Kumbhaghonam Edition in Gujarati Script
16. આશ્રમવાસિકપર્વ
આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 001
॥ શ્રીઃ ॥
16.1. અધ્યાયઃ 001
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ રાજ્યપરિપાલનમ્॥ 1 ॥ કુન્તીદ્રૌપદ્યાદિભિર્ગાન્ધાર્યાં શ્વશ્રૂવદ્વર્તનમ્॥ 2 ॥ ભીમવર્જમર્જુનાદિભિર્યુધિષ્ઠિરશાસનેન વિશેષતો ધૃતરાષ્ટ્રાનુવર્તનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
શ્રીવેદવ્યાસાય નમઃ।
નારાયણં નમસ્કૃત્ય નરં ચૈવ નરોત્તમમ્।
દેવીં સરસ્વતીં વ્યાસં તતો જયમુદીરયેત્॥ 16-1-1 (97215)
જનમેજય ઉવાચ। 16-1-1x (8029)
પ્રાપ્ય પૈતામહં રાજ્યં મમ પૂર્વપિતામહાઃ।
કથમાસન્મહારાજે ધૃતરાષ્ટ્રે મહાત્મનિ॥ 16-1-1 (97216)
સ તુ રાજા હતામાત્યો હતપુત્રો નિરાશ્રયઃ।
કથમાસીદ્ધતૈશ્વર્યો ગાન્ધારી ચ તપસ્વિની॥ 16-1-2 (97217)
કિયન્તં ચૈવ કાલં તે મમ પૂર્વપિતામહાઃ।
સ્થિતા રાજ્યે મહાત્માનસ્તન્મે વ્યાખ્યાતુમર્હસિ॥ 16-1-3 (97218)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-1-4x (8030)
પ્રાપ્ય રાજ્યં મહાત્માનઃ પાણ્ડવા હતશત્રવઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રં પુરસ્કૃત્ય પૃથિવીં પર્યપાલયન્॥ 16-1-4 (97219)
ધૃતરાષ્ટ્રમુપાતિષ્ઠદ્વિદુરઃ સંજયસ્તથા।
વૈશ્યાપુત્રશ્ચ મેધાવી યુયુત્સુઃ કુરુસત્તમ॥ 16-1-5 (97220)
પાણ્ડવાઃ સર્વકાર્યેષુ પર્યપૃચ્ચન્ત તં નૃપમ્।
ચક્રુસ્તેનાભ્યનુજ્ઞાતા વર્ષાણિ દશ પઞ્ચ ચ॥ 16-1-6 (97221)
સદાઽભિગમ્ય તે વીરાઃ પર્યુપાસન્ત તં નૃપમ્।
પાદાભિવાદનં કૃત્વા ધર્મિરાજમતે સ્થિતાઃ॥ 16-1-7 (97222)
તે મૂર્ધ્નિ સમુપાઘ્રાતાઃ સર્વકાર્યાણિ ચક્રિરે।
કુન્તિભોજસુતા ચૈવ ગાન્ધારીમન્વવર્તત॥ 16-1-8 (97223)
દ્રૌપદી ચ સુભદ્રા ચ યાશ્ચાન્યાઃ પાણ્ડવસ્ત્રિયઃ।
સમાં વૃત્તિમવર્તન્ત તયોઃ શ્વશ્ર્વોર્યથાવિધિ॥ 16-1-9 (97224)
શયનાનિ મહાર્હાણિ વાસાંસ્યાભરણાનિ ચ।
રાજાર્હાણિ ચ સર્વાણિ ભક્ષ્યભોજ્યાન્યનેકશઃ॥ 16-1-10 (97225)
યુધિષ્ઠિરો મહારાજ ધૃતરાષ્ટ્રેઽભ્યુપાહરત્।
તથૈવ કુન્તી ગાન્ધાર્યાં ગુરુવૃત્તિમવર્તત॥ 16-1-11 (97226)
વિદુરઃ સંજયશ્ચૈવ યુયુત્સુશ્ચૈવ કૌરવ।
ઉપાસતે સ્મ તં વૃદ્ધં હતપુત્રં જનાધિપમ્॥ 16-1-12 (97227)
શ્યાલો દ્રોણસ્ય યશ્ચાસીદ્દયિતો બ્રાહ્મમો મહાન્।
સ ચ તસ્મિન્મહેષ્વાસઃ કૃપઃ સમભવત્તદા॥ 16-1-13 (97228)
વ્યાસશ્ચ ભગવાન્નિત્યમાસાંચક્રે નૃપેણ હ।
કથાઃ કુર્વન્પુરાણર્ષિર્દેવર્ષિપિતૃરક્ષસામ્॥ 16-1-14 (97229)
ધર્મયુક્તાનિ કાર્યાણિ વ્યવહારાન્વિતાનિ ચ।
ધૃતરાષ્ટ્રાભ્યનુજ્ઞાતો વિદુરસ્તાન્યકારયત્॥ 16-1-15 (97230)
સામન્તેભ્યઃ પ્રિયાણ્યસ્ય કાર્યાણિ સુબહૂન્યપિ।
પ્રાપ્યન્તેઽર્થેઃ સુલઘુભિઃ સુનયાદ્વિદુરસ્ય વૈ॥ 16-1-16 (97231)
અકરોદ્બન્ધમોક્ષં ચ વધ્યાનાં મોક્ષણં તથા।
ન ચ ધર્મસુતો રાજા કદાચિત્કિઞ્ચિદબ્રવીત્॥ 16-1-17 (97232)
વિહારયાત્રાસુ પુનઃ કુરુરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
સર્વાન્કામાનુપસ્થાપ્ય ધૃતરાષ્ટ્રે ન્યવેદયત્॥ 16-1-18 (97233)
આરાલિકાઃ સૂપકારા રાગષાડવિકાસ્તથા।
ઉપાતિષ્ઠન્ત રાજાનં ધૃતરાષ્ટ્રં યથાપુરમ્॥ 16-1-19 (97234)
વાસાંસિ ચ મહાર્હાણિ માલ્યાનિ વિવિધાનિ ચ।
ઉપાજહ્રુર્યથાકાલં ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પાણ્ડવાઃ॥ 16-1-20 (97235)
મૈરેયમધુમાંસાનિ પાનકાનિ લઘૂનિ ચ।
ચિત્રાન્ભક્ષ્યવિકારાંશ્ચ ચક્રુસ્તસ્ય યથા પુરા॥ 16-1-21 (97236)
યે ચાપિ પૃથિવીપાલાઃ સમાજગ્મુસ્તતસ્તતઃ।
ઉપાતિષ્ઠન્ત તે સર્વે કૌરવેન્દ્રં યથાપુરા॥ 16-1-22 (97237)
કુન્તી ચ દ્રૌપદી ચૈવ સાત્વતી ચ યશસ્વિની।
ઉલૂપી નાગકન્યા ચ દેવી ચિત્રાઙ્ગદા તથા॥ 16-1-23 (97238)
ધૃષ્ટકેતોશ્ચ ભગિની જરાસન્ધસુતા તથા।
એતાશ્ચાન્યાશ્ચ બહ્વ્યો વૈ યોષિતઃ પુરુષર્ષભ।
કિંકરાઃ પર્યુપાતિષ્ઠન્સર્વાઃ સુબલજાં તથા॥ 16-1-24 (97239)
યથા પુત્રવિયુક્તોઽયં ન કિઞ્ચિદ્દુઃખમાપ્નુયાત્।
ઇતિ તાનન્વશાદ્ભાતૄન્નિત્યમેવ યુધિષ્ઠિરઃ॥ 16-1-25 (97240)
એવં તે ધર્મરાજસ્ય શ્રુત્વા વચનમર્થવત્।
સવિશેષમવર્તન્તિ ભીમમેકં તદા વિના॥ 16-1-26 (97241)
ન હિ તત્તસ્ય વીરસ્ય હૃદયાદપસર્પતિ।
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય દુર્બુદ્ધ્યા યદ્વૃત્તં દ્યૂતમણ્ડલે॥ ॥ 16-1-27 (97242)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ પ્રથમોઽધ્યાયઃ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-1-2 ગાન્ધારી ચ યશસ્વિનીતિ ઝ.થ.પાઠઃ॥ 7-1-5 ઉપાતિષ્ઠદારાધિતવાન્॥ 7-1-9 સતાં વૃત્તિમવર્તન્તેતિ થ.પાઠઃ॥ 7-1-13 તસ્મિન્ધૃતરાષ્ટ્રે સમભવત્તન્નિકટે અભવત્॥ 7-1-14 વાસં ચક્રે નૃપેણ હેતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-1-16 પ્રભાવાદ્વિદુરસ્ય વૈ ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-1-19 અરયા શસ્ત્રવિશેષેણ લૂનં છિન્નં શાકાદિ અરાલુ તત્સંસ્કુર્વન્તિ તે આરાલિકાઃ શાકવિશેષકર્તારઃ રાગખાણ્ડવિકાસ્તથેતિ ઝ.પાઠઃ। રાગષાડવં પિપ્પલીશુઠીશર્કરોપેતો મુદ્ગયૂષસ્તત્કર્તારો રાગષાડવિકાઃ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 002
॥ શ્રીઃ ॥
16.2. અધ્યાયઃ 002
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ નાગરાણાં ધૃતરાષ્ટ્રાનુશાસનપૂર્વકં સહભ્રાતૃભિરપ્રમાદેન તત્પરિતોષણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવં સમ્પૂજિતો રાજા પાણ્ડવૈરંબિકાસુતઃ।
વિજહાર યથાપૂર્વમૃષિભિઃ પર્યુપસ્થિતઃ॥ 16-2-1 (97243)
બ્રહ્મદેયાગ્રહારાંશ્ચ પ્રદદૌ સ કુરૂદ્વહઃ।
તચ્ચ કુન્તીસુતો રાજા સર્વમેવાન્વમોદત॥ 16-2-2 (97244)
આનૃશંસ્યપરો રાજા પ્રીયમાણો યુધિષ્ઠિરઃ।
ઉવાચ સ તદા ભ્રાતૄનમાત્યાંશ્ચ મહીપતિઃ।
મયા ચૈવ ભવદ્ભિશ્ચ માન્ય એષ નરાધિપઃ॥ 16-2-3 (97245)
નિદેશે ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય યસ્તિષ્ઠતિ સ મે સુહૃત્।
વિપરીતશ્ચ મે શત્રુર્નિયમ્યશ્ચ ભવેન્નરઃ॥ 16-2-4 (97246)
પરિવૃત્તેષુ ચાહઃસુ પુત્રાણાં શ્રાદ્ધકર્મણિ।
દદૌ ચ રાજા વિત્તાનિ યાવદસ્ય ચિકીર્ષિતમ્॥ 16-2-5 (97247)
તતઃ સ રાજા કૌરવ્યો ધૃતરાષ્ટ્રો મહામનાઃ।
બ્રાહ્મણેભ્યો યથાર્હેભ્યો દદૌ વિત્તાન્યનેકશઃ॥ 16-2-6 (97248)
ધર્મિરાજશ્ચ ભીમશ્ચ સવ્યસાચી યમાવપિ।
તત્સર્વમન્વવર્તન્ત ધૃતરાષ્ટ્રવ્યપેક્ષયા॥ 16-2-7 (97249)
કથં નુ રાજા વૃદ્ધઃ સ પુત્રપૌત્રવધાર્દિતઃ।
શોકમસ્મત્કૃતં પ્રાપ્યિ ન મ્રિયેતેતિ ચિન્ત્ય તે॥ 16-2-8 (97250)
યાવદ્ધિ કુરુવીરસ્ય જીવત્પુત્રસ્ય વૈ સુખમ્।
તાવત્સુખમવાપ્નોતિ ભોગાંશ્ચૈવ વ્યવસ્થિતાન્॥ 16-2-9 (97251)
તતસ્તે સહિતાઃ પઞ્ચ ભ્રાતરઃ પાણ્ડુનન્દનાઃ।
તથાશીલાઃ સમાતસ્થુર્ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય શાસને॥ 16-2-10 (97252)
ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ તાન્સર્વાન્વિનીતાન્નિયમે સ્થિતાન્।
શિષ્યવૃત્તિં સમાપન્નાન્ગુરુવત્પ્રત્યપદ્યત॥ 16-2-11 (97253)
ગાન્ધારી ચૈવ પુત્રાણાં વિવિધૈઃ શ્રાદ્ધકર્મભિઃ।
આનૃણ્યમગમત્કામાન્વિપ્રેભ્યઃ પ્રતિપાદ્ય સા॥ 16-2-12 (97254)
એવં ધર્મભૃતાંશ્રેષ્ઠો ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો ધીમાન્પૂજયામાસં તં નૃપમ્॥ 16-2-13 (97255)
સ રાજા સુમહાતેજા વૃદ્ધઃ કુરુકુલોદ્વહઃ।
ન દદર્શ તદા કિઞ્ચિદપ્રિયં પાણ્ડુનન્દને॥ 16-2-14 (97256)
વર્તમાનેષુ સદ્વૃત્તિં પાણ્ડવેષુ મહાત્મસુ।
પ્રીતિમાનભવદ્રાજા ધૃતરાષ્ટ્રોંઽબિકાસુતિઃ॥ 16-2-15 (97257)
સૌબલેયી ચ ગાન્ધારી પુત્રશોકમપાસ્ય તમ્।
સદૈવ પ્રીતિમત્યાસીત્તનયેષુ નિજેષ્વિવ॥ 16-2-16 (97258)
પ્રિયાણ્યેવ તુ કૌરવ્યો નાપ્રિયાણિ કુરૂદ્વહઃ।
વૈચિત્રવીર્ય નૃપતૌ સમાચરત સર્વદા॥ 16-2-17 (97259)
યદ્યદ્બ્રૂતે ચ કિઞ્ચિત્સ ધૃતરાષ્ટ્રો જનાધિપઃ।
ગુરુ વા લઘુ વા કાર્યં ગાન્ધારી ચ તપસ્વિની॥ 16-2-18 (97260)
તં સ રાજા મહારાજ પાણ્ડવાનાં ધુરંધરઃ।
પૂજયિત્વા વચસ્તત્તદકાર્ષીત્પરવીરહા॥ 16-2-19 (97261)
તેન તસ્યાભવત્પ્રીતો વૃત્તેન સ નરાધિપઃ।
અન્વતપ્યત સંસ્મૃત્ય પુત્રં તં મન્દચેતસમ્॥ 16-2-20 (97262)
સદા ચ પ્રાતરુત્થાય કૃતજપ્યઃ શુચિર્નૃપઃ।
આશાસ્તે પાણ્ડુપુત્રાણાં સમરેષ્વપરાજયમ્॥ 16-2-21 (97263)
બ્રાહ્મણાન્સ્વસ્તિવાચ્યાથ હુત્વા ચૈવ હુતાશનમ્।
આયૂંષિ પાણ્ડુપુત્રાણામાશંસત નરાધિપઃ॥ 16-2-22 (97264)
ન તાં પ્રીતિં પરામાપ પુત્રેભ્યઃ સ તદા પુરા।
યાં પ્રીતિં પાણ્ડુપુત્રેભ્યઃ સદાઽવાપ નરાધિપઃ। 16-2-23 (97265)
બ્રાહ્મણાનાં યથા વૃત્તઃ ક્ષત્રિયાણાં યથાવિધઃ।
તથા વિટ્શૂદ્રસઙ્ઘાનામભવત્સ પ્રિયસ્તદા॥ 16-2-24 (97266)
યચ્ચ કિઞ્ચિત્તદા પાપં ધૃતરાષ્ટ્રસુતૈઃ કૃતમ્।
અકૃત્વા હૃદિ તત્પાપં તં નૃપં સોન્વવર્તત॥ 16-2-25 (97267)
યઃ કશ્ચિદપિ યત્કિઞ્ચિત્પ્રમાદાદંબિકાસુતે।
કુરુતે દ્વેષ્યતામેતિ સ કૌન્તેયસ્ય ધીમતઃ॥ 16-2-26 (97268)
ન રાજ્ઞો ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ન ચ દુર્યોધનસ્ય વૈ।
ઉવાચ દુષ્કૃતં કશ્ચિદ્યુધિષ્ઠિરભયાન્નરઃ॥ 16-2-27 (97269)
ધૃત્યા તુષ્ટો નરેન્દ્રઃ સ ગાન્ધારી વિદુરસ્તથા।
અજાતશત્રોર્વૃત્તેન ન તુ ભીમસ્ય પાર્થિવઃ॥ 16-2-28 (97270)
અન્વવર્તત ભીમોપિ નિશ્ચિતો ધર્મજં નૃપમ્।
ધૃતરાષ્ટ્રં ચ સમ્પ્રેક્ષ્ય સદા ભવતિ દુર્મનાઃ॥ 16-2-29 (97271)
રાજાનમનુવર્તન્ત ધર્મપુત્રમમિત્રહા।
અન્વવર્તત સંક્રુદ્ધો હૃદયેન પરાઙ્મુખઃ॥ ॥ 16-2-30 (97272)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ દ્વિતીયોઽધ્યાયઃ॥। 2 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-2-4 નિરસ્યશ્ચ ભવેન્નર ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 003
॥ શ્રીઃ ॥
16.3. અધ્યાયઃ 003
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
ભીમસેનપરુષભાષણશ્રવણાન્નિર્વેદમુપગતવતા ધૃતરાષ્ટ્રેણિ સહગાન્ધાર્યા વનગમનાધ્યવસાયઃ॥ 1 ॥ તથા સકલપૌરાનયનેન તેષુ સ્વાધ્યવસાયનિવેદનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
યુધિષ્ઠિરસ્ય નૃપતેર્દુર્યોધનપિતુસ્તદા।
નાન્તરં દદ્દશૂ રાજ્યે પુરુષાઃ પ્રણયં પ્રતિ॥ 16-3-1 (97273)
યદા તુ કૌરવો રાજા પુત્રં સસ્માર બાલિશમ્।
તદા ભીમં હૃદા રાજન્નપધ્યાતિ સ પાર્થિવઃ॥ 16-3-2 (97274)
કૌરવશ્ચૈવ ભીમશ્ચ હૃદાઽન્યોન્યમવર્તતામ્।
ધ્યાયન્તૌ શ્લક્ષ્ણયા વાચા ત્વન્યોન્યમભિતિષ્ટિતાં 16-3-3 (97275)
અપ્રકાશં વ્યલીકાનિ ચકારાસ્ય વૃકોદરઃ।
આજ્ઞાં પ્રત્યહરચ્ચાપિ કૃતકૈઃ પુરુષૈઃ સદા॥ 16-3-4 (97276)
સ્મરન્દુર્મન્ત્રિતં તસ્ય વૃત્તાન્યપ્યસ્ય કાનિચિત્।
`અસકૃચ્ચાપ્યુવાચેદં હતાસ્તે મન્દચેતસઃ॥' 16-3-5 (97277)
અથ ભીમઃ સુહૃન્મધ્યે બાહુશબ્દં તથાઽકરોત્।
સંશ્રવે ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ગાન્ધાર્યાશ્ચાપ્યમર્ષણઃ॥ 16-3-6 (97278)
સ્મૃત્વા દુર્યોધનં શત્રું કર્ણદુઃખાસનાવપિ।
પ્રોવાચેદં સુસંરબ્ધો ભીમઃ સપરુષં વચઃ॥ 16-3-7 (97279)
અન્ધસ્ય નૃપતેઃ પુત્રા મયા પરિઘવાહુના।
નીતા લોકમમું સર્વે નાનાશસ્ત્રાસ્ત્રયોધિનઃ॥ 16-3-8 (97280)
ઇમૌ તૌ પરિઘપ્રખ્યૌ ભુજૌ મમ દુરાસદૌ।
યયોરન્તરમાસાદ્ય ધાર્તરાષ્ટ્રાઃ ક્ષયં ગતાઃ॥ 16-3-9 (97281)
તાવિમૌ ચન્દનેનાકૌ વન્દનીયૌ ચ મે ભુજૌ।
યાભ્યાં દુર્યોધનો નીતઃ ક્ષયં સસુતબાન્ધવઃ॥ 16-3-10 (97282)
એતાસ્ચાન્યાશ્ચ વિવિધાઃ શલ્યભુતા નરાધિપઃ।
વૃકોદરસ્ય તા વાચઃ શ્રુત્વા નિર્વેદમાગમત્॥ 16-3-11 (97283)
સા ચ બુદ્ધિમતી દેવી કાલપર્યાયવેદિની।
ગાન્ધારી સર્વધર્મજ્ઞા તાન્યલીકાનિ શુશ્રુવે।
`કુન્તીં વર્યા તુ સંવીક્ષ્ય શાપે નાસ્યાકરોન્મતિ' 16-3-12 (97284)
તતઃ પઞ્ચદશે વર્ષે સમતીતે નરાધિપઃ।
રાજા નિર્વેદમાપેદે ભીમવાગ્બાણપીડિતઃ॥ 16-3-13 (97285)
`સુખાસક્તં કૃચ્છ્રપરં જ્ઞાત્વા ચૈવ યુધિષ્ઠિરમ્।
તપોયોગાત્તપસ્તપ્તું મનશ્ચક્રે મહામતિઃ॥' 16-3-14 (97286)
નાન્વબુધ્યત તદ્રાજા કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
શ્વેતાશ્વોવાઽથકુન્તી વા દ્રૌપદી વા યશસ્વિની॥ 16-3-15 (97287)
માદ્રીપુત્રૌ ચ ભીમસ્ય મતં તાવન્વવર્તતામ્।
રાજ્ઞસ્તુ ચિત્તં રક્ષન્તૌ નોચતુઃ સ્વયમપ્રિયમ્॥ 16-3-16 (97288)
તતઃ સમાનયામાસ ધૃતરાષ્ટ્રઃ સુહૃજ્જનમ્।
બાષ્પસંદિગ્ધમત્યર્થમિદમાહ ચ તાન્ભૃશમ્॥ 16-3-17 (97289)
વિદિતં ભવતામેતદ્યથા વૃત્તઃ કુરુક્ષયઃ।
મમાપરાધાત્તત્સર્વમિતિ જ્ઞેયં તુ કૌરવાઃ॥ 16-3-18 (97290)
યોઽહં દુષ્ટમતિં મન્દો જ્ઞાતીનાં ભયવર્ધનમ્।
દુર્યોધનં કૌરવાણામાધઇપત્યેઽભ્યષેચયમ્।
યચ્ચાહં વાસુદેવસ્ય નાશ્રૌષં વાક્યમર્થવત્॥ 16-3-19 (97291)
વધ્યતાં સાધ્વયં પાપઃ સામાત્ય ઇતિ દુર્મતિઃ।
પુત્રસ્નેહાભિભૂતસ્તુ હિતમુક્તો મનીષિભિઃ॥ 16-3-20 (97292)
વિદુરેણાથ ભીષ્મેણ દ્રોણેન ચ કૃપેણ ચ।
પદેપદે ભગવતા વ્યાસેન ચ મહાત્મના।
સંજયેનાથ ગાન્ધાર્યા તદિદં તપ્યતે મયા॥ 16-3-21 (97293)
યચ્ચાહં પાણ્ડુપુત્રેષુ ગુણવત્સુ મહાત્મસુ।
ન ન્યસ્તવાઞ્શ્રિયં દીપ્તાં પિતૃપૈતામહીમિમામ્॥ 16-3-22 (97294)
વિનાશં પશ્યમાનો હિ સર્વરાજ્ઞાં ગદાગ્રજઃ।
એતચ્છ્રેયસ્તુ પરમમમન્યત જનાર્દનઃ॥ 16-3-23 (97295)
સોહમેતાન્યલીકાનિ દુર્વૃત્તાન્યાત્મનસ્તદા।
હૃદયે શલ્યભૂતાનિ ધારયામિ સહસ્રશઃ॥ 16-3-24 (97296)
વિશેષતસ્તુ દહ્યામિ વર્ષે પઞ્ચદશેઽદ્ય વૈ।
અસ્ય પાપસ્ય શુદ્ધ્યર્થં નિયતોસ્મિ સુદુર્મતિઃ॥ 16-3-25 (97297)
ચતુર્થે નિયતે કાલે કદાચિદપિ ચાષ્ટમે।
તૃષ્ણાવિનયનં ભુઞ્જે ગાન્ધારી વેદ તન્મમ॥ 16-3-26 (97298)
કરોત્યાહારમિતિ માં સર્વઃ પરિજનઃ સદા।
યુધિષ્ઠિરભયાદેતિ ભૃશં તપ્યતિ પાણ્ડવઃ॥ 16-3-27 (97299)
ભૂમૌ શયે જપ્યપરો દર્ભષ્વજિનસંવૃતઃ।
નિયમવ્યપદેશેન ગાન્ધારી ચ યશસ્વિની॥ 16-3-28 (97300)
અહં પુત્રશતં વીરં સઙ્ગ્રામેષ્વપલાયિનમ્।
નાનુતપ્યે હતં તત્ર ક્ષત્રધર્મં હિ તં વિદુઃ॥ 16-3-29 (97301)
ઇત્યુક્ત્વા ધર્મરાજાનમભ્યભાષત કૌરવઃ।
ભદ્રં તે યાદવીમાતર્વચશ્ચેદં નિબોધ મે॥ 16-3-30 (97302)
સુખમધ્યુષિતઃ પુત્ર ત્વયા સુપરિપાલિતઃ।
મયા દાનાનિ દત્તાનિ શ્રાદ્ધાનિ ચ પુનઃપુનઃ॥ 16-3-31 (97303)
પ્રકૃષ્ટં ચ મયા પુત્ર પુણ્યં ચીર્ણં યથાબલમ્।
ગાન્ધારી હતપુત્રેયં ધૈર્યેણોદીક્ષતે ચ મામ્॥ 16-3-32 (97304)
દ્રૌપદ્યા હ્યપકર્તારસ્તવ ચૈશ્વર્યહારિણઃ।
સમતીતા નૃશંસાસ્તે સ્વધર્મેણ હતા યુધિ॥ 16-3-33 (97305)
ન તેષુ પ્રતિકર્તવ્યં પશ્યામિ કુરુનન્દન।
સર્વે શસ્ત્રજિતાઁલ્લોકાન્ગતાસ્તેઽભિમુખં હતાઃ॥ 16-3-34 (97306)
આત્મનસ્તુ હિતં પુણ્યં પ્રતિકર્તવ્યમદ્ય તે।
ગાન્ધાર્યાશ્ચૈવ રાજેન્દ્ર તદનુજ્ઞાતુમર્હસિ॥ 16-3-35 (97307)
ત્વં તુ શસ્ત્રભૃતાં શ્રેષ્ઠઃ સતતં ધર્મવત્સલઃ।
રાજા ગુરુઃ પ્રાણભૃતાં તસ્માદેતદ્બ્રવીમ્યહમ્॥ 16-3-36 (97308)
અનુજ્ઞાતસ્ત્વયા વીર સંશ્રયેયં વનાન્યહમ્।
ચીરવલ્કલભૃદ્રાજન્ગાન્ધાર્યા સહિતોઽનયા॥ 16-3-37 (97309)
તવાશિષઃ પ્રયુઞ્જાનો ભવિષ્યામિ વનેચરઃ।
ઉચિતં નઃ કુલે તાત સર્વેષાં ભરતર્ષભ।
પુત્રેષ્વૈશ્ચર્યમાધાય વયસોન્તે વનં નૃપ॥ 16-3-38 (97310)
તત્રાહં વાયુભક્ષો વા નિરાહારોપિ વા વસન્।
પત્ન્યા સહાનયા વીર ચરિષ્યામિ તપઃ પરમ્॥ 16-3-39 (97311)
ત્વં ચાપિ ફલભાક્તાત તપસઃ પાર્થિવો હ્યસિ।
ફલભાજો હિ રાજાનઃ કલ્યાણસ્યેતરસ્ય વા॥ ॥ 16-3-40 (97312)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ તૃતીયોઽધ્યાયઃ॥ 3 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-3-3 તથૈવ ભીમસેનોઽપિ ધૃતરાષ્ટ્રં જનાધિપમ્। નામર્ષયત રાજેન્દ્રિ સદૈવ દુષ્ટવદ્ધૃદેતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-3-24 સોહમેતાન્યતીતાનીતિ ક.પાઠઃ॥ 7-3-26 તૃષ્ણવિનયનં તૃષામાત્રાપહં મણ્ડદિ નતુ ક્ષુદ્વ્યાધિહરમ્॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 004
॥ શ્રીઃ ॥
16.4. અધ્યાયઃ 004
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
ધુતરાષ્ટ્રેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સ્વસ્ય વનગમનાભ્યનુજ્ઞાનપ્રાર્થના॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ ધૃતરાષ્ટ્રાનુશોચનપૂર્વકં તત્પ્રતિષેધને વ્યાસેન યુધિષ્ઠિરચોદનાય તત્રાગમનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
ન માં પ્રીણયતે રાજ્યં ત્વય્યેવં દુઃખિતે નૃપ।
દિઙ્મામસ્તુ સુદુર્બુદ્ધિં રાજ્યસક્તં પ્રમાદિનમ્॥ 16-4-1 (97313)
ગૃહે વસન્તં દુઃખાર્તમુપવાસકૃશં ભૃશમ્।
યતાહારં ક્ષિતિશયં નાવિદં ભ્રાતૃભિઃ સહ॥ 16-4-2 (97314)
અહોસ્મિ વઞ્ચિતો મૂઢો ભવતા ગૂઢબુદ્ધિના।
વિસ્વાસયિત્વા પૂર્વં માં યદિદં દુઃખમશ્નુથા॥ 16-4-3 (97315)
કિં મે રાજ્યેન ભોગૈર્વા કિં યજ્ઞૈઃ કિં સુખેન વા।
યસ્ય મે ત્વં મહીપાલ દુખાન્યેતાન્યવાપ્તવાન્॥ 16-4-4 (97316)
પીડિતં ચાપિ જાનામિ રાજ્યમાત્માનમેવ ચ।
અનેન વચસા તેઽદ્ય દુઃખિતસ્ય જનેશ્વરઃ॥ 16-4-5 (97317)
ભવાન્પિતા ભવાન્માતા ભવાન્નઃ પરમો ગુરુઃ।
ભવતા વિપ્રહીણા વૈ ક્વનુ તિષ્ઠામહે વયમ્॥ 16-4-6 (97318)
ઔરસો ભવતઃ પુત્રો યુયુત્સુર્નૃપસત્તમ।
અસ્તુ રાજા મહારાજ યમન્યં મન્યતે ભવાન્॥ 16-4-7 (97319)
અહં વનં ગમિષ્યામિ ભવાન્રાજા પ્રશાસ્ત્વિદમ્।
નમામયશસા દગ્ધં ભૂયસ્ત્વં દગ્ધુમર્હસિ॥ 16-4-8 (97320)
નાહં રાજા ભવાન્રાજા ભવતા પરવાનહમ્।
કથં ગુરું ત્વાં ધર્મજ્ઞમનુજ્ઞાતુમિહોત્સહે॥ 16-4-9 (97321)
ન મન્યુર્હૃદિ નઃ કશ્ચિત્સુયોધનકૃતેઽનઘ।
ભવિતવ્યં તથા તદ્ધિ વયં ચાન્યે ચ મોહિતાઃ॥ 16-4-10 (97322)
વયં પુત્રા હિ ભવોત યથા દુર્યોધનાદયઃ।
ગાન્ધારી ચૈવ કુન્તી ચ નિર્વિશેષે મતે મમ॥ 16-4-11 (97323)
સ માં ત્વં યદિ રાજેન્દ્ર પરિત્યજ્ય ગમિષ્યસિ।
પૃષ્ઠતસ્ત્વનુયાસ્યામિ સત્યમાત્માનમાલભે॥ 16-4-12 (97324)
ઇયં હિ વસુસંપૂર્ણા મહી સાગરમેખલા।
ભવતા વિપ્રહીણસ્ય ન મે પ્રીતિકરી ભવેત્॥ 16-4-13 (97325)
ભવદીયમિદં સર્વં શિરસા ત્વાં પ્રસાદયે।
ત્વદધીનાઃ સ્મ રાજેન્દ્ર વ્યેતુ તે માનસો જ્વરઃ॥ 16-4-14 (97326)
ભવિતવ્યમનુપ્રાપ્તો મન્યે ત્વં વસુધાધિપ।
દિષ્ટ્યા શુશ્રૂષમાણસ્ત્વાં મોક્ષિષ્યે મનસો જ્વરં॥ 16-4-15 (97327)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 16-4-16x (8031)
તાપસ્યે મે મનસ્તાત વર્તતે કુરુનન્દન।
ઉચિતં ચ કુલેઽસ્માકમરણ્યગમનં પ્રભો॥ 16-4-16 (97328)
ચિરમધ્યુષિતઃ પુત્ર ચિરં શુશ્રૂષિતસ્ત્વયા।
વૃદ્ધં મામપ્યનુજ્ઞાતુમર્હસિ ત્વં નરાધિપ॥ 16-4-17 (97329)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-4-18x (8032)
ઇત્યુક્ત્વા ધર્મરાજાનં વેપમાનં કૃતાઞ્જલિમ્।
ઉવાચ વિદુરં રાજા ધૃતરાષ્ટ્રોંઽબિકાસુતઃ॥ 16-4-18 (97330)
સંજયં ચ મહાત્માનં કૃપં ચાપિ મહારથમ્।
અનુનેતુમિહેચ્છામિ ભવદ્ભિર્વસુધાધિપમ્॥ 16-4-19 (97331)
મ્લાયતે મે મનો હીદં મુખં ચ પરિશુષ્યતિ।
વયસા ચ પ્રકૃષ્ટેન વાગ્વ્યાયામેન ચૈવ હ॥ 16-4-20 (97332)
ઇત્યુક્ત્વા સ તુ ધર્માત્મા વૃદ્ધો રાજા કુરૂદ્વહઃ।
ગાન્ધારીં શિશ્રિયે ધીમાન્સહસૈવ ગતાસુવત્॥ 16-4-21 (97333)
તં તુ દૃષ્ટ્વા સમાસીનં વિસંજ્ઞમિવ કૌરવમ્।
આર્તિં રાજાઽગમત્તીવ્રાં કૌન્તેયઃ પરવીરહા॥ 16-4-22 (97334)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 16-4-23x (8033)
યસ્ય નાગસહસ્રેણ શતસઙ્ખ્યેન વૈ બલમ્।
સોયં નારીં વ્યપાશ્રિત્ય શેતે રાજા ગતાસુવત્॥ 16-4-23 (97335)
આયસી પ્રતિમા યેન ભીમસેનસ્ય સા પુરા।
ચૂર્ણીકૃતા બલવતા સોબલામાશ્રિતઃ સ્ત્રિયમ્॥ 16-4-24 (97336)
ધિગસ્તુ મામધર્મજ્ઞં ધિગ્બુદ્ધિં ધિક્ચ મે શ્રુતમ્।
યત્કૃતે પૃથિવીપાલઃ શેતેઽયમતથોચિતઃ॥ 16-4-25 (97337)
અહમપ્યુપવત્સ્યામિ યથૈવાયં ગુરુર્મમ।
યદિ રાજા ન ભુઙ્ક્તેઽયં ગાન્ધારી ચ યશસ્વિની॥ 16-4-26 (97338)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-4-27x (8034)
તતોસ્ય પાણિના રાજઞ્જલશીતેન પાણ્ડવઃ।
ઉરો મુખં ચ શનકૈઃ પર્યમાર્જત ધર્મવિત્॥ 16-4-27 (97339)
તેન રત્નૌષધિમતા પુણ્યેન ચ સુગન્ધિના।
પાણિસ્પર્શેન રાજ્ઞઃ સ રાજા સંજ્ઞામવાપ હ॥ 16-4-28 (97340)
સ્પૃશન્તં પાણિના ભૂયઃ પરિષ્યજ્ય ચ પાણ્ડવમ્।
`ઉવાચ રાજા ધર્મજ્ઞો ધૃતરાષ્ટ્રઃ શુભં વચઃ॥' 16-4-29 (97341)
જીવામીવાતિસંસ્પર્શાત્તવ રાજીવલોચન।
મૂર્ધાનં ચ તવાઘ્રાતુમિચ્છામિ મનુજાધિપ।
પાણિભ્યાં હિ પરિસ્પ્રષ્ટું પ્રાણાનાં હિતમાત્મનિ॥ 16-4-30 (97342)
અષ્ટમો હ્યદ્ય કાલોઽયમાહારસ્ય કૃતસ્ય મે।
યેનાહં કુરુશાર્દૂલ શક્નોમિ ન વિચેષ્ટિતુમ્॥ 16-4-31 (97343)
વ્યાયામશ્ચાયમત્યર્થં કૃતસ્ત્વામભિયાચતા।
તતો ગ્લાનમનાસ્તાન નષ્ટસંજ્ઞ ઇવાભવમ્॥ 16-4-32 (97344)
તવામૃતસુખસ્પર્શં હસ્તસ્પર્શમિમં પ્રભો।
લબ્ધ્વા સંજીવિતોસ્મીતિ મન્યે કુરુકુલોદ્વહ॥ 16-4-33 (97345)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-4-34x (8035)
એવમુક્તસ્તુ કૌન્તેયઃ પિત્રા જ્યેષ્ઠેન ભારત।
પસ્પર્શ સર્વગાત્રેષુ સ્નેહાર્દ્રસ્તં શનૈસ્તદા॥ 16-4-34 (97346)
ઉપલભ્ય તતઃ પ્રાણાન્ધૃતરાષ્ટ્રો મહીપતિઃ।
બાહુભ્યાં સમ્પરિષ્વજ્ય મૂર્ધ્ન્યાજિઘ્રત પાણ્ડવમ્॥ 16-4-35 (97347)
વિદુરાદયશ્ચ તે સર્વે રુરુદુર્દુઃખિતા ભૃશમ્।
અતિદુઃખાત્તુ રાજાનં નોચુઃ કિઞ્ચન પાણ્ડવમ્॥ 16-4-36 (97348)
ગાન્ધારી ત્વેવ ધર્મજ્ઞા મનસોદ્વહતી ભૃશમ્।
દુઃખાન્યધારયદ્રાજન્મૈવમિત્યેવ ચાબ્રવીત્॥ 16-4-37 (97349)
ઇતરાસ્તુ સ્ત્રિયઃ સર્વાઃ કુન્ત્યા સહ સુદઃખિતાઃ।
નેત્રૈરાગતવિક્લેદૈઃ પરિવાર્ય સ્થિતાઽભવન્॥ 16-4-38 (97350)
અથાબ્રવીત્પુનર્વાક્યં ધૃતરાષ્ટ્રો યુધિષ્ઠિરમ્।
અનુજાનીહિ માં રાજંસ્તાપસ્યે ભરતર્ષભ॥ 16-4-39 (97351)
ગ્લાયતે મે મનસ્તાત ભૂયોભૂયઃ પ્રજલ્પતઃ।
ન મામતઃ પરં પુત્ર પરિક્લેષ્ટુમિહાર્હસિ॥ 16-4-40 (97352)
તસ્મિંસ્તુ કૌરવેન્દ્રે તં તથા બ્રુવતિ પાણ્ડવમ્।
સર્વેષામવરોધાનામાર્તનાદો મહાનભૂત્॥ 16-4-41 (97353)
દૃષ્ટ્વા કૃશં વિવર્ણં ચ રાજાનમતથોચિતમ્॥
ઉપવાસપરિશ્રાન્તં ત્વગસ્થિપરિવારિતમ્॥ 16-4-42 (97354)
ધર્મપુત્રઃ સ્વપિતરં પરિષ્વજ્ય મહાપ્રભુમ્।
શોકજં બાષ્પમુત્સૃજ્યિ પુનર્વચનમબ્રવીત્॥ 16-4-43 (97355)
ન કામયે નરશ્રેષ્ઠ જીવિતં પૃથિવીં તથા।
યથા તવ પ્રિયં રાજંશ્ચિકીર્ષામિ પરંતપ॥ 16-4-44 (97356)
યદિ ચાહમનુગ્રાહ્યો ભવતો દયિતોઽપિ વા।
ક્રિયતાં તાવદાહારસ્તતો વેત્સ્યામ્યહં પરમ્॥ 16-4-45 (97357)
તતોઽબ્રવીન્મહાતેજા ધૃતરાષ્ટ્રો યુધિષ્ઠિરમ્।
અનુજ્ઞાતસ્ત્વયા પુત્ર ભુઞ્જીયામિતિ કામયે॥ 16-4-46 (97358)
ઇતિ બ્રુવતિ રાજેન્દ્રે ધૃતરાષ્ટ્રે યુધિષ્ઠિરમ્।
ઋષિઃ સત્યવતીપુત્રો વ્યાસોઽભ્યોત્ય વચોઽબ્રવીત્॥ ॥ 16-4-47 (97359)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમિવાસપર્વણિ ચતુર્થોઽધ્યાયઃ॥ 4 ॥
આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 005
॥ શ્રીઃ ॥
16.5. અધ્યાયઃ 005
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
વ્યાસેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ સહેતૂપન્યાસં ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય વનગમનાભ્યનુજ્ઞાનચોદનાપૂર્વકં સ્વાશ્રમગમનમ્॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણિ ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ કૃચ્છ્રેણ તદભ્યનુજ્ઞાનાઙ્ગીકરણમ્॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વ્યાસ ઉવાચ।
યુધિષ્ઠિર મહાબાહો ********** કુરુનન્દનઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રો મહાતેજાસ્તત્કુરુષ્વાવિચારયન્॥ 16-5-1 (97360)
અયં હિ વૃદ્ધો નૃપતિર્હતપુત્રો વિશેષતઃ।
નેદં કૃચ્છ્રં ચિરતરં સહેદિતિ મતિર્મમ॥ 16-5-2 (97361)
ગાન્ધારી ચ મહાભાગા પ્રાજ્ઞા કરુણવેદિની।
પુત્રશોકં મહારાજ ધૈર્યેણોદ્વહતે ભૃશમ્॥ 16-5-3 (97362)
અહમપ્યેતદેવ ત્વાં બ્રવીમિ કુરુ મે વચઃ।
અનુજ્ઞાં લભતાં રાજા માં વૃથેહ મરિષ્યતિ॥ 16-5-4 (97363)
`સ્વસ્થો ભવત્વયં ધીમાન્વનેષુ મધુગન્ધિષુ।'
રાજર્ષીણાં પુરાણાનામનુયાતુ ગતિં નૃપઃ। રાજર્ષીણાં હિ સર્વેષામન્તે વનમુપાશ્રયઃ॥ 16-5-5 (97364)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-5-6x (8036)
ઇત્યુક્તઃ સ તદા રાજા વ્યાસેનાદ્ભુતકર્મણા।
પ્રત્યુવાચ મહાતેજા ધર્મરાજો મહામુનિમ્॥ 16-5-6 (97365)
ભગવાનેવ નો માન્યો ભગવાનેવ નો ગુરુઃ।
ભગવાનસ્ય રાજ્યસ્ય કુલસ્ય ચ પરાયણમ્॥ 16-5-7 (97366)
અહં તુ પુત્રો ભગવન્પિતા રાજા ગુરુશ્ચ મે।
નિદેશવતી ચ પિતુઃ પુત્રો ભવતિ ધર્મતઃ॥ 16-5-8 (97367)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-5-9x (8037)
ઇત્યુક્તઃ સ તુ તં પ્રાહ વ્યાસો વેદવિદાંવરઃ।
યુધિષ્ઠિરં મહાતેજાઃ પુનરેવ મહાકવિઃ॥ 16-5-9 (97368)
એવમેતન્મહાભાગ યથા વદસિં ભારત।
રાજાઽયં વૃદ્ધતાં પ્રાપ્તઃ પ્રમાણે પરમે સ્થિતઃ॥ 16-5-10 (97369)
સોયં મયાઽભ્યનુજ્ઞાતસ્ત્વથા ચ પૃથિવીપતિઃ।
કરોતુ સ્વમભિપ્રાયં મા સ્મ વિઘ્નકરો ભવ॥ 16-5-11 (97370)
એષ એવ પરો ધર્મો રાજર્ષીણાં યુધિષ્ઠિર।
સમરે વા ભવેન્મૃત્યુર્વને વા વિધિપૂર્વકમ્॥ 16-5-12 (97371)
પિત્રા તુ તવ રાજેન્દ્ર પાણ્ડુના પૃથિવીક્ષિતા।
શિષ્યભૂતેન રાજાઽયં ગુરુવત્પર્યુપાસિતઃ॥ 16-5-13 (97372)
ક્રતુભિર્દક્ષિણાવદ્ભી રત્નપર્વતશોભિતૈઃ।
મહદ્ભિરિષ્ટં ગૌર્ભુક્તા પ્રજાશ્ચ પરિપાલિતાઃ॥ 16-5-14 (97373)
પુત્રસંસ્યં ચ વિપુલં રાજ્યં વિપ્રોષિતે ત્વયિ।
ત્રયોદશસમા ભુક્તં દત્તં ચ વિવિધં વસુ॥ 16-5-15 (97374)
ત્વયા ચાયં નરવ્યાઘ્ર ગુરુશુશ્રૂષયાઽનઘ।
આરાધિતઃ સ ભૃત્યેન ગાન્ધારી ચ યશસ્વિની॥ 16-5-16 (97375)
અનુજાનીહિ પિતરં સમયોઽસ્મ તપોવિધૌ।
ન મન્યુર્વિદ્યતે ચાસ્ય સુસૂક્ષ્મોઽપિ યુધિષ્ઠિર॥ 16-5-17 (97376)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-5-18x (8038)
એતાવદુક્ત્વા વચનમનુમાન્ય ચ પાર્થિવમ્।
તથાઽસ્ત્વિતિ ચ તેનોક્તઃ કૌતેયેન યયૌ વનમ્॥ 16-5-18 (97377)
ગતે ભગવતિ વ્યાસે રાજા પાણ્ડુસુતસ્તદા।
પ્રોવાચ પિતરં વૃદ્ધં મન્દંમન્દમિવાનતઃ॥ 16-5-19 (97378)
યદાહ ભગવાન્વ્યાસો યચ્ચાપિ ભવતો મતમ્।
યથાઽઽહ ચ મહેષ્વાસઃ કૃપો વિદુર એવ ચ॥ 16-5-20 (97379)
યુયુત્સુઃ સંજયશ્ચૈવ તત્કર્તાસ્મ્યહમઞ્જસા।
સર્વ એવ હિ માન્યા મે કુલસ્ય હિ હિતૈષિણઃ॥ 16-5-21 (97380)
ઇદં તુ યાચે નૃપતે ત્વામહં શિરસા નતઃ।
ક્રિયતાં તાવદાહારસ્તતો ગચ્છાશ્રમં પ્રતિ॥ ॥ 16-5-22 (97381)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ પઞ્ચમોઽધ્યાયઃ॥ 5 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-5-17 તપોવિધૌ તપઃકરણે॥ 18 ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 006
॥ શ્રીઃ ॥
16.6. અધ્યાયઃ 006
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
વનં યિયાસુના ધૃતરાષ્ટ્રેણ યુધિષ્ઠિરાય રાજનીત્યુપદેશઃ॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતો રાજ્ઞાઽભ્યનુજ્ઞાતો ધૃતરાષ્ટ્રો મહામનાઃ।
યયૌ સ્વભવનં રાજા ગાન્ધાર્યાઽનુગતસ્તદા॥ 16-6-1 (97382)
મન્દપ્રાણગતિર્ધામાન્કૃચ્છ્રાદિવ સમુદ્વહન્।
પદાનિ સ મહીપાલો જીર્ણો ગજપતિર્યથા॥ 16-6-2 (97383)
તમન્વગચ્છદ્વિદુરો વિદ્વાન્સૂતશ્ચ સંજયઃ।
સ ચાપિ પરમેષ્વાસઃ કૃપઃ સારદ્વતસ્તથા॥ 16-6-3 (97384)
સ પ્રવિશ્ય ગૃહં રાજા કૃતપૂર્વાહ્ણિકક્રિયઃ।
તર્પયિત્વા દ્વિજશ્રેષ્ઠાનાહારમકરોત્તદા॥ 16-6-4 (97385)
ગાન્ધારી ચૈવ ધર્મજ્ઞા કુન્ત્યા સહ મનસ્વિની।
વધૂભિરુપચારેણિ પૂજિતાઽભુઙ્ક્ત ભારત॥ 16-6-5 (97386)
કૃતાહારં કૃતાહારાઃ સર્વે તે વિદુરાદયઃ।
પાણ્ડવાશ્ચ કુરુશ્રેષ્ઠમુપાતિષ્ઠન્ત તં નૃપમ્॥ 16-6-6 (97387)
તતોઽબ્રવીન્મહારાજઃ કુન્તીપુત્રમુપહ્વરે।
નિષણ્ણં પાણિના પૃષ્ઠે સંસ્પૃશન્નંબિકાસુતઃ॥ 16-6-7 (97388)
અપ્રમાદસ્ત્વયા કાર્યઃ સર્વથા કુરુનન્દન।
અષ્ટાઙ્ગે રાજશાર્દૂલ રાજ્યે ધર્મપુરસ્કૃતે॥ 16-6-8 (97389)
તત્તુ શક્યં મહારાજ રક્ષિતું પાણ્ડુનન્દન।
રાજ્યં ધર્મેણ કૌન્તેય વિદ્વાનસિ નિબોધ તત્॥ 16-6-9 (97390)
વિદ્યાવૃદ્ધાન્સદૈવ ત્વમુપાસીથા યુધિષ્ઠિર।
શૃણુયાસ્તે ચ યદ્બ્રૂયુઃ કુર્યાશ્ચૈવાવિચારયન્॥ 16-6-10 (97391)
પ્રાતરુસ્થાય તાન્રાજન્પૂજયિત્વા યથાવિધિ।
કૃત્યકાલે સમુત્પન્ને પૃચ્છેથાઃ કાર્યમાત્મનઃ॥ 16-6-11 (97392)
તે તુ સમ્માનિતા રાજંસ્ત્વયા લોકહિતાર્થિના।
પ્રવક્ષ્યન્તિ હિતં તાત સર્વથા તવ ભારત॥ 16-6-12 (97393)
ઇન્દ્રિયાણિ ચ સર્વાણિ વાજિવત્પરિપાલય।
હિતાયૈવ ભવિષ્યન્તિ રક્ષિતં દ્રવિણં યથા॥ 16-6-13 (97394)
અમાત્યાનુપધાતીતાન્પિતૃપૈતામહાઞ્શુચીન્।
દાન્તાન્કર્મસુ સર્વેષુ મુખ્યાન્મુખ્યેષુ યોજયેઃ॥ 16-6-14 (97395)
ચારયેથાશ્ચ સતતં ચારૈરવિદિતઃ પરૈઃ।
પરીક્ષિતૈર્બહુવિધૈઃ સ્વરાષ્ટ્રેષુ પરેષુ ચ॥ 16-6-15 (97396)
પુરં ચ તે સુગુપ્તં સ્યાદ્દૃઢપ્રાકારતોરણમ્।
અટ્ટાટ્ટાલકસમ્બાધં ષટ્પદં સર્વતો દિશમ્॥ 16-6-16 (97397)
તસ્ય દ્વારાણિ સર્વાણિ પર્યાપ્તાનિ બૃહન્તિ ચ।
સર્વતઃ સુવિભક્તાનિ યન્ત્રૈરારક્ષિતાનિ ચ॥ 16-6-17 (97398)
પુરુષૈરલમર્થસ્તે વિદિતૈઃ કુલશીલતઃ।
આત્મા ચ રક્ષ્યઃ સતતં ભોજનાદિષુ ભારત।
વિહારાહારકાલેષુ માલ્યશય્યાસનેષુ ચ॥ 16-6-18 (97399)
સ્ત્રિયશ્ચ તે સુગુપ્તાઃ સ્યુર્વૃદ્ધૈરાપ્તૈરધિષ્ઠિતાઃ।
શીલવદ્ભિઃ કુલીનૈશ્ચ વિદ્વદ્ભિશ્ચ યુધિષ્ઠિર॥ 16-6-19 (97400)
મન્ત્રિણિશ્ચૈવ કુર્વીથા દ્વિજાન્વિદ્યાવિશારદાન્।
વિનીતાંશ્ચ કુલીનાંશ્ચ ધર્માર્થકુશલાનૃજૂન્॥ 16-6-20 (97401)
તૈઃ સાર્ધં મન્ત્રયેથાસ્ત્વં નાત્યર્થં બહુભિઃક સહ।
સમસ્તૈરપિ ચ વ્યસ્તૈર્વ્યપદેશેન કેનચિત્॥ 16-6-21 (97402)
સુસંવૃતં મન્ત્રગૃહં સ્થલં ચારુહ્ય મન્ત્રયેઃ।
અરણ્યે નિઃશલાકે વા ન ચ રાત્રૌ કથઞ્ચન॥ 16-6-22 (97403)
વાનરાઃ પક્ષિણશ્ચૈવ યે મનુષ્યાનુકારિણઃ।
સર્વે મન્ત્રગૃહે વર્જ્યા યે ચાપિ જડપઙ્ગવઃ॥ 16-6-23 (97404)
મન્ત્રભેદે હિ યે દોષા ભન્તિ પૃથિવીક્ષિતામ્।
ન તે શક્યાઃ સમાધાતું કથઞ્ચિદિતિ મે મતિઃ॥ 16-6-24 (97405)
દોષાંશ્ચ મન્ત્રભેદસ્ય બ્રૂયાસ્ત્વં મન્ત્રિમણ્ડલે।
અભેદે ચ ગુણા રાજન્પુનઃપુનરરિંદમ॥ 16-6-25 (97406)
પૌરજાનપદાનાં ચ શૌચશૌચે યુધિષ્ઠિર।
યથા સ્યાદ્વિદિતં રાજંસ્તથા કાર્યં કુરૂદ્વહ॥ 16-6-26 (97407)
વ્યવહારશ્ચ તે રાજન્નિત્યમાપ્તૈરધિષ્ઠિતઃ।
યોજ્યસ્તુષ્ટૈર્હિતૈ રાજન્નિત્યં ચારૈરનુષ્ઠિતઃ॥ 16-6-27 (97408)
પરિમાણં વિદિત્વા ચ દણ્ડં દણ્ડ્યેષુ ભારત।
પ્રણયેયુર્યથાન્યાયં પુરુષાસ્તે યુધિષ્ઠિર॥ 16-6-28 (97409)
આદાનરુચયશ્ચૈવ પરદારાભિમર્શિનઃ।
ઉગ્રદણ્ડિપ્રધાનાશ્ચ મિથ્યાવ્યાહારિણસ્તથા॥ 16-6-29 (97410)
આક્રોષ્ટારશ્ચ લુબ્ધાશ્ચ હર્તારઃ સાહસપ્રિયાઃ।
સભાવિહારભેત્તારો વર્ણાનાં ચ પ્રદૂષકાઃ।
હિરણ્યદણ્ડ્યા વધ્યાશ્ચ કર્તવ્યા દેશકાલતઃ॥ 16-6-30 (97411)
`અવરોધભૂમૌ ભૃત્યૈશ્ચ પાનં સહ વિવર્જયેત્।
આક્રોશન્ત્યનુમત્તાસ્તે કલત્રં વાઽપિ ગૃહ્ણતે॥ 16-6-31 (97412)
જિઘાંસન્ત્યપિ શસ્ત્રેણ નષ્ટાઃ ક્રીડન્તિ ચોત્કટાઃ।
નાનાક્ષેપા વ્યાહરન્તિ ગમ્યાગમ્યં ન જાનતે॥ 16-6-32 (97413)
અતિપાનેનિ રાજાઽપિ સર્વં કોશં વિનાશયેત્।
વિતરેદ્ગાયકેભ્યશ્ચ વૃથા ચ દ્રવ્યસઞ્ચયમ્॥ 16-6-33 (97414)
શબ્દમાત્મનિ દોષાંશ્ચ પિબેદેકશ્ચ જાયયા।
યુક્ત્યા પ્રકાશમયતિ સુવીર્યસ્યિ વિવૃદ્ધયે॥' 16-6-34 (97415)
પ્રાતરેવ હિ પશ્યથા યે કુર્યુઃ પ્રિયકર્મ તે।
અલઙ્કારમથો ભોજ્યમત ઊર્ધ્વં સમાચરેઃ॥ 16-6-35 (97416)
પશ્યેથાશ્ચિ તતો યોધાન્સદા ત્વં પ્રતિહર્ષયન્।
દૂતાનાં ચ ચરાણાં ચ પ્રદોષસ્તે સદા ભવેત્॥ 16-6-36 (97417)
સદા ચાપરરાત્રાન્તે ભવેત્કાર્યાર્થનિર્ણયઃ।
મધ્યરાત્રે વિહારસ્તે મધ્યાહ્ને ચ સદા ભવેત્॥ 16-6-37 (97418)
સર્વે ત્વૌપયિકાઃ કાલાઃ કાર્યાણાં ભરતર્ષભ।
તથૈવાલઙ્કૃતઃ કાલે તિષ્ઠિથા ભૂરિદક્ષિણઃ॥ 16-6-38 (97419)
`ન વિદ્રાવ્ય ચ તિષ્ઠેત પરિહાર્ય વિભૂષણમ્।
પ્રયોજ્યં સર્વદૈવેહ મઙ્ગલ્યં પાપનાશનમ્॥' 16-6-39 (97420)
ચક્રવત્તાત કાર્યાણાં પર્યાયો દૃશ્યતે સદા।
કોશસ્ય નિચયે યત્નં કુર્વીથા ન્યાયતઃ સદા।
વિવિધસ્ય મહારાજ વિપરીતં વિવર્જયેઃ॥ 16-6-40 (97421)
ચારૈર્વિદિત્વા શત્રૂંશ્ચ યે રાજ્ઞામન્તરૈષિણઃ।
તાનાપ્તૈઃ પુરુષૈર્દૂરાદ્ધાતયેથા નરાધિપ॥ 16-6-41 (97422)
કર્મ દૃષ્ટ્વાઽથ ભૃત્યાંસ્ત્વં વરયેથાઃ કુરૂદ્વહ।
કારયેથાશ્ચ કર્માણિ યુક્તાયુક્તૈરધિષ્ઠિતૈઃ॥ 16-6-42 (97423)
સેનાપ્રાણેતા ચ ભવેત્તવ તાત દૃઢવ્રતઃ।
શૂરઃ ક્લેશસહશ્ચૈવ હિતો ભક્તશ્ચ પૂરુષઃ॥ 16-6-43 (97424)
સર્વે જનપદાશ્ચૈવ તવ કર્માણિ પાણ્ડવ।
ગોવદ્રાસભવચ્ચૈવ કુર્યુર્યે વ્યવહારિણઃ॥ 16-6-44 (97425)
સ્વરન્ધ્રં પરરન્ધ્રં ચ સ્વેષુ ચૈવ પરેષુ ચ।
ઉપલક્ષયિતવ્યં તે નિત્યમેવ યુધિષ્ઠિર॥ 16-6-45 (97426)
દેશજાશ્ચૈવ પુરુષા વિક્રાન્તાઃ સ્વેષુ કર્મસુ।
યાત્રાભિરનુરૂપાભિરનુગ્રાહ્યા હિતાસ્ત્વયા॥ 16-6-46 (97427)
ગુણાર્થિનાં ગુણઃ કાર્યો વિદુષા વૈ જનાધિપ।
અવિચાર્યાશ્ચ તે તે સ્યુરચલા ઇવ નિત્યશઃ॥ ॥ 16-6-47 (97428)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ ષષ્ઠોઽધ્યાયઃ॥ 6 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-6-5 અભુઙ્ક્ત ભુક્તવતી॥ 7-6-8 અષ્ટાઙ્ગે સ્વામ્યમાત્યાદિયુતે॥ 7-6-13 રાજ્યવત્પરિપાલયેતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-6-16 અષ્ટા દુર્ગોપરિભાગે સઞ્ચારસ્થાનાનિ। ષટ્પદં ષડ્ભિઃ પદૈઃ પદનીયૈઃ સ્થાનૈર્યુક્તમ્। તેન સપ્તપ્રાકારમિતિ ગમ્યતે। તત્ર સપ્તમસ્યાન્તઃપુરત્વાત્ ષડેવાન્યેષાં પદનીયાનિ સ્થાનાનિ॥ 7-6-22 નિઃશલાકે અતૃણે। સતૃણે હ્યાસન્નઃ પરચારો જ્ઞાતુમશક્ય ઇતિ॥ 7-6-29 આદાનરુચયઃ ઉત્કોચોપજીવિનઃ॥ 7-6-36 પ્રદોષો રજનીમુખં દૂતાદીનાં દર્શનકાલઃ। પ્રદેયસ્તે સદા ભવેદિતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-6-44 ગવાદિવત્ આહારમાત્રવેતનાઃ। વ્યવહારિણઃ કારુશિલ્પિપ્રભૃતયઃ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 007
॥ શ્રીઃ ॥
16.7. અધ્યાયઃ 007
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ રાજનીતિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ।
મણ્ડલાનિ ચ બુધ્યેથાઃ પરેષામાત્મનસ્તથા।
ઉદાસીનગુણાનાં ચ મધ્યસ્થાનાં ચ ભારત॥ 16-7-1 (97429)
ચતુર્ણાં શત્રુજાતાનાં સર્વેષામાતતાયિનામ્।
મિત્રં ચામિત્રમિત્રં ચ બોદ્ધવ્યં તેઽરિકર્શન॥ 16-7-2 (97430)
અથ નાનાજનપદા દુર્ગાણિ વિવિધાનિ ચ।
બલાનિ ચ કુરુશ્રેષ્ઠ ભવત્યેષાં યથેચ્છકમ્॥ 16-7-3 (97431)
તે ચ દ્વાદશ કૌન્તેય રાજાનો વિવિધાત્મકાઃ।
મન્ત્રિપ્રધાનાશ્ચ ગુણાઃ ષષ્ટિર્દ્વાદશ ચ પ્રભો॥ 16-7-4 (97432)
એતન્મણ્ડલમિત્યાહુરાચાર્યા નીતિકોવિદાઃ।
અત્ર ષાડ્ગુણ્યમાચત્તં યુધિષ્ઠિર નિબોધ તત્॥ 16-7-5 (97433)
વૃદ્ધિક્ષયૌ ચ વિજ્ઞેયૌ સ્થાનં ચ કુરુસત્તમ।
દ્વિસપ્તત્યાં મહાબાહો તતઃ ષાડ્ગુણ્યજા ગુણાઃ॥ 16-7-6 (97434)
યથા સ્વપક્ષો બલવાન્પરપક્ષસ્તથા બલઃ।
વિગૃહ્ય શત્રૂન્કૌન્તેય યાયાત્ક્ષિતિપતિસ્તદા॥ 16-7-7 (97435)
યદા પરે ચ બલિનઃ સ્વપક્ષશ્ચૈવ દુર્બલઃ।
સાર્ધં વિદ્વાંસ્તદા ક્ષીણઃ પરૈઃ સન્ધિં મસાશ્રયેત્॥ 16-7-8 (97436)
દ્રવ્યાણાં સઞ્ચયશ્ચૈવ કર્તવ્યઃ સુમહાંસ્તથા।
યદા સમર્થા યાનાય નચિરેણૈવ ભારત॥ 16-7-9 (97437)
તદા સર્વં વિધેયં સ્યાત્સ્થાનેન ચ વિચારયેત્।
ભૂમિરલ્પફલા દેયા વિપરીતસ્ય ભારત॥ 16-7-10 (97438)
હિરણ્યરૂપ્યભૂયિષ્ઠં મિત્રં ક્ષીણમકોશભૃત્।
વિપરીતં નિગૃહ્ણીયાત્સ્વયં સન્ધિવિશારદઃ॥ 16-7-11 (97439)
સન્ધ્યર્થં રાજપુત્રં વા લિપ્સેથા ભરતર્ષભ।
વિપરીતં ન તચ્છ્રેયઃ પુત્ર કસ્યાંચિદાપદિ॥ 16-7-12 (97440)
તસ્યાઃ પ્રમોક્ષે યત્નં ચ કુર્યાઃ સોપાયમન્ત્રવિત્।
પ્રકૃતીનાં ચ રાજેન્દ્ર રાજા દીનાન્વિભાવયેત્॥ 16-7-13 (97441)
ક્રમેણિ યુગપદ્બુધ્વા વ્યસનાનાં બલાબલમ્।
પીડનં સ્તંભનં ચૈવ કોશભઙ્ગસ્તથૈવ ચ॥ 16-7-14 (97442)
કાર્યં યત્નેન શત્રૂણાં સ્વરાજ્યં રક્ષતા સ્વયમ્।
ન ચ હિંસ્યોઽભ્યુપગતઃ સામન્તો વૃદ્ધિમિચ્છતા॥ 16-7-15 (97443)
કૌન્તેય તદ્ધિતં તે સ્યાત્પૃથિવીં વિજિગીષતઃ।
ગુણાનાં ભેદને યોગમીપ્સેથાઃ સહ મન્ત્રિભિઃ॥ 16-7-16 (97444)
સાધુસઙ્ગ્રહણાચ્ચૈવ પાપનિગ્રહણાત્તથા।
આત્મસાત્કરણે નિત્યં પાલનાનિ ગૃહે તથા।
દુર્બલાશ્ચૈવ સતતં નાન્વેષ્ટવ્યા બલીયસા॥ 16-7-17 (97445)
તિષ્ઠેથા રાજશાર્દૂલ વૈતસીં વૃત્તિમાસ્થિતઃ।
યદ્યેનમભિયાયાચ્ચ બલવાન્દુર્બલ નૃપઃ। 16-7-18 (97446)
સામાદિભિરુપાયૈસ્તં ક્રમેણિ વિનિવર્તયેઃ।
અશક્નુવંશ્ચ યુદ્ધાય નિષ્પતેત્સહ મન્ત્રિભિઃ॥ 16-7-19 (97447)
કોશેન પૌરૈર્દણ્ડેન યે ચાસ્ય પ્રિયકારિણઃ।
અસમ્ભવે તુ સર્વસ્ય યથા મુખ્યેન નિષ્પતેત્।
ક્રમેણાનેન મોક્ષઃ સ્યાચ્છરીરં પ્રતિ કેવલમ્॥ ॥ 16-7-20 (97448)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ સપ્તમોઽધ્યાયઃ॥ 7 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-7-1 મણ્ડલાનિ અરિર્મિત્રમિત્યાદીનિ॥ 7-7-3 યથેચ્છકં પરૈર્ભેદ્યત્વમભેદ્યત્વં ચ ભવતિ તસ્માદવહિતસ્તિષ્ઠેત્। તથામાત્યા જનપદા ઇતિ ઝ.પાઠઃ। ભવત્યેષાં સ્વકં પરમિતિ થ.પાઠઃ॥ 7-7-4 દ્વાદશ ચત્વારઃ શત્રુજાતાઃ। ષટ્ આતતાયિનઃ। મિત્રં અમિત્રમિત્રં ચેતિ ષષ્ટિર્ગુણાઃ। કૃષ્યાદીન્યષ્ટૌ સંધાનકર્માણિ। બાલાદયો વિંશતિરસંધેયા। નાસ્તિક્યાદયશ્ચતુર્દશ દોષાઃ। મન્ત્રાદીન્યષ્ટાદશ તીર્થાનીતિ। એતેષુ કેચિત્ હાનાર્થં જ્ઞાતવ્યાઃ કેચિદુપાદાનાર્થમ્॥ 7-7-5 તતઃ ષાઙ્ગુણ્યચારિણ ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-7-6 દ્રવ્યાણાં સઞ્ચયે ચૈવ યત્નઃ કાર્યઃ સદા ભવેત્ ઇતિ ક.પાઠઃ॥ 7-7-9 દીનાન્ અન્ધવધિરાદીન્ વિભાવયેત્પૂજયેત્॥ 7-7-13 એનં ત્વામ્આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 008
॥ શ્રીઃ ॥
16.8. અધ્યાયઃ 008
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ યુધિષ્ઠરંપ્રતિ રાજનીતિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ।
સન્ધિવિગ્રહમપ્યત્ર પશ્યેથા રાજસત્તમ।
દ્વિયોનિં વિવિધોપાયં બહુકલ્પં યુધિષ્ઠિર॥ 16-8-1 (97449)
કૌરવ્ય પર્યુપાસીથાઃ સ્થિત્વા દ્વૈવિધ્યમાત્મનઃ।
તુષ્ટપુષ્ટજનઃ શત્રુરર્થવાનિતિ ચ સ્મરેત્॥ 16-8-2 (97450)
પર્યુપાસનકાલે તુ વિપરીતં વિધીયતે।
આમર્દકાલે રાજેન્દ્ર વ્યવસાયસ્તતોઽપરઃ॥ 16-8-3 (97451)
વ્યસનં ભેદનં ચૈવ શત્રૂણાં કારયેત્તતઃ।
કર્ષણં ભીષણં ચૈવ યુદ્ધે ચૈવ બહુક્ષયમ્॥ 16-8-4 (97452)
પ્રયાસ્યમાનો નૃપતિસ્ત્રિવિધં પરિચિન્તયેત્।
આત્મનશ્ચૈવ શત્રોશ્ચ શક્તિં શાસ્ત્રવિશારદઃ॥ 16-8-5 (97453)
ઉત્સાહપ્રભુશક્તિભ્યાં મન્ત્રશક્ત્યા ચ ભારત।
ઉપપન્નો નૃપો યાયાદ્વિપરીતં ચ વર્જયેત્॥ 16-8-6 (97454)
આદદીત બલં રાજા મૌલં મિત્રબલં તથા।
અટવીબલં ભૃતં ચૈવ તતા શ્રેણીબલં પ્રભો॥ 16-8-7 (97455)
`મિત્રામિત્રબલં રાજન્ન્યાયાદ્વૃદ્ધ્યુદયે ધૃતઃ।'
તત્ર મિત્રબલં રાજન્મૌલં ચૈવ વિશિષ્યતે।
શ્રેણીબલં ભૃતં ચૈવ તુલ્યે એવેતિ મે મતિઃ॥ 16-8-8 (97456)
તથાઽઽચારબલં ચૈવ પરસ્પરસમં નૃપ।
વિજ્ઞેયં બલકાલેષુ રાજ્ઞા કાલ ઉપસ્થિતે॥ 16-8-9 (97457)
આપદશ્ચાપિ બોદ્ધવ્યા બહુરૂપા નરાધિપ।
ભવન્તિ રાજ્ઞા કૌરવ્ય યાસ્તાઃ પૃથગતઃ શૃણુ॥ 16-8-10 (97458)
વિકલ્પા બહુધા રાજન્નાપદાં પાણ્ડુનન્દન।
સામાદિભિરુપન્યસ્ય ગમયેત્તાન્નૃપઃ સદા॥ 16-8-11 (97459)
યાત્રાં ગચ્છેદ્બલૈર્યુક્તો રાજા ષડ્ભિઃ પરંતપ।
યુક્તશ્ચ દેશકાલાભ્યાં બલૈરાત્મગુણૈસ્તથા॥ 16-8-12 (97460)
હૃષ્ટપુષ્ટબલો ગચ્છેદ્રાજા વૃદ્ધ્યુદયે રતઃ।
અકૃશશ્ચાપ્યથો યાયાદનૃતાવપિ પાણ્ડવ॥ 16-8-13 (97461)
તૂણાશ્માનં વાજિરથપ્રવાહાં
ધ્વજદ્રુમૈઃ સંવૃતકૂલરોધસમ્।
પદાતિનાગૈર્બહુકર્દમાં નદીં
સપત્નાનાશે નૃપતિઃ પ્રયોજયેત્॥ 16-8-14 (97462)
અથોપપત્ત્યા શકટં પદ્મવજ્રં ચ ભારત।
ઉશના વેદ યચ્છાસ્ત્રં તત્રૈતદ્વિહિતં વિભો॥ 16-8-15 (97463)
ચારયિત્વા પરબલં કૃત્વા સ્વબલદર્શનમ્।
સ્વભૂમૌ યોજયેદ્યુદ્ધં પરભૂમૌ તથૈવ ચ॥ 16-8-16 (97464)
બલં પ્રસાદયેદ્રાજા નિક્ષિપેદ્બલનો નરાન્।
જ્ઞાત્વા સ્વવિષયં તત્ર સામાદિભિરુપક્રમેત્॥ 16-8-17 (97465)
સર્વથૈવ મહારાજ શરીરં ધારયેદિહ।
પ્રેત્ય ચેહ ચ કર્તવ્યમાત્મનિઃશ્રેયસં પરમ્॥ 16-8-18 (97466)
એવં કુર્વઞ્શુભા વાચો લોકેઽસ્મિઞ્શૃણુ તે નૃપ।
પ્રેત્ય સ્વર્ગમવાપ્નોતિ પ્રજા ધર્મેણિ પાલયન્॥ 16-8-19 (97467)
એવં ત્વયા કુરુશ્રેષ્ઠ વર્તિતવ્યં પ્રજાસુ વૈ।
ઉભયોર્લોકયોસ્તાત પ્રાપ્તયે નિત્યમેવ હિ॥ 16-8-20 (97468)
ભીષ્મેણ સર્વમુક્તોસિ કૃષ્ણેન વિદુરેણ ચ।
મયાઽપ્યવશ્યં વક્તવ્યં પ્રીત્યા તે નૃપસત્તમ॥ 16-8-21 (97469)
એતત્સર્વં યથાન્યાયં કુર્વીથા ભૂરિદક્ષિણ।
પ્રિયસ્તથા પ્રજાનાં ત્વં સ્વર્ગે સુખમવાપ્સ્યસિ॥ 16-8-22 (97470)
અશ્વમેધસહસ્રેણ યો યજેત્પૃથિવીપતિઃ।
પાલયેદ્વાઽપિ ધર્મેણિ પ્રજાસ્તુલ્યં ફલં લભેત્॥ ॥ 16-8-23 (97471)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ અષ્ટમોઽધ્યાયઃ॥ 8 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-8-1 પ્રબલપ્રતિયોગિકૌ દુર્બલપ્રતિયોગિકૌ ચેતિ દ્વિયોની સંધિવિગ્રહૌ॥ 7-8-2 સ્થિત્વા સ્થિરો ભૂત્વા। દ્વૈવિધ્યં બલાબલં જ્ઞાત્વા શત્રું પર્યુપાસ્સ્વેતિ ભાવઃ। સ્મરેજ્જયોપાયં વિચારયેન્ન ત્વકસ્માત્પ્રયાયાત્। જિત્વા દ્વિવિધમાત્મનેતિ ક.પાઠઃ॥ 7-8-3 વિપરીતમતુષ્ટપુષ્ટબલં પ્રયાયાદિત્યર્થઃ॥ 7-8-4 ગમનં વેદનં ચૈવેતિ થ.પાઠઃ॥ 7-8-7 મૌલં ધનબલમ્॥ 7-8-13 અનૃતૌ અકાલેઽપિ શિશિરાદૌ॥ 7-8-15 શકટાદયો વ્યૂહવિશેષાઃ॥ 7-8-16 સાધયિત્વા પરબલં કૃત્વા ચ બલમર્ષણમ્ ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 009
॥ શ્રીઃ ॥
16.9. અધ્યાયઃ 009
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટેણ યુધિષ્ઠિરાત્સકલપૌરજનાનયનેન સ્વસ્ય વનજિગમિષાનિવેદનપૂર્વકં તાન્પ્રાત તદભ્યનુજ્ઞાનપ્રાર્થના॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
એવમેતત્કરિષ્યામિ યથાઽઽત્થ પૃથિવીપતે।
ભૂયશ્ચૈવાનુશાસ્યોઽહં ભવતા પાર્થિવર્ષભ॥ 16-9-1 (97472)
ભીષ્મે સ્વર્ગમનુપ્રાપ્તો ગતે ચ મધુસૂદને।
વિદુરે સંજયે ચૈવ કોઽન્યો માં વક્તુમર્હતિ॥ 16-9-2 (97473)
યત્તુ મામનુશાસ્તીહ ભવાનદ્ય હિતે સ્થિતઃ।
કર્તાસ્મિ તન્મહીપાલ નિર્વૃતો ભવ પાર્થિવ॥ 16-9-3 (97474)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-9-4x (8039)
એવમુક્તઃ સ રાજર્ષિર્ધર્મરાજેન ધીમતા।
કૌન્તેયં સમનુજ્ઞાતુમિયેષ ભરતર્ષભ॥ 16-9-4 (97475)
પુત્ર વિશ્રામ્યતાં તાવન્મમાપિ બલવાઞ્શ્રમઃ।
ઇત્યુક્ત્વા પ્રાવિશદ્રાજા ગાન્ધાર્યા ભવનં તદા॥ 16-9-5 (97476)
તમાસનગતં દેવી ગાન્ધારી ધર્મચારિણી।
ઉવાચ કાલે કાલજ્ઞા પ્રજાપતિસમં પતિમ્॥ 16-9-6 (97477)
અનુજ્ઞાતઃ સ્વયં તેન વ્યાસેનિ ત્વં મહર્ષિણા।
યુધિષ્ઠિરસ્યાનુમતે કદાઽરણ્યં ગમિષ્યસિ॥ 16-9-7 (97478)
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ। 16-9-8x (8040)
ગાન્ધાર્યહમનુજ્ઞાતઃ સ્વયં પિત્રા મહાત્મના।
યુધિષ્ઠિરસ્યાનુમતે ગન્તાસ્મિ નચિરાદ્વનમ્॥ 16-9-8 (97479)
અહં હિ તાવત્સર્વેષાં તેષાં દુર્દ્યૂતદેવિનામ્।
પુત્રાણાં દાતુમિચ્છામિ પ્રેત્યભાવાનુગં વસુ।
સર્વપ્રકૃતિતિસાન્નિધ્યં કારયિત્વા સ્વવેશ્મનિ॥ 16-9-9 (97480)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-9-10x (8041)
ઇત્યુક્ત્વા ધર્મરાજાય પ્રેષયામાસ વૈ તદા।
સ ચ તદ્વચનાત્સર્વં સમાનિન્યે મહીપતિઃ॥ 16-9-10 (97481)
તતઃ પ્રતીતમનસો બ્રાહ્મણાઃ કુરુજાઙ્ગલાઃ।
ક્ષત્રિયાશ્ચૈવ વૈશ્યાશ્ચ શૂદ્રાશ્ચૈવ સમાયયુઃ॥ 16-9-11 (97482)
તતો નિષ્ક્રમ્ય નૃપતિસ્તસ્માદન્તઃકપુરાત્તદા।
દદ્દશે તં જનં સર્વં સર્વાશ્ચ પ્રકૃતીસ્તથા॥ 16-9-12 (97483)
સમવેતાંશ્ચ તાન્સર્વાન્પૌરાઞ્જાનપદાંસ્તથા।
તાનાગતાનભિપ્રેક્ષ્ય સમસ્તં ચ સુહૃઞ્જનમ્॥ 16-9-13 (97484)
બ્રાહ્મણાંશ્ચ મહીપાલ નાનાદેશસમાગતાન્।
ઉવાચ મતિમાન્રાજા ધૃતરાષ્ટ્રોઽમ્બિકાસુતઃ॥ 16-9-14 (97485)
ભવન્તઃ કુરુવશ્ચૈવ ચિરકાલં સહોષિતાઃ।
પરસ્પરસ્ય સુહૃદઃ પરસ્પરહિતે રતાઃ॥ 16-9-15 (97486)
યદિદાનીમહં બ્રૂયામસ્મિન્કાલ ઉપસ્થિતે।
તથા ભવદ્ભિઃ કર્તવ્યમવિચાર્ય વચો મમ॥ 16-9-16 (97487)
અરણ્યગમને બુદ્ધિર્ગાન્ધારીસહિતસ્ય મે।
વ્યાસસ્યાનુમતે રાજ્ઞસ્તથા કુન્તીસુતસ્ય મે॥ 16-9-17 (97488)
ભવન્તોપ્યનુજાનન્તુ માન્યા વોઽભૂદ્વિચારણા॥ 16-9-18 (97489)
અસ્માકં ભવતાં ચૈવ યેયં પ્રીતિર્હિ શાશ્વતી।
ન ચ સાઽન્યેષુ દેશેષુ રાજ્ઞામિતિ મતિર્મમ॥ 16-9-19 (97490)
શાન્તોસ્મિ વયસાઽનેન તથા પુત્રવિનાકૃતઃ।
ઉપવાસકૃશશ્ચાસ્મિ ગાન્ધારીસહિતોઽનઘાઃ॥ 16-9-20 (97491)
યુધિષ્ઠિરગતે રાજ્યે પ્રાપ્તશ્ચાસ્મિ સુખં મહત્।
મન્યે દુર્યોધનૈશ્વર્યાદ્વિશિષ્ટં બહુભિર્ગુણૈઃ॥ 16-9-21 (97492)
મમ ચાન્ધસ્ય વૃદ્ધસ્ય હતપુત્રસ્ય કા ગતિઃ।
ઋતે વનં મહાભાગાસ્તન્માઽનુજ્ઞાતુમર્હથ॥ 16-9-22 (97493)
તસ્ય તદ્વચનં શ્રુત્વા સર્વે તે કુરુજાઙ્ગલાઃ।
બાપ્પસંદિગ્ધયા વાચા રુરુદુર્ભરતર્ષભ॥ 16-9-23 (97494)
તાનવિબ્રુવતઃ કિઞ્ચિત્સર્વાઞ્શોકપરાયણાન્।
પુનરેવ મહાતેજા ધૃતરાષ્ટ્રોઽબ્રવીદિદમ્॥ ॥ 16-9-24 (97495)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ નવમોઽધ્યાયઃ॥ 9 ॥
આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 010
॥ શ્રીઃ ॥
16.10. અધ્યાયઃ 010
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ પૌરાન્પ્રતિ દુર્યોધનપક્ષપાતેન સ્વકૃતાપનયક્ષમાપનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ।
શાન્તનુઃ પાલયામાસ યથાવદ્વસુધામિમામ્।
તથા વિચિત્રવીર્યશ્ચ ભીષ્મેણ પરિપાલિતઃ।
પાલયામાસ નસ્તાતો વિદિતં વો ન સંશયઃ॥ 16-10-1 (97496)
યથા ચ પાણ્ડુર્ભાતા મે દયિતો ભવતામભૂત્।
સ ચાપિ પાલયામાસ યથાવત્તચ્ચ વેત્થ હ॥ 16-10-2 (97497)
`અનન્તરં હિ પિતરમનુજ્ઞાતો યુધિષ્ઠિરઃ।
નાત્ર કિઞ્ચિન્મૃષા જાતુ ભાષતેતિ મતિર્મમ॥' 16-10-3 (97498)
મયા ચ ભવતાં સમ્યક્ શુશ્રૂષા યા કૃતાઽનઘાઃ।
અસમ્યગ્વા મહાભાગાસ્તત્ક્ષન્તવ્યમતન્દ્રિતૈઃ॥ 16-10-4 (97499)
યદા દુર્યોધનેનેદં ભુક્તં રાજ્યમકણ્ટકમ્।
અપિ તત્ર ન વો મન્દો દુર્બુદ્ધિરપરાદ્ધવાન્॥ 16-10-5 (97500)
તસ્યાપરાધાદ્દુર્બુદ્ધેરભિમાનાન્મહીક્ષિતામ્।
વિમર્દઃ સુમહાનાસીદનયાત્સ્વકૃતાદથ।
`ઘાતિતાઃ કૌરવેયાશ્ચ પૃથિવી ચ વિનાશિતા॥' 16-10-6 (97501)
તન્મયા સાધુ વાઽપીદં યદિ વાઽસાધુ વૈ કૃતમ્।
તદ્વો હૃદિ ન કર્તવ્યં મયા બદ્ધોઽયમઞ્જલિઃ॥ 16-10-7 (97502)
વૃદ્ધોઽયં હતપુત્રોઽયં દુઃખિતોઽયં નરાધિપઃ।
પૂર્વરાજ્ઞાં ચ પુત્રોઽયમિતિ કૃત્વાઽનુજાનથ॥ 16-10-8 (97503)
ઇયં ચ કૃપણા વૃદ્ધા હતપુત્રા તપસ્વિની।
ગાન્ધારી પુત્રશોકાર્તા તુલ્યં યાચતિ વો મયા॥ 16-10-9 (97504)
હતપુત્રાવિમૌ વૃદ્ધૌ વિદિત્વા દુઃખિતૌ તથા।
અનુજાનીત ભદ્રં વો વ્રજાવ શરણં ચ વઃ॥ 16-10-10 (97505)
અયં ચ કૌરવો રાજા કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
સર્વૈર્ભવદ્ભિર્દ્રવ્યઃ સમેષુ વિષમેષુ ચ।
ન જાતુ વિષમં ચૈવ ગમિષ્યતિ કદાચન॥ 16-10-11 (97506)
ચત્વારઃ સચિવા યસ્ય ભ્રાતરો વિપુલૌજસઃ।
લોકકપાલસમા હ્યેતે સર્વધર્માર્થદર્શિનઃ॥ 16-10-12 (97507)
`ચતુર્ણાં લોકપાલાનાં મધ્યે વિપરિવર્તતે।'
બ્રહ્મેવ ભગવાનેષ સર્વભૂતજગત્પતિઃ॥ 16-10-13 (97508)
`એવમેવ મહાબાહુર્ભીમાર્જુનયમૈર્વૃતઃ।'
યુધિષ્ઠિરો મહાતેજા ભવતઃ પાલયિષ્યતિ॥ 16-10-14 (97509)
અવશ્યમેવ વક્તવ્યમિતિ કૃત્વા બ્રવીમિ વઃ।
એષ ન્યાસો મયા દત્તઃ સર્વેષાં વો યુધિષ્ઠિરઃ।
ભવન્તોઽસ્ય ચ વીરસ્ય ન્યાસભૂતાઃ કૃતા મયા॥ 16-10-15 (97510)
યદેવ તૈઃ કૃતં કિઞ્ચિદ્વ્યલીકં વઃ સુતૈર્મમ।
યદન્યેનિ મદીયેન તદનુજ્ઞાતુમર્હથ॥ 16-10-16 (97511)
ભવદ્ભિર્ન હિ મે મન્યુઃ કૃતપૂર્વઃ કથઞ્ચન।
અત્યન્તગુરુભક્તાનામેષોઽઞ્જલિરિદં નમઃ॥ 16-10-17 (97512)
તેષામસ્થિરબુદ્ધીનાં લુબ્ધાનાં કામચારિણામ્।
કૃતે યાચેઽદ્ય વઃ સર્વાન્ગાન્ધારીસહિતોઽનઘાઃ॥ 16-10-18 (97513)
ઇત્યુક્તાંસ્તેન તે સર્વે પૌરજાનપદા જનાઃ।
નોચુર્બાષ્પકલાઃ કિઞ્ચિદ્વીક્ષાંચક્રુઃ પરસ્પરમ્॥ ॥ 16-10-19 (97514)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ દશમોઽધ્યાયઃ॥ 10 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-10-7 ન કર્તવ્યમનુજ્ઞાતુમિહાર્હથેતિ ક.ટ.થ.પાઠઃ॥ 7-10-16 અન્યેન ભૃત્યેન। અનુજ્ઞાતું ક્ષન્તુમ્॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 011
॥ શ્રીઃ ॥
16.11. અધ્યાયઃ 011
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
પૌરજનૈર્બ્રાહ્મણમુખેન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ સમાશ્વાસનપૂર્વકં કૃચ્છ્રેણિ વનગમનાભ્યનુજ્ઞાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવમુક્તાસ્તુ તે તેન પૌરજાનપદા જનાઃ।
વૃદ્ધેન રાજ્ઞા કૌરવ્ય નષ્ટસંજ્ઞા ઇવાભવન્॥ 16-11-1 (97515)
તૂષ્ણીંભૂતાંસ્તતસ્તાંસ્તુ વાષ્પકણ્ઠાન્મહીપતિઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રો મહીપાલઃ પુનરેવાભ્યભાષત॥ 16-11-2 (97516)
વૃદ્ધં ચ હતપુત્રં ચ ધર્મપત્ન્યા સહાનયા।
વિલપન્તં બહુવિધં કૃપણં ચૈવ સત્તમાઃ॥ 16-11-3 (97517)
પિત્રા સ્વયમનુજ્ઞાતં કૃષ્ણદ્વૈપાયનેન વૈ।
વનવાસાય ધર્મજ્ઞા ધર્મજેન નૃપેણ હ॥ 16-11-4 (97518)
સોહં પુનઃપુનર્યાચે શિરસાઽવનતોઽનઘાઃ।
ગાન્ધાર્યા સહિતં તન્માં સમનુજ્ઞાતુમર્હથ॥ 16-11-5 (97519)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-11-6x (8042)
તચ્છ્રુત્વા કુરુરાજસ્ય વાક્યાનિ કરુણાનિ તે।
રુરુદુઃ સર્વશો રાજન્સમેતાઃ કુરુજાઙ્ગલાઃ॥ 16-11-6 (97520)
ઉત્તરીયૈઃ કરૈશ્ચાપિ સંછાદ્ય વદનાનિ તે।
રુરુદુઃ શોકસંતપ્તા મુહૂર્તં પિતૃમાતૃવત્॥ 16-11-7 (97521)
હૃદયૈઃ શૂન્યભૂતૈસ્તે ધૃતરાષ્ટ્રપ્રવાસજમ્।
દુઃખં સંધારયન્તો હિ નષ્ટસંજ્ઞા હવાભવન્॥ 16-11-8 (97522)
તે વિનીય તમાયાસં ધૃતરાષ્ટ્રવિયોગજમ્।
શનૈઃ શનૈસ્તદાઽન્યોન્યમબ્રુવન્સ્વમતાન્યુત॥ 16-11-9 (97523)
તતઃ સઞ્ચિન્ત્ય તે સર્વે વાક્યાન્યથ સમાસતઃ।
એકસ્મિન્બ્રાહ્મણે કાર્યમાવેસ્યોચુર્નરાધિપમ્॥ 16-11-10 (97524)
તતઃ સ્વાચરણો વિપ્રઃ સમ્મતોઽર્થવિશારદઃ।
સમ્ભાવ્યો બહ્વૃચો રાજન્વક્તું સમુપચક્રમે॥ 16-11-11 (97525)
અનુમાન્ય મહારાજં સદઃ સમનુભાષ્ય ચ।
વિપ્રઃ પ્રગલ્ભો મેધાવી સ રાજાનમુવાચ હ॥ 16-11-12 (97526)
રાજન્વાક્યં જનસ્યાસ્ય મયિ સર્વં સમર્પિતમ્।
વક્ષ્યામિ તદહં વીર તજ્જુષસ્વ નપાધિપ॥ 16-11-13 (97527)
યથા વદસિ રાજેન્દ્ર સર્વમેતત્તથા વિભો।
નાત્ર મિથ્યા વચઃ કિઞ્ચિત્સુહૃત્ત્વં નઃ પરસ્પરમ્॥ 16-11-14 (97528)
ન જાત્વસ્ય ચ વંશસ્ય રાજ્ઞાં કશ્ચિત્કદાચન।
રાજાઽઽસીદ્યઃ પ્રજાપાલઃ પ્રજાનામપ્રિયોઽભવત્॥ 16-11-15 (97529)
પિતૃવન્માતૃવચ્ચૈવ ભવન્તઃ પાલયન્તિ નઃ।
ન ચ દુર્યોધનઃ કિઞ્ચિદયુક્તં કૃતવાન્નૃપઃ॥ 16-11-16 (97530)
`પ્રિયાણિ કુર્વન્સર્વેષામનુવૃત્ત્યર્થમુદ્યતઃ।'
યથા બ્રવીતિ ધર્માત્મા મુનિઃ સત્યવતીસુતઃ।
તથા કુરુ મહારાજ સ હિ નઃ પરમો ગુરુઃ॥ 16-11-17 (97531)
ત્યક્તા વયં તુ ભવતા દુઃખશોકપરાયણાઃ।
ભવિષ્યામશ્ચિરં રાજન્ભવદ્ગુણશતૈર્હૃતાઃ॥ 16-11-18 (97532)
યથા શન્તનુના ગુપ્તા રાજ્ઞા ચિત્રાઙ્ગદેન ચ।
ભીષ્મવીર્યોપગૂઢેન પિત્રા તવ ચ પાર્થિવ।
ભવદ્બુદ્ધિયુજા ચૈવિ પાણ્ડુના પૃથિવીક્ષિતા॥ 16-11-19 (97533)
તથા દુર્યોધનેનાપિ રાજ્ઞા સુપરિપાલિતાઃ।
ન સ્વલ્પમપિ પુત્રસ્તે વ્યલીકં કૃતવાન્નૃપ। 16-11-20 (97534)
પિતરીવ સુવિશ્વસ્તાસ્તસ્મિન્નપિ નરાધિપે।
વયસા સ્મ યથા સમ્યગ્ભવતો વિદિતં તથા॥ 16-11-21 (97535)
તથા વર્ષસહસ્રાણિ કુન્તીપુત્રેણ ધીમતા।
પાલ્યમાના ધૃતિમતા સુખં વિન્દામહે નૃપ॥ 16-11-22 (97536)
રાજર્ષીણાં પુરાણાનાં ભવતાં પુણ્યકર્મણામ્।
કુરુસંવરણાદીનાં ભરતસ્ય ચ ધીમતઃ॥ 16-11-23 (97537)
વૃત્તં સમનુયાત્યેષ ધર્માત્મા ભૂરિદક્ષિણઃ।
નાત્ર વાચ્યં મહારાજ સુસૂક્ષ્મમપિ વિદ્યતે॥ 16-11-24 (97538)
ઉષિતાઃ સ્મ સુખં નિત્યં ભવતા પરિપાલિતાઃ।
સુસૂક્ષ્મં ચ વ્યલીકં તે સપુત્રસ્ય ન વિદ્યતે॥ 16-11-25 (97539)
યત્તુ જ્ઞાતિવિમર્દેઽસ્મિન્નાત્થ દુર્યોધનં પ્રતિ।
ભન્તમનુનેષ્યામિ તત્રાપિ કુરુનન્દન॥ 16-11-26 (97540)
ન તદ્દુર્યોધનકૃતં ન ચ તદ્ભવતા કૃતમ્।
ન કર્ણસૌબલાભ્યાં ચ કુરવો યત્ક્ષયં ગતાઃ॥ 16-11-27 (97541)
દૈવં તત્તુ વિજાનીમો યન્ન શક્યં પ્રબાધિતુમ્।
દૈવં પુરુષકારેણિ ન શક્યમપિ બાધિતુમ્॥ 16-11-28 (97542)
અક્ષૌહિણ્યો મહારાજ દશાષ્ટૌ ચ સમાગતાઃ।
અષ્ટાદશાહેન હતાઃ કુરુભિર્યોધપુઙ્ગવૈઃ॥ 16-11-29 (97543)
ભીષ્મદ્રોણકૃપાદ્યૈશ્ચ કર્ણેન ચ મહાત્મના।
યુયુધાનેન વીરેણ ધૃષ્ટદ્યુમ્નેન ચાહવે॥ 16-11-30 (97544)
ચતુર્ભિઃ પાણ્ડુપુત્રૈશ્ચ ભીમાર્જુનયમૈસ્તથા।
ન ચ ક્ષયોઽયં નૃપતે ક્રતે દૈવબલાદભૂત્॥ 16-11-31 (97545)
અવશ્યમેવ સઙ્ગ્રામે ક્ષત્રિયેણ વિશેષતઃ।
કર્તવ્યં નિધનં કાલે મર્તવ્યં ક્ષત્રબન્ધુના॥ 16-11-32 (97546)
તૈરિયં પુરુષવ્યાઘ્રૈર્વિદ્યાબાહુબલાન્વિતૈઃ।
પૃથિવી નિહતા સર્વા સહયા સરથદ્વિપા॥ 16-11-33 (97547)
ન સ રાજ્ઞાં વધે સૂનુઃ કારણં તે મહાત્મનામ્।
ન ભવાન્ન ચ તે ભૃત્યા ન કર્ણો ન ચ સૌબલઃ॥ 16-11-34 (97548)
યદ્વિશસ્તાઃ કુરુશ્રેષ્ઠ રાજાનશ્ચ સહસ્રશઃ।
સર્વં દૈવકૃતં વિદ્ધિ કોત્ર કિં વક્તુમર્હતિ॥ 16-11-35 (97549)
ગુરુર્મતો ભવાનસ્ય કૃત્સ્નસ્ય જગતઃ પ્રભુઃ।
ધર્માત્માનમતસ્તુભ્યમનુજાનીમહે સુતમ્॥ 16-11-36 (97550)
લભતાં વીરલોકં સ સસહાયો નરાધિપઃ।
દ્વિજાગ્ર્યૈઃ સમનુજ્ઞાતસ્ત્રિદિવે મોદતાં સુખમ્। 16-11-37 (97551)
પ્રાપ્સ્યતે ચ ભવાન્પુણ્યં ધર્મે ચ સતતં સ્થિતઃ।
વેદ ધર્મં મહાબાહો લૌક્યં વૈદિકમેવ ચ॥ 16-11-38 (97552)
દૃષ્ટાપદાનાશ્ચાસ્માભિઃ પાણ્ડવાઃ પુરુષર્ષભાઃ।
સમર્થાસ્ત્રિદિવસ્યાપિ પાલને કિં પુનઃ ક્ષિતેઃ॥ 16-11-39 (97553)
અનુવર્ત્સ્યન્તિ વા ધીમન્સમેષુ વિષમેષુ ચ।
પ્રજાઃ કુરુકુલશ્રેષ્ઠ પાણ્ડવાઞ્શીલભૂષણાન્॥ 16-11-40 (97554)
બ્રહ્મદેયાગ્રહારાંશ્ચ પારિબર્હાંશ્ચ પાર્થિવઃ।
પૂર્વરાજાતિસર્ગાંશ્ચ પાલયત્યેવ પાણ્ડવઃ॥ 16-11-41 (97555)
દીર્ઘદર્શીં મૃદુર્દાન્તઃ સદા વૈશ્રવણો યથા।
અક્ષુદ્રસચિવશ્ચાયં કુન્તીપુત્રો મહામનાઃ॥ 16-11-42 (97556)
અપ્યમિત્રે દયાવાંશ્ચ શુચિશ્ચ ભરતર્ષભઃ।
ઋજુ પશ્યતિ મેધાવી પુત્રવત્પાતિ નઃ સદા॥ 16-11-43 (97557)
વિપ્રિયં ચ જનસ્યાસ્ય સંસર્ગાદ્ધર્મજસ્ય વૈ।
ન કરિષ્યન્તિ રાજર્ષે તથા ભીમાર્જુનાદયઃ॥ 16-11-44 (97558)
મન્દા મૃદુષુ કૌરવ્ય તીક્ષ્ણેષ્વાશીવિષોપમાઃ।
વીર્યવન્તો મહાત્માનઃ પૌરાણાં ચ હિતે રતાઃ॥ 16-11-45 (97559)
ન કુન્તી ન ચ પાઞ્ચાલી ન ચોલૂપી ન સાત્વતી।
અસ્મિઞ્જને કરિષ્યન્તિ પ્રતિકૂલાનિ કર્હિચિત્॥ 16-11-46 (97560)
ભવત્કૃતમિમં સ્નેહં યુધિષ્ઠિરવિવર્ધિતમ્।
ન પૃષ્ઠતઃ કરિષ્યન્તિ પૌરા જાનપદા જનાઃ॥ 16-11-47 (97561)
અધર્મિષ્ઠાનપિ સતઃ કુન્તીપુત્રા મહારથાઃ।
માનવાન્પાલયિષ્યન્તિ ભૂત્વા ધર્મપરાયણાઃ॥ 16-11-48 (97562)
સ રાજન્માનસં દુઃખમપનીય યુધિષ્ઠિરાત્।
કુરુ કાર્યાણિ ધર્મ્યાણિ નમસ્તે પુરુષર્ષભ॥ 16-11-49 (97563)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-11-50x (8043)
તસ્ય તદ્વચનં ધર્મ્યમનુમાન્ય ગુણોત્તરમ્।
સાધુસાધ્વિતિ સર્વઃ સ જનઃ પ્રતિગૃહીતવાન્॥ 16-11-50 (97564)
ધૃતરાષ્ટ્રાશ્ચ તદ્વાક્યમભિપૂજ્ય પુનઃપુનઃ।
વિસર્જયામાસ તદા પ્રકૃતીસ્તુ શનૈઃશનૈઃ॥ 16-11-51 (97565)
સ તૈઃ સમ્પૂજિતો રાજા શિવેનાવેક્ષિતસ્તથા।
પ્રાઞ્જલિઃ પૂજયામાસ તં જનં ભરતર્ષભ॥ 16-11-52 (97566)
તતો વિવેશ ભવનં ગાન્ધાર્યા સહિતો નિજમ્।
આગતાયાં ચ શર્વર્યાં સુખં શેતે નરાધિપઃ॥ ॥ 16-11-53 (97567)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આમશ્રવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ એકાદશોઽધ્યાયઃ॥ 11 ॥
આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 012
॥ શ્રીઃ ॥
16.12. અધ્યાયઃ 012
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ ભીષ્મદુર્યોધનાદીનાં શ્રાદ્ધદાનાય વિદુરમુખાદ્યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ દ્રવ્યયાચનમ્॥ 1 ॥ તચ્છ્રવણેન વિમનાયમાભીમે તદ્ભાદજ્ઞેનાર્જુનેન તમ્પ્રતિ દ્રવ્યયાચને ભીમેન ધૃતરાષ્ટ્રાપનયાનુસ્મારણપૂર્વકં તદનઙ્ગીકરણમ્॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતો રજન્યાં વ્યુષ્ટાયાં ધૃતરાષ્ટ્રોંઽબિકાસુતઃ।
વિદુરં પ્રેષયામાસ યુધિષ્ઠિરનિવેશનમ્॥ 16-12-1 (97568)
સ ગત્વા રાજવચનાદુવાચાચ્યુતમીશ્વરમ્।
યુધિષ્ઠિ મહાતેજાઃ સર્વબુદ્ધિમતાંવરઃ॥ 16-12-2 (97569)
ધૃતરાષ્ટ્રો મહારાજો વનવાસાય દીક્ષિતઃ।
ગમિષ્યતિ વનં રાજન્નાગતાં કાર્તિકીમિમામ્॥ 16-12-3 (97570)
સ ત્વાં કુરુકુલશ્રેષ્ઠ કિઞ્ચિર્થમભીપ્સતિ।
શ્રાદ્ધમિચ્છતિ દાતું સ ગાઙ્ગેયસ્ય મહાત્મનઃ॥ 16-12-4 (97571)
દ્રોણસ્ય સોમદત્તસ્ય બાહ્લીકસ્ય ચ ધીમતઃ।
પુત્રાણાં ચૈવ સર્વેષાં યે ચાન્યે સુહૃદો હતાઃ।
યદિ ચાપ્યનુજાનીષે સૈન્ધવાપશદસ્ય ચ॥ 16-12-5 (97572)
એતચ્છ્રુત્વા તુ વચનં વિદુરસ્ય યુધિષ્ઠિરઃ।
હૃષ્ટઃક સમ્પૂજયામાસ ગુડોકેશશ્ચ પાણ્ડવઃ॥ 16-12-6 (97573)
ન ચ ભીમો દ્દઢક્રોધસ્તદ્વચો જગૃહે તદા।
વિદુરસ્ય મહાતેજા દુર્યોધનકૃતં સ્મરન્॥ 16-12-7 (97574)
અભિપ્રાયં વિદિત્વા તુ ભીમતસેનસ્ય ફલ્ગુનઃ।
કિરીટી કિઞ્ચિદાનમ્ય તમુવાચ નરર્ષભમ્॥ 16-12-8 (97575)
ભીમ રાજા પિતા વૃદ્ધો વનવાસાય દીક્ષિતઃ।
દાતુમિચ્છતિ સર્વેષાં સુહૃદામૌર્ધ્વદેહિકમ્॥ 16-12-9 (97576)
ભવતા નિર્જિતં વિત્તં દાતુમિચ્છતિ કૌરવઃ।
ભીષ્માદીનાં મહાબાહો તદનુજ્ઞાતુમર્હસિ॥ 16-12-10 (97577)
દિષ્ટ્યા ત્વદ્ય મહાબાહો ધૃતરાષ્ટ્રઃ પ્રયાચતે।
યાચિતો યઃ પુરાઽસ્માભિઃ પશ્ય કાલસ્ય પર્યયમ્॥ 16-12-11 (97578)
યોસૌ પૃથિવ્યાઃ કૃત્સ્નાયા ભર્તા ભૂત્વા નરાધિપઃ।
પરૈર્વિનિહતામાત્યો વનં ગન્તુમભીપ્સતિ॥ 16-12-12 (97579)
મા તેઽન્યત્પુરુષવ્યાઘ્ર દાનાદ્ભવતુ દર્શનમ્।
અયશસ્યમતોઽન્યત્સ્યાદધર્મશ્ચ મહાભુજઃ॥ 16-12-13 (97580)
રાજાનમુપતિષ્ઠસ્વ જ્યેષ્ઠં ભ્રાતરમીશ્વરમ્।
અર્હસ્ત્વમસિ દાતું વૈ નાદાતું ભરતર્ષભ॥ 16-12-14 (97581)
એવં બ્રુવાણં બીભત્સું ધર્મરાજોઽપ્યપૂજયત્।
ભીમસેનસ્તુ સક્રોધમુવાચ વિજયં તદા॥ 16-12-15 (97582)
વયં ભીષ્મસ્ય દાસ્યામઃ પ્રેતકાર્યં તુ ફલ્ગુન।
સોમદત્તસ્ય નૃપતેર્ભૂરિશ્રવસ એવ ચ॥ 16-12-16 (97583)
બાહ્લીકસ્ય ચ રાજર્ષેર્દ્રોણસ્ય ચ મહાત્મનઃ।
અન્યેષાં ચૈવ સુહૃદાં કુન્તી કર્ણાય દાસ્યતિ॥ 16-12-17 (97584)
શ્રાદ્ધાનિ પુરુષવ્યાઘ્ર મા પ્રદાત્કૌરવો નૃપઃ।
ઇતિ મે વર્તતે બુદ્ધિર્મા વો નન્દન્તુ શત્રવઃ॥ 16-12-18 (97585)
કષ્ટાત્કષ્ટતરં યાન્તુ સર્વે દુર્યોધનાદયઃ।
યૈરિયં પૃથિવી કૃત્સ્ના ઘાતિતા કુલપાંસનૈઃ॥ 16-12-19 (97586)
કુતસ્ત્વમદ્ય વિસ્મૃત્ય વૈરં દ્વાદશવાર્ષિકમ્।
અજ્ઞાતવાસગમનં દ્રૌપદીશોકવર્ધનમ્॥ 16-12-20 (97587)
ક્વ તદા ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય સ્નેહોઽસ્મદ્ગોચરો ગતઃ।
કૃષ્ણાજિનોપસંવીતો હૃતાભરણભૂષણઃ।
સાર્ધં પાઞ્ચાલપુત્ર્યા ત્વં રાજાનમુપજગ્મિવાન્॥ 16-12-21 (97588)
ક્વ તદા દ્રોણભિષ્મૌ તૌ સોમદત્તોપિ વાઽભવત્।
યત્ર દ્વાદશ વર્ષાણિ વને વન્યેન જીવથ।
ન તદા ત્વાં પિતા જ્યેષ્ઠઃ પિતૃત્વેનાભિવીક્ષતે॥ 16-12-22 (97589)
કિં તે તદ્વિસ્મૃતં પાર્થક યદેષ કુલપાંસનઃ।
દુર્બુદ્ધિર્વિદુરં પ્રાહ દ્યૂતે કિં જિતમિત્યુત॥ 16-12-23 (97590)
તમેવંવાદિનં રાજા કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ।
ઉવાચ વચનં ધીમાઞ્જોષમાસ્સ્વેતિ ભર્ત્સયન્॥ ॥ 16-12-24 (97591)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ દ્વાદશોઽધ્યાયઃ॥ 12 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-12-4 કિઞ્ચિદર્થં કિઞ્ચિત્કાર્યં કર્તું ત્વામભીપ્સતિ દ્રષ્ટુમિતિ શેષઃ॥ 7-12-8 કિઞ્ચિદાગમ્ય ભીમં વચનમબ્રવીદિતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 013
॥ શ્રીઃ ॥
16.13. અધ્યાયઃ 013
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
ભીમે દુર્યોધનાદિભ્યઃ શ્રાદ્ધદાનાય ધનદાનમરોચયતિ સતિ યુધિષ્ઠિરેણ વિદુરંપ્રતિ ધૃતરાષ્ટ્રે નિજગૃહકોશાદ્ધનદાનનિવેદનકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
અર્જુન ઉવાચ।
ભીમ જ્યેષ્ઠો ગુરુર્મે ત્વં નાતોઽન્યદ્વમુક્તુમુત્સહે।
ધૃતારાષ્ટ્રસ્તુ રાજર્ષિઃ સર્વથા માનમર્હતિ॥ 16-13-1 (97592)
ન સ્મરન્ત્યપરાદ્ધાનિ સ્મરન્તિ સુકૃતાન્યપિ।
અસંભિન્નાર્થમર્યાદાઃ સાધવઃ પુરુષોત્તમાઃ॥ 16-13-2 (97593)
ઇતિ તસ્ય વચઃ શ્રુત્વા ફલ્ગુનસ્ય મહાત્મનઃ।
વિદુરં પ્રાહ ધર્માત્મા કુન્તીપુત્રો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 16-13-3 (97594)
ઇદં મદ્વચનાત્ક્ષત્તઃ કૌરવં બ્રૂહિ પાર્થિવમ્।
યાવદિચ્છતિ પુત્રાણાં દાતું તાવદ્દદામ્યહમ્॥ 16-13-4 (97595)
ભીષ્માદીનાં ચ સર્વેષાં સુહૃદામુપકારિણામ્।
મમ કોશાદિતિ વિભો મા ભૂદ્ભીમઃ સુદુર્મનાઃ॥ 16-13-5 (97596)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-13-6x (8044)
ઇત્યુક્ત્વા ધર્મરાજસ્તમર્જુનં પ્રત્યપૂજયત્।
ભીમસેનઃ કટાક્ષેણ વીક્ષાંચક્રે ધનંજયમ્॥ 16-13-6 (97597)
તતઃ સ વિદુરં ધીમાન્વાક્યમાહ યુધિષ્ઠિરઃ।
ન ભીમસેન કોપં સ નૃપતિઃ કર્તુમર્હતિ॥ 16-13-7 (97598)
પરિક્લિષ્ટો હિ ભીમસ્તુ હિમવૃષ્ટ્યાતપાદિભિઃ।
દુઃખૈર્બહુવિધૈર્ધીમાનરણ્યે વિદિતં તવ॥ 16-13-8 (97599)
કિંતુ મદ્વચનાદ્બ્રૂહિ રાજાનં ભરતર્ષભમ્॥
યદ્યદિચ્છસિ યાવચ્ચ ગૃહ્યતાં મદ્ગૃહાદિતિ॥ 16-13-9 (97600)
યન્માત્સર્યમયં ભીમઃ કરોતિ ભૃશદુઃખિતઃ।
ન તન્મનસિ કર્તવ્યમિતિ વાચ્યઃ સ પાર્થિવઃ॥ 16-13-10 (97601)
યન્મમાસ્તિ ધનં કિઞ્ચિદર્જુનસ્ય ચ વેશ્મનિ।
તસ્ય સ્વામી મહારાજ ઇતિ વાચ્યઃ સ પાર્થિવઃ॥ 16-13-11 (97602)
દદાતુ રાજા વિપ્રેભ્યો યથેષ્ટં ક્રિયતાં વ્યયઃ।
પુત્રાણાં સુહૃદાં ચૈવ ગચ્છત્વાનૃણ્યમદ્ય સઃ॥ 16-13-12 (97603)
ઇદં ચાપિ શરીરં મે તવાયત્તં જનાધિપ।
ધનાનિ ચેતિ વિદ્ધિ ત્વં ક્ષત્તર્નાસ્ત્યત્ર સંશયઃ॥ ॥ 16-13-13 (97604)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ ત્રયોદશોઽધ્યાયઃ॥। 13 ॥
આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 014
॥ શ્રીઃ ॥
16.14. અધ્યાયઃ 014
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
વિદુરેણ ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ યુધિષ્ઠિરેણ ભીષ્માદીનાં શ્રાદ્ધદાનાય ધનદાનાઙ્ગીકરણનિવેદનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
એવમુક્તસ્તુ રાજ્ઞા સ વિદુરો બુદ્ધિસત્તમઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રમુપેત્યૈવ વાક્યમાહ મહાર્થવત્॥ 16-14-1 (97605)
ઉક્તો યુધિષ્ઠિરો રાજા ભવદ્વચનમાદિતઃ।
સ ચ સંશ્રુત્ય વાક્યં તે પ્રશશંસ મહાદ્યુતિઃ॥ 16-14-2 (97606)
બીભત્સુશ્ચ મહાતેજા નિવેદયતિ તે ગૃહાન્।
વસુ તસ્ય ગૃહે યચ્ચ પ્રાણાનપિ ચ કેવલાન્॥ 16-14-3 (97607)
ધર્મરાજશ્ચ પુત્રસ્તે રાજ્યં પ્રાણાન્ધનાનિ ચ।
અનુજાનાતિ રાજર્ષે યચ્ચાન્યદપિ કિઞ્ચન॥ 16-14-4 (97608)
ભીમસ્તુ સર્વદુઃખાનિ સંસ્મૃત્ય બહુલાન્યુત।
કૃચ્છ્રાદિવ મહાબાહુરનુજજ્ઞે વિનિઃશ્વસન્॥ 16-14-5 (97609)
ર રાજન્ધર્મશીલેન રાજ્ઞા બીભત્સુના તથા।
અનુનીતો મહાબાહુઃ સૌહૃદે સ્થાપિતોપિ ચ॥ 16-14-6 (97610)
ન ચ મન્યુસ્ત્વયા કાર્ય ઇતિ ત્વાં પ્રાહ ધર્મરાટ્।
સંસ્મૃત્ય ભીમસ્તદ્વૈરં યદન્યાયવદાચરત્॥ 16-14-7 (97611)
એવંપ્રાયો હિ ધર્મોઽયં ક્ષત્રિયાણાં નરાધિપ।
શુદ્ધે ક્ષત્રિયધર્મે ન નિરતોઽયં વૃકોદરઃ॥ 16-14-8 (97612)
વૃકોદરકૃતે ચાહમર્જુનશ્ચ પુનઃ પુનઃ।
પ્રસીદ યાચે નૃપતે ભવાન્પ્રભુરિહાસ્તિ યત્॥ 16-14-9 (97613)
તદ્દદાતુ ભવાન્વિત્તં યાવદિચ્છસિ પાર્થિવઃ।
ત્વમીશ્વરો નો રાજ્યસ્ય પ્રાણાનામપિ ભારત॥ 16-14-10 (97614)
બ્રહ્મદેયાગ્રહારાંશ્ચ પુત્રાણામૌર્ધ્વદેહિકમ્।
ઇતો રત્નાનિ ગાશ્ચૈવ દાસીદાસમજાવિકમ્॥ 16-14-11 (97615)
અર્ચયિત્વા કુરુશ્રેષ્ઠો બ્રાહ્મણેભ્યઃ પ્રયચ્છતુ।
દીનાન્ધકૃપણેભ્યશ્ચ તત્રતત્ર નૃપાજ્ઞયા॥ 16-14-12 (97616)
બહ્વન્નરસપાનાઢ્યાઃ સભા વિદુર કારય।
ગવાં નિપાનાન્યન્યચ્ચ વિવિધં પુણ્યકં કુરુ॥ 16-14-13 (97617)
ઇતિ મામબ્રવીદ્રાજા પાર્થશ્ચૈવ ધનંજયઃ।
યદત્રાનન્તરં કાર્યં તદ્ભવમ્વવક્તુમર્હતિ॥ 16-14-14 (97618)
ઇત્યુક્તે વિદુરેણાથ ધૃતરાષ્ટ્રોઽભિનન્દ્ય તાન્।
મનશ્ચક્રે મહાદાને કાર્તિક્યાં જનમેજય॥ 16-14-15 (97619)
॥ ઇતી શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ ચતુર્દશોઽધ્યાયઃ॥ 14 ॥
આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 015
॥ શ્રીઃ ॥
16.15. અધ્યાયઃ 015
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ ભીષ્મદુર્યોધનાદ્યુદ્દેશ્યકશ્રાદ્ધે ધનવસ્રાન્નાદિના બ્રાહ્મણાદિસંતર્પણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
વિદુરેણૈવમુક્તસ્તુ ધૃતરાષ્ટ્રો જનાધિપઃ।
પ્રીતિમાનભવદ્રાજન્રાજ્ઞો જિષ્ણોશ્ચ કર્મણા॥ 16-15-1 (97620)
તતોઽભિરૂપાન્ભીષ્માય બ્રાહ્મણાનૃષિસત્તમાન્।
પુત્રાર્થે સુહૃદાં ચૈવ સ સમીક્ષ્ય સહસ્રશઃ॥ 16-15-2 (97621)
કારયિત્વાઽન્નપાનાનિ યાનાન્યાચ્છાદનાનિ ચ।
સુવર્ણમણિરત્નાનિ દાસીદાસપરિચ્છદાન્॥ 16-15-3 (97622)
કંબલાનિ ચ રત્નાનિ ગ્રામાન્ક્ષેત્રં તથા ધનમ્।
સાલઙ્કારાન્ગજાનશ્વાન્કન્યાશ્ચૈવ વરસ્ત્રિયઃ॥ 16-15-4 (97623)
આદિશ્યાદિશ્ય સર્વેભ્યો દદૌ સ નૃપસત્તમઃ।
દ્રોણં સંકીર્ત્ય ભીષ્મં ચ સોમદત્તં ચ બાહ્લિકમ્॥ 16-15-5 (97624)
દુર્યોધનં ચ રાજાનં પુત્રાંશ્ચૈવ પૃથક્પૃથક્।
જયદ્રથપુરોગાંશ્ચ સુહૃદશ્ચાપિ સર્વશઃ॥ 16-15-6 (97625)
સ શ્રાદ્ધયજ્ઞો વવૃતે બહુગોધનદક્ષિણઃ।
અનેકધનરત્નૌઘો યુધિષ્ઠિરમતે તદા॥ 16-15-7 (97626)
અનિશં યત્ર પુરુષા ગણકા લેખકાસ્તદા।
યુધિષ્ઠિરસ્ય વચનાદપૃચ્છન્ત સ્મ તં નૃપમ્॥ 16-15-8 (97627)
આજ્ઞાપય કિમેતેભ્યઃ પ્રદેયં દીયતામિતિ।
તદુપસ્થિતમેવાત્ર વચનાન્તે દદુસ્તદા॥ 16-15-9 (97628)
શતે દેયે દશશતં સહસ્રં ચાયુતં તથા।
દીયતે વચનાદ્રાજ્ઞઃ કુન્તીપુત્રસ્ય ધીમતઃ॥ 16-15-10 (97629)
એવં સ વસુધારાભિર્વર્ષમાણો નૃપાંબુદઃ।
તપ્રયામાસ વિપ્રાંસ્તાન્વર્ષન્ભૂમિમિવાંબુદઃ॥ 16-15-11 (97630)
તતોઽન્તન્તરમેવાત્ર સર્વવર્ણાન્મહામતે।
અન્નપાનરસૌઘેણ પ્લાવયામાસ પાર્થિવઃ॥ 16-15-12 (97631)
સવસ્ત્રધનરત્નૌઘો મૃદઙ્ગનિનદસ્વનઃ।
ગવાશ્વમકરાવર્તો નાનારત્નમહાકરઃ॥ 16-15-13 (97632)
ગ્રામાગ્રહારદ્વીપાઢ્યો મણિહેમજલાર્ણવઃ।
જગત્સંપ્લાવયામાસ ધૃતરાષ્ટ્રોડુપોદ્ધતઃ॥ 16-15-14 (97633)
એવં સ પુત્રપૌત્રાણાં પિતૄણામાત્મનસ્તથા।
ગાન્ધાર્યાશ્ચ મહારાજ પ્રદદાવૌર્દ્વદેહિકમ્॥ 16-15-15 (97634)
પરિશ્રાન્તો યદાસીત્સ દદદ્દાનાન્યનેકશઃ।
નિવર્તયામાસ તદા દાનયજ્ઞં નરાધિપઃ॥ 16-15-16 (97635)
એવં સ રાજા કૌરવ્યશ્ચક્રે દાનમહાક્રતુમ્।
નટનર્તકલાસ્યાઢ્યં બહ્વન્નરસદક્ષિણમ્॥ 16-15-17 (97636)
દશાહમેવં દાનાનિ દત્ત્વા રાજાંઽબિકાસુતઃ।
બભૂવ પુત્રપૌત્રાણામનૃણો ભરતર્ષભ॥ ॥ 16-15-18 (97637)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ પઞ્ચદશોઽધ્યાયઃ॥ 15 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-15-13 સવસ્ત્રફેનરતૌઘ ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 016
॥ શ્રીઃ ॥
16.16. અધ્યાયઃ 016
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ કુન્તીસ્કન્ધાવસક્તહસ્તાયા ગાન્ધાર્યા અંસાવલમ્બનેન સશોકૈઃ પૌરૈર્યુધિષ્ઠિરાદિભિશ્ચાનુગમ્યમાનેન સતા વનં પ્રતિ પ્રસ્થાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતઃ પ્રભાતે રાજા સ ધૃતરાષ્ટ્રોંઽબિકાસુતઃ।
આનાય્ય પાણ્ડવાન્વીરાન્વનષાસે કૃતક્ષણઃ॥ 16-16-1 (97638)
ગાન્ધારીસહિતો ધીમાનભ્યનન્દદ્યથાવિધિ।
કાર્તિક્યાં કારયિત્વેષ્ટિં બ્રાહ્મણૈર્વેદપારગૈઃ॥ 16-16-2 (97639)
અગ્નિહોત્રં પુરસ્કૃત્ય વલ્કલાજિનસંવૃતઃ।
વધૂજનવૃતો રાજા નિર્યયૌ ભવનાત્તતઃ॥ 16-16-3 (97640)
તતઃ સ્ત્રિયઃ કૌરવપાણ્ડવાનાં
યાઞ્ચાપરાઃ કૌરવરાજવંશ્યાઃ।
તાસાં નાદઃ પ્રાદુરાસીત્તદાનીં
વૈચિત્રિવીર્યે નૃપતૌ પ્રયાતે॥ 16-16-4 (97641)
તતો લાજૈઃ સુમનોભિશ્ચ રાજા
વિચિત્રાભિસ્તદ્ગૃહં પૂજયિત્વા।
સંયોજ્યાશ્વૈર્ભૃત્યવર્ગં ચ સર્વં
તતઃ સમુત્સૃજ્ય યયૌ નરેન્દ્રઃ॥ 16-16-5 (97642)
તતો રાજા પ્રાઞ્જલિર્વેપમાનો
યુધિષ્ઠિરઃ સસ્વરં બાષ્પકણ્ઠઃ।
વિનદ્યોચ્ચૈર્ગાં મહારાજ સાધો
ક્વ યાસ્યસીત્યપતત્તાતિ ભૂમૌ॥ 16-16-6 (97643)
તથાઽર્જુનસ્તીવ્રદુઃખાભિતપ્તો
મુહુર્મુહુર્નિઃ શ્વસન્ભારતાગ્ર્યઃ।
યુધિષ્ઠિરં મૈવમિત્યેવમુક્ત્વા
નિગૃહ્યાથો દીનતરો બભૂવ॥ 16-16-7 (97644)
વૃકોદરઃ ફલ્ગુનશ્ચૈવ વીરૌ
માદ્રીપુત્રૌ વિદુરઃ સંજયશ્ચ।
વૈશ્યાપુત્રઃ સહિતો ગૌતમેન
ધૌમ્યો વિપ્રાશ્ચાન્વયુર્બાષ્પકણ્ઠાઃ॥ 16-16-8 (97645)
કુન્તી ગાન્ધારીં બદ્ધનેત્રાં વ્રજન્તીં
સ્કન્ધાસક્તં હસ્તમથોદ્વહન્તી।
રાજા ગાન્ધાર્યાઃ સ્કન્ધદેશેઽવસજ્ય
પાણિં યયૌ ધૃતરાષ્ટ્રઃ પ્રતીતઃ॥ 16-16-9 (97646)
તથા કૃષ્ણા દ્રૌપદી યાદવી ચ
બાલાપત્યા ચોત્તરા કૌરવી ચ।
ચિત્રાઙ્ગદા યાશ્ચ કાશ્ચિત્સ્ત્રિયોઽન્યાઃ
સાર્ધં રાજ્ઞા પ્રસ્થિતાસ્તા વધૂભિઃ॥ 16-16-10 (97647)
તાસાં નાદો રુદતીનાં તદાઽઽસી-
દ્રાજન્દુઃખાત્કુરરીણામિવોચ્ચૈઃ।
તતો નિષ્પેતુર્બ્રાહ્મણક્ષત્રિયાણાં
વિટ્શૂદ્રાણાં ચૈવ ભાર્યાઃ સમન્તાત્॥ 16-16-11 (97648)
તન્નિર્યાણે દુઃખિતઃ પૌરવર્ગો
ગજાહ્વયે ચૈવ બભૂવ રાજન્।
યથાપૂર્વં ગચ્છતાં પાણ્ડવાનાં
દ્યૂતે રાજન્કૌરવાણાં સભાયામ્॥ 16-16-12 (97649)
યા નાપશ્યચ્ચન્દ્રમા નૈવ સૂર્યો
રામાઃ કાશ્ચિત્તાઃ સ્મ તસ્મિન્નરેન્દ્રે।
મહાવનં ગચ્છતિ કૌરવેન્દ્રે
શોકેનાર્તા રાજમાર્ગં પ્રપેદુઃ॥ ॥ 16-16-13 (97650)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ ષોડશોઽધ્યાયઃ॥ 16 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-16-9 કુન્તી ગાન્ધારીં અનયદિતિ શેષઃ। કિંભૂતા। અર્થાદ્ગાન્ધાર્યા હસ્તં સ્કન્ધાસક્તં ઉદ્વહન્તી। કુન્તી ગાન્ધારીમનુભર્તૃ વ્રજન્તીમિતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 017
॥ શ્રીઃ ॥
16.17. અધ્યાયઃ 017
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય વનપ્રસ્થાનસમયે વિદુરસંજયાભ્યામપિ વનવાસાય તેન સહ પ્રસ્થાનમ્॥ 1 ॥ તથા કુન્ત્યાપિ યુધિષ્ઠિરાદિભિર્બહુધા પ્રાર્થનાભિઃ પ્રતિષેધનેપિ તત્સમાશ્વાસનપૂર્વકં ગાન્ધાર્યા સહ વનંપ્રતિ પ્રસ્થાનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય વનપ્રસ્થાનસમયે વિદુરસંજયાભ્યામપિ વનવાસાય તેન સહ પ્રસ્થાનમ્ ॥ 1 ॥ તથા કુન્ત્યાપિ યુધિષ્ઠિરાદિભિર્બહુધા પ્રાર્થનાભિઃ પ્રતિષેધનેપિ તત્સમાશ્વાસનપૂર્વકં ગાન્ધાર્યા સહ વનંપ્રતિ પ્રસ્થાનમ્॥ 2 ॥
16-17-0 (97651)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-17-0x (8045)
તતઃ પ્રાસાદહર્મ્યેષુ વસુધાયાં ચ પાર્થિવ।
નારીણાં ચ નરાણાં ચ નિઃસ્વનઃ સુમહાનભૂત્॥ 16-17-1 (97652)
સ રાજા રાજમાર્ગેણ નૃનારીસંકુલેન ચ।
કથઞ્ચિન્નિર્યયૌ ધીમાન્વેપમાનઃ કૃતાઞ્જલિઃ॥ 16-17-2 (97653)
સ વર્ધમાનદ્વારેણિ નિર્યયૌ ગજસાહ્વયાત્।
વિસર્જયામાસ ચ તં જનૌઘં સ મુહુર્મુહુઃ॥ 16-17-3 (97654)
વનં ગન્તું ચ વિદુરો રાજ્ઞા સહ કૃતક્ષણઃ।
સંજયશ્ચ મહામાત્રઃ સૂતો ગાવલ્ગણિસ્તથા॥ 16-17-4 (97655)
કકૃપં નિવર્તયામાસ યુયુત્સું ચ મહારથમ્।
ધૃતારાષ્ટ્રો મહીપાલઃ પરિદાપ્ય યુધિષ્ઠિરે॥ 16-17-5 (97656)
નિવૃત્તે પૌરવર્ગે ચ રાજા સાન્તઃપુરસ્તદા।
ધૃતરાષ્ટ્રાભ્યનુજ્ઞાતો નિવર્તિતુમિયેષ હ॥ 16-17-6 (97657)
સોબ્રવીન્માતરં કુન્તીમુપેત્ય ભરતર્ષભ॥
અહં રાજાનમન્વિષ્યે ભવતી વિનિવર્તતામ્॥ 16-17-7 (97658)
વધૂપરિવૃતા રાજ્ઞિ નગરં ગન્તુમર્હસિ।
રાજા યાત્વેષ ધર્માત્મા તપસે કૃતનિશ્ચયઃ॥ 16-17-8 (97659)
ઇત્યુક્તા ધર્મરાજેનિ બાષ્પવ્યાકુલલોચના।
જગામૈવ તદા કુન્તી ગાન્ધારીં પરિગૃહ્ય હ॥ 16-17-9 (97660)
કુન્ત્યુવાચ। 16-17-10x (8046)
સહદેવે મહારાજ માઽપ્રસાદં કૃથાઃ ક્વચિત્।
એષ મામનુરક્તો હિ રાજંસ્ત્વાં ચૈવ સર્વદા॥ 16-17-10 (97661)
કર્ણં સ્મરેથાઃ સતતં સઙ્ગ્રામેષ્વપલાયિનમ્।
અવકીર્ણો હિ સ મયા વીરો દુષ્પ્રજ્ઞયા તદા॥ 16-17-11 (97662)
આયસં હૃદયં નૂનં મન્દાયા મમ પુત્રક।
યત્સૂર્યજમપશ્યન્ત્યાઃ શતધા ન વિદીર્યતે॥ 16-17-12 (97663)
એવં ગતે તુ કિં શક્યં મયા કર્તુમરિંદમ।
મમ દોષોઽયમત્યર્થં ખ્યાપિતો યન્ન સૂર્યજઃ॥ 16-17-13 (97664)
તન્નિમિત્તં મહાબાહો દાનં દદ્યાસ્ત્વમુત્તમમ્।
સદૈવ ભ્રાતૃભિઃ સાર્ધં સૂર્યજસ્યારિમર્દન॥ 16-17-14 (97665)
દ્રૌપદ્યાશ્ચ પ્રિયે નિત્યં સ્થાતવ્યમરિકર્શન।
ભીમસેનોઽર્જુનશ્ચૈવ નકુલશ્ચ કુરૂદ્વહ॥ 16-17-15 (97666)
સમાધેયાસ્ત્વયા રાજંસ્ત્વય્યદ્ય કુલધૂર્ગતા।
શ્વશ્રૂશ્વશુરયોઃ પાદાઞ્શુશ્રૂષન્તી વને ત્વહમ્।
ગાન્ધારીસહિતા વત્સ્યે તાપસી મલપઙ્કિની॥ 16-17-16 (97667)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-17-17x (8047)
એવમુક્તઃ સ ધર્માત્મા ભ્રાતૃભિઃ સહિતો વશી।
વિષાદમગમદ્ધીમાન્ન ચ કિઞ્ચિદુવાચ હ॥ 16-17-17 (97668)
મુહૂર્તમિવ તુ ધ્યાત્વા ધર્મરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
ઉવાચ મતારં દીનશ્ચિન્તાશોકપરાયણઃ॥ 16-17-18 (97669)
કિમિદં તે વ્યવસિતં નૈવં ત્વં વક્તુમર્હસિ।
ન ત્વામભ્યનુજાનામિ પ્રસાદં કર્તુમર્હસિ॥ 16-17-19 (97670)
વ્યચોદયઃ પુરાઽસ્માકમુત્સાહં શુભદર્શને।
વિદુલાયા વચોભિસ્ત્વં નાસ્માન્સંત્યક્તુમર્હસિ॥ 16-17-20 (97671)
નિહત્ય પૃથિવીપાલાન્રાજ્યં પ્રાપ્તમિદં મયા।
તવ પ્રજ્ઞામુપશ્રુત્ય વાસુદેવાન્નરર્ષભાત્॥ 16-17-21 (97672)
ક્વ સા બુદ્ધિરિયં ચાદ્ય ભવત્યા યા શ્રુતા મયા।
ક્ષત્રધર્મે સ્થિતં ત્યક્ત્વા ન પ્રયાતુમિહાર્હસિ॥ 16-17-22 (97673)
અસ્માનુત્સૃજ્ય રાજ્યં ચ સ્નુષાહીના યશસ્વિનિ।
કથં વત્સ્યસિ દુર્ગેષુ વનેષ્વદ્ય પ્રસીદ મે॥ 16-17-23 (97674)
ઇતિ બાષ્પકલા વાચઃ કુન્તી પુત્રસ્ય શૃણ્વતી।
જગામૈવાશ્રુપૂર્ણાક્ષી ભીમસ્તામિદમબ્રવીત્॥ 16-17-24 (97675)
યદા રાજ્યમિદં કુન્તિ ભોક્તવ્યં પુત્રનિર્જિતમ્।
પ્રાપ્તવ્યા રાજધર્માશ્ચ તદેયં તે કુતો મતિઃ॥ 16-17-25 (97676)
કિં વયં કારિતાઃ પૂર્વં ભવત્યા પૃથિવીક્ષયમ્।
કસ્ય હેતોઃ પરિત્યજ્ય વનં ગન્તુમભીપ્સસિ॥ 16-17-26 (97677)
વનાચ્ચાપિ કિમાનીતા ભવત્યા બાલકા વયમ્।
દુઃખશોકસમાવિષ્ટૌ માદ્રીપુત્રાવિમૌ તથા॥ 16-17-27 (97678)
પ્રસીદ માતર્મા ગાસ્ત્વં વનમદ્ય યશસ્વિનિ।
શ્રિયં યૌધિષ્ઠિરીં માતર્ભુઙ્ક્ષ્વ પાર્થબલાર્જિતામ્॥ 16-17-28 (97679)
ઇતિ સા નિશ્ચિતૈવાશુ વનવાસકૃતતક્ષણા।
લાલપ્યતાં બહુવિધં પુત્રાણાં નાકરોદ્વચઃ॥ 16-17-29 (97680)
દ્રૌપદી ચાન્વયાચ્છ્વશ્રૂં વિષષ્ણવદના તદા।
વનવાસાય ગચ્છન્તીં રુદતી ભદ્રયા સહ॥ 16-17-30 (97681)
સા પુત્રાન્રુદતઃ સર્વાન્મુહુર્મુહુરવેક્ષતી।
જગામૈવ મહાપ્રાજ્ઞા વનાય કૃતનિશ્ચયા॥ 16-17-31 (97682)
અન્વયુઃ પાણ્ડવાસ્તાં તુ સભૃત્યાન્તઃપુરાસ્તથા।
તતઃ પ્રમૃજ્ય સાઽશ્રૂણિ પુત્રાન્વચનમબ્રવીત્॥ ॥ 16-17-32 (97683)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ સપ્તદશોઽધ્યાયઃ॥ 17 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-17-10 મા પ્રમાદં કૃથા ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-17-16 શ્વશ્રૂશ્વશુરયોઃ। જ્યેષ્ઠત્વાદ્ધૃતરાષ્ટ્રઃ પાણ્ડોઃ પિતૃસમસ્તેન કુન્ત્યાઃ સ શ્વશુર ઇતિ॥ 7-17-22 ક્ષત્રધર્મે સ્થિતિં હ્યુક્ત્વા ન પ્રત્યાખ્યાતુમર્હસિ ઇતિ થ.પાઠઃ। સ્થિતિં ચોક્ત્વા તસ્યાશ્ચ્યવિતુમિચ્છસિ ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-17-30 ભદ્રયા સુભદ્રયા॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 018
॥ શ્રીઃ ॥
16.18. અધ્યાયઃ 018
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
કુન્ત્યા સ્વસ્ય વનગમનાધ્યવસાયેન વિષીદતો યુધિષ્ઠિરાદીન્પ્રતિ સહેતૂપન્યાસં સમાશ્વાસનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
કુન્ત્યુવાચ।
એવમેતન્મહાબાહો યથા વદસિ પાણ્ડવઃ।
કૃતમુદ્ધરણં પૂર્વં મયા વઃ સીદતાં નૃપાઃ॥ 16-18-1 (97684)
દ્યૂતાપહૃતરાજ્યાનાં પતિતાનાં સુખાદપિ।
જ્ઞાતિભિઃ પરિભૂતાનાં કૃતમુદ્ધરણં મયા॥ 16-18-2 (97685)
કથં પાણ્ડોર્ન નશ્યેત સંતતિઃ પુરુષર્ષભાઃ।
યશશ્ચ વો ન નશ્યેત ઇતિ ચોદ્ધરણં કૃતમ્॥ 16-18-3 (97686)
યૂયમિન્દ્રસમાઃ સર્વે દેવતુલ્યપરાક્રમાઃ।
મા પરેષાં મુખપ્રેક્ષાઃ સ્થેત્યેવં તત્કૃતં મયા॥ 16-18-4 (97687)
કથં ધર્મભૃતાં શ્રેષ્ઠો રાજા ત્વં વાસવોપમઃ।
પુનર્વને ન દુઃખી સ્યા ઇતિ ચોદ્ધરણં કૃતમ્॥ 16-18-5 (97688)
નાગાયુતસમપ્રાણઃ ખ્યાતવિક્રમપૌરુષઃ।
નાયં ભીમોત્યયં ગચ્છેદિતિ ચોદ્ધરણં કૃતમ્॥ 16-18-6 (97689)
ભીમસેનાદવરજસ્તથાઽયં વાસવોપમઃ।
વિજયો નાવસીદેત ઇતિ ચોદ્ધરણં કૃતમ્॥ 16-18-7 (97690)
નકુલઃ સહદેવશ્ચ તથેમૌ ગુરુવર્તિનૌ।
ક્ષુધા કથં ન સીદેતામિતિ ચોદ્ધરણં કૃતમ્॥ 16-18-8 (97691)
ઇયં ચ બૃહતી શ્યામા તથાઽત્યાયતલોચના।
વૃથા સભાતલે ક્લિષ્ટા મા ભૂદિતિ ચ તત્કૃતં॥ 16-18-9 (97692)
અપેક્ષતામેવ વો ભીમ વેપન્તીં કદલીમિવ।
સ્ત્રીધર્મિણીમરિષ્ટાઙ્ગીં તથા દ્યૂતપરાજિતામ્॥ 16-18-10 (97693)
દુઃશાસનો યદા મૌર્ખ્યાદ્દાસીવત્પર્યકર્ષત।
તદૈવ વિદિતં મહ્યં પરાભૂતમિદં કુલમ્॥ 16-18-11 (97694)
નિષણ્ણાઃ કુરવશ્ચૈવ તદા મે શ્વશુરાદયઃ।
સા દૈવં નાથમિચ્છન્તી વ્યલપત્કુરરી યથા॥ 16-18-12 (97695)
કેશપક્ષે પરામૃષ્ટા પાપેન્ હતબુદ્ધિના।
યદા દુઃશાસનેનૈષા તદા મુહ્યામ્યહં નૃપાઃ॥ 16-18-13 (97696)
યુષ્મત્તેજોવિવૃદ્ધ્યર્તં મયા હ્યુદ્ધરણં કૃતમ્।
તદાનીં વિદુલાવાક્યૈરિતિ તદ્વિત્ત પુત્રકાઃ॥ 16-18-14 (97697)
કથં ન રાજવંશોઽયં નશ્યેત્પ્રાપ્ય સુતાન્મમ।
પાણ્ડોરિતિ મયા પુત્રસ્તસ્માદુદ્ધરણં કૃતમ્॥ 16-18-15 (97698)
ન તસ્ય પુત્રાઃ પૌત્રા વા ક્ષતવંશસ્ય પાર્થિવ।
લભ્તે સુકૃતાઁલ્લોકાન્યસ્માદ્વંશઃ પ્રણશ્યતિ॥ 16-18-16 (97699)
ભુક્તં રાજ્યફલં પુત્રા ભર્તુર્મે વિપુલં પુરા।
મહાદાનાનિ દત્તાનિ પીતઃ સોમો યથાવિધિ॥ 16-18-17 (97700)
નાહમાત્મફલાર્થં વૈ વાસુદેવમચૂચુદમ્।
વિદુલાયાઃ પ્રલાપૈસ્તૈઃ પાલનાર્થં ચ તત્કૃતમ્॥ 16-18-18 (97701)
નાહં રાજ્યફલં પુત્રાઃ કામયે પુત્રનિર્જિતમ્।
પતિલોકાનહં પુણ્યાન્કામયે તપસા પિભો॥ 16-18-19 (97702)
શ્વશ્રૂશ્વશુરયોઃ કૃત્વા શુશ્રૂષાં વનવાસિનોઃ।
તપસા શોષયિષ્યામિ યુધિષ્ઠિર કલેવરમ્॥ 16-18-20 (97703)
નિવર્તસ્વ કુરુશ્રેષ્ઠ ભીમસેનાદિભિઃ સહ।
ધર્મે તે ધીયતાં બુદ્ધિર્મનસ્તુ મહદસ્તુ ચ॥ ॥ 16-18-21 (97704)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ અષ્ટાદશોઽધ્યાયઃ॥ 18 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-18-10 પશ્યન્ત્યા મે તથા ભીતાં વેપન્તીમિતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 019
॥ શ્રીઃ ॥
16.19. અધ્યાયઃ 019
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
કુન્ત્યા કૃચ્છ્રેણ પ્રતિનિવર્તિતૈર્યુધિષ્ઠિરાદિભિઃ કૃચ્છ્રાત્પુનર્નગરં પ્રત્યાગમનમ્॥ 1 ॥ ધૃતાષ્ટ્રેણ વિદુરાદિભિઃ સહ વનમેત્ય ગઙ્ગાતીરે સન્ધ્યોપાસ્ત્યાદિના રાત્રિયાપનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
કુન્ત્યાસ્તુ વચનં શ્રુત્વા પાણ્ડવા રાજસત્તમ।
વ્રીડિતાઃ સંન્યવર્તન્ત પાઞ્ચાલ્યા સહ ભારત॥ 16-19-1 (97705)
તતઃ શબ્દો મહાનેવ સર્વેષામભવત્તદા।
અન્તઃપુરાણાં રુદતાં દૃષ્ટ્વા કુન્તીં તથા ગતામ્॥ 16-19-2 (97706)
પ્રદક્ષિણમથાવૃત્ત્ય રાજાનં પાણ્ડવાસ્તદા।
અભિવાદ્ય ન્યવર્તન્ત પૃથાં તામનિવર્ત્ય વૈ॥ 16-19-3 (97707)
તતોઽબ્રવીન્મહાતેજા ધૃતરાષ્ટ્રોંઽબિકાસુતઃ।
ગાન્ધારીં વિદુરં ચૈવ સમાભાષ્યાવગૃહ્ય ચ॥ 16-19-4 (97708)
યુધિષ્ઠિરસ્ય જનની દેવી સાધુ નિવર્ત્યતામ્।
યથા યુધિષ્ઠિરઃ પ્રાહ તત્સર્વં સત્યમેવ હિ॥ 16-19-5 (97709)
પુત્રૈશ્વર્યં મહદિદમપાસ્ય ચ મહાફલમ્।
કાઽનુગચ્છેદ્વનં દુર્ગં પુત્રાનુત્સૃજ્ય મૂઢવત્॥ 16-19-6 (97710)
રાજ્યસ્થયા તપસ્તપ્તું કર્તું દાનવ્રતં મહત્।
અનયા શક્યમેવાદ્ય શ્રૂયતાં ચ વચો મમ॥ 16-19-7 (97711)
ગાન્ધારિ પરિતુષ્ટોસ્મિ વધ્વાઃ શુશ્રૂષણેન વૈ।
તસ્માત્ત્વમેનાં ધર્મજ્ઞે સમનુજ્ઞાતુમર્હસિ॥ 16-19-8 (97712)
ઇત્યુક્તા સૌબલેયી તુ રાજ્ઞા કુન્તીમુવાચ હ।
તત્સર્વં રાજવચનં સ્વં ચ વાક્યં વિશેષવત્॥ 16-19-9 (97713)
ન ચ સા વનવાસાય દેવી કૃતમતિં તદા।
શક્નોત્યુપાવર્તયિતું કુન્તીં ધર્મપરાં સતીમ્॥ 16-19-10 (97714)
તસ્યાસ્તાં તુ સ્થિતિં જ્ઞાત્વા વ્યવસાયં કુરુસ્ત્રિયઃ।
નિવૃત્તાંશ્ચ કુરુશ્રેષ્ઠાન્દૃષ્ટ્વા પ્રરુરુદુસ્તદા॥ 16-19-11 (97715)
ઉપાવૃત્તેષુ પાર્થેષુ સર્વાસ્વેવ વધૂષુ ચ।
યયૌ રાજા મહાપ્રાજ્ઞો ધૃતરાષ્ટ્રો વનં તદા॥ 16-19-12 (97716)
પાણ્ડવાશ્ચાતિદીનાસ્તે દુઃખશોકપરાયણાઃ।
યાનૈઃ સ્ત્રીસહિતાઃ સર્વે પુરં પ્રવિવિશુસ્તદા॥ 16-19-13 (97717)
તદહૃષ્ટમનાનન્દં ગતોત્સવમિવાભવત્।
નગરં હાસ્તિનપુરં સસ્ત્રીવૃદ્ધકુમારકમ્॥ 16-19-14 (97718)
સર્વે ચાસન્નિરુત્સાહાઃ પાણ્ડવા જાતમન્યવઃ।
કુન્ત્યા હીનાઃ સુદુઃખાર્તા વત્સા ઇવ વિનાકૃતાઃ॥ 16-19-15 (97719)
ધૃતરાષ્ટ્રસ્તુ તેનાહ્ના ગત્વા સુમહદન્તરમ્।
તતો ભાગીરથીતીરે નિવાસમકરોત્પ્રભુઃ॥ 16-19-16 (97720)
પ્રાદુષ્કૃતા યથાન્યાયમગ્નયો વેદપારગૈઃ।
વ્યરાજન્ત દ્વિજશ્રેષ્ઠૈસ્તત્રતત્ર તપોવને।
પ્રાદુષ્કૃતાગ્નિરભવત્સ ચ વૃદ્ધો નરાધિપઃ॥ 16-19-17 (97721)
સ રાજાઽગ્નીન્પર્યુપાસ્ય હુત્વા ચ વિધિવત્તદા।
સન્ધ્યાગતં સહસ્રાંશુમુપાતિષ્ઠત ભારત॥ 16-19-18 (97722)
વિદુરઃ સંજયશ્ચૈવ રાજ્ઞઃ શય્યાં કુશૈસ્તતઃ।
ચક્રતુઃ કુરુવીરસ્ય ગાન્ધાર્યાશ્ચાવિદૂરતઃ॥ 16-19-19 (97723)
ગાન્ધાર્યાઃ સન્નિકર્ષે તુ નિષસાદ કુશે સુખમ્।
યુધિષ્ઠિરસ્ય જનની કુન્તી સાધુવ્રતે સ્થિતા॥ 16-19-20 (97724)
તેષાં સંશ્રવણે ચાપિ નિષેદુર્વિદુરાદયઃ।
યાજકાશ્ચ યથોદ્દેશં દ્વિજા યે ચાનુયાયિનઃ॥ 16-19-21 (97725)
પ્રાધીતદ્વિજમુખ્યા સા સંપ્રજ્વલિતપાવકા।
બભૂવ તેષાં રજની બ્રાહ્મીવ પ્રીતિવર્ધિની॥ 16-19-22 (97726)
તતો રાત્ર્યાં વ્યતીતાયાં કૃતપૂર્વાહ્ણિકક્રિયાઃ।
હુત્વાઽગ્નિં વિધિવત્સર્વે પ્રયયુસ્તે યથાક્રમમ્।
ઉદઙ્મુખા નિરીક્ષન્ત ઉપવાસપરાયણાઃ॥ 16-19-23 (97727)
સ તેષામતિદુઃખોઽભૂન્નિવાસઃ પ્રથમેઽહનિ।
શોચતાં વદતાં ચાપિ પૌરજાનપદૈર્જનૈઃ॥ ॥ 16-19-24 (97728)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ એકોનવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 19 ॥
આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 020
॥ શ્રીઃ ॥
16.20. અધ્યાયઃ 020
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ વિદુરાદિભિઃ સહ ગઙ્ગાતીરાત્કુરુક્ષેત્રમેત્ય તત્ર શતયૂપાશ્રમે વ્યાસાજ્ઞયા તદુપદિષ્ટવિધિના તીવ્રતપશ્ચરણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતો ભાગીરથીતીરે મેધ્યે પુણ્યજનોચિતે।
નિવાસમકરોદ્રાજા વિદુરસ્ય મતે સ્થિતઃ॥ 16-20-1 (97729)
તત્રૈનં પર્યુપાતિષ્ઠન્બ્રાહ્મણા વનવાસિનઃ।
ક્ષત્રવિટ્શૂદ્રસઙ્ખાશ્ચ બહવો ભરતર્ષભ॥ 16-20-2 (97730)
સ તૈઃ પરિવૃતો રાજા કથાભિઃ પરિનન્દ્ય તાન્।
અનુજજ્ઞે સ શિષ્યાન્વૈ વિધિવત્પ્રતિપૂજ્ય ચ॥ 16-20-3 (97731)
સાયાહ્ને સ મહીપાલસ્તતો ગઙ્ગામુપેત્ય ચ।
ચકાર વિધિવચ્છૌચં ગાન્ધારી ચ યશસ્વિની॥ 16-20-4 (97732)
તે ચૈવાન્યે પૃથક્ સર્વે તીર્થેષ્વાપ્લુત્ય ભારત।
ચક્રુઃ સર્વાઃ ક્રિયાસ્તત્ર પુરુષા વિદુરાદયઃ॥ 16-20-5 (97733)
કૃતશૌચં તતો વૃદ્ધં શ્વશુરં કુન્તિભોજજા।
ગાન્ધારીં ચ પૃથા રાજન્ગઙ્ગાતીર્થમુપાનયત્॥ 16-20-6 (97734)
રાજ્ઞસ્તુ યાજકૈસ્તત્ર કૃતો વેદીપરિસ્તરઃ।
જુહાવ તત્ર વહ્નિં સ નૃપતિઃ સત્યસઙ્ગરઃ॥ 16-20-7 (97735)
તતો ભાગીરથીતીરાત્કુરુક્ષેત્રં જગામ સઃ।
સાનુગો નૃપતિર્વૃદ્ધો નિયતઃ સંયતેન્દ્રિયઃ॥ 16-20-8 (97736)
તત્રાશ્રમપદં ધીમાનભિગમ્ય સ પાર્થિવઃ।
આસસાદાથ રાજર્ષિં શતયૂપં મનીષિણમ્॥ 16-20-9 (97737)
સ હિ રાજા મહાનાસીત્કેકયેષુ પરંપતઃ।
સ્વપુત્રં મનુજૈશ્વર્યે નિવેશ્ય વનમાવિશત્॥ 16-20-10 (97738)
તેનાસૌ સહિતો રાજા યયૌ વ્યાસાશ્રમં પ્રતિ।
તત્રૈનં વિધિવદ્રાજન્પ્રત્યગૃહ્ણાત્કુરૂદ્વહમ્॥ 16-20-11 (97739)
સ દીક્ષાં તત્ર સંપ્રાપ્ય રાજા કૌરવનન્દનઃ।
શતયૂપાશ્રમે તસ્મિન્નિવાસમકરોત્તદા॥ 16-20-12 (97740)
તસ્મૈ સર્વં વિધિં રાજ્ઞે રાજાઽઽચખ્યૌ મહામતિઃ।
આરણ્યકં મહારાજ વ્યાસસ્યાનુમતે તદા॥ 16-20-13 (97741)
એવં ચ તપસા રાજન્ધૃતરાષ્ટ્રો મહામનાઃ।
યોજયામાસ ચાત્માનં તાંશ્ચાપ્યનુચરાંસ્તદા॥ 16-20-14 (97742)
તથૈવ દેવી ગાન્ધારી વલ્કલાજિનધારિણી।
કુન્ત્યા સહ મહારાજિ સમાનવ્રતચારિણી॥ 16-20-15 (97743)
કર્મણા મનસા વાચા ચક્ષુષા ચૈવ તે નૃપ।
સન્નિયમ્યેન્દ્રિયગ્રામમાસ્થિતાઃ પરમં તપઃ॥ 16-20-16 (97744)
ત્વગસ્થિભૂતઃ પરિશુષ્કમાંસો
જટાજિની વલ્કલસંવૃતાઙ્ગઃ।
સ પાર્તિવસ્તત્ર તપશ્ચચાર
મહર્ષિવત્તીવ્રમપેતમોહઃ॥ 16-20-17 (97745)
ક્ષત્તા ચ ધર્માર્થવિદગ્ર્યબુદ્ધિઃ
સસંજયસ્તં નૃપતિં સદારમ્।
ઉપાચરદ્ધોરતપોર્જિતાત્મા
તદા કૃશો વલ્કલચીરવાસાઃ॥ ॥ 16-20-18 (97746)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ વિંશોઽધ્યાયઃ॥ 20 ॥
આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 021
॥ શ્રીઃ ॥
16.21. અધ્યાયઃ 021
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
નારપર્વતાદિભિર્ધૃતરાષ્ટ્રાદિદિદૃક્ષ્યા શતયૂપાશ્રમં પ્રત્યાગમનમ્॥ 1 ॥ નારદેન ધૃતારાષ્ટ્રંપ્રતિ તત્તપોવનસ્યિ સહસ્રચિ ત્યાદિરાજર્ષીણાં સ્વર્ગપ્રાપકત્વમહિમોક્તિપૂર્વકં વિદુરાદિભિઃ સહ તસ્યાપિ ભવિષ્યત્સિદ્ધિપ્રદત્વકથનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતસ્તત્ર મુનિશ્રેષ્ઠા રાજાનં દ્રષ્ટુમભ્યયુઃ।
નારદઃ પર્વતશ્ચૈવ દેવલશ્ચ મહાતપાઃ॥ 16-21-1 (97747)
દ્વૈપાયનઃ સશિષ્યશ્ચ સિદ્ધાશ્ચાન્યે મનીષિણઃ।
શતયૂપશ્ચ રાજર્ષિર્વૃદ્ધઃ પરમધાર્મિકઃ॥ 16-21-2 (97748)
તેષાં કુન્તી મહારાજ પૂજાં ચક્રે યથાવિધિ।
તે ચાપિ તુતુષુસ્તસ્યાસ્તાપસાઃ પરિચર્યયા॥ 16-21-3 (97749)
તત્ર ધર્મ્યાઃ કથાસ્તાત ચક્રુસ્તે પરમર્ષયઃ।
રમયન્તો મહાત્માનં ધૃતરાષ્ટ્રં જનાધિપમ્॥ 16-21-4 (97750)
કથાન્તરે તુ કસ્મિંશ્ચિદ્દેવર્ષિર્નારદસ્તતઃ।
કથામિમામકથયત્સર્વપ્રત્યક્ષદર્શિવાન્॥ 16-21-5 (97751)
નારદ ઉવાચ। 16-21-6x (8048)
પુરા પ્રજાપતિસમો રાજાઽઽસીદકુતોભયઃ।
સહસ્રચિત્યિ ઇત્યુક્તઃ શતયૂપપિતામહઃ॥ 16-21-6 (97752)
સ પુત્રે રાજ્યમાસજ્જ્યિ જ્યેષ્ઠે પરમધાર્મિકે।
સહસ્રચિત્યો ધર્માત્મા પ્રવિવેશ વનં નૃપઃ॥ 16-21-7 (97753)
સ ગત્વા તપસઃ પારં દીપ્તસ્ય વસુધાધિપઃ।
પુરંદરસ્ય સંસ્થાનં પ્રતિપેદે મહાદ્યુતિઃ॥ 16-21-8 (97754)
દૃષ્ટપૂર્વઃ સ બહુશો રાજન્સમ્પતતા મયા।
મહેન્દ્રસદને રાજા તપસા દગ્ધકિલ્બિષઃ॥ 16-21-9 (97755)
તથા શૈલાલયો રાજા ભગત્તપિતામહઃ।
તપોબલેનૈવ નૃપો મહેન્દ્રસદનં ગતઃ॥ 16-21-10 (97756)
તથા પૃષધ્રો રાજાઽઽસીદ્રાજન્વજ્રધરોપમઃ।
સ ચાપિ તપસા લેભે નાકપૃષ્ઠમિતો ગતઃ॥ 16-21-11 (97757)
અસ્મિન્નરણ્યે નૃપતે માંધાતુરપિ ચાત્મજઃ।
પુરુકુત્સો નૃપઃ સિદ્ધિં મહતીં સમવાપ્તવાન્॥ 16-21-12 (97758)
ભાર્યા સમભવદ્યસ્ય નર્મદા સરિતાં વરા।
સોસ્મિન્નરણ્યે નૃપતિસ્તપસ્તપ્ત્વા દિવં ગતઃ॥ 16-21-13 (97759)
શશલોમા ચ રાજાઽઽસીદ્રાજન્પરમધાર્મિકઃ।
સમ્યગસ્મિન્વને તપ્ત્વા તતો દિવમવાપ્તવાન્॥ 16-21-14 (97760)
દ્વૈપાયનપ્રસાદાચ્ચ ત્વમપીદં તપોવનમ્।
રાજન્નવાપ્ય દુષ્પ્રાપાં સિદ્ધિમગ્ર્યાં ગમિષ્યસિ॥ 16-21-15 (97761)
ત્વં ચાપિ રાજશાર્દૂલ તપસોન્તે શ્રિયા વૃતઃ।
ગાન્ધારીસહિતો ગન્તા ગતિં તેષાં મહાત્મનાં 16-21-16 (97762)
પાણ્ડુઃ સ્મરતિ તે નિત્યં બલહન્તુઃ સમીપગઃ।
ત્વાં સદૈવ મહારાજ શ્રેયસા સ ચ યોક્ષ્યતિ॥ 16-21-17 (97763)
તવ શુશ્રૂષયા ચૈવ ગાન્ધાર્યાશ્ચ યશસ્વિની।
ભર્તુઃ સલોકતાં કુન્તી ગમિષ્યતિ વધૂસ્તવ॥ 16-21-18 (97764)
યુધિષ્ઠિરસ્ય જનની સ હિ ધર્મઃ સનાતનઃ।
વયમેતત્પ્રપશ્યામો નૃપતે દિવ્યવક્ષુષાઃ॥ 16-21-19 (97765)
પ્રવેક્ષ્યતિ મહાત્માનં વિદુરશ્ચ યુધિષ્ઠિરમ્।
સંજયસ્તદનુધ્યાનાદિતઃ સ્વર્ગમવાપ્સ્યતિ॥ 16-21-20 (97766)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-21-21x (8049)
એતચ્છ્રુત્વા કૌરવેન્દ્રો મહાત્મા
સાર્ધં પત્ન્યા પ્રીતિમાન્સમ્બભૂવ।
વિદ્વાન્વાક્યં નારદસ્ય પ્રશસ્ય
ચક્રે પૂજાં ચાતુલાં નારદાય॥ 16-21-21 (97767)
તતઃ સર્વે નારદં વિપ્રસઙ્ઘાઃ
સમ્પૂજયામાસુરતીવ રાજન્।
રાજ્ઞઃ પ્રીત્યા ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય તે વૈ
પુનઃપુનઃ સમ્પ્રહૃષ્ટાસ્તદાનીમ્॥ ॥ 16-21-22 (97768)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ એકવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 21 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-21-11 તદા પ્રવૃદ્ધો રાજસીદિતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 022
॥ શ્રીઃ ॥
16.22. અધ્યાયઃ 022
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
શતયૂપપૃષ્ટેન નારદેન તંપ્રતિ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય વર્ષત્રયાદૂર્ધ્વં ગાન્ધાર્યા સહ કુબેરલોકપ્રાપ્તિકથનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
નારદસ્ય તુ તદ્વાક્યં શશંસુર્દ્વિજસત્તમાઃ।
શતયૂપસ્તુ રાજર્ષિર્નારદં વાક્યમબ્રવીત્॥ 16-22-1 (97769)
અહો ભગવતા શ્રદ્ધા કુરુરાજસ્ય વર્ધિતા।
સર્વસ્ય ચ જનસ્યાસ્ય મમ ચૈવ મહાદ્યુતે॥ 16-22-2 (97770)
અસ્તિ કાચિદ્વિવક્ષા તુ તાં મે નિગદતઃ શૃણુ।
ધૃતરાષ્ટ્રં પ્રતિ નૃપં દેવર્ષે લોકપૂજિત॥ 16-22-3 (97771)
સર્વવૃત્તાન્તતત્ત્વજ્ઞો ભવાન્દિવ્યેન ચક્ષુષા।
યુક્તઃ પશ્યસિ વિપ્રર્ષે ગતયો વિવિધા નૃણામ્॥ 16-22-4 (97772)
ઉક્તવાન્નૃપતીનાં ત્વં મહેન્દ્રસ્ય સલોકતામ્।
ન ત્વસ્ય નૃપતેર્લોકાઃ કથિતાસ્તે મહામુને॥ 16-22-5 (97773)
સ્થાનમપ્યસ્ય નૃપતેઃ શ્રોતુમિચ્છામ્યહં વિભો।
ત્વત્તઃ કીદૃક્કદા ચેતિ તન્મમાખ્યાહિ તત્ત્વતઃ॥ 16-22-6 (97774)
ઇત્યુક્તો નારદસ્તેન વાક્યં સર્વમનોનુગમ્।
વ્યાજહાર સભામધ્યે દિવ્યદર્શી મહાતપાઃ॥ 16-22-7 (97775)
નારદ ઉવાચ। 16-22-8x (8050)
યદૃચ્છયા શક્રસદો ગત્વા શક્રં શચીપતિમ્।
દૃષ્ટવાનસ્મિ રાજર્ષે તત્ર પાણ્ડું નરાધિપમ્॥ 16-22-8 (97776)
તત્રેયં ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય કથા સમભવન્નપ।
તપસો દુષ્કરસ્યાસ્ય યદયં તપતે નૃપઃ॥ 16-22-9 (97777)
તત્રાહમિદમશ્રૌષં શક્રસ્ય વદતઃ સ્વયમ્।
વર્ષાણિ ત્રીણિ શિષ્ટાનિ રાજ્ઞોસ્ય પરમાયુષઃ॥ 16-22-10 (97778)
તતઃ કુબેરભવનં ગાન્ધારીસહિતો નૃપઃ।
પ્રયાતા ધૃતરાષ્ટ્રોઽયં રાજરાજાભિસત્કૃતઃ॥ 16-22-11 (97779)
કામગેન વિમાનેન દિવ્યાભરણભૂષિતઃ।
ઋષિપુત્રો મહાભાગસ્તપસા દગ્ધકિલ્બિષઃ॥ 16-22-12 (97780)
સઞ્ચરિષ્યતિ લોકાંશ્ચ દેવગન્ધર્વરક્ષસામ્।
સ્વચ્છન્દેનેતિ ધર્માત્મા વ્યાસસ્ય તુ તપોબલાત્॥ 16-22-13 (97781)
દેવગુહ્યમિદં પ્રીત્યા મયા વઃ કથિતં મહત્।
ભવન્તો હિ શ્રુતધનાસ્તપસા દગ્ધકિલ્બિષાઃ॥ 16-22-14 (97782)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-22-15x (8051)
ઇતિ તે તસ્ય તચ્છ્રુત્વા દેવર્ષેર્મધુરં વચઃ।
સર્વે સુમનસઃ પ્રીતા બભૂવુઃ સ ચ પાર્થિવઃ॥ 16-22-15 (97783)
એવં કથાભિરન્વાસ્ય ધૃતરાષ્ટ્રં મનીષિણઃ।
વિપ્રજગ્મુર્યથાકામં તે સિદ્ધગતિમાસ્થિતાઃ॥ ॥ 16-22-16 (97784)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ દ્વાવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 22 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-22-12 ઋષિપુત્રો વ્યાસપુત્રઃ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 023
॥ શ્રીઃ ॥
16.23. અધ્યાયઃ 023
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરાદિભિઃ કુન્તીધૃતરાષ્ટ્રાદીનાં પ્રવ્રજનશોકેનાભિમન્યુપ્રભૃતિબન્ધુજનાનુસ્મરણજશોકેન સ્વસ્વવ્યાપારેષ્વપ્યનાદરણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
વનં ગતે કૌરવેન્દ્રે દુઃખશોકસમન્વિતાઃ।
બભૂવુઃ પાણ્ડવા રાજન્માતૃશોકેનિ ચાન્વિતાઃ॥ 16-23-1 (97785)
તથા પૌરજનઃ સર્વઃ શોચન્નાસ્તે જનાધિપમ્।
કુર્વાણાશ્ચ કથાસ્તત્ર બ્રાહ્મણા નૃપતિં પ્રતિ॥ 16-23-2 (97786)
કથં ન રાજા વૃદ્ધઃ સ વને વસતિ નિર્જને।
ગાન્ધારી ચ મહાભાગા સા ચ કુન્તી પૃથા કથમ્॥ 16-23-3 (97787)
સુખાર્હઃ સ હિ રાજર્ષિરસુખી તદ્વનં મહત્।
કિમવસ્થઃ સમાસાદ્ય પ્રજ્ઞાચક્ષુર્મહામનાઃ॥ 16-23-4 (97788)
સુદુષ્કરં કૃતવતી કુન્તી પુત્રાનપાસ્ય સા।
રાજ્યશ્રિયં પરિત્યજ્ય વનં સા સમરોચયત્॥ 16-23-5 (97789)
વિદુરઃ કિમવસ્થશ્ચ ભ્રાતૃશુશ્રૂષુરાત્મવાન્।
સ ચ ગાવલ્ગણિર્ધીમાન્ભર્તૃપિણ્ડાનુપાલકઃ॥ 16-23-6 (97790)
આકુમારં ચ પૌરાસ્તે ચિન્તાશોકસમાહતાઃ।
તત્રતત્ર કથાશ્ચક્રુઃ સમાસાદ્ય પરસ્પરમ્॥ 16-23-7 (97791)
પાણ્ડવાશ્ચૈવ તે સર્વે ભૃશં શોકપરાયણાઃ।
શોચન્તો માતરં વૃદ્ધામૂષુર્નાતિચિરં પુરે॥ 16-23-8 (97792)
તથૈવ વૃદ્ધં પિતરં હતપુત્રં જનેશ્વરમ્।
ગાન્ધારીં ચ મહાભાગાં વિદુરં ચ મહામતિમ્॥ 16-23-9 (97793)
નૈષાં બભૂવ સમ્પ્રીતિસ્તાન્વિચિન્તયતાં તદા।
ન રાજ્યે ન ચ નારીષુ ન વેદાધ્યયનેષુ ચ॥ 16-23-10 (97794)
પરં નિર્વેદમગમંશ્ચિન્તયન્તા નરાધિપમ્।
તં ચ જ્ઞાતિવધં ઘોરં સંસ્મરન્તઃ પુનઃપુનઃ॥ 16-23-11 (97795)
અભિમન્યોશ્ચ બાલસ્ય વિનાશં રણમૂર્ધનિ।
કર્ણસ્ય ચ મહાબાહોઃ સઙ્ગ્રામેષ્વપલાયિનઃ॥ 16-23-12 (97796)
તથૈવ દ્રૌપદેયાનામન્યેષાં સુહૃદામપિ।
વધં સંસ્મૃત્ય તે વીરા નાતિપ્રમનસોઽભવન્॥ 16-23-13 (97797)
હતપ્રવીરાં પૃથિવીં હૃતરત્નાં ચ ભારત।
સદૈવ ચિન્તયન્તસ્તે ન શમં ચોપલેભિરે॥ 16-23-14 (97798)
દ્રૌપદી હતપુત્રા ચ સુભદ્રા ચૈવ ભામિની।
નાતિપ્રીતિયુતે દેવ્યૌ તદાસ્તામપ્રહૃષ્ટવત્॥ 16-23-15 (97799)
વૈરાટ્યાસ્તનયં દૃષ્ટ્વા પિતરં તે પરિક્ષિતમ્।
ધારયન્તિ સ્મ તે પ્રાણાંસ્તવ પૂર્વપિતામહાઃ॥ ॥ 16-23-16 (97800)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ ત્રયોવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 23 ॥
આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 024
॥ શ્રીઃ ॥
16.24. અધ્યાયઃ 024
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ વનસ્થકુન્તીધૃતરાષ્ટ્રાદિદિદૃક્ષયા દ્રૌપદ્યાદિભિઃ પૌરૈર્ભ્રાતૃભિશ્ચ સહ વનંપ્રતિ પ્રસ્થાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિરેણ વનસ્થકુન્તીધૃતરાષ્ટ્રાદિદિદૃક્ષ્યા દ્રૌપદ્યાદિભિઃ પૌરૈર્ભ્રાતૃભિશ્ચ સહ વનંપ્રતિ પ્રસ્થાનમ્॥ 1 ॥
16-24-0 (97801)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-24-0x (8052)
એવં તે પુરુષવ્યાઘ્રાઃ પાણ્ડવા માતૃનન્દનાઃ।
સ્મરન્તો માતરં વીરા બભૂવુર્ભશદુઃખિતાઃ॥ 16-24-1 (97802)
યે રાજકાર્યેષુ પુરા વ્યાસક્તા નિત્યશોઽભવન્।
તે રાજકાર્યાણિ તદા નાકાર્ષુઃ સર્વતઃ પુરે॥ 16-24-2 (97803)
પ્રવિષ્ટા ઇવ શોકેન નાભ્યનન્દન્ત કિઞ્ચન।
સમ્ભાષ્યમાણા અપિ તે ન કિઞ્ચિત્પ્રત્યપૂજયન્॥ 16-24-3 (97804)
તે સ્મ વીરા દુરાધર્ષા ગાંભીર્યે સાગરોપમાઃ।
શોકોપહતવિજ્ઞાના નષ્ટસંજ્ઞા ઇવાભવન્॥ 16-24-4 (97805)
અચિન્તયંશ્ચ જનનીં તતસ્તે પાણ્ડુનન્દનાઃ।
કથં નુ વૃદ્ધમિથુનં વહત્યતિકૃશા પૃથા॥ 16-24-5 (97806)
કથં ચ સ મહીપાલો હતપુત્રો નિરાશ્રયઃ।
પત્ન્યા સહ વસત્યેકો વને શ્વાપદસેવિતે॥ 16-24-6 (97807)
સા ચ દેવી મહાભાગા ગાન્ધારી હતબાન્ધવા।
પતિમન્ધં કથં વૃદ્ધમન્વેતિ વિજને વને॥ 16-24-7 (97808)
એવં તેષાં કથયતામૌત્સુક્યમભવત્તદા।
ગમને ચાભવદ્બુદ્ધિર્ધૃતરાષ્ટ્રદિદૃક્ષયા॥ 16-24-8 (97809)
સહદેવસ્તુ રાજાનં પ્રણિપત્યેદમબ્રવીત્।
અહો મે ભવતો દૃષ્ટં હૃદયં ગમનં પ્રતિ। 16-24-9 (97810)
ન હિ ત્વાં ગૌરવેણાહમશકં વક્તુમઞ્જસા।
ગમનં પ્રતિ રાજેન્દ્ર તદિદં સમુપસ્થિતમ્॥ 16-24-10 (97811)
દિષ્ટ્યા દ્રક્ષ્યામિ તાં કુન્તીં વર્તયન્તીં તપસ્વિનીમ્।
જટિલાં તાપસીં વૃદ્ધાં કુશકાશપરિક્ષતામ્॥ 16-24-11 (97812)
પ્રાસાદહર્મ્યસંવૃદ્ધામત્યન્તસુખભાગિનીમ્।
કદાનુજનનીં શ્રાન્તાં દ્રક્ષ્યામિ ભૃશદુઃખિતામ્॥ 16-24-12 (97813)
અનિત્યાઃ ખલુ મર્ત્યાનાં ગતયો ભરતર્ષભ।
કુન્તી રાજસુતા યત્ર વસત્યસુખિતા વને॥ 16-24-13 (97814)
સહદેવવચઃ શ્રુત્વા દ્રૌપદી યોષિતાં વરા।
ઉવાચ દેવી રાજાનમભિપૂજ્યાભિનન્દ્ય ચ। 16-24-14 (97815)
કદા દ્રક્ષ્યામિ તાં દેવીં યદિ જીવતિ સા પૃથા।
જીવન્ત્યા હ્યદ્ય મે પ્રીતિર્ભવિષ્યતિ જનાધિપ॥ 16-24-15 (97816)
એષા તેઽસ્તુ મતિર્નિત્યં ધર્મે તે રમતાં મનઃ।
યોઽદ્ય ત્વમસ્માન્રાજેન્દ્ર શ્રેયસા યોજયિષ્યસિ॥ 16-24-16 (97817)
અગ્રપાદસ્થિતં ચેમં વિદ્ધિ રાજન્વધૂજનમ્।
કાઙ્ક્ષન્તં દર્શનં કુન્ત્યા ગાન્ધાર્યાઃ શ્વસુરસ્ચ ચ॥ 16-24-17 (97818)
ઇત્યુક્તઃ સ નૃપો દેવ્યા દ્રૌપદ્યા ભરતર્ષભ।
સેનાધ્યક્ષાન્સમાનાય્ય સર્વાનિદમુવાચ હ॥ 16-24-18 (97819)
નિર્યાતયત મે સેનાં પ્રભૂતરથકુઞ્જરામ્।
દ્રક્ષ્યામિ વનસંસ્થં ચ ધૃતાષ્ટ્રં મહીપતિમ્॥ 16-24-19 (97820)
સ્ત્ર્યધ્યક્ષાંશ્ચાબ્રવીદ્રાજા યાનાનિ વિવિધાનિ મે।
સજ્જીક્રિયન્તાં સર્વાણિ શિબિકાશ્ચ સહસ્રશઃ॥ 16-24-20 (97821)
શકટાપણવેશાશ્ચ કોશઃ શિલ્પિન એવ ચ।
નિર્યાન્તુ કોશપાલાશ્ચ કુરુક્ષેત્રાશ્રમં પ્રતિ॥ 16-24-21 (97822)
યશ્ચ પૌરજનઃ કશ્ચિદ્દ્રષ્ટુમિચ્છતિ પાર્થિવમ્।
અનાવૃતઃ સુવિહિતઃ સ ચ યાતુ સુરક્ષિતઃ॥ 16-24-22 (97823)
સૂદાઃ પૌરોગવાશ્ચૈવ સર્વં ચૈવ મહાનસમ્।
વિવિધં ભક્ષ્યભોજ્યં ચ શકટૈરુહ્યતાં મમ॥ 16-24-23 (97824)
પ્રયાણં ઘુષ્યતાં ચૈવ શ્વોભૂત ઇતિ માચિરમ્।
ક્રિયતાં પથિ ચાપ્યદ્ય વેશ્માનિ વિવિધાનિ ચ। 16-24-24 (97825)
એવમાજ્ઞાપ્ય રાજા સ ભ્રાતૃભિઃ સહ પાણ્ડવઃ।
શ્વોભૂતે નિર્યયૌ રાજન્સસ્ત્રીવૃદ્ધપુરઃસરઃ॥ 16-24-25 (97826)
સ બહિર્દિવસાનેવ જનૌઘં પરિપાલયન્।
ન્યવસન્નૃપતિઃ પઞ્ચ તતોઽગચ્છદ્વનં પ્રતિ॥ ॥ 16-24-26 (97827)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ ચતુર્વિંશોઽધ્યાયઃ॥ 24 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-24-17 અપ્રપાદસ્થિતં પ્રયાણાર્થં પુરસ્કૃતેનૈવ પાદેન સ્થિતમ્। અત્યન્તમુત્સુકમિત્યર્થઃ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 025
॥ શ્રીઃ ॥
16.25. અધ્યાયઃ 025
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ નાનાયાનારૂઢૈઃ પૌરૈર્ભ્રાતૃભિશ્ચ સહ ધૃતરાષ્ટ્રાદિદિદૃક્ષયા શતયૂપાશ્રમવનપ્રવેશઃ॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
આજ્ઞાપયામાસ તતઃ સેનાં ભરતસત્તમઃ।
અર્જુનપ્રમુખૈર્ગુપ્તાં લોકપાલોપમૈર્નરૈઃ॥ 16-25-1 (97828)
યોગોયોગ ઇતિ પ્રીત્યા તતઃ શબ્દો મહાનભૂત્।
ક્રોશતાં સાદિનાં તત્ર યુજ્યતાં યુજ્યતામિતિ॥ 16-25-2 (97829)
કેચિદ્યાનૈર્નરા જગ્મુઃ કેચિદશ્વૈર્મહાજવૈઃ।
કાઞ્ચનૈશ્ચ રથૈઃ કેચિજ્જ્વલિતજ્વલનોપમૈઃ॥ 16-25-3 (97830)
ગજેન્દ્રૈશ્ચ તથૈવાન્યે કેચિદુષ્ટ્રૈર્નરાધિપ।
પદાતયસ્તથૈવાન્યે નખરપ્રાસયોધિનઃ॥ 16-25-4 (97831)
પૌરજાનપદાશ્ચૈવ યાનૈર્બહુવિધૈસ્તથા।
અન્વયુઃ કુરુરાજાનં ધૃતરાષ્ટ્રં દિદક્ષવઃ॥ 16-25-5 (97832)
સ ચાપિ રાજવચનાદાચાર્યો ગૌતમઃ કૃપઃ।
સેનામાદાય સેનાનીઃ પ્રયયાવાશ્રમં પ્રતિ॥ 16-25-6 (97833)
તતો દ્વિજૈઃ પરિવૃતઃ કુરુરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
સંસ્તૂયમાનો બહુભિઃ સૂતમાગધબન્દિભિઃ॥ 16-25-7 (97834)
પાણ્ડુરેણાતપત્રેણ ધ્રિયમાણેન મૂર્ધનિ।
રતાનીકેન મહતા નિર્જગામ કુરૂદ્વહઃ॥ 16-25-8 (97835)
ગજૈશ્ચાચલસંકાશૈર્ભીમકર્મા વૃકોદરઃ।
સજ્જયન્ત્રાયુધોપેતૈઃ પ્રયયૌ પવનાત્મજઃ॥ 16-25-9 (97836)
માદ્રીપુત્રાવપિ તથા હયારોહૌ સુસંવૃતૌ।
જગ્મતુઃ શીઘ્રગમનૌ સન્નદ્ધકવચધ્વજૌ॥ 16-25-10 (97837)
અર્જુનશ્ચ મહાતેજા રથેનાદિત્યવર્ચસા।
વશી શ્વેતૈર્હયૈર્યુક્તૈર્દિવ્યેનાન્વગમન્નૃપમ્॥ 16-25-11 (97838)
દ્રૌપદીપ્રમુખાશ્ચાપિ સ્ત્રીસઙ્ઘાઃ શિબિકાગતાઃ।
સ્ત્ર્યધ્યક્ષગુપ્તાઃ પ્રયયુર્વિસૃજન્તોઽમિતં વસુ॥ 16-25-12 (97839)
સમૃદ્ધરથહસ્ત્યશ્વં વેણુવીણાનુનાદિતમ્।
શુશુભે પાણ્ડવં સૈન્યં તત્તદા ભરતર્ષભ॥ 16-25-13 (97840)
નદીતીરેષુ રમ્યેષુ સરઃસુ ચ વિશામ્પતે।
વાસાન્કૃત્વા ક્રમેણાથ જગ્મુસ્તે કુરુપુઙ્ગવાઃ॥ 16-25-14 (97841)
યુયુત્સુશ્ચ મહાતેજા ધૌમ્યશ્ચૈવિ પુરોહિતઃ।
યુધિષ્ઠિરસ્ય વચનાત્પુરગુપ્તિં પ્રચક્રતુઃ॥ 16-25-15 (97842)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા કુરુક્ષેત્રમવાતરત્।
ક્રમોણોત્તીર્ય યમુનાં નદીં પરમપાવિનીમ્॥ 16-25-16 (97843)
સ દદર્શાશ્રમં દૂરાદ્રાજર્ષેસ્તસ્ય ધીમતઃ।
શતયૂપસ્ય કૌરવ્ય ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ચૈવ હ॥ 16-25-17 (97844)
તતઃ પ્રમુદિતઃ સર્વો જનસ્તદ્વનમઞ્જસા।
વિવેશ સુમહાનાદૈરાપૂર્ય ભરતર્ષભ॥ ॥ 16-25-18 (97845)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમિવાસિકપર્વણિ આશ્રમિવાસપર્વણિ પઞ્ચવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 25 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-25-3 યાનૈમનુષ્યવાહ્યઃ॥ 7-25-4 નખરપ્રાસઃ વ્યાઘ્રનખવત્પરાચીનફલકકુક્ષિર્યઃ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 026
॥ શ્રીઃ ॥
16.26. અધ્યાયઃ 026
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરાદિભિઃ શતયૂપાશ્રમે ધૃતરાષ્ટ્રાદીનુપેત્ય સ્વસ્વનામકીર્તનપૂર્વકં તત્પાદાભિવાદનમ્॥ 1 ॥ ધૃતરાષ્ટ્રેણ સ્વાવા સ્યાદર્શનેન શોચતાં તેષાં સમાશ્વાસનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતસ્તે પાણ્ડવા દૂરાદવતીર્ય પદાતયઃ।
અભિજગ્મુર્નરપતેરાશ્રમં વિનયાનતાઃ॥ 16-26-1 (97846)
સ ચ યોધજનઃ સર્વો યે ચ રાષ્ટ્રનિવાસિનઃ।
સ્ત્રિયશ્ચ કુરુમુખ્યાનાં પદ્ભિરેવાન્વયુસ્તદા॥ 16-26-2 (97847)
આશ્રમં તે તતો જગ્મુર્ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પાણ્ડવાઃ।
શૂન્યં મૃગગણાકીર્ણં કદલીવનશોભિતમ્॥ 16-26-3 (97848)
તતસ્તત્ર સમાજગ્મુસ્તાપસા નિયતવ્રતાઃ।
પાણ્ડવાનાગતાન્દ્રષ્ટું કૌતૂહલસમન્વિતાઃ॥ 16-26-4 (97849)
તાનપૃચ્છત્તતો રાજા ક્વાસૌ કૌરવવંશભૃત્।
પિતા જ્યેષ્ઠો ગતોઽસ્માકમિતિ બાષ્પપરિપ્લુતઃ॥ 16-26-5 (97850)
તે તમૂચુસ્તતો વાક્યં યમુનામવગાહિતુમ્।
પુષ્પાણામુદકુંભસ્ય ચાર્થે ગત ઇતિ પ્રભો॥ 16-26-6 (97851)
તૈરાખ્યાતેન માર્ગેણ તતસ્તે જગ્મુરઞ્જસા।
દદૃશુશ્ચાવિદૂરે તાન્સર્વાનથ પદાતયઃ॥ 16-26-7 (97852)
તતસ્તે સત્વરા જગ્મુઃ વિતુર્દર્શનકાઙ્ક્ષિણઃ।
સહદેવસ્તુ વેગેન પ્રાધાવદ્યત્ર સા પૃથા॥ 16-26-8 (97853)
સુસ્વરં રુરુદે ધીમાન્માતુઃ પાદાવુપસ્પૃશન્।
સા ચ બાષ્પાકુલમુખી દદર્શક દયિતં સુતમ્॥ 16-26-9 (97854)
બાહુભ્યાં સમ્પરિષ્વજ્ય સમુન્નામ્ય ચ પુત્રકમ્।
ગાન્ધાર્યાઃ કથયામાસ સહદ્રેવમુપસ્થિતમ્॥ 16-26-10 (97855)
અનન્તરં ચ રાજાનં ભીમસેનમથાર્જુનમ્।
નકુલં ચ પૃથા દૃષ્ટ્વા ત્વરમાણોપચક્રમે॥ 16-26-11 (97856)
સા હ્યગ્રે ગચ્છતિ તયોર્દપત્યોર્હતપુત્રયોઃ।
કર્ષન્તી તૌ તતસ્તે તાં દૃષ્ટ્વા સંન્યપતન્ભુવિ।
`તયોસ્તુ પાદયો રાજન્ન્યપતન્હતપુત્રયોઃ॥' 16-26-12 (97857)
રાજા તાન્સ્વરયોગેન સ્પર્શેન ચ મહામનાઃ।
પ્રત્યભિજ્ઞાય મેધાવી સમાશ્વાસયત પ્રભુઃ॥ 16-26-13 (97858)
તતસ્તે બાષ્પમુત્સૃજ્ય ગાન્ધારીસહિતં નૃપમ્।
ઉપતસ્થુર્મહાત્માનો માતરં ચ યથાવિધિ॥ 16-26-14 (97859)
સર્વેષાં તોયકલશાઞ્જગૃહુસ્તે સ્વયં તદા।
પાણ્ડવા લબ્ધસંજ્ઞાસ્તે માત્રા ચાશ્વાસિતાઃ પુનઃ॥ 16-26-15 (97860)
તથા નાર્યો નૃસિંહાનાં સોઽવરોધજનસ્તદા।
પૌરજાનપદાશ્ચૈવ દદૃશુસ્તં જનાધિપમ્॥ 16-26-16 (97861)
નિવેદયામાસ તદા જનં તન્નામગોત્રતઃ।
યુધિષ્ઠિરો નરપતિઃ સ ચૈનં પ્રત્યપૂજયત્॥ 16-26-17 (97862)
સ તૈઃ પરિવૃતો મેને હર્ષબાષ્પાવિલેક્ષણઃ।
રાજાઽઽત્માનં ગૃહગતં પુરેવિ ગજસાહ્વયે॥ 16-26-18 (97863)
અભિવાદિતો વધૂભિશ્ચ કૃષ્ણાદ્યાભિઃ સ પાર્થિવઃ।
ગાન્ધાર્યા સહિતો ધીમાન્કુન્ત્યા ચ પ્રત્યનન્દત॥ 16-26-19 (97864)
તતશ્ચાશ્રમમાગચ્છત્સિદ્ધચારણસેવિતમ્।
દિદૃક્ષુભિઃ સમાકીર્ણં નભસ્તારાગણૈરિવ॥ ॥ 16-26-20 (97865)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ ષડ્વિંશોઽધ્યાયઃ॥ 26 ॥
આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 027
॥ શ્રીઃ ॥
16.27. અધ્યાયઃ 027
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
સઞ્જયેન તાપસાન્પ્રતિ યુધિષ્ઠિરાદીનાં દ્રૌપદ્યાદિસ્ત્રીણાં ચાઙ્ગુલિનિર્દેશેન નામનિર્દેશઃ॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
સ તૈઃ સહ નરવ્યાધ્રૈર્ભ્રાતૃભિર્ભરતર્ષભ।
રાજા રુચિરપદ્માક્ષૈરાસાંચક્રે તદાશ્રમે॥ 16-27-1 (97866)
તાપસૈશ્ચ મહાભાગૈર્નાનાદેશસમાગતૈઃ।
દ્રષ્ટું કુરુપતેઃ પુત્રાન્પાણ્ડવાન્પૃથુવક્ષસઃ॥ 16-27-2 (97867)
તે બ્રુવઞ્જ્ઞાતુમિચ્છામઃ કતમોઽત્ર યુધિષ્ઠિરઃ।
ભીમાર્જુનૌ યમૌ ચૈવ દ્રૌપદી ચ યશસ્વિની॥ 16-27-3 (97868)
તાનાચખ્યૌ તદા સૂતસ્તેષાં નામ પ્રધાનતઃ।
સંજયો દ્રૌપદીં ચૈવ સર્વાશ્ચાન્યા કુરુસ્ત્રિયઃ॥ 16-27-4 (97869)
સઞ્જય ઉવાચ। 16-27-5x (8053)
ય એષ જાંબૂનદશુદ્ધગૌર-
સ્તનુર્મહાસિંહ ઇવ પ્રવૃદ્ધઃ।
પ્રચણ્ડઘોણઃ પૃથુદીર્ઘનેત્ર-
સ્તામ્રાયતાક્ષઃ કુરુરાજ એષઃ॥ 16-27-5 (97870)
અયં પુનર્મત્તગજેન્દ્રગામી
પ્રતપ્તચામીકરશુદ્ધગૌરઃ।
પૃથ્વાયતાંસઃ પૃથુદીર્ઘબાહુ-
ર્વૃકોદરઃ પશ્યત પશ્યતેમમ્॥ 16-27-6 (97871)
યસ્ત્વેષ પાર્શ્વેઽસ્ય મહાધનુષ્મા-
ઞ્શ્યામો યુવા વારણયૂથપાભઃ।
સિંહોન્નતાંસો ગજખેલગામી
પદ્માયતાક્ષોઽર્જુન એષ વીરઃ॥ 16-27-7 (97872)
કુન્તીસમીપે પુરુષોત્તમૌ તુ
યમાવિમૌ વિષ્ણુમહેન્દ્રકલ્પૌ।
મનુષ્યલોકે સકલે સમોસ્તિ
યયોર્ન રૂપે ન બલે ન શીલે॥ 16-27-8 (97873)
ઇયં પુનઃ પદ્મદલાયતાક્ષી
મધ્યં વયઃ કિઞ્ચિદિવ સ્પશન્તી।
નીલોત્પલાભા પુરદેવતેવ
કૃષ્ણા સ્થિતા મૂર્તિમતીવ લક્ષ્મીઃ॥ 16-27-9 (97874)
અસ્યાસ્તુ પાર્શ્વે કનકોપમત્વ-
ગેષા સ્થિતા મૂર્તિમતીવ ગૌરી।
સત્યે સ્થિતા સા ભગિની દ્વિજાગ્ર્યા-
શ્ચક્રાયુધસ્યાપ્રતિમસ્ય તસ્ય॥ 16-27-10 (97875)
ઇયં ચ જાંબૂનદશુદ્ધગૌરી
પાર્થસ્ય ભાર્યા ભુજગેન્દ્રકન્યા।
ચિત્રાઙ્ગદા ચૈવ નરેન્દ્રકન્યા
યૈષા સવર્ણાર્દ્રમધૂકપુષ્પૈઃ॥ 16-27-11 (97876)
ઇયં સ્વસા રાજચમૂપતેશ્ચ
પ્રવૃદ્ધનીલોત્પલદામવર્ણા।
પસ્પર્ધ કૃષ્ણેન સદા નૃપો યો
વૃકોદરસ્યૈષ પરિગ્રહોઽગ્ર્યઃ॥ 16-27-12 (97877)
ઇયં ચ રાજ્ઞો મગધાધિપસ્ય
સુતા જરાસંધ ઇતિ શ્રુતસ્ય।
યવીયસો માદ્રવતીસુતસ્ય
ભાર્યા મતા ચમ્પકદામગૌરી॥ 16-27-13 (97878)
ઇન્દીવરશ્યામતનુઃ સ્થિતા તુ
યૈષા પરાઽઽસન્નતરોર્લતેવ।
ભાર્યા મતા માદ્રવતીસુતસ્ય
જ્યેષ્ઠસ્ય સેયં કમલાયતાક્ષી॥ 16-27-14 (97879)
ઇયં તુ નિષ્ટપ્તસુવર્ણગૌરી
રાજ્ઞો વિરાટસ્ય સુતા સપુત્રા।
ભાર્યાઽભિમન્યોર્નિહતો રણે યો
દ્રોણાદિભિસ્તૈર્વિરથો રથસ્થૈઃ॥ 16-27-15 (97880)
એતાસ્તુ સીમન્તશિરોરુહા યાઃ
શુક્લોત્તરીયા નરરાજપત્ન્યઃ।
રાજ્ઞોસ્ય વૃદ્ધસ્ય પરંશતાખ્યાઃ
સ્નુષા નૃવીરાહતપુત્રનાથાઃ॥ 16-27-16 (97881)
એકતા યથામુખ્યમુદાહૃતા વો
બ્રાહ્મણ્યભાવાદૃજુબુદ્ધિસત્વાત્।
સર્વા ભવદ્ભિઃ પરિપૃચ્છ્યમાના
નરેન્દ્રપત્ન્યઃ સુવિશુદ્ધસત્વાઃ।
`સર્વે ભવન્તોપિ તપોબલાગ્ર્યાઃ
ક્ષાન્તાશ્ચ દાન્તાશ્ચ કુલોદ્ભવાશ્ચ॥' 16-27-17 (97882)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-27-18x (8054)
એવં સ રાજા કુરુવૃદ્ધવર્યઃ
સમાગતસ્તૈર્નરદેવપુત્રૈઃ।
પપ્રચ્છ સર્વં કુશલં તદાનીં
ગતેષુ સર્વેષ્વથ તાપસેષુ॥ 16-27-18 (97883)
યોધેષુ ચાપ્યાશ્રમમણ્ડલં ત-
ન્મત્વા નિવિષ્ટેષુ વિમુચ્ય પત્રમ્।
સ્ત્રીવૃદ્ધબાલે ચ સુસંનિવિષ્ટે
યથાર્હતસ્તાન્કુશલાન્યપૃચ્છત્॥ ॥ 16-27-19 (97884)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ સપ્તવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 27 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-27-12 પરિગ્રહો ભાર્યા॥ 7-27-14 યાસૌ વિશુદ્ધાંબુજપદ્મનેત્રા ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-27-16 ભીમન્તમાત્રેણ ઉપલક્ષિતા। નત્વલઙ્કારાદિના તાદૃશાઃ શિરોરુહાઃ કેશા યાસાં તાઃ સીમન્તશિરોરુહાઃ। અસીમન્તેતિ પાઠો યુક્તઃ। શુક્લોત્તરીયા નરરાજકન્યા ઇતિ ક.થ.પાઠઃ॥ 7-27-19 પત્રં વાહનમ્॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 028
॥ શ્રીઃ ॥
16.28. અધ્યાયઃ 028
અથાશ્રમવાસપર્વ ॥ 1 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રયુધિષ્ઠિરાભ્યાં પરસ્પરકુશલપ્રશ્નાદિપૂર્વકં સઁલ્લાપઃ॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ વિદુરઃ ક્વેતિ પ્રશ્ને તત્રત્યેન કેનચિદ્યદૃચ્છયા ધૃતરાષ્ટ્રમુપસર્પતો જનાવલોકનેન પ્રતિનિવર્તમાનસ્ય ચ તસ્ય પ્રદર્શનમ્॥ 2 ॥ તતો યુધિષ્ઠિરેણાનુધાવનેન તત્સમીપગમનમ્॥ 3 ॥ તતો વિદુરે યોગાત્સ્વશરીરત્યાગેન તચ્છરીરપ્રવેશઃ॥ 4 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ ધૃતરાષ્ટ્રાદિષુ તદદ્ભુતનિવેદનમ્॥ 5 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
ધૃતરાષ્ટ્ર ઉવાચ।
યુધિષ્ઠિર મહાબાહો કચ્ચિત્વં કુશલી હ્યસિ।
સહિતો ભ્રાતૃભિઃ સર્વૈઃ પૌરજાનપદૈસ્તથા॥ 16-28-1 (97885)
યે ચ ત્વામનુજીવન્તિ કચ્ચિત્તેઽપિ નિરામયાઃ।
સચિવા ભૃત્યવર્ગાશ્ચ ગુરવશ્ચૈવ તે નૃપ॥ 16-28-2 (97886)
કચ્ચિત્તેઽપિ નિરાતઙ્કા વસન્તિ વિષયે તવ।
કચ્ચિદ્વર્તસિ પૌરાણીં વૃત્તિં રાજર્ષિસેવિતામ્॥ 16-28-3 (97887)
કચ્ચિન્ન્યાયાનનુચ્છિદ્ય કોશસ્તેઽભિપ્રપૂર્યતે।
અરિમધ્યસ્થમિત્રેષુ વર્તસે ચાનુરૂપતઃ।
બ્રાહ્મણાનગ્રહારૈર્વા યથાવદનુપશ્યસિ॥ 16-28-4 (97888)
કચ્ચિત્તે પરિતુષ્યન્તિ શીલેનિ ભરતર્ષભ।
શત્રવોપિ કુતઃ પૌરા ભૃત્યા વા સ્વજનોપિ વા॥ 16-28-5 (97889)
કચ્ચિદ્યજસકિ રાજેન્દ્ર શ્રદ્ધાવાન્પિતૃદેવતાઃ।
અતિથીનન્નપાનેનિ કચ્ચિદર્ચસિ ભારત॥ 16-28-6 (97890)
કચ્ચિન્નયપથે વિપ્રાઃ સ્વકર્મનિરતાસ્તવ।
ક્ષત્રિયા વૈશ્યવર્ણા વા શૂદ્રા વાઽપિ કુટુમ્બિનઃ॥ 16-28-7 (97891)
કચ્ચિત્સ્ત્રીબાલવૃદ્ધં તે ન શોચતિ ન યાચતે।
જામયઃ પૂજિતાઃ કચ્ચિત્તવ ગેહે નરર્ષભ॥ 16-28-8 (97892)
કચ્ચિદ્રાજર્ષિવંશોઽયં ત્વામાસાદ્ય મહીપતિમ્।
યથોચિતં મહારાજ યશસા નાવસીદતિ॥ 16-28-9 (97893)
વૈશણ્પાયન ઉવાચ। 16-28-10x (8055)
ઇત્યેવાદિનં તં સ ન્યાયવિત્પ્રત્યભાષત।
કુશલપ્રશ્નસંયુક્તં કુશલો વાક્યમબ્રવીત્॥ 16-28-10 (97894)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 16-28-11x (8056)
અપિ તે વર્ધતે રાજંસ્પપો મન્દઃ શ્રમશ્ચ તે ॥ 16-28-11 (97895)
અપિ મે જનની ચેયં શુશ્રૂષુર્વિગતક્લમા।
અથાસ્યાઃ સફલો રાજન્વનવાસો ભવિષ્યતિ॥ 16-28-12 (97896)
ઇયં ચ માતા જ્યેષ્ઠા મે શીતવાતાધ્વકર્શિતા।
ઘોરેણ તપસા યુક્તા દેવી કચ્ચિન્ન શોચતિ॥ 16-28-13 (97897)
હતાન્પુત્રાન્મહાવીર્યાન્ક્ષત્રધર્મપરાયણાન્।
નાપધ્યાયતિ વા કચ્ચિદસ્માન્પાપકૃતઃ સદા॥ 16-28-14 (97898)
ક્વ ચાસૌ વિદુરો રાજન્નેમં પશ્યામહે વયમ્।
સંજયઃ કુશલી ચાયં કચ્ચિન્નુ તપસિ સ્થિરઃ॥ 16-28-15 (97899)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-28-16x (8057)
ઇત્યુક્તઃ પ્રત્યુવાચૈનં ધૃતરાષ્ટ્રો જનાધિપમ્।
કુશલી વિદુરઃ પુત્ર તપો ઘોરં સમાશ્રિતઃ॥ 16-28-16 (97900)
વાયુભક્ષો નિરાહારઃ કૃશો ધમનિસંતતઃ।
કજાચિદ્દૃશ્યતે વિપ્રૈઃ શૂન્યેઽસ્મિન્કાનને ક્વચિત્॥ 16-28-17 (97901)
ઇત્યેવં બ્રુવતસ્તસ્ય જટી વીટામુખઃ કૃશઃ।
દિગ્વાસા મલદિગ્ધાઙ્ગો વનરેણુસમુક્ષિતઃ॥ 16-28-18 (97902)
દૂરાદાલક્ષિતઃ ક્ષત્તા તત્રાખ્યાતો મહીપતેઃ।
`કવિદુરસ્ત્વેષ ધર્માત્મા જનં દૃષ્ટ્વા નિવર્તતે॥' 16-28-19 (97903)
નિવર્તમાનં સહસા જનં દૃષ્ટ્વાઽઽશ્રમં પ્રતિ।
તમન્વધાવન્નૃપતિરેક એવ યુધિષ્ઠિરઃ।
પ્રવિશન્તં વનં ઘોરં લક્ષ્યાલક્ષ્યં ક્વચિત્ક્વચિત્॥ 16-28-20 (97904)
ભોભો વિદુર રાજાઽહં દયિતસ્તે યુધિષ્ઠિરઃ।
ઇતિ બ્રુવન્નરપતિસ્તં યત્નાદભ્યધાવત॥ 16-28-21 (97905)
તતો વિવિક્ત એકાન્તે તસ્થૌ બુદ્ધિમતાં વરઃ।
વિદુરો વૃક્ષમાશ્રિત્ય કઞ્ચિત્તત્ર વનાન્તરે॥ 16-28-22 (97906)
તં રાજા ક્ષીણભૂયિષ્ઠમાકૃતીમાત્રસૂચિતમ્।
અભિજજ્ઞે મહાબુદ્ધિં મહાબુદ્ધિર્યુધિષ્ઠિરઃ॥ 16-28-23 (97907)
યુધિષ્ઠિરોઽહમસ્મીતિ વાક્યમુક્ત્વાઽગ્રતઃ સ્થિતઃ।
વિદુરસ્યાશ્રમે રાજા સ ચ પ્રત્યાહ સંજ્ઞયા॥ 16-28-24 (97908)
તતઃ સોઽનિમિષો ભૂત્વા રાજાનં તમુદૈક્ષત।
સંયોજ્ય વિદુરસ્તસ્મિન્દૃષ્ટિં દૃષ્ટ્યા સમાહિતઃ॥ 16-28-25 (97909)
વિવેશ વિદુરો ધીમાન્ગાત્રૈર્ગાત્રાણિ ચૈવ હ।
પ્રાણાન્પ્રાણેષુ ચ દધદિન્દ્રિયાણીન્દ્રિયેષુ ચ॥ 16-28-26 (97910)
સ યોગબલમાસ્થાય વિવેશ નૃપતેસ્તનુમ્।
વિદુરો ધર્મરાજસ્ય તેજસા પ્રજ્વલન્નિવ॥ 16-28-27 (97911)
વિદુરસ્ય શરીરં તુ તથૈવ સ્તબ્ધલોચનમ્।
વૃક્ષાશ્રિતં તદા રાજા દદર્શ ગતચેતનમ્॥ 16-28-28 (97912)
બલવન્તં તથાઽઽત્માનં મેને બહુગુણં તદા।
ધર્મરાજો મહાતેજાસ્તચ્ચ સસ્માર પાણ્ડવઃ॥ 16-28-29 (97913)
પૌરાણમાત્મનઃ સર્વં ભવિષ્યં ચ વિશામ્પતે।
યોગધર્મં મહાતેજા વ્યાસેન કથિનં યથા॥ 16-28-30 (97914)
ધર્મરાજશ્ચ તત્રૈનં સઞ્ચસ્કારયિષુસ્તદા।
દગ્ધુકામોઽભવદ્વિદ્વાનથ વાગભ્યભાષત॥ 16-28-31 (97915)
ભોભો રાજન્ન દગ્ધવ્યમેતદ્વિદુરસંજ્ઞકમ્।
કલેબરમિહૈવં તે ધર્મ એષ સનાતનઃ॥ 16-28-32 (97916)
લોકો વૈકર્તનો નામ ભવિષ્યત્યસ્ય ભારત।
યતિધર્મમવાપ્તોસૌ નૈષ શોચ્યઃ પરંતપ॥ 16-28-33 (97917)
ઇત્યુક્તો ધર્મરાજઃ સ વિનિવૃત્ય તતઃ પુનઃ।
રાજ્ઞો વૈચિત્રવીર્યસ્ય તત્સર્વં પ્રત્યવેદયત્॥ 16-28-34 (97918)
તતઃ સ રાજા ધૃતિમાન્સ ચ સર્વો જનસ્તદા।
ભીમસેનાદયશ્ચૈવ પરં વિસ્મિયમાગતાઃ॥ 16-28-35 (97919)
તચ્છ્રુત્વા પ્રીતિમાન્રાજા ભૂત્વા ધર્મજમબ્રવીત્।
આપો મૂલં ફલં ચૈવ મમેદં પ્રતિગૃહ્યતામ્॥ 16-28-36 (97920)
યદન્નો હિ નરો રાજંસ્તદન્નોઽસ્યાતિથિઃ સ્મૃતઃ।
ઇત્યુક્તઃ સ તથેત્યેવં પ્રાહ ધર્માત્મજો નૃપમ્॥ 16-28-37 (97921)
ફલં મૂલં ચ બુભુજે રાજ્ઞા દત્તં સહાનુજઃ।
તતસ્તે વૃક્ષમૂલેષુ કૃતવાસપરિગ્રહાઃ।
તાં રાત્રિમવસન્સર્વે ફલમૂલજલાશનાઃ॥ ॥ 16-28-38 (97922)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ અષ્ટાવિંશોઽધ્યાયઃ॥ 28 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-28-4 કચ્ચિદાયાનનુચ્છિદ્યેતિ ક.પાઠઃ॥ 7-28-8 જામયઃ સૌભાગ્યવત્યઃ॥ 7-28-18 વીટા પાષાણકવલઃ। વનદિગ્ધાઙ્ગો વાનરૈરુપલક્ષિત ઇતિ થ.પાઠઃ॥ 7-28-29 તચ્ચ સ્વસ્ય વિદુરસ્ય ચ એકસ્યૈવ ધર્મસ્યાંશાજ્જાતત્વં સસ્માર॥ 7-28-30 યોગધર્મં સસ્મારેત્યનુષજ્યતે॥ 7-28-31 સંચસ્કારયિષુઃ સંસ્કારં લમ્ભયિતુમિચ્છુઃ॥ 7-28-33 લોકાસ્સાન્તાનિકાનામ ભવિષ્યન્ત્યસ્યેતિ ઝ.પાઠઃ। યતિધર્મો દાહાદ્યયોગ્યત્વમ્॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 029
॥ શ્રીઃ ॥
16.29. અધ્યાયઃ 029
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ ધૃરાષ્ટ્રાભ્યનુજ્ઞયા ભ્રાત્રાદિભિઃ સહ મહર્ષિણામાશ્રમદર્શનમ્॥ 1 ॥ શતયૂપાદિભિઃ સશિષ્યેણ વ્યાસેન ચ યુધિષ્ઠિરાદિભિઃ પરિવૃતસ્ય ધૃતરાષ્ટ્રસ્યાશ્રમંપ્રત્યાગમનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતસ્તુ રાજન્નેતેષામાશ્રમે પુણ્યકર્મણામ્।
શિવા નક્ષત્રસમ્પન્ના સા વ્યતીયાય શર્વરી॥ 16-29-1 (97923)
તતસ્તત્ર કથાશ્ચાસંસ્તેષાં ધર્માર્થલક્ષણાઃ।
વિચિત્રપદસઞ્ચારા નાનાશ્રુતિભિરન્વિતાઃ॥ 16-29-2 (97924)
પાણ્ડવાસ્ત્વભિતો માતુર્ધરણ્યાં સુષુપુસ્તદા।
ઉત્સૃજ્ય તુ મહાર્હાણિ શયનાનિ નરાધિપ॥ 16-29-3 (97925)
યદાહારોઽભકવદ્રાજા ધૃતરાષ્ટ્રો મહામનાઃ।
તદાહારા નૃવીંરાસ્તે ન્યવસંસ્તાં નિશાં તદા॥ 16-29-4 (97926)
વ્યતીતાયાં તુ શર્વર્યાં કૃતપૌર્વાહ્ણિકક્રિયઃ।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતો રાજા દદર્શાશ્રમમણ્ડલમ્॥ 16-29-5 (97927)
સાન્તઃ પુરપરીવારઃ સભૃત્યઃ સપુરોહિતઃ।
યથાસુખં યથોદ્દેશં ધૃતરાષ્ટ્રાભ્યનુજ્ઞયા॥ 16-29-6 (97928)
દદર્શ તત્ર વેદીશ્ચ સમ્પ્રજ્વલિતપાવકાઃ।
કૃતાભિષેકૈર્મુનિભિર્હુતાગ્નિભિરુપસ્થિતાઃ॥ 16-29-7 (97929)
વાનેયપુષ્પનિકરૈરાજ્યધૂમોદ્ગમૈરપિ।
બ્રાહ્મેણ વપુષા યુક્તા યુક્તા મુનિગણસ્ય તાઃ॥ 16-29-8 (97930)
મૃગયૂથૈરનુદ્વિગ્નૈસ્તત્રતત્ર સમાશ્રિતૈઃ।
અશઙ્કિતૈઃ પક્ષિગણૈઃ પ્રગીતૈરિવ ચ પ્રભો॥ 16-29-9 (97931)
કેકાભિર્નીલકણ્ઠાનાં દાત્યૂહાનાં ચ કૂજિતૈઃ।
કોકિલાનાં કુહુરવૈઃ સુખૈઃ શ્રુતિમનોહરૈઃ॥ 16-29-10 (97932)
પ્રાધીતદ્વિજઘોષૈશ્ચ ક્વચિત્ક્વચિદલઙ્કૃતમ્।
ફલમૂલસમાહારૈર્મહદ્ભિશ્ચોપશોભિતમ્॥ 16-29-11 (97933)
તતઃ સ રાજા પ્રદદૌ તાપસાર્થમુપાહૃતાન્।
કલશાન્કાઞ્ચનાન્રાજંસ્તથૈવૌદુમ્બરાનપિ॥ 16-29-12 (97934)
અજિનાનિ પ્રવેણીશ્ચ સ્રુક્સ્રુવં ચ મહીપતિઃ।
કમણ્ડલૂંશ્ચિ સ્થાલીશ્ચ પિઠરાણિ ચ ભારત॥ 16-29-13 (97935)
ભાજનાનિ ચ લૌહાનિ પાત્રીશ્ચ વિવિધા નૃપ।
યદ્યદિચ્છતિ યાવચ્ચ યદન્યદપિ કાઙ્ક્ષિતમ્॥ 16-29-14 (97936)
એવં સ રાજા ધર્માત્મા પરીત્યાશ્રમમણ્ડલમ્।
વસુ વિશ્રાણ્ય તત્સર્વં પુનરાયાન્મહીપતિઃ॥ 16-29-15 (97937)
કૃતાહ્નિકં ચ રાજાનં ધૃતરાષ્ટ્રં મહીપતિમ્।
દદર્શાસીનમવ્યગ્રં ગાન્ધારીસહિતં તદા॥ 16-29-16 (97938)
માતરં ચાવિદૂરસ્થાં શિષ્યવત્પ્રણતાં સ્થિતામ્।
કુન્તીં દદર્શ ધર્માત્મા શિષ્ટાચારસમન્વિતામ્॥ 16-29-17 (97939)
સ તમભ્યર્ચ્ય રાજાનં નામ સંશ્રાવ્ય ચાત્મનઃ।
નિષીદેત્યભ્યનુજ્ઞાતો વૃસ્યામુપવિવેશ હ॥ 16-29-18 (97940)
ભીમસેનાદયશ્ચૈવ પાણ્ડવ ભરતર્ષભ।
અભિવાદ્યોપસઙ્ગૃહ્ય નિષેદુઃ પાર્થિવાજ્ઞયા॥ 16-29-19 (97941)
સ તૈઃ પરિવૃતો રાજા શુશુભેઽતીવ કૌરવઃ।
બિભ્રદ્બ્રાહ્મીં શ્રિયં દીપ્તાં દેવૈરિવ બૃહસ્પતિઃ॥ 16-29-20 (97942)
તથા તેષૂપવિષ્ટેષુ સમાજગ્મુર્મહર્ષયઃ।
શતયૂપપ્રભૃતયઃ કુરુક્ષેત્રનિવાસિનઃ॥ 16-29-21 (97943)
વ્યાસશ્ચ ભગવાન્વિપ્રો દેવર્ષિગણસેવિતઃ।
વૃતઃ શિષ્યૈર્મહાતેજા દર્શયામાસ પાર્થિવમ્॥ 16-29-22 (97944)
તતઃ સ રાજા કૌરવ્યઃ કુન્તીપુત્રશ્ચ ધર્મરાટ્।
ભીમસેનાદયશ્ચૈવ પ્રત્યુત્થાયાભ્યવાદયન્॥ 16-29-23 (97945)
સમાગતસ્તતો વ્યાસઃ શતયૂપાદિભિર્વૃતઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રં મહીપાલમાસ્યતામિત્યભાષત॥ 16-29-24 (97946)
વરં તુ વિષ્ટરં કૌશ્યં કૃષ્ણાજિનકુશોત્તરમ્।
પ્રતિપેદે તદા વ્યાસસ્તદર્થમુપકલ્પિતમ્॥ 16-29-25 (97947)
તે ચ સર્વે દ્વિજશ્રેષ્ઠા વિષ્ટરેષુ સમન્તતઃ।
દ્વૈપાયનાભ્યનુજ્ઞાતા નિષેદુર્વિપુલૌજસઃ॥ ॥ 16-29-26 (97948)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ એકોનત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 29 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-29-8 મુનિગણસ્ય મુનિગણેન। તા વૈદિક્યો લૌકિક્યશ્ચ॥ 7-29-9 મૃગયૂથાદિભિરલઙ્કૃતમાશ્રમમ્॥ 7-29-12 ઔદુમ્બરાન્ કલશાન્॥ 7-29-13 પ્રવેણીઃ કુથાઃ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 030
॥ શ્રીઃ ॥
16.30. અધ્યાયઃ 030
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
વ્યાસન ધૃતરાષ્ટ્રંપ્રતિ કુશલાદિપ્રશ્નપૂર્વકં વિદુરસ્ય નિજસ્વરૂપાદિપ્રતિપાદનમ્॥ 1 ॥ તથા ઇતરમહર્ષિદુષ્કરતદભીષ્ટાશ્ચર્યકર્મકરણપ્રતિજ્ઞાનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતઃ સમુપવિષ્ટેષુ પાણ્ડવેષુ મહાત્મસુ।
વ્યાસઃ સત્યવતીપુત્રઃ પ્રોવાચામન્ત્ર્ય પાર્થિવમ્॥ 16-30-1 (97949)
ધૃતરાષ્ટ્ર મહાબાહો કચ્ચિત્તે વર્તતે તપઃ।
કચ્ચિન્મનસ્તે પ્રીણાતિ વનવાસે નરાધિપ॥ 16-30-2 (97950)
કચ્ચિદ્ધૃદિ ન તે શોકો રાજન્પુત્રવિનાશજઃ।
કચ્ચિજ્જ્ઞાનાનિ સર્વાણિ સુપ્રસન્નાનિ તેઽનઘ॥ 16-30-3 (97951)
કચ્ચિદ્બુદ્ધિં દૃઢાં કૃત્વા ચરસ્યારણ્યકં વિધિમ્।
કચ્ચિદ્વધૂશ્ચ ગાન્ધારી ન શોકેનાભિભૂયતે॥ 16-30-4 (97952)
મહાપ્રજ્ઞા બુદ્ધિમતી દેવી ધર્માર્થદર્શિની।
આગમાપાયતત્ત્વજ્ઞા કચ્ચિદેષા ન શોચતિ॥ 16-30-5 (97953)
કચ્ચિત્કુન્તી ચ રાજંસ્ત્વાં શુશ્રૂષત્યનહઙ્કૃતા।
યા પરિત્યજ્ય સ્વં પુત્રં ગુરુશુશ્રૂષણે રતા॥ 16-30-6 (97954)
કચ્ચિદ્ધર્મસુતો રાજા ત્વયા પ્રત્યભિનન્દિતઃ।
ભીમાર્જુનયમાશ્ચૈવ કચ્ચિદેતેઽપિ સાન્તિતાઃ॥ 16-30-7 (97955)
કચ્ચિન્નન્દસિ દૃષ્ટ્રૈતાન્કચ્ચિતે નિર્મલં મનઃ।
કચ્ચિચ્ચ શુદ્ધભાવોસિ જાતજ્ઞાનો નરાધિપ॥ 16-30-8 (97956)
એતદ્ધિ ત્રિતયં શ્રેષ્ઠં સર્વભૂતેષુ ભારત।
નિર્વૈરતા મહારાજ સત્યમક્રોધ એવ ચ॥ 16-30-9 (97957)
કચ્ચિત્તે ન ચ મોહોસ્તિ વનવાસેન ભારત।
સ્વદત્તે વન્યમન્નં વા ઉપવાસોપિ વા ભવેત્॥ 16-30-10 (97958)
વિદિતં ચાપિ રાજેન્દ્ર વિદુરસ્ય મહાત્મનઃ।
ગમનં વિધિનાઽનેન ધર્મસ્ય સુમહાત્મનઃ॥ 16-30-11 (97959)
માણ્ડવ્યશાપાદ્ધિ સ વૈ ધર્મો વિદુરતાં ગતઃ।
મહાબુદ્ધિર્મહાયોગી મહાત્મા સુમહામનાઃ॥ 16-30-12 (97960)
બૃહસ્પતિર્વા દેવેષુ શુક્રો વાઽપ્યસુરેષુ ચ।
ન તથા બુદ્ધિસમ્પન્નો યથા સ પુરુષર્ષભઃ॥ 16-30-13 (97961)
તપોબલવ્યયં કૃત્વા સુચિરાત્સમ્ભૃતં તદા।
માણ્ડવ્યેનર્ષિણા ધર્મો હ્યભિભૂતઃ સનાતનઃ॥ 16-30-14 (97962)
નિયોગાદ્બ્રહ્મણઃ પૂર્વં મયા સ્વેન બલેન ચ।
વૈચિત્રવીર્યકે ક્ષેત્રે જાતઃ સ સુમહામતિઃ॥ 16-30-15 (97963)
ભ્રાતા તવ મહારાજ દેવદેવઃ સનાતનઃ।
ધારણાન્મનસા ધ્યાનાદ્ય ધર્મ કવયો વિદુઃ॥ 16-30-16 (97964)
સત્યેન સંવર્ધયતિ યો દમેન શમેન ચ।
અહિંસયા ચ દાનેન તપસા ચ સનાતનઃ॥ 16-30-17 (97965)
યેન યોગબલાજ્જાતઃ કુરુરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
ધર્મ ઇત્યેષ નૃપતે પ્રાજ્ઞેનામિતબુદ્ધિના॥ 16-30-18 (97966)
યથા વહ્નિર્યથા વાયુર્યથાઽઽપઃ પૃથિવી યથા।
યથાઽઽકાશં તથા ધર્મ ઇહ ચામુત્ર ચ સ્થિતઃ॥ 16-30-19 (97967)
સર્વગશ્ચૈવ રાજેન્દ્ર સર્વં વ્યાપ્ય ચરાચરમ્।
દૃશ્યતે દેવદેવૈઃ સ સિદ્ધૈર્નિર્મુક્તકલ્મષૈઃ॥ 16-30-20 (97968)
યો હિ ધર્મઃ સ વિદુરો વિદુરો યઃ સ પાણ્ડવઃ।
સ એષ રાજન્દૃશ્યસ્તે માણ્ડવઃ પ્રેષ્યવત્સ્થિતઃ॥ 16-30-21 (97969)
પ્રવિષ્ટઃ સ મહાત્માનં ભ્રાતા તે બુદ્ધિસમ્મતઃ।
દૃષ્ટ્વા મહાત્મા કૌન્તેયં મહાયોગબલાન્વિતઃ॥ 16-30-22 (97970)
ત્વાં ચાપિ શ્રેયસા યોક્ષ્યે નચિરાદ્ભરતર્ષભ।
સંશયચ્છેદનાર્થાય પ્રાપ્તં માં વિદ્ધિ પુત્રક॥ 16-30-23 (97971)
ન કૃતં યૈઃ પુરા કૈશ્ચિત્કર્મ લોકે મહર્ષિભિઃ।
આશ્ચર્યભૂતં તપસઃ ફલં તદ્દર્શયામિ વઃ॥ 16-30-24 (97972)
કિમિચ્છસિ મહીપાલ મત્તઃ પ્રાપ્તુમભીપ્સિતમ્।
દ્રષ્ટ્રું સ્પ્રષ્ટુમથ શ્રોતું તત્કર્તાસ્મિ તવાનઘ॥ ॥ 16-30-25 (97973)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ આશ્રમવાસપર્વણિ ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 30 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-30-6 યા પરિત્યવ્ય રાજ્યં સ્વમિતિ ક.થ.પાઠઃ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 031
॥ શ્રીઃ ॥
16.31. અધ્યાયઃ 031
અથ પુત્રદર્શનપર્વ ॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રાશ્રમે ભ્રાત્રાદિભિઃ સૈન્યેન ચ સહ માસમેકં નિવસતિ યુધિષ્ઠિરે કદાચન વ્યાસધૃતરાષ્ટ્રૌ પરિવાર્ય નારાદાદિભિર્ગાન્ધાર્યાદિભિઃ પાણ્ડવૈશ્ચ સમુપવેશનમ્॥ 1 ॥ તત્ર ગાન્ધાર્યા વ્યાસમ્પ્રતિ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય પુત્રદિદૃક્ષાનિવેદને વ્યાસેન કુન્તીંપ્રતિ તદભીષ્ટનિવેદનચોદના॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
જનમેજય ઉવાચ।
વનવાસં ગતે વિપ્ર ધૃતરાષ્ટ્રે મહીપતૌ।
સભાર્યે નૃપશાર્દૂલે વધ્વા કુન્ત્યા સમન્વિતે॥ 16-31-1 (97974)
વિદુરે ચાપિ ધર્મજ્ઞે ધર્મરાજં વ્યપશ્રિતે।
વસત્સુ પાણ્ડુપુત્રેષુ સર્વેષ્વાશ્રમમણ્ડલે॥ 16-31-2 (97975)
યત્તદાશ્ચર્યમિતિ વૈ કરિષ્યામીત્યુવાચ હ।
વ્યાસઃ પરમતેજસ્વી મહર્ષિસ્તદ્વદસ્વ મે॥ 16-31-3 (97976)
વનવાસે ચ કૌરવ્યાઃ કિયન્તં કાલમચ્યુતઃ।
યુધિષ્ઠિરો નરપતિર્ન્યવસત્સજનસ્તદા॥ 16-31-4 (97977)
કિમાહારાશ્ચ તે તત્ર સસૈન્યા ન્યવસન્પ્રભો।
સાન્તઃપુરા મહાત્માન એતદિચ્છામિ વેદિતુમ્॥ 16-31-5 (97978)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-31-6x (8058)
`વનવાસગતં રાજન્ધૃતરાષ્ટ્રં મહીપતિમ્।
યુધિષ્ઠિરોઽભ્યયાદ્દ્રષ્ટું સસૈન્યો ભ્રાતૃભિઃ સહ॥ 16-31-6 (97979)
પ્રથમે દિવસે ચૈષામાપો મૂલં ફલં તથા।
ભોજનં ભૂમિશય્યા ચ તત્રાસીદ્ભરતર્ષભ॥ 16-31-7 (97980)
તેઽનુજ્ઞાતાસ્તદા રાજન્કુરુરાજેન પાણ્ડવાઃ।
વિવિધાન્યન્નપાનાનિ શય્યાશ્ચૈવાભજન્વને॥ 16-31-8 (97981)
માસમેકં વિજહ્રુસ્તે સસૈન્યાન્તઃપુરો વને।
અથ તત્રાગમદ્વ્યાસો યથોક્તં તે મયાઽનઘ॥ 16-31-9 (97982)
તથા ચ તેષાં સર્વેષાં કથાભિર્નૃપસન્નિધૌ।
વ્યાસન્વાસ્ય તં રાજન્નાજગ્મુર્મુનયોઽપરે॥ 16-31-10 (97983)
નારદઃ પર્વતશ્ચૈવ દેવલશ્ચ મહાતપાઃ।
વિશ્વાવસુસ્તુંબુરુશ્ચ ચિત્રસેનશ્ચ ભારત॥ 16-31-11 (97984)
તેષામપિ યથાન્યાયં પૂજાં ચક્રે મહાતપાઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રાભ્યનુજ્ઞાતઃ કુરરાજો યુધિષ્ઠિરઃ॥ 16-31-12 (97985)
નિષેદુસ્તે તતઃ સર્વે પૂજાં પ્રાપ્ય યુધિષ્ઠિરાત્।
આસનેષુ ચ પુણ્યેષુ બર્હિણેષુ વરેષઉ ચ॥ 16-31-13 (97986)
તેષુ તત્રોપવિષ્ટેષુ સ તુ રાજા મહામતિઃ।
પાણ્ડુપુત્રૈઃ પરિવૃતો નિષસાદ કુરૂદ્વહ॥ 16-31-14 (97987)
ગાન્ધારી ચૈવ કુન્તી ચ દ્રૌપદી સાત્વતી તથા।
સ્ત્રિયશ્ચાન્યાસ્તથાઽન્યાભિઃ સહોપવિવિશુસ્તતઃ॥ 16-31-15 (97988)
તેષાં તત્ર કથા દિવ્યા ધર્મિષ્ઠાશ્ચાભવન્નૃપ।
રાજર્ષીણાં પુરાણાનાં દેવાસુરવિભિશ્રિતાઃ॥ 16-31-16 (97989)
તતઃ કથાન્તે વ્યાસસ્તં પ્રજ્ઞાચક્ષુષમીશ્વરમ્।
પ્રોવાચ વદતાંશ્રેષ્ઠઃ પુનરેવ સ તદ્વચઃ॥ 16-31-17 (97990)
પ્રીયમાણો મહાતેજાઃ સર્વવેદવિદાંવરઃ।
વિદિતં મમ રાજેન્દ્ર યત્તે હૃદિ વિવક્ષિતમ્॥ 16-31-18 (97991)
દહ્યમાનસ્ય શોકેન તવ પુત્રકૃતેન વૈ।
ગાન્ધાર્યાશ્ચૈવ યદ્દુઃખં હૃદિ તિષ્ટતિ નિત્યદા॥ 16-31-19 (97992)
કુન્ત્યાશ્ચ યન્મહારાજ દ્રૌપદ્યાશ્ચ હૃદિ સ્થિતમ્।
યચ્ચ ધારયતે તીવ્રં દુઃખં પુત્રવિનાશજમ્।
સુભદ્રા કૃષ્ણભગિની તચ્ચાપિ વિદિતં મમ॥ 16-31-20 (97993)
શ્રુત્વા સમાગમમિમં સર્વેષાં વસ્તતો નૃપ।
સંશયચ્છેદનાર્થાય પ્રાપ્તઃ કૌરવનન્દન॥ 16-31-21 (97994)
ઇમે ચ દેવગન્ધર્વાઃ સર્વે ચેમે મહર્ષયઃ।
પશ્યન્તુ તપસો વીર્યમદ્ય મે ચિરસમ્ભૃતમ્॥ 16-31-22 (97995)
તદુચ્યતાં મહાપ્રાજ્ઞ કં કામં પ્રદદામિ તે।
પ્રવણોસ્મિ વરં દાતું પશ્ય મે તપસો બલમ્॥ 16-31-23 (97996)
એવમુક્તઃ સ રાજેન્દ્રો વ્યાસેનામિતબુદ્ધિના।
મુહૂર્તમિવ સંચિન્ત્ય વચનાયોપચક્રમે॥ 16-31-24 (97997)
ધન્યોસ્મ્યનુગૃહીતશ્ચ સફલં જીવિતં ચ મે।
યન્મે સમાગમોઽદ્યેહ ભવદ્ભિઃ સહ સાધુભિઃ॥ 16-31-25 (97998)
અદ્ય ચાપ્યવગચ્છામિ ગતિમિષ્ટામિહાત્મનઃ।
બ્રહ્મકલ્પૈર્ભવદ્ભિર્યત્સમેતોઽહં તપોધનાઃ॥ 16-31-26 (97999)
દર્શનાદેવ ભવતાં પૂતોઽહં નાત્ર સંશયઃ।
વિદ્યતે ન ભયં ચાપિ પરલોકે મમાનઘાઃ॥ 16-31-27 (98000)
કિંતુ તસ્ય સુદુર્બુદ્ધેર્મન્દસ્યાપનયૈર્ભૃશમ્।
દૂયતે મે મનો નિત્યં સ્મરતઃ પુત્રગૃદ્ધિનઃ॥ 16-31-28 (98001)
અપાપાઃ પાણ્ડવા યેન નિકૃતાઃ પાપબુદ્ધિના।
ઘાતિતા પૃથિવી યેન સહયા સનરદ્વિપા॥ 16-31-29 (98002)
રાજાનશ્ચ મહાત્માનો નાનાજનપદેશ્વરાઃ।
આગમ્ય મમ પુત્રાર્થે સર્વે મૃત્યુવશં ગતાઃ॥ 16-31-30 (98003)
યે તે પિતૄશ્ચં દારાંશ્ચ પ્રાણાંશ્ચ મનસઃ પ્રિયાન્।
પરિત્યજ્ય ગતાઃ શૂરાઃ પ્રેતરાજનિવેશનમ્॥ 16-31-31 (98004)
કા નુ તેષાં ગતિર્બ્રહ્મન્મિત્રાર્થે યે હતા મૃધે।
તથૈવ પુત્રપૌત્રાણાં મમ યે નિહતા યુધિ॥ 16-31-32 (98005)
દૂયતે મે મનોઽભીક્ષ્ણં ઘાતયિત્વા મહાબલમ્।
ભીષ્મં શાન્તનવં વૃદ્ધં દ્રોણં ચ દ્વિજસત્તમમ્॥ 16-31-33 (98006)
મમ પુત્રેણ મૂઢેન પાપેનાકૃતબુદ્ધિના।
ક્ષયં નીતં કુલં દીપ્તં પૃથિવીરાજ્યમિચ્છતા॥ 16-31-34 (98007)
`એતે મદર્થે પુત્રાંશ્ચ દારાંશ્ચ મનસઃ પ્રિયાન્।
ભોગાંશ્ચ વિવિધાંસ્તાત ઇષ્ટાપુર્તાંસ્તથૈવ ચ।
પરિત્યજ્ય ગતાઃ શૂરાઃ પ્રેતરાજનિવેશનમ્॥' 16-31-35 (98008)
એતત્સર્વમનુસ્મૃત્ય દહ્યમાનો દિવાનિશમ્।
ન શાન્તિમધિગચ્છામિ દુઃખશોકસમાહતઃ॥ 16-31-36 (98009)
ઇતિ મે ચિન્તયાનસ્ય પિતઃ શાન્તિર્ન વિદ્યતે॥ 16-31-37 (98010)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-31-38x (8059)
તચ્છ્રુત્વા વિવિધં તસ્ય રાજર્ષેઃ પરિદેવિતમ્।
પુનર્નવીકૃતઃ શોકો ગાન્ધાર્યા જનમેજય॥ 16-31-38 (98011)
કુન્ત્યા દ્રુપદપુત્ર્યાશ્ચ સુભદ્રાયાસ્તથૈવ ચ।
તાસાં ચ વરનારીણાં વધૂનાં કૌરવસ્ય હ॥ 16-31-39 (98012)
પુત્રશોકસમાવિષ્ટા ગાન્ધારી ત્વિદમબ્રવીત્।
શ્વશુરં બદ્ધનયના દેવી પ્રાઞ્જલિરુત્થિતા॥ 16-31-40 (98013)
`લોકાન્તરગતાન્પુત્રાનયં કાઙ્ક્ષતિ માનદ।
તચ્ચાસ્ય માસં જ્ઞાતં ભગવંસ્તપસા ત્વયા॥' 16-31-41 (98014)
ષોડશેમાનિ વર્ષાણિ ગતાનિ મુનિપુઙ્ગવ।
અસ્ય રાજ્ઞોહતાન્પુત્રાઞ્શોચતો ન શમો વિભો॥ 16-31-42 (98015)
પુત્રશોકસમાવિષ્ટો નિઃશ્વસન્હ્યેષ ભૂમિપઃ।
ન શેતે વસતીઃ સર્વા ધૃતરાષ્ટ્રો મહામુને॥ 16-31-43 (98016)
લોકાનન્યાન્સમર્થોસિ સ્રષ્ટું સર્વાંસ્તપોબલાત્।
કિમુ લોકાન્તરગતાન્રાજ્ઞો દર્શયિતું સુતાન્॥ 16-31-44 (98017)
ઇયં ચ દ્રૌપદી કૃષ્ણા હતજ્ઞાતિસુતા ભૃશમ્।
શોચત્યતીવ સર્વાસાં સ્નુષાણાં દયિતા સ્નુષા॥ 16-31-45 (98018)
તથા કૃષ્ણસ્ય ભગિની સુભદ્રા ભદ્રભાષિણી।
સૌભદ્રકવધસંતપ્તા ભૃશં શોચતિ ભામિની॥ 16-31-46 (98019)
ઇયં ચ ભૂરિશ્રવસો ભાર્યા પરમસમ્મતા।
ભર્તૃવ્યસનશોકાર્તા ભૃશં શોચતિ ભામિની॥ 16-31-47 (98020)
યસ્યાસ્તુ શ્વશુરો ધીમાન્બાહ્લિકઃ સ કુરૂદ્વહઃ।
નિહતઃ સોમદત્તશ્ચ પિત્રા સહ મહારણે॥ 16-31-48 (98021)
શ્રીમતોસ્ય મહાબુદ્ધેઃ સઙ્ગ્રામેષ્વપલાયિનઃ।
પુત્રસ્ય તે પુત્રશતં નિહતં યદ્રણાજિરે॥ 16-31-49 (98022)
તસ્ય ભાર્યાશતમિદં દુઃખશોકસમાહતમ્।
પુનઃપુનર્વર્ધયાનં શોકં રોજ્ઞો મમૈવ ચ।
હતાહારેણ મહતા મામુપાસ્તે મહામુને॥ 16-31-50 (98023)
યે ચ શૂરા મહાત્માનઃ શ્વશુરા મે મહારથાઃ।
સોમદત્તપ્રભૃતયઃ કા નુ તેષાં ગતિઃ પ્રભો॥ 16-31-51 (98024)
તવ પ્રસાદાદ્ભગવન્વિશોકોઽયં મહીપતિઃ।
કુર્યાત્કાલમહં ચેયં વધૂસ્તવ મહામુને॥ 16-31-52 (98025)
ઇત્યુક્તવત્યાં ગાન્ધાર્યાં કુન્તી વ્રતકૃશાનના।
પ્રચ્ચન્નજાતં પુત્રં તુ સસ્મારાદિત્યસન્નિભમ્॥ 16-31-53 (98026)
તામૃષિર્વરદો વ્યાસો દૂરશ્રવણદર્શનઃ।
અપશ્યદ્દુઃખિતાં દેવીં માતરં સવ્યસાચિનઃ॥ 16-31-54 (98027)
તામુવાચ તતો વ્યાસો યત્તે કાર્યં વિવક્ષિતમ્।
તદ્બૂહિ ત્વં મહાભાગે યત્તે મનસિ વર્તતે॥ 16-31-55 (98028)
શ્વશુરાય તત કુન્તી પ્રણમ્ય શિરસા તદા।
ઉવાચ વાક્યં સવ્રીડા વિવૃણ્વાના પુરાતનમ્॥ ॥ 16-31-56 (98029)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ પુત્રદર્શનપર્વણિ એકત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 31 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-31-13 બર્હિણેષુ પક્ષિબર્હજતૂલિકામયેષુ॥ 7-31-50 મામુપાસ્તે ભાર્યાશતં રોદનં કુર્વત્ મામેવ પરિવાર્ય તિષ્ઠતીત્યર્થઃઆશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 032
॥ શ્રીઃ ॥
16.32. અધ્યાયઃ 032
અથ પુત્રદર્શનપર્વ ॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
કુન્ત્યા વ્યાસંપ્રતિ સ્વસ્મિન્દુર્વાસઃપ્રસાદેન સૂર્યાત્કર્ણસ્યોત્પત્તિકથનપૂર્વકં સ્વસ્ય તદ્દિદૃક્ષાનિવેદનમ્॥ 1 ॥ વ્યાસેન કુન્તીંપ્રતિ હેતૂપન્યાસેન તત્પ્રયુક્તદોષશઙ્કાનિરસનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
કુન્ત્યુવાચ।
ભગવઞ્શ્વશુરો મેઽસિ દૈવતસ્યાપિ દૈવતમ્।
સ મે દેવાતિદેવસ્ત્વં શૃણુ સત્યાં ગિરં મમ॥ 16-32-1 (98030)
તપસ્વી કોપનો વિપ્રો દુર્વાસા નામ મે પિતુઃ।
ભિક્ષામુપાગતો ભોક્તું તમહં પર્યતોષયમ્॥ 16-32-2 (98031)
શૌચને ત્વાગસસ્ત્યાગૈઃ શુદ્ધેન મનસા તથા।
કોપસ્થાનેષ્વપિ મહત્સ્વકુપ્યન્ન કદાચન॥ 16-32-3 (98032)
સ પ્રીતો વરદો મેઽભૂત્કૃતકૃત્યો મહામુનિઃ।
અવશ્યં તે ગ્રહીતવ્યમિતિ માં સોબ્રવીદ્વચઃ॥ 16-32-4 (98033)
તતઃ શાપભયાદ્વિપ્રમવોચં પુનરેવ તમ્।
એવમસ્ત્વિતિ ચ પ્રાહ પુનરેવ સ મે દ્વિજઃ॥ 16-32-5 (98034)
ધર્મસ્ય જનની ભદ્રે ભવિત્રી ત્વં શુભાનને।
વશે સ્થાસ્યન્તિ તે દેવા યાંસ્ત્વમાવાહયિષ્યસિ॥ 16-32-6 (98035)
ઇત્યુક્ત્વાઽન્તર્હિતો વિપ્રસ્તતોઽહં વિસ્મિતાઽભવમ્।
ન ચ સર્વાસ્વવસ્થાસુ સ્મૃતિર્મે વિપ્રણશ્યતિ॥ 16-32-7 (98036)
અથ હર્મ્યતલસ્થાઽહં રવિમુદ્યન્તમીક્ષતી।
સંસ્મૃત્ય તદૃષેર્વાક્યં સ્પૃહયન્તી દિવાકરમ્॥ 16-32-8 (98037)
સ્થિતાઽહં બાલભાવેન તત્ર દોષમબુદ્ધ્યતી।
અથ દેવઃ સહસ્રાંશુર્મત્સમીપગતોઽભવત્॥ 16-32-9 (98038)
દ્વિધા કૃત્વાઽઽત્મનો દેહં ભૂમૌ ચ ગગનેઽપિ ચ।
તતાપ લોકાનેકેન દ્વિતીયેનાગમત્સ મામ્॥ 16-32-10 (98039)
સ મામુવાચ વેપન્તીં વરં મત્તો વૃણીષ્વ હ।
ગમ્યતામિતિ તં ચાહં પ્રણમ્ય સિરસાઽવદમ્॥ 16-32-11 (98040)
સ મામુવાચ તિગ્માંશુર્વૃથાઽઽહ્વાનં ન મે ક્ષમમ્।
ધક્ષ્યામિ ત્વાં ચ વિપ્રં ચ યેન દત્તો વરસ્તવ॥ 16-32-12 (98041)
તમહં રક્ષતી વિપ્રં શાપાદનપકારિણમ્।
પુત્રો મે ત્વત્સમો દેવ ભવેદિતિ તતોઽબ્રવમ્॥ 16-32-13 (98042)
તતો માં તેજસાઽઽવિશ્ય મોહયિત્વા ચ ભાનુમાન્।
ઉવાચ ભવિતા પુત્રસ્તવેત્યભ્યગમદ્દિવમ્॥ 16-32-14 (98043)
તતોઽહમન્તર્ભવને પિતુશ્ચિત્તાનુરક્ષિણી।
ગૂઢોત્પન્નં સુતં બાલં જલે કર્ણમવાસૃજમ્॥ 16-32-15 (98044)
નૂનં તસ્યૈવ દેવસ્ય પ્રસાદાત્પુનરેવ તુ।
કન્યાઽહમભવં વિપ્ર યથા પ્રાહ સ મામૃષિઃ॥ 16-32-16 (98045)
સ મયા સૂઢયા પુત્રો જ્ઞાયમાનોઽપ્યુપેક્ષિતઃ।
તન્માં દહતિ વિપ્રર્ષે યથા સુવિદિતં તવ॥ 16-32-17 (98046)
યદિ પાપમપાપં વા યદેતદ્વિવૃતં મયા।
તં દ્રષ્ટુમિચ્છામિ ભગવન્વ્યપનેતું ત્વમર્હસિ॥ 16-32-18 (98047)
યચ્ચાસ્ય રાજ્ઞો વિદિતં હૃદિસ્થં ભવતોઽનઘ।
તં ચાયં લભતાં કામમદ્યૈવ મુનિસત્તમ॥ 16-32-19 (98048)
ઇત્યુક્તઃ પ્રત્યુવાચેદં વ્યાસો વેદવિદાંવરઃ।
સાધુ સર્વમિદં ભાવ્યમેવમેતદ્યથાઽઽત્થ મામ્॥ 16-32-20 (98049)
અપરાધશ્ચ તે નાસ્તિ કન્યાભાવં ગતા હ્યસિ।
દેવાશ્ચૈશ્વર્યવન્તો વૈ શરીરાણ્યાવિશન્તિ વૈ॥ 16-32-21 (98050)
સન્તિ દેવનિકાયાશ્ચ સંકલ્પાજ્જનયન્તિ યે।
વાચા દૃષ્ટ્યા તથા સ્પર્શાત્સંઘર્ષેણેતિ પઞ્ચધા॥ 16-32-22 (98051)
મનુષ્યધર્મો દૈવેન ધર્મેણ હિ ન દુષ્યતિ।
ઇતિ કુન્તિ વિજાનીહિ વ્યેતુ તે માનસો જ્વરઃ॥ 16-32-23 (98052)
સર્વં બલવતાં પથ્યં સર્વં બલવતાં શુચિ।
સર્વં બલવતાં ધર્મઃ સર્વં બલવતાં સ્વકમ્॥ ॥ 16-32-24 (98053)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ પુત્રદર્શનપર્વણિ દ્વાત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 32 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-32-3 આગસસ્ત્યાગૈરપરાધત્યાગૈઃ॥ 7-32-22 સઘર્ષેણ રત્યા॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 033
॥ શ્રીઃ ॥
16.33. અધ્યાયઃ 033
અથ પુત્રદર્શનપર્વ ॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
વ્યાસેન ગાન્ધારીંપ્રતિ સમરહતાનાં દુર્યોધનાદીનાં સર્વેષાં રાત્રૌ પ્રદર્શનપ્રતિજ્ઞાનપૂર્વકં ધૃતરાષ્ટ્રાદીનાં વિશિષ્ય ગન્ધર્વાદ્યંશત્વકથનમ્॥ 1 ॥ ધૃતરાષ્ટ્રાદિભિર્વ્યાસવચનાદ્ગઙ્ગાતીરમેત્ય બન્ધુદર્શનૌત્કણ્ઠ્યેન કૃચ્છ્રાદહર્યાપનમ્। 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વ્યાસ ઉવાચ।
ભદ્રે દ્રક્ષ્યસિ ગાન્ધારિ પુત્રાન્ભ્રાતૄન્સ્વકાન્ગણાન્।
વધૂશ્ચ પતિભિઃ સાર્ધં નિશિ સુપ્તોસ્થિતા ઇવ॥ 16-33-1 (98054)
કર્ણં દ્રક્ષ્યતિ કુન્તી ચ સૌભદ્રં ચાપિ યાદવી।
દ્રૌપદી પઞ્ચપુત્રાંશ્ચ પિતૄન્ભ્રાતૄંસ્તથૈવ ચ॥ 16-33-2 (98055)
પૂર્વમેવૈષ હૃદયે વ્યવસાયોઽભકવન્મમ।
યદાઽસ્મિ ચોદિતો રાજ્ઞા ભવત્યા પૃથયૈવ ચ॥ 16-33-3 (98056)
ન તે શોચ્યા મહાત્માનઃ સર્વ એવ નરર્ષભાઃ।
ક્ષત્રધર્મપરાઃ સન્તસ્તથા હિ નિધનં ગતાઃ॥ 16-33-4 (98057)
ભવિતવ્યમવશ્યં તત્સુરકાર્યમનિન્દિતે।
અવતેરુસ્તતઃ સર્વે દેવા ભાગૈર્મહીતલમ્॥ 16-33-5 (98058)
ગન્ધર્વાપ્સરસશ્ચૈવ પિશાચા ગુહ્યરાક્ષસાઃ।
તથા પુણ્યજનાશ્ચૈવ સિદ્ધા દેવર્ષયોપિ ચ॥ 16-33-6 (98059)
દેવાશ્ચ દાનવાશ્ચૈવ તથા દેવર્ષયોઽમલાઃ।
તે એતે નિધનં પ્રાપ્તાઃ કુરુક્ષેત્રે રણાજિરે॥ 16-33-7 (98060)
ગન્ધર્વરાજો યો ધીમાન્ધૃતરાષ્ટ્ર ઇતિ શ્રુતઃ।
સ એવ માનુષે લોકે ધૃતરાષ્ટ્રઃ પતિસ્તવ॥ 16-33-8 (98061)
પાણ્ડું મરુદ્ગણાદ્વિદ્ધિ વિશિષ્ટતમમચ્યુતમ્।
ધર્મસ્યાંશોઽભવત્ક્ષત્તા રાજા ચૈવ યુધિષ્ઠિરઃ॥ 16-33-9 (98062)
કલિં દુર્યોધનં વિદ્ધિ શકુનિં દ્વાપરં નૃપમ્।
દુઃશાસનાદીન્વિદ્ધિ ત્વં રાક્ષસાન્શુભદર્શને॥ 16-33-10 (98063)
મરુદ્ગણાદ્ભીમસેનં બલવન્તમરિંદમમ્।
વિદ્ધિં ત્વં તુ નરમૃષિમિમં પાર્થં ધનંજયમ્।
નારાયણં હૃષીકેશમશ્વિનૌ યમજૌ તથા॥ 16-33-11 (98064)
દ્વિધા કૃત્વાઽઽત્મનો દેહમાદિત્યં તપતાં વરમ્।
લોકાંશ્ચ તાપયાનં વૈ કર્ણં વિદ્ધિ પૃથાસુતમ્॥ 16-33-12 (98065)
યઃ સ વૈરાર્થમુદ્ભૂતઃ સંઘર્ષજનનસ્કતથા।
તં કર્ણં વિદ્ધિ કલ્યાણિ ભાસ્કરં શુભદર્શને॥ 16-33-13 (98066)
યશ્ચ પાણ્ડવદાયાદો હતઃ ષઙ્મિર્મહારથૈઃ।
સ સોમ ઇહ સૌભદ્રો યોગાદેવાભવદ્દ્વિધા॥ 16-33-14 (98067)
દ્રૌપદ્યા સહ સંભૂતં ધૃષ્ટદ્યુમ્નં ચ પાવકાત્।
અગ્રેર્ભાગં શુભં વિદ્ધિ રાક્ષસં તુ શિખણ્ડિનમ્॥ 16-33-15 (98068)
દ્રોણં બૃહસ્પતેર્ભાગં વિદ્ધિ દ્રૌણિં ચ રુદ્રજમ્।
ગાઙ્ગેયો વસુવીર્યેણ દેવો માનુષતાં ગતઃ॥ 16-33-16 (98069)
એવમેતે મહાપ્રજ્ઞે દેવા માનુષ્યમેત્ય હિ।
તતઃ પુનર્ગતાઃ સ્વર્ગં કૃતે કર્મણિ શોભને॥ 16-33-17 (98070)
યચ્ચ વૈ હૃદિ સર્વેષાં દુઃખમેતચ્ચિરં સ્થિતમ્।
તદદ્ય વ્યપનેષ્યામિ પરલોકકૃતાદ્ભયાત્॥ 16-33-18 (98071)
સર્વે ભવન્તો ગચ્છન્તુ નદીં ભાગીરથીં પ્રતિ।
તત્ર દ્રક્ષ્યથ તાન્સર્વાન્યે હતાસ્તત્ર સંયુગે॥ 16-33-19 (98072)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-33-20x (8060)
ઇતિ વ્યાસસ્ય વચનં શ્રુત્વા સર્વા જનસ્તદા।
મહતા સિંહનાદેન ગઙ્ગામભિમુખો યયૌ॥ 16-33-20 (98073)
ધૃતરાષ્ટ્રશ્ચ સામાત્યઃ પ્રયયૌ સહ પાણ્ડવૈઃ।
સહિતો મુનિશાર્દૂલૈર્ગન્ધર્વૈશ્ચ સમાગતૈઃ॥ 16-33-21 (98074)
તતો ગઙ્ગાં સમાસાદ્ય ક્રમેણ સ જનાર્ણવઃ।
નિવાસમકરોત્સર્વો યથાપ્રીતિ યથાસુખમ્॥ 16-33-22 (98075)
રાજા ચ પાણ્ડવૈઃ સાર્ધમિષ્ટે દેશે સહાનુગઃ।
નિવાસમકરોદ્ધીમાન્સસ્ત્રીવૃદ્ધપુરઃસરઃ॥ 16-33-23 (98076)
જગામ તદહસ્ચાપિ તેષાં વર્ષશતં યથા।
નિશાં પ્રતીક્ષમાણાનાં દિદૃક્ષૂણાં મૃતાન્નૃપાન્॥ 16-33-24 (98077)
અથ પુણ્યં ગિરિવરમસ્તમભ્યગમદ્રવિઃ।
તતઃ કૃતાભિષેકાસ્તે નૈશં કર્મ સમાચરન્॥ ॥ 16-33-25 (98078)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ પુત્રદર્શનપર્વણિ ત્રયસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 33 ॥
આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 034
॥ શ્રીઃ ॥
16.34. અધ્યાયઃ 034
અથ પુત્રદર્શનપર્વ ॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
વ્યાસેન નિશાયાં ગઙ્ગાજલાવગાહનેન સમાહ્નાને પુરા સમરનિહતૈઃ કુરુપાણ્ડવોભયપક્ષીયૈઃ સર્વૈઃ સ્વસ્વાભરણાયુધવાહનાદિભિઃ સહ સલિલાદુદ્ગમ્ય તીરોત્તરણમ્॥ 1 ॥ ધૃતરાષ્ટ્રેણ વ્યાસપ્રસાદલબ્ધદિવ્યચક્ષુષા દુર્યોધનાદીનાં સર્વેષામવલોકનમ્॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતો નિશાયાં પ્રાપ્તાયાં કૃતસાયાહ્નિકક્રિયાઃ।
વ્યાસમભ્યગમન્સર્વે યે તત્રાસન્સમાગતાઃ॥ 16-34-1 (98079)
ધૃતરાષ્ટ્રસ્તુ ધર્માત્મા પાણ્ડવૈઃ સહિતસ્તદા।
શુચિરેકમનાઃ સાર્ધમૃષિભિસ્તૈરુપાવિશત્॥ 16-34-2 (98080)
ગાન્ધાર્યા સહ નાર્યસ્તુ સહિતાઃ સમુપાવિશન્।
પૌરજાનપદશ્ચાપિ જનઃ સર્વો યથા વયઃ॥ 16-34-3 (98081)
તતો વ્યાસો મહાતેજાઃ પુણ્યં ભાગીરથીજલમ્।
અવતીર્યાજુહાવાથ સઁર્વાલ્લોકાન્મહામુનિઃ॥ 16-34-4 (98082)
પાણ્ડવાનાં ચ યે યોધાઃ કૌરવાણાં ચ સર્વશઃ।
રાજાનશ્ચ મહાભાગા નાનાદેશનિવાસિનઃ।
`પ્રતીક્ષ્ય તસ્થુસ્તે સર્વે તેષામાગમનં પ્રતિ॥' 16-34-5 (98083)
તતઃ સુતુમુલઃ શબ્દો જલાન્તે જનમેજય।
પ્રાદુરાસીદ્યથાયોગં કુરુપાણ્ડવસેનયોઃ॥ 16-34-6 (98084)
તતસ્તે પાર્થિવાઃ સર્વે ભીષ્મદ્રોણપુરોગમાઃ।
સસૈન્યાઃ સલિલાત્તસ્માત્સમુત્તસ્થુઃ સહસ્રશઃ॥ 16-34-7 (98085)
વિરાટદ્રુપદૌ ચૈવ સહપુત્રૌ સસૈનિકૌ।
દ્રૌપદેયાશ્ચ સૌભદ્રો રાક્ષસશ્ચ ઘટોત્કચઃ॥ 16-34-8 (98086)
કર્ણદુર્યોધનૌ ચૈવ શકુનિશ્ચ મહારથઃ।
દુઃશાસનાદયશ્ચૈવ ધાર્તરાષ્ટ્રા મહાબલાઃ॥ 16-34-9 (98087)
જારાસન્ધિર્ભગદત્તો જલસન્ધશ્ચ વીર્યવાન્।
ભૂરિશ્રવાઃ શલઃ શલ્યો વૃષસેનશ્ચ સાનુજઃ॥ 16-34-10 (98088)
લક્ષ્મણો રાજપુત્રશ્ચ ધૃષ્ટદ્યુમ્નસ્સહાત્મજઃ।
શિખણ્ડિપુત્રાઃ સર્વે ચ ધૃષ્ટકેતુશ્ચ સાનુજ॥ 16-34-11 (98089)
અચલો વૃષકશ્ચૈવ રાક્ષસશ્ચાપ્યલાયુધઃ।
બાહ્લિકઃ સોમદત્તશ્ચ ચેકિતાનશ્ચ પાર્થિવઃ॥ 16-34-12 (98090)
એતે ચાન્યે ચ બહવો બહુત્વાદ્યે ન કીર્તિતાઃ।
સર્વે ભાસુરદેહાસ્તે સમુત્તસ્થુર્જલાત્તતઃ॥ 16-34-13 (98091)
યસ્ય્ વીરસ્ય યો વેષો યો ધ્વજો યચ્ચ વાહનમ્।
યદ્વર્મ યત્પ્રહરણં તેન તેન સ દૃશ્યતે॥ 16-34-14 (98092)
દિવ્યાંબરધરાઃ સર્વે સર્વે ભ્રાજિષ્ણુકુણ્ડલાઃ।
નિર્વૈરા નિરહઙ્કારા વિગતક્રોધમત્સરાઃ॥ 16-34-15 (98093)
ગન્ધર્વૈરુપગીયન્તઃ સ્તૂયમાનાશ્ચ બન્દિભિઃ।
દિવ્યમાલ્યસ્રજોપેતાસ્તથા દિવ્યાપ્સરોવૃતાઃ॥ 16-34-16 (98094)
ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ચ તદા દિવ્યં ચક્ષુર્નરાધિપ।
મુનિઃ સત્યવતીપુત્રઃ પ્રીતઃ પ્રાદાત્તપોબલાત્॥ 16-34-17 (98095)
દિવ્યજ્ઞાનબલોપેતા ગાન્ધારી ચ યશસ્વિની।
દદર્શ પુત્રાંસ્તાન્સર્વાન્યે ચાન્યેઽપિ મૃઘે હતાઃ॥ 16-34-18 (98096)
તદદ્ભુતમચિન્ત્યં ચ સુમહદ્રોમહર્ષમમ્।
વિસ્મિતઃ સ જનઃ સર્વો દદર્શાનિમિષેક્ષણઃ॥ 16-34-19 (98097)
તદુત્સવમહોદગ્રં હૃષ્ટનારીનરાકુલમ્।
આશ્ચર્યભૂતં દદૃશે ચિત્રં પટગતં યથા॥ 16-34-20 (98098)
ધૃતરાષ્ટ્રસ્તુ તાન્સર્વાન્પશ્યન્દિવ્યેન ચક્ષુષા।
મુમુદે ભરતશ્રેષ્ઠ પ્રસાદાત્તસ્ય વૈ મુનેઃ॥ ॥ 16-34-21 (98099)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ પુત્રદર્શનપર્વણિ ચતુસ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 34 ॥
આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 035
॥ શ્રીઃ ॥
16.35. અધ્યાયઃ 035
અથ પુત્રદર્શનપર્વ ॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રધિષ્ઠિરાદિભિર્ષ્યાસપ્રસાદોજ્જીવિતૈર્હતપૂર્વબન્ધુભિઃ સહ સઁલ્લાપાદિના યાવદ્રાત્રિસુખવિહરણમ્॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તતસ્તે પુરષશ્રેષ્ઠાઃ સમાજગ્મુઃ પરસ્પરમ્।
વિગતક્રોધમાત્સર્યાઃ સર્વે વિગતકલ્મષાઃ॥ 16-35-1 (98100)
વિધિં પરમમાસ્થાય બ્રહ્મર્ષિવિહિતં શુભમ્।
સંહૃષ્ટમનસઃ સર્વે દેવલોક ઇવામરાઃ॥ 16-35-2 (98101)
પુત્રઃ પિત્રા ચ માત્રા ચ ભાર્યાશ્ચ પતિભિઃ સહ।
ભ્રાત્રા ભ્રાતા સખા ચૈવ સખ્યા રાજન્સમાગતાઃ॥ 16-35-3 (98102)
પાણ્ડવાસ્તુ મહેષ્વાસં કર્ણં સૌભદ્રમેવ ચ।
સમ્પ્રહર્ષાત્સમાજગ્મુર્દ્રૌપદેયાંશ્ચક સર્વશઃ॥ 16-35-4 (98103)
તતસ્તે પ્રીયમાણા વૈ કર્ણેન સહ પાણ્ડવાઃ।
સમેત્ય પૃથિવીપાલ સૌહૃદે ચ સ્થિતાઽભવન્॥ 16-35-5 (98104)
પરસ્પરં સમાગમ્ય યોધાસ્તે ભરતર્ષભ।
મુનેઃ પ્રસાદાત્તે હ્યેવં ક્ષત્રિયા નષ્ટમન્યવઃ॥ 16-35-6 (98105)
અસૌહૃદં પરિત્યજ્ય સૌહૃદે પર્યવસ્થિતાઃ।
એવં સમાગતાઃ સર્વે ગુરુભિર્બાન્ધવૈઃ સહ॥ 16-35-7 (98106)
પુત્રૈશ્ચ પુરુષવ્યાઘ્રાઃ કુરવોઽન્યે ચ પાર્થિવાઃ।
તાં રાત્રિમકિલામેવં વિહૃત્ય પ્રીતમાનસાઃ॥ 16-35-8 (98107)
મેનિરે પરિતોષેણ નૃપાઃ સ્વર્ગસદો યથા।
નાત્ર શોકો ભયં ત્રાસો નારતિર્નાયશોઽભવત્॥ 16-35-9 (98108)
પરસ્પરં સમાગમ્ય યોધાનાં ભરતર્ષભ।
સમાગતાસ્તાઃ પિતૃભિર્ભ્રાતૃભિઃ પતિભિઃ સુતૈઃ।
મુદં પરમિકાં પ્રાપ્ય નાર્યો દુઃખમથાત્યજન્॥ 16-35-10 (98109)
`દેવલોકં ગતા યે ચ યે ચ બ્રહ્મસદો ગતાઃ।
યે ચાપિ વારુણં લોકં યે ચ ગોલોકમાશ્રિતાઃ॥ 16-35-11 (98110)
તથા વૈવસ્વતં લોકં યે ચ યક્ષાનુપાગતાઃ।
રાક્ષસાંશ્ચ પિશાચાંશ્ચ કુરૂંશ્ચાપિ તથોત્તરાન્॥ 16-35-12 (98111)
વિચિત્રાશ્ચ ગતીરન્યે યે પ્રાપ્તાઃ કર્મભિર્નરાઃ।
સર્વે તે તદ્વયોરૂપવેષાસ્તત્ર સમભ્યયુઃ॥' 16-35-13 (98112)
એકાં રાત્રિં વિહૃત્યૈવં તે વીરાસ્તાશ્ચ યોષિતઃ।
આમન્ત્ર્યાન્યોન્યમાશ્લિષ્ય તતો જગ્મુર્યથાગતં॥ 16-35-14 (98113)
તતો વિસર્જયામાસ લોકાંસ્તાન્મુનિપુઙ્ગવઃ।
ક્ષણેનાન્તર્હિતાશ્ચૈવ પ્રેક્ષતામેવ તેઽભવન્॥ 16-35-15 (98114)
અવગાહ્ય મહાત્માનઃ પુણ્યાં ભાગીરથીં નદીમ્।
સરથાઃ સધ્વજાશ્ચૈવ સ્વાનિ વેશ્માનિ ભેજિરે॥ 16-35-16 (98115)
દેવલોકં યયુઃ કેચિત્કેચિદ્બ્રહ્મસદસ્તથા।
કેચિચ્ચ વારુણં લોકં કેચિત્કૌબેરમાપ્નુવન્॥ 16-35-17 (98116)
તતો વૈવસ્વતં લોકં કેચિચ્ચૈવાપ્નુવન્નૃપાઃ।
રાક્ષસાનાં પિશાચાનાં કેચિચ્ચાપ્યુત્તરાન્કુરૂન્॥ 16-35-18 (98117)
વિચિત્રગતયઃ સર્વે યાનવાપ્યામરૈઃ સહ।
આજગ્મુસ્તે મહાત્માનઃ સવાહાઃ સપદાનુગાઃ॥ 16-35-19 (98118)
ગતેષુ તેષુ સર્વેષુ સલિલસ્થો મહામુનિઃ।
ધર્મસીલો મહાતેજાઃ કુરૂણાં હિતકૃતદા।
તતઃ પ્રોવાચ તાઃ સર્વાઃ ક્ષત્રિયા નિહતેશ્વરાઃ। 16-35-20 (98119)
યાયાઃ પતિકૃતાઁલ્લોકાનિચ્છનતિ પરમસ્ત્રિયઃ।
તા જાહ્નવીજલં ક્ષિપ્રમવગાહન્ત્વતન્દ્રિતાઃ॥ 16-35-21 (98120)
તતસ્તસ્ય વચઃ શ્રુત્વા શ્રદ્દધાના વરાઙ્ગનાઃ।
શ્વશુરં સમનુજ્ઞાપ્ય વિવિશુર્જાહ્નવીજલમ્॥ 16-35-22 (98121)
વિમુક્તા માનુષૈર્દેહૈસ્તતસ્તા ભર્તૃભિઃ સહ।
સમાજગ્મુસ્તદા સાધ્વ્યઃ સર્વા એવં વિશામ્પતે॥ 16-35-23 (98122)
એવં ક્રમેણિ સર્વાસ્તાઃ શીલવત્યઃ પતિવ્રતાઃ।
પ્રવિશ્ય તોયં નિર્મુક્તા જગ્મુર્ભર્તૃસલોકતામ્॥ 16-35-24 (98123)
દિવ્યરૂપસમાયુક્તા દિવ્યાભરણભૂષિતાઃ।
દિવ્યમાલ્યાંબરધરા યથાઽઽસાં પતયસ્તથા॥ 16-35-25 (98124)
તાઃ શીલગુણસમ્પન્ના વિમાનસ્થા ગતક્લુમાઃ।
સર્વાઃ સર્વગુણોપેતાઃ સ્વસ્થાનં પ્રતિપેદિરે॥ 16-35-26 (98125)
યસ્ય યસ્ય તુ યઃ કામસ્તસ્મિન્કાલે બભૂવ હ।
તંતં વિસૃષ્ટવાન્વ્યાસો વરદો ધર્મવત્સલઃ॥ 16-35-27 (98126)
તચ્છ્રુત્વા નરદેવાનાં પુનરાગમનં નરાઃ।
જહૃષુર્મુદિતાશ્ચાસન્નાનાદેશગતા અપિ॥ 16-35-28 (98127)
`તે નષ્ટભયસઙ્કલ્પા નરા વિગતકલ્મષાઃ।
બભૂવુઃ પૌરવાઃસર્વે તદ્દૃષ્ટ્વાઽઽશ્ચર્યમુત્તમમ્॥' 16-35-29 (98128)
પ્રિયૈઃ સમાગમં તેષાં યઃ સમ્યક્ શૃણુયાન્નરઃ।
પ્રિયાણિ લભતે નિત્યમિહ ચ પ્રેત્ય ચૈવ સઃ।
ઇષ્ટબાન્ધવસંયોગમનાયાસમનામયમ્॥ 16-35-30 (98129)
યશ્ચૈતચ્છ્રાવયેદ્વિદ્વાન્વિદુષો ધર્મવિત્તમઃ।
સ યશઃ પ્રાપ્નુયાલ્લોકે પરત્ર ચ શુભાં ગતિમ્॥ 16-35-31 (98130)
સ્વાધ્યાયયુક્તા મનુજાસ્તપોયુક્તાશ્ચ ભારત।
સાધ્વાચારા દમોપેતા દાનનિર્ધૂતકલ્મષાઃ॥ 16-35-32 (98131)
ઋજવઃ શુચયઃ શાન્તા હિંસાનૃતવિવર્જિતાઃ।
આસ્તિકાઃ શ્રદ્દધાનાશ્ચ ધૃતિમન્તશ્ચ માનવાઃ।
શ્રુત્વાઽઽશ્ચર્યમિદં પર્વ હ્યવાપ્સ્યન્તિ પરાં ગતિમ્॥ 16-35-33 (98132)
`પુનસ્તે દર્શનં પ્રાપ્તાઃ પુનશ્ચ પરિકીર્તિતાઃ।
પુનઃપુનઃ પ્રયચ્છન્તિ શૃણ્વતામભયં સદા॥' ॥ 16-35-34 (98133)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ પુત્રદર્શનપર્વણિ પઞ્ચત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 35 ॥
આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 036
॥ શ્રીઃ ॥
16.36. અધ્યાયઃ 036
અથ પુત્રદર્શનપર્વ ॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
ત્યક્તદેહાનામપિ કુરુપાણ્ડવપક્ષીયાણાં કથં પુનરાગમનમિતિ જનમેજયપ્રશ્નસ્ય સોપપત્તિકમુત્તરદાનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
સૌતિરુવાચ।
એતચ્છ્રુત્વા નૃપો વિદ્વાન્હૃષ્ટોઽભૂજ્જનમેજયઃ।
પિતામહાનાં સર્વેષાં ગમનાગમનં તદા॥ 16-36-1 (98134)
અબ્રવીચ્ચ મુદા યુક્તઃ પુનરાગમનં પ્રતિ।
કથં ન ત્યક્તદેહાનાં પુનસ્તદ્રૂપદર્શનમ્॥ 16-36-2 (98135)
ઇત્યુક્તઃ સ દ્વિજશ્રેષ્ઠો વ્યાસશિષ્યઃ પ્રતાપવાન્।
પ્રોવાચ વદતાંશ્રેષ્ઠસ્તં નૃપં જનમેજયમ્॥ 16-36-3 (98136)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-36-4x (8061)
અવિપ્રણાશઃ સર્વેષાં કર્મણામિતિ નિશ્ચયઃ।
કર્મજાનિ શરીરાણિ શરીરાકૃતયસ્તથા॥ 16-36-4 (98137)
મહાભૂતાનિ નિત્યાનિ ભૂતાધિપતિસંશ્રયાત્।
તેષાં ચ નિત્યસંવાસો ન વિનાશો વિયુજ્યતામ્॥ 16-36-5 (98138)
અનાશયા કૃતં કર્મ તસ્ય ચેષ્ટઃ ફલાગમઃ।
આત્મા ચૈભિઃ સમાયુક્તઃ સુખદુઃખમુપાશ્નુતે॥ 16-36-6 (98139)
અવિનાશ્યસ્તથા નિત્યં ક્ષેત્રજ્ઞ ઇતિ નિશ્ચયઃ।
ભૂતાનામાત્મભાવો યો ધ્રુવોસૌ સંવિજાનતામ્॥ 16-36-7 (98140)
યાવન્ન ક્ષીયતે કર્મ તાવત્તસ્ય સ્વરૂપતા।
ક્ષીણકર્મા નરો લોકે રૂપાન્યત્વમુપાશ્નુતે॥ 16-36-8 (98141)
નાનાભૂતાસ્તથૈકત્વં શરીરં પ્રાપ્ય સંહતાઃ।
ભવન્તિ તે તથા નિત્યાઃ પૃથગ્ભાવં વિજાનતામ્॥ 16-36-9 (98142)
અશ્વમેધશ્રુતિશ્ચેયમશ્વસંજ્ઞપનં પ્રતિ।
લોકાન્તરગતા નિત્યં પ્રાણા નિત્યા હિ વાજિનઃ॥ 16-36-10 (98143)
અહં હિતં વદામ્યેતત્પ્રિયં ચેત્તવ પાર્થિવ।
દેવયાના હિ પન્થાનઃ શ્રુતાસ્તે યજ્ઞસંસ્તરે॥ 16-36-11 (98144)
સુકૃતો યત્ર યજ્ઞસ્તે તત્ર દેવા હિતાસ્તવ।
યદા સમન્વિતા દેવાઃ પશૂનાં ગમનેશ્વરાઃ॥ 16-36-12 (98145)
ગમિમન્તશ્ચ તેનેષ્ટ્વા નાન્યે નિત્યા ભવન્ત્યુત।
નિત્યેઽસ્મિન્પઞ્ચકે વર્ગે નિત્યે ચાત્મનિ પૂરુષઃ॥ 16-36-13 (98146)
અસ્ય નાશં સમાયોગં યઃ પશ્યતિ વૃથામતિઃ।
વિયોગે શોચતેઽત્યર્થં સ બાલ ઇતિ મે મતિઃ॥ 16-36-14 (98147)
વિયોગે દોષદર્શી યઃ સંયોગં સ વિસર્જયેત્।
અસઙ્ગે સઙ્ગમો નાસ્તિ દુઃખં ભાવિ વિયોગજમ॥ 16-36-15 (98148)
પરાપરજ્ઞસ્ત્વપરો નાભિમાનાદુદીક્ષિતઃ।
અપરજ્ઞઃ પરાં બુદ્ધિં સ્પૃષ્ટ્વા મોહાદ્વિમુચ્યતે॥ 16-36-16 (98149)
અદર્શનાદાપતિતઃ પુનશ્ચાદર્શનં ગતઃ।
નાહં તં વેદ્મિ નાસૌ માં ન ચ મેઽસ્તિ વિરાગતા॥ 16-36-17 (98150)
યેનયેન શરીરેણિ કરોત્યયમનીશ્વરઃ।
તેનતેન શરીરેણ તદવશ્યમુપાશ્નુતે।
માનસં મનસાઽઽપ્નોતિ શરીરં ચ શરીરવાન્॥ ॥ 16-36-18 (98151)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ પુત્રદર્શનપર્વણિ ષટ્ત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 36 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-36-10 સંજ્ઞપનં મારણમ્॥ 7-36-11 નાસૌ માનાદહઙ્કારાન્ન ચ વેતિ વિરાગતામિતિ ક.પાઠઃ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 037
॥ શ્રીઃ ॥
16.37. અધ્યાયઃ 037
અથ પુત્રદર્શનપર્વ ॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
જનમેજયેન પરિક્ષિત્પ્રદર્શને પ્રાર્થિતે વ્યાસેન પરિક્ષિતઃ શમીકમહર્ષઃ શૃઙ્ગીણશ્ચ પ્રદર્શનમ્॥ 1 ॥ જનમેજયેનાવભૃથસ્નાનાનન્તરમાસ્તિકપૂજનપૂર્વકં વૈશમ્પાયનંપ્રતિ કથાવશેષકથનપ્રાર્થના॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
અદૃષ્ટ્વા તુ નૃપઃ પુત્રાન્દર્શનં પ્રતિલબ્ધવાન્।
ઋષેઃ પ્રસાદાત્પુત્રાણાં સ્વરૂપાણાં કુરૂદ્વહ॥ 16-37-1 (98152)
સ રાજા રાજધર્માંશ્ચ બ્રહ્મોપનિષદં તથા।
અવાપ્તવાન્નરશ્રેષ્ઠો બુદ્ધિનિશ્ચયમેવ ચ। 16-37-2 (98153)
વિદુરશ્ચ મહાપ્રાજ્ઞો યયૌ સિદ્ધિં તપોબલાત્।
ધૃતરાષ્ટ્રઃ સમાસાદ્ય વ્યાસં ચૈવ તપસ્વિનમ્॥ 16-37-3 (98154)
જનમેજય ઉવાચ। 16-37-4x (8062)
મમાપિ વરદો વ્યાસો દર્શયેત્પિતરં યદિ।
તદ્રૂપવેષવયસં શ્રદ્દધ્યાં સર્વમેવ તત્॥ 16-37-4 (98155)
પ્રિયં મે સ્યાત્કૃતાર્થશ્ચ સ્યામહં કૃતનિશ્ચયઃ।
પ્રસાદાદૃષિમુખ્યસ્ય મમ કામઃ સમૃદ્ધ્યતામ્॥ 16-37-5 (98156)
સૌતિરુવાચ। 16-37-6x (8063)
ઇત્યુક્તવચને તસ્મિન્નૃપે વ્યાસઃ પ્રતાપવાન્।
પ્રસાદમકરોદ્ધીમાનાનયચ્ચ પરિક્ષિતમ્॥ 16-37-6 (98157)
તતસ્તદ્રૂપવયસમાગતં નૃપતિં દિવઃ।
શ્રીમન્તં પિતરં રાજા દદર્શ સ પરીક્ષિતમ્॥ 16-37-7 (98158)
શમીકં ચ મહાત્માનં પુત્રં તં ચાસ્ય શૃઙ્ગિણમ્।
અમાત્યા યે ચ નિહતા રાજ્ઞસ્તાંશ્ચ દદર્શ હ॥ 16-37-8 (98159)
તતઃ સોવભૃથે રાજા મુદિતો જનમેજયઃ।
પિતરં સ્નાપયામાસ સ્વયં સસ્નૌ ચ પાર્થિવઃ॥ 16-37-9 (98160)
`પરીક્ષિદપિ તત્રૈવ બભૂવ સ તિરોહિતઃ।'
સ્નાત્વા સ નૃપતિર્વિપ્રમાસ્તીકમિદમબ્રવીત્।
યાયાવરકુલોત્પન્નં જરત્કારુસુતં તદા॥ 16-37-10 (98161)
આસ્તીક વિવિધાશ્ચર્યો યજ્ઞેઽયમિતિ મે મતિઃ।
યદદ્યાયં પિતા પ્રાપ્તો મમ શોકપ્રણાશનઃ॥ 16-37-11 (98162)
આસ્તીક ઉવાચ। 16-37-12x (8064)
ઋષિર્દ્વૈપાયનો યત્ર પુરાણસ્તપસો નિધિઃ।
યજ્ઞે કુરુકુલશ્રેષ્ઠ તસ્ય લોકાવુભૌ જિતૌ॥ 16-37-12 (98163)
શ્રુતં વિચિત્રમાખ્યાનં ત્વયા પાણ્ડવનન્દન।
સર્પાશ્ચ ભસ્મસાન્નીતા ગતાશ્ચ પદવીં પિતુઃ॥ 16-37-13 (98164)
કથંચિત્તક્ષકો મુક્તઃ સત્યત્વાત્તવ પાર્થિવ।
ઋષયઃ પૂજિતાઃ સર્વે ગતિર્દૃષ્ટા મહાત્મનઃ॥ 16-37-14 (98165)
પ્રાપ્તઃ સુવિપુલો ધર્મઃ શ્રુત્વા પાપવિનાશનમ્।
વિમુક્તો હૃદયગ્રન્થિરુદારજનદર્શનાત્॥ 16-37-15 (98166)
યે ચ પક્ષધરા ધર્મે સદ્વૃત્તરુચયશ્ચ યે।
યાન્દૃષ્ટ્વા હીયતે પાપં તેભ્યઃ કાર્યા નમસ્ક્રિયા॥ 16-37-16 (98167)
સૌતિરુવાચ। 16-37-17x (8065)
એતચ્છ્રુત્વા દ્વિજશ્રેષ્ઠાત્સ રાજા જનમેજયઃ।
પૂજયામાસ તમૃષિમનુમાન્ય પુનઃપુનઃ॥ 16-37-17 (98168)
પપ્રચ્છ તમૃષિ ચાપિ વૈશમ્પાયનમચ્યુતમ્।
કથાવશેષં ધર્મજ્ઞો વનવાસસ્ય સત્તમ॥ ॥ 16-37-18 (98169)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ પુત્રદર્શનપર્વણિ સપ્તત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 37 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-37-2 સ ધૃતરાષ્ટ્રો રાજા વિદુરશ્ચ સિદ્ધિં યયૌ ઇતિ દ્વયોઃ સમ્બન્ધઃ। તત્રાપિ વિદુરસ્તપોબલાત્। ધૃતરાષ્ટ્રો વ્યાસં સમાસાદ્યેતિ સમ્બન્ધઃ॥ 7-37-15 પાપવિનાશં ઇતિહાસમિતિ શેષઃ॥ 7-37-16 પક્ષધરાઃ પક્ષસ્થાપકાઃ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 038
॥ શ્રીઃ ॥
16.38. અધ્યાયઃ 038
અથ પુત્રદર્શનપર્વ ॥ 2 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
ધૃતરાષ્ટ્રેણ પુત્રદર્શનાનન્તરં યુધિષ્ઠિરાદિભિઃ સહ પુનઃ સ્વાશ્રમંપ્રત્યાગમનમ્॥ 1 ॥ વ્યાસેન ધૃતાષ્ટ્રંપ્રતિ યુધિષ્ઠિરાદીનાં નગરપ્રસ્થાપનચોદના॥ 2 ॥ નગરંપ્રતિ પુનરાગમનમનિચ્છતાપિ યુધિષ્ઠિરેણ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય કુન્તીગાન્ધાર્યોશ્ચ નિદેશનિર્બન્ધેન પુનઃ સર્વૈઃસહ હાસ્તિનપુરં પ્રત્યાગમનમ્॥ 3 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
જનમેજય ઉવાચ।
દૃષ્ટ્વા પુત્રાંસ્તથા પૌત્રાન્સાનુબન્ધાઞ્જનાધિપઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રઃ કિમકરોદ્રાજા ચૈવ યુધિષ્ઠિરઃ॥ 16-38-1 (98170)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-38-2x (8066)
તદ્દૃષ્ટ્વા મહદાશ્ચર્યં પુત્રાણાં દર્શનં પુનઃ।
વીતશોકઃ સ રાજર્ષિઃ પુનરાશ્રમમાગમત્॥ 16-38-2 (98171)
ઇતરસ્તુ જનઃ સર્વસ્તે ચૈવ પરમર્ષયઃ।
પ્રતિજગ્મુર્યથાકામં ધૃતારાષ્ટ્રાભ્યનુજ્ઞયા॥ 16-38-3 (98172)
પાણ્ડવાસ્તુ મહાત્માનો લઘુભૂયિષ્ઠસૈનિકાઃ।
અનુજગ્મુર્મહાત્માનં સદારાસ્તં મહીપતિમ્॥ 16-38-4 (98173)
તમાશ્રમગતં ધીમાન્બ્રહ્મર્ષિર્લોકપૂજિતઃ।
દ્વૈપાયનોઽભ્યુપાગમ્ય રાજાનમિદમ્નબ્રવીત્॥ 16-38-5 (98174)
ધૃતાષ્ટ્ર મહાબાહો શૃણુ કૌરવનન્દન।
શ્રુતાસ્તે જ્ઞાનવૃદ્ધાનામૃષીણાં પુણ્યકર્મણામ્॥ 16-38-6 (98175)
અદ્ધાભિજનવૃદ્ધાનાં વેદવેદાઙ્ગવેદિનામ્।
ધર્મજ્ઞાનાં પુરાણાનાં વદતાં વિવિધાઃ કથાઃ॥ 16-38-7 (98176)
મા સ્મ શોકે મનઃ કાર્ષીર્દિષ્ટે ન વ્યથતે બુધઃ।
શ્રુતં દેવરહસ્યં તે નારદાદ્દેવદર્શનાત્॥ 16-38-8 (98177)
ગતાસ્તે ક્ષત્રધર્મેણ શસ્ત્રપૂતાં ગતિં શુભામ્।
યથા દૃષ્ટાસ્ત્વયા પુત્રાસ્તથા કામવિહારિણઃ॥ 16-38-9 (98178)
યુધિષ્ઠિરઃ સ્વયં ધીમાન્ભવન્તમનુરુધ્યતે।
સહિતો ભ્રાતૃભિઃ સર્વૈઃઇ સદારઃ સસુહૃજ્જનઃ॥ 16-38-10 (98179)
વિસર્જયૈનં યાત્વેષ સ્વરાજ્યમનુશાસતામ્।
માસઃ સમધિકસ્તેષામતીતો વસતાં વને॥ 16-38-11 (98180)
એતદ્ધિ નિત્યં યત્નેન પદં રક્ષ્યં નરાધિપ।
બહુપ્રત્યર્થિકં હ્યેતદ્રાજ્યં નામ કુરૂદ્વહ॥ 16-38-12 (98181)
ઇત્યુક્તઃ કૌરવો રાજા વ્યાસેનામિતબુદ્ધિના।
યુધિષ્ઠિરમથાહૂય વાગ્મી વચનમબ્રવીત્॥ 16-38-13 (98182)
અજાતશત્રો ભદ્રં તે શૃણુ મે ભ્રાતૃભિઃ સહ।
ત્વત્પ્રસાદાન્મહીપાલ શોકો નાસ્માન્પ્રબાધતે॥ 16-38-14 (98183)
રમે ચાહં ત્વયા પુત્ર પુરેવ ગજસાહયે।
નાથેનાનુગતો વિદ્વન્પ્રિયેષુ પરિવર્તિના॥ 16-38-15 (98184)
પ્રાપ્તં પુત્રફલં ત્વત્તઃ પ્રીતિર્મે પરમા ત્વયિ।
ન મે મન્યુર્મહાબાહો ગમ્યતાં મા ચિરં કૃથાઃ॥ 16-38-16 (98185)
ભવન્તં ચેહ સંપ્રેક્ષ્ય તપો મે પરિહીયતે।
ઉપયુક્તં શરીરં ચ ત્વાં દૃષ્ટ્વા ધારિતં પુનઃ॥ 16-38-17 (98186)
માતરૌ તે તથૈવેમે શીર્ણપર્ણકૃતાશને।
મમ તુલ્યવ્રતે પુત્ર ન ચિરં વર્તયિષ્યતઃ॥ 16-38-18 (98187)
દુર્યોધનપ્રભૃતયો દૃષ્ટા લોકાન્તરં ગતાઃ।
વ્યાસસ્ય તપસો વીર્યાદ્ભવતશ્ચ સમાગમાત્॥ 16-38-19 (98188)
પ્રયોજનં ચિરં વૃત્તં જીવિતસ્ય મમાનઘ।
ઉગ્રં તપઃ સમાસ્થાસ્યેત્વમનુજ્ઞાતુમર્હસિ॥ 16-38-20 (98189)
ત્વય્યદ્ય પિણ્ડઃ કીર્તિશ્ચ કુલં ચેદં પ્રતિષ્ઠિતમ્।
શ્વોવાઽદ્ય વા મહાબાહો ગમ્યતાં માચિરં કૃથાઃ॥ 16-38-21 (98190)
રાજનીતિઃ સુબહુશઃ શ્રુતા તે ભરતર્ષભ।
સંદેષ્ટવ્યં ન પશ્યામિ કૃતમેતાવતા વિભો॥ 16-38-22 (98191)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-38-23x (8067)
ઇત્યુક્તવચનં તં તુ નૃપો રાજાનમબ્રવીત્।
ન મામર્હસિ ધર્મજ્ઞ પરિત્યક્તુમનાગસમ્॥ 16-38-23 (98192)
કામં ગચ્છન્તુ મે સર્વે ભ્રાતરોઽનુચરાસ્તથા।
ભવન્તમહમન્વિષ્યે માતરૌ ચ યતવ્રતઃ॥ 16-38-24 (98193)
તમુવાચાથ ગાન્ધારી મૈવં પુત્ર શૃણુષ્વ ચ।
ત્વય્યધીનં કુરુકુલં પિણ્ડશ્ચ શ્વશુરસ્ય મે॥ 16-38-25 (98194)
ગમ્યતાં પુત્ર પર્યાપ્તમેતાવત્પૂજિતા વયમ્।
રાજા યદાહ તત્કાર્યં ત્વયા પુત્ર પિતુર્વચઃ॥ 16-38-26 (98195)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-38-27x (8068)
ઇત્યુક્તઃ સ તુ ગાન્ધાર્યા કુન્તીમિદમભાષત।
સ્નેહબાષ્પાકુલે નેત્રે પરિમૃજ્ય વિનીતવત્॥ 16-38-27 (98196)
વિસર્જયતિ માં રાજા ગાન્ધારી ચ યશસ્વિની।
ભવત્યાં બદ્ધચિત્તસ્તુ કથં યાસ્યામિ દુઃખિતઃ॥ 16-38-28 (98197)
ન ચોત્સહે તપોવિઘ્નં કર્તું તે ધર્મચારિણિ।
તપસો હિ પરં નાસ્તિ તપસા વિન્દતે મહત્॥ 16-38-29 (98198)
મમાપિ ન તથા રાજ્ઞિ રાજ્યે બુદ્ધિર્યથા પુરા।
તપસ્યેવાનુરક્તં મે મનઃ સર્વાત્મના તથા॥ 16-38-30 (98199)
શૂન્યેયં ચ મહી કૃત્સ્ના ન મે પ્રીતિકરી શુભે।
બાન્ધવા નઃ પરિક્ષીણા બલં નો ન યથા પુરા॥ 16-38-31 (98200)
પાઞ્ચાલાઃ સુભૃશં ક્ષીણાઃ કન્યામાત્રાવશેષિતાઃ।
ન તેષાં કુલકર્તારં કઞ્ચિત્પશ્યામ્યહં શુભે॥ 16-38-32 (98201)
સર્વે હિ ભસ્માસાન્નીતાસ્તે દ્રોણેન રણાજિરે।
અવશિષ્ટાશ્ચ નિહતા દ્રોણપુત્રેણ વૈ નિશિ।
ચેદયશ્ચૈવ મત્સ્યાશ્ચ દૃષ્ટપૂર્વાસ્તથૈવ નઃ॥ 16-38-33 (98202)
કેવલં વૃષ્ણિચક્રં ચ વાસુદેવપરિગ્રહાત્।
યદ્દૃષ્ટ્વા સ્થાતુમિચ્છામિ ધર્માર્થં નાર્થહેતુતઃ॥ 16-38-34 (98203)
શિવેન પશ્ય નઃ સર્વાન્દુર્લભં તવ દર્શનમ્।
ભવિષ્યત્યંબ રાજા હિ તીવ્રં ચારપ્સ્યતે તપઃ॥ 16-38-35 (98204)
એતચ્છ્રુત્વા મહાબાહુઃ સહદેવો યુધાંપતિઃ।
યુધિષ્ઠિરમુવાચેદં બાષ્પવ્યાકુલલોચનઃ॥ 16-38-36 (98205)
નોત્સહેઽહં પરિત્યક્તું માતરં ભરતર્ષભ।
પ્રતિયાતુ ભવાન્ક્ષિપ્રં તપસ્તપ્સ્યામ્યહં વને॥ 16-38-37 (98206)
ઇહૈવ શોષયિષ્યામિ તપસેદં કલેવરમ્।
પાદશુશ્રૂષણેરક્તો રાજ્ઞો માત્રોસ્તથાઽનયોઃ॥ 16-38-38 (98207)
તમુવાચ તતઃ કુન્તી પરિષ્વજ્ય મહાભુજમ્।
ગમ્યતાં પુત્ર મૈવં ત્વં વોચઃ કુરુ વચો મમ॥ 16-38-39 (98208)
આગમા વઃ શિવાઃ સન્તુ સ્વસ્થા ભવત પુત્રકાઃ।
ઉપરોધો ભવેદેવમસ્માકં તપસઃ કૃતે॥ 16-38-40 (98209)
ત્વત્સ્નેહપાશબદ્ધા ચ હીયેયં તપસઃ પરાત્।
તસ્માત્પુત્રક ગચ્છ ત્વં શિષ્ટમલ્પં ચ નઃ પ્રભો॥ 16-38-41 (98210)
એવં સંસ્તંભિતં વાક્યૈઃ કુન્ત્યા બહુવિધૈર્મનઃ।
સહદેવસ્ય રાજેન્દ્ર રાજ્ઞશ્ચૈવ વિશેષતઃ॥ 16-38-42 (98211)
તે માત્રા સમનુજ્ઞાતા રાજ્ઞા ચ કુરુપુઙ્ગવાઃ।
અભિવાદ્ય કુરુશ્રેષ્ઠમામન્ત્રયિતુમારભન્॥ 16-38-43 (98212)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 16-38-44x (8069)
રાજ્યં પ્રતિ ગમિષ્યામઃ શિવેન પ્રતિનન્દિતઃ।
અનુજ્ઞાતાસ્ત્વયા રાજન્ગમિષ્યામો વિકલ્મષાઃ॥ 16-38-44 (98213)
એવમુક્તઃ સ રાજર્ષિર્ધર્મરાજ્ઞા મહાત્મના।
અનુયજ્ઞે જયાશીર્ભિઃ પૂજયિત્વા યુધિષ્ઠિરમ્॥ 16-38-45 (98214)
ભીમં ચ બલિનાં શ્રેષ્ઠં સાન્ત્વયામાસ પાર્થિવઃ।
સ ચાસ્ય સમ્યઙ્મેધાવી પ્રત્યપદ્યત વીર્યવાન્॥ 16-38-46 (98215)
અર્જુનં ચ સમાશ્લિષ્ય યંમૌ ચ ભરતર્ષભૌ।
અનુયજ્ઞે સ કૌરવ્યઃ પરિષ્વજ્યાભિનન્દ્ય ચ॥ 16-38-47 (98216)
ગાન્ધાર્યા ચાભ્યનુજ્ઞાતાઃ કૃતપાદાભિવાદનાઃ।
જનન્યા સમુપાઘ્રાતાઃ પરિષ્વક્તાશ્ચ તે નૃપમ્॥ 16-38-48 (98217)
ચક્રુઃ પ્રદક્ષિણં સર્વે વત્સા ઇવ નિવારણે।
પુનઃ પુનર્નિરીક્ષન્તઃ પ્રચક્રુસ્તે પ્રદક્ષિણમ્॥ 16-38-49 (98218)
દ્રૌપદીપ્રમુખાશ્ચૈવ સર્વાઃ કૌરવયોષિતઃ।
ન્યાયતઃ શ્વશુરે વૃત્તિં પ્રયુજ્ય પ્રયયુસ્તતઃ॥ 16-38-50 (98219)
શ્વશ્રૂભ્યાં સમનુજ્ઞાતાઃ પરિષ્વજ્યાભિનન્દિતાઃ॥
સંદિષ્ટાશ્ચેતિકર્તવ્યં પ્રયયુર્ભર્તૃભિઃ સહ॥ 16-38-51 (98220)
તતઃ પ્રજજ્ઞે નિનદઃ સૂતાનાં યુજ્યતામિતિ।
ઉષ્ટ્રાણાં ક્રોશતાં ચાપિ હયાનાં હેષતામપિ॥ 16-38-52 (98221)
તતો યુધિષ્ઠિરો રાજા સદારઃ સહસૈનિકઃ।
નગરં હાસ્તિનપુરં પુનરાયાત્સબાન્ધવઃ॥ ॥ 16-38-53 (98222)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ પુત્રદર્શનપર્વણિ અષ્ટત્રિંશોઽધ્યાયઃ॥ 38 ॥ ॥ સમાપ્તં ચેદં પુત્રદર્શનપર્વ ॥ 2 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-38-12 બહવઃ પ્રત્યર્થિનઃ પ્રાર્થયાનાઃ શત્રવો યત્ર તત્॥ 7-38-15 નાથેન ત્વયા॥ 7-38-24 અન્વિષ્યે સેવિષ્યે॥ 7-38-32 કથામાત્રાવશેષિતા ઇતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-38-35 અવિષહ્યં ચ રાજા હીતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-38-41 શ્રેયસઃ પરાદીતિ ક.ટ.પાઠઃ। શિષ્ઠમાયુરિતિ શેષઃ॥ 7-38-49 નિવારણે સ્તનપાનાદિતિ શેષઃ॥ 7-38-50 તથૈવ દ્રૌપદી ભદ્રા પાણ્ડ્યજા ભુજગેન્દ્રજેતિ ક.ઠ.થ.પાઠઃ॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 039
॥ શ્રીઃ ॥
16.39. અધ્યાયઃ 039
અથ નારદાગમનપર્વ ॥ 3 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
કદાચન હાસ્તિનપુરમુપાગતેન નારદેન પાણ્ડવાન્પ્રતિ ધૃતરાષ્ટ્રાદીનાં સ્વર્ગપ્રાપ્તિનિવેદનમ્॥ ધૃતરાષ્ટ્રે ગાન્ધારીકુન્તીસઞ્જયૈઃ સહ ગઙ્ગાયામાપ્લુત્ય સ્વાશ્રમમાગચ્છતિ સતિ મધ્યેમાર્ગં દાવાગ્નિના તત્પરીવેષ્ટનમ્॥ ધૃરરાષ્ટ્રેણ સઞ્જય પ્રત્યપ્નિતો દૂરાપસરણપ્રેરણાપૂર્વકં કુન્તીગાન્ધારીભ્યાં સહ વન્હૌ પ્રવેશનમ્॥ 3 ॥ તતઃ સઞ્જયેન હિમવત્પર્વતંપ્રતિ ગમનમ્॥ 4 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
વૈશમ્પાયન ઉવાચ।
તેષુ ચોપનિવૃત્તેષુ પાણ્ડવેષુ યદૃચ્છયા।
દેવર્ષિર્નારદો રાજન્નાજગામ યુધિષ્ઠિરમ્॥ 16-39-1 (98223)
તમભ્યર્ચ્ય મહાબાહુઃ કુરુરાજો યુધિષ્ઠિરઃ।
આસીનં પરિવિશ્વસ્તં પ્રોવાચ વદતાંવરઃ॥ 16-39-2 (98224)
ચિરાત્તુ નાનુપશ્યામિ ભગવન્તમુપસ્થિતમ્।
કચ્ચિત્તે કુશલં વિપ્ર શુભં વા પ્રત્યુપસ્થિતમ્॥ 16-39-3 (98225)
કે દેશાઃ પરિદૃષ્ટાસ્તે કિં ચ કાર્યં કરોમિ તે।
તદ્બ્રૂહિ દ્વિજમુખ્યસ્ત્વં હ્યસ્માકં ચ પ્રિયોઽતિથિઃ। 16-39-4 (98226)
નારદ ઉવાચ। 16-39-5x (8070)
ચિરદૃષ્ટોસિ મેઽત્યેવમાગતોઽહં તપોવનાત્।
પરિદૃષ્ટાનિ તીર્થાનિ ગઙ્ગા ચૈવ મયા નૃપ॥ 16-39-5 (98227)
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ। 16-39-6x (8071)
વદન્તિ પુરુષા મેઽદ્ય ગઙ્ગાતીરનિવાસિનઃ।
ધૃતરાષ્ટ્રં મહાત્માનમાસ્થિતં પરમં તપઃ॥ 16-39-6 (98228)
અપિ દૃષ્ટસ્ત્વયા તત્ર કુશલી સ કુરૂદ્વહઃ।
ગાન્ધારી ચ પૃથા ચૈવ સૂતપુત્રશ્ચ સંજયઃ॥ 16-39-7 (98229)
કથં ચ વર્તતે ચાદ્ય પિતા મમ સ પાર્થિવઃ।
શ્રોતુમિચ્છામિ ભગવન્યદિ દૃષ્ટસ્ત્વયા નૃપઃ॥ 16-39-8 (98230)
નારદ ઉવાચ। 16-39-9x (8072)
સ્થિરીભૂય મહારાજ શૃણુ વૃત્તં યથાતથમ્।
યથાશ્રુતં ચ દૃષ્ટં ચ મયા તસ્મિંસ્તપોવને॥ 16-39-9 (98231)
વનવાસનિવૃત્તેષુ ભવત્સુ કુરુનન્દન।
કુરુક્ષેત્રાત્પિતા તુભ્ય ગઙ્ગાદ્વારં યયૌ નૃપ॥ 16-39-10 (98232)
ગાન્ધાર્યા સહિતો ધીમાન્વધ્વા કુન્ત્યા સમન્વિતઃ।
સંજયેન ચ સૂતેન સાગ્નિહોત્રઃ સયાજકઃ॥ 16-39-11 (98233)
આતસ્થે સ તપસ્તીવ્રં પિતા તવ તપોધનઃ।
અગ્નિં મુખે સમાધાય વાયુભક્ષોઽભવન્મુનિઃ॥ 16-39-12 (98234)
વને સ મુનિભિઃ સર્વૈઃ પૂજ્યમાનો મહાતપાઃ।
ત્વગસ્થિમાત્રશેષઃ સ ષણ્માસાનભવન્નૃપઃ॥ 16-39-13 (98235)
ગાન્ધારી તુ જલાહારી કુન્તી માસોપવાસિની।
સંજયઃ ષષ્ઠભુક્તેન વર્તયામાસ ભારત॥ 16-39-14 (98236)
અગ્નીંસ્તુ યાજકાસ્તત્ર જુહુવુર્વિધિવત્પ્રભો।
દૃશ્યતોઽદૃશ્યતશ્ચૈવ વને તસ્મિન્નૃપસ્ય વૈ॥ 16-39-15 (98237)
અનિકેતોથ રાજા સ બભૂવ વનગોચરઃ।
તે ચાપિ સહિતે દેવ્યૌ સંજયશ્ચ તમન્વયુઃ॥ 16-39-16 (98238)
સંજયો નૃપતેર્નેતા સમેષુ વિષમેષુ ચ।
ગાન્ધાર્યાશ્ચ પૃથા ચૈવ ચક્ષુરાસીદનિન્દિતા॥ 16-39-17 (98239)
તતઃ કદાચિદ્ગઙ્ગાયાઃ કચ્છે સ નૃપસત્તમઃ।
ગઙ્ગાયામાપ્લુતો ધીમાનાશ્રમાભિમુખો યયૌ॥ 16-39-18 (98240)
અથ વાયુઃ સમુદ્ભુતો દાવાગ્નિરભવન્મહાન્।
દદાહ તદ્વનં સર્વં પરિગૃહ્ય સમન્તતઃ॥ 16-39-19 (98241)
દહ્યત્સુ મૃગયૂથેષુ દ્વિજિહ્વેષુ સમન્તતઃ।
વરાહાણાં ચ યૂથેષુ સંશ્રયત્સુ જલાશયાન્॥ 16-39-20 (98242)
સમ્પ્રદીપ્તે વને તસ્મિન્પ્રાપ્તે વ્યસન ઉત્તમે।
નિરાહારતયા રાજા મન્દપ્રાણવિચેષ્ટિતઃ।
અસમર્થોઽપસરણે સુકૃશે માતરૌ ચ તે॥ 16-39-21 (98243)
તતઃ સ નૃપતિર્દૃષ્ટ્વા વહ્નિમાયાન્તમન્તિકાત્।
ઇદમાહ તતઃ સૂતં સંજયં જયતાંવરઃ॥ 16-39-22 (98244)
ગચ્છ સંજય યત્રાગ્નિર્ન ત્વાં દહતિ કર્હિચિત્।
વયમત્રાગ્નિના યુક્તા ગમિષ્યામઃ પરાં ગતિમ્॥ 16-39-23 (98245)
તમુવાચ કિલોદ્વિગ્નઃ સંજયો વદતાંવરઃ।
રાજન્મૃત્યુરનિષ્ટોઽયં ભવિતા તે વૃથાઽગ્નિના॥ 16-39-24 (98246)
ન ચોપાયં પ્રપશ્યામિ મોક્ષણે જાતવેદસઃ।
યદત્રાનન્તરં કાર્યં તદ્ભવાન્વક્તુમર્હતિ॥ 16-39-25 (98247)
ઇત્યુક્તઃ સંજયેનેદં પુનરાહ સ પાર્થિવઃ।
નૈષ મૃત્યુરનિષ્ટો નો નિઃસૃતાનાં ગૃહાત્સ્વયમ્॥ 16-39-26 (98248)
જલમગ્નિસ્તથા વાયુરથવાઽપિ વિકર્ષણમ્।
તાપસાનાં પ્રશસ્યં તે ગચ્ચ સંજય માચિરમ્॥ 16-39-27 (98249)
ઇત્યુક્ત્વા સંજયં રાજા સમાધાય મનસ્તથા।
પ્રાઙ્મુખઃ સહ ગાન્ધાર્યા કુન્ત્યા ચોપાવિશત્તદા॥ 16-39-28 (98250)
સંજયસ્તં તથા દૃષ્ટ્વા પ્રદક્ષિણમથાકરોત્।
ઉવાચ ચૈનં મેધાવી યુઙ્ક્ષ્વાત્માનમિતિ પ્રભો॥ 16-39-29 (98251)
ઋષિપુત્રો મનીષી સ રાજ ચક્રેઽસ્ય તદ્વચઃ।
સન્નિરુધ્યેન્દ્રિયગ્રામમાસીત્કાષ્ઠોપમસ્તદા॥ 16-39-30 (98252)
ગાન્ધારી ચ મહાભાગા જનની ચ પૃથા તવ।
દાવાગ્નિના સમાયુક્તે સ ચ રાજા પિતા તવ॥ 16-39-31 (98253)
સંજયસ્તુ મહાપ્રાજ્ઞસ્તસ્માદ્દાવાદમુચ્યત।
ગઙ્ગાકૂલે મયા દૃષ્ટસ્તાપસૈઃ પરિવારિતઃ॥ 16-39-32 (98254)
સ તાનામન્ત્ર્ય તેજસ્વી નિવેદ્યૈતચ્ચ સર્વશઃ।
પ્રયયૌ સંજયો ધીમાન્હિમવન્તં મહીધરમ્॥ 16-39-33 (98255)
એવં સ નિધનં પ્રાપ્તઃ કુરુરાજો મહામનાઃ।
ગાન્ધારી ચ પૃથા ચૈવ જનન્યૌ તે વિશામ્પતે॥ 16-39-34 (98256)
યદૃચ્છયાઽનુવ્રજતા મયા રાજ્ઞઃ કલેવરમ્।
તયોશ્ચ દેવ્યોરુભયોર્મયા દૃષ્ટાનિ ભારત॥ 16-39-35 (98257)
તતસ્તપોવને તસ્મિન્સમાજગ્મુસ્તપોધનાઃ।
શ્રુત્વા રાજ્ઞસ્તદા નિષ્ઠાં ન ત્વશોચન્ગતીશ્ચ તે॥ 16-39-36 (98258)
તત્રાશ્રૌષમહં સર્વમેતત્પુરુષસત્તમ।
યથા ચ નૃપતિર્દગ્ધો દેવ્યૌ તે ચેતિ પાણ્ડવ॥ 16-39-37 (98259)
ન શોચિતવ્યં રાજેન્દ્ર સ્વર્ગસ્થઃ પૃથિવીપતિઃ।
પ્રાપ્તવાનગ્નિસંયોગં ગાન્ધારી જનની ચ તે॥ 16-39-38 (98260)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-39-39x (8073)
એતચ્છ્રુત્વા ચ સર્વેષાં પાણ્ડવાનાં મહાત્મનામ્।
નિર્યાણં ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય શોકઃ સમભવન્મહાન્॥ 16-39-39 (98261)
અન્તઃપુરાણાં ચ તદા મહાનાર્તસ્વરોઽભવત્।
પૌરાણાં ચ મહારાજ શ્રુત્વા રાજ્ઞસ્તદા ગતિમ્॥ 16-39-40 (98262)
અહો ધિગિતિ રાજા તુ વિક્રુશ્ય ભૃશદુઃખિતઃ।
ઊર્ધ્વબાહુઃ સ્મરન્માતુઃ પ્રરુરોદ યુધિષ્ઠિરઃ॥ 16-39-41 (98263)
ભીમસેનપુરોગાશ્ચ ભ્રાતરઃ સર્વ એવ તે।
`રુરુદુર્દુઃખસંતપ્તા વર્ણયન્તઃ પૃથાં તદા॥ 16-39-42 (98264)
અન્તઃપુરેષુ ચ તદા સુમહાન્રુદિતસ્વનઃ।
પ્રાદુરાસીન્મહારાજ પૃથાં શ્રુત્વા તથાગતામ્॥ 16-39-43 (98265)
તં ચ વૃદ્ધં તથા દગ્ધં હતપુત્રં નરાધિપમ્।
અન્વશોચન્ત તે સર્વે ગાન્ધારીં ચ તપસ્વિનીમ્॥ 16-39-44 (98266)
તસ્મિન્નુપરતે શબ્દે મુહૂર્તાદિવ ભારત।
નિગૃહ્ય બાષ્પં ધૈર્યેણ ધર્મરાજોઽબ્રવીદિદમ્॥ ॥ 16-39-45 (98267)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ નારદાગમનપર્વણિ એકોનચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 39 ॥
Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Footnotes
7-39-1 દ્વિવર્ષોપનિવૃત્તેષ્વિતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-39-5 મે મયાઽતિચિરં દૃષ્ટોઽસીત્યર્થઃ॥ 7-39-12 મુખે પિણ્ડાન્સમાધાયેતિ ક.ટ.પાઠઃ। વીટાં મુખે સમાધાયેતિ ઝ.પાઠઃ॥ 7-39-15 દૃશ્યતોઽદૃશ્યત ઇતિ। પશ્યન્તમપશ્યન્તં ચાનાદૃત્યેત્યર્થઃ। નિયમેન સાન્નિધ્યા ભાવાત્॥ 7-39-27 વિકર્ષણં અનશનમ્॥ 7-39-30 ઋષિપુત્રો વ્યાસપુત્ર ઇતિ યોગસમાર્થ્યં સૂચિતમ્॥આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 040
॥ શ્રીઃ ॥
16.40. અધ્યાયઃ 040
અથ નારદાગમનપર્વ ॥ 3 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
યુધિષ્ઠિરેણ ધૃતરાષ્ટ્રાદિનિધનશ્રવણેન ભ્રાતૃભિઃ સહ સકરુણં પરિદેવનપૂર્વકં સતિસંસ્કૃતાગ્નૌ તેષાં વૃથાગ્નિના દાહં પ્રત્યનુશોચનમ્॥ 1 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
યુધિષ્ઠિર ઉવાચ।
તથા મહાત્મનસ્તસ્ય તપસ્યુગ્રે ચ તસ્થુષઃ।
અનાથસ્યેવ નિધનં તિષ્ઠત્સ્વસ્માસુ બન્ધુષુ॥ 16-40-1 (98268)
દુર્વિજ્ઞેયા ગતિર્બ્રહ્મન્પુરુષાણાં મતિર્મમ।
યત્ર વૈચિત્રવીર્યોસૌ દગ્ધ એવં વનાગ્નિના॥ 16-40-2 (98269)
યસ્ય પુત્રશતં શ્રીમદભવદ્બાહુશાલિનઃ।
નાગાયુતબલો રાજા સ દગ્ધો હિ દવાગ્નિના॥ 16-40-3 (98270)
યં પુરા પર્યવીજન્ત તાલવૃન્તૈર્વરસ્ત્રિયઃ।
તં ગૃધ્રાઃ પર્યવીજન્ત દાવાગ્નિપરિકાલિતમ્॥ 16-40-4 (98271)
સૂતમાગધસઙ્ઘૈશ્ચ શયાનો યઃ પ્રબોધ્યતે।
ધરણ્યાં સ નૃપઃ શેતે વિકૃષ્ટો ગૃધ્રવાયસૈઃ॥ 16-40-5 (98272)
ન ચ શોચામિ ગાન્ધારીં હતપુત્રાં યશસ્વિનીમ્।
પતિલોકમનુપ્રાપ્તાં તથા ભર્તૃવ્રતે સ્થિતામ્॥ 16-40-6 (98273)
પૃથામેવ ચ શોચામિ યા પુત્રૈશ્વર્યમૃદ્ધિમત્।
ઉત્સૃજ્ય્ સુમહદ્દીપ્તં વનવાસમરોચયત્॥ 16-40-7 (98274)
ધિગ્રાજ્યમિદમસ્માકં ધિગ્બલં ધિક્પરાક્રમમ્।
ક્ષત્રધર્મં ચ ધિગ્યસ્માન્મૃતા જીવામહે વયમ્॥ 16-40-8 (98275)
સુસૂક્ષ્મા કિલ લોકસ્ય ગતિર્દ્વિજવરોત્તમ।
યત્સમુત્સૃજ્ય રાજ્યં સા વનવાસમરોચયત્॥ 16-40-9 (98276)
યુધિષ્ઠિરસ્ય જનની ભીમસ્ય વિજયસ્ય ચ।
અનાથવત્કથં દગ્ધા ઇતિ મુહ્યામિ ચિન્તયન્॥ 16-40-10 (98277)
વૃથા સંતર્પિતો વહ્નિઃ ખાણ્ડવે સવ્યસાચિના।
ઉપકારમજાનન્સ કૃતઘ્ન ઇતિ મે મતિઃ॥ 16-40-11 (98278)
યત્રાદહત્સ ભગવાન્માતરં સવ્યસાચિનઃ।
કૃત્વા યો બ્રાહ્મણચ્છદ્મ ભિક્ષાર્થી સમુપાગતઃ॥ 16-40-12 (98279)
ધિગગ્નિં ધિક્ ચ પાર્થસ્ય વિશ્રુતાં સત્યસન્ધતામ્।
ઇદં કષ્ટતરં ચાન્યદ્ભગવન્પ્રતિભાતિ મે॥ 16-40-13 (98280)
વૃથાઽગ્નિના સમાયોગો યદભૂત્પૃથિવીપતેઃ।
તથા તપસ્વિનસ્તસ્ય રાજર્ષેઃ કૌરવસ્ય હ॥ 16-40-14 (98281)
કથમેવંવિધો મૃત્યુઃ પ્રશાસ્ય પૃથિવીમિમામ્॥ 16-40-15 (98282)
તિષ્ઠત્સુ મન્ત્રપૂતેષુ તસ્યાગ્નિષુ મહાવને।
વૃથાઽગ્નિના સમાયુક્તો નિષ્ઠાં પ્રાપ્તઃ પિતા મમ॥ 16-40-16 (98283)
મન્યે પૃથા વેપમાના કૃશા ધમનિસંતતા।
હા તાત ધર્મરાજેતિ મામાક્રન્દન્મહાભયે॥ 16-40-17 (98284)
ભીમ પર્યાપ્નુહિ ભયાદિતિ ચૈવાભિવાશતી।
સમન્તતઃ પરિક્ષિપ્તા માતાઽભૂન્મે દવાગ્નિના॥ 16-40-18 (98285)
સહદેવઃ પ્રિયસ્તસ્યાઃ પુત્રેભ્યોધિક એવ તુ।
ન ચૈનાં મોક્ષયામાસ વીરો માદ્રવતીસુતઃ॥ 16-40-19 (98286)
તચ્છ્રુત્વા રુરુદુઃ સર્વે સમાલિઙ્ગ્ય પરસ્પરમ્।
પાણ્ડવાઃક પઞ્ચ દુઃખાર્તા ભૂતાનીવ યુગક્ષયે॥ 16-40-20 (98287)
તેષાં તુ પુરુષેન્દ્રાણાં રુદતાં રુદિતસ્વનઃ।
પ્રાસાદાભોગસંરુદ્ધે અન્વરૌત્સીત્સ રોદસી॥ ॥ 16-40-21 (98288)
ઇતિ શ્રીમન્મહાભારતે આશ્રમવાસિકપર્વણિ નારદાગમનપર્વણિ ચત્વારિંશોઽધ્યાયઃ॥ 40 ॥
આશ્રમવાસિકપર્વ - અધ્યાય 041
॥ શ્રીઃ ॥
16.41. અધ્યાયઃ 041
અથ નારદાગમનપર્વ ॥ 3 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Topics
નારદેન યુધિષ્ઠિરંપ્રતિ દૃથરાષ્ટ્રાદિદાહકાગ્નેર્મન્ત્રપૂતત્વકથનમ્॥ 1 ॥ યુધિષ્ઠિરેણ યુયુત્સુપુરસ્કારેણ ગાન્ધારીધૃતરાષ્ટ્રયો રુદકદાનપૂર્વકં કુન્ત્યાશ્ચ વિધિવચ્છ્રાદ્ધદાનમ્॥ 2 ॥ તતો નારદગમનાનન્તરં પ્રજાપાલનેન નિજનગરે ભ્રાત્રાદિભિઃ સહ સુખવિહારઃ॥ 3 ॥Mahabharata - AshramaVasika Parva - Chapter Text
નારદ ઉવાચ।
નાસૌ વૃથાઽગ્નિના દગ્ધો યથા તત્ર શ્રુતં મયા।
વૈચિત્રવીર્યો નૃપતિર્ન તે શોચ્યો નરાધિપ॥ 16-41-1 (98289)
વનં પ્રવિશતાનેન વાયુભક્ષેણ ધીમતા।
અગ્નયઃ કારયિત્વેષ્ટિમુત્સૃષ્ટા ઇતિ નઃ શ્રુતમ્॥ 16-41-2 (98290)
યાજકાસ્તુ તતસ્તસ્ય તાનગ્નીન્નિર્જને વને।
સમુત્સૃજ્ય યથાકામં જગ્મુર્ભરતસત્તમ॥ 16-41-3 (98291)
સ વિવૃદ્ધસ્તદા વહ્નિર્વને તસ્મિન્નભૂત્કિલ।
તેન તદ્વનમાદીપ્તમિતિ તે તાપસાઽબ્રુવન્॥ 16-41-4 (98292)
સ રાજા જાહ્નવીતીરે યથા તે કથિતં મયા।
તેનાગ્નિના સમાયુક્તઃ સ્વેનૈવ ભરતર્ષભ॥ 16-41-5 (98293)
એવમાવેદયામાસુર્મુનયસ્તે મમાનઘ।
યે તે ભાગીરથીતીરે મયા દૃષ્ટા યુધિષ્ઠિર॥ 16-41-6 (98294)
એવં સ્વેનાગ્નિના રાજા સમાયુક્તો મહીપતે।
મા શોચિથાસ્ત્વં નૃપતિં ગતઃ સ પરમાં ગતિમ્॥ 16-41-7 (98295)
ગુરુશુશ્રૂષયા ચૈવ જનની તે જનાધિપ।
પ્રાપ્તા સુમહતીં સિદ્ધિમિતિ મે નાત્ર સંશયઃ॥ 16-41-8 (98296)
કર્તુમર્હસિ રાજેન્દ્ર તેષાં ત્વમુદકક્રિયામ્।
ભ્રાતૃભિઃ સહિતઃ સર્વૈરેતદત્ર વિધીયતામ્॥ 16-41-9 (98297)
વૈશમ્પાયન ઉવાચ। 16-41-10x (8074)
તતઃ સ પૃથિવીપાલઃ પાણ્ડવાનાં ધુરંધરઃ।
નિર્યયૌ સહસોદર્યઃ સદારશ્ચ નરર્ષભઃ॥ 16-41-10 (98298)
પૌરજાનપદાશ્ચૈવ રાજભક્તિપુરસ્કૃતાઃ।
ગઙ્ગાં પ્રજગ્મુરભિતો વાસસૈકેન સંવૃતાઃ॥ 16-41-11 (98299)
તતોઽવગાહ્ય સલિલે સર્વે તુ કુરુપુઙ્ગવાઃ।
યુયુત્સુમગ્રતઃ કૃત્વા દદુસ્તોયં મહાત્મને॥ 16-41-12 (98300)
ગાન્ધાર્યાશ્ચ પૃથાયાશ્ચ વિધિવન્નામગોત્રતઃ।
શાચં નિવર્તયન્તસ્તે તત્રોષુર્નગરાદ્બહિઃ॥ 16-41-13 (98301)
પ્રેષયામાસ સ નરાન્વિધિજ્ઞાનાપ્તકારિણઃ।
ગઙ્ગાદ્વારં કુરુશ્રેષ્ઠો યત્ર દગ્ધોઽભવન્નૃપઃ। 16-41-14 (98302)
તત્રૈવ તેષાં તુલ્યાનિ ગઙ્ગાદ્વારેઽન્વશાત્તદા।
કર્તવ્યાનીતિ પુરુષાન્દત્તદેયાન્મહીપતિઃ॥ 16-41-15 (98303)
દ્વાદશેઽહનિ તેભ્યઃ સ કૃતશૌચો નરાધિપઃ।
દદૌ શ્રાદ્ધાનિ વિધિવદ્દક્ષઇણાવન્તિ પાણ્ડવઃ॥ 16-41-16 (98304)
ધૃતરાષ્ટ્રં સમુદ્દિશ્ય દદૌ સ પૃથિવીપતિઃ।
સુવર્ણં રજતં ગાશ્ચ શય્યાશ્ચ સુમહાધનાઃ॥ 16-41-17 (98305)
ગાન્ધાર્યાશ્ચૈવ તેજસ્વી પૃથાયાશ્ચ પૃથક્પૃથક્।
સઙ્કીર્ત્ય નામની રાજા દદૌ દાનમનુત્તમમ્॥ 16-41-18 (98306)
યો યદિચ્છતિ યાવચ્ચ તાવત્સ લભતે દ્વિજઃ।
શયનં ભોજનં યાનં મણિરત્નમથો ધનમ્॥ 16-41-19 (98307)
યાનમાચ્છાદનં ભોગાન્દાસીશ્ચ સમલઙ્કૃતાઃ।
દદૌ રાજા સમુદ્દિશ્ય તયોર્માત્રોર્મહીપતિઃ॥ 16-41-20 (98308)
તતઃ સ પૃથિવીપાલો દત્ત્વા શ્રાદ્ધાન્યનેકશઃ।
પ્રવિવેશ પુનર્ધીમાન્નગરં વારણાહ્વયમ્॥ 16-41-21 (98309)
તે ચાપિ રાજવચનાત્પુરુષા યે ગતાઽભવન્।
સઙ્કલ્પ્ય તેષાં કુલ્યાનિ પુનઃ પ્રત્યાગમંસ્તતઃ॥ 16-41-22 (98310)
માલ્યૈર્ગન્ધૈશ્ચ વિવિધૈરર્ચયિત્વા યથાવિધિ।
કુલ્યાનિ તેષાં સંયોજ્ય તદાચખ્યુર્મહીપતેઃ॥ 16-41-23 (98311)
સમાશ્વાસ્ય તુ રાજાનં ધર્માત્માનં યુધિષ્ઠિરમ્।
નારદોપ્યગમત્પ્રીતઃ પરમર્ષિર્યથોપ્સિતમ્॥ 16-41-24 (98312)
એવં વર્ષાણ્યતીતાનિ ધૃતરાષ્ટ્રસ્ય ધીમતઃ।
વનવાસે તથા ત્રીણિ નગરે દશપઞ્ચ ચ॥ 16-41-25 (98313)
હતપુત્રસ્ય સઙ્ગ્રામે દાનાનિ દદતઃ સદા।
જ્ઞાતિસમ્બન્ધિમિત્રાણાં ભ્રાતૄણાં સ્વજનસ્ય ચ॥ 16-41-26 (98314)
યુધિષ્ઠિરસ્તુ નૃપતિર્નાતિપ્રીતમનાસ્તદા।
ધારયામાસ તદ્રાજ્યં નિહતજ્ઞાતિબાન્ધવઃ॥ ॥ 16-41-27 (98315)