Kumbhaghonam Edition in Malayalam Script
6. ഭീഷ്മപർവ
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 001
॥ ശ്രീഃ ॥
6.1. അധ്യായഃ 001
കുരുക്ഷേത്രേ കുരുപാണ്ഡവസേനയോഃ പരസ്പരസമാഗമഃ|| 1|| ഉഭയപക്ഷീയൈഃ പരസ്പരം സമയകരണം ||2|| ശ്രീവേദവ്യാസായ നമഃ നാരായണം നമസ്കൃത്യ നരം നരോത്തമം|Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
ദേവീം സരസ്വതീം ചൈവ തതോ ജയമുദീരയേത്|| 1 6-1-0 (38622)
ജനമേജയ ഉവാച|
കഥം യുയുധിരേ വീരാഃ കുരുപാണ്ഡവസോമകാഃ
പാർഥിവാശ്ച മഹാത്മാനോ നാനാദേശസമാഗതാഃ|| 1 6-1-1 (38623)
വൈശംപായന ഉവാച
യഥാ യുയുധിരേ വീരാഃ കുരുപാണ്ഡവസോമകാഃ|
കുരുക്ഷേത്രേ തപഃക്ഷേത്രേ ശൃണു ത്വം പൃഥിവീപതേ|| 2 6-1-2 (38624)
തേഽവതീര്യ കുരുക്ഷേത്രം പാണ്ഡവാഃ സഹസോമകാഃ|
കൌരവാനഭ്യവർതന്ത ജിഗീഷന്തോ മഹാബലാഃ|| 3 6-1-3 (38625)
വേദാധ്യയനസംപന്നാഃ സർവേ യുദ്ദാഭിനന്ദിനഃ|
ആശംസന്തോ ജയം യുദ്ധേ ബലേനാഭിമുഖാ രണേ|| 4 6-1-4 (38626)
അഭിയായ ച ദുർധർഷാം ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ വാഹിനീം|
പ്രാങ്മുഖാഃ പശ്ചിമേ ഭാഗേ ന്യവശന്ത സസൈനികാഃ 5 6-1-5 (38627)
സ്യമന്തപഞ്ചകാദ്ബാഹ്യം ശിബിരാണി സഹസ്രശഃ|
കാരയാമാസ വിധിവത്കുന്തീപുത്രോ യുധിഷ്ഠിരഃ|| 6 6-1-6 (38628)
ശൂന്യേവ പൃഥിവീ സർവാ ബാലവൃദ്ധാവശേഷിതാ|
നിരശ്വപുരുഷേവാസീദ്രഥകുഞ്ജരവർജിതാ|| 7 6-1-7 (38629)
യാവത്തപതി സുര്യോ ഹി ജംബുദ്വീപസ്യ മണ്ഡലം|
താവദേവ സമാവൃത്തം ബലം പാർഥിവസത്തമ|| 8 6-1-8 (38630)
ഏകസ്ഥാഃ സർവവർണാസ്തേ മണ്ഡലം ബഹുയോജനം ।
പര്യാക്രാമന്ത ദേശാംശ്ച നദീഃ ശൈലാന്വനാനി ച ॥ 6-1-9 (38631)
തേഷാം യുധിഷ്ഠിരോ രാജാ സർവേഷാം പുരുഷർഷഭ ।
വ്യാദിദേശ സവാഹാനാം ഭക്ഷ്യഭോജ്യമനുത്തമം ॥ 6-1-10 (38632)
സഞ്ജ്ഞായ വിവിധാസ്താത തേഷാം ചക്രേ യുധിഷ്ഠിരഃ।
ഏവംവാദീ വേദിതവ്യഃ പാണ്ഡവേയോഽയമിത്യുത ॥ 6-1-11 (38633)
അഭിജ്ഞാനാനി സർവേഷാം സഞ്ജ്ഞാശ്ചാഭരണാനി ച ।
യോജയാമാസ കൌരവ്യോ യുദ്ധകാല ഉപസ്ഥിതേ ॥ 6-1-12 (38634)
ദൃഷ്ട്വാ ധ്വജാഗ്രം പാർഥസ്യ ധാർതരാഷ്ട്രോ മഹാമനാഃ ।
സഹ സർവൈർമഹീപാലൈഃ പ്രത്യവ്യൂഹത പാണ്ഡവം ॥ 6-1-13 (38635)
പാണ്ഡുരേണാതപത്രേണ ധ്രിയമാണേന മൂർധനി ।
മധ്യേ നാഗസഹസ്രസ്യ ഭ്രാതൃഭിഃ പരിവാരിതഃ ॥ 6-1-14 (38636)
ദൃഷ്ട്വാ ദുര്യോധനം ഹൃഷ്ടാഃ പാഞ്ചാലാ യുദ്ധനന്ദിനഃ ।
ദധ്മുഃ പ്രീതാ മഹാശംഖാൻഭേരീർജഘ്നുഃ സഹസ്രശഃ ॥ 6-1-15 (38637)
തതഃ പ്രഹൃഷ്ടാം സ്വാം സേനാമഭിവീക്ഷ്യാഥ പാണ്ഡവാഃ ।
ബഭൂവുർഹൃഷ്ടമനസോ വാസുദേവശ്ച വീര്യവാൻ ॥ 6-1-16 (38638)
സ്വയോധാൻഹർഷയന്തൌ ച വാസുദേവധനഞ്ജയൌ ।
ദധ്മതുഃ പുരുഷവ്യാഘ്രൌ ദിവ്യൌ ശംഖൌ രഥേ സ്ഥിതൌ ॥ 6-1-17 (38639)
പാഞ്ചജന്യസ്യ ശംഖസ്യ ദേവദത്തസ്യ ചോഭയോഃ ।
ശ്രുത്വാ തു നിനദം യോധാഃ ശകൃൻമൂത്രം പ്രസുസ്രുവുഃ ॥ 6-1-18 (38640)
യഥാ സിംഹസ്യ നദതഃ സ്വനം ശ്രുത്വേതരേ മൃഗാഃ ।
ത്രയേയുർനിനദം ശ്രുത്വാ തഥാഽസീദത തദ്ബലം ॥ 6-1-19 (38641)
ഉദതിഷ്ഠദ്രജോ ഭൌമം ന പ്രാജ്ഞായത കിഞ്ചന।
അസ്തം ഗത ഇവാദിത്യഃ സൈന്യേന രജസാ വൃതഃ ॥ 6-1-20 (38642)
സവർഷ തത്ര പർജന്യോ മാംസശോണിതവൃഷ്ടിമാൻ।
വ്യുക്ഷൻസർവാണി സൈന്യാനി തദദ്ഭുതമിവാഭവത് ॥ 6-1-21 (38643)
വായുസ്തതഃ പ്രാദൂരഭൂന്നീചൈഃ ശർകരകർഷണഃ ।
വിനിഘ്നംസ്താന്യനീകാനി ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-1-22 (38644)
ഉഭേ സൈന്യേ ച രാജേന്ദ്ര യുദ്ധായ മുദിതേ ഭൃശം ।
കുരുക്ഷേത്രേ സ്ഥിതേ യത്തേ സാഗരക്ഷുഭിതോപമേ ॥ 6-1-23 (38645)
തയോസ്തു സേനയോരാസീദദ്ഭുതഃ സ തു സംഗമഃ ।
യുഗാന്തേ സമനുപ്രാപ്തേ ദ്വയോഃ സാഗരയോരിവ ॥ 6-1-24 (38646)
ശൂന്യാഽഽസീത്പൃഥിവീ സർവാ വൃദ്ധബാലാവശേഷിതാ।
നിരശ്വപുരുഷേവാസീദ്രഥകുഞ്ജരവർജിതാ।
തേന സേനാസമൂഹേന സമാനീതേന കൌരവൈഃ ॥ 6-1-25 (38647)
തതസ്തേ സമയം ചക്രുഃ കുരുപാണ്ഡവസോമകാഃ।
ധർമാൻസംസ്ഥാപയാമാസുര്യുദ്ധാനാം ഭരതർഷഭ ॥ 6-1-26 (38648)
നിവൃത്തേ വിഹിതേ യുദ്ധേ സ്യാത്പ്രീതിർനഃ പരസ്പരം ।
യഥാപരം യഥായോഗം ന ച സ്യാത്കസ്യചിത്പുനഃ ॥ 6-1-27 (38649)
വാചാ യുദ്ധേ പ്രവൃത്താനാം വാചൈവ പ്രതിയോധനം ।
നിഷ്ക്രാന്താഃ പൃതനാമധ്യാന്ന ഹന്തവ്യാഃ കദാചന ॥ 6-1-28 (38650)
രഥീ ച രഥിനാ യോധ്യോ ഗജേന ഗജധൂർഗതഃ ।
അശ്വേനാശ്വീ പദാതിശ്ച പാദാതേനൈവ ഭാരത ॥ 6-1-29 (38651)
യഥായോഗം യഥാകാമം യഥോത്സാഹം യഥാബലം ।
സമാഭാഷ്യ പ്രഹർതവ്യം ന വിശ്വസ്തേ ന വിഹ്വലേ ॥ 6-1-30 (38652)
പരേണ സഹ സംയുക്തഃ പ്രമത്തോ വിമുഖസ്തഥാ ।
ക്ഷീണശസ്ത്രോ വിവർമാ ച ന ഹന്തവ്യഃ കദാചന ॥ 6-1-31 (38653)
ന സൂതേഷു ന ധുര്യേഷു ന ച ശസ്ത്രോപനായിഷു ।
ന ഭേരീശംഖവാദേഷു പ്രഹർതവ്യം കഥഞ്ചന ॥ 6-1-32 (38654)
ഏവം തേ സമയം കൃത്വാ കുരുപാണ്ഡവസോമകാഃ ।
വിസ്മയം പരമം ജഗ്മുഃ പ്രേക്ഷമാണാഃ പരസ്പരം ॥ 6-1-33 (38655)
നിവിശ്യ ച മഹാത്മാനസ്തതസ്തേ പുരുഷർഷഭാഃ ।
ഹൃഷ്ടരൂപാഃ സമുനസോ ബഭൂവുഃ സഹസൈനികാഃ ॥ ॥ 6-1-34 (38656)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ജംബൂഖണ്ഡവിനിർമാണപർവണി പ്രഥമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-1-5 6-1-6 6-1-11 തവ്യഃ ഇതി ഝo പാഠഃ തത്പാഠേ ഏവമിതി। ഏവംവേദീ വിദ്വാൻ ഇതി അന്യൈഃ പാണ്ഡവേയോ ജ്ഞാതവ്യ ഇത്യേതദർഥമിത്യർഥഃ ॥ 6-1-19 അസീദ്ത അവസന്നമഭൂത് ॥ 6-1-23 സാഗരക്ഷുഭിതോപമേ ക്ഷുഭിതസാഗരോപമേ ॥ 6-1-27 ധർമസംസ്ഥാപനമേവാഹ യഥാപരമിതി। യഥായോഗം തുല്യയോര്യോഗസ്യാനതിക്രമണാം। യഥാ യേന പ്രകാരേണ അപരം അനുത്കൃഷ്ടം അന്യായ്യമിത്യർഥഃ । തഥാ ന കസ്യചിത്തുല്യയോഗാതിക്രമഃ സ്യാദ്തി ഭാവഃ ॥ 6-1-29 ഗജധൂർഗതഃ ഗജസ്കന്ധഗതഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 002
॥ ശ്രീഃ ॥
6.2. അധ്യായഃ 002
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ശ്രീവ്യാസേന ധൃതരാഷ്ട്രംപ്രതി യുദ്ധദർശനായ ചക്ഷുർദാനകഥനം ॥ 1 ॥ ധൃതരാഷ്ട്രേണ യുദ്ധശ്രവണമാത്രേ പ്രാർഥിതേ വ്യാസേന സഞ്ജയംപ്രതി യുദ്ധിവിഷയേ സാർവജ്ഞദാനപൂർവകം യുദ്ധപ്രകാരകഥനനിയോഗഃ ॥ 2 । വ്യാസേന ധൃതരാഷ്ട്രംപ്രതി ദുർനിമിത്തപ്രാദുർഭാവകഥനം ॥ 3 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-2-0 (38657)
വൈശംപായന ഉവാച। 6-2-0x (3949)
തതഃ പൂർവാപരേ സൈന്യേ സമീക്ഷ്യ ഭഗവാനൃഷിഃ।
സർവവേദവിദാം ശ്രേഷ്ഠോ വ്യാസഃ സത്യവതീസുതഃ ॥ 6-2-1 (38658)
ഭവിഷ്യതി രണേ ഘോരേ ഭരതാനാം പിതാമഹഃ ।
പ്രത്യക്ഷദർശീ ഭഗവാൻഭൂതഭവ്യഭവിഷ്യവിത് ॥ 6-2-2 (38659)
വൈചിത്രവീര്യം രാജാനം രഹസ്സ്ഥമിദമബ്രവീത് ।
ശോചന്തമാർതം ധ്യായന്തം പുത്രാണാമനയം തദാ ॥ 6-2-3 (38660)
വ്യാസ ഉവാച। 6-2-4x (3950)
രാജൻപരികാലാസ്തേ പുത്രാശ്ചാന്യേ ച പാർഥിവാഃ।
തേ ഹിംസന്തീവ സംഗ്രാമേ സമാസാദ്യേതരേതരം ॥ 6-2-4 (38661)
തേഷു കാലപരീതേഷു വിനശ്യത്സ്വേവ ഭാരത ।
കാലപര്യായമാഹായ മാ സ്മ ശോകേ മനഃ കൃഥാ ॥ 6-2-5 (38662)
യദി ചേച്ഛസി സംഗ്രാമം ദ്രുഷ്ടുമേനം വിശാംപതേ ।
ചക്ഷുർദദാനി തേ പുത്ര യുദ്ധമേതന്നിശാമയാ ॥ 6-2-6 (38663)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-2-7x (3951)
ന രോചയേ ജ്ഞാതിവധം ദ്രഷ്ടും ബ്രഹ്മർഷിസത്തമ। 6-2-7 (38664)
യുദ്ധമേതത്ത്വശേഷേണ ശ്രൃണുയാം തവ തേജസാ ॥ 6-2-7 (38665)
വൈശംപായന ഉവാച। 6-2-8x (3952)
തസ്മിന്നനിച്ഛതി ദ്രഷ്ടും സംഗ്രാമം ശ്രോതുമിച്ഛതി।
വരാണാമീശ്വരോ വ്യാസഃ സഞ്ജയായ വരം ദദൌ ॥ 6-2-8 (38666)
വ്യാസ ഉവാച। 6-2-9x (3953)
ഏഷ തേ സഞ്ജയോ രാജന്യുദ്ധമേതദ്വദിഷ്യതി।
ഏതസ്യ സർവം സംഗ്രാമേ ന പരോക്ഷം ഭവിഷ്യതി ॥ 6-2-9 (38667)
ചക്ഷുഷാ സഞ്ജയോ രാജന്ദിവ്യേനൈവ സമന്വിതഃ ।
കഥയിഷ്യതി തേ യുദ്ധം സർവജ്ഞശ്ച ഭവിഷ്യതി ॥ 6-2-10 (38668)
പ്രകാശം വാഽപ്രകാശം വാ ദിവാ വാ യദി വാ നിശി ।
മനസാ ചിന്തിതമപി സർവം വേത്സ്യതി സഞ്ജയഃ ॥ 6-2-11 (38669)
നൈനം ശസ്ത്രാണി ഭേത്സ്യന്തി നൈനം ബാധിഷ്യതേ ശ്രമഃ ।
ഗാവൽഗണിരയം ജീവന്യുദ്ധാദസ്മാദ്വിമോക്ഷ്യതേ ॥ 6-2-12 (38670)
അഹം തു കീർതിമേതേഷാം കരൂണാം ഭരതർഷഭ ।
പാണ്ഡവാനാം ച സർവേഷാം പ്രഥയിഷ്യാമി മാ ശുചഃ ॥ 6-2-13 (38671)
ദിഷ്ടമേതന്നരവ്യാഘ്ര നാഭിശോചിതുമർഹസി ।
ന ചൈവ ശക്യം സംയന്തും യതോ ധർമസ്തതോ ജയഃ ॥ 6-2-14 (38672)
വൈശംപായന ഉവാച। 6-2-15x (3954)
ഏവമുക്ത്വാ സ ഭഗവാൻകുരൂണാം പ്രതിതാമഹഃ ।
പുനരേവ മഹാഭാഗോ ധൃതരാഷ്ട്രമുവാച ഹ ॥ 6-2-15 (38673)
ഇഹ യുദ്ധേ മഹാരാജ ഭവിഷ്യതി മഹാൻക്ഷയഃ ।
തഥേഹ ച നിമിത്താനി ഭയദാന്യുപലക്ഷയേ ॥ 6-2-16 (38674)
ശ്യേനാ ഗൃധ്രാശ്ച കാകാശ്ച കാങ്കാശ്ച സഹിതാ ബകൈഃ ।
സംപതന്തി ധ്വജാഗ്രേഷു സമവായാംശ്ച കുർവതേ ॥ 6-2-17 (38675)
അഭ്യഗ്രം ച പ്രപശ്യന്തി യുദ്ധമാനന്ദിനോ ദ്വിജാഃ ।
ക്രവ്യാദാ ഭക്ഷയിഷ്യന്തി മാംസാനി ഗജവാജിനാം ॥ 6-2-18 (38676)
കടാകടേതി വാശന്തോ ഭൈരവാ ഭയവേദിനഃ ।
കങ്കാഃ ക്രോശന്തി മധ്യാഹ്നേ ദക്ഷിണാമഭിതോ ദിശം ॥ 6-2-19 (38677)
ഉഭേ പൂർവാപരേ സന്ധ്യേ നിത്യം പശ്യാമി ഭാരത ।
ഉദയാസ്തമനേ സൂര്യം കബന്ധൈഃ പരിവാരിതം ॥ 6-2-20 (38678)
ശ്വേതലോഹിതപര്യന്താഃ കൃഷ്ണാഗ്രീവാഃ സവിദ്യുതഃ ।
ത്രിവർണാഃ പരിഘാഃ സന്ധൌ ഭാനുമാവാരയന്ത്യുത ॥ 6-2-21 (38679)
ജ്വലിതാർകേ .......ത്രം നിർവിശേഷദിനക്ഷപം ।
ചന്ദ്രോഽഭൂതഗ്നിവർണശ്ച പദ്മവർണേ നഭസ്തലേ । 6-2-22 (38680)
ആലക്ഷേ പ്രഭയാ ഹീനാം പൌർണമാസീം ച കീർതികീം ।
ചന്ദ്രോഽഭൂദഗ്നിവർണശ്ച പദ്മവർണേ നഭസ്തലേ ॥ 6-2-23 (38681)
സ്വപ്സ്യന്തി നിഹതാ വീരാ ഭൂമിമാവൃത്യ പാർഥിവാഃ ।
രാജാനോ രാജപുത്രാശ്ച ശൂരാഃ പരിഘബാഹവഃ ॥ 6-2-24 (38682)
അന്തരിക്ഷേ വരാഹസ്യ പൃഷദംശകസ്യ ചോഭയോഃ।
പ്രണാദം യുധ്യതോ രാത്രൌ രൌദ്രം നിത്യം പ്രലക്ഷയേ ॥ 6-2-25 (38683)
ദേവതാപ്രതിമാശ്ചൈവ കംപന്തി ച ഹസന്തി ച।
വമന്തി രുധിരം ചാസ്യൈഃ സ്വിദ്യന്തി പ്രപതന്തി ച॥ 6-2-26 (38684)
അനാഹതാ ദുന്ദുഭയഃ പ്രണദന്തി വിശാംപതേ ।
അയുക്താശ്ച പ്രവർതന്തേ ക്ഷത്രിയാണാം മഹാരഥാഃ ॥ 6-2-27 (38685)
കോകിലാഃ ശതപത്രാശ്ച ചാഷാ ഭാസാഃ ശുകാസ്തഥാ ।
സാരസാശ്ച മയൂരാശ്ച വാചോ മുഞ്ചന്തി ദാരുണാഃ ॥ 6-2-28 (38686)
ഗൃഹീതശസ്ത്രാഃ ക്രോശന്തി ചർമിണോ വാജിപൃഷ്ഠഗാഃ ।
അരുണോദയേ പ്രദൃശ്യന്തേ ശതശഃ ശലഭവ്രജാഃ ॥ 6-2-29 (38687)
ഉഭേ സന്ധ്യേ പ്രകാശന്തേ ദിശോ ദാഹസമന്വിതേ।
പർജന്യഃ പാംസുവർഷീ ച മാംസവർഷീ ച ഭാരത ॥ 6-2-30 (38688)
യാ ചൈഷാ വിശ്രുതാ രാജംസ്ത്രൈലോക്യേ സാധുസംമതാ।
അരുന്ധതീ തയാപ്യേഷ വസിഷ്ഠഃ പൃഷ്ഠതഃ കൃതഃ ॥ 6-2-31 (38689)
രോഹിണീം പീഡയന്നേഷ സ്ഥിതോ രാജഞ്ശനൈശ്ചരഃ ।
വ്യാവൃത്തം ലക്ഷ്മ സോമസ്യ ഭവിഷ്യതി മഹദ്ഭയം ॥ 6-2-32 (38690)
അനഭ്രേ ച മഹാഘോരസ്തനിതം ശ്രൂയതേ ഭൃശം ।
വാഹനാനാം ച രുദതാം നിപതന്ത്യുശ്രുബിന്ദവഃ ॥ ॥ 6-2-33 (38691)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ജംബൂഖണ്ഡവിനിർമാണപർവണി ദ്വിതീയോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-2-2 ഭവിഷ്യതി ഭാവിനി ॥ 6-2-4 ഹിംസന്തീവ നാശയിഷ്യന്ത്യേവ ॥ 6-2-5 പര്യായം വൈപരീത്യം ॥ 6-2-6 നിശാമയ പശ്യ ॥ 6-2-17 സമവായാൻ സംഘാൻ ॥ 6-2-18 അഭ്യഗ്രം സമീപം । ക്രവ്യാദാമാംസഭക്ഷകാഃ ॥ 6-2-19 വാശന്തഃ ശബ്ദം കുർവന്തഃ ॥ 6-2-21 പരിഘാഃ പരിവേഷാഃ കൃഷ്ണഗ്രീവാഃ മധ്യേ കൃഷ്ണാഃ ശ്വേതലോഹിതപര്യന്താശ്ച സന്ധൌ സന്ധ്യായാം ആവാരയന്തി വേഷ്ടയന്തി ॥ 6-2-22 നിർവിശേഷദിനക്ഷയം ഇതി ഝo പാഠേ നിർവിശേഷദിനക്ഷയം അഹോരാത്രം। നിശ്ചയേന വിഗതഃ ശേഷോ യസ്യ തസ്യ ദിനസ്യ തിഥേഃ ക്ഷയോ യസ്മിൻ । സൂര്യോദയദ്വയസ്പർശിനീ ക്ഷയതിഥിര്യസ്മിൻ അഹോരാത്രേ തൻമയാ ദൃഷ്ടം। തദേവ വിശിനഷ്ടി ജ്വലിതേതി। അർകേന്ദ്വോർനക്ഷത്രമമാവാസ്യായാമുഭാഭ്യാമാക്രാന്തം നക്ഷത്രം തദേവ ജ്വലിതം പാപഗ്രഹാക്രാന്തം യസ്മിൻ। ദർസേ ക്ഷയതിഥിഃ തന്നക്ഷത്രേ ച പാപഗ്രഹ ഇത്യയം മഹാൻ ദുര്യോഗ ഇത്യർഥഃ ॥ 6-2-23 പദ്മവർണേ രക്തപദ്മവർണേ ॥ 6-2-27 അയുക്താഃ അശ്വൈരയോജിതാ അപി പ്രവർതന്തേ ചലന്തി। മഹാന്തോ രഥാഃ മഹാരഥാഃ । മനോരഥാ ഇതി കo പാഠഃ ॥ 6-2-29 ഗൃഹീതശസ്ത്രഃ ആത്തലോഹാഃ ലോഹതുണ്ഡാ ഇതി യാവത് ശസ്ത്രമായുധലോഹയോരിത്യമരഃ। ചർമിണോ ഭൃംഗരിടിസഞ്ജ്ഞാഃ കൃഷ്ണശലഭവിശേഷാഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 003
॥ ശ്രീഃ ॥
6.3. അധ്യായഃ 003
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
വ്യാസേന ധൃതരാഷ്ട്രംപ്രതി ദുർനിമിത്തപ്രാദുർഭാവകഥനം ॥ 1 ॥ തഥാ ജേപ്യതാം ജയസൂചകലിംഗകഥനം ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-3-0 (38692)
വ്യാസ ഉവാച। 6-3-0x (3955)
ഖരാ ഗോഷു പ്രജായന്തേ രമന്തേ മാതൃഭിഃ സുതാഃ।
അനാർതവം പുഷ്പഫലം ദർശയന്തി വനദ്രുമാഃ ॥ 6-3-1 (38693)
ഗർഭിണ്യോഽജാതപുത്രാശ്ച ജനയന്തി വിഭീഷണാൻ ।
ക്രവ്യാദാഃ പക്ഷിഭിശ്ചാപി സഹാ ശ്നന്തി പരസ്പരം ॥ 6-3-2 (38694)
ത്രിവിഷാണാശ്ചതുർനേത്രാഃ പഞ്ചപാദാ ദ്വിമേഹനാഃ ।
ദ്വിശീർഷാശ്ച ദ്വിപുച്ഛാശ്ച ദംഷ്ട്രിണഃ പശവോഽശിവാഃ ॥ 6-3-3 (38695)
ജായന്തേ വിവൃതാസ്യാശ്ച വ്യാഹരന്തോഽശിവാ ഗിരഃ ।
ത്രിപദാഃ ശിഖിനസ്താർക്ഷ്യാശ്ചതുർദംഷ്ട്രാ വിഷാണിനഃ ॥ 6-3-4 (38696)
തഥൈവാന്യാശ്ച ദൃശ്യന്തേ സ്ത്രിയോ വൈ ബ്രഹ്മവാദിനാം ।
വൈനതേയാൻമയൂരാംശ്ച ജനയന്തി പുരേ തവ ॥ 6-3-5 (38697)
ഗോവത്സം വഡവാ സൂതേ ശ്വാ സൃഗാലം മഹീപതേ ।
കുക്കുരാൻകരഭാശ്ചൈവ ശുകാശ്ചാശുവാദിനഃ ॥ 6-3-6 (38698)
സ്ത്രിയഃ കാശ്ചിത്പ്രജായന്തേ ചതസ്രഃ പഞ്ച കന്യകാഃ ।
ജാതമാത്രാശ്ച നൃത്യന്തി ഗായന്ത ച ഹസന്തി ച ॥ 6-3-7 (38699)
പൃഥഗ്ജനസ്യ സർവസ്യ ക്ഷുദ്രകാഃ പ്രഹസന്തി ച।
നൃത്യന്തി പരിഗായന്തി വേദയന്തോ മഹദ്ഭയം ॥ 6-3-8 (38700)
പ്രതിമാശ്ചാലിഖന്ത്യേതാഃ സശസ്ത്രാഃ കാലചോദിതാഃ ।
അന്യോന്യമഭിധാവന്തി ശിശവോ ദണ്ഡപാണയഃ ॥ 6-3-9 (38701)
അന്യോന്യമഭിമൃദ്ഗന്തി നഗരാണി യുയുത്സവഃ ।
പദ്മോത്പലാനി വൃക്ഷേഷു ജായന്തേ കുമുദാനി ച ॥ 6-3-10 (38702)
വിഷ്വ്വാതാശ്ച വാന്ത്യുഗ്രാ രജോ നാപ്യുപശാംയതി।
അഭീക്ഷ്ണം കംപതേ ഭൂമിരർകം രാഹുരുപൈതി ച ॥ 6-3-11 (38703)
ശ്വേതോ ഗ്രഹസ്തഥാ ചിത്രാം സമതിക്രംയ തിഷ്ഠതി ।
അഭാവം ഹി വിശേഷേണ കുരൂണാം തത്ര പശ്യതി ॥ 6-3-12 (38704)
ധൂമകേതുർമഹാഘോരഃ പുഷ്യം ചാക്രംയ തിഷ്ഠതി ।
സേനയോരശിവം ഘോരം കരിഷ്യതി മഹാഗ്രഹഃ ॥ 6-3-13 (38705)
മഘാസ്വംഗാരകോ വക്രഃ ശ്രവണേ ച ബൃഹസ്പതിഃ ।
ഭഗം നക്ഷത്രമാക്രംയ സൂര്യപുത്രേണ പീഡ്യതേ ॥ 6-3-14 (38706)
ശുക്രഃ പ്രോഷ്ഠപദേ പൂർവേ സമാരുഹ്യ വിരോചതേ ।
ഉത്തരേ തു പരിക്രംയ സഹിതഃ സമുദീക്ഷതേ ॥ 6-3-15 (38707)
ശ്യാമോ ഗ്രഹഃ പ്രജ്വലിതഃ സധൂമ ഇവ പാവകഃ ।
ഐന്ദ്രം തേജസ്വി നക്ഷത്രം ജ്യേഷ്ഠാമാക്രംയ തിഷ്ഠതി ॥ 6-3-16 (38708)
ധ്രുവം പ്രജ്വലിതോ ഘോരമപസവ്യം പ്രവർതതേ ।
രോഹിണീം പീഡയത്യേവമുഭൌ ച ശശിഭാസ്കരോ ।
ചിത്രാസ്വാത്യന്തരേ ചൈവ വിഷ്ഠിതഃ പരുഷഗ്രഹഃ ॥ 6-3-17 (38709)
വക്രാനുവക്രം കൃത്വാ ച ശ്രവണം പാവകപ്രഭഃ ।
ബ്രഹ്മരാശിം സമാവൃത്യ ലോഹിതാംഗോ വ്യവസ്ഥിതഃ ॥ 6-3-18 (38710)
സർവസസ്യപരിച്ഛന്നാ പൃഥിവീ സസ്യമാലിനീ ।
പഞ്ചശീർഷാ യവാശ്ചാപി ശതശീർഷാശ്ച ശാലയഃ ॥ 6-3-19 (38711)
പ്രധാനാഃ സർവലോകസ്യ യാസ്വായത്തമിദം ജഗത് ।
താ ഗാവഃ പ്രസ്നുതാ വത്സൈഃ ശോണിതം പ്രക്ഷരന്ത്യുത ॥ 6-3-20 (38712)
നിശ്ചേരുരർചിഷശ്ചാപാത്ഖംഗാശ്ച ജ്വലിതാ ഭൃശം ।
വ്യക്തം പശ്യന്തി ശസ്ത്രാണി സംഗ്രാമം സമുപസ്ഥിതം ॥ 6-3-21 (38713)
അഗ്നിവർണാ യഥാ ഭാസഃ ശസ്ത്രാണാമുദകസ്യ ച।
കവചാനാം ധ്വജാനാം ച ഭവിഷ്യതി മഹാക്ഷയഃ ॥ 6-3-22 (38714)
പൃഥിവീ ശോണിതാവർതാ ധ്വജോഡുപസമാകുലാ ।
കുരൂണാം വൈശസേ രാജൻപാണ്ഡവൈഃ സഹ ഭാരത ॥ 6-3-23 (38715)
ദിക്ഷു പ്രജ്വലിതാസ്യാശ്ച വ്യാഹരന്തി മൃഗദ്വിജാഃ ।
അത്യാഹിതം ദർശയന്തഃ ക്ഷത്രിയാണാം മഹദ്ഭയം ॥ 6-3-24 (38716)
ഏകപക്ഷാക്ഷിചരണാഃ ശകുന്താഃ ഖേചരാ നിശി।
രൌദ്രം വദന്തി സംരബ്ധാഃ ശോണിതം ഛർദയന്തി ച ॥ 6-3-25 (38717)
ഗ്രഹൌ താംരാരുണനിഭൌ പ്രജ്വലന്താവിവ സ്ഥിതൌ ।
സപ്തർഷീണാമുദാരാണാം സമവച്ഛാദ്യ വൈ പ്രഭാം ॥ 6-3-26 (38718)
സംവത്സരസ്ഥായിനൌ ച ഗ്രഹൌ പ്രജ്വലിതാവുഭൌ ।
വിശാഖയോഃ സമീപസ്ഥൌ ബൃഹസ്പതിശനൈശ്ചരൌ ॥ 6-3-27 (38719)
ചന്ദ്രാദിത്യാവുഭൌ ഗ്രസ്താവേകാഹ്നാ ഹി ത്രയോദശീം।
അപർവമി ഗ്രഹം യാതൌ പ്രജാസങ്ക്ഷയമിച്ഛതഃ ॥ 6-3-28 (38720)
അശോഭിതാ ദിശഃ സർവാഃ പാംസുവർഷൈഃ സമന്തതഃ।
ഉത്പാതമേഘാ രൌദ്രാശ്ച രാത്രൌ വർഷന്തി ശോണിതം ॥ 6-3-29 (38721)
കൃത്തികാം പീഡയംസ്തീക്ഷ്ണൈർനക്ഷത്രം പൃഥിവീപതേ ।
അഭീക്ഷ്ണവാതാ വായന്തേ ധൂമകേതുമവസ്ഥിതാഃ ॥ 6-3-30 (38722)
വിഷമം ജനയന്ത്യേത ആക്രന്ദജനനം മഹത്।
ത്രിഷു പൂർവേഷു സർവേഷു നക്ഷത്രേഷു വിശാംപതേ ।
ബുധഃ സംപതതേഽഭീക്ഷ്ണം ജനയൻപ്രാണിനാം ഭയം ॥ 6-3-31 (38723)
ചതുർദശീം പഞ്ചദശീം ഭൂതപൂർവാം ച ഷോഡശീം।
ഇമാം തു നാഭിജാനാമി അമാവാസ്യാം ത്രയോദശീം ।
ചന്ദ്രസൂര്യാവുഭൌ ഗ്രസ്താവേകാൻഹാ ഹി ത്രയോദശീം ॥ 6-3-32 (38724)
അപർവണി ഗ്രഹേണൈതൌ പ്രജാഃ സങ്ക്ഷപയിഷ്യതഃ ।
മാംസവർഷം പുനസ്തീവ്രമാസീത്കൃഷ്ണചതുർദശീം ।
ശോണിതൈർവക്രസംപൂർണാ അതൃപ്താസ്തത്ര രാക്ഷസാഃ ॥ 6-3-33 (38725)
പ്രതിസ്നോതോവഹാ നദ്യഃ സരിതഃ ശോണിതോദകാഃ ।
ഫേനായമാനാഃ കൂപാശ്ച കൂർദന്തി വൃഷഭാ ഇവ ॥ 6-3-34 (38726)
പതന്ത്യുൽകാഃ സനിർഘാതാഃ ശക്രാശനിസമപ്രഭാഃ ।
അദ്യ ചൈവ നിശാം വ്യുഷ്ടാമനയം സമവാപ്സ്യഥ ॥ 6-3-35 (38727)
വിനിഃസൃത്യ മഹോൽകാഭിസ്തിമിരം സർവതോ ദിശം ।
അന്യോന്യമുപതിഷ്ഠദ്ഭിസ്തത്ര ചോക്തം മഹർഷിഭിഃ ।
ഭൂമിപാലസഹസ്രാണാം ഭൂമിഃ പാസ്യതി ശോണിതം ॥ 6-3-36 (38728)
കൈലാസമന്ദരാഭ്യാം തു തഥാ ഹിമവതോ വിഭോ ।
സഹസ്രശോ മഹാശബ്ദം ശിഖരാണി പതന്തി ച ॥ 6-3-37 (38729)
മഹാഭൂതാ ഭൂമികംപേ ചത്വാരഃ സാഗരാഃ പൃഥക് ।
വേലാമുദ്വർതയന്തീവ ക്ഷോഭയന്തോ വസുന്ധരാം ॥ 6-3-38 (38730)
വൃക്ഷാനുൻമഥ്യ വാന്ത്യുഗ്രാ വാതാഃ ശർകരകർഷിണഃ ।
ആഭഗ്രാഃ സുമഹാവാതൈരശനീഭിഃ സമാഹതാഃ ॥ 6-3-39 (38731)
വൃക്ഷാഃ പതന്തി ചൈത്യാശ്ച ഗ്രാമേഷു നഗരേഷു ച ।
നീലലോഹിതപീതശ്ച ഭവത്യഗ്നിർഹുതോ ദ്വിജൈഃ ॥ 6-3-40 (38732)
വാമാർചിർദുഷ്ടഗന്ധശ്ച മുഞ്ചന്വൈ ദാരുണം സ്വനം ।
സ്പർശാ ഗന്ധാ രസാശ്ചൈവ വിപരീതാ മഹീപതേ ॥ 6-3-41 (38733)
ധൂമം ധ്വജാഃ പ്രമുഞ്ചന്തി കംപമാനാ മുഹുർമുഹുഃ ।
മുഞ്ചന്ത്യംഗാരവർഷം ച ഭേര്യശ്ച പടഹാസ്തഥാ ॥ 6-3-42 (38734)
ശിഖരാണാം സമൃദ്ധാനാമുപരിഷ്ടാത്സമന്തതഃ ।
വായസാശ്ച രുവന്ത്യുഗ്രം വാമം മണ്ഡലമാശ്രിതാഃ ॥ 6-3-43 (38735)
പക്വാപക്വേഽതിസുഭൃശം വാവാശ്യന്തേ വയാംസി ച।
നിലീയന്തേ ധ്വജാഗ്രേഷു ക്ഷയായ പൃഥിവീക്ഷിതാം ॥ 6-3-44 (38736)
ധ്യായന്തഃ പ്രകിരന്തശ്ച വ്യാലാ വേപഥുസംയുതാഃ ।
ദീനാസ്തുരംഗമാഃ സർവേ വാരണാഃ സലിലാശ്രയാഃ ॥ 6-3-45 (38737)
`ഏവംവിധം ദുർനിമിത്തം ക്ഷയായ പൃഥീവീക്ഷിതാം।
ഭൌമം ദിവ്യം ചാന്തരിക്ഷം ത്രിവിധം ജായതേഽനിശം' 6-3-46 (38738)
ഏതച്ഛ്രുത്വാ ഭവാനത്ര പ്രാപ്തകാലം വ്യവസ്യതാം।
യഥാ ലോകഃ സമുച്ഛേദം നായം ഗച്ഛേത ഭാരത ॥ 6-3-47 (38739)
വൈശംപായന ഉവാച। 6-3-48x (3956)
പിതുർവചോ നിശംയൈതദ്ധൃതരാഷ്ട്രോഽബ്രവീദിദം ।
ദിഷ്ടമേതത്പുരാ മന്യേ ഭവിഷ്യതി നരക്ഷയഃ ॥ 6-3-48 (38740)
രാജാനഃ ക്ഷത്രധർമേണ യദി വധ്യന്തി സംയുഗേ।
വീരലോകം സമാസാദ്യ സുഖം പ്രാപ്സ്യന്തി കേവലം ॥ 6-3-49 (38741)
ഇഹ കീർതിം പരേ ലോകേ ദീർഘകാലം മഹത്സുഖം ।
പ്രാപ്സ്യന്തി പുരുഷവ്യാഘ്രാഃ പ്രാണാംസ്ത്യക്ത്വാ മഹാഹവേ ॥ 6-3-50 (38742)
വൈശംപായന ഉവാച। 6-3-51x (3957)
ഏവം മുനിസ്തഥേത്സുക്ത്വാ കവീന്ദ്രോ രാജസത്തമ।
ധൃതരാഷ്ട്രേണ പുത്രേണ ധ്യാനമന്വഗമത്പരം ॥ 6-3-51 (38743)
സ മുഹൂർതം തഥാ ധ്യാത്വാ പുനരേവാബ്രവീദ്വചഃ ।
അസംശയം പാർഥിവേന്ദ്ര കാലഃ സങ്ക്ഷയതേ ജഗത് ॥ 6-3-52 (38744)
സൃജതേ ച പുനർലോകാന്നേഹ വിദ്യതി ശാശ്വതം।
ജ്ഞാതീനാം വൈ കുരൂണാം ച സംബന്ധിസുഹൃദാം തഥാ ॥ 6-3-53 (38745)
ധർംയം ദർശയ പന്ഥാനം സമർഥോ ഹ്യസി വാരണേ ।
ക്ഷുദ്രം ജാതിവധം പ്രാഹുർമാ കുരുഷ്വ മമാപ്രിയം ॥ 6-3-54 (38746)
കാലോഽയം പുത്രരൂപേണ തവ ജാതോ വിശാംപതേ ।
ന വധഃ പൂജ്യതേ വേദേ ഹിതം നൈവ കഥഞ്ചന ॥ 6-3-55 (38747)
ഹന്യാത്സ ഏനം യോ ഹന്യാത്കുലധർമം സ്വികാം തനും ।
കാലേനോത്പഥഗന്തസി ശക്യേ സതി യഥാഽഽപദി ॥ 6-3-56 (38748)
കുലസ്യാസ്യ വിനാശായ തഥൈവ ച മഹീക്ഷിതാം ।
അനർഥോ രാജ്യരൂപേണ തവ ജാതോ വിശാംപതേ ॥ 6-3-57 (38749)
ലുപ്തധർമാ പരേണാസി ധർമം ദർശയ വൈ സുതാൻ ।
കിം തേ രാജ്യേന ദുർധർഷയേന പ്രാപ്തോഽസി കിൽവിഷം ॥ 6-3-58 (38750)
യശോ ധർമം ച കീർതിം ച പാലയൻസ്വർഗമാപ്സ്യസി ।
ലഭന്താം പാണ്ഡവാ രാജ്യം ശമം ഗച്ഛന്തു കൌരവാഃ ॥ 6-3-59 (38751)
വൈശംപായന ഉവാച। 6-3-60x (3958)
ഏവം ബ്രുവതി വിപ്രേന്ദ്രേ ധൃതരാഷ്ട്രോഽംബികാസുതഃ ।
പ്രശസ്യ വാക്യം വാക്യജ്ഞോ വാക്യം ചൈവാബ്രവീത്പുനഃ ॥ 6-3-60 (38752)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-3-61x (3959)
യഥാ ഭവാന്വേത്തി തഥൈവ വേത്താ
ഭാവാഭാവൌ വിദിതൌ മേ യഥാർഥൌ ।
സ്വാർഥേ ഹി സംമുഹ്യതി താത ലോകോ
മാം ചാപി ലോകാത്മകമേവ വിദ്ധി ॥ 6-3-61 (38753)
പ്രസാദയേ ത്വാമതുലപ്രഭാവം
ത്വം നോ ഗതിർദർശയിതാ ച ധീരഃ ।
ന ചാപി തേ വശഗാ മേ സുതാശ്ച
ന ചാധർമം കർതുമർഹാ ഹി മേ മതിഃ ॥ 6-3-62 (38754)
ത്വം ഹി ധർമഃ പവിത്രം ച യശഃ കീർതിർധൃതിഃ സ്മൃതിഃ ।
കുരൂണാം പാണ്ഡവാനാം ച മാന്യശ്ചാപി പിതാമഹഃ ॥ 6-3-63 (38755)
വ്യാസ ഉവാച। 6-3-64x (3960)
വൈചിത്രവീര്യ നൃപതേ യത്തേ മനസി വർതതേ।
അഭിധത്സ്വ യഥാകാമം ഛേത്താഽസ്മി തവ സംശയം ॥ 6-3-64 (38756)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-3-65x (3961)
യാനി ലിംഗാനി സംഗ്രാമേ ഭവന്തി വിജയിഷ്യതാം।
താനി സർവാണി ഭഗവഞ്ഛ്രോതുമിച്ഛാമി തത്ത്വതഃ ॥ 6-3-65 (38757)
വ്യാസ ഉവാച। 6-3-66x (3962)
പ്രസന്നഭാഃ പാവക ഊർധ്വരശ്മിഃ
പ്രദക്ഷിണാവർതശിഖോ വിധൂമഃ ।
പുണ്യാ ഗന്ധാശ്ചാഹുതീനാം പ്രവാന്തി
ജയസ്യൈതദ്ഭാവിനോ രൂപമാഹുഃ ॥ 6-3-66 (38758)
ഗംഭീരഘോഷാശ്ച മഹാസ്വനാശ്ച
ശംഖാ മൃദംഗാശ്ച നദന്തി യത്ര।
വിശുദ്ധരശ്മിസ്തപനഃ ശശീ ച
ജയസ്യേതദ്ഭാവിനോ രൂപമാഹുഃ ॥ 6-3-67 (38759)
ഇഷ്ടാ വാചഃ പ്രസൃതാ വായസാനാം
സംപ്രസ്ഥിതാനാം ച ഗമിഷ്യതാം ച।
യേ പൃഷ്ഠതസ്തേ ത്വരയന്തി രാജ-
ന്യേ ചാഗ്രതസ്തേ പ്രതിഷേധയന്തി ॥ 6-3-68 (38760)
കല്യാണവാചഃ ശകുനാ രാജഹംസാഃ
ശുകാഃ ക്രൌഞ്ചാഃ ശതപത്രാശ്ച യത്ര।
പ്രദക്ഷിണാശ്ചൈവ ഭവന്തി സംഖ്യേ
ധ്രുവം ജയസ്തത്ര വദന്തി വിപ്രാഃ ॥ 6-3-69 (38761)
അലങ്കാരൈഃ കവചൈഃ കേതുഭിശ്ച
സുഖപ്രണാദൈർഹേഷിതൈർവാ ഹയാനാം।
ഭ്രാജിഷ്മതീ ദുഷ്പ്രതിവീക്ഷണീയാ
യേഷാം ചമൂസ്തേ വിജയന്തി ശത്രൂൻ ॥ 6-3-70 (38762)
ഹൃഷ്ടാ വാചസ്തഥാ സത്വം യോധാനാം യത്ര ഭാരത।
ന ംലായന്തി സ്രജശ്ചൈവ തേ തരന്തി രണോദധിം ॥ 6-3-71 (38763)
`പ്രയാണേ വായസോ വാമേ ദക്ഷിണേ പ്രവിവിക്ഷതാം।
പശ്ചാത്സംസാധയത്യർഥം പുരസ്താത്പ്രതിഷേധതി ॥ ' 6-3-72 (38764)
ശബ്ദരൂപരസസ്പർശഗന്ധാശ്ചാവികൃതാഃ ശുഭാഃ ।
സദാ ഹർഷശ്ച യോധാനാം ജയതാമിഹ ലക്ഷണം ॥ 6-3-73 (38765)
അനുഗാ വായവോ വാന്തി തഥാഽഭ്രാണി വയാംസി ച ।
അനുപ്ലവന്തി മേഘാശ്ച തഥൈവേന്ദ്രധനൂംഷി ച ॥ 6-3-74 (38766)
ഏതാനി ജയമാനാനാം ലക്ഷണാനി വിശാംപതേ ।
ഭവന്തി വിപരീതാനി മുമൂർഷൂണാം ജനാധിപ ॥ 6-3-75 (38767)
അൽപായാം വാ മഹത്യാം വാ സേനായാമിതി നിശ്ചയഃ।
ഹർഷോ യോധഗണസ്യൈകോ ജയലക്ഷണമുച്യതേ ॥ 6-3-76 (38768)
ഏകോ ദീർണോ ദാരയതി സേനാം സുമഹതീമപി ।
താം ദീർണാമനുദീര്യന്തേ യോധാഃ ശൂരതരാ അപി ॥ 6-3-77 (38769)
ദുർനിവർത്യാ തദാ ചൈവ പ്രഭഗ്നാ മഹതീ വമൂഃ ।
അപാമിവ മഹാവേഗാ ത്രസ്താ മഗഗണാ ഇവ ॥ 6-3-78 (38770)
നൈവ ശക്യാ സമാധാതും സന്നിപാതേ മഹാചമൂഃ ।
ദീർണ ഇത്യേവ ദീര്യന്തേ സുവിദ്വാംസോഽപി ഭാരത ॥ 6-3-79 (38771)
ഭീതാൻഭഗ്നാംശ്ച സംപ്രേക്ഷ്യ ഭയം ഭൂയോഽഭിവർധതേ।
പ്രഭഗ്നാ സഹസാ രാജന്ദിശോ വിദ്രവതേ ചമൂഃ ।
നൈവ സ്ഥാപയിതും ശക്യാ ശൂരൈരപി മഹാചമൂഃ ॥ 6-3-80 (38772)
സത്കൃത്യ മഹതീം സേനാം ചതുരംഗാം മഹീപതിഃ ।
ഉപായപൂർവം മേധാവീ യതേത സതതോത്ഥിതഃ ॥ 6-3-81 (38773)
ഉപായവിജയം ശ്രേഷ്ഠമാഹുർഭേദേന മധ്യമം ।
ജഘന്യ ഏഷ വിജയോ യോ യുദ്ധേന വിശാംപതേ ॥ 6-3-82 (38774)
മഹാന്ദോഷഃ സന്നിപാതസ്തസ്യാദ്യഃ ക്ഷയ ഉച്യതേ ।
പരസ്പരജ്ഞാഃ സംഹൃഷ്ടാ വ്യവധൂതാഃ സുനിശ്ചിതാഃ ॥ 6-3-83 (38775)
അപി പഞ്ചാശതം ശൂരാ മൃദ്ഗന്തി മഹതീം ചമൂം ।
അപി വാ പഞ്ച ഷട് സപ്ത വിജയന്ത്യനിവർതിനഃ ॥ 6-3-84 (38776)
ന വൈനതേയോ ഗരുഡഃ പ്രശംസതി മഹാജനം ।
ദൃഷ്ട്വാ സുപർണോഽപചിതിം മഹത്യാ അപി ഭാരത ॥ 6-3-85 (38777)
ന ബാഹുല്യേന സേനായാ ജയോ ഭവതി നിത്യശഃ ।
അധ്രുവോ ഹി ജയോ നാമ ദൈവം ചാത്ര പരായണം ।
ജയവന്തോ ഹി സംഗ്രാമേ കൃതകൃത്യാ ഭവന്തി ഹി ॥ ॥ 6-3-86 (38778)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ജംബൂഖണ്ഡവിനിർമാണപർവണി തൃതീയോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-3-6 വഡവാ അശ്വാ ശ്വാ ശുനീ। കരഭോ മൃഗവിശേഷഃ ॥ 6-3-7 പ്രജായന്തേ ജനയന്തി ॥ 6-3-8 പൃഥഗ്ജനസ്യ നീചജനസ്യ സംബന്ധിനഃ ക്ഷുദ്രകാഃ വ്യംഗാഃ ചണ്ഡാലാദിഷു ജാതാഃ കാണകുബ്ജാദയ ഇത്യർഥഃ । ക്ഷുദ്രാ വ്യംഗാനടീത്യാദിമേദിനീ ॥ 6-3-10 നഗരാണി കൃത്രിമാണി ശിശവ ഏവാവമൃദ്ഗന്തി ॥ 6-3-11 കാർതിക്യാഃ പരം ഹി സംഗ്രാമാരംഭസ്തത്ര തുലാസ്ഥമർകം രാഹുരുപൈതി ॥ 6-3-12 തദൈവ ശ്വേതോ ഗ്രഹഃ കേതുശ്ചിത്രാമതിക്രാമതി സ്വാത്യാദൌ വർതതേ । നിത്യം സമസസ്തകസ്ഥൌ രാഹുകേതൂ ഇദാനീമേകരാശിഗതൌ മഹാനിഷ്ടസൂചകാവിതി ഭാവഃ ॥ 6-3-13 ധൂമകേതുരുപഗ്രഹവിശേഷഃ സ പുഷ്യം ക്ഷത്രിയനക്ഷത്രമാക്രംയ തിഷ്ഠതി। തഥാ വക്ഷ്യമാണരീത്യാ ജ്യേഷ്ഠാസ്ഥേനാപി കേതുനാ പുഷ്യോ വിദ്ധസ്തഥാ ച സ്വനക്ഷത്രേ ക്രൂരാക്രാന്തേ ക്രൂരവിദ്ധേ ച സത്യവശ്യം ക്ഷത്രിയാണാം നാശോ ഭവതീത്യർഥഃ । യഥോക്തം । കൃത്തികായാം തഥാ പുഷ്പേ രേവത്യാം ച പുനർവസൌ । വേധേ സതി ത്രമാദ്വേധോ വർണേഷു ബ്രാഹ്മണാദിഷ്വിതി നരതിവിജയേ ॥ 6-3-14 ഭഗം നക്ഷത്രം പൂർവാഫൽഗുനീ । ശ്രുതിമതേ തൂത്തരാഫൽഗുനീ ॥ 6-3-15 പൂർവേപ്രോഷ്ഠപദേ പൂർവാഭാദ്രപദാനക്ഷത്രം സമാരുഹ്യ പരിക്രംയ പരിഘാഖ്യ ഉപഗ്രഹസ്തേന സഹിതഃ ഉത്തരേ ഉത്തരാഭാദ്രപദാനക്ഷത്രം ഉദീക്ഷതേ ആക്രാന്തുമിച്ഛതി ॥ 6-3-16 ശ്യാമോ ദ്വിതീയ ഉപഗ്രഹഃ കേതുസഞ്ജ്ഞഃ ഐന്ദ്രം ജ്യേഷ്ഠാം നക്ഷത്രമിതി യോജ്യം ॥ 6-3-17 പരുഷഗ്രഹോ രാഹുരേകനക്ഷത്രസ്ഥൌ ശശിഭാസ്കരൌ പീഡയതി । അപസവ്യം പ്രവർതതേ സർവദാ വക്രീ സൻ। സർവതോഭദ്രചക്രേ വേധേന കസ്വാതീസ്ഥഃ സൻ രോഹിണീനക്ഷത്രം ച പീഡയതീത്യർഥഃ ॥ 6-3-18 തത്രൈവ സർവതോഭദ്രചക്രേ മഘാസ്ഥോ ലിഹിതാംഗോഽംഗാരകോ വക്രാനുവക്രം കൃത്വാ പുനഃപുനർവക്രീഭൂയ ബ്രഹ്മണാ ബൃഹസ്പതിനാക്രാന്തം രാശിം ശ്രവണം സമാവൃത്യ സംയക് പൂർണദൃഷ്ട്യാ വിദ്വാ തിഷ്ഠതി ॥ 6-3-19 പരിച്ഛന്നാ ആച്ഛാദിതാ । പഞ്ചശീർഷാണി ശിംബീസദൃശാനി യേഷാം തേ പഞ്ചശീർഷാഃ ॥ 6-3-27 പൂർവം ശ്രവണസ്ഥോ ബൃഹസ്പതിർഭഗനക്ഷത്രസ്ഥഃ സൂര്യപുത്ര ഇത്യുക്തം താവുഭൌ വിശാഖാസമീപേ തിര്യഗ്വേധേന ശതപദേ ചക്രേ വിശാഖാനക്ഷത്രം വിധ്യത ഇത്യർഥഃ ॥ 6-3-28 അപർവണി പർവ ദർശാഖ്യം പഞ്ചദശേഹ്നി ഭവതി ഏകതിഥിവൃദ്ധൌ ഷോഡശേ വാ ഏകതിഥിക്ഷയേ ചതുർദശേ വാഹ്നി ഭവതി। തിഥിദ്വയക്ഷയസ്തു ലോകേഽത്യന്തമപ്രസിദ്ധ ഇതി അപർവണീത്യുക്തം । ഗ്രഹം യാതൌ രാഹുണാ ഗ്രഹണം പ്രാപ്തൌ । ഏതദേവ പ്രജാസങ്ക്ഷയഹേതുത്വേന ശാസ്ത്രേ ദൃഷ്ടമിത്യാഹ പ്രജേതി। അയം ശ്ലോകോത്ര ദാക്ഷിണാത്യകോശേഷു നാസ്തി। ഝo പുസ്തക ഏവാസ്തി॥ 6-3-30 ചിത്രാസ്വാന്ത്യതരസ്ഥഃ പുരുഷോ ഗ്രഹോ രോഹിണീം പീഡയതീത്യുക്തം തത്ര ചിത്രാംശേ സ്ഥിത്വാ രോഹിണീ അഷ്ടാദശത്വേന സ്മമുദായികനക്ഷത്രം പീഡയതി। സ്വാത്യംശേ സ്ഥിത്വാ കൃത്തികാം ഷോഡശകത്വേന സാംഘാതികനക്ഷത്രം പീഡയതി। സർവതോഭദ്രചക്രേ തഥാ ദർശനാത് തദേതദാഹ കൃത്തികാമിത്യർധേന । തീക്ഷ്ണൈ ക്രൂരൈഃ കർമഭിരുപലക്ഷിതോ രാഹുരിത്യർഥഃ । ധൂമകേതും ഉത്പാതവിശേഷമനുലക്ഷ്യാവസ്ഥിതാഃ ॥ 6-3-31 ത്രിഷ്വിതി। ത്രിഷു സർവേഷു നക്ഷത്രനക്ഷത്രേഷു വിശാംപതേ। ഗൃധ്നഃ സംപതതേ ശീർഷം ജനയൻഭയമുത്തമം ഇതി ഝo പാഠഃ ॥ 6-3-32 ഗ്രസ്താവേകമാസീം ത്രയോദശീം ഇതി ഝo പാഠഃ । തത്പക്ഷേ ചന്ദ്രാദിത്യാവുഭൌ ഗ്രസ്താവിത്യേതേന ശ്ലോകേനോക്തമർഥം വിശദയതി ദ്വാഭ്യാം। ചതുർദശീമിതി। ത്രയോദശീം ത്രയോദാശാനാമഹ്നാം പൂരണീം അമാവാസ്യാം ഭൂതപൂർവാം നാഭിജാനാമി। അതിഭൂയസാ കാലേന അയം ദുര്യോഗ ആഗത ഇതി ഭാവഃ। ഏകമാസീം ഏകസ്മിന്നേവ മാസേ ഭവാം। പൂർവം ത്രയോദശ്യാം രാത്രൌ പക്ഷസമാപ്ത്യാ സൂര്യഗ്രഹണമേവോക്തം। ഇദാനീം തു ഏകസ്മിൻമാസേ ചന്ദ്രഃ പൂർവമാസ്യാം രാഹുണാ ഗ്രഹേണ ഗ്രസ്തഃ സൂര്യോഽമാവാസ്യായാം। യദാ സൂര്യോ ഗ്രസ്തസ്തദാ ചന്ദ്രോപി ഗ്രസ്ത ഏവ ദർശേ തയോഃ സംഹതത്വാത് ॥ 6-3-33 അപർവണീതി। ലോകാപ്രസിദ്ധപർവണീതി പൂർവവത് ജ്ഞേയം ॥ 6-3-34 കൂപാഃ കൂർദന്തി ക്രീഡന്തി വാതൈഃ ക്ഷുഭ്യന്ത ഇത്യർഥഃ ॥ 6-3-35 അനയം അനീതിഫലം ॥ 6-3-38 മഹാഭൂതാ വൃദ്ധീഭൂതാഃ ॥ 6-3-43 ശിഖരാണാം ദ്രുമാഗ്രാണാം ॥ 6-3-44 പക്വാപക്വേതി പക്ഷിരുതാനുകരണം। വാവാശ്യന്തേ അതിശയേന ശബ്ദം കുർവന്തി ॥ 6-3-45 പ്രകിരന്തഃ ശകൃൻമൂത്രമിതി ശേഷഃ। വ്യാലാഃ ദുഷ്ടഹസ്തിനഃ । സലിലാശ്രയാഃ അത്യന്തം പ്രസ്വേദയുക്താഃ ॥ 6-3-51 മുനിഃ ഏവം തഥേത്യുക്ത്വേതി സംബന്ധഃ । ധൃതരാഷ്ട്രേണ ഹേതുനാ। തദർഥമിത്യർഥഃ। ധ്യാനം ചിന്താം ॥ 6-3-55 അയം ദുര്യോധനഃ ॥ 6-3-56 സഃ ധർമഃ ഏവം ധർമഹന്താരം ശക്യേഽനാപദി സത്യാം കിമർഥമാപദീവ ഉൻമാർഗഗാമീ ഭവസീത്യർഥഃ ॥ 6-3-58 പരേണ അതിശയേന ॥ 6-3-61 ഭാവാഭാവൌ സ്ഥിതിവിനാശൌ ॥ 6-3-63 ത്വം ഹി ധർമാദൌ ഹേതുരിത്യർഥഃ ॥ 6-3-67 രൂപം ഗമകം ചിഹ്നം ॥ 6-3-68 യേ പൃഷ്ഠതോ ഭാഷമാണാ വായസാസ്തേ ഗന്താരം ത്വരയന്തി സിദ്ധിസൂചകാ ഇത്യർഥഃ । യേ പുരതോ ഭാഷമാണാസ്തേ ഗമനം നിഷേധന്തീത്യർഥഃ ॥ 6-3-83 സന്നിപാതോ യോധാനാം സംഘർഷഃ । വ്യവധൂതാഃ ദാരാദിഷ്വനാസക്താഃ ॥ 6-3-85 ശൂരാണാം സഹായസംപത്തിർനാപേക്ഷിതേത്യത്ര ദൃഷ്ടാന്തമാഹ ന വൈനതേയ ഇതി। മഹത്യാ അപി സേനായാ അപചിതിം പ്രതികാരം നാശം വാ ഏകേനൈവാത്മനാ കർതും ശക്യം ദൃഷ്ട്വാ സുപർണഃ ശോഭനപതത്രഃ ഗരുഡോ നാമതഃ വൈനതേയോ വിനതായാഃ പുത്രോ മഹാജനം ബഹുജനസമൂഹം ന പ്രശംസതി ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 004
॥ ശ്രീഃ ॥
6.4. അധ്യായഃ 004
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
വ്യാസേ ഗതേ സഞ്ജയേന ധൃതരാഷ്ട്രംപ്രതി ഭൂമിഗുണാനുവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-4-0 (38779)
വൈശംപായന ഉവാച। 6-4-0x (3963)
ഏവമുക്ത്വാ യയൌ വ്യാസോ ധൃതരാഷ്ട്രയ ധീമതേ।
ധൃതരാഷ്ട്രോഽപി തച്ഛ്രുത്വാ ധ്യാനമേവാന്വപദ്യത॥ 6-4-1 (38780)
സ മുഹൂർതമിവ ധ്യാത്വാ വിനിഃശ്വസ്യ മുഹുർമുഹുഃ ।
സഞ്ജയം സംശിതാത്മാനമപൃച്ഛദ്രതർഷഭ ॥ 6-4-2 (38781)
സഞ്ജയേമേ മഹീപാലാഃ ശൂരാ യുദ്ധാഭിനന്ദിനഃ ।
അന്യോന്യമഭിനിഘ്നന്തി ശസ്ത്രൈരുച്ചാവചൈരിഹ ॥ 6-4-3 (38782)
പാർഥിവാഃ പൃഥിവീഹേതോഃ സമഭിത്യജ്യ ജീവിതം ।
ന വാ ശാംയന്തി നിഘ്നന്തോ വർധയന്തി യമക്ഷയം ॥ 6-4-4 (38783)
ഭൌമമൈശ്വര്യമിച്ഛന്തോ ന മൃഷ്യന്തേ പരസ്പരം ।
മന്യേ ബഹുഗുണാ ഭൂമിസ്തൻമമാചക്ഷ്വ സഞ്ജയ ॥ 6-4-5 (38784)
ബഹൂനി ച സഹസ്രാണി പ്രയുതാന്യർബുദാനി ച।
കോട്യശ്ച ലോകവീരാണാം സമേതാഃ കുരുജാംഗലേ ॥ 6-4-6 (38785)
ദേശാനാം ച പരീമാണം നഗരാണാം ച സഞ്ജയ ।
ശ്രോതുമിച്ഛാമി തത്ത്വേന യത ഏതേ സമാഗതാഃ ॥ 6-4-7 (38786)
ദിവ്യബുദ്ധിപ്രദീപേന യുക്തസ്ത്വം ജ്ഞാനചക്ഷുഷാ।
പ്രഭാവാത്തസ്യ വിപ്രർഷേർവ്യാസസ്യാമിതതേജസഃ ॥ 6-4-8 (38787)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-4-9x (3964)
യഥാപ്രജ്ഞം മഹാപ്രാജ്ഞ ഭൌമാന്വക്ഷ്യാമി തേ ഗുണാൻ।
ശാസ്ത്രചക്ഷുരവേക്ഷസ്വ നമസ്തേ ഭരതർഷഭ ॥ 6-4-9 (38788)
ദ്വിവിധാനീഹ ഭൂതാനി ചരാണി സ്ഥാവരാണി ച।
ത്രസാനാം ത്രിവിധാ യോനിരണ്ഡസ്വേദജരായുജാഃ ॥ 6-4-10 (38789)
ത്രസാനാം ഖലു സർവേഷാം ശ്രേഷ്ഠാ രാജഞ്ജരായുജാഃ।
ജരായുജാനാം പ്രവരാ മാനവാഃ പശവശ്ച യേ ॥ 6-4-11 (38790)
നാനാരൂപധരാ രാജംസ്തേഷാം ഭേദാശ്ചതുർദശ ।
വേദോക്താഃ പൃഥിവീപാല യേഷു യജ്ഞാഃ പ്രതിഷ്ഠിതാഃ ॥ 6-4-12 (38791)
ഗ്രാംയാണാം പുരുഷാഃ ശ്രേഷ്ഠാഃ സിംഹാശ്ചാരണ്യവാസിനാം ।
സർവേഷാമേവ ഭൂതാനാമന്യോന്യേനോപജീവനം ॥ 6-4-13 (38792)
ഉദ്ഭിഞ്ജാഃ സ്ഥാവരാഃ പ്രോക്താസ്തേഷാം പഞ്ചൈവ ജാതയഃ ।
വൃക്ഷഗുൽമലതാവല്ല്യസ്ത്വക്സാരാസ്തൃണജാതയഃ ॥ 6-4-14 (38793)
തേഷാം വിംശതിരേകോനാ മഹാഭൂതേഷു പഞ്ചസു ।
ചതുർവിശതിരുദ്ദിഷ്ടാ ഗായത്രീ ലോകസംമതാ ॥ 6-4-15 (38794)
യ ഏതാം വേദ ഗായത്രീം പുണ്യാം സർവഗുണാന്വിതാം ।
തത്ത്വേന ഭരതശ്രേഷ്ഠ സ ലോകേ ന പ്രണശ്യതി॥ 6-4-16 (38795)
അരണ്യവാസിനഃ സപ്ത സപ്തൈഷാം ഗ്രാമവാസിനഃ ।
സിംഹാ വ്യാഘ്രാ വരാഹാശ്ച മഹിഷാ വാരണാസ്തഥാ ॥ 6-4-17 (38796)
ഋക്ഷാശ്ച വാനരാശ്ചൈവ സപ്താരണ്യാഃ സ്മൃതാ നൃപ ।
ഗൌരജാവിമനുഷ്യാശ്ച അശ്വാശ്വതരഗർദഭാഃ ॥ 6-4-18 (38797)
ഏതേ ഗ്രാംയാഃ സമാഖ്യാതാഃ പശവഃ സപ്ത സാധുഭിഃ ।
ഏതേ വൈ പശവോ രാജൻഗ്രാംയാരണ്യാശ്ചതുർദശ ॥ 6-4-19 (38798)
ഭൂമൌ ച ജായതേ സർവം ഭൂമൌ സർവം വിനശ്യതി ।
ഭൂമിഃ പ്രതിഷ്ഠാ ഭൂതാനാം ഭൂമിരേവ സനാതനം ॥ 6-4-20 (38799)
യസ്യ ഭൂമിസ്തസ്യ സർവം ജഗത്സ്ഥാവരജംഗമം ।
തത്രാതിഗൃദ്ധാ രാജാനോ വിനിഘ്നന്തീതരേതരം ॥ ॥ 6-4-21 (38800)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഉദ്യോഗപർവണി ജംബൂഖണ്ഡവിനിർമാണപർവണി ചതുർഥോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-4-4 നവാ നൈവ । യമക്ഷയം യമലോകം ॥ 6-4-10 ത്രസാനാം ജംഗമാനാം യോനിരുത്പത്തിസ്ഥാനം ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 005
॥ ശ്രീഃ ॥
6.5. അധ്യായഃ 005
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സഞ്ജയേന ധൃതരാഷ്ട്രംപ്രതി ഭൂതപഞ്ചകഗുണവർണനപൂർവകം സങ്ക്ഷേപേണ ജംബൂദ്വീപവർണനം ॥ 1 ।Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-5-0 (38801)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-5-0x (3965)
നദീനാം പർവതാനാം ച നാമധേയാനി സഞ്ജയ ।
തഥാ ജനപദാനാം ച യേ ചാന്യേ ഭൂമിമാശ്രിതാഃ ॥ 6-5-1 (38802)
പ്രമാണം ച പ്രമാണജ്ഞ പൃഥിവ്യാ മമ സർവതഃ ।
നിഖിലേന സമാചക്ഷ്വ കാനനാനി ച സഞ്ജയ ॥ 6-5-2 (38803)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-5-3x (3966)
പഞ്ചേമാനി മഹാരാജ മഹാഭൂതാനി സംഗ്രഹാത്।
ജഗതീസ്ഥാനി സർവാണി സമാന്യാഹുർമനീഷിണഃ ॥ 6-5-3 (38804)
ഭൂമിരാപസ്തഥാ വായുരഗ്നിരാകാശമേവ ച।
ഗുണോത്തരാണി സർവാണി തേഷാം ഭൂമിഃ പ്രധാനതഃ ॥ 6-5-4 (38805)
ശബ്ദഃ സ്പർശശ്ച രൂപം ച രസോ ഗന്ധശ്ച പഞ്ചമഃ।
ഭൂമേരേതേ ഗുണാഃ പ്രോക്താ ഋഷിഭിസ്തത്ത്വവേദിഭിഃക ॥ 6-5-5 (38806)
ചത്വാരോഽപ്സു ഗുണാ രാജൻഗന്ധസ്തത്ര ന വിദ്യതേ।
ശബ്ദഃ സ്പർശശ്ച രൂപം ച തേജസോഽഥ ഗുണാസ്ത്രയഃ ।
ശബ്ദഃ സ്പർശശ്ച വായൌ ദ്വൌ അകാശേ ശബ്ദ ഏവ തു ॥ 6-5-6 (38807)
ഏതേ പഞ്ച ഗുണാ രാജൻമഹാഭൂതേഷു പഞ്ചസു।
വർതന്തേ സർവലോകേഷു യേഷു ഭൂതാഃ പ്രതിഷ്ഠിതാഃ ॥ 6-5-7 (38808)
അന്യോന്യം നാഭിവർതന്തേ സാംയം ഭവതി വൈ യദാ ॥ 6-5-8 (38809)
യദാ തു വിഷമീഭാവമാവിശന്തി പരസ്പരം ।
തദാ ദേഹൈർദേഹവന്തോ വ്യതിരോഹന്തി നാന്യഥാ ॥ 6-5-9 (38810)
ആനുപൂർവ്യാ വിനശ്യന്തി ജായന്തേ ചാനുപൂർവശഃ ।
സർവാംയപരിമേയാണി തദേഷാം രൂപമൈശ്വരം ॥ 6-5-10 (38811)
തത്രതത്ര ഹി ദൃശ്യന്തേ ധാതവഃ പാഞ്ചഭൌതികാഃ ।
തേഷാം മനുഷ്യാസ്തർകേണ പ്രമാണാനി പ്രചക്ഷതേ ॥ 6-5-11 (38812)
അചിന്ത്യാഃ ഖലു യേ ഭാവാ ന താംസ്തർകേണ സാധയേത്।
പ്രകൃതിഭ്യഃ പരം യത്തു തദചിന്ത്യസ്യ ലക്ഷണം ॥ 6-5-12 (38813)
സുദർശനം പ്രവക്ഷ്യാമി ദ്വീപം തു കുരുനന്ദന।
പരിമണ്ഡലോ മഹാരാജ ദ്വീപോഽസൌ ചക്രസംസ്ഥിതഃ ॥ 6-5-13 (38814)
നദീജാലപ്രതിച്ഛന്നഃ പർവതൈശ്ചാഭ്രസന്നിഭൈഃ ।
പുരൈശ്ച വിവിധാകാരൈ രംയൈർജനപദൈസ്തഥാ ॥ 6-5-14 (38815)
വൃക്ഷൈഃ പുഷ്പഫലോപേതൈഃ സംപന്നധനധാന്യവാൻ ।
ലവണേന സമുദ്രേണ സമന്താത്പരിവാരിതഃ ॥ 6-5-15 (38816)
യഥാ ഹി പുരുഷഃ പശ്യേദാദർശേ മുഖമാത്മനഃ ।
ഏവം സുദർശനദ്വീപോ ദൃശ്യതേ ചന്ദ്രമണ്ഡലേ ॥ 6-5-16 (38817)
ദ്വിരശസ്തു തതഃ പ്ലക്ഷോ ദ്വിരംശഃ ശാൽമലിർമഹാൻ ।
ദ്വിരംശഃ പിപ്പലസ്തസ്യ ദ്വിരംശശ്ച കുശോ മഹാൻ।
സർവൌഷധിസമാപന്നഃ പർവതൈഃ പരിവാരിതഃ ॥ 6-5-17 (38818)
ആപസ്തതോഽന്യാ വിജ്ഞേയാഃ ശേഷഃ സങ്ക്ഷേപ ഉച്യതേ।
തതോഽന്യ ഉച്യതേ ചായമേനം സങ്ക്ഷേപതഃ ശ്രൃണു ॥ ॥ 6-5-18 (38819)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ജംബൂഖണ്ഡവിനിർമാണപർവണി പഞ്ചമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-5-13 കിമസ്യ പ്രമാണം കാ വാ ആകൃതിസ്തവാഭിമതേത്യാശങ്ക്യാഹ സുദർശനമിതി। സുദർശനോ നാമ ജംബൂവൃക്ഷവിശേഷസ്തന്നാമാങ്കിതോഽയം ദ്വീപഃ സുദർശനദ്വീപഃ തം പ്രമാണത ആകൃതിതശ്ച പ്രകർഷേണ വക്ഷ്യാമി। തുശബ്ദഃ പക്ഷാന്തരവ്യാവൃത്ത്യർഥഃ । ചക്രസംസ്ഥിതഃ ചക്രവത് സംസ്ഥിതം ഉസ്ഥംനമാകാരോ യസ്യ സഃ ॥ 6-5-16 നന്വേവംവിധസ്യ കഥമതിസൂക്ഷ്മത്വമുച്യതേഽത ആഹ യഥാ ഹീതി ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 006
॥ ശ്രീഃ ॥
6.6. അധ്യായഃ 006
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സഞ്ജയേന ഭാരതാദിനവഖണ്ഡാനാം തത്തത്സീമാപർവതാനാം മേരോശ്ച വർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-6-0 (38820)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-6-0x (3967)
ഉക്തോ ദ്വീപസ്യ സങ്ക്ഷേപോ വിധിവദ്ബുദ്ധിമംസ്ത്വയാ।
തത്ത്വജ്ഞശ്ചാസി സർവസ്യ വിസ്താരം ബ്രൂഹി സഞ്ജയ ॥ 6-6-1 (38821)
യാവാൻഭൂംയവകാശോഽയം ദൃശ്യതേ ശശലക്ഷണേ।
തസ്യ പ്രമാണാം പ്രബ്രൂഹി തതോ വക്ഷ്യസി പിപ്പലം ॥ 6-6-2 (38822)
വൈശംപായന ഉവാച। 6-6-3x (3968)
ഏവം രാജ്ഞാ സ പൃഷ്ടസ്തു സഞ്ജയോ വാക്യമബ്രവീത്। 6-6-3xa സഞ്ജയ ഉവാച।
പ്രാഗായതാ മഹാരാജ ഷഡേതേ വർഷപർവതാഃ ।
അവഗാഢാ ഹ്യുഭയതഃ സമുദ്രൌ പൂർവപശ്ചിമൌ ॥ 6-6-3 (38823)
ഹിമവാൻഹേമകൂടശ്ച നിഷധശ്ച നഗോത്തമഃ।
നീലശ്ച വൈദൂര്യമയഃ ശ്വേതശ്ച ശശിസന്നിഭഃ ॥ 6-6-4 (38824)
സർവധാതുവിചിത്രശ്ച ശ്രൃംഗവാന്നാമ പർവതഃ।
ഏതേ വൈ പർവതാ രാജൻസിദ്ധചാരണസേവിതാഃ ॥ 6-6-5 (38825)
ഏഷാമന്തരവിഷ്കംഭാ യോജനാനി സഹസ്രശഃ।
തത്ര പുണ്യാ ജനപദാസ്താനി വർഷാണി ഭാരത ॥ 6-6-6 (38826)
വസന്തി തേഷു സത്വാനി നാനാജാതീനി സർവശഃ ।
ഇദം തു ഭാരതം വർഷം തതോ ഹൈമവതം പരം ॥ 6-6-8a` തതഃ കിംപുരുഷാവാസം വർഷം ഹിമവതഃ പരം'।
ഹേമകൂടാത്പരം ചൈവ ഹരിവർഷം പ്രചക്ഷതേ ॥ 6-6-7 (38827)
ദക്ഷിണേന തു നീലസ്യ നിഷധസ്യോത്തരേണ തു।
വ്രാഗായതോ മഹാഭാഗ മാല്യവാന്നാമ പർവതഃ ॥ 6-6-9 (38828)
തതഃ പരം മാല്യവതഃ പർവതോ ഗന്ധമാദനഃ ।
പരിമണ്ഡലസ്തയോർമധ്യേ മേരുഃ കനകപർവതഃ ।
തരുണാദിത്യസങ്കാശോ വിധൂമ ഇവ പാവകഃ ॥ 6-6-10 (38829)
യോജനാനാം സഹസ്രാണി ഷോഡശാധഃ കില സ്മൃതഃ ।
ഊർധ്വം ച ചതുരശീതിർദ്വാത്രിംശൻമൂർധ്നി വിസ്തൃതഃ।
അധസ്താച്ചതുരശീതിര്യോജനാനാം മഹീപതേ॥ 6-6-11 (38830)
ഊർധ്വംമധശ്ച തിര്യക്വ മേരുരാവൃത്യ തിഷ്ഠതി ।
തസ്യ പാർശ്വേഷ്വമീ ദ്വീപാശ്ചത്വാരഃ സസ്ഥിതാ വിഭോ ॥ 6-6-12 (38831)
ഭദ്രാശ്വഃ കേതുമാലശ്ച ജംബൂദ്വീപശ്ച ഭാരത।
ഉത്തരാശ്ചൈവ കുരവഃ കൃതപുണ്യപ്രതിശ്രയാഃ ॥ 6-6-13 (38832)
വിഹഗഃ സുമുഖോ യസ്തു സുപർണസ്യാത്മജഃ കില।
സ വൈ വിചിന്തയാമാസ സൌവർണാന്വീക്ഷ്യ വായസാൻ ॥ 6-6-14 (38833)
മേരുരുത്തമമധ്യാനാമധമാനാം ച പക്ഷിണാം।
അവിശേഷകരോ യസ്മാത്തസ്മാദേനം ത്യജാംയഹം ॥ 6-6-15 (38834)
തമാദിത്യോഽനുപര്യേതി സതതം ജ്യോതിഷാം വരഃ।
ചന്ദ്രമാശ്ച സനക്ഷത്രോ വായുശ്ചൈവ പ്രദക്ഷിണഃ ॥ 6-6-16 (38835)
സപർവതോ മഹാരാജ ദിവ്യപുഷ്പഫലാന്വിതഃ।
ഭവനൈരാവൃതഃ സർവൈർജാംബൂനദപരിഷ്കൃതൈഃ ॥ 6-6-17 (38836)
തത്ര ദേവഗണാ രാജൻഗന്ധർവാസുരരാക്ഷസാഃ।
അപ്സരോഗണസംയുക്താഃ ശൈലേ ക്രീഡന്തി സർവദാ ॥ 6-6-18 (38837)
തത്ര ബ്രഹ്മാ ച രുദ്രശ്ച ശക്രശ്ചാപി സുരേശ്വരഃ।
സമേത്യ വിവിധൈര്യജ്ഞൈര്യജന്തേഽനേകദക്ഷിണൈഃ ॥ 6-6-19 (38838)
തുംബുരുർനാരദശ്ചൈവ വിശ്വാവസുർഹഹാഹുഹൂഃ ।
അഭിഗംയാമരശ്രേഷ്ഠാംസ്തുഷ്ടുവുർവിവിധൈഃ സ്തവൈഃ ॥ 6-6-20 (38839)
സപ്തർഷയോ മഹാത്മാനഃ കശ്യപശ്ച പ്രജാപതിഃ ।
തത്ര ഗച്ഛന്തി ഭദ്രം തേ സദാ പർവണി പർവണി ॥ 6-6-21 (38840)
തസ്യൈവ മൂർധന്യുശനാഃ കാവ്യോ ദൈത്യൈർമഹീപതേ ।
ഇമാനി തസ്യ രത്നാനി തസ്യേമേ രത്നപർവതാഃ ॥ 6-6-22 (38841)
തസ്മാത്കുബേരോ ഭഗവാംശ്ചതുർഥം ഭാഗമശ്രുതേ ।
തതഃ കലാംശം വിത്തസ്യ മനുഷ്യേഭ്യഃ പ്രയച്ഛതി ॥ 6-6-23 (38842)
പാർശ്വേ തസ്യോത്തരേ ദിവ്യം സർവർതുകുസുമൈശ്ചിതം।
കർണികാരവനം രംയം ശിലാജാലസമുദ്ഗതം ॥ 6-6-24 (38843)
തത്ര സാക്ഷാത്പശുപതിർദിവ്യൈർഭൂതൈഃ സമാവൃതഃ ।
ഉമാസഹായോ ഭഗവാന്രമതേ ഭൂതഭാവനഃ ॥ 6-6-25 (38844)
കർണികാരമയീ മാലാം ബിഭ്രത്പാദാവലംബിനീം ।
ത്രിഭിർനേത്രൈഃ കൃതോദ്യോതസ്ത്രിഭിഃ സൂര്യൈരിവോദിതൈഃ ॥ 6-6-26 (38845)
തമുഗ്രതപസഃ സിദ്ധാഃ സുവ്രതാഃ സത്യവാദിനഃ ।
പശ്യന്തി നഹി ദുർവൃത്തൈഃ ശക്യോ ദ്രുഷ്ടും മഹേശ്വരഃ ॥ 6-6-27 (38846)
തസ്യ ശൈലസ്യ ശിഖരാത്ക്ഷീരധാരാ നരേശ്വര।
വിശ്വരൂപാഽപരിമിതാ ഭീമനിർഘാതനിഃസ്വനാ ॥ 6-6-28 (38847)
പുണ്യാ പുണ്യതമൈർജുഷ്ടാ ഗംഗാ ഭാഗീരഥീ ശുഭാ ।
പ്ലവന്തീവ പ്രവേഗേന ഹ്രദേ ചന്ദ്രമസഃ ശുഭേ ॥ 6-6-29 (38848)
തയാ ഹ്യുത്പാദിതഃ പുണ്യഃ സ ഹ്രദഃ സാഗരോപമഃ ।
താം ധാരയാമാസ തദാ ദുർധരാം പർവതൈരപി ॥ 6-6-30 (38849)
ശതം വർഷസഹസ്രാണാം ശിരസൈവ മഹേശ്വരഃ ।
മേരോസ്തു പശ്ചിമേ പാർശ്വേ കേതുമാലോ മഹീപതേ ॥ 6-6-31 (38850)
ജംബൂഖണ്ഡേ തു തത്രൈവ മഹാജനപദോ നൃപ ।
ആയുർദശസഹസ്രാണി വർഷാണാം തത്ര ഭാരത ॥ 6-6-32 (38851)
സുവർണവർണാശ്ച നരാഃ സ്ത്രിയശ്ചാപ്സരസോപമാഃ ।
അനാമയാ വീതശോകാ നിത്യം മുദിതമാനസാഃ ॥ 6-6-33 (38852)
ജായന്തേ മാനവാസ്തത്ര നിഷ്ടപ്തകനകപ്രഭാഃ ।
ഗന്ധമാദനശ്രൃംഗേഷു കുബേരഃ സഹ രാക്ഷസൈഃ ॥ 6-6-34 (38853)
സംവൃതോഽപ്സരസാം സംഘൈർമോദതേ ഗുഹ്യകാധിപഃ ।
ഗന്ധമാദനപാർശ്വേ തു പര ത്വപരഗണ്ഡികാഃ ॥ 6-6-35 (38854)
ഏകാദശസഹസ്രാണി വർഷാണാം പരമായുഷഃ ।
തത്ര കൃഷ്ണാ നരാ രാജംസ്തേജോയുക്താ മഹാബലാഃ ।
സ്ത്രിയശ്ചോത്പലവർണാഭാഃ സർവാഃ സുപ്രിയദർശനാഃ ॥ 6-6-36 (38855)
നീലാത്പരതരം ശ്വേതം ശ്വേതാദ്ധൈരണ്യകം പരം।
വർഷമൈരഷ്വതം രാജന്നാനാജനപദാവൃതം ॥ 6-6-37 (38856)
ധനുഃസംസ്ഥേ മഹാരാജ ദ്വേ വർഷേ ദക്ഷിണോത്തരേ।
ഇലാവൃത്തം മധ്യമം തു പഞ്ച ദീർഘാണി ചൈവ ഹി ॥ 6-6-38 (38857)
ഉത്തരോത്തരമേതേഭ്യോ വർഷമുദ്രിച്യതേ ഗുണൈഃ ।
ആയുഃപ്രമാണമാരോഗ്യം ധർമതഃ കാമതോഽർഥതഃ॥ 6-6-39 (38858)
സമന്വിതാനി ഭൂതാനി തേഷു വർഷേഷു ഭാരത।
ഏവമേഷാ മഹാരാജ പർവതൈഃ പൃഥിവീ ചിതാ ॥ 6-6-40 (38859)
ഹേമകൂടസ്തു സുമഹാൻകൈലാസോ നാമ പർവതഃ । 6-6-41bയത്ര വൈശ്രവണോ രാജൻഗുഹ്യകൈഃ സഹ മോദതേ ॥ 6-6-41 (38860)
തത്ര ദേവോ മഹാദേവോ നിത്യമാസ്തേ സഹോമയാ।
ശീതേ ശിലാതലേ രംയേ ദേവർഷിഗണപൂജിതഃക ॥ 6-6-42 (38861)
അസ്ത്യുത്തരേണ കൈലാസം മൈനാകം പർവതം പ്രതി।
ഹിരണ്യശ്രൃംഗഃ സുമഹാന്ദിവ്യോ മണിമയോ ഗിരിഃ ॥ 6-6-43 (38862)
തസ്യ പാർശ്വേ മഹദ്ദിവ്യം ശുഭ്രം കാഞ്ചനവാലുകം ।
രംയം ബിന്ദുസരോ നാമ യത്ര രാജാ ഭഗീരഥഃ ॥ 6-6-44 (38863)
ദൃഷ്ട്വാ ഭാഗീരഥീം ഗംഗാമുവാസ ബഹുലാഃ സമാഃ।
യൂപാ മണിമയാസ്തത്ര ചൈത്യാശ്ചാപി ഹിരൺമയാഃ ॥ 6-6-45 (38864)
തത്രേഷ്ട്വാ തു ഗതഃ സിദ്ധിം സഹസ്രാക്ഷോ മഹായശാഃ।
സ്രഷ്ടാ ഭൂതപതിര്യത്ര സർവലോകാൻസനാതനാൻ ॥ 6-6-46 (38865)
ഉപാസ്യതേ തിഗ്മതേജാ യത്ര ഭൂതൈഃ സമന്തതഃ ।
നരനാരായണൌ ബ്രഹ്മാ മനുഃ സ്ഥാണുശ്ച പഞ്ചമഃ ॥ 6-6-47 (38866)
തത്ര ദിവ്യാ ത്രിപഥഗാ പ്രഥമം തു പ്രതിഷ്ഠിതാ।
ബ്രഹ്മലോകാദപക്രാന്താ സപ്തധാ പ്രതിപദ്യതേ॥ 6-6-48 (38867)
വസ്വൌകസാരാ നലിനീ പാവനീ ച സരസ്വതീ ।
ജംബൂനദീ ച സീതാ ച ഗംഗാ സിന്ധുശ്ച സപ്തമീ ॥ 6-6-49 (38868)
അചിന്ത്യാ ദിവ്യസങ്കാശാ പ്രഭോരേഷൈവ സംവിധിഃ ।
ഉപാസതേ യത്ര സത്രം സഹസ്രയുഗപര്യയേ ॥ 6-6-50 (38869)
ദൃശ്യാഽദൃശ്യാ ച ഭവതി തത്ര തത്ര സരസ്വതീ ।
ഏതാ ദിവ്യാഃ സപ്ത ഗംഗാസ്ത്രിഷു ലോകേഷു വിശ്രുതാഃ ॥ 6-6-51 (38870)
രക്ഷാംസി വൈ ഹിമവതി ഹേമകൂടേ തു ഗുഹ്യകാഃ ।
സർപാ നാഗാശ്ച നിഷധേ ഗോകർണം ച തപോവനം ॥ 6-6-52 (38871)
ദേവാസുരാണാം സർവേഷാം ശ്വേതപർവത ഉച്യതേ।
ഗന്ധർവാ നിഷധേ നിത്യം നീലേ ബ്രഹ്മർഷയസ്തഥാ ।
ശ്രൃംഗവാംസ്തു മഹാരാജ ദേവാനാം പ്രതിസഞ്ചരഃ ॥ 6-6-53 (38872)
ഇത്യേതാനി മഹാരാജ സപ്ത വർഷാണി ഭാഗശഃ।
ഭൂതാന്യുപനിവിഷ്ടാനി ഗതിമന്തി ധ്രുവാണി ച ॥ 6-6-54 (38873)
തേഷാമൃദ്ധിർബഹുവിധാ ദൃശ്യതേ ദൈവമാനുഷീ।
അശക്യാ പരിസംഖ്യാതും ശ്രദ്ധേയാ തു ബുഭൂഷതാ ॥ 6-6-55 (38874)
യാം തു പൃച്ഛസി മാം രാജന്ദിവ്യാമേതാം ശശാകൃതിം।
പാർശ്വേ ശശസ്യ ദ്വേ വർഷേ ഉക്തേ യേ ദക്ഷിണോത്തരേ ।
കർണൌ തു ശാകദ്വീപശ്ച കാശ്യപദ്വീപ ഏവ ച ॥ 6-6-56 (38875)
താംരപർണീശിരോ രാജഞ്ഛ്രീമാൻമലയപർവതഃ ।
ഏതദ്ദ്വിതീയം ദ്വീപസ്യ ദൃശ്യതേ ശശസംസ്ഥിതം ॥ ॥ 6-6-57 (38876)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ജംബൂഖണ്ഡവിനിർമാണപർവണി ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-6-6 ഏവം ദക്ഷിണാം ദിശമാരഭ്യ യാവദുത്തരസമാപ്തി ഷട്പ്രാക്പശ്ചിമാസ്ഥാനാനി ഭവന്തി। തേഷാം സ്ഥാനാനാം വർഷാഖ്യാനാമന്തരമാഹ ഏഷാമിതി। വിഷ്കംഭോ വിസ്താരഃ ॥ 6-6-7 വസന്ത്യേഷു താനി വർഷാണീതി യോഗാന്തരമാഹ വസന്തീതി। ഹിമവതോ ദക്ഷിണേ ഭാരതം വർഷം ഉത്തരതോ ഹൈമവതം വർഷം ദ്വിതീയം। അസ്യൈവ നാമാന്തരം കിംപുരുഷാവാസമിതി ॥ 6-6-8 ഹേമകൂടനിഷധയോർമധ്യേ ഹരിവർഷം। നിഷധനീലയോർമധ്യേ വർഷവിഭാഗമാഹ ദക്ഷിണേനേതി। ദക്ഷിണേന ദക്ഷിണതഃ സമീപ ഇത്യർഥഃ । ഏവമുത്തരേണേത്യാദൌ ജ്ഞേയം ॥ 6-6-9 നീലനിഷധയോർമധ്യേ മേരുസ്തസ്യ പ്രാക് മാല്യവാൻ പൂർവസമുദ്രാവധിഃ। പശ്ചിമസമുദ്രാവധിർഗന്ധമാദന ഇത്യർഥഃ ॥ 6-6-12 തസ്യ പാർശ്വേഷ്വിതി। പാർശ്വേഷു ചതുർദിക്ഷു। ദ്വീപാ ഇവ ദ്വീപാഃ നദ്യന്തരത്വാദ്വർഷാണി ॥ 6-6-13 ഭദ്രാശ്വാദിസാഹചര്യാജ്ജംബൂദ്വീപശബ്ദോഽത്ര ഭരതവർഷപരസ്തസ്യ തത്സാരത്വജ്ഞാപനാർഥഃ । താനേവ സ്തൌതി കൃതപുണ്യപ്രതിശ്രയാ ഇത്യാദിനാ । കൃതാ വിഹിതാഃ പുണ്യൈഃ പുണ്യവദ്ഭിഃ പ്രതിശ്രയാ ആശ്രമാ യേഷു തേ ॥ 6-6-16 തം മേരുമാദിത്യോഽനുപര്യേതി പ്രദക്ഷിണീകരോതി ॥ 6-6-22 കാവ്യഃ കവിശ്രേഷ്ഠഃ ശുക്രോ രമത ഇതി ശേഷഃ। തസ്യ കാവ്യസ്യ ॥ 6-6-23 തസ്മാത് കാവ്യാത് । തതഃ കുബേരാത് । കലാംശം ഷോഡശഭാഗസ്യാപി ലേശം ॥ 6-6-28 ക്ഷീരവത് ശ്വേതാ ധാരാ യസ്യാഃ സാ ഗംഗാ। വിശ്വരൂപാ വിശ്വോ വിഷ്ണുസ്തദ്രൂപാ। തഥാച സ്മരന്തി- യോസൌ സർവഗതോ വിഷ്ണുശ്ചിത്വരൂപീ നിരഞ്ജനഃ। സ ഏവ ദ്രവരൂപേണ ഗാംഗാംഭോ കനാത്ര സംശയ ഇതി ॥ 6-6-30 തയൈവ പ്രവേഗേന മേരുപ്രാകാരാത് പതനജനിതബലേന ഖനന്ത്യാ സ ഹ്രദ ഉത്പാദിത ഇതി സംബന്ധഃ ॥ 6-6-35 അപരഗണ്ഡികാഃ അന്യേ ഗന്ധമാദനസ്യൈവാവയവഭൂതാ ബുദ്ബുദോപമാഃ ക്ഷുദ്രശൈലാഃ । ഗണ്ഡോ ഭൂഷണബുദ്ബ്രദേ ഇതി മേദിനീ । സ്വാർഥികഃ കഃ ॥ 6-6-36 ഉത്പലവർണേന ആഭാന്തി താഃ ഉത്പലവർണാഭാഃ ॥ 6-6-37 ഏവം ഹിമവതോ ദക്ഷിണേ ഭരതവർഷം। തദുത്തരേ ഹൈമവതം വർഷ। ഹേമകൂടാദുത്തരേ ഹരിവർഷം। നിഷധാദുത്തരേ നീലാച്ച ദക്ഷിണേ മേരോഃ പരിത ഇലാവൃതമേകമേവ ചതുർഥം വർഷം। അത്രൈവ കേചിദ്ഭദ്രാശ്വകേതുമാലയോർവർഷ്നാന്തരത്വം പ്രകൽപ്യ നവവർഷാണീത്യാചക്ഷതേ। തതോ നീലാത്പർവതാത് ഉത്തരതഃ ശ്വേതം പഞ്ചമം വർഷം। ശ്വേതാത്പർവതാദുത്തരതോ ഹൈരണ്യകം വർഷം ഷഷ്ഠം। തതഃ ശൃംഗവത്പർവതാത് ഐരാവതം സപ്തമം വർഷം ॥ 6-6-38 ധനുഃസംസ്ഥേ ധനുരാകാരേ। ഏവമാകാരം ദക്ഷിണേ ഭരതവർഷം ഉത്തരേ ഐരാവതം ച മധ്യേ പഞ്ചേതി സപ്തവർഷാണി ॥ 6-6-41 ഹേമേതി ഹേമകൂടഏവ കൈലാസഃ തസ്യോത്തരേ മൈനാകഃ തസ്യോത്തരതോ ഹിരണ്യശൃംഗഃ ഏതയോരന്തരാലേ ബിന്ദുസരോഽസ്തീതി ശ്ലോകത്രയാർഥഃ ॥ 6-6-50 പ്രഭോരീശ്വരസ്യ ഏഷ സപ്തനദ്യാത്മകഃ സംവിധിഃ സമീചീനം ലോകോപകാരാർഥം വിധാനം। ഏഷൈവേതി സന്ധിരാർഷഃ ॥ 6-6-53 ശ്വേതപർവതഃ സ്ഥാനമിതി ശേഷഃ। ഗന്ധർവാ വസന്തീതി ശേഷഃ। പ്രതിസഞ്ചരഃ വ്യവഹാരസ്ഥാനം ॥ 6-6-54 ഇതീതി। വർഷാണി തത്ര ഉപനിവിഷ്ടാനി ഗതിമന്തി ജംഗമാനി ധ്രുവാണി സ്ഥാവരാണി ച സർവാണി ഭൂതാന്യേവ। സർവം ദൃശ്യം ആശ്രയാശ്രിതരൂപം പാഞ്ചഭൌതികമേവേത്യർഥഃ ॥ 6-6-55 ബുഭൂഷതാ ശ്രേയഃപ്രാപ്തുമിച്ഛതാ ശ്രദ്ധേയാ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 007
॥ ശ്രീഃ ॥
6.7. അധ്യായഃ 007
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
മേരോരുത്തരഭാഗസ്ഥോത്തരകുരുവർണനം ॥ 1 ॥ തഥാ മേരോഃ പൂർവഭാഗസ്ഥഭദ്രാശ്വഖണ്ഡവർണനം ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-7-0 (38877)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-7-0x (3969)
മേരോരഥോത്തരം പാർശ്വം പൂർവം ചാചക്ഷ്വ സഞ്ജയ।
നിഖിലേന മഹാബുദ്ധേ മാല്യവന്തം ച പർവതം ॥ 6-7-1 (38878)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-7-2x (3970)
ദക്ഷിണേന തു നീലസ്യ മേരോഃ പാർശ്വേ തഥോത്തരേ।
ഉത്തരാഃ കുരവോ രാജൻപുണ്യാഃ സിദ്ധനിഷേവിതാഃ ॥ 6-7-2 (38879)
തത്ര വൃക്ഷാ മധുഫലാ നിത്യപുഷ്പഫലോപഗാഃ।
പുഷ്പാണി ച സുഗന്ധീനി രസവന്തി ഫലാനി ച ॥ 6-7-3 (38880)
സർവകാമഫലാസ്തത്ര കേചിദ്വൃക്ഷാ ജനാധിപ ।
അപരേ ക്ഷീരിണോ നാമ വൃക്ഷാസ്തത്ര നരാധിപ ॥ 6-7-4 (38881)
യേ ക്ഷരന്തി സദാ ക്ഷീരം ഷഡ്രസം ചാമൃപോതമം ।
വസ്ത്രാണി ച പ്രസൂയന്തേ ഫലേഷ്വാഭരണാനി ച ॥ 6-7-5 (38882)
സർവാ മണിമയീ ഭൂമിഃ സൂക്ഷ്മകാഞ്ചനവാലുകാ ।
സർവർതുസുഖസംസ്പർശാ നിഷ്പങ്കാ ച ജനാധിപ ।
പുഷ്കരിഷ്യഃ ശുഭാസ്തത്ര സുഖസ്പർശാ മനോരമാഃ ॥ 6-7-6 (38883)
ദേവലോകച്യുതാഃ സർവേ ജായന്തേ തത്ര മാനവാഃ।
ശുക്ലാഭിജനസംയന്നാഃ സർവേ സുപ്രിയദർശനാഃ॥ 6-7-7 (38884)
മിഥുനാനി ച ജായന്തേ സ്ത്രിയശ്ചാപ്സരസോപമാഃ।
തേഷാം തേ ക്ഷീരിണാം ക്ഷീരം പിബന്ത്യമൃതസന്നിഭം ॥ 6-7-8 (38885)
മിഥുനം ജായതേ കാലേ സമം തച്ച പ്രവർധതേ।
തുല്യരൂഗുണോപേതം സമവേഷം തഥൈവ ച ॥ 6-7-9 (38886)
ഏവമേവാനുരൂപം ച ചക്രവാകസമം വിഭോ ।
നിരാപഗാമ തേ ലോകാ നിത്യം മുദിതമാനസാഃ ॥ 6-7-10 (38887)
ദശവർഷസഹസ്രാണി ശശവർഷശതാനി ച ।
ജീവന്തി തേ മഹാരാജ ന ചാന്യോന്യം ജഹത്യുത ॥ 6-7-11 (38888)
ഭാരുണ്ഡാ നാമ ശകുനാസ്തീക്ഷ്ണതുണ്ഡാ മഹാബലാഃ ।
താന്നിഹേരന്തീഹ മൃതാന്ദരീഷു പ്രക്ഷിപന്തി ച ॥ 6-7-12 (38889)
ഉത്തരാഃ കുരവോ രാജന്വ്യാഖ്യാതാസ്തേ സമാസതഃ।
മേരോഃ പാർശ്വമഹം പൂർവം വക്ഷ്യാംയഥ യഥാതഥം ॥ 6-7-13 (38890)
തസ്യ മൂർധാഭിഷേകസ്തു ഭദ്രാശ്വസ്യ വിശാംപതേ ।
ഭദ്രസാലവനം യത്ര കാലാംരശ്ച മഹാദ്രുമഃ ॥ 6-7-14 (38891)
കാലാംരസ്തു മഹാരാജ നിത്യപുഷ്പഫലഃ ശുഭഃ ।
ദ്രുമശ്ച യോജനോത്സേധഃ സിദ്ധചാരണസേവിതഃ ॥ 6-7-15 (38892)
തത്ര തേ പുരുഷാഃ ശ്വേതാസ്തേജോയുക്താ മഹാബലാഃ।
സ്ത്രിയഃ കുമുദവർണാശ്ച സുന്ദര്യഃ പ്രിയദർശനാഃ ॥ 6-7-16 (38893)
ചന്ദ്രപ്രഭാശ്ചന്ദ്രവർണാഃ പൂർവചന്ദ്രനിഭാനനാഃ ।
ചന്ദ്രശീതലഗാത്ര്യശ്ച നൃത്തിഗീതവിശാരദാഃ ॥ 6-7-17 (38894)
ദശവർഷസഹസ്രാണി തത്രായുർഭരതർഷഭ ।
കാലാംരരസപീതാസ്തേ നിത്യം സംസ്ഥിതയൌവനാഃ ॥ 6-7-18 (38895)
ദക്ഷിണേന തു നീലസ്യ നിഷധസ്യോത്തരേണ തു।
സുദർശനോ നാമ മഹാഞ്ജംബൂവൃക്ഷഃ സനാതനഃ ॥ 6-7-19 (38896)
സർവകാമഫലഃ പുണ്യഃ സിദ്ധചാരണസേവിതഃ।
തസ്യ നാംനാ സമാഖ്യാതോ ജംബൂദ്വീപഃ സനാതനഃ ॥ 6-7-20 (38897)
യോജനാനാം സഹസ്ത്രം ച ശതം ച ഭരതർഷഭ ।
ഉത്സേധോ വൃക്ഷരാജസ്യ ദിവസ്പൃങ്ഭനുജേശ്വര ॥ 6-7-21 (38898)
അരത്നീനാം സഹസ്രം ച ശതാനി ദശ പഞ്ച ച ।
പരിണാഹസ്തു വൃക്ഷസ്യ ഫലാനാം രസഭേദിനാം ॥ 6-7-22 (38899)
പതമാനാനി താന്യുർവീ കുർവന്തി വിപുലം സ്വനം ।
മുഞ്ചന്തി ച രസം രാജംസ്തസ്മിന്രജതസന്നിഭം ॥ 6-7-23 (38900)
തസ്യാ ജംബാഃ ഫലരസോ നദീ ഭൂത്വാ ജനാധിപ ।
മേരും പ്രദക്ഷിണം കൃത്വാ സംപ്രയാത്യുത്തരാൻകുരൂൻ ॥ 6-7-24 (38901)
തത്ര തേഷാം മനഃശാന്തിർന പിപാസാ ജനാധിപ ।
തസ്മിൻഫലരസേ പീതേ ന ജരാ ബാധതേ ച താൻ ॥ 6-7-25 (38902)
തത്ര ജാംബൂനദം നാമ കനകം ദേവഭൂഷണം ।
ഇന്ദ്രഗോപകസങ്കാശം ജായതേ ഭാസ്വരം തു തത് ॥ 6-7-26 (38903)
തരുണാദിത്യവർണാശ്ച ജായന്തേ തത്ര മാനവാഃ ।
തഥാ മാല്യവതഃ ശ്രൃംഗേ ദൃശ്യതേ ഹവ്യവാട് സദാ ॥ 6-7-27 (38904)
നാംനാ സംവർതകോ നാമ കാലാഗ്നിർഭരതർഷഭ ।
തഥാ മാല്യവതഃ ശ്രൃംഗേ പൂർവപൂർവാനുഗണ്ഡികാ ॥ 6-7-28 (38905)
യോജനാനാം സഹസ്രാണി പഞ്ചഷൺമാല്യവാനഥ ।
മഹാരജതസങ്കാശാ ജായന്തേ തത്ര മാനവാഃ ॥ 6-7-29 (38906)
ബ്രഹ്മലോകച്യുതാഃ സർവേ സർവേ സർവേഷു സാധവഃ ।
തപസ്തപ്യന്തി തേ തീവ്രം ഭവന്തി ഹ്യൂർധ്വരേതസഃ ।
രക്ഷണാർഥം തു ഭൂതാനാം പ്രവിശ്യന്തേ ദിവാകരം ॥ 6-7-30 (38907)
ഷഷ്ടിസ്താനി സഹസ്രാണി ഷഷ്ടിരേവ ശതാനി ച।
അരുണസ്യാഗ്രതോ യാന്തി പരിവാര്യ ദിവാകരം ॥ 6-7-31 (38908)
ഷഷ്ടിം വർഷസഹസ്രാണി ഷഷ്ടിമേവ ശതാനി ച।
ആദിത്യതാപതപ്താസ്തേ വിശന്തി ശശിമണ്ഡലം ॥ ॥ 6-7-32 (38909)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ജംബൂഖണ്ഡവിനിർമാണപർവണി സപ്തമോഽധ്യായാഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-7-3 മധുഫലാഃ സ്വാദുഫലാഃ ॥ 6-7-7 ശുക്ലാഭിജനോ വിഷ്ണുഭക്തജനസ്തേന സംപമാസ്തത്സംഗിനഃ ॥ 6-7-10 ചക്രവാകൌ സഹചരൌ പക്ഷിദംപതീ ॥ 6-7-14 മൂർധാഭിഷേകോ മൂർധാഭിഷിക്തം। മുഖ്യമിതി യാവത് ॥ 6-7-28 ഗണ്ഡികാ ക്ഷുദ്രപർവതഃ ॥ 6-7-29 പഞ്ചഷട് പഞ്ചാധികാഃ ഷട് ഏകാദശേത്യർഥഃ । മഹാരജതം കാഞ്ചനം തത്സങ്കാശാഃ ॥ 6-7-30 ബ്രഹ്മലോകേതി। യേ ഇതഃ കർമണാ ബ്രഹ്മലോകം ഗതാസ്തേ തതശ്ച്യുതാഃ സന്തോ മാല്യവതി പർവതേ ജൻമ ലബ്ധാ ഭൂതാനാം രക്ഷണാർഥം തപസ്തപ്ത്വാ ദിവാകരം പ്രവിശന്തേ തത്സമീപം പ്രാപ്നുവന്തി ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 008
॥ ശ്രീഃ ॥
6.8. അധ്യായഃ 008
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
മേരോരുത്തരഭാഗസ്ഥഖണ്ഡത്രയവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-8-0 (38910)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-8-0x (3971)
വർഷാണാം ചൈവ നാമാനി പർവതാനാം ച സഞ്ജയ।
ആചക്ഷ്വ മേ യഥാതത്ത്വം യേ ച പർവതവാസിനഃ ॥ 6-8-1 (38911)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-8-2x (3972)
ദക്ഷിണേന തു ശ്വേതസ്യ നീലസ്യൈവോത്തരേണ തു।
വർഷം രമണകം നാമ ജായന്തേ തത്ര മാനവാഃ ॥ 6-8-2 (38912)
ശുക്ലാഭിജനസംപന്നാഃ സർവേ സുപ്രിയദർശനാഃ।
നിഃസപത്നാശ്ച തേ സർവേ ജായന്തേ തത്ര മാനവാഃ ॥ 6-8-3 (38913)
ദശവർഷസഹസ്രാണി ശതാനി ദശ പഞ്ച ച।
ജീവന്തി തേ മഹാരാജ നിത്യം മുദിതമാനസാഃ ॥ 6-8-4 (38914)
ദക്ഷിണേ ശൃംഗിണശ്ചൈവ ശ്വേതസ്യാഥോത്തരേണ തു।
വർഷം ഹിരൺമയം നാമ യത്ര ഹൈരണ്വതീ നദീ ॥ 6-8-5 (38915)
യത്ര ചായം മഹാരാജ പക്ഷിരാട് പതഗോത്തമഃ।
യക്ഷാനുഗാ മഹാരാജ ധനിനഃ പ്രിയദർശനാഃ ॥ 6-8-6 (38916)
മഹാബലാസ്തത്ര ജനാ രാജൻമുദിതമാനസാഃ।
ഏകാദശസഹസ്രാണി വർഷാണാം തേ ജനാധിപ ॥ 6-8-7 (38917)
ആയുഃപ്രമാണം ജീവന്തി ശതാനി ദശ പഞ്ച ച।
ശ്രൃംഗാണി വൈ ശ്രൃംഗവതസ്ത്രീണ്യേവ മനുജാധിപ ॥ 6-8-8 (38918)
ഏകം മണിമയം തത്ര തഥൈകം രൌക്മമദ്ഭുതം ।
സർവരത്നമയം ചൈകം ഭവനൈരുപശോഭിതം ।
തത്ര സ്വയംപ്രഭാ ദേവീ നിത്യം വസതി ശാണ്ഡിലീ ॥ 6-8-9 (38919)
ഉത്തരേണ തു ശ്രൃംഗസ്യ സമുദ്രാന്തേ ജനാധിപ ।
വർഷമൈരാവതം നാമ തസ്മാച്ഛൃംഗവതഃ പരം ॥ 6-8-10 (38920)
ന തത്ര സൂര്യസ്തപതി ന ജീര്യന്തേ ച മാനവാഃ ।
ചന്ദ്രമാശ്ച സനക്ഷത്രോ ജ്യോതിർഭൂത ഇവാവൃതഃ ॥ 6-8-11 (38921)
പദ്മപ്രഭാഃ പദ്മവർണാഃ പദ്മപത്രനിഭേക്ഷണാഃ ।
പദ്മപത്രസുഗന്ധാശ്ച ജായന്തേ തത്ര മാനവാഃ ॥ 6-8-12 (38922)
അനിഷ്പന്ദാ ഇഷ്ടഗന്ധാ നിരാഹാരാ ജിതേന്ദ്രിയാഃ ।
ദേവലോകച്യുതാഃ സർവേ തഥാ വിരജസോ നൃപ ॥ 6-8-13 (38923)
ത്രയോദശസഹസ്രാണി വർഷാണാം തേ ജനാധിപ ।
ആയുഃപ്രമാണം ജീവന്തി നരാ ഭരതസത്തമ ॥ 6-8-14 (38924)
ക്ഷീരോദസ്യ സമുദ്രസ്യ തഥൈവോത്തരതഃ പ്രഭുഃ ।
ഹരിർവസതി വൈകുണ്ഠഃ ശകടേ കനകോഞ്ജ്വലേ ॥ 6-8-15 (38925)
അഷ്ടചക്രം ഹി തദ്യാനം ഭൂതയുക്തം മനോജവം ।
അഗ്നിവർണം മഹാതേജോ ജാംബൂനദവിഭൂഷിതം ॥ 6-8-16 (38926)
സ പ്രഭുഃ സർവഭൂതാനാം വിഭുശ്ച ഭരതർഷഭ ।
സങ്ക്ഷേപോ വിസ്തരശ്ചൈവ കർതാ കാരയിതാ തഥാ ॥ 6-8-17 (38927)
പൃഥിവ്യാപസ്തഥാഽഽകാശം വായുസ്തേജശ്ച പാർഥിവ ।
സ യജ്ഞഃ സർവഭൂതനാമാസ്യം തസ്യ ഹുതാശനഃ ॥ 6-8-18 (38928)
വൈശംപായന ഉവാച। 6-8-19x (3973)
ഏവമുക്തഃ സഞ്ജയേന ധൃതരാഷ്ട്രോ മഹാമനാഃ।
ധ്യാനമന്വഗമദ്രാജാ പുത്രാൻപ്രതി ജനാധിപ ॥ 6-8-19 (38929)
സ വിചിന്ത്യ മഹാതേജാഃ പുനരേവാബ്രവീദ്വചഃ।
അസംശയം സൂതപുത്ര കാലഃ സങ്ക്ഷിപതേ ജഗത് ॥ 6-8-20 (38930)
സൃജതേ ച പുനഃ സർവം നേഹ വിദ്യതി ശാശ്വതം ।
നരോ നാരായണശ്ചൈവ സർവജ്ഞഃ സർവഭൂതഹൃത് ॥ 6-8-21 (38931)
ദേവാ വൈകുണ്ഠ ഇത്യാദ്ദുർവേദാ വിഷ്ണുരിതി പ്രഭും ॥ ॥ 6-8-22 (38932)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ജംബൂഖൺ·ഡവിനിർമാണപർവണി അഷ്ടമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-8-2 യത്പൂർവം ശ്വേതവർഷമിത്യുക്തം തസ്യൈവ രമണകമിതി സഞ്ജ്ഞാന്തരം ॥ 6-8-8 ശൃംഗവതഃ ഷഷ്ഠസ്യ വർഷപർവതസ്യ ॥ 6-8-10 ശൃംഗസ്യ ശൃംഗവതഃ ॥ 6-8-13 അനിഷ്പന്ദാ അശ്വേദാഃ । ദേവതുല്യാ ഇത്യർഥഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 009
॥ ശ്രീഃ ॥
6.9. അധ്യായഃ 009
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭാരതവർഷസ്ഥനദീപർവതദേശാനാം വിസ്തരേണ കഥനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-9-0 (38933)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-9-0x (3974)
യദിദം ഭാരതം വർഷം യത്രേദം മൂർച്ഛിതം ബലം।
യത്രാതിമാത്രലുബ്ധോഽയം പുത്രോ ദുര്യോധനോ മമ ॥ 6-9-1 (38934)
യത്ര ഗൃദ്ധാ പാണ്ഡുപുത്രാ യത്ര മേ സഞ്ജതേ മനഃ।
ഏതൻമേ തത്ത്വമാചക്ഷ്വ ത്വം ഹി മേ ബുദ്ധിമാൻമതഃ ॥ 6-9-2 (38935)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-9-3x (3975)
ന തത്ര പാണ്ഡവാ ഗൃദ്ധാഃ ശൃണു രാജന്വചോ മമ।
ഗൃദ്ധോ ദുര്യോധനസ്തത്ര ശകുനിശ്ചാപി സൌബലഃ ॥ 6-9-3 (38936)
അപരേ ക്ഷത്രിയാശ്ചൈവ നാനാജനപദേശ്വരാഃ ।
യേ ഗൃദ്ധാ ഭാരതേ വർഷേ ന മൃഷ്യന്തി പരസ്പരം ॥ 6-9-4 (38937)
അത്ര തേ കീർതയിഷ്യാമി വർഷം ഭാരത ഭാരതം ।
പ്രിയമിന്ദ്രസ്യ ദേവസ്യ മനോർവൈവസ്വതസ്യ ച ॥ 6-9-5 (38938)
പൃഥോസ്തു രാജന്വൈന്യസ്യ തഥേക്ഷ്വാകോർമഹാത്മനഃ ।
യയാതേരംബരീഷസ്യ മാന്ധാതുർനഹുഷസ്യ ച ॥ 6-9-6 (38939)
തഥൈവ മുചുകുന്ദസ്യ ശിബേരൌശീനരസ്യ ച।
ഋഷഭസ്യ തഥൈലസ്യ നൃഗസ്യ നൃപതേസ്തഥാ ॥ 6-9-7 (38940)
കുശികസ്യ ച ദുർധർഷ ഗാധേശ്ചൈവ മഹാത്മനഃ ।
സോമകസ്യ ച ദുർധർഷ ദിലീപസ്യ തഥൈവ ച ॥ 6-9-8 (38941)
അന്യേഷാം ച മഹാരാജ ക്ഷത്രിയാണാം ബലീയസാം ।
സർവേഷാമേവ രാജേന്ദ്ര പ്രിയം ഭാരത ഭാരതം ॥ 6-9-9 (38942)
തത്തേ വർഷം പ്രവക്ഷ്യാമി യഥായഥമരിന്ദമ ।
ശ്രൃണു മേ ഗദതോ രാജന്യൻമാം ത്വം പരിപൃച്ഛസി ॥ 6-9-10 (38943)
മഹേന്ദ്രോ മലയഃ സഹ്യഃ ശുക്തിമാനൃക്ഷവാനപി ।
വിന്ധ്യശ്ച പാരിയാത്രശ്ച സപ്തൈതേ കുലപർവതാഃ ॥ 6-9-11 (38944)
തേഷാം സഹസ്രശോ രാജൻപർവതാസ്തേ സമീപതഃ।
അവിജ്ഞാതാഃ സാരവന്തോ വിപുലാശ്ചിത്രസാനവഃ ॥ 6-9-12 (38945)
അന്യേ തതോഽപരിജ്ഞാതാ ഹ്രസ്വാ ഹ്രസ്വോപജീവിനഃ।
ആര്യാ ംലേച്ഛാശ്ച കൌരവ്യ തൈർമിശ്രാഃ പുരുഷാ വിഭോ ॥ 6-9-13 (38946)
നദീം പിബന്തി വിപുലാം ഗംഗാം സിന്ധും സരസ്വതീം ।
ഗോദാവരീം നർമദാം ച ബാഹുദാം ച മഹാനദീം ॥ 6-9-14 (38947)
ശതദ്രൂം ചന്ദ്രഭാഗാം ച യമുനാം ച മഹാനദീം ।
ദൃഷദ്വതീം വിപാശാം ച വിപാപാം സ്ഥൂലവാലുകാം ॥ 6-9-15 (38948)
നദീം വേത്രവതീം ചൈവ കൃഷ്ണവേണീം ച നിംനഗാം।
ഇരാവതീം വിതസ്താം ച പയോഷ്ണീം ദേവികാമപി ॥ 6-9-16 (38949)
വേദസ്മൃതാം വേദവതീം ത്രിദിവാമിക്ഷുലാം കൃമിം।
കരീഷിണീം ചിത്രവാഹാം ചിത്രസേനാം ച നിംനഗാം ॥ 6-9-17 (38950)
ഗോമതീം ധൂതപാപാം ച വന്ദനാം ച മഹാനദീം ।
കൌശികീം ത്രിവിദാം കൃത്യാം നിചിതാം ലോഹിതാരണീം ॥ 6-9-18 (38951)
രഹസ്യാം ശതകുംഭാം ച സരയൂം ച തഥൈവ ച।
ചർമണ്വതീം വേത്രവതീം ഹസ്തിസോമാം ദിശം തഥാ ॥ 6-9-19 (38952)
ശരാവതീം പയോഷ്ണീം ച വേണാം ഭീമരഥീമപി ।
കാവേരീം ചുലുകാം ചാപി വാണീം ശതബലാമപി ॥ 6-9-20 (38953)
നീവാരാമഹിതാം ചാപി സുപ്രയോഗാം ജനാധിപ ।
പവിത്രാം കുണ്ഡലീം സിന്ധും രാജനീം പുരമാലിനീം ॥ 6-9-21 (38954)
പൂർവാഭിരാമാം വീരാം ച ഭീമാമോഘവതീം തഥാ।
പാശാശിനീം പാപഹരാം മഹേന്ദ്രാം പാടലാവതീം ॥ 6-9-22 (38955)
കരീഷിണീമസിക്നീം ച കുശചീരാം മഹാനദീം ।
മകരീം പ്രവരാം മേനാം ഹേമാം ഘൃതവതീം തഥാ ॥ 6-9-23 (38956)
പുരാവതീമനുഷ്ണാം ച ശൈബ്യാം കാപീം ച ഭാരത ।
സദാനീരാമധൃഷ്യാം ച കുശധാരാം മഹാനദീം ॥ 6-9-24 (38957)
സദാകാന്താം ശിവാം ചൈവ തഥാ വീരവതീമപി।
വസ്ത്രാം സുവസ്ത്രാം ഗൌരീം ച കംപനാം സഹിരണ്വതീം ॥ 6-9-25 (38958)
വരാം വീരകരാം ചാപി പഞ്ചമീം ച മഹാനദീം ।
രഥചിത്രാം ജ്യോതിരഥാം വിശ്വാമിത്രാം കപിഞ്ജലാം ॥ 6-9-26 (38959)
ഉപേന്ദ്രാം ബഹുലാം ചൈവ കുവീരാമംബുവാഹിനീം ।
വിനദീം പിഞ്ജലാം വേണാം തുംഗവേണാം മഹാനദീം ॥ 6-9-27 (38960)
വിദിശാം കൃഷ്ണവേണാം ച താംരാം ച കപിലാമപി।
ഖലും സുവാമാം വേദാശ്വാം ഹരിശ്രാവാം മഹാപഗാം ॥ 6-9-28 (38961)
ശീഘ്രാം ച പിച്ഛിലാം ചൈവ ഭാരദ്വാജീം ച നിംനഗാം।
കൌശികീം നിംനഗാം ശോണാ ബാഹുദാമഥ ചന്ദ്രമാം ॥ 6-9-29 (38962)
ദുർഗാം ചിത്രശിലാം ചൈവ ബ്രഹ്മവേധ്യാം ബൃഹദ്വതീം ।
യവക്ഷാമഥ രോഹീം ച തഥാ ജാംബൂനദീമപി ॥ 6-9-30 (38963)
സുനസാം തമസാം ദാസീം വസാമന്യാം വരാണസീം ।
നീലാം ധൃതവതീം ചൈവ പർണാശാം ച മഹാനദീം ॥ 6-9-31 (38964)
മാനവീം വൃഷഭാം ചൈവ ബ്രഹ്മമേധ്യാം ബൃഹദ്ധ്വനീം।
ഏതാശ്ചാന്യാശ്ച ബഹുധാ മഹാനദ്യോ ജനാധിപ ॥ 6-9-32 (38965)
സദാനിരാമയാം കൃഷ്ണാം മന്ദഗാം മന്ദവാഹിനീം ।
ബ്രാഹ്മണീം ച മഹാഗൌരീം ദുർഗാമപി ച ഭാരത ॥ 6-9-33 (38966)
ചിത്രോപലാം ചിത്രരഥാം മഞ്ചുലാം വാഹിനീം തഥാ ।
മന്ദാകിനീം വൈതരണീം കോഷാം ചാപി മഹാനദീം ॥ 6-9-34 (38967)
ശുക്തിമതീമനംഗാം ച തഥൈവ വൃഷസാഹ്വയാം ।
ലോഹിത്യാം കരതോയാം ച തഥൈവ വൃഷകാഹ്വയാം ॥ 6-9-35 (38968)
കുമാരീമൃഷികുല്യാം ച മാരിഷാം ച സരസ്വതീം।
മന്ദാകിനീം സുപുണ്യാം ച സർവാം ഗംഗാം ച ഭാരത ॥ 6-9-36 (38969)
വിശ്വസ്യ മാതരഃ സർവാഃ സർവാശ്ചൈവ മഹാഫലാഃ।
തഥാ നദ്യസ്ത്വപ്രകാശാഃ ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ॥ 6-9-37 (38970)
ഇത്യേതാഃ സരിതോ രാജൻസമാഖ്യാതാ യഥാസ്മൃതി।
അത ഊർധ്വം ജനപദാന്നിബോധ ഗദതോ മമ ॥ 6-9-38 (38971)
തത്രേമേ കുരുപാഞ്ചാലാഃ ശാൽവാ മാദ്രേയജാംഗലാഃ ।
ശൂരസേനാഃ പുലിന്ദാശ്ച ബോധാ മാലാസ്തഥൈവ ച ॥ 6-9-39 (38972)
മത്സ്യാഃ കുശല്യാഃ സൌശല്യാഃ കുന്തയഃ കാന്തികോസലാഃ ।
ചേദിമത്സ്യകരൂശാശ്ച ഭോജാഃ സിന്ധുപുലിന്ദകാഃ ॥ 6-9-40 (38973)
ഉത്തമാശ്ച ദശാർണാശ്ച മേകലാശ്ചോത്കലൈഃ സഹ ।
പഞ്ചാലാഃ കോസലാശ്ചൈവ നൈകപൃഷ്ഠാ ധുരന്ധരാഃ ॥ 6-9-41 (38974)
ഗോധാ മദ്രകലിംഗാശ്ഛ കാശയോഽപരകാശയഃ ।
ജഠരാഃ കുകുരാശ്ചൈവ സദശാർണാശ്ച ഭാരത ॥ 6-9-42 (38975)
കുന്തയോഽവന്തയശ്ചൈവ തഥൈവാപരകുന്തയഃ ।
ഗോമന്താ മന്ദകാഃ സണ്ഡാ വിദർഭാ രൂപവാഹികാഃ ॥ 6-9-43 (38976)
അശ്മകാഃ പാണ്ഡുരാഷ്ട്രാശ്ച ഗോപരാഷ്ട്രാഃ കരീതയഃ।
അധിരാജ്യകുശാദ്യശ്ച മല്ലരാഷ്ട്രം ച കേവലം ॥ 6-9-44 (38977)
വാരവാസ്യായവാഹാശ്ച ചക്രാശ്ചക്രാതയഃ ശകാഃ।
വിദേഹാ മഗധാഃ സ്വക്ഷാ മലജാ വിജയാസ്തഥാ ॥ 6-9-45 (38978)
അംഗാ വംഗാഃ കലിംഗാശ്ച യകൃല്ലോമാന ഏവ ച।
മല്ലാഃ സുദേഷ്ണാഃ പ്രഹ്ലാദാ മാഹികാഃ ശശികാസ്തഥാ ॥ 6-9-46 (38979)
ബാഹ്ലീകാ വാടധാനാശ്ച ആഭീരാഃ കാലതോയകാഃ।
അപരാന്താഃ പരാന്താശ്ച പഞ്ചാലാശ്ചർമമണ്ഡലാഃ ॥ 6-9-47 (38980)
അടവീശിഖരാശ്ചൈവ മേരുഭൂതാശ്ച മാരിഷ ।
ഉപാവൃത്താനുപാവൃത്താഃ സ്വരാഷ്ട്രാഃ കേകയാസ്തഥാ ॥ 6-9-48 (38981)
കുന്ദാപരാന്താ മാഹേയാഃ കക്ഷാഃ സാമുദ്രനിഷ്കുടാഃ ।
അന്ധ്രാശ്ച ബഹവോ രാജന്നന്തർഗിര്യാസ്തഥൈവ ച ॥ 6-9-49 (38982)
ബഹിർഗിര്യാംഗമലജാ മഗധാ മാനവർജകാഃ ।
സമന്തരാഃ പ്രാവൃഷേയാ ഭാർഗവാശ്ച ജനാധിപ ॥ 6-9-50 (38983)
പുണ്ഡ്രാ ഭർഗാഃ കിരാതാശ്ച സുദൃഷ്ടാ യാമുനാസ്തഥാ।
ശകാ നിഷാദാ നിഷധാസ്തഥൈവാനർതനൈർഋതാഃ ॥ 6-9-51 (38984)
ദുർഗാലാഃ പ്രതിമത്സ്യാശ്ച കുന്തലാഃ കോസലാസ്തഥാ।
തീരഗ്രഹാഃ ശൂരസേനാ ഈജികാഃ കന്യകാ ഗുണാഃ ॥ 6-9-52 (38985)
തിലഭാരാ മസീരാശ്ച മധുമന്തഃ സകുന്ദകാഃ।
കാശ്മീരാഃ സിന്ധുസൌവീരാ ഗാന്ധാരാ ദർശകാസ്തഥാ ॥ 6-9-53 (38986)
അഭീസാരാ ഉലൂതാശ്ച ശൈവലാ ബാഹ്ലികാസ്തഥാ ।
ദാർവീ ച വാനവാ ദർവാ വാതജാമരഥോരഗാഃ ॥ 6-9-54 (38987)
ബഹുവാദ്യാശ്ച കൌരവ്യ സുദാമാനഃ സുമല്ലികാഃ।
വധ്രാഃ കരീഷകാശ്ചാപി കുലിന്ദോപത്യകാസ്തഥാ ॥ 6-9-55 (38988)
വനായവോ ദശാപാർശ്വരോമാണഃ കുശബിന്ദവഃ।
കച്ഛാ ഗോപാലകക്ഷാശ്ച ജാംഗലാഃ കുരുവർണകാഃ ॥ 6-9-56 (38989)
കിരാതാ ബർബരാഃ സിദ്ധാ വൈദേഹാസ്താംരലിപ്തകാഃ।
ഓണ്ഡ്രാ ംലേച്ഛാഃ സൈസിരിധ്രാഃ പാർവതീയാശ്ച മാരിഷ ॥ 6-9-57 (38990)
അഥാപരേ ജനപദാ ദക്ഷിണാ ഭരതർഷഭ ।
ദ്രവിഡാഃ കേരലാഃ പ്രാച്യാ ഭൂഷികാ വനവാസികാഃ ॥ 6-9-58 (38991)
കർണാടകാ മഹിഷകാ വികൽപാ മൂഷകാസ്തഥാ ।
ഝില്ലികാഃ കുന്തലാശ്ചൈവ സൌഹൃദാനഭകാനനാഃ ॥ 6-9-59 (38992)
കൌകുട്ടകാസ്തഥാ ചോലാഃ കോങ്കണാ മാലവാ നരാഃ ।
സമംഗാഃ കരകാശ്ചൈവ കുകുരാംഗാരമാരിഷാഃ ॥ 6-9-60 (38993)
ധ്വജിന്യുത്സവസങ്കേതാസ്ത്രിഗർതാഃ സാൽവസേനയഃ।
വ്യൂകാഃ കോകബകാഃ പ്രോഷ്ഠാഃ സർമവേഗവശാസ്തഥാ ॥ 6-9-61 (38994)
തഥൈവ വിന്ധ്യചുലികാഃ പുലിന്ദാ വൽകലൈഃ സഹ।
മാലവാ ബല്ലവാശ്ചൈവ തഥൈവാപരബല്ലവാഃ ॥ 6-9-62 (38995)
കുലിന്ദാഃ കാലദാശ്ചൈവ കുണ്ഡലാഃ കരടാസ്തഥാ ।
മൂഷകാസ്തനബാലാശ്ച സനീപാ ഘടസൃഞ്ജയാഃ॥ 6-9-63 (38996)
അഠിദാഃ പാശിവാടാശ്ച തനയാഃ സുനയാസ്തഥാ ।
ഋഷികാ വിദഭാഃ കാകാസ്തംഗണാഃ പരതംഗണാഃ ॥ 6-9-64 (38997)
ഉത്തരാശ്ചാപരേ ംലേച്ഛാഃ ക്രൂരാ ഭരതസത്തമ।
യവനാശ്ചീനകാഭ്യോജാ ദാരുണാ ംലേച്ഛജാതയഃ ॥ 6-9-65 (38998)
സകൃദ്ഗ്രഹാഃ കുലത്ഥാശ്ച ഹൂണാഃ പാരസികൈഃ സഹ।
തഥൈവ രമണാശ്ചീനാസ്തഥൈവ ദശമാലികാഃ ॥ 6-9-66 (38999)
ക്ഷത്രികയോപനിവേശാശ്ച വൈശ്യശൂദ്രകുലാനി ച।
ശൂദ്രാഭീരാശ്ച ദരദാഃ കാശ്മീരാഃ പശുഭിഃ സഹ ॥ 6-9-67 (39000)
ഖാശീരാശ്ചാന്തചാരാശ്ച പഹ്ലവാ ഗിരിഗഹ്വരാഃ।
ആത്രേയാഃ സഭരദ്വാജാസ്തഥൈവ സ്തനപോഷികാഃ ॥ 6-9-68 (39001)
പ്രോഷകാശ്ച കലിംഗാശ്ച കിരാതാനാം ച ജാതയഃ।
തോമരാ ഹന്യമാനാശ്ച തഥൈവ കരഭഞ്ജകാഃ ॥ 6-9-69 (39002)
ഏതേ ചാന്യേ ജനപദാഃ പ്രാച്യോദീച്യാസ്തഥൈവ ച।
ഉദ്ദേശമാത്രേണ മയാ ദേശാഃ സങ്കീർതിതാ വിഭോ ॥ 6-9-70 (39003)
യഥാഗുണബലം ചാപി ത്രിവർഗസ്യ മഹാഫലം ।
ദുഹ്യാദ്ധേനുഃ കാമധുക്ക ഭൂമിഃ സംയഗനുഷ്ഠിതാ ॥ 6-9-71 (39004)
തസ്യാം ഗൃദ്ധ്യന്തി രാജാനഃ ശൂരാ ധർമാർഥക്രോവിദാഃ ।
തേ ത്യജന്ത്യാഹവേ പ്രാണാന്വസുഗൃദ്ധാസ്തരസ്വിനഃ ॥ 6-9-72 (39005)
ദേവമാനുഷകായാനാം കാമം ഭൂമിഃ പരായണം ।
അന്യോന്യസ്യാവലുംപന്തി സാരമേയാ യഥാഽഽമിഷം ॥ 6-9-73 (39006)
രാജാനോ ഭരതശ്രേഷ്ഠ ഭോക്തുകാമാ വസുന്ധരാം।
ന ചാപി തൃപ്തിഃ കാമാനാം വിദ്യതേഽദ്യാപി കസ്യചിത് ॥ 6-9-74 (39007)
തസ്മാത്പരിഗ്രഹേ ഭൂമേര്യതന്തേ കുരുപാണ്ഡവാഃ ।
സാംനാ ഭേദേന ദാനേന ദണ്ഡേനൈവ ച ഭാരത ॥ 6-9-75 (39008)
പിതാ ഭ്രാതാ ച പുത്രാശ്ച ഖം ദ്യൌശ്ച നരപുംഗവ ।
ഭൂമിർഭവതി ഭൂതാനാം സംയഗച്ഛിദ്രദർശനാ ॥ ॥ 6-9-76 (39009)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ജംബൂഖണ്ഡവിനിർമാണപർവണി നവമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-9-2 ഗൃദ്ധാഃ ലോഭയുക്താഃ । ഏതത് ഏതസ്യ । മേ മഹ്യം । തത്ത്വം യാഥാർഥ്യം ॥ 6-9-5 പ്രിയമിതി। കർമഭൂമിത്വാദിന്ദ്രാദീനാമിദം പ്രിയങ്ക ॥ 6-9-71 യയാഗുണബലമിതി। യഥാഗുണം സത്ത്വാദിഗുണാൻ അനതിക്രംയ। തദ്വത് യഥാബലം ശൌര്യം ചാനതിക്രംയ। ത്രിവർഗസ്യ ധർമാർഥകാമാത്മകസ്യ മഹാഫലം ഉത്കൃഷ്ടഫലം ഹൈരണ്യഗർഭപദപ്രാപ്ത്യന്തം സംയഗനുഷ്ഠിതാ സംയക് പാലിതാ ഭൂമിർദുഹ്യാത് പൂരയേത് । ധേനുരിവ കാമാൻ അന്യാംശ്ച ദുഗ്ധേ ഇതി കാമധുക് ॥ 6-9-73 ദേവകായാനാം യജ്ഞേന മാനുഷകായാനാമന്നപ്രസവേന ഭൂമിഃ പരായണം ശരണം ॥ 6-9-76 അച്ഛിദ്രം സംപൂർണം ദർശനം യസ്യാഃ സാ ഭൂമിഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 010
॥ ശ്രീഃ ॥
6.10. അധ്യായഃ 010
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ചതുര്യുഗവർണനം ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-10-0 (39010)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-10-0x (3976)
ഭാരതസ്യാസ്യ വർഷസ്യ തഥാ ഹൈമവതസ്യ ച।
പ്രമാണമായുഷഃ സൂത ബലം ചാപി ശുഭാശുഭം ॥ 6-10-1 (39011)
അനാഗതമതിക്രാന്തം വർതമാനം ച സഞ്ജയ ।
ആചക്ഷ്വ മേ വിസ്തരേണ ഹരിവർഷം തഥൈവ ച ॥ 6-10-2 (39012)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-10-3x (3977)
ചത്വാരി ഭാരതേ വർഷേ യുഗാനി ഭരതർഷഭ।
കൃതം ത്രേതാ ദ്വാപരം ച തിഷ്യം ച കുരുവർധന ॥ 6-10-3 (39013)
പൂർവം കൃതയുഗം നാമ തതസ്രേതായുഗം പ്രഭോ ।
സങ്ക്ഷേപാദ്ദ്വാപരസ്യാഥ തതസ്തിഷ്യം പ്രവർതതേ ॥ 6-10-4 (39014)
ചത്വാരി തു സഹസ്രാണി വർഷാണാം കുരുസത്തമ।
ആയുഃസംഖ്യാ കൃതയുഗേ സംഖ്യാതാ രാജസത്തമ ॥ 6-10-5 (39015)
തഥാ ത്രീണി സഹസ്രാണി ത്രേതായാം മനുജാധിപ ।
ദ്വേ സഹസ്രേ ദ്വാപരേ തു ഭുവി തിഷ്ഠന്തി സാംപ്രതം ॥ 6-10-6 (39016)
ന പ്രമാണസ്ഥിതിർഹ്യസ്തി തിഷ്യേഽസ്മിൻഭരതർഷഭ ।
ഗർഭസ്ഥാശ്ച ംരിയന്തേഽത്ര തഥാ ജാതാ ംരിയന്തി ച ॥ 6-10-7 (39017)
മഹാബലാ മഹാസത്വാഃ പ്രജ്ഞാഗുണസമന്വിതാഃ।
പ്രജായന്തേ ച ജാതാശ്ച ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-10-8 (39018)
ജാതാഃ കൃതയുഗേ രാജന്ധനിനഃ പ്രയദർശനാഃ ।
പ്രജായന്തേ ച ജാതാശ്ച മുനയോ വൈ തപോധനാഃ ॥ 6-10-9 (39019)
മഹോത്സാഹാ മഹാത്മാനോ ധാർമികാഃ സത്യവാദിനഃ।
പ്രിയദർശനാ വപുഷ്മന്തോ മഹാവീര്യാ ധനുർധരാഃ ॥ 6-10-10 (39020)
വരാർഹാ യുധി ജായന്തേ ക്ഷത്രിയാഃ ശൂരസത്തമാഃ।
ത്രേതായാം ക്ഷത്രിയാ രാജൻസർവേ വൈ ചക്രവർതിനഃ ॥ 6-10-11 (39021)
സർവവർണാശ്ച ജായന്തേ സദാ ചൈവ ച ദ്വാപരേ ।
മഹോത്സാഹാ വീര്യവന്തഃ പരസ്പരജയൈഷിണഃ ॥ 6-10-12 (39022)
തേജസാൽപേന സംയുക്താഃ ക്രോധനാഃ പുരുഷാ നൃപ।
ലുബ്ധാ അനൃതകാശ്ചൈവ തിഷ്യേ ജായന്തി ഭാരത ॥ 6-10-13 (39023)
ഈർഷ്യാ മാനസ്തഥാ ക്രോധോ മായാഽസൂയാ തഥൈവ ച।
തിഷ്യേ ഭവതി ഭൂതാനാം രാഗോ ലോഭശ്ച ഭാരത ॥ 6-10-14 (39024)
സങ്ക്ഷേപോ വർതതേ രാജന്ദ്വാപരേഽസ്മിന്നരാധിപ ।
ഗുണോത്തരം ഹൈമവതം ഹരിവർഷം തതഃ പരം ॥ ॥ 6-10-15 (39025)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ജംബൂഖണ്ഡവിനിർമാണപർവണി ദശമോഽധ്യായഃ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-10-3 തിഷ്യം കലിയുഗം ॥ 6-10-8 പ്രജായന്തേ പ്രജാം ജനയന്തി ॥ 6-10-10 വപുഷ്മന്തഃ പ്രശസ്തദേഹാഃ ॥ 6-10-12 സർവേ വർണാഃ പരസ്പരജയൈഷിണോ ജായന്ത ഇതി സംബന്ധഃ ॥ 6-10-14 ഈർഷ്യാ പരോത്കർഷാസഹിഷ്ണുത്വം । മാനഃ സ്വസ്മിൻപൂജ്യതാബുദ്ധിഃ । ക്രോധോഽഭിജ്വലനം । മായാ കപടം। അസൂയാ പരഗുണേഷു ദോഷാവിഷ്കരണം। രാഗോ വിഷയേഷു പ്രീതിഃ। ലോഭസ്തല്ലിപ്സാ ॥ 6-10-15 സങ്ക്ഷേപോ ഗുണാനാമിതി ശേഷഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 011
॥ ശ്രീഃ ॥
6.11. അധ്യായഃ 011
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ശാകദ്വീപവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-11-0 (39026)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-11-0x (3978)
ജംബൂഖണ്ഡസ്ത്വയാ പ്രോക്തോ യഥാവദിഹ സഞ്ജയ।
വിഷ്കംഭമസ്യ പ്രബ്രൂഹി പരിമാണം തു തത്ത്വതഃ ॥ 6-11-1 (39027)
സമുദ്രസ്യ പ്രമാണം ച സംയഗച്ഛിദ്രദർശനം ।
ശാകദ്വീപം ച മേ ബ്രൂഹി കുശദ്വീപം ച സഞ്ജയ ॥ 6-11-2 (39028)
ശാൽമലിം ചൈവ തത്ത്വേന ക്രൌഞ്ചദ്വീപം തഥൈവ ച।
ബ്രൂഹി ഗാവൽഗണേ സർവം രാഹോഃ സോമാർകയോസ്തഥാ ॥ 6-11-3 (39029)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-11-4x (3979)
രാജൻസുബഹവോ ദ്വീപാ യൈരിദം സന്തതം ജഗത്।
സപ്ത ദ്വീപാൻപ്രവക്ഷ്യാമി ചന്ദ്രാദിത്യൌ ഗ്രഹം തഥാ ॥ 6-11-4 (39030)
അഷ്ടാദശ സഹസ്രാണി യോജനാനി വിശാംപതേ।
ഷട് ശതാനി ച പൂർണാനി വിഷ്കംഭോ ജംബുപർവതഃ ॥ 6-11-5 (39031)
ലാവണസ്യ സമുദ്രസ്യ വിഷ്കംഭോ ദ്വിഗുണഃ സ്മൃതഃ ।
നാനാജനപദാകീർണോ മണിവിദ്രുമചിത്രിതഃ ॥ 6-11-6 (39032)
നൈകധാതുവിചിത്രൈശ്ച പർവതൈരുപശോഭിതഃ।
സിദ്ധചാരണസങ്കീർണഃ സാഗരഃ പരിമണ്ഡലഃ ॥ 6-11-7 (39033)
ശാകദ്വീപം ച വക്ഷ്യാമി യഥാവദിഹ പാർഥിവ ।
ശൃണു മേ ത്വം യഥാന്യായം ബ്രുവതഃ കുരുനന്ദന ॥ 6-11-8 (39034)
ജംബൂദ്വീപപരമാണേന ദ്വിഗുണഃ സ നരാധിപ ।
വിഷ്കംഭേണ മഹാരാജ സാഗരോഽപി വിഭാഗശഃ ॥ 6-11-9 (39035)
ക്ഷീരോദോ ഭരതശ്രേഷ്ഠ യേന സംപരിവാരിതാഃ ।
തത്ര പുണ്യാ ജനപദാസ്തത്ര ന ംരിയതേ ജനഃ।
കുത ഏവ ഹി ദുർഭിക്ഷം ക്ഷമാതേജോയുതാ ഹി തേ ॥ 6-11-10 (39036)
ശാകദ്വീപസ്യ സങ്ക്ഷേപോ യഥാവദ്ഭരതർഷഭ।
ഉക്ത ഏഷ മഹാരാജ കിമന്യത്കഥയാമി തേ ॥ 6-11-11 (39037)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-11-12x (3980)
ശാകദ്വീപസ്യ സങ്ക്ഷേപോ യഥാവദിഹ സഞ്ജയ ।
ഉക്തസ്ത്വയാ മഹാപ്രാജ്ഞ വിസ്തരം ബ്രൂഹി തത്ത്വതഃ ॥ 6-11-12 (39038)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-11-13x (3981)
തഥൈവ പർവതാ രാജൻസപ്താത്ര മണിഭൂഷിതാഃ।
രത്നാകരാസ്തഥാ നദ്യസ്തേഷാം നാമാനി മേ ശൃണു ॥ 6-11-13 (39039)
അതീവ ഗുണവത്സർവം തത്ര പുണ്യം ജനാധിപ ॥ 6-11-14 (39040)
ദേവർഷിഗന്ധർവയുതഃ പ്രഥമോ മേരുരുച്യതേ।
പ്രാഗായതോ മഹാരാജ മലയോ നാമ പർവതഃ ॥ 6-11-15 (39041)
തതോ മേഘാഃ പ്രവർതന്തേ പ്രഭവന്തി ച സർവശഃ ।
തതഃ പരേണ കൌരവ്യ ജലധാരോ മഹാഗിരിഃ ॥ 6-11-16 (39042)
തതോ നിത്യുമുപാദത്തേ വാസവഃ പരമം ജലം।
തതോ വർഷം പ്രഭവതി വർഷകാലേ ജനേശ്വര ॥ 6-11-17 (39043)
ഉച്ചൈർഗിരീ രൈവതകോ യത്ര നിത്യം പ്രതിഷ്ഠിതാ।
രേവതീ ദിവി നക്ഷത്രം പിതാമഹകൃതോ വിധിഃ ॥ 6-11-18 (39044)
ഉത്തരേണ തു രാജേന്ദ്ര ശ്യാമോ നാമ മഹാഗിരിഃ ।
നവമേഘപ്രഭഃ പ്രാംശുഃ ശ്രീമാനുജ്ജ്വലവിഗ്രഹഃ ।
യതഃ ശ്യാമത്വമാപന്നാഃ പ്രജാ ജനപദേശ്വര ॥ 6-11-19 (39045)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-11-20x (3982)
സുമഹാൻസംശയോ മേഽദ്യ പ്രോക്തോഽയം സഞ്ജയ ത്വയാ।
പ്രജാഃ കഥം സൂതപുത്ര സംപ്രാപ്താഃ ശ്യാമതാമിഹ ॥ 6-11-20 (39046)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-11-21x (3983)
സർവേഷ്വേവ മഹാരാജ ദ്വീപേഷു കുരുനന്ദന।
ഗൌരഃ കൃഷ്ണശ്ച പതഗസ്തയോർവർണാന്തരേ നൃപ ॥ 6-11-21 (39047)
ശ്യാമോ യസ്മാത്പ്രവൃത്തോ വൈ തസ്മാച്ഛ്യാമോ ഗിരിഃസ്മൃതഃ 6-11-22 (39048)
തതഃ പരം കൌരവേന്ദ്ര ദുർഗശൈലോ മഹോദയഃ ।
കേസരഃ കേസരയുതോ യതോ വാതഃ പ്രവർതതേ ॥ 6-11-23 (39049)
തേഷാം യോജനവിഷ്കംഭോ ദ്വിഗുണഃ പ്രവിഭാഗശഃ।
വർഷാണി തേഷു കൌരവ്യ സപ്തോക്താനി മനീഷിഭിഃ ॥ 6-11-24 (39050)
മഹാമേരുർമഹാകാശോ ജലദഃ കുമുദോത്തരഃ ।
ജലധാരോ മഹാരാജ സുകുമാര ഇതി സ്മൃതഃ ॥ 6-11-25 (39051)
രേവതസ്യ തു കൌമാരഃ ശ്യാമസ്യ മണികാഞ്ചനഃ ।
കേസരസ്യാഥ മൌദാകീ പരേണ തു മഹാപുമാൻ ॥ 6-11-26 (39052)
പരിവാര്യ തു കൌരവ്യ ദൈർഘ്യം ഹ്രസ്വത്വമേവ ച।
ജംബൂദ്വീപേന സങ്ക്യാതസ്തസ്യ മധ്യേ മഹാദ്രുമഃ ॥ 6-11-27 (39053)
ശാകോ നാമ മഹാരാജ പ്രജാ തസ്യ സദാനുഗാ।
തത്ര പുണ്യാ ജനപദാഃ പൂജ്യതേ തത്ര ശങ്കരഃ ॥ 6-11-28 (39054)
തത്ര ഗച്ഛന്തി സിദ്ധാശ്ച ചാരണാ ദൈവതാനി ച।
ധാർമികാശ്ച പ്രജാ രാജംശ്ചത്വാരോഽതീവ ഭാരത ॥ 6-11-29 (39055)
വർണാഃ സ്വകർമനിരതാ ന ച സ്തേനോഽത്ര ദൃശ്യതേ ।
ദീർഘായുഷോ മഹാരാജ ജരാമൃത്യുവിവർജിതാഃ ॥ 6-11-30 (39056)
പ്രജാസ്തത്ര വിവർധന്തേ വർഷാസ്വിവ സമുദ്രഗാഃ।
നദ്യഃ പുണ്യജലാസ്തത്ര ഗംഗാ ച ബഹുധാ ഗതാ ॥ 6-11-31 (39057)
സുകുമാരീ കുമാരീ ച ശീതാശീ വേണികാ തഥാ।
മഹാനദീ ച കൌരവ്യ തഥാ മണിജലാ നദീ ॥ 6-11-32 (39058)
ചക്ഷുർവർധനികാ ചൈവ നദീ ഭരതസത്തമ ।
തത്ര പ്രവൃത്താഃ പുണ്യോദാ നദ്യഃ കുരുകുലോദ്വഹ ॥ 6-11-33 (39059)
സഹസ്രാണാം ശതാന്യേവ യതോ വർഷതി വാസവഃ ।
ന താസാം നാമധേയാനി പരിമാണം തഥൈവ ച ॥ 6-11-34 (39060)
ശക്യന്തേ പരിസംഖ്യാതും പുണ്യാസ്താ ഹി സരിദ്വരാഃ ।
തത്ര പുണ്യാ ജനപദാശ്ചത്വാരോ ലോകസംമതാഃ ॥ 6-11-35 (39061)
മംഗാശ്ച മശകാശ്ചൈവ മാനസാ മന്ദഗാസ്തഥാ ।
മംഗാ ബ്രാഹ്മണഭൂയിഷ്ഠാഃ സ്വകർമനിരതാ നൃപ ॥ 6-11-36 (39062)
മശകേഷു ച രാജന്യാ ധാർമികാഃ സർവകാമദാഃ ।
മാനസാശ്ച മഹാരാജ വൈശ്യധർമോപജീവിനഃ ॥ 6-11-37 (39063)
സർവകാമസമായുക്താഃ ശൂരാ ധർമാർഥനിശ്ചിതാഃ ।
ശൂദ്രാസ്തു മന്ദഗാ നിത്യം പുരുഷാ ധർമശീലിനഃ ॥ 6-11-38 (39064)
ന തത്ര രാജാ രാജേന്ദ്ര ന ദണ്ഡോ ന ച ദണ്ഡികാഃ।
സ്വധർമേണൈവ ധർമജ്ഞാസ്തേ രക്ഷന്തി പരസ്പരം ॥ 6-11-39 (39065)
ഏതാവദേവ ശക്യം തു തത്ര ദ്വീപേ പ്രഭാഷിതും।
ഏതദേവ ച ശ്രോതവ്യം ശാകദ്വീപേ മഹൌജസി ॥ ॥ 6-11-40 (39066)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭൂമിപർവണി ഏകാദശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-11-4 ഗ്രഹം രാഹും ॥ 6-11-5 പർവതാകൃതിത്വാജ്ജംബുപർവത ഇത്യുച്യതേ ॥ 6-11-6 ക്ഷേത്രഫലതഃ പഞ്ചസഹസ്രായാമത്വാജ്ജംബൂദ്വീപസ്യ തദുഭയതഃ പഞ്ചപഞ്ചഭിഃ സഹസ്രൈഃ സമുദ്രസ്യ വിഷ്കംഭോ വിസ്താരഃ തേന സമുദ്രസ്യ ദ്വീപസ്യ പഞ്ചദശസഹസ്രയോജനോ വ്യാസഃ। ദ്വിഗുണഃ ദശസഹസ്രയോജനഃ പരിമണ്ഡലശ്ചേദുഭയതഃ സമുദ്രവേഷ്ടനേന സഹ ചത്വാരിംശത്സഹസ്രഃ। ഏവം തൃതീയോഽശീതിസഹസ്രഃ। ചതുർഥഃ ഷഷ്ടിസഹസ്രാധികം ലക്ഷം। പഞ്ചമോ ലക്ഷത്രയം വിംശതിസഹസ്രാണി । ഷഷ്ഠോ ലക്ഷഷങ്കം ചത്വാരിംശത്സഹസ്രാണി। സപ്തമോ ദ്വാദശലക്ഷാണ്യശീതിസഹസ്രാണി। ഏതേഷാം സങ്കലനേ പഞ്ചവിംശതിലക്ഷാണി പഞ്ചത്രിംശത്സഹസ്രാണി യോജനാനി സപ്താനാം ദ്വീപാനാം സമുദ്രാണം വിസ്താരഃ॥ 6-11-18 രേവതീ ജ്യോതിർമണ്ഡലരൂപേണ ദിവി വിഭ്രംയമാണാപി ദിവ്യേന രൂപേണാത്രാപി വർതതേ ഏവ । വിധിർമര്യാദാ പിതാമഹേന കൃതാ ॥ 6-11-21 പതഗവർണം വ്യാചഷ്ടേ തമോരിതി। മിശ്രോവർണഃ പതഗ ഇത്യർഥഃ ॥ 6-11-22 യസ്മാത് ശ്യാമോ ഗിരിസ്തസ്മാത്തത്സ്ഥാനാം ശ്യാമോ വർണഃ പ്രവൃത്ത ഇത്യർഥഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 012
॥ ശ്രീഃ ॥
6.12. അധ്യായഃ 012
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ക്രൌഞ്ചദിദ്വീപവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-12-0 (39067)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-12-0x (3984)
ഉത്തരേഷു ച കൌരവ്യ ദ്വീപേഷു ശ്രൂയതേ കഥാ।
ഏവം തത്ര മഹാരാജ ബ്രുവതശ്ച നിബോധ മേ ॥ 6-12-1 (39068)
ഘൃതതോയഃ സമുദ്രോഽത്ര ദധിമണ്ഡോദകോഽപരഃ ।
സുരോദഃ സാഗരശ്ചൈവ തഥാന്യോ ജലസാഗരഃ ॥ 6-12-2 (39069)
പരസ്പരേണ ദ്വിഗുണാഃ സർവേ ദ്വീപാ നരാധിപ ।
പർവതാശ്ച മഹാരാജ സമുദ്രൈഃ പരിവാരിതാഃ ॥ 6-12-3 (39070)
ഗൌരസ്തു മധ്യമേ ദ്വീപേ ഗിരിർമാനഃശിലോ മഹാൻ ।
പർവതഃ പശ്ചിമേ കൃഷ്ണോ നാരായണസഖോ നൃപ ॥ 6-12-4 (39071)
തത്ര രത്നാനി ദിവ്യാനി സ്വയം രക്ഷതി കേശവഃ ।
പ്രസന്നശ്ചാഭവത്തത്ര പ്രജാനാം വ്യദധത്സുഖം ॥ 6-12-5 (39072)
കുശസ്തംബഃ കുശദ്വീപേ മധ്യേ ജനപദൈഃ സഹ ।
സംപൂജ്യതേ ശാൽമലിശ്ച ദ്വീപേ ശാൽമലികേ നൃപ ॥ 6-12-6 (39073)
ക്രൌഞ്ചദ്വീപേ മഹാക്രൌഞ്ചോ ഗിരീ രത്നചയാകരഃ ।
സംപൂജ്യതേ മഹാരാജ ചാതുർവർണ്യേന നിത്യദാ ॥ 6-12-7 (39074)
ഗോമന്തഃ പർവതോ രാജൻസുമഹാൻസർവധാതുമാൻ ।
യത്ര നിത്യം നിവസതി ശ്രീമാൻകമലലോചനഃ ॥ 6-12-8 (39075)
മോക്ഷിഭിഃ സംസ്തുതോ നിത്യം പ്രഭുർനാരായണോ ഹരിഃ ।
കുശദ്വീപേ തു രാജേന്ദ്ര പർവതോ വിദ്രുമൈശ്ചിതഃ ॥ 6-12-9 (39076)
സുനാമാ നാമ ദുർധർഷോ ദ്വിതീയോ ഹേമപർവതഃ ।
ദ്യുതിമാന്നാമ കൌരവ്യ തൃതീയഃ കുമുദോ ഗിരിഃ ॥ 6-12-10 (39077)
ചതുർഥഃ പുഷ്പവാന്നാമ പഞ്ചമസ്തു കുശേശയഃ ।
ഷഷ്ഠോ ഹരിഗിരിർനാമ ഷഡേതേ പർവതോത്തമാഃ ॥ 6-12-11 (39078)
തേഷാമന്തരവിഷ്കംഭോ ദ്വിഗുണഃ സർവഭാഗശഃ ।
ഔദ്ഭിദം പ്രഥമം വർഷം ദ്വിതീയം വേണുമണ്ഡലം ॥ 6-12-12 (39079)
തൃതീയം സുരഥാകാരം ചതുർഥം കംബലം സ്മൃതം ।
ധൃതിമത്പഞ്ചമം വർഷം ഷഷ്ഠം പ്രഭാകരം ॥ 6-12-13 (39080)
സപ്തമം കാപിലം വർഷം സപ്തൈതേ വർഷലംഭകാഃ ।
ഏതേഷു ദേവഗന്ധർവാഃ പ്രജാശ്ച ജഗതീശ്വര ॥ 6-12-14 (39081)
വിഹരന്തേ രമന്തേ ച ന തേഷു ംരിയതേ ജനഃ।
ന തേഷു ദസ്യവഃ സന്തി ംലേച്ഛജാത്യോപി വാ നൃപ ॥ 6-12-15 (39082)
ഗൌരപ്രായോ ജനഃ സർവഃ സുകുമാരശ്ച പാർഥിവ ।
അവശിഷ്ടേഷു സർവേഷു വക്ഷ്യാമി മനുജേശ്വര ॥ 6-12-16 (39083)
യഥാശ്രുതം മഹാരാജ തദവ്യഗ്രമനാഃ ശ്രൃണു ।
ക്രൌഞ്ചദ്വീപേ മഹാരാ ക്രൌഞ്ചോ നാമ മഹാഗിരിഃ ॥ 6-12-17 (39084)
ക്രൌഞ്ചാത്പരോ വാമനകോ വാമനാദന്ധകാരകഃ।
അന്ധകാരാത്പരോ രാജൻമൈനാകഃ പർവതോത്തമഃ । 6-12-18 (39085)
മൈനാകാത്പരതോ രാദൻഗോവിന്ദോ ഗിരിരുത്തമഃ ।
ഗോവിന്ദാത്പരതോ രാജന്നിബിഡോ നാമ പർവതഃ ॥ 6-12-19 (39086)
പരസ്തു ദ്വിഗുണസ്തേഷാം വിഷ്കംഭോ വംശവർധന ।
ദേശാംസ്തത്ര പ്രവക്ഷ്യാമി തൻമേ നിഗദതഃ ശ്രൃണു ॥ 6-12-20 (39087)
ക്രോഞ്ചസ്യ കുശലോ ദേശോ വാമനസ്യ മനോനുഗഃ।
മനോനുഗാത്പരശ്ചോഷ്ണോ ദേശഃ കുരുകുലോദ്വഹ ॥ 6-12-21 (39088)
ഉഷ്ണാത്പരഃ പ്രാവരകഃ പ്രാവാരാദന്ധകാരകഃ।
അന്ധകാരകദേശാത്തു മുനിദേശഃ പരഃ സ്മൃതഃ ॥ 6-12-22 (39089)
മുനിദേശാത്പരശ്ചൈവ പ്രോച്യതേ ദുന്ദുഭിസ്വനഃ।
സിദ്ധചാരണസങ്കീർണോ ഗൌരപ്രായോ ജനാധിപ ॥ 6-12-23 (39090)
ഏതേ ദേശാ മഹാരാജ ദേവഗന്ധർവസേവിതാഃ ।
പുഷ്കരേ പുഷ്കരോ നാമ പർവതോ മണിരത്നവാൻ ॥ 6-12-24 (39091)
തത്ര നിത്യം പ്രഭവതി സ്വയം ദേവഃ പ്രജാപതിഃ ।
തം പര്യുപാസതേ നിത്യം ദേവാഃ സർവേ മഹർഷയഃ ॥ 6-12-25 (39092)
വാഗ്ഭിർമനോനുകൂലാഭിഃ പൂജയന്തോ ജനാധിപ।
ജംബൂദ്വീപാത്പ്രവർതന്തേ രത്നാനി വിവിധാന്യുത ॥ 6-12-26 (39093)
ദ്വീപേഷു തേഷു സർവേഷു പ്രജാനാം കുരുസത്തമ।
ബ്രഹ്മചര്യേണ സത്യേന പ്രജാനാം ഹി ദമേന ച ॥ 6-12-27 (39094)
ആരോഗ്യായുഃപ്രമാണാഭ്യാം ദ്വിഗുണം ദ്വിഗുണം തതഃ।
ഏകോ ജനപദോ രാജന്ദ്വീപേഷ്വേതേഷു ഭാരത।
ഉക്താ ജനപദാ യേഷു ധർമശ്ചൈകഃ പ്രദൃശ്യതേ ॥ 6-12-28 (39095)
ഈശ്വരോ ദണ്ഡമുദ്യംയ സ്വയമേവ പ്രജാപതിഃ ।
ദ്വീപാനേതാൻമഹാരാജ രക്ഷംസ്തിഷ്ഠതി നിത്യദാ ॥ 6-12-29 (39096)
സ രാജാ സ ശിവോ രാജൻസ പിതാ പ്രതിതാമഹഃ ।
ഗോപായതി നരശ്രേഷ്ഠ പ്രജാഃ സജഡപണ്ഡിതാഃ ॥ 6-12-30 (39097)
ഭോജനം ചാത്ര കൌരവ്യ പ്രജാഃ സ്വയമുപസ്ഥിതം ।
സിദ്ധമേവ മഹാബാഹോ തദ്ധി ഭുഞ്ജന്തി നിത്യദാ ॥ 6-12-31 (39098)
തതഃ പരം സമാ നാമ ദൃശ്യതേ ലോകസംസ്ഥിതിഃ।
ചതുരശ്ര മഹാരാജ ത്രയസ്ത്രിംശത്തു മണ്ഡലം ॥ 6-12-32 (39099)
തത്ര തിഷ്ഠന്തി കൌരവ്യ ചത്വാരോ ലോകസംമതാഃ।
ദിഗ്ഗജാ ഭരതശ്രേഷ്ഠ വാമനൈരാവതാദയഃ ॥ 6-12-33 (39100)
സുപ്രതീകസ്തദാ രാജൻപ്രഭിന്നകരടാമുഖഃ।
തസ്യാഹം പരിമാണം തു ന സംഖ്യാതുമിഹോത്സഹേ ॥ 6-12-34 (39101)
അസംഖ്യാതഃ സ നിത്യം ഹി തിര്യഗൂർധ്വമധസ്തഥാ ।
തത്ര വൈ വായവോ വാന്തി ദിഗ്ഭ്യഃ സർവാഭ്യ ഏവ ഹി ॥ 6-12-35 (39102)
അസംബദ്ധാ മഹാരാജ താന്നിഗൃഹ്ണന്തി തേ ഗജാഃ ।
പുഷ്കരൈഃ പദ്മസങ്കാശൈർവികസദ്ഭിർമഹാപ്രഭൈഃ ॥ 6-12-36 (39103)
ശതധാ പുനരേവാശു തേ താൻമുഞ്ചന്തി നിത്യശഃ ।
ശ്വസദ്ഭിർമുച്യമാനാസ്തു ദിഗ്ഗജൈരിഹ മാരുതാഃ ।
ആഗച്ഛന്തി മഹാരാജ തതസ്തിഷ്ഠന്തി വൈ പ്രജാഃ ॥ 6-12-37 (39104)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-12-38x (3985)
പരോ വൈ വിസ്തരോഽത്യർഥം ത്വയാ സഞ്ജയ കീർതിതഃ।
ദർശിതം ദ്വീപസംസ്ഥാനമുത്തരം ബ്രൂഹി സഞ്ജയ ॥ 6-12-38 (39105)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-12-39x (3986)
ഉക്താ ദ്വീപാ മഹാരാജ ഗ്രഹം വൈ ശൃണു തത്ത്വതഃ ।
സ്വർഭാനോഃ കൌരവശ്രേഷ്ഠ യാവദേവ പ്രമാണതഃ ॥ 6-12-39 (39106)
പരിമണ്ഡലോ മഹാരാജ സ്വർഭാനുഃ ശ്രൂയതേ ഗ്രഹഃ ।
യോജനാനാം സഹസ്രാണി വിഷ്കംഭോ ദ്വാദശാസ്യ വൈ ॥ 6-12-40 (39107)
പരിണാഹേന ഷട്ത്രിംശദ്വിപുലത്വേന ചാനഘ ।
ഷഷ്ടിമാഹുഃ ശതാന്യസ്യ ബുധാഃ പൌരാണികാസ്തഥാ ॥ 6-12-41 (39108)
ചന്ദ്രമാസ്തു സഹസ്രാണി രാജന്നേകാദശ സ്മൃതഃ ।
വിഷ്കംഭേണ കുരുശ്രേഷ്ഠ ത്രയസ്ത്രിംശത്തു മണ്ഡലം ॥ 6-12-42 (39109)
ഏകോനഷഷ്ടിവിഷ്കംഭം ശീതരശ്മേർമഹാത്മനഃ ॥ 6-12-43 (39110)
സൂര്യസ്ത്വഷ്ടൌ സഹസ്രാണി ദ്വേ ചാന്യേ കുരുനന്ദന।
വിഷ്കംഭേണ തതോ രാജൻമണ്ഡലം ത്രിംശതാ സമം ॥ 6-12-44 (39111)
അഷ്ടപഞ്ചാശതം രാജന്വിപുലത്വേന ചാനഘ।
ശ്രൂയതേ പരമോദാരഃ പതഗോഽസൌ വിഭാവസുഃ ॥ 6-12-45 (39112)
ഏതത്പ്രമാണമർകസ്യ നിർദിഷ്ടമിഹ ഭാരത ।
സ രാഹുശ്ഛാദയത്യേതൌ യഥാകാലം മഹാത്തയാ ॥ 6-12-46 (39113)
ചന്ദ്രാദിത്യൌ മഹാരാജ സങ്ക്ഷേപോഽയമുദാഹൃതഃ ।
ഇത്യേതത്തേ മഹാരാജ പൃച്ഛതഃ ശാസ്ത്രചക്ഷുഷാ ॥ 6-12-47 (39114)
സർവമുക്തം യഥാതത്ത്വം തസ്മാച്ഛമമവാപ്നുഹി ।
യഥോദ്ദിഷ്ടം മയാ പ്രോക്തം സനിർമാണമിദം ജഗത് ॥ 6-12-48 (39115)
തസ്മാദാശ്വസ കൌരവ്യ പുത്രം ദുര്യോധനം പ്രതി।
ശ്രുത്വേദം ഭരതശ്രേഷ്ഠ ഭൂമിപർവ മനോനുഗം ॥ 6-12-49 (39116)
ശ്രീമാൻഭവതി രാജന്യഃ സിദ്ധാർഥഃ സാധുസംമതഃ ।
ആയുർബലം ച കീർതിശ്ച തസ്യ തേജശ്ച വർധതേ ॥ 6-12-50 (39117)
യഃ ശൃണോതി മഹീപാല പർവണീദം യതവ്രതഃ ।
പ്രീയന്തേ പിതരസ്തസ്യ തഥൈവ ച പിതാമഹാഃ ॥ 6-12-51 (39118)
ഇദം തു ഭാരതം വർഷം യത്ര വർതാമഹേ വയം।
പൂർവൈഃ പ്രവർതിതം പുണ്യം തത്സർവം ശ്രുതവാനസി ॥ ॥ 6-12-52 (39119)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭൂമിപർവണി ദ്വാദശോഽധ്യായഃ ॥ ॥ സമാപ്തമിദം ഭൂമിപർവ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-12-4 മാനഃശിലോ മനഃശിലാമയഃ ॥ 6-12-34 തസ്യ ഗജചതുഷ്ടയസ്യ പൃഥിവ്യാ ആശ്രയഭൂതസ്യ । തത്കസ്യോപരിവർതതേ ഇതി ദുർവചം। തേന ഈശ്വരശക്ത്യൈവ ദിഗ്ഗജാ ധ്രിയന്ത ഇതി ഭാവഃ ॥ 6-12-36 പുഷ്കരൈഃ ശുണ്ഡാഗ്രൈഃ ॥ 6-12-39 ഉത്തരം സൂര്യേന്ദുരാഹുപ്രമാണം ॥ 6-12-41 പരിണാഹേന പരിധിനാ ഷട്ത്രിംശത്സഹസ്രാണി വിപുലത്വേന തതോഽപ്യാധിക്യേന ॥ 6-12-42 ഷഷ്ടിര്യോജനാനി പരിണാഹ ഏവേത്യർഥഃ ॥ 6-12-45 പതഗഃ ശീഘ്രഗഃ । വിഭാവസുഃ സൂര്യഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 013
॥ ശ്രീഃ ॥
6.13. അധ്യായഃ 013
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സഞ്ജയേന ധൃതരാഷ്ട്രംപ്രതി ഭീഷ്മഹനനകഥനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-13-0 (39120)
വൈശംപായന ഉവാച। 6-13-0x (3987)
അഥ ഗാവൽഗണിർവിദ്വാൻസംയുഗാദേത്യ ഭാരത।
പ്രത്യക്ഷദർശീ സർവസ്യ ഭൂതഭവ്യഭവിഷ്യവിത് ॥ 6-13-1 (39121)
ധ്യായതേ ധൃതരാഷ്ട്രായ സഹസോത്പത്യ ദുഃഖിതഃ ।
ആചഷ്ട നിഹതം ഭീഷ്മം ഭരതാനാം പിതാമഹം ॥ 6-13-2 (39122)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-13-3x (3988)
സഞ്ജയോഽഹം മഹാരാജ നമസ്തേ ഭരതർഷഭ।
ഹതോ ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോ ഭരതാനാം പിതാമഹഃ ॥ 6-13-3 (39123)
കകുദം സർവയോധാനാം ധാമ സർവധനുഷ്മതാം।
ശരതൽപഗതഃ സോഽദ്യ ശേതേ കുരുപിതാമഹഃ॥ 6-13-4 (39124)
യസ്യ വീര്യം സമാശ്രിത്യ ദ്യൂതം പുത്രസ്തവാകരോത്।
സ ശേതേ നിഹതോ രാജൻസംഖ്യേ ഭീഷ്മഃ ശിഖണ്ഡിനാ ॥ 6-13-5 (39125)
യഃ സർവാൻപൃഥിവീപാലാൻസമവേതാൻമഹാമൃധേ ।
ജിഗായൈകരഥേനൈവ കാശിപുര്യാം മഹാരഥഃ ॥ 6-13-6 (39126)
ജാമദഗ്ന്യം രണേ രാമം യോഽയുധ്യദപസംഭ്രമഃ ।
ന ഹതോ ജാമദഗ്ന്യേന സ ഹതോഽദ്യ ശിഖണ്ഡിനാ ॥ 6-13-7 (39127)
മഹേന്ദ്രസദൃശഃ ശൌര്യേ സ്ഥൈര്യേ ച ഹിമവാനിവ ।
സമുദ്ര ഇവ ഗാംഭീര്യോ സഹിഷ്ണുത്വേ ധരാസമഃ ॥ 6-13-8 (39128)
ശരദംഷ്ട്രോ ധനുർവക്രഃ ഖംഗിജിഹ്വോ ദുരാസദഃ।
നരസിംഹഃ പിതാ തേഽദ്യ പാഞ്ചാല്യേന നിപാതിതഃ ॥ 6-13-9 (39129)
പാണ്ഡവാനാം മഹാസൈന്യം യം ദൃഷ്ട്വോദ്യതമാഹവേ।
പ്രാവേപത ഭയോദ്വിഗ്നം സിംഹ ദൃഷ്ട്വേവ ഗോഗണഃ ॥ 6-13-10 (39130)
പരിരക്ഷ്യ സ സേനാം തേ ദശരാത്രമനീകഹാ ।
ജഗാമാസ്തമിവാദിത്യഃ കൃത്വാ കർമ സുദുഷ്കരം ॥ 6-13-11 (39131)
യഃ സ ശക്ര ഇവാക്ഷോഭ്യോ വർഷൻബാണാൻസഹസ്രശഃ।
ജഘാന യുധി യോധാനാമർബുദം ദശഭിർദിനൈഃ ॥ 6-13-12 (39132)
സ ശേതേ നിഹതോ ഭൂമൌ വാതഭഗ്ന ഇവ ദ്രുമഃ।
തവ ദുർമന്ത്രിതേ രാജന്യഥാ നാർഹഃ സ ഭാരത ॥ ॥ 6-13-13 (39133)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ത്രയോദശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-13-4 കകുദം രാജ്ഞാം മധ്യേ ധ്വജതുല്യം। ധാമ തേജഃ ॥ 6-13-7 അപസംഭ്രമോ നിർഭയഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 014
॥ ശ്രീഃ ॥
6.14. അധ്യായഃ 014
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ധൃതരാഷ്ട്രേണ ഭീഷ്മഹനനശ്രവണാത്പരിശോചനപൂർവകം സഞ്ജയംപ്രതി വിസ്തരേണ ഭീഷ്മാദിയുദ്ധവർണനചോദനാ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-14-0 (39134)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-14-0x (3989)
കഥം കുരൂണാമൃഷഭോ ഹതോ ഭീഷ്മഃ ശിഖണ്ഡിനാ।
കഥം രഥാർത്സ ന്യപതിത്പിതാ മേ വാസവോപമഃ ॥ 6-14-1 (39135)
കഥമാചക്ഷ്വ മേ യോധാ ഹീനാ ഭീഷ്മേണ സഞ്ജയ ।
ബലിനാ ദേവകൽപേന ഗുർവർഥേ ബ്രഹ്മചാരിണാ ॥ 6-14-2 (39136)
തസ്മിൻഹതേ മഹാപ്രാജ്ഞേ മഹേഷ്വാസേ മഹാബലേ ।
മഹാസത്വേ നരവ്യാഘ്രേ കിമു ആസീൻമനസ്തവ ॥ 6-14-3 (39137)
ആർതിം പരാമാവിശതി മനഃ ശംസസി മേ ഹതം ।
കുരൂണാമൃഷഭം വീരമകംപം പുരുഷർഷഭം ॥ 6-14-4 (39138)
കേ തം യാന്തമനുപ്രാപ്താഃ കേ വാസ്യസൻപുരോഗമാഃ।
കേഽതിഷ്ഠൻകേ ന്യവർതന്ത കേഽന്വവർതന്ത സഞ്ജയ ॥ 6-14-5 (39139)
കേ ശൂരാ രഥശാർദൂലമദ്ഭുതം ക്ഷത്രിയർഷഭം ।
തഥാഽനീകം ഗാഹമാനം സഹസാ പൃഷ്ഠതോഽന്വയുഃ ॥ 6-14-6 (39140)
യസ്തമോർക ഇവാപോഹൻപരസൈന്യമമിത്രഹാ ।
സഹസ്രരശ്മിപ്രതിമഃ പരേഷാം ഭയമാദധത് ॥ 6-14-7 (39141)
അകരോദ്ദുഷ്കരം കർമ രണേ പാണ്ഡുസുതേഷു യഃ ।
ഗ്രസമാനമനീകാനി യ ഏനം പര്യവാരയൻ ॥ 6-14-8 (39142)
കൃതിനം തം ദുരാധർഷം സഞ്ജയാസ്യ ത്വമന്തികേ ।
കഥം ശാന്തനവം യുദ്ധേ പാണ്ഡവാഃ പ്രത്യവാരയൻ ॥ 6-14-9 (39143)
നികൃന്തന്തമനീകാനി ശരദംഷ്ട്രം മനസ്വിനം ।
ചാപവ്യാത്താനനം ഘോരമസിജിഹ്വം ദുരാസദം ॥ 6-14-10 (39144)
അനർഹം പുരുഷവ്യാഘ്രം ഹ്രീമന്തമപരാജിതം ।
പാതയാമാസ കൌന്തേയഃ കഥം തമജിതം യുധി ॥ 6-14-11 (39145)
ഉഗ്രധന്വാനമുഗ്രേഷും വർതമാനം രഥോത്തമേ ।
പരേഷാമുത്തമാംഗാനി പ്രചിന്വന്തമഥേഷുഭിഃ ॥ 6-14-12 (39146)
പാണ്ഡവാനാം മഹത്സൈന്യം യം ദൃഷ്ട്വോദ്യതമാഹവേ ।
കാലാഗ്നിമിവ ദുർധർഷം സമചേഷ്ടത നിത്യശഃ ॥ 6-14-13 (39147)
പരികൃഷ്യ സ സേനാം തു ദശരാത്രമനീകഹാ ।
ദഗാമാസ്തമിവാദിത്യഃ കൃത്വാ കർമ സുദുഷ്കരം ॥ 6-14-14 (39148)
യഃ സ ശക്ര ഇവാക്ഷയ്യം വർഷം ശരമയം ക്ഷിപൻ ।
ജഘാന യുധി യോധാനാമർബുദം ദശഭിർദിനൈഃ ॥ 6-14-15 (39149)
സ ശേതേ നിഹതോ ഭൂമൌ വാതഭുഗ്ന ഇവ ദ്രുമഃ ।
മമ ദുർമന്ത്രിതേനാജൌ യഥാ നാർഹതി ഭാരതഃ ॥ 6-14-16 (39150)
കഥം ശാന്തനവം ദൃഷ്ട്വാ പാണ്ഡവാനാമനീകിനീ ।
പ്രഹർതുമശകത്തത്ര ഭീഷ്മം ഭീമപരാക്രമം ॥ 6-14-17 (39151)
കഥം ഭീഷ്മേണ സംഗ്രാമം പ്രാകുർവൻപാണ്ഡുനന്ദനാഃ।
കഥം ച നാജയദ്ഭീഷ്മോ ദ്രോണേ ജീവതി സഞ്ജയ ॥ 6-14-18 (39152)
കൃപേ സന്നിഹിതേ തത്ര ഭരദ്വാജാത്മജേ തഥാ।
ഭീഷ്മഃ പ്രഹരതാം ശ്രേഷ്ഠഃ കഥം സ നിധനം ഗതഃ ॥ 6-14-19 (39153)
കഥം ചാതിരഥസ്തേന പാഞ്ചാല്യേന ശിഖണ്ഡിനാ।
ഭീഷ്മോ വിനിഹതോ യുദ്ധേ ദേവൈരപി ദുരാസദഃ ॥ 6-14-20 (39154)
യഃ സ്പർധതേ രണേ നിത്യം ജാമദഗ്ന്യം മഹാബലം ।
അജിതം ജാമദഗ്ന്യേന ശക്രതുല്യപരാക്രമം ॥ 6-14-21 (39155)
തം ഹതം സമരേ ഭീഷ്മം മഹാരഥകുലോദിതം ।
സഞ്ജയാചക്ഷ്വ മേ വീരം യേന ശർമ ന വിദ്മഹേ ॥ 6-14-22 (39156)
മാമകാഃ കേ മഹേഷ്വാസാ നാജഹുഃ സഞ്ജയാച്യുതം ।
ദുര്യോധനസമാദിഷ്ടാഃ കേ വീരാഃ പര്യവാരയൻ ॥ 6-14-23 (39157)
യച്ഛിഖണ്ഡിമുഖാഃ സർവേ പാണ്ഡവാ ഭീഷ്മമഭ്യയുഃ ।
കച്ചിത്തേ കുരവഃ സർവേ നാജഹുഃ സഞ്ജയാച്യുതം ॥ 6-14-24 (39158)
അശ്മസാരമയം നൂനം ഹൃദയം മുദൃഢം മമ।
യച്ഛ്രുത്വാ പുരുഷവ്യാഘ്രം ഹതം ഭീഷ്മം ന ദീര്യതേ ॥ 6-14-25 (39159)
യസ്മിൻസത്യം ച മേധാ ച നീതിശ്ച ഭരതർഷഭേ ।
അപ്രമേയാണി ദുർധർഷേ കഥം സ നിഹതോ യുധി ॥ 6-14-26 (39160)
മൌർവീഘോഷസ്തനയുത്നുഃ പൃഷത്കപൃഷതോ മഹാൻ ।
ധനുർഹ്രാദമഹാശബ്ദോ മഹാമേഘ ഇവോന്നതഃ ॥ 6-14-27 (39161)
യോഽഭ്യവർഷത കൌന്തേയാൻസപാഞ്ചാലാൻസസൃഞ്ജയാൻ।
നിഘ്നൻപരഥാന്വീരോ ദാനവാനിവ വജ്രഭൃത് ॥ 6-14-28 (39162)
ഇഷ്വസ്ത്രസാഗരം ഘോരം ബാണഗ്രഹം ദുരാസദം ।
കാർമുകോർമിണമക്ഷയ്യമദ്വീപം ചലമപ്ലവം ॥ 6-14-29 (39163)
ഗദാസിമകരാവാസം ഹയാവർത്തം ഗജാകുലം ।
പദാതിമത്സ്യകലിലം ശംഖദുന്ദുഭിനിഃസ്വനം ॥ 6-14-30 (39164)
ഹയാൻഗജപദാതീംശ്ച രഥാംശ്ച തരസാ ബഹൂൻ ।
നിമഞ്ജയന്തം സമരേ പരവീരാപഹാരിണം ॥ 6-14-31 (39165)
വിദഹ്യമാനം കോപേന തേജസാ ച പരന്തപം ।
വേലേവ മകരാവാസം കേ വീരാഃ പര്യവാരയൻ ॥ 6-14-32 (39166)
ഭീഷ്മോ യദകരോത്കർമ സമരേ സഞ്ജയാരിഹാ ।
ദുര്യോധനഹിതാർഥായ കേ തസ്യാസ്യ പുരോഽഭവൻ ॥ 6-14-33 (39167)
കേ രക്ഷന്ദക്ഷിണം ചക്രം ഭീഷ്മസ്യാമിതതേജസഃ ।
പൃഷ്ഠതഃ കേ പരാന്വീരാനപാസേധന്യതവ്രതാഃ ॥ 6-14-34 (39168)
കേ പുരസ്താദവർതന്ത രക്ഷന്തോ ഭീഷ്മമന്തികേ।
കേ രക്ഷന്നുത്തരം ചക്രം വീരാ വീരകസ്യ യുധ്യതഃ ॥ 6-14-35 (39169)
വാമേ ചക്രേ വർതമാനാഃ കേഽഘ്നൻസഞ്ജയ സൃഞ്ജയാൻ।
അഗ്നതോഽഗ്ന്യമനീകേഷു കേഽഭ്യരക്ഷന്ദുരാസദം ॥ 6-14-36 (39170)
പാർശ്വതഃ കേഽഭ്യരക്ഷന്ത ഗച്ഛന്തോ ദുർഗമാം ഗതിം।
സമൂഹേ കേ പരാന്വീരാൻപ്രത്യയുധ്യന്ത സഞ്ജയ ॥ 6-14-37 (39171)
രക്ഷ്യമാണഃ കഥം വീരൈർഗോപ്യമാനാശ്ച തേന തേ।
ദുർജയാനാമനീകാനി നാജയംസ്തരസാ യുധി ॥ 6-14-38 (39172)
സർവലോകേശ്വരസ്യേവ പരമസ്യ പ്രജാപതേഃ।
കഥം പ്രഹർതുമപി തേ ശേകുഃ സഞ്ജയ പാണ്ഡവാഃ ॥ 6-14-39 (39173)
യസ്മിന്ദ്വീപേ സമാശ്വസ്യ യുധ്യന്തേ കുരവഃ പരൈഃ ।
തം നിമഗ്നം നരവ്യാഘ്രം ഭീഷ്മം ശംസസി സഞ്ജയ ॥ 6-14-40 (39174)
യസ്യ വീര്യം സമാശ്രിത്യ മമ പുത്രോ ബൃഹദ്ബലഃ ।
ന പാണ്ഡവാനഗണയത്കഥം സ നിഹതഃ പരൈഃ ॥ 6-14-41 (39175)
യഃ പുരാ വിബുധൈഃ സർവൈഃ സഹായേ യുദ്ധദുർമദഃ ।
കാങ്ക്ഷിതോ ദാനവാന്ധ്നദ്ഭിഃ പിതാ മമ മഹാവ്രതഃ ॥ 6-14-42 (39176)
യസ്മിജ്ജാതേ മഹാവീര്യേ ശാന്തനുർലോകവിശ്രുതഃ ।
ശോകം ദൈന്യം ച ദുഃസ്വം ച പ്രാജഹാത്സ ച തത്ക്ഷണേ ॥ 6-14-43 (39177)
പ്രോക്തം പരായണം പ്രാജ്ഞം സ്വധർമനിരതം ശുചിം।
വേദവേദാംഗതത്വജ്ഞം കഥം ശംസസി മേ ഹതം ॥ 6-14-44 (39178)
സർവാസ്ത്രവിനയോപേതം ശാന്തം ദാന്തം മനസ്വിനം।
ഹതം ശാന്തനവം ശ്രുത്വാ മന്യേ ശേഷം ഹതം ബലം ॥ 6-14-45 (39179)
ധർമാദധർമോ ബലവാൻസംപ്രാപ്ത ഇതി മേ മതിഃ ।
യത്ര വൃദ്ധം ഗുരും ഹത്വാ രാജ്യമിച്ഛന്തി പാണ്ഡവാഃ ॥ 6-14-46 (39180)
ജാമദഗ്ന്യഃ പുരാ രാമഃ സർവാസ്ത്രവിദനുത്തമഃ ।
അംബാർഥമുദ്യതഃ സംഖ്യേ ഭീഷ്മേണ യുധി നിർജിതഃ ॥ 6-14-47 (39181)
തമിന്ദ്രസമകർമാണം കകുദം സർവധന്വിനാം।
ഹതം ശംസസി മേ ഭീഷ്മം കിം നു ദുഃഖമതഃ പരം ॥ 6-14-48 (39182)
അസകൃത്ക്ഷത്രിയവ്രാതാഃ സംഖ്യേ യേന വിനിർജിതാഃ ।
ജാമദഗ്ന്യേന വീരേണ പരവീരനിഘാതിനാ।
ന ഹതോ യോ മഹാബുദ്ധിഃ സ ഹതോഽദ്യ ശിഖണ്ഡിനാ ॥ 6-14-49 (39183)
തസ്മാന്നൂനം മഹാവീര്യാദ്ഭാർഗവാദ്യുദ്ധദുർമദാത്।
തേജോവീര്യബലൈര്യൂയാഞ്ശിഖണ്ഡീ ദ്രുപദാത്മജഃ ॥ 6-14-50 (39184)
യഃ ശൂരം കൃതിനം യുദ്ധേ സർവശസ്ത്രവിശാരദം।
പരമാസ്ത്രവിദം വീരം ജഘാന ഭഗ്തർഷഭം ॥ 6-14-51 (39185)
കേ വീരാസ്തമമിത്രഘ്നമന്വയുഃ ശസ്ത്രസംസദി ।
ശംസ മേ തദ്യഥാ ചാസീദ്യുദ്ഭം ഭീഷ്മസ്യ പാണ്ഡവൈഃ ॥ 6-14-52 (39186)
യോഷേവ ഹതവീരാ മേ സേൻമ പുത്രസ്യ സഞ്ജയ ।
അഗോപമിവ ചോദ്ഭ്രാന്തം ഗോകുലം തദ്ബലം മമ ॥ 6-14-53 (39187)
പൌരുഷം സർവലോകസ്യ പരം യസ്മിൻമഹാഹവേ।
പരാസക്തേ ച വസ്തസ്മിൻകഥമാസീൻമനസ്തദാ ॥ 6-14-54 (39188)
ജീവിതേഽപ്യദ്യ സാമർഥ്യം കിമിവാസ്മാസു സഞ്ജയ।
ഘാതയിത്വാ മഹാവീര്യം പിതരം ലോകധാർമികം ॥ 6-14-55 (39189)
അഗാധേ സലിലേ മഗ്നാം നാവം ദൃഷ്ട്വേവ പാരഗാഃ ।
ഭീഷ്മേ ഹതേ ഭൃശം ദുഃഖാൻമന്യേ ശോചന്തി പുത്രകാഃ ॥ 6-14-56 (39190)
അദ്രിസാരമയം നൂനം ഹൃദയം മമ സഞ്ജയ।
യച്ഛ്രുത്വാ പുരുഷവ്യാഘ്രം ഹതം ഭീഷ്മം ന ദീര്യതേ ॥ 6-14-57 (39191)
യസ്മിന്നസ്ത്രാണി മേധാ ച നീതിശ്ച പുരുഷർഷഭേ।
അപ്രമേയാണി ദുർധർഷേ കഥം സ നിഹതോ യുധി ॥ 6-14-58 (39192)
ന ചാസ്ത്രേണ ന ശൌര്യേണ തപസാ മേധയാ ന ച।
ന ധൃത്യാ ന പുനസ്ത്യാഗാൻമൃത്യോഃ കശ്ചിദ്വിമുച്യതേ ॥ 6-14-59 (39193)
കാലോ നൂനം മഹാവീര്യഃ സർവലോകദുരത്യയഃ ।
യത്ര ശാന്തനവം ഭീഷ്മം ഹതം ശംസസി സഞ്ജയ ॥ 6-14-60 (39194)
പുത്രശോകാഭിസന്തപ്തോ മഹദ്ദുഃഖമചിന്തയൻ ।
ആശംസേഽഹം പരം ത്രാണം ഭീഷ്മാച്ഛാന്തനുനന്ദനാത് ॥ 6-14-61 (39195)
യദാദിത്യമിവാപശ്യത്പതിതം ഭ്രുവി സഞ്ജയ ।
ദുര്യോധനഃ ശാന്തനവം കിം തദാ പ്രത്യപദ്മത ॥ 6-14-62 (39196)
നാഹം സ്വേഷാം പരേഷാം വാ ബുദ്ധ്യാ സഞ്ജയ ചിന്തയൻ ।
ശേഷം കിഞ്ചിത്പ്രപശ്യാമി പ്രത്യനീകേ മഹീക്ഷിതാം ॥ 6-14-63 (39197)
ദാരുണഃ ക്ഷത്രധർമോഽയമൃഷിഭിഃ സംപ്രദർശിതഃ ।
യത്ര ശാന്തനവം ഹത്വാ രാജ്യമിച്ഛന്തി പാണ്ഡവാഃ ॥ 6-14-64 (39198)
വയം വാ രാജ്യമിച്ഛാമോ ഘാതയിത്വാ മഹാവ്രതം।
ക്ഷത്രധർമേ സ്ഥിതാഃ പാർഥാ നാപരാധ്യന്തി പുത്രകാഃ ॥ 6-14-65 (39199)
ഏതദാര്യേണ കർതവ്യം കൃച്ഛ്രാസ്വാപത്സു സഞ്ജയ ।
പരാക്രമഃ പരാശക്തിസ്തത്തു തസ്മിൻപ്രതിഷ്ഠിതം ॥ 6-14-66 (39200)
അനീകാനി വിനിഘ്നന്തം ഹ്രീമന്തമപരാജിതം ।
കഥം ശാന്തനവം താതം പാണ്ഡുപുത്രാ ന്യവാരയൻ ॥ 6-14-67 (39201)
യഥായുക്താന്യനീകാനി കഥം യുദ്ധം മഹാത്മഭിഃ।
കഥം വാ നിഹതോ ഭീഷ്മഃ പിതാ സഞ്ജയ മേ പരൈഃ ॥ 6-14-68 (39202)
ദുര്യോധനശ്ച കർണശ്ച ശകുനിശ്ചാപി സൌബലഃ ।
ദുഃശാസനശ്ച കിതവോ ഹതേ ഭീഷ്മേ കിമബ്രുവൻ ॥ 6-14-69 (39203)
യച്ഛരീരൈരുപാസ്തീർണാം നരവാരണവാജിനാം ।
ശരശക്തിമഹാഖംഗതോമരാക്ഷാം മഹാഭയാം।
പ്രാവിശൻകിതവാ മന്ദാഃ സഭാം യുദ്ധദുരാസദാം ॥ 6-14-70 (39204)
പ്രാണദ്യൂതേ പ്രതിഭയേ കേഽദീവ്യന്ത നരർഷഭാഃ ।
കേ ജീയന്തേ ജിതാസ്തത്ര കൃതലക്ഷ്യാ നിപാതിതാഃ ।
അന്യേ ഭീഷ്മാച്ചാന്തനവാത്തൻമമാചക്ഷ്വ സഞ്ജയ ॥ 6-14-71 (39205)
ന ഹി മേ ശാന്തിരസ്തീഹ ശ്രുത്വാ ദേവവ്രതം ഹതം।
പിതരം ഭീമകർമാണം ഭീഷ്മമാഹവശോഭിനം ॥ 6-14-72 (39206)
ആർതിം മേ ഹൃദയേ രൂഢാം മഹതീം പുത്രഹാനിജാം।
ത്വം ഹി മേ സർപിഷേവാഗ്നിമുദ്ദീപയസി സഞ്ജയ ॥ 6-14-73 (39207)
മഹാന്തം ഭാരമുദ്യംയ വിശ്രുതം സാർവലൌകികം।
ദൃഷ്ട്വാ വിനിഹതം ഭീഷ്മം മന്യേ ശോചന്തി പുത്രകാഃ ॥ 6-14-74 (39208)
ശ്രോഷ്യാമി താനി ദുഃഖാനി ദുര്യോധനകൃതാന്യഹം ।
തസ്മാൻമേ സർവമാചക്ഷ്വ യദ്വൃത്തം തത്ര സഞ്ജയ ॥ 6-14-75 (39209)
യദ്വൃത്തം തത്ര സംഗ്രാമേ മന്ദസ്യാബുദ്ധിസംഭവം ।
അപനീതം സുനീതം യത്തൻമമാചക്ഷ്വ സഞ്ജയ ॥ 6-14-76 (39210)
യത്കൃതം തത്ര സംഗ്രാമേ ഭീഷ്മേണ ജയമിച്ഛതാ ।
തേജോയുക്തം കൃതാസ്ത്രേണ ശംസ തച്ചാപ്യശേഷതഃ ॥ 6-14-77 (39211)
യഥാ തദഭവദ്യുദ്ധം കുരുപാണ്ഡവസേനയോഃ ।
ക്രമേണ യേന യസ്മിംശ്ച കാലേ യച്ച യഥാഽഭവത് ॥ ॥ 6-14-78 (39212)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ചതുർദശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-14-1 അസ്യ ത്വമന്തികേ സ്ഥിത്വാ സർവം ദൃഷ്ടവാനസീതി ശേഷഃ ॥ 6-14-12 പ്രചിന്വന്തം പുഷ്പവദാദദാനം ॥ 6-14-13 സമചേഷ്ടത ംരിയമാണപശുവദ്ധസ്തപാദവിക്ഷേപം കൃതവത് ॥ 6-14-23 അജുസ്ത്യക്തവന്തഃ ॥ 6-14-27 മൌർവീഘോഷേണ സ്തനയിത്നുർഗർജൻമേഘ ഇവ । പൃഷത്കപൃഷതോ ബാണബിന്ദുഃ ॥ 6-14-34 അപാസേധൻ ന്യവാരയൻ ॥ 6-14-44 പ്രോക്ത ലോകേ ഖ്യാഢം ॥ 6-14-45 സർവാസ്ത്രവിനയോപേതം സർവാസ്ത്രശിക്ഷായുക്തം ॥ 6-14-54 പരാസക്തേ പരലോകപ്രിയേ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 015
॥ ശ്രീഃ ॥
6.15. അധ്യായഃ 015
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ദുര്യോധനേന ദുഃശാസനംപ്രതി ഭീഷ്മരക്ഷണാജ്ഞാപനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-15-0 (39213)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-15-0x (3990)
ത്വദ്യുക്തോഽയമനുപ്രശ്നോ മഹാരാജ യഥാർഹസി।
ന തു ദുര്യോധനേ ദോഷമിമമാസങ്ക്തുമർഹസി ॥ 6-15-1 (39214)
യ ആത്മനോ ദുശ്ചരിതാദശുഭം പ്രാപ്നുയാന്നരഃ।
ഏനസാ തേന നാന്യം സ ഉപാശങ്കിതുമർഹതി॥ 6-15-2 (39215)
മഹാരാജ മനുഷ്യേഷു നിന്ദ്യം യഃ സർവമാചരേത്।
സ വധ്യഃ സർവലോകസ്യ നിന്ദിതാനി സമാചരൻ ॥ 6-15-3 (39216)
നികാരോ നികൃതിപ്രജ്ഞൈഃ പാണ്ഡവൈസ്ത്വത്പ്രതീക്ഷയാ ।
അനുഭൂതഃ സഹാമാത്യൈഃ ക്ഷാന്തശ്ച സുചിരം വനേ ॥ 6-15-4 (39217)
ഹയാനാം ച ഗജാനാം ച രാജ്ഞാം ചാമിതതേജസാം।
പ്രത്യക്ഷം യൻമയാ ദൃഷ്ടം ദൃഷ്ടം യോഗബലേന ച ॥ 6-15-5 (39218)
ശൃണു തത്പൃഥിവീപാല മാ ച ശോകേ മനഃ കൃഥാഃ ।
ദിഷ്ടമേതത്പുരാ നൂനമിദമേവ നരാധിപ ॥ 6-15-6 (39219)
നമസ്കൃത്വാ പ്രവക്ഷ്യാമി പാരാശര്യായ ധീമതേ।
യസ്യ പ്രസാദാദ്ദിവ്യം തത്പ്രാപ്തം ജ്ഞാനമനുത്തമം ॥ 6-15-7 (39220)
ദൃഷ്ടിശ്ചാതീന്ദ്രിയാ രാജന്ദൂരാച്ഛ്രവണമേവ ച ।
പരചിത്തസ്യ വിജ്ഞാനമതീതാനാഗതസ്യ ച ॥ 6-15-8 (39221)
വ്യുത്ഥിതോത്പത്തിവിജ്ഞാനമാകാശേ ച ഗതിഃ ശുഭാ ।
അസ്ത്രൈരസംഗോ യുദ്ധേഷു വരദാനാൻമഹാത്മനഃ ॥ 6-15-9 (39222)
ശ്രൃണു മേ വിസ്തരേണേദം വിചിത്രം പരമാദ്ഭുതം ।
ഭരതാനാമഭൂദ്യുദ്ധം യഥാ തദ്രോമഹർഷണം ॥ 6-15-10 (39223)
തേഷ്വനീകേഷു യത്തേഷു വ്യൂഢേഷു ച വിധാനതഃ ।
ദുര്യോധനോ മഹാരാജ ദുഃശാസനമഥാബ്രവീത് ॥ 6-15-11 (39224)
ദുഃശാസന രഥാസ്തൂർണം യുജ്യന്താം ഭീഷ്മരക്ഷിണഃ।
അനീകാനി ച സർവാണി ശീഘ്രം ത്വമനുചോദയ ॥ 6-15-12 (39225)
അയം സ മാമഭിപ്രാപ്തോ വർഷപൂഗാഭിചിന്തിതഃ ।
പാണ്ഡവാനാം സസൈന്യാനാം കുരൂണാം ച സമാഗമഃ ॥ 6-15-13 (39226)
നാതഃ കാര്യതമം മന്യേ രണേ ഭീഷ്മസ്യ രക്ഷണാത്।
ഹന്യുദ്ഗുപ്തോ ഹ്യസൌ പാർഥാൻസോമകാംശ്ച സസൃഞ്ജയാൻ ॥ 6-15-14 (39227)
അബ്രവീച്ച വിശുദ്ധാത്മാ നാഹം ഹന്യാം ശിഖണ്ഡിനാം ।
ശ്രൂയതേ സ്ത്രീ ഹ്യസൌ പൂർവം തസ്മാദൂർത്യോ രണേ മമ ॥ 6-15-15 (39228)
തസ്മാദ്ഭീഷ്മോ രക്ഷിതവ്യോ വിശേഷേണേതി മേ മതിഃ।
ശിഖണ്ഡിനോ വധേ യത്താഃ സർവേ തിഷ്ഠന്തു മാമകാഃ ॥ 6-15-16 (39229)
തഥാ പ്രാച്യാഃ പ്രതീച്യാശ്ച ദാക്ഷിണാത്യോത്തരാപഥാഃ ।
സർവഥാഽസ്ത്രേഷു കുശലാസ്തേ രക്ഷന്തു പിതാമഹം ॥ 6-15-17 (39230)
അരക്ഷ്യമാണം ഹി വൃകോ ഹന്യാത്സിംഹം മഹാബലം ।
മാ സിംഹം ജംബുകേനേവ ഘാതയാമഃ ശിഖണ്ഡിനാ ॥ 6-15-18 (39231)
വാമം ചക്രം യുധാമന്യുരുത്തമൌജാശ്ച ദക്ഷിണം।
ഗോപ്താരൌ ഫാൽഗുനം പ്രാപ്തൌ ഫാൽഗുനോപി ശിഖണ്ഡിനഃ । 6-15-19 (39232)
സംരക്ഷ്യമാണഃ പാർഥേന ഭീഷ്മേണ ച വിവർജിതഃ ।
യഥാ ന ഹന്യാദ്ഗാംഗേയം ദുഃശാസന തഥാ കുരു ॥ ॥ 6-15-20 (39233)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി പഞ്ചദശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-15-1 ആസങ്ക്തം ആസഞ്ജയിതും ॥ 6-15-2 ഏനസാ പാപേന ॥ 6-15-9 വ്യുത്ഥിതസ്യ ഉച്ഛാസ്ത്രവർതിന ഉത്പത്തിഃ കാരണം തസ്യ വിജ്ഞാനം ॥ 6-15-11 വ്യൂഢേഷു വ്യൂഹരചനയാ സ്ഥിതേഷു ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 016
॥ ശ്രീഃ ॥
6.16. അധ്യായഃ 016
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
കുരുപാണ്ഡവസേനാവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-16-0 (39234)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-16-0x (3991)
തതോ രജന്യാം വ്യുഷ്ടായാം ശബ്ദഃ സമഭവൻമഹാൻ।
ക്രോശതാം ഭൂമിപലാനാം യുജ്യതാം യുജ്യതാമിതി ॥ 6-16-1 (39235)
ശംഖദുന്ദുഭിഘോഷൈശ്ച സിംഹനാദൈശ്ച ഭാരത।
ഹയഹേഷിതനാദൈശ്ച രഥനേമിസ്വനൈസ്തഥാ ॥ 6-16-2 (39236)
ഗാജാനാം ബൃഹതാം ചൈവ യോധാനാം ചാപി ഗർജതാം।
ക്ഷ്വേലിതാസ്ഫോടിതോത്ക്രുഷ്ടൈസ്തുമുലം സർവതോഽഭവത് ॥ 6-16-3 (39237)
ഉദതിഷ്ഠൻമഹാരാജ സർവം യുക്തമശേഷതഃ ।
സൂര്യോദയേ മഹത്സൈന്യം കുരുപാണ്ഡവസേനയോഃ ॥ 6-16-4 (39238)
രാജേന്ദ്ര തവ പുത്രാണാം പാണ്ഡവാനാം തഥൈവ ച।
ദുഷ്പ്രധൃഷ്യാണി ചാസ്ത്രാണി സശസ്രകവചാനി ച ॥ 6-16-5 (39239)
തതഃ പ്രകാശേ സൈന്യാനി സമദൃശ്യന്ത ഭാരത।
ത്വദീയാനാം പരേഷാം ച ശസ്ത്രവന്തി മഹാന്തി ച ॥ 6-16-6 (39240)
തത്ര നാഗാ രഥാശ്ചൈവ ജാംബൂനദപരിഷ്കൃതാഃ।
വിഭ്രാജമാനാ ദൃശ്യന്തേ മേഘാ ഇവ സവിദ്യുതഃ ॥ 6-16-7 (39241)
രഥാനീകാന്യദൃശ്യന്ത നഗരാണീവ ഭൂരിശഃ ।
അതീവ ശുശുഭേ തത്ര പിതാ തേ പൂർണചന്ദ്രവത് ॥ 6-16-8 (39242)
ധനുർഭിർഋഷ്ടിഭിഃ ഖംഗൈർഗദാഭിഃ ശക്തിതോമരൈഃ ।
യോധാഃ പ്രഹരണൈഃ ശുഭ്രൈസ്തേഷ്വനീകേഷ്വവസ്ഥിതാഃ ॥ 6-16-9 (39243)
ഗജാഃ പദാതാ രഥിനസ്തുരഗാശ്ച വിശാംപതേ ।
വ്യതിഷ്ഠന്വാഗുരാകാരാഃ ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-16-10 (39244)
ധ്വജാ ബഹുവിധാകാരാ വ്യദൃശ്യന്ത സമുച്ഛ്രിതാഃ।
സ്വേഷാം ചൈവ പരേഷാം ച ദ്യുതിമന്തഃ സഹസ്രശഃ ॥ 6-16-11 (39245)
കാഞ്ചനാ മണിചിത്രാംഗാ ജ്വലന്ത ഇവ പാവകാഃ।
അർചിഷ്മന്തോ വ്യരോചന്ത ഗജാരോഹാഃ സഹസ്രശഃ ॥ 6-16-12 (39246)
മഹേന്ദ്രകേതവഃ ശുഭ്രാ മഹേന്ദ്രസദനേഷ്വിവ।
സന്നദ്ധാസ്തേ പ്രവീരാശ്ച ദദൃശുര്യുദ്ധകാങ്ക്ഷിണഃ ॥ 6-16-13 (39247)
ഉദ്യതൈരായുധൈശ്ചിത്രാസ്തലബദ്ധാഃ കലാപിനഃ ।
ഋഷഭാക്ഷാ മനുഷ്യേന്ദ്രാശ്ചമൂമുഖഗതാ ബഭുഃ ॥ 6-16-14 (39248)
ശകുനിഃ സൌബലഃ ശല്യ ആവന്ത്യോഽഥ ജയദ്രഥഃ ।
വിന്ദാനുവിന്ദൌ കൈകേയാഃ കാംഭോജശ്ച സുദക്ഷിണഃ ॥ 6-16-15 (39249)
ശ്രുതായുധശ്ച കാലിംഗോ ജയത്സേനശ്ച പാർഥിവഃ ।
ബൃഹദ്ബലശ്ച കൌശല്യഃ കൃതവർമാ ച സാത്വതഃ ॥ 6-16-16 (39250)
ദശൈതേ പുരുഷവ്യാഘ്രാഃ ശൂരാഃ പരിഘബാഹവഃ ।
അക്ഷൌഹിണീനാം പതയോ യജ്വാനോ ഭൂരിദക്ഷിണാഃ ॥ 6-16-17 (39251)
ഏതേ ചാന്യേ ച ബഹവോ ദുര്യോധനവശാനുഗാഃ ।
രാജാനോ രാജപുത്രാശ്ച നീതിമന്തോ മഹാരഥാഃ ॥ 6-16-18 (39252)
സന്നദ്ധാഃ സമദൃശ്യന സ്വേഷ്വനീകേഷ്വവസ്ഥിതാഃ ।
ബദ്ധകൃഷ്ണാജിനാഃ സർവേ ബലിനോ യുദ്ധശാലിനഃ ॥ 6-16-19 (39253)
ഹൃഷ്ടാ ദുര്യോധനസ്യാർഥേ ബ്രഹ്മലോകായ ദീക്ഷിതാഃ।
സമർഥാ ദശ വാഹിന്യഃ പരിഗൃഹ്യ വ്യവസ്ഥിതാഃ ॥ 6-16-20 (39254)
ഏകാദശീ ധാർതരാഷ്ട്രീ കൌരവാണാം മഹാചമൂഃ ।
അഗ്രതഃ സർവസൈന്യാനാം യത്ര ശാന്തനവോഽഗ്രണീഃ ॥ 6-16-21 (39255)
ശ്വേതോഷ്ണീഷം ശ്വേതഹയം ശ്വേതവർമാണമച്യുതം ।
അപശ്യാമ മഹാരാജ ഭീഷ്മം ചന്ദ്രമിവോദിതം ॥ 6-16-22 (39256)
ഹേമതാലധ്വജം ഭീഷ്മം രാജതേ സ്യന്ദതേ സ്ഥിതം ।
ശ്വേതാഭ്ര ഇവ തീക്ഷ്ണാംശും ദദൃശുഃ കുരുപാണ്ഡവാഃ ॥ 6-16-23 (39257)
ദൃഷ്ട്വാ ചമൂമുഖേ ഭീഷ്മം സമകംപന്ത പാണ്ഡവാഃ ।
സൃഞ്ജയാശ്ച മഹേഷ്വാസാ ധൃഷ്ടദ്യുംനപുരോഗമാഃ ।
ജൃംഭമാണം മഹാസിംഹം ദൃഷ്ട്വാ ക്ഷുദ്രമൃഗാ യഥാ ॥ 6-16-24 (39258)
ധൃഷ്ടദ്യുംനമുഖാഃ സർവേ സമുദ്വിവിജിരേ മുഹുഃ ।
ഏകാദശൈതാഃ ശ്രീജുഷ്ടാ വാഹിന്യസ്തവ പാർഥിവ ॥ 6-16-25 (39259)
പാണ്ഡവാനാം തഥാ സപ്ത മഹാപുരുഷപാലിതാഃ ।
ഉൻമത്തമകരാവർതൌ മഹാഗ്രാഹസമാകുലൌ ॥ 6-16-26 (39260)
യുഗാന്തേ സമവേതൌ ദ്വൌ ദൃശ്യേതേ സാഗരാവിവ ।
നൈവ നസ്താദൃശോ രാജന്ദൃഷ്ടപൂർവോ ന ച ശ്രുതഃ ।
അനീകാനാം സമേതാനാം കൌരവാണാം തഥാവിധഃ ॥ ॥ 6-16-27 (39261)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ഷോഡശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-16-4 യുക്തം സന്നദ്ധം । അശേഷതഃ സർവപ്രകാരൈഃ ॥ 6-16-10 വാഗുരാകാരാഃ പരേഷാം ബന്ധനാർഥമിത്യർഥഃ ॥ 6-16-14 തലബദ്ധാഃ തലം ജ്യാധാതത്രാണം ബദ്ധം യൈസ്തേ । കലാപിനഃ തൂണവന്തഃ ॥ 6-16-27 തഥാവിധഃ സംമർദ ഇതി ശേഷഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 017
॥ ശ്രീഃ ॥
6.17. അധ്യായഃ 017
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
യുദ്ധായ കുരുസേനാനിര്യാണം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-17-0 (39262)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-17-0x (3992)
യഥാ സ ഭഗവാന്വ്യാസഃ കൃഷ്ണദ്വൈപായനോഽബ്രവീത്।
തഥൈവ സഹിതാഃ സർവേ സമാജഗ്മുർമഹീക്ഷിതഃ ॥ 6-17-1 (39263)
മഘാവിഷയഗഃ സോമസ്തദ്ദിനം പ്രത്യപദ്യത।
ദീപ്യമാനാശ്ച സംപേതുർദിവി സപ്ത മഹഗ്രഹാഃ ॥ 6-17-2 (39264)
ദ്വിധാഭൂത ഇവാദിത്യ ഉദയേ പ്രത്യദൃശ്യത।
ജ്വലന്ത്യാ ശിഖയാ ഭൂയോ ഭാനുമാനുദിതോ രവിഃ ॥ 6-17-3 (39265)
വവാശിരേ ച ദീപ്തായാം ദിശി ഗോമായുവായസാഃ ।
ലിപ്സമാനാഃ ശരീരാണി മാംസശോണിതഭോജനാഃ ॥ 6-17-4 (39266)
അഹന്യഹനി പാർഥാനാം വൃദ്ധഃ കുരുപിതാമഹഃ ।
ഭരദ്വാജാത്മജശ്ചൈവ പ്രാതരുത്ഥായ സംയതൌ ॥ 6-17-5 (39267)
ജയോഽസ്തു പാണ്ഡുപുത്രാണാമിത്യൂചതുരിന്ദമൌ ।
യുയുധാതേ തവാർഥായ യഥാ സ സമയഃ കൃതഃ ॥ 6-17-6 (39268)
സർവധർമവിശേഷജ്ഞഃ പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ ।
സമാനീയ മഹീപാലാനിദം വചനമബ്രവീത് ॥ 6-17-7 (39269)
ഇദം വഃ ക്ഷത്രിയാ ദ്വാരം സ്വർഗായാപാവൃതം മഹത്।
ഗച്ഛധ്വം തേന ശക്രസ്യ ബ്രഹ്മണഃ സഹലോകതാം ॥ 6-17-8 (39270)
ഏഷ വഃ ശാശ്വതഃ പന്ഥാഃ പൂർവൈഃ പൂർവതരൈഃ കൃതഃ ।
സംഭാവയധ്വമാത്മാനമവ്യഗ്രമനസോ യുധി ॥ 6-17-9 (39271)
നാഭാഗോഽഥ യയാതിശ്ച മാന്ധാതാ നഹുഷോ നൃഗഃ ।
സംസിദ്ധാഃ പരമം സ്ഥാനം ഗതാഃ കർമഭിരീദൃശൈഃ ॥ 6-17-10 (39272)
അധർമഃ ക്ഷത്രിയസ്യൈഷ യദ്വ്യാധിമരണം ഗൃഹേ ।
യദയോനിധനം യാതി സോഽസ്യ ധർമഃ സനാതനഃ ॥ 6-17-11 (39273)
ഏവമുക്താ മഹീപാലാ ഭീഷ്മേണ ഭരതർഷഭ।
നിര്യയുഃ സ്വാന്യനീകാനി ശോഭയന്തോ രഥോത്തമൈഃ ॥ 6-17-12 (39274)
സ തു വൈകർതനഃ കർണഃ സാമാത്യഃ സഹ ബന്ധുഭിഃ ।
ന്യാസിതഃ സമരേ ശസ്ത്രം ഭീഷ്മേണ ഭരതർഷഭ ॥ 6-17-13 (39275)
അപേതകർണാഃ പുത്രാസ്തേ രാജനശ്ചൈവ താവകാഃ ।
നിര്യയുഃ സിംഹനാദേന നാദയന്തോ ദിശോ ദശ ॥ 6-17-14 (39276)
ശ്വേതൈശ്ഛത്രൈഃ പതാകാഭിർധ്വജവാരണവാജിഭിഃ ।
താന്യനീകാനി ശോഭന്തേ ഗജൈരഥ പദാതിഭിഃ ॥ 6-17-15 (39277)
ഭേരീപണവശബ്ദൈശ്ച ദുന്ദുഭീനാം ച നിഃസ്വനൈഃ ।
രഥനേമിനിനാദൈശ്ച ബഭൂവാകുലിതാ മഹീ ॥ 6-17-16 (39278)
കാഞ്ചനാംഗദകേയൂരൈഃ കാർമുകൈശ്ച മഹാരഥാഃ ।
ഭ്രാജമാനാ വ്യരാജന്ത സാഗ്നയഃ പർവതാ ഇവ ॥ 6-17-17 (39279)
താലേന മഹതാ ഭീഷ്മഃ പഞ്ചതാരേണ കേതുനാ ।
വിമലാദിത്യസങ്കാശസ്തസ്ഥൌ കുരുചമൂപരി ॥ 6-17-18 (39280)
യേ ത്വദീയാ മഹേഷ്വാസാ രാജാനോ ഭരതർഷഭ ।
അവർതന്ത യഥാദേശം രാജഞ്ശാന്തനവസ്യ തേ ॥ 6-17-19 (39281)
സ തു ഗോവാസനഃ ശൈബ്യഃ സഹിതഃ സർവരാജഭിഃ ।
യയൌ മാതംഗരാജേന രാജാർഹേണ പതാകിനാ ।
പദ്മവർണസ്ത്വനീകാനാം സർവേഷാമഗ്രതഃ സ്ഥിതഃ ॥ 6-17-20 (39282)
അശ്വത്ഥാമാ യയൌ യത്തഃ സിംഹലാംഗൂലകേതുനാ ।
ശ്രുതായുധശ്ചിത്രസേനഃ പുരുമിത്രോ വിവിംശതിഃ ॥ 6-17-21 (39283)
ശല്യോ ഭൂരിശ്രവാശ്ചൈവ വികർണശ്ച മഹാരഥഃ ।
ഏതേ സപ്ത മഹേഷ്വാസാ ദ്രോണപുത്രപുരോഗമാഃ ॥ 6-17-22 (39284)
സ്യന്ദനൈർവരവർമാണോ ഭീഷ്മസ്യാസൻപുരോഗമാഃ।
തേഷാമപി മഹോത്സേധാഃ ശോഭയന്തോ രഥോത്തമാൻ ॥ 6-17-23 (39285)
ഭ്രാജമാനാ വ്യരോചന്ത ജാംബൂനദമയാ ധ്വജാഃ।
ജാംബൂനദമയീ വേദീ കമണ്ഡലുവിഭൂഷിതാ ॥ 6-17-24 (39286)
കേതുരാചാര്യമുഖ്യസ്യ ദ്രോണസ്യ ധനുഷാ സഹ ।
അനേകശതസാഹസ്രമനീകമനുകർഷതഃ ॥ 6-17-25 (39287)
മഹാന്ദുര്യോധനസ്യാസീന്നാഗോ മണിമയോ ധ്വജഃ ।
തസ്യ പൌരവകാലിംഗകാംഭോജാഃ സമുദക്ഷിണാഃ ॥ 6-17-26 (39288)
ക്ഷേമധന്വാ ച ശല്യശ്ച തസ്ഥുഃ പ്രമുഖതോ രഥാഃ।
സ്യന്ദനേന മഹാർഹേണ കേതുനാ വൃഷഭേണ ച।
പ്രകർഷന്നേവ സേനാഗ്നം മാഗധസ്യ കൃപോ യയൌ ॥ 6-17-27 (39289)
തദംഗപതിനാം ഗുപ്തം കൃപേണ ച മനസ്വിനാ ।
ശാരദാംബുധരപ്രഖ്യം പ്രാച്യാനാം സുമഹദ്ബലം ॥ 6-17-28 (39290)
അനീകപ്രമുഖേ തിഷ്ഠന്വരാഹേണ മഹായശാഃ।
ശുശുഭേ കേതുമുഖ്യേന രാജതേന ജയദ്രഥഃ ॥ 6-17-29 (39291)
ശതം രതസഹസ്രാണാം തസ്യാസന്വശവർതിനഃ।
അഷ്ടൌ നാഗസഹസ്രാണി സാദിനാമയുതാനി ഷട് ॥ 6-17-30 (39292)
തത്സിന്ധുപതിനാ രാജ്ഞാ പാലിതം ധ്വജിനീമുഖം।
അനന്തരഥനാഗാശ്വമശോഭത മഹദ്ബലം ॥ 6-17-31 (39293)
ഷഷ്ട്യാ രഥസഹസ്രൈസ്തു നാഗാനാമയുതേന ച।
പതിഃ സർവകലിംഗാനാം യയൌ കേതുമതാ സഹ ॥ 6-17-32 (39294)
തസ്യ പർവതസങ്കാശാ വ്യരോചന്ത മഹാഗജാഃ ।
യന്ത്രതോമരതൂണീരൈഃ പതാകാഭിഃ സുശോഭിതാഃ ॥ 6-17-33 (39295)
ശുശുഭേ കേതുമുഖ്യേന പാവകേന കലിംഗകഃ।
ശ്വേതച്ഛത്രേണ നിഷ്കേണ ചാമരവ്യജനേന ച॥ 6-17-34 (39296)
കേതുമാനപി മാതംഗം വിചിത്രപരമാങ്കുശം।
ആസ്ഥിതഃ സമരേ രാജൻമേഘസ്ഥ ഇവ ഭാനുമാൻ ॥ 6-17-35 (39297)
തേജസാ ദീപ്യമാനസ്തു വാരണോത്തമമാസ്ഥിതഃ ।
ഭഗദത്തോ യയൌ രാജാ യഥാ വജ്രധരസ്തഥാ ॥ 6-17-36 (39298)
ഗജസ്കന്ധഗതാവാസ്താം ഭഗദത്തേന സംമിതൌ ।
വിന്ദാനുവിന്ദാവാവന്ത്യൌ കേതുമന്തമനുവ്രതൌ ॥ 6-17-37 (39299)
സ രഥാനീകവാന്വ്യൂഹോ ഹസ്ത്യംഗോ നൃപശീർഷവാൻ ।
വാജിപക്ഷഃ പതത്യുഗ്രഃ പ്രഹസൻസർവതോമുഖഃ ॥ 6-17-38 (39300)
ദ്രോണേന വിഹിതോ രാജന്രാജ്ഞാ ശാന്തനവേന ച।
തഥൈവാചാര്യപുത്രേണ ബാഹ്ലീകേന കൃപേമ ച ॥ ॥ 6-17-39 (39301)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി സപ്തദശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-17-2 മഘാവിഷയഗഃ സോമസ്തദ്ദിനം പ്രത്യപദ്യതേതി। മഘാ പിത്ര്യാം നക്ഷത്രം തസ്യ വിഷയോ ദേശഃ പിതൃലോകസ്തദ്ഗതഃ സോമഃ। കുരുപാണ്ഡവയുദ്ധാരംഭദിനമുക്തം ഭാരതസാവിത്ര്യാം-ഹേമന്തേ പ്രഥമേ മാസി ശുക്ലപക്ഷേ ത്രയോദശീം। പ്രവൃത്തം ഭാരതം യുദ്ധം നക്ഷത്രേ യമദൈവതേ। പ്രഥമേ മാർഗശീർഷേ। അത്ര ത്രയോദശീശബ്ദേന തദ്യുക്താ ചതുർദശ്യേവ ഗ്രാഹ്യാ। അർജുനേന ഹതോ ഭീഷ്മോ മാഘമാസേഽസിതാഷ്ടമീതി। ത്രയോദശ്യാം തു മധ്യാഹ്നേ ഭാരദ്വാജോ നിപാതിത ഇതി। തത്രൈവ യുദ്ധസ്യ ദശമേ പഞ്ചദശേ ചാഹ്നി തയോർഭീഷ്മദ്രോണയോരഷ്ടമീത്രയോദശീസംയോഗദർശനാത്। അത്ര പൌഷേതി മാഘശബ്ദോ മകരായനാഭിപ്രായേണ। തദാനീം തത്സംഭവാത് അസിതാഷ്ടമീതി ഛേദഃ। അന്യഥാ സപ്തമീദ്വാദശ്യോരേവ തയോർഹനനം പ്രാപ്നോതി। യത്തു അമാവാസ്യായാം ദുര്യോധനഹനനം തത്രൈവോക്തം തത്രാപ്യമാവാസ്യാശബ്ദ ഇഷ്ടിദിനേ പ്രതിപദ്യേവ പ്രയുക്തോ വേദിതവ്യഃ। യമദൈവതേ ഇതി ഭരണീ ന ഗ്രാഹ്യ കിന്തു യുഗ്മദൈവതം മൃഗശീർഷമേവ ഗ്രാഹ്യം। തസ്യ ഹി പൂർവദലം ശുക്രദൈവത്യത്വാദാസുരം ഉത്തരാർഥം ബുധദൈവത്യത്വാദ്ദൈവ്യം। തേന തത്രാസുരാണാമുപരമോ ദേവാനാമഭ്യുദയശ്ച സിദ്ധ്യതി। കിഞ്ച-ചത്വാരിംശദഹാന്യദ്യ ദ്വേ ച മേ നിഃസൃതസ്യ വൈ। പുഷ്യേണ സംപ്രയാതോസ്മി ശ്രവണേ പുനരാഗത ഇതി യുദ്ധാരംഭാദഷ്ടാദശേഽഹ്നി തീർഥയാത്രാത ആഗതസ്യ ബലദേവസ്യ വചനാത് ശ്രവണേ യുദ്ധസമാപ്തിർദൃശ്യതേ। തതഃ പ്രാചീനേഽഷ്ടാദശർക്ഷേ മൃഗശീർഷ ഏവ യുദ്ധാരംഭഃ സംഭവതി നത്വേകവിംശേ ഭരണ്യാം। അഷ്ടാദശദിനമധ്യേ നക്ഷത്രത്രയക്ഷയസ്യ കൽപയിതുമയുക്തത്വാത് കാർതികീ കൃത്തികായോഗാനുപാതേന ചതുർദശ്യാം മൃഗസ്യൈവ സംഭാവനാച്ച। ഏതേന യുദ്ധാരംഭം പ്രകൃത്യ- മഘാവിഷയഗഃ സോമസ്തദ്ദിനം പ്രത്യപദ്യതേതി ഭീഷ്മപർവണി സഞ്ജയവാക്യാൻമഘായാം യുദ്ധാരംഭ ഇത്യപി നിരസ്തം। ബലദേവവാക്യവിരുദ്ധത്വാത് । ശബ്ദാർഥസ്തു മഘാപദേന തത്സഹചരാഃ പിതരോ ലക്ഷ്യന്തേ। തേന യുദ്ധേ മൃതാനാം ഉത്തമദേഹപ്രദാനാർഥം ചന്ദ്രസ്തദാ പിതൃലോകേ സന്നിഹിതോഽഭൂദിതി। സ്വർഗിണാം ദിവ്യദേഹലാഭശ്ചന്ദ്രാധീന ഇതി ശാസ്ത്രപ്രസിദ്ധേഃ । തഥാ ദ്വാദശ്യാം രാത്രിയുദ്ധേ ചന്ദ്രോദയകാലേ-ത്രിഭാഗമാത്രശേഷായാം രാത്രൌ യുദ്ധമവർതതേത്യുക്തം തത്ര ത്രിഭാഗേത്യസ്യ ത്രിമുഹൂർതശേഷായാമിത്യർഥഃ। തഥാ-അഷ്ടപഞ്ചാശതം രാത്ര്യഃ ശയാനസ്യാദ്യ മേ ഗതാഃ ഇതി ഭീഷ്മവചനം തു-മാഘോഽയം സമനു പ്രാപ്തഃ- ത്രിഭഗമാത്രഃ പക്ഷോഽയം ഇതി വാക്യശേഷാനുസാരാത്। അശതം ശതഹീനം യഥാ സ്യാത്തഥാ അഷ്ടപഞ്ച അഷ്ടപഞ്ചാശദ്രാത്രയോ വ്യതീതാ ഇതി വ്യാഖ്യേയം। വിലോമശോധനാത് അഷ്ടപഞ്ചാശദൂനം ശതം രാത്രയോ ദ്വാചത്വാരിംശദ്രാത്രയോ വ്യതീതാ ഇത്യർഥഃ। തഥാച പൌഷകൃഷ്ണാഷ്ടമീതോ മാഘശുക്ലപഞ്ചംയാം താവതീ ദിനസംഖ്യാ പൂര്യതേ പക്ഷസ്യ ച തൃതീയോ ഭാഗോ ഗതോ ഭവതി। തതത്രാപ്യേകതിഥിക്ഷയാത് പഞ്ചംയാഃ ദ്വിചത്വാരിംശത്തമത്വം ജ്ഞേയം। ശേഷോ ഭവിതുമർഹതീത്യത്ര കാര്യശേഷോ ദേഹത്യാഗാദിരേവ ശേഷോ നതു പക്ഷശേഷ ഇതി വ്യാഖ്യാ ജ്ഞേയാ। തത്രായം നിഷ്കർഷഃ। കാർതികശുക്ലദ്വാദശ്യാം രേവത്യാം കൃഷ്ണപ്രയാണം। തതോ നിഷ്കർഷഃ। കാർതികശുക്ലദ്വാദശ്യാം രേവത്യാം കൃഷ്ണപ്രയാണം। തതോ മാർഗശീർഷകൃഷ്ണപഞ്ചംയാം പുഷ്യേ സേനയോർനിര്യാണം। തതഃ പഞ്ചംയാം ഉപരി ഷഷ്ഠീമാരഭ്യ സപ്തദിനാനി ഗണയിത്വാ തദുപര്യഷ്ടമേഽഹ്നി അമാവാസ്യാ ഭവിഷ്യതീത്യനേന ത്രയോദശദിനാത്മകോഽയം കൃഷ്ണപക്ഷോ മഹോത്പാതജനക ഇതി സൂചിതം। ക്ഷീണയോശ്ച തിഥ്യോഃ പക്ഷാന്തരേ പുനർവൃദ്ധ്യാ സംഖ്യാപൂരണേഭവതീതി മാർഗശീർഷകൃഷ്ണപഞ്ചമീമാരഭ്യ പൌഷശുക്ലപ്രതിപത് ദ്വിചത്വാരിംശീ തിഥിർഭവതീതി ബലദേവവാക്യോക്താ ദിനസംഖ്യാ നക്ഷത്രസംഖ്യാ ചാനുഗൃഹീത ഭവതി। യത്തു- സപ്തമാച്ചാപി ദിവസാദമാവാക്യാ ഭവിഷ്യതി। സംഗ്രാമയോജയേത്തത്ര താം ഹ്യാഹുഃ ശക്രദൈവതാം। പ്രയാധ്വം വൈ കുരുക്ഷേത്രം പുഷ്യോ ദ്യേതി പുനഃപുനരിതി ദുര്യോധനവാക്യം തത്ര സംഗ്രാമമിത്യനേന സംഗ്രാമേ ജയസാധനം ധാരാബന്ധാദികം തസ്യാം യോജയേദിത്യുക്തം। ശക്രദൈവതാമിത്യനേന തസ്യാം ജ്യേഷ്ഠാനക്ഷത്രയോഗ ഉച്യതേ। സച തിഥിദ്വയക്ഷയാത്തത്രാസംഭവന്നപി തത്ര തിഥിവദേവ നക്ഷത്രക്ഷയാദ്വാ തിഥിനക്ഷത്രയോരാദ്യന്തയോഗാദ്വാ ജ്ഞേയ ഇതി സർവം സമഞ്ജസം। മഹാഗ്രഹാഃ രാഹുകേതോ രുപഗ്രഹത്വാത്സപ്തൈവ ॥ 6-17-4 വവാശിരേ ശബ്ദം കൃതവന്തഃ ॥ 6-17-11 അയോനിധനം അയസാ ശസ്ത്രേണ മരണം ॥ 6-17-18 താലേന ധ്വജഭൂതേന ॥ 6-17-20 ഗോവാസനഃ തദ്ദ്രേശ്യഃ ॥ 6-17-29 വരാഹേണ കേതുമുഖ്യേനേതി സംബന്ധഃ ॥ 6-17-34 നിഷ്കേണ കണ്ഠാഭരണേന ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 018
॥ ശ്രീഃ ॥
6.18. അധ്യായഃ 018
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
കുരുസേനാവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-18-0 (39302)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-18-0x (3993)
തതോ മുഹൂർതാത്തുമുലഃ ശബ്ദോ ഹൃദയകംപനഃ।
അശ്രൂയത മഹാരാജ യോധാനാം പ്രയുയുത്സതാം ॥ 6-18-1 (39303)
ശംഖദുന്ദുഭിഘോഷൈശ്ച വാരണാനാം ച ബൃംഹിതൈഃ ।
നോമിഘോഷൈ രഥാനാം ച ദീര്യതീവ വസുന്ധരാ ॥ 6-18-2 (39304)
ഹയാനാം ഹേഷമാണാനാം യോധാനാം ചൈവ ഗർജതാം।
ക്ഷണേനൈവ നഭോ ഭൂമിഃ ശബ്ദേനാപൂരിതം തദാ ॥ 6-18-3 (39305)
പുത്രാണാം തവ ദുർധർഷ പാണ്ഡവാനാം തഥൈവ ച ।
സമകംപന്ത സൈന്യാനി പരസ്പരസമാഗമേ ॥ 6-18-4 (39306)
തത്ര നാഗാ രഥാശ്ചൈവ ജാംബൂനദവിഭൂഷിതാഃ ।
ഭ്രാജമാനാ വ്യദൃശ്യന്ത മേഘാ ഇവ സവിദ്യുതഃ ॥ 6-18-5 (39307)
ധ്വജാ ബഹുവിധാകാരാസ്താവകാനാം നരാധിപ ।
കാഞ്ചനാംഗദിനോ രേജുർജ്വലിതാ ഇവ പാവകാഃ ॥ 6-18-6 (39308)
സ്വേഷാം ചൈവ പരേഷാം ച സമദൃശ്യന്ത ഭാരത।
മഹേന്ദ്രകേതവഃ ശുഭ്രാ മഹേന്ദ്രസദനേഷ്വിവ ॥ 6-18-7 (39309)
കാഞ്ചനൈഃ കവചൈർവീരാ ജ്വലനാർകസമപ്രഭൈഃ।
സന്നദ്ധാഃ സമദൃശ്യന്ത ജ്വലനാർകസമപ്രഭാഃ ॥ 6-18-8 (39310)
കുരുയോധവരാ രാജന്വിചിത്രായുധകാർമുകാഃ ।
ഉദ്യതൈരായുഥൈശ്ചിത്രൈസ്തലബദ്ധാഃ പതാകിനഃ ॥ 6-18-9 (39311)
ഋഷഭാക്ഷാ മഹേഷ്വാസാശ്ചമൂമുഖഗതാ ബഭുഃ ।
പൃഷ്ഠഗോപാസ്തു ഭീഷ്മസ്യ പുത്രാസ്തവ നരാധിപ ।
ദുഃശാസനോ ദുർവിഷഹോ ദുർമുഖോ ദുഃസഹസ്തഥാ ॥ 6-18-10 (39312)
വിവിംശതിശ്ചിത്രസേനോ വികർണശ്ച മഹാരഥഃ ।
സത്യവ്രതഃ പുരുമിത്രോ ജയോ ഭൂരിശ്രവാഃ ശലഃ ॥ 6-18-11 (39313)
രഥാ വിംശതിസാഹസ്രാസ്തഥൈഷാമനുയായിനഃ।
അഭീഷാഹാഃ ശൂരസേനാഃ ശിബയോഽഥ വസാതയഃ ॥ 6-18-12 (39314)
ശാൽവാ മത്സ്യാസ്തഥാംബഷ്ഠാസ്ത്രൈഗർതാഃ കേകയാസ്തഥാ।
സൌവീരാഃ കൈതവാഃ പ്രാച്യാഃ പ്രതീച്യേദീച്യവാസിനഃ ॥ 6-18-13 (39315)
ദ്വാദശൈതേ ജനപദാഃ സർവേ ശൂരാസ്തനുത്യജഃ ।
മഹതാ രഥവംശേന തേ രരക്ഷുഃ പിതാമഹം ॥ 6-18-14 (39316)
അനീകം ദശസാഹസ്രം കുഞ്ജരാണാം തരസ്വിനാം ।
മാഗധോ യത്ര നൃപതിസ്തദ്രഥാനീകമന്വയാത് ॥ 6-18-15 (39317)
രഥാനാം ചക്രരക്ഷാശ്ച പാദരക്ഷാശ്ച ദന്തിനാം।
അഭവന്വാഹിനീമധ്യേ ശതാനാമയുതാനി ഷട് ॥ 6-18-16 (39318)
പാദാതാശ്ചാഗ്രതോ ഗച്ഛന്ധനുശ്ചർമാസിപാണയഃ ।
അനേകശതസാഹസ്രാ നഖരപ്രാസയോധിനഃ ॥ 6-18-17 (39319)
അക്ഷൌഹിണ്യോ ദശൈകാ ച തവ പുത്രസ്യ ഭാരത।
അദൃശ്യത മഹാരാജ ഗംഗേവ യമുനാന്തരാ ॥ ॥ 6-18-18 (39320)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി അഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-18-16 ശതാനാഗയുതാനി ഷട് ഷട്ശതാന്യയുതഗുണാനി। ഷഷ്ടിലക്ഷാണീതി യാവത് ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 019
॥ ശ്രീഃ ॥
6.19. അധ്യായഃ 019
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
യുദ്ധായ പാണ്ഡവസേനാനിര്യാണം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-19-0 (39321)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-19-0x (3994)
അർക്ഷാംഹിണീം ദശൈകാം ച വ്യൂഢാം ദൃഷ്ട്വാ യുധിഷ്ഠിരഃ।
കഥമൽപേന സൈന്യേന പ്രത്യവ്യൂഹത പാണ്ഡവഃ ॥ 6-19-1 (39322)
യോ വേദ മാനുഷം വ്യൂഹം ദൈവം ഗാന്ധർവമാസുരം ।
കഥം ഭീഷ്മം സ കൌന്തേയഃ പ്രത്യയൂഹത സഞ്ജയ ॥ 6-19-2 (39323)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-19-3x (3995)
ധാർതരാഷ്ട്രാണ്യനീകാനി ദൃഷ്ട്വാ വ്യൂഢാനി പാണ്ഡവഃ।
അഭ്യഭാഷത ധർമാത്മാ ധർമരാജോ ധനഞ്ജയം ॥ 6-19-3 (39324)
മഹർഷേർവചനാത്താത വേദയന്തി ബൃഹസ്പതേഃ ।
സംഹതാന്യോധയേദൽപാൻകാമം വിസ്താരയേദ്ബഹൂൻ ॥ 6-19-4 (39325)
സൂചീമുഖമനീകം സ്യാദൽപാനാം ബഹുഭിഃ സഹ।
അസ്മാകം ച തഥാ സൈന്യമൽപീയഃ സുതരാം പരൈഃ ॥ 6-19-5 (39326)
ഏതദ്വചനമാജ്ഞായ മഹർഷേർവ്യൂഹ പാണ്ഡവ ।
ഏതച്ഛ്രുത്വാ ധർമരാജം പ്രത്യഭാഷത പാണ്ഡവഃ॥ 6-19-6 (39327)
ഏഷ വ്യൂഹാമി തേ വ്യൂഹം രാജസത്തമ ദുർജയം।
അചലം നാമ വജ്രാഖ്യം വിഹിതം വജ്രപാണിനാ ॥ 6-19-7 (39328)
യഃ സ വാത ഇവോദ്ഭൂതഃ സമരേ ദുഃസഹഃ പരൈഃ।
സ നഃ പുരോ യോത്സയതേ വൈ ഭീമഃ പ്രഹരതാം വരഃ ॥ 6-19-8 (39329)
തേജാംസി രിപുസൈന്യാനാം മൃദ്ഗൻപുരുഷസത്തമഃ।
അഗ്നേഽഗ്രണീര്യോത്സ്യതി നോ യുദ്ധോപായവിചക്ഷണഃ ॥ 6-19-9 (39330)
യം ദൃഷ്ട്വാ കുരവഃ സർവേ ദുര്യോധനപുരോഗമാഃ।
നിവർതിഷ്യന്തി സന്ത്രസ്താഃ സിംഹം ക്ഷുദ്രമൃഗാ യഥാ ॥ 6-19-10 (39331)
തം സർവേ സംശ്രയിഷ്യാമഃ പ്രാകാരമകുതോഭയാഃ ।
ഭീമം പ്രഹരതാം ശ്രേഷ്ഠം ദേവാരാജമിവാമരാഃ ॥ 6-19-11 (39332)
ന ഹി സോഽസ്തി പുമാംʼല്ലോകേ യഃ സങ്ക്രുദ്ധം വൃകോദരം।
ദ്രഷ്ടുമത്യുഗ്രകർമാണം വിഷഹേത നരർഷഭം ॥ 6-19-12 (39333)
ഭീമസേനോ ഗദാം ബിഭ്രദ്വജ്രസാരമയീം ദൃഢാം ।
ചരന്വേഗേന മഹതാ സമുദ്രമപി ശോഷയേത് ॥ 6-19-13 (39334)
ഭീമസേനം തദാ രാജന്ദർശയസ്വ മഹാബലം ।
കേകയാ ധൃഷ്ടകേതുശ്ച ചേകിതാനശ്ച വീര്യവാൻ ॥ 6-19-14 (39335)
ഏതേ ഗച്ഛന്തു സാമാത്യാഃ പ്രകർഷന്തോ ജനാധിപ ।
ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ ദായാദാനിതി ബീഭത്സുരബ്രവീത് ॥ 6-19-15 (39336)
ബ്രുവാണം തു തഥാ പാർഥം സർവസൈന്യാനി ഭാരത ।
അപൂജയംസ്തദാ വാഗ്ഭിരനുകൂലാഭിരാഹവേ ॥ 6-19-16 (39337)
ഏവമുക്ത്വാ മഹാബാഹുസ്തഥാ ചക്രേ ധനഞ്ജയഃ।
വ്യൂഹ്യ താനി ബലാന്യാശു പ്രയയൌ ഫൽഗുനസ്തഥാ ॥ 6-19-17 (39338)
സംപ്രയാതാൻകുരൂന്ദൃഷ്ട്വാ പാണ്ഡംവാനാം മഹാചമൂഃ।
ഗംഗേവ പൂർണാ സ്തിമിതാ സ്പന്ദമാനാ വ്യദൃശ്യത ॥ 6-19-18 (39339)
ഭീമസേനോഽഗ്രണീസ്തേഷാം ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച വീര്യവാൻ ।
നകുലഃ സഹദേവശ്ച ധൃഷ്ടകേതുശ്ച പാർഥിവഃ ॥ 6-19-19 (39340)
വിരാടശ്ച തതഃ പശ്ചാദ്രാജാഥാക്ഷൌഹിണീവൃതഃ ।
ഭ്രാതൃഭിഃ സഹ പുത്രൈശ്ച സോഽഭ്യരക്ഷത പൃഷ്ഠതഃ ॥ 6-19-20 (39341)
ചക്രരക്ഷൌ തു ഭീമസ്യ മാദ്രീപുത്രൌ മഹാദ്യുതീ।
ദ്രൌപദേയാഃ സസൌഭദ്രാഃ പൃഷ്ഠഗോപാസ്തരസ്വിനഃ ॥ 6-19-21 (39342)
ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാഞ്ചാല്യസ്തേഷാം ഗോപ്താ മഹാരഥഃ ।
സഹിതഃ പൃതനാശൂരൈഃ രഥമുഖ്യൈഃ പ്രഭദ്രകൈഃ ॥ 6-19-22 (39343)
ശിഖണ്ഡീ തു തതഃ പശ്ചാദർജുനേനാഭിരക്ഷിതഃ।
യത്തോ ഭീഷ്മവിനാശായ പ്രയയൌ ഭരതർഷഭ ॥ 6-19-23 (39344)
പൃഷ്ഠതോഽപ്യർജുനസ്യാസീദ്യുയുധാനോ മഹാബലഃ ।
ചക്രരക്ഷൌ തു പാഞ്ചാല്യൌ യുധാമന്യൂത്തമോജസൌ ॥ 6-19-24 (39345)
രാജാ തു മധ്യമാനീകേ കുന്തീപുത്രോ യുധിഷ്ഠിരഃ ।
ബൃഹദ്ഭീഃ കുഞ്ജരൈർമത്തൈശ്ചലദ്ഭിരചലൈരിവ ॥ 6-19-25 (39346)
അക്ഷൌഹിണ്യാഥ പാഞ്ചാല്യോ യജ്ഞസേനോ മഹാമനാഃ ।
വിരാടമന്വയാത്പശ്ചാത്പാണ്ഡവാർഥം പരാക്രമീ ॥ 6-19-27aതേഷാമാദിത്യചന്ദ്രാഭാഃ കനകോത്തമഭൂഷണാഃ ।
നാനാചിഹ്നധരാ രാജന്രഥേഷ്വാസൻമഹാധ്വജാഃ ॥ 6-19-26 (39347)
സമുത്സാര്യ തതഃ പശ്ചാദ്ധൃഷ്ടദ്യുംനോ മഹാരഥഃ ।
ഭ്രാതൃഭിഃ സഹപുത്രൈശ്ച സോഽഭ്യരക്ഷദ്യുധിഷ്ഠിരം ॥ 6-19-28 (39348)
ത്വദീയാനാം പരേഷാം ച രഥേഷു വിപുലാന്ധ്വജാൻ।
അഭിഭൂയാർജുനസ്യൈകോ രഥേ തസ്ഥൌ മഹാകപിഃ ॥ 6-19-29 (39349)
പദാതാസ്ത്വഗ്രതോഽഗച്ഛന്നസിശക്ത്യൃഷ്ടിപാണയഃ।
അനേകശതസാഹസ്രാ ഭീമസേനസ്യ രക്ഷിണഃ ॥ 6-19-30 (39350)
വാരണാ ദശസാഹസ്രാഃ പ്രഭിന്നകരടാമുഖാഃ ।
ശൂരാ ഹേമമയൈർജാലൈർദീപ്യമാനാ ഇവാചലാഃ ॥ 6-19-31 (39351)
ക്ഷരന്ത ഇവ ജീമൂതാ മഹാർഹാഃ പദ്മഗന്ധിനഃ।
രാജാനമന്വയുഃ യശ്ചാജ്ജീമൂതാ ഇവ വാർഷികാഃ ॥ 6-19-32 (39352)
ഭീമസേനോ ഗദാം ഭീമാം പ്രകർഷൻപരിഘോപമാം।
പ്രചകർഷ മഹാസൈന്യം ദുരാധർഷോ മഹാമനാഃ ॥ 6-19-33 (39353)
തമർകമിവ ദുഷ്പ്രേക്ഷ്യം തപന്തമിവ വാഹിനീം ।
ന ശേകുഃ സർവയോധാസ്തേ പ്രതിവീക്ഷിതുമന്തികേ ॥ 6-19-34 (39354)
വജ്രോ നാമൈഷ സ വ്യൂഹോ നിർഭയഃ സർവതോമുഖഃ।
ചാപവിദ്യുദ്ധ്വജോ ഘോരോ ഗുപ്തോ ഗാണ്ഡീവധന്വനാ ॥ 6-19-35 (39355)
യം പ്രതിവ്യൂഹയ് തിഷ്ഠന്തി പാണ്ഡവാസ്തവ വാഹിനീം ।
അജേയോ മാനുഷേ ലോകേ പാണ്ഡവൈരഭിരക്ഷിതഃ ॥ 6-19-36 (39356)
സന്ധ്യാം തിഷ്ഠത്സു സൈന്യേഷു സൂര്യസ്യോദയനം പ്രതി।
പ്രവവൌ പൃഷ്ഠതോ വായുർനിരഭ്രേ സ്തനയിത്നുമാൻ ॥ 6-19-37 (39357)
വിഷ്വഗ്വാതാശ്ച വിവവുർനീചൈഃ ശർകരകർഷിണഃ ।
രജശ്ചോദ്ധൂയത മഹത്തമ ആച്ഛാദയഞ്ജഗത് ॥ 6-19-38 (39358)
പപാത മഹതീ ചോൽകാ പ്രാങ്ഭുഖീ ഭരതർഷഭ ।
ഉദ്യന്തം സൂര്യമാഹത്യ വ്യശീര്യത മഹാസ്വനാ ॥ 6-19-39 (39359)
അഥ സംനഹ്യമാനേഷു സൈന്യേഷു ഭരതർഷഭ ।
നിഷ്പ്രഭോഽഭ്യുദ്യയൌ സൂര്യഃ സഘോഷം ഭൂശ്ചചാല ച ॥ 6-19-40 (39360)
വ്യശീര്യത സനാദാ ച ഭൂസ്തദാ ഭരതർഷഭ ।
നിർഘാതാ ബഹവോ രാജന്ദിക്ഷു സർവാസു ചാഭവൻ ।
പ്രാദുരാസീദ്രജസ്തീവ്രം ന പ്രാജ്ഞായത കിഞ്ചന ॥ 6-19-41 (39361)
ധ്വജാനാം ധൂയമാനാനാം സഹസാ മാതരിശ്വനാ ।
കിങ്കിണീജാലബദ്ധാനാം കാഞ്ചനസ്രഗ്വരാംബരൈഃ ॥ 6-19-42 (39362)
മഹതാം സപതാകാനാമാദിത്യസമതേജസാം ।
സർവം ഝണഝണീഭൂതമാസീത്താലവനേഷ്വിവ ॥ 6-19-43 (39363)
ഏവം തേ പുരുഷവ്യാഘ്രാഃ പാണ്ഡവാ യുദ്ധനന്ദിനഃ ।
വ്യവസ്ഥിതാഃ പ്രതിവ്യൂഹ്യ തവ പുത്രസ്യ വാഹിനീം ॥ 6-19-44 (39364)
ഗ്രസന്ത ഇവ മഞ്ജാനോ യോധാനാം ഭരതർഷഭ ।
ദൃഷ്ട്വാഗ്രതോ ഭീമസേനം ഗദാപാണിമവസ്ഥിതം ॥ ॥ 6-19-45 (39365)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ഏകോനവിംശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-19-4 സംഹതാനിതി। അൽപൈഃ സംഹത്യൈവ യോദ്ധവ്യം। ബഹുഭിസ്തു വിശകലിതൈരപി യോദ്ധും ശക്യമിത്യർഥഃ ॥ 6-19-6 വ്യൂഹ വ്യൂഹം കുരു ॥ 6-19-18 സ്പന്ദമാനാ കിഞ്ചിഞ്ചലന്തീ ॥ 6-19-31 വാരണാ രാജനമന്വയുരിതി സംബന്ധഃ । അചലാഃ നിഷ്കംഭാഃ ॥ 6-19-32 ജീമൂതഃ പർവതാഃ ॥ 6-19-39 ആഹത്യ ആസ്ഫാല്യ ॥ 6-19-45 മജ്ജാന ഇതി। നോഽസ്മാകം യോധാമഞ്നാഃ ധാതുവിശേഷാൻ ഗ്രസന്ത ഇവേതി യോജ്യം। ഭീമസേനം ദൃഷ്ട്വാ വസ്ഥിതാ ഇതി സംബന്ധഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 020
॥ ശ്രീഃ ॥
6.20. അധ്യായഃ 020
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
കുരുസേനാഗമനപ്രകാരവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച।
സൂര്യോദയേ സഞ്ജയ കേ നു പൂർവം
യുയുത്സവോ ഹൃഷ്യമാണാ ഇവാസൻ।
മാമകാ വാ ഭീഷ്മനേത്രാഃ സമീപേ
പാണ്ഡവാ വാ ഭീമനേത്രാസ്തദാനീം ॥ 6-20-1 (39366)
കേഷാം ജഘന്യൌ സമസൂര്യൌ സവായൂ
കേഷാം സേനാം ശ്വാപദാശ്ചാഭഷന്ത ।
കേഷാം യൂനാം മുഖവർണാഃ പ്രസന്നാഃ
സർവം ഹ്യേതദ്ബ്രൂഹി തത്ത്വം യഥാവത് ॥ 6-20-2 (39367)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-20-3x (3996)
ഉഭേ സേനേ തുല്യമിവോപയാതേ
ഉഭേ വ്യൂഹേ ഹൃഷ്ടരൂപേ നരേന്ദ്ര।
ഉഭേ ചിത്രേ വനരാജിപ്രകാശേ
തഥൈവോഭേ നാഗരഥാശ്വപൂർണേ॥ 6-20-3 (39368)
ഉഭേ സേനേ ബൃഹത്യൌ ഭീമരൂപേ
തഥൈവോഭേ ഭാരത ദുർവിഷഹ്യേ ।
തഥൈവോഭേ സ്വർഗജയായ സൃഷ്ടേ
തഥൈവോഭേ സത്പുരുഷോപജുഷ്ടേ ॥ 6-20-4 (39369)
പശ്ചാൻമുഖാഃ കുരവോ ധാർതരാഷ്ട്രാഃ
സ്ഥിതാഃ പാർഥാഃ പ്രാങ്മുഖാ യോത്സ്യമാനാഃ ।
ദൈത്യേന്ദ്രസേനേവ ച കൌരവാണാം
ദേവേന്ദ്രസേനേവ ച പാണ്ഡവാനാം ॥ 6-20-5 (39370)
ശീതോ വായുഃ പൃഷ്ഠതഃ പാണ്ഡവാനാം
ധാർതരാഷ്ട്രാഞ്ശ്വാപദാ വ്യാഹരന്ത ।
ഗജേന്ദ്രാണാം മദഗന്ധാംശ്ച തീവ്രാ-
ന്ന സേഹിരേ തവ പുത്രസ്യ നാഗാഃ ॥ 6-20-6 (39371)
ദുര്യോധനോ ഹസ്തിനം പദ്മവർണം
സുവർണകക്ഷം ജാലവന്തം പ്രഭിന്നം ।
സമാസ്ഥിതോ മധ്യഗതഃ കുരൂണാം
സംസ്തൂയമാനോ ബന്ദിഭിർമാഗധൈശ്ച ॥ 6-20-7 (39372)
ചന്ദ്രപ്രഭം ശ്വേതമഥാതപത്രം
സൌവർണസ്രഗ്ഭ്രാജതി ചോത്തമാംഗേ ।
തം സർവതഃ ശകുനിഃ പാർവതീയൈഃ
സാർധം ഗാന്ധാരൈര്യാതി ഗാന്ധാരരാജഃ ॥ 6-20-8 (39373)
ഭീഷ്മോഽഗ്രതഃ സർവസൈന്യസ്യ വൃദ്ധഃ
ശ്വേതച്ഛത്രഃ ശ്വേതധനുഃ സഖംഗഃ ।
ശ്വേതോഷ്ണീഷഃ പാണ്ഡുരേണ ധ്വജേന
ശ്വേതൈരശ്വൈഃ ശ്വേതശൈലപ്രകാശൈഃ ॥ 6-20-9 (39374)
തസ്യ സൈന്യേ ധാർതരാഷ്ട്രാശ്ച സർവേ
ബാഹ്ലീകാനാമേകദേശഃ ശലശ്ച।
യേ ചാംബഷ്ഠാഃ ക്ഷത്രിയാ യേ ച സിന്ധോ-
സ്തഥാ സൌവീരാഃ പഞ്ചനദാശ്ച ശൂരാഃ ॥ 6-20-10 (39375)
ശോണൈർഹയൈ രുക്മരഥോ മഹാത്മാ
ദ്രോണോ ധനുഷ്പാണിരദീനസത്വഃ ।
ആപ്തോ ഗുരുഃ പ്രഥിതഃ സർവരാജ്ഞാം
പശ്ചാച്ചമൂമിന്ദ്ര ഇവാഭിയാതി ॥ 6-20-11 (39376)
വാർധക്ഷത്രിഃ സർവസൈന്യസ്യ മധ്യേ
ഭൂരിശ്രവാഃ പുരുമിത്രോ ജയശ്ച।
സാൽവാ മത്സ്യാഃ കേകയാശ്ചേതി സർവേ
ഗജാനീകൈർഭ്രാതരോ യോത്സ്യമാനാഃ ॥ 6-20-12 (39377)
ശാരദ്വതശ്ചോത്തരധൂർമഹാത്മാ
മഹേഷ്വാസോ ഗൌതമശ്ചിത്രയോധീ।
ശകൈഃ കിരാതൈര്യവനൈഃ പഹ്ലവൈശ്ച
സാർധം ചമൂമുത്തരതോഽഭിയാതി॥ 6-20-13 (39378)
മഹാരഥൈർവഷ്ണിഭോജൈഃ സുഗുപ്തം
സുരാഷ്ട്രകൈർവിദിതൈരാത്തശസ്ത്രൈഃ ।
ബൃഹദ്ബലം കൃതവർമാഭിഗുപ്തം
ബലം ത്വദീയം ദക്ഷിണേനാഭിയാതി ॥ 6-20-14 (39379)
സംശപ്തകാനാമയുതം രഥാനാം
മൃത്യുർജയോ വാർജുനസ്യേതി സൃഷ്ടാഃ।
യേനാർജുനസ്തേന രാജൻകൃതാസ്ത്രാഃ
പ്രയാതാരസ്തേ ത്രിഗർതാശ്ച ശൂരാഃ ॥ 6-20-15 (39380)
സാഗ്രം ശതസഹസ്രം തു നാഗാനാം തവ ഭാരത ।
നാഗേനാഗേ രഥശതം ശതമശ്വാ രഥേരഥേ ॥ 6-20-16 (39381)
അശ്വേഽശ്വേ ദശ ധാനുഷ്കാ ധാനുഷ്കേ ശത ചർമിണഃ।
ഏവം വ്യൂഢാന്യനീകാനി ഭീഷ്മേണ തവ ഭാരത ॥ 6-20-17 (39382)
സംവ്യൂഹ്യ മാനുഷം വ്യൂഹം ദൈവം ഗാന്ധർവമാസുരം।
ദിവസേദിവസേ പ്രാപ്തേ ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോഽഗ്രണീഃ ॥ 6-20-18 (39383)
മഹാരഥൌഘവിപുലഃ സമുദ്ര ഇവ ഘോഷവാൻ।
ഭീഷ്മേണ ധാർതരാഷ്ട്രാണാം വ്യൂഹഃ പ്രത്യങ്മുഖോ യുധി ॥ 6-20-19 (39384)
അനന്തരൂപാ ധ്വജിനീ നരേന്ദ്ര
ഭീമാ ത്വദീയാ ന തു പാണ്ഡവാനാം।
താം ചൈവ മന്യേ ബൃഹതീം ദുഷ്പ്രഘർഷാം
യസ്യാ നേതാ കേശവശ്ചാർജുനശ്ച ॥ ॥ 6-20-20 (39385)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി വിംശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-20-1 ഭീഷ്മോ നേത്രഃ നേതാ യേഷാം തേ ഭീഷ്മനേത്രാഃ ॥ 6-20-15 യേന യത്ര। തേന തത്ര ॥ 6-20-20 അനന്തരൂപാ വഹ്വീ ത്വദീയാ നതു പാണ്ഡവാനാം സേനാ വഹ്വീ। തഥാപി താം ബൃഹതീമേവ മന്യേ ഇതി സംബന്ധഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 021
॥ ശ്രീഃ ॥
6.21. അധ്യായഃ 021
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
പരസേനാദർശനചകിതം യുധിഷ്ഠിരം പ്രത്യർജുനേന സയുക്തിനിരൂപണം സമാശ്വാസനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-21-0 (39386)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-21-0x (3997)
ബൃഹതീം ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ സേനാം ദൃഷ്ട്വാ സമുദ്യതാം।
വിഷാദമഗമദ്രാജാ കുന്തീപുത്രോ യുധിഷ്ഠിരഃ ॥ 6-21-1 (39387)
വ്യൂഹം ഭീഷ്മേണ ചാഭേദ്യം കൽപിതം പ്രേക്ഷ്യ പാണ്ഡവഃ।
അഭേദ്യമിവ സംപ്രേക്ഷ്യ വിവർണോഽർജുനമബ്രവീത് ॥ 6-21-2 (39388)
ധനഞ്ജയ കഥം ശക്യമസ്മാഭിര്യോദ്ധുമാഹവേ ।
ധാർതരാഷ്ട്രൈർമഹാബാഹോ യേഷാം യോദ്ധാ പിതാമഹഃ ॥ 6-21-3 (39389)
അക്ഷോഭ്യോഽയമഭേദ്യശ്ച ഭീഷ്മേണാമിത്രകർഷിണാ ।
കൽപിതഃ ശാസ്ത്രദൃഷ്ടേന വിധിനാ ഭൂരിവർചസാ ॥ 6-21-4 (39390)
തേ വയം സംശയ്നം പ്രാപ്താഃ സസൈന്യാഃ ശത്രുകർഷണ ।
കഥമസ്മാൻമഹാവ്യൂഹാദുത്ഥാനം നോ ഭവിഷ്യതി ॥ 6-21-5 (39391)
അഥാർജുനോഽബ്രവീത്പാർഥം യുധിഷ്ഠിരമമിത്രഹാ ।
വിഷണ്ണമിവ സംപ്രേക്ഷ്യ തവ രാജന്നനീകിനീം ॥ 6-21-6 (39392)
പ്രജ്ഞയാഭ്യധികാഞ്ശൂരാൻഗുണയുക്താൻബഹൂനപി ।
ജയന്ത്യൽപതരാ യേന തന്നിബോധ വിശാംപതേ ॥ 6-21-7 (39393)
തത്ര തേ കാരണം രാജൻപ്രവക്ഷ്യാംയനസൂയവേ ।
നാരദസ്തമൃഷിർവേദ ഭീഷ്മദ്രോണൌ ച പാണ്ഡവ ॥ 6-21-8 (39394)
ഏനമേവാർഥമാശ്രിത്യ യുദ്ധേ ദേവാസുരേഽബ്രവീത്।
പിതാമഹഃ കില പുരാ മഹേന്ദ്രാദീന്ദിവൌകസഃ ॥ 6-21-9 (39395)
ന തഥാ ബലവീര്യാഭ്യാം ജയന്തി വിജിഗീഷവഃ ।
യഥാ സത്യാനൃശംസ്യാഭ്യാം ധർമേണൈവോദ്യമേന ച ॥ 6-21-10 (39396)
ത്വക്ത്വാഽധർമം തഥാ സർവേ ധർമം ചോത്തമമാസ്ഥിതാഃ ।
യുധ്യധ്വമതഹങ്കാരാ യതോ ധർമസ്തതോ ജയഃ ॥ 6-21-11 (39397)
ഏവം രാജന്വിജാനീഹി ധ്രുവോഽസ്മാകം രണേ ജയഃ।
യഥാ തു നാരദഃ പ്രാഹ യതഃ കൃഷ്ണസ്തതോ ജയഃ ॥ 6-21-12 (39398)
ഗുണഭൂതോ ജയഃ കൃഷ്ണേ പൃഷ്ഠതോഽഭ്യേതി മാധവം ।
തദ്യഥാ വിജയശ്ചാസ്യ സന്നതിശ്ചാപരോ ഗുണഃ ॥ 6-21-13 (39399)
അനന്തതേജാ ഗോവിന്ദഃ ശത്രുപൂഗേഷു നിർവ്യഥഃ।
പുരുഷഃ സനാതനമയോ യതഃ കൃഷ്ണസ്തതോ ജയഃ ॥ 6-21-14 (39400)
പുരാ ഹ്യേഷ ഹരിർഭൂത്വാ വികുണ്ഠോഽകുണ്ഠസായകഃ।
സുരാസുരാനവസ്ഫൂർജന്നബ്രവീത്കേ ജയന്ത്വിതി ॥ 6-21-15 (39401)
അനു കൃഷ്ണം ജയേമേതി യൈരുക്തം തത്ര തൈർജിതം ।
തത്പ്രസാദാദ്ധി ത്രൈലോക്യം പ്രാപ്തം ശക്രാദിഭിഃ സുരൈഃ ॥ 6-21-16 (39402)
തസ്യ തേ ന വ്യഥാം കാഞ്ചിദിഹ പശ്യാമി ഭാരത ।
യസ്യ തേ യജമാശാസ്തേ വിശ്വഭുക് ത്രിദിവേശ്വരഃ ॥ ॥ 6-21-17 (39403)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ഏകവിംശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-21-13 ഗുണഭൂതോ ദാസഭൂതഃ ॥ 6-21-15 അകുണ്ഠസായകഃ അപ്രതിഹതായുധഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 022
॥ ശ്രീഃ ॥
6.22. അധ്യായഃ 022
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
യുധിഷ്ഠിരാദീനാം യുദ്ധായ നിർഗമഃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
സഞ്ജയ ഉവാച।
തതോ യുധിഷ്ഠിരോ രാജാ സ്വാം സേനാം സമചോദയത് ।
പ്രതിവ്യൂഹന്നനീകാനി ഭീഷ്മസ്യ ഭരതർഷഭ ॥ 6-22-1 (39404)
യഥോദ്ദിഷ്ടാന്യനീകാനി പ്രത്യവ്യൂഹന്ത പാണ്ഡവാഃക ।
സ്വർഗം പരമമിച്ഛന്തഃ സുയുദ്ധേന കുരൂദ്വഹാഃ ॥ 6-22-2 (39405)
മധ്യേ ശിഖണ്ഡിനോഽനീകം രക്ഷിതം സവ്യസാചിനാ ।
ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ചരന്നഗ്രേ ഭീമസേനേന പാലിതഃ ॥ 6-22-3 (39406)
അനീകം ദക്ഷിണം രാജന്യുയുധാനേന പാലിതം ।
ശ്രീമതാ സാത്വതാഗ്ര്യേണ ശക്രേണേവ ധനുഷ്മതാ ॥ 6-22-4 (39407)
മഹേന്ദ്രയാനപ്രതിമം രഥം തു
സോപസ്കരം ഹാടകരത്നചിത്രം।
യുധിഷ്ഠിരഃ കാഞ്ചനഭാണ്ഡയോക്രം
സമാസ്ഥിതോ നാഗബലസ്യ മധ്യേ ॥ 6-22-5 (39408)
സമുച്ഛ്രിതം ദന്തശലാകമസ്യ
സുപാണ്ഡുരം ഛത്രമതീവ ഭാതി।
പ്രദക്ഷിണം ചൈനമുപാചരന്ത
മഹർഷയഃ സംസ്തുതിഭിർമഹേന്ദ്രം ॥ 6-22-6 (39409)
പുരോഹിതാഃ ശത്രുവധം വദന്തോ
ബ്രഹ്മർഷിസിദ്ധാഃ ശ്രുതവന്ത ഏനം ।
ജപ്യൈശ്ച മന്ത്രൈശ്ച മഹൌഷധീഭിഃ
സമന്തതഃ സ്വസ്ത്യയനം ബ്രുവന്തഃ ॥ 6-22-7 (39410)
തതഃ സ വസ്ത്രാണി തഥൈവ ഗാശ്ച
ഫലാനി പുഷ്പാണി തഥൈവ നിഷ്കാൻ ।
കുരൂത്തമോ ബ്രാഹ്മണസാൻമഹാത്മാ
കുർവന്യയൌ ശക്ര ഇവാമരേശഃ ॥ 6-22-8 (39411)
സഹസ്രസൂര്യഃ ശതകിങ്കിണീകഃ
പരാർധ്യജാംബൂനദഹേമചിത്രഃ।
രഥോഽർജുനസ്യാഗ്നിരിവാർചിമാലീ
വിഭ്രാജതേ ശ്വേതഹയഃ സുചക്രഃ ॥ 6-22-9 (39412)
തമാസ്ഥിതഃ കേശവസംഗൃഹീതം
കപിധ്വജോ ഗാണ്ഡിവബാണപാണിഃ।
ധനുർധരോ യസ്യ സമഃ പൃഥിവ്യാം
ന വിദ്യതേ നോ ഭവിതാ കദാചിത് ॥ 6-22-10 (39413)
ഉദ്ധർതയിഷ്യംസ്തവ പുത്രസേനാ-
മതീവ രൌദ്രം സ ബിഭർതി രൂപം ।
അനായുധോ യഃ സുഭുജോ ഭുജാഭ്യാം
നരാശ്വനാഗാന്യുധി ഭസ്മ കുര്യാത്॥ 6-22-11 (39414)
സ ഭീമസേനഃ സഹിതോ യമാഭ്യാം
വൃകോദരോ വീരരഥസ്യ ഗോപ്താ ।
തം തത്ര സിംഹർഷഭമത്തഖേലം
ലോകേ മഹേന്ദ്രപ്രതിമാനകൽപം ॥ 6-22-12 (39415)
സമീക്ഷ്യ സേനാഗ്രഗതം ദുരാസദം
സംവിവ്യഥുഃ പങ്കഗതാ യഥാ ദ്വിപാഃ ।
വൃകോദരം വാരണാജദർപം
യോധാസ്ത്വദീയാ ഭയവിഗ്നസത്ത്വാഃ ॥ 6-22-13 (39416)
അനീകമധ്യേ തിഷ്ഠന്തം രാജപുത്രം ദുരാസദം ।
അബ്രവീദ്ഭരതശ്രേഷ്ഠം ഗുഡാകേശം ജനാർദനഃ ॥ 6-22-14 (39417)
വാസുദേവ ഉവാച। 6-22-15x (3998)
യ ഏഷ രോഷാത്പ്രതപൻബലസ്ഥോ
യോ നഃ സേനാം സിംഹ ഇവേക്ഷതേ ച।
സ ഏഷ ഭീഷ്മഃ കുരുവംശകേതു-
ര്യേനാഹൃതാസ്ത്രിശതം വാജിമേധാഃ ॥ 6-22-15 (39418)
ഏതാന്യനീകാനി മഹാനുഭാവം
ഗൂഹന്തി മേഘാ ഇവ രശ്മിമന്തം।
ഏതാനി ഹത്വാ പുരുഷപ്രവീര
കാങ്ക്ഷസ്വ യുദ്ധം ഭരതർഷഭേണ ॥ ॥ 6-22-16 (39419)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ദ്വാവിംശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-22-9 സഹസ്രം സൂര്യതുല്യാന്യാദർശചക്രാണി യസ്മിൻസ സഹസ്രസൂര്യഃ ॥ 6-22-16 ഗൂഹന്തി പരിവാരയന്തി ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 023
॥ ശ്രീഃ ॥
6.23. അധ്യായഃ 023
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
അർജുനേന ദുർഗാസ്തോത്രപഠനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-23-0 (39420)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-23-0x (3999)
ധാർതരാഷ്ട്രബലം ദൃഷ്ട്വാ യുദ്ധായ സമുപസ്ഥിതം।
അർജുനസ്യ ഹിതാർഥായ കൃഷ്ണോ വചനമബ്രവീത് ॥ 6-23-1 (39421)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-23-2x (4000)
ശുചിർഭൂത്വാ മഹാബാഹോ സംഗ്രാമാഭിമുഖേ സ്ഥിതഃ।
പരാജയായ ശ്ത്രുണാം ദുർഗാസ്തോത്രമുദീരയ ॥ 6-23-2 (39422)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-23-3x (4001)
ഏവമുക്തോഽർജുനഃ സംഖ്യേ വാസുദേവേന ധീമതാ।
അവതീര്യ രഥാത്പാർഥഃ സ്തോത്രമാഹ കൃതാഞ്ജലിഃ ॥ 6-23-3 (39423)
അർജുന ഉവാച। 6-23-4x (4002)
നമസ്തേ സിദ്ധസേനാനി ആര്യേ മന്ദരവാസിനി ।
കുമാരി കാലി കാപാലി കപിലേ കൃഷ്ണപിംഗലേ ॥ 6-23-4 (39424)
ഭദ്രകാലി നമസ്തുഭ്യം മഹാകാലി നമോഽസ്തു തേ ।
ചണ്ഡി ചണ്ഡേ നമസ്തുഭ്യം താരിണി വരവർണിനി ॥ 6-23-5 (39425)
കാത്യായനി മഹാഭാഗേ കരാലി വിജയേ ജയേ।
ശിഖിപിച്ഛധ്വജധരേ നാനാഭരണഭൂഷിതേ॥ 6-23-6 (39426)
അട്ടശൂലപ്രഹരണേ സ്വംഗഖേടകധാരിണി ।
ഗോപേന്ദ്രസ്യാനുജേ ജ്യേഷ്ഠേ നന്ദഗോപകുലോദ്ഭവേ ॥ 6-23-7 (39427)
മഹിഷാസൃക്പ്രിയേ നിത്യം കൌശികി പീതവാസിനി ।
അട്ടഹാസേ കോകമുഖേ നമസ്തേഽസ്തു രണപ്രിയേ ॥ 6-23-8 (39428)
ഉഭേ ശാകംഭരി ശ്വേതേ കൃഷ്ണേ കൈടഭനാശിനി ।
ഹിരണ്യാശ്ചി വിരൂപാക്ഷി സുധൂംരാക്ഷി നമോഽസ്തു തേ ॥ 6-23-9 (39429)
വേദശ്രുതി മഹാപുണ്യേ ബ്രഹ്മണ്യേ ജാതവേദസി ।
ജംബൂകടകചൈത്യേഷു നിത്യം സന്നിഹിതാലയേ ॥ 6-23-10 (39430)
ത്വം ബ്രഹ്മവിദ്യാ വിദ്യാനാം മഹാനിദ്രാ ച ദേഹിനാം।
സ്കന്ദമാതർഭഗവതി ദുർഗേ കാന്താരവാസിനി ॥ 6-23-11 (39431)
സ്വാഹാകാരഃ സ്വധാ ചൈവ കലാ കാഷ്ഠാ സരസ്വതീ।
സാവിത്രീ വേദമാതാ ച തഥാ വേദാന്ത ഉച്യതേ ॥ 6-23-12 (39432)
സ്തുതാസി ത്വം മഹാദേവി വിശുദ്ധേനാന്തരാത്മനാ ।
ജയോ ഭവതു മേ നിത്യം ത്വത്പ്രസാദാദ്രണാജിരേ ॥ 6-23-13 (39433)
കാന്താരഭയദുർഗേഷു ഭക്താനാം ചാലയേഷു ച ।
നിത്യം വസസി പാതാലേ യുദ്ധേ ജയസി ദാനവാൻ ॥ 6-23-14 (39434)
ത്വം ജംഭനീ മോഹിനീ ച മായാ ഹ്രീഃ ശ്രീസ്തഥൈവ ച ।
സന്ധ്യാ പ്രഭാവതീ ചൈവ സാവിത്രീ ജനനീ തഥാ ॥ 6-23-15 (39435)
തുഷ്ടിഃ പുഷ്ടിർധൃതിർദീപ്തിശ്ചന്ദ്രാദിത്യവിവർധിനീ ।
ഭൂതിർഭൂതിമതാം സംഖ്യേ വീക്ഷ്യസേ സിദ്ധചാരണൈഃ ॥ 6-23-16 (39436)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-23-17x (4003)
തതഃ പാർഥസ്യ വിജ്ഞായ ഭക്തിം മാനവവത്സലാ। 6-23-17bഅന്തരിക്ഷഗതോവാച ഗോവിന്ദസ്യാഗ്രതഃ സ്ഥിതാ ॥ 6-23-17 (39437)
ദേവ്യുവാച। 6-23-18x (4004)
സ്വൽപേനൈവ തു കാലേന ശത്രൂഞ്ജേഷ്യസി പാണ്ഡവ ।
നരസ്ത്വമസി ദുർധർഷ നാരായണസഹായവാൻ ॥ 6-23-18 (39438)
അജേയസ്ത്വം രണേഽരീണാമപി വജ്രഭൃതഃ സ്വയം ।
ഇത്യേവമുക്ത്വാ വരദാ ക്ഷണേനാന്തരധീയത ॥ 6-23-19 (39439)
ലബ്ധ്വാ വരം തു കൌന്തേയോ മേനേ വിജയമാത്മനഃ ।
ആരുരോഹ തതഃ പാർഥോ രഥം പരമസംമതം ॥ 6-23-20 (39440)
കൃഷ്ണാർജുനാവേകരഥൌ ദിവ്യൌ ശംഖൌഃ പ്രദധ്മതുഃ ।
യ ഇദം പഠതേ സ്തോത്രം കല്യ ഉത്ഥായ മാനവഃ ॥ 6-23-21 (39441)
യക്ഷരക്ഷഃപിശാചേഭ്യോ ന ഭയം വിദ്യതേ സദാ।
ന ചാപി രിപവസ്തേഭ്യഃ സർപാദ്യാ യേ ച ദംഷ്ട്രിണഃ ॥ 6-23-22 (39442)
ന ഭയം വിദ്യതേ തസ്യ സദാ രാജകുലാദപി ।
വിവാദേക ജയമാപ്നോതി ബദ്ധോ മുച്യതി ബന്ധനാത് ॥ 6-23-23 (39443)
ദുർഗം തരതി ചാവശ്യം തഥാ ചോരൈർവിമുച്യതേ।
സംഗ്രാമേ വിജയേന്നിത്യം ലക്ഷ്മീം പ്രാപ്നോതി കേവലാം ॥ 6-23-24 (39444)
ആരോഗ്യബലസംപന്നോ ജീവേദ്വർഷശതം തഥാ ।
ഏതദ്ദൃഷ്ടം പ്രസാദാത്തു മയാ വ്യാസസ്യ ധീമതഃ ॥ 6-23-25 (39445)
മോഹാദേതൌ ന ജാനന്തി നരനാരായണാവൃഷീ ।
തവ പുത്രാ ദുരാത്മാനഃ സർവേ മന്യുവശാനുഗാഃ ॥ 6-23-26 (39446)
പ്രാപ്തകാലമിദം വാക്യം കാലപാശേന കുണ്ഠിതാഃ ।
ദ്വൈപായനോ നാരദശ്ച കണ്വോ രാമസ്തഥാനഘഃ ।
അവാരയംസ്തവ സുതം ന ചാസൌ തദ്ഗൃഹീതവാൻ ॥ 6-23-27 (39447)
യത്ര ധർമോ ദ്യുതിഃ കാന്തിര്യത്ര ഹ്രീഃ ശ്രീസ്തഥാ മതിഃ।
യതോ ധർമസ്തതഃ കൃഷ്ണോ യതഃ കൃഷ്ണസ്തതോ ജയഃ ॥ ॥ 6-23-28 (39448)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ത്രയോവിംശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-23-1 ഹിതാർഥായ ഹിതശ്ചാസാവർഥശ്ച ഹിതാർഥോ ജയസ്തദർഥം ॥ 6-23-3 സംഖ്യേ സംഗ്രാമേ ॥ 6-23-4 ഇദം സ്തോത്രം ഝo പുസ്തക ഏവ ദൃശ്യതേ ന ദാക്ഷിണാത്യകോശേഷു ക്വാപി। ഹേ സിദ്ധസേനാനി സിദ്ധാനാം സേനായാ നേത്രി। മന്ദരേ മന്ദരവനേ വസതീതി തഥാ। കുമാരി അവിപ്ലുതബ്രഹ്മചര്യേ ജാദിഹീനേ ഇതി വാ। കാലി കാലശക്തേ। കാപാലി കപാലസ്യായം പതിഃ കാപാലോ രുദ്രസ്തത്പത്നി। കപിലഃ കൃഷ്ണപിംഗലശ്ച വർണവിശേഷൌ തദ്വതി ॥ 6-23-5 ഭദ്രം കല്യാണം കാലയതി ഭക്താൻ പ്രതി ആനയതി സാ ഭദ്രകാലീ। മഹതീ ചാസീ കാലീ ച കാലയിത്രീ സംഹത്രീ കാലരൂപാ മഹാകാലീ। ചണ്ഡി ചണ്ഡസ്യ കാലാന്തകസ്യ ഭാര്യേ। ചണ്ഡേ പ്രഗൽഭേ। താരിണി സങ്കടോത്തരണകർത്രി । വരവർണിനീ സർവസൌഭാഗ്യലക്ഷണോപേതാ സ്ത്രീ തദ്രൂപേ ॥ 6-23-6 കാത്യായനി കതഗോത്രോദ്ഭവേ। മഹാഭാഗേ അതിപൂജ്യേ। കരാലി ക്രൂരേ। വിജയേ വിശിഷ്ടോ ജയോ യയാ സാ। ജയപ്രദേ ഇത്യർഥഃ। ജയേ ജയസ്വരൂപേ ॥ 6-23-7 ഭട്ടം അത്യുത്കടം ശൂലം തദേവ പ്രഹരണായുധം യസ്യാഃ। ഖേടകം ചർമ ॥ 6-23-8 കൌശികി കുശികകുലോത്പന്നേ। അട്ടഹാസേ പ്രശസ്തസ്മിതേ। കോകം ചക്രവത് വൃത്തം വാ രക്തബീജവധേഽസുരാദാനശീലം വാ മുഖം യസ്യാഃ സാ കോകമുഖാ ॥ 6-23-9 ഹിരണ്യാക്ഷി പീതനേത്രേ। വിരൂപാക്ഷി വിവിധരൂപയുക്തനേത്രേ ॥ 6-23-10 ബ്രഹ്മണ്യേ യജ്ഞകർമവിപ്രാദിഷു സാധ്വീ ബ്രഹ്മണ്യാ। ജാതവേദസി അതീതജ്ഞേ അതീതൈർജ്ഞാതേ വാ। ജംബൂകടകേഷു ജംബൂദ്വീപരാജധാനീഷു ചൈത്യേഷു ദേവതാലയേഷു നിത്യം സന്നിഹിത ആലയഃ സ്ഥാനം യസ്യാഃ സാ തഥാ ॥ 6-23-13 രണാജിരേ യുദ്ധാംഗണേ ॥ 6-23-15 ജംഭനീ തന്ദ്രാ । മോഹിനീ നിദ്രാ। ശ്രീർലക്ഷ്മീഃ വിദ്യാതപോധനാദിസമൃദ്ധിരൂപാ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 024
॥ ശ്രീഃ ॥
6.24. അധ്യായഃ 024
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സഞ്ജയേനോഭയസേനയോരഭ്യുദയവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-24-0 (39449)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-24-0x (4005)
കേഷാം പ്രഹൃഷ്ടാസ്തത്രാഗ്രേ യോധാ യുധ്യന്തി സഞ്ജയ।
ഉദഗ്രമനസഃ കേ വാ കേ വാ ദീനാ വിചേതസഃ ॥ 6-24-1 (39450)
കേ പൂർവം പ്രാഹരംസ്തത്ര യുദ്ധേ ഹൃദയകംപനേ ।
മാമകാഃ പാണ്ഡവേയാ വാ തൻമമാചക്ഷ്വ സഞ്ജയ ॥ 6-24-2 (39451)
കസ്യ സേനാസമുദയേ ഗന്ധോ മാല്യസമുദ്ഭവഃ ।
വായുഃ പ്രദക്ഷിണശ്ചൈവ യോധാനാമഭിഗർജതാം ॥ 6-24-3 (39452)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-24-4x (4006)
ഉഭയോഃ സേനയോസ്തത്ര യോധാ ജഹൃഷിരേ തദാ।
സ്രജഃ സമാഃ സുഗന്ധാനാമുഭയത്ര സമുദ്ഭവഃ ॥ 6-24-4 (39453)
സംഹതാനാമനീകാനാം വ്യൂഢാനാം ഭരതർഷഭ ।
സംസർഗാത്സമുദീർണാനാം വിമർദഃ സുമഹാനഭൂത് ॥ 6-24-5 (39454)
വാദിത്രശബ്ദസ്തുമുലഃ ശംഖഭേരീവിമിശ്രിതഃ।
ശൂരാണാം രണശൂരാണാം ഗർജതാമിതരേതരം ॥ 6-24-6 (39455)
ഉഭയോഃ സേനയോ രാജൻമഹാന്വ്യതികരോഽഭവത്।
അന്യോന്യം വീക്ഷമാണാനാം യോധാനാം ഭരതർഷഭ।
കുഞ്ജരാണാം ച നദതാം സൈന്യാനാം ച പ്രഹൃഷ്യതാം ॥ ॥ 6-24-7 (39456)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ചതുർവിശോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 025
॥ ശ്രീഃ ॥
6.25. അധ്യായഃ 025
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
പഞ്ചവിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യായഃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-25-0 (39457)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-25-0x (4007)
ധർമക്ഷേത്രേ കുരുക്ഷേത്രേ സമവേതാ യുയുത്സവഃ।
മാമകാഃ പാണ്ഡവാശ്ചൈവ കിമകുർവത സഞ്ജയ ॥ 6-25-1 (39458)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-25-2x (4008)
ദൃഷ്ട്വാ തു പാണ്ഡവാനീകം വ്യൂഢം ദുര്യോധനസ്തദാ।
ആചാര്യമുപസംഗംയ രാജാ വചനമബ്രവീത് ॥ 6-25-2 (39459)
പശ്യൈതാം പാണ്ഡുപുത്രാണാമാചാര്യ മഹതീം ചമൂം ।
വ്യൂഢാം ദ്രുപദപുത്രേണ തവ ശിഷ്യേണ ധീമതാ ॥ 6-25-3 (39460)
അത്ര ശൂരാ മഹേഷ്വാസാ ഭീമാർജുനസമാ യുധി ।
യുയുധാനോ വിരാടശ്ച ദ്രുപദശ്ച മഹാരഥഃ ॥ 6-25-4 (39461)
ധൃഷ്ടകേതുശ്ചേകിതാനഃ കാശിരാജശ്ച വീര്യവാൻ ।
പുരുജിത്കൃന്തിഭോജശ്ച ശൈബ്യശ്ച നരപുംഗവഃ ॥ 6-25-5 (39462)
യുധാമന്യുശ്ച വിക്രാന്ത ഉത്തമൌജാശ്ച നരപുംഗവഃ ॥
സൌഭദ്രോ ദ്രൌപദേയാശ്ച സർവ ഏവ മഹാരഥാഃ ॥ 6-25-6 (39463)
അസ്മാകം തു വിശിഷ്ടാ യേ താന്നിബോധ ദ്വിജോത്തമ।
നായകാ മമ സൈന്യസ്യ സഞ്ജ്ഞാർഥം താൻബ്രവീമി തേ ॥ 6-25-7 (39464)
ഭവാൻഭീഷ്മശ്ച കർണശ്ച കൃപശ്ച സമിതിഞ്ജയഃ ।
അശ്വത്ഥാംമാ വികർണശ്ച സൌമദത്തിർജയദ്രഥഃ ॥ 6-25-8 (39465)
അന്യേ ച ബഹവഃ ശൂരാ മദർഥേ ത്യക്തജീവിതാഃ।
നാനാശസ്ത്രപ്രഹരണാഃ സർവേ യുദ്ധവിശാരദാഃ ॥ 6-25-9 (39466)
അപര്യാപ്തം തദസ്മാകം ബലം ഭീഷ്മാഭിരക്ഷിതം।
പര്യാപ്തം ത്വിദമേതേഷാം ബലം ഭീമാഭിരക്ഷിതം ॥ 6-25-10 (39467)
അയനേഷു ച സർവേഷു യഥാഭാഗമവസ്ഥിതാഃ।
ഭീഷ്മമേവാഭിരക്ഷന്തു ഭവന്തഃ സർവ ഏവ ഹി ॥ 6-25-11 (39468)
തസ്യ സഞ്ജനയൻഹർഷം കുരുവൃദ്ധഃ പിതാമഹഃ ।
സിംഹനാദം വിനദ്യോച്ചൈഃ ശംഖം ദധ്മൌ പ്രതാപവാൻ ॥ 6-25-12 (39469)
തതഃ ശംഖാശ്ച ഭേര്യശ്ച പണവാനകഗോമുഖാഃ ।
സഹസൈവാഭ്യഹന്യന്ത സ ശബ്ദസ്തുമുലോഽഭവത് ॥ 6-25-13 (39470)
തതഃ ശ്വേതൈർഹയൈര്യുക്തേ മഹതി സ്യന്ദതേ സ്ഥിതൌ ।
മാധവഃ പാണ്ഡവശ്ചൈവ ദിവ്യൌ ശംഖൌ പ്രദധ്മതുഃ ॥ 6-25-14 (39471)
പാഞ്ചജന്യം ഹൃഷീകേശോ ദേവദത്തം ധനഞ്ജയഃ ।
പൌണ്ഡ്രം ദധ്മൌ മഹാശംഖം ഭീമകർമാ വൃകോദരഃ ॥ 6-25-15 (39472)
അനന്തവിജയം രാജാ കുന്തീപുത്രോ യുധിഷ്ഠിരഃ ।
നകുലഃ സഹദേവശ്ച സുഘോഷമണിപുഷ്പകൌ ॥ 6-25-16 (39473)
കാശ്യശ്ച പരമേഷ്വാസഃ ശിഖണ്ഡീ ച മഹാരഥഃ ।
ധൃഷ്ടദ്യുംനോ വിരാടശ്ച സാത്യകിശ്ചാപരാജിതഃ ॥ 6-25-17 (39474)
ദ്രുപദോ ദ്രൌപദേയാശ്ച സർവശഃ പൃഥിവീപതേ ।
സൌഭദ്രശ്ച മഹാബാഹുഃ ശംഖാന്ദധ്മുഃ പൃഥക്പൃഥക് ॥ 6-25-18 (39475)
സ ഘോഷോ ധാർതരാഷ്ട്രാണാം ഹൃദയാനി വ്യദാരയത്।
നഭശ്ച പൃഥിവീം ചൈവ തുമുലോ വ്യനുനാദയൻ ॥ 6-25-19 (39476)
അഥ വ്യവസ്ഥിതാന്ദൃഷ്ട്വാ ധാർതരാഷ്ട്രാൻകപിധ്വജഃ ।
പ്രവൃത്തേ ശസ്ത്രസംപാതേ ധനുരുദ്യംയ പാണ്ഡവഃ ॥ 6-25-20 (39477)
ഹൃഷീകേശം തദാ വാക്യമിദമാഹ മഹീപതേ । 6-25-21 (39478)
അർജുന ഉവാച।
സേനയോരുഭയോർമധ്യേ രഥം സ്ഥാപയ മേഽച്യുത ॥ 6-25-21x (4009)
യാവദേതാന്നിരീക്ഷേഽഹം യോദ്ധുകാമാനവസ്ഥിതാൻ।
കൈർമയാ സഹ യോദ്ധവ്യമസ്മിന്രണസമുദ്യമേ ॥ 6-25-22 (39479)
യോത്സ്യമാനാനവേക്ഷേഽഹം യ ഏതേഽത്ര സമാഗതാഃ ।
ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ ദുർബുദ്ധേര്യുദ്ധേ പ്രിയചികീർഷവഃ ॥ 6-25-23 (39480)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-25-24x (4010)
ഏവമുക്തോ ഹൃഷീകേശോ ഗുഡാകേശേന ഭാരത।
സേനയോരുഭയോർമധ്യേ സ്ഥാപയിത്വാ രഥോത്തമം ॥ 6-25-24 (39481)
ഭീഷ്മദ്രോണപ്രമുഖതഃ സർവേഷാം ച മഹീക്ഷിതാം ।
ഉവാച പാർഥ പശ്യൈതാൻസമവേതാൻകുരൂനിതി ॥ 6-25-25 (39482)
തത്രാപശ്യത്സ്ഥിതാൻപാർഥഃ പിതൄനഥ പിതാമഹാൻ।
ആചാര്യാൻമാതുലാൻഭ്രാതൄൻപുത്രാൻപൌത്രാൻസഖീംസ്തഥാ ॥ 6-25-26 (39483)
ശ്വശുരാൻസുഹൃദശ്ചൈവ സേനയോരുഭയോരപി ।
താൻസമീക്ഷ്യ സ കൌന്തേയഃ സർവാൻബന്ധൂനവസ്ഥിതാൻ ॥ 6-25-27 (39484)
കൃപയാ പരയാഽവിഷ്ടോ വിഷീദന്നിദമബ്രവീത് । 6-25-28 (39485)
അർജുന ഉവാച।
ദൃഷ്ട്വേമം സ്വജനം കൃഷ്ണ യുയുത്സും സമുപസ്ഥിതം ॥ 6-25-28x (4011)
സീദന്തി മമ ഗാത്രാണി മുഖം ച പരിശുഷ്യതി।
വേപഥുശ്ച ശരീരേ മേ രോമഹർഷശ്ച ജായതേ॥ 6-25-29 (39486)
ഗാണ്ഡീവം സ്രംസതേ ഹസ്താത്ത്വക്വൈവ പരിദഹ്യതേ।
ന ച ശക്നോംയവസ്ഥാതും ഭ്രമതീവ ച മേ മനഃ ॥ 6-25-30 (39487)
നിമിത്താനി ച പശ്യാമി വിപരീതാനി കേശവ।
ന ച ശ്രേയോഽനുപശ്യാമി ഹത്വാ സ്വജനമാഹവേ ॥ 6-25-31 (39488)
ന കാങ്ക്ഷേ വിജയം കൃഷ്ണ ന ച രാജ്യം സുഖാനി ച ।
കിം നോ രാജ്യേന ഗോവിന്ദ കിം ഭോഗൈർജീവിതേന വാ ॥ 6-25-32 (39489)
യേഷാമർഥേ കാങ്ക്ഷിതം നോ രാജ്യം ഭോഗാഃ സുഖാനി ച।
ത ഇമേഽവസ്ഥിതാ യുദ്ധേ പ്രാണാംസ്ത്യക്ത്വാ ധനാനി ച ॥ 6-25-33 (39490)
ആചാര്യാഃ പിതരഃ പുത്രാസ്തഥൈവ ച പിതാമഹാഃ ।
മാതുലാഃ ശ്വശുരാഃ പൌത്രാഃ സ്യാലാഃ സംബന്ധിനസ്തഥാ ॥ 6-25-34 (39491)
ഏതാന്ന ഹന്തുമിച്ഛാമി ഘ്നതോഽപി മധുസൂദന ।
അപി ത്രൈലോക്യരാജ്യസ്യ ഹേതോഃ കിം നു മഹീകൃതേ ॥ 6-25-35 (39492)
നിഹത്യ ധാർതരാഷ്ട്രാന്നഃ കാ പ്രീതിഃ സ്യാജ്ജനാർദന।
പാപമേവാശ്രയേദസ്മാൻഹത്വൈതാനാതതായിനഃ ॥ 6-25-36 (39493)
തസ്മാന്നാർഹാ യവം ഹന്തും ധാർതരാഷ്ട്രാൻസ്വബാന്ധവാൻ।
സ്വജനം ഹി കഥം ഹത്വാ സുഖിനഃ സ്യാമ മാധവ ॥ 6-25-37 (39494)
യദ്യപ്യേതേ ന പശ്യന്തി ലോഭോപഹതചേതസഃ ।
കുലക്ഷയകൃതം ദോഷം പിത്രദ്രോഹേ ച പാതകം ॥ 6-25-38 (39495)
കഥം ന ജ്ഞേയമസ്മാഭിഃ പാപാദസ്മാന്നിവർതിതും ।
കുലക്ഷയകൃതം ദോഷം പ്രപശ്യദ്ഭിർജനാർദന ॥ 6-25-39 (39496)
കുലക്ഷയേ പ്രണശ്യന്തി കുലധർമാഃ സനാതനാഃ।
ധർമേ നഷ്ടേ കുലം കൃത്സ്നമധർമോഽഭിഭവത്യുത ॥ 6-25-40 (39497)
അധർമാഭിഭവാത്കൃഷ്ണ പ്രദുഷ്യന്തി കുലസ്ത്രിയഃ ।
സ്ത്രീഷു ദുഷ്ടാസു വാർഷ്ണേയ ജായതേ വർണസങ്കരഃ ॥ 6-25-41 (39498)
സങ്കരോ നരകായൈവ കുലഘ്നാനാം കുലസ്യ ച।
പതന്തി പിതരോ ഹ്യേഷാം കുപ്തപിണ്ഡോദകക്രിയാഃ ॥ 6-25-42 (39499)
ദോഷൈരേതൈഃ കുലഘ്നാനാം വർണസങ്കരകാരകൈഃ ।
ഉത്സാദ്യന്തേ ജാതിധർമാഃ കുലധർമാശ്ച ശാശ്വതാഃ ॥ 6-25-43 (39500)
ഉത്സന്നകുലധർമാണാം മനുഷ്യാണാം ജനാർദന ।
നരകേ നിയതം വാസോ ഭവതീത്യനുശുശ്രുമ ॥ 6-25-44 (39501)
അഹോ ബത മഹത്പാപം കർതും വ്യവസിതാ വയം।
യദ്രാജ്യസുഖലോഭേന ഹന്തും സ്വജനമുദ്യതാഃ ॥ 6-25-45 (39502)
യദി മാമപ്രതീകാരമശസ്ത്രം ശസ്ത്രപാണയഃ ।
ധാർതരാഷ്ട്രാ രണേ ഹന്യുസ്തൻമേ ക്ഷേമതരം ഭവേത് ॥ 6-25-46 (39503)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-25-47x (4012)
ഏവമുക്ത്വാർജുനഃ സംഖ്യേ രഥോപസ്ഥ ഉപാവിശത് ।
വിസൃജ്യ സശരം ചാപം ശോകസംവിഗ്നമാനസഃ ॥ ॥ 6-25-47 (39504)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി പഞ്ചവിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ അർജുനവിഷാദയോഗോനാമ പ്രഥമോഽധ്യായഃ ॥ 1 ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-25-8 സൌമദത്തിസ്തഞ്ചൈവചേതി മാധ്വപാഠഃ ॥ 6-25-18 ശംഖം ദധ്മുഃ പൃഥക്പൃഥക് ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ 6-25-30 ഗാണ്ഡീവം സ്രവതേ ഹസ്താത് ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ 6-25-34 ശ്യാലാ ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 026
॥ ശ്രീഃ ॥
6.26. അധ്യായഃ 026
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഷഡ്വിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യായഃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-26-0 (39505)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-26-0x (4013)
തം തഥാ കൃപയാവിഷ്ടമശ്രുപൂർണാകുലേക്ഷണം ।
വിഷീദന്തമിദം വാക്യമുവാച മധുസൂദനഃ ॥ 6-26-1 (39506)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-26-2x (4014)
കുതസ്ത്വാ കശ്മലമിദം വിഷമേ സമുപസ്ഥിതം ।
അനാര്യജുഷ്ടമസ്വർഗ്യമകീർതികരമർജുന ॥ 6-26-2 (39507)
ക്ലൈബ്യം മാ സ്മ ഗമഃ പാർഥ നൈതത്ത്വയ്യുപപദ്യതേ।
ക്ഷുദ്രം ഹൃദയദൌർബല്യം ത്യക്ത്വോത്തിഷ്ഠ പരന്തപ ॥ 6-26-3 (39508)
അർജുന ഉവാച। 6-26-4x (4015)
കഥം ഭീഷ്മമഹം സംഖ്യേ ദ്രോണം ച മധുസൂദന ।
ഇഷുഭിഃ പ്രതിയോത്സ്യാമി പൂജാർഹാവരിസൂദന ॥ 6-26-4 (39509)
ഗുരൂനഹത്വാ ഹി മഹാനുഭാവാൻ
ശ്രേയോ ഭോക്തും ഭേക്ഷമപീഹ ലോകേ।
ഹത്വാർഥകാമാംസ്തു ഗുരൂനിഹൈവ
ഭുഞ്ജീയ ഭോഗാന്രുധിരപ്രദിഗ്ധാൻ ॥ 6-26-5 (39510)
ന ചൈതദ്വീദ്മഃ കതരന്നോ ഗരീയോ
യദ്വാ ജയമ യദി വാ നോ ജയേയുഃ।
യാനേവ ഹത്വാ ന ജിജീവിഷാമ-
സ്തേഽവസ്ഥിതാഃ പ്രമുഖേ ധാർതരാഷ്ട്രാഃ ॥ 6-26-6 (39511)
കാർപണ്യദോഷോപഹതസ്വഭാവഃ
പൃച്ഛാമി ത്വാം ധർമസംമൂഢചേതാഃ।
യച്ഛ്രേയഃ സ്യാന്നിശ്ചിതം ബ്രൂഹി തൻമേ
ശിഷ്യസ്തേഽഹം ശാധി മാം ത്വാം പ്രപന്നം ॥ 6-26-7 (39512)
ന ഹി പ്രപശ്യാമി മമാപനുദ്യാ-
ദ്യച്ഛോകമുച്ഛോഷണമിന്ദ്രിയാണാം।
അവാപ്യ ഭൂമാവസപത്നമൃദ്ധം
രാജ്യം സുരാണാമപി ചാധിപത്യം ॥ 6-26-8 (39513)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-26-9x (4016)
ഏവമുകത്വാ ഹൃഷീകേശം ഗുഡാകേശം പരന്തപ ।
ന യോത്സ്യ ഇതി ഗോവിന്ദമുക്ത്വാ തൂഷ്ണീം ബഭൂവ ഹ ॥ 6-26-9 (39514)
തമുവാച ഹൃഷീകേശഃ പ്രഹസന്നിവ ഭാരത।
സേനയോരുഭയോർമധ്യേ വിഷീദന്തമിദം വചഃ ॥ 6-26-10 (39515)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-26-11x (4017)
അശോച്യാനന്വശോചസ്ത്വം പ്രജ്ഞാവാദാംശ്ച ഭാഷസേ।
ഗതാസൂനഗതാസൂംശ്ച നാനുശോചന്തി പാണ്ഡിതാഃ ॥ 6-26-11 (39516)
നത്വേവാഹം ജാതു നാസം ന ത്വം നേമേ ജനാധിപാഃ।
ന ചൈവ നഭവിഷ്യാമഃ സർവേ വയമതഃ പരം ॥ 6-26-12 (39517)
ദേഹിനോഽസ്മിന്യഥാ ദേഹേ കൌമാരം യൌവനം ജരാ।
തഥാ ദേഹാന്തരപ്രാപ്തിർധീരസ്തത്ര ന മുഹ്യതി ॥ 6-26-13 (39518)
മാത്രാസ്പർശാസ്തു കൌന്തേയ ശീതോഷ്ണസുഖദുഃഖദാഃ ।
ആഗമാപായിനോഽനിത്സ്യാസ്താംസ്തിതിക്ഷസ്വ ഭാരത ॥ 6-26-14 (39519)
യം ഹി വ്യഥയന്ത്യേതേ പുരുഷം പുരുഷർഷഭ।
സമദുഃഖസുഖം ധീരം സോഽമൃതത്വായ കൽപതേ ॥ 6-26-15 (39520)
നാസതോ വിദ്യതേ ഭാവോ നാഭാവോ വിദ്യതേ സതഃ।
ഉഭയോരപി ദൃഷ്ടോഽന്തസ്ത്വനയോസ്തത്ത്വദർശിഭിഃക ॥ 6-26-16 (39521)
അവിനാശി തു തദ്വിദ്ധി യേന സർവമിദം തതം।
വിനാശമവ്യയസ്യാസ്യ ന കശ്ചിത്കർതുമർഹതി ॥ 6-26-17 (39522)
അന്തവന്ത ഇമേ ദേഹാ നിത്യസ്യോക്താഃ ശരീരിണഃ ।
അനാശിനോഽപ്രമേയസ്യ തസ്മാദ്യുധ്യസ്വ ഭാരത ॥ 6-26-18 (39523)
യ ഏനം വേത്തി ഹന്താരം യശ്ചൈനം മന്യതേ ഹതം।
ഉഭൌ തൌ ന വിജാനീതോ നായം ഹന്തി ന ഹന്യതേ ॥ 6-26-19 (39524)
ന ജായതേ ംരിയതേ വാ കദാചി-
ന്നായം ഭൂത്വാ ഭവിതാ വാ ന ഭൂയഃ ।
അജോ നിത്യഃ ശാശ്വതോഽയം പുരാണോ
ന ഹന്തയേ ഹന്യമാനേ ശരീരേ ॥ 6-26-20 (39525)
വേദാവിനാശിനം നിത്യം യ ഏനമജമവ്യയം।
കഥം സ പുരുഷഃ പാർഥ കം ഘാതയതി ഹന്തി കം ॥ 6-26-21 (39526)
വാസാംസി ജീർണാനി യഥാ വിഹായ
നവാനി ഗൃഹ്ണാനി നരോഽപരാണി।
തഥാ ശരീരാണി വിഹായ ജീർണാ-
ന്യന്യാനി സംയാതി നവാനി ദേഹീ ॥ 6-26-22 (39527)
നൈനം ഛിന്ദന്തി ശസ്ത്രാണി നൈനം ദഹതി പാവകഃ।
ന ചൈനം ക്ലേദയന്ത്യാപോ ന ശോഷയതി മാരുതഃ ॥ 6-26-23 (39528)
അച്ഛേദ്യോഽയമദാഹ്യോഽയമക്ലേദ്യോഽശോഷ്യ ഏവ ച।
നിത്യഃ സർവഗതഃ സ്ഥാണുരചലോഽയം സനാതനഃ ॥ 6-26-24 (39529)
അവ്യക്തോഽയമചിന്ത്യോഽയമവികാര്യോഽയമുച്യതേ।
തസ്മാദേവം വിദിത്വൈനം നാനുശോചിതുമർഹസി ॥ 6-26-25 (39530)
അഥ ചൈനം നിത്യജാതം നിത്യം വാ മന്യസേ മൃതം।
തഥാപി കത്വം മഹാബാഹോ നൈനം ശോചിതുമർഹസി ॥ 6-26-26 (39531)
ജാതസ്യ ഹി ധ്രുവോ മൃത്യുർധ്രുവം ജൻമ മൃതസ്യ ച।
തസ്മാദപരിഹാര്യേഽർഥേ ന ത്വം ശോചിതുമർഹസി ॥ 6-26-27 (39532)
അവ്യക്താദീനി ഭൂതാനി വ്യക്തമധ്യാനി ഭാരത।
അവ്യക്തനിധനാന്യേന തത്ര കാ പരിദേവനാ ॥ 6-26-28 (39533)
ആശ്ചര്യവത്പശ്യതി കശ്ചിദേന-
മാശ്ചര്യവദ്വദതി തഥൈവ ചാന്യഃ।
ആശ്ചര്യവച്ചൈനമന്യഃ ശ്രൃണോതി
ശ്രുത്വാഽപ്യേനം വേദ ന ചൈവ കശ്ചിത് ॥ 6-26-29 (39534)
ദേഹീ നിത്യമവധ്യോഽയം ദേഹേ സർവസ്യ ഭാരത।
തസ്മാത്സർവാണി ഭൂതാനി ന ത്വം ശോചിതുമർഹസി ॥ 6-26-30 (39535)
സ്വധർമമപി ചാവേക്ഷ്യ ന വികംപിതുമർഹസി ।
ധർംയാദ്ധി യുദ്ധാച്ഛ്രേയോഽന്യത്ക്ഷത്രിയസ്യ ന വിദ്യതേ ॥ 6-26-31 (39536)
യദൃച്ഛയാ ചോപപന്നം സ്വർഗദ്വാരമപാവൃതം ।
സുഖിനഃ ക്ഷത്രിയാഃ പാർഥ ലന്തേ യുദ്ധമീദൃശം ॥ 6-26-32 (39537)
അഥ ചേത്ത്വമിമം ധർംയം സംഗ്രാമം ന കരിഷ്യസി।
തതഃ സ്വധർമം കീർതിം ച ഹിത്വാ പാപമവാപ്സ്യസി ॥ 6-26-33 (39538)
അകീർതിം ചാപി ഭൂതാനി കഥയിഷ്യന്തി തേഽവ്യയാം ।
സംഭാവിതസ്യ ചാകീർതിർമരണാദതിരിച്യതേ ॥ 6-26-34 (39539)
ഭയാദ്രണാദുപരതം മംസ്യന്തേ ത്വാം മഹാരഥാഃ ।
യേഷാം ച ത്വം ബഹുമതോ ഭൂത്വാ യാസ്യസി ലാഘവം ॥ 6-26-35 (39540)
അവാച്യവാദാംശ്ചക ബഹൂന്വദിഷ്യന്തി തവാഹിതാഃ ।
നിന്ദന്തസ്തവ സാമർഥ്യം തതോ ദുഃഖതരം നു കിം ॥ 6-26-36 (39541)
ഹതോ വാ പ്രാപ്സ്യസി സ്വർഗം ജിത്വാ വാ ഭോക്ഷ്യസേ മഹീം ।
തസ്മാദുത്തിഷ്ഠ കൌന്തേയ യുദ്ധായ കൃതനിശ്ചയഃ ॥ 6-26-37 (39542)
സുഖദുഃഖേ സമേ കൃത്വാ ലാഭാലാഭൌ ജയാജയൌ ।
തതോ യുദ്ധായ യുജ്യസ്വ നൈവം പാപമവാപ്സ്യസി ॥ 6-26-38 (39543)
ഏഷാ തേഽഭിഹിതാ സാംഖ്യേ ബുദ്ധിര്യോഗേ ത്വിമാം ശ്രൃണു।
ബുദ്ധ്യാ യുക്തോ യയാ പാർഥ കർമബന്ധം പ്രഹാസ്യസി ॥ 6-26-39 (39544)
നേഹാഭിക്രമനാശോഽസ്തി പ്രത്യവായോ ന വിദ്യതേ।
സ്വൽപമപ്യസ്യ ധർമസ്യ ത്രായതേ മഹതോ ഭയാത് ॥ 6-26-40 (39545)
വ്യവസായാത്മികാ ബുദ്ധിരേകേഹ കുരുനന്ദന ।
ബഹുശാഖാ ഹ്യനന്താശ്ച ബുദ്ധയോഽവ്യവസായിനാം ॥ 6-26-41 (39546)
യാമിമാം പുഷ്പിതാം വാചം പ്രവദന്ത്യവിപശ്ചിതഃ ।
വേദവാദരതാഃ പാർഥ നാന്യദസ്തീതി വാദിനഃ ॥ 6-26-42 (39547)
കാമാത്മാനഃ സ്വർഗപരാ ജൻമകർമഫലപ്രദാം ।
ക്രിയാവിശേഷബഹുലാം ഭോഗൈശ്വര്യഗതിം പ്രതി ॥ 6-26-43 (39548)
ഭോഗൈശ്വര്യപ്രസക്താനാം തയാഽപഹൃതചേതസാം ।
വ്യവസായാത്മികാ ബുദ്ധിഃ സമാധൌ ന വിധീയതേ ॥ 6-26-44 (39549)
ത്രൈഗുണ്യവിഷയാ വേദാ നിസ്ത്രൈഗുണ്യോ ഭവാർജുന ।
നിർദ്വന്ദ്വോ നിത്യസത്വസ്ഥോ നിര്യോഗക്ഷേമ ആത്മവാൻ ॥ 6-26-45 (39550)
യാവാനർഥ ഉദപാനേ സർവതഃ സംപ്ലുതോദകേ।
താവാൻസർവേഷു വേദേഷു ബ്രാഹ്മണസ്യ വിജാനതഃ ॥ 6-26-46 (39551)
കർമണ്യേവാധികാരസ്തേ മാ ഫലേഷു കദാ ച ന ।
മാ കർമഫലഹേതുർഭൂർമാ തേ സംഗോഽസ്ത്വകർമണി ॥ 6-26-47 (39552)
യോഗസ്ഥഃ കുരു കർമാണി സംഗം ത്യക്ത്വാ ധനഞ്ജയ ।
സിദ്ധ്യസിദ്ധ്യോഃ സമോ ഭൂത്വാ സമത്വം യോഗ ഉച്യതേ ॥ 6-26-48 (39553)
ദൂരേണ ഹ്യവരം കർമ ബുദ്ധിയോഗാദ്ധനഞ്ജയ।
ബുദ്ധൌ ശരണമന്വിച്ഛ കൃപണാഃ ഫലഹേതവഃ ॥ 6-26-49 (39554)
ബുദ്ധിയുക്തോ ജഹാതീഹക ഉഭേ സുകൃതദുഷ്കൃതേ ।
തസ്മാദ്യോഗായ യുജ്യസ്വ യോഗഃ കർമസു കൌശലം ॥ 6-26-50 (39555)
കർമജം ബുദ്ധിയുക്താ ഹി ഫലം ത്യക്ത്വാ മനീഷിണഃ ।
ജൻമബന്ധവിനിർമുക്താഃ പദം ഗച്ഛന്ത്യനാമയം ॥ 6-26-51 (39556)
യദാ തേ മോഹകലിലം ബുദ്ധിർവ്യതിതരിഷ്യതി।
തദാ ഗന്താസി നിർവേദം ശ്രോതവ്യസ്യ ശ്രുതസ്യ ച ॥ 6-26-52 (39557)
ശ്രുതിവിപ്രതിപന്നാ തേ യദാ സ്ഥാസ്യതി നിശ്ചലാ ।
സമാധാവചലാ ബുദ്ധിസ്തദാ യോഗമവാപ്സ്യസി ॥ 6-26-53 (39558)
അർജുന ഉവാച। 6-26-54x (4018)
സ്ഥിതപ്രജ്ഞസ്യ കാ ഭാഷാ സമാധിസ്ഥസ്യ കേശവ ।
സ്ഥിതധീഃ കിം പ്രഭാഷേത കിമാസീത വ്രജേത കിം ॥ 6-26-54 (39559)
ശ്രീഭഗവാനുവാച । 6-26-55x (4019)
പ്രജഹാതി യദാ കാമാൻസർവാൻപാർഥ മനോഗതാൻ।
ആത്മന്യേവാത്മനാ തുഷ്ടഃ സ്ഥിതപ്രജ്ഞസ്തദോച്യതേ ॥ 6-26-55 (39560)
ദുഃഖേഷ്വനുദ്വിഗ്നമനാഃ സുഖേഷു വിഗതസ്പൃഹഃ।
വീതരാഗഭയക്രോധഃ സ്ഥിതധീർമുനിരുച്യതേ ॥ 6-26-56 (39561)
യഃ സർവത്രാനഭിസ്നേഹസ്തത്തത്പ്രാപ്യ ശുഭാശുഭം ।
നാഭിനന്ദതി ന ദ്വേഷ്ടി തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ॥ 6-26-57 (39562)
യദാ സംഹരതേ ചായം കൂർമോഽംഗാനീവ സർവശഃ ।
ഇന്ദ്രിയാണീന്ദ്രിയാർഥേഭ്യസ്തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ॥ 6-26-58 (39563)
വിഷയാ വിനിവർതന്തേ നിരാഹാരസ്യ ദേഹിനഃ।
രസവർജം രസോഽപ്യസ്യ പരം ദൃഷ്ട്വാ നിവർതതേ ॥ 6-26-59 (39564)
യതതോ ഹ്യപി കൌന്തേയ പുരുഷസ്യ വിപശ്ചിതഃ।
ഇന്ദ്രിയാണി പ്രമാഥീനി ഹരന്തി പ്രസഭം മനഃ ॥ 6-26-60 (39565)
താനി സർവാണി സംയംയ യുക്ത ആസീത മത്പരഃ ।
വശേ ഹി യസ്യേന്ദ്രിയാമി തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ॥ 6-26-61 (39566)
ധ്യായതോ വിഷയാൻപുംസഃ സംഗസ്തേഷൂപജായതേ।
സംഗാത്സഞ്ജായതേ കാമഃ കാമാത്ക്രോധോഽഭിജായതേ ॥ 6-26-62 (39567)
ക്രോധാദ്ഭവതി സംമോഹഃ സംമോഹാത്സ്മൃതിവിഭ്രമഃ ।
സ്മൃതിഭ്രംശാദ്ബുദിനാശോ ബുദ്ധിനാശാത്പ്രണശ്യതി ॥ 6-26-63 (39568)
രാഗദ്വേഷവിയുക്തൈസ്തു വിഷയാനിന്ദ്രിയൈശ്ചരൻ ।
ആത്മവശ്യൈർവിധേയാത്മാ പ്രസാദമധിഗച്ഛതി ॥ 6-26-64 (39569)
പ്രസാദേ സർവദുഃഖാനാം ഹാനിരസ്യോപജായതേ।
പ്രസന്നചേതസോ ഹ്യാശു ബുദ്ധിഃ പര്യവതിഷ്ഠതേ ॥ 6-26-65 (39570)
നാസ്തി ബുദ്ധിരയുക്തസ്യ ന ചായുക്തസ്യ ഭാവനാ ।
ന ചാഭാവയതഃ ശാന്തിരശാന്തസ്യ കുതഃ സുഖം ॥ 6-26-66 (39571)
ഇന്ദ്രിയാണാം ഹി ചരതാം യൻമനോഽനുവിധീയതേ ।
തദസ്യ ഹരതി പ്രജ്ഞാം വായുർനാവമിവാംഭസി ॥ 6-26-67 (39572)
തസ്മാദ്യസ്യ മഹാബാഹോ നിഗൃഹീതാനി സർവശഃ ।
ഇന്ദ്രിയാണീന്ദ്രിയാർഥേഭ്യസ്തസ്യ പ്രജ്ഞാ പ്രതിഷ്ഠിതാ ॥ 6-26-68 (39573)
യാ നിശാ സർവഭൂതാനാം തസ്യാം ജാഗർതിം സംയമീ।
യസ്യാം ജാഗ്രതി ഭൂതാനി സാ നിശാ പശ്യതോ മുനേഃ ॥ 6-26-69 (39574)
ആപൂര്യമാണമചലപ്രതിഷ്ഠം
സമുദ്രമാപഃ പ്രവിശന്തി യദ്വത്।
തദ്വത്കാമാ യം പ്രവിശന്തി സർവേ
സ ശാന്തിമാപ്നോതി ന കാമകാമീ ॥ 6-26-70 (39575)
വിഹായ കാമാന്യഃ സർവാൻപുമാംശ്ചരതി നിഃസ്പൃഹഃ ।
നിർമമോ നിരഹങ്കാരഃ സ ശാന്തിമധിഗച്ഛതി ॥ 6-26-71 (39576)
ഏഷാ ബ്രാഹ്മീ സ്ഥിതിഃ പാർഥ നൈനാം പ്രാപ്യ വിമുഹ്യതി ।
സ്ഥിത്വാസ്യാമന്തകാലേഽപി ബ്രഹ്മ നിർവാണമൃച്ഛതി ॥ ॥ 6-26-72 (39577)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ഷഡ്വിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ ശാംഖ്യയോഗോനാമ ദ്വിതീയോഽധ്യായഃ ॥ 2 ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 027
॥ ശ്രീഃ ॥
6.27. അധ്യായഃ 027
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സപ്തവിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യായഃ ॥ 3 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-27-0 (39578)
അർജുന ഉവാച। 6-27-0x (4020)
ജ്യായസീ ചേത്കർമണസ്തേ മതാ ബുദ്ധിർജനാർദന।
തത്കിം കർമണി ഘോരേ മാം നിയോജയസി കേശവ ॥ 6-27-1 (39579)
വ്യാമിശ്രേണേവ വാക്യേന ബുദ്ധിം മോഹയസീവ മേ ।
തദേകം വദ നിശ്ചിത്യ യേന ശ്രേയോഽഹമാപ്നുയാം ॥ 6-27-2 (39580)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-27-3x (4021)
ലോകേഽസ്മിന്ദ്വിവിധാ നിഷ്ഠാ പുരാ പ്രോപ്താ മയാഽനഘ।
ജ്ഞാനയോഗേന സാംഖ്യാനാം കർമയോഗേന യോഗിനാം ॥ 6-27-3 (39581)
ന കർമണാമനാരംഭാന്നൈഷ്കർംയം പുരുഷോഽശ്രുതേ।
ന ച സംന്യസനാദേവ സിദ്ധിം സമധിഗച്ഛതി ॥ 6-27-4 (39582)
ന ഹി കശ്ചിത്ക്ഷണമപി ജാതു തിഷ്ഠത്യകർമകൃത് ।
കാര്യതേ ഹ്യവശഃ കർമ സർവഃ പ്രകൃതിജൈർഗുണൈഃ ॥ 6-27-5 (39583)
കർമേന്ദ്രിയാണി സംയംയ യ ആസ്തേ മനസാ സ്മരൻ ।
ഇന്ദ്രിയാർഥാന്വിമൂഢാത്മാ മിഥ്യാചാരാഃ സ ഉച്യതേ ॥ 6-27-6 (39584)
യസ്ത്വിന്ദ്രിയാണി പനസാ നിയംയാരമഭതേഽർജുന।
കർമേന്ദ്രിയൈഃ കർമയോഗമസക്തഃ സ വിശിഷ്യതേ ॥ 6-27-7 (39585)
നിയതം കുരു കർമ ത്വം ജ്യായോ ഹ്യകർമണഃ ।
ശരീരയാത്രാപി ച തേ ന പ്രതിദ്ധ്യേദകർമണഃ ॥ 6-27-8 (39586)
യജ്ഞാർഥാത്കർമണോഽന്യത്ര ലോകോഽയം കർമബന്ധനഃ।
തദർഥം കർമ കൌന്തേയ മുക്തസംഗഃ സമാചര ॥ 6-27-9 (39587)
സഹയജ്ഞാഃ പ്രജാഃ സൃഷ്ട്വാ പുരോവാച പ്രജാപതിഃ ।
അനേന പ്രസവിഷ്യധ്വമേഷ വോഽസ്ത്വിഷ്ടകാമധുക് ॥ 6-27-10 (39588)
ദേവാൻഭാവയതാഽനേന തേ ദേവാ ഭാവയന്തു വഃ।
പരസ്പരം ഭാവയന്തഃ ശ്രേയഃ പരമവാപ്സ്യഥ ॥ 6-27-11 (39589)
ഇഷ്ടാൻഭോഗാൻഹി വോ ദേവാ ദാസ്യന്തേ യജ്ഞഭാവിതാഃ।
തൈർദത്താനപ്രദായൈഭ്യോ യോ ഭുങ്ക്തേ സ്തേന ഏവ സഃ ॥ 6-27-12 (39590)
യജ്ഞശിഷ്ടാശിനഃ സന്തോ മുച്യന്തേ സർവകിൽബിഷൈഃ ।
ഭുഞ്ജതേ തേ ത്വഘം പാപാ യേ പചന്ത്യാത്മകാരണാത് ॥ 6-27-13 (39591)
അന്നാദ്ഭവന്തി ഭൂതാനി പർജന്യാദന്നസംഭവഃ ।
യജ്ഞാദ്ഭവതി പർജന്യോ യജ്ഞഃ കർമസമുദ്ഭവഃ ॥ 6-27-14 (39592)
കർമ ബ്രഹ്മോദ്ഭവം വിദ്ധി ബ്രഹ്മാഽക്ഷരസമുദ്ഭവം ।
തസ്മാത്സർവഗതം ബ്രഹ്മ നിത്യം യജ്ഞേ പ്രതിഷ്ഠിതം ॥ 6-27-15 (39593)
ഏവം പ്രവർതിതം ചക്രം നാനുവർതയതീഹ യഃ ।
അഘായുരിന്ദ്രിയാരാമോ മോഘം പാർഥ സ ജീവതി ॥ 6-27-16 (39594)
യസ്ത്വാത്മരതിരേവ സ്യാദാത്മതൃപ്തശ്ച മാനവഃ ।
ആത്മന്യേവ ച സന്തുഷ്ടസ്തസ്യ കാര്യം ന വിദ്യതേ ॥ 6-27-17 (39595)
നൈവ തസ്യ കൃതേനാർഥോ നാകൃതേനേഹ കശ്ചന।
ന ചാസ്യ സർവഭൂതേഷു കശ്ചിദർഥവ്യപാശ്രയഃ ॥ 6-27-18 (39596)
തസ്മാദസക്തഃ സതതം കാര്യം കർമ സമാചര ।
അസക്തോ ഹ്യാചരൻകർമ പരമാപ്നോതി പുരൂഷഃ ॥ 6-27-19 (39597)
കർമണൈവ ഹി സംസിദ്ധിമാസ്ഥിതാ ജനകാദയഃ ।
ലോകസംഗ്രഹമേവാപി സംപശ്യൻകർതുമർഹസി ॥ 6-27-20 (39598)
യദ്യദാചരതി ശ്രേഷ്ഠസ്തത്തദേവേതരോ ജനഃ ।
സ യത്പ്രമാണം കുരുതേ ലോകസ്തദനുവർതതേ ॥ 6-27-21 (39599)
ന മേ പാർഥാസ്തി കർതവ്യം ത്രിഷു ലോകേഷു കിഞ്ചന ।
നാനവാപ്തമവാപ്തവ്യം വർത ഏവ ച കർമണി ॥ 6-27-22 (39600)
യദി ഹ്യഹം ന വർതേയം ജാതു കർമണ്യതന്ദ്രിതഃ ।
മമ വർന്മാനുവർതന്തേ മനുഷ്യാഃ പാർഥ സർവശഃ ॥ 6-27-23 (39601)
ഉത്സീദേയുരിമേ ലോകാ ന കുര്യാം കർമ ചേദഹം ।
സങ്കരസ്യ ച കർതാ സ്യാമുപഹന്യാമിമാഃ പ്രജാഃ ॥ 6-27-24 (39602)
സക്താഃ കർമണ്യവിദ്വാംസോ യഥാ കുർവന്തി ഭാരത ।
കുര്യാദ്വിദ്വാംസ്തഥാഽസക്തശ്ചികീർഷുർലോകസംഗ്രഹം ॥ 6-27-25 (39603)
ന ബുദ്ധിഭേദം ജനയേദജ്ഞാനാം കർമസംഗിനാം ।
ജോഷയേത്സർവകർമാണി വിദ്വാന്യുക്തഃ സമാചരൻ ॥ 6-27-26 (39604)
പ്രകൃതേഃ ക്രിയമാണാനി ഗുണൈഃ കർമാണി സർവശഃ।
അഹങ്കാരവിമൂഢാത്മാ കർതാഹമിതി മന്യതേ ॥ 6-27-27 (39605)
തത്ത്വവിത്തു മഹാബാഹോ ഗുണകർമവിഭാഗയോഃ ।
ഗുണാഽനുണേഷു വർതന്ത ഇതി മത്വാ ന സഞ്ജതേ ॥ 6-27-28 (39606)
പ്രകൃതേർഗുണസംമൂഢാഃ സഞ്ജന്തേ ഗുണകർമസു।
താനകൃത്സ്നവിദോ മന്ദാൻകൃത്സ്നവിന്ന വിചാലയേത് ॥ 6-27-29 (39607)
മയി സർവാണി കർമാണി സംന്യസ്യാധ്യാത്മചേതസാ ।
നിരാശീർനിർമമോ ഭൂത്വാ യുധ്യസ്വ വിഗതജ്വരഃ ॥ 6-27-30 (39608)
യേ മേ മതമിദം നിത്യമനുതിഷ്ഠന്തി മാനവാഃ ।
ശ്രദ്ധാവന്തോഽനസൂയന്തോ മുച്യന്തേ തേഽപി കർമഭിഃ ॥ 6-27-31 (39609)
യേ ത്വേതദഭ്യസൂയന്തോ നാനുതിഷ്ഠന്തി മേ മതം ।
സർവജ്ഞാനവിമൂഢാംസ്താന്വിദ്ധി നഷ്ടാനചേതസഃ ॥ 6-27-32 (39610)
സദൃശം ചേഷ്ടതേ സ്വസ്യാഃ പ്രകൃതേർജ്ഞാനവാനപി ।
പ്രകൃതിം യാന്തി ഭൂതാനി നിഗ്രഹഃ കിം കരിഷ്യതി ॥ 6-27-33 (39611)
ഇന്ദ്രിയസ്യേന്ദ്രിയസ്യാർഥേ രാഗദ്വേഷൌ വ്യവസ്ഥിതൌ ।
തയോർന വശമാഗച്ഛേത്തൌ ഹ്യസ്യ പരിപന്ഥിനൌ ॥ 6-27-34 (39612)
ശ്രേയാൻസ്വധർമോ വിഗുണഃ പരധർമാത്സ്വനുഷ്ഠിതാത് ।
സ്വധർമേ നിധനം ശ്രേയഃ പരധർമോ ഭയാവഹഃ ॥ 6-27-35 (39613)
അർജുന ഉവാച। 6-27-36x (4022)
അഥ കേന പ്രയുക്തോഽയം പാപം ചരതി പൂരുഷഃ।
അനിച്ഛന്നപി വാർഷ്ണേയ ബലാദിവ നിയോജിതഃ ॥ 6-27-36 (39614)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-27-37x (4023)
കാമ ഏഷ ക്രോധ ഏഷ രജോഗുണസമുദ്ഭവഃ ।
മഹാശനോ മഹാപാപ്മാ വിദ്ധ്യേനമിഹ വൈരിണം ॥ 6-27-37 (39615)
ധൂമേനാവ്രിയതേ വഹ്നിര്യഥാഽഽദർശോ മലേന ച।
യഥോൽബേനാവൃതോ ഗർഭസ്തഥാ തേനേദമാവൃതം ॥ 6-27-38 (39616)
ആവൃതം ജ്ഞാനമേതേന ജ്ഞാനിനോ നിത്യവൈരിണാ ।
കാമരൂപേണ കൌന്തേയ ദുഷ്പൂരേണാനലേന ച ॥ 6-27-39 (39617)
ഇന്ദ്രിയാണി മനോ ബുദ്ധിരസ്യാധിഷ്ഠാനമുച്യതേ ।
ഏതൈർവിമോഹയത്യേഷ ജ്ഞാനമാവൃത്ത്യ ദേഹിനം ॥ 6-27-40 (39618)
തസ്മാത്ത്വമിന്ദ്രിയാണ്യാദൌ നിയംയ ഭരതർഷഭ ।
പാപ്മാനം പ്രജഹി ഹ്യേനം ജ്ഞാനവിജ്ഞാനനാശനം ॥ 6-27-41 (39619)
ഇന്ദ്രിയാമി പരാണ്യാഹുരിന്ദ്രിയേഭ്യഃ പരം മനഃ ।
മനസസ്തു പരാ ബുദ്ധിര്യോ ബുദ്ധേഃ പരതസ്തു സഃ ॥ 6-27-42 (39620)
ഏവം ബുദ്ധേഃ പരം ബുദ്ധാഃ സംസ്തഭ്യാത്മാനമാത്മനാ ।
ജഹി ശത്രും മഹാബാഹോ കാമരൂപം ദുരാസദം ॥ ॥ 6-27-43 (39621)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി സപ്തവിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ കർമയോഗോനാമ തൃതീയോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 028
॥ ശ്രീഃ ॥
6.28. അധ്യായഃ 028
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
അഷ്ടാചിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യായഃ ॥ 4 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-28-0 (39622)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-28-0x (4024)
ഇമം വിവസ്വതേ യോഗം പ്രോക്തവാനഹമവ്യയം ।
വിവസ്വാൻമനവേ പ്രാഹ മനുരിക്ഷ്വാകവേഽബ്രവീത് ॥ 6-28-1 (39623)
ഏവം പരംപരാപ്രാപ്തമിമം രാജർഷയോഽവിദുഃ ।
സ കാലേനേഹ മഹതാ യോഗോ നഷ്ടഃ പരന്തപ ॥ 6-28-2 (39624)
സ ഏവായം മയാ തേഽദ്യ യോഗഃ പ്രോക്തഃ പുരാതനഃ ।
ഭക്തോഽസി മേ സഖാ ചേതി രഹസ്യം ഹ്യേതദുത്തമം ॥ 6-28-3 (39625)
അർജുന ഉവാച। 6-28-4x (4025)
അപരം ഭവതോ ജൻമ പരം ജൻമ വിവസ്വതഃ।
കഥമേതദ്വിജാനീയാം ത്വമാദൌ പ്രോക്തവാനിതി ॥ 6-28-4 (39626)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-28-5x (4026)
ബഹൂനി മേ വ്യതീതാനി ജൻമാനി തവ ചാർജുന ।
താന്യഹം വേദ സർവാണി ന ത്വം വേത്ഥ പരന്തപ ॥ 6-28-5 (39627)
അജോഽപി സന്നവ്യയാത്മാ ഭൂതാനാമീശ്വരോഽപി സൻ ।
പ്രകൃതിം സ്വാമധിഷ്ഠായ സംഭവാംയാത്മമായയാ ॥ 6-28-6 (39628)
യദാ യദാ ഹി ധർമസ്യ ഗ്ലാനിർഭവതി ഭാരത।
അഭ്യുത്ഥാനമധർമസ്യ തദാഽഽത്മാനം സൃജാംയഹം ॥ 6-28-7 (39629)
പരിത്രാണായ സാധൂനാം വിനാശായ ച ദുഷ്കൃതാം।
ധർമസംസ്ഥാപനാർഥായ സംഭവാമി യുഗേ യുഗേ ॥ 6-28-8 (39630)
ജൻമ കർമ ച മേ ദിവ്യമേവം യോ വേത്തി തത്ത്വതഃ ।
ത്വക്ത്വാ ദേഹം പുനർജൻമ നൈതി മാമേതി സോഽർജുന ॥ 6-28-9 (39631)
വീതരാഗഭയക്രോധാ മൻമയാ മാമുപാശ്രിതാഃ ।
ബഹവോ ജ്ഞാനതപസാ പൂതാ മദ്ഭാവമാഗതാഃ ॥ 6-28-10 (39632)
യേ യഥാ മാം പ്രപദ്യന്തേ താംസ്തഥൈവ ഭജാംയഹം ।
മമ വർത്മാനുവർതന്തേ മനുഷ്യാഃ പാർഥ സർവശഃ ॥ 6-28-11 (39633)
കാങ്ക്ഷന്തഃ കർമണാം സിദ്ധിം യജന്ത ഇഹ ദേവതാഃ ।
ക്ഷിപ്രം ഹി മാനുഷേ ലോകേ സിദ്ധിർഭവതി കർമജാ ॥ 6-28-12 (39634)
ചാതുർവർണ്യം മയാ സൃഷ്ടം ഗുണകർമവിഭാഗശഃ ।
തസ്യ കർതാരമപി മാം വിദ്ധ്യകർതാരമവ്യയം ॥ 6-28-13 (39635)
ന മാം കർമാണി ലിംപന്തിക ന മേ കർമഫലേ സ്പൃഹാ ।
ഇതി മാം യോഽഭിജാനാതി കർമഭിർന സ ബധ്യതേ ॥ 6-28-14 (39636)
ഏവം ജ്ഞാത്വാ കൃതം കർമ പൂർവൈരപി മുമുക്ഷുഭിഃ ।
കുരു കർമൈവ തസ്മാത്ത്വം പൂർവൈഃ പൂർവതരം കൃതം ॥ 6-28-15 (39637)
കിം കർമ കിമകർമേതി കവയോഽപ്യത്ര മോഹിതാഃ ।
തത്തേ കർമ പ്രവക്ഷ്യാമി യജ്ജ്ഞാത്വാ മോക്ഷ്യസേഽശുഭാത്॥ 6-28-16 (39638)
കർമണോ ഹ്യപി ബോദ്ധവ്യം ബോദ്ധവ്യം ച വികർമണഃ ।
അകർമണശ്ച ബോദ്ധവ്യം ഗഹനാ കർമണോ ഗതിഃ ॥ 6-28-17 (39639)
കർമണ്യകർമ യഃ പശ്യേദകർമണി ച കർമ യഃ ।
സ ബുദ്ധിമാൻമനുഷ്യേഷു സ യുക്തഃ കൃത്സ്നകർമകൃത് ॥ 6-28-18 (39640)
യസ്യ സർവേ സമാരംഭാഃ കാമസങ്കൽപവർജിതാഃ ।
ജ്ഞാനാഗ്നിദഗ്ധകർമാണം തമാഹുഃ പണ്ഡിതം ബുധാഃ ॥ 6-28-19 (39641)
ത്യക്ത്വാ കർമഫലാസംഗം നിത്യതൃപ്തോ നിരാശ്രയഃ ।
കർമണ്യഭിപ്രവൃത്തോഽപി നൈവ കിഞ്ചിത്കരോതി സഃ ॥ 6-28-20 (39642)
നിരാശീര്യതചിത്താത്മാ ത്യക്തസർവപരിഗ്രഹഃ ।
ശാരീരം കേവലം കർമ കുർവന്നാപ്നോതി കിൽബിഷം ॥ 6-28-21 (39643)
യദൃച്ഛാലാഭസന്തുഷ്ടോ ദ്വന്ദ്വാതീതോ വിമത്സരഃ।
സമഃ സിദ്ധാവസിദ്ധൌ ച കൃത്വാപി ന നിബധ്യതേ ॥ 6-28-22 (39644)
ഗതസംഗസ്യ മുക്തസ്യ ജ്ഞാനാവസ്ഥിതചേതസഃ ।
യജ്ഞായാചരതഃ കർമ സമഗ്രം പ്രവിലീയതേ ॥ 6-28-23 (39645)
ബ്രഹ്മാർപണം ബ്രഹ്മ ഹവിർബ്രഹ്മാഗ്നൌ ബ്രഹ്മണാ ഹുതം ।
ബ്രഹ്മൈവ തേന ഗന്തവ്യം ബ്രഹ്മ കർമ സമാധിനാ ॥ 6-28-24 (39646)
ദൈവമേവാപരേ യജ്ഞം യോഗിനഃ പര്യുപാസതേ।
ബ്രഹ്മാഗ്നാവപരേ യജ്ഞം യജ്ഞേനൈവോപജുഹ്വതി ॥ 6-28-25 (39647)
ശ്രോത്രാദീനീന്ദ്രിയാണ്യന്യേ സംയമാഗ്നിഷു ജുഹ്വതി ।
ശബ്ദാദീന്വിഷയാനന്യ ഇന്ദ്രിയാഗ്നിഷു ജുഹ്വതി ॥ 6-28-26 (39648)
സർവാണീന്ദ്രിയകർമാണി പ്രാണകർമാണി ചാപരേ ।
ആത്മസംയമയോഗാഗ്നൌ ജുഹ്വതി ജ്ഞാനദീപിതേ ॥ 6-28-27 (39649)
ദ്രവ്യയജ്ഞാസ്തപോയജ്ഞാ യോഗയജ്ഞാസ്തഥാപരേ।
സ്വാധ്യായജ്ഞാനയജ്ഞാശ്ച യതയഃ സംശിതവ്രതാഃ ॥ 6-28-28 (39650)
അപാനേ ജുഹ്വതി പ്രാണം പ്രാണേഽപാനം തഥാഽപരേ ।
പ്രാണാപാനഗതീ രുദ്ധ്വാ പ്രാണായാമപരായണാഃ ॥ 6-28-29 (39651)
അപരേ നിയതാഹാരാഃ പ്രാണാൻപ്രാണേഷു ജുഹ്വതി ।
സർവേഽപ്യേതേ യജ്ഞവിദോ യജ്ഞക്ഷപിതകൽമഷാഃ॥ 6-28-30 (39652)
യജ്ഞശിഷ്ടാമൃതഭുജോ യാന്തി ബ്രഹ്മ സനാതനം ।
നായം ലോകോഽസ്ത്യയജ്ഞസ്യ കുതോഽന്യഃ കുരുസത്തമ ॥ 6-28-31 (39653)
ഏവം ബഹുവിധാ യജ്ഞാ വിതതാ ബ്രഹ്മണോ മുഖേ।
കർമജാന്വിദ്ധി താൻസർവാനേവം ജ്ഞാത്വാ വിമോക്ഷ്യസേ ॥ 6-28-32 (39654)
ശ്രേയാന്ദ്രവ്യമയാദ്യജാജ്ജ്ഞാനയജ്ഞഃ പരന്തപ ।
സർവം കർമാഖിലം പാർഥ ജ്ഞാനേ പരിസമാപ്യതേ ॥ 6-28-33 (39655)
തദ്വിദ്ധി പ്രണിപാതേന പരിപ്രശ്നേന സേവയാ ।
ഉപദേക്ഷ്യന്തി തേ ജ്ഞാനം ജ്ഞാനിനസ്തത്ത്വദർശിനഃ ॥ 6-28-34 (39656)
യജ്ജ്ഞാത്വാ ന പുനർമോഹമേവം യാസ്യസി പാണ്ഡവ ।
യേന ഭൂതാന്യശേഷേണ ദ്രക്ഷ്യസ്യാത്മന്യഥോ മയി ॥ 6-28-35 (39657)
അപി ചേദസി പാപേഭ്യഃ സർവേഭ്യഃ പാപകൃത്തമഃ ।
സർവം ജ്ഞാനപ്ലവേനൈവ വൃജിനം സന്തരിഷ്യസി ॥ 6-28-36 (39658)
യഥൈധാംസി സമിദ്ധോഽഗ്നിർഭസ്മാസാത്കുരുതേഽർജുന ।
ജ്ഞാനാഗ്നിഃ സർവകർമാണി ഭസ്മസാത്കുരുതേ യഥാ ॥ 6-28-37 (39659)
ന ഹി ജ്ഞാനേന സദൃശം പവിത്രമിഹ വിദ്യതേ।
തത്സ്വയം യോഗസംസിദ്ധഃ കാലേനാത്മനി വിന്ദതി ॥ 6-28-38 (39660)
ശ്രദ്ധാവാംʼല്ലഭതേ ജ്ഞാനം തത്പരഃ സംയതേന്ദ്രിയഃ ।
ജ്ഞാനം ലബ്ധ്വാ പരാം ശാന്തിമചിരേണാധിഗച്ഛതി ॥ 6-28-39 (39661)
അജ്ഞശ്ചാശ്രദ്ദധാനശ്ച സംശയാത്മാ വിനശ്യതി।
നായം ലോകോഽസ്തി ന പരോ ന സുഖം സംശയാത്മനഃ ॥ 6-28-40 (39662)
യോഗസംന്യസ്തകർമാണം ജ്ഞാനസഞ്ഛിന്നസംശയം ।
ആത്മവന്തം ന കർമാണി നിബധ്നന്തി ധനഞ്ജയ ॥ 6-28-41 (39663)
തസ്മാദജ്ഞാനസംഭൂതം ഹൃത്സ്ഥം ജ്ഞാനാസിനാഽഽത്മനഃ ।
ഛിത്ത്വൈനം സംശയം യോഗമാതിഷ്ഠോത്തിഷ്ഠ ഭാരത ॥ ॥ 6-28-42 (39664)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി അഷ്ടവിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ യജ്ഞവിഭാഗയോഗോനാമ ചതുർഥോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-28-39 മത്പരഃ സംയതേന്ദ്രിയഃ ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ 6-28-* ജ്ഞാനയോഗോനാമ ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 029
॥ ശ്രീഃ ॥
6.29. അധ്യായഃ 029
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഏകോനത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യായഃ ॥ 5 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-29-0 (39665)
അർജുന ഉവാച। 6-29-0x (4027)
സംന്യാസം കർമണാം കൃഷ്ണ കപുനര്യോഗം ച ശംസസി।
യച്ഛ്രേയ ഏതയോരേകം തൻമേ ബ്രൂഹി സുനിശ്ചിതം ॥ 6-29-1 (39666)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-29-2x (4028)
സംന്യാസഃ കർമയോഗശ്ച നിഃശ്രേയസകരാവുഭൌ ।
തയോസ്തു കർമസംന്യാസാത്കർമയോഗോ വിശിഷ്യതേ ॥ 6-29-2 (39667)
ജ്ഞേയഃ സ നിത്യസംന്യാസീ യോ ന ദ്വേഷ്ടി ന കാങ്ക്ഷതി।
നിർദ്വന്ദ്വോ ഹി മഹാബാഹോ സുഖം ബന്ധാത്പ്രമുച്യതേ ॥ 6-29-3 (39668)
സാംഖ്യയോഗൌ പൃഥഗ്ബാലാഃ പ്രവദന്തി ന പണ്ഡിതാഃ ।
ഏകമപ്യാസ്ഥിതഃ സംയഗുഭയോർവിന്ദതേ ഫലം ॥ 6-29-4 (39669)
യത്സാംഖ്യൈഃ പ്രാപ്യതേ സ്ഥാനം തദ്യോഗൈരപി ഗംയതേ ।
ഏകം സാംഖ്യം ച യോഗം ച യഃ പശ്യതി സ പശ്യതി ॥ 6-29-5 (39670)
സംന്യാസസ്തു മഹാബാഹോ ദുഃഖമാപ്തുമയോഗതഃ ।
യോഗയുക്തോ മുനിർബ്രഹ്മ നചിരേണാധിഗച്ഛതി ॥ 6-29-6 (39671)
യോഗയുക്തോ വിശുദ്ധാത്മാ വിജിതാത്മാ ജിതേന്ദ്രിയഃ ।
സർവഭൂതാത്മഭൂതാത്മാ കുർവന്നപി ന ലിപ്യതേ ॥ 6-29-7 (39672)
നൈവ കിഞ്ചിത്കരോമീതി യുക്തോ മന്യേത തത്ത്വവിത് ।
പശ്യഞ്ശൃണ്വൻസ്പൃശഞ്ജിഘ്രന്നശ്രൻഗച്ഛൻസ്വപൻശ്വസൻ ॥ 6-29-8 (39673)
പ്രലപന്വിസൃജൻഗൃഹ്ണന്നൃൻമിഷന്നിമിഷന്നപി।
ഇന്ദ്രിയാണീന്ദ്രിയാർഥേഷു വർതന്ത ഇതി ധാരയൻ ॥ 6-29-9 (39674)
ബ്രഹ്മണ്യാധായ കർമാണി സംഗം ത്യക്ത്വാ കരോതി യഃ।
ലിപ്യതേ ന സ പാപേന പദ്മപത്രമിവാംഭസാ ॥ 6-29-10 (39675)
കായേന മനസാ ബുദ്ധ്യാ കേവലൈരിന്ദ്രിയൈരപി ।
യോഗിനഃ കർമ കുർവന്തി സംഗം ത്യക്ത്വാത്മശുദ്ധയേ ॥ 6-29-11 (39676)
യുക്തഃ കർമഫലം ത്യക്ത്വാ ശാന്തിമാപ്നോതി നൈഷ്ഠികീം ।
അയുക്തഃ കാമകാരേണ ഫലേ സക്തോ നിബധ്യതേ ॥ 6-29-12 (39677)
സർവകർമാണി മനസാ സംന്യസ്യാസ്തേ സുഖം വശീ ।
നവദ്വാരേ പുരേ ദേഹീ നൈവ കുർവന്ന കാരയൻ ॥ 6-29-13 (39678)
ന കർതൃത്വം ന കർമാണി ലോകസ്യ സൃജതി പ്രഭുഃ ।
ന കർമഫലസംയോഗം സ്വഭാവസ്തു പ്രവർതതേ ॥ 6-29-14 (39679)
നാദത്തേ കസ്യ ചിത്പാപം ന ചൈവ സുകൃതം വിഭുഃ ।
അജ്ഞാനേനാവൃതം ജ്ഞാനം തേന മുഹ്യന്തി ജന്തവഃ ॥ 6-29-15 (39680)
ജ്ഞാനേന തു തദജ്ഞാനം യേഷാം നാശിതമാത്മനഃ ।
തേഷാമാദിത്യവജ്ജ്ഞാനം പ്രകാശയതി തത്പരം ॥ 6-29-16 (39681)
തദ്ബുദ്ധയസ്തദാത്മാനസ്തന്നിഷ്ഠാസ്തത്പരായണാഃ ।
ഗച്ഛന്ത്യപുനരാവൃത്തിം ജ്ഞാനനിർധൂതകൽമഷാഃ ॥ 6-29-17 (39682)
വിദ്യാവിനയസംപന്നേ ബ്രാഹ്മണേ ഗവി ഹസ്തിനി ।
ശുനി ചൈവ ശ്വപാകേ ച പണ്ഡിതാഃ സമദർശിനഃ ॥ 6-29-18 (39683)
ഇഹൈവ തൈർജിതഃ സർഗോ യേഷാം സാംയേ സ്ഥിതം മനഃ ।
നിർദോഷം ഹി സമം ബ്രഹ്മ തസ്മാദ്ബ്രഹ്മണി തേ സ്ഥിതാഃ ॥ 6-29-19 (39684)
ന പ്രഹൃഷ്യേത്പ്രിയം വ്യാപ്യ നോദ്വിജേത്പ്രാപ്യ ചാപ്രിയം।
സ്ഥിരബുദ്ധിരസംമൂഢോ ബ്രഹ്മവിദ്ബ്രഹ്മണി സ്ഥിതഃ ॥ 6-29-20 (39685)
ബാഹ്യസ്പർശേഷ്വസക്താത്മാ വിന്ദത്യാത്മനി യത്സുഖം ।
സ ബ്രഹ്മയോഗയുക്താത്മാ സുഖമക്ഷയ്യമശ്രുതേ ॥ 6-29-21 (39686)
യേ ഹി സംസ്പർശജാ ഭോഗാ ദുഃഖയോനയ ഏവ തേ।
ആദ്യന്തവന്തഃ കൌന്തേയ ന തേഷു രമതേ ബുധഃ ॥ 6-29-22 (39687)
ശക്നോതീഹൈവ യഃ സോഢും പ്രാക്ശരീരവിമോക്ഷണാത്।
കാമക്രോധോദ്ഭവം വേഗം സ യുക്തഃ സ സുഖീ നരഃ ॥ 6-29-23 (39688)
യോഽന്തഃസുഖോഽന്തരാരാമസ്തഥാന്തർജ്യോതിരേവ യഃ ।
സ യോഗീ ബ്രഹ്മനിർവാണം ബ്രഹ്മഭൂതോഽധിഗച്ഛതി ॥ 6-29-24 (39689)
ലഭന്തേ ബ്രഹ്മനിർവാണമൃഷയഃ ക്ഷീണകൽമഷാഃ।
ഛിന്നദ്വൈധാ യതാത്മാനഃ സർവഭൂതഹിതേ രതാഃ ॥ 6-29-25 (39690)
കാമക്രോധവിയുക്താനാം യതീനാം യതചേതസാം।
അഭിതോ ബ്രഹ്മനിർവാണം വർതതേ വിദിതാത്മനാം ॥ 6-29-26 (39691)
സ്പർശാൻകൃത്വാ ബഹിർബാഹ്യാംശ്ചക്ഷുശ്ചൈവാന്തരേ ഭ്രുവോഃ ।
പ്രാണാപാനൌ സമൌ കൃത്വാ നാസാഭ്യന്തരചാരിണൌ ॥ 6-29-27 (39692)
യതേന്ദ്രിയമനോബുദ്ധിർമുനിർമോക്ഷപരായണഃ।
വിഗതേച്ഛാഭയക്രോധോ യഃ സദാ മുക്ത ഏവ സഃ । 6-29-28 (39693)
ഭോക്താരം യജ്ഞതപസാം സർവലോകമഹേശ്വരം ।
സുഹൃദം സർവഭൂതാനാം ജ്ഞാത്വാ മാം ശാന്തിമൃച്ഛതി ॥ ॥ 6-29-29 (39694)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ഏകോനത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ സംന്യാസയോഗോനാമ പഞ്ചമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 030
॥ ശ്രീഃ ॥
6.30. അധ്യായഃ 030
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യായഃ ॥ 6 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-30-0 (39695)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-30-0x (4029)
അനാശ്രിതഃ കർമഫലം കാര്യം കർമ കരോതി യഃ।
സ സംന്യാസീ ച യോഗീ ച ന നിരഗ്നിർന ചാക്രിയഃ ॥ 6-30-1 (39696)
യം സംന്യാസമിതി പ്രാഹുര്യോഗം തം വിദ്ധി പാണ്ഡവ ।
ന ഹ്യസംന്യസ്തസിങ്കൽപോ യോഗീ ഭവതി കശ്ചന ॥ 6-30-2 (39697)
ആരുരുക്ഷോർമുനേര്യോഗം കർമ കാരണമുച്യതേ।
യോഗാരൂഢസ്യ തസ്യൈവ ശമഃ കാരണമുച്യതേ ॥ 6-30-3 (39698)
യദാ ഹി നേന്ദ്രിയാർഥേഷു ന കർമസ്വനുഷഞ്ജതേ ।
സർവസങ്കൽപസംന്യാസീ യോഗാരൂഢസ്തദോച്യതേ ॥ 6-30-4 (39699)
ഉദ്ധരേദാത്മനാത്മാനം നാത്മാനമവസാദയേത് ।
ആത്മൈവ ഹ്യാത്മനോ ബന്ധുരാത്മൈവ രിപുരാത്മനഃ ॥ 6-30-5 (39700)
ബന്ധുരാത്മാഽഽത്മനസ്തസ്യ യേനാത്മൈവാത്മനാ ജിതഃ।
അനാത്മനസ്തു ശത്രുത്വേ വർതേതാത്മൈവ ശത്രുവത് ॥ 6-30-6 (39701)
ജിതാത്മനഃ പ്രശാന്തസ്യ പരമാത്മാ സമാഹിതഃ।
ശീതോഷ്ണസുഖദുഃഖേഷു തഥാ മാനാപമാനയോഃ ॥ 6-30-7 (39702)
ജ്ഞാനവിജ്ഞാനതൃപ്താത്മാ കൂടസ്ഥോ വിജിതേന്ദ്രിയഃ ।
യുക്ത ഇത്യുച്യതേ യോഗീ സമലോഷ്ഠാശ്മകാഞ്ചനഃ ॥ 6-30-8 (39703)
സുഹൃൻമിത്രാര്യുദാസീനമധ്യസ്ഥദ്വേഷ്യബന്ധുഷു।
സാധുഷ്വപി ച പാപേഷു സമബുദ്ധിർവിശിഷ്യതേ ॥ 6-30-9 (39704)
യോഗീ യുഞ്ജീത സതതമാത്മാനം രഹസി സ്ഥിതഃ ।
ഏകാകീ യതചിത്താത്മാ നിരാശീരപരിഗ്രഹഃ ॥ 6-30-10 (39705)
ശുചൌ ദേശേ പ്രതിഷ്ഠാപ്യ സ്ഥിരമാസനമാത്മനഃ ।
നാത്യുച്ഛ്രിതം നാതിനീചം ചൈലാജിനകുശോത്തരം ॥ 6-30-11 (39706)
തത്രൈകാഗ്രം മനഃ കൃത്വാ യതചിത്തേന്ദ്രിയക്രിയഃ ।
ഉപവിശ്യാസനേ യുഞ്ജ്യാദ്യോഗമാത്മവിശുദ്ധയേ ॥ 6-30-12 (39707)
സമം കായശിരോഗ്രീവം ധാരയന്നചലം സ്ഥിരഃ।
സംപ്രേക്ഷ്യ നാസികാഗ്രം സ്വം ദിശശ്ചാനവലോകഥൻ ॥ 6-30-13 (39708)
പ്രശാന്താത്മാ വിഗതഭീർബ്രഹ്മചാരിവ്രതേ സ്ഥിതഃ ।
പ്രനഃ സംയംയ മച്ചിത്തോ യുക്ത ആസീത മത്പരഃ ॥ 6-30-14 (39709)
യുഞ്ജന്നേവം സദാത്മാനം യോഗീ നിയതമാനസഃ ।
ശാന്തിം നിർവാണപരമാം മത്സംസ്ഥാമധിഗച്ഛതി ॥ 6-30-15 (39710)
നാത്യശ്രതസ്തു യോഗോഽസ്തി ന ചൈകാന്തമനശ്നതഃ ।
ന ചാതിസ്വപ്രശീലസ്യ ജാഗ്രതോ നൈവ ചാർജുന ॥ 6-30-16 (39711)
യുക്താഹാരവിഹാരസ്യ യുക്തചേഷ്ടസ്യ കർമസു।
യുക്തസ്വപ്നാവവോധസ്യ യോഗോ ഭവതി ദുഃഖഹാ ॥ 6-30-17 (39712)
യദാ വിനിയതം ചിത്തമാത്മന്യേവാവതിഷ്ഠതേ।
നിസ്പൃഹഃ സർവകാമേഭ്യോ യുക്ത ഇത്യുച്യതേ തദാ ॥ 6-30-18 (39713)
യഥാ ദീപോ നിവാതസ്ഥോ നേംഗതേ സോപമാ സ്മൃതാ।
യോഗിനോ യതചിത്തസ്യ യുഞ്ജതോ യോഗമാത്മനഃ ॥ 6-30-19 (39714)
യത്രോപരമതേ ചിത്തം നിരുദ്ധം യോഗസേവയാ ।
യത്ര ചൈവാത്മനാത്മാനം പശ്യന്നാത്മനി തുഷ്യതി ॥ 6-30-20 (39715)
മുഖമാത്യന്തികം യത്തദ്വുദ്ധിഗ്രാഹ്യമതീന്ദ്രിയം।
വേത്തി യത്ര ന ചൈവായം സ്ഥിതശ്ചലതി തത്ത്വതഃ ॥ 6-30-21 (39716)
യം ലബ്ധ്വാ ചാപരം ലാഭം മന്യതേ നാധികം തതഃ।
യസ്മിൻസ്ഥിതോ ന ദുഃഖേന ഗുരുണാപി വിചാല്യതേ ॥ 6-30-22 (39717)
തം വിദ്യാദ്ദുഃഖസംയോഗവയോഗം യോഗസഞ്ജ്ഞിതം।
സ നിശ്ചയേന യോക്തവ്യോ യോഗോഽനിർവിണ്ണചേതസാ ॥ 6-30-23 (39718)
സങ്കൽപപ്രഭവാൻകാമാംസ്ത്യക്ത്വാ സർവാനശേഷതഃ ।
മനസൈവേന്ദ്രിയഗ്രാമം വിനിവംയ സമന്തതഃ ॥ 6-30-24 (39719)
ശനൈഃ ശനൈരുപരമേദ്ഭുദ്ധ്യാ ധൃതിഗൃഹീതയാ ।
ആത്മസംസ്ഥം മനഃ കൃത്വാ ന കിഞ്ചിദപി ചിന്തയേത് ॥ 6-30-25 (39720)
യതോ യതോ നിശ്ചരതി മനശ്ചഞ്ചലമസ്ഥിരം ।
തതസ്തതോ നിയംയൈതദാത്മന്യേവ വശം നയേത് ॥ 6-30-26 (39721)
പ്രശാന്തമനസം ഹ്യേനം യോഗിനം മുഖമുത്തമം ।
ഉപൈതി ശ്ചാന്തരജസം ബ്രഹ്മഭൂതമകൽമഷം ॥ 6-30-27 (39722)
യുഞ്ചയേവം സദാത്മാനം യോഗീ വിമതകൽമഷഃക ।
മുഖേന ബ്രഹ്മസംസ്കപർശമത്യന്തം സുഖമശ്രുതേ ॥ 6-30-28 (39723)
സർവഭൂതസ്ഥമാത്മാനം സർവഭൂതാനി ചാത്മനി।
ഈക്ഷതേ കയോഗയുക്താത്മാ സർവത്ര സമദർശനഃ ॥ 6-30-29 (39724)
യോ മാം പശ്യതി സർവത്ര സർവം ച മയി പശ്യതി ।
തസ്യാഹം ന പ്രണശ്യാമി സ ച മേ ന പ്രണശ്യതി ॥ 6-30-30 (39725)
സർവഭൂതസ്ഥിതം യോ മാം ഭജത്യേകത്വമാസ്ഥിതഃ ।
സർവഥാ വർതമാനോഽപി സ യോഗീ മയി വർതതേ ॥ 6-30-31 (39726)
ആത്മൌപംയേന സർവത്ര സമം പശ്യതി യോഽർജുന ।
സുഖങ്ക വാ യദി വാ ദുഃഖം സ യോഗീ മരമോ മതഃ ॥ 6-30-32 (39727)
അർജുന ഉവാച। 6-30-33x (4030)
യോഽയം യോഗസ്ത്വയാ പ്രോക്തഃ സാംയേന മധുസൂദന।
ഏതസ്യാഹം ന പശ്യാമി ചഞ്ചലത്വാത്സ്ഥിതിം സ്ഥിരാം ॥ 6-30-33 (39728)
ചഞ്ചലം ഹി മനഃ കൃഷ്ണ പ്രമാഥി ബലവദ്ദൃഢം ।
തസ്യാഹം നിഗ്രഹം മന്യേ വായോരിവ സുദുഷ്കരം ॥ 6-30-34 (39729)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-30-35x (4031)
അസംശയം മഹാബാഹോ മനോ ദുർനിഗ്രഹം ചലം।
അഭ്യാസേന തു കൌന്തേയ വൈരാഗ്യേണ ച ഗൃഹ്യതേ ॥ 6-30-35 (39730)
അസംയതാത്മനാ യോഗോ ദുഷ്പ്രാപ ഇതി മേ മതിഃ।
വശ്യാത്മനാ തു യതതാ ശക്യോഽഽവാപ്തുമുപായതഃ ॥ 6-30-36 (39731)
അർജുന ഉവാച। 6-30-37x (4032)
അയതിഃ ശ്രദ്ധയോപേതോ യോഗാച്ചലിതമാനസഃ।
അപ്രാപ്യ യോഗസംസിദ്ധിം കാം ഗതിം കൃഷ്ണ ഗച്ഛതി ॥ 6-30-37 (39732)
കച്ചിന്നോഭയവിഭ്രഷ്ടശ്ഛിന്നാഭ്രമിവ നശ്യതി।
അപ്രതികഷ്ഠോ മഹാബാഹോ വിമൂഢോ ബ്രഹ്മണഃ പഥി ॥ 6-30-38 (39733)
ഏതൻമേ സംശയം കൃഷ്ണ ഛേത്തുമർഹസ്യശേഷതഃ ।
ത്വദന്യഃ സംശയസ്യാസ്യ ഛേത്താ ന ഹ്യുപപദ്യതേ ॥ 6-30-39 (39734)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-30-40x (4033)
പാർഥ നൈവേഹ നാമുത്ര വിനാശസ്തസ്യ വിദ്യതേ।
ന ഹി കല്യാണകൃത്കശ്ചിദ്ദുർഗതിം താത ഗച്ഛതി ॥ 6-30-40 (39735)
പ്രാപ്യ പുണ്യകൃതാം ലോകാനുഷിത്വാ ശാശ്വതീഃ സമാഃ ।
ശുചീനാം ശ്രീമതാം ഗേഹേ യോഗഭ്രഷ്ടോഽഭിജായതേ ॥ 6-30-41 (39736)
അഥവാ യോഗിനാമേവ കുലേ ഭവതി ധീമതാം ।
ഏതദ്ധി ദുർലഭതരം ലോകേ ജൻമ യദീദൃശ്യം ॥ 6-30-42 (39737)
തത്ര തം ബുദ്ധിസംയോഗം ലഭതേ പൌർവദേഹികം ।
യതതേ ച തതോ ഭൂയഃ സംസിദ്ധൌ കുരുനന്ദന ॥ 6-30-43 (39738)
പൂർവാഭ്യാസേന തേനൈവ ഹ്രിയതേ ഹ്യവശേഽപി സഃ।
ജിജ്ഞാസുരപി യോഗസ്യ ശബ്ദബ്രഹ്മാതിവർതതേ ॥ 6-30-44 (39739)
പ്രയത്നാദ്യതമാനസ്തു യോഗീ സംശുദ്ധകിൽവിഷഃ ।
അനേകൻമസംസിദ്ധസ്തതോ യാതി പരാം ഗതിം ॥ 6-30-45 (39740)
തപസ്വിഭ്യോഽധികോ യോഗീ ജ്ഞാനിഭ്യോപി മതോഽധികഃ ।
കർമിഭ്യശ്ചാധികോ യോഗീ തസ്മാദ്യോഗീ ഭാവാർജുന ॥ 6-30-46 (39741)
യോഗിനാമപി സർവേഷാം മദ്ഗതേനാന്തരാത്മനാ।
ശ്രദ്ധാവാൻഭജതേ യോ മാം സ മേ യുക്തതമോ മതഃ ॥ ॥ 6-30-47 (39742)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ അധ്യാത്മയോഗോനാമ ഷഷ്ഠോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-30-11 ചേലാജിനേതി മാധ്വപാഠഃ ॥ 6-30-28 ഏവം യുഞ്ജൻ ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ 6-30-41 പുണ്യകൃതാംʼല്ലോകാൻ ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ 6-31-* ആത്മസംയമയോഗോനാമ ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 031
॥ ശ്രീഃ ॥
6.31. അധ്യായഃ 031
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഏകത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യായഃ ॥ 7 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-31-0 (39743)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-31-0x (4034)
മയ്യാസക്തമനാഃ പാർഥ യോഗം യുഞ്ജൻമദാശ്രയഃ।
അസംശയം സമഗ്രം മാം യഥാ ജ്ഞാസ്യസി തച്ഛൃണു ॥ 6-31-1 (39744)
ജ്ഞാനം തേഽഹം സവിജ്ഞാനമിദം വക്ഷ്യാംയശേഷതഃ ।
യജ്ജ്ഞാത്വാ നേഹ ഭൂയോഽന്യജ്ജ്ഞാതവ്യമവശിഷ്യതേ ॥ 6-31-2 (39745)
മനുഷ്യാണാം സഹസ്രേഷു കശ്ചിദ്യതതി സിദ്ധയേ।
യതതാമപി സിദ്ധാനാം കശ്ചിൻമാം വേത്തി തത്ത്വതഃ ॥ 6-31-3 (39746)
ഭൂമിരാപോഽനലോ വായുഃ സ്വം മനോ ബുദ്ധിരേവ ച ।
അഹങ്കാര ഇതീ യം മേ ഭിന്നാ പ്രകൃതിരഷ്ടധാ ॥ 6-31-4 (39747)
അപരേയമിതസ്ത്വന്യാം പ്രകൃതിം വിദ്ധി മേ പരാം ।
ജീവഭൂതാം മഹാബാഹോ യയേദം ധാര്യതേ ജഗത് ॥ 6-31-5 (39748)
ഏതദ്യോനീനി ഭൂതാനി സർവാണീത്യുപധാരയ ।
അഹം കൃത്സ്നസ്യ ജഗതഃ പ്രഭവഃ പ്രലയസ്തഥാ ॥ 6-31-6 (39749)
മത്തഃ പരതരം നാന്യത്കിഞ്ചിദസ്തി ധനഞ്ജയ ।
മയി സർവമിദം പ്രോതം സൂത്രേ മണിഗണാ ഇവ ॥ 6-31-7 (39750)
രസോഽഹമംപ്സു കൌന്തേയ പ്രഭാഽസ്മി ശശിസൂര്യയോഃ ॥
പ്രണവഃ സർവവേദേഷു ശബ്ദഃ ഖേ പൌരുഷം നൃഷു ॥ 6-31-8 (39751)
പുണ്യോ ഗന്ധഃ പൃഥിവ്യാം ച തേജശ്ചാസ്മി വിഭാവസൌ ।
ജീവനം സർവഭൂതേഷു തപശ്ചാസ്മി തപസ്വിഷു ॥ 6-31-9 (39752)
ബീജം മാം സർവഭൂതാനാം വിദ്ധി പാർഥ സനാതനം ।
ബുദ്ധിർബുദ്ധിമതാമസ്മി തേജസ്തേജസ്വിനാമഹം ॥ 6-31-10 (39753)
ബലം ബലവതാം ചാഹം കാമരാഗവിവർജിതം ।
ധർമാവിരുദ്ധോ ഭൂതേഷു കാമോഽസ്മി ഭരതർഷഭ ॥ 6-31-11 (39754)
യേ ചൈവ സാത്വികാ ഭാവാ രാജസാസ്താമസാശ്ച യേ।
മത്ത ഏവേതി താന്വിദ്ധി ന ത്വഹം തേഷു തേ മയി ॥ 6-31-12 (39755)
ത്രിഭിർഗുണമയൈർഭാവൈരേഭിഃ സർവമിദം ജഗത് ।
മോഹിതം നാഭിജാനാതി മാമേഭ്യഃ പരമവ്യയം ॥ 6-31-13 (39756)
ദൈവീ ഹ്യേഷാ ഗുണമയീ മമ മായാ ദുരത്യയാ ।
മാമേവ യേ പ്രപദ്യന്തേ മായാമേതാം തരന്തി തേ ॥ 6-31-14 (39757)
ന മാം തുഷ്കൃതിനോ മൂഢാഃ പ്രപദ്യന്തേ നരാധമാഃ ।
മായയാഽപഹൃതജ്ഞാനാ ആസുരം ഭാവമാശ്രിതാഃ ॥ 6-31-15 (39758)
ചുത്രർവിധാ ഭജന്തേ മാം ജനാഃ സുകൃതിനോഽർജുന।
ആർതോ ജിജ്ഞാസുരർഥാർഥീ ജ്ഞാനീ ച ഭരതർഷഭ ॥ 6-31-16 (39759)
തേഷാം ജ്ഞാനീ നിത്യയുക്ത ഏകഭക്തിർവിശിഷ്യതേ ।
പ്രിയോ ഹി ജ്ഞാനിനോഽത്യർഥമഹം സ ച മമ പ്രിയഃ ॥ 6-31-17 (39760)
ഉദാരാഃ സർവ ഏവൈതേ ജ്ഞാനീ ത്വാത്മൈവ മേ മതം ।
ആസ്ഥിതഃക സ ഹി യുക്താത്മാ മാമേവാനുത്തമാം ഗതിം ॥ 6-31-18 (39761)
ബഹൂനാം ജൻമനാമന്തേ ജ്ഞാനവാൻമാം പ്രപദ്യതേ ।
വാസുദേവഃ സർവമിതി സ മഹാത്മാ സുദുർലഭഃ ॥ 6-31-19 (39762)
കാമൈസ്തൈസ്തൈർഹൃതജ്ഞാനാഃ പ്രപദ്യന്തേഽന്യദേവതാഃ ।
തം തം നിയമമാസ്ഥായ പ്രകൃത്യാ നിയതാഃ സ്വയാ ॥ 6-31-20 (39763)
യോ യോ യാം യാം തനും ഭക്തഃ ശ്രദ്ധയാർചിതുമിച്ഛതി ।
തസ്യ തസ്യാചലാം ശ്രദ്ധാം താമേവ വിദധാംയഹം ॥ 6-31-21 (39764)
സ തയാ ശ്രദ്ധയാ യുക്തസ്തസ്യാരാധനമീഹതേ ।
ലഭതേ ച തതഃ കാമാൻമയൈവ വിഹിതാൻഹിതാൻ ॥ 6-31-22 (39765)
അന്തവത്തു ഫലം തേഷാം തദ്ഭവത്യൽപമേധസാം ।
ദേവാന്ദേവയജോ യാന്തി മദ്ഭക്താ യാന്തി മാമപി ॥ 6-31-23 (39766)
അവ്യക്തം വ്യക്തിമാപന്നം മന്യന്തേ മാമബുദ്ധയഃ।
പരം ഭാവമജാനന്തോ മമാവ്യയമനുത്തമം ॥ 6-31-24 (39767)
നാഹം പ്രകാശഃ സർവസ്യ യോഗമായാസമാവൃതഃ ।
മൂഢോഽയം നാഭിജാനാതി ലോകോ മാമജമവ്യയം ॥ 6-31-25 (39768)
വേദാഹം സമതീതാനി വർതമാനാനി ചാർജുന।
ഭവിഷ്യാണി ച ഭൂതാനി മാം തു വേദ ന കശ്ചന ॥ 6-31-26 (39769)
ഇച്ഛാദ്വേഷസമുത്ഥേന ദ്വന്ദ്വമോഹേന ഭാരത ।
സർവഭൂതാനി സംമോഹം സർഗേ യാന്തി പരന്തപ ॥ 6-31-27 (39770)
യോഷാം ത്വന്തഗതം പാപം ജനാനാം പുണ്യകർമണാം ।
തേ ദ്വന്ദ്വമോഹനിർമുക്ത ഭജന്തേ മാം ദൃഢവ്രതാഃ ॥ 6-31-28 (39771)
ജരാമരണമോക്ഷായ മാമാശ്രിത്യ യതന്തി യേ ।
തേ ബ്രഹ്മ തദ്വിദുഃ കൃത്സ്നമധ്യാത്മം കർമ ചാഖിലം ॥ 6-31-29 (39772)
സാധിഭൂതാധിദൈവം മാം സാധിയജ്ഞം ച യേ വിദുഃ ।
പ്രയാണകാലേഽപി ച മാം തേ വിദുര്യുക്തചേതസഃ ॥ ॥ 6-31-30 (39773)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ഏകത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ ജ്ഞാനയോഗോനാമ സപ്തമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-31-* ജ്ഞാനവിജ്ഞാനയോഗോനാമ ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ 6-31-16 ആബ്രഹ്മഭവനാത് ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 032
॥ ശ്രീഃ ॥
6.32. അധ്യായഃ 032
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ദ്വാത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യായഃ ॥ 8 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-32-0 (39774)
അർജുന ഉവാച। 6-32-0x (4035)
കിം തദ്ബ്രഹ്മ കിമധ്യാത്മം കിം കർമ പുരുഷോത്തം।
അധിഭൂതം ച കിം പ്രോക്തമധിദൈവം കിമുച്യതേ ॥ 6-32-1 (39775)
അധിയജ്ഞഃ കഥം കോഽത്ര ദേഹേഽസ്മിൻമധുസീദന।
പ്രയാണകാലേ ച കഥം ജ്ഞേയോഽസി നിയതാത്മഭിഃ ॥ 6-32-2 (39776)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-32-3x (4036)
അക്ഷരം ബ്രഹ്മ പരമം സ്വഭാവോഽധ്യാത്മമുച്യതേ।
ഭൂതഭാവോദ്ഭവകരോ വിസർഗഃ കർമസഞ്ജ്ഞിതഃ ॥ 6-32-3 (39777)
അധിഭൂതം ക്ഷരോ ഭാവഃ പുരുഷശ്ചാധിദൈവതം ।
അധിയജ്ഞോഽഹമേവാത്ര ദേഹേ ദേഹഭൃതാം വര ॥ 6-32-4 (39778)
അന്തകാലേ ച മാമേവ സ്മരൻമുക്ത്വാ കലേവരം ।
യഃ പ്രയാതി സ മദ്ഭാവം യാതി നാസ്ത്യത്ര സംശയഃ ॥ 6-32-5 (39779)
യം യം വാപി സ്മരൻഭാവം ത്യജത്യന്തേ കലേവരം ।
തം തമേവൈതി കൌന്തേയ സദാ തദ്ഭാവഭാവിതഃ ॥ 6-32-6 (39780)
തസ്മാത്സർവേഷു കാലേഷു മാമനുസ്മര യുധ്യ ച।
മയ്യർപിതമനോബുദ്ധിർമാമേവൈഷ്യസ്യസംശയഃ ॥ 6-32-7 (39781)
അഭ്യാസയോഗയുക്തേന ചേതസാഽനാന്യഗാമിനാ ।
പരമം പുരുഷം ദിവ്യം യാതി പാർഥാനുചിന്തയൻ ॥ 6-32-8 (39782)
കവിം പുരാണമനുശാസിതാര-
മണോരണീയാംസമനുസ്മരേദ്യഃ ।
സർവസ്യ ധാതാരമചിന്ത്യരൂപ-
മാദിത്യവർണം തമസഃ പരസ്താത് ॥ 6-32-9 (39783)
പ്രയാണകാലേ മനസാഽചലേന
ഭക്ത്യാ യുക്തോ യോഗബലേന ചൈവ।
ഭ്രുവോർമധ്യേ പ്രാണമാവേശ്യ സംയ-
ക്സ തം പരം പുരുഷമുപൈതി ദിവ്യം ॥ 6-32-10 (39784)
യദക്ഷരം വേദവിദോ വദന്തി
വിശന്തി യദ്യതയോ വീതരാഗാഃ ।
യദിച്ഛന്തോ ബ്രഹ്മചര്യം ചരന്തി
തത്തേ പദം സംഗ്രഹേണ പ്രവക്ഷ്യേ ॥ 6-32-11 (39785)
സർവദ്വാരാണി സംയംയ മനോ ഹൃദി നിരുധ്യ ച।
മൂർധ്ന്യാധായാത്മനഃ പ്രാണമാസ്ഥിതോ യോഗധാരണാം ॥ 6-32-12 (39786)
ഓമിത്യേകാക്ഷരം ബ്രഹ്മ വ്യാഹരൻമാമനുസ്മരൻ ।
യഃ പ്രയാതി ത്യജന്ദേം സ യാതി പരമാം ഗതിം ॥ 6-32-13 (39787)
അനന്യചേതാഃ സതതം യോ മാം സ്മരതി നിത്യശഃ ।
തസ്യാഹം സുലഭഃ പാർഥ നിത്യയുക്തസ്യ യോഗിനഃ ॥ 6-32-14 (39788)
മാമുപേത്യ പുനർജൻമ ദുഃഖാലയമശാശ്വതം ।
നാപ്നുവന്തി മഹാത്മാനഃ സംസിദ്ധിം പരമാം ഗതാഃ ॥ 6-32-15 (39789)
ആബ്രഹ്മഭുവനാല്ലോകാഃ പുനരാവർതിനോഽർജുന ।
മാമുപേത്യ തു കൌന്തേയ പുനർജൻമ ന വിദ്യതേ ॥ 6-32-16 (39790)
സഹസ്രയുഗപര്യന്തമഹര്യദ്ബ്രഹ്മണോ വിദുഃ ।
രാത്രിം യുഗസഹസ്രാം താം തേഽഹോരാത്രവിദോ ജനാഃ ॥ 6-32-17 (39791)
അവ്യക്താദ്വ്യക്തയഃ സർവാഃ പ്രഭവന്ത്യഹരാഗമേ ।
രാത്ര്യാമേ പ്രലീയന്തേ തത്രൈവാവ്യക്തസഞ്ജ്ഞകേ ॥ 6-32-18 (39792)
ഭൂതഗ്രാമഃ സ ഏവായം ഭൂത്വാ ഭൂത്വാ പ്രലീയതേ ।
രാത്ര്യഗമേഽവശഃ പാർഥത പ്രഭവത്യഹരാഗമേ ॥ 6-32-19 (39793)
പരസ്തസ്മാത്തു ഭാവോഽന്യോ വ്യക്തോഽവ്യക്താത്സനാതനഃ ।
യഃ സ സർവേഷു ഭൂതേഷുക നശ്യത്സു ന വിനശ്യതി ॥ 6-32-20 (39794)
അവ്യക്തോഽക്ഷര ഇത്യുക്തസ്തമാഹുഃ പരമാം ഗതിം ।
യം പ്രാപ്യ ന നിവർതന്തേ തദ്ധാമ പരമം മമ ॥ 6-32-21 (39795)
പുരുഷഃ സ പരഃ പാർഥ ഭക്ത്യാ ലഭ്യസ്ത്വനന്യയാ ।
യസ്യാന്തസ്ഥാനി ഭൂതാനി യേന സർവമിദം തതം ॥ 6-32-22 (39796)
യത്ര കാലേ ത്വനാവൃത്തിമാവൃത്തിം ചൈവ യോഗിനഃ ।
പ്രയാതാ യാന്തി തം കാലം വക്ഷ്യാമി ഭരതർഷഭ ॥ 6-32-23 (39797)
അഗ്നിർജ്യോതിരഹഃ ശുക്ലഃ ഷൺമാസാ ഉത്തരായണം ।
തത്ര പ്രയാതാ ഗച്ഛന്തി ബ്രഹ്മ ബ്രഹ്മവിദോ ജനാഃ ॥ 6-32-24 (39798)
ധൂമോ രാത്രിസ്തഥാ കൃഷ്ണഃ ഷൺമസാ ദക്ഷിണായനം ।
തത്ര ചാന്ദ്രമസം ജ്യോതിര്യോഗീ പ്രാപ്യ നിവർതതേ ॥ 6-32-25 (39799)
ശുക്ലകൃഷ്ണേ ഗതീ ഹ്യേതേ ജഗതഃ ശാശ്വതേ മതേ।
ഏകയാ യാത്യനാവൃത്തിമന്യയാഽഽവർതതേ പുനഃ ॥ 6-32-26 (39800)
നൈതേ സൃതീ പാർഥ ജാനന്യോഗീ മുഹ്യതി കശ്ചന।
തസ്മാത്സർവേഷു കാലേഷു യോഗയുക്തോ ഭവാർജുന ॥ 6-32-27 (39801)
വേദേഷു യജ്ഞേഷു തപഃസു ചൈവ
ദാനേഷു യത്പുണ്യഫലം പ്രദിഷ്ടം।
അത്യേതി തത്സർവമിദം വിദിത്വാ
യോഗീ പരം സ്ഥാനമുപൈതി ചാദ്യം ॥ ॥ 6-32-28 (39802)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ദ്വാത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഇതിത ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസുപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ താരകബ്രഹ്മയോഗോനാമ അഷ്ടമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-32-* അക്ഷരബ്രഹ്മയോഗോനാമ ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 033
॥ ശ്രീഃ ॥
6.33. അധ്യായഃ 033
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ത്രയസ്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യായഃ ॥ 9 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-33-0 (39803)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-33-0x (4037)
ഇദം തു തേ ഗുഹ്യതമം പ്രവക്ഷ്യാംയനസൂയവേ ।
ജ്ഞാനം വിജ്ഞാനസഹിതം യജ്ജ്ഞാത്വാ മോക്ഷ്യസേഽശുഭാത് ॥ 6-33-1 (39804)
രാജവിദ്യാ രാജഗുഹ്യം പവിത്രമിദമുത്തമം ।
പ്രത്യക്ഷാവഗമം ധർംയം സുസുഖം കർതുമവ്യയം ॥ 6-33-2 (39805)
അശ്രദ്ദധാനാം പുരുഷാ ധർമസ്യാസ്യ പരന്തപ ।
അപ്രാപ്യ മാം നിവർതന്തേ മൃത്യുസംസാരവർത്മനി ॥ 6-33-3 (39806)
മയാ തതമിദം സർവം ജഗദവ്യക്തമൂർതിനാ ।
മത്സ്ഥാനി സർവഭൂതാനി ന ചാഹം തേഷ്വവസ്ഥിതഃക ॥ 6-33-4 (39807)
ന ച മത്സ്ഥാനി ഭൂതാനി പശ്യ മേ യോഗമൈശ്വരം ।
ഭൂതഭൃന്ന ച ഭൂതസ്ഥോ മമാത്മാ ഭൂതഭാവനഃ ॥ 6-33-5 (39808)
യഥാഽഽകാശസ്ഥിതോ നിത്യം വായുഃ സർവത്രഗോ മഹാൻ ।
തഥാ സർവാണി ഭൂതാനി മത്സ്ഥാനീത്യുപധാരയ ॥ 6-33-6 (39809)
സർവഭൂതാനി കൌന്തേയ പ്രകൃതിം യാന്തി മാമികാം ।
കൽപക്ഷയേ പുനസ്താനി കൽപാദൌ വിസൃജാംയഹം ॥ 6-33-7 (39810)
പ്രകൃതിം സ്വാമവഷ്ടഭ്യ വിസൃജാമി പുനഃ പുനഃ ।
ഭൂതഗ്രാമമിമം കൃത്സ്നമവശം പ്രകൃതേർവശാത് ॥ 6-33-8 (39811)
ന ച മാം താനി കർമാണി നിബധ്നന്തി ധനഞ്ജയ ।
ഉദാസീനവദാസീനമസക്തം തേഷു കർമസു ॥ 6-33-9 (39812)
മയാഽഽധ്യക്ഷേണ പ്രകൃതിഃ സൂയതേ സചരാചരം ।
ഹേതുനാഽനേന കൌന്തേയ ജഗദ്വിപരിവർതതേ ॥ 6-33-10 (39813)
അവജാനന്തി മാം മൂഢാ മാനുഷീം തനുമാശ്രിതം ।
പരം ഭാവമജാനന്തോ മമ ഭൂതമഹേശ്വരം ॥ 6-33-11 (39814)
മോഘാശാ മോഘകർമാണോ മോഘജ്ഞാനാ വിചേതസഃ ।
രാക്ഷസീമാസുരീം ചൈവ പ്രകൃതിം മോഹിനീം ശ്രിതാഃ ॥ 6-33-12 (39815)
മഹാത്മാനസ്തു മാം പാർഥ ദൈവീം പ്രകൃതിമാശ്രിതാഃ ।
ഭജന്ത്യനന്യമനസോ ജ്ഞാത്വാ ഭൂതാദിമവ്യയം ॥ 6-33-13 (39816)
സതതം കീർതയന്തോ മാം യതന്തശ്ച ദൃഢവ്രതാഃ ।
നമസ്യന്തശ്ച മാം ഭക്ത്യാ നിത്യയുക്താ ഉപാസതേ ॥ 6-33-14 (39817)
ജ്ഞാനയജ്ഞേന ചാപ്യന്തേ യജന്തോ മാമുപാസതേ।
ഏകത്വേന പൃഥക്ത്കവേന ബഹുധാ വിശ്വതോമും ॥ 6-33-15 (39818)
അഹം ക്രതുരഹം യജ്ഞഃ സ്വധാഽഹമഹമൌഷധം।
മന്ത്രോഽഹമഹമേവാജ്യമഹമഗ്നിരഹം ഹുതം ॥ 6-33-16 (39819)
പിതാഽഹമസ്യ ജഗതോ മാതാ ധാതാ പിതാമഹഃ ।
വേദ്യം പവിത്രമോങ്കാര ഋക് സാമ യജുരേവ ച ॥ 6-33-17 (39820)
ഗതിർഭർതാ പ്രഭുഃ സാക്ഷീ നിവാസഃ ശരണം സുഹൃത്।
പ്രഭവഃ പ്രലയഃ സ്ഥാനം നിധാനം ബീജമവ്യയം ॥ 6-33-18 (39821)
തപാംയഹമഹം വർഷം നിഗൃഹ്ണാംയുത്സൃജാമി ച ।
അമൃതം ചൈവ മൃത്യുശ്ച സദസച്ചാഹമർജുന ॥ 6-33-19 (39822)
ത്രൈവിദ്യാ മാം സോമപാഃ പൂതപാപാ
യജ്ഞേരിഷ്ട്വാ സ്വർഗതിം പ്രാർഥയന്തേ।
തേ പുണ്യമാസാദ്യ സുരേന്ദ്രലോക-
മശ്രന്തി ദിവ്യാന്ദിവി ദേവഭോഗാൻ ॥ 6-33-20 (39823)
തേ തം ഭുക്ത്വാ സ്വർഗലോകം വിശാലം
ക്ഷീണോ പുണ്യേ പർത്യലോകം വിശന്തി।
ഏവം ത്രയീധർമമനുപ്രപന്നാ
ഗതാഗതം കാമകാമാ ലഭന്തേ ॥ 6-33-21 (39824)
അനന്യാശ്ചിന്തയന്തോ മാം യേ ജനാഃ പര്യുപാസതേ।
തേഷാം നിത്യാഭിയുക്താനാം യോഗക്ഷേമം വഹാംയഹം ॥ 6-33-22 (39825)
യേഽപ്യന്യദേവതാഭക്താ യജന്തേ ശ്രദ്ധയാന്വിതാഃ।
തേഽപി മാമേവ കൌന്തേയ യജന്ത്യവിധിപൂർവകം ॥ 6-33-23 (39826)
അഹം ഹി സർവയജ്ഞാനാം ഭോക്താ ച പ്രഭുരേവ ച।
ന തു മാമഭിജാനന്തി തത്ത്വേനാതശ്ച്യവന്തി തേ ॥ 6-33-24 (39827)
യാന്തി ദേവവ്രതാ ദേവാൻപിതൄന്യാന്തി പിതൃവ്രതാഃ।
ഭൂതാനി യാന്തി ഭൂതേജ്യാ യാന്തി മദ്യാജിനോപി മാം 6-33-25 (39828)
പത്രം പുഷ്പം ഫലം തോയം യോ മേ ഭക്ത്യാ പ്രയച്ഛതി।
തദഹം ഭക്ത്യുപഹൃതമശ്നാമി പ്രയതാത്മനഃ ॥ 6-33-26 (39829)
യത്കരോഷി യദശ്രാസി യജ്ജുഹോഷി ദദാസി യത്।
യത്തപസ്യസി കൌന്തേയ തത്കുരുഷ്വ മദർപണം ॥ 6-33-27 (39830)
ശുഭാശുഭഫലൈരേവം മോക്ഷ്യസേ കർമബന്ധനൈഃ ।
സംന്യാസയോഗയുക്താത്മാ വിമുക്തോ മാമുപൈഷ്യസി ॥ 6-33-28 (39831)
സമോഽഹം സർവഭൂതേഷു ന മേ ദ്വേഷ്യോഽസ്തി ന പ്രിയഃ ।
യേ ഭജന്തി തു മാം ഭക്ത്യാ മയി തേ തേഷു ചാപ്യഹം ॥ 6-33-29 (39832)
അപി ചേത്സുദുരാചാരോ ഭജതേ മാമനന്യഭാക്।
സാധുരേവ സ മന്തവ്യഃ സംയഗ്വ്യവസിതോ ഹി സഃ ॥ 6-33-30 (39833)
ക്ഷിപ്രം ഭവതി ധർമാത്മാ ശശ്വച്ഛാന്തിം നിഗച്ഛതി।
കൌന്തേയ പ്രതിജാനീഹി ന മേ ഭക്തഃ പ്രണശ്യതി । 6-33-31 (39834)
മാം ഹി പാർഥ വ്യപാശ്രിത്യ യേഽപി സ്യുഃ പാപയോനയഃ ।
സ്ത്രിയോ വൈശ്യാസ്തഥാ ശൂദ്രാസ്തേഽപി യാന്തി പരാം ഗതിം ॥ 6-33-32 (39835)
കിം പുനർബ്രാഹ്മണാഃ പുണ്യാ ഭക്താ രാജർഷയസ്തഥാ ।
അനിത്യമസുഖം ലോകമിമം പ്രാപ്യ ഭജസ്വ മാം ॥ 6-33-33 (39836)
മൻമനാ ഭവ മദ്ഭക്തോ മദ്യാജീ മാം നമസ്കുരു ।
മാമേവൈഷ്യസി യുക്ത്വൈവമാത്മാനം മത്പരായണഃ ॥ ॥ 6-33-34 (39837)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ത്രയസ്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ രാജവിദ്യാരാജഗുഹ്യയോഗോനാമ നവമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 034
॥ ശ്രീഃ ॥
6.34. അധ്യായഃ 034
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ചതുസ്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യായഃ ॥ 10 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-34-0 (39838)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-34-0x (4038)
ഭൂയ ഏവ മഹാബാഹോ ശ്രൃണു മേ പരമം വചഃ।
യത്തേഽഹം പ്രീയമാണായ വക്ഷ്യാമി ഹിതകാംയയാ ॥ 6-34-1 (39839)
ന മേ വിദുഃ സുരഗണാഃ പ്രഭവം ന മഹർഷയഃ।
അഹമാദിർഹി ദേവാനാം മഹർഷീണാം ച സർവശഃ ॥ 6-34-2 (39840)
യോ മാമജമനാദിം ച വേത്തി ലോകമഹേശ്വരം ।
അസംമൂഢഃ സ മർത്യേഷു സർവപാപൈഃ പ്രമുച്യതേ॥ 6-34-3 (39841)
ബുദ്ധിർജ്ഞാനമസംമോഹഃ ക്ഷമാ സത്യം ദമഃ ശമഃ ।
സുഖം ദുഃഖം ഭവോ ഭവോ ഭയം ചാഭയമേവ ച ॥ 6-34-4 (39842)
അഹിംസാ സമതാ തുഷ്ടിസ്തപോ ദാനം യശോഽയശഃ ।
ഭവന്തി ഭാവാ ഭൂതാനാം മത്ത ഏവ പൃഥഗ്വിധാഃ ॥ 6-34-5 (39843)
മഹർഷയഃ സപ്ത പൂർവേ ചത്വാരോ മനവസ്തഥാ।
മദ്ഭാവ മാനസാ ജാതാ യേഷാം ലോക ഇമാഃ പ്രജാഃ ॥ 6-34-6 (39844)
ഏതാം വിഭൂതിം യോഗം ച മമ യോ വേത്തി തത്ത്വതഃ ।
സോഽവികംപേന യോഗേന യുജ്യതേ നാത്ര സംശയഃ ॥ 6-34-7 (39845)
അഹം സർവസ്യ പ്രഭവോ മത്തഃ സർവം പ്രവർതതേ।
ഇതി മത്വാ ഭജന്തേ മാം ബുധാ ഭാവസമന്വിതാഃ ॥ 6-34-8 (39846)
മച്ചിത്താ മദ്ഗതപ്രാണാ ബോധയന്തഃ പരസ്പരം ।
കഥയന്തശ്ച മാം നിത്യം തുഷ്യന്തി ച രമന്തി ച ॥ 6-34-9 (39847)
തേഷാം സതതയുക്താനാം ഭജതാം പ്രീതിപൂർവകം ।
ദദാമി ബുദ്ധിയോഗം തം യേന മാമുപയാന്തി തേ ॥ 6-34-10 (39848)
തേഷാമേവാനുകംപാർഥമഹമജ്ഞാനജം തമഃ।
നാശയാംയാത്മഭാവസ്ഥോ ജ്ഞാനദീപേന ഭാസ്വതാ ॥ 6-34-11 (39849)
അർജുന ഉവാച। 6-34-12x (4039)
പരം ബ്രഹ്മ പരം ധാമ പവിത്രം പരമം ഭവാൻ।
പുരുഷം ശാശ്വതം ദിവ്യമാദിദേവമജം വിഭും ॥ 6-34-12 (39850)
ആഹുസ്ത്വാമൃഷയഃ സർവേ ദേവർഷിർനാരദസ്തഥാക ।
അസിതോ ദേവലോ വ്യാസഃ സ്വയം ചൈവ ബ്രവീഷി മേ ॥ 6-34-13 (39851)
സർവതേമദൃതം മന്യേ യൻമാം വദസി കേശവ ।
ന ഹി തേ ഭഗവന്വ്യക്തിം വിദുർദേവാ ന ദാനവാഃ ॥ 6-34-14 (39852)
സ്വയമേവാത്മനാത്മാനം വേത്ഥ ത്വം പുരുഷോത്തമ।
ഭൂതഭാവന ഭൂതേശ ദേവദേവ ജഗത്പതേ ॥ 6-34-15 (39853)
വക്തുമർഹസ്യശേഷേണ ദിവ്യാ ഹ്യാത്മവിഭൂതയഃ ।
യാഭിർവിഭൂതിഭിർലോകാനിമാംസ്ത്വം വ്യാപ്യ തിഷ്ഠസി ॥ 6-34-16 (39854)
കഥം വിദ്യാമഹം യോഗിംസ്ത്വാം സദാ പരിചിന്തയൻ।
കേഷു കേഷു ച ഭാവേഷു ചിന്ത്യോഽസി ഭഗവൻമയാ ॥ 6-34-17 (39855)
വിസ്തരേണാത്മനോ യോഗം വിഭൂതിം ച ജനാർദന ।
ഭൂയഃ കഥയ തൃപ്തിർഹി ശൃണ്വതോ നാസ്തി മേഽമൃതം ॥ 6-34-18 (39856)
ശ്രീഭഗവനുവാച। 6-34-19x (4040)
ഹന്ത തേ കഥയിഷ്യാമി ദിവ്യാ ഹ്യാത്മവിഭൂതയഃ ।
പ്രാധാന്യതഃ കുരുശ്രേഷ്ഠ നാസ്ത്യന്തോ വിസ്തരസ്യ മേ ॥ 6-34-19 (39857)
അഹമാത്മാ ഗുഡാകേശ സർവഭൂതാശയസ്ഥിതഃക ।
അഹമാദിശ്ച മധ്യം ച ഭൂതാനാമന്ത ഏവ ച ॥ 6-34-20 (39858)
ആദിത്യാനാമഹം വിഷ്ണുർജ്യോതിഷാം രവിരംശുമാൻ।
മരീചിർമരുതാമസ്മി നക്ഷത്രാണാമഹം ശശീ ॥ 6-34-21 (39859)
വേദാനാം സാമവേദോഽസ്മി ദേവാനാമസ്മി വാസവഃ ।
ഇന്ദ്രിയാണാം മനശ്ചാസ്മി ഭൂതാനാമസ്മി ചേതനാ ॥ 6-34-22 (39860)
രുദ്രാണാം ശങ്കരശ്ചാസ്മി വിത്തേശോ യക്ഷരക്ഷസാം।
വസൂനാം പാവകശ്ചാസ്മി മേരുഃ ശിഖരിണാമഹം ॥ 6-34-23 (39861)
പുരോധസാം ച മുഖ്യം മാം വിദ്ധി പാർഥ ബൃഹസ്പതിം।
സേനാനീനാമഹം സ്കന്ദഃ സരസാമസ്മി സാഗരഃ ॥ 6-34-24 (39862)
മഹർഷീണാം ഭൃഗുരഹം ഗിരാമസ്ംയേകമക്ഷരം।
യജ്ഞാനാം ജപയജ്ഞോഽസ്മി സ്ഥാവരാണാം ഹിമാലയഃ ॥ 6-34-25 (39863)
അശ്വത്ഥഃ സർവവൃക്ഷാണാം ദേവർഷീണാം ച നാരദഃ।
ഗന്ധർവാണാം ചിത്രരഥഃ സിദ്ധാനാം കപിലോ മുനിഃ ॥ 6-34-26 (39864)
ഉച്ചൈഃ ശ്രവസമശ്വാനാം വിദ്ധി മാമമൃതോദ്ഭവം ।
ഐരാവതം ഗജേന്ദ്രാണാം നരാണാം ച നരാധിപം ॥ 6-34-27 (39865)
ആയുധാനാമഹം വജ്രം ധേനൂനാമസ്മി കാമധുക് ।
പ്രജനശ്ചാസ്മി കന്ദർപഃ സർപാണാമസ്മി വാസുകിഃ ॥ 6-34-28 (39866)
അനന്തശ്ചാസ്മി നാഗാനാം വരുണോ യാദസാമഹം।
പിതൄണാമര്യമാ ചാസ്മി യമഃ സംയമതാമഹം ॥ 6-34-29 (39867)
പ്രഹ്ലാദശ്ചാസ്മി ദൈത്യാനാം കാലഃ കലയതാമഹം।
മൃഗാണാം ച മൃഗേന്ദ്രോഽഹം വൈനതേയശ്ച പരിണാം ॥ 6-34-30 (39868)
പവനഃ പവതാമസ്മി രാമഃ ശസ്ത്രഭൃതാമഹം ।
ഝഷാണാം മകരശ്ചാസ്മി സ്രോതസാമസ്മി ജാഹ്നവീ ॥ 6-34-31 (39869)
സർഗാണാമാദിരന്തശ്ച മധ്യം ചൈവാഹമർജുന ।
അധ്യാത്മവിദ്യാ വിദ്യാനാം വാദഃ പ്രവദതാമഹം ॥ 6-34-32 (39870)
അക്ഷരാണാമകാരോഽസ്മി ദ്വന്ദ്വഃ സാമാസികസ്യ ച ।
അഹമേവാക്ഷയഃ കാലോ ധാതാഽഹം വിശ്വതോമുഖഃ ॥ 6-34-33 (39871)
മൃത്യുഃ സർവഹരശ്ചാഹമുദ്ഭവശ്ച ഭവിഷ്യതാം।
കീർതിഃ ശ്രീർവാക്ക നാരീണാം സ്മൃതിർമേധാ ധൃതിഃ ക്ഷമാ ॥ 6-34-34 (39872)
ബൃഹത്സാമ കതഥാ സാംനാം ഗായത്രീ ഛന്ദസാമഹം।
മാസാനാം മാർഗശീർഷോഽഹമൃതൂനാം കുസുമാകരഃ ॥ 6-34-35 (39873)
ദ്യൂതം ഛലയതാമസ്മി തേജസ്തേജസ്വിനാമഹം।
ജയോഽസ്മി വ്യവസായോഽസ്മി സത്ത്വം സത്ത്വവതാമഹം ॥ 6-34-36 (39874)
വൃഷ്ണീനാം വാസുദേവോഽസ്മി പാണ്ഡവാനാം ധനഞ്ജയഃ ।
മുനീനാമപ്യഹം വ്യാസഃ കവീനാമുശനാ കവിഃ ॥ 6-34-37 (39875)
ദണ്ഡോ ദമയതാമസ്മി നീതിരസ്മി ജിഗീഷതാം ।
മൌനം ചൈവാസ്മി ഗുഹ്യാനാം ജ്ഞാനം ജ്ഞാനവതാമഹം ॥ 6-34-38 (39876)
യച്ചാപി സർവഭൂതാനാം ബീജം തദഹമർജുന।
ന തദസ്തി വിനാ യത്സ്യാൻമയാ ഭൂതം ചരാചരം ॥ 6-34-39 (39877)
നാന്തോഽസ്തി മമ ദിവ്യാനാം വിഭൂതീനാം പരന്തപ ।
ഏഷ തൂദ്ദേശതഃ പ്രോക്തോ വിഭൂതേർവിസ്തരോ മയാ ॥ 6-34-40 (39878)
യദ്യദ്വിഭൂതിതത്സത്ത്വം ശ്രീമദൂർജിതമേവ വാ।
തത്തദേവാവഗച്ഛ ത്വം മമ തേജോംശസംഭവം ॥ 6-34-41 (39879)
അഥവാ ബഹുനൈതേന കിം ജ്ഞാതേന തവാർജുന ।
വിഷ്ടഭ്യാഹമിദം കൃത്സ്നമേകാംശേന സ്ഥിതോ ജഗത് ॥ ॥ 6-34-42 (39880)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ചതുസ്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ വിഭൂതിയോഗോനാമ ദശമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 035
॥ ശ്രീഃ ॥
6.35. അധ്യായഃ 035
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
പഞ്ചത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാദ്യായഃ ॥ 11 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-35-0 (39881)
അർജുന ഉവാച। 6-35-0x (4041)
മദനുഗ്രഹായ പരമം ഗുഹ്യമധ്യാത്മസഞ്ജ്ഞിതം।
യത്ത്വയോക്തം വചസ്തേന മോഹോഽയം വിഗതോ മമ ॥ 6-35-1 (39882)
ഭവാപ്യയൌ ഹി ഭൂതാനാം ശ്രുതൌ വിസ്തരശോ മയാ।
ത്വത്തഃ കമലപത്രാക്ഷ മാഹാത്ംയമപി ചാവ്യയം ॥ 6-35-2 (39883)
ഏവമേതദ്യഥാത്ഥ ത്വമാത്മാനം പരമേശ്വര।
ദ്രഷ്ടുമിച്ഛാമി തേ രൂപമൈശ്വരം പുരുഷോത്തമ ॥ 6-35-3 (39884)
മന്യസേ യദി തച്ഛക്യം മയാ ദ്രഷ്ടുമിതി പ്രഭോ।
യോഗേശ്വര തതോ മേ ത്വം ദർശയാത്മാനമവ്യയം ॥ 6-35-4 (39885)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-35-5x (4042)
പശ്യ മേ പാർഥ രൂപാണി ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ।
നാനാവിധാനി ദിവ്യാനി നാനാവർണാകൃതീനി ച ॥ 6-35-5 (39886)
പശ്യാദിത്യാന്വസൂന്രുദ്രാനശ്വിനൌ മരുതസ്തഥാ।
ബഹൂന്യദൃഷ്ടപൂർവാണി പശ്യാഽശ്ചര്യാണി ഭാരത॥ 6-35-6 (39887)
ഇഹൈകസ്ഥം ജഗത്കൃത്സ്നം പശ്യാദ്യ സചരാചരം ।
മമ ദേഹേ ഗുഡാകേശ യച്ചാന്യദ്ദ്രഷ്ടുമിച്ഛസി ॥ 6-35-7 (39888)
ന തു മാം ശക്ഷ്യസേ ദ്രഷ്ടുമനേനൈവ സ്വചക്ഷുഷാ ।
ദിവ്യം ദദാമി തേ ചക്ഷുഃ പശ്യ മേ യോഗമൈശ്വരം ॥ 6-35-8 (39889)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-35-9x (4043)
ഏവമുക്ത്വാ തതോ രാജൻമഹായോഗേശ്വരോ ഹരിഃ।
ദർശയാമാസ പാർഥായ മരമം രൂപമൈശ്വരം ॥ 6-35-9 (39890)
അനേകവക്രനയനമനേകാദ്ഭുതദർശനം ।
അനേകദിവ്യാഭാരണം ദിവ്യാനേകോദ്യതായുധം ॥ 6-35-10 (39891)
ദിവ്യമാല്യാംബരധരം ദിവ്യഗന്ധാനുലേപനം ।
സർവാശ്ചര്യമയം ദേവമനന്തം വിശ്വതോമുഖം ॥ 6-35-11 (39892)
ദിവി സൂര്യസഹസ്രസ്യ ഭവേദ്യുഗപദുത്ഥിതാ ।
യദി ഭാഃ സദൃശീ സാ സ്യാദ്ഭാസസ്തസ്യ മഹാത്മനഃ ॥ 6-35-12 (39893)
തത്രൈകസ്ഥം ജഗത്കൃത്സ്നം പ്രവിഭക്തമനേകധാ ।
അപശ്യദ്ദേവദേവസ്യ ശരീരേ പാണ്ഡവസ്തദാ ॥ 6-35-13 (39894)
തതഃ സ വിസ്മയാവിഷ്ടോ ഹൃഷ്ടരോമാ ധന·ഞ്ജയഃ ।
പ്രണംയ ശിരസാ ദേവം കൃതാഞ്ജലിരഭാഷത ॥ 6-35-14 (39895)
അർജുന ഉവാച। 6-35-15x (4044)
പശ്യാമി ദേവാംസ്തവ ദേവ ദേഹേ
സർവാംസ്തഥാ ഭൂതവിശേഷസംഘാൻ ।
ബ്രഹ്മാണമീശം കമലാസനസ്ഥ-
മൃഷീംശ്ച സർവാനുരഗാംശ്ച ദിവ്യാൻ ॥ 6-35-15 (39896)
അനേകബാഹൂദരവക്രനേത്രം
പശ്യാമി ത്വാം സർവതോഽനന്തരൂപം ।
നാന്തം ന മധ്യം ന പുനസ്തവാദിം
പശ്യാമി വിശ്വേശ്വര വിശ്വരൂപ ॥ 6-35-16 (39897)
കിരീടിനം ഗദിനം ചക്രിണം ച
തേജോരാശിം സർവതോ ദീപ്തിമന്തം ।
പശ്യാമി ത്വാം ദുർനിരീക്ഷ്യം സമന്താ-
ദ്ദീപ്താനലാർകദ്യുതിമപ്രമേയയം ॥ 6-35-17 (39898)
ത്വമക്ഷരം പരമം വേദിതവ്യം
ത്വമസ്യ വിശ്വസ്യ പരം നിധാനം ।
ത്വമവ്യയഃ ശാശ്വതധർമഗോപ്താ
സനാതനസ്ത്വം പുരുഷോ മതോ മേ ॥ 6-35-18 (39899)
അനാദിമധ്യാന്തമനന്തവീര്യ-
മനന്തബാഹും ശശിസൂര്യനേത്രം ।
പശ്യാമി ത്വാം ദീപ്തഹുതാശവക്രം
സ്വതേജസാ വിശ്വമിദം തപന്തം ॥ 6-35-19 (39900)
ദ്യാവാപൃഥിവ്യോരിദമന്തരം ഹി
വ്യാപ്തം ത്വയൈകേന ദിശശ്ച സർവാഃ ।
ദൃഷ്ട്വാദ്ഭുതം രൂപമുഗ്രം തദേവം
ലോകത്രയം പ്രവ്യഥിതം മഹാത്മൻ ॥ 6-35-20 (39901)
അമീ ഹി ത്വാ സുരസംഘാ വിശന്തി
കേചിദ്ഭീതാഃ പ്രാഞ്ജലയോ ഗൃണാന്തി।
സ്വസ്തീത്യുക്ത്വാ മഹർഷിസിദ്ധസംഘാഃ
സ്തുവന്തി ത്വാം സ്തുതിഭിഃ പുഷ്കലാഭിഃ ॥ 6-35-21 (39902)
രുദ്രാദിത്യാ വസവോ യേ ച സാധ്യാ
വിശ്വേഽശ്വിനൌ മരുതശ്ചോഷ്മപാശ്ച ।
ഗന്ധർവയക്ഷാസുരസിദ്ധസംഘാ
വീക്ഷന്തേ ത്വാം വിസ്മിതാശ്ചൈവ സർവേ ॥ 6-35-22 (39903)
രൂപം മഹത്തേ ബഹുവക്രനേത്രം
മഹാബാഹോ ബഹുബാഹൂരുപാദം।
ബഹൂദരം ബഹുദംഷ്ട്രാകരാലം
ദൃഷ്ട്വാ ലോകാഃ പ്രവ്യഥിതാസ്തഥാഹം ॥ 6-35-23 (39904)
നഭഃസ്പൃശം ദീപ്തമനേകവർണം
വ്യാത്താനനം ദീപ്തവിശാലനേത്രം ।
ദൃഷ്ട്വാ ഹി ത്വാ പ്രവ്യഥിതാന്തരാത്മാ
ധൃതിം ന വിന്ദാമി ശമം ച വിഷ്ണോ ॥ 6-35-24 (39905)
ദംഷ്ട്രാകരാലാനി ച തേ സുഖാനി
ദൃഷ്ട്വൈവ കാലാനലസന്നിഭാനി।
ദിശോ ന ജാനേ ന ലഭേ ച ശർമ
പ്രസീദ ദേവേശ ജഗന്നിവാസ ॥ 6-35-25 (39906)
അമീ ച ത്വാം ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ പുത്രാഃ
സർവേ സഹൈവാവനിപാലസംഘൈഃ ।
ഭീഷ്മോ ദ്രോണഃ സൂതപുത്രസ്തഥാസൌ
സഹാസ്മദീയൈരപി യോധമുഖ്യൈഃ ॥ 6-35-26 (39907)
വക്രാണി തേ ത്വരമാണാ വിശന്തി
ദംഷ്ട്രാകരാലാനി ഭയാനകാനി।
കേചിദ്വിലഗ്നാ ദശനാന്തരേഷു
സന്ദൃശ്യന്തേ ചൂർണിതൈരുത്തമാംഗൈഃ ॥ 6-35-27 (39908)
യഥാ നദീനാം ബഹവോഽംബുവേഗാഃ
സമുദ്രമേവാഭിമുഖാ ദ്രവന്തി।
തഥാ തവാമീ നരലോകവീരാ
വിശന്തി വക്രാണ്യഭിവിജ്വലന്തി ॥ 6-35-28 (39909)
യഥാ പ്രദീപ്തം ജ്വലനം പതംഗാ
വിശന്തി നാശായ സമൃദ്ധവേഗാഃ ।
തഥൈവ നാശായ വിശന്തി ലോകാ-
സ്തവാപി വക്രാണി സമൃദ്ധവേഗാഃ ॥ 6-35-29 (39910)
ലേലിഹ്യസേ ഗ്രസമാനഃ സമന്താ-
ല്ലോകാൻസമഗ്രാന്വദനൈർജ്വലദ്ഭിഃക ।
തേജോഭിരാപൂര്യ ജഗത്സമഗ്രം
ഭാസസ്തവോഗ്രാഃ പ്രതപന്തി വിഷ്ണോ ॥ 6-35-30 (39911)
ആഖ്യാഹി മേ കോ ഭവാനുഗ്രരൂപോ
നമോഽസ്തു തേ ദേവവര പ്രസീദ ।
വിജ്ഞാതുമിച്ഛാമി ഭവന്തമാദ്യം
ന ഹി പ്രജാനാമി തവ പ്രവൃത്തിം ॥ 6-35-31 (39912)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-35-32x (4045)
കാലോഽസ്മി ലോകക്ഷയകൃത്പ്രവൃദ്ധോ
ലോകാൻസമാഹർതുമിഹ പ്രവൃത്തഃ।
ഋതേഽപി ത്വാ ന ഭവിഷ്യന്തി സർവേ
യേഽവസ്ഥിതാഃ പ്രത്യനീകേഷു യോധാഃ ॥ 6-35-32 (39913)
തസ്മാത്ത്വമുത്തിഷ്ഠ യശോ ലഭസ്വ
ജിത്വാ ശത്രൂൻഭുങ്ക്ഷ്വ രാജ്യം സമൃദ്ധം।
മയൈവൈതേ നിഹതാഃ പൂർവമേവ
നിമിത്തമാത്രം ഭവ സവ്യസാചിൻ ॥ 6-35-33 (39914)
ദ്രോണം ച ഭീഷ്മം ച ജയദ്രഥം ച
കർണം തഥാന്യാനപി യോധവീരാൻ।
മയാ ഹതാംസ്ത്വം ജഹി മാവ്യഥിഷ്ഠാ
യുദ്ധ്യസ്വ ജേതാനി രണേ സപത്നാൻ ॥ 6-35-34 (39915)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-35-35x (4046)
ഏതച്ഛ്രുത്വാ വചനം കേശവസ്യ
കൃതാഞ്ജലിർവേപമാനഃ കിരീടീ।
നമസ്കൃത്വാ ഭൂയ ഏവാഹ കൃഷ്ണം
സഗദ്ഗദം ഭീതഭീതഃ പ്രണംയ ॥ 6-35-35 (39916)
അർജുന ഉവാച। 6-35-36x (4047)
സ്ഥാനേ ഹൃഷീകേശ തവ പ്രകീർത്യാ
ജഗത്പ്രഹൃഷ്യത്യനുരജ്യതേ ച।
രക്ഷാംസി ഭീതാനി ദിശോ ദ്രവന്തി
സർവേ നമസ്യന്തി ച സിദ്ധസംഘാഃ॥ 6-35-36 (39917)
കസ്മാച്ച തേ ന നമേരൻമഹാത്മൻ
ഗരീയസേ ബ്രഹ്മണോഽപ്യാദികർത്രേ।
അനന്ത ദേവേശ ജഗന്നിവാസ
ത്വമക്ഷരം സദസത്തത്പരം യത് ॥ 6-35-37 (39918)
ത്വമാദിദേവഃ പുരുഷഃ പുരാണ-
സ്ത്വമസ്യ വിശ്വസ്യ പരം നിധാനം ।
വേത്താഽസി വേദ്യം ച പരം ച ധാമ
ത്വയാ തതം വിശ്വമനന്തരൂപ ॥ 6-35-38 (39919)
വായുര്യമോഽഗ്നിർവരുണഃ ശശാങ്കഃ
പ്രജാപതിസ്ത്വം പ്രപിതാമഹശ്ച।
നമോ നമസ്തേഽതു സഹസ്രകൃത്വഃ
പുനശ്ച ഭൂയോഽപി നമോ നമസ്തേ ॥ 6-35-39 (39920)
നമഃ പുരസ്താദഥ പൃഷ്ഠതസ്തേ
നമോഽസ്തു തേ സർവത ഏവ സർവ।
അനന്തവീര്യാമിതവിക്രമസ്ത്വം
സർവം സമാപ്നോഷി തതോഽസി സർവഃ ॥ 6-35-40 (39921)
സഖേതി മത്വാ പ്രസഭം യദുക്തം
ഹേ കൃഷ്ണ ഹേ യാദവ ഹേ സഖേതി।
അജാനതാ മഹിമാനം തവേദം
മയാ പ്രമാദാത്പ്രണയേന വാഽപി ॥ 6-35-41 (39922)
യച്ചാപഹാസാർഥമസത്കൃതോഽസി
വിഹാരശയ്യാസനഭോജനേഷു ।
ഏകോഽഥവാപ്യച്യുത തത്സമക്ഷം
തത്ക്ഷാമയേ ത്വാമഹമപ്രമേയം ॥ 6-35-42 (39923)
പിതാസി ലോകസ്യ ചരാചരസ്യ
ത്വമസ്യ പൂജ്യശ് ഗുരുർഗരീയാൻ।
ന ത്വത്സമോഽസ്ത്യഭ്യധികഃ കുതോഽന്യോ
ലോകത്രയേഽപ്യപ്രതിമപ്രഭാവഃ ॥ 6-35-43 (39924)
തസ്മാത്പ്രണംയ പ്രണിധായ കായം
പ്രസാദയേ ത്വാമഹമീശമീഡ്യം ।
പിതേവ പുത്രസ്യ സഖേവ സഖ്യുഃ
പ്രിയഃ പ്രിയായാർഹസി ദേവ സോഢും ॥ 6-35-44 (39925)
അദൃഷ്ടപൂർവം ഹൃഷിതോഽസ്മി ദൃഷ്ട്വാ
ഭയേന ച പ്രവ്യഥിതം മനോ മേ।
തദേവ മേ ദർശയ ദേവ രൂപം
പ്രസീദ ദേവേശ ജഗന്നിവാസ ॥ 6-35-45 (39926)
കിരീടിനം ഗദിനം ചക്രഹസ്ത-
മിച്ഛാമി ത്വാം ദ്രഷ്ടുമഹം തഥൈവ।
തേനൈവ രൂപേണ ചതുർഭുജേന
സഹസ്രബാഹോ ഭവ വിശ്വമൂർതേ ॥ 6-35-46 (39927)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-35-47x (4048)
മയാ പ്രസന്നേന തവാർജുനേദം
രൂപം പരം ദർശിതമാത്മയോഗാത്।
തേജോമയം വിശ്വമനന്തമാദ്യം
യൻമേ ത്വദന്യേന ന ദൃഷ്ടപൂർവം ॥ 6-35-47 (39928)
ന വേദ യജ്ഞാധ്യയനൈർന ദാനൈ-
ർന ച ക്രിയാഭിർന തപോഭിരുഗ്രൈഃ ।
ഏവംരൂപഃ ശക്യ അഹം നൃലോകേ
ദ്രഷ്ടും ത്വദന്യേന കുരുപ്രവീര ॥ 6-35-48 (39929)
മാ തേ വ്യഥാ മാ ച വിമൂഢഭാവോ
ദൃഷ്ട്വാ രൂപം ഘോരമീദൃങ്ഭമേദം ।
വ്യപേതഭീഃ പ്രീതമനാഃ പുനസ്ത്വം
തദേവ മേ രൂപമിദം പ്രപശ്യ ॥ 6-35-49 (39930)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-35-50x (4049)
ഇത്യർജുനം വാസുദേവസ്തഥോക്ത്വാ
സ്വകം രൂപം ദർശയാമാസ ഭൂയഃ।
ആശ്വാസയാമാസ ച ഭീതമേനം
ഭൂത്വാ പുനഃ സൌംയവപുർമഹാത്മാ ॥ 6-35-50 (39931)
അർജുന ഉവാച। 6-35-51x (4050)
ദൃഷ്ട്വേദം മാനുഷം രൂപം തവ സൌംയം ജനാർദന ।
ഇദാനീമസ്മി സംവൃത്തഃ സചേതാഃ പ്രകൃതിം ഗതഃ ॥ 6-35-51 (39932)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-35-52x (4051)
സുദുർദർശമിദം രൂപം ദൃഷ്ടവാനസി യൻമമ।
ദേവാ അപ്യസ്യ രൂപസ്യ നിത്യം ദർശനകാങ്ക്ഷിണഃ ॥ 6-35-52 (39933)
നാഹം വേദൈർന തപസാ ന ദാനേന ന ചേജ്യയാ।
ശക്യ ഏവംവിധോ ദ്രഷ്ടും ദൃഷ്ടവാനസി മാം യഥാ ॥ 6-35-53 (39934)
ഭക്ത്യാ ത്വനന്യയാ ശക്യ അഹമേവംവിധോഽർജുന।
ജ്ഞാതും ദ്രഷ്ടും ച തത്ത്വേന പ്രവേഷ്ടും ച പരന്തപ ॥ 6-35-54 (39935)
മത്കർമകൃൻമത്പരമോ മദ്ഭക്തഃ സംഗവർജിതഃ ।
നിർവൈരഃ സർവഭൂതേഷു യഃ സ മാമേതി പാണ്ഡവ ॥ ॥ 6-35-55 (39936)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി പഞ്ചത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ വിശ്വരൂപദർശനയോഗോ നാമ ഏകാദശോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 036
॥ ശ്രീഃ ॥
6.36. അധ്യായഃ 036
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഷട്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യായഃ ॥ 12 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-36-0 (39937)
അർജുന ഉവാച। 6-36-0x (4052)
ഏവം സതതയുക്താ യേ ഭക്താസ്ത്വാം പര്യുപാസതേ।
യേ ചാപ്യക്ഷരമവ്യക്തം തേഷാം കേ യോഗവിത്തമാഃ ॥ 6-36-1 (39938)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-36-2x (4053)
മയ്യാവേശ്യ മനോ യേ മാം നിത്യയുക്താ ഉപാസതേ।
ശ്രദ്ധയാ പരയോപേതാസ്തേ മേ യുക്തതമാ മതാഃ ॥ 6-36-2 (39939)
യേ ത്വക്ഷരമനിർദേശ്യമവ്യക്തം പര്യുപാസതേ।
സർവത്രഗമചിന്ത്യം ച കൂടസ്ഥമചലം ധ്രുവം ॥ 6-36-3 (39940)
സംനിയംയേന്ദ്രിയഗ്രാമം സർവത്ര സമബുദ്ധയഃ ।
തേ പ്രാപ്നുവന്തി മാമേവ സർവഭൂതഹിതേ രതാഃക ॥ 6-36-4 (39941)
ക്ലേശോഽധികതരസ്തേഷാമവ്യക്താസക്തചേതസാം ।
അവ്യക്താ ഹി ഗദിർദുഃഖം ദേഹവദ്ഭിരവാപ്യതേ ॥ 6-36-5 (39942)
യേ തു സർവാണി കർമാണി മയി സംന്യസ്യ മത്പരാഃ ।
അനന്യേനൈവ യോഗേന മാം ധ്യായന്ത ഉപാസതേ ॥ 6-36-6 (39943)
തേഷാമഹം സമുദ്ധർതാ മൃത്യുസംസാരസാഗരാത്।
ഭവാമി ന ചിരാത്പാർഥ മയ്യാവേശിതചേതസാം ॥ 6-36-7 (39944)
മയ്യേവ മന ആധത്സ്വ മയി ബുദ്ധിം നിവേശയ ।
നിവസിഷ്യസി മയ്യേവ അത ഊർധ്വം ന ശംശകയഃ ॥ 6-36-8 (39945)
അഥ ചിത്തം സമാധാതും ന ശക്നോഷി മയി സ്ഥിരം ।
അഭ്യാസയോഗേന തതോ മാമിച്ഛാഽഽപ്തും ധനഞ്ജയ ॥ 6-36-9 (39946)
അഭ്യാസേഽപ്യസമർഥോഽസി മത്കർമപരമോ ഭവ।
മദർഥമപി കർമാണി കുർവൻസിദ്ധിമവാപ്യ്യസി ॥ 6-36-10 (39947)
അഥൈതദപ്യശക്തോഽസി കർതും മദ്യോഗമാശ്രിതഃ ।
സർവകർമഫലത്യാഗം തതഃ കുരു യതാത്മവാൻ ॥ 6-36-11 (39948)
ശ്രേയോ ഹി ജ്ഞാനമഭ്യാസാജ്ജ്ഞാനാദ്ധ്യാനം വിശിഷ്യതേ।
ധ്യാനാത്കർമഫലത്യാഗസ്ത്യാഗാച്ഛാന്തിരനന്തരം ॥ 6-36-12 (39949)
അദ്വേഷ്ടാ സർവഭൂതാനാം മൈത്രഃ കരുണ ഏവ ച।
നിർമമോ നിരഹങ്കാരഃ സമദുഃഖസുഖഃ ക്ഷമീ ॥ 6-36-13 (39950)
സന്തുഷ്ടഃ സതതം യോഗീ യതാത്മാ ദൃഢനിശ്ചയഃ ।
മയ്യർപിതമനോബുദ്ധിര്യോ മേ ഭക്തഃ സ മേ പ്രിയഃ ॥ 6-36-14 (39951)
യസ്മാന്നോദ്വിജതേ ലോകോ ലോകാന്നോദ്വിജതേ ച യഃ ।
ഹർഷാമർഷഭയോദ്വേഗൈർമുക്തോ യഃ സ ച മേ പ്രിയഃ ॥ 6-36-15 (39952)
അനപേക്ഷഃ ശുചിർദക്ഷ ഉദാസീനോ ഗതവ്യഥഃ ।
സർവാരംഭപരിത്യാഗീ യോ മദ്ഭക്തഃ സ മേ പ്രിയഃ ॥ 6-36-16 (39953)
യോ ന ഹൃഷ്യതി ന ദ്വേഷ്ടി ന ശോചതി ന കാങ്ക്ഷതി।
ശുഭാശുഭപരിത്യാഗീ ഭക്തിമാന്യഃ സ മേ പ്രിയഃ ॥ 6-36-17 (39954)
സമഃ ശത്രൌ ച മിത്രേ ച തഥാ മാനാപമാനയോഃ ।
ശീതോഷ്ണസുഖദുഃഖേഷു സമഃ സംഗവിവർജിതഃ ॥ 6-36-18 (39955)
തുല്യനിന്ദാസ്തുതിർമൌനീ സന്തുഷ്ടോ യേന കേന ചിത് ।
അനികേതഃ സ്ഥിരമതിർഭക്തിമാൻമേ പ്രിയോ നരഃ ॥ 6-36-19 (39956)
യേ തു ധർമാമൃതമിദം യഥോക്തം പര്യുപാസതേ।
ശ്രദ്ദധാനാ മത്പരമാ ഭക്താസ്തേഽതീവ മേ പ്രിയാഃ ॥ ॥ 6-36-20 (39957)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ഷട്ത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ ഭക്തിയോഗോനാമ ദ്വാദശോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 037
॥ ശ്രീഃ ॥
6.37. അധ്യായഃ 037
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സപ്തത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യായഃ ॥ 13 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-37-0 (39958)
അർജുന ഉവാച। 6-37-0x (4054)
പ്രകൃതിം പുരുഷം ചൈവ ക്ഷേത്രം ക്ഷേത്രജ്ഞമേവ ച।
ഏതദ്വേദിതുമിച്ഛാമി ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം ച കേശവ ॥ 6-37-1 (39959)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-37-2x (4055)
ഇദം ശരീരം കൌന്തേയ ക്ഷേത്രമിത്യഭിധീയതേ।
ഏതദ്യോ വേത്തി തം പ്രാഹുഃ ക്ഷേത്രജ്ഞ ഇതി തദ്വിദഃ ॥ 6-37-2 (39960)
ക്ഷേത്രജ്ഞം ചാപി മാം വിദ്ധി സർവക്ഷേത്രേഷു ഭാരത ।
ക്ഷേത്രക്ഷേത്രജ്ഞയോർജ്ഞാനം യത്തജ്ജ്ഞാനം മതം മമ ॥ 6-37-3 (39961)
തത്ക്ഷേത്രം യച്ച യാദൃക് യദ്വികാരി യതശ്ച യത്।
സ ച യോ യത്പ്രഭാവശ്ച തത്സമാസേന മേ ശ്രൃണു ॥ 6-37-4 (39962)
ഋഷിഭിർബഹുധാ ഗീതം ഛന്ദോഭിർവിവിധൈഃ പൃഥക് ।
ബ്രഹ്മസൂത്രപദൈശ്ചൈവ ഹേതുമദ്ഭിർവിനിശ്ചിതൈഃ ॥ 6-37-5 (39963)
മഹാഭൂതാന്യഹങ്കാരോ ബുദ്ധിരവ്യക്തമേവ ച ।
ഇന്ദ്രിയാണി ദശൈകം ച പഞ്ച ചേന്ദ്രിയഗോചരാഃ ॥ 6-37-6 (39964)
ഇച്ഛാ ദ്വേഷഃ സുഖം ദുഃഖം സംഘാതശ്ചേതനാ ധൃതിഃ ।
ഏതത്ക്ഷേത്രം സമാസേന സവികാരമുദാഹൃതം ॥ 6-37-7 (39965)
അമാനിത്വമദംഭിത്വമഹിംസാ ക്ഷാന്തിരാർജവം।
ആചാര്യോപാസനം ശൌചം സ്ഥൈര്യമാത്മവിനിഗ്രഹഃ ॥ 6-37-8 (39966)
ഇന്ദ്രിയാർഥേഷു വൈരാഗ്യമനഹങ്കാര ഏവ ച ।
ജൻമമൃത്യുജരാവ്യാധിദുഃഖദോഷാനുദർശനം ॥ 6-37-9 (39967)
അസക്തിരനഭിഷ്വംഗഃ പുത്രദാരഗൃഹാദിഷു।
നിത്യം ച സമചിത്തത്വമിഷ്ടാനിഷ്ടോപപത്തിഷു ॥ 6-37-10 (39968)
മയി ചാനന്യയോഗേന ഭക്തിരവ്യഭിചാരിണീ ।
വിവിക്തദേശസേവിത്വമരതിർജനസംസദി ॥ 6-37-11 (39969)
അധ്യാത്മജ്ഞാനനിത്യത്വം തത്ത്വജ്ഞാനാർഥദർശനം ।
ഏതജ്ജ്ഞാനമിതി പ്രോക്തമജ്ഞാനം യദതോഽന്യഥാ ॥ 6-37-12 (39970)
ജ്ഞേയം യത്തത്പ്രവക്ഷ്യാമി യജ്ജ്ഞാത്വാഽമൃതമശ്രുതേ ।
അനാദിമത്പരം ബ്രഹ്മ ന സത്തന്നാസദുച്യതേ ॥ 6-37-13 (39971)
സർവതഃ പാണിപാദം തത്സർവതോഽക്ഷിശിരോമുഖം ।
സർവതഃ ശ്രുതിമല്ലോകേ സർവമാവൃത്യ തിഷ്ഠതി ॥ 6-37-14 (39972)
സർവേന്ദ്രിയഗുണാഭാസം സർവേന്ദ്രിയവിവർജിതം।
അസക്തം സർവഭൃച്ചൈവ നിർഗുണം ഗുണഭോക്തൃ ച ॥ 6-37-15 (39973)
ബഹിരന്തശ്ച ഭൂതാനാമചരം ചരമേവ ച ।
സൂക്ഷ്മത്വാത്തദവിജ്ഞേയം ദൂരസ്ഥം ചാന്തികേ ച തത് ॥ 6-37-16 (39974)
അവിഭക്തം ച ഭൂതേഷു വിഭക്തമിവ ച സ്ഥിതം ।
ഭൂതഭർതൃ ച തജ്ജ്ഞേയം ഗ്രസിഷ്ണു പ്രഭവിഷ്ണു ച ॥ 6-37-17 (39975)
ജ്യോതിഷാമപി തജ്ജ്യോതിസ്തമസഃ പരമുച്യതേ ।
ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം ജ്ഞാനഗംയം ഹൃദി സർവസ്യ വിഷ്ഠിതം ॥ 6-37-18 (39976)
ഇതി ക്ഷേത്രം തഥാ ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം ചോക്തം സമാസതഃ।
മദ്ഭക്ത ഏതദ്വിജ്ഞായ മദ്ഭാവായോപപദ്യതേ ॥ 6-37-19 (39977)
പ്രകൃതിം പുരുഷം ചൈവ വിദ്ധ്യനാദീ ഉഭാവപി।
വികാരാംശ്ച ഗുണാംശ്ചൈവ വിദ്ധി പ്രകൃതിസംഭവാൻ ॥ 6-37-20 (39978)
കാര്യകാരണകർതൃത്വേ ഹേതുഃ പ്രകൃതിരുച്യതേ ।
പുരുഷഃ സുഖദുഃഖാനാം ഭോക്തൃത്വേ ഹേതുരുച്യതേ ॥ 6-37-21 (39979)
പുരുഷഃ പ്രകൃതിസ്ഥോ ഹി ഭുങ്ക്തേ പ്രകൃതിജാൻഗുണാൻ ।
കാരണം ഗുണസംഗോഽസ്യ സദസദ്യോനിജൻമസു ॥ 6-37-22 (39980)
ഉപദ്രഷ്ടാനുമന്താ ച ഭർതാ ഭോക്താ മഹേശ്വരഃ ।
പരമാത്മേതി ചാപ്യുക്തോ ദേഹേഽസ്മിൻപുരുഷഃ പരഃ ॥ 6-37-23 (39981)
യ ഏവം വേത്തി പുരുഷം പ്രകൃതിം ച ഗുണൈഃ സഹ ।
സർവഥാ വർതമാനോഽപി ന സ ഭൂയോഽഭിജായതേ ॥ 6-37-24 (39982)
ധ്യാനേനാത്മനി പശ്യന്തി കേചിദാത്മാനമാത്മനാ ।
അന്യേ സാംഖ്യേന യോഗേന കർമയോഗേന ചാപരേ ॥ 6-37-25 (39983)
അന്യേ ത്വേവമജാനന്തഃ ശ്രുത്വാഽന്യേഭ്യ ഉപാസതേ।
തേഽപി ചാതിതരന്ത്യേവ മൃത്യും ശ്രുതിപരായണാഃ ॥ 6-37-27aയാവത്സഞ്ജായതേ കിഞ്ചിത്സത്ത്വം സ്ഥാവരജംഗമം ।
ക്ഷേത്രക്ഷേത്രജ്ഞസംയോഗാത്തദ്വിദ്ധി ഭരതർഷഭ ॥ 6-37-26 (39984)
സമം സർവേഷു ഭൂതേഷു തിഷ്ഠന്തം പരമേശ്വരം।
വിനശ്യത്സ്വവിനശ്യന്തം യഃ പശ്യതി സ പശ്യതി ॥ 6-37-28 (39985)
സമം പശ്യൻഹി സർവത്ര സമവസ്ഥിതമീശ്വരം ।
ന ഹിനസ്ത്യാത്മനാത്മാനം തതോ യാതി പരാം ഗതിം ॥ 6-37-29 (39986)
പ്രത്യത്യൈവ ച കർമാണി ക്രിയമാണാനി സർവശഃ ।
യഃ പശ്യതി തഥാത്മാനമകർതാരം സ പശ്യതി ॥ 6-37-30 (39987)
യദാ ഭൂതപൃഥഗ്ഭാവമേകസ്ഥമനുപശ്യതി ।
തത ഏവ ച വിസ്താരം ബ്രഹ്മ സംപദ്യതേ തദാ ॥ 6-37-31 (39988)
അനാദിത്വാന്നിർഗുണത്വാത്പരമാത്മായമവ്യയഃ ।
ശരീരസ്ഥോഽപി കൌന്തേയ ന കരോതി ന ലിപ്യതേ ॥ 6-37-32 (39989)
യഥാ സർവഗതം സൌക്ഷ്ംയാദാകാശം നോപലിപ്യതേ।
സർവത്രാവസ്ഥിതോ ദേഹേ തഥാത്മാ നോപലിപ്യതേ ॥ 6-37-33 (39990)
യഥാ പ്രകാശയത്യേകഃ കൃത്സ്നം ലോകമിമം രവിഃ ।
ക്ഷേത്രം ക്ഷേത്രീ തഥാ കൃത്സ്നം പ്രകാശയതി ഭാരത ॥ 6-37-34 (39991)
ക്ഷേത്രക്ഷേത്രജ്ഞയോരേവമന്തരം ജ്ഞാനചക്ഷുഷാ ।
ഭൂതപ്രകൃതിമോക്ഷം ച യേ വിദുര്യാന്തി തേ പരം ॥ ॥ 6-37-35 (39992)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി സപ്തത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ ക്ഷേത്രക്ഷേത്രജ്ഞവിഭാഗയോഗോനാമ ത്രയോദശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-37-1 അയം ശ്ലോകഃ പ്രക്ഷിത ഇതി കേചിത് ॥ 6-37-5 വിനിശ്ചിതാം ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ 6-37-18 സർവസ്യ ധിഷ്ഠിതമിതി പാഠാന്തരം ॥ 6-37-24 യ ഏനം വേത്തി ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 038
॥ ശ്രീഃ ॥
6.38. അധ്യായഃ 038
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
അഷ്ടത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യായഃ ॥ 14 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-38-0 (39993)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-38-0x (4056)
പരം ഭൂയഃ പ്രവക്ഷ്യാമി ജ്ഞാനാനാം ജ്ഞാനമുത്തമം ।
യജ്ജ്ഞാത്വാ മുനയഃ സർവേ പരാം സിദ്ധിമിതോ ഗതാഃ ॥ 6-38-1 (39994)
ഇദം ജ്ഞാനമുപാശ്രിത്യ മമ സാധർംയമാഗതാഃ।
സർഗേഽപി നോപജായന്തേ പ്രലയേ ന വ്യഥന്തി ച ॥ 6-38-2 (39995)
മമ യോനിർമഹദ്ബ്രഹ്മ തസ്മിൻഗർഭം ദധാംയഹം ।
സംഭവഃ സർവഭൂതാനാം തതോ ഭവതി ഭാരത ॥ 6-38-3 (39996)
സർവയോനിഷു കൌന്തേയ മൂർതയഃ സംഭവന്തിഃ യാഃ ।
താസാം ബ്രഹ്മ മഹദ്യോനിരഹം ബീജപ്രദഃ പിതാ ॥ 6-38-4 (39997)
സത്വം രജസ്തമ ഇതി ഗുണാഃ പ്രകൃതിസംഭവാഃ ।
നിബധ്നന്തി മഹാബാഹോ ദേഹേ ദേഹിനമവ്യയം ॥ 6-38-5 (39998)
തത്ര സത്ത്വം നിർമലത്വാത്പ്രകാശകമനാമയം ।
സുഖസംഗേന ബധ്നാതി ജ്ഞാനസംഗേന ചാനഘ ॥ 6-38-6 (39999)
രജോ രാഗാത്മകം വിദ്ധി തൃഷ്ണാസംഗസമുദ്ഭവം ।
തന്നിബധ്നാതി കൌന്തേയ കർമസംഗേന ദേഹിനം ॥ 6-38-7 (40000)
തമസ്ത്വജ്ഞാനജം വിദ്ധി മോഹനം സർവദേഹിനാം ।
പ്രമാദാലസ്യനിദ്രാഭിസ്തന്നിബധ്നാതി ഭാരത ॥ 6-38-8 (40001)
സത്വം സുഖേ സഞ്ജയതി രജഃ കർമണി ഭാരത ।
ജ്ഞാനമാവൃത്യ തു തമഃ പ്രമാദേ സഞ്ജയത്യുത ॥ 6-38-9 (40002)
രജസ്തമശ്ചാഭിഭൂയ സത്വം ഭവതി ഭാരത।
രജഃ സത്വം തമശ്ചൈവ തമഃ സത്വം രജസ്തഥാ ॥ 6-38-10 (40003)
സർവദ്വാരേഷു ദേഹേഽസ്മിൻപ്രാകാശ ഉപജായതേ।
ജ്ഞാനം യദാ തദാ വിദ്യാദ്വിവൃദ്ധം സത്വമിത്യുത ॥ 6-38-11 (40004)
ലോഭഃ പ്രവൃത്തിരാരംഭഃ കർമണാമശമഃ സ്പൃഹാ ।
രജസ്യേതാനി ജായന്തേ വിവൃദ്ധേ ഭരതർഷഭ ॥ 6-38-12 (40005)
അപ്രകാശോഽപ്രവൃത്തിശ്ച പ്രമാദോ മോഹ ഏവ ച ।
തമസ്യേതാനി ജായന്തേ വിവൃദ്ധേ കുരുനന്ദന ॥ 6-38-13 (40006)
യദാ സത്വേ പ്രവൃദ്ധേ തു പ്രലയം യാതി ദേഹഭൃത് ।
തദോത്തമവിദാം ലോകാനമലാൻപ്രതിപദ്യതേ ॥ 6-38-14 (40007)
രജസി പ്രലയം ഗത്വാ കർമസംഗിഷു ജായതേ ।
തഥാ പ്രലീനസ്തമസി മൂഢയോനിഷു ജായതേ ॥ 6-38-15 (40008)
കർമണഃ സുകൃതസ്യാഹുഃ സാത്വികം നിർമലം ഫലം।
രജസസ്തു ഫലം ദുഃഖമജ്ഞാനം തമസഃ ഫലം ॥ 6-38-16 (40009)
സത്വാത്സഞ്ജായതേ ജ്ഞാനം രജസോ ലോഭ ഏവ ച।
പ്രമാദമോഹൌ തമസോ ഭവതോഽജ്ഞാനമേവ ച ॥ 6-38-17 (40010)
ഊർധ്വം ഗച്ഛന്തി സത്വസ്ഥാ മധ്യേ തിഷ്ഠന്തി രാജസാഃ ।
ജഘന്യഗുണവൃത്തസ്ഥാ അഘോ ഗച്ഛന്തി താമസാഃ ॥ 6-38-18 (40011)
നാന്യം ഗുണേഭ്യഃ കർതാരം യദാ ദ്രഷ്ടാഽനുപശ്യതി ।
ഗുണേഭ്യശ്ച പരം വേത്തി മദ്ഭാവം സോഽധിഗച്ഛതി ॥ 6-38-19 (40012)
ഗുണാനേതാനതീത്യ ത്രീന്ദേഹീ ദേഹസമുദ്ഭവാൻ ।
ജൻമമൃത്യുജരാദുഃഖൈർവിമുക്തോഽമൃതമശ്രുതേ ॥ 6-38-20 (40013)
അർജുന ഉവാച। 6-38-21x (4057)
കൈർലിംഗൈസ്ത്രീൻഗുണാനേതാനീതോ ഭവതി പ്രഭോ ।
കിമാചാരഃ കഥം ചൈതാംസ്ത്രീൻഗുണാനതിവർതതേ ॥ 6-38-21 (40014)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-38-22x (4058)
പ്രകാശം ച പ്രവൃത്തിം ച മോഹമേവ ച പാണ്ഡവ।
ന ദ്വേഷ്ടി സംപ്രവൃത്താനി ന നിവൃത്താനി കാങ്ക്ഷതി ॥ 6-38-22 (40015)
ഉദാസീനവദാസീനോ ഗുണൈര്യോ ന വിചാല്യതേ ।
ഗുണാ വർതന്ത ഇത്യേവ യോഽവതിഷ്ഠതി നേംഗതേ ॥ 6-38-23 (40016)
സമദുഃഖസുഖഃ സ്വസ്ഥഃ സമലോഷ്ടാശ്മകാഞ്ചനഃ ।
തുല്യപ്രിയാപ്രിയോ ധീരസ്തുല്യനിന്ദാത്മസംസ്തുതിഃ ॥ 6-38-24 (40017)
മാനാപമാനയോസ്തുല്യസ്തുല്യോ മിത്രാരിപക്ഷയോഃ ।
സർവാരംഭപരിത്യാഗീ ഗുണാതീതഃ സ ഉച്യതേ ॥ 6-38-25 (40018)
മാം ച യോഽവ്യഭിചാരേണ ഭക്തിയോഗേന സേവതേ ।
സ ഗുണാൻസമതീത്യൈതാൻബ്രഹ്മ ഭൂയായ കൽപതേ ॥ 6-38-26 (40019)
ബ്രഹ്മണോ ഹി പ്രതിഷ്ഠാഹമമൃതസ്യാവ്യയസ്യ ച।
ശാശ്വതസ്യ ച ധർമസ്യ സുഖസ്യൈകാന്തികസ്യ ച ॥ ॥ 6-38-27 (40020)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി അഷ്ടത്രിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർദുനസംവാദേ ഗുണത്രയവിഭാഗയോഗോനാമ ചതുർദശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-38-18 ജഘന്യഗുണവൃത്തിസ്ഥാഃ ഇതി മാധ്യപാഠഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 039
॥ ശ്രീഃ ॥
6.39. അധ്യായഃ 039
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഏകോനചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യായഃ ॥ 15 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-39-0 (40021)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-39-0x (4059)
ഊർധ്വമൂലമധഃശാഖമശ്വത്ഥം പ്രാഹുരവ്യയം।
ഛന്ദാംസി യസ്യ പർണാനി യസ്തം വേദ സ വേദവിത് ॥ 6-39-1 (40022)
അധശ്ചോർധ്വം പ്രസൃതാസ്തസ്യ ശാഖാ
ഗുണപ്രവൃദ്ധാ വിഷയപ്രവാലാഃ ।
അധശ്ച മൂലാന്യനുസന്തതാനി
കർമാനുബന്ധീനി മനുഷ്യലോകേ ॥ 6-39-2 (40023)
ന രൂപമസ്യേഹ തഥോപലഭ്യതേ
നാന്തോ ന ചാദിർന ച സംപ്രതിഷ്ഠാ ।
അശ്വത്ഥമേനം സുവിരൂഢമൂല-
മസംഗശസ്ത്രേണ ദൃഢേന ഛിത്വാ ॥ 6-39-3 (40024)
തതഃ പദം തത്പരിമാർഗിതവ്യം
യസ്മിൻഗതാ ന നിവർതന്തി ഭൂയഃ ।
തമേവ ചാദ്യം പുരുഷം പ്രപദ്യേ
യതഃ പ്രവൃത്തിഃ പ്രസൃതാ പുരാണീ ॥ 6-39-4 (40025)
നിർമാനമോഹാ ജിതസംഗദോഷാ
അധ്യാത്മനിത്യാ വിനിവൃത്തകാമാഃ ।
ദ്വദ്വൈർവിമുക്താഃ സുഖദുഃഖസഞ്ജ്ഞൈ-
ർഗച്ഛന്ത്യമൂഢാഃ പദമവ്യയം തത് ॥ 6-39-5 (40026)
ന തദ്ഭാസയതേ സൂര്യോ ന ശശാങ്കോ ന പാവകഃ ।
യദ്ഗത്വാ ന നിവർതന്തേ തദ്ധാമ പരമം മമ ॥ 6-39-6 (40027)
മമൈവാംശോ ജീവലോകേ ജീവഭൂതഃ സനാതനഃ ।
മനഃഷഷ്ഠാനീന്ദ്രിയാണി പ്രകൃതിസ്ഥാനി കർഷതി ॥ 6-39-7 (40028)
ശരീരം യദവാപ്നോതി യച്ചാപ്യുത്ക്രാമതീശ്വരഃ ।
ഗൃഹീത്വൈതാനി സംയാതി വായുർഗന്ധാനിവാശയാത് ॥ 6-39-8 (40029)
ശ്രോത്രം ചക്ഷുഃ സ്പർശനം ച രസനം ഘ്രാണമേവ ച।
അധിഷ്ഠായ മനശ്ചായം വിഷയാനുപസേവതേ ॥ 6-39-9 (40030)
ഉത്ക്രാമന്തം സ്ഥിതം വാഽപി ഭുഞ്ജാനം വാ ഗുണാന്വിതം ।
വിമൂഢാ നാനുപശ്യന്തി പശ്യന്തി ജ്ഞാനചക്ഷുഷഃ ॥ 6-39-10 (40031)
യതന്തോ യോഗിനശ്ചൈനം പശ്യന്ത്യാത്മന്യവസ്ഥിതം ।
യതന്തോഽപ്യകൃതാത്മാനോ നൈനം പശ്യന്ത്യചേതസഃ ॥ 6-39-11 (40032)
യദാദിത്യഗതം തേജോ ജഗദ്ഭാസയതേഽഖിലം।
യച്ചന്ദ്രമസി യച്ചാഗ്നൌ തത്തേജോ വിദ്ധി മാർമകം ॥ 6-39-12 (40033)
ഗാമാവിശ്യ ച ഭൂതാനി ധാരയംയഹമോജസാ ।
പുഷ്ണാമി ചൌഷധീഃ സർവാഃ സോമോ ഭൂത്വാ രസാത്മകഃ ॥ 6-39-13 (40034)
അഹം വൈശ്വാനരോ ഭൂത്വാ പ്രാണിനാം ദേഹമാശ്രിതഃ ।
പ്രാണാപാനസമായുക്തഃ പചാംയന്നം ചതുർവിധം ॥ 6-39-14 (40035)
സർവസ്യ ചാഹം ഹൃദി സന്നിവിഷ്ടോ
മത്തഃ സ്മൃതിർജ്ഞാനമപോഹനം ച ।
വേദൈശ്ച സർവൈരഹമേവ വേദ്യോ
വേദാന്തകൃദ്വേദവിദേവ ചാഹം ॥ 6-39-15 (40036)
ദ്വാവിമൌ പുരുഷൌ ലോകേ ക്ഷരശ്ചാക്ഷര ഏവ ച।
ക്ഷരഃ സർവാണി ഭൂതാനി കൂടസ്ഥോഽക്ഷര ഉച്യതേ ॥ 6-39-16 (40037)
ഉത്തമഃ പുരുഷസ്ത്വന്യഃ പരമാത്മേത്യുദാഹൃതഃ ।
യോ ലോകത്രയമാവിശ്യ ബിഭർത്യവ്യയ ഈശ്വരഃ ॥ 6-39-17 (40038)
യസ്മാത്ക്ഷരമതീതോഽഹമക്ഷരാദപി ചോത്തമഃ ।
അതോഽസ്മി ലോകേ വേദേ ച പ്രസ്ഥിതഃ പുരുഷോത്തമഃ ॥ 6-39-18 (40039)
യോ മാമേവമസംമൂഢോ ജാനാതി പുരുഷോത്തമം ।
സ സർവവിദ്ഭജതി മാം സർവഭാവേന ഭാരത ॥ 6-39-19 (40040)
ഇതി ഗുഹ്യതമം ശാസ്ത്രമിദമുക്തം മയാഽനഘ।
ഏവദ്ബുദ്ധ്വാ ബുദ്ധിമാൻസ്യാത്കൃതകൃത്യശ്ച ഭാരത ॥ ॥ 6-39-20 (40041)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ഏകോനചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ പുരുഷോത്തമയോഗോനാമ പഞ്ചശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-39-3 ന ച സംപ്രവിഷ്ടഃ ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ 6-39-* പുരാണപുരുഷോത്തമയോയോനാമ ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 040
॥ ശ്രീഃ ॥
6.40. അധ്യായഃ 040
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യായഃ ॥ 16 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-40-0 (40042)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-40-0x (4060)
അഭയം സത്വസംശുദ്ധിർജ്ഞാനയോഗവ്യവസ്ഥിതിഃ ।
ദാനം ദമശ്ച യജ്ഞശ്ച സ്വാധ്യായസ്തപ ആർജവം ॥ 6-40-1 (40043)
അഹിംസാ സത്യമക്രോധസ്ത്യാഗഃ ശാന്തിരപൈശുനം ।
ദയാ ഭൂതേഷ്വലോലുത്വം മാർദവം ഹ്രീരചാപലം ॥ 6-40-2 (40044)
തേജഃ ക്ഷമാ ധൃതിഃ ശൌചമദ്രോഹോ നാതിമാനിതാ ।
ഭവന്തി സംപദം ദൈവീമഭിജാതസ്യ ഭാരത ॥ 6-40-3 (40045)
ദംഭോ ദർപോഽഭിമാനശ്ച ക്രോധഃ പാരുഷ്യമേവ ച ।
അജ്ഞാനം ചാഭിജാതസ്യ പാർഥ സംപദമാസുരീം ॥ 6-40-4 (40046)
ദൈവീ സംപദ്വിമോക്ഷായ നിബന്ധായാസുരീ മതാ।
മാ ശുചഃ സംപദം ദൈവീമഭിജാതോഽസി പാണ്ഡവ ॥ 6-40-5 (40047)
ദ്വൌ ഭൂതസർഗൌ ലോകേഽസ്മിന്ദൈവ ആസുര ഏവ ച।
ദൈവോ വിസ്തരശഃ പ്രോക്ത ആസുരം പാർഥ മേ ശൃണു ॥ 6-40-6 (40048)
പ്രവൃത്തിം ച നിവൃത്തിം ച ജനാ ന വിദുരാസുരാഃ।
ന ശൌചം നാപി ചാചാരോ ന സത്യം തേഷു വിദ്യതേ ॥ 6-40-7 (40049)
അസത്യമപ്രതിഷ്ഠം തേ ജഗദാഹുരനീശ്വരം ।
അപരസ്പരസംഭൂതം കിമന്യത്കാമഹൈതുകം ॥ 6-40-8 (40050)
ഏതാം ദൃഷ്ടിമവഷ്ടഭ്യ നഷ്ടാത്മാനോഽൽപബുദ്ധയഃ ।
പ്രഭവന്ത്യുഗ്രകർമാണഃ ക്ഷയായ ജഗതോഽഹിതാഃ ॥ 6-40-9 (40051)
കാമമാശ്രിത്യ ദുഷ്പൂരം ദംഭമാനമദാന്വിതാഃ ।
മോഹാദ്ഗൃഹീത്വാഽസദ്ഗ്രാഹാൻപ്രവർതന്തേഽശുചിവ്രതാഃ ॥ 6-40-10 (40052)
ചിന്താമപരിമേയാം ച പ്രലയാന്താമുപാശ്രിതാഃ।
കാമോപഭോഗപരമാ ഏതാവദിതി നിശ്ചിതാഃ ॥ 6-40-11 (40053)
ആശാപാശശതൈർബദ്ധാഃ കാമക്രോധപരായണാഃ ।
ഈഹന്തോ കാമഭോഗാർഥമന്യായേനാർഥസഞ്ചയാൻ ॥ 6-40-12 (40054)
ഇദമദ്യ മയാ ലബ്ധമിമം പ്രാപ്സ്യേ മനോരഥം ।
ഇദമസ്തീദമപി മേ ഭവിഷ്യതി പുനർധനം ॥ 6-40-13 (40055)
അസൌ മയാ ഹതഃ ശത്രുർഹനിഷ്യേ ചാപരാനപി।
ഈശ്വരോഽഹമഹം ഭോഗീ സിദ്ധോഽഹം ബലവാൻസുഖീ ॥ 6-40-14 (40056)
ആഢ്യോഽഭിജനവാനസ്മി കോഽന്യോസ്തി സദൃശോ മയാ ।
യക്ഷ്യേ ദാസ്യാമി മോദിഷ്യ ഇത്യജ്ഞാനവിമോഹിതാഃ ॥ 6-40-15 (40057)
അനേകചിത്തവിഭ്രാന്ത മോഹജാലസമാവൃതാഃ ।
പ്രസക്താഃ കാമഭോഗേഷു പതന്തി നരകേഽശുചൌ ॥ 6-40-16 (40058)
ആത്മസംഭാവിതാഃ സ്തബ്ധാ ധനമാനമദാന്വിതാഃ ।
യജന്തേ നാമയജ്ഞൈസ്തേ ദംഭേനാവിധിപൂർവകം ॥ 6-40-17 (40059)
അഹങ്കാരം ബലം ദർപം കാമം ക്രോധം ച സംശ്രിതാഃ ।
മാമത്മപരദേഹേഷു പ്രദ്വിഷന്തോഽഭ്യസൂയകാഃ ॥ 6-40-18 (40060)
താനഹം ദ്വിഷതഃ ക്രൂരാൻസംസാരേഷു നരാധമാൻ ।
ക്ഷിപാംയജസ്രമശുഭാനാസുരീഷ്വേവ യോനിഷു ॥ 6-40-19 (40061)
ആസുരീം യോനിമാപന്നാ മൂഢാ ജൻമനിജൻമനി ।
മാമപ്രാപ്യൈവ കൌന്തേയ തതോ യാന്ത്യധമാം ഗതിം ॥ 6-40-20 (40062)
ത്രിവിധം നരകസ്യേദം ദ്വാരം നാശനമാത്മനഃ ।
കാമഃ ക്രോധസ്തഥാ ലോഭസ്തസ്മാദേതത്രയം ത്യജേത് ॥ 6-40-21 (40063)
ഏതൈർവിമുക്തഃ കൌന്തേയ തമോദ്വാരൈസ്ത്രിഭിർനരഃ ।
ആചരത്യാത്മനഃ ശ്രേയസ്തതോ യാതി പരാം ഗതിം ॥ 6-40-22 (40064)
യഃ ശാസ്ത്രവിധിമുത്സൃജ്യ വർതതേ കാമകാരതഃ।
ന സ സിദ്ധിമവാപ്നോതി ന സുഖം ന പരാം ഗതിം ॥ 6-40-23 (40065)
തസ്മാച്ഛാസ്ത്രം പ്രമാണം തേ കാര്യാകാര്യവ്യവസ്ഥിതൌ ।
ജ്ഞാത്വാ ശാസ്ത്രവിധാനോക്തം കർമ കർതുമിഹാർഹസി ॥ ॥ 6-40-24 (40066)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഇതി ശ്രീമൻമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ ദേവാസുരസംപദ്വിഭാഗയോഗോനാമ ഷോഡശോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 041
॥ ശ്രീഃ ॥
6.41. അധ്യായഃ 041
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഏകചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യായഃ ॥ 17 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-41-0 (40067)
അർജുന ഉവാച। 6-41-0x (4061)
യേ ശാസ്ത്രവിധിമുത്സൃജ്യ യജന്തേ ശ്രദ്ധയാന്വിതാ।
തേഷാം നിഷ്ഠാ തു കാ കൃഷ്ണ സത്വമാഹോ സജസ്തമഃ ॥ 6-41-1 (40068)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-41-2x (4062)
ത്രിവിധാ ഭവതി ശ്രദ്ധാ ദേഹിനാം സാ സ്വഭാവജാ।
സാത്വികീ രാജസീ ചൈവ താമസീ ചേതി താം ശ്രൃണു ॥ 6-41-2 (40069)
സത്വാനുരൂപാ സർവസ്യ ശ്രദ്ധാ ഭവതി ഭാരത।
ശ്രദ്ധാമയോഽയം പുരുഷോ യോ യച്ഛ്രദ്ധഃ സ ഏവ സഃ ॥ 6-41-3 (40070)
യജന്തേ സാത്വികാ ദേവാന്യക്ഷരക്ഷാംസി രാജസാഃ।
പ്രേതാൻഭൂതഗണാംശ്ചാന്യേ യജന്തേ താമസാ ജനാഃ ॥ 6-41-4 (40071)
അശാസ്ത്രവിഹിതം ഘോരം തപ്യന്തേ യേ തപോ ജനാഃ ।
ദംഭാഹങ്കാരസംയുക്താഃ കാമരാഗബലാന്വിതാഃ ॥ 6-41-5 (40072)
കർശയന്തഃ ശരീരസ്ഥം ഭൂതഗ്രാമമചേതസഃ।
മാം ചൈവാന്തഃ ശരീരസ്ഥം താന്വിദ്ധ്യാസുരനിശ്ചയാൻ ॥ 6-41-6 (40073)
ആഹാരസ്ത്വപി സർവസ്യ ത്രിവിധോ ഭവതി പ്രിയഃ ।
യജ്ഞസ്തപസ്തഥാ ദാനം തേഷാം ഭേദമിമം ശ്രൃണു ॥ 6-41-7 (40074)
ആയുഃസത്വബലാരോഗ്യസുഖപ്രീതിവിവർധനാഃ ।
രസ്യാഃസ്രിഗ്ധാഃ സ്ഥിരാ ഹൃദ്യാ ആഹാരാഃസാത്വികപ്രിയാഃ ॥ 6-41-8 (40075)
കട്വംലലവണാത്യുഷ്ണതീക്ഷ്ണരൂക്ഷവിദാഹിനഃ ।
ആഹാരാ രാജസസ്യേഷ്ടാ ദുഃഖശോകാമയപ്രദാഃ ॥ 6-41-9 (40076)
യാതയാമം ഗതരസം പൂതി പര്യുഷിതം ച യത്।
ഉച്ഛിഷ്ടമപി ചാമേധ്യം ഭോജനം താമസപ്രിയം ॥ 6-41-10 (40077)
അഫലാകാങ്ക്ഷിഭിര്യജ്ഞോ വിധിദൃഷ്ടോ യ ഇജ്യതേ।
യഷ്ടവ്യമേവേതി മനഃ സമാധായ സ സാത്വികഃ ॥ 6-41-11 (40078)
അഭിസംഘായ തു ഫലം ദംഭാർഥമപി ചൈവ യത്।
ഇജ്യതേ ഭരതശ്രേഷ്ഠ തം യജ്ഞം വിദ്ധി രാജസം ॥ 6-41-12 (40079)
വിധിഹീനമസൃഷ്ടാന്നം മന്ത്രഹീനമദക്ഷിണം ।
ശ്രദ്ധാവിരഹിതം യജ്ഞം താമസം പരിചക്ഷതേ ॥ 6-41-13 (40080)
ദേവദ്വിജഗുരുപ്രാജ്ഞപൂജനം ശൌചമാർജവം ।
ബ്രഹ്മചര്യമഹിംസാ ച ശാരീരം തപ ഉച്യതേ ॥ 6-41-14 (40081)
അനുദ്വേഗകരം വാക്യം സത്യം പ്രിയഹിതം ച യത് ।
സ്വാധ്യായാഭ്യസനം ചൈവ വാങ്ഭയം തപ ഉച്യതേ ॥ 6-41-15 (40082)
മനഃപ്രസാദഃ സംയത്വം മൌനമാത്മവിനിഗ്രഹഃ ।
ഭാവസംശുദ്ധിരിത്യേതത്തപോ മാനസമുച്യതേ ॥ 6-41-16 (40083)
ശ്രദ്ധയാ പരയാ തപ്തം തപസ്തത്രിവിധം നരൈഃ ।
അഫലാകാങ്ക്ഷിഭിര്യുക്തൈഃ സാത്വികം പരിചക്ഷതേ ॥ 6-41-17 (40084)
സത്കാരമാനപൂജാരാഥം തപോ ദംഭേന ചൈവ യത് ।
ക്രിയതേ തദിഹ പ്രോക്തം രാജസം ചലമധ്രുവം ॥ 6-41-18 (40085)
മൂഢഗ്രാഹേണാത്മനോ യത്പീഡയാ ക്രിയതേ തപഃ ।
പരസ്യോത്സാദനാർഥം വാ തത്താമസമുദാഹൃതം ॥ 6-41-19 (40086)
ദാതവ്യമിതി യദ്ദാനം ദീയതേഽനുപകാരിണേ ।
ദേശേ കാലേ ച പാത്രേ ച തദ്ദാനം സാത്വികം സ്മൃതം ॥ 6-41-20 (40087)
യത്തു പ്രത്യുപകാരാർഥം ഫലമുദ്ദിശ്യ വാ പുനഃ ।
ദീയതേ ച പരിക്ലിഷ്ടം തദ്ദാനം രാജസം സ്മൃതം ॥ 6-41-21 (40088)
അദേശകാലേ യദ്ദാനമപാത്രേഭ്യശ്ച ദീയതേ।
അസത്കൃതമവജ്ഞാതം തത്താമസമുദാഹൃതം ॥ 6-41-22 (40089)
ഓന്തത്സദിതി നിർദേശോ ബ്രഹ്മണസ്ത്രിവിധഃ സ്മൃതാഃ ।
ബ്രാഹ്മണാസ്തേന വേദാശ്ച യജ്ഞാശ്ച വിഹിതാഃ പുരാ ॥ 6-41-23 (40090)
തസ്മാദോമിത്യുദാഹൃത്യ യജ്ഞദാനതപഃക്രിയാഃ ।
പ്രവർതന്തേ വിധാനോക്താഃ സതതം ബ്രഹ്മവാദിനാം ॥ 6-41-24 (40091)
തദിത്യനഭിസന്ധായ ഫലം യജ്ഞതപഃക്രിയാഃ ।
ദാനക്രിയാശ്ച വിവിധാഃ ക്രിയന്തേ മോക്ഷകാങ്ക്ഷിഭിഃ ॥ 6-41-25 (40092)
സദ്ഭാവേ സാധുഭാവേ ച സദിത്യേതത്പ്രുയുജ്യതേ।
പ്രശസ്തേ കർമണി തഥാ സച്ഛബ്ദഃ പാർഥ യുജ്യതേ ॥ 6-41-26 (40093)
യജ്ഞേ തപസി ദാനേ ച സ്ഥിതിഃ സദിതി ചോച്യതേ ।
കർമ ചൈവ തദർഥീയം സാദിത്യേവാഭിധീയതേ ॥ 6-41-27 (40094)
അശ്രദ്ധയാ ഹുതം ദത്തം തപസ്തപ്തം കൃതം ച യത് ।
അസദിത്യുച്യതേ പാർഥ ന ച തത്പ്രേത്യ നോ ഇഹ ॥ ॥ 6-41-28 (40095)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ഏകചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ ശ്രദ്ധാത്രയബിഭാഗയോഗോനാമ സപ്തദശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-41-27 തദർഥോയം ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 042
॥ ശ്രീഃ ॥
6.42. അധ്യായഃ 042
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ദ്വിചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥ ഭഗവദ്ഗീതാധ്യായഃ ॥ 18 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-42-0 (40096)
അർജുന ഉവാച। 6-42-0x (4063)
സംന്യാസത്യ മഹാബാഹോ തത്ത്വമിച്ഛാമി വേദിതും ।
ത്യാഗസ്യ ച ഹൃഷീകേശ പൃഥക്കേശിനിപൂദന ॥ 6-42-1 (40097)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-42-2x (4064)
കാംയാനാം കർമണാം ന്യാസം സംന്യാസം കവയോ വിദുഃ।
സർവകർമഫലത്യാഗം പ്രാഹുസ്ത്യാഗം വിചക്ഷണാഃ ॥ 6-42-2 (40098)
ത്യാജ്യം ദോഷവദിത്യേകേ കർമ പ്രാഹുർമനീഷിണഃ ।
യജ്ഞദാനതപഃകർമ ന ത്യാജ്യമിതി ചാപരേ ॥ 6-42-3 (40099)
നിശ്ചയം ശ്രൃണു മേ തത്ര ത്യാഗേ ഭരതസത്തമ।
ത്യാഗോ ഹി പുരുഷവ്യാഘ്ര ത്രിവിധഃ സംപ്രകീർതിതഃ ॥ 6-42-4 (40100)
യജ്ഞദാനതപഃകർമ ന ത്യാജ്യം കാര്യമേവ തത്।
യജ്ഞോ ദാനം തപശ്ചൈവ പാവനാനി മനീഷിണാം ॥ 6-42-5 (40101)
ഏതാന്യപി തു കർമാണി സംഗം ത്യക്ത്വാ ഫലാനി ച ।
കർതവ്യാനീതി മേ പാർഥ നിശ്ചിതം മതമുത്തമം ॥ 6-42-6 (40102)
നിയതസ്യ തു സംന്യാസഃ കർമണോ നോപപദ്യതേ ।
മോഹാത്തസ്യ പരിത്യാഗസ്താമസഃ പരികീർതിതഃ ॥ 6-42-7 (40103)
ദുഃഖമിത്യേവ യത്കർമ കായക്ലേശഭയാത്ത്യജേത് ।
സ കൃത്വാ രാജസം ത്യാഗം നൈവ ത്യാഗഫലം ലഭേത് ॥ 6-42-8 (40104)
കാര്യമിത്യേവ യത്കർമ നിയതം ക്രിയതേഽർജുന ।
സംഗം ത്യക്ത്വാ ഫലം ചൈവ സ ത്യാഗഃ സാത്വികോ മതഃ ॥ 6-42-9 (40105)
ന ദ്വേഷ്ട്യകുശലം കർമ കുശലേ നാനുഷജ്ജതേ ।
ത്യാഗീ സത്ത്വസമാവിഷ്ടോ മേധാവീ ഛിന്നസംശയഃ ॥ 6-42-10 (40106)
ന ഹി ദേഹഭൃതാ ശക്യം ത്യക്തും കർമാണ്യശേഷതഃ ।
യസ്തു കർമഫലത്യാഗീ സ ത്യാഗീത്യഭിധീയതേ ॥ 6-42-11 (40107)
അനിഷ്ടമിഷ്ടം മിശ്രം ച ത്രിവിധം കർമണഃ ഫലം ।
ഭവത്യത്യാഗിനീം പ്രേത്യ ന തു സംന്യാസിനാം ക്വചിത് ॥ 6-42-12 (40108)
പഞ്ചൈതാനി മഹാബാഹോ കാരണാനി നിബോധ മേ।
സാംഖ്യേ കൃതാന്തേ പ്രോക്താനി സിദ്ധയേ സർവകർമണാം ॥ 6-42-13 (40109)
അധിഷ്ഠാനം തഥാ കർതാ കരണം ച പൃഥഗ്വിധം।
വിവിധാശ്ച പൃഥക്കേഷ്ടാ ദൈവം ചൈവാത്ര പഞ്ചമം ॥ 6-42-14 (40110)
ശരീരവാങ്ഭനോഭിര്യത്കർമ പ്രാരഭതേ നരഃ।
ന്യായ്യം വാ വിപരീതം വാ പഞ്ചൈതേ തസ്യ ഹേതവഃ ॥ 6-42-15 (40111)
തത്രൈവം സതി കർതാരമാത്മാനം കേവലം തു യഃ ।
പശ്യത്യകൃതബുദ്ധിത്വാന്ന സ പശ്യതി ദുർമതിഃ ॥ 6-42-16 (40112)
യസ്യ നാഹങ്കൃതോ ഭവോ ബുദ്ധിര്യസ്യ ന ലിപ്യതേ ।
ഹത്വാഽപി സ ഇമാംʼല്ലോകാന്ന ഹന്തി ന നിബധ്യതേ ॥ 6-42-17 (40113)
ജ്ഞാനം ജ്ഞേയം പരിജ്ഞാതാ ത്രിവിധാ കർമചോദനാ ।
കരണം കർമ കർതേതി ത്രിവിധഃ കർമസംഗ്രഹഃ ॥ 6-42-18 (40114)
ജ്ഞാനം കർമ ച കർതാ ച ത്രിധൈവ ഗുണഭേദതഃ ।
പ്രോച്യതേ ഗുണസംഖ്യാനേ യഥാവച്ഛൃണു താന്യപി ॥ 6-42-19 (40115)
സർവഭൂതേഷു യേനൈകം ഭാവമവ്യയമീക്ഷതേ ।
അവിഭക്തം വിഭക്തേഷു തജ്ജ്ഞാനം വിദ്ധി സാത്വികം ॥ 6-42-20 (40116)
പൃഥക്ത്വേന തു യജ്ജ്ഞാനം നാനാഭാവാൻപൃഥഗ്വിധാൻ ।
വേത്തി സർവേഷു ഭൂതേഷു തജ്ജ്ഞാനം വിദ്ധി രാജസം ॥ 6-42-21 (40117)
യത്തു കൃത്സ്നവദേകസ്മിൻകാര്യേ സക്തമഹൈതുകം ।
അതത്ത്വാർഥവദൽപം ച തത്താസമമുദാഹൃതം ॥ 6-42-22 (40118)
നിയതം സംഗരഹിതമരാഗദ്വേഷതഃ കൃതം ।
അഫലപ്രേപ്സുനാ കർമ യത്തത്സാത്വികമുച്യതേ ॥ 6-42-23 (40119)
യത്തു കാമേപ്സുനാ കർമ താഹങ്കാരേണ വാ പുനഃ।
ക്രിയതേ ബഹുലായാസം തദ്രാജസമുദാഹൃതം ॥ 6-42-24 (40120)
അനുബന്ധം ക്ഷയം ഹിംസാമനപേക്ഷ്യ ച പൌരുഷം ।
മോഹാദാരഭ്യതേ കർമ യത്തത്താമസമുച്യതേ ॥ 6-42-25 (40121)
മുക്തസംഗോനഹംവാദീ ധൃത്യുത്സാഹസമന്വിതഃ । 6-42-26bസിദ്ധ്യസിദ്ധ്യോർനിർവികാരഃ കർതാ സാത്വിക ഉച്യതേ ॥ 6-42-26 (40122)
രാഗീ കർമഫലപ്രേപ്സുർലുബ്ധോ ഹിംസാത്മകോഽശുചിഃ ।
ഹർഷശോകാന്വിതഃ കർതാ രാജസഃ പരികീർതിതഃ ॥ 6-42-27 (40123)
അയുക്തഃ പ്രാകൃതഃ സ്തബ്ധഃ ശഠോ നൈകൃതികോഽലസഃ ।
വിഷാദീ ദീർഘസൂത്രീ ച കർതാ താമസ ഉച്യതേ ॥ 6-42-28 (40124)
ബുദ്ധേർഭേദം ധൃതേശ്ചൈവ ഗുണതസ്ത്രിവിധം ശ്രൃണു ।
പ്രോച്യമാനമശേഷേണ പൃഥക്ത്വേന ധനഞ്ജയ ॥ 6-42-29 (40125)
പ്രവൃത്തിം ച നിവൃത്തിം ച കാര്യാകാര്യേ ഭയാഭയേ ।
ബന്ധം മോക്ഷം ച യാ വേത്തി ബുദ്ധിഃ സാ പാർഥ സാത്വികീ ॥ 6-42-30 (40126)
യയാ ധർമമധർമം ച കാര്യം ചാകാര്യമേവ ച ।
അയഥാവത്പ്രജാനാതി ബുദ്ധിഃ സാ പാർഥ രാജസീ ॥ 6-42-31 (40127)
അധർമം ധർമമിതി യാ മന്യതേ തമസാഽഽവൃതാ।
സർവാർഥാന്വിപരീതാംശ്ച ബുദ്ധിഃ സാ പാർഥ താമസീ ॥ 6-42-32 (40128)
ധൃത്യാ യയാ ധാരയതേ മനഃപ്രണേന്ദ്രിയക്രിയാഃ ।
യോഗേനാവ്യഭിചാരിണ്യാ ധൃതിഃ സാ പാർഥ സാത്വികീ ॥ 6-42-33 (40129)
യയാ തു ധർമകാമാർധാന്ധൃത്യാ ധാരയതേഽർജുന ।
പ്രസംഗേന ഫലാകാങ്ക്ഷീ ധൃതിഃ സാ പാർഥ രാജസീ॥ 6-42-34 (40130)
യഥാ സ്വപ്നം ഭയം ശോകം വിഷാദം ഭദേമേവ ച ।
ന വിമുഞ്ചതി ദുർമേധാ ധൃതിഃ സാ പാർഥ താമസീ ॥ 6-42-35 (40131)
സുഖം ത്വിദാനീം ത്രിവിധം ശ്രുണു മേ ഭാരതർഷഭ ।
അഭ്യാസാദ്രമതേ യത്ര ദുഃഖാന്തം ച നിഗച്ഛതി ॥ 6-42-36 (40132)
യത്തദഗ്രേ വിഷമിവ പരിണാമേഽമൃതോപമം।
തത്സുഖം സാത്വികം പ്രോക്തമാത്മബുദ്ധിപ്രസാദജം ॥ 6-42-37 (40133)
വിഷയേന്ദ്രിയസംയോഗാദ്യത്തദഗ്രേഽമൃതോപഭം ।
പരിണാമേ വിഷമിവ തത്സുഖം രാജസം സ്മൃതം ॥ 6-42-38 (40134)
യദഗ്രേ ചാനുബന്ധേ ച സുഖം മോഹനമാത്മനഃ ।
നിദ്രാലസ്യപ്രമാദോത്ഥം തത്താഭസമുദാഹൃതം ॥ 6-42-39 (40135)
ന തദസ്തി പൃഥിവ്യാം വാ ദിവി ദേവേഷു വാ പുനഃ ।
സത്ത്വം പ്രകൃതിജൈർമുക്തം യദേമിഃ സ്യാത്രിഭിർഗുണൈഃ ॥ 6-42-40 (40136)
ബ്രാഹ്മണക്ഷത്രിയവിശാം ശൂദ്രാണാം ച പരന്തപ ।
കർമാണി പ്രവിഭക്താനി സ്വഭാവപ്രഭവൈർഗുണൈഃ ॥ 6-42-41 (40137)
ശമോ ദമസ്തപഃ ശൌചം ക്ഷാന്തിരാർജവമേവ ച ।
ജ്ഞാനം വിജ്ഞാനമാസ്തിക്യം ബ്രഹ്മകർമ സ്വഭാവജം ॥ 6-42-42 (40138)
ശൌര്യം തേജോ ധൃതിർദാക്ഷ്യം യുദ്ധേ ചാപ്യപലായനം ।
ദാനമീശ്വരഭാവശ്ച ക്ഷാത്രം കർമ സ്വഭാവജം ॥ 6-42-43 (40139)
കൃഷിഗോരക്ഷ്യരഭാവശ്ച ക്ഷാത്രം കർമ സ്വഭാവജം ।
പരിചര്യാത്മകം കർമ ശൂദ്രസ്യാപി സ്വഭാവജം ॥ 6-42-44 (40140)
സ്വേ സ്വേ കർമണ്യഭിരതഃ സംസിദ്ധിം ലഭതേ നരഃ।
സ്വകർമനിരത്തഃ സിദ്ധിം യഥാ വിന്ദതി തച്ഛൃണു ॥ 6-42-45 (40141)
യതഃ പ്രവൃത്തിർഭൂതാനാം യോന സർവമിദം തതം।
സ്വകർമണാ തമഭ്യർച്യ സിദ്ധിം വിന്ദതി മാനവഃക ॥ 6-42-46 (40142)
ശ്രേയാൻസ്വധർമോ വിഗുണഃ പരധർമാത്സ്വനുഷ്ഠിതാത് ।
സ്വഭാവനിയതം കർമ കുർവന്നാപ്നോതി കിൽവിഷം ॥ 6-42-47 (40143)
സഹജം കർമ കൌന്തേയ സദോഷമപി ന ത്യജേത് ।
സർവാരംഭാ ഹി ദോഷേണ ധൂമേനാഗ്നിരിവാവൃതാഃ ॥ 6-42-48 (40144)
അസക്തബുദ്ധിഃ സർവത്ര ജിതാത്മാ വിഗതസ്പൃഹഃ ।
നൈഷ്കർംയസിദ്ധിം പരമാം സംന്യാസേനാധിഗച്ഛതി ॥ 6-42-49 (40145)
സിദ്ധിം പ്രാപ്തോ യഥാ ബ്രഹ്മ തഥാഽഽപ്നേതി നിബോധ മേ ।
സമാസേനൈവ കൌന്തേയ നിഷ്ഠാ ജ്ഞാനസ്യ യാ പരാ ॥ 6-42-50 (40146)
ബുദ്ധ്യാ വിശുദ്ധയാ യുക്തോ ധൃത്യാഽഽത്മാനം നിയംയ ച।
ശബ്ദാദീന്വിഷയാംസ്ത്യക്ത്വാ രാഗദ്വേഷൌ വ്യുദസ്യ ച ॥ 6-42-51 (40147)
വിവിക്തസേവീ ലധ്വാശീ യതകാക്കായമാനസഃ।
ധ്യാനയോഗപരോ നിത്യം വൈരാഗ്യം സമുപാശ്രിതഃ ॥ 6-42-52 (40148)
അഹങ്കാരം ബലം ദർപം കാമം ക്രോധം പരിഗ്രഹം ।
വിമുച്യ നിർമമഃ ശാന്തോ ബ്രഹ്മഭൂയായ കൽപതേ ॥ 6-42-53 (40149)
ബ്രഹ്മഭൂതഃ പ്രസന്നാത്മാ ന ശോചതിക ന കാങ്ക്ഷതി ।
സമഃ സർവേഷു ഭൂതേഷു മദ്തഭക്തിം ലഭതേ പരാം ॥ 6-42-54 (40150)
ഭക്ത്യാ മാമഭിജാനാതി യാവാന്യശ്ചാസ്മി തത്ത്വതഃ।
തതോ മാം തത്ത്വതോ ജ്ഞാത്വാ വിശതേ തദനന്തരം ॥ 6-42-55 (40151)
സർവകർമാണ്യപി സദാ കുർവാണോ മദ്വ്യപാശ്രയഃ ।
മത്പ്രസാദാദവാപ്നോതി ശാശ്വതം പദമവ്യയം ॥ 6-42-56 (40152)
ചേതസാ സർവകർമാണി മയി സംന്യസ്യ മത്പരഃ ।
ബുദ്ധിയോഗമപാശ്രിത്യ മച്ചിത്തഃ സതതം ഭവ ॥ 6-42-57 (40153)
മച്ചിത്തഃ സർവദുർഗാണി മത്പ്രസാദാത്തരിഷ്യസി ।
അഥ ചേത്ത്വമഹങ്കാരാന്ന ശ്രോഷ്യസി വിനങ്ക്ഷ്യസി ॥ 6-42-58 (40154)
യദഹങ്കാരമാശ്രിത്യ ന യോത്സ്യ ഇതി മന്യസേ ।
മിഥ്യൈഷ വ്യവസായസ്തേ പ്രകൃതിസ്ത്വാം നിയോക്ഷ്യതി ॥ 6-42-59 (40155)
സ്വഭാവജേന കൌന്തേയ നിബദ്ധഃ സ്വേന കർമണാ ।
കർതും നേച്ഛസി യൻമോഹാത്കരിഷ്യസ്യവശോപി തത് ॥ 6-42-60 (40156)
ഈശ്വരഃ സർവഭൂതാനാം ഹൃദ്ദേശേഽർജുന തിഷ്ഠതി।
ഭ്രാമയൻസർവഭൂതാനി യന്ത്രാരൂഢാനി മായയാ ॥ 6-42-61 (40157)
തമേവ ശരണം ഗച്ഛ സർവഭാവേന ഭാരത।
തത്പ്രസാദാത്പരാം ശാന്തിം സ്ഥാനം പ്രാപ്സ്യസി ശാശ്വതം ॥ 6-42-62 (40158)
ഇതി തേ ജ്ഞാനമാഖ്യാതം ഗുഹ്യാദ്ഗുഹ്യതരം മയാ ।
വിമൃശ്യൈതദശേഷേണ യഥേച്ഛസി തഥാ കുരു ॥ 6-42-63 (40159)
സർവഗുഹ്യതമം ഭൂയഃ ശ്രൃണു മേ പരമം വചഃ ।
ഇഷ്ടേഽസി മേ ദൃഢമിതി തതോ വക്ഷ്യാമി തേ ഹിതം ॥ 6-42-64 (40160)
മൻമനാ ഭവ മദ്ഭക്തോ മദ്യാജീ മാം നമസ്കുരു ।
മാമേവൈഷ്യസി സത്യം തേ പ്രതിജാനേ പ്രിയോഽസി മേ ॥ 6-42-65 (40161)
സർവധർമാൻപരിത്യജ്യ മാമേകം ശരണം വ്രജ ।
അഹം ത്വാ സർവപാപേഭ്യോ മോക്ഷയിഷ്യാമി മാ ശുചഃ ॥ 6-42-66 (40162)
ഇദം തേ നാതപസ്കായ നാഭക്തായ കദാചന।
ന ചാശുശ്രൂഷവേ വാച്യം ന ച മാം യോഽഭ്യസൂയതി ॥ 6-42-67 (40163)
യ ഇദം പരമം ഗുഹ്യം മദ്ഭക്തേഷ്വഭിധാസ്യതി।
ഭക്തിം മയി പരാം കൃത്വാ മാമേവൈഷ്യത്യസംശയഃ ॥ 6-42-68 (40164)
ന ച തസ്മാൻമനുഷ്യേഷു കശ്ചിൻമേ പ്രിയകൃത്തമഃ ।
ഭവിതാ ന ച മേ തസ്മാദന്യഃ പ്രിയതരോ ഭുവി ॥ 6-42-69 (40165)
അധ്യേഷ്യതേ ച യ ഇമം ധർംയം സംവാദമാവയോഃ ।
ജ്ഞാനയജ്ഞേന തേനാഹമിഷ്ടഃ സ്യാമിതി മേ മതിഃ ॥ 6-42-70 (40166)
ശ്രദ്ധാവാനനസൂയശ്ച ശ്രൃണുയാദപി യോ നരഃ।
സോപി മുക്തഃ ശുഭാംʼല്ലോകാൻപ്രാപ്നുയാത്പുണ്യകർമണാം ॥ 6-42-71 (40167)
കച്ചിദേതച്ഛ്രുതം പാർഥ ത്വയൈകാഗ്രേണ ചേതസാ ।
കച്ചിദജ്ഞാനസംമോഹഃ പ്രനഷ്ടസ്തേ ധനഞ്ജയ ॥ 6-42-72 (40168)
അർജുന ഉവാച। 6-42-73x (4065)
നഷ്ടോ മോഹഃ സ്മൃതിർലബ്ധാ ത്വത്പ്രസാദാൻമയാഽച്യുത ।
സ്ഥിതോഽസ്മി ഗതസന്ദേഹഃ കരിഷ്യേ വചനം തവ ॥ 6-42-73 (40169)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-42-74x (4066)
ഇത്യഹം വാസുദേവസ്യ പാർഥസ്യ ച മഹാത്മനഃ।
സംവാദമിമമശ്രൌഷമദ്ഭുതം രോമഹർഷണം ॥ 6-42-74 (40170)
വ്യാസപ്രസാദാച്ഛ്രുതവാനേതദ്ഗുഹ്യമഹം പരം।
യോഗം യോഗേശ്വരാത്കൃഷ്ണാത്സാക്ഷാത്കഥയതഃ സ്വയം ॥ 6-42-75 (40171)
രാജൻസംസ്മൃത്യ സംസ്മൃത്യ സംവാദമിമമദ്ഭുതം ।
കേശവാർജുവയോഃ പുണ്യം ഹൃഷ്യാമി ച മുഹുർമുഹുഃ ॥ 6-42-76 (40172)
തച്ച സംസ്മൃത്യ സംസ്മൃത്യ രൂപമത്യദ്ഭുതം ഹരേഃ।
വിസ്മയോ മേ മഹാന്രാജൻഹൃഷ്യാമി ച പുനഃ പുനഃ ॥ 6-42-77 (40173)
യത്ര യോഗേശ്വരഃ കൃഷ്ണോ യത്ര പാർഥോ ധനുർധരഃ ।
തത്ര ശ്രീർവിജയോ ഭൂതിർധ്രുവാ നീതിർമതിർമമ ॥ ॥ 6-42-78 (40174)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭഗവദ്ഗീതാപർവണി ദ്വിചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഇതി ശ്രീമദ്ഭഗവദ്ഗീതാസൂപനിഷത്സു ബ്രഹ്മവിദ്യായാം യോഗശാസ്ത്രേ ശ്രീകൃഷ്ണാർജുനസംവാദേ സംന്യാസയോഗോനാമ അഷ്ടാദശോഽധ്യായഃ ॥ ॥ സമാപ്തം ഭഗവദ്ഗീതാപർവ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-42-14 വിവിധാ ചേതി മാധ്വപാഠഃ ॥ 6-42-42ബ്രഹ്മം കർമ സ്വഭാവജം ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ 6-42-57 ബുദ്ധിയോഗമുപാശ്രിത്യേതി മാധ്വപാഠഃ ॥ 6-42-78 യത്ര യോഗീശ്വര ഇതി മാധ്വപാഠഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 043
॥ ശ്രീഃ ॥
6.43. അധ്യായഃ 043
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
യുധിഷ്ഠിരേണ രഥാദവരുഹ്യ ഭീഷ്മദ്രോണാദ്യഭിവാദനപൂർവകം തേഭ്യോ ജയാശീർഗ്രഹണം ॥ 1 ॥ യുധിഷ്ഠിരേ പുനർഭ്രാതൃഭിഃ സഹ രഥാരൂഢേ സന്നഹാഭേരീന്നാദനം ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-43-0 (40175)
വൈശംപായന ഉവാച। 6-43-0x (4067)
ഗീതാ സുഗീതാ കർതവ്യാ കിമന്യൈഃ ശാസ്ത്രസംഗ്രഹൈഃ ।
യാ സ്വയം പദ്മനാഭസ്യ സുഖപദ്മാദ്വിനിഃസൃതാ ॥ 6-43-1 (40176)
സർവശാസ്ത്രമയീ ഗീതാ സർവദേവമയോ ഹരിഃ।
സർവതീർഥമയീ ഗംഗാ സർവദേവമയോ മനുഃ ॥ 6-43-2 (40177)
ഗീതാ ഗംഗാ ച ഗായത്രീ ഗോവിന്ദേതി ഹൃദി സ്ഥിതേ।
ചതുർഗകാരസംയുക്തേ പുനർജൻമ ന വിദ്യതേ ॥ 6-43-3 (40178)
ഷട്ശതാനി സവിംശാനി ശ്ലോകാനാം പ്രാഹ കേശവഃ।
അർജുനഃ സപ്തപഞ്ചാശത്സപ്തഷഷ്ടിം തു സഞ്ജയഃ॥ 6-43-4 (40179)
ധൃതരാഷ്ട്രഃ ശ്ലോകമേകം ഗീതായാ മാനമുച്യതേ ।
ഭാരതാമൃതസർവസ്വഗീതായാ മഥിതസ്യ ച।
സാരമുദ്ധൃത്യ കൃഷ്ണേന അർജുനസ്യ മുഖേ ഹുതം ॥ 6-43-5 (40180)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-43-6x (4068)
തതോ ധനഞ്ജയം ദൃഷ്ട്വാ ബാണഗാണ്ഡീവധാരിണം ।
പുനരേവ മഹാനാദം വ്യസൃജന്ത മഹാരഥാഃക ॥ 6-43-6 (40181)
പാണ്ഡവാഃ സോമകാശ്ചൈവ യേ ചൈഷാമനുയായിനഃ ।
ദധ്മുശ്ച മുദിതാഃ ശംഖാന്വീരാഃ സാഗരസംഭവാൻ ॥ 6-43-7 (40182)
തതോ ഭേര്യശ്ച പേശ്യശ്ച ക്രകചാ ഗോവിഷാണികാഃ ।
സഹസൈവാഭ്യഹന്യന്ത തതഃ ശബ്ദോ മഹാനഭൂത് ॥ 6-43-8 (40183)
തഥാ ദേവാഃ സഗന്ധർവാഃ പിതരശ്ച ജനാധിപ ।
സിദ്ധചാരണസംഘാശ്ച സമീയുസ്തേ ദിദൃക്ഷയാ ॥ 6-43-9 (40184)
ഋഷയശ്ച മഹാഭാഗാഃ പുരസ്കൃത്യ ശതക്രതും ।
സമീയുസ്തത്ര സഹിതാ ദ്രുഷ്ടും തദ്വൈശസം മഹത് ॥ 6-43-10 (40185)
` തേ സേനേ സ്തിമിതേ സഞ്ജേ വീക്ഷമാണേ പരസ്പരം ।
ഗംഗായമുനയോർവേഗോ യഥൈവൈത്യ പരസ്പരം ॥ 6-43-11 (40186)
ഏവം പ്രവത്തേ തേ സേനേ നിഃശബ്ദേ ജനസംസദി ।
ചിത്രേ പട ഇവാലേഖ്യേ ദർശനീയതരേ ശുഭേ ॥' 6-43-12 (40187)
തതോ യുധിഷ്ഠിരോ ദൃഷ്ട്വാ യുദ്ധായ സമവസ്ഥിതേ।
തേ സേനേ സാഗരപ്രഖ്യേ മുഹുഃ പ്രജ്വലിതേ നൃപ ॥ 6-43-13 (40188)
വിമുച്യ കവചം വീരോ നിക്ഷിപ്യ ച വരായുധം ।
അവരുഹ്യ രഥാത്ക്ഷിപ്രം പദ്ംയാമേവ കൃതാഞ്ജലിഃ ॥ 6-43-14 (40189)
പിതാമഹമഭിപ്രേക്ഷ്യ ധർമരാജോ യുധിഷ്ഠിരഃ ।
വാഗ്യതഃ പ്രയയൌ ധീരഃ പ്രാങ്ഭുഖോ രിപുവാഹിനീം ॥ 6-43-15 (40190)
തം പ്രയാന്തമഭിപ്രേഭ്യ കുന്തീപുത്രോ ധനഞ്ജയഃ ।
അവതീര്യ രഥാത്തൂർണം ഭ്രാതൃഭിഃ സഹിതോഽന്വയാത് ॥ 6-43-16 (40191)
വാസുദേവശ്ച ഭഗവാൻപൃഷ്ഠതോഽനുജഗാമ തം ।
തഥാ മുഖ്യാശ്ച രാജാനസ്തച്ചിത്താ ജഗ്മുരുത്സുകാഃ ॥ 6-43-17 (40192)
അർജുന ഉവാച। 6-43-18x (4069)
കിം തേ വ്യവസിതം രാജന്യദസ്മാനപഹായ വൈ।
പ്രദ്ംയാമേവ പ്രയാതോഽസി പ്രാങ്മുഖോ രിപുവാഹിനീം ॥ 6-43-18 (40193)
ഭീമസേന ഉവാച। 6-43-19x (4070)
ക്വ ഗമിഷ്യസി രാജേന്ദ്ര നിക്ഷിപ്തകവചായുധഃ।
ദംശിതേഷ്വരിസൈന്യേഷു ഭ്രാതൄനുത്സൃജ്യ പാർഥിവ ॥ 6-43-19 (40194)
നകുല ഉവാച। 6-43-20x (4071)
ഏവം ഗതേ ത്വയി ജ്യേഷ്ഠേ മമ ഭ്രാതരി ഭാരത।
ഭീമേ ദുനോതി ഹൃദയം ബ്രൂഹി ഗന്താ ഭവാൻക്വ നു ॥ 6-43-20 (40195)
സഹദേവ ഉവാച। 6-43-21x (4072)
അസ്മിന്രണസമൂഹേ വൈ വർതമാനേ മഹാഭയേ।
ഉത്സൃജ്യ ക്വ നു ഗന്താസി ശത്രൂനഭിമുഖോ നൃപ ॥ 6-43-21 (40196)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-43-22x (4073)
ഏവമാഭാഷ്യമാണോഽപി ഭ്രാതൃഭിഃ കുരുനന്ദനഃ।
നോവാച വാഗ്യതഃ കിഞ്ചിദ്ഗച്ഛത്യേവ യുധിഷ്ഠിരഃ ॥ 6-43-22 (40197)
താനുവാച മഹാപ്രാജ്ഞോ വാസുദേവോ മഹാമനാഃ ।
അഭിപ്രായോഽസ്യ വിജ്ഞാതോ മയേതി പ്രഹസന്നിവ ॥ 6-43-23 (40198)
ഏഷ ഭീഷ്മം തഥാ ദ്രോണം ഗൌതമം ശല്യമേവ ച।
അനുമാന്യ ഗുരൂൻസർവാന്യോത്സ്യതേ പാർഥിവോഽരിഭിഃ ॥ 6-43-24 (40199)
ശ്രൂയതേ ഹി പുരാകൽപേ ഗുരൂനനനുമാന്യ യഃ।
യുധ്യതേ സ ഭവേദ്വ്യക്തമപധ്യാതോ മഹത്തരൈഃ ॥ 6-43-25 (40200)
അനുമാന്യ യഥാശാസ്ത്രം യസ്തു യുധ്യേൻമഹത്തരൈഃ ।
ധ്രുവസ്തസ്യ ജയോ യുദ്ധേ ഭവേദിതി മതിർമമ ॥ 6-43-26 (40201)
ഏവം ബ്രുവതി കൃഷ്ണേഽത്ര ധാർതരാഷ്ട്രചമൂം പ്രതി।
ഹാഹാകാരോ മഹാനാസീന്നിഃശബ്ദാസ്ത്വപരേഽഭവൻ ॥ 6-43-27 (40202)
ദൃഷ്ട്വാ യുധിഷ്ഠിരം ദൂരാദ്ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ സൈനികാഃ ।
മിഥഃ സങ്കഥയാഞ്ചക്രുരേഷോ ഹി കുലപാംസനഃ ॥ 6-43-29aവ്യക്തം ഭീത ഇവാഭ്യേതി രാജാസൌ ഭീഷ്മമന്തികം ।
യുധിഷ്ഠിരഃ സസോദര്യഃ ശരണാർഥം പ്രയാചകഃ ॥ 6-43-28 (40203)
ധനഞ്ജയേ കഥം നാഥേ പാണ്ഡവേ ച വൃകോദരേ ।
നകുലേ സഹദേവേ ച ഭീതിരഭ്യേതി പാണ്ഡവം ॥ 6-43-30 (40204)
ന നൂനം ക്ഷത്രിയകുലേ ജാതഃ സംപ്രഥിതേ ഭുവി।
യഥാഽസ്യ ഹൃദയം ഭീതമൽപസത്വസ്യ സംയുഗേ ॥ 6-43-31 (40205)
തതസ്തേ സൈനികാഃ സർവേ പ്രശംസന്തി സ്മ കൌരവാൻ ।
ഹൃഷ്ടാഃ സുമനസോ ഭൂത്വാ ചേലാനി ദുധുവുശ്ച ഹ ॥ 6-43-32 (40206)
വ്യനിന്ദംശ്ച തഥാ സർവേ യോധാസ്തവ വിശാംപതേ।
യുധിഷ്ഠിരം സസോദര്യം സഹിതം കേശവനേന ഹി ॥ 6-43-33 (40207)
തതസ്തത്കൌരവം സൈന്യം ധിക്വൃത്വാ തു യുധിഷ്ഠിരം ।
നിഃശബ്ദമഭവത്തൂർണം പുനരേവ വിശാംപതേ ॥ 6-43-34 (40208)
കിം നു വക്ഷ്യാതി രാജാഽസൌ കിം ഭീഷ്മഃ പ്രതിവക്ഷ്യതി।
കിം ഭീമഃ സമരശ്ലാഘീ കിം നു കൃഷ്ണാർജുനാവിതി ॥ 6-43-35 (40209)
വിവക്ഷിതം കിമസ്യേതി സംശയഃ സുമഹാനഭൂത് ।
ഉഭയോ സേനയോ രാജന്യുധിഷ്ഠിരകൃതേ തദാ ॥ 6-43-36 (40210)
സോഽവഗാഹ്യ ചമൂം ശത്രോഃ ശരശക്തിസമാകുലാം ।
ഭീഷ്മമേവാഭ്യാത്തൂർണം ഭ്രാതൃഭിഃ പരിവാരിതഃ ॥ 6-43-37 (40211)
തമുവാച തതഃ പാദൌ കാരഭ്യാം പീഡ്യ പാണ്ഡവഃ ।
ഭീഷ്മം ശാന്തനവം രാജാ യുദ്ധായ സമുപസ്ഥിതം ॥ 6-43-38 (40212)
യുധിഷ്ഠിര ഉവാച। 6-43-39x (4074)
ആമന്ത്രയേ ത്വാം ദുർധർഷ ത്വയാ യോത്സ്യാമഹേ സഹ।
അനജാനീഹി മാം താത ആശിഷശ്ച പ്രയോജയ ॥ 6-43-39 (40213)
ഭീഷ്മ ഉവാച। 6-43-40x (4075)
യദ്യേവം നാഭിഗച്ഛേഥാ യുധി മാം പൃഥിവീപതേ।
ശപേയം ത്വാം മഹാരാജ പരീഭാവായ ഭാരത ॥ 6-43-40 (40214)
പ്രീതോഽഹം പുത്ര യുധ്യസ്വ ജയമാപ്നുഹി പാണ്ഡവ ।
യത്തേഽഭിലഷിതം ചാന്യത്തദവാപ്നുഹി സംയുഗേ ॥ 6-43-41 (40215)
വ്രിയതാം ച വരഃ പാർഥ കിമസ്മത്തോഽഭികാങ്ക്ഷസി ।
ഏവം ഗതേ മഹാരാജ ന തവാസ്തി പരാജയഃ ॥ 6-43-42 (40216)
അർഥസ്യ പുരുഷോ ദാസോ ദാസസ്ത്വർഥോ ന കസ്യചിത്।
ഇതി സത്യം മഹാരാജ ബദ്ധോഽസ്ംയർഥേന കൌരവൈഃ ॥ 6-43-43 (40217)
അതസ്ത്വാം ക്ലീബവദ്വാക്യം ബ്രവീമി കുരുനന്ദന ।
ഭൃതോഽസ്ത്ംയർഥേന കൌരവ്യ യുദ്ധാദന്യത്കിമിച്ഛസി ॥ 6-43-44 (40218)
യുധിഷ്ഠിര ഉവാച। 6-43-45x (4076)
മന്ത്രയസ്വ മഹാബാഹോ ഹിതൈഷീ മമ നിത്യശഃ।
യുധ്യസ്വ കൌരവസ്യാർഥേ മമൈഷ സതതം വരഃ ॥ 6-43-45 (40219)
ഭീഷ്മ ഉവാച। 6-43-46x (4077)
രാജൻകിമത്ര സാഹ്യം തേ കരോമി കുരുനന്ദന।
കാമം യോത്സ്യേ പരസ്യാർഥേ ബ്രൂഹി യത്തേ വിവക്ഷിതം ॥ 6-43-46 (40220)
യുധിഷ്ഠിര ഉവാച। 6-43-47x (4078)
കഥം ജയേയം സംഗ്രാമേ ഭവന്തമപരാജിതം।
ഏതൻമേ മന്ത്രയ ഹിതം യദി ശ്രേയഃ പ്രപശ്യസി ॥ 6-43-47 (40221)
ഭീഷ്മ ഉവാച। 6-43-48x (4079)
നൈനം പശ്യാമി കൌന്തേയ യോ മാം യുധ്യന്തമാഹവേ।
വിജയേത പുമാൻകശ്തിത്സാക്ഷാദപി ശതക്രതുഃ ॥ 6-43-48 (40222)
യുധിഷ്ഠിര ഉവാച। 6-43-49x (4080)
ഹന്ത പൃച്ഛാമി തസ്മാത്ത്വാം പിതാമഹ നമോസ്തു തേ।
വധോപായം ബ്രവീഹി ത്വമാത്മനഃ സമരേ പരൈഃ ॥ 6-43-49 (40223)
ഭീഷ്മ ഉവാച। 6-43-50x (4081)
ന സ്മ തം താത പശ്യാമി സമരേ യോ ജയേത മാം।
ന താവൻമൃത്യുകാലോഽപി പുനരാഗമനം കുരു ॥ 6-43-50 (40224)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-43-51x (4082)
തതോ യുധിഷ്ഠിരോ വാക്യം ഭീഷ്മസ്യ കുരുനന്ദന।
ശിരസാ പ്രതിജഗ്രാഹ ഭൂയസ്തമഭിവാദ്യ ച ॥ 6-43-51 (40225)
പ്രായാത്പുനർമഹാബാഹുരാചാര്യസ്യ രഥം പ്രതി।
പശ്യതാം സർവസൈന്യാനാം മധ്യേന ഭ്രാതൃഭിഃ സഹ ॥ 6-43-52 (40226)
സ ദ്രോണമഭിവാദ്യാഥ കൃത്വം ചാഭിപ്രദക്ഷിണം ।
ഉവാച രാജാ ദുർധർഷമാത്മനിഃശ്രേയസം വചഃ ॥ 6-43-53 (40227)
ആമന്ത്രയേ ത്വാം ഭഗവന്യോത്സ്യേ വിഗിതകൽമഷഃ ।
കഥം ജയേ രിപൂൻസർവാനനുജ്ഞാതസ്ത്വയാ ദ്വിജ ॥ 6-43-54 (40228)
ദ്രോണ ഉവാച। 6-43-55x (4083)
യദി മാം നാഭിഗച്ഛേഥാ യുദ്ധായ കൃതനിശ്ചയഃ।
ശപേയം ത്വാം മഹാരാജ പരീഭാവായ സർവശഃ ॥ 6-43-55 (40229)
തദ്യുധിഷ്ഠിര തുഷ്ടോഽസ്മി പൂജിതശ്ച ത്വയാഽനഘ।
അനുജാനാമി യുധ്യസ്വ വിജയം സമവാപ്നുഹി ॥ 6-43-56 (40230)
കരവാണി ച തേ കാമം ബ്രൂഹി ത്വമഭികാങ്ക്ഷിതം ।
ഏവം ഗതേ മഹാരാജ യുദ്ധാദന്യത്കിമിച്ഛസി ॥ 6-43-57 (40231)
അർഥസ്യ പുരുഷോ ദാസോ ദാസസ്ത്വർഥോ ന കസ്യചിത്।
ഇതി സത്യം മഹാരാജ ബദ്ധോഽസ്ംയർഥേന കൌരവൈഃക ॥ 6-43-58 (40232)
ബ്രവീംയേതത്ക്ലീബവത്ത്വാം യുദ്ധാദന്യത്കിമിച്ഛസി।
യോത്സ്യേഽഹം കൌരവസ്യാർഥേ തവാശാസ്യോ ജയോ മയാ ॥ 6-43-59 (40233)
യുധിഷ്ഠിര ഉവാച। 6-43-60x (4084)
ജയമാശാസ്സ്വ മേ ബ്രഹ്മൻമന്ത്രയസ്വ ച മദ്ധിതം।
യുധ്യസ്വ കൌരവസ്യാർഥേ വര ഏഷ വൃതോ മയാ ॥ 6-43-60 (40234)
ദ്രോണ ഉവാച। 6-43-61x (4085)
ധ്രുവസ്തേ വിജയോ രാജന്യസ്യ മന്ത്രീ ഹരിസ്തവ ।
അഹം ത്വാമഭിജാനാമി രണേ ശത്രൂന്വിജേഷ്യസി ॥ 6-43-61 (40235)
യതോ ധർമസ്തതഃ കൃഷ്ണോ യതഃ കൃഷ്ണസ്തതോ ജയഃ।
യുധ്യസ്വ ഗച്ഛ കൌന്തേയ പൃച്ഛ മാം കിം ബ്രവീമി തേ ॥ 6-43-62 (40236)
യുധിഷ്ഠിര ഉവാച। 6-43-63x (4086)
പൃച്ഛാമി ത്വാം ദ്വിജശ്രേഷ്ഠ ശ്രൃണു യൻമേഽഭികാങ്ക്ഷിതം।
കഥം ജയേയം സംഗ്രാമേ ഭവന്തമപരാജിതം ॥ 6-43-63 (40237)
ദ്രോണ ഉവാച। 6-43-64x (4087)
ന തേഽസ്തി വിജയസ്താവദ്യാവദ്യുദ്ധ്യാംയഹം രണേ।
മമാശു നിധനേ രാജന്യതസ്വ സഹ സദരൈഃ ॥ 6-43-64 (40238)
യുധിഷ്ഠിര ഉവാച। 6-43-65x (4088)
ഹന്ത തസ്മാൻമഹാബാഹോ വധോപായം വദാത്മനഃ।
ആചാര്യ പ്രണിപത്യൈഷ പൃച്ഛാമി ത്വാം നമോഽസ്തു തേ ॥ 6-43-65 (40239)
ദ്രോണ ഉവാച। 6-43-66x (4089)
ന ശത്രും താത പശ്യാമി യോ മാം ഹന്യാദ്രഥേ സ്ഥിതം।
യുധ്യമാനം സുസംരബ്ധം ശരവർഷൌഘവർഷിണം ॥ 6-43-66 (40240)
ഋതേ പ്രായഗതം രജന്ന്യസ്തശസ്ത്രമചേതനം ।
ഹന്യാൻമാം യുധി യോധാനാം സത്യമേതദ്ബ്രവീമി തേ । 6-43-67 (40241)
ശസ്ത്രം ചാഹം രണേ ജഹ്യാം ശ്രുത്വാ തു മഹദപ്രിയം।
ശ്രദ്ധേപവാക്യാത്പുരുഷാദേതത്സത്യം ബ്രവീതി തേ ॥ 6-43-68 (40242)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-43-69x (4090)
ഏതച്ഛ്രുത്വാ മഹാരാജ ഭാരദ്വാജസ്യ ധീമതഃ।
അനുമാന്യ തമാചാര്യം പ്രായാച്ഛാരദ്വതം പ്രതി ॥ 6-43-69 (40243)
സോഽഭിവാദ്യ കൃപം രാജാ കൃത്വാ ചാപി പ്രദക്ഷിണം ।
ഉവാച ദുർധർഷതമം വാക്യം വാക്യവിദാം വരഃ ॥ 6-43-70 (40244)
അനുമാനയേ ത്വാം യോത്സ്യേഽഹം ഗുരോ വിഗതകൽമഷഃ ।
ജയേയം ച രിപൂൻസർവാനനുജ്ഞാതസ്ത്വയാഽനഘ ॥ 6-43-71 (40245)
കൃപ ഉവാച। 6-43-72x (4091)
യദി മാം നാഭിഗച്ഛേഥാ യുദ്ധായ കൃതനിശ്ചയഃ।
ശപേയം ത്വാം മഹാരാജ പരീഭാവായ സർവശഃ ॥ 6-43-72 (40246)
അർഥസ്യ പുരുഷോ ദാസോ ദാസസ്ത്വർഥോ ന കസ്യചിത് ।
ഇതി സത്യം മഹാരാജ ബദ്ധോഽസ്ംയർഥേന കൌരവൈഃ । 6-43-73 (40247)
തേഷാമർഥേ മഹാരാജ യോദ്ധവ്യമിതി മേ മതിഃ ।
അതസ്ത്വാം ക്ലീബവദ്ബ്രൂയാംയുദ്ധാദന്യത്കിമിച്ഛസി ॥ 6-43-74 (40248)
യുധിഷ്ഠിര ഉവാച। 6-43-75x (4092)
ഹന്ത പൃച്ഛാമി തേ തസ്മാദാചാര്യ ശ്രൃണു മേ വചഃ।
ഇത്യുക്ത്വാ വ്യഥിതോ രാജാ നോവാച ഗതചേതനഃ ॥ 6-43-75 (40249)
സഞ്ജയ ഉവാച 6-43-76x (4093)
തം ഗൌതമഃ പ്രത്യുവാച വിജ്ഞായാസ്യ വിവക്ഷിതം।
അവധ്യോഽഹം മഹീപാല യദ്ധ്യസ്വ ജയമാപ്നുഹി ॥ 6-43-76 (40250)
പ്രീതസ്തേഽഭിഗമേനാഹം ജയം തവ നരാധിപ ।
ആശാസിഷ്യേ സദോത്ഥായ സത്യമേതദ്ബ്രവീമി തേ ॥ 6-43-77 (40251)
ഏതച്ഛ്രുത്വാ മഹാരാജ ഗൌതമസ്യ വിശാംപതേ।
അനുമാന്യ കൃപം രാജാ പ്രയയൌ യേന മദ്രരാട് ॥ 6-43-78 (40252)
സ ശല്യമഭിവാദ്യാഥ കൃത്വാ ചാഭിപ്രദക്ഷിണം ।
ഉവാച രാജാ ദുർധർഷമാത്മനിഃശ്രേയസം വചഃ ॥ 6-43-79 (40253)
അനുമാനയേ ത്വാം ദുർധർഷ യോത്സ്യേ വിഗതകൽമഷഃ ।
ജയേയം നു പരാന്രാജന്നനുജ്ഞാതസ്ത്വയാ രിപൂൻ ॥ 6-43-80 (40254)
ശല്യ ഉവാച। 6-43-81x (4094)
യദി മാം നാധിഗച്ഛേഥാ യുദ്ധായ കൃതനിശ്ചയഃ ।
ശപേയം ത്വാം മഹാരാജ പരീഭാവായ വൈ രണേ ॥ 6-43-81 (40255)
തുഷ്ടോഽസ്മി പൂജിതശ്ചാസ്മി യത്കാങ്ക്ഷസി തദസ്തു തേ ।
അനുജാനാമി ചൈവ ത്വാം യുധ്യസ്വ ജയമാപ്നുഹി ॥ 6-43-82 (40256)
ബ്രൂഹി ചൈഷ പരം വീര കേനാർഥഃ കിം ദദാമി തേ।
ഏവം ഗതേ മഹാരാജ യുദ്ധാദന്യത്കിമിച്ഛസി ॥ 6-43-83 (40257)
അർഥസ്യ പുരുഷോ ദാസോ ദാസസ്ത്വർഥോ ന കസ്യചിത്।
ഇതി സത്യം മഹാരാജ ബദ്ധോസ്ംയർഥേന കൌരവൈഃ ॥ 6-43-84 (40258)
കരിഷ്യാമി ഹി തേ കാമം ഭാഗിനേയ യഥേപ്സിതം।
ബ്രവീംയതഃ ക്ലീബവത്ത്വാം യുദ്ധാദന്യത്കിമിച്ഛസി ॥ 6-43-85 (40259)
യുധിഷ്ഠിര ഉവാച। 6-43-86x (4095)
മന്ത്രയസ്വ മഹാരാജ നിത്യം മദ്ധിതമുത്തമം।
കാമം യുദ്ധ്യ പരസ്യാർഥേ വരമേതം വൃണോംയഹം ॥ 6-43-86 (40260)
ശല്യ ഉവാച। 6-43-87x (4096)
കിമത്ര ബ്രൂഹി സാഹ്യം തേ കരോമി നൃപസത്തമ।
കാമം യോത്സ്യേ പരസ്യാർഥേ ബദ്ധോഽസ്ംയർഥേന കൌരവൈഃ ॥ 6-43-87 (40261)
യുധിഷ്ഠിര ഉവാച। 6-43-88x (4097)
സ ഏവ മേ വരഃ ശല്യ ഉദ്യോഗേ യസ്ത്വയാ കൃതഃ।
സൂതപുത്രസ്യ സംഗ്രാമേ കാര്യസ്തേജോവധസ്ത്വയാ ॥ 6-43-88 (40262)
ശല്യ ഉവാച। 6-43-89x (4098)
സംപത്സ്യത്യേഷ തേ കാമഃ കുന്തീപുത്ര യഥേപ്സിതം ।
ഗച്ഛ യുധ്യസ്വ വിസ്രബ്ധഃ പ്രതിജാനേ വചസ്തവ ॥ 6-43-89 (40263)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-43-90x (4099)
അനുമാന്യാഥ കൌന്തേയോ മാതുലം മദ്രകേശ്വരം ।
നിർജഗാമ മഹാസൈന്യാദ്ഭ്രതൃഭിഃ പരിവാരിതഃ ॥ 6-43-90 (40264)
വാസുദേവസ്തു രാധേയമാഹവേഽഭിജഗാമ വൈ।
തത ഏനമുവാചേദം പാണ്ഡവാർഥേ ഗദാഗ്രജഃ ॥ 6-43-91 (40265)
ശ്രുതം മേ കർണ ഭീഷ്മസ്യ ദ്വോഷാത്കില ന യോത്സ്യസേ।
അസ്മാന്വരയ രാധേയ യാവദ്ഭീഷ്മോ ന ഹന്യതേ ॥ 6-43-92 (40266)
ഹതേ തു ഭീഷ്മേ രാധേയ പുനരേഷ്യസി സംയുഗം ।
ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ സാഹായ്യം യദി പശ്യസി ചേത്സമം ॥ 6-43-93 (40267)
കർണ ഉവാച। 6-43-94x (4100)
ന വിപ്രിയം കരിഷ്യാമി ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ കേശവ ।
ത്യക്തപ്രാണം ഹി മാം വിദ്ധി ദുര്യോധനഹിതൈഷിണം ॥ 6-43-94 (40268)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-43-95x (4101)
തച്ഛ്രുത്വാ വചനം കൃഷ്ണഃ സംന്യവർതത ഭാരത ।
യുധിഷ്ഠിരപുരോഗൈശ്ച പാണ്ഡവൈഃ സഹ സംഗതഃ ॥ 6-43-95 (40269)
അഥ സൈന്യസ്യ മധ്യേ തു പ്രാക്രോശത്പാണ്ഡവാഗ്രജഃ ।
യോഽസ്മാന്വൃണോതി തമഹം വരയേ സാഹ്യകാരണാത് ॥ 6-43-96 (40270)
അഥ താൻസമഭിപ്രേക്ഷ്യ യുയുത്സുരിദമബ്രവീത് ।
പ്രീതാത്മാ ധർമരാജാനം കുന്തീപുത്രം യുധിഷ്ഠിരം ॥ 6-43-97 (40271)
അഹം യോത്സ്യാമി ഭവതഃ സംയുഗേ ധൃതരാഷ്ട്രജാൻ ।
യുഷ്മദർഥം മഹാരാജ യദി മാം വൃണുഷേഽനഘ ॥ 6-43-98 (40272)
യുധിഷ്ഠിര ഉവാച। 6-43-99x (4102)
ഏഹ്യേഹി സർവേ യോത്സ്യാമസ്തവ ഭ്രാതൄനപണ്ഡിതാൻ।
യുയുത്സോ വാസുദേവശ്ച വയം ച ബ്രൂമ സർവശഃ ॥ 6-43-99 (40273)
വൃണോമി ത്വാം മഹാബാഹോ യുധ്യസ്വ മമ കാരണാത്।
ത്വയി പിണ്ഡശ്ച തന്തുശ്ച ധൃതരാഷ്ട്രസ്യ ദൃശ്യതേ ॥ 6-43-100 (40274)
ഭജസ്വാസ്മാന്രാജപുത്ര ഭജമാനാൻമഹാദ്യുതേ ।
ന ഭവിഷ്യതി ദുർബുദ്ധിർധാർതരാഷ്ട്രോഽത്യമർഷണഃ ॥ 6-43-101 (40275)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-43-102x (4103)
തതോ യുയുത്സുഃ കൌരവ്യാൻപരിത്യജ്യ സുതാംസ്തവ।
ജഗാമ പാണ്ഡുപുത്രാണാം സേനാം വിശ്രാവ്യ ദുന്ദുഭിം ॥ 6-43-102 (40276)
തതോ യുധിഷ്ഠിരോ രാജാ സംപ്രഹൃഷ്ടഃക സഹാനുജഃ ।
ജഗ്രാഹ കവചം ഭൂയോ ദീപ്തിമത്കനകോഞ്ജ്വലം ॥ 6-43-103 (40277)
പ്രത്യപദ്യന്ത തേ സർവേ സ്വരഥാൻപുരുഷർഷഭാഃ ।
തതോ വ്യൂഹം യഥാപൂർവം പ്രത്യവ്യൂഹന്ത തേ പുനഃ ॥ 6-43-104 (40278)
അവാദയന്ദുന്ദുഭീംശ്ച ശതശശ്ചൈവ പുഷ്കരാൻ ।
സിംഹനാദാംശ്ച വിവിധാന്വിനേദുഃ പുരുഷർഷഭാഃ ॥ 6-43-105 (40279)
രഥസ്ഥാൻപുരുഷവ്യാഘ്രാൻപാണ്ഡവാൻപ്രേക്ഷ്യ പാർഥിവാഃ ।
ധൃഷ്ടദ്യുംനാദയഃ സർവേ പുനർജഹൃഷിരേ തദാ ॥ 6-43-106 (40280)
ഗൌരവം പാണ്ഡുപുത്രാണാം മാന്യാൻമാനയതാം ച താൻ।
ദൃഷ്ട്വാ മഹീക്ഷിതസ്തത്ര പൂജയാഞ്ചക്രിരേ ഭൃശം ॥ 6-43-107 (40281)
സൌഹൃദം ച കൃപാം ചൈവ പ്രാപ്തകാലം മഹാത്മനാം ।
ദയാം ച ജ്ഞാതിഷു പരാം കഥയാഞ്ചക്രിരേ നൃപാഃ ॥ 6-43-108 (40282)
സാധുസാധ്വിതി സർവത്ര നിശ്ചേരുഃ സ്തുതിസംഹിതാഃ।
വാചഃ പുണ്യാഃ കീർതിമതാം മനോഹൃദയഹർഷണാഃ ॥ 6-43-109 (40283)
ംലേച്ഛാശ്ചാര്യാശ്ച യേ തത്ര ദദൃശുഃ ശുശ്രുവുസ്തഥാ ।
വൃത്തം തത്പാണ്ഡുപുത്രാണാം രുരുദുസ്തേ സഗദ്ഗദാഃ ॥ 6-43-110 (40284)
തതോ ജഘ്നുർമഹാഭേരീഃ ശതശശ്ച സഹസ്രശഃ ।
ശംഖാംശ്ച ഗോക്ഷീരനിഭാന്ദധ്മുർഹൃഷ്ടാ മനസ്വിനഃ ॥ ॥ 6-43-111 (40285)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ത്രിചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-43-8 പേശ്യഃ കാഹലാഃ। ക്രകചാ ജയമംഗലാഃ। ഗോവിഷാണികാഃ ഗവാദിശ്രൃംഗാണി ॥ 6-43-25 പുരാകൽപേ പ്രാചീനശാസ്ത്രേ ॥ 6-43-29 വ്യക്തം നിയതം। ഭീഷ്മം ഭീഷ്മസ്യ। അന്തികം സമീപം ॥ 6-43-36 വിവക്ഷിതം വക്തുമിഷ്ടം ॥ 6-43-50 താവത് സംപ്രതി ॥ 6-43-53 ആത്മനിഃശ്രേസം സ്വഹിത സാധനം ॥ 6-43-65 അഭിജാനാമി അനുജാനാമി ॥ 6-43-67 പ്രായഗതം മരണായ നിയതം । അചേതനം യോഗബലേന ത്യക്തദേഹം । യോധാനാം മധ്യേ കശ്ചിദിതി ശേഷഃ ॥ 6-43-68 ജഹ്യാം ത്യജേയം ॥ 6-43-98 ഭവതഃ ഭവത്സംബന്ധീ ॥ 6-43-100 തന്തുഃ സന്തതിഃ । പിണ്ഡഃ പിതൃയജ്ഞഃ । അന്യേ സർവേ മരിഷ്യന്തീതി ഭാവഃ ॥ 6-43-107 ഗൌരവം മാന്യത്വം ॥ 6-43-108 സൌഹൃദം മൈത്രീം । കൃപാം സ്നേഹം। ദയാം പരദുഃഖപ്രഹാണേച്ഛാം ॥ 6-43-109 കീർതിമതാം പാണ്ഡവാനാം സ്തുതിസംഹിതാ വാച ഇതി സംബന്ധഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 044
॥ ശ്രീഃ ॥
6.44. അധ്യായഃ 044
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
കുരുപാണ്ഡവസേനയോര്യുദ്ധാരംഭഃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-44-0 (40286)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-44-0x (4104)
ഏവം വ്യൂഢേഷ്വനീകേഷു മാമകേഷ്വിതരേഷു ച।
കേ പൂർവം പ്രാഹരംസ്തത്ര കുരവഃക പാണ്ഡവാ നു കിം ॥ 6-44-1 (40287)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-44-2x (4105)
ഭ്രാതൃഭിഃ സഹിതോ രാജൻപുത്രോ ദുഃശാസനസ്തവ।
ഭീഷ്മം പ്രമുഖതഃ കൃത്വാ പ്രയയൌ സഹ സേനയാ ॥ 6-44-2 (40288)
തഥൈവ പാണ്ഡവാഃ സർവേ ഭീമസേനപുരോഗമാഃ ।
ഭീഷ്മേണ യുദ്ധമിച്ഛന്തഃ പ്രയയുർഹൃഷ്ടമാനസാഃ ॥ 6-44-3 (40289)
ക്ഷ്വേഡാഃ കിലകിലാശബ്ദാഃ ക്രകചാ ഗോവിഷാണികാഃ ।
ഭേരീമൃദംഗമുരജാ ഹയകുഞ്ജരനിഃസ്വനാഃ ॥ 6-44-4 (40290)
ഉഭയോഃക സേനയോർഹ്യാസംസ്തതസ്തേഽസ്മാൻസമാദ്രവൻ।
വയം താൻപ്രതിർദന്തസ്തദാഽഽസീത്തുമുലം മഹത് ॥ 6-44-5 (40291)
മഹാന്ത്യനീകാനി മഹാസമുച്ഛ്രയേ
സമാഗമേ പാണ്ഡവധാർതരാഷ്ട്രയോഃ।
ചകംപിരേ ശംഖമൃദംഗനിഃസ്വനൈഃ
പ്രകംപിതാനീവ വനാനി വായുനാ ॥ 6-44-6 (40292)
നരേന്ദ്ര നാഗാശ്വരതാകുലാനാ-
മഭ്യാഗതാനാമശിവേ മുഹൂർതേ।
ബഭൂവ ഘോഷസ്തുമുലശ്ചമൂനാം
വാതോദ്ധുതാനാമിവ സാഗരാണാം ॥ 6-44-7 (40293)
തസ്മിൻസമുത്ഥിതേ ശബ്ദേ തുമുലേ രോമഹർഷണേ।
ഭീമസേനോ മഹാബാഹുഃ പ്രാണദദ്ഗോവൃഷോ യഥാ ॥ 6-44-8 (40294)
ശംഖദുന്ദുഭിനിർഘോഷം വാരണാനാം ച ബൃംഹിതം।
സിംഹനാദം ച സൈന്യാനാം ഭീസസേനരവോഽഭ്യഭൂത് ॥ 6-44-9 (40295)
ഹയാനാം ഹേഷമാണാനാമനീകേഷു സഹസ്രശഃ ।
സർവാനഭ്യഭവച്ചബ്ദാൻഭീമസ്യ നദതഃ സ്വനഃ ॥ 6-44-10 (40296)
തം ശ്രുത്വാ നിനദം തസ്യ സൈന്യാസ്തവ വിതത്രസുഃ ।
ജീമൂതസ്യേവ നദതഃ ശക്രാശനിസമസ്വനം ॥ 6-44-11 (40297)
വാഹനാനി ച സർവാണി ശകൃൻമൂത്രം പ്രമുസ്രുവുഃ ।
ശബ്ദേന തസ്യ വീരസ്യ സിംഹസ്യേവേതരേക മൃഗാഃ ॥ 6-44-12 (40298)
ദർശയൻഘോരമാത്മാനം മഹാഭ്രമിവ നാദയൻ।
വിഭീഷയംസ്തവ സുതാൻഭീമസേനഃ സമഭ്യയാത് ॥ 6-44-13 (40299)
തമായാന്തം മഹേഷ്വാസം സോദര്യാഃ പര്യവാരയൻ ।
ഛാദയന്തഃ ശരവ്രാതൈർമേഘാ ഇവ ദിവാകരം ॥ 6-44-14 (40300)
ദുര്യോധനശ്ച പുത്രസ്തേ ദുർമുഖോ ദുഃസഹഃ ശലഃ ।
ദുഃശാസനശ്ചാതിരഥസ്തഥാ ദുർമർഷണോ നൃപഃ ॥ 6-44-15 (40301)
വിവിംശതിശ്ചിത്രസേനോ വികർണശ്ച മഹാരഥഃ ।
പുരുമിത്രോ ജയോ ഭോജഃ സൌമദത്തിശ്ച വീര്യവാൻ ॥ 6-44-16 (40302)
മഹാചാപാനി ധുന്വന്തോ മേഘാ ഇവ സവിദ്യുതഃ ।
ആദദാനാശ്ച നാരാചാന്നിർമുക്താശീവിഷോപമാൻ ॥ 6-44-17 (40303)
അഥ തേ ദ്രൌപദീപുത്രാഃ സൌഭദ്രശ്ച മഹാരഥഃ ।
നകുലഃ സഹദേവശ്ച ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാർഷതഃ ॥ 6-44-18 (40304)
ധാർതരാഷ്ട്രാൻപ്രതിയയുരർദയന്തഃ ശിതൈഃ ശരൈഃ ।
വജ്രൈരിവ മഹാവേഗൈഃ ശിഖരാണി ധരാഭൃതാം ॥ 6-44-19 (40305)
തസ്മിൻപ്രഥമസംഗ്രാമേ ഭീമജ്യാതലനിഃസ്വനേ।
താവകാനാം പരേഷാം ച നാസീത്കശ്ചിത്പരാങ്മുഖഃ ॥ 6-44-20 (40306)
ലാഘവം ദ്രോണശിഷ്യാണാമപശ്യം ഭരതർഷഭ ।
നിമിത്തവേധിനാം ചൈവ ശരാനുത്സൃജതാം ഭൃശം ॥ 6-44-21 (40307)
നോപശാംയതി നിർഘോഷോ ധനുഷാം കൂജതാം തഥാ।
വിനിശ്ചേരുഃ ശരാ ദീപ്താജ്യോതീംഷീവ നഭസ്തലാത് ॥ 6-44-22 (40308)
സർവേ ത്വന്യേ മഹീപാലാഃ പ്രേക്ഷകാ ഇവ ഭാരത।
ദദൃശുർദർശനീയം തം ഭീമം ജ്ഞാതിസമാഗമം ॥ 6-44-23 (40309)
തതസ്തേ ജാതസംരംഭാഃ പരസ്പരകൃതാഗസഃ ।
അന്യോന്യസ്പർധയാ രാജന്വ്യായച്ഛന്ത മഹാരഥാഃ ॥ 6-44-24 (40310)
കുരുപാണ്ഡവസേനേ തേ ഹസ്ത്യശ്വരഥസങ്കുലേ ।
ശുശുഭാതേ രണേഽതീവ പടേ ചിത്രാർപിതേ ഇവ ॥ 6-44-25 (40311)
തതസ്തേ പാർഥിവാഃ സർവേ പ്രഗൃഹീതശരാസനാഃ ।
സഹസൈന്യാഃ സമാപേതുഃ പുത്രസ്യ തവ ശാസനാത് ॥ 6-44-26 (40312)
യുധിഷ്ഠിരേണ ചദിഷ്ടാഃ പാർഥിവാസ്തേ സഹസ്രശഃ ।
വിനദന്തഃ സമാപേതുഃ പുത്രസ്യ തവ വാഹിനീം ॥ 6-44-27 (40313)
ഉഭയോഃ സേനയോസ്തീവ്രഃ സൈന്യാനാം സ സമാഗമഃ ।
അന്തർധീയത ചാദിത്യഃ സൈന്യേന രജസാ വൃതഃ ॥ 6-44-28 (40314)
പ്രയുദ്ധാനാം പ്രഭഗ്നാനാം പുനരാവർതിനാമപി।
നാത്ര സ്വേഷാം പരേഷാം വാ വിശേഷഃ സമദൃശ്യത ॥ 6-44-29 (40315)
തസ്മിസ്തു തുമുലേ യുദ്ധേ വർതമാനേ മഹാഭയേ।
അതി സർവാണ്യനീകാനി പിതാ തേഽഭിവ്യരോചത ॥ ॥ 6-44-30 (40316)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ചതുശ്ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-44-6 മഹാൻ സമുച്ഛ്രയഃ സംപ്രഹാരോ യത്ര ॥ 6-44-9 അഭ്യഭൂത് അഭിഭൂതവാൻ ॥ 6-44-14 സോദര്യാഃ രാജാനുജാഃ ॥ 6-44-21 നിമിത്തം ലക്ഷ്യം ॥ 6-44-25 പടേ ഇതി സപ്തംയന്തം ॥ 6-44-28 സൈന്യേന സേനാഭവേന ॥ 6-44-30 അതി അതിക്രംയ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 045
॥ ശ്രീഃ ॥
6.45. അധ്യായഃ 045
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
കുരുപാണ്ഡവസേനയോർദ്വന്ദ്വയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-45-0 (40317)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-45-0x (4106)
പൂർവാഹ്ണേ തസ്യ രൌദ്രസ്യ യുദ്ധമഹ്നോ വിശാംപതേ।
പ്രാവർതത മഹാഘോരം രാജ്ഞാം ദേഹാവകർതനം ॥ 6-45-1 (40318)
കുരൂണാം സൃഞ്ജയാനാം ച ജിഗീഷൂണാം പരസ്പരം ।
സിംഹാനാമിവ സംഹ്രാദോ ദിവമുർവീ ച നാദയൻ ॥ 6-45-2 (40319)
ആസീത്കിലകിലാശബ്ദസ്തലശംഖരവൈഃ സഹ ।
ജഝിരേ സിംഹനാദാശ്ച ശൂരാണാം പ്രതിഗർജതാം ॥ 6-45-3 (40320)
തലത്രാഭിഹതാശ്ചൈവ ജ്യാശബ്ദാ ഭരതർഷഭ।
പത്തീനാം പാദശബ്ദശ്ച വാജിനാം ച മഹാസ്വനഃ ॥ 6-45-4 (40321)
തോത്രാങ്കുശനിപാതശ്ച ആയുധാനാം ച നിഃസ്വനഃ।
ഘണ്ടാശബ്ദശ്ച നാഗാനാമന്യോന്യമഭിധാവതാം ॥ 6-45-5 (40322)
തസ്മിൻസമുദിതേ ശബ്ദേ തുഗുലേ രോമഹർഷണേ ।
ബഭൂവ രഥനിർഘോഷഃ പർജന്യനിനദോപമഃക ॥ 6-45-6 (40323)
തേ മനഃ ക്രൂരമാധായ സമഭിത്യക്തജീവിതാഃ ।
പാണ്ഡവാനഭ്യവർതന്ത സർവ ഏവോച്ഛ്രിതധ്വജാഃ ॥ 6-45-7 (40324)
അഥ ശാന്തനവോ രാജന്നഭ്യധാവദ്ധനഞ്ജയം ।
പ്രഗൃഹ്യ കാർമുകം ഘോരം കാലദണ്ഡോപമം രണേ ॥ 6-45-8 (40325)
അർജുനോഽപി ധനുർഗൃഹ്യ ഗാണ്ഡീവം ലോകവിശ്രുതം ।
അഭ്യധാവത തേജസ്വീ ഗാംഗേയം രണമൂർധനി ॥ 6-45-9 (40326)
താവുഭൌ കുരുശാർദൂലൌ പരസ്പരവധൈഷിണൌ।
ഗാംഗേയസ്തു രണേ പാർഥം വിദ്ധ്വാ നാകംപയദ്ബലീ ॥ 6-45-10 (40327)
തഥൈവ പാണ്ഡവോ രാജൻഭീഷ്മം നാകംപയദ്യുധി।
സാത്യകിസ്തു മഹേഷ്വാസഃ കൃതവർമാണമഭ്യാത് ॥ 6-45-11 (40328)
തയോഃ സമഭയവദ്യുദ്ധം തുമുലം രോമഹർഷണം ।
സാത്യകിഃ കൃതവർമാണം കൃതവാർമാ ച സാത്യകിം ॥ 6-45-12 (40329)
ആനർച്ഛതുഃ ശരൈർഘോരൈസ്തക്ഷമാണൌ പരസ്പരം।
തൌ ശരാചിതസർവാംഗൌ ശുശുഭാതേ മഹാബലൌ ॥ 6-45-13 (40330)
വസന്തേ പുഷ്പശബലൌ പുഷ്പിതാവിവ കിംശുകൌ ।
അഭിമന്യുർമഹേഷ്വാസം ബൃഹദ്ബലമയോധയത് ॥ 6-45-14 (40331)
തതഃ കോസലരാജാഽസാവഭിമന്യോർവിശാംപതേ ।
ധ്വജം ചിച്ഛേദ സമരേ സാരഥിം ച വ്യപാതയത് ॥ 6-45-15 (40332)
സൌഭദ്രസ്തു തതഃ ക്രുദ്ധഃ പാതിതേ രഥസാരഥൌ।
ബൃഹദ്ബലം മഹാരാജ വിവ്യാധ നവഭിഃ ശരൈഃ ॥ 6-45-16 (40333)
അഥാപരാഭ്യാം ഭല്ലാഭ്യാം ശിതാഭ്യാമരിമർദനഃ ।
ധ്വജമേകേന ചിച്ഛേദ പാർഷ്ണിമേകേന സാരഥിം ॥ 6-45-17 (40334)
അന്യോന്യം ച ശരൈഃ ക്രുദ്ധൌ തതക്ഷാതേ പരസ്പരം ।
മാനിനം സമരേ ദൃപ്തം കൃതവൈരം മഹാരഥം॥ 6-45-18 (40335)
ഭീമസേനസ്തവ സുതം ദുര്യോധനമയോധയത് ।
താവുഭൌ നരശാർദൂലൌ കുരുമുഖ്യൌ മഹാബലൌ ॥ 6-45-19 (40336)
അന്യോന്യം ശരവർഷാഭ്യാം വവൃഷാതേ രണാജിരേ।
തൌ വീക്ഷ്യ തു മഹാത്മാനൌ കൃതിനൌ ചിത്രയോധിനൌ ॥ 6-45-20 (40337)
വിസ്മയഃ സർവഭൂതാനാം സമപദ്യത ഭാരത।
ദുഃശാസനസ്തു നകുലം പ്രത്യുദ്യായ മഹാബലം ॥ 6-45-21 (40338)
അവിധ്യന്നിശിതൈർബാണൈർബഹുഭിർമർമഭേദിഭിഃ ।
തസ്യ മാദ്രീസുതഃ കേതും സശരം ച ശരാസനം ॥ 6-45-22 (40339)
ചിച്ഛേദ നിശിതൈർബാണൈഃ പ്രഹസന്നിവ ഭാരത ।
അഥൈനം പഞ്ചവിംശത്യാ ക്ഷുദ്രകാണാം സമാർപയത് ॥ 6-45-23 (40340)
പുത്രസ്തു തവ ദുർധർഷോ നകുലസ്യ മഹാഹവേ ।
തുരംഗാംശ്ചിച്ഛിദേ ബാണൈർധ്വജം ചൈവാഭ്യപാതയത് ॥ 6-45-24 (40341)
ദുർമുഖഃ സഹദേവം ച പ്രത്യുദ്യായ മഹാബലം ।
വിവ്യാധ ശരവർഷേണ യതമാനം മഹാഹവേ ॥ 6-45-25 (40342)
സഹദേവസ്തതോ വീരോ ദുർമുഖസ്യ മഹാരണേ।
ശരേണ ഭൃതശീക്ഷ്ണേന പാതയാമാസ സാരഥിം ॥ 6-45-27aതാവന്യോന്യം സമാസാദ്യ സമരേ യുദ്ധദുർമദൌ । 6-45-27bത്രാസയേതാം ശരൈർഘോരൈഃ കൃതപ്രതികൃതൈഷിണൌ ॥ 6-45-26 (40343)
യുധിഷ്ഠിരഃ സ്വയം രാജാ മദ്രരാജാനമഭ്യയാത്।
തസ്യ മദ്രാധിപശ്ചാപം ദ്വിധാ ചിച്ഛേദ മാരിഷ ॥ 6-45-28 (40344)
തദപാസ്യ ധനുശ്ഛിന്നം കുന്തീപുത്രോ യുധിഷ്ഠിരഃ ।
അന്യത്കാർമുകമാദായ വേഗവദ്ബലവത്തരം ॥ 6-45-29 (40345)
തതോ മദ്രേശ്വരം രാജാ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ।
ഛാദയാമാസ സങ്ക്രുദ്ധസ്തിഷ്ഠ തിഷ്ഠേതി ചാബ്രവീത് ॥ 6-45-30 (40346)
ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്തതോ ദ്രോണമഭ്യദ്രവത ഭാരത।
തസ്യ ദ്രോണഃ സുസങ്ക്രുദ്ധഃ പരാസുകരണം ദൃഢം ॥ 6-45-31 (40347)
ത്രിധാ ചിച്ഛേദ സമരേ പാഞ്ചാല്യസ്യ തു കാർമുകം ।
ശരം ചൈവ മഹാഘോരം കാലദണ്ഡമിവാപരം ॥ 6-45-32 (40348)
പ്രേഷയാമാസ സമരേ സോഽസ്യ കായേ ന്യമഞ്ജത।
അഥാന്യദ്ധനുരാദായ സായകാംശ്ച ചതുർദശ ॥ 6-45-33 (40349)
ദ്രോണം ദ്രുപദപുത്രസ്തു പ്രതിവിവ്യാധ സംയുഗേ ।
താവന്യോന്യം സുസങ്ക്രുദ്ധൌ ചക്രതുഃ ശുഭൃശം രണം ॥ 6-45-34 (40350)
സൌമദത്തിം രണേ ശംഖോ രഭസം രഭസോ യുധി ।
പ്രത്യുദ്യയൌ മഹാരാജ തിഷ്ഠതിഷ്ഠേതി ചാബ്രവീത് ॥ 6-45-35 (40351)
തസ്യ വൈ ദക്ഷിണം വീരോ നിർബിഭേദ രണേ ഭുജം ।
സമദത്തിസ്തഥാ ശംഖം ജത്രുദേശേ സമാഹനത് ॥ 6-45-36 (40352)
തയോസ്തദഭവദ്യുദ്ധം ഘോരരൂപം വിശാംപതേ ।
ദൃപ്തയോഃ സമരേ പൂർവം വൃത്രവാസവയോരിവ ॥ 6-45-37 (40353)
ബാഹ്ലീകം തു രണേ ക്രുദ്ധ ക്രുദ്ധരൂപോ വിശാംപതേ।
അഭ്യദ്രവദമേയാത്മാ ധൃഷ്ടകേതുർമഹാരഥഃ ॥ 6-45-38 (40354)
ബാഹ്ലീകസ്തു രണേ രാജന്ധൃഷ്ടകേതുമമർഷണഃ ।
ശരൈർബഹുഭിരാനർച്ഛത്സിംഹനാദമഥാനദത് ॥ 6-45-39 (40355)
ചേദിരാജസ്തു സങ്ക്രുദ്ധോ ബാഹ്ലീകം നവഭിഃ ശരൈഃ ।
വിവ്യാധ സമരേ തൂർണം മത്തോ മത്തമിവ ദ്വിപം ॥ 6-45-40 (40356)
തൌ തത്ര സമരേ ക്രുദ്ധൌ നർദന്തൌ ച പുനഃ പുനഃ ।
സമീയതുഃ സുസങ്ക്രുദ്ധാവംഗാരവബുധാവിവ ॥ 6-45-41 (40357)
രാക്ഷസം രൌദ്രകർമാണം ക്രൂരകർമാ ഘടോത്കചഃ ।
അലംബുസം പ്രത്യുദിയാദ്ബലം ശക്ര ഇവാഹവേ ॥ 6-45-42 (40358)
ഘടോത്കചസ്തതഃ ക്രുദ്ധോ രാക്ഷസം തം മഹാബലം ।
നവത്യാ സായകൈസ്തീക്ഷ്ണൈർദാരയാമാസ ഭാരത ॥ 6-45-43 (40359)
അലംബുസസ്തു സമരേ ഭൈമസേനിം മഹാബലം ।
ബഹുധാ ദാരയാമാസ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ॥ 6-45-44 (40360)
വ്യഭ്രാജേതാം തതസ്തൌ തു സംയുഗേ ശരവിക്ഷതൌ।
യഥാ ദേവാസുരേ യുദ്ധേ ബലശക്രൌ മഹാബലൌ ॥ 6-45-45 (40361)
ശിഖണ്ഡീ സമരേ രാജന്ദ്രൌണിമഭ്യുദ്യയൌ ബലീ ।
അശ്വത്ഥാമാ തതഃ ക്രുദ്ദഃ ശിഖണ്ഡിനമുപസ്ഥിതം ॥ 6-45-46 (40362)
നാരാചേന സുതീക്ഷ്ണേന ഭൃശം വിദ്ധ്വാ ഹ്യകംപയത് ।
ശിഖണ്ഡ്യപി തതോ രാജന്ദ്രോണപുത്രമതാഡയത് ॥ 6-45-47 (40363)
സായകേന സുപീതേന തീക്ഷ്ണേന നിശിതേന ച।
തൌ ജഘ്നതുസ്തദാന്യോന്യം ശരൈർബഹുവിധൈർമൃധേ ॥ 6-45-48 (40364)
ഭഗദത്തം രണേ ശൂരം വിരാടോ വാഹിനീപതിഃ।
അഭ്യയാത്ത്വരിതോ രാജംസ്തതോ യുദ്ധമവർതത ॥ 6-45-49 (40365)
വിരാടോ ഭഗദത്തം തു ശരവർഷണ ഭാരത।
അഭ്യവർഷത്സുസങ്ക്രുദ്ധോ മേഘോ വൃഷ്ട്യാ ഇവാചലം ॥ 6-45-50 (40366)
ഭഗദത്തസ്തതസ്തൂർണം വിരാടം പൃഥിവീപതിം ।
ഛാദയാമാസ സമരേ മേഘഃ സൂര്യമിവോദിതം ॥ 6-45-51 (40367)
ബൃഹത്ക്ഷത്രം തു കൈകേയം കൃപഃ ശാരദ്വതോ യയൌ ।
തം കൃപഃ ശരവർഷേണ ച്ഛാദയാമാസ ഭാരത ॥ 6-45-52 (40368)
ഗൌതമം കൈകയഃ ക്രുദ്ധഃ ശരവൃഷ്ട്യാഽഭ്യപൂരയത് ।
താവന്യോന്യം ഹയാൻഹത്വാ ധനുശ്ഛിത്വാ ച ഭാരത ॥ 6-45-53 (40369)
വിരഥാവസിയുദ്ധായ സമീയതുരമർഷണൌ ।
തയോസ്തദഭവദ്യുദ്ധം ഘോരരൂപം സുദാരുണം ॥ 6-45-54 (40370)
ദ്രുപദസ്തു തതോ രാജൻസൈന്ധവം വൈ ജയദ്രഥം ।
അഭ്യുദ്യയൌ ഹൃഷ്ടരൂപോ ഹൃഷ്ടരൂപം പരന്തപഃ ॥ 6-45-55 (40371)
തതഃ സൈന്ധവകോ രാജാ ദ്രുപദം വിശിഖൈസ്ത്രിഭിഃ ।
താജയാമാസ സമരേ സ ച തം പ്രത്യബിധ്യത ॥ 6-45-56 (40372)
തയോസ്തദഭവദ്യുദ്ധം ഘോരരൂപം സുദാരുണം ।
ഈക്ഷണപ്രീതിജനനം ശുക്രാംഗരകയോരിവ ॥ 6-45-57 (40373)
വികർണസ്തു സുതസ്തുഭ്യം സുതസോമം മഹാബലം ।
അഭ്യയാഞ്ജവനൈരശ്വൈസ്തതോ യുദ്ധമവർതത ॥ 6-45-58 (40374)
വികർണഃ സുതസോമം തു വിദ്ധ്വാ നാകംപയച്ഛരൈഃ ।
സുതസോമോ വികർണം ച തദദ്ഭുതമിവാഭവത് ॥ 6-45-59 (40375)
സുശർമാണം നരവ്യാഘ്രശ്ചേകിതാനോ മഹാരഥഃ ।
അഭ്യദ്രവത്സുസങ്ക്രുദ്ധഃ പാണ്ഡവാർഥേ പരാക്രമീ ॥ 6-45-60 (40376)
ശുശർമാ തു മഹാരാജ ചേകിതാനം മഹാരഥം ।
മഹതാ ശരവർഷേണ വാരയാമാസ സംയുഗേ ॥ 6-45-61 (40377)
ചേകിതാനോഽപി സംരബ്ധഃ സുശർമാണാം മഹാഹവേ ।
പ്രാച്ഛാദയത്തമിഷുഭിർമഹാമേഘ ഇവാചലം ॥ 6-45-62 (40378)
ശകുനിഃ പ്രതിവിന്ധ്യം തു പരാക്രാന്തം പരാക്രമീ ।
അഭ്യദ്രവത രാജേന്ദ്ര മത്തഃ സിംഹ ഇവ ദ്വിപം ॥ 6-45-63 (40379)
യൌധിഷ്ഠിരസ്തു സങ്ക്രുദ്ധഃ സൌബലം നിശിതൈഃ ശരൈഃ ।
വ്യദാരയത സംഗ്രാമേ മഘവാനിവ ദാനവം ॥ 6-45-64 (40380)
ശകുനിഃ പ്രതിവിന്ധ്യം തു പ്രതിവിധ്യന്തമാഹവേ।
വ്യദാരയൻമഹാപ്രാജ്ഞഃ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ॥ 6-45-65 (40381)
സുദക്ഷിണം തു രാജേന്ദ്ര കാംഭോജാനാം മഹാരഥം ।
ശ്രുതകർമാ പരാക്രാന്തമഭ്യദ്രവത സംയുഗേ ॥ 6-45-66 (40382)
സുദക്ഷിണസ്തു സമരേ സാഹദേവിം മഹാരഥം ।
വിദ്ധ്വാ നാകംപയത വൈ മൈനാകമിവ പർവതം ॥ 6-45-67 (40383)
ശ്രുതകർമാ തതഃ ക്രുദ്ധഃ കാംഭോജാനാം മഹാരഥം ।
ശരൈർബഹുഭിരാനർച്ഛദ്ദാരയന്നിവ സർവശഃ ॥ 6-45-68 (40384)
ഇരാവാനഥ സങ്ക്രുദ്ധഃ ശ്രുതായുഷമരിന്ദമം ।
പ്രത്യുദ്യയൌ രണേ യത്തോ യത്തരൂപം പരന്തപഃ ॥ 6-45-69 (40385)
ആർജുനിസ്തസ്യ സമരേ ഹയാൻഹത്വാ മഹാരഥഃ ।
നനാദ ബലവാന്നാദം തത്സൈന്യം പ്രത്യപൂരയത് ॥ 6-45-70 (40386)
ശ്രുതായുസ്തു തതഃ ക്രുദ്ധഃ ഫാൽഗുനേഃ സമരേ ഹയാൻ।
നിജഘാന ഗദാഗ്രേണ തതോ യുദ്ധമവർതത ॥ 6-45-71 (40387)
വിന്ദാനിവിന്ദാവാവന്ത്യൌ കുന്തിഭോജം മഹാരഥം ।
സസേനം സസുതം വീരം സംസസ·ഞ്ജതുരാഹവേ ॥ 6-45-72 (40388)
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ തയോർഘോരം പരാക്രമം ।
അയുധ്യേതാം സ്ഥിരൌ ഭൂത്വാ മഹത്യാ സേനയാ സഹ ॥ 6-45-73 (40389)
അനുവിന്ദസ്തു ഗദയാ കുന്തിഭോജമതാഡയത്।
കുന്തിഭോജശ്ച തം തൂർണം ശരവ്രാതൈരവാകിരത് ॥ 6-45-74 (40390)
കുന്തിഭോജസുതശ്ചാപി വിന്ദം വിവ്യാധ സായകൈഃ ।
സ ച തം പ്രതിവിവ്യാധ തദദ്ഭുതമിവാഭവത് ॥ 6-45-75 (40391)
കേകയാ ഭ്രാതരഃ പഞ്ച ഗാന്ധാരാൻപഞ്ച മാരിഷ ।
സസൈന്യാസ്തേ സസൈന്യാംശ്ച യോധയാമാസുരാഹവേ ॥ 6-45-76 (40392)
വീരബാഹുശ്ച തേ പുത്രോ വൈരാടിം രഥസത്തമം ।
ഉത്തരം യോധയാമാസ വിവ്യാധ നിശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-45-77 (40393)
ഉത്തരശ്ചാപി തം വീരം വിവ്യാധ നിശിതൈഃ ശരൈഃ ।
ചേദിരാട് സമരേ രാജന്നുലൂകം സമഭിദ്രവത് ॥ 6-45-78 (40394)
തഥൈവ ശരവർഷേണ ഉലൂകം സമവിദ്ധ്യത ।
ഉലൂകശ്ചാപി തം ബാണൈർനിശിതൈർലോമവാഹിഭിഃ ॥ 6-45-79 (40395)
തയോര്യുദ്ധം സമഭവദ്ധോരരൂപം വിശാന്തേ ।
ദാരയേതാം സുസങ്ക്രുദ്ധാവന്യോന്യമപരാജിതൌ ॥ 6-45-80 (40396)
ഏവം ദ്വന്ദ്വസഹസ്രാണി രഥവാരണവാജിനാം ।
പദാതീനാം ച സമരേ തവ തേഷാം ച സങ്കുലേ ॥ 6-45-81 (40397)
മുഹൂർതമിവ തദ്യുദ്ധമാസീൻമധുരദർശനം ।
തത ഉൻമത്തവദ്രാജന്ന പ്രാജ്ഞായത കിഞ്ചന ॥ 6-45-82 (40398)
ഗജോ ഗജേന സമരേ രഥിനം ച രഥീ യയൌ ।
അശ്വോഽശ്വം സമഭിപ്രായാത്പദാതിശ്ച പദാതിനം ॥ 6-45-83 (40399)
തതോ യുദ്ധം സുദുർധർഷം വ്യാകുലം സമപദ്യത।
ശൂരാണാം സമരേ തത്ര സമാസാദ്യേതരേതരം ॥ 6-45-84 (40400)
തത്ര ദേവർഷയഃ സിദ്ധാശ്ചാരണാശ്ച സമാഗതാഃ ।
പ്രേക്ഷന്ത തദ്രണം ഘോരം ദേവാസുരസമം ഭുവി ॥ 6-45-85 (40401)
തതോ ദന്തിസഹസ്രാണി ർഥാനാം ചാപി മാരിഷ।
അശ്വൌഘാഃ പുരുഷൌഘാശ്ച വിപരീതം സമായയുഃ ॥ 6-45-86 (40402)
തത്രതത്ര പ്രദൃശ്യന്തേ രഥവാരണപത്തയഃ ।
സാദിനശ്ച നരവ്യാഘ്ര യുധ്യമാനാ മുഹുർമുഹുഃ ॥ ॥ 6-45-87 (40403)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി പ്രഥമദിവസയുദ്ധേ പഞ്ചചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-45-1 പൂർവാഹ്ണേ പൂർവഭാഗേ ॥ 6-45-5 തോത്രം ഗജദമനം വേണുകാഖ്യം വേണുവുധ്നസമാകാരം ॥ 6-45-13 ആനർച്ഛതുഃ പീഡിതവന്തൌ। തക്ഷമാണൌ തനൂകുർവാണൌ ॥ 6-45-14 പുഷ്പൈഃ ശബലൌ വിചിത്രൌ ॥ 6-45-17 ഏകേന പ്രാഷ്ണി പൃഷ്ഠഗോപം ഏകേന സാരഥിമിതി ച ॥ 6-45-23 ക്ഷുദ്രകാണാം ബാണവിശേഷാണാം ॥ 6-45-31 പരാസുകരണം മാരണസാധനം ॥ 6-45-36 വീരഃ ശംഖഃ। ജത്രുദേശേ അംസസന്ധൌ ॥ 6-45-38 ധൃഷ്ടകേതുഃ ശിശുപാലസുതഃ ॥ 6-45-44 സന്നതപർവഭിഃ അലക്ഷിതഗ്രന്ഥിഭിഃ ॥ 6-45-48 തീക്ഷ്ണേന സൂക്ഷ്മധാരേണ । നിശിതേ ശാണോല്ലീഢേന । മൃധേ സംഗ്രാമേ ॥ 6-45-58 തുഭ്യം തവ। സുതസോമം ഭൈമസേനിം ॥ 6-45-60 ചേകിതാനോ യാദവഃ ॥ 6-45-69 ഇരാവാനർജുനപുത്രഃ ॥ 6-45-72 സംസസജ്ജതുഃ സംസക്താവഭൂതാം ॥ 6-45-81 ദ്വന്ദ്വം ദ്വയോർദ്വയോര്യുദ്ധം ॥ 6-45-86 വിപരീതം അതീതക്രമം ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 046
॥ ശ്രീഃ ॥
6.46. അധ്യായഃ 046
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സങ്കുലയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-46-0 (40404)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-46-0x (4107)
രാജഞ്ശതസഹസ്രാണി തത്രതത്ര പദാതിനാം ।
നിർമര്യാദം പ്രയുദ്ധാനി തത്തേ വക്ഷ്യാമി ഭാരത ॥ 6-46-1 (40405)
ന പുത്രഃ പിതരം ജജ്ഞേ പിതാ വാ പുത്രമൌരസം ।
ന ഭ്രാതാ ഭ്രാതരം തത്ര സ്വസ്ത്രീയം ന ച മാതുലഃ ॥ 6-46-2 (40406)
ന മാതുലം ച സ്വസ്രീയോ ന സഖായം സഖാ തഥാ।
ആവിഷ്ടാ ഇവ യുധ്യന്തേ പാണ്ഡവാഃ കുരുഭിഃ സഹ ॥ 6-46-3 (40407)
രഥാനീകം നരവ്യാഘ്രാഃ കേചിദഭ്യപതന്രഥൈഃ ।
അഭജ്യന്ത യുഗൈരേവ യുഗാനി ഭരതർഷഭ ॥ 6-46-4 (40408)
രഥേഷാശ്ച രതേഷാഭിഃ കൂരാ രഥകൂബരൈഃ।
സംഗതൈഃ സഹിതാഃ കേചിത്പരസ്പരജിഘാംസവഃ ॥ 6-46-5 (40409)
ന ശേകുശ്ചലിതും കേചിത്സന്നിപത്യ രഥാ രഥൈഃ ।
പ്രഭിന്നാസ്തു മഹാകായാഃ സന്നിപത്യ ഗജാ ഗജൈഃ ॥ 6-46-6 (40410)
ബഹുധാ ദാരയൻക്രുദ്ധാ വിഷാണൈരിതരേതരം।
സതോരണപതാകൈശ്ച വാരണാ വരവാരണൈഃ ॥ 6-46-7 (40411)
അഭിസൃത്യ മഹാരാജ വേഗവദ്ഭിർമഹാഗജൈഃ ।
ദന്തൈരഭിഹതാസ്തത്ര ചുക്രുശുഃ പരമാതുരാഃ ॥ 6-46-8 (40412)
അഭിനീതാശ്ച ശിക്ഷാഭിസ്തോത്രാങ്കുശസമാഹതാഃ।
അപ്രഭിന്നാഃ പ്രഭിന്നാനാം സംമുഖാഭിമുഖാ യയുഃ ॥ 6-46-9 (40413)
പ്രഭിന്നൈരപി സംസക്താഃ കേചിത്തത്ര മഹാഗജാഃ ।
ക്രൌഞ്ചവന്നിനദം കൃത്വാ ദുദ്രുവുഃ സർവതോ ദിശം ॥ 6-46-10 (40414)
സംയക്പ്രണീതാ നാഗാശ്ച പ്രഭിന്നകരടാമുഖാഃ ।
ഋഷിതോമരനാരാചൈർനിർവിദ്ധാ വരവാരണാഃ ॥ 6-46-11 (40415)
പ്രണേദുർഭിന്നമർമാണോ നിപേതുശ്ച ഗതാസവഃ।
പ്രാദ്രവന്ത ദിശഃ കേചിന്നദന്തോ ഭൈരവാന്രവാൻ ॥ 6-46-12 (40416)
ഗജാനാം പാദരക്ഷാസ്തു വ്യൂഢോരസ്കാഃ പ്രഹാരിണഃ ।
ഋഷ്ടിഭിശ്ച ധനുർഭിശ്ച വിമലൈശ്ച പരശ്വഥൈഃ ॥ 6-46-13 (40417)
ഗദാഭിർമുസലൈശ്ചൈവ ഭിന്ദിപാലൈഃ സതോമരൈഃ ।
ആയസൈഃ പരിഘൈശ്ചൈവ നിസ്തിരംശൈർവിമലൈ ശിതൈഃ । 6-46-14 (40418)
പ്രഗൃഹീതൈഃ സുസംരബ്ധാ ദ്രവമാണാസ്തതസ്തതഃ।
വ്യദൃശ്യന്ത മഹാരാജ പരസ്പരജിഘാംസവഃ ॥ 6-46-15 (40419)
രാജമാനാശ്ച നിസ്ത്രിംശാഃ സംസിക്താ നരശോണിതൈഃ।
പ്രത്യദൃശ്യന്ത ശൂരാണാമന്യോന്യമഭിധാവതാം ॥ 6-46-16 (40420)
അവക്ഷിപ്താവധൂതാനാമസീനാം വീരബാഹുഭിഃ ।
സഞ്ജജ്ഞേ തുമുലഃ ശബ്ദഃ പതതാം പരമർമസു ॥ 6-46-17 (40421)
ഗദാമുസലരുഗ്ണാനാം ഭിന്നാനാം ച വരാസിഭിഃ ।
ദന്തിദന്താവഭിന്നാനാം മൃദിതാനാം ച ദന്തിഭിഃ ॥ 6-46-18 (40422)
തത്ര തത്ര നരൌഘാണാം ക്രോശതാമിതരേതരം ।
ശുശ്രുവുർദാരുണാ വാചഃ പ്രേതാനാമിവ ഭാരത ॥ 6-46-19 (40423)
ഹയൈരപി ഹയാരോഹാശ്ചാമരാപീഡധാരിഭിഃ ।
ഹംസൈരിവ മഹാവേഗൈരന്യോന്യമഭിവിദ്രുതാഃ ॥ 6-46-20 (40424)
തൈർവിമുക്താ മഹാപ്രാസാ ജാംബൂനദവിഭൂഷണാഃ ।
ആശുഗാ വിമലാസ്തീക്ഷ്ണാഃ സംപേതുർഭുജഗോപമാഃ ॥ 6-46-21 (40425)
അശ്വൈരഗ്ന്യജവൈഃ കേചിദാപ്ലുത്യ മഹതോ രഥാത് ।
ശിരാംസ്യാദദിരേ വീരാ രഥിനാമശ്വസാദിനഃ ॥ 6-46-22 (40426)
ബഹൂനപി ഹയാരോഹാൻഭല്ലൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ।
രഥീ ജഘാന സംപ്രാപ്യ ബാണഗോചരമാഗതാൻ ॥ 6-46-23 (40427)
നവമേഘപ്രതീകാശാശ്ചാക്ഷിപ്യ തുരഗാൻഗജാഃ ।
പാദൈരേവ വിമൃദ്ഗന്തി മത്താഃ കനകഭൂഷണാഃ ॥ 6-46-24 (40428)
പാഠ്യമാനേഷു കുംഭേഷു പാർശ്വേഷ്വപി ച വാരണാഃ।
പ്രാസൈർവിനിഹതാഃ കേചിദ്വിനേദുഃ പരമാതുരാഃ ॥ 6-46-25 (40429)
സാശ്വാരോഹാൻഹയാൻകാംശ്ചിദുൻമഥ്യ വരവാരണാഃ ।
സഹസാ ചിക്ഷിപുസ്തത്ര സങ്കുലേ ഭൈരവേ സതി ॥ 6-46-26 (40430)
സാശ്വാരോഹാന്വിഷാണാഗ്രൈരുത്ക്ഷിപ്യ തുരഗാൻഗജാഃ ।
രഥൌഘാനഭിമൃദ്ഗന്തഃ സധ്വജാനഭിചക്രമുഃ ॥ 6-46-27 (40431)
പുംസ്ത്വാദതിമദത്വാച്ച കേചിത്തത്ര മഹാഗജാഃ ।
സാശ്വാരോഹാൻഹയാഞ്ജഘ്നുഃ കരൈഃ സചരണൈസ്തഥാ ॥ 6-46-28 (40432)
അശ്വാരോഹൈശ്ച സമരേ ഹസ്തിസാദിഭിരേവ ച ।
പ്രതിമാനേഷു ഗാത്രേഷു പാർശ്വഷ്വഭി ച വാരണാൻ ।
ആശുഗാ വിമലാസ്തീക്ഷ്ണാഃ സംപേതുർഭുജഗോപമാഃ ॥ 6-46-29 (40433)
നരാശ്വകായാന്നിർഭിദ്യ ലൌഹാനി കവചാനി ച।
നിപേതുർവിമലാഃ ശക്ത്യോ വീരബാഹുഭിരർപിതാഃ ॥ 6-46-30 (40434)
മഹോൽകകാപ്രതിമാ ഘോരാസ്തത്ര തത്ര വിശാംപതേ।
ദ്വീപിചർമാവനദ്ധൈശ്ച വ്യാഘ്രചർമച്ഛദൈരപി ॥ 6-46-31 (40435)
വികോശൈർവിമലൈഃ ഖംഗൈരഭിജധ്നുഃ പരാന്രണേ ।
അഭിപ്ലുതമഭിക്രുദ്ധമേകപാർശ്വാവദാരിതം ॥ 6-46-32 (40436)
വിദർശയന്തഃ സംപേതുഃ ഖംഗചർമപരശ്വഥൈഃ।
കേചിദാക്ഷിപ്യ കരിണഃ സാശ്വാനപി രഥാൻകരൈഃ ॥ 6-46-33 (40437)
വികർഷന്തോ ദിശഃ സർവാഃ സംപേതുഃ സർവശബ്ദഗാഃ।
ശങ്കുഭിർദാരിതാഃ കേചിത്സംഭിന്നാശ്ച പരശ്വഥൈഃ ॥ 6-46-34 (40438)
ഹസ്തിഭിർമൃദിതാഃ കേചിത്ക്ഷുണ്ണാശ്ചാന്യേ തുരംഗമൈഃ ।
രഥനേമിനികൃത്താശ്ച നികൃത്താശ്ച പരശ്വഥൈഃ ॥ 6-46-35 (40439)
വ്യാക്രോശന്ത നരാ രാജംസ്തത്രതത്ര സ്മ ബാന്ധവാൻ।
പുത്രാനന്യേ പിതൄനന്യേ ഭ്രാതൄംശ്ച സഹ ബന്ധുഭിഃ ॥ 6-46-36 (40440)
മാതുലാൻഭാഗിനേയാംശ്ച പരാനപി ച സംയുഗേ ।
വികീർണാന്ത്രാഃ സുബഹവോ ഭഗ്നസക്ഥാശ്ച ഭാരത ॥ 6-46-37 (40441)
ബാഹുഭിശ്ചാപരേ ഛിന്നൈഃ പാർശ്വേഷു ച വിദാരിതാഃ ।
ക്രന്ദന്തഃ സമദൃശ്യന്ത തൃഷിതാ ജീവിതേപ്സവഃ ॥ 6-46-38 (40442)
തൃഷാപരിഗതാഃ കേചിദൽപസത്വാ വിശാംപതേ।
ഭൂമൌ നിപതിതാഃ സംഖ്യേ മൃഗയാഞ്ചക്രിരേ ജലം ॥ 6-46-39 (40443)
രുധിരൌഘപരിക്ലിന്നാഃ ക്ലിശ്യമാനാശ്ച ഭാരത ।
വ്യനിന്ദൻഭൃശമാത്മാനം തവ പുത്രാംശ്ച സംഗതാൻ ॥ 6-46-40 (40444)
അപരേ ക്ഷത്രികയാഃ ശൂരാഃ കൃതവൈരാഃ പരസ്പരം ।
നൈവ ശസ്ത്രം വിമുഞ്ചന്തി നൈവ ക്രന്ദന്തി മാരിഷ ।
തർജയന്തി ച സംഹൃഷ്ടാസ്തത്രതത്ര പരസ്പരം ॥ 6-46-41 (40445)
ആദശ്യ ദശനൈശ്ചാപി ക്രോധാത്സ്വരദനച്ഛദം ।
ഭ്രുകുടീകുടിലൈർവക്രൈഃ പ്രേക്ഷന്തി ച പരസ്പരം ॥ 6-46-42 (40446)
അപരേ ക്ലിശ്യമാനാസ്തു ശരാർതാ വ്രണപീഡിതാഃ।
നിഷ്കൂജാഃ സമപദ്യന്ത ദൃഢസത്വാ മഹാബലാഃ ॥ 6-46-43 (40447)
അന്യേ ച വിരഥാഃ ശൂരാ രഥമന്യസ്യ സംയുഗേ।
പ്രാർഥയാനാ നിപതിതാഃ സങ്ക്ഷുണ്ണാ വരവാരണൈഃ ।
അശോഭന്ത മഹാരാജ സപുഷ്പാ ഇവ കിംശുകാഃ ॥ 6-46-44 (40448)
സംബഭൂവുരനീകേഷു ബഹവോ ഭൈരവസ്വനാഃ।
വർതമാനേ മഹാഭീമേ തസ്മിന്വീരവരക്ഷയേ॥ 6-46-45 (40449)
നിജഘാന പിതാ പുത്രം പുത്രശ്ച പിതരം രണേ।
സ്വസ്ത്രീയോ മാതുലം ചാപി സ്വസ്രീയം ചാപി മാതുലഃ ॥ 6-46-46 (40450)
സഖാ സഖായം ച തഥാ സംബന്ധീ ബാന്ധവം തഥാ।
ഏവം യുയുധിരേ തത്ര കുരവഃ പാണ്ഡവൈഃ സഹ ॥ 6-46-47 (40451)
വർതമാനേ തഥാ തസ്മിന്നിർമര്യാദേ ഭയാനകേ ।
ഭീഷ്മമാസാദ്യ പാർഥാനാം വാഹിനീ സമകംപത ॥ 6-46-48 (40452)
കേതുനാ പഞ്ചതാരേണ താലേന ഭാരതർഷഭ ।
രാജതേന മഹാബാഹുരുച്ഛ്രിതേന മഹാരഥേ ।
ബഭൌ ഭീഷ്മസ്തദാ രാജംശ്ചന്ദ്രമാ ഇവ മേരുണാ ॥ ॥ 6-46-49 (40453)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി പ്രഥമദിവസയുദ്ധേ ഷട്ചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-46-1 പ്രയുദ്ധാനി യുദ്ധം കൃതവന്തി ॥ 6-46-2 ജജ്ഞേ ജ്ഞാതവാൻ ॥ 6-46-3 ആവിഷ്ടാ ഇവ ഭൂതാദിനാ ഗൃഹീതാ ഇവ ॥ 6-46-4 യുഗാനി അശ്വസ്കന്ധാർപിതാനി ദാരൂണി ॥ 6-46-5 രഥേഷാ രഥദണ്ഡഃ । കൂബരോ യുഗകീലഃ। സംഗതൈഃ സംമുഖാഗതൈഃ ॥ 6-46-6 പ്രഭിന്നാശ്ര്യോതൻമദാഃ ॥ 6-46-7 വിഷാണൈർദന്തൈഃ തോരണാനി ചതുഃസ്തംഭമണ്ഡപാകാരസ്യ ഗജപല്യാണസ്യ അംബാരീതി ഭാഷയാ പ്രസിദ്ധസ്യ। ദ്വാരാണി പതാകാശ്ച തത്രൈവ സ്തംഭശേഖരസ്ഥാഃ ॥ 6-46-9 സംമുഖാഭിമുഖാഃ അന്യോന്യസംമുഖാ ഇത്യർഥഃ ॥ 6-46-17 അവക്ഷിപ്താവധൂതാനാം അധോമുഖം പാതിതാനാം പരേഷാം മർമസു പതതാമസീനാമിതി സംബന്ധഃ ॥ 6-46-19 പ്രേതാനാം നാരകാണാം ॥ 6-46-26 സഹസാ ബലേന ॥ 6-46-28 പുംസ്ത്വാദ്വീര്യവത്ത്വാത്। അതിമദത്വാദുദ്ഭിന്നമദത്വാത് ॥ 6-46-29 പ്രതിമാനേഷു ലലാടേഷു ॥ 6-46-30 ശക്ത്യഃ ശക്തയഃ 6-46-43 നിഷ്കൂജാ നിഃശബ്ദാഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 047
॥ ശ്രീഃ ॥
6.47. അധ്യായഃ 047
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഉത്തരകുമാരവധഃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-47-0 (40454)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-47-0x (4108)
ഗതപൂർവാഹ്ണഭൂയിഷ്ഠി തസ്മിന്നഹനി ദാരുണേ।
വർതമാനേ തഥാ രൌദ്രേ മഹാവീരവരക്ഷയേ ॥ 6-47-1 (40455)
ദുർമുഖഃ കൃതവർമാ ച കൃപഃ ശല്യോ വിവിംശതിഃ।
ഭീഷ്മം ജുഗുപുരാസാദ്യ തവ പുത്രേണ ചോദിതാഃ ॥ 6-47-2 (40456)
ഏതൈരതിരഥൈർഗുപ്തഃ പഞ്ചഭിർഭരതർഷഭഃ ।
പാണ്ഡവാനാമനീകാനി വിജഗാഹേ മഹാരഥഃ ॥ 6-47-3 (40457)
ചേദികാശികരൂഷേഷു പഞ്ചാലേഷു ച ഭാരത ।
ഭീഷ്മസ്യ ബഹുധാ താലശ്ചലത്കേതുരദൃശ്യത ॥ 6-47-4 (40458)
സ ശിരാംസി രണേഽരീണാം രഥാംശ്ച സയുഗധ്വജാൻ ।
നിചകർത മഹാവേഗൈർഭല്ലൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ॥ 6-47-5 (40459)
നൃത്യതോ രഥമാർഗേഷു ഭീഷ്മസ്യ ഭരതർഷഭ ।
ഭൃശമാർതസ്വരം ചക്രുർനാഗാ മർമണി താഡിതാഃ ॥ 6-47-6 (40460)
അഭിമന്യുഃ സുസങ്ക്രുദ്ധഃ പിശഹ്ഗൈസ്തുരഗോത്തമൈഃ ।
സംയുക്തം രഥമാസ്ഥായ പ്രായാദ്ഭീഷ്മരഥം പ്രതി ॥ 6-47-7 (40461)
ജാംബൂനദവിചിത്രേണ കർണികാരേണ കേതുനാ ।
അഭ്യവർതത ഭീഷ്മം ച താംശ്ചൈവ രഥസത്തമാൻ ॥ 6-47-8 (40462)
സ താലകേതോസ്തീക്ഷ്ണേന കേതുമാഹത്യ പത്രിണാ ।
ഭീഷ്മേണ യുയുധേ വീരസ്തസ്യ ചാനുരഥൈഃ സഹ ॥ 6-47-9 (40463)
കൃതവർമാണമേകേന ശല്യം പഞ്ചഭിരാശുഗൈഃ ।
വിദ്ധ്വാ നവഭിരാനർച്ഛച്ഛിതാഗ്രൈഃ പ്രതിപാമഹം ॥ 6-47-10 (40464)
പൂർണായതവിസൃഷ്ടേന സംയക്പ്രണിഹിതേന ച।
ധ്വജമേകേന വിവ്യാധ ജാംബൂനദപരിഷ്കൃതം ॥ 6-47-11 (40465)
ദുർമുഖസ്യ തു ഭല്ലേന സർവാവരണഭേദിനാ ।
ജഹാര സാരഥേഃ കായാച്ഛിരഃ സന്നതപർവണാ ॥ 6-47-12 (40466)
ധനുശ്ചിച്ഛേദ ഭല്ലേന കാർതസ്വരവിഭൂഷിതം।
കൃപസ്യ നിശിതാഗ്രേണ താംശ്ച തീക്ഷ്ണമുഖൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-47-13 (40467)
ജഘാന പരമക്രുദ്ധോ നൃത്യന്നിവ മഹാരഥഃ ।
തസ്യ ലാഘവമുദ്വീക്ഷ്യ തുതുഷുർദേവതാ അപി ॥ 6-47-14 (40468)
ലബ്ധലക്ഷതയാ കാർഷ്ണേഃ സർവേ ഭീഷ്മമുഖാ രഥാഃ ।
സത്വവന്തമമന്യന്ത സാക്ഷാദിവ ധനഞ്ജയം ॥ 6-47-15 (40469)
തസ്യ ലാഘവമാർഗസ്ഥമലാതസദൃശപ്രഭം।
ദിശഃ പര്യപതച്ചാപം ഗാണ്ഡീവമിവ ഘോഷവത് ॥ 6-47-16 (40470)
തമാസാദ്യ മഹാവേഗൈർഭീഷ്മോ നവ്രഭിരാശുഗൈഃ ।
വിവ്യാധ സമരേ തൂർണമാർജുനിം പരവീരഹാ ॥ 6-47-17 (40471)
ധ്വജം ചാസ്യ ത്രിഭിർഭല്ലൈശ്ചിച്ഛേദ പരമൌജസഃ ।
സാരഥിം ച ത്രിഭിർബാണൈരാജഘാന യതവ്രതഃ ॥ 6-47-18 (40472)
തഥൈവ കൃതവർമാ ച കൃപഃ ശല്യശ്ച മാരിഷ ।
വിദ്ധ്വാ നാകംപയത്കാർഷ്ണിം മൈനാകമിവ പർവതം ॥ 6-47-19 (40473)
സ തൈഃ പരിവൃതഃ ശൂരോ ധാർതരാഷ്ട്രൈർമഹാരഥൈഃ ।
വവർഷ ശരവർഷാണി കാർഷ്ണിഃ പഞ്ചരഥാൻപ്രതി ॥ 6-47-20 (40474)
തതസ്തേഷാം സഹസ്രാണി സംവാര്യ ശരവൃഷ്ടിഭിഃ ।
നനാദ ബലവാൻകാർഷ്ണിർഭീഷ്മായ വിസൃജ്യഞ്ശരാൻ ॥ 6-47-21 (40475)
തത്രാസ്യ സുമഹദ്രാജൻബാഹ്വോർബലമദൃശ്യത ।
യതമാനസ്യ സമരേ ഭീഷ്മമർദയതഃ ശരൈഃ ॥ 6-47-22 (40476)
പരാക്രാന്തസ്യ തസ്യൈവ ഭീഷ്മോഽപി പ്രാഹിണോച്ഛരാൻ ।
സ താംശ്ചിച്ഛേദ സമരേ ഭീഷ്മചാപച്യുതാഞ്ശരാൻ ॥ 6-47-23 (40477)
തതോ ധ്വജമാമോഘേംഷുർഭീഷ്മസ്യ നവഭിഃ ശരൈഃ ।
ചിച്ഛേദ സമരേ വീരസ്തത ഉച്ചുക്രുശുർജനാഃ ॥ 6-47-24 (40478)
സ രാജതോ മഹാസ്കന്ധസ്താലോ ഹേമവിഭൂഷിതഃ ।
സൌഭദ്രവിശിഖൈശ്ഛിന്നഃ പപാത ഭുവി ഭാരത ॥ 6-47-25 (40479)
തം തു സൌഭദ്രവിശിഖൈഃ പാതിതം ഭരതർഷഭ ।
ദൃഷ്ട്വാ ഭീമോ നനാദോച്ചൈഃ സൌഭദ്രമഭിഹർഷയൻ ॥ 6-47-26 (40480)
അഥ ഭീഷ്മോ മഹാസ്രാണി ദിവ്യാനി സുബഹൂനി ച ।
പ്രാദുശ്ചക്രേ മഹാരൌദ്രേ രണേ തസ്മിൻമഹാബലഃ ॥ 6-47-27 (40481)
തതഃ ശരസഹസ്രേണ സൌഭദ്രം പ്രതിതാമഹഃ ।
അവാകിരദമേയാത്മാ തദദ്ഭുതമിവാഭവത് ॥ 6-47-28 (40482)
തതോ ദശ മഹേഷ്വാസാഃ പാണ്ഡവാനാം മഹാരഥാഃ ।
രക്ഷാർഥമഭ്യധാവന്ത സൌഭദ്രം ത്വരിതാ രഥൈഃ ॥ 6-47-29 (40483)
വിരാടഃ സഹ പുത്രേണ ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാർഷതഃ ।
ഭീമശ്ച കേകയാശ്ചൈവ സാത്യകിശ്ച വിശാംപതേ ॥ 6-47-30 (40484)
തേഷാം ജവേനാപതതാം ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോ രണേ ।
പാഞ്ചാല്യം ത്രിഭിരാനർച്ഛത്സാത്യകിം നവഭിഃ ശരൈഃ । 6-47-31 (40485)
പൂർണായതവിസൃഷ്ടേന ക്ഷുരേണ നിശിതേന ച।
ധ്വജമേകേന ചിച്ഛേദ ഭീമസേനസ്യ പത്രിണാ ॥ 6-47-32 (40486)
ജാംബൂനദമയഃ ശ്രീമാൻകേസരീ സ നരോത്തമ ।
പപാത ഭീമസേനസ്യ ഭീഷ്മേണ മഥിതോ രഥാത് ॥ 6-47-33 (40487)
തതോ ഭീമസ്ത്രിഭിർവിദ്ധ്വാ ഭീഷ്മം ശാന്തനവം രണേ।
കൃപമേകേന വിവ്യാധ കൃതവർമാണമഷ്ടഭിഃ ॥ 6-47-34 (40488)
പ്രഗൃഹീതാഗ്രഹസ്തേകന വൈരാടിരപി ദന്തിനാ ।
അഭ്യദ്രവത രാജാനം മദ്രാധിപതിമുത്തരഃ ॥ 6-47-35 (40489)
തസ്യ വാരണരാജസ്യ ജവേനാപതതോ രഥേ ।
ശല്യോ നിവാരയാമാസ വേഗമപ്രതിമം ശരൈഃ । 6-47-36 (40490)
തസ്യ ക്രുദ്ധഃ സ നാഗേന്ദ്രോ ബൃഹതഃ സാധുവാഹിനഃ ।
പദാ യുഗമധിഷ്ഠായ ജഘാന ചതുരോ ഹയാൻ ॥ 6-47-37 (40491)
സ ഹതാശ്വേ രഥേ തിഷ്ഠൻമദ്രാധിപതിരായസീം ।
ഉത്തരാന്തകരീം ശക്തിം ചിക്ഷേപ ഭുജഗോപമാം ॥ 6-47-38 (40492)
തയാ ഭിന്നതനുത്രാണഃ പ്രവിശ്യ വിപുലം തമഃ।
സ പപാത ഗജസ്കന്ധാത്പരമുക്താങ്കുശതോമരഃ ॥ 6-47-39 (40493)
അസിമാദായ ശല്യോഽപി അവപ്ലുത്യ രഥോത്തമാത്।
തസ്യ വാരണരാജസ്യ ചിച്ഛേദാഥ മഹാകരം ॥ 6-47-40 (40494)
ഭിന്നമർമാ ശരശതൈശ്ഛിന്നഹസ്തഃ സവാരണഃ।
ഭീമമാർതസ്വരം കൃത്വാ പപാത ച മമാര ച ॥ 6-47-41 (40495)
ഏതദീദൃശകം കൃത്വാ മദ്രരാജോ നരാധിപ ।
ആരുരോഹ രഥം തൂർണം ഭാസ്വരം കൃതവർമണഃ ॥ 6-47-42 (40496)
ഉത്തരം വൈ ഹതം ദൃഷ്ട്വാ വൈരാടിർഭ്രാതരം തദാ ।
കൃതവർമണാ ച സഹിതം ദൃഷ്ട്വാ ശല്യമവസ്ഥിതം ॥ 6-47-43 (40497)
ശ്വേതഃ ക്രോധാത്പ്രജജ്വാല ഹവിഷാ ഹവ്യവാഡിവ ।
സ വിസ്ഫാര്യ മഹച്ചാപം ശക്രചാപോപമം ബലീ ॥ 6-47-44 (40498)
അഭ്യധാവ·ഞ്ജിഘാംസന്വൈ ശല്യം മദ്രാധിപം ബലീ।
മഹതാ രഥവംശേന സമന്താത്പരിവാരിതഃ ॥ 6-47-45 (40499)
മുഞ്ചൻബാണമയം വർഷം പ്രായാച്ഛല്യരഥം പ്രതി।
തമാപതന്തം സംപ്രേക്ഷ്യ മത്തവാരണവിക്രമം ॥ 6-47-46 (40500)
താവകാനാം രഥാഃ സപ്ത സമന്താത്പര്യവാരയൻ ।
മദ്രരാജമഭീപ്സന്തോ മൃത്യോർദംഷ്ട്രാന്തരം ഗതം ॥ 6-47-47 (40501)
ബൃഹദ്ബലശ്ച കൌസല്യോ ജയത്സേനശ്ച മാഗധഃ ।
തഥാ രുക്മരഥോ രാജഞ്ശല്യപുത്രഃ പ്രതാപവാൻ ॥ 6-47-48 (40502)
വിന്ദാനുവിന്ദാവാവാന്ത്യൌ കാംഭോജശ്ച സുദക്ഷിണഃ ।
ബൃഹത്ക്ഷത്രസ്യ ദായാദഃ സൈന്ധവശ്ച ജയദ്രഥഃ ॥ 6-47-49 (40503)
നാനാവർണവിചിത്രാണി ധനൂംഷി ച മഹാത്മനാം ।
വിസ്ഫാരിതാനി ദൃശ്യന്തേ തോയദേഷ്വിവ വിദ്യുതഃ ॥ 6-47-50 (40504)
തേ തു ബാണമയം വർഷം ശ്വേതമൂർധന്യപാതയൻ।
നിദാഘാന്തേഽനിലോദ്ധൂതാ മേഘാ ഇവ നഗേ ജലം ॥ 6-47-51 (40505)
തതഃ ക്രുദ്ധോ മഹേഷ്വാസഃ സപ്തഭല്ലൈഃ സുതേജനൈഃ ।
ധനൂംഷി തേഷാമാച്ഛിദ്യ മമർദ പൃതനാപതിഃ ॥ 6-47-52 (40506)
നികൃത്താന്യേവ താനി സ്മ സമദൃശ്യന്ത ഭാരത ।
തതസ്തേ തു നിമേഷാർധാത്പ്രത്യപദ്യന്ധനൂംഷി ച ॥ 6-47-53 (40507)
സപ്ത ചൈവ പൃഷത്കാംശ്ച ശ്വേതസ്യോപര്യപാതയൻ।
തതഃ പുനരമേയാത്മാ ഭല്ലൈഃ സപ്തഭിരാശുഗൈഃ ।
നിചകർത മഹാബാഹുസ്തേഷാം ചാപാനി ധന്വിനാം ॥ 6-47-54 (40508)
തേ നികൃത്തമഹാചാപാസ്ത്വരമാണാ മഹാരഥാഃ ।
രഥശക്തീഃ പരാമൃശ്യ വിനേദുർഭൈരവാന്രവാൻ ॥ 6-47-55 (40509)
അന്വയുർഭരതശ്രേഷ്ഠ സപ്ത ശ്വേതരഥം പ്രതി।
തതസ്താ ജ്വലിതാഃ സപ്ത മഹേന്ദ്രാശനിനിഃസ്വനാഃ ॥ 6-47-56 (40510)
അപ്രാപ്താഃ സപ്തഭിർഭല്ലൈശ്ചിച്ഛേദ പരമാസ്ത്രവിത്। 6-47-57bതതഃ സമാദായ ശരം സർവകായവിദാരണം ॥ 6-47-57 (40511)
പ്രാഹിണോദ്ഭരതശ്രേഷ്ഠ ശ്വേതോ രുക്മരഥം പ്രതി।
തസ്യ ദേഹേ നിപതിതോ ബാണോ വജ്രാതിഗോ മഹാൻ ॥ 6-47-58 (40512)
തതോ രുക്മരഥോ രാജൻസായകേന ദൃഢാഹതഃ ।
നിഷസാദ രഥോപസ്ഥേ കശ്മലം ചാവിശൻമഹത് ॥ 6-47-59 (40513)
തം വിസഞ്ജ്ഞം വിമനസം ത്വരമാണസ്തു സാരഥിഃ ।
അപോവാഹ നസംഭ്രാന്തഃ സർവലോകസ്യ പശ്യതഃ ॥ 6-47-60 (40514)
തതോഽന്യാൻഷട് സമാദായ ശ്വേതോ ഹേമവിഭൂഷിതാൻ ।
തേഷാം ഷൺമാം മഹാബാഹുർധ്വജശീർഷണ്യപാതയത് ॥ 6-47-61 (40515)
ഹയാംശ്ച തേഷാം നിർഭിദ്യ സാരഥീംശ്ച പരന്തപ ।
ശരൈശ്ചൈതാൻസമാകീര്യ പ്രായാച്ഛല്യരഥം പ്രതി ॥ 6-47-62 (40516)
തതോ ഹലഹലാശബ്ദസ്തവ സൈന്യേഷു ഭാരത।
ദൃഷ്ട്വാ സേനാപതിം തൂർണം യാന്തം ശല്യരഥം പ്രതി ॥ 6-47-63 (40517)
തതോ ഭീഷ്മം പുരസ്കൃത്യ തവ പുത്രോ മഹാബലഃ ।
വൃതസ്തു സർവസൈന്യേന പ്രായാച്ഛ്വേതരഥം പ്രതി ॥ 6-47-64 (40518)
മൃത്യോരാസ്യമനുപ്രാപ്തം മദ്രരാജമമോചയത് ।
തതോ യുദ്ധം സമഭവത്തുമുലം രോമഹർഷണം ॥ 6-47-65 (40519)
താവകാനാം പരേഷാം ച വ്യതിഷക്തരഥദ്വിപം ।
സൌഭദ്രേ ഭീമസേന ച സാത്യകൌ ച മഹാരഥേ ॥ 6-47-66 (40520)
കൈകേയേ ച വിരാടേ ച ധൃഷ്ടദ്യുംനേ ച പാർഷതേ ।
ഏതേഷു നരസിംഹേഷു ചേദിമത്സ്യേഷു ചൈവ ഹ ।
വവർഷ ശരവർഷാണി കുരുവൃദ്ധഃ പിതാമഹഃ ॥ ॥ 6-47-67 (40521)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി പ്രഥമദിവസയുദ്ധേ സപ്തചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-47-7 പിശങ്കൈഃ പിംഗലൈഃ ॥ 6-47-8 കർണികാരേണ കർണികാരദ്രുമോപമേന ॥ 6-47-9 അനുരഥൈഃ പാർഷ്ണിഗോപാദിഭിഃ ॥ 6-47-11 പൂർണയതവിസൃഷ്ടേന ആകർണാകൃഷ്ടത്യക്തേന। പ്രണിഹിതേന പ്രേരിതേന ॥ 6-47-36 രഥേ രഥോപരി ॥ 6-47-43 വൈരാടിഃ ശംഖഃ ॥ 6-47-47 സപ്തചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 048
॥ ശ്രീഃ ॥
6.48. അധ്യായഃ 048
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ശ്വേതയുദ്ധം ॥ 1 ॥ ഭീഷ്മേണ ശ്വേതവധഃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-48-0 (40522)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-48-0x (4109)
ഏവം ശ്വേതേ മഹേഷ്വാസേ പ്രാപ്തേ ശല്യരഥം പ്രതി।
കുരവഃ പാണ്ഡവേയാശ്ച കിമകുർവത സഞ്ജയ ॥ 6-48-1 (40523)
ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവഃ കിം വാ തൻമമാചക്ഷ്വ പൃച്ഛതഃ । 6-48-2 (40524)
സഞ്ജയ ഉവാച।
രാജഞ്ശതസഹസ്രാണി തതഃ ക്ഷത്രിയപുംഗവാഃ ॥ 6-48-2x (4110)
ശ്വേതം സേനാപതിം ശൂരം പുരസ്കൃത്യ മഹാരഥാഃ ।
രാജ്ഞോ ബലം ദർശയന്തസ്തവ പുത്രസ്യ ഭാരത ॥ 6-48-3 (40525)
ശിഖണ്ഡിനം പുരസ്കൃത്യ ത്രാതുമൈച്ഛൻമഹാരഥാഃ ।
അഭ്യവർതന്ത ഭീഷ്മസ്യ രഥം ഹേമപരിഷ്കൃതം ॥ 6-48-4 (40526)
ജിഘാംസന്തം യുധാംശ്രേഷ്ഠം തദാസീത്തുമുലം മഹത് ।
തത്തേഽഹം സംപ്രവക്ഷ്യാമി മഹാവൈശസമച്യുത ॥ 6-48-5 (40527)
താവകാനാം പരേഷാം ച യഥാ യുദ്ധമവർതത ।
തത്രാകരോദ്രഥോപസ്ഥാഞ്ശൂന്യാഞ്ശാന്തനവോ ബഹൂൻ ॥ 6-48-6 (40528)
തത്രാദ്ഭുതം മഹച്ചക്രേ ശരൈരാർച്ഛദ്രഥോത്തമാൻ ।
സമാവൃണോച്ഛരൈരർകമർകതുല്യപ്രതാപവാൻ ॥ 6-48-7 (40529)
നുദൻസമന്താത്സമരേ രവിരുദ്യന്യഥാ തമഃ ।
തേനാജൌ പ്രേഷിതാ രാജഞ്ശരാഃ ശതസഹസ്രശഃ ॥ 6-48-8 (40530)
ക്ഷത്രിയാന്തകരാഃ സംഖ്യേ മഹാവേഗാ മഹാബലാഃ ।
ശിരാംസി പാതയാമാസുർവീരാണാം ശതശോ രണേ ॥ 6-48-9 (40531)
ഗജാൻകണ്ടകസന്നാഹാന്വജ്രേണേവ ശിലോച്ചയാൻ ।
രഥാ രഥേഷു സംസക്താ വ്യദൃശ്യന്ത വിശാംപതേ ॥ 6-48-10 (40532)
ഏകേ രഥം പര്യവഹംസ്തുരഗാഃ സതുരംഗമം ।
യുവാനം നിഹതം വീരം ലംബമാനം സകാർമുകം ॥ 6-48-11 (40533)
ഉദീർണാശ്ച ഹയാ രാജന്വഹനക്തസ്തത്രതത്ര ഹ।
ബദ്ധസ്വംഗനിഷംഗാശ്ച വിധ്വസ്തശിരസോ ഹതാഃ ॥ 6-48-12 (40534)
ശതശഃ പതിതാ ഭൂമൌ വീരശയ്യാസു ശേരതേ ।
പരസ്പേരണ ധാവന്തഃ പതിതാഃ പുനരുത്ഥിതാഃ ॥ 6-48-13 (40535)
ഉത്ഥായ ച പ്രധാവന്തോ ദ്വന്ദ്വയുദ്ധമവാപ്നുവൻ ।
പീഡിതാഃ പുനരന്യോന്യം ലുഠന്തോ രണമൂർധനി ॥ 6-48-14 (40536)
സചാപാഃ സനിഷംഗാശ്ച ജാതരൂപപരിഷ്കൃതാഃ ।
വിസ്രബ്ധഹതവീരാശ്ച ശതശഃ പരിപീഡിതാഃ ॥ 6-48-15 (40537)
തേനതേനാഭ്യധാവന്ത വിസൃജന്തശ്ച ഭാരത ।
മത്തോ ഗജഃ പര്യവർതദ്ധയാംശ്ച ഹതസാദിനഃ ॥ 6-48-16 (40538)
സരഥാ രഥിനശ്ചാപി വിമൃദ്ഗന്തഃ സമന്തതഃ ।
സ്യാന്ദനാദപതത്കശ്ചിന്നിഹതോഽന്യേന സായകൈഃ ॥ 6-48-17 (40539)
ഹതസാരഥിരപ്യുച്ചൈഃ പപാത കാഷ്ഠവദ്രഥഃ ।
യുധ്യമാനസ്യ സംഗ്രാമേ വ്യൂഢേ രജസി ചോത്ഥിതേ ॥ 6-48-18 (40540)
ധനുഃകൂജിതവിജ്ഞാനം തത്രാസീത്പ്രതിയുദ്ധ്യതഃ।
ഗാത്രസ്പർശേന യോധാനാം വ്യജ്ഞാസ്ത പരിപന്ഥിനം ॥ 6-48-19 (40541)
യുദ്ധ്യമാനം ശരൈ രാജൻസിഞ്ജിനീധ്വജിനീരവാത്।
അന്യോന്യം വീരസംശബ്ദോ നാശ്രൂയത ഭടൈഃ കൃതഃ ॥ 6-48-20 (40542)
ശബ്ദായമാനേ സംഗ്രാമേ പടഹേ കർണദാരിണി।
യുധ്യമാനസ്യ സംഗ്രാമേ കുർവതഃ പൌരുഷം സ്വകം ॥ 6-48-21 (40543)
നാശ്രൌഷം നാമഗോത്രാണി കീർതനം ച പരസ്പരം ।
ഭീഷ്മചാപച്യുതൈർബാണൈരാർതാനാം യുധ്യതാം മൃധേ ॥ 6-48-22 (40544)
പരസ്പരേഷാം വീരാണാം മനാംസി സമകംപയൻ ।
തസ്മിന്നത്യാകുലേ യുദ്ധേ ദാരുണേ രോമഹർഷണേ ॥ 6-48-23 (40545)
പിതാ പുത്രം ച സമരേ നാഭിജാനാതി കശ്ചന ।
ചക്രേ ഭഗ്നേ യുഗേ ച്ഛിന്നേ ഏകധുര്യേ ഹയേ ഹതഃ ॥ 6-48-24 (40546)
ആക്ഷിപ്തഃ സ്യന്ദനാദ്വീരഃ സമാരഥിരജിഹ്മഗൈഃ।
ഏവം ച സമരേ സർവേ വീരാശ്ച വിരഥീകൃതാഃ ॥ 6-48-25 (40547)
തേന തേന സ്മ ദൃശ്യന്തേ ധാവമാനാഃ സമന്തതഃ ।
ഗജോ ഹതഃ ശിരശ്ഛിന്നം മർമ ഭിന്നം ഹയോ ഹതഃ ॥ 6-48-26 (40548)
അഹതഃ കോപി നൈവാസീദ്ഭീഷ്മേ നഘ്നതി ശാത്രവാൻ ।
ശ്വേതഃ കുരൂണാമകരോത്ക്ഷയം തസ്മിൻമഹാഹവേ ॥ 6-48-27 (40549)
രാജപുത്രാന്രഥോദാരാനവധീച്ഛതസംഘശഃ।
ചിച്ഛേദ രഥിനാം ബാണൈഃ ശിരാംസി ഭരതർഷഭ ॥ 6-48-28 (40550)
സാംഗദാ ബാഹവശ്ചൈവ ധനൂംഷി ച സമന്തതഃ।
രഥേഷാം രഥചക്രാണി തൂണീരാണി യുഗാനി ച ॥ 6-48-29 (40551)
ഛത്രാണി ച മഹാർഹാണി പതാകാശ്ച വിശാംപതേ।
ഹയൈഘാശ്ച രഥൌഘാശ്ച നരൌഘാശ്ചൈവ ഭാരത ॥ 6-48-30 (40552)
വാരണാഃ ശതശശ്ചൈവ ഹതാഃ ശ്വേതേന ഭാരത ।
വയം ശ്വേതഭയാദ്ഭീതാ വിഹായ രഥസത്തമം ॥ 6-48-31 (40553)
അപയാതാസ്തഥാ പശ്ചാദ്വിഭും പശ്യാമ ധൃഷ്ണവഃ ।
ശരപാതമതിക്രംയ കുരവഃ കുരുനന്ദന ॥ 6-48-32 (40554)
ഭീഷ്മം ശാന്തനവം യുദ്ധേ സ്ഥിതാഃ പശ്യാമ സർവശഃ ।
അദീനോ ദീനസമയേ ഭീഷ്മോഽസ്മാകം മഹാഹവേ ॥ 6-48-33 (40555)
ഏകസ്തസ്ഥൌ നരവ്യാഘ്രോ ഗിരിർമേരുരിവാചലഃ।
ആദദാന ഇവ പ്രാണാൻസവിതാ ശിശിരാത്യയേ ॥ 6-48-34 (40556)
ഗഭസ്തിഭിരിവാദിത്യസ്തസ്ഥൌ ശരമരീചിമാൻ।
സ മുമോച മഹേഷ്വാസഃ ശരസംഘാനനേകശഃ ॥ 6-48-35 (40557)
നിഘ്നന്നമിത്രാൻസമരേ വജ്രപാണിരിവാസുരാൻ ।
തേ വധ്യമാനാ ഭീഷ്മേണ പ്രജഹുസ്തം മഹാബലം ॥ 6-48-36 (40558)
സ്വയൂഥാദിവ തേ യൂഥാൻമുക്തം ഭൂമിഷു ദാരുണം ।
തമേവമുപലക്ഷ്യൈകോ ഹൃഷ്ടഃ പുഷ്ടഃ പരന്തപ ॥ 6-48-37 (40559)
ദുര്യോധനപ്രിയേ യുക്തഃ പാണ്ഡവാൻപരിശോചയൻ।
ജീവിതം ദുസ്ത്യജം ത്യക്ത്വാ ഭയം ച സുമഹാഹവേ ॥ 6-48-38 (40560)
പാതയാമാസ സൈന്യാനി പാണ്ഡവാനാം വിശാംപതേ ।
പ്രഹരന്തമനീകാനി പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ ॥ 6-48-39 (40561)
ദൃഷ്ട്വാ സേനാപതിം ഭീഷ്മസ്ത്വരിതഃ ശ്വേതമഭ്യയാത്।
സ ഭീഷ്മം ശരജാലേന മഹതാ സമവാകിരത് ॥ 6-48-40 (40562)
ശ്വേതം ചാപി തഥാ ഭീഷ്മഃ ശരൌഘൈഃ സമവാകിരത് ।
തൌ വൃഷാവിവ നർദന്തൌ മത്താവിവ മഹാദ്വിപൌ ॥ 6-48-41 (40563)
വ്യാഘ്രാവിവ സുസംരബ്ധാവന്യോന്യമഭിജഘ്നതുഃ ।
അസ്ത്രൈരസ്ത്രാണി സംവാര്യ തതസ്തൌ പുരുഷർഷഭൌ ॥ 6-48-42 (40564)
ഭീഷ്മഃ ശ്വേതശ്ച യുയുധേ പരസ്പരവധൈഷിണൌ ।
ഏകാഹ്നാ നിർദഹേദ്ഭീഷ്മഃ പാംഡവാനാമനീകിനീം ॥ 6-48-43 (40565)
ശരൈഃ പരമസങ്ക്രുദ്ധോ യദി ശ്വേതോ ന പാലയേത്।
പിതാമഹം തതോ ദൃഷ്ട്വാ ശ്വേതോ വിമുഖീകൃതം ॥ 6-48-44 (40566)
പ്രഹർഷം പാണ്ഡവാ ജഗ്മുഃ പുത്രസ്തേ വിമനാഭവത്।
തതോ ദുര്യോധനഃ ക്രുദ്ധഃ പാർഥിവൈഃ പരിവാരിതഃ ॥ 6-48-45 (40567)
സസൈന്യഃ പാണ്ഡവാനീകമഭ്യദ്രവത സംയുഗേ।
ദുർമുഖഃ കൃതവർമാ ച കൃപഃ ശല്യോ വിശാംപതിഃക ॥ 6-48-46 (40568)
ഭീഷ്മം ജുഗുപുരാസാദ്യ തവ പുത്രേണ നോദിതാഃ।
ദൃഷ്ട്വാ തു പാർഥിവൈഃ സർവൈർദുര്യോധനപുരോഗമൈഃ ॥ 6-48-47 (40569)
പാണ്ഡവാനാമനീകാനി വധ്യമാനാനി സംയുഗേ।
ശ്വേതോ ഗാംഗേയമുത്സൃജ്യ തവ പുത്രസ്യ വാഹിനീം ॥ 6-48-48 (40570)
നാശയാമാസ വേഗേന വായുർവൃക്ഷാനിവൌജസാ ।
ദ്രാവയിത്വാ ചമൂം രാജന്വൈരാടിഃ ക്രോധമൂർച്ഛിതഃ ॥ 6-48-49 (40571)
ആപതത്സഹസാ ഭൂയോ യത്ര ഭീഷ്മോ വ്യവസ്ഥിതഃ ।
തൌ തത്രോപഗതൌ രാജഞ്ശരദീപ്തൌ മഹാബലൌ ॥ 6-48-50 (40572)
അയുധ്യേതാം മഹാത്മാനൌ യഥോഭൌ വൃത്രവാസവൌ ।
അന്യോന്യം തു മഹാരാജ പരസ്പരവധൈഷിണൌ ॥ 6-48-51 (40573)
നിഗൃഹ്യ കാർമുകം ശ്വേതോ ഭീഷ്മം വിവ്യാധ സപ്തഭിഃ ।
പരാക്രമം തതസ്തസ്യ പരാക്രംയ പരാക്രമീ॥ 6-48-52 (40574)
തരസാ വാരയാമാസ മത്തോ മത്തമിവ ദ്വിപം।
ശ്വേതഃ ശാന്തനവം ഭൂയഃ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ॥ 6-48-53 (40575)
വിവ്യാധ പ·ഞ്ചവിംശത്യാ തദദ്ഭുതമിവാഭവത്।
തം പ്രത്യവിധ്യദ്ദശഭിർഭീഷ്മഃ ശാന്തനവസ്തദാ ॥ 6-48-54 (40576)
സ വിദ്ധസ്തേന ബലവാന്നാകംപത യഥാഽചലഃ ।
വൈരാടിഃ സമരേ ക്രുദ്ധോ ഭൃശമായംയ കാർമുകം ॥ 6-48-55 (40577)
ആജഘാന തതോ ഭീഷ്മം ശ്വേതഃ ക്ഷത്രിയനന്ദനഃ।
സംപ്രഹസ്യ തത ശ്വേതഃ സൃക്കിണീ പരിസംലിഹൻ ॥ 6-48-56 (40578)
ഘനുശ്ചിച്ഛേദ ഭീഷ്മസ്യ നവഭിർദശധാ ശരൈഃ ।
സന്ധായ വിശിഖം ചൈവ ശരം ലോമപ്രവാഹിനം ॥ 6-48-57 (40579)
ഉൻമമാഥ തതസ്താലം ധ്വജശീർഷം മഹാത്മനഃ ।
കേതും നിപതിതം ദൃഷ്ട്വാ ഭീഷ്മസ്യ തനയാസ്തവ ॥ 6-48-58 (40580)
ഹതം ഭീഷ്മമമന്യന്ത ശ്വേതസ്യ വശമാഗതം।
പാണ്ഡവാശ്ചാപി സംഹൃഷ്ടാ ദധ്മുഃ ശംഖാൻമുദാ യുതാഃ ॥ 6-48-59 (40581)
ഭീഷ്മസ്യ പതിതം കേതും ദൃഷ്ട്വാ താലം മഹാത്മനഃ ।
തതോ ദുര്യോധനഃ ക്രോധാത്സ്വമനീകമനോദയത് ॥ 6-48-60 (40582)
യത്താ ഭീഷ്മം പരീപ്സധ്വം രക്ഷമാണാഃ സമന്തതഃ।
മാ നഃ പ്രപശ്യമാനാനാം ശ്വേതാൻമൃത്യുമവാപ്സ്യതി ॥ 6-48-61 (40583)
ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവഃ ശൂരസ്തഥാ സത്യം ബ്രവീമി വഃ।
രാജ്ഞസ്തു വചനം ശ്രത്വാ ത്വരമാണാ മഹാരഥാഃ ॥ 6-48-62 (40584)
ബലേന ചതുരംഗേണ ഗാംഗേയപ്രന്വപാലയൻ।
ബാഹ്ലീകഃ കൃതവർമാ ച ശലഃ ശല്യശ്ച ഭാരത ॥ 6-48-63 (40585)
ജലസന്ധോ വികർണശ്ച ചിത്രസേനോ വിവിംശതിഃ।
ത്വരമാണാസ്ത്വരാകാലേ പരിവാര്യ സമന്തതഃ ॥ 6-48-64 (40586)
ശസ്ത്രവൃഷ്ടിം സുതുമുലാം ശ്വേതസ്യോപര്യപാതയൻ।
താൻക്രുദ്ധോ നിശിതൈർബാണൈസ്ത്വരമാണോ മഹാരഥഃ ॥ 6-48-65 (40587)
അവാരയദമേയാത്മാ ദർശയൻപാണിലാഘവം ।
സ നിവാര്യ തു താൻസർവാൻകേസരീ കുഞ്ജരാവിവ ॥ 6-48-66 (40588)
മഹതാ ശരവർഷേണ ഭീഷ്മസ്യ ധനുരാച്ഛിനത്।
തതോഽന്യദ്ധനുരാദായ ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോ യുധി ॥ 6-48-67 (40589)
ശ്വേതം വിവ്യാധ രാജേന്ദ്ര കങ്കപത്രൈഃ ശിതൈഃ ശരൈഃ ।
തതഃ സേനാപതിഃ ക്രുദ്ധോ ഭീഷ്മം ബഹുഭിരായസൈഃ ॥ 6-48-68 (40590)
വിവ്യാധ സമരേ രാജൻസർവലോകസ്യ പശ്യതഃ ।
തതഃ പ്രവ്യഥിതോ രാജാ ഭീഷ്മം ദൃഷ്ട്വാ നിവാരിതം ॥ 6-48-69 (40591)
പ്രവീരം സർവലോകസ്യ ശ്വേതേന യുധി വൈ തദാ।
നിഷ്ഠാനകശ്ച സുമഹാംസ്തവ സൈന്യസ്യ ചാഭവത് ॥ 6-48-70 (40592)
തം വീരം വാരിതം ദൃഷ്ട്വാ ശ്വേതേന ശരവിക്ഷതം ।
ഹതം ശ്വേതേന മന്യന്തേ ശ്വേതസ്യ വശമാഗതം ॥ 6-48-71 (40593)
തതഃ ക്രോധവശം പ്രാപ്തഃ പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ ।
ധ്വജമുൻമതിതം ദൃഷ്ട്വാ താം ച സേനാം നിവാരിതാം ॥ 6-48-72 (40594)
ശ്വേതം പ്രതി മഹാരാജ വ്യസൃജത്പ്തായകാൻബഹൂൻ ।
താനാവാര്യ രണേ ശ്വേതോ ഭീഷ്മസ്യ രഥിനാം വരഃ ॥ 6-48-73 (40595)
ധനുശ്ചിച്ഛേദ ഭല്ലേന പുനരേവ പിതുസ്തവ।
ഉത്സൃജ്യ കാർമുകം രാജൻഗാംഗേയഃ ക്രോധമൂർച്ഛിതഃ ॥ 6-48-74 (40596)
അന്യത്കാർമുകമാദായ വിപുലം ബലവത്തരം।
തത്ര സന്ധായ വിപുലാൻഭല്ലാൻസപ്ത ശിലാശിതാൻ ॥ 6-48-75 (40597)
ചതുർഭിശ്ച ജഘാനാശ്വാഞ്ശ്വേതസ്യ പൃതനാപതേഃ ।
ധ്വജം ദ്വാഭ്യാം തു ചിച്ഛേദ സപ്തമേന ച സാരഥേ ॥ 6-48-76 (40598)
ശിരശ്ചിച്ഛേദ ഭല്ലേന സങ്ക്രുദ്ധോഽലഘുവിക്രമഃ ।
ഹതാശ്വസൂതാത്സു രഥാദവപ്ലുത്യ മഹാബലഃ ॥ 6-48-77 (40599)
അമർഷവശമാപന്നോ വ്യാകുലഃ സമപദ്യത ।
വിരഥം രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠം ശ്വേതം ദൃഷ്ട്വാ പിതാമഹഃ ॥ 6-48-78 (40600)
താഡയാമാസ നിശിതൈഃ ശരസംഘൈഃ സമന്തതഃ ।
സ താഡ്യമാനഃ സമരേ ഭീഷ്മചാപച്യുതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-48-79 (40601)
സ്വരഥേ ധനുരുത്സൃജ്യ ശക്തിം ജഗ്രാഹ കാഞ്ചനീം ।
തതഃ ശക്തിം രണേ ശ്വേതോ ജഗ്രാഹോഗ്രം മഹാഭയാം ॥ 6-48-80 (40602)
കാലദണ്ഡോപമാം ഘോരാം മൃത്യോർജിഹ്വാമേവ ശ്വസൻ ।
അബ്രവീച്ച തദാ ശ്വേതോ ഭീഷ്മം ശാന്തനവം രണേ ॥ 6-48-81 (40603)
തിഷ്ഠേദാനീം സുസംരബ്ധഃ പശ്യ മാം പുരുഷോ ഭവ।
ഏവമുക്ത്വാ മഹേഷ്വാസോ ഭീഷ്മം യുധി പരാക്രമീ ॥ 6-48-82 (40604)
തതഃ ശക്തിമമേയാത്മാ ചിക്ഷേപ ഭുജഗോപമാം।
പാണ്ഡവാർഥേ പരാക്രാന്തസ്തവാനർഥം ചികീർഷുകഃ ॥ 6-48-83 (40605)
ഹാഹാകാരോ മഹാനാസീത്പുത്രാണാം തേ വിശാംപതേ ।
ദൃഷ്ട്വാ ശക്തിം മഹാഘോരാം മൃത്യോർദണ്ഡസമപ്രഭാം ॥ 6-48-84 (40606)
ശ്വേതസ്യ കരനിർമുക്താം നിർമുക്തോരഗസന്നിഭാം ।
അപതത്സഹസാ രാജൻമഹോൽകേവ നഭസ്തലാത് ॥ 6-48-85 (40607)
ജ്വലന്തീമന്തരിക്ഷേ താം ജ്വാലാഭിരിവ സംവൃതാം ।
അസംഭ്രാന്തസ്തദാ രാജൻപിതാ ദേവവ്രതസ്തവ ॥ 6-48-86 (40608)
അഷ്ടഭിർനവഭിർഭീഷ്മഃ ശക്തിം ചിച്ഛേദ പത്രിഭിഃ ।
ഉത്കൃഷ്ടഹേമവികൃതാം നികൃതാം നിശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-48-87 (40609)
ഉച്ചുക്രുശുസ്തതഃ സർവേ താവകാ ഭരതർഷഭ ।
ശക്തിം വിനിഹതാം ദൃഷ്ട്വാ വൈരാടിഃ ക്രോധമൂർച്ഛിതഃ ॥ 6-48-88 (40610)
കാലോപഹതചേതാസ്തു കർതവക്യം നാഭ്യജാനത।
ക്രോധസംമൂർച്ഛിതോ രാജന്വൈരാടിഃ പ്രഹസന്നിവ ॥ 6-48-89 (40611)
ഗദാം ജഗ്രാഹ സംഹൃഷ്ടോ ഭീഷ്മസ്യ നിധനം പ്രതി।
ക്രോധേന രക്തനയനോ ദണ്ഡപാണിരിവാന്തകഃ ॥ 6-48-90 (40612)
ഭീഷ്മം സമിദുദ്രാവ ജലൌഘ ഇവ പർവതം।
തസ്യ വേഗമസംവാര്യം മത്വാ ഭീഷ്മഃ പ്രതാപവാൻ ॥ 6-48-91 (40613)
പ്രഹാരവിപ്രമോക്ഷാർഥം സഹസാ ധരണീംഗതഃ।
ശ്വേതഃ ക്രോധസമാവിഷ്ടോ ഭ്രാമയിത്വാ തു താം ഗദാം ॥ 6-48-92 (40614)
രഥേ ഭീഷ്മസ്യ ചിക്ഷേപ യഥാ ദേവോ ധനേശ്വരഃ ।
തയാ ഭീഷ്മനിപാതിന്യാ സ രഥോ ഭസ്മസാത്കൃതഃ ॥ 6-48-93 (40615)
സധ്വജഃ സഹ സൂതേന സാശ്വഃ സയുഗബന്ധുരഃ ।
വിരഥം രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠം ഭീഷ്മം ദൃഷ്ട്വാ രഥോത്തമകാഃ ॥ 6-48-94 (40616)
അഭ്യധാവന്ത സഹിതാഃ ശല്യപ്രഭൃതയോ രഥാഃ।
തതോഽന്യം രഥമാസ്ഥായ ധനുർവിസ്ഫാര്യ ദുർമനാഃ ॥ 6-48-95 (40617)
ശനകൈരഭ്യായാച്ഛ്വേതം ഗാംഗേയഃ പ്രഹസന്നിവ।
ഏതസ്മിന്നന്തരേ ഭീഷ്മഃ ശുശ്രാവ വിപുലാം ഗിരം ॥ 6-48-96 (40618)
ആകാശാദീരിതാം ദിവ്യാമാത്മനോ ഹിതസംഭവാം ।
ഭീഷ്മഭീഷ്മ മഹാബാഹോ ശീഘ്രം യത്നം കുരുഷ്വ വൈ ॥ 6-48-97 (40619)
ഏഷ ഹ്യസ്യ ജയേ കാലോ നിർദിഷ്ടോ വിശ്വയോനിനാ ।
ഏതച്ഛ്രുത്വാ തു വചനം ദേവദൂതേന ഭാഷിതം ॥ 6-48-98 (40620)
സംപ്രഹൃഷ്ടമനാ ഭൂത്വാ വധേ തസ്യ മനോ ദധേ ।
വിരഥം രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠം ശ്വേതം ദൃഷ്ട്വാ പദാതിനം ॥ 6-48-99 (40621)
സഹിതാസ്ത്വഭ്യവർതന്ത പരീപ്സന്തോ മഹാരഥാഃ ।
സാത്യകിർഭീമസേനശ്ച ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാർഷതഃ ॥ 6-48-100 (40622)
കൈകേയോ ധൃഷ്ടകേതുശ്ച അഭിമന്യുശ്ച വീര്യവാൻ।
ഏതാനാപതതഃ സർവാന്ദ്രോണശല്യകൃപൈഃ സഹ ॥ 6-48-101 (40623)
അവാരയദമേയാത്മാ വാരിവേഗാനിവാചലഃ ।
സ നിരുദ്ധേഷു സർവേഷു പാണ്ഡവേഷു മഹാത്മസു ॥ 6-48-102 (40624)
ശ്വേതഃ ഖംഗമഥാകൃഷ്യ ഭീഷ്മസ്യ ധനുരാച്ഛിനാത്।
തദപാസ്യ ധനുശ്ഛിന്നം ത്വരമാണഃ പിതാമഹഃ ॥ 6-48-103 (40625)
ദേവദൂതവചഃ ശ്രുത്വാ വധേ തസ്യ മനോ ദധേ ।
തതഃ പ്രചരമാണസ്തു പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ ॥ 6-48-104 (40626)
അന്യത്കാർമുകമാദായ ത്വരമാണോ മഹാരഥഃ।
ക്ഷണേന സജ്യമകരോച്ഛക്രചാപസമപ്രഭം ॥ 6-48-105 (40627)
പിതാ തേ ഭരതശ്രേഷ്ഠ ശ്വേതം ദൃഷ്ട്വാ മഹാരഥൈഃ ।
വൃതം തം മനുജവ്യാഘ്രൈർഭീമസേനപുരോഗമൈഃക ॥ 6-48-106 (40628)
അഭ്യവർതത ഗാംഗേയഃ ശ്വേതം സേനാപതിം ദ്രുതം ।
ആപതന്തം തതോ ഭീഷ്മോ ഭീമസേനം പ്രതാപവാൻ ॥ 6-48-107 (40629)
ആജഘ്നേ വിശിഖൈഃ ഷഷ്ട്യാ സേനാന്യം സ മഹാരഥഃ ।
അഭിമന്യും ച സമരേ പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ ॥ 6-48-108 (40630)
ആജഘ്നേ ഭരതശ്രേഷ്ഠസ്ത്രിഭിഃ സന്നതപർവഭിഃ ।
സാത്യകിം ച ശതേനാജൌ ഭരതാനാം പിതാമഹഃ ॥ 6-48-110aധൃഷ്ടദ്യുംനം ച വിംശത്യാ കൈകേയം ചാപി പഞ്ചഭിഃ ।
താംശ്ച സർവാൻമഹേഷ്വാസാൻപിതാ ദേവവ്രതസ്തവ ॥ 6-48-109 (40631)
വാരയിത്വാ ശരൈർഘോരൈഃ ശ്വേതമേവാഭിദുദ്രുവേ।
തതഃ ശരം മൃത്യുസമം ഭാരസാധനമുത്തമം ॥ 6-48-111 (40632)
വികൃഷ്യ ബലവാൻഭീഷ്മഃ സമാധത്ത ദുരാസദം।
ബ്രഹ്മാസ്ത്രേണ സുസംയുക്തം തം ശരം ലോമവാഹിനം ॥ 6-48-112 (40633)
ദദൃശുർദേവഗന്ധർവാഃ പിശാചോരഗരാക്ഷസാഃ ।
സ തസ്യ കവചം ഭിത്വാ ഹൃദയം ചാമിതൌജസഃ ॥ 6-48-113 (40634)
ജഗാമ ധരണീം ബാണോ മഹാശനിരിവ ജ്വലൻ।
അസ്തം ഗച്ഛന്യഥാഽഽദിത്യഃ പ്രഭാപ്രാദായ സത്വരഃ ॥ 6-48-114 (40635)
ഏവം ജീവിതമാദായ ശ്വേതദേഹാഞ്ജഗാമ ഹ।
തം ഭീഷ്മേണ നരവ്യാഘ്രം തഥാ വിനിഹതം യുധി ॥ 6-48-115 (40636)
പ്രപതന്തമപശ്യാമ ഗിരേഃ ശൃംഗമിവ ച്യുതം।
അശോചൻപാണ്ഡവാസ്തത്ര ക്ഷത്രിയാശ്ച മഹാരഥാഃ ॥ 6-48-116 (40637)
പ്രഹൃഷ്ടാശ്ച സുതാസ്തുഭ്യം കുരവശ്ചാപി സർവശഃ । 6-48-117bതതോ ദുഃശാസനോ രാജഞ്ശ്വേതം ദൃഷ്ട്വാ നിപാതിതം ॥ 6-48-117 (40638)
വാദിത്രനിനദൈർഘോരൈർനൃത്യതി സ്മ സമന്തതഃ ।
തസ്മിൻഹതേ മഹേഷ്വാസേ ഭീഷ്മേണാഹവശോഭിനാ ॥ 6-48-118 (40639)
പ്രാവേപന്ത മഹേഷ്വാസാഃ ശിഖണ്ഡിപ്രമുഖാ രഥാഃ ।
തതോ ധനഞ്ജയോ രാജന്വാർഷ്ണേയശ്ചാപി സർവശഃ ॥ 6-48-119 (40640)
അവഹാരം ശനൈശ്ചക്രുർനിഹതേ വാഹിനീപതൌ।
തതോഽവഹാരഃ സൈന്യാനാം തവ തേഷാം ച ഭാരത ॥ 6-48-120 (40641)
താവകാനാം പരേഷാം ച നർദതാം ച മുഹുർമുഹുഃ ।
പാർഥാ വിമനസോ ഭൂത്വാ ന്യവർതന്ത മഹാരഥാഃ ।
ചിന്തയന്തോ വധം ഘോരം ദ്വൈരഥേന പരന്തപാഃ ॥ ॥ 6-48-121 (40642)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി പ്രഥമദിവസയുദ്ധേ അഷ്ടചത്വാരിംശോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 049
॥ ശ്രീഃ ॥
6.49. അധ്യായഃ 049
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ശംഖയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-49-0 (40643)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-49-0x (4111)
( ശ്വേതേ സേനാപതൌ താത സംഗ്രമേ നിഹതേ പരൈഃ।
കിമകുർവൻമഹേഷ്വാസാഃ പാഞ്ചാലാഃ പാണ്ഡവൈഃ സഹ ॥ 6-49-1 (40644)
സേനാപതിം സമാകർണ്യ ശ്വേതം യുധി നിപാതിതം ।
തദർഥം യതതാം ചാപി പരേഷാം പ്രപലായിനാം ॥ 6-49-2 (40645)
മനഃ പ്രീണാതി മേ വാക്യം ജയം സഞ്ജയ ശ്രൃണ്വതഃ।
പ്രത്യുപായം ചിന്തയന്തഃ സഞ്ജനാഃ പ്രസ്രവന്തി മേ ॥ 6-49-3 (40646)
സ ഹി വീരോഽനുരക്തശ്ച വൃദ്ധഃ കുരുപതിസ്തദാ ।
കൃതം വൈരം സദാ തേന പിതുഃ പുത്രേണ ധീമതാ ॥ 6-49-4 (40647)
തസ്യോദ്വേഗഭയാച്ചാപി സംശ്രിതഃ പാണ്ഡവാൻപുരാ ।
സർവം ബലം പരിത്യജ്യ ദുർഗം സംശ്രിത്യ തിഷ്ഠതി ॥ 6-49-5 (40648)
പാണ്ഡവാനാം പ്രതാപേന ദുർഗം ദേശം നിവേശ്യ ച ।
സപത്നാൻസതതം ബാധന്നാര്യവൃത്തിമനുഷ്ഠിതഃ ॥ 6-49-6 (40649)
ആശ്ചര്യം വൈ സദാ തേഷാം പുരാ രാജ്ഞാം സുദുർമതിഃ।
തതോ യുധിഷ്ഠിരേ ഭക്തഃ കഥം സഞ്ജയ സൂദിതഃ ॥) 6-49-7 (40650)
പ്രക്ഷിപ്തഃ സംമതഃ ക്ഷുദ്രഃ പുത്രോ മേ പുരുഷാധമഃ।
ന യുദ്ധം രോചയേദ്ഭീഷ്മോ ന ചാചാര്യഃ കഥഞ്ചന ॥ 6-49-8 (40651)
ന കൃപോ ന ച ഗാന്ധാരീ നാഹം സഞ്ജയ രോചയേ ।
ന വാസുദേവോ വാർഷ്ണേയോ ധർമരാജശ്ച പാണ്ഡവഃ ॥ 6-49-9 (40652)
ന ഭീമോ നാർജുനശ്ചൈവ ന യമൌ പുരുഷർഷഭൌ ।
വാര്യമാണോ മയാ നിത്യം ഗാന്ധാര്യാ വിദുരേണ ച ॥ 6-49-10 (40653)
ജാമദഗ്ന്യേന രാമേണ വ്യാസേന ച മഹാത്മനാ ।
ദുര്യോധനോ യുധ്യമാനോ നിത്യമേവ ഹി സഞ്ജയ ॥ 6-49-11 (40654)
കർണസ്യ മതമാസ്ഥായ സൌബലസ്യ ച പാപകൃത് ।
ദുഃശാസനസ്യ ച തഥാ പാണ്ഡവാന്നാന്വചിന്തയത് ॥ 6-49-12 (40655)
തസ്യാഹം വ്യസനം ഘോരം മന്യേ പ്രാപ്തം തു സഞ്ജയ ।
ശ്വേതസ്യ ച വിനാശേന ഭീഷ്മസ്യ വിജയേന ച ॥ 6-49-13 (40656)
സങ്ക്രുദ്ധഃ കൃഷ്ണസഹിതഃ പാർഥഃ കിമകരോദ്യുധി ।
അർജുനാദ്ധി ഭയം ഭൂയസ്തൻമേ താത ന ശാംയതി ॥ 6-49-14 (40657)
സ ഹി ശൂരശ്ച കൌന്തേയഃ ക്ഷിപ്രകാരീ ധനഞ്ജയഃ ।
മന്യേ ശരൈഃ ശരീരാണി ശത്രൂണാം പ്രമഥിഷ്യതി ॥ 6-49-15 (40658)
ഐന്ദ്രിമിന്ദ്രാനുജസമം മഹേന്ദ്രസദൃശം ബലേ ।
അമോഘക്രോധസങ്കൽപം ദൃഷ്ട്വാ വഃ കിമഭൂൻമനഃ ॥ 6-49-16 (40659)
തഥൈവ വേദവിച്ഛൂരോ ജ്വലനാർകസമദ്യുതിഃ ।
ഇന്ദ്രാസ്ത്രവിദമേയാത്മാ പ്രപതൻസമിതിഞ്ജയഃ ॥ 6-49-17 (40660)
വജ്രസംസ്പർശരൂപാണാമസ്ത്രാണാം ച പ്രയോജകഃ ।
സഖംഗാക്ഷേപഹസ്തസ്തു ഘോഷം ചക്രേ മഹാരഥഃ ॥ 6-49-18 (40661)
സ സഞ്ജയ മഹാപ്രാജ്ഞോ ദ്രുപദസ്യാത്മജോ ബലീ ।
ധൃഷ്ടദ്യുംനഃ കിമകരോച്ഛ്വേതേ യുധി നിപാതിതേ ॥ 6-49-19 (40662)
പുരാ ചൈവാപരാധേന വധേന ച ചമൂപതേഃ ।
മന്യേ മനഃ പ്രജജ്വാല പാണ്ഡവാനാം മഹാത്മനാം ॥ 6-49-20 (40663)
തേഷാം ക്രോധം ചിന്തയംസ്തു അഹഃസു ച നിശാസു ച ।
ന ശാന്തിമധിഗച്ഛാമി ദുര്യോദനകൃതേന ഹി ।
കഥം ചാഭൂൻമഹായുദ്ധം സർവമാചക്ഷ്വ സഞ്ജയ ॥ 6-49-21 (40664)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-49-22x (4112)
ശ്രൃണു രാജൻസ്ഥിരോ ഭൂത്വാ തവാപനയനോ മഹാൻ ।
ന ച ദുര്യോധനേ ദോഷമിമാമാധാതുമർഹസി ॥ 6-49-22 (40665)
ഗതോദകേ സേതുബന്ധോ യാദൃക്താദൃങ്ഭതിസ്തവ।
സന്ദീപ്തേ ഭവനേ യദ്വത്കൂപസ്യ ഖനനം തഥാ ॥ 6-49-23 (40666)
ഗതപൂർവാഹ്ണഭൂയിഷ്ഠേ തസ്മിന്നഹനി ദാരുണേ ।
താവകാനാം പരേഷാം ച പുനര്യുദ്ധമവർതത ॥ 6-49-24 (40667)
ശ്വേതം തു നിഹതം ദൃഷ്ട്വാ വിരാടസ്യ ചമൂപതിം ।
കൃതവർമണാ ച സഹിതം ദൃഷ്ട്വാ ശല്യമവസ്ഥിതം ॥ 6-49-25 (40668)
ശംഖഃ ക്രോധാത്പ്രജജ്വാല ഹവിഷാ ഹവ്യവാഡിവ ।
സ വിസ്ഫാര്യ മഹച്ചാപം ശക്രചാപോപമം ബലീ ॥ 6-49-26 (40669)
അഭ്യധാവജ്ജിഘാംസന്വൈ ശല്യം മദ്രാധിപം യുധി ।
മഹതാ രഥസംഘേന സമന്താത്പരിരക്ഷിതഃ ॥ 6-49-27 (40670)
സൃജൻബാണമയം വർഷം പ്രായാച്ഛല്യരഥം പ്രതി।
തമാപതന്തം സംപ്രേക്ഷ്യ മത്തവാരണവിക്രമം ॥ 6-49-28 (40671)
താവകാനാം രഥാഃ സപ്ത സമന്താത്പര്യവാരയൻ ।
മദ്രരാജം പരീപ്സന്തോ മൃത്യോർദംഷ്ട്രാന്തരം ഗതം ॥ 6-49-29 (40672)
ബൃഹദ്ബലശ്ച കൌസല്യോ ജയത്സേനശ്ച മാഗധഃ।
തഥാ രുക്മരഥോ രാജൻപുത്രഃ ശല്യസ്യ മാനിതഃ ॥ 6-49-30 (40673)
വിന്ദാനുവിന്ദാവാവന്ത്യൌ കാംഭോജശ്ച സുദക്ഷിണഃക ।
ബൃഹത്ക്ഷത്രസ്യ ദായാദഃ സൈന്ധവശ്ച ജയദ്രഥഃ ॥ 6-49-31 (40674)
നാനാധാതുവിചിത്രാണി കാർമുകാണി മഹാത്മനാം ।
വിസ്ഫാരിതാന്യദൃശ്യന്ത തോയദേഷ്വിവ വിദ്യുതഃ ॥ 6-49-32 (40675)
തേ തു ബാണമയം വർഷം ശംഖമൂർധ്നിം ന്യപാതയൻ ।
നിദാഘാന്തേഽനിലോദ്ധൃതാ മേഘാ ഇവ നഗേ ജലം ॥ 6-49-33 (40676)
തതഃ ക്രുദ്ധോ മഹേഷ്വാസഃ സപ്തഭല്ലൈഃ സുതേജനൈഃ ।
ധനൂംഷി തേഷാമാച്ഛിദ്യ നനർദ പൃതനാപതിഃ ॥ 6-49-34 (40677)
തതോ ഭീഷ്മോ മഹാബാഹുർവിനദ്യ ജലദോ യഥാ।
താലമാത്രം ധനുർഗൃഹ്യ ശംഖമഭ്യദ്രവദ്രണേ ॥ 6-49-35 (40678)
തമുദ്യന്തമുദീക്ഷ്യാഥ മഹേഷ്വാസം മഹാബലം ।
സന്ത്രസ്താ പാണ്ഡവീ സേനാ വാതവേഗഹതേവ നൌഃ ॥ 6-49-36 (40679)
തതോഽർജുനഃ സന്ത്വരിതഃ ശംഖസ്യാസീത്പുരഃസരഃ ।
ഭീഷ്മാദ്രക്ഷ്യോഽയമദ്യേതി തതോ യുദ്ധമവർതത ॥ 6-49-37 (40680)
ഹാഹാകാരോ മഹാനാസീദ്യോധാനാം യുധി യുധ്യതാം ।
തേജസ്തേജസി സംപൃക്തമിത്യേവം വിസ്മയം യയുഃ ॥ 6-49-38 (40681)
അഥ ശല്യോ ഗദാപാണിരവതീര്യ മഹാരഥാത് ।
ശംഖസ്യ ചതുരോ വാഹാനഹനദ്ഭരതർഷഭ ॥ 6-49-39 (40682)
സ ഹതാശ്വാദ്രഥാത്തൂർണം ഖംഗമാദായ വിദ്രുതഃ ।
ബീഭത്സോശ്ച രഥം പ്രാപ്യ പുനഃ ശാന്തിമവിന്ദത ॥ 6-49-40 (40683)
തതോ ഭീഷ്മരഥാത്തൂർണമുത്പതന്തി പതത്രിണഃ ।
യൈരന്തരീക്ഷം ഭൂമിശ്ച സർവതഃ സമവസ്തൃതാ ॥ 6-49-41 (40684)
പഞ്ചാലാനഥ മത്സ്യാംശ്ച കേകയാംശ്ച പ്രഭദ്രകാൻ ।
ഭീഷ്മഃ പ്രഹരതാം ശ്രേഷ്ഠഃ പാതയാമാസ പത്രിഭിഃ ॥ 6-49-42 (40685)
ഉത്സൃജ്യ സമരേ രാജൻപാണ്ഡവം സവ്യസാചിനം ।
അഭ്യദ്രവത പാഞ്ചാല്യം ദ്രുപദം സേനയാ വൃതം ॥ 6-49-43 (40686)
പ്രിയം സംബന്ധിനം രാജഞ്ശരാനവകിരൻബഹൂൻ ।
അഗ്നിനേവ പ്രദഗ്ധാനി വനാനി ശിശിരാത്യയേ ॥ 6-49-44 (40687)
ശരദഗ്ധാന്യദൃശ്യന്ത സൈന്യാനി ദ്രുപദസ്യ ഹ।
അത്യതിഷ്ഠദ്രണേ ഭീഷ്മോ വിധൂമ ഇവ പാവകഃ ॥ 6-49-45 (40688)
മധ്യന്ദിനേ യഥാഽഽദിത്യം തപന്തമിവ തേജസാ।
ന ശേകുഃ പാണ്ഡവേയസ്യ യോധാ ഭീഷ്മം നിരീക്ഷിതും ॥ 6-49-46 (40689)
വീക്ഷാഞ്ചക്രുഃ സമന്താത്തേ പാണ്ഡവാ ഭയപീഡിതാഃ ।
ത്രാതാരം നാധ്യഗച്ഛന്ത ഗാവഃ ശീതാർദിതാ ഇവ ॥ 6-49-47 (40690)
സാ തു യൌധിഷ്ഠിരീ സേനാ ഗാംഗേയശരപീഡിതാ ।
സിംഹേനേവ വിനിർഭിന്നാ ശുക്ലാ ഗൌരിവ ഗോപതേഃ ॥ 6-49-48 (40691)
ഹതേ വിപ്രുദ്രുതേ സൈന്യേ നിരുത്സാഹേ വിമർദിതേ।
ഹാഹാകാരോ മഹാനാസീത്പാണ്ഡുസൈന്യേഷു ഭാരത ॥ 6-49-49 (40692)
തതോ ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോ നിത്യം മണ്ഡലകാർമുകഃ ।
മുമോച ബാണാന്ദീപ്താഗ്രാനഹീനാശീവിഷാനിവ ॥ 6-49-50 (40693)
ശരൈരേകായനീകുർവന്ദിശഃ സർവാ യതവ്രതഃ।
ജഘാന പാണ്ഡവരഥാനാദിശ്യാദിശ്യ ഭാരത ॥ 6-49-51 (40694)
തതഃ സൈന്യേഷു ഭഗ്നേഷു മഥിതേഷു ച സർവശഃ ।
പ്രാപ്തേ ചാസ്തം ദിനകരേ ന പ്രാജ്ഞായത കിഞ്ചന ॥ 6-49-52 (40695)
ഭീഷ്മം ച സമുദീര്യന്തം ദൃഷ്ട്വാ പാർഥാ മഹാഹവേ ।
അവഹാരമകുർവന്ത സൈന്യാനാം ഭരതർഷഭ ॥ ॥ 6-49-53 (40696)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി പ്രഥമദിവസയുദ്ധേ ഏകോനപഞ്ചാശോഽധ്യായഃ ॥ ॥ ഇതി പ്രഥമദിവസയുദ്ധം ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-49-51 ഏകായനീകുർവൻ ഏകമാർഗാഃ കുർവൻ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 050
॥ ശ്രീഃ ॥
6.50. അധ്യായഃ 050
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ധൃഷ്ടദ്യുംനേന ക്രൌഞ്ചവ്യൂഹനിർമാണം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-50-0 (40697)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-50-0x (4113)
കൃതേഽവഹാരേ സൈന്യാനാം പ്രഥമേ ഭരതർഷഭ ।
ഭീഷ്മേ ച യുദ്ധസംരബ്ധേ ഹൃഷ്ടേ ദുര്യോധനേ തഥാ ॥ 6-50-1 (40698)
ധർമരാജസ്തതസ്തൂർണമഭിഗംയ ജനാർദനം ।
ഭ്രാതൃഭിഃ സഹിതഃ സർവൈഃ സർവൈശ്ചൈവ ജനേശ്വരൈഃ ॥ 6-50-2 (40699)
ശുചാ പരമയാ യുക്തശ്ചിന്തയാനഃ പരാജയം।
വാർഷ്ണേയമബ്രവീദ്രജാന്ദൃഷ്ട്വാ ഭീഷ്മസ്യ വിക്രമം ॥ 6-50-3 (40700)
കൃഷ്ണ പശ്യ മഹേഷ്വാസം ഭീഷ്മം ഭീമപരാക്രമം ।
ശരൈർദഹന്തം സൈന്യം മേ ഗ്രീഷ്മേ കക്ഷമിവാനലം ॥ 6-50-4 (40701)
കഥമേനം മഹാത്മാനം ശക്ഷ്യാമഃ പ്രതിവീക്ഷിതും ।
ലേലിഹ്യമാനം സൈന്യം മേ ഹവിഷ്മന്തമിവാനലം ॥ 6-50-5 (40702)
ഏതം ഹി പുരുഷവ്യാഘ്രം ധനുഷ്മന്തം മഹാബലം ।
ദൃഷ്ട്വാ വിപ്രദ്രുർത സൈന്യം സമരേ മാർഗണാഹതം ॥ 6-50-6 (40703)
ശക്യോ ജേതും യമഃ ക്രുദ്ധോ വജ്രപാണിശ്ച സംയുഗേ ।
വരുണഃ പാശഭൃദ്വാപി കുബേരോ വാ ഗദാധരഃ ॥ 6-50-7 (40704)
ന തു ഭീഷ്മോ മഹാജേതാഃ ശക്യോ ജേതും മഹാബലഃ ।
സോഽഹമേവം ഗതേ മഗ്നോ ഭീഷ്മാഗാധജലേഽപ്ലുവേ ॥ 6-50-8 (40705)
ആത്മനോ ബുദ്ധിദൌർബല്യാദ്ഭീഷ്മമാസാദ്യ കേശവ ।
വനം യാത്സാമി വാർഷ്ണേയ ശ്രേയോ മേ തത്ര ജീവിതും ॥ 6-50-9 (40706)
ന ത്വേതാൻപൃഥിവീപാലാന്ദാതും ഭീഷ്മായ മൃത്യവേ ।
ക്ഷപയിഷ്യതി സേനാം മേ കൃഷ്ണ ഭീഷ്മോ മഹാസ്ത്രവിത് ॥ 6-50-10 (40707)
യഥാഽനലം പ്രജ്വലിതം പതംഗാഃ സമഭിദ്രുതാഃ ।
വിനാശായോപഗച്ഛന്തി തഥാ മേ സനികോ ജനഃ ॥ 6-50-11 (40708)
ക്ഷയം നീതോഽസ്മി വാർഷ്ണേയ രാജ്യഹേതോഃ പരാക്രമീ ।
ഭ്രാതശ്ചൈവ മേ വീരാഃ കർശിതാഃ ശരപീഡിതാഃ ॥ 6-50-12 (40709)
മത്കൃതേ ഭ്രാതൃഹാർദേന രാജ്യാദ്ഭ്രഷ്ടാസ്തഥാ സുഖാത്।
ജീവിതം ബഹുമന്യേഽഹം ജീവിതം ഹ്യദ്യ ദുർലഭം ॥ 6-50-13 (40710)
ജീവിതസ്യ ച ശേഷേണ തപസ്തപ്സ്യാമി ദുശ്ചരം ।
ന ഘാതയിഷ്യാമി രണേ മിത്രാണീമാനി കേശവ ॥ 6-50-14 (40711)
രഥാൻമേ ബഹുസാഹസ്രാന്ദിവ്യൈരസ്ത്രൈർമഹാബലഃ ।
ഘാതയത്യനിശം ഭീഷ്മഃ പ്രവരാണാം പ്രഹാരിണാം ॥ 6-50-15 (40712)
കിം നു കൃത്വാ ഹിതം മേ സ്യാദ്ബ്രൂഹി മാധവ മാചിരം ।
മധ്യസ്ഥമിവ പശ്യാമി സമരേ സവ്യസാചിനം ॥ 6-50-16 (40713)
ഏകോ ഭീമഃ പരം ശക്ത്യാ യുധ്യത്യേവ മഹാഭുജഃ ।
കേവലം ബാഹുവീര്യേണ ക്ഷത്രധർമമനുസ്മരൻ ॥ 6-50-17 (40714)
ഗദയാ വീരഘാതിന്യാ യഥോത്സാഹം മഹാമനാഃ ।
കരോത്യസുകരം കർമ രഥാശ്വനരപങ്ക്തിഷു ॥ 6-50-18 (40715)
നാലമേഷ ക്ഷയം കർതും പരസൈന്യസ്യ മാരിഷ ।
ആർജവേനൈവ യുദ്ധേന വീര വർഷശതൈരപി ॥ 6-50-19 (40716)
ഏകോഽസ്ത്രവിത്സഖാ തേഽയം സോഽപ്യസ്മാൻസമുപേക്ഷതേ ।
നിർദഹ്യമാനാൻഭീഷ്മേണ ദ്രോണേന ച മഹാത്മനാ ॥ 6-50-20 (40717)
ദിവ്യാന്യസ്ത്രാണി ഭീഷ്മസ്യ ദ്രോണസ്യ ച മഹാത്മനഃ ।
ധക്ഷ്യന്തി ക്ഷത്രിയാൻസർവാൻപ്രയുക്താനി പുനഃ പുനഃ ॥ 6-50-21 (40718)
കൃഷ്ണ ഭീഷ്മഃ സുസംരബ്ധഃ സഹിതഃ സർവപാർഥിവൈഃ ।
ക്ഷപയിഷ്യതി നോ നൂനം യാദൃശോഽസ്യ പരാക്രമഃ ॥ 6-50-22 (40719)
സ ത്വം പശ്യ മഹാഭാഗ യോഗേശ്വര മഹാരഥം ।
ഭീഷ്മം യഃ ശമയേത്സംഖ്യേ ദാവാഗ്നിം ജലദോ യഥാ ॥ 6-50-23 (40720)
തവ പ്രസാദാദ്ഗോവിന്ദ പാണ്ഡവാ നിഹതദ്വിഷഃ ।
സ്വരാജ്യമനുസംപ്രാപ്താ മോദിഷ്യന്തേ സബാന്ധവാഃ ॥ 6-50-24 (40721)
ഏവമുക്ത്വാ തതഃ പാർഥോ ധ്യാന്നാസ്തേ മഹാമനാഃ ।
ചിരമന്തർമനാ ഭൂത്വാ ശോകോപഹതചേതനഃ ॥ 6-50-25 (40722)
ശോകാർതം തമഥോ ജ്ഞാത്വാ ദുഃഖോപഹതചേതസം ।
അബ്രവീത്തത്ര ഗോവിന്ദോ ഹർഷയൻസർവപാണ്ഡവാൻ ॥ 6-50-27aമാശുചോ ഭരതശ്രേഷ്ട ന ത്വം ശോചിതുമർഹസി ।
യസ്യ തേ ഭ്രാതരഃ ശൂരാഃ സർവലോകേഷു ധന്വിനഃക ॥ 6-50-26 (40723)
അഹം ച പ്രിയകൃദ്രാജൻസാത്യകിശ്ച മഹായശാഃ ।
വിരാടദ്രുപദൌ ചേമൌ ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാർഷതഃ ॥ 6-50-28 (40724)
തഥൈവ സബലാശ്ചേമേ രാജാനോ രാജസത്തമ।
ത്വത്പ്രസാദം പ്രതീക്ഷന്തേ ത്വദ്ഭക്താശ്ച വിശാംപതേ ॥ 6-50-29 (40725)
ഏഷ തേ പാർഷതോ നിത്യം ഹിതകാമഃ പ്രിയേ രതഃ ।
സൈനാപത്യമനുപ്രാപ്തോ ധൃഷ്ടദ്യുംനോ മഹാബലഃ ॥ 6-50-30 (40726)
ശിഖണ്ഡീ ച മഹാബാഹോ ഭീഷ്മസ്യ നിധനം കില।
ഏതച്ഛ്രുത്വാ തതോ ധർമോ ധൃഷ്ടദ്യുംനം മഹാരഥം ।
അബ്രവീത്സമിതൌ തസ്യാം വാസുദേവസ്യ ശ്രൃണ്വതഃ ॥ 6-50-31 (40727)
ധൃഷ്ടദ്യുംന നിബോധേദം യത്ത്വാം വക്ഷ്യാമി മാരിഷ।
നാതിക്രംയം ഭവേത്തച്ച വചനം മമ ഭാഷിതം ॥ 6-50-32 (40728)
ഭവാൻസേനാപതിർമഹ്യം വാസുദേവേന സംമിതഃ।
കാർതികേയോ യഥാ നിത്യം ദേവാനാമഭവത്പുരാ ॥ 6-50-33 (40729)
തഥാ ത്വമപി പാണ്ഡൂനാം സേനാനീഃ പുരുഷർഷഭ।
സ ത്വം പുരുഷശാർദൂല വിക്രംയ ജഹി കൌരവാൻ ॥ 6-50-34 (40730)
അഹം ച തേഽനുയാസ്യാമി ഭീമഃ കൃഷ്ണശ്ച മാരിഷ ।
മാദ്രീപുത്രൌ ച സഹിതൌ ദ്രൌപദേയാശ്ച ദംശിതാഃ ॥ 6-50-35 (40731)
യേ ചാന്യേ പൃഥിവീപാലാഃ പ്രധാനാഃ പുരുഷർഷഭ ।
തത ഉദ്ധർഷയൻസർവാന്ധൃഷ്ടദ്യുംനോഽഭ്യഭാഷത ॥ 6-50-36 (40732)
അഹം ദ്രോണാന്തകഃ പാർഥ വിഹിതഃ ശംഭുനാ പുരാ।
രണേ ഭീഷ്മം കൃപം ദ്രോണം തഥാ ശല്യം ജയദ്രഥം ॥ 6-50-37 (40733)
സർവാനദ്യ രണേ ദൃപ്താൻപ്രതിയോത്സ്യാമി പാർഥിവ ।
അഥോത്ക്രുഷ്ടം മഹേഷ്വാസൈഃ പാണ്ഡവൈര്യുദ്ധദുർമദൈഃ ॥ 6-50-38 (40734)
സമുദ്യതേ പാർഥിവേന്ദ്രേ പാർഷതേ ശത്രുസൂദനേ ।
തമബ്രവീത്തതഃ പാർഥഃ പാർഷതം പൃതനാപതിം ॥ 6-50-39 (40735)
വ്യൂഹഃ ക്രൌഞ്ചാരുണോ നാമ സർവശത്രുനിബർഹണഃ ।
യം ബൃഹസ്പതിരിന്ദ്രായ തദാ ദേവാസുരേഽബ്രവീത് ॥ 6-50-40 (40736)
തം യഥാവത്പ്രതിവ്യൂഹം പരാനീകവിനാശനം ।
അദൃഷ്ടപൂർവം രാജാനഃ പശ്യന്തു കുരുഭിഃ സഹ ॥ 6-50-41 (40737)
യഥോക്തഃ സ നൃദേവേന വിഷ്ണുർവജ്രഭൃതാ യഥാ।
പ്രഭാതേ സർവസൈന്യാനാമഗ്രേ ചക്രേ ധനഞ്ജയം ॥ 6-50-42 (40738)
ആദിത്യപഥഗഃ കേതുസ്തസ്യാദ്ഭുതമനോരമഃ ।
ശാസനാത്പുരുഹൂതസ്യ നിർമിതോ വിശ്വകർമണാ ॥ 6-50-43 (40739)
ഇന്ദ്രായുധസവർണാഭിഃ പതാകാഭിരലങ്കൃതഃ । 6-50-44bആകാശഗ ഇവാകാശേ ഗന്ധർവനഗരോപമഃ ॥ 6-50-44 (40740)
നൃത്യമാന ഇവാഭാതി രഥചര്യാസു മാരിഷ ।
തേന രത്നവതാ പാർഥഃ സ ച ഗാണ്ഡീവധന്വനാ ॥ 6-50-45 (40741)
ബഭൂവ പരമോപേതഃ സുമേരുരിവ ഭാനുനാ ।
ശിരോഭൂദ്ദ്രുപദോ രാജാ മഹത്യാ സേനയാ വൃതഃ ॥ 6-50-46 (40742)
കുന്തിഭോജശ്ച ചൈദ്യശ്ച ചക്ഷുർഭ്യാം തൌ ജനേശ്വരൌ ।
ദാശാർണകാഃ പ്രഭദ്രാശ്ച ദാശേരകഗണൈഃ സഹ ॥ 6-50-47 (40743)
അനൂപകാഃ കിരാതാശ്ച ഗ്രീവായാം ഭരതർഷഭ ।
പടച്ചരൈശ്ച പൌണ്ഡ്രൈശ്ച രാജൻപൌരവകൈസ്തഥാ ॥ 6-50-48 (40744)
നിഷാദൈഃ സഹിതശ്ചാപി പൃഷ്ഠമാസീദ്യുധിഷ്ഠിരഃ।
പക്ഷൌ തു ഭീമസേനശ്ച ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാർഷതഃ ॥ 6-50-49 (40745)
ദ്രൌപദേയാഭിമന്യുശ്ച സാത്യകിശ്ച മഹാരഥഃ ।
പിശാചാ ദാരദാശ്ചൈവ പുണ്ഡ്രാഃ കുണ്ഡീവിഷൈഃ സഹ ॥ 6-50-50 (40746)
മാരുതാ ധേനുകാശ്ചൈവ തംഗമാഃ പരതംഗണാഃ ।
ബാഹ്ലികാസ്തിത്തിരാശ്ചൈവ ചോലാഃ പാണ്ഡ്യാശ്ച ഭാരത ॥ 6-50-51 (40747)
ഏതേ ജനപദാ രാജന്ദക്ഷിണം പക്ഷമാശ്രിതാഃ ।
അഗ്നിവേശാസ്തുദ്ദുണ്ഡാശ്ച മാലവാ ദാനഭാരയഃ ॥ 6-50-52 (40748)
ശബരാ ഉദ്ഭസാശ്ചൈവ വത്സാശ്ച സഹ നാകുലൈഃ ।
നകുലഃ സഹദേവശ്ച വാമം പക്ഷം സമാശ്രിതാഃ ॥ 6-50-53 (40749)
രഥാനാമയുതം പക്ഷൌ ശിരസ്തു നിയുതം തഥാ।
പൃഷ്ഠമർബുദമേവാസീത്സഹസ്രാമി ച വിംശതിഃ ॥ 6-50-54 (40750)
ഗ്രീവായാം നിയുതം ചാപി സഹസ്രാമി ച സപ്തതിഃ ।
പക്ഷകോടിപ്രപക്ഷേഷു പക്ഷാന്തേഷു ച വാരണാഃ ॥ 6-50-55 (40751)
ജഗ്മുഃ പരിവൃതാ രാജംശ്ചലന്ത ഇവ പർവതാഃ ।
ജഘനം പാലയാമാസ വിരാടഃ സഹ കേകയൈഃ ॥ 6-50-56 (40752)
കാശിരാജശ്ച ശൈബ്യശ്ച രഥാനാമയുതൈസ്ത്രിഭിഃ ।
ഏവമേനം മഹാവ്യൂഹം വ്യൂഹ്യ ഭാരത പാണ്ഡവാഃ ॥ 6-50-57 (40753)
സൂര്യോധയം ത ഇച്ഛതഃ സ്ഥിതാ യുദ്ധായ ദംശിതാഃ ।
തേഷാമാദിത്യവർമാനി വിമലാനി മഹാന്തി ച ।
ശ്വേതച്ഛത്രാണ്യശോഭന്ത വാരണേഷു രഥേഷു ച ॥ ॥ 6-50-58 (40754)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദ്വിതീയദിവസയുദ്ധേ പഞ്ചാശോഽദ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-50-19 ആർജവേന അകുടിലേന ദിവ്യാസ്ത്രമായാഹീനേന ॥ 6-50-25 അന്തർമനാഃ വിമനാഃ ॥ 6-50-31 നിധനം നിധനഹേതുഃ ॥ 6-50-32 ഭാഷിതമുക്തം ॥ 6-50-33 മഹ്യം മമ ॥ 6-50-44 ആകാശഗ ഇവ പക്ഷീവ ॥ 6-50-45 രഥചര്യാസു രഥവർത്മസു ॥ 6-50-46 പരമോപേതഃ പരാ ഉത്കൃഷ്ടാ ചാസൌ മാ ലക്ഷ്മീശ്ചേതി പരമാ തയാ ഉപേതഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 051
॥ ശ്രീഃ ॥
6.51. അധ്യായഃ 051
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീഷ്മാദിഭിഃ പ്രതിവ്യൂഹരചനാ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-51-0 (40755)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-51-0x (4114)
ക്രൌഞ്ചം ദൃഷ്ട്വാ തതോ വ്യൂഹമഭേദ്യം തനയസ്തവ ।
രക്ഷമാണം മഹാഘോരം പാർഥേനാമിതതേജസാ ॥ 6-51-1 (40756)
ആചാര്യമുപസംഗംയ കൃപം ശല്യം ച പാർഥിവ ।
സൌമദത്തിം വികർണം ച സോഽശ്വത്ഥാമാനമേവ ച ॥ 6-51-2 (40757)
ദുഃശാകസനാദീൻഭ്രാതൄംശ്ച സർവനേവ ച ഭാരത ।
അന്യാംശ്ച സുബഹൂഞ്ശൂരാന്യുദ്ധായ സമുപാഗതാൻ ॥ 6-51-3 (40758)
പ്രാഹേദം വചനം കാലേ ഹർഷയംസ്തനയസ്തവ ।
നാനാശസ്ത്രപ്രഹരണാഃ സർവേ യുദ്ധവിശാരദാഃ ॥ 6-51-4 (40759)
ഏകൈകശഃ സമർഥാ ഹി യൂയം സർവേ മഹാരഥാഃ ।
പാണ്ഡുപുത്രാന്രണേ ഹന്തും സസൈന്യാൻകിമു സംഹതാഃ ॥ 6-51-5 (40760)
അപര്യാപ്തം തദസ്മാകം ബലം ഭീഷ്മാഭിരക്ഷിതം ।
പര്യാപ്തമിദമേതേഷാം ബലം ഭീമാഭിരക്ഷിതം ॥ 6-51-6 (40761)
സംസ്ഥാനാഃ ശൂരസേനാശ്ച വേത്രികാഃ കുകുരാസ്തഥാ ।
ആരോചകാസ്ത്രിഗർതാശ്ച മദ്രകാ യവനാസ്തഥാ ॥ 6-51-7 (40762)
ശത്രുഞ്ജയേന സഹിതാസ്തഥാ ദുഃശാസനേന ച ।
വികർണേന ച വീരേണ തഥാ നന്ദോപനന്ദകൈഃ ॥ 6-51-8 (40763)
ചിത്രസേനേന സഹിതാഃ സഹിതാഃ പാരിഭദ്രകൈഃ ।
ഭീഷ്മമേവാഭിരക്ഷന്തു സഹ സൈന്യപുരസ്കൃതാഃ ॥ 6-51-9 (40764)
തതോ ഭീഷ്മശ്ച ദ്രോണശ്ച തവ പുത്രാശ്ച മാരിഷ ।
അവ്യൂഹന്ത മഹാവ്യൂഹം പാണ്ഡൂനാം പ്രതിബാധകം ॥ 6-51-10 (40765)
ഭീഷ്മഃ സൈന്യേന മഹതാ സമനന്താത്പരിവാരിതഃ ।
യയൌ പ്രകർഷൻമഹതീം വാഹിനീം സരരാഡിവ ॥ 6-51-11 (40766)
തമന്വായാൻമഹേഷ്വാസോ ഭാരദ്വാജഃ പ്രതാപവാൻ ।
കുന്തലൈശ്ച ദശാർണൈശ്ച മാഗധൈശ്ച വിശാംപതേ ॥ 6-51-12 (40767)
വിദമർഭൈർമേകലൈശ്ചൈവ കർണപ്രാവരണൈരപി ।
സഹിതാഃ സർവസൈന്യേന ഭീഷ്മമഹാവശോഭിനം ॥ 6-51-13 (40768)
ഗാന്ധാരാഃ സിന്ധുസൌവീരാഃ ശിബയോഽഥ വസാതയഃ।
ശകുനിശ്ച സ്വസൈന്യേന ഭീഷ്മമാഹവശോഭിനം ॥ 6-51-14 (40769)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ സഹിതഃ സർവസോദരൈഃ ।
അശ്വാതർകേർവികർണൈശ്ച തഥാ ചാംബഷ്ഠകോസലൈഃ ॥ 6-51-15 (40770)
ദരദൈശ്ച ശകൈശ്ചൈവ തഥാ ക്ഷുദ്രകമാലവൈഃ ।
അഭ്യരക്ഷത സംഹൃഷ്ടഃ സൌബലേയസ്യ വാഹിനീം ॥ 6-51-16 (40771)
ഭൂരിശ്രവാഃ ശലഃ ശല്യോ ഭഗദത്തശ്ച മാരിഷഃ।
വിന്ദാനുവിന്ദാവാവന്ത്യൌ വാമം പാർശ്വമപാലയൻ ॥ 6-51-17 (40772)
സൌമദത്തിഃ സുശർമാ ച കാംഭോജശ്ച സുദക്ഷിണഃ।
ശ്രുതായുശ്ചാച്യുതായുശ്ച ദക്ഷിണം പക്ഷമാസ്ഥിതാഃ ॥ 6-51-18 (40773)
അശ്വത്ഥാമാ കൃപശ്ചൈവ കൃതവർമാ ച സാത്വതഃ ।
മഹത്യാ സേനയാ സാർധം സേനാപൃഷ്ടേ വ്യവസ്ഥിതാഃ ॥ 6-51-19 (40774)
പൃഷ്ഠഗോപാസ്തു തസ്യാസന്നാനാദേശ്യാ ജനേശ്വരാഃ। 6-51-20bകേതുമാന്വസുദാനശ്ച പുത്രഃ കാശ്യസ്യ ചാഭിഭൂഃ ॥ 6-51-20 (40775)
തതസ്തേ താവകാഃ സർവേ ഹൃഷ്ടാ യുദ്ധായ ഭാരത।
ദധ്മുഃ ശംഖാൻമുദാ യുക്താഃ സിംഹനാദാംസ്തഥോന്നദൻ ॥ 6-51-21 (40776)
തേഷാം ശ്രുത്വാ തു ഹൃഷ്ടാനാം വൃദ്ധഃ കുരുപിതാമഹഃ।
സിംഹനാദം വിനദ്യോച്ചൈഃ ശംഖം ദധ്മൌ പ്രതാപവാൻ ॥ 6-51-22 (40777)
തതഃ ശംഖാശ്ച ഭേര്യശ്ച പേശ്യശ്ച വിവിധാഃ പരൈഃ।
ആനകാശ്ചാഭ്യഹന്യന്ത സ ശബ്ദസ്തുമുലോഽഭവത് ॥ 6-51-23 (40778)
തതഃ ശ്വേതൈർഹയൈര്യുക്തേ മഹതി സ്യന്ദനേ സ്ഥിതൌ ।
പ്രദധ്മതുഃ ശംഖവരൌ ഹേമരത്നപരിഷ്കൃതൌ ॥ 6-51-24 (40779)
പാഞ്ചജന്യം ഹൃഷീകേശോ ദേവദത്തം ധനഞ്ജയഃ।
പൌണ്ഡ്രം ദധ്മൌ മഹാശംഖം ഭീമകർമാ വൃകോദരഃ ॥ 6-51-25 (40780)
അന്തവിജയം രാജാ കുന്തീപുത്രോ യുധിഷ്ഠിരഃ।
നകുലഃ സഹദേവശ്ച സുഘോഷമണിപുഷ്പകൌ ॥ 6-51-26 (40781)
കാശിരാജശ്ച ശൈബ്യശ്ച ശിഖണ്ഡീ ച മഹാരഥഃ ।
ധൃഷ്ടദ്യുംനോ വിരാടശ്ച സാത്യകിശ്ച മഹാരഥഃ ॥ 6-51-27 (40782)
പാഞ്ചാല്യാശ്ച മഹേഷ്വാസാ ദ്രൌപദ്യാഃ പഞ്ച ചാത്മജാഃ ।
സർവേ ദധ്യുർമഹാശംഖാൻസിംഹനാദാംശ്ച നേദിരേ ॥ 6-51-28 (40783)
സ ഘോഷഃ സുമഹാംസ്തത്ര വീരൈസ്തൈഃ സമുദീരിതഃ।
നഭശ്ച പൃഥിവീം ചൈവ തുമുലോ വ്യനുനാദയൻ ॥ 6-51-29 (40784)
ഏവമേതേ മഹാരാജ പ്രഹൃഷ്ടാഃ കുരുപാണ്ഡവാഃ।
പുനര്യുദ്ധായ സഞ്ജഗ്മുസ്താപയാനാഃ പരസ്പരം ॥ ॥ 6-51-30 (40785)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദ്വിതീയദിവസയുദ്ധേ ഏകപഞ്ചാശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-51-6 അപര്യാപ്തമപരിമേയം ॥ 6-51-20 അഭിഭവത്യഭിഭൂഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 052
॥ ശ്രീഃ ॥
6.52. അധ്യായഃ 052
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീഷ്മാർജുനയോര്യുദ്ധം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-52-0 (40786)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-52-0x (4115)
ഏവം വ്യൂഢേഷ്വനീകേഷു മാമകേഷ്വിതരേഷു ച ।
കഥം പ്രഹരതാം ശ്രേഷ്ഠാഃ സംപ്രഹാരം പ്രചക്രിരേ ॥ 6-52-1 (40787)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-52-2x (4116)
തഥാ വ്യൂഢേഷ്വനീകേഷു സന്നദ്ധരുചിരധ്വജാഃ।
`താവകാഃ പാണ്ഡവൈഃ സാർധം യഥാഽയുധ്യന്ത തച്ഛൃണു।'
അപാരമിവ സന്ദൃശ്യ സാഗരപ്രതിമം ബലം ॥ 6-52-2 (40788)
തേഷാം മധ്യേ സ്ഥിതോ രാജൻപുത്രോ ദുര്യോധനസ്തവ ।
അബ്രവീത്താവകാൻസർവാന്യുദ്ധ്യധ്വമിതി ദംശിതാഃ ॥ 6-52-3 (40789)
തേ മനഃ ക്രൂരമാധായ സമഭിത്യക്തജീവിതാഃ ।
പാണ്ഡവാനഭ്യവർതന്ത സർവ ഏവോച്ഛ്രിതധ്വജാഃ ॥ 6-52-4 (40790)
തതോ യുദ്ധം സമഭവത്തുമുലം രോമഹർഷണം।
താവകാനാം പരേഷാം ച വ്യതിഷക്തരഥദ്വിപം ॥ 6-52-5 (40791)
മുക്താസ്തു രഥിഭിർബാണാ രുക്മപുംഖാഃ സുതേജിതാഃക ।
സന്നിപേതുരകുണ്ഠാഗ്രാ നാഗേഷു ച ഹയേഷു ച ॥ 6-52-6 (40792)
തഥാ പ്രവൃത്തേ സംഗ്രാമേ ധനുരുദ്യംയ ദംശിതഃ ।
അഭിപത്യ മഹാബാഹുർഭീഷ്മോ ഭീമപരാക്രമഃ ॥ 6-52-7 (40793)
സൌഭദ്രേ ഭീമസേനേ ച സാത്യകൌ ച മഹാരഥേ ।
കൈകേയേ ച വിരാടേ ച ധൃഷ്ടദ്യുംനേ ച പാർഷതേ ॥ 6-52-8 (40794)
ഏതേഷു നരവീരേഷു ചേദിമത്സ്യേഷു ചാഭിഭൂഃ ।
വവർഷ ശരവർഷാണി വൃദ്ധഃ കുരുപിതാമഹഃ ॥ 6-52-9 (40795)
അഭിദ്യത തതോ വ്യൂഹസ്തസ്മിന്വീരസമാഗമേ।
സർവേഷാമേവ സൈന്യാനാമാസീദ്വ്യതികരോ മഹാൻ ॥ 6-52-10 (40796)
സാദിനോ ധ്വജിനശ്ചൈവ ഹതപ്രവരവാജിനഃ ।
വിപ്രദ്രുതരഥാനീകാഃ സമപദ്യന്ത പാണ്ഡവാഃ ॥ 6-52-11 (40797)
അർജുനസ്തു നരവ്യാഘ്രോ ദൃഷ്ട്വാ ഭീഷ്മം മഹാരഥം ।
വാർഷ്ണേയമബ്രവീത്ക്രുദ്ധോ യാഹി യത്ര പിതാമഹഃ ॥ 6-52-12 (40798)
ഏഷ ഭീഷ്മഃ സുസങ്ക്രുദ്ധോ വാർഷ്ണേയ മമ വാഹിനീം ।
നാശയിഷ്യതി സുവ്യക്തം ദുര്യോധനഹിതേ രതഃ ॥ 6-52-13 (40799)
ഏഷ ദ്രോണഃ കൃപഃ ശല്യോ വികർണശ്ച ജനാർദന ।
ധാർതരാഷ്ട്രാശ്ച സഹിതാ ദുര്യോധനപുരോഗമാഃ ॥ 6-52-14 (40800)
പാഞ്ചാലാന്നിഹനിഷ്യന്തി രക്ഷിതാ ദൃഢധന്വനാ ।
സോഽഹം ഭീഷ്മം വധിഷ്യാമി സൈന്യഹേതോർജനാർദന ॥ 6-52-15 (40801)
തമബ്രവീദ്വാസുദേവോ യത്തോ ഭവ ധനഞ്ജയ।
ഏഷ ത്വാം പ്രാപയിഷ്യാമി പിതാമഹരഥം പ്രതി ॥ 6-52-16 (40802)
ഏവമുക്ത്വാ തതഃ ശൌരീ രഥം തം ലോകവിശ്രുതം ।
പ്രാപയാമാസ ഭീഷ്മസ്യ രഥം പ്രതി ജനേശ്വര ॥ 6-52-17 (40803)
ചലദ്ബഹുപാതകേന ബലാകാവർണവാജിനാ ।
സമുച്ഛ്രിതമഹാഭീമനദദ്വാനരകേതുനാ ॥ 6-52-18 (40804)
മഹതാ മേഘനാദേന രഥേനാമിതതേജസാ ।
വിനിഘ്നൻകൌരവാനീകം ശൂരസേനാംശ്ച പാണ്ഡവഃ ॥ 6-52-19 (40805)
പ്രായാച്ഛരണദഃ ശീഘ്രം സുഹൃദാം ഹർഷവർധനഃ ।
തമാപതന്തം വേഗേന പ്രഭിന്നമിവ വാരണം ॥ 6-52-20 (40806)
ത്രസയനതം രണേ ശൂരാൻമർദയന്തം ച സായകൈഃ ।
സൈന്ധവപ്രമുഖൈർഗുപ്തഃ പ്രാച്യസൌവീരകേകയൈഃ ।
സഹസാ പ്രത്യുദീയായ ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോഽർജുനം ॥ 6-52-21 (40807)
കോ ഹി ഗാണ്ഡീവധന്വാനമന്യഃ കുരുപിതാമഹാത്।
ദ്രോണവൈകർതനാഭ്യാം വാ രഥീ സംയാതുമർഹതി ॥ 6-52-22 (40808)
തതോ ഭീഷ്മോ മഹാരാജ സർവലോകമഹാരഥഃ ।
അർജുനം സപ്തതസപ്തത്യാ നാരാചാനാം സമാചിനോത് ॥ 6-52-23 (40809)
ദ്രോണശ്ച പഞ്ചവിംശത്യാ കൃപഃ പഞ്ചാശതാ ശരൈഃ।
ദുര്യോധനശ്രതുഃഷഷ്ട്യാ ശല്യശ്ച നവഭിഃ ശരൈഃ ॥ 6-52-24 (40810)
സൈന്ധവോ നവഭിശ്ചൈവ ശകുനിശ്ചാപി പഞ്ചഭിഃ ।
വികർണോ ദശഭിർഭല്ലൈ രാജന്വിവ്യാധ പാണ്ഡവം ॥ 6-52-25 (40811)
സ തൈർവിദ്ധോ മഹേഷ്വാസഃ സമന്താന്നിശിതൈഃ ശരൈഃ।
ന വിവ്യഥേ മഹാബാഹുർഭിദ്യമാന ഇവാചലഃ ॥ 6-52-26 (40812)
സ ഭീഷ്മം പഞ്ചവിംശത്യാ കൃപം ച നവഭിഃ ശരൈഃ ।
ദ്രോണം ഷഷ്ട്യാ നരവ്യാഘ്രോ വികർണം ച ത്രിഭിഃ ശരൈഃ ॥ 6-52-27 (40813)
ശല്യം ചൈവ ത്രിഭിർബാണൈ രാജാനം ചൈവ പഞ്ചഭിഃ ।
പ്രത്യവിധ്യദമേയാത്മാ കിരീടീ ഭരതർഷഭ ॥ 6-52-28 (40814)
തം സാത്യകിർവിരാടശ്ച ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാർഷതഃ।
സൌഭദ്രോ ദ്രൌപദേയാശ്ച പരിവവ്രുർധനഞ്ജയം ॥ 6-52-29 (40815)
തതോ ദ്രോണം മഹേഷ്വാസം ഗാംഗേയസ്യ പ്രിയേ രതം।
അഭ്യവർതത പാഞ്ചാല്യഃ സംയുക്തഃ സഹ സോമകൈഃ ॥ 6-52-30 (40816)
ഭീഷ്മസ്തു രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠോ രാജന്വിവ്യാധ പാണ്ഡവം।
അശീത്യാ നിശിതൈർബാണൈസ്തതോഽക്രോശന്ത പാണ്ഡവാഃ ॥ 6-52-31 (40817)
തേഷാം തു നിനദം ശ്രുത്വാ സഹിതാനാം പ്രഹൃഷ്ടവത്।
പ്രവിവേശ തതോ മധ്യം നരസിംഹഃ പ്രതാപവാൻ ॥ 6-52-32 (40818)
തേഷാം മഹാരഥാനാം സ മധ്യം പ്രാപ്യ ധനഞ്ജയഃ।
ചിക്രീഡ ധനുഷാ രാജംʼല്ലക്ഷം കൃത്വാ മഹാരഥാൻ ॥ 6-52-33 (40819)
`ക്ഷത്രിയാണാം ശിരാംസ്യുഗ്രൈഃ കൃന്തഞ്ശസ്ത്രൈർമഹാരഥഃ ।
ശൂന്യാൻകൃത്വാ രഥോപസ്ഥാന്വ്യചരത്ഫൽഗുനസ്തദാ ।' 6-52-34 (40820)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ ഭീഷ്മമാഹ ജനേശ്വരഃ ।
പീഡ്യമാനം സ്വകം സൈന്യം ദൃഷ്ട്വാ പാർഥേന സംയുഗേ ॥ 6-52-35 (40821)
ഏഷ പാണ്ഡുസുതസ്താത കൃഷ്ണേന സഹിതോ ബലീ।
യതതാം സർവസൈന്യാനാം മൂലം നഃ പരികൃന്തതി।
ത്വയി ജീവതി ഗാംഗേയ ദ്രോണേ ച രഥിനാം വരേ ॥ 6-52-36 (40822)
ത്വത്കൃതേ ചൈവ കർണോഽപി ന്യസ്തശസ്ത്രോ വിശാംപതേ।
ന യുധ്യതി രണേ പാർഥാൻഹിതകാമഃ സദാ മമ।
സ തഥാ കുരു ഗാംഗേയ യഥാ ഹന്യേത ഫൽഗുനഃ ॥ 6-52-37 (40823)
ഏവമുക്തസ്തതോ രാജൻപിതാ ദേവവ്രതസ്തവ।
ധിക് ക്ഷാത്രം ധർമമിത്യുക്ത്വാ പ്രായാത്പാർഥം രഥം പ്രതി ॥ 6-52-38 (40824)
ഉഭൌ ശ്വേതഹയൌ രാജൻസംസക്തൌ പ്രേക്ഷ്യ പാർഥിവാഃ ।
സിംഹനാദാൻഭൃശം ചക്രുഃ ശംഖാന്ദധ്മുശ്ച മാരിഷത ॥ 6-52-39 (40825)
ദ്രൌണിർദുര്യോധനശ്ചൈവ വികർണശ്ച തവാത്മജഃ ।
പരിവാര്യ രണേ ഭീഷ്മം സ്ഥിതാ യുദ്ധായ മാരിഷ ॥ 6-52-40 (40826)
തഥൈവ പാണ്ഡവാഃ സർവേ പരിവാര്യ ധനഞ്ജയം ।
സ്ഥിതാ യുദ്ധായ മഹതേ തതോ യുദ്ധമവർതത ॥ 6-52-41 (40827)
ഗാംഗേയസ്തു രണേ പാർഥമാനർച്ഛന്നവഭിഃ ശരൈഃ ।
തമർജുനഃ പ്രത്യവിധ്യദ്ദശഭിർമർമഭേദിഭിഃ ॥ 6-52-42 (40828)
തതഃ ശരസഹസ്രേണ സുപ്രയുക്തേന പാണ്ഡവഃ ।
അർജുനഃ സമരശ്ലാഘീ ഭീഷ്മസ്യാവാരയദ്ദിശഃ ॥ 6-52-43 (40829)
ശരജാലം തതസ്തത്തു ശരജാലേന മാരിഷ।
വാരയാമാസ പാർഥസ്യ ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവസ്തദാ ॥ 6-52-44 (40830)
ഉഭൌ പരമസംഹൃഷ്ടാവുഭൌ യുദ്ധാഭിനന്ദിനൌ ।
നിർവിശേഷമയുധ്യേതാം കൃതപ്രതികൃതൈഷിണൌ ॥ 6-52-45 (40831)
ഭീഷ്മചാപവിമുക്താനി ശരജാലാനി ശംഘശഃ।
ശീര്യമാണാന്യദൃശ്യന്ത ഭിന്നാന്യർജുനസായകൈഃക ॥ 6-52-46 (40832)
തഥൈവാർജുനമുക്താനി ശരജാലാനി സർവശഃ ।
ഗാംഗേയശരനുന്നാനി പ്രാപതന്ത മഹീതലേ ॥ 6-52-47 (40833)
അർജുനഃ പഞ്ചവിംശത്യാ ഭീഷ്മമാർച്ഛച്ഛിതൈഃ ശരൈഃ ।
ഭീഷ്മോപി സമരേ പാർഥം വിവ്യാധ നിശിതൈഃ ശരൈഃ । 6-52-48 (40834)
അന്യോന്യസ്യ ഹയാന്വിദ്ധ്വാ ധ്വജൌ ച സുമഹാബലൌ ।
രഥേഷാം രഥചക്രേ ച ചിക്രീഡതുരരിന്ദമൌ ॥ 6-52-49 (40835)
തതഃ ക്രുദ്ധോ മഹാരാജ ഭീഷ്മഃ പ്രഹരതാം വരഃ।
വാസുദേവം ത്രിഭിർബാണൈരാജഘാന സ്തനാന്തരേ ॥ 6-52-50 (40836)
ഭീഷ്മചാപച്യുതൈസ്തൈസ്തു നിർവിദ്ധോ മധുസൂദനഃ ।
വിരരാജ രണേ രാജൻസപുഷ്പ ഇവ കിംശുകഃ ॥ 6-52-51 (40837)
തതോഽർജുനോ ഭൃശം ക്രുദ്ധോ നിർവിദ്ധം പ്രേക്ഷ്യ മാധവം ।
സാരഥിം കുരുവൃദ്ധസ്യ നിർബിഭേദ ശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-52-52 (40838)
യതമാനൌ തു തൌ വീരാവന്യോന്യസ്യ വധം പ്രതി।
ന ശക്നുതാം തദാഽന്യോന്യമഭിസന്ധാതുമാഹവേ ॥ 6-52-53 (40839)
തൌ മണ്ഡലാനി ചിത്രാണി ഗതത്പ്രത്യാഗതാനി ച।
അദർശയേതാം ബഹുധാ സൂതസാമർഥ്യലാഘവാത് ॥ 6-52-54 (40840)
അന്തരം ച പ്രഹാരേഷു തർകയന്തൌ പരസ്പരം ।
രാജന്നന്തരമാർഗസ്ഥൌ സ്ഥിതാവാസ്താം മുഹുർമുഹുഃ ॥ 6-52-55 (40841)
ഉഭൌ സിംഹരവോൻമിശ്രം ശംഖശബ്ദം ച ചക്രതുഃ ।
തഥൈവ ചാപനിർഘോഷം ചക്രതുസ്തൌ മഹാരഥൌ ॥ 6-52-56 (40842)
തയോഃ ശംഖനിനാദേന രഥനേമിസ്വനേന ച।
ദാരിതാ സഹസാ ഭൂമിശ്ചകംപേ ച നനാദ ച ॥ 6-52-57 (40843)
നോഭയോരന്തരം കശ്ചിദ്ദദൃശേ ഭരതർഷഭ ।
ബലിനൌ യുദ്ധദുർധർഷാവന്യോന്യസദൃശാവുഭൌ ॥ 6-52-58 (40844)
ചിഹ്നമാത്രേണ ഭീഷ്മം തു പ്രജജ്ഞുസ്തത്ര കൌരവാഃ ।
തഥാ പാണ്ഡുസുതാഃ പാർഥം ചിഹ്നമാത്രേണ ജജ്ഞിരേക ॥ 6-52-59 (40845)
തയോർനൃവരയോർദൃഷ്ട്വാ താദൃശം തം പരാക്രമം।
വിസ്കമയം സർവഭൂതാനി ജഗ്മുർഭാരതസംയുഗേ ॥ 6-52-60 (40846)
ന തയോർവിവരം കശ്ചിദ്രണേ പശ്യതി ഭാരത।
ധർമേ സ്ഥിതസ്യ ഹി യഥാ ന കശ്ചിദ്വൃജിനം ക്വചിത് ॥ 6-52-61 (40847)
ഉഭൌ ച ശരജാലേന താവദൃശ്യോ ബഭൂവതുഃ।
പ്രകാശൌ ച പുനസ്തൂർണം ബഭൂവതുരുഭൌ രണേ॥ 6-52-62 (40848)
തത്ര ദേവാഃ സഗന്ധർവാശ്ചാരണാശ്ചർഷിഭിഃ സഹ।
അന്യോന്യം പ്രത്യഭാഷന്ത തയോർദൃഷ്ട്വാ പരാക്രമം ॥ 6-52-63 (40849)
ന ശക്യൌ യുധി സംരബ്ധൌ ജേതുമേതൌ കഥഞ്ചന।
സദേവാസുരഗന്ധർവൈർലോകൈരപി മഹാരഥൌ ॥ 6-52-64 (40850)
ആശ്ചര്യഭൂതം ലോകേഷു യുദ്ധമേതൻമഹാദ്ഭുതം ।
നൈതാദൃശാനി യുദ്ധാനി ഭവിഷ്യന്തി കഥഞ്ചന ॥ 6-52-65 (40851)
ന ഹി ശക്യോ രണേ ജേതും ഭീഷ്മഃ പാർഥേന ധീമതാ।
സധനുഃ സരഥഃ സാശ്വഃ പ്രവപൻസായകാന്രണേ ॥ 6-52-66 (40852)
തഥൈവ പാണ്ഡവം യുദ്ധേ ദേവൈരപി ദുരാസദം ।
ന വിജേതും രണേ ഭീഷ്മ ഉത്സഹേത ധനുർധരം ॥ 6-52-67 (40853)
ആലോകാദപി യുദ്ധം ഹി സമമേതദ്ഭവിഷ്യതി।
ഇതി സ്മ വാചോഽശ്രൂയന്ത പ്രോച്ചരന്ത്യകസ്തതസ്തതഃ।
ഗാംഗേയാർജുനയോഃ സംഖ്യേ സ്തവയുക്താ വിശാംപതേ ॥ 6-52-68 (40854)
ത്വദീയാസ്തു തദാ യോധാഃ പാണ്ഡവേയാശ്ച ഭാരത।
അന്യോന്യം സമരേ ജഘ്നുസ്തയോസ്തത്ര സമാഗമേ ॥ 6-52-69 (40855)
ശിതധാരൈസ്തഥാ സ്വംഗൈർവിമലൈശ്ച പരശ്വധൈഃ ।
ശരൈരന്യൈശ്ച ബഹുഭിഃ സസ്ത്രൈർനാനാവിധൈരപി ॥ 6-52-70 (40856)
ഉഭയോഃ സേനയോഃ ശൂരാ ന്യകൃന്തന്ത പരസ്പരം ।
വർതമാനേ തഥാ ഘോരേ തസ്മിന്യുദ്ധേ സുദാരുണേ।
ദ്രോണപാഞ്ചാല്യയോ രാജൻമഹാനാസീത്സമാഗമഃ ॥ ॥ 6-52-71 (40857)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദ്വിതീയദിവസയുദ്ധേ ദ്വിപഞ്ചശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-52-10 വ്യതികരോ മേലകഃ। സമാഗമ ഇത്യർഥഃ ॥ 6-52-15 ദൃഢധന്വനാ ഭീഷ്മേണ ॥ 6-52-55 അന്തരം ഛിദ്രം। തർകയന്തൌ ചിന്തയന്തൌ। അന്തരമാർഗസ്ഥൌ ഛിദ്രാന്വേഷണപരൌ ॥ 6-52-59 ചിഹ്നം ധ്വജഃ ॥ 6-52-68 ആലോകാത് ആസംസാരസ്ഥിതേഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 053
॥ ശ്രീഃ ॥
6.53. അധ്യായഃ 053
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ദ്രോണധൃഷ്ടദ്യുംനയോര്യുദ്ധം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-53-0 (40858)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-53-0x (4117)
കഥം ദ്രോണോ മഹേഷ്വാസഃ പാഞ്ചാല്യശ്ചാപി പാർഷതഃ।
ഉഭൌ സമീയതുര്യത്തൌ തൻമമാചക്ഷ്വ സഞ്ജയ ॥ 6-53-1 (40859)
ദിഷ്ടമേവ പരം മന്യേ പൌരുഷാദിതി മേ മതിഃ।
യത്ര ശാന്തനവോ ഭീഷ്മോ നാതരദ്യുധി പാണ്ഡവം ॥ 6-53-2 (40860)
ഭീഷ്മോ ഹി സമരേ ക്രുദ്ധോ ഹന്യാല്ലോകാംശ്ചരാചരാൻ।
സ കഥം പാണ്ഡവം യുദ്ധേ നാതരത്സഞ്ജയൌജസാ ॥ 6-53-3 (40861)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-53-4x (4118)
ശ്രൃണു രാജൻസ്ഥിരോ ഭൂത്വാ യുദ്ധമേതത്സുദാരുണം।
ന ശക്യാഃ പാണ്ഡവാ ജേതും ദേവൈരപി സവാസവൈഃ ॥ 6-53-4 (40862)
ദ്രോണസ്തു നിശിതൈർബാണൈർധൃഷ്ടദ്യുംനമവിധ്യത।
സാരഥിം ചാസ്യ ഭല്ലേന രഥനീഡാദപാതയത് ॥ 6-53-5 (40863)
തഥാഽസ്യ ചതുരോ വാഹാംശ്ചതുർഭിഃ സായകോത്തമൈഃ ।
പീഡയാമാസ സങ്ക്രുദ്ധോ ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്യ മാരിഷ ॥ 6-53-6 (40864)
ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്തതോ ദ്രോണം നവത്യാ നിശിതൈഃ ശരൈഃ ।
വിവ്യാധ പ്രഹസന്വീരസ്തിഷ്ഠതിഷ്ഠേതി ചാബ്രവീത് ॥ 6-53-7 (40865)
തതഃ പുനരമേയാത്മാ ഭാരദ്വാജഃ പ്രതാപവാൻ।
ശരൈഃ പ്രച്ഛാദയാമാസ ധൃഷ്ടദ്യുംനമമർഷണം ॥ 6-53-8 (40866)
ആദദേ ച ശരം ഘോരം പാർഷതാന്തചികീർഷകയാ।
ശക്രാശനിസമസ്പർശം കാലദണ്ഡമിവാപരം ॥ 6-53-9 (40867)
ഹാഹാകാരോ മഹാനാസീത്സർവസൈന്യേഷു ഭാരത ।
തമിഷും സന്ധിതം ദൃഷ്ട്വാ ഭാരദ്വാജേന സംയുഗേ ॥ 6-53-10 (40868)
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്യ പൌരുഷം।
യദേകഃ സമരേ വീരസ്തസ്ഥൌ ഗിരിരിവാചലഃ ॥ 6-53-11 (40869)
തം ച ദീപ്തം ശരം ഘോരമായാന്തം മൃത്യുമാത്മനഃ ।
ചിച്ഛേദ ശരവൃഷ്ടിം ച ഭാരദ്വാജേ മുമോച ഹ ॥ 6-53-12 (40870)
തത ഉച്ചുക്രുശുഃ സർവേ പാഞ്ചാലാഃ പാണ്ഡവൈഃ സഹ।
ധൃഷ്ടദ്യുംനേന തത്കർമ കൃതം ദൃഷ്ട്വാ സുദുഷ്കരം ॥ 6-53-13 (40871)
തതഃ ശക്തിം മഹാവേഗാം സ്വർണവൈഡൂര്യഭൂഷിതാം ।
ദ്രോണസ്യ നിധനാകാങ്ക്ഷീ ചിക്ഷേപ സ പരാക്രമീ ॥ 6-53-14 (40872)
താമാപതന്തീം സഹസാ ശക്തിം കനകഭൂഷിതാം।
ത്രിധാ ചിച്ഛേദ സമരേ ഭാരദ്വാജോ ഹസന്നിവ ॥ 6-53-15 (40873)
ശക്തിം വിനിഹതാം ദൃഷ്ട്വാ ധൃഷ്ടദ്യുംനഃ പ്രതപവാൻ ।
വവർഷ ശരവർഷാണി ദ്രോണം പ്രതി ജനേശ്വരഃ॥ 6-53-16 (40874)
ശരവർഷം തതസ്തത്തു സന്നിവാര്യ മഹായശാഃ।
ദ്രോണോ ദ്രുപദപുത്രസ്യ മധ്യേ ചിച്ഛേദ കാർമുകം ॥ 6-53-17 (40875)
സ ച്ഛിന്നധന്വാ സമരേ ഗദാം ഗുർവീ മഹായശാഃ ।
ദ്രോണായ പ്രേഷയാമാസ ഗിരിസാരമയീം ബലീ ॥ 6-53-18 (40876)
സാ ഗദാ വേഗവൻമുക്താ പ്രായാദ്ദ്രോണജിഘാംസയാ ।
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ ഭാരദ്വാജസ്യ പൌരുഷം ॥ 6-53-19 (40877)
ലാഘവാദ്വ്യംസയാമാസ ഗദാം ഹേമവിഭൂഷിതാം।
വ്യംസയിത്വാ ഗദാം താം ച പ്രേഷയാമാസ പാർഷതം ॥ 6-53-20 (40878)
ഭല്ലാൻസുനിശിതാൻപീതാതാന്രുക്മപുംഖാൻസുദാരുണാൻ।
തേ തസ്യ കവചം ഭിത്ത്വാ പപുഃ ശോണിതമാഹവേ ॥ 6-53-21 (40879)
അഥാന്യദ്ധനുരാദായ ധൃഷ്ടദ്യുംനോ മഹാരഥഃ ।
ദ്രോണം യുധി പരാക്രംയ ശരൈർവിവ്യാധ പഞ്ചഭിഃ ॥ 6-53-22 (40880)
രുധിരാക്തൌ തതസ്തൌ തു ശുശുഭാതേ നരർഷഭൌ ।
വസന്തസമയേ രാജൻപുഷ്പിതാവിവ കിംശുകൌ ॥ 6-53-23 (40881)
അമർഷിതസ്തതോ രാജൻപരാക്രംയ ചമൂമുഖേ ।
ദ്രോണോ ദ്രുപദപുത്രസ്യ പുനശ്ചിച്ഛേദ കാർമുകം ॥ 6-53-24 (40882)
അഥൈനം ഛിന്നധന്വാനം ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ।
അഭ്യവർഷദമേയാത്മാ വൃഷ്ട്യാ മേഘ ഇവാചലം ॥ 6-53-25 (40883)
സാരഥിം ചാസ്യ ഭല്ലേന രഥനീജാദപാതയത് ।
അഥാസ്യ ചതുരോ വാഹാംശ്ചതുർഭിർനിശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-53-26 (40884)
പാതയാമാസ സമരേ സിംഹനാദം നനാദ ച।
തതോഽപരേണ ഭല്ലേന ഹസ്താച്ചാപമഥാച്ഛിനത് ॥ 6-53-27 (40885)
സ ച്ഛിന്നധന്വാ വിരഥോ ഹതാശ്വോ ഹതസാരഥിഃ ।
ഗദാപാണിരവാരോഹത്സ്വ്യാപയൻപൌരുഷം മഹത്॥ 6-53-28 (40886)
താമസ്യ വിശിസ്വൈസ്തൂർണം പാതയാമാസ ഭാരത ।
രഥാദനവരൂഢസ്യ തദദ്ഭുതമിവാഭവത് ॥ 6-53-29 (40887)
തതഃ സ വിപുലം ചർമ ശതചന്ദ്രം ച ഭാനുമത്।
ഖംഗം ച വിപുലം ദിവ്യം പ്രഗൃഹ്യ സുഭുജോ ബലീ ॥ 6-53-30 (40888)
അഭിദുദ്രാവ വേഗേന ദ്രോണസ്യ വധാകാങ്ക്ഷയാ।
ആമിഷാർഥീ യഥാ സിംഹോ വനേ മത്തമിവ ദ്വിപം ॥ 6-53-31 (40889)
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ ഭാരദ്വാജസ്യ പൌരുഷം ।
ലാഘവം ചാസ്ത്രയോഗം ച ബലം ബാഹ്വോശ്ച ഭാരത ॥ 6-53-32 (40890)
യദേനം ശരവർഷേണ വാരയാമാസ പാർഷതം ।
ന ശശാക തതോ ഗന്തും ബലവാനപി സംയുഗേ ॥ 6-53-33 (40891)
നിവാരിതസ്തു ദ്രോണേന ധൃഷ്ടദ്യുംനോ മഹാരഥഃ ।
ന്യാവാരയച്ഛരൌഘാംസ്താംശ്ചർമണാ കൃതഹസ്തവത് ॥ 6-53-34 (40892)
തതോ ഭീമോ മഹാബാഹുഃ സഹസാഽഭ്യപതദ്ബലീ ।
സാഹായ്യകാരീ സമരേ പാർഷതസ്യ മഹാത്മനഃ ॥ 6-53-35 (40893)
സ ദ്രോമം നിശിതൈർബാണൈ രാജന്വിവ്യാധ സപ്തഭിഃ ।
പാർഷതം ച രഥം തൂർണം സ്വകമാരോഹയത്തദാ॥ 6-53-36 (40894)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജൻകലിംഗം സമചോദയത്।
സൈന്യേന മഹതാ യുക്തം ഭാരദ്വാജസ്യ രക്ഷണേ ॥ 6-53-37 (40895)
തതഃ സാ മഹതീ സേന കലിംഗാനാം ജനേശ്വര ।
ഭീമമഭ്യുദ്യയൌ തൂർണം തവ പുത്രസ്യ ശാസനാത് ॥ 6-53-38 (40896)
പാഞ്ചാല്യമഥ സന്ത്യജ്യ ദ്രോണോഽപി രഥിനാം വരഃ।
വിരാടദ്രുപദൌ വൃദ്ധൌ വാരയാമാസ സംയുഗേ॥ 6-53-39 (40897)
ധൃഷ്ടദ്യുംനോഽപി സമരേ ധർമരാജാനമഭ്യയാത്।
തതഃ പ്രവവൃതേ യുദ്ധം തുമുലം രോമഹർഷണം ॥ 6-53-40 (40898)
കലിംഗാനാം ച സമരേ ഭീഷ്മസ്യ ച മഹാത്മനഃ ।
ജഗതഃ പ്രക്ഷയകരം ഘോരരൂപം ഭയാവഹം ॥ ॥ 6-53-41 (40899)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദ്വിതീയദിവസയുദ്ധേ ത്രിപഞ്ചാശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-53-3 നാതരത് ന ലംഘിതവാൻ ॥ 6-53-5 നീഡാത് സ്ഥാനാത് ॥ 6-53-20 വ്യംസയാമാസ വഞ്ചയതിസ്മ ॥ 6-53-21 പീതാൻ പായിതജലാൻ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 054
॥ ശ്രീഃ ॥
6.54. അധ്യായഃ 054
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീമസേനേന കലിംഗാദിവധഃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-54-0 (40900)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-54-0x (4119)
മമ പുത്രസമാദിഷ്ടഃ കലിംഗോഃ വാഹിനീപതിഃ।
കഥമദ്ഭുതകർമാണം ഭീമസേനം മഹാബലം ॥ 6-54-1 (40901)
ചരന്തം ഗദയാ വീര ദണ്ഡഹസ്തമിവാന്തകം ।
യോധയാമാസ സമരേ കലിംഗഃ സഹ സേനയാ ॥ 6-54-2 (40902)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-54-3x (4120)
പുത്രേണ തവ രാജേന്ദ്ര സ തഥോക്തോ മഹാബലഃ ।
മഹത്യാ സേനയാ ഗുപ്തഃ പ്രായാദ്ഭീമരഥം പ്രതി ॥ 6-54-3 (40903)
താമാപതന്തീം മഹതീം കലിംഗാനാം മഹാചമൂം।
രഥാശ്വനാഗകലിലാം പ്രഗൃഹീതമഹായുധാം ॥ 6-54-4 (40904)
ഭീമസേനഃ കലിംഗാനാമാർച്ഛദ്ഭാരത വാഹിനീം ।
കേതുമന്തം ച നൈഷാദിമായാന്തം സഹ ചേദിഭിഃ ॥ 6-54-5 (40905)
തതഃ ശ്രുതായുഃ സങ്ക്രുദ്ധോ രാജ്ഞാ കേതുമതാ സഹ।
ആസസാദ രണേ ഭീമം വ്യൂഢാനീകേഷു ചേദിഷു ॥ 6-54-6 (40906)
രഥൈരനേകസാഹസ്രൈഃ കലിംഗാനാം നരാധിപ ।
അയുതേന ഗജാനാം ച നിഷാദൈഃക സഹ കേതുമാൻ ॥ 6-54-7 (40907)
ഭിമസേനം രണേ രാജൻസമന്താത്പര്യവാരയത് ।
ചേദിമത്സ്യകരൂഷാശ്ച ഭീമസേനപദാനുഗാഃ ॥ 6-54-8 (40908)
അഭ്യധാവന്ത സമരേ നിഷാദാൻസഹ രാജഭിഃ ।
തതഃ പ്രവവൃതേ യുദ്ധം ഘോരരൂപം ഭയാവഹം ॥ 6-54-9 (40909)
ന പ്രാജാനന്ത യോധാഃ സ്വാൻപരസ്പരജിഘാംസയാ ।
ഘോരമാസീത്തതോ യുദ്ധം ഭീമസ്യ സഹസാ പരൈഃ ॥ 6-54-10 (40910)
യഥേന്ദ്രസ്യ മഹാരാജ മഹത്യാ ദൈത്യസേനയാ।
തസ്യ സൈന്യസ്യ സംഗ്രാമേ യുധ്യമാനസ്യ ഭാരത ॥ 6-54-11 (40911)
ബഭൂവ സുമഹാഞ്ശബ്ദഃ സാഗരസ്യേവ ഗർജതഃ।
അന്യോന്യം സ്മ തദാ യോധാ വികർഷന്തോ വിശാംപതേ ॥ 6-54-12 (40912)
മഹീം ചക്രുശ്ചിതാം സർവാം ശശലോഹിതസന്നിഭാം ।
യോധാംശ്ച സ്വാൻപരാന്വാപി നാഭ്യജാനഞ്ജിഘാംസയാ ॥ 6-54-13 (40913)
സ്വാനപ്യാദദതേ സ്വാശ്ച ശൂരാഃ പരമദുർജയാഃ।
വിമർദഃ സുമഹാനാസീദൽപാനാം ബഹുഭിഃ സഹ ॥ 6-54-14 (40914)
കലിംഗൈഃ സഹ ചൈദീനാം നിഷാദൈശ്ച വിശാംപതേ ।
കൃത്വാ പുരുഷകാരം തു യഥാശക്തി മഹാബലാഃ ॥ 6-54-15 (40915)
ഭീമസേനം പരിത്യജ്യ സംന്യവർതനക്ത ചേദയഃ।
സർവൈഃ കലിംഗൈരാസന്നഃ സന്നിവൃത്തേഷു ചേദിഷു ॥ 6-54-16 (40916)
സ്വബാഹുബലമസ്ഥായ അഭ്യവർഷന്ത പാണ്ഡവം ।
ന ചചാല രഥോപസ്ഥാദ്ഭീമസേനോ മഹാബലഃ ॥ 6-54-17 (40917)
ശിതൈരവാകിരദ്ബാണൈഃ കലിംഗാനാം വരൂഥിനീം ।
കാലിംഗസ്തു മഹേഷ്വാസഃ പുത്രശ്ചാസ്യ മഹാരഥഃ ॥ 6-54-18 (40918)
ശക്രദേവ ഇതി ഖ്യാതോ ജഘ്നതുഃ പാണ്ഡവം ശരൈഃ।
തതോ ഭീമോ മഹാബാഹുർവിധുന്വന്രുചിരം ധനുഃ ॥ 6-54-19 (40919)
യോധയാമാസ കാലിംഗം സ്വബാഹുബലമാശ്രിതഃ।
ശക്രദേവസ്തു സമരേ വിസൃജൻസായകാൻബഹൂൻ ॥ 6-54-20 (40920)
അശ്വാഞ്ജഘാന സമരേ ഭീമസേനസ്യ സായകൈഃ।
തം ദൃഷ്ട്വാ വിരഥം തത്ര ഭീമസേനമരിന്ദമം ॥ 6-54-21 (40921)
ശക്രദേവോഽഭിദുദ്രാവ ശരൈരവകിരഞ്സിതൈഃ।
ഭീമസ്യോപരി രാജേന്ദ്ര ശക്രദേവോ മഹാബലഃ ॥ 6-54-22 (40922)
വവർഷ ശരവർഷാണി തപാന്തേ ജലദോ യഥാ।
ഹതാശ്വേ തു രഥേ തിഷ്ഠൻഭീമസേനോ മഹാബലഃ ॥ 6-54-23 (40923)
ശക്രദേവായ ചിക്ഷേപ സർവശൈക്യായസീം ഗദാം।
സ തയാ നിഹതോ രാജൻകാലിംഗതനയോ രഥാത് ॥ 6-54-24 (40924)
വിരഥഃ സഹ സൂതേന ജഗാമ ധരണീതലം।
കഹതമാത്മസുതം ദൃഷ്ട്വാ കലിംഗാനാം ജനാധിപഃ ॥ 6-54-25 (40925)
രഥൈരനേകസാഹസ്രൈർഭീമസ്യാവാരയദ്ദിശഃ ।
`അയുതേന ഗജാനാം ച നിഷാദൈഃ പരിവാരിതഃ।'
തതോ ഭീമോ മഹാവേഗാം ത്യക്ത്വാ ഗുർവീ മഹാഗദാം ॥ 6-54-26 (40926)
നിസ്ത്രിംശമാദദേ ഘോരം ചികീർഷുഃ കർമ ദാരുണം ।
ചർമ ചാപ്രതിമം രാജന്നാർഷഭം പുരുഷർഷഭ ॥ 6-54-27 (40927)
നക്ഷത്രൈരർധചന്ദ്രൈശ്ച ശാതകുംഭമയൈശ്ചിതം ।
കാലിംഗസ്തു തതഃ ക്രുദ്ധോ ധനുർജ്യാമവമൃജ്യ ച ॥ 6-54-28 (40928)
പ്രഗൃഹ്യ ച ശരം ഘോരമേകം സർപവിഷോപമം।
പ്രാഹിണോദ്ഭീമസേനായ വധാകാങ്ക്ഷീ ജനേശ്വരഃ ॥ 6-54-29 (40929)
തമാപതന്തം വേഗേന പ്രേരിതം നിശിതം ശരം।
ഭീമസേനോ ദ്വിധാ രാജംശ്ചിച്ഛേദ വിപുലാസിനാ ॥ 6-54-30 (40930)
ഉദക്രോശച്ച സംഹൃഷ്ടസ്ത്രാസയാനോ വരൂഥിനീം ।
കാലിംഗോഽഥ തതഃ ക്രുദ്ധോ ഭീമസേനായ സംയുഗേ ॥ 6-54-31 (40931)
തോമരാൻപ്രാഹിണോച്ഛീഘ്രം ചതുർദശ ശിലാശിതാൻ।
താനപ്രാപ്താൻമഹാബാഹുഃ ഖഗതാനേവ പാണ്ഡവഃ ॥ 6-54-32 (40932)
ചിച്ഛേദ സഹസാ രാജന്നസംഭ്രാന്തോ വരാസിനാ।
നിത്യത്യ തു രണേ ഭീമസ്തോമരാന്വൈ ചതുർദശ ॥ 6-54-33 (40933)
ഭാനുമന്തം തതോ ഭീമഃ പ്രാദ്രവത്പുരുഷർഷഭഃ ।
ഭാനുമാംസ്തു തതോ ഭീമം ശരവർഷേണ ച്ഛാദയൻ ॥ 6-54-34 (40934)
നനാദ ബലവന്നാദം നാദയാനോ നഭസ്തലം।
ന ച തം മമൃഷേ ഭീമഃ സിംഹനാദം മഹാഹവേ॥ 6-54-35 (40935)
തതഃ ശബ്ദേന മഹതാ വിനനാദ മഹാസ്വനഃ।
തേന നാദേന വിത്രസ്താ കലിംഗാനാം വരൂഥിനീ ॥ 6-54-36 (40936)
ന ഭീമം സമരേ മേനേ മാനുഷം ഭരതർഷഭ ।
തതോ ഭീമോ മഹാബാഹുർനർദിത്വാ വിപുലം സ്വനം ॥ 6-54-37 (40937)
സാസിർവേഗവദാപ്ലുത്യ ദന്താഭ്യാം വാരണോത്തമം ।
ആരുരോഹ തതോ മധ്യം നാഗരാജസ്യ മാരിഷ ॥ 6-54-38 (40938)
തതോ മുമോച കാലിംഗഃ ശക്തിം താമകരോദ്ദ്വീധാ ।
ഖംഗേന പൃഥുനാ മധ്യേ ഭാനുമന്തമഥാച്ഛിനത് ॥ 6-54-39 (40939)
സോഽന്തരായുധിനം ഹത്വാ രാജപുത്രമരിന്ദമഃ।
ഗുരുഭാരസഹേ സ്കന്ധേ നാഗസ്യാസിമപാതയത് ॥ 6-54-40 (40940)
ഛിന്നസ്കന്ധഃ സ വിനദൻപപാത ഗജയൂഥപഃ।
ആരുഗണഃ സിന്ധുവേഗന സാനുമാനിവ പർവതഃ ॥ 6-54-41 (40941)
തതസ്തസ്മാദപ്ലുത്യ ഗജാദ്ഭാരത ഭാരതഃ।
ഖംഗപാണിരദീനാത്മാ തസ്ഥൌ ഭൂമൌ സുദംശിതഃ ॥ 6-54-42 (40942)
സ ചചാര ബഹൂൻമാർഗാനഭിതഃ പാതയൻഗജാൻ ।
അഗ്നിചക്രമിവാവിദ്ധം സർവതഃ പ്രത്യദൃശ്യത ॥ 6-54-43 (40943)
അശ്വബൃന്ദേഷു നാഗേഷു രഥാനീകേഷു ചാഭിഭൂഃ ।
പദാതീനാം ച സംഘേഷു വിനിഘ്നഞ്ശോണിതോക്ഷിതഃ। 6-54-44 (40944)
ശ്യേനവദ്വ്യചരദ്ഭീമോ രണേഽരിഷു ബലോത്കടഃ।
ഛിന്ദംസ്തേഷാകം ശരീരാണി ശിരാംസി ച മഹാബലഃ ॥ 6-54-45 (40945)
ഖങഘ്ഗേകന ശിതധാരേണ സംയുഗേ ഗജയോധിനാം।
പദാതിരേകഃ സങ്ക്രുദ്ധഃ ശത്രൂണാം ഭയവർധനഃ॥ 6-54-46 (40946)
സംമാഹയാമാസ സ താൻകാലാന്തകയമോപമഃ।
മൂഢാശ്ച തേ തമേവാജൌ വിനദന്തഃ സമാദ്രവൻ ॥ 6-54-47 (40947)
സാസിമുത്തമവേഗേന വിചരന്തം മഹാരണേ।
നികൃത്യ രഥിനാം ചാജൌ രഥേഷാശ്ച യുഗാനി ച ॥ 6-54-48 (40948)
ജഘാന രഥിനശ്ചാപി ബലവാന്രിപുമർദനഃ।
ഭീമസേനശ്ചരൻമാർഗാൻസുബഹൂൻപ്രത്യദൃശ്യത॥ 6-54-49 (40949)
ഭ്രാന്തമാവിദ്ധമുദ്ഭ്രാന്തമാപ്ലുതം പ്രസൃതം പ്ലുതം ।
സംപാതം സമുദീർണം ച ദർശയാമാസ പാണ്ഡവഃ ॥ 6-54-50 (40950)
കേചിദഗ്രാസിനാ ഛിന്നാഃ പാണ്ഡവേന മഹാത്മനാ।
വിനേദുർഭിന്നമർമാണോ നിപേതുശ്ച ഗതാസവഃ ॥ 6-54-51 (40951)
ഛഇന്നദന്താഗ്രഹസ്താശ്ച ഭിന്നകുംഭാസ്തഥാഽപരേ ।
വിയോധാഃ സ്വാന്യനീകാനി ജഘ്നുർഭാരത വാരണാഃ । 6-54-52 (40952)
നിപേതുരുർവ്യാം ച തഥാ വിനദന്തോ മഹാരവാൻ।
ഛിന്നാംശ്ച തോമരാന്രാജൻമഹാമാത്രശിരാംസി ച ॥ 6-54-53 (40953)
പരിസ്തോമാന്വിചിത്രാംശ്ച കക്ഷ്യാശ്ച കനകോജ്ജ്വലാഃ।
ഗ്രൈവേയാണ്യഥ ശക്തീശ്ച പതാകാഃ കണപാംസ്തഥാ ॥ 6-54-54 (40954)
തൂണീരാനഥ യന്ത്രാണി ധനൂംഷി ച।
ഭിന്ദിപാലാനി ശുഭ്രാണി തോത്രാണി ചാങ്കുശൈഃ സഹ ॥ 6-54-55 (40955)
ഘണ്ടാശ്ച വിവിധാ രാജൻഹേമഗർഭാന്ത്സരൂനപി ।
പതതഃ പാതിതാംശ്ചൈവ പശ്യാമഃ സഹ സാദിഭിഃ ॥ 6-54-56 (40956)
ഛിന്നഗാത്രാവരകരൈർനിഹതൈശ്ചാപ വാരണൈഃ ॥
ആസീദ്ഭൂമിഃക സമാസ്തീർണാ പതിതൈർഭൂധരൈരിവ ॥ 6-54-57 (40957)
വിമൃദ്യൈവം മഹാനാഗാൻമമർദാശ്വാൻമഹാബലഃ ।
അശ്വാരോഹവരാംശ്ചൈവ പാതയാമാസ സംയുഗേ ॥ 6-54-58 (40958)
തദ്ധോരമഭവദ്യുദ്ധം തസ്യ തേഷാം ച ഭാരത।
ഖലീനാന്യഥ യോക്രാണി കക്ഷ്യാശ്ച കനകോജ്ജ്വലാഃ ॥ 6-54-59 (40959)
പരിസ്തോമാശ്ച പ്രാസാശ്ച ഋഷ്ടയശ്ച മഹാധനാഃ।
കവചാന്യഥ ചർമാണി ചിത്രാണ്യാസ്തരണാനി ച ॥ 6-54-60 (40960)
തത്രതത്രാപവിദ്ധആനി വ്യദൃശ്യന്ത മഹാഹവേ।
പ്രാസൈര്യന്ത്രൈർവിചിത്രൈശ്ച ശസ്ത്രൈശ്ച വിമലൈസ്തഥാ ॥ 6-54-61 (40961)
സ ചക്രേ വസുധാം കീർണാം ശബലൈഃ കുസുമൈരിവ ।
ആപ്ലുത്യ രഥിനഃ കാശ്ചിത്പരാമൃശ്യ മഹാബലഃ ॥ 6-54-62 (40962)
പാതയാമാസ ഖംഗേന സധ്വജാനപി പാണ്ഡവഃ।
മുഹുരുത്പതതോ ദിക്ഷു ധാവതശ്ച യശസ്വിനഃക ॥ 6-54-63 (40963)
മാർഗാംശ്ച ചരതശ്ചിത്രം വ്യസ്മയന്ത രണേ ജനാഃ ।
സ ജഘാന പദാ കാംശ്ചിദ്വ്യാക്ഷിപ്യാന്യാനപോഥയത് ॥ 6-54-64 (40964)
ഖഹ്ഗേനാന്യാംശ്ച ചിച്ഛേദ നാദേനാന്യാംശ്ച ഭീഷയൻ।
ഊരുവേഗേന ചാപ്യന്യാൻപാതയാമാസ ഭൂതലേ ॥ 6-54-65 (40965)
അപരേ ചൈനമാലോക്യ ഭയാത്പഞ്ചത്വമാഗതാഃ।
ഏവം സാ ബഹുലാ സേനാ കലിംഗാനാം തരസ്വിനാം ॥ 6-54-66 (40966)
പരിവാര്യ രണേ ഭീഷ്മം ഭീമസേനമുപാദ്രവത്।
തതഃ കാലിംഗയൈന്യാനാം പ്രമുഖേ ഭരതർഷഭ ॥ 6-54-67 (40967)
ശ്രുതായുഷമഭിപ്രേക്ഷ്യ ഭീമസേനഃ സമഭ്യയാത്।
തമായാന്തമഭിപ്രേക്ഷ്യ കാലിംഗോ നവഭിഃ ശരൈഃ । 6-54-68 (40968)
ഭീമസേനമമേയാത്മാ പ്രത്യവിധ്യത്സ്തനാന്തരേ ।
കലിംഗബാണാഭിഹതസ്തോത്രാർദിത ഇവ ദ്വിപഃ ॥ 6-54-69 (40969)
ഭീമസേനഃ പ്രജജ്വാല ക്രോദേനാഗ്നിരിവൈധിതഃ।
അഥാശോകഃ സമാദായ രഥം ഹേമപരിഷ്കൃതം ॥ 6-54-70 (40970)
ഭീമം സംപാദയാമാസ രഥേന രഥസാരഥിഃ।
താമരുഹ്യ രഥം തൂർണം കൌന്തേയഃ ശത്രുസൂദനഃ ॥ 6-54-71 (40971)
കലിംഗമഭിദുദ്രാവ തിഷ്ഠിതിഷ്ഠേതി ചാബ്രവീത് ।
തതഃ ശ്രുതായുർബലാവാൻഭീമായ നിശിതാഞ്ശരാൻ ॥ 6-54-72 (40972)
പ്രേഷയാമാസ സങ്ക്രുദ്ധോ ദർശയൻപാണിലാഘവം।
സ കാർമുകവരോത്സൃഷ്ടൈർനവഭിർനിശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-54-73 (40973)
സമാഹതോ മഹാരാജ കലിംഗേന മഹാത്മനാ ।
സഞ്ചുക്രുശേ ഭൃശം ഭീമോ ദണ്ഡാഹത ഇവോരഗഃ ॥ 6-54-74 (40974)
ക്രുദ്ധശ്ച ചാപമായംയ ബലവദ്ബലിനാം വരഃ।
കലിംഗമവധീത്പാർഥോ ഭീമഃ സപ്തഭിരായസൈഃ ॥ 6-54-75 (40975)
ക്ഷുരാഭ്യാം ചക്രരക്ഷൌ ച കലിംഗസ്യ മഹാബലൌ ।
സത്യദേവം ച സത്യം ച പ്രാഹിണോദ്യമസാദനം ॥ 6-54-76 (40976)
തതഃ പുനമേയാത്മാ നാസചൈർനിശിതൈസ്ത്രിഭിഃ ।
കേതുമന്തം രണേ ഭീമോഽഗമയദ്യമസാദനം ॥ 6-54-77 (40977)
തതഃ കലിംഗാഃ സന്നദ്ധാ ഭീമസേനമമർഷണം ।
അനീകൈർബഹുസാഹസ്രൈഃ ക്ഷത്രിയാഃ സമവാരയൻ ॥ 6-54-78 (40978)
തതഃ ശക്തിഗദാഖംഗതോമരർഷ്ടിപരശ്വഥൈഃ ।
കലിംഗാശ്ച തതോ രാജൻഭീമസേനമവാകിരൻ ॥ 6-54-79 (40979)
സംനിവാര്യ സ താം ഘോരാം ശരവൃഷ്ടിം സമുത്ഥിതാം।
ഗദാമാദായ തരസാ സംനിപത്യ മഹാബലഃ ॥ 6-54-80 (40980)
ഭീമഃ സപ്തശതാന്വീരാനനയദ്യമസാദനം ।
പുനശ്ചൈവ ദ്വിസാഹസ്രാൻകലിംഗാനരിമർദനഃ ॥ 6-54-81 (40981)
പ്രാഹിണോൻമൃത്യുലോകായ തദദ്ഭുതമിവാഭവത്।
ഏവം സ താന്യനീകാനി കലിംഗാനാം പുനഃപുനഃ ॥ 6-54-82 (40982)
ബിഭേദ സമരേ തൂർണം പ്രേക്ഷ്യ ഭീഷ്മം മഹാരഥം ।
ഹതാരോഹാശ്ച മാതംഗാഃ പാണ്ഡവേന കൃതാ രണേ ॥ 6-54-83 (40983)
വിപ്രജഗ്മുരനീകേഷു മേഘാ വാതഹതാ ഇവ।
മൃദ്ഗന്തഃ സ്വാന്യനീകാനി വിനദന്തഃ ശരാതുരാഃ ॥ 6-54-84 (40984)
തതോ ഭീമോ മഹാബാഹുഃ ഖംഗഹസ്തോ മഹാഭുജഃക ।
സംപ്രഹൃഷ്ടോ മഹാഘോഷം ശംഖം പ്രാധ്മാപയദ്ബലീ ॥ 6-54-85 (40985)
സർവകാലിംഗസൈന്യാനാം മനാംസി സമകംപയത് ।
മോഹശ്ചാപി കലിംഗാനാമാവിവേശ പരന്തപ ॥ 6-54-86 (40986)
പ്രാകംപന്ത ച സൈന്യാനി വാഹനാനി ച സർവശഃ ।
ഭീമേന സമരേ രാജൻഗജേന്ദ്രേണേവ സർവശഃ ॥ 6-54-87 (40987)
മാർഗാൻബഹൂന്വിചരതാ ധാവതാ ച തതസ്തതഃ।
മുഹുരുത്പതതാ ചൈവ സംമോഹഃ സമപദ്യത॥ 6-54-88 (40988)
ഭീമസേനഭയത്രസ്തം സൈന്യം ച സമകംപത।
ക്ഷോഭ്യമാണമസംബാധം ഗ്രാഹേണേവ മഹത്സരഃ ॥ 6-54-89 (40989)
ത്രാസിതേഷു ച സർവേഷു ഭീമേനാദ്ഭുതകർമണാ ।
പുനരാവർതമാനേഷു വിദ്രവത്സു ച സംഘശഃ ॥ 6-54-90 (40990)
സർവകാലിംഗയോധേഷു പാണ്ഡൂനാം ധ്വജിനീപതിഃ ।
അബ്രവീത്സ്വാന്യനീകാനി യുധ്യധ്വമിതി പാർഷതഃ ॥ 6-54-91 (40991)
സേനാപതിവചഃ ശ്രുത്വാ ശിഖണ്ഡിപ്രമുഖാ ഗണാഃ।
ഭീമമേവാഭ്യവർതന്ത രഥാനീകൈഃ പ്രഹാരിഭിഃ ॥ 6-54-93aധർമരാജശ്ച താൻസർവാനുപജഗ്രാഹ പാണ്ഡവഃ।
മഹതാ മേഘവർണേന നാഗാനീകേന പൃഷ്ഠതഃ॥ 6-54-92 (40992)
ഏവം സംനോദ്യ സർവാമി സ്വാന്യനീകാനി പാർഷതഃ।
ഭീമസേനസ്യ ജഗ്രാഹ പാർഷ്ണി സത്പുരുഷൈർവൃതഃ ॥ 6-54-94 (40993)
ന ഹി പഞ്ചാലരാജസ്യ ലോകേ കശ്ചന വിദ്യതേ।
ഭീമസാത്യകയോരന്യഃ പ്രാണേഭ്യഃ പ്രിയകൃത്തമഃ ॥ 6-54-95 (40994)
സോഽപശ്യച്ച കലിംഗേഷു ചരന്തമരിസൂദനഃ ।
ഭീമസേനം മഹാബാഹും പാർഷതഃ പരവീരഹാ ॥ 6-54-96 (40995)
നനർദ ബഹുധാ രാജൻഹൃഷ്ടശ്ചാസീത്പരന്തപഃ।
ശംഖം ദധ്മൌ ച സമരേ സിംഹനാദം നനാദ ച ॥ 6-54-97 (40996)
സ ച പാരാവതാശ്വസ്യ രഥേ ഹേമപരിഷ്കൃതേ।
കോവിദാരധ്വജം ദൃഷ്ട്വാ ഭീമസേനഃ സമാശ്വസത് । 6-54-98 (40997)
ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്തു തം ദൃഷ്ട്വാ കലിംഗൈഃ സമഭിദ്രുതം ॥
ഭീമസേനമമേയാത്മാ ത്രാണായാജൌ സമഭ്യയാത് ॥ 6-54-99 (40998)
തൌ ദൂരാത്സാത്യകിം ദൃഷ്ട്വാ ധൃഷ്ടദ്യുംനവൃകോദരൌ ।
കലിംഗാൻസമരേ വീരൌ യോധയേതാം മനസ്വിനൌ । 6-54-100 (40999)
സ തത്ര ഗത്വാ ശൈനേയോ ജവേന ജയതാം വരഃ।
പാർഥപാർഷതയോഃ പാർഷിം ജഗ്രാഹ പുരുഷർഷഭഃ ॥ 6-54-101 (41000)
സ കൃത്കവാ ദാരുണം കർമ പ്രഗൃഹീതശരാസനഃ ।
ആസ്ഥിതോ രൌദ്രമാത്മാനം കലിംഗാനന്വവൈക്ഷത ॥ 6-54-102 (41001)
കലിംഗപ്രഭവാം ചൈവ മാംസശോണിതകർദമാം।
രുധിരസ്യന്ദിനീം തത്ര ഭീമഃ പ്രാവർതയന്നദീം ॥ 6-54-103 (41002)
അന്തരേണ കലിംഗാനാം പാണ്ഡവാനാം ച വാഹിനീം।
താം സന്തതാര ദുസ്താരാം ഭീമസേനോ മഹാബലഃ ॥ 6-54-104 (41003)
ഭീമസേനം തഥാ ദൃഷ്ട്വാ പ്രാക്രോശംസ്താവകാ നൃപ।
കാലോഽയം ഭീമരൂപേണ കലിംഗൈഃ കസഹ യുധ്യതേ ॥ 6-54-105 (41004)
തതഃ ശാന്തനവോ ഭീഷ്മഃ ശ്രുത്വാ തം നിനദം രണേ।
അഭ്യയാത്ത്വരിതോ ഭീമം വ്യൂഢാനീകഃ സമന്തതഃ ॥ 6-54-106 (41005)
തം സാത്യകിർഭീമസേനോ ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാർഷതഃ ।
അഭ്യദ്രവന്ത ഭീഷ്മസ്യ രഥം ഹേമപരിഷ്കൃതം ॥ 6-54-107 (41006)
പരിവാര്യ തു തേ സർവേ ഗാംഗേയം തരസാ രണേ।
ത്രിഭിസ്ത്രിഭിഃ ശരൈർഘോരൈർഭീഷ്മമാനർച്ഛുരോജസാ ॥ 6-54-108 (41007)
പ്രത്യവിധ്യത താൻസർവാൻപിതാ ദേവവ്രതസ്തവ ।
യതമാനാൻമഹേഷ്വാസാംസ്ത്രിഭിസ്ത്രിഭിരജിഹ്മഗൈഃ ॥ 6-54-109 (41008)
തതഃ ശരസഹസ്രേണ സന്നിവാര്യ മഹാരഥാൻ ।
ഹയാൻകാഞ്ചനസന്നാഹാൻഭീമസ്യ ന്യഹനച്ഛരൈഃ ॥ 6-54-110 (41009)
ഹതാശ്വേ സ രഥേ തിഷ്ഠൻഭീമസേനഃ പ്രതാപവാൻ ।
ശക്തിം ചിക്ഷേപ തരസാ ഗാംഗേയസ്യ രഥം പ്രതി ॥ 6-54-111 (41010)
അപ്രാപ്താമഥ താം ശക്തിം പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ ।
ത്രിധാ ചിച്ഛേദ സമരേ സാ പൃഥിവ്യാമശീര്യത ॥ 6-54-112 (41011)
തതഃ ശൈക്യായസീം ഗുർവീ പ്രഗൃഹ്യ ബലവാൻഗദാം ।
ഭീമസേനസ്തതസ്തൂർണം പുപ്ലുവേ മനുജർഷഭ ॥ 6-54-113 (41012)
സാത്യകോഽപി തതസ്തൂർണം ഭീമസ്യ പ്രിയകാംയയാ ।
ഗാംഗേയസാരഥിം തൂർണം പാതയാമാസ സായകൈഃ ॥ 6-54-114 (41013)
ഭീഷ്മസ്തു നിഹതേ തസ്മിൻസാരഥൌ രഥിനാം വരഃ ।
വാതായമാനൈസ്തൈരശ്വൈരപനീതോ രണാജിരാത് ॥ 6-54-115 (41014)
ഭീമസേനസ്തതോ രാജന്നപയാതേ മഹാവ്രതേ ।
പ്രജജ്വാല യഥാ വഹ്നിർദഹൻകക്ഷമിവൈധിതഃ ॥ 6-54-116 (41015)
സ ഹത്വാ സർവകാലിംഗാൻസേനാമധ്യേ വ്യതിഷ്ഠത।
നൈനമഭ്യുത്സഹൻകേചിത്താവകാ ഭരതർഷഭ ॥ 6-54-117 (41016)
ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്തമാരോപ്യ സ്വരഥേ രഥിനാം വരഃ।
പശ്യതാം സർവസൈന്യാനാമപോവാഹക യശസ്വിനം ॥ 6-54-118 (41017)
സംപൂജ്യമാനഃ പാഞ്ചാല്യൈർമത്സ്യൈശ്ച ഭരതർഷഭ ।
ധൃഷ്ടദ്യുംനം പരിഷ്വജ്യ സമേയാദഥ സാത്യകിം ॥ 6-54-119 (41018)
അഥാബ്രവീദ്ഭീമസേനം സാത്യകിഃ സത്യവിക്രമഃ ।
പ്രഹർഷയന്യദുവ്യാഘ്രോ ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്യ പശ്യതഃ ॥ 6-54-120 (41019)
ദിഷ്ട്യാ കാലിംഗരാജശ്ച രാജപുത്രശ്ച കേതുമാന ।
ശക്രദേവശ്ച കാലിംഗഃ കലിംഗാശ്ച മൃധേ ഹതാഃ ॥ 6-54-121 (41020)
സ്വബാഹുബലവീര്യേണ നാഗാശ്വരഥസങ്കുലഃ ।
മഹാപുരുഷഭൂയിഷ്ഠോ ധീരയോധനിഷേവിതഃ ॥ 6-54-122 (41021)
മഹാവ്യൂഹഃ കലിംഗാനാമേകേന മൃദിതസ്ത്വയാ ।
ഏവമുക്ത്വാ ശിനേർനപ്താ ദീർഘബാഹുരരിന്ദമ।
രഥാദ്രഥമഭിദ്രുത്യ പര്യഷ്വജത പാണ്ഡവം ॥ 6-54-123 (41022)
തതഃ സ്വരഥമാസ്ഥായ പുനരേവ മഹാരഥഃ ।
താവകാനവധീത്ക്രുദ്ധോ ഭീമസ്യ ബലമാദധത് ॥ ॥ 6-54-124 (41023)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദ്വിതീയദിവസയുദ്ധേ ചതുഃപഞ്ചാശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-54-34 ഭാനുമന്തം കലിംഗാത്മജം ॥ 6-54-40 അന്തരായുധിനം ഗജാരൂഢയോധം ॥ 6-54-43 ആവിദ്ധം ഭ്രാമിതം ॥ 6-54-47 കാലാന്തകയമോപമഃ പ്രലയകാലീനനാശകയമതുല്യഃ ॥ 6-54-53 മഹാമാത്രോ ഹസ്തിപകഃ ॥ 6-54-54 കണപാൻ മുദ്ഗരാൻ ॥ 6-54-57 ഗാത്രാവരൈർഗാത്രൈഃ പൂർവകായൈഃ അവരരധഃകായൈഃ ॥ 6-54-59 ഖലീനാനി അശ്വാസ്യനിവേശ്യനി അഡിആലീതീ പ്രസിദ്ധാനി। കക്ഷ്യാ ഗജമധ്യബന്ധനം ॥ 6-54-70 അശോകോ വിശോകഃ ॥ 6-54-108 ആനർച്ഛുഃ ആച്ഛാദിതവന്തഃ ॥ 6-54-115 വാതായമാനൈഃ ഇതസ്തതോ ധാവദ്ഭിഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 055
॥ ശ്രീഃ ॥
6.55. അധ്യായഃ 055
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
അർജുനയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-55-0 (41024)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-55-0x (4121)
തതോഽപരാഹ്ണഭൂയിഷ്ഠേ തസ്മിന്നഹനി ഭാരത।
രഥനാഗാശ്വപത്തീനാം സാദിനാം ച മഹാക്ഷയേ ॥ 6-55-1 (41025)
ദ്രോണപുത്രേണ ശല്യേന കൃപേണ ച മഹാത്മനാ ।
സമസജ്ജത പാഞ്ചാല്യസ്ത്രിഭിരൈതൈർമഹാരഥൈഃ ॥ 6-55-2 (41026)
സ ലോകവിദിതാനശ്വാന്നിജഘാന മഹാബലഃ ।
ദ്രൌണേഃ പാഞ്ചാലദായാദഃ ശിതൈർദശഭിരാശുഗൈഃ ॥ 6-55-3 (41027)
തതഃ ശല്യരഥം തൂർണമാസ്ഥായ ഹതവാഹനഃ ।
ദ്രൌണിഃ പാഞ്ചാലദായാദമഭ്യവർഷദഥേഷുഭിഃ ॥ 6-55-4 (41028)
ധൃഷ്ടദ്യുംനം തു സംയുക്തം ദ്രൌണിനാ വീക്ഷ്യ ഭാരത।
സൌഭദ്രോഽഭ്യപതത്തൂർണം വികിരന്നിശിതാഞ്ശരാൻ ॥ 6-55-5 (41029)
സ ശല്യം പ·ഞ്ചവിംശത്യാ കൃപം ച നവഭിഃ ശരൈഃ ।
അശ്വത്ഥാമാനമഷ്ടാഭിർവിവ്യാധ പുരുഷർഷഭഃ ॥ 6-55-6 (41030)
ആർജുനിം തു തതസ്തൂർണം ദ്രൌണിർവിവ്യാധ പത്രിണാ।
ശല്യോഽഥ ദശഭിശ്ചൈവ കൃപശ്ച നിശിതൈസ്ത്രിഭിഃ ॥ 6-55-7 (41031)
ലക്ഷ്മണസ്തവ പൌത്രസ്തു സൌഭദ്രം സമവസ്ഥിതം ।
അഭ്യവർതത സംഹൃഷ്ടസ്തതോ യുദ്ധമവർതത ॥ 6-55-8 (41032)
ദൌര്യോധനിഃ സുസങ്ക്രുദ്ധഃ സൌഭദ്രം പരവീരഹാ ।
വിവ്യാധ സമരേ രാജംസ്തദദ്ഭുതമിവാഭവത് ॥ 6-55-9 (41033)
അഭിമന്യുഃ സുസങ്ക്രുദ്ധോ ഭ്രാതരം ഭരതർഷഭ ।
ശരൈഃ പഞ്ചാശതൈ രാജൻക്ഷിപ്രഹസ്തോഽഭ്യവിധ്യത ॥ 6-55-10 (41034)
ലക്ഷ്മണോഽപി പുനസ്തസ്യ ധനുശ്ചിച്ഛേദ പത്രിണാ।
മുഷ്ടിദേശേ മഹാരാജ തതസ്തേ ചുക്രുശുർജനാഃ ॥ 6-55-11 (41035)
തദ്വിഹായ ധനുശ്ഛിന്നം സൌഭദ്രം പരവീരഹാ।
അന്യദാദത്തവാംശ്ചിത്രം കാർമുകം വേഗവത്തരം ॥ 6-55-12 (41036)
തൌ തത്ര സമരേ യുക്തൌ കൃതപ്രതികൃതൈഷിണൌ ।
അന്യോന്യം വിശിസ്വൈസ്തീക്ഷ്ണൈർജഘ്നതുഃ പുരുഷർഷഭൌ ॥ 6-55-13 (41037)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജ ദൃഷ്ട്വാ പുത്രം മഹാരഥം।
പീഡിതം തവ പൌത്രേണ പ്രായാത്തത്ര പ്രജേശ്വരഃ ॥ 6-55-14 (41038)
സന്നിവൃത്തേ തവ സുതേ സർവ ഏവ ജനാധിപാഃ ।
ആർജുനിം രഥവംശേന സമന്താത്പര്യവാരയൻ ॥ 6-55-15 (41039)
സ തൈഃ പരിവൃതഃ ശൂരൈഃ ശൂരോ യുധി സുദുർജയൈഃ ।
ന സ്മ പ്രവ്യഥതേ രാജൻകൃഷ്ണതുല്യപരാക്രമഃ ॥ 6-55-16 (41040)
സൌഭദ്രമഥ സംസക്തം ദൃഷ്ട്വാ തത്ര ധനഞ്ജയഃ ।
അഭിദുദ്രാവ വേഗേന ത്രാതുകാമഃ സ്വമാത്മജം ॥ 6-55-17 (41041)
തതഃ സരഥനാഗാശ്വാ ഭീഷ്മദ്രോണപുരോഗമാഃ ।
അഭ്യവർതന്ത രാജാനഃ സഹിതാഃ സവ്യസാചിനം ॥ 6-55-18 (41042)
ഉദ്വൂതം സഹസാ ഭൌമം നാഗാശ്വരഥപത്തിഭിഃ ।
ദിവാകരരഥം പ്രാപ്യ രജസ്തീവ്രമദൃശ്യത ॥ 6-55-19 (41043)
താനി നാഗസഹസ്രാണി ഭൂമിപാലശതാനി ച।
തസ്യ ബാണപഥം പ്രാപ്യ നാഭ്യവർതന്ത സർവശഃ ॥ 6-55-20 (41044)
പ്രണേദുഃ സർവഭൂതാനി ബഭൂവുസ്തിമിരാ ദിശഃ।
കുരൂണാം ചാനയസ്തീവ്രഃ സമദൃശ്യത ദാരുണഃ ॥ 6-55-21 (41045)
നാപ്യന്തരിക്ഷം ന ദിശോ ന ഭൂമിർന ച ഭാസ്കരഃ ।
പ്രജജ്ഞേ ഭരതശ്രേഷ്ഠ സസ്ത്രസംഘൈഃ കിരീടിനഃ ॥ 6-55-22 (41046)
സാദിതാ രഥനാഗാശ്ച ഹതാശ്വാ രഥിനോ രണേ।
വിപ്രദ്രുതരഥാഃ കേചിദ്ദൃശ്യന്തേ രഥയൂഥപാഃ ॥ 6-55-23 (41047)
വിരഥാ രഥിനശ്ചാന്യേ ധാവമാനാഃ സമന്തതഃ ।
തത്രതത്രൈവ ദൃശ്യന്തേ സായുധാഃ സാംഗദൈർഭുജൈഃ ॥ 6-55-24 (41048)
ഹയാരോഹാ ഹയാംസ്ത്യക്ത്വാ ഗജാരോഹാശ്ച ദന്തിനഃ ।
അർജുനസ്യ ഭയാദ്രാജൻസമന്താദ്വിപ്രദുദ്രുവുഃ ॥ 6-55-25 (41049)
രഥേഭ്യശ്ച ഗജേഭ്യശ്ച ഹയേഭ്യശ്ച നരാധിപാഃ ।
പതിതാഃ പാത്യമാനാശ്ച ദൃശ്യന്തേഽർജുനസായകൈഃ ॥ 6-55-26 (41050)
സഗദാനുദ്യതാൻബാഹൂൻസഖംഗാംശ്ച വിശാംപതേ ।
സപ്രാസാംശ്ച സതൂണീരാൻസശരാൻസശരാസനാൻ ॥ 6-55-27 (41051)
സാങ്കുശാകൻസപതാകാംശ്ച തത്രതത്രാർജുനോ നൃണാം ।
നിചകർത ശരൈരുഗ്രൈ രൌദ്രം വപുരധാരയത് ॥ 6-55-28 (41052)
പരിഘാണാം പ്രദീപ്താനാം മുദ്ഗരാണാം ച മാരിഷ ।
പ്രാസാനാം ഭിന്ദിപാലാനാം നിസ്ത്രിശാനാം ച സംയുഗേ ॥ 6-55-29 (41053)
പരശ്വഥാനാം പീക്ഷ്ണാനാം തോമരാണാം ച ഭാരത।
വർമണാം ചാപവിദ്ധാനാം കാഞ്ചനാനാം ച ഭൂമിപ ॥ 6-55-30 (41054)
ധ്വജാനാം ചർമണാം ചൈവ വ്യജനാനാം ച സർവശഃ ।
ഛത്രാണാം ഹേമദണ്ഡാനാം തോമരാണാം ച ഭാരത ॥ 6-55-31 (41055)
പ്രതോദാനാം ച യോക്രാണാം കശാനാം ചൈവ മാരിഷ ।
രാശയഃ സ്മാത്ര ദൃശ്യന്തേ വിനികീർണാ രണക്ഷിതൌ ॥ 6-55-32 (41056)
നാസീത്തത്ര പുമാൻകശ്ചിത്തവ സൈന്യസ്യ ഭാരത ।
യോഽർജുനം സമരേ ശൂരം പ്രത്യുദ്യായാത്കഥഞ്ചന ॥ 6-55-33 (41057)
യോ യോ ഹി സമരേ പാർഥം പ്രത്യുദ്യാതി വിശാംപതേ।
സ സംഖ്യേ വിശിഖൈസ്തീക്ഷ്ണൈഃ പരലോകായ നീയതേ ॥ 6-55-34 (41058)
തേഷു വിദ്രവമാണേഷു തവ യോധേഷു സർവശഃ।
അർജുനോ വാസുദേവശ്ച ദധ്മതുർവാരിജോത്തമൌ ॥ 6-55-35 (41059)
തത്പഭഗ്നം ബലം ദൃഷ്ട്വാ പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ।
അബ്രവീത്സമരേ ശൂരം ഭാരദ്വാജം സ്മയന്നിവ ॥ 6-55-36 (41060)
ഏഷ പാണ്ഡുസുതോ വീര കൃഷ്ണേന സഹിതോ ബലീ ।
തഥാ കരോതി സൈന്യാനി യഥാ കുര്യാദ്ധന·ഞ്ജയഃ ॥ 6-55-37 (41061)
ന ഹ്യേഷ സമരേ ശക്യോ വിജേതും ഹി കഥഞ്ചന ।
യഥാസ്യ ദൃശ്യതേ രൂപ കാലാന്തകയമോപമം ॥ 6-55-38 (41062)
ന നിവർതയിതും ചാപി ശക്യേയം മഹതീ ചമൂഃ ।
അന്യോന്യപ്രേയാ പശ്യ ദ്രവതീയം വരൂഥിനീ ॥ 6-55-39 (41063)
ഏഷ ചാസ്തം ഗിരിശ്രേഷ്ഠം ഭാനുമാൻപ്രതിപദ്യതേ।
ചക്ഷൂംഷി സർവലോകസ്യ സംഹരന്നിവ സർവഥാ ॥ 6-55-40 (41064)
തത്രാവഹാരം സംപ്രാപ്തം മന്യേഽഹം പുരുഷർഷഭ ।
ശ്രാന്താ ഭീതാശ്ച നോ യോധാ ന യോത്സ്യന്തി കഥഞ്ചന ॥ 6-55-41 (41065)
ഏവമുക്ത്വാ തതോ ഭീഷ്മോ ദ്രോണമാചാര്യസത്തമം ।
അവഹാരമഥോ ചക്രേ താവകാനാം മഹാരഥഃ ॥ 6-55-42 (41066)
`തതഃ സരഥനാഗാശ്വാ ജംയ പ്രാപ്യ സമോപകാഃ।
പാഞ്ചാലാഃ പാണ്ഡവാശ്ചൈവ പ്രണേദുശ്ച പുനഃ പുനഃ ॥ 6-55-43 (41067)
പ്രയയുഃ ശിബിരായൈവ ധനഞ്ജയപുരസ്കൃതാഃ।
വാദിത്രഘോഷൈഃ സംഹൃഷ്ടാ പ്രണദ്യന്തോ മഹാരഥാഃ ॥' 6-55-44 (41068)
തതോഽവഹാരഃ സൈന്യാനാം തവ തേഷാം ച ഭാരത।
അസ്തം ഗച്ഛതി സൂര്യേഽഭൂത്സന്ധ്യാകാലേ ച വർതതി ॥ ॥ 6-55-45 (41069)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദ്വിതീയദിവസയുദ്ധേ പ·ഞ്ചപഞ്ചാശോഽധ്യായഃ ॥ ॥ ഇതി ദ്വിതീയദിവസയുദ്ധം ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-55-8 തവ പൌത്രമവസ്ഥിതം ഇതി കo ഘo പുസ്തകപാഠഃ ॥ 6-55-37 യഥാ കുര്യാദ്ധനഞ്ജയഃ । ധനഞ്ജയോഽഗ്നിഃ ॥ 6-55-43 നരോതി വതമാനൈ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 056
॥ ശ്രീഃ ॥
6.56. അധ്യായഃ 056
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഉഭയപക്ഷയോർവ്യൂഹരചനാ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-56-0 (41070)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-56-0x (4122)
പ്രഭാതായാം ച ശർവര്യാം ഭീഷ്മഃ ശാന്തനസ്തദാ।
അനീകാന്യനുസംയാനേ വ്യാദിദേശായ ഭാരത ॥ 6-56-1 (41071)
ഗാരുഡം ച മഹാവ്യൂഹം ചക്രേ ശാന്തനവസ്തദാ।
പുത്രാണാം തേ ജയാകാങ്ക്ഷീ ഭീഷ്മഃ കുരുപിതാമഹഃ । 6-56-2 (41072)
ഗരുഡസ്യ സ്വയം തുണ്ഡേ പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ।
ചക്ഷുഷീ ച ഭരജ്വാജഃ കൃതവർമാ ച സാത്വതഃ ॥ 6-56-3 (41073)
അശ്വത്ഥാമാ കൃപശ്ചൈവ ശിര ആസ്താം യശസ്വിനൌ ।
ത്രൈഗർത്തൈരഥ കൈകേയൈർവാടധാനൈശ്ച സംയുഗേ ॥ 6-56-4 (41074)
ഭൂരിശ്രവാഃ ശലഃ ശല്യോ ഭഗദത്തശ്ച മാരിഷ ।
മദ്രകാഃ സിന്ധുസൌവീരാസ്തഥാ പാഞ്ചനദാശ്ച യേ ॥ 6-56-5 (41075)
ജയദ്രഥേന സഹിതാ ഗ്രീവായാം സന്നിവേശിതാഃ ।
പൃഷ്ഠേ ദുര്യോധനോ രാജാ സോദര്യൈഃ സാനുഗൈർവൃതഃ ॥ 6-56-6 (41076)
വിന്ദാനുവിന്ദാവാവന്ത്യൌ കാംഭോജശ്ച ശകൈഃ സഹ।
പച്ഛമാസൻമഹാരാജ ശൂരസേനാശ്ച സർവശഃ ॥ 6-56-7 (41077)
മാഗധാശ്ച കലിംഗാശ്ച ദാസേരകഗണൈഃ സഹ ।
ദക്ഷിണം പക്ഷമാസാദ്യ സ്ഥിതാ വ്യൂഹസ്യ ദംശിതാഃ ॥ 6-56-8 (41078)
കാകരുശാ വികുഞ്ചാശ്ച മുണ്ഡാഃ കുണ്ഡീവൃഷാസ്തഥാ।
ബൃഹദ്വലേന സഹിതാ വാമം പാർശ്വമവസ്ഥിതാഃ ॥ 6-56-9 (41079)
വ്യൂഢം ദൃഷ്ട്വാ തു തത്സൈന്യം സവ്യസാചീ പരന്തപഃ।
ധൃഷ്ടദ്യുംനേന സഹിതഃ പ്രത്യവ്യൂഹത സംയുഗേ ॥ 6-56-10 (41080)
അർധചന്ദ്രേണ വ്യൂഹേന വ്യൂഹന്തമതിദാരുണം ।
ദക്ഷിണം ശൃംഗമാസ്വയ ഭിമസേനോ വ്യരോചത ॥ 6-56-11 (41081)
നാനാസംസ്ത്രൌപസംഷത്രൈർനാനാദേശ്യൈർനൃപൈർവൃതഃ ।
തദന്യേവ വിരാടശ്ച ദ്രുപദശ്ച മഹാരഥഃ ॥ 6-56-12 (41082)
തദനന്തരമേവാസീന്നീലോ നീലായുധൈഃ സഹ ।
നീലാദനന്തരശ്ചൈവ ധൃഷ്ടകേതുർമഹാബലഃ ॥ 6-56-13 (41083)
ചേദികാശികരൂപേശ്ച പൌരവൈരപി സംവൃതഃ।
ധൃഷ്ടദ്യുംനഃ ശിഖണ്ഡീ ച പാഞ്ചാലാശ്ച പ്രഭദ്രകാഃ ॥ 6-56-14 (41084)
മധ്യേ സൈന്യസ്യ മഹതഃ സ്ഥിതാ യുദ്ധായ ഭാരത।
തത്രൈവ ധർമരാജോഽപി ഗജാനീകേന സംവൃതഃ । 6-56-15 (41085)
തതസ്തു സാത്യകീ രാജന്ദ്രൌപദ്യാഃ പഞ്ച ചാത്മജാഃ ।
അഭിമന്യുസ്തതഃ ശൂര ഇരാവാംശ്ച തതഃ പരം ॥ 6-56-16 (41086)
ഭൈമസേനിസ്തതോ രാജൻകേകയാശ്ച മഹാരഥാഃ ।
ഏതേ സർവേ മഹാരാജ വാമം പാർശ്വമുപാശ്രിതാഃ ॥ 6-56-17 (41087)
സർവസ്യ ജഗതോ ഗോപ്താ ഗോപ്താ യസ്യ ജനാർദനഃ।
`തത്രാനുരഥിനാം ശ്രേഷ്ഠോ വാമശ്രൃംഗേ വ്യവസ്ഥിതഃ।'
ഏവമേതം മഹാവ്യൂഹം പ്രത്യവ്യൂഹന്ത പാണ്ഡവാഃ ॥ 6-56-18 (41088)
വധാർഥം തവ പുത്രാമാം തത്പക്ഷേ യേ ച സംഗതാഃ ।
തതഃ പ്രവവൃതേ യുദ്ധം വ്യതിഷക്തരഥദ്വിപം ॥ 6-56-19 (41089)
താവകാനാം പരേഷാം ച നിഘ്നതാമിതരേതരം ।
ഹയൌഘാശ്ച രഥൌഘാശ്വ തത്ര തത്ര വിശാംപതേ ॥ 6-56-20 (41090)
സംപതന്തോ വ്യദൃശ്യന്ത നിഘ്നന്തസ്തേ പരസ്പരം ।
ധാവതാം ച രഥോഘാനാം നിഘ്നതാം ച പൃഥക് പൃഥക് ॥ 6-56-21 (41091)
ബഭൂവ തുമുലഃ ശബ്ദോ വിമിശ്രോ ദുന്ദുഭിസ്വനൈഃ ।
ദിവസ്പൃങ്വരവീരാണാം നിഘ്നതാമിതരേതരം ।
സംപ്രഹാരേ സുതുമുലേ തവ തേഷാം ച ഭാരത ॥ ॥ 6-56-22 (41092)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി തൃതീയദിവസയുദ്ധേ ഷട്പഞ്ചാശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-56-17 തതോഽഭൂദ്ദ്വിപദാം ശ്രേഷ്ഠോ വാമം പാർശ്വമപാശ്രിതഃ ഇതി ഖo പാഠഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 057
॥ ശ്രീഃ ॥
6.57. അധ്യായഃ 057
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സങ്കുലയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-57-0 (41093)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-57-0x (4123)
തതോ വ്യൂഢേഷ്വനീകേഷു താവകേഷു പരേഷു ച।
ധനഞ്ജയോ രഥാനീകമവധീത്തവ ഭാരത ॥ 6-57-1 (41094)
ശരൈരഥിരഥോ യുദ്ധേ ദാരയന്രഥയൂഥപാൻ ।
തേ വധ്യമാനാഃ പാർഥേന കാലേനേവ യുഗക്ഷയേ ॥ 6-57-2 (41095)
ധാർതരാഷ്ട്രാ രണേ യത്നാത്പാണ്ഡവാൻപ്രത്യയോധയൻ ।
പ്രാർഥയാനാ യശോ ദീപ്താം മൃത്യും കൃത്വാ നിവർതനം ॥ 6-57-3 (41096)
ഏകാഗ്രമനസോ ഭൂത്വാ പാണ്ഡവാനാം വരൂഥിനീം ।
ബഭഞ്ജുർബഹുശോ രാജംസ്തേ ചാസഞ്ജന്ത സംയുഗേ ॥ 6-57-4 (41097)
ദ്രവദ്ഭിരഥഭഗ്നൈശ്ച പരിവർതദ്ഭിരേവ ച।
പാണ്ഡവൈഃ കൌരവേയൈശ്ച ന പ്രാജ്ഞായത കിഞ്ചന ॥ 6-57-5 (41098)
ഉദതിഷ്ഠദ്രജോ ഭൌമം ഛാദയാനം ദിവാകരം।
ന ദിശഃ പ്രദിശോ വാപി ജജ്ഞിരേഽത്ര സമാഗതാഃ ॥ 6-57-6 (41099)
അനുമാനേന സഞ്ജ്ഞാഭിർനാമഗോത്രൈശ്ച സംയുഗേ।
അവർതത തദാ യുദ്ധം തത്ര തത്ര വിശാംപതേ ॥ 6-57-7 (41100)
ന വ്യൂഹോ ഭിദ്യതേ തത്ര കൌരവാണാം കഥഞ്ചന ।
രക്ഷിതഃ സത്യസന്ധേന ഭാരദ്വാജേന സംയുഗേ ॥ 6-57-8 (41101)
തഥൈവ പാണ്ഡവാനാം ച രക്ഷിതഃ സവ്യസാചിനാ।
നാഭിദ്യത മഹാവ്യൂഹോ ഭീമേന ച സുരക്ഷിതഃ ॥ 6-57-9 (41102)
സേനാഗ്രാദപി നിഷ്പത്യ പ്രായുധ്യംസ്തത്ര മാനവാഃ ।
ഉഭയോഃ സേനയോ രാജന്വ്യതിഷക്തരഥദ്വിപാഃ ॥ 6-57-10 (41103)
ഹയാരോഹൈർഹയാരോഹാഃ പാത്യന്തേ സ്മ മഹാഹവേ।
ഋഷ്ടിഭിർവിമലാഭിശ്ച പ്രാസൈരപി ച സംയുഗേ ॥ 6-57-11 (41104)
രഥീ രഥിനമാസാദ്യ ശരൈഃ കനകഭൂഷണൈഃക ।
പാതയാമാസ സമരേ തസ്മിന്നതിഭയങ്കരേ ॥ 6-57-12 (41105)
ഗജാരോഹാ ഗജാരോഹാന്നാരാചശരതോമരൈഃ ।
സംസക്താൻപാതയാമാസുസ്തവ തേഷാം ച സർവശഃ ॥ 6-57-13 (41106)
കശ്ചിദുത്പത്യ സമരേ വസ്വാരണമാസ്ഥിതഃ ।
കേശപക്ഷേ പരാമൃശ്യ ജഹാര സമരേ ശിരഃ ॥ 6-57-14 (41107)
അന്യേ ദ്വിരദദന്താഗ്രനിർഭിന്നഹൃദയാ രണേ।
വേമുശ്ച രുധിരം വീരാ നിഃശ്വസന്തഃ സമന്തതഃ ॥ 6-57-15 (41108)
കശ്ചിത്കരിവിഷാണസ്ഥോ വീരോ രണവിശാരദാഃ ।
പ്രാവേപച്ഛക്തിനിർഭിന്നോ ഗജശിക്ഷാസ്ത്രവേദിനാ ॥ 6-57-16 (41109)
പത്തിമംഘാ രണേ പക്തീൻഭിമന്ദിപാലപരശ്വഥൈഃ ।
ന്യതാപതയന്ത സംഹൃഷ്ടാഃ പരസ്പരകൃതാഗസഃ ॥ 6-57-17 (41110)
രഥീ ച സമരേ രാജന്നാസാദ്യ ഗജയൂഥപം ।
സ ഗജം പാതയാമാസ ഗജീ ച രഥിനാം വരം ॥ 6-57-18 (41111)
രഥിനം ച ഹയാരോഹഃ പ്രാസേന ഭരതർഷഭ ।
പാതയാമാസ സമരേ രഥീ ച ഹയസാദിനം ॥ 6-57-19 (41112)
പദാതീ രഥിനം സംഖ്യേ രഥീ ചാപി പദാതിനം ।
ന്യപാതയച്ഛിതൈഃ ശസ്ത്രൈഃ സേനയോരുഭയോരപി ॥ 6-57-20 (41113)
ഗജാരോഹാ ഹയാരോഹാൻപാതയാഞ്ചക്രിരേ തദാ।
ഹയാരോഹാ ഗജസ്ഥാംശ്ച തദദ്ഭുതമിവാഭവത് ॥ 6-57-21 (41114)
ഗജാരോഹവരൈശ്ചാപി തത്രതത്ര പദാതയഃ।
പാതിതാഃ സമദൃശ്യന്ത തൈശ്ചാപി ഗജയോധിനഃ ॥ 6-57-22 (41115)
പത്തിസംഘാ ഹയാരോഹൈഃ സാദിസംഘാശ്ച പത്തിഭിഃ ।
പാത്യമാനാ വ്യദൃശ്യന്ത ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-57-23 (41116)
ധ്വജൈസ്തത്രാപവിദ്ധൈശ്ച കാർമുകൈസ്തോമരൈസ്തഥാ।
പ്രാസൈസ്തഥാ ഗദാഭിശ്ച പരിഘൈഃ കംപനൈസ്തഥാ ॥ 6-57-24 (41117)
ശക്തിഭിഃ കവചൈശ്ചിത്രൈഃ കണപൈരങ്കുശൈരപി।
നിസ്ത്രിംശൈർവിമലൈശ്ചാപി സ്വർണപുംഖൈഃ ശരൈസ്തഥാ ॥ 6-57-25 (41118)
പരിസ്തോമൈഃ കുഥാഭിശ്ച കംബലൈശ്ച മഹാധനൈഃ ।
ഭൂർഭാതി ഭരതശ്രേഷ്ഠ സ്രഗ്ദാമൈരിവ ചിത്രിതാ ॥ 6-57-26 (41119)
നരാശ്വകായൈഃ പതിതൈർദന്തിഭിശ്ച മഹാഹവേ ।
അഗംയരൂപാ പൃഥിവീ മാംസശോണിതകർദമാ ॥ 6-57-27 (41120)
പ്രശശാമ രജോ ഭൌമം വ്യുക്ഷിതം രണശോണിതൈഃ ।
ദിശശ്ച വിമലാഃ സർവാഃ സംബഭൂവുർജനേശ്വര ॥ 6-57-28 (41121)
ഉത്ഥിതാന്യഗണേയാനി കബന്ധാനി സമന്തതഃ।
ചിഹ്നഭൂതാനി ജഗതോ വിനാശാർഥായ ഭാരത ॥ 6-57-29 (41122)
തസ്മിന്യുദ്ധേ മഹാരൌദ്രേ വർതമാനേ സുദാരുണേ ।
പ്രത്യദൃശ്യന്ത രഥിനോ ധാവമാനാഃ സമന്തതഃ ॥ 6-57-30 (41123)
തതോ ഭീഷ്മശ്ച ദ്രോണശ്ച സൈന്ധവശ്ച ജയദ്രഥഃ ।
പുരുമിത്രോ ജയോ ഭോജഃ ശല്യശ്ചാപി സസൌബലഃ ॥ 6-57-31 (41124)
ഏതേ സമരദുർധർഷാഃ സിംഹതുല്യപരാക്രമാഃ।
പാണ്ഡവാനാമനീകാനി ബഭഞ്ജുഃസ്മ പുനഃപുനഃ ॥ 6-57-32 (41125)
തഥൈവ ഭീമസേനോഽപി രാക്ഷസശ്ച ഘടോത്കചഃ ।
സാത്യകിശ്ചേകിതാനശ്ച ദ്രോപദേയാശ്ച ഭാരത॥ 6-57-33 (41126)
താവകാംസ്തവ പുത്രാംശ്ച സഹിതാൻസർവരാജഭിഃ ।
ദ്രാവയാമാസുരാജൌ തേ ത്രിദശാ ദാനവാനിവ ॥ 6-57-34 (41127)
തഥാ തേ സമരേഽന്യോന്യം നിഘ്നന്തഃ ക്ഷത്രിയർഷഭാഃ ।
രക്തോക്ഷിതാ ഘോരരൂപാ വിരേർജുർദാനവാ ഇവ ॥ 6-57-35 (41128)
വിനിർജിത്യ രിപൂന്വീരാ സേകനയോരുഭയോരപി।
വ്യദൃസ്യന്ത മഹാമാത്രാ ഗ്രഹാ ഇവ നഭസ്തലേ ॥ 6-57-36 (41129)
തതോ രഥസഹസ്രേണ പുത്രോ ദുര്യോധനസ്തവ ।
അഭ്യയാത്പാണ്ഡവം യുദ്ധേ രാക്ഷസം ച ഘടോത്കചം ॥ 6-57-38aതഥൈവ പാണ്ഡവാഃ സർവേ മഹത്യാ സേനയാ സഹ ।
ദ്രോണഭീഷ്മൌ രണേ യത്തൌ പ്രത്യുദ്യയുരരിന്ദമൌ ॥ 6-57-37 (41130)
കിരീടീ ച യയൌ ക്രുദ്ധഃ സമന്താത്പാർഥിവോത്തമാൻ ।
ആർജുനിഃ സാത്യകിശ്ചൈവ യയതുഃ സൌബലം ബലം ॥ 6-57-39 (41131)
തതഃ പ്രവവൃതേ ഭൂയഃ സംഗ്രാമോ രോമഹർഷണഃ ।
താവകാനാം പരേഷാം ച സമരേ വിജയൈഷിണാം ॥ ॥ 6-57-40 (41132)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി തൃതീയദിവസയുദ്ധേ സപ്തപഞ്ചശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-57-3 മൃത്യുരേവ നിവർതനഹേതുർനാന്യ ഇത്യർഥഃ ॥ 6-57-7 അനുമാനേന ധ്വജാദിചിഹ്നേന। സഞ്ജ്ഞാഭി സങ്കേതൈശ്ച ॥ 6-57-26 പരികസ്തോമൈശ്ചിത്രകംബലൈഃ । കുഥാഭിസ്തൈരേവ ക്ഷുദ്രൈഃ । കംബലൈ രാങ്കവൈഃ । മഹാധനൈർമഹാമൂല്യൈഃ ॥ 6-57-36 മഹാമാത്രാഃ പ്രധാനാഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 058
॥ ശ്രീഃ ॥
6.58. അധ്യായഃ 058
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
അർജുനാദിയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-58-0 (41133)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-58-0x (4124)
തതസ്തേ പാർഥിവാഃ ക്രുദ്ധാഃ ഫൽഗുനം വീക്ഷ്യ സംയുഗേ।
രഥൈരനേകസാഹസ്രൈഃ സമന്താത്പര്യവാരയൻ ॥ 6-58-1 (41134)
അഥൈനം രഥബൃന്ദേന കോഷ്ഠകീകൃത്യ ഭാരത।
ശരൈഃ സുബഹുസാഹസ്രൈഃ സമന്താദഭ്യവാരയൻ ॥ 6-58-2 (41135)
ശക്തീശ്ച വിമലാകസ്തീക്ഷ്ണാ ഗദാശ്ച പരിഘൈഃ സഹ ।
പ്രാസാൻപരശ്വഥാംശ്ചൈവ മുദ്ഗരാൻമുസലാനപി ॥ 6-58-3 (41136)
ചിക്ഷിഷുഃ സമരേ ക്രുദ്ധാഃ ഫൽഗുനസ്യ രഥം പ്രതി।
ശസ്ത്രാണാമഥ താം വൃഷ്ടിം ശലഭാനാമിവായതിം ॥ 6-58-4 (41137)
രുരോധ സർവതഃ പാർഥഃ ശരൈഃ കനകഭൂഷണൈഃ ।
തത്ര തല്ലാഘവം ദൃഷ്ട്വാ ബീഭത്സോരതിമാനുഷം ॥ 6-58-5 (41138)
ദേവദാനവഗന്ധർവാഃ പിശാചോരഗരാക്ഷസാഃ ।
സാധുസാധ്വിതി രാജേന്ദ്ര ഫൽഗുനം പ്രത്യപൂജയൻ ॥ 6-58-6 (41139)
സാത്യകിശ്ചാഭിമന്യുശ്ച മഹത്യാ സേകനയാ വൃതൌ ।
ഗാന്ധാരാൻസമരേ ശൂരാഞ്ജഗ്മതുഃ സഹസൌബലാൻ ॥ 6-58-7 (41140)
തത്ര സൌബലകാഃ ക്രുദ്ധാ വാർഷ്ണേയസ്യ രഥോത്തമം ।
തിശലശ്ചിച്ഛിദുഃ ക്രോധാച്ഛസ്ത്രൈർനാനാവിധൈര്യുധി ॥ 6-58-8 (41141)
സാത്യകിസ്തു രഥം ത്യക്ത്വാ വർതമാനേ ഭയാവഹേ ।
അഭിമന്യോ രഥം തൂർണമാരുരോഹ പരന്തപഃ ॥ 6-58-9 (41142)
താവേകരഥസംയുക്തൌ സൌബലേയസ്യ വാഹിനീം ।
വ്യധമേതാം ശിതൈസ്തൂർണം ശരൈഃക സന്നതപർവഭിഃ ॥ 6-58-10 (41143)
ദ്രോണഭീഷ്മൌ രണേ യത്തൌ ധർമരാജസ്യ വാഹിനീം ।
നാശയേതാം ശരൈസ്തീക്ഷ്ണൈഃ കങ്കപത്രപരിച്ഛദൈഃ ॥ 6-58-11 (41144)
തതോ ധർമസുതോക രാജാ മാദ്രീപുത്രൌ ച പാണ്ഡവൌ ।
മിഷതാം സർവസൈന്യാനാം ദ്രോണാനീകമുപാദ്രവൻ ॥ 6-58-12 (41145)
തത്രാസീത്സുമഹദ്യുദ്ധം തുമുലം രോമഹർഷണം ।
യഥാ ദേവാസുരം യുദ്ധം പൂർവമാസീത്സുദാരുണം ॥ 6-58-13 (41146)
കുർവാണൌ സുമഹത്കർമ ഭീമസേനഘടോത്കചൌ।
ദുര്യോധനസ്തതോഽഭ്യേത്യ താവുഭാവപ്യവാരയത് ॥ 6-58-14 (41147)
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ ഹൈഡിംബസ്യ പരാക്രമം।
അതീത്യ പീതരം യുദ്ധേ യദയുധ്യത ഭാരത ॥ 6-58-15 (41148)
ഭീമസേനസ്തു സങ്ക്രുദ്ധോ ദുര്യോധനമമർഷണം।
ഹൃദ്യവിധ്യത്പൃഷത്കേന പ്രഹസന്നിവ പാണ്ഡവഃ ॥ 6-58-16 (41149)
തതോ ദുര്യോധനനോ രാജാ പ്രഹാരവരപീഡിതഃ।
നിഷസാദ രഥോപസ്ഥേ കശ്മലം ച ജഗാമ ഹ ॥ 6-58-17 (41150)
തം വിസഞ്ജ്ഞം വിദിത്വാ തു ത്വരമാണോഽസ്യ സാരഥിഃ ।
അപോവാഹ രണാദ്രാജംസ്തതഃ സൈന്യമഭജ്യത ॥ 6-58-18 (41151)
തതസ്താം കൌരവീം സേനാം ദ്രവമാണാം സമന്തതഃ।
നിഘ്നൻഭീമഃ ശരൈസ്തീക്ഷ്ണൈരനുവവ്രാജ പൃഷ്ഠതഃ ॥ 6-58-19 (41152)
പാർഷതശ്ച രഥശ്രോഷ്ഠോ ധർമപുത്രശ്ച പാണ്ഡവഃ।
ദ്രോണസ്യ പശ്യതഃ സൈന്യം ഗാംഗേയസ്യ ച പശ്യതഃ ॥ 6-58-20 (41153)
ജഘ്നതുർവിശികൈസ്തീക്ഷ്ണൈഃ പരാനീകവിനാശനൈഃ ।
ദ്രവമാണം തു തത്സൈന്യം തവ പുത്രസ്യ സംയുഗേ ॥ 6-58-21 (41154)
നാശക്നുതാം വാരയിതും ഭീഷ്മദ്രോണൌ മഹാരഥൌ ।
വാര്യമാണം ച ഭീഷ്മേണ ദ്രോണേന ച മഹാത്മനാ ॥ 6-58-22 (41155)
വിദ്രവത്യേവ തത്സൈന്യം പശ്യതോർദ്രോണഭീഷ്മയോഃ।
തതോ രഥസഹസ്രേഷു വിദ്രവത്സു തതസ്തതഃക ॥ 6-58-23 (41156)
താവാസ്ഥിതാവേകരഥം സൌഭദ്രശിനിപുംഗവൌ ।
സൌബലീം സമരേ സേനാം ശാതയേതാം സമന്തതഃ ॥ 6-58-24 (41157)
ശുശുഭാതേ തദാ തൌ തു ശൈനേയകുരുപുംഗവൌ।
അമാവാസ്യാം ഗതൌ യദ്വത്സോമസൂര്യൌ നഭസ്തലേ ॥ 6-58-25 (41158)
അർജുനസ്തു തതഃ ക്രുദ്ധസ്തവ സൈന്യം വിശാംപതേ ।
വവർഷ ശരവർഷേണ ധാരാഭിരിവ തോയദഃ ॥ 6-58-26 (41159)
വധ്യമാനം തതസ്തത്ര ശരൈഃ പാർഥസ്യ സംയുഗേ।
ദുദ്രാവ കൌരവം സൈന്യം വിഷാദഭയകംപിതം ॥ 6-58-27 (41160)
ദ്രവതസ്താൻസമാലക്ഷ്യ ഭീഷ്മദ്രോണൌ മഹാരഥൌ ।
ന്യവാരയേതാം സംരബ്ധൌ ദുര്യോധനഹിതൈഷിണൌ ॥ 6-58-28 (41161)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ സമാശ്വസ്യ വിശാംപതേ ।
ന്യവർതയത തത്സൈന്യം ദ്രവമാണാം സമന്തതഃ ॥ 6-58-29 (41162)
യത്ര യത്ര ഹി പുത്രം തേ യേ യേ പശ്യന്തി ഭാരത।
തത്ര തത്ര ന്യവർതന്ത ക്ഷത്രിയാണാം മഹരഥാഃ ॥ 6-58-30 (41163)
താന്നിവൃത്താൻസമീക്ഷ്യൈവ തതോഽന്യേഽപീതരേ ജനാഃ।
അന്യോന്യസ്പർധയാ രാജംʼല്ലജ്ജയാ ചാവതസ്ഥിരേ ॥ 6-58-31 (41164)
പുനരാവർതതാം തേഷാം വേഗ ആസീദ്വിശാംപതേ।
പൂര്യതഃ സാഗരസ്യേവ ചന്ദ്രസ്യോദയനം പ്രതി ॥ 6-58-32 (41165)
അന്നിവൃത്താംസ്തതസ്താംസ്തു ദൃഷ്ട്വാ രാജാ സുയോധനഃ।
അബ്രവീത്ത്വരിതോ ഗത്വാ ഭീഷ്മം ശാന്തനവം വചഃ ॥ 6-58-33 (41166)
പിതാമഹ നിബോധേദം യത്ത്വാം വക്ഷ്യാമി ഭാരത।
നാനുരൂപമഹം മന്യേ ത്വയി ജീവതി കൌരവ ॥ 6-58-34 (41167)
ദ്രോണോ ചാസ്ത്രവിദാം ശ്രേഷ്ഠേ സപുത്രേ സസുഹൃഞ്ജനേ।
കൃപേ ചൈവ മഹേഷ്വാസേ ദ്രവതേ യദ്വരൂഥിനീ ॥ 6-58-35 (41168)
ന പാണ്ഡവാൻപ്രതിലാംസ്തവ മന്യേ കഥഞ്ചന ।
തഥാ ദ്രോണസ്യ സംഗ്രമേ ദ്രൌമേശ്ചൈവ കൃപസ്യ ച ॥ 6-58-36 (41169)
അനുഗ്രാഹ്യാഃ പാണ്ഡുസുതാസ്തവ നൂനം പിതാമഹ ।
യഥേമാം ക്ഷമസേ വീര വധ്യമാനാം വരൂഥിനീം ॥ 6-58-38aസോഽസ്മി വാച്യസ്ത്വയാ രാജൻപൂർവമേവ സമാഗമേ।
ന യോത്സ്യേ പാണ്ഡവാൻസംഖ്യേ നാപി പാർഷതസാത്യകീ ॥ 6-58-37 (41170)
ശ്രുത്വാ തു വചനം തുഭ്യമാചാര്യസ്യ കൃപസ്യ ച।
കർണേന സഹിതഃ കൃത്യം ചിന്തയാനസ്തദൈവ ഹി ॥ 6-58-39 (41171)
യദി നാഹം പരിത്യാജ്യോ യുവാഭ്യാമിഹ സംയുഗേ ।
വിക്രമേണാനുരൂപേണ യുധ്യേതാം പുരുഷർഷഭൌ ॥ 6-58-40 (41172)
ഏതച്ഛ്രുത്വാ വചോ ഭീഷ്മഃ പ്രഹസന്വൈ മുഹുർമുഹുഃ ।
അബ്രവീത്തനയം തുഭ്യം ക്രോധാദുദ്വൃത്യ ചക്ഷുഷീ ॥ 6-58-41 (41173)
ബഹുശോഽസി മയാ രാജംസ്തഥ്യമുക്തോ ഹിതം വചഃ।
അജേയാഃ പാണ്ഡവാ യുദ്ധേ ദേവൈരപി സവാസവൈഃ ॥ 6-58-42 (41174)
യത്തു ശക്യം മയാ കർതും വൃദ്ധേനാദ്യ ഗതായുഷാ।
കരിഷ്യാമി യഥാശക്തി പശ്യേദാനീം സബാന്ധവഃ ॥ 6-58-43 (41175)
അദ്യ പാണ്ഡുസുതാനേകഃ സസൈന്യാൻസഹ ബന്ധുഭിഃ ।
സോഽഹം നിവാരയിഷ്യാമി സർവലോകസ്യ പശ്യതഃ ॥ 6-58-44 (41176)
ഏവമുക്തേ തു ഭീഷ്മേണ പുത്രാസ്തവ ജനേശ്വര ।
ദധ്മുഃ ശംഖാൻമുദാ യുക്താ ഭേരീഃ സഞ്ജഘ്നിരേ ഭൃശം ॥ 6-58-45 (41177)
പാണ്ഡവാ ഹി തതോ രാജഞ്ശ്രുത്വാ തം നിനദം മഹത്।
ദധ്മുഃ ശംഖാംശ്ച ഭേരീശ്ച മുരജാംശ്ചാപ്യനാദയൻ ॥ ॥ 6-58-46 (41178)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി തൃതീയദിവസയുദ്ധേ അഷ്ടപഞ്ചാശോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-58-2 കോഷ്ഠകീകൃത്യ വേഷ്ടയിത്വാ ॥ 6-58-39 ചിന്തയാനഃ അഭവിഷ്യമിതി ശേഷഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 059
॥ ശ്രീഃ ॥
6.59. അധ്യായഃ 059
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സ്വപ്രതിജ്ഞാം വിഹായ ഗൃഹീതചക്രേമ കൃഷ്ണേന പാദചാരേമ ഭീഷ്മം ഹന്തുമഭിയാനം ॥ 1 ॥ അർജുനേന കൃഷ്ണസ്യ പ്രതിനിവർതനം ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-59-0 (41179)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-59-0x (4125)
പ്രതിജ്ഞാതേ തതസ്തസ്മിന്യുദ്ധേ ഭീഷ്മേണ ദാരുണേ।
ക്രോധിതോ മമ പുത്രേണ ദുഃഖിതേന വിശേഷതഃ ॥ 6-59-1 (41180)
ഭീഷ്മഃ കിമകരോത്തത്ര പാണ്ഡവേയേഷു ഭാരത।
പിതാമഹേ വാ പഞ്ചാലാസ്തൻമമാചക്ഷ്വ സഞ്ജയ ॥ 6-59-2 (41181)
സ·ഞ്ജയ ഉവാച। 6-59-3x (4126)
ഗതപൂർവാഹ്ണഭൂയിഷ്ഠേ തസ്മിന്നഹനി ഭാരത।
പശ്ചിമാം ദിശമാസ്ഥായ സ്ഥിതേ ചാപി ദിവാകരേ ॥ 6-59-3 (41182)
ജയം പ്രാപ്തേഷു ഹൃഷ്ടേഷു പാണ്ഡവേഷു മഹാത്സസു।
സർവധർമവിശേഷജ്ഞഃ പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ ॥ 6-59-4 (41183)
അഭ്യയാഞ്ജവനൈരശ്വൈഃ പാണ്ഡവാനാമനീകിനീം ।
മഹത്യാ സേനയാ ഗുപ്തസ്തവ പുത്രൈശ്ച സർവശഃ ॥ 6-59-5 (41184)
പ്രാവർതത തതോ യുദ്ധം തുമുലം രോമഹർഷണം ।
അസ്മാകം പാണ്ഡവൈഃ സാർധമനായാത്തവ ഭാരത ॥ 6-59-6 (41185)
ഘനുഷാം കൂജതാം തത്ര തലാനാം ചാഭിഹന്യതാം।
മഹാൻസമഭവച്ഛബ്ദോ ഗിരീണാമിവ ദീര്യതാം ॥ 6-59-7 (41186)
തിഷ്ഠ സ്ഥിതോഽസ്മി വിദ്ധ്യൈനം നിവർതസ്വ സ്ഥിരോ ഭവ।
സ്ഥിരോഽസ്മി പ്രഹരസ്വേതി ശബ്ദോഽശ്രൂയത സർവശഃ ॥ 6-59-8 (41187)
കാഞ്ചനേഷു തനുത്രേഷു കിരീടേഷു ധ്വജേഷു ച।
ശിലാനാമിവ ശൈലേഷു പതിതാനാമഭൂദ്ധ്വനിഃ ॥ 6-59-9 (41188)
പതിതാന്യുത്തമാംഗാനി ബാഹവശ്ച വിഭൂഷിതാഃ ।
വ്യചേഷ്ടന്ത മഹീം പ്രാപ്യ ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-59-10 (41189)
ഹൃതോത്തമാഹ്ഗാഃ കേചിത്തു തഥൈവോദ്യതകാർമുകാഃ।
പ്രഗൃഹീതായുധാശ്ചാപി തസ്ഥുഃ പുരുഷസത്തമാഃക ॥ 6-59-11 (41190)
പ്രാവർതത മഹാവേഗാ നദീ രുധിരവാഹിനീ ।
മാതംഗാംഗശിലാ രൌദ്രാ മാംസശോണിതകർദമാ ॥ 6-59-12 (41191)
വരശ്വനരനാഗാനാം ശരീരപ്രഭവാ തദാ।
പരലോകാർണവമുഖീ ഗൃധ്രഗോമായുമോദിനീ ॥ 6-59-13 (41192)
ന ദൃഷ്ടം ന ശ്രുതം വാപി യുദ്ധമേതാദൃശം നൃപ।
യഥാ തവ സുതാനാം ച പാണ്ഡവാനാം ച ഭാരത ॥ 6-59-14 (41193)
നാസീദ്രഥപഥസ്തത്ര യൌധൈര്യുധി നിപാതിതൈഃ ।
ഗജൈശ്ച പതിതൈർനീലൈർഗിരിശ്രൃംഗൈനിരവാവൃതഃ ॥ 6-59-15 (41194)
വികീർണൈഃ കവചൈശ്ചിത്രൈഃ ശിരസ്ത്രണൈശ്ച മാരിഷ ।
ശുശുഭേ തദ്രാണസ്ഥാനം ശരദീവ നഭസ്തലം ॥ 6-59-16 (41195)
വിനിർഭിന്നാഃ ശരൈഃ കേചിദന്ത്രാപീഡപ്രകർഷിണഃ ।
അഭീതാഃ സമരേ ശത്രൂനഭ്യധാവന്ത ദർപിതാഃ ॥ 6-59-17 (41196)
താത ഭ്രാതഃ സഖേ ബന്ധോ വയസ്യ മമ മാതുല ।
മാ മാം പരിത്യജേത്യന്യേ ചുക്രുശുഃ പതിതാ രണേ ॥ 6-59-18 (41197)
അഥാഭ്യേഹി ത്വമാഗച്ഛ കിം ഭീതോസി ക്വ യാസ്യസി।
സ്ഥിതോഽഹം സമരേ മാ ഭൈരിതി ചാന്യേ വിചുക്രുശുഃ ॥ 6-59-19 (41198)
തത്ര ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോ നിത്യം മണ്ഡലകാർമുകഃ ।
മുമീച ബാണാന്ദീപ്താഗ്രാനഹീനാശീവിഷാനിവ ॥ 6-59-20 (41199)
ശരൈരേകായനീകുർവന്ദിശഃ സർവാ യതവ്രതഃ ।
ജഘാന പാണ്ഡവരഥാനാദിശ്യ ഭാരതർഷഭ ॥ 6-59-21 (41200)
സ നൃത്യന്വൈ രഥോപസ്ഥേ ദർശയൻപാണിലാഘവം ।
അലാതചക്രവദ്രാജംസ്തത്ര തത്ര സ്മ ദൃശ്യതേ ॥ 6-59-22 (41201)
തമേകം സമരേ ശൂരം പാണ്ഡവാഃ സൃഞ്ജയൈഃ സഹ।
അനേകശതസാഹസ്രം സമപശ്യന്ത ലാഘവാത് ॥ 6-59-23 (41202)
മായാകൃതാത്മാനമിവ ഭീഷ്മം തത്ര സ്മ മേനിരേ ।
പൂർവസ്യാം ദിശി തം ദൃഷ്ട്വാ പ്രതീച്യാം ദദൃശുർജനാഃ ॥ 6-59-24 (41203)
ഉദീച്യാം ചൈവമാലോക്യ ദക്ഷിണസ്യാം പുനഃ പ്രഭോ।
ഏവം സ സമരേ ശൂരോ ഗാംഗേയഃ പ്രത്യദൃശ്യത ॥ 6-59-25 (41204)
ന ചൈവം പാണ്ഡവേയാനാം കശ്ചിച്ഛക്നോതി വീക്ഷിതും ।
വിശിഖാനേവ പശ്യന്തി ഭീഷ്മചാപച്യുതാൻബഹൂൻ ॥ 6-59-26 (41205)
കുർവാണം സമരേ കർമ സൂദയാനം ച വാഹിനീം ।
വ്യാക്രോശന്ത രണേ തത്ര നരാ ബഹുവിധാ ബഹു ॥ 6-59-27 (41206)
അമാനുഷേണ രൂപേണ ചരന്തം പിതരം തവ।
ശലഭാ ഇവ രാജാനഃ പതന്തി വിധിചോദിതാഃ ॥ 6-59-28 (41207)
ഭീഷ്മാഗ്നിമഭിസങ്ക്രുദ്ധം വിനാശായ സഹസ്രശഃ ।
ന ഹി മോഘഃ ശരഃ കശ്ചിദാസീദ്ഭീഷ്മസ്യ സംയുഗേ ॥ 6-59-29 (41208)
നരനാഗാശ്വകായേഷു ബഹുത്വാല്ലഘുയോധിനഃ ।
ഭിനത്ത്യേകേന ബാണേന സുമുഖേന പതത്രിണാ ॥ 6-59-30 (41209)
ഗജം കങ്കടസന്നദ്ധം വജ്രേണേവ ശിലോച്ചയം ।
ദ്വൌ ത്രീനപി ഗജാരോഹാൻപിണ്ഡിതാന്വർമിതാനപി ॥ 6-59-31 (41210)
നാരാചേന സുമുക്തേന നിജഘാന പിതാ തവ।
യോ യോ ഭീഷ്മം നരവ്യാഘ്രമഭ്യേതി യുധി കശ്ചന ॥ 6-59-32 (41211)
മുഹൂർതദൃഷ്ടഃ സ മയാ പതിതോ ഭുവി ദൃശ്യതേ।
ഏവം സാ ധർമരാജസ്യ വധ്യമാനാ മഹാചമൂഃ ॥ 6-59-33 (41212)
ഭീഷ്മേണാതുലവീര്യേണ വ്യശീര്യത സംഹസ്രധാ।
പ്രാകംപത മഹാസേനാ ശരവർഷേണ താപിതാ ॥ 6-59-34 (41213)
പശ്യതോ വാസുദേവസ്യ പാർഥസ്യാഥ ശിഖണ്ഡിനഃ।
യതമാനാഽപി തേ വീരാ ദ്രവമാണാൻമഹാരഥാൻ ॥ 6-59-35 (41214)
നാശക്നുവന്വാരയിതും ഭീഷ്മബാണപ്രപീഡിതാൻ।
മഹേന്ദ്രസമവീര്യേണ വധ്യമാനാ മഹാചമൂഃ ॥ 6-59-36 (41215)
അഭജ്യത മഹാരാജ ന ച ദ്വൌ സഹ ധാവതഃ।
ആവിദ്ധരനാഗാശ്വം പതിതധ്വജകൂബരം ॥ 6-59-37 (41216)
അനീകം പാണ്ഡുപുത്രാണാം ഹാഹാഭൂതമചേതനം।
ജഘാനാത്ര പിതാ പുത്രം പുത്രശ്ച പിതരം തഥാ ॥ 6-59-38 (41217)
പ്രിയം സഖായം ചാക്രന്ദേ സഖാ ദൈവബലാത്കൃതഃ । 6-59-39bവിമുച്യ കവചാന്യന്യേ പാണ്ഡുപുത്രസ്യ സൈനികാഃ ॥ 6-59-39 (41218)
വിനുക്തകേശാ ധാവന്തഃ പ്രത്യദൃശ്യന്ത ഭാരത।
തദ്ഗോകുലമിവോദ്ധാന്തമുദ്ധാന്തരഥയൂഥപം ॥ 6-59-40 (41219)
ദദൃശേ പാണ്ഡുപുത്രസ്യ സൈന്യമാർതസ്വരം തദാ।
പ്രഭജ്യമാനം സൈന്യം തു ദൃഷ്ട്വാ യാദവനന്ദനഃ ॥ 6-59-41 (41220)
ഉവാച പാർഥം ബീഭത്സും നിഗൃഹ്യ രഥമുത്തമം।
അസം സ കാലഃ സംപ്രാപ്തഃ പാർഥ പസ്തേഽഭികാങ്ക്ഷിതഃ ॥ 6-59-42 (41221)
പ്രഹരസ്വ നരവ്യാഘ്ര ന ചേൻമോഹാദ്വിമുഹ്യസേ।
യത്ത്വയാ കഥിതം വീര പുരാ രാജ്ഞാം സമാഗമേ । 6-59-43 (41222)
ഭീഷ്മദ്രോണമുഖാൻസർവാന്ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ സൈനികാൻ।
സാനുബന്ധാൻഹനിഷ്യാമി യേ മാം യോത്സ്യന്തി സംയുഗേ ॥ 6-59-44 (41223)
ഇതി തത്കുരു കൌന്തേയ സത്യം വാക്യമരിന്ദമ ।
ബീഭത്സോ പശ്യ സൈന്യം സ്വം ഭജ്യമാനം തതസ്തതഃ ॥ 6-59-45 (41224)
ദ്രവതശ്ച മഹീപാലാൻപശ്യ യൌധിഷ്ഠിരേ ബലേ।
ദൃഷ്ട്വാ ഹി ഭീഷ്മം സമരേ വ്യാത്താനനമിവാന്തകം ॥ 6-59-46 (41225)
ഭയാർതാഃ പ്രപലായന്തേ സിംഹാത്ക്ഷുദ്രമൃഗാ ഇവ।
ഏവമുക്തഃ പ്രത്യുവാച വാസുദേവം ധനഞ്ജയഃ ॥ 6-59-47 (41226)
നോദയാശ്വാന്യതോ ഭീഷ്മോ വിഗാഹേ തദ്വലാർണവം ।
പാതയിഷ്യാമി ദുർധർഷം വൃദ്ധം കുരുപിതാമഹം ॥ 6-59-48 (41227)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-59-49x (4127)
തതോഽശ്വാന്രജതപ്രകഖ്യാന്നോദയാമാസ മാധവഃ।
യതോ ഭീഷ്മരഥോ രാജന്ദുഷ്പ്രേക്ഷ്യോ രശ്മിമാനിവ ॥ 6-59-49 (41228)
തതസ്തത്പുനരാവൃത്തം യുധിഷ്ഠിരബലം മഹത്।
ദൃഷ്ട്വാ പാർഥം മഹാബാഹും ഭീഷ്മായോദ്യതമാഹവേ॥ 6-59-50 (41229)
തതോ ഭീഷ്മഃക കുരുശ്രേഷ്ഠ സിംഹവദ്വിനദൻമുഹുഃ ।
ധനഞ്ജയരഥം ശീഘ്രം ശരവർഷൈരവാകിരത് ॥ 6-59-51 (41230)
ക്ഷണേന സ രഥസ്തസ്യ സഹയഃ കസഹസാരഥിഃ ।
ശരവർഷേണ മഹതാ സഞ്ഛന്നോ ന പ്രകാശതേ ॥ 6-59-52 (41231)
വാസുദേവസ്ത്വസംഭ്രാന്തോ ധൈര്യമാസ്ഥായ സത്ത്വവാൻ ।
ചോദയാമാസ താനശ്വാന്വിഭിന്നാൻഭീഷ്മസായകൈഃ ॥ 6-59-53 (41232)
തതഃ പാർഥോ ധനുർഗൃഹ്യ ദിവ്യം ജലദനിഃസ്വനം ।
പാതയാമാസ ഭീഷ്മസ്യ ധനുശ്ഛിത്വാ ത്രിഭിഃ ശരൈഃ ॥ 6-59-54 (41233)
സ ച്ഛിന്നധന്വാ കൌരവ്യഃ പുനരന്യൻമഹദ്ധനുഃ ।
നിമിഷാന്തരമാത്രേണ സജ്യം ചക്രേ പിതാ തവ ॥ 6-59-55 (41234)
വിചകർഷ തതോ ദോർഭ്യാം ധനുർജലദനിഃസ്വനം ।
അഥാസ്യ തദപി ക്രുദ്ധശ്ചിച്ഛേദ ധനുരർജുനഃ ॥ 6-59-56 (41235)
തസ്യ തത്പൂജയാമാസ ലാഘവം ശന്തനോഃ സുതഃ।
സാധു പാർഥ മഹാബാഹോ സാധു ഭോ പാണ്ഡുനന്ദന ॥ 6-59-57 (41236)
ത്വയ്യേവൈതദ്യുക്തരൂപം മഹത്കർമ ധനഞ്ജയ ।
പ്രീതോഽസ്മി സുഭൃശം പുത്ര കുരു യുദ്ധം മയാ സഹ ॥ 6-59-58 (41237)
ഇതി പാർഥം പ്രശസ്യാഥ പ്രഗൃഹ്യാന്യൻമഹദ്ധനുഃ ।
മുമോച സമരേ വീരഃ ശരാൻപാർഥരഥം പ്രതി॥ 6-59-59 (41238)
അദർശയദ്വാസുദേവോ ഹയയാനേ പരം ബലം ।
മോഘാൻകുർവഞ്ശരാംസ്തസ്യ മണ്ഡലാന്വ്യചരല്ലുഘു ॥ 6-59-60 (41239)
തഥാ ഭീഷ്മസ്തു സുദൃഢം വാസുദേവധനഞ്ജയൌ।
വിവ്യാധ നിശിതൈർബാണൈഃ സർവഗാത്രേഷു ഭാരത ॥ 6-59-61 (41240)
ശുശുഭാതേ നരവ്യാഘ്രൌ തൌ ഭീഷ്മശരവിക്ഷതൌ ।
ഗോവൃഷാവിവ സംരബ്ധൌ വിഷാണോല്ലേഖനാങ്ക്തിതൌ ॥ 6-59-62 (41241)
പുനശ്ചാപി സുസംരബ്ധഃ ശരൈഃ ശതസഹസ്രശഃ ।
കൃഷ്ണയോര്യുധി സംരബ്ധോ ഭീഷ്മാഃ പ്രാച്ഛാദയദ്ദിശഃ ।
`പാർഥോഽപി സമരേ ക്രുദ്ധോ ഭീഷ്മസ്യാവാരയദ്ദിശഃ ॥' 6-59-63 (41242)
വാർഷ്ണേയം ച ശരൈസ്തീക്ഷ്ണൈഃ കംപയാമാസ രോഷിതഃ ।
മുഹുരഭ്യർദയൻഭീഷ്മഃ പ്രഹസ്യ സ്വനവത്തദാ ॥ 6-59-64 (41243)
തതസ്തു കൃഷ്ണഃ സമരേ ദൃഷ്ട്വാ ഭീഷ്മപരാക്രമം।
സംപ്രേക്ഷ്യ ച മഹാബാഹുഃ പാർഥസ്യ മൃദുയുദ്ധതാം ॥ 6-59-65 (41244)
ഭീഷ്മം ച ശരവർഷാണി സൃജന്തമനിശം യുധി ।
പ്രതപന്തമിവാദിത്യം മധ്യമാസാദ്യ സേനയോഃ ॥ 6-59-66 (41245)
വാരന്വരാന്വിനിഘ്നന്തം പാണ്ഡുപുത്രസ്യ സൈനികാൻ।
യുഗാന്തമിവ കുർവാണം ഭീഷ്മം യൌധിഷ്ഠിരേ ബലേ ॥ 6-59-67 (41246)
അമൃഷ്യമാണോ ഭഗവാൻകേശവഃ പരവീരഹാ।
അചിന്തയദമേയാത്മാ നാസ്തി യൌധിഷ്ഠിരം ബലം ॥ 6-59-68 (41247)
ഏകാഹ്നാ ഹി രണേ ഭീഷ്മോ നാശയേദ്ദേവദാനവാൻ।
കിം നു പാണ്ഡുസുതാന്യുദ്ധേ സബലാൻസപദാനുഗാൻ ॥ 6-59-69 (41248)
ദ്രവതേ ച മഹാസൈന്യം പാണ്ഡവസ്യ മഹാത്മനഃ ।
ഏതേ ച കൌരവാസ്തൂർണം പ്രഭഗ്നാന്വീക്ഷ്യ സോമകാൻ ॥ 6-59-70 (41249)
പ്രാദ്രവന്തി രണേ ദൃഷ്ട്വാ ഹർഷയന്തഃ പിതാമഹം ।
സോഹം ഭീഷ്മം നിഹൻംയദ്യ പാണ്ഡവാർഥായ ദംശിതഃ ॥ 6-59-71 (41250)
ഭാരമേതം വിനേഷ്യാമി പാണ്ഡവാനാം മഹാത്മനാം ।
അർജുനോ ഹി ശരൈസ്തീക്ഷ്ണൈർവധ്യമാനോഽപി സംയുഗേ ॥ 6-59-72 (41251)
കർതവ്യം നാഭിജാനാതി രണേ ഭീഷ്മസ്യ ഗൌരവാത്।
തഥാ ചിന്തയതസ്തസ്യ ഭൂയ ഏവ പിതാമഹഃ ।
പ്രേഷയാമാസ സങ്ക്രുദ്ധഃ ശരാൻപാർഥരഥം പ്രതി ॥ 6-59-73 (41252)
തേഷാം ബഹുത്വാസു ഭൃസം ശരാണാം
ദിശശ്ച സർവാഃ പിഹിതാ ബഭൂവുഃ ।
ന ചാന്തരിക്ഷം ന ദിശോ ന ഭൂമി-
ർന ഭാസ്കരോഽദൃശ്യത രശ്മിമാലീക ॥ 6-59-74 (41253)
വവുശ്ച വാതാസ്തുമുലാഃ സധൂമാ
ദിശശ്ച സർവാഃ ക്ഷുഭിതാ ബഭൂവുഃ।
ദ്രോണോ വികർണോഽഥ ജയദ്രഥശ്ച
ഭൂരിശ്രവാഃ കൃതവർമാ കൃപശ്ച ॥ 6-59-75 (41254)
ശ്രുതായുരംബഷ്ഠപതിശ്ച രാജാ
വിന്ദാനുവിന്ദൌ ച സുദക്ഷിണശ്ച।
പ്രാച്യാശ്ച സൌവീരഗണാശ്ച സർവേ
വസാതയഃ ക്ഷുദ്രകമാലവാശ്ച॥ 6-59-76 (41255)
കിരീടിനം ത്വരമാണാഭിസ്രു-
ർനിദേശഗാഃ ശാന്തനവസ്യ രാജ്ഞഃ।
തം വാജിപാദാതരഥൌഘജാലൈ-
രനേകസാഹസ്രശതൈർദദർശ ॥ 6-59-77 (41256)
കിരീടിനം സംപരിവാര്യമാണം
ശിനേർനപ്താ വാരണയൂഥപൈശ്ച।
തതസ്തു ദൃഷ്ട്വാർജുനവാസുദേവൌ
പദാതിനാഗാശ്വരഥൈഃ സമന്താത് ॥ 6-59-78 (41257)
അഭിദ്രുതൌ ശസ്ത്രഭൃതാം വരിഷ്ഠൌ
ശിനിപ്രവീരോഽഭിസസാര തൂർണം।
സ താന്യനീകാനി മഹാധനുഷ്മാൻ
ശിനിപ്രവീരഃ സഹസാഽഭിപത്യ ॥ 6-59-79 (41258)
ചകാര സാഹായ്യമഥാർജുനസ്യ
വിഷ്ണുര്യഥാ വൃത്രനിഷൂദനസ്യ।
വിശീർണനാഗാശ്വരഥധ്വജൌഘം
ഭീഷ്മേണ വിത്രാസിതസർവയോധം ॥ 6-59-80 (41259)
യുധിഷ്ഠിരാനീകമഭിദ്രവന്തം
പ്രോവാച സന്ദൃശ്യ ശിനിപ്രവീരഃ ।
ക്വ ക്ഷത്രിയാ യാസ്യഥ നൈഷ ധർമഃ
സതാം പുരസ്താത്കഥിതഃ പുരാണൈഃ ॥ 6-59-81 (41260)
മാ സ്വാം പ്രതിജ്ഞാം ത്യജത പ്രവീരാഃ
സ്വം വീരധർമം പരിപാലയധ്വം।
താന്വാസവാനന്തരജോ നിശാംയ
നരേന്ദ്രമുഖ്യാന്ദ്രവതഃ സമന്താത് ॥ 6-59-82 (41261)
പാർഥസ്യ ദൃഷ്ടവാ മൃദുയുദ്ധാതാം ച
ഭീഷ്മം ച സംഖ്യേ സമുദീര്യമാണം।
അമൃഷ്യമാണഃ സ തതോ മഹാത്മാ
യശസ്വിനം സർവദശാർഹഭർതാ ॥ 6-59-83 (41262)
ഉവാച ശൈനേയമഭിപ്രശംസൻ
ദൃഷ്ട്വാ കുരൂനാപതതഃ സമഗ്രാൻ।
യേ യാന്തി തേ യാന്തു ശിനിപ്രവീര
യേഽപി സ്ഥിതാഃ സാത്വത തേഽപി യാന്തു ॥ 6-59-84 (41263)
ഭീഷ്മം രഥാത്പശ്യ നിപാത്യമാനം
ദ്രോണം ച സംഖ്യേ സഗണം മയാഽദ്യ।
ന സാരഥേഃ സാത്വത കൌരവാണാം
ക്രുദ്ധസ്യ മുച്യേത രണേഽദ്യ കശ്ചിത് ॥ 6-59-85 (41264)
തസ്മാദഹം ഗൃഹ്യ രഥാംഗമുഗ്രം
പ്രാണം ഹരിഷ്യാമി മഹാവ്രതസ്യ।
നിഹത്യ ഭീഷ്മം സഗണം തഥാജൌ
ദ്രോണം ച ശൈനേയ രഥപ്രവീരൌ ॥ 6-59-86 (41265)
പ്രീതിം കരിഷ്യാമി ധനഞ്ജയസ്യ
രാജ്ഞശ്ച ഭീമസ്യ തഥാഽശ്വിനോശ്ച।
നിഹത്യ സർവാന്ധൃതരാഷ്ട്രപുത്രാം-
സ്തത്പക്ഷിണോ യേ ച നരേന്ദ്രമുഖ്യാഃ ।
രാജ്യേന രാജാനമജാതശത്രും
സംപാദയിഷ്യാംയഹമദ്യ ഹൃഷ്ടഃ ॥ 6-59-87 (41266)
` ഇതീദമുക്ത്വാ സ മഹാനുഭാവഃ
സസ്മാര ചക്രം നിശിതം പുരാണം।
സുദർശനം ചിന്തിതമാത്രമേവ
തസ്യാഗ്രഹസ്തം സ്വയമാരുരോഹ ॥ 6-59-88 (41267)
തച്ചക്രപദ്മം പ്രഗൃഹീതമാജൌ
രരാജ നാരായണബാഹുനാലം।
യഥാദിപദ്മം തരുണാർകവർണം
രരാജ നാരായണനാഭിജാതമക് ॥ 6-59-89 (41268)
തത്കൃഷ്ണകോപോദയസൂര്യബുദ്ധം
ക്ഷുരാന്തതീക്ഷ്ണാഗ്രസുജാതപത്രം।
തേസ്യൈവ ദേഹോരുസരഃപ്രരൂഢം
രരാജ നാരായണബാഹുനാലം ॥' 6-59-90 (41269)
തതഃ സുനാഭം വസുദേവപുത്രഃ
സൂര്യപ്രഭം വജ്രസമപ്രഭാവം ।
ക്ഷുരാന്തമുദ്യംയ ഭുജേന ചക്രം
രഥാദവപ്ലുത്യ വിസൃജ്യ വാഹാൻ।
സങ്കംപയൻഗാം ചരണൈർമഹാത്മാ
വേഗേന കൃഷ്മഃ പ്രസസാര ഭീഷ്മം ॥ 6-59-91 (41270)
മദാന്ധമാജൌ സമുദീർണദർപം
സിംഹോ ജിഘാംസന്നിവ വാരണേന്ദ്രം।
സോഽഭിദ്രവൻഭീഷ്മമനീകമധ്യേ
ക്രുദ്ധോ മഹേന്ദ്രാവരജഃ പ്രമാഥീ ।
വ്യാലംബിപീതാംബരധൃക്കകാശേ
ഘനോ യഥാ ഖേ തഡിതാവനദ്ധഃ ॥ 6-59-92 (41271)
തമാത്തചക്രം പ്രണദന്തമുച്ചൈഃ
ക്രുദ്ധം മഹേന്ദ്രാവരജം സമീക്ഷ്യ ।
സർവാണി ഭൂതാനി ഭൃശം വിനേദുഃ
ക്ഷയം കുരൂണാമിവ ചിന്തയിത്വാ ॥ 6-59-93 (41272)
സ വാസുദേവഃ പ്രഗൃഹീതചക്രഃ
സംവർതയിഷ്യന്നിവ സർവലോകം।
അഭ്യുത്പതംʼല്ലോകഗുരുർബഭാസേ
ഭൂതാനി ധക്ഷ്യന്നിവ ധൂമകേതുഃ ॥ 6-59-94 (41273)
തമാദ്രവന്തം പ്രഗൃഹീതചക്രം
ദൃഷ്ട്വാ ദേവം ശാന്തനവസ്തദാനീം।
അസംഭ്രമം തദ്വിചകർഷ ദോർഭ്യാം
മഹാധനുർഗാമഡിവതുല്യഘോഷം।
ഉവാച ഭീഷ്മസ്തമനന്തപൌരുഷം
ഗോവിന്ദമാജാവവിമൂഢചേതാഃ ॥ 6-59-95 (41274)
ഏഹ്യേഹി ദേവേശ ജഗന്നിവാസ
നമോസ്തു തേ മാധവ ചക്രപാണേ।
പ്രസഹ്യ മാം പാതയ ലോകനാഥ
രഥോത്തമാത്സർവശരണ്യ സംഖ്യേ ॥ 6-59-96 (41275)
ത്വയാ ഹതസ്യാപി മമാഽദ്യ കൃഷ്ണ
ശ്രേയഃ പരിസ്മിന്നിഹ ചൈവ ലോകേ।
സംഭാവിതോഽസ്ംയന്ധകവൃഷ്ണിനാഥ
ലോകൈസ്ത്രിഭിർവീര തവാഭിയാനാത് ॥ 6-59-97 (41276)
രഥാദവപ്ലുത്യ തതസ്ത്വരാവാൻ
പാർഥോഽപ്യനുദ്രുത്യ യദുപ്രവീരം।
ജഗ്രാഹ പീനോത്തമലംബബാഹും
ബാഹ്വോർഹരിം വ്യായതപീനബാഹുഃ ॥ 6-59-98 (41277)
നിഗൃഹ്യമണാശ്ച തദാഽഽദിദേവോ
ഭൃശ സരോഷഃ കില നാമ യോഗീ ।
ആദായ വേഗേന ജഗാമ വിഷ്ണു-
ർജിഷ്ണും മഹാവാത ഇവൈകവൃക്ഷം ॥ 6-59-99 (41278)
പാർഥസ്തു വിഷ്ടഭ്യ ബലേന പാദൌ
ഭീഷ്മാന്തികം തൂർണമഭിദ്രവന്തം।
ബലാന്നിജഗ്രാഹ ഹരിം കിരീടീ
പദേഽഥ രാജന്ദശമേ കഥഞ്ചിത് ॥ 6-59-100 (41279)
അവസ്ഥിതം ച പ്രണിപത്യ കൃഷ്ണം
പ്രീതോഽർജുനഃ കാഞ്ചനചിത്രമാലീ।
ഉവാച കോപേ പ്രതിസംഹരേതി
ഗതിർഭവാൻകേശവ പാണ്ഡവാനാം ॥ 6-59-101 (41280)
ന ഹാസ്യതേ കർമ യഥാപ്രതിജ്ഞം
പുത്രൈഃ ശപേ കേശവ സോദരൈശ്ച ।
അന്തം കരിഷ്യാമി യഥാ കുരൂണാം
ത്വയാഽഹമിന്ദ്രാനുജസംപ്രയുക്തഃ ॥ 6-59-102 (41281)
തതഃ പ്രതിജ്ഞാം സമയം ച തസ്യ
ജനാർദനഃ പ്രീതമനാ നിശംയ।
സ്ഥിതഃ പ്രിയേ കൌരവസത്തമസ്യ
രഥം സചക്രഃ പുനരാരുരോഹ ॥ 6-59-103 (41282)
`തതഃ പ്രതിജ്ഞാം സമവാപ്യ ഭീഷ്മഃ
കൃതാഞ്ചലിഃ സ്തുത്യമഥാകരോദ്വൈ ।
ത്രൈവിക്രമേ യസ്യ വപുർബഭാസേ
തഥൈവ ദൃഷ്ട്വാ തു സമുഞ്ജ്വലന്തം ॥ 6-59-104 (41283)
പ്രഗൃഹ്യ ശംഖം ദ്വിഷതാകം നിഹന്താ
സ താനഭൂഷൂൻപുനരാദദാനഃ ।
ഭീഷ്മം ശരൈഃ സംപരിവാര്യ സംഖ്യേ
ചിച്ഛേദ ഭൂരിശ്രവസശ്ച ചാപം ॥ 6-59-105 (41284)
ശല്യം ച വിദ്ധ്വാ നവഭിഃ പൃഷത്കൈ-
ർദുര്യോധം വക്ഷസി നിർബിഭേദ।'
വിനാദയാമാസ തതോ ദിശശ്ച
സ പാഞ്ചജന്യസ്യ രവേണ ശൌരിഃ ॥ 6-59-106 (41285)
വ്യാവിദ്ധനിഷ്കാംഗദകുണ്ഡലം തം
രജോവികീർണാഞ്ചിതപദ്മനേത്രം ।
വിശുദ്ധദംഷ്ട്രം പ്രഗൃഹീതശംഖം
വിചുക്രുശുഃ പ്രേക്ഷ്യ കുരുപ്രവീരാഃ ॥ 6-59-107 (41286)
മൃദംഗഭേരീപണവപ്രണാദാ
നേമിസ്വനാ ദുന്ദുഭിനിഃസ്വനാശ്ച।
സസിംഹനാദാശ്ച ബഭൂവുരുഗ്രാഃ
സർവേഷ്വനീകേഷു തതഃ കുരൂണാം ॥ 6-59-108 (41287)
ഗാണ്ഡീവഘോഷഃ സ്തനയിത്നുകൽപോ
ജഗാമ പാർഥസ്യ നഭോ ദിശശ്ച।
ജഗ്മുശ്ച ബാണാ വിമലാഃ പ്രസന്നാഃ
സർവാ ദിശഃ പാണ്ഡവചാപമുക്താഃ ॥ 6-59-109 (41288)
തം കൌരവാണാമധിപോ ജവേന
ഭീഷ്മേണ ഭൂരിശ്രവസാ ച സാർധം।
അഭ്യുദ്യയാവുദ്യതബാണപാണിഃ
കക്ഷം ദിധക്ഷന്നിവ ധൂമകേതുഃ ॥ 6-59-110 (41289)
അഥാർജുനായ പ്രജിഘായ ഭല്ലാൻ
ഭൂരിശ്രവാഃ സപ്ത സുവർണപുംഖാൻ।
ദുര്യോദനസ്തോമരമുഗ്രവേഗം
ശല്യോ ഗദാം ശാന്തനവശ്ച ശക്തിം ॥ 6-59-111 (41290)
സ സപ്തഭിഃ സപ്ത ശരപ്രവേകാൻ
സംവാര്യ ഭീരിശ്രവസാ വിസൃഷ്ടാൻ ।
ശിതേന ദുര്യോധനബാഹുമുക്തം
ക്ഷുരേണ തത്തോമരമുൻമമാഥ ॥ 6-59-112 (41291)
തതഃ ശുഭാമാപതതീം സ ശക്തിം
വിദ്യുത്പ്രഭാം ശാന്തനവേന മുക്താം।
ഗദാം ച മദ്രാധിപബാഹുമുക്താം
ദ്വാഭ്യാം ശരാഭ്യാം നിചർത വീരഃ ॥ 6-59-113 (41292)
തതോ ഭുജാഭ്യാം ബലവദ്വികൃഷ്യ
ചിത്രം ധനുർഗാണ്ഡിവമപ്രമേയം ।
മാഹേന്ദ്രമസ്രം വിധിവത്സുഘോരം
പ്രാദുശ്ചകാരാദ്ഭുതമന്തരിക്ഷേ ॥ 6-59-114 (41293)
തേനോത്തമാസ്ത്രേണ തതോ മഹാത്മാ
സർവാണ്യനീകാനി മഹാധനുഷ്മാൻ।
ശരൌഘജാലൈർവിമലാഗ്നിവർണൈ-
ർനിവാരയാമാസ കിരീടമാലീ ॥ 6-59-115 (41294)
ശിലീമുഖാഃ പാർഥധനുഃപ്രമുക്താ
രഥാന്ധ്വജാഗ്രാണി ധനൂംഷി ബാഹൂൻ ।
നികൃത്യ ദേഹാന്വിവിശുഃ പരേഷാം
നരേന്ദ്രനാഗേന്ദ്രതുരംഗമാണാം । 6-59-116 (41295)
തതോ ദിശഃ സോഽനുദിശശ്ച പാർഥഃ
ശരൈഃ സുധാരൈഃ സമരേ വിതത്യ ।
ഗാണ്ഡീവശബ്ദേന മനാംസി തേഷാം
കിരീടമാലീ വ്യഥയാഞ്ചകാര ॥ 6-59-117 (41296)
തസ്മിംസ്തഥാ ഘോരതമേ പ്രവൃത്തേ
ശംഖസ്വനാ ദുന്ദുഭിനിഃസ്വനാശ്ച।
അന്തർഹിതാ ഗാണ്ഡിവനിഃസ്വനേന
ബഭൂവുരുഗ്രാശ്വരഥപ്രണാദാഃ ॥ 6-59-118 (41297)
ഗാണ്ഡീവശബ്ദം തമഥോ വിദിത്വാ
വിരാടരാജപ്രമുഖാഃ പ്രവീരാഃ।
പാഞ്ചാലരാജോ ദ്രുപദശ്ച വീര-
സ്തം ദേശമാജഗ്മുരദീനസത്ത്വാഃ ॥ 6-59-119 (41298)
സർവാണി സൈന്യാനി തു താവകാനി
യതോയതോ ഗാണ്ഡിവജഃ പ്രണാദഃ ।
തതസ്തതഃ സന്നതിമേവ ജഗ്മു-
ർന തം പ്രതീപോഽഭിസസാര കശ്ചിത് ॥ 6-59-120 (41299)
തസ്മിൻസുഘോരേ കനൃപ സംപ്രഹാരേ
ഹതാഃ പ്രവീരാഃ സരഥാശ്വസൂതാഃ।
ഗജാശ്ച നാരാചനിപാതതപ്താ
മഹാപതാകാഃ ശുഭരുക്മകക്ഷ്യാഃ ॥ 6-59-121 (41300)
പരീതസത്വാഃ സഹസാ നിപേതുഃ
കിരീടിനാ ഭിന്നതനുത്രകായാഃ ।
ദൃഢം ഹതാഃ പാത്രിഭിരുഗ്രവേഗൈഃ
പാർഥേന ഭല്ലൈർവിമലൈഃ ശിതാഗ്നൈഃ ॥ 6-59-122 (41301)
നികൃത്തയന്ത്രാ നിഹതേന്ദ്രകീലാ
ധ്വജാ മഹാന്തോ ധ്വജിനിമുഖേഷു।
പദാതിസംഘാശ്ച രഥാശ്ച സംഖ്യേ
ഹയാശ്ച നാഗാശ്ച ധനഞ്ജയേന ॥ 6-59-123 (41302)
ബാണാഹതാസ്തൂർണമപേതസത്വാ
വിഷ്ടഭ്യ ഗാത്രാണി നിപേതുരുർവ്യാം ।
ഐന്ദ്രേണ തേനാസ്ത്രവരേണ രാജൻ
മഹാഹവേ ഭിന്നതനുത്രദേഹാഃ ॥ 6-59-124 (41303)
തതഃ ശരൌഘൈർനിശിതൈഃ കിരീടിനാ
നൃദേഹശസ്ത്രക്ഷതലോഹിതോദാ।
നദീ സുഘോരാ നരമേദഫേനാ
പ്രവർതിതാ തത്ര രണാജിരേ വൈ ॥ 6-59-125 (41304)
വേഗേന സാഽതീവ പൃഥുപ്രവാഹാ
പരേതനാഗാശ്വശരീരരോധാഃ।
നരേന്ദ്രമഞ്ജോച്ഛ്രിതമാംസപങ്കാഃ
പ്രഭൂതരക്ഷോഗണഭൂതസേവിതാ ॥ 6-59-126 (41305)
ശിരഃകപാലാകുലകേശശാദ്വലാ
ശരീരസംഘാതസഹസ്രവാഹിനീ ।
വിശീർണനാനാകവചോർമിസങ്കുലാ
നരാശ്വനാഗാസ്ഥിനികൃത്തശർകരാ ॥ 6-59-127 (41306)
ശ്വകങ്കശാലാവൃകഗൃധ്രകാകൈഃ
ക്രവ്യാദസംഘൈശ്ച തരക്ഷുഭിശ്ച।
ഉപേതകൂലാം ദദൃശുർമനുഷ്യാഃ
ക്രൂരാം മഹാവൈതരണീപ്രകാശാം ॥ 6-59-128 (41307)
പ്രവർതിതാമർജുനബാണസംഘൈ-
ർമേദോവസാസൃകപ്രവഹാം സുഭീമാം।
ഹതപ്രവീരാം ച തഥൈവ ദൃഷ്ട്വാ
സേനാം കുരൂണാമഥ ഫൽഗുനേന ॥ 6-59-129 (41308)
തേ ചേദിപാഞ്ചാലകരൂഷമത്സ്യാഃ
പാർഥാശ്ച സർവേ സഹിതാഃ പ്രണേദുഃ ।
ജയപ്രഗൽഭാഃക പുരുഷപ്രവീരാഃ
സന്ത്രാസയന്തഃ കുരുവീരയോധാൻ ॥ 6-59-130 (41309)
ഹതപ്രവീരാണി ബലാനി ദൃഷ്ട്വാ
കിരീടിനാ ശത്രുഭയാവഹേന ।
വിത്രാസ്യ സേനാം ധ്വജിനീപതീനാം
സിംഹോ മൃഗാണാമിവ യൂഥസംഘാൻ ॥ 6-59-131 (41310)
വിനേദതുസ്താവതിഹർഷയുക്തൌ
ഗാണ്ഡീവധന്വാ ച ജനാർദനശ്ച।
തതോ രവിം സംവൃതരശ്മിജാലം
ദൃഷ്ട്വാ ഭൃശം ശസ്ത്രപരിക്ഷതാംഗാഃ ॥ 6-59-132 (41311)
തദൈന്ദ്രമസ്ത്രം വിതതം ച ഘോര-
മസഹ്യമുദ്വീക്ഷ്യ യുഗാന്തകൽപം ।
അഥാപയാനം കുരവഃ സഭീഷ്മാഃ
സദ്രോണദുര്യോധനബാഹ്ലികാശ്ച॥ 6-59-133 (41312)
ചക്രുർനിശാം സന്ധിഗതാം സമീക്ഷ്യ
വിഭാവസോർലോഹിതരാഗയുക്താം।
അവാപയ കീർതി ച യശശ്ച ലോകേ
വിജിത്യ ശത്രൂംശ്ച ധനഞ്ജയോഽപി ॥ 6-59-134 (41313)
യയൌ നരേന്ദ്രൈഃ സഹസോദരൈശ്ച
സമാപ്തകർമാ ശിബിരം നിശായാം।
തതഃ പ്രജജ്ഞേ തുമുലഃ കുരൂണാം
നിശാമുഖേ ഘോരതമഃ പ്രണാദഃ ॥ 6-59-135 (41314)
രണേ രഥാനാമയുതം നിഹത്യ
ഹതാ ഗജാഃ സപ്തശതാർജുനേന ।
പ്രാജ്യാശ്ച സൌവീരഗണാശ്ച സർവേ
നിപാതിതാഃ ക്ഷുദ്രകമാലവാശ്ച ॥ 6-59-136 (41315)
മഹത്കൃതം കർമ ധനഞ്ജയേന
കർതും യഥാ നാർഹതി കശ്ചിദന്യഃ।
ശ്രുതായുരംബഷ്ഠപതിശ്ച രാജാ
തഥൈവ ദുർമർഷണചിത്രസേനൌ ॥ 6-59-137 (41316)
ദ്രോണഃ കൃപഃ സൈന്ധവബാഹ്ലികൌ ച
ഭൂരിശ്രവാഃ ശല്യശലൌ ച രാജൻ।
അന്യേ ച യോധാഃ ശതശഃ സമേതാഃ
ക്രുദ്ധേന പാർഥേന രണസ്യ മധ്യേ॥ 6-59-138 (41317)
സ്വബാഹുവീര്യേണ ജിതാഃ സഭീഷ്മാഃ
കിരീടിനാ ലോകമഹാരഥേന।
ഇതി ബ്രുവന്തഃ ശിബിരാണി ജഗ്മുഃ
സർവേ ഗണാ ഭാരത യേ ത്വദീയാഃ ॥ 6-59-139 (41318)
ഉൽകാസഹസ്രൈശ്ച സുസംപ്രദീപ്തൈ-
ർവിഭ്രാജമാനൈശ്ച തഥാ പ്രദീപ്രൈഃ।
കിരീടിവിത്രാസിതസർവയോധാ
ചക്രേ നിവേശം ധ്വജിനീ കുരൂണാം ॥ ॥ 6-59-140 (41319)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി തൃതീയദിവസയുദ്ധേ ഏകോനഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-59-31 പിണ്ഡിതാൻ ഏകസ്ഥാൻ। വർമിതാൻ കവചിനഃ ॥ 6-59-39 ആക്രന്ദേ യുദ്ധേ ॥ 6-59-83സമുദീര്യമാണം വർധമാനപ്രയത്നം ॥ 6-59-87 അശ്വിനോരശ്വിപുത്രയോർനകുലസഹദേവയോഃ ॥ 6-59-111 പ്രജിഘായ പ്രേഷയാമാസ ॥ 6-59-112 ശരപ്രവേകാൻ ബാണശ്രേഷ്ഠാൻ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 060
॥ ശ്രീഃ ॥
6.60. അധ്യായഃ 060
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീഷ്മാർജുനയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-60-0 (41320)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-60-0x (4128)
വ്യുഷ്ടാം നിശാം ഭാരത ഭാരതാനാ-
മനീകിനീനാം പ്രമുഖേ മഹാത്മാ।
യയൌ സപത്നാൻപ്രതി ജാതകോപോ
വൃതഃ സമഗ്രേണ ബലേന ഭീഷ്മഃ ॥ 6-60-1 (41321)
തം ദ്രോണദുര്യോധനബാഹ്ലികാശ്ച
തഥൈവ ദുർമർഷണചിത്രസേനൌ।
ജയദ്രഥശ്ചാതിബലോ ബലൌഘൈ-
ർനൃപാസ്തഥാന്യേ പ്രയയുഃ സമന്താത് ॥ 6-60-2 (41322)
സ തൈർമഹദ്ഭിശ്ച മഹാരഥൈശ്ച
തേജസ്വിഭിർവീര്യവദ്ഭിശ്ച രാജൻ।
രരാജ രാജാ സ തു രാജമുഖ്യൈ-
ർവൃതഃ സദേവൈരിവ വജ്രപാണിഃ ॥ 6-60-3 (41323)
തസ്മിന്നനീകപ്രമുഖേ വിഷക്താ
ദോധൂയമാനാശ്ച മഹാപതാകാഃ ।
സുരക്തപീതാസിതപാണ്ഡുരാഭാ
മഹാഗജസ്കന്ധഗതാ വിരേജുഃ ॥ 6-60-4 (41324)
സാ വാഹിനീ ശാന്തനവേന ഗുപ്താ
മഹാരഥൈർവാരണവാജിഭിശ്ച।
ബഭൌ സവിദ്യുത്സ്തനയിത്നുകൽപാ
ജലാഗമേ ദ്യൌരിവ ജാതമേഘാ ॥ 6-60-5 (41325)
തതോ രണായാഭിമുഖീ പ്രയാതാ
പ്രത്യർജുനം ശാന്തനവാഭിഗുപ്താ।
സേനാമഹോഗ്നാ സഹസാ കുരൂണാം
വേഗോ യഥാ ഭീമ ഇവാപഗായാഃ ॥ 6-60-6 (41326)
തം വ്യാലനാനാവിധഗൂഢസാരം
ഗജാശ്വപാദാതരഥൌഘപക്ഷം।
വ്യൂഹം മഹാമേഘസമം മഹാത്മാ
ദദർശ ദൂരാത്കപിരാജകേതുഃ ॥ 6-60-7 (41327)
വിനിര്യയൌ കേതുമതാ രഥേന
നരർഷഭഃ ശ്വേതഹയേന കാലേ।
` ജയേ ധൃതഃ ശത്രുവരൂഥിനീനാം
യഥാ സുരേന്ദ്രോഽസുരവാഹിനീനാം ॥ 6-60-8 (41328)
നാരായണേനേന്ദ്ര ഇവാഭിഗുപ്തഃ
ശശീവ സൂര്യേണ സമേയിവാന്യഥാ ।
തഥാ മഹാത്മാ സഹ കേശവേന
വരീഥിനീനാം പ്രമുഖേ രരാജ '॥ 6-60-9 (41329)
സോപസ്കരം സോത്തരബന്ധുരേഷം
യത്തം യദൂനാമൃഷഭേണ സംഖ്യേ।
കപിധ്വജം പ്രേക്ഷ്യ രഥം വിഷേദുഃ
സഹൈവ പുത്രൈസ്തവ കൌരവേയാഃ ॥ 6-60-10 (41330)
പ്രകൽപിതം ഗുപ്തമുദായുധേന
കിരീടിനാ ലോകമഹാരഥേന ।
തം വ്യൂഹരാജം ദദൃശുസ്ത്വദീയാ-
ശ്ചതുശ്ചതുർവ്യാലസഹസ്രകീർണം ॥ 6-60-11 (41331)
യഥൈവ പൂർവേഽഹനി ധർമരാജ്ഞാ
വ്യൂഹഃ കൃതഃ കൌരവസത്തമേന।
യഥാ ന ഭൂതോ ഭുവി മാനുഷേഷു
ന ദൃഷ്ടപൂർവോ ന ച സംശ്രുതശ്ച ॥ 6-60-12 (41332)
തതോ യഥാദേശമുപേത്യ തസ്ഥുഃ
പാഞ്ചാലമുഖ്യാഃ സഹ ചേദിമുഖ്യൈഃ।
തതഃ സമാദേശസമാഹതാനി
ഭേരീസഹസ്രാണി വിനേദുരാജൌ ॥ 6-60-13 (41333)
ശംഖസ്വനാസ്തൂര്യരവാഃ പ്രണേദുഃ
സർവേഷ്വനീകേഷു സസിംഹനാദാഃ।
തതഃ സബാണാനി മഹാസ്വനാനി
വിസ്ഫാര്യമാണാനി ധനൂംഷി വീരൈഃ ॥ 6-60-14 (41334)
ക്ഷണേന ഭേരീപണവപ്രണാദാ-
നന്തർദധുഃ ശംഖമഹാസ്വനാംശ്ച।
തച്ഛംഖശബ്ദാവൃതമന്തരിക്ഷ-
മുദ്ധൂതഭൌമദ്രുതരേണുജാലം ॥ 6-60-15 (41335)
മഹാനുഭാവാശ്ച തതഃ പ്രകാശ-
നാലോക്യ വീരാഃ സഹസാഽഭിപേതുഃ ।
രഥീ രഥേനാഭിഹതഃ സസൂതഃ
പപാത സാശ്വഃ സരഥഃ സകേതുഃ ॥ 6-60-16 (41336)
ഗജോ ഗജേനാഭിഹതാഃ പപാത
പദാതിനാ ചാഭിഹതഃ പദാതിഃ।
ആവർതമാനാന്യഭിവർതമാനൈ-
ർഘോരീകൃതാന്യദ്ഭുതദർശനാനി ॥ 6-60-17 (41337)
പ്രാസൈശ്ച ഖംഗൈശ്ച സമാഹതാനി
സദശ്വബൃന്ദാനി സദശ്വബൃന്ദൈഃ।
സുവർണതാരാഗണഭൂഷിതാനി
സൂര്യപ്രഭാഭാനി ശരാവരാണി ॥ 6-60-18 (41338)
വിദാര്യമാണാനി പരശ്വഥൈശ്ച
പ്രാസൈശ്ച സ്വംഗൈശ്ച നിപേതുരുർവ്യാം।
ഗജൈർവിഷണാപരഗാത്രരുഗ്ണാഃ
കേചിത്സസൂതാ രഥിനഃ പ്രപേതുഃ ॥ 6-60-19 (41339)
ഗജർഷഭാശ്ചാപി ജഗർഷഭേണ
നിപാതിതാ ബാണഹതാഃ പൃഥിവ്യാം।
ഗജൌഘവേഗോദ്ധതസാദിതാനാം
ശ്രുത്വാ വിഷേദുഃ സഹസാ മനുഷ്യാഃ ॥ 6-60-20 (41340)
ആർതസ്വനം സാദിപദാതിയൂനാം
വിഷാണഗാത്രാവരതാഡിതാനാം ।
സംഭ്രാന്തനാഗാശ്വരഥേ മുഹൂർതേ
മഹാക്ഷയേ സാദിപദാതിയൂനാം ॥ 6-60-21 (41341)
മഹാരഥൈഃ സംപരിവാര്യമാണം
സന്ദൃശ്യ ദൂരാത്കപിരാജകേതും ।
തം പഞ്ചതാലോച്ഛ്രിതതാലകേതുഃ
സദശ്വവേഗാദ്ഭുതവീര്യയാനഃ॥ 6-60-22 (41342)
മഹാസ്ത്രബാണാശനിദീപ്തമന്തം
കിരീടിനം ശാന്തനവോഽഭ്യധാവത്।
തഥൈവ ശക്രപ്രതിമപ്രഭാവ-
മിന്ദ്രാത്മജം ദ്രോണമുഖാ വിസസ്നുഃ ॥ 6-60-23 (41343)
കൃപശ്ച ശല്യശ്ച വിവിംശതിശ്ച
ദുര്യോധനഃ സൌമദത്തിശ്ച രാജൻ।
തതോ രഥാനാം പ്രമുഖാദുപേത്യ
സർവാസ്ത്രിവിത്കാഞ്ചനചിത്രവർമാ ॥ 6-60-24 (41344)
ജവേന ശൂരോഽഭിസസാര സർവാം-
സ്താനർജുനസ്യാത്മഭവോഽഭിമന്യുഃ।
തേഷാം മഹാസ്ത്രാണി മഹാരഥാനാ-
മസഹ്യകർമാ വിനിഹത്യ കാർഷ്ണിഃ ॥ 6-60-25 (41345)
ബഭൌ മഹാമന്ത്രഹുതാർചിമാലീ
സദോഗതഃ സൻഭഗവാനിവാഗ്നിഃ ।
തതഃ സ തൂർണം രുധിരോദഫേനാം
കൃത്വാ നദീമാശു രണേ രിപൂണാം ॥ 6-60-26 (41346)
ജഗാമ സൌഭദ്രമതീത്യ ഭീഷ്മോ
മഹാരഥം പാർഥമദീനസത്വഃ ।
തതഃ പ്രഹസ്യാദ്ഭുതവിക്രമേണ
ഗാണ്ഡീവമുക്തേന ശിലാശിതേന ॥ 6-60-27 (41347)
വിപാഠജാലേന മഹാസ്ത്രജാലം
വിനാശയാമാസ കിരീടമാലീ।
തമുത്തമം സർവധനുർധരാണാ-
മസക്തകർമാ കപിരാജകേതുഃ ॥ 6-60-28 (41348)
ഭീഷ്മം മഹാത്മാഽഭിവവർഷ തൂർണം
ശരൌഘജാലൈർവിമലൈശ്ച ഭല്ലൈഃ।
തഥൈവ ഭീഷ്മാഹതമന്തരിക്ഷേ
മഹാസ്ത്രജാലം കപിരാജകേതോഃ ॥ 6-60-29 (41349)
വിശീര്യമാണം ദദൃശുസ്ത്വദീയാ
ദിവാകരേണേവ തമോഭിഭൂതം।
ഏവംവിധം കാർമുകഭീമനാദ-
മദീനവത്സത്പുരുഷോത്തമാഭ്യാം।
ദദർശ ലോകഃ കുരുസൃഞ്ജയാശ്ച 6-60-30 (41350)
6-60-30f"
തദ്ദ്വൈരഥം ഭീഷ്മധനഞ്ജയാഭ്യാം ॥ ॥
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ചതുർഥദിവസയുദ്ധേ ഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-60-1 വ്യുഷ്ടാം പ്രഭാതാം ॥ 6-60-7 വ്യാലോ വ്യൂഹവിശേഷസ്തേന നാനാവിധം ഗൂഢസാരം ച ॥ 6-60-9 സോത്തരബന്ധുരേഷം ഉത്തരേണാച്ഛാദനേന ബന്ധുരാ രംയാ ഈഷാ തത്സഹിതം ॥ 6-60-18 ശരാവരാണി കവചാനി ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 061
॥ ശ്രീഃ ॥
6.61. അധ്യായഃ 061
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ധൃഷ്ടദ്യുൻമേന ശലപുത്രവധഃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-61-0 (41351)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-61-0x (4129)
ദ്രൌണിർഭൂരിശ്രവാഃ ശത്യശ്ചിത്രസേനശ്ച മാരിഷഃ।
പുത്രഃ സാംയമനേശ്ചൈവ സൌഭദ്രം പര്യവാരയൻ ॥ 6-61-1 (41352)
സംസക്തമതിതേജോഭിസ്തമേകം ദദൃശുർജനാഃ।
പഞ്ചഭിർമനുജവ്യാഘ്രൈർഗജൈഃ സിംഹശിശും യഥാ ॥ 6-61-2 (41353)
നാതിലക്ഷ്യതയാ കശ്ചിന്ന ശൌര്യേ ന പരാക്രമേ ।
ബഭൂവ സദൃശഃ കാർഷ്ണേർനാസ്ത്രേ നാപി ച ലാഘവേ ॥ 6-61-3 (41354)
തഥാ തമാത്മജം യുദ്ധേ വിക്രമന്തമരിന്ദമം।
ദൃഷ്ട്വാ പാർഥഃ സുസംയത്തം സിംഹനാദമഥാനദത് ॥ 6-61-4 (41355)
പീഡയാനം തു തത്സൈന്യം പൌത്രം തവ വിശാംപതേ।
ദൃഷ്ട്വാ ത്വദീയാ രാജേന്ദ്ര സമന്താത്പര്യവാരയൻ ॥ 6-61-5 (41356)
ധ്വജിനീം ധാർതരാഷ്ട്രാണാം ദീനശത്രുരദീനവത് ।
പ്രത്യുദ്യയൌ സ സൌഭദ്രസ്തേജസാ ച ബലേന ച ॥ 6-61-6 (41357)
തസ്യ ലാഘവമാർഗസ്ഥമാദിത്യസദൃശപ്രഭം ।
വ്യദൃശ്യത മഹച്ചാപം സമരേ യുധ്യതഃ പരൈഃ । 6-61-7 (41358)
സ ദ്രൌണിമിഷുണൈകേന വിദ്ധ്വാ ശല്യം ച പഞ്ചഭിഃ ।
ധ്വജം സാംയമനേശ്വൈവ സോഽഷ്ടാഭിശ്ചിച്ഛിദേ തതഃ ॥ 6-61-8 (41359)
രുക്മദണ്ഡാം മഹാശക്തിം പ്രേഷിതാം സൌമദത്തിന ।
ശിതേനോരഗസങ്കാശാം പത്രിണാഭിജഘാന താം ॥ 6-61-9 (41360)
ശല്യസ്യ ച മഹാവേഗാനസ്യതഃ സമരേ ശരാൻ।
`ധനുശ്ചിച്ഛേദ ഭല്ലേന തീവ്രവേഗന ഫാൽഗുനിഃ'
ജഘാനാർജുനദായാദശ്ചതുർഭിശ്ചതുരോ ഹയാൻ ॥ 6-61-10 (41361)
ഭൂരിശ്രവാശ്ച ശല്യശ്ച ദ്രൌണിഃ സാംയമനിഃ ശലഃ।
നാഭ്യവർതന്തം സംരബ്ധാഃ കാർഷ്ണേർബാഹുബലോദയാത് ॥ 6-61-11 (41362)
തതസ്ത്രിഗർതാ രാജേന്ദ്ര മദ്രാശ്ച സഹ കേകയൈഃ ।
പഞ്ചവിംശതിസാഹസ്രാസ്തവ പുത്രേണ ചോദിതാഃ ॥ 6-61-12 (41363)
ധനുർവേദവിദോ മുഖ്യാ അജേയാഃ ശത്രുഭിര്യുധി।
സഹ പുത്രം ജിഘാംസന്തം പരിവവ്രുഃ കിരീടിനം ॥ 6-61-13 (41364)
തൌ തു തത്ര പിതാപുത്രൌ പരിക്ഷിപ്തൌ മഹാരഥൌ ।
ദദർശ രാജൻപാഞ്ചല്യഃ സേനാപതിരരിന്ദമ ॥ 6-61-14 (41365)
സ വാരണരഥോഘാനാം സഹസ്രൈർബഹുഭിർവൃതഃ।
വാജിഭിഃ പത്തിഭിശ്ചൈവ വൃതഃ ശതസഹസ്രശഃ ॥ 6-61-15 (41366)
`പാരാവതാശ്വഃ സ രഥമാസ്ഥായ പരവീരഹാ'
ധനുർവിഷ്ഫാര്യ സങ്ക്രുദ്ധോ നോദയിത്വാ ച വാഹിനീം ।
യയൌ തം മദ്രകാനീകം കേകയാംശ്ച പരന്തപ ॥ 6-61-16 (41367)
തേന കീർതിമതാ ഗുപ്തമനീകം ദൃഢധന്വനാ।
സംരബ്ധരഥനാഗാശ്വം യോത്സ്യമാനമശോഭത ॥ 6-61-17 (41368)
സോഽർജുനപ്രമുഖേ യാന്തം പാഞ്ചാലകുലവർധനഃ ।
ത്രിഭിഃ ശാരദ്വതം ബാണൈർജത്രദേശേ സമാർപയത് ॥ 6-61-18 (41369)
തതഃ സ മദ്രകാൻഹത്വാ ദശൈവ ദശഭിഃ ശരൈഃ ।
പൃഷ്ഠരക്ഷം ജഘാനാശു ഭല്ലേന കൃതവർമണഃ ॥ 6-61-19 (41370)
ദമനം ചാപി ദായാദം പൌരവസ്യ മഹാത്മനഃ ।
ജഘാന വിമലാഗ്നേണ നാരാചേന പരന്തപഃ ॥ 6-61-20 (41371)
തതഃ സാംയമനേഃ പുത്രഃ പാഞ്ചാല്യം യുദ്ധദുർമദം ।
അവിധ്യത്രിംശതാ ബാണൈർദശഭിശ്ചാസ്യ സാരഥിം ॥ 6-61-21 (41372)
സോഽതിവിദ്ധോ മഹേഷ്വാസഃ സൃക്കിണീ പരിസംലിഹൻ।
ഭല്ലേന ഭൃശതീക്ഷ്ണേന നിചകർതാസ്യ കാർമുകം ॥ 6-61-22 (41373)
അഥൈനം പഞ്ചവിംശത്യാ ക്ഷിപ്രമേവ സമാർപയത് ।
അശ്വാംശ്ചാസ്യാവധീദ്രാജന്നുഭൌ തൌ പാർഷ്ണിസാരഥീ ॥ 6-61-23 (41374)
സ ഹതാശ്വേ രതേ തിഷ്ഠന്ദദർശ ഭരതർഷഭ ।
പുത്രഃ സാംയമനേഃ പുത്രം പാഞ്ചാല്യസ്യ മഹാത്മനഃ ॥ 6-61-24 (41375)
സ പ്രഗൃഹ്യ മഹാഘോരം നിസ്ത്രിംശവരമായസം ।
പദാതിസ്തൂർണമാനർച്ഛദ്രഥസ്യം പുരുഷർഷഭഃ ॥ 6-61-25 (41376)
തം മഹൌഘമിവായാന്തം സ്വാത്പതന്തമിവോരഗം ।
ഭ്രാന്താവരണനിസ്ത്രിംശം കാലോത്സൃഷ്ടമിവാന്തകം ॥ 6-61-26 (41377)
ദീപ്യമാനമിവാദിത്യം മത്തവാരണവിക്രമം ।
അപശ്യൻപാണ്ഡവാസ്തത്ര ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാർഷതഃ ॥ 6-61-27 (41378)
തസ്യ പാഞ്ചാലദായാദഃ പ്രതീപമഭിധാവതഃ।
ശിതനിസ്ത്രിംശഹസ്തസ്യ ശരാവരണധാരിണഃ ॥ 6-61-28 (41379)
ബാണവേഗമതീതസ്യ തഥാഭ്യാശമുപേയുഷഃ ।
ത്വരൻസേനാപതിഃ ക്രുദ്ധോ ബിഭേദ ഗദയാ ശിരഃ ॥ 6-61-29 (41380)
തസ്യ രാജൻസനിസ്ത്രിംശം സുപ്രഭം ച ശരാവരം ।
ഹതസ്യ പതതോ ഹസ്താദ്വേഗേന ന്യപതദ്ഭുവി ॥ 6-61-30 (41381)
തം നിഹത്യ ഗദാഗ്രേണ സ ലേഭേ പരമാം മുദം।
പുത്രഃ പാഞ്ചാലരാജസ്യ മഹാത്മാ ഭീമവിക്രമഃ ॥ 6-61-31 (41382)
തസ്മിൻഹതേ മഹേഷ്വാസേ ശല്യപുത്രേ മഹാരഥേ ।
ഹാഹാകാരോ മഹാനാസീത്തവ സൈന്യസ്യ മാരിഷ ॥ 6-61-32 (41383)
തതഃ സാംയമനിഃ ക്രുദ്ധോ ദൃഷ്ട്വാ നിഹതാമാത്മജം ।
അഭിദുദ്രാവ വേഗേന പാഞ്ചാല്യം യുദ്ധദുർമദം ॥ 6-61-33 (41384)
തൌ തത്ര സമരേ ശൂരൌ സമേതൌ യുദ്ധദുർമദൌ ।
ദദൃശുഃ സർവരാജാനഃ കുരവഃ പാണ്ഡവാസ്തഥാ ॥ 6-61-34 (41385)
തതഃ സാംയമനിഃ ക്രുദ്ധഃ പാർഷതം പരവീരഹാ।
ആജഘാന ത്രിഭിർബാണൈസ്തോത്രൈരിവ മഹാദ്വിപം ॥ 6-61-35 (41386)
തഥൈവ പാർഷതം ശൂരം ശല്യഃ സമിതിശോഭനഃ।
ആജഘാനോരസി ക്രുദ്ധസ്തതോ യുദ്ധമവർതത ॥ ॥ 6-61-36 (41387)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ചതുർഥദിവസയുദ്ധേ ഏകഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-61-1 സാംയമനേഃ ശലസ്യ പുത്രഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 062
॥ ശ്രീഃ ॥
6.62. അധ്യായഃ 062
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീമസേനാദിയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-62-0 (41388)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-62-0x (4130)
ദൈവമേവ പരം മന്യേ പൌരുഷാദപി സഞ്ജയ।
യത്സൈന്യം മമ പുത്രസ്യ പാണ്ഡുപുത്രേണ വധ്യതേ ॥ 6-62-1 (41389)
നിത്യം ഹി മാമകാംസ്താത ഹതാനേവ ഹി ശംസസി।
അവ്യഗ്രാംശ്ച പ്രഹൃഷ്ടാംശ്ച നിത്യം ശംശസി പാണ്ഡവാൻ ॥ 6-62-2 (41390)
`വിഭഗ്നാംശ്ച പ്രനഷ്ടാംശ്ച നിത്യം ശംസസി മാമകാൻ।'
ഹീനാൻപുരുഷകാരേണ മാമകാനദ്യ സഞ്ജയ ।
പാതിതാൻപാത്യമാനാംശ്ച ഹതാനേവ ച ശംസസി ॥ 6-62-3 (41391)
യുധ്യമാനാന്യഥാശക്തി ഘടമാനാഞ്ജയം പ്രതി।
പാണ്ഡവാ ഹി ജയന്ത്യേവ ജീയന്തേ ചൈവ മാമകാഃ ॥ 6-62-4 (41392)
സോഽഹം തീവ്രാണി ദുഃസ്വാനി ദുര്യോധനകൃതാനി ച।
ശ്രോഷ്യാമി സതതം താത ദുഃസഹാനി ബഹൂനി ച ॥ 6-62-5 (41393)
തമുപായം ന പശ്യാമി ജീയേരന്യേന പാണ്ഡവാൻ ।
മാമകാ വിജയം യുദ്ധേ പ്രാപ്നുയുര്യേന സഞ്ജയ ॥ 6-62-6 (41394)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-62-7x (4131)
ക്ഷയം മനുഷ്യദേഹാനാം ഗജവാജിരഥക്ഷയം।
ശ്രൃണു രാജൻസ്ഥിരോ ഭൂത്വാ തവൈവാപനയോ മഹാൻ ॥ 6-62-7 (41395)
ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്തു ശല്യേന പീഡിതോ നവഭിഃ ശരൈഃ।
പീഡയാമാസ സങ്ക്രുദ്ധോ മദ്രാധിപതിമായസൈഃക ॥ 6-62-8 (41396)
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ പാർഷസ്യ പരാക്രമം ।
ന്യവാരയത യസ്തൂർണം ശല്യം സമിതിശോഭനം ॥ 6-62-9 (41397)
നാന്തരം ദൃശ്യതേ തത്ര തയോശ്ച രഥിനോസ്തദാ।
മുഹൂർതമിവ തദ്യുദ്ധം തയോഃ സമമിവാഭവത് ॥ 6-62-10 (41398)
തതഃ ശല്യോ മഹാരാജ ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്യ സംയുഗേ।
ധനുശ്ചിച്ഛേദ ഭല്ലേന പീതേന നിശിതേന ച ॥ 6-62-11 (41399)
അഥൈനം ശരവർഷേണ ച്ഛാദയാമാസ സംയുഗേ।
ഗിരിം ജലാഗമേ യദ്വഞ്ജലദാ ജലവൃഷ്ടിഭിഃ ॥ 6-62-12 (41400)
അഭിമന്യുസ്തതഃ ക്രുദ്ധോ ധൃഷ്ടദ്യുംനേ ച പീഡിതേ ।
അഭിദുദ്രാവ വേഗേന മദ്രരാജരഥം പ്രതി ॥ 6-62-13 (41401)
തതോ മദ്രാധിപസ്ഥം കാർഷ്ണിഃ പ്രാപ്യാതികോപനഃ ।
ആർതായനിമമേയാത്മാ വിവ്യാധ നിശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-62-14 (41402)
തതസ്തു താവകാ രാജൻപരീപ്സന്തോഽർജുനം രണേ।
മദ്രരാജരഥം തൂർണം പരിവാര്യാവതസ്ഥിരേ॥ 6-62-15 (41403)
ദുര്യോധനോ വികർണശ്ച ദുഃശാസനവിവിംശതീ।
ദുർമർഷണോ ദുഃസഹശ്ച ചിത്രസേനോഽഥ ദുർമുഖഃ ॥ 6-62-16 (41404)
സത്യവ്രതശ്ച ഭദ്രം തേ പുരുമിത്രശ്ച ഭാരത।
ഏതേ മദ്രാധിപരഥം പാലയന്തഃ സ്ഥിതാ രണേ ॥ 6-62-17 (41405)
താൻഭീമസേനഃ സങ്ക്രുദ്ധോ ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാർഷതഃ ।
ദ്രൌപദേയാഭിമന്യുശ്ച മാദ്രീപുത്രൌ ച പാണ്ഡവൌ ॥ 6-62-18 (41406)
ധാർതരാഷ്ട്രാന്ദശ രഥാന്ദശൈവ പ്രത്യവാരയൻ ।
നാനാരൂപാണി ശസ്ത്രാണി വിസൃജന്തോ വിശാംപതേ ॥ 6-62-19 (41407)
അഭ്യവർതന്തം സംഹൃഷ്ടാഃ പരസ്പരവധൈഷിണഃ।
തേ വൈ സമേയുഃ സംഗ്രാമേ രാജന്ദുർമന്ത്രിതേ തവ ॥ 6-62-20 (41408)
തസ്മിന്ദശരഥേ ക്രുദ്ധേ വർതമാനേ മഹാഭയേ।
താവകാനാം പരേഷാം വാ പ്രേക്ഷകാ രഥിനോഽഭവൻ ॥ 6-62-21 (41409)
ശസ്ത്രാണ്യനേകരൂപാണി വിസൃജന്തോ മഹാരഥാഃ।
അന്യോന്യമഭിനർദന്തഃ സംപ്രഹാരം പ്രചക്രിരേ ॥ 6-62-22 (41410)
തേ തദാ ജാതസംരംഭാഃ സർവേഽന്യോന്യം ജിഘാംസവഃ ।
അന്യോന്യമഭിമർദന്തഃ സ്പർധമാനാഃ പരസ്പരം ॥ 6-62-23 (41411)
അന്യോന്യസ്പർധയാ രാജഞ്ജ്ഞാതയഃ സംഗതാ മിഥഃ ।
മഹാസ്രാണി വിമുഞ്ചന്തഃ സമാപേതുരമർഷിണഃ ॥ 6-62-24 (41412)
ദുര്യോധനസ്തു സങ്ക്രുദ്ധോ ധൃഷ്ടദ്യുംനം മഹാരണേ ।
വിവ്യാധ നിശിതൈർബാണൈശ്ചതുർഭിഃ സമരേ ദ്രുതം ॥ 6-62-25 (41413)
ദുർമർഷണശ്ച വിംശത്യാ ചിത്രസേനശ്ച പ·ഞ്ചഭിഃ ।
ദുർമുഖോ നവഭിർബാണൈർദുഃസഹശ്ചാപി സപ്തഭിഃ ॥ 6-62-26 (41414)
വിവിംശതിഃ പഞ്ചഭിശ്ച ത്രിഭിർദുഃശാസനസ്തഥാ।
താൻപ്രത്യവിധ്യദ്രാജേന്ദ്ര പാർഷതഃ ശത്രുതാപനഃ ॥ 6-62-27 (41415)
ഏകൈകം പഞ്ചവിംശത്യാ ദർശയൻപാണിലാഘവം ।
സത്യവ്രതം ച സമരേ പുരുമിത്രം ച ഭാരത ॥ 6-62-28 (41416)
അഭിമന്യുരവിധ്യത്തു ദശഭിർദശഭിഃ ശരൈഃ।
മാദ്രീപുത്രൌ തു സമരേ മാതുലം മാതൃനന്ദനൌ ॥ 6-62-29 (41417)
അവിധ്യേതാം ശരൈസ്തീക്ഷ്ണൈസ്തദദ്ഭുതമിവാഭവത്।
തതഃ ശല്യോ മഹാരാജ സ്വസ്ത്രീയൌ രഥിനാം വരൌ ॥ 6-62-30 (41418)
ശരൈർബഹുഭിരാനർച്ഛത്കൃതപ്രതികൃതൈഷിണൌ ।
ഛാദ്യമാനൌ തതസ്തൌ കതു മാദ്രീപുത്രൌ ന ചേലതുഃ ॥ 6-62-31 (41419)
അഥ ദുര്യോധനം ദൃഷ്ട്വാ ഭീമസേനോ മഹാബലഃ ।
വിധിത്സുഃ കലഹസ്യാന്തം ഗദാം ജഗ്രാഹ പാണ്ഡവഃ ॥ 6-62-32 (41420)
തമുദ്യതഗദം ദൃഷ്ട്വാ കൈലാസമിവ ശ്രൃംഗിണം।
ഭീമസേനം മഹാബാഹും പുത്രാസ്തേ പ്രാദ്രവൻഭയാത് ॥ 6-62-33 (41421)
ദുര്യോധനസ്തു സങ്ക്രുദ്ധോ മാഗധം സമചോദയത്।
അനീകം ദശസാഹസ്രം കുഞ്ജരാണാം തരസ്വിനാം ॥ 6-62-34 (41422)
ഗജാനീകേന സഹിതസ്തേന രാജാ സുയോധനാഃ ।
മാഗധം പുരതഃ കൃത്വാ ഭീമസേനം സമഭ്യയാത് ॥ 6-62-35 (41423)
ആപതന്തം ച തം ദൃഷ്ട്വാ ഗജാനീകം വൃകോദരഃ ।
ഗദാപാണിരവാരോഹദ്രഥാന്ത്സിംഹ ഇവോന്നദൻ ॥ 6-62-36 (41424)
അദ്രിസാരമയീം ഗുർവീം പ്രഗൃഹ്യ മഹതീം ഗദാം।
അഭ്യധാവദ്ഗജാനീകം വ്യാദിതാസ്യ ഇവാന്തകഃ ॥ 6-62-37 (41425)
സ ഗജാൻഗദയാ നിഘ്നന്വ്യചരത്സമരേ ബലീ।
ഭീമസേനോ മഹാബാഹുഃ സവജ്ര ഇവ വാസവഃ ॥ 6-62-38 (41426)
തസ്യ നാദേന മഹതാ മനോഹൃദയകംപിനാ ।
വ്യത്യചേഷ്ടന്ത സംഹത്യ ഗജാ ഭിമസ്യ ഗർജതഃ ॥ 6-62-39 (41427)
തതസ്തു ദ്രൌപദീപുത്രാഃ സൌഭദ്രശ്ച മഹാരഥഃ।
നകുലഃ സഹദേവശ്ച ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാർഷതഃ ॥ 6-62-40 (41428)
പൃഷ്ഠം ഭീമസ്യ രക്ഷന്തഃ ശരവർഷേണ വാരണാൻ।
അഭ്യവർഷന്ത ധാവന്തോ മേഘാ ഇവ ഗിരിവ്രജാൻ ॥ 6-62-41 (41429)
നാകുലിസ്തു ശതാനീകഃ സമരേ ശത്രുപൂഗഹാ ।
ക്ഷുരൈഃ ക്ഷുരപ്രൈർഭല്ലൈശ്ച പീതൈശ്ചാഞ്ജലികൈഃ ശിതൈഃ।
ന്യഹനച്ചോത്തമാംഗാനി പാണ്ഡവോ ഗജയോധിനാം ॥ 6-62-42 (41430)
ശിരോഭിഃ പ്രപതദ്ഭിശ്ച ബാഹുഭിശ്ച വിഭൂഷിതൈഃ ।
അശ്മവൃഷ്ടിരിവാഭാതി പാണിഭിശ്ച സഹാങ്കുശൈഃ ॥ 6-62-43 (41431)
ഹൃതോത്തമാംഗാഃ സ്കന്ധേഷു ഗജാനാം ഗജയോധിനഃ।
അദൃശ്യന്താചലാഗ്രേകഷു ദ്രുമാ ഭഗ്നശിഖാ ഇവ ॥ 6-62-44 (41432)
ധൃഷ്ടദ്യുംനഹതാനന്യാനപശ്യാമ മഹാഗജാൻ।
പതതഃ പാത്യമാനാംശ്ച പാർഷതേന മഹാത്മനാ ॥ 6-62-45 (41433)
മാഗധോഽഥ മഹീപാലോ ഗജമൈരാവണോപമം।
പ്രേഷയാമാസ സമരേ സൌഭദ്രസ്യ രഥം പ്രതി॥ 6-62-46 (41434)
തമാപതന്തം സംപ്രേക്ഷ്യ മാഗധസ്യ മഹാഗജം ।
ജഘാനൈകേഷുണാ വീരഃത സൌഭദ്രഃ പരവീരഹാ ॥ 6-62-47 (41435)
തസ്യാവർജിതനാഗസ്യ കാർഷ്ണിഃ പരപുരഞ്ജയഃ।
രാജ്ഞോ രജതപുംഖേന ഭല്ലേനാപാഹരച്ഛിരഃ॥ 6-62-48 (41436)
വിഗാഹ്യ തദ്ഗജാനീകം ഭീമസേനോഽപി പാണ്ഡവഃ।
വ്യചരത്സമരേ മൃദ്ഗൻഗജാനിന്ദ്രോ ഗിരീനിവ ॥ 6-62-49 (41437)
ഏകപ്രഹാരനിഹതാൻഭീമസേനേന ദന്തിനഃ।
അപശ്യാമ രണേ തസ്മിൻഗിരീന്വജ്രഹതാനിവ ॥ 6-62-50 (41438)
ഭഗ്നദന്താൻഭഗ്നകരാൻഭഗ്നസക്ഥീശ്ച വാരണാൻ।
ഭഗ്നപൃഷ്ഠത്രികാനന്യാന്നിഹതാൻപർവതോപമാൻ ॥ 6-62-51 (41439)
നദതഃ സീദതശ്ചാന്യാന്വിമുഖാൻസമരേ ഗതാൻ।
വിദ്രുതാൻഭയസംവിഗ്നാംസ്തഥാ വിശകൃതോഽപരാൻ ॥ 6-62-52 (41440)
ഭീമസേനസ്യ മാർഗേഷു പതിതാൻപർവതോപമാൻ ।
അപശ്യം നിഹതാന്നാഗാന്രാജന്നിഷ്ഠീവതോപരാൻ ॥ 6-62-53 (41441)
വമന്തോ രുധിരം ചാന്യേ ഭിന്നകുംഭാ മഹാഗജാഃ ।
വിഹ്നലന്തോ ഗതാ ഭൂമിം ശൈലാ ഇവ ധരാതലേ ॥ 6-62-54 (41442)
മേദോരുധിരദിഗ്ധാംഗോ വസാമജ്ജാസമുക്ഷിതഃ ।
വ്യചരത്സമരേ ഭീമോ ദണ്ഡപാണിരിവാന്തകഃ ॥ 6-62-55 (41443)
ഗജാനാം രുധിരക്ലിന്നാം ഗദാം ബിഭ്രദ്വൃകോദരഃ ।
ഘോരഃ പ്രതിഭയശ്ചാസീത്പിനാകീവ പിനാകഭൃത് ॥ 6-62-56 (41444)
സംമഥ്യമാനാഃ ക്രുദ്ധേന ഭീമസേനേന ദന്തിനഃ ।
സഹസാ പ്രാദ്രവൻക്ലിഷ്ഠാ മൃദ്ഗന്തസ്തവ വാഹിനീം ॥ 6-62-57 (41445)
തം ഹി വീരം മഹേഷ്വാസം സൌഭദ്രപ്രമുഖാ രഥാഃ ।
പര്യരക്ഷന്ത യുധ്യന്തം വജ്രായുധമിവാമരാഃ ॥ 6-62-58 (41446)
ശോണിതാക്താം ഗദാം ബിഭ്രദുക്ഷിതാം ഗജശോണിതൈഃ ।
കൃതാന്ത ഇവ രോദ്രാത്മാ ഭീമസേനോ വ്യദൃശ്യത ॥ 6-62-59 (41447)
വ്യായച്ഛമാനം ഗദയാ ദിക്ഷു സർവാസു ഭാരത।
അപശ്യാമ രണേ ഭീമം നൃത്യന്തമിവ ശങ്കരം ॥ 6-62-60 (41448)
യമദണ്ഡോപമാം ഗുർവീമിന്ദ്രാശനിസമകസ്വനാം ।
അപശ്യാമ മഹാരായ രൌദ്രാം വിശസനീം ഗദാം ॥ 6-62-61 (41449)
വിമിശ്രാം കേശമഞ്ജാഭിഃ പ്രദിഗ്ധാം രുധിരേണ ച।
പിനാകമിവ രുദ്രസ്യ ക്രുദ്ധസ്യാഭിഘ്നതഃ പശൂൻ ॥ 6-62-62 (41450)
യഥാ പശൂനാം സംഘാതം യഷ്ട്യാ പാലഃ പ്രകാലയേത്।
തഥാ ഭീമോ ഗജാനീകം ഗദയാ സമകാലയത് ॥ 6-62-63 (41451)
ഗദയാ വധ്യമാനാസ്തേ മാർഗണൈശ്ച സമന്തതഃ।
സ്വാന്യനീകാനി മൃദ്ഗന്തഃ പ്രാദ്രവൻകുഞ്ജരാസ്തവ ॥ 6-62-64 (41452)
മഹാവാത ഇവാഭ്രാണി വിധമിത്വാ സ വാരണാൻ।
അതിഷ്ഠത്തുമുലേ ഭീമഃ ശ്മശാന ഇവ ശൂലഭൃത് ॥ ॥ 6-62-65 (41453)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ചതുർഥദിവസയുദ്ധേ ദ്വിഷഷ്ടിതമോഽദ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-62-14 ആർതായനിം ഋതായനപുത്രം ശല്യം ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 063
॥ ശ്രീഃ ॥
6.63. അധ്യായഃ 063
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സാത്യകിഭൂരിശ്രവസോഃ സമാഗമഃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-63-0 (41454)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-63-0x (4132)
ഹതേ തസ്മിൻഗജാനീകേ പുത്രോ ദുര്യോധനസ്തവ।
ഭീമസേനം ധ്നതേത്യേവം സർവസൈന്യാന്യചോദയത് ॥ 6-63-1 (41455)
തതഃ സർവാണ്യനീകാനി തവ പുത്രസ്യ ശാസനാത്।
അഭ്യദ്രവൻഭീമസേനം നദന്തം ഭൈരവാന്രവാൻ ॥ 6-63-2 (41456)
തം ബലൌഘമപര്യന്തം ദേവൈരപി സുദുഃസഹം ।
ആപതന്തം സുദുഷ്പാരം സമുദ്രിമിവ പർവണി ॥ 6-63-3 (41457)
രഥനാഗാശ്വകലിലം ശംഖദുന്ദുഭിനാദിതം ।
അനന്തരഥപാദാതം രജസാ സർവതോ വൃതം ॥ 6-63-4 (41458)
തം ഭീമസേനഃ സമരേ മഹോദധിമിവാപരം ।
സേനാസാഗരമക്ഷോഭ്യം വേലേവ സമവാരയത് ॥ 6-63-5 (41459)
തദാശ്ചര്യമപശ്യാമ പാണ്ഡവസ്യ മഹാത്മനഃ ।
ഭീമസേനസ്യ സമരേ രാജൻകർമാതിമാനുഷം ॥ 6-63-6 (41460)
ഉദീർണാൻപാർഥിവാൻസർവാൻസാശ്വാൻസരഥകുഞ്ജരാൻ ।
അസംഭ്രമം ഭീമസേനോ ഗദയാ സമവാരയത് ॥ 6-63-7 (41461)
സ സംവാര്യ ബലൌഘാംസ്തൻഗദയാ രഥിനാം വരഃ।
അതിഷ്ഠത്തുമുലേ ഭീമോ ഗിരിർമേരുരിവാചലഃ ॥ 6-63-8 (41462)
തസ്മിൻസുതുമുലേ ഘോരേ കാലേ പരമദാരുണേ।
ഭ്രാതരശ്ചൈവ പുത്രാശ്ച ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാർഷതഃ॥ 6-63-9 (41463)
ദ്രൌപദേയാഭിമന്യുശ്ച ശിഖണ്ഡീ ചാപരാജിതഃ ।
ന പ്രാജഹൻഭീമസേനം ഭയേ ജാതേ മഹാബലം ॥ 6-63-10 (41464)
തതഃ ശൈക്യായസീം ഗുർവീം പ്രഗൃഹ്യ മഹതീം ഗദാം।
അധാവത്താവകാന്യോധാന്ദണ്ഡപാണിരിവാന്തകഃ ॥ 6-63-11 (41465)
പോയയന്രഥബൃന്ദാനി വാജിബൃന്ദനി ചാഭിഭൂഃ ।
കർഷയന്രഥവൃന്ദാനി ബാഹുവേഗേന പാണ്ഡവഃ ॥ 6-63-12 (41466)
വിനിധ്രന്യചതത്സംഖ്യേ യുഗാന്തേ കാലവിദ്വിഭുഃ ।
ഊരുവേഗേന സങ്കർഷന്രഥജാലാനി പാണ്ഡവഃ ॥ 6-63-13 (41467)
ബലാനി സംമമർദാശു നഡ്വലാനീവ കുഞ്ജരഃ ।
മൃദ്ഗന്രഥേഭ്യോ രഥിനോ ഗജേഭ്യോ ഗജയോധിനഃ ॥ 6-63-14 (41468)
സാദിനശ്ചാശ്വപൃഷ്ഠേഭ്യോ ഭൂമൌ വാപി പദാതിനഃ ।
ഗദയാ വ്യവമത്സർവാന്വാതോ വൃക്ഷാനിവൌജസാ ॥ 6-63-15 (41469)
ഭീമസേനോ മഹാബാഹുസ്തവ പുത്രസ്യ വൈ ബലേ।
സാപി പ്രഞ്ജാനസാമാസൈഃ പ്രദിഗ്ധാ രുധിരേണ ച ॥ 6-63-16 (41470)
അദൃശ്യത മഹാരൌദ്രാ ഗദാ നാഗാശ്വപാതനീ।
തത്രതത്ര ഹതൈശ്ചാപി മനുഷ്യഗജവാജിഭിഃ ॥ 6-63-17 (41471)
രണാംഗണം സമഭവൻമൃത്യോരാവാസസന്നിഭം ।
പിനാകമിവ രുദ്രസ്യ ക്രുദ്ധസ്യാഭിഘ്നതഃ പശൂൻ ॥ 6-63-18 (41472)
യമദണ്ഡോപമാമുഗ്രാമിന്ദ്രാശനിസമസ്വനാം ।
ദദൃശുർഭീമസേനസ്യ രൌദ്രാം വിശസനീം ഗദാം ॥ 6-63-19 (41473)
ആവിധ്യതോ ഗദാം തസ്യ കൌന്തേയസ്യ മഹാത്മനഃ ।
ബഭൌ രൂപം മഹാഘോരം കാലസ്യേവ യുഗക്ഷയേ ॥ 6-63-20 (41474)
തം തഥാ മഹതീം സേനാം ദ്രാവയന്തം പുനഃ പുനഃ ।
ദൃഷ്ട്വാ മൃത്യുമവായാന്തം സർവേ വിമനസോഽഭവൻ ॥ 6-63-21 (41475)
യതോയതഃ പ്രേക്ഷതേ സ്മ ഗദാമുദ്യംയ പാണ്ഡവഃ।
തേനതേന സ്മ ദീര്യന്തേ സർവസൈന്യാനി ഭാരത ॥ 6-63-22 (41476)
പ്രദാരയന്തം സൈന്യാനി ബലേനാമിതവിക്രമം ।
ഗ്രസമാനമനീകാനി വ്യാദിതാസ്യമിവാന്തകം ॥ 6-63-23 (41477)
തം തഥാ ഭീമകർമാണം പ്രഗൃഹീതമഹാഗദം ।
ദൃഷ്ട്വാ വൃകോദരം ഭീഷ്മഃ സഹസൈവ സമഭ്യയാത് ॥ 6-63-24 (41478)
മഹതാ രഥഘോഷേണ രഥേനാദിത്യവർചസാ ।
ഛാദയഞ്ശരവർഷേണ പർജന്യ ഇവ വൃഷ്ടിമാൻ ॥ 6-63-25 (41479)
തമായാന്തം തഥാ ദൃഷ്ട്വാ വ്യാത്താനനമിവാന്തകം ।
ഭീഷ്മം ഭീമോ മഹാബാഹുഃ പ്രത്യുദീയാദമർഷിതഃ ॥ 6-63-26 (41480)
തസ്മിൻക്ഷണേ സാത്യകിഃ സത്യസന്ധഃ
ശിനിപ്രവീരോഽഭ്യപതത്പിതാമഹം।
നിഘ്നന്നമിത്രാന്ധനുഷാ ദൃഢേന
സങ്കംപയംസ്തവ പുത്രസ്യ സൈന്യം ॥ 6-63-27 (41481)
തം യാന്തമശ്വൈ രജതപ്രകാശൈഃ
ശരാന്വപന്തം നിശിതാൻസുപുംഖാൻ।
നാശക്നവന്ധാരയിതും തദാനീം
സർവേ ഗണാ ഭാരത യേ ത്വദീയാഃ ॥ 6-63-28 (41482)
അവിധ്യദേനം ദശഭിഃ പൃഷത്കൈഃ-
രലംബുസോ രാക്ഷസോഽസൌ തദാനീം ।
ശരൈശ്ചതുർഭിഃ പ്രതിവിദ്ധ്യ തം ച
നപ്താ ശിനേരഭ്യപതദ്രഥേന ॥ 6-63-29 (41483)
അന്വാഗതം വൃഷ്ണിവരം നിശംയ
തം ശത്രുമധ്യേ പരിവർതമാനം।
പ്രദ്രാവയന്തം കുരുപുംഗവാംശ്ച
പുനഃ പുനശ്ച പ്രണദന്തമാജൌ ॥ 6-63-30 (41484)
യോധാസ്ത്വദീയാഃ ശരവർഷൈരവർഷ-
ൻമേഘാ യഥാ ഭൂധരമംബുവേഗൈഃ ।
തഥാപി തം ധാരയിതും ന ശേകു-
ർമധ്യന്ദിനേ സൂര്യമിവാതപന്തം ॥ 6-63-31 (41485)
ന തത്ര കശ്ചിന്നവിഷണ്ണ ആസീ-
ദൃതേ രാജൻസോമദത്തസ്യ പുത്രാത്।
സ വൈ സമാദായ ധനുർമഹാത്മാ
ഭിരിശ്രവാ ഭാരത സൌമദത്തിഃ ॥ 6-63-32 (41486)
ദൃഷ്ട്വാ രഥാൻസ്വാന്വ്യപനീയമാനാ-
ൻപ്രത്യുദ്യയൌ സാത്യകിം യോദ്ധുമിച്ഛൻ ॥ ॥ 6-63-33 (41487)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ചതുർഥദിവസയുദ്ധേ ത്രിഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 064
॥ ശ്രീഃ ॥
6.64. അധ്യായഃ 064
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീമേന ദുര്യോധനാനുജാഷ്ടകവധഃ ॥ 1 ॥ ഘടോത്കചഭയേന കുരുഭിഃ സേനാവഹാരഃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-64-0 (41488)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-64-0x (4133)
തതോ ഭൂരിശ്രവാ രാജൻസാത്യകിം നവഭിഃ ശരൈഃ।
പ്രാവിധ്യദ്ഭൃശസങ്ക്രുദ്ധസ്തോത്രൈരിവ മഹാദ്വിപം ॥ 6-64-1 (41489)
കൌരവം സാത്യകിശ്ചൈവ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ।
അവാരയദമേയാത്മാ സർവലോകസ്യ പശ്യതഃ॥ 6-64-2 (41490)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ സോദര്യൈഃ പരിവാരിതഃ।
സോമദത്തിം രണേ യത്തഃ സമന്താത്പര്യവാരയത് ॥ 6-64-3 (41491)
തം ചൈവ പാണ്ഡവാഃ സർവേ സാത്യകിം രഭസം രണേ।
പരിവാര്യ സ്ഥിതാഃ സംഖ്യേ സമന്താത്സുമഹൌജസഃ ॥ 6-64-4 (41492)
ഭീമസേനസ്തു സങ്ക്രുദ്ധോ ഗജാമുദ്യംയ ഭാരത ।
ദുര്യോധനമുഖാൻസർവാൻപുത്രാംസ്തേ പര്യവാരയത് ॥ 6-64-5 (41493)
രഥൈരനേകസാഹസ്രൈഃ ക്രോധാമർഷസമന്വിതഃ ।
നന്ദകസ്തവ പുത്രസ്തു ഭീമസേനം മഹാബലം ॥ 6-64-6 (41494)
വിവ്യാധ വിശിഖൈഃ ഷഡ്ഭിഃ കങ്കപത്രൈഃ ശിലാശിതൈഃ ।
ദുര്യോധനസ്തദാ രാജൻഭീമസേനം മഹാരഥം ॥ 6-64-7 (41495)
ആജഘാനോരസി ക്രുദ്ധോ മാർഗണൈർനവഭിഃ ശിതൈഃ ।
തതോ ഭീമോ മഹാബാഹുഃ സ്വരഥം സുമഹാബലഃ ॥ 6-64-8 (41496)
ആരുരോഹ രഥശ്രേഷ്ഠം വിശോകം ചേദമബ്രവീത് ।
ഏതേ മഹാരഥാഃ ശൂരാ ധാർതരാഷ്ട്രാഃ സമാഗതാഃ ॥ 6-64-9 (41497)
മാമേവ ഭൃശസങ്ക്രുദ്ധാ ഹന്തുമഭ്യുദ്യതാ യുധി।
മനോരഥദ്രുമോഽസ്മാകം ചിന്തിതോ ബഹുവാർഷികഃ ॥ 6-64-10 (41498)
സഫലഃ സൂത ചാദ്യേഹ യോഽഹം പശ്യാമി സോദരാൻ।
യത്രാശോകസമുത്ക്ഷിപ്താ രേണവോ രഥനേമിഭിഃ ॥ 6-64-11 (41499)
പ്രയാസ്യന്ത്യന്തരിക്ഷം ഹി ശരബൃന്ദൈർദിഗന്തരേ ।
തത്ര തിഷ്ഠതി സന്നദ്ധഃ സ്വയം രാജാ സുയോധനഃ ॥ 6-64-12 (41500)
ഭ്രാതരശ്ചാസ്യ സന്നദ്ധാഃ കുലപുത്രാ മദോത്കടാഃ ।
ഏതാനദ്യ ഹനിഷ്യാമി പശ്യതസ്തേ ന സംശയഃ ॥ 6-64-13 (41501)
തസ്മാൻമമാശ്വാൻസംഗ്രമേ യത്തഃ സംയച്ഛ സാരഥേ।
ഏവമുക്ത്വാ തതഃ പാർഥസ്തവ പുത്രം വിശാംപതേ ॥ 6-64-14 (41502)
വിവ്യാധ നിശിതൈസ്തീക്ഷ്ണൈഃ ശരൈഃ കനകഭൂഷണൈഃ।
നന്ദകം ച ത്രിഭിർഭാണൈരഭ്യവിധ്യത്സ്തനാന്തരേ ॥ 6-64-15 (41503)
തം തു ദുര്യോധനഃ ഷഷ്ട്യാ വിദ്ധ്വാ ഭീമം മഹാബലം।
ത്രിഭിരന്യൈഃ സുനിശിതൈർവിശോകം പ്രത്യവിധ്യത ॥ 6-64-16 (41504)
ഭിമസ്യ ച രണേ രാജന്ധനുശ്ചിച്ഛേദ ഭാസുരം ।
മുഷ്ടിദേശേ ഭൃശം തീക്ഷ്ണൌസ്ത്രിഭിർഭല്ലൈർഹസന്നിവ ॥ 6-64-17 (41505)
സമരേ പ്രേക്ഷ്യ യന്താരം വിശോകം തു വൃകോദരഃ ।
പീഡിതം വിശിഖൈസ്തീക്ഷ്ണൈസ്തവ പുത്രേണ ധന്വിനാ ॥ 6-64-18 (41506)
അമൃഷ്യമാണഃ സംരബ്ധോ ധനുർദിവ്യം പരാമൃശം ।
പുത്രസ്യ തേ മഹാരാജ വധാർഥം ഭരതർഷഭ ॥ 6-64-19 (41507)
സമാദധത്സുസങ്ക്രുദ്ധഃ ക്ഷുരപ്രം രോമവാഹിനം ।
തേന ചിച്ഛേദ നൃപതേർഭീമഃ കാർമുകമുത്തമം ॥ 6-64-20 (41508)
സോഽപവിദ്ധ്യ ധനുശ്ഛിന്നം പുത്രസ്തേ ക്രോധമൂർച്ഛിതഃ ।
അന്യത്കാർമുകമാദത്ത സത്വരം വേഗവത്തരം ॥ 6-64-21 (41509)
സന്ദധേ വിശിഖം ഘോര കാലമൃത്യുസമപ്രഭം ।
തേനാജഘാന സങ്ക്രുദ്ധോ ഭീമസേനം സ്തനാന്തരേ ॥ 6-64-22 (41510)
സ ഗാഢവിദ്ധോ വ്യഥിതഃ സ്യാന്ദനോപസ്ഥ ആവിശത്।
സ നിഷണ്ണോ രഥോപസ്ഥേ മൂർച്ഛാമഭിജഗാമ ഹ ॥ 6-64-23 (41511)
തം ദൃഷ്ട്വാ വ്യഥിതം ഭീമമഭിമന്യുപുരോഗമാഃ ।
നാമൃഷ്യന്ത മഹേഷ്വാസാഃ പാണ്ഡവാനാം മഹാരഥഃ ॥ 6-64-24 (41512)
തതസ്തു തുമുലാം വൃഷ്ടിം ശസ്ത്രാണാം തിഗ്മതേജസാം ।
പാതയാമാസുരവ്യഗ്രാഃ പുത്രസ്യ തവ മൂർധനി ॥ 6-64-25 (41513)
പ്രതിലഭ്യ തതഃ സഞ്ജ്ഞാം ഭീമസേനോ മഹാബലഃ ।
ദുര്യോധനം ത്രിഭിർവിദ്ധ്വാ പുനർവിവ്യാധ പഞ്ചഭിഃ ॥ 6-64-26 (41514)
ശല്യം ച പഞ്ചവിംശത്യാ ശരൈർവിവ്യാധ പാണ്ഡവഃ।
രുക്മപുംഖൈർമഹേഷ്വാസഃ സ വിദ്ധോ വ്യപയാദ്രണാത് ॥ 6-64-27 (41515)
പ്രത്യുദ്യയുസ്തതോ ഭീമം തവ പുത്രാശ്ചതുർദശ ।
സേനാപതിഃ സുഷേണശ്ച ജലസന്ധഃ സുലോചനഃ ॥ 6-64-28 (41516)
ഉദ്രോ ഭീമരഥോ ഭീമോ വീരബാഹുരലോലുപഃ ।
ദുർമുഖോ ദുഷ്പ്രധർഷശ്ച വിവിത്സുർവികടഃ സമഃ ॥ 6-64-29 (41517)
വിസൃജന്തോ ബഹൂൻബാണാൻക്രോധസംരക്തലോചനാഃ ।
ഭീമസേനമഭിദ്രുത്യ വിവ്യധുഃ സഹിതാ ഭൃശം ॥ 6-64-30 (41518)
പുത്രാംസ്തു തവ സംപ്രേക്ഷ്യ ഭീമസേനോ മഹാബലഃ ।
സൃക്കിണീ വിലിഹന്വീരഃ പശുമധ്യേ യഥാ വൃകഃ ॥ 6-64-31 (41519)
അഭിപത്യ മഹാബാഹുർഗരുത്മാനിവ വേഗിതഃ।
സേനാപതേഃ ക്ഷുരപ്രേണ ശിരശ്ചിച്ഛേദ പാണ്ഡവഃ ॥ 6-64-32 (41520)
സംപ്രഹസ്യ ച ഹൃഷ്ടാത്മാ ത്രിഭിർബാണൈർമഹാഭുജഃ ।
ജലസന്ധം വിനിർഭിദ്യ സോഽനയദ്യമസാദനം ॥ 6-64-33 (41521)
സുഷേണം ച തതോ ഹത്വാ പ്രേഷയാമാസ മൃത്യവേ।
ഉഗ്രസ്യ സശിരസ്ത്രാണം ശിരശ്ചന്ദ്രോപമം ഭുവി ॥ 6-64-34 (41522)
പാതയാമാസ ഭല്ലേന കുണ്ഡലാഭ്യാം വിഭൂഷിതം।
വീരബാഹും ച സപ്തത്യാ സാശ്വകേതും സസാരഥിം ॥ 6-64-35 (41523)
നിനായ സമരേ വീരഃ പരലോകായ പാണ്ഡവഃ।
ഭീമം ഭീമരഥം ചോഭൌ ഭീമസേനോ ഹസന്നിവ ॥ 6-64-36 (41524)
പുത്രൌ തേ ദുർമദൌ രാജന്നനയദ്യമസാദനം ।
തതഃ സുലോചനം ഭീമഃ ക്ഷുരപ്രേണ മഹാമൃധേ ॥ 6-64-37 (41525)
മിഷതാം സർവസൈന്യാനാമനയദ്യമസാദനം।
പുത്രാസ്തു തവ തം ദൃഷ്ട്വാ ഭീമസേനപരാക്രമം ॥ 6-64-38 (41526)
ശേഷാ യേഽന്യേഽഭവംസ്തത്ര തേ ഭീമസ്യ ഭയാർദിതാഃ।
വിപ്രദ്രുതാ ദിശോ രാജന്വധ്യമാനാ മഹാത്മനാ ॥ 6-64-39 (41527)
തതോഽബ്രവീച്ഛാന്തനവഃ സർവാനേവ മഹാരഥാൻ।
ഏഷ ഭീമോ രണേ ക്രുദ്ധോ ധാർതരാഷ്ട്രാൻമഹാരഥാൻ ॥ 6-64-40 (41528)
യഥാ പ്രാഗ്ര്യാന്യഥാ ജ്യേഷ്ഠാന്യഥാ ശൂരാംശ്ച സംഗതാൻ।
നിപാതയത്യുഗ്രധന്വാ തം പ്രഗൃഹ്ണീത മാചിരം ॥ 6-64-41 (41529)
ഏവമുക്ത്വാ തതഃ സർവേ ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ സൈനികാഃ।
അഭ്യദ്രവന്ത സങ്ക്രുദ്ധാ ഭീമസേനം മഹാബലം ॥ 6-64-42 (41530)
ഭഗദത്തഃ പ്രഭിന്നേന കുഞ്ജരേണ വിശാംപതേ ।
അഭ്യയാത്സഹസാ തത്രയത്ര ഭീമോ വ്യവസ്ഥിതഃ ॥ 6-64-43 (41531)
ആപതന്നേവ ച രണേ ഭീമസേനം ശിലീമുഖൈഃ ।
അദൃശ്യം സമരേ ചക്രേ ജീമൂത ഇവ ഭാസ്കരം ॥ 6-64-44 (41532)
അഭിമന്യുമുഖാസ്തത്തു നാമൃഷ്യന്ത മഹാരഥാഃ ।
ഭീമസ്യാച്ഛാദനം ശംഖ്യേ സ്വബാഹുബലമാശ്രിതാഃ ॥ 6-64-45 (41533)
ത ഏനം ശരവർഷേണ സമന്താത്പര്യവാരയൻ । 6-64-46bഗജം ച ശരവൃഷ്ട്യാ തു ബിഭിദുസ്തേ സമന്തതഃ ॥ 6-64-46 (41534)
സ ശസ്ത്രവൃഷ്ട്യാഽഭിഹതഃ സമസ്തൈസ്തൈർമഹാരഥൈഃ।
പ്രാഗ്ജ്യോതിഷഗജോ രാജന്നാനാലിംഗൈഃ സുതേജനൈഃ ॥ 6-64-47 (41535)
സഞ്ജാതരുധിരോത്പീഡഃ പ്രേക്ഷണീയോഽഭവദ്രണേ।
ഗഭസ്തിഭിരിവാർകസ്യ സംസ്യൂതോ ജലദോ മഹാൻ ॥ 6-64-48 (41536)
സഞ്ചോദിതോ മദസ്രാവീ ഭഗദത്തേന വാരണഃ।
അഭ്യധാവത തൻസർവാൻകാലോത്സൃഷ്ട ഇവാന്തകഃ ॥ 6-64-49 (41537)
ദ്വിഗുണം ജവമാസ്ഥായ കംപയംശ്ചരണൈർമഹീം।
തസ്യ തത്സുമഹദ്രൂപം ദൃഷ്ട്വാ സർവേ മഹാരഥാഃ ॥ 6-64-50 (41538)
അസഹ്യം മന്യമാനാശ്ച നാതിപ്രമനസോഽഭവൻ ।
തതസ്തു നൃപതിഃ ക്രുദ്ധോ ഭീമസേനം സ്തനാന്തരേ ॥ 6-64-51 (41539)
ആജഘാന മഹാരാജ ശരേണാനതപർവണാ।
സോഽതിവിദ്ധോ മഹേഷ്വാസസ്തേന രാജ്ഞാ മഹാരഥഃ । 6-64-52 (41540)
മൂർച്ഛയാഽഭിപരീതാത്മാ ധ്വജയഷ്ടിം സമാശ്രയത്।
താംസ്തു ഭീതാൻസമാലക്ഷ്യ ഭീമസേനം ച മൂർച്ഛിതം ॥ 6-64-53 (41541)
നനാദ ബലവന്നാദം ഭഗദത്തഃ പ്രതാപവാൻ।
തതോ ഘടോത്കചോ രാജൻപ്രേക്ഷ്യ ഭീമം തഥാഽഽഗതം ॥ 6-64-54 (41542)
സങ്ക്രുദ്ധോ രാക്ഷസോ ഘോരസ്തത്രൈവാന്തരധീയത।
സ കൃത്വാ ദാരുണാം മായാം ഭൂരൂണാം ഭയവർധിനീം ॥ 6-64-55 (41543)
അദൃശ്യത നിമേഷാർധാദ്ധോരരൂപം സമാസ്ഥിതഃ।
ഐരാവതം സമാരൂഢഃ സ വൈ മായാകൃതം സ്വയം ॥ 6-64-56 (41544)
തസ്യ ചാന്യേഽപി ദിങ്വാഗാ ബഭൂവുരനുയായിനഃ।
അഞ്ജനോ വമാനശ്ചൈവ മഹാപദ്മശ്ച സുപ്രഭഃ ॥ 6-64-57 (41545)
ത്രയ ഏതേ മഹാനാഗാ രാക്ഷസൈഃ സമധിഷ്ഠിതാഃ।
മഹാകായാസ്ത്രിധാ രാജൻപ്രസ്രവന്തോ മദം ബഹു ॥ 6-64-58 (41546)
തേജോവീര്യബലോപേതാ മഹാബലപരാക്രമാഃ।
ഘടോത്കചസ്തു സ്വം നാഗം ചോദയാമാസ തം തദാ ॥ 6-64-59 (41547)
സഗജം ഭഗദത്തം തു ഹന്തുകാമഃ പരന്തപഃ।
തേ ചാന്യേ ചോദിതാ നാഗാ രാക്ഷസൈസ്തൈർമഹാബലൈഃ ॥ 6-64-60 (41548)
പരിപേതുഃ സുസംരബ്ധാശ്ചതുർദംഷ്ട്രാശ്ചതുർദിശം।
ഭഗദത്തസ്യ തം നാഗം വിഷാണൈരഭ്യപീഡയൻ ॥ 6-64-61 (41549)
സ പീഡ്യമാനസ്തൈർനാഗൈർവേദനാർതഃ ശരാഹതഃ।
അനദത്സുമഹാനാദമിന്ദ്രാശനിസമസ്വനം ॥ 6-64-62 (41550)
`വ്യവർതത മഹാഘോഷോ ഭൈമസേനിശരാർദിതഃ ।
മൃദിത്വാ സർവസൈന്യാനി തവ പുത്രസ്യ ഭാരത'॥ 6-64-63 (41551)
തസ്യ തം നദതോ നാദം സുഘോരം ഭീമനിഃശ്വനം ।
ശ്രുത്വാ ഭീഷ്മോഽബ്രവീദ്ദ്രോണം രാജാനം ച സുയോധനം ॥ 6-64-64 (41552)
ഏഷ യുധ്യതി സംഗ്രാമേ ഹൈഡിംബേന ദുരാത്മനാ।
ഭഗദത്തോ മഹേഷ്വാസഃ കൃച്ഛ്രേ ച പരിവർതതേ ॥ 6-64-65 (41553)
രാക്ഷസശ്ച മഹാമായഃ സ ച രാജാഽതികോപനഃ ।
ഏതൌ സമേതൌ സമരേ കാലമൃത്യുസമാവുഭൌ ॥ 6-64-66 (41554)
ശ്രീയതേ ചൈവ ഹൃഷ്ടാനാം പാണ്ഡവാനാം മഹാസ്വനഃ ।
ഹസ്തിനശ്ചൈവ സുമഹാൻഭീതസ്യ രുദിതധ്വനിഃ ॥ 6-64-67 (41555)
തത്ര ഗച്ഛാമ ഭദ്രം വോ രാജാനം പരിരക്ഷിതും ।
അരക്ഷ്യമാണഃ സമരേ ക്ഷിപ്രം പ്രാണാന്വിമോക്ഷ്യതി ॥ 6-64-68 (41556)
തേ ത്വരധ്വം മഹാവീര്യാഃ കിം ചിരേണ പ്രയാമഹേ ।
മഹാൻഹി വർതതേ രൌദ്രഃ സംഗ്രാമോ രോമഹർഷണഃ ॥ 6-64-69 (41557)
ഭക്തശ്ച കുലപുത്രശ്ച ശൂരശ്ച പൃതനാപതിഃ।
യുക്തം തസ്യ പരിത്രാണം കർതുമസ്മാഭിരച്യുത ॥ 6-64-70 (41558)
ഭീഷ്മസ്യ തദ്വചഃ ശ്രുത്വാ സർവ ഏവ മഹാരഥാഃ ।
ദ്രോണഭീഷ്മൌ പുരസ്കൃത്യ ഭഗദത്തപരീപ്സയാ ॥ 6-64-71 (41559)
ഉത്തമം ജവമാസ്ഥായ പ്രയയുര്യത്ര സോഽഭവത്।
താൻപ്രയാതാൻസമാലോക്യ യുധിഷ്ഠിരപുരോഗമാഃ ॥ 6-64-72 (41560)
പഞ്ചാലാഃ പാണ്ഡവൈഃ സാർധം പൃഷ്ഠതോഽനുയയുഃ പരാൻ।
താന്യനീകാന്യഥാലോക്യ രാക്ഷസേന്ദ്രഃ പ്രതാപവാൻ ॥ 6-64-73 (41561)
നനാദ സുമഹാനാദം വിസ്ഫോടമശനേരിവ ।
തസ്യ തം നിനദം ശ്രുത്വാ ദൃഷ്ട്വാ നാഗാംശ്ച യുധ്യതഃ ॥ 6-64-74 (41562)
ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോ ഭൂയോ ഭാരദ്വാജമഭാഷത ।
ന രോചതേ മേ സംഗ്രാമോ ഹൈഡിംബേന ദുരാത്മനാ ॥ 6-64-75 (41563)
ബലവീര്യമസാവിഷ്ടഃ സസഹായശ്ച സാംപ്രതജ് ।
നൈഷ ശക്യോ യുധാ ജേതുമപി വജ്രഭൃതാ സ്വയം ॥ 6-64-76 (41564)
ലബ്ധലക്ഷഃ പ്രഹാരീ ച വയം ച ശ്രാന്തവാഹനാഃ।
പാഞ്ചാലൈഃ പാണ്ഡവേയൈശ്ച ദിവസം ക്ഷതവിക്ഷതാഃ ॥ 6-64-77 (41565)
ഇദാനീം യുധി നിർജേതും ന ശക്യോഽസൌ സ രാക്ഷസഃ ।
അസ്തമഭ്യേതി സവിതാ രാത്രൌ യോദ്ധും കന ശക്യതേ।
അവഹാരമതഃ കുർമഃ ശ്വോ യോത്സ്യാമഃ പരൈ സഹ ॥ 6-64-78 (41566)
പിതാമഹവചഃ ശ്രുത്വാ യഥാ ചക്രുഃസ്മ കൌരവാഃ ।
ഉപായേനാപയാനം തേ ഘടോത്കചഭയാർദിതാഃ ॥ 6-64-79 (41567)
കൌരവേഷു നിവൃത്തേഷു പാണ്ഡവാ ജിതകാശിനഃ।
സിംഹനാദാൻഭൃശം ചക്രുഃ ശംഖാന്ദധ്മുശ്ച ഭാരത ॥ 6-64-80 (41568)
ഏവം തദഭവദ്യുദ്ധം ദിവസം ഭരതർഷഭ ।
പാണ്ഡവാനാം കുരൂണാം ച പുരസ്കൃത്യ ഘടോത്കചം ॥ 6-64-81 (41569)
കൌരവാസ്തു തതോ രാജൻപ്രയയുഃ ശിബിരം സ്വകം।
വ്രീഡമാനാ നിശാകാലേ പാണ്ഡവേയൈഃ പരാജിതാഃ ॥ 6-64-82 (41570)
ശരവിക്ഷതഗാത്രാസ്തു പാണ്ഡപപുത്രാ മഹാരഥാഃ।
യുദ്ധേ സുമനസോ ഭൂത്വാ ജഗ്മുഃ സ്വശിബിരം പ്രതി ॥ 6-64-83 (41571)
പുരസ്കൃത്യ മഹാരാജ ഭീമസേനഘടോത്കചൌ।
പൂജയന്തസ്തദാന്യോന്യം മുദാ പരമയാ യുതാഃ ॥ 6-64-84 (41572)
നദന്തോ വിവിധാന്നാദാംസ്തൂര്യസ്വനവിമിശ്രിതാൻ ।
സിംഹനാദാംശ്ച കുർവന്തോ വിമിശ്രാഞ്ശംഖനിഃ സ്വനൈഃ ॥ 6-64-85 (41573)
വിനദന്തോ മഹാത്മാനഃ കംപയന്തശ്ച മേദിനീം ।
ഘട്ടയന്തശ്ച മർമാണി തവ പുത്രസ്യ മാരിഷ । 6-64-86 (41574)
പ്രയാതാഃ ശിബിരായൈവ നിശാകാലേ പരന്തപ ।
ദുര്യോധനസ്തു നൃപതിർദീനോ ഭ്രാതൃവധേന ച ॥ 6-64-87 (41575)
മുഹൂർതം ചിന്തയാമാസ ബാഷ്പശോകസമാകുലഃ।
തതഃ കൃത്വാ വിധിം സർവം ശിബിരസ്യ യഥാവിധി ।
പ്രദധ്യൌ ശോകസന്തപ്തോ ഭ്രാതൃവ്യസനകർശിതഃ ॥ ॥ 6-64-88 (41576)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ചതുർഥദിവസയുദ്ധേ ചതുഃഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ ॥ ॥ ഇതി ചതുർഥദിവസയുദ്ധം സമാപ്തം ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-64-47 സുതേജനൈർബാണൈരിതി ശേഷഃ ॥ 6-64-85 ഘട്ടയന്തഃ സ്പൃശന്തഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 065
॥ ശ്രീഃ ॥
6.65. അധ്യായഃ 065
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീഷ്മേണ ദുര്യോധനംപ്രതി വിശ്വോപാഖ്യാനകഥനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-65-0 (41577)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-65-0x (4134)
ഭയം മേ സുമഹഞ്ജാതം വിസ്മയശ്ചൈവ സഞ്ജയ।
ശ്രുത്വാ പാണ്ഡുകുമാരാണാം കർമ ദേവൈഃ സുദുഷ്കരം ॥ 6-65-1 (41578)
പുത്രാണാം ച പരാഭാവം ശ്രുത്വാ സഞ്ജയ സർവശഃ।
ചിന്താ മേ മഹതീ സൂത ഭവിഷ്യതി കഥം ത്വിതി ॥ 6-65-2 (41579)
ധ്രുവം വിദുരവാക്യാനി ധക്ഷ്യന്തി ഹൃദയം മമ।
തഥാ ഹി ദൃശ്യതേ സർവം ദൈവയോഗേന സഞ്ജയ ॥ 6-65-3 (41580)
യത്ര ഭീഷ്മമുഖാൻസർവാഞ്ശസ്ത്രജ്ഞാന്യോധസത്തമാൻ।
പാണ്ഡവാനാമനീകേഷു യോധയന്തി പ്രഹാരിണഃ ॥ 6-65-4 (41581)
കേനാവധ്യാ മഹാത്മാനഃ പാണ്ഡുപുത്രാ മഹാബലാഃ ।
കേന ദത്തവരാസ്താത കിം വാ ജ്ഞാനം വിദന്തി തേ ॥ 6-65-5 (41582)
യേന ക്ഷയം ന ഗച്ഛന്തി ദിവി താരാഗണാ ഇവ।
പുനഃപുനർന മൃഷ്യാമി ഹതം സൈന്യം തു പാണ്ഡവൈഃ ॥ 6-65-6 (41583)
മയ്യേവ ദണ്ഡഃ പതതി ദൈവാത്പരമദാരുണഃ।
യഥാഽവധ്യാഃ പാണ്ഡുസുതാ യഥാ വാധ്യാശ്ച മേ സുതാഃ ॥ 6-65-7 (41584)
ഏതൻമേ സർവമാചക്ഷ്വ യാഥാതഥ്യേന സഞ്ജയ ।
ന ഹി പാരം പ്രപശ്യാമി ദുഃഖസ്യാസ്യ കഥഞ്ചന॥ 6-65-8 (41585)
സമുദ്രസ്യേവ മഹതോ ഭുജാഭ്യാം പ്രതരന്നരഃ ।
പുത്രാണാം വ്യസനം മന്യേ ധ്രുവം പ്രാപ്തം സുദാരുണം ॥ 6-65-9 (41586)
ഘാതയിഷ്യതി മേ സ്രവാൻപുത്രാൻഭീമോ ന ശംസയഃ।
ന ഹി പശ്യാമി തം വീരം യോ മേ രക്ഷേത്സുതാന്രണേ ॥ 6-65-10 (41587)
ധ്രുവം വിനാശഃ സംപ്രാപ്തഃ പുത്രാമാം മമ സഞ്ജയ।
തസ്മാൻമേ കാരണം സൂത ശക്തിം ചൈവ വിശേഷതഃ ॥ 6-65-11 (41588)
പൃച്ഛതോ വൈ യഥാതത്ത്വം സർവമാഖ്യാതുമർഹസി।
ദുര്യോധനശ്ച യച്ചക്രേ ദൃഷ്ട്വാ സ്വാന്വിമുഖാന്രണേ ॥ 6-65-12 (41589)
ഭീഷ്മദ്രോണൌ കൃപശ്ചൈവ സൌബലശ്ച ജയദ്രഥഃ ।
ദ്രൌണിർവാപി മഹേഷ്വാസോ വികർണോ വാ മഹാബലഃ ॥ 6-65-13 (41590)
നിശ്ചയോ വാപി കസ്തേഷാം തദാ ഹ്യാസീൻമഹാത്മാനാം ।
വിമുഖേഷു മഹാപ്രാജ്ഞ മമ പുത്രേഷു സഞ്ജയ ॥ 6-65-14 (41591)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-65-15x (4135)
ശ്രൃണു രാജന്നവഹിതഃ ശ്രുത്വാ ചൈവാവധാരയ।
നൈവ മന്ത്രകൃതം കിഞ്ചിന്നൈവ മായാം തഥാവിധാം ॥ 6-65-15 (41592)
ന വൈ വിഭീഷികാം കാഞ്ചിദ്രാജൻകുർവന്തി പാണ്ഡവാഃ ।
യുധ്യന്തി തേ യഥാന്യായം ശക്തിമന്തശ്ച സംയുഗേ ॥ 6-65-16 (41593)
ധർമേണ സർവകാര്യാണി ജീവിതാദീനി ഭാരത।
ആരഭന്തേ സദാ പാർഥാഃ പ്രാർഥയാനാ മഹദ്യശഃ॥ 6-65-17 (41594)
ന തേ യുദ്ധാന്നിവർതന്തേ ധർമോപേതാ മഹാബലാഃ ।
ശ്രിയാ പരമയാ യുക്താ യതോ ധർമസ്തതോ ജയഃ ॥ 6-65-18 (41595)
തേനാവധ്യാ രണേ പാർഥാ ജയയുക്താശ്ച പാർഥിവ ।
തവ പുത്രാ ദുരാത്മാനഃ പാപേഷ്വഭിരതാഃ സദാ ॥ 6-65-19 (41596)
നിഷ്ഠുരാ ഹീനകർമാണസ്തേന ഹീയന്തി സംയുഗേ।
സുബഹൂനി നൃശംസാനി പുത്രൈസ്തവ ജനേശ്വരേ ॥ 6-65-20 (41597)
നികൃതാനീഹ പാണ്ഡൂനാം നീചൈരിവ യഥാ നരൈഃ ।
സർവം ച തദനാദൃത്യ പുത്രാണാം തവ കിൽബിഷം ॥ 6-65-21 (41598)
ധർമമൂലാഃ സദൈവാസൻപാണ്ഡവാഃ പാണ്ഡുപൂർവജ।
ന ചൈതാൻബഹുമന്യന്തേ പുത്രാസ്തവ വിശാംപതേ । 6-65-22 (41599)
തസ്യ പാപസ്യ സതതം ക്രിയമാണസ്യ കർമണഃ।
സാംപ്രതം സുമഹദ്ധോരം ഫലം പ്രാപ്തം ജനേശ്വര ॥ 6-65-23 (41600)
സ ത്വം ഭുങ്ക്ഷ്വ മഹാരാജ സപുത്രഃ സമുഹൃഞ്ജനഃ।
നാവബുധ്യസി യദ്രാജന്വാര്യമാണഃ സുഹൃജ്ജനൈഃ ॥ 6-65-24 (41601)
വിദുരേണാഥ ഭീഷ്മേണ ദ്രോണേന ന മഹാത്മനാ।
തഥാ മയാ ചാപ്യസകൃദ്വാര്യമാണോ ന ബുധ്യസേ ॥ 6-65-25 (41602)
വാക്യം ഹിതം ച പഥ്യം ച മർത്യഃ പഥ്യമിവൌഷധം ।
പുത്രാണാം മതമാസ്ഥായ ജിതാൻമന്യസി പാണ്ഡവാൻ ॥ 6-65-26 (41603)
ശൃണു ഭൂയോ യഥാതത്ത്വം യൻമാം ത്വം പരിപൃച്ഛസി।
കാരണം ഭരതശ്രേഷ്ഠ പാണ്ഡവാനാം ജയം പ്രതി ॥ 6-65-27 (41604)
തത്തേഽഹം കഥയിഷ്യാമി യഥാശ്രുതമരിന്ദമ।
ദുര്യോധനേന സംപൃഷ്ട ഏതമർഥം പിതാമഹഃ ॥ 6-65-28 (41605)
ദൃഷ്ട്വാ ഭ്രാതൄന്രണേ സർവാന്നിർജിതാംസ്തു മഹാരഥാൻ ।
ശോകസംമൂഢഹൃദയോ നിശാകാലേ സ്മ കൌരവഃ ॥ 6-65-29 (41606)
പിതാമഹം മഹാപ്രാജ്ഞം വിനയോപഗംയ ഹ।
യദബ്രവീത്സുതസ്തേഽസൌ തൻമേ ശൃണു ജനേശ്വര ॥ 6-65-30 (41607)
ദുര്യോധന ഉവാച। 6-65-31x (4136)
ഭവാന്ദ്രോണശ്ച കർണശ്ച കൃപോ ദ്രൌണിസ്തഥൈവ ച।
കൃതവർമാ ച ഹാർദിക്യഃ കാംഭോജശ്ച സുദക്ഷിണഃ ॥ 6-65-31 (41608)
ഭൂരിശ്രവാ വികർണശ്ച ഭഗദത്തശ്ച വീര്യവാൻ ।
മഹാരഥാഃ സമാഖ്യാതാഃ കുലപുത്രാസ്തനുത്യജഃ ॥ 6-65-32 (41609)
ത്രയാണാമപി ലോകാനാം പര്യാപ്താ ഇതി മേ മതിഃ।
പാണ്ഡവാനാം സമസ്താശ്ച ന തിഷ്ഠന്തി പരാക്രമേ ॥ 6-65-33 (41610)
തത്ര മേ സംശയോ ജാതസ്തത്ത്വമാചക്ഷ്വ പൃച്ഛതഃ।
യം സമാശ്രിത്യ കൌന്തേയ ജയന്ത്യസ്മാൻക്ഷണേക്ഷണേ ॥ 6-65-34 (41611)
ഭീഷ്മ ഉവാച। 6-65-35x (4137)
ശൃണു രാജന്വചോ മഹ്യം യഥാ വക്ഷ്യാമി കൌരവ।
ബഹുശശ്ച മയോക്തോഽസി ന ച മേ തത്ത്വയാ കൃതം ॥ 6-65-35 (41612)
ക്രിയതാം പാണ്ഡവൈഃ സാർധ സമോ ഭരതസത്തമ।
ഏതത്ക്ഷേമമഹം മന്യേ പൃഥിവ്യാസ്തവ വാ വിഭോ ॥ 6-65-36 (41613)
ഭുങ്ക്ഷ്വേമാം പൃഥിവീം രാജൻഭ്രാതൃഭിഃ സഹിതഃ സുഖീ।
ദുർഹൃദസ്താപയൻസർവാന്നന്ദയംശ്ചാപി ബാന്ധവാൻ ॥ 6-65-37 (41614)
ന ച മേ ക്രോശതസ്താത ശ്രുതവാനസി വൈ പുരാ।
തദിദം സമനുപ്രാപ്തം യത്പാണ്ഡൂനവമന്യസേ ॥ 6-65-38 (41615)
യശ്ച ഹേതുരവധ്യത്വേ തേകഷാമക്ലിഷ്ടകർമണാം।
തം ശൃണുഷ്വ മഹാബാഹോ മമ കീർതയതഃ പ്രഭോ ॥ 6-65-39 (41616)
നാസ്തി ലോകേഷു തദ്ഭൂതം ഭവിതാ നോ ഭവിഷ്യതി।
യോ ജയേത്പാണ്ഡവാൻസർവാൻപാലിതാഞ്ഛാർംഗധന്വനാ ॥ 6-65-40 (41617)
യത്തു മേ കഥിതം താത മുനിഭിർഭാവിതാത്മഭിഃ।
പുരാണഗീതം ധർമജ്ഞ തച്ഛൃണുഷ്വ യഥാതഥം ॥ 6-65-41 (41618)
പുരാ കില സുരാഃ സർവേ ഋഷയശ്ച സമാഗതാഃ ।
പിതാമഹമുപാസേദുഃ പർവത ഗന്ധമാദനേ ॥ 6-65-42 (41619)
തേഷാം മധ്യേ സമാസീനഃ പ്രജാപതിരപശ്യത ।
വിമാനം പ്രജ്വലദ്ഭാസാ സ്ഥിതം പ്രവരമംബരേ ॥ 6-65-43 (41620)
ധ്യാനേനാവേദ്യ തദ്ബ്രഹ്മാ കൃത്വാ ച നിയതോഽഞ്ജലിം ।
നമശ്ചകാര ഹൃഷ്ടാത്മാ പുരുഷം പരമേശ്വരം ॥ 6-65-44 (41621)
ഋഷയസ്ത്വഥ ദേവാശ്ച ദൃഷ്ട്വാ ബ്രഹ്മാണമുത്ഥിതം ।
സ്ഥിതാഃ പ്രാഞ്ജലയഃ സർവേ പശ്യന്തോ മഹദദ്ഭുതം ॥ 6-65-45 (41622)
യഥാവച്ച തമഭ്യർച്യ ബ്രഹ്മാ ബ്രഹ്മവിദാം വരഃ ।
ജഗാദ ജഗതഃ സ്രഷ്ടാ പരം പരമധർമവിത് ॥ 6-65-46 (41623)
വിശ്വാവസുർവിശ്വമൂർതിർഹി വിശ്വേ
വിഷ്വക്സേനോ വിശ്വകർമാ വശീ ച।
വിശ്വേശ്വരോ വാസുദേവോഽസി തസ്മാ-
ദ്യോഗാത്മാനം ദേവതം ത്വാമുപൈമി ॥ 6-65-47 (41624)
ജയ വിശ്വമഹാദേവ ജയ ലോകഹിതേ രത।
ജയ യോഗീശ്വര വിഭോ ജയ യോഗപരാവര ॥ 6-65-48 (41625)
പദ്മഗർഭവിശാലാക്ഷ ജയ ലോകേശ്വരേശ്വര।
ഭൂതഭവ്യഭവന്നാഥ ജയ സൌംയാത്മജാത്മജ ॥ 6-65-49 (41626)
അസങ്ക്യേയഗുണാധാര ജയ സർവപരായണ।
നാരായണ സുദുഷ്പാര ജയ ശാർംഗധനുർധര ॥ 6-65-50 (41627)
ജയ സർവഗുണോപേത വിശ്വമൂർതേ നിരാമയ।
വിശ്വേശ്വര മഹാബാഹോ ജയ ലോകാർഥതത്പര ॥ 6-65-51 (41628)
മഹോരഗവരാഹാദ്യ ഹരികേശ വിഭോ ജയ।
ഹരിവാസദിശാമീശ വിശ്വവാസാമിതാവ്യയ ॥ 6-65-52 (41629)
വ്യക്താവ്യക്താമിതസ്ഥാന നിയതേന്ദ്രിയ സത്ത്ക്രിയ ।
അസംഖ്യേയാത്മഭാവജ്ഞ ജയ ഗംഭീര കാമദ ॥ 6-65-53 (41630)
അനന്ത വിദിത ബ്രഹ്മന്നിത്യഭൂതവിഭാവന ।
കൃതകാര്യ കൃതപ്രജ്ഞ ധർമജ്ഞ വിജയാവഹ ॥ 6-65-54 (41631)
ഗുഹ്യാത്മൻസർവയോഗാത്മൻസ്ഫുടസംഭൂതസംഭവ।
ഭൂതാദ്യ ലോകത്ത്വേശ ജയ ഭൂതവിഭാവന ॥ 6-65-55 (41632)
ആത്മയോഗേ മഹാഭാഗ കൽപസങ്ക്ഷേപതത്പര ।
ഉദ്ഭാവനമനോഭാവ ജയ ബ്രഹ്മ ജയപ്രിയ ॥ 6-65-56 (41633)
നിസർഗസർഗനിരത കാമേശ പരമേശ്വര ।
അമൃതോദ്ഭവസദ്ഭാവ മുക്താത്മന്വിജയപ്രദ ॥ 6-65-57 (41634)
പ്രജാപതിപതേ ദേവ പദ്മനാഭ മഹാബല।
ആത്മഭൂതമഹാഭൂത സത്വാത്മഞ്ജയ സർവദാ ॥ 6-65-58 (41635)
പാദൌ തവ ധാ ദേവീ ദിശോ ബാഹു ദിവം ശിരഃ।
മൂർതിസ്തേഽഹം സുരാഃ കായശ്ചന്ദ്രാദിത്യൌ ച ചക്ഷുഷീ ॥ 6-65-59 (41636)
ബലം തപശ്ച സത്യം ച കർമ ധർമാത്മകം തവ।
തേജോഽഗ്നിഃ പവനഃ ശ്വാസ ആപസ്തേ സ്വേദസംഭവാഃ ॥ 6-65-60 (41637)
അശ്വിനൌ ശ്രവണൌ നിത്യം ദേവീ ജിഹ്വാ സരസ്വതീ।
വേദാഃ സംസ്കാരനിഷ്ഠാ ഹി ത്വയീദം ജഗദാശ്രിതം ॥ 6-65-61 (41638)
ന സംഖ്യാനം പരീമാണം ന തേജോ ന പരാക്രമം ।
ന ബലം യോഗയോഗീശ ജാനീമസ്തേ പരന്തപ ॥ 6-65-62 (41639)
ത്വദ്ഭക്തിനിരതാ ദേവ നിയമൈസ്ത്വാം സമാശ്രിതാഃ।
അർചയാമഃ സദാ വിഷ്ണോ പരമേശം മഹേശ്വരം ॥ 6-65-63 (41640)
ഋഷയോ ദേവഗന്ധർവാ യക്ഷരാക്ഷസപന്നഗാഃ।
പിശാചാ മാനുഷാശ്ചൈവ മൃഗപക്ഷിസരീസൃപാഃ ॥ 6-65-64 (41641)
ഏവമാദി മയാ സൃഷ്ടം പൃഥിവ്യാം ത്വത്പ്രസാദജം ।
പദ്മനാഭ വിശാലാക്ഷ കൃഷ്ണ ദുഃശ്വപ്രണാശന ॥ 6-65-65 (41642)
ത്വം ഗതിഃ സർവഭൂതാനാം ത്വം നേതാ ത്വം ജഗദ്ഗുരുഃ ।
ത്വത്പ്രസാദേന ദേവേശ സുഖിനോ വിബുധാഃ സദാ ॥ 6-65-66 (41643)
പൃഥിവീ നിർഭയാ ദേവ ത്വത്പ്രസാദാത്സദാഽഭവത് ।
തസ്മാദ്ഭവ വിശാലാക്ഷ യദുവംശവിവർധനഃ ॥ 6-65-67 (41644)
ധർമസംസ്ഥാപനാർഥായ ദൈത്യാനാം ച ബധായ ച।
ജഗതോ ധാരണാർഥായ വിജ്ഞാപ്യം കുരു മേ വിഭോ ॥ 6-65-68 (41645)
യത്തത്പരമകം ഗുഹ്യം ത്വത്പ്രസാദാദിദം വിഭോ।
വാസുദേവ തദേതത്തേ മയോദ്ഗീതം യഥാതഥം ॥ 6-65-69 (41646)
സൃഷ്ട്വാ സങ്കർഷണം ദേവം സ്വയമാത്മാനമാത്മനാ।
കൃഷ്ണ ത്വമാത്മനാസ്രാക്ഷീഃ പ്രദ്യുംനം ചാത്മസംഭവം ॥ 6-65-70 (41647)
പ്രദ്യുംനാദനിരുദ്ധം ത്വം യം വിദുർവിഷ്ണുമവ്യയം।
അനിരുദ്ധോഽസൃജൻമാം വൈ ബ്രഹ്മാണം ലോകധാരിണം॥ 6-65-71 (41648)
വാസുദേവമയഃ സോഽഹം ത്വയൈവാസ്മി വിനിർമിതഃ।
തസ്മാദ്യാചാമി ലോകേശ ചതുരാത്മാനമാത്മനാ।
വിഭജ്യ ഭാഗശോത്മാനം വ്രജ മാനുഷതാം വിഭോ ॥ 6-65-72 (41649)
തത്രാസുരവധം കൃത്വാ സർവലോകസുഖായ വൈ।
ധർമം പ്രാപ്യ യശഃ പ്രാപ്യ യോഗം പ്രാപ്സ്യതി തത്ത്വതഃ ॥ 6-65-73 (41650)
ത്വാം ഹി ബ്രഹ്മർഷയോ ലോകേ ദേവാശ്ചാമിതവിക്രമ ।
തൈസ്തൈർഹി നാമഭിര്യുക്താ ഗായന്തി പരമാത്മകം ॥ 6-65-74 (41651)
സ്ഥിതാശ്ച സർവേ ത്വയി ഭൂതസംഘാഃ
കൃത്വാശ്രയം ത്വാം വരദം സുബാഹോ।
അനാദിമധ്യാന്തമപാരയോഗം
ലോകസ്യ സേതും പ്രവദന്തി വിപ്രാഃ ॥ ॥ 6-65-75 (41652)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി പഞ്ചഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-65-22 സാപഹ്നവാഃ ഇതി പാഠേ അപരിസംഖ്യാതകിൽബിഷാ ॥ 6-65-26 മന്യസി കമന്യസേ ॥ 6-65-35 മഹ്യം നമ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 066
॥ ശ്രീഃ ॥
6.66. അധ്യായഃ 066
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
വിശ്വോപാഖ്യാനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-66-0 (41653)
ഭീഷ്മ ഉവാച। 6-66-0x (4138)
തതഃ സ ഭഗവാന്ദേവോ ലോകാനാമീശ്വരേശ്വരഃ।
ബ്രഹ്മാണം പ്രത്യുവാചേദം സ്രിഗ്ധഗംഭീരയാ ഗിരാ ॥ 6-66-1 (41654)
വിദിതം താത യോഗാൻമേ സർവമേതത്തവേപ്സിതം ।
തഥാ തദ്ഭവിതേത്യുക്ത്വാ തത്രൈവാന്തരധീയത ॥ 6-66-2 (41655)
തതോ ദേവർഷിഗന്ധർവാ വിസ്മയം പരമം ഗതാഃ ।
കൌതൂഹലപരാഃ സർവേ പിതാമഹമഥാബ്രുവൻ ॥ 6-66-3 (41656)
കോന്വയം യോ ഭഗവതാ പ്രണംയ വിനയാദ്വിഭോ ।
വാഗ്ഭിഃ സ്തുതോ വരിഷ്ഠാഭിഃ ശ്രോതുമിച്ഛാമ തം വയം ॥ 6-66-4 (41657)
ഏവമുക്തസ്തു ഭഗവാൻപ്രത്യുവാച പിതാമഹഃ ।
ദേവബ്രഹ്മർഷിഗന്ധർവാൻസർവാൻമധുരയാ ഗിരാ ॥ 6-66-5 (41658)
യത്തത്പരം ഭവിഷ്യം ച ഭവിതവ്യം ച യത്പരം ।
ഭൂതാത്മാ ച പ്രഭുശ്ചൈവ ബ്രഹ്മ യച്ച പരം പദം ॥ 6-66-6 (41659)
തേനാസ്മി കൃതസംവാദഃ പ്രസന്നേന സുരർഷഭാഃ ।
ജഗതോഽനുഗ്രഹാർഥായ യാചിതോ മേ ജഗത്പതിഃ । 6-66-7 (41660)
മാനുഷം ലോകമാതിഷ്ഠ വാസുദേവ ഇതി ശ്രുതഃ ।
അസ്രുരാണാം വധാർഥായ സംഭവസ്വ മഹീതലേ ॥ 6-66-8 (41661)
സംഗ്രാമേ നിഹതാ യേ തേ ദൈത്യദാനവരാക്ഷസാഃ ।
ത ഇമേ നൃഷു സംഭൂതാ ഘോരരൂപാ മഹാബലാഃ ॥ 6-66-9 (41662)
തേഷാം വധാർഥം ഭഗവാന്നരേണ സഹിതോ വശീ ।
മാനുഷീം യോനിമാസ്ഥായ ചരിഷ്യതി മഹീതലേ ॥ 6-66-10 (41663)
നരനാരായണൌ യൌ തൌ പുരാണാവൃഷിസത്തമൌ ।
സഹിതോ മാനുഷേ ലോകേ സംഭൂതാവമിതദ്യുതീ ॥ 6-66-11 (41664)
അജേയൌ സമരേ യത്തൌ സഹിതൈരമരൈരപി ।
മൂഢാസ്ത്വേതൌ ന ജാനന്തി നരനാരായണാവൃഷീ ॥ 6-66-12 (41665)
തസ്യാഹമഗ്രജഃ പുത്രഃ സർവസ്യ ജഗതഃ പ്രഭുഃ ।
വാസുദേവോഽർചനീയോ വഃ സർവലോകമഹേശ്വരഃ ॥ 6-66-13 (41666)
തഥാ മനുഷ്യോഽയമിതി കദാചിത്സുരസത്തമാഃ ।
നാവജ്ഞേയോ മഹാവീര്യഃ ശംഖചക്രഗദാധരഃ ॥ 6-66-14 (41667)
ഏതത്പരമകം ഗുഹ്യമേതത്പരമകം പദം ।
ഏതത്പരമകം ബ്രഹ്മ ഏതത്പരമകം യശഃ ॥ 6-66-15 (41668)
ഏതദക്ഷരമവ്യക്തമേതദ്വൈ ശാശ്വതം മഹഃ ।
യത്തത്പുരുഷസഞ്ജ്ഞം വൈ ഗീയതേ ജ്ഞായതേ ന ച ॥ 6-66-16 (41669)
ഏതത്പരമകം തേജ ഏതത്പരമകം സുഖം।
ഏതത്പരമകം സത്യം കീർതിതം വിശ്വകർമണാ ॥ 6-66-17 (41670)
തസ്മാത്സേന്ദ്രൈഃ സുരൈഃ സർവൈർലോകൈശ്ചാമിതവിക്രമഃക ।
നാവജ്ഞേയോ വാസുദേവോ മാനുഷോഽയമിതി പ്രഭുഃ ॥ 6-66-18 (41671)
യശ്ച മാനുഷമാത്രോഽയമിതി ബ്രൂയാത്സ മന്ദധീഃ ।
ഹൃഷീകേശമവജ്ഞാനാത്തമാഹുഃ പുരുഷാധമം ॥ 6-66-19 (41672)
യോഗിനം തം മഹാത്മാനം പ്രവിഷ്ടം മാനുഷീം തനും ।
അവമന്യേദ്വാസുദേവം തമാഹുസ്തമസം ജനാഃ ॥ 6-66-20 (41673)
ദേവം ചരാചരാത്മാനം ശ്രീവത്സാങ്കം സുവർചസം।
പദ്മനാഭം ന ജാനാതി തമാഹുസ്താമസം ബുധാഃ ॥ 6-66-21 (41674)
കിരീടകൌസ്തുഭധരം മിത്രാണാമഭയങ്കരം।
അവജാനൻമഹാത്മാനം ഘോരേ തമസി മഞ്ജതി ॥ 6-66-22 (41675)
ഏവം വിദിത്വാ തത്ത്വാർഥം ലോകാനാമീശ്വരേശ്വരഃ ।
വാസുദേവോ നമസ്കാര്യഃ സർവലോകൈഃ സുരോത്തമാഃ ।
തസ്യാമഹാത്മാജോ ബ്രഹ്മാ സർവസ്യ ജഗതഃ പതിഃ ॥ 6-66-23 (41676)
ഭീഷ്മ ഉവാച। 6-66-24x (4139)
ഏവമുക്ത്വാ സ ഭഗവാന്ദേവാൻസർഷിഗകണാൻപുരാ।
വിസൃജ്യ സർവഭൂതാനി ജഗാമ ഭവനം സ്വകം ॥ 6-66-24 (41677)
തതോ ദേവാഃ സഗന്ധർവാ മുനയോഽപ്സരസോഽപി ച।
കഥാം താം ബ്രഹ്മണാ ഗീതാം ശ്രുത്വാ പ്രീതാ ദിവം യയുഃ ॥ 6-66-25 (41678)
ഏതച്ഛ്രുതം മയാ താത ഋഷീണാം ഭാവിതാത്മനാം।
വാസുദേവം കഥയതാം സമവായേ പുരാതനം ॥ 6-66-26 (41679)
രാമസ്യ ജാമദഗ്ന്യസ്യ മാർകണ്ഡേയസ്യ ധീമതഃ ।
വ്യാസനാരദയോശ്ചാപി സകാശാദ്ഭരതർഷഭ ॥ 6-66-27 (41680)
ഏതമർഥം ച വിജ്ഞായ ശ്രുത്വാ ച പ്രഭുമവ്യയം ।
വാസുദേവം മഹാത്മാനം ലോകാനാമീശ്വരേശ്വരം ॥ 6-66-28 (41681)
യസ്യ ചൈവാത്മജോ ബ്രഹ്മാ സർവസ്യ ജഗതഃ പിതാ ।
കഥം ന വാസുദേവോഽയമർച്യശ്ചേജ്യശ്ച മാനവൈഃ ॥ 6-66-29 (41682)
വാരിതോഽസി മയാ താത മുനിർഭിർവേദപാരഗൈഃ ।
മാ ഗച്ഛ സംയുഗം തേന വാസുദേവേന ധന്വിനാ ॥ 6-66-30 (41683)
മാ പാണ്ഡവൈഃ സാർധമിതി തത്ത്വം മോഹാന്ന ബുധ്യസേ।
മന്യേ ത്വാം രാക്ഷസം ക്രൂരം തഥാ ചാസി തമോവൃതഃ ॥ 6-66-31 (41684)
യസ്മാദ്ദ്വിഷസി ഗോവിന്ദം പാണ്ഡവം തം ധനഞ്ജയം ।
നരനാരായണൌ ദേവീ കോഽന്യോ ദ്വിഷ്യാദ്ധി മാനവഃ ॥ 6-66-32 (41685)
തസ്മാദ്ബ്രവീമി തേ രാജന്നേഷ വൈ ശാശ്വതോഽവ്യയഃ ।
സർകവലോകമയോ നിത്യഃ ശാസ്താ ധാതാ ധരോ ധ്രുവഃ ॥ 6-66-33 (41686)
യോ ധാരയതി ലോകാംസ്ത്രീംശ്ചരാചരഗുരുഃ പ്രഭുഃ ।
യോദ്ധാ ജയശ്ച ജേതാ ച സർവപ്രകൃതിരീശ്വരഃ ॥ 6-66-34 (41687)
രാജൻസർവമയോ ഹ്യേഷ തമോരാഗവിവർജിതഃ ।
യതഃ കൃഷ്ണസ്തതോ ധർമോ യതോ ധർമസ്തതോ ജയഃ ॥ 6-66-35 (41688)
തസ്യ മാഹാത്ംയയോഗേന യോഗേനാത്മമയേന ച ।
ധൃതാഃ പാണ്ഡുസുതാ രാജഞ്ജയശ്ചൈഷാം ഭവിഷ്യതി ॥ 6-66-36 (41689)
ശ്രേയോയുക്താം സദാ ബുദ്ധിം പാൺ·ഡവാനാം ദധാതി യഃ।
ബലം ചൈവ രണേ നിത്യം ഭയേഭ്യശ്ചൈവ രക്ഷതി ॥ 6-66-37 (41690)
സ ഏഷ ശാശ്വതോ ദേവാഃ സർവഗുഹ്യമയഃ ശിവഃ ।
വാസുദേവ ഇതി ജ്ഞേയോ യൻമാം പൃച്ഛസി ഭാരത ॥ 6-66-38 (41691)
ബ്രാഹ്മണൈഃ ക്ഷത്രികയൈർവൈശ്യൈഃ ശൂദ്രൈശ്ച കൃതലക്ഷണൈഃ ।
സേവ്യതേഽഭ്യർച്യതേ ചൈവ നിത്യയുക്തൈഃ സ്വകർമഭിഃക ॥ 6-66-39 (41692)
ദ്വാപരസ്യ യുഗസ്യാന്തേ ആദൌ കലിയുഗസ്യ ച।
സാത്വതം വിധിമാസ്ഥായ ഗീതഃ സങ്കർഷണേന വൈ ॥ 6-66-40 (41693)
സ ഏഷ സർവം സുരമർത്യലോകം
സമുദ്രകക്ഷ്യാന്തരിതാം പുരീം ച।
യുഗേയുഗേ മാനുഷം ചൈവ വാസം
പുനഃപുനഃ സൃജതേ വാസുദേവാഃക ॥ ॥ 6-66-41 (41694)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ഷട്ഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-66-39 കൃതലക്ഷണൈഃ സ്വസ്വഗുണപ്രഖ്യാതൈഃ ॥ 6-66-40 സാത്വതാഃ പഞ്ചരാത്രാഗമവിധിനാ പൂജകാസ്തദീയം സാത്വതം ॥ 6-66-41 കക്ഷ്യാ കാഞ്ചീ। പുരീം ദ്വാരകാം ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 067
॥ ശ്രീഃ ॥
6.67. അധ്യായഃ 067
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീഷ്മേണ വിശ്വോപാഖ്യാനകഥനേ വാസുദേവമാഹാത്ംയകഥനം ॥ 1 ॥ യുധിഷ്ഠിരസ്യ കൃഷ്മസമാശ്രയണേന വിജയ ഇതി കഥനം ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-67-0 (41695)
ദുര്യോധന ഉവാച। 6-67-0x (4140)
വാസുദേവോ മഹദ്ഭൂതം സർവലോകേഷു കഥ്യതേ।
തസ്യാഗമം പ്രതിഷ്ഠാം ച ജ്ഞാതുമിച്ഛേ പിതാമഹ ॥ 6-67-1 (41696)
ഭീഷ്മ ഉവാച। 6-67-2x (4141)
വാസുദേവോ മഹദ്ഭൂതം സർവദൈവതദൈവതം ।
ന പരം പുണ്ഡരീകാക്ഷാദ്ദൃശ്യതേ ഭരതർഷഭ ॥ 6-67-2 (41697)
ശ്രുതം മേ താത രാമസ്യ ജാമദഗ്ന്യസ്യ ജൽപതഃ।
നാരദസ്യ ച ദേവർഷേഃ കൃഷ്ണദ്വൈപായനസ്യ ച।
അസിതോ ദേവലശ്ചാപി വാലഖില്യാസ്തപോധനാഃ ॥ 6-67-3 (41698)
മാർകണ്ഡേയശ്ച ഗോവിന്ദേ കഥയത്യദ്ഭുതം മഹത്।
സർവഭൂതാദിഭൂതാത്മാ മഹാത്മാ പുരുഷോത്തമഃ ॥ 6-67-4 (41699)
ആപോ വായുശ്ച തേജശ്ച ത്രയമേതദകൽപയത്।
സ സൃഷ്ട്വാ പൃഥിവീം ദേവീം സർവലോകേശ്വരഃ പ്രഭുഃ ॥ 6-67-5 (41700)
അപ്സു വൈ ശയനം ചക്രേ മഹാത്മാ പുരുഷോത്തമഃ ।
സർവദേവമയോ ദേവഃ ശയാനഃ ശയനേ സുഖം ॥ 6-67-6 (41701)
മുഖതഃ സോഽഗ്നിമസൃജത്പ്രാണാദ്വായുമഥാപി ച।
സരസ്വതീം ച വേദാംശ്ച മനസഃ സസൃജേഽച്യുത ॥ 6-67-7 (41702)
ഏഷക ലോകാൻസസർജാദൌ ദേവാംശ്ച ഋഷിഭിഃ സഹ।
അമൃതം ചൈവ മൃത്യും ച പ്രജാനാം പ്രഭവാപ്യയൌ ॥ 6-67-8 (41703)
ഏഷ ധർമശ്ച ധർമജ്ഞോ വരദഃ സർവകാമദഃ ।
ഏഷ കർതാ ച കാര്യം ച ആദേരാദിഃ സ്വയം പ്രഭുഃ ॥ 6-67-9 (41704)
ഭൂതം ഭവ്യം ഭവിഷ്യച്ച പൂർവമേതദകൽപയത് ।
ഉഭേ സന്ധ്യേ ദിവഃ ഖം ച നിയമാംശ്ച ജനാർദനഃ ॥ 6-67-10 (41705)
ഋഷീംശ്ചൈവ ഹി ഗോവിന്ദസ്തപശ്ചൈവാഭ്യകൽപയത് ।
സ്രഷ്ടാരം ജഗതശ്ചാപി മഹാത്മാ പ്രഭുരവ്യയഃ ॥ 6-67-11 (41706)
അഗ്രജം സർവഭൂതാനാം സങ്കർഷണമകൽപയത്।
ശേഷം ചാകൽപയദ്ദേവമനന്തമിതി തം വിദുഃ ॥ 6-67-12 (41707)
യോ ധാരയതി ഭൂതാനി ധരാം ചേമാം സപർവതാം।
ധ്യാനയോഗേന വിപ്രാശ്ച തം വിദന്തി മഹൌജസം।
കർണസ്രോതോഭവം ചാപി മധും നാമ മഹാസുരം ॥ 6-67-13 (41708)
തമുഗ്രമുഗ്രകർമാണമുഗ്രാം ബുദ്ധഇം സമാസ്ഥിതം ।
ഹരന്തം ബ്രഹ്മണോ വേദാഞ്ജഘാന ബ്രഹ്മണഃ പിതാ।
ബ്രഹ്മണോപചിതിം കുർവൻമഹാത്മാ പുരുഷോത്തമഃ ॥ 6-67-14 (41709)
തസ്യ താത വധാദേവ ദേവദാനവമാനവാഃ ।
മധുസൂദനമിത്യാഹുർഋഷയശ്ച ജനാർദനം ॥ 6-67-15 (41710)
വരാഹം നാരസിംഹം ച ത്രിവിക്രമമിതി പ്രഭും ।
ഏഷ ധാതാ വിധാതാ ച സർവേഷാം പ്രാമിനാം ഹരിഃ ॥ 6-67-16 (41711)
പരം ഹി പുണ്ഡരീകാക്ഷാന്ന ഭൂതം ന ഭവിഷ്യതി।
മുഖതഃ സോസൃജദ്വിപ്രാൻബാഹുഭ്യാം ക്ഷത്രിയാംസ്തഥാ ॥ 6-67-17 (41712)
വൈശ്യാംശ്ചാപ്യൂരുതോ രാജഞ്ശൂദ്രാൻപദ്ഭ്യാം തഥൈവച।
തപസാ നിയതം ദേവം നിധാനം സർവദേഹിനാം ॥ 6-67-18 (41713)
ബ്രഹ്മഭൂതമമാവാസ്യാം പൌർണമാസ്യാം തഥൈവ ച।
യോഗഭൂതം പരിചരൻകേശവം മഹദാപ്നുയാത്॥ 6-67-19 (41714)
കേശവഃ പരമം തേജഃ സർവലോകപിതാമഹഃ ।
ഏവമാർഹുർഹൃഷീകേശം മുനയോ വൈ നരാധിപ ॥ 6-67-20 (41715)
ഏവമേനം വിജാനീഹി ആചാര്യം പിതരം ഗുരും ।
കൃഷ്ണോ യസ്യ പ്രസീദേത ലോകാസ്തേനാക്ഷയാ ജിതാഃ ॥ 6-67-21 (41716)
യശ്ചൈവൈനം ഭയസ്ഥാനേ കേശവം ശരണം വ്രജേത് ।
സദാ നരഃ പഠംശ്ചേദം സ്വസ്തിമാൻസ സുഖീ ഭവേത് ॥ 6-67-22 (41717)
യേ ച കൃഷ്ണം പ്രപദ്യന്തേ തേ ന മുഹ്യന്തി മാനവാഃ ।
ഭയേ മഹതി മഗ്നാംശ്ച പാതി നിത്യം ജനാർദനഃക ॥ 6-67-23 (41718)
സ തം യുധിഷ്ഠിരോ ജ്ഞാത്വാ യാഥാതഥ്യേന ഭാരത।
സർവാത്മനാ മഹാത്മാനം കേശവം ജഗദീശ്വരം।
പ്രപന്നഃ ശരണം രാജന്യോഗാനാം പ്രഭുമീശ്വരം ॥ ॥ 6-67-24 (41719)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി സപ്തഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-67-8 പ്രഭവ ഉത്പത്തിഹേതുഃ। അപ്യയഃ പ്രലയഹേതുഃ ॥ 6-67-13 കർണാത്സ്രവതീതി കർണസ്രോതഃ കർണമലം ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 068
॥ ശ്രീഃ ॥
6.68. അധ്യായഃ 068
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീഷ്മേണ ദുര്യോധനംപ്രതി ബ്രഹ്മർഷികൃതകൃഷ്ണസ്തവകഥനം ॥ 1 ॥ തഥാ കൃഷ്ണസ്യ പാണ്ഡവേഷു പ്രീതികഥനപൂർവകം തൈഃ സഹ ശമവിധാനം ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-68-0 (41720)
ഭീഷ്മ ഉവാച। 6-68-0x (4142)
സ്തവം വൈ ബ്രഹ്മസംയുക്തം ശൃണു കൃഷ്ണസ്യ ഭാരത।
ബ്രഹ്മർഷിഭിശ്ച ദേവൈശ്ച യഃ പുരാ കഥിതോ ഭുവി ॥ 6-68-1 (41721)
സാധ്യാനാമപി ദേവാനാം ദേവദേവേശ്വരഃ പ്രഭുഃ ।
ലോകഭാവനഭാവജ്ഞ ഇതി ത്വാം നാരദോഽബ്രവീത് ॥ 6-68-2 (41722)
ഭൂതം ഭവ്യം ഭവിഷ്യച്ച മാർകണ്ഡേയോഽഭ്യുവാച ഹ।
യജ്ഞം ത്വാം ചൈവ യജ്ഞാനാം തപശ്ച തപസാമപി ॥ 6-68-3 (41723)
ദേവാനാമപി ദേവം ച ത്വാമാഹ ഭഗവാൻഭൃഗുഃ ।
പുരാണാം ചൈവ പരമം വിഷ്ണോ രൂപം തവേതി ച ॥ 6-68-4 (41724)
വാസുദേവോ വസൂനാം ത്വം ശക്രം സ്ഥാപയിതാ തഥാ।
ദേവദേവോഽസി ദേവാനാമിതി ദ്വൈപായനോഽബ്രവീത് ॥ 6-68-5 (41725)
പൂർവേ പ്രജാനിസർഗേ ച ദക്ഷമാഹുഃ പ്രജാപതിം।
സ്രഷ്ടാരം സർവഭൂതാനാമംഗിരാസ്ത്വാം തഥാഽബ്രവീത് ॥ 6-68-6 (41726)
അവ്യക്തം തേ ശരീരോത്ഥം വ്യക്തം തേ മനസി സ്ഥിതം ।
ദേവാസ്ത്വത്സംഭവാശ്ചൈവ ദേവലസ്ത്വസിതോഽബ്രവീത് ॥ 6-68-7 (41727)
ശിരസാ തേ ദിവ്യം വ്യാപ്തം ബാഹുഭ്യാം പൃഥിവീ തഥാ ।
ജഠരം തേ ത്രയോ ലോകാഃ പുരുഷോഽസി സനാതനഃ ॥ 6-68-8 (41728)
ഏവം ത്വാമഭിജാനന്തി തപസാ ഭാവിതാ നരാഃ।
ആത്മദർശനതൃപ്താനാമൃഷീണാം ചാസി സത്തമഃ ॥ 6-68-9 (41729)
രാജർഷീണാമുദാരാണാമാഹവേഷ്വനിവർതിനാം ।
സർവധർമപ്രധാനാനാം ത്വം ഗതിർമധുസൂദന ॥ 6-68-10 (41730)
ഇതി നിത്യം യോഗവിർദ്ഭിർഭഗവാൻപുരുഷോത്തമഃ।
സനത്കുമാരപ്രമുഖൈഃ സ്തൂയതേഽഭ്യർച്യതേ ഹരിഃ ॥ 6-68-11 (41731)
ഏഷ തേ വിസ്തരസ്താത സങ്ക്ഷേപശ്ച പ്രകീർതിതഃ ।
കേശവസ്യ യഥാ തത്ത്വം സുപ്രീതോ ഭജ കേശവം ॥ 6-68-12 (41732)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-68-13x (4143)
പുണ്യം ശ്രുത്വൈതദാഖ്യാനം മഹാരാജ സുതസ്തവ।
കേശവം ബഹുമേനേ സ പാണ്ഡവാംശ്ച മഹാരഥാൻ ॥ 6-68-13 (41733)
തമബ്രവീൻമഹാരാജ ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവഃ പുനഃ ।
മാഹാത്ംയം തേ ശ്രുതം രാജൻകേശവസ്യ മഹാത്കമനഃ ॥ 6-68-14 (41734)
നരസ്യ ച യഥാതത്ത്വം യൻമാം ത്വം പൃച്ഛസേ നൃപ।
യദർഥം നൃഷു സംഭൂതൌ നരാനാരായണാവൃഷീ ॥ 6-68-15 (41735)
അവധ്യൌ ച യഥാ വീരൌ സംയുഗേഷ്വപരാജിതൌ ।
യഥാ ച പാണ്ഡവാ രാജന്നവധ്യാ യുധി കസ്യചിത് ॥ 6-68-16 (41736)
പ്രീതിമാൻഹി ദൃഢം കൃഷ്ണഃ പാണ്ഡവേഷു യശസ്വിഷു ।
തസ്മാദ്ബ്രവീമി രാജേന്ദ്ര ശമോ ഭവതു പാണ്ഡവൈഃ ॥ 6-68-17 (41737)
പൃഥിവീം ഭുങ്ക്ഷ്വ സഹിതോ ഭ്രാതൃഭിർബലിഭിർവശീ ।
നരാനാരായണൌ ദേവാവവജ്ഞായ നശിഷ്യസി ॥ 6-68-18 (41738)
ഏവമുക്ത്വാ തവ പിതാ തൂഷ്ണീമാസീദ്വിശാംപതേ ।
വ്യസർജയച്ച രാജാനം ശയനം ച വിവേശ ഹ ॥ 6-68-19 (41739)
രാജാ ച ശിബിരം പ്രായാത്പ്രണിപത്യ മഹാത്മനേ ।
ശിശ്യേ ച ശയനേ ശുഭ്രേ രാത്രിം താം ഭരതർഷഭ ॥ ॥ 6-68-20 (41740)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി അഷ്ടഷഷ്ടിതമോഽധ്യായഃ ॥ ॥ വിശ്വോപാഖ്യാനം സമാപ്തം ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 069
॥ ശ്രീഃ ॥
6.69. അധ്യായഃ 069
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
കുരുപാണ്ഡവയോർമകരശ്യേനവ്യൂഹരചനാപൂർവകം യുദ്ധാരംഭഃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-69-0 (41741)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-69-0x (4144)
വ്യുഷിതായാം തു ശർവര്യാമുദിതേ ച ദിവാകരേ।
ഉഭേ സേനേ മഹാരാജ യുദ്ധായൈവ സമീയതുഃ ॥ 6-69-1 (41742)
അഭ്യധാവന്ത സങ്ക്രുദ്ധാഃ പരസ്പരജിഗീഷവഃ ।
തേ സർവേ സഹിതാ യുദ്ധേ സമാലോക്യ പരസ്പരം ॥ 6-69-2 (41743)
പാണ്ഡവാ ധാർതരാഷ്ട്രാശ്ച രാജന്ദർമന്ത്രിതേ തവ।
വ്യൂഹൌ ച വ്യൂഹ്യ സംരബ്ധാഃ സംപ്രഹൃഷ്ടാഃ പ്രഹാരിണഃ ॥ 6-69-3 (41744)
അരക്ഷൻമകരവ്യൂഹം ഭീഷ്മോ രാജൻസമന്തതഃ ।
തഥൈവ പാണ്ഡവാ രാജന്നരക്ഷന്വ്യൂഹമാത്മനഃ ॥ 6-69-4 (41745)
`അജാതശത്രുഃ ശത്രൂണാം മനാംസി സമകംപയത്।'
ശ്യേനവദ്വ്യൂഹ്യ തം വ്യൂഹം ധൌംയസ്യ വചനാത്സ്വയം ॥ 6-69-5 (41746)
സ ഹി തസ്യ സുവിജ്ഞാത അഗ്നിചിത്യേഷു ഭാരത।
മകരസ്തു മഹാവ്യൂഹസ്തവ പുത്രസ്യ ധീമതഃ ॥ 6-69-6 (41747)
സ്വയം സർവേണ സൈന്യേന ദ്രോണേനാനുമതസ്തദാ ।
യഥാവ്യൂഹം ശാന്തനവഃ സോഽന്വവർതത തത്പുനഃ ॥ 6-69-7 (41748)
സ നിര്യയൌ മഹാരാജ പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ ।
മഹതാ രഥവംശേന സംവൃതോ രഥിനാം വരഃ ॥ 6-69-8 (41749)
ഇതരേതരമന്വീയുര്യഥാഭാഗമവസ്ഥിതാഃ ।
രഥിനഃ പത്തയശ്ചൈവ ദന്തിനഃ സാദിനസ്തഥാ ॥ 6-69-9 (41750)
താന്ദൃഷ്ട്വാഽഭ്യുദ്യതാൻസംഖ്യേ പാണ്ഡവാ ഹി യശസ്വിനഃ ।
ശ്യേനവ്യൂഹേന സംവ്യൂഹ്യ സമനഹ്യന്ത സംയുഗേ ॥ 6-69-10 (41751)
അശോഭത മുഖേ തസ്യ ഭീമസേനോ മഹാബലഃ ।
നേത്രേ ശിഖണ്ഡീ ദുർധർഷോ ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാർഷതഃ ॥ 6-69-11 (41752)
ശീർഷേ തസ്യാഭവദ്വീരഃ സാത്യകിഃ സത്യവിക്രമഃ ।
വിധുന്വൻഗാണ്ഡിവം പാർഥോ ഗ്രീവായാമഭവത്തദാ ॥ 6-69-12 (41753)
അക്ഷൌഹിണ്യാ സമം തത്ര വാമപക്ഷോഽഭവത്തദാ ।
മഹാത്മാ ദ്രുപദഃ ശ്രീമാൻസഹ പുത്രേണ സംയുഗേ ॥ 6-69-13 (41754)
ദക്ഷിണശ്ചാഭവത്പക്ഷഃ കൈകേയോഽക്ഷൌഹിണീപതിഃ ।
പൃഷ്ഠതോ ദ്രൌപദേയാശ്ച സൌഭദ്രശ്ചാപി വീര്യവാൻ ॥ 6-69-14 (41755)
പൃഷ്ഠേ സമഭവച്ഛ്രീമാൻസ്വയം രാജാ യുധിഷ്ഠിരഃക ।
ഭ്രാതൃഭ്യാം സഹിതോ വീരോ യമാഭ്യാം ചാരുവിക്രമഃ ॥ 6-69-15 (41756)
പ്രവിശ്യ തു രണേ ഭീമോ മകരം മുഖതസ്തദാ।
ഭീഷ്മമാസാദ്യ സംഗ്രാമേ ച്ഛാദയാമാസ സായകൈഃ ॥ 6-69-16 (41757)
തതോ ഭീഷ്മോ മഹാസ്രാണി പാതയാമാസ ഭാരത।
മോഹയൻപാണ്ഡുപുത്രാണാം വ്യൂഢം സൈന്യം മഹാഹവേ ॥ 6-69-17 (41758)
സംമുഹ്യതി തദാ സൈന്യേ ത്വരമാണോ ധനഞ്ജയഃ ।
ഭീഷ്മം ശരസഹസ്രേണ വിവ്യാധ രണമൂർധനി ॥ 6-69-18 (41759)
പ്രതിസംവാര്യ ചാസ്രാണി ഭീഷ്മമുക്താനി സംയുഗേ।
സ്വേനാനീകേന ഹൃഷ്ടേന യുദ്ധായ സമുപസ്ഥിതഃ ॥ 6-69-19 (41760)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ ഭാരജ്വാജമഭാഷത ।
പൂർവം ദൃഷ്ട്വാ വധം ഘോരം ബലസ്യ ബലിനാം വരഃ ॥ 6-69-20 (41761)
ഭ്രാതൄണാം ച വധം യുദ്ധേ സ്മരമാണോ മഹാരഥഃ।
ആചാര്യഃ സതതം ഹി ത്വം ഹിതകാമോ മമാനഘ ॥ 6-69-21 (41762)
വയം ഹി ത്വാം സമാശ്രിത്യ ഭീഷ്മം ചൈവ പിതാമഹം ।
ദേവാനപി രണേ ജേതും പ്രാർഥയാമോ ന സംശയഃ ॥ 6-69-22 (41763)
കിമു പാണ്ഡുസുതാകന്യുദ്ധേ ഹീനവീര്യപരാക്രമാൻ ।
സ തഥാ കുരു ഭദ്രം തേ യഥാ വധ്യന്തി പാണ്ഡവാഃ ॥ 6-69-23 (41764)
ഏവമുക്തസ്തതോ ദ്രോണസ്തവ പുത്രേണ മാരിഷ ।
തത്ര സംപ്രേക്ഷ്യ രാജനം സങ്ക്രുദ്ധ ഇവ നിശ്ചസൻ ॥ 6-69-24 (41765)
ബാലിശസ്ത്വം ന ജാനീഷേ പാണ്ഡവാനാം പരാക്രമം ।
ന ശക്യാ ഹി യഥാ ജേതും പാണ്ഡവാ ഹി മഹാബലാഃ ॥ 6-69-25 (41766)
യഥാബലം യഥാവീര്യം കർമ കുര്യാമഹം ഹി തേ।
ഇത്യുക്തവാ തേ സുതം രാജന്നഭ്യപദ്യത വാഹിനീം ।
അഭിനത്പാണ്ഡവാനീകം പ്രേക്ഷമാണസ്യ സാത്യകേഃ ॥ 6-69-26 (41767)
സാത്യകിസ്തു തതോ ദ്രൌണം വാരയാമാത ഭാരത।
തയോഃ പ്രവവൃതേ യുദ്ധം ഘോരരൂപം ഭയാവഹം ॥ 6-69-27 (41768)
ശൈനേയം തു രണേ ക്രുദ്ധോ ഭാരദ്വാജഃ പ്രതാപാവാൻ।
അവിധ്യന്നിശിതൈർബാണൈർജത്രുദേശേ ഹസന്നിവ ॥ 6-69-28 (41769)
ഭീമസേനസ്തതഃ ക്രുദ്ധോ ഭാരദ്വാജമവിധ്യത ।
സംരക്ഷൻസാത്യകിം രാജന്ദ്രോണാച്ഛസ്ത്രഭൃതാം വരാത് ॥ 6-69-29 (41770)
തതോ ദ്രോണശ്ച ഭീഷ്മശ്ച തഥാ ശല്യശ്ച മാരിഷ।
ഭീമസേനം രണേ ക്രുദ്ധാശ്ഛാദയാഞ്ചക്രിരേ ശരൈഃ ॥ 6-69-30 (41771)
തത്രാഭിമന്യുഃ സങ്ക്രുദ്ധോ ദ്രൌപദേയാശ്ച മാരിഷ ।
വിവ്യധുർനിശിതൈർബൈണൈഃ സർവാംസ്താനുദ്യതായുധാൻ ॥ 6-69-31 (41772)
ദ്രോണഭീഷ്മൌ തു സങ്ക്രുദ്ധാവാപതന്തൌ മഹാബലൌ ।
പ്രത്യുദ്യയൌ ശിഖണ്ഡീ തു മഹേഷ്വാസോ മഹാഹവേ ॥ 6-69-32 (41773)
പ്രഗൃഹ്യ ബലവദ്വീരോ ധനുർജലദനിഃശ്വനം ।
അഭ്യവർഷച്ഛരൈസ്തൂർണം ഛാദയാനോ ദിവാകരം ॥ 6-69-33 (41774)
ശിഖണ്ഡിനം സമാസാദ്യ ഭരതാനാം പിതാമഹഃ ।
അവർജയത സംഗ്രാമം സ്ത്രീത്വം തസ്യാനുസംസ്മരൻ ॥ 6-69-34 (41775)
തതോ ദ്രോണോ മഹാരാജ അഭ്യദ്രവത തം രണേ।
രക്ഷമാണസ്തദാ ഭീഷ്മം തവ പുത്രേണ ചോദിതഃ ॥ 6-69-35 (41776)
ശിഖണ്ഡീ തു സമാസാദ്യ ദ്രോണം ശസ്ത്രഭൃതാം വരം।
അവർജയത സന്ത്രസ്തോ യുഗാന്താഗ്നിമിവോൽബണം ॥ 6-69-36 (41777)
തതോ ബലേന മഹതാ പുത്രസ്തവ വിശാംപതേ ।
ജുഗോപ ഭീഷ്മമാസാദ്യ പ്രാർഥയാനോ മഹദ്യശഃ ॥ 6-69-37 (41778)
തഥൈവ പാണ്ഡവാ രാജൻപുരുസ്കൃത്യ ധനഞ്ജയം।
ഭീഷ്മമേവാഭ്യവർതന്ത ജയേ കൃത്വാ ദൃഢാം മതിം ॥ 6-69-38 (41779)
തദ്യുദ്ധമഭവദ്ധോരം ദേവാനാം ദാനവൈരിവ।
ജയമാകാങ്ക്ഷതാം സങ്ക്ഷ്യേ യശശ്ച സുമഹാദ്ഭുതം ॥ ॥ 6-69-39 (41780)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി പഞ്ചമദിവസയുദ്ധേ ഏകോനസപ്തതിതമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 070
॥ ശ്രീഃ ॥
6.70. അധ്യായഃ 070
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സങ്കുലയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-70-0 (41781)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-70-0x (4145)
അകരോത്തുമുലം യുദ്ധം ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവസ്തദാ।
ഭീമസേനഭയാദിച്ഛൻപുത്രാംസ്താരയിതും തവ ॥ 6-70-1 (41782)
പൂർവാഹ്ണേ തൻമഹാരൌദ്രം രാജ്ഞാം യുദ്ധമവർതത ।
കുരൂണാം പാണ്ഡവാനാം ച മുഖ്യശൂരവിനാശനം ॥ 6-70-2 (41783)
തസ്മിന്നാകുലസംഗ്രാമേ വർതമാനേ മഹാഭയേ ।
അഭവത്തുമുലഃ ശബ്ദഃ സംസ്പൃശൻഗഗനം മഹത് ॥ 6-70-3 (41784)
നദദ്ഭിശ്ച മഹാനാഗൈർഹേഷമാണൈശ്ച വാജിഭിഃ ।
ഭേരീശംഖനിനാദൈശ്ച തുമുലം സമപദ്യത ॥ 6-70-4 (41785)
യുയുത്സവസ്തേ വിക്രാന്താ വിജയായ മഹാബലാഃക ।
അന്യോന്യമഭിഗർജന്തോ ഗോഷ്ഠിഷ്വിവ മഹർഷഭാഃ ॥ 6-70-5 (41786)
ശിരാസം പാത്യമാനാനാം സമരേ നിശിതൈഃ ശരൈഃ।
അശ്യവൃഷ്ടിരിവാകാശേ ബഭൂവ ഭരതർഷഭ ॥ 6-70-6 (41787)
കുണ്ഡലോഷ്ണീഷധാരീണി ജാതരൂപോജ്ജ്വലാനി ച।
പതിതാനി സ്മ ദൃശ്യന്തേ ശിരാംസി ഭരതർഷഭ ॥ 6-70-7 (41788)
വിശിഖോൻമഥിതൈർഗാത്രൈർബാഹുഭിശ്ച സകാർമുകൈഃ ।
സഹസ്താഭരണൈശ്ചാന്യൈരഭവച്ഛാദിതാ മഹീ ॥ 6-70-8 (41789)
കവചോപഹിതൈർഗാത്രൈർഹസ്തൈശ്ച സമലങ്കൃതൈഃ ।
മുഖൈശ്ച ചന്ദ്രസങ്കാശൈ രക്താന്തനയനൈഃ ശുഭൈഃ ॥ 6-70-9 (41790)
ഗജവാജിമനുഷ്യാണാം സർവഗാത്രൈശ്ച ഭൂപതേ ।
ആസീത്സർവാ സമാസ്തീർണാ മുഹൂർതേന വസുന്ധരാഃ ॥ 6-70-10 (41791)
രജോമേഘൈശ്ച തുമുലൈഃ ശസ്ത്രവിദ്യുത്പ്രകാശിഭിഃ ।
ആയുധാനാം ച നിർഘോഷഃ സ്തനയിത്നുസമോഽഭവത് ॥ 6-70-11 (41792)
സ സംപ്രഹാരസ്തുമുലഃക കടുകഃ ശോണിതോദകഃ।
പ്രാവർതത കുരൂണാം ച പാണ്ഡവാനാം ച ഭാരത ॥ 6-70-12 (41793)
തസ്മിൻമഹാഭയേ ഘോരേ തുമുലേ രോമഹർഷണേ।
വവൃഷുഃ ശരവർഷാണി ക്ഷത്രിയാ യുദ്ധദുർമദാഃ ॥ 6-70-13 (41794)
ആക്രോശൻകുഞ്ജരാസ്തത്ര ശരവർഷപ്രതാപിതാഃ ।
താവകാനാം പരേഷാം ച സംയുഗേ ഭരതർഷഭ ॥ 6-70-14 (41795)
സംരബ്ധാനാം ച വീരാണാം ധീരാണാമമിതൌജസാം ।
ധനുർജ്യാതലശബ്ദേന ന പ്രാജ്ഞായത കിഞ്ചന ॥ 6-70-15 (41796)
ഉത്ഥിതേഷു കബന്ധേഷു സർവതഃ ശോമിതോദകേ।
സമരേ പര്യധാവന്ത നൃപാ രിപുവധോദ്യതാഃ ॥ 6-70-16 (41797)
ശരശക്തിഗദാഭിസ്തേ ഖംഗൈശ്ചാമിതതേജസഃ ।
നിജഘ്നുഃ സമരേഽന്യോന്യം ശൂരാഃ പരിഘബാഹവഃ ॥ 6-70-17 (41798)
ബഭ്രമുഃ കുഞ്ജരാശ്ചാത്ര ശരൈർവിദ്ധാ നിരങ്കുശാഃ ।
അശ്വാശ്ച പര്യധാവന്ത ഹതാരോഹാ ദിശോ ദശ ॥ 6-70-18 (41799)
ഉത്പത്യ നിപതന്ത്യന്യേ ശരഘാതപ്രപീഡിതാഃ।
താവകാനാം പരേഷാം ച യോധാ ഭരതസത്തമ ॥ 6-70-19 (41800)
വാഹാനാമുത്തമാംഗാനാം കാർമുകാണാം ച ഭാരത।
ഗദാനാം പരിഘാണാം ച ഹസ്താനാം ചോരുഭിഃ സഹ ॥ 6-70-20 (41801)
പാദാനാം ഭൂഷണാനാം ച കേയൂരാണാം ച സംഘശഃ।
രാശയസ്തത്ര ദൃശ്യന്തേ ഭീഷ്മഭീമസമാഗമേ ॥ 6-70-21 (41802)
അശ്വാനാം കുഞ്ജരാണാം ച രഥാനാം ചാനിവർതിനാം ।
സംഘാതാഃ സ്മ പ്രദൃശ്യന്തേ തത്രതത്ര വിശാംപതേ ॥ 6-70-22 (41803)
ഗദാഭിരസിഭിഃ പ്രാസൈർബാണൈശ്ച നതപർവഭിഃ ।
ജഘ്നുഃ പരസ്പര തത്ര ക്ഷത്രിയാഃ കാല ആഗതേ ॥ 6-70-23 (41804)
അപരേ ബാഹുഭിർവീരാ നിയുദ്ധകുശലാ യുധി।
ബഹുധാ സമസഞ്ജന്ത ആയസൈഃ പരിഘൈരിവ ॥ 6-70-24 (41805)
മുഷ്ടിഭിർജാനുഭിശ്ചൈവ തലൈശ്ചൈവ വിശാംപതേ ।
അന്യോന്യം ജഘ്രിരേ വീരാസ്താവകാഃ പാണ്ഡവൈഃ സഹ ॥ 6-70-25 (41806)
പതിതൈഃ പാത്യമാനൈശ്ച വിചേഷ്ടദ്ഭിശ്ച ഭൂതലേ।
ഘോരമായോധനം ജജ്ഞേ തത്രതത്ര ജനേശ്വര ॥ 6-70-26 (41807)
വിരഥാ രഥിനശ്ചാത്ര നിസ്ത്രിംശവരധാരിണഃക ।
അന്യോന്യമഭിധാവന്തഃ പരസ്പരവധൈഷിണഃ ॥ 6-70-27 (41808)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ കലിംഗൈർബഹുഭിർവൃതഃ।
പുരസ്കൃത്യ രണേ ഭീഷ്മം പാണ്ഡവാനഭ്യവർതത ॥ 6-70-28 (41809)
തഥൈവ പാണ്ഡവാഃ സർവേ പരിവാര്യ വൃകോദരം।
ഭീഷ്മമഭ്യദ്രവൻക്രുദ്ധാസ്തതോ യുദ്ധമവർതത ॥ ॥ 6-70-29 (41810)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി പഞ്ചമദിവസയുദ്ധേ സപ്തതിതമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 071
॥ ശ്രീഃ ॥
6.71. അധ്യായഃ 071
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സങ്കുലയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-71-0 (41811)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-71-0x (4146)
ദൃഷ്ട്വാ ഭീഷ്മേണ സംസക്താൻഭ്രാതൄനന്യാംശ്ച പാർഥിവാൻ ।
സമഭ്യധാവദ്ഗാംംഗേയമുദ്യതാസ്ത്രോ ധനഞ്ജയഃ ॥ 6-71-1 (41812)
പാഞ്ചജന്യസ്യ നിർഘോഷം ധനുഷോ ഗാണ്ഡിവസ്യ ച।
ധ്വജം ച ദൃഷ്ട്വാ പാർഥസ്യ സർവാന്നോ ഭയമാവിശത് ॥ 6-71-2 (41813)
സിംഹലാംഗൂലമാകാശേ ജ്വലന്തമിവ പർവതം।
അസഞ്ജമാനം വൃക്ഷേഷു ധൂമകേതുമിവോത്ഥിതം ॥ 6-71-3 (41814)
ബഹുവർണം വിചിത്രം ച ദിവ്യം വാനരലക്ഷണം ।
അപശ്യാമ മഹാരാജ ധ്വജം ഗാണ്ഡീവധന്വനഃ ॥ 6-71-4 (41815)
സുവർണപൃഷ്ഠം ഗാണ്ഡീവം രണേ ദ്രക്ഷ്യാമി ഭാരത।
വിദ്യുതം മേഘമധ്യസ്ഥാം ഭ്രാജമാനാമിവാംബരേ ।
ദദൃശുർഗാണ്ഡിവം യോധാ രുക്മപൃഷ്ഠം മഹാമൃധേ ॥ 6-71-5 (41816)
ആശുശ്രുമ ഭൃശം ചാസ്യ ശക്രസ്യേവാഭിഗർജതഃ।
സുഘോരം തലയോഃ ശബ്ദം നിഘ്നതസ്തവ വാഹിനീം ॥ 6-71-6 (41817)
ചണ്ഡവാതോ യഥാ മേഘഃ സവിദ്യുത്സ്തനയിത്നുമാൻ ।
ദിശഃ സംപ്ലാവയൻസർവാഃ ശരവർഷൈഃ സമന്തതഃ ॥ 6-71-7 (41818)
സമഭ്യധാവദ്ഗാംഗേയം ഭൈരവാസ്ത്രോ ധനഞ്ജയഃ ।
ദിശം പ്രാചീം പ്രതീചീം ച ന ജാനീമോഽസ്ത്രമോഹിതാഃ ॥ 6-71-8 (41819)
കാന്ദിഗ്ഭൂതാ ശ്രാന്തപത്രാ ഹതാശ്വാ ഹതചേതസഃ।
അന്യോന്യമഭിസംശ്ലിഷ്യ യോധാസ്തേ ഭരതർഷഭ ॥ 6-71-9 (41820)
ഭീഷ്മമേവാഭ്യലീയന്ത സഹ സർവൈസ്തവാത്മജൈഃ ।
തേഷാമാർതായനമഭൂദ്ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോ രണേ ॥ 6-71-10 (41821)
സമുത്പതന്തി വിത്രസ്താ രഥേഭ്യോ രഥിനസ്തഥാ ।
സാദിനശ്ചാശ്വപൃഷ്ഠേഭ്യോ ഭൂമൌ ചാപി പദാതയഃ ॥ 6-71-11 (41822)
ശ്രുത്വാ ഗാണ്ഡീവനിർഘോഷം വിസ്ഫൂർജിതമിവാശനേഃ ।
സർവസൈന്യാനി ഭീതാനി വ്യവാലീയന്ത ഭാരത ॥ 6-71-12 (41823)
അഥ കാംഭോജൈജരശ്വൈർമഹദ്ഭിഃ ശീഘ്രഗാമിഭിഃ ।
ഗോപാനാം ബഹുസാഹസ്ത്രൈർബാലൈർഗാപായനൈർവൃതഃ ॥ 6-71-13 (41824)
മദ്രസൌവീരഗാന്ധാരൈസ്ത്രൈഗർതൈശ്ച വിശാംപതേ ।
സർവകാലിംഗമുഖ്യൈശ്ച കലിംഗാധിപതിർവൃതഃ ॥ 6-71-14 (41825)
നാനാനരഗണൌഘൈശ്ച ദുഃശാസനപുരഃസരഃ ।
ജയദ്രഥശ്ച നൃപതിഃ സഹിതഃ സർവരാജഭിഃ ॥ 6-71-15 (41826)
ഹയാരോഹവരാശ്ചൈവ തവ പുത്രേണ ചോദിതാഃ ।
ചതുർദശസഹസ്രാണി സൌബലം പര്യവാരയൻ ॥ 6-71-16 (41827)
തതസ്തേ സഹിതാഃ സർവേ വിഭക്തരഥവാഹനാഃ ।
അർജുനം സമരേ ജഘ്നുസ്താവകാ ഭരതർഷഭ ॥ 6-71-17 (41828)
ചേദികാശിപദാതൈശ്ച രഥൈഃ പാഞ്ചാലസൃഞ്ജയൈഃ ।
പാണ്ഡവാഃ സഹിതാഃ സർവേ ധൃഷ്ടദ്യുംനപുരോഗമാഃ।
താവകാൻസമരേ ജഘ്നുർധർമപുത്രേണ ചോദിതാഃ ॥ 6-71-18 (41829)
രഥിഭിർവാരണൈരശ്വൈഃ പാദാതൈശ്ച സമീരിതം ।
ഘോരമായോധനം ചക്രേ മഹാഭ്രസദൃശം രജഃ ॥ 6-71-19 (41830)
തോമരപ്രാസനാരാചഗജാശ്വരഥയോധിനാം ।
ബലേന മഹതാ ഭീഷ്മഃ സമസഞ്ജത്കിരീടിനാ ॥ 6-71-20 (41831)
ആവന്ത്യഃ കാശിരാജേന ഭീമസേനേന സൈന്ധവഃ ।
അജാതശത്രുർമദ്രാണാമൃഷഭേണ യശശ്വിനാ ॥ 6-71-21 (41832)
സഹപുത്രഃ സഹാമാത്യഃ ശല്യേന സമസഞ്ജത।
വികർണഃ സഹദേവേന ചിത്രസേനഃ ശിഖണ്ഡിനാ ॥ 6-71-22 (41833)
മത്സ്യാ ദുര്യോധനം ജഗ്മുഃ ശങ്കുനിം ന വിശാംപതേ।
ദ്രുപദശ്ചേകിതാനശ്ച സാത്യകിശ്ചക മഹാരഥഃ ॥ 6-71-23 (41834)
ദ്രോണേന സമസഞ്ജന്ത സപുത്രേണ മഹാത്മനാ ।
കൃപശ്ച കൃതവർമാ ച ധൃഷ്ടദ്യുംനമഭിദ്രുതൌ ॥ 6-71-24 (41835)
ഏവം പ്രവ്രജിതാശ്വാനി ഭ്രാന്തനാഗരഥാനി ച।
സൈന്യാനി സമസഞ്ജന്ത പ്രയുദ്ധാനി സമന്തതഃ ॥ 6-71-25 (41836)
നിരഭ്രേ വിദ്യുതസ്തീവ്രാ ദിശശ്ച രജസാ വൃതാഃ ।
പ്രാദുരാസൻമഹോത്കാശ്ച സനിർഘാതാ വിശാംപതേ ॥ 6-71-26 (41837)
പ്രാദുർഭൂതോ മഹാവാതഃ പാംസുവർഷം പപാത ച ।
നഭസ്യന്തർദധേ സൂര്യഃ സൈന്യേന സജസാ വൃതഃ ॥ 6-71-27 (41838)
പ്രമോഹഃ സർവസത്വാനാമതീവ സമപദ്യത।
രജസാ ചാഭിഭൂതാനാമസ്ത്രജാലൈശ്ച തുദ്യതാം ॥ 6-71-28 (41839)
വീരബാഹുവിസൃഷ്ടാനാം സർവാവരണഭേദിനാം ।
സംഘാതഃ ശരജാലാനാം തുമുലഃ സമപദ്യത ॥ 6-71-29 (41840)
പ്രകാശം ചക്രുരാകാശമുദ്യതാനി ഭുജോത്തമൈഃ ।
നക്ഷത്രവിമലാഭാനി ശസ്ത്രാണി ഭരതർഷഭ ॥ 6-71-30 (41841)
ആർഷഭാണി വിചിത്രാണി രുക്മജാലാവൃതാനി ച ।
സംപേതുർദിക്ഷു സർവാസു ചർമാണി ഭരതർഷഭ ॥ 6-71-31 (41842)
സൂര്യവർണൈശ്ച നിസ്ത്രിംശൈഃ പാത്യമാനാനി സർവശഃ ।
ദിക്ഷു സർവാസ്വദൃശ്യന്ത ശരീരാണി ശിരാംസി ച । 6-71-32 (41843)
ഭഗ്നചക്രാക്ഷനീഡാശ്ച നിപാതിതമഹാധ്വജാഃ ।
ഹതാശ്വാഃ പൃഥിവീം ജഗ്മുസ്തത്രതത്ര മഹാരഥാഃ ॥ 6-71-33 (41844)
പരിപേതുർഹയാശ്ചാത്ര കേചിച്ഛസ്ത്രകൃതവ്രണാഃ ।
രഥാന്വിപരികർഷന്തോ ഹതേഷു രഥയോധിഷു ॥ 6-71-34 (41845)
ശരാഹതാ ഭിന്നദേഹാ ബദ്ധയോക്രാ ഹയോത്തമാഃ ।
യുഗാനി പര്യകർഷന്ത തത്രതത്ര സ്മ ഭാരത। 6-71-35 (41846)
അദൃശ്യന്ത സസൂതാശ്ച സാശ്വാഃ സരഥയോധിനഃ ।
ഏകേന ബലിനാ രാജന്വാരണേന വിമർദിതാഃ ॥ 6-71-36 (41847)
ഗന്ധഹസ്തിമദസ്രാവമാഘ്രായ ബഹവോ രണേ।
സന്നിപാതേ ബലൌഘാനാം ഗജൈർമമൃദിരേ ഗജാഃ ॥ 6-71-37 (41848)
സതോമരൈർമഹാമാത്രൈർനിപതദ്ഭിർഗതാസുഭിഃ ।
ബഭൂവായോധനം ഛന്നം നാരാചാഭിഹതൈർഗജൈഃ ॥ 6-71-38 (41849)
സന്നിപാതേ ബലൌഘാനാം പ്രേഷിതൈർവരവാരണൈഃ ।
നിപേതുര്യുധി സംഭഗ്നാഃ സയോധാഃ സധ്വജാ ഗജാഃ ॥ 6-71-39 (41850)
നാഗരാജോപമൈർഹസ്തൈർനാഗൈരാക്ഷിപ്യ സംയുഗേ ।
വ്യദൃശ്യന്ത മഹാരാജ സംഭഗ്നാ രഥകൂബരാഃ ॥ 6-71-40 (41851)
വിശീർണരഥസംഘാശ്ച കേശേഷ്വാക്ഷിപ്യ ദന്തിഭിഃ ।
ദ്രുമശാഖാ ഇവാവിധ്യ നിഷ്പിഷ്ടാ രഥിനോ രണേ ॥ 6-71-41 (41852)
രഥേഷു ച രഥാന്യുദ്ധേ സംസക്താന്വരവാരണാഃ ।
വികർഷന്തോ ദിശഃ സർവാഃ സംപേതുഃ സർവശബ്ദഗാഃ ॥ 6-71-42 (41853)
തേഷാം തഥാ കർഷതാം തു ഗജാനാം രൂപമാബഭൌ ।
സരഃസു നലിനീജാലം വിഷക്തമിവ കർഷതാം ॥ 6-71-43 (41854)
ഏവം സഞ്ഛാദിതം തത്ര ബഭൂവായോധനം മഹത്।
സാദിഭിശ്ച പദാതൈശ്ച സധ്വജൈശ്ച മഹാരഥൈഃ ॥ ॥ 6-71-44 (41855)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി പഞ്ചമദിവസയുദ്ധേ ഏകസപ്തതിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-71-7 സ്തനയിത്നുർഗർജിതം ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 072
॥ ശ്രീഃ ॥
6.72. അധ്യായഃ 072
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സങ്കുലയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-72-0 (41856)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-72-0x (4147)
ശിഖണ്ഡീ സഹ മത്സ്യേന വിരാടേന വിശാംപതേ।
ഭീഷ്മമാശു മഹേഷ്വാസമാസസാദ സുദുർജയം ॥ 6-72-1 (41857)
ദ്രോണം കൃപം വികർണം ച മഹേഷ്വാസം മഹാബലം ।
രാജ്ഞശ്ചാന്യാന്രണേ ശൂരാൻബഹൂനാർച്ഛദ്ധനഞ്ജയഃ ॥ 6-72-2 (41858)
സൈന്ധവം ച മഹേഷ്വാസം സാമാത്യം സഹ ബന്ധുഭിഃ ।
പ്രാച്യാംശ്ച ദാക്ഷിണാത്യാംശ്ച ഭൂമിപാൻഭൂമിപർഷഭ ॥ 6-72-3 (41859)
പുത്രം ച തേ മഹേഷ്വാസം ദുര്യോധനമമർഷണം ।
ദുഃസഹം ചൈവ സമരേ ഭീമസേനോഽഭ്യവർതത ॥ 6-72-4 (41860)
സഹദേവസ്തു ശകുനിമുലൂകം ച മഹാരഥം ।
പിതാപുത്രൌ മഹേഷ്വാസാവഭ്യവർതത ദുർജയൌ ॥ 6-72-5 (41861)
യുധിഷ്ഠിരോ മഹാരാജ ഗജാനീകം മഹാരഥഃ ।
സമവർതത സംഗ്രാമേ പുത്രേണ നികൃതസ്തവ ॥ 6-72-6 (41862)
മാദ്രീപുത്രസ്തു നകുലഃ ശൂരസങ്ക്രന്ദനോ യുധി ।
ത്രിഗർതാനാം ബലൈഃ സാർധം സമസഞ്ജത പാണ്ഡവഃ ॥ 6-72-7 (41863)
അഭ്യവർതന്ത സങ്ക്രുദ്ധാഃ സമരേ സാൽവകേകയാൻ।
സാത്യകിശ്ചേകിതാനശ്ച സൌഭദ്രശ്ച മഹാരഥഃ ॥ 6-72-8 (41864)
ധൃഷ്ടകേതുശ്ച സമരേ രാക്ഷസശ്ച ഘടോത്കചഃ ।
നാകുലിശ്ച ശതാനീകഃ സമരേ രഥപുംഗവഃ ।
പുത്രാണാം തേ രഥാനീകം പ്രത്യുദ്യാതാഃ സുദുർജയാഃ ॥ 6-72-9 (41865)
സേനാപതിരമേയാത്മാ ധൃഷ്ടദ്യുംനോ മഹാബലഃ ।
ദ്രോണേന സമരേ രാജൻസമിയായോഗ്രകർമണാ ॥ 6-72-10 (41866)
ഏവമേതേ മഹേഷ്വാസാസ്താവകാഃ പാണ്ഡവൈഃ സഹ ।
സമേത്യ സമരേ ശൂരാഃ സംപ്രാഹാരം പ്രചക്രിരേ ॥ 6-72-11 (41867)
മധ്യന്ദിനഗതേ സൂര്യേ നഭസ്യാകുലതാം ഗതേ ।
കുരവഃ പാണ്ഡവേയാശ്ച നിജഘ്നുരിതരേതരം ॥ 6-72-12 (41868)
ധ്വജിനോ ഹേമചിത്രാംഗാ വിചരന്തോ രണാജിരേ ।
സപതാകാ രഥാ രേജുർവൈയാഘ്രപരിവാരണാഃ ॥ 6-72-13 (41869)
സമേതാനാം ച സമരേ ജിഗീഷൂണാം പരസ്പരം ।
ബഭൂവ തുമുലഃ ശബ്ദഃ സിംഹാനാമിവ നർദതാം ॥ 6-72-14 (41870)
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാസ സംപ്രഹാരം സുദാരുണം।
യദകുർവന്രണേ ശൂരാഃ സൃഞ്ജയാഃ കുരുഭിഃ സഹ ॥ 6-72-15 (41871)
നൈവ ഖം ന ദിശോ രാജന്ന സൂര്യം ശത്രുതാപന।
വിദിശോ വാപി പശ്യാമഃ ശരൈർമുക്തൈഃ സമന്തതഃ ॥ 6-72-16 (41872)
ശക്തീനാം വിമലാഗ്രാണാം തോമരാണാം തഥാസ്യതാം ।
നിസ്ത്രിംശാനാം ച പീതാനാം നീലോത്പലനിഭാഃ പ്രഭാഃ ॥ 6-72-17 (41873)
കവചാനാം വിചിത്രാണാം ഭൂഷണാനാം പ്രഭാസ്തഥാ ।
ഖം ദിശഃ പ്രദിശശ്ചൈവ ഭാസയാമാസുരോജസാ ॥ 6-72-18 (41874)
വപുർഭിശ്ച നരേന്ദ്രാണാം ചന്ദ്രസൂര്യസമപ്രഭൈഃ ।
വിരരാജ തദാ രാജംസ്തത്രതത്ര രണാംഗണം ॥ 6-72-19 (41875)
രഥസംഘാ നരവ്യാഘ്രാഃ സമായാന്തശ്ച സംയുഗേ।
വിരേജുഃ സമരേ രാജൻഗ്രഹാ ഇവ നഭസ്തലേ ॥ 6-72-20 (41876)
ഭീഷ്മസ്തു രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠോ ഭീമസേനം മഹാബലം ।
അവാരയത സങ്ക്രുദ്ധഃ സർവസൈന്യസ്യ പശ്യതഃ ॥ 6-72-21 (41877)
തതോ ഭീഷ്മവിനിർമുക്താ രുക്മപുംഖാഃ ശിലാശിതാഃ।
അഭ്യംഗന്തമരേ ഭീമം തൈലഘൌതാഃ സുതേജനാഃ ॥ 6-72-22 (41878)
തസ്യ ശക്തിം മഹാവേഗം ഭീമസേനോ മഹാബലഃ ।
ക്രുദ്ധാശീവിഷസങ്കാശം പ്രേഷയാമാസ ഭാരത ॥ 6-72-23 (41879)
താമാപതന്തീം സഹസാ രുക്മദണ്ഡം ദുരാസദാം।
ചിച്ഛേദ സമരേ ഭീഷ്മഃ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ॥ 6-72-24 (41880)
തതോഽപരേണ ഭല്ലേന പീതേന നിശിതേന ച।
കാർമുകം ഭീമസേനസ്യ ദ്വിധാ ചിച്ഛേദ ഭാരത ॥ 6-72-25 (41881)
അപാസ്യ തു ധനുശ്ഛിന്നം ഭീമസേനോ മഹാബലഃ ।
ശരൈർബഹുഭിരാനർച്ഛദ്ഭീഷ്മം ശാന്തനവം യുധി ॥ 6-72-26 (41882)
സാത്യകിസ്തു തതസ്തൂർണം ഭീഷ്മമാസാദ്യ സംയുഗേ ।
ആകർണപ്രഹിതൈസ്ത്രീക്ഷ്ണൈർനിശിതൈസ്തിഗ്മതേജനൈഃ ॥ 6-72-27 (41883)
ശരൈർബഹുഭിരാനർച്ഛത്പിതരം തേ ജനേശ്വര ।
തതഃ സന്ധായ വൈ തീക്ഷ്ണം ശരം പരമദാരുണം ॥ 6-72-28 (41884)
വാർഷ്ണേയസ്യ രഥാദ്ഭീഷ്മഃ പാതയാമാസ സാരഥിം।
തസ്യാശ്വാഃ പ്രദ്രുതാ രാജന്നിഹതേ രഥസാരഥൌ ॥ 6-72-29 (41885)
തേന തേനൈവ ധാവന്തി മനോമാരുതരംഹസഃ।
തതഃ സർവസ്യ സൈന്യസ്യ നിഃസ്വനസ്തുമുലോഽഭവത് ॥ 6-72-30 (41886)
ഹാഹാകാരശ്ച സഞ്ജജ്ഞേ പാണ്ഡവാനാം മഹാത്മനാം ।
അഭ്യദ്രവത ഗൃഹ്ണീത ഹയാന്യച്ഛത ധാവത ॥ 6-72-31 (41887)
ഇത്യാസീത്തുമുലഃ ശബ്ദോ യുയുധാനരഥം പ്രതി ।
ഏതസ്മിന്നേവ കാലേ തു ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവസ്തദാ ॥ 6-72-32 (41888)
ന്യഹനത്പാണ്ഡവീം സേനാമാസുരീമിവ വൃത്രാഹാ ।
തേ വധ്യമാനാ ഭീഷ്മേണ പാഞ്ചാലാഃ സോമകൈഃ സഹ ।
സ്ഥിരാം യുദ്ധേ മതിം കൃത്വാ ഭീഷ്മമേവാഭിദുദ്രുവുഃ ॥ 6-72-33 (41889)
ധൃഷ്ടദ്യുംനമുഖാശ്ചാപി പാർഥാഃ ശാന്തനവം രണേ।
അഭ്യധാവഞ്ജിഗീഷന്തസ്തവ പുത്രസ്യ വാഹിനീം ॥ 6-72-34 (41890)
തഥൈവ കൌരവാ രാജൻഭീഷ്മദ്രോണപുരോഗമാഃ।
അഭ്യധാവന്ത വേഗേന തതോ യുദ്ധമവർതത ॥ ॥ 6-72-35 (41891)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി പഞ്ചമദിവസയുദ്ധേ ദ്വിസപ്തതിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-72-18 ഓജസാ സ്വപ്രഭാവേണ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 073
॥ ശ്രീഃ ॥
6.73. അധ്യായഃ 073
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
യുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-73-0 (41892)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-73-0x (4148)
വിരാടോഽയ ത്രിഭിർബാണൈർഭീഷ്മമാർച്ഛൻമഹാരഥം ।
വിവ്യാധ തുരമാന്ത്രാസ്യ ത്രിഭിർബാണൈർമഹാരഥഃ ॥ 6-73-1 (41893)
തം പ്രത്യവിധ്യദ്ദശഭിർഭീഷ്മഃ ശാന്തനവഃ ശരൈഃ।
രുക്മപുംഖൈർമഹേഷ്വാസഃ കൃതഹസ്തോ മഹാബലഃ ॥ 6-73-2 (41894)
ദ്രൌണിർഗാണ്ഡീവധന്വാനം ഭീമധന്വാ മഹാരഥഃ ।
അവിധ്യദിഷുഭിഃ ഷങ്ഭിർദൃഢഹസ്തഃ സ്തനാന്തരേ ॥ 6-73-3 (41895)
കാർമുകം തസ്യ ചിച്ഛേദ ഫൽഗുനഃ പരവീരഹാ ।
അവിധ്യച്ച ഭൃശം തീക്ഷ്ണൈഃ പത്രിഭിഃ ശത്രുകർശനഃ ॥ 6-73-4 (41896)
സോഽന്യത്കാർമുകമാദായ വേഗവാൻക്രോധമൂർച്ഛിതഃ।
അമൃഷ്യമാണഃ പാർഥേന കാർമുകച്ഛേദമാഹവേ ॥ 6-73-5 (41897)
അവിധ്യത്ഫൽഗുനം രാജന്നവത്യാ നിശിതൈഃ ശരൈഃ ।
വാസുദേവം ച സപ്തത്യാ വിവ്യാധ പരമേഷുഭിഃ ॥ 6-73-6 (41898)
തതഃ ക്രോധാഭിതാംരാക്ഷഃ കൃഷ്ണേന സഹ ഫൽഗുനഃ ।
ദീർഘമുഷ്ണം ച നിഃശ്വസ്യ ചിന്തയിത്വാ പുനഃപുനഃ ॥ 6-73-7 (41899)
ധനുഃ പ്രപീഡ്യ വാമേന കരേണാമിത്രകർശനഃ ।
ഗാണ്ഡീവധന്വാ സങ്ക്രുദ്ധഃ ശിതാൻസന്നതപർവണഃ ॥ 6-73-8 (41900)
ജീവിതാന്തകരാൻഘോരാൻസമാദത്ത ശിലീമുഖാൻ।
തൈസ്തൂർണം സമരേഽവിധ്യദ്രൌണിം ബലവതാം വരഃ ॥ 6-73-9 (41901)
തസ്യ തേ കവചം ഭിത്ത്വാ പപുഃ ശോണിതമാഹവേ।
ന വിവ്യഥേ ച നിർഭിന്നോ ദ്രൌണിർഗാണ്ഡീവധന്വനാ ॥ 6-73-10 (41902)
തഥൈവ ച ശരാന്ദ്രൌണിഃ പ്രവിമുഞ്ചന്നവിഹ്വലഃ ।
തസ്ഥൌ ച സമരേ രാജംസ്ത്രാതുമിച്ഛൻമഹാവ്രതം ॥ 6-73-11 (41903)
തസ്യ തത്സുമഹത്കർമ ശശംസുഃ കുരുസത്തമാഃ ।
യത്കൃഷ്ണാഭ്യാം സമേതാഭ്യാമഭ്യാപതത സംയുഗേ ॥ 6-73-12 (41904)
സ ഹി നിത്യമനീകേഷു യുധ്യതേഽഭയമാസ്തിതഃ।
അസ്ത്രഗ്രാമം സസംഹാരം ദ്രോണാത്പ്രാപ്യ സുദുർലഭം ॥ 6-73-13 (41905)
മമൈഷ ആചാര്യസുതോ ദ്രോണസ്യാപി പ്രിയഃ സുതഃ ।
ബ്രാഹ്മണശ്ച വിശേഷേണ മാനനീയോ മമേതി ച ॥ 6-73-14 (41906)
സമാസ്ഥആയ മതിം വീരോ ബീഭത്സുഃ സത്രുതാപനഃ ।
കൃപാം ചക്രേ രഥശ്രേഷ്ഠോ ഭാരദ്വാജസുതം പ്രതി ॥ 6-73-15 (41907)
ദ്രൌണിം ത്യക്ത്വാ തതോ യുദ്ധേ കൌന്തേയഃ ശ്വേതവാഹനഃ।
യുയുധേ താവകാന്നിഘ്നംസ്ത്വരമാണഃ പരാക്രമീ ॥ 6-73-16 (41908)
ദുര്യോധനസ്തു ദശഭിർഗാർധ്രപത്രൈഃ ശിലാശിതൈഃ ।
ഭീമസേനം മഹേഷ്വാസം രുക്മപുംഖൈഃ സമാർപയത് ॥ 6-73-17 (41909)
ഭീമസേനഃ സുസങ്ക്രുദ്ധഃ പരാസുകരണം ദൃഢം ।
ചിത്രം കാർമുകമാദത്ത ശരാംശ്ച നിശിതാന്ദശ ॥ 6-73-18 (41910)
ആകർണപ്രഹിതൈസ്തീക്ഷ്ണൈർവേഗവദ്ഭിരജിഹ്മഗൈഃ।
അവിധ്യത്തൂർണമവ്യഗ്രഃ കുരുരാജം മഹോരസി ॥ 6-73-19 (41911)
തസ്യ കാഞ്ചനസൂത്രസ്ഥഃ ശരൈഃ സഞ്ഛാദിതോ മണിഃ।
രരാജോരസി ഖേ സൂര്യോ ഗ്രഹൈരിവ സമാവൃതഃ॥ 6-73-20 (41912)
പുത്രസ്തു തവ തേജസ്വീ ഭീമസേനേന താഡിത।
നാമൃഷ്യത യഥാ നാഗസ്തലശബ്ദം മദോത്കടഃ ॥ 6-73-21 (41913)
തതഃ ശരൈർമഹാരാജ രുക്മപുംഖൈഃ ശിലാശിതൈഃ ।
ഭീമം വിവ്യാധ സങ്ക്രുദ്ധസ്ത്രാസയാനോ വരൂഥിനീം ॥ 6-73-22 (41914)
തൌ യുധ്യമാനൌ സമരേ ഭൃശമന്യോന്യവിക്ഷതൌ ।
പുത്രൌ തേ ദേവസങ്കാശൌ വ്യരോചേതാം മഹാബലൌ ॥ 6-73-23 (41915)
ചിത്രസേനം നരവ്യാഘ്രം സൌഭദ്രഃ പരവീരഹാ।
അവിധ്യദ്ദശഭിർബാണൈഃ പുരുമിത്രം ച സപ്തഭിഃ ॥ 6-73-24 (41916)
സത്യവ്രതം ച സപ്തത്യാ വിദ്ധ്വാ ശക്രസമോ യുധി।
നൃത്യന്നിവ രണേ വീര ആർതിം നഃ സമജീജനത് ॥ 6-73-25 (41917)
തം പ്രത്യവിധ്യദ്ദശഭിശ്ചിത്രസേനഃ ശിലീമുഖൈഃ ।
സത്യവ്രതശ്ച നവഭിഃ പുരുമിത്രശ്ച സപ്തഭിഃ ॥ 6-73-26 (41918)
സ വിദ്ധോ വിക്ഷരന്രക്തം ശത്രുസംവാരണം മഹത്।
ചിച്ഛേദ ചിത്രസേനസ്യ ചിത്രം കാർമുകമാർജുനിഃ ॥ 6-73-27 (41919)
ഭിത്ത്വാ ചാസ്യ തനുത്രാണം ശരേണോരസ്യതാഡയത് ।
തതസ്തേ താവകാ വീരാ രാജപുത്രാ മഹാരഥാഃ ॥ 6-73-28 (41920)
സമേത്യ യുധി സംരബ്ധാ വിവ്യധുർനിശിതൈഃ ശരൈഃ।
താംശ്ച സർവാഞ്ശരൈസ്തീക്ഷ്ണൈർജഘാന പരമാസ്ത്രവിത് ॥ 6-73-29 (41921)
തസ്യ ദൃഷ്ട്വാ തു തത്കർമ പരിവവ്രുഃ സുതാസ്തവ।
ദഹന്തം സമരേ സൈന്യം വനേ കക്ഷം യഥോൽബണം ॥ 6-73-30 (41922)
അപേതശിശിരേ കാലേ സമിദ്ധമിവ പാവകം ।
അത്യരോചത സൌഭദ്രസ്തവ സൈന്യാനി നാശയൻ ॥ 6-73-31 (41923)
തത്തസ്യ ചരിതം ദൃഷ്ട്വാ പൌത്രസ്തവ വിശാംപതേ ।
ലക്ഷ്മണോഽഭ്യപതത്തൂർണം സാത്തീപുത്രമാഹവേ ॥ 6-73-32 (41924)
അഭിമന്യുസ്തു സങ്ക്രുദ്ധോ ലക്ഷ്മണം ശുഭലക്ഷണം ।
വിവ്യാധ നിശിതൈഃ ഷങഭിഃ സാരഥിം ച ത്രിഭിഃ ശരൈഃ ॥ 6-73-33 (41925)
തഥൈവ ലക്ഷ്മണോ രാജൻസൌഭദ്രം നിശിതൈഃ ശരൈഃ।
അവിധ്യത മഹാരാജ തദദ്ഭുതമിവാഭവത് ॥ 6-73-34 (41926)
തസ്യാശ്വാംശ്ചതുരോ ഹത്വാ സാരഥിം ച മഹാബലഃ ।
അഭ്യദ്രവത സൌഭദ്രോ ലക്ഷ്മണം നിശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-73-35 (41927)
ഹതാശ്വേ തു രഥേ തിഷ്ഠംʼല്ലക്ഷ്മണഃ പരവീരഹാ ।
ശക്തിം ചിക്ഷേപ സങ്ക്രുദ്ധഃ സൌഭദ്രസ്യ രഥം പ്രതി॥ 6-73-36 (41928)
താമാപതന്തീം സഹസാ ഘോരരൂപാം ദുരാസദാം।
അഭിമന്യുഃ ശരൈസ്തീക്ഷ്ണൈശ്ചിച്ഛേദ ഭുജഗോപമാം ॥ 6-73-37 (41929)
തതഃ സ്വരഥമാരോപ്യ ലക്ഷ്മണം ഗൌതമസ്തദാ।
അപോവാഹ രഥേനാജൌ സർവസൈന്യസ്യ പശ്യതഃ ॥ 6-73-38 (41930)
തതഃ സമാകുലേ തസ്മിന്വർതമാനേ മഹാഭയേ ।
അഭ്യദ്രവഞ്ജിഘാംസന്തഃ പരസ്പരവധൈഷിണഃ ॥ 6-73-39 (41931)
താവകാശ്ച മഹേഷ്വാസാഃ പാണ്ഡവാശ്ച മഹാരഥാഃ ।
ജുഹ്വന്തഃ സമരേ പ്രാണാന്നിജഘ്നുരിതരേതരം ॥ 6-73-40 (41932)
മുക്തകേശാ വികവചാ വിരഥാശ്ഛിന്നകാർമുകാഃ ।
ബാഹുഭഇഃ സമയുധ്യന്ത സൃഞ്ജയാഃ കുരുഭിഃ സഹ ॥ 6-73-41 (41933)
തതോ ഭീഷ്മോ മഹാബാഹുഃ പാണ്ഡവാനാം മഹാത്മനാം ।
സേനാം ജഘാന സങ്ക്രുദ്ധോ ദിവ്യൈരസ്ത്രൈർമഹാബലഃ ॥ 6-73-42 (41934)
ഹതേശ്വരൈർഗജൈസ്തത്ര നരൈരശ്വൈശ്ച പാതിതൈഃ ।
രഥിഭിഃ സാദിഭിശ്ചൈവ സമാസ്തീര്യത മേദിനീ ॥ ॥ 6-73-43 (41935)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി പഞ്ചമദിവസയുദ്ധേ ത്രിസപ്തതിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-73-32 സാത്വതീപുത്രം അഭിമന്യും ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 074
॥ ശ്രീഃ ॥
6.74. അധ്യായഃ 074
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭൂരിശ്രവസാ സാത്യകിപുത്രദശകവധഃ ॥ 1 ॥ സാത്യകിഭൂരിശ്രവസോയുർദ്ധം ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-74-0 (41936)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-74-0x (4149)
അഥ രാജൻമഹാബാഹുഃ സാത്യകിര്യുദ്ധദുർമദഃ।
വികൃഷ്യ ചാപം സമരേ ഭാരസാഹമനുത്തമം ॥ 6-74-1 (41937)
യത്തത്സഖ്യുസ്തു പൂർവേണ അർജുനാദുപശിക്ഷിതം ।
പ്രഗാഢം ലഘു ചിത്രം ച ദർശയൻഹസ്തലാഘവം।
പ്രാമുഞ്ചത്പുംഖസംയുക്താഞ്ശരാനാശീവിഷോപമാൻ ॥ 6-74-2 (41938)
തസ്യ വിക്ഷിപതസ്ഛാപം ശരാനന്യാംശ്ച മുഞ്ചതഃ।
ആദദാനസ്യ ഭൂയശ്ച സന്ദധാനസ്യ ചാപരാൻ ॥ 6-74-3 (41939)
ക്ഷിപതശ്ച പരാംസ്തസ്യ രണേ ശത്രൂന്വിനിഘ്നതഃ।
ദദൃശേ രൂപമത്യർഥം മേഘസ്യേവ പ്രവർഷതഃ ॥ 6-74-4 (41940)
തമുദീര്യന്തമാലോക്യ രാജാ ദുര്യോധസ്തതഃ ।
രഥാനാമയുതം തസ്യ പ്രേഷയാമാസ ഭാരത ॥ 6-74-5 (41941)
താംസ്തു സർവാൻമഹേഷ്വാസാൻസാത്യകിഃ സത്യവിക്രമഃ ।
ജഘാന പരമേഷ്വാസോ ദിവ്യേനാസ്ത്രേണ വീര്യവാൻ ॥ 6-74-6 (41942)
സ കൃത്കവാ ദാരുണം കർമ പ്രഗൃഹീതശരാസനഃ।
ആസസാദ തതോ വീരോ ഭൂരിശ്രവസമാഹവേ॥ 6-74-7 (41943)
സ ഹി സന്ദൃശ്യ സേനാം തേ യുയുധാനേന പാതിതാം ।
അഭ്യധാവത സങ്ക്രുദ്ധഃ കുരൂണാം കീർതിവർധനഃ ॥ 6-74-8 (41944)
ഇന്ദ്രായുധസവർണം തു വിസ്ഫാര്യ സുമഹദ്ധനുഃ ।
സൃഷ്ടവാന്വജ്രസങ്കാശാഞ്ശരാനാശീവിഷോപമാൻ ॥ 6-74-9 (41945)
സഹസ്രശോ മാഹാരാജ ദർശയൻപാണിലാഘവം ।
ശരാംസ്താൻമൃത്യുസംസ്പർശാൻസാത്യകേശ്ച പദാനുഗാഃ ॥ 6-74-10 (41946)
ന വിഷേഹുസ്തദാ രാജന്ദുദ്രുവുസ്തേ സമന്തതഃ ।
വിഹായ സാത്യകിം രാജൻസമരേ യുദ്ധദുർമദം ॥ 6-74-11 (41947)
തം ദൃഷ്ട്വാ യുയുധാനസ്യ സുതാ ദശ മഹാബലാഃ ।
മഹാരഥാഃക സമാഖ്യാതാശ്ചിത്രവർമായുധധ്വജാഃ ॥ 6-74-12 (41948)
സമാസാദ്യ മഹേഷ്വാസം ഭൂരിശ്രവസമാഹവേ।
ഊചുഃ സർവേ സുസംരബ്ധാ യൂപകേതും മഹാരണേ ॥ 6-74-13 (41949)
ഭോഭോ കൌരവാദായാദ സഹാസ്മാഭിർമഹാബല ।
ഏഹി യുധ്യസ്വ സംഗ്രാമേ സമസ്തൈഃ പൃഥഗേവ വാ ॥ 6-74-14 (41950)
അസ്മാന്വാ ത്വം പരാജിത്യ യശഃ പ്രാപ്നുഹി സംയുഗേ।
വയം വാ ത്വാം പരാജിത്യ പ്രീതിം ധാസ്യാമഹേ പിതുഃ ॥ 6-74-15 (41951)
ഏവമുക്തസ്തദാ ശൂരൈസ്താനുവാച മഹാബലഃ ।
വീര്യശ്ലാഘീ നരശ്രേഷ്ഠസ്താന്ദൃഷ്ട്വാ സമവസ്ഥിതാൻ ॥ 6-74-16 (41952)
സാധ്വിദം കഥ്യതേ വീരാ യന്ദ്യേവം മതിരദ്യ വഃ।
യുധ്യധ്വം സഹിതാ യത്താ നിഹനിഷ്യാമി വോ രണേ ॥ 6-74-17 (41953)
ഏവമുക്താ മഹേഷ്വാസാസ്തേ വീരാഃ ക്ഷിപ്രകാരിണഃ ।
മഹതാ ശരവർഷേണ അഭ്യധാവന്നരിന്ദമം ॥ 6-74-18 (41954)
സോഽപരാഹ്ണേ മഹാരാജ സംഗ്രാമസ്തുമുലോഽഭവത്।
ഏകസ്യ ച ബഹൂനാം ച സമേതാനാം രണാജിരേ ॥ 6-74-19 (41955)
തമേകം രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠം ശരൈസ്തേ സമവാകിരൻ ।
പ്രാവൃഷീവ യഥാ മേരും സിഷിചുർജലദാ നൃപ ॥ 6-74-20 (41956)
തൈസ്തു മുക്താഞ്ശരാൻഘോരാന്യമദണ്ഡാശനിപ്രഭാൻ ।
അസംപ്രാപ്താനസംഭ്രാകന്തിശ്ചിച്ഛേദാശു മഹാരഥഃ ॥ 6-74-21 (41957)
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ സൌമദത്തേഃ പരാക്രമം ।
യദേകോ ബഹുബിര്യുദ്ധേ സമസഞ്ജദഭീതവത് ॥ 6-74-22 (41958)
വിസൃജ്യ ശരവൃഷ്ടിം താം ദശ രാജൻമഹാരഥാഃ ।
പരിവാര്യ മഹാബാഹും നിഹന്തുമുപചക്രമുഃ ॥ 6-74-23 (41959)
സമദത്തിസ്തതഃ ക്രുദ്ധസ്തേഷാം ചാപാനി ഭാരത ।
ചിച്ഛേദ സമരേ രാജന്യുധ്യമാനോ മഹാരഥൈഃ ॥ 6-74-24 (41960)
അഥൈഷാം ഛിന്നധനുഷാം ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ।
ചിച്ഛേദ സമരേ രാജഞ്ശിരാംസി ഭരതർഷഭ ॥ 6-74-25 (41961)
തേ ഹതാ ന്യപതന്രാജന്വജ്രഭഗ്നാ ഇവ ദ്രുമാഃ । 6-74-26bതാന്ദൃഷ്ട്വാ നിഹതാന്വീരോ രണേ പുത്രാൻമഹാബലാൻ ॥ 6-74-26 (41962)
വാർഷ്ണേയോ വിനദരാജൻഭൂരിശ്രവസമഭ്യയാത്।
രഥം രഥേന സമരേ പീഡയിത്വാ മഹാബലൌ ॥ 6-74-27 (41963)
താവന്യോന്യം ഹി സമരേ നിഹത്യ രഥവാജിനഃ ।
വിരഥാവഭിവൽഗന്തൌ സമേയാതാം മഹാരഥൌ ॥ 6-74-28 (41964)
പ്രഗൃഹീതമഹാഖംഗൌ തൌ ചർമവരധാരിണൌ ।
ശുശുഭാതേ നരവ്യാഘ്രൌ യുദ്ധായ സമവസ്ഥിതൌ ॥ 6-74-29 (41965)
അസഹ്യമസിയുദ്ധായ ഭൂരിശ്രവസമാഹവേ।
മത്വാ വൃകോദരസ്തൂർണമഭിപ്ലുത്യ മഹാരഥഃ ॥ 6-74-30 (41966)
തതഃ സാത്യകിമഭ്യേത്യ നിസ്ത്രിംശവരധാരിണം ।
ഭീമസേനസ്ത്വരന്രാജന്രഥമാരോപയത്തദാ ॥ 6-74-31 (41967)
തവാപി തനയോ രാജൻഭൂരിശ്രവസമാഹവേ।
ആരോപയദ്രഥം തൂർണം പശ്യതാം സർവധന്വിനാം ॥ 6-74-32 (41968)
തസ്മിസ്തഥാ വർതമാനേ രണേ ഭീഷ്മം മഹാരഥം।
അയോധയന്ത സംരബ്ധാഃ പാണ്ഡവാ ഭരതർഷഭ ॥ 6-74-33 (41969)
ലോഹിതായതി ചാദിത്യേ ത്വരമാണോ ധനഞ്ജയഃ ।
പഞ്ചവിംശതിസാഹസ്രാന്നിജഘാന മഹാരഥാൻ ॥ 6-74-34 (41970)
തേ ഹി ദുര്യോധനാദിഷ്ടാസ്തദാ പാർഥനിബർഹണേ ।
സംപ്രാപ്യൈവ ഗതാ നാശം ശലഭാ ഇവ പാവകം ॥ 6-74-35 (41971)
തതോ മത്സ്യാഃ കേകയാശ്ച ധനുർവേദവിശാരദാഃ ।
പരിവവ്രുസ്തദാ പാർഥം സഹപുത്രം മഹാരഥം ॥ 6-74-36 (41972)
ഏവസ്മിന്നേവ കാലേ തു സൂര്യേഽസ്തമുപഗച്ഛതി।
സർവേഷാം ചൈവ സൈന്യാനാം പ്രമോഹഃ സമജായത ॥ 6-74-37 (41973)
അവഹാരം തതശ്ചക്രേ പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ ।
സന്ധ്യാകാലേ മഹാരാജ സൈന്യാനാം ശ്രാന്തവാഹനഃ ॥ 6-74-38 (41974)
പാണ്ഡവാനാം കുരൂണാം ച പരസ്പരസമാഗമേ।
തേ സേനേ ഭൃശസംവിഗ്നേ യയതുഃ സ്വം നിവേശനം ॥ 6-74-39 (41975)
തതഃ സ്വശിബിരം ഗത്വാ ന്യവിശംസ്തത്ര ഭാരത।
പാണ്ഡവാഃ സൃഞ്ജയൈഃ സാർധം കുരവശ്ച യഥാവിധിഃ ॥ ॥ 6-74-40 (41976)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി പ·ഞ്ചമദിവസയുദ്ധഏ ചതുഃസപ്തതിതമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 075
॥ ശ്രീഃ ॥
6.75. അധ്യായഃ 075
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
കുരുപാണ്ഡവയോഃ ക്രൌഞ്ചമകരവ്യൂഹരചനാപൂർവകമായോധനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-75-0 (41977)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-75-0x (4150)
വിഹൃത്യ തു തതോ രാജൻസഹിതാഃ കുരുപാണ്ഡവാഃ ।
വ്യതീതായാം തു ശർവര്യാം പുനര്യുദ്ധായ നിര്യയുഃ ॥ 6-75-1 (41978)
തതഃ ശബ്ദോ മഹാനാസീത്തവ തേഷാം ച ഭാരത ।
യുജ്യതാം രഥമുഖ്യാനാം കൽപ്യതാം ചൈവ ദന്തിനാം ॥ 6-75-2 (41979)
സംനഹ്യതാം പദാതീനാം ഹയാനാം ചൈവ ഭാരത।
ശംഖദുന്ദുഭിനാദശ്ച തുമുലഃ സർവതോഽഭവത് ॥ 6-75-3 (41980)
തതോ യുധിഷ്ഠിരോ രാജാ ധൃഷ്ടദ്യുംനമഭാഷത।
വ്യൂഹം വ്യൂഹസ്വ പാഞ്ചാല മകരം ശത്രുനാശനം ॥ 6-75-4 (41981)
ഏവമുക്തസ്തു പാർഥേന ധൃഷ്ടദ്യുംനോ മഹാരഥഃ।
വ്യാദിദേശ യഥാന്യായം രഥിനോ രഥിനാം വരഃ ॥ 6-75-5 (41982)
ശിരോഽഭൂദ്ദ്രുപദസ്തസ്യ പാണ്ഡവശ്ച ധനഞ്ജയഃ।
ചക്ഷുഷീ സഹദേവശ്ച നകുലശ്ച മഹാരഥഃ ॥ 6-75-6 (41983)
തുണ്ഡമാസീൻമഹാരാജ ഭീമസേനോ മഹാബലഃ ।
സൌഭദ്രോ ദ്രൌപദേയാശ്ച രാക്ഷസശ്ച ഘടോത്കചഃ ॥ 6-75-7 (41984)
സാത്യകിർധർമരാജശ്ച വ്യൂഹഗ്രീവാം സമാസ്ഥിതാഃ ।
പൃഷ്ഠമാസീൻമഹാരാജ വിരാടോ വാഹിനീപതിഃ ॥ 6-75-9aധൃഷ്ടദ്യുംനോ മഹാരാജ മഹത്യാ സേനയാ വൃതഃ ।
കേകയാ ഭ്രാതരഃ പഞ്ച വാമപാർശ്വം സമാശ്രിതാഃ ॥ 6-75-8 (41985)
ധൃഷ്ടകേതുർനരവ്യാഘ്രശ്ചേകിതാനശ്ച വീര്യവാൻ।
ദക്ഷിണം പക്ഷമാശ്രിത്യ സ്ഥിതൌ വ്യൂഹസ്യ രക്ഷണേ ॥ 6-75-10 (41986)
പാദയോസ്തു മഹാരാജ സ്ഥിതഃ ശ്രീമാൻമഹാരഥഃ।
കുന്തിഭോജഃ ശതാനീകോ മഹത്യാ സേനയാ വൃതഃ ॥ 6-75-11 (41987)
ശിഖണ്ഡീ തു മഹേഷ്വാസഃ സോമകൈഃ സംവൃതോ ബലീ ।
ഇരാവാംശ്ച തതഃ പുച്ഛേ മകരസ്യ വ്യവസ്ഥിതൌ ॥ 6-75-12 (41988)
ഏവമേതം മഹാവ്യൂഹം വ്യൂഹ്യ ഭാരത പാൺ·ഡവാഃ ।
സൂര്യോദയേ മഹാരാജ പുനര്യുദ്ധായ ദംശിതാഃക ॥ 6-75-13 (41989)
കൌരവാനഭ്യയുസ്തൂർണം ഹസ്ത്യശ്വരഥപത്തിഭിഃ ।
സമുച്ഛ്രിതൈർധ്വജൈശ്ഛത്രൈഃ ശസ്ത്രൈശ്ച വിമലൈഃ ശിതൈഃ ॥ 6-75-14 (41990)
വ്യൂഢം ദൃഷ്ട്വാ തു തത്സൈന്യം പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ ।
കൌഞ്ചേന മഹതാ രാജൻപ്രത്യവ്യൂഹത വാഹിനീം ॥ 6-75-15 (41991)
തസ്യ തുണ്ഡേ മഹേഷ്വാസോ ഭാരദ്വാജോ വ്യരോചത।
അശ്വത്ഥാമാ കൃപശ്ചൈവ ചക്ഷുരാസ്താം ജനേശ്വര ॥ 6-75-16 (41992)
കൃതവർമാ തു സഹിതഃ കാംഭോജൈരഥ ബാഹ്ലികൈഃ ।
ശിരസ്യാസീന്നരശ്രേഷ്ഠഃ ശ്രേഷ്ഠഃ സർവധനുഷ്മതാം ॥ 6-75-17 (41993)
ഗ്രീവായാം ശൂരസേനശ്ച തവ പുത്രശ്ച മാരിഷ ।
ദുര്യോധനോ മഹാരാജ രാജഭിർബഹുഭിർവൃതഃ ॥ 6-75-18 (41994)
പ്രാഗ്ജോതിഷസ്തു സഹിതോ മദ്രസൌവീരകേകയൈഃ ।
ഉരസ്യഭൂന്നരശ്രേഷ്ഠ മഹത്യാ സേനയാ വൃതഃ ॥ 6-75-19 (41995)
പൃഷ്ഠേ ചാസ്താം മഹേഷ്വാസാവാവന്ത്യൌ സപദാനുഗൌഃ ।
സ്വസേനയാ ച സഹിതഃ ശുശർമാ പ്രസ്ഥലാധിപഃ ।
വാമം പക്ഷം സമാശ്രിത്യ ദംശിതഃ സമവസ്ഥിതഃ ॥ 6-75-20 (41996)
തുഷാരാ യവനാശ്ചൈവ ശകാശ്ച സഹ ചൂചുപൈഃ ।
ദക്ഷിണം പക്ഷമാശ്രിത്യ സ്ഥിതാ വ്യൂഹസ്ത ഭാരത ॥ 6-75-21 (41997)
ശ്രുതായുശ്ച ശാതായുശ്ച സൌമദത്തിശ്ച മാരിഷ ।
വ്യൂഹസ്യ ജഘനേ തസ്ഥൂ രക്ഷമാണാഃ പരസ്പരം ॥ 6-75-22 (41998)
തതോ യുദ്ധായ സഞ്ജഗ്മുഃ പാണ്ഡവാഃ കൌരവൈഃ സഹ।
സൂര്യോദയേ മഹാരാജ പ്രാവർതത ജനക്ഷയഃ ॥ 6-75-23 (41999)
പ്രതീയൂ രഥിനോ നാമാന്നാഗാശ്ച രഥിനോ യയുഃ ।
ഹയാരോഹാന്രഥാരോഹാ രഥിനശ്ചാപി സാദിനഃ ॥ 6-75-24 (42000)
സാദിനശ്ച ഹയാന്രാജന്രഥിനശ്ച മഹാരണേ ।
ഹസ്ത്യാരോഹാൻഹയാരോഹാ രഥിനഃ സാദിനസ്തഥാ ॥ 6-75-25 (42001)
രഥിനഃ പത്തിഭിഃ സാർധം സാദിനശ്ചാപി പത്തിഭിഃ ।
അന്യോന്യം സമരേ രാജൻപ്രത്യധാവന്നമർഷിതാഃ ॥ 6-75-26 (42002)
ഭീമസേനാർജുനയമൈർഗുപ്താ ചാന്യൈർമഹാരഥൈഃ ।
ശുശുഭേ പാണ്ഡവീ സേനാ നക്ഷത്രൈരിവ ശർവരീ ॥ 6-75-27 (42003)
തഥാ ഭീഷ്മകൃപദ്രോണശല്യദുര്യോധനാദിഭിഃ ।
തവാപി ച ബഭൌ സേനാ ഗ്രഹൈർദ്യൌരിവ സംവൃതാഃ ॥ 6-75-28 (42004)
ഭീമസേനസ്തു കൌന്തേയോ ദ്രോണം ദൃഷ്ട്വാ പരാക്രമീ ।
അഭ്യയാഞ്ജവനൈരശ്വൈർഭാരദ്വാജസ്യ വാഹിനീം ॥ 6-75-29 (42005)
ദ്രോണാസ്തു സമരേ ക്രുദ്ധോ ഭീമം നവഭിരായസൈഃ ।
വിവ്യാധ സമരശ്ലാഘീ മർമാണ്യുദ്ദിഷ്യ വീര്യവാൻ ॥ 6-75-30 (42006)
ദൃഢാഹതസ്തോ ഭീമോ ഭാരദ്വാജസ്യ സംയുഗേ।
സാരഥിം പ്രേഷയാമാസ യമസ്യ സദനം പ്രതി ॥ 6-75-31 (42007)
സ സംഗൃഹ്യ സ്കവയം വാഹാൻഭാരദ്വാജഃ പ്രതാപവാൻ ।
വ്യധമത്പാണ്ഡവീം സേനാം തൂലരാശിമിവാനലഃ ॥ 6-75-32 (42008)
തേ വദ്യമാനാ ദ്രോണേന ഭീഷ്മേണ ച നരോത്തമാഃ ।
സൃഞ്ജയാഃ താവകം സൈന്യം ഭീമാർജുനപരിക്ഷതം ॥ 6-75-33 (42009)
തഥൈവ താവകം സൈന്യം ഭീമാർജുനപരിക്ഷതം।
മുഹ്യതേ തത്രതത്രൈവ സമദേവ വരാംഗനാ॥ 6-75-34 (42010)
അഭിദ്യേതാം തതോ വ്യൂഹൌ തസ്മിന്വീരവരക്ഷയേ।
ആസീദ്വ്യതികരോ ഘോരസ്തവ തേഷാം ച ഭാരത ॥ 6-75-35 (42011)
തദദ്ഭുതമപശ്യാമ താവകാനാം പരൈഃ സഹ ।
ഏകായനഗതാഃ സർവേ യദയുധ്യന്ത ഭാരത ॥ 6-75-36 (42012)
പ്രതിസംവാര്യ ചാസ്ത്രാണി തേഽന്യോന്യസ്യ വിശാംപതേ ।
യുയുധുഃ പാണ്ഡവാശ്ചൈവ കൌരവാശ്ച മഹാബലാഃ ॥ ॥ 6-75-37 (42013)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ഷഷ്ഠദിവസയുദ്ധേ പഞ്ചസപ്തതിതമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 076
॥ ശ്രീഃ ॥
6.76. അധ്യായഃ 076
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ധൃതരാഷ്ട്രേണ സ്വസേനാക്ഷയശ്രവണേന ശോചനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-76-0 (42014)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-76-0x (4151)
ഏവം ബഹുഗുണം സൈന്യമേവം ബഹുവിധം പരം।
വ്യൂഢമേവം യഥാശാസ്ത്രമമോഘം ചൈവ സഞ്ജയ ॥ 6-76-1 (42015)
ജുഷ്ടമസ്മാകമത്യന്തമഭികാമം ച നഃ സദാ ।
പ്രഹൃഷ്ടം വ്യസനോപേതം പുരസ്താദ്ദൃഷ്ടവിക്രമം ॥ 6-76-2 (42016)
നാതിവൃദ്ധമബാലം ച ന കൃശം ന ച പീവരം ।
ലഘുവൃത്തായതപ്രായം സാഗരാകാരമവ്യയം ॥ 6-76-3 (42017)
ആത്തസന്നാഹശസ്ത്രം ച ബഹുശസ്ത്രപരിഗ്രഹം ।
അസിയുദ്ധേ നിയുദ്ധേ ച ഗദായുദ്ധേ ച കോവിദം ॥ 6-76-4 (42018)
പ്രാസർഷ്ടിതോമരേഷ്വാജൌ പരിഘേഷ്വായസേഷു ച ।
ഭിണ്ഡിപാലേഷു ശക്തീഷു മുസലേഷു ച സർവശഃ ॥ 6-76-5 (42019)
കംപനേഷു ച ചാപേഷു കണപേഷു ച സർവശഃ ।
ക്ഷേണണീയേഷു ചിത്രേഷു മുഷ്ടയുദ്ധേഷു ച ക്ഷമം ॥ 6-76-6 (42020)
അപരോക്ഷം ച വിദ്യാസു വ്യായാമേ ച കൃതശ്രമം ।
ശസ്ത്രഗ്രഹണവിദ്യാസു സർവാസു പരിനിഷ്ഠിതം ॥ 6-76-7 (42021)
ആരോഹേ പര്യവസ്കന്ദേ സരണേ സാന്തരപ്ലുതേ ।
സംയക്പ്രഹരണേ യാനേ വ്യപയാനേ ച കോവിദം ॥ 6-76-8 (42022)
നാഗാശ്വരഥയാനേഷു ബഹുശഃ സുപരീക്ഷിതം ।
പരീക്ഷ്യ ച യഥാന്യായം വേതനേനോപപാദിതം ॥ 6-76-9 (42023)
ന ഗോഷ്ഠ്യാ നോപകാരേണ ന ച ബന്ധുനിമിത്തതഃ ।
ന സൌഹൃദബലൈർവാപി നാകുലീനപരിഗ്രഹൈഃ ॥ 6-76-10 (42024)
സമൃദ്ധജനമാര്യം ച തുഷ്ടസംബന്ധിബാന്ധവം ।
കൃതോപകാരഭൂയിഷ്ഠം യശസ്വി ച മനസ്വി ച ॥ 6-76-11 (42025)
സ്വജനൈസ്തു നരൈർമുഖ്യൈർബഹുശോ ദൃഷ്ടകർമഭിഃ ।
ലോകപാലോപമൈസ്താത പാലിതം ലോകവിശ്രുതം ॥ 6-76-12 (42026)
ബഹുഭിഃ ക്ഷത്രിയൈർഗുപ്തം പൃഥിവ്യാം ലോകസംമതൈഃ ।
അസ്മാനഭിഗതൈഃ കാമാത്സബലൈഃ സപദാനുഗൈഃ ॥ 6-76-13 (42027)
മഹോദധിമിവാപൂർണമാപഗാഭിഃ സമന്തതഃ ।
അപക്ഷപക്ഷിസങ്കാശൈ രഥൈർനാഗൈശ്ച സംവൃതം ॥ 6-76-14 (42028)
നാനായോധജലം ഭീമം വാഹനോർമിതരംഗിണം।
ക്ഷേപണ്യസിഗദാശക്തിശരപ്രാസസാമാകുലം ॥ 6-76-15 (42029)
ധ്വജഭൂഷണസംബാധം രത്നപട്ടസുസഞ്ചിതം ।
പരിധാവദ്ഭിരശ്വൈശ്ച വായുവേഗവികംപിതം ॥ 6-76-16 (42030)
അപാരമിവ ഗർജന്തം സാഗരപ്രതിമം മഹത്।
ദ്രോണഭീഷ്മാസിസംഗപ്തം ഗുപ്തം ച കൃതവർമണാ ॥ 6-76-17 (42031)
കൃപദുഃശാസനാഭ്യാം ച ജയദ്രഥമുഖൈസ്തഥാ ।
ഭഗദത്തവികർണാഭ്യാം ദ്രൌണിസൌബലബാഹ്ലികൈഃ ॥ 6-76-18 (42032)
ഗുപ്തം പ്രവീരൈർലൌകൈശ്ച സാരവദ്ഭിർമഹാത്മഭിഃ ।
യദഹന്യത സൈന്യം മേ ദിഷ്ടമത്ര പരായണം ॥ 6-76-19 (42033)
നൈതാദൃശം സമുദ്യോഗം ദൃഷ്ടവന്തോ ഹി മാനുഷാഃ ।
ഋഷയോ വാ മഹാഭാഗാഃ പുരാണാ ഭുവി സഞ്ജയ ॥ 6-76-20 (42034)
ഈദൃശോഽപി ബലൌഘസ്തു സംയുക്തഃ ശസ്ത്രസംപദാ ।
വധ്യതേ യത്ര സംഗ്രാമേ കിമന്യദ്ഭാഗധേയതഃ ॥ 6-76-21 (42035)
വിപരീതമിദം സർവം പ്രതിഭാതി ഹി സഞ്ജയ ।
യത്രേദൃശം ബലം ഘോരം നാവധീദ്യുധി പാണ്ഡവാൻ ॥ 6-76-22 (42036)
പാണ്ഡവാർഥായ നിയതം ദേവാസ്തത്ര സമാഗതാഃ ।
യുധ്യന്തേ മാമകം സൈന്യം യഥാഽവധ്യത സഞ്ജയ ॥ 6-76-23 (42037)
ഉക്തോഽപി വിദുരേണാഹം ഹിതം പഥ്യം ച നിത്യശഃ ।
ന ച ജഗ്രാഹ തൻമന്ദഃ പുത്രോ ദുര്യോധനോ മമ ॥ 6-76-24 (42038)
തഥ്യാം മന്യേ മതിം തസ്യ സർവജ്ഞസ്യ മഹാത്മനഃ ।
ആസീത്തഥാഽഽഗതം താത യേന ദൃഷ്ടമിദം പുരാ ॥ 6-76-25 (42039)
അഥവാ ഭാവ്യമേവം ഹി സഞ്ജയൈതേന സർവഥാ ।
പുരാ ധാത്രാ യഥാ ദിഷ്ടം തത്തഥാ ന തദന്യഥാ ॥ ॥ 6-76-26 (42040)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ഷഷ്ഠദിവസയുദ്ധേ ഷട്സപ്തതിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-76-2 നഃ അസ്മാൻ അഭികാമം ആകാങ്ക്ഷമാണം। പ്രഹ്വനിമിപാഠേ പ്രണതം ॥ 6-76-3 ലഘുവൃത്തം ശീഘ്രകാരി। ആയതപ്രായം പ്രാംശുബഹുലം ॥ 6-76-8 ആരോഹേ ഹസ്ത്യാദീനാം। പര്യവസ്കന്ദേ ഹസ്ത്യാദിഭ്യോഽവതരണേ ॥ 6-76-11 മനസ്വി സാഹങ്കാരം ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 077
॥ ശ്രീഃ ॥
6.77. അധ്യായഃ 077
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീമദ്രോണപരാക്രമവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-77-0 (42041)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-77-0x (4152)
ആത്മദോഷാത്ത്വയാ രാജൻപ്രാപ്തം വ്യസനമീദൃശം ।
ന ഹി ദുര്യോധനസ്താനി പശ്യതേ ഭരതർഷഭ ॥ 6-77-1 (42042)
യാനി ത്വം പശ്യസേ രാജന്ധർമസങ്കരകാരണാത്।
തവ ദോഷാത്പുരാ വൃത്തം ദ്യൂതമേതദ്വിശാംപതേ ॥ 6-77-2 (42043)
തവ ദോഷേണ യുദ്ദം ച പ്രവൃത്തം സഹ പാണ്ഡവൈഃ ।
ത്വമേവാദ്യ ഫലം ഭുങ്ക്ഷ്വ കൃത്വാ കിൽബിഷമാത്മനാ ॥ 6-77-3 (42044)
ആത്മനാ ഹി കൃതം കർമ ആത്മനൈവോപഭുജ്യതേ।
ഇഹ വാ പ്രേത്യ വാ രാജംസ്ത്വയാ പ്രാപ്തം യഥാതഥം ॥ 6-77-4 (42045)
തസ്മാദ്രാജൻസ്ഥിരോ ഭൂത്വാ പ്രാപ്യേദം വ്യസനം മഹത്।
ശൃണു യുദ്ധം യഥാ വൃത്തം ശംസതോ മേ നരാധിപ ॥ 6-77-5 (42046)
ഭീമസേനഃ സുനിശിതൈർബാണൈർഭിത്ത്വാ മഹാചമൂം ।
ആസസാദ തതോ വീരഃ സർവാന്ദുര്യോധനാനുജാൻ ॥ 6-77-6 (42047)
ദുഃശാസനം ദുർവിഷഹം ദുഃസഹം ദുർമദം ജയം।
ജയത്സേനം വികർണം ച ചിത്രസേനം സുദർശനം ॥ 6-77-7 (42048)
ചാരുചിത്രം സുവർമാണം ദുഷ്കർണം കർണമേവ ച ।
ഏതാംശ്ചാന്യാംശ്ച സുബഹൂൻസമീപസ്ഥാൻമഹാരഥാൻ ॥ 6-77-8 (42049)
ധാർതരാഷ്ട്രാൻസുസങ്ക്രുദ്ധാന്ദൃഷ്ട്വാ ഭീമോ മഹാരഥഃ ।
ഭീഷ്മേണ സമരേ ഗുപ്താം പ്രവിവേശ മഹാചമൂം ॥ 6-77-9 (42050)
അഥാലോക്യ പ്രവിഷ്ടം തമൂചുസ്തേ സർവ ഏവ തു ।
ജീവഗ്രാഹം നിഗൃഹ്ണീമോ വയമേനം നരാധിപാഃ ॥ 6-77-10 (42051)
സ തൈഃ പരിവൃതഃ പാർഥോ ഭ്രാതൃഭിഃ കൃതനിശ്ചയൈഃ ।
പ്രജാസംഹരണേ സൂര്യഃ ക്രൂരൈരിവ മഹാഗ്രഹൈഃ ॥ 6-77-11 (42052)
സംപ്രാപ്യ മധ്യം സൈന്യസ്യ ന ഭീഃ പാണ്ഡവമാവിശത്।
യഥാ ദേവാസുരേ യുദ്ധേ മഹേന്ദ്രം പ്രാപ്യ ദാനവാൻ । 6-77-12 (42053)
തതഃ ശതസഹസ്രാണി രഥിനാം സർവശഃ പ്രഭോ ।
ഉദ്യതാനി ശരൈസ്തീവ്രൈസ്തമേകം പരിവവ്രിരേ ॥ 6-77-13 (42054)
സ തേഷാം പ്രവരാന്യോധാൻഹസ്ത്യശ്വരഥസാദിനഃ ।
ജഘാന സമരേ ശൂരോ ധാർതരാഷ്ട്രാനചിന്തയൻ ॥ 6-77-14 (42055)
തേഷാം വ്യവസിതം ജ്ഞാത്വാ ഭീമസേനോ ജിഘൃക്ഷതാം।
സമസ്താനാം വധേ രാജൻമതിം ചക്രേ മഹാമനാഃ ॥ 6-77-15 (42056)
തതോ രഥം സമുത്സൃജ്യ ഗദാമാദായ പാണ്ഡവഃ ।
ഉവാച സാരഥിം ഭീമം സ്ഥീയതാമിതി ഭാരത ॥ 6-77-16 (42057)
യാവദേതാൻഹനിഷ്യാമി ധാർതരാഷ്ട്രാൻസഹാനുഗാൻ ।
ഇത്യുക്ത്വാ ഭീമസേനസ്തു പ്രവിശ്യ മഹതീം ചമൂം ।
ജഘാന ധാർതരാഷ്ട്രാണാം തദ്ബലൌഘമഹാർണവം ॥ 6-77-17 (42058)
ഗദയാ ഭിമസേനേന താഡിതാ വാരണോത്തമാഃ ।
ഭിന്നകുംഭാ മഹാകായാ ഭിന്നപൃഷ്ഠാസ്തഥൈവച ॥ 6-77-18 (42059)
ഭിന്നഗാത്രാഃ സഹാരോഹൈഃ ശേരതേ പർവതാ ഇവ।
രഥാശ്ച ഭഗ്നാസ്തിലശഃ സയോധാഃ ശതശോ രണേ ॥ 6-77-19 (42060)
അശ്വാശ്ച സാദിനശ്ചൈവ പാദാതൈഃ സഹ ഭാരത ।
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ ഭീമസേനസ്യ വിക്രമം ॥ 6-77-20 (42061)
യദേകഃ സമരേ രാജൻബഹുഭിഃ സമയോധയത് ।
അന്തകാലേ പ്രജാഃ സർവാ ദണ്ഡപാണിരിവാന്തകഃ ॥ 6-77-21 (42062)
ഭീമസേനേ പ്രവിഷ്ടേ തു ധൃഷ്ടദ്യുംനോഽപി പാർഷതഃ ।
ദ്രോണമുത്സൃജ്യ തരസാ യയൌ യത്ര വൃകോദരഃ ॥ 6-77-22 (42063)
വിദാര്യ മഹതീം സേനാം താവകാനാം നരർഷഭഃ ।
ആസസാദ രഥം ശൂന്യം ഭീമസേനസ്യ സംയുഗേ ॥ 6-77-23 (42064)
ദൃഷ്ട്വാ വിശോകം സമരേ ഭീമസേനസ്യ സാരഥിം ।
ധൃഷ്ടദ്യുംനോ മഹാരാജ ദുർമനാ ഗതചേതനഃ ॥ 6-77-24 (42065)
അപൃച്ഛദ്ബാഷ്പസംരുദ്ധോ നിഃശ്വസന്വാചമീരയൻ ।
മമ പ്രാണൈഃ പ്രിയതമഃ ക്വ ഭീമ ഇതി ദുഃഖിതഃ ॥ 6-77-25 (42066)
വിശോകസ്തമുവാചേദം ധൃഷ്ടദ്യുംനം കൃതാഞ്ജലിഃ ।
സംസ്ഥാപ്യ മാമിഹ ബലീ പാണ്ഡവേയഃ പരാക്രമീ ॥ 6-77-26 (42067)
പ്രവിഷ്ടോ ധാർതരാഷ്ട്രാണാമേതദ്ബലമഹാർണവം ।
മാമുക്ത്വാ പുരുഷവ്യാഘ്രഃ പ്രീതിയുക്തമിദം വചഃ ॥ 6-77-27 (42068)
പ്രതിപാലയ മാം സൂത നിയംയാശ്വാൻമുഹൂർതകം।
യാവദേവാന്നിഹൻംയദ്യ യ ഇമേ മദ്വധോദ്യതാഃ ।
അഭ്യധാവദ്ഗദാപാണിസ്തദ്ബലം സ മഹാബലഃ ॥ 6-77-28 (42069)
തതോ ദൃഷ്ട്വാ പ്രധാവന്തം ഗദാഹസ്തം മഹാബലം ।
സർവേഷാമേവ സൈന്യാനാം സംഹർഷഃ സമജായത ॥ 6-77-29 (42070)
തസ്മിൻസുതുമുലേ യുദ്ധേ വർതമാനേ ഭയാനകേ ।
ഭിത്ത്വാ രാജൻമഹാവ്യൂഹം പ്രവിവേശ സഖാ തവ ॥ 6-77-30 (42071)
വിശോകസ്യ വചഃ ശ്രുത്വാ ധൃഷ്ടദ്യുംനോഽഥ പാർഷതഃ ।
പ്രത്യുവാച തതഃ സൂതം രണമധ്യേ മഹാബലഃ ॥ 6-77-31 (42072)
ന ഹി മേ ജീവിതേനാപി വിദ്യതേഽദ്യ പ്രയോജനം ।
ഭീമസേനം രണേ ഹിത്വാ സ്നേഹമുത്സൃജ്യ പാണ്ഡവൈഃ ॥ 6-77-32 (42073)
യദി യാമി വിനാ ഭീമം കിം മാം ക്ഷത്രം വദിഷ്യതി।
ഏകായനഗതേ ഭീമേ മയി ചാവസ്ഥിതേ യുധി ॥ 6-77-33 (42074)
തസ്യ ന സ്വസ്തി കുർവന്തി ദേവാഃ ശക്രപുരോഗമാഃ ।
യഃ സഹായാൻപരിത്യജ്യ സ്വസ്തിമാനാവ്രജേദ്ഗൃഹം ॥ 6-77-34 (42075)
`രൌരവേ നരകേ മഞ്ജേദപ്ലവേ ദുസ്തരേ നൃഭിഃ ।'
മമ ഭീമഃ സഖാ ചൈവ സംബന്ധീ ച മഹാബലഃ ।
ഭക്തോഽസ്മാൻഭക്തിമാംശ്ചാഹം തമപ്യരിനിഷൂദനം ॥ 6-77-35 (42076)
സോഽഹം തത്ര ഗമിഷ്യാമി യത്ര യാതോ വൃകോദരഃ ।
നിഘ്നന്തം മാം രിപൂൻപശ്യ ദാനവാനിവ വാസവം ॥ 6-77-36 (42077)
ഏവമുക്ത്വാ തതോ വീരോ യയൌ മധ്യേന വാഹിനീം ।
ഭീമസേനസ്യ മാർഗേഷു ഗദാപ്രമഥിതൈർഗജൈഃ ॥ 6-77-37 (42078)
സ ദദർശ തദാ ഭീമം ദഹന്തം രിപുവാഹിനീം।
വാതോ വൃക്ഷാനിവ ബലാത്പ്രഭഞ്ജന്തം രണേ രിപൂൻ ॥ 6-77-38 (42079)
തേ വധ്യമാനാഃ സമരേ രഥിനഃ സാദിനസ്തഥാ ।
പാദാതാ ദന്തിനശ്ചൈവ ചക്രുരാത്സ്വരം മഹത് ॥ 6-77-39 (42080)
ഹാഹാകാരശ്ച സഞ്ജജ്ഞേ തവ സൈന്യസ്യ മാരിഷ ।
വധ്യതോ ഭീമസേനേന കൃതിനാ ചിത്രയോധിനാ ॥ 6-77-40 (42081)
തതഃ കൃതാസ്ത്രാസ്തേ സർവേ പരിവാര്യ വൃകോദരം ।
അഭീതാഃ സമവർതന്ത ശസ്ത്രവൃഷ്ട്യാ പരന്തപ ॥ 6-77-41 (42082)
അഭിദ്രുതം ശസ്ത്രഭൃതാം വരിഷ്ഠം
സമന്തതഃ പാണ്ഡവം ലോകവീരഃ।
സൈന്യേന ഘോരേണ സുസംഹിതേന
ദൃഷ്ട്വാ ബലീ പാർഷതോ ഭീമസേനം ॥ 6-77-42 (42083)
അഥോപഗച്ഛച്ഛരവിക്ഷതാംഗം
പദാതിനം ക്രോധവിഷം വമന്തം।
ആശ്വാസയൻപാർഷതോ ഭീമസേനം
ഗദാഹസ്തം കാലമിവാന്തകാലേ ॥ 6-77-43 (42084)
വിശല്യമേനം ച ചകാര തൂർണ-
മാരോപയച്ചാത്മരഥേ മഹാത്മാ।
ഭൃശം പരിഷ്വജ്യ ച ഭീമസേന-
മാശ്വാസയാമാസ സ ശത്രുമധ്യേ ॥ 6-77-44 (42085)
തഥാ തസ്മിന്വർതമാനേഽതിവേഗം
ഭ്രാതൄനഥോപേത്യ തവാപി പുത്രഃ ।
തസ്മിന്വിമർദേ തവ സംപ്രവൃത്തേ
ദൃഷ്ട്വാ രണേ വാക്യമിദം ബഭാഷേ ॥ 6-77-45 (42086)
അയം ദുരാത്മാ ദ്രുപദസ്യ പുത്രഃ
സമാഗതോ ഭീമസേനേന സാർധം ॥ 6-77-46 (42087)
തം യാമ സർവേ മഹതാ ബലേന
മാ വോ രിപുഃ പ്രാർഥയതാമനീകം।
ശ്രുത്വാ തു വാക്യം തമമൃഷ്യമാണാ
ജ്യേഷ്ഠജ്ഞയാ നോദിതാ ധാർതരാഷ്ട്രാഃ ॥ 6-77-47 (42088)
വധായ നിഷ്പേതുരുദായുധാസ്തേ
യുഗക്ഷയേ കേതവോ യദ്വദുഗ്രാഃ।
പ്രഗൃഹ്യ ചാസ്ത്രാണി ധനൂംഷി വീരാ
ജ്യാം നേമിഘോഷൈഃ പ്രവികംപയന്തഃ ॥ 6-77-48 (42089)
ശരൈരവർഷന്ദ്രുപദസ്യ പുത്രം
യഥാംബുദാ ഭൂധരം വാരിജാലൈഃ ।
നിഹത്യ താംശ്ചാപി ശരൈഃ സുതീക്ഷ്ണൈ-
ർന വിവ്യഥേ സമരേ ചിത്രയോധീ ॥ 6-77-49 (42090)
സമഭ്യുദീർണാംശ്ച തവാത്മജാംസ്തഥാ
നിശാംയ വീരാനഭിതഃ സ്ഥിതാന്രണേ ।
ജിഘാംസുരുഗ്രോ ദ്രുപദാത്മജോ യുവാ।
പ്രമോഹനാസ്ത്രം യുയുജേ മഹാരഥഃ ।
ക്രുദ്ധോ ഭൃശം തവ പുത്രേഷു രാജ-
ന്ദൈത്യേഷു യദ്വത്സമരേ മഹേന്ദ്രഃ ॥ 6-77-50 (42091)
`സ വൈ തതോഽസ്ത്രം സുമഹാപ്രഭാവം'
പ്രമോഹനം ദ്രോണദത്തം മഹാത്മാ।
പ്രയോജയാമാസ ഉദാരകർമാ
തസ്മിന്രണേ തവ സൈന്യസ്യ രാജൻ॥' 6-77-51 (42092)
തതോ വ്യമുഹ്യന്ത രണേ നൃവീരാഃ
പ്രമോഹനാസ്ത്രാഹതബുദ്ധിസത്വാഃ
പ്രദുദ്രുവുഃ കുരവശ്ചൈവ സർവേ
സവാജിനാഗാഃ സരഥാഃ സമന്താത്।
പരീതകാലാനിവ നഷ്ടസഞ്ജ്ഞാ-
ൻമോഹോപേതാംസ്തവ പുത്രാന്നിശംയ ॥ 6-77-52 (42093)
ഏതസ്മിന്നേവ കാലേ തു ഭീമഃ പ്രഹരതാം വരഃ।
വിശ്രംയ ച തദാ രാജൻപീത്വാഽമൃതരസം ജലം ॥ 6-77-53 (42094)
പുനഃ സന്നഹ്യ സങ്ക്രുദ്ധോ യോധയാമാസ സംയുഗേ।
ധൃഷ്ടദ്യംനേന സഹിതഃ കാലയാമാസ ഭാരത ॥ 6-77-54 (42095)
ഏതസ്മിന്നന്തരേ രാജന്ദ്രോണഃ ശസ്ത്രഭൃതാം വരഃ।
ദ്രുപദം ത്രിഭിരാസാദ്യ ശരൈർവിവ്യാധ ദാരുണൈഃ ॥ 6-77-55 (42096)
സോഽതിവിദ്ധസ്തതോ രാജന്രണേ ദ്രോണേന പാർഥിവഃ ।
അപായാദ്ദ്രുപദോ രാജൻപൂർവവൈരമനുസ്മരൻ । 6-77-56 (42097)
ജിത്വാ തു ദ്രുപദം ദ്രോണഃ ശംഖം ദധ്മൌ പ്രതാപവാൻ ।
തസ്യ ശംഖസ്വനം ശ്രുത്വാ വിത്രേസുഃ സർവസോമകാഃ ॥ 6-77-57 (42098)
അഥ ശുശ്രാവ തേജസ്വീ ദ്രോണഃ ശസ്ത്രഭൃതാം വരഃ।
പ്രമോഹനാസ്ത്രേണ രണേ മോഹിതാനാത്മജാംസ്തവ ॥ 6-77-58 (42099)
തതോ ദ്രോണോ മഹാരാജ ത്വരിതോഽഭ്യായയൌ രണാത്।
തത്രാപശ്യൻമഹേഷ്വാസോ ഭാരദ്വാജഃ പ്രതാപവാൻ ॥ 6-77-59 (42100)
ധൃഷ്ടദ്യുംനം ച ഭീമം ച വിചരന്തൌ മഹാരണേ ।
മോഹാവിഷ്ടാംശ്ച തേ പുത്രാനപശ്യത്സ മഹാരഥഃ ॥ 6-77-60 (42101)
തതഃ പ്രജ്ഞാംസ്ത്രമദായ മോഹനാസ്ത്രം വ്യനാശയത് ।
തതഃ പ്രത്യാഗതപ്രാണാസ്തവ പുത്രാ മഹാരഥാഃ ॥ 6-77-61 (42102)
പുനര്യുദ്ധായ സമരേ പ്രത്യുദ്യാതാ ജിഗീഷവഃ ।
തതോ യുധിഷ്ഠിരഃ പ്രാഹ സമാഹൂയ സ്വസൈനികാൻ ॥ 6-77-62 (42103)
ഗച്ഛന്തു പദവീം ശക്ത്യാ ഭീമപാർഷതയോര്യുധി।
സൌഭദ്രപ്രമുഖാ വീരാ രഥാ ദ്വാദശ ദംശിതാഃ ॥ 6-77-63 (42104)
പ്രവൃത്തിമധിഗച്ഛന്തു ന ഹി ശുദ്ധ്യതി മേ മനഃ ।
പ്രവൃത്തിർഭിമസേനസ്യ പാർഷതസ്യ ച സംയുഗേ ॥ 6-77-64 (42105)
വിജ്ഞേയാ സമരേ ശീഘ്രം പ്രവിശധ്വം രഥാർണവം ।
ഗച്ഛന്തു പരയാ ശക്ത്യാ ഭവന്ത ഇതി മേ മതിഃ ॥ 6-77-65 (42106)
ത ഏവം സമനുജ്ഞാതാഃ ശൂരാ വിക്രാന്തയോധിനഃ ।
ബാഢമിത്യേവമുക്ത്വാ തു സർവേ പുരുഷമാനിനഃ ।
മധ്യന്ദിനഗതേ സൂര്യേ പ്രയയുഃ സർവ ഏവ ഹി ॥ 6-77-66 (42107)
കേകയാ ദ്രൌപദേയാശ്ച ധൃഷ്ടകേതുശ്ച വീര്യവാൻ ।
അഭിമന്യും പുരസ്കൃത്യ മഹത്യാ സേനയാ വൃതാഃ ॥ 6-77-67 (42108)
തേ കൃത്വാ സമരേ വ്യൂഹം സൂചീമുഖമരിന്ദമം ।
ബിഭിദുർധാർതരാഷ്ട്രാണാം തദ്രഥാനീകമാഹവേ ॥ 6-77-68 (42109)
താൻപ്രയാതാൻമഹേഷ്വാസാനഭിമന്യുപുരോഗമാൻ।
ഭീമസേനഭയാവിഷ്ടാ ധൃഷ്ടദ്യുംനവിമോഹിതാ ॥ 6-77-69 (42110)
ന സംവാരയിതും ശക്താ തവ സേനാ ജനാധിപ ।
മദമൂർച്ഛന്വിതാത്മാ വൈ പ്രമദേവാധ്വനി സ്ഥിതാ ॥ 6-77-70 (42111)
തേഽഭിജാതാ മഹേഷ്വാസാഃ സുവർണവികൃതധ്വജാഃ ।
പരീപ്സന്തോഽഭ്യധാവന്ത ധൃഷ്ടദ്യുംരവൃകോദരൌ ॥ 6-77-71 (42112)
തൌ ച ദൃഷ്ട്വാ മഹേഷ്വാസാവഭിമന്യുപുരോഗമാൻ ।
ബഭൂവതുർമുദായുക്തൌ നിഘ്നന്തൌ തവ വാഹിനീം ॥ 6-77-72 (42113)
`ദ്രോണമിഷ്വസ്ത്രകുശലം സർവവിദ്യാസു പാരഗം।'
ദൃഷ്ട്വാ തു സഹസായാന്തം പാഞ്ചാല്യോ ഗുരുമാത്മനഃ ।
നാശംസത വധം വീരഃ പുത്രാണാം തവ പാർഷതഃ ॥ 6-77-73 (42114)
തതോ രഥം സമാരോപ്യ കൈകേയസ്യ വൃകോദരം ।
അഭ്യധാവത്സുസങ്ക്രുദ്ധോ ദ്രോണമിഷ്വസ്ത്രപാരഗം ॥ 6-77-74 (42115)
തസ്യാഭിപതതസ്തൂർണം ഭാരദ്വാജഃ പ്രതാപവാൻ।
ക്രുദ്ധശ്ചിച്ഛേദ ബാണേന ധനുഃ ശത്രുനിബർഹണഃ ॥ 6-77-75 (42116)
അന്യാംശ്ച ശതശോ ബാണാൻപ്രേഷയാമാസ പാർഷതേ ।
ദുര്യോധനഹിതാർഥായ ഭർതൃപിണ്ഡമനുസ്മരൻ ॥ 6-77-76 (42117)
അഥാന്യദ്ധനുരാദായ പാർഷതഃ പരവീരഹാ ।
ദ്രോണം വിവ്യാധ വിംശത്യാ രുക്മപുംഖൈഃ ശിലാശിതൈഃ ॥ 6-77-77 (42118)
തസ്യ ദ്രോണഃ പുനശ്ചാപം ചിച്ഛേദാമിത്രകർശനഃക ।
ഹയാംശ്ച ചതുരസ്തൂർണം ചതുർഭിഃ സായകോത്തമൈഃ ॥ 6-77-78 (42119)
വൈവസ്വതക്ഷയം ഘോരം പ്രേഷയാമാസ ഭാരത ।
സാരഥിം ചാസ്യ ഭല്ലേന പ്രേഷയാമാസ ഭാരത । 6-77-79 (42120)
ഹതാശ്വാത്സ രഥാത്തൂർണമവപ്ലുത്യ മഹാരഥഃ ।
ആരുരോഹ മഹാബാഹുരഭിമന്യോർമഹാരഥം ॥ 6-77-80 (42121)
തതഃ സരഥനാഗാശ്വാ സമകംപത വാഹിനീ ।
പശ്യതോ ഭീമസേനസ്യ പാർഷതസ്യ ച പശ്യതഃ ॥ 6-77-81 (42122)
തത്പ്രഭഗ്നം ബലം ദൃഷ്ട്വാ ദ്രോണേനാമിതതേജസാ ।
നാശക്രുവന്വാരയിതും സമസ്താസ്തേ മഹാരഥാഃ ॥ 6-77-82 (42123)
വധ്യമാനം തു തത്സൈന്യം ദ്രോണേന നിശിതൈഃ ശരൈഃ ।
വ്യഭ്രമത്തത്രതത്രൈവ ക്ഷോഭ്യമാണ ഇവാർണവഃ ॥ 6-77-83 (42124)
തഥാ ദൃഷ്ട്വാ ച തത്സൈന്യം ജഹൃഷേ താവകം ബലം ।
ദൃഷ്ട്വാചാര്യം സുസങ്ക്രുദ്ധം തപന്തം രിപുവാഹിനീം ।
തുഷ്ടുവുഃ സർവതോ യോധാഃ സാധുസാധ്വിതി ഭാരത ॥ ॥ 6-77-84 (42125)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ഷഷ്ഠദിവസയുദ്ധേ സപ്തസപ്തതിതമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 078
॥ ശ്രീഃ ॥
6.78. അധ്യായഃ 078
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സങ്കുലയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-78-0 (42126)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-78-0x (4153)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ മഹോത്പ്രത്യാഗതസ്മൃതിഃ ।
ശരവർഷൈഃ പുനർഭീമം പ്രത്യവാരയദച്യുതം ॥ 6-78-1 (42127)
ഏകീഭൂതാസ്തതശ്ചൈവ തവ പുത്രാ മഹാരഥാഃ ।
സമേത്യ സമരേ ഭീമം യോധയാമാസുരുദ്യതാഃ ॥ 6-78-2 (42128)
ഭീമസേനോഽപി സമരേ സംപ്രാപ്യ സ്വരഥം പുനഃ ।
സമാരുഹ്യ മഹാബാഹുര്യയൌ യേന തവാത്മജഃ ॥ 6-78-3 (42129)
പ്രഗൃഹ്യ ച മഹാവേഗം പരാസുകരണം ദൃഢം ।
സജ്യം ശരാസനം സംഖ്യേ ശരൈർവിവ്യാധ തേ സുതം ॥ 6-78-4 (42130)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ ഭീമസേനം മഹാബലം ।
നാരാചേന സുതീക്ഷ്ണേന ഭൃശം മർമണ്യതാഡയത് ॥ 6-78-5 (42131)
സോഽതിവിദ്ധോ മഹേഷ്വാസസ്തവ പുത്രേണ ധന്വിനാ ।
ക്രോധസംരക്തനയനോ വേഗേനാക്ഷിപ്യ കാർമുകം ॥ 6-78-6 (42132)
ദുര്യോധനം ത്രിഭിർബാണൈർബാഹ്വോരുരസി ചാർപയത് ।
സ തത്ര ശുശുഭേ രാജാ ശിഖരൈർഗിരിരാഡിവ ॥ 6-78-7 (42133)
തൌ ദഷ്ട്വാ സമരേ ക്രുദ്ധൌ വിനിഘ്നന്തൌ പരസ്പരം ।
ദുര്യോധനാനുജാഃ സർവേ ശൂരാഃ സന്ത്യക്തജീവിതാഃ ॥ 6-78-8 (42134)
സംസ്മൃത്യ മന്ത്രിതം പൂർവം നിഗ്രഹേ ഭീമകർമണഃ ।
നിശ്ചയം പരമം കൃത്വാ നിഗ്രഹീതും പ്രചക്രമുഃ ॥ 6-78-9 (42135)
താനാപതത ഏവാജൌ ഭീമസേനോ മഹാബലഃ ।
പ്രത്യുദ്യയൌ മഹാരാജ ഗജഃ പ്രതിഗജാനിവ ॥ 6-78-10 (42136)
ഭൃശം ക്രുദ്ധശ്ച തേജസ്വീ നാരാചേന സമാർപയത് ।
ചിത്രസേനം മഹാരാജ തവ പുത്രം മഹായശാഃ ॥ 6-78-11 (42137)
തഥേതരാംസ്തവ സുതാംസ്താഡയാമാസ ഭാരത ।
ശരൈർബഹുവിധൈഃ സംഖ്യേ രുക്മപുംഖൈഃ സുതേജനൈഃ ॥ 6-78-12 (42138)
തതഃ സംപ്രേക്ഷ്യ പുത്രൈസ്തേ ഭീമസേനം സമാവൃതം ।
അഭിമന്യുപ്രഭൃതയസ്തേ ദ്വദശ മഹാരഥാഃ ॥ 6-78-13 (42139)
പ്രേഷിതാ ധർമരാജേന ഭീമസേനപദാനുഗാഃ ।
പ്രതിജഗ്മുർമഹാരാജ തവ പുത്രാൻമഹാബലാൻ ॥ 6-78-14 (42140)
ദൃഷ്ട്വാ രഥസ്ഥാംസ്താഞ്ശൂരാൻസൂര്യാഗ്നിസമതേജസഃ ।
സർവാനേവ മഹേഷ്വാസാൻഭ്രാജമാനാഞ്ശ്രിയാ വൃതാൻ ॥ 6-78-15 (42141)
മഹാഹവേ ദീഷ്യമാനാൻസുവർണമകുടോഞ്ജ്വലാൻ।
തത്യജുഃ സമരേ ഭീമം തവ പുത്രാ മഹാബലാഃ ॥ 6-78-16 (42142)
താന്നാമൃഷ്യത കൌന്തേയോ ജീവമാനാ ഗതാ ഇതി ।
അന്വീയ ച പുനഃ സർവാംസ്തവ പുത്രാനപീഡയത് ॥ 6-78-17 (42143)
അഥാഭിമന്യുഃ സമരേ ഭീമസേനേന സംഗതഃ ।
പാർഷതേന ച തേ സർവേ കൈകയാ ദ്രൌപദീസുതാഃ ॥ 6-78-18 (42144)
താദൃഷ്ട്വാ സമരേ ക്രുദ്ധാംസ്തവ സൈന്യേ മഹാരഥാഃ।
ദുര്യോധനപ്രഭൃതയഃ പ്രഗൃഹീതശരാസനാഃ।
ഭൃശമർശ്വൈഃ പ്രജവിതൈഃ പ്രയയുര്യത്ര തേ രഥാഃ ॥ 6-78-19 (42145)
അപരാഹ്ണേ മഹാരാജ പ്രാവർതത മഹാരണഃ।
താവകാനാം ച ബലിനാം പരേഷാം ചൈവ ഭാരത ॥ 6-78-20 (42146)
അഭിമന്യുർവികർണസ്യ ഹയാൻഹത്വാ മഹാഹവേ।
അഥൈനം പഞ്ചവിംശത്യാ ക്ഷുദ്രകാണാം സമാർപയത് ॥ 6-78-21 (42147)
ഹതാശ്വം രഥമുത്സൃജ്യ വികർണസ്തു മഹാരഥഃ ।
ആരുരോഹ രഥം രാജംശ്ചിത്രസേനസ്യ ഭാരത ।
യോധയാമാസ സമരേ തദദ്ഭുതമിവാഭവത് ॥ 6-78-22 (42148)
സ്ഥിതാവേകരഥേ തൌ തു ഭ്രാതരൌ കുലവർധനൌ।
ആർജിനിഃ ശരജാലേന ച്ഛാദയാമാസ ഭാരത ॥ 6-78-23 (42149)
ചിത്രസേനോ വികർണശ്ച കാർഷ്ണിം പഞ്ചഭിരായസൈഃ ।
വിവ്യധാതേ ന ചാകംപത്കാർഷ്ണിർമേരുരിവ സ്ഥിതഃ ॥ 6-78-24 (42150)
ദുഃശാസനസ്തു സമരേ കേകയാൻപഞ്ച മാരിപ ।
യോധയാമാസ രാജേന്ദ്ര തദദ്ഭുതമിവാഭവത് ॥ 6-78-25 (42151)
ദ്രൌപദേയാ രണേ ക്രുദ്ധാ ദുര്യോധനമവാരയൻ ।
ശരൈരാശീവിഷാകാരൈഃ പുത്രം തവ വിശാംപതേ ॥ 6-78-26 (42152)
പുത്രോഽപി തവ ദുർധർഷോ ദ്രൌപദ്യാസ്തനയാന്രണേ ।
സായകൈർനിശിതൈ രാജന്നാജഘാന പൃഥക്പൃഥക് ॥ 6-78-27 (42153)
തൈശ്ചാപി വിദ്ധഃ ശുശുഭേ രുധിരേമ സമുക്ഷിതഃ ।
ഗിരിഃ പ്രസ്രവണൈര്യദ്വദ്ഗൈരികാദിവിമിശ്രിതൈഃ ॥ 6-78-28 (42154)
ഭീഷ്മോഽപി സമരേ രാജൻപാണ്ഡവാനാമനീകിനീം ।
കാലയാമാസ ബലവാൻപാലഃ പശുഗണാനിവ ॥ 6-78-29 (42155)
തതോ ഗാണ്ഡീവനിർഘോഷഃ പ്രാദുരാസീദ്വിശാംപതേ ।
ദക്ഷിണേന വരൂഥിന്യാഃ പാർഥസ്യരീന്വിനിഘ്നതഃ ॥ 6-78-30 (42156)
ഉത്തസ്ഥുഃ സമരേ തത്ര കബന്ധാനി സമന്തതഃ।
കുരൂണാം ചൈവ സൈന്യേഷു പാണ്ഡവാനാം ച ഭാരത ॥ 6-78-31 (42157)
ശോണിതോദം ശരാവർതം ഗജദ്വീപം ഹയോർമിണം ।
രഥനൌഭിർനരവ്യാഘ്രാഃ പ്രതേരുഃ സൈന്യസാഗരം ॥ 6-78-32 (42158)
ഛിന്നഹസ്താ വികവചാ വിദേഹാശ്ച നരോത്തമാഃ ।
ദൃശ്യന്തേ പതിതാസ്തത്ര ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-78-33 (42159)
നിഹതൈർമത്തമാതംഗൈഃ ശോണിതൌഘപരിപ്ലുതൈഃ ।
ഭൂർഭാതി ഭരതശ്രേഷ്ഠ പർവതൈരാചിതാ യഥാ ॥ 6-78-34 (42160)
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ തവ തേഷാം ച ഭാരത ।
ന തത്രാസീത്പുമാൻകശ്ചിദ്യോ യുദ്ധം നാഭികാങ്ക്ഷതി ॥ 6-78-35 (42161)
ഏവം യുയുധിരേ വീരാഃ പ്രാർഥയാനാ മഹദ്യശഃ।
താവകാഃ പാണ്ഡവൈഃ സാർധമാകാങ്ക്ഷന്തോ ജയം യുധി ॥ ॥ 6-78-36 (42162)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ഷഷ്ഠദിവസയുദ്ധേ അഷ്ടസപ്തതിതമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 079
॥ ശ്രീഃ ॥
6.79. അധ്യായഃ 079
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സങ്കുലയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-79-0 (42163)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-79-0x (4154)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ ലോഹിതായതി ഭാസ്കരേ।
സംഗ്രാമരഭസോ ഭീമം ഹന്തുകാമോഽഭ്യധാവത ॥ 6-79-1 (42164)
തമായാന്തമഭിപ്രേക്ഷ്യ നൃവീരം ദൃഢവൈരിണം ।
ഭീമസേനഃ സുസങ്ക്രുദ്ധ ഇദം വചനമബ്രവീത് ॥ 6-79-2 (42165)
അയം സ കാലഃ സംപ്രാപ്തോ വർഷപൂഗാഭിവാഞ്ഛിതഃ ।
അദ്യ ത്വാം നിഹനിഷ്യാമി യദി നോത്സൃജസേ രണം ॥ 6-79-3 (42166)
അദ്യ കുന്ത്യാഃ പരിക്ലേശം വനവാസം ച കൃത്സ്നശഃ।
ദ്രൌപദ്യാശ്ച പരിക്ലേശം പ്രണേഷ്യാമി ഹതേ ത്വയി ॥ 6-79-4 (42167)
യത്പുരാ മത്സരീഭൂത്വാ പാണ്ഡവാനവമന്യസേ ।
തസ്യ പാപസ്യ ഗാന്ധാരേ പശ്യ വ്യസനമാഗതം ॥ 6-79-5 (42168)
കർണസ്യ മതമാസ്ഥായ സൌബലസ്യ ച യത്പുരാ ।
അചിന്ത്യ പാണ്ഡവാൻകാമാദ്യഥേഷ്ടം കൃതവാനസി ॥ 6-79-6 (42169)
യാചമാനം ച യൻമോഹാദ്ദാശാർഹമവമന്യസേ।
ഉലൂകസ്യ സമാദേശം യദ്ദദാസി ച ഹൃഷ്ടവത് ॥ 6-79-7 (42170)
തേന ത്വാം നിഹനിഷ്യാമി സാനുബന്ധം സബാന്ധവം ।
ശമീകരിഷ്യേ തത്പാപം യത്പുരാ കൃതവാനസി ॥ 6-79-8 (42171)
ഏവമുക്ത്വാ ധനുർഘോരം വികൃഷ്യോദ്ഭ്രാംയ ചാസകൃത് ।
സമാധത്ത ശരാൻഘോരാൻമഹാശനിസമപ്രഭാൻ ॥ 6-79-9 (42172)
ഷഡ്വിംശതിമസം ക്രുദ്ധോ മുമോചാശു സുയോധനേ ।
ജ്വലിതാഗ്നിശിഖാകാരാന്വജ്രകൽപാനജിഹ്മഗാൻ ॥ 6-79-10 (42173)
തതോഽസ്യ കാർമുകം ദ്വാഭ്യാം സൂതം ദ്വാഭ്യാം ച വിവ്യധേ ।
ചതുർഭിരശ്വാഞ്ജവനാനനയദ്യമസാദനം ॥ 6-79-11 (42174)
ദ്വാഭ്യാം ച സുവികൃഷ്ടാഭ്യാം ശരാഭ്യാമരിമർദനഃ ।
ഛത്രം ചിച്ഛേദ സമരേ രാജ്ഞസ്തസ്യ നരോത്തം ॥ 6-79-12 (42175)
ഷങ്ഭിശ്ച തസ്യ ചിച്ഛേദ ജ്വലന്തം ധ്വജമുത്തമം ।
ഛിത്ത്വാ തം ച നനാദോച്ചൈസ്തവ പുത്രസ്യ പശ്യതഃ ॥ 6-79-13 (42176)
രഥാച്ച സ ധ്വജഃ ശ്രീമാന്നാനാരത്നവിഭൂഷിതാത്।
പപാത സഹസാ ഭൂമൌ വിദ്യുഞ്ജലധരാദിവ ॥ 6-79-14 (42177)
ജ്വലന്തം സൂര്യസങ്കാശം നാഗം മണിമയം ശുഭം ।
ധ്വജം കുരുപതേശ്ഛിന്നം ദദൃശുഃ സർവപാർഥിവാഃ ॥ 6-79-15 (42178)
അഥൈനം ദശഭിർബാണൈസ്തോത്രൈരിവ മഹാദ്വിപം ।
ആജഘാന രണേ വീരം സ്മയന്നിവ മഹാരഥഃ ॥ 6-79-16 (42179)
സ ഗാഢവിദ്ധോ വ്യഥിതോ ഭീമസേനേന സംയുഗേ ।
നിഷസാദ രഥോപസ്ഥേ മൂർച്ഛാഭിഹതചേതനഃ ॥ 6-79-17 (42180)
തതഃ സ രാജാ സിന്ധൂനാം രഥശ്രേഷ്ഠോ മഹാബലഃ ।
ദുര്യോധനസ്യ ജഗ്രാഹ പാർഷ്ണിം സ്വപുരുഷൈർവൃതഃ ॥ 6-79-18 (42181)
കൃപശ്ച രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠസ്തവ പുത്രമചേതനം ।
ആരോപയദ്രഥം രാജന്ദുര്യോധനമമർഷണം ॥ 6-79-19 (42182)
പരിവാര്യ തതോ ഭീമം ജേതുകാമോ ജയദ്രഥഃ ।
രഥൈരനേകസാഹസ്രൈർഭീമസ്യാവാരയദ്ദിശഃ ॥ 6-79-20 (42183)
ധൃഷ്ടകേതുസ്തതോ രാജന്നഭിമന്യുശ്ച വീര്യവാൻ।
കേകയാ ദ്രൌപദേയാശ്ച തവ പുത്രാനയോധയൻ ॥ 6-79-21 (42184)
ചിത്രസേനഃ സുചിത്രശ്ച ചിത്രാംഗശ്ചിത്രദർശനഃ ।
ചാരുചിത്രഃ സുചാരുശ്ച തഥാ നന്ദോപനന്ദകൌ ॥ 6-79-22 (42185)
അഷ്ടാവേതേ മഹേഷ്വാസാഃ സുകുമാരാ യശസ്വിനഃ ।
അഭിമന്യുരഥം രാജൻസമന്താത്പര്യവാരയൻ ॥ 6-79-23 (42186)
ആജഘാന തതസ്തൂർണമഭിമന്യുർമഹാമനാഃ ।
ഏകൈകം പഞ്ചഭിർബാണൈഃ ശിതൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ॥ 6-79-24 (42187)
വജ്രമൃത്യുപ്രതീകാശൈർവിചിത്രായുധനിഃസൃതൈഃ ।
അമൃഷ്യമാണാസ്തേ സർവേ സൌഭദ്രം രഥസത്തമം ॥ 6-79-25 (42188)
വവൃഷുർമാർഗണൈസ്തീക്ഷ്ണൈർഗിരിം മേരുമിവാംബുദാഃ ।
സ പീഡ്യമാനഃ സമരേ കൃതാസ്ത്രോ യുദ്ധദുർമദഃ ॥ 6-79-26 (42189)
അഭിമന്യുർമഹാരാജ താവകാൻസമകംപയത്।
യഥാ ദേവാസുരേ യുദ്ധേ വജ്രപാണിർമഹാസുരാൻ ॥ 6-79-27 (42190)
വികർണസ്യ തതോ ഭല്ലാൻപ്രേഷയാമാസ ഭാരത।
ചതുർദശ രഥശ്രേഷ്ഠോ ഘോരാനാശീവിഷോപമാൻ ॥ 6-79-28 (42191)
സ തൈർവികർണസ്യ രഥാത്പാതയാമാസ വീര്യവാൻ ।
ധ്വജം സൂതം ഹയാംശ്ചൈവ നൃത്യമാന ഇവാഹവേ ॥ 6-79-29 (42192)
പുനശ്ചാന്യാഞ്ശരാൻപീതാനകുണ്ഠാഗ്രാഞ്ശിലാശിതാൻ।
പ്രേഷയാമാസ സങ്ക്രുദ്ധോ വികർണായ മഹാബലഃ ॥ 6-79-30 (42193)
തേ വികർണം സമാസാദ്യ കങ്കബർഹിണവാസസഃ।
ഭിത്ത്വാ ദേഹം ഗതാ ഭൂമിം ജ്വലന്ത ഇവ പന്നഗാഃ ॥ 6-79-31 (42194)
തേ ശരാ ഹേമപുംഖാഗ്രാ വ്യദൃശ്യന്ത മഹീതലേ ।
വികർണരുധിരക്ലിന്നാ വമന്ത ഇവ ശോണിതം ॥ 6-79-32 (42195)
വികർണം വീക്ഷ്യ നിർഭിന്നം തസ്യൈവാന്യേ സഹോദരാഃ ।
അഭ്യദ്രവന്ത സമരേ സൌഭദ്രപ്രമുഖാന്രഥാൻ ॥ 6-79-33 (42196)
അഭിയാത്വാ തഥൈവാന്യാന്രഥാംസ്താൻസൂര്യവർചസഃ ।
അവിധ്യൻസമരേഽന്യോന്യം സംരംഭാദ്യുദ്ധദുർമദാഃ ॥ 6-79-34 (42197)
ദുർമുഖഃ ശ്രുതകർമാണം വിദ്ധ്വാ സപ്തഭിരാശുഗൈഃ ।
ധ്വജമേകേന ചിച്ഛേദ സാരഥിം ചാസ്യ സപ്തമിഃ ॥ 6-79-35 (42198)
അശ്വാഞ്ജാംബൂനദൈർജാലൈഃ പ്രച്ഛന്നാന്വാതരംഹസഃ ।
ജഘാന ഷങ്ഭിരാസാദ്യ സാരഥിം ചാഭ്യപാതയത് ॥ 6-79-36 (42199)
സ ഹതാശ്വേ രഥേ തിഷ്ഠഞ്ശ്രുതകർമാ മഹാരഥഃ ।
ശക്തിം ചിക്ഷേപ സങ്ക്രുദ്ധോ മഹോൽകാം ജ്വലിതാമിവ ॥ 6-79-37 (42200)
സാ ദുർമുഖസ്യ വിമലം വർമ ഭിത്ത്വാ യശസ്വിനഃ ।
വിദാര്യ പ്രാവിശദ്ഭൂഭിം ദീപ്യമാനാ സ്വതേജസാ ॥ 6-79-38 (42201)
ദുർമുഖോ വിഹ്വലസ്തത്ര നിഷസാദ രണേ വിഭോ।
വിസഞ്ജ്ഞം പ്രേക്ഷ്യ തേ സർവേ ഭ്രാതരഃ പര്യവാരയൻ ॥ 6-79-39 (42202)
തം ദൃഷ്ട്വാ വിരഥം തത്ര സുതസോമോ മഹാരഥഃ ।
പശ്യതാം സർവസൈന്യാനാം രഥമാരോപയത്സ്വകം ॥ 6-79-40 (42203)
ശ്രുതകീർതിസ്തഥാ വീരോ ജയത്സേനം സുതം തവ।
അഭ്യയാത്സമരേ രാജൻഹന്തുകാമോ യശസ്വിനം ॥ 6-79-41 (42204)
തസ്യ വിക്ഷിപതശ്ചാപം ശ്രുതകീർതേർമഹാസ്വനം।
ചിച്ഛേദ സമരേ തൂർണം ജയത്സേനഃ സുതസ്തവ ॥ 6-79-42 (42205)
ക്ഷുരപ്രേണ സുതീക്ഷ്ണേന പ്രഹസന്നിവ ഭാരത।
തം ദൃഷ്ട്വാ ച്ഛിന്നധന്വാനം ശതാനീകഃ സഹോദരം ॥ 6-79-43 (42206)
അഭ്യപദ്യത തേജസ്വീ സിംഹവന്നിനദൻമുഹുഃ ।
ശതാനീകസ്തു സമരേ ദൃഢം വിസ്പാര്യ കാർമുകം ॥ 6-79-44 (42207)
വിവ്യാധ ദശഭിസ്തൂർണം ജയത്സേനം ശിലീമുഖൈഃ ।
നനാദ സുമഹാനാദം പ്രഭിന്ന ഇവ വാരണഃ ॥ 6-79-45 (42208)
അഥാന്യേന സുതീക്ഷ്ണേന സർവാവരണഭേദിനാ ।
ശതാനീകോ ജയത്സേനം വിവ്യാധ ഹൃദയേ ഭൃശം ॥ 6-79-46 (42209)
തഥാ തസ്മിന്വർതമാനേ ദുഷ്കർണോ ഭ്രാതുരന്തികേ ।
മുമോചാസ്മൈശിതാൻബാണാംസ്തീക്ഷ്ണാനാശീവിഷോപമാൻ
ചിച്ഛേദ സമരേ ചാപം നാകുലേഃ ക്രോധമൂർച്ഛിതഃ ॥ 6-79-47 (42210)
അഥാന്യദ്ധനുരാദായ ഭാരസാഹമനുത്തമം ।
സമാദത്ത ശരാൻഘോരാഞ്ശതാനീകോ മഹാബലഃ ॥ 6-79-48 (42211)
തിഷ്ഠതിഷ്ഠേതി ചാമന്ത്ര്യ ദുഷ്കർണം ഭ്രാതുരഗ്രതഃ।
മുമോചാസ്മൈ ശിതാൻബാണാജ്ജ്വലിതാൻപന്നഗാനിവ ॥ 6-79-49 (42212)
തതോഽസ്യ ധനുരേകേന ദ്വാഭ്യാം സൂതം ച മാരിഷ ।
ചിച്ഛേദ സമരേ തൂർണം തം ച വിവ്യാധ സപ്തഭിഃ ॥ 6-79-50 (42213)
അശ്വാൻമനോജവാംസ്തസ്യ കർബുരാന്വാതരംഹസഃ ।
ജഘാന നിശിതൈസ്തൂർണം സർവാന്ദ്വാദശഭിഃ ശരൈഃ ॥ 6-79-51 (42214)
അഥാപരേണ ഭല്ലേന സുയുക്തേനാശുപാതിനാ।
ദുഷ്കർണം നാകുലിഃ ക്രുദ്ധോ വിവ്യാധ ഹൃദയേ ഭൃശം ॥ 6-79-52 (42215)
സ പപാത തതോ ഭൂമൌ വജ്രാഹത ഇവ ദ്രുമഃ ।
ദുഷ്കർണം വ്യഥിതം ദൃഷ്ട്വാ പഞ്ച രാജൻമഹാരഥാഃ ॥ 6-79-53 (42216)
ദിഘാംസന്തഃ ശതാനീകം സർവതഃ പര്യവാരയൻ।
ഛാദ്യമാനം ശരവ്രതൈഃ ശതാനീകം യശസ്വിനം ॥ 6-79-54 (42217)
അഭ്യധാവന്ത സങ്ക്രുദ്ധാഃ കേകയാഃ പഞ്ച സോദരാഃ ।
താനഭ്യാപതതഃ പ്രേക്ഷ്യ തവ പുത്രാ മഹാരഥാഃ ॥ 6-79-55 (42218)
പ്രത്യുദ്യയുർമഹാരാജ ഗജാനിവ മഹാഗജാഃ ।
ദുർമുഖോ ദുർജയശ്ചൈവ തഥാ ദുർമർഷണോ യുവാ ॥ 6-79-56 (42219)
ശത്രുഞ്ജയഃ സത്രുസഹഃ സർവേ ക്രുദ്ധാ യശസ്വിനഃ ।
പ്രത്യുദ്യാതാ മഹാരാജ കേകയാൻഭ്രാതരഃ സമം ॥ 6-79-57 (42220)
രഥൈർനഗരസങ്കാശൈർഹയൈര്യുക്തൈർമനോജവൈഃ ।
നാനാവർണവിചിത്രാഭിഃ പതാകാഭിരലങ്കൃതൈഃ ॥ 6-79-58 (42221)
ശരചാപധരാ വീരാ വിചിത്രകവചധ്വജാഃ ।
വിവിശുസ്തേ പരം സൈന്യം സിംഹാ ഇവ വനാദ്വനം ॥ 6-79-59 (42222)
തേഷാം സുതുമുലം യുദ്ധം വ്യതിഷക്തരഥദ്വിപം।
അവർതത മഹാരൌദ്രം നിഘ്നതാമിതരേതരം ॥ 6-79-60 (42223)
അന്യോന്യാഗസ്കൃതാം രാജന്യമരാഷ്ട്രവിവർധനം ।
മുഹൂർതാസ്തമിതേ സൂര്യേ ചക്രുര്യുദ്ധം സുദാരുണം ॥ 6-79-61 (42224)
രഥിനഃ സാദിനശ്ചാഥ വ്യകീര്യന്ത സഹസ്രശഃ ।
തതഃ ശാന്തനവഃ ക്രുദ്ധഃ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ॥ 6-79-62 (42225)
നാശയാമാസ സേനാം താം ഭീഷ്മസ്തേഷാം മഹാത്മനാം ।
പഞ്ചാലാനാം ച സൈന്യാനി ശരൈർനിന്യേ യമക്ഷയം ॥ 6-79-63 (42226)
ഏവം ഭിത്ത്വാ മഹേഷ്വാസഃ പാണ്ഡവാനാമനീകിനീം।
കൃത്വാഽവഹാരം സൈന്യാനാം യയൌ സ്വശിബിരം നൃപ ॥ 6-79-64 (42227)
നാശയാമാസതുർവീരൌ ധൃഷ്ടദ്യുംനവൃകോദരൌ।
കരവാണാമനീകാനി ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ॥ 6-79-65 (42228)
ധർമരാജോഽപി സംപ്രേക്ഷ്യ ധൃഷ്ടദ്യുംനവൃകോദരൌ ।
മൂർധ്നി ചൈതാവുപാഘ്രായ പ്രഹൃഷ്ടഃ ശിബിരം യയൌ ॥ 6-79-66 (42229)
` അർജുനോ വാസുദേവശ്ച കൌരവാണാമനീകിനീം ।'
ഹത്വാ വിദ്രാവ്യ ച ശരൈഃ ശിബിരായൈവ ജഗ്മതുഃ ॥ ॥ 6-79-67 (42230)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ഷഷ്ഠദിവസയുദ്ധേ ഏകോനാശീതിതമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 080
॥ ശ്രീഃ ॥
6.80. അധ്യായഃ 080
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീഷ്മദുര്യോധനസംവാദഃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-80-0 (42231)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-80-0x (4155)
ക്ഷത്രിയാസ്തേ മഹാരാജ പരസ്പരകൃതാഗസഃ।
ജഗ്മുഃ സ്വശിബിരാണ്യേവ രുധിരേണ സമുക്ഷിതാഃ ॥ 6-80-1 (42232)
വിശ്രംയ ച യഥാന്യായം പൂജയിത്വാ പരസ്പരം ।
സന്നദ്ധാഃ സമദൃശ്യന്ത ഭൂയോ യുദ്ധചികീർഷവഃ ॥ 6-80-2 (42233)
തതസ്തവ സുതോ രാജംശ്ചിന്തയാഭിപരിപ്ലുതഃ ।
വിസ്രവച്ഛോണിതാക്താംഗഃ പപ്രച്ഛേദം പിതാമഹം ॥ 6-80-3 (42234)
സൈന്യാനി രൌദ്രാണി ഭയാനകാനി
വ്യൂഢാനി സംയഗ്ബഹുലധ്വജാനി।
വിദാര്യ ഹത്വാ ച നിപീഡ്യ ശൂരാം-
സ്തേ പാണ്ഡവാ ലബ്ധജയാഃ പ്രഹൃഷ്ടാഃ ॥ 6-80-4 (42235)
സംമോഹ്യ സർവാന്യുധി കീർതിമന്തോ
വ്യൂഹം ച തം മകരം മൃത്യുകൽപം ।
പ്രവിശ്യ ഭീമേന രണേ ഹതോഽസ്മി
ഘോരൈഃ ശരൈർമൃത്യുദണ്ഡപ്രകാശൈഃ ॥ 6-80-5 (42236)
ക്രുദ്ധം തമുദ്വീക്ഷ്യ ഭയേന രാജ-
ൻസംമൂർച്ഛിതോ ന ലഭേ ശാന്തിമദ്യ ।
ഇച്ഛേ പ്രസാദാത്തവ സത്യസന്ധ
പ്രാപ്തും ജയം പാണ്ഡവേയാംശ്ച ഹന്തും ॥ 6-80-6 (42237)
തേനൈവമുക്തഃ പ്രഹസൻമഹാത്മാ
ദുര്യോധനം മന്യുഗതം വിദിത്വാ।
തം പ്രത്യുവാചാവിമനാ മനസ്വീ
ഗംഗാസുതഃ സസ്ത്രഭൃതാം വരിഷ്ഠഃ ॥ 6-80-7 (42238)
പരേണ യത്നേന വിഗാഹ്യ സേനാം
സർവാത്മനാഽഹം തവ രാജപുത്ര।
ഇച്ഛാമി ദാതും വിജയം സുഖം ച
ന ചാത്മാനം ഛാദയേഽഹം ത്വദർഥേ ॥ 6-80-8 (42239)
ഏതേ തു രൌദ്രാ ബഹവോ മഹാരഥാ
യശസ്വിനഃ ശൂരതമാഃ കൃതാസ്ത്രാഃ ।
യേ പാണ്ഡവാനാം സമരേ സഹായാ
ജിതക്ലമാ രോഷവിഷം വമന്തി ॥ 6-80-9 (42240)
കേനേഹ ശക്യാഃ സഹസാ വിജേതും
വീര്യോദ്ധതാഃ കൃതവൈരാസ്ത്വയാ ച।
അഹം ഹ്യേതാൻപ്രതിയോത്സ്യാമി രാജ-
ൻസർവാത്മനാ ജീവിതം ത്യജ്യ വീര ॥ 6-80-10 (42241)
രണേ തവാർഥായ മഹാനുഭാവ
ന ജീവിതം രക്ഷിതവ്യം മമാദ്യ।
സർവാംസ്തവാർഥായ സദേവദൈത്യാംʼ-
ല്ലോകാന്ദഹേയം കിമു ശത്രുസേനാം ॥ 6-80-12aതാൻപാണ്ഡവാന്യോധയിഷ്യാമി രാജൻ
പ്രിയം ച തേ സർവമഹം കരിഷ്യേ। 6-80-11 (42242)
സഞ്ജയ ഉവാച।
ശ്രുത്വാ പിതുസ്തേ വചനം പ്രതീതോ
ദുര്യോധനഃ പ്രീതമനാ ബഭൂവ ॥ 6-80-12x (4156)
സർവാണി സൈന്യാനി തതഃ പ്രഹൃഷ്ടോ
നിർഗച്ഛതേത്യാഹ നൃപാംശ്ച സർവാൻ।
തദാക്ഷയാ താനി വിനിര്യയുർദ്രുതം
ഗജാശ്വപാദാതരഥായുതാനി ॥ 6-80-13 (42243)
പ്രഹർഷയുക്താനി തു താനി രാജ-
ൻമഹാന്തി നാനാവിധശസ്ത്രവന്തി।
സ്ഥിതാനി നാഗാശ്വപദാതിമന്തി
വിരേജുരാജൌ തവ രാജൻബലാനി ॥ 6-80-14 (42244)
ശസ്ത്രാസ്ത്രവിദ്ഭിർനരവീരയോധൈ-
രധിഷ്ഠിതാഃ സൈന്യഗണാസ്ത്വദീയാഃ।
രഥൌഘപാദാതഗജാശ്വസംഘൈഃ
പ്രയാദ്ഭിരാജൌ വിധിവത്പ്രണുന്നൈഃ ॥ 6-80-15 (42245)
സമുദ്ധതം വൈ തരുണാർകവർണം
രജോ ബഭൌ ച്ഛാദയത്സൂര്യശ്മീൻ।
രേജുഃ പതാകാ രഥദന്തിസംസ്ഥാ
വാതേരിതാ ഭ്രാംയമാണാഃ സമന്താത് ॥ 6-80-16 (42246)
നാനാലിംഗൈഃ സമരേ തത്ര രാജൻ
മേഘൈര്യുതാ വിദ്യുതഃ ഖേ യഥൈവ।
വൃന്ദൈഃ സ്ഥിതാശ്ചാപി സുസംപ്രയുക്താ-
ശ്ചകാശിരേ ദന്തിഗണാഃ സമന്താത് ॥ 6-80-17 (42247)
ധനൂംഷി വിഷ്ഫാരയതാം നൃപാണാം
ബഭൂവ ശബ്ദസ്തുമുലോഽതിഘോരഃ।
വിമഥ്യതോ ദേവമഹാസുരൌഘൈ-
ര്യഥാർണവസ്യാദിയുഗേ തദാനീം ॥ 6-80-18 (42248)
തദുഗ്രനാഗം ബഹുരൂപവർണം
തവാത്മജാനാം സമുദീർണകോപം ।
ബഭൂവ സൈന്യം രിപുസൈന്യഹന്ത-
യുഗാന്തമേഘൌഘനിഭം തദാനീം ॥ ॥ 6-80-19 (42249)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി സപ്തമദിവസയുദ്ധേ അശീതിതമോഽദ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 081
॥ ശ്രീഃ ॥
6.81. അധ്യായഃ 081
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീഷ്മേണ ദുര്യോധനസംഹർഷണം ॥ 1 ॥ രാജ്ഞാം ദ്വന്ദ്വീഭൂയ മേലനം ॥ 2 ॥ അർജുനപരാക്രമവർണനം ॥ 3 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-81-0 (42250)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-81-0x (4157)
അഥാത്മജം തവ പുനർഗാംഗേയോ ധ്യാനമാസ്ഥിതം ।
അബ്രവീദ്ഭരതശ്രേഷ്ഠഃ സംപ്രഹർഷകര വചഃ ॥ 6-81-1 (42251)
ഭീഷ്മ ഉവാച। 6-81-2x (4158)
അഹം ദ്രോണശ്ച ശല്യശ്ച കൃതവർമാ ച സാത്വതഃ।
അശ്വത്ഥാമാ വികർണശ്ച ഭഗദത്തോഽഥ സൌബലഃ ॥ 6-81-2 (42252)
വിന്ദാനുവിന്ദാവാവന്ത്യൌ ബാഹ്ലീകഃ സഹ ബാഹ്ലികൈഃ ।
ത്രിഗർതരാജോ ബലവാൻമാഗധശ്ച സുദുർജയഃ ॥ 6-81-3 (42253)
ബൃഹദ്ബലശ്ച കൌസല്യശ്ചിത്രസേനോ വിവിംശതിഃ ।
`കൃപശ്ച സഹ സോദര്യൈസ്തവ രാജൻപദാനുഗാഃ।'
രഥാശ്ച ബഹുസാഹസ്രാഃ ശോഭനാശ്ച മഹാധ്വജാഃ ॥ 6-81-4 (42254)
ദേശജാശ്ച ഹയാ രാജൻസ്വാരൂഢാ ഹയസാദിഭിഃ ।
ഗജേന്ദ്രാശ്ച മദോദ്വൃത്താഃ പ്രഭിന്നകരടാമുഖാഃ ॥ 6-81-5 (42255)
പാദാതാശ്ച തഥാ ശൂരാ നാനാപ്രഹരണാ യുധി।
നാനാദേശസമുത്പന്നാസ്ത്വദർഥേ യോദ്ധുമുദ്യതാഃ ॥ 6-81-6 (42256)
ഏതേ ചാന്യേ ച ബഹവസ്ത്വദർഥേ ത്യക്തജീവിതാഃ।
ദേവാനപി രണേ ജേതും സമർഥാ ഇതി മേ മതിഃ ॥ 6-81-7 (42257)
അവശ്യം ഹി മയാ രാജംസ്തവ വാച്യം ഹിതം സദാ।
അശക്യാഃ പാണ്ഡവാ ജേതും ദേവൈരപി സവാസവൈഃ ॥ 6-81-8 (42258)
വാസുദേവസഹായാശ്ച മഹേന്ദ്രസമവിക്രമാഃ ।
സർവഥാഽഹം തു രാജേന്ദ്ര കരിഷ്യേ വചനം തവ ॥ 6-81-9 (42259)
പാണ്ഡവാംശ്ച രണേ ജേഷ്യേ മാം വാ ജേഷ്യന്തി പാണ്ഡവാഃ । 6-81-10 (42260)
സഞ്ജയ ഉവാച।
ഏവമുക്ത്വാ ദദാവസ്മൈ വിശല്യകരണീം ശുഭാം ॥ 6-81-10x (4159)
ഓഷധീം വീയസംപന്നാം വിശല്യശ്ചാഭവത്തദാ ।
തതഃ പ്രഭാതേ വിമലേ സ്വേന സൈന്യേന വീര്യവാൻ ॥ 6-81-11 (42261)
അവ്യൂഹത സ്വയം വ്യൂഹം ഭീഷ്മോ വ്യൂഹവിശാരദഃ ।
മൺ·ഡലം മനുജശ്രേഷ്ഠോ നാനാശസ്ത്രസമാകുലം ॥ 6-81-12 (42262)
സംപൂർണം യോധമുഖ്യൈശ്ച തഥാ ദന്തിപദാതിഭിഃ ।
രഥൈരനേകസാഹസ്രൈഃ സമന്തത്പരിവാരിതം ॥ 6-81-13 (42263)
അശ്വവൃന്ദൈർമഹദ്ഭിശ്ച രിഷ്ടിതോമരധാരിഭിഃ ।
നാഗേനാഗേ രഥാഃ സപ്ത സപ്ത ചാശ്വാ രഥേരഥേ ॥ 6-81-14 (42264)
അന്വശ്വം ദശ ധാനുഷ്കാ ധാനുഷ്കേ ദശ ചർമിണഃ।
ഏവം വ്യൂഹം മഹാരാജ തവ സൈന്യസ്യ ദംശിതം ॥ 6-81-15 (42265)
സ്ഥിതം രണായ മഹതേ ഭീഷ്മേണ യുധി പാലിതം ।
ദശാശ്വാനാം സഹസ്രാണി ദന്തിനാം ച തഥൈവ ച ॥ 6-81-16 (42266)
രഥാനാമയുതം ചാപി പുത്രാശ്ച തവ ദംശിതാഃ।
ചിത്രസേനാദയഃ ശൂരാ അഭ്യരക്ഷന്തിതാമഹം ॥ 6-81-17 (42267)
രക്ഷ്യമാണാഃ സ തൈഃ ശൂരൈർഗോപ്യമാനാശ്ച തേന തേ।
സന്നദ്ധാഃ സമദൃശ്യന്ത രാജാനശ്ച മഹാബലാഃ ॥ 6-81-18 (42268)
ദുര്യോധനസ്തു സമരേ ദംശിതോ രഥമാസ്ഥിതഃ ।
വ്യരാജത ശ്രിയാ ജുഷ്ടോ യഥാ ശക്രസ്ത്രിവിഷ്ടപേ ॥ 6-81-19 (42269)
തതഃ ശബ്ദോ മഹാനാസീത്പുത്രാണാം തവ ഭാരത ।
രഥഘോഷശ്ച വിപുലോ വാദിത്രാണാം ച നിഃസ്വനഃ ॥ 6-81-20 (42270)
ഭീഷ്മേണ ധാർതരാഷ്ട്രാണാം വ്യൂഢഃ പ്രത്യങ്ഭുഖോ യുധി।
മണ്ഡലഃ സ മഹാവ്യൂഹോ ദുർഭേദ്യോഽമിത്രഘാതനഃ ॥ 6-81-21 (42271)
സർവതഃ ശുശുഭേ രാജന്രണേഽരീണാം ദുരാസദഃ ।
മണ്ഡലം തു സമാലോക്യ വ്യൂഹം പരമദുര്യയം ॥ 6-81-22 (42272)
സ്വയം യുധിഷ്ഠിരോ രാജാ വജ്രം വ്യൂഹമഥാകരോത്।
തഥാ വ്യൂഢേഷ്വനീകേഷു യഥാസ്ഥാനമവസ്ഥിതാഃ ॥ 6-81-23 (42273)
രഥിനഃ സാദിനഃ സർവേ സിംഹനാദമഥാനദൻ ।
ബിഭിത്സവസ്തതോ വ്യൂഹം നിര്യയുര്യുദ്ധകാങ്ക്ഷിണഃ ॥ 6-81-24 (42274)
ഇതരേതരതഃ ശൂരാഃ സഹസൈന്യാഃ പ്രഹാരിണഃ ।
ഭാരദ്വാജോ യയൌ മത്സ്യം ദ്രൌണിശ്ചാപി സിഖണ്ഡിനം ॥ 6-81-25 (42275)
സ്വയം ദുര്യോധനോ രാജാ പാർഷതം സമുപാദ്രവത് ।
നകുലഃ സഹദേവശ്ച മദ്രരാജാനമീയതുഃ ॥ 6-81-26 (42276)
വിന്ദാനുവിന്ദാവാവന്ത്യൌ യുയുധാനമഭിദ്രുതൌ ।
സർവേ നൃപാസ്തു സമരേ ധനഞ്ജയമയോധയൻ ॥ 6-81-27 (42277)
ഭീമസേനോ രണേ യാന്തം ഹാർദിക്യം സമവാരയത്।
ചിത്രസേനം വികർണം ച തഥാ ദുർമർഷണം വിഭുഃ ॥ 6-81-28 (42278)
ആർജുനിഃ സമരേ രാജംസ്തവ മുത്രാനയോധയത് ।
പ്രാഗ്ജ്യോതിഷോ മഹേഷ്വാസോ ഹൈഡിംബം രാക്ഷസോത്തമം ॥ 6-81-29 (42279)
അഭിദുദ്രാവ വേഗേന മത്തോ മത്തമിവ ദ്വിപം ।
അലംബുസസ്തദാ രാജൻസാത്യകിം യുദ്ധദുർമദം ॥ 6-81-30 (42280)
സസൈന്യം സമരേ ക്രുദ്ധോ രാക്ഷസഃ സമുപാദ്രവത്।
ഭൂരിശ്രവാ രണേ യത്തോ ധൃഷ്ടകേതുമയോധയത് ॥ 6-81-31 (42281)
ശ്രുതായുഷം ച രാജാനം ധർമപുത്രോ യുധിഷ്ഠിരഃ ।
ചേകിതാനശ്ച സമരേ കൃപമേവാന്വയോധയത് ॥ 6-81-32 (42282)
ശേഷാഃ പ്രതിയയുര്യത്താ ഭീഷ്മമേവ മഹാരഥം ।
തതോ രാജസമൂഹാസ്തേ പരിവവ്രുർധനഞ്ജയം ॥ 6-81-33 (42283)
ശക്തിതോമരനാരാചഗദാപരിഘപാണയഃ।
അർജുനോഽഥ ഭൃശം ക്രുദ്ധോ വാർഷ്ണേയമിദമബ്രവീത്॥ 6-81-34 (42284)
പശ്യ മാധവ സൈന്യാനി ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ സംയുഗേ।
വ്യൂഢാനി വ്യൂഹവിദുഷാ ഗാംഗേയേന മഹാത്മനാ ॥ 6-81-35 (42285)
യുദ്ധാഭികാമാഞ്ശൂരാംശ്ച പശ്യ മാധവ ദംശിതാൻ ।
ത്രിഗർതരാജം സഹിതം ഭ്രാതൃഭിഃ പശ്യ കേശവ ॥ 6-81-36 (42286)
അദ്യൈതാന്നാശയിഷ്യാമി പശ്യതസ്തേ ജനാർദന ।
യ ഇമേ മാം യദുശ്രേഷ്ഠ യോദ്ധുകാമാ രണാജിരേ ॥ 6-81-37 (42287)
ഏതദുക്ത്വാ തു കൌന്തേയോ ധനുർജ്യാമവമൃദ്യ ച ।
വവർഷ ശരവർഷാണി നരാധിപഗണാൻപ്രതി ॥ 6-81-38 (42288)
തേഽപി തം പരമേഷ്വാസാഃ ശരവർഷൈരപൂരയൻ ।
തടാകം വാരിധാരാഭിര്യഥാ പ്രാവൃഷി തോയദാഃ ॥ 6-81-39 (42289)
ഹാഹാകാരോ മഹാനാസീത്തവ സൈന്യേ വിശാംപതേ ।
ഛാദ്മമാനൌ രണേ കൃഷ്ണൌ ശരൈർദൃഷ്ട്വാ മഹാരണേ ॥ 6-81-40 (42290)
ദേവാ ദേവർഷയശ്ചൈവ ഗന്ധർവാശ്ച സഹോരഗൈഃ ।
വിസ്മയം പരമം ജഗ്മുർദൃഷ്ട്വാ കൃഷ്ണൌ തഥാഽഽഗതൌ ॥ 6-81-41 (42291)
തതഃ ക്രുദ്ധോഽർജുനോ രാജന്നൈന്ദ്രമസ്ത്രമുദൈരയത് ।
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ വിജയസ്യ പരാക്രമം ॥ 6-81-42 (42292)
ശസ്ത്രവൃഷ്ടിം പരൈർമുക്താം ശരൌഘൈര്യദവാരയത് ।
ന ച തത്രാപ്യനിർഭിന്നഃ കശ്ചിദാസീദ്വിശാംപതേ ॥ 6-81-43 (42293)
തേഷാം രാജസഹസ്രാണാം ഹയാനാം ദന്തിനാം തഥാ।
ദ്വാഭ്യാം ത്രിഭിഃ ശരൈശ്ചാന്യാൻപാർഥോ വിവ്യാധ മാരിഷ ॥ 6-81-44 (42294)
തേ ഹന്യമാനാഃ പാർഥേന ഭീഷ്മം ശാന്തനവം യയുഃ ।
അഗാധേ മഞ്ജമാനാനാം ഭീഷ്മഃ പോതോഽഭവത്തദാ ॥ 6-81-45 (42295)
ആപതദ്ഭിസ്തു തൈസ്തത്ര പ്രഭഗ്നം താവകം ബലം ।
സഞ്ചുക്ഷുഭേ മഹാരാജ വാതൈരിവ മഹാർണവഃ ॥ ॥ 6-81-46 (42296)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി സപ്തമദിവസയുദ്ധേ ഏകാശീതിതമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 082
॥ ശ്രീഃ ॥
6.82. അധ്യായഃ 082
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ദ്രോണേന വിരാടസൂനോഃ ശംഖസ്യ വധഃ ॥ 1 ॥ ദ്വന്ദ്വയുദ്ധം ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-82-0 (42297)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-82-0x (4160)
പ്രവൃത്തമാത്രേ സംഗ്രാമേ നിവൃത്തേ ച സുശർമണി ।
ഭഗ്നേഷു ചാപി വീരേഷു പാണ്ഡവേന മഹാത്മനാ ॥ 6-82-1 (42298)
ക്ഷുഭ്യമാണേ ബലേ തൂർണം സാഗരപ്രതിമേ തവ।
പ്രത്യുദ്യാതേ ച ഗാംഗേയേ ത്വരിതം വിജയം പ്രതി ॥ 6-82-2 (42299)
ദൃഷ്ട്വാ ദുര്യോധനോ രാജാ രണേ പാർഥസ്യ വിക്രമം ।
ത്വരമാണഃ സമഭ്യേത്യ സർവാംസ്താനബ്രവീന്നൃപാൻ ॥ 6-82-4aതേഷാം തു പ്രമുഖേ ശൂരം സുശർമാണം മഹാബലം ।
മധ്യേ സർവസ്യ സൈന്യസ്യ ഭൃശം സംഹർഷയന്നിവ॥ 6-82-3 (42300)
ഏഷ ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോ യോദ്ധുകാമോ ധനഞ്ജയം ।
സർവാത്മനാ കുരുശ്രേഷ്ഠസ്ത്യക്ത്വാ ജീവിതമാത്മനഃ ॥ 6-82-5 (42301)
തം പ്രയാന്തം രണേ വീരം സർവസൈന്യേന ഭാരതം ।
സംയത്താഃ സമരേ സർവേ പാലയധ്വം പിതാമഹം ॥ 6-82-6 (42302)
ബാഢമിത്യേവമുക്ത്വാ തു താന്യനീകാനി സർവശഃ ।
നരേന്ദ്രാണാം മഹാരാജ സമാജഗ്മുഃ പിതാമഹം ॥ 6-82-7 (42303)
തതഃ പ്രയാതഃ സഹസാ ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോഽർജുനം ।
രണേ ഭാരതമായാന്തമാസസാദ മഹാബലഃ ॥ 6-82-8 (42304)
മഹാശ്വേതാശ്വയുക്തേന ഭീമവാനരകേതുനാ ।
മഹതാ മേഘനാദേന രഥേനാതിവിരാജതാ ॥ 6-82-9 (42305)
സമരേ സർവസൈന്യാനാമുപയാനം ധനഞ്ജയം।
അഭവത്തുമുലോ നാദോ ഭയാദ്ദൃഷ്ട്വാ കിരീടിനം ॥ 6-82-10 (42306)
അഭീശുഹസ്തം കൃഷ്ണം ച ദൃഷ്ട്വാദിത്യമിവാപരം ।
മധ്യന്ദിനഗതം സംഖ്യേ ന ശേകുഃ പ്രതിവീക്ഷിതും ॥ 6-82-11 (42307)
തഥാ ശാന്തനവം ഭീഷ്മം ശ്വേതാശ്വം ശ്വേതകാർമുകം ।
ന ശേകുഃ പാണ്ഡവാ ദ്രഷ്ടും ശ്വേതം ഗ്രഹമിവോദിതം ॥ 6-82-12 (42308)
സ സർവതഃ പരിവൃതസ്ത്രിഗർതൈഃ സുമഹാത്മഭിഃ ।
ഭ്രാതൃഭിഃ സഹ പുത്രൈശ്ച തഥാഽന്യൈശ്ച മഹാരഥൈഃ ॥ 6-82-13 (42309)
ഭാരദ്വാജസ്തു സമരേ മത്സ്യം വിവ്യാധ പത്രിണാ।
ധ്വജം ചാസ്യ ശരേണാജൌ ധനുശ്ചൈകേന ചിച്ഛിദേ ॥ 6-82-14 (42310)
തദപാസ്യ ധനുശ്ഛിന്നം വിരാടോ വാഹിനീപതിഃ ।
അന്യദാദത്ത വേഗേന ധനുർഭാരസഹം ദൃഢം ॥ 6-82-15 (42311)
ശരാംശ്ചാശീവിഷാകാരാജ്ജ്വലിതാൻപന്നഗാനിവ ।
ദ്രോണം ത്രിഭിശ്ച വിവ്യാധ ചതുർഭിശ്ചാസ്യ വാജിനഃ ॥ 6-82-16 (42312)
ധ്വജമേകേന വിവ്യാധക സാരഥിം ചാസ്യ പഞ്ചഭിഃ ।
ധനുരേകേഷുണാഽവിധ്യത്തത്രാക്രുധ്യദ്ദ്വിജർഷഭഃ ॥ 6-82-17 (42313)
തസ്യ ദ്രോണോഽവധീദശ്വാഞ്ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ।
അഷ്ടാഭിർഭരതശ്രേഷ്ഠ സൂതമേകേന പത്രിണാ ॥ 6-82-18 (42314)
സ ഹതാശ്വാദവപ്ലുത്യ സ്യന്ദനാദ്ധതസാരഥിഃ।
ആരുരോഹ രഥം തൂർണം പുത്രസ്യ രഥിനാം വരഃ ॥ 6-82-19 (42315)
തതസ്തു തൌ പിതാപുത്രൌ ഭാരദ്വാജം രഥേ സ്ഥിതൌ ।
മഹതാ ശരവർഷേണ വാരയാമാസസതുർബലാത് ॥ 6-82-20 (42316)
ഭാരദ്വാജസ്തതഃ ക്രുദ്ധഃ ശരമാശീവിഷോപമം ।
ചിക്ഷേപ സമരേ തൂർണം ശംഖം പ്രതി ജനേശ്വരഃ ॥ 6-82-21 (42317)
സ തസ്യ ഹൃദയം ഭിത്ത്വാ പീത്ത്വാ ശോണിതമാഹവേ।
ജഗാമ ധരണീം ബാണോ ലോഹിതാർദ്രവരച്ഛദഃ ॥ 6-82-22 (42318)
സ പപാത രണേ തൂർണം ഭാരദ്വാജശരാഹതഃ।
ധനുസ്ത്യക്ത്വാ ശരാംശ്ചൈവ പിതുരേവ സമീപതഃ ॥ 6-82-23 (42319)
ഹതം തമാത്മജം ദൃഷ്ട്വാ വിരാടഃ പ്രാദ്രവദ്ഭയാത്।
ഉത്സൃജ്യ സമരേ ദ്രോണം വ്യാത്താനനമിവാന്തകം ॥ 6-82-24 (42320)
ഭാരദ്വാജസ്തതസ്തൂർണം പാണ്ഡവാനാം മഹാചമൂം।
ദാരയാമാസ സമരേ ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-82-25 (42321)
ശിഖണ്ഡീ തു മഹാരാജ ദ്രൌണിമാസാദ്യ സംയുഗേ।
ആജഘാന ഭ്രവോർമധ്യേ നാരാചൈസ്ത്രിഭിരാശുഗൈഃ ॥ 6-82-26 (42322)
സ ബഭൌ രഥശാർദൂലോ ലലാടേ സംസ്ഥിതൈസ്ത്രിഭിഃ ।
ശിഖരൈഃ കാഞ്ചനമയൈർമേരുസ്ത്രിഭിരിവോച്ഛ്രിതൈഃ ॥ 6-82-27 (42323)
അശ്വത്ഥാമ തതഃ ക്രുദ്ധോ നിമേഷാർധാച്ഛിഖണ്ഡിനഃ ।
ധ്വജം സൂതമഥോ രാജംസ്തുരഗാനായുധാനി ച ॥ 6-82-28 (42324)
ശരൈർബഹുഭിരാച്ഛിദ്യ പാതയാമാസ സംയുഗേ ഷ।
സ ഹതാശ്വാദവപ്ലുത്യ രഥാദ്വൈ രഥിനാം വരഃ ॥ 6-82-29 (42325)
ഖംഗമാദായ സുശിതം വിമലം ച ശരാവരം ।
ശ്യേനവദ്വ്യചരത്ക്രുദ്ധഃ ശിഖണ്ഡീ ശത്രുതാപനഃ ॥ 6-82-30 (42326)
സഖംഗസ്യ മഹാരാജ ചരതസ്തസ്യ സംയുഗേ ।
നാന്തരം ദദൃശേ ദ്രൌണിസ്തദദ്ഭുതമിവാഭവത് ॥ 6-82-31 (42327)
തതഃ ശരസഹസ്രാണി ബഹൂനി ഭരതർഷഭ ।
പ്രേഷയാമാസ സമരേ ദ്രൌണിഃ പരമകോപനഃ ॥ 6-82-32 (42328)
താമാപതന്തീം സമരേ ശരവൃഷ്ടിം സുദാരുണാം।
അസിനാ തീക്ഷ്ണധാരേണ ചിച്ഛേദ ബലിനാം വരഃ ॥ 6-82-33 (42329)
തതോഽസ്യ വിമലം ദ്രൌണിഃ ശതചന്ദ്രം മനോരമം।
ചർമാച്ഛിനദസിം ചാസ്ഥ ഖണ്ഡയാമാസ സംയുഗേ ॥ 6-82-34 (42330)
ശിതൈസ്തു ബഹുശോ രാജംസ്തം ച വിവ്യാധ പത്രിഭിഃ ।
ശിഖണ്ഡീ തു തതഃ ഖംഗം ഖണ്ഡിതം തേന സായകൈഃ ॥ 6-82-35 (42331)
ആവിധ്യ വ്യസൃജത്തൂർണം ജ്വലന്തമിവ പന്നഗം ।
തമാപതന്തം സഹസാ കാലാനലസമപ്രഭം ॥ 6-82-36 (42332)
ചിച്ഛേദ സമരേ ദ്രൌണിർദർശയൻപാണിലാഘവം ।
ശിഖണ്ഡിനം ച വിവ്യാധ ശരൈർബഹുഭിരായസൈഃ ॥ 6-82-37 (42333)
ശിഖണ്ഡീ തു ഭൃശം രാജംസ്തഡ്യമാനഃ ശിതൈഃ ശരൈഃ ।
ആരുരോഹ രഥം തൂർണം മാധവസ്യ മഹാത്മനഃ ॥ 6-82-38 (42334)
സാത്യകിശ്ചാപി സങ്ക്രുദ്ധോ രാക്ഷസം ക്രൂരമാഹവേ।
അലംബുസം ശരൈസ്തീക്ഷ്ണൈർവിവ്യാധ ബലിനാം വരഃ ॥ 6-82-39 (42335)
രാക്ഷസേന്ദ്രസ്തതസ്തസ്യ ധനുശ്ചിച്ഛേദ ഭാരത।
അർധചന്ദ്രേണ സമരേ തം ച വിവ്യാധ സായകൈഃ ॥ 6-82-40 (42336)
മായാം ച രാക്ഷസീം കൃത്വാ ശരവർഷൈരവാകിരത്।
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ ശൈനേയസ്യ പരാക്രമം ॥ 6-82-41 (42337)
അസംഭ്രമസ്തു സമരേ വധ്യമാനഃ ശിതൈഃ ശരൈഃ ।
ഐന്ദ്രമസ്ത്രം ച വാർഷ്ണേയോ യോജയാമാസ ഭാരത ॥ 6-82-42 (42338)
വിജയാദ്യദനുപ്രാപ്തം മാധവേന യശസ്വിനാ।
തദസ്ത്രം ഭസ്മാസാത്കൃത്വാ മായാം താം രാക്ഷസീം തദാ ॥ 6-82-43 (42339)
അലംബുസം ശരൈരന്യൈരഭ്യാകിരത സർവതഃ।
പർവതം വാരിധാരാഭിഃ പ്രാവൃഷീവ ബലാഹകഃ ॥ 6-82-44 (42340)
തത്തഥാ പീഡിതം തേന മാധവേന യശസ്വിനാ ।
പ്രദുദ്രാവ ഭയാദ്രക്ഷസ്ത്യക്ത്വാ സാത്യകിമാഹവേ ॥ 6-82-45 (42341)
........ മാഘവതാ ജിത്വാ ഭാരത സാത്യകിഃ।
ശൈനേയഃ പ്രാണദ·ജ്ജിത്വാ യോധാനാം തവ പശ്യതാം ॥ 6-82-46 (42342)
ന്യഹനത്താവകാംശ്ചാപി സാത്യകിഃ സത്യവിക്രമഃ ।
നിശിതൈർബഹുഭിർബാണൈസ്തേഽദ്രവന്ത ഭയാർദിതാഃ ॥ 6-82-47 (42343)
ഏതസ്മിന്നേവ കാലേ തു ദ്രുപദസ്യാത്മജോ ബലീ।
ധൃഷ്ടദ്യുംനോ മഹാരാജ പുത്രം തവ ജനേശ്വരം ॥ 6-82-48 (42344)
ഛാദയാമാസ സമരേ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ।
സ ച്ഛാദ്യമാനോ വിശിഖൈർധൃഷ്ടദ്യുംനേന ഭാരത ॥ 6-82-49 (42345)
വിവ്യഥേ ന ച രാജേന്ദ്ര തവ പുത്രോ ജനേശ്വര ।
ധൃഷ്ടദ്യുംനം ച സമരേ തൂർണം വിവ്യാധ പത്രിഭിഃക ॥ 6-82-50 (42346)
ഷഷ്ട്യാ ച ത്രിംശതാ ചൈവ തദദ്ഭുതമിവാഭവത് ।
തസ്യ സേനാപതിഃ ക്രുദ്ധോ ധനുശ്ചിച്ഛേദ മാരിഷ ॥ 6-82-51 (42347)
ഹയാംശ്ച ചതുരഃ ശീഘ്രം നിജഘാന മഹാബലഃ ।
ശരൈശ്ചൈനം സുനിശിതൈഃ ക്ഷിപ്രം വിവ്യാധ സപ്തഭിഃ ॥ 6-82-52 (42348)
സ ഹതാശ്വാൻമഹാബാഹുരവപ്ലുത്യ രഥാദ്ബലീ ।
പദാതിരസിമുദ്യംയ പ്രാദ്രവത്പാർഷതം പ്രതി॥ 6-82-53 (42349)
ശകുനിസ്തം സമഭ്യേത്യ രാജഗൃദ്ധീ മഹാബലഃ ।
രാജാനം സർവലോകസ്യ രഥമാരോപയത്സ്വകം ॥ 6-82-54 (42350)
തതോ നൃപം പരാജിത്യ പാർഷതഃ പരവീരഹാ ।
ന്യഹനത്താവകം സൈന്യം വജ്രപാണിരിവാസുരാൻ ॥ 6-82-55 (42351)
കൃതവർമാ രണേ ഭീമം ശരൈരാർച്ഛൻമഹാരഥഃ ।
പ്രച്ഛാദയാമാസ ച തം മഹാമേഘോ രവിം യഥാ ॥ 6-82-56 (42352)
തതഃ പ്രഹസ്യ സമരേ ഭീമസേനഃ പരന്തപഃ ।
പ്രേഷയാമാസ സങ്ക്രുദ്ധഃ സായങ്കാൻകൃതവർമണേ ॥ 6-82-57 (42353)
തൈരർദ്യമാനോഽതിരഥഃ സാത്വതഃ ശസ്ത്രകോവിദഃ ।
നാകംപത മഹാരാജ ഭീമം ചാർച്ഛച്ഛിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-82-58 (42354)
തസ്യാശ്വാംശ്ചതുരോ ഹത്വാ ഭീമസേനോ മഹാരഥഃ ।
സാരഥിം പാതയാമാസ സധ്വജം സുപരിഷ്കൃതം ॥ 6-82-59 (42355)
ശരൈർബഹുവിധൈശ്ചൈനമാചിനോത്പരവീരഹാ ।
ശകലീകൃതസർവാംഗഃ ശ്വാവിത്തു ശലലൈര്യഥാ ॥ 6-82-60 (42356)
ഹതാശ്വശ്ച തതസ്തൂർണം സുബലസ്യ രഥം യയൌ।
സ്വാലസ്യ തേ മഹാരാജ തവ പുത്രസ്യ പശ്യതഃ ॥ 6-82-61 (42357)
ഭീമസേനോഽപി സങ്ക്രുദ്ധസ്തവ സൈന്യമുപാദ്രവത്।
നിജഘാന ച സങ്ക്രുദ്ധോ ദണ്ഡപാണിരിവാന്തകഃ ॥ ॥ 6-82-62 (42358)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി സപ്തമദിവസയുദ്ധേ ദ്വശീതിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-82-60 സർവാംഗോ ഹതാശ്വഃ പ്രത്യദൃശ്യതേതി ഝo പാഠഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 083
॥ ശ്രീഃ ॥
6.83. അധ്യായഃ 083
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ദ്വന്ദ്വയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-83-0 (42359)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-83-0x (4161)
ബഹൂനി ഹി വിചിത്രാണി ദ്വൈരഥാനി സ്മ സഞ്ജയ।
പാണ്ഡൂനാം മാമകൈഃ സാർധമശ്രൌഷം തവ ജൽപതഃ ॥ 6-83-1 (42360)
ന ചൈവ മാമകം കിഞ്ചിദ്ധൃഷ്ടം ശംസസി സഞ്ജയ ।
നിത്യം പാണ്ഡുസുതാൻഹൃഷ്ടാനഭഗ്നാൻസംപ്രശംസസി ॥ 6-83-2 (42361)
ജീയമാനാന്വിമനസോ മാമകാന്വിഗതൌജസഃ ।
വദസേ സംയുഗേ സൂത ദിഷ്ടമേതന്ന സംശയഃ ॥ 6-83-3 (42362)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-83-4x (4162)
യഥാശക്തി യഥോത്സാഹം യുദ്ധേ ചേഷ്ടന്തി താവകാഃ।
ദർശയാനാഃ പരം ശക്ത്യാ പൌരുഷം പുരുഷർഷഭ ॥ 6-83-4 (42363)
ഗംഗായാഃ സുരനദ്യാ വൈ സ്വാദുഭൂതം യഥോദകം ।
മഹോദധിസമഭ്യാശേ ലവണത്വം നിഗച്ഛതി ॥ 6-83-5 (42364)
തഥാ തത്പൌരുഷം രാജംസ്താവകാനാം പരന്തപ ।
പ്രാപ്യ പാണ്ഡുസുതാന്വീരാന്വ്യർഥം ഭവതി സംയുഗേ ॥ 6-83-6 (42365)
ഘടമാനാന്യഥാശക്തി കുർവാണാൻകർമ ദുഷ്കരം ।
ന ദോഷേണ കുരുശ്രേഷ്ഠ കൌരവാൻഗന്തുമർഹസി ॥ 6-83-7 (42366)
തവാപരാധാത്സുമഹാൻസപുത്രസ്യ വിശാംപതേ ।
പൃതിവ്യാഃ പ്രക്ഷയോ ഘോരോ യമരാഷ്ട്രവിവർധനഃ ॥ 6-83-8 (42367)
ആത്മദോഷാത്സമുത്പന്നം ശോചിതും നാർഹസേ നൃപ ।
ന ഹി രക്ഷന്തി രാജാനഃ സർവഥാഽത്രാപി ജീവിതം ॥ 6-83-9 (42368)
യുദ്ധേ സുകൃതിനാം ലോകാനിച്ഛന്തോ വസുധാധിപാഃ।
ചമൂം വിഗാഹ്യ യുദ്ധ്യന്തേ നിത്യം സ്വർഗപരായണാഃ ॥ 6-83-10 (42369)
പൂർവാഹ്ണേ തു മഹാരാജ പ്രാവർതത ജനക്ഷയഃ।
തം ത്വമേകമനാ ഭൂത്വാ ശൃണു ദേവാസുരോപമം ॥ 6-83-11 (42370)
ആവന്ത്യൌ തു മഹേഷ്വാസൌ മഹാസേനൌ മഹാബലൌ ।
യുധാമന്യുമഭിപ്രേക്ഷ്യ സമേയതാ രണോത്കടൌ ॥ 6-83-12 (42371)
തേഷാം പ്രവവൃതേ യുദ്ധം സമുഹദ്രോണഹർഷണം ।
യുധാമന്യുഃ സുസങ്ക്രുദ്ധോ ഭ്രാതരൌ ദേവരൂപിണൌ ॥ 6-83-13 (42372)
വിവ്യാധ നിശിതൈസ്തൂർണം ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ।
താവേനം പ്രത്യവിധ്യേതാം സമരേ ചിത്രയോധിനൌ ॥ 6-83-14 (42373)
യുധ്യതാം ഹി തഥാ രാജന്വിശേഷോ ന വ്യദൃശ്യത ।
യതതാം ശത്രുനാശായ കൃതപ്രതികൃതൈഷിണാം ॥ 6-83-15 (42374)
യുധാമന്യുസ്തതോ രാജന്നനുവിന്ദസ്യ സായകൈഃ ।
ചതുർഭിശ്ചതുരോ വാഹാനനയദ്യമസാദനം ॥ 6-83-16 (42375)
ഭല്ലാഭ്യാം ച സുതീക്ഷ്ണാഭ്യാം ധനുഃ കേതും ച മാരിഷ ।
ചിച്ഛേദ സമരേ രാജംസ്തദദ്ഭുതമിവാഭവത് ॥ 6-83-17 (42376)
ത്യക്ത്വാഽനുവിന്ദോഽഥ രഥം വിന്ദസ്യ രഥമാസ്ഥിതഃ।
ധനുർഗൃഹീത്വാ പരമം ഭാരസാധനമുത്തമം ॥ 6-83-18 (42377)
താവേകസ്ഥൌ രണേ വീരാവാവന്ത്യൌ രഥിനാം വരൌ।
ശരാൻമുമുചതുസ്തൂർണം യുധാമന്യൌ മഹാത്മനി ॥ 6-83-19 (42378)
താഭ്യാം മുക്താ മഹാവേഗാഃ ശരാഃ കാഞ്ചനഭൂഷണാഃ ।
ദിവാകരപഥം പ്രാപ്യ ച്ഛാദയാമാസുരംബരം ॥ 6-83-20 (42379)
യുധാമന്യൂ രണേ ക്രുദ്ധോ ഭ്രാതരൌ തൌ മഹാരഥൌ ।
വവർഷ ശരവർഷേണ സാരഥിം ചാപ്യപാതയത് ॥ 6-83-21 (42380)
തസ്മിംസ്തു പതിതേ ഭൂമൌ ഗതസത്വേ തു സാരഥൌ ।
രഥഃ പ്രദുദ്രാവ ദിശഃ സമുദ്ധാന്തഹയസ്തതഃ ॥ 6-83-22 (42381)
തൌ സ ജിത്വാ മഹാരാജ യജ്ഞസേനസുതഃ പ്രഭുഃ।
പൌരുഷം ഖ്യാപയംസ്തൂർണം വ്യധമത്തവ വാഹിനീം ॥ 6-83-23 (42382)
സാ വധ്യമാനാ സമരേ ധാർതരാഷ്ട്രീ മഹാചമൂഃ ।
വേഗാൻബഹുവിധാംശ്ചക്രേ വിഷം പീത്വേന മാനവഃ ॥ 6-83-24 (42383)
ഹൈഡിംബോ രാക്ഷസേന്ദ്രസ്തു ഭഗദത്തം സമാദ്രവത്।
രഥേനാദിത്യവർണേന സധ്വജേന മഹാബലഃ ॥ 6-83-25 (42384)
തതഃ പ്രാഗ്ജ്യോതിഷോ രാജാ നാഗരാജം സമാസ്ഥിതഃക ।
യഥാ വജ്രധരഃ പൂർവം സംഗ്രാമേ താരകാമയേ ॥ 6-83-26 (42385)
തത്ര ദേവാഃ സഗന്ധർവാ ഋഷയശ്ച സമാഗതാഃ ।
വിശേഷം ന സ്മ വിവിദുർഹൈഡിംബഭഗദത്തയോഃ ॥ 6-83-27 (42386)
യഥാ സുരപതിഃ ശക്രസ്ത്രാസയാമാസ ദാനവാൻ।
തഥൈവ സമരേ രാജാ ദ്രാവയാമാസ പാണ്ഡവാൻ ॥ 6-83-28 (42387)
തേന വിദ്രാവ്യമാണാസ്തേ പാണ്ഡവാഃ സർവതോ ദിശം।
ത്രാതാരം നാഭ്യഗച്ഛന്തഃ സ്വേഷ്വനീകേഷു ഭാരത ॥ 6-83-29 (42388)
ഭൈമസേനിം രഥസ്ഥം തു തത്രാപശ്യാമ ഭാരത ।
ശേഷാ വിമനസോ ഭൂത്വാ പ്രാദ്രവന്ത മഹാരഥാഃ ॥ 6-83-30 (42389)
നിവൃത്തേഷു തു പാണ്ഡൂനാം പുനഃ സൈന്യേഷു ഭാരത ।
ആസീന്നിഷ്ഠാനകോ ഘോരസ്തവ സൈന്യസ്യ സംയുഗേ ॥ 6-83-31 (42390)
ഘടോത്കചസ്തതോ രാജൻഭഗദത്തം മഹാരണേ।
ശരൈഃ പ്രച്ഛാദയാമാസ മേരും ഗിരിമിവാംബുദഃ ॥ 6-83-32 (42391)
നിഹത്യ താഞ്ശരാന്രാജാ രാക്ഷസസ്യ ധനുശ്ര്യുതാൻ।
ഭൈമസേനിം രണേ തൂർണം സർവമർമസ്വതാഡയത് ॥ 6-83-33 (42392)
സ താഡ്യമാനോ ബഹുഭിഃ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ।
ന വിവ്യഥേ രാക്ഷസന്ദ്രോ ഭിദ്യമാന ഇവാചലഃ ॥ 6-83-34 (42393)
തസ്യ പ്രാഗ്ജ്യോതിഷഃ ക്രുദ്ധസ്തോമരാംശ്ച ചതുർദശ ।
പ്രേഷയാമാസ സമരേ താംശ്ചിച്ഛേദ സ രാക്ഷസഃ ॥ 6-83-35 (42394)
സ താംശ്ഛിത്ത്വാ മഹാബാഹുസ്തോമരാന്നിശിതൈഃ ശരൈഃ ।
ഭഗദത്തം ച വിവ്യാധ സപ്തത്യാ കങ്കപത്രിഭിഃ ॥ 6-83-36 (42395)
തതഃ പ്രാഗ്ജ്യോതിഷോ രാജാ പ്രഹസന്നിവ ഭാരത।
തസ്യാശ്വാംശ്ചതുരഃ സംഖ്യേ പാതയാമാസ സായകൈഃ ॥ 6-83-37 (42396)
സ ഹതാശ്വേ രഥേ തിഷ്ഠന്രാക്ഷസേന്ദ്രഃ പ്രതാപവാൻ ।
ശക്തിം ചിക്ഷേപ വേഗേന പ്രഗ്ജ്യോതിഷഗജം പ്രതി ॥ 6-83-38 (42397)
താമാപതന്തീം സഹസാ ഹേമദണ്ഡാം സുവേഗിനീം ।
ത്രിധാ ചിച്ഛേദ നൃപതിഃ സാ വ്യകീര്യത മേദിനീം ॥ 6-83-39 (42398)
ശക്തിം വിനിഹതാം ദൃഷ്ട്വാ ഹൈഡിംബഃ പ്രാദ്രവദ്ഭയാത് ।
യഥേന്ദ്രസ്യ രണാത്പൂർവം നമുചിർദൈത്യസത്തമഃ ॥ 6-83-40 (42399)
തം വിജിത്യ രണേ ശൂരം വിക്രാന്തം ഖ്യാതപൌരുഷം ।
അജയ്യം സമരേ വീരം യമേന വരുണേന ച ॥ 6-83-41 (42400)
പാണ്ഡവീം സമരേ സേനാം സംമമർദ സ കുഞ്ജരഃ ।
യഥാ വനഗജോ രാജൻമൃദ്ഗശ്ചരതി പദ്മിനീം ॥ 6-83-42 (42401)
മദ്രേശ്വരസ്തു സമരേ യമാഭ്യാം സമസഞ്ജത ।
സ്വസ്ത്രീയൌ ഛാദയാഞ്ചക്രേ ശരൌഘൈഃ പാണ്ഡുനന്ദനൌ ॥ 6-83-43 (42402)
സഹദേവസ്തു സമരേ മാതുലം ദൃശ്യ സംഗതം ।
അവാരയച്ഛരൌഘേണ മേഘോ യദ്വദ്ദിവാകരം ॥ 6-83-44 (42403)
ഛാദ്യമാനഃ ശരൌഘേണ ഹൃഷ്ടരൂപതരോഽഭവത് ।
തയോശ്ചാപ്യഭവത്പ്രീതിരതുലാ മാതൃകാരണാത് ॥ 6-83-45 (42404)
തതഃ പ്രഹസ്യ സമരേ നകുലസ്യ മഹാരഥഃ।
` ധ്വജം ചിച്ഛേദ ബാണേന ധനുശ്ചൈകേന മാരിഷ ॥ 6-83-46 (42405)
അഥൈനം ഛിന്നധന്വാനം ഛാദയാമാസ ഭാരത।
നിജഘാന രണേ തം തു സൂതം ചാസ്യ ന്യപാതയത് ॥ 6-83-47 (42406)
തതഃ പ്രസഹ്യ സമരേ നകുലസ്യ മഹാരഥഃ ।
അശ്വാംശ്ച ചതുരോ രാജംശ്ചതുർഭിഃ സായകോത്തമൈഃ ॥ 6-83-48 (42407)
പ്രേഷയാമാസ സമരേ യമസ്യ സദനം പ്രതി।
ഹതാശ്വാത്തു രഥാത്തൂർണമവപ്ലുത്യ മഹാരഥഃ ॥ 6-83-49 (42408)
ആരുരോഹ തതോ യാനം ഭ്രാതുരേവ യശസ്വിനഃ ।
ഏകസ്ഥൌ തു രണേ ശൂരൌ ദൃഢേ വിക്ഷിപ്യ കാർമുകേ ॥ 6-83-50 (42409)
മദ്രരാജരഥം തൂർണം ച്ഛാദയാമാസതുഃ ക്ഷണാത്।
സ ച്ഛാദ്യമാനോ ബഹുഭിഃ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ॥ 6-83-51 (42410)
സ്വസ്ത്രീയാഭ്യാം നരവ്യാഘ്രോ നാകംപത യഥാഽചലഃ।
പ്രഹസന്നിവ താം ചാപി ശസ്ത്രവൃഷ്ടിം ജഘാന ഹ ॥ 6-83-52 (42411)
സഹദേവസ്തതഃ ക്രുദ്ധഃ ശരമുദ്ഗൃഹ്യ വീര്യവാൻ।
മദ്രരാജമഭിപ്രേക്ഷ്യ പ്രേഷയാമാസ ഭാരത ॥ 6-83-53 (42412)
സ ശരഃ പ്രേഷിതസ്തേന ഗരുഡാനിലവേഗവാൻ ।
മദ്രരാജം വിനിർഭിദ്യ നിപപാത മഹീതലേ ॥ 6-83-54 (42413)
സ ഗാഢവിദ്ധോ വ്യഥിതോ രഥോപസ്ഥേ മഹാരഥഃ ।
നിഷസാദ മഹാരാജ കശ്മലം ച ജഗാമ ഹ ॥ 6-83-55 (42414)
തം വിസഞ്ജ്ഞം നിപതിതം സൂതഃ സംപ്രേക്ഷ്യ സംയുഗേ।
അപോവാഹ രഥേനാജൌ യമാഭ്യാമഭിപീഡിതം ॥ 6-83-56 (42415)
ദൃഷ്ട്വാ മദ്രേശ്വരരഥം ധാർതരാഷ്ട്രാഃ പരാങ്ഭുഖം।
സർവേ വിമനസോ ഭൂത്വാ നേദമസ്തീത്യചിന്തയൻ ॥ 6-83-57 (42416)
നിർജിത്യ മാതുലം സംഖ്യേ മാദ്രീപുത്രൌ മഹാരഥൌ ।
ദധ്യതുർമുദിതൌ ശംഖൌ സിംഹനാദം ച നേദതുഃ ॥ 6-83-58 (42417)
അഭിദുദ്രുവതുർഹൃഷ്ടൌ തവ സൈന്യം വിശാംപതേ ।
യഥാ ദൈത്യചമൂം രാജന്നിന്ദ്രോപേന്ദ്രാവിവാമരൌ ॥ ॥ 6-83-59 (42418)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി സപ്തമദിവസയുദ്ധേ ത്ര്യശീതിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-83-12 ഇരാവന്തമഭിപ്രേക്ഷ്യ ഇതി ഝo പാഠഃ ॥ 6-83-13 ഇരാവാംസ്തു സുസങ്ക്രുദ്ധ ഇതി ഝo പാഠഃ ॥ 6-83-16 ഇരാവാംസ്തു തതം ഇതി ഝo പാഠഃ ॥ 6-83-19 ഇരാവതി മഹാത്മനീതി ഝo പാഠഃ ॥ 6-83-21 ഇരാവാംസ്തു രണേ ഇതി ഝo പാഠഃ ॥ 6-83-23 നാഗരാജസുതാസുത ഇതി ഝo പാഠഃ । തത്ര നാഗരാജഃ കൌരവ്യസ്തസ്യ സുതാ ഉലൂപീ തസ്യാഃ സുത ഇരാവാനിത്യർഥഃ ॥ 6-83-31 നിഷ്ഠാനകഃ സവ്യഥഃ കശബ്ദഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 084
॥ ശ്രീഃ ॥
6.84. അധ്യായഃ 084
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
യുധിഷ്ഠിരാദിയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-84-0 (42419)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-84-0x (4163)
തതോ യുധിഷ്ഠിരോ രാജാ മധ്യം പ്രാപ്തേ ദിവാകരേ।
ശ്രുതായുപമഭിപ്രേക്ഷ്യ പ്രേഷയാമാസ വാജിനഃ ॥ 6-84-1 (42420)
തതസ്തു ത്വരിതോ രാജഞ്ശ്രുതായുഷമരിന്ദമൻ ।
നിജഘ്നേ സായകൈസ്തീക്ഷ്ണൈർനവഭിർനതപർവഭിഃക ॥ 6-84-2 (42421)
സ സംവാര്യ രമേ രാജാ പ്രേഷിതാന്ധർമസൂനുനാ ।
ശരാൻസപ്ത മഹേഷ്വാസഃ കൌന്തേയായാ സമാർഷയത്॥ 6-84-3 (42422)
തേ തസ്വ കവചം ഭിത്ത്വാ പപുഃ ശോണിതമാഹവേ।
അസൂനിവ വിചിന്വന്തോ ദേഹേ തസ്യ മഹാത്മനഃ ॥ 6-84-4 (42423)
പാണ്ഡവസ്തു ഭൃശം ക്രുദ്ധോ വിദ്ധസ്തേന മഹാത്മനാ ।
രണേ വരാഹകർണേന രാജാനം ഹൃദ്യവിധ്യതാ ॥ 6-84-5 (42424)
അഥാപരേണ ഭല്ലേന കേതും തസ്യ മഹാത്മനഃ ।
രഥശ്രേഷ്ഠോ രഥാത്തൂർണം ഭൂമൌ പാർഥോ ന്യപാതയത് ॥ 6-84-6 (42425)
കേതു നിപതിതം ദൃഷ്ട്വാ ശ്രുതായുഃ സ തു പാർഥിവഃ ।
പാണ്ഡവം വിശിഖൈതീക്ഷ്ണൈ രാജന്വിവ്യാധ സപ്തഭിഃ ॥ 6-84-7 (42426)
തതഃ ക്രോഘാത്പ്രജജ്വല ധർമപുത്രോ യുധിഷ്ഠിരഃ ।
യഥാ യുഗാന്തേ ഭൂതാനി ദിധക്ഷുരിവ പാവകഃ ॥ 6-84-8 (42427)
ക്രുദ്ധം തു പാണ്ഡവം ദൃഷ്ട്വാ ദേവഗന്ധർവരാക്ഷസാഃ ।
പ്രവിവ്യധുർമഹാരാജ വ്യാകുലം ജാപ്യഭൂജ്ജഗത് ॥ 6-84-9 (42428)
സർവേഷാം ചൈവ ഭൂതാനാമിദമാസീൻമനോഗതം ।
ത്രീംല്ലോകാൻമ സങ്ക്രുദ്ധോ നൃപോഽയം ധക്ഷ്യതീതി വൈ ॥ 6-84-10 (42429)
ഋഷ..... ദേവാശ്ച ചക്രുഃ സ്വസ്ത്യയനം മഹത്।
ലോകാനാം നൃപാശാന്ത്യർഥം ക്രോധിതേ പാണ്ഡവേ തദാ ॥ 6-84-11 (42430)
സ ച ക്രോധസമാവിഷ്ടഃ സൃക്വിണീ പരിസംലിഹന ।
ഇവാരാത്സവപുർഘോരം യുഗാന്താദിത്യസന്നിഭം ॥ 6-84-12 (42431)
തതഃ സൈന്യാനി സർവാണി താവകാനി വിശാംപതേ ।
നിരാശാന്യഭവംസ്തത്ര ജീവിതം പ്രതി ഭാരത ॥ 6-84-13 (42432)
സ തു ധൈര്യേണ തം കോപം സന്നിവാര്യ മഹായശാഃ ।
ശ്രുതായുഷഃ പ്രചിച്ഛേദ മുഷ്ടിദേശേ മഹാധനുഃ ॥ 6-84-14 (42433)
അഥൈനം ഛിന്നധന്വാനം നാരാചേന സ്തനാന്തരേ ।
നിർബിഭേദ രണേ രാജാ സർവസൈന്യസ്യ പശ്യതഃ ॥ 6-84-15 (42434)
സത്വരം ച രണേ രാജംസ്തസ്യ വാഹാൻമഹാത്മനഃ ।
നിജഘാന ശരൈഃ ക്ഷിപ്രം സൂതം ച സുമഹാബലഃ ॥ 6-84-16 (42435)
ഹതാശ്വം തു രഥം ത്യക്ത്വാ ദൃഷ്ട്വാ രാജ്ഞോഽസ്യ പൌരുഷം ।
വിപ്രദുദ്രാവ വേഗേന ശ്രുതായുഃ സമരേ തദാ॥ 6-84-17 (42436)
തസ്മിഞ്ജിതേ മഹേഷ്വാസേ ധർമപുത്രേണ സംയുഗേ।
ദുര്യോധനബലം രാജൻസർവമാസീത്പരാങ്ഭുഖം ॥ 6-84-18 (42437)
ഏവം ജിത്വാ മഹാരാജ ധർമപുത്രോ യുധിഷ്ഠിരഃ ।
വ്യാത്താനനോ യഥാ കാലസ്തവ സൈന്യം ജഘാന ഹ ॥ 6-84-19 (42438)
ചേകിതാനസ്തു വാർഷ്ണേയോ ഗൌതമം രഥിനാം വരം ।
പ്രേക്ഷതാം സർവസൈന്യാനാം ഛാദയാമാസ സായകൈഃ ॥ 6-84-20 (42439)
സംനിവാര്യ ശരാംസ്താംസ്തു കൃപഃ ശാരദ്വതോ യുധി।
ചേകിതാനാം രണേ യത്തം രാജന്വിവ്യാധ പത്രിഭിഃ ॥ 6-84-21 (42440)
അഥാപരേണ ഭല്ലേന ധനുശ്ചിച്ഛേദ മാരിഷ ।
സാരഥിം ചാസ്യ സമരേ ക്ഷിപ്രഹസ്തോ ന്യപാതയത് ॥ 6-84-22 (42441)
അശ്വാംസ്ഛാസ്യാവധീദ്രാജന്നുഭൌ തൌ പാർഷ്ണിസാരഥീ ।
അവപ്ലുത്യ രഥാത്തൂർണം ഗദാം ജഗ്രാഹ സാത്വതഃ ॥ 6-84-23 (42442)
സ തയാ വീരഘാതിന്യാ ഗദയാ ഗദിനാം വരഃ ।
ഗൌതമസ്യ ഹയാൻഹത്വാ സാരഥിം ച ന്യപാതയത് ॥ 6-84-24 (42443)
ഭൂമിഷ്ഠോ ഗൌതമസ്തസ്യ ശരാംശ്ചിക്ഷേപ ഷോഡശക ।
ശരാസ്തേ സാത്വതം ഭിത്ത്വാ പ്രാവിശന്ധരണീതലം ॥ 6-84-25 (42444)
ചേകിതാനസ്തതഃ ക്രുദ്ധഃ പുനശ്ചിക്ഷേപ താം ഗദാം ।
ഗൌതമസ്യ വധാകാങ്ക്ഷീ വൃത്രസ്യേവ പുരന്ദരഃ ॥ 6-84-26 (42445)
താമാപതന്തീം വിമലാമശ്യമഗർഭാം മഹാഗദാം।
ശരൈരനേകസാഹസ്ത്രൈർവാരയാമാസ ഗൌതമഃ ॥ 6-84-27 (42446)
ചേകിതാനസ്തതഃ ഖംഗം ക്രോധാദുദ്ധൃത്യ ഭാരത।
ലാഘവം പരമാസ്ഥായ ഗൌതമം സമുപാദ്രവത് ॥ 6-84-28 (42447)
ഗൌതമോഽപി ധനുസ്ത്യക്ത്വാ പ്രഗൃഹ്യാസിം സുസംയതഃ ।
വേഗേന മഹതാ രാജംശ്ചേകിതാനമുപാദ്രവത് ॥ 6-84-29 (42448)
താവുഭൌ ബലസംപന്നൌ നിസ്ത്രിംശവരധാരിണൌ ।
നിസ്ത്രിംശാഭ്യാം സുതീക്ഷ്ണാഭ്യാമന്യോന്യം സന്തതക്ഷതുഃ ॥ 6-84-30 (42449)
നിസ്ത്രിംശവേഗാഭിഹതൌ തതസ്തൌ പുരുഷർഷഭൌ ।
ധരണീം സമനുപ്രാപ്തൌ സർവഭൂതനിഷേവിതാം ॥ 6-84-31 (42450)
മൂർഛയാഽഭിപരീതാംഗൌ വ്യായാമേന തു മോഹിതൌ ।
തതോഽഭ്യധാവദ്വേഗേന ഭീമസേനഃ സുഹൃത്തയാ ॥ 6-84-32 (42451)
ചേകിതാനം തഥാഭൂതം ദൃഷ്ട്വാ സമരദുർമദഃ ।
രഥമാരോപയച്ചൈനം സർവസൈകന്യസ്യ പശ്യതഃ ॥ 6-84-33 (42452)
തഥൈവ ശകുനി ശൂരഃ സ്യാലസ്തവ വിശാംപതേക ।
ആരോപയദ്രഥം തൂർണം ഗൌതമം രഥിനാം വരം ॥ 6-84-34 (42453)
സൌമദത്തിം തതഃ ക്രുദ്ധോ ധൃഷ്ടകേതുർമഹാബലഃ ।
നവത്യാ സായകൈഃ ക്ഷിപ്രം രാജന്വിവ്യാധ വക്ഷസി ॥ 6-84-35 (42454)
സൌമദത്തിരുരസ്ഥൈസ്തൈർഭൃശം ബാണൈരശോഭത ।
മധ്യന്ദിനേ മഹാരാജ രശ്മിഭിസ്തപനോ യഥാ ॥ 6-84-36 (42455)
ഭൂരിശ്രവാസ്തു സമരേ ധൃഷ്ടകേതും മഹാരഥം ।
ഹതസൂതഹയം ചക്രേ വിരഥം സായകോത്തമൈഃ ॥ 6-84-37 (42456)
വിരഥം തം സമാലോക്യ ഹതാശ്വം ഹതസാരഥിം ।
മഹതാ ശരവർഷേണ ച്ഛാദയാമാസ സംയുഗേ ॥ 6-84-38 (42457)
സ തു തം രഥമുത്സൃജ്യ ധൃഷ്ടകേതുർമഹാമനാഃ ।
ആരുരോഹ തതോ യാനം ശതാനീകസ്യ മാരിഷ ॥ 6-84-39 (42458)
ചിത്രസേനോ വികർണശ്ച രാജന്ദുർമർഷണസ്തഥാ।
രഥിനോ ഹേമസന്നാഹാഃ സൌഭദ്രമഭിദുദ്രുവുഃ ॥ 6-84-40 (42459)
അഭിമന്യോസ്തതസ്തൈസ്തു ഘോരം യുദ്ധമവർതത।
ശരീരസ്യ യഥാ രാജന്വാതപിത്തകഫൈസ്ത്രിഭിഃ ॥ 6-84-41 (42460)
വിരഥാംസ്തവ പുത്രാംസ്തു കൃത്വാ രാജൻമഹാഹവേ ।
ന ജഘാന നരവ്യാഘ്രഃ സ്മരൻഭീമവചസ്തദാ ॥ 6-84-42 (42461)
തതോ രാജ്ഞാം ബഹുശതൈർഗജാശ്വരഥയായിഭിഃ ।
സംവൃതം സമരേ ഭീഷ്മം ദേവൈരപി ദുരാസദം ॥ 6-84-43 (42462)
പ്രയാന്തം ശീഘ്രമുദ്വീക്ഷ്യ പരിത്രാതും സുതാംസ്തവ ।
അഭിമന്യും സമുദ്ദിശ്യ ബാലമേകം മഹാരഥം ॥ 6-84-44 (42463)
വാസുദേവമുവാചേദം കൌന്തേയഃ ശ്വേതവാഹനഃ ।
ചോദയാശ്വാൻഹൃഷീകേശ യത്രൈതേ ബഹുലാ രഥാഃ ॥ 6-84-45 (42464)
ഏതേ ഹി ബഹവഃ ശൂരാഃ കൃതാസ്ത്രാ യുദ്ധദുർമദാഃ।
യഥാ ഹന്യുർന നഃ സേനാം തഥാ മാധവ ചോദയ ॥ 6-84-46 (42465)
ഏവമുക്തഃ സ വാർഷ്ണേയഃ കൌന്തേയേനാമിതൌജസാ ।
രഥം ശ്വേതഹയൈര്യുക്തം പ്രേഷയാമാസ സംയുഗേ ॥ 6-84-47 (42466)
നിഷ്ഠാനകോ മഹാനാസീത്തവ സൈന്യസ്യ മാരിഷ ।
യദർജുനോ രണേ ക്രുദ്ധഃ സംയാതസ്താവകാൻപ്രതി ॥ 6-84-48 (42467)
സമാസാദ്യ തു കൌന്തേയോ രാജ്ഞസ്താൻഭീഷ്മരക്ഷിണഃ ।
സുശർമാണമഥോ രാജന്നിദം വചനമബ്രവീത് ॥ 6-84-49 (42468)
ജാനാമി ത്വാം യുധാം ശ്രേഷ്ഠമത്യന്തം പൂർവവൈരിണം ।
അനയസ്യാദ്യ സംപ്രാപ്തം ഫലം പശ്യ സുദാരുണം ॥ 6-84-50 (42469)
അദ്യ തേ ദർശയിഷ്യാമി പൂർവപ്രേതാൻപിതാമഹാൻ ।
ഏവം സഞ്ജൽപതസ്തസ്യ ബീഭത്സോഃ ശത്രുഘാതിനഃ ॥ 6-84-51 (42470)
ശ്രുത്വാപി പരുഷം വാക്യം സുശർമാ രഥയൂഥപഃ ।
ന ചൈനമബ്രവീത്കിഞ്ചിച്ഛുഭം വാ യദി വാഽശുഭം ॥ 6-84-52 (42471)
അഭിഗംയാർജുനം വീരം രാജഭിർബഹുഭിർവൃതഃ।
പുരസ്താത്പൃഷ്ഠതശ്ചൈവ പാർശ്വതശ്ചൈവ സർവതഃ ॥ 6-84-53 (42472)
പരിവാര്യാർജുനം സംഖ്യേ തവ പുത്രൈർമഹാരഥഃ ।
ശരൈഃ സഞ്ഛാദയാമാസ മേഘൈരിവ ദിവാകരം ॥ 6-84-54 (42473)
6-84-55 (42474)
തതഃ പ്രവൃത്തഃ സുമഹാൻസംഗ്രാമഃ ശോണിതോദകഃ।
താവകാനാം ച സമരേ പാണ്ഡവാനാം ച ഭാരത ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 085
॥ ശ്രീഃ ॥
6.85. അധ്യായഃ 085
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സങ്കുലയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-85-0 (42475)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-85-0x (4164)
സ താഡ്യമാനസ്തു ശരൈർധനഞ്ജയഃ
പദാഹതോ നാഗ ഇവ ശ്വസൻബലീ ।
ബാണാംശ്ച ബാണേന മഹാരഥാനാം
ചിച്ഛേദ ചാപാനി രണേ പ്രസഹ്യ ॥ 6-85-1 (42476)
സഞ്ഛിദ്യ ചാപാനി ച താനി രാജ്ഞാം
തേഷാം രണേ വീര്യവതാം ക്ഷണേന।
വിവ്യാധ ബാണൈര്യുഗപൻമഹാത്മാ
നിഃശേഷതാം തേഷ്വഥ മന്യമാനഃ ॥ 6-85-2 (42477)
നിപേതുരാജൌ രുധിരപ്രദിഗ്ധാ-
സ്തേ താഡിതാഃ ശക്രസുതേന രാജൻ।
വിഭിന്നഗാത്രാഃ പതിതോത്തമാംഗാ
ഗതാസവശ്ഛിന്നതനുക്രകായാഃ ॥ 6-85-3 (42478)
മഹീം ഗതാഃ പർഥബലാഭിഭൂതാ
വിചിത്രരൂപാ യുഗപദ്വിനേശുഃ।
ദൃഷ്ട്വാ ഹതാംസ്താന്യുധി രാജപുത്രാം-
സ്ത്രിഗർതരാജഃ പ്രയയൌ രഥേന ॥ 6-85-4 (42479)
തേഷാം രഥാനാമഥ പൃഷ്ഠഗോപാ
ദ്വാത്രിംശദന്യേഽഭ്യപതന്ത പാർഥം।
തഥൈവ തേ തം പരിവാര്യ പാർഥം
വികൃഷ്യ ചാപാനി മഹാരവാണി ॥ 6-85-5 (42480)
അവീവൃഷൻബാണമഹൌഘവൃഷ്ട്യാ
യഥാ ഗിരിം തോയധരാ ജലൌഘൈഃ।
സംപീഡ്യമാനസ്തു ശരൌഘവൃഷ്ട്യാ
ധനഞ്ജയസ്താന്യുധി ജാതരോഷഃ ॥ 6-85-6 (42481)
ഷഷ്ട്യാ ശരൈഃ സംയതി തൈലധൌതൈ-
ർജഘാന താനപ്യഥ പൃഷ്ഠഗോപാൻ।
രഥാംശ്ച താംസ്തനവജിത്യ സംഖ്യേ
ധനഞ്ജയഃ പ്രീതമനാ യശസ്വീ॥ 6-85-7 (42482)
അഥാത്വരദ്ഭീഷ്മവധായ ജിഷ്ണു-
ർബലാനി രാജൻസമരേ നിഹത്യ।
ത്രിഗർതരാജോ നിഹതാൻസമീക്ഷ്യ
മഹാത്മനാ താനഥ ബന്ധുവർഗാൻ ॥ 6-85-8 (42483)
രണേ പുരസ്കൃത്യ നരാധിപാംസ്താൻ
ജഗാമ പാർഥം ത്വരിതോ വധായ
അഭിദ്രുതം ചാസ്ത്രഭൃതാം വരിഷ്ഠം
ധനഞ്ജയം വീക്ഷ്യ ശിഖണ്ഡിമുഖ്യാഃ ॥ 6-85-9 (42484)
അഭ്യദ്യയുസ്തേ ശിതശസ്ത്രഹസ്താ
രിരക്ഷിഷന്തോ രഥമർജുനസ്യ।
പാർഥോഽപി താനാപതതഃ സമീക്ഷ്യ
ത്രിഗർതരാജ്ഞാ സഹിതാന്നൃവീരാന ॥ 6-85-10 (42485)
വിധ്വംസയിത്വാ സമരേ ധനുഷ്മാൻ
ഗാണ്ഡീവമുക്തൈർനിശിതൈഃ പൃഷത്കൈഃ ।
ഭീഷ്മം യിയാസുര്യുധി സന്ദദർശ
ദുര്യോധനം സൈന്ധവാദീംശ്ച രാജ്ഞഃ ॥ 6-85-11 (42486)
സംവാരയിഷ്ണൂനഭിവാരയിത്വാ
മുഹൂർതമായോധ്യ ബലേന വീരഃ।
ഉത്സൃജ്യ രാജാനമനന്തവീര്യോ
ജയദ്രഥാദീംശ്ച നൃപാൻമഹൌജാഃ।
യയൌ തതോ ഭീമബലോ മനസ്വീ
ഗാംഗേയമാജൌ ശരചാപപാണിഃ ॥ 6-85-12 (42487)
ഭീഷ്മോഽപി ദൃഷ്ട്വാ സമരേ കൃതാസ്ത്രാൻ
സ പാണ്ഡവാനാം രഥിനോഽഭ്യുദാരാൻ।
വിഹായ സംഗ്രാമമുഖേ ധനഞ്ജയം
ജവേന പാർഥം പുനരാജഗാമ॥ 6-85-13 (42488)
യുധിഷ്ഠിരശ്ച പ്രബലോ മഹാത്മാ
സമായയൌ ത്വരിതോ ജാതകോപഃ।
മദ്രാധിപം സമഭിത്യജ്യ സംഖ്യേ
സ്വഭാഗമാപ്തം തമനന്തകീർതിഃ।
സാർധം സ മാദ്രീസുതഭീമസേനൈ-
ർഭീഷ്മം യയൌ ശാന്തനവം രണായ ॥ 6-85-14 (42489)
തൈഃ സംപ്രയുക്തൈഃ സ മഹാരഥാഗ്ര്യൈ-
ർഗംഗാസുതഃ സമരേ ചിത്രയോധീ।
ന വിവ്യധേ ശാന്തനവോ മഹാത്മാ
സമാഗതൈഃ പാണ്ഡുസുതൈഃ സമസ്തൈഃ ॥ 6-85-15 (42490)
അഥൈത്യ രാജാ യുധി സത്യസന്ധോ
ജയദ്രഥോഽത്യുഗ്രബലോ മനസ്വീ।
ചിച്ഛേദ ചാപാനി മഹാരഥാനാം
പ്രസഹ്യ തേഷാം ധനുഷാ വരേണ ॥ 6-85-16 (42491)
യുധിഷ്ഠിരം ഭീമസേനം യമൌ ച
പാർഥം കൃഷ്ണം യുധി സഞ്ജാതകോപഃ ।
ദുര്യോദനഃ ക്രോധവിഷോ മഹാത്മാ
ജഘാന ബാണൈരനലപ്രകാശൈഃ ॥ 6-85-17 (42492)
കൃപേണ ശല്യേന ശലേന ചൈവ
തഥാ വിഭോ ചിത്രസേനേന ചൌജൌ।
വിദ്ധാഃ ശരൈസ്തേഽതിവിവൃദ്ധകോപൈ-
ർദേവാ യഥാ ദൈത്യഗണൈഃ സമേതൈഃ ॥ 6-85-18 (42493)
ഛിന്നായുധം ശാന്തനവേന രാജാ
ശിഖണ്ഡിനം പ്രേക്ഷ്യ ച ജാതകോപഃ।
അജാതശത്രുഃ സമരേ മഹാത്മാ
ശിഖണ്ഡിനം ക്രുദ്ധ ഉവാച വാക്യം ॥ 6-85-19 (42494)
ഉക്ത്വാ തഥാ ത്വം പിതുരഗ്രതോ മാ-
മഹം ഹനിഷ്യാമി മഹാവ്രതം തം।
ഭീഷ്മം ശരൌഘൈർവിമലാർകവർണൈഃ
സത്യം വദാമീതി കൃതാ പ്രതിജ്ഞാ ॥ 6-85-20 (42495)
ത്വയാ ച നൈനാം സഫലാം കരോഷി
ദേവവ്രതം യന്ന നിഹംസി യുദ്ധേ।
മിഥ്യാപ്രതിജ്ഞോ ഭവ മാത്ര വീര
രക്ഷസ്വ ധർമം സ്വകുലം യശശ്ച॥ 6-85-21 (42496)
പ്രേക്ഷസ്വ ഭീഷ്മം യുധി ഭീമവേഗം
സർവാംസ്തപന്തം മമ സൈന്യസംഘാൻ।
ശരൌഘജാലൈരതിതിഗ്മവേഗൈഃ
കാലം യഥാ കാലകൃതം ക്ഷണേന ॥ 6-85-22 (42497)
നികൃത്തചാപഃ സമരേഽനപേക്ഷഃ
പരാജിതഃ ശാന്തനവേന ചാജൌ ।
വിഹായ ബന്ധൂനഥ സദരാംശ്ച
ക്വ യാസ്യസേ നാനുരൂപം തവേദം ॥ 6-85-23 (42498)
ദൃഷ്ട്വാ ഹി ഭീഷ്മം തമനന്തവീര്യം
ഭഗ്നം ച സൈന്യം ദ്രവമാണമേവം ।
ഭീതോഽസി നൂനം ദ്രുപദസ്യ പുത്ര
തഥാ ഹി തേ മുഖവർണോഽപ്രഹൃഷ്ടഃ ॥ 6-85-24 (42499)
അജ്ഞായമാനേ ച ധനഞ്ജയേ തു
മഹാഹാവേ സംപ്രസക്തേ നൃവീരേ।
കഥം ഹി ഭീഷ്മാത്പ്രഥിതഃ പൃഥിവ്യാം
ഭയം ത്വമദ്യ പ്രകരോഷി വീര ॥ 6-85-25 (42500)
സ ധർമരാജസ്യ വചോ നിശംയ 6-85-26bരൂക്ഷാക്ഷരം വിപ്രലാപാനുബദ്ധം ।
പ്രത്യാദേശം മന്യമാനോ മഹാത്മാ
പ്രതത്വരേ ഭീഷ്മവധായ രാജൻ ॥ 6-85-26 (42501)
തമാപതന്തം മഹതാ ജവേന
ശിഖണ്ഡിനം ഭീഷ്മമഭിദ്രവന്തം।
നിവാരയാമാസ ഹി ശല്യ ഏന-
മസ്ത്രേണ ഘോരേണ സുദുർജയേന ॥ 6-85-27 (42502)
സ ചാപി ദൃഷ്ട്വാ സമുദീര്യമാണ-
മസ്ത്രം യുഗാന്താഗ്നിസമപ്രകാശം।
ന സംമുമോഹ ദ്രുപദസ്യ പുത്രോ
രാജൻമഹേന്ദ്രപ്രതിമപ്രഭാവഃ ।
തസ്ഥൌ ച തത്രൈവ മഹാധനുഷ്മാൻ
ശരൈസ്തദസ്ത്രം പ്രതിബാധമാനഃ ॥ 6-85-28 (42503)
അഥാദദേ വാരുണമന്യദസ്ത്രം
ശിഖണ്ഡ്യഥോഽഗ്രം പ്രതിഘാതമസ്യ।
തദസ്ത്രമസ്ത്രേണ വിദാര്യമാണം
ഖസ്ഥാഃ സുരാ ദദൃശുഃ പാർഥിവാശ്ച ॥ 6-85-29 (42504)
ഭീഷ്മസ്തു രാജൻസമരേ മഹാത്മാ
ധനുശ്ച ചിത്രം ധ്വജമേവ ചാപി।
ഛിത്ത്വാഽനദത്പാണ്ഡുസുതസ്യ വീരോ
യുധിഷ്ഠിരസ്യാജമീഢസ്യ രാജ്ഞഃ ॥ 6-85-30 (42505)
തതഃ സമുത്സൃജ്യ ധനുഃ സബാണം
യുധിഷ്ഠിരം വീക്ഷ്യ ഭയാഭിഭൂതം।
ഗദാം പ്രഗൃഹ്യാഭിപപാത സംഖ്യേ
ജയദ്രഥം ഭീമസേനഃ പദാതിഃ ॥ 6-85-31 (42506)
തമാപതന്തം സഹസാ ജവേന
ജയദ്രഥഃ സഗദം ഭീമസേനം।
വിവ്യാധ ഘോരൈര്യമദണ്ഡകൽപൈഃ
ശിതൈഃ ശരൈഃ പഞ്ചശരൈഃ സമന്താത് ॥ 6-85-32 (42507)
അചിന്തയിത്വാ സ ശരാംസ്തരസ്വീ
വൃകോദരഃ ക്രോധപരീതചേതാഃ ।
ജഘാന വാഹാൻസമരേ സമന്താത്
സുസംമതാൻസിന്ധുരാജസ്യ സംഖ്യേ ॥ 6-85-33 (42508)
തതോഽഭിവീക്ഷ്യാപ്രതിമപ്രഭാവ-
സ്തവാത്മജസ്ത്വരമാണോ രഥേന
അഭ്യായൌ ഭീമസേനം നിഹന്തും
സമുദ്യതാസ്ത്രഃ സുരരാജകൽപഃ ॥ 6-85-34 (42509)
ജയദ്രഥോ ഭഗ്രവാഹം രഥം ത
ത്യക്ത്വാ യയൌ യത്ര രാജാ കുരൂണാം ।
ഭയേന ഭീമസ്യ സമൂഢചേതാഃ
സസൌബലസ്തത്ര യുദ്ധസ്യ ഭീതഃ ॥ 6-85-35 (42510)
ഭീമോഽപ്യഥൈനം സഹസാ വിനദ്യ
പ്രത്യുദ്യയൌ ഗദയാ തർജയാനഃ।
സമുദ്യതാം താം യമദണ്ഡകൽപാം
ദൃഷ്ട്വാ ഗദാം തേ കുരവഃ സമന്താത് ॥ 6-85-36 (42511)
വിഹായ സർവേ തവ പുത്രമുഗ്നം 6-85-37 (42512)
പാതം ഗദായാഃ പരിഹർതുകാമാഃ।
അപക്രാന്താസ്തുമുലേ സംപ്രമർദേ
സുദൂരുണേ ഭാരത മോഹനീയേ ॥ 6-85-37 (42513)
അമൂഢചേതാസ്ത്വഥ ചിത്രസേനോ
മഹാഗദാമാപതന്തീം നിരീക്ഷ്യ।
രഥം സമുത്സൃജ്യ പദാതിരാജൌ
പ്രഗൃഹ്യ ഖംഗം വിപുലം ച ചർമ।
അവപ്ലുതഃ സിംഹ ഉവാചലാഗ്രാ-
ജ്ജഗാമാന്യം ഭ്രമപ ഭൂമിദേശം ॥ 6-85-38 (42514)
ഗദാപി സാ പ്രാപ്യ രഥം സുചിത്രം
സാശ്വ സസൂതം വിനിഹത്യ സംഖ്യേ।
ജഗാമ ഭൂമിം ജ്വലിതാ മഹോൽക
ഭ്രഷ്ടാഽംബരാദ്ഗാമിവ സംപതന്തീ ॥ 6-85-39 (42515)
ആശ്ചര്യഭൂതം സുമഹത്ത്വദീയാ
ദൃഷ്ട്വൈവ തദ്ഭാരത സംപ്രഹൃഷ്ടാഃ।
സർവേ വിനേദുഃ സഹിതാഃ സമന്താ-
ത്പുപൂജിരേ തവ പുത്രസ്യ ശൌര്യം ॥ ॥ 6-85-40 (42516)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി സപ്തമദിവസയുദ്ധേ പഞ്ചാശീതിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-85-25 അജ്ഞായമാനേ പശ്ചാത്സ്ഥിതേ ॥ 6-85-26 പ്രത്യാദേശം ഭർത്സനം ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 086
॥ ശ്രീഃ ॥
6.86. അധ്യായഃ 086
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സങ്കുലയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-86-0 (42517)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-86-0x (4165)
വിരഥം തം സമാസാദ്യ ചിത്രസേനം യശസ്വിനം ।
രഥമാരോപയാമാസ വികർണസ്തനയസ്തവ ॥ 6-86-1 (42518)
തസ്മിംസ്തഥാ വർതമാനേ തുമുലേ സങ്കുലേ ഭൃശം।
ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവസ്തൂർണം യുധിഷ്ഠിരമുപാദ്രവത് ॥ 6-86-2 (42519)
തതഃ സരഥനാഗാശ്വാഃ സമകംപന്ത സൃഞ്ജയാഃ ।
മൃത്യോരാസ്യമനുപ്രാപ്തം മേനിരേ ച യുധിഷ്ഠിരം ॥ 6-86-3 (42520)
യുധിഷ്ഠിരോഽപി കൌരവ്യോ യമാഭ്യാം സഹിതഃ പ്രഭുഃ ।
മഹേഷ്വാസം നരവ്യാഘ്രം ഭീഷ്മം ശാന്തനവം യയൌ ॥ 6-86-4 (42521)
തതഃ ശരസഹസ്രാണി പ്രമുഞ്ചൻപാണ്ഡവോ യുധി ।
ഭീഷ്മം സഞ്ഛാദയാമാസ യഥാ മേഘോ ദിവാകരം ॥ 6-86-5 (42522)
തേന സംയക്പ്രണീതാനി ശരജാലാനി മാരിഷ ।
പ്രതിജഗ്രാഹ ഗാംഗയഃ ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-86-6 (42523)
തഥൈവ ശരജാലാനി ഭീഷ്മോണാസ്താനി മാരിഷ ।
ആകാശേ സമദൃശ്യന്ത സ്വഗമാനാം വ്രജാ ഇവ ॥ 6-86-7 (42524)
നിമേഷാർധേന കൌന്തേയം ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോ യുധി ।
അദൃശ്യം സമരേ ചക്രേ ശരജാലേന ഭാരത ॥ 6-86-8 (42525)
തതോ യുധിഷ്ഠിരേ രാജാ കൌരവ്യസ്യ മഹാത്മനഃ ।
നാരാചം പ്രേഷയാമാസ ക്രുദ്ധ ആശീവിഷോപമം ॥ 6-86-9 (42526)
അസംപ്രാപ്തം തതസ്തം തു ക്ഷുരപ്രേണ മഹാരഥഃ ।
ചച്ഛേദ സമരേ രാജൻഭീഷ്മസ്തസ്യ ധനുശ്ച്യുതം ॥ 6-86-10 (42527)
തം തു ച്ഛിത്വാ രണേ ഭീഷ്മോ നാരാചം കലസംമിതം ।
നജഘ്നേ കൌരവേന്ദ്രസ്യ ഹയാൻകാഞ്ചനഭൂഷണാൻ ॥ 6-86-11 (42528)
ഹതാശ്വം തു രഥം ത്യക്ത്വാ ധർമപുത്രോ യുധിഷ്ഠിരഃ।
ആരുരോഹ രഥം തൂർണം നകുലസ്യ മഹാത്മനഃക ॥ 6-86-12 (42529)
യമാവപി ഹി സങ്ക്രുദ്ധഃ സമാസാദ്യ രണേ തദാ ।
ശരൈഃ സഞ്ഛാദയാമാസ ഭീഷ്മഃ പരപുരഞ്ജയഃ ॥ 6-86-13 (42530)
തൌ തു ദൃഷ്ട്വാ മഹാരാജ ഭീഷ്മബാണപ്രപീഡിതൌ।
ജഗാമ പരമാം ചിന്താം ഭീഷ്മസ്യ വധകാങ്ക്ഷയാ ॥ 6-86-14 (42531)
തതോ യുധിഷ്ഠിരോ വശ്യാന്രാജ്ഞസ്താൻസമചോദയത് ।
ഭീഷ്മം ശാന്തനവം സർവേ നിഹതേതി സുഹൃദ്ഗണാൻ ॥ 6-86-15 (42532)
തതസ്തേ പാർഥിവാഃ സർവേ ശ്രുത്വാ പാർഥസ്യ ഭാഷിതം ।
മഹതാ രഥവംശേന പരിവവ്രുഃ പിതാമഹം ॥ 6-86-16 (42533)
സ സമന്താത്പരിവൃതഃ പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ।
ചിക്രീഡ ധനുഷാ രാജൻപാതയാനോ മഹാരഥാൻ ॥ 6-86-17 (42534)
തം ചരന്തം രണേ പാർഥാ ദദൃശുഃ കൌരവം യുധി।
മൃഗമധ്യം പ്രവിശ്യേവ യഥാ സിംഹശിശും വനേ ॥ 6-86-18 (42535)
തർജയാനം രമേ വീരാംസ്ത്രാസയാനം ച സായകൈഃ ।
ദൃഷ്ട്വാ ത്രേസുർമഹാരാജ സിംഹം മൃഗഗണാ ഇവ ॥ 6-86-19 (42536)
രണേ ഭാരത സിംഹസ്യ ദദൃശുഃ ക്ഷത്രിയാ ഗതിം।
അഗ്നേർവായുസഹായസ്യ യഥാ കക്ഷം ദിധക്ഷതഃ ॥ 6-86-20 (42537)
ശിരാംസി രഥിനാം ഭീഷ്മഃ പാതയാമാസ സംയുഗേ।
താലേഭ്യഃ പരിപക്വാനി ഫലാനി കുശലോ നരഃ ॥ 6-86-21 (42538)
പതദ്ഭിശ്ച മഹാരാജ ശിരോഭിർധരണീതലേ।
ബഭൂവ തുമുലഃ ശബ്ദഃ പതതാമശ്മനാമിവ ॥ 6-86-22 (42539)
തസ്മിൻസുതുമുലേ യുദ്ധേ വർതമാനേ ഭയാനകേ।
സർവേഷാമേവ സൈന്യാനാമാസീദ്വ്യതികരോ മഹാൻ ॥ 6-86-23 (42540)
ഭിന്നേഷു തേഷു വ്യൂഹേഷു ക്ഷത്രിയാ ഇതരേതരം ।
ഏകമേകം സമാഹൂയ യുദ്ധായൈവാവതസ്ഥിരേ ॥ 6-86-24 (42541)
ശിഖണ്ഡീ തു സമാസാദ്യ ഭരതാനാം പിതാമഹം ।
അഭിദുദ്രാവ വേഗേന തിഷ്ഠതിഷ്ഠേതി ചാബ്രവീത് ॥ 6-86-25 (42542)
അനാദൃത്യ തതോ ഭീഷ്മസ്തം ശിഖണ്ഡിനമാഹവേ ।
പ്രയയൌ സൃഞ്ജയാൻക്രുദ്ധഃ സ്ത്രീത്വം തസ്യ വിചിന്തയൻ ॥ 6-86-26 (42543)
സൃഞ്ജയാസ്തു തതോ ദൃഷ്ട്വാ ഹൃഷ്ടം ഭീഷ്മ മഹാരണേ ।
സിംഹനാദാംശ്ച വിവിധാംശ്ചക്രുഃ ശംഖവിമിശ്രിതാൻ ॥ 6-86-27 (42544)
തതഃ പ്രവവൃതേ യുദ്ധം വ്യതിഷക്തരഥദ്വിപം ।
പശ്ചിമാം ദിശമാസാദ്യ സ്ഥിതേ സവിതരി പ്രഭോ ॥ 6-86-28 (42545)
ധൃഷ്ടദ്യുംനോഽഥ പാഞ്ചാല്യഃ സാത്യകിശ്ച മഹാരഥഃ ।
പീഡയന്തൌ ഭൃശം സൈന്യം ശക്തിതോമരവൃഷ്ടിഭിഃ ॥ 6-86-29 (42546)
ശസ്ത്രൈശ്ച ബഹുഭീ രാജഞ്ജഘ്നതുസ്താവകാന്രണേ ।
തേ ഹന്യമാനാഃ സമരേ താവകാ ഭരതർഷഭ ॥ 6-86-30 (42547)
ആര്യാം യുദ്ധേ മതിം കൃത്വാ ന ത്യജന്തി സ്മ സംയുഗം।
യഥോത്സാഹം തു സമരേ നിജഘ്നുസ്താവകാ രണേ ॥ 6-86-31 (42548)
തത്രാക്രന്ദോ മഹാനാസീത്താവകാനാം മഹാത്മാനാം ।
വധ്യതാം സമരേ രാജൻപാർഷതേന മഹാത്മനാ ॥ 6-86-32 (42549)
തം ശ്രുത്വാ നിനദം ഘോരം താവകാനാം മഹാരഥൌ ।
വിന്ദാനുവിന്ദാവാവന്ത്യൌ പാർഷതം പ്രത്യുപസ്ഥിതൌ ॥ 6-86-33 (42550)
തൌ തസ്യ തുരഗാൻഹത്വാ ത്വരമാണൌ മഹാരഥൌ ।
ഛാദയാമാസതുരുഭൌ ശരവർഷേണ പാർഷതം ॥ 6-86-34 (42551)
അവപ്ലുത്യാഥ പാഞ്ചാല്യോ രഥാത്തൂർണം മഹാബലഃ ।
ആരുരോഹക രഥം തൂർണം സാത്യകേസ്തു മഹാത്മനഃ ॥ 6-86-35 (42552)
തതോ യുധിഷ്ഠിരോ രാജാ മഹത്യാ സേനയാ വൃതഃ।
ആവന്ത്യൌ സമരേ ക്രുദ്ധാവഭ്യയാത്സ പരന്തപൌ ॥ 6-86-36 (42553)
തഥൈവ തവ പുത്രോഽപി സർവോദ്യോഗേന മാരിഷ ।
വിന്ദാനുവിന്ദൌ സമരേ പരിവാര്യാവതസ്ഥിവാൻ ॥ 6-86-37 (42554)
അർജുനശ്ചാപി സങ്ക്രുദ്ധഃ ക്ഷത്രിയാൻക്ഷത്രിയർഷഭഃ ।
അയോധയത സംഗ്രാമേ വജ്രപാണിരിവാസുരാൻ ॥ 6-86-38 (42555)
ദ്രോണാസ്തു സമരേ ക്രുദ്ധഃ പുത്രസ്യ പ്രിയകൃത്തവ ।
വ്യധമത്സർവപാഞ്ചാലാംസ്തൂലരാശിമിവാനലഃ ॥ 6-86-39 (42556)
ദുര്യോധനപുരോഗാസ്തു പുത്രാസ്തവ വിശാംപതേ ।
പരിവാര്യ രണേ ഭീഷ്മം യുയുധുഃ പാണ്ഡവൈഃ സഹ ॥ 6-86-40 (42557)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ ലോഹിതായതി ഭാസ്കരേ।
അബ്രവീത്താവകാൻസർവാംസ്ത്വരധ്വമിതി ഭാരത ॥ 6-86-41 (42558)
യുധ്യതാം തു തഥാ തേഷാം കുർവതാം കർമ ദുഷ്കരം।
അസ്തം ഗിരിമഥാരൂഢേ അപ്രകാശതി ഭാസ്കരേ ॥ 6-86-42 (42559)
പ്രാവർതത നദീ ഘോരാ ശോണിതൌഘതരംഗിണീ ।
ഗോമായുഗണസങ്കീർണാ ക്ഷണേന ക്ഷണദാമുഖേ ॥ 6-86-43 (42560)
ശിവാഭിരശിവാഭിശ്ച രുവദ്ഭിർഭൈരവം രവം।
ഘോരമായോധനം ജജ്ഞേ ഭൂതസംഘൈഃ സമാകുലം ॥ 6-86-44 (42561)
രാക്ഷസാശ്ച പിശാചാശ്ച തഥാന്യേ പിശിതാശിനഃ ।
സമന്തതോ വ്യദൃശ്യന്ത ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-86-45 (42562)
അർജുനോഽഥ സുശർമാദീന്രാജ്ഞസ്താൻസപദാനുഗാൻ।
വിജിത്യ പൃതനാമധ്യേ യയൌ സ്വശിബിരം പ്രതി ॥ 6-86-46 (42563)
യുധിഷ്ഠിരോഽപി കൌരവ്യോ ഭ്രാതൃഭ്യാം സഹിതസ്തഥാ।
യയൌ സ്വശിബിരം രാജാ നിശായാം സേനയാ വൃതഃ ॥ 6-86-47 (42564)
ഭീമസേനോഽപി രാജേന്ദ്ര ദുര്യോധനമുഖാന്രഥാൻ ।
അവജിത്യ തതഃ സംഖ്യേ യയൌ സ്വശിബിരം പ്രതി ॥ 6-86-48 (42565)
ദുര്യോധനോഽപി നൃപതിഃ പരിവാര്യ മഹാരണേ।
ഭീഷ്മം ശാന്തനവം തൂർണം പ്രയാതഃ ശിബിരം പ്രതി ॥ 6-86-49 (42566)
ദ്രോണോ ദ്രൌണിഃ കൃപഃ ശല്യഃ കൃതവർമാ ച സാത്വതഃ ।
പരിവാര്യ ചമൂം സർവാഃ പ്രയയുഃ ശിബിരം പ്രതി ॥ 6-86-50 (42567)
തഥൈവ സാത്യകീ രാജന്ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാർഷതഃ।
പരിവാര്യ രണേ യോധാന്യയതുഃ ശിബിരം പ്രതി ॥ 6-86-51 (42568)
ഏവമേതേ മഹാരാജ താവകാഃ പാണ്ഡവൈഃ സഹ।
പര്യവർതന്ത സഹിതാ നിശാകാലേ പരന്തപ ॥ 6-86-52 (42569)
തതഃ സ്വശിബിരം ഗത്വാ പാണ്ഡവാഃ കുരവസ്തഥാ ।
ന്യവസന്ത മഹാരാജ പൂജയന്തഃ പരസ്പരം ॥ 6-86-53 (42570)
രക്ഷാം കൃത്വാ തതഃ ശൂരാ ന്യസ്യ ഗുൽമാന്യഥാവിധി।
അപനീയ ച ശല്യാനി സ്നാത്വാ ച വിവിധൈർജലൈഃ ॥ 6-86-54 (42571)
കൃതസ്വസ്ത്യയനാഃ സർവേ സ്തൂയമാനാശ്ച ബന്ദിഭിഃ ।
ഗീതവാദിത്രശബ്ദേന വ്യക്രീഡന്ത യശസ്വിനഃ ॥ 6-86-55 (42572)
മുഹൂർതാദിവ തത്സർവമഭവത്സ്വർഗസന്നിഭം ।
ന ഹി യുദ്ധകഥാം കാഞ്ചിത്തത്രാകുർവൻമഹാരഥാഃ ॥ 6-86-56 (42573)
തേ പ്രസുപ്തേ ബലേ തത്ര പരിശ്രാന്തജനേ നൃപ ।
ഹസ്ത്യശ്വബഹുലേ രാത്രൌ പ്രേക്ഷണീയേ ബഭൂവതുഃ ॥ ॥ 6-86-57 (42574)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി സപ്തമദിവസയുദ്ധേ ഷഡശീതിതമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 087
॥ ശ്രീഃ ॥
6.87. അധ്യായഃ 087
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഉഭയസേനയോർവ്യൂഹരചനാപൂർവകം പരസ്പരാഭിയാനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-87-0 (42575)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-87-0x (4166)
പരിണാംയ നിശാം താം തു സുഖസുപ്താ ജനേശ്വരാഃ।
കുരവഃ പാണ്ഡവാശ്ചൈവ പുനര്യുദ്ധായ നിര്യയുഃ ॥ 6-87-1 (42576)
തതഃ ശബ്ദോ മഹാനാസീത്സേനയോരുഭയോർനൃപ ।
നിർഗച്ഛമാനയോഃ സംഖ്യേ യഥാ സാഗരയോരിവ ॥ 6-87-2 (42577)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ ചിത്രസേനോ വിവിംശതിഃ।
ഭീഷ്മശ്ച രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠോ ഭാരദ്വാജശ്ച വൈ ദ്വിജഃ ॥ 6-87-3 (42578)
ഏകീഭൂതാഃ സുസംയത്താഃ കൌരവാണാം മഹാചമൂം ।
വ്യൂഹായ വിദധൂ രാജൻപാണ്ഡവാൻപ്രതിദംശിതാൻ ॥ 6-87-4 (42579)
കൂർമവ്യൂഹം തതഃ കൃത്വാ പിതാ തവ വിശാംപതേ ।
സാഗരപ്രതിമം ഘോരം വാഹനോർമിതരംഗിണം ॥ 6-87-5 (42580)
അഗ്രതഃ സർവസൈന്യാനാം ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോ യയൌ ।
മാലവൈർദാക്ഷിണാത്യൈശ്ച ആവന്ത്യൈശ്ച സമന്വിതഃ ॥ 6-87-6 (42581)
തതോഽനന്തരമേവാസീദ്ഭാരദ്വാജഃ പ്രതാപവാന ।
പുലിന്ദൈഃ പാരദൈശ്ചൈവ തഥാ ക്ഷുദ്രകമാലവൈഃ ॥ 6-87-7 (42582)
ദ്രോണാദനന്തരം യത്തോ ഭഗദത്തഃ പ്രതാപവാൻ ।
മഗധൈശ്ച കലിംഗൈശ്ച പിശാചൈശ്ച വിശാംപതേ ॥ 6-87-8 (42583)
പ്രാഗ്ജ്യോതിഷാദനു നൃപഃ കൌസല്യോഽഥ ബൃഹദ്ബലഃ ।
മേകലൈഃ കുരുവിന്ദൈശ്ച ത്രൈപുരൈശ്ച സമന്വിതാഃ ॥ 6-87-9 (42584)
ബൃഹദ്ബലാദനു നൃപസ്ത്രിഗർതഃ പ്രസ്ഥലാധിപഃ।
കാംഭോജൈർബഹുഭിഃ സാർധം യവനൈശ്ച സഹസ്രശഃ ॥ 6-87-10 (42585)
ദ്രൌണിസ്തു രഭസഃ ശൂരസ്ത്രൈഗർതാദനു ഭാരത।
പ്രയയൌ സിംഹനാദേന നാദയാനോ ധരാതലം ॥ 6-87-11 (42586)
തഥാ സർവേണ സൈന്യേന രാജാ ദുര്യോധനസ്തദാ।
ദ്രൌണേരനന്തരം പ്രായാത്സോദര്യൈഃ പരിവാരിതഃ ॥ 6-87-12 (42587)
ദുര്യോധനാദനു തതഃ കൃപഃ ശാരദ്വതോ യയൌ।
ഏവമേഷ മഹാവ്യൂഹഃ പ്രയയൌ സാഗരോപമഃ ॥ 6-87-13 (42588)
രേജുസ്തത്ര പതാകാശ്ച ശ്വേതച്ഛത്രാണി ഭാരത ।
അംഗദാന്യത്ര ചിത്രാണി മഹാർഹാണി ധനൂംഷി ച ॥ 6-87-14 (42589)
തം തു ദൃഷ്ട്വാ മഹാവ്യൂഹം താവകാനാം മഹാരഥഃ ।
യുധിഷ്ഠിരോഽബ്രവീത്തൂർണം പാർഷതം പൃതനാപതിം ॥ 6-87-15 (42590)
പശ്യ വ്യൂഹം മഹേഷ്വാസ നിർമിതം സാഗരോപമം ।
പ്രതിവ്യൂഹം രണേ ശൂര കുരു ക്ഷിപ്രം മഹാരഥ ॥ 6-87-16 (42591)
തതഃ സ പാർഷതഃ ക്രൂരോ വ്യൂഹം ചക്രേ സുദാരുണം ।
ശ്രൃംഗാടകം മഹാരാജ പരവ്യൂഹവിനാശനം ॥ 6-87-17 (42592)
ശ്രൃംഗാഭ്യാം ഭീമസേനശ്ച സാത്യകിശ്ച മഹാരഥഃ ।
രഥൈരനേകസാഹസ്രൈസ്തഥാ ഹയപദാതിഭിഃ ॥ 6-87-18 (42593)
നാഭാവഭൂന്നരശ്രേഷ്ഠഃ ശ്വേതാശ്വഃ കൃഷ്ണസാരഥിഃ ।
മധ്യേ യുധിഷ്ഠിരോ രാജാ മാദ്രീപുത്രൌ ച പാണ്ഡവൌ ॥ 6-87-19 (42594)
അഥേതരേ മഹേഷ്വാസാഃ സഹസൈന്യാ നരാധിപാഃ ।
വ്യൂഹം തം പൂരയാമാസുർവ്യൂഹശാസ്ത്രവിശാരദാഃ ॥ 6-87-20 (42595)
ഏവമേതം മഹാവ്യൂഹം വ്യൂഹ്യ ഭാരത പാണ്ഡവാഃ ।
അതിഷ്ഠൻസമരേ ശൂരാ യോദ്ധുകാമാ ജയൈഷിണഃ ॥ 6-87-21 (42596)
ഭേരീശബ്ദൈശ്ച വിമലൈർവിമിശ്രൈഃ ശംഖനിഃസ്വനൈഃ ।
ക്ഷ്വേഡിതാസ്ഫോടിതോത്ക്രുഷ്ടൈർനാദിതാഃ സർവതോ ദിശഃ ॥ 6-87-22 (42597)
തതഃ ശൂരാഃ സമാസാദ്യ സമരേ തേ പരസ്പരമ।
നേത്രൈരനിമിഷൈ രാജന്നവൈക്ഷന്ത പരസ്പരം ॥ 6-87-24a`മനോഭിസ്തേ മനുഷ്യേന്ദ്ര യുദ്ധം യോധാഃ പ്രചക്രിരേ ।'
പുനരാഹൂയ തേഽന്യോന്യം ശരീരൈരപി ചക്രിരേ ॥ 6-87-23 (42598)
തതഃ പ്രവവൃതേ യുദ്ധം ഘോരരൂപം ഭയാവഹം ।
താവകാനാം പരേഷാം ച നിഘ്നതാമിതരേതരം ॥ 6-87-25 (42599)
നാരാചാ നിശിതാഃ സംഖ്യേ സംപതന്തി സ്മ ഭാരത ।
വ്യാത്താനനാ ഭയകരാ ഉരഗാ ഇവ സംഘശഃ ॥ 6-87-26 (42600)
നിഷ്പേതുർവിമലാഃ ശക്ത്യസ്തൈലധൌതാഃ സുതേജനാഃ ।
അംബുദേഭ്യോ യഥാ രാജൻഭ്രാജമാനാഃ ശതഹ്രദാഃ ॥ 6-87-27 (42601)
ഗദാശ്ച വിമലൈഃ പട്ടൈഃ പിനദ്ധാഃ സ്വർണഭൂഷിതാഃ।
പതന്ത്യസ്തത്ര ദൃസ്യന്തേ ഗിരിശൃംഗോപമാഃ ശുഭാഃ ॥ 6-87-28 (42602)
നിസ്ത്രിംശാശ്ച വ്യദൃശ്യന്ത വിമലാംബരസന്നിഭാഃ ।
ആർഷഭാണി ച ചർമാണി ശതചന്ദ്രാണി ഭാരതത ॥ 6-87-29 (42603)
അശോഭന്ത രണേ രാജൻപാത്യമാനാനി സർവശഃ ।
തേഽന്യോന്യം സമരേ സേനേ യുധ്യമാനേ നരാധിപ ॥ 6-87-30 (42604)
അശോഭേതാം യഥാ ദേവദൈത്യസേനേ സമുദ്യതേ।
അഭ്യദ്രവന്ത സമരേ തേഽന്യോന്യം വൈ സമന്തതഃ ॥ 6-87-31 (42605)
രഥാസ്തു രഥിഭിസ്തൂർണം പ്രേഷിതാഃ പരമാഹവേ।
യുഗൈര്യുഗാനി സംശ്ലിഷ്യ യുയുധുഃ പാർഥിവർഷഭാഃ ॥ 6-87-32 (42606)
ദന്തിനാം യുധ്യമാനാനാം സംഘർഷാത്പാവകോഽഭവത് ।
ദന്തേഷു ഭരതശ്രേഷ്ഠ സധൂമഃ സർവതോ ദിശം ॥ 6-87-33 (42607)
പ്രാസൈരഭിഹതാഃ കേചിദ്ഗജയോധാഃ സമന്തതഃ ।
പതമാനാഃ സ്മ ദൃശ്യന്തേ ഗിരിശൃംഗാന്നഗാ ഇവ ॥ 6-87-34 (42608)
പാദാതാശ്ചാപ്യദൃശ്യന്ത നിഘ്നന്തോഽഥ പരസ്പരം ।
ചിത്രരൂപധരാഃ ശൂരാ നഖരപ്രാസയോധിനഃ ॥ 6-87-35 (42609)
അന്യോന്യം തേ സമാസാദ്യ കുരുപാണ്ഡവസൈനികാഃ ।
അസ്ത്രൈർനാനാവിധൈർഘോരൈ രണേ നിന്യുര്യമക്ഷയം ॥ 6-87-36 (42610)
തതഃ ശാന്തനവോ ഭീഷ്മോ രഥഘോഷേണ നാദയൻ ।
അഭ്യാഗമദ്രണേ പാർഥാന്ധനുഃശബ്ദേന മോഹയൻ ॥ 6-87-37 (42611)
പാണ്ഡവാനാം രഥാശ്ചാപി നദന്തോ ഭൈരവം സ്വനം ।
അഭ്യദ്രവന്ത സംയത്താ ധൃഷ്ടദ്യുംനപുരോഗമാഃ ॥ 6-87-38 (42612)
തതഃ പ്രവവൃതേ യുദ്ധം തവ തേഷാം ച ഭാരത।
നരാശ്വരഥനാഗാനാം വ്യതിഷക്തം പരസ്പരം ॥ ॥ 6-87-39 (42613)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി അഷ്ടമദിവസയുദ്ധേ സപ്താശീതിതമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 088
॥ ശ്രീഃ ॥
6.88. അധ്യായഃ 088
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീമേന സുനാഭാദിദുര്യോധനാനുജാഷ്ടകഹനനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-88-0 (42614)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-88-0x (4167)
ഭീഷ്മം തു സമരേ ക്രുദ്ധം പ്രതപന്തം സമന്തതഃ।
ന ശേകുഃ പാണ്ഡവാ ദ്രഷ്ടും തപന്തമിവ ഭാസ്കരം ॥ 6-88-1 (42615)
തതഃ സർവാണി സൈന്യാനി ധർമപുത്രസ്യ ശാസനാത്।
അഭ്യദ്രവന്ത ഗാംഗേയം മർദയന്തം ശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-88-2 (42616)
സ തു ഭീഷ്മോ രണശ്ലാഘീ തോമകാൻസഹസൃജ്ജയാൻ ।
പാഞ്ചാലാംശ്ച മഹേഷ്വാസാൻപാതയാമാസ സായകൈഃ ॥ 6-88-3 (42617)
തേ വധ്യമാനാ ഭീഷ്മേണ പാഞ്ചാലാഃ പാണ്ഡവൈഃ സഹ।
ഭീഷ്മമേവാഭ്യയുസ്തൂർണം ത്യക്ത്വാ മൃത്യുകൃതം ഭയം ॥ 6-88-4 (42618)
സ തേഷാം രഥിനാം വീരോ ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോ യുധി ।
ചിച്ഛേദ സഹസാ രാജൻബാഹൂനഥ ശിരാംസി ച ॥ 6-88-5 (42619)
വിരഥാന്രഥിനശ്ചക്രേ പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ।
പതിതാന്യുത്തമാംഗാനി ഹയേഭ്യോ ഹയസാദിനാം ॥ 6-88-6 (42620)
നിർമനുഷ്യാംശ്ച മാതംഗാഞ്ശയാനാൻപർവതോപമാൻ ।
അപശ്യാമ മഹാരാജ ഭീഷ്മാസ്ത്രേണ പ്രമാഥിതാൻ ॥ 6-88-7 (42621)
ന തത്രാസീത്പുമാൻകശ്ചിത്പാണ്ഡവാനാം വിശാംപതേ।
അന്യത്ര രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠദ്ഭീമസേനാൻമഹാബലാത് ॥ 6-88-8 (42622)
സ ഹി ഭീഷ്മം സമാസാദ്യ ഛാദയാമാസ സായകൈഃ ।
തതോ നിഷ്ടാനകോ ഘോരോ ഭീഷ്മഭീമസമാഗമേ ॥ 6-88-9 (42623)
ബഭൂവ സർവസൈന്യാനാം ഘോരരൂപോ ഭയാനകഃ ।
തഥൈവ പാണ്ഡവാ ഹൃഷ്ടാഃ സിംഹനാദമഥാനദൻ ॥ 6-88-10 (42624)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ സോദര്യൈഃ പരിവാരിതഃ।
ഭീഷ്മം ജുഗോപ സമരേ വർതമാനേ ജനക്ഷയേ ॥ 6-88-11 (42625)
ഭീമസ്തു സാരഥിം ഹത്വാ ഭീഷ്മസ്യ രഥിനാം വരഃ।
പ്രദ്രുതാശ്വേ രഥേ തസ്മിന്ദ്രവമാണേ സമന്തതഃ ॥ 6-88-12 (42626)
സുനാഭസ്യ ശരേണാശു ശിരശ്ചിച്ഛേദ ഭാരത ।
ക്ഷുരപ്രേണ സുതീക്ഷ്ണേന സ ഹതോ ന്യപതദ്ഭുവി ॥ 6-88-13 (42627)
ഹതേ തസ്മിൻമഹാരാജ തവ പുത്രേ മഹാരഥേ ।
നാമൃഷ്യന്ത രണേ ശൂരാഃ സോദരാഃ സപ്ത സംയുഗേ ॥ 6-88-14 (42628)
ആദിത്യകേതുർബഹ്വാശീ കുണ്ഡധാരോ മഹോദരഃ ।
അപരാജിതഃ പണ്ഡിതകോ വിശാലാക്ഷഃ സുദുർജയഃ ॥ 6-88-15 (42629)
പാണ്ഡവം ചിത്രസന്നാഹാ വിചിത്രകവചധ്വജാഃ ।
അഭ്യദ്രവന്ത സംഗ്രാമേ യോദ്ധുകാമാരിമർദനാഃ ॥ 6-88-16 (42630)
മഹോദരസ്തു സമരേ ഭീമം വിവ്യാധ പത്രിഭിഃ ।
നവഭിർവദ്രസങ്കാശൈർനമുചിം വൃത്രഹാ യഥാ ॥ 6-88-17 (42631)
ആദിത്യകേതുഃ സപ്തത്യാ ബഹ്വാശീ ചാപി പഞ്ചഭിഃ ।
നവത്യാ കുണ്ഡധാരശ്ച വിശാലാക്ഷശ്ച പഞ്ചഭിഃ ॥ 6-88-18 (42632)
അപരാജിതോ മഹാരാജ പരാജിഷ്ണുർമഹാരഥം ।
ശരൈർബഹുഭിരാനർച്ഛദ്ഭീമസേനം മഹാബലം ॥ 6-88-19 (42633)
രണേ പണ്ഡിതകശ്ചൈനം ത്രിഭിർബാണൈഃ സമാർപയത്।
സ തം ന മമൃഷേ ഭീമഃ ശത്രുഭിർവധമാഹവേ॥ 6-88-20 (42634)
ധനുഃ പ്രപീഡ്യ വാമേന കരേണാമിത്രകർസനഃ ।
ശിരശ്ചിച്ഛേദ സമരേ ശരേണാനതപർവണാ ॥ 6-88-21 (42635)
അപരാജിതസ്യ സുനസം തവ പുത്രസ്യ സംയുഗേ ।
പരാജിതസ്യ ഭീമേന കൃത്തം ഗാമപതച്ഛിരഃ ॥ 6-88-22 (42636)
അഥാപരേണ ഭല്ലേന കുണ്ഡധാരം മഹാരഥം ।
പ്രാഹിണോൻമൃത്യുലോകായ സർവലോകസ്യ പശ്യതഃ ॥ 6-88-23 (42637)
തതഃ പുനരമേയാത്മാ പ്രസന്ധായ ശിലീമുഖം ।
പ്രേഷയാമാസ സമരേ പണ്ഡിതം പ്രതി ഭാരത॥ 6-88-24 (42638)
സ ശരഃ പണ്ഡിതം ഹത്വാ വിവേശ ധരണീതലം ।
യഥാ നരം നിഹത്യാശു ഭുജഗഃ കാലചോദിതഃ ॥ 6-88-25 (42639)
വിശാലാക്ഷശിരശ്ഛിത്ത്വാ പാതയാമാസ ഭൂതലേ।
ത്രിഭിഃ ശരൈരദീനാത്മാ സ്മരൻക്ലേശം പുരാതനം ॥ 6-88-26 (42640)
മഹോദരം മഹേഷ്വാസം നാരാചേന സ്തനാന്തരേ ।
വിവ്യാധ സമരേ രാജൻസ ഹതോ ന്യപതദ്ഭുവി ॥ 6-88-27 (42641)
ആദിത്യകേതോഃ കേതും ച ച്ഛിത്ത്വാ ബാണേന സംയുഗേ ।
ഭല്ലേന ഭൃശതീക്ഷ്ണേന ശിരശ്ചിച്ഛേദ ഭാരത ॥ 6-88-28 (42642)
ബഹ്വാശിനം തത ഭീമഃ ശരേണാനതർവണാ ।
പ്രേഷയാമാസ സങ്ക്രുദ്ധോ യമസ്യ സദനം പ്രതി ॥ 6-88-29 (42643)
പ്രദുദ്രുവുസ്തതസ്തേഽന്യേ പുത്രാസ്തവ വിശാംപതേ ।
മന്യമാനാ ഹി തത്സത്യം സഭായാം തസ്യ ഭാഷിതം ॥ 6-88-30 (42644)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ ഭ്രാതൃവ്യസനകർശിതഃ।
അബ്രവീത്താവകാന്യോധാൻഭീമോഽയം വധ്യതാമിതി ॥ 6-88-31 (42645)
ഏവമേതേ മഹേഷ്വാസാഃ പുത്രാസ്ത്വ വിശാംപതേ ।
ഭ്രാതൄൻസന്ദൃശ്യ നിഹതാൻപ്രസ്മരംസ്തേ ഹി തദ്വചഃ ॥ 6-88-32 (42646)
യദുക്തവാൻമഹാപ്രാജ്ഞഃ ക്ഷത്താ ഹിതമനാമയം ।
തദിദം സമനുപ്രാപ്തം വചനം ദിവ്യദർശിനഃ ॥ 6-88-33 (42647)
ലോഭമോഹസമാവിഷ്ടഃ പുത്രപ്രീത്യാ ജനാധിപ।
ന ബുധ്യസേ പുരാ യത്തത്തഥ്യമുക്തം വചോ മഹത് ॥ 6-88-34 (42648)
തഥൈവ ച വധാർഥായ പുത്രാണാം പാണ്ഡവോ ബലീ।
നൂനം ജാതോ മഹാബാഹുര്യഥാ ഹന്തി സ്മ കൌരവാൻ ॥ 6-88-35 (42649)
തതോ ദുരയോധനോ രാജാ ഭീഷ്മമാസാദ്യ സംയുഗേ।
ദുഃഖേന മഹതാഽഽവിഷ്ടോ വിലലാപ സുദുഃഖിതഃ ॥ 6-88-36 (42650)
നിഹതാ ഭ്രാതരഃ ശൂരാ ഭീമസേനേന മേ യുധി।
യതമാനാസ്തഥാന്യേഽപി ഹന്യന്തേ സർവസൈനികാഃ ॥ 6-88-37 (42651)
ഭവാംശ്ച മധ്യസ്ഥതയാ നിത്യമസ്മാനുപേക്ഷതേ।
സോഽഹം കുപഥമാരൂഢഃ പശ്യ ദൈവമിദം മമ ॥ 6-88-38 (42652)
ഏതച്ഛ്രുത്വാ വചഃ ക്രൂരം പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ।
ദുര്യോധനമിദം വാക്യമബ്രവീത്സമാശ്രുലോചനഃ ॥ 6-88-39 (42653)
ഉക്തമേതൻമയാ പൂർവം ദ്രോണേന വിദുരേണ ച ।
ഗാന്ധാര്യാ ച യശസ്വിന്യാ തത്ത്വം താത ന ബുദ്ധവാൻ ॥ 6-88-40 (42654)
സമയശ്ച മയാ പൂർവം കൃതോ വൈ ശത്രുകർശന ।
നാഹംയുധി നിയോക്തവ്യോ നാപ്യാചാര്യഃ കഥഞ്ചനാ ॥ 6-88-41 (42655)
യയ ഹി ധർതരാഷ്ട്രാണാം ഭീമോ ദ്രക്ഷ്യതി സംയുഗേ।
ഹനിഷ്യതി രണേ നിത്യം സത്യമേതദ്ബ്രവീമി തേ ॥ 6-88-42 (42656)
സ ത്വം രാജൻസ്ഥിരോ ഭൂത്വാ രണേ കൃത്വാ ദൃഢാം മതിം ।
യോധയസ്വ രണേ പാർഥാൻസ്വർഗം കൃത്വാ പരായണം ॥ 6-88-43 (42657)
ന ശക്യഃ പാണ്ഡവാ ജേതും സേന്ദ്രൈരപി സുരാസുരൈഃ ।
തസ്മാദ്യുദ്ധേ സ്ഥിരാം കൃത്വാ മതിം യുദ്ധ്യസ്വ ഭാരത ॥ ॥ 6-88-44 (42658)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി അഷ്ടമദിവസയുദ്ധേ അഷ്ടാശീതിതമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 089
॥ ശ്രീഃ ॥
6.89. അധ്യായഃ 089
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ധൃതരാഷ്ട്രേണ പുത്രവധശ്രവണാത് ശോചനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-89-0 (42659)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-89-0x (4168)
ദൃഷ്ട്വാ മേ നിഹതാൻപുത്രാൻബഹൂനേകേന സഞ്ജയ ।
ഭീഷ്മോ ദ്രോണഃ കൃപശ്ചൈവ കിമകുർവത സംയുഗേ॥ 6-89-1 (42660)
അഹന്യഹനി മേ പുത്രാഃ ക്ഷയം ഗച്ഛന്തി സഞ്ജയ ।
മന്യേഽഹം സർവഥാ പുത്രാന്ദൈവേനോപഹതാൻഭൃശം ॥ 6-89-2 (42661)
യത്ര മേ തനയാഃ സർവേ ജീയന്തേ ന ജയന്ത്യുത ।
യത്ര ഭീഷ്മസ്യ ദ്രോണസ്യ കൃപസ്യ ച മഹാത്മനഃ ॥ 6-89-3 (42662)
സൌമദത്തേശ്ച വീരസ്യ ഭഗദത്തസ്യ ചോഭയോഃ ।
അശ്വത്ഥാംനസ്തഥാ താത ശൂരാണാമനിവർതിനാം ॥ 6-89-4 (42663)
അന്യേഷാം ചൈവ ശൂരാണാം മധ്യഗാസ്തനയാ മമ ।
യദഹന്യന്ത സംഗ്രാമേ കിമന്യദ്ഭാഗധേയതഃ ॥ 6-89-5 (42664)
ന ഹി ദുര്യോധനോ മന്ദഃ പുരാ പ്രോക്തമബുധ്യത ।
വാര്യമാണോ മയാ താത ഭീഷ്മേണ വിദുരേണ ച ॥ 6-89-6 (42665)
ഗന്ധാര്യാ ചൈവ ദുർമേധാഃ സതതം ഹിതകാംയയാ ।
നാബുധ്യത പുരാ മോഹാത്തസ്യ പ്രാപ്തമിദം ഫലം ॥ 6-89-7 (42666)
യദ്ഭീമസേനഃ സമരേ പുത്രാൻമമ വിചേതസഃ ।
അഹന്യഹനി സങ്ക്രുദ്ധോ നയതേ യമസാദനം ॥ 6-89-8 (42667)
ഇദം തത്സമനുപ്രാപ്തം ക്ഷത്തുർവചനമുത്തമം ।
ന ബുദ്ധവാനസ്മി വിഭോ പ്രോച്യമാനമിദം തദാ ॥ 6-89-9 (42668)
നിവാരയ സുതം ദ്യൂതാത്പാണ്ഡവാൻമാ ദ്രുഹേതി ച ।
സുഹൃദാം ഹിതകാമാനാം ബ്രുവതാം തത്തദേവ ച ॥ 6-89-10 (42669)
ന ശൃണോമി പുരാ വാക്യം മർത്യഃ പഥ്യമിവൌഷധം ।
തദിദം സമനുപ്രാപ്തം വചനം സാധു ഭാഷിതം ॥ 6-89-11 (42670)
വിദുരദ്രോണഭീഷ്മാണാം തഥാഽന്യേഷാം ഹിതൈഷിണാം ।
അകൃത്വാ വചനം പഥ്യം ക്ഷയം ഗച്ഛന്തി കൌരവാഃ ॥ 6-89-12 (42671)
തദേതത്സമതിക്രാന്തം പൂർവമേവ ഹി സഞ്ജയ।
തസ്മാൻമേ വദ തത്ത്വേന യഥാ യുദ്ധമവർതത ॥ 6-89-13 (42672)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-89-14x (4169)
മധ്യാഹ്നേ മുമഹാരൌദ്രഃ സംഗ്രാമഃ സമുപദ്യത।
ലകക്ഷയകരോ രാജംസ്തൻമേ നിഗദതഃ ശൃണു ॥ 6-89-14 (42673)
തതഃ സർവാണി സൈന്യാനി ധർമപുത്രസ്യ ശാസനാത്।
സംരബ്ധാന്യഭ്യവർതന്ത ഭീഷ്മമേവ ജിഘാംസയാ ॥ 6-89-15 (42674)
ധൃഷ്ടദ്യുംനഃ ശിഖണ്ഡീ ച സാത്യകിശ്ച മഹാരഥഃ ।
യുക്താനീകാ മഹാരാജ ഭീഷ്മമേവ സമഭ്യയുഃ ॥ 6-89-16 (42675)
വിരാടോ ദ്രുപദശ്ചൈവ സഹിതാഃ സർവസോമകൈഃ ।
അഭ്യദ്രവന്ത സംഗ്രാമേ ഭീഷ്മമേവ മഹാരഥം ॥ 6-89-17 (42676)
കേകയാ ധൃഷ്ടകേതുശ്ച കുന്തിഭോജശ്ച ദംശിതഃ ।
ശുക്താനീകാ മഹാരാജ ഭീഷ്മമേവ സമഭ്യയുഃ ॥ 6-89-18 (42677)
അർജുനോ ദ്രൌപദശ്ചൈവ കുന്തിഭോജശ്ച ദംശിതഃ ।
ദുര്യോധനസമാദിഷ്ടാന്രാജ്ഞഃ സർവാൻസമഭ്യയുഃ ॥ 6-89-19 (42678)
അഭിമന്യുസ്തഥാ ശൂരോ ഹൈഡിംബശ്ച മഹാരഥഃ ।
ഭീമസേനശ്ച സങ്ക്രുദ്ധസ്തേഽഭ്യധാവന്ത കൌരവാൻ ॥ 6-89-20 (42679)
ത്രിധാഭൂതൈരവധ്യന്ത പാണ്ഡവൈഃ കൌരവാ യുധി।
തഥൈവ കൌരവൈ രാജന്നവധ്യന്ത പരേ രണേ ॥ 6-89-21 (42680)
ദ്രോണസ്തു രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠഃ സോമകാൻസൃഞ്ജയൈഃ സഹ ।
അഭ്യധാവത സങ്ക്രുദ്ധഃ പ്രേഷയിഷ്യന്യമക്ഷയം ॥ 6-89-22 (42681)
തത്രാക്രന്ദോ മഹാനാസീത്സൃഞ്ജയാനാം മഹാത്മാനാം ।
വധ്യതാം സമരേ രാജൻഭാരദ്വാജേന ധന്വിനാ ॥ 6-89-23 (42682)
ദ്രോണേന നിഹതാസ്തത്ര ക്ഷത്രിയാ ബഹവോ രണേ।
വിചേഷ്ടന്തോ ഹൃദൃശ്യന്ത വ്യാധിക്ലിഷ്ടാ വരാ ഇവ ॥ 6-89-24 (42683)
കൂജതാം ക്രന്ദതാം ചൈവ സ്തനതാം ചൈവ ഭാരത।
അനിശം ശുശ്രുവേ ശബ്ദഃ ക്ഷുത്ക്ലിഷ്ടാനാം നൃണാമിവ ॥ 6-89-25 (42684)
തഥൈവ കൌരവേയാണാം ഭീമസേനോ മഹാബലഃ ।
ചകാര കദനം ഘോരം ക്രുദ്ധഃ കാല ഇവാപരഃ ॥ 6-89-26 (42685)
വധ്യതാം തത്ര സൈന്യാനാമന്യോന്യേന മഹാരണേ ।
പ്രാവർതത നദീ ഘോരാ രുധിരൌഘപരവാഹിനീ ॥ 6-89-27 (42686)
സ സംഗ്രാമോ മഹാരാജ ഘോരരൂപോഽഭവൻമഹാൻ ।
കുരൂണാം പാണഡവാനാം ച യമരാഷ്ട്രവിവർധനഃ ॥ 6-89-28 (42687)
തതോ ഭീമോ രണേ ക്രുദ്ധോ രഭസശ്ച വിശേഷതഃ।
ഗജാനീകം സമാസാദ്യ പ്രേഷയാമാസ മൃത്യവേ ॥ 6-89-29 (42688)
തത്ര ഭാരത ഭീമേന നാരാചാഭിഹതാ ഗജാഃ ।
പേതുർനേദുശ്ച സേദുശ്ച ദിശശ്ച പരിബഭ്രമുഃ ॥ 6-89-30 (42689)
ഛിന്നഹസ്താ മഹാനാഗാശ്ഛിന്നഗാത്രാശ്ച മാരിഷ ।
ക്രൌഞ്ചവദ്വ്യനദൻഭീതാഃ പൃഥിവീമധിശേരതേ ॥ 6-89-31 (42690)
നകുലഃ സഹദേവശ്ച ഹയാനീകമഭിദ്രുതൌ।
തേ ഹയാഃ കാഞ്ചനാപീഡാ രുക്മഭാണ്ഡപരിച്ഛദാഃ ॥ 6-89-32 (42691)
വധ്യമാനാ വ്യദൃശ്യന്ത ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ।
പതിദ്ഭിസ്തുരഗൈ രാജൻസമാസ്തീര്യത മേദിനീ ॥ 6-89-33 (42692)
നിർജിഹ്വൈശ്ച ശ്വസദ്ഭിശ്ച കൂജദ്ഭിശ്ച ഗതാസുഭിഃ ।
ഹയൈർബഭൌ നരശ്രേഷ്ഠ നാനാരൂപധരൈർധരാ ॥ 6-89-34 (42693)
അർജുനേന ഹതൈഃ സംഖ്യേ തഥാ ഭാരത രാജഭിഃ ।
പ്രബഭൌ വസുധാ ഘോരാ തത്രതത്ര വിശാംപതേ ॥ 6-89-35 (42694)
രഥൈർഭഗ്നൈർധ്വജൈശ്ഛിന്നൈർനികൃത്തൈശ്ച മഹായുധൈഃ ।
ചാമരൈർവ്യജനൈശ്ചൈവ ച്ഛത്രൈശ്ച സുമഹാപ്രഭൈഃ ॥ 6-89-36 (42695)
ഹരൈർനിഷ്കൈഃ സകേയൂരൈഃ ശിരോഭിശ്ച സകുണ്ഡലൈഃ ।
ഉഷ്ണീഷൈരപവിദ്ധൈശ്ച പതാകാഭിശ്ച സർവശഃ ॥ 6-89-37 (42696)
അനുകർഷൈഃ ശുഭൈ രാജന്യോക്രൈശ്ചൈവ സരശ്മിഭിഃ ।
സങ്കീർണാ വസുധാ ഭാതി വസന്തേ കുസുമൈരിവ ॥ 6-89-38 (42697)
ഏവമേഷ ക്ഷയോ വൃത്തഃ പാണ്ഡൂനാമപി ഭാരത।
ക്രുദ്ധേ ശാന്തനവേ ഭീഷ്മേ ദ്രോണേ ച രഥസത്തമേ ॥ 6-89-39 (42698)
അശ്വത്ഥാംനി കൃപേ ചൈവ തഥൈവ കൃതവർമണി।
തഥേതരേഷു ക്രുദ്ധേഷു താവകാനാമപി ക്ഷയഃ ॥ ॥ 6-89-40 (42699)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി അഷ്ടമദിവസയുദ്ധേ ഏകോനനവതിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-89-25 കൂജതാം അവ്യക്തം ധ്വനതാം। സ്തനതാം ഉച്ചൈഃ ശബ്ദായമാനാനാം ॥ 6-89-37 നിഷ്കൈരുരോഭൂഷണൈഃ ॥ 6-89-38 യോക്രൈരീഷായോജനരജ്ജുഭിഃ രശ്മിഭിരശ്വബന്ധനരജ്ജുഭിഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 090
॥ ശ്രീഃ ॥
6.90. അധ്യായഃ 090
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
അർജുനാത്മജേന ഇരാവതാ ശകുനേരനുജാനാം വധഃ ॥ 1 ॥ ആർശ്ചശൃംഗിനാംനാ രാക്ഷസേന ഇരാവതോ വധഃ ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-90-0 (42700)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-90-0x (4170)
വർതമാനേ തഥാ രൌദ്രേ രാജന്വീരവരക്ഷയേ।
ശകുനിഃ സൌബലഃ ശ്രീമാൻപാണ്ഡവാൻസമുപാദ്രവത് ॥ 6-90-1 (42701)
തഥൈവ സാത്വതോ രാജൻഹാർദിക്യഃ പരവീരഹാ।
അഭ്യദ്രവത സംഗ്രാമേ പാണ്ഡവാനാം വരൂഥിനീം ॥ 6-90-2 (42702)
തതഃ കാംഭോജമുഖ്യാനാം നദീജാനാം ച വാജിനാം ।
ആരട്ടാനാം മഹീജാനാം സിന്ധുജാനാം ച സർവശഃ ॥ 6-90-3 (42703)
വനായുജാനാം ശുഭ്രാണാം തഥാ പർവതവാസിനാം ।
വാജിനാം ബഹുഭിഃ സംഖ്യേ സമന്താത്പരിവാരയൻ ॥ 6-90-4 (42704)
യേ ചാപരേ തിത്തിരിജാ ജവനാ വാതരംഹസഃ ।
സുവർണാലങ്കൃതൈരേതൈർവർമവദ്ഭിഃ സുകൽപിതൈഃ ॥ 6-90-5 (42705)
ഹയൈർവാതജവൈർമുഖ്യൈഃ പാണ്ഡവസ്യ സുതോ ബലീ ।
അഭ്യവർതത തത്സൈന്യം ഹൃഷ്ടരൂപഃ പരന്തപാഃ ॥ 6-90-6 (42706)
അർജുനസ്യ സുതഃ ശ്രീമാനിരാവാന്നാമ വീര്യവാൻ ।
സുതായാം നാഗരാജസ്യ ജാതഃ പാർഥേന ധീമതാ ॥ 6-90-7 (42707)
ഐരാവതേന സാ ദത്താ അനപത്യാ മഹാത്മനാ ।
പത്യൌ ഹതേ സുപർണേന കൃപണാ ദീനചേതനാ ॥ 6-90-8 (42708)
കാര്യാർഥം താം ച ജഗ്രാഹ പാർഥഃ കാമവശാനുഗാം ।
ഏവമേഷ സമുത്പന്നഃ പരക്ഷേത്രേഽർജുനാത്മജഃ ॥ 6-90-9 (42709)
സ നാഗലോകേ സംവൃദ്ധോ മാത്രാ ച പരിരക്ഷിതഃ ।
പിതൃവ്യേണ പരിത്യക്തഃ പാർഥദ്വേഷാദ്ദുരാത്മനാ ॥ 6-90-10 (42710)
ഖമുത്പത്യ മഹാരാജ നാഗരാട് സത്യവിക്രമഃ ।
ഇന്ദ്രലോകം ജഗാമാശു ശ്രുത്വാ തത്രാർജുനം ഗതം ॥ 6-90-11 (42711)
സോഽഭിഗംയ മഹാബാഹുഃ പിതരം സത്യവിക്രമഃ ।
അഭ്യവാദയദവ്യഗ്രോ വിനയേന കൃതാഞ്ജലിഃ ॥ 6-90-12 (42712)
ന്യവേദയത ചാത്മാനമർജുനസ്യ മഹാത്മനഃ ।
ഇരാവാനസ്മി ഭദ്രം തേ പുത്രശ്ചാഹം തവ പ്രഭോ ॥ 6-90-13 (42713)
മാതുഃ സമാഗമോ യശ്ച തത്സർവം പ്രത്യവേദയത് ।
തച്ച സർവം യഥാവൃത്തമനുസസ്മാര പാണ്ഡവഃ ॥ 6-90-14 (42714)
പരിഷ്വജ്യ സുതം ചാപി ആത്മനഃ സദൃശം ഗുണൈഃ ।
പ്രീതിമാനനയത്പാർഥോ ദേവരാജനിവേശനം ॥ 6-90-15 (42715)
സോഽർജുനേന സമാജ്ഞപ്തോ ദേവലോകേ തദാ നൃപ ।
പ്രീതിപൂർവം മഹാബാഹുഃ സ്വകാര്യം പ്രതി ഭാരത ॥ 6-90-16 (42716)
`സ ചാപി നരശാർദൂലഃ ശാർദൂലസമവിക്രമഃ।'
അബ്രവീച്ച തദാ പാർഥമയമസ്മി തവാനഘ ॥ 6-90-17 (42717)
സ്ഥിതഃ പ്രേഷ്യശ്ച പുത്രശ്ച സർവഥാ ത്വം പ്രശാധി മാം ।
കം കരോമി ച തേ കാമം കം ച കാമം ത്വമിച്ഛസി ॥ 6-90-18 (42718)
പരിഷ്വജ്യ സുതം പ്രേംണാ വാസവിഃ പ്രത്യുവാച തം।
പ്രീതിപൂർവം ച കാര്യം ച കാര്യാ പ്രീതിശ്ച മാനദഃ ॥' 6-90-19 (42719)
യുദ്ധകാലേ തു സാഹായ്യം ദാതവ്യം നോ ഭവേദിതി ।
ബാഢമിത്യേവമുക്ത്വാ തു യുദ്ധകാല ഇഹാഗതഃ ॥ 6-90-20 (42720)
കാമവർണജവൈരശ്വൈഃ സർവതഃ ശുശുഭേ വൃതഃ ।
തേ ഹയാഃ കാഞ്ചനാപീഡാ നാനാവർണാ മനോജവാഃ ॥ 6-90-21 (42721)
ഉത്പേതുഃ സഹസാ രാജൻഹംസാ ഇവ മഹോദധൌ ।
തേ ത്വദീയാൻസമാസാദ്യ ഹയസംഘാൻമനോജവാൻ ॥ 6-90-22 (42722)
ക്രോഡൈഃ ക്രോഡാനഭിഘ്നന്തോ ഘോണാഭിശ്ച പരസ്പരം ।
നിപേതുഃ സഹസാ രാജൻസുവേഗാഭിഹതാ ഭുവി ॥ 6-90-23 (42723)
നിപതദ്ഭിസ്തഥാ തൈശ്ച ഹയസംഘൈഃ പരസ്പരം ।
ശുശ്രുവേ ദാരുണഃ ശബ്ദഃ സുപർണപതനേ യഥാ ॥ 6-90-24 (42724)
തഥൈവ താവകാ രാജൻസമേത്യാന്യോന്യമാഹവേ ।
പരസ്പരവധം ഘോരം ചക്രുസ്തേ ഹയസാദിനഃ ॥ 6-90-25 (42725)
തസ്മിംസ്തഥാ വർതമാനേ സങ്കുലേ തുമുലേ ഭൃശം ।
ഉഭയോരപി സംശാന്താ ഹയസംഘാഃ സമന്തതഃ ॥ 6-90-26 (42726)
പ്രക്ഷീണസായകാഃ ശൂരാ നിഹതാശ്വാഃ ശ്രമാതുരാഃ ।
വിലയം സമനുപ്രാപ്താസ്തക്ഷമാണാഃ പരസ്പരം ॥ 6-90-27 (42727)
തതഃ ക്ഷീണേ ഹയാനികേ കിഞ്ചിച്ഛേഷേ ച ഭാരത ।
സൌബലസ്യാനുജാഃ ശൂരാ നിർഗതാ രണമൂർധനി ॥ 6-90-28 (42728)
വായുവേഗസമസ്പർശാഞ്ജവേ വായുസമാംശ്ച തേ।
ആരുഹ്യ ബലസംപന്നാന്വയഃസ്ഥാംസ്തുരഗോത്തമാൻ ॥ 6-90-29 (42729)
ഗജോ ഗവാക്ഷോ വൃഷകശ്ചർമവാനാർജയഃ ശുകഃ।
ഷഡേതേ ബലസംപന്നാ നിര്യയുർമഹതോ ബലാത് ॥ 6-90-30 (42730)
വാര്യമാണാഃ ശകുനിനാ സ്വൈശ്ച യോധൈർമഹാബലൈഃ ।
സന്നദ്ധാ യുദ്ധകുശലാ രൌദ്രരൂപാ മഹാബലാഃ ॥ 6-90-31 (42731)
തദനീകം മഹാബഹോ ഭിത്ത്വാ പരമദുർജയം ।
ബലേന മഹതാ യുക്താഃ സ്വർഗായ വിജയൈഷിണഃ ॥ 6-90-32 (42732)
വിവിശുസ്തേ തദാ ഹൃഷ്ടാ ഗാന്ധാരാ യുദ്ധദുർമദാഃ ।
താൻപ്രവിഷ്ടാംസ്തദാ ദൃഷ്ട്വാ ഇരാവാനപി വീര്യവാൻ ॥ 6-90-33 (42733)
അബ്രവീത്സമരേ യോധാൻസ്വാന്വിചിത്രഹയസ്ഥിതാൻ ।
യഥൈതേ ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ യോധാഃ സാനുഗവാഹനാഃ ॥ 6-90-34 (42734)
ഹന്യന്തേ സമരേ സർവേ തഥാ നീതിർവിധീയതാം ।
ബാഢമിത്യേവമുക്ത്വാ തേ സർവേ യോധാ ഇരാവതഃ ॥ 6-90-35 (42735)
ജഘ്നുസ്തേഷാം ബലാനീകം ദുർജയം സമരേ പരൈഃ ।
തദനീകമനീകേന സമരേ വീക്ഷ്യ പാതിതം ॥ 6-90-36 (42736)
അമൃഷ്യമാണാസ്തേ സർവേ സുബലസ്യാത്മജാ രണേ ।
ഇരാവന്തമഭിദ്രുത്യ സർവതഃ പര്യവാരയൻ ॥ 6-90-37 (42737)
താഡയന്തഃ ശിതൈഃ പ്രാസൈശ്ചോദയന്തഃ പരസ്പരം।
തേ ശൂരാഃ പര്യധാവന്ത കുർവന്തോ മഹദാകുലം ॥ 6-90-38 (42738)
ഇരാവാനഥ നിർഭിന്നഃ പ്രാസൈസ്തീക്ഷ്ണൈർമഹാത്മഭിഃ ।
സ്രവതാ രുധിരേണാക്തസ്തോത്രൈർവിദ്ധ ഇവ ദ്വിപഃ ॥ 6-90-39 (42739)
ഉരസ്യപി ച പൃഷ്ഠേ ച പാർശ്വയോശ്ച ഭൃശാഹതഃ ।
ഏകോ ബഹുഭിരത്യർഥം ധൈര്യാദ്രാജന്ന വിവ്യഥേ ॥ 6-90-40 (42740)
ഇരാവാനപി സങ്ക്രുദ്ധഃ സർവാസ്താന്നിശിതൈഃ ശരൈഃ ।
മോഹയാമാസ സമരേ വിദ്ധ്വാ പരപുരഞ്ജയഃ ॥ 6-90-41 (42741)
പ്രാസാനുത്കൃഷ്യ തരസാ സ്വശരീരാദരിന്ദമഃ ।
തൈരേവ താഡയാമാസ സുബലസ്യാത്മജാന്രണേ ॥ 6-90-42 (42742)
വികൃഷ്യ ച ശിതം ഖംഗം ഗൃഹീത്വാ ച ശരാവരം ।
പദാതിർദ്രുതമാഗച്ഛജ്ജിഘാംസുഃ സൌബലാന്യുധി ॥ 6-90-43 (42743)
തതഃ പ്രത്യാഗതപ്രാണാഃ സർവേ തേ സുബലാത്മജാഃ ।
ഭൂയഃ ക്രോധസമാവിഷ്ടാ ഇരാവന്തമഭിദ്രുതാഃ ॥ 6-90-44 (42744)
ഇരാവാനപി ഖംഗേന ദർശയൻപാണിലാഘവം ।
അഭ്യവർതത ദേവാംശ്ച മാനുഷാംശ്ചൈവ സംയുഗേ ॥ 6-90-45 (42745)
ലാഘവേനാഥ ചരതഃ സർവേ തേ സുബലാത്മജാഃ ।
അന്തരം നാഭ്യഗച്ഛന്ത ചരന്തഃ ശീഘ്രഗൈർഹയൈഃ ॥ 6-90-46 (42746)
ഭൂമിഷ്ഠമഥ തം സഹ്ഖ്യേ ഹ്യന്തരിക്ഷാദവപ്ലുതം ।
പരിവാര്യ ഭൃശം സർവേ ഗ്രഹീതുമുപചക്രമുഃ ॥ 6-90-47 (42747)
അഥാഭ്യാശഗതാനാം തേഷാം ഗാത്രാണ്യകൃന്തത ।
അസിഹസ്തോഽസ്ത്രഹസ്താനാം തേഷാം ഗാത്രാണ്യകൃന്തത ॥ 6-90-48 (42748)
ആയുധാനി ച സർവേഷാം ബാഹൂനപി വിഭൂഷിതാൻ।
അപതന്ത നികൃത്താംഗാ മൃതാ ഭൂമൌ ഗതാസവഃ ॥ 6-90-49 (42749)
വൃഷകസ്തു മഹാരാജ ബഹുധാ വിപരിക്ഷതഃ।
അമുച്യത മഹാരൌദ്രാത്തസ്മാദ്വീരാവകർതനാത് ॥ 6-90-50 (42750)
താൻസർവാൻപതിതാന്ദൃഷ്ട്വാ ഭീതോ ദുര്യോധനസ്തതഃ।
അഭ്യധാവത സങ്ക്രുദ്ധോ രാക്ഷസം ഘോരദർശനം ॥ 6-90-51 (42751)
ആർശ്യശൃംഗിം മഹേഷ്വാസം മായാവിനമരിന്ദമം।
വൈരിണം ഭീമസേനസ്യ പൂർവം ബകവധേന വൈ ॥ 6-90-52 (42752)
പശ്യ വീര യഥാ ഹ്യേഷ ഫൽഗുനസ്യ സുതോ ബലീ।
മായാവീ വിപ്രിയം കർതുമകാർഷീൻമേ ബലക്ഷയം ॥ 6-90-53 (42753)
ത്വം ച കാമഗമസ്താത മായാസ്ത്രേ ച വിശാരദഃ ।
കൃതവൈരശ്ച പാർഥേന തസ്മാദേനം രണേ ജഹി ॥ 6-90-54 (42754)
ബാഢമിത്യേവമുക്ത്വാ തു രാക്ഷസോ ഘോരദർശനഃ ।
പ്രയയൌ സിംഹനാദേന യത്രാർജുനസുതോ യുവാ ॥ 6-90-55 (42755)
സ യോധൈര്യുദ്ധകുശലൈർവിമലപ്രാസയോധിഭിഃ ।
വീരൈഃ പ്രഹാരിഭിര്യുക്തൈഃ സ്വൈരനീകൈഃ സമാവൃതഃ ॥ 6-90-56 (42756)
[ഹതശേഷൈർമഹാരാജ ദ്വിസാഹസ്ത്രൈർഹയോത്തമൈഃ]
നിഹന്തുകാമഃ സമരേ ഇരാവന്തം മഹാബലം ॥ 6-90-57 (42757)
ഇരാവാനപി സങ്ക്രുദ്ധസ്ത്വരമാണഃ പരാക്രമീ
ഹന്തുകാമമയിത്രഘ്നോ രാക്ഷസം പ്രത്യവാരയത് ॥ 6-90-58 (42758)
തമാപതന്തം സംപ്രേക്ഷ്യ രാക്ഷസഃ സുമഹാബലഃ।
ത്വരമാണസ്തതോ മായാം പ്രയോക്തുമുപചക്രമേ ॥ 6-90-59 (42759)
തേന മായാമയാഃ സൃഷ്ടാ ഹയാസ്താവന്ത ഏവ ഹി।
സ്വാരൂഢാ രാക്ഷസൈർഘോരൈഃ ശൂലപട്ടസധാരിഭിഃ ॥ 6-90-60 (42760)
തേ സംരബ്ധാഃ സമാഗംയ ദ്വിസാഹസ്രാഃ പ്രഹാരിണഃ।
അചിരാദ്ഗമയാമാസുഃ പ്രേതലോകം പരസ്പരം ॥ 6-90-61 (42761)
തസ്മിംസ്തു നിഹതേ സൈന്യേ താവുഭൌ യുദ്ധദുർമദൌ।
സംഗ്രാമേ സമതിഷ്ഠേതാം യഥാ വൈ വൃത്രവാസവൌ ॥ 6-90-62 (42762)
ആദ്രവന്തമഭിപ്രേക്ഷ്യ രാക്ഷസം യുദ്ധദുർമദം ।
ഇരാവാഥ സംരബ്ധഃ പ്രത്യധാവൻമഹാബലഃ ॥ 6-90-63 (42763)
സമഭ്യാശഗതസ്യാജൌ തസ്യ ഖംഗേന ദുർമദഃ ।
ചിച്ഛേദ കാർമുകം ദീപ്തം ശരവാപം ച കഞ്ചുകം ॥ 6-90-64 (42764)
സ നികൃത്തം ധനുർദൃഷ്ട്വാ ഖം ജവേന സമാവിശത്।
ഇരാവന്തമഭിക്രുദ്ധം മോഹയന്നിവ മായയാ ॥ 6-90-65 (42765)
തതോഽന്തരിക്ഷമുത്പത്യ ഇരാവാനപി രാക്ഷസം।
വിമോഹയിത്വാ മായാഭിസത്സ്യ ഗാത്രാമി സായകൈഃ ॥ 6-90-66 (42766)
ചിച്ഛേദ സർവമർമജ്ഞഃ കാമരൂപോ ദുരാസദഃ ।
തഥാ സ രാക്ഷസശ്രേഷ്ഠഃ ശരൈഃ കൃത്തഃ പുനഃ പുനഃ ॥ 6-90-67 (42767)
സംബഭൂവ മഹാരാജ സമവാപ ച യൌവനം ।
മായാ ഹി സഹരാജ സമവാപ ച യൌവനം ॥ 6-90-68 (42768)
ഏവം തദ്രാക്ഷസസ്യാംഗം ഛിന്നഞ്ഛിന്നം വ്യരോഹത ।
ഇരാവാനപി സങ്ക്രുദ്ധോ രാക്ഷസം ത മഹാബലം ॥ 6-90-69 (42769)
പരശ്വഥേന തീക്ഷ്ണേന ചിച്ഛേദ ച പുനഃ പുനഃ ।
സ തേന ബലിനാ വീരശ്ഛിദ്യമാന ഇവ ദ്രുമഃ ॥ 6-90-71aരാക്ഷസോ വ്യനദദ്ധോരം സ ശബ്ദസ്തുമുലോഽഭവത്।
പരശ്വഥക്ഷതം രക്ഷഃ സുസ്രാവ ബഹുശോണിതം ॥ 6-90-70 (42770)
തതശ്രുക്രോധ ബലവാംശ്ചക്രേ വേഗം ച സംയുഗേ।
ആർശ്യശൃംഗിസ്തതോ ദൃഷ്ട്വാ സമരേ ശത്രുമൂർചിതം ॥ 6-90-72 (42771)
കൃത്വാ ഘോരം മഹദ്രൂപം ഗ്രഹീതുമുപചക്രമേ ।
അർജുനസ്യ സുതം വീരമിരാവന്തം യശസ്വിനം ॥ 6-90-73 (42772)
സംഗ്രാമശിരസോ മധ്യേ സർവേഷാം തത്ര പശ്യതാം।
താം ദൃഷ്ട്വാ താദൃശീം മായാം രാക്ഷസസ്യ ദുരാത്മനഃ ॥ 6-90-74 (42773)
ഇരാവാനപി സങ്ക്രുദ്ധോ മായാം സ്രഷ്ടും പ്രചക്രമേ।
തസ്യ ക്രോധാഭിഭൂതസ്യ സമരേഷ്വനിവർതിനഃ ॥ 6-90-75 (42774)
യോഽന്വയോ മാതൃകസ്തസ്യ സ ഏനമഭിപേദിവാൻ।
സ നാഗൈർബഹുഭീ രാജന്നിരാവാൻസംവൃതോ രണേ ॥ 6-90-76 (42775)
ദധാര സുമഹദ്രൂപമനന്ത ഇവ ഭോഗവാൻ।
തതോ ബഹുവിധൈർനാഗൈശ്ഛാദയാമാസ രാക്ഷസം ॥ 6-90-77 (42776)
ഛാദ്യമാനസ്തു നാഗൈഃ സ ധ്യാത്വാ രാക്ഷസപുംഗവഃ।
സൌപർണം രൂപമാസ്ഥായ ഭക്ഷയാമാസ പന്നഗം ॥ 6-90-78 (42777)
മായയാ ഭക്ഷിതേ തസ്മിന്നന്വയേ തസ്യ മാതൃകേ ।
വിമോഹിതമിരാവന്തം ന്യഹനദ്രാക്ഷസോഽസിനാ ॥ 6-90-79 (42778)
സകുണ്ഡലം സമുകുടം പദ്മേന്ദുസദൃശപ്രഭം ।
ഇരാവതഃ ശിരോ രക്ഷഃ പാതയാമാസ ഭൂതലേ ॥ 6-90-80 (42779)
തസ്മിംസ്തു നിഹതേ വീരേ രാക്ഷസേനാർജുനാത്മജേ।
വിശോകാഃ സമപദ്യന്ത ധാർതരാഷ്ട്രാഃ സരാജകാഃ ॥ 6-90-81 (42780)
തസ്മിൻമഹതി സംഗ്രാമേ താദൃശേ ഭൈരവേ പുനഃ।
മഹാന്വ്യതികരോ ഘോരഃ സേനയോഃ സമപദ്യത ॥ 6-90-82 (42781)
ഗജാ ഹയാഃ പദാതാശ്ച വിമിശ്രാ ദന്തിഭിർഹതാഃ ।
രഥാശ്വാ ദന്തിനശ്ചൈവ പത്തിഭിസ്തത്ര സൂദിതാഃ ॥ 6-90-83 (42782)
തഥാ പത്തിരഥൌഘാശ്ച ഹയാശ്ച ബഹവോ രണേ।
രഥിഭിർനിഹതാ രാജംസ്തവ തേഷാം ച സങ്കുലേ ॥ 6-90-84 (42783)
അജാനന്നർജുനശ്ചാപി നിഹതം പുത്രമൌരസം।
ജഘാന സമരേ ശൂരാന്രാജ്ഞസ്താൻഭീഷ്മരക്ഷിണഃ ॥ 6-90-85 (42784)
തഥൈവ താവകാ രാജൻസൃഞ്ജയാശ്ച സഹസ്രശഃ।
ജുഹ്വതഃ സമരേ പ്രാണാന്നിജഘ്രുരിതരേതരം ॥ 6-90-86 (42785)
മുക്തകേശാ വികവചാ വിരഥാശ്ഛിന്നകാർമുകാഃ ।
ബാഹുഭിഃ സമയുധ്യന്ത സമവേതാഃ പരസ്പരം ॥ 6-90-87 (42786)
തഥാ മർമാതിഗൈർഭീഷ്മോ നിജഘാന മഹാരഥാൻ।
കംപയൻസമരേ സേനാം പാണ്ഡവാനാം പരന്തപഃ ॥ 6-90-88 (42787)
തേന യൌധിഷ്ഠിരേ സൈന്യേ ബഹവോ മാനവാ ഹതാഃ।
ദന്തിനഃ സാദിനശ്ചൈവ രഥിനോഽഥ ഹയാസ്തഥാ ॥ 6-90-89 (42788)
തത്ര ഭാരത ഭീഷ്മസ്യ രണേ ദൃഷ്ട്വാ പരാക്രമം ।
അത്യദ്ഭുതമപശ്യാമ ശക്രസ്യേവ പരാക്രമം ॥ 6-90-90 (42789)
തഥൈവ ഭീമസേനസ്യ പാർഷതസ്യ ച ഭാരത।
രൌദ്രമാസീദ്രണേ യുദ്ധം സാത്യകസ്യ ച ധന്വിനഃ ॥ 6-90-91 (42790)
ദൃഷ്ട്വാ ദ്രോണസ്യ വിക്രാന്തം പാണ്ഡവാൻഭയമാവിശത് ।
ഏക ഏവ രണേ ശക്തോ നിഹന്തും സർവസൈനികാൻ ॥ 6-90-92 (42791)
കിം പുനഃ പൃഥിവീശൂരൈര്യോധവ്രാതൈഃ സമാവൃതഃ।
ഇത്യബ്രുവൻമഹാരാജ രണേ ദ്രോണേന പീഡിതാഃ॥ 6-90-93 (42792)
വർതമാനേ തഥാ രൌദ്രേ സംഗ്രാമേ ഭരതർഷഭ ।
ഉഭയോഃ സേനയോഃ ശൂരാ നാമൃഷ്യന്ത പരസ്പരം ॥ 6-90-94 (42793)
ആവിഷ്ടാ ഇവ യുധ്യന്തേ രക്ഷോഭൂതൈർമഹാബലൈഃ ।
താവകാഃ പാണ്ഡവേയാശ്ച സംരബ്ധാസ്താത ധന്വിനഃ ॥ 6-90-95 (42794)
ന സ്മ പശ്യാമഹേ കഞ്ചിത്പ്രാണാന്യഃ പരിരക്ഷതി।
ദൈവാസുരാഭേ സമരേ തസ്മിന്യോധാ നരാധിപ ॥ ॥ 6-90-96 (42795)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി അഷ്ടമദിവസയുദ്ധേ നവതിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-90-3 വാജിനാം വേഗവതാം വാജിനാമശ്വാനാം ബഹുഭിർഗണൈഃ പരിവാരയന്നിതി ഗണശബ്ദാധ്യാഹാരേണ ദ്വയോഃ സംബന്ധഃ ॥ 6-90-6 പാണ്ഡവസ്യാർജുനസ്യ സുത ഇരാവാൻ ॥ 6-90-7 നാഗരാജസ്യ ഐരാവതസ്യ ॥ 6-90-10 പിതൃവ്യേണ അശ്വസേനേന ॥ 6-90-57 അയമർധഃ ശ്ലോകോ ദാക്ഷിണാത്യകോശേഷു നാസ്തി ഖo ഝo പുസ്തകയോരസ്തി ॥ 6-90-95 ആവിഷ്ടാഃ ഗ്രഹാദ്യാവിഷ്ടാഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 091
॥ ശ്രീഃ ॥
6.91. അധ്യായഃ 091
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ദുര്യോധനഘടോത്കചയോര്യുദ്ധം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-91-0 (42796)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-91-0x (4171)
ഇരാവന്തം തു നിഹതം ദൃഷ്ട്വാ പാർഥാ മഹാരഥാഃ ।
സംഗ്രാമേ കിമകുർവന്ത തൻമമാചക്ഷ്വ സഞ്ജയ ॥ 6-91-1 (42797)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-91-2x (4172)
ഇരാവന്തം തു നിഹതം സംഗ്രാമേ വീക്ഷ്യ രാക്ഷസഃ।
വ്യനദത്സുമഹാനാദം ഭൈമസേനിർഘടോത്കചഃ ॥ 6-91-2 (42798)
നദതസ്തസ്യ ശബ്ദേന പൃഥിവീ സാഗരാംബരാ ।
സപർവതവനാ രാജംശ്ചചാല സുഭൃശം തദാ ॥ 6-91-3 (42799)
അന്തരിക്ഷം ദിശശ്ചൈവ സർവാശ്ച പ്രദിശസ്തഥാ ।
`ചേലുശ്ച സഹസാ തത്ര തേന നാദേന നാദിതാഃ' 6-91-4 (42800)
തം ശ്രുത്വാ സുമഹാനാദം തവ സൈന്യസ്യ ഭാരത ॥
ഊരുസ്തംഭഃ സമഭവദ്വേപഥുഃ സ്വേദ ഏവ ച। 6-91-5 (42801)
സർവ ഏവ മഹാരാജ താവകാ ദീനചേതസഃ ॥
സർവതഃ സമചേഷ്ടന്ത സിംഹഭീതാ ഗജാ ഇവ । 6-91-6 (42802)
നർദിത്വാ സുമഹാനാദം നിർഘാതമിവ രാക്ഷസഃ ॥
ജ്വലിതം ശൂലമുദ്യംയ രൂപം കൃത്വാ വിഭീഷണം । 6-91-7 (42803)
നാനാരൂപപ്രഹരണൈർവൃതോ രാക്ഷസപുംഗവൈഃ ॥
ആജഘാന സുസങ്ക്രുദ്ധഃ കാലാന്തകയമോപഭഃ । 6-91-8 (42804)
തമാപതന്തം സംപ്രേക്ഷ്യ സങ്ക്രുദ്ധം ഭീമദർശനം ॥
സ്വബലം ച ഭയാത്തസ്യ പ്രായശോ വിമുഖീകൃതം । 6-91-9 (42805)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ ഘടോത്കചമുപാദ്രവത് ॥
പ്രഗൃഹ്യ വിപുലം ചാപം സിംഹവദ്വിനദൻമുഹുഃ । 6-91-10 (42806)
പൃഷ്ഠതോഽനുയയൌ ചൈനം സ്രവദ്ഭിഃ പർവതോപമൈഃ ॥
കുഞ്ജരൈർദശസാഹസ്രൈർവംഗാനാമധിപഃ സ്വയം ॥ 6-91-11 (42807)
പുത്രം തവ മഹാരാജ ചുകോപ സ നിശാചരഃ ।
തതഃ പ്രവവൃതേ യുദ്ധം തുമുലം രോമഹർഷണം ॥ 6-91-12 (42808)
രാക്ഷസാനാം ച രാജേന്ദ്ര ദുര്യോധനബലസ്യ ച।
ഗജാനീകം ച സംപ്രേക്ഷ്യ മേഘബൃന്ദമിവോദിതം ॥ 6-91-13 (42809)
അഭ്യധാവന്ത സങ്ക്രുദ്ധാ രാക്ഷസാഃ ശസ്ത്രപാണയഃ ।
നദന്തോ വിവിധാന്നാദാൻമേഘാ ഇവ സവിദ്യുതഃ ॥ 6-91-14 (42810)
ശരശക്ത്യൃഷ്ടിനാരാചൈർനിഘ്നന്തോ ഗജയോധിനഃ ।
ഭിണ്ഡിപാലൈസ്തഥാ ശൂലൈർമുദ്ഗരൈഃ സപരശ്വഥൈഃ ॥ 6-91-15 (42811)
പർവതാഗ്രൈശ്ച വൃക്ഷൈശ്ച നിജഘ്നുസ്തേ മഹാഗജാൻ ।
ഭിന്നകുംഭാന്വിരുധിരാൻഭിന്നഗാത്രാംശ്ച വാരണാൻ ॥ 6-91-16 (42812)
അപശ്യാമ മഹാരാജ വധ്യമാനാന്നിശാചരൈഃ ।
തേഷു പ്രക്ഷീയമാണേഷു ഭഗ്നേഷു ഗജയോധിഷു ॥ 6-91-17 (42813)
ദുര്യോധനോ മഹാരാജ രാക്ഷസാൻസമുപാദ്രവത്।
അമർഷവശമാപന്നസ്ത്യക്ത്വാ ജീവിതാത്മനഃ ॥ 6-91-18 (42814)
മുമോച നിശിതാൻബാണാന്രാക്ഷസേഷു പരന്തപ ।
ജഘാന ച മഹേഷ്വാസഃ പ്രധാനാംസ്തത്ര രാക്ഷസാൻ ॥ 6-91-19 (42815)
സങ്ക്രുദ്ധോ ഭരതശ്രേഷ്ഠ പുത്രോ ദുര്യോധനസ്തവ ।
വേഗവന്തം മഹാരൌദ്രം വിദ്യുജ്ജിഹ്വം പ്രമാഥിനം ॥ 6-91-20 (42816)
ശരൈശ്ചതുർഭിശ്ചതുരോ നിജഘാന മഹാബലഃ ।
തതഃ പുനരമേയാത്മാ ശരവർഷം ദുരാസദം ॥ 6-91-21 (42817)
മുമോച ഭരതശ്രേഷ്ഠോ നിശാചരബലം പ്രതി।
തത്തു ദൃഷ്ട്വാ മഹത്കർമ പുത്രസ്യ തവ മാരിഷ ॥ 6-91-22 (42818)
ക്രോധേനാഭിപ്രജജ്വാല ഭൈമസേനിർമഹാബലഃ ।
സ വിഷ്ഫാര്യ മഹച്ചാപമിന്ദ്രാശനിസമപ്രഭം ॥ 6-91-23 (42819)
അഭിദുദ്രാവ വേഗേന ദുര്യോധനമരിന്ദമം ।
തമാപതന്തമുദ്വീക്ഷ്യ കാലസൃഷ്ടമിവാന്തകം ॥ 6-91-24 (42820)
ന വിവ്യഥേ മഹാരാജ പുത്രോ ദുര്യോധനസ്തവ।
അഥൈനമബ്രവീത്ക്രുദ്ധഃ ക്രൂരഃ സംരക്തലോചനഃ ॥ 6-91-25 (42821)
ഘടോത്കച ഉവാച। 6-91-26x (4173)
അദ്യാനൃണ്യം ഗമിഷ്യാമി പിതൄണാം മാതുരേവ ച।
യേ ത്വയാ സുനൃശംസേന ദീർഘകാലം പ്രവാസിതാഃ ॥ 6-91-26 (42822)
യച്ച തേ പാണ്ഡവാ രാജംശ്ഛലദ്യൂതേ പരാജിതാഃ ।
യച്ചൈവ ദ്രൌപദീ കൃഷ്ണാ ഏവവസ്ത്രാ രജസ്വലാ ॥ 6-91-27 (42823)
സഭാമാനീയ ദുർബുദ്ധേ ബഹുധാ ക്ലേശിതാ ത്വയാ।
തവ ച പ്രിയകാമേന ആശ്രമസ്ഥാ ദുരാത്മനാ ॥ 6-91-28 (42824)
സൈന്ധവേന പരാമൃഷ്ടാ പരിഭൂയ പിതൄൻമമ ।
ഏതേഷാമപമാനാനാമന്യേഷാം ച കുലാധമ ॥ 6-91-29 (42825)
അന്തമദ്യ ഗമിഷ്യാമി യദി നോത്സൃജസേ രണം।
ഏവമുക്ത്വാ തു ഹൈഡിംബോ മഹദ്വിഷ്ഫാര്യ കാർമുകം ॥ 6-91-30 (42826)
സന്ദശ്യ ദശനൈരോഷ്ഠം സൃകിണീ പരിസംലിഹൻ।
ശരവർഷേണ മഹതാ ദുര്യോധനമവാകിരത്।
പർവതം വാരിധാരാഭിഃ പ്രാവൃഷീവ ബലാഹകഃ ॥ ॥ 6-91-31 (42827)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി അഷ്ടമദിവസയുദ്ധേ ഏകനവതിതമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 092
॥ ശ്രീഃ ॥
6.92. അധ്യായഃ 092
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഘടോത്കചയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-92-0 (42828)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-92-0x (4174)
തതസ്തദ്ബാണവർഷം തു ദുഃസഹം ദാനവൈരപി।
ദധാര യുധി രാജേന്ദ്രോ യഥാ വർഷം മഹാദ്വിപഃ ॥ 6-92-1 (42829)
തതഃ ക്രോധസമാവിഷ്ടോ നിഃശ്വസന്നിവ പന്നഗഃ ।
സംശയം പരമം പ്രാപ്തഃ പുത്രസ്തേ ഭരതർഷഭ ॥ 6-92-2 (42830)
മുമോച നിശിതാംസ്തീക്ഷ്ണാന്നാരാചാൻപഞ്ചവിംശതിം।
തേഽപതൻസഹസാ രാജംസ്തസ്മിന്രാക്ഷസപുംഗവേ ॥ 6-92-3 (42831)
ആശീവിഷാ ഇവ ക്രുദ്ധാഃ പർവതേ ഗന്ധമാദനേ ।
സ തൈർവിദ്ധഃ സ്രവന്രക്തം പ്രഭിന്ന ഇവ കുഞ്ജരഃ ॥ 6-92-4 (42832)
ദധ്രേ മതിം വിനാശായ രാജ്ഞഃ സ പിശിതാശനഃ।
ജഗ്രാഹ ച മഹാശക്തിം ഗിരീണാമപി ദാരിണീം ॥ 6-92-5 (42833)
സംപ്രദീപ്താം മഹോൽകാഭാമശനിം ജ്വലിതാമിവ ।
തമാഗച്ഛൻമഹാബാഹുർജിഘാംസുസ്തനയം തവ॥ 6-92-6 (42834)
താമുദ്യതാമഭിപ്രേക്ഷ്യ വംഗാനാമധിപസ്ത്വരൻ ।
കുഞ്ജരം ഗിരിസങ്കാശം രാക്ഷസം പ്രത്യചോദയത് ॥ 6-92-7 (42835)
സ നാഗപ്രവരേണാജൌ ബലിനാ ശീഘ്രഗാമിനാ ।
യതോ ദുര്യോധനരഥസ്തം മാർഗം പ്രത്യഷേധയത് ॥ 6-92-8 (42836)
പന്ഥാനം വാരയാമാസ കുഞ്ജരേണ സുതസ്യ തേ।
മാർഗമാവാരിതം ദൃഷ്ട്വാ രാജ്ഞാ വംഗേന ധീമതാ ॥ 6-92-9 (42837)
ഘടോത്കചോ മഹാരാജ ക്രോധസംരക്തലോചനഃ ।
ഉദ്യതാം താം മഹാശക്തികം തസ്മിംശ്ചിക്ഷേപ വാരണേ ॥ 6-92-10 (42838)
സ തയാഽഭിഹതോ രാജംസ്തേന ബാഹുപ്രമുക്തയാ।
സഞ്ജാതരുധിരോത്പീഡഃ പപാത ച മമാര ച ॥ 6-92-11 (42839)
പതത്യഥ ഗജേ ചാപി വംഗാനാമീശ്വരോ ബലീ।
ജവേന സമഭിദ്രുത്യ ജഗാമ ധരണീതലം ॥ 6-92-12 (42840)
ദുര്യോധോഽപി സംപ്രേക്ഷ്യ പതിതം വരവാരണം ।
പ്രഭഗ്നം ച ബലം ദൃഷ്ട്വാ ജഗാമ പരമാം വ്യഥാം ॥ 6-92-13 (42841)
`അശക്തഃ പ്രതിയോദ്ധും വൈ ദൃഷ്ട്വാ തസ്യ പരാക്രമം।'
ക്ഷത്രധർമം പുരസ്കൃത്യ ആത്മനശ്ചാതിമാനിതാം।
പ്രാപ്തേഽപക്രനയേ രാജാ തസ്ഥൌ ഗിരിരിവാചലഃ ॥ 6-92-14 (42842)
രാധാന ച ശിതം ബാണം കാലാഗ്നിസമതേജസം।
സുയോച ധരമക്രുദ്ധസ്തസ്മിൻഘോരേ നിശാചരേ ॥ 6-92-15 (42843)
തമാപതന്തം സംപ്രേക്ഷ്യ വണിമിന്ദ്രാശനിപ്രഭം ।
ലാഘവാൻമോചയാമാസ മഹാത്മാ വൈ ഘടോത്കചഃ ॥ 6-92-16 (42844)
ഭൂയശ്ച നിനനാദോഷം ക്രോധസംരക്തലോചനഃ ।
ത്രാസയാമാസ രൌന്യാനി യുഗന്തേ ജലദോ യഥാ ॥ 6-92-17 (42845)
തം ശ്രുത്വാ നിനിദം ഘോരം തസ്വ ഭീമസ്യ രക്ഷസഃ।
ആചാര്യമുസംഗംയ ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോഽബ്രവീത് ॥ 6-92-18 (42846)
യഥൈവ നിനന്ദോ ഘോരഃ ശ്രൂയതേ രാക്ഷസേരിതഃ ।
ഹൈഡിംബോ യുധ്യതേ നൂനം രാജ്ഞാ ദുര്യോധനേന ച ॥ 6-92-19 (42847)
നൈഷ ശക്യോ ഹി സംഗ്രാമേ ജേതും ഭൂതേന കേനചിത് ।
തത്ര ഗച്ഛത ഭദ്രം വോ രാജാനം പരിരക്ഷിതും ॥ 6-92-20 (42848)
അഭിദ്രുത്യ മഹാബാഹും രാക്ഷസേന പ്രപീഡിതം।
ഏതദ്ധി പരമം കൃത്യം സർവേഷാം നഃ പരന്തപാഃ ॥ 6-92-21 (42849)
പിതാമഹവചഃ ശ്രുത്വാ ത്വരമാണാ മഹാരഥാഃ ।
ഉത്തമം ജവമാസ്ഥായ പ്രയയുര്യത്ര കൌരവഃ ॥ 6-92-22 (42850)
ദ്രോണശ്ച സോമദത്തശ്ച ബാഹ്ലീകോഽഥ ജയദ്രഥഃ ।
കൃപോ ഭിരിശ്രവാഃ ശല്യ ആവന്ത്യഃ സ ബൃഹദ്ബലഃ ॥ 6-92-23 (42851)
അശ്വത്ഥാമാ വികർണശ്ച ചിത്രസേനോ വിവിംശതിഃ।
രഥാശ്ചാനേകസാഹസ്രാ യേ തേഷാമനുയായിനഃ ॥ 6-92-24 (42852)
അഭിദ്രുതം പരീപ്സന്തഃ പുത്രം ദുര്യോധനം തവ।
തദനീകമനാധൃഷ്യം പാലിതം തു മഹാരഥൈഃ ॥ 6-92-25 (42853)
പാതതായിനമായാന്തം പ്രേക്ഷ്യ രാക്ഷസസത്തമഃ ।
...കംപത മഹാബാഹുർമൈനാക ഇവ പർവതഃക ॥ 6-92-26 (42854)
പ്രഗൃഹ്യ വിപുലം ചാപം ജ്ഞാതിഭിഃ പരിവാരിതഃ ।
ശൂലമുദ്ഗരഹസ്തൈശ്ച നാനാപ്രഹരണൈരപി ॥ 6-92-27 (42855)
തതഃ സമഭവദ്യുദ്ധം തുമുലം രോമഹർഷണം ।
രാക്ഷസാനാം ച മുഖ്യസ്യ ദുര്യോധനബലസ്യ ച ॥ 6-92-28 (42856)
ധനുഷാം കൂജതാം ശബ്ദഃ സർവതസ്തുമുലോ രണേ ।
അശ്രൂയത മഹാരാജ വംശാനാം ദഹ്യതാമിവ ॥ 6-92-29 (42857)
ശസ്ത്രാണാം പാത്യമാനാനാം കവചേഷു ശരീരിണാം।
ശബ്ദഃ സമഭവദ്രാജൻഗിരീണാമിവ ഭിദ്യതാം ॥ 6-92-30 (42858)
വീരബാഹുവിസൃഷ്ടാനാം തോമരാണാം വിശാംപതേ ।
രൂപമാസീദ്വിയത്സ്ഥാനാം സർപാണാമിവ സർപതാം ॥ 6-92-31 (42859)
തതഃ പരമസങ്ക്രുദ്ധോ വിഷ്ഫാര്യ സുമഹദ്ധനുഃ ।
രാക്ഷസന്ദ്രോ മഹാബാഹുർവിനദൻഭൈരവ രവം ॥ 6-92-32 (42860)
ആചാര്യസ്യാർധചന്ദ്രേണ ക്രുദ്ധശ്ചിച്ഛേദ കാർമുകം ।
സോമദത്തസ്യ ഭല്ലേന ധ്വജം ചോൻമഥ്യ ചാനദത് ॥ 6-92-33 (42861)
ബാഹ്ലീകം ച ത്രിഭിർബാണൈഃ പ്രത്യവിധ്യത്സ്തനാന്തരേ।
കൃപമേകേന വിവ്യാധ ചിത്രസേനം ത്രിഭിഃ ശരൈഃ ॥ 6-92-34 (42862)
പൂർണായതവിസൃഷ്ടേന സംയക്പ്രണിഹിതേന ച।
ജത്രുദേശേ സമാസാദ്യ വികർണം സമതാഡയത് ॥ 6-92-35 (42863)
ന്യഷീദത്സ്വരഥോപസ്ഥേ ശോണിതേന പരിപ്ലുതഃ ।
തതഃ പുനരമേയാത്മാ നാരാചാന്ദശ പഞ്ച ച ॥ 6-92-36 (42864)
ഭൂരിശ്രവസി സങ്ക്രുദ്ധഃ പ്രാഹിണോദ്ഭരതർഷഭ ।
തേ വർമ ഭിത്ത്വാ തസ്യാശു വിവിശുർധരണീതലം ॥ 6-92-37 (42865)
വിവിംശതേശ്ച ദ്രൌണേശ്ച യന്താരൌ സമതാഡയത്।
തൌ പേതതൂ രഥോപസ്ഥേ രശ്മീനുത്സൃജ്യ വാജിനാം ॥ 6-92-38 (42866)
സിന്ധുരാജ്ഞോഽർധചന്ദ്രേണ വാരാഹം സ്വർണഭൂഷിതം ।
ഉൻമമാഥ മഹാരാജ ദ്വിതീയേനാച്ഛിനദ്ധനുഃ ॥ 6-92-39 (42867)
ചതുർഭിരഥ നാരാചൈരാവന്ത്യസ്യ മഹാത്മനഃ ।
ജഘാന ചതുരോ വാഹാൻക്രോധസംരക്തലോചനഃ ॥ 6-92-40 (42868)
പൂർണായതവിസൃഷ്ടേന പീതേന നിശിതേന ച ।
നിർബിഭേദ മഹാരാജ രാജപുത്രം ബൃഹദ്ബലം ॥ 6-92-41 (42869)
സ ഗാഢവിദ്ധോ വ്യഥിതോ രഥോപസ്ഥ ഉപാവിശത്।
ഭൃശം ക്രോധേന ചാവിഷ്ടോ രഥസ്ഥോ രാക്ഷസാധിപഃ ॥ 6-92-42 (42870)
ചിക്ഷേപ നിശിതാംസ്തീക്ഷ്ണാഞ്ഛരാനാശീവിഷോപമാൻ।
ബിഭിദുസ്തേ മഹാരാജ ശല്യം യുദ്ധവിശാരദം ॥ ॥ 6-92-43 (42871)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി അഷ്ടമദിവസയുദ്ധേ ദ്വിനവതിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 093
॥ ശ്രീഃ ॥
6.93. അധ്യായഃ 093
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സങ്കുലമുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-93-0 (42872)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-93-0x (4175)
വിമുഖീകൃത്യ വർസാംസ്തു താവകാന്യുധി രാക്ഷസഃ।
ജിഘാംസുഭരതശ്രേഷ്ഠ ദുര്യോധനമുപാദ്രവത് ॥ 6-93-1 (42873)
തമാപതന്തം സംപ്രേക്ഷ്യ രാജാനം പ്രതി വേഗിതം ।
അഭ്യധാവഞ്ജിഘാംസന്തസ്താവകാ യുദ്ധദുർമദാഃക ॥ 6-93-2 (42874)
താലമാത്രാണി ചാപാനി വികർഷന്തോ മഹാരഥാഃ ।
തമേകമഭ്യധാവന്ത നദന്തഃ സിംഹസംഘവത് ॥ 6-93-3 (42875)
അഥൈനം ശരവർഷേണ സമന്താത്പര്യവാകിരൻ ।
പർവതം വാരിധാരാഭിഃ ശരദീവ വലാഹകാഃ ॥ 6-93-4 (42876)
സ ഗാഢവിദ്ധോ വ്യഥിതസ്തോത്രാർദിത ഇവ ദ്വിപഃ ।
ഉത്പപാത തദാഽഽകാശം സമന്താദ്വൈനതേയവത് ॥ 6-93-5 (42877)
വ്യനദത്സുമഹാനാദം ജീമൂത ഇവ ശാരദഃ ।
ദിശഃ ഖം വിദിശശ്ചൈവ നാദയൻഭൈരവസ്വനഃ ॥ 6-93-6 (42878)
രാക്ഷസസ്യ തു തം ശബ്ദം ശ്രുത്വാ രാജാ യുധിഷ്ഠിരഃ ।
ഉവാച ഭരതശ്രേഷ്ഠ ഭീമസേനമരിന്ദമം ॥ 6-93-7 (42879)
യുധ്യതേ രാക്ഷസോ നൂനം ധാർതരാഷ്ട്രൈർമഹാരഥൈഃ ।
യഥാഽസ്യ ശ്രൂയതേ ശബ്ദോ നദതോ ഭൈരവം സ്വനം ॥ 6-93-8 (42880)
അതിഭാരം ച പശ്യാമി തസ്മിന്രാക്ഷസപുംഗവേ ।
പിതാമഹശ്ച സങ്ക്രുദ്ധഃ പാഞ്ചാലാൻഹന്തുമുദ്യതഃ ॥ 6-93-9 (42881)
തേഷാം ച രക്ഷണാർഥായ യുധ്യതേ ഫൽഗുനഃ പരൈഃ।
ഏതജ്ജ്ഞാത്വാ മഹാബാഹോ കാര്യദ്വയമുപസ്ഥിതം ॥ 6-93-10 (42882)
ഗച്ഛ രക്ഷസ്വ ഹൈഡിംബം ശംശയം പരമം ഗതം ।
ഭ്രാതുർവചനമാജ്ഞായ ത്വരമാണോ വൃകോദരഃ ॥ 6-93-11 (42883)
പ്രയയൌ സിംഹനാദേന ത്രാസയൻസർവപാർഥിവാൻ ।
വേഗേന മഹതാ രാജൻപർവകാലേ യഥോദധിഃക ॥ 6-93-12 (42884)
തമന്വഗാത്സത്യധൃതിഃ സൌചിത്തിര്യുദ്ധദുർമദഃ ।
ശ്രേണിമാന്വസുദാനശ്ച പുത്രഃ കാശ്യസ്യ ചാഭിഭൂഃ ॥ 6-93-13 (42885)
അഭിമന്യുമുഖാശ്ചൈവ ദ്രൌപദേയാ മഹാരഥാഃ ।
ക്ഷത്രദേവശ്ച വിക്രന്തഃ ക്ഷത്രധർമാ തഥൈവ ച ॥ 6-93-14 (42886)
അനൂപാധിപതിശ്ചൈവ നീലഃ സ്വബലമാസ്ഥിതഃ ।
മഹതാ രഥവംശേന ഹൈഡിംബം പര്യവാരയൻ ॥ 6-93-15 (42887)
കുഞ്ചരൈശ്ച സദാ മത്തൈഃ ഷട്സഹസ്രൈഃ പ്രഹാരിഭിഃക ।
അഭ്യരക്ഷന്ത സഹിതാ രാക്ഷസേന്ദ്രം ഘടോത്കചം ॥ 6-93-16 (42888)
സിംഹനാദേന മഹതാ നേമിഘോഷേണ ചൈവ ഹ।
ഖുരശബ്ദനിപാതൈശ്ച കംപയന്തോ വസുന്ധരാം ॥ 6-93-17 (42889)
തേഷാമാപതതാം ശ്രുത്വാ ശബ്ദം തം താവകം ബലം ।
ഭീമസേനഭയോദ്വിഗ്നം വിവർണവദനം തഥാ ॥ 6-93-18 (42890)
പരിവൃത്യ മഹാരാജ പരിത്യജ്യ ഘടോത്കചം ।
തതഃ പ്രവവൃതേ യുദ്ധങ്ക തത്ര തേഷാം മഹാത്മനാം ॥ 6-93-19 (42891)
താവകാനാം പരേഷാം ച സംഗ്രാമേഷ്വനിവർതിനാം ।
നാനാരൂപാണി ശസ്ത്രാണി വിസൃജന്തോ മഹാരഥാഃ ॥ 6-93-20 (42892)
അന്യോന്യമഭിധാവന്തഃ സംപ്രഹാരം പ്രചക്രിരേ ।
വ്യതിഷ്യക്തം മഹാരൌദ്രം യുദ്ധം ഭീരുഭയാവഹം ॥ 6-93-21 (42893)
ഹയാ ഹയൈഃ സമാജഗ്മുഃ പാദാതാശ്ച പദാതിഭിഃ ।
`രഥാ രഥൈഃ സമാഗച്ഛന്നാഗാ നാഗൈശ്ച സംയുഗേ'
അന്യോന്യം സമരേ രാജൻപ്രാർഥയാനാഃ സമഭ്യയുഃ ॥ 6-93-22 (42894)
സഹസാ ചാഭവത്തീവ്രം സന്നിപാതൻമഹദ്രജഃ।
ഗജാശ്വരഥപത്തീനാം പാദനേമിസമുദ്ധതം ॥ 6-93-23 (42895)
ധൂംരാരുണം രജസ്തീവ്രം രണഭൂമിം സമാവൃണോത്।
നൈവ സ്വേ ന പരേ രാജൻസമജാനൻപരസ്പരം ॥ 6-93-24 (42896)
പിതാ പുത്രം ന ജാനീതേ പുത്രോ വാ പിതരം തഥാ ।
നിർമര്യാദേ തഥാഭൂതേ വൈശസേ രോമഹർഷണേ ॥ 6-93-25 (42897)
ശസ്ത്രാണാം ഭരതശ്രേഷ്ഠ മനുഷ്യാണാം ച ർജതാം ।
സുമഹാനഭവച്ഛബ്ദഃ പ്രേതാനാമിവ ഭാരത ॥ 6-93-26 (42898)
ഗജവാജിമനുഷ്യാണാം ശോണിതാന്രതരംഗിണീ ।
പ്രാവവർതത നദീ തത്ര കേശശൈവലശാദ്വലാ ॥ 6-93-27 (42899)
നരാണാം ചൈവ കായേഭ്യഃ ശിരസാം പതതാം രണേ।
ശുശ്രുവേ സുമഹാഞ്ഛബ്ദഃ പതതാമശ്മനാമിവ ॥ 6-93-28 (42900)
വിശിരസ്കൈർമനുഷ്യൈശ്ച ഛിന്നഗാത്രൈശ്ച വാരണൈഃ ।
അശ്വൈഃ സംഭിന്നദേഹൈശ്ച സങ്കീർണാഽഭൂദ്വസുന്ധരാ ॥ 6-93-29 (42901)
നാനാവിധാനി ശസ്ത്രാണി വിസൃജന്തോ മഹാരഥാഃ ।
അന്യോന്യമഭിധാവന്തഃ സംപ്രഹാരാർഥമുദ്യതാഃ ॥ 6-93-30 (42902)
ഹയാ ഹയാൻസമാസാദ്യ പ്രേഷിതാ ഹയസാദിഭിഃ ।
സമാഹത്യ രണേഽന്യോന്യം നിപേതുർഗതജീവിതാഃ ॥ 6-93-31 (42903)
നരാ നരാൻസമാസാദ്യ ക്രോധരക്തേക്ഷണാ ഭൃശം ।
ഉരാംസ്യുരോഭിരന്യോന്യം സമാശ്ലിഷ്യ നിജഘ്നിരേ ॥ 6-93-32 (42904)
പ്രേഷിതാശ്ച മഹാമാത്രൈർവാരണാഃ പരവാരണൈഃ ।
അഭ്യഘ്നന്ത വിഷണാഗ്രൈർവാരണാനേവ സംയുഗേ ॥ 6-93-33 (42905)
തേ ജാതരുധിരോത്പീഡാഃ പതാകാഭിരലങ്കൃതാഃ ।
സംസക്താഃ പ്രത്യദൃശ്യന്ത മേഘാ ഇവ സവിദ്യുതഃ ॥ 6-93-34 (42906)
കേചിദ്ഭിന്നാ വിഷാണാഗ്രൈർഭിന്നകുംഭാശ്ച തോമരൈഃ ।
വിനദന്തോഽഭ്യധാവന്ത ഗർജമാനാ ധനാ ഇവ ॥ 6-93-35 (42907)
കേചിദ്ധസ്തൈർദ്വിധാച്ഛിന്നൈശ്ഛിന്നഗാത്രാസ്തഥാഽപരേ ।
നിപേതുസ്തുമുലേ തസ്മിംശ്ഛിന്നപക്ഷാ ഇവാദ്രയഃ ॥ 6-93-36 (42908)
പാർശ്വൈസ്തു ദാരിതൈരന്യേ വാരണൈർവരവാരണാഃ ।
മുമുചുഃ ശോണിതം ഭൂരി ധാതൂനിവ മഹീധരാഃ ॥ 6-93-37 (42909)
നാരാചനിഹതാസ്ത്വന്യേ തഥാ വിദ്ധാശ്ച തോമരൈഃ ।
വിനദന്തോഽഭ്യധാവന്ത വിശൃംഗാ ഇവ പർവതാഃ ॥ 6-93-38 (42910)
കേചിത്ക്രോധസമാവിഷ്ടാ മദാന്ധാ നിരവഗ്രഹാഃ ।
രഥാൻഹയാൻപദാതീംശ്ച മമൃദുഃ ശതശോ രണേ ॥ 6-93-39 (42911)
തഥാ ഹയാ ഹയാരോഹൈസ്താഡിതാഃ പ്രാസതോമരൈഃ ।
തേന തേനാഭ്യവർതന്ത കുർവന്തോ വ്യാകുലാ ദിശഃ ॥ 6-93-40 (42912)
രഥിനോ രഥിഭിഃ സാർധം കുലപുത്രാസ്തനുത്യജഃ।
പരാം ശക്തിം സമാസ്ഥായ ചക്രുഃ കർമാണ്യഭീതവത് ॥ 6-93-41 (42913)
സ്വയംവര ഇവാമർദേ പ്രജഹ്രുരിതരേതരം ।
പ്രാർഥയാനാ യശോ രാജൻസ്വർഗം വാ യുദ്ധശാലിനഃ ॥ 6-93-42 (42914)
തസ്മിംസ്തഥാ വർതമാനേ സംഗ്രാമേ രോമഹർഷണേ।
ധാർതരാഷ്ട്രം മഹത്സൈന്യം പ്രയയൌ വിമുഖീകൃതം ॥ ॥ 6-93-43 (42915)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി അഷ്ടമദിവസയുദ്ധേ ത്രിനവതിതമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 094
॥ ശ്രീഃ ॥
6.94. അധ്യായഃ 094
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഘടോത്കചയുദ്ധം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-94-0 (42916)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-94-0x (4176)
സ്വസൈന്യം നിഹതം ദൃഷ്ട്വാ രാജാ ദുര്യോധനഃ സ്വയം।
അഭ്യധാവത്സുസങ്ക്രുദ്ധോ ഭീമസേനമരിന്ദമം ॥ 6-94-1 (42917)
പ്രഗൃഹ്യ സുമഹച്ചാപമിന്ദ്രാശനിസമസ്വനം ।
മഹതാ ശരവർഷേണ പാണ്ഡവം സമവാകിരത് ॥ 6-94-2 (42918)
അർധചന്ദ്രം ച സന്ധായ സുതീക്ഷ്ണം ലോമവാപിനം ।
ഭീമസേനസ്യ ചിച്ഛേദ ചാപം ക്രോധസമന്വിതഃ ॥ 6-94-3 (42919)
തദന്തരം ച സംപ്രേക്ഷ്യ ത്വരമാമോ മഹാരഥഃ ।
പ്രസന്ദധേ ശിതം ബാണം ഗിരീണാമപി ദാരണം ॥ 6-94-4 (42920)
തേനോരസി മഹാരാജ ഭീമസേനമതാഡയത് ।
സ ഗാഢവിദ്ധോ വ്യഥിതഃ സൃക്വിണീ പരിസംലിഹൻ ॥ 6-94-5 (42921)
സമാലലംബേ തേജസ്വീ ധ്വജം ഹേമപരിഷ്കൃതം।
തഥാ വിമനസം ദൃഷ്ട്വാ ഭീമസേനം ഘടോത്കചഃ ॥ 6-94-6 (42922)
ക്രോധേനാഭിപ്രജജ്വാല ദിധക്ഷന്നിവ പാവകഃ।
അഭിമന്യുമുഖാശ്ചാപി പാണ്ഡവാനാം മഹാരഥാഃ ॥ 6-94-7 (42923)
സമഭ്യധാവൻക്രോശന്തോ രാജാനം ജാതസംഭ്രമാഃ ।
സംപ്രേക്ഷ്യ താൻസംപതതഃ സങ്ക്രുദ്ധാഞ്ജാതസംഭ്രമാൻ ॥ 6-94-8 (42924)
ഭാരദ്വാജോഽബ്രവീദ്വാക്യം താവകാനാം മഹാരഥാൻ ।
ക്ഷിപ്രം ഗച്ഛത ഭദ്രം വോ രാജാനം പരിരക്ഷത ॥ 6-94-9 (42925)
സംശയം പരമം പ്രാപ്തം മഞ്ജന്തം വ്യസനാർണവേ।
ഏതേ ക്രുദ്ധാ മഹേഷ്വാസാഃ പാണ്ഡവാനാം മഹാരഥാഃ ॥ 6-94-10 (42926)
ഭീമസേനം പുരസ്കൃത്യ ദുര്യോധനമുപാദ്രവൻ।
നാനാവിധാനി ശസ്ത്രാണി വിസൃജന്തോ മഹാരഥാഃ ॥ 6-94-11 (42927)
നദന്തോ ഭൈരവാന്നാദാംസ്ത്രാസയന്തശ്ച ഭൂമിപാൻ ।
തദാഽഽചാര്യവചഃ ശ്രുത്വാ സൌമദത്തിപുരോഗമാഃ ॥ 6-94-12 (42928)
താവകാഃ സമവർതന്ത പാംഡവാനാമനീകിനീം ।
കൃപോ ഭൂരിശ്രവാഃ ശല്യോ ദ്രോണപുത്രോ വിവിംശതിഃ ॥ 6-94-13 (42929)
ചിത്രസേനോ വികർണശ്ച സൈന്ധവോഽഥ ബൃഹദ്ബലഃ ।
ആവന്ത്യൌ ച മഹേഷ്വാസൌ കൌരവം പര്യവാരയൻ ॥ 6-94-14 (42930)
തേ വിംശതിപദം ഗത്വാ സംപ്രഹാരം പ്രചക്രിരേ ।
പാൺ·ഡവാ ധാർതരാഷ്ട്രാശ്ച പരസ്പരജിഘാംസവഃക ॥ 6-94-15 (42931)
ഏവമുക്ത്വാ മഹാബാഹുർമഹദ്വിഷ്ഫാര്യ കാർമുകം ।
ഭാരദ്വാജസ്തതോ ഭീമം ഷഡ്വിംശത്യാ സമാർപയത് ॥ 6-94-16 (42932)
ഭൂയശ്ചൈനം മഹാബാഹുഃ ശരൈഃ ശീഘ്രമവാകിരത് ।
പർവതം വാരിധാരാഭിഃ പ്രാവൃഷീവ വലാഹകഃ॥ 6-94-17 (42933)
തം പ്രത്യവിധ്യദ്ദശഭിർഭീമസേനഃ ശിലീമുഖൈഃ ।
ത്വരമാണോ മഹേഷ്വാസഃ സവ്യേ പാർശ്വേ മഹാബലഃ ॥ 6-94-18 (42934)
സ ഗാഢവിദ്ധോ വ്യഥിതോ വയോവൃദ്ധശ്ച ഭാരത।
പ്രനഷ്ടസഞ്ജ്ഞഃ സഹസാ രഥോപസ്ഥ ഉപാവിശത്॥ 6-94-19 (42935)
ഗുരും പ്രവ്യഥിതം ദൃഷ്ട്വാ രാജാ ദുര്യോധനഃ സ്വയം ।
ദ്രൌണായനിശ്ച സങ്ക്രുദ്ധൌ ഭീമസേനമഭിദ്രുതൌ ॥ 6-94-20 (42936)
താവാപതന്തൌ സംപ്രേക്ഷ്യ കാലാന്തകയമോപമൌ ।
ഭീമസേനോ മഹാബാഹുർഗദാമാദായ സത്വരം ॥ 6-94-21 (42937)
അവപ്ലുത്യ രഥാത്തൂർണം തസ്ഥൌ ഗിരിരിവാചലഃ।
സമുദ്യംയ ഗദാം ഗുർവീ യമദണ്ഡോപമാം രണേ। 6-94-22 (42938)
തമുദ്യതഗദം ദൃഷ്ട്വാ കൈലാസമിവ ശൃംഗിണം।
കൌരവോ ദ്രോണപുത്രശ്ച സഹിതാവഭ്യധാവതാം ॥ 6-94-23 (42939)
താവാപതന്തൌ സഹിതൌ ത്വരിതൌ ബലിനാം വരൌ।
അഭ്യധാവത വേഗേന ത്വരമാണോ വൃകോദരഃ ॥ 6-94-24 (42940)
തമാപതന്തം സംപ്രേക്ഷ്യ സങ്ക്രുദ്ധം ഭീമദർശനം ।
സമഭ്യധാവംസ്ത്വരിതാഃ കൌരവാണാം മഹാരഥാഃ ॥ 6-94-25 (42941)
ഭാരദ്വാജമുഖാഃ സർവേ ഭീമസേനജിഘാംസയാ ।
നാനാവിധാനി ശസ്ത്രാണി ഭീമസ്യോരസ്യപാതയൻ ॥ 6-94-26 (42942)
സഹിതാഃ പാണ്ഡവം സർവേ പീഡയന്തഃ സമന്തതഃ।
തം ദൃഷ്ട്വാ സംശയം പ്രാപ്തം പീഡ്യമാനം മഹാരഥം ॥ 6-94-27 (42943)
അഭിമന്യുപ്രഭൃതയഃ പാൺ·ഡവാനാം മഹാരഥാഃക ।
അഭ്യദാവൻപരീപ്സന്തഃ പ്രാണാംസ്ത്യക്ത്വാ സുദുസ്ത്യജാൻ 6-94-28 (42944)
അനൂപാധിപതിഃ ശൂരോ ഭീമസ്യ ദയിതഃ സഖാ ।
നീലോ നീലാംബുദപ്രഖ്യഃ സങ്ക്രുദ്ധോ ദ്രൌണിമഭ്യാത് ॥ 6-94-29 (42945)
സ്പർധതേ ഹി മഹേഷ്വാസോ നിത്യം ദ്രോണസുതേന സഃ।
സ വിഷ്ഫാര്യ മഹച്ചാപം ദ്രൌണിം വിവ്യാധ പത്രിണാ ॥ 6-94-30 (42946)
യഥാ ശക്രോ മഹാരാജ പുരാ വിവ്യാധ ദാനവം ।
വിപ്രചിത്തിം ദുരാധർഷം ദേവതാനാം ഭയങ്കരം ॥ 6-94-31 (42947)
യേന ലോകത്രയം ക്രോധാത്രാസിതം സ്വേന തേജസാക । 6-94-32b`സ രുദ്രേണ ജിതഃ പൂർവം നിഹതോ മാതരിശ്വനാ'
തഥാ നീലേന നിർഭിന്നഃ സംയങ്ഭുക്തേന പത്രിണാ ॥ 6-94-32 (42948)
സഞ്ജാതരുധിരോത്പീഡോ ദ്രൌണിഃ ക്രോധസമന്വിതഃ ।
സ വിഷ്ഫാര്യ ധനുശ്ചിത്രമിന്ദ്രാശനിസമസ്വനം ॥ 6-94-33 (42949)
ദധ്രേ നീലവിനാശായ മതിം മതിമതാം വരഃ।
തതഃ സന്ധായ വിമലാൻഭല്ലാൻകർമാരമാർജിതാൻ ॥ 6-94-34 (42950)
ജഘാന ചതുരോ വാഹാൻപാതയാമാസ ച ധ്വജം।
`സൂതം ചൈകേന ഭല്ലേന രഥനീഡാദപാഹരത്'
സപ്തമേന ച ഭല്ലേന നീലം വിവ്യാധ വക്ഷസി ॥ 6-94-35 (42951)
സ ഗാഢവിദ്ധോ വ്യഥിതോ രഥോപസ്ഥ ഉപാവിശത്।
മോഹിതം വീക്ഷ്യ രാജാനം നീലമശ്മചയോപമം ॥ 6-94-36 (42952)
ഘടോത്കചോഽഭിസങ്ക്രുദ്ധോ ജ്ഞാതിഭിഃ പരിവാരിതഃ ।
അഭിദുദ്രാവ വേഗേന ദ്രൌണിമാഹവശോഭിനം ।
തഥേതരേ ചാഭ്യധാവന്രാക്ഷസാ യുദ്ധദുർമദാഃ ॥ 6-94-38a` ഭീമസേനോ മഹാബാഹുർനീലം നീലാഞ്ജനപ്രഭം।'
ആരോപ്യ സ്വരഥം വീരോ ദുര്യോധനമപാദ്രവത് ॥ 6-94-37 (42953)
ഘടോത്കചം ച സംപ്രേക്ഷ്യ രാക്ഷസം ഘോരദർശനം ॥
അഭ്യധാവത തേജസ്വീ ഭാരജ്വാജാത്മജസ്ത്വരൻ ॥ 6-94-39 (42954)
നിജഘാന ച സങ്ക്രുദ്ധോ രാക്ഷസാൻഭീമദർശനാൻ।
യോഽഭവന്നഗ്രതഃ ക്രുദ്ധാ രാക്ഷസസ്യ പുരഃസരാഃ ।
വിമുഖാംശ്ചൈവ താന്ദൃഷ്ട്വാ ദ്രൌണിചാപച്യുതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-94-40 (42955)
അക്രുദ്ധ്യത മഹാകായോ ഭൈമസേനിർഘടോത്കചഃ।
പ്രാദുശ്ചക്രേ തതോ മായാം ഘോരരൂപാം സുദാരുണാം ॥ 6-94-41 (42956)
മോഹയൻസമരേ ദ്രൌണിം മായാവീ രാക്ഷസാധിപഃ।
തതസ്തേ താവകാഃ സർവേ മായയാ വിമുഖീകൃതാഃക ॥ 6-94-42 (42957)
അന്യോന്യം സമപശ്യന്ത നികൃത്താ മേദിനീതലേ।
വിചേഷ്ടമാനാഃ കൃപണാഃ ശോണിതേന പരിപ്ലുതാഃ ॥ 6-94-43 (42958)
ദ്രോണം ദുര്യോധനം ശല്യമശ്വത്ഥാമാനമേവ ച।
പ്രായശശ്ച മഹേഷ്വാസാ യേ പ്രധാനാഃ സ്മ കൌരവാഃ ॥ 6-94-44 (42959)
വിധ്വസ്താ രഥിനഃ സർവേ ഗജാശ്ച വിനിപാതിതാഃ।
ഹയാശ്ചൈവ ഹയാരോഹാഃ സന്നികൃത്താഃ സഹസ്രശഃ ॥ 6-94-45 (42960)
തദ്ദൃഷ്ട്വാ താവകം സൈന്യം വിദ്രുതം ശിബിരം പ്രതി।
മമ പ്രാക്രോശതോ രാജംസ്തഥാ ദേവവ്രതസ്യ ച ॥ 6-94-46 (42961)
യുധ്യധ്വം മാ പലായധ്വം മായൈഷാ രാക്ഷസീ രണേ।
ഘടോത്കചപ്രമുക്തേതി നാതിഷ്ഠന്ത വിമോഹിതാഃ ॥ 6-94-47 (42962)
നൈവ തേ ശ്രദ്ദധുർഭീതാ വദതോരാവയോർവചഃ ।
താംശ്ച പ്രദ്രവതോ ദൃഷ്ട്വാ ജയം പ്രാപ്താശ്ച പാണ്ഡവാഃ ॥ 6-94-48 (42963)
ഘടോത്കചേന സഹിതാഃ സിംഹനാദാൻപ്രചക്രിരേ ।
ശംഖദുന്ദുഭിനിർഘോഷൈഃ സമന്താന്നേദിരേ ഭൃശം ॥ 6-94-49 (42964)
ഏവം തവ ബലം സർവം ഹൈഡിംബേന മഹാത്മനാ।
സൂര്യാസ്തമനവേലായാം പ്രഭഗ്നം വിദ്രുതം ദിശഃ ॥ ॥ 6-94-50 (42965)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി അഷ്ടമദിവസയുദ്ധേ ചതുർനവതിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-94-44 ദ്രോണാദ്രീംശ്ചാപശ്യന്തേതി സംബന്ധഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 095
॥ ശ്രീഃ ॥
6.95. അധ്യായഃ 095
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭഗദത്താദിയുദ്ധം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-95-0 (42966)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-95-0x (4177)
തസ്മിൻമഹതി സങ്ക്രന്ദേ രാജാ ദുര്യോധനസ്തദാ।
`പരാജയം രാക്ഷസേന നാമൃഷ്യത പരന്തപഃ।'
ഗാംഗേയമുപസംഗംയ വിനയേനാഭിവാദ്യ ച ॥ 6-95-1 (42967)
തസ്യ സർവം യഥാവൃത്തമാഖ്യാതുമുപചക്രമേ।
ഘടോത്കചസ്യ വിജയമാത്മനശ്ച പരാജയം ॥ 6-95-2 (42968)
കഥയാമാസ ദുർധർഷോ വിനിഃശ്വസ്യ പുനഃപുനഃ ।
അബ്രവീച്ച തദാ രാജൻഭീഷ്മം കുരുപിതാമഹം ॥ 6-95-3 (42969)
ഭവന്തം സമുപാശ്രിത്യ ദ്രോണം ചൈവ പിതാമഹ ।
പാണ്ഡവൈർവിഗ്രഹോ ഘോരഃ സമാരബ്ധോ മയാ പ്രഭോ ॥ 6-95-4 (42970)
ഏകാദശ സമാഖ്യാതാ അക്ഷൌഹിണ്യശ്ച യാ മമ।
നിദേശേ തവ തിഷ്ഠന്തി മയാ സാർധം പരന്തപ ॥ 6-95-5 (42971)
സോഽഹം ഭരതശാർദൂല ഭീമസേനപുരോഗമൈഃ ।
ഘടോത്കചം സമാശ്രിത്യ പാണ്ഡവൈര്യുധി നിർജിതഃ ॥ 6-95-6 (42972)
തൻമേ ദഹതി ഗാത്രാണി ശുഷ്കവൃക്ഷമിവാനലഃ ।
തദിച്ഛാമി മഹാഭാഗ ത്വത്പ്രസാദാത്പരന്തപ ॥ 6-95-7 (42973)
രാക്ഷസാപശദം ഹന്തും സ്വയമേവ പിതാമഹ ।
ത്വാം സമാശ്രിത്യ ദുർധർഷം തൻമേ കർതും ത്വമർഹസി ॥ 6-95-8 (42974)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-95-9x (4178)
ഏതച്ഛ്രുത്വാ തു വചനം രാജ്ഞോ ഭരതസത്തമ।
ദുര്യോധനമിദം വാക്യം ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോഽബ്രവീത് ॥ 6-95-9 (42975)
ശൃണു രാജൻമമ വചോ യത്ത്വാം വക്ഷ്യാമി കൌരവ।
യഥാ ത്വയാ മഹാരാജ വർതിതവ്യം പരന്തപ ॥ 6-95-10 (42976)
ആത്മാ രക്ഷ്യസ്ത്വയാ താത സർവാവസ്ഥാസ്വരിന്ദമ।
ധർമരാജേന സംഗ്രാമസ്ത്വയാ കാര്യഃ സദാഽനഘ ॥ 6-95-11 (42977)
അർജുനേന യമാഭ്യാം വാ ഭീമസേനേന വാ പുനഃ ।
അന്യൈർവാ പൃഥിവീപാലൈ രാജാ രാജാനമൃച്ഛതി ॥ 6-95-12 (42978)
ന തു കാര്യസ്ത്വയാ രാജൻഹൈഡിംബേന ദുരാത്മാ।
അഹം ദ്രോണഃ കൃപോ ദ്രൌണിഃ കൃതവർമാ ച സാത്വതഃ।
ശല്യശ്ച വൃഷസേനശ്ച വികർണശ്ച മഹാരഥഃ ॥ 6-95-13 (42979)
ശേഷാശ്ച ഭ്രാതരസ്ത്വന്യേ ദുഃശാസനപുരോഗമാഃ।
ത്വദർഥേ പ്രതിയോത്സ്യാമോ രാക്ഷസം തം മഹാബലം ॥ 6-95-14 (42980)
രൌദ്രേ തസ്മിന്രാക്ഷസേന്ദ്രേ യദി തേ ഹൃച്ഛയോ മഹാൻ ।
അയമാഗച്ഛതു രണം തസ്യ യുദ്ധായ ദുർമതേഃ ॥ 6-95-15 (42981)
ഭഗദത്തോ മഹീപാലഃ പുരന്ദരസമോ യുധി ।
ഏതാവദുക്ത്വാ രാജാനം ഭഗദത്തമഥാബ്രവീത് ॥ 6-95-16 (42982)
സമക്ഷം പാർഥിവേന്ദ്രസ്യ വാക്യം വാക്യവിശാരദഃ।
ഗച്ഛ ശീഘ്രം മഹാരാജ ഹൈഡിംബം യുദ്ധദുർമദം ॥ 6-95-17 (42983)
വാരയസ്വ രണേ യത്തോ മിഷതാം സർവധന്വിനാം ।
രാക്ഷസം ക്രൂരകർമാണം യഥേന്ദ്രസ്താരകം പുരാ ॥ 6-95-18 (42984)
തവ ദിവ്യാനി ചാസ്ത്രാണി വിക്രമശ്ച പരന്തപ ।
സമാഗമശ്ച ബഹുഭിഃ പുരാഽഭൂദമരൈഃ സഹ ॥ 6-95-19 (42985)
ത്വം തസ്യ നൃപശാർദൂല പ്രതിയോദ്ധാ മഹാഹവേ ।
സ്വബലേനാവൃതോ ഗച്ഛ ജഹി രാക്ഷസപുംഗവം ॥ 6-95-20 (42986)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-95-21x (4179)
ഏതച്ഛ്രുത്വാ തു വചനം ഭീഷ്മസ്യ പൃതനാപതേഃ।
പ്രയയൌ സിംഹനാദേന പരാനഭിമുഖകോ ദ്രുതം ॥ 6-95-21 (42987)
തമാപതന്തം സംപ്രേക്ഷ്യ ഗർജന്തമിവ തോയദം ।
അഭ്യവർതന്ത സങ്ക്രുദ്ധാഃ പാണ്ഡവാനാം മഹാരഥാഃ ॥ 6-95-22 (42988)
ഭീമസേനോഽഭിമന്യുശ്ച രാക്ഷസശ്ച ഘടോത്കചഃ ।
ദ്രൌപദേയാഃ സത്യധൃതിഃ ക്ഷത്രദേവശ്ച ഭാരത ॥ 6-95-23 (42989)
ചേദിപോ വസുദാനശ്ച ദശാർണാധിപതിസ്തഥാ ।
സുപ്രതീകേന താംശ്ചാപി ഭഗദത്തോഽപ്യുപാദ്രവത് ॥ 6-95-24 (42990)
തതഃ സമഭവദ്യുദ്ധം ഘോരരൂപം ഭയാനകം।
പാണ്ഡൂനാം ഭഗദത്തേന യമരാഷ്ട്രവിവർധനം ॥ 6-95-25 (42991)
പ്രയുക്താ രഥിഭിർബാണാ ഭീമവേഗാഃ സുതേജനാഃ ।
തേ നിപേതുർമഹാരാജ നാഗേഷു ച രഥേഷു ച ॥ 6-95-26 (42992)
പ്രഭിന്നാശ്ച മഹാനാഗാ വിനീതാ ഹസ്തിസാദിഭിഃ ।
പരസ്പരം സമാസാദ്യ സംനിപേതുരഭീതവത് ॥ 6-95-27 (42993)
മദാന്ധാ രോഷസംരബ്ധാ വിഷാണാഗ്രൈർമഹാഹവേ ।
ബിഭിദുർദന്തമുസലൈഃ സമാസാദ്യ പരസ്പരം ॥ 6-95-28 (42994)
ഹയാശ്ച ചാമരാപീഡാഃ പ്രാസപാണിഭിരാസ്ഥിതാഃ ।
ചോദിതാഃ സാദിഭിഃ ക്ഷിപ്രം നിജഘ്രുരിതരേതരം ॥ 6-95-29 (42995)
പാദാതാശ്ച പദാത്യോഘൈസ്താഡിതാഃ ശക്തിതോമരൈഃ।
ന്യപതന്ത തദാ ഭൂമൌ ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-95-30 (42996)
രഥിനശ്ച രഥാകംശ്ചിത്രാൻകർണിനാലീകതോമരൈഃ ।
നിഹത്യ സമരേ വീരാൻസിംഹനാദാന്വിനേദിരേ ॥ 6-95-31 (42997)
തസ്മിംസ്തഥാ വർതമാനേ സംഗ്രാമേ രോമഹർഷണേ ।
ഭഗതത്തോ മഹേഷ്വാസോ ഭീമസേനമഥാദ്രവത് ॥ 6-95-32 (42998)
കുഞ്ജരേണ പ്രഭിന്നേന സപ്തധാ സ്രവതാ മദം।
പർവതേന യഥാ തോയം സ്രവമാണേന സർവശഃ ॥ 6-95-33 (42999)
കിരഞ്ഛരസഹസ്രാണി സുപ്രതീകശിരോഗതഃ ।
ഐരാവതസ്ഥോ മഘവാന്വാരിധാരാ ഇവാനഘ ॥ 6-95-34 (43000)
സ ഭീമം ശരധാരാഭിസ്താജയാമാസ പാർഥിവഃ ।
പർവതം വാരിധാരാഭിസ്തപാന്തേ ജലദോ യഥാ ॥ 6-95-35 (43001)
ഭീമസേനസ്തു സങ്ക്രുദ്ധഃ പാദരക്ഷാൻപരഃശതാൻ।
നിജഘാന മഹേഷ്വാസഃ സംരബ്ധഃ ശരവൃഷ്ടിഭിഃ ॥ 6-95-36 (43002)
താന്ദൃഷ്ട്വാ നിഹതാൻക്രുദ്ധോ ഭഗദത്തഃ പ്രതാപവാൻ ।
ചോദയാമാസ നാഗേന്ദ്രം ഭീമസേനരഥം പ്രതി ॥ 6-95-37 (43003)
സ നാഗഃ പ്രേഷിതസ്തേന ബാണോ ജ്യാചോദിതോ യഥാ।
അഭ്യധാവത വേഗേന ഭീമസേനപുരോഗമാഃ ॥ 6-95-38 (43004)
തമാപതന്തം സംപ്രേക്ഷ്യ പാണ്ഡവാനാം മഹാരഥാഃ।
അഭ്യവർതന്ത വേഗേന ഭീമസേനപുരോഗമാഃ ॥ 6-95-39 (43005)
കേകയാശ്ചാഭിമന്യുശ്ച ദ്രൌപദേയാശ്ച സർവശഃ।
ദശാർണാധിപതിഃ ശൂരഃ ക്ഷത്രദേവശ്ച മാരിഷ ॥ 6-95-40 (43006)
ചേദിപോ ധൃഷ്ടകേതുശ്ച സംരബ്ധാഃ സർവ ഏവ തേ।
ഉത്തമാസ്ത്രാണി ദിവ്യാനി ദർശയന്തോ മഹാബലാഃ ॥ 6-95-41 (43007)
തമേകം കുഞ്ജരം ക്രുദ്ധാഃ സമന്താത്പര്യവാരയൻ ।
സ വിദ്ധോ ബഹുഭിർബാണൈർവ്യരോചത മഹാദ്വിപഃ ॥ 6-95-42 (43008)
സഞ്ജാതരുധിരോത്പീഡോ ധാതുചിത്ര ഇവാദ്രിരാട്।
ദശാർണാധിപതിശ്ചാഽപി ഗജം ഭൂമിധരോപമം ॥ 6-95-43 (43009)
സമാസ്ഥിതോഽഭിദുദ്രാവ ഭഗദത്തസ്യ വാരണം।
തമാപതന്തം സമരേ ജഗം ജഗപതിഃ സ ച ॥ 6-95-44 (43010)
ദധാര സുപ്രതീകോഽപി വേലേവ മകരാലയം ।
വാരിതം പ്രേക്ഷ്യ നാഗേന്ദ്രം ദശാർണസ്യ മഹാത്മനഃ ॥ 6-95-45 (43011)
സാധുസാധ്വിതി സൈന്യാനി ത്വദീയാന്യഭ്യപൂജയൻ ।
തതഃ പ്രാഗ്ജ്യോതിഷഃ ക്രുദ്ധസ്തോമരാന്വൈ ചതുർദശ ॥ 6-95-46 (43012)
പ്രാഹിണോത്തസ്യ നാഗസ്യ പ്രമുഖേ നൃപസത്തമ।
തസ്യ കുംഭപരിത്രാണാം ശാതകുംഭപരിഷ്കൃതം ॥ 6-95-47 (43013)
വിദാര്യ പ്രാവിശൻക്ഷിപ്രം വൽമീകമിവ പന്നഗാഃ।
സ ഗാഢവിദ്ധോ വ്യഥിതോ നാഗോ ഭരതസത്തമ ॥ 6-95-48 (43014)
ഉപാവൃത്തമദഃ ക്ഷിപ്രമഭ്യവർതത വേഗിനഃ ।
സ പ്രദുദ്രാവ വേഗേന പ്രണദൻഭൈരവം രവം ॥ 6-95-49 (43015)
സംമർദമാനഃ സ്വബലം വായുർവൃക്ഷാനിവൌജസാ ।
തസ്മിൻപരാജിതേ നാഗേ പാണ്ഡവാനാം മഹാരഥാഃ ॥ 6-95-50 (43016)
സിംഹനാദം വിനദ്യോച്ചൈര്യുദ്ധായൈവാവതസ്ഥിരേ ।
തതോ ഭീമം പുരസ്കൃത്യ ഭഗദത്തമുപാദ്രവൻ ॥ 6-95-51 (43017)
കിരന്തോ വിവിധാൻബാണാഞ്ശസ്ത്രാണി വിവിധാനി ച।
തേഷാമാപതതാം രാജൻസങ്ക്രുദ്ധാനാമമർഷിണാം ॥ 6-95-52 (43018)
ശ്രുത്വാ സ നിനദങ്ക ഘോരമമർഷാദ്ഗതസാധ്വസഃ ।
ഭഗദത്തോ മഹേഷ്വാസഃ സ്വനാഗം പ്രത്യചോദയത് ॥ 6-95-53 (43019)
അങ്കുശാംഗുഷ്ഠനുദിതഃ സ ഗജപ്രവരോ യുധി।
തസ്മിൻക്ഷണേ സമഭവത്സാംവർതക ഇവാനലഃ ॥ 6-95-54 (43020)
രഥസംഘാംസ്തഥാ നാഗാൻഹയാംശ്ച ഹയസാദിനഃ ।
പാദാതാംശ്ച സുസങ്ക്രുദ്ധഃ ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃക ॥ 6-95-55 (43021)
അമൃദ്ഗാത്സമരേ നാഗഃ സംപ്രധാവംസ്തതസ്തതഃ।
തേന സംലോഡ്യമാനം തു പാണ്ഡവാനാം ബലം മഹത് ॥ 6-95-56 (43022)
സഞ്ചുകോച മഹാരാജ ചർമേവാഗ്നൌ സമാഹിതം ।
ഭഗ്നം തു സ്വബലം ദൃഷ്ട്വാ ഭഗദത്തേന ധീമതാ ॥ 6-95-57 (43023)
ഘടോത്കചോഽഥ സങ്ക്രുദ്ധോ ഭഗദത്തമുപാദ്രവത്।
വികടഃ പരുഷോ രാജന്ദീപ്താസ്യോ ദീപ്തലോചനഃ ॥ 6-95-58 (43024)
രൂപം വിഭീഷണം കൃത്വാ രോഷേണ പ്രജ്വലന്നിവ ।
ജഗ്രാഹ വിമലം ശൂലം ഗിരീണാമപി ദാരണം ॥ 6-95-59 (43025)
നാഗം ജിഘാംസുഃ സഹസാ ചിക്ഷേപ ച മഹാബലഃ।
സ വിസ്ഫുലിംഗമാലാഭിഃ സമന്താത്പരിവേഷ്ടിതം ॥ 6-95-60 (43026)
തമാപതന്തം സഹസാ ദൃഷ്ട്വാ പ്രാഗ്ജ്യോതിഷോ നൃപഃ ।
ചിക്ഷേപ രുചിരം തീക്ഷ്ണമർധചന്ദ്രം സുദാരുണം ॥ 6-95-61 (43027)
ചിച്ഛേദ തൻമഹച്ഛൂലം തേന ബാണേന വേഗവാൻ ।
ഉത്പപാത ദ്വിധാ ച്ഛിന്നം ശൂലം ഹേമപരിഷ്കൃതം ॥ 6-95-62 (43028)
മഹാശനിര്യഥാ ഭ്രഷ്ടാ ശക്രമുക്താ നഭോഗതാ ।
ശൂലം നിപതിതം ദൃഷ്ട്വാ ദ്വിധാ കൃത്തം ച പാർഥിവഃ ॥ 6-95-63 (43029)
രുക്മദണ്ഡാം മഹാശക്തിം ജഗ്രാഹാഗ്നിശിഖോപമാൻ ।
ചിക്ഷേപ താം രാക്ഷസസ്യ തിഷ്ഠിതിഷ്ഠേതി ചാബ്രവീത് ॥ 6-95-64 (43030)
താമാപതന്തീം സംപ്രേക്ഷ്യ വിയത്സ്ഥാമശനീമിവ ।
ഉത്പത്യ രാക്ഷസസ്തൂർണം ജഗ്രാഹ ച നനാദ ച ॥ 6-95-65 (43031)
ബഭഞ്ജ ചൈനാം ത്വരിതോ ജാനുന്യാരോപ്യ ഭാരത।
പശ്യതഃ പാർഥിവേന്ദ്രസ്യ തദദ്ഭുതമിവാഭവത് ॥ 6-95-66 (43032)
തദവേക്ഷ്യ കൃതം കർമ രാക്ഷസേന ബലീയസാ।
ദിവി ദേവാഃ സഗന്ധർവാ മുനയശ്ചാപി വിസ്മിതാഃ ॥ 6-95-67 (43033)
പാണ്ഡവാശ്ച മഹാരാജ ഭീമസേനപുരോഗമാഃ ।
സാധുസാധ്വിതി നാദേന പൃഥിവീമന്വനാദയൻ ॥ 6-95-68 (43034)
തം തു ശ്രുത്വാ മഹാനാദം പ്രഹൃഷ്ടാനാം മഹാത്മനാം ।
നാമൃഷ്യത മഹേഷ്വാസോ ഭഗദത്തഃ പ്രതാപവാൻ ॥ 6-95-69 (43035)
സ വിഷ്ഫാര്യ മഹച്ചാപമിന്ദ്രാശാനിസമപ്രഭം ।
അഭിദുദ്രാവ വേഗേന പാണ്ഡവാനാം മഹാരഥാൻ ॥ 6-95-70 (43036)
വിസൃജന്വിമലാംസ്തീക്ഷ്ണാന്നാരാചാഞ്ജ്വലനപ്രഭാൻ ।
ഭീമമേകേന വിവ്യാധ രാക്ഷസം നവഭിഃ ശരൈഃ ॥ 6-95-71 (43037)
അഭിമന്യും ത്രിഭിശ്ചൈവ കേകയാൻപഞ്ച പഞ്ചഭിഃ ।
പൂർണായതവിസൃഷ്ടേന ശരേണാനതപർവണാ ॥ 6-95-72 (43038)
ബിഭേദ ദക്ഷിണം ബാഹും ക്ഷത്രേദവസ്യ ചാഹവേ ।
പപാത സഹസാ തസ്യ സശരം ധനുരുത്തമം ॥ 6-95-73 (43039)
ദ്രൌപദേയാംസ്തതഃ പഞ്ച പഞ്ചഭിഃ സമതാഡയത് ।
ഭീമസേനസ്യ ച ക്രോധാന്നിജഘാന തുരംഗമാൻ ॥ 6-95-74 (43040)
ധ്വജം കേസരിണം ചാസ്യ ചിച്ഛേദ വിശിഖൈസ്ത്രിഭിഃ ।
നിർബിഭേദ ത്രിഭിശ്ചാന്യൈഃ സാരഥിം ചാസ്യ പത്രിഭിഃ ॥ 6-95-75 (43041)
സ ഗാഢവിദ്ധോ വ്യഥിതോ രഥോപസ്ഥ ഉപാവിശത് ।
വിശോകോ ഭരതശ്രേഷ്ഠ ഭഗദത്തേന സംയുഗേ ॥ 6-95-76 (43042)
തതോ ഭീമോ മഹാബാഹുർവിരഥോ രഥിനാം വരഃ ।
ഗദാം പ്രഗൃഹ്യ വേഗേന പ്രചസ്കന്ദ രഥോത്തമാത് ॥ 6-95-77 (43043)
തമുദ്യതഗദം ദൃഷ്ട്വാ സശൃംഗമിവ പർവതം ।
താവകാനാം ഭയം ഘോരം സമപദ്യത ഭാരത ॥ 6-95-78 (43044)
ഏതസ്മിന്നേവ കാലേ തു പാണ്ഡവഃ കൃഷ്ണസാരഥിഃ ।
ആജഗാമ മഹാരാജ നിഘ്നഞ്ശത്രൂൻസമന്തതഃ ॥ 6-95-79 (43045)
യത്ര തൌ പുരുഷവ്യാഘ്രൌ പിതാപുത്രൌ മഹാബലൌ ।
പ്രാഗ്ജ്യോതിഷേണ സംയുക്തൌ ഭീമസേനഘടോത്കചൌ ॥ 6-95-80 (43046)
ദൃഷ്ട്വാ ച പാണ്ഡവോ ഭ്രാതൄന്യുധ്യമാനാൻമഹാരഥാൻ ।
ത്വരിതോ ഭരതശ്രേഷ്ഠ തത്രായുധ്യത്കിരഞ്ഛരാൻ ॥ 6-95-81 (43047)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ ത്വരമാണോ മഹാരഥഃ ।
സേനാമചോദയത്ക്ഷിപ്രം രഥനാഗാശ്വസങ്കുലാം ॥ 6-95-82 (43048)
താമാപതന്തീം സഹസാ കൌരവാണാം മഹാചമൂം ।
അഭിദുദ്രാവ വേഗേന പാണ്ഡവഃ ശ്വേതവാഹനഃ ॥ 6-95-83 (43049)
ഭഗദത്തശ്ച സമരേ തേന നാഗേന ഭാരത।
വിമൃദ്ഗൻപാണ്ഡവബലം യുധിഷ്ഠിരമുപാദ്രവത് ॥ 6-95-84 (43050)
തദാസീത്സുമഹദ്യുദ്ധം ഭഗദത്തസ്യ മാരിഷ।
പാഞ്ചാലൈഃ പാണ്ഡവേയൈശ്ച കേകയൈശ്ചോദ്യതായുധൈഃ ॥ 6-95-85 (43051)
ഭീമസേനോഽപി സമരേ താവുഭൌ കേശവാർജിനൌ ।
അശ്രാവയദ്യഥാവൃത്തമിരാവദ്വധതുത്തമം ॥ ॥ 6-95-86 (43052)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി അഷ്ടമദിവസയുദ്ധേ പഞ്ചനവതിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-95-4 ഭവന്തം സമുപാശ്രിത്യ വാസുദേവം യഥാ പരൈഃ ഇതി ഝo പാഠഃ। ഡ പാഠേ അയമർഥശ്ലോകോ നാസ്തി॥ 6-95-15 അനുശയ ഇതി പാഠേ പശ്ചാത്താപഃ ॥ 6-95-77 പ്രചസ്കന്ദ അവതതാര ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 096
॥ ശ്രീഃ ॥
6.96. അധ്യായഃ 096
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീമേന ദുര്യോധനാനുജാനാം കതിപയാനാം ഹനനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-96-0 (43053)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-96-0x (4180)
പുത്രം വിനിഹതം ശ്രുത്വാ ഇരാവന്തം ധന·ഞ്ജയഃ।
ദുഃഖേന മഹതാഽഽവിഷ്ടോ നിഃശ്വസൻപന്നഗോ യഥാ ॥ 6-96-1 (43054)
അബ്രവീത്സമരേ രാജന്വാസുദേവമിദം വചഃ।
ഇദം നൂനം മഹാപ്രാജ്ഞോ വിദുരോ ദൃഷ്ടവാൻപുരാ ॥ 6-96-2 (43055)
കുരൂണാം പാണ്ഡവാനാം ച ക്ഷയം ഘോരം മഹാമതിഃക ।
സ തതോ നിവാരിതവാന്ധൃതരാഷ്ട്രം ജനേശ്വരം ॥ 6-96-3 (43056)
അന്യേ ച ബഹവോ വീരാഃ സംഗ്രാമേ മധുസൂദന।
നിഹതാഃ കൌരവൈഃ സംഖ്യേ തഥാഽസ്മാഭിശ്ച കൌരവാഃ ॥ 6-96-4 (43057)
അർഥഹേതോർനരശ്രേഷ്ഠ ക്രിയതേ കർമ കുത്സിതം।
ധിഗർഥാന്യത്കൃതേ ഹ്യേവം ക്രിയതേ ജ്ഞാതിസങ്ക്ഷയഃ ॥ 6-96-5 (43058)
അധനസ്യ മൃതം ശ്രേയോ ന ച ജ്ഞാതിവധാദ്വനം ।
കിം നു പ്രാപ്സ്യാമഹേ കൃഷ്ണ ഹത്വാ ജ്ഞാതീൻസമാഗതാൻ ॥ 6-96-6 (43059)
ദുര്യോധനാപരാധേന ശകുനേഃ സൌബലസ്യ ച।
ക്ഷത്രിയാ നിധനം യാന്തി കർണദുർമന്ത്രിതേന ച ॥ 6-96-7 (43060)
ഇദാനീം ച വിജാനാമി സുകൃതം മധുസൂദന।
കൃതം രാജ്ഞാ മഹാബാഹോ യാചതാ ത സുയോധനം ॥ 6-96-8 (43061)
രാജ്യാർധം പഞ്ച വാ ഗ്രാമാന്നാകാർഷീത്സ ച ദുർമതിഃക ।
ദൃഷ്ട്വാ ഹി ക്ഷത്രിയാഞ്ശൂരാഞ്ശയാനാന്ധരണീതലേ ॥ 6-96-9 (43062)
നിന്ദാമി ഭൃശമാത്മാനം ധിഗസ്തു ക്ഷത്രിജീവികാം ।
അശക്തമിതി മാമേതേ ജ്ഞാസ്യന്തേ ക്ഷത്രിയാ രണേ ॥ 6-96-10 (43063)
ഏതദർഥം മയാ യുദ്ധം രോചിതം മധുസൂദന।
സഞ്ചോദയ ഹയാഞ്ശീഘ്രം ധാർതരാഷ്ട്രചമൂം പ്രതി ॥ 6-96-11 (43064)
പ്രതരിഷ്യേ മഹാപാരം ഭുജാഭ്യാം സമരോദധിം ।
നായം ക്ലീബായിതും കാലോ വിദ്യതേ മാധവ ക്വചിത് ॥ 6-96-12 (43065)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-96-13x (4181)
ഏവമുക്തസ്തു പാർഥേന കേശവഃ പരവീരഹാ।
ചോദയാമാസ താനശ്വാൻപാണ്ഡുരാന്വാതരംഹസഃ ॥ 6-96-13 (43066)
അഥ ശബ്ദോ മഹാനാസീത്തവ സൈന്യസ്യ ഭാരത।
മാരുതോദ്ധൂതവേഗസ്യ സാഗരസ്യേവ പർവണി ॥ 6-96-14 (43067)
അപരാഹ്ണേ മഹാരാജ സംഗ്രാമഃ സമപദ്യത ।
പർജന്യസമനിർഘോഷോ ഭീഷ്മസ്യ സഹ പാണ്ഡവൈഃ ॥ 6-96-15 (43068)
തതോ രാജംസ്തവ സുതാ ഭീമസേനമുപാദ്രവൻ ।
പരിവാര്യ രണേ ദ്രോണം വസവോ വാസവം യഥാ ॥ 6-96-16 (43069)
തതഃ ശാന്തനവോ ഭീഷ്മഃ കൃപശ്ച രഥിനാം വരഃ।
ഭഗദത്തഃ സുശർമാ ച ധനഞ്ജയമുപാദ്രവൻ ॥ 6-96-17 (43070)
ഹാർദിക്യോ ബാഹ്ലികശ്ചൈവ സാത്യകിം സമഭിദ്രുതൌ ।
അംബഷ്ഠകസ്തു നൃപതിരഭിമന്യുമവസ്ഥിതഃ ॥ 6-96-18 (43071)
ശേഷാസ്ത്വന്യേ മഹാരാജ ശേഷാനേവ മഹാരഥാൻ ।
തതഃ പ്രവവൃതേ യുദ്ധം ഘോരരൂപം ഭയാവഹം ॥ 6-96-19 (43072)
`ഭീമസേനസ്തു സംപ്രേക്ഷ്യ പുത്രാംസ്തവ വിശാംപതേ'।
പ്രജജ്വാല രണേ ക്രുദ്ധോ ഹവിഷാ ഹവ്യവാഡിവ ॥ 6-96-20 (43073)
പുത്രാസ്തു തവ കൌന്തേയം ഛാദയാഞ്ചക്രിരേ ശരൈഃ।
പ്രാവൃഷീവ മഹാരാജ ജലദാ ഇവ പർവതം ॥ 6-96-21 (43074)
സ ച്ഛാദ്യമാനോ ബഹുധാ പുത്രൈസ്തവ വിശാംപതേ ।
സൃക്വിണീ സംലിഹന്വീരഃ ശാർദൂല ഇവ ദർപിതഃ ॥ 6-96-22 (43075)
വ്യൂഢോരസ്കസ്തതോ ഭീമഃ പോഥയാമാസ പാർഥിവം ।
ക്ഷുരപ്രേണ സുതീക്ഷ്ണേന സുമുക്തേന മഹാരണേ ॥ 6-96-23 (43076)
താഡയാമാസ സങ്ക്രുദ്ധഃ സോഽഭവദ്വ്യഥിതേന്ദ്രിയഃ ।
അപരേണ തു ഭല്ലേന പീതേന നിശിതേന തു।
അപാതയത്കുണ്ഡലിതം സിംഹഃ ക്ഷുദ്രമൃഗം യഥാ ॥ 6-96-24 (43077)
തതഃ സുനിശിതാൻബാണാൻഭീമസേനഃ ശിലാശിതാൻ ।
സ സപ്ത സന്ദധേ ഹന്തും പുത്രാസ്തേ ഭരതർഷഭ ॥ 6-96-25 (43078)
പ്രേഷിതാ ഭിമസേനേന ശരാസ്തേ ദൃഢധന്വനാ ।
അപാതയന്ത പുത്രാംസ്തേ രഥേഭ്യഃ സുമഹാരഥാൻ ॥ 6-96-26 (43079)
അനാധൃഷ്ടിം കുണ്ഡഭേദിം വിരാജം ദീപ്തലോചനം ।
ദീർഘബാഹും സുബാഹും ച തഥൈവ മകരധ്വജം ॥ 6-96-27 (43080)
പ്രപതന്തിസ്മ വീരാസ്തേ വിരേജുർഭരതർഷഭ।
വസന്തേ പുഷ്പശബലാഃ കിംശുകാഃ പതിതാ ഇവ ॥ 6-96-28 (43081)
തതഃ പ്രദുദ്രുവുഃ ശേഷാസ്തവ പുത്രാ മഹാഹവേ ।
തം കാലമിവ മന്യന്തോ ഭീമസേനം മഹാബലം ॥ 6-96-29 (43082)
ദ്രോണസ്തു സമരേ വീരം നിർദഹനക്തം സുതാംസ്തവ ।
യഥാദ്രിം വാരിധാരാഭിഃ സമന്താദ്വ്യകിരച്ഛരൈഃ ॥ 6-96-30 (43083)
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ കുന്തീപുത്രസ്യ പൌരുഷം ।
ദ്രോണേന വാര്യമാണോഽപി നിജഘ്നേ യത്സുതാംസ്തവ ॥ 6-96-31 (43084)
യഥാ ഗോവൃഷഭോ വർഷം സന്ധാരയതി സ്വാത്പതത് ।
ഭീമസ്തഥാ ദ്രോണമുക്തം ശരവർഷമദീധരത് ॥ 6-96-32 (43085)
അദ്ഭുതം ച മഹാരാജ തത്ര ചക്രേ വൃകോദരഃ ।
യത്പുത്രാംസ്തേഽവധീത്സംഖ്യേ ദ്രോണം ചൈവ ന്യവാരയത് ॥ 6-96-33 (43086)
പുത്രേഷു തവ വീരേഷു ചിക്രീഡാർജുനപൂർവജഃ ।
മൃഗേഷ്വിവ മഹാരാജ ചരന്വ്യാഘ്രോ മഹാബലഃ ॥ 6-96-34 (43087)
യഥാ ഹി പശുമധ്യസ്ഥോ ദ്രാവയേത പശൂന്വൃകഃ ।
വൃകോദരസ്തവ സുതാംസ്തഥാ വ്യദ്രാവയദ്രണേ ॥ 6-96-35 (43088)
ഗാംഗേയോ ഭഗദത്തശ്ച ഗോതമശ്ച മഹാരഥാഃ ।
പാണ്ഡവം രഭസം യുദ്ധേ വാരയാമാസുരർജുനം ॥ 6-96-36 (43089)
അസ്ത്രൈരസ്ത്രാണി സംവാര്യ തേഷാം സോഽതിരഥോ രണേ
പ്രവീരാംസ്തവ സൈന്യേഷു പ്രേഷയാമാസ മൃത്യവേ ॥ 6-96-37 (43090)
അഭിമന്യുസ്തു രാജാനമംബഷ്ഠം ലോകവിശ്രുതം ।
വിരഥം രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠം കാരയാമാസ സായകൈഃ ॥ 6-96-38 (43091)
വിരഥോ വധ്യമാനസ്തു സൌഭദ്രേണ യശസ്വിനാ ।
അവപ്ലുത്യ രഥാത്തൂർണമംബഷ്ഠോ വസുധാധിപഃ ॥ 6-96-39 (43092)
അസിം ചിക്ഷേപ സമരേ സൌഭദ്രസ്യ മഹാത്മനഃ ।
ആരുരോഹ രഥം ചൈവ ഹാർദിക്യസ്യ മഹാബലഃ ॥ 6-96-40 (43093)
ആപതന്തം തു നിസ്ത്രിംശം യുദ്ധമാർഗവിശാരദഃ ।
ലാഘവാദ്വ്യംസയാമാസ സൌഭദ്രഃ പരവീരഹാ ॥ 6-96-41 (43094)
വ്യംസിതം വീക്ഷ്യ നിസ്ത്രിംശം സൌഭദ്രേണ രണേ തദാ।
സാധുസാധ്വിതി സൈന്യാനാം പ്രണാദോഽഭൂദ്വിശാംപതേ ॥ 6-96-42 (43095)
ധൃഷ്ടദ്യുംനമുഖാസ്ത്വന്യേ തവ സൈന്യമയോധയൻ।
തഥൈവ താവകാഃ സർവേ പാണ്ഡുസൈന്യമയോധയൻ ॥ 6-96-43 (43096)
തത്രാക്രന്ദോ മഹാനാസീത്തവ തേഷാം ച ഭാരത।
നിഘ്നതാം ദൃഢമന്യോന്യം കുർവതാം കർമ ദുഷ്കരം ॥ 6-96-44 (43097)
അന്യോന്യം ഹി രണേ ശൂരാഃ കേശേഷ്വാക്ഷിഷ്യ മാനിനഃ।
നഖദന്തൈരയുധ്യന്ത മുഷ്ടിഭിർജാനുഭിസ്തഥാ ॥ 6-96-45 (43098)
തലൈശ്ചൈവാഥ നിസ്ത്രിംശൈർബാഹുഭിശ്ച സുസംസ്ഥിതൈഃ।
വിവരം പ്രാപ്യ ചാന്യോന്യമനയന്യമസാദനം ॥ 6-96-46 (43099)
ന്യഹനച്ച പിതാ പുത്രം പുത്രശ്ച പിതരം തഥാ।
വ്യാകുലീകൃതസങ്കൽപാ യുയുധുസ്തത്ര മാനവാഃ ॥ 6-96-47 (43100)
രണേ ചാരൂണി ചാപാനി ഹേമപൃഷ്ഠാനി മാരിഷ ।
ഹതാനാമപവിദ്ധാനി കലാപാശ്ച മഹാധനാഃ ॥ 6-96-48 (43101)
ജാതരൂപമയൈഃ പുംഖൈ രാജതൈർനിശിതാഃ ശരാഃ।
തൈലധൌതാ വ്യരാജന്ത നിർമുക്തഭുജഗോപമാഃ ॥ 6-96-49 (43102)
ഖംഗാശ്ച ദാന്തത്സരവോ ജാതരൂപപരിഷ്കൃതാഃ ।
ചർമാണി ചാപവിദ്ധാനി രുക്മചിത്രാണി ധന്വിനാം ॥ 6-96-50 (43103)
സുവർണാവികൃതാഃ പ്രാസാഃ പ്രഭഗ്നാ ഹേമഭൂഷിതാഃ।
ജാതരൂപമയാ യഷ്ട്യഃ ശക്ത്യശ്ച കനകോജ്ജ്വലാഃ ॥ 6-96-51 (43104)
അവസ്കന്ദാശ്ച പതിതാ മുസലാനി ഗുരൂണി ച ।
പരിഘാഃ പട്ടസാശ്ചൈവ ഭിണ്ഡിപാലാശ്ച മാരിഷ ॥ 6-96-52 (43105)
പതിതാ വിവിധാശ്ചാപാശ്ചിത്രാ ഹേമപരിഷ്കൃതാഃ ।
കുഥാ ബഹുവിധാകാരാശ്ചാമരാ വ്യജനാനി ച ॥ 6-96-53 (43106)
നാനാവിധാനി ശസ്ത്രാണി പ്രഗൃഹ്യ പതിതാ നരാഃ।
ജീവന്ത ഇവ ദൃശ്യനതേ ഗതസത്ത്വാ മഹാരഥാഃ ॥ 6-96-54 (43107)
ഗജാവിമഥിതൈർഗാത്രൈർമുസലൈർഭിന്നമസ്തകാഃ।
ഗജാവാജിരഥക്ഷുണ്ണാഃ ശേരതേ സ്മ നരാഃ ക്ഷിതൌ ॥ 6-96-55 (43108)
തഥൈവാശ്വനൃനാഗാനാം ശരീരൈർവിബഭൌ തദാ।
സഞ്ഛന്നാ വസുധാ രാജൻപർവതൈരിവ ശാതിതൈഃ ॥ 6-96-56 (43109)
സമരേ പതിതൈശ്ചൈവ ശക്ത്യൃഷ്ടിശരതോമരൈഃ।
നിസ്ത്രിംശൈഃ പട്ടസൈഃ പ്രാസൈരവസ്കന്ദൈഃ പരശ്വഥൈഃ ॥ 6-96-57 (43110)
പരിഘൈർഭിണ്ഡിപാലൈശ്ച ശതഘ്നീഭിശ്ച മാരിഷ।
ശരീരൈഃ ശസ്ത്രനിർഭിന്നൈഃ സമാസ്തീര്യത മേദിനീ ॥ 6-96-58 (43111)
വിശബ്ദൈരൽപശബ്ദൈശ്ച ശോണിതൌഗപരിപ്ലുതൈഃ।
ഗതാസുഭിരമിത്രഘ്ന വിബഭൌ നിചിതാ മഹീ ॥ 6-96-59 (43112)
സതലത്രൈഃ സകേയൂരൈർബാഹുഭിശ്ചന്ദനോക്ഷിതൈഃ ।
ഹസ്തിഹസ്തോപമൈശ്ഛിന്നൈരൂരുഭിശ്ച തരസ്വിനാം ॥ 6-96-60 (43113)
ബദ്ധചൂജാമണിവരൈഃ ശിരോഭിശ്ച സകുണ്ഡലൈഃ ।
പാതിതൈ ഋഷഭാക്ഷാണാം ബഭൌ ഭാരത മേദിനീ ॥ 6-96-61 (43114)
കവചൈഃ ശോണിതാദിഗ്ധൈർവിപ്രകീർണൈശ്ച കാഞ്ചനൈഃ ।
രരാജ സുഭൃശം ഭൂമിഃ ശാന്താർചിർഭിരിവാനലൈഃ ॥ 6-96-62 (43115)
വിപ്രവിദ്ധൈഃ കലാപൈശ്ച പതിതൈശ്ച ശരാസനൈഃ ।
വിപ്രകീർണൈഃ ശരൈശ്ചൈവ രുക്മപുംഖൈഃ സമന്തതഃ ॥ 6-96-63 (43116)
രഥൈശ്ച സർവതോ ഭഗ്നൈഃ കിങ്കിണീജാലഭൂഷിതൈഃ ।
വാജിഭിശ്ച ഹതൈർബാണൈഃ സ്രസ്തജിഹ്വൈഃ സശോണിതൈഃ ॥ 6-96-64 (43117)
അനുകർഷൈഃ പതാകാഭിരുപാസംഗൈർധ്വജൈരപി ।
പ്രവീരാണാം മഹാശംഖൈർവിപ്രകീർണൈശ്ച പാണ്ഡുരൈഃ ॥ 6-96-65 (43118)
സ്രസ്തഹസ്തൈശ്ച മാതംഗൈഃ ശയാനൈർവിബഭൌ മഹീ ।
നാനാരൂപേരലങ്കാരൈഃ പ്രമദേവാഭ്യലങ്കൃതാ॥ 6-96-66 (43119)
ദന്തിഭിശ്ചാപരൈസ്തത്ര സപ്രാണൈർഗാഢവേദനൈഃ ।
കരൈഃ ശബ്ദം വിമുഞ്ചദ്ഭിഃ ശീകരം ച മുഹുർമുഹുഃ ॥ 6-96-67 (43120)
വിബഭൌ തദ്രണസ്ഥാനം സ്യന്ദമാനൈരിവാചലൈഃ।
നാനാരാഗൈഃ കംബലൈശ്ച പരിസ്തോമേശ്ച ദന്തിനാം ॥ 6-96-68 (43121)
വൈദൂര്യമണിദണ്ഡൈശ്ച പതിതൈരങ്കുശൈഃ ശുഭൈഃ।
ഘണ്ടാഭിശ്ച ഗജേന്ദ്രാണാം പതിതാഭിഃ സമന്തതഃ ॥ 6-96-69 (43122)
വിപാടിതവിചിത്രാഭിഃ കുഥാഭിരങ്കുശൈസ്തഥാ।
ഗ്രൈവേയൈശ്ചിത്രരൂപൈശ്ച രുക്മകക്ഷ്യാഭിരേവ ച ॥ 6-96-70 (43123)
യന്ത്രൈശ്ച ബഹുധാ ച്ഛിന്നൈസ്തോമരൈശ്ചാപി കാഞ്ചനൈഃ।
`രരാജ സുഭൃശം ഭൂമിസ്തത്രതത്ര വിശാംപതേ'
അശ്വാനാം രേണുകപിലൈ രുക്മച്ഛന്നൈരുരശ്ഛദൈഃ॥ 6-96-71 (43124)
സാദിനാം ച ഭുജൈശ്ഛിന്നൈഃ പതിതൈഃ സാംഗദൈസ്തഥാ।
പ്രാസൈശ്ച വിമലൈസ്തീക്ഷ്ണൈർവിമലാഭിസ്തഥർഷ്ടിഭിഃ॥ 6-96-72 (43125)
ഉഷ്ണീഷൈശ്ച തഥാ ചിത്രൈർവിപ്രവിദ്ധൈസ്തതസ്തതഃ।
വിചിത്രൈർബാണവർഷൈശ്ച ജാതരൂപപരിഷ്കൃതൈഃ ॥ 6-96-73 (43126)
അശ്വാസ്തരപരിസ്തോമൈ രാങ്കവൈർമൃദിതൈസ്തഥാ।
നരേന്ദ്രചൂഡാമണിഭിർവിചിത്രൈശ്ച മഹാധനൈഃ ॥ 6-96-74 (43127)
ഛത്രൈസ്തഥാപവിദ്ധൈശ്ച ചാമരൈർവ്യജനൈരപി ।
പദ്മേന്ദുദ്യുതിഭിശ്ചൈവ വദനൈശ്ചാരുകുണ്ഡലൈഃ ॥ 6-96-75 (43128)
ക്ലൃപ്തശ്മശ്രുഭിരത്യർഥം വീരാണാം സമലങ്കൃതൈഃ ।
അപവിദ്ധൈർമഹാരാജ സുവർണാജ്ജ്വലകുണ്ഡലൈഃ ॥ 6-96-76 (43129)
ഗ്രഹനക്ഷത്രശബലാ ദ്യൌരിവാസീദ്വസുന്ധരാ।
ഏവമേതേ മഹാസേനേ മൃദിതേ തത്ര ഭാരത ॥ 6-96-77 (43130)
പരസ്പരം സമാസാദ്യ തവ തേഷാം ച സംയുഗേ ।
തേഷു ശ്രാന്തേഷു ഭഗ്നേഷു മൃദിതേഷു ച ഭാരത ॥ 6-96-78 (43131)
രാത്രിഃ സമഭവത്തത്ര നാപശ്യാമ തതോഽനുഗാൻ ।
തതോഽവഹാരം സൈകന്യാനാം പ്രചുക്രുഃ കുരുപാണ്ഡവാഃ ॥ 6-96-79 (43132)
ഘോരേ നിശാമുഖേ രൌദ്രേ വർതമാനേ മഹാഭയേ।
അവഹാരം തതഃ കൃത്വാ സഹിതാഃ കുരുപാണഡ്വാഃ ।
ന്യവിശന്ത നിശാകാലേ ഗത്വാ സ്വശിബിരം തദാ ॥ ॥ 6-96-80 (43133)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി അഷ്ടമദിവസയുദ്ധേ ഷണ്ണവതിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-96-23 വ്യൂഢോരസ്കം ഇതി ഝo പാഠഃ ॥ 6-96-48 അപവിദ്ധാനി പതിതാനി ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 097
॥ ശ്രീഃ ॥
6.97. അധ്യായഃ 097
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീഷ്മോ ന്യസ്തശസ്ത്രശ്ചേദഹം പാണ്ഡവാൻ ജേഷ്യാമീതി കർണബോധിതേന ദുര്യോധനേന രാത്രൌ ഭീഷ്മമേത്യ കർണസ്യ യുദ്ധാനുജ്ഞാപ്രാർഥനാ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-97-0 (43134)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-97-0x (4182)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ ശകുനിശ്ചാപി സൌബലഃ।
ദുഃശാസനശ്ച പുത്രസ്തേ സൂതപുത്രശ്ച ദുർജയഃ ॥ 6-97-1 (43135)
സമാഗംയ മഹാരാജ മന്ത്രം ചക്രുർവിവക്ഷിതം ।
കഥം പാണ്ഡുസുതാഃ സംഖ്യേ ജേതവ്യാഃ സഗണാ ഇതി॥ 6-97-2 (43136)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ സർവാംസ്താനാഹ മന്ത്രിണഃ ।
സൂതപുത്രം സമാഭാഷ്യ സൌബലം ച മഹാബലം ॥ 6-97-3 (43137)
ദ്രോണോ ഭീഷ്മ കൃപഃ ശല്യഃ സൌമദത്തിശ്ച സംയുഗേ।
ന പാർഥാൻപ്രതി ബാധന്തേ ന ജാനേ കിംനു കാരണം ॥ 6-97-4 (43138)
അവധ്യമാനാസ്തേ ചാപി ക്ഷപയന്തി ബലം മമ।
സോഽസ്മി ക്ഷീണബലഃ കർണ ക്ഷീണശസ്ത്രശ്ച സംയുഗേ ॥ 6-97-5 (43139)
`ദ്രോണസ്യ പ്രമുഖേ വീരാ ഹതാസ്തേ ഭ്രാതരോ മമ।
ഭീമസേനേന രാധേയ മമ ചൈവ ച പശ്യതഃ '॥ 6-97-6 (43140)
നികൃതഃ പാണ്ഡവൈഃ ശൂരൈരവധ്യൈർദൈവതൈരപി ।
സോഽഹം സംശയമാപന്നഃ പ്രകരിഷ്യേ കഥം രണം ॥ 6-97-7 (43141)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-97-8x (4183)
തമബ്രവീൻമഹാരാജ സൂതപുത്രോ നരാധിപം ।
മാ ശോച ഭരതശ്രേഷ്ഠ കരിഷ്യേഽഹം പ്രിയം തവ ॥ 6-97-8 (43142)
ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവസ്തൂർണമപയാതു മഹാരണാത് ।
നിവൃത്തേ യുധി ഗാംഗേയേ ന്യസ്തശസ്ത്രേ ച ഭാരത ॥ 6-97-9 (43143)
അഹം പാർഥാൻഹനിഷ്യാമി സഹിതാൻസർവസോമകൈഃ ।
പശ്യതോ യുധി ഭീഷ്മസ്യ ശപേ സത്യേന തേ നൃപ ॥ 6-97-10 (43144)
പാണ്ഡവേഷു ദയാം നിത്യം സ ഹി ഭീഷ്മഃ കരോതി വൈ।
അശക്തശ്ച രണേ ഭീഷ്മോ ജേതുമേതാൻമഹാരഥാൻ ॥ 6-97-11 (43145)
അഭിമാനീ രണേ ഭീഷ്മോ നിത്യം ചാപി രണപ്രിയഃ ।
സ കഥം പാണ്ഡവാന്യുദ്ധേ ജേഷ്യതേ താത സംഗതാൻ ॥ 6-97-12 (43146)
സ ത്വം ശീഘ്രമിതോ ഗത്വാ ഭീഷ്മസ്യ ശിബിരം പ്രതി ।
അനുമാന്യ ഗുരും വൃദ്ധം ശസ്ത്രം ന്യാസയ ഭാരത ॥ 6-97-13 (43147)
ന്യസ്തശസ്ത്രേ തതോ ഭീഷ്മേ നിഹതാൻപശ്യ പാണ്ഡവാൻ ।
മയൈകേന രണേ രാജൻസസുഹൃദ്ഗണബാന്ധവാൻ ॥ 6-97-14 (43148)
ഏവമുക്തസ്തു കർണേന പുത്രോ ദുര്യോധനസ്തവ ।
അബ്രവീദ്ഭ്രാതരം തത്ര ദുഃശാസനമിദം വചഃ ॥ 6-97-15 (43149)
അനുയാത്രം യഥാ സർവം സജ്ജീഭവതി സർവശഃ ।
ദുഃശാസന തഥാ ക്ഷിപ്രം സർവമേവോപപാദയ ॥ 6-97-16 (43150)
ഏവമുക്ത്വാ തതോ രാജൻകർണമാഹ ജനേശ്വരഃ ।
അനുമാന്യ രണേ ഭീഷ്മമേഷോഽഹം ദ്വിപദാം വരം ॥ 6-97-17 (43151)
ആഗമിഷ്യേ തതഃ ക്ഷിപ്രം ത്വത്സകാശമരിന്ദമ।
അപക്രാന്തേ തതോ ഭീഷ്മേ പ്രഹരിഷ്യസി സംയുഗേ ॥ 6-97-18 (43152)
നിഷ്പപാത തതസ്തൂർണം പുത്രസ്തവ വിശാംപതേ ।
സഹിതോ ഭ്രാതൃഭിസ്തൈസ്തു ദേവൈരിവ ശതക്രതുഃ ॥ 6-97-19 (43153)
തതസ്തം നൃപശാർദൂലം ശാർദൂലസമവിക്രമം ।
ആരോപയദ്ധയം തൂർണം ഭ്രാതാ ദുഃശാസനസ്തദാ ॥ 6-97-20 (43154)
അംഗദീ ബദ്ധമുകുടോ ഹസ്താഭരണവാന്നൃപ ।
ധാർതരാഷ്ട്രോ മഹാരാജ വിബഭൌ സ പഥി വ്രജൻ ॥ 6-97-21 (43155)
ഭണ്ഡീപുഷ്പനികാശേന തപനീയനിഭേന ച।
അനുലിപ്തഃ പരാർദ്ധ്യേന ചന്ദനേന സുഗന്ധിനാ ॥ 6-97-22 (43156)
അരജോംബരസംവീതഃ സിംഹഖേലഗതിർനൃപ ।
ശുശുഭേ വിമലാർചിഷ്മാന്നഭസീവ ദിവാകരഃ ॥ 6-97-23 (43157)
തം പ്രയാന്തം നരവ്യാഘ്രം ഭീഷ്മസ്യ ശിബിരം പ്രതി ।
അനുജഗ്മുർമഹേഷ്വാസാഃ സർവലോകസ്യ ധന്വിനഃ ।
ഭ്രാതരശ്ച മഹേഷ്വാസാസ്ത്രിദശാ ഇവ വാസവം ॥ 6-97-24 (43158)
ഹയാനന്യേ സമാരുഹ്യ ഗജാനന്യേ ച ഭാരത ।
രഥാനന്യേ നരശ്രേഷ്ഠം പരിവവ്രുഃ സമന്തതഃ ॥ 6-97-25 (43159)
`പദാതയശ്ച ത്വരിതാ നഖരപ്രാസയോധിനഃ।
പരിവവ്രുർമഹേഷ്വാസം ധാർതരാഷ്ട്രം മഹാരഥം ॥' 6-97-26 (43160)
ആത്തശസ്ത്രാശ്ച സുഹൃദോ രക്ഷണാർഥം മഹീപതേഃ ।
പ്രാദുർബഭൂവുഃ സഹിതാഃ ശക്രസ്യേവാമരാ ദിവി ॥ 6-97-27 (43161)
സ പൂജ്യമാനഃ കുരുഭിഃ കൌരവാണാം മഹാബലഃ ।
പ്രയയൌ സദനം രാജാ ഗാംഗേയസ്യ യശസ്വിനഃ ।
അന്വീയമാനഃ സതതം സോദരൈഃ പരിവാരിതഃ ॥ 6-97-28 (43162)
ദക്ഷിണം ദക്ഷിണഃ കാലേ സംഭൃത്യ സ്വഭുജം തദാ।
ഹസ്തിഹസ്തോപമം സൌംയം സർവശത്രുനിബർഹണം ॥ 6-97-29 (43163)
പ്രഗൃഹ്ണന്നഞ്ജലീന്നൄണാമുദ്യതാൻസർവതോ ദിശഃ।
ശുശ്രാവ മധുരാ വാചോ നാനാദേശനിവാസിനാം ॥ 6-97-30 (43164)
സംസ്തൂയമാനഃ സൂതൈശ്ച മാഗധൈശ്ച മഹായശാഃ।
പൂജയാനശ്ച താൻസർവാൻസർവലോകേശ്വരേശ്വരഃ॥ 6-97-31 (43165)
പ്രദീപൈഃ കാഞ്ചനൈസ്തത്ര ഗന്ധതൈലാവസേചിതൈഃ ।
പരിവവ്രുർമഹാരാജം പ്രജ്വലദ്ഭിഃ സമന്തതഃ ॥ 6-97-32 (43166)
സ തൈഃ പരിവൃതോ രാജാ പ്രദീപൈഃ കാഞ്ചനൈർജ്വലൻ।
ശുശുഭേ ചന്ദ്രമായുക്തോ ദീപ്തൈരിവ മഹാഗ്രഹൈഃ ॥ 6-97-33 (43167)
കഞ്ചുകോഷ്ണീഷിണസ്തത്ര വേത്രഝർഝരപാണയഃ।
പ്രോത്സാരയന്തഃ ശനകൈസ്തം ജനം സർവതോ ദിശം ॥ 6-97-34 (43168)
സംപ്രാപ്യ തു തതോ രാജാ ഭീഷ്മസ്യ സദനം ശുഭം ।
അവതീര്യ ഹയാച്ചാപി ഭീഷ്മം പ്രാപ്യ ജനേശ്വരഃ ॥ 6-97-35 (43169)
അഭിവാദ്യ തതോ ഭീഷ്മം നിഷണ്ണഃ പരമാസനേ।
കാഞ്ചനേ സർവതോഭദ്രേ സ്പർദ്ധ്യാസ്തരണസംവൃതേ।
ഉവാച പ്രാഞ്ജലിർഭീഷ്മം ബാഷ്പകണ്ഠോഽശ്രുലോചനഃ ॥ 6-97-36 (43170)
ത്വാം വയം ഹി സമാശ്രിത്യ സംയുഗേ ശത്രുസൂദന ।
ഉത്സഹേമ രണേ ജേതും സേന്ദ്രാനപി സുരാസുരാൻ ।
കിമു പാണ്ഡുസുതാന്വീരാൻസസുഹൃദ്ഗണബാന്ധവാൻ ॥ 6-97-37 (43171)
തസ്മാദർഹസി ഗാംഗേയ കൃപാം കർതും മയി പ്രഭോ।
ജഹി പാണഡുസുതാന്വാരാൻമഹേന്ദ്ര ഇവ ദാനവാൻ ॥ 6-97-38 (43172)
പൂർവമുക്തം മഹാബാഹോ ഹനിഷ്യാമി സസോമകാൻ ।
പാഞ്ചാലാൻകേകയൈഃ സാർധം കരൂപാംശ്ചേതി ഭാരത ॥ 6-97-39 (43173)
ത്വദ്വചഃ സത്യമേവാസ്തു ജഹി പാർഥാൻസമാഗതാൻ ।
സോമകാംശ്ച മഹേഷ്വാസാൻസത്യവാഗ്ഭവ ഭാരത ॥ 6-97-40 (43174)
ദയയാ യദി വാ രാജന്ദ്വേഷ്യഭാവാൻമമ പ്രഭോ ।
മന്ദഭാഗ്യതയാ വാപി മമ രക്ഷസി പാണ്ഡവാൻ ॥ 6-97-41 (43175)
അനുജാനീഹി സമരേ കർണമാഹവശോഭിനം ।
സ ജേഷ്യതി രണേ പാർഥാൻസസുഹൃദ്ഗണബാന്ധവാൻ ॥ 6-97-42 (43176)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-97-43x (4184)
സ ഏവമുക്ത്വാ നൃപതിഃ പുത്രോ ദുര്യോധനസ്തവ।
നോവാച വചനം കിഞ്ചിദ്ഭീഷ്മം സത്യപരാക്രമം ॥ ॥ 6-97-43 (43177)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി സപ്തനവതിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-97-21 ഭണ്ഡീപുഷ്പം മഞ്ജിഷ്ഠാപുഷ്പം ॥ 6-97-29 ദക്ഷിണം സ്വഭുജം സംഭൃത്യ സമുദ്ധൃത്യ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 098
॥ ശ്രീഃ ॥
6.98. അധ്യായഃ 098
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീഷ്മേണ ദുര്യോധനംപ്രതി അർജുനപരാക്രമപ്രശംസനപൂർവകം പാണ്ഡവാനാമജയ്യത്വമഭിധായ ശിഖണ്ഡിവർജം പാഞ്ചാലാദിവധപ്രതിജ്ഞാ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-98-0 (43178)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-98-0x (4185)
വാക്ശല്യൈസ്തവ പുത്രേണ സോഽതിവിദ്ധോ മഹാമനാഃ ।
നോവാച ദുഃഖോപഹതോ ഹ്യപ്രിയം പ്രിയമണ്വപി ॥ 6-98-1 (43179)
സ ധ്യാത്വാ സുചിരം കാലം ദുഃഖരോഷസമന്വിതഃ ।
ശ്വസന്നിവ മഹാനാഗഃ പ്രണുന്നോ വാക്ശലാകയാ ॥ 6-98-2 (43180)
ഉദ്വൃത്യ ചക്ഷുഷീ ലോപാന്നിർദഹന്നിവ ഭാരത।
സദേവാസുരഗന്ധർവം ലോകം കാല ഇവാപരഃ ॥ 6-98-3 (43181)
അബ്രവീത്തവ പുത്രം ച സാമപൂർവമിദം വചഃ।
കിം ത്വം ദുര്യോധനൈവം മാം വാക്ശല്യൈരപകൃന്തസി ॥ 6-98-4 (43182)
ഘടമാനം യഥാശക്തിം കുർവാണം ച തവ പ്രിയം ।
ജുഹ്വാനം സമരേ പ്രാണാംസ്തവ വൈ പ്രിയകാംയയാ ॥ 6-98-5 (43183)
യദാ തു പാണ്ഡവഃ ശൂരഃ ഖാണ്ഡവേഽഗ്നിമതർപയത് ।
പരാജിത്യ രണേ ശക്രം പര്യാപ്തം തന്നിദർശനം ॥ 6-98-6 (43184)
യദാ ച ത്വാം മഹാബാഹോ ഗന്ധർവൈർഹൃതമോജസാ ।
അമോചയത്പാണ്ഡുസുതഃ പര്യാപ്തം തന്നിദർശനം ॥ 6-98-7 (43185)
ദ്രവമാണേഷു ശൂരേഷു സോദരേഷു തവ പ്രഭോ ।
സൂതപുത്രേ ച രാധേയേ പര്യാപ്തം തന്നിദർശനം ॥ 6-98-8 (43186)
യച്ച നഃ സഹിതാൻസർവാന്വിരാടനഗരേ തദാ ।
ഏക ഏവാജയത്പാർഥഃ പര്യാപ്തം തന്നിദർശനം ॥ 6-98-9 (43187)
ദ്രോണം ച യുധി സംരബ്ധം മാം ച നിർജിത്യ സംയുഗേ।
വാസാംസി സ സമാദത്ത പര്യാപ്തം തന്നിദർശനം ॥ 6-98-10 (43188)
തഥാ ദ്രൌണിം മഹേഷ്വാസം ശാരദ്വതമഥാപി ച ।
ഗോഗ്രഹേ ജിതവാൻപൂർവം പര്യാപ്തം തന്നിദർശനം ॥ 6-98-11 (43189)
വിജിത്യ ച യദാ കർണം സദാ പുരുഷമാനിനം ।
ഉത്തരായൈ ദദൌ വസ്ത്രം പര്യാപ്തം തന്നിദർശനം ॥ 6-98-12 (43190)
നിവാതകവചാന്യുദ്ധേ വാസവേനാപി ദുർജയാൻ।
ജിതവാൻസമരേ പാർഥഃ പര്യാപ്തം തന്നിദർശനം ॥ 6-98-13 (43191)
കോ ഹി ശക്തോ രണേ ജേതും പാണ്ഡവം രഭസം തദാ।
യസ്യ ഗോപ്താ ജഗദ്ഗോപ്താ ശംഖചക്രഗദാധരഃ ॥ 6-98-14 (43192)
വാസുദേവോഽനന്തശക്തിഃ സൃഷ്ടിസംഹാരകാരകഃ ।
സർവേശ്വരോ ദേവദേവഃ പരമാത്മാ സനാതനഃ ॥ 6-98-15 (43193)
ഉക്തോഽസ്തി ബഹുശോ രാജന്നാരദാദ്യൈർമഹർഷിഭിഃ ।
ത്വം തു മോഹാന്ന ജാനീഷേ വാച്യാവാച്യം സുയോധന ॥ 6-98-16 (43194)
മുമൂർഷുർഹി നരഃ സർവാന്വൃക്ഷാൻപശ്യതി കാഞ്ചനാൻ।
തഥാ ത്വമപി ഗാന്ധാരേ വിപരീതാനി പശ്യസി ॥ 6-98-17 (43195)
സ്വയം വൈരം മഹത്കൃത്വാ പാണ്ഡവൈഃ സഹ സൃഞ്ജയൈഃ ।
യുദ്ധ്യസ്വ താനദ്യ രണേ പശ്യാമഃ പുരുഷോ ഭവ।
`അശക്യാഃ പാണ്ഡവാ ജേതും ദേവൈരപി സവാസവൈഃ ॥' 6-98-18 (43196)
അഹം തു സോമകാൻസർവാൻപാഞ്ചാലാംശ്ച സമാഗതാൻ।
നിഹനിഷ്യേ നരവ്യാഘ്ര വർജയിത്വാ ശിഖണ്ഡിനം ॥ 6-98-19 (43197)
തൈർവാഽഹം നിഹതഃ സംഖ്യേ ഗമിഷ്യേ യമസാദനം ।
താന്വാ നിഹത്യ സമരേ പ്രീതിം ദാസ്യാംയഹം തവ ॥ 6-98-20 (43198)
പൂർവ ഹി സ്ത്രീ സമുത്പന്നാ ശിഖണ്ഡീ രാജവേശ്മനി ।
വരദാനാത്പുമാഞ്ജാതഃ സൈഷാ വേ സ്ത്രീ ശിഖണ്ഡിനീ ॥ 6-98-21 (43199)
തമഹം ന ഹനിഷ്യാമി പ്രാണത്യാഗേഽപി ഭാരത।
യാഽസൌ പ്രാങ്വർമിതാ ധാത്രാ സൈഷാ വൈ സ്ത്രീ ശിഖണ്ഡിനീ॥ 6-98-22 (43200)
സുഖം സ്വപിഹി ഗാന്ധാരേ ശ്വോഽസ്മി കർതാ മഹാരണം।
യം ജനാഃ കഥയിഷ്യന്തി യാവത്സ്ഥാസ്യതി മേദിനീ ॥ 6-98-23 (43201)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-98-24x (4186)
ഏവമുക്തസ്തവ സുതോ നിർജഗാമ ജനേശ്വര।
അഭിവാദ്യ ഗുരും മൂർധ്നാ പ്രയയൌ സ്വം നിവേശനം ॥ 6-98-24 (43202)
ആഗംയ തു തതോ രാജാ വിസൃജ്യ ച മഹാജനം ।
പ്രവിവേശ തതസ്തൂർണം ക്ഷയം ശത്രുക്ഷയങ്കരഃ ॥ 6-98-25 (43203)
പ്രഹൃഷ്ടഃ സ നിശാം താം ച ഗമയാമാസ പാർഥിവഃ।
പ്രഭാതായാം ച ശർവര്യാം പ്രാതരുത്ഥായ താന്നൃപഃ ॥ 6-98-26 (43204)
രാജ്ഞഃ സമാജ്ഞാപയത സേനാം യോജയതേതി ഹ।
അദ്യ ഭീഷ്മോ രണേ ക്രദ്ധോ നിഹനിഷ്യതി സോമകാൻ ॥ 6-98-27 (43205)
ദുര്യോധനസ്യ തച്ഛ്രുത്വാ രാത്രൌ വിലപിതം ബഹു।
മന്യമാനഃ സ തം രാജൻപ്രത്യാദേശമിവാത്മനഃ ॥ 6-98-28 (43206)
നിർവേദം പരമം ഗത്വാ വിനിന്ദ്യ പരവശ്യതാം ।
ദീർഘം ദധ്യൌ ശാന്തനവോ യോദ്ധുകാമോഽർജുനം രണേ ॥ 6-98-29 (43207)
ഇംഗിതേന തു തജ്ജ്ഞാത്വാ ഗാംഗേയേന വിചിന്തിതം ।
ദുര്യോധനോ മഹാരാജ ദുഃശാസനമചോദയത് ॥ 6-98-30 (43208)
ദുഃശാസന രഥാസ്തൂർണം യുജ്യന്താം ഭീഷ്മരക്ഷിണഃ ।
ദ്വാവിംശതിമനീകാനി സർവാണ്യേവാഭിചോദയ ॥ 6-98-31 (43209)
അയം ഹി സമനുപ്രാപ്തോ വർഷപൂഗാഭിചിന്തിതഃ ।
പാണ്ഡവാനാം സസൈന്യാനാം വധോ രാജ്യസ്യ ചാഗമഃ ॥ 6-98-32 (43210)
തത്ര കാര്യമഹം മന്യേ ഭീഷ്മസ്യൈവാഭിരക്ഷണം।
സ നോ ഗുപ്തഃ സഹായഃ സ്യാദ്ധന്യാത്പാർഥാംശ്ച സംയുഗേ ॥ 6-98-33 (43211)
അബ്രവീദ്ധി വിശുദ്ധാത്മാ നാഹം ഹന്യാം ശിഖണ്ഡിനം ।
സ്ത്രീപൂർവകോ ഹ്യസൌ രാജംസ്തസ്മാദ്വർജ്യോ മയാ രണേ ॥ 6-98-34 (43212)
ലോകസ്തദ്വേദ യദഹം പിതുഃ പ്രിയചികീർഷയാ ।
രാജ്യം സ്ഫീതം മഹാബാഹോ സ്ത്രിയശ്ച ത്യക്തവാൻപുരാ ॥ 6-98-35 (43213)
നൈവ ചാഹം സ്ത്രിയം ജാതു ന സ്ത്രീപൂർവം കഥഞ്ചന ।
ഹന്യാം യുധി നരശ്രേഷ്ഠ സത്യമേതദ്ബ്രവീമി തേ ॥ 6-98-36 (43214)
അയം സ്ത്രീപൂർവകോ രാജഞ്ഛിഖണ്ഡീ യദി തേ ശ്രുതഃ।
ഉദ്യോഗേ കഥിതം സർവം യഥാ ജാതാ ശിഖണ്ഡിനീ ॥ 6-98-37 (43215)
കന്യാ ഭൂത്വാ പുമാഞ്ജാതഃ സ ച യോത്സ്യതി ഭാരത ।
തസ്യാഹം പ്രമുഖേ ബാണാന്ന മുഞ്ചേയം കഥഞ്ചന ॥ 6-98-38 (43216)
യുദ്ധേ ഹി ക്ഷത്രിയാംസ്താത പാണ്ഡവാനാം ജയൈഷിണഃ ।
സർവാനന്യാൻഹനിഷ്യാമി സംപ്രാപ്താന്രണമൂർധനി ॥ 6-98-39 (43217)
ഏവം മാം ഭരതശ്രേഷ്ഠ ഗാംഗേയഃ പ്രാഹ ശാസ്ത്രവിത് ।
തത്ര സർവാത്മനാ മന്യേ ഗാംഗേയസ്യൈവ പാലനം ॥ 6-98-40 (43218)
അരക്ഷ്യമാണം ഹി വൃകോ ഹന്യാത്സിംഹം മഹാഹവേ ।
മാ വൃകേണേവ ഗാംഗേയം ഘാതയേമ ശിഖണ്ഡിനാ ॥ 6-98-41 (43219)
മാതുലഃ ശകുനിഃ ശല്യഃ കൃപോ ദ്രോണോ വിവിംശതിഃ।
യത്താ രക്ഷന്തു ഗാംഗേയം തസ്മിൻഗുപ്തേ ധ്രുവോ ജയഃ ॥ 6-98-42 (43220)
ഏതച്ഛ്രുത്വാ തു തേ സർവേ ദുര്യോധനവചസ്തദാ ।
സർവതോ രഥവംശേന ഗാംഗേയം പര്യവാരയൻ ॥ 6-98-43 (43221)
പുത്രാശ്ച തവ ഗാംഗേയം പരിവാര്യ യയുർമുദാ ।
കംപയന്തോ ഭുവം ദ്യാം ച ക്ഷോഭയന്തശ്ച പാണ്ഡവാൻ ॥ 6-98-44 (43222)
തേ രഥൈഃ സുപ്രസംയുക്തൈർദന്തിഭിശ്ച മഹാരഥാഃ ।
പരിവാര്യ രണേ ഭീഷ്മം ദംശിതാഃ സമവസ്ഥിതാഃ ॥ 6-98-45 (43223)
യഥാ ദേവാസുരേ യുദ്ധേ ത്രിദശാ വജ്രധാരിണം।
സർവേ തേ സ്മ വ്യതിഷ്ഠന്ത രക്ഷന്തസ്തം മഹാരഥം ॥ 6-98-46 (43224)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ പുനർഭ്രാതരമബ്രവീത് ।
സവ്യം ചക്രം യുധാമന്യുരുത്തമൌജാശ്ച ദക്ഷിണം।
ഗോപ്താരാവർജുനസ്യൈതാവർജുനോഽപി ശിഖണ്ഡിനഃ ॥ 6-98-47 (43225)
രക്ഷ്യമാണഃ സ പാർഥേന തഥാസ്മാഭിർവിവർജിതഃ ।
യഥാ ഭീഷ്മം ന നോ ഹന്യാദ്ദുഃശാസന തഥാ കുരു ॥ 6-98-48 (43226)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-98-49x (4187)
ഭ്രാതുസ്തദ്വചനം ശ്രുത്വാ പുത്രോ ദുഃശാസനസ്തവ।
ഭീഷ്മം പ്രമുഖതഃ കൃത്വാ പ്രയയൌ സഹ സേനയാ ॥ 6-98-49 (43227)
ഭീഷ്മം തു രഥവംശേന ദൃഷ്ട്വാ സമഭിസംവൃതം।
അർജുനോ രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠോ ധൃഷ്ടദ്യുംനമുവാച ഹ ॥ 6-98-50 (43228)
ശിഖണ്ഡിനം നരവ്യാഘ്രം ഭീഷ്മസ്യ പ്രമുഖേ നൃപ।
സ്ഥാപയസ്വാദ്യ പാഞ്ചാല്യ തസ്യ ഗോപ്താഽഹമിത്യുത ॥ ॥ 6-98-51 (43229)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി നവമദിവസയുദ്ധേ അഷ്ടനവതിതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-98-25 മഹാജനം ജനസമൂഹം । ക്ഷയം ഗൃഹം ॥ 6-98-28 പ്രത്യാദേശം നിരാകരം ॥ 6-98-29 നിർവേദം ഖേദം ॥ 6-98-37 ഉദ്യോഗേ യുദ്ധാത്പ്രാക് ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 099
॥ ശ്രീഃ ॥
6.99. അധ്യായഃ 099
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
കുരുപാണ്ഡവസേനയോർവ്യൂഹരചനാപൂർവകം പരസ്പരാഭിഗമനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-99-0 (43230)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-99-0x (4188)
തതഃ ശാന്തനവോ ഭീഷ്മോ നിര്യയൌ സഹ സേനയാ।
വ്യൂഹം ചാവ്യൂഹത മഹത്സർവതോഭദ്രമാത്മനഃ ॥ 6-99-1 (43231)
കൃപശ്ച കൃതവർമാ ച ശൈബ്യശ്ചൈവ മഹാരഥഃ ।
ശകുനിഃ സൈന്ധവശ്ചൈവ കാംഭോജശ്ച സുദക്ഷിണഃ ॥ 6-99-2 (43232)
ഭീഷ്മേണ സഹിതാഃ സർവേ പുത്രൈശ്ച തവ ഭാരത ।
അഗ്രതഃ സർവസൈന്യാനാം വ്യൂഹസ്യ പ്രമുഖേ സ്ഥിതാഃ ॥ 6-99-3 (43233)
ദ്രോണോ ഭൂരിശ്രവാഃ ശല്യോ ഭഗദത്തശ്ച മാരിഷ ।
ദക്ഷിണം പക്ഷമാശ്രിത്യ സ്ഥിതാ വ്യൂഹസ്യ ദംശിതാഃ ॥ 6-99-4 (43234)
അശ്വത്ഥാമാ സോമദത്തശ്ചാവന്ത്യൌ ച മഹാരഥൌ ।
മഹത്യാ സേനയാ യുക്താ വാമം പക്ഷമപാലയൻ ॥ 6-99-5 (43235)
ദുര്യോധനോ മഹാരാജ ത്രിഗർതൈഃ സർവതോ വൃതഃ ।
വ്യൂഹമധ്യേ സ്ഥിതോ രാജൻപാണ്ഡവാൻപ്രതി ഭാരത ॥ 6-99-6 (43236)
അലംബുസോ രഥശ്രേഷ്ഠഃ ശ്രുതായുശ്ച മഹാരഥഃ ।
പൃഷ്ഠതഃ സർവസൈന്യാനാം സ്ഥിതൌ വ്യൂഹസ്യ ദംശിതൌ ॥ 6-99-7 (43237)
ഏവം ച തം തദാ വ്യൂഹം കൃത്വാ ഭാരത താവകാഃ।
സന്നദ്ധാഃ സമദൃശ്യന്ത പ്രതപന്ത ഇവാഗ്നയഃ ॥ 6-99-8 (43238)
തതോ യുധിഷ്ഠിരോ രാജാ ഭീമസേനശ്ച പാണ്ഡവഃ।
നകുലഃ സഹദേവശ്ച മാദ്രീപുത്രാവുഭാവപി ॥ 6-99-9 (43239)
അഗ്രതഃ സർവസൈന്യാനാം സ്ഥിതാ വ്യൂഹസ്യ ദംശിതാഃ ।
ധൃഷ്ടദ്യുംനോ വിരാടശ്ച സാത്യകിശ്ച മഹാരഥഃ ॥ 6-99-10 (43240)
സ്ഥിതാഃ സൈന്യേന മഹതാ പരാനീകവിനാശനാഃ ।
ശിഖണ്ഡീ വിജയശ്ചൈവ രാക്ഷസശ്ച ഘടോത്കചഃ ॥ 6-99-11 (43241)
ചേകിതാനോ മഹാബാഹുഃ കുന്തിഭോജശ്ച വീര്യവാൻ ।
സ്ഥിതാ രണേ മഹാരാജ മഹത്യാ സേനയാ വൃതാഃ ॥ 6-99-12 (43242)
അഭിമന്യുർമഹേഷ്വാസോ ദ്രുപദശ്ച മഹാബലഃ ।
യുയുധാനോ മഹേഷ്വാസോ യുധാമന്യുശ്ച വീര്യവാൻ ॥ 6-99-13 (43243)
കേകയാ ഭ്രാതരശ്ചൈവ സ്ഥിതാ യുദ്ധായ ദംശിതാഃ ।
ഏവം തേഽപി മഹാവ്യൂഹം പ്രതിവ്യൂഹ്യ സുദുർജയം ॥ 6-99-14 (43244)
പാണ്ഡവാഃ സമരേ ശൂരാഃ സ്ഥിതാ യുദ്ധായ ദംശിതാഃ ।
താവകാസ്തു രണേ യത്താഃ സഹസേനാ നരാധിപാഃ ॥ 6-99-15 (43245)
അഭ്യുദ്യയൂ രണേ പാർഥാൻഭീഷ്മം കൃത്വാഽഗ്രതോ നൃപ।
തഥൈവ പാണ്ഡവാ രാജൻഭീമസേനപരോഗമാഃ ॥ 6-99-16 (43246)
ഭീഷ്മം യോദ്ധുമഭീപ്സന്തഃ സംഗ്രാമേ വിജയൈഷിണഃ ।
ക്ഷ്വേലാഃ കിലകിലാഃ ശംഖാൻക്രകചാൻഗോവിഷാണികാഃ ॥ 6-99-17 (43247)
ഭേരീമൃദംഗപണവാന്നാദയന്തശ്ച പുഷ്കരാൻ।
പാണ്ഡവാ അഭ്യവർതന്ത നദന്തോ ഭൈരവാന്രവാൻ ॥ 6-99-18 (43248)
ഭേരീമൃദ്ഗശംഖാനാം ദുന്ദുഭീനാം ച നിഃസ്വനൈഃ ।
ഉത്കൃഷ്ടസിംഹനാദൈശ്ച വൽഗിതൈശ്ച പൃഥഗ്വിധൈഃ ॥ 6-99-19 (43249)
വയം പ്രതിനദന്തസ്താനഗച്ഛാമ ത്വരാന്വിതാഃ ।
സഹസൈവാഭിസങ്ക്രദ്ധാസ്തദാസീത്തുമുലം മഹത് ॥ 6-99-20 (43250)
തതോഽന്യോന്യം പ്രധാവന്തഃ സംപ്രഹാരം പ്രചക്രിരേ ।
തതഃ ശബ്ദേന മഹതാ പ്രചകംപേ വസുന്ധരാ ॥ 6-99-21 (43251)
പക്ഷിണശ്ച മഹാഘോരം വ്യാഹരന്തോ വിബഭ്രമുഃ ।
സപ്രഭശ്ചോദിതഃ സൂര്യോ നിഷ്പ്രഭഃ സമപദ്യത ॥ 6-99-22 (43252)
വവുശ്ച വാതാസ്തുമുലാഃ ശംസന്തഃ സുമഹദ്ഭയം ।
ഘോരാശ്ച ഘോരനിർഹ്രാദാഃ ശിവാസ്തത്ര വവാശിരേ ॥ 6-99-23 (43253)
വേദയന്ത്യോ മഹാരാജ മഹദ്വൈശസമാഗതം।
ദിശഃ പ്രജ്വലിതാ രാജൻപാംസുവർഷം പപാത ച ॥ 6-99-24 (43254)
രുധിരേണ സമുൻമിശ്രമസ്ഥിവർഷം പപാത ച ।
രുദതാം വാഹനാനാം ച നേത്രേഭ്യഃ പ്രാപതഞ്ജലം ॥ 6-99-25 (43255)
സുസ്രുവുശ്ച ശകൃൻമൂത്രം പ്രധ്യായന്തോ വിശാംപതേ ।
അന്തർഹിതാ മഹാനാദാഃ ശ്രൂയന്തേ ഭരതർഷഭ ॥ 6-99-26 (43256)
രക്ഷസാം പുരുഷാദാനാം നദതാം ഭൈരവാന്രവാൻ ।
സംപതന്തശ്ച ദൃശ്യന്തേ ഗോമായബലവായസാഃ ॥ 6-99-27 (43257)
ശ്വാനശ്ച വിവിധൈർനാദൈർഭഷന്തസ്തത്ര മാരിഷ ।
ജ്വലിതാശ്ച മഹോൽകാ വൈ സമാഹത്യ ദിവാകരം ।
നിപേതുഃ സഹസാ ഭൂമൌ വേദയന്ത്യോ മഹദ്ഭയം ॥ 6-99-28 (43258)
മഹാന്ത്യനീകാനി മഹാസമുച്ഛ്രയേ
തതസ്തയോഃ പാണ്ഡവധാർതരാഷ്ട്രയോഃ।
ചകംപിരേ ശംഖമൃദംഗനിഃസ്വനൈഃ
പ്രകംപിതാനീവ വനാനി വായുനാ ॥ 6-99-29 (43259)
നരേന്ദ്രനാഗാശ്വസമാകുലാനാ-
മഭ്യായതീനാമശിവേ മുഹൂർതേ।
ബഭൂവ ഘോഷസ്തുമുലശ്ചമൂനാം
വാതോദ്ധുതാനാമിവ സാഗരാണാം ॥ ॥ 6-99-30 (43260)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി നവമദിവസയുദ്ധേ ഏകോനശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-99-27 ബലവായസാഃ ബലോദഗ്രാഃ കാകാഃ ॥ 6-99-29 മഹാസമുച്ഛ്രയേ മഹതി യുദ്ധേ ॥ 6-99-30 അഭ്യായതീനാമഭിമുഖമാഗച്ഛന്തീനാം ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 100
॥ ശ്രീഃ ॥
6.100. അധ്യായഃ 100
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
അലംബുസസ്യ ദ്രൌപദേയൈഃ സഹ യുദ്ധമഭിമന്യുനാ സമാഗമശ്ച ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-100-0 (43261)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-100-0x (4189)
അഭിമന്യൂ രഥോദാരഃ പിശംഗൈസ്തുരഗോത്തമൈഃ।
അഭിദുദ്രാവ തേജസ്വീ ദുര്യോധനബലം മഹത് ॥ 6-100-1 (43262)
വികിരഞ്ശരവർഷാണി വാരിധാരാ ഇവാംബുദഃ।
ന ശേകുഃ സമരേ ക്രുദ്ധം സൌഭദ്രമരിസൂദനം ॥ 6-100-2 (43263)
ശസ്ത്രൌഘിണം ഗാഹമാനം സേനാസാഗരമക്ഷയം।
നിവാരയിതുമപ്യാജൌ ത്വദീയാഃ കുരുനന്ദന ॥ 6-100-3 (43264)
തേന മുക്താ രണേ രാജഞ്ശരാഃ ശത്രുനിബർഹണാഃ।
ക്ഷത്രിയാനനയഞ്ശൂരാൻപ്രേതരാജനിവേശനം ॥ 6-100-4 (43265)
യമദണ്ഡോപമാൻഘോരാഞ്ജ്വലിതാശീവിഷോപമാൻ ।
സൌഭദ്രഃ സമരേ ക്രുദ്ധഃ പ്രേഷയാമാസ സായകാൻ ॥ 6-100-5 (43266)
സരഥാന്രഥിനസ്തൂർണം ഹയാംശ്ചൈവ സസാദിനഃ ।
ഗജാരോഹാംശ്ച സഗജാന്ദാരയാമാസ ഫാൽഗുനിഃ ॥ 6-100-6 (43267)
തസ്യ തത്കുർവതഃ കർമ മഹത്സംഖ്യേ മഹീഭൃതഃ।
പൂജയാഞ്ചക്രിരേ ഹൃഷ്ടാഃ പ്രശശംസുശ്ച ഫാൽഗുനിം ॥ 6-100-7 (43268)
താന്യനീകാനി സൌഭദ്രോ ദ്രാവയാമാസ ഭാരത।
തൂലരാശീനിവാകാശേ മാരുതഃ സർവതോ ദിശം ॥ 6-100-8 (43269)
തേന വിദ്രാവ്യമാണാനി തവ സൈന്യാനി ഭാരത ।
ത്രതാരം നാധ്യഗച്ഛന്ത പങ്ക്തേ മഗ്നാ ഇവ ദ്വീപാഃ ॥ 6-100-9 (43270)
വിദ്രാവ്യ സർവസൈന്യാനി താവകാനി നരോത്തമ ।
അഭിമന്യുഃ സ്ഥിതോ രാജന്വിധൂമോഽഗ്നിരിവ ജ്വലൻ ॥ 6-100-10 (43271)
ന ചൈനം താവകാ രാജന്വിഷേഹുരരിഘാതിനം ।
പ്രദീപ്തം പാവകം യദ്വത്പതംഗാഃ കാലചോദിതാഃ ॥ 6-100-11 (43272)
പ്രഹരൻസർവശത്രുഭ്യഃ പാണ്ഡവാനാം മഹാരഥഃ ।
അദൃശ്യത മഹേഷ്വാസഃ സവജ്ര ഇവ വാസവഃ ॥ 6-100-12 (43273)
ഹേമപൃഷ്ഠം ധനുശ്ചാസ്യ ദദൃശേ വിചരദ്ദിശഃ ।
തോയദേഷു യഥാ രാജന്രാജമാനാ ശതഹ്രദാ ॥ 6-100-13 (43274)
ശരാശ്ച നിശിതാഃ പീതാ നിശ്ചരന്തി സ്മ സംയുഗേ ।
വനാത്ഫുല്ലദ്രുമാദ്രാജൻഭ്രമരാണാമിവ വ്രജാഃ ॥ 6-100-14 (43275)
തഥൈവ ചരതസ്തസ്യ സൌഭദ്രസ്യ മഹാത്മനഃ ।
രഥേന കാഞ്ചനാംഗേന ദദൃശുർനാന്തരം ജനാഃ ॥ 6-100-15 (43276)
മോഹയിത്വാ കൃപം ദ്രോണം ദ്രൌണിം ച സബൃഹദ്ബലം।
സൈന്ധവം ച മഹേഷ്വാസോ വ്യചരല്ലഘു സുഷ്ഠു ച ॥ 6-100-16 (43277)
മണ്ഡലീകൃതമേവാസ്യ ധനുഃ പശ്യാമ ഭാരത।
സൂര്യമണ്ഡലസങ്കാശം ദഹതസ്തവ വാഹിനീം ॥ 6-100-17 (43278)
തം ദൃഷ്ട്വാ ക്ഷത്രിയാഃ ശുരാഃ പ്രതപന്തം തരസ്വിനം ।
ദ്വിഫൽഗുനമിമം ലോകം മേനിരേ തസ്യ കർമഭിഃ ॥ 6-100-18 (43279)
തേനാർദിതാ മഹാരാജ ഭാരതീ സാ മഹാചമൂഃ ।
വ്യഭ്രമത്തത്രതത്രൈവ യോഷിൻമദവശാദിവ ॥ 6-100-19 (43280)
ദ്രാവയിത്വാ മഹാസൈന്യം കംപയിത്വാ മഹാരഥാൻ ।
നന്ദയാമാസ സുഹൃദോ മയം ജിത്വേവ വാസവഃ ॥ 6-100-20 (43281)
തേന നിദ്രാവ്യമാണാനി തവ സൈന്യാനി സംയുഗേ।
ചക്രുരാർതസ്വനം ഘോരം പർജന്യനിനദോപമം ॥ 6-100-21 (43282)
തം ശ്രുത്വാ നിനദം ഘോരം തവ സൈന്യസ്യ ഭാരത।
മാരുതോദ്ധൂതവേഗസ്യ സാഗരസ്യേവ പർവണി ॥ 6-100-22 (43283)
ദുര്യോധനസ്തദാ രാജന്നാർശ്യശൃംഗിമഭാഷത।
ഏഷ കാർഷ്ണിർമഹാബാഹോ ദ്വിതീയ ഇവ ഫൽഗുനഃ ॥ 6-100-23 (43284)
ചമൂം ദ്രാവയതേ ക്രോധാദ്വൃത്രോ ദേവചമൂമിവ ।
തസ്യ ചാന്യത്ര പശ്യാമി സംയുഗേ ഭേഷജം മഹത് ॥ 6-100-24 (43285)
ഋതേ ത്വാം രാക്ഷസശ്രേഷ്ഠം സർവവിദ്യാസു പാരഗം ।
സ ഗത്വാ ത്വരിതം വീരം ജഹി സൌഭദ്രമാഹവേ ॥ 6-100-25 (43286)
വയം പാർഥം ഹനിഷ്യാമോ ഭീഷ്മദ്രോണപുരോഗമാഃ ।
സ ഏവമുക്തോ ബലവാന്രാക്ഷസേന്ദ്രഃ പ്രതാപവാൻ ॥ 6-100-26 (43287)
പ്രയയൌ സമരേ തൂർണം തവ പുത്രസ്യ ശാസനാത്।
നർദമാനോ മഹാനാദം പ്രാവൃഷീവ ബലാഹകഃ ॥ 6-100-27 (43288)
തസ്യ ശബ്ദേന മഹതാ പാണ്ഡവാനാം ബലം മഹത് ।
പ്രാചലത്സർവതോ രാജന്വാതോദ്ധൂത ഇവാർണവഃ ॥ 6-100-28 (43289)
ബഹവശ്ച മഹാരാജ തസ്യ നാദേന ഭീഷിതാഃ।
പ്രിയാൻപ്രാണാൻപരിത്യജ്യ നിപേതുർധരണീതലേ ॥ 6-100-29 (43290)
കാർഷ്ണിശ്ചാപി മുദാ യുക്തഃ പ്രഗൃഹ്യ സശരം ധനുഃ ।
നൃത്യന്നിവ രഥോപസ്ഥേ തദ്രക്ഷഃ സമുപാദ്രവത് ॥ 6-100-30 (43291)
തതഃ സ രാക്ഷസഃ ക്രുദ്ധഃ സംപ്രാപ്യൈവാർജുനം രണേ।
നാതിദൂരേ സ്ഥിതാം തസ്യ ദ്രാവയാമാസ വൈ ചമൂം ॥ 6-100-31 (43292)
താം വധ്യമാനാം ച തഥാ പാണ്ഡവാനാം മഹാചമൂം।
പ്രത്യദ്യയൌ രണേ രക്ഷോ ദേവസേനാം യഥാ ബലഃ ॥ 6-100-32 (43293)
വിമർദഃ സുമഹാനാസീത്തസ്യ സൈന്യസ്യ മാരിഷ ।
രക്ഷസാ ഘോരരൂപേണ വധ്യമാനസ്യ സംയുഗേ॥ 6-100-33 (43294)
തതഃ ശരസഹസ്ത്രൈസ്താം പാണ്ഡവാനാം മഹാചമൂം।
വ്യദ്രാവയദ്രണേ രക്ഷോ ദർശയതത്സ്വപരാക്രമം ॥ 6-100-34 (43295)
സാ വധ്യമാനാ ച തഥാ പാണ്ഡവാനാമനീകിനീ ।
രക്ഷസാ ഘോരരൂപേണ പ്രദുദ്രാവ രണേ ഭയാത് ॥ 6-100-35 (43296)
പ്രമൃദ്യ ച രണേ സേനാം പദ്മിനീം വാരണോ യഥാ।
തതോഽഭിദ്രദ്രാവ രണേ ദ്രൌപദേയാൻമഹാബലാൻ ॥ 6-100-36 (43297)
തേ തു ക്രുദ്ധാ മഹേഷ്വാസാ ദ്രൌപദേയാഃ പ്രഹാരിണഃ।
രാക്ഷസം ദുദ്രുവുഃ സംഖ്യേ ഗ്രഹാഃ പഞ്ച രവിം യഥാ ॥ 6-100-37 (43298)
വീര്യവദ്ഭിസ്തതസ്തൈസ്തു പീഡിതോ രാക്ഷസോത്തമഃ ।
യഥാ യുഗക്ഷയേ ഘോരേ ചന്ദ്രമാഃ പഞ്ചഭിർഗ്രഹൈഃ ॥ 6-100-38 (43299)
പ്രതിവിന്ധ്യസ്തതോ രക്ഷോ ബിഭേദ നിശിതൈഃ ശരൈഃ ।
സർവപാരശവൈസ്തൂർണമകുണ്ഠാഗ്രൈർമഹാബലഃ ॥ 6-100-39 (43300)
സ തൈർഭിന്നതനുത്രാണഃ ശുശുഭേ രാക്ഷസോത്തമഃ ।
മരീചിഭിരിവാർകസ്യ സംസ്യൂതോ ജലദോ മഹാൻ ॥ 6-100-40 (43301)
വിഷക്തൈഃ സശരൈശ്ചാപി തപനീയപരിച്ഛദൈഃ ।
ആർശ്യശൃംഗിർബഭൌ രാജന്ദീപ്തശൃംഗ ഇവാചലഃ ॥ 6-100-41 (43302)
തതസ്തേ ഭ്രാതരഃ പഞ്ച രാക്ഷസേന്ദ്രം മഹാഹവേ।
വിവ്യധുർനിശിതൈർബാണൈസ്തപനീയവിഭൂഷിതൈഃ । 6-100-42 (43303)
സ നിർഭിന്നഃ ശരൈർഘോരൈർഭുജഗൈഃ കോപിതൈരിവ ।
അലംബുസോ ഭൃശം രാജന്നാഗേന്ദ്ര ഇവ ചുക്രുധേ ॥ 6-100-43 (43304)
സോഽതിവിദ്ധോ മഹാരാജ മുഹൂർതമഥ മാരിഷ ।
പ്രവിവേശ തമോ ദീർഘം പീഡിതസ്തൈർമഹാരഥൈഃ ॥ 6-100-44 (43305)
പ്രതിലഭ്യ തതഃ സഞ്ജ്ഞാം ക്രോധേന ദ്വിഗുണീകൃതഃ ।
ചിച്ഛേദ സായകൈസ്തേഷാം ധ്വജാംശ്ചൈവ ധനൂംഷി ച ॥ 6-100-45 (43306)
ഏകൈകം പഞ്ചഭിർബാണൈരാജഘാന സ്മയന്നിവ ।
അലംബുസോ രഥോപസ്ഥേ നൃത്യന്നിവ മഹാരഥഃ ॥ 6-100-46 (43307)
ത്വരമാണഃ സുസംബദ്ധോ ഹയാംസ്തേഷാം മഹാത്മനാം ।
ജഘാന രാക്ഷസഃ ക്രുദ്ധഃ സാരഥീംശ്ച സഹസ്രശഃ ॥ 6-100-47 (43308)
ബിഭേദ ച സുസംരബ്ധഃ പുനശ്ചൈനാൻസുതാംശിതൈഃ।
ശരൈർബഹുവിധാകാരൈഃ ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-100-48 (43309)
വിരഥാംശ്ച മഹേഷ്വാസാൻകൃത്വാ തത്ര സ രാക്ഷസഃ ।
അഭിദുദ്രാവ വേഗേന ഹന്തുകാമോ നിശാചരഃ ॥ 6-100-49 (43310)
താനർദിതാന്രണേ തേന രാക്ഷസേന ദുരാത്മനാ ।
ദൃഷ്ട്വാഽർജുനസുതഃ സംഖ്യേ രാക്ഷസം സമുപാദ്രവത് ॥ 6-100-50 (43311)
തയോഃ സമഭവദ്യുദ്ധം വൃത്രവാസവയോരിവ।
ദദൃശുസ്താവകാഃ സർവേ പാണ്ഡവാശ്ച പരസ്പരം ॥ 6-100-51 (43312)
തൌ സമേതൌ മഹായുദ്ധേ ക്രോധദീപ്തൌ പരസ്പരം।
മഹാബലൌ മഹാരാജ ക്രോധസംരക്തലോചനൌ ॥ 6-100-52 (43313)
പരസ്പരമവേക്ഷേതാം കാലാനലസമൌ യുധി।
`ആശീവിഷാവിവ ക്രുദ്ധൌ നേത്രാഭ്യാമിതരേതരം ।'
തയോഃ സമാഗമോ ഘോരോ ബഭൂവ കടുകോദയഃ ॥ 6-100-53 (43314)
യഥാ ദേവാസുരേ യുദ്ധേ ശക്രശംബരയോഃ പുരാ ॥ ॥ 6-100-54 (43315)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി നവമദിവസയുദ്ധേ ശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-100-16 ലഘു സുഷ്ഠു ച ശീഘ്രം ശോഭനം ച യഥാ സ്താത്തഥാ ॥ 6-100-23 ആർഷ്യശൃംഗിമലംബുസം ॥ 6-100-39 സർവപാരശവൈഃ സർവലോഹമയൈഃ ॥ 6-100-40 സംസ്യൂതോ ഗ്രഥിതഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 101
॥ ശ്രീഃ ॥
6.101. അധ്യായഃ 101
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
അഭിമന്യുനാഽലംബുസസ്യ പരാജയഃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-101-0 (43316)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-101-0x (4190)
ആർജുനം സമരേ ശൂരം വിനിഘ്നന്തം മഹാരഥാൻ।
അലംബുസഃ കഥം യുദ്ധേ പ്രത്യയുധ്യത സഞ്ജയ ॥ 6-101-1 (43317)
ആർശ്യശൃംഗിം കഥം ചൈവ സൌഭദ്രഃ പരവീരഹാ।
തൻമമാചക്ഷ്വ തത്ത്വേന യഥാവൃത്തം സ്മ സംയുഗേ ॥ 6-101-2 (43318)
ധനഞ്ജയശ്ച കിം ചക്രേ മമ സൈന്യേഷു സംയുഗേ ।
ഭീമോ വാ രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠോ രാക്ഷസോ വാ ഘടോത്കചഃ ॥ 6-101-3 (43319)
നകുലഃ സഹദേവോ വാ സാത്യകിർവാ മഹാരഥഃ ।
ഏതദാചക്ഷ്വ മേ സത്യം കുശലോ ഹ്യസി സഞ്ജയ ॥ 6-101-4 (43320)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-101-5x (4191)
ഹന്തേ തേഽഹം പ്രവക്ഷ്യാമി സംഗ്രാമം രോമഹർഷണം।
യഥാഽഭൂദ്രാക്ഷസേന്ദ്രസ്യ സൌഭദ്രസ്യ ച മാരിഷ ॥ 6-101-5 (43321)
അർജുനശ്ച യഥാ സംഖ്യേ ഭീമസേനശ്ച പാണ്ഡവഃ ।
നകുലഃ സഹദേവശ്ച രണേ ചക്രുഃ പരാക്രമം॥ 6-101-6 (43322)
തഥൈവ താവകാഃ സർവേ ഭീഷ്മദ്രോണപുരഃസരാഃ।
അദ്ഭുതാനി വിചിന്രാണി ചക്രുഃ കർമാണ്യഭീതവത് ॥ 6-101-7 (43323)
അലംബുസസ്തു സമരേ അഭിമന്യും മഹാരഥം ।
വിനദ്യ സുമഹാനാദം തർജയിത്വാ മുഹുർമുഹുഃ ॥ 6-101-8 (43324)
അഭിദുദ്രാവ വേഗേന തിഷ്ഠതിഷ്ഠേതി ചാബ്രവീത് ।
അഭിമന്യുശ്ച വേഗേന സിംഹവദ്വിനദൻമുഹുഃ ॥ 6-101-9 (43325)
ആർശ്യശൃംഗിം മഹേഷ്വാസി പിതുരത്യന്തവൈരിണം ।
തതഃ സമീപതുഃ സംഖ്യേ ത്വരിതൌ നരരാക്ഷസൌ ॥ 6-101-10 (43326)
രഥാഭ്യാം രഥിനൌ ശ്രേഷ്ഠൌ യഥാ വൈ ദേവദാനവൌ ।
മായാവാ രാക്ഷസശ്രേഷ്ഠോ ദിവ്യാസ്ത്രശ്ചൈവ ഫാൽഗുനിഃ ॥ 6-101-11 (43327)
തതഃ കർഷ്ണിർമഹാരാജ നിശിതൈഃ സായകൈസ്ത്രിഭിഃ।
ആർശ്യശൃംഗിം രണേ വിദ്ധ്വാ പുനർവിവ്യാവ പഞ്ചഭിഃ ॥ 6-101-12 (43328)
അലംബുരോഽപി സങ്ക്രുദ്ധഃ കാർഷ്ണി നവഭിരാശുഗൈഃ ।
ഹൃദി വിവ്യാധ വേഗേന തോത്രൈരിവ മഹാദ്വിപം ॥ 6-101-13 (43329)
തതഃ ശരസഹസ്രേണ ക്ഷിപ്രകാരീ നിശാചരഃ ।
അർജുനാസ സുതം സംഖ്യേ പീഡയാമാസ ഭാരത ॥ 6-101-14 (43330)
അഭിമന്യുസ്തതഃ ക്രുദ്ധോ നവഭിർനതപർവഭിഃ ।
ബിഭേദ നിശിസൈർബാണൈ രാക്ഷസേന്ദ്രം മഹോരസി ॥ 6-101-15 (43331)
തേ തസ്യ വിവിശുസ്തൂർണം കായം നിർഭിദ്യ മർമസു।
സ തൈർവിഭിന്നസർവാംഗഃ ശുശുഭേ രാക്ഷസോത്തമഃ ॥ 6-101-16 (43332)
പുഷ്പിതൈഃ കിംശുകൈ രാജൻസംസ്തീർണ ഇവ പർവതഃ ।
സ സന്ദധാനശ്ച ശരാൻഹേമപുംഖാൻമഹാബലഃ ॥ 6-101-17 (43333)
വിബഭൌ രാക്ഷസശ്രേഷ്ഠഃ സജ്വാല ഇവ പർവതഃ ।
തതഃ ക്രുദ്ധോ മഹാരാജ ആർശ്യശൃംഗിരമർഷണഃ ॥ 6-101-18 (43334)
മഹേന്ദ്രപ്രതിമം കാർഷ്ണി ഛാദയാമാസ പത്രിഭിഃ ।
തേന തേ വിശിഖാ മുക്താ യമദണ്ഡോപമാഃ ശിതാഃ ॥ 6-101-19 (43335)
അഭിമന്യും വിനിർഭിദ്യ പ്രാവിശന്ത ധരാതലം ।
തഥൈവാർജുനിനാ മുക്താഃ ശരാഃ കനകഭൂഷണാഃ ॥ 6-101-20 (43336)
അലംബുസം വിനിർഭിദ്യ പ്രാവിശന്ത ധരാതലം ।
സൌഭദ്രസ്തു രണേ രക്ഷഃ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ॥ 6-101-21 (43337)
ചക്രേ വിമുഖമാസാദ്യ ബലം ശക്ര ഇവാഹവേ ।
വിമുഖം ച രണേ രക്ഷോ വധ്യമാനം രണേഽരിണാ ॥ 6-101-22 (43338)
പ്രാദുശ്ചക്രേ മഹാമായാം താമസീമരിഘാതിനീം ।
തതസ്തേ തമസാ സർവേ വൃതാശ്ചാസൻമഹീപതേ ॥ 6-101-23 (43339)
നാഭിമന്യുമപശ്യന്ത നൈവ സ്വാന്ന പരാന്രണേ ।
അഭിമന്യുശ്ച തദൃഷ്ട്വാ ഘോരരൂപം മഹത്തമഃ ॥ 6-101-24 (43340)
പ്രാദുശ്ചക്രേഽസ്ത്രമത്സുഗ്രം ഭാസ്കരം കുരുനന്ദനഃ ।
തതഃ പ്രകാശമഭവജ്ജഗത്സർവം മഹീപതേ ॥ 6-101-25 (43341)
താം ചാഭിജഘ്നിവാൻമായാം രാക്ഷസസ്യ ദുരാത്മനഃ ।
സങ്ക്രുദ്ധശ്ച മഹാവീര്യോ രാക്ഷസേന്ദ്രം നരോത്തമഃ ॥ 6-101-26 (43342)
ഛാദയാമാസ സമരേ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ।
ബഹ്വീസ്തഥാഽന്യാ മായാശ്ച പ്രയുക്താസ്തേന രക്ഷസാ ॥ 6-101-27 (43343)
സർവാസ്ത്രവിദമേയാത്മാ വാരയാമാസ ഫാൽഗുനിഃ।
ഹതമായം തതോ രക്ഷോ വധ്യമാനം ച സായകൈഃ ॥ 6-101-28 (43344)
രഥം തത്രൈവ സന്ത്യജ്യ പ്രാദ്രവൻമഹതോ ഭയാത്।
തസ്മിന്വിനിർജിതേ തൂർണം കൂടയോധിനി രാക്ഷസേ ॥ 6-101-29 (43345)
ആർജുനിഃ സമരേ സൈന്യം താവകം സംമമർദ ഹ।
മദാന്ധോ വന്യനാഗേന്ദ്രഃ സപദ്മാം പദ്മിനീമിവ ॥ 6-101-30 (43346)
തതഃ ശാന്തനവോ ഭീഷ്മഃ സൈന്യം ദൃഷ്ട്വാഽഭിവിദ്രുതം।
മഹതാ ശരവർഷേണ സൌഭദ്രം പര്യവാരയത് ॥ 6-101-31 (43347)
കോഷ്ഠീകൃത്യ ച തം വീരം ധാർതരാഷ്ട്രാ മഹാരഥഃ ।
ഏവം സുബഹവോ യുദ്ധേ തതക്ഷുഃ സായകൈർദൃഢം ॥ 6-101-32 (43348)
സ തേഷാം രഥിനാം വീരഃ പിതുസ്തുല്യപരാക്രമഃ ।
സദൃശോ വാസുദേവസ്യ വിക്രമേണ ബലേന ച ॥ 6-101-33 (43349)
ഉഭയോഃ സദൃശം കർമ സ പിതുർമാതുലസ്യ ച ।
രണേ ബഹുവിധം ചക്രേ സർവശസ്ത്രഭൃതാം വരഃ ॥ 6-101-34 (43350)
തതോ ധനഞ്ജയോ വീരോ വിനിഘ്നംസ്തവ സൈനികാൻ ।
ആസസാദ രണേ ഭീഷ്മം പുത്രപ്രേപ്സുരമർഷണഃ ॥ 6-101-35 (43351)
തഥൈവ സമരേ രാജൻപിതാ ദേവവ്രതസ്തവ ।
ആസസാദ രണേ പാർഥം സ്വർഭാനുരിവ ഭാസ്കരം ॥ 6-101-36 (43352)
തതഃ സരഥനാഗാശ്വാഃ പുത്രാസ്തവ ജനേശ്വര ।
പരിവവ്രൂ രണേ ഭീഷ്മം ജുഗുപുശ്ച സമന്തതഃ ॥ 6-101-37 (43353)
തഥൈവ പാണ്ഡവാ രാജൻപരിവാര്യ ധനഞ്ജയം ।
രണായ മഹതേ യുക്താ ദംശിതാ ഭരതർഷഭ ॥ 6-101-38 (43354)
ശാരദ്വതസ്തതോ രാജൻഭീഷ്മസ്യ പ്രമുഖേ സ്ഥിതം ।
അർജുനം പഞ്ചവിംശത്യാ സായകാനാം സമാചിനോത് ॥ 6-101-39 (43355)
പ്രത്യുദ്ഗംയാഥ വിവ്യാധ സാത്യകിസ്തം ശിതൈഃ ശരൈഃ ।
പാണ്ഡവപ്രിയകാമാർഥം ശാർദൂല ഇവ കുഞ്ജരം ॥ 6-101-40 (43356)
ഗൌതമോഽപി ത്വരായുക്തോ മാധവം നവഭിഃ ശരൈഃ ।
ഹൃദി വിവ്യാധ സങ്ക്രുദ്ധഃ കങ്കപത്രപരിച്ഛദൈഃ ॥ 6-101-41 (43357)
ശൈനേയോഽപി തതഃ ക്രുദ്ധശ്ചാപമാനംയ വേഗവാൻ ।
ഗൌതമാന്തകരം തൂർണം സമാധത്ത ശിലീമുഖം ॥ 6-101-42 (43358)
തമാപതന്തം വേഗേന ശക്രാശനിസമദ്യുതിം ।
ദ്വിധാ ചിച്ഛേദ സങ്ക്രുദ്ധോ ദ്രൌണിഃ പരമകോപനഃ ॥ 6-101-43 (43359)
സമുത്സൃജ്യാഥ ശൈനേയോ ഗൌതമം രഥിനാം വരഃ ।
അഭ്യദ്രവദ്രണേ ദ്രൌണിം രാഹുഃ ഖേ ശശിനം യഥാ ॥ 6-101-44 (43360)
തസ്യ ദ്രോണസുതശ്ചാപം ദ്വിധാ ചിച്ഛേദ ഭാരത।
അഥൈനം ഛിന്നധന്വാനം താഡയാമാസ സായകൈഃ ॥ 6-101-45 (43361)
സോഽന്യത്കാർമുകമാദായ ശത്രുഘ്നം ഭാരസാധനം ।
ദ്രൌണിം ഷഷ്ട്യാ മഹാരാജ ബാഹ്വോരുരസി ചാർപയത് ॥ 6-101-46 (43362)
സ വിദ്ധോ വ്യഥിതശ്ചൈവ മുഹൂർതം കശ്മലായുതഃ।
നിഷസാദ രഥോപസ്ഥേ ധ്വജയഷ്ടിം സമാശ്രിതഃ ॥ 6-101-47 (43363)
പ്രതിലഭ്യ തതഃ സഞ്ജ്ഞാം ദ്രോണപുത്രഃ പ്രതാപവാൻ ।
വാർഷ്ണേയം സമരേ ക്രുദ്ധോ നാരാചേന സമാർപയത് ॥ 6-101-48 (43364)
ശൈനേയം സ തു നിർഭിദ്യ പ്രാവിശദ്ധരണീതലം ।
വസന്തകാലേ ബലവാൻബിലം സർപശിശുര്യഥാ ॥ 6-101-49 (43365)
അഥാപരേണ ഭല്ലേന മാധവസ്യ ധ്വജോത്തമം ।
ചിച്ഛേദ സമരേ ദ്രൌണിഃ സിംഹനാദം മുമോച ഹ ॥ 6-101-50 (43366)
പുനശ്ചൈനം ശരൈർഘോരൈശ്ഛാദയാമാസ ഭാരത।
നിദാഘാന്തേ മഹാരാജ യഥാ മേഘോ ദിവാകരം ॥ 6-101-51 (43367)
സാത്യകോഽപി മഹാരാജ ശരജാലം നിഹത്യ തത്।
ദ്രൌണിമഭ്യാകിരത്തൂർണം ശരജാലൈരനേകധാ ॥ 6-101-52 (43368)
താപയാമാസ ച ദ്രൌണിം ശൈനേയഃ പരവാരഹാ ।
വിമുക്തോ മേഘജാലേന യഥൈവ തപനസ്തഥാ ॥ 6-101-53 (43369)
ശരാണാം ച സഹസ്രേണ പുനരേവ സമുദ്യതഃ ।
സാത്യകിശ്ഛാദയാമാസ നനാദ ച മഹാബലഃ ॥ 6-101-54 (43370)
ദൃഷ്ട്വാ പുത്രം ച തം ഗ്രസ്തം രാഹുണേവ നിശാകരം ।
അഭ്യദ്രവത ശൈനേയം ഭാരദ്വാജഃ പ്രതാപവാൻ ॥ 6-101-55 (43371)
വിവ്യാധ ച സുതീക്ഷ്ണേന പൃഷത്കേന മഹാമൃധേ ।
പരീപ്സൻഖസുതം രാജന്വാർഷ്ണേയേനാഭിപീഡിതം ॥ 6-101-56 (43372)
സാത്യകിസ്തു രണേ ഹിത്വാ ഗുരുപുത്രം മഹാരഥം ।
ദ്രോണം വിവ്യാധ വിംശത്യാ സർവപാരശവൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-101-57 (43373)
തദന്തരമമേയാത്മാ കൌന്തേയഃ ശത്രുതാപനഃ ।
അഭ്യദ്രവദ്രണേ ക്രുദ്ധോ ദ്രോണം പ്രതി മഹാരഥഃ ॥ 6-101-58 (43374)
തതോ ദ്രോണശ്ച പാർഥശ്ച സമേയാതാം മഹാമൃധേ ।
യഥാ ബുധശ്ച ശുക്രശ്ച മഹാരാജ നഭസ്തലേ ॥ ॥ 6-101-59 (43375)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി നവമദിവസയുദ്ധേ ഏകാധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 102
॥ ശ്രീഃ ॥
6.102. അധ്യായഃ 102
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ദ്രോണാർജുനയുദ്ധം ഭീമസേനപരാക്രമശ്ച ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-102-0 (43376)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-102-0x (4192)
കഥം ദ്രോണോ മഹേഷ്വാസഃ പാണ്ഡവശ്ച ധനഞ്ജയഃ ।
സമീയതൂ രണേ യത്തൌ താവുഭൌ പുരുഷർഷഭൌ ॥ 6-102-1 (43377)
പ്രിയോ ഹി പാണ്ഡവോ നിത്യം ഭാരദ്വാജസ്യ ധീമതഃ ।
ആചാര്യശ്ച രണേ നിത്യം പ്രിയഃ പാർഥസ്യ സഞ്ജയ ॥ 6-102-2 (43378)
താവുഭൌ രഥിനോ സംഖ്യേ ഹൃഷ്ടൌ സിംഹാവിവോത്കടൌ ।
കഥം സമീയതുര്യത്തൌ ഭാരദ്വാജധനഞ്ജയൌ ॥ 6-102-3 (43379)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-102-4x (4193)
ന ദ്രോണഃ സമരേ പാർഥം ജാനീതേ പ്രിയമാത്മനഃ ।
ക്ഷത്രധർമം പുരസ്കൃത്യ പാർഥോ വാ ഗുരുമാഹവേ ॥ 6-102-4 (43380)
ന ക്ഷത്രിയാ രണേ രാജന്വർജയന്തി പരസ്പരം ।
നിർമര്യാദം ഹി യുധ്യന്തേ പിതൃഭിർഭ്രാതൃഭിഃ സഹ ॥ 6-102-5 (43381)
രണേ ഭാരത പാർഥേന ദ്രോണോ വിദ്ധസ്ത്രിഭിഃ ശരൈഃ ।
നാചിന്തയച്ച താൻബാണാൻപാർഥചാപച്യുതാന്യുധി ॥ 6-102-6 (43382)
ശരവൃഷ്ട്യാ പുനഃ പാർഥശ്ഛാദയാമാസ തം രണേ ।
സ പ്രജജ്വാല രോഷേണ ഗഹനേഽഗ്നിരിവോർജിതഃ ॥ 6-102-7 (43383)
തതോഽർജുനം രണേ ദ്രോണഃ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ।
ഛാദയാമാസ രാജേന്ദ്ര നചിരാദേവ ഭാരത ॥ 6-102-8 (43384)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ സുശർമാണമചോദയത് ।
ദ്രോണസ്യ സമരേ രാജൻപാർഷ്ണിഗ്രഹണകാരണാത് ॥ 6-102-9 (43385)
ത്രിഗർതരാഡപി ക്രുദ്ധോ ഭൃശമായംയ കാർമുകം ।
ഛാദയാമാസ സമരേ പാർഥം ബാണൈരയോമുഖൈഃ ॥ 6-102-10 (43386)
താഭ്യാം മുക്താഃ ശരാ രാജന്നന്തരിക്ഷേ വിരേജിരേ ।
ഹംസാ ഇവ മഹാരാജ ശരത്കാലേ നഭസ്തലേ ॥ 6-102-11 (43387)
തേ ശരാഃ പ്രാപ്യ കൌന്തേയം സമന്താദ്വിവിശുഃ പ്രഭോ ।
ഫലഭാരനതം യദ്വത്സ്വാദുവൃക്ഷം വിഹംഗമാഃ ॥ 6-102-12 (43388)
അർജുനസ്തു രണേ നാദം വിനദ്യ രഥിനാം വരഃ।
ത്രിഗർതരാജം സമരേ സപുത്രം വിവ്യധേ ശരൈഃ ॥ 6-102-13 (43389)
തേ വധ്യമാനാഃ പാർഥേന കാലേനേവ യുഗക്ഷയേ ।
പാർഥമേവാഭ്യവർതന്ത മരണേ കൃതനിശ്ചയാഃ ।
മുമുചുഃ ശരവൃഷ്ടിം ച പാണ്ഡവസ്യ രഥം പ്രതി ॥ 6-102-14 (43390)
ശരവൃഷ്ടിം തതസ്താം തു ശരവർഷൈഃ സമന്തതഃ ।
പ്രതിജഗ്രാഹ രാജേന്ദ്ര തോയവൃഷ്ടിമിവാചലഃ॥ 6-102-15 (43391)
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ ബീഭത്സോർഹസ്തലാഘവം ।
വിമുക്താം ബഹുഭിര്യോധൈഃ ശസ്ത്രവൃഷ്ടിം ദുരാസദാം ॥ 6-102-16 (43392)
യദേകോ വാരയാമാസ മാരുതോഽഭ്രഗണാനിവ ।
കർമണാ തേന പാർഥസ്യ തുതുഷുർദേവദാനവാഃ ॥ 6-102-17 (43393)
അഥ ക്രുദ്ധോ രണേ പാർഥസ്ത്രിഗർതാൻപ്രതി ഭാരത।
മുമോചാസ്ത്രം മഹാരാജ വായവ്യം പൃതനാമുഖേ ॥ 6-102-18 (43394)
പ്രാദുരാസീത്തതോ വായുഃ ക്ഷോഭയാണോ നഭസ്തലം ।
പാതയന്വൈ തരുഗണാന്വിനിഘ്നംശ്ചൈവ സൈനികാൻ ॥ 6-102-19 (43395)
തതോ ദ്രോണോഽഭിവീക്ഷ്യൈവ വായവ്യാസ്ത്രം സുദാരുണം।
ശൈലമന്യൻമഹാരാജ ഘോരമസ്ത്രം മുമോച ഹ ॥ 6-102-20 (43396)
ദ്രോണേന യുധി നിർമുക്തേ തസ്മിന്നസ്ത്രേ നരാധിപ।
പ്രശശാമ തതോ വയുഃ പ്രസന്നാശ്ച ദിശോ ദശ ॥ 6-102-21 (43397)
തതഃ പാണ്ഡുസുതോ വീരസ്ത്രിഗർതസ്യ രഥവ്രജാൻ ।
നിരുത്സാഹാന്രണേ ചക്രേ വിമുഖാന്വിപരാക്രമാൻ ॥ 6-102-22 (43398)
തതോ ദുര്യോധനശ്ചൈവ കൃപശ്ച രഥിനാം വരഃ।
അശ്വത്ഥാമാ തഥാ ശല്യഃ കാംഭോജശ്ച സുദക്ഷിണഃ ॥ 6-102-23 (43399)
വിന്ദാനുവിന്ദാവാവന്ത്യൌ ബാഹ്ലികഃ സഹ ബാഹ്ലികൈഃ ।
മഹതാ രഥവംശേന പാർഥസ്യാവാരയന്ദിശഃ ॥ 6-102-24 (43400)
തഥൈവ ഭഗദത്തശ്ച ശ്രതായുശ്ച മഹാബലഃ।
ഗജാനീകേന ഭീമസ്യ താവവാരയതാം ദിശഃ ॥ 6-102-25 (43401)
ഭൂരിശ്രവാഃ ശലശ്ചൈവ സൌബലശ്ച വിശാംപതേ ।
ശരൌഘൈർവിമലൈസ്തീക്ഷ്ണൈർമാദ്രീപുത്രാവവാരയൻ ॥ 6-102-26 (43402)
ഭീഷ്മസ്തു സംഹതഃ സംഖ്യേ ധാർതരാഷ്ട്രൈഃ സസൈനികൈഃ ।
യുധിഷ്ഠിരം സമാസാദ്യ സർവതഃ പര്യവാരയത് ॥ 6-102-27 (43403)
ആപതന്തം ഗജാനീകം ദൃഷ്ട്വാ പാർഥോ വൃകോദരഃ।
ലോലിഹൻസൃക്കിണീ വീരോ മൃഗരാഡിവ കാനനേ ॥ 6-102-28 (43404)
ഭീമസ്തു രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠോ ഗദാം ഗൃഹ്യ മഹാഹവേ ।
അവപ്ലുത്യ രഥാത്തൂർണം തവ സൈന്യാന്യഭീഷയത് ॥ 6-102-29 (43405)
തമുദ്വീക്ഷ്യ ഗദാഹസ്തം തതസ്തേ ഗജസാദിനഃ ।
പരിവവ്രൂ രണേ യത്താ ഭീമസേനം സമന്തതഃ ॥ 6-102-30 (43406)
ഗജമധ്യമനുപ്രാപ്തഃ പാണ്ഡവഃ സ വ്യരാജത।
മേഘജാലസ്യ മഹതോ യഥാ മധ്യഗതോ രവിഃ ॥ 6-102-31 (43407)
വ്യധമത്സ ഗജാനീകം ഗദയാ പാണ്ഡവർഷഭഃ ।
മഹാഭ്രജാലമതുലം മാതരിശ്വേവ സന്തതം ॥ 6-102-32 (43408)
തേ വധ്യമാനാ ബലിനാ ഭീമസേനേന ദന്തിനഃ ।
ആർതനാദം രണേ ചക്രുർഗർജന്തോ ജലദാ ഇവ ॥ 6-102-33 (43409)
ബഹുധാ ദാരിതശ്ചൈവ വിഷാണൈസ്തത്ര ദന്തിഭിഃ ।
ഫുല്ലാശോകനിഭഃ പാർഥഃ ശുശുഭേ രണമൂർധനി ॥ 6-102-34 (43410)
`സാദിനാം ശസ്ത്രവൃഷ്ടിം ച വ്യധമദ്ഗദയാ തതഃ।'
വായുവേഗസമായുക്തോ വ്യചരത്പാണ്ഡവോ യുധി ॥ 6-102-35 (43411)
വിഷാണോല്ലിഖിതൈർഗാത്രൌർവിഷാണാഭിഹതോ ഭൃശം।
വിഷാണേ ദന്തിനം ഗൃഹ്യ നിർവിഷാണമഥാകരോത് ॥ 6-102-36 (43412)
വിഷാണേന ച തേനൈവ കുംഭോഽഭ്യാഹത്യ ദന്തിനം ।
പാതയാമാസ സമരേ ദണ്ഡഹസ്ത ഇവാന്തകഃ ॥ 6-102-37 (43413)
ശോണിതാക്താം ഗദാം ബിഭ്രൻമേദോഭഞ്ജാകൃതച്ഛവിഃ ।
കൃതാഭ്യംഗഃ ശോണിതേന രുദ്രവത്പ്രത്യദൃശ്യത ॥ 6-102-38 (43414)
ഏവം കേ വധ്യമാനാശ്ച ഹതശേഷാ മഹാഗജാഃ ।
പ്രാദ്രവന്ത ദിശോ രാജന്വിമൃദ്ഗന്തഃ സ്വകം ബലം ॥ 6-102-39 (43415)
ദ്രവദ്ഭിസ്തൈർമഹാനാഗൈഃ സമന്താദ്ഭരതർഷഭ।
ദുര്യോധനബലം സർവം പുനരാസീത്പരാങ്ഭുഖം ॥ 6-102-40 (43416)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി നവമദിവസയുദ്ധേ ദ്വ്യധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 103
॥ ശ്രീഃ ॥
6.103. അധ്യായഃ 103
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സങ്കുലയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-103-0 (43417)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-103-0x (4194)
മധ്യന്ദിനോ മഹാരാജ സംഗ്രാമഃ സമപദ്യത।
ലോകക്ഷയകരോ രൌദ്രോ ഭീഷ്മസ്യ സഹ സോമകൈഃ ॥ 6-103-1 (43418)
ഗാംഗേയോ രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠഃ പാണ്ഡവാനാമനീകിനീം ।
വ്യധമന്നിശിതൈർബാണൈഃ ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ॥ 6-103-2 (43419)
സംമമർദ ച തത്സൈന്യം പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ।
മർദയേച്ച യഥാ രാജൻസിംഹഃ പ്രാപ്യ മൃഗവ്രജം ॥ 6-103-3 (43420)
ധൃഷ്ടദ്യുംനഃ ശിഖണ്ഡീ ച വിരാടോ ദ്രുപദസ്തഥാ।
ഭീഷ്മമാസാദ്യ സമരേ ശരൈർജഘ്നുർമഹാരഥം ॥ 6-103-4 (43421)
ധൃഷ്ടദ്യുംനം തതോ വിദ്ധ്വാ വിരാടം ച ശരൈസ്ത്രിഭിഃ ।
ദ്രുപദസ്യ ച നാരാചം പ്രേഷയാമാസ ഭാരത ॥ 6-103-5 (43422)
തേന വിദ്ധാ മഹേഷ്വാസാ ഭീഷ്മേണാമിത്രകർശിനാ ।
ചുക്രുധുഃ സമരേ രാജൻപാദസ്പൃഷ്ടാ ഇവോരഗാഃ ॥ 6-103-6 (43423)
ശിഖണ്ഡീ തം ച വിവ്യാധ ഭരതാനാം പിതാമഹം ।
സ്ത്രീമയം മനസാ ധ്യാത്വാ നാസ്മൈ പ്രാഹരദച്യുതഃ ॥ 6-103-7 (43424)
ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്തു സമരേ ക്രോധേനാഗ്നിരിവ ജ്വലൻ ।
പിതാമഹം ത്രിഭിർബാണൈർബാഹ്വോരുരസി ചാർപയത് ॥ 6-103-8 (43425)
ദ്രുപദഃ പഞ്ചവിംശത്യാ വിരാടോ ദശമിഃ ശരൈഃ।
ശിഖണ്ഡീ പഞ്ചവിംശത്യാ ഭീഷ്മം വിവ്യാധ സായകൈഃ ॥ 6-103-9 (43426)
സോഽതിവിദ്ധോ മഹാരാജ ശോണിതൌഘപരിപ്ലുതഃ।
വസന്തേ പുഷ്പശബലോ രക്താശോക ഇവാബഭൌ ॥ 6-103-10 (43427)
താൻപ്രത്യവിധ്യദ്ഗാംഗേയസ്ത്രിഭിസ്ത്രിഭിരജിഹ്മഗൈഃ ।
ദ്രുപദസ്യ ച ഭല്ലേന ധനുശ്ചിച്ഛേദ മാരിഷ ॥ 6-103-11 (43428)
സോഽന്യത്കാർമുകമാദായ ഭീഷ്മം വിവ്യാധ പഞ്ചഭിഃ ।
സാരഥിം ച ത്രിഭിർബാണൈഃ സുശിതൈ രണമൂർധനി ॥ 6-103-12 (43429)
തഥാ ഭീമോ മഹാരാജ ദ്രൌപദ്യാഃ പഞ്ച ചാത്മജാഃ ।
കേകയാ ഭ്രാതരഃ പഞ്ച സാത്യകിശ്ചൈവ സാത്വതഃ ॥ 6-103-13 (43430)
അഭ്യദ്രവന്ത ഗാംഗേയം യുധിഷ്ഠിരസമാജ്ഞയാ ।
പ്രതി രക്ഷണകാര്യാർഥം ധൃഷ്ടദ്യുംനമുഖാന്രണേ ॥ 6-103-14 (43431)
തഥൈവ താവകാഃ സർവേ ഭീഷ്മരക്ഷാർഥമുദ്യതാഃ ।
പ്രത്യുദ്യയുഃ പാണ്ഡുസേനാം സഹസൈന്യാ നരാധിപ ॥ 6-103-15 (43432)
തത്രാസീത്സുമഹദ്യുദ്ധം തവ തേഷാം ച സങ്കുലം ।
നരാശ്വരഥനാഗാനാം യമരാഷ്ട്രവിവർധനം ॥ 6-103-16 (43433)
രഥീ രഥിനമാസാദ്യ പ്രാഹിണോദ്യമസാദനം।
തഥേതരാൻസമാസാദ്യ നരനാഗാശ്വസാദിനഃ ॥ 6-103-17 (43434)
അനയൻപരലോകായ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ।
ശരൈശ്ച വിവിധൈർഘോരൈസ്തത്രതത്ര വിശാംപതേ ॥ 6-103-18 (43435)
രഥാസ്തു രഥിഭിർഹീനാ ഹതസാരഥയസ്തഥാ ।
വിപ്രദ്രുതാശ്വാഃ സമരേ ദിശോ ജഗ്മുഃ സമന്തതഃ ॥ 6-103-19 (43436)
മൃദ്ഗന്തസ്തേ നരാന്രാജൻഹയാംശ്ച സുബഹൂന്രണേ।
വാതായമാനാ ദൃശ്യന്തേ ഗന്ധർവനഗരോപമാഃ ॥ 6-103-20 (43437)
രഥിനശ്ച രഥൈർഹീനാ വർമിണസ്തേജസാ യുതാഃ।
കുണ്ഡലോഷ്ണീഷിണഃ സർവേ നിഷ്കാംഗദവിഭൂഷണാഃ ॥ 6-103-21 (43438)
ദേവപുത്രസമാഃ സർവേ ശൌര്യേ ശക്രസമാ യുധി।
ഋദ്ധ്യാ വൈശ്രവണാം ചാതി നയേന ച ബൃഹസ്പതിം ॥ 6-103-22 (43439)
സർവലോകേശ്വരാഃ ശൂരാസ്തത്രതത്ര വിശാംപതേ।
വിപ്രദ്രുതാ വ്യദൃശ്യന്ത പ്രാകൃതാ ഇവ മാനവാഃ ॥ 6-103-23 (43440)
ദന്തിനശ്ച നരശ്രേഷ്ഠ ഹീനാഃ പരമസാദിഭിഃ ।
മൃദ്ഗന്തഃ സ്വാന്യനീകാനി നിപേതുഃ സർവശബ്ദഗാഃ ॥ 6-103-24 (43441)
ചർമഭിശ്ചാമരൈശ്ചിത്രൈഃ പതാകാഭിശ്ച മാരിഷ ।
ഛത്രൈഃ സിതൈർഹേമദണ്ഡൈശ്ചാമരൈശ്ച സമന്തതഃ ॥ 6-103-25 (43442)
വിശീർണൈർവിപ്രധാവന്തോ ദൃശ്യന്തേ സ്മ ദിശോ ദശ।
നവമേഘപ്രതീകാശാ ജലദോപമനിഃസ്വനാഃ ॥ 6-103-26 (43443)
തഥൈവ ദന്തിഭിർഹീനാ ഗജാരോഹാ വിശാംപതേ।
പ്രധാവന്തോഽന്വദൃശ്യന്ത തവ തേഷാം ച സങ്കുലേ ॥ 6-103-27 (43444)
നാനാദേശസമുത്ഥാംശ്ച തുരഗാൻഹേമഭീഷിതാൻ ।
വാതായമാനാനദ്രാക്ഷം ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-103-28 (43445)
അശ്വാരോഹാൻഹതൈരശ്വൈർഗൃഹീതാസൻസമന്തതഃ ।
ദ്രവമാണാനപശ്യാമ ദ്രാവ്യമാണാംശ്ച സംയുഗേ ॥ 6-103-29 (43446)
ഗജോ ഗജം സമാസാദ്യ ദ്രവമാണം മഹാഹവേ ।
യയൌ പ്രമൃദ്യ തരസാ പാദാതാന്വാജിനസ്തഥാ ।
തഥൈവ ച രഥാന്രാജൻപ്രമമർദ രണേ ഗജഃ ॥ 6-103-30 (43447)
രഥാശ്ചൈവ സമാസാദ്യ പതിതാംസ്തുരഗാൻഭുവി।
വ്യമൃദ്ഗൻസമരേ രാജംസ്തുരഗാംശ്ച നരാന്രമേ ॥ 6-103-31 (43448)
ഏവം തേ ബഹുധാ രാജൻപ്രത്യമൃദ്ഗൻപരസ്പരം।
`ദൃശ്യന്തേസ്മ മഹാബാഹോ തത്രതത്ര മഹാബലാഃ ॥' 6-103-32 (43449)
തസ്മിന്രൌദ്രേ തഥാ യുദ്ധേ വർതമാനേ മഹാഭയേ।
പ്രാവർതത നദീ ഘോരാ ശോമിതാന്ത്രതരംഗിണീ ॥ 6-103-33 (43450)
അസ്ഥിസംഘാതസംബാധാ കേശശൈവലാദ്വലാ ।
രഥഹ്രദാ ശരാവർതാ ഹയമീനാ ദുരാസദാ॥ 6-103-34 (43451)
ശീർഷോപലസമാകീർണാ ഹസ്തിഗ്രാഹസമാകുലാ ।
കവചോഷ്ണീഷഫേനൌഘാ ധനുർവേഗാസികച്ഛപാ ॥ 6-103-35 (43452)
` ശംഖനക്രൌഘസങ്കീർണാ ഛത്രകൂർമരഥോഡുപാ।'
പതാകാധ്വജവൃക്ഷാഢ്യാ മർത്യകൂലാപഹാരിണീ ।
ക്രവ്യാദഹംസസങ്കീർണാ യമരാഷ്ട്രവിവർധനീ ॥ 6-103-36 (43453)
താം നദീം ക്ഷത്രിയാഃ ശൂരാ രഥനാഗഹയപ്ലവൈഃ ।
പ്രതേരുർബഹവോ രാജൻഭയം ത്യക്ത്വാ മഹാരഥാഃ ॥ 6-103-37 (43454)
അപോവാഹ രണേ ഭീരൂൻകശ്മലേനാഭിസംവൃതാൻ।
യഥാ വൈതരണീ പ്രേതാൻപ്രേതരാജപുരം പ്രതി ॥ 6-103-38 (43455)
പ്രാക്രോശൻക്ഷത്രിയാസ്തത്ര ദൃഷ്ട്വാ തദ്വൈശസം മഹത്।
ദുര്യോധനാപരാധേന ഗച്ഛന്തി ക്ഷത്രിയാഃ ക്ഷയം ॥ 6-103-39 (43456)
ഗുണവത്സു കഥം ദ്വേഷം ധൃതരാഷ്ട്രോ ജനേശ്വരഃ ।
കൃതവാൻപാണ്ഡുപുത്രേഷു പാപാത്മാ ലോഭമോഹിതഃ ॥ 6-103-40 (43457)
ഏവം ബഹുവിധാ വാചഃ ശ്രൂയന്തേ സ്മ പരസ്പരം ।
പാണ്ഡവസ്തവസംയുക്താഃ പുത്രാണാം തേ സുദാരുണാഃ ॥ 6-103-41 (43458)
താ നിശംയ തതോ വാചഃ സർവയോധൈരുദാഹൃതാഃ।
ആഗസ്കൃത്സർവലോകസ്യ പുത്രോ ദുര്യോധനസ്തവ ॥ 6-103-42 (43459)
ഭീഷ്മം ദ്രോണം കൃപം ചൈവ ശല്യം ചോവാച ഭാരത।
യുധ്യധ്വമനഹങ്കരാഃ കിം ചിരം കുരുഥേതി ച ॥ 6-103-43 (43460)
`ഇതി ദുര്യോധനോത്സൃഷ്ടാഃ സർവേ യുയുധിരേ നൃപാഃ'
തതഃ പ്രവവൃതേ യുദ്ധം കുരൂണാം പാണ്ഡവൈഃ സഹ।
അക്ഷദ്യൂതകൃതം രാജൻസുഘോരം വൈശസം തദാ ॥ 6-103-44 (43461)
യത്പുരാ ന നിഗൃഹ്ണാസി വാര്യമാണോ മഹാത്മഭിഃ ।
വൈചിത്രവീര്യ തസ്യേദം ഫലം പശ്യ സുദാരുണം ॥ 6-103-45 (43462)
ന ഹി പാണ്ഡുസുതാ രാജൻസസൈന്യാഃ സപദാനുഗാഃ ।
രക്ഷന്തി സമരേ പ്രാണാൻകൌരവാ വാപി സംയുഗേ ॥ 6-103-46 (43463)
6-103-47 (43464)
ഏതസ്മാത്കാരണാദ്ധോരോ വർതതേ സ്വജനക്ഷയഃ ।
ദൈവാദ്വാ പുരുഷവ്യാഘ്ര തവ ചാപനയാന്നൃപ ॥ ॥ ഇതി ശ്രാമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി നവമദിവസയുദ്ധേ ത്ര്യധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-103-7 സ്ത്രീമയം അയം ഭീഷ്മഃ സ്ത്രീം ധ്യാത്വാ ചിന്തയിത്വാ। യദ്വാ സ്ത്രീമയം സ്വാർഥേ മയട് ॥ 6-103-22 വൈശ്രവണം കുബേരം ചാതി അതിക്രാന്താ ॥ 6-103-28 അദ്രാക്ഷമഹം സഞ്ജയഃ ॥ 6-103-42 ആഗസ്കൃദപരാധീ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 104
॥ ശ്രീഃ ॥
6.104. അധ്യായഃ 104
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സങ്കുലയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-104-0 (43465)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-104-0x (4195)
അർജുനസ്താന്നരവ്യാഘ്രഃ സുശർമാനുചരാന്നൃപാൻ ।
അനയത്പ്രേതരാജസ്യ സദനം സായകൈഃ ശിതൈഃ ॥ 6-104-1 (43466)
സുശർമാപി തതോ ബാണൈഃ പാർഥം വിവ്യാധ സംയുഗേ।
വാസുദേവം ച സപ്തത്യാ പാർഥം ച നവഭിഃ പുനഃ ॥ 6-104-2 (43467)
തം നിവാര്യ ശരൌഘേണ സക്രുസൂനുർമഹാരഥഃ ।
സുശർമണോ രണേ യോധാൻപ്രാഹിണോദ്യമസാദനം ॥ 6-104-3 (43468)
തേ വധ്യമാനാഃ പാർഥേന കാലേനേവ യുഗക്ഷയേ।
വ്യദ്രവന്ത രണേ രാജൻഭയേ ജാതേ മഹാരഥാഃ ॥ 6-104-4 (43469)
ഉത്സൃജ്യ തുരഗാൻകേചിദ്രഥാൻകേചിച്ച മാരിഷ।
ഗജാനന്യേ സമുത്സൃജ്യ പ്രാദ്രവന്ത ദിശോ ദശ ॥ 6-104-5 (43470)
അപരേ തു തദാദായ വാജിനാഗരഥാന്രണേ ।
ത്വരയാ പരയാ യുക്താഃ പ്രാദ്രവന്ത വിശാംപതേ ॥ 6-104-6 (43471)
പാദാതാശ്ചാപി ശസ്ത്രാണി സമുത്സൃജ്യ മഹാരണേ ।
നിരപേക്ഷാ വ്യധാവന്ത തേനതേന സ്മ ഭാരത॥ 6-104-7 (43472)
വാര്യമാണാഃ സുബഹുശസ്ത്രൈഗർതേന സുശർമണാ ।
തഥാന്യൈഃ പാർഥിവശ്രേഷ്ഠൈർന വ്യതിഷ്ഠന്ത സംയുഗേ ॥ 6-104-8 (43473)
തദ്ബലം പ്രദ്രുതം ദൃഷ്ട്വാ പുത്രോ ദുര്യോധനസ്തവ।
പുരസ്കൃത്യ രണേ ഭീഷ്മം സർവസൈന്യപുരസ്കൃതഃ ॥ 6-104-9 (43474)
സർവോദ്യോഗേന മഹതാ ധനഞ്ജയമുപാദ്രവത് ।
ത്രിഗർതാധിപതേരർഥേ ജീവിതസ്യ വിശാംപതേ ॥ 6-104-10 (43475)
സ ഏകഃ സമരേ തസ്ഥൌ കിരൻബഹുവിധാഞ്ശരാൻ।
ഭ്രാതൃഭിഃ സഹിതഃ സർവൈഃ ശേഷാ ഹി പ്രദ്രുതാ നരാഃ ॥ 6-104-11 (43476)
തഥൈവ പാണ്ഡവാ രാജൻസർവോദ്യോഗേന ദംശിതാഃ।
പ്രയയുഃ ഫൽഗുനാർഥായ യത്ര ഭീഷ്മോ വ്യതിഷ്ഠത ॥ 6-104-12 (43477)
ജ്ഞായമാനാ രണേ വീര്യം ഘോരം ഗാണ്ഡീവധന്വനഃ।
ഹാഹാകാരകൃതോത്സാഹാ ഭീഷ്മം ജഗ്മുഃ സമന്തതഃ ॥ 6-104-13 (43478)
തതസ്താലധ്വജഃ ശൂരഃ പാണ്ഡവാനാം വരൂഥിനീം।
ഛാദയാമാസ സമരേ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ॥ 6-104-14 (43479)
ഏകീഭൂതാസ്തതഃ സർവേ കുരവഃ സഹ പാണ്ഡവൈഃ ।
അയുധ്യന്ത മഹാരാജ മധ്യം പ്രാപ്തേ ദിവാകരേ ॥ 6-104-15 (43480)
സാത്യകിഃ കൃതവർമാണം വിദ്ധ്വാ പഞ്ചഭിരാശുഗൈഃ ।
അതിഷ്ഠദാഹവേ ശൂരഃ കിരൻബാണാൻസഹസ്രശഃ ॥ 6-104-16 (43481)
തഥൈവ ദ്രുപദോ രാജാ ദ്രോണം വിദ്ധ്വാ ശിതൈഃ ശരൈഃ ।
പുനർവിവ്യാധ സപ്തത്യാ സാരഥിം ചാസ്യ പഞ്ചഭിഃ ॥ 6-104-17 (43482)
ഭീമസേനസ്തു രാജാനം ബാഹ്ലീകം പ്രപിതാമഹം ।
വിദ്ധ്വാ നദൻമഹാനാദം ശാർദൂല ഇവ കാനനേ ॥ 6-104-18 (43483)
ആർജുനിശ്ചിത്രസേനേന വിദ്ധോ ബഹുഭിരശുഗൈഃ ।
അതിഷ്ഠദാഹവേ ശൂരഃ കിരൻബാണാൻസഹസ്രശഃ।
ചിത്രസേനം ത്രിഭിർബാണൈർവിവ്യാധ സമരേ ഭൃശം ॥ 6-104-19 (43484)
സമാഗതൌ തൌ തു രണേ മഹാമാത്രൌ വ്യരോചതാം।
യഥാ ദിവി മഹാഘോരൌ രാജൻബുധശനൈശ്ചരൌ ॥ 6-104-20 (43485)
തസ്യാശ്വാംശ്ചതുരോ ഹത്വാ സൂതം ച നവഭിഃ ശരൈഃ।
നനാദ ബലവാന്നാദം സൌഭദ്രഃ പരവീരഹാ ॥ 6-104-21 (43486)
ഹതാശ്വാത്തു രഥാത്തൂർണം സോഽവപ്ലുത്യ മഹാരഥഃ ।
ആരുരോഹ രഥം തൂർണം ദുർമുഖസ്യ വിശാംപതേ ॥ 6-104-22 (43487)
ദ്രോണശ്ച ദ്രുപദം ഭിത്ത്വാ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ।
സാരഥിം ചാസ്യ വിവ്യാധ ത്വരമാണഃ പരാക്രമീ ॥ 6-104-23 (43488)
പീഡ്യമാനസ്തതോ രാജാ ദ്രുപദോ വാഹിനീമുഖേ।
അപായാജ്ജവനൈരശ്വൈഃ പൂർവവൈരമനുസ്മരൻ ॥ 6-104-24 (43489)
ഭീമസേനസ്തു രാജാനം മുഹൂർതാദിവ ബാഹ്ലികം ।
വ്യശ്വസൂതരഥം ചക്രേ സർവസൈന്യസ്യ പശ്യതഃ ॥ 6-104-25 (43490)
സസംഭ്രമോ മഹാരാജ സംശയം പരമം ഗതഃ ॥ 6-104-26 (43491)
അവപ്ലുത്യ തതോ വാഹാദ്ബാഹ്ലീകഃ പുരുഷോത്തമഃ।
ആരുരഹ രഥം തൂർണം ലക്ഷ്മണസ്യ മഹാരണേ ॥ 6-104-27 (43492)
സാത്യകിഃ കൃതവർമാണം വാരയിത്വാ മഹാരണേ ।
ശരൈർബഹുവിധൈ രാജന്നാസസാദ പിതാമഹം ॥ 6-104-28 (43493)
സ വിദ്ധ്വാ ഭാരതം ഷഷ്ട്യാ നിശിതൈ രോമവാഹിഭിഃ।
നൃത്യന്നിവ രഥോപസ്ഥേ വിധുന്വാനോ മഹദ്ധനുഃ ॥ 6-104-29 (43494)
തസ്യായസീം മഹാശക്തിം ചിക്ഷേപാഥ പിതാമഹഃ ।
ഹേമചിത്രാം മഹാവേഗാം നാഗകന്യോപമാം ശുഭാം ॥ 6-104-30 (43495)
താമാപതന്തീം സഹസാ മൃത്യുകൽപാം സുദുർജയാം।
വ്യംസയാമാസ വാർഷ്ണേയോ ലാഘവേന മഹായശാഃ ॥ 6-104-31 (43496)
അനാസാദ്യ തു വാർഷ്ണേയം ശക്തിഃ പരമദാരുണാ ।
ന്യപതദ്ധരണീപൃഷ്ഠേ മഹോൽകേവ മഹാപ്രഭാ ॥ 6-104-32 (43497)
വാർഷ്ണേയസ്തു തതോ രാജൻസ്വാം ശക്തിം കനകപ്രഭാം ।
വേഗവദ്ഗൃഹ്യ ചിക്ഷേപ പിതാമഹരഥം പ്രതി॥ 6-104-33 (43498)
വാർഷ്ണേയഭുജവേഗേന പ്രണുന്നാ സാ മഹാഹവേ ।
അഭിദുദ്രാവ വേഗേന കാലരാത്രിര്യഥാ നരം ॥ 6-104-34 (43499)
താമാപതന്തീം സഹസാ ദ്വിധാ ചിച്ഛേദ ഭാരതഃ ।
ക്ഷുരപ്രാഭ്യാം സുതീക്ഷ്ണാഭ്യാംസാ വ്യശീര്യത മേദിനീം ॥ 6-104-35 (43500)
ഛിത്ത്വാ ശക്തിം തു ഗാംഗയഃ സാത്യകിം നവഭിഃ ശരൈഃ ।
ആജഘാനോരസി ക്രുദ്ധഃ പ്രഹസഞ്ഛത്രുകർശനഃ ॥ 6-104-36 (43501)
തതഃ സരഥനാഗാശ്വാഃ പാണ്ഡവാഃ പാണ്ഡുപൂർവജ।
പരിവബ്രൂ രണേ ഭീഷ്മം മാധവത്രാണകാരണാത് ॥ 6-104-37 (43502)
തതഃ പ്രവവൃതേ യുദ്ധം തുമുലം രോമഹർഷണം ।
പാണ്ഡവാനാം കുരൂണാം ച സമരേ വിജയൈഷിണാം ॥ ॥ 6-104-38 (43503)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി നവമദിവസയുദ്ധേ ചതുരധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-104-7 തേനതേന പഥാ ॥ 6-104-20 മഹാമാത്രൌ ശ്രേഷ്ഠൌ ॥ 6-104-29 ഭാരത ഭീഷ്മം । രോമവാഹിഭിഃ രോമച്ഛേദകൈഃ ॥ 6-104-35 മേദിനീം പ്രാപ്യേതി ശേഷഃ ॥ 6-104-37 മാധവഃ സാത്യകിഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 105
॥ ശ്രീഃ ॥
6.105. അധ്യായഃ 105
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
യുധിഷ്ഠിരാദിയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-105-0 (43504)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-105-0x (4196)
ദൃഷ്ട്വാ ഭീഷ്മം രണേ യുദ്ധം പാണ്ഡവൈരഭിസംവൃതം।
യഥാ മേഘൈർമഹാരാജ തപാന്തേ ദിവി ഭാസ്കരം ॥ 6-105-1 (43505)
ദുര്യോധനോ മഹാരാജ ദുഃശാസനമഭാഷത।
ഏഷ ശൂരോ മഹേഷ്വാസോ ഭീഷ്മഃ ശൂരനിഷൂദനഃ ॥ 6-105-2 (43506)
ഛാദിതഃ പാണ്ഡവൈഃ ശൂരൈഃ സമന്താദ്ഭരതർഷഭ ।
തസ്യ കാര്യം ത്വയാ വീര രക്ഷണം സുമഹാത്മനഃ ॥ 6-105-3 (43507)
രക്ഷ്യമാണോ ഹി സമരേ ഭീഷ്മോഽസ്മാകം പിതാമഹഃ ।
നിഹന്യാത്സമരേ യത്താൻപാഞ്ചാലാൻപാണ്ഡവൈഃ സഹ ॥ 6-105-4 (43508)
തത്ര കാര്യതമം മന്യേ ഭീഷ്മസ്യൈവാഭിരക്ഷണം ।
ഗോപ്താ ഹ്യേഷ മഹേഷ്വാസോ ഭീഷ്മോഽസ്മാകം മഹാവ്രതഃ ॥ 6-105-5 (43509)
സ ഭവാൻസർവസൈന്യേന പരിവാര്യ പിതാമഹം ।
സമരേ കർമ കുർവാണം ദുഷ്കരം പരിരക്ഷതു ॥ 6-105-6 (43510)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-105-7x (4197)
സ ഏവമുക്തഃ സമരേ പുത്രോ ദുഃശാസനസ്തവ।
പരിവാര്യ സ്ഥിതോ ഭീഷ്മം സൈന്യേന മഹതാ വൃതഃ ॥ 6-105-7 (43511)
തതഃ ശതസഹസ്രാണാം ഹയാനാം സുബലാത്മജഃ ।
വിമലപ്രാസഹസ്താനാമൃഷ്ടിതോമരധാരിണാം ॥ 6-105-8 (43512)
ദർപിതാനാം സുവേഗാനാം ബലസ്ഥാനാം പതാകിനാം ।
ശിക്ഷിതൈര്യുദ്ധകുശലൈരുപേതാനാം നരോത്തമൈഃ ॥ 6-105-9 (43513)
നകുലം സഹദേവം ച ധർമരാജം ച പാണ്ഡവം ।
ന്യവാരയന്നരശ്രേഷ്ഠാൻപരിവാര്യ സമന്തതഃ ॥ 6-105-10 (43514)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ ശൂരാണാം ഹയസാദിനാം ।
അയുതം പ്രേഷയാമാസ പാണ്ഡവാനാം നിവാരണേ ॥ 6-105-11 (43515)
തൈഃ പ്രവിഷ്ടൈർമഹാവേഗൈർഗരുത്മദ്ഭിരിവാഹവേ।
ഖുരാഹതാ ധരാ രാജംശ്ചകംപേ ച നനാദ ച ॥ 6-105-12 (43516)
ഖുരശബ്ദശ്ച സുമഹാന്വാജിനാം ശുശ്രുവേ തദാ।
മഹാവംശവനസ്യേവ ദഹ്യമാനസ്യ പർവതേ ॥ 6-105-13 (43517)
ഉത്പതദ്ഭിശ്ച തൈസ്തത്ര സമുദ്ധൂതം മഹദ്രജഃ।
ദിവാകരരഥം പ്രാപ്യ ച്ഛാദയാമാസ ഭാസ്കരം ॥ 6-105-14 (43518)
വേഗവദ്ഭിർഹയൈസ്തൈസ്തു ക്ഷോഭിതാ പാണ്ഡവീക ചമൂഃ।
നിപതദ്ഭിർമഹാവേഗൈർഹംസൈരിവ മഹത്സരഃ ॥ 6-105-15 (43519)
ഹേഷതാം ചൈവ ശബ്ദേന ന പ്രാജ്ഞായത കിഞ്ചന ।
`അന്തർദധേ മഹാഞ്ശബ്ദസ്തേന ശബ്ദേന മോഹിതഃ॥' 6-105-16 (43520)
തതോ യുധിഷ്ഠിരോ രാജാ മാദ്രീപുത്രൌ ച പാണ്ഡവൌ।
പ്രത്യഘ്നംസ്തരസാ വേഗം സമരേ ഹയസാദിനാം ॥ 6-105-17 (43521)
ഉദ്വൃത്തസ്യ മഹാരാജ പ്രാവൃട്കാലേഽതിപൂര്യതഃ।
പൌർണമാസ്യാമംബുവേഗം യഥാ വേലാ മഹോദധേഃ ॥ 6-105-18 (43522)
തതസ്തേ രഥിനോ രാജഞ്ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ।
ന്യകൃന്തന്നുത്തമാംഗാനി ശരേണ ഹയസാദിനാം ॥ 6-105-19 (43523)
തേ നിപേതുർമഹാരാജ നിഹതാ ദൃഢധന്വിഭിഃ ।
നാഗൈരിവ മഹാനാഗാ യഥാവദ്ഗിരിഗഹ്വരേ ॥ 6-105-20 (43524)
തേഽപി പ്രാസൈഃ സുനിശിതൈഃ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ।
ന്യകൃന്തന്നുത്തമാംഗാനി വിചരന്തോ ദിശോ ദശ ॥ 6-105-21 (43525)
അഭ്യാഹതാ ഹയാരോഹാ ഋഷ്ടിഭിർഭരതർഷഭ ।
അത്യജന്നുത്തമാംഗാനി ഫലാനീവ മഹാദ്രുമാഃ ॥ 6-105-22 (43526)
സമാദിനോ ഹയാ രാജംസ്തത്രതത്ര നിഷൂദിതാഃ।
പതിതാഃ പാത്യമാനാശ്ച പ്രത്യദൃശ്യന്ത സർവശഃ ॥ 6-105-23 (43527)
വധ്യമാനാ ഹയാശ്ചൈവ പ്രാദ്രവന്ത ഭയാർദിതാഃ।
യഥാ സിംഹം സമാസാദ്യ മൃഗാഃ പ്രാണപരായണാഃ ॥ 6-105-24 (43528)
പാണ്ഡവാശ്ച മഹാരാജ ജിത്വാ ശത്രൂൻമഹാമൃധേ ।
ദധ്മുഃ ശംഖാംശ്ച ഭേരീശ്ച താഡയാമാസുരാഹവേ ॥ 6-105-25 (43529)
തതോ ദുര്യോധനോ ദീനോ ദൃഷ്ട്വാ സൈന്യം പരാജിതം ।
അബ്രവീദ്രതശ്രേഷ്ഠ മദ്രരാജമിദം വചഃ ॥ 6-105-26 (43530)
ഏഷ പാണ്ഡുസുതോ ജ്യേഷ്ഠോ യമാഭ്യാം സഹിതോ രണേ ।
പശ്യതാം വോ മഹാബാഹോ സേനാം ദ്രാവയതി പ്രഭോ ॥ 6-105-27 (43531)
തം വാരയ മഹാബാഹോ വേലേവ മകരാലയം ।
ത്വം ഹി സംശ്രൂയസേഽത്യർഥമസഹ്യബലവിക്രമഃ ॥ 6-105-28 (43532)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-105-29x (4198)
പുത്രസ്യ തവ തദ്വാക്യം ശ്രുത്വാ ശല്യഃ പ്രതാപവാൻ।
സ യയൌ രഥവംശേന യത്ര രാജാ യുധിഷ്ഠിരഃ ॥ 6-105-29 (43533)
തദാപതദ്വൈ സഹസാ ശല്യസ്യ സുമഹദ്ബലം ।
മഹൌഘവേഗം സമരേ വാരയാമാസ പാണ്ഡവഃ ॥ 6-105-30 (43534)
മദ്രരാജം ച സമരേ ധർമരാജോ മഹാരഥഃ।
ദശഭിഃ സായകൈസ്തൂർണമാജഘാന സ്തനാന്തരേ ।
നകുലഃ സഹദേവശ്ച തം സപ്തഭിരജിഹ്നഗൈഃ ॥ 6-105-31 (43535)
മദ്രരാജോഽപി താൻസർവാനാജഘാന ത്രിഭിസ്ത്രിഭിഃ ।
യുധിഷ്ഠിരം പുനഃ ഷഷ്ട്യാ വിവ്യാധ നിശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-105-32 (43536)
മാദ്രീപുത്രൌ ച സംഭ്രാന്തൌ ദ്വാഭ്യാം ദ്വാഭ്യാമതാഡയത്।
തതോ ഭീമോ മഹാബഹുർദൃഷ്ട്വാ രാജനമാഹവേ॥ 6-105-33 (43537)
മദ്രരാജവശം പ്രാപ്തം മൃത്യോരാസ്യഗതം യഥാ।
അഭ്യപദ്യത സംഗ്രാമേ യുധിഷ്ഠിരമമിത്രജിത് ॥ 6-105-34 (43538)
`ആപതന്നേവ ഭീമസ്തു മദ്രരാജമതാഡയത്।'
സർവപാരശവൈസ്തീക്ഷ്ണൈർനാരാചൈർമർമഭേദിഭിഃ ॥ 6-105-35 (43539)
തതോ ഭീഷ്മശ്ച ദ്രോണശ്ച സൈന്യേന മഹതാ വൃതൌ।
രാജാനമഭ്യപദ്യേതാമഞ്ജസാ ശരവർഷിണൌ ॥ 6-105-36 (43540)
തതോ യുദ്ധം മഹാഘോരം പ്രാവർതത സുദാരുണം।
അപരാം ദിശമാസ്ഥായ ദ്യോതമാനേ ദിവാകരേ ॥ ॥ 6-105-37 (43541)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി നവമദിവസയുദ്ധേ പഞ്ചാധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-105-8 തത ഇതി। സൈന്യേനേതി പൂർവസ്മാദനുകൃഷ്യതേ। ഹയാനാം സൈന്യേന പരിവാര്യ ന്യവാരയദിതി തൃതീയേനാന്വയഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 106
॥ ശ്രീഃ ॥
6.106. അധ്യായഃ 106
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീഷ്മപരാക്രമമമൃഷ്യതാ കൃഷ്ണേന രഥാദവരുഹ്യ തദ്വധായാഭിയാനം ॥ 1 ॥ അർജുനേന പശ്ചാദനുധാവ്യ നിവർതിതസ്യ കൃഷ്ണസ്യ തേന സഹ പുനാ രഥാരോഹണം ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-106-0 (43542)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-106-0x (4199)
തതഃ പിതാ തവ ക്രുദ്ധോ നിശിതൈഃ സായകോത്തമൈഃ।
ആജഘാന രണേ പാർഥാൻസഹസേനാൻസമന്തതഃ ॥ 6-106-1 (43543)
ഭീമം ദ്വാദശഭിർവിദ്ധ്വാ സാത്യകിം നവഭിഃ ശരൈഃ ।
നകുലം ച ത്രിഭിർവിദ്ധ്വാ സഹദേവം ച സപ്തഭിഃ ॥ 6-106-2 (43544)
യുധിഷ്ഠിരം ദ്വാദശഭിർബാഹ്വോരുരസി ചാർപയത്।
ധൃഷ്ടദ്യുംനം തതോ വിദ്ധ്വാ നനാദ സുമഹാബലഃ ॥ 6-106-3 (43545)
തം ദ്വാദശാഖ്യൈർനകുലോ മാധവശ്ച ത്രിഭിഃ ശരൈഃ ।
ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച സപ്തത്യാ ഭീമസേനശ്ച സപ്തഭിഃ ।
യുധിഷ്ഠിരോ ദ്വാദശഭിഃ പ്രത്യവിധ്യത്പിതാമഹം ॥ 6-106-4 (43546)
ദ്രോണസ്തു സാത്യകിം വിദ്ധ്വാ ഭീമസേനമവിധ്യത ।
ഏകൈകം പഞ്ചഭിർബാണൈര്യമദണ്ഡോപമൈഃ ശിതൈഃ ॥ 6-106-5 (43547)
തൌ ച തം പ്രത്യവിധ്യേതാം ത്രിഭിസ്ത്രിഭിരജിഹ്മഗൈഃ ।
തോത്രൈരിവ മഹാനാഗം ദ്രോണം ബ്രാഹ്മണപുംഗവം ॥ 6-106-6 (43548)
സൌവീരാ കിതവാഃ പ്രാച്യാഃ പ്രതീച്യോദീച്യമാലവാഃ ।
അഭീഷാഹാഃ ശൂരസേനാഃ ശിബയോഽഥ വസാതയഃ।
സംഗ്രമേ നാജഹുർഭീഷ്മം വധ്യമാനാഃ ശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-106-7 (43549)
തഥൈവാന്യേ മഹീപാലാ നാനാദേശസമാഗതാഃ ।
പാണ്ഡവാനഭ്യവർതന്ത വിവിധായുധപാണയഃ ।
തഥൈവ പാണ്ഡവാ രാജൻപരിവവ്രുഃ പിതാമഹം ॥ 6-106-8 (43550)
സ സമന്താത്പരിവൃതോ രഥൌഘൈരപരാജിതഃ ।
ഗഹനേഽഗ്നിരിവോത്സൃഷ്ടഃ പ്രജജ്വാല ദഹൻപരാൻ ॥ 6-106-9 (43551)
രഥാഗ്ന്യഗാരശ്ചാപാർചിരസിശക്തിഗജേന്ധനഃ ।
ശരസ്ഫുലിംഗോ ഭീഷ്മാഗ്നിർദദാഹ ക്ഷത്രിയർഷഭാൻ ॥ 6-106-10 (43552)
` യഥാ ഹി സുമഹാനഗ്നിഃ കക്ഷേ ചരസി സാനിലഃ ।'
തഥാ ഭീഷ്മോ മഹാരാജ ദിവ്യമസ്ത്രമുദീരയൻ ॥ 6-106-11 (43553)
സുവർണപുംഖൈരിഷുഭിർഗാർധ്രപക്ഷൈഃ സുതേജനൈഃ ।
കർണിനാലീകനാരാചൈശ്ഛാദയാമാസ തദ്ബലം ॥ 6-106-12 (43554)
അപാതയദ്ധ്വജാംശ്ചൈവ രഥിനശ്ച ശിതൈഃ ശരൈഃ ।
മുണ്ഡതാലവനാനീവ ചകാര സ രഥവ്രജാൻ ॥ 6-106-13 (43555)
നിർമനുഷ്യാന്രഥാന്രാജൻഗജാനശ്വാംശ്ച സംയുഗേ।
അകരോത്സ മഹാബാഹുഃ സർവശസ്ത്രഭൃതാം വരഃ ॥ 6-106-14 (43556)
തസ്യ ജ്യാതലനിർഘോഷം വിസ്ഫൂർജിതമിവാശനേഃ।
നിശംയ സർവഭൂതാനി സമകംപന്ത ഭാരത ॥ 6-106-15 (43557)
അമോഘാ ഹ്യപത്നബാണാഃ പിതുസ്തേ ഭരതർഷഭ।
നാസജ്ജന്ത തനുത്രേഷു ഭീഷ്മചാപച്യുതാഃ ശരാഃ ॥ 6-106-16 (43558)
ഹതവീരാന്രഥാന്രാജൻസംയുക്താഞ്ജവനൈർഹയൈഃ ।
അപശ്യാമ മഹാരാജ ഹ്രിയമാണാന്രണാജിരേ ॥ 6-106-17 (43559)
ചേദികാശികരൂഷാണാം സഹസ്രാണി ചതുർദശ ।
മഹാരഥാഃ സമാഖ്യാതാഃ കലപുത്രാസ്തനുത്യജഃ ।
അപരാവർതിനഃ സർവേ സുവർണവികൃതധ്വജാഃ॥ 6-106-18 (43560)
സംഗ്രാമേ ഭീഷ്മമാസാദ്യ വ്യാദിതാസ്യമിവാന്തകം।
നിമഗ്നാഃ പരലോകായ സവാജിരഥകുഞ്ജരാഃ ॥ 6-106-19 (43561)
ഭഗ്നാക്ഷോപസ്കരാൻകാംശ്ചിദ്ഭഗ്നചക്രാംശ്ച ഭാരത।
അപശ്യാമ മഹാരാജ ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-106-20 (43562)
സവരൂഥൈ രഥൈർഭഗ്നൈ രഥിഭിശ്ച നിപാതിതൈഃ ।
ശരൈഃ സുകവചൈശ്ഛിന്നൈഃ പട്ടസൈശ്ച വിശാംപതേ ॥ 6-106-21 (43563)
ഗദാഭിർഭിണ്ഡിപാലൈശ്ച നിശിതൈശ്ച ശിലീമുഖൈഃ ।
അനുകർഷൈരുപാസംഗൈശ്ചക്രൈർഭഗ്നൈശ്ച മാരിഷ ॥ 6-106-22 (43564)
ബാഹുഭിഃ കാർമുകൈഃ ഖംഗൈഃ ശിരോഭിശ്ച സകുണ്ഡലൈഃ।
തലത്രൈരംഗുലിത്രൈശ്ച ധ്വജൈശ്ച വിനിപാതിതൈഃ।
ചാപൈശ്ച ബഹുധാ ച്ഛിന്നൈഃ സമാസ്തീര്യത മേദിനീ ॥ 6-106-23 (43565)
ഗജാരോഹാ ഗജാന്രാജൻഹയാംശ്ച ഹയസാദിനഃ ।
അഭിപേതുർദ്രുതം തത്ര ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-106-24 (43566)
യതമാനാശ്ച തേ വീരാ ദ്രവമാണാൻമഹാരഥാൻ।
നാശക്നുവന്വാരയിതും ഭീഷ്മബാണപ്രപീഡിതാൻ ॥ 6-106-25 (43567)
മഹേന്ദ്രസമവീര്യേണ വധ്യമാനാ മഹാചമൂഃ ।
അഭജ്യത മഹാരാജ ന ച ദ്വൌ സമധാവതാം ॥ 6-106-26 (43568)
ആവിദ്ധരഥനാഗാശ്വം പതിതധ്വജസങ്കുലം ।
അനീകം പാണ്ഡുപുത്രാണാം ഹാഹാഭൂതമചേതനം ॥ 6-106-27 (43569)
ജഘാനാത്ര പിതാ പുത്രം പുത്രശ്ച പിതരം തഥ।
പ്രിയം സഖായ ചാക്രന്ദേ സഖാ ദൈവബലാത്കൃതഃ ॥ 6-106-28 (43570)
വിമുച്യ കവചാനന്യേ പാണ്ഡുപുത്രസ്യ സൈനികാഃ ।
പ്രകീര്യ കേശാന്ധാവന്തഃ പ്രത്യദൃശ്യന്ത സർവശഃ ॥ 6-106-29 (43571)
തദ്ഗോകുലമിവോദ്ഭ്രാന്തമുദ്ഭാന്തരഥകൂബരം ।
ദദൃശേ പാണ്ഡുപുത്രസ്യ സൈന്യമാർതസ്വരം തദാ ॥ 6-106-30 (43572)
പ്രഭജ്യമാനം സൈന്യം തു ദൃഷ്ട്വാ യാദവനന്ദനഃ ।
ഉവാച പാർഥം ബീഭത്സും നിഗൃഹ്യ രഥമുത്തമം ॥ 6-106-31 (43573)
ശ്രീഭഗവാനുവാച। 6-106-32x (4200)
അയം സ കാലഃ സംപ്രാപ്തഃ പാർഥ യഃ കാങ്ക്ഷിതസ്തവ।
പ്രഹരാസ്മൈ നരവ്യാഘ്ര ഭീഷ്മായാഹവശോഭിനേ ॥ 6-106-32 (43574)
യത്പുരാ കഥിതം വീര ത്വയാ രാജ്ഞാം സമാഗമേ।
വിരാടനഗരേ താത സഞ്ജയസ്യ സമീപതഃ ॥ 6-106-33 (43575)
ഭീഷ്മദ്രോണമുഖാൻസർവാന്ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ സൈനികാൻ ।
സാനുബന്ധാൻഹനിഷ്യാമി യേ മാം യോത്സ്യന്തി സംഗരേ ॥ 6-106-34 (43576)
ഇതി തത്കുരു കൌന്തേയ സത്യം വാക്യമരിന്ദമ।
ക്ഷത്രധർമമനുസ്മൃത്യ യുധ്യസ്വ വിഗതജ്വരഃ ॥ 6-106-35 (43577)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-106-36x (4201)
ഇത്യുക്തോ വാസുദേവേന തിര്യഗ്ദൃഷ്ടിരധോമുഖഃ।
അകാമ ഇവ ബീഭത്സുരിദം വചനമബ്രവീത് ॥ 6-106-36 (43578)
അവധ്യാനാം വധം കൃത്വാ രാജ്യം വാ നരകോത്തരം ।
ദുഃഖാനി വനവാസേ വാ കിം നു മേ സുകൃതം ഭവേത് ॥ 6-106-37 (43579)
ചോദയാശ്വാന്യതോ ഭീഷ്മഃ കരിഷ്യേ വചനം തവ।
പാതയിഷ്യാമി ദുർധർഷം ഭീഷ്മം കുരുപിതാമഹം ॥ 6-106-38 (43580)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-106-39x (4202)
സ ചാശ്വാന്രജതപ്രഖ്യാംശ്ചോദയാമാസ മാധവഃ।
യതോ ഭീഷ്മസ്തതോ രാജന്ദുഷ്പ്രേക്ഷ്യോ രശ്മിവാനിവ । 6-106-39 (43581)
തതസ്തത്പുനരാവൃത്തം യുധിഷ്ഠിരബലം മഹത്।
ദൃഷ്ട്വാ പാർഥം മഹാബാഹും ഭീഷ്മായോദ്യതമാഹവേ ॥ 6-106-40 (43582)
തതോ ഭീഷ്മഃ കുരുശ്രേഷ്ഠഃ സിംഹവദ്വിനദൻമുഹുഃ ।
ധനഞ്ജയരഥം ശീഘ്രം ശരവർഷൈരവാകിരത് ॥ 6-106-41 (43583)
ക്ഷണേന സ രഥസ്തസ്യ സഹയഃ സഹസാരഥിഃ ।
ശരവർഷേണ മഹതാ ന പ്രാജ്ഞായത ഭാരത ॥ 6-106-42 (43584)
വാസുദേവസ്ത്വസംഭ്രാന്തോ ധൈര്യമാസ്ഥായ സത്വരഃ ।
ചോദയാമാസ താനശ്വാന്വിനുന്നാൻഭീഷ്മസായകൈഃ ॥ 6-106-43 (43585)
തതഃ പാർഥോ ധനുർഗൃഹ്യ ദിവ്യം ജലദനിഃസ്വനം ।
പാതയാമാസ ഭീഷ്മസ്യ ധനുശ്ഛിത്ത്വാ ശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-106-44 (43586)
സ ച്ഛിന്നധന്വാ കൌരവ്യഃ പുനരന്യൻമഹദ്ധനുഃ ।
നിമേഷാന്തരമാത്രേണ സജ്യം ചക്രേ പിതാ തവ ॥ 6-106-45 (43587)
ചകർഷ ച തതോ ദോർഭ്യാം ധനുർജലദനിഃസ്വനം ।
അഥാസ്യ തദപി ക്രുദ്ധശ്ചിച്ഛേദ ധനുരർജുനഃ ।
തസ്യ തത്പൂജയാമാസ ലാഘവം ശന്തനോഃ സുതഃ ॥ 6-106-46 (43588)
ഗാംഗേയസ്ത്വബ്രവീത്പാർഥം ധന്വിശ്രേഷ്ഠമരിന്ദമ।
സാധുസാധു മഹാബാഹോ സാധു കുന്തീസുതേതി ച ॥ 6-106-47 (43589)
സമാഭാഷ്യൈവമപരം പ്രഗൃഹ്യ രുചിരം ധനുഃ।
മുമോച സമരേ ഭീഷ്മഃ ശരാൻപാർഥരഥം പ്രതി ॥ 6-106-48 (43590)
അദർശയദ്വസുദേവോ ഹയയാനേ പരം ബലം।
മോഘാൻകുർവഞ്ശരാംസ്തസ്യ മണ്ഡലാനി നിദർശയൻ ॥ 6-106-49 (43591)
ശുശുഭാതേ നരവ്യാഘ്രൌ തൌ ഭീഷ്മശരവിക്ഷതൌ ।
ഗോവൃഷാവിവ സംരബ്ധൌ വിഷാണോല്ലിഖിതാങ്കിതൌ ॥ 6-106-50 (43592)
വാസുദേവസ്തു സംപ്രേക്ഷ്യ പാർഥസ്യ മൃദുയുദ്ധതാം ।
ഭീഷ്മം ച ശരവർഷാണി സൃജന്തമനിശം യുധി ॥ 6-106-51 (43593)
പ്രതപന്തമിവാദിത്യം മധ്യമാസാദ്യ സേനയോഃ ।
വരാന്വരാന്വിനിഘ്നന്തം പാണ്ഡുപുത്രസ്യ സൈനികാൻ ॥ 6-106-52 (43594)
യുഗാന്തമിവ കുർവാണം ഭീഷ്മം യൌധിഷ്ഠിരേ ബലേ ।
നാമൃഷ്യത മഹാബാഹുർമാധവഃ പരവീരഹാ ॥ 6-106-53 (43595)
ഉത്സൃജ്യ രജതപ്രഖ്യാൻഹയാൻപാർഥസ്യ മാരിഷ ।
വാസുദേവസ്തതോ യോഗീ പ്രചസ്കന്ദ മഹാരഥാത് ॥ 6-106-54 (43596)
അഭിദുദ്രാവ ഭീഷ്മം സ ഭുജപ്രഹരണോ ബലീ।
പ്രതോദപാണിസ്തേജസ്വീ സിംഹവദ്വിനദൻമുഹുഃ ॥ 6-106-55 (43597)
ദാരയന്നിവ പദ്ഭ്യാം സ ജഗതീം ജഗദീശ്വരഃ ।
ക്രോധതാംരേക്ഷണഃ കൃഷ്ണോ ജിഘാംസുരമിതദ്യുതിഃ ॥ 6-106-56 (43598)
ഗ്രസന്നിവ ച തേജാംസി താവകാനാം മഹാഹവേ ।
ദൃഷ്ട്വാ മാധവമാക്രന്ദേ ഭീഷ്മായോദ്യതമന്തികേ ॥ 6-106-57 (43599)
ഹതോ ഭീഷ്മോ ഹതോ ഭീഷ്മ ഇതി തത്രസ്മ സൈനികാഃ ।
ക്രോശന്തഃ പ്രാദ്രവൻസർവേ വാസുദേവഭയാതുരാഃ ॥ 6-106-58 (43600)
പീതകൌശേയസംവീതോ മണിശ്യാമോ ജനാർദനഃ ।
ശുശുഭേ വിദ്രവൻഭീഷ്മം വിദ്യുൻമാലീ യഥാംബുദഃ ॥ 6-106-59 (43601)
സ സിംഹ ഇവ മാതംഗം യഥർഷഭ ഇവർഷഭം ।
അഭിദുദ്രാവ വേഗേന വിനദന്യാദവർഷഭഃ ॥ 6-106-60 (43602)
തമാപതന്തം സംപ്രേക്ഷ്യ പുണ്ഡരീകാക്ഷമാഹവേ।
അസംഭ്രമം രണേ ഭീഷ്മോ വിചകർഷ മഹദ്ധനുഃ ।
ഉവാച ചൈവ ഗോവിന്ദമസംഭ്രാന്തേന ചേതസാ ॥ 6-106-61 (43603)
ഏഹ്യേഹി പുണ്ഡരീകാക്ഷ ദേവദേവ നമോസ്തു തേ ।
മാമദ്യ സാത്വതശ്രേഷ്ഠ താപയസ്ത മഹാഹവേ ॥ 6-106-62 (43604)
ത്വയാ ഹി ദേവ സംഗ്രാമേ ഹതസ്യാപി മമാനഘ ।
ശ്രേയ ഏവ പരം കൃഷ്ണ ലോകേ ഭവതി സർവതഃ ॥ 6-106-63 (43605)
സംഭാവിതോഽസ്മി ഗോവിന്ദ ത്രൈലോക്യേനാദ്യ സംയുഗേ।
പ്രഹരസ്വ യഥേഷ്ടം വൈ ദാസോഽസ്മി തവ ചാനഘ ॥ 6-106-64 (43606)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-106-65x (4203)
അന്വഗേവ തതഃ പാർഥഃ സമഭിദ്രുത്യ കേശവം ।
നിജഗ്രാഹ മഹാബാഹുർബാഹുഭ്യാം പരിഗൃഹ്യ വൈ ॥ 6-106-65 (43607)
നിഗൃഹ്യമാണഃ പാർഥേന കൃഷ്ണോ രാജീവലോചനഃ ।
ജഗാമൈവൈനമാദായ വേഗേന പുരുഷോത്തമഃ ॥ 6-106-66 (43608)
പാർഥസ്തു വിഷ്ടഭ്യ ബലാച്ചരണൌ പരവീരഹാ ।
നിജഗ്രാഹ ഹൃഷീകേശം കഥഞ്ചിദ്ദശമേ പദേ ॥ 6-106-67 (43609)
തത ഏവമുവാചാർതഃ ക്രോധപര്യാകുലേക്ഷണം ।
നിഃശ്വസന്തം യഥാ നാഗമർജുനഃ പ്രണയാത്സഖാ ॥ 6-106-68 (43610)
നിവർതസ്വ മഹാബാഹോ നാനൃതം കർതുമർഹസി ।
യത്ത്വയാ കഥിതം പൂർവം ന യോത്സ്യാമീതി കേശവ ॥ 6-106-69 (43611)
മിഥ്യാവാദീതി ലോകാസ്ത്വാം കഥയിഷ്യന്തി മാധവ ।
മമൈഷ ഭാരഃ സർവോ ഹി ഹനിഷ്യാമി പിതാമഹം ॥ 6-106-70 (43612)
ശപേ കേശവ ശസ്ത്രേണ സത്യേന സുകൃതേന ച।
അന്തം യഥാ ഗമിഷ്യാമി ശത്രൂണാം ശത്രുസൂദന ॥ 6-106-71 (43613)
അദ്യൈവ പശ്യ ദുർധർഷം പാത്യമാനം മഹാരഥം ।
താരാപതിമിവാപൂർണമന്തകാലേ യദൃച്ഛയാ ॥ 6-106-72 (43614)
മാധവസ്തു വചഃ ശ്രുത്വാ ഫൽഗുനസ്യ മഹാത്മനഃ।
`അഭവത്പരമപ്രീതോ ദൃഷ്ട്വാ പാർഥസ്യ വിക്രമം'।
ന കിഞ്ചിദുക്ത്വാ സക്രോധ ആരുരോഹ രഥം പുനഃ ॥ 6-106-73 (43615)
തൌ രഥസ്ഥൌ നരവ്യാഘ്രൌ ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവഃ പുനഃ।
വവർഷ ശരവർഷേണ മേഘോ വൃഷ്ട്യാ യഥാഽചലൌ ॥ 6-106-74 (43616)
പ്രാണാനാദത്ത യോധാനാം പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ।
ഗഭസ്തിഭിരിവാദിത്യസ്തേജാംസി ശിശിരാത്യയേ ॥ 6-106-75 (43617)
യഥാ കുരൂണാം സൈന്യാനി ബഭഞ്ജുര്യുധി പാണ്ഡവാഃ ।
തഥാ പാണ്ഡവസൈന്യാനി ബഭഞ്ജ യുധി തേ പിതാ ॥ 6-106-76 (43618)
ഹതവിദ്രുതസൈന്യാസ്തു നിരുത്സാഹാ വിചേതസഃ ।
നിരീക്ഷിതും ന ശേകുസ്തേ ഭീഷ്മമപ്രതിമം രണേ ॥ 6-106-77 (43619)
മധ്യം ഗതമിവാദിത്യം പ്രതപന്തം സ്വതേജസാ ।
തേ വധ്യമാനാ ഭീഷ്മേണ ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-106-78 (43620)
കുർവാണം സമരേ കർമാണ്യതിമാനുഷവിക്രമം।
വീക്ഷാഞ്ചക്രുർമഹാരാജ പാണ്ഡവാ ഭയപീഡിതാഃ ॥ 6-106-79 (43621)
തഥാ പാണ്ഡവസൈന്യാനി ദ്രാവ്യമാണാനി ഭാരത।
ത്രാതാരം നാധ്യഗച്ഛന്ത ഗാവഃ പങ്കഗതാ ഇവ।
പിപീലികാ ഇവ ക്ഷുണ്ണാ ദുർബലാ ബലിനാ രണേ ॥ 6-106-80 (43622)
തഥൈവ യോധാ രാജേന്ദ്ര ഭീഷ്മേണാമിത്രഘാതിനാ।
സമരേ മൃദിതാഃ സർവേ പാണ്ഡവാഃ സഹ സൃഞ്ജയൈഃ ॥ 6-106-81 (43623)
മഹാരഥം ഭാരത ദുഷ്പ്രകംപം
ശരൌഘിണം പ്രതപന്തം നരേന്ദ്രാൻ।
ഭീഷ്മം ന ശേകുഃ പ്രതിവീക്ഷിതും തേ
ശരാർചിഷം സൂര്യമിവാതപന്തം ॥ 6-106-82 (43624)
വിമൃദ്ഗതസ്തസ്യ തു പാണ്ഡുസേനാ-
മസ്തം ജഗാമാഥ സഹസ്രരശ്മിഃ।
തതോ ഹി ഭീഷ്മഃ സബലാൻസസൈന്യാ-
ന്ന്യവാരയത്പാണ്ഡുസുതാഞ്ശരൌഘൈഃ ॥ 6-106-83 (43625)
ജഘാന ചൈതാൻസുഭൃശം മഹാബലോ
മഹാവ്രതഃ പാണ്ഡുസുതാൻമഹാസ്ത്രൈഃ ।
രണേ കരൂണാധിപചേദിപൈർബലൈ-
ർവൃതാൻസദാ ചക്രധരസ്യ പശ്യതഃ।
തതോ ബലാനാം ശ്രമകർശിതാനാം 6-106-84 (43626)
6-106-84f"
മനോഽവഹാരം പ്രതി സംബഭൂവ ॥ ॥
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി നവമദിവസയുദ്ധേ ഷഡധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 107
॥ ശ്രീഃ ॥
6.107. അധ്യായഃ 107
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
യുധിഷ്ഠിരേണ കൃഷ്ണേനസഹ സംമന്ത്ര്യ രാത്രൌ ഭീഷ്മമേത്യ തദ്വധോപായകഥനപ്രാർഥനാ ॥ 1 ॥ തംപ്രതി ഭീഷ്മേണ തത്കഥനം ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-107-0 (43627)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-107-0x (4204)
യുധ്യതാമേവ തേഷാം തു ഭാസ്കരേഽസ്തമുപാഗതേ।
സന്ധ്യാ സമഭവദ്ധോരാ നാപശ്യാമ തതോ രണം ॥ 6-107-1 (43628)
തതോ യുധിഷ്ഠിരോ രാജാ സന്ധ്യാം സന്ദൃശ്യ ഭാരത।
വധ്യമാനം ച ഭീഷ്മേണ ത്യക്താസ്ത്രം ഭയവിഹ്വലം ॥ 6-107-2 (43629)
സ്വസൈന്യം ച പരാവൃത്തം പലായനപരായണം।
ഭീഷ്മം ച യുധി സംരബ്ധം പീഡയന്തം മഹാരഥം ॥ 6-107-3 (43630)
സോമകാംശ്ച ജിതാന്ദൃഷ്ട്വാ നിരുത്സാഹാൻമഹാരഥാൻ।
` നിശാമുഖം ച സംപ്രേക്ഷ്യ ഘോരരൂപം ഭയാനകം।'
ചിന്തയിത്വാ തതോ രാജ്ഞാമപഹാരമകാരയത് ॥ 6-107-4 (43631)
തതോഽപഹാരം സൈന്യാനാം ചക്രേ രാജാ യുധിഷ്ഠിരഃ ।
തഥൈവ തവ സൈന്യാനാമപഹാരേ ഹ്യഭൂത്തദാ ॥ 6-107-5 (43632)
തതോഽപഹാരം സൈന്യാനാം കൃത്വാ തത്ര മഹാരഥാഃ ।
ന്യവിശന്ത കുരുശ്രേഷ്ഠ സംഗ്രാമേ ക്ഷതവിക്ഷതാഃ ॥ 6-107-6 (43633)
ഭീഷ്മസ്യ സമരേ കർമ ചിന്തയാനാസ്തു പാണ്ഡവാഃ ।
നാലഭന്ത തദാ ശാന്തിം ഭീഷ്മബാണപ്രപീഡിതാഃ ॥ 6-107-7 (43634)
ഭീഷ്മോഽപി സമരേ ജിത്വാ പാണ്ഡവാൻസഹ സൃഞ്ജയാൻ।
പൂജ്യമാനസ്തവ സുതൈർവന്ദ്യമാനശ്ച ഭാരത ॥ 6-107-8 (43635)
ന്യവിശത്കുരുഭിഃ സാർധം ഹൃഷ്ടരൂപൈഃ സമന്തതഃ ।
തതോ രാത്രിഃ സമഭവത്സർവഭൂതപ്രമോഹിനീ ॥ 6-107-9 (43636)
തസ്മിന്രാത്രിമുഖേ ഘോരേ പാണ്ഡവാ വൃഷ്ണിഭിഃ സഹ ।
സൃഞ്ജയാശ്ച ദുരാധർഷാ മന്ത്രായ സമുപാവിശൻ ॥ 6-107-10 (43637)
ആത്മനിഃശ്രേയസം സർവേ പ്രാപ്തകാലം മഹാബലാഃ।
മന്ത്രയാമാസുരവ്യഗ്രാ മന്ത്രനിശ്ചയകോവിദാഃ ॥ 6-107-11 (43638)
തതോ യുധിഷ്ഠിരോ രാജാ മന്ത്രയിത്വാ ചിരം നൃപ ।
വാസുദേവം സമുദ്വീക്ഷ്യ വചനം ചേദമാദദേ ॥ 6-107-12 (43639)
കൃഷ്ണ പശ്യ മാഹാത്മാനം ഭീഷ്മം ഭീമപരാക്രമം ।
ഗജം നലവനാനീവ വിമൃദ്ഗന്തം ബലം മമ ॥ 6-107-13 (43640)
ന ചൈവൈനം മഹാത്മാനമുത്സഹാമോ നിരീക്ഷിതും ।
ലേലിഹ്യമാനം സൈന്യേഷു പ്രവൃദ്ധമിവ പാവകം ॥ 6-107-14 (43641)
യഥാ ഘോരോ മഹാനാഗസ്തക്ഷകോ വൈ വിഷോൽബണഃ।
തഥാ ഭീഷ്മോ രണേ ക്രുദ്ധസ്തീക്ഷ്ണശസ്ത്രഃ പ്രതാപവാൻ ॥ 6-107-15 (43642)
ഗൃഹീതചാപഃ സമരേ പ്രമുഞ്ചന്നിശിതാഞ്ഛരാൻ।
ശക്യോ ജേതും യമഃ ക്രുദ്ധോ വജ്രപാണിശ്ച ദേവരാട് ॥ 6-107-16 (43643)
വരുണഃ പാശഭൃച്ചാപി സഗദോ വാ ധനേശ്വരഃ ।
ന തു ഭീഷ്മഃ സുസങ്ക്രുദ്ധഃ ശക്യോ ജേതും മഹാഹവേ ॥ 6-107-17 (43644)
സോഽഹമേവം ഗതേ കൃഷ്ണ നിമഗ്നഃ ശോകസാഗരേ।
ആത്മനോ ബുദ്ധിദൌർബല്യാദ്ഭീഷ്മമാസാദ്യ സംയുഗേ ॥ 6-107-18 (43645)
വനം യാസ്യാമി ദുർധർഷ ശ്രേയോ വൈ തത്ര മേ ഗതം ।
ന യുദ്ധം രോചതേ കൃഷ്ണ ഹന്തി ഭീഷ്മോ ഹി നഃ സദാ ॥ 6-107-19 (43646)
യഥാ പ്രജ്വലിതം വഹ്നിം പതംഗഃ സമഭിദ്രവൻ।
ഏകതോ മൃത്യുമഭ്യേതി തഥാഽഹം ഭീഷ്മമേയിവാൻ ॥ 6-107-20 (43647)
ക്ഷയം നീതോഽസ്മി വാർഷ്ണേയ രാജ്യഹേതോഃ പരാക്രമീ ।
ഭ്രാതരശ്ചൈവ മേ ശുരാഃ സായകൈർഭൃശപീഡിതാഃ ॥ 6-107-21 (43648)
മത്കൃതേ ഭ്രാതൃസൌഹാർദാദ്രാജ്യഭ്രഷ്ടാ വനം ഗതാഃ।
പരിക്ലിഷ്ടാ തഥാ കൃഷ്ണാ മത്കൃതേ മധുസൂദന ॥ 6-107-22 (43649)
ജീവിതം ബഹു മന്യേഽഹം ജീവിതം ഹ്യദ്യ ദുർലഭം।
ജീവിതസ്യാദ്യ ശേഷേണ ചരിഷ്യേ ധർമമുത്തമം ॥ 6-107-23 (43650)
യദി തേഽഹമനുഗ്രാഹ്യോ ഭ്രാതൃഭിഃ സ കേശവ ।
സ്വധർമസ്യാവിരോധേന ഹിതം വ്യാഹര കേശവ ॥ 6-107-24 (43651)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-107-25x (4205)
ഏവം ശ്രുത്വാ വചസ്തസ്യ കാരുണ്യാദ്ബഹുവിസ്തരം।
പ്രത്യുവാച തതഃ കൃഷ്ണഃ സാന്ത്വയാനോ യുധിഷ്ഠിരം ॥ 6-107-25 (43652)
ശ്രീഭഗവാനുവാച । 6-107-26x (4206)
ധർമപുത്ര വിഷാദം ത്വം മാ കൃഥാഃ സത്യസംഗര ।
യസ്യ തേ ഭ്രാതരഃ ശൂരാ ദുർജയാഃ സത്രുസൂദനാഃ ॥ 6-107-26 (43653)
അർജുനോ ഭീമസേനശ്ച വായ്വഗ്നിസമതേജസൌ।
മാദ്രീപുത്രൌ ച വിക്രാന്തൌ ത്രിദശാനാമിവിശ്വരൌ ॥ 6-107-27 (43654)
മാം വാ നിയുങ്ക്ഷ്വ സൌഹാർദാദ്യോത്സ്യേ ഭീഷ്മേണ പാണ്ഡവ ।
ത്വപ്രയുക്തോ മഹാരാജ കിം ന കുര്യാം മഹാഹവേ ॥ 6-107-28 (43655)
ഹനിഷ്യാമി രണേ ഭീഷ്മമാഹൂയ പുരുഷർഷഭം ।
പശ്യതാം ധാർതരാഷ്ട്രാണാം യദി നേച്ഛതി ഫൽഗുനഃ ॥ 6-107-29 (43656)
യദി ഭീഷ്മേ ഹതേ വീരേ ജയം പശ്യസി പണ്ഡവ।
ഹന്താസ്ംയേകരഥേനാദ്യ കുരുവൃദ്ധം പിതാമഹം ॥ 6-107-30 (43657)
പശ്യ മേ വിക്രമം രാജൻമഹേന്ദ്രസ്യേവ സംയുഗേ।
വിമുഞ്ചന്തം മഹാസ്ത്രാമി പാതയിഷ്യാമി തം രഥാത് ॥ 6-107-31 (43658)
യഃ ശത്രുഃ പാണ്ഡുപുത്രാണാം മച്ഛത്രുഃ സ ന സംശയഃ।
മദർഥാ ഭവദർഥാ യേ യേ മദീയാസ്തവൈവ തേ ॥ 6-107-32 (43659)
തവ ഭ്രാതാ മമ സഖാ സംബന്ധീ ശിഷ്യ ഏവ ച ।
മാംസാന്യുത്കൃത്യ ദാസ്യാമി ഫൽഗുനാർഥേ മഹീപതേ ॥ 6-107-33 (43660)
ഏഷ ചാപി നരവ്യാഘ്രോ മത്കൃതേ ജീവിതം ത്യജേത്।
ഏഷ നഃ സമയസ്താത താരയേമ പരസ്പരം ॥ 6-107-34 (43661)
സ മാം നിയുങ്ക്ഷ്വ രാജേന്ദ്ര യാവത്സജ്ജോ ഭവാംയഹം ।
പ്രതിജ്ഞാതമുപപ്ലാവ്യേ യത്തത്പാർഥേന പൂർവതഃ ॥ 6-107-35 (43662)
പാതയിഷ്യാമി ഗാംഗേയമിത്യുലൂകസ്യ സംനിധൌ।
പരിരക്ഷ്യമിദം താവദ്വചഃ പാർഥസ്യ ധീമതഃ ॥ 6-107-36 (43663)
അനുജ്ഞാതേന പാർഥേന മയാ കാര്യം ന സംശയഃ।
അഥവാ ഫൽഗുനസ്യൈഷ ഭാരഃ പരിമിതോ രണേ ॥ 6-107-37 (43664)
സ ഹനിഷ്യതി സംഗ്രാമേ ഭീഷ്മം പരപുരഞ്ജയം ।
അശക്യമപി കുര്യാദ്ധി രണേ പാർഥഃ സമുദ്യതഃ ॥ 6-107-38 (43665)
ത്രിദശാന്വാ സമുദ്യുക്താൻസഹിതാന്ദൈത്യദാനവൈഃ ।
നിഹന്ത്യാദർജുനഃ സംഖ്യേ കിമു ഭീഷ്മം നരാധിപ ॥ 6-107-39 (43666)
വിപരീതോ മഹാവീര്യോ ഗതസത്വോഽൽപജീവനഃ ।
ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോ നൂനം കർതവ്യം നാവബുധ്യതേ ॥ 6-107-40 (43667)
യുധിഷ്ഠിര ഉവാച। 6-107-41x (4207)
ഏവമേതൻമഹാബാഹോ യഥാ വദസി മാധവ।
സർവേ ഹ്യേതേ ന പര്യാപ്താസ്തവ വേഗവിധാരണേ ॥ 6-107-41 (43668)
നിയതം സമാവാപ്സ്യാമി സർവമേതദ്യഥേപ്സിതം ।
യസ്യ മേ പുരുഷവ്യാഘ്ര ഭവാൻപക്ഷേ വ്യവസ്ഥിതഃ ॥ 6-107-42 (43669)
സേന്ദ്രാനപി രണേ ദേവാഞ്ജയേയം ജയതാം വര।
ത്വയാ നാഥേന ഗോവിന്ദ കിമു ഭീഷ്മം മഹാരഥം ॥ 6-107-43 (43670)
ന തു ത്വാമനൃതം കർതുമുത്സഹേ സ്വാത്മഗൌരവാത്।
അയുധ്യമാനാഃ സഹായ്യം യഥോക്തം കുരു മാധവ ॥ 6-107-44 (43671)
സമയസ്തു കൃതഃ കശ്ചിൻമമ ഭീഷ്മേണ സംയുഗേ।
മന്ത്രയിഷ്യേ തവാർഥായ ന തു യോത്സ്യേ കഥഞ്ചന ॥ 6-107-45 (43672)
ദുര്യോധനാർഥം യോത്സ്യാമി സത്യമേതദിതി പ്രഭോ।
സ ഹി രാജ്യസ്യ മേ ദാതാ മന്ത്രസ്യൈവ ച മാധവ ॥ 6-107-46 (43673)
തസ്മാദ്ദേവവ്രതം ഭൂയോ വധോപായാർഥമാത്മനഃ ।
ഭവതാ സഹിതാഃ സർവേ പ്രയാമ മധുസൂദന ॥ 6-107-47 (43674)
തദ്വയം സഹിതാ ഗത്വാ ഭീഷ്മമാശു നരോത്തമം ।
രുചിതേ തവ പൃച്ഛാമി മന്ത്രം വാർഷ്ണേയ മാചിരം ॥ 6-107-48 (43675)
സ വക്ഷ്യതി ഹിതം വാക്യം സത്യമസ്മാജ്ജനാർദന।
യഥാ ച വക്ഷ്യതേ കൃഷ്ണ തഥാ കർതാസ്മി സംയുഗേ ॥ 6-107-49 (43676)
സ നോ ജയസ്യ ദാതാ സ്യാൻമന്ത്രസ്യ ച ദൃഢവ്രതഃ ।
ബാലാഃ പിത്രാ വിഹീനാശ്ച തേന സംവർധിതാ വയം ॥ 6-107-50 (43677)
തം ചേത്പിതാമഹം വൃദ്ധം ഹന്തുമിച്ഛാമി മാധവ।
പിതുഃ പിതരമിഷ്ടം ച ധിഗസ്തു ക്ഷത്രജീവികാം ॥ 6-107-51 (43678)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-107-52x (4208)
തതോഽബ്രവീൻമഹാരാജ വാർഷ്ണേയഃ കുരുനന്ദനം ।
രോചതേ മേ മഹാപ്രാജ്ഞ രാജേന്ദ്ര തവ ഭാഷിതം ॥ 6-107-52 (43679)
ദേവവ്രതഃ കൃതീ ഭീഷ്മഃ പ്രേക്ഷിതേനാപി നിർദഹേത്।
ഗംയതാം സ്വവധോപായം പ്രഷ്ടും സാഗരഗാസുതം ॥ 6-107-53 (43680)
വക്തമർഹതി സത്യം സ ത്വയാ പൃഷ്ടോ വിശേഷതഃ ।
തേ വയം തത്ര ഗച്ഛാമഃ പ്രഷ്ടും കുരുപിതാമഹം ॥ 6-107-54 (43681)
ഗത്വാ ശാന്തനവം വൃദ്ധം മന്ത്രം പൃച്ഛാമ ഭാരത ।
സ നോ ദാസ്യതി മന്ത്രം യം തേന യോത്സ്യാമഹേ പരാൻ ॥ 6-107-55 (43682)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-107-56x (4209)
ഏവമാമന്ത്ര്യ തേ വീരാഃ പാണ്ഡവാഃ പാണ്ഡുപൂർവജ।
ജഗ്മുസ്തേ സഹിതാഃ സർവേ വാസുദേവശ്ച വീര്യവാൻ ॥ 6-107-56 (43683)
വിമുക്തശസ്ത്രകവചാ ഭീഷ്മസ്യ സദനം പ്രതി।
പ്രവിശ്യ ച തദാ ഭീഷ്മം ശിരോഭിഃ പ്രണിപേദിരേ ॥ 6-107-57 (43684)
പൂജയന്തോ മഹാരാജ പാണ്ഡവാ ഭരതർഷഭം ।
പ്രണംയ ശിരസാ ചൈനം ഭീഷ്മം ശരണമഭ്യയുഃ ॥ 6-107-58 (43685)
താനുവാച മഹാബാഹുർഭീഷ്മഃ കുരുപിതാമഹഃ ।
സ്വാഗതം തവ വാർഷ്ണേയ സ്വാഗതം തേ ധനഞ്ജയ ॥ 6-107-59 (43686)
സ്വാഗതം ധർമപുത്രായ ഭീമായ യമയോസ്തഥാ।
കിം വാ കാര്യം കരോംയദ്യ യുഷ്മാകം പ്രീതിവർധനം ॥ 6-107-60 (43687)
`യുദ്ധാദന്യത്ര ഹേ വത്സാഃ പ്രീയന്താം മാ വിശങ്കഥ ।'
സർവാത്മനാപി കർതാസ്മി യദപി സ്യാത്സദുഷ്കരം ।
തഥാ ബ്രുവാണം ഗാംഗേയം പ്രീതിയുക്തം പുനഃപുനഃ ॥ 6-107-61 (43688)
ഉവാച രാജാ ദീനാത്മാ പ്രീതിയുക്തമിദം വചഃ।
കഥം ജയേമ സർവജ്ഞ കഥം രാജ്യം ലഭേമഹി ॥ 6-107-62 (43689)
പ്രജാനാം സംശയോ ന സ്യാത്കഥം തൻമേ ബദ പ്രഭോ ।
ഭവാൻഹി നോ വധോപായം ബ്രവീതു സ്വയമാത്മനഃ ॥ 6-107-63 (43690)
ഭവന്തം സമരേ വീര വിഷഹേമ കഥം വയം।
ന ഹി തേ സൂക്ഷ്മമപ്യസ്തി രന്ധ്രം കുരുപിതാമഹ ॥ 6-107-64 (43691)
മണ്ഡലേനൈവ ധനുഷാ ദൃശ്യസേ സംയുഗേ സദാ।
ആദദാനം സന്ദധാനം വികർഷന്തം ധനുർന ച ॥ 6-107-65 (43692)
പശ്യാമസ്ത്വാം മഹാബാഹോ രഥേ സൂര്യമിവാപരം ।
രഥാശ്വനരനാഗാനാം ഹന്താരം പരവീരഹൻ ॥ 6-107-66 (43693)
കോഽഥവോത്സഹതേ ജേതും വാം പുമാൻഭരതർഷഭ ।
വർഷതാ ശരവർഷാണി മഹാന്തി പുരുഷർഷഭ ॥ 6-107-67 (43694)
ക്ഷയം നിതാ ഹി പൃതനാ സംയുഗേ മഹതീ മമ।
യഥാ യുധി ജയേമ ത്വാം യഥാ രാജ്യം ഭൃശം മമ ॥ 6-107-68 (43695)
മമ സൈന്യസ്യ ച ക്ഷേമം തൻമേ ബ്രൂഹി പിതാമഹ । 6-107-69xസഞ്ജയ ഉവാച।
തതോഽബ്രവീച്ഛാന്തനവഃ പാണ്ഡവാൻപാണ്ഡുപൂർവജ ॥ 6-107-69 (43696)
ന കഥഞ്ചന കൌന്തേയ മയി ജീവതി സംയുഗേ।
ജയോ ഭവതി സർവജ്ഞ സത്യമേതദ്ബ്രവീമി തേ ॥ 6-107-70 (43697)
നിർജിതേ മയി യുദ്ധേന രണേ ജേഷ്യഥ പാണ്ഡവാഃ ।
ക്ഷിപ്രം മയി പ്രഹരത യദീച്ഛഥ രണേ ജയം ॥ 6-107-71 (43698)
അനുജാനാമി വഃ പാർഥാഃ പ്രഹരധ്വം യഥാസുഖം ।
ഏവം ഹി സുകൃതം മന്യേ ഭവതാം വിദിതോ ഹ്യഹം ।
ഹതേ മയി ഹതം സർവം തസ്മാദേവം വിധീയതാം ॥ 6-107-72 (43699)
യുധിഷ്ഠിര ഉവാച। 6-107-73x (4210)
ബ്രൂഹി തസ്മാദുപായം നോ യഥാ യുദ്ധേ ജയേമഹി।
ഭവന്തം സമരേ ക്രുദ്ധം ദണ്ഡഹസ്തമിവാന്തകം ॥ 6-107-73 (43700)
ശക്യോ വജ്രധരോ ജേതും വരുണോഽഥ യമസ്തഥാ।
ന ഭവാൻസമരേ ശക്യഃ സേന്ദ്രൈരപി സുരാസുരൈഃ ॥ 6-107-74 (43701)
ഭീഷ്മ ഉവാച। 6-107-75x (4211)
സത്യമേതൻമഹാബാഹോ യഥാ വദസി പാണ്ഡവ ॥ 6-107-75 (43702)
നാഹം ജേതും രണേ ശക്യഃ സേന്ദ്രൈരപി സുരാസുരൈഃ।
ആത്തശസ്ത്രോ രണേ യത്തോ ഗൃഹീതവരകാർമുകഃ ।
തതോ മാം ന്യസ്തശസ്ത്രം തു ഏതേ ഹന്യുർമഹാരഥാഃ ॥ 6-107-76 (43703)
നിക്ഷിപ്തശസ്ത്രേ പതിതേ വിമുക്തകവചധ്വജേ ।
ദ്രവമാണേ ച ഭീതേ ച തവാസ്മീതി ച വാദിനി ॥ 6-107-77 (43704)
`സ്ത്രീജിതേ സ്ത്രീപ്രധാനേ ച സ്ത്രീപ്രധായിനി ധർമജ'
സ്ത്രിയാം സ്ത്രീനാമധേയേ ച വികലേ ചൈകപുത്രിണി ।
അപ്രസൂതേ ച ഷണ്ഡേ ച ന യുദ്ധം രോചതേ മമ ॥ 6-107-78 (43705)
ഇമം മേ ശൃണു രാജേന്ദ്ര സങ്കൽപം പൂർവചിന്തിതം ।
അസങ്കൽപധ്വജം ദൃഷ്ട്വാ ന യുധ്യേയം കദാചന ॥ 6-107-79 (43706)
യ ഏഷ ദ്രൌപദോ രാജംസ്തവ സൈന്യേ മഹാരഥഃ ।
ശിഖണ്ഡീ സമരാമർഷീ ശൂരശ്ച സമിതിഞ്ജയഃ ॥ 6-107-80 (43707)
യഥാഽഭവച്ച സ്ത്രീപൂർവം പശ്ചാത്പുംസ്ത്വം സമാഗതഃ।
ജാനന്തി ച ഭവന്തോഽപി സർവമേതദ്യഥാതഥം ॥ 6-107-81 (43708)
അർജുനഃ സമരേ ശൂരഃ പുരസ്കൃത്യ ശിഖണ്ഡീനം ।
മാമേവ വിശിഖൈസ്തീക്ഷ്ണൈരഭിദ്രവതു ദംശിതഃ ॥ 6-107-82 (43709)
അസങ്കൽപധ്വജേ തസ്മിൻസ്ത്രീപൂർവേ ച വിശേഷതഃ ।
ന പ്രഹർതുമഭീപ്സാമി ഗൃഹീതേഷു കഥഞ്ചന ॥ 6-107-83 (43710)
തദന്തരം സമാസാദ്യ പാണ്ഡവോ മാം ധനഞ്ജയഃ।
ശരൈർഘാതയതു ക്ഷിപ്രം സമന്താദ്ഭരതർഷഭ ॥ 6-107-84 (43711)
ന തം പശ്യാമി ലോകേഷ മാം ഹന്യാദ്യഃ സമുദ്യതം।
ഋതേ കൃഷ്ണാൻമഹാഭാഗാത്പാണ്ഡവാദ്വാ ധനഞ്ജയാത് ॥ 6-107-85 (43712)
പാർഷതം തു പുരോധായ ക്ലീബമദ്യ മമാഗ്രതഃ ।
ആത്തശസ്ത്രോ രണേ യത്തോ ഗൃഹീതവരകാർമുകഃ ।
മാം പാതയതു ബീഭത്സുരേവം തവ ജയോ ധ്രുവം ॥ 6-107-86 (43713)
ഏതത്കുരുഷ്വ കൌന്തേയ യഥോക്തം മമ സുവ്രത ।
തതോ ജേഷ്വസി സംഗ്രാമേ ധാർതരാഷ്ട്രാൻസമാഗതാൻ ॥ 6-107-87 (43714)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-107-88x (4212)
തേഽനുജ്ഞാതാസ്തതഃ പാർഥാ ജഗ്മുഃ സ്വശിബിരം പ്രതി।
അഭിവാദ്യ മഹാത്മാനം ഭീഷ്മം കുരുപിതാമഹം ॥ 6-107-88 (43715)
തഥോക്തവതി ഗാംഗേയേ പരലോകായ ദീക്ഷിതേ।
അർജുനോ ദുഃഖസന്തപ്തഃ സവ്രീഡമിദമബ്രവീത് ॥ 6-107-89 (43716)
ഗുരുണാ കുരുവൃദ്ധേന കൃതപ്രജ്ഞേന ധീമതാ ।
പിതാമഹേന സംഗ്രാമേ കഥം യോദ്ധാസ്മി മാധവ ॥ 6-107-90 (43717)
ക്രീഡതാ ഹി മയാ ബാല്യേ വാസുദേവ മഹാമനാഃ ।
പാംസുരൂഷിതഗാത്രേണ മഹാത്മാ പരുഷീകൃതഃ॥ 6-107-91 (43718)
യസ്യാഹമധിരുഹ്യാങ്കം വാലഃ കില ഗദാഗ്രജ ।
താതേത്യവോചം പിതരം പിതുഃ പാണ്ഡോർമഹാത്മനഃ ॥ 6-107-92 (43719)
നാഹം താതസ്തവ പിതുസ്താതോഽസ്മി തവ ഭാരത ।
ഇതി മാമബ്രവീദ്ബാല്യേ യഃ സ വധ്യഃ കഥം മയാ ॥ 6-107-93 (43720)
കാമം വധ്യതു സൈന്യം മേ നാഹം യോത്സ്യേ മഹാത്മനാ ।
ജയോ വാസ്തു വധോ വാ മേ കഥം വാ കൃഷ്ണ മന്യസേ ॥ 6-107-94 (43721)
` കഥമസ്മാദ്വിധഃ കൃഷ്ണ ജാനന്ധർമം സനാതനം ।
ന്യസ്തശസ്ത്രേ ച വൃദ്ധേ ച പ്രഹരേദ്ധി പിതാമഹേ ॥' 6-107-95 (43722)
ശ്രീവാസുദേവ ഉവാച। 6-107-96x (4213)
പ്രതിജ്ഞായ വധം ജിഷ്ണോ പുരാ ഭീഷ്മസ്യ സംയുഗേ।
ക്ഷത്രധർമേ സ്ഥിതഃ പാർഥ കഥം നൈനം ഹനിഷ്യസി ॥ 6-107-96 (43723)
പാതയൈനം രഥാത്പാർഥ ക്ഷത്രിയം യുദ്ധദുർമദം ।
നാഹത്വാ യുധി ഗാംഗേയം വിജയസ്തേ ഭവിഷ്യതി ॥ 6-107-97 (43724)
ദൃഷ്ടമേതത്പുരാ ദേവൈർഭവിഷ്യത്യവശസ്യ തേ।
യദ്ദൃഷ്ടം ഹി പുരാ പാർഥ തത്തഥാ ന തദന്യഥാ ॥ 6-107-98 (43725)
ന ഹി ഭീഷ്മം ദുരാധർഷം വ്യാത്താനനമിവാന്തകം ।
ത്വദന്യഃ ശക്നുയാദ്യോദ്ധുമപി വജ്രധരഃ സ്വയം ॥ 6-107-99 (43726)
ജഹി ഭീഷ്മം സ്ഥിരോ ഭൂത്വാ ശൃണു ചേദം വചോ മമ।
യഥോവാച പുരാ ശക്രം മഹാബുദ്ധിർബൃഹസ്പതിഃ ॥ 6-107-100 (43727)
ജ്യായാംസമപി ചേദ്വൃദ്ധം ഗുണൈരപി സമന്വിതം ।
ആതതായിനമായാന്തം ഹന്യാദ്ധാതകമാത്മനഃ ॥ 6-107-101 (43728)
ശാശ്വതോഽയം സ്ഥിതോ ധർമഃ ക്ഷത്രിയാണാം ധനഞ്ജയ ।
യോദ്ധവ്യം രക്ഷിതവ്യം ച യഷ്ടവ്യം ചാനസൂയുഭിഃ ॥ 6-107-102 (43729)
അർജുന ഉവാച। 6-107-103x (4214)
ശിഖണ്ഡീ നിധനം കൃഷ്ണ ഭീഷ്മസ്യ ഭവിതാ ധ്രുവം ।
ദൃഷ്ട്വൈവ ഹി സദാ ഭീഷ്മഃ പാഞ്ചാല്യം വിനിവർതതേ ॥ 6-107-103 (43730)
തേ വയം പ്രമുഖേ തസ്യ പുരസ്കൃത്യ ശിഖണ്ഡിനം।
ഗാംഗേയം പാതയിഷ്യാമ ഉപായേനേതി മേ മതിഃ ॥ 6-107-104 (43731)
അഹമന്യാൻമഹേഷ്വാസാന്വാരയിഷ്യാമി സായകൈഃ ।
ശിഖണ്ഡ്യപി യുധാം ശ്രേഷ്ഠം ഭീഷ്മമേവാഭിയോധയേത് ॥ 6-107-105 (43732)
ശ്രുതം ഹി കുരുമുഖ്യസ്യ നാഹം ഹന്യാം ശിഖണ്ഡിനം ।
കന്യാ ഹ്യേഷാ പുരാ ഭൂത്വാ പുരുഷഃ സമപദ്യത ॥ 6-107-106 (43733)
`അർജുനസ്യ വചഃ ശ്രുത്വാ ഭീഷ്മസ്യ വധസംയുതം।
ജഹൃഷുർഹൃഷ്ടരോമാണഃ സകൃഷ്ണാഃ പാണ്ഡവാസ്തദാ॥' 6-107-107 (43734)
ഇത്യേവം നിശ്ചയം കൃത്വാ പാണ്ഡവാഃ സഹമാധവാഃ।
അനുമാന്യ മഹാത്മാനം പ്രയയുർഹൃഷ്ടമാനസാഃ।
ശയനാനി യഥാ സ്വാനി ഭേജിരേ പുരുഷർഷഭാഃ ॥ ॥ 6-107-108 (43735)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി സപ്താധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-107-20 ഏകത ഇതി ദ്വിതീയാന്താത്തസിഃ। ഏകം കേവലം മൃത്യുമേവാഭ്യേതീത്യർഥഃ ॥ 6-107-40 വിപരീതഃ ക്ഷുദ്രേഷു പരാക്രമീ । ഗതസത്വോ ഗതബുദ്ധിഃ ॥ 6-107-61 യുദ്ധാദന്യത്രേത്യർധം കഃ പുസ്തക ഏവ ദൃശ്യതേ ॥ 6-107-91 പരുഷീകൃതഃ രൂക്ഷീകൃതഃ ॥ 6-107-97 യുദ്ധദുർമദം യുദ്ധോത്സുകം ॥ 6-107-98 ഗമിഷ്യാതി യമക്ഷയം ഇതി പാഠേ ഭീഷ്മ ഇതി ശേഷഃ ॥ 6-107-101 ആതതായിനമിത്യസ്യ ഘാതകമിതി വിശേഷണമന്യേഭ്യ ആതതായിഭ്യോ വ്യവച്ഛേദായോക്തം ॥ 6-107-103 നിധനം നിധനഹേതുഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 108
॥ ശ്രീഃ ॥
6.108. അധ്യായഃ 108
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീഷ്മയുദ്ധം ॥ 1 । ശിഖണ്ഡിനോ ഭീഷ്മേണ സഹ സംവാദോ യുദ്ധസന്നാഹശ്ച ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-108-0 (43736)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-108-0x (4215)
കഥം ശിഖണ്ഡീ ഗാംഗേയമഭ്യവർതത സംയുഗേ।
പാണ്ഡവാശ്ച കഥം ഭീഷ്മം തൻമമാചക്ഷ്വ സഞ്ജയ ॥ 6-108-1 (43737)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-108-2x (4216)
തതഃ പ്രഭാതേ വിമലേ സൂര്യസ്യോദയനം പ്രതി।
താഡ്യമാനാസു ഭേരീഷു മൃദംഗേഷ്വാനകേഷു ച ॥ 6-108-2 (43738)
ധ്മായമാനേഷു ശംഖേഷു പാണ്ഡരേഷു സമന്തതഃ ।
ശിഖണ്ഡിനം പുരസ്കൃത്യ നിര്യാപ്താഃ പാണ്ഡവാ യുധി ॥ 6-108-3 (43739)
കൃത്വാ വ്യൂഹം മഹാരാജ സർവശത്രുനിബർഹണം ।
ശിഖണ്ഡീ സർവസൈന്യാനാമഗ്ര ആസീദ്വിശാംപതേ ॥ 6-108-4 (43740)
ചക്രരക്ഷൌ തതസ്തസ്യ ഭീമസേനധനഞ്ജയൌ ।
പൃഷ്ഠതോ ദ്രൌപദേയാശ്ച സൌഭദ്രശ്ചൈവ വീര്യവാൻ ॥ 6-108-5 (43741)
സാത്യകിശ്ചേകിതാനശ്ച തേഷാം ഗോപ്താ മഹാരഥഃ।
ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്തതഃ പശ്ചാത്പാഞ്ചാലൈരഭിരക്ഷിതഃ ॥ 6-108-6 (43742)
തതോ യുധിഷ്ഠിരോ രാജാ യമാഭ്യാം സഹിതഃ പ്രഭുഃ।
പ്രയയൌ സിംഹനാദേന നാദയൻഭരതർഷഭ ॥ 6-108-7 (43743)
വിരാടസ്തു തതഃ പശ്ചാത്സ്വേന സൈന്യേന സംവൃത്തഃ ।
ദ്രുപദശ്ച മഹാബാഹോ തതഃ പഞ്ചാദുപാദ്രവത് ॥ 6-108-8 (43744)
കേകയാ ഭ്രാതരഃ പഞ്ച ധൃഷ്ടകേതുശ്ച വീര്യവാൻ ।
ജഘനം പാലയാമാസുഃ പാണ്ഡവേയശ്ച രാക്ഷസഃ ॥ 6-108-9 (43745)
ഏവം വ്യൂഹ്യ മഹാസൈന്യം പാണ്ഡവാസ്തവ വാഹിനീം ।
അഭ്യദ്രവന്ത സംഗ്രാമേ ത്യക്ത്വാ ജീവിതമാത്മനഃ ॥ 6-108-10 (43746)
തഥൈവ കുരവോ രാജൻഭീഷ്മം കൃത്വാ മഹാരഥം ।
അഗ്രതഃ സർവസൈന്യാനാം പ്രയയുഃ പാണ്ഡവാൻപ്രതി ॥ 6-108-11 (43747)
പുത്രൈസ്തവ ദുരാധർഷോ രക്ഷിതഃ സുമഹാബലൈഃ ।
തതോ ദ്രോണോ മഹേഷ്വാസഃ പുത്രശ്ചാസ്യ മഹാബലഃ ॥ 6-108-12 (43748)
ഭഗദത്തസ്തതഃ പശ്ചാദ്ഗജാനീകേന സംവൃതഃ ।
കൃപശ്ച കൃതവർമാ ച ഭഗദത്തമനുവ്രതൌ ॥ 6-108-13 (43749)
കാംഭോജരാജോ ബലവാംസ്തതഃ പശ്ചാത്സുദക്ഷിണഃ ।
മാഗധശ്ച ജയത്സേനഃ സൌബലശ്ച ബൃഹദ്ബലഃ ॥ 6-108-14 (43750)
തഥൈവാന്യേ മഹേഷ്വാസാഃ സുശർമപ്രമുഖാ നൃപാഃ ।
ജഘനം പാലയാമാസുസ്തവ സൈന്യസ്യ ഭാരത ॥ 6-108-15 (43751)
ദിവസേദിവസേ പ്രാപ്തേ ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോ യുധി।
ആസുരാനകരോദ്വ്യൂഹാൻപൈശാചാനഥ രാക്ഷസാൻ ॥ 6-108-16 (43752)
തതഃ പ്രവവൃതേ യുദ്ധം തവ തേഷാം ച ഭാരത।
അന്യോന്യം നിഘ്നതാം രാജന്യമരാഷ്ട്രവിവർധനം ॥ 6-108-17 (43753)
അർജുനപ്രമുഖാഃ പാർഥാഃ പുരസ്കൃത്യ ശിഖണ്ഡിനം।
ഭീഷ്മം യുദ്ധേഽഭ്യവർതന്ത കിരന്തോ വിവിധാഞ്ശരാൻ॥ 6-108-18 (43754)
തത്ര ഭാരത ഭീമേന താഡിതാസ്താവകാഃ ശരൈഃ।
രുധിരൌഘപരിക്ലിന്നാഃ പരലോകം യയുസ്തദാ ॥ 6-108-19 (43755)
നകുലഃ സഹദേവശ്ച സാത്യകിശ്ച മഹാരഥഃ ।
തവ സൈനയം സമാസാദ്യ പീഡയാമാസുരോജസാ ॥ 6-108-20 (43756)
തേ വധ്യാമാനാഃ സമരേ താവകാ ഭരതർഷഭ ।
നാശക്നുവന്വാരയിതും പാണ്ഡവാനാം മഹദ്ബലം ॥ 6-108-21 (43757)
തതസ്തു താവകം സൈന്യം വധ്യമാനം സമന്തതഃ।
സംപ്രാദ്രവദ്ദശഃ ദിശഃ കാല്യമാനം മഹാരഥൈഃ ॥ 6-108-22 (43758)
ത്രാതാരം നാധ്യഗച്ഛന്ത താവകാ ഭരതർഷഭ ।
വധ്യമാനാഃ ശിതൈർബാണൈഃ പാണ്ഡവൈഃ സഹ സൃഞ്ജയൈഃ ॥ 6-108-23 (43759)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-108-24x (4217)
പീഡ്യമാനം ബലം ദൃഷ്ട്വാ പാർഥൈർഭീഷ്മഃ പരാക്രമീ ।
യദകാർഷീദ്രണേ ക്രുദ്ധസ്തൻമമാചക്ഷ്വ സഞ്ജയ ॥ 6-108-24 (43760)
കഥം വാ പാണ്ഡവാ യുദ്ധേ പ്രത്യുദ്യാതാഃ പരന്തപാഃ ।
നിഘ്നന്തോ മാമകാന്വീരാംസ്തൻമമാചക്ഷ്വ സഞ്ജയ ॥ 6-108-25 (43761)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-108-26x (4218)
ആചക്ഷേ തേ മഹാരാജ യദകാർഷീത്പിതാ തവ।
പീഡിതേ തവ പുത്രസ്യ സൈന്യേ പാണ്ഡവ സൃഞ്ജയൈഃ ॥ 6-108-26 (43762)
പ്രംഹൃഷ്ടമനസഃ ശൂരാഃ പാണ്ഡവാഃ പാണ്ഡുപൂർവജ ।
അഭ്യവർതന്ത നിഘ്നന്തസ്തവ പുത്രസ്യ വാഹിനീം ॥ 6-108-27 (43763)
തം വിനാശം മനുഷ്യേന്ദ്ര നരവാരണവാജിനാം ।
നാമൃഷ്യത തദാ ഭീഷ്മഃ സൈന്യഘാതം രണേ പരൈഃ ॥ 6-108-28 (43764)
സ പാണഡവാൻമഹേഷ്വാസഃ പഞ്ചാലാംശ്ചൈവ സൃഞ്ജയാൻ ।
നാരാചൈർവത്സദന്തൈശ്ച ശിതൈരഞ്ജലികൈസ്തഥാ ॥ 6-108-29 (43765)
അഭ്യവർഷത ദുർധർഷസ്ത്യക്ത്വാ ജീവിതമാത്മനഃ ।
സ പാണ്ഡവാനാം പ്രവരാൻപഞ്ച രാജൻമഹാരഥാൻ ॥ 6-108-30 (43766)
ആത്തശസ്ത്രോ രണേ യത്നാദ്വാരയാമാസ സായകൈഃ ।
നാനാശസ്ത്രാസ്ത്രവർഷൈസ്താന്വീര്യാമർഷപ്രവേരിതൈഃ ॥ 6-108-31 (43767)
നിജഘ്നേ സമരേ ക്രുദ്ധോ ഹസ്ത്യശ്വം ചാമിതം ബഹു।
രഥിനോഽപാതയദ്രാജന്രഥേഭ്യഃ പുരുഷർഷഭ ॥ 6-108-32 (43768)
സാദിനശ്ചാശ്വപൃഷ്ഠേഭ്യഃ പാദാതാംശ്ച സമാഗതാൻ ॥ 6-108-33 (43769)
ഗജാരോഹാൻഗജേഭ്യശ്ച പരേഷാം ജയകാരിണഃ ।
തമേകം സമരേ ഭീഷ്മം ത്വരമാണം മഹാരഥം ॥ 6-108-34 (43770)
പാണ്ഡവാഃ സമവർതന്ത വജ്രഹസ്തമിവാസുരാഃ।
ശക്രാശനിസമസ്പർശാന്വിമുഞ്ചന്നിശിതാഞ്ഛരാൻ ॥ 6-108-35 (43771)
ദിക്ഷ്വദൃശ്യത സർവാസു ഘോരം സന്ധാരയന്വപുഃ।
മണ്ഡലീഭൂതമേവാസ്യ നിത്യം ധനുരദൃശ്യത ॥ 6-108-36 (43772)
സംഗ്രാമേ യുധ്യമാനസ്യ ശക്രചാപോപമം മഹത് ॥
തദൃഷ്ട്വാ സമരേ കർമ പുത്രാസ്തവ വിശാംപതേ ॥ 6-108-37 (43773)
വിസ്മായം പരമം ഗത്വാ പിതാമഹമപൂജയൻ ।
പാർഥാ വിമനസോ ഭൂത്വാ പ്രൈക്ഷന്ത പിതരം തവ ॥ 6-108-38 (43774)
യുധ്യമാനം രണേ ശൂരം വിപ്രചിത്തിമിവാമരാഃ ।
ന ചൈനം വാരയാമാസുർവ്യാത്താനനമിവാന്തകം ॥ 6-108-39 (43775)
ദശമേഽഹനി സംപ്രാപ്തേ രഥാനീകം ശിഖണ്ഡിനഃ ।
അദഹന്നിശിതൈർബാണൈഃ കൃഷ്ണവർത്മേവ കാനനം ॥ 6-108-40 (43776)
തം ശിഖണ്ഡീ ത്രിഭിർബാണൈരഭ്യവിധ്യത്സനാന്തരേ ।
ആശീവിഷമിവ ക്രുദ്ധം കാലസൃഷ്ടമിവാന്തകം ॥ 6-108-41 (43777)
സ തേനാതിഭൃശം വിദ്ധഃ പ്രേക്ഷ്യ ഭീഷ്മഃ ശിഖണ്ഡിനം ।
പുനർനാലോകയത്ക്രുദ്ധഃ പ്രഹസന്നിദമബ്രവീത് ॥ 6-108-42 (43778)
കാമം പ്രഹര വാ മാ വാ ന ത്വാം യോത്സ്യേ കഥഞ്ചന ।
യൈവ ഹി ത്വം കൃതാ ധാത്രാ സൈവ ഹി ത്വം ശിഖണ്ഡിനീ ॥ 6-108-43 (43779)
തസ്യ തദ്വചനം ശ്രുത്വാ ശിഖണ്ഡീ ക്രോധമൂർച്ഛിതഃ ।
ഉവാച ഭീഷ്മം സമരേ സൃക്വിണീ പരിലേലിഹൻ ॥ 6-108-44 (43780)
ജാനാമി ത്വാം മഹാബാഹോ ക്ഷത്രിയാണാം ഭയങ്കരം ।
മയാ ശ്രുതം ച തേ യുദ്ധം ജാമദഗ്ന്യേന വൈ സഹ ॥ 6-108-45 (43781)
ദിവ്യശ്ച തേ പ്രഭാവോഽയം മയാ ച ബഹുശഃ ശ്രുതഃ ।
ജനന്നപി പ്രഭാവം തേ യോത്സ്യേഽദ്യാഹം ത്വയാ സഹ ॥ 6-108-46 (43782)
പാണ്ഡവാനാം പ്രിയം കുർവന്നാത്മനശ്ച നരോത്തമ ॥
അദ്യ ത്വാം യോധയിഷ്യാമി രണേ പുരുഷസത്തമ ॥ 6-108-47 (43783)
ധ്രുവം ച ത്വാം ഹനിഷ്യാമി ശപേ സത്യേന തേഽഗ്രതഃ ।
ഏതച്ഛ്രുത്വാ ച മദ്വാക്യം യത്കൃത്യം തത്സമാചര ॥ 6-108-48 (43784)
കാമം യുധ്യസ്വ വാ മാ വാ ന മേ ജീവൻപ്രമോക്ഷ്യസേ ।
സുദൃഷ്ടഃ ക്രിയതാം ഭീഷ്മ ലോകോഽയം സമിതിഞ്ജയ ॥ 6-108-49 (43785)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-108-50x (4219)
ഏവമുക്ത്വാ തതോ ഭീഷ്മം പഞ്ചഭിർനതപർവഭിഃ।
അവിധ്യത രണേ ഭീഷ്മം പ്രതുദന്വാക്യസായകൈഃ ॥ 6-108-50 (43786)
തസ്യ തദ്വചനം ശ്രുത്വാ സവ്യസാചീ മഹാരഥഃ ।
കാലോഽയമിതി സഞ്ചിന്ത്യ ശിഖണ്ഡിനമചോദയത് ॥ 6-108-51 (43787)
അഹം ത്വാമനുയാസ്യാമി പരാന്വിദ്രാവയഞ്ശരൈഃ ।
അഭിദ്രവ സുസംരബ്ധോ ഭീഷ്മം ഭീമപരാക്രമം ॥ 6-108-52 (43788)
ന ഹി തേ സംയുഗേ പീഡാം ശക്താഃ കർതും മഹാബലാഃ ।
തസ്മാദദ്യ മഹാബാഹോ യത്നാദ്ഭീഷ്യമഭിദ്രവ ॥ 6-108-53 (43789)
അഹത്വാ സമരേ ഭീഷ്മ യദി യാസ്യസി മാരിഷ ।
അവഹാസ്യോഽസ്യ ലോകസ്യ ഭവിഷ്യസി മയാ സഹ ॥ 6-108-54 (43790)
നാവഹാസ്യാ യഥാ വീര ഭവേമ പരമാഹവേ ।
തഥാ കുരു രണേ യത്നം സാധയസ്വ പിതാമഹം ॥ 6-108-55 (43791)
കുരൂംശ്ച സഹിതാൻസർവാന്യതമാനാൻമഹാരഥാൻ ।
അഹമാവാരയിഷ്യാമി സാവയസ്വ പിതാമഹം ॥ 6-108-56 (43792)
ദ്രോണം ച ദ്രോണപുത്രം ച കൃപം ചാഥ സുയോധനം ।
ചിത്രസേനം വികർണം ച സൈന്ധവം ച യജദ്രഥം ॥ 6-108-57 (43793)
വിന്ദാനുവിന്ദാവാവന്ത്യൌ കാംഭോജം ച സുദക്ഷിണം ।
ഭഗദത്തം തഥാ ശൂരം മാഗദം ച മഹാബലം ॥ 6-108-58 (43794)
സൌമദത്തിം തഥാ ശൂരമാർശ്യശൃംഗിം ച രാക്ഷസം ।
ത്രിഗർതരാജം ച രണേ സഹ സർവൈർമഹാരഥൈഃ ॥ 6-108-59 (43795)
അഹമാവാരയിഷ്യാമി വേലേവ മകരാലയം ।
കുരൂംശ്ച സഹിതാൻസർവാന്യുധ്യമാനാൻമഹാബലാൻ ।
നിവാരയിഷ്യാമി രണേ സാധയസ്വ പിതാമഹം ॥ ॥ 6-108-60 (43796)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദശമദിവസയുദ്ധേ അഷ്ടാധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-108-43 കാമം സ്വച്ഛന്ദം। അഭ്യസ ഇതി പാഠേ പ്രക്ഷിപ ॥ 6-108-49 സുദൃഷ്ടഃ ക്രിയതാം ന പുനർദ്രക്ഷ്യസി ലോകമിമമിതി ഭാവഃ ॥ 6-108-55 സാധയസ്വസ്വീകുരു ജഹി വാ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 109
॥ ശ്രീഃ ॥
6.109. അധ്യായഃ 109
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീഷ്മദുര്യോധനസംവാദഃ ॥ 1 ॥ ഭീഷ്മപരാക്രമവർണനം ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-109-0 (43797)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-109-0x (4220)
കഥം ശിഖണ്ഡീ ഗാംഗേയമഭ്യധാവത്പിതാമഹം ।
പാഞ്ചാല്യഃ സമരേ ക്രുദ്ധോ ധർമാത്മാനം യതവ്രതം ॥ 6-109-1 (43798)
കേഽരക്ഷൻപാണ്ഡവാനീകേ ശിഖണ്ഡിനമുദായുധാഃ।
ത്വരമാണാസ്ത്വരാകാലേ ജിഗീഷന്തോ മഹാരഥാഃ ॥ 6-109-2 (43799)
കഥം ശാന്തനവോ ഭീഷ്മഃ സ തസ്മിന്ദശമേഽഹനി।
അയുധ്യത മഹാവീര്യഃ പാണ്ഡവൈഃ സഹ സൃഞ്ജയൈഃ ॥ 6-109-3 (43800)
ന മൃഷ്യാമി രണേ ഭീഷ്മം പ്രത്യുദ്യാതം ശിഖണ്ഡിനാ ।
കച്ചിന്ന രഥമദ്ഗോഽസ്വ ധനുർവാഽശീര്യതാസ്ഥതഃ ॥ 6-109-4 (43801)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-109-5x (4221)
നാശീര്യത ധനുശ്ചാസ്യ രഥഭംഗോ ന ചാപ്യഭൂത്।
യുധ്യമാനസ്യ സംഗ്രാമേ ഭീഷ്മസ്യ ഭരതർഷഭ।
നിഘ്നതഃ സമരേ ശത്രൂൻശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ॥ 6-109-5 (43802)
അനേകശതസാഹസ്രാവകാനാം മഹാരഥാഃ ।
തഥാ ദന്തിഗണാ രാജൻഹായശ്ചൈവ സുസഞ്ജിതാഃ॥ 6-109-6 (43803)
അഭ്യവർതന്ത യുദ്ധായ പുരസ്കൃത്യ പിതാമഹം ॥ 6-109-7 (43804)
യഥാപ്രതിജ്ഞം കൌരവ്യ സ ചാപി സമിർതിജയഃ ।
പാര്യാനാമകരോദ്ഭീഷ്മഃ സതതം സമിതി ക്ഷയം ॥ 6-109-8 (43805)
യുധ്യമാനം മഹേഷ്വാസം വിനിഘ്നന്തം പരാഞ്ശരൈഃ ।
പാഞ്ചാലാഃ പാണ്ഡവൈഃ സാർധ സർവതഃ പര്യവാരയൻ ॥ 6-109-9 (43806)
ദശമേഽഹനി സംപ്രാപ്തേ തതസ്താം രിപുവാഹിനീം ।
കീര്യമാണാം ശിതൈർബാണൈഃ ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-109-10 (43807)
ന ഹി ഭീഷ്മം മഹേഷ്വാസം പാണ്ഡവാഃ പാണ്ഡുപൂർവജ ।
അശക്നുവന്രണേ ജേതും പാശഹസ്തമിവാനതകം ॥ 6-109-11 (43808)
അഥോപായാൻമഹാരാജ സവ്യസാചീ ധനഞ്ജയഃ ।
ത്രാസയന്രഥിനഃ സർവാൻബീഭത്സുരപരാജിതഃ ॥ 6-109-12 (43809)
സിംഹവദ്വിനദന്നുച്ചൈർധനുർജ്യാം വിക്ഷിപൻമുഹുഃ ।
ശരൌഘാന്വിസൃജൻപാർഥോ വ്യചരത്കാലവദ്രണേ ॥ 6-109-13 (43810)
തസ്യ ശബ്ദേന വിത്രസ്താസ്താവകാ ഭാരതർഷഭ ।
സിംഹസ്യേവ മൃഗാ രാജന്വ്യദ്രവന്ത മഹാഭയാത് ॥ 6-109-14 (43811)
ജയന്തം പാണ്ഡവം ദൃഷ്ട്വാ ത്വത്സൈന്യം ചാഭിപീഡിതം ।
ദുര്യോധനസ്തതോ ഭീഷ്മമബ്രവീദ്ഭൃശപീഡിതഃ ॥ 6-109-15 (43812)
ഏഷ പാണ്ഡുസുതസ്താത ശ്വേതാശ്വഃ കൃഷ്ണസാരഥിഃ।
ദഹതേ മാമകാൻസർവാൻകൃഷ്ണവർത്മേന കാനനം ॥ 6-109-16 (43813)
പശ്യ സൈന്യാനി ഗാംഗേയ ദ്രവമാണാനി സർവശഃ ।
പണ്ഡവേന യുധാം ശ്രേഷ്ഠ കാല്യമാനാനി സംയുഗേ ॥ 6-109-17 (43814)
യഥാ പശുഗണാൻപാലഃ സങ്കാലയതി കാനനേ ।
തഥേദം മാമകം സൈന്യം കാല്യതേ ശത്രുതാപന ॥ 6-109-18 (43815)
ധനഞ്ജയശരൈർഭഗ്നം ദ്രവമാണം തതസ്തതഃ ।
ഭീമോഽപ്യേവം ദുരാധർപോ വിദ്രാവയതി മേ ബലം ॥ 6-109-19 (43816)
സാത്യകിശ്ചേകിതാനശ്ച മാദ്രീപുത്രൌ ച പാണ്ഡവൌ।
അഭിമന്യുഃ സുവിക്രാന്തോ വാഹിനീം ദ്രവതേ മമ ॥ 6-109-20 (43817)
ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്തഥാ ശൂരോ രാക്ഷസശ്ച ഘടോത്കചഃ ।
വ്യദ്രാവയേതാം സഹസാ സൈന്യം മമ മഹാരണേ ॥ 6-109-21 (43818)
വധ്യമാനസ്യ സൈന്യസ്യ സർവൈരേതൈർമഹാരഥൈഃ ।
നാന്യാം ഗതിം പ്രപശ്യാമി സ്ഥാനേ യുദ്ധേ ച ഭാരത ॥ 6-109-22 (43819)
ഋതേ ത്വാം പുരുഷവ്യാഘ്ര ദേവതുല്യപരാക്രമം।
പര്യാപ്തസ്തു ഭവാഞ്ശീഘ്രം പീഡിതാനാം ഗതിർഭവ ॥ 6-109-23 (43820)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-109-24x (4222)
ഏവമുക്തോ മഹാരാജ പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ।
ചിന്തയിത്വാ മുഹൂർതം തു കൃത്വാ നിശ്ചയമാത്മനഃ ॥ 6-109-24 (43821)
തവ സന്ധാരയൻപുത്രമബ്രവീച്ഛന്തനോഃ സുതഃ।
ദുര്യോധന വിജാനീഹി സ്ഥിരോ ഭൂത്വാ വിശാംപതേ ॥ 6-109-25 (43822)
`പാതയിഷ്യേ രിപൂനന്യാൻപാണ്ഡവാൻപ്രതിപാലയൻ ।
പ്രതിജ്ഞാതോ ജയോ ഹ്യദ്യ പാണ്ഡവാനാം മഹാത്മനാം ॥' 6-109-26 (43823)
പൂർവകാലം തവ മയാ പ്രതിജ്ഞാനം മഹാബല ।
ഹത്വാ ദശസഹസ്രാണി ക്ഷത്രിയാണാം മഹാത്മനാം ॥ 6-109-27 (43824)
സംഗ്രാമാദപയാസ്യാമി ഹ്യേതത്കർമ സമാഹിതം ।
ഇതി തത്കൃതവാംശ്ചാഹം യഥോക്തം ഭരതർഷഭ ॥ 6-109-28 (43825)
അദ്യ ചാപി മഹത്കർമ പ്രകരിഷ്യേ യഥാബലം ।
അഹം വാഽദ്യ ഹതഃ ശേഷ്യേ ഹനിഷ്യേ വാഽദ്യ പാണ്ഡവാൻ ॥ 6-109-29 (43826)
`അശക്യാഃ പാണ്ഡവാ ജേതും ദേവൈരപി സവാസവൈഃ।'
കിം പുനർമർത്യധർമേണ ക്ഷത്രിയേണ മഹാബലാഃ ॥ 6-109-30 (43827)
അദ്യ തേ പുരുഷവ്യാഘ്ര പ്രതരിഷ്യേ ഋണം തവ।
ഭർതൃപിണ്ഡകൃതം രാജന്നിഹതാഃ പൃതനാമുഖേ ॥ 6-109-31 (43828)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-109-32x (4223)
ഇത്യുക്ത്വാ ഭരതശ്രേഷ്ഠ ക്ഷത്രിയാൻപ്രവപഞ്ഛരൈഃ।
ആസസാദ ദുരാധർഷഃ പാണ്ഡവാനാമനീകിനീം ॥ 6-109-32 (43829)
അനീകമധ്യേ തിഷ്ഠന്തം ഗാംഗേയം ഭാരതർഷഭ ।
ആശീവിഷമിവ ക്രുദ്ധം പാണ്ഡവാഃ പ്രത്യവാരയൻ ॥ 6-109-33 (43830)
ദശമേഽഹനി ഭീഷ്മസ്തു ദർശയഞ്ശക്തിമാത്മനഃ ।
രാജഞ്ശതസഹസ്രാണി സോഽവധീത്കുരുനന്ദന ॥ 6-109-34 (43831)
പാഞ്ചാലാനാം ച യേ ശ്രേഷ്ഠാ രാജപുത്രാ മഹാരഥാഃ ।
തേഷാമാദത്ത തേജാംസി ജലം സൂര്യ ഇവാംശുഭിഃ ॥ 6-109-35 (43832)
ഹത്വാ ദശസഹസ്രാണി കുഞ്ജരാണാം തരസ്വിനാം ।
സാരോഹാണാം മഹാരാജ ഹയാനാം ചായുതം തഥാ ॥ 6-109-36 (43833)
പൂർണേ ശതസഹസ്രേ ദ്വേ പാദാതാനാം നരോത്തമഃ ।
പ്രജജ്വാല രണേ ഭീഷ്മോ വിധൂമ ഇവ പാവകഃ ॥ 6-109-37 (43834)
ന ചൈവം പാണ്ഡവേയാനാം കേചിച്ഛേകുർനിരീക്ഷിതും ।
ഉത്തരം മാർഗമാസ്ഥായ തപന്തമിവ ഭാസ്കരം ॥ 6-109-38 (43835)
തേ പാണ്ഡവേവാഃ സംരബ്ധാ മഹേഷ്വാസേന പീഡിതാഃ ।
വധായാഭ്യദ്രവൻഭീഷ്മം സൃഞ്ജയാശ്ച മഹാരഥാഃ ॥ 6-109-39 (43836)
സ വധ്യമാനോ ബഹുഭിർഭീഷ്മഃ ശാന്തനവസ്തഥാ ।
അവകീർണോ മഹേഷ്വാസൈഃ ശൈലോ മേഘൈരിവാവൃതഃ ॥ 6-109-40 (43837)
പുത്രാസ്തു തവ ഗാംഗേയം സമന്താത്പര്യവാരയൻ ।
മഹത്യാ സേനയാ സാർധം തതോ യുദ്ധമവർതത ॥ ॥ 6-109-41 (43838)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദശമദിവസയുദ്ധേ നവാധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-109-8 സമിതിഞ്ജയഃ സംഗ്രാമജിത്। സമിതി യുദ്ധേ ॥ 6-109-20 ദ്രവതേ ദ്രാവയതി ॥ 6-109-22 ഗതിം ധാമ। ആശ്രയമിതി യാവത്। സ്ഥാനേ അവസ്ഥാനേ ॥ 6-109-29 ശേഷ്യേ സ്വപ്സ്യാമി ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 110
॥ ശ്രീഃ ॥
6.110. അധ്യായഃ 110
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
അർജുനദുഃശാസനയുദ്ധം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-110-0 (43839)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-110-0x (4224)
അർജുനസ്തു രണേ രാജന്ദൃഷ്ട്വാ ഭീഷ്മസ്യ വിക്രമം ।
ശിഖണ്ഡിനമഥോവാച സമഭ്യോഹി പിതാമഹം ॥ 6-110-1 (43840)
ന ചാപി ഭീസ്ത്വയാ കാര്യാ ഭീഷ്മാദദ്യ കഥഞ്ചന ।
അഹമേനം ശരൈസ്തീക്ഷ്ണൈഃ പാതയിഷ്യേ രഥോത്തമാത് ॥ 6-110-2 (43841)
സഞ്ജയ ഉവച। 6-110-3x (4225)
ഏവമുക്തസ്തു പാർഥേന ശിഖണ്ഡീ ഭരതർഷഭ ।
അഭ്യദ്രവത ഗാംഗേയം ശ്രുത്വാ പാർഥസ്യ ഭാഷിതം ॥ 6-110-3 (43842)
ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്തഥാ രാജൻസൌഭദ്രശ്ച മഹാരഥഃ ।
ഹൃഷ്ടാവാദ്രവതാം ഭീഷ്മം ശ്രുത്വാ പാർഥസ്യ ഭാഷിതം ॥ 6-110-4 (43843)
വിരാടദ്രുപദൌ വൃദ്ധൌ കുന്തിഭോജസ്യ ദംശിതഃ।
അഭ്യദ്രവത ഗാംഗേയം പുത്രസ്യ തവ പശ്യതഃ ।
നകുലഃ സഹദേവശ്ച ധർമരാജശ്ച വീര്യവാൻ ॥ 6-110-5 (43844)
തഥേതരാണി സൈന്യാനി സർവാംയേവ വിശാംപതേ ।
സമാദ്രവന്ത ഗാംഗേയം ശ്രുത്വാ പാർഥസ്യ ഭാഷിതം ॥ 6-110-6 (43845)
പ്രത്യുദ്യയുസ്താവകാശ്ച സമേതാംസ്താൻമഹാരഥാൻ ।
യഥാശക്തി യഥോത്സാഹം തൻമേ നിഗദതഃ ശൃണു ॥ 6-110-7 (43846)
ചിത്രസേനോ മഹാരാജ ചേകിതാനം സമഭ്യായാത് ।
ഭീഷ്മപ്രേപ്സും രണേ യാന്തം വൃഷം വ്യാഘ്രശിശുര്യഥാ ॥ 6-110-8 (43847)
ധൃഷ്ടദ്യുംനം മഹാരാജ ഭീഷ്മാന്തികമുപാഗതം ।
ത്വരമാണം രണേ യത്തം കൃതവർമാ ന്യവരായത് ॥ 6-110-9 (43848)
ഭീമസേനം സുസങ്ക്രുദ്ധം ഗാംഗേയസ്യ വധൈഷിണം ।
ത്വരമാണോ മഹാരാജ സൌമദത്തിർന്യവാരയത് ॥ 6-110-10 (43849)
തഥൈവ നകുലം ശൂരം കിരന്തം സായകാൻബഹൂൻ ।
വികർണോ വാരയാമാസ ഇച്ഛൻഭീഷ്മസ്യ ജീവിതം ॥ 6-110-11 (43850)
സഹദേവം തഥാ രാജന്യാന്തം ഭീഷ്മരഥം പ്രതി।
വാരയാമാസ സങ്ക്രുദ്ധഃ കൃപഃ ശാരദ്വതോ യുധി ॥ 6-110-12 (43851)
രാക്ഷസം ക്രൂരകർമാണം ഭൈമസേനിം മഹാബലം ।
ഭീഷ്മസ്യ നിധനപ്രേപ്സും ദുർമുഖോഽഭ്യജ്രവദ്ബലീ ॥ 6-110-13 (43852)
സാത്യകിം സമരേ ക്രുദ്ധമാർസ്യശൃംഗിവാരയത് ।
`ഭീഷ്മസ്യ വധമിച്ഛന്തം പാണ്ഡവപ്രീതികാംയയാ' 6-110-14 (43853)
അഭിമന്യും മഹാരാജ യാന്തം ഭീഷ്മരഥം പ്രതി।
സുദക്ഷിണോ മഹാരാജ കാംഭോജ പ്രത്യവാരയത് ॥ 6-110-15 (43854)
വിരാടദ്രുപദൌ വൃദ്ധൌ സമേതാവരിമർദനൌ ।
അശ്വത്ഥാമാ തതഃ ക്രുദ്ധോ വാരയാമാസ ഭാരത ॥ 6-110-16 (43855)
തഥാ പാണ്ഡുസുതം ജ്യേഷ്ഠം ഭീഷ്മസ്യ വധകാങ്ക്ഷിണം ।
ഭാരദ്വാജോ രണേ യത്തോ ധർമപുത്രമവാരയത് ॥ 6-110-17 (43856)
അർജുനം രഭസം യുദ്ധേ പുരസ്കൃത്യ ശിഖണ്ഡിനം ।
ഭീഷ്മപ്രേപ്സും മഹാരാജ ഭാസയന്തം ദിശോ ദശ ॥ 6-110-18 (43857)
ദുഃശാസനോ മഹേഷ്വാസോ വാരയാമാസ സംയുഗേ।
അന്യേ ച താവകാ യോധാഃ പാണ്ഡവാനാം മഹാരഥാൻ ॥ 6-110-19 (43858)
ഭീഷ്മസ്യാഭിമുഖാന്യാതാന്വാരയാമാസുരാഹവേ ।
ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്തു സൈന്യാനി പ്രാക്രോശംസ്തു പുനഃ പുനഃ ॥ 6-110-20 (43859)
അഭ്യദ്രവത സംരബ്ധോ ഭീഷ്മമേകം മഹാരഥഃ ।
ഏഷോഽർജുനോ രണേ ഭീഷ്മം പ്രയാതി കുരുനന്ദനഃ ॥ 6-110-21 (43860)
അഭ്യദ്രവത മാഭൈഷ്ട ഭീഷ്മോ ഹി പ്രാപ്സ്യതേ ന വഃ ।
അർജുനം സമരേ യോദ്ധും നോത്സഹേതാപി വാസവഃ ॥ 6-110-22 (43861)
കിമു ഭീഷ്മോ രണേ വീരാ ഗതസത്വോഽൽപജീവിതഃ।
ഇതി സേനാപതേഃ ശ്രുത്വാ പാണ്ഡവാനാം മഹാരഥാഃ ॥ 6-110-23 (43862)
അഭ്യദ്രവന്ത സംഹൃഷ്ടാ ഗാംഗേയസ്യ രഥം പ്രതി।
ആഗച്ഛതസ്താൻസമരേ വാര്യോഘാനചലാ ഇവ ॥ 6-110-24 (43863)
അവാരയന്ത സംഹൃഷ്ടാസ്താവകാഃ പുരുഷർഷഭാഃ ।
ദുഃശാസനോ മഹാരാജ ഭയം ത്യക്ത്വാ മഹാരഥഃ ॥ 6-110-25 (43864)
ഭീഷ്മസ്യ ജീവിതാകാങ്ക്ഷീ ധനഞ്ജയമുപാദ്രവത് । 6-110-26bതഥൈവ പാണ്ഡവാഃ ശൂരാ ഗാംഗേയസ്യ രഥം പ്രതി ॥ 6-110-26 (43865)
അഭ്യദ്രവന്ത സംഗ്രാമേ തവ പുത്രാൻമഹാരഥാഃ ।
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ ചിത്രരൂപം വിശാംപതേ ॥ 6-110-27 (43866)
ദുഃശാസനരഥം പ്രാപ്യ യത്പാർഥോ നാത്യവർതത ।
യഥാ വാരയതേ വേലാ ക്ഷുബ്ധതോയം മഹാർണവം ॥ 6-110-28 (43867)
തഥൈവ പാണ്ഡവം ക്രുദ്ധം തവ പുത്രോ ന്യവാരയത്।
ഉഭൌ തൌ രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠാവുഭൌ ഭാരതദുർജയൌ ॥ 6-110-29 (43868)
ഉഭൌ ചന്ദ്രാർകസദൃശൌ കാന്ത്യാ ദീപ്ത്യാ ച ഭാരത।
തഥാ തൌ ജാതസംരംഭാവന്യോന്യവധകാങ്ക്ഷിണൌ ॥ 6-110-30 (43869)
സമീയതുർമഹാസംഖ്യേ മയശക്രൌ യഥാ പുരാ।
ദുഃശാസനോ മഹാരാജ പാണ്ഡവം വിശിഖൈസ്ത്രിഭിഃ ॥ 6-110-31 (43870)
വാസുദേവം ച വിംശത്യാ താഡയാമാസ സംയുഗേ।
തതോഽർജുനോ ജാതമന്യുർവാർഷ്ണേയം വീക്ഷ്യ പീഡിതം ॥ 6-110-32 (43871)
ദുഃശാസനം ശതേനാജൌ നാരാചാനാം സമാർപയത്।
തേ തസ്യ കവചം ഭിത്ത്വാ പപുഃ ശോണിതമാഹവേ ॥ 6-110-33 (43872)
` യഥൈവ പന്നഗാ രാജംസ്തടാകം തൃഷിതാസ്തഥാ।'
ദുഃശാസനസ്ത്രിഭിഃ ക്രുദ്ധഃ പാർഥം വിവ്യാധ പത്രിഭിഃ।
ലലാടേ ഭരതശ്രേഷ്ഠ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ॥ 6-110-34 (43873)
ലലാടസ്ഥൈസ്തു തൈർബാണൈഃ ശുശുഭേ പാണ്ഡവോ രണേ।
യഥാ മേരുർമഹാരാജ ശൃംഗൈരത്യർഥമുച്ഛ്രിതൈഃ ॥ 6-110-35 (43874)
സോഽതിവിദ്ധോ മഹേഷ്വാസഃ പുത്രേണ തവ ധന്വിനാ।
വ്യരാജത രണേ പാർഥഃ കിംശുകഃ പുഷ്പവാനിവ ॥ 6-110-36 (43875)
ദുഃശാസനം തതഃ ക്രുദ്ധഃ പീഡയാമാസ പാണ്ഡവഃ।
പർവണീവ സുസങ്ക്രുദ്ധോ രാഹുഃ പൂർണം നിശാകരം ॥ 6-110-37 (43876)
പീഡ്യമാനോ ബലവതാ പുത്രസ്തവ വിശാംപതേ ।
വിവ്യാധ സമരേ പാർഥം കങ്കപത്രൈഃ ശിലാശിതൈഃ ॥ 6-110-38 (43877)
തസ്യ പാർഥോ ധനുശ്ഛിത്വാ രഥം ചാസ്യ ത്രിഭിഃ ശരൈഃ ।
ആജഘാന തതഃ പശ്ചാത്പുത്രം തേ നിശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-110-39 (43878)
സോഽന്യത്കാർമുകമാദായ ഭീമസ്യ പ്രമുഖേ സ്ഥിതഃ।
അർജുനം പഞ്ചാവിംശത്യാ ബാഹ്വോരുരസി ചാർപയത് ॥ 6-110-40 (43879)
തസ്യ ക്രുദ്ധോ മഹാരാജ പാണ്ഡവഃ ശത്രുതാപനഃ ।
അപ്രൈഷീദ്വിശിഖാൻഘോരാന്യമദണ്ഡോപമാൻബഹൂൻ ॥ 6-110-41 (43880)
അപ്രാപ്താനേവ താൻബാണാംശ്ചിച്ഛേദ തനയസ്തവ ।
യതമാനസ്യ പാർഥസ്യ തദദ്ഭുതമിവാഭവത് ॥ 6-110-42 (43881)
പാർഥം ച നിശിതൈർബാണൈരവിധ്യത്തനയസ്തവ ।
തതഃ ക്രുദ്ധോ രണേ പാർഥഃ ശരാൻസന്ധായ കാർമുകേ ॥ 6-110-43 (43882)
പ്രേഷയാമാസ സമരേ സ്വർണപുംഖാഞ്ഛിലാശിതാൻ ।
ന്യമഞ്ജംസ്തേ മഹാരാജ തസ്യ കായേ മഹാത്മനഃ ॥ 6-110-44 (43883)
യഥാ ഹംസാ മഹാരാജ തടാകം പ്രാപ്യ ഭാരത।
പീഡിതശ്ചൈവ പുത്രസ്തേ പാണ്ഡവേന മഹാത്മനാ ॥ 6-110-45 (43884)
ഹിത്വാ പാർഥം രണേ തൂർണം ഭീഷ്മസ്യ രഥമാവ്രജത്।
അഗാധേ മഞ്ജതസ്തസ്യ ദ്വീപോ ഭീഷ്മോഽഭവത്തദാ ॥ 6-110-46 (43885)
പ്രതിലഭ്യ തതഃ സഞ്ജ്ഞാം പുത്രസ്തവ വിശാംപതേ ।
അവാരയത്തതഃ ശൂരോ ഭൂയ ഏവ പരാക്രമീ ॥ 6-110-47 (43886)
ശരൈഃ സുനിശിതൈഃ പാർഥം യഥാ വൃത്രം പുരന്ദരഃ।
നിർബിഭേദ മഹാകായോ വിവ്യഥേ നൈവ ചാർജുനഃ ॥ ॥ 6-110-48 (43887)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദശമദിവസയുദ്ധേ ദശാധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-110-18 രഭസം കൃതോത്സാഹം ॥ 6-110-24 പ്രലയാനിവ ഇതി പാഠേ പ്രലയാകാലീനാനിവ॥ 6-110-27 അദ്ഭുതം അഭൂതപൂർവം ॥ 6-110-31 യമശക്രൌ ഇതി പാഠാന്തരം ॥ 6-110-41 അപ്രൈഷീത്। ഉപസർഗാത്പൂർവോഽഡഗാമസ്തു ഛാന്ദസഃ। ഏവമന്യത്രാപി ॥ 6-110-46 ദ്വീപ ആശ്രയഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 111
॥ ശ്രീഃ ॥
6.111. അധ്യായഃ 111
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ദ്വന്ദ്വയുദ്ധം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-111-0 (43888)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-111-0x (4226)
സാത്യകിം ദംശിതം യുദ്ധേ ഭീഷ്മായാഭ്യുദ്യതം രണേ।
ആർശ്യശൃംഗിർമഹേഷ്വാസോ വാരയാമാസ സംയുഗേ ॥ 6-111-1 (43889)
മാധവസ്തു സുസങ്ക്രുദ്ധോ രാക്ഷസം നവഭിഃ ശരൈഃ ।
ആജഘാന രണേ രാജൻപ്രഹസന്നിവ ഭാരത ॥ 6-111-2 (43890)
തഥൈവ രാക്ഷസോ രാജൻമാധവം നവഭിഃ ശരൈഃ ।
അർദയാമാസ രാജേന്ദ്ര സങ്ക്രുദ്ധഃ ശിനിപുംഗവം ॥ 6-111-3 (43891)
ശൈനേയഃ ശരസംഘം തു പ്രേഷയാമാസ സംയുഗേ ।
രാക്ഷസായ സുസങ്ക്രുദ്ധോ മാധവഃ പരവീരഹാ ॥ 6-111-4 (43892)
തതോ രക്ഷോ മഹാബാഹും സാത്യകിം സത്യവിക്രമം ।
വിവ്യാധ വിശിഖൈസ്തീക്ഷ്ണൈഃ സിംഹനാദ നനാദ ച ॥ 6-111-5 (43893)
മാധവസ്തു ഭൃശം വിദ്ധോ രാക്ഷസേന രണേ തദാ।
ധൈര്യമാലംബ്യ തേജസ്വീ ജഹാസ ച നനാദ ച ॥ 6-111-6 (43894)
ഭഗദത്തസ്തതഃ ക്രുദ്ധോ മാധവം നിശിതൈഃ ശരൈഃ ।
താഡയാമാസ സമരേ തോത്രൈരിവ മഹാഗജം ॥ 6-111-7 (43895)
വിഹായ രാക്ഷസം യുദ്ധേ ശൈനേയോ രഥിനാം വരഃ ।
പ്രാഗ്ജ്യോതിഷായ ചിക്ഷേപ ശരാൻസംനതപർവണഃ ॥ 6-111-8 (43896)
തസ്യ പ്രാഗ്ജ്യോതിഷോ രാജാ മാധവസ്യ മഹദ്ധനുഃ ।
ചിച്ഛേദ ശതധാരേണ ഭല്ലേന കൃതഹസ്തവത് ॥ 6-111-9 (43897)
അഥാന്യദ്ധനുരാദായ വേഗവത്പരവീരഹാ ।
ഭഗദത്തം രണേ ക്രുദ്ധം വിവ്യാധ നിശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-111-10 (43898)
സോഽതിവിദ്ധോ മഹേഷ്വാസഃ സൃക്കിണീ പരിസംലിഹൻ ।
ശക്തിം കനകവൈഡൂര്യഭൂഷിതാമായസീം ദൃഢാം ॥ 6-111-11 (43899)
യമദണ്ഡോപമാം ഘോരാം ചിക്ഷേപ പരമാഹവേ।
താമാപതന്തീം സഹസാ തസ്യ ബാഹുബലേരിതാം ॥ 6-111-12 (43900)
സാത്യകിഃ സമരേ രാജന്ദ്വിധാ ചിച്ഛേദ സായകൈഃ ।
തതഃ പപാത സഹസാ സഹോൽകേവ ഹതപ്രഭാ ॥ 6-111-13 (43901)
ശക്തിം വിനിഹതാം ദൃഷ്ട്വാ പുത്രസ്തവ വിശാംപതേ ।
മഹതാ രഥവംശേന വാരയാമാസ മാധവം ॥ 6-111-14 (43902)
തഥാ പരിവൃതം ദൃഷ്ട്വാ വാർഷ്ണേയാനാം മഹാരഥം।
ദുര്യോധനോ ഭൃശം ക്രുദ്ധോ ഭ്രാതൄൻസർവാനുവാച ഹ ॥ 6-111-15 (43903)
തഥാ കുരുത കൌരവ്യാ യഥാഃ വഃ സാത്യകോ യുധി ।
ന ജീവൻപ്രതിനിര്യാതി മഹതോഽസ്മാദ്രഥവ്രജാത് ॥ 6-111-16 (43904)
തസ്മിൻഹതേ ഹതം മന്യേ പാണ്ഡവാനാം മഹദ്ബലം ।
തഥേതി ച വചസ്തസ്യ പരിഗൃഹ്യ മഹാരഥാഃ ॥ 6-111-17 (43905)
ശൈനേയം യോധയാമാസർഭീഷ്മായാഭ്യുദ്യതം രണേ।
`അഭിമന്യും തദാഽഽയാന്തം ഭീഷ്മസ്യാഭ്യുദ്യതം വധേ।'
കാംഭോജരാജോ ബലവാന്വാരയാമാസ സംയുഗേ ॥ 6-111-18 (43906)
ആർജുനിം നൃപതിർവിദ്ധ്വാ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ।
പുനരേവ ചതുഃഷഷ്ട്യാ രാജന്വിവ്യാധ തം നൃപ ॥ 6-111-19 (43907)
സുദക്ഷിണസ്തു സമരേ പുനർവിവ്യാധ തം പഞ്ചഭിഃ ।
സാരഥിം ചാസ്യ നവഭിരിച്ഛൻഭീഷ്മസ്യ ജീവിതം ॥ 6-111-20 (43908)
തദ്യുദ്ധമാസീത്സുമഹത്തയോസ്തത്ര സമാഗമേ।
യദാഭ്യധാവദ്ഗാംഗേയം ശിഖണ്ഡീ ശത്രുകർശനഃ ॥ 6-111-21 (43909)
വിരാടദ്രുപദൌ വൃദ്ധൌ വാരയനതൌ മഹാചമൂം ।
ഭീഷ്മം ച യുധി സംരബ്ധാവാദ്രവന്തൌ മഹാരഥൌ ॥ 6-111-22 (43910)
അശ്വത്ഥാമാ രണേ ക്രുദ്ധഃ സമിയാദ്രഥസത്തമഃ।
തതഃ പ്രവവൃതേ യുദ്ധം തയോസ്തസ്യ ച ഭാരത ॥ 6-111-23 (43911)
വിരാടോ ദശഭിർഭല്ലൈരാജഘാന പരന്തപ ।
യതമാനം മഹേഷ്വാസം ദ്രൌണിമാഹവശോഭിനം ॥ 6-111-24 (43912)
ദ്രുപദശ്ച ത്രിഭിർബാണൈർവിവ്യാധ നിശിതൈസ്തദാ।
ഗുരുപുത്രം സമാസാദ്യ പ്രഹരന്തൌ മഹാബലൌ ॥ 6-111-25 (43913)
അശ്വത്ഥാമാ തതസ്തൌ തു വിവ്യാധ ബഹുഭിഃ ശരൈഃ।
വിരാടദ്രുപദൌ വീരൌ ഭീഷ്മം പ്രതി സമുദ്യതൌ ॥ 6-111-26 (43914)
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ വൃദ്ധയോശ്ചരിതം മഹത്।
യദ്ദ്രൌണിസായകാൻഘോരാൻപ്രത്യവാരയതാം യുധി ॥ 6-111-27 (43915)
സഹദേവം തഥാഽഽയാന്തം കൃപഃ ശാരദ്വതോഽഭ്യയാത്।
യഥാ നാഗോ വനേ നാഗം മത്തോ മത്തമുപാദ്രവത് ॥ 6-111-28 (43916)
കൃപശ്ച സമരേ ശൂരോ മാദ്രീപുത്രം മഹാരഥം ।
ആജഘാന ശരൈസ്തൂർണം സപ്തത്യാ രുക്മഭൂഷണൈഃ ॥ 6-111-29 (43917)
തസ്യ മാദ്രീസുതശ്ചാപം ദ്വിധാ ചിച്ഛേദ സായകൈഃ ।
അഥൈനം ഛിന്നധന്വാനം വിവ്യാധ നവഭിഃ ശരൈഃ ॥ 6-111-30 (43918)
സോഽന്യത്കാർമുകമാദായ സമരേ ഭാരസാധനം ।
മാദ്രീപുത്രം സുസംഹൃഷ്ടോ ദശഭിർനിശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-111-31 (43919)
ആജഘാനോരസി ക്രുദ്ധ ഇച്ഛൻഭീഷ്മസ്യ ജീവിതം ।
തഥൈവ പാണ്ഡവോ രാജഞ്ഛാരദ്വതമമർഷണം ॥ 6-111-32 (43920)
ആജഘാനോരസി ക്രുദ്ധോ ഭീഷ്മസ്യ വധകാങ്ക്ഷയാ ।
തയോര്യുദ്ധം സമഭവദ്ധോരരൂപം ഭയാവഹം ॥ 6-111-33 (43921)
നകുലം തു രണേ ക്രുദ്ധോ വികർണഃ ശത്രുതാപനഃ ।
വിവ്യാധ സായകൈഃ ഷഷ്ട്യാ രക്ഷൻഭീഷ്മം മഹാബലം ॥ 6-111-34 (43922)
നകുലോഽപി ഭൃശം വിദ്ധസ്തവ പുത്രേണ ധീമതാ।
വികർണം സപ്തസപ്തത്യാ നിർബിഭേദ ശിലീമുഖൈഃ ॥ 6-111-35 (43923)
തത്ര തൌ നരശാർദൂലൌ ഭീഷ്മഹേതോഃ പരന്തപൌ ।
അന്യോന്യം ജഘ്നുതുർവീരൌ ഗോഷ്ഠേ ഗോവൃഷഭാവിവ ॥ 6-111-36 (43924)
ഘടോത്കചം രണേ യാന്തം നിഘ്നന്തം തവ വാഹിനീം ।
ദുർമുഖഃ സമരേ പ്രായാദ്ഭീഷ്യഹേതോഃ പരാക്രമീ ॥ 6-111-37 (43925)
ഹൈഡിംബസ്തു രണേ രാജന്ദുർമുഖം ശത്രുതാപനം ।
ആജഘാനോരസി ക്രുദ്ധഃ ശരേണാനതപർവണാ ॥ 6-111-38 (43926)
ഭീമസേനസുതം ചാപി ദുർമുഖഃ സുമുഖൈഃ ശരൈഃ।
ഷഷ്ട്യാ വീരോ നദൻഹൃഷ്ടോ വിവ്യാധ രണമൂർധനി ॥ 6-111-39 (43927)
ധൃഷ്ടദ്യുംനം തഥാഽഽയാന്തം ഭീഷ്മസ്യ വധകാങ്ക്ഷിണം ।
ഹാർദിക്യോ വാരയാമാസ രഥശ്രേഷ്ഠം മഹാരഥഃ ॥ 6-111-40 (43928)
ഹാർദിക്യഃ പാർഷതം ചാപി വിദ്ധ്വാ പഞ്ചഭിരായസൈഃ ।
പുനഃ പഞ്ചാശതാ തൂർണം തിഷ്ഠതിഷ്ഠേതി ചാബ്രവീത് ॥ 6-111-41 (43929)
ആജഘാന മഹാബാഹുഃ പാർഷതം തം മഹാരഥം ।
തം ചൈവ പാർഷതോ രാജൻഹാർദിക്യം നവഭിഃ ശരൈഃ ॥ 6-111-42 (43930)
വിവ്യാധ നിശിതൈസ്തീക്ഷ്ണൈഃ കങ്കപത്രൈരജിഹ്നഗൈഃ ।
തയോഃ സമഭവദ്യുദ്ധം ഭീഷ്മഹേതോർമഹാഹവേ ॥ 6-111-43 (43931)
അന്യോന്യാതിശയേ യുക്തം യഥാ വൃത്രമഹേന്ദ്രയോഃ ।
ഭീമസേനം തഥാഽഽയാന്തം ഭീഷ്മം പ്രതി മഹാരഥം ॥ 6-111-44 (43932)
ഭൂരിശ്രവാഭ്യയാത്തൂർണം തിഷ്ഠതിഷ്ഠേതി ചാബ്രവീത് ।
സൌമദത്തിരഥോ ഭീമമാജഘാന സ്തനാന്തരേ ॥ 6-111-45 (43933)
നാരാചേന സുതീക്ഷ്ണേന രുക്മപുംഖേന സംയുഗേ।
ഉരഃസ്ഥേന ബഭൌ തേന ഭീമസേനഃ പ്രതാപവാൻ ॥ 6-111-46 (43934)
സ്കന്ദശക്ത്യാ യഥാ ക്രൌഞ്ചഃ പുരാ നൃപതിസത്തമ।
തൌ ശരാൻസൂര്യസങ്കാശാൻകർമാരപരിമാർജിതാൻ ॥ 6-111-47 (43935)
അന്യോന്യസ്യ രണേ ക്രുദ്ധൌ ചിക്ഷിപതേ നരർഷഭൌ ।
ഭീമോ ഭീഷ്മവധാകാങ്ക്ഷീ സൌമദത്തിം മഹാരഥം ॥ 6-111-48 (43936)
തഥാ ഭീഷ്മജയേ ഗൃധ്നുഃ സൌമദത്തിസ്തൂ പാണ്ഡവം ।
കൃതപ്രതികൃതേ യത്തൌ യോധയാമാസതൂ രണേ ॥ 6-111-49 (43937)
യുധിഷ്ഠിരം തു കൌന്തേയം മഹത്യാ സേനയാ വൃത്തം।
ഭീഷ്മാഭിമുഖമായാന്തം ഭാരദ്വാജോ ന്യവാരയത് ॥ 6-111-50 (43938)
ദ്രോണസ്യ രഥനിർഘോഷം പർജന്യനിനദോപമം ।
ശ്രുത്വാ പ്രഭദ്രകാ രാജൻസമകംപന്ത മാരിഷ ॥ 6-111-51 (43939)
സാ സേനാ മഹതീ രാജൻപാണ്ഡുപുത്രസ്യ സംയുഗേ।
ദ്രോണേന വാരിതാ യത്താ ന ചചാല പദാത്പദം ॥ 6-111-52 (43940)
ചേകിതാന രണേ യത്തം ഭീഷ്മം പ്രതി ജനേശ്വര ।
ചിത്രസേനസ്തവ സുതഃ ക്രുദ്ധരൂപമവാരയത് ॥ 6-111-53 (43941)
ഭീഷ്മഹേതോഃ പരാക്രാന്തശ്ചിത്രസേനഃ പരാക്രമീ ।
ചേകിതാനം പരം ശക്ത്യാ യോധയാമാസ ഭാരത ॥ 6-111-54 (43942)
തഥൈവ ചേകിതാനോഽപി ചിത്രസേനമവാരയത് ।
തദ്യുദ്ധമാസീത്സുമഹത്തയോസ്തത്ര സമാഗമേ ॥ 6-111-55 (43943)
അർജുനോ വാര്യമാണസ്തു ബഹുശസ്തത്ര ഭാരത ।
വിമുഖീകൃത്യ പുത്രം തേ സേനാം തവ മമർദ ഹ ॥ 6-111-56 (43944)
ദുഃശാസനോഽപി പരയാ ശക്ത്യാ പാർഥമവാരയത്।
കഥം ഭീഷ്മം ന നോ ഹന്യാദിതി നിശ്ചിത്യ ഭാരത ॥ 6-111-57 (43945)
സാ വധ്യമാനാ സമരേ പുത്രസ്യ തവ വാഹിനീ ।
ലോഡ്യതേ രഥിഭിഃ ശ്രേഷ്ഠൈസ്തത്രതത്രൈവ ഭാരത ॥ ॥ 6-111-58 (43946)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദശദിവസയുദ്ധേ ഏകാദശാധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-111-58 ലോഡ്യതേ ആകുലീക്രിയതേ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 112
॥ ശ്രീഃ ॥
6.112. അധ്യായഃ 112
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ദ്രോണേനാശ്വത്ഥാമാനംപ്രതി ദുർനിമിത്തപ്രദർശപൂർവകം യുദ്ധാനുശാസനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-112-0 (43947)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-112-0x (4227)
അഥ വീരോ മഹേഷ്വാസോ മത്തവാരണവിക്രമഃ।
സമാദായ മഹച്ചാപം മത്തവാരണവാരണം ॥ 6-112-1 (43948)
വിധുന്വാനോ നരശ്രേഷ്ഠോ ദ്രാവയാണോ വരൂഥിനീം ।
പൃതനാം പാണ്ഡവേയാനാം ഗാഹമാനോ മഹാബലഃ ॥ 6-112-2 (43949)
നിമിത്താനി നിമിത്തജ്ഞഃ സർവതോ വീക്ഷ്യ വീര്യവാൻ ।
പ്രതപന്തമനീകാനി ദ്രോണഃ പുത്രമഭാഷത ॥ 6-112-3 (43950)
ദ്രോണ ഉവാച। 6-112-4x (4228)
അയം ഹി ദിവസസ്താത യത്ര പാർഥോ മഹാബലഃ।
ജിഘാംസുഃ സമരേ ഭീഷ്മം പരം യത്നം കരിഷ്യതി ॥ 6-112-4 (43951)
ഉത്പതന്തി ഹി മേ ബാണാ ധനുഃ പ്രസ്ഫുരതീവ ച ।
യോഗമസ്ത്രാണി നേച്ഛന്തി ക്രൂരം മേ വർതതേ മനഃ ॥ 6-112-5 (43952)
ദിക്ഷ്വശാന്താനി ഘോരാണി വ്യാഹരന്തി മൃഗദ്വിജാഃ ।
നീചൈർഗൃധ്രാ നിലീയന്തേ ഭാരതാനാം ചമൂം പ്രതി ॥ 6-112-6 (43953)
നഷ്ടപ്രഭ ഇവാദിത്യഃ സർവതോ ലോഹിതാ ദിശഃ ।
രസതേ വ്യഥതേ ഭൂമിഃ കംപതീവ ച സർവശഃ ॥ 6-112-7 (43954)
കങ്കഗൃധ്രാ ബലാകാശ്ച വ്യാഹരന്തി മുഹുർമുഹുഃ ।
ശിവാശ്ചൈവാശിവാ ഘോരാ വേദയന്ത്യോ മഹദ്ഭയം ॥ 6-112-8 (43955)
പപാത മഹതീ ചോൽകാ മധ്യേനാദിത്യമണ്ഡലാത്।
സകബന്ധശ്ച പരിഘോ ഭാനുമാവൃത്യ തിഷ്ഠതി ॥ 6-112-9 (43956)
പരിവേഷസ്തഥാ ഘോരശ്ചന്ദ്രഭാസ്കരയോരഭൂത്।
വേദയാനോ ഭയം ഘോരം രാജ്ഞാം ദേഹാവകർതനം ॥ 6-112-10 (43957)
ദേവതായതനസ്ഥാശ്ച കൌരവേന്ദ്രസ്യ ദേവതാഃ ।
കംപന്തേ ച ഹസന്തേ ച നൃത്യന്തി ച രുദന്തി ച ॥ 6-112-11 (43958)
അപസവ്യം ഗ്രഹാശ്ചക്രുരലക്ഷ്മാണം ദിവാകരം ।
അവാക്ശിരാശ്ച ഭഗവാനുപാതിഷ്ഠത ചന്ദ്രകമാഃ ॥ 6-112-12 (43959)
വപൂംഷി ച നരേന്ദ്രാണാം വിഗതാഭാനി ലക്ഷയേ ।
ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ സൈന്യേഷു ന ച ഭ്രാജന്തി ദംശിതാഃക ॥ 6-112-13 (43960)
സേനയോരുഭയോശ്ചാപി സമന്താച്ഛ്രൂയതേ മഹാൻ।
പാഞ്ചജന്യസ്യ നിർഘോഷോ ഗാണ്ഡീവസ്യ ച നിഃസ്വനഃ ॥ 6-112-14 (43961)
ധ്രുവമാസ്ഥായ ബീഭത്സുരുത്തമാസ്ത്രാണി സംയുഗേ।
അപാസ്യാന്യാന്രണേ യോധാനഭ്യേഷ്യതി പിതാമഹം ॥ 6-112-15 (43962)
ഹൃഷ്യന്തി രോമകൂപാണി സീദതീവ ച മേ മനഃ ।
ചിന്തയിത്വാ മഹാബാഹോ ഭീഷ്മാർജുനസമാഗമം ॥ 6-112-16 (43963)
തം ചേഹ നികൃതിപ്രജ്ഞം പാഞ്ചാല്യം പാപചേതസം ।
പുരസ്കൃത്യ രണേ പാർഥോ ഭീഷ്മസ്യായോധനം ഗതഃ॥ 6-112-17 (43964)
അബ്രവീച്ച പുരാ ഭീഷ്മോ നാഹം ഹന്യാം ശിഖണ്ഡിനം ।
സ്ത്രീ ഹ്യേഷാ വിഹിതാ ധാത്രാ ദൈവാച്ച സ പുനഃ പുമാൻ ॥ 6-112-18 (43965)
അസങ്കൽപധ്വജശ്ചൈവ യാജ്ഞസേനിർമഹാബലഃ ।
ന ചാമംഗലികേ തസ്മിൻപ്രഹരേദാപഗാസുതഃ ॥ 6-112-19 (43966)
ഏതദ്വിചിന്തയാനസ്യ പ്രജ്ഞാ സീദതി മേ ഭൃശം ।
അഭ്യുദ്യതോ രണേ പാർഥഃ കുരുവൃദ്ധമുപാദ്രവത് ॥ 6-112-20 (43967)
യുധിഷ്ഠിരസ്യ ച ക്രോധോ ഭീഷ്മശ്ചാർജുനസംഗതഃ ।
മമ ചാസ്ത്രസമാരംഭഃ പ്രജാനാമശിവം ധ്രുവം ॥ 6-112-21 (43968)
മനസ്വീ ബലവാഞ്ശൂരഃ കൃതാസ്ത്രോഽലഘുവിക്രമഃ ।
ദൂരപാതീ ദൃഢേഷുശ്ച നിമിത്തജ്ഞശ്ച പാണ്ഡവഃ ॥ 6-112-22 (43969)
അജേയഃ സമരേ ചാപി ദേവൈരപി സവാസവൈഃ ।
ബലവാൻബുദ്ധിമാംശ്ചൈവ ജിതക്ലേശോ യുധാം വരഃ ॥ 6-112-23 (43970)
വിജയീ ച രണേ നിത്യം ഭൈരവാസ്ത്രശ്ച പാണ്ഡവഃ । 6-112-24b`അഭ്യുദ്യതം രണേ ദൃഷ്ട്വാ ഭൈരവാസ്ത്രം ച പാണ്ഡവം ।'
തസ്യ മാർഗം പരിഹരന്ദ്രുതം ഗച്ഛ യതവ്രത ॥ 6-112-24 (43971)
പശ്യാദ്യൈതൻമഹാഘോരേ സംയുഗേ വൈശസം മഹത്।
ഹേമചിത്രാണി ശൂരണാം മഹാന്തി ച ശുഭാനി ച ॥ 6-112-25 (43972)
കവചാന്യവദീര്യന്തേ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ।
ഛിദ്യന്തേ ച ധ്വജാഗ്രാണി തോമരാശ്ച ധനൂംഷി ച ॥ 6-112-26 (43973)
പ്രാസാശ്ച വിമലാസ്തീക്ഷ്ണാഃ ശക്ത്യശ്ച കനകോജ്ജ്വലാഃ ।
വൈജയന്ത്യശ്ച നാഗാനാം സങ്ക്രുദ്ധേന കിരീടിനാ ॥ 6-112-27 (43974)
നായം സംരക്ഷിതും കാലഃ പ്രാണാൻപുത്രോപജീവിഭിഃ ।
യാഹി സ്വർഗം പുരസ്കൃത്യ യശസേ വിജയായ ച ॥ 6-112-28 (43975)
രഥനാഗഹയാവർതാം മഹാഘോരാം സുദുർഗമാം ।
രഥേന സംഗ്രാമനദീം തരത്യേഷ കപിധ്വജഃ ॥ 6-112-29 (43976)
ബ്രഹ്മണ്യതാ ദമോ ദാനം തപശ്ച ചരിതം മഹത്।
ഇഹൈവ ദൃശ്യതേ പാർഥേ ഭ്രാതാ യസ്യ ധനഞ്ജയഃ ॥ 6-112-30 (43977)
ഭീമസേനശ്ച ബലവാൻമാദ്രീപുത്രൌ ച പാണ്ഡവൌ ।
വാസുദേവശ്ച വാർഷ്ണേയോ യസ്യ നാഥോ വ്യവസ്ഥിതഃ ॥ 6-112-31 (43978)
തസ്യൈഷ മന്യുപ്രഭവോ ധാർതരാഷ്ട്രസ്യ ദുർമതേഃ ।
തപോഭാവിതദേഹസ്യ കോപോ ദഹതി വാഹിനീം ॥ 6-112-32 (43979)
ഏഷ സന്ദൃശ്യതേ പാർഥോ വാസുദേവവ്യപാശ്രയഃ ।
ദാരയൻസർവസൈന്യാനി ധാർതരാഷ്ട്രാണി സർവശഃ ॥ 6-112-33 (43980)
ഏതദാലോക്യതേ സൈന്യം ക്ഷോഭ്യമാണം കിരീടിനാ ।
മഹോർമിനദ്ധം സുമഹത്തിമിനേവ മഹാജലം ॥ 6-112-34 (43981)
ഹാഹാകിലകിലാശബ്ദാഃ ശ്രൂയന്തേ ച ചമൂമുഖേ ।
യാഹി പാഞ്ചാലദായാദമഹം യാസ്യേ യുധിഷ്ഠിരം ॥ 6-112-35 (43982)
ദുർഗമം ഹ്യന്തരം രാജ്ഞോ വ്യൂഹസ്യാമിതതേജസഃ ।
സമുദ്രകുക്ഷിപ്രതിമം സർവതോഽതിരഥൈഃ സ്ഥിതൈഃ ॥ 6-112-36 (43983)
സാത്യകിശ്ചാഭിമന്യുശ്ച ധൃഷ്ടദ്യുംനവൃകോദരൌ ।
പര്യരക്ഷന്ത രാജാനം യമൌ ച മനുജേശ്വരം ॥ 6-112-37 (43984)
ഉപേന്ദ്രസദൃശശ്യാമോ മഹാശാല ഇവോദ്ഗതഃ ।
ഏഷ ഗച്ഛത്യനീകാഗ്രേ ദ്വിതീയ ഇവ ഫൽഗുനഃ ॥ 6-112-38 (43985)
ഉത്തമാസ്ത്രാണി ചാധത്സ്വ ഗൃഹീത്വാ ച മഹദ്ധനുഃ ।
പാർഷതം യാഹി രാജാനം യുധ്യസ്വ ച വൃകോദരം ॥ 6-112-39 (43986)
കോ ഹി നേച്ഛേത്പ്രിയം പുത്രം ജീവന്തം ശാശ്വതീഃ സമാഃ ।
ക്ഷത്രധർമം തു സംപ്രേക്ഷ്യ തതസ്ത്വാം നിയുനജ്ംയഹം ॥ 6-112-40 (43987)
ഏഷ ചാതിരണേ ഭീഷ്മോ ദഹതേ വൈ മഹാചമൂം ।
യുദ്ധേഷു സദൃശസ്താത യമസ്യ വരുണസ്യ ച ॥ 6-112-41 (43988)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-112-42x (4229)
പുത്രം സമനുശാസ്യൈവം ഭാരദ്വാജഃ പ്രതാപവാൻ।
മഹാരണേ മഹാരാജ ധർമരാജമയോധയത് ॥ ॥ 6-112-42 (43989)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദശമദിവസയുദ്ധേ ദ്വാദശാധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-112-6 ഘോരാണി ഭയങ്കരാണി । അശാന്താനി അനുപരതാനി॥ 6-112-7 രസതേ ശബ്ദായതേ। വ്യഥതേ ബിഭേതീവ കംപത ഇവ ച ॥ 6-112-12 അലക്ഷ്മാണം പ്രചണ്ഡലക്ഷണലക്ഷിതം । അവാക്ശിരാ അധോമുഖകോടിദ്വയഃ ॥ 6-112-15 ആസ്ഥായ ആലംബ്യ ॥ 6-112-21 അസ്ത്രസമാരംഭഃ ഉദ്യമമാത്രം നതു പൂർവവദസ്ത്രാണാമുപസ്ഥിതിഃ ॥ 6-112-28 ഹേ പുത്ര ഉപജീവിഭിരനുഗതൈഃ ॥ 6-112-30 പാർഥഏ യുധിഷ്ഠിരേ ॥ 6-112-32 തസ്യ ധർമസ്യ। മന്യുർദൈന്യം। ഭാരതീമിതി പാഠേ സേനാമിതി ശേഷഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 113
॥ ശ്രീഃ ॥
6.113. അധ്യായഃ 113
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീമസേനപരാക്രമവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-113-0 (43990)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-113-0x (4230)
ഭഗദത്തഃ കൃപഃ ശല്യഃ കൃതവർതാ തഥൈവ ച।
വിന്ദാനുവിന്ദാവാവന്ത്യൌ സൈന്ധവശ്ച ജയദ്രഥഃ ॥ 6-113-1 (43991)
ചിത്രസേനോ വികർണശ്ച തഥാ ദുർമർഷണോ യുവാ।
ദശൈതേ താവകാ യോധാ ഭീമസേനമയോധയൻ ॥ 6-113-2 (43992)
മഹത്യാ സേനയാ യുക്താ നാനാദേശസമുത്ഥയാ ।
ഭീഷ്മസ്യ സമരേ രാജൻപ്രാർഥയാനാ മഹദ്യശഃ ॥ 6-113-3 (43993)
ശല്യസ്തു നവഭിർബാണൈർഭീമസേനമതാഡയത് ।
കൃതവർമാ ത്രിഭിർഭാണൈഃ കൃപശ്ച നവഭിഃ ശരൈഃ ॥ 6-113-4 (43994)
ചിത്രസേനോ വികർണശ്ച ഭഗദത്തശ്ച മാരിഷ ।
ദശഭിർദശഭിർബാണൈർഭീമസേനമതാഡയൻ ॥ 6-113-5 (43995)
സൈന്ധവശ്ച ത്രിഭിർബാണൈർഭീമസേനമഡായത് ।
വിന്ദാനുവിന്ദാവാവന്ത്യൌ പഞ്ചഭിഃ പഞ്ചഭിഃ ശരൈഃ ॥ 6-113-6 (43996)
ദുർമർഷണസ്തു വിംശത്യാ പാണ്ഡവം നിശിതൈഃ ശരൈഃ।
സ താൻസർവാൻമഹാരാജ രാജമാനാൻപൃഥക്പൃഥക് ॥ 6-113-7 (43997)
പ്രവീരാൻസർവലോകസ്യ ധാർതരാഷ്ട്രാൻമഹാരഥാൻ ।
ജഘാന സമരേ വീരഃ പാണ്ഡവഃ പരവീരഹാ ॥ 6-113-8 (43998)
സപ്തഭിഃ ശല്യമാവിധ്യത്കൃതവർമാണമഷ്ടഭിഃ ।
കൃപസ്യ സശരം ചാപം മധ്യേ ചിച്ഛേദ ഭാരത ॥ 6-113-9 (43999)
അഥൈനം ച്ഛിന്നധന്വാനം പുനർവിവ്യാധ സപ്തഭിഃ ।
വിന്ദാനുവിന്ദൌ ച തഥാ ത്രിഭിസ്ത്രിഭിരതാഡയത് ॥ 6-113-10 (44000)
ദുർമർഷണം ച വിംശത്യാ ചിത്രസേനം ച പഞ്ചഭിഃ ।
വികർണം ദശഭിർബാണൈഃ പഞ്ചഭിശ്ച ജയദ്രഥം ॥ 6-113-11 (44001)
വിദ്ധ്വാ ഭീമോഽനദദ്ധൃഷ്ടഃ സൈന്ധവം ച പുനസ്ത്രിഭിഃ ।
അഥാന്യദ്ധനുരാദായ ഗൌതമോ രഥിനാം വരഃ ॥ 6-113-12 (44002)
ഭീമം വിവ്യാധ സംരബ്ധോ ദശഭിർനിശിതൈഃ ശരൈഃ।
സ വിദ്ധോ ദശഭിർബാണൈസ്തോത്രൈരിവ മഹാദ്വിപഃ ॥ 6-113-13 (44003)
തതഃ ക്രുദ്ധോ മഹാരാജ ഭീമസേനഃ പ്രതാപവാൻ ।
ഗൌതമം താഡയാമാസ ശരൈർബഹുഭിരാഹവേ ॥ 6-113-14 (44004)
സൈന്ധവസ്യ തഥാഽശ്വാംശ്ച സാരഥിം ച ത്രിഭിഃ ശരൈഃ ।
പ്രാഹിണോൻമൃത്യുലോകായ കാലാന്തകസമദ്യുതിഃ ॥ 6-113-15 (44005)
ഹതാശ്വാത്തു രഥാത്തൂർണമവപ്ലുത്യ മഹാരഥഃ ।
ശരാംശ്ചിക്ഷേപ നിശിതാൻഭീമസേനസ്യ സംയുഗേ ॥ 6-113-16 (44006)
തസ്യ ഭീമോ ധനുർമധ്യേ ദ്വാഭ്യാം ചിച്ഛേദ മാരിഷ ।
ഭല്ലാഭ്യാം ഭരതശ്രേഷ്ഠ സൈന്ധവസ്യ മഹാത്മനഃ ॥ 6-113-17 (44007)
സ ച്ഛിന്നധന്വാ വിരഥോ ഹതാശ്വോ ഹതസാരഥിഃ ।
ചിത്രസേനരഥം രാജന്നാരുരോഹ ത്വരാന്വിതഃ ॥ 6-113-18 (44008)
അത്യദ്ഭുതം രണേ കർമ കൃതവാംസ്തത്ര പാണ്ഡവഃ ।
മഹാരഥാഞ്ശരൈർവിദ്ധ്വാ വാരയിത്വാ ച മാരിഷ ॥ 6-113-19 (44009)
വിരഥം സൈന്ധവം ചക്രേ സർവലോകസ്യ പശ്യതഃ ।
തദാ ന മമൃഷേ ശല്യോ ഭീമസേസ്യ വിക്രമം ॥ 6-113-20 (44010)
സ സന്ധായ ശരാംസ്തീക്ഷ്ണാൻകരമാരപരിമാർജിതാൻ ।
ഭീമം വിവ്യാധ സമരേ തിഷ്ഠിതിഷ്ഠേതി ചാബ്രവീത് ॥ 6-113-21 (44011)
കൃപശ്ച കൃതവർമാച ഭഗദത്തശ്ച വീര്യവാൻ ।
വിന്ദാനുവിന്ദാവാവന്ത്യൌ ചിത്രസേനശ്ച സംയുഗേ ॥ 6-113-22 (44012)
ദുർമർഷണോ വികർണശ്ച സിന്ധുരാജശ്ച വീര്യവാൻ।
ഭീമം തേ വിവ്യധുസ്തൂർണം ശല്യഹേതോരരിന്ദമാഃ ॥ 6-113-23 (44013)
സ ച താൻപ്രതി വിവ്യാധ പഞ്ചഭിഃ പഞ്ചഭിഃ ശരൈഃക ।
ശല്യം വിവ്യാധ സപ്തത്യാ പുനശ്ച ദശഭിഃ ശരൈഃ ॥ 6-113-24 (44014)
തം ശല്യോ നവഭിർഭിത്ത്വാ പുനർവിവ്യാധ പഞ്ചഭിഃ ।
സാരഥിം ചാസ്യ ഭല്ലേന ഗാഢം വിവ്യാധ മർമണി ॥ 6-113-25 (44015)
വിശോകം പ്രേക്ഷ്യ നിർഭിന്നം ഭീമസേനഃ പ്രതാപവാൻ ।
മദ്രരാജം ത്രിഭിർബാണൈർബാഹ്വോരുരുസി ചാർപയത് ॥ 6-113-26 (44016)
തഥേതരാൻമഹേഷ്വാസാംസ്ത്രിഭിസ്ത്രിഭിരജിഹ്മഗൈഃ ।
താജയാമാസ സമരേ സിംഹവാദ്വിനനാദ ച ॥ 6-113-27 (44017)
തേ ഹി യത്താ മഹേഷ്വാസാഃ പാണ്ഡവം യുദ്ധകോവിദം ।
ത്രിഭിസ്ത്രിഭിരകുണ്ഠാഗ്രൈർഭൃശം മർമസ്വതാഡയൻ ॥ 6-113-28 (44018)
സോഽതിവിദ്ധോ മഹേഷ്വാസോ ഭീമസേനോ ന വിവ്യഥേ ।
പർവതോ വാരിധാരാഭിർവർഷമാണൈരിവാംബുദൈഃ ॥ 6-113-29 (44019)
സ തു ക്രോധസമാവിഷ്ടഃ പാണ്ഡവാനാം മഹാരഥഃ ।
മദ്രേശ്വരം ത്രിഭിർബാണൈർഭൃശം വിദ്ധ്വാ മഹായശാഃ ॥ 6-113-30 (44020)
കൃപം ച നവഭിർബാണൈർഭൃശം വിദ്ധ്വാ സമന്തതഃ ।
പ്രഗ്ജ്യോതിഷം ശതൈരാജൌ രാജന്വിവ്യാധ സായകൈഃ ॥ 6-113-31 (44021)
തതസ്തു സശരം ചാപം സാത്വതസ്യ മഹാത്മനഃ ।
ക്ഷുരപ്രേണ സുതീക്ഷ്ണേന ചിച്ഛേദ കൃതഹസ്തവത് ॥ 6-113-32 (44022)
തഥാന്യദ്ധനുരാദായ കൃതവർമാ വൃകോദരം ।
ആജഘാന ഭ്രുവോർമധ്യേ നാരാചേന പരന്തപഃ ॥ 6-113-33 (44023)
ഭീമസ്തു സമരേ വിദ്ധ്വാ ശല്യം നവഭിരായസൈഃ ।
ഭഗദത്തം ത്രിഭിശ്ചൈവ കൃതവർമാണമഷ്ടഭിഃ ॥ 6-113-34 (44024)
ദ്വാഭ്യാം ദ്വാഭ്യാം തു വിവ്യാധ ഗൌതമപ്രഭൃതീന്രഥാൻ ।
തേഽപി തം സമരേ രാജന്വിവ്യധുർനിശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-113-35 (44025)
സ തഥാ പീഡ്യമാനോഽപി സർവശസ്ത്രൈർമഹാരഥൈഃ ।
മത്വാ തൃണേന താംസ്തുല്യാന്വിചചാര ഗതവ്യഥഃ ॥ 6-113-36 (44026)
തേ ചാപി രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠാ ഭീമായ നിശിതാഞ്ശരാൻ ।
പ്രേഷയാമാസുരവ്യാഗ്രാഃ ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-113-37 (44027)
തസ്യ ശക്തിം മഹാവേഗാം ഭഗദത്തോ മഹാരഥഃ।
ചിക്ഷേപ സമരേ വീരഃ സ്വർണദണ്ഡാം മഹമതേ ॥ 6-113-38 (44028)
തോമരം സൈന്ധവോ രാജാ പട്ടസം ച മഹാഭുജഃ ।
ശതഘ്നീം ച കൃപോ രാജഞ്ഛരം ശല്യശ്ച സംയുഗേ ॥ 6-113-39 (44029)
അഥേതരേ മഹേഷ്വാസാഃ പഞ്ച പഞ്ച ശിലീമുഖാൻ ।
ഭീമസേനം സമുദ്ദിശ്യ പ്രേഷയമാസുരോജസാ ॥ 6-113-40 (44030)
തോമരം ച ദ്വിധാ ചക്രേ ക്ഷുരപ്രേണാനിലാത്മജഃ ।
പട്ടസം ച ത്രിഭിർബാണൈശ്ചിച്ഛേദ തിലകാണ്ഡവത് ॥ 6-113-41 (44031)
സ ബിഭേദ ശതഘ്നീം ച നവഭിഃ കങ്കപത്രിഭിഃ ।
മദ്രരാജപ്രയുക്തം ച ശരം ഛിത്ത്വാ മഹാരഥഃ ॥ 6-113-42 (44032)
ശക്തിം ചിച്ഛേദ സഹസാ ഭഗദത്തേരിതാം രണേ।
തഥേതരാഞ്ശരാൻഘോരാഞ്ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ॥ 6-113-43 (44033)
ഭീമസേനോ രണശ്ലാഘീ ത്രിധൈകൈകം സമാച്ഛിനത്।
താംശ്ച സർവാൻമഹേഷ്വാസാംസ്ത്രിഭിസ്ത്രിഭിരതാഡയത് ॥ 6-113-44 (44034)
തതോ ധനഞ്ജയസ്തത്ര വർതമാനേ മഹാരണേ ।
ആജഗാമ രഥേനാജൌ ഭീമം ദൃഷ്ട്വാ മഹാരഥം ॥ 6-113-45 (44035)
നിഘ്നന്തം സമരേ ശത്രൂന്യോധയാനം ച സായകൈഃ ।
തൌ തു തത്ര മഹാത്മാനൌ സമേതൌ വീക്ഷ്യ പാണ്ഡവൌ ॥ 6-113-46 (44036)
ന ശശംസുർജയം തത്ര താവകാഃ പുരുഷർഷഭാഃ ।
അഥാർജുനോ രണേ ഭീമം യോധയന്തം മഹാരഥാൻ ॥ 6-113-47 (44037)
ഭീഷ്മസ്യ നിധനാകാങ്ക്ഷീ പുരസ്കൃത്യ ശിഖണ്ഡിനം।
ആസസാദ രണേ വീരാംസ്താവകാന്ദശ ഭാരത ॥ 6-113-48 (44038)
യേ സ്മ ഭീമം രണേ രാജന്യോധയന്തോ വ്യവസ്ഥിതാഃ।
ബീഭത്സുസ്താനഥാവിധ്യദ്ഭീമസ്യ പ്രിയകാംയയാ ॥ 6-113-49 (44039)
തതോ ദുര്യോധനോ രാജാ സുശർമാണമചോദയത് ।
അർജുനസ്യ വധാർഥായ ഭീമസേനസ്യ ചോഭയോഃ ॥ 6-113-50 (44040)
സുശർമൻഗച്ഛ ശീഘ്രം ത്വം ബലൌഘൈഃ പരിവാരിതഃ ।
ജഹി പാണ്ഡുസുതാവേതൌ ധനഞ്ജയവൃകോദരൌ ॥ 6-113-51 (44041)
തച്ഛ്രുത്വാ വചനം തസ്യ ത്രൈഗർതഃ പ്രസ്ഥലാധിപഃ ।
അഭിദ്രുത്യ രണേ ഭീമമർജുനം ചൈവ ധന്വിനൌ ॥ 6-113-52 (44042)
രഥൈരനേകസാഹസ്രൈഃ സമന്താത്പര്യവാരയത് ।
തതഃ പ്രവവൃതേ യുദ്ധമർജുനസ്യ പരൈഃ സഹ ॥ ॥ 6-113-53 (44043)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദശമദിവസയുദ്ധേ ത്രയോദശാധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-113-21 കർമാരം ശസ്ത്രോല്ലേഖനയന്ത്രം ॥ 6-113-32 സാത്വതസ്യ കൃതവർമണഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 114
॥ ശ്രീഃ ॥
6.114. അധ്യായഃ 114
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീമാർജുനപരാക്രമവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-114-0 (44044)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-114-0x (4231)
അർജുനസ്തു രണേ ശല്യം യതമാനം മഹാരഥം।
ഛാദയാമാസ സമരേ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ॥ 6-114-1 (44045)
സുശർമാണം കൃപം ചവ ത്രിഭീസ്ത്രിഭിരവിധ്യത।
പ്രാഗ്ജ്യോതിഷം ച സമരേ സൈന്ധവം ച ജയദ്രഥം ॥ 6-114-2 (44046)
ചിത്രസേനം വികർണം ച കൃതവർമാണമേവ ച ।
ദുർമർഷണം ച രാജേന്ദ്ര ഹ്യാവന്ത്യൌ ച മഹാരഥൌ ॥ 6-114-3 (44047)
ഏകൈകം ത്രിഭിരാനർച്ഛത്കങ്കബർഹിണവാജിതൈഃ ।
ശരൈരതിരഥോ യുദ്ധേ പീഡയന്വാഹിനീം തവ॥ 6-114-4 (44048)
ജയദ്രഥോ രണേ പാർഥം വിദ്ധ്വാ ഭാരത സായകൈഃ ।
ഭീമം വിവ്യാധ തരസാ ചിത്രസേനരഥേ സ്ഥിതഃ ॥ 6-114-5 (44049)
ശല്യശ്ച സമരേ ജിഷ്ണും കൃപശ്ച രഥിനാം വരഃ ॥
വിവ്യാധാതേ മഹാരാജ ബഹുധാ മർമമേദിഭിഃ ॥ 6-114-6 (44050)
ചിത്രസേനാദയശ്ചൈവ പുത്രാസ്തവ വിശാംപതേ ।
പഞ്ചാഭിഃ പഞ്ചഭിസ്തൂർണം സുംയുഗേ നിശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-114-7 (44051)
ആജഘ്നുരർജുനം സംഖ്യേ ഭീമസേനം ച മാരിഷ ।
തൌ തത്ര രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠൌ കൌന്തേയൌ ഭരതർഷഭൌ ॥ 6-114-8 (44052)
അപീഡയേതാം സമരേ ത്രിഗർതാനാം മഹദ്ബലം ।
സുശർമാണി രണേ പാർഥം ശരൈർനവഭിരാശുഗൈഃ ॥ 6-114-9 (44053)
നനാദ ബലവന്നാദം ത്രാസയാനോ മഹദ്ബലം ।
അന്യേ ച രഥിനഃ ശൂരാ ഭീമസേനധനഞ്ജയൌ ॥ 6-114-10 (44054)
വിവ്യധുർനിശിതൈർബാണൈ രുക്മപുംഖൈരജിഹ്മഗൈഃ ।
തേഷാം ച രഥിനാം മധ്യേ കൌന്തേയൌ ഭരതർഷഭൌ ॥ 6-114-11 (44055)
ക്രീഡമാനൌ രഥോദാരൌ ചിത്രരൂപൌ വ്യദൃശ്യതാം ।
ആമിഷേപ്സൂ ഗവാം മധ്യേ സിംഹാവിവ മദോത്കടൌ ॥ 6-114-12 (44056)
ഛിത്ത്വാ ധനൂംഷി ശൂരാണാം ശരാംശ്ച ബഹുധാ രണേ ।
പാതയാമാസതുർവീരൌ ശിരാംസി ശതശോ നൃണാം ॥ 6-114-13 (44057)
രഥാശ്ച ബഹവോ ഭഗ്നാ ഹയാശ്ച ശതശോ ഹതാഃ।
ഗജാശ്ച സഗജാരോഹാഃ പേതുരുർവ്യാം മഹാഹവേ ॥ 6-114-14 (44058)
രഥിനഃ സാദിനശ്ചാപി തത്രതത്ര നിഷൂദിതാഃ।
ദൃശ്യന്തേ ബഹവോ രാജന്വേഷമാനാഃ സമന്തതഃ ॥ 6-114-15 (44059)
ഹതൈർഗജപദാത്യോഘൈർവാജിഭിശ്ച നിഷൂദിതൈഃ।
രഥൈശ്ച ബഹുധാ ഭഗ്നൈഃ സമാസ്തീര്യത മേദിനീ ॥ 6-114-16 (44060)
ഛത്രൈശ്ച ബഹുധാ ച്ഛിന്നൈർധ്വജൈശ്ച വിനിപാതിതൈഃ ।
അങ്കുശൈരപവിദ്ധൈശ്ച പരിസ്തോമൈശ്ച ഭാരത ॥ 6-114-17 (44061)
കേയൂരൈരംഗദൈർഹാരൈ രാങ്കവൈർമൃദിതൈസ്തഥാ ।
ഉഷ്ണീഷൈർഋഷ്ടിഭിശ്ചൈവ ചാമരവ്യജനൈരപി ॥ 6-114-18 (44062)
തത്രതത്രാപവിദ്ധൈശ്ച ബാഹുഭിശ്ചന്ദനോക്ഷിതൈഃ ।
ഊരുഭിശ്ച നരേന്ദ്രാണാം സമാസ്തീര്യത മേദിനീ ॥ 6-114-19 (44063)
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ രണേ പാർഥസ്യ വിക്രമം ।
ശരൈഃ സംവാര്യ താന്വീരാന്യജ്ജഘാന മഹാബലഃ ॥ 6-114-20 (44064)
പുത്രസ്തു തവ തം ദൃഷ്ട്വാ ഭീമാർജുനപരാക്രമം ।
ഗാംഗേയസ്യ രഥാഭ്യാശമുപജഗ്മേ മഹാബലഃ ॥ 6-114-21 (44065)
കൃപശ്ച കൃതവർമാ ച സൈന്ധവശ്ച ജയദ്രഥഃ ।
വിന്ദാനുവിന്ദാവാവന്ത്യൌ നാജഹുഃ സംയുഗം തദാ ॥ 6-114-22 (44066)
തതോ ഭീമോ മഹേഷ്വാസഃ ഫൽഗുനശ്ച മഹാരഥഃ ।
കൌരവാണാം ചമൂം ഘോരാം ഭൃശം ദുദ്രുവതൂ രണേ ॥ 6-114-23 (44067)
തതോ ബർഹിണവാജാനാമയുതാന്യർബുദാനി ച।
ധനഞ്ജയരഥേ തൂർണം പാതയന്തി സ്മ ഭൂമിപാഃ ॥ 6-114-24 (44068)
തതസ്തഞ്ശരജാലേന സന്നിവാര്യ മഹാരഥാൻ ।
പാർഥഃ സമന്താത്സമരേ പ്രേഷയാമാസ മൃത്യവേ ॥ 6-114-25 (44069)
ശല്യസ്തു സമരേ ജിഷ്ണും ക്രീഡന്നിവ മഹാരഥഃ ।
ആജഘാനോരസി ക്രുദ്ധോ ഭല്ലൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ॥ 6-114-26 (44070)
തസ്യ പാർഥോ ധനുശ്ഛിത്ത്വാ ഹസ്താവാപം ച പഞ്ചഭിഃ ।
അഥൈനം സായകൈസ്തീക്ഷ്ണൈർഭൃശം വിവ്യാധ മർമണി ॥ 6-114-27 (44071)
അഥാന്യദ്ധനുരാദായ സമരേ ഭാരസാധനം ।
മദ്രേശ്വരോ രണേ ജിഷ്ണും താഡയാമാസ രോഷിതഃ ॥ 6-114-28 (44072)
ത്രിഭിഃ ശരൈർമഹാരാജ വാസുദേവം കച പഞ്ചഭിഃ ।
ഭീമസേനം ച നവഭിർബാഹ്വോരുരസി ചാർപയത് ॥ 6-114-29 (44073)
തതോ ദ്രോണോ മഹാരാജ മാഗധശ്ച മഹാരഥഃ ।
ദുര്യോധനസമാദിഷ്ടൌ തം ദേശമുപജഗ്മതുഃ॥ 6-114-30 (44074)
യത്ര പാർഥോ മഹാരാജ ഭീമസേനശ്ച പാണ്ഡവഃ ।
കൌരവ്യസ്യ മഹാസേനാം ജഘ്നുതുഃ സുമഹാരഥൌ ॥ 6-114-31 (44075)
ജയത്സേനസ്തു സമരേ ഭീമം ഭീമായുധം യുധി।
വിവ്യാധ നിശിതൈർബാണൈരഷ്ടഭിർഭരതർഷഭ ॥ 6-114-32 (44076)
തം ഭീമോ ദശഭിർവിദ്ധാ പുനർവീവ്യാധ പഞ്ചഭിഃ ।
സാരഥിം ചാസ്യ ഭല്ലേന രഥനീഡാദപാതയത് ॥ 6-114-33 (44077)
ഉദ്ഭ്രാന്തൈസ്തുരഗൈഃ സോഽഥ ദ്രവമാണൈഃ സമന്തതഃ ।
മാഗധോഽപസൃതോ രാജാ സർവസൈന്യസ്യ പശ്യതഃ ॥ 6-114-34 (44078)
ദ്രോണശ്ച വിവരം ദൃഷ്ട്വാ ഭീമസേനം ശിലീമുഖൈഃ ।
വിവ്യാധ ബാണൈർനിശിതൈഃ പഞ്ചഷഷ്ടിഭിരായസൈഃ ॥ 6-114-35 (44079)
തം ഭീമഃ സമരശ്ലാഘീ ഗുരും പിതൃസമം രണേ।
വിവ്യാധ പഞ്ചഭിർഭല്ലൈസ്തഥാ ഷഷ്ട്യാ ച ഭാരത ॥ 6-114-36 (44080)
അർജുനസ്തു സുശർമാണം വിദ്ധ്വാ ബഹുഭിരായസൈഃ।
വ്യധമത്തസ്യ തത്സൈന്യം മഹാഭ്രാണി യഥാഽനിലഃ ॥ 6-114-37 (44081)
തതോ ഭീഷ്മശ്ച രാജ ച കൌസല്യശ്ച ബൃഹദ്ബലഃ ।
സമവർതന്ത സങ്ക്രുദ്ധാ ഭീമസേനധനഞ്ജയൌ ॥ 6-114-38 (44082)
തഥൈവ പാണ്ഡവാഃ ശൂരാ ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാർഷതഃ ।
അഭ്യദ്രവന്രണേ ഭീഷ്മം വ്യാദിതാസ്യമിവാന്തകം ॥ 6-114-39 (44083)
ശിഖണ്ഡീ തു സമാസാദ്യ ഭരതാനാം പിതാമഹം ।
അഭ്യദ്രവത സംഹൃഷ്ടോ ഭയം ത്യക്ത്വാ മഹാരഥാത് ॥ 6-114-40 (44084)
യുധിഷ്ഠിരമുഖാഃ പാർഥാഃ പുരസ്കൃത്യ ശിഖണ്ഡിനം ।
അയോധയന്രണേ ഭീഷ്മം സഹിതാഃ സർവസൃഞ്ജയൈഃ ॥ 6-114-41 (44085)
തഥൈവ താവകാഃ സർവേ പുരസ്കൃത്യ യതവ്രതം ।
ശിഖണ്ഡിപ്രമുഖാൻപാർഥാന്യോധയന്തി സ്മ സംയുഗേ ॥ 6-114-42 (44086)
തതഃ പ്രവവൃതേ യുദ്ധം കൌരവാണാം ഭയാവഹം।
തത്ര പാണ്ഡുസുതൈഃ സാർധം ഭീഷ്മസ്യ വിജയം പ്രതി ॥ 6-114-43 (44087)
താവകാനാം ജയേ ഭീഷ്മോ ഗ്ലഹ ആസീദ്വിശാംപതേ ।
തത്ര ഹി ദ്യൂതമാസക്തം വിജയായേതരായ വാ ॥ 6-114-44 (44088)
ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്തു രാജേന്ദ്ര സർവസൈന്യാന്യചോദയത്।
അഭ്യദ്രവത ഗാംഗേയം മാ ഭൈഷ്ട രഥസത്തമാഃ ॥ 6-114-45 (44089)
സേനാപതിവചഃ ശ്രുത്വാ പാണ്ഡവാനാം വരൂഥിനീ ।
ഭീഷ്മം സമഭ്യയാത്തൂർണം പ്രാണാംസ്ത്യക്ത്വാ മഹാഹവേ ॥ 6-114-46 (44090)
ഭീഷ്മോഽപി രഥിനാം ശ്രേഷ്ഠഃ പ്രതിജഗ്രാഹ താം ചമൂം ।
ആപതന്തീം മഹാരാജ വേലാമിവ മഹോദധിഃ ॥ ॥ 6-114-47 (44091)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദശമദിവസയുദ്ധേ ചതുർദശാധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-114-24 ബർഹിണവാജാനാം മയൂരപക്ഷവതാം ബാണാനാം ॥ 6-114-30 മാഗധോ ജയത്സേനഃ ॥ 6-114-34 അപസൃതഃ പലായിതഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 115
॥ ശ്രീഃ ॥
6.115. അധ്യായഃ 115
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
യുദ്ധേ വിരക്തേന ഭീഷ്മേണ യുധിഷ്ഠിരംപ്രതി സ്വവധോദ്യമചോദനാ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-115-0 (44092)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-115-0x (4232)
കഥം ശാന്തനവോ ഭീഷ്മോ ദശമേഽഹനി സഞ്ജയ।
അയുധ്യത മഹാവീര്യഃ പാണ്ഡവൈഃ സഹ സൃജ്ജയൈഃ ॥ 6-115-1 (44093)
കുരവശ്ച കഥം യുദ്ധേ പാണ്ഡവാൻപ്രത്യവാരയൻ।
ആചക്ഷ്വ മേ മഹായുദ്ധം ഭീഷ്മസ്യാഹവശോഭിനഃ ॥ 6-115-2 (44094)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-115-3x (4233)
കുരവഃ പാണ്ഡവൈഃ സാർധം യദയുധ്യന്ത ഭാരത।
യഥാ ച തദഭൂദ്യുദ്ധം തത്തു വക്ഷ്യാമി സാംപ്രതം ॥ 6-115-3 (44095)
ഗമിതാഃ പരലോകായ പരമാസ്ത്രൈഃ കിരീടിനാ ।
അഹന്യഹനി സംപ്രാപ്തേ താവകാനാം മഹാരഥാഃ ॥ 6-115-4 (44096)
യഥാപ്രതിജ്ഞം കൌരവ്യഃ സ ചാപി സമിതിഞ്ജയഃ ।
പാർഥാനാമകരോദ്ഭീഷ്മഃ സതതം സമിതി ക്ഷയം ॥ 6-115-5 (44097)
കുരുഭിഃ സഹിതം ഭീഷ്മം യുധ്യമാനം പരന്തപ ।
അർജുനം ച സപാഞ്ചാല്യം ദൃഷ്ട്വാ സംശയിതാ ജനാഃ ॥ 6-115-6 (44098)
ദശമേഽഹനി തസ്മിംസ്തു ഭീഷ്മാർജുനസമാഗമേ ।
അവർതത മഹാരൌദ്രഃ സതതം സമിതി ക്ഷയഃ ॥ 6-115-7 (44099)
തസ്മിന്നയുതശോ രാജൻഭൂയശശ്ച പരന്തപഃ ।
ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവോ യോധാഞ്ജഘാന പരാമാസ്ത്രവിത് ॥ 6-115-8 (44100)
യേഷാമജ്ഞാതകൽപാനി നാമഗോത്രാണി പാർഥിവ ।
തേ ഹതാസ്തത്ര ഭീഷ്മേണ ശൂരാഃ സർവേഽനിവർതിനഃ ॥ 6-115-9 (44101)
ദശാഹാനി തഥാ തപ്ത്വാ ഭീഷ്മഃ പാണ്ഡവവാഹിനീം ।
നിരവിദ്യത ധർമാത്മാ ജീവിതേ സ പരന്തപഃ ॥ 6-115-10 (44102)
സ ക്ഷിപ്രം വധമന്വിച്ഛന്നാത്മനോഽഭിസുഖം രണേ।
ന ഹന്യാം മാനവശ്രേഷ്ഠാൻസംഗ്രാമേഽഭിമുഖാനിതി ॥ 6-115-11 (44103)
ചിന്തയിത്വാ മഹാബാഹുഃ പിതാ ദേവവ്രതസ്തവ ।
അഭ്യാശസ്ഥം മഹാരാജ പാണ്ഡവം വാക്യമബ്രവീത് ॥ 6-115-12 (44104)
ഭീഷ്മ ഉവാച। 6-115-13x (4234)
യുധിഷ്ഠിര മഹാപ്രാജ്ഞ സർവശാസ്ത്രവിശാരദ ।
ശൃണുഷ്വ വചനം താത ധർംയം സ്വർഗ്യം ച ജൽപതഃ ॥ 6-115-13 (44105)
നിർവിഷ്ണോഽസ്മി ഭൃശം താത ദേഹേനാനേന ഭാരത ।
ഘ്നതശ്ച മേ ഗതഃ കാലഃ സുബഹൂൻപ്രാണിനോ രണേ ॥ 6-115-14 (44106)
തസ്മാത്പാർഥം പുരോധായ പാഞ്ചാലാൻസൃജ്ജയാംസ്തഥാ ।
മദ്വധേ ക്രിയതാം യത്നോ മമ ചേദിച്ഛസി പ്രിയം ॥ 6-115-15 (44107)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-115-16x (4235)
തസ്യ തൻമതമാജ്ഞായ പാണ്ഡവഃ സത്യദർശനഃ ।
ഭീഷ്മം പ്രതി യയൌ രാജാ സംഗ്രാമേ സഹ സൃഞ്ജയൈഃ ॥ 6-115-16 (44108)
ധൃഷ്ടദ്യുംനസ്തതോ രാജൻപാണ്ഡവശ്ച യുധിഷ്ഠിരഃ ।
ശ്രുത്വാ ഭീഷ്മസ്യ താം വാചം ചോദയാമാസതുർബലം ॥ 6-115-17 (44109)
അഭിദ്രവധ്യം യുദ്ധ്യധ്വം ഭീഷ്മം ജയത സംയുഗേ ।
രക്ഷിതാഃ സത്യസന്ധേന ജിഷ്ണുനാ രിപുജിഷ്ണുനാ ॥ 6-115-18 (44110)
അയം ചാപി മഹേഷ്വാസഃ പാർഷതോ വാഹിനീപതിഃ ।
ഭീമസേനശ്ച സമരേ പാലയിഷ്യതി വോ ധ്രുവം ॥ 6-115-19 (44111)
മാ വോ ഭീഷ്മാദ്ഭയം കിഞ്ചിദസ്ത്വദ്യ യുധി സൃഞ്ജയാഃ।
ധ്രുവം ഭീഷ്മം വിജേഷ്യാമഃ പുരസ്കൃത്യ ശിഖണ്ഡിനം ॥ 6-115-20 (44112)
തേ തഥാ സമയം കൃത്വാ ദശമേഽഹനി പാണ്ഡവാഃ।
ബ്രഹ്മലോകപരാ ഭൂത്വാ സഞ്ജഗ്മുഃ ക്രോധമൂർച്ഛിതാഃ ॥ 6-115-21 (44113)
ശിഖണ്ഡിനം പുരസ്കൃത്യ പാണ്ഡവം ച ധനഞ്ജയം ।
ഭീഷ്മസ്യ പാതനേ യത്നം പരമം തേ സമാസ്ഥിതാഃ ॥ 6-115-22 (44114)
തതസ്ത്വ സുതാദിഷ്ടാ നാനാജനപദേശ്വരാഃ।
ദ്രോണേന സഹപുത്രേണ സഹസേനാ മഹാബലാഃ ॥ 6-115-23 (44115)
ദുഃശാസനശ്ച ബലവാൻസഹ സർവൈഃ സഹോദരൈഃ ।
ഭീഷ്മം സമരമധ്യസ്ഥം പാലയാഞ്ചക്രിരേ തദാ ॥ 6-115-24 (44116)
തതസ്തു താവകാഃ ശൂരാഃ പുരസ്കൃത്യ മഹാവ്രതം।
ശിഖണ്ഡിപ്രമുഖാൻപാർഥാന്യോധയന്തി സ്മ സംയുഗേ ॥ 6-115-25 (44117)
ചേദിഭിസ്തു സപാഞ്ചാലൈഃ സഹിതോ വാനരധ്വജഃ ।
യയൌ ശാന്തനവം ഭീഷ്മം പുരസ്കൃത്യ ശിഖണ്ഡിനം ॥ 6-115-26 (44118)
ദ്രോണപുത്രം ശിനേർനപ്താ ധൃഷ്ടകേതുസ്തു പൌരവം ।
അഭിമന്യുഃ സഹാമാത്യം ദുര്യോധമയോധയത് ॥ 6-115-27 (44119)
വിരാടസ്തു സഹാനീകഃ സഹസേനം ജയദ്രഥം ।
വൃദ്ധക്ഷത്രസ്യ ദായാദമാസസാദ പരന്തപ ॥ 6-115-28 (44120)
മദ്രരാജം മഹേഷ്വാസം സഹസൈന്യം യുധിഷ്ഠിരഃ ।
ഭീമസേനോഽഭിഗുപ്തസ്തു നാഗാനീകമുപാദ്രവത് ॥ 6-115-29 (44121)
അപ്രധൃഷ്യമനാവാര്യം സർവശസ്ത്രഭൃതാം വരം ।
ദ്രോണം പ്രതി യയൌ യത്തഃ പാഞ്ചാല്യഃ സഹ സോദരൈഃ ॥ 6-115-30 (44122)
കർണികാരധ്വജം ചൈവ സിംഹകൈതുരരിന്ദമഃ ।
പ്രത്യുജ്ജഗാമ സൌഭദ്രം രാജപുത്രോ ബൃഹദ്ബലഃ ॥ 6-115-31 (44123)
ശിഖണ്ഡിനം ച പുത്രാസ്തേ പാണ്ഡവം ച ധനഞ്ജയം ।
രാജഭിഃ സമരേ പാർഥമഭിപേതുർജിഘാംസവഃ ॥ 6-115-32 (44124)
തസ്മിന്നതിമഹാഭീമേ സേനയോർവൈ പരാക്രമേ ।
സംപ്രധാവത്സ്വനീകേഷു മേദിനീ സമകംപത ॥ 6-115-33 (44125)
താന്യനീകാന്യനീകേഷു സമയുധ്യന്ത ഭാരത ।
താവകാനാം പരേഷാം ച ദൃഷ്ട്വാ ശാന്തനവം രണേ ॥ 6-115-34 (44126)
തതസ്തേഷാം പ്രയതതാമന്യോന്യമഭിധാവതാം ।
പ്രാദുരാസീൻമഹാശബ്ദോ ദിക്ഷു സർവാസു ഭാരത ॥ 6-115-35 (44127)
ശംഖദുന്ദുഭിഘോഷശ്ച വാരണാനാം ച ബൃംഹിതൈഃ ।
സിംഹനാദശ്ച സൈന്യാനാം ദാരുണഃ സമപദ്യത ॥ 6-115-36 (44128)
സാ ച സർവനരേന്ദ്രാണാം ചന്ദ്രാർകസദൃശീ പ്രഭാ ।
ഹാരാംഗദകിരീടേഷു നിഷ്പ്രഭാ സമപദ്യത ॥ 6-115-37 (44129)
രജോമേഘാസ്തു സഞ്ജജ്ഞുഃ ശസ്ത്രവിദ്യുദ്ഭിരാവൃതാഃ ।
ധനുഷാം ചാപി നിർഘോഷോ ദാരുണഃ സമപദ്യത ॥ 6-115-38 (44130)
ബാണശംഖപ്രണാദാശ്ച ഭേരീണാം ച മഹാസ്വനാഃ ।
രഥഘോഷശ്ച സഞ്ജജ്ഞേ സേനയോരുഭയോരപി ॥ 6-115-39 (44131)
പ്രാസശക്ത്യൃഷ്ടിസംഘൈശ്ച ബാണൌഘൈശ്ച സമാകുലം ।
നിഷ്പ്രകാശമിവാകാശം സേനയോഃ സമപദ്യത ॥ 6-115-40 (44132)
അന്യോന്യം രഥിനഃ പേതുർവാജിനശ്ച മഹാഹവേ ।
കുഞ്ജരാൻകുഞ്ജരാ ജഘ്നുഃ പാദാതാംശ്ച പദാതയഃ ॥ 6-115-41 (44133)
തത്രാസീത്സുമഹദ്യുദ്ധം കുരൂണാം പാണ്ഡവൈഃ സഹ।
ഭീഷ്മഹേതോർനരവ്യാഘ്ര ശ്യേനയോരാമിഷേ യഥാ ॥ 6-115-42 (44134)
തയോഃ സമാഗമോ ഘോരോ ബഭൂവ യുധി ഭാരത।
അന്യോന്യസ്യ വധാർഥായ ജിഗീഷൂണാം മഹാഹവേ ॥ ॥ 6-115-43 (44135)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദശമദിവസയുദ്ധേ പഞ്ചാദശാധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-115-10 നിരവിദ്യത നിർവേദം ജഗാമ ॥ 6-115-14 നിർവിണ്യോ വിരക്തഃ ॥ 6-115-21 ബ്രഹ്മലോകപരാഃ ബൃഹത്ത്വാൻമഹാന്തം ലോകം പ്രതി യതമാനാഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 116
॥ ശ്രീഃ ॥
6.116. അധ്യായഃ 116
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സങ്കുലയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-116-0 (44136)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-116-0x (4236)
അഭിമന്യുർമഹാരാജ തവ പുത്രമയോധയത്।
മഹത്യാ സേനയാ യുക്തം ഭീഷ്മഹേതോഃ പരാക്രമീ ॥ 6-116-1 (44137)
ദുര്യോധനോ രണേ കാർഷിം നവഭിർനതപർവഭിഃ।
ആജഘാനോരസി ക്രുദ്ധഃ പുനശ്ചൈനം ത്രിഭിഃ ശരൈഃ ॥ 6-116-2 (44138)
തസ്യ ശക്തിം രണേ കാർഷ്ണിർമൃത്യോർജിഹ്വാമിവായസീം।
പ്രേഷയാമാസ സങ്ക്രുദ്ധോ ദുര്യോധനരഥം പ്രതി ॥ 6-116-3 (44139)
താമാപതന്തീം സഹസാ ഘോരരൂപാം വിശാംപതേ ।
ദ്വിധാ ചിച്ഛേദ തേ പുത്രഃ ക്ഷുരപ്രേണ മഹാരഥഃ ॥ 6-116-4 (44140)
താം ശക്തിം പതിതാം ദൃഷ്ട്വാ കാർഷ്ണിഃ പരമകോപനഃ ।
ദുര്യോധനം ത്രിഭിർബാണൈർബാഹ്വോരുരസി ചാർപയത് ॥ 6-116-5 (44141)
പുനശ്ചൈനം ശരൈർഘോരൈരാജഘാന സ്തനാന്തരേ ।
ദശഭിർഭരതശ്രേഷ്ഠ ദുര്യോധനമമർഷണം ॥ 6-116-6 (44142)
തദ്യുദ്ധമഭവദ്ധോരം ചിത്രരൂപം ച ഭാരത।
ഈക്ഷിതൃപ്രീതിതജനനം സർവപാർഥിവപൂജിതം ॥ 6-116-7 (44143)
ഭീഷ്മസ്യ നിധനാർഥായ പാർഥസ്യ വിജയായ ച।
യുയുധാതേ രണേ വീരൌ സൌഭദ്രകുരുപുംഗവൌ ॥ 6-116-8 (44144)
സാത്യകിം രഭസം യുദ്ധേ ദ്രൌണിർബ്രാഹ്മണപുംഗവഃ ।
ആജഘാനോരസി ക്രുദ്ധോ നാരാചേന പരന്തപഃ ॥ 6-116-9 (44145)
ശൈനേയോഽപി ഗുരോഃ പുത്രം സർവമർമസു ഭാരത।
അതാഡയദമേയാത്മാ നവഭിഃ കങ്കപത്രിഭിഃ ॥ 6-116-10 (44146)
അശ്വത്ഥാമാ തു സമരേ സാത്യകിം നവഭിഃ ശരൈഃ ।
ത്രിംശതാ ച പുനസ്തൂർണം ബാഹ്വോരുരസി ചാർപയത് ॥ 6-116-11 (44147)
സോഽതിവിദ്ധോ മഹേഷ്വാസോ ദ്രോണപുത്രേണ സാത്യകിഃ ।
ദ്രോണപുത്രം ത്രിഭിർബാണൈരാജഘാന മഹായശാഃ ॥ 6-116-12 (44148)
പൌരവോ ധൃഷ്ടകേതും ച ശരൈരാച്ഛാദ്യ സംയുഗേ ।
ബഹുധാ ദാരയാഞ്ചക്രേ മഹേഷ്വാസം മഹാരഥഃ ॥ 6-116-13 (44149)
തഥൈവ പൌരവം യുദ്ധേ ധൃഷ്ടകേതുർമഹാരഥഃ।
ത്രിംശതാ നിശിതൈർബാണൈർവിവ്യാധാശു മഹാഭുജഃ ॥ 6-116-14 (44150)
പൌരവസ്തു ധനുശ്ഛിത്ത്വാ ധൃഷ്ടകേതോർമഹാരഥഃ ।
നനാദ ബലവന്നാദം വിവ്യാധ ച ശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-116-15 (44151)
സോഽന്യത്കാർമുകമാദായ പൌരവം നിശിതൈഃ ശരൈഃ ।
ആജഘാന മഹാരാജ ത്രിസപ്തത്യാ ശിലീമുഖൈഃ ॥ 6-116-16 (44152)
തൌ തു തത്ര മഹേഷ്വാസൌ മഹാമാത്രൌ മഹാരഥൌ ।
മഹതാ ശരവർഷേണ പരസ്പരമവർഷതാം ॥ 6-116-17 (44153)
അന്യോന്യസ്യ ധനുശ്ഛിത്ത്വാ ഹയാൻഹത്വാ ച ഭാരത।
വിരഥാവസിയുദ്ധായ സമീയതുരമർഷണൌ ॥ 6-116-18 (44154)
ആർഷഭേ ചർമണീ ചിത്രേ ശതചന്ദ്രപുരസ്കൃതേ ।
താരകാശതചിത്രേ ച നിസ്ത്രിംശൌ സുമഹാപ്രഭൌ ॥ 6-116-19 (44155)
പ്രഗൃഹ്യ വിമലൌ രാജംസ്താവന്യോന്യമഭിദ്രുതൌ ।
വാസിതാസംഗമേ യത്തൌ സിംഹാവിവ മഹാവനേ ॥ 6-116-20 (44156)
മണ്ഡലാനി വിചിത്രാണി ഗതപ്രത്യാഗതാനി ച।
ചേരതുർദർശയന്തൌ ച പ്രാർഥയന്തൌ പരസ്പരം ॥ 6-116-21 (44157)
പൌരവോ ധൃഷ്ടകേതും തു ശംഖദേശേ മഹാസിനാ ।
താഡയാമാസ സങ്ക്രുദ്ധസ്തിഷ്ഠതിഷ്ഠേതി ചാബ്രവീത് ॥ 6-116-22 (44158)
ചേദിരാജോഽപി സമരേ പൌരവം പുരുഷർഷഭം ।
ആജഘാന ശിതാഗ്രേണ ജത്രുദേശേ മഹാസിനാ ॥ 6-116-23 (44159)
താവന്യോന്യം മഹാരാജ സമാസാദ്യ മഹാഹവേ ।
അന്യോന്യവേഗാഭിഹതൌ നിപേതതുരരിന്ദമൌ ॥ 6-116-24 (44160)
തതഃ സ്വരഥമാരോപ്യ പൌരവം തനയസ്തവ ।
ജയത്സേനോ രഥേനാജാവപോവാഹ രണാജിരാത് ॥ 6-116-25 (44161)
ധൃഷ്ടകേതു തു സമരേ മാദ്രീപുത്രഃ പ്രതാപവാൻ ।
അപോവാഹ രണേ ക്രുദ്ധഃ സഹദേവഃ പരാക്രമീ ॥ 6-116-26 (44162)
ചിത്രസേനഃ സുശർമാണം വിദ്ധ്വാ ബഹുഭിരായസൈഃ ।
പുനർവിവ്യാധ തം ഷഷ്ട്യാ പുനശ്ച നവഭി ശരൈഃ ॥ 6-116-27 (44163)
സുശർമാ തു രണേ ക്രുദ്ധസ്തവ പുത്രം വിശാംപതേ ।
ദശമിർദശഭിശ്ചൈവ വിവ്യാധ നിശിതൈഃ ശരൈഃ ॥ 6-116-28 (44164)
ചിത്രസേനശ്ച തം രാജംസ്ത്രിംശതാ നതപർവഭിഃ ।
ആജഘാന രമേ ക്രുദ്ധഃ സ ച തം പ്രത്യവിധ്യത ॥ 6-116-29 (44165)
ഭീഷ്മസ്യ സമരേ രാജന്യശോ മാനം ച വർധയൻ ।
സൌഭദ്രോ രാജപുത്രം തു ബൃഹദ്ബലമയോധയത് ॥ 6-116-30 (44166)
പാർഥഹേതോഃ പരാക്രാന്തോ ഭീഷ്മസ്യ നിധനം പ്രതി।
ആർജുനിം കോസലേന്ദ്രസ്തു വിദ്ധ്വാ പഞ്ചഭിരായസൈഃ ॥ 6-116-31 (44167)
പുനർവിവ്യാധ വിംശത്യാ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ।
സൌഭദ്രഃ കോസലേന്ദ്രം തു വിവ്യാധാഷ്ടഭിരായസൈഃ ॥ 6-116-32 (44168)
നാകംപയത സംഗ്രാമേ വിവ്യാധ ച പുനഃ ശരൈഃ ।
കൌസല്യസ്യ ധനുശ്ചാപി പുനശ്ചിച്ഛേദ ഫാൽഗുനിഃ ॥ 6-116-33 (44169)
ആജഘാന ശരൈശ്ചാപി ത്രിംശതാ കങ്കപത്രിഭിഃ ।
സോഽന്യത്കാർമുകമാദായ രാജപുത്രോ ബൃഹദ്ബലഃ ॥ 6-116-34 (44170)
ഫാൽഗുനിം സമരേ ക്രുദ്ധോ വിവ്യാധ ബഹുഭിഃ ശരൈഃ ।
തയോര്യുദ്ധം സമഭവദ്ഭീഷ്മഹേതോഃ പരന്തപ ॥ 6-116-35 (44171)
സംരബ്ധയോർമഹാരാജ സമരേ ചിത്രയോധിനോഃ ।
യഥാ ദേവാസുരേ യുദ്ധേ ബലിവാസവയോരഭൂത് ॥ 6-116-36 (44172)
ഭീമസേനോ ഗജാനീകം യോധയൻബഹ്വശോഭത ।
യഥാ ശക്രോ വജ്രപാണിർദാരയൻപർവതോത്തമാൻ ॥ 6-116-37 (44173)
തേ വധ്യമാനാ ഭീമേന മാത്ഗാ ഗിരിസന്നിഭാഃ ।
നിപേതുരുർവ്യാം സഹിതാ നാദയന്തോ വസുധരാം ॥ 6-116-38 (44174)
ഗിരിമാത്രാ ഹി തേ നാഗാ ഭിന്നാഞ്ജനചയോപമാഃ ।
വിരേജുർവസുധാം പ്രാപ്താ വികീർണാ ഇവ പർവതാഃ ॥ 6-116-39 (44175)
യുധിഷ്ഠിരോ മഹേഷ്വാസോ മദ്രരാജാനമാഹവേ ।
മഹത്യാ സേനയാ ഗുപ്തം പീഡയാമാസ സംഗതം ॥ 6-116-40 (44176)
മദ്രേശ്വരശ്ച സമരേ ധർമപുത്രം മഹാരഥം ।
പീഡയാമാസ സംരബ്ധോ ഭീഷ്മഹേതോഃ പരാക്രമീ ॥ 6-116-41 (44177)
വിരാടം സൈന്ധവോ രാജാ വിദ്ധ്വാ സന്നതപർവഭിഃ ।
നവഭിഃ സായകൈസ്തീക്ഷ്ണൈസ്ത്രിംശതാ പുനരാർപയത് ॥ 6-116-42 (44178)
വിരാടശ്ച മഹാരാജ സൈന്ധവം വാഹിനീപതിഃ ।
ത്രിംശദ്ഭിർനിശിതൈർബാണൈരാജഘാന സ്തനാന്തരേ ॥ 6-116-43 (44179)
ചിത്രകാർമുകനിസ്ത്രിംശൌ ചിത്രവർമായുധധ്വജൌ ।
രേജതുശ്ചിത്രരൂപൌ തൌ സംഗ്രാമേ മത്സ്യസൈന്ധവൌ ॥ 6-116-44 (44180)
ദ്രോണഃ പാഞ്ചാലപുത്രേണ സമാഗംയ മഹാരണേ ।
മഹാസമുദയം ചക്രേ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ॥ 6-116-45 (44181)
തതോ ദ്രോണോ മഹാരാജ പാർഷതസ്യ മഹദ്ധനുഃ ।
ഛിത്ത്വാ പഞ്ചാശതേഷൂംശ്ച പാർഷതം പ്രതി സൃഷ്ടവാൻ ॥ 6-116-46 (44182)
സോഽന്യത്കാർമുകമാദായ പാർഷതഃ പരവീരഹാ।
ദ്രോണസ്യ മിഷതോ യുദ്ധേ പ്രേഷയാമാസ സായകാൻ ॥ 6-116-47 (44183)
താഞ്ഛരാഞ്ഛരഘാതേന ചിച്ഛേദ സ മഹാരഥഃ ।
ദ്രോണോ ദ്രുപദപുത്രായ പ്രാഹിണോത്പഞ്ച സായകാൻ ॥ 6-116-48 (44184)
തതഃ ക്രുദ്ധോ മഹാരാജ പാർഷതഃ പരവീരഹാ ।
ദ്രോണായ ചിക്ഷേപ ഗദാം യമദണ്ഡോപമാം രണേ ॥ 6-116-49 (44185)
താമാപതന്തീം സഹസാ ഹേമപട്ടവിഭൂഷിതാം।
ശരൈഃ പഞ്ചാശതാ ദ്രോണോ വാരയാമാസ സംയുഗേ ॥ 6-116-50 (44186)
സാ ഛിന്നാ ബഹുധാ രാജന്ദ്രോഗചാപച്യുതൈഃ ശരൈഃ ।
ചൂർണീകൃതാ വിശീര്യന്തീ പപാത വസുധാതലേ ॥ 6-116-51 (44187)
ഗദാം വിനിഹതാം ദൃഷ്ട്വാ പാർഷതഃ ശത്രുതാപനഃ ।
ദ്രോണായ ശക്തിം ചിക്ഷേപ സർവപാരശവീം ശുഭാം ॥ 6-116-52 (44188)
താം ദ്രോണോ നവഭിർബാണൈശ്ചിച്ഛേദ യുധി ഭാരത।
പാർഷതം ച മഹേഷ്വാസം പീജയാമാസ സംയുഗേ ॥ 6-116-53 (44189)
ഏവമേതൻമഹായുദ്ധം ദ്രോണപാർഷതയോരഭൂത്।
ഭീഷ്മം പ്രതി മഹാരാജ ഘോരരൂപം ഭയാനകം ॥ 6-116-54 (44190)
അർജുനഃ പ്രാപ്യ ഗാംഗേയം പീഡയന്നിശിതൈഃ ശരൈഃ ।
അഭ്യദ്രവത സംയത്തോ വനേ മത്തമിവ ദ്വിപം ॥ 6-116-55 (44191)
പ്രത്യുദ്യയൌ ച തം രാജാ ഭഗദത്തഃ പ്രതാപവാൻ ।
ത്രിധാ ഭിന്നേന നാഗേന മദാന്ധേന മഹാബലഃ ॥ 6-116-56 (44192)
തമാപതന്തം സഹസാ മഹേന്ദ്രഗജസന്നിഭം ।
പരം യത്നം സമസ്ഥായ ബീഭത്സുഃ പ്രത്യപദ്യത ॥ 6-116-57 (44193)
തതോ ഗജഗതോ രാജാ ഭഗദത്തഃ പ്രതാപവാൻ ।
അർജുനം ശരവർഷേണ വാരയാമാസ സംയുഗേ ॥ 6-116-58 (44194)
അർജുനസ്തു തതോ നാഗമായാന്തം രജതോപമൈഃ ।
വിമലൈരായസൈസ്തീക്ഷ്ണൈരവിധ്യത മഹാരണേ ॥ 6-116-59 (44195)
ശിഖണ്ഡിനം ച കൌന്തേയോ യാഹിയാഹീത്യചോദയത്।
ഭീഷ്മം പ്രതി മഹാരാജ ജഹ്യേനമിതി ചാബ്രവീത് ॥ 6-116-60 (44196)
പ്രാഗ്ജ്യോതിഷസ്തതോ ഹിത്വാ പാണ്ഡവം പാണ്ഡുപൂർവജ।
പ്രയയൌ ത്വരിതോ രാജന്ദ്രുപദസ്യ രഥം പ്രതി ॥ 6-116-61 (44197)
തതോഽർജുനോ മഹാരാജ ഭീഷ്മമഭ്യദ്രവദ്ദ്രുതം।
ശിഖണ്ഡിനം പുരസ്കൃത്യ തതോ യുദ്ധമവർതത । 6-116-62 (44198)
തതസ്തേ താവകാഃ ശൂരാഃ പാണ്ഡവം രഭസം യുധി ।
സമഭ്യധാവൻക്രോശന്തസ്തദദ്ഭുതമിവാഭവത് ॥ 6-116-63 (44199)
നാനാവിധാന്യനീകാനി പുത്രാണാം തേ ജനാധിപ ।
അർജുനോ വ്യധമത്കാലേ ദിവീവാഭ്രാണി മാരുതഃ ॥ 6-116-64 (44200)
ശിഖണ്ഡീ തു സമാസാദ്യ ഭരതാനാം പിതാമഹം।
ഇഷുഭിസ്തൂർണമവ്യഗ്രോ ബഹുഭിഃ സ സമാചിനോത് ॥ 6-116-65 (44201)
രഥാഗ്ന്യഗാരശ്ചാപാർചിരശിശക്തിഗദേന്ധനഃ ।
ശരസംഘമഹാജ്വാലഃ ക്ഷത്രിയാൻസമരേഽദഹത് ॥ 6-116-66 (44202)
യഥാഽഗ്നിഃ സുമഹാനിദ്ധഃ കക്ഷേ ചരതി സാനിലഃ।
തഥാ ജജ്വാല ഭീഷ്മോഽപി ദിവ്യാന്യസ്ത്രാണ്യുദീരയൻ ॥ 6-116-67 (44203)
സോമകാംശ്ച രണേ ഭീഷ്മോ ജഘ്നേ പാർഥപദാനുഗാൻ ।
ന്യവാരയത തത്സൈന്യം പാണ്ഡവസ്യ മഹാരഥഃ ॥ 6-116-68 (44204)
സുവർണപുംഖൈരിഷുഭിഃ ശിതൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ।
നാദയൻസ ദിശോ ഭീഷ്മഃ പ്രദിശശ്ച മഹാഹവേ ॥ 6-116-69 (44205)
പാതയന്രഥിനോ രാജൻഹയാംശ്ച സഹ സാദിഭിഃ ।
മുണ്ഡതാലവനാനീവ ചകാര സ രഥവ്രജാൻ ॥ 6-116-70 (44206)
നിർമനുഷ്യാന്രഥാന്രാജൻഗജാനശ്വാംശ്ച സംയുഗേ ।
ചകാര സമരേ ഭീഷ്മഃ സർവശസ്ത്രഭൃതാം വരഃ ॥ 6-116-71 (44207)
തസ്യ ജ്യാതലനിർഘോഷം വിസ്ഫൂർജിതമിവാശനേഃ ।
നിശംയ സർവതോ രാജൻസമകംപന്ത സൈനികാഃ ॥ 6-116-72 (44208)
അഘോമാ ന്യപതൻബാണാഃ പിതുസ്തേ മനുജേശ്വര ।
നാസഞ്ജന്ത ശരീരേഷു ഭീഷ്മചാപച്യുതാഃ ശരാഃ ॥ 6-116-73 (44209)
നിർമനുഷ്യാന്രഥാന്രാജൻസുയുക്താഞ്ജവനൈർഹയൈഃ ।
വാതായമാനാനദ്രാക്ഷം ധ്രിയമാണാന്വിശാംപതേ ॥ 6-116-74 (44210)
ചേദികാശികരൂശാനാം സഹസ്രാണി ചതുർദശ ।
മഹാരഥാഃ സമാഖ്യാതാഃ കുലപുത്രാസ്തനുത്യജഃ ॥ 6-116-75 (44211)
അപരാവർതിനഃ ശൂരാഃ സുവർണവികൃതധ്വജാഃ ।
സംഗ്രാമേ ഭീഷ്മമാസാദ്യ സവാജിരഥകുഞ്ജരാഃ ॥ 6-116-76 (44212)
ജഗ്മുസ്തേ പരലോകായ വ്യാദിതാസ്യമിവാന്തകം।
ന തത്രാസീദ്രണേ രാജൻസോമകാനാം മഹാരഥഃ ॥ 6-116-77 (44213)
യഃ സംപ്രാപ്യ രണേ ഭീഷ്മം ജീവിതേ സ്മ മനോ ദധേ ।
താംശ്ച സർവാന്രണേ യോധാൻപ്രേതരാജപുരം പ്രതി ॥ 6-116-78 (44214)
നീതാനമന്യന്ത ജനാ ദൃഷ്ട്വാ ഭീഷ്മസ്യ വിക്രമം ।
ന കശ്ചിദേനം സമരേ പ്രത്യുദ്യാതി മഹാരഥഃ ॥ 6-116-79 (44215)
ഋതേ പാണ്ഡുസുതം വീരം ശ്വേതാശ്വം കൃഷ്ണസാരഥിം ।
ശിഖണ്ഡിനം ച സമരേ പാഞ്ചാല്യമമിതൌജസം ॥ ॥ 6-116-80 (44216)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദശമദിവസയുദ്ധേ ഷോഡശാധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-116-27 ചിത്രസേന ഇതി। പാണ്ഡവപക്ഷീയഃ സുശർമായമപരോ വാർധക്ഷേമിർനതു ത്രൈഗർതഃ ॥ 6-116-45 സമുദയം സംഗ്രാമം। ഭവേത്സമുദയഃ സംഘേ സംയുഗേ ച സമുദ്രമേ ഇതി മേദിനീ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 117
॥ ശ്രീഃ ॥
6.117. അധ്യായഃ 117
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
സങ്കുലയുദ്ധവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-117-0 (44217)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-117-0x (4237)
ശിഖണ്ഡീ തു രണേ ഭീഷ്മമാസാദ്യ പുരുഷർഷഭം ।
ദശഭിർനിശിതൈർഭല്ലൈരാജഘാന സ്തനാന്തരേ ॥ 6-117-1 (44218)
ശിഖണ്ഡിനം തു ഗാംഗേയഃ ക്രോധദീപ്തേന ചക്ഷുഷാ ।
സംപ്രേക്ഷത കടാക്ഷേണ നിർദഹന്നിവ ഭാരത ॥ 6-117-2 (44219)
സ്ത്രീത്വം തസ്യ സ്മരന്രാജൻസർവലോകസ്യ പശ്യതഃ।
നാജഘാന രണേ ഭീഷ്മഃ സ ച തന്നാവബുദ്ധവാൻ ॥ 6-117-3 (44220)
അർജുനസ്തു മഹാരാജ ശിഖണ്ഡിനമഭാഷത ।
അഭിത്വരസ്വാസ്യ വധേ ശിഖണ്ഡിന്രഥസത്തമ ॥ 6-117-4 (44221)
കിം തേ വിവക്ഷയാ വീര ജഹി ഭീഷ്മം മഹാരഥം ।
ന ഹ്യന്യമനുപശ്യാമി കഞ്ചിദ്യൌധിഷ്ഠിരേ ബലേ ॥ 6-117-5 (44222)
യഃ ശക്തഃ സമരേ ഭീഷ്മം യോധയേത പിതാമഹം ।
ഋതേ ത്വാം പുരുഷവ്യാഘ്ര സത്യമേതദ്ബ്രവീമി തേ ॥ 6-117-6 (44223)
ഏവമുക്തസ്തു പാർഥേന ശിഖണ്ഡീ ഭരതർഷഭ ।
ശരൈർനാനാവിധൈസ്തൂർണം പിതാമഹമുപാദ്രവത് ॥ 6-117-7 (44224)
അചിന്തയിത്വാ താൻബാണാൻപിതാ ദേവവ്രതസ്തവ ।
അർജുനം സമരേ ക്രുദ്ധം വാരയാമാസ സായകൈഃ ॥ 6-117-8 (44225)
തഥൈവ ച ചമൂം സർവാം പാണ്ഡവാനാം മഹാരഥഃ ।
അപ്രൈഷീത്സ ശരൈസ്തീക്ഷ്ണൈഃ പരലോകായ മാരിഷ ॥ 6-117-9 (44226)
തഥൈവ പാണ്ഡവാ രാജൻസൈന്യേന മഹതാ വൃതാഃ ।
ഭീഷ്മം സഞ്ഛാദയാമാസുർമേഘാ ഇവ ദിവാകരം ॥ 6-117-10 (44227)
സ സമന്താത്പരിവൃതോ ഭീഷ്മോ ഹി ഭരതർഷഭ ।
നിർദദാഹ രണേ ശൂരാന്വനേ വഹ്നിരിവ ജ്വലൻ ॥ 6-117-11 (44228)
തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ തവ പുത്രസ്യ പൌരുഷം ।
അയോധയച്ച യത്പാർഥം ജുഗോപ ച പിതാമഹം ॥ 6-117-12 (44229)
കർമണാ തേന സമരേ തവ പുത്രസ്യ ധന്വിനഃ ।
ദുഃശാസനസ്യ തുതുഷുഃ സർവേ ലോകാ മഹാത്മനഃ ॥ 6-117-13 (44230)
യദേകഃ സമരേ പാർഥാൻസാനുഗാൻസമയോധയത് ।
ന ചൈനം പാണ്ഡവാ യുദ്ധേ വാരയാമാസുരുൽബണം ॥ 6-117-14 (44231)
ദുഃശാസനേന സമരേ രഥിനോ വിരഥീകൃതാഃ ।
സാദിനശ്ച മഹേഷ്വാസാ ഹസ്തിനശ്ച മഹാബലാഃ ॥ 6-117-15 (44232)
വിനിർഭിന്നാഃ ശരൈസ്തീക്ഷ്ണൈർനിപേതുർവസുധാതലേ ।
ശരാതുരാസ്തഥൈവാന്യേ ദന്തിനോ വിദ്രുതാ ദിശഃ ॥ 6-117-16 (44233)
യഥാഗ്നിരിന്ധനം പ്രാപ്യ ജ്വലേദ്ദീപ്താർചിരുൽബണം ।
തഥാ ജജ്വാല പുത്രസ്തേ പാണ്ഡുസേനാം വിനിർദഹൻ ॥ 6-117-17 (44234)
തം ഭാരതമഹാമാത്രം പാണ്ഡവാനാം മഹാരഥഃ ।
ജേതും നോത്സഹതേ കശ്ചിന്നാഭ്യുദ്യാതും കഥഞ്ചന ॥ 6-117-18 (44235)
ഋതേ മഹേന്ദ്രതനയാച്ഛ്വേതാശ്വാത്കൃഷ്ണസാരഥേഃ ।
സ ഹി തം സമരേ രാജന്നിർജിത്യ വിജയോഽർജുനഃ ॥ 6-117-19 (44236)
ഭീഷ്മമേവാഭിദുദ്രാവ സർവസൈന്യസ്യ പശ്യതഃ ।
വിജിതസ്തവ പുത്രോഽപി ഭീഷ്മബാഹുവ്യപാശ്രയഃ ॥ 6-117-20 (44237)
പുനഃ പുനഃ സമാശ്വസ്യ പ്രായുധ്യത മദോത്കടഃ ।
അർജുനസ്തു രണേ രാജന്യോധയൻസംവ്യരാജത ॥ 6-117-21 (44238)
ശിഖണ്ഡീ തു രണേ രാജന്വിവ്യാധൈവ പിതാമഹം ।
ശരൈരശനിസംസ്പർശൈസ്തഥാ സർപവിഷോപമൈഃ ॥ 6-117-22 (44239)
ന ച സ്മ തേ രുജം ചക്രുഃ പിതുസ്തവ ജനേശ്വര ।
സ്മയ്രമാനസ്തു ഗാംഗേയസ്താൻബാണാഞ്ജഗൃഹേ തദാ ॥ 6-117-23 (44240)
ഉഷ്ണാർതോ ഹി നരോ യദ്വജ്ജലധാരാഃ പ്രതീച്ഛതി ।
തഥാ ജഗ്രാഹ ഗാംഗേയഃ ശരധാരാഃ ശിഖണ്ഡിനഃ ॥ 6-117-24 (44241)
തം ക്ഷത്രിയാ മഹാരാജ ദദൃശുർഘോരമാഹവേ।
ഭീഷ്മം ദഹന്തം സൈന്യാനി പാണ്ഡവാനാം മഹാത്മനാം ॥ 6-117-25 (44242)
തതോഽബ്രവീത്തവ സുതഃ സർവസൈന്യാനി മാരിഷ ।
അഭിദ്രവത സംഗ്രാമേ ഫൽഗുനം സർവതോ രണേ ॥ 6-117-26 (44243)
ഭീഷ്മോ വഃ സമരേ സർവാൻപായിഷ്യതി ധർമവിത്।
തദ്ഭയം സുമഹത്ത്യക്ത്വാ പാണ്ഡവാൻപ്രതി യുധ്യത ॥ 6-117-27 (44244)
ഏഷ താലേന മഹതാ ഭീഷ്മസ്തിഷ്ഠതി പാലയൻ।
സർവേഷാം ധാർതരാഷ്ട്രാണാം സമരേ ശർമ വർമ ച ॥ 6-117-28 (44245)
ദേവാ അപി സമുദ്യുക്താ നാലം ഭീഷ്മം സമാസിതും ।
കിമു പാർഥാ മഹാത്മാനം മർത്യഭൂതാ മഹാബലാഃ ॥ 6-117-29 (44246)
തസ്മാദ്ദ്രവത മാ യോധാഃ ഫൽഗുനം പ്രാപ്യ സംയുഗേ ।
അഹമദ്യ രണേ യത്തോ യോധയിഷ്യാമി പാണ്ഡവം ॥ 6-117-30 (44247)
സഹിതഃ സർവതോ യത്തൈർഭവദ്ഭിർവസുധാധിപൈഃ ।
തച്ഛ്രുത്വാ തു വചോ രാജംസ്തവ പുത്രസ്യ ധന്വിനഃ ॥ 6-117-31 (44248)
അർജുനം പ്രതി സംയത്താ ബലവന്തോ മഹാബലാഃ ।
തേ വിദേഹാഃ കലിംഗാശ്ച ദാസേരകഗണാശ്ച ഹ ॥ 6-117-32 (44249)
അഭിപേതുർനിഷാദാശ്ച സൌവീരാശ്ച മഹാരണേ ।
ബാഹ്ലീകാ ദരദാശ്ചൈവ പ്രതീച്യോദീച്യമാലവാഃ ॥ 6-117-33 (44250)
അഭീഷാഹാഃ ശൂരസേനാഃ ശിബയോഽഥ വസാതയഃ ।
സാൽവഃ ശകാസ്ത്രിഗർതാശ്ച അംബഷ്ഠാഃ കേകയൌഃ സഹ ॥ 6-117-34 (44251)
അഭിപേതൂ രണേ പാർഥം പതംഗാ ഇവ പാവകം ।
സ താൻസർവാൻസഹാനീകാൻമഹാരാജ മഹാരഥാൻ ॥ 6-117-35 (44252)
ദിവ്യാന്യസ്ത്രാണി സഞ്ചിന്ത്യ പ്രസന്ധായ ധനഞ്ജയഃ ।
സ തൈരസ്ത്രൈർമഹാവേഗൈർദദാഹ സുമഹാബലഃ ॥ 6-117-36 (44253)
ശരപ്രതാപൈർബീഭത്സുഃ പതംഗാനിവ പാവകഃ ।
തസ്യ ബാണസഹസ്രാണി സൃജതോ ദൃഢധന്വിനഃ ॥ 6-117-37 (44254)
ദീപ്യമാനമിവാകാശേ ഗാണ്ഡീവം സമദൃശ്യത।
തേ ശരാർതാ മഹാരാജ വിപ്രകീർണമഹാധ്വജാഃ ॥ 6-117-38 (44255)
നാഭ്യവർതന്ത രാജാനഃ സഹിതാ വാനരധ്വജം ।
സധ്വജാ രഥിനഃ പേതുർഹയാരോഹാ ഹയൈഃ സഹ ॥ 6-117-39 (44256)
സഗജാശ്ച ഗജാരോഹാഃ കിരീടിശരതാഡിതാഃ ।
തതോഽർജുനഭുജോത്സൃഷ്ടൈരാവൃതാഽഽസീദ്വസുന്ധരാ ॥ 6-117-40 (44257)
വിദ്രുതം ദിക്ഷു സർവാസു ശരൈർബലമദൃശ്യത ।
അഥ പാർഥോ മഹാരാജ ദ്രാവയിത്വാ വരൂഥിനീം ॥ 6-117-41 (44258)
ദുഃശാസനായ സുബഹൂൻപ്രേഷയാമാസ സായകാൻ ।
തേ തു ഭിത്ത്വാ തവ സുതം ദുഃശാസനമയോമുഖാഃ ॥ 6-117-42 (44259)
ധരണീം വിവിശുഃ സർവേ വൽമീകമിവ പന്നഗാഃ ।
ഹയാംശ്ചാസ്യ തതോ ജഘ്നേ സാരഥിം ച ന്യപാതയത് ॥ 6-117-43 (44260)
വിവിംശതിം ച വിംശത്യാ വിരഥീകൃതവാൻപ്രഭുഃ ।
ആജഘാന ഭൃശം ചൈവ പഞ്ചഭിർനതപർവഭിഃ ॥ 6-117-44 (44261)
കൃപം വികർണം ശല്യം ച വിദ്ധ്വാ ബഹുഭിരായസൈഃ ।
ചകാര വിരഥാംശ്ചൈവ കൌന്തേയഃ ശ്വേതവാഹനഃ ॥ 6-117-45 (44262)
ഏവം തേ വിരഥാഃ സർവേ കൃപഃ ശല്യശ്ച മാരിഷ ।
ദുഃശാസനോ വികർണശ്ച തഥൈവ ച വിവിംശതിഃ ॥ 6-117-46 (44263)
സംപ്രാദ്രവന്ത സമരേ നിർജിതാഃ സവ്യസാചിനാ ।
പൂർവാഹ്ണേ ഭരതശ്രേഷ്ഠ പരാജിത്യ മഹാരഥാൻ ॥ 6-117-47 (44264)
പ്രജജ്വാല രണേ പാർഥോ വിധൂമ ഇവ പാവകഃ ।
തഥൈവ ശരവർഷേണ ഭാസ്കരോ രശ്മിവാനിവ ॥ 6-117-48 (44265)
അന്യാനപി മഹാരാജ താപയാമാസ പാർഥിവാൻ ।
പരാങ്മുഖീകൃത്യ തഥാ ശരവർഷൈർമഹാരഥാൻ ॥ 6-117-49 (44266)
പ്രാവർതയത സംഗ്രാമേ ശോണിതോദാം മഹാനദീം ।
മധ്യേന കുരുസൈന്യാനാം പാണ്ഡവാനാം ച ഭാരത ॥ 6-117-50 (44267)
തസ്മിന്നതിമഹാഭീമേ രാജന്വീരവരക്ഷയേ ।
ഭീഷ്മം പ്രതി പരാക്രാന്താഃ പാണ്ഡവാഃ സഹ സൃഞ്ജയൈഃ ॥ 6-117-51 (44268)
തേ പരാക്രാന്തമാലോക്യ യുധി രാജൻപിതാമഹം ।
ന ന്യവർതന്ത തേ പുത്രാ ബ്രഹ്മലോകപുരസ്കൃതാഃ ॥ 6-117-52 (44269)
ഇച്ഛന്തോ നിധനം യുദ്ധേ സ്വർഗലോകപരായണാഃ ।
പാണ്ഡവാനഭ്യവർതന്ത താവകാ യുദ്ധദുർമദാഃ ॥ 6-117-53 (44270)
പാണ്ഡവാശ്ച മഹാരാജ സ്മരന്തോ വിവിധാൻബഹൂൻ ।
ക്ലേശാൻകൃതാൻസപുത്രേണ ത്വയാ പൂർവം നരാധിപ ॥ 6-117-54 (44271)
ഭയം ത്യക്ത്വാ രണേ ശൂരാഃ സ്വർഗലോകപുരസ്കൃതാഃ।
താവകാംസ്തവ പുത്രാംശ്ച യോധയന്തി സ്മ ഹൃഷ്ടവത് ॥ 6-117-55 (44272)
ഗജാശ്ച രഥസംഘാശ്ച ബഹുധാ രഥിഭിർഹതാഃ ।
രഥാശ്ച നിഹതാ നാഗൈർഹയാശ്ചൈവ പദാതിഭിഃ ॥ 6-117-56 (44273)
അന്തരാ ച്ഛിദ്യമാനാനി ശരീരാണി ശിരാംസി ച ।
നിപേതുർദിക്ഷു സർവാസു ഗജാശ്വരഥയോധിനാം ॥ 6-117-57 (44274)
ഛന്നമായോധനം രാജൻകുണ്ഡലാംഗദധാരിഭിഃ।
പതിതൈഃ പാത്യമാനൈശ്ച രാജപുത്രൈർമഹാരഥൈഃ ॥ 6-117-58 (44275)
രഥനേമിനികൃത്തൈശ്ച ഗജൈശ്ചൈവാവപോഥിതൈഃ ।
പാദാതശ്ചാപ്യധാവന്ത സാശ്വാശ്ച ഹയയോധിനഃ ॥ 6-117-59 (44276)
ഗജാശ്ച രഥയോധാശ്ച പരിപേതുഃ സമന്തതഃ ।
വികീർണാശ്ച രഥാ ഭൂമൌ ഭഗ്രചക്രയുഗധ്വജാഃ ॥ 6-117-60 (44277)
തദ്ഗജാശ്വരഥൌഘാനാം രുധിരേണ സമുക്ഷിതമ ।
ഛന്നമായോധനം രേജേ രക്താഭ്രമിവ ശാരദം ॥ 6-117-61 (44278)
ശ്വാനഃ കാകാശ്ച ഗൃധ്രാശ്ച വൃകാ ഗോമായുഭിഃ സഹ ।
പ്രണേർദുർഭക്ഷ്യമാസാദ്യ വികൃതാശ്ച സഗദ്വിജാഃ ॥ 6-117-62 (44279)
വവുർബഹുവിധശ്ചൈവ ദിക്ഷു സർവാസു മാരുതാഃ।
ദൃശ്യമാനേഷു രക്ഷഃസു ഭൂതേഷു ച നദത്സു ച ॥ 6-117-63 (44280)
കാഞ്ചനാനി ച ദാമാനി പതാകാശ്ച മഹാധനാഃ ।
ധൂയമാനാ വ്യദൃശ്യന്ത സഹസാ മാരുതേരിതാഃ ॥ 6-117-64 (44281)
ശ്വേതച്ഛത്രസഹസ്രാണി സധ്വജാശ്ച മഹാരഥാഃ ।
വികീർണാഃ സമദൃശ്യന്ത ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ॥ 6-117-65 (44282)
സപതാകാശ്ച മാതംഗാ ദിശോ ജഗ്മുഃ ശരാതുരാഃ।
ക്ഷത്രിയാശ്ച മനുഷ്യേന്ദ്ര ഗദാശക്തിധനുർധരാഃ ॥ 6-117-66 (44283)
സമന്തതശ്ച ദൃശ്യന്തേ പതിതാ ധരണീതലേ । 6-117-67b`ഇഷുഭിസ്താഡ്യമാനാശ്ച നാരാചൈശ്ച സഹസ്രശഃ।'
പേതുരാർതസ്വരം കൃത്വാ തത്രതത്ര മഹാഗജാഃ ॥ 6-117-67 (44284)
സേനാപതിസ്തു സമരേ പ്രാഹ സേനാം മഹാരഥഃ ।
അഭ്യദ്രവത ഗാംഗേയം സൈനികാഃ കിം കൃതേന വഃ ॥ 6-117-68 (44285)
സേനാപതിവചഃ ശ്രുത്വാ സോമകാഃ സഹ സൃഞ്ജയൈഃ ।
അഭ്യദ്രവന്ത ഗോംഗേയം ശസ്ത്രവൃഷ്ട്യാ സമന്തതഃ ॥ 6-117-69 (44286)
തതോ ഭീഷ്മോ മഹാരാജ ദിവ്യമസ്ത്രമുദീരയൻ ।
അഭ്യധാവത കൌന്തേയം മിഷതാം സർവധന്വിനാം ॥ 6-117-70 (44287)
തം ശിഖണ്ഡീ രണേ യാന്തമഭ്യദ്രവത ദംശിതഃ ।
തതഃ സമാഹരദ്ഭീഷ്മസ്തദസ്ത്രം പാവകോപമം ॥ 6-117-71 (44288)
ഏതസ്മിന്നേവ കാലേ തു കൌന്തേയഃ ശ്വേതവാഹനഃ।
നിജഘ്നേ താവകം സൈന്യം മോഹയിത്വാ പിതാമഹം ॥ ॥ 6-117-72 (44289)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദശമദിവസയുദ്ധേ സപ്തദശാധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-117-5 വിവക്ഷയാ വിചാരേണ സംശയേന വാ ॥ 6-117-9 തീക്ഷ്ണൈസ്തദാ ശരൈഃ പ്രൈഷീത് ഇതി ഡo പാഠഃ ॥ 6-117-14 ഉൽബണമുഗ്രം ॥ 6-117-18 ഭാരതമഹാമാത്രം ഭരതവംശശ്രേഷ്ഠം ॥ 6-117-28 ശർമ സുഖഹേതുത്വാത്। വർമ രക്ഷാഹേതുത്വാത് ॥ 6-117-29 സമാസിതും ഉപസർപിതും നാശയിതും വാ। മർത്യഭൂതാഃ മർത്യസ്വരൂപാഃ ॥ 6-117-30 തസ്മാദ്ദ്രവത ഹേ യോധാഃ ഇതി കo പാഠഃ ॥ 6-117-63 ഭൂതേഷു പ്രേതേഷു ॥ 6-117-64 മഹാധനാഃ ബഹുമൂല്യാഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 118
॥ ശ്രീഃ ॥
6.118. അധ്യായഃ 118
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീഷ്മപരാക്രമവർണനം ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-118-0 (44290)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-118-0x (4238)
അസംവ്യൂഢേഷ്വനീകേഷു ഭൂയിഷ്ഠമനുവർതിഷു ।
ബ്രഹ്മലോകപരാഃ സർവേ സമപദ്യന്ത ഭാരത ॥ 6-118-1 (44291)
ച ഹ്യനീകമനീകേഷു സമസഞ്ജത സങ്കലേ ।
രഥാ ന രഥിഭിഃ സാർധം പാദാതാ ന പദാതിഭിഃ ॥ 6-118-2 (44292)
അശ്വാ നാശ്വൈരയുധ്യന്ത ഗജാ ന ഗജയോധിഭിഃ ।
ഉൻമത്തവൻമഹാരാജ യുധ്യന്തേ തത്ര ഭാരത ॥ 6-118-3 (44293)
മഹാന്വ്യതികരോ രൌദ്രഃ സേനയോഃ സമപദ്യത ।
നരനാഗഗണേഷ്വേവം വികീർണേഷു ച സർവശഃ ॥ 6-118-4 (44294)
ക്ഷയേ തസ്മിൻമഹാരൌദ്രേ നിർവിശേഷമജായത ।
തതഃ ശല്യഃ കൃപശ്ചൈവ ചിത്രസേനശ്ച ഭാരത ॥ 6-118-5 (44295)
ദുഃശാസനോ വികർണശ്ച രഥാനാസ്ഥായ ഭാസ്വരാൻ ।
പാണ്ഡവാനാം രണേ ശൂരാ ധ്വജിനീം സമകംപയൻ ॥ 6-118-6 (44296)
സാ വധ്യമാനാ സമരേ പാണ്ഡുസേനാ മഹാത്മഭിഃ ।
ത്രാതാരം നാധ്യഗച്ഛദ്വൈ മഞ്ജമാനേവ നൌർജംലേ ॥ 6-118-7 (44297)
യഥാ ഹി ശൈശിരഃ കാലോ ഗവാം മർമാണി കൃന്തതി।
തഥാ പാണ്ഡുസുതാനാം വൈ ഭീഷ്മോ മർമാണി കൃന്തതി 6-118-8 (44298)
തഥൈവ തവ സൈന്യസ്യ പാർഥേന ച മഹാത്മനാ।
നവമേഘപ്രതീകാശാഃ പാതിതാ ബഹുധാ ഗജാഃ ॥ 6-118-9 (44299)
മൃദ്യമാനാശ്ച ദൃശ്യന്തേ പാർഥേന നരയൂഥപാഃ ।
ഇഷുഭിസ്താഡ്യമാനാശ്ച നാരാചൈശ്ച സഹസ്രശഃ ॥ 6-118-10 (44300)
പേതുരാർതസ്വരം ഘോരം കൃത്വാ തത്ര മഹാഗജാഃ ।
ആനദ്ധാഭരണൈഃ കായൈർനിഹതാനാം മഹാത്മനാം ॥ 6-118-11 (44301)
ഛന്നമായോധനം രേജേ ശിരോഭിശ്ച സകുണ്ഡലൈഃ । 6-118-12bതസ്മിന്നേവ മഹാരാജ മഹാവീരവരക്ഷയേ ॥ 6-118-12 (44302)
ഭീഷ്മേ ച യുധി വിക്രാന്തേ പാണ്ഡവേ ച ധനഞ്ജയേ ।
തേ പരാക്രാന്തമാലോക്യ രാജന്യുധി പിതാമഹം ॥ 6-118-13 (44303)
അഭ്യവർതന്ത തേ പുത്രാഃ സർവേ സൈന്യപുരസ്കൃതാഃ ।
ഇച്ഛന്തോ നിധനം യുദ്ധേ സ്വർഗം കൃത്വാ പരായണം ॥ 6-118-14 (44304)
പാണ്ഡവാനഭ്യവർതന്ത തസ്മിന്വീരവരക്ഷയേ ।
പാണ്ഡവാപി മഹാരാജ സ്മരന്തോ വിവിധാൻബഹൂൻ ॥ 6-118-15 (44305)
ക്ലേശാൻകൃതാൻസപുത്രേണ ത്വയാ പൂർവം നരാധിപ ।
ഭയം ത്യക്ത്വാ രണേ ശൂരാ ബ്രഹ്മലോകായ തത്പരാഃ ॥ 6-118-16 (44306)
താവകാംസ്തവ പുത്രാംശ്ച യോധയന്തി പ്രഹൃഷ്ടവത്।
സേനാപതിസ്തു സമരേ പ്രാഹ സേനാം മഹാരഥഃ ॥ 6-118-17 (44307)
അഭിദ്രവത ഗാംഗേയം സോമകാഃ സൃഞ്ജയൈഃ സഹ ।
സേനാപതിവചഃ ശ്രുത്വാ സോമകാഃ സൃഞ്ജയാശ്ച തേ ॥ 6-118-18 (44308)
അഭ്യദ്രവന്ത ഗാംഗേയം ശരവൃഷ്ട്യാ സമാഹതാഃ ।
വധ്യമാനസ്തതോ രാജൻപിതാ ശാന്തനവസ്തവ ॥ 6-118-19 (44309)
അമർഷവശമാപന്നോ യോധയാമാസ സൃഞ്ജയാൻ।
തസ്യ കീർതിമതസ്താത പുരാ രാമേണ ധീമതാ॥ 6-118-20 (44310)
സംപ്രദത്താഽസ്ത്രശിക്ഷാ വൈ പരാനീകവിനാശനീ ।
സ താം വിദ്യാമധിഷ്ഠായ കുർവന്തപരബലക്ഷയം ॥ 6-118-21 (44311)
അഹന്യഹനി പാർഥാനാം വൃദ്ധഃ കുരുപിതാമഹഃ ।
ഭീഷ്മോ ദശസഹസ്രാണി ജഘാന പരവീരഹാ ॥ 6-118-22 (44312)
തസ്മിംസ്തു ദശമേ പ്രാപ്തേ ദിവസേ ഭരതർഷഭ ।
ഏകോ ഭീഷ്മോ ഹി മത്സ്യേഷു പാഞ്ചാലേഷു ച സംയുഗേ ॥ 6-118-23 (44313)
ഗജാശ്വമമിതം ഹത്വാ ഹത്വാ സപ്ത മഹാരഥാൻ ।
ഹത്വാ പഞ്ചസഹസ്രാണി രഥാനാം പ്രതിപാമഹഃ ॥ 6-118-24 (44314)
നരാണാം ച മഹായുദ്ധേ സഹസ്രാണി ചതുർദശ ।
ദന്തിനാം ച സഹസ്രാണി ഹയാനാമയുതം പുനഃ ॥ 6-118-25 (44315)
ശിക്ഷബലേന ന്യഹനത്പിതാ തവ വിശാംപതേ ।
തതഃ സർവമഹീപാനാം ക്ഷപയിത്വാ വരൂഥിനീം ॥ 6-118-26 (44316)
വിരാടസ്യ പ്രിയോ ഭ്രാതാ ശതാനീകോ നിപാതിതഃ।
ശതാനീകം ച സമരേ ഹത്വാ ഭീഷ്മഃ പ്രതാപവാൻ ॥ 6-118-27 (44317)
സഹസ്രാണി മഹാരാജ രാജ്ഞാം ഭല്ലൈരപാതയത്।
ഉദ്വിഗ്നാഃ സമരേ യോധാ വിക്രോശന്തി ധനഞ്ജയം ॥ 6-118-28 (44318)
യേ ച കേചന പാർഥാനാമഭിയാതാ ധനഞ്ജയം ।
രാജാനോ ഭീഷ്മമാസാദ്യ ഗതാസ്തേ യമസാദനം ॥ 6-118-29 (44319)
കിരന്ദശ ദിശോ ഭീഷ്മഃ ശരജാലൈഃ സമന്തതഃ ।
അതീത്യ സേനാം പാർഥാനാമവതസ്ഥേ ചമൂമുഖേ ॥ 6-118-30 (44320)
സ കൃത്വാ സുമഹത്കർമ തസ്മിന്വൈ ദശമേഽഹനി।
സേനയോരന്തരേ തിഷ്ഠൻപ്രഗൃഹീതശരാസനഃ ॥ 6-118-31 (44321)
ന ചൈനം പാർഥിവാഃ കേചിച്ഛക്താ രാജന്നിരീക്ഷിതും ।
മധ്യം പ്രാപ്തം യഥാ ഗ്രീഷ്മേ തപന്തം ഭാസ്കരം ദിവി ॥ 6-118-32 (44322)
യഥാ ദൈത്യചമൂം ശക്രസ്താപയാമാസ സംയുഗേ ।
തഥാ ഭീഷ്മഃ പാണ്ഡവേയാംസ്താപയാമാസ ഭാരത ॥ 6-118-33 (44323)
തഥാ ചൈനം പരാക്രാന്തമാലോക്യ മധുസൂദനഃ।
ഉവാച ദേവകീപുത്രഃ പ്രീയമാണോ ധനഞ്ജയം ॥ 6-118-34 (44324)
ഏഷ ശാന്തനവോ ഭീഷ്മഃ സേനയോരന്തരേ സ്ഥിതഃ ।
സന്നിഹത്യ ബലാദേനം വിജയസ്തേ ഭവിഷ്യതി ॥ 6-118-35 (44325)
ബലാത്സംസ്തംഭയസ്വൈനം യത്രൈഷാ ഭിദ്യതേ ചമൂഃ ।
ന ഹി ഭീഷ്മശരാനന്യഃ സോഢുമുത്സഹതേ വിഭോ ॥ 6-118-36 (44326)
തതസ്തസ്മിൻക്ഷണേ രാജംശ്ചോദിതോ വാനരധ്വജഃ ।
സധ്വജം സരഥം സാശ്വം ഭീഷ്മമന്തർദധേ ശരൈഃ ॥ 6-118-37 (44327)
സ ചാപി കുരുമുഖ്യാനാമൃഷഭഃ പാണ്ഡവേരിതാൻ।
സരവ്രതൈഃ ശരവ്രാതാൻബഹുധാ വിദുധാവ താൻ ॥ 6-118-38 (44328)
തതഃ പാഞ്ചാലരാജശ്ച ധൃഷ്ടകേതുശ്ച വീര്യവാൻ ।
പാണ്ഡവോ ഭീമസേനശ്ച ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാർഷതഃ ॥ 6-118-39 (44329)
യമൌ ച ചേകിതാനശ്ച കേകയാഃ പഞ്ച ചൈവ ഹ ।
സാത്യകിശ്ച മഹാബാഹുഃ സൌഭദ്രോഽഥ ഘടോത്കചഃ ॥ 6-118-40 (44330)
ദ്രൌപദേയാഃ ശിഖണ്ഡീ ച കുന്തിഭോജശ്ച വീര്യവാൻ ।
വിരാടശ്ച മഹാരാജ പാണ്ഡവേയാ മഹാബലാഃ ॥ 6-118-41 (44331)
ഏതേ ചാന്യേ ച ബഹവഃ പീഡിതാ ഭീഷ്മസായകൈഃ ।
സമുദ്ധൃതാഃ ഫൽഗുനേന നിമഗ്നാഃ ശോകസാഗരേ ॥ 6-118-42 (44332)
തതഃ ശിഖണ്ഡീ വേഗേന പ്രഗൃഹ്യ പരമായുധം।
ഭീഷ്മമേവാഭിദുദ്രാവ രക്ഷ്യമാണഃ കിരീടിനാ ॥ 6-118-43 (44333)
തതോഽസ്യാനുചരാൻഹത്വാ സർവാന്രണവിഭാഗവിത് ।
ഭീഷ്മമേവാഭിദുദ്രാവ ബീഭത്സുരപരാജിതഃ ॥ 6-118-44 (44334)
സാത്യകിശ്ചേകിതാനശ്ച ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാർഷതഃ ।
വിരാടോ ദ്രുപദശ്ചൈവ മാദ്രീപുത്രൌ ച പാണ്ഡവൌ ॥ 6-118-45 (44335)
ദുദ്രുവുർഭീഷ്മമേവാജൌ രക്ഷിതാ ദൃഢധന്വനാ ।
അഭിമന്യുശ്ച സമരേ ദ്രൌപദ്യാഃ പഞ്ച ചാത്മജാഃ ॥ 6-118-46 (44336)
ദദൃശുഃ സമരേ ഭീഷ്മം സമുദ്യതമഹായുധം ।
തേ സർവേ ദൃഢധന്വാനഃ സംയുഗേഷ്വപലായിനഃ ॥ 6-118-47 (44337)
ബഹുധാ ഭീഷ്മമാനർച്ഛുർമാർഗണൈഃ ക്ഷതമാർഗണൈഃ ।
വിധൂയ താൻബാണഗണാന്യേ മുക്താഃ പാർഥിവോത്തമൈഃ ॥ 6-118-48 (44338)
പാണ്ഡവാനാമദീനാത്മാ വ്യഗാഹത വരൂഥിനീം ।
ചക്രേ ശരവിഘാതം ച ക്രീഡന്നിവ പിതാമഹഃ ॥ 6-118-49 (44339)
നാഭിസന്ധത്ത പാഞ്ചാല്യേ സ്മയമാനോ മുഹുർമുഹുഃ ।
സ്ത്രീത്വം തസ്യാനുസംസ്മൃത്യ ഭീഷ്മോ ബാണാഞ്ശിഖണ്ഡിനേ ॥ 6-118-50 (44340)
ജഘാന ദ്രുപദാനീകേ രഥാൻസപ്ത മഹാരഥഃ ।
തതഃ കിലകിലാശബ്ദഃ ക്ഷണേന സമഭൂത്തദാ ॥ 6-118-51 (44341)
മത്സ്യപാഞ്ചാലചേദീനാം തമേകമഭിധാവതാം ।
തേ നരാശ്വരഥവ്രാതൈർമാർഗണൈശ്ച പരന്തപ ॥ 6-118-52 (44342)
തമേകം ഛാദയാമാസുർമേഘാ ഇവ ദിവാകരം ।
ഭീഷ്മം ഭാഗീരഥീപുത്രം പ്രതപന്തം രണേ രിപൂൻ ॥ 6-118-53 (44343)
തതസ്തസ്യ ച തേഷാം ച യുദ്ധേ ദേവാസുരോപമേ ।
കിരീടീ ഭീഷ്മമാനർച്ഛ പുരസ്കൃത്യ ശിഖണ്ഡിനം ॥ ॥ 6-118-54 (44344)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദശമദിവസയുദ്ധേ അഷ്ടാദശാധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-118-1 അനിവർതിഷു ഇതി ഝo പാഠഃ ॥ 6-118-4 വ്യതികരഃ ക്ഷോഭഃ ॥ 6-118-49 അദീനാത്മാ അക്ഷീണസ്വഭാവഃ ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 119
॥ ശ്രീഃ ॥
6.119. അധ്യായഃ 119
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
ഭീഷ്മനിപാതഃ ॥ 1 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-119-0 (44345)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-119-0x (4239)
ഏവം തേ പാണ്ഡവാഃ സർവേ പുരസ്കൃത്യ ശിഖണ്ഡിനം ।
വിവ്യധുഃ സമരേ ഭീഷ്മം പരിവാര്യ സമന്തതഃ ॥ 6-119-1 (44346)
ശതഘ്നീഭിഃ സുഘോരാഭിഃ പരിഘൈശ്ച പരശ്വഥൈഃ ।
മുദ്ഗരൈർമുസലൈഃ പ്രാസൈഃ ക്ഷേപണീയൈശ്ച സർവശഃ ॥ 6-119-2 (44347)
ശരൈഃ കനകപുംഖൈശ്ച ശക്തിതോമരകംപനൈഃ ।
നാരാചൈർവത്സദന്തൈശ്ച ഭുശുണ്ഡീഭിശ്ച സർവശഃ ॥ 6-119-3 (44348)
അതാഡയന്രണേ ഭീഷ്മം സഹിതാഃ സർവസൃഞ്ജയാഃ ।
സ വിശീർണതനുത്രാമാഃ പീഡിതോ ബഹുഭിസ്തദാ ॥ 6-119-4 (44349)
ന വിവ്യഥേ തദാ ഭീഷ്മോ ഭിദ്യമാനേഷു മർമസു ।
സന്ദീപ്തശരചാപാഗ്നിരസ്ത്രപ്രസൃതമാരുതഃ ॥ 6-119-5 (44350)
നേമിനിർഹ്രാദസന്താപോ മഹാസ്ത്രോദയപാവകഃ ।
ചിത്രചാപമഹാജ്വാലോ വീരക്ഷയമഹേന്ധനഃ ॥ 6-119-6 (44351)
യുഗാന്താഗനിസമപ്രഖ്യഃ പരേഷാം സമപദ്യത ।
നിവൃത്യ രഥസംഘാനാമന്തരേണ വിനിഃസൃതഃ॥ 6-119-7 (44352)
ദൃശ്യതേ സ്മ നേരന്ദ്രാണാം പുനർമധ്യഗതശ്ചരൻ ।
തതഃ പാഞ്ചാലരാജം ച ധൃഷ്ടകേതുമതീത്യ ച ॥ 6-119-8 (44353)
പാണ്ഡവാനീകിനീമധ്യമാസസാദ വിശാംപതേ।
തതഃ സാത്യകിഭീമൌ ച പാണ്ഡവം ച ധനഞ്ജയം ॥ 6-119-9 (44354)
ദ്രുപദം ച വിരാടം ച ധൃഷ്ടദ്യുംനം ച പാർഷതം ।
ഭീമഘോഷൈർമഹാവേഗൈർമർമാവരണഭേദിഭിഃ ॥ 6-119-10 (44355)
ഷഡേതാന്നിശിതൈർഭീഷ്മഃ പ്രവിവ്യാധോത്തകൈഃ ശരൈഃ ।
തസ്യ തേ നിശിതാൻബാണാത്സന്നിവാര്യ മഹാരഥാഃ ॥ 6-119-11 (44356)
ദശഭിർദശഭിർഭീഷ്മമർദയാമാസുരോജസാ ।
ശിഖണ്ഡീ തു മഹാബാണാന്യാൻമുമോച മഹാരഥഃ ॥ 6-119-12 (44357)
ന ചക്രുസ്തേ രുജം തസ്യ സ്വർമപുംഖാഃ ശിലാശിതാഃ।
തതഃ കിരീടീ സംരബ്ധോ ഭീഷ്മമേവാഭ്യധാവത ॥ 6-119-13 (44358)
ശിഖണ്ഡിനം പുരസ്കൃത്യ ധനുശ്ചാസ്യ സമാച്ഛിനത്।
ഭീഷ്മസ്യ ധനുഷശ്ഛേദം നാമൃഷ്യന്ത മഹാരഥാഃ ॥ 6-119-14 (44359)
ദ്രോണശ്ച കൃതവർമാ ച സൈന്ധവശ്ച ജയദ്രഥഃ ।
ഭൂരിശ്രവാഃ ശലഃ ശല്യോ ഭഗദത്തസ്തഥൈവ ച ॥ 6-119-15 (44360)
സപ്തൈതേ പരമക്രുദ്ധാഃ കിരീടിനമഭിദ്രുതാഃ ।
തത്ര ശസ്ത്രാണി ദിവ്യാനി ദർശയന്തോ മഹാരഥാഃ ॥ 6-119-16 (44361)
അഭിപേതുർഭൃശം ക്രുദ്ധാശ്ചാദയന്തശ്ച പാണ്ഡവം ।
തേഷാമാപതതാം ശബ്ദഃ ശുശ്രുവേ ഫൽഗുനം പ്രതി ॥ 6-119-17 (44362)
ഉദ്ധൂതാനാം യഥാ ശബ്ദഃ സമുദ്രാണാം യുഗക്ഷയേ ।
ഘ്നത ത്വരത ഗൃഹ്ണീത വിദ്ധ്യധ്വമവകർതത ॥ 6-119-18 (44363)
ഇത്യാസീത്തുമുലഃ ശബ്ദഃ ഫൽഗുനസ്യ രഥം പ്രതി ।
തം ശബ്ദം തുമുലം ശ്രുത്വാ പാണ്ഡവാനാം മഹാരഥാഃ ॥ 6-119-19 (44364)
അഭ്യധാവൻപരീപ്സന്തഃ ഫൽഗുനം ഭരതർഷഭ ।
സാത്യകിർഭീമസേനശ്ച ധൃഷ്ടദ്യുംനശ്ച പാർഷതഃ ॥ 6-119-20 (44365)
വിരാടദ്രുഷദൌ ചോഭൌ രാക്ഷസശ്ച ഘടോത്കചഃ ।
അഭിമന്യുശ്ച സങ്ക്രുദ്ധഃ സപ്തൈതേ ക്രോധമൂർച്ഛിതാഃ ॥ 6-119-21 (44366)
സമഭ്യധാവംസ്ത്വരിതാശ്ചിത്രകാർമുകധാരിണഃ ।
തേഷാം സമഭവദ്യുദ്ധം തുമുലം രോമഹർഷണം ॥ 6-119-22 (44367)
സംഗ്രമേ ഭരതശ്രേഷ്ഠ ദേവാനാം ദാനവൈരിവ ।
ശിഖണ്ഡീ തു രണേ ശ്രേഷ്ഠോ രക്ഷ്മമാണഃ കിരീടിനാ ॥ 6-119-23 (44368)
അവിധ്യദ്ദശഭിർഭീഷഅമം ഛിന്നധന്വാനമാഹവേ।
സാരഥിം ദശഭിശ്ചാസ്യ ധ്വജം ചൈകേന ചിച്ഛിദേ ॥ 6-119-24 (44369)
സോഽന്യത്കാർമുകമാദായ ഗാംഗേയോ വേഗവത്തരം।
തദപ്യസ്യ ശിതൈർബാണൈസ്ത്രിഭിശ്ചിച്ഛേദ ഫൽഗുനഃ ॥ 6-119-25 (44370)
ഏവം സ പാണ്ഡവഃ ക്രുദ്ധ ആത്തമാത്തം പുനഃ പുനഃ ।
ധനുശ്ചിച്ഛേദ ഭീഷ്മസ്യ സവ്യസാചീ പരന്തപഃ ॥ 6-119-26 (44371)
സ ച്ഛിന്നധന്വാ സങ്ക്രുദ്ധാഃ സൃക്കിണീ പരിസംലിഹൻ ।
ശക്തിം ജഗ്രാഹ തരസാ ഗിരീണാമപി ദാരണീം ॥ 6-119-27 (44372)
താം ച ചിക്ഷേപ സങ്ക്രുദ്ധഃ ഫൽഗുനസ്യ രഥം പ്രതി ।
താമാപതന്തീം സംപ്രേക്ഷ്യ ജ്വലന്തീമശനീമിവ ॥ 6-119-28 (44373)
സമാദത്ത ശിതാൻഭല്ലാൻപഞ്ച പാണ്ഡവനന്ദനഃ ।
തസ്യ ചിച്ഛേദ താം ശക്തിം പഞ്ചധാ പഞ്ചഭിഃ ശരൈഃ ॥ 6-119-29 (44374)
സങ്ക്രുദ്ധോ ഭരതശ്രേഷ്ഠ ഭീഷ്മവാഹുപ്രവേരിതാം ।
സാ പപാത തഥാ ച്ഛിന്നാ സങ്ക്രുദ്ധേന കിരീടിനാ ॥ 6-119-30 (44375)
മേഘബൃന്ദപരിഭ്രഷ്ടാ വിച്ഛിന്നേവ ശതഹ്രദാ ।
ഛിന്നാം താം ശക്തിമാലോക്യ ഭീഷ്മഃ ക്രോധസമന്വിതഃ । 6-119-31 (44376)
അചിന്തയദ്രണേ വീരോ ബുദ്ധ്യാ പരപുരഞ്ജയഃ।
ശക്തോഽഹം ധനുഷൈകേന നിഹന്തും സർവപാണ്ഡവാൻ ॥ 6-119-32 (44377)
യദ്യേഷാം ന ഭവേദ്ഗോപ്താ വിഷ്വക്സേനോ മഹാബലഃ ।
`അജയ്യശ്ചൈവ സർവേഷാം ലോകാനാമിതി മേ മതിഃ ।'
കാരണദ്വയമാസ്ഥായ നാഹം യോത്സ്യാമി പാണ്ഡവാൻ ॥ 6-119-33 (44378)
അവധ്യത്വാച്ച പാണ്ഡൂനാം സ്ത്രീഭാവാച്ച ശിഖണ്ഡിനഃ।
പിത്രാ തുഷ്ടേന മേ പൂർവം യദാ കാലീമുദവഹം ॥ 6-119-34 (44379)
സ്വച്ഛന്ദമരണം ദത്തമവധ്യത്വം രണേ തഥാ ।
തസ്മാൻമൃത്യുമഹം മന്യേ പ്രാപ്തകാലമിവാത്മനഃ ॥ 6-119-35 (44380)
ഏവം ജ്ഞാത്വാ വ്യവസിതം ഭീഷ്മസ്യാമിതതേജസഃ ।
ഋഷയോ വസവശ്ചൈവ വിയത്സ്ഥാ ഭീഷ്മമബ്രുവൻ ॥ 6-119-36 (44381)
യത്തേ വ്യവസിതം താത തദസ്മാകമപി പ്രിയം ।
തത്കുരുഷ്വ മഹാരാജ യുദ്ധേ ബുദ്ധിം നിവർതയ ॥ 6-119-37 (44382)
അസ്യ വാക്യസ്യ നിധനേ പ്രാദുസാസീച്ഛിവോഽനിലഃ ।
അനുലോമഃ സുഗന്ധീ ച പൃഷതൈശ്ച സമന്വിതഃ ॥ 6-119-38 (44383)
ദേവദുന്ദുഭയശ്ചൈവ സംപ്രണേദുർമഹാസ്വനാഃ।
പപാത പുഷ്പവൃഷ്ടിശ്ച ഭീഷ്മസ്യോപരി മാരിഷ ॥ 6-119-39 (44384)
ന ച താഃ ശുശ്രുവേ കശ്ചിത്തേഷാം സംവദതാം ഗിരഃ।
ഋതേ ഭീഷ്മം മഹാബാഹും മാം ചാപി മുനിതേജസാ ॥ 6-119-40 (44385)
സംഭ്രമശ്ച മഹാനാസീത്രിദശാനാം വിശാംപതേ ।
പതിഷ്യതി രഥാദ്ഭീഷ്മേ സർവലോകപ്രിയേ തദാ ॥ 6-119-41 (44386)
ഇതി ദേവഗണാനാം ച വാക്യം ശ്രുത്വാ മഹാതപാഃ।
തതഃ ശാന്തനവോ ഭീഷ്മോ ബീഭത്സും നാഭ്യവർതത ॥ 6-119-42 (44387)
ഭിദ്യമാനഃ ശിതൈർബാണൈഃ സർവാവരണഭേദിഭിഃ ।
ശിഖണ്ഡീ തു മഹാരാജ ഭരതാനാം പിതാമഹം ॥ 6-119-43 (44388)
ആജഘാനോരസി ക്രുദ്ധോ നവഭിർനിശിതൈഃ ശരൈഃ ।
സ തേനാഭിഹതഃ സംഖ്യേ ഭീഷ്മഃ കുരുപിതാമഹഃ ॥ 6-119-44 (44389)
നാകംപത മഹാരാജ ക്ഷിതികംപേ യഥാഽചലഃ ।
തതഃ പ്രഹസ്യ ബീഭത്സുർവ്യാക്ഷിപൻഗാണ്ഡിവം ധനുഃ ॥ 6-119-45 (44390)
ഗാംഗേയം പഞ്ചവിംശത്യാ ക്ഷുദ്രകാണാം സമാർപയത്।
പുനഃ പുനഃ ശതൈരേനം ത്വരമാണോ ധനഞ്ജയഃ ॥ 6-119-46 (44391)
സർവഗാത്രേഷു സങ്ക്രുദ്ധസ്തഥാ മർമസ്വതാഡയത് ।
ഏവമന്യൈരപി ഭൃശം വിദ്ധ്യമാനഃ സഹസ്രശഃ ॥ 6-119-47 (44392)
താനപ്യാശു ശരൈർഭീഷ്മഃ പ്രവിവ്യാധ മഹാരഥഃ ।
തൈശ്ച മുക്താഞ്ഛരാൻഭീഷ്മോ യുധി സത്യപരാക്രമഃ ॥ 6-119-48 (44393)
നിവാരയാമാസ ശരൈഃ സമം സന്നതപർവഭിഃ ।
ശിഖണ്ഡീ തു രണേ ബാണാന്യാൻമുമോച മഹാരഥഃ ॥ 6-119-49 (44394)
ന ചക്രുസ്തേ രുജം തസ്യ രുക്മപുംഖാഃ ശിലാസിതാഃ ।
തതഃ കിരീടീ സങ്ക്രുദ്ധോ ഭീഷ്മമേവാഭ്യവർതത ॥ 6-119-50 (44395)
ശിഖണ്ഡിനം പുരസ്കൃത്യ ധനുശ്ചാസ്യ സമാച്ഛിനത്।
അഥൈനം നവഭിർവിദ്ധ്വാ ധ്വജമേകേന ചിച്ഛിദേ ॥ 6-119-51 (44396)
സാരഥിം വിശിഖൈശ്ചാസ്യ ദശഭിഃ സമകംപയത് ।
സോഽന്യത്കാർമുകമാദായ ഗാംഗേയോ ബലവത്തരം ॥ 6-119-52 (44397)
തദപ്യസ്യ ശിതൈർഭല്ലൈസ്ത്രിധാ ത്രിഭിരഘാതയത് ।
നിമേഷാർധേന കൌന്തേയ ആത്തമാത്തം മഹാരണേ ॥ 6-119-53 (44398)
ഏവമസ്യ ധനൂംഷ്യാജൌ ചിച്ഛേദ സുബഹൂന്യഥ।
തതഃ ശാന്തനവോ ഭീഷ്മോ ബീഭത്സും നാത്യവർതത ॥ 6-119-54 (44399)
അഥൈനം പഞ്ചവിംശത്യാ ക്ഷുദ്രകാണാം സമാർപയത്।
സോഽതിവിദ്ധോ മഹേഷ്വാസോ ദുഃശാസനമഭാഷത ॥ 6-119-55 (44400)
ഏഷ പാർഥോ രണേ ക്രുദ്ധഃ പാണ്ഡവാനാം മഹാരഥഃ ।
ശരൈരനേകസാഹസ്ത്രൈർമാമേവാഭ്യപതദ്രണേ ॥ 6-119-56 (44401)
ന ചൈഷ സമരേ ശക്യോ ജേതും വജ്രഭൃതാ അപി।
ന ചാപി സഹിതാ വീരാ ദേവദാനവരാക്ഷസാഃ ॥ 6-119-57 (44402)
മാം ചാപി ശക്താ നിർജേതും കിമു മർത്യാ മഹാരഥാഃ । 6-119-58b`ഋതേഽർജുനം സുസങ്ക്രുദ്ധമേതത്സത്യം ബ്രവീമി തേ ॥' 6-119-58 (44403)
ഏവം തയോഃ സംവദതോഃ ഫൽഗുനോ നിശിതൈഃ ശരൈഃ।
ശിഖണ്ഡിനം പുരസ്കൃത്യ ഭീഷ്മം വിവ്യാധ സംയുഗേ ॥ 6-119-59 (44404)
തതോ ദുഃശാസനം ഭീഷ്മഃ സ്മയമാന ഇവാബ്രവീത് ।
അർദിതോ നിശിതൈർബാണൈർഭൃശം ഗാണ്ഡീവധന്വനാ ॥ 6-119-60 (44405)
വജ്രാശനിസമസ്പർശാഃ സുപുംഖാഃ സുപ്രതേജനാഃ ।
സുമുക്താ അവ്യവച്ഛിന്നാ നേമേ ബാണാഃശിഖണ്ഡിനഃ ॥ 6-119-61 (44406)
നികൃന്തമാനാ മർമാണി ദൃഢാവരണഭേദിനഃ ।
സുസലാ ഇവ മേ ധ്നന്തി നേമേ ബാണഃ ശിഖണ്ഡിനഃ ॥ 6-119-62 (44407)
വജ്രദണ്ഡസമസ്പർശാ വജ്രവേഗദുരാസദാഃ ।
മമ പ്രാണാനാരുജന്തി നേമേ ബാണാഃ ശിഖണ്ഡിനഃ ॥ 6-119-63 (44408)
നാശയന്തീവ മേ പ്രാണാന്യമദൂതാ ഇവാഗതാഃ ।
ഗദാപരിഘസംസ്പർശാ നേമേ ബാണാഃ ശിഖണ്ഡിനഃ ॥ 6-119-64 (44409)
ഭുജഗാ ഇവ സങ്ക്രുദ്ധാ ലേലിഹാനാ വിഷോൽബണാഃ।
സമാവിശന്തി മർമാണി നേമേ ബാണാഃ ശിഖണ്ഡിനഃ ॥ 6-119-65 (44410)
അർജുനസ്യ ഇമേ ബാണാ നേമേ ബാണാഃ ശിഖണ്ഡിനഃ ।
കൃന്തന്തി മമ ഗാത്രാണി മാഘമാം സേഗവാ ഇവ ॥ 6-119-66 (44411)
സർവേ ഹ്യപി ന മേ ദുഃഖം കുര്യുരന്യേ നരാധിപാഃക ।
വീരം ഗാണ്ഡീവധന്വാനമൃതേ ജിഷ്ണും കപിധ്വജം ॥ 6-119-67 (44412)
ഇതി ബ്രുവഞ്ഛാന്തനവോ ദിധക്ഷുരിവ പാണ്ഡവം ।
ശക്തിം ഭീഷ്മഃ സ പാർഥായ തതശ്ചിക്ഷേപ ഭാരത ॥ 6-119-68 (44413)
താമസ്യ വിശിഖൈശ്ഛിത്ത്വാ ത്രിധാ ത്രിഭിരപാതയത്।
പശ്യതാം കുരുവീരാണാം സർവേഷാം തത്ര ഭാരത ॥ 6-119-69 (44414)
ചർമാഥാദത്ത ഗാംഗേയോ ജാതരൂപപരിഷ്കൃതം ।
ഖംഗം ചാന്യതരപ്രേപ്സുർമൃത്യോരഗ്രേ ജയായ വാ ॥ 6-119-70 (44415)
തസ്യ തച്ഛതധാ ചർമ വ്യധമത്സായകൈസ്തഥാ ।
രഥാദനവരൂഢസ്യ തദദ്ഭുതമിവാഭവത് ॥ 6-119-71 (44416)
തതോ യുധിഷ്ഠിരോ രാജാ സ്വാന്യനീകാന്യചോദയത്।
അഭിദ്രവത ഗാംഗേയം മാ വോഽസ്തു ഭയമണ്വപി ॥ 6-119-72 (44417)
അഥ തേ തോമരൈഃ പ്രാസൈർബാണൌഘൈശ്ച സമന്തതഃ।
പട്ടസൈശ്ച സുനിസ്ത്രിംശൈർനാരാചൈശ്ച തഥാ ശിതൈഃ ॥ 6-119-73 (44418)
വത്സദന്തൈശ്ച ഭല്ലൈശ്ച തമേകമഭിദുദ്രുവുഃ ।
സിംഹനാദസ്തതോ ഘോരഃ പാണ്ഡവാനാമഭൂത്തദാ ॥ 6-119-74 (44419)
തഥൈവ തവ പുത്രാശ്ച നേദുർഭീഷ്മജയൈഷിണഃ।
തമേകമഭ്യരക്ഷന്ത സിംഹനാദാംശ്ച ചക്രിരേ ॥ 6-119-75 (44420)
തത്രാസീത്തുമുലം യുദ്ധം താവകാനാം പരൈഃ സഹ।
ദശമേഽഹനി രാജേന്ദ്ര ഭീഷ്മാർജുനസമാഗമേ ॥ 6-119-76 (44421)
ആസീദ്ധോര ഇവാവർതോ മുഹൂർതമുദധേരിവ ।
സൈന്യാനാം യുധ്യമാനാനാം നിഘ്നതാമിതരേതരം ॥ 6-119-77 (44422)
അസൌംയരൂപാ പൃഥിവീ ശോണിതാക്താഽഭവത്തദാ।
സമം ച വിഷമം ചൈവ ന പ്രാജ്ഞായത കിഞ്ചന ॥ 6-119-78 (44423)
യോധാനാമയുതം ഹത്വാ തസ്മിൻസ ദശമേഽഹനി ।
അതിഷ്ഠദാഹവേ ഭീഷ്മോ ഭിദ്യമാനേഷു മർമസു ॥ 6-119-79 (44424)
തതഃ സേനാമുഖേ തസ്മിൻസ്ഥിതഃ പാർഥോ ധനുർധരഃ।
മധ്യേന കുരുസൈന്യാനാം ദ്രാവയാമാസ വാഹിനീം ॥ 6-119-80 (44425)
`തത്രാദ്ഭുതമപശ്യാമ പാണ്ഡവാനാം പരാക്രമം।
ദ്രാവയാമാസുരിഷുഭിഃ സർവാൻഭീഷ്മപദാനുഗാൻ ॥' 6-119-81 (44426)
വയം ശ്വേതഹയാദ്ഭീതാഃ കുന്തീപുത്രാദ്ധനഞ്ജയാത്।
പീഡ്യമാനാഃ ശിതൈഃ ശസ്ത്രൈഃ പ്രാദ്രവാമ രണേ തദാ ॥ 6-119-82 (44427)
`പാണ്ഡവൈഃ പഞ്ചഭിഃ സാർധം സാത്യകേന ച ധന്വിനാ।
ധൃഷ്ടദ്യുംനസുഖൈഃ സർവൈഃ പാഞ്ചാലൈശ്ച സമന്തതഃക ॥ 6-119-83 (44428)
ഭിദ്യമാനാഃ ശരൈസ്തീക്ഷ്ണൈഃ സർവേ കാർഷ്ണിപുരോഗമൈഃ।
ദ്രോണദ്രൌണികൃതൈഃ സാർധം സർവേ ശല്യശലാദയഃ।
താവകാഃ സമരേ രാജഞ്ജഹുർഭീഷ്മം മഹാമൃധേ ॥' 6-119-84 (44429)
സൌവീരാഃ കിതവാഃ പ്രാച്യാഃപ്രതീച്യോദീച്യമാലവാഃ।
അഭീഷാഹാഃ ശൂരസേനാഃ ശിബയോഽഥ വസാതയഃ ॥ 6-119-85 (44430)
സാൽവാശ്രയാസ്ത്രിഗർതാശ്ച അംബഷ്ഠാഃ കേകയൈഃ സഹ।
ദ്വാദശൈതേ ജനപദാഃ ശരാർതാ വ്രണപീഡിതാഃ।
സംഗ്രാമേ പ്രജഹുർഭീഷ്മം യുധ്യമാനാഃ കിരീടിനാ ॥ 6-119-86 (44431)
തതസ്തമേകം ബഹവഃ പരിവാര്യ സമന്തതഃ ।
പരികാല്യ കുരൂൻസർവാഞ്ശരർഷൈരവാകിരൻ ॥ 6-119-87 (44432)
നിപാതയത ഗൃഹ്ണീത യുധ്യധ്വമവകൃന്തത।
ഇത്യാസീത്തുമുലഃ ശബ്ദോ രാജൻഭീഷ്മരഥം പ്രതി ॥ 6-119-88 (44433)
നിഹത്യ സമരേ രാജഞ്ശതശോഽഥ സഹസ്രശഃ ।
ന തസ്യാസീദനിർഭിന്നം ഗാത്രേ ദ്വ്യംഗുലമന്തരം ॥ 6-119-89 (44434)
ഏവംഭൂതസ്തവ പിതാ ശരൈർവിശകലീകൃതഃ।
ശിതാഗ്രൈഃ ഫൽഗുനേനാജൌ പ്രാക്ശിരാഃ പ്രാപതദ്രഥാത് ॥ 6-119-90 (44435)
കിഞ്ചിച്ഛേഷേ ദിനകരേ പുത്രാണാം തവ പശ്യതാം ।
ഹാഹേതി ദിവി ദേവാനാം പാർഥിവാനാം ച ഭാരത ॥ 6-119-91 (44436)
പതമാനേ രഥാദ്ഭീഷ്മേ ബഭൂവ സുമഹാസ്വനഃ ।
സംപതന്തമഭിപ്രേക്ഷ്യ മഹാത്മാനം പിതാമഹം ॥ 6-119-92 (44437)
സഹ ഭീഷ്മേണ സർവേഷാം പ്രാപതൻഹൃദയാനി നഃ ।
സ പപാത മഹാബാഹുർവസുധാമനുനാദയൻ ॥ 6-119-93 (44438)
ഇന്ദ്രധ്വജ ഇവോത്സൃഷ്ടഃ കേതുഃ സർവധനുഷ്മതാം ।
ധരണീം ന സ പസ്പർശ ശരസംഘൈഃ സമാവൃതഃ ॥ 6-119-94 (44439)
ശലതൽപേ മഹേഷ്വാസം ശയാനം പുരുഷർഷഭം।
രഥാത്പ്രപതിതം ചൈനം ദിവ്യോ ഭാവഃ സമാവിശത് ॥ 6-119-95 (44440)
അഭ്യവർഷച്ച പർജന്യഃ പ്രാകംപത ച മേദിനീ ।
പതൻസ ദദൃശേ ചാപി ദക്ഷിണേന ദിവാകരം ॥ 6-119-96 (44441)
സഞ്ജ്ഞാം ചോപാലഭദ്വീരഃ കാലം സഞ്ചിന്ത്യ ഭാരത ।
അന്തരിക്ഷേ ച ശുശ്രാവ ദിവ്യാ വാചഃ സമന്തതഃ ॥ 6-119-97 (44442)
കഥം മഹാത്മാ ഗാംഗേയഃ സർവശസ്ത്രഭൃതാം വരഃ ।
കാലകർതാ നരവ്യാഘ്രഃ സംപ്രാപ്തേ ദക്ഷിണായനേ ॥ 6-119-98 (44443)
സ്ഥിതോഽസ്മീതി ച ഗാംഗേയസ്തച്ഛ്രുത്വാ വാക്യമബ്രവീത്।
ധാരയിഷ്യാംയഹം പ്രാണാൻപതിതിഽപി മഹീതലേ ॥ 6-119-99 (44444)
ഉത്തരായണമന്വിച്ഛൻസുഗതിപ്രതികാങ്ക്ഷയാ।
തസ്യ തൻമതമാജ്ഞായ ഗഹ്ഗാ ഹിമവതഃ സുതാഃ ॥ 6-119-100 (44445)
മഹർഷീൻഹംസരൂപേണ പ്രേഷയാമാസ തത്ര വൈ।
തതസ്തം പ്രതി തേ ഹംസാസ്ത്വരിതാ മാനസൌകസഃ ॥ 6-119-101 (44446)
ആജഗ്മുഃ സഹിതാ ദ്രഷ്ടും ഭീഷ്മം കുരുപിതാമഹം।
യത്ര ശേതേ നരശ്രേഷ്ഠഃ ശരതൽപേ പിതാമഹഃ ॥ 6-119-102 (44447)
തേ തു ഭീഷ്മം സമാസാദ്യ ഋഷയോ ഹംസരൂപിണഃ ।
അപശ്യഞ്ഛരതൽപസ്ഥം ഭീഷ്മം കുരുകുലോദ്വഹം ॥ 6-119-103 (44448)
തേ തം ദൃഷ്ട്വാ മഹാത്മാനം കൃത്വാ ചാപി പ്രദക്ഷിണം।
ഗാംഗേയം ഭരതശ്രേഷ്ഠം ദക്ഷിണേന ച ഭാസ്കരം ॥ 6-119-104 (44449)
ഇതരേതരമാമന്ത്ര്യ പ്രാഹുസ്തത്ര മനീഷിണഃ ।
ഭീഷ്മഃ കഥം മഹാത്മാ സൻസംസ്ഥാതാ ദക്ഷിണായനേ ॥ 6-119-105 (44450)
ഇത്യുക്ത്വാ പ്രസ്ഥിതാ ഹംസാ ദക്ഷിണാമഭിതോ ദിശം।
സംപ്രേക്ഷ്യ വൈ മഹാബുദ്ധിശ്ചിന്തയിത്വാ ച ഭാരത ॥ 6-119-106 (44451)
താനബ്രവീച്ഛാന്തനവോ നാഹം ഗന്താ കഥഞ്ചന ।
ദക്ഷിണാവർത ആദിത്യേ ഏതൻമേ മനസി സ്ഥിതം ॥ 6-119-107 (44452)
ഗമിഷ്യാമി സ്വകം സ്ഥാനമാസീദ്യൻമേ പുരാതനം ।
ഉദഗായന ആദിത്യേ ഹംസാഃ സത്യം ബ്രവീമി വഃ ॥ 6-119-108 (44453)
ധാരയിഷ്യാംയഹം പ്രാണാനുത്തരായണകാങ്ക്ഷയാ।
പ്രാണാനാം ച സമുത്സർഗ ഐശ്വര്യം നിയതം മമ ॥ 6-119-109 (44454)
തസ്മാത്പ്രാണാന്ധാരയിഷ്യേ മുമൂർഷുരുദഗായനേ।
യശ്ച ദത്തോ വരോ മഹ്യം പിത്രാ തേന മഹാത്മനാ ॥ 6-119-110 (44455)
ഛന്ദതസ്തേ ഭവേൻമൃത്യുരിതി തത്സത്യമസ്തു മേ।
ധാരയിഷ്യേ തതഃ പ്രാണാനുത്സർഗേ നിയതേ സതി ॥ 6-119-111 (44456)
ഇത്യുക്ത്വാ താംസ്തദാ ഹംസാൻസ ശേതേ ശരതൽപഗഃ ।
ഏവം കുരൂണാം പതിതേ ശൃംഗേ ഭീഷ്മേ മഹൌജസി ॥ 6-119-112 (44457)
പാണ്ഡവാഃ സൃഞ്ജയാശ്ചൈവ സിംഹനാദം പ്രചക്രിരേ ।
തസ്മിൻഹതേ മഹാസത്വേ ഭരതാനാം പിതാമഹേ ॥ 6-119-113 (44458)
ന കിഞ്ചിത്പ്രത്യപദ്യന്ത പുത്രാസ്തേ ഭരതർഷഭ ।
സംമോഹശ്ചൈവ തുമുലഃ കരൂണാമഭവത്തദാ ॥ 6-119-114 (44459)
കൃപദുര്യോധനമുഖാ നിഃശ്വസ്യ രുരുദുസ്തതഃ ।
വിഷാദാച്ച ചിരം കാലമതിഷ്ഠന്വിഗതേന്ദ്രിയാഃ ॥ 6-119-115 (44460)
ദധ്യുശ്ചൈവ മഹാരാജ ന യുദ്ധേ ദധിരേ മനഃ ।
ഊരുഗ്രാഹഗൃഹീതാശ്ച നാഭ്യധാവന്ത പാണ്ഡവാൻ ॥ 6-119-116 (44461)
അവധ്യേ ശന്തനോഃ പുത്രേ ഹതേ ഭീഷ്മേ മഹൌജസി।
`ദുഃഖാർതാസ്തേ തതോ രാജൻകുരൂണാം പതയോഽഭവൻ ।'
അഭാവ സഹസാ രാജൻകുരുരാജസ്യ തർകിതഃ ॥ 6-119-117 (44462)
ഹതപ്രവീരാസ്തു വയം നികൃത്താശ്ച ശിതൈഃ ശരൈഃ ।
കർതവ്യം നാഭിജാനീമോ നിർജിതാഃ സവ്യസാചിനാ ॥ 6-119-118 (44463)
പാണഡവാശ്ച ജയം ലബ്ധ്വാ പരത്ര ച പരാം ഗതിം ।
സർവേ ദധ്യുർമഹാശംഖഞ്ശൂരാഃ പരിഘവാഹവഃ ॥ 6-119-119 (44464)
സോമകാശ്ച സപാഞ്ചാലാഃ പ്രാഹൃഷ്യന്ത ജനേശ്വര ।
തതസ്തൂര്യസഹസ്രേഷു നദത്സു സ മഹാബലഃ ॥ 6-119-120 (44465)
ആസ്ഫോടയാമാസ ഭൃശം ഭീമസേനോ നനാദ ച।
സേനയോരുഭയോശ്ചാപി ഗാംഗേയേ നിഹതേ വിഭൌ ॥ 6-119-121 (44466)
സംന്യസ്യ വിരാഃ ശസ്ത്രാണി പ്രാധ്യായന്ത സമന്തതഃ ।
പ്രാക്രോശൻപ്രാദ്രവംശ്ചാന്യേ ജഗ്മുർമോഹം തഥാഽപരേ ॥ 6-119-122 (44467)
ക്ഷത്രം ചാന്യേഽഭ്യനിന്ദന്ത ഭീഷ്മം ചാന്യേഽഭ്യപൂജയൻ।
ഋഷയഃ പിതരശ്ചൈവ പ്രശശസുർമഹാവ്രതം ॥ 6-119-123 (44468)
ഭരതാനാം ച യേ പൂർവേ തേ ചൈനം പ്രശശംസിരേ ।
മഹോപനിഷദം ചൈവ യോഗമാസ്ഥായ വിര്യവാൻ ॥ 6-119-124 (44469)
ജപഞ്ശാന്തനവോ ധീമാൻകാലാകാങ്ക്ഷീ സ്ഥിതോഽഭവത് ॥ ॥ 6-119-125 (44470)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദശമദിവസയുദ്ധേ ഏകോനവിംശത്യധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-119-26 ആത്തമാത്തം ഗൃഹീതം ഗൃഹീതം ॥ 6-119-37 വ്യവസിതം നിശ്ചിതം ॥ 6-119-38 നിധനേ സമാപ്തൌ ॥ 6-119-40 മുനിതേജസാ വ്യാസപ്രഭാവേന ॥ 6-119-61 അവ്യവച്ഛിന്നാഃ സന്തതാഃച ॥ 6-119-66 മാഘമാ കർകടീ പ്രോക്താ തദപത്യം തു സേഗവാ । യഥാ മാഘമാം കർകടീ മാതരം സേഗവാസ്തദപത്യാനി കൃന്തന്തി ഉദരസ്ഥാന്യപത്യാനി പൃഷ്ഠം വിദാര്യ വഹിർനർഗച്ഛന്തി തദ്വദിത്യർഥഃ । തേന പ്രാണാപഹാരിവേദനാജനകത്വം ബാമാനാം നേദം ശിഖണ്ഡിബാണേഷു സംഭവതി । തേഷാം മദംഗേ പുഷ്പതുല്യത്വാത്॥ 6-119-70 അഗ്രേ തേഷാം। മൃത്യോരിതി ചതുർഥ്യർഥേ ഷഷ്ഠീ । മൃത്യവേ ഇത്യർഥഃ ॥ 6-119-86 പ്രാണപീഡിതാ ഇതി കo ഘo പാഠഃ ॥ 6-119-97 കാലം മൃത്യും ॥ 6-119-104 ദക്ഷിണേന ദക്ഷിണമാർഗസ്ഥം ഭാസ്കരം ച ദൃഷ്ട്വേത്യന്വയഃ ॥ 6-119-105 സംസ്ഥാതാ മരിഷ്യതി ॥ 6-119-109 ഐശ്വര്യം സ്വസാമർഥ്യം സ്വച്ഛന്ദമൃത്യുത്വാത് ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 120
॥ ശ്രീഃ ॥
6.120. അധ്യായഃ 120
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
കുരുപാണ്ഡവൈരന്യൈ രാജഭിശ്ച ഭീഷ്മാഭിവാദനം ॥ 1 ॥ അർജുനേന ഭീഷ്മായ ബാണമയോപധാനസമർപണം ॥ 2 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-120-0 (44471)
ധൃതരാഷ്ട്ര ഉവാച। 6-120-0x (4240)
കഥമാസംസ്തദാ യോധാ ഹീനാ ഭീഷ്മേണ സഞ്ജയ ।
ബലിനാ ദേവകൽപേന കൌമാരബ്രഹ്മചാരിണാ ॥ 6-120-1 (44472)
തദൈവ നിഹതാൻമന്യേ കുരൂനന്യാംശ്ച പാണ്ഡവൈഃ ।
ന പ്രാഹരദ്യദാ ഭീഷ്മോ ഘൃണിത്വാദ്ദ്രുപദാത്മജം ॥ 6-120-2 (44473)
തതോ ദുഃഖതരം മന്യേ കിമന്യത്പ്രഭവിഷ്യതി ।
അദ്യൈവ നിഹതം ശ്രുത്വാ പിതരം മമ ദുർമതേഃ ॥ 6-120-3 (44474)
അശ്മസാരമയം നൂനം ഹൃദയം മമ സഞ്ജയ ।
ശ്രുത്വാ വിനിഹതം ഭീഷ്മം ശതധാ യന്ന ദീര്യതേ ॥ 6-120-4 (44475)
യദന്യന്നിഹതേനാജൌ ഭീഷ്മേണ ജയമിച്ഛതാ ।
ചേഷ്ടിതം കുരുസിംഹേന തൻമേ കഥയ സുവ്രത ॥ 6-120-5 (44476)
പുനഃപുനർന മൃഷ്യാമി ഹതം ദേവവ്രതം രണേ।
ന ഹതോ ജാമദഗ്ന്യേന ദിവ്യൈരസ്ത്രൈശ്ച യഃ പുരാ ॥ 6-120-6 (44477)
സ ഹതോ ദ്രൌപദേയേന പാഞ്ചാല്യേന ശിഖണ്ഡിനാ । 6-120-7 (44478)
സഞ്ജയ ഉവാച।
സായാഹ്നേ ന്യപതദ്ഭൂമൌ ധാർതരാഷ്ട്രാന്വിഷാദയൻ ॥ 6-120-7x (4241)
പാഞ്ചാലാൻഹർഷയംശ്ചൈവ ഭീഷ്മഃ കുരുപിതാമഹഃ ।
സ ശേതേ ശരതൽപസ്ഥോ മേദിനീമസ്പൃശംസ്തദാ ॥ 6-120-8 (44479)
ഭീഷ്മോ രഥാത്പ്രപതിതഃ സഞ്ഛിന്നോ ബഹുഭിഃ ശരൈഃ ।
ഹാഹേതി തുമുലഃ ശബ്ദോ ഭൂതാനാം സമപദ്യത ॥ 6-120-9 (44480)
സീമാവൃക്ഷേ നിപതിതേ കുരൂണാം സമിതിഞ്ജയേ ।
സേനയോരുഭയോ രാജൻക്ഷത്രിയാൻഭയമാവിശത് ॥ 6-120-10 (44481)
ഭീഷ്മം ശാന്തനവം ദൃഷ്ട്വാ വിശീർണകവചധ്വജം ।
കുരവഃ പര്യവർതന്ത പാണ്ഡവാശ്ച വിശാംപതേ ॥ 6-120-11 (44482)
ഖം തമഃസംവൃതമഭൂദാസീദ്ഭാനുർഗതപ്രഭഃ ।
രരാസ പൃഥിവീ ചൈവ ഭീഷ്മേ ശാന്തനവേ ഹതേ ॥ 6-120-12 (44483)
അയം ബ്രഹ്മവിദാം ശ്രേഷ്ഠോ ഗതിർബ്രഹ്മവിദാം സദാ।
ഇത്യഭാഷന്ത ഭൂതാനി ശയാനം പുരുഷർഷഭം ॥ 6-120-13 (44484)
അയം പിതരമാജ്ഞായ കാമാർതം ശന്തനും പുരാ ।
ഊർധ്വരേതസമാത്മാനം ചകാര പുരുഷർഷഭഃ ॥ 6-120-14 (44485)
ഇതി സ്മ ശരതൽപസ്ഥം ഭരതാനാം പിതാമഹം ।
ഋഷയസ്ത്വഭ്യഭാഷന്ത സഹിതാഃ സിദ്ധചാരണൈഃ ॥ 6-120-15 (44486)
ഹതേ ശാന്തനവേ ഭീഷ്മേ ഭരതാനാം പിതാമഹേ ।
ന കിഞ്ചിത്പ്രത്യപദ്യന്ത പുത്രാസ്തവ ഹി മാരിഷ ॥ 6-120-16 (44487)
വിഷണ്ണവദനാശ്ചാസൻഹതശ്രീകാശ്ച ഭാരത ।
അതിഷ്ഠന്വ്രീഡിതാശ്ചൈവ ഹ്രിയാ യുക്താ ഹ്യധോമുഖാഃ ॥ 6-120-17 (44488)
പാണ്ഡവാശ്ച ജയം ലബ്ധ്വാ സംഗ്രാമശിരസി സ്ഥിതാഃ ।
സർവേ ദധ്യുർമഹാശംഖാൻഹേമജാലപരിഷ്കൃതാൻ ॥ 6-120-18 (44489)
ഹർഷാത്തൂര്യസഹസ്രേഷു വാദ്യമാനേഷു ചാനഘ ।
അപശ്യാമ മഹാരാജ ഭീമസേനം മഹാബലം ॥ 6-120-19 (44490)
വിക്രീഡമാനം കൌന്തേയം ഹർഷേണ മഹതാ യുതം।
നിഹത്യ തരസാ ശത്രും മഹാബലസമന്വിതം ॥ 6-120-20 (44491)
സംമോഹശ്ചാപി തുമുലഃ കുരൂണാമഭവത്തതഃ ।
കർണദുര്യോധനൌ ചാപി നിഃശ്വസേതാം മുഹുർമുഹുഃ ॥ 6-120-21 (44492)
തഥാ നിപാതിതേ ഭീഷ്മേ കൌരവാണാം പിതാമഹേ ।
ഹാഹാഭൂതമഭൂത്സർവം നിർമര്യാദമവർതത ॥ 6-120-22 (44493)
ദൃഷ്ട്വാ ച പതിതം ഭീഷ്മം പുത്രോ ദുഃശാസനസ്തവ।
ഉത്തമം ജവമാസ്ഥായ ദ്രോണാനീകഭുപാദ്രവത് ॥ 6-120-23 (44494)
ഭ്രാത്രാ പ്രസ്ഥാപിതോ വീരഃ സ്വേനാനീകേന ദംശിതഃ।
പ്രയയൌ പുരുഷവ്യാഘ്രഃ സ്വസൈന്യമഭിഹർഷയൻ ॥ 6-120-24 (44495)
തമായാന്തമഭിപ്രേക്ഷ്യ കുരവഃ പര്യവാരയൻ।
ദുഃശാസനം മഹാരാജ കിമയം വക്ഷ്യതീതി ച ॥ 6-120-25 (44496)
തതോ ദ്രോണായ നിഹതം ഭീഷ്മമാചഷ്ട കൌരവഃ ।
ദ്രോണസ്തദാഽപ്രിയം ശ്രുത്വാ മുമോഹ ഭരതർഷഭ ॥ 6-120-26 (44497)
സ സഞ്ജ്ഞാമുപലഭ്യാശു ഭാരദ്വാജഃ പ്രതാപവാൻ ।
നിവാരയാമാസ തദാ സ്വാന്യനീകാനി മാരിഷ ॥ 6-120-27 (44498)
വിനിവൃത്താൻകുരൂന്ദൃഷ്ട്വാ പാണ്ഡവാപി സ്വസൈനികാൻ।
രഥൈഃ ശീഘ്രാശ്വസംയുക്തൈഃ സമന്താത്പര്യവാരയൻ ॥ 6-120-28 (44499)
നിവൃത്തേഷു ച സൈന്യേഷു പാരംപര്യേണ സർവശഃ ।
നിർമുക്തകവചാഃ സർവേ ഭീഷ്മമീയുർനരാധിപാഃ ॥ 6-120-29 (44500)
വ്യുപരംയ തതോ യുദ്ധാദ്യോധാഃ ശതസഹസ്രശഃ ।
ഉപതസ്ഥുർമഹാത്മാനം പ്രജാപതിമിവാമരാഃ ॥ 6-120-30 (44501)
തേ തു ഭീഷ്മം സമാസാദ്യ ശയാനം ഭരതർഷഭം ।
അഭിവാദ്യാവതിഷ്ഠന്ത പാണ്ഡവാഃ കുരുഭിഃ സഹ ॥ 6-120-31 (44502)
അഥ പാണ്ഡൂൻകുരൂംശ്ചൈവ പ്രണിപത്യാഗ്രതഃ സ്ഥിതാൻ ।
അഭ്യഭാഷത ധർമാത്മാ ഭീഷ്മഃ ശാന്തനവസ്തദാ ॥ 6-120-32 (44503)
സ്വാഗതം വോ മഹാഭാഗാഃ സ്വാഗതം വോ മഹാരഥാഃ ।
തുഷ്യാമി ദർശനാച്ചാഹം യുഷ്മാകമമരോപമാഃ ॥ 6-120-33 (44504)
അഭിനന്ദ്യ സ താനേവം ശിരസാ ലംബതാഽബ്രവീത് ।
`പരപാർശ്വേ തവ സുതാൻസ്ഥിതാനുദ്വീക്ഷ്യ ഭാരത।'
ശിരോ മേ ലംബതേഽത്യർഥമുപധാനം പ്രദീയതാം ॥ 6-120-34 (44505)
തതോ നൃപാഃ സമാജഹ്രുസ്തനൂനി ച മൃദൂനി ച ।
ഉപധാനാനി മുഖ്യാനി നൈച്ഛത്താനി പിതാമഹഃ ॥ 6-120-35 (44506)
അഥാബ്രവീന്നരവ്യാഘ്രഃ പ്രസഹന്നിവ താന്നൃപാൻ ।
നൈതാനി വീരശയ്യാസു യുക്തരൂപാണി പാർഥിവാഃ ॥ 6-120-36 (44507)
തതോ വീക്ഷ്യ നരശ്രേഷ്ഠമഭ്യഭാഷത പാണ്ഡവം ।
ധനഞ്ജയം ദീർഘബാഹും സർവലോകമഹാരഥം ॥ 6-120-37 (44508)
ധനഞ്ജയ മഹാബാഹോ ശിരോ മേ താത ലംബതേ।
ദീയതാമുപധാനം വൈ യദ്യുക്തമിഹ മന്യസേ ॥ 6-120-38 (44509)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-120-39x (4242)
സമാരോപ്യ മഹച്ചാപമഭിവാദ്യ പിതാമഹം।
നേത്രാഭ്യാമശ്രുപൂർണാഭ്യാമിദം വചനമബ്രവീത് ॥ 6-120-39 (44510)
ആജ്ഞാപയ കുരുശ്രേഷ്ഠ സർവശസ്ത്രഭൃതാം വര।
പ്രേഷ്യോഽഹം തവ ദുർധർഷ ക്രിയതാം കിം പിതാമഹ ॥ 6-120-40 (44511)
തമബ്രവീച്ഛാന്തനവഃ ശിരോ മേ താത ലംബതേ । 6-120-41b`ദീയതാമുപധാനം മേ യദ്യുക്തമിഹ മന്യസേ'
ഉപധാനം കുരുശ്രേഷ്ഠ ഉപധേഹി മമാർജുന ॥ 6-120-41 (44512)
വീരശയ്യാനുരൂപം വൈ ശീഘ്രം വീര പ്രയച്ഛ മേ ।
ത്വം ഹി പാർഥ സമർഥോ വൈ ശ്രേഷ്ഠഃ സർവധനുഷ്മതാം ॥ 6-120-42 (44513)
ക്ഷത്രധർമസ്യ വേത്താ ച ബുദ്ധിസത്വഗുണാന്വിതഃ ।
ഫൽഗുനോഽപി തഥേത്യുക്ത്വാ വ്യവസായം പരഞ്ജയഃ ॥ 6-120-43 (44514)
ഗൃഹ്യാനുമന്ത്ര്യ ഗാണ്ഡീവം ശരാൻസന്നതപർവണഃ ।
അനുമാന്യ മഹാത്മാനം ഭരതാനാം മഹാരഥം ॥ 6-120-44 (44515)
ത്രിഭിസ്തീക്ഷ്ണൈർമഹാവേഗൈരുദഗൃഹ്ണാച്ഛിരഃ ശരൈഃ ।
അഭിപ്രായേ തു വിദിതേ ധർമാത്മാ സ്വയസാചിനാ ॥ 6-120-45 (44516)
അതുഷ്യദ്ഭരതശ്രേഷ്ഠോ ഭീഷ്മോ ധർമാർഥതത്ത്വവിത് ।
ഉപധാനേന ദത്തേന പ്രത്യനന്ദദ്ധനഞ്ജയം ॥ 6-120-46 (44517)
പ്രാഹ സർവാൻസമുദ്വീക്ഷ്യ ഭരതാൻഭാരതം പ്രതി।
കുന്തീപുത്രം യുധാം ശ്രേഷ്ഠം സുഹൃദാം പ്രീതിവർധനം ॥ 6-120-47 (44518)
ശയനസ്യാനുരൂപം മേ പാണ്ഡവോപഹിതം ത്വയാ।
യദ്യന്യഥാ പ്രപദ്യേഥാഃ ശപേയം ത്വാമഹം പുരാ ॥ 6-120-48 (44519)
ഏവമേവ മഹാബാഹോ ധർമേഷു പരിതിഷ്ഠതാ।
സ്വപ്തവ്യം ക്ഷത്രിയേണാജൌ ശരതൽപഗതേന വൈ ॥ 6-120-49 (44520)
ഏവമുക്ത്വാ തു ബീഭത്സും സർവാംസ്താനബ്രവീദ്വചഃ ।
രാജ്ഞശ്ച രാജപുത്രാംശ്ച പാണ്ഡവൈരഭിസംവൃതാൻ ॥ 6-120-50 (44521)
പശ്യധ്വമുപധാനം മേ പാണഡവേനാഭിസന്ധിതം ।
ശയേയമസ്യാം ശയ്യായാം യാവദാവർതനം രവേഃ ॥ 6-120-51 (44522)
യേ തദാ ധാരയിഷ്യന്തി തേ ച പ്രേക്ഷ്യന്തി മാം നൃപാഃ।
ദിശം വൈശ്രവണാക്രാന്താം യദാ ഗന്താ ദിവാകരഃ ॥ 6-120-52 (44523)
നൂനം സപ്താശ്വയുക്തേന രഥേനോത്തമതേജസാ ।
രക്ഷ്യേഽഹം വൈ മമ പ്രാണാൻസുഹൃദഃ സുപ്രിയാനിവ ॥ 6-120-53 (44524)
പരിഖാഃ ഖന്യതാമത്ര മമാവസദനേ നൃപാഃ ।
ഉപാസിഷ്യേ വിവസ്വന്തമേവം ശരശതാചിതഃ ।
ഉപാരമധ്വം സംഗ്രാമാദ്വൈരമുത്സൃജ്യ പാർഥിവാഃ ॥ 6-120-54 (44525)
സ·ഞ്ജയ ഉവാച। 6-120-55x (4243)
ഉപാതിഷ്ഠന്നഥോ വൈദ്യാഃ ശല്യോദ്ധരണകോവിദാഃ।
സർവോപകരണൈര്യുക്താഃ കുശലൈഃ സാധുശിക്ഷിതാഃ ॥ 6-120-55 (44526)
താന്ദൃഷ്ട്വാ ജാഹ്നവീപുത്രഃ പ്രോവാച തനയം തവ ।
ദത്തദേയാ വിസൃജ്യന്താം പൂജയിത്വാ ചികിത്സകാഃ ॥ 6-120-56 (44527)
ഏവംഗതേ മയേദാനീം വൈദ്യൈഃ കാര്യമിഹാസ്തി കിം।
ക്ഷത്രധർമേ പ്രശസ്താം ഹി പ്രാപ്തോഽസ്മി പരമാം ഗതിം ॥ 6-120-57 (44528)
നൈഷ ധർമോ മഹീപാലാഃ ശരതൽപഗതസ്യ മേ ।
ഏഭിരേവ ശരൈശ്ചാഹം ദഗ്ധവ്യോഽഗ്നൌ നരാധിപാഃ ॥ 6-120-58 (44529)
തച്ഛ്രുത്വാ വചനം തസ്യ പുത്രോ ദുര്യോധനസ്തവ।
വൈദ്യാന്വിസർജയാമാസ പൂജയിത്വാ യഥാർഹതഃ ॥ 6-120-59 (44530)
തതസ്തേ വിസ്മയം ജഗ്മുർനാനാജനപദേശ്വരാഃ ।
സ്ഥിതിം ധർമേ പരാം ദൃഷ്ട്വാ ഭീഷ്മസ്യാമിതതേജസഃ ॥ 6-120-60 (44531)
ഉപധാനം തതോ ദത്ത്വാ പിതുസ്തേ മനുജേശ്വരാഃ ।
സഹിതാഃ പാണ്ഡവാഃ സർവേ കുരവശ്ച മഹാരഥാഃ ॥ 6-120-61 (44532)
ഉപഗംയ മഹാത്മാനം ശയാനം ശയനേ ശുഭേ ॥ 6-120-62 (44533)
തേഽഭിവാദ്യ തതോ ഭീഷ്മം കൃത്വാ ച ത്രിഃപ്രദക്ഷിണം।
വിധായ രക്ഷാം ഭീഷ്മസ്യ സർവ ഏവ സമന്തതഃ ॥ 6-120-63 (44534)
വീരാഃ സ്വശിബിരാണ്യേവ ധ്യായന്തഃ പരമാതുരാഃ ।
നിവേശായാഭ്യുപാഗച്ഛൻസായാഹ്നേ രുധിരോക്ഷിതാഃ ॥ 6-120-64 (44535)
നിവിഷ്ടാൻപാണ്ഡവാംശ്ചൈവ പ്രീയമാണാൻമഹാരഥാൻ ।
ഭീഷ്മസ്യ പതനം ദൃഷ്ട്വാ ഉപഗംയ മഹാബലഃ ॥ 6-120-65 (44536)
ഉവാച മാധവഃ കാലേ ധർമപുത്രം യുധിഷ്ഠിരം ।
ദിഷ്ട്യാ ജയസി കൌരവ്യ ദിഷ്ട്യാ ഭീഷ്മോ നിപാതിതഃ ॥ 6-120-66 (44537)
അവധ്യോ മാനുഷൈരേവ സത്യസന്ധോ മഹാരഥഃ ।
അഥവാ ദൈവതൈഃ സാർധം സർവശാസ്ത്രസ്യ പാരഗഃ ॥ 6-120-67 (44538)
ത്വാം തു ചക്ഷുർഹണം പ്രാപ്യ ദഗ്ധോ ഘോരേണ ചക്ഷുഷ । 6-120-68 (44539)
സഞ്ജയ ഉവാച।
ഏവമുക്തോ ധർമരാജഃ പ്രത്യുവാച ജനാർദനം ॥ 6-120-68x (4244)
തവ പ്രസാദാദ്വിജയഃ ക്രോധാത്തവ പരാജയഃ ।
ത്വം ഹി നഃ ശരണം കൃഷ്ണ ഭക്താനാമഭയങ്കരഃ ॥ 6-120-69 (44540)
അനാശ്ചര്യോ ജയസ്തേഷാം യേഷാം ത്വമസി കേശവ ।
രക്ഷിതാ സമരേ നിത്യം നിത്യം ചാപി ഹിതേ രതഃ ॥ 6-120-70 (44541)
സർവഥാ ത്വാം സമാസാദ്യ നാശ്ചര്യമിതി മേ മതിഃ। 6-120-71 (44542)
സഞ്ജയ ഉവാച।
ഏവമുക്തഃ പ്രത്യുവാച സ്മയമാനോ ജനാർദനഃ।
തവൈവൈതദ്യുക്തരൂപം വചനം പാർഥിവോത്തമ ॥ ॥ 6-120-71x (4245)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദശമദിവസേ വിംശത്യധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-120-11 പര്യവർതന്ത പരിവൃതവന്തഃ ॥ 6-120-17 വ്രീഡിതാഃ വ്രീഡാവന്തഃ । വ്രീഡാ ചാന്യതഃ। ഹ്രീശ്ചാകാര്യകരണാത് ॥ 6-120-29 പാരംപര്യേണ ക്രമേണ॥ 6-120-34 ഉപധാനം ഉപബർഹം ॥ 6-120-38 ഇഹ വീരശയ്യായാം ॥ 6-120-43 വ്യവസായമുചിതോദ്യോഗം ॥ 6-120-45 അന്വഗൃഹ്ണാത് അവതഷ്ടംഭേ ॥ 6-120-48 ഉപഹിതം ഉപധാനീയം ദത്തം॥ 6-120-53 വിമോക്ഷ്യേഽഹം തദാ പ്രാണാൻ ഇതി ഝo പാഠഃ ॥ 6-120-54 മമാവസദനേ മന്നിവാസസ്ഥാനേ ॥ 6-120-68 ചക്ഷുഷാ ഹന്തീതി തഥാ തം। ദൃഷ്ടിമാത്രേണ ഹനനക്ഷമം ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 121
॥ ശ്രീഃ ॥
6.121. അധ്യായഃ 121
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
തൃഷാർതേന ഭീഷ്മേണ പാനീയയാചനം ॥ 1 ॥ രാജഭിഃ കലശേനാനീതേ ജലേ ഭീഷ്മേണ തന്നിന്ദനപൂർവകമർജുനംപ്രതി യാചനം ॥ 2 ॥ അർജുനേന പര്യന്യാസ്ത്രേണ ഭൂമിംഭിത്ത്വോത്ഥാപിതസലിലധാരയാ ഭീഷ്മസ്യ തൃഷ്ണാശമനം ॥ 3 ॥ ഭീഷ്മേണ ദുര്യോധനംപ്രതി അർജുനപ്രശംസനപൂർവകം പാണ്ഡവൈഃ സഹ ശമോപദേശഃ ॥ 4 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-121-0 (44543)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-121-0x (4246)
വ്യുഷ്ടായാം തു മഹാരാജ ശർവര്യാം സർവപാർഥിവാഃ।
പാണ്ഡവാ ധാർതരാഷ്ട്രാശ്ച ഉപാതിഷ്ഠൻപിതാമഹം ॥ 6-121-1 (44544)
തം വീരശയനേ വീരം ശയാനം കുരുസത്തമ।
അഭിവാദ്യോപതസ്ഥുർവൈ ക്ഷത്രിയാഃ ക്ഷത്രിയർഷഭം ॥ 6-121-2 (44545)
കന്യാശ്ചന്ദനചൂർണൈശ്ച ലാജൈർമാല്യൈശ്ച സർവശഃ ।
അവാകിരഞ്ഛാന്തനവം തത്ര ഗത്വാ സഹസ്രശഃ ॥ 6-121-3 (44546)
സ്ത്രിയോ വൃദ്ധാസ്തഥാ ബാലാഃ പ്രേക്ഷകാശ്ച പൃഥഗ്ജനാഃ ।
സമഭ്യയുഃ ശാന്തനവം ഭൂതാനീവ തമോനുദം ॥ 6-121-4 (44547)
തൂര്യാണി ശതസംഖ്യാനി തഥൈവ നടനർതകാഃ।
ശിൽപിനശ്ച തഥാഽഽജഗ്മുഃ കുരുവൃദ്ധം പിതാമഹം ॥ 6-121-5 (44548)
ഉപാഗംയ ച രാജേന്ദ്ര സന്നഹാന്വിപ്രമുച്യ തേ।
ആയുധാനി ച നിക്ഷിപ്യ സഹിതാഃ കുരുപാണ്ഡവാഃ ॥ 6-121-6 (44549)
അന്വാസന്ത ദുരാധർഷം ദേവവ്രതമരിന്ദമം।
അന്യോന്യം പ്രീതിമന്തസ്തേ യഥാപൂർവം യഥാവയഃ ॥ 6-121-7 (44550)
സാ പാർഥിവശതാകീർണാ സമിതിർഭീഷ്മശോഭിതാ।
ശുശുഭേ ഭാരതീ ദീപ്താ ദിവീവാദിത്യമണ്ഡലം ॥ 6-121-8 (44551)
വിബഭൌ ച നൃപാണാം സാ ഗംഗാസുതമുപാസതാം।
ദേവാനാമിവ ദേവേശം പിതാമഹമുപാസതാം ॥ 6-121-9 (44552)
ഭീഷ്മസ്തു വേദനാം ധൈര്യാന്നിഗൃഹ്യ ഭരതർഷഭ ।
അഭിതപ്തഃ ശരൈശ്ചൈവ നാതിഹൃഷ്ടമനാഽബ്രവീത് ॥ 6-121-10 (44553)
ശരാഭിതപ്തകായോ ഹി ശസ്ത്രസംപാതമൂർച്ഛിതഃ ।
പാനീയമിത സംപ്രേക്ഷ്യ രാജ്ഞസ്താൻപ്രത്യഭാഷത ॥ 6-121-11 (44554)
തതസ്തേ ക്ഷത്രിയാ രാജന്നുപാജഹ്രുഃ സമന്തതഃ ।
ഭക്ഷ്യാനുച്ചാവചാന്രാജന്വാരികുംഭാംശ്ച ശീതലാൻ ॥ 6-121-12 (44555)
ഉപാനീതം തു പാനീയം ദൃഷ്ട്വാ ശാന്തനവോഽബ്രവീത്।
ന മേഽദ്യ സേവിതും യോഗ്യാ ഭോഗാഃ കേവലമാനുഷാഃ ॥ 6-121-13 (44556)
അപക്രാന്തോ മനുഷ്യേഭ്യഃ ശരശയ്യാം ഗതോ ഹ്യഹം।
പ്രതീക്ഷമാണസ്തിഷ്ഠാമി നിവൃത്തിം ശശിസൂര്യയോഃ ॥ 6-121-14 (44557)
` സഞ്ജയ ഉവാച। 6-121-15x (4247)
ഏവമുക്ത്വാ തദോവാച ഭീഷ്മഃ ശരശതൈശ്ചിതഃ।
പയഃ പാസ്യാമി ഗോപാലാ ഗോമയം ന തു ഗോമയം।
ഗോപയേനാഗ്നിവർണേന ഗോമയം ന തു ഗോമയം ॥' 6-121-15 (44558)
ഏവമുക്ത്വാ ശാന്തനവോ നിന്ദന്വാക്യേന പാർഥിവാൻ।
അർജുനം ദ്രഷ്ടുമിച്ഛാമീത്യഭ്യഭാഷത ഭാരത ॥ 6-121-16 (44559)
അഥോപേത്യ മഹാബാഹുരഭിവാദ്യ പിതാമഹം ।
അതിഷ്ഠത്പ്രാഞ്ജലിഃ പ്രഹ്വഃ കിം കരോമീതി ചാബ്രവീത് ॥ 6-121-17 (44560)
തം ദൃഷ്ട്വാ പാണ്ഡവം രാജന്നഭിവാദ്യാഗ്രതഃ സ്ഥിതം।
അഭ്യഭാഷത ധർമാത്മാ ഭീഷ്മഃ പ്രീതോ ധനഞ്ജയം ॥ 6-121-18 (44561)
ദഹ്യതീവ ശരീര മേ സംവൃതസ്യ തവേഷുഭിഃ।
മർമാണി പരിദൂയന്തേ മുഖം ച പരിശുഷ്യതി ॥ 6-121-19 (44562)
വേദനാർതശരീരസ്യ പ്രയച്ഛാപോ മമാർജുന।
ത്വം ഹി ശക്തോ മഹേഷ്വാസ ദാതുമാപോ യഥാവിധി ॥ 6-121-20 (44563)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-121-21x (4248)
അർജുനസ്തു തഥേത്യുക്ത്വാ രഥമാരുഹ്യ വീര്യവാൻ।
അധിജ്യം ബലവത്കൃത്വാ ഗാണ്ഡീവം വ്യാക്ഷിപദ്ധനുഃ ॥ 6-121-21 (44564)
തസ്യ ജ്യാതലനിർഘോഷം വിസ്ഫൂർജിതമിവാശനേഃ ।
വിത്രേസുഃ സർവഭൂതാനി സർവേ ശ്രുത്വാ ച പാർഥിവാഃ ॥ 6-121-22 (44565)
തതഃ പ്രദക്ഷിണം കൃത്വാ രഥേന രഥിനാം വരഃ।
ശയാനം ഭരതശ്രേഷ്ഠം സർവശസ്ത്രഭൃതാം വരം ॥ 6-121-23 (44566)
സന്ധായ ച ശരം ദീപ്തമഭിമന്ത്ര്യ സ പാണ്ഡവഃ।
പർജന്യാസ്ത്രേണ സംയോജ്യ സർവലോകസ്യ പശ്യതഃ॥ 6-121-24 (44567)
അവിധ്യത്പൃഥിവീം പാർഥഃ പാർശ്വേ ഭീഷ്മസ്യ ദക്ഷിണേ ।
ഉത്പപാത തതോ ധാരാ വാരിണോ വിമലാ ശുഭാ ॥ 6-121-25 (44568)
ശീതസ്യാമൃതകൽപസ്യ ദിവ്യഗന്ധരസസ്യ ച ।
അതർപയത്തതഃ പാർഥഃ ശീതയാ ജലധാരയാ ॥ 6-121-26 (44569)
ഭീഷ്മം കുരൂണാമൃഷഭം ദിവ്യം ദിവ്യപരാക്രമം ।
കർമണാ തേന പാർഥസ്യ ശക്രസ്യേവ വികുർവതഃ ॥ 6-121-27 (44570)
വിസ്മയം പരമം ജഗ്മുസ്തതസ്തേ വസുധാധിപാഃ ।
തത്കർമ പ്രേക്ഷ്യ ബീഭത്സോരതിമാനുഷവിക്രമം ॥ 6-121-28 (44571)
സംപ്രാവേപന്ത കുരവോ ഗാവഃ ശീതാർദിതാ ഇവ।
വിസ്മയാച്ചോത്തരീയാണി വ്യാവിധ്യൻസർവതോ നൃപാഃ ॥ 6-121-29 (44572)
ശംഖദുന്ദുഭിനിർഘോഷസ്തുമുലഃ സർവതോഽഭവത്।
തൃപ്തഃ ശാന്തനവശ്ചാപി രാജൻബീഭത്സുമബ്രവീത് ॥ 6-121-30 (44573)
സർവപാർഥിവവീരാണാം സന്നിധൌ പൂജയന്നിവ ।
നൈതച്ചിത്രം മഹാബാഹോ ത്വയി കൌരവനന്ദന ॥ 6-121-31 (44574)
കഥിതോ നാരദേനാസി പൂർവർഷിരമിതദ്യുതേ ।
വാസുദേവസഹായസ്ത്വം മഹത്കർമ കരിഷ്യസി ॥ 6-121-32 (44575)
യന്നോത്സഹതി ദേവേന്ദ്രഃ സഹ ദേവൈരപി ധ്രുവം ।
വിദുസ്ത്വാം നിധനം പാർഥ സർവക്ഷത്രസ്യ തദ്വിദഃ ॥ 6-121-33 (44576)
ധനുർധരാണാമേകസ്ത്വം പൃഥിവ്യാം പ്രവരോ നൃഷു ॥ 6-121-34 (44577)
മനുഷ്യാ ജഗതി ശ്രേഷ്ഠാഃ പക്ഷിണാം പതഗേശ്വരഃ।
സരിതം സാഗരഃ ശ്രേഷ്ഠോ ഗൌർവരിഷ്ഠാ ചതുഷ്പദാം ॥ 6-121-35 (44578)
ആദിത്യസ്തേജസാം ശ്രേഷ്ഠോ ഗിരീണാം ഹിമവാന്വരഃ ।
ജാതീനാം ബ്രാഹ്മണഃ ശ്രേഷ്ഠഃ ശ്രേഷ്ഠസ്ത്വമസി ധന്വിനാം ॥ 6-121-36 (44579)
ന വൈ ശ്രുതം ധാർതരാഷ്ട്രേണ വാക്യം
മയോച്യമാനം വിദുരേണ ചൈവ।
ദ്രോണേന രാമേണ ജനാർദനേന
മുഹുർമുഹുഃ സഞ്ജയേനാപി ചോക്തം ॥ 6-121-37 (44580)
പരീതബുദ്ധിർഹി വിസഞ്ജ്ഞകൽപോ
ദുര്യോധനോ ന ച തച്ഛ്രദ്ദധാതി।
സ ശേഷ്യതേ വൈ നിഹതശ്ചിരായ
ശാസ്ത്രാതിഗോ ഭീമബലാഭിഭൂതഃ ॥ 6-121-38 (44581)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-121-39x (4249)
ഏതച്ഛ്രുത്വാ തദ്വചഃ കൌരവേന്ദ്രോ
ദുര്യോധനോ ദീനമനാ ബഭൂവ।
തമബ്രവിച്ഛാന്തനവോഽഭിവീക്ഷ്യ
നിബോധ രാജൻഭവ വീതമന്യുഃ ॥ 6-121-39 (44582)
ദൃഷ്ടം ദുര്യോധനൈതത്തേ യഥാ പാർഥേന ധീമതാ।
ജലസ്യ ധാരാ ജനിതാ ശീതസ്യാമൃതഗന്ധിനഃ ॥ 6-121-40 (44583)
ഏതസ്യ കർതാ ലോകേഽസ്മിന്നാന്യഃ കശ്ചന വിദ്യതേ।
ആഗ്നേയം വാരുണം സൌംയം വായവ്യമഥ വൈഷ്ണവം ॥ 6-121-41 (44584)
ഐന്ദ്രം പാശുപതം ബ്രഹ്മം പാരമേഷ്ഠ്യം പ്രജാപതേഃ ।
ധാതുസ്ത്വഷ്ടുശ്ച സവിതുർവൈവസ്വതമഥാപി വാ॥ 6-121-42 (44585)
സർവസ്മിൻമാനുഷേ ലോകേ വേത്ത്യേകോ ഹി ധനഞ്ജയഃ।
കൃഷ്ണോ വാ ദേവകീപുത്രോ നാന്യോ വേദേഹ കശ്ചന ॥ 6-121-43 (44586)
അശക്യഃ പാണ്ഡവസ്താത യുദ്ധേ ജേതും കഥഞ്ചന ।
അമാനുഷാണി കർമാണി യസ്യൈതാനി മഹാത്മനഃ ॥ 6-121-44 (44587)
തേന സത്വവതാ സംഖ്യേ ശൂരേണാഹവശോഭിനാ ।
ജിഷ്ണുനാ സമരേ രാജൻസന്ധിർഭവതു മാ ചിരം ॥ 6-121-45 (44588)
യാവത്കൃഷ്ണോ മഹാബാഹുഃ സ്വാധീനഃ കുരുസത്തമ।
താവത്പാർഥേന ശൂരേണ സന്ധിസ്തേ താത യുജ്യതാം ॥ 6-121-46 (44589)
യാവന്ന തേ ചമൂഃ സർവാഃ ശരൈഃ സന്നതപർവഭിഃ ।
നാശയത്യർജുനസ്താവത്സന്ധിസ്തേ താത യ്രുജ്യതാം ॥ 6-121-47 (44590)
യാവത്തിഷ്ഠന്തി സമരേ ഹതശേഷാഃ സഹോദരാഃ ।
നൃപാശ്ച ബഹവോ രാജംസ്താവത്സന്ധിഃ പ്രയുജ്യതാം ॥ 6-121-48 (44591)
ന നിർദഹതി തേ യാവത്ക്രോധദീപ്തേക്ഷണശ്ചമൂം ।
യുധിഷ്ഠിരോ രണേ താവത്സന്ധിസ്തേ താത യുജ്യതാം ॥ 6-121-49 (44592)
നകുലഃ സഹദേവശ്ച ഭീമസേനശ്ച പാണ്ഡവഃ।
യാവച്ചമൂം മഹാരാജ നാശയന്തി ന സർവശഃ ॥ 6-121-50 (44593)
താവത്തേ പാണ്ഡവൈർവീരൈഃ സൌഹാർദം മമ രോചതേ।
യുദ്ധം മദന്തമേവാസ്തു താത സംശാംയ പാണ്ഡവൈഃ ॥ 6-121-51 (44594)
ഏതത്തേ രോചതാം വാക്യം യദുക്തോഽസി മയാഽനഘ।
ഏതത്ക്ഷമമഹം മന്യേ തവ ചൈവ കുലസ്യ ച ॥ 6-121-52 (44595)
ത്യക്ത്വാ മന്യും വ്യുപശാംയസ്വ പാർഥൈഃ
പര്യാപ്തമേതദ്യത്കൃതം ഫൽഗുനേന ।
ഭീഷ്മസ്യാന്താദസ്തു വഃ സൌഹൃദം ച
ജീവന്തു ശേഷാഃ സാധു രാജൻപ്രസീദ ॥ 6-121-53 (44596)
രാജ്യസ്യാർദം ദീയതാം പാണ്ഡവാനാ-
മിന്ദ്രപ്രസ്ഥം ധരമരാജോഽഭിയാതു।
മാ മിത്രധ്രുക്പാർഥിവാനാം ജഘന്യഃ
പാപാം കീർതിം പ്രാപ്സ്യസേ കൌരവേന്ദ്ര॥ 6-121-54 (44597)
മമാവസാനാച്ഛാന്തിരസ്തു പ്രജാനാം
സംഗച്ഛന്താം പാണ്ഡവാഃ പ്രീതിമന്തഃ।
പിതാ പുത്രം മാതുലം ഭാഗിനേയോ
ഭ്രാതാ ചൈവ ഭ്രാതരം പ്രൈതു രാജൻ ॥ 6-121-55 (44598)
ന ചേദേവം പ്രാപ്തകാലം വചോ മേ
മോഹാവിഷ്ടഃ പ്രതിപത്സ്യസ്യബുദ്ധ്യാ ।
തപ്സ്യസ്യന്തേ ഏതദന്താഃ സ്ഥ സർവേ
സത്യാമേതാം ഭാരതീമീരയാമി ॥ 6-121-56 (44599)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-121-57x (4250)
ഏതദ്വാക്യം സൌഹൃദാദാപഗേയോ
മധ്യേ രാജ്ഞാം ഭാരതം ശ്രാവയിത്വാ।
തൂഷ്ണീമാസീച്ഛല്യസന്തപ്തമർമാ
യോജ്യാത്മാനം വേദനാം സംനിയംയ ॥ 6-121-57 (44600)
ധർമാർഥസഹിതം വാക്യം ശ്രുത്വാ ഹിതമനാമയം ।
നാരോചയത പുത്രസ്തേ മുമൂർഷുരിവ ഭേഷജം ॥ ॥ 6-121-58 (44601)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ഏകവിംശത്യധികശതതമോഽധ്യായഃ ।
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes
6-121-4 പൃധഗ്ജനാഃ പ്രാകൃതാ ജനാഃ। ഭൂതാനി പ്രാണിനോ ഗന്ധർവാദീനി വാ। തമോനുദം സൂര്യം ॥ 6-121-19 പരിദൂയന്തേ പരിതപ്യന്തേ ॥ 6-121-27 വികുർവതോ വിശേഷേണ കുർവതഃ ॥ 6-121-29 വ്യാവിധ്യൻഭ്രാമിതവന്തഃ ॥ 6-121-33 നിധനം നിധനഹേതുഃ। തദ്വിദോ ദേവരഹസ്യജ്ഞാഃ ॥ 6-121-35 ജഗതി ഭൂലോകേ ॥ 6-121-52 ക്ഷേമമിതി പാഠേ ഹിതം ॥ 6-121-53 ഫൽഗുനേന യത്കൃതം ഏതദേതാവദേവ പര്യാപ്തമസ്തു। ചശബ്ദാദേതാവതാം ഭ്രാതൄണാമന്താദപീതി ॥ 6-121-57 യോജ്യയോഗധാരണായുക്തം കൃത്വാ ॥ 6-121-58 ധർമാർഥേതി ശ്ലോകഃ ഝo പുസ്ത ഏവാസ്തി ॥ഭീഷ്മപർവ - അധ്യായ 122
॥ ശ്രീഃ ॥
6.122. അധ്യായഃ 122
Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics
അപഗതേഷു രാജസു കർണേന രസഹി ഭീഷ്മമേത്യ തദഭിവാദനം ॥ 1 ॥ ഭീഷ്മേണ കർണം പ്രതി തസ്യ കുന്തീസുതത്വോക്ത്യാ പാണ്ഡവൈഃ സഹ സംഗമചോദനാ ॥ 2 ॥ കർണേന സയുക്തികം പാണ്ഡവൈഃ സംഗമസ്യ ദുഷ്കരത്വമഭിധായ ഭീഷ്മക്ഷമാപനപൂർവകം സ്വാവാസഗമനം ॥ 3 ॥Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text
6-122-0 (44602)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-122-0x (4251)
തതസ്തേ പാർഥിവാഃ സർവേ ജഗ്മുഃ സ്വാനാലയാൻപുനഃ ।
തൂഷ്ണീംഭൂതേ മഹാരാജ ഭീഷ്മേ ശന്തനുനന്ദനേ ॥ 6-122-1 (44603)
ശ്രുത്വാ തു നിഹതം ഭീഷ്മം രാധേയഃ പുരുഷർഷഭഃ ।
ഈഷദാഗതസന്ത്രാസസ്ത്വരയോപജഗാമ ഹ ॥ 6-122-2 (44604)
സ ദദർശ മഹാത്മാനം ശരതൽപഗതം തദാ।
ജൻമശയ്യാഗതം വീരം കാർതികേയമിവ പ്രഭും ॥ 6-122-3 (44605)
നിമീലിതാക്ഷം തം വീരം സാശ്രുകണ്ഠസ്തദാ വൃഷാ ।
അഭ്യേത്യ പാദയോസ്തസ്യ നിപപാത മഹാദ്യുതിഃ ॥ 6-122-4 (44606)
രാധേയോഽഹം കുരുശ്രേഷ്ഠ നിത്യമക്ഷിഗതസ്തവ ।
ദ്വേഭ്യോഽത്യന്തമനാഗാഃ സന്നിതി ചൈനമുവാച ഹ ॥ 6-122-5 (44607)
തച്ഛ്രുത്വാ കുരുവൃദ്ധോ ഹി ശരൈഃ സംവൃതലോചനഃ।
രഹിതം ധിഷ്ണ്യമാലോക്യ സമുത്സാര്യ ച രക്ഷിണഃ ॥ 6-122-6 (44608)
പിതേവ പുത്രം ഗാംഗേയഃ പരിരഭ്യൈകപാണിനാ ।
ശനൈരുദ്വീക്ഷ്യ സസ്നേഹമിദം വചനമബ്രവീത് ॥ 6-122-7 (44609)
ന വിപ്രിയം മമൈവേഹ യത്സ്പർധേഥാ മയാ സഹ ।
യദി മാം നാധിഗച്ഛേഥാ ന തേ ശ്രേയോ ധ്രുവം ഭവേത് ॥ 6-122-8 (44610)
കൌന്തേയസ്ത്വം ന രാധേയോ ന തവാധിരഥഃ പിതാ।
സൂര്യജസ്ത്വം മഹാബാഹോ വിദിതോ നാരദാൻമയാ ॥ 6-122-9 (44611)
കൃഷ്ണദ്വൈപായനാച്ചൈവ തേജസാ ച ന സംശയഃ ।
ന ച ദ്വേഷോസ്തി മേ താത ത്വയി സത്യം ബ്രവീമി തേ ॥ 6-122-10 (44612)
തേജോവധനിമിത്തം തു പരുഷം ത്വാഹമബ്രുവം।
അകസ്മാത്പാണ്ഡവാൻഹി ത്വം ദ്വിഷസീതി മതിർമമ ॥ 6-122-11 (44613)
യേനാസി ബഹുശോ രാജ്ഞാ ചോദിതഃ സൂതനന്ദന ।
ജാതോഽസി ധർമലോപേന തതസ്തേ ബുദ്ധിരീദൃശീ ॥ 6-122-12 (44614)
നീചാശ്രയാൻമത്സരേണ ദ്വേഷിണീ ഗുമിനാമപി ।
തേനാസി ബഹുശോ രൂക്ഷം ശ്രാവിതഃ കുരുസംസദി ॥ 6-122-13 (44615)
ജാനാമി സമരേ വീര്യം ശത്രുഭിർദുഃസഹം ഭുവി ।
ബ്രഹ്മണ്യതാം ച ശൌര്യം ച ദാനേ ച പരമാം സ്ഥിതിം ॥ 6-122-14 (44616)
ന ത്വയാ സദൃശഃ കശ്ചിത്പുരുഷേഷ്വമരോപമ।
കുലഭേദഭയാച്ചാഹം സദാ പരുഷമുക്തവാൻ ॥ 6-122-15 (44617)
ഇഷ്വസ്ത്രേ ഭാരസന്ധാനേ ലാഘവേഽസ്ത്രബലേ തഥാ ।
സദൃശഃ ഫൽഗുനേനാസി കൃഷ്ണേന ച മഹാത്മനാ ॥ 6-122-16 (44618)
കർണ കാശിപുരം ഗത്വാ ത്വയൈകേന ധനുഷ്മതാ ।
കന്യാർഥേ കുരുരാജസ്യ രാജാനോ മൃദിതാ യുധി ॥ 6-122-17 (44619)
തഥാ ച ബലവാന്രാജാ ജരാസന്ധോ ദുരാസദഃ।
സമരേ സമരശ്ലാഘിന്ന ത്വയാ സദൃശോഽഭവത്॥ 6-122-18 (44620)
ബ്രഹ്മണ്യഃ സത്ത്വയോധീ ച തേജസാ ച ബലേന ച ।
ദേവഗർഭസമഃ സംഖ്യേ മനുഷ്യൈരധികോ യുധി ॥ 6-122-19 (44621)
വ്യപനീതോഽദ്യ മന്യുർമേ യസ്ത്വാം പ്രതി പുരാ കൃതഃ ।
ദൈവം പുരുഷകാരേണ ന ശക്യമതിവർതിതും ॥ 6-122-20 (44622)
സോദര്യാഃ പാണ്ഡവാ വീരാ ഭ്രാതരസ്തേഽരിസൂദന।
സംഗച്ഛ തൈർമഹാബാഹോ മമ ചേദിച്ഛസി പ്രിയം ॥ 6-122-21 (44623)
മയാ ഭവതു നിർവൃത്തം വൈരമാദിത്യനന്ദന ।
പൃഥിവ്യാം സർവരാജാനോ ഭവന്ത്വദ്യ നിരാമയാഃ ॥ 6-122-22 (44624)
കർണ ഉവാച। 6-122-23x (4252)
ജാനാംയേവ മഹാബാഹോ സർവമേതന്ന സംശയഃ।
യഥാ വദസി മേ ഭീഷ്മ കൌന്തേയോഽഹം ന സൂതജഃ ॥ 6-122-23 (44625)
അവകീർണസ്ത്വഹം കുന്ത്യാ സൂതേന ച വിവർധിതഃ।
ഭുക്ത്വാ ദുര്യോധനൈശ്വര്യം ന മിഥ്യാ കർതുമുത്സഹേ ॥ 6-122-24 (44626)
വസുദേവസുതോ യദ്വത്പാണ്ഡവായ ദൃഢവ്രതഃ ।
വമു ചൈവ ശരീരം ച പുത്രദാരം തഥാ യശഃ ॥ 6-122-25 (44627)
സർവം ദുര്യോധനസ്യാർഥേ ത്യക്തം മേ ഭൂരിദക്ഷിണ ।
മാ ചൈതദ്വ്യാധിമരണം ക്ഷത്രം സ്യാദിതി കൌരവ ॥ 6-122-26 (44628)
കോപിതാഃ പാണ്ഡവാ നിത്യം മയാഽശ്രിത്യ സുയോധനം ।
അവശ്യഭാവീ ഹ്യർഥോഽയം യോ ന ശക്യോ നിവർതിതും ॥ 6-122-27 (44629)
ദൈവം പുരുഷകാരേണ കോ വിവർതിതുമുത്സഹേത്।
പൃഥിവീക്ഷയസംശീനി നിമിത്താനി പിതാമഹ ॥ 6-122-28 (44630)
ഭവദ്ഭിരുപലബ്ധാനി കഥിതാനി ച സംസദി ।
പാണ്ഡവാ വാസുദേവശ്ച വിദിതാ മമ സർവശഃ॥ 6-122-29 (44631)
അജേയാഃ പുരുഷൈരന്യൈരിതി തംശ്ചോത്സഹാമഹേ।
വിജയിഷ്യേ രണേ പാണ്ഡൂനിതി മേ നിശ്ചിതഃ മനഃ ॥ 6-122-30 (44632)
ന ച ശക്യമവസ്രഷ്ടും വൈരമേതത്സുദാരുണം ।
ധനഞ്ജയേന യോത്സ്യേഽഹം സ്വധർമപ്രീതമാനസഃ ॥ 6-122-31 (44633)
അനുജാനീഷ്വ മാം താത യുദ്ധായ കൃതനിശ്ചയം ।
അനുജ്ഞാതസ്ത്വയാ വീര യുധ്യേയമിതി മേ മതിഃ ॥ 6-122-32 (44634)
ദുരുക്തം വിപ്രതീപം വാ രഭസാച്ചാപലാത്തഥാ ।
യൻമയേഹ കൃതം കിഞ്ചിത്തൻമേ ത്വം ക്ഷന്തുമർഹസി ॥ 6-122-33 (44635)
ഭീഷ്മ ഉവാച। 6-112-34x (4253)
ന ചേച്ഛക്യമവസ്രഷ്ടും വൈരമേതത്സുദാരുണം।
അനുജാനാമി കർണ ത്വാം യുധ്യസ്വ സ്വർഗകാംയയാ ॥ 6-122-34 (44636)
നിർമന്യുർഗതസംരംഭഃ കൃതകർമാ രണേ സ്മ ഹ।
യഥാശക്തി യഥോത്സാഹം സതാം വൃത്തേഷു വൃത്തവാൻ ॥ 6-122-35 (44637)
അഹം ത്വാമനുജാനാമി യദിച്ഛസി തദാപ്നുഹി ।
ക്ഷത്രധർമജിതാംʼല്ലോകാനവാപ്സ്യസി ധനഞ്ജയാത് ॥ 6-122-36 (44638)
യുധ്യസ്വ നിരഹങ്കാരോ ബലവീര്യവ്യപാശ്രയഃ ।
ധർംയാദ്ധി യുദ്ധാദധികം ക്ഷത്രിയസ്യ ന വിദ്യതേ ॥ 6-122-37 (44639)
പ്രശമേ ഹി കൃതോ യത്നഃ സുമഹാൻസുചിരം മയാ।
ന ചൈവ ശകിതഃ കർതും യതോ ധർമസ്തതോ ജയഃ ॥ 6-122-38 (44640)
സഞ്ജയ ഉവാച। 6-122-39x (4254)
ഇത്യുക്തവതി ഗാംഗേയേ അഭിവാദ്യോപമന്ത്ര്യ ച।
രാധേയോ രഥമാരുഹ്യ പ്രായാത്തവ സുതം പ്രതി ॥ 6-122-39 (44641)
` വൈശംപായന ഉവാച। 6-122-40x (4255)
ഇത്യേതദ്ബഹുവൃത്താന്തം ഭീഷ്മപർവാഖിലം മയാ।
ശൃണ്വതേ തേ മഹാരാജ പ്രോക്തം പാപഹരം ശുഭം ॥ 6-122-40 (44642)
യഃ ശ്രാവയേത്സദാ രാജൻബ്രാഹ്മണാന്വേദപാരഗാൻ ।
ശ്രദ്ധാവന്തശ്ച യേ ചാപി ശ്രോഷ്യന്തി മനുജാ ഭുവി ॥ 6-122-41 (44643)
വിധൂയ സർവപാപാനി വിഹായാന്തേ കലേവരം ।
പ്രയാന്തി തത്പദം വിഷ്ണോര്യത്പ്രാപ്യ ന നിവർതതേ ॥ 6-122-42 (44644)
തസ്മാത്സർവപ്രയത്നേന ഭാരതം ഭരതർഷഭ।
ശൃണുയാത്സിദ്ധിമന്വിച്ഛന്നിഹ വാമുത്ര മാനവഃ ॥ 6-122-43 (44645)
ഭോജനം ഭോജയേദ്വിപ്രാൻഗന്ധമാല്യൈരലങ്കൃതാൻ ।
ഭീഷ്മപർവണി രാജേന്ദ്ര ദദ്യാത്പാനീയമുത്തമം ॥' ॥ 6-122-44 (44646)
ഇതി ശ്രീമൻമഹാഭാരതേ ശതസാഹസ്ത്ര്യാം സംഹിതായാം വൈയാസിക്യാം ഭീഷ്മപർവണി ഭീഷ്മവധപർവണി ദ്വാവിംശത്യധികശതതമോഽധ്യായഃ ॥ ॥ സമാപ്തം ഭീഷ്മവധപർവ ഭീഷ്മപർവ ച ।
------------