તમે॥ 13-254-135 (91636)
દ્યૌઃ સચન્દ્રાર્કનક્ષત્રા ખં દિશો ભૂર્મહોદધિઃ।
વાસુદેવસ્ય વીર્યેણ વિધૃતાનિ મહાત્મનઃ॥ 13-254-136 (91637)
સસુરાસુરગન્ધર્વં સયક્ષોરગરાક્ષસમ્।
જગદ્વશે વર્તતેદં કૃષ્ણસ્ય સચરાચરમ્॥ 13-254-137 (91638)
ઇન્દ્રિયાણિ મનો બુદ્ધિઃ સત્વં તેજો બલં ધૃતિઃ।
વાસુદેવાત્મકાન્યાહુઃ ક્ષેત્રં ક્ષેત્રજ્ઞ એવ ચ॥ 13-254-138 (91639)
સર્વાગમાનામાચારઃ પ્રથમં પરિકલ્પ્યતે।
આચારપ્રભવો ધર્મો ધર્મસ્ય પ્રભુરચ્યુતઃ॥ 13-254-139 (91640)
ઋષયઃ પિતરો દેવા મહાભૂતાનિ ધાતવઃ।
જઙ્ગમાજઙ્ગમં ચેદં જગન્નારયણોદ્ભવમ્॥ 13-254-140 (91641)
યોગો જ્ઞાનં તથા સાઙ્ખ્યં વિદ્યાઃ શિલ્પાદિકર્મ ચ।
વેદાઃ સાસ્ત્રાણિ વિજ્ઞાનમેતત્સર્વં જનાર્દનાત્॥ 13-254-141 (91642)
એકો વિષ્ણુર્મહદ્ભૂતં પૃથગ્ભૂતાન્યનેકશઃ।
ત્રીંલ્લોકાન્વ્યાપ્ય ભૂતાત્મા ભુઙ્ક્તે વિશ્વભુગવ્યયઃ॥ 13-254-142 (91643)
ઇમં સ્તવં ભગવતો વિષ્ણોર્વ્યાસેન કીર્તિતમ્।
પઠેદ્ય ઇચ્છેત્પુરુષઃ શ્રેયઃ પ્રાપ્તું સુખાનિ ચ॥ 13-254-143 (91644)
વિશ્વેશ્વરમજં દેવં જગતઃ પ્રભવાપ્યયમ્।
ભજન્તિ યે પુષ્કરાક્ષં ન તે યાન્તિ પરાભવમ્।
`ન તે યાન્તિ પરાભવમ્ ઓં નમ ઇતિ॥ 13-254-144 (91645)
અર્જુન ઉવાચ। 13-254-145x (7687)
પદ્મપત્રવિશાલક્ષ પદ્મનાભ સુરોત્તમ।
ભક્તાનામનુરક્તાનાં ત્રાતા ભવ જનાર્દન॥ 13-254-145 (91646)
ભગવાનુવાચ। 13-254-146x (7688)
યો માં નામસહસ્રેણ સ્તોતુમિચ્છતિ પાણ્ડવ।
સોહમેકેન શ્લોકેન સ્તુત એવ ન સંશયઃ।
સ્તુત એવ ન સંશય ઓં નમ ઇતિ॥ 13-254-146 (91647)
વાસનાદ્વાસુદેવઃ સ્યા વાસિતં તે જગત્ત્રયમ્।
સર્વભૂતનિવાસોસિ વાસુદેવ્ નમોસ્તુ તે॥ 13-254-147 (91648)
13-254-148 (91649)
નમોસ્ત્વનન્તાય સહસ્રમૂર્તયે
સહસ્રપાદાક્ષિશિરોરુબાહવે।
સહસ્રનામ્ને પુરુષાય શાશ્વતે
સહસ્રકોટિયુગધારિણે નમઃ।
શ્રીસહસ્રકોટિયુગધારિણે નમ ઇતિ॥'
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-254-41 વિશ્વધૃગિતિ ઝ.પાઠ. સત્કૃતઃ સાધુરિતિ ચ॥ 7-254-58 વિરમો વિરમઃ ઇતિ ક.પાઠઃ,વિરતઃ ઇતિ થ.પાઠઃ॥ 7-254-64 સુઘોષઃ સુહૃદઃ સુહૃદિતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-254-68 શરીરભૂતભૃદ્ભોક્તેતિ ક.ઙ.ઝ.થ.પાઠઃ॥ 7-254-69 વિનયો જયઃ સત્યસન્ધઃ ઇતિ ક.ઙ.ઝ.પાઠઃ॥ 7-254-74 કાલનેમિનિહા શૌરિર્વીરઃ શૂરજનેશ્વરઃ ઇતિ ક.પાઠઃ। કાલનેમિનિહા વીરઃ શૂરઃ શૌરિર્જનેશ્વરઃ ઇતિ થ.પાઠઃ॥ 7-254-100 અર્કો વાજસનિઃ શૃઙ્ગી ઇતિ થ.પાઠઃ॥ 7-254-102 અમૃતાશોઽમૃતવપુરિતિ ઝ.થ.પાઠઃ॥ 7-254-110 અનન્તહુતભુગ્ભોક્તેતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-254-119 સપિતા પ્રપિતામહઃ ઇતિ ઝ.પાઠ॥ 7-254-128 વિપુલં યાતિ પ્રાધાન્યમેવ ચેતિ ક.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 255
॥ શ્રીઃ ॥
13.255. અધ્યાયઃ 255
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ એકાદશરુદ્રદ્વાદશાદિત્યાદીનાં વસિષ્ઠાદિમહર્ષીણાં રાજર્ષ્યાદીનાં ચ પૃથક્પૃથઙ્ગામનિર્દેશપૂર્વકં તત્તન્નામકીર્તનાદેઃ સાવિત્રીજપાદેશ્ચ મહાફલહેતુત્વાભિધાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ*।
પિતામહ મહાપ્રાજ્ઞ સર્વશાસ્ત્રવિશારદ।
કિં જપ્યં જપતો નિત્યં ભવેદ્ધર્મફલં મહત્॥ 13-255-1 (91650)
પ્રસ્થાને વા પ્રવેશે વા પ્રવૃત્તે વાઽપિ કર્મણિ।
દૈવે વા શ્રાદ્ધકાલે વા કિં જપ્યં કર્મસાધનમ્॥ 13-255-2 (91651)
શાન્તિકં પૌષ્ટિકં રક્ષા શત્રુઘ્નં ભયનાશનમ્।
જપ્યં યદ્બ્રહ્મ સમિતં તદ્ભવાન્વક્તુમર્હતિ॥ 13-255-3 (91652)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-255-4x (7689)
વ્યાસપ્રોક્તમિમં મન્ત્રં શૃણુષ્વૈકમના નૃપ।
સાવિત્ર્યા વિહિતં દિવ્યં સદ્યઃ પાવવિમોચનમ્॥ 13-255-4 (91653)
શૃણુ મન્ત્રવિધિં કૃત્સ્નં પ્રોચ્યમાનં મયાઽનઘ।
યં શ્રુત્વા પાણ્ડવશ્રેષ્ઠ સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે॥ 13-255-5 (91654)
રાત્રાવહનિ ધર્મજ્ઞ જપન્પાપૈર્ન લિપ્યતે।
તત્તેઽહં સમ્પ્રવક્ષ્યામિ શૃણુષ્વૈકમના નૃપ॥ 13-255-6 (91655)
આયુષ્માન્ભવતે ચૈવ યં શ્રુત્વા પાર્થિવાત્મજ।
પુરુષસ્તુ સુસિદ્ધાર્થઃ પ્રેત્ય ચેહ ચ મોદતે॥ 13-255-7 (91656)
સેવિતં સતતં રાજન્પુરા રાજર્ષિસત્તમૈઃ।
ક્ષત્રધર્મપૈરર્નિત્યં સત્યવ્રતપરાયણૈઃ॥ 13-255-8 (91657)
ઇદમાહ્નિકમવ્યગ્રં કુર્વદ્ભિર્નિયતૈઃ સદા।
નૃપૈર્ભરતશાર્દૂલ પ્રાપ્યતે શ્રીરનુત્તમા॥ 13-255-9 (91658)
નમો વસિષ્ઠાય મહાવ્રતાય
પરાશરં વેદનિધઇં નમસ્તે।
નમોસ્ત્વનન્તાય મહોરગાય
નમોસ્તુ સિદ્ધેભ્ય ઇહાક્ષયેભ્યઃ॥ 13-255-10 (91659)
નમોસ્ત્વૃષિભ્યઃ પરમં પરેષાં
દેવેષુ દેવં વરદં વરાણામ્।
સહસ્રશીર્ષાય નમઃ શિવાય
સહસ્રનામાય જનાર્દનાય॥ 13-255-11 (91660)
અજૈકપાદહિર્બુધ્ન્યઃ પિનાકી ચાપરાજિતઃ।
ઋતશ્ચ પિતૃરૂપશ્ચ ત્ર્યમ્બકશ્ચ મહેશ્વરઃ॥ 13-255-12 (91661)
વૃષાકપિશ્ચ શંભુશ્ચ હવનોઽથેશ્વરસ્તથા।
એકાદશૈતે પ્રથિતા રુદ્રાસ્ત્રિભુવનેશ્વરાઃ॥ 13-255-13 (91662)
શતમેતત્સમામ્નાતં શતરુદ્રે મહાત્મનામ્॥ 13-255-14 (91663)
અંશો ભગશ્ચ મિત્રશ્ચ વરુણશ્ચ જલેશ્વરઃ।
તથા ધાતાઽર્યમા ચૈવ જયન્તો ભાસ્કરસ્તથા॥ 13-255-15 (91664)
ત્વષ્ટા પૂષા તથૈવેન્દ્રો દ્વાદશો વિષ્ણુરુચ્યતે।
ઇત્યેતે દ્વાદશાદિત્યાઃ કાશ્યપેયા ઇતિ શ્રુતિઃ॥ 13-255-16 (91665)
ધરો ધ્રુવશ્ચ સોમશ્ચ સાવિત્રોઽથાનિલોઽનલઃ।
પ્રત્યૂષશ્ચ પ્રભાસશ્ચ વસવોષ્ટૌ પ્રકીર્તિતાઃ॥ 13-255-17 (91666)
નાસત્યશ્ચાપિ દસ્રશ્ચ સ્મૃતૌ દ્વાવશ્વિનાવપિ।
માર્તણ્ડસ્યાત્મજાવેતૌ સંજ્ઞાનાસાવિનિર્ગતૌ॥ 13-255-18 (91667)
અતઃ પરં પ્રવક્ષ્યામિ લોકાનાં કર્મસાક્ષિણઃ।
અપિ યજ્ઞસ્ય વેત્તારો દત્તસ્ય સુકૃતસ્ય ચ॥ 13-255-19 (91668)
અદૃશ્યાઃ સર્વભૂતેષુ પશ્યન્તિ ત્રિદશેશ્વરાઃ। 13-255-20 (91669)
શુભાશુભાનિ કર્માણિ મૃત્યુઃ કાલશ્ચ સર્વશઃ॥ 13-255-20 (91670)
વિશ્વેદેવાઃ પિતૃગણા મૂર્તિમન્તસ્તપોધનાઃ।
મુનયશ્ચૈવ સિદ્ધાશ્ચ તપોમોક્ષપરાયણાઃ।
શુચિસ્મિતાઃ કીર્તયતાં પ્રયચ્છન્તિ શુભં નૃણામ્॥ 13-255-21 (91671)
પ્રજાપતિકૃતાનેતાન્લોકાન્દિવ્યેન તેજસા।
વસન્તિ સર્વલોકેષુ પ્રયતાઃ સર્વકર્મસુ॥ 13-255-22 (91672)
પ્રાણાનામીશ્વરાનેતાન્કીર્તયન્પ્રયતો નરઃ।
ધર્માર્થકામૈર્વિપુલૈર્યુજ્યતે સહ નિત્યશઃ॥ 13-255-23 (91673)
લોકાંશ્ચ લભતે પુણ્યાન્વિશ્વેશ્વરકૃતાઞ્શુભાન્।
એતે દેવાસ્ત્રયસ્ત્રિંશત્સર્વભૂતગણેશ્વરાઃ॥ 13-255-24 (91674)
નન્દીશ્વરો મહાકાયો ગ્રામણીર્વૃષભધ્વજઃ।
ઈશ્વરાઃ સર્વલોકાનાં ગણેશ્વરવિનાયકાઃ॥ 13-255-25 (91675)
સૌમ્યા રૌદ્રા ગણાશ્ચૈવ યોગભૂતગણાસ્તથા।
જ્યોતીંષિ સરિતો વ્યોમ સુપર્ણઃ પતગેશ્વરઃ॥ 13-255-26 (91676)
પૃથિવ્યાં તપસા સિદ્ધાઃ સ્થાવરાશ્ચ ચરાસ્ચ હ।
હિમવાન્ગિરયઃ સર્વે ચત્વારશ્ચ મહાર્ણવાઃ॥ 13-255-27 (91677)
ભવસ્યાનુચરાશ્ચૈવ હરતુલ્યપરાક્રમાઃ।
વિષ્ણુર્દેવોથ જિષ્ણુશ્ચ સ્કન્દશ્ચામ્બિકયા સહ॥ 13-255-28 (91678)
કીર્તયન્પ્રયતઃ સર્વાન્સર્વપાપૈઃ પ્રમુચ્યતે।
અત ઊર્ધ્વં પ્રવક્ષ્યામિ માનવાનૃષિસત્તમાન્॥ 13-255-29 (91679)
યવક્રીતશ્ચ રૈભ્યશ્ચ અર્વાવસુપરાવસૂ।
ઔશિજશ્ચૈવ કક્ષીવાન્બલશ્ચાઙ્ગિરસઃ સુતઃ॥ 13-255-30 (91680)
ઋષિર્મેધાતિથેઃ પુત્રઃ કણ્વો બર્હિષદસ્તથા।
બ્રહ્મતેજોમયાઃ સર્વે કીર્તિતા લોકભાવનાઃ॥ 13-255-31 (91681)
લભન્તે હિ શુભં સર્વે રુદ્રાનલવસુપ્રભાઃ।
ભુવિ કૃત્વા શુભં કર્મ મોદન્તે દિવિ દૈવતૈઃ॥ 13-255-32 (91682)
મહેન્દ્રગુરવઃ સપ્ત પ્રાચીં વૈ દિશમાશ્રિતાઃ।
પ્રયતઃ કીર્તયેદેતાઞ્શક્રલોકે મહીયતે॥ 13-255-33 (91683)
ઉન્મુચુઃ પ્રમુચુશ્ચૈવ સ્વસ્ત્યાત્રેયશ્ચ વીર્યવાન્।
દૃઢવ્યશ્ચોર્ધ્વબાહુશ્ચ તૃણસોમાઙ્ગિરાસ્તથા॥ 13-255-34 (91684)
મિત્રાવરુણયોઃ પુત્રસ્તથાઽગસ્ત્યઃ પ્રતાપવાન્।
ધર્મરાજર્ત્વિજઃ સપ્ત દક્ષિણાં દિશમાશ્રિતાઃ॥ 13-255-35 (91685)
દૃઢેયુશ્ચ ઋતેયુશ્ચ પરિવ્યાધશ્ચ કીર્તિમાન્।
એકતશ્ચ દ્વિતશ્ચૈવ ત્રિતશ્ચાદિત્યસન્નિભાઃ॥ 13-255-36 (91686)
અત્રેઃ પુત્રશ્ચ ધર્માત્મા ઋષિઃ સારસ્વતસ્તથા।
વરુણસ્યર્ત્વિજઃ સપ્ત પશ્ચિમાં દિશમાશ્રિતાઃ॥ 13-255-37 (91687)
અત્રિર્વસિષ્ઠો ભગવાન્કશ્યપશ્ચ મહાનૃષિઃ।
ગૌતમશ્ચ ભરદ્વાજો વિશ્વામિત્રોથ કૌશિકઃ॥ 13-255-38 (91688)
ઋચીકતનયશ્ચોગ્રો જમદગ્નિઃ પ્રતાપવાન્।
ધનેશ્વરસ્ય ગુરવઃ સપ્તૈતે ઉત્તરાશ્રિતાઃ॥ 13-255-39 (91689)
અપરે મુનયઃ સપ્ત દિક્ષુ સર્વાસ્વધિષ્ઠિતાઃ।
કીર્તિસ્વસ્તિકરા નૄણાં કીર્તિતા લોકભાવનાઃ॥ 13-255-40 (91690)
ધર્મઃ કામશ્ચ કાલશ્ચ વસુર્વાસુકિરેવ ચ।
અનન્તઃ કપિલશ્ચૈવ સપ્તૈતે ધરણીધરાઃ॥ 13-255-41 (91691)
રામો વ્યાસસ્તથા દ્રૌણિરશ્વત્થામા ચ લોમશઃ।
ઇત્યેતે મુનયો દિવ્યા એકૈકઃ સપ્તસપ્તધા॥ 13-255-42 (91692)
શાન્તિસ્વસ્તિકરા લોકે દિશાંપાલાઃ પ્રતીર્તિતાઃ।
યસ્યાંયસ્યાં દિશિ હ્યેતે તન્મુખઃ શરણં વ્રજેત્॥ 13-255-43 (91693)
સ્રષ્ટારઃ સર્વભૂતાનાં કીર્તિતા લોકપાવનાઃ।
સંવર્તો મેરુસાવર્ણો માર્કણ્ડેયશ્ચ ધાર્મિકઃ॥ 13-255-44 (91694)
સાઙ્ખ્યયોગૌ નારદશ્ચ દુર્વાસાશ્ચ મહાનૃષિઃ।
અત્યન્તતપસો દાન્તાસ્ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતાઃ॥ 13-255-45 (91695)
અપરે રુદ્રસઙ્કાશાઃ કીર્તિતા બ્રહ્મલૌકિકાઃ।
અપુત્રો લભતે પુત્રં દરિદ્રો લભતે ધનમ્॥ 13-255-46 (91696)
તથા ધર્માર્થકામેષુ સિદ્ધિં ચ લભતે નરઃ।
પૃથું વૈન્યં નૃપવરં પૃથ્વી યસ્યાભવત્સુતા॥ 13-255-47 (91697)
પ્રજાપતિં સાર્વભૌમં કીર્તયેદ્વસુધાધિપમ્।
આદિત્યવંશપ્રભવં મહેન્દ્રસમવિક્રમમ્॥ 13-255-48 (91698)
પુરૂરવસમૈલં ચ ત્રિષુ લોકેષુ વિશ્રુતમ્।
બુધસ્ય દયિતં પુત્રં કીર્તયેદ્વસુધાધિપમ્॥ 13-255-49 (91699)
ત્રિલોકવિશ્રુતં વીરં ભરતં ચ પ્રકીર્તયેત્।
ગવામયેન યજ્ઞેન યેનેષ્ટં વૈ કૃતે યુગે॥ 13-255-50 (91700)
રન્તિદેવં મહાદેવં કીર્તયેત્પરમદ્યુતિમ્।
વિશ્વજિત્તપસોપેતં લક્ષણ્યં લોકપૂજિતમ્॥ 13-255-51 (91701)
તથા શ્વેતં ચ રાજર્ષિં કીર્તયેત્પરમુદ્યતિમ્।
સગરસ્યાત્મજા યેન પ્લાવિતાસ્તારિતાસ્તથા॥ 13-255-52 (91702)
હુતાશનસમાનેતાન્મહારૂપાન્મહૌજસઃ।
ઉગ્રકાયાન્મહાસત્વાન્કીર્તયેત્કીર્તિવર્ધનાન્॥ 13-255-53 (91703)
દેવાનૃષિગણાંશ્ચૈવ નૃપાંશ્ચ જગતીશ્વરાન્।
સાઙ્ખ્યં યોગં ચ પરમં હવ્યં કવ્યં તથૈવ ચ॥ 13-255-54 (91704)
કીર્તિતં પરમં બ્રહ્મ સર્વશ્રુતિપરાયણમ્।
મઙ્ગલ્યં સર્વભૂતાનાં પવિત્રં બહુ કીર્તિતમ્॥ 13-255-55 (91705)
વ્યાધિપ્રશમનં શ્રેષ્ઠં પૌષ્ટિકં સર્વકર્મણામ્।
પ્રયતઃ કીર્તયેચ્ચૈતાન્કલ્યં સાયં ચ ભારત॥ 13-255-56 (91706)
એતે વૈ યાન્તિ વર્ષન્તિ ભાન્તિ વાન્તિ સૃજન્તિ ચ।
એતે વિનાયકાઃ શ્રેષ્ઠા દક્ષાઃ ક્ષાન્તા જિતેન્દ્રિયાઃ॥ 13-255-57 (91707)
નરાણામશુભં સર્વે વ્યપોહન્તિ પ્રકીર્તિતાઃ।
સાક્ષિભૂતા મહાત્માનઃ પાપસ્ય સુકૃતસ્ય ચ॥ 13-255-58 (91708)
એતાન્વૈ કલ્યમુત્થાય કીર્તયઞ્શુભમશ્નુતે।
નાગ્નિચોરભયં તસ્ય ન માર્ગપ્રતિરોધનમ્॥ 13-255-59 (91709)
એતાન્કીર્તયતાં નિત્યં દુઃસ્વપ્નો નશ્યતે નૃણામ્।
મુચ્યતે સર્વપાપેભ્યઃ સ્વસ્તિમાંશ્ચ ગૃહાન્વ્રજેત્॥ 13-255-60 (91710)
દીક્ષાકાલેષુ સર્વેષુ યઃ પઠેન્નિયતો દ્વિજઃ।
ન્યાયવાનાત્મનિરતઃ ક્ષાન્તો દાન્તોઽનસૂયકઃ॥ 13-255-61 (91711)
રોગાર્તો વ્યાધિયુક્તો વા પઠન્પાપાત્પ્રમુચ્યતે।
વાસ્તુમધ્યે તુ પઠતઃ કુલે સ્વસ્ત્યયનં ભવેત્॥ 13-255-62 (91712)
ક્ષેત્રમધ્યે તુ પઠતઃ સર્વં સસ્યં પ્રરોહતિ।
ગચ્છતઃ ક્ષેમમધ્વાનં ગ્રામાન્તરગતઃ પઠન્॥ 13-255-63 (91713)
આત્મનશ્ચ સુતાનાં ચ દારાણાં ચ ધનસ્ય ચ।
બીજાનામોષધીનાં ચ રક્ષામેતાં પ્રયોજયેત્॥ 13-255-64 (91714)
એતાન્સઙ્ગ્રામકાલે તુ પઠતઃ ક્ષત્રિયસ્ય તુ।
વ્રજન્તિ રિપવો નાશં ક્ષેમં ચ પરિવર્તતે॥ 13-255-65 (91715)
એતાન્દૈવે ચ પિત્ર્યે ચ પઠતઃ પુરુષસ્ય હિ।
ભુઞ્જતે પિતરઃ કવ્યં હવ્યં ચ ત્રિદિવૌકસઃ॥ 13-255-66 (91716)
ન વ્યાધિશ્વાપદભયં ન દ્વિપાન્ન હિ તસ્કરાત્।
કશ્મલં લઘુતાં યાતિ પાપ્મના ચ પ્રમુચ્યતે॥ 13-255-67 (91717)
યાનપાત્રે ચ યાને ચ પ્રવાસે રાજવેશ્મનિ।
પરાં સિદ્ધિમવાપ્નોતિ સાવિત્રીં હ્યુત્તમાં પઠન્॥ 13-255-68 (91718)
ન ચ રાજભયં તેષાં ન પિશાચાન્ન રાક્ષસાત્।
નાગ્ન્યમ્બુપવનવ્યાલાદ્ભયં તસ્યોપજાયતે॥ 13-255-69 (91719)
ચતુર્ણામપિ વર્ણાનામાશ્રમસ્ય વિશેષતઃ।
કરોતિ સતતં શાન્તિં સાવિત્રીમુત્તમાં પઠન્॥ 13-255-70 (91720)
નાગ્નિર્દહતિ કાષ્ઠાનિ સાવિત્રી યત્ર પઠ્યતે।
ન તત્ર બાલો મ્રિયતે ન ચ તિષ્ઠન્તિ પન્નગાઃ॥ 13-255-71 (91721)
ન તેષાં વિદ્યતે દુઃખં ગચ્છન્તિ પરમાં ગતિમ્।
યે શૃણ્વન્તિ મહદ્બ્રહ્મ સાવિત્રીગુણકીર્તનમ્॥ 13-255-72 (91722)
ગવાં મધ્યે તુ પઠતો ગાવોઽસ્ય બહુવત્સલાઃ।
પ્રસ્થાને વા પ્રવાસે વા સર્વાવસ્થાં ગતઃ પઠેત્॥ 13-255-73 (91723)
જપતાં જુહ્વતાં ચૈવ નિત્યં ચ પ્રયતાત્મનામ્।
ઋષીણાં પરમં જપ્યં ગુહ્યમેતન્નરાધિપ॥ 13-255-74 (91724)
યાથાતથ્યેન સિદ્ધસ્ય ઇતિહાસં પુરાતનમ્।
પરાશરમતં દિવ્યં શક્રાય કથિતં પુરા॥ 13-255-75 (91725)
તદેતત્તે સમાખ્યાતં તથ્યં બ્રહ્મ સનાતનમ્।
હૃદયં સર્વભૂતાનાં શ્રુતિરેષા સનાતની॥ 13-255-76 (91726)
સોમાદિત્યાન્વયાઃ સર્વે રાઘવાઃ કુરવસ્તથા।
પઠન્તિ શુચયો નિત્યં સાવિત્રીં પ્રાણિનાં ગતિં॥ 13-255-77 (91727)
અભ્યાસે નિત્યં દેવાનાં સપ્તર્ષીણાં ધ્રુવસ્ય ચ।
મોક્ષણં સર્વકૃચ્છ્રાણાં મોચયત્યશુભાત્સદા॥ 13-255-78 (91728)
વૃદ્ધૈઃ કાશ્યપગૌતમપ્રભૃતિભિર્ભૃગ્વઙ્ગિરોત્ર્યાદિભિઃ
શુક્રાગસ્ત્યબૃહસ્પતિપ્રભૃતિભિર્બ્રહ્મહ્મર્ષિભિઃ સેવિતમ્।
ભારદ્વાજમતં ઋચીકતનયૈઃ પ્રાપ્તં વસિષ્ઠાત્પુનઃ
સાવિત્રીમધિગમ્ય શક્રવસુભિઃ કૃત્સ્ના જિતા દાનવાઃ॥ 13-255-79 (91729)
યો ગોશતં કનકશૃઙ્ગમયં દદાતિ
વિપ્રાય વેદવિદુષે ચ બહુશ્રુતાય।
દિવ્યાં ચ ભારતકથાં કથયેચ્ચ નિત્યં
તુલ્યં ફલં ભવતિ તસ્ય ચ તસ્ય ચૈવ॥ 13-255-80 (91730)
ધર્મો વિવર્ધતિ ભૃગોઃ પરિકીર્તનેન
વીર્યં વિવર્ધતિ પસિષ્ઠનમોનતેન।
સઙ્ગ્રામજિદ્ભવતિ ચૈવ રઘું નમસ્ય-
ન્સ્યાદશ્વિનૌ ચ પરિકીર્તયતો ન રોગઃ॥ 13-255-81 (91731)
એષા તે કથિતા રાજન્સાવિત્રી બ્રહ્મશાશ્વતી।
વિવક્ષુરસિ યચ્ચાન્યત્તત્તે વક્ષ્યામિ ભારત॥ ॥ 13-255-82 (91732)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 255 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-255-1x અયમધ્યાયઃ ઔત્તરાહપાઠ એવ વર્તતે। 7-255-4 વિહિતં ઇષ્ટસિદ્ધ્યર્થં જપ્તમ્॥ 7-255-9 આહ્નિકં અહરહઃ કર્તવ્યમ્॥ 7-255-11 વરદં નમસ્યે ઇતિ શેષઃ॥ 7-255-18 સંજ્ઞાયા અશ્વારૂપાયા નાસ્તાતઃ નાસિકાયાઃ સકાશાદ્વિનિર્ગતૌ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 256
॥ શ્રીઃ ॥
13.256. અધ્યાયઃ 256
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ બ્રાહ્મણમહિમપ્રશંસનપૂર્વકં તેષાં પૂજ્યત્વાદિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કે પૂજ્યાઃ કે નમસ્કાર્યા કથં વર્તેત કેષુ ચ।
કિમાચારઃ કીદૃશેષુ પિતામહ ન રિષ્યતે॥ 13-256-1 (91733)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-256-2x (7690)
બ્રાહ્મણાનાં પરિભવઃ સાદયેદપિ દેવતાઃ।
બ્રાહ્મણાંસ્તુ નમસ્કૃત્ય યુધિષ્ઠિર ન રિષ્યતે॥ 13-256-2 (91734)
તે પૂજ્યાસ્તે નમસ્કાર્યા વર્તેથાસ્તેષુ પુત્રવત્।
તે હિ લોકાનિમાન્સર્વાન્ધારયન્તિ મનીષિણઃ॥ 13-256-3 (91735)
બ્રાહ્મણાઃ સર્વલોકાનાં મહાન્તો ધર્મસેતવઃ॥
ધનત્યાગાભિરામાસ્ચિ વાક્સઙ્ગમધુરાશ્ચ યે॥ 13-256-4 (91736)
રમણીયાશ્ચ ભૂતાનાં નિયમેન ધૃતવ્રતાઃ।
પ્રણેતારશ્ચ કોશાનાં શાસ્ત્રાણાં ચ યશસ્વિનઃ॥ 13-256-5 (91737)
તપો યેષાં ધનં નિત્યં વાક્ચૈવ વિપુલં બલમ્।
પ્રસવાશ્ચૈવ ધર્માણાં ધર્મજ્ઞાઃ સૂક્ષ્મદર્શિનઃ॥ 13-256-6 (91738)
ધર્મકામાઃ સ્થિતા ધર્મે સુકૃતૈર્ધર્મસેવતઃ।
યાન્સમાશ્રિત્ય તિષ્ઠન્તિ પ્રજાઃ સર્વાશ્ચતુર્વિધાઃ॥ 13-256-7 (91739)
પન્થાનઃ સર્વનેતારો યજ્ઞવાહાઃ સનાતનાઃ।
પિતૃપૈતામહીં ગુર્વીમુદ્વહન્તિ ધુરં સદા॥ 13-256-8 (91740)
ધુરિ યે નાવસીદન્તિ વિષમે સદ્ધયા ઇવ।
પિતૃદેવાતિથિમુખા હવ્યકવ્યાગ્રભોજિનઃ॥ 13-256-9 (91741)
ભોજનાદેવ લોકાંસ્ત્રીંસ્ત્રાયન્તે મહતો ભયાત્।
દીપઃ સર્વસ્ય લોકસ્ય ચક્ષુશ્ચક્ષુષ્મતામપિ॥ 13-256-10 (91742)
સર્વશિલ્પાદિનિધયો નિપુણાઃ સૂક્ષ્મદર્શિનઃ।
ગતિજ્ઞાઃ સર્વભૂતાનામધ્યાત્મગતિચિન્તકાઃ॥ 13-256-11 (91743)
આદિમધ્યાવસાનાનાં જ્ઞાતારશ્છિન્નસંશયાઃ।
પરાવરવિશેષજ્ઞા ગન્તારઃ પરમાં ગતિમ્॥ 13-256-12 (91744)
વિમુક્તા ધૂતપાપ્માનો નિર્દ્વન્દ્વા નિષ્પરિગ્રહાઃ।
માનાર્હા માનિતા નિત્યં જ્ઞાનવિદ્ભિર્મહાત્મભિઃ॥ 13-256-13 (91745)
ચન્દને મલપઙ્કે ચ ભોજનેઽભોજને સમાઃ।
સમં યેષાં દુકૂલં ચ શાણક્ષૌમાજિનાનિ ચ॥ 13-256-14 (91746)
તિષ્ઠેયુરપ્યભુઞ્જાના બહૂનિ દિવસાન્યપિ।
શોષયેયુશ્ચ ગાત્રાણિ સ્વાધ્યાયૈઃ સંયતેન્દ્રિયાઃ॥ 13-256-15 (91747)
અદૈવં દૈવતં કુર્યુર્દૈવતં ચાપ્યદૈવતમ્।
લોકાનન્યાન્સૃજેયુસ્તે લોકપાલાંશ્ચ કોપિતાઃ॥ 13-256-16 (91748)
અપેયઃ સાગરો યેષામપિ સાપાન્મહાત્મનામ્।
યેષાં કોપાગ્નિરદ્યાપિ દણ્ડકે નોપશામ્યતિ॥ 13-256-17 (91749)
દેવાનામપિ યે દેવાઃ કારણં કારણસ્ય ચ।
પ્રમામસ્ય પ્રમાણં ચ તસ્માન્નાભિભવેદ્બુધઃ॥ 13-256-18 (91750)
તેષાં વૃદ્ધાશ્ચ બાલાશ્ચ સર્વે સન્માર્ગદર્શિનઃ।
તપોવિદ્યાવિશેષાત્તુ માનયન્તિ પરસ્પરમ્॥ 13-256-19 (91751)
અવિદ્વાન્બ્રાહ્મણો દેવઃ પાત્રં વૈ પાવનં મહત્।
વિદ્વાન્ભૂયસ્તરો દેવઃ પૂર્ણસાગરસન્નિભઃ॥ 13-256-20 (91752)
અવિદ્વાંશ્ચૈવ વિદ્વાંશ્ચ બ્રાહ્મણો દૈવતં મહત્।
પ્રણીતશ્ચાપ્રણીતશ્ચ યથાઽગ્નિર્દૈવતં મહત્॥ 13-256-21 (91753)
શ્મશાને હ્યપિ તેજસ્વી પાવકો નૈવ દુષ્યતિ।
હવિર્યજ્ઞે ચ વિધિવદ્ભૂય એવાભિશોભતે॥ 13-256-22 (91754)
એવં યદ્યપ્યનિષ્ટેષુ વર્તતે સર્વકર્મસુ।
સર્વથા બ્રાહ્મણો માન્યો દૈવતં વિદ્ધિ તત્પરમ્॥ ॥ 13-256-23 (91755)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષટ્પઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 256 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-256-1 કિમાચારઃ કથં ધર્મઃ કીદૃશેષુ ન રિષ્યતે ઇતિ ક.પાઠઃ॥ 7-256-16 અદૈવં દૈવતં કુર્યુર્ભસ્મ કુર્યુશ્ચ તે જગત્ ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 257
॥ શ્રીઃ ॥
13.257. અધ્યાયઃ 257
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ બ્રાહ્મણમહિમપ્રકાશનાય કાર્તવીર્યાર્જુનકથાકથનારમ્ભઃ॥ 1 ॥ દત્તાત્રેયાદ્વરલાભગર્વિતેન તેન દિગ્જયયાત્રાયાં ક્વાપિ પુરુષે સ્વસામ્યાભાવકથને અશરીરવાણ્યા બ્રાહ્મણાનામુત્કર્ષકથનમ્॥ 2 ॥ તેન દર્પાત્તદવજ્ઞાને વાયુનાપિ બ્રાહ્મણાનામેવોત્કર્ષે કથતે તેન વાયુંપ્રતિ તત્પ્રકાશનપ્રાર્થના॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
કાં તુ બ્રાહ્મણપૂજાયાં વ્યુષ્ટિં દૃષ્ટ્વા જનાધિપ।
કં વા ધર્મોદયં મત્વા તાનર્ચસિ મહામતે॥ 13-257-1 (91756)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-257-2x (7691)
અત્રાપ્યુદાહરન્તીમમિતિહાસં પુરાતનમ્।
પવનસ્ય ચ સંવાદમર્જુનસ્ય ચ ભારત॥ 13-257-2 (91757)
સહસ્રભુજભૃચ્છ્રીમાન્કાર્તવીર્યોઽભવત્પ્રભુઃ।
અસ્ય લોકસ્ય સર્વસ્ય માહિષ્મત્યાં મહાબલઃ॥ 13-257-3 (91758)
સ તુ રત્નાકરવતીં સપ્તદ્વીપાં સસાગરામ્।
શશાસ પૃથિવીં સર્વાં હૈહયઃ સત્યવિક્રમઃ॥ 13-257-4 (91759)
સ્વવિત્તં તેન દત્તં તુ દત્તાત્રેયાય કર્મણે।
ક્ષત્રધર્મં પુરસ્કૃત્ય વિનયં શ્રુતમેવ ચ॥ 13-257-5 (91760)
આરાધયામાસ ચ તં કૃતવીર્યાત્મજો મુનિમ્।
ન્યમન્ત્રયત સંતુષ્ટો દ્વિજશ્ચૈનં વરૈસ્ત્રિભિઃ॥ 13-257-6 (91761)
સ વરૈશ્છન્દિતસ્તેન નૃપો વચનમબ્રવીત્।
સહસ્રબાહુતા મેઽસ્તુ યૂપમધ્યે ગ્રહો યથા॥ 13-257-7 (91762)
મમ બાહુસહસ્રં તુ પશ્યન્તાં સૈનિકા રણે।
વિક્રમેણિ મહીં કૃત્સ્નાં જયેયં સંશિતવ્રત॥ 13-257-8 (91763)
તાં ચ ધર્મેણ સમ્પ્રાપ્ય પાલયેયમતન્દ્રિતઃ।
ચતુર્થં તુ વરં યાચે ત્વામહં દ્વિજસત્તમ॥ 13-257-9 (91764)
તં મમાનુગ્રહકૃતે દાતુમર્હસ્યનિન્દિત।
અનુશાશન્તુ માં સન્તો મિથ્યાવૃત્તં ત્વદાશ્રયમ્॥ 13-257-10 (91765)
ઇત્યુક્તઃ સ દ્વિજઃ પ્રાહ તથાસ્ત્વિતિ નરાધિપમ્।
એવં સમભવંસ્તસ્ય વરાસ્તે દીપ્તતેજસઃ॥ 13-257-11 (91766)
ગતઃ સ રથમાસ્થાય જ્વલનાર્કસમદ્યુતિમ્।
અબ્રવીદ્વીર્યસંમોહાત્કો વાઽસ્તિ સદૃશો મમ॥ 13-257-12 (91767)
ધૈર્યૈર્વીર્યૈર્યશઃશૌર્યૌર્વિક્રમેણૌજસાઽપિ વા।
તદ્વાક્યાન્તે ચાન્તરિક્ષે વાગુવાચાશરીરિણી॥ 13-257-13 (91768)
ન ત્વં મૂઢ વિજાનીષે બ્રાહ્મણં ક્ષત્રિયાદ્વરમ્।
સહિતો બ્રાહ્મણેનેહ ક્ષત્રિયઃ શાસ્તિ વૈ પ્રજાઃ॥ 13-257-14 (91769)
અર્જુન ઉવાચ। 13-257-15x (7692)
કુર્યાં ભૂતાનિ તુષ્ટોઽહં ક્રુદ્ધો નાશં તથા નયે।
કર્મ્ણા મનસા વાચા ન મત્તોસ્તિ વરો દ્વિજઃ॥ 13-257-15 (91770)
પૂર્વો બ્રહ્મોત્તરો વાદો દ્વિતીયઃ ક્ષત્રિયોત્તરઃ।
ત્વયોક્તૌ હેતુયુક્તૌ તૌ વિશેષસ્તત્ર દૃશ્યતે॥ 13-257-16 (91771)
બ્રાહ્મણાઃ સંશ્રિતાઃ ક્ષત્રં ન ક્ષત્રં બ્રાહ્મણાશ્રિતમ્।
શ્રિતા બ્રહ્મોપધા વિપ્રાઃ ખાદન્તિ ક્ષત્રિયાન્ભુવિ॥ 13-257-17 (91772)
ક્ષત્રિયેષ્વાશ્રિતો ધર્મઃ પ્રજાનાં પરિપાલનમ્।
ક્ષત્રાદ્વૃત્તિર્બ્રાહ્મણાનાં તૈઃ કથં બ્રાહ્મણો વરઃ॥ 13-257-18 (91773)
સર્વભૂતપ્રધાનાંસ્તાન્ભૈક્ષવૃત્તીનહં સદા।
આત્મસમ્ભાવિતાન્વિપ્રાન્સ્થાપયામ્યાત્મનો વશે॥ 13-257-19 (91774)
કથિતં ત્વનયાઽસત્યં ગાયન્ત્યા કન્યયા દિવિ।
વિજેષ્યામ્યવશાન્સર્વાન્બ્રાહ્મણાંશ્ચર્મવાસસઃ॥ 13-257-20 (91775)
ન ચ માં ચ્યાવયેદ્રાષ્ટ્રાત્ત્રિષુ લોકેષુ કશ્ચન।
દેવો વા માનુષો વાઽપિ તસ્માજ્જ્યેષ્યે દ્વિજાનહમ્॥ 13-257-21 (91776)
અદ્ય બ્રહ્મોત્તરં લોકં કરિષ્યે ક્ષત્રિયોત્તરમ્।
નહિ મે સંયુગે કશ્ચિત્સોઢુમુત્સહતે બલમ્॥ 13-257-22 (91777)
અર્જુનસ્ય વચઃ શ્રુત્વા વિત્રસ્તાઽભૂન્નિશાચરી।
અથૈનમન્તરિક્ષસ્થસ્તતો વાયુરભાષત॥ 13-257-23 (91778)
ત્યજૈનં કલુષં ભાવં બ્રાહ્મણેભ્યો નમસ્કુરુ।
એતેષાં કુર્વતઃ પાપં રાષ્ટ્રક્ષોભો ભવિષ્યતિ॥ 13-257-24 (91779)
અથ ચ ત્વાં મહીપાલ શમયિષ્યન્તિ વૈ દ્વિજાઃ।
નિરસિષ્યન્તિ તે રાષ્ટ્રાદ્ધતોત્સાહા મહાબલાઃ॥ 13-257-25 (91780)
તં રાજા કસ્ત્વમિત્યાહ તતસ્તં પ્રાહ મારુતઃ।
વાયુર્વૈ દેવદૂતોસ્મિ હિતં ત્વાં પ્રબ્રવીમ્યહમ્॥ 13-257-26 (91781)
અર્જુન ઉવાચ। 13-257-27x (7693)
અહો ત્વયાઽયં વિપ્રેષુ ભક્તિરાગઃ પ્રદર્શિતઃ।
યાદૃશં પૃથિવીભૂતં તાદૃશં બ્રૂહિ મે દ્વિજમ્॥ 13-257-27 (91782)
વાયોર્વા સદૃશં કિઞ્ચિદ્બ્રૂહિ ત્વં બ્રાહ્મણોત્તમમ્।
અપાં વૈ સદૃશં વહ્નેઃ સૂર્યસ્ય નભસોઽપિ વા॥ ॥ 13-257-28 (91783)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-257-1 વ્યુષ્ટિં સમૃદ્ધિં ફલં વા। કં વા કર્મોદયં મત્વા ઇતિ ઙ.ઝ. પાઠઃ॥ 7-257-4 સ ચ રક્ષાર્થમવનિં સપ્તદ્વીપાં ઇતિ ક.પાઠઃ॥ 7-257-5 દત્તાત્રેયાય કારણે ઇતિ ઙ.ઝ.પાઠઃ॥ 7-257-7 સહસ્રબાહુર્ભૂયાં વૈ ચમૂમધ્યે ગૃહેઽન્યથા ઇતિ ઙ.ઝ.પાઠઃ॥ 7-257-16 પૂર્વો વાદો બ્રહ્મોત્તરઃ બ્રાહ્મણાધિક્યવચનં પૂર્વપક્ષઃ ક્ષત્રિયાધિક્યં સિદ્ધાન્ત ઇત્યર્થઃ। હેતુયુક્તૌ પ્રજાપાલનેન હેતુના યુક્તૌ સહિતૌ તૌ બ્રાહ્મણક્ષત્રિયૌ પૂર્વં બ્રહ્મોત્તરો વાદઃ ક્ષત્રિયઃ ક્ષત્રિયોત્તરઃ મયોક્તો હેતુયુક્તૌ ચેતિ ક.પાઠઃ॥ 7-257-17 બ્રહ્મા વેદો યજ્ઞશ્ચ અધ્યાપનયાજનાર્થ એવ ઉપધા ચ્છલં યેષાં તે તથા ક્ષત્રિયાન્ખાદન્તિ ઉપજીવન્તિ॥ 7-257-20 ચર્મવાસસઃ અજિનવસ્ત્રાન્। ગાયત્ર્યા કન્યયા દિવીતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-257-22 બ્રહ્મોત્તરં સન્તમ્॥ 7-257-23 નિશાચરી અન્તર્હિતા સરસ્વતી॥ 7-257-27 પૃથિવીભૂતં પૃથિવ્યાત્મકં ભૂતમ્॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 258
॥ શ્રીઃ ॥
13.258. અધ્યાયઃ 258
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
કાર્તવીર્યાર્જુનંપ્રતિ વાયુના બ્રાહ્મ્ણમહિમપ્રશંસકે સ્વવાક્યે પ્રામાણ્યનશ્ચયાય દૃષ્ટાન્તતયાઽઙ્ગિરઃ પ્રભૃતિબ્રાહ્મણચરિત્રવિશેષપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વાયુરુવાચ।
શૃણુ મૂઢ ગુણાન્કાંશ્ચિદ્બ્રાહ્મણાનાં મહાત્મનામ્।
યે ત્વયા કીર્તિતા રાજંસ્તેભ્યોઽથ બ્રાહ્મણો વરઃ॥ 13-258-1 (91784)
ત્યક્ત્વા મહીત્વં ભૂમિસ્તુ સ્પર્ધયા કાશ્યપસ્ય હ।
નાશં જગામ તાં વિપ્રો વ્યસ્તમ્યયત કશ્યપઃ॥ 13-258-2 (91785)
અક્ષયા બ્રાહ્મણા રાજન્દિવિ ચેહ ચ નિત્યદા।
અપિબત્તેજસા હ્યાપઃ સ્વયમેવાઙ્ગિરાઃ પુરા॥ 13-258-3 (91786)
સ તાઃ પિબઞ્શીરમિવ નાતૃપ્યત મહાતપાઃ।
અપૂરયન્મહૌઘેન મહીં સર્વાં ચ પાર્થિવ॥ 13-258-4 (91787)
તસ્મિન્નહં ચ ક્રુદ્ધે વૈ જગત્ત્યક્ત્વા તતો ભયાત્।
વ્યતિષ્ઠમગ્નિહોત્રે ચ ચિરમઙ્ગિરસો ભયાત્॥ 13-258-5 (91788)
અથ શપ્તશ્ચ ભગવાન્ગૌતમેન પુરંદરઃ।
અહલ્યાં કામયાનો વૈ ધર્માર્થં ચ ન હિંસિતઃ॥ 13-258-6 (91789)
તથા સમુદ્રો નૃપતે પૂર્ણો દૃષ્ટશ્ચ વારિણા।
બ્રાહ્મણૈરભિશપ્તશ્ચ બભૂવ લવણોદકઃ॥ 13-258-7 (91790)
સુવર્ણવર્ણો નિર્ધૂમઃ સઙ્ગતોર્ધ્વશિખઃ કવિઃ।
ક્રુદ્ધેનાઙ્ગિરસા શપ્તો ગુણૈરેતૈર્વિવર્જિતઃ॥ 13-258-8 (91791)
મહતશ્ચૂર્ણિતાન્પશ્ય યે હાસન્ત મહોદધિમ્।
સુવર્ણિધારિણા નિત્યમવશપ્તા દ્વિજાતિના॥ 13-258-9 (91792)
સમ્મતત્વં દ્વિજાતિભ્યઃ શ્રેષ્ઠં વિદ્ધિ નરાધિપ।
ગર્ભસ્થાન્બ્રાહ્મણાઞ્શશ્વન્નમસ્યતિ કિલ પ્રભુઃ॥ 13-258-10 (91793)
દણ્ડકાનાં મહદ્રાજ્યં બ્રાહ્મણેન વિનાશિતમ્।
તાલજઙ્ઘં મહાક્ષત્રમૌર્વેણૈકેન નાશિતમ્॥ 13-258-11 (91794)
ત્વયા ચ વિપુલં રાજ્યં બલં ધર્મં શ્રુતં તથા।
દત્તાત્રેયપ્રસાદેન પ્રપ્તં પરમદુર્લભમ્॥ 13-258-12 (91795)
અગ્નિં ત્વં યજસે નિત્યં કસ્માદ્બ્રાહ્મણમર્જન।
સ હિ સર્વસ્ય લોકસ્ય હવ્યવાટ્ કિં ન વેત્સિ તમ્॥ 13-258-13 (91796)
અથવા બ્રાહ્મણશ્રેષ્ઠમનુભૂતાનુપાલકમ્।
કર્તારં જવલોકસ્ય કસ્માજ્જાનન્વિમુહ્યસે॥ 13-258-14 (91797)
તથા પ્રજાપતિર્બ્રાહ્મા અવ્યક્તપ્રભવોઽવ્યયઃ।
યેનેદં વિપુલં વિશ્વં જનિતં સ્થાવરં ચરમ્॥ 13-258-15 (91798)
અણ્ડજાતં તુ બ્રહ્માણં કેચિદિચ્છિન્ત્યપણ્ડિતાઃ।
અણ્ડાદ્ભિન્નાદ્બભુઃ શૈલા દિશોંઽભઃ પૃથિવી દિવમ્॥ 13-258-16 (91799)
દૃષ્ટવાનેતદેવં હિ કથં જાયેદજો હિ સઃ।
સ્થાનમાકાશમણ્ડં તુ યસ્માજ્જાતઃ પિતામહઃ॥ 13-258-17 (91800)
તિષ્ઠેત્કથમિતિ બ્રૂયાન્ન કિઞ્ચિદ્ધિ તદા ભવેત્।
અહઙ્કાર ઇતિ પ્રોક્તઃ સર્વતેજોગતઃ પ્રભુઃ॥ 13-258-18 (91801)
નાસ્ત્યન્તમસ્તિ તુ બ્રહ્મા સ રાજા લોકભાવનઃ।
ઇત્યુક્તઃ સ તદા તૂષ્ણીમભૂદ્વાયુસ્તમબ્રવીત્॥ ॥ 13-258-19 (91802)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટપઞ્ચાશદધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 258 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-258-4 રસકામઃ વિબન્ક્ષીરં નાકુપ્યત મહાતપાઃ ઇતિ થ.પાઠઃ॥ 7-258-5 અહં વાયુઃ॥ 7-258-8 કવિઃ અગ્નિઃ॥ 7-258-9 મહતઃ સગરપુત્રાન્ આસન્ત ઉપાસન્ત। સુવર્ણધારિણા શોભનો બ્રાહ્મણવર્ણસ્તસ્ય ધારિણા ધર્ત્રા દ્વિજાતિના કપિલેન મરુતશ્ચૂર્ણિતાન્પશ્ય। યૌર્હિ પૂર્ણો મહોદધિરિતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-258-13 અગ્નિં બ્રાહ્મણમિત્યન્વયઃ ॥ 7-258-14 અનુભૂતં પ્રતિભૂતમ્। અનુપાલકં પોષકમ્॥ 7-258-16 નનુ બ્રહ્માણ્ડે જાતત્વાત્કથમણ્ડમજનયદિત્યત્રાહ અણ્ડેતિ॥ 7-258-17 અણ્ડજત્વવચનં ત્વસ્ય પ્રકારાન્તરેણેત્યાહ સ્મૃતમિતિ। દ્રષ્ટવ્યં નૈતદેવં હીતિ ઝ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 259
॥ શ્રીઃ ॥
13.259. અધ્યાયઃ 259
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
વાયુના હૈહયંપ્રતિ કશ્યપચરિત્રકથનમ્॥ 1 ॥ તથા ઉચથ્યોપાખ્યાનકથનારમ્ભઃ॥ 2 ॥ સોમેન ભદ્રાભિધાયાઃ સ્વકન્યાયા ઉચથ્યાય ભાર્યાત્વેન પ્રદાનમ્॥ 3 ॥ પૂર્વમેવ તાં કામિતવતા વરુણેન વિજને તસ્યા અપહરણમ્॥ 4 ॥ નારદાત્તચ્છ્રુતવતોચથ્યેન કોપાત્સમુદ્રે શોષિતે ભયાદ્વરુણેનોચથ્યાય પુનર્ભદ્રાપ્રત્યર્પણમ્॥ 5 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વાયુરુવાચ।
ઇમાં ભૂમિં દ્વિજાતિભ્યો દિત્સુર્વૈ દક્ષિણાં પુરા।
અઙ્ગો નામ નૃપો રાજંસ્તતશ્ચિન્તાં મહી યયૌ॥ 13-259-1 (91803)
ધારિણીં સર્વભૂતાનામયં પ્રાપ્ય વરો નૃપઃ।
કથમિચ્છતિ માં દાતું દ્વિજેભ્યો બ્રહ્મણઃ સુતામ્॥ 13-259-2 (91804)
સાહં ત્યક્ત્વા ગમિષ્યામિ ભૂમિત્વં બ્રહ્મણઃ પદમ્।
અયં સરાષ્ટ્રો નૃપતિર્માર્ભૂદિતિ તતોઽગમત્॥ 13-259-3 (91805)
તતસ્તાં કશ્યપો દૃષ્ટ્વા વ્રજન્તીં પૃથિવીં તદા।
પ્રવિવેશ મહીં સદ્યો યુક્તાત્મા સુસમાહિતઃ॥ 13-259-4 (91806)
ઋદ્ધા સા સર્વતો જજ્ઞે તૃણૌષધિસમન્વિતા।
ધર્મોત્તરા નષ્ટભયા ભૂમિરાસીત્તમતો નૃપ॥ 13-259-5 (91807)
એવં વર્ષસહસ્રાણિ દિવ્યાનિ વિપુલવ્રતઃ।
ત્રિંશતં કશ્યપો રાજન્ભૂમિરાસીદતન્દ્રિતઃ॥ 13-259-6 (91808)
અથાગમ્ય મહારાજન્નમસ્કૃત્યિ ચ કશ્યપમ્।
પૃથવી કાશ્યપી જજ્ઞે સુતા તસ્ય મહાત્મનઃ॥ 13-259-7 (91809)
એષ રાજન્નીદૃશો વૈ બ્રાહ્મણઃ કશ્યપોઽભવત્।
અન્યં પ્રબ્રૂહિ વા ત્વં ચ કશ્યપાત્ક્ષત્રિયં વરમ્॥ 13-259-8 (91810)
તૂષ્ણીં બભૂવ નૃપતિઃ પવનસ્ત્વબ્રવીદ્વચઃ।
શૃણુ રાજન્નુચક્ષ્યસ્ય જાતસ્યાઙ્ગિરસે કુલે॥ 13-259-9 (91811)
ભદ્રા સોમસ્ય દુહિતા રૂપેણ પરમા મતા।
તસ્યાસ્તુલ્યં પતિં સોમ ઉચથ્યં સમપશ્યત॥ 13-259-10 (91812)
સા ચ તીવ્રં તપસ્તેપે મહાભાગા યશસ્વિની।
ઉચથ્યં તુ મહાભાગં તત્કૃતે વરયત્તદા॥ 13-259-11 (91813)
તત આહૂય ચોચથ્યં દદામીતિ યશસ્વિનીમ્।
ભાર્યાર્થે સ ચ જગ્રાહ વિધિવદ્ભૂરિદક્ષિણઃ॥ 13-259-12 (91814)
તાં ત્વકામયત શ્રીમાન્વરુણઃ પૂર્વમેવ હ।
સ ચાગમ્ય વનપ્રસ્થં યમુનાયાં જહાર તામ્॥ 13-259-13 (91815)
જલેશ્વરસ્તુ હૃત્વા તામનયસ્ત્વં પુરં પ્રતિ।
પરમાદ્ભુતસઙ્કાશં ષટ્સહસ્રશતહ્રદમ્॥ 13-259-14 (91816)
ન હિ રમ્યતરં કિઞ્ચિત્તસ્માદન્યત્પુરોત્તમમ્।
વાસાદૈરપ્સરોભિશ્ચ દિવ્યૈઃ કામૈશ્ચ શોભિતમ્॥ 13-259-15 (91817)
તત્ર દેવસ્તયા સાર્ધં રેમે રાજઞ્જલેશ્વરઃ।
તદાખ્યાતમુચથ્યાય તતઃ પત્ન્યવમર્દનમ્॥ 13-259-16 (91818)
તચ્છ્રુત્વા નારદાત્સર્વમુચથ્યો નારદં તદા।
પ્રોવાચ ગચ્છ બ્રૂહિ ત્વં વરુણં પરુષં વચઃ॥ 13-259-17 (91819)
મદ્વાક્યાન્મુઞ્ચ મે ભાર્યાં કસ્માત્તાં હૃતવાનસિ।
લોકપાલોસિ લોકાનાં ન લોકસ્ય વિલોપકઃ॥ 13-259-18 (91820)
સોમેન દત્તા ભાર્યા મે ત્વયા ચાપહૃતાઽદ્ય વૈ।
ઇત્યુક્તો વચનાત્તસ્ય નારદેન જલેશ્વરઃ॥ 13-259-19 (91821)
મુઞ્ચ ભાર્યામુચથ્યસ્ય કસ્માત્ત્વં હૃતવાનસિ।
ઇતિ શ્રુત્વા વચસ્તસ્ય સોઽથ તં વરુણોઽબ્રવીત્॥ 13-259-20 (91822)
મમૈષા સુપ્રિયા ભાર્યા નૈનામુત્સ્રષ્ટુમુત્સહે।
ઇત્યુક્તો વરુણેનાથ નારદઃ પ્રાપ્ય તં મુનિમ્।
ઉચથ્યમબ્રવીદ્વાક્યં નાતિહૃષ્ટમના ઇવ॥ 13-259-21 (91823)
ગલે ગૃહીત્વા ક્ષિપ્તોસ્મિ વરુણેન મહામુને।
ન પ્રયચ્છતિ તે ભાર્યાં યત્તે કાર્યં કુરુષ્વ તત્॥ 13-259-22 (91824)
નારદસ્ય વચઃ શ્રુત્વા ક્રુદ્ધઃ પ્રાજ્વલદઙ્ગિરાઃ।
અપિબત્તેજસા વારિ વિષ્ટભ્ય સુમહાતપાઃ॥ 13-259-23 (91825)
પીયમાને તુ સર્વસ્મિંસ્તોયેઽપિ સલિલેશ્વરઃ।
સુહૃદ્ભિર્ભિક્ષમાણોઽપિ નૈવામુઞ્ચત તાં તદા॥ 13-259-24 (91826)
તતઃ ક્રુદ્ધોઽબ્રવીદ્ભૂમિમુચથ્યો બ્રાહ્મણોત્તમઃ।
દર્શય સ્વસ્થલં ભદ્રે ષટ્સહસ્રશતહ્રદમ્॥ 13-259-25 (91827)
તતસ્તદીરણં જાતં સમુદ્રસ્યાવસર્પતઃ।
તસ્માદ્દેશાન્નદીં ચૈવ પ્રોવાચાસૌ દ્વિજોત્તમઃ॥ 13-259-26 (91828)
અદૃશ્યા ગચ્છ ભીરુ ત્વં સરસ્વતિ મરૂન્પ્રતિ।
અણુણ્યભૂષો ભવતુ દેશસ્ત્યક્તસ્તયા શુભે॥ 13-259-27 (91829)
તતશ્ચૂર્ણીકૃતે દેશેક ભદ્રામાદાય વારિપઃ।
અદદાચ્છરણં ગત્વા ભાર્યામાઙ્ગિરસાય વૈ॥ 13-259-28 (91830)
પ્રતિગૃહ્ય તુ તાં ભાર્યામુચથ્યઃ સુમનાઽભવત્।
મુમોચ ચ જગદ્દુઃખાન્મરુતશ્ચૈવ નિર્મલાઃ॥ 13-259-29 (91831)
તતઃ સ લબ્ધ્વા તાં ભાર્યાં વરુણં પ્રાહ ધર્મવિત્।
ઉચથ્યઃ સુમહાતેજા યત્તુચ્છૃણુ નરાધિપ॥ 13-259-30 (91832)
મયૈષા તપસા પ્રાપ્તા ક્રોશતસ્તે જલાધિપ।
ઇત્યુક્ત્વા તામુપાદાય સ્વમેવ ભવનં યયૌ॥ 13-259-31 (91833)
એષ રાજન્નીદૃશો વૈ ઉચથ્યો બ્રાહ્મણર્ષભઃ।
બ્રવીમિ હાન્યં બ્રૂહિ ત્વમુચથ્યાત્ક્ષત્રિયં વરમ્॥ ॥ 13-259-32 (91834)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 259 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-259-3 ભૂમિત્વં ત્યક્ત્વા બ્રહ્મણઃ પદં ગમિષ્યામીતિ સમ્બન્ધઃ॥ 7-259-11 ઉચથ્યાર્થે તુ ચાર્વઙ્ગી પરં નિયમમાસ્થિતા। ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-259-12 સોમઃ દદામીત્યુક્ત્વા દદાવિત્યધ્યાહારેણ યોજના। દદાવત્રિર્યશસ્વિનીમિતિ ઝ.પાઠઃ। અત્રિઃ સોમપિતા॥ 7-259-16 દેવો વરુણઃ। તયા ભદ્રકયા॥ 7-259-25 દર્શયસ્વ બિલં ભદ્રે ઇતિ ક.પાઠઃ॥ 7-259-26 ઈરિણં ઊષરપ્રવેશઃ। સમુદ્રશ્ચાપસર્પતેતિ ક.પાઠઃ॥ 7-259-27 અપુણ્ય એષ ભવિત્વિતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-259-29 દુઃખાદ્વરુણં ચૈવ હૈહયેતિ ઝ.પાઠઃ। જગદ્વરુણં ચ દુઃખાન્મુમોચ મોચયામાસ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 260
॥ શ્રીઃ ॥
13.260. અધ્યાયઃ 260
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
વાયુના હૈહયાર્જુનં પ્રતિ સ્વતેજસા દૈત્યદાહનરૂપાગસ્ત્યવસિષ્ઠચરિત્રકીર્તનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
ઇત્યુક્તઃ સ નૃપસ્તૂષ્ણીમભૂદ્વાયુસ્તતોઽબ્રવીત્।
શૃણુ રાજન્નગસ્ત્યસ્ય મહાત્મ્યં બ્રાહ્મમસ્ય હ॥ 13-260-1 (91835)
અસુરૈર્નિર્જિતા દેવા નિરુત્સાહાશ્ચ તે કૃતાઃ।
યજ્ઞાશ્ચૈષાં હૃતાઃ સર્વે પિતૄણાં ચ સ્વધાસ્તથા॥ 13-260-2 (91836)
કર્મજ્યા માનવાનાં ચ દાનવૈર્હૈહયર્ષભ।
ભ્રષ્ટૈશ્વર્યાસ્તતો દેવાશ્ચેરુઃ પૃથ્વીમિતિ શ્રુતિઃ॥ 13-260-3 (91837)
તતઃ કદાચિત્તે રાજન્દીપ્તમાદિત્યવર્ચસમ્।
દદૃશુસ્તેજસાઃ યુક્તમગસ્ત્યં વિપુલવ્રતમ્॥ 13-260-4 (91838)
અભિવાદ્ય તુ તં દેવાઃ પૃષ્ટ્વા કુશલમેવ ચ।
ઇદમૂચુર્મહાત્માનં વાક્યં કાલે જનાધિપ॥ 13-260-5 (91839)
દાનવૈર્યુધિ ભગ્નાઃ સ્મ તથૈશ્વર્યાચ્ચિ ભ્રંશિતાઃ।
તદસ્માન્નો ભયાત્તીવ્રાત્ત્રાહિ ત્વં મુનિપુઙ્ગવઃ॥ 13-260-6 (91840)
ઇત્યુક્તઃ સ તદા દેવૈરગસ્ત્યઃ કુપિતોઽભવત્।
પ્રજજ્વાલ ચ તેજસ્વી કાલાગ્નિરિવ સંક્ષયે॥ 13-260-7 (91841)
તેન દીપ્તાંશુજાલેન નિર્દગ્ધા દાનવાસ્તદા।
અન્તરિક્ષાન્મહારાજ નિપેતુસ્તે સહસ્રશઃ॥ 13-260-8 (91842)
દહ્યમાનાસ્તુ તે દૈત્યાસ્તસ્યાગસ્ત્યસ્ય તેજસા।
ઉભૌ લોકૌ પરિત્યજ્ય ગતાઃ કાષ્ઠાં તુ દક્ષિણામ્॥ 13-260-9 (91843)
બલિસ્તુ યજતે યજ્ઞમશ્વમેધં મહીં ગતઃ।
યેન્યેઽધસ્તા મહીસ્થાશ્ચ તેન દગ્ધા મહાસુરાઃ॥ 13-260-10 (91844)
ત્યક્તલોકાઃ પુનઃ પ્રાપ્તાઃ સુરૈઃ શાન્તભયૈર્નૃપ।
અથૈનમબ્રુવન્દેવા ભૂમિષ્ઠાનસુ રાઞ્જહિ॥ 13-260-11 (91845)
ઇત્યુક્તઃ પ્રાહ દેવાન્સ ન શક્તોસ્મિ મહીગતાન્।
દગ્ધું તપો હિ ક્ષીયેન્મે ન ધક્ષ્યામીતિ પાર્થિવ॥ 13-260-12 (91846)
એવં દગ્ધા ભગવતા દાનવાઃ સ્વેન તેજસા।
અગસ્ત્યેન તદા રાજંસ્તપસા ભાવિતાત્મના॥ 13-260-13 (91847)
ઈદૃશશ્ચાપ્યગસ્ત્યો હિ કથિતસ્તે મયાઽનઘ।
બ્રવીમ્યન્યં બ્રૂહિ વા ત્વમગસ્ત્યાત્ક્ષત્રિયં વરમ્॥ 13-260-14 (91848)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-260-15x (7694)
ઇત્યુક્તઃ સ તદા તૂષ્ણીમભૂદ્વાયુસ્તતોઽબ્રવીત્।
શૃણુ રાજન્વસિષ્ઠસ્ય મુખ્યં કર્મ યશસ્વિનઃ॥ 13-260-15 (91849)
`વૈખાનસવિધાનેન ગઙ્ગાતીરં સમાશ્રિતાઃ।'
આદિત્યાઃ સત્રમાસન્ત સરો વૈખાનસં પ્રતિ।
વસિષ્ઠં મનસા ગત્વા જ્ઞાત્વા તત્વસ્ય ગોચરમ્॥ 13-260-16 (91850)
યજમાનાંસ્તુ તાન્દૃષ્વા સર્વાન્દીક્ષાનુકર્શિતાન્।
હન્તુમૈચ્છન્ત શૈલાભા બલિનો નામ દાનવાઃ॥ 13-260-17 (91851)
અદૂરાત્તુ તતસ્તેષાં બ્રહ્મદત્તવરં સરઃ।
હતા હતા વૈ તત્રૈતે જીવન્ત્યાપ્લુત્ય દાનવાઃ॥ 13-260-18 (91852)
તે પ્રગૃહ્ય મહાઘોરાન્પર્વતાન્પરિઘાન્દ્રુમાન્।
વિક્ષોભયન્તઃ સલિલમુત્થિતં શતયોજનમ્॥ 13-260-19 (91853)
અભ્યદ્રવન્ત દેવાંસ્તે સહસ્રાણિ દશૈવ હિ।
તતસ્તૈરર્દિતા દેવાઃ શરણં વાસવં યયુઃ॥ 13-260-20 (91854)
સ ચ તૈર્વ્યથિતઃ શક્રો વસિષ્ઠં સરણં યયૌ।
તતોઽભયં દદૌ તેભ્યો વસિષ્ઠો ભગવાનૃષિઃ॥ 13-260-21 (91855)
તદા તાન્દુઃકિતાન્જ્ઞાત્વા આનૃશંસ્યપરો મુનિઃ।
અયત્નેનાદહત્સર્વાઞ્જ્વલતા સ્વેન તેજસા॥ 13-260-22 (91856)
કૈલાસં પ્રસ્થિતાં ચૈવ નદીં ગઙ્ગાં મહાતપાઃ।
આનયત્તત્સરો દિવ્યં તયા ભિન્નં ચ તત્સરઃ॥ 13-260-23 (91857)
સરો ભિન્નં તયા નદ્યા સરયૂઃ સા તતોઽભવત્।
હતાશ્ચ બલિનો યત્ર સ દેશે બલિનોઽભવત્॥ 13-260-24 (91858)
એવં સેન્દ્રા વસિષ્ઠેન રક્ષિતાસ્ત્રિદિવૌકસઃ।
બ્રહ્મદત્તવરાશ્ચૈવ હતા દૈત્યા મહાત્મના॥ 13-260-25 (91859)
એતત્કર્મ વસિષ્ઠસ્ય કથિતં હિ મયાઽનઘ।
બ્રવીમ્યન્યં બ્રૂહિ વા ત્વં વસિષ્ઠાત્ક્ષત્રિયં વરમ્॥ 26 ॥ ॥ 13-260-26 (91860)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 260 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 261
॥ શ્રીઃ ॥
13.261. અધ્યાયઃ 261
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
વાયુના હૈહયાર્જુનંપ્રતિ દેવાસુરયુદ્ધે રાહુણા ચન્દ્રસૂર્યપરાભવેનાન્ધકારપ્રાપ્તૌ દેવાનાં પ્રાર્થનયા ચન્દ્રીભૂય તમોનિરસનરૂપાત્રિમહિમોક્તિઃ॥ 1 ॥ તથા સવજ્રેન્દ્રહસ્તસ્તમ્ભનેનાશ્વિનોઃ સોમપાનદાપનરૂપચ્યવનમહિમોક્તિઃ॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
ઇત્યુક્તસ્ત્વર્જુનસ્તૂષ્ણીમભૂદ્વાયુસ્તમબ્રવીત્।
શૃણુ મે હૈહયશ્રેષ્ઠ કર્માત્રેઃ સુમહાત્મનઃ॥ 13-261-1 (91861)
ઘોરે તમસ્યયુધ્યન્ત સહિતા દેવદાનવાઃ।
અવિદ્યત શરૈસ્તત્ર સ્વર્ભાનુઃ સોમભાસ્કરૌ॥ 13-261-2 (91862)
અથ તે તમસા ગ્રસ્તા નિહન્યન્તે સ્મ દાનવૈઃ।
દેવા નૃપતિશાર્દૂલ સહૈવ બલિભિસ્તદા॥ 13-261-3 (91863)
અસુરેર્વધ્યમાનાસ્તે ક્ષીણપ્રાણા દિવૌકસઃ।
અપશ્યન્ત તપસ્યન્તમત્રિં વિપ્રં તપોધનમ્॥ 13-261-4 (91864)
અથૈનમબ્રુવન્દેવાઃ શાન્તક્રોધં જિતેન્દ્રિયમ્।
અસુરેરિષુભિર્વિદ્ધૌ ચન્દ્રાદિત્યાવિમાવુભૌ॥ 13-261-5 (91865)
વયં વધ્યામહે ચાપિ શત્રુભિસ્તમસા વૃતે।
નાધિગચ્છામ શાન્તિં ચ ભયાત્ત્રાયસ્વ નઃ પ્રભો॥ 13-261-6 (91866)
અત્રિરુવાચ। 13-261-7x (7695)
કથં રક્ષામિ ભવતસ્તેઽબ્રુવંશ્ચન્દ્રમા ભવ।
તિમિરઘ્નશ્ચ સવિતા દસ્યુહન્તા ચ નો ભવ॥ 13-261-7 (91867)
એવમુક્તસ્તદાત્રિર્વૈ તમોનુદભવચ્છશી।
અપશ્યત્સૌમ્યભાવાચ્ચ સોમવત્પ્રિયદર્શનઃ॥ 13-261-8 (91868)
દૃષ્ટ્વા નાતિપ્રભં સોમં તથા સૂર્યં ચ પાર્થિવ।
પ્રકાશમકરોદત્રિસ્તપસા સ્વેન સંયુગે॥ 13-261-9 (91869)
જગદ્વિતિમિરં ચાપિ પ્રદીપ્તમકરોત્તદા।
વ્યજયચ્છત્રુસઙ્ઘાંશ્ચ દેવાનાં સ્વેન તેજસા॥ 13-261-10 (91870)
અત્રિણા દહ્યમાનાંસ્તાન્દૃષ્ટ્વા દેવા મહાસુરાન્।
પરાક્રમૈસ્તેઽપિં તદા વ્યઘ્નન્નત્રિસુરક્ષિતાઃ।
ઉદ્ભાસિતશ્ચ સવિતા દેવાસ્ત્રાતા હતાસુરાઃ॥ 13-261-11 (91871)
અત્રિણા ત્વથ સોમત્વં કૃતમુત્તમતેજસા।
દ્વિજેનાગ્નિદ્વિતીયેનિ જપતા ચર્મવાસસા॥ 13-261-12 (91872)
ફલભક્ષેણ રાજર્ષે પશ્ય કર્માત્રિણા કૃતમ્।
તસ્યાપિ વિસ્તરેણોક્તં કર્માત્રેઃ સુમહાત્મનઃ।
બ્રવીમ્યન્યં બ્રૂહિ વા ત્વમત્રિતઃ ક્ષત્રિયં વરમ્॥ 13-261-13 (91873)
ઇત્યુક્તસ્ત્વર્જુનસ્તૂષ્ણીમભૂદ્વાયુસ્તતોઽબ્રવીત્।
શૃણુ રાજન્મહત્કર્મ ચ્યવનસ્ય મહાત્મનઃ॥ 13-261-14 (91874)
અશ્વિનોઃ પ્રતિસંશ્રુત્ય ચ્યવનઃ પાકશાસનમ્।
પ્રોવાચ સહિતો દેવૈઃ સોમપાવશ્વિનૌ કુરુ॥ 13-261-15 (91875)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 13-261-16x (7696)
અસ્માભિર્નિન્દિતાવેતૌ ભવેતાં સોમપૌ કથમ્।
દેવૈર્ન સમ્મિતાવેતૌ તસ્માન્મૈવં વદસ્વ નઃ॥ 13-261-16 (91876)
અશ્વિભ્યાં સહ નેચ્છામઃ સોમં પાતું મહાવ્રત।
યદન્યદ્વક્ષ્યસે વિપ્ર તત્કરિષ્યામ તે વચઃ॥ 13-261-17 (91877)
ચ્યવન ઉવાચ। 13-261-18x (7697)
પિબેતામશ્વિનૌ સોમં ભવદ્ભિઃ સહિતાવિમૌ।
ઉભાવેતાવપિ સુરૌ સૂર્યપુત્રૌ સુરેશ્વર॥ 13-261-18 (91878)
ક્રિયતાં મદ્વચો દેવા યથા વૈ સમુદાહૃતમ્।
એતદ્વઃ કુર્વતાં શ્રેયો ભવેન્નૈતદકુર્વતામ્॥ 13-261-19 (91879)
ઇન્દ્ર ઉવાચ। 13-261-20x (7698)
અશ્વિભ્યાં સહ સોમં વૈ ન પાસ્યામિ દ્વિજોત્તમ।
પિબન્ત્વન્યે યથાકામં નાહં પાતુમિહોત્સહે॥ 13-261-20 (91880)
ચ્યવન ઉવાચ। 13-261-21x (7699)
ન ચેત્કરિષ્યસિ વચો મયોક્તં બલસૂદન।
મયા પ્રમથિતઃ સદ્યઃ સોમં પાસ્યસિ વૈ મખે॥ 13-261-21 (91881)
વાયુરુવાચ। 13-261-22x (7700)
તતઃ કર્મ સમારબ્ધં હિતાય સહસાઽશ્વિનોઃ।
ચ્યવનેનિ તતો મન્ત્રૈરભિભૂતાઃ સુરાઽભવન્॥ 13-261-22 (91882)
તત્તુ કર્મ સમારબ્ધં દૃષ્ટ્વેન્દ્રઃ ક્રોધમૂર્ચ્છિતઃ।
ઉદ્યમ્ય વિપુલં શૈલં ચ્યવનં સમુપાદ્રવત્॥ 13-261-23 (91883)
તથા વજ્રેમ ભગવાનમર્ષાકુલલોચનઃ।
તમાપતન્તં દૃષ્ટ્વૈવ ચ્યવનસ્તપસાઽન્વિતઃ॥ 13-261-24 (91884)
અદ્ભિઃ સિક્ત્વાઽસ્તમ્યયતં સવજ્રં સહપર્વતમ્।
અથેન્દ્રસ્ય મહાઘોરં સોઽસૃજચ્છત્રુમેવ હિ॥ 13-261-25 (91885)
મદં નામાહુતિમયં વ્યાદિતાસ્યં મહામુનિઃ।
તસ્ય દન્તસહસ્રં તુ બભૂવ શતયોજનમ્॥ 13-261-26 (91886)
દ્વિયોજનશતાસ્તસ્ય દંષ્ટ્રાઃ પરમદારુણાઃ।
હનુસ્તસ્યાભવદ્ભૂમાવાસ્યં ચાસ્યાસ્પૃશદ્દિવમ્॥ 13-261-27 (91887)
જિહ્વામૂલે સ્થિતાસ્તસ્ય સર્વે દેવાઃ સવાસવાઃ।
તિમેરાસ્યમનુપ્રાપ્તા યથા મત્સ્યા મહાર્ણવે॥ 13-261-28 (91888)
તે સમ્મન્ત્ર્ય તતો દેવા મદસ્યાસ્ય સમીપગાઃ।
અબ્રુવન્સહિતાઃ શક્રં પ્રણમાસ્મૈ દ્વિજાતયે॥ 13-261-29 (91889)
અશ્વિભ્યાં સહ સોમં ચ પિબામ વિગતજ્વરાઃ।
તતઃ સ પ્રણતઃ શક્રશ્ચકાર ચ્યવનસ્ય તત્॥ 13-261-30 (91890)
ચ્યવનઃ કૃતવાનેતાવશ્વિનૌ સોમપાયિનૌ।
તતઃ પ્રત્યાહરત્કર્મ મદં ચ વ્યભજન્મુનિઃ॥ 13-261-31 (91891)
અક્ષેષુ મૃગયાયાં ચ પાને સ્ત્રીષુ ચ વીર્યવાન્।
એતૈર્દોષૈર્નરા રાજન્ક્ષયં યાન્તિ ન સંશયઃ॥ 13-261-32 (91892)
તસ્માદેતાન્નરો નિત્યં દૂરતઃ પરિવર્જયેતદ્॥ 13-261-33 (91893)
એતત્તે ચ્યવનસ્યાપિ કર્મિ રાજન્પ્રકીર્તિતમ્।
બ્રવીમ્યન્યં બ્રૂહિ વા ત્વં ક્ષત્રિયં બ્રાહ્મણાદ્વરમ્॥ ॥ 13-261-34 (91894)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 261 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 262
॥ શ્રીઃ ॥
13.262. અધ્યાયઃ 262
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
વાયુના હૈહયંપ્રતિ દેવાનાં પ્રાર્થનયા અગ્નિસર્જનેન કપહનનરૂપબ્રાહ્મણમહિમોક્તિઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
તૂષ્ણીમાસીદર્જુનસ્તુ પવનસ્ત્વબ્રવીત્પુનઃ।
શૃણુ મે બ્રાહ્મણેષ્વેવ મુખ્યં કર્મ જનાધિપ॥ 13-262-1 (91895)
મદસ્યાસ્યમનુપ્રાપ્તા યદા સેન્દ્રા દિવૌકસઃ।
તદૈવ ચ્યવનેન દ્યૌર્હૃતા તેષાં વસુન્ધરા॥ 13-262-2 (91896)
ઉભૌ લોકૌ હૃતૌ મત્વા તે દેવા દુઃખિતાઽભવન્।
શોકાર્તાશ્ત મહાત્માનં બ્રહ્માણં શરણં યયુઃ॥ 13-262-3 (91897)
દેવા ઊચુઃ। 13-262-4x (7701)
મદાસ્યવ્યતિષિક્તાનામસ્માકં લોકપૂજિત।
ચ્યવનેન હૃતા ભૂમિઃ કપૈશ્ચૈવ દિવં પ્રભો॥ 13-262-4 (91898)
બ્રહ્મોવાચ। 13-262-5x (7702)
ગચ્છધ્વં શરણં વિપ્રાનાશુ સેન્દ્રા દિવૌકસઃ।
પ્રસાદ્ય તાનુભૌ લોકાવવાપ્સ્યથ યથાપુરમ્॥ 13-262-5 (91899)
તે યયુઃ શરણં વિપ્રાનૂચુસ્તે કાઞ્જયામહે।
ઇત્યુક્તાસ્તે દ્વિજાન્પ્રાહુર્જયતેહ કપાનિતિ॥ 13-262-6 (91900)
ભૂગતાન્હિ વિજેતારો વયમિત્યબ્રુવન્દ્વિજાઃ।
તતઃ કર્મ સમારબ્ધં બ્રાહ્મણૈઃ કપનાશનમ્॥ 13-262-7 (91901)
તચ્છ્રુત્વા પ્રેષિતો દૂતો બ્રાહ્મણેભ્યો ધની કપૈઃ।
સ ચ તાન્બ્રાહ્મણાનાહ ધની કપવચો યથા॥ 13-262-8 (91902)
ભવદ્ભિઃ સદૃશઃ સર્વે કપાઃ કિમિહ વર્તતે।
સર્વે વેદવિદઃ પ્રાજ્ઞાઃ સર્વે ચ ક્રતુયાજિનઃ॥ 13-262-9 (91903)
સર્વે સત્યવ્રતાશ્ચૈવ સર્વે તુલ્યા મહર્ષિભિઃ।
શ્રીશ્ચૈવ રમતે તેષુ ધારયન્તિ શ્રિયં ચ તે॥ 13-262-10 (91904)
વૃથા દારાન્ન ગચ્છન્તિ વૃથા માંસં ન ભુઞ્જતે।
દીપ્તમગ્નિં જુહ્વતે ચ ગુરૂણાં વચને સ્થિતાઃ॥ 13-262-11 (91905)
સર્વે ચ નિયતાત્માનો બાલાનાં સંવિભાગિનઃ।
ઉપેત્ય શનકૈર્યાન્તિ ન સેવન્તિ રજસ્વલામ્।
સ્વર્ગાતિં ચૈવ ગચ્છન્તિ તથૈવ શુભકર્મિણઃ॥ 13-262-12 (91906)
અભુક્તવત્સુ નાશ્નન્તિ ગર્ભિણીવૃદ્ધકાદિષુ।
પૂર્વાહ્ણેષુ ન દીવ્યન્તિ દિવા ચૈવ ન શેરતે॥ 13-262-13 (91907)
એતૈશ્ચાન્યૈશ્ચ બહુભિર્ગુણૈર્યુક્તાન્કથં કપાન્।
વિજેષ્યથ નિવર્તધ્વં નિવૃત્તાનાં સુખં હિ વઃ॥ 13-262-14 (91908)
બ્રાહ્મણા ઊચુઃ। 13-262-15x (7703)
કપાન્વયં વિજેષ્યામો યે દેવાસ્તે વયં સ્મૃતાઃ।
તસ્માદ્વધ્યાઃ કપાઽસ્માકં ધનિન્યાહિ યથાગતમ્॥ 13-262-15 (91909)
ધની ગત્વા કપાનાહ ન વો વિપ્રાઃ પ્રિયઙ્કરાઃ।
ગૃહીત્વાઽસ્ત્રાણ્યતો વિપ્રાન્કપાઃ સર્વે સમાદ્રવન્॥ 13-262-16 (91910)
સમુદગ્રધ્વજાન્દૃષ્ટ્વા કપાન્સર્વે દ્વિજાતયઃ।
વ્યસૃજઞ્જ્વલિતાનગ્નીન્કપાનાં પ્રાણનાશનાન્॥ 13-262-17 (91911)
બ્રહ્મસૃષ્ટા હવ્યભુજઃ કપાન્હત્વા સનાતનાઃ।
નભસીવ યથાઽભ્રાણિ વ્યરાજન્ત નરાધિપ॥ 13-262-18 (91912)
હત્વા વૈ દાનવાન્દેવાઃ સર્વે સમ્ભૂય સંયુગે।
તે નાભ્યજાનન્હિ તદા બ્રાહ્મણૈર્નિહતાન્કપાન્॥ 13-262-19 (91913)
અથાગમ્ય મહાતેજા નારદોઽકથયદ્વિભો।
યથા હતા મહાભાગૈસ્તેજસા બ્રાહ્મણૈઃ કપાઃ॥ 13-262-20 (91914)
નારદસ્ય વચઃ શ્રુત્વા પ્રીતાઃ સર્વે દિવૌકસઃ।
પ્રશશંસુર્દ્વિજાંશ્ચાપિ બ્રાહ્મણાંશ્ચ યશસ્વિનઃ॥ 13-262-21 (91915)
તેષાં તેજસ્તથા વીર્યં દેવાનાં વવૃધે તતઃ।
અવાપ્નુવંશ્ચામરત્વં ત્રિષુ લોકેષુ પૂજિતમ્॥ 13-262-22 (91916)
ઇત્યુક્તવચનં વાયુમર્જુનઃ પ્રત્યુવાચ હ।
પ્રતિપૂજ્ય મહાબાહો યત્તચ્છૃણુ નરાધિપ॥ 13-262-23 (91917)
અર્જુન ઉવાચ। 13-262-24x (7704)
જીવામ્યહં બ્રાહ્મણાર્થં સર્વથા સતતં પ્રભો।
બ્રહ્મણ્યો બ્રાહ્મણેભ્યશ્ચ પ્રણમામિ ચ નિત્યશઃ॥ 13-262-24 (91918)
દત્તાત્રેયપ્રસાદાચ્ચ મયા પ્રાપ્તમિદં બલમ્।
લોકે ચ પરમા કીર્તિર્ધર્મશ્ચાચરિતો મહાન્॥ 13-262-25 (91919)
અહો બ્રાહ્મણકર્માણિ મયિ મારુત તત્ત્વતઃ।
ત્વયા પ્રોક્તાનિ કાર્ત્સ્ન્યેન શ્રુતાનિ પ્રયતેન ચ॥ 13-262-26 (91920)
વાયુરુવાચ। 13-262-27x (7705)
બ્રાહ્મણાન્ક્ષાત્રાધર્મેણ પાલયસ્વેન્દ્રિયાણિ ચ।
વિપ્રેભ્યસ્તે ભયં ઘોરં તત્તુ કાલાદ્ભવિષ્યતિ॥ ॥ 13-262-27 (91921)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વિષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 262 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-262-4 કપૈઃ સુરવિશેષૈઃ। દિવં દ્યૌઃ॥ 7-262-8 ધનીનામ દૂતઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 263
॥ શ્રીઃ ॥
13.263. અધ્યાયઃ 263
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ બ્રાહ્મણમહિમાનં પૃષ્ટેન ભીષ્મેણ તંપ્રતિ સ્વસ્ય કુષ્ઠિતેન્દ્રિયાદિશક્તિકતયા મુમૂર્ષાનિવેદનપૂર્વકં કૃષ્ણાત્તદવગમનચોદના॥ 1 ॥ તથા કૃષ્ણસ્ય શ્રીનારાયણાત્મકત્વનિવેદનેન તન્મહિમાનુવર્ણનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
બ્રાહ્મણાનર્ચસે રાજન્સતતં સંશિતવ્રતાન્।
કં તુ ધર્મોદયં દૃષ્ટ્વા તાનર્ચસિ જનાધિપ॥ 13-263-1 (91922)
કાં વા બ્રાહ્મણપૂજાયાં વ્યુષ્ટિં દૃષ્ટ્વા મહાવ્રત।
તાનર્ચસિ મહાબાહો સર્વમેતદ્વદસ્વ મે॥ 13-263-2 (91923)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-263-3x (7706)
એષ તે કેશવઃ સર્વમાખ્યાસ્યતિ મહામતિઃ।
વ્યુષ્ટિં બ્રાહ્મણપૂજાયાં દૃષ્ટ્વા વ્યુષ્ટિં મહાવ્રત॥ 13-263-3 (91924)
બલં શ્રોત્રે વાઙ્મનશ્ચક્ષુષી ચ
જ્ઞાનં તથા નવિશુદ્ધં મમાદ્ય।
દેહન્યાસો નાતિચિરાન્મતો મે
ન ચાતિતૂર્ણં સવિતાઽદ્ય યાતિ॥ 13-263-4 (91925)
ઉક્તા ધર્મા યે પુરાણે મહાન્તો
રાજન્વિપ્રાણાં ક્ષત્રિયાણાં વિશાં ચ।
યેયે શૂદ્રાણાં ધર્મમુપાસતે તે
તાનેવ કૃષ્ણદુપશિક્ષસ્વ પાર્થઃ॥ 13-263-5 (91926)
અહં હ્યેનં વેદ્મિ તત્ત્વેન કૃષ્ણં
યોઽયં હિ યચ્ચાસ્ય બલં પુરાણમ્।
અમેયાત્મા કેશવઃ કૌરવેન્દ્ર
સોયં ધર્મં વક્ષ્યતિ સર્વમેતત્॥ 13-263-6 (91927)
કૃષ્ણઃ પૃથ્વીમસૃજત્સ્વં દિવં ચ
કૃષ્ણસ્યિ દેહાન્મેદિની સમ્બભૂવ।
વરાહોઽયં ભીમબલઃ પુરાણઃ
સ પર્વતાન્વ્યસૃજદ્વૈ દિશશ્ચ॥ 13-263-7 (91928)
અસ્માદ્વાયુશ્ચાન્તરિક્ષં દિવં ચ
દિશશ્ચતસ્રો વિદિશશ્ચતસ્રઃ।
સૃષ્ટિસ્તથૈવેયમનુપ્રસૂતા
સ નિર્મમે વિશ્વમિદં પુરાણઃ॥ 13-263-8 (91929)
અસ્ય નાભ્યાં પુષ્કરં સમ્પ્રસૂતં
યત્રોત્પન્નઃ સ્વયમેવામિતૌજાઃ।
યેનાચ્છિન્નં તત્તમઃ પાર્થ ઘોરં
યત્ર તિષ્ઠન્ત્યર્ણવાસ્તચ્છયાનાઃ॥ 13-263-9 (91930)
કૃતે યુગે ધર્મ આસીત્સમગ્ર-
સ્ત્રેતાકાલે યજ્ઞમનુપ્રપન્નઃ।
બલં ત્વાસીદ્દ્વાપરે પાર્થ કૃષ્ણઃ
કલૌ ત્વધર્મઃ ક્ષિતિમેવાજગામ॥ 13-263-10 (91931)
સ એવ પૂર્વં નિજઘાન દૈત્યા-
ન્સ એવ દેવશ્ચ બભૂવ સમ્રાટ્।
સ ભૂતાનાં ભાવનો ભૂતભવ્યઃ
સ વિશ્વસ્યાસ્ય જગતશ્ચાભિગોપ્તાઃ॥ 13-263-11 (91932)
યદા ધર્મો ગ્લાતિ વંશે સુરાણાં
તદા કૃષ્ણો જાયતે માનુષેષુ।
ધર્મે સ્થિત્વા સ તુ વૈ ભાવિતાત્મા
પરાંશ્ચ લોકાનપરાશ્ચ પાતિ॥ 13-263-12 (91933)
ત્યાજ્યાંસ્ત્યક્ત્વા ચાસુરાણાં વધેન
કાર્યાકાર્યે કારણં ચૈવ પાતિ।
કૃતં કરિષ્યત્ક્રિયતે ચ દેવો
રાહું સોમં વિદ્ધિ ચ શક્રમેનમ્॥ 13-263-13 (91934)
સ વિશ્વકર્મા સ હિ વિશ્વરૂપઃ
સ વિશ્વબુગ્વિશ્વસૃગ્વિશ્વજિચ્ચ।
સ શૂલભૃચ્છોણિતભૃત્કરાલ-
સ્તં કર્મભિર્વિદિતં વૈ સ્તુવન્તિ॥ 13-263-14 (91935)
તં ગન્ધર્વાણામપ્સરસાં ચ નિત્ય-
મુપતિષ્ઠન્તે વિબુધાનાં શતાનિ।
તં રાક્ષસાશ્ચ પરિસંવદન્તિ
રાજન્યાનાં સ વિજિગીષુરેકઃ॥ 13-263-15 (91936)
તમધ્વરે શંસિતારઃ સ્તુવન્તિ
રથન્તરે સામગાશ્ચ સ્તુવન્તિ।
તં બ્રાહ્મણા બ્રહ્મમન્ત્રૈઃ સ્તુવન્તિ
તસ્મૈ હવિરધ્વર્યવઃ કલ્પયન્તિ॥ 13-263-16 (91937)
સ પૌરાણીં બ્રહ્મગુહાં પ્રવિષ્ટો
મહીસત્રં ભારતાગ્રે દદર્શ।
સ ચૈવ ગામુદ્દધારાગ્ર્યકર્મા
વિક્ષોભ્ય દૈત્યાનુરગાન્દાનવાંશ્ચ॥ 13-263-17 (91938)
તં ઘોષાર્થે ગીર્ભિરિન્દ્રાઃ સ્તુવન્તિ
સ ચાપીશો ભારતૈકઃ પશૂનામ્।
તસ્ય ભક્ષાન્વિવિધાન્વેદયન્તિ
તમેવાજૌ વાહનં વેદયન્તિ॥ 13-263-18 (91939)
તસ્યાન્તરિક્ષં પૃથિવી દિવં ચ
સર્વં વશે તિષ્ઠતિ શાશ્વતસ્ય।
સ કુમ્ભે રેતઃ સસૃજે સુરાણાં
યત્રોત્પન્નમૃષિમાહુર્વસિષ્ઠમ્॥ 13-263-19 (91940)
સ માતરિશ્વા વિભુરશ્વવાજી
સ રશ્મિવાન્સવિતા ચાદિદેવઃ।
તેનાસુરા વિજિતાઃ સર્વ એવ
તદ્વિક્રાન્તૈર્વિજિતાનીહ ત્રીણિ॥ 13-263-20 (91941)
સ દેવાનાં માનુષાણાં પિતૄણાં
તમેવાહુર્યજ્ઞવિદાં વિતાનમ્।
સ એવ કાલં વિભજન્નુદેતિ
તસ્યોત્તરં દક્ષિણં ચાયને દ્વે॥ 13-263-21 (91942)
તસ્યૈવોર્ધ્વં તિર્યગધશ્ચરન્તિ
ગભસ્તયો મેદિનીં ભાસયન્તઃ।
તં બ્રાહ્મણા વેદવિદો જુષન્તિ
તસ્યાદિત્યો ગામુપયુજ્ય ભાતિ॥ 13-263-22 (91943)
સ માસિમાસ્યધ્વરકૃદ્વિધત્તે
તમધ્વરે વેદવિદઃ પઠન્તિ।
સ એવોક્તશ્ચક્રમિદં ત્રિનાભિ
સપ્તાશ્વયુક્તં વહતે વૈ ત્રિધામા॥ 13-263-23 (91944)
`હિરણ્મયઃ સપ્તગૂઢઃ સસંવિ-
ચ્ચતુર્બાહુઃ પન્નગઃ પદ્મનાભઃ।'
મહાતેજાઃ સર્વગઃ સર્વસિંહઃ
કૃષ્ણો લોકાન્ધારયતે યથૈકઃ।
હંસં તમોઘ્નં ચ તમેવ વીર
કૃષ્ણં સદા પાર્થ કર્તારમેહિ॥ 13-263-24 (91945)
સ એકદા કક્ષગતો મહાત્મા
તુષ્ટો વિભુઃ ખાણ્ડવે ધૂમકેતુઃ।
સ રાક્ષસાનુરગાંશ્ચાવજિત્ય
સર્વત્રગઃ સર્વમગ્નૌ જુહોતિ॥ 13-263-25 (91946)
સ એવ પાર્થાય શ્વેતમશ્વં પ્રાયચ્છ-
ત્સ એવાશ્વાનથ સર્વાંશ્ચકાર।
સબન્ધુરસ્તસ્ય રથસ્ત્રિચક્ર-
સ્ત્રિવૃચ્છિરાશ્ચતુરશ્વસ્ત્રિનાભિઃ॥ 13-263-26 (91947)
સ વિહાયો વ્યદધાત્પઞ્ચનાભિઃ
સ નિર્મમે ગાં દિવમન્તરિક્ષમ્।
સોઽરણ્યાનિ વ્યસૃજત્પર્વતાંશ્ચ
હૃષીકેશોઽમિતદીપ્તાગ્નિતેજાઃ॥ 13-263-27 (91948)
અલઙ્ઘયદ્વૈ સરિતો જિઘાંસ-
ઞ્શક્રં વજ્રં પ્રહરન્તં નિરાસ।
સ મહેન્દ્રઃ સ્તૂયતે વૈ મહાધ્વરે
વિપ્રૈરેકો ઋક્સહસ્રૈઃ પુરાણૈઃ॥ 13-263-28 (91949)
દુર્વાસા વૈ તેન નાન્યેન શક્યો
ગૃહે રાજન્વાસયિતું મહૌજાઃ।
તમેવાહુર્ઋષિમેકં પુરાણં
સ વિશ્વકૃદ્વિદધાત્યાત્મભાવાન્॥ 13-263-29 (91950)
વેદાંશ્ચ યો વેદયતેઽધિદેવો
વિધીંશ્ચ યશ્ચાશ્રયતે પુરાણાન્।
કામે વેદે લૌકિકે યત્ફલં ચ
વિષ્વક્સેનઃ સર્વમેતત્પ્રતીહિ॥ 13-263-30 (91951)
જ્યોતીંષિ શુક્લાનિ હિ સર્વલોકે
ત્રયો લોકા લોકપાલાસ્ત્રયશ્ચ।
ત્રયોઽગ્રયો વ્યાહૃતયશ્ચ તિસ્રઃ
સર્વે દેવા દેવકીપુત્ર એવ॥ 13-263-31 (91952)
સ ક્ત્સરઃ સ ઋતુઃ સોઽર્ધમાસઃ
સોઽહોરાત્રઃ સ કલા વૈ સ કાષ્ઠાઃ।
માત્રા મુહૂર્તાશ્ચ લવાઃ ક્ષણાશ્ચ
વિષ્વક્સેનઃ સર્વમેતત્પ્રતીહિ॥ 13-263-32 (91953)
ચન્દ્રાદિત્યૌ ગ્રહનક્ષત્રતારાઃ
સર્વાણિ દર્શાન્યથ પૌર્ણમાસમ્।
ચન્દ્રાદિત્યૌ ગ્રહનક્ષત્રતારાઃ
સર્વાણિ દર્શાન્યથ પૌર્ણમાસમ્। 13-263-33 (91954)
નક્ષત્રયોગા ઋતવશ્ચ પાર્થ
વિષ્વક્સેનાત્સર્વમેતત્પ્રસૂતમ્॥
રુદ્રાદિત્યા વસવોઽથાશ્વિનૌ ચ
સાધ્યાશ્ચ વિશ્વે મરુતાં ગણાશ્ચ।
પ્રજાપતિર્દેવમાતાઽદિતિશ્ચ
સર્વ કૃષ્ણાદૃષયશ્ચૈવ સપ્ત॥ 13-263-34 (91955)
વાયુર્ભૂત્વા વિક્ષિપતે ચ વિશ્વ-
મગ્નિર્ભૂત્વા દહતે વિશ્વરૂપઃ।
આપો ભૂત્વા મજ્જયતે ચ સર્વં
બ્રહ્મ ભૂત્વા સૃજતે વિશ્વસઙ્ઘાન્॥ 13-263-35 (91956)
વેદ્યં ચ યદ્વેદયતે ચ વેદ્યં
વિધિશ્ચ યશ્ચ શ્રયતે વિધેયમ્।
ધર્મે ચ વેદે ચ બલે ચ સર્વં
ચરાચરં કેશવં ત્વં પ્રતીહિ॥ 13-263-36 (91957)
જ્યોતિર્ભૂતઃ પરમોસૌ પુરસ્તા-
ત્પ્રકાશતે યત્પ્રભયા વિશ્વરૂપઃ।
અપઃ સૃષ્ટ્વા સર્વભૂતાત્મયોનિઃ
પુરાઽકરોત્સર્વમેવાથ વિશ્વમ્॥ 13-263-37 (91958)
ઋતૂનુત્પાતાન્વિવિધાન્યદ્ભુતાનિ
મેઘાન્વિદ્યુત્સર્વમૈરાવતં ચ।
સર્વં કૃષ્ણાત્સ્થાવરં જઙ્ગં ચ
વિશ્વાત્માનં વિષ્ણુમેનં પ્રતીહિ॥ 13-263-38 (91959)
વિશ્વાવાસં નિર્ગુણં વાસુદેવં
સઙ્કર્ષણં જીવભૂતં વદન્તિ।
તતઃ પ્રદ્યુમ્નમનિરુદ્ધં ચતુર્થ-
માજ્ઞાપયત્યાત્મયોનિર્મહાત્મા॥ 13-263-39 (91960)
સ પઞ્ચધા પઞ્ચગુણોપપન્નં
સઞ્ચોદયન્વિશ્વમિદં સિસૃક્ષુઃ।
તતશ્ચકારાવનિમારુતૌ ચ
ખં જ્યોતિરમ્ભશ્ચિ તથૈવ પાર્થ॥ 13-263-40 (91961)
સ સ્થાવરં જઙ્ગમં ચૈવમેત-
ચ્ચતુર્વિધં લોકમિમં ચ કૃત્વા।
તતો ભૂમિં વ્યદધાત્પઞ્ચબીજાં
દ્યાવાપૃથિવ્યગ્નિરથામ્બુવાયૂ॥ 13-263-41 (91962)
તેન વિશ્વં કૃતમેતદ્ધિ રાજ-
ન્સ જીવયત્યાત્મનૈવાત્મયોનિઃ।
તતો દેવાનસુરાન્માનવાંશ્ચ
લોકાનૃષીંશ્ચાપિ પિતૄન્પ્રજાશ્ચ।
સમાસેનિ વિવિધાન્પાતિ લોકા-
ન્સર્વાન્સદા ભૂતપતિઃ સિસૃક્ષુઃ॥ 13-263-42 (91963)
શુભાશુભં સ્થાવરં જઙ્ગમં ચ
વિષ્વક્સેનાત્સર્વમેતત્પ્રતીહિ।
યદ્વર્તતે યચ્ચ ભવિષ્યતીહ
સર્વં હ્યેતત્કેશવં ત્વં પ્રતીહિ॥ 13-263-43 (91964)
મૃત્યુશ્ચૈવ પ્રાણિનામન્તકાલે
સાક્ષાત્કૃષ્ણઃ કેશવો દેહભાજામ્।
ભૂતં ચ યચ્ચેહ ન વિદ્મ કિઞ્ચિ-
દ્વિષ્વક્સેનાત્સર્વમેતત્પ્રતીહિ॥ 13-263-44 (91965)
યત્પ્રશસ્તં ચ લોકેષુ પુણ્યં યચ્ચ શુભાશુભમ્।
તત્સર્વં કેશવોઽચિન્ત્યો વિપરીતમતઃ પરમ્॥ 13-263-45 (91966)
એતાદૃશઃ કેશવોઽતશ્ચ ભૂયો
નારાયણઃ પરમશ્ચાવ્યયશ્ચ।
મધ્યાદ્યન્તસ્ય જગતસ્તસ્તુષશ્ચ
બુભૂષતાં પ્રભવશ્ચાવ્યયશ્ચ॥ ॥ 13-263-46 (91967)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ત્રિષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 263 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-263-2 વ્યુષ્ટિં ફલમ્॥ 7-263-3 દૃષ્ટવ્યુષ્ટિરિતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-263-4 ન ચેતિ દુઃખિતસ્ય દિનં મહદ્ભવતીત્યર્થઃ॥ 7-263-10 કલૌ ત્વધર્મ એવ બલવાનિતિ ભાવઃ॥ 7-263-12 ગ્લાતિ ગ્લાયતિ॥ 7-263-13 એનં રાહું સોમં શક્રં ચ વિદ્ધિ॥ 7-263-14 શોણિતભૃચ્છરીરિ॥ 7-263-17 મહીસત્રં પૃથિવ્યાશ્છાદનં મજ્જનમિતિ યાવત્॥ 7-263-18 ઘોષાર્થે ગોવર્દ્ધનોદ્ધરણકાલે। પશૂનાં ગવાં જીવાનાં ચ। વાહનં જયપ્રાપકમ્॥ 7-263-19 સુરાણાં મિત્રાવરુણયો રેતઃ કુમ્ભે સસૃજે॥ 7-263-20 વિક્રાન્તૈઃ પાદવિક્ષેપૈઃ। ત્રીણિ ભુવનાનિ॥ 7-263-21 દેવાનાં આત્મેતિ શેષઃ। તમેવાહુર્યજ્ઞવિદઃ પુરાણમિતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-263-22 જુષન્તિ સેવન્તે॥ 7-263-23 વિધત્તેઽધ્વરમિત્યર્થાત્। ત્રિનાભિ શીતોષ્ણવૃષ્ટિકાલગર્ભમ્। ચક્રં સંવત્સરમ્। ત્રિધામેતિ વર્ષવાતોષ્ણપ્રકારમ્॥ 7-263-24 હંસં સૂર્યમ્। પ્રાશ્નન્નનશ્નંશ્ચ સ એવ ધીરઃ કૃષ્ણં સદા પાર્થેતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-263-26 ત્રિબન્ધુરસ્તાસ્યેતિ ક.ધ.પાઠઃ॥ 7-263-27 પઞ્ચનાભિઃ પઞ્ચભૂતાનાં નાભિરાશ્રય ઇત્યર્થઃ॥ 7-263-28 નિરાસ પરાભૂતવાન્॥ 7-263-30 વિધિનગ્નિહોત્રાદીન્॥ 7-263-36 વેદ્યં વેદપ્રતિદ્યં। વેદ્યં જ્ઞેયમ્॥ 7-263-38 નક્ષત્રમાસાન્વિવિધં કાર્યજાતં વિદ્યુત્સંઘૈરાપતન્તશ્ચ મેઘાઃ। સર્વં કૃષ્ણાદિતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-263-40 પઞ્ચધા પઞ્ચપ્રકારં દેવાસુરમનુષ્યશ્વાપદતિર્યગ્રૂપેણ વિશ્વં સિસૃક્ષુરાજ્ઞાપયતીતિ પૂર્વેણાન્વયઃ। પઞ્ચજનોપપન્નમિતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-263-41 ચતુર્વિધં જરાયુજાદિ। પઞ્ચબીજાં ચતુર્વિધભૂતગ્રામઃ કર્મ ચ તેષાં બીજભૂતામ્॥ 7-263-45 અતઃ કેશવાત્ યત્પરં કલ્પ્યતે તદ્વિપરીતમ્। અસન્માર્ગ ઇત્યર્થઃ॥ 7-263-46 તાદૃશઃ કેશવો દેવો ભૂયો નારાયણઃ પરઃ। આદિરન્તશ્ચ મધ્યં ચ દેશતઃ કાલતે હરિઃ। જગતાં તસ્થુષાં ચૈવ ભૂતાનાં પ્રભવાપ્યય ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 264
॥ શ્રીઃ ॥
13.264. અધ્યાયઃ 264
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ બ્રાહ્મણાનાં મહત્તરત્વે દૃષ્ટાન્તતયા સ્વેન પ્રદ્યુમ્નં પ્રત્યુક્તદુર્વાસશ્ચરિત્રપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
બ્રૂહિ બ્રાહ્મણપૂજાયાં વ્યુષ્ટિં ત્વં મધુસૂદન।
વેત્તા ત્વમસ્ય ચાર્થસ્ય વેદ ત્વાં હિ પિતામહઃ॥ 13-264-1 (91968)
વાસુદેવ ઉવાચ। 13-264-2x (7707)
શૃણુષ્વાવહિતો રાજન્દ્વિજાનાં ભરતર્ષભ।
યથાતત્ત્વેન વદતો ગુણાન્વૈ કુરુસત્તમ॥ 13-264-2 (91969)
દ્વારવત્યાં સમાસીનં પુરા માં કુરુનન્દન।
પ્રદ્યુમ્નઃ પરિપપ્રચ્છ બ્રાહ્મણૈઃ પરિકોપિતઃ॥ 13-264-3 (91970)
કિં ફલં બ્રાહ્મણેષ્વસ્તિ પૂજાયાં મધુસૂદન।
ઈશ્વરત્વં કુતસ્તેષામિહૈવ ચ પરત્ર ચ॥ 13-264-4 (91971)
સદા દ્વિજાતીન્સમ્પૂજ્ય કિં ફલં તત્ર માનદ।
એતદ્બ્રૂહિ સ્ફુટં સર્વં સુમહાન્સંશયોઽત્ર મે॥ 13-264-5 (91972)
ઇત્યુક્તે વચને તસ્મિન્પ્રદ્યુમ્નેન તથા ત્વહમ્।
પ્રત્યબ્રવં મહારાજ યત્તચ્છૃણુ સમાહિતઃ॥ 13-264-6 (91973)
વ્યુષ્ટિં બ્રાહ્મણપૂજાયાં રૌક્મિણેય નિબોધ મે।
એતે હિ સોમરાજાન ઈશ્વરાઃ સુખદુઃખયોઃ॥ 13-264-7 (91974)
અસ્મિઁલ્લોકે રૌક્મિણેય તથાઽમુષ્મિંશ્ચ પુત્રક।
બ્રાહ્મણપ્રમુખં સૌમ્યં ન મેઽત્રાસ્તિ વિચારણા॥ 13-264-8 (91975)
બ્રાહ્મણપ્રભવં સૌખ્યમાયુઃ કીર્તિર્યશો બલમ્।
લોકા લોકેશ્વરાશ્ચૈવ સર્વે બ્રાહ્મણપૂજકાઃ॥ 13-264-9 (91976)
ત્રિવર્ગે ચાપવર્ગે ચ યશઃશ્રીરોગશાન્તિષુ।
દેવતાપિતૃપૂજાસુ સન્તોષ્યાશ્ચૈવ નો દ્વિજાઃ॥ 13-264-10 (91977)
તાન્કથં વૈ નાદ્રિયેયમીશ્વરોસ્મીતિ પુત્રક।
મા તે મન્યુર્મહાબાહો ભવત્વત્ર દ્વિજાન્પ્રતિ॥ 13-264-11 (91978)
બ્રાહ્મણા હિ મહદ્ભૂતમસ્મિઁલ્લોકે પરત્ર ચ।
ભસ્મ કુર્યર્જગદિદં ક્રુદ્ધાઃ પ્રત્યક્ષદર્શિનઃ॥ 13-264-12 (91979)
હન્યુસ્તેઽપિ સૃજેયુસ્ચ લોકાન્લોકેશ્વરાંસ્તથા।
કથં તેષુ ન વર્તેરન્સમ્યગ્જ્ઞાનાત્સુતેજસઃ॥ 13-264-13 (91980)
અવસન્મદ્ગૃહે તાત બ્રાહ્મણો હરિપિઙ્ગલઃ।
ચીરવાસા બિલ્વદણ્ડી દીર્ઘશ્મશ્રુઃ કૃશો મહાન્॥ 13-264-14 (91981)
દીર્ઘભ્યશ્ચ મનુષ્યેભ્યઃ પ્રમાણાદધિકો ભુવિ।
સ સ્વૈરં ચરતે લોકાન્યે દિવ્યા યે ચ માનુષાઃ॥ 13-264-15 (91982)
ઇમાં ગાથાં ગાયમાનશ્ચત્વરેષુ સભાસુ ચ।
દુર્વાસસં વાસયેત્કો બ્રાહ્મણં સત્કૃતં ગૃહે॥ 13-264-16 (91983)
રોષણઃ સર્વભૂતાનાં સૂક્ષ્મેઽપ્યપકૃતે કૃતે।
પરિભાષાં ચ મે શ્રુત્વા કો નુ દદ્યાત્પ્રતિશ્રયમ્॥ 13-264-17 (91984)
યો માં કશ્ચિદ્વાસયીત ન સ માં કોપયેદિતિ।
યસ્માન્નાદ્રિયતે કશ્ચિત્તતોઽહં સમવાસયમ્॥ 13-264-18 (91985)
સ સમ્ભુઙ્ક્તે સહસ્રાણાં બહૂનામન્નમેકદા।
એકદા સોલ્પકં ભુઙ્ક્તે નચૈવૈતિ પુનર્ગૃહાન્॥ 13-264-19 (91986)
અકસ્માચ્ચ પ્રહસતિ તથાઽકસ્માત્પ્રરોદિતિ।
ન ચાસ્ય વયસા તુલ્યઃ પૃથિવ્યામભવત્તદા॥ 13-264-20 (91987)
અથ સ્વાવસથં ગત્વા સશય્યાસ્તરણાનિ ચ।
અદહત્સ મહાતેજાસ્તતશ્ચાભ્યપતત્સ્વયમ્॥ 13-264-21 (91988)
અથ મામબ્રવીદ્ભૂયઃ સ મુનિઃ સંશિતવ્રતઃ।
કૃષ્ણ પાયસમિચ્છામિ ભોક્તુમિત્યેવ સત્વરઃ॥ 13-264-22 (91989)
તદૈવ તુ મયા તસ્ય ચિત્તજ્ઞેન ગૃહે જનઃ।
સર્વાણ્યન્નાનિ પાનાનિ ભક્ષ્યાશ્ચોચ્ચાવચાસ્તથા॥ 13-264-23 (91990)
ભવન્તુ સત્કૃતાનીહ પૂર્વમેવ પ્રયોચિતઃ।
તતોઽહં જ્વલમાનં વૈ પાયસં પ્રત્યવેદયમ્॥ 13-264-24 (91991)
તં ભુક્ત્વૈવ સ તુ ક્ષિપ્રં તતો વચનમબ્રવીત્।
ક્ષિપ્રમઙ્ગાનિ લિમ્પસ્વ પાયસેનેતિ સ સ્મ હ॥ 13-264-25 (91992)
અવિમૃશ્યૈવ ચ તતઃ કૃતવાનસ્મિ તત્તથા।
તેનોચ્છિષ્ટેન ગાત્રાણિ શરીરં ચ સમાલિપમ્॥ 13-264-26 (91993)
સ દદર્શ તદાઽભ્યાશે માતરં તે શુભાનનામ્।
તામપિ સ્મયમાનાં સ પાયસેનાભ્યલેપયત્॥ 13-264-27 (91994)
મુનિઃ પાયસદિગ્ધાઙ્ગીં રથે તૂર્ણમયોજયત્।
તમારુદ્ય રથં ચૈવ નિર્યયૌ સ ગૃહાન્મમ॥ 13-264-28 (91995)
અગ્નિવર્ણો જ્વલન્ધીમાન્સ દ્વિજો રથધુર્યવત્।
પ્રતોદેનાતુદદ્બાલાં રુક્મિણીં મમ પશ્યતઃ॥ 13-264-29 (91996)
ન ચ મે સ્તોકમપ્યાસીદ્દુઃ ખમીર્ષ્યાકૃતં તદા।
તથા સ રાજમાર્ગેણિ મહતા નિર્યયૌ બહિઃ॥ 13-264-30 (91997)
તદ્દૃષ્ટ્વા મહદાશ્ચર્યં દાશાર્હા જાતમન્યવઃ।
તત્રાજલ્પન્મિથઃ કેચિત્સમાભાષ્ય પરસ્પરમ્॥ 13-264-31 (91998)
બ્રાહ્મણા એવ જાયેરન્નાન્યો વર્ણઃ કથઞ્ચન।
કો હ્યેનાં રથમાસ્થાય જીવેદન્ય પુમાનિહ॥ 13-264-32 (91999)
આશીવિષવિષં તીક્ષ્ણં તતસ્તીક્ષ્ણતરો દ્વિજઃ।
બ્રહ્માહિવિષદિગ્ધસ્ય નાસ્તિ કશ્ચિચ્ચિકિત્સકઃ॥ 13-264-33 (92000)
તસ્મિન્વ્રજતિ દુર્ધર્ષે પ્રાસ્ખલદ્રુક્મિણી પથિ।
અમર્ષયંસ્તથા શ્રીમાન્સ્મિતપૂર્વમચોદયમ્॥ 13-264-34 (92001)
તતઃ પરમસંક્રુદ્ધો રથાત્પ્રસ્કન્દ્ય સ દ્વિજઃ।
પદાતિરુત્પથેનૈવ પ્રાદ્રવદ્દક્ષિણામુખઃ॥ 13-264-35 (92002)
તમુત્પથેન ધાવન્તમન્વધાવં દ્વિજોત્તમમ્।
તથૈવ પાયસાદિગ્ધઃ પ્રસીદ ભગવન્નિતિ॥ 13-264-36 (92003)
તતો વિલોક્ય તેજસ્વી બ્રાહ્મણો મામુવાચ હ।
જિતઃ ક્રોધસ્ત્વયા કૃષ્ણ પ્રકૃત્યૈવ મહાભુજ॥ 13-264-37 (92004)
ન તેઽપરાધમિહ વૈ દૃષ્ટવાનસ્મિ સુવ્રત।
પ્રીતોસ્મિ તવ ગોવિન્દ વૃણુ કામાન્યથેપ્સિતાન્॥ 13-264-38 (92005)
પ્રસન્નસ્ય ચ મે તાત પશ્ય વ્યુષ્ટિં યથાવિધામ્॥ 13-264-39 (92006)
યાવદેવ મનુષ્યાણામન્ને ભાવો ભવિષ્યતિ।
યથૈવાન્ને તથા તેષાં ત્વયિ ભાવો ભવિષ્યતિ॥ 13-264-40 (92007)
યાવચ્ચ પુણ્યા લોકેષુ ત્વયિ કીર્તિર્ભવિષ્યતિ।
ત્રિષુ લોકેષુ તાવચ્ચ વૈશિષ્ટ્યં પ્રતિપત્સ્યસે।
સુપ્રિયઃ સર્વલોકસ્ય ભવિષ્યસિ જનાર્દન॥ 13-264-41 (92008)
યત્તે ભિન્નં ચ દગ્ધં ચ યચ્ચ કિઞ્ચિદ્વિનાશિતમ્।
સર્વં તથૈવ દ્રષ્ટાસિ વિશિષ્ટં જનાર્દન॥ 13-264-42 (92009)
યાવદેતત્પ્રલિપ્તં તે ગાત્રેષુ મધુસૂદન।
અતો મૃત્યુભયં નાસ્તિ યાવદિચ્છસિ ચાચ્યુત॥ 13-264-43 (92010)
ન તુ પાદતલે લિપ્તે તસ્માત્તે મૃત્યુરત્ર વૈ।
નૈતન્મે પ્રિયમિત્યેવં સ માં પ્રીતોઽબ્રવીત્તદા॥ 13-264-44 (92011)
ઇત્યુક્તોઽહં શરીરં સ્વં દદર્શ શ્રીસમાયુતમ્। 13-264-45 (92012)
રુક્મિણીં ચાબ્રવીત્પ્રીતઃ સર્વસ્ત્રીણાં વરં યશઃ।
કીર્તિં ચાનુત્તમાં લોકે સમવાપ્સ્યસિ શોભને॥ 13-264-46 (92013)
ન ત્વાં જરા વા રોગો વા વૈવર્ણ્યં ચાપિ ભામિનિ।
સ્પ્રક્ષ્યન્તિ પુણ્યગન્ધા ચ કૃષ્ણમારાધયિષ્યસિ॥ 13-264-47 (92014)
ષોડશાનાં સહસ્રાણાં બધૂનાં કેશવસ્ય હ।
વરિષ્ઠા ચ સલોક્યા ચ કેશવસ્ય ભવિષ્યસિ॥ 13-264-48 (92015)
તવ માતરમિત્યુક્ત્વા તતો માં પુનરબ્રવીત્।
પ્રસ્થિતઃ સુમહાતેજા દુર્વાસાઽગ્નિરિવ જ્વલન્॥ 13-264-49 (92016)
એષૈવ તે બુદ્ધિરસ્તુ બ્રાહ્મણાન્પ્રતિ કેશવ।
ઇત્યુક્ત્વા સ તદા પુત્ર તત્રૈવાન્તરધીયત॥ 13-264-50 (92017)
તસ્મિન્નન્તર્હિતે ચાહમુપાંશુ વ્રતમાચરમ્।
યત્કિઞ્ચિદ્બ્રાહ્મણો બ્રૂયાત્સર્વં કુર્યામિતિ પ્રભો॥ 13-264-51 (92018)
એતદ્વ્રતમહં કૃત્વા માત્રા તે સહ પુત્રક।
તતઃ પરમહૃષ્ટાત્મા પ્રાવિશં ગૃહમેવ ચ॥ 13-264-52 (92019)
પ્રવિષ્ટમાત્રશ્ચ ગૃહે સર્વં પશ્યામિ તન્નવમ્।
યદ્ભિન્નં યચ્ચ વૈ દગ્ધં તેન વિપ્રેણ પુત્રક॥ 13-264-53 (92020)
તતોઽહં વિસ્મયં પ્રાપ્તઃ સર્વં દૃષ્ટ્વા નવં દૃઢમ્।
અપૂજયં ચ મનસા રૌક્મિણેય સદા દ્વિજાન્॥ 13-264-54 (92021)
ઇત્યહં રૌક્મિણેયસ્ય પૃચ્છતો ભરતર્ષભ।
માહાત્મ્યં દ્વિજમુખ્યસ્ય સર્વમાખ્યાતવાંસ્તદા॥ 13-264-55 (92022)
તથા ત્વમપિ કૌન્તેય બ્રાહ્મણાન્સતતં પ્રભો।
પૂજયસ્વ મહાભાગાન્વાગ્ભિર્દાનૈશ્ચ નિત્યદા॥ 13-264-56 (92023)
એવં વ્યુષ્ટિમહં પ્રાપ્તો બ્રાહ્મણસ્ય પ્રસાદજામ્।
યચ્ચ મામાહ ભીષ્મોઽયં તત્સત્યં ભરતર્ષભ॥ ॥ 13-264-57 (92024)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ચતુઃષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 264 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-264-8 સૌમ્યં કલ્યાણમ્॥ 7-264-9 બ્રાહ્મણપ્રતિપૂજાયામાયુરિતિ ઝ. પાઠઃ॥ 7-264-14 દીર્ઘશ્મશ્રુનખાદિમાનિતિ થ.ધ.પાઠઃ॥ 7-264-23 જન ઇતિ ઇતિ શેષપૂર્ત્યા સમ્બન્ધઃ॥ 7-264-44 લિપ્તે કસ્માત્તે પુત્રકાદ્ય વૈ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 265
॥ શ્રીઃ ॥
13.265. અધ્યાયઃ 265
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ દક્ષાધ્વરવિધ્વંસનત્રિપુરદહનાદિરૂપરુદ્રચરિત્રપરિકીર્તનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
દુર્વાસસઃ પ્રસાદાત્તે શંકરાંશસ્ય માઘવ।
અવાપ્તમિહ વિજ્ઞાનં તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 13-265-1 (92025)
મહાભાગ્યં ચ યત્તસ્ય નામાનિ ચ મહાત્મનઃ।
તત્ત્વમો જ્ઞાતુમિચ્છામિ સર્વં મતિમતાંવર॥ 13-265-2 (92026)
વાસુદેવ ઉવાચ। 13-265-3x (7708)
હન્તિ તે કીર્તયિષ્યામિ નમસ્કૃત્ય કપર્દિને।
યદવાપ્તં મયા રાજઞ્શ્રેયો યચ્ચાર્જિતં યશઃ॥ 13-265-3 (92027)
પ્રયતઃ પ્રાતરુત્થાય યસ્ત્વધીયેદ્વિશામ્પતે।
પ્રાઞ્જલિઃ શતરુદ્રીયં નાસ્ય કિઞ્ચનિ દુર્લભમ્॥ 13-265-4 (92028)
`શિવઃ સર્વકતો રુદ્રઃ સ્રષ્ટા યસ્ત્વં શૃણુષ્વ મે।'
પ્રજાપતિસ્તમસૃજત્તમસોઽન્તે મહાતપાઃ।
શઙ્કરસ્ત્વસૃજત્તાત પ્રજાઃ સ્થાવરજઙ્ગમાઃ॥ 13-265-5 (92029)
નાસ્તિ કિઞ્ચિત્પરં ભૂતં મહાદેવાદ્વિશામ્પતે।
ઇહ ત્રિષ્વપિ લોકેષુ ભૂતાનાં પ્રભવો હિ સઃ॥ 13-265-6 (92030)
ન ચૈવોત્સહતે સ્થાતું કશ્ચિદગ્રે મહાત્મનઃ।
ન હિ ભૂતં સમં તેન ત્રિષુ લોકેષુ વિદ્યતે॥ 13-265-7 (92031)
ગન્ધેનાપિ હિ સઙ્ગ્રામે તસ્ય ક્રુદ્ધસ્ય શત્રવઃ।
વિસંજ્ઞા હતભૂયિષ્ઠા વેપનેતે ચ પતન્તિ ચ॥ 13-265-8 (92032)
ઘોરં ચ નિનદં તસ્ય પર્જન્યનિનદોપમ્।
શ્રુત્વા વિશીર્યેદ્ધૃદયં દેવાનામપિ સંયુગે।
યં ચાક્ષ્ણા ઘોરરૂપેણ પશ્યેદ્દગ્ધઃ પતેદધઃ॥ 13-265-9 (92033)
ન સુરા નાસુરા લોકે ન ગન્ધર્વા ન પન્નગાઃ।
કુપિતે સુખમેધન્તે તસ્મિન્નપિ ગુહાગતાઃ॥ 13-265-10 (92034)
પ્રજાપતેશ્ચ દક્ષસ્ય યજતો વિતતે ક્રતૌ।
વિવ્યાધ કુપિતો યજ્ઞં નિર્ભયસ્તુ ભવસ્તદા॥ 13-265-11 (92035)
ધનુષા વાણમુત્સૃજ્ય સુઘોરં વિનનાદ ચ॥ 13-265-12 (92036)
તે ન શર્મ કુતઃ શાન્તિ વિષાદં લેભિરે સુરાઃ।
વિદ્ધે ચ સહસા યજ્ઞે કુપિતે ચ મહેશ્વરે॥ 13-265-13 (92037)
તેન જ્યાતલઘોષેણ સર્વે લોકાઃ સમાકુલાઃ।
બભૂવુરવશાઃ પાર્થ વિષેદુશ્ચ સુરાસુરાઃ॥ 13-265-14 (92038)
આપશ્ચુક્ષુભિરે ચૈવ ચકમ્પે ચ વસુન્ધરઃ।
વ્યદ્રવગ્નિરયશ્ચાપિ દ્યૌઃ પફાલ ચ સર્વશઃ॥ 13-265-15 (92039)
અન્ધેન તમસા લોકાઃ પ્રાવૃતા ન ચકાશિરે।
પ્રનષ્ટા જ્યોતિષાં ભાશ્ચ સહ સૂર્યેણ ભારત॥ 13-265-16 (92040)
ભૃશં ભીતાસ્તતઃ શાન્તિં ચત્રુઃ સ્વસ્ત્યયનાનિ ચ।
ઋષયઃ સર્વભૂતાનામાત્મનશ્ચ હિતૈષિમઃ॥ 13-265-17 (92041)
તતઃ સોઽભ્યદ્રવદ્દેવાન્રુદ્રો રૌદ્રપરાક્રમઃ।
ભગસ્ય નયને ક્રુદ્ધઃ પ્રહારેણ વ્યશાતયત્॥ 13-265-18 (92042)
પૂષણં ચાભિદુદ્રાવ ઘોરેણ વપુષાઽન્વિતઃ।
પુરોડાશં ભક્ષયતો દશનાન્વૈ વ્યશાતયત્॥ 13-265-19 (92043)
તતઃ પ્રણેમુર્દેવાસ્તે વેપમાનાઃ સ્મ શઙ્કરમ્।
પુનશ્ચ સન્દધે રુદ્રો દીપ્તં સુનિશિતં શરમ્॥ 13-265-20 (92044)
રુદ્રસ્ય વિક્રમં દૃષ્ટ્વા ભીતા દેવાઃ સહર્ષિભિઃ।
તતઃ પ્રસાદયામાસુઃ શર્વં તે વિબુધોત્તમાઃ॥ 13-265-21 (92045)
જેષુશ્ચ શતરુદ્રીયં દેવાઃ કૃત્વાઞ્જલિં તદા।
સંસ્તૂયમાનસ્ત્રિદશૈઃ પ્રસસાદ મહેશ્વરઃ॥ 13-265-22 (92046)
રુદ્રસ્ય ભાગં યજ્ઞે ચ વિશિષ્ટં તે ત્વકલ્પયન્।
ભયેન ત્રિદશા રાજઞ્શરણં ચ પ્રપેદિરે॥ 13-265-23 (92047)
તેન ચૈવ હિ તુષ્ટેન સ યજ્ઞઃ સન્ધિતોઽભવત્।
યદ્યચ્ચાપહૃતં તત્ર તત્તથૈવાન્વજીવયત્॥ 13-265-24 (92048)
અસુરાણાં પુરાણ્યાસંસ્ત્રીણિ વીર્યવતાં દિવિ।
આયસં રાજતં ચૈવ સૌવર્ણમપિ ચાપરમ્॥ 13-265-25 (92049)
નાશકત્તાનિ મઘવા ભેત્તું સર્વાયુધૈરપિ।
અથ સર્વેઽમરા રુદ્રં જગ્મુઃ શરણમર્દિતાઃ॥ 13-265-26 (92050)
તત ઊચુર્મહાત્માનો દેવાઃ સર્વે સમાગતાઃ।
રુદ્ર રૌદ્રા ભવિષ્યન્તિ પશવઃ સર્વકર્મસુ॥ 13-265-27 (92051)
જહિ દૈત્યાન્સહ પુરૈર્લોકાંસ્ત્રાયસ્વ માનદ।
સ તથોક્તસ્તથેત્યુક્ત્વા કૃત્વા વિષ્ણું શરોત્તમમ્॥ 13-265-28 (92052)
શલ્યમગ્નિં તથા કૃત્વા પુઙ્ખં વૈવસ્વતં યમમ્।
ઓઙ્કારં ચ ધનુઃ સર્વાઞ્જ્યાં ચ સાવિત્રિમુત્તમાં॥ 13-265-29 (92053)
બ્રહ્માણં સારથિં કૃત્વા વિનિયુજ્ય ચ સર્વશઃ।
ત્રિપર્વણા ત્રિશલ્યેન તેન તાનિ બિભેદ સઃ॥ 13-265-30 (92054)
શરેણાદિત્યવર્ણેન કાલાગ્નિસમતેજસા।
તેઽસુરાઃ સપુરાસ્તત્ર દગ્ધા રુદ્રેણ ભારત॥ 13-265-31 (92055)
તં ચૈવાઙ્કગતં દૃષ્ટ્વા બાલં પઞ્ચશિખં પુનઃ।
ઉમા જિજ્ઞાસમાના વૈ કોઽયમિત્યબ્રવીત્તદા॥ 13-265-32 (92056)
અસૂયતશ્ચ શક્રસ્ય વજ્રેણિ પ્રહરિષ્યતઃ।
સવજ્રં સ્તમ્ભયામાસ તં બાહું પરિઘોપમમ્॥ 13-265-33 (92057)
ન સંયુયુધિરે ચૈવ દેવાસ્તં ભુવનેશ્વરમ્।
સપ્રજાપતયઃ સર્વે તસ્મિન્મુમુહુરીશ્વરે॥ 13-265-34 (92058)
તતો ધ્યાત્વા ચ ભગવાન્બ્રહ્મા તમમિતૌજસમ્।
અયં શ્રેષ્ઠ ઇતિ જ્ઞાત્વા વવન્દે તમુમાપતિમ્॥ 13-265-35 (92059)
તતઃ પ્રસાદયામાસુરુમાં રુદ્રં ચ તે સુરાઃ।
બભૂવ સ તદા બાલઃ પ્રયયૌ તુ યથાપુરમ્॥ 13-265-36 (92060)
સ ચાપિ બ્રાહ્મણો ભૂત્વા દુર્વાસા નામ વીર્યવાન્।
દ્વારવત્યાં મમ ગૃહે ચિરં કાલમુપાવસન્॥ 13-265-37 (92061)
વિપ્રકારાન્પ્રયુઙ્ક્તે સ્મ સુબહૂન્મમ વેશ્મનિ।
તાનુદારતયા ચાહં ચક્ષમે ચાતિદુઃસહાન્॥ 13-265-38 (92062)
સ વૈ રુદ્રઃ સ ચ શિવઃ સોગ્નિઃ સર્વઃ સ સર્વજિત્।
સ ચૈવેન્દ્રશ્ચ વાયુશ્ચ સોઽસ્વિનૌ સ ચ વિદ્યુતઃ॥ 13-265-39 (92063)
સ ચન્દ્રમાઃ સ ચેશાનઃ સ સૂર્યો વરુણશ્ચ સઃ।
સ કાલઃ સોન્તકો મૃત્યુઃ સ યમો રાત્ર્યહાનિ ચ॥ 13-265-40 (92064)
માસાર્ધમાસા ઋતવઃ સન્ધ્યે સંવત્સરશ્ચ સઃ।
સધાતા સ વિધાતા ચ વિશ્વકર્મા સ સર્વવિત્॥ 13-265-41 (92065)
નક્ષત્રાણિ ગ્રહાશ્ચૈવ દિશોઽથ પ્રદિશસ્તથા।
વિશ્વમૂર્તિરમેયાત્મા ભગવાન્પરમદ્યુતિઃ॥ 13-265-42 (92066)
એકધા ચ દ્વિધા ચૈવ બહુધા ચ સ એવ હિ।
શતધા સહસ્રધા ચૈવ તથા શતસહસ્રધા॥ 13-265-43 (92067)
ઈદૃશઃ સ મહાદેવો ભૂયશ્ચ ભગવાનતઃ।
ન હિ શક્યા ગુણા વક્તુમપિ વર્ષશતૈરપિ॥ ॥ 13-265-44 (92068)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ પઞ્ચષષ્ટ્યદિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 265 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 266
॥ શ્રીઃ ॥
13.266. અધ્યાયઃ 266
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
કૃષ્ણેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ મહેશ્વરાદિનામનિર્વચનપૂર્વકં શિવમહિમોક્તિઃ॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વાસુદેવ ઉવાચ।
યુધિષ્ઠિર મહાબાહો મહાભાગ્યં મહાત્મનઃ।
રુદ્રાય બહુરૂપાય બહુનામ્ને નિબોધ મે॥ 13-266-1 (92069)
વદન્ત્યુગ્રં મહાદેવં તથા સ્થાણું મહેશ્વરમ્।
એકાક્ષં ત્ર્યમ્બકં ચૈવ વિશ્વરૂપં શિવં તથા॥ 13-266-2 (92070)
દ્વે તનૂ તસ્ય દેવસ્ય વેદજ્ઞા બ્રાહ્મણા વિદુઃ।
ઘોરામન્યાં શિવામન્યાં તે તનૂ બહુધા પુનઃ॥ 13-266-3 (92071)
ઉગ્રા ઘોરા તનુર્યાઽસ્ય સોઽગ્નિર્વિદ્યુત્સ ભાસ્કરઃ।
શિવા સૌમ્યા ચ યા ત્વસ્ય ધર્મસ્ત્વાપોથ ચન્દ્રમાઃ॥ 13-266-4 (92072)
આત્મનોઽર્ધં તુ તસ્યાગ્નિઃ સોમોઽર્ધં પુનરુચ્યતે।
બ્રહ્મચર્યં ચરત્યેકા શિવા ચાસ્ય તનુસ્તથા॥ 13-266-5 (92073)
યાઽસ્ય ઘોરતમા મૂર્તિર્જગત્સંહરતે તથા।
ઈશ્વરત્વાન્મહત્ત્વાચ્ચ મહેશ્વર ઇતિ સ્મૃતઃ॥ 13-266-6 (92074)
યન્નિર્દહતિ યત્તીક્ષ્ણો યદુગ્રો યત્પ્રતાપવાન્।
માંસશોણિતમજ્જાદો યત્તતો રુદ્ર ઉચ્યતે॥ 13-266-7 (92075)
દેવાનાં સુમહાન્યચ્ચ યચ્ચાસ્ય વિષયો મહાન્।
યચ્ચ વિશ્વં જગત્પાતિ મહાદેવસ્તતઃ સ્મૃતઃ॥ 13-266-8 (92076)
ધૂમ્રરૂપા જટા યસ્માદ્ધૂર્જટીત્યત ઉચ્યતે॥ 13-266-9 (92077)
સ મેધયતિ યન્નિત્યં સર્વાન્વૈ સર્વકર્મભિઃ।
શિવમિચ્છન્મનુષ્યાણાં તસ્માદેષ શિવઃ સ્મૃતઃ॥ 13-266-10 (92078)
દહત્યૂધ્વં સ્થિતો યચ્ચ પ્રાણાન્નૄણાં સ્થિરશ્ચ યત્।
સ્થિરલિઙ્ગશ્ચ યન્નિત્યં તસ્માત્સ્થાણુરિતિ સ્મૃતઃ॥ 13-266-11 (92079)
યદસ્ય બહુધા રૂપં ભૂતં ભવ્યં ભવત્તથા।
સ્થાવરં જઙ્ગમં ચૈવ બહુરૂપસ્તતઃ સ્મૃતઃ॥ 13-266-12 (92080)
વિશ્વેદેવાશ્ચ યત્તસ્મિન્વિશ્વરૂપસ્તતઃ સ્મૃતઃ।
સહસ્રાક્ષોઽયુતાક્ષો વા સર્વતોક્ષિમયોપિ વા।
ચક્ષુષઃ પ્રભવં તેજઃ સર્વતશ્ચક્ષુરેવ તત્॥ 13-266-13 (92081)
સર્વથા યત્પશૂન્પાતિ તૈશ્ચ યદ્રમતે સહ।
તેષામધિપતિર્યચ્ચ તસ્માત્પશુપતિઃ સ્મૃતઃ॥ 13-266-14 (92082)
નિત્યેન બ્રહ્મચર્યેણ લિઙ્ગમસ્ય યદા સ્થિતમ્।
`ભક્તાનુગ્રહણાર્થાય ગૂઢલિઙ્ગસ્તતઃ સ્મૃતઃ।'
મહયત્યસ્ય લોકશ્ચ પ્રિયં હ્યેતન્મહાત્મનઃ॥ 13-266-15 (92083)
વિગ્રહં પૂજયેદ્યો વૈ લિઙ્ગં વાઽપિ મહાત્મનઃ।
લિઙ્ગં પૂજયિતા નિત્યં મહતીં શ્રિયમશ્નુતે॥ 13-266-16 (92084)
ઋષયશ્ચાપિ દેવાશ્ચ ગન્ધર્વાપ્સરસસ્તથા।
લિઙ્ગમેવાર્ચયન્તિ સ્મ યત્તદૂર્ધ્વં સમાસ્થિતમ્। 13-266-17 (92085)
પૂજ્યમાને તતસ્તસ્મિન્મોદતે સ મહેશ્વરઃ।
સુખં દદાતિ પ્રીતાત્મા ભક્તાનાં ભક્તવત્સલઃ॥ 13-266-18 (92086)
એષ એવ શ્મશાનેષુ દેવો વસતિ નિર્દહન્।
યજન્તે યે જનાસ્તત્ર વીરસ્થાનનિષેવિણઃ॥ 13-266-19 (92087)
વિષમસ્થઃ શરીરેષુ સ મૃત્યુઃ પ્રાણિનામિહ।
સ ચ વાયુઃ શરીરેષુ પ્રાણપાલઃ શરીરિણામ્॥ 13-266-20 (92088)
તસ્ય ઘોરાણિ રૂપાણિ દીપ્તાનિ ચ બહુનિ ચ।
લોકે યાન્યસ્ય પૂજ્યન્તે વિપ્રાસ્તાનિ વિદુર્બુધાઃ॥ 13-266-21 (92089)
નામધેયાનિ દેવેષુ બહૂન્યસ્ય યથાર્થવત્।
નિરુચ્યન્તે મહત્ત્વાચ્ચ વિભુત્વાત્કર્મભિસ્તથા॥ 13-266-22 (92090)
વેદે ચાસ્ય વિદુર્વિપ્રાઃ શતરુદ્રીયમુત્તમમ્।
વ્યાસેનોક્તં ચ યચ્ચાપિ ઉપસ્થાનં મહાત્મનઃ॥ 13-266-23 (92091)
પ્રદાતા સર્વલોકાનાં વિશ્વસાક્ષી નિરામયઃ।
જ્યેષ્ઠભૂતં વદન્ત્યેનં બ્રાહ્મણા ઋષયોઽપરે॥ 13-266-24 (92092)
પ્રથમો હ્યેષ દેવાનાં મુખાદગ્નિમજીજનત્।
ગ્રહૈર્બહુવિધૈઃ પ્રાણાન્સંરુદ્ધાનુત્સૃજત્યપિ॥ 13-266-25 (92093)
વિમોક્ષયતિ તુષ્ટાત્મા શરણ્યઃ શરણાગતાન્।
આયુરારોગ્યમૈશ્વર્યં હિતં કામાંશ્ચ પુષ્કલાન્॥ 13-266-26 (92094)
સ દદાતિ મનુષ્યેભ્યઃ સ એવાક્ષિપતે પુનઃ।
શક્રાદિષુ ચ દેવેષુ તસ્ય ચૈશ્વર્યમુચ્યતે॥ 13-266-27 (92095)
સ એવ સ્થાપકો નિત્યં ત્રૈલોક્યસ્ય શુભાશુભે।
ઐશ્વર્યાચ્ચૈવ કામાનામીશ્વરઃ પુનરુચ્યતે॥ 13-266-28 (92096)
મહેશ્વરશ્ચ લોકાનાં મહાતામીશ્વરશ્ચ સઃ।
બહુભિર્વિવિધૈ રૂપૈર્વિશ્વં વ્યાપ્તમિદં જગત્।
તસ્ય દેવસ્ય યદ્વક્ત્રં સમુદ્રે વડંવામુખણ્॥ ॥ 13-266-29 (92097)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ ષટ્ષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 266 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-266-4 સા અગ્નિવિદ્યુત્સમપ્રભેતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 267
॥ શ્રીઃ ॥
13.267. અધ્યાયઃ 267
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ધર્મપ્રમાણનિરૂપણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
ઇત્યુક્તવતિ તદ્વાક્યં કૃષ્ણે દેવકિનન્દને।
ભીષ્મં શાન્તનવં ભૂયઃ પર્યપૃચ્છદ્યુધિષ્ઠિરઃ॥ 13-267-1 (92098)
નિર્ણયે વા મહાબુદ્ધે સર્વધર્મવિદાંવર।
પ્રત્યક્ષમાગમો વેતિ કિં તયોઃ કારણં ભવેત્॥ 13-267-2 (92099)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-267-3x (7709)
નાસ્ત્યત્રિ સંશયઃ કશ્ચિદિતિ મે વર્તતે મતિઃ।
શૃણુ વક્ષ્યામિ તે પ્રાજ્ઞ સમ્યક્ત્વં મેઽનુપૃચ્છસિ॥ 13-267-3 (92100)
સંશયઃ સુગમસ્તત્ર દુર્ગમસ્તસ્ય નિર્ણયઃ।
દૃષ્ટં શ્રુતમનન્તં હિ યત્ર સંશયદર્શન્॥ 13-267-4 (92101)
પ્રત્યક્ષં કારણં દૃષ્ટં હૈતુકં પ્રાજ્ઞમાનિનઃ।
નાસ્તીત્યેવં વ્યવસ્યન્તિ સત્યમાગમમેવ વા॥ 13-267-5 (92102)
તદયુક્તં વ્યવસ્યન્તિ બાલાઃ પણ્ડિતમાનિનઃ।
અથ સઞ્ચિન્ત્યમેવૈકં કારણં કિં ભવેદિતિ॥ 13-267-6 (92103)
શક્યં દીર્ઘેણ કાલેન યુક્તેનામન્ત્રિતેન ચ।
પ્રાણયાત્રામનેકાં ચ કલ્પયાનેન ભારત॥ 13-267-7 (92104)
તત્પરેણૈવ નાન્યેન શક્યતે તત્તુ કારણમ્।
હેતૂનામન્તમાસાદ્ય વિપુલં જ્ઞાનમુત્તમમ્॥ 13-267-8 (92105)
જ્યોતિઃ સર્વસ્ય લોકસ્ય વિપુલં પ્રતિપદ્યતે।
ન ત્વેવ ગમનં રાજન્હેતુતો ગમનં તથા।
અગ્રાહ્યમનિબદ્ધં ચ વાચા સમ્પરિવર્જયેત્॥ 13-267-9 (92106)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-267-10x (7710)
પ્રત્યિક્ષં લોકતઃ સિદ્ધિર્લોકશ્ચાગમપૂર્વકઃ।
શિષ્ટાચારો બહુવિધસ્તન્મે બ્રૂહિ પિતામહઃ॥ 13-267-10 (92107)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-267-11x (7711)
ધર્મસ્ય હ્રિયમાણસ્ય બલવદ્ભિર્દુરાત્મભિઃ।
સંસ્થા યત્નૈરપિ કૃતા કાલેન પ્રતિભિદ્યતે॥ 13-267-11 (92108)
અધર્મો ધર્મરૂપેણ તૃણૈઃ કૂપ ઇવાવૃતઃ।
તતસ્તૈર્ભિદ્યતે વૃત્તં શૃણુ ચૈવ યુધિષ્ઠિર॥ 13-267-12 (92109)
અવૃત્ત્યા યે તુ નિન્દનિ શ્રુતત્યાગપરાયણાઃ।
ધર્મવિદ્વેષિણો મન્દા ઇત્યુક્તસ્તેષુ સંશયઃ॥ 13-267-13 (92110)
અતૃપ્યન્તસ્તુ સાધૂનાં યાવદાગમબુદ્ધયઃ।
પરમિત્યેવ સન્તુષ્ટાસ્તાનુપાસ્સ્વ ચ પૃચ્છ ચ॥ 13-267-14 (92111)
કામાર્થૌ પૃષ્ઠતઃ કૃત્વા લોભમોહાનુસારિણૌ।
ધર્મ ઇત્યેવ સમ્બુદ્ધસ્તાનુપાસ્સ્વ ચ પૃચ્છ ચ॥ 13-267-15 (92112)
ન તેષાં ભિદ્યતે વૃત્તં યજ્ઞાઃ સ્વાધ્યાયકર્મ ચ।
આચારઃ કારણં ચૈવ ધર્મશ્ચૈકસ્ત્રયં પુનઃ॥ 13-267-16 (92113)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-267-17x (7712)
પુનરેવ હિ મે બુદ્ધિ સંશયે પરિમુહ્યતિ।
અપરો મજ્જમાનસ્ય પરં તીરમપશ્યતઃ॥ 13-267-17 (92114)
વેદઃ પ્રત્યક્ષમાચારઃ પ્રમાણં તત્ત્રયં યદિ।
પૃથક્ત્વં લભ્યતે ચૈષાં ધર્મશ્ચૈતત્ત્રયં કથમ્॥ 13-267-18 (92115)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-267-19x (7713)
ધર્મસ્ય હ્રિયમાણસ્ય બલવદ્ભિર્દુરાત્મભિઃ।
યદ્યેવં મન્યસે રાજંસ્ત્રિધા ધર્મવિચારણા॥ 13-267-19 (92116)
એક એવેતિ જાનીહિ ત્રિધા ધર્મસ્ય દર્શનમ્।
પૃથક્ત્વે ચ ન મે બુદ્ધિસ્ત્રયાણામપિ વૈ તથા॥ 13-267-20 (92117)
[ઉક્તો માર્ગસ્ત્રયાણાં ચ તત્તથૈવ સમાચર।
જિજ્ઞાસા ન તુ કર્તવ્યા ધર્મસ્ય પરિતર્કણાત્॥ 13-267-21 (92118)
સદૈવ ભરતશ્રેષ્ઠ મા તે ભૂદત્ર સંશયઃ।
અન્ધો જડ ઇવાશઙ્કી યદ્બ્રવીમિ તદાચર॥ 13-267-22 (92119)
અહિંસા સત્યમક્રોધો દાનમેતચ્ચતુષ્ટયમ્।
અજાતશત્રો સેવસ્ય ધર્મ એષ સનાતનઃ॥] 13-267-23 (92120)
બ્રાહ્મણેષુ ચ વૃત્તિર્યા પિતૃપૈતામહોચિતા।
તામન્વેહિ મહાબાહો ધર્મસ્યૈતે હિ દેશિકાઃ॥ 13-267-24 (92121)
પ્રમાણમપ્રમાણં વૈ યઃ કુર્યાદબુધો જનઃ।
ન સ પ્રમાણતામર્હો વિષાદજનનો હિ સઃ॥ 13-267-25 (92122)
બ્રાહ્મણાનેવ સેવસ્વ સત્કૃત્ય બહુમાન્ય ચ।
એતેષ્વેવ ત્વિમે લોકાઃ કૃત્સ્ના ઇતિ નિબોધ તાન્॥ ॥ 13-267-26 (92123)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 267 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-267-2 શ્રુતિપ્રત્યક્ષયોઃ કિં બલવદિતિ પ્રશ્નઃ॥ 7-267-4 શ્રુત્યપેક્ષયા પ્રત્યક્ષં પ્રબલં ક્વચિત્પ્રત્યક્ષાપેક્ષયા શ્રુતિરિત્યર્થઃ॥ 7-267-6 યદિ ત્વમપિ એકમસંહતં બ્રહ્મ કારણં કથં ભવેદિતિ સંશયવાનસિ તર્હિ દીર્ઘકાલસેવનાદિનાઽયમર્થો યુક્તેન યોગેન વેદિતું શક્યઃ॥ 7-267-8 હેતૂનામન્ત્રિતે વાપિ ધર્મશાસ્ત્રેણ ચોત્તમમ્ ઇતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-267-9 લોકસ્ય પ્રકાશં પ્રતિપદ્યત ઇતિ। તત્વાગમસમે રાજન્હેત્વન્તગમને તથેતિ ચ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-267-10 લોકતઃ સિદ્ધિરનુમાનં આગમપૂર્વઃ શિષ્ટચારશ્ચેતિ પ્રમાણાનિ એતેષાં મધ્યે કિં પ્રબલમિતિ પ્રશ્નાર્થઃ॥ 7-267-11 ધર્મસ્ય પ્રીયમાણસ્ય બલવદ્ભિર્મહાત્મભિઃ ઇતિ, કાલે વિપરિવિદ્યત ઇતિ ચ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-267-12 વૃત્તં શિષ્ટાચારઃ॥ 7-267-13 નિન્દન્તિ વૃત્તમ્। તેષુ પ્રત્યક્ષાનુમાનાચારેષુ॥ 7-267-14 અતૃપ્યન્તો નિત્યં સોત્કણ્ઠાઃ। આગમજન્યા બુદ્ધયો યેષાં તે। પરં શ્રેષ્ઠં પ્રમાણમિત્યન્વયઃ॥ 7-267-16 વૃત્તં શીલમ્। આચારઃ શૌચાદિઃ। કારણં વેદઃ। ત્રયં મિલિત્વા એકો ધર્મઃ। સ ધર્મઃ સાધાનીય ઇત્યર્થઃ। યેનૈષાં ભિદ્યતે વૃત્તં યજ્ઞસ્વાધ્યાયકર્મભિઃ। મૂલાવારસ્તુ સાધૂનાં યજ્ઞસ્વાધ્યાયવૃત્તત ઇતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-267-19 હે રાજન્, યદ્યેવં ધર્મત્રયં મન્યસે તન્નેતિ શેષઃ। કિન્તુ હ્રિયમાણસ્યૈકસ્યૈવ ધર્મસ્ય ત્રિધા ત્રિપ્રકારા વિચારણા। એકએવ પ્રમાણત્રયુસંવાદેન પરીક્ષણીય ઇત્યર્થઃ॥ 7-267-20 ત્રિધેત્યસ્ય વ્યાખ્યાનં એકએવેતિ। ત્રયાણાં પ્રમાણાનાં પૃથક્ત્વે પ્રત્યેકં સ્વાતન્ત્ર્યેણ ધર્મપ્રતિપાદકત્વે મમ બુદ્ધિર્ન ચ। એવમેવ વિજાનીહિ ઇતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-267-22 અશઙ્કી શઙ્કાશૂન્યઃ ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 268
॥ શ્રીઃ ॥
13.268. અધ્યાયઃ 268
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ધાર્મિકાધાર્મિકાણાં સ્વર્ગનરકપ્રાપ્તિપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥ તતા સાધ્વસાધુજનકક્ષણાભિધાનપૂર્વકં સામાન્યતો નાનાધર્મપ્રતિપાદનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
યે ચ ધર્મમસૂયન્તે યે ચૈનં પર્યુપાસતે।
બ્રવીતુ મે ભવાનેતત્ક્વ તે ગચ્છન્તિ તાદૃશાઃ॥ 13-268-1 (92124)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-268-2x (7714)
રજસા તમસા ચૈવ સમવસ્તીર્ણચેતસઃ।
નરકં પ્રતિપદ્યન્તે ધર્મવિદ્વેષિમો જનાઃ॥ 13-268-2 (92125)
યે તુ ધર્મં મહારાજ સતતં પર્યુપાસતે।
સત્યાર્જવપરાઃ સન્તસ્તે વૈ સ્વર્ગભૂજો નરાઃ॥ 13-268-3 (92126)
ધર્મ એવ રતિસ્તેષામાચાર્યોપાસનાદ્ભવેત્।
દેવલોકં પ્રપદ્યન્તે યે ધર્મં પર્યુપાસતે॥ 13-268-4 (92127)
મનુષ્યા યદિ વા દેવાઃ શરીરમુપતાપ્ય વૈ।
ધર્મિણઃ સુખમેધન્તે લોભદ્વેષવિવર્જિતાઃ॥ 13-268-5 (92128)
પ્રથમં બ્રહ્મ્ણઃ પુત્રં ધર્મમાહુર્મનીષિણઃ।
ધર્મિણઃ પર્યુપાસન્તે ફલં પક્વમિવાશિનઃ॥ 13-268-6 (92129)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-268-7x (7715)
અસાધોઃ કીદૃશં શીલં સાધોશ્ચૈવ તુ કીદૃશમ્।
બ્રવીતુ મે ભવાનેતત્સન્તોઽસન્તશ્ચ કીદૃશાઃ॥ 13-268-7 (92130)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-268-8x (7716)
દુરાધારાશ્ચ દુર્ધર્ષા દુર્મુખાશ્ચાપ્યસાધવઃ।
સાધવઃ શીલસમ્પન્નાઃ શિષ્ટાચારસ્ય લક્ષણમ્॥ 13-268-8 (92131)
રાજમાર્ગે ગવાં મધ્યે જનમધ્યે ચ ધર્મિણઃ।
નોપસેચન્તિ રાજેન્દ્ર સર્ગં મૂત્રપુરીષયોઃ॥ 13-268-9 (92132)
પઞ્ચાનાં યજનં કૃત્વા શેષમશ્નન્તિ સાધવઃ।
ન જલ્પન્તિ ચ ભુઞ્જાના ન નિદ્રાન્ત્યાર્દ્રપાણયઃ॥ 13-268-10 (92133)
ચિત્રભાનુમપાં દેવં ગોષ્ઠં ચૈવ ચતુષ્પથમ્।
બ્રાહ્મણં ધાર્મિકં વૃદ્ધં યે કુર્વન્તિ પ્રદક્ષિણમ્॥ 13-268-11 (92134)
વૃદ્ધાનાં ભારતપ્રાનાં સ્ત્રીણાં બાલાતુરસ્ય ચ।
બ્રાહ્મણાનાં ગવાં રાજ્ઞાં પન્થાનં દદતે ચ યે॥ 13-268-12 (92135)
અતિથીનાં ચ સર્વેષાં પ્રેષ્યાણાં સ્વજનસ્ય ચ।
`સામાન્યં ભોજનં કુર્યાત્સ્વયં નાગ્ર્યશનં વ્રજેત્॥ 13-268-13 (92136)
ન સત્યાર્જવધર્મસ્ય તુલ્યમન્યચ્ચ વિદ્યતે।
બહુલા નામ ગૌસ્તેન ગતિમગ્ર્યાં ગતા કિલ॥ 13-268-14 (92137)
મુનિશાપાદ્દ્વિજઃ કશ્ચિદ્વ્યાઘ્રતાં સમુપાગતઃ।
બહુલાં ભક્ષણરુચિરાસ્વાદ્ય શપથેન તુ॥ 13-268-15 (92138)
વિમુચ્ય પીતવત્સાં તાં દૃષ્ટ્વા સ્મૃત્વા પુરાતનમ્।
જગામ લોકાનમલાન્સા સ્વરાષ્ટ્રં તથા પુનઃ॥ 13-268-16 (92139)
તસ્માત્સત્યાર્જવરતો રાજન્રાષ્ટ્રં સમાનવમ્।
તારયિત્વા સુખં સ્વર્ગં ગન્તાસિ ભરતર્ષભ॥ 13-268-17 (92140)
તથા શરણકામાનાં ગોપ્તા સ્યાત્સ્વાગતપ્રદઃ॥
સાયં પ્રાતર્મનુષ્યાણામશનં દેવનિર્મિતમ્। 13-268-18 (92141)
નાન્તરા ભોજનં દૃષ્ટમુપવાસવિધિર્હિ સઃ॥
હોમકાલે યથા વહ્નિઃ કાલે હોમં પ્રતીક્ષતે। 13-268-19 (92142)
ઋતુકાલે તથાઽઽધાનં પિતરશ્ચ પ્રતીક્ષતે।
નાન્યદા ગચ્છતે યસ્તુ બ્રહ્મચર્યં ચ તત્સ્મૃતમ્॥ 13-268-20 (92143)
અમૃતં બ્રાહ્મણા ગાવ ઇત્યેતત્ત્રયમેકતઃ।
તસ્માદોબ્રાહ્મણાન્નિત્યમર્ચયેત યથાવિધિ॥ 13-268-21 (92144)
યજુષાં સંસ્કૃતં માંસમુપભુઞ્જત દુષ્યતિ।
પૃષ્ઠમાંસં વૃથામાંસં પુત્રમાંસં ચ તત્સમમ્॥ 13-268-22 (92145)
સ્વદેશે પરદેશે વાઽપ્યતિથિં નોપવાસયેત્।
કર્મ વૈ સફલં કૃત્વા ગુરુણાં પ્રતિપાદયેત્॥ 13-268-23 (92146)
ગુરુભ્યસ્ત્વાસનં દેયમભિવાદ્યાભિપૂજ્ય ચ।
ગુરુમભ્યર્ચ્ય વર્ધન્તે આયુષા યશસા શ્રિયા॥ 13-268-24 (92147)
વૃદ્ધાન્નાભિભવેજ્જાતુ ન ચૈતાન્પ્રેષયેદિતિ।
નાસીનઃ સ્યાત્સ્થિતેષ્વેવમાયુરસ્ય ન રિષ્યતે॥ 13-268-25 (92148)
ન નગ્રામીક્ષતે નારીં ન નગ્રાન્પુરુષાનપિ।
મૈથુનં સતતં ગુપ્તં તપશ્ચૈવ સમાચરેત્॥ 13-268-26 (92149)
તીર્થાનાં ગુરવસ્તીર્થં શુચીનાં હૃદયં શુચિ।
દર્શનાનાં પરં જ્ઞાનં સન્તોષઃ પરમં સુખમ્॥ 13-268-27 (92150)
સાયં પ્રાતશ્ચ વૃદ્ધાનાં શૃણુયાત્પુષ્કલા ગિરઃ।
શ્રુતમાપ્નોતિ હિ નરઃ સતતં વૃદ્ધસેવયા॥ 13-268-28 (92151)
સ્વાધ્યાયે ભોજને ચૈવ દક્ષિણં પાણિમુદ્ધરેત્।
યચ્છેદ્વાઙ્મનસી નિત્યમિન્દ્રિયાણિ તથૈવ ચ॥ 13-268-29 (92152)
સંસ્કૃતં પાયસં નિત્યં યાવકં કૃસરં હવિઃ।
અષ્ટકાઃ પિતૃદૈવત્યા ગ્રહાણામભિપૂજનમ્॥ 13-268-30 (92153)
શ્મશ્રુકર્મણિ મઙ્ગલ્યં ક્ષુતાનામભિનન્દનમ્।
વ્યાધિતાનાં ચ સર્વેષામાયુષામભિનન્દનમ્॥ 13-268-31 (92154)
ન જાતુ ત્વમિતિ બ્રૂયાદાપન્નોપિ મહૃત્તરમ્।
ત્વંકારો વા વધો વેતિ વિદ્વત્સુ ન વિશિષ્યતે।
અવરાણાં સમાનાનાં શિષ્યાણાં ચ સમાચરેત્॥ 13-268-32 (92155)
પાપમાચરતે નિત્યં હૃદયં પાપકર્મણામ્।
જ્ઞાનપૂર્વકૃતં કર્મ ચ્છાદયન્તે હ્યસાધવઃ॥ 13-268-33 (92156)
જ્ઞાનપૂર્વં વિનશ્યન્તિ ગૂહમાના મહાજને।
ન માં મનુષ્યાઃ પશ્યન્તિ ન માં પશ્યન્તિ દેવતાઃ॥ 13-268-34 (92157)
પાપેનાભિહિતઃ પાપઃ પાપમેવાભિજાયતે॥ 13-268-35 (92158)
યથા વાર્ધુષિકો વૃદ્ધિં દિનભેદે પ્રતીક્ષતે।
ધર્મેણ પિહિતં પાપં ધર્મમેવાભિવર્ધયેત્॥ 13-268-36 (92159)
યથા લવણમમ્ભોભિરાપ્લુતં પ્રવિલીયતે।
પ્રાયશ્ચિત્તહતં પાપં તથા સદ્યઃ પ્રણશ્યતિ॥ 13-268-37 (92160)
તસ્માત્પાપં ન ગૂહેત ગૂહમાનં વિવર્ધતે।
કૃત્વા તુ સાદુષ્વાખ્યાયાધર્મં પ્રશમયન્ત્યુત॥ 13-268-38 (92161)
આશયા સઞ્ચિતં દ્રવ્યં સ્વકાલે નોપભુજ્યતે।
અન્યે ચૈતત્પ્રદ્યન્તે વિયોગે તસ્ય દેહિનઃ॥ 13-268-39 (92162)
`તદ્ધર્મસાધનં નિત્યં સઙ્કલ્પાદ્ધનમાર્જયેત્।'
મનનં સર્વભૂતાનાં ધર્મમાહુર્મનીષિણઃ। 13-268-40 (92163)
તસ્માત્સર્વાણિ ભૂતાનિ ધર્મમેવ સમાસતે॥
એક એવ ચરેદ્ધર્મં ન ધર્મધ્વજિકો ભવેત્। 13-268-41 (92164)
ધર્મવાણિજકા હ્યેતે યે ધર્મમુપભુઞ્જતે॥
અર્ચેદ્દેવાનદમ્ભેન સેવેતાઽમાયયા ગુરૂન્। 13-268-42 (92165)
ધનં નિદધ્યાત્પાત્રેષુ પરત્રાર્થં સમાવૃતમ્॥ ॥ 13-268-43 (92166)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ અષ્ટષષ્ટ્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 268 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-268-7 કીદૃશાઃ કિલક્ષણાઃ॥ 7-268-9 સર્ગં ઉત્સર્ગમ્॥ 7-268-10 પઞ્ચનાં દેવપિતૃભૂતાતિથિકુટુમ્બાનામ્॥ 7-268-20 ઋતુકાલે તથા નારી ઋતુમેવ પ્રતીક્ષતે ઇતિ ઝ.પાઠઃ। નચાન્યાં ગચ્છતે યસ્તુ બ્રહ્મચર્યં ચ તસ્ય તત્ ઇતિ ક.ટ.થ. પાઠઃ॥ 7-268-23 કર્મ અધ્યયનમ્। પ્રતિપાદયેત્ દક્ષિણામિતિ શેષઃ॥ 7-268-25 વૃદ્ધાન્નાતિવદેજ્વાત્વિતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-268-29 દક્ષિણં પાણિં ઉદ્ધરેત્ યજ્ઞોપવીતી ભવેત્॥ 7-268-31 મઙ્ગત્યં મઙ્ગલવચનમ્। અભિનન્દનં શતં જીવેતિ વચનેન સુખોત્પાદનં ચ। કુર્યાદિતિ શેષઃ॥ 7-268-32 ત્વંકારો વા વદસ્વેતીતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-268-41 ધર્મધ્વજિકસ્તત્પ્રકાશકઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 269
॥ શ્રીઃ ॥
13.269. અધ્યાયઃ 269
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણિ યુધિષ્ઠિરંપ્રત્યન્વયવ્યતિરેકાભ્યાં સુકૃતદુષ્કૃતયોઃ સદૃષ્ટાન્તપ્રદર્શનં સુખદુઃખકારણત્વોપપાદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
નાભાગધેયઃ પ્રાપ્નોતિ ધનં સુબલવાનપિ।
ભાગધેયાન્વિતસ્ત્વર્થાન્કૃશો બાલશ્ચ વિન્દતિ॥ 13-269-1 (92167)
નાલાભકાલે લભતે પ્રયત્નેઽપિ કૃતે સતિ।
લાભકાલેઽપ્રયત્નેન લભતે વિપુલં ધનમ્॥ 13-269-2 (92168)
કૃતયત્નાફલાશ્ચૈવ દૃશ્યન્તે શતશો નરાઃ।
અયત્નેનૈધમાનાશ્ચ દૃશ્યન્તે બહવો જનાઃ॥ 13-269-3 (92169)
યદિ યત્નો ભવેન્મર્ત્યઃ સ સર્વં ફલમાપ્નુયાત્।
નાલભ્યં ચોપલભ્યેત નૃણાં ભરતસત્તમ॥ 13-269-4 (92170)
પ્રયત્નં કૃતવન્તોપિ દૃશ્યન્તે હ્યફલા નરાઃ।
માર્ગત્યાગશતૈરર્થાનમાર્ગશ્ચાપરઃ સુખી॥ 13-269-5 (92171)
અકાર્યમસકૃત્કૃત્વા દૃશ્યન્તે હ્યધના નરાઃ।
ધનયુક્તાઃ સ્વકર્મસ્થા દૃશ્યન્તે ચાપરેઽધનાઃ॥ 13-269-6 (92172)
અધીત્ય નીતિશાસ્ત્રાણિ નીતિયુક્તો ન દૃશ્યતે।
અનભિજ્ઞશ્ચ સાચિવ્યં ગમિતઃ કેન હેતુના॥ 13-269-7 (92173)
વિદ્યાયુક્તો હ્યવિદ્યશ્ચ ધનવાન્દુર્મતિસ્તથા।
યદિ વિદ્યામુપાશ્રિત્ય નરઃ સુખમવાપ્નુયાત્॥ 13-269-8 (92174)
ન વિદ્વાન્વિદ્યયા હીનં વૃત્ત્યર્થમુપસંશ્રયેત્।
યથા પિપાસાં જયતિ પુરુષઃ પ્રાપ્ય વૈ જલમ્॥ 13-269-9 (92175)
ઇષ્ટાર્થો વિદ્યયા હ્યેવ ન વિદ્યાં પ્રજહેન્નરઃ॥ 13-269-10 (92176)
નાપ્રાપ્તકાલો મ્રિયતે વિદ્ધઃ શરશતૈરપિ।
તૃણાગ્રેણાપિ સંસ્પૃષ્ટઃ પ્રાપ્તકાલો ન જીવતિ॥ 13-269-11 (92177)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-269-12x (7717)
ઈહમાનઃ સમારમ્ભાન્યદિ નાસાદયેદ્ધનમ્।
ઉગ્રં તપઃ સમારોહેન્ન હ્યનુપ્તં પ્રરોહતિ॥ 13-269-12 (92178)
દાનેન ભોગી ભવતિ મેધાવી વૃદ્ધસેવયા।
અહિંસયા ચ દીર્ઘાયુરિતિ પ્રાહુર્મનીષિણઃ॥ 13-269-13 (92179)
તસ્માદ્દદ્યાન્ન યાચેત પૂજયેદ્ધાર્મિકાનપિ।
સુભાષી પ્રિયકૃચ્છાન્તઃ સર્વસત્વાવિહિંસકઃ॥ 13-269-14 (92180)
યદા પ્રમાણં પ્રસવઃ સ્વભાવશ્ચ સુખાસુખે।
દંશકીટપિપીલાનાં સ્થિરો ભવ યુધિષ્ઠિર॥ ॥ 13-269-15 (92181)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકોનસપ્તત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 269 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-269-3 કૃતો યત્નોઽફલો યેષાં તે કૃતયત્નાફલાઃ॥ 7-269-4 ભવેત્સમર્થઃ સ્યાત્॥ 7-269-5 આયશતૈઃ ઉપાયશતૈઃ। સુખી ધનેન ॥ 7-269-13 તપસેહ ભોગી ભવતીતિ ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-269-15 પ્રસવઃ પ્રસવકારણં કર્મૈવ। દશાદીનાં સુખાદ્યાપ્તૌ પ્રમાણં નિયામકમ્। એવં સ્વસ્યાપિ જ્ઞાત્વા સ્થિરોઽચઞ્ચલો ભવ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 270
॥ શ્રીઃ ॥
13.270. અધ્યાયઃ 270
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ ધર્મપ્રશંસનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
ભીષ્મ ઉવાચ।
કાર્યતે યચ્ચ ક્રિયતે સચ્ચાસચ્ચ કૃતાકૃતમ્।
તત્રાશ્વસીત સત્કૃત્વા અસત્કૃત્વા ન વિશ્વસેત્॥ 13-270-1 (92182)
કાલ એવાન્તરાશક્તિર્નિગ્રહાનુગ્રહૌ દદત્।
બુદ્ધિમાવિશ્ય ભૂતાનાં ધર્માધર્મૌ પ્રવર્તતે॥ 13-270-2 (92183)
યદા ત્વસ્ય ભવેદ્બુદ્ધિર્ધર્માર્થસ્ય પ્રદર્શનાત્।
તદાશ્વસીત ધર્માત્મા દૃઢબુદ્ધિર્ન વિશ્વસેત્॥ 13-270-3 (92184)
એતાવન્માત્રમેતદ્ધિ ભૂતાનાં પ્રાજ્ઞલક્ષણમ્।
કાલયુક્તોઽપ્યુભયવિચ્છેષં યુક્તં સમાચરેત્॥ 13-270-4 (92185)
યથા હ્યુપસ્થિતૈશ્વર્યાઃ પૂજયન્તિ નરા જનાન્।
એવમેવાત્મનાઽઽત્માનં પૂજયન્તીહ ધાર્મિકાઃ॥ 13-270-5 (92186)
`ભાવશુદ્ધિસ્તુ તપસા દેવતાનાં ચ મૂજયા।
સનાતનેન શુદ્ધ્યા ચ શ્રુતદાનજપૈરપિ।
ન હ્યશુદ્ધસ્તુ તાં દદ્યાદ્ધર્મકાલે કથઞ્ચન॥' 13-270-6 (92187)
ન હ્યધર્મતયા ધર્મં દદ્યાત્કાલઃ કથઞ્ચન।
તસ્માદ્વિશુદ્ધમાત્માનં જાનીયાદ્ધર્મચારિણમ્॥ 13-270-7 (92188)
સ્પ્રષ્ટુમપ્યસમર્થો હિ જ્વલન્તમિવ પાવકમ્।
અધર્મઃ સન્તતો ધર્મં કાલેન પરિરક્ષિતમ્॥ 13-270-8 (92189)
કાર્યાવેતૌ હિ ધર્મોણિ ધર્મો હિ વિજયાવહઃ।
ત્રયાણામપિ લોકાનામાલોકઃ કારણં ભવેત્॥ 13-270-9 (92190)
ન તુ કશ્ચિન્નયેત્પ્રાજ્ઞો ગૃહીત્વૈવ કરે નરમ્।
ઊહ્યમાનસ્તુ ધર્મેણ પ્રાપ્નુયાત્પરમચ્યુતમ્।
વિશ્વાસ એવ કર્તવ્યો બહુધર્મે શુભચ્છલે॥ 13-270-10 (92191)
શૂદ્રોઽહં નાધિકારો મે ચાતુરાશ્રમ્યસેવને।
ઇતિ વિજ્ઞાનમપરે નાત્મન્યુપદધત્યુત॥ 13-270-11 (92192)
વિશેષેણ ચ વક્ષ્યામિ ચાતુર્વર્ણ્યસ્ય લિઙ્ગતઃ।
પઞ્ચભૂતશરીરાણાં સર્વેષાં સદૃશાત્મનામ્॥ 13-270-12 (92193)
લોકધર્મે ચ ધર્મે ચ વિશેષકરણં કૃતમ્।
યથૈકત્વં પુનર્યાન્તિ પ્રાણિનસ્તત્ર વિસ્તરઃ॥ 13-270-13 (92194)
અધ્રુવો હિ કથં લોકઃ સ્મૃતો ધર્મઃ કથં ધ્રુવઃ।
યત્ર કાલો ધ્રુવસ્તાત તત્ર ધર્મઃ સનાતનઃ॥ 13-270-14 (92195)
સર્વેષાં તુલ્યદેહાનાં સર્વેષાં સદૃશાત્મનામ્।
કાલો ધર્મેણ સંયુક્તઃ શેષ એવ સ્વયં ગુરુઃ॥ 13-270-15 (92196)
એવં સતિ ન દોષોઽસ્તિ ભૂતાનાં ધર્મસેવને।
તિર્યગ્યોનાવપિ સતાં લોક એવ મતો ગુરુઃ॥ ॥ 13-270-16 (92197)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ સપ્તત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 270 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-270-2 પ્રવર્તતે પ્રવર્તયતિ॥ 7-270-3 ધર્માર્થસ્ય ધર્મફલસ્ય પ્રદર્શનાત્। યદા ધર્મ એવ શ્રેયસ્કર ઇતિ બુદ્ધિર્ભવેત્તદાયં ધર્માત્મા ધર્મચિત્તઃ ધર્મે આશ્વસીત વિશ્વાસં કુર્વીત। અદૃઢબુદ્ધિસ્તુ ન વિશ્વસેત્ ધર્મફલે॥ 7-270-4 એતાવદ્ધર્મે વિશ્વાસવત્ત્વમ્। ઉભયવિત્કર્તવ્યાકર્તવ્યવિત્॥ 7-270-7 ધર્મઃ કદાપ્યધર્મો ન ભવેદિત્યાહ નહીતિ। અધર્મતયા દુઃખહેતુતયા॥ 7-270-8 અધર્મસન્તતૌ ધર્મં કુરુતે પરકારણાત્ ઇતિ ક.પાઠઃ॥ 7-270-9 એતૌ વિશુદ્ધતાઽધર્માસ્પર્શૌ॥ 7-270-11 ઉચ્યમાનસ્તુ ધર્મેણ ધર્મલોકભયચ્છલે ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-270-14 વિશેષેણેતિ યુગ્મમ્। સર્વેષાં પ્રાણિનાં પાઞ્ચભૌતિકત્વે પ્રત્યક્ષેપિ વિશેષકરણમિદં પવિત્રમિદમપવિત્રમિતિ વ્યવસ્થાપનં લોકધર્મે શાસ્ત્રીયધર્મે ચ નિમિત્તે સતિ કૃતમ્॥ 7-270-15 અત્ર શઙ્કતે અધ્રુવ ઇતિ। લોકસ્ય ધર્મસ્ય ચ કાર્યકારણબાવાત્કાર્યસ્યાધ્રુવત્વં કારણસ્ય ધ્રુવત્વં ચ ન યુક્તં તન્તુનાશમન્તરેણ પટનાશાયોગાદિત્યર્થઃ। ઉત્તરમાહ। કાલઃ સઙ્કલ્પઃ। નિષ્કામધર્મ એવ ધ્રુવસ્તત્ફલં નતુ સકામિ ઇત્યર્થઃ॥ 7-270-16 સ્વયં ગુરુરિતિ। ધર્મબલાત્સ્વયમેવ ચ સ ઉદેતિ શિક્ષયેદિત્યર્તઃ॥ 7-270-17 યદિ ભૂતાનાં પ્રાક્કર્મૈવ તત્રતત્ર સુખદુઃખસાધને પ્રવર્તકમતો ધર્મસેવને કર્મફલભોગે અસમઞ્જસેપિ ભૂતાનાં દોષો નાસ્તિ। યતઃ તિર્યગ્યોનાવપિ સતાં વિદ્યમાનાનાં ભૂતાનાં સદસ્રત્પ્રવૃત્તૌ પૂર્વકર્માનુસારાલ્લોક એવ ગુરુર્દૃષ્ટઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 271
॥ શ્રીઃ ॥
13.271. અધ્યાયઃ 271
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ દેવદેવર્ષિગિરિનદીતીર્થક્ષેત્રાદીનાં વિસ્તરેણ પૃથઙ્નામનિર્દેશપૂર્વકં પ્રાતઃસાયં તત્કીર્તનસ્ય દુરિતનિવૃત્તિસુકૃતપ્રાપ્તિહેતુત્વોત્કીર્તનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
શરતલ્પગતં ભીષ્મં પાણ્ડવોઽથ કુરૂદ્વહઃ।
યુધિષ્ઠિરો હિતં પ્રેપ્સુરપૃચ્છત્કલ્મષાપહમ્॥ 13-271-1 (92198)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 13-271-2x (7718)
કિં શ્રેયઃ પુરુષસ્યેહ કિં કુર્વન્સુખમેધતે।
વિપાપ્મા સ ભવેત્કેન કિં વા કલ્મષનાશનમ્॥ 13-271-2 (92199)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-271-3x (7719)
તસ્મૈ શુશ્રૂષમાણાય ભૂયઃ શાન્તનવસ્તદા।
દૈવં વંશં યથાન્યાયમાચષ્ટ પુરુષર્ષભ॥ 13-271-3 (92200)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-271-4x (7720)
અયં દૈવતવંશો વૈ ઋષિવંશસમન્વિતઃ।
ત્રિસન્ધ્યં પઠિતઃ પુત્ર કલ્મષાપહરઃ પરઃ॥ 13-271-4 (92201)
યદહ્ના કુરુતે પાપમિન્દ્રિયૈઃ પુરુષશ્ચરન્।
બુદ્ધિપૂર્વમબુદ્ધિર્વા રાત્રૌ યચ્ચાપિ સન્ધ્યયોઃ॥ 13-271-5 (92202)
મુચ્યતે સર્વપાપેભ્યઃ કીર્તયન્વૈ શુચિઃ સદા।
નાન્ધો ન બધિરઃ કાલે કુરુતે સ્વસ્તિમાન્સદા॥ 13-271-6 (92203)
તિર્યગ્યોનિં ન ગચ્છેચ્ચ નરકં સઙ્કરાણિ ચ।
ન ચ દુઃખમયં તસ્ય મરણે સ ન મુહ્યતિ॥ 13-271-7 (92204)
દેવાસુરગકુરુર્દેવઃ સર્વભૂતનમસ્કૃતઃ।
અચિન્ત્યોથાપ્યનિર્દેશ્યઃ સર્વપ્રાણો હ્યયોનિજઃ॥ 13-271-8 (92205)
પિતામહો જગન્નાથઃ સાવિત્રી બ્રહ્મણઃ સતી।
વેદભૂરથ કર્તા ચ વિષ્ણુર્નારાયણઃ પ્રભુઃ॥ 13-271-9 (92206)
ઉમાપતિર્વિરૂપાક્ષઃ સ્કન્દઃ સેનાપતિસ્તથા।
વિશાખો હુતભુગ્વાયુશ્ચન્દ્રસૂર્યૌ પ્રભાકરૌ॥ 13-271-10 (92207)
શક્રઃ શચીપતિર્દેવો યમો ધૂમોર્ણયા સહ।
વરુણઃ સહ ગૌર્યા ચ સહ ઋદ્ધ્યા ધનેશ્વરઃ॥ 13-271-11 (92208)
સૌમ્યા ગૌઃ સુરભિર્દેવી વિશ્રવાશ્ચ મહાનૃષિઃ।
સઙ્કલ્પઃ સાગરો ગઙ્ગા સ્રવન્ત્યોઽથ મરુદ્ગણઃ॥ 13-271-12 (92209)
વાલખિલ્યાસ્તપઃસિદ્ધાઃ કૃષ્ણદ્વૈપાયનસ્તથા।
નારદઃ પર્વતશ્ચૈવ વિશ્વાવસુર્હહાહુહૂઃ॥ 13-271-13 (92210)
તુમ્બુરુશ્ચિત્રસેનશ્ચ દેવદૂતશ્ચ વિશ્રુતઃ।
દેવકન્યા મહાભાગા દિવ્યાશ્ચાપ્સરસાં ગણાઃ॥ 13-271-14 (92211)
ઉર્વશી મેનકા રમ્ભા મિશ્રકેશી હ્યલમ્બુષા।
વિશ્વાચી ચ ઘૃતાચી ચ પઞ્ચચૂડા તિલોત્તમા॥ 13-271-15 (92212)
આદિત્યા વસવો રુદ્રાઃ સાશ્વિનઃ પિતરોપિ ચ।
ધર્મઃ શ્રુતં તપો દીક્ષા વ્યવસાયઃ પિતામહઃ॥ 13-271-16 (92213)
શર્વર્યો દિવસાશ્ચૈવ મારીચઃ કશ્યપસ્તથા।
શુક્રો બૃહસ્પતિર્ભૌમો બુધો રાહુઃ શનૈશ્ચરઃ॥ 13-271-17 (92214)
નક્ષત્રાણ્યૃતવશ્ચૈવ માસાઃ પક્ષાઃ સવત્સરાઃ।
વૈનતેયાઃ સમુદ્રાશ્ચ કદ્રુજાઃ પન્નગાસ્તથા॥ 13-271-18 (92215)
શતદ્રુશ્ચ વિપાશા ચ ચન્દ્રભાગા સરસ્વતી।
સિન્ધુશ્ચ દેવિકા ચૈવ પ્રભાસં પુષ્કરાણિ ચ॥ 13-271-19 (92216)
ગઙ્ગા મહાનદી વેણા કાવેરી નર્મદા તથા।
કુલમ્પુના વિશલ્યા ચ કરતોયામ્બુવાહિની॥ 13-271-20 (92217)
સરયૂર્ગણ્ડકી ચૈવ લોહિતશ્ચ મહાનદઃ।
તામ્રારુણા વેત્રવતી પર્ણાશા ગૌતમી તથા॥ 13-271-21 (92218)
ગોદાવરી ચ વેણ્યા ચ કૃષ્ણવેણા તથાઽદ્રિજા।
દૃષદ્વતી ચ કાવેરી ચક્ષુર્મન્દાકિની તથા॥ 13-271-22 (92219)
પ્રયાગં ચ પ્રભાસં ચ પુણ્યં નૈમિષમેવ ચ।
તચ્ચ વિશ્વેશ્વરસ્થાનં યત્ર તદ્વિમલં સરઃ॥ 13-271-23 (92220)
પુણ્યતીર્થં સુસલિલં કુરુક્ષેત્રં પ્રકીર્તિતમ્।
સિન્ધૂત્તમં તપો દાનં જમ્બૂમાર્ગમથાપિ ચ॥ 13-271-24 (92221)
હિરણ્વતી વિતસ્તા ચ તથા પ્લક્ષવતી નદી।
વેદસ્મૃતિર્વેદવતી માલવાઽથાશ્વવત્યપિ॥ 13-271-25 (92222)
ભૂમિભાગાસ્તથા પુણ્યા ગઙ્ગાદ્વારમથાપિ ચ।
ઋષિકુલ્યાસ્તથા મેધ્યા નદ્યઃ સિન્ધુવહાસ્તથા॥ 13-271-26 (92223)
ચર્મણ્વતી નદી પુણ્યા કૌશિકી યમુના તથા।
નદી ભીમરથી ચૈવ બાહુદા ચ મહાનદી॥ 13-271-27 (92224)
માહેન્દ્રવાણી ત્રિદિવા નીલિકા ચ સરસ્વતી।
નન્દા ચાપરનન્દા ચ તથા તીર્થમહાહ્રદઃ॥ 13-271-28 (92225)
ગયાઽથ ફલ્ગુતીર્થં ચ ધર્મારણ્યં સુરૈર્વૃતમ્।
તથા દેવનદી પુણ્યા સરશ્ચ બ્રહ્મનિર્મિતમ્॥ 13-271-29 (92226)
પુણ્યં ત્રિલોકવિખ્યાતં સર્વપાપહરં શિવમ્।
હિમવાન્પર્વતશ્ચૈવ દિવ્યૌષધિસમન્વિતઃ॥ 13-271-30 (92227)
વિન્ધ્યો ધાતુવિચિત્રાઙ્ગસ્તીર્થવાનૌષધાન્વિતઃ।
મેરુર્મહેન્દ્રો મલયઃ શ્વેતશ્ચ રજતાવૃતઃ॥ 13-271-31 (92228)
શૃઙ્ગવાન્મન્દરો નીલો નિષધો દર્દુરસ્તથા।
ચિત્રકૂટોઽઞ્જનાભશ્ચ પર્વતો ગન્ધમાદનઃ॥ 13-271-32 (92229)
પુણ્યઃ સોમગિરિશ્ચૈવ તથૈવાન્યે મહીધરાઃ।
દિશશ્ચ વિદિશશ્ચૈવ ક્ષિતિઃ સર્વે મહીરુહાઃ॥ 13-271-33 (92230)
વિશ્વેદેવા નભશ્ચૈવ નક્ષત્રાણિ ગ્રહાસ્તથા।
પાન્તુ નઃ સતતં દેવાઃ કીર્તિતાઽકીર્તિતા મયા॥ 13-271-34 (92231)
કીર્તયાનો નરો હ્યેતાન્મુચ્યતે સર્વકિલ્બિષૈઃ।
સ્તુવંશ્ચ પ્રતિનન્દંશ્ચ મુચ્યતે સર્વતો ભયાત્॥ 13-271-35 (92232)
સર્વસઙ્કરપાપેભ્યો દેવતાસ્તવનન્દકઃ।
દેવતાનન્તરં વિપ્રાંસ્તપઃસિદ્ધાંસ્તપોધિકાન્॥ 13-271-36 (92233)
કીર્તિતાન્કીર્તયિષ્યામિ સર્વપાપપ્રમોચનાન્।
યવક્રીતોઽથ રૈમ્યશ્ચ કક્ષીવાનૌશિજસ્તથા॥ 13-271-37 (92234)
ભૃગ્વઙ્ગિરાસ્તથા કણ્વો મેધાતિથિરથ પ્રભુઃ।
બર્હી ચ ગુણસમ્પન્નઃ પ્રાચીં દિશમુપાશ્રિતાઃ॥ 13-271-38 (92235)
ભદ્રાં દિશં મહાભાગા ઉલ્મુચુઃ પ્રમુચુસ્તથા। 13-271-39 (92236)
મુમુચુશ્ચ મહાભાગઃ સ્વસ્ત્યાત્રેયશ્ચ વીર્યવાન્॥ 13-271-39 (92237)
મિત્રાવરુણયોઃ પુત્રસ્તથાઽગસ્ત્યઃ પ્રતાપવાન્।
દૃઢાયુશ્ચોર્ધ્વબાહુશ્ચ વિશ્રુતાવૃષિસત્તમૌ॥ 13-271-40 (92238)
પશ્ચિમાં દિશમાશ્રિત્ય ય એધન્તે નિબોધ તાન્।
ઉષઙ્ગુઃ સહ સોદર્યૈઃ પરિવ્યાધશ્ચ વીર્યવાન્॥ 13-271-41 (92239)
ઋષિર્દીર્ઘતમાશ્ચૈવ ગૌતમઃ કાશ્યપસ્તથા।
એકતશ્ચ દ્વિતશ્ચૈવ ત્રિતશ્ચૈવ મહાનૃષિઃ॥ 13-271-42 (92240)
અત્રેઃ પુત્રશ્ચ ધર્માત્મા તથા સારસ્વતઃ પ્રભુઃ।
ઉત્તરાં દિશમાશ્રિત્ય ય એધન્તે નિબોધ તાન્। 13-271-43 (92241)
અત્રિર્વસિષ્ઠઃ શક્તિશ્ચ પારાશર્યશ્ચ વીર્યવાન્।
વિશ્વામિત્રો ભરદ્વાજો જમદગ્નિસ્તથૈવ ચ॥ 13-271-44 (92242)
ઋચીકપુત્રો રામશ્ચ ઋષિરૌદ્દાલકિસ્તથા।
શ્વેતકેતુઃ કોહલશ્ચ વિપુલો દેવલસ્તથા॥ 13-271-45 (92243)
દેવશર્મા ચ ધૌમ્યશ્ચ હસ્તિકાશ્યપ એવ ચ।
લોમશો નાચિકેતશ્ચ લોમહર્ષણ એવ ચ॥ 13-271-46 (92244)
ઋષિરુગ્રશ્રવાશ્ચૈવ ભાર્ગવશ્ચ્યવનસ્તથા।
એષ વૈ સમવાયશ્ચ ઋષિદેવસમન્વિતઃ॥ 13-271-47 (92245)
આદ્યઃ પ્રકીર્તિતો રાજન્સર્વપાપપ્રમોચનઃ।
નૃગો યયાતિર્નહુષો યદુઃ પૂરુશ્ચ વીર્યવાન્॥ 13-271-48 (92246)
ધુન્ધુમારો દિલીપશ્ચ સગરશ્ચ પ્રતાપવાન્।
કૃશાશ્વો યૌવનાશ્વશ્ચ ચિત્રાશ્વઃ સત્યવાંસ્તથા॥ 13-271-49 (92247)
દુષ્યન્તો ભરતશ્ચૈવ ચક્રવર્તી મહાયશાઃ।
પવનો જનકશ્ચૈવ તથા દૃષ્ટરથો નૃપઃ॥ 13-271-50 (92248)
રઘુર્નરવરશ્ચૈવ તથા દશરથો નૃપઃ।
રામો રાક્ષસહા વીરઃ શશબિન્દુર્ભગીરથઃ॥ 13-271-51 (92249)
હરિશ્ચન્દ્રો મરુત્તશ્ચ તથા દ઼ઢરથો નૃપઃ।
મહોદર્યો હ્યલર્કશ્ચ ઐલશ્ચૈવ નરાધિપઃ॥ 13-271-52 (92250)
કરંધમો નરશ્રેષ્ઠઃ કધ્મોરશ્ચ નરાધિપઃ।
દક્ષોઽમ્બરીષઃ કુકુરો રૈવતશ્ચ મહાયશાઃ॥ 13-271-53 (92251)
કુરુ સંવરણશ્ચૈવ માંધાતા સત્યવિક્રમઃ।
મુચુકુન્દશ્ચ રાજર્ષિર્જહ્નુર્જાહ્નવિસેવિતઃ॥ 13-271-54 (92252)
આદિરાજઃ પૃથુર્વૈન્યો મિત્રભાનુઃ પ્રિયઙ્કરઃ।
ત્રસદ્દસ્યુસ્તથા રાજા શ્વેતો રાજર્ષિસત્તમઃ॥ 13-271-55 (92253)
મહાભિષશ્ચ વિખ્યાતો નિમી રાજા તથાઽષ્ટકઃ।
આયુઃ ક્ષુપશ્ચ રાજર્ષિઃ કક્ષેયુસ્ચ નરાધિપઃ॥ 13-271-56 (92254)
પ્રતર્દનો દિવોદાસઃ સુદાસઃ કોસલેશ્વરઃ।
ઐલો નલશ્ચ રાજર્ષિર્મનુશ્ચૈવ પ્રજાપતિઃ॥ 13-271-57 (92255)
હવિધ્રશ્ચ પૃષધ્રશ્ચ પ્રતીપઃ શાન્તનુસ્તથા।
અજઃ પ્રાચીનબર્હિશ્ચ તથૈક્ષ્વાકુર્મહાયશાઃ॥ 13-271-58 (92256)
અનરણ્યો નરપતિર્જાનુજઙ્ઘસ્તથૈવ ચ।
કક્ષસેનશ્ચ રાજર્ષિર્યે ચાન્યે ચાનુકીર્તિતાઃ॥ 13-271-59 (92257)
કલ્યમુત્થાય યો નિત્યં સન્ધ્યે દ્વેઽસ્તમયોદયે।
પઠેચ્છુચિરનાવૃત્તઃ સ ધર્મફલભાગ્ભવેત્॥ 13-271-60 (92258)
દેવા દેવર્ષયશ્ચૈવ સ્તુતા રાજર્ષયસ્તથા।
પુષ્ટિમાયુર્યશઃ સ્વર્ગં વિધાસ્યન્તિ મમેશ્વરાઃ॥ 13-271-61 (92259)
મા વિઘ્નં મા ચ મે પાપં મા ચ મે પરિપન્થિનઃ।
ધ્રુવો જયો મે નિત્યઃ સ્યાત્પરત્ર ચ શુભા ગતિઃ॥ 13-271-62 (92260)
`પાલય ત્વં પ્રજાઃ સર્વાઃ શાન્તાત્મા ત્વનુશાસિતા।
દ્વૈપાયનઃ સ્વયંચક્ષુઃ કૃષ્ણસ્તેઽસ્તુ પરાયણમ્॥ 13-271-63 (92261)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-271-64x (7721)
ઇત્યુક્ત્વોપાસનાર્થાય વિરરામ મહામતિઃ॥' ॥ 13-271-64 (92262)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ એકસપ્તત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 271 ॥
અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 272
॥ શ્રીઃ ॥
13.272. અધ્યાયઃ 272
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરાય નિખિલધર્મોપદેશાનન્તરં સ્વાવસાનકાલાઽઽસત્ત્યવગમેન ભગવદ્ધ્યાનાય વાક્પ્રસારણાદુપરતે ભીષ્મે તંપ્રતિ વ્યાસેન યુધિષ્ઠિરસ્થ નગરગમનાભ્યનુજ્ઞાનચોદના॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ ભીષ્માશ્યનુજ્ઞયા સહકૃષ્ણાદિભિર્હાસ્તિનપુરપ્રવેશનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
જનમેજય ઉવાચ।
શરતલ્પગતે ભીષ્મે કૌરવાણાં ધુરન્ધરે।
શયાને વીરશયને પાણ્ડવૈઃ સમુપસ્થિતે॥ 13-272-1 (92263)
યુધિષ્ઠિરો મહાપ્રાજ્ઞો મમ પૂર્વપિતામહઃ।
ધર્માણામાગમં શ્રુત્વા વિદિત્વા સર્વસંશયાન્॥ 13-272-2 (92264)
દાનાનાં ચ વિધિં શ્રુત્વા ચ્છિન્નધર્માર્થસંશયઃ।
યદન્યદકરોદ્વિપ્ર તન્મે શંસિતુમર્હસિ॥ 13-272-3 (92265)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-272-4x (7722)
અભૂન્મુહૂર્તં સ્તિમિતં સર્વં તદ્રાજમણ્ડલમ્।
તૂષ્ણીંભૂતે તતસ્તસ્મિન્પટે ચિત્રમિવાર્પિતમ્॥ 13-272-4 (92266)
મુહૂર્તમિવ ચ ધ્યાત્વા વ્યાસઃક સત્યવતીસુતઃ।
નૃપં શયાનં ગાઙ્ગેયમિદમાહ વચસ્ત્વરન્॥ 13-272-5 (92267)
રાજન્પ્રકૃતિમાપન્નઃ કુરુરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
સહિતો ભ્રાતૃભિઃ સર્વૈઃ પાર્તિવૈશ્ચાનુયાયિભિઃ॥ 13-272-6 (92268)
ઉપાસ્તે ત્વાં નરવ્યાઘ્ર સહ કૃષ્ણેન ધીમતા।
તમિમં પુરયાનાય સમનુજ્ઞાતુમર્હસિ॥ 13-272-7 (92269)
એવમુક્તો ભગવતા વ્યાસેન પૃથિવીપતિઃ।
યુધિષ્ઠિરં સહામાત્યમનુજજ્ઞે નદીસુતઃ॥ 13-272-8 (92270)
ઉવાચ ચૈનં મધુરં નૃપં શાન્તનવો નૃપઃ।
પ્રવિશસ્વ પુરીં રાજન્ધર્મે ચ ધ્રિયતાં મનઃ॥ 13-272-9 (92271)
યજસ્વ વિવિધૈર્યજૈર્બહ્વન્નૈઃ સ્વાપ્તદક્ષિણૈઃ।
યયાતિરિવ રાજેન્દ્ર શ્રકદ્ધાદમપુરઃસરઃ॥ 13-272-10 (92272)
ક્ષત્રધર્મરતઃ પાર્થ પિતૄન્દેવાંશ્ચ તર્પય।
શ્રેયસા યોક્ષ્યસે ચૈવ વ્યેતુ તે માનસો જ્વરઃ॥ 13-272-11 (92273)
રઞ્જયસ્વ પ્રજાઃ સર્વાઃ પ્રકૃતીઃ પરિસાન્ત્વય।
સુહૃદઃ ફલસત્કારૈરર્ચયસ્વ યથાર્હતઃ॥ 13-272-12 (92274)
અનું ત્વાં તાત જીવન્તુ મિત્રાણિ સુહૃકદસ્તથા।
ચૈત્યસ્થાને સ્થિતં વૃક્ષં ફલવન્તમિવ દ્વિજાઃ॥ 13-272-13 (92275)
આગન્તવ્યં ચ ભવતા સમયે મમ પાર્થિવ।
વિનિવૃત્તે દિનકરે પ્રવૃત્તે ચોત્તરાયણે॥ 13-272-14 (92276)
તથેત્યુક્ત્વા ચ કૌન્તેયઃ સોભિવાદ્ય પિતામહમ્।
પ્રયયૌ સપરીવારો નગરં નાગસાહ્વયમ્॥ 13-272-15 (92277)
ધૃતરાષ્ટ્રં પુરસ્કૃત્ય ગાન્ધારીં ચ પતિવ્રતામ્।
સહ તૈર્ઋષિભિઃ સર્વૈર્ભ્રાતૃભિઃ કેશવેન ચ॥ 13-272-16 (92278)
પૌરજાનપદૈશ્ચૈવ મન્ત્રિવૃદ્ધૈશ્ચ પાર્થિવ।
પ્રવિવેશ કુરુશ્રેષ્ઠઃ પુરં વારણસાહ્વયમ્॥ ॥ 13-272-17 (92279)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ દાનધર્મપર્વણિ દ્વિસપ્તત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 272 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-272-7 તમિમં પુનરાગન્તુમિતિ થ.પાઠઃ॥ અથ ભીષસ્વર્ગારોહણપર્વ ॥ 2 ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 273
॥ શ્રીઃ ॥
13.273. અધ્યાયઃ 273
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ ભીષ્મસંસ્કારોપયોગિસમ્ભારપ્રસ્થાપનપૂર્વકં કૃષ્ણધૃતરાષ્ટ્રાદિભિઃસહ ભીષ્મસમીપં પ્રત્યાગમનમ્॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણાભિવાદનપૂર્વકં કૃષ્ણાદ્યાગમનં નિવેદિતેન ભીષ્મેણ સ્વસ્ય કૃષ્ણયાથાત્મ્યજ્ઞાનપ્રકાશનેન તત્પ્રણામસ્તુતિપૂર્વકં વ્યાસકૃષ્ણધૃતરાષ્ટ્રાદિભ્યઃ સ્વસ્ય પ્રાણોત્સર્ગાભ્યનુજ્ઞાનપ્રાર્થના॥ 2 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતઃ કુન્તીસુતો રાજા પૌરજાનપદં જનમ્।
પૂજયિત્વા યથાન્યાયમનુજજ્ઞે ગૃહાન્પ્રતિ॥ 13-273-1 (92280)
સાન્ત્વયામાસ નારીશ્ચ હતપુત્રા હતેશ્વરાઃ।
વિપુલૈરર્થદાનૈઃ સ તદા પાણ્ડુસુતો નૃપઃ॥ 13-273-2 (92281)
સોભિષિક્તો મહાપ્રાજ્ઞઃ પ્રાપ્ય રાજ્યં યુધિષ્ઠિરઃ।
અવસ્થાપ્ય નરશ્રેષ્ઠઃ સર્વાઃ સ્વપ્રકૃતીસ્તથા॥ 13-273-3 (92282)
દ્વિજેભ્યો બલમુખ્યેભ્યો નૈગમેભ્યશ્ચ સર્વશઃ।
પ્રતિગૃહ્યાશિષો મુખ્યાસ્તથા ધર્મભૃતાંવરઃ॥ 13-273-4 (92283)
ઉષિત્વા શર્વરીઃ શ્રીમાન્પઞ્ચાશન્નગરોત્તમે।
સમયં કૌરવાગ્ર્યસ્ય સસ્માર પુરુષર્ષભઃ॥ 13-273-5 (92284)
સ નિર્યયૌ જગપુરાદ્યજકૈઃ પરિવારિતઃ।
દૃષ્ટ્વા નિવૃત્તમાદિત્યં પ્રવૃત્તં ચોત્તરાયણમ્॥ 13-273-6 (92285)
ઘૃતં માલ્યં ચ ગન્ધાંશ્ચ ક્ષૌમાણિ ચ યુધિષ્ઠિરઃ।
ચન્દનાગરુમુખ્યાનિ તથા કાલગરૂણિ ચ॥ 13-273-7 (92286)
પ્રસ્થાપ્યચ પૂર્વં કૌન્તેયો ભીષ્મસંસ્કરણાય વૈ।
માલ્યાનિ ચ વરાર્હાણિ રત્નાનિ વિવિધાનિ ચ॥ 13-273-8 (92287)
ધૃતરાષ્ટ્રં પુરુસ્કૃત્ય ગાન્ધારીં ચ યશસ્વિનીમ્।
માતરં ચ પૃથાં ધામાન્ભ્રાતૄંશ્ચ પુરુષર્ષંભાન્॥ 13-273-9 (92288)
જનાર્દનેનાનુગતો વિદુરેણ ચ ધીમતા।
યુયુત્સુના ચ કૌરવ્યો યુયુધાનેન ચાભિભો॥ 13-273-10 (92289)
મહતા રાજભોગેન પારિબર્હેણ સંવૃતઃ।
સ્તૂયમાનો મહાતેજા ભીષ્મિસ્યાગ્નીનનુવ્રજન્॥ 13-273-11 (92290)
નિશ્ચક્રામ પુરાત્તસ્માદ્યથા દેવપતિસ્તથા।
આસસાદ કુરુક્ષેત્રે તતઃ શાન્તનવં નૃપઃ॥ 13-273-12 (92291)
ઉપાસ્યમાનં વ્યાસેન પારાશર્યેણ ધીમતા।
નારદેન ચ રાજર્ષે દેવલેનાસિતેન ચ॥ 13-273-13 (92292)
હતશિષ્ટૈર્નૃપૈસ્ચાન્યૈર્નાનાદેશસમાગતૈઃ।
રક્ષિભિશ્ચ મહાત્માનં રક્ષ્યમાણં સમન્તતઃ॥ 13-273-14 (92293)
શયાનં વીરશયને દદર્શ નૃપતિસ્તતઃ।
તતો રથાદવારોહદ્ધાતૃભિઃ સહ ધર્મરાટ્॥ 13-273-15 (92294)
અભિવાદ્યાથ કૌન્તેયઃ પિતામહમરિંદમમ્।
દ્વૈપાયનાદીન્વિપ્રાંશ્ચ તૈશ્ચ પ્રત્યભિનન્દિતઃ॥ 13-273-16 (92295)
ઋત્વિગ્ભિર્બ્રહ્મકલ્પૈશ્ચ ભ્રાતૃભિઃ સહ ધર્મજઃ।
આસાદ્ય શરતલ્પસ્થમૃષિભિઃ પરિવારિતમ્॥ 13-273-17 (92296)
અબ્રવીદ્ભરતશ્રેષ્ઠં ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
ભ્રાતૃભિઃ સહ કૌરવ્યઃ શયાનં નિમ્નગાસુતમ્॥ 13-273-18 (92297)
યુધિષ્ઠિરોઽહં નૃપતે નમસ્તે જાહ્નવીસુત।
શૃણોષિ ચેન્મહાબાહો બ્રૂહિ કિં કરવાણિ તે॥ 13-273-19 (92298)
પ્રાપ્તોસ્મિ સમયે રાજન્નગ્નીનાદાય તે વિભો।
આચાર્યાન્બ્રાહ્મણાંશ્ચૈવ ઋત્વિજો ભ્રાતરશ્ચ મે॥ 13-273-20 (92299)
પુત્રશ્ચ તે મહાતેજા ધૃતરાષ્ટ્રો જનેશ્વરઃ।
ઉપસ્થિતઃ સહામાત્યો વાસુદેવશ્ચ વીર્યવાન્॥ 13-273-21 (92300)
હતશિષ્ટાશ્ચ રાજાનઃ સર્વે ચ કુરુજાઙ્ગલાઃ।
તાન્પશ્ય નરશાર્દૂલ સમુન્મીલય લોચને॥ 13-273-22 (92301)
યચ્ચેહ કિઞ્ચિત્કર્તવ્યં તત્સર્વં પ્રાપિતં મયા।
યથોક્તં ભવતા કાલે સર્વમેવ ચ તત્કૃતમ્॥ 13-273-23 (92302)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-273-24x (7723)
એવમુક્તસ્તુ ગાઙ્ગેયઃ કુન્તીપુત્રેણ ધીમતા।
દદર્શ ભારતાન્સર્વાન્સ્થિતાન્સમ્પરિવાર્ય હ॥ 13-273-24 (92303)
તતશ્ચલવપુર્ભીષ્મઃ પ્રગૃહ્ય વિપુલં ભુજમ્।
ઓઘમેઘસ્વરો વાગ્મી કાલે વચનમબ્રવીત્॥ 13-273-25 (92304)
દિષ્ટ્યા પ્રાપ્તોસિ કૌન્તેય સહામાત્યો યુધિષ્ઠિર।
પરિવૃત્તો હિ ભગવાન્સહસ્રાંશુર્દિવાકરઃ॥ 13-273-26 (92305)
અષ્ટપઞ્ચાશતં રાત્ર્યઃ શયાનસ્યાદ્ય મે ગતાઃ।
શરેષુ નિશિતાગ્નેષુ યથા વર્ષશતં તથા॥ 13-273-27 (92306)
માઘોઽયં સમનુપ્રાપ્તો માસઃ પુણ્યો યુધિષ્ઠિર।
ત્રિભાગશેષઃ પક્ષોઽયં શુક્લો ભવિતુમર્હતિ॥ 13-273-28 (92307)
એવમુક્ત્વા તુ ગાઙ્ગેયો ધર્મપુત્રં યુધિષ્ઠિરમ્।
ધૃતરાષ્ટ્રમથામન્ત્ર્ય કાલે વચનમબ્રવીત્॥ 13-273-29 (92308)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-273-30x (7724)
રાજન્વિદિતધર્મોસિ સુનિર્ણીતાર્થસંશયઃ।
બહુશ્રુતા હિ તે વિપ્રા બહવઃ પર્યુપાસિતાઃ॥ 13-273-30 (92309)
વેદ શાસ્ત્રાણિ સૂક્ષ્માણિ ધર્માંશ્ચ મનુજેશ્વર।
વેદાંશ્ચ ચતુરઃ સર્વાન્ષડઙ્ગૈરુપબૃંહિતાન્॥ 13-273-31 (92310)
ન શોચિતવ્યં કૌરવ્ય ભવિતવ્યં હિ તત્તથા।
શ્રુતં દેવરહસ્યં તે કૃષ્ણદ્વૈપાયનાદપિ॥ 13-273-32 (92311)
યથા પાણ્ડોઃ સુતા રાજંસ્તથૈવ તવ ધર્મતઃ।
તાન્પાલય સ્થિતો ધર્મે ગુરુશુશ્રૂષણે રતાન્॥ 13-273-33 (92312)
ધર્મરાજો હિ શુદ્ધાત્મા નિદેશે સ્થાસ્યતે તવ।
આનૃશંસ્યપરં હ્યેન જાનામિ ગુરુવત્સલમ્॥ 13-273-34 (92313)
તવ પુત્રા દુરાત્માનઃ ક્રોધલોભપરાયણાઃ।
ઈર્ષ્યાભિભૂતા દુર્વૃત્તાસ્તાન્ન શોચિતુમર્હસિ॥ 13-273-35 (92314)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-273-36x (7725)
એતાવધુક્ત્વા વચનં ધૃતરાષ્ટ્રં મનીષિણમ્।
વાસુદેવં મહાબાહુમભ્યભાષય કૌરવઃ॥ 13-273-36 (92315)
ભીષ્મ ઉવાચ। 13-273-37x (7726)
ભગવન્દેવદેવેશ સુરાસુરનમસ્કૃત।
ત્રિવિક્રમ નમસ્તુભ્યં શઙ્ખચક્રગદાધર॥ 13-273-37 (92316)
વાસુદેવો હિરણ્યાત્મા પુરુષઃ સવિતા વિરાદ્।
જીવભૂતોઽનુરૂપસ્ત્વં પરમાત્મા સનાતનઃ॥ 13-273-38 (92317)
ત્વદ્ભક્તં ત્વદ્ગતિં શાન્તમુદારમપરિગ્રહમ્।
ત્રાયસ્વ પુણ્ડરીકાક્ષ પુરુષોત્તમ નિત્યશઃ।
અનુજાનીહિ માં કૃષ્ણ વૈકુણ્ઠ પુરુષોત્તમ॥ 13-273-39 (92318)
રક્ષ્યાશ્ચ તે પાણ્ડવેયા ભવાન્યેષાં પરાયણમ્।
ઉક્તવાનસ્મિ દુર્બદ્ધિં મન્દં દુર્યોધનં તદા॥ 13-273-40 (92319)
યતઃ કૃષ્ણસ્તતો ધર્મો યતો ધર્મસ્તતો જયઃ।
વાસુદેવેન તીર્થેન પુત્ર સંશામ્ય પાણ્ડવૈઃ॥ 13-273-41 (92320)
સન્ધાનસ્ય પરઃ કાલસ્તવેતિ ચ પુનઃપુનઃ।
ન ચ મે તદ્વચો મૂઢઃ કૃતવાન્સ સુમન્દધીઃ।
ઘાતયિત્વેહ પૃથિવીં તતઃ સ નિધનં ગતઃ॥ 13-273-42 (92321)
ત્વાં તુ જાનામ્યહં દેવં પુરાણમૃષિસત્તમમ્।
નરેણ સહિતં દેવ બદર્યાં સુચિરોષિતમ્॥ 13-273-43 (92322)
તથા મે નારદઃ પ્રાહ વ્યાસશ્ચ સુમહાતપાઃ।
નરનારાયણાવેતૌ સમ્ભૂતૌ મનુજેષ્વિતિ॥ 13-273-44 (92323)
સ માં ત્વમનુજાનીહિ કૃષ્ણ મોક્ષ્યે કલેવરમ્।
ત્વયાઽહં સમનુજ્ઞાતો ગચ્છેયં પરમાં ગતિમ્॥ 13-273-45 (92324)
વાસુદેવ ઉવાચ। 13-273-46x (7727)
અનુજાનામિ ભીષ્મ ત્વાં વસૂન્પ્રાપ્નુહિ પાર્થિવ।
ન તેઽસ્તિ વૃજિનં કિઞ્ચિચ્છુદ્ધાત્મૈશ્વર્યસંયુતઃ॥ 13-273-46 (92325)
પિતૃભક્તોસિ રાજર્ષે માર્કણ્ડેય ઇવાપરઃ।
તેન મૃત્યુસ્તવ વશે સ્થિતો ભૃત્ય ઇવાનતઃ॥ 13-273-47 (92326)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-273-48x (7728)
એવમુક્તસ્તુ ગાઙ્ગેયઃ પાણ્ડવાનિદમબ્રવીત્।
ધૃતરાષ્ટ્રમુખાંશ્ચાપિ સર્વાંશ્ચ સુહૃદસ્તથા॥ 13-273-48 (92327)
પ્રાણાનુત્સ્રષ્ટુમિચ્છામિ તત્રાનુજ્ઞાતુમર્હથ।
સત્યેષુ યતિતવ્યં વઃ સત્યં હિ પરમં બલમ્॥ 13-273-49 (92328)
આનૃશંસ્યપરૈર્ભાવ્યં સદૈવ નિયતાત્મભિઃ।
બ્રહ્મણ્યૈર્ધર્મશીલૈશ્ચ તપોનિત્યૈશ્ચ ભારતાઃ॥ 13-273-50 (92329)
ઇત્યુક્ત્વા સુહૃદઃ સર્વાંસ્તથા સમ્પૂજ્ય ચૈવ હ।
`ધનં બહુવિધં રાજન્દત્ત્વા નિત્યં દ્વિજાતિષુ।'
પુનરેવાબ્રવીદ્ધીમાન્યુધિષ્ઠિરમિદં વચઃ॥ 13-273-51 (92330)
બ્રાહ્મણાશ્ચૈવ તે નિત્યં પ્રાજ્ઞાશ્ચૈવ વિશેષતઃ।
આચાર્યા ઋત્વિજશ્ચૈવ પૂજનીયા જનાધિપ॥ ॥ 13-273-52 (92331)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે અનુશાસનપર્વણિ ભીષ્મસ્વર્ગારોહણપર્વણિ ત્રિસપ્તત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 273 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Footnotes
7-273-28 માસઃ સૌમ્ય ઇતિ ઝ.પાઠઃ। સૌમ્યશ્ચાન્દ્રઃ। માસસ્ય ચતુર્ભાગકરણે સાર્ધસપ્તતિથેરેકૈકભાગત્વાત્। અષ્ટમ્યર્ધસ્યાનતીતત્વેન પ્રથમભાગસ્ય વિદ્યમાનત્વાત્ ત્રિભાગશેષો ભવિતુમર્હતીત્યર્થઃ। તેનાદ્યાષ્ટમીત્યર્થઃ॥અનુશાસનપર્વ - અધ્યાય 274
॥ શ્રીઃ ॥
13.274. અધ્યાયઃ 274
અથ દાનધર્મપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Topics
ભીષ્મેણ ભગવદ્ધ્યાનપૂર્વકં સ્વશરીરમૂર્ધમધ્યોદ્ભેદનેન તેજો જ્વાલારૂપેણ સર્વાપરોક્ષમાકાશપ્રવેશનેન ક્ષણાદન્તર્ધાનમ્॥ 1 ॥ તતો ધૃતરાષ્ટ્રયુધિષ્ઠિરાદિબી રાજવૈભવેન ચિતારોપણેન વિધિવદગ્નિના સમુદ્દીપનમ્॥ 2 ॥ તતો ગઙ્ગામવગાહ્ય કૃતોદકેષુ યુધિષ્ઠિરાદિષુ મૂર્તીભૂય જલાદુદ્ગત્ય ભીષ્મંપ્રતિ સકરુણં વિલાપેન શોચન્તીં ગઙ્ગાંપ્રતિ કૃષ્ણાદિભિરાશ્વાસનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - Anushaasana Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવમુક્ત્વા કુરૂન્સર્વાન્ભીષ્મઃ શાન્તનવસ્તદા।
તૂષ્ણીં બભૂવ કૌરવ્યઃ સ મુહૂર્તમરિંદમ॥ 13-274-1 (92332)
ધારયામાસ ચાત્માનં ધારણાસુ યથાક્રમમ્।
તસ્યોર્ધ્વમગમન્પ્રાણાઃ સન્નિરુદ્ધા મહાત્મનઃ॥ 13-274-2 (92333)
ઇદમાશ્ચર્યમાસીચ્ચ મધ્યે તેષાં મહાત્મનામ્।
સહિતૈર્ઋષિભિઃ સર્વૈસ્તદા વ્યાસાદિભિઃ પ્રભો॥ 13-274-3 (92334)
યદ્યન્મુઞ્ચતિ ગાત્રં હિ સ શન્તનુસુતસ્તદા।
તત્તદ્વિશલ્યમભવદ્યોગયુક્તસ્ય વૈ ક્રમાત્।
ક્ષણેન પ્રેક્ષતાં તેષાં વિશલ્યઃ સોઽભવત્તદા॥ 13-274-4 (92335)
તદ્દૃષ્ટ્વા વિસ્મિતાઃ સર્વે વાસુદેવપુરોગમાઃ।
સહ તૈર્મુનિભિઃ સર્વૈસ્તદા વ્યાસાદિભિર્નૃપ॥ 13-274-5 (92336)
સન્નિરુદ્ધસ્તુ તેનાત્મા સર્વેષ્વાયતનેષુ ચ।
જગામ ભિત્ત્વા મૂર્ધાનં દિવમભ્યુત્પપાત હ॥ 13-274-6 (92337)
દેવદુન્દુભિનાદશ્ચ પુષ્પવર્ષૈઃ સહાભવત્।
સિદ્ધા બ્રહ્મર્ષયશ્ચૈવ સાદુસાધ્વિતિ હર્ષિતાઃ॥ 13-274-7 (92338)
મહોલ્કેવ ચ ભીષ્મસ્ય મૂર્ધદેશાજ્જનાધિપ।
નિઃસૃકત્યાકાશમાવિશ્ય ક્ષણેનાન્તરધીયત॥ 13-274-8 (92339)
એવં સ રાજશાર્દૂલ નૃપઃ શાન્તનવસ્તદા।
સમયુજ્યત લોકૈઃ સ્વૈર્ભરતાનાં કુલોદ્વહઃ॥ 13-274-9 (92340)
તતસ્ત્વાદાય દારૂણિ ગન્ધાંશ્ચ વિવિધાન્બહૂન્।
ચિતાં ચક્રુર્મહાત્માનઃ પાણ્ડવા વિદુરસ્તથા।
યુયુત્સુશ્ચાપિ કૌરવ્યં પ્રેક્ષકાસ્ત્વિતરેઽભવન્॥ 13-274-10 (92341)
યુધિષ્ઠિરશ્ચ ગાઙ્ગેયં ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ દુઃખિતૌ।
છાદયામાસતુરુભૌ ક્ષૌમેર્માલ્યૈશ્ચ કૌરવમ્॥ 13-274-11 (92342)
ધારયામાસ તસ્યાથ યુયુત્સુશ્છત્રમુત્તમમ્।
ચામરે વ્યજને શુભ્રે ભીમસેનાર્જુનાવુભૌ।
ઉષ્ણીષે પરિગૃહ્ણીતાં માદ્રીપુત્રાવુભૌ તથા॥ 13-274-12 (92343)
યુધિષ્ઠિરેણ સહિતો ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ પાદતઃ।
વૃદ્ધા સ્ત્રિયઃ કૌરવાણાં ભીષ્મં કુરુકુલોદ્વહમ્।
તાલવૃન્તાન્યુપાદાય પર્યવીજન્ત સર્વશઃ॥ 13-274-13 (92344)
તતોસ્ય વિદિવચ્ચક્રુઃ પિતૃમેધં મહાત્મનઃ।
યાજકા જુહુવુશ્ચાગ્નૌ જગુઃ સામાનિ સમાગાઃ॥ 13-274-14 (92345)
તતશ્ચન્દનકાષ્ઠૈશ્ચ તથા કાલીયકૈરપિ।
કાલાગુરુપ્રભૃતિભિર્ગન્ધૈશ્ચોચ્ચાવચ્ચૈસ્તથા॥ 13-274-15 (92346)
સમવચ્છાદ્ય ગાઙ્ગેયં સમ્પ્રજ્વાલ્ય હુતાશનમ્।
અપસવ્યમકુર્વન્ત ધૃતરાષ્ટ્રમુખાશ્ચિતામ્॥ 13-274-16 (92347)
સંસ્કૃત્ય ચ કુરુશ્રેષ્ઠં ગાઙ્ગેયં કુરુસત્તમાઃ।
જગ્મુર્ભાગીરથીં પુણ્યામૃષિજુષ્ટાં કુરૂદ્વહાઃ॥ 13-274-17 (92348)
અનુગમ્યમાના વ્યાસેન નારદેનાસિતેન ચ।
કૃષ્ણેન ભરતસ્ત્રીભિર્યે ચ પૌરાઃ સમાગતાઃ॥ 13-274-18 (92349)
ઉદકં ચક્રિરે સર્વે ગાઙ્ગેયસ્ય મહાત્મનઃ।
વિધિવત્ક્ષત્રિયશ્રેષ્ઠાઃ સ ચ સર્વો જનસ્તદા॥ 13-274-19 (92350)
તતો ભાગીરથી દેવી તનયસ્યોદકે કૃતે।
ઉત્થાય સલિલાત્તસ્માદ્રુદતી શોકવિહ્વલા।
પરિદેવયતી તત્ર કૌરકવાનભ્યભાષત॥ 13-274-20 (92351)
નિબોધત યથાવૃત્તમુચ્યમાનં મયા નૃપાઃ।
રાજવૃત્તેન સમ્પન્નઃ પ્રજ્ઞયાભિજનેન ચ।
સત્કર્તા કુરુવૃદ્ધાનાં પિતૃભક્તો દૃઢવ્રતઃ॥ 13-274-21 (92352)
જામદગ્ન્યેન રામેણ યઃ પુરા ન પરાજિતઃ।
દિવ્યૈરસ્ત્રૈર્મહાવીર્યઃ સ હતોઽદ્ય શિખણ્ડિના॥ 13-274-22 (92353)
અશ્મસારમયં નૂનં હૃદયં મમ પાર્થિવાઃ।
અપશ્યન્ત્યાઃ પ્રિયં પુત્રં યન્ન દીર્યતિ મેઽદ્ય વૈ॥ 13-274-23 (92354)
સમેતં પાર્થિવં ક્ષત્રં કાશિપુર્યાં સ્વયંપરે।
વિજિત્યૈકરથેનાજૌ કન્યાશ્ચાયં જહારહ॥ 13-274-24 (92355)
યસ્ય નાસ્તિ બલે તુલ્યઃ પૃથિવ્યામપિ કશ્ચન।
હતં શિખણ્ડિના શ્રુત્વા યન્ન દીર્યતિ મે મનઃ॥ 13-274-25 (92356)
જામદગ્ન્યઃ કુરુક્ષેત્રે યુધિ યેન મહાત્મના।
પીડિતો નાતિયત્નેન સ હતોઽદ્ય શિખણ્ડિના॥ 13-274-26 (92357)
એવંવિધં બહુ તદા વિલન્પતીં નહાનદીમ્।
આશ્વાસયામાસ તદા સામ્ના દામોદરો વિભુઃ॥ 13-274-27 (92358)
સમાશ્વસિહિ ભદ્રે ત્વં મા શુચઃ શુભદર્શને।
ગતઃ સ પરમં લોકં તવ પુત્રો ન સંશયઃ॥ 13-274-28 (92359)
વસુરેષ મહાતેજાઃ શાપદોષેણ શોભને।
માનુષત્વમનુપ્રાપ્તો નૈનં શોચિતુમર્હસિ॥ 13-274-29 (92360)
સ એષ ક્ષત્રધર્મેણ યુધ્યમાનો રણાજિરે।
ધનંજયેન નિહતો નૈષ દેવિ શિખણ્ડિના॥ 13-274-30 (92361)
ભીષ્મં હિ કુરુશાર્દૂલમુદ્યતેષુ મહારણે।
ન શક્તઃ સંયુગે હન્તું સાક્ષાદપિ શતક્રતુઃ॥ 13-274-31 (92362)
સ્વચ્છન્દતસ્તવ સુતો ગતઃ સ્વર્ગં શુભાનને।
ન શક્તા વિનિહન્તું હિ રણે તં સર્વદેવતાઃ॥ 13-274-32 (92363)
તસ્માન્મા ત્વં સરિચ્છ્રેષ્ઠે શોચસ્ય કુરુનન્દનમ્।
વસૂનેષ ગતો દેવિ પુત્રસ્તે વિજ્વરા ભવ॥ 13-274-33 (92364)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 13-274-34x (7729)
ઇત્યુક્તા સા તુ કૃષ્ણેન વ્યાસેન તુ સરિદ્વરા।
ત્યક્ત્વા શોકં મહારાજ સ્વં વાર્યવતતાર હ॥ 13-274-34 (92365)
સત્કૃત્ય તે તાં સરિતં તતઃ કૃષ્ણમુખા નૃપ।
અનુજ્ઞાતાસ્તયા સર્વે ન્યવર્તન્ત જનાધિપાઃ॥ ॥ 13-274-35 (92366)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે શતસાહસ્રિકાયાં સંહિતાયાં વૈયાસિક્યાં અનુશાસનપર્વણિ ભીષ્મસ્વર્ગારોહણપર્વણિ ચતુઃસપ્તત્યધિકદ્વિશતતમોઽધ્યાયઃ॥ 274 ॥ ઇતિ અનુશાસનપર્વ સમાપ્તમ્॥ 13 ॥