%@@1 % File name : mbhK06.itx %-------------------------------------------- % Text title : 6 bhIshhmaparva % Author : Veda Vyasa % Language : sanskrit % Subject : /hindu/philosohphy/religion % Description/comments : Mahabharata - Southern Recension - Kumbhaghonam Edition % Based on the `Southern Recension' of the MahAbhArata, edited by Krishnacharya % 1906-1914 % Transliterated by : Prof. Shrinivasa Varakhedi >worked on this with the % support of his research team members, Prof. K. V. Ramakrishnamacharyulu, Prof. % Amba Kulakarni, Prof. Prahladachar, members of MSP Bangalore and many others % Proofread by : % Latest update : October 13, 2013 % Send corrections to : sanskrit at cheerful dot c om % % Special Instructions : i1h.hdr,ijag.inc,itrans.sty,multicol.sty,iarticle.sty % Transliteration scheme: ITRANS 5.3 % Site access : http://sanskritdocuments.org/ %----------------------------------------------------- % The text is prepared by volunteers and is to be used for personal study % and research. The file is not to be copied or reposted for promotion of % any website or individuals or for commercial purpose without permission. % Please help to maintain respect for volunteer spirit. %@@1 %-------------------------------------------------------- \documentstyle[11pt,multicol,itrans]{article} #include=ijag.inc #endwordvowel=.h \portraitwide \parindent=50pt \let\usedvng=\Largedvng % for 1 column \pagenumbering{itrans} \def\engtitle#1{\hrule\medskip\centerline{\LARGE #1}} \def\itxtitle#1{\medskip\centerline{\LARGEdvng #1}\medskip\hrule} \def\endtitles{\medskip\obeyspaceslines} %% \begin{document} \engtitle{.. 6. bhIShmaparva Kumbhaghonam Edition ..}## \itxtitle{.. 6\. bhIShmaparva ..}##\endtitles ## \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 001 .. shrIH .. 6\.1\. adhyAyaH 1 kurukShetre kurupANDavasenayoH parasparasamAgamaH|| 1|| ubhayapakShIyaiH parasparaM samayakaraNaM ||2|| shrIvedavyAsAya namaH nArAyaNaM namaskR^itya naraM narottamam| ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## devIM sarasvatIM chaiva tato jayamudIrayet|| 1 6\-1\-0 (38622) janamejaya uvAcha| kathaM yuyudhire vIrAH kurupANDavasomakAH pArthivAshcha mahAtmAno nAnAdeshasamAgatAH|| 1 6\-1\-1 (38623) vaishampAyana uvAcha yathA yuyudhire vIrAH kurupANDavasomakAH| kurukShetre tapaHkShetre shR^iNu tvaM pR^ithivIpate|| 2 6\-1\-2 (38624) te.avatIrya kurukShetraM pANDavAH sahasomakAH| kauravAnabhyavartanta jigIShanto mahAbalAH|| 3 6\-1\-3 (38625) vedAdhyayanasaMpannAH sarve yuddAbhinandinaH| AshaMsanto jayaM yuddhe balenAbhimukhA raNe|| 4 6\-1\-4 (38626) abhiyAya cha durdharShAM dhArtarAShTrasya vAhinIM| prA~NmukhAH pashchime bhAge nyavashanta sasainikAH 5 6\-1\-5 (38627) syamantapa~nchakAdbAhyaM shibirANi sahasrashaH| kArayAmAsa vidhivatkuntIputro yudhiShThiraH|| 6 6\-1\-6 (38628) shUnyeva pR^ithivI sarvA bAlavR^iddhAvasheShitA| nirashvapuruShevAsIdrathaku~njaravarjitA|| 7 6\-1\-7 (38629) yAvattapati suryo hi jambudvIpasya maNDalaM| tAvadeva samAvR^ittaM balaM pArthivasattama|| 8 6\-1\-8 (38630) ekasthAH sarvavarNAste maNDalaM bahuyojanam . paryAkrAmanta deshAMshcha nadIH shailAnvanAni cha .. 6\-1\-9 (38631) teShAM yudhiShThiro rAjA sarveShAM puruSharShabha . vyAdidesha savAhAnAM bhakShyabhojyamanuttamam .. 6\-1\-10 (38632) saMj~nAya vividhAstAta teShAM chakre yudhiShThiraH . evaMvAdI veditavyaH pANDaveyo.ayamityuta .. 6\-1\-11 (38633) abhij~nAnAni sarveShAM saMj~nAshchAbharaNAni cha . yojayAmAsa kauravyo yuddhakAla upasthite .. 6\-1\-12 (38634) dR^iShTvA dhvajAgraM pArthasya dhArtarAShTro mahAmanAH . saha sarvairmahIpAlaiH pratyavyUhata pANDavam .. 6\-1\-13 (38635) pANDureNAtapatreNa dhriyamANena mUrdhani . madhye nAgasahasrasya bhrAtR^ibhiH parivAritaH .. 6\-1\-14 (38636) dR^iShTvA duryodhanaM hR^iShTAH pA~nchAlA yuddhanandinaH . dadhmuH prItA mahAsha~NkhAnbherIrjaghnuH sahasrashaH .. 6\-1\-15 (38637) tataH prahR^iShTAM svAM senAmabhivIkShyAtha pANDavAH . babhUvurhR^iShTamanaso vAsudevashcha vIryavAn .. 6\-1\-16 (38638) svayodhAnharShayantau cha vAsudevadhana~njayau . dadhmatuH puruShavyAghrau divyau sha~Nkhau rathe sthitau .. 6\-1\-17 (38639) pA~nchajanyasya sha~Nkhasya devadattasya chobhayoH . shrutvA tu ninadaM yodhAH shakR^inmUtraM prasusruvuH .. 6\-1\-18 (38640) yathA siMhasya nadataH svanaM shrutvetare mR^igAH . trayeyurninadaM shrutvA tathA.asIdata tadbalam .. 6\-1\-19 (38641) udatiShThadrajo bhaumaM na prAj~nAyata kiMchana . astaM gata ivAdityaH sainyena rajasA vR^itaH .. 6\-1\-20 (38642) savarSha tatra parjanyo mAMsashoNitavR^iShTimAn . vyukShansarvANi sainyAni tadadbhutamivAbhavat .. 6\-1\-21 (38643) vAyustataH prAdUrabhUnnIchaiH sharkarakarShaNaH . vinighnaMstAnyanIkAni shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-1\-22 (38644) ubhe sainye cha rAjendra yuddhAya mudite bhR^isham . kurukShetre sthite yatte sAgarakShubhitopame .. 6\-1\-23 (38645) tayostu senayorAsIdadbhutaH sa tu saMgamaH . yugAnte samanuprApte dvayoH sAgarayoriva .. 6\-1\-24 (38646) shUnyA.a.asItpR^ithivI sarvA vR^iddhabAlAvasheShitA . nirashvapuruShevAsIdrathaku~njaravarjitA . tena senAsamUhena samAnItena kauravaiH .. 6\-1\-25 (38647) tataste samayaM chakruH kurupANDavasomakAH . dharmAnsaMsthApayAmAsuryuddhAnAM bharatarShabha .. 6\-1\-26 (38648) nivR^itte vihite yuddhe syAtprItirnaH parasparam . yathAparaM yathAyogaM na cha syAtkasyachitpunaH .. 6\-1\-27 (38649) vAchA yuddhe pravR^ittAnAM vAchaiva pratiyodhanam . niShkrAntAH pR^itanAmadhyAnna hantavyAH kadAchana .. 6\-1\-28 (38650) rathI cha rathinA yodhyo gajena gajadhUrgataH . ashvenAshvI padAtishcha pAdAtenaiva bhArata .. 6\-1\-29 (38651) yathAyogaM yathAkAmaM yathotsAhaM yathAbalam . samAbhAShya prahartavyaM na vishvaste na vihvale .. 6\-1\-30 (38652) pareNa saha saMyuktaH pramatto vimukhastathA . kShINashastro vivarmA cha na hantavyaH kadAchana .. 6\-1\-31 (38653) na sUteShu na dhuryeShu na cha shastropanAyiShu . na bherIsha~NkhavAdeShu prahartavyaM kathaMchana .. 6\-1\-32 (38654) evaM te samayaM kR^itvA kurupANDavasomakAH . vismayaM paramaM jagmuH prekShamANAH parasparam .. 6\-1\-33 (38655) nivishya cha mahAtmAnastataste puruSharShabhAH . hR^iShTarUpAH samunaso babhUvuH sahasainikAH .. .. 6\-1\-34 (38656) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi jambUkhaNDavinirmANaparvaNi prathamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-1\-5 6\-1\-6 6\-1\-11 tavyaH iti jho pAThaH tatpAThe evamiti . evaMvedI vidvAn iti anyaiH pANDaveyo j~nAtavya ityetadarthamityarthaH .. 6\-1\-19 asIdta avasannamabhUt .. 6\-1\-23 sAgarakShubhitopame kShubhitasAgaropame .. 6\-1\-27 dharmasaMsthApanamevAha yathAparamiti . yathAyogaM tulyayoryogasyAnatikramaNAm. yathA yena prakAreNa aparaM anutkR^iShTaM anyAyyamityarthaH . tathA na kasyachittulyayogAtikramaH syAdti bhAvaH .. 6\-1\-29 gajadhUrgataH gajaskandhagataH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 002 .. shrIH .. 6\.2\. adhyAyaH 2 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## shrIvyAsena dhR^itarAShTraMprati yuddhadarshanAya chakShurdAnakathanam .. 1 .. dhR^itarAShTreNa yuddhashravaNamAtre prArthite vyAsena sa~njayaMprati yuddhiviShaye sArvaj~nadAnapUrvakaM yuddhaprakArakathananiyogaH .. 2 . vyAsena dhR^itarAShTraMprati durnimittaprAdurbhAvakathanam .. 3 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-2\-0 (38657) vaishampAyana uvAcha. 6\-2\-0x (3949) tataH pUrvApare sainye samIkShya bhagavAnR^iShiH . sarvavedavidAM shreShTho vyAsaH satyavatIsutaH .. 6\-2\-1 (38658) bhaviShyati raNe ghore bharatAnAM pitAmahaH . pratyakShadarshI bhagavAnbhUtabhavyabhaviShyavit .. 6\-2\-2 (38659) vaichitravIryaM rAjAnaM rahassthamidamabravIt . shochantamArtaM dhyAyantaM putrANAmanayaM tadA .. 6\-2\-3 (38660) vyAsa uvAcha. 6\-2\-4x (3950) rAjanparikAlAste putrAshchAnye cha pArthivAH . te hiMsantIva sa~NgrAme samAsAdyetaretaram .. 6\-2\-4 (38661) teShu kAlaparIteShu vinashyatsveva bhArata . kAlaparyAyamAhAya mA sma shoke manaH kR^ithA .. 6\-2\-5 (38662) yadi chechChasi saMgrAmaM druShTumenaM vishAMpate . chakShurdadAni te putra yuddhametannishAmayA .. 6\-2\-6 (38663) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-2\-7x (3951) na rochaye j~nAtivadhaM draShTuM brahmarShisattama. 6\-2\-7 (38664) yuddhametattvasheSheNa shrR^iNuyAM tava tejasA .. 6\-2\-7 (38665) vaishampAyana uvAcha. 6\-2\-8x (3952) tasminnanichChati draShTuM saMgrAmaM shrotumichChati . varANAmIshvaro vyAsaH saMjayAya varaM dadau .. 6\-2\-8 (38666) vyAsa uvAcha. 6\-2\-9x (3953) eSha te saMjayo rAjanyuddhametadvadiShyati . etasya sarvaM saMgrAme na parokShaM bhaviShyati .. 6\-2\-9 (38667) chakShuShA saMjayo rAjandivyenaiva samanvitaH . kathayiShyati te yuddhaM sarvaj~nashcha bhaviShyati .. 6\-2\-10 (38668) prakAshaM vA.aprakAshaM vA divA vA yadi vA nishi . manasA chintitamapi sarvaM vetsyati saMjayaH .. 6\-2\-11 (38669) nainaM shastrANi bhetsyanti nainaM bAdhiShyate shramaH . gAvalgaNirayaM jIvanyuddhAdasmAdvimokShyate .. 6\-2\-12 (38670) ahaM tu kIrtimeteShAM karUNAM bharatarShabha . pANDavAnAM cha sarveShAM prathayiShyAmi mA shuchaH .. 6\-2\-13 (38671) diShTametannaravyAghra nAbhishochitumarhasi . na chaiva shakyaM saMyantuM yato dharmastato jayaH .. 6\-2\-14 (38672) vaishampAyana uvAcha. 6\-2\-15x (3954) evamuktvA sa bhagavAnkurUNAM pratitAmahaH . punareva mahAbhAgo dhR^itarAShTramuvAcha ha .. 6\-2\-15 (38673) iha yuddhe mahArAja bhaviShyati mahAnkShayaH . tatheha cha nimittAni bhayadAnyupalakShaye .. 6\-2\-16 (38674) shyenA gR^idhrAshcha kAkAshcha kA~NkAshcha sahitA bakaiH . saMpatanti dhvajAgreShu samavAyAMshcha kurvate .. 6\-2\-17 (38675) abhyagraM cha prapashyanti yuddhamAnandino dvijAH . kravyAdA bhakShayiShyanti mAMsAni gajavAjinAM .. 6\-2\-18 (38676) kaTAkaTeti vAshanto bhairavA bhayavedinaH . ka~NkAH kroshanti madhyAhne dakShiNAmabhito dishaM .. 6\-2\-19 (38677) ubhe pUrvApare sandhye nityaM pashyAmi bhArata . udayAstamane sUryaM kabandhaiH parivAritam .. 6\-2\-20 (38678) shvetalohitaparyantAH kR^iShNAgrIvAH savidyutaH . trivarNAH parighAH sandhau bhAnumAvArayantyuta .. 6\-2\-21 (38679) jvalitArke .......traM nirvisheShadinakShapam . chandro.abhUtagnivarNashcha padmavarNe nabhastale . 6\-2\-22 (38680) AlakShe prabhayA hInAM paurNamAsIM cha kIrtikIm . chandro.abhUdagnivarNashcha padmavarNe nabhastale .. 6\-2\-23 (38681) svapsyanti nihatA vIrA bhUmimAvR^itya pArthivAH . rAjAno rAjaputrAshcha shUrAH parighabAhavaH .. 6\-2\-24 (38682) antarikShe varAhasya pR^iShadaMshakasya chobhayoH . praNAdaM yudhyato rAtrau raudraM nityaM pralakShaye .. 6\-2\-25 (38683) devatApratimAshchaiva kampanti cha hasanti cha . vamanti rudhiraM chAsyaiH svidyanti prapatanti cha .. 6\-2\-26 (38684) anAhatA dundubhayaH praNadanti vishAMpate . ayuktAshcha pravartante kShatriyANAM mahArathAH .. 6\-2\-27 (38685) kokilAH shatapatrAshcha chAShA bhAsAH shukAstathA . sArasAshcha mayUrAshcha vAcho mu~nchanti dAruNAH .. 6\-2\-28 (38686) gR^ihItashastrAH kroshanti charmiNo vAjipR^iShThagAH . aruNodaye pradR^ishyante shatashaH shalabhavrajAH .. 6\-2\-29 (38687) ubhe sandhye prakAshante disho dAhasamanvite . parjanyaH pAMsuvarShI cha mAMsavarShI cha bhArata .. 6\-2\-30 (38688) yA chaiShA vishrutA rAjaMstrailokye sAdhusaMmatA . arundhatI tayApyeSha vasiShThaH pR^iShThataH kR^itaH .. 6\-2\-31 (38689) rohiNIM pIDayanneSha sthito rAja~nshanaishcharaH . vyAvR^ittaM lakShma somasya bhaviShyati mahadbhayam .. 6\-2\-32 (38690) anabhre cha mahAghorastanitaM shrUyate bhR^isham . vAhanAnAM cha rudatAM nipatantyushrubindavaH .. .. 6\-2\-33 (38691) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi jambUkhaNDavinirmANaparvaNi dvitIyo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-2\-2 bhaviShyati bhAvini .. 6\-2\-4 hiMsantIva nAshayiShyantyeva .. 6\-2\-5 paryAyaM vaiparItyam .. 6\-2\-6 nishAmaya pashya .. 6\-2\-17 samavAyAn saMghAn .. 6\-2\-18 abhyagraM samIpam . kravyAdAmAMsabhakShakAH .. 6\-2\-19 vAshantaH shabdaM kurvantaH .. 6\-2\-21 parighAH pariveShAH kR^iShNagrIvAH madhye kR^iShNAH shvetalohitaparyantAshcha saMdhau saMdhyAyAm AvArayanti veShTayanti .. 6\-2\-22 nirvisheShadinakShayaM iti jho pAThe nirvisheShadinakShayaM ahorAtram . nishchayena vigataH sheSho yasya tasya dinasya titheH kShayo yasmin . sUryodayadvayasparshinI kShayatithiryasmin ahorAtre tanmayA dR^iShTam. tadeva vishinaShTi jvaliteti. arkendvornakShatramamAvAsyAyAmubhAbhyAmAkrAntaM nakShatraM tadeva jvalitaM pApagrahAkrAntaM yasmin. darse kShayatithiH tannakShatre cha pApagraha ityayaM mahAn duryoga ityarthaH .. 6\-2\-23 padmavarNe raktapadmavarNe .. 6\-2\-27 ayuktAH ashvairayojitA api pravartante chalanti . mahAnto rathAH mahArathAH . manorathA iti ko pAThaH .. 6\-2\-29 gR^ihItashastraH AttalohAH lohatuNDA iti yAvat shastramAyudhalohayorityamaraH . charmiNo bhR^i~NgariTisaMj~nAH kR^iShNashalabhavisheShAH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 003 .. shrIH .. 6\.3\. adhyAyaH 3 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## vyAsena dhR^itarAShTraMprati durnimittaprAdurbhAvakathanam .. 1 .. tathA jepyatAM jayasUchakali~Ngakathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-3\-0 (38692) vyAsa uvAcha. 6\-3\-0x (3955) kharA goShu prajAyante ramante mAtR^ibhiH sutAH . anArtavaM puShpaphalaM darshayanti vanadrumAH .. 6\-3\-1 (38693) garbhiNyo.ajAtaputrAshcha janayanti vibhIShaNAn . kravyAdAH pakShibhishchApi sahA shnanti parasparam .. 6\-3\-2 (38694) triviShANAshchaturnetrAH pa~nchapAdA dvimehanAH . dvishIrShAshcha dvipuchChAshcha daMShTriNaH pashavo.ashivAH .. 6\-3\-3 (38695) jAyante vivR^itAsyAshcha vyAharanto.ashivA giraH . tripadAH shikhinastArkShyAshchaturdaMShTrA viShANinaH .. 6\-3\-4 (38696) tathaivAnyAshcha dR^ishyante striyo vai brahmavAdinAm . vainateyAnmayUrAMshcha janayanti pure tava .. 6\-3\-5 (38697) govatsaM vaDavA sUte shvA sR^igAlaM mahIpate . kukkurAnkarabhAshchaiva shukAshchAshuvAdinaH .. 6\-3\-6 (38698) striyaH kAshchitprajAyante chatasraH pa~ncha kanyakAH . jAtamAtrAshcha nR^ityanti gAyanta cha hasanti cha .. 6\-3\-7 (38699) pR^ithagjanasya sarvasya kShudrakAH prahasanti cha . nR^ityanti parigAyanti vedayanto mahadbhayam .. 6\-3\-8 (38700) pratimAshchAlikhantyetAH sashastrAH kAlachoditAH . anyonyamabhidhAvanti shishavo daNDapANayaH .. 6\-3\-9 (38701) anyonyamabhimR^idganti nagarANi yuyutsavaH . padmotpalAni vR^ikSheShu jAyante kumudAni cha .. 6\-3\-10 (38702) viShvvAtAshcha vAntyugrA rajo nApyupashAmyati . abhIkShNaM kampate bhUmirarkaM rAhurupaiti cha .. 6\-3\-11 (38703) shveto grahastathA chitrAM samatikramya tiShThati . abhAvaM hi visheSheNa kurUNAM tatra pashyati .. 6\-3\-12 (38704) dhUmaketurmahAghoraH puShyaM chAkramya tiShThati . senayorashivaM ghoraM kariShyati mahAgrahaH .. 6\-3\-13 (38705) maghAsva~NgArako vakraH shravaNe cha bR^ihaspatiH . bhagaM nakShatramAkramya sUryaputreNa pIDyate .. 6\-3\-14 (38706) shukraH proShThapade pUrve samAruhya virochate . uttare tu parikramya sahitaH samudIkShate .. 6\-3\-15 (38707) shyAmo grahaH prajvalitaH sadhUma iva pAvakaH . aindraM tejasvi nakShatraM jyeShThAmAkramya tiShThati .. 6\-3\-16 (38708) dhruvaM prajvalito ghoramapasavyaM pravartate . rohiNIM pIDayatyevamubhau cha shashibhAskaro . chitrAsvAtyantare chaiva viShThitaH paruShagrahaH .. 6\-3\-17 (38709) vakrAnuvakraM kR^itvA cha shravaNaM pAvakaprabhaH . brahmarAshiM samAvR^itya lohitA~Ngo vyavasthitaH .. 6\-3\-18 (38710) sarvasasyaparichChannA pR^ithivI sasyamAlinI . pa~nchashIrShA yavAshchApi shatashIrShAshcha shAlayaH .. 6\-3\-19 (38711) pradhAnAH sarvalokasya yAsvAyattamidaM jagat . tA gAvaH prasnutA vatsaiH shoNitaM prakSharantyuta .. 6\-3\-20 (38712) nishcherurarchiShashchApAtkha~NgAshcha jvalitA bhR^isham . vyaktaM pashyanti shastrANi saMgrAmaM samupasthitam .. 6\-3\-21 (38713) agnivarNA yathA bhAsaH shastrANAmudakasya cha . kavachAnAM dhvajAnAM cha bhaviShyati mahAkShayaH .. 6\-3\-22 (38714) pR^ithivI shoNitAvartA dhvajoDupasamAkulA . kurUNAM vaishase rAjanpANDavaiH saha bhArata .. 6\-3\-23 (38715) dikShu prajvalitAsyAshcha vyAharanti mR^igadvijAH . atyAhitaM darshayantaH kShatriyANAM mahadbhayam .. 6\-3\-24 (38716) ekapakShAkShicharaNAH shakuntAH khecharA nishi . raudraM vadanti saMrabdhAH shoNitaM Chardayanti cha .. 6\-3\-25 (38717) grahau tAmrAruNanibhau prajvalantAviva sthitau . saptarShINAmudArANAM samavachChAdya vai prabhAm .. 6\-3\-26 (38718) saMvatsarasthAyinau cha grahau prajvalitAvubhau . vishAkhayoH samIpasthau bR^ihaspatishanaishcharau .. 6\-3\-27 (38719) chandrAdityAvubhau grastAvekAhnA hi trayodashIm . aparvami grahaM yAtau prajAsaMkShayamichChataH .. 6\-3\-28 (38720) ashobhitA dishaH sarvAH pAMsuvarShaiH samantataH . utpAtameghA raudrAshcha rAtrau varShanti shoNitam .. 6\-3\-29 (38721) kR^ittikAM pIDayaMstIkShNairnakShatraM pR^ithivIpate . abhIkShNavAtA vAyante dhUmaketumavasthitAH .. 6\-3\-30 (38722) viShamaM janayantyeta AkrandajananaM mahat . triShu pUrveShu sarveShu nakShatreShu vishAMpate . budhaH saMpatate.abhIkShNaM janayanprANinAM bhayam .. 6\-3\-31 (38723) chaturdashIM pa~nchadashIM bhUtapUrvAM cha ShoDashIm . imAM tu nAbhijAnAmi amAvAsyAM trayodashIm . chandrasUryAvubhau grastAvekAnhA hi trayodashIm .. 6\-3\-32 (38724) aparvaNi graheNaitau prajAH saMkShapayiShyataH . mAMsavarShaM punastIvramAsItkR^iShNachaturdashIm . shoNitairvakrasaMpUrNA atR^iptAstatra rAkShasAH .. 6\-3\-33 (38725) pratisnotovahA nadyaH saritaH shoNitodakAH . phenAyamAnAH kUpAshcha kUrdanti vR^iShabhA iva .. 6\-3\-34 (38726) patantyulkAH sanirghAtAH shakrAshanisamaprabhAH . adya chaiva nishAM vyuShTAmanayaM samavApsyatha .. 6\-3\-35 (38727) viniHsR^itya maholkAbhistimiraM sarvato disham . anyonyamupatiShThadbhistatra choktaM maharShibhiH . bhUmipAlasahasrANAM bhUmiH pAsyati shoNitam .. 6\-3\-36 (38728) kailAsamandarAbhyAM tu tathA himavato vibho . sahasrasho mahAshabdaM shikharANi patanti cha .. 6\-3\-37 (38729) mahAbhUtA bhUmikampe chatvAraH sAgarAH pR^ithak . velAmudvartayantIva kShobhayanto vasundharAm .. 6\-3\-38 (38730) vR^ikShAnunmathya vAntyugrA vAtAH sharkarakarShiNaH . AbhagrAH sumahAvAtairashanIbhiH samAhatAH .. 6\-3\-39 (38731) vR^ikShAH patanti chaityAshcha grAmeShu nagareShu cha . nIlalohitapItashcha bhavatyagnirhuto dvijaiH .. 6\-3\-40 (38732) vAmArchirduShTagandhashcha mu~nchanvai dAruNaM svanam . sparshA gandhA rasAshchaiva viparItA mahIpate .. 6\-3\-41 (38733) dhUmaM dhvajAH pramu~nchanti kampamAnA muhurmuhuH . mu~nchantya~NgAravarShaM cha bheryashcha paTahAstathA .. 6\-3\-42 (38734) shikharANAM samR^iddhAnAmupariShTAtsamantataH . vAyasAshcha ruvantyugraM vAmaM maNDalamAshritAH .. 6\-3\-43 (38735) pakvApakve.atisubhR^ishaM vAvAshyante vayAMsi cha . nilIyante dhvajAgreShu kShayAya pR^ithivIkShitAm .. 6\-3\-44 (38736) dhyAyantaH prakirantashcha vyAlA vepathusaMyutAH . dInAsturaMgamAH sarve vAraNAH salilAshrayAH .. 6\-3\-45 (38737) `evaMvidhaM durnimittaM kShayAya pR^ithIvIkShitAm . bhaumaM divyaM chAntarikShaM trividhaM jAyate.anisham' 6\-3\-46 (38738) etachChrutvA bhavAnatra prAptakAlaM vyavasyatAm . yathA lokaH samuchChedaM nAyaM gachCheta bhArata .. 6\-3\-47 (38739) vaishampAyana uvAcha. 6\-3\-48x (3956) piturvacho nishamyaitaddhR^itarAShTro.abravIdidam . diShTametatpurA manye bhaviShyati narakShayaH .. 6\-3\-48 (38740) rAjAnaH kShatradharmeNa yadi vadhyanti saMyuge . vIralokaM samAsAdya sukhaM prApsyanti kevalam .. 6\-3\-49 (38741) iha kIrtiM pare loke dIrghakAlaM mahatsukham . prApsyanti puruShavyAghrAH prANAMstyaktvA mahAhave .. 6\-3\-50 (38742) vaishampAyana uvAcha. 6\-3\-51x (3957) evaM munistathetsuktvA kavIndro rAjasattama . dhR^itarAShTreNa putreNa dhyAnamanvagamatparam .. 6\-3\-51 (38743) sa muhUrtaM tathA dhyAtvA punarevAbravIdvachaH . asaMshayaM pArthivendra kAlaH saMkShayate jagat .. 6\-3\-52 (38744) sR^ijate cha punarlokAnneha vidyati shAshvatam . j~nAtInAM vai kurUNAM cha saMbandhisuhR^idAM tathA .. 6\-3\-53 (38745) dharmyaM darshaya panthAnaM samartho hyasi vAraNe . kShudraM jAtivadhaM prAhurmA kuruShva mamApriyam .. 6\-3\-54 (38746) kAlo.ayaM putrarUpeNa tava jAto vishAMpate . na vadhaH pUjyate vede hitaM naiva kathaMchana .. 6\-3\-55 (38747) hanyAtsa enaM yo hanyAtkuladharmaM svikAM tanum . kAlenotpathagantasi shakye sati yathA.a.apadi .. 6\-3\-56 (38748) kulasyAsya vinAshAya tathaiva cha mahIkShitAm . anartho rAjyarUpeNa tava jAto vishAMpate .. 6\-3\-57 (38749) luptadharmA pareNAsi dharmaM darshaya vai sutAn . kiM te rAjyena durdharShayena prApto.asi kilviSham .. 6\-3\-58 (38750) yasho dharmaM cha kIrtiM cha pAlayansvargamApsyasi . labhantAM pANDavA rAjyaM shamaM gachChantu kauravAH .. 6\-3\-59 (38751) vaishampAyana uvAcha. 6\-3\-60x (3958) evaM bruvati viprendre dhR^itarAShTro.ambikAsutaH . prashasya vAkyaM vAkyaj~no vAkyaM chaivAbravItpunaH .. 6\-3\-60 (38752) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-3\-61x (3959) yathA bhavAnvetti tathaiva vettA bhAvAbhAvau viditau me yathArthau . svArthe hi saMmuhyati tAta loko mAM chApi lokAtmakameva viddhi .. 6\-3\-61 (38753) prasAdaye tvAmatulaprabhAvaM tvaM no gatirdarshayitA cha dhIraH . na chApi te vashagA me sutAshcha na chAdharmaM kartumarhA hi me matiH .. 6\-3\-62 (38754) tvaM hi dharmaH pavitraM cha yashaH kIrtirdhR^itiH smR^itiH . kurUNAM pANDavAnAM cha mAnyashchApi pitAmahaH .. 6\-3\-63 (38755) vyAsa uvAcha. 6\-3\-64x (3960) vaichitravIrya nR^ipate yatte manasi vartate . abhidhatsva yathAkAmaM ChettA.asmi tava saMshayam .. 6\-3\-64 (38756) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-3\-65x (3961) yAni li~NgAni saMgrAme bhavanti vijayiShyatAm . tAni sarvANi bhagava~nChrotumichChAmi tattvataH .. 6\-3\-65 (38757) vyAsa uvAcha. 6\-3\-66x (3962) prasannabhAH pAvaka UrdhvarashmiH pradakShiNAvartashikho vidhUmaH . puNyA gandhAshchAhutInAM pravAnti jayasyaitadbhAvino rUpamAhuH .. 6\-3\-66 (38758) gambhIraghoShAshcha mahAsvanAshcha sha~NkhA mR^ida~NgAshcha nadanti yatra . vishuddharashmistapanaH shashI cha jayasyetadbhAvino rUpamAhuH .. 6\-3\-67 (38759) iShTA vAchaH prasR^itA vAyasAnAM saMprasthitAnAM cha gamiShyatAM cha . ye pR^iShThataste tvarayanti rAja\- nye chAgrataste pratiShedhayanti .. 6\-3\-68 (38760) kalyANavAchaH shakunA rAjahaMsAH shukAH krau~nchAH shatapatrAshcha yatra . pradakShiNAshchaiva bhavanti sa~Nkhye dhruvaM jayastatra vadanti viprAH .. 6\-3\-69 (38761) alaMkAraiH kavachaiH ketubhishcha sukhapraNAdairheShitairvA hayAnAm . bhrAjiShmatI duShprativIkShaNIyA yeShAM chamUste vijayanti shatrUn .. 6\-3\-70 (38762) hR^iShTA vAchastathA satvaM yodhAnAM yatra bhArata . na mlAyanti srajashchaiva te taranti raNodadhim .. 6\-3\-71 (38763) `prayANe vAyaso vAme dakShiNe pravivikShatAm . pashchAtsaMsAdhayatyarthaM purastAtpratiShedhati .. ' 6\-3\-72 (38764) shabdarUparasasparshagandhAshchAvikR^itAH shubhAH . sadA harShashcha yodhAnAM jayatAmiha lakShaNam .. 6\-3\-73 (38765) anugA vAyavo vAnti tathA.abhrANi vayAMsi cha . anuplavanti meghAshcha tathaivendradhanUMShi cha .. 6\-3\-74 (38766) etAni jayamAnAnAM lakShaNAni vishAMpate . bhavanti viparItAni mumUrShUNAM janAdhipa .. 6\-3\-75 (38767) alpAyAM vA mahatyAM vA senAyAmiti nishchayaH . harSho yodhagaNasyaiko jayalakShaNamuchyate .. 6\-3\-76 (38768) eko dIrNo dArayati senAM sumahatImapi . tAM dIrNAmanudIryante yodhAH shUratarA api .. 6\-3\-77 (38769) durnivartyA tadA chaiva prabhagnA mahatI vamUH . apAmiva mahAvegA trastA magagaNA iva .. 6\-3\-78 (38770) naiva shakyA samAdhAtuM sannipAte mahAchamUH . dIrNa ityeva dIryante suvidvAMso.api bhArata .. 6\-3\-79 (38771) bhItAnbhagnAMshcha saMprekShya bhayaM bhUyo.abhivardhate . prabhagnA sahasA rAjandisho vidravate chamUH . naiva sthApayituM shakyA shUrairapi mahAchamUH .. 6\-3\-80 (38772) satkR^itya mahatIM senAM chatura~NgAM mahIpatiH . upAyapUrvaM medhAvI yateta satatotthitaH .. 6\-3\-81 (38773) upAyavijayaM shreShThamAhurbhedena madhyamam . jaghanya eSha vijayo yo yuddhena vishAMpate .. 6\-3\-82 (38774) mahAndoShaH sannipAtastasyAdyaH kShaya uchyate . parasparaj~nAH saMhR^iShTA vyavadhUtAH sunishchitAH .. 6\-3\-83 (38775) api pa~nchAshataM shUrA mR^idganti mahatIM chamUm . api vA pa~ncha ShaT sapta vijayantyanivartinaH .. 6\-3\-84 (38776) na vainateyo garuDaH prashaMsati mahAjanam . dR^iShTvA suparNo.apachitiM mahatyA api bhArata .. 6\-3\-85 (38777) na bAhulyena senAyA jayo bhavati nityashaH . adhruvo hi jayo nAma daivaM chAtra parAyaNam . jayavanto hi saMgrAme kR^itakR^ityA bhavanti hi .. .. 6\-3\-86 (38778) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi jambUkhaNDavinirmANaparvaNi tR^itIyo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-3\-6 vaDavA ashvA shvA shunI . karabho mR^igavisheShaH .. 6\-3\-7 prajAyante janayanti .. 6\-3\-8 pR^ithagjanasya nIchajanasya saMbandhinaH kShudrakAH vya~NgAH chaNDAlAdiShu jAtAH kANakubjAdaya ityarthaH . kShudrA vya~NgAnaTItyAdimedinI .. 6\-3\-10 nagarANi kR^itrimANi shishava evAvamR^idganti .. 6\-3\-11 kArtikyAH paraM hi saMgrAmArambhastatra tulAsthamarkaM rAhurupaiti .. 6\-3\-12 tadaiva shveto grahaH ketushchitrAmatikrAmati svAtyAdau vartate . nityaM samasastakasthau rAhuketU idAnImekarAshigatau mahAniShTasUchakAviti bhAvaH .. 6\-3\-13 dhUmaketurupagrahavisheShaH sa puShyaM kShatriyanakShatramAkramya tiShThati . tathA vakShyamANarItyA jyeShThAsthenApi ketunA puShyo viddhastathA cha svanakShatre krUrAkrAnte krUraviddhe cha satyavashyaM kShatriyANAM nAsho bhavatItyarthaH . yathoktam . kR^ittikAyAM tathA puShpe revatyAM cha punarvasau . vedhe sati tramAdvedho varNeShu brAhmaNAdiShviti narativijaye .. 6\-3\-14 bhagaM nakShatraM pUrvAphalgunI . shrutimate tUttarAphalgunI .. 6\-3\-15 pUrveproShThapade pUrvAbhAdrapadAnakShatraM samAruhya parikramya parighAkhya upagrahastena sahitaH uttare uttarAbhAdrapadAnakShatraM udIkShate AkrAntumichChati .. 6\-3\-16 shyAmo dvitIya upagrahaH ketusaMj~naH aindraM jyeShThAM nakShatramiti yojyam .. 6\-3\-17 paruShagraho rAhurekanakShatrasthau shashibhAskarau pIDayati . apasavyaM pravartate sarvadA vakrI san. sarvatobhadrachakre vedhena kasvAtIsthaH san rohiNInakShatraM cha pIDayatItyarthaH .. 6\-3\-18 tatraiva sarvatobhadrachakre maghAstho lihitA~Ngo.a~NgArako vakrAnuvakraM kR^itvA punaHpunarvakrIbhUya brahmaNA bR^ihaspatinAkrAntaM rAshiM shravaNaM samAvR^itya samyak pUrNadR^iShTyA vidvA tiShThati .. 6\-3\-19 parichChannA AchChAditA . pa~nchashIrShANi shimbIsadR^ishAni yeShAM te pa~nchashIrShAH .. 6\-3\-27 pUrvaM shravaNastho bR^ihaspatirbhaganakShatrasthaH sUryaputra ityuktaM tAvubhau vishAkhAsamIpe tiryagvedhena shatapade chakre vishAkhAnakShatraM vidhyata ityarthaH .. 6\-3\-28 aparvaNi parva darshAkhyaM pa~nchadashehni bhavati ekatithivR^iddhau ShoDashe vA ekatithikShaye chaturdashe vAhni bhavati . tithidvayakShayastu loke.atyantamaprasiddha iti aparvaNItyuktaM . grahaM yAtau rAhuNA grahaNaM prAptau . etadeva prajAsaMkShayahetutvena shAstre dR^iShTamityAha prajeti. ayaM shlokotra dAkShiNAtyakosheShu nAsti. jho pustaka evAsti .. 6\-3\-30 chitrAsvAntyatarasthaH puruSho graho rohiNIM pIDayatItyuktaM tatra chitrAMshe sthitvA rohiNI aShTAdashatvena smamudAyikanakShatraM pIDayati . svAtyaMshe sthitvA kR^ittikAM ShoDashakatvena sAMghAtikanakShatraM pIDayati. sarvatobhadrachakre tathA darshanAt tadetadAha kR^ittikAmityardhena . tIkShNai krUraiH karmabhirupalakShito rAhurityarthaH . dhUmaketuM utpAtavisheShamanulakShyAvasthitAH .. 6\-3\-31 triShviti . triShu sarveShu nakShatranakShatreShu vishAMpate. gR^idhnaH saMpatate shIrShaM janayanbhayamuttamam iti jho pAThaH .. 6\-3\-32 grastAvekamAsIM trayodashIm iti jho pAThaH . tatpakShe chandrAdityAvubhau grastAvityetena shlokenoktamarthaM vishadayati dvAbhyAm. chaturdashImiti. trayodashIM trayodAshAnAmahnAM pUraNIM amAvAsyAM bhUtapUrvAM nAbhijAnAmi. atibhUyasA kAlena ayaM duryoga Agata iti bhAvaH. ekamAsIM ekasminneva mAse bhavAm. pUrvaM trayodashyAM rAtrau pakShasamAptyA sUryagrahaNamevoktam. idAnIM tu ekasminmAse chandraH pUrvamAsyAM rAhuNA graheNa grastaH sUryo.amAvAsyAyAm. yadA sUryo grastastadA chandropi grasta eva darshe tayoH saMhatatvAt .. 6\-3\-33 aparvaNIti . lokAprasiddhaparvaNIti pUrvavat j~neyam .. 6\-3\-34 kUpAH kUrdanti krIDanti vAtaiH kShubhyanta ityarthaH .. 6\-3\-35 anayaM anItiphalam .. 6\-3\-38 mahAbhUtA vR^iddhIbhUtAH .. 6\-3\-43 shikharANAM drumAgrANAm .. 6\-3\-44 pakvApakveti pakShirutAnukaraNam . vAvAshyante atishayena shabdaM kurvanti .. 6\-3\-45 prakirantaH shakR^inmUtramiti sheShaH . vyAlAH duShTahastinaH . salilAshrayAH atyantaM prasvedayuktAH .. 6\-3\-51 muniH evaM tathetyuktveti saMbandhaH . dhR^itarAShTreNa hetunA. tadarthamityarthaH. dhyAnaM chintAm .. 6\-3\-55 ayaM duryodhanaH .. 6\-3\-56 saH dharmaH evaM dharmahantAraM shakye.anApadi satyAM kimarthamApadIva unmArgagAmI bhavasItyarthaH .. 6\-3\-58 pareNa atishayena .. 6\-3\-61 bhAvAbhAvau sthitivinAshau .. 6\-3\-63 tvaM hi dharmAdau heturityarthaH .. 6\-3\-67 rUpaM gamakaM chihnam .. 6\-3\-68 ye pR^iShThato bhAShamANA vAyasAste gantAraM tvarayanti siddhisUchakA ityarthaH . ye purato bhAShamANAste gamanaM niShedhantItyarthaH .. 6\-3\-83 sannipAto yodhAnAM saMgharShaH . vyavadhUtAH dArAdiShvanAsaktAH .. 6\-3\-85 shUrANAM sahAyasaMpattirnApekShitetyatra dR^iShTAntamAha na vainateya iti . mahatyA api senAyA apachitiM pratikAraM nAshaM vA ekenaivAtmanA kartuM shakyaM dR^iShTvA suparNaH shobhanapatatraH garuDo nAmataH vainateyo vinatAyAH putro mahAjanaM bahujanasamUhaM na prashaMsati .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 004 .. shrIH .. 6\.4\. adhyAyaH 4 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## vyAse gate saMjayena dhR^itarAShTraMprati bhUmiguNAnuvarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-4\-0 (38779) vaishampAyana uvAcha. 6\-4\-0x (3963) evamuktvA yayau vyAso dhR^itarAShTraya dhImate . dhR^itarAShTro.api tachChrutvA dhyAnamevAnvapadyata .. 6\-4\-1 (38780) sa muhUrtamiva dhyAtvA viniHshvasya muhurmuhuH . saMjayaM saMshitAtmAnamapR^ichChadratarShabha .. 6\-4\-2 (38781) saMjayeme mahIpAlAH shUrA yuddhAbhinandinaH . anyonyamabhinighnanti shastrairuchchAvachairiha .. 6\-4\-3 (38782) pArthivAH pR^ithivIhetoH samabhityajya jIvitam . na vA shAmyanti nighnanto vardhayanti yamakShayam .. 6\-4\-4 (38783) bhaumamaishvaryamichChanto na mR^iShyante parasparam . manye bahuguNA bhUmistanmamAchakShva saMjaya .. 6\-4\-5 (38784) bahUni cha sahasrANi prayutAnyarbudAni cha . koTyashcha lokavIrANAM sametAH kurujA~Ngale .. 6\-4\-6 (38785) deshAnAM cha parImANaM nagarANAM cha saMjaya . shrotumichChAmi tattvena yata ete samAgatAH .. 6\-4\-7 (38786) divyabuddhipradIpena yuktastvaM j~nAnachakShuShA . prabhAvAttasya viprarShervyAsasyAmitatejasaH .. 6\-4\-8 (38787) saMjaya uvAcha. 6\-4\-9x (3964) yathApraj~naM mahAprAj~na bhaumAnvakShyAmi te guNAn . shAstrachakShuravekShasva namaste bharatarShabha .. 6\-4\-9 (38788) dvividhAnIha bhUtAni charANi sthAvarANi cha . trasAnAM trividhA yoniraNDasvedajarAyujAH .. 6\-4\-10 (38789) trasAnAM khalu sarveShAM shreShThA rAja~njarAyujAH . jarAyujAnAM pravarA mAnavAH pashavashcha ye .. 6\-4\-11 (38790) nAnArUpadharA rAjaMsteShAM bhedAshchaturdasha . vedoktAH pR^ithivIpAla yeShu yaj~nAH pratiShThitAH .. 6\-4\-12 (38791) grAmyANAM puruShAH shreShThAH siMhAshchAraNyavAsinAm . sarveShAmeva bhUtAnAmanyonyenopajIvanam .. 6\-4\-13 (38792) udbhi~njAH sthAvarAH proktAsteShAM pa~nchaiva jAtayaH . vR^ikShagulmalatAvallyastvaksArAstR^iNajAtayaH .. 6\-4\-14 (38793) teShAM viMshatirekonA mahAbhUteShu pa~nchasu . chaturvishatiruddiShTA gAyatrI lokasaMmatA .. 6\-4\-15 (38794) ya etAM veda gAyatrIM puNyAM sarvaguNAnvitAm . tattvena bharatashreShTha sa loke na praNashyati .. 6\-4\-16 (38795) araNyavAsinaH sapta saptaiShAM grAmavAsinaH . siMhA vyAghrA varAhAshcha mahiShA vAraNAstathA .. 6\-4\-17 (38796) R^ikShAshcha vAnarAshchaiva saptAraNyAH smR^itA nR^ipa . gaurajAvimanuShyAshcha ashvAshvataragardabhAH .. 6\-4\-18 (38797) ete grAmyAH samAkhyAtAH pashavaH sapta sAdhubhiH . ete vai pashavo rAjangrAmyAraNyAshchaturdasha .. 6\-4\-19 (38798) bhUmau cha jAyate sarvaM bhUmau sarvaM vinashyati . bhUmiH pratiShThA bhUtAnAM bhUmireva sanAtanam .. 6\-4\-20 (38799) yasya bhUmistasya sarvaM jagatsthAvaraja~Ngamam . tatrAtigR^iddhA rAjAno vinighnantItaretaram .. .. 6\-4\-21 (38800) iti shrImanmahAbhArate udyogaparvaNi jambUkhaNDavinirmANaparvaNi chaturtho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-4\-4 navA naiva . yamakShayaM yamalokam .. 6\-4\-10 trasAnAM jaMgamAnAM yonirutpattisthAnam .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 005 .. shrIH .. 6\.5\. adhyAyaH 5 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saMjayena dhR^itarAShTraMprati bhUtapa~nchakaguNavarNanapUrvakaM saMkShepeNa jambUdvIpavarNanam .. 1 . ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-5\-0 (38801) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-5\-0x (3965) nadInAM parvatAnAM cha nAmadheyAni saMjaya . tathA janapadAnAM cha ye chAnye bhUmimAshritAH .. 6\-5\-1 (38802) pramANaM cha pramANaj~na pR^ithivyA mama sarvataH . nikhilena samAchakShva kAnanAni cha saMjaya .. 6\-5\-2 (38803) saMjaya uvAcha. 6\-5\-3x (3966) pa~nchemAni mahArAja mahAbhUtAni saMgrahAt . jagatIsthAni sarvANi samAnyAhurmanIShiNaH .. 6\-5\-3 (38804) bhUmirApastathA vAyuragnirAkAshameva cha . guNottarANi sarvANi teShAM bhUmiH pradhAnataH .. 6\-5\-4 (38805) shabdaH sparshashcha rUpaM cha raso gandhashcha pa~nchamaH . bhUmerete guNAH proktA R^iShibhistattvavedibhiHka .. 6\-5\-5 (38806) chatvAro.apsu guNA rAjangandhastatra na vidyate . shabdaH sparshashcha rUpaM cha tejaso.atha guNAstrayaH . shabdaH sparshashcha vAyau dvau akAshe shabda eva tu .. 6\-5\-6 (38807) ete pa~ncha guNA rAjanmahAbhUteShu pa~nchasu . vartante sarvalokeShu yeShu bhUtAH pratiShThitAH .. 6\-5\-7 (38808) anyonyaM nAbhivartante sAmyaM bhavati vai yadA .. 6\-5\-8 (38809) yadA tu viShamIbhAvamAvishanti parasparam . tadA dehairdehavanto vyatirohanti nAnyathA .. 6\-5\-9 (38810) AnupUrvyA vinashyanti jAyante chAnupUrvashaH . sarvAmyaparimeyANi tadeShAM rUpamaishvaram .. 6\-5\-10 (38811) tatratatra hi dR^ishyante dhAtavaH pA~nchabhautikAH . teShAM manuShyAstarkeNa pramANAni prachakShate .. 6\-5\-11 (38812) achintyAH khalu ye bhAvA na tAMstarkeNa sAdhayet . prakR^itibhyaH paraM yattu tadachintyasya lakShaNam .. 6\-5\-12 (38813) sudarshanaM pravakShyAmi dvIpaM tu kurunandana . parimaNDalo mahArAja dvIpo.asau chakrasaMsthitaH .. 6\-5\-13 (38814) nadIjAlapratichChannaH parvataishchAbhrasannibhaiH . puraishcha vividhAkArai ramyairjanapadaistathA .. 6\-5\-14 (38815) vR^ikShaiH puShpaphalopetaiH saMpannadhanadhAnyavAn . lavaNena samudreNa samantAtparivAritaH .. 6\-5\-15 (38816) yathA hi puruShaH pashyedAdarshe mukhamAtmanaH . evaM sudarshanadvIpo dR^ishyate chandramaNDale .. 6\-5\-16 (38817) dvirashastu tataH plakSho dviraMshaH shAlmalirmahAn . dviraMshaH pippalastasya dviraMshashcha kusho mahAn . sarvauShadhisamApannaH parvataiH parivAritaH .. 6\-5\-17 (38818) Apastato.anyA vij~neyAH sheShaH saMkShepa uchyate . tato.anya uchyate chAyamenaM saMkShepataH shrR^iNu .. .. 6\-5\-18 (38819) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi jambUkhaNDavinirmANaparvaNi pa~nchamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-5\-13 kimasya pramANaM kA vA AkR^itistavAbhimatetyAsha~NkyAha sudarshanamiti . sudarshano nAma jambUvR^ikShavisheShastannAmA~Nkito.ayaM dvIpaH sudarshanadvIpaH taM pramANata AkR^ititashcha prakarSheNa vakShyAmi. tushabdaH pakShAntaravyAvR^ittyarthaH . chakrasaMsthitaH chakravat saMsthitaM usthaMnamAkAro yasya saH .. 6\-5\-16 nanvevaMvidhasya kathamatisUkShmatvamuchyate.ata Aha yathA hIti .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 006 .. shrIH .. 6\.6\. adhyAyaH 6 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saMjayena bhAratAdinavakhaNDAnAM tattatsImAparvatAnAM meroshcha varNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-6\-0 (38820) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-6\-0x (3967) ukto dvIpasya saMkShepo vidhivadbuddhimaMstvayA . tattvaj~nashchAsi sarvasya vistAraM brUhi sa~njaya .. 6\-6\-1 (38821) yAvAnbhUmyavakAsho.ayaM dR^ishyate shashalakShaNe . tasya pramANAM prabrUhi tato vakShyasi pippalam .. 6\-6\-2 (38822) vaishampAyana uvAcha. 6\-6\-3x (3968) evaM rAj~nA sa pR^iShTastu saMjayo vAkyamabravIt. 6\-6\-3xa saMjaya uvAcha . prAgAyatA mahArAja ShaDete varShaparvatAH . avagADhA hyubhayataH samudrau pUrvapashchimau .. 6\-6\-3 (38823) himavAnhemakUTashcha niShadhashcha nagottamaH . nIlashcha vaidUryamayaH shvetashcha shashisannibhaH .. 6\-6\-4 (38824) sarvadhAtuvichitrashcha shrR^i~NgavAnnAma parvataH . ete vai parvatA rAjansiddhachAraNasevitAH .. 6\-6\-5 (38825) eShAmantaraviShkambhA yojanAni sahasrashaH . tatra puNyA janapadAstAni varShANi bhArata .. 6\-6\-6 (38826) vasanti teShu satvAni nAnAjAtIni sarvashaH . idaM tu bhArataM varShaM tato haimavataM param .. 6\-6\-8a` tataH kiMpuruShAvAsaM varShaM himavataH param'. hemakUTAtparaM chaiva harivarShaM prachakShate .. 6\-6\-7 (38827) dakShiNena tu nIlasya niShadhasyottareNa tu . vrAgAyato mahAbhAga mAlyavAnnAma parvataH .. 6\-6\-9 (38828) tataH paraM mAlyavataH parvato gandhamAdanaH . parimaNDalastayormadhye meruH kanakaparvataH . taruNAdityasaMkAsho vidhUma iva pAvakaH .. 6\-6\-10 (38829) yojanAnAM sahasrANi ShoDashAdhaH kila smR^itaH . UrdhvaM cha chaturashItirdvAtriMshanmUrdhni vistR^itaH . adhastAchchaturashItiryojanAnAM mahIpate .. 6\-6\-11 (38830) UrdhvaMmadhashcha tiryakva merurAvR^itya tiShThati . tasya pArshveShvamI dvIpAshchatvAraH sasthitA vibho .. 6\-6\-12 (38831) bhadrAshvaH ketumAlashcha jambUdvIpashcha bhArata . uttarAshchaiva kuravaH kR^itapuNyapratishrayAH .. 6\-6\-13 (38832) vihagaH sumukho yastu suparNasyAtmajaH kila . sa vai vichintayAmAsa sauvarNAnvIkShya vAyasAn .. 6\-6\-14 (38833) meruruttamamadhyAnAmadhamAnAM cha pakShiNAm . avisheShakaro yasmAttasmAdenaM tyajAmyaham .. 6\-6\-15 (38834) tamAdityo.anuparyeti satataM jyotiShAM varaH . chandramAshcha sanakShatro vAyushchaiva pradakShiNaH .. 6\-6\-16 (38835) saparvato mahArAja divyapuShpaphalAnvitaH . bhavanairAvR^itaH sarvairjAmbUnadapariShkR^itaiH .. 6\-6\-17 (38836) tatra devagaNA rAjangandharvAsurarAkShasAH . apsarogaNasaMyuktAH shaile krIDanti sarvadA .. 6\-6\-18 (38837) tatra brahmA cha rudrashcha shakrashchApi sureshvaraH . sametya vividhairyaj~nairyajante.anekadakShiNaiH .. 6\-6\-19 (38838) tumbururnAradashchaiva vishvAvasurhahAhuhUH . abhigamyAmarashreShThAMstuShTuvurvividhaiH stavaiH .. 6\-6\-20 (38839) saptarShayo mahAtmAnaH kashyapashcha prajApatiH . tatra gachChanti bhadraM te sadA parvaNi parvaNi .. 6\-6\-21 (38840) tasyaiva mUrdhanyushanAH kAvyo daityairmahIpate . imAni tasya ratnAni tasyeme ratnaparvatAH .. 6\-6\-22 (38841) tasmAtkubero bhagavAMshchaturthaM bhAgamashrute . tataH kalAMshaM vittasya manuShyebhyaH prayachChati .. 6\-6\-23 (38842) pArshve tasyottare divyaM sarvartukusumaishchitam . karNikAravanaM ramyaM shilAjAlasamudgatam .. 6\-6\-24 (38843) tatra sAkShAtpashupatirdivyairbhUtaiH samAvR^itaH . umAsahAyo bhagavAnramate bhUtabhAvanaH .. 6\-6\-25 (38844) karNikAramayI mAlAM bibhratpAdAvalambinIm . tribhirnetraiH kR^itodyotastribhiH sUryairivoditaiH .. 6\-6\-26 (38845) tamugratapasaH siddhAH suvratAH satyavAdinaH . pashyanti nahi durvR^ittaiH shakyo druShTuM maheshvaraH .. 6\-6\-27 (38846) tasya shailasya shikharAtkShIradhArA nareshvara . vishvarUpA.aparimitA bhImanirghAtaniHsvanA .. 6\-6\-28 (38847) puNyA puNyatamairjuShTA ga~NgA bhAgIrathI shubhA . plavantIva pravegena hrade chandramasaH shubhe .. 6\-6\-29 (38848) tayA hyutpAditaH puNyaH sa hradaH sAgaropamaH . tAM dhArayAmAsa tadA durdharAM parvatairapi .. 6\-6\-30 (38849) shataM varShasahasrANAM shirasaiva maheshvaraH . merostu pashchime pArshve ketumAlo mahIpate .. 6\-6\-31 (38850) jambUkhaNDe tu tatraiva mahAjanapado nR^ipa . AyurdashasahasrANi varShANAM tatra bhArata .. 6\-6\-32 (38851) suvarNavarNAshcha narAH striyashchApsarasopamAH . anAmayA vItashokA nityaM muditamAnasAH .. 6\-6\-33 (38852) jAyante mAnavAstatra niShTaptakanakaprabhAH . gandhamAdanashrR^i~NgeShu kuberaH saha rAkShasaiH .. 6\-6\-34 (38853) saMvR^ito.apsarasAM sa~Nghairmodate guhyakAdhipaH . gandhamAdanapArshve tu para tvaparagaNDikAH .. 6\-6\-35 (38854) ekAdashasahasrANi varShANAM paramAyuShaH . tatra kR^iShNA narA rAjaMstejoyuktA mahAbalAH . striyashchotpalavarNAbhAH sarvAH supriyadarshanAH .. 6\-6\-36 (38855) nIlAtparataraM shvetaM shvetAddhairaNyakaM param . varShamairaShvataM rAjannAnAjanapadAvR^itam .. 6\-6\-37 (38856) dhanuHsaMsthe mahArAja dve varShe dakShiNottare . ilAvR^ittaM madhyamaM tu pa~ncha dIrghANi chaiva hi .. 6\-6\-38 (38857) uttarottarametebhyo varShamudrichyate guNaiH . AyuHpramANamArogyaM dharmataH kAmato.arthataH .. 6\-6\-39 (38858) samanvitAni bhUtAni teShu varSheShu bhArata . evameShA mahArAja parvataiH pR^ithivI chitA .. 6\-6\-40 (38859) hemakUTastu sumahAnkailAso nAma parvataH . 6\-6\-41byatra vaishravaNo rAjanguhyakaiH saha modate .. 6\-6\-41 (38860) tatra devo mahAdevo nityamAste sahomayA . shIte shilAtale ramye devarShigaNapUjitaHka .. 6\-6\-42 (38861) astyuttareNa kailAsaM mainAkaM parvataM prati . hiraNyashrR^i~NgaH sumahAndivyo maNimayo giriH .. 6\-6\-43 (38862) tasya pArshve mahaddivyaM shubhraM kA~nchanavAlukam . ramyaM bindusaro nAma yatra rAjA bhagIrathaH .. 6\-6\-44 (38863) dR^iShTvA bhAgIrathIM ga~NgAmuvAsa bahulAH samAH . yUpA maNimayAstatra chaityAshchApi hiraNmayAH .. 6\-6\-45 (38864) tatreShTvA tu gataH siddhiM sahasrAkSho mahAyashAH . sraShTA bhUtapatiryatra sarvalokAnsanAtanAn .. 6\-6\-46 (38865) upAsyate tigmatejA yatra bhUtaiH samantataH . naranArAyaNau brahmA manuH sthANushcha pa~nchamaH .. 6\-6\-47 (38866) tatra divyA tripathagA prathamaM tu pratiShThitA . brahmalokAdapakrAntA saptadhA pratipadyate .. 6\-6\-48 (38867) vasvaukasArA nalinI pAvanI cha sarasvatI . jambUnadI cha sItA cha ga~NgA siMdhushcha saptamI .. 6\-6\-49 (38868) achintyA divyasaMkAshA prabhoreShaiva saMvidhiH . upAsate yatra satraM sahasrayugaparyaye .. 6\-6\-50 (38869) dR^ishyA.adR^ishyA cha bhavati tatra tatra sarasvatI . etA divyAH sapta ga~NgAstriShu lokeShu vishrutAH .. 6\-6\-51 (38870) rakShAMsi vai himavati hemakUTe tu guhyakAH . sarpA nAgAshcha niShadhe gokarNaM cha tapovanam .. 6\-6\-52 (38871) devAsurANAM sarveShAM shvetaparvata uchyate . gandharvA niShadhe nityaM nIle brahmarShayastathA . shrR^i~NgavAMstu mahArAja devAnAM pratisaMcharaH .. 6\-6\-53 (38872) ityetAni mahArAja sapta varShANi bhAgashaH . bhUtAnyupaniviShTAni gatimanti dhruvANi cha .. 6\-6\-54 (38873) teShAmR^iddhirbahuvidhA dR^ishyate daivamAnuShI . ashakyA parisaMkhyAtuM shraddheyA tu bubhUShatA .. 6\-6\-55 (38874) yAM tu pR^ichChasi mAM rAjandivyAmetAM shashAkR^itim . pArshve shashasya dve varShe ukte ye dakShiNottare . karNau tu shAkadvIpashcha kAshyapadvIpa eva cha .. 6\-6\-56 (38875) tAmraparNIshiro rAja~nChrImAnmalayaparvataH . etaddvitIyaM dvIpasya dR^ishyate shashasaMsthitam .. .. 6\-6\-57 (38876) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi jambUkhaNDavinirmANaparvaNi ShaShTho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-6\-6 evaM dakShiNAM dishamArabhya yAvaduttarasamApti ShaTprAkpashchimAsthAnAni bhavanti . teShAM sthAnAnAM varShAkhyAnAmantaramAha eShAmiti. viShkambho vistAraH .. 6\-6\-7 vasantyeShu tAni varShANIti yogAntaramAha vasantIti . himavato dakShiNe bhArataM varShaM uttarato haimavataM varShaM dvitIyam. asyaiva nAmAntaraM kiMpuruShAvAsamiti .. 6\-6\-8 hemakUTaniShadhayormadhye harivarSham . niShadhanIlayormadhye varShavibhAgamAha dakShiNeneti. dakShiNena dakShiNataH samIpa ityarthaH . evamuttareNetyAdau j~neyam .. 6\-6\-9 nIlaniShadhayormadhye merustasya prAk mAlyavAn pUrvasamudrAvadhiH . pashchimasamudrAvadhirgandhamAdana ityarthaH .. 6\-6\-12 tasya pArshveShviti . pArshveShu chaturdikShu. dvIpA iva dvIpAH nadyantaratvAdvarShANi .. 6\-6\-13 bhadrAshvAdisAhacharyAjjambUdvIpashabdo.atra bharatavarShaparastasya tatsAratvaj~nApanArthaH . tAneva stauti kR^itapuNyapratishrayA ityAdinA . kR^itA vihitAH puNyaiH puNyavadbhiH pratishrayA AshramA yeShu te .. 6\-6\-16 taM merumAdityo.anuparyeti pradakShiNIkaroti .. 6\-6\-22 kAvyaH kavishreShThaH shukro ramata iti sheShaH . tasya kAvyasya .. 6\-6\-23 tasmAt kAvyAt . tataH kuberAt . kalAMshaM ShoDashabhAgasyApi lesham .. 6\-6\-28 kShIravat shvetA dhArA yasyAH sA ga~NgA . vishvarUpA vishvo viShNustadrUpA. tathAcha smaranti\- yosau sarvagato viShNushchitvarUpI nira~njanaH. sa eva dravarUpeNa gA~NgAmbho kanAtra saMshaya iti .. 6\-6\-30 tayaiva pravegena meruprAkArAt patanajanitabalena khanantyA sa hrada utpAdita iti saMbandhaH .. 6\-6\-35 aparagaNDikAH anye gandhamAdanasyaivAvayavabhUtA budbudopamAH kShudrashailAH . gaNDo bhUShaNabudbrade iti medinI . svArthikaH kaH .. 6\-6\-36 utpalavarNena AbhAnti tAH utpalavarNAbhAH .. 6\-6\-37 evaM himavato dakShiNe bharatavarShaM . taduttare haimavataM varSha. hemakUTAduttare harivarShaM. niShadhAduttare nIlAchcha dakShiNe meroH parita ilAvR^itamekameva chaturthaM varShaM. atraiva kechidbhadrAshvaketumAlayorvarShnAntaratvaM prakalpya navavarShANItyAchakShate. tato nIlAtparvatAt uttarataH shvetaM pa~nchamaM varShaM. shvetAtparvatAduttarato hairaNyakaM varShaM ShaShTham. tataH shR^i~NgavatparvatAt airAvataM saptamaM varSham .. 6\-6\-38 dhanuHsaMsthe dhanurAkAre . evamAkAraM dakShiNe bharatavarShaM uttare airAvataM cha madhye pa~ncheti saptavarShANi .. 6\-6\-41 hemeti hemakUTaeva kailAsaH tasyottare mainAkaH tasyottarato hiraNyashR^i~NgaH etayorantarAle bindusaro.astIti shlokatrayArthaH .. 6\-6\-50 prabhorIshvarasya eSha saptanadyAtmakaH saMvidhiH samIchInaM lokopakArArthaM vidhAnam . eShaiveti saMdhirArShaH .. 6\-6\-53 shvetaparvataH sthAnamiti sheShaH . gandharvA vasantIti sheShaH. pratisaMcharaH vyavahArasthAnam .. 6\-6\-54 itIti . varShANi tatra upaniviShTAni gatimanti ja~NgamAni dhruvANi sthAvarANi cha sarvANi bhUtAnyeva. sarvaM dR^ishyaM AshrayAshritarUpaM pA~nchabhautikamevetyarthaH .. 6\-6\-55 bubhUShatA shreyaHprAptumichChatA shraddheyA .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 007 .. shrIH .. 6\.7\. adhyAyaH 7 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## meroruttarabhAgasthottarakuruvarNanam .. 1 .. tathA meroH pUrvabhAgasthabhadrAshvakhaNDavarNanam .. 2 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-7\-0 (38877) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-7\-0x (3969) merorathottaraM pArshvaM pUrvaM chAchakShva saMjaya . nikhilena mahAbuddhe mAlyavantaM cha parvatam .. 6\-7\-1 (38878) saMjaya uvAcha. 6\-7\-2x (3970) dakShiNena tu nIlasya meroH pArshve tathottare . uttarAH kuravo rAjanpuNyAH siddhaniShevitAH .. 6\-7\-2 (38879) tatra vR^ikShA madhuphalA nityapuShpaphalopagAH . puShpANi cha sugandhIni rasavanti phalAni cha .. 6\-7\-3 (38880) sarvakAmaphalAstatra kechidvR^ikShA janAdhipa . apare kShIriNo nAma vR^ikShAstatra narAdhipa .. 6\-7\-4 (38881) ye kSharanti sadA kShIraM ShaDrasaM chAmR^ipotamam . vastrANi cha prasUyante phaleShvAbharaNAni cha .. 6\-7\-5 (38882) sarvA maNimayI bhUmiH sUkShmakA~nchanavAlukA . sarvartusukhasaMsparshA niShpa~NkA cha janAdhipa . puShkariShyaH shubhAstatra sukhasparshA manoramAH .. 6\-7\-6 (38883) devalokachyutAH sarve jAyante tatra mAnavAH . shuklAbhijanasaMyannAH sarve supriyadarshanAH .. 6\-7\-7 (38884) mithunAni cha jAyante striyashchApsarasopamAH . teShAM te kShIriNAM kShIraM pibantyamR^itasannibham .. 6\-7\-8 (38885) mithunaM jAyate kAle samaM tachcha pravardhate . tulyarUguNopetaM samaveShaM tathaiva cha .. 6\-7\-9 (38886) evamevAnurUpaM cha chakravAkasamaM vibho . nirApagAma te lokA nityaM muditamAnasAH .. 6\-7\-10 (38887) dashavarShasahasrANi shashavarShashatAni cha . jIvanti te mahArAja na chAnyonyaM jahatyuta .. 6\-7\-11 (38888) bhAruNDA nAma shakunAstIkShNatuNDA mahAbalAH . tAnniherantIha mR^itAndarIShu prakShipanti cha .. 6\-7\-12 (38889) uttarAH kuravo rAjanvyAkhyAtAste samAsataH . meroH pArshvamahaM pUrvaM vakShyAmyatha yathAtatham .. 6\-7\-13 (38890) tasya mUrdhAbhiShekastu bhadrAshvasya vishAMpate . bhadrasAlavanaM yatra kAlAmrashcha mahAdrumaH .. 6\-7\-14 (38891) kAlAmrastu mahArAja nityapuShpaphalaH shubhaH . drumashcha yojanotsedhaH siddhachAraNasevitaH .. 6\-7\-15 (38892) tatra te puruShAH shvetAstejoyuktA mahAbalAH . striyaH kumudavarNAshcha sundaryaH priyadarshanAH .. 6\-7\-16 (38893) chandraprabhAshchandravarNAH pUrvachandranibhAnanAH . chandrashItalagAtryashcha nR^ittigItavishAradAH .. 6\-7\-17 (38894) dashavarShasahasrANi tatrAyurbharatarShabha . kAlAmrarasapItAste nityaM saMsthitayauvanAH .. 6\-7\-18 (38895) dakShiNena tu nIlasya niShadhasyottareNa tu . sudarshano nAma mahA~njambUvR^ikShaH sanAtanaH .. 6\-7\-19 (38896) sarvakAmaphalaH puNyaH siddhachAraNasevitaH . tasya nAmnA samAkhyAto jambUdvIpaH sanAtanaH .. 6\-7\-20 (38897) yojanAnAM sahastraM cha shataM cha bharatarShabha . utsedho vR^ikSharAjasya divaspR^i~Nbhanujeshvara .. 6\-7\-21 (38898) aratnInAM sahasraM cha shatAni dasha pa~ncha cha . pariNAhastu vR^ikShasya phalAnAM rasabhedinAm .. 6\-7\-22 (38899) patamAnAni tAnyurvI kurvanti vipulaM svanam . mu~nchanti cha rasaM rAjaMstasminrajatasannibham .. 6\-7\-23 (38900) tasyA jambAH phalaraso nadI bhUtvA janAdhipa . meruM pradakShiNaM kR^itvA saMprayAtyuttarAnkurUn .. 6\-7\-24 (38901) tatra teShAM manaHshAntirna pipAsA janAdhipa . tasminphalarase pIte na jarA bAdhate cha tAn .. 6\-7\-25 (38902) tatra jAmbUnadaM nAma kanakaM devabhUShaNam . indragopakasaMkAshaM jAyate bhAsvaraM tu tat .. 6\-7\-26 (38903) taruNAdityavarNAshcha jAyante tatra mAnavAH . tathA mAlyavataH shrR^i~Nge dR^ishyate havyavAT sadA .. 6\-7\-27 (38904) nAmnA saMvartako nAma kAlAgnirbharatarShabha . tathA mAlyavataH shrR^i~Nge pUrvapUrvAnugaNDikA .. 6\-7\-28 (38905) yojanAnAM sahasrANi pa~nchaShaNmAlyavAnatha . mahArajatasaMkAshA jAyante tatra mAnavAH .. 6\-7\-29 (38906) brahmalokachyutAH sarve sarve sarveShu sAdhavaH . tapastapyanti te tIvraM bhavanti hyUrdhvaretasaH . rakShaNArthaM tu bhUtAnAM pravishyante divAkaram .. 6\-7\-30 (38907) ShaShTistAni sahasrANi ShaShTireva shatAni cha . aruNasyAgrato yAnti parivArya divAkaram .. 6\-7\-31 (38908) ShaShTiM varShasahasrANi ShaShTimeva shatAni cha . AdityatApataptAste vishanti shashimaNDalam .. .. 6\-7\-32 (38909) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi jambUkhaNDavinirmANaparvaNi saptamo.adhyAyAH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-7\-3 madhuphalAH svAduphalAH .. 6\-7\-7 shuklAbhijano viShNubhaktajanastena saMpamAstatsa~NginaH .. 6\-7\-10 chakravAkau sahacharau pakShidampatI .. 6\-7\-14 mUrdhAbhiSheko mUrdhAbhiShiktam . mukhyamiti yAvat .. 6\-7\-28 gaNDikA kShudraparvataH .. 6\-7\-29 pa~nchaShaT pa~nchAdhikAH ShaT ekAdashetyarthaH . mahArajataM kA~nchanaM tatsaMkAshAH .. 6\-7\-30 brahmaloketi . ye itaH karmaNA brahmalokaM gatAste tatashchyutAH santo mAlyavati parvate janma labdhA bhUtAnAM rakShaNArthaM tapastaptvA divAkaraM pravishante tatsamIpaM prApnuvanti .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 008 .. shrIH .. 6\.8\. adhyAyaH 8 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## meroruttarabhAgasthakhaNDatrayavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-8\-0 (38910) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-8\-0x (3971) varShANAM chaiva nAmAni parvatAnAM cha saMjaya . AchakShva me yathAtattvaM ye cha parvatavAsinaH .. 6\-8\-1 (38911) saMjaya uvAcha. 6\-8\-2x (3972) dakShiNena tu shvetasya nIlasyaivottareNa tu . varShaM ramaNakaM nAma jAyante tatra mAnavAH .. 6\-8\-2 (38912) shuklAbhijanasaMpannAH sarve supriyadarshanAH . niHsapatnAshcha te sarve jAyante tatra mAnavAH .. 6\-8\-3 (38913) dashavarShasahasrANi shatAni dasha pa~ncha cha . jIvanti te mahArAja nityaM muditamAnasAH .. 6\-8\-4 (38914) dakShiNe shR^i~NgiNashchaiva shvetasyAthottareNa tu . varShaM hiraNmayaM nAma yatra hairaNvatI nadI .. 6\-8\-5 (38915) yatra chAyaM mahArAja pakShirAT patagottamaH . yakShAnugA mahArAja dhaninaH priyadarshanAH .. 6\-8\-6 (38916) mahAbalAstatra janA rAjanmuditamAnasAH . ekAdashasahasrANi varShANAM te janAdhipa .. 6\-8\-7 (38917) AyuHpramANaM jIvanti shatAni dasha pa~ncha cha . shrR^i~NgANi vai shrR^i~NgavatastrINyeva manujAdhipa .. 6\-8\-8 (38918) ekaM maNimayaM tatra tathaikaM raukmamadbhutam . sarvaratnamayaM chaikaM bhavanairupashobhitam . tatra svayaMprabhA devI nityaM vasati shANDilI .. 6\-8\-9 (38919) uttareNa tu shrR^i~Ngasya samudrAnte janAdhipa . varShamairAvataM nAma tasmAchChR^i~NgavataH param .. 6\-8\-10 (38920) na tatra sUryastapati na jIryante cha mAnavAH . chandramAshcha sanakShatro jyotirbhUta ivAvR^itaH .. 6\-8\-11 (38921) padmaprabhAH padmavarNAH padmapatranibhekShaNAH . padmapatrasugandhAshcha jAyante tatra mAnavAH .. 6\-8\-12 (38922) aniShpandA iShTagandhA nirAhArA jitendriyAH . devalokachyutAH sarve tathA virajaso nR^ipa .. 6\-8\-13 (38923) trayodashasahasrANi varShANAM te janAdhipa . AyuHpramANaM jIvanti narA bharatasattama .. 6\-8\-14 (38924) kShIrodasya samudrasya tathaivottarataH prabhuH . harirvasati vaikuNThaH shakaTe kanako~njvale .. 6\-8\-15 (38925) aShTachakraM hi tadyAnaM bhUtayuktaM manojavam . agnivarNaM mahAtejo jAmbUnadavibhUShitam .. 6\-8\-16 (38926) sa prabhuH sarvabhUtAnAM vibhushcha bharatarShabha . saMkShepo vistarashchaiva kartA kArayitA tathA .. 6\-8\-17 (38927) pR^ithivyApastathA.a.akAshaM vAyustejashcha pArthiva . sa yaj~naH sarvabhUtanAmAsyaM tasya hutAshanaH .. 6\-8\-18 (38928) vaishampAyana uvAcha. 6\-8\-19x (3973) evamuktaH saMjayena dhR^itarAShTro mahAmanAH . dhyAnamanvagamadrAjA putrAnprati janAdhipa .. 6\-8\-19 (38929) sa vichintya mahAtejAH punarevAbravIdvachaH . asaMshayaM sUtaputra kAlaH saMkShipate jagat .. 6\-8\-20 (38930) sR^ijate cha punaH sarvaM neha vidyati shAshvatam . naro nArAyaNashchaiva sarvaj~naH sarvabhUtahR^it .. 6\-8\-21 (38931) devA vaikuNTha ityAddurvedA viShNuriti prabhum .. .. 6\-8\-22 (38932) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi jambUkhaNDavinirmANaparvaNi aShTamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-8\-2 yatpUrvaM shvetavarShamityuktaM tasyaiva ramaNakamiti saMj~nAntaram .. 6\-8\-8 shR^i~NgavataH ShaShThasya varShaparvatasya .. 6\-8\-10 shR^i~Ngasya shR^i~NgavataH .. 6\-8\-13 aniShpandA ashvedAH . devatulyA ityarthaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 009 .. shrIH .. 6\.9\. adhyAyaH 9 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhAratavarShasthanadIparvatadeshAnAM vistareNa kathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-9\-0 (38933) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-9\-0x (3974) yadidaM bhArataM varShaM yatredaM mUrchChitaM balam . yatrAtimAtralubdho.ayaM putro duryodhano mama .. 6\-9\-1 (38934) yatra gR^iddhA pANDuputrA yatra me sa~njate manaH . etanme tattvamAchakShva tvaM hi me buddhimAnmataH .. 6\-9\-2 (38935) saMjaya uvAcha. 6\-9\-3x (3975) na tatra pANDavA gR^iddhAH shR^iNu rAjanvacho mama . gR^iddho duryodhanastatra shakunishchApi saubalaH .. 6\-9\-3 (38936) apare kShatriyAshchaiva nAnAjanapadeshvarAH . ye gR^iddhA bhArate varShe na mR^iShyanti parasparam .. 6\-9\-4 (38937) atra te kIrtayiShyAmi varShaM bhArata bhAratam . priyamindrasya devasya manorvaivasvatasya cha .. 6\-9\-5 (38938) pR^ithostu rAjanvainyasya tathekShvAkormahAtmanaH . yayAterambarIShasya mAndhAturnahuShasya cha .. 6\-9\-6 (38939) tathaiva muchukundasya shiberaushInarasya cha . R^iShabhasya tathailasya nR^igasya nR^ipatestathA .. 6\-9\-7 (38940) kushikasya cha durdharSha gAdheshchaiva mahAtmanaH . somakasya cha durdharSha dilIpasya tathaiva cha .. 6\-9\-8 (38941) anyeShAM cha mahArAja kShatriyANAM balIyasAm . sarveShAmeva rAjendra priyaM bhArata bhAratam .. 6\-9\-9 (38942) tatte varShaM pravakShyAmi yathAyathamarindama . shrR^iNu me gadato rAjanyanmAM tvaM paripR^ichChasi .. 6\-9\-10 (38943) mahendro malayaH sahyaH shuktimAnR^ikShavAnapi . vindhyashcha pAriyAtrashcha saptaite kulaparvatAH .. 6\-9\-11 (38944) teShAM sahasrasho rAjanparvatAste samIpataH . avij~nAtAH sAravanto vipulAshchitrasAnavaH .. 6\-9\-12 (38945) anye tato.aparij~nAtA hrasvA hrasvopajIvinaH . AryA mlechChAshcha kauravya tairmishrAH puruShA vibho .. 6\-9\-13 (38946) nadIM pibanti vipulAM ga~NgAM sindhuM sarasvatIm . godAvarIM narmadAM cha bAhudAM cha mahAnadIm .. 6\-9\-14 (38947) shatadrUM chandrabhAgAM cha yamunAM cha mahAnadIm . dR^iShadvatIM vipAshAM cha vipApAM sthUlavAlukAm .. 6\-9\-15 (38948) nadIM vetravatIM chaiva kR^iShNaveNIM cha nimnagAm . irAvatIM vitastAM cha payoShNIM devikAmapi .. 6\-9\-16 (38949) vedasmR^itAM vedavatIM tridivAmikShulAM kR^imim . karIShiNIM chitravAhAM chitrasenAM cha nimnagAm .. 6\-9\-17 (38950) gomatIM dhUtapApAM cha vandanAM cha mahAnadIm . kaushikIM trividAM kR^ityAM nichitAM lohitAraNIM .. 6\-9\-18 (38951) rahasyAM shatakumbhAM cha sarayUM cha tathaiva cha . charmaNvatIM vetravatIM hastisomAM dishaM tathA .. 6\-9\-19 (38952) sharAvatIM payoShNIM cha veNAM bhImarathImapi . kAverIM chulukAM chApi vANIM shatabalAmapi .. 6\-9\-20 (38953) nIvArAmahitAM chApi suprayogAM janAdhipa . pavitrAM kuNDalIM sindhuM rAjanIM puramAlinIm .. 6\-9\-21 (38954) pUrvAbhirAmAM vIrAM cha bhImAmoghavatIM tathA . pAshAshinIM pApaharAM mahendrAM pATalAvatIm .. 6\-9\-22 (38955) karIShiNImasiknIM cha kushachIrAM mahAnadIm . makarIM pravarAM menAM hemAM ghR^itavatIM tathA .. 6\-9\-23 (38956) purAvatImanuShNAM cha shaibyAM kApIM cha bhArata . sadAnIrAmadhR^iShyAM cha kushadhArAM mahAnadIm .. 6\-9\-24 (38957) sadAkAntAM shivAM chaiva tathA vIravatImapi . vastrAM suvastrAM gaurIM cha kampanAM sahiraNvatIm .. 6\-9\-25 (38958) varAM vIrakarAM chApi pa~nchamIM cha mahAnadIm . rathachitrAM jyotirathAM vishvAmitrAM kapi~njalAm .. 6\-9\-26 (38959) upendrAM bahulAM chaiva kuvIrAmambuvAhinIm . vinadIM pi~njalAM veNAM tu~NgaveNAM mahAnadIm .. 6\-9\-27 (38960) vidishAM kR^iShNaveNAM cha tAmrAM cha kapilAmapi . khaluM suvAmAM vedAshvAM harishrAvAM mahApagAm .. 6\-9\-28 (38961) shIghrAM cha pichChilAM chaiva bhAradvAjIM cha nimnagAm . kaushikIM nimnagAM shoNA bAhudAmatha chandramAm .. 6\-9\-29 (38962) durgAM chitrashilAM chaiva brahmavedhyAM bR^ihadvatIm . yavakShAmatha rohIM cha tathA jAmbUnadImapi .. 6\-9\-30 (38963) sunasAM tamasAM dAsIM vasAmanyAM varANasIm . nIlAM dhR^itavatIM chaiva parNAshAM cha mahAnadIm .. 6\-9\-31 (38964) mAnavIM vR^iShabhAM chaiva brahmamedhyAM bR^ihaddhvanIm . etAshchAnyAshcha bahudhA mahAnadyo janAdhipa .. 6\-9\-32 (38965) sadAnirAmayAM kR^iShNAM mandagAM mandavAhinIm . brAhmaNIM cha mahAgaurIM durgAmapi cha bhArata .. 6\-9\-33 (38966) chitropalAM chitrarathAM ma~nchulAM vAhinIM tathA . mandAkinIM vaitaraNIM koShAM chApi mahAnadIm .. 6\-9\-34 (38967) shuktimatImana~NgAM cha tathaiva vR^iShasAhvayAm . lohityAM karatoyAM cha tathaiva vR^iShakAhvayAm .. 6\-9\-35 (38968) kumArImR^iShikulyAM cha mAriShAM cha sarasvatIm . mandAkinIM supuNyAM cha sarvAM ga~NgAM cha bhArata .. 6\-9\-36 (38969) vishvasya mAtaraH sarvAH sarvAshchaiva mahAphalAH . tathA nadyastvaprakAshAH shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-9\-37 (38970) ityetAH sarito rAjansamAkhyAtA yathAsmR^iti . ata UrdhvaM janapadAnnibodha gadato mama .. 6\-9\-38 (38971) tatreme kurupA~nchAlAH shAlvA mAdreyajA~NgalAH . shUrasenAH pulindAshcha bodhA mAlAstathaiva cha .. 6\-9\-39 (38972) matsyAH kushalyAH saushalyAH kuMtayaH kAMtikosalAH . chedimatsyakarUshAshcha bhojAH sindhupulindakAH .. 6\-9\-40 (38973) uttamAshcha dashArNAshcha mekalAshchotkalaiH saha . pa~nchAlAH kosalAshchaiva naikapR^iShThA dhurandharAH .. 6\-9\-41 (38974) godhA madrakali~NgAshCha kAshayo.aparakAshayaH . jaTharAH kukurAshchaiva sadashArNAshcha bhArata .. 6\-9\-42 (38975) kuntayo.avantayashchaiva tathaivAparakuntayaH . gomantA mandakAH saNDA vidarbhA rUpavAhikAH .. 6\-9\-43 (38976) ashmakAH pANDurAShTrAshcha goparAShTrAH karItayaH . adhirAjyakushAdyashcha mallarAShTraM cha kevalam .. 6\-9\-44 (38977) vAravAsyAyavAhAshcha chakrAshchakrAtayaH shakAH . videhA magadhAH svakShA malajA vijayAstathA .. 6\-9\-45 (38978) a~NgA va~NgAH kali~NgAshcha yakR^illomAna eva cha . mallAH sudeShNAH prahlAdA mAhikAH shashikAstathA .. 6\-9\-46 (38979) bAhlIkA vATadhAnAshcha AbhIrAH kAlatoyakAH . aparAntAH parAntAshcha pa~nchAlAshcharmamaNDalAH .. 6\-9\-47 (38980) aTavIshikharAshchaiva merubhUtAshcha mAriSha . upAvR^ittAnupAvR^ittAH svarAShTrAH kekayAstathA .. 6\-9\-48 (38981) kundAparAntA mAheyAH kakShAH sAmudraniShkuTAH . andhrAshcha bahavo rAjannantargiryAstathaiva cha .. 6\-9\-49 (38982) bahirgiryA~NgamalajA magadhA mAnavarjakAH . samantarAH prAvR^iSheyA bhArgavAshcha janAdhipa .. 6\-9\-50 (38983) puNDrA bhargAH kirAtAshcha sudR^iShTA yAmunAstathA . shakA niShAdA niShadhAstathaivAnartanairR^itAH .. 6\-9\-51 (38984) durgAlAH pratimatsyAshcha kuntalAH kosalAstathA . tIragrahAH shUrasenA IjikAH kanyakA guNAH .. 6\-9\-52 (38985) tilabhArA masIrAshcha madhumantaH sakundakAH . kAshmIrAH sindhusauvIrA gAndhArA darshakAstathA .. 6\-9\-53 (38986) abhIsArA ulUtAshcha shaivalA bAhlikAstathA . dArvI cha vAnavA darvA vAtajAmarathoragAH .. 6\-9\-54 (38987) bahuvAdyAshcha kauravya sudAmAnaH sumallikAH . vadhrAH karIShakAshchApi kulindopatyakAstathA .. 6\-9\-55 (38988) vanAyavo dashApArshvaromANaH kushabindavaH . kachChA gopAlakakShAshcha jA~NgalAH kuruvarNakAH .. 6\-9\-56 (38989) kirAtA barbarAH siddhA vaidehAstAmraliptakAH . oNDrA mlechChAH saisiridhrAH pArvatIyAshcha mAriSha .. 6\-9\-57 (38990) athApare janapadA dakShiNA bharatarShabha . draviDAH keralAH prAchyA bhUShikA vanavAsikAH .. 6\-9\-58 (38991) karNATakA mahiShakA vikalpA mUShakAstathA . jhillikAH kuntalAshchaiva sauhR^idAnabhakAnanAH .. 6\-9\-59 (38992) kaukuTTakAstathA cholAH ko~NkaNA mAlavA narAH . sama~NgAH karakAshchaiva kukurA~NgAramAriShAH .. 6\-9\-60 (38993) dhvajinyutsavasaMketAstrigartAH sAlvasenayaH . vyUkAH kokabakAH proShThAH sarmavegavashAstathA .. 6\-9\-61 (38994) tathaiva vindhyachulikAH pulindA valkalaiH saha . mAlavA ballavAshchaiva tathaivAparaballavAH .. 6\-9\-62 (38995) kulindAH kAladAshchaiva kuNDalAH karaTAstathA . mUShakAstanabAlAshcha sanIpA ghaTasR^i~njayAH .. 6\-9\-63 (38996) aThidAH pAshivATAshcha tanayAH sunayAstathA . R^iShikA vidabhAH kAkAsta~NgaNAH parata~NgaNAH .. 6\-9\-64 (38997) uttarAshchApare mlechChAH krUrA bharatasattama . yavanAshchInakAbhyojA dAruNA mlechChajAtayaH .. 6\-9\-65 (38998) sakR^idgrahAH kulatthAshcha hUNAH pArasikaiH saha . tathaiva ramaNAshchInAstathaiva dashamAlikAH .. 6\-9\-66 (38999) kShatrikayopaniveshAshcha vaishyashUdrakulAni cha . shUdrAbhIrAshcha daradAH kAshmIrAH pashubhiH saha .. 6\-9\-67 (39000) khAshIrAshchAntachArAshcha pahlavA girigahvarAH . AtreyAH sabharadvAjAstathaiva stanapoShikAH .. 6\-9\-68 (39001) proShakAshcha kali~NgAshcha kirAtAnAM cha jAtayaH . tomarA hanyamAnAshcha tathaiva karabha~njakAH .. 6\-9\-69 (39002) ete chAnye janapadAH prAchyodIchyAstathaiva cha . uddeshamAtreNa mayA deshAH saMkIrtitA vibho .. 6\-9\-70 (39003) yathAguNabalaM chApi trivargasya mahAphalam . duhyAddhenuH kAmadhukka bhUmiH samyaganuShThitA .. 6\-9\-71 (39004) tasyAM gR^iddhyanti rAjAnaH shUrA dharmArthakrovidAH . te tyajantyAhave prANAnvasugR^iddhAstarasvinaH .. 6\-9\-72 (39005) devamAnuShakAyAnAM kAmaM bhUmiH parAyaNam . anyonyasyAvalumpanti sArameyA yathA.a.amiSham .. 6\-9\-73 (39006) rAjAno bharatashreShTha bhoktukAmA vasundharAm . na chApi tR^iptiH kAmAnAM vidyate.adyApi kasyachit .. 6\-9\-74 (39007) tasmAtparigrahe bhUmeryatante kurupANDavAH . sAmnA bhedena dAnena daNDenaiva cha bhArata .. 6\-9\-75 (39008) pitA bhrAtA cha putrAshcha khaM dyaushcha narapu~Ngava . bhUmirbhavati bhUtAnAM samyagachChidradarshanA .. .. 6\-9\-76 (39009) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi jambUkhaNDavinirmANaparvaNi navamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-9\-2 gR^iddhAH lobhayuktAH . etat etasya . me mahyam . tattvaM yAthArthyam .. 6\-9\-5 priyamiti . karmabhUmitvAdindrAdInAmidaM priyaMka .. 6\-9\-71 yayAguNabalamiti . yathAguNaM sattvAdiguNAn anatikramya. tadvat yathAbalaM shauryaM chAnatikramya. trivargasya dharmArthakAmAtmakasya mahAphalaM utkR^iShTaphalaM hairaNyagarbhapadaprAptyantaM samyaganuShThitA samyak pAlitA bhUmirduhyAt pUrayet . dhenuriva kAmAn anyAMshcha dugdhe iti kAmadhuk .. 6\-9\-73 devakAyAnAM yaj~nena mAnuShakAyAnAmannaprasavena bhUmiH parAyaNaM sharaNam .. 6\-9\-76 achChidraM saMpUrNaM darshanaM yasyAH sA bhUmiH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 010 .. shrIH .. 6\.10\. adhyAyaH 10 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## chaturyugavarNanam .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-10\-0 (39010) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-10\-0x (3976) bhAratasyAsya varShasya tathA haimavatasya cha . pramANamAyuShaH sUta balaM chApi shubhAshubham .. 6\-10\-1 (39011) anAgatamatikrAntaM vartamAnaM cha saMjaya . AchakShva me vistareNa harivarShaM tathaiva cha .. 6\-10\-2 (39012) saMjaya uvAcha. 6\-10\-3x (3977) chatvAri bhArate varShe yugAni bharatarShabha . kR^itaM tretA dvAparaM cha tiShyaM cha kuruvardhana .. 6\-10\-3 (39013) pUrvaM kR^itayugaM nAma tatasretAyugaM prabho . saMkShepAddvAparasyAtha tatastiShyaM pravartate .. 6\-10\-4 (39014) chatvAri tu sahasrANi varShANAM kurusattama . AyuHsaMkhyA kR^itayuge saMkhyAtA rAjasattama .. 6\-10\-5 (39015) tathA trINi sahasrANi tretAyAM manujAdhipa . dve sahasre dvApare tu bhuvi tiShThanti sAMpratam .. 6\-10\-6 (39016) na pramANasthitirhyasti tiShye.asminbharatarShabha . garbhasthAshcha mriyante.atra tathA jAtA mriyanti cha .. 6\-10\-7 (39017) mahAbalA mahAsatvAH praj~nAguNasamanvitAH . prajAyante cha jAtAshcha shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-10\-8 (39018) jAtAH kR^itayuge rAjandhaninaH prayadarshanAH . prajAyante cha jAtAshcha munayo vai tapodhanAH .. 6\-10\-9 (39019) mahotsAhA mahAtmAno dhArmikAH satyavAdinaH . priyadarshanA vapuShmanto mahAvIryA dhanurdharAH .. 6\-10\-10 (39020) varArhA yudhi jAyante kShatriyAH shUrasattamAH . tretAyAM kShatriyA rAjansarve vai chakravartinaH .. 6\-10\-11 (39021) sarvavarNAshcha jAyante sadA chaiva cha dvApare . mahotsAhA vIryavantaH parasparajayaiShiNaH .. 6\-10\-12 (39022) tejasAlpena saMyuktAH krodhanAH puruShA nR^ipa . lubdhA anR^itakAshchaiva tiShye jAyanti bhArata .. 6\-10\-13 (39023) IrShyA mAnastathA krodho mAyA.asUyA tathaiva cha . tiShye bhavati bhUtAnAM rAgo lobhashcha bhArata .. 6\-10\-14 (39024) saMkShepo vartate rAjandvApare.asminnarAdhipa . guNottaraM haimavataM harivarShaM tataH param .. .. 6\-10\-15 (39025) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi jambUkhaNDavinirmANaparvaNi dashamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-10\-3 tiShyaM kaliyugam .. 6\-10\-8 prajAyante prajAM janayanti .. 6\-10\-10 vapuShmantaH prashastadehAH .. 6\-10\-12 sarve varNAH parasparajayaiShiNo jAyanta iti saMbandhaH .. 6\-10\-14 IrShyA parotkarShAsahiShNutvam . mAnaH svasminpUjyatAbuddhiH . krodho.abhijvalanam . mAyA kapaTam. asUyA paraguNeShu doShAviShkaraNam. rAgo viShayeShu prItiH. lobhastallipsA .. 6\-10\-15 saMkShepo guNAnAmiti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 011 .. shrIH .. 6\.11\. adhyAyaH 11 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## shAkadvIpavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-11\-0 (39026) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-11\-0x (3978) jambUkhaNDastvayA prokto yathAvadiha sa~njaya . viShkambhamasya prabrUhi parimANaM tu tattvataH .. 6\-11\-1 (39027) samudrasya pramANaM cha samyagachChidradarshanam . shAkadvIpaM cha me brUhi kushadvIpaM cha sa~njaya .. 6\-11\-2 (39028) shAlmaliM chaiva tattvena krau~nchadvIpaM tathaiva cha . brUhi gAvalgaNe sarvaM rAhoH somArkayostathA .. 6\-11\-3 (39029) sa~njaya uvAcha. 6\-11\-4x (3979) rAjansubahavo dvIpA yairidaM santataM jagat . sapta dvIpAnpravakShyAmi chandrAdityau grahaM tathA .. 6\-11\-4 (39030) aShTAdasha sahasrANi yojanAni vishAMpate . ShaT shatAni cha pUrNAni viShkambho jambuparvataH .. 6\-11\-5 (39031) lAvaNasya samudrasya viShkambho dviguNaH smR^itaH . nAnAjanapadAkIrNo maNividrumachitritaH .. 6\-11\-6 (39032) naikadhAtuvichitraishcha parvatairupashobhitaH . siddhachAraNasaMkIrNaH sAgaraH parimaNDalaH .. 6\-11\-7 (39033) shAkadvIpaM cha vakShyAmi yathAvadiha pArthiva . shR^iNu me tvaM yathAnyAyaM bruvataH kurunandana .. 6\-11\-8 (39034) jambUdvIpaparamANena dviguNaH sa narAdhipa . viShkambheNa mahArAja sAgaro.api vibhAgashaH .. 6\-11\-9 (39035) kShIrodo bharatashreShTha yena saMparivAritAH . tatra puNyA janapadAstatra na mriyate janaH . kuta eva hi durbhikShaM kShamAtejoyutA hi te .. 6\-11\-10 (39036) shAkadvIpasya saMkShepo yathAvadbharatarShabha . ukta eSha mahArAja kimanyatkathayAmi te .. 6\-11\-11 (39037) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-11\-12x (3980) shAkadvIpasya saMkShepo yathAvadiha sa~njaya . uktastvayA mahAprAj~na vistaraM brUhi tattvataH .. 6\-11\-12 (39038) sa~njaya uvAcha. 6\-11\-13x (3981) tathaiva parvatA rAjansaptAtra maNibhUShitAH . ratnAkarAstathA nadyasteShAM nAmAni me shR^iNu .. 6\-11\-13 (39039) atIva guNavatsarvaM tatra puNyaM janAdhipa .. 6\-11\-14 (39040) devarShigandharvayutaH prathamo meruruchyate . prAgAyato mahArAja malayo nAma parvataH .. 6\-11\-15 (39041) tato meghAH pravartante prabhavanti cha sarvashaH . tataH pareNa kauravya jaladhAro mahAgiriH .. 6\-11\-16 (39042) tato nityumupAdatte vAsavaH paramaM jalam . tato varShaM prabhavati varShakAle janeshvara .. 6\-11\-17 (39043) uchchairgirI raivatako yatra nityaM pratiShThitA . revatI divi nakShatraM pitAmahakR^ito vidhiH .. 6\-11\-18 (39044) uttareNa tu rAjendra shyAmo nAma mahAgiriH . navameghaprabhaH prAMshuH shrImAnujjvalavigrahaH . yataH shyAmatvamApannAH prajA janapadeshvara .. 6\-11\-19 (39045) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-11\-20x (3982) sumahAnsaMshayo me.adya prokto.ayaM sa~njaya tvayA . prajAH kathaM sUtaputra saMprAptAH shyAmatAmiha .. 6\-11\-20 (39046) sa~njaya uvAcha. 6\-11\-21x (3983) sarveShveva mahArAja dvIpeShu kurunandana . gauraH kR^iShNashcha patagastayorvarNAntare nR^ipa .. 6\-11\-21 (39047) shyAmo yasmAtpravR^itto vai tasmAchChyAmo giriHsmR^itaH 6\-11\-22 (39048) tataH paraM kauravendra durgashailo mahodayaH . kesaraH kesarayuto yato vAtaH pravartate .. 6\-11\-23 (39049) teShAM yojanaviShkambho dviguNaH pravibhAgashaH . varShANi teShu kauravya saptoktAni manIShibhiH .. 6\-11\-24 (39050) mahAmerurmahAkAsho jaladaH kumudottaraH . jaladhAro mahArAja sukumAra iti smR^itaH .. 6\-11\-25 (39051) revatasya tu kaumAraH shyAmasya maNikA~nchanaH . kesarasyAtha maudAkI pareNa tu mahApumAn .. 6\-11\-26 (39052) parivArya tu kauravya dairghyaM hrasvatvameva cha . jambUdvIpena saMkyAtastasya madhye mahAdrumaH .. 6\-11\-27 (39053) shAko nAma mahArAja prajA tasya sadAnugA . tatra puNyA janapadAH pUjyate tatra shaMkaraH .. 6\-11\-28 (39054) tatra gachChanti siddhAshcha chAraNA daivatAni cha . dhArmikAshcha prajA rAjaMshchatvAro.atIva bhArata .. 6\-11\-29 (39055) varNAH svakarmaniratA na cha steno.atra dR^ishyate . dIrghAyuSho mahArAja jarAmR^ityuvivarjitAH .. 6\-11\-30 (39056) prajAstatra vivardhante varShAsviva samudragAH . nadyaH puNyajalAstatra ga~NgA cha bahudhA gatA .. 6\-11\-31 (39057) sukumArI kumArI cha shItAshI veNikA tathA . mahAnadI cha kauravya tathA maNijalA nadI .. 6\-11\-32 (39058) chakShurvardhanikA chaiva nadI bharatasattama . tatra pravR^ittAH puNyodA nadyaH kurukulodvaha .. 6\-11\-33 (39059) sahasrANAM shatAnyeva yato varShati vAsavaH . na tAsAM nAmadheyAni parimANaM tathaiva cha .. 6\-11\-34 (39060) shakyante parisaMkhyAtuM puNyAstA hi saridvarAH . tatra puNyA janapadAshchatvAro lokasaMmatAH .. 6\-11\-35 (39061) ma~NgAshcha mashakAshchaiva mAnasA mandagAstathA . ma~NgA brAhmaNabhUyiShThAH svakarmaniratA nR^ipa .. 6\-11\-36 (39062) mashakeShu cha rAjanyA dhArmikAH sarvakAmadAH . mAnasAshcha mahArAja vaishyadharmopajIvinaH .. 6\-11\-37 (39063) sarvakAmasamAyuktAH shUrA dharmArthanishchitAH . shUdrAstu mandagA nityaM puruShA dharmashIlinaH .. 6\-11\-38 (39064) na tatra rAjA rAjendra na daNDo na cha daNDikAH . svadharmeNaiva dharmaj~nAste rakShanti parasparam .. 6\-11\-39 (39065) etAvadeva shakyaM tu tatra dvIpe prabhAShitum . etadeva cha shrotavyaM shAkadvIpe mahaujasi .. .. 6\-11\-40 (39066) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhUmiparvaNi ekAdasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-11\-4 grahaM rAhum .. 6\-11\-5 parvatAkR^ititvAjjambuparvata ityuchyate .. 6\-11\-6 kShetraphalataH pa~nchasahasrAyAmatvAjjambUdvIpasya tadubhayataH pa~nchapa~nchabhiH sahasraiH samudrasya viShkambho vistAraH tena samudrasya dvIpasya pa~nchadashasahasrayojano vyAsaH . dviguNaH dashasahasrayojanaH parimaNDalashchedubhayataH samudraveShTanena saha chatvAriMshatsahasraH. evaM tR^itIyo.ashItisahasraH. chaturthaH ShaShTisahasrAdhikaM lakSham. pa~nchamo lakShatrayaM viMshatisahasrANi . ShaShTho lakShaSha~NkaM chatvAriMshatsahasrANi. saptamo dvAdashalakShANyashItisahasrANi. eteShAM saMkalane pa~nchaviMshatilakShANi pa~nchatriMshatsahasrANi yojanAni saptAnAM dvIpAnAM samudrANaM vistAraH .. 6\-11\-18 revatI jyotirmaNDalarUpeNa divi vibhramyamANApi divyena rUpeNAtrApi vartate eva . vidhirmaryAdA pitAmahena kR^itA .. 6\-11\-21 patagavarNaM vyAchaShTe tamoriti . mishrovarNaH pataga ityarthaH .. 6\-11\-22 yasmAt shyAmo giristasmAttatsthAnAM shyAmo varNaH pravR^itta ityarthaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 012 .. shrIH .. 6\.12\. adhyAyaH 12 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## krau~nchadidvIpavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-12\-0 (39067) sa~njaya uvAcha. 6\-12\-0x (3984) uttareShu cha kauravya dvIpeShu shrUyate kathA . evaM tatra mahArAja bruvatashcha nibodha me .. 6\-12\-1 (39068) ghR^itatoyaH samudro.atra dadhimaNDodako.aparaH . surodaH sAgarashchaiva tathAnyo jalasAgaraH .. 6\-12\-2 (39069) paraspareNa dviguNAH sarve dvIpA narAdhipa . parvatAshcha mahArAja samudraiH parivAritAH .. 6\-12\-3 (39070) gaurastu madhyame dvIpe girirmAnaHshilo mahAn . parvataH pashchime kR^iShNo nArAyaNasakho nR^ipa .. 6\-12\-4 (39071) tatra ratnAni divyAni svayaM rakShati keshavaH . prasannashchAbhavattatra prajAnAM vyadadhatsukham .. 6\-12\-5 (39072) kushastambaH kushadvIpe madhye janapadaiH saha . saMpUjyate shAlmalishcha dvIpe shAlmalike nR^ipa .. 6\-12\-6 (39073) krau~nchadvIpe mahAkrau~ncho girI ratnachayAkaraH . saMpUjyate mahArAja chAturvarNyena nityadA .. 6\-12\-7 (39074) gomantaH parvato rAjansumahAnsarvadhAtumAn . yatra nityaM nivasati shrImAnkamalalochanaH .. 6\-12\-8 (39075) mokShibhiH saMstuto nityaM prabhurnArAyaNo hariH . kushadvIpe tu rAjendra parvato vidrumaishchitaH .. 6\-12\-9 (39076) sunAmA nAma durdharSho dvitIyo hemaparvataH . dyutimAnnAma kauravya tR^itIyaH kumudo giriH .. 6\-12\-10 (39077) chaturthaH puShpavAnnAma pa~nchamastu kusheshayaH . ShaShTho harigirirnAma ShaDete parvatottamAH .. 6\-12\-11 (39078) teShAmantaraviShkambho dviguNaH sarvabhAgashaH . audbhidaM prathamaM varShaM dvitIyaM veNumaNDalam .. 6\-12\-12 (39079) tR^itIyaM surathAkAraM chaturthaM kambalaM smR^itam . dhR^itimatpa~nchamaM varShaM ShaShThaM prabhAkaram .. 6\-12\-13 (39080) saptamaM kApilaM varShaM saptaite varShalambhakAH . eteShu devagandharvAH prajAshcha jagatIshvara .. 6\-12\-14 (39081) viharante ramante cha na teShu mriyate janaH . na teShu dasyavaH santi mlechChajAtyopi vA nR^ipa .. 6\-12\-15 (39082) gauraprAyo janaH sarvaH sukumArashcha pArthiva . avashiShTeShu sarveShu vakShyAmi manujeshvara .. 6\-12\-16 (39083) yathAshrutaM mahArAja tadavyagramanAH shrR^iNu . krau~nchadvIpe mahArA krau~ncho nAma mahAgiriH .. 6\-12\-17 (39084) krau~nchAtparo vAmanako vAmanAdandhakArakaH . andhakArAtparo rAjanmainAkaH parvatottamaH . 6\-12\-18 (39085) mainAkAtparato rAdangovindo giriruttamaH . govindAtparato rAjannibiDo nAma parvataH .. 6\-12\-19 (39086) parastu dviguNasteShAM viShkambho vaMshavardhana . deshAMstatra pravakShyAmi tanme nigadataH shrR^iNu .. 6\-12\-20 (39087) kro~nchasya kushalo desho vAmanasya manonugaH . manonugAtparashchoShNo deshaH kurukulodvaha .. 6\-12\-21 (39088) uShNAtparaH prAvarakaH prAvArAdandhakArakaH . andhakArakadeshAttu munideshaH paraH smR^itaH .. 6\-12\-22 (39089) munideshAtparashchaiva prochyate dundubhisvanaH . siddhachAraNasaMkIrNo gauraprAyo janAdhipa .. 6\-12\-23 (39090) ete deshA mahArAja devagandharvasevitAH . puShkare puShkaro nAma parvato maNiratnavAn .. 6\-12\-24 (39091) tatra nityaM prabhavati svayaM devaH prajApatiH . taM paryupAsate nityaM devAH sarve maharShayaH .. 6\-12\-25 (39092) vAgbhirmanonukUlAbhiH pUjayanto janAdhipa . jambUdvIpAtpravartante ratnAni vividhAnyuta .. 6\-12\-26 (39093) dvIpeShu teShu sarveShu prajAnAM kurusattama . brahmacharyeNa satyena prajAnAM hi damena cha .. 6\-12\-27 (39094) ArogyAyuHpramANAbhyAM dviguNaM dviguNaM tataH . eko janapado rAjandvIpeShveteShu bhArata . uktA janapadA yeShu dharmashchaikaH pradR^ishyate .. 6\-12\-28 (39095) Ishvaro daNDamudyamya svayameva prajApatiH . dvIpAnetAnmahArAja rakShaMstiShThati nityadA .. 6\-12\-29 (39096) sa rAjA sa shivo rAjansa pitA pratitAmahaH . gopAyati narashreShTha prajAH sajaDapaNDitAH .. 6\-12\-30 (39097) bhojanaM chAtra kauravya prajAH svayamupasthitam . siddhameva mahAbAho taddhi bhu~njanti nityadA .. 6\-12\-31 (39098) tataH paraM samA nAma dR^ishyate lokasaMsthitiH . chaturashra mahArAja trayastriMshattu maNDalam .. 6\-12\-32 (39099) tatra tiShThanti kauravya chatvAro lokasaMmatAH . diggajA bharatashreShTha vAmanairAvatAdayaH .. 6\-12\-33 (39100) supratIkastadA rAjanprabhinnakaraTAmukhaH . tasyAhaM parimANaM tu na saMkhyAtumihotsahe .. 6\-12\-34 (39101) asaMkhyAtaH sa nityaM hi tiryagUrdhvamadhastathA . tatra vai vAyavo vAnti digbhyaH sarvAbhya eva hi .. 6\-12\-35 (39102) asaMbaddhA mahArAja tAnnigR^ihNanti te gajAH . puShkaraiH padmasaMkAshairvikasadbhirmahAprabhaiH .. 6\-12\-36 (39103) shatadhA punarevAshu te tAnmu~nchanti nityashaH . shvasadbhirmuchyamAnAstu diggajairiha mArutAH . AgachChanti mahArAja tatastiShThanti vai prajAH .. 6\-12\-37 (39104) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-12\-38x (3985) paro vai vistaro.atyarthaM tvayA sa~njaya kIrtitaH . darshitaM dvIpasaMsthAnamuttaraM brUhi sa~njaya .. 6\-12\-38 (39105) sa~njaya uvAcha. 6\-12\-39x (3986) uktA dvIpA mahArAja grahaM vai shR^iNu tattvataH . svarbhAnoH kauravashreShTha yAvadeva pramANataH .. 6\-12\-39 (39106) parimaNDalo mahArAja svarbhAnuH shrUyate grahaH . yojanAnAM sahasrANi viShkambho dvAdashAsya vai .. 6\-12\-40 (39107) pariNAhena ShaTtriMshadvipulatvena chAnagha . ShaShTimAhuH shatAnyasya budhAH paurANikAstathA .. 6\-12\-41 (39108) chandramAstu sahasrANi rAjannekAdasha smR^itaH . viShkambheNa kurushreShTha trayastriMshattu maNDalam .. 6\-12\-42 (39109) ekonaShaShTiviShkambhaM shItarashmermahAtmanaH .. 6\-12\-43 (39110) sUryastvaShTau sahasrANi dve chAnye kurunandana . viShkambheNa tato rAjanmaNDalaM triMshatA samam .. 6\-12\-44 (39111) aShTapa~nchAshataM rAjanvipulatvena chAnagha . shrUyate paramodAraH patago.asau vibhAvasuH .. 6\-12\-45 (39112) etatpramANamarkasya nirdiShTamiha bhArata . sa rAhushChAdayatyetau yathAkAlaM mahAttayA .. 6\-12\-46 (39113) chandrAdityau mahArAja saMkShepo.ayamudAhR^itaH . ityetatte mahArAja pR^ichChataH shAstrachakShuShA .. 6\-12\-47 (39114) sarvamuktaM yathAtattvaM tasmAchChamamavApnuhi . yathoddiShTaM mayA proktaM sanirmANamidaM jagat .. 6\-12\-48 (39115) tasmAdAshvasa kauravya putraM duryodhanaM prati . shrutvedaM bharatashreShTha bhUmiparva manonugam .. 6\-12\-49 (39116) shrImAnbhavati rAjanyaH siddhArthaH sAdhusaMmataH . AyurbalaM cha kIrtishcha tasya tejashcha vardhate .. 6\-12\-50 (39117) yaH shR^iNoti mahIpAla parvaNIdaM yatavrataH . prIyante pitarastasya tathaiva cha pitAmahAH .. 6\-12\-51 (39118) idaM tu bhArataM varShaM yatra vartAmahe vayam . pUrvaiH pravartitaM puNyaM tatsarvaM shrutavAnasi .. .. 6\-12\-52 (39119) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhUmiparvaNi dvAdasho.adhyAyaH .. .. samAptamidaM bhUmiparva .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-12\-4 mAnaHshilo manaHshilAmayaH .. 6\-12\-34 tasya gajachatuShTayasya pR^ithivyA AshrayabhUtasya . tatkasyoparivartate iti durvacham. tena Ishvarashaktyaiva diggajA dhriyanta iti bhAvaH .. 6\-12\-36 puShkaraiH shuNDAgraiH .. 6\-12\-39 uttaraM sUryendurAhupramANam .. 6\-12\-41 pariNAhena paridhinA ShaTtriMshatsahasrANi vipulatvena tato.apyAdhikyena .. 6\-12\-42 ShaShTiryojanAni pariNAha evetyarthaH .. 6\-12\-45 patagaH shIghragaH . vibhAvasuH sUryaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 013 .. shrIH .. 6\.13\. adhyAyaH 13 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## sa~njayena dhR^itarAShTraMprati bhIShmahananakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-13\-0 (39120) vaishampAyana uvAcha. 6\-13\-0x (3987) atha gAvalgaNirvidvAnsaMyugAdetya bhArata . pratyakShadarshI sarvasya bhUtabhavyabhaviShyavit .. 6\-13\-1 (39121) dhyAyate dhR^itarAShTrAya sahasotpatya duHkhitaH . AchaShTa nihataM bhIShmaM bharatAnAM pitAmaham .. 6\-13\-2 (39122) sa~njaya uvAcha. 6\-13\-3x (3988) sa~njayo.ahaM mahArAja namaste bharatarShabha . hato bhIShmaH shAntanavo bharatAnAM pitAmahaH .. 6\-13\-3 (39123) kakudaM sarvayodhAnAM dhAma sarvadhanuShmatAm . sharatalpagataH so.adya shete kurupitAmahaH .. 6\-13\-4 (39124) yasya vIryaM samAshritya dyUtaM putrastavAkarot . sa shete nihato rAjansaMkhye bhIShmaH shikhaNDinA .. 6\-13\-5 (39125) yaH sarvAnpR^ithivIpAlAnsamavetAnmahAmR^idhe . jigAyaikarathenaiva kAshipuryAM mahArathaH .. 6\-13\-6 (39126) jAmadagnyaM raNe rAmaM yo.ayudhyadapasaMbhramaH . na hato jAmadagnyena sa hato.adya shikhaNDinA .. 6\-13\-7 (39127) mahendrasadR^ishaH shaurye sthairye cha himavAniva . samudra iva gAmbhIryo sahiShNutve dharAsamaH .. 6\-13\-8 (39128) sharadaMShTro dhanurvakraH kha~Ngijihvo durAsadaH . narasiMhaH pitA te.adya pA~nchAlyena nipAtitaH .. 6\-13\-9 (39129) pANDavAnAM mahAsainyaM yaM dR^iShTvodyatamAhave . prAvepata bhayodvignaM siMha dR^iShTveva gogaNaH .. 6\-13\-10 (39130) parirakShya sa senAM te dasharAtramanIkahA . jagAmAstamivAdityaH kR^itvA karma suduShkaram .. 6\-13\-11 (39131) yaH sa shakra ivAkShobhyo varShanbANAnsahasrashaH . jaghAna yudhi yodhAnAmarbudaM dashabhirdinaiH .. 6\-13\-12 (39132) sa shete nihato bhUmau vAtabhagna iva drumaH . tava durmantrite rAjanyathA nArhaH sa bhArata .. .. 6\-13\-13 (39133) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi trayodasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-13\-4 kakudaM rAj~nAM madhye dhvajatulyam . dhAma tejaH .. 6\-13\-7 apasaMbhramo nirbhayaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 014 .. shrIH .. 6\.14\. adhyAyaH 14 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## dhR^itarAShTreNa bhIShmahananashravaNAtparishochanapUrvakaM saMjayaMprati vistareNa bhIShmAdiyuddhavarNanachodanA .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-14\-0 (39134) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-14\-0x (3989) kathaM kurUNAmR^iShabho hato bhIShmaH shikhaNDinA . kathaM rathArtsa nyapatitpitA me vAsavopamaH .. 6\-14\-1 (39135) kathamAchakShva me yodhA hInA bhIShmeNa saMjaya . balinA devakalpena gurvarthe brahmachAriNA .. 6\-14\-2 (39136) tasminhate mahAprAj~ne maheShvAse mahAbale . mahAsatve naravyAghre kimu AsInmanastava .. 6\-14\-3 (39137) ArtiM parAmAvishati manaH shaMsasi me hatam . kurUNAmR^iShabhaM vIramakampaM puruSharShabham .. 6\-14\-4 (39138) ke taM yAntamanuprAptAH ke vAsyasanpurogamAH . ke.atiShThanke nyavartanta ke.anvavartanta sa~njaya .. 6\-14\-5 (39139) ke shUrA rathashArdUlamadbhutaM kShatriyarShabham . tathA.anIkaM gAhamAnaM sahasA pR^iShThato.anvayuH .. 6\-14\-6 (39140) yastamorka ivApohanparasainyamamitrahA . sahasrarashmipratimaH pareShAM bhayamAdadhat .. 6\-14\-7 (39141) akarodduShkaraM karma raNe pANDusuteShu yaH . grasamAnamanIkAni ya enaM paryavArayan .. 6\-14\-8 (39142) kR^itinaM taM durAdharShaM sa~njayAsya tvamantike . kathaM shAntanavaM yuddhe pANDavAH pratyavArayan .. 6\-14\-9 (39143) nikR^intantamanIkAni sharadaMShTraM manasvinam . chApavyAttAnanaM ghoramasijihvaM durAsadam .. 6\-14\-10 (39144) anarhaM puruShavyAghraM hrImantamaparAjitam . pAtayAmAsa kaunteyaH kathaM tamajitaM yudhi .. 6\-14\-11 (39145) ugradhanvAnamugreShuM vartamAnaM rathottame . pareShAmuttamA~NgAni prachinvantamatheShubhiH .. 6\-14\-12 (39146) pANDavAnAM mahatsainyaM yaM dR^iShTvodyatamAhave . kAlAgnimiva durdharShaM samacheShTata nityashaH .. 6\-14\-13 (39147) parikR^iShya sa senAM tu dasharAtramanIkahA . dagAmAstamivAdityaH kR^itvA karma suduShkaram .. 6\-14\-14 (39148) yaH sa shakra ivAkShayyaM varShaM sharamayaM kShipan . jaghAna yudhi yodhAnAmarbudaM dashabhirdinaiH .. 6\-14\-15 (39149) sa shete nihato bhUmau vAtabhugna iva drumaH . mama durmantritenAjau yathA nArhati bhArataH .. 6\-14\-16 (39150) kathaM shAntanavaM dR^iShTvA pANDavAnAmanIkinI . prahartumashakattatra bhIShmaM bhImaparAkramam .. 6\-14\-17 (39151) kathaM bhIShmeNa saMgrAmaM prAkurvanpANDunandanAH . kathaM cha nAjayadbhIShmo droNe jIvati sa~njaya .. 6\-14\-18 (39152) kR^ipe sannihite tatra bharadvAjAtmaje tathA . bhIShmaH praharatAM shreShThaH kathaM sa nidhanaM gataH .. 6\-14\-19 (39153) kathaM chAtirathastena pA~nchAlyena shikhaNDinA . bhIShmo vinihato yuddhe devairapi durAsadaH .. 6\-14\-20 (39154) yaH spardhate raNe nityaM jAmadagnyaM mahAbalam . ajitaM jAmadagnyena shakratulyaparAkramam .. 6\-14\-21 (39155) taM hataM samare bhIShmaM mahArathakuloditam . sa~njayAchakShva me vIraM yena sharma na vidmahe .. 6\-14\-22 (39156) mAmakAH ke maheShvAsA nAjahuH sa~njayAchyutam . duryodhanasamAdiShTAH ke vIrAH paryavArayan .. 6\-14\-23 (39157) yachChikhaNDimukhAH sarve pANDavA bhIShmamabhyayuH . kachchitte kuravaH sarve nAjahuH sa~njayAchyutam .. 6\-14\-24 (39158) ashmasAramayaM nUnaM hR^idayaM mudR^iDhaM mama . yachChrutvA puruShavyAghraM hataM bhIShmaM na dIryate .. 6\-14\-25 (39159) yasminsatyaM cha medhA cha nItishcha bharatarShabhe . aprameyANi durdharShe kathaM sa nihato yudhi .. 6\-14\-26 (39160) maurvIghoShastanayutnuH pR^iShatkapR^iShato mahAn . dhanurhrAdamahAshabdo mahAmegha ivonnataH .. 6\-14\-27 (39161) yo.abhyavarShata kaunteyAnsapA~nchAlAnsasR^i~njayAn . nighnanparathAnvIro dAnavAniva vajrabhR^it .. 6\-14\-28 (39162) iShvastrasAgaraM ghoraM bANagrahaM durAsadam . kArmukormiNamakShayyamadvIpaM chalamaplavam .. 6\-14\-29 (39163) gadAsimakarAvAsaM hayAvarttaM gajAkulam . padAtimatsyakalilaM sha~NkhadundubhiniHsvanam .. 6\-14\-30 (39164) hayAngajapadAtIMshcha rathAMshcha tarasA bahUn . nima~njayantaM samare paravIrApahAriNam .. 6\-14\-31 (39165) vidahyamAnaM kopena tejasA cha paraMtapam . veleva makarAvAsaM ke vIrAH paryavArayan .. 6\-14\-32 (39166) bhIShmo yadakarotkarma samare sa~njayArihA . duryodhanahitArthAya ke tasyAsya puro.abhavan .. 6\-14\-33 (39167) ke rakShandakShiNaM chakraM bhIShmasyAmitatejasaH . pR^iShThataH ke parAnvIrAnapAsedhanyatavratAH .. 6\-14\-34 (39168) ke purastAdavartanta rakShanto bhIShmamantike . ke rakShannuttaraM chakraM vIrA vIrakasya yudhyataH .. 6\-14\-35 (39169) vAme chakre vartamAnAH ke.aghnansa~njaya sR^i~njayAn . agnato.agnyamanIkeShu ke.abhyarakShandurAsadam .. 6\-14\-36 (39170) pArshvataH ke.abhyarakShanta gachChanto durgamAM gatim . samUhe ke parAnvIrAnpratyayudhyanta sa~njaya .. 6\-14\-37 (39171) rakShyamANaH kathaM vIrairgopyamAnAshcha tena te . durjayAnAmanIkAni nAjayaMstarasA yudhi .. 6\-14\-38 (39172) sarvalokeshvarasyeva paramasya prajApateH . kathaM prahartumapi te shekuH sa~njaya pANDavAH .. 6\-14\-39 (39173) yasmindvIpe samAshvasya yudhyante kuravaH paraiH . taM nimagnaM naravyAghraM bhIShmaM shaMsasi sa~njaya .. 6\-14\-40 (39174) yasya vIryaM samAshritya mama putro bR^ihadbalaH . na pANDavAnagaNayatkathaM sa nihataH paraiH .. 6\-14\-41 (39175) yaH purA vibudhaiH sarvaiH sahAye yuddhadurmadaH . kA~NkShito dAnavAndhnadbhiH pitA mama mahAvrataH .. 6\-14\-42 (39176) yasmijjAte mahAvIrye shAntanurlokavishrutaH . shokaM dainyaM cha duHsvaM cha prAjahAtsa cha tatkShaNe .. 6\-14\-43 (39177) proktaM parAyaNaM prAj~naM svadharmanirataM shuchim . vedavedA~Ngatatvaj~naM kathaM shaMsasi me hatam .. 6\-14\-44 (39178) sarvAstravinayopetaM shAntaM dAntaM manasvinam . hataM shAntanavaM shrutvA manye sheShaM hataM balam .. 6\-14\-45 (39179) dharmAdadharmo balavAnsaMprApta iti me matiH . yatra vR^iddhaM guruM hatvA rAjyamichChanti pANDavAH .. 6\-14\-46 (39180) jAmadagnyaH purA rAmaH sarvAstravidanuttamaH . ambArthamudyataH sa~Nkhye bhIShmeNa yudhi nirjitaH .. 6\-14\-47 (39181) tamindrasamakarmANaM kakudaM sarvadhanvinAm . hataM shaMsasi me bhIShmaM kiM nu duHkhamataH param .. 6\-14\-48 (39182) asakR^itkShatriyavrAtAH sa~Nkhye yena vinirjitAH . jAmadagnyena vIreNa paravIranighAtinA . na hato yo mahAbuddhiH sa hato.adya shikhaNDinA .. 6\-14\-49 (39183) tasmAnnUnaM mahAvIryAdbhArgavAdyuddhadurmadAt . tejovIryabalairyUyA~nshikhaNDI drupadAtmajaH .. 6\-14\-50 (39184) yaH shUraM kR^itinaM yuddhe sarvashastravishAradam . paramAstravidaM vIraM jaghAna bhagtarShabham .. 6\-14\-51 (39185) ke vIrAstamamitraghnamanvayuH shastrasaMsadi . shaMsa me tadyathA chAsIdyudbhaM bhIShmasya pANDavaiH .. 6\-14\-52 (39186) yoSheva hatavIrA me senma putrasya sa~njaya . agopamiva chodbhrAntaM gokulaM tadbalaM mama .. 6\-14\-53 (39187) pauruShaM sarvalokasya paraM yasminmahAhave . parAsakte cha vastasminkathamAsInmanastadA .. 6\-14\-54 (39188) jIvite.apyadya sAmarthyaM kimivAsmAsu sa~njaya . ghAtayitvA mahAvIryaM pitaraM lokadhArmikam .. 6\-14\-55 (39189) agAdhe salile magnAM nAvaM dR^iShTveva pAragAH . bhIShme hate bhR^ishaM duHkhAnmanye shochanti putrakAH .. 6\-14\-56 (39190) adrisAramayaM nUnaM hR^idayaM mama sa~njaya . yachChrutvA puruShavyAghraM hataM bhIShmaM na dIryate .. 6\-14\-57 (39191) yasminnastrANi medhA cha nItishcha puruSharShabhe . aprameyANi durdharShe kathaM sa nihato yudhi .. 6\-14\-58 (39192) na chAstreNa na shauryeNa tapasA medhayA na cha . na dhR^ityA na punastyAgAnmR^ityoH kashchidvimuchyate .. 6\-14\-59 (39193) kAlo nUnaM mahAvIryaH sarvalokaduratyayaH . yatra shAntanavaM bhIShmaM hataM shaMsasi sa~njaya .. 6\-14\-60 (39194) putrashokAbhisaMtapto mahadduHkhamachintayan . AshaMse.ahaM paraM trANaM bhIShmAchChAntanunandanAt .. 6\-14\-61 (39195) yadAdityamivApashyatpatitaM bhruvi sa~njaya . duryodhanaH shAntanavaM kiM tadA pratyapadmata .. 6\-14\-62 (39196) nAhaM sveShAM pareShAM vA buddhyA sa~njaya chintayan . sheShaM kiMchitprapashyAmi pratyanIke mahIkShitAm .. 6\-14\-63 (39197) dAruNaH kShatradharmo.ayamR^iShibhiH saMpradarshitaH . yatra shAntanavaM hatvA rAjyamichChanti pANDavAH .. 6\-14\-64 (39198) vayaM vA rAjyamichChAmo ghAtayitvA mahAvratam . kShatradharme sthitAH pArthA nAparAdhyanti putrakAH .. 6\-14\-65 (39199) etadAryeNa kartavyaM kR^ichChrAsvApatsu sa~njaya . parAkramaH parAshaktistattu tasminpratiShThitam .. 6\-14\-66 (39200) anIkAni vinighnantaM hrImantamaparAjitam . kathaM shAntanavaM tAtaM pANDuputrA nyavArayan .. 6\-14\-67 (39201) yathAyuktAnyanIkAni kathaM yuddhaM mahAtmabhiH . kathaM vA nihato bhIShmaH pitA sa~njaya me paraiH .. 6\-14\-68 (39202) duryodhanashcha karNashcha shakunishchApi saubalaH . duHshAsanashcha kitavo hate bhIShme kimabruvan .. 6\-14\-69 (39203) yachCharIrairupAstIrNAM naravAraNavAjinAm . sharashaktimahAkha~NgatomarAkShAM mahAbhayAm . prAvishankitavA mandAH sabhAM yuddhadurAsadAm .. 6\-14\-70 (39204) prANadyUte pratibhaye ke.adIvyanta nararShabhAH . ke jIyante jitAstatra kR^italakShyA nipAtitAH . anye bhIShmAchchAntanavAttanmamAchakShva sa~njaya .. 6\-14\-71 (39205) na hi me shAntirastIha shrutvA devavrataM hatam . pitaraM bhImakarmANaM bhIShmamAhavashobhinam .. 6\-14\-72 (39206) ArtiM me hR^idaye rUDhAM mahatIM putrahAnijAm . tvaM hi me sarpiShevAgnimuddIpayasi sa~njaya .. 6\-14\-73 (39207) mahAntaM bhAramudyamya vishrutaM sArvalaukikam . dR^iShTvA vinihataM bhIShmaM manye shochanti putrakAH .. 6\-14\-74 (39208) shroShyAmi tAni duHkhAni duryodhanakR^itAnyaham . tasmAnme sarvamAchakShva yadvR^ittaM tatra sa~njaya .. 6\-14\-75 (39209) yadvR^ittaM tatra saMgrAme mandasyAbuddhisaMbhavam . apanItaM sunItaM yattanmamAchakShva sa~njaya .. 6\-14\-76 (39210) yatkR^itaM tatra saMgrAme bhIShmeNa jayamichChatA . tejoyuktaM kR^itAstreNa shaMsa tachchApyasheShataH .. 6\-14\-77 (39211) yathA tadabhavadyuddhaM kurupANDavasenayoH . krameNa yena yasmiMshcha kAle yachcha yathA.abhavat .. .. 6\-14\-78 (39212) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi chaturdasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-14\-1 asya tvamantike sthitvA sarvaM dR^iShTavAnasIti sheShaH .. 6\-14\-12 prachinvantaM puShpavadAdadAnam .. 6\-14\-13 samacheShTata mriyamANapashuvaddhastapAdavikShepaM kR^itavat .. 6\-14\-23 ajustyaktavantaH .. 6\-14\-27 maurvIghoSheNa stanayitnurgarjanmegha iva . pR^iShatkapR^iShato bANabinduH .. 6\-14\-34 apAsedhan nyavArayan .. 6\-14\-44 prokta loke khyADham .. 6\-14\-45 sarvAstravinayopetaM sarvAstrashikShAyuktam .. 6\-14\-54 parAsakte paralokapriye .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 015 .. shrIH .. 6\.15\. adhyAyaH 15 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## duryodhanena duHshAsanaMprati bhIShmarakShaNAj~nApanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-15\-0 (39213) sa~njaya uvAcha. 6\-15\-0x (3990) tvadyukto.ayamanuprashno mahArAja yathArhasi . na tu duryodhane doShamimamAsa~Nktumarhasi .. 6\-15\-1 (39214) ya Atmano dushcharitAdashubhaM prApnuyAnnaraH . enasA tena nAnyaM sa upAsha~Nkitumarhati .. 6\-15\-2 (39215) mahArAja manuShyeShu nindyaM yaH sarvamAcharet . sa vadhyaH sarvalokasya ninditAni samAcharan .. 6\-15\-3 (39216) nikAro nikR^itipraj~naiH pANDavaistvatpratIkShayA . anubhUtaH sahAmAtyaiH kShAntashcha suchiraM vane .. 6\-15\-4 (39217) hayAnAM cha gajAnAM cha rAj~nAM chAmitatejasAm . pratyakShaM yanmayA dR^iShTaM dR^iShTaM yogabalena cha .. 6\-15\-5 (39218) shR^iNu tatpR^ithivIpAla mA cha shoke manaH kR^ithAH . diShTametatpurA nUnamidameva narAdhipa .. 6\-15\-6 (39219) namaskR^itvA pravakShyAmi pArAsharyAya dhImate . yasya prasAdAddivyaM tatprAptaM j~nAnamanuttamam .. 6\-15\-7 (39220) dR^iShTishchAtIndriyA rAjandUrAchChravaNameva cha . parachittasya vij~nAnamatItAnAgatasya cha .. 6\-15\-8 (39221) vyutthitotpattivij~nAnamAkAshe cha gatiH shubhA . astrairasa~Ngo yuddheShu varadAnAnmahAtmanaH .. 6\-15\-9 (39222) shrR^iNu me vistareNedaM vichitraM paramAdbhutam . bharatAnAmabhUdyuddhaM yathA tadromaharShaNam .. 6\-15\-10 (39223) teShvanIkeShu yatteShu vyUDheShu cha vidhAnataH . duryodhano mahArAja duHshAsanamathAbravIt .. 6\-15\-11 (39224) duHshAsana rathAstUrNaM yujyantAM bhIShmarakShiNaH . anIkAni cha sarvANi shIghraM tvamanuchodaya .. 6\-15\-12 (39225) ayaM sa mAmabhiprApto varShapUgAbhichintitaH . pANDavAnAM sasainyAnAM kurUNAM cha samAgamaH .. 6\-15\-13 (39226) nAtaH kAryatamaM manye raNe bhIShmasya rakShaNAt . hanyudgupto hyasau pArthAnsomakAMshcha sasR^i~njayAn .. 6\-15\-14 (39227) abravIchcha vishuddhAtmA nAhaM hanyAM shikhaNDinAm . shrUyate strI hyasau pUrvaM tasmAdUrtyo raNe mama .. 6\-15\-15 (39228) tasmAdbhIShmo rakShitavyo visheSheNeti me matiH . shikhaNDino vadhe yattAH sarve tiShThantu mAmakAH .. 6\-15\-16 (39229) tathA prAchyAH pratIchyAshcha dAkShiNAtyottarApathAH . sarvathA.astreShu kushalAste rakShantu pitAmaham .. 6\-15\-17 (39230) arakShyamANaM hi vR^iko hanyAtsiMhaM mahAbalam . mA siMhaM jambukeneva ghAtayAmaH shikhaNDinA .. 6\-15\-18 (39231) vAmaM chakraM yudhAmanyuruttamaujAshcha dakShiNam . goptArau phAlgunaM prAptau phAlgunopi shikhaNDinaH . 6\-15\-19 (39232) saMrakShyamANaH pArthena bhIShmeNa cha vivarjitaH . yathA na hanyAdgA~NgeyaM duHshAsana tathA kuru .. .. 6\-15\-20 (39233) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi pa~nchadasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-15\-1 Asa~NktaM Asa~njayitum .. 6\-15\-2 enasA pApena .. 6\-15\-9 vyutthitasya uchChAstravartina utpattiH kAraNaM tasya vij~nAnam .. 6\-15\-11 vyUDheShu vyUharachanayA sthiteShu .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 016 .. shrIH .. 6\.16\. adhyAyaH 16 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## kurupANDavasenAvarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-16\-0 (39234) sa~njaya uvAcha. 6\-16\-0x (3991) tato rajanyAM vyuShTAyAM shabdaH samabhavanmahAn . kroshatAM bhUmipalAnAM yujyatAM yujyatAmiti .. 6\-16\-1 (39235) sha~NkhadundubhighoShaishcha siMhanAdaishcha bhArata . hayaheShitanAdaishcha rathanemisvanaistathA .. 6\-16\-2 (39236) gAjAnAM bR^ihatAM chaiva yodhAnAM chApi garjatAm . kShvelitAsphoTitotkruShTaistumulaM sarvato.abhavat .. 6\-16\-3 (39237) udatiShThanmahArAja sarvaM yuktamasheShataH . sUryodaye mahatsainyaM kurupANDavasenayoH .. 6\-16\-4 (39238) rAjendra tava putrANAM pANDavAnAM tathaiva cha . duShpradhR^iShyANi chAstrANi sashasrakavachAni cha .. 6\-16\-5 (39239) tataH prakAshe sainyAni samadR^ishyanta bhArata . tvadIyAnAM pareShAM cha shastravanti mahAnti cha .. 6\-16\-6 (39240) tatra nAgA rathAshchaiva jAmbUnadapariShkR^itAH . vibhrAjamAnA dR^ishyante meghA iva savidyutaH .. 6\-16\-7 (39241) rathAnIkAnyadR^ishyanta nagarANIva bhUrishaH . atIva shushubhe tatra pitA te pUrNachandravat .. 6\-16\-8 (39242) dhanurbhirR^iShTibhiH kha~NgairgadAbhiH shaktitomaraiH . yodhAH praharaNaiH shubhraisteShvanIkeShvavasthitAH .. 6\-16\-9 (39243) gajAH padAtA rathinasturagAshcha vishAMpate . vyatiShThanvAgurAkArAH shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-16\-10 (39244) dhvajA bahuvidhAkArA vyadR^ishyanta samuchChritAH . sveShAM chaiva pareShAM cha dyutimantaH sahasrashaH .. 6\-16\-11 (39245) kA~nchanA maNichitrA~NgA jvalanta iva pAvakAH . archiShmanto vyarochanta gajArohAH sahasrashaH .. 6\-16\-12 (39246) mahendraketavaH shubhrA mahendrasadaneShviva . sannaddhAste pravIrAshcha dadR^ishuryuddhakA~NkShiNaH .. 6\-16\-13 (39247) udyatairAyudhaishchitrAstalabaddhAH kalApinaH . R^iShabhAkShA manuShyendrAshchamUmukhagatA babhuH .. 6\-16\-14 (39248) shakuniH saubalaH shalya Avantyo.atha jayadrathaH . vindAnuvindau kaikeyAH kAmbhojashcha sudakShiNaH .. 6\-16\-15 (39249) shrutAyudhashcha kAli~Ngo jayatsenashcha pArthivaH . bR^ihadbalashcha kaushalyaH kR^itavarmA cha sAtvataH .. 6\-16\-16 (39250) dashaite puruShavyAghrAH shUrAH parighabAhavaH . akShauhiNInAM patayo yajvAno bhUridakShiNAH .. 6\-16\-17 (39251) ete chAnye cha bahavo duryodhanavashAnugAH . rAjAno rAjaputrAshcha nItimanto mahArathAH .. 6\-16\-18 (39252) sannaddhAH samadR^ishyana sveShvanIkeShvavasthitAH . baddhakR^iShNAjinAH sarve balino yuddhashAlinaH .. 6\-16\-19 (39253) hR^iShTA duryodhanasyArthe brahmalokAya dIkShitAH . samarthA dasha vAhinyaH parigR^ihya vyavasthitAH .. 6\-16\-20 (39254) ekAdashI dhArtarAShTrI kauravANAM mahAchamUH . agrataH sarvasainyAnAM yatra shAntanavo.agraNIH .. 6\-16\-21 (39255) shvetoShNIShaM shvetahayaM shvetavarmANamachyutam . apashyAma mahArAja bhIShmaM chandramivoditam .. 6\-16\-22 (39256) hematAladhvajaM bhIShmaM rAjate syandate sthitam . shvetAbhra iva tIkShNAMshuM dadR^ishuH kurupANDavAH .. 6\-16\-23 (39257) dR^iShTvA chamUmukhe bhIShmaM samakampanta pANDavAH . sR^i~njayAshcha maheShvAsA dhR^iShTadyumnapurogamAH . jR^imbhamANaM mahAsiMhaM dR^iShTvA kShudramR^igA yathA .. 6\-16\-24 (39258) dhR^iShTadyumnamukhAH sarve samudvivijire muhuH . ekAdashaitAH shrIjuShTA vAhinyastava pArthiva .. 6\-16\-25 (39259) pANDavAnAM tathA sapta mahApuruShapAlitAH . unmattamakarAvartau mahAgrAhasamAkulau .. 6\-16\-26 (39260) yugAnte samavetau dvau dR^ishyete sAgarAviva . naiva nastAdR^isho rAjandR^iShTapUrvo na cha shrutaH . anIkAnAM sametAnAM kauravANAM tathAvidhaH .. .. 6\-16\-27 (39261) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi ShoDasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-16\-4 yuktaM sannaddham . asheShataH sarvaprakAraiH .. 6\-16\-10 vAgurAkArAH pareShAM bandhanArthamityarthaH .. 6\-16\-14 talabaddhAH talaM jyAdhAtatrANaM baddhaM yaiste . kalApinaH tUNavantaH .. 6\-16\-27 tathAvidhaH saMmarda iti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 017 .. shrIH .. 6\.17\. adhyAyaH 17 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## yuddhAya kurusenAniryANam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-17\-0 (39262) sa~njaya uvAcha. 6\-17\-0x (3992) yathA sa bhagavAnvyAsaH kR^iShNadvaipAyano.abravIt . tathaiva sahitAH sarve samAjagmurmahIkShitaH .. 6\-17\-1 (39263) maghAviShayagaH somastaddinaM pratyapadyata . dIpyamAnAshcha saMpeturdivi sapta mahagrahAH .. 6\-17\-2 (39264) dvidhAbhUta ivAditya udaye pratyadR^ishyata . jvalantyA shikhayA bhUyo bhAnumAnudito raviH .. 6\-17\-3 (39265) vavAshire cha dIptAyAM dishi gomAyuvAyasAH . lipsamAnAH sharIrANi mAMsashoNitabhojanAH .. 6\-17\-4 (39266) ahanyahani pArthAnAM vR^iddhaH kurupitAmahaH . bharadvAjAtmajashchaiva prAtarutthAya saMyatau .. 6\-17\-5 (39267) jayo.astu pANDuputrANAmityUchaturindamau . yuyudhAte tavArthAya yathA sa samayaH kR^itaH .. 6\-17\-6 (39268) sarvadharmavisheShaj~naH pitA devavratastava . samAnIya mahIpAlAnidaM vachanamabravIt .. 6\-17\-7 (39269) idaM vaH kShatriyA dvAraM svargAyApAvR^itaM mahat . gachChadhvaM tena shakrasya brahmaNaH sahalokatAm .. 6\-17\-8 (39270) eSha vaH shAshvataH panthAH pUrvaiH pUrvataraiH kR^itaH . saMbhAvayadhvamAtmAnamavyagramanaso yudhi .. 6\-17\-9 (39271) nAbhAgo.atha yayAtishcha mAndhAtA nahuSho nR^igaH . saMsiddhAH paramaM sthAnaM gatAH karmabhirIdR^ishaiH .. 6\-17\-10 (39272) adharmaH kShatriyasyaiSha yadvyAdhimaraNaM gR^ihe . yadayonidhanaM yAti so.asya dharmaH sanAtanaH .. 6\-17\-11 (39273) evamuktA mahIpAlA bhIShmeNa bharatarShabha . niryayuH svAnyanIkAni shobhayanto rathottamaiH .. 6\-17\-12 (39274) sa tu vaikartanaH karNaH sAmAtyaH saha bandhubhiH . nyAsitaH samare shastraM bhIShmeNa bharatarShabha .. 6\-17\-13 (39275) apetakarNAH putrAste rAjanashchaiva tAvakAH . niryayuH siMhanAdena nAdayanto disho dasha .. 6\-17\-14 (39276) shvetaishChatraiH patAkAbhirdhvajavAraNavAjibhiH . tAnyanIkAni shobhante gajairatha padAtibhiH .. 6\-17\-15 (39277) bherIpaNavashabdaishcha dundubhInAM cha niHsvanaiH . rathanemininAdaishcha babhUvAkulitA mahI .. 6\-17\-16 (39278) kA~nchanA~NgadakeyUraiH kArmukaishcha mahArathAH . bhrAjamAnA vyarAjanta sAgnayaH parvatA iva .. 6\-17\-17 (39279) tAlena mahatA bhIShmaH pa~nchatAreNa ketunA . vimalAdityasaMkAshastasthau kuruchamUpari .. 6\-17\-18 (39280) ye tvadIyA maheShvAsA rAjAno bharatarShabha . avartanta yathAdeshaM rAja~nshAntanavasya te .. 6\-17\-19 (39281) sa tu govAsanaH shaibyaH sahitaH sarvarAjabhiH . yayau mAta~NgarAjena rAjArheNa patAkinA . padmavarNastvanIkAnAM sarveShAmagrataH sthitaH .. 6\-17\-20 (39282) ashvatthAmA yayau yattaH siMhalA~NgUlaketunA . shrutAyudhashchitrasenaH purumitro viviMshatiH .. 6\-17\-21 (39283) shalyo bhUrishravAshchaiva vikarNashcha mahArathaH . ete sapta maheShvAsA droNaputrapurogamAH .. 6\-17\-22 (39284) syandanairvaravarmANo bhIShmasyAsanpurogamAH . teShAmapi mahotsedhAH shobhayanto rathottamAn .. 6\-17\-23 (39285) bhrAjamAnA vyarochanta jAmbUnadamayA dhvajAH . jAmbUnadamayI vedI kamaNDaluvibhUShitA .. 6\-17\-24 (39286) keturAchAryamukhyasya droNasya dhanuShA saha . anekashatasAhasramanIkamanukarShataH .. 6\-17\-25 (39287) mahAnduryodhanasyAsInnAgo maNimayo dhvajaH . tasya pauravakAli~NgakAmbhojAH samudakShiNAH .. 6\-17\-26 (39288) kShemadhanvA cha shalyashcha tasthuH pramukhato rathAH . syandanena mahArheNa ketunA vR^iShabheNa cha . prakarShanneva senAgnaM mAgadhasya kR^ipo yayau .. 6\-17\-27 (39289) tada~NgapatinAM guptaM kR^ipeNa cha manasvinA . shAradAmbudharaprakhyaM prAchyAnAM sumahadbalam .. 6\-17\-28 (39290) anIkapramukhe tiShThanvarAheNa mahAyashAH . shushubhe ketumukhyena rAjatena jayadrathaH .. 6\-17\-29 (39291) shataM ratasahasrANAM tasyAsanvashavartinaH . aShTau nAgasahasrANi sAdinAmayutAni ShaT .. 6\-17\-30 (39292) tatsindhupatinA rAj~nA pAlitaM dhvajinImukham . anantarathanAgAshvamashobhata mahadbalam .. 6\-17\-31 (39293) ShaShTyA rathasahasraistu nAgAnAmayutena cha . patiH sarvakali~NgAnAM yayau ketumatA saha .. 6\-17\-32 (39294) tasya parvatasaMkAshA vyarochanta mahAgajAH . yantratomaratUNIraiH patAkAbhiH sushobhitAH .. 6\-17\-33 (39295) shushubhe ketumukhyena pAvakena kali~NgakaH . shvetachChatreNa niShkeNa chAmaravyajanena cha .. 6\-17\-34 (39296) ketumAnapi mAta~NgaM vichitraparamA~Nkusham . AsthitaH samare rAjanmeghastha iva bhAnumAn .. 6\-17\-35 (39297) tejasA dIpyamAnastu vAraNottamamAsthitaH . bhagadatto yayau rAjA yathA vajradharastathA .. 6\-17\-36 (39298) gajaskandhagatAvAstAM bhagadattena saMmitau . vindAnuvindAvAvantyau ketumantamanuvratau .. 6\-17\-37 (39299) sa rathAnIkavAnvyUho hastya~Ngo nR^ipashIrShavAn . vAjipakShaH patatyugraH prahasansarvatomukhaH .. 6\-17\-38 (39300) droNena vihito rAjanrAj~nA shAntanavena cha . tathaivAchAryaputreNa bAhlIkena kR^ipema cha .. .. 6\-17\-39 (39301) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi saptadasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-17\-2 maghAviShayagaH somastaddinaM pratyapadyateti . maghA pitryAM nakShatraM tasya viShayo deshaH pitR^ilokastadgataH somaH. kurupANDavayuddhArambhadinamuktaM bhAratasAvitryAm\-hemante prathame mAsi shuklapakShe trayodashIm. pravR^ittaM bhArataM yuddhaM nakShatre yamadaivate. prathame mArgashIrShe. atra trayodashIshabdena tadyuktA chaturdashyeva grAhyA. arjunena hato bhIShmo mAghamAse.asitAShTamIti. trayodashyAM tu madhyAhne bhAradvAjo nipAtita iti. tatraiva yuddhasya dashame pa~nchadashe chAhni tayorbhIShmadroNayoraShTamItrayodashIsaMyogadarshanAt. atra pauSheti mAghashabdo makarAyanAbhiprAyeNa. tadAnIM tatsaMbhavAt asitAShTamIti ChedaH. anyathA saptamIdvAdashyoreva tayorhananaM prApnoti. yattu amAvAsyAyAM duryodhanahananaM tatraivoktaM tatrApyamAvAsyAshabda iShTidine pratipadyeva prayukto veditavyaH. yamadaivate iti bharaNI na grAhya kiMtu yugmadaivataM mR^igashIrShameva grAhyam. tasya hi pUrvadalaM shukradaivatyatvAdAsuraM uttarArthaM budhadaivatyatvAddaivyam. tena tatrAsurANAmuparamo devAnAmabhyudayashcha siddhyati. kiMcha\-chatvAriMshadahAnyadya dve cha me niHsR^itasya vai. puShyeNa saMprayAtosmi shravaNe punarAgata iti yuddhArambhAdaShTAdashe.ahni tIrthayAtrAta Agatasya baladevasya vachanAt shravaNe yuddhasamAptirdR^ishyate. tataH prAchIne.aShTAdasharkShe mR^igashIrSha eva yuddhArambhaH saMbhavati natvekaviMshe bharaNyAm. aShTAdashadinamadhye nakShatratrayakShayasya kalpayitumayuktatvAt kArtikI kR^ittikAyogAnupAtena chaturdashyAM mR^igasyaiva saMbhAvanAchcha. etena yuddhArambhaM prakR^itya\- maghAviShayagaH somastaddinaM pratyapadyateti bhIShmaparvaNi sa~njayavAkyAnmaghAyAM yuddhArambha ityapi nirastam. baladevavAkyaviruddhatvAt . shabdArthastu maghApadena tatsahacharAH pitaro lakShyante. tena yuddhe mR^itAnAM uttamadehapradAnArthaM chandrastadA pitR^iloke sannihito.abhUditi. svargiNAM divyadehalAbhashchandrAdhIna iti shAstraprasiddheH . tathA dvAdashyAM rAtriyuddhe chandrodayakAle\-tribhAgamAtrasheShAyAM rAtrau yuddhamavartatetyuktam tatra tribhAgetyasya trimuhUrtasheShAyAmityarthaH. tathA\-aShTapa~nchAshataM rAtryaH shayAnasyAdya me gatAH iti bhIShmavachanaM tu\-mAgho.ayaM samanu prAptaH\- tribhagamAtraH pakSho.ayaM iti vAkyasheShAnusArAt. ashataM shatahInaM yathA syAttathA aShTapa~ncha aShTapa~nchAshadrAtrayo vyatItA iti vyAkhyeyam. vilomashodhanAt aShTapa~nchAshadUnaM shataM rAtrayo dvAchatvAriMshadrAtrayo vyatItA ityarthaH. tathAcha pauShakR^iShNAShTamIto mAghashuklapa~nchamyAM tAvatI dinasaMkhyA pUryate pakShasya cha tR^itIyo bhAgo gato bhavati. tatatrApyekatithikShayAt pa~nchamyAH dvichatvAriMshattamatvaM j~neyam. sheSho bhavitumarhatItyatra kAryasheSho dehatyAgAdireva sheSho natu pakShasheSha iti vyAkhyA j~neyA. tatrAyaM niShkarShaH. kArtikashukladvAdashyAM revatyAM kR^iShNaprayANam. tato niShkarShaH. kArtikashukladvAdashyAM revatyAM kR^iShNaprayANam. tato mArgashIrShakR^iShNapa~nchamyAM puShye senayorniryANam. tataH pa~nchamyAM upari ShaShThImArabhya saptadinAni gaNayitvA taduparyaShTame.ahni amAvAsyA bhaviShyatItyanena trayodashadinAtmako.ayaM kR^iShNapakSho mahotpAtajanaka iti sUchitam. kShINayoshcha tithyoH pakShAntare punarvR^iddhyA saMkhyApUraNebhavatIti mArgashIrShakR^iShNapa~nchamImArabhya pauShashuklapratipat dvichatvAriMshI tithirbhavatIti baladevavAkyoktA dinasaMkhyA nakShatrasaMkhyA chAnugR^ihIta bhavati. yattu\- saptamAchchApi divasAdamAvAkyA bhaviShyati. saMgrAmayojayettatra tAM hyAhuH shakradaivatAm. prayAdhvaM vai kurukShetraM puShyo dyeti punaHpunariti duryodhanavAkyam tatra saMgrAmamityanena saMgrAme jayasAdhanaM dhArAbandhAdikaM tasyAM yojayedityuktam. shakradaivatAmityanena tasyAM jyeShThAnakShatrayoga uchyate. sacha tithidvayakShayAttatrAsaMbhavannapi tatra tithivadeva nakShatrakShayAdvA tithinakShatrayorAdyantayogAdvA j~neya iti sarvaM sama~njasam. mahAgrahAH rAhuketo rupagrahatvAtsaptaiva .. 6\-17\-4 vavAshire shabdaM kR^itavantaH .. 6\-17\-11 ayonidhanaM ayasA shastreNa maraNam .. 6\-17\-18 tAlena dhvajabhUtena .. 6\-17\-20 govAsanaH taddreshyaH .. 6\-17\-29 varAheNa ketumukhyeneti saMbandhaH .. 6\-17\-34 niShkeNa kaNThAbharaNena .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 018 .. shrIH .. 6\.18\. adhyAyaH 18 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## kurusenAvarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-18\-0 (39302) sa~njaya uvAcha. 6\-18\-0x (3993) tato muhUrtAttumulaH shabdo hR^idayakampanaH . ashrUyata mahArAja yodhAnAM prayuyutsatAm .. 6\-18\-1 (39303) sha~NkhadundubhighoShaishcha vAraNAnAM cha bR^iMhitaiH . nomighoShai rathAnAM cha dIryatIva vasundharA .. 6\-18\-2 (39304) hayAnAM heShamANAnAM yodhAnAM chaiva garjatAm . kShaNenaiva nabho bhUmiH shabdenApUritaM tadA .. 6\-18\-3 (39305) putrANAM tava durdharSha pANDavAnAM tathaiva cha . samakampanta sainyAni parasparasamAgame .. 6\-18\-4 (39306) tatra nAgA rathAshchaiva jAmbUnadavibhUShitAH . bhrAjamAnA vyadR^ishyanta meghA iva savidyutaH .. 6\-18\-5 (39307) dhvajA bahuvidhAkArAstAvakAnAM narAdhipa . kA~nchanA~Ngadino rejurjvalitA iva pAvakAH .. 6\-18\-6 (39308) sveShAM chaiva pareShAM cha samadR^ishyanta bhArata . mahendraketavaH shubhrA mahendrasadaneShviva .. 6\-18\-7 (39309) kA~nchanaiH kavachairvIrA jvalanArkasamaprabhaiH . sannaddhAH samadR^ishyanta jvalanArkasamaprabhAH .. 6\-18\-8 (39310) kuruyodhavarA rAjanvichitrAyudhakArmukAH . udyatairAyuthaishchitraistalabaddhAH patAkinaH .. 6\-18\-9 (39311) R^iShabhAkShA maheShvAsAshchamUmukhagatA babhuH . pR^iShThagopAstu bhIShmasya putrAstava narAdhipa . duHshAsano durviShaho durmukho duHsahastathA .. 6\-18\-10 (39312) viviMshatishchitraseno vikarNashcha mahArathaH . satyavrataH purumitro jayo bhUrishravAH shalaH .. 6\-18\-11 (39313) rathA viMshatisAhasrAstathaiShAmanuyAyinaH . abhIShAhAH shUrasenAH shibayo.atha vasAtayaH .. 6\-18\-12 (39314) shAlvA matsyAstathAmbaShThAstraigartAH kekayAstathA . sauvIrAH kaitavAH prAchyAH pratIchyedIchyavAsinaH .. 6\-18\-13 (39315) dvAdashaite janapadAH sarve shUrAstanutyajaH . mahatA rathavaMshena te rarakShuH pitAmaham .. 6\-18\-14 (39316) anIkaM dashasAhasraM ku~njarANAM tarasvinAm . mAgadho yatra nR^ipatistadrathAnIkamanvayAt .. 6\-18\-15 (39317) rathAnAM chakrarakShAshcha pAdarakShAshcha dantinAm . abhavanvAhinImadhye shatAnAmayutAni ShaT .. 6\-18\-16 (39318) pAdAtAshchAgrato gachChandhanushcharmAsipANayaH . anekashatasAhasrA nakharaprAsayodhinaH .. 6\-18\-17 (39319) akShauhiNyo dashaikA cha tava putrasya bhArata . adR^ishyata mahArAja ga~Ngeva yamunAntarA .. .. 6\-18\-18 (39320) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi aShTAdasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-18\-16 shatAnAgayutAni ShaT ShaTshatAnyayutaguNAni . ShaShTilakShANIti yAvat .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 019 .. shrIH .. 6\.19\. adhyAyaH 19 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## yuddhAya pANDavasenAniryANam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-19\-0 (39321) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-19\-0x (3994) arkShAMhiNIM dashaikAM cha vyUDhAM dR^iShTvA yudhiShThiraH . kathamalpena sainyena pratyavyUhata pANDavaH .. 6\-19\-1 (39322) yo veda mAnuShaM vyUhaM daivaM gAndharvamAsuram . kathaM bhIShmaM sa kaunteyaH pratyayUhata sa~njaya .. 6\-19\-2 (39323) sa~njaya uvAcha. 6\-19\-3x (3995) dhArtarAShTrANyanIkAni dR^iShTvA vyUDhAni pANDavaH . abhyabhAShata dharmAtmA dharmarAjo dhana~njayam .. 6\-19\-3 (39324) maharShervachanAttAta vedayanti bR^ihaspateH . saMhatAnyodhayedalpAnkAmaM vistArayedbahUn .. 6\-19\-4 (39325) sUchImukhamanIkaM syAdalpAnAM bahubhiH saha . asmAkaM cha tathA sainyamalpIyaH sutarAM paraiH .. 6\-19\-5 (39326) etadvachanamAj~nAya maharShervyUha pANDava . etachChrutvA dharmarAjaM pratyabhAShata pANDavaH .. 6\-19\-6 (39327) eSha vyUhAmi te vyUhaM rAjasattama durjayam . achalaM nAma vajrAkhyaM vihitaM vajrapANinA .. 6\-19\-7 (39328) yaH sa vAta ivodbhUtaH samare duHsahaH paraiH . sa naH puro yotsayate vai bhImaH praharatAM varaH .. 6\-19\-8 (39329) tejAMsi ripusainyAnAM mR^idganpuruShasattamaH . agne.agraNIryotsyati no yuddhopAyavichakShaNaH .. 6\-19\-9 (39330) yaM dR^iShTvA kuravaH sarve duryodhanapurogamAH . nivartiShyanti saMtrastAH siMhaM kShudramR^igA yathA .. 6\-19\-10 (39331) taM sarve saMshrayiShyAmaH prAkAramakutobhayAH . bhImaM praharatAM shreShThaM devArAjamivAmarAH .. 6\-19\-11 (39332) na hi so.asti pumA.Nlloke yaH saMkruddhaM vR^ikodaram . draShTumatyugrakarmANaM viShaheta nararShabham .. 6\-19\-12 (39333) bhImaseno gadAM bibhradvajrasAramayIM dR^iDhAm . charanvegena mahatA samudramapi shoShayet .. 6\-19\-13 (39334) bhImasenaM tadA rAjandarshayasva mahAbalam . kekayA dhR^iShTaketushcha chekitAnashcha vIryavAn .. 6\-19\-14 (39335) ete gachChantu sAmAtyAH prakarShanto janAdhipa . dhR^itarAShTrasya dAyAdAniti bIbhatsurabravIt .. 6\-19\-15 (39336) bruvANaM tu tathA pArthaM sarvasainyAni bhArata . apUjayaMstadA vAgbhiranukUlAbhirAhave .. 6\-19\-16 (39337) evamuktvA mahAbAhustathA chakre dhana~njayaH . vyUhya tAni balAnyAshu prayayau phalgunastathA .. 6\-19\-17 (39338) saMprayAtAnkurUndR^iShTvA pANDaMvAnAM mahAchamUH . ga~Ngeva pUrNA stimitA spandamAnA vyadR^ishyata .. 6\-19\-18 (39339) bhImaseno.agraNIsteShAM dhR^iShTadyumnashcha vIryavAn . nakulaH sahadevashcha dhR^iShTaketushcha pArthivaH .. 6\-19\-19 (39340) virATashcha tataH pashchAdrAjAthAkShauhiNIvR^itaH . bhrAtR^ibhiH saha putraishcha so.abhyarakShata pR^iShThataH .. 6\-19\-20 (39341) chakrarakShau tu bhImasya mAdrIputrau mahAdyutI . draupadeyAH sasaubhadrAH pR^iShThagopAstarasvinaH .. 6\-19\-21 (39342) dhR^iShTadyumnashcha pA~nchAlyasteShAM goptA mahArathaH . sahitaH pR^itanAshUraiH rathamukhyaiH prabhadrakaiH .. 6\-19\-22 (39343) shikhaNDI tu tataH pashchAdarjunenAbhirakShitaH . yatto bhIShmavinAshAya prayayau bharatarShabha .. 6\-19\-23 (39344) pR^iShThato.apyarjunasyAsIdyuyudhAno mahAbalaH . chakrarakShau tu pA~nchAlyau yudhAmanyUttamojasau .. 6\-19\-24 (39345) rAjA tu madhyamAnIke kuntIputro yudhiShThiraH . bR^ihadbhIH ku~njarairmattaishchaladbhirachalairiva .. 6\-19\-25 (39346) akShauhiNyAtha pA~nchAlyo yaj~naseno mahAmanAH . virATamanvayAtpashchAtpANDavArthaM parAkramI .. 6\-19\-27ateShAmAdityachandrAbhAH kanakottamabhUShaNAH . nAnAchihnadharA rAjanratheShvAsanmahAdhvajAH .. 6\-19\-26 (39347) samutsArya tataH pashchAddhR^iShTadyumno mahArathaH . bhrAtR^ibhiH sahaputraishcha so.abhyarakShadyudhiShThiram .. 6\-19\-28 (39348) tvadIyAnAM pareShAM cha ratheShu vipulAndhvajAn . abhibhUyArjunasyaiko rathe tasthau mahAkapiH .. 6\-19\-29 (39349) padAtAstvagrato.agachChannasishaktyR^iShTipANayaH . anekashatasAhasrA bhImasenasya rakShiNaH .. 6\-19\-30 (39350) vAraNA dashasAhasrAH prabhinnakaraTAmukhAH . shUrA hemamayairjAlairdIpyamAnA ivAchalAH .. 6\-19\-31 (39351) kSharanta iva jImUtA mahArhAH padmagandhinaH . rAjAnamanvayuH yashchAjjImUtA iva vArShikAH .. 6\-19\-32 (39352) bhImaseno gadAM bhImAM prakarShanparighopamAm . prachakarSha mahAsainyaM durAdharSho mahAmanAH .. 6\-19\-33 (39353) tamarkamiva duShprekShyaM tapantamiva vAhinIm . na shekuH sarvayodhAste prativIkShitumantike .. 6\-19\-34 (39354) vajro nAmaiSha sa vyUho nirbhayaH sarvatomukhaH . chApavidyuddhvajo ghoro gupto gANDIvadhanvanA .. 6\-19\-35 (39355) yaM prativyUhay tiShThanti pANDavAstava vAhinIm . ajeyo mAnuShe loke pANDavairabhirakShitaH .. 6\-19\-36 (39356) saMdhyAM tiShThatsu sainyeShu sUryasyodayanaM prati . pravavau pR^iShThato vAyurnirabhre stanayitnumAn .. 6\-19\-37 (39357) viShvagvAtAshcha vivavurnIchaiH sharkarakarShiNaH . rajashchoddhUyata mahattama AchChAdaya~njagat .. 6\-19\-38 (39358) papAta mahatI cholkA prA~NbhukhI bharatarShabha . udyantaM sUryamAhatya vyashIryata mahAsvanA .. 6\-19\-39 (39359) atha saMnahyamAneShu sainyeShu bharatarShabha . niShprabho.abhyudyayau sUryaH saghoShaM bhUshchachAla cha .. 6\-19\-40 (39360) vyashIryata sanAdA cha bhUstadA bharatarShabha . nirghAtA bahavo rAjandikShu sarvAsu chAbhavan . prAdurAsIdrajastIvraM na prAj~nAyata kiMchana .. 6\-19\-41 (39361) dhvajAnAM dhUyamAnAnAM sahasA mAtarishvanA . ki~NkiNIjAlabaddhAnAM kA~nchanasragvarAmbaraiH .. 6\-19\-42 (39362) mahatAM sapatAkAnAmAdityasamatejasAm . sarvaM jhaNajhaNIbhUtamAsIttAlavaneShviva .. 6\-19\-43 (39363) evaM te puruShavyAghrAH pANDavA yuddhanandinaH . vyavasthitAH prativyUhya tava putrasya vAhinIm .. 6\-19\-44 (39364) grasanta iva ma~njAno yodhAnAM bharatarShabha . dR^iShTvAgrato bhImasenaM gadApANimavasthitam .. .. 6\-19\-45 (39365) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi ekonaviMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-19\-4 saMhatAniti . alpaiH saMhatyaiva yoddhavyam. bahubhistu vishakalitairapi yoddhuM shakyamityarthaH .. 6\-19\-6 vyUha vyUhaM kuru .. 6\-19\-18 spandamAnA kiMchi~nchalantI .. 6\-19\-31 vAraNA rAjanamanvayuriti saMbandhaH . achalAH niShkambhAH .. 6\-19\-32 jImUtaH parvatAH .. 6\-19\-39 Ahatya AsphAlya .. 6\-19\-45 majjAna iti . no.asmAkaM yodhAma~nnAH dhAtuvisheShAn grasanta iveti yojyam. bhImasenaM dR^iShTvA vasthitA iti saMbandhaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 020 .. shrIH .. 6\.20\. adhyAyaH 20 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## kurusenAgamanaprakAravarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## dhR^itarAShTra uvAcha . sUryodaye sa~njaya ke nu pUrvaM yuyutsavo hR^iShyamANA ivAsan . mAmakA vA bhIShmanetrAH samIpe pANDavA vA bhImanetrAstadAnIm .. 6\-20\-1 (39366) keShAM jaghanyau samasUryau savAyU keShAM senAM shvApadAshchAbhaShanta . keShAM yUnAM mukhavarNAH prasannAH sarvaM hyetadbrUhi tattvaM yathAvat .. 6\-20\-2 (39367) sa~njaya uvAcha. 6\-20\-3x (3996) ubhe sene tulyamivopayAte ubhe vyUhe hR^iShTarUpe narendra . ubhe chitre vanarAjiprakAshe tathaivobhe nAgarathAshvapUrNe .. 6\-20\-3 (39368) ubhe sene bR^ihatyau bhImarUpe tathaivobhe bhArata durviShahye . tathaivobhe svargajayAya sR^iShTe tathaivobhe satpuruShopajuShTe .. 6\-20\-4 (39369) pashchAnmukhAH kuravo dhArtarAShTrAH sthitAH pArthAH prA~NmukhA yotsyamAnAH . daityendraseneva cha kauravANAM devendraseneva cha pANDavAnAm .. 6\-20\-5 (39370) shIto vAyuH pR^iShThataH pANDavAnAM dhArtarAShTrA~nshvApadA vyAharanta . gajendrANAM madagandhAMshcha tIvrA\- nna sehire tava putrasya nAgAH .. 6\-20\-6 (39371) duryodhano hastinaM padmavarNaM suvarNakakShaM jAlavantaM prabhinnam . samAsthito madhyagataH kurUNAM saMstUyamAno bandibhirmAgadhaishcha .. 6\-20\-7 (39372) chandraprabhaM shvetamathAtapatraM sauvarNasragbhrAjati chottamA~Nge . taM sarvataH shakuniH pArvatIyaiH sArdhaM gAndhArairyAti gAndhArarAjaH .. 6\-20\-8 (39373) bhIShmo.agrataH sarvasainyasya vR^iddhaH shvetachChatraH shvetadhanuH sakha~NgaH . shvetoShNIShaH pANDureNa dhvajena shvetairashvaiH shvetashailaprakAshaiH .. 6\-20\-9 (39374) tasya sainye dhArtarAShTrAshcha sarve bAhlIkAnAmekadeshaH shalashcha . ye chAmbaShThAH kShatriyA ye cha sindho\- stathA sauvIrAH pa~nchanadAshcha shUrAH .. 6\-20\-10 (39375) shoNairhayai rukmaratho mahAtmA droNo dhanuShpANiradInasatvaH . Apto guruH prathitaH sarvarAj~nAM pashchAchchamUmindra ivAbhiyAti .. 6\-20\-11 (39376) vArdhakShatriH sarvasainyasya madhye bhUrishravAH purumitro jayashcha . sAlvA matsyAH kekayAshcheti sarve gajAnIkairbhrAtaro yotsyamAnAH .. 6\-20\-12 (39377) shAradvatashchottaradhUrmahAtmA maheShvAso gautamashchitrayodhI . shakaiH kirAtairyavanaiH pahlavaishcha sArdhaM chamUmuttarato.abhiyAti .. 6\-20\-13 (39378) mahArathairvaShNibhojaiH suguptaM surAShTrakairviditairAttashastraiH . bR^ihadbalaM kR^itavarmAbhiguptaM balaM tvadIyaM dakShiNenAbhiyAti .. 6\-20\-14 (39379) saMshaptakAnAmayutaM rathAnAM mR^ityurjayo vArjunasyeti sR^iShTAH . yenArjunastena rAjankR^itAstrAH prayAtAraste trigartAshcha shUrAH .. 6\-20\-15 (39380) sAgraM shatasahasraM tu nAgAnAM tava bhArata . nAgenAge rathashataM shatamashvA ratherathe .. 6\-20\-16 (39381) ashve.ashve dasha dhAnuShkA dhAnuShke shata charmiNaH . evaM vyUDhAnyanIkAni bhIShmeNa tava bhArata .. 6\-20\-17 (39382) saMvyUhya mAnuShaM vyUhaM daivaM gAndharvamAsuram . divasedivase prApte bhIShmaH shAntanavo.agraNIH .. 6\-20\-18 (39383) mahArathaughavipulaH samudra iva ghoShavAn . bhIShmeNa dhArtarAShTrANAM vyUhaH pratya~Nmukho yudhi .. 6\-20\-19 (39384) anantarUpA dhvajinI narendra bhImA tvadIyA na tu pANDavAnAm . tAM chaiva manye bR^ihatIM duShpragharShAM yasyA netA keshavashchArjunashcha .. .. 6\-20\-20 (39385) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi viMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-20\-1 bhIShmo netraH netA yeShAM te bhIShmanetrAH .. 6\-20\-15 yena yatra . tena tatra .. 6\-20\-20 anantarUpA vahvI tvadIyA natu pANDavAnAM senA vahvI . tathApi tAM bR^ihatImeva manye iti saMbandhaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 021 .. shrIH .. 6\.21\. adhyAyaH 21 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## parasenAdarshanachakitaM yudhiShThiraM pratyarjunena sayuktinirUpaNaM samAshvAsanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-21\-0 (39386) sa~njaya uvAcha. 6\-21\-0x (3997) bR^ihatIM dhArtarAShTrasya senAM dR^iShTvA samudyatAm . viShAdamagamadrAjA kuntIputro yudhiShThiraH .. 6\-21\-1 (39387) vyUhaM bhIShmeNa chAbhedyaM kalpitaM prekShya pANDavaH . abhedyamiva saMprekShya vivarNo.arjunamabravIt .. 6\-21\-2 (39388) dhana~njaya kathaM shakyamasmAbhiryoddhumAhave . dhArtarAShTrairmahAbAho yeShAM yoddhA pitAmahaH .. 6\-21\-3 (39389) akShobhyo.ayamabhedyashcha bhIShmeNAmitrakarShiNA . kalpitaH shAstradR^iShTena vidhinA bhUrivarchasA .. 6\-21\-4 (39390) te vayaM saMshaynaM prAptAH sasainyAH shatrukarShaNa . kathamasmAnmahAvyUhAdutthAnaM no bhaviShyati .. 6\-21\-5 (39391) athArjuno.abravItpArthaM yudhiShThiramamitrahA . viShaNNamiva saMprekShya tava rAjannanIkinIm .. 6\-21\-6 (39392) praj~nayAbhyadhikA~nshUrAnguNayuktAnbahUnapi . jayantyalpatarA yena tannibodha vishAMpate .. 6\-21\-7 (39393) tatra te kAraNaM rAjanpravakShyAmyanasUyave . nAradastamR^iShirveda bhIShmadroNau cha pANDava .. 6\-21\-8 (39394) enamevArthamAshritya yuddhe devAsure.abravIt . pitAmahaH kila purA mahendrAdIndivaukasaH .. 6\-21\-9 (39395) na tathA balavIryAbhyAM jayanti vijigIShavaH . yathA satyAnR^ishaMsyAbhyAM dharmeNaivodyamena cha .. 6\-21\-10 (39396) tvaktvA.adharmaM tathA sarve dharmaM chottamamAsthitAH . yudhyadhvamatahaMkArA yato dharmastato jayaH .. 6\-21\-11 (39397) evaM rAjanvijAnIhi dhruvo.asmAkaM raNe jayaH . yathA tu nAradaH prAha yataH kR^iShNastato jayaH .. 6\-21\-12 (39398) guNabhUto jayaH kR^iShNe pR^iShThato.abhyeti mAdhavam . tadyathA vijayashchAsya sannatishchAparo guNaH .. 6\-21\-13 (39399) anantatejA govindaH shatrupUgeShu nirvyathaH . puruShaH sanAtanamayo yataH kR^iShNastato jayaH .. 6\-21\-14 (39400) purA hyeSha harirbhUtvA vikuNTho.akuNThasAyakaH . surAsurAnavasphUrjannabravItke jayantviti .. 6\-21\-15 (39401) anu kR^iShNaM jayemeti yairuktaM tatra tairjitam . tatprasAdAddhi trailokyaM prAptaM shakrAdibhiH suraiH .. 6\-21\-16 (39402) tasya te na vyathAM kAMchidiha pashyAmi bhArata . yasya te yajamAshAste vishvabhuk tridiveshvaraH .. .. 6\-21\-17 (39403) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi ekaviMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-21\-13 guNabhUto dAsabhUtaH .. 6\-21\-15 akuNThasAyakaH apratihatAyudhaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 022 .. shrIH .. 6\.22\. adhyAyaH 22 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## yudhiShThirAdInAM yuddhAya nirgamaH .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## sa~njaya uvAcha . tato yudhiShThiro rAjA svAM senAM samachodayat . prativyUhannanIkAni bhIShmasya bharatarShabha .. 6\-22\-1 (39404) yathoddiShTAnyanIkAni pratyavyUhanta pANDavAHka . svargaM paramamichChantaH suyuddhena kurUdvahAH .. 6\-22\-2 (39405) madhye shikhaNDino.anIkaM rakShitaM savyasAchinA . dhR^iShTadyumnashcharannagre bhImasenena pAlitaH .. 6\-22\-3 (39406) anIkaM dakShiNaM rAjanyuyudhAnena pAlitam . shrImatA sAtvatAgryeNa shakreNeva dhanuShmatA .. 6\-22\-4 (39407) mahendrayAnapratimaM rathaM tu sopaskaraM hATakaratnachitram . yudhiShThiraH kA~nchanabhANDayokraM samAsthito nAgabalasya madhye .. 6\-22\-5 (39408) samuchChritaM dantashalAkamasya supANDuraM ChatramatIva bhAti . pradakShiNaM chainamupAcharanta maharShayaH saMstutibhirmahendram .. 6\-22\-6 (39409) purohitAH shatruvadhaM vadanto brahmarShisiddhAH shrutavanta enam . japyaishcha mantraishcha mahauShadhIbhiH samantataH svastyayanaM bruvantaH .. 6\-22\-7 (39410) tataH sa vastrANi tathaiva gAshcha phalAni puShpANi tathaiva niShkAn . kurUttamo brAhmaNasAnmahAtmA kurvanyayau shakra ivAmareshaH .. 6\-22\-8 (39411) sahasrasUryaH shataki~NkiNIkaH parArdhyajAmbUnadahemachitraH . ratho.arjunasyAgnirivArchimAlI vibhrAjate shvetahayaH suchakraH .. 6\-22\-9 (39412) tamAsthitaH keshavasaMgR^ihItaM kapidhvajo gANDivabANapANiH . dhanurdharo yasya samaH pR^ithivyAM na vidyate no bhavitA kadAchit .. 6\-22\-10 (39413) uddhartayiShyaMstava putrasenA\- matIva raudraM sa bibharti rUpam . anAyudho yaH subhujo bhujAbhyAM narAshvanAgAnyudhi bhasma kuryAt .. 6\-22\-11 (39414) sa bhImasenaH sahito yamAbhyAM vR^ikodaro vIrarathasya goptA . taM tatra siMharShabhamattakhelaM loke mahendrapratimAnakalpam .. 6\-22\-12 (39415) samIkShya senAgragataM durAsadaM saMvivyathuH pa~NkagatA yathA dvipAH . vR^ikodaraM vAraNAjadarpaM yodhAstvadIyA bhayavignasattvAH .. 6\-22\-13 (39416) anIkamadhye tiShThantaM rAjaputraM durAsadam . abravIdbharatashreShThaM guDAkeshaM janArdanaH .. 6\-22\-14 (39417) vAsudeva uvAcha. 6\-22\-15x (3998) ya eSha roShAtpratapanbalastho yo naH senAM siMha ivekShate cha . sa eSha bhIShmaH kuruvaMshaketu\- ryenAhR^itAstrishataM vAjimedhAH .. 6\-22\-15 (39418) etAnyanIkAni mahAnubhAvaM gUhanti meghA iva rashmimantam . etAni hatvA puruShapravIra kA~NkShasva yuddhaM bharatarShabheNa .. .. 6\-22\-16 (39419) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi dvAviMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-22\-9 sahasraM sUryatulyAnyAdarshachakrANi yasminsa sahasrasUryaH .. 6\-22\-16 gUhanti parivArayanti .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 023 .. shrIH .. 6\.23\. adhyAyaH 23 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## arjunena durgAstotrapaThanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-23\-0 (39420) sa~njaya uvAcha. 6\-23\-0x (3999) dhArtarAShTrabalaM dR^iShTvA yuddhAya samupasthitam . arjunasya hitArthAya kR^iShNo vachanamabravIt .. 6\-23\-1 (39421) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-23\-2x (4000) shuchirbhUtvA mahAbAho saMgrAmAbhimukhe sthitaH . parAjayAya shtruNAM durgAstotramudIraya .. 6\-23\-2 (39422) sa~njaya uvAcha. 6\-23\-3x (4001) evamukto.arjunaH sa~Nkhye vAsudevena dhImatA . avatIrya rathAtpArthaH stotramAha kR^itA~njaliH .. 6\-23\-3 (39423) arjuna uvAcha. 6\-23\-4x (4002) namaste siddhasenAni Arye mandaravAsini . kumAri kAli kApAli kapile kR^iShNapi~Ngale .. 6\-23\-4 (39424) bhadrakAli namastubhyaM mahAkAli namo.astu te . chaNDi chaNDe namastubhyaM tAriNi varavarNini .. 6\-23\-5 (39425) kAtyAyani mahAbhAge karAli vijaye jaye . shikhipichChadhvajadhare nAnAbharaNabhUShite .. 6\-23\-6 (39426) aTTashUlapraharaNe sva~NgakheTakadhAriNi . gopendrasyAnuje jyeShThe nandagopakulodbhave .. 6\-23\-7 (39427) mahiShAsR^ikpriye nityaM kaushiki pItavAsini . aTTahAse kokamukhe namaste.astu raNapriye .. 6\-23\-8 (39428) ubhe shAkambhari shvete kR^iShNe kaiTabhanAshini . hiraNyAshchi virUpAkShi sudhUmrAkShi namo.astu te .. 6\-23\-9 (39429) vedashruti mahApuNye brahmaNye jAtavedasi . jambUkaTakachaityeShu nityaM sannihitAlaye .. 6\-23\-10 (39430) tvaM brahmavidyA vidyAnAM mahAnidrA cha dehinAm . skandamAtarbhagavati durge kAntAravAsini .. 6\-23\-11 (39431) svAhAkAraH svadhA chaiva kalA kAShThA sarasvatI . sAvitrI vedamAtA cha tathA vedAnta uchyate .. 6\-23\-12 (39432) stutAsi tvaM mahAdevi vishuddhenAntarAtmanA . jayo bhavatu me nityaM tvatprasAdAdraNAjire .. 6\-23\-13 (39433) kAntArabhayadurgeShu bhaktAnAM chAlayeShu cha . nityaM vasasi pAtAle yuddhe jayasi dAnavAn .. 6\-23\-14 (39434) tvaM jambhanI mohinI cha mAyA hrIH shrIstathaiva cha . saMdhyA prabhAvatI chaiva sAvitrI jananI tathA .. 6\-23\-15 (39435) tuShTiH puShTirdhR^itirdIptishchandrAdityavivardhinI . bhUtirbhUtimatAM sa~Nkhye vIkShyase siddhachAraNaiH .. 6\-23\-16 (39436) sa~njaya uvAcha. 6\-23\-17x (4003) tataH pArthasya vij~nAya bhaktiM mAnavavatsalA. 6\-23\-17bantarikShagatovAcha govindasyAgrataH sthitA .. 6\-23\-17 (39437) devyuvAcha. 6\-23\-18x (4004) svalpenaiva tu kAlena shatrU~njeShyasi pANDava . narastvamasi durdharSha nArAyaNasahAyavAn .. 6\-23\-18 (39438) ajeyastvaM raNe.arINAmapi vajrabhR^itaH svayam . ityevamuktvA varadA kShaNenAntaradhIyata .. 6\-23\-19 (39439) labdhvA varaM tu kaunteyo mene vijayamAtmanaH . Aruroha tataH pArtho rathaM paramasaMmatam .. 6\-23\-20 (39440) kR^iShNArjunAvekarathau divyau sha~NkhauH pradadhmatuH . ya idaM paThate stotraM kalya utthAya mAnavaH .. 6\-23\-21 (39441) yakSharakShaHpishAchebhyo na bhayaM vidyate sadA . na chApi ripavastebhyaH sarpAdyA ye cha daMShTriNaH .. 6\-23\-22 (39442) na bhayaM vidyate tasya sadA rAjakulAdapi . vivAdeka jayamApnoti baddho muchyati bandhanAt .. 6\-23\-23 (39443) durgaM tarati chAvashyaM tathA chorairvimuchyate . saMgrAme vijayennityaM lakShmIM prApnoti kevalAm .. 6\-23\-24 (39444) ArogyabalasaMpanno jIvedvarShashataM tathA . etaddR^iShTaM prasAdAttu mayA vyAsasya dhImataH .. 6\-23\-25 (39445) mohAdetau na jAnanti naranArAyaNAvR^iShI . tava putrA durAtmAnaH sarve manyuvashAnugAH .. 6\-23\-26 (39446) prAptakAlamidaM vAkyaM kAlapAshena kuNThitAH . dvaipAyano nAradashcha kaNvo rAmastathAnaghaH . avArayaMstava sutaM na chAsau tadgR^ihItavAn .. 6\-23\-27 (39447) yatra dharmo dyutiH kAntiryatra hrIH shrIstathA matiH . yato dharmastataH kR^iShNo yataH kR^iShNastato jayaH .. .. 6\-23\-28 (39448) iti shrImanmahAbharate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi trayoviMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-23\-1 hitArthAya hitashchAsAvarthashcha hitArtho jayastadartham .. 6\-23\-3 sa~Nkhye sa~NgrAme .. 6\-23\-4 idaM stotraM jho pustaka eva dR^ishyate na dAkShiNAtyakosheShu kvApi . he siddhasenAni siddhAnAM senAyA netri. mandare mandaravane vasatIti tathA. kumAri aviplutabrahmacharye jAdihIne iti vA. kAli kAlashakte. kApAli kapAlasyAyaM patiH kApAlo rudrastatpatni. kapilaH kR^iShNapi~Ngalashcha varNavisheShau tadvati .. 6\-23\-5 bhadraM kalyANaM kAlayati bhaktAn prati Anayati sA bhadrakAlI . mahatI chAsI kAlI cha kAlayitrI saMhatrI kAlarUpA mahAkAlI. chaNDi chaNDasya kAlAntakasya bhArye. chaNDe pragalbhe. tAriNi saMkaTottaraNakartri . varavarNinI sarvasaubhAgyalakShaNopetA strI tadrUpe .. 6\-23\-6 kAtyAyani katagotrodbhave . mahAbhAge atipUjye. karAli krUre. vijaye vishiShTo jayo yayA sA. jayaprade ityarthaH. jaye jayasvarUpe .. 6\-23\-7 bhaTTaM atyutkaTaM shUlaM tadeva praharaNAyudhaM yasyAH . kheTakaM charma .. 6\-23\-8 kaushiki kushikakulotpanne . aTTahAse prashastasmite. kokaM chakravat vR^ittaM vA raktabIjavadhe.asurAdAnashIlaM vA mukhaM yasyAH sA kokamukhA .. 6\-23\-9 hiraNyAkShi pItanetre . virUpAkShi vividharUpayuktanetre .. 6\-23\-10 brahmaNye yaj~nakarmaviprAdiShu sAdhvI brahmaNyA . jAtavedasi atItaj~ne atItairj~nAte vA. jambUkaTakeShu jambUdvIparAjadhAnIShu chaityeShu devatAlayeShu nityaM sannihita AlayaH sthAnaM yasyAH sA tathA .. 6\-23\-13 raNAjire yuddhA~NgaNe .. 6\-23\-15 jambhanI tandrA . mohinI nidrA. shrIrlakShmIH vidyAtapodhanAdisamR^iddhirUpA .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 024 .. shrIH .. 6\.24\. adhyAyaH 24 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## sa~njayenobhayasenayorabhyudayavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-24\-0 (39449) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-24\-0x (4005) keShAM prahR^iShTAstatrAgre yodhA yudhyanti sa~njaya . udagramanasaH ke vA ke vA dInA vichetasaH .. 6\-24\-1 (39450) ke pUrvaM prAharaMstatra yuddhe hR^idayakampane . mAmakAH pANDaveyA vA tanmamAchakShva sa~njaya .. 6\-24\-2 (39451) kasya senAsamudaye gandho mAlyasamudbhavaH . vAyuH pradakShiNashchaiva yodhAnAmabhigarjatAm .. 6\-24\-3 (39452) sa~njaya uvAcha. 6\-24\-4x (4006) ubhayoH senayostatra yodhA jahR^iShire tadA . srajaH samAH sugandhAnAmubhayatra samudbhavaH .. 6\-24\-4 (39453) saMhatAnAmanIkAnAM vyUDhAnAM bharatarShabha . saMsargAtsamudIrNAnAM vimardaH sumahAnabhUt .. 6\-24\-5 (39454) vAditrashabdastumulaH sha~NkhabherIvimishritaH . shUrANAM raNashUrANAM garjatAmitaretaram .. 6\-24\-6 (39455) ubhayoH senayo rAjanmahAnvyatikaro.abhavat . anyonyaM vIkShamANAnAM yodhAnAM bharatarShabha . ku~njarANAM cha nadatAM sainyAnAM cha prahR^iShyatAm .. .. 6\-24\-7 (39456) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi chaturvisho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 025 .. shrIH .. 6\.25\. adhyAyaH 25 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## pa~nchaviMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdhyAyaH .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-25\-0 (39457) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-25\-0x (4007) dharmakShetre kurukShetre samavetA yuyutsavaH . mAmakAH pANDavAshchaiva kimakurvata sa~njaya .. 6\-25\-1 (39458) sa~njaya uvAcha. 6\-25\-2x (4008) dR^iShTvA tu pANDavAnIkaM vyUDhaM duryodhanastadA . AchAryamupasaMgamya rAjA vachanamabravIt .. 6\-25\-2 (39459) pashyaitAM pANDuputrANAmAchArya mahatIM chamUm . vyUDhAM drupadaputreNa tava shiShyeNa dhImatA .. 6\-25\-3 (39460) atra shUrA maheShvAsA bhImArjunasamA yudhi . yuyudhAno virATashcha drupadashcha mahArathaH .. 6\-25\-4 (39461) dhR^iShTaketushchekitAnaH kAshirAjashcha vIryavAn . purujitkR^intibhojashcha shaibyashcha narapu~NgavaH .. 6\-25\-5 (39462) yudhAmanyushcha vikrAnta uttamaujAshcha narapu~NgavaH .. saubhadro draupadeyAshcha sarva eva mahArathAH .. 6\-25\-6 (39463) asmAkaM tu vishiShTA ye tAnnibodha dvijottama . nAyakA mama sainyasya saMj~nArthaM tAnbravImi te .. 6\-25\-7 (39464) bhavAnbhIShmashcha karNashcha kR^ipashcha samitiMjayaH . ashvatthAMmA vikarNashcha saumadattirjayadrathaH .. 6\-25\-8 (39465) anye cha bahavaH shUrA madarthe tyaktajIvitAH . nAnAshastrapraharaNAH sarve yuddhavishAradAH .. 6\-25\-9 (39466) aparyAptaM tadasmAkaM balaM bhIShmAbhirakShitam . paryAptaM tvidameteShAM balaM bhImAbhirakShitam .. 6\-25\-10 (39467) ayaneShu cha sarveShu yathAbhAgamavasthitAH . bhIShmamevAbhirakShantu bhavantaH sarva eva hi .. 6\-25\-11 (39468) tasya saMjanayanharShaM kuruvR^iddhaH pitAmahaH . siMhanAdaM vinadyochchaiH sha~NkhaM dadhmau pratApavAn .. 6\-25\-12 (39469) tataH sha~NkhAshcha bheryashcha paNavAnakagomukhAH . sahasaivAbhyahanyanta sa shabdastumulo.abhavat .. 6\-25\-13 (39470) tataH shvetairhayairyukte mahati syandate sthitau . mAdhavaH pANDavashchaiva divyau sha~Nkhau pradadhmatuH .. 6\-25\-14 (39471) pA~nchajanyaM hR^iShIkesho devadattaM dhanaMjayaH . pauNDraM dadhmau mahAsha~NkhaM bhImakarmA vR^ikodaraH .. 6\-25\-15 (39472) anantavijayaM rAjA kuntIputro yudhiShThiraH . nakulaH sahadevashcha sughoShamaNipuShpakau .. 6\-25\-16 (39473) kAshyashcha parameShvAsaH shikhaNDI cha mahArathaH . dhR^iShTadyumno virATashcha sAtyakishchAparAjitaH .. 6\-25\-17 (39474) drupado draupadeyAshcha sarvashaH pR^ithivIpate . saubhadrashcha mahAbAhuH sha~NkhAndadhmuH pR^ithakpR^ithak .. 6\-25\-18 (39475) sa ghoSho dhArtarAShTrANAM hR^idayAni vyadArayat . nabhashcha pR^ithivIM chaiva tumulo vyanunAdayan .. 6\-25\-19 (39476) atha vyavasthitAndR^iShTvA dhArtarAShTrAnkapidhvajaH . pravR^itte shastrasaMpAte dhanurudyamya pANDavaH .. 6\-25\-20 (39477) hR^iShIkeshaM tadA vAkyamidamAha mahIpate . 6\-25\-21 (39478) arjuna uvAcha . senayorubhayormadhye rathaM sthApaya me.achyuta .. 6\-25\-21x (4009) yAvadetAnnirIkShe.ahaM yoddhukAmAnavasthitAn . kairmayA saha yoddhavyamasminraNasamudyame .. 6\-25\-22 (39479) yotsyamAnAnavekShe.ahaM ya ete.atra samAgatAH . dhArtarAShTrasya durbuddheryuddhe priyachikIrShavaH .. 6\-25\-23 (39480) sa~njaya uvAcha. 6\-25\-24x (4010) evamukto hR^iShIkesho guDAkeshena bhArata . senayorubhayormadhye sthApayitvA rathottamam .. 6\-25\-24 (39481) bhIShmadroNapramukhataH sarveShAM cha mahIkShitAm . uvAcha pArtha pashyaitAnsamavetAnkurUniti .. 6\-25\-25 (39482) tatrApashyatsthitAnpArthaH pitR^Inatha pitAmahAn . AchAryAnmAtulAnbhrAtR^InputrAnpautrAnsakhIMstathA .. 6\-25\-26 (39483) shvashurAnsuhR^idashchaiva senayorubhayorapi . tAnsamIkShya sa kaunteyaH sarvAnbandhUnavasthitAn .. 6\-25\-27 (39484) kR^ipayA parayA.aviShTo viShIdannidamabravIt . 6\-25\-28 (39485) arjuna uvAcha . dR^iShTvemaM svajanaM kR^iShNa yuyutsuM samupasthitam .. 6\-25\-28x (4011) sIdanti mama gAtrANi mukhaM cha parishuShyati . vepathushcha sharIre me romaharShashcha jAyate .. 6\-25\-29 (39486) gANDIvaM sraMsate hastAttvakvaiva paridahyate . na cha shaknomyavasthAtuM bhramatIva cha me manaH .. 6\-25\-30 (39487) nimittAni cha pashyAmi viparItAni keshava . na cha shreyo.anupashyAmi hatvA svajanamAhave .. 6\-25\-31 (39488) na kA~NkShe vijayaM kR^iShNa na cha rAjyaM sukhAni cha . kiM no rAjyena govinda kiM bhogairjIvitena vA .. 6\-25\-32 (39489) yeShAmarthe kA~NkShitaM no rAjyaM bhogAH sukhAni cha . ta ime.avasthitA yuddhe prANAMstyaktvA dhanAni cha .. 6\-25\-33 (39490) AchAryAH pitaraH putrAstathaiva cha pitAmahAH . mAtulAH shvashurAH pautrAH syAlAH saMbandhinastathA .. 6\-25\-34 (39491) etAnna hantumichChAmi ghnato.api madhusUdana . api trailokyarAjyasya hetoH kiM nu mahIkR^ite .. 6\-25\-35 (39492) nihatya dhArtarAShTrAnnaH kA prItiH syAjjanArdana . pApamevAshrayedasmAnhatvaitAnAtatAyinaH .. 6\-25\-36 (39493) tasmAnnArhA yavaM hantuM dhArtarAShTrAnsvabAndhavAn . svajanaM hi kathaM hatvA sukhinaH syAma mAdhava .. 6\-25\-37 (39494) yadyapyete na pashyanti lobhopahatachetasaH . kulakShayakR^itaM doShaM pitradrohe cha pAtakam .. 6\-25\-38 (39495) kathaM na j~neyamasmAbhiH pApAdasmAnnivartitum . kulakShayakR^itaM doShaM prapashyadbhirjanArdana .. 6\-25\-39 (39496) kulakShaye praNashyanti kuladharmAH sanAtanAH . dharme naShTe kulaM kR^itsnamadharmo.abhibhavatyuta .. 6\-25\-40 (39497) adharmAbhibhavAtkR^iShNa praduShyanti kulastriyaH . strIShu duShTAsu vArShNeya jAyate varNasa~NkaraH .. 6\-25\-41 (39498) sa~Nkaro narakAyaiva kulaghnAnAM kulasya cha . patanti pitaro hyeShAM kuptapiNDodakakriyAH .. 6\-25\-42 (39499) doShairetaiH kulaghnAnAM varNasa~NkarakArakaiH . utsAdyante jAtidharmAH kuladharmAshcha shAshvatAH .. 6\-25\-43 (39500) utsannakuladharmANAM manuShyANAM janArdana . narake niyataM vAso bhavatItyanushushruma .. 6\-25\-44 (39501) aho bata mahatpApaM kartuM vyavasitA vayam . yadrAjyasukhalobhena hantuM svajanamudyatAH .. 6\-25\-45 (39502) yadi mAmapratIkAramashastraM shastrapANayaH . dhArtarAShTrA raNe hanyustanme kShemataraM bhavet .. 6\-25\-46 (39503) sa~njaya uvAcha. 6\-25\-47x (4012) evamuktvArjunaH sa~Nkhye rathopastha upAvishat . visR^ijya sasharaM chApaM shokasaMvignamAnasaH .. .. 6\-25\-47 (39504) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi pa~nchaviMsho.adhyAyaH .. iti shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre shrIkR^iShNArjunasaMvAde arjunaviShAdayogonAma prathamo.adhyAyaH .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-25\-8 saumadattista~nchaivacheti mAdhvapAThaH .. 6\-25\-18 sha~NkhaM dadhmuH pR^ithakpR^ithak iti mAdhvapAThaH .. 6\-25\-30 gANDIvaM sravate hastAt iti mAdhvapAThaH .. 6\-25\-34 shyAlA iti mAdhvapAThaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 026 .. shrIH .. 6\.26\. adhyAyaH 26 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## ShaDviMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdhyAyaH .. 2 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-26\-0 (39505) sa~njaya uvAcha. 6\-26\-0x (4013) taM tathA kR^ipayAviShTamashrupUrNAkulekShaNam . viShIdantamidaM vAkyamuvAcha madhusUdanaH .. 6\-26\-1 (39506) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-26\-2x (4014) kutastvA kashmalamidaM viShame samupasthitam . anAryajuShTamasvargyamakIrtikaramarjuna .. 6\-26\-2 (39507) klaibyaM mA sma gamaH pArtha naitattvayyupapadyate . kShudraM hR^idayadaurbalyaM tyaktvottiShTha paraMtapa .. 6\-26\-3 (39508) arjuna uvAcha. 6\-26\-4x (4015) kathaM bhIShmamahaM sa~Nkhye droNaM cha madhusUdana . iShubhiH pratiyotsyAmi pUjArhAvarisUdana .. 6\-26\-4 (39509) gurUnahatvA hi mahAnubhAvAn shreyo bhoktuM bhekShamapIha loke . hatvArthakAmAMstu gurUnihaiva bhu~njIya bhogAnrudhirapradigdhAn .. 6\-26\-5 (39510) na chaitadvIdmaH kataranno garIyo yadvA jayama yadi vA no jayeyuH . yAneva hatvA na jijIviShAma\- ste.avasthitAH pramukhe dhArtarAShTrAH .. 6\-26\-6 (39511) kArpaNyadoShopahatasvabhAvaH pR^ichChAmi tvAM dharmasaMmUDhachetAH . yachChreyaH syAnnishchitaM brUhi tanme shiShyaste.ahaM shAdhi mAM tvAM prapannam .. 6\-26\-7 (39512) na hi prapashyAmi mamApanudyA\- dyachChokamuchChoShaNamindriyANAm . avApya bhUmAvasapatnamR^iddhaM rAjyaM surANAmapi chAdhipatyam .. 6\-26\-8 (39513) sa~njaya uvAcha. 6\-26\-9x (4016) evamukatvA hR^iShIkeshaM guDAkeshaM paraMtapa . na yotsya iti govindamuktvA tUShNIM babhUva ha .. 6\-26\-9 (39514) tamuvAcha hR^iShIkeshaH prahasanniva bhArata . senayorubhayormadhye viShIdantamidaM vachaH .. 6\-26\-10 (39515) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-26\-11x (4017) ashochyAnanvashochastvaM praj~nAvAdAMshcha bhAShase . gatAsUnagatAsUMshcha nAnushochanti pANDitAH .. 6\-26\-11 (39516) natvevAhaM jAtu nAsaM na tvaM neme janAdhipAH . na chaiva nabhaviShyAmaH sarve vayamataH param .. 6\-26\-12 (39517) dehino.asminyathA dehe kaumAraM yauvanaM jarA . tathA dehAntaraprAptirdhIrastatra na muhyati .. 6\-26\-13 (39518) mAtrAsparshAstu kaunteya shItoShNasukhaduHkhadAH . AgamApAyino.anitsyAstAMstitikShasva bhArata .. 6\-26\-14 (39519) yaM hi vyathayantyete puruShaM puruSharShabha . samaduHkhasukhaM dhIraM so.amR^itatvAya kalpate .. 6\-26\-15 (39520) nAsato vidyate bhAvo nAbhAvo vidyate sataH . ubhayorapi dR^iShTo.antastvanayostattvadarshibhiHka .. 6\-26\-16 (39521) avinAshi tu tadviddhi yena sarvamidaM tatam . vinAshamavyayasyAsya na kashchitkartumarhati .. 6\-26\-17 (39522) antavanta ime dehA nityasyoktAH sharIriNaH . anAshino.aprameyasya tasmAdyudhyasva bhArata .. 6\-26\-18 (39523) ya enaM vetti hantAraM yashchainaM manyate hatam . ubhau tau na vijAnIto nAyaM hanti na hanyate .. 6\-26\-19 (39524) na jAyate mriyate vA kadAchi\- nnAyaM bhUtvA bhavitA vA na bhUyaH . ajo nityaH shAshvato.ayaM purANo na hantaye hanyamAne sharIre .. 6\-26\-20 (39525) vedAvinAshinaM nityaM ya enamajamavyayam . kathaM sa puruShaH pArtha kaM ghAtayati hanti kam .. 6\-26\-21 (39526) vAsAMsi jIrNAni yathA vihAya navAni gR^ihNAni naro.aparANi . tathA sharIrANi vihAya jIrNA\- nyanyAni saMyAti navAni dehI .. 6\-26\-22 (39527) nainaM Chindanti shastrANi nainaM dahati pAvakaH . na chainaM kledayantyApo na shoShayati mArutaH .. 6\-26\-23 (39528) achChedyo.ayamadAhyo.ayamakledyo.ashoShya eva cha . nityaH sarvagataH sthANurachalo.ayaM sanAtanaH .. 6\-26\-24 (39529) avyakto.ayamachintyo.ayamavikAryo.ayamuchyate . tasmAdevaM viditvainaM nAnushochitumarhasi .. 6\-26\-25 (39530) atha chainaM nityajAtaM nityaM vA manyase mR^itam . tathApi katvaM mahAbAho nainaM shochitumarhasi .. 6\-26\-26 (39531) jAtasya hi dhruvo mR^ityurdhruvaM janma mR^itasya cha . tasmAdaparihArye.arthe na tvaM shochitumarhasi .. 6\-26\-27 (39532) avyaktAdIni bhUtAni vyaktamadhyAni bhArata . avyaktanidhanAnyena tatra kA paridevanA .. 6\-26\-28 (39533) Ashcharyavatpashyati kashchidena\- mAshcharyavadvadati tathaiva chAnyaH . AshcharyavachchainamanyaH shrR^iNoti shrutvA.apyenaM veda na chaiva kashchit .. 6\-26\-29 (39534) dehI nityamavadhyo.ayaM dehe sarvasya bhArata . tasmAtsarvANi bhUtAni na tvaM shochitumarhasi .. 6\-26\-30 (39535) svadharmamapi chAvekShya na vikampitumarhasi . dharmyAddhi yuddhAchChreyo.anyatkShatriyasya na vidyate .. 6\-26\-31 (39536) yadR^ichChayA chopapannaM svargadvAramapAvR^itam . sukhinaH kShatriyAH pArtha lante yuddhamIdR^isham .. 6\-26\-32 (39537) atha chettvamimaM dharmyaM saMgrAmaM na kariShyasi . tataH svadharmaM kIrtiM cha hitvA pApamavApsyasi .. 6\-26\-33 (39538) akIrtiM chApi bhUtAni kathayiShyanti te.avyayAm . saMbhAvitasya chAkIrtirmaraNAdatirichyate .. 6\-26\-34 (39539) bhayAdraNAduparataM maMsyante tvAM mahArathAH . yeShAM cha tvaM bahumato bhUtvA yAsyasi lAghavam .. 6\-26\-35 (39540) avAchyavAdAMshchaka bahUnvadiShyanti tavAhitAH . nindantastava sAmarthyaM tato duHkhataraM nu kim .. 6\-26\-36 (39541) hato vA prApsyasi svargaM jitvA vA bhokShyase mahIm . tasmAduttiShTha kaunteya yuddhAya kR^itanishchayaH .. 6\-26\-37 (39542) sukhaduHkhe same kR^itvA lAbhAlAbhau jayAjayau . tato yuddhAya yujyasva naivaM pApamavApsyasi .. 6\-26\-38 (39543) eShA te.abhihitA sA~Nkhye buddhiryoge tvimAM shrR^iNu . buddhyA yukto yayA pArtha karmabandhaM prahAsyasi .. 6\-26\-39 (39544) nehAbhikramanAsho.asti pratyavAyo na vidyate . svalpamapyasya dharmasya trAyate mahato bhayAt .. 6\-26\-40 (39545) vyavasAyAtmikA buddhirekeha kurunandana . bahushAkhA hyanantAshcha buddhayo.avyavasAyinAm .. 6\-26\-41 (39546) yAmimAM puShpitAM vAchaM pravadantyavipashchitaH . vedavAdaratAH pArtha nAnyadastIti vAdinaH .. 6\-26\-42 (39547) kAmAtmAnaH svargaparA janmakarmaphalapradAm . kriyAvisheShabahulAM bhogaishvaryagatiM prati .. 6\-26\-43 (39548) bhogaishvaryaprasaktAnAM tayA.apahR^itachetasAm . vyavasAyAtmikA buddhiH samAdhau na vidhIyate .. 6\-26\-44 (39549) traiguNyaviShayA vedA nistraiguNyo bhavArjuna . nirdvandvo nityasatvastho niryogakShema AtmavAn .. 6\-26\-45 (39550) yAvAnartha udapAne sarvataH saMplutodake . tAvAnsarveShu vedeShu brAhmaNasya vijAnataH .. 6\-26\-46 (39551) karmaNyevAdhikAraste mA phaleShu kadA cha na . mA karmaphalaheturbhUrmA te sa~Ngo.astvakarmaNi .. 6\-26\-47 (39552) yogasthaH kuru karmANi sa~NgaM tyaktvA dhanaMjaya . siddhyasiddhyoH samo bhUtvA samatvaM yoga uchyate .. 6\-26\-48 (39553) dUreNa hyavaraM karma buddhiyogAddhanaMjaya . buddhau sharaNamanvichCha kR^ipaNAH phalahetavaH .. 6\-26\-49 (39554) buddhiyukto jahAtIhaka ubhe sukR^itaduShkR^ite . tasmAdyogAya yujyasva yogaH karmasu kaushalam .. 6\-26\-50 (39555) karmajaM buddhiyuktA hi phalaM tyaktvA manIShiNaH . janmabandhavinirmuktAH padaM gachChantyanAmayam .. 6\-26\-51 (39556) yadA te mohakalilaM buddhirvyatitariShyati . tadA gantAsi nirvedaM shrotavyasya shrutasya cha .. 6\-26\-52 (39557) shrutivipratipannA te yadA sthAsyati nishchalA . samAdhAvachalA buddhistadA yogamavApsyasi .. 6\-26\-53 (39558) arjuna uvAcha. 6\-26\-54x (4018) sthitapraj~nasya kA bhAShA samAdhisthasya keshava . sthitadhIH kiM prabhASheta kimAsIta vrajeta kiM .. 6\-26\-54 (39559) shrIbhagavAnuvAcha . 6\-26\-55x (4019) prajahAti yadA kAmAnsarvAnpArtha manogatAn . AtmanyevAtmanA tuShTaH sthitapraj~nastadochyate .. 6\-26\-55 (39560) duHkheShvanudvignamanAH sukheShu vigataspR^ihaH . vItarAgabhayakrodhaH sthitadhIrmuniruchyate .. 6\-26\-56 (39561) yaH sarvatrAnabhisnehastattatprApya shubhAshubham . nAbhinandati na dveShTi tasya praj~nA pratiShThitA .. 6\-26\-57 (39562) yadA saMharate chAyaM kUrmo.a~NgAnIva sarvashaH . indriyANIndriyArthebhyastasya praj~nA pratiShThitA .. 6\-26\-58 (39563) viShayA vinivartante nirAhArasya dehinaH . rasavarjaM raso.apyasya paraM dR^iShTvA nivartate .. 6\-26\-59 (39564) yatato hyapi kaunteya puruShasya vipashchitaH . indriyANi pramAthIni haranti prasabhaM manaH .. 6\-26\-60 (39565) tAni sarvANi saMyamya yukta AsIta matparaH . vashe hi yasyendriyAmi tasya praj~nA pratiShThitA .. 6\-26\-61 (39566) dhyAyato viShayAnpuMsaH sa~NgasteShUpajAyate . sa~NgAtsaMjAyate kAmaH kAmAtkrodho.abhijAyate .. 6\-26\-62 (39567) krodhAdbhavati saMmohaH saMmohAtsmR^itivibhramaH . smR^itibhraMshAdbudinAsho buddhinAshAtpraNashyati .. 6\-26\-63 (39568) rAgadveShaviyuktaistu viShayAnindriyaishcharan . AtmavashyairvidheyAtmA prasAdamadhigachChati .. 6\-26\-64 (39569) prasAde sarvaduHkhAnAM hAnirasyopajAyate . prasannachetaso hyAshu buddhiH paryavatiShThate .. 6\-26\-65 (39570) nAsti buddhirayuktasya na chAyuktasya bhAvanA . na chAbhAvayataH shAntirashAntasya kutaH sukham .. 6\-26\-66 (39571) indriyANAM hi charatAM yanmano.anuvidhIyate . tadasya harati praj~nAM vAyurnAvamivAmbhasi .. 6\-26\-67 (39572) tasmAdyasya mahAbAho nigR^ihItAni sarvashaH . indriyANIndriyArthebhyastasya praj~nA pratiShThitA .. 6\-26\-68 (39573) yA nishA sarvabhUtAnAM tasyAM jAgartiM saMyamI . yasyAM jAgrati bhUtAni sA nishA pashyato muneH .. 6\-26\-69 (39574) ApUryamANamachalapratiShThaM samudramApaH pravishanti yadvat . tadvatkAmA yaM pravishanti sarve sa shAntimApnoti na kAmakAmI .. 6\-26\-70 (39575) vihAya kAmAnyaH sarvAnpumAMshcharati niHspR^ihaH . nirmamo nirahaMkAraH sa shAntimadhigachChati .. 6\-26\-71 (39576) eShA brAhmI sthitiH pArtha nainAM prApya vimuhyati . sthitvAsyAmantakAle.api brahma nirvANamR^ichChati .. .. 6\-26\-72 (39577) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi ShaDviMsho.adhyAyaH .. iti shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre shrIkR^iShNArjunasaMvAde shA~NkhyayogonAma dvitIyo.adhyAyaH .. 2 .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 027 .. shrIH .. 6\.27\. adhyAyaH 27 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saptaviMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdhyAyaH .. 3 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-27\-0 (39578) arjuna uvAcha. 6\-27\-0x (4020) jyAyasI chetkarmaNaste matA buddhirjanArdana . tatkiM karmaNi ghore mAM niyojayasi keshava .. 6\-27\-1 (39579) vyAmishreNeva vAkyena buddhiM mohayasIva me . tadekaM vada nishchitya yena shreyo.ahamApnuyAm .. 6\-27\-2 (39580) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-27\-3x (4021) loke.asmindvividhA niShThA purA proptA mayA.anagha . j~nAnayogena sA~NkhyAnAM karmayogena yoginAm .. 6\-27\-3 (39581) na karmaNAmanArambhAnnaiShkarmyaM puruSho.ashrute . na cha saMnyasanAdeva siddhiM samadhigachChati .. 6\-27\-4 (39582) na hi kashchitkShaNamapi jAtu tiShThatyakarmakR^it . kAryate hyavashaH karma sarvaH prakR^itijairguNaiH .. 6\-27\-5 (39583) karmendriyANi saMyamya ya Aste manasA smaran . indriyArthAnvimUDhAtmA mithyAchArAH sa uchyate .. 6\-27\-6 (39584) yastvindriyANi panasA niyamyAramabhate.arjuna . karmendriyaiH karmayogamasaktaH sa vishiShyate .. 6\-27\-7 (39585) niyataM kuru karma tvaM jyAyo hyakarmaNaH . sharIrayAtrApi cha te na pratiddhyedakarmaNaH .. 6\-27\-8 (39586) yaj~nArthAtkarmaNo.anyatra loko.ayaM karmabandhanaH . tadarthaM karma kaunteya muktasa~NgaH samAchara .. 6\-27\-9 (39587) sahayaj~nAH prajAH sR^iShTvA purovAcha prajApatiH . anena prasaviShyadhvameSha vo.astviShTakAmadhuk .. 6\-27\-10 (39588) devAnbhAvayatA.anena te devA bhAvayantu vaH . parasparaM bhAvayantaH shreyaH paramavApsyatha .. 6\-27\-11 (39589) iShTAnbhogAnhi vo devA dAsyante yaj~nabhAvitAH . tairdattAnapradAyaibhyo yo bhu~Nkte stena eva saH .. 6\-27\-12 (39590) yaj~nashiShTAshinaH santo muchyante sarvakilbiShaiH . bhu~njate te tvaghaM pApA ye pachantyAtmakAraNAt .. 6\-27\-13 (39591) annAdbhavanti bhUtAni parjanyAdannasaMbhavaH . yaj~nAdbhavati parjanyo yaj~naH karmasamudbhavaH .. 6\-27\-14 (39592) karma brahmodbhavaM viddhi brahmA.akSharasamudbhavam . tasmAtsarvagataM brahma nityaM yaj~ne pratiShThitam .. 6\-27\-15 (39593) evaM pravartitaM chakraM nAnuvartayatIha yaH . aghAyurindriyArAmo moghaM pArtha sa jIvati .. 6\-27\-16 (39594) yastvAtmaratireva syAdAtmatR^iptashcha mAnavaH . Atmanyeva cha saMtuShTastasya kAryaM na vidyate .. 6\-27\-17 (39595) naiva tasya kR^itenArtho nAkR^iteneha kashchana . na chAsya sarvabhUteShu kashchidarthavyapAshrayaH .. 6\-27\-18 (39596) tasmAdasaktaH satataM kAryaM karma samAchara . asakto hyAcharankarma paramApnoti purUShaH .. 6\-27\-19 (39597) karmaNaiva hi saMsiddhimAsthitA janakAdayaH . lokasaMgrahamevApi saMpashyankartumarhasi .. 6\-27\-20 (39598) yadyadAcharati shreShThastattadevetaro janaH . sa yatpramANaM kurute lokastadanuvartate .. 6\-27\-21 (39599) na me pArthAsti kartavyaM triShu lokeShu kiMchana . nAnavAptamavAptavyaM varta eva cha karmaNi .. 6\-27\-22 (39600) yadi hyahaM na varteyaM jAtu karmaNyatandritaH . mama varnmAnuvartante manuShyAH pArtha sarvashaH .. 6\-27\-23 (39601) utsIdeyurime lokA na kuryAM karma chedaham . saMkarasya cha kartA syAmupahanyAmimAH prajAH .. 6\-27\-24 (39602) saktAH karmaNyavidvAMso yathA kurvanti bhArata . kuryAdvidvAMstathA.asaktashchikIrShurlokasaMgraham .. 6\-27\-25 (39603) na buddhibhedaM janayedaj~nAnAM karmasa~NginAm . joShayetsarvakarmANi vidvAnyuktaH samAcharan .. 6\-27\-26 (39604) prakR^iteH kriyamANAni guNaiH karmANi sarvashaH . aha~NkAravimUDhAtmA kartAhamiti manyate .. 6\-27\-27 (39605) tattvavittu mahAbAho guNakarmavibhAgayoH . guNA.anuNeShu vartanta iti matvA na sa~njate .. 6\-27\-28 (39606) prakR^iterguNasaMmUDhAH sa~njante guNakarmasu . tAnakR^itsnavido mandAnkR^itsnavinna vichAlayet .. 6\-27\-29 (39607) mayi sarvANi karmANi saMnyasyAdhyAtmachetasA . nirAshIrnirmamo bhUtvA yudhyasva vigatajvaraH .. 6\-27\-30 (39608) ye me matamidaM nityamanutiShThanti mAnavAH . shraddhAvanto.anasUyanto muchyante te.api karmabhiH .. 6\-27\-31 (39609) ye tvetadabhyasUyanto nAnutiShThanti me matam . sarvaj~nAnavimUDhAMstAnviddhi naShTAnachetasaH .. 6\-27\-32 (39610) sadR^ishaM cheShTate svasyAH prakR^iterj~nAnavAnapi . prakR^itiM yAnti bhUtAni nigrahaH kiM kariShyati .. 6\-27\-33 (39611) indriyasyendriyasyArthe rAgadveShau vyavasthitau . tayorna vashamAgachChettau hyasya paripanthinau .. 6\-27\-34 (39612) shreyAnsvadharmo viguNaH paradharmAtsvanuShThitAt . svadharme nidhanaM shreyaH paradharmo bhayAvahaH .. 6\-27\-35 (39613) arjuna uvAcha. 6\-27\-36x (4022) atha kena prayukto.ayaM pApaM charati pUruShaH . anichChannapi vArShNeya balAdiva niyojitaH .. 6\-27\-36 (39614) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-27\-37x (4023) kAma eSha krodha eSha rajoguNasamudbhavaH . mahAshano mahApApmA viddhyenamiha vairiNam .. 6\-27\-37 (39615) dhUmenAvriyate vahniryathA.a.adarsho malena cha . yatholbenAvR^ito garbhastathA tenedamAvR^itam .. 6\-27\-38 (39616) AvR^itaM j~nAnametena j~nAnino nityavairiNA . kAmarUpeNa kaunteya duShpUreNAnalena cha .. 6\-27\-39 (39617) indriyANi mano buddhirasyAdhiShThAnamuchyate . etairvimohayatyeSha j~nAnamAvR^ittya dehinam .. 6\-27\-40 (39618) tasmAttvamindriyANyAdau niyamya bharatarShabha . pApmAnaM prajahi hyenaM j~nAnavij~nAnanAshanam .. 6\-27\-41 (39619) indriyAmi parANyAhurindriyebhyaH paraM manaH . manasastu parA buddhiryo buddheH paratastu saH .. 6\-27\-42 (39620) evaM buddheH paraM buddhAH saMstabhyAtmAnamAtmanA . jahi shatruM mahAbAho kAmarUpaM durAsadam .. .. 6\-27\-43 (39621) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi saptaviMsho.adhyAyaH .. iti shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre shrIkR^iShNArjunasaMvAde karmayogonAma tR^itIyo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 028 .. shrIH .. 6\.28\. adhyAyaH 28 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## aShTAchiMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdhyAyaH .. 4 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-28\-0 (39622) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-28\-0x (4024) imaM vivasvate yogaM proktavAnahamavyayam . vivasvAnmanave prAha manurikShvAkave.abravIt .. 6\-28\-1 (39623) evaM paramparAprAptamimaM rAjarShayo.aviduH . sa kAleneha mahatA yogo naShTaH paraMtapa .. 6\-28\-2 (39624) sa evAyaM mayA te.adya yogaH proktaH purAtanaH . bhakto.asi me sakhA cheti rahasyaM hyetaduttamam .. 6\-28\-3 (39625) arjuna uvAcha. 6\-28\-4x (4025) aparaM bhavato janma paraM janma vivasvataH . kathametadvijAnIyAM tvamAdau proktavAniti .. 6\-28\-4 (39626) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-28\-5x (4026) bahUni me vyatItAni janmAni tava chArjuna . tAnyahaM veda sarvANi na tvaM vettha paraMtapa .. 6\-28\-5 (39627) ajo.api sannavyayAtmA bhUtAnAmIshvaro.api san . prakR^itiM svAmadhiShThAya saMbhavAmyAtmamAyayA .. 6\-28\-6 (39628) yadA yadA hi dharmasya glAnirbhavati bhArata . abhyutthAnamadharmasya tadA.a.atmAnaM sR^ijAmyaham .. 6\-28\-7 (39629) paritrANAya sAdhUnAM vinAshAya cha duShkR^itAm . dharmasaMsthApanArthAya saMbhavAmi yuge yuge .. 6\-28\-8 (39630) janma karma cha me divyamevaM yo vetti tattvataH . tvaktvA dehaM punarjanma naiti mAmeti so.arjuna .. 6\-28\-9 (39631) vItarAgabhayakrodhA manmayA mAmupAshritAH . bahavo j~nAnatapasA pUtA madbhAvamAgatAH .. 6\-28\-10 (39632) ye yathA mAM prapadyante tAMstathaiva bhajAmyaham . mama vartmAnuvartante manuShyAH pArtha sarvashaH .. 6\-28\-11 (39633) kA~NkShantaH karmaNAM siddhiM yajanta iha devatAH . kShipraM hi mAnuShe loke siddhirbhavati karmajA .. 6\-28\-12 (39634) chAturvarNyaM mayA sR^iShTaM guNakarmavibhAgashaH . tasya kartAramapi mAM viddhyakartAramavyayam .. 6\-28\-13 (39635) na mAM karmANi limpantika na me karmaphale spR^ihA . iti mAM yo.abhijAnAti karmabhirna sa badhyate .. 6\-28\-14 (39636) evaM j~nAtvA kR^itaM karma pUrvairapi mumukShubhiH . kuru karmaiva tasmAttvaM pUrvaiH pUrvataraM kR^itam .. 6\-28\-15 (39637) kiM karma kimakarmeti kavayo.apyatra mohitAH . tatte karma pravakShyAmi yajj~nAtvA mokShyase.ashubhAt .. 6\-28\-16 (39638) karmaNo hyapi boddhavyaM boddhavyaM cha vikarmaNaH . akarmaNashcha boddhavyaM gahanA karmaNo gatiH .. 6\-28\-17 (39639) karmaNyakarma yaH pashyedakarmaNi cha karma yaH . sa buddhimAnmanuShyeShu sa yuktaH kR^itsnakarmakR^it .. 6\-28\-18 (39640) yasya sarve samArambhAH kAmasaMkalpavarjitAH . j~nAnAgnidagdhakarmANaM tamAhuH paNDitaM budhAH .. 6\-28\-19 (39641) tyaktvA karmaphalAsa~NgaM nityatR^ipto nirAshrayaH . karmaNyabhipravR^itto.api naiva kiMchitkaroti saH .. 6\-28\-20 (39642) nirAshIryatachittAtmA tyaktasarvaparigrahaH . shArIraM kevalaM karma kurvannApnoti kilbiSham .. 6\-28\-21 (39643) yadR^ichChAlAbhasaMtuShTo dvandvAtIto vimatsaraH . samaH siddhAvasiddhau cha kR^itvApi na nibadhyate .. 6\-28\-22 (39644) gatasa~Ngasya muktasya j~nAnAvasthitachetasaH . yaj~nAyAcharataH karma samagraM pravilIyate .. 6\-28\-23 (39645) brahmArpaNaM brahma havirbrahmAgnau brahmaNA hutam . brahmaiva tena gantavyaM brahma karma samAdhinA .. 6\-28\-24 (39646) daivamevApare yaj~naM yoginaH paryupAsate . brahmAgnAvapare yaj~naM yaj~nenaivopajuhvati .. 6\-28\-25 (39647) shrotrAdInIndriyANyanye saMyamAgniShu juhvati . shabdAdInviShayAnanya indriyAgniShu juhvati .. 6\-28\-26 (39648) sarvANIndriyakarmANi prANakarmANi chApare . AtmasaMyamayogAgnau juhvati j~nAnadIpite .. 6\-28\-27 (39649) dravyayaj~nAstapoyaj~nA yogayaj~nAstathApare . svAdhyAyaj~nAnayaj~nAshcha yatayaH saMshitavratAH .. 6\-28\-28 (39650) apAne juhvati prANaM prANe.apAnaM tathA.apare . prANApAnagatI ruddhvA prANAyAmaparAyaNAH .. 6\-28\-29 (39651) apare niyatAhArAH prANAnprANeShu juhvati . sarve.apyete yaj~navido yaj~nakShapitakalmaShAH .. 6\-28\-30 (39652) yaj~nashiShTAmR^itabhujo yAnti brahma sanAtanam . nAyaM loko.astyayaj~nasya kuto.anyaH kurusattama .. 6\-28\-31 (39653) evaM bahuvidhA yaj~nA vitatA brahmaNo mukhe . karmajAnviddhi tAnsarvAnevaM j~nAtvA vimokShyase .. 6\-28\-32 (39654) shreyAndravyamayAdyajAjj~nAnayaj~naH paraMtapa . sarvaM karmAkhilaM pArtha j~nAne parisamApyate .. 6\-28\-33 (39655) tadviddhi praNipAtena pariprashnena sevayA . upadekShyanti te j~nAnaM j~nAninastattvadarshinaH .. 6\-28\-34 (39656) yajj~nAtvA na punarmohamevaM yAsyasi pANDava . yena bhUtAnyasheSheNa drakShyasyAtmanyatho mayi .. 6\-28\-35 (39657) api chedasi pApebhyaH sarvebhyaH pApakR^ittamaH . sarvaM j~nAnaplavenaiva vR^ijinaM saMtariShyasi .. 6\-28\-36 (39658) yathaidhAMsi samiddho.agnirbhasmAsAtkurute.arjuna . j~nAnAgniH sarvakarmANi bhasmasAtkurute yathA .. 6\-28\-37 (39659) na hi j~nAnena sadR^ishaM pavitramiha vidyate . tatsvayaM yogasaMsiddhaH kAlenAtmani vindati .. 6\-28\-38 (39660) shraddhAvA.Nllabhate j~nAnaM tatparaH saMyatendriyaH . j~nAnaM labdhvA parAM shAntimachireNAdhigachChati .. 6\-28\-39 (39661) aj~nashchAshraddadhAnashcha saMshayAtmA vinashyati . nAyaM loko.asti na paro na sukhaM saMshayAtmanaH .. 6\-28\-40 (39662) yogasaMnyastakarmANaM j~nAnasaMChinnasaMshayam . AtmavantaM na karmANi nibadhnanti dhanaMjaya .. 6\-28\-41 (39663) tasmAdaj~nAnasaMbhUtaM hR^itsthaM j~nAnAsinA.a.atmanaH . ChittvainaM saMshayaM yogamAtiShThottiShTha bhArata .. .. 6\-28\-42 (39664) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi aShTaviMsho.adhyAyaH .. iti shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashastre shrIkR^iShNArjunasaMvAde yaj~navibhAgayogonAma chaturtho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-28\-39 matparaH saMyatendriyaH iti mAdhvapAThaH .. 6\-28\-* j~nAnayogonAma iti mAdhvapAThaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 029 .. shrIH .. 6\.29\. adhyAyaH 29 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## ekonatriMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdhyAyaH .. 5 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-29\-0 (39665) arjuna uvAcha. 6\-29\-0x (4027) saMnyAsaM karmaNAM kR^iShNa kapunaryogaM cha shaMsasi . yachChreya etayorekaM tanme brUhi sunishchitam .. 6\-29\-1 (39666) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-29\-2x (4028) saMnyAsaH karmayogashcha niHshreyasakarAvubhau . tayostu karmasaMnyAsAtkarmayogo vishiShyate .. 6\-29\-2 (39667) j~neyaH sa nityasaMnyAsI yo na dveShTi na kA~NkShati . nirdvandvo hi mahAbAho sukhaM bandhAtpramuchyate .. 6\-29\-3 (39668) sA~Nkhyayogau pR^ithagbAlAH pravadanti na paNDitAH . ekamapyAsthitaH samyagubhayorvindate phalam .. 6\-29\-4 (39669) yatsA~NkhyaiH prApyate sthAnaM tadyogairapi gamyate . ekaM sA~NkhyaM cha yogaM cha yaH pashyati sa pashyati .. 6\-29\-5 (39670) saMnyAsastu mahAbAho duHkhamAptumayogataH . yogayukto munirbrahma nachireNAdhigachChati .. 6\-29\-6 (39671) yogayukto vishuddhAtmA vijitAtmA jitendriyaH . sarvabhUtAtmabhUtAtmA kurvannapi na lipyate .. 6\-29\-7 (39672) naiva kiMchitkaromIti yukto manyeta tattvavit . pashya~nshR^iNvanspR^isha~njighrannashrangachChansvapanshvasan .. 6\-29\-8 (39673) pralapanvisR^ijangR^ihNannR^inmiShannimiShannapi . indriyANIndriyArtheShu vartanta iti dhArayan .. 6\-29\-9 (39674) brahmaNyAdhAya karmANi sa~NgaM tyaktvA karoti yaH . lipyate na sa pApena padmapatramivAmbhasA .. 6\-29\-10 (39675) kAyena manasA buddhyA kevalairindriyairapi . yoginaH karma kurvanti sa~NgaM tyaktvAtmashuddhaye .. 6\-29\-11 (39676) yuktaH karmaphalaM tyaktvA shAntimApnoti naiShThikIm . ayuktaH kAmakAreNa phale sakto nibadhyate .. 6\-29\-12 (39677) sarvakarmANi manasA saMnyasyAste sukhaM vashI . navadvAre pure dehI naiva kurvanna kArayan .. 6\-29\-13 (39678) na kartR^itvaM na karmANi lokasya sR^ijati prabhuH . na karmaphalasaMyogaM svabhAvastu pravartate .. 6\-29\-14 (39679) nAdatte kasya chitpApaM na chaiva sukR^itaM vibhuH . aj~nAnenAvR^itaM j~nAnaM tena muhyanti jantavaH .. 6\-29\-15 (39680) j~nAnena tu tadaj~nAnaM yeShAM nAshitamAtmanaH . teShAmAdityavajj~nAnaM prakAshayati tatparam .. 6\-29\-16 (39681) tadbuddhayastadAtmAnastanniShThAstatparAyaNAH . gachChantyapunarAvR^ittiM j~nAnanirdhUtakalmaShAH .. 6\-29\-17 (39682) vidyAvinayasaMpanne brAhmaNe gavi hastini . shuni chaiva shvapAke cha paNDitAH samadarshinaH .. 6\-29\-18 (39683) ihaiva tairjitaH sargo yeShAM sAmye sthitaM manaH . nirdoShaM hi samaM brahma tasmAdbrahmaNi te sthitAH .. 6\-29\-19 (39684) na prahR^iShyetpriyaM vyApya nodvijetprApya chApriyam . sthirabuddhirasaMmUDho brahmavidbrahmaNi sthitaH .. 6\-29\-20 (39685) bAhyasparsheShvasaktAtmA vindatyAtmani yatsukham . sa brahmayogayuktAtmA sukhamakShayyamashrute .. 6\-29\-21 (39686) ye hi saMsparshajA bhogA duHkhayonaya eva te . AdyantavantaH kaunteya na teShu ramate budhaH .. 6\-29\-22 (39687) shaknotIhaiva yaH soDhuM prAksharIravimokShaNAt . kAmakrodhodbhavaM vegaM sa yuktaH sa sukhI naraH .. 6\-29\-23 (39688) yo.antaHsukho.antarArAmastathAntarjyotireva yaH . sa yogI brahmanirvANaM brahmabhUto.adhigachChati .. 6\-29\-24 (39689) labhante brahmanirvANamR^iShayaH kShINakalmaShAH . ChinnadvaidhA yatAtmAnaH sarvabhUtahite ratAH .. 6\-29\-25 (39690) kAmakrodhaviyuktAnAM yatInAM yatachetasAm . abhito brahmanirvANaM vartate viditAtmanAm .. 6\-29\-26 (39691) sparshAnkR^itvA bahirbAhyAMshchakShushchaivAntare bhruvoH . prANApAnau samau kR^itvA nAsAbhyantarachAriNau .. 6\-29\-27 (39692) yatendriyamanobuddhirmunirmokShaparAyaNaH . vigatechChAbhayakrodho yaH sadA mukta eva saH . 6\-29\-28 (39693) bhoktAraM yaj~natapasAM sarvalokamaheshvaram . suhR^idaM sarvabhUtAnAM j~nAtvA mAM shAntimR^ichChati .. .. 6\-29\-29 (39694) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi ekonatriMsho.adhyAyaH .. iti shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre shrIkR^iShNArjunasaMvAde saMnyAsayogonAma pa~nchamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 030 .. shrIH .. 6\.30\. adhyAyaH 30 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## triMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdhyAyaH .. 6 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-30\-0 (39695) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-30\-0x (4029) anAshritaH karmaphalaM kAryaM karma karoti yaH . sa saMnyAsI cha yogI cha na niragnirna chAkriyaH .. 6\-30\-1 (39696) yaM saMnyAsamiti prAhuryogaM taM viddhi pANDava . na hyasaMnyastasiMkalpo yogI bhavati kashchana .. 6\-30\-2 (39697) ArurukShormuneryogaM karma kAraNamuchyate . yogArUDhasya tasyaiva shamaH kAraNamuchyate .. 6\-30\-3 (39698) yadA hi nendriyArtheShu na karmasvanuSha~njate . sarvasaMkalpasaMnyAsI yogArUDhastadochyate .. 6\-30\-4 (39699) uddharedAtmanAtmAnaM nAtmAnamavasAdayet . Atmaiva hyAtmano bandhurAtmaiva ripurAtmanaH .. 6\-30\-5 (39700) bandhurAtmA.a.atmanastasya yenAtmaivAtmanA jitaH . anAtmanastu shatrutve vartetAtmaiva shatruvat .. 6\-30\-6 (39701) jitAtmanaH prashAntasya paramAtmA samAhitaH . shItoShNasukhaduHkheShu tathA mAnApamAnayoH .. 6\-30\-7 (39702) j~nAnavij~nAnatR^iptAtmA kUTastho vijitendriyaH . yukta ityuchyate yogI samaloShThAshmakA~nchanaH .. 6\-30\-8 (39703) suhR^inmitrAryudAsInamadhyasthadveShyabandhuShu . sAdhuShvapi cha pApeShu samabuddhirvishiShyate .. 6\-30\-9 (39704) yogI yu~njIta satatamAtmAnaM rahasi sthitaH . ekAkI yatachittAtmA nirAshIraparigrahaH .. 6\-30\-10 (39705) shuchau deshe pratiShThApya sthiramAsanamAtmanaH . nAtyuchChritaM nAtinIchaM chailAjinakushottaram .. 6\-30\-11 (39706) tatraikAgraM manaH kR^itvA yatachittendriyakriyaH . upavishyAsane yu~njyAdyogamAtmavishuddhaye .. 6\-30\-12 (39707) samaM kAyashirogrIvaM dhArayannachalaM sthiraH . saMprekShya nAsikAgraM svaM dishashchAnavalokathan .. 6\-30\-13 (39708) prashAntAtmA vigatabhIrbrahmachArivrate sthitaH . pranaH saMyamya machchitto yukta AsIta matparaH .. 6\-30\-14 (39709) yu~njannevaM sadAtmAnaM yogI niyatamAnasaH . shAntiM nirvANaparamAM matsaMsthAmadhigachChati .. 6\-30\-15 (39710) nAtyashratastu yogo.asti na chaikAntamanashnataH . na chAtisvaprashIlasya jAgrato naiva chArjuna .. 6\-30\-16 (39711) yuktAhAravihArasya yuktacheShTasya karmasu . yuktasvapnAvavodhasya yogo bhavati duHkhahA .. 6\-30\-17 (39712) yadA viniyataM chittamAtmanyevAvatiShThate . nispR^ihaH sarvakAmebhyo yukta ityuchyate tadA .. 6\-30\-18 (39713) yathA dIpo nivAtastho ne~Ngate sopamA smR^itA . yogino yatachittasya yu~njato yogamAtmanaH .. 6\-30\-19 (39714) yatroparamate chittaM niruddhaM yogasevayA . yatra chaivAtmanAtmAnaM pashyannAtmani tuShyati .. 6\-30\-20 (39715) mukhamAtyantikaM yattadvuddhigrAhyamatIndriyam . vetti yatra na chaivAyaM sthitashchalati tattvataH .. 6\-30\-21 (39716) yaM labdhvA chAparaM lAbhaM manyate nAdhikaM tataH . yasminsthito na duHkhena guruNApi vichAlyate .. 6\-30\-22 (39717) taM vidyAdduHkhasaMyogavayogaM yogasaMj~nitam . sa nishchayena yoktavyo yogo.anirviNNachetasA .. 6\-30\-23 (39718) saMkalpaprabhavAnkAmAMstyaktvA sarvAnasheShataH . manasaivendriyagrAmaM vinivamya samantataH .. 6\-30\-24 (39719) shanaiH shanairuparamedbhuddhyA dhR^itigR^ihItayA . AtmasaMsthaM manaH kR^itvA na kiMchidapi chintayet .. 6\-30\-25 (39720) yato yato nishcharati manashcha~nchalamasthiram . tatastato niyamyaitadAtmanyeva vashaM nayet .. 6\-30\-26 (39721) prashAntamanasaM hyenaM yoginaM mukhamuttamam . upaiti shchAntarajasaM brahmabhUtamakalmaSham .. 6\-30\-27 (39722) yu~nchayevaM sadAtmAnaM yogI vimatakalmaShaHka . mukhena brahmasaMskaparshamatyantaM sukhamashrute .. 6\-30\-28 (39723) sarvabhUtasthamAtmAnaM sarvabhUtAni chAtmani . IkShate kayogayuktAtmA sarvatra samadarshanaH .. 6\-30\-29 (39724) yo mAM pashyati sarvatra sarvaM cha mayi pashyati . tasyAhaM na praNashyAmi sa cha me na praNashyati .. 6\-30\-30 (39725) sarvabhUtasthitaM yo mAM bhajatyekatvamAsthitaH . sarvathA vartamAno.api sa yogI mayi vartate .. 6\-30\-31 (39726) Atmaupamyena sarvatra samaM pashyati yo.arjuna . sukhaMka vA yadi vA duHkhaM sa yogI maramo mataH .. 6\-30\-32 (39727) arjuna uvAcha. 6\-30\-33x (4030) yo.ayaM yogastvayA proktaH sAmyena madhusUdana . etasyAhaM na pashyAmi cha~nchalatvAtsthitiM sthirAM .. 6\-30\-33 (39728) cha~nchalaM hi manaH kR^iShNa pramAthi balavaddR^iDham . tasyAhaM nigrahaM manye vAyoriva suduShkaram .. 6\-30\-34 (39729) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-30\-35x (4031) asaMshayaM mahAbAho mano durnigrahaM chalam . abhyAsena tu kaunteya vairAgyeNa cha gR^ihyate .. 6\-30\-35 (39730) asaMyatAtmanA yogo duShprApa iti me matiH . vashyAtmanA tu yatatA shakyo.a.avAptumupAyataH .. 6\-30\-36 (39731) arjuna uvAcha. 6\-30\-37x (4032) ayatiH shraddhayopeto yogAchchalitamAnasaH . aprApya yogasaMsiddhiM kAM gatiM kR^iShNa gachChati .. 6\-30\-37 (39732) kachchinnobhayavibhraShTashChinnAbhramiva nashyati . apratikaShTho mahAbAho vimUDho brahmaNaH pathi .. 6\-30\-38 (39733) etanme saMshayaM kR^iShNa ChettumarhasyasheShataH . tvadanyaH saMshayasyAsya ChettA na hyupapadyate .. 6\-30\-39 (39734) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-30\-40x (4033) pArtha naiveha nAmutra vinAshastasya vidyate . na hi kalyANakR^itkashchiddurgatiM tAta gachChati .. 6\-30\-40 (39735) prApya puNyakR^itAM lokAnuShitvA shAshvatIH samAH . shuchInAM shrImatAM gehe yogabhraShTo.abhijAyate .. 6\-30\-41 (39736) athavA yoginAmeva kule bhavati dhImatAm . etaddhi durlabhataraM loke janma yadIdR^ishyam .. 6\-30\-42 (39737) tatra taM buddhisaMyogaM labhate paurvadehikam . yatate cha tato bhUyaH saMsiddhau kurunandana .. 6\-30\-43 (39738) pUrvAbhyAsena tenaiva hriyate hyavashe.api saH . jij~nAsurapi yogasya shabdabrahmAtivartate .. 6\-30\-44 (39739) prayatnAdyatamAnastu yogI saMshuddhakilviShaH . anekanmasaMsiddhastato yAti parAM gatim .. 6\-30\-45 (39740) tapasvibhyo.adhiko yogI j~nAnibhyopi mato.adhikaH . karmibhyashchAdhiko yogI tasmAdyogI bhAvArjuna .. 6\-30\-46 (39741) yoginAmapi sarveShAM madgatenAntarAtmanA . shraddhAvAnbhajate yo mAM sa me yuktatamo mataH .. .. 6\-30\-47 (39742) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi triMsho.adhyAyaH .. iti shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre shrIkR^iShNArjunasaMvAde adhyAtmayogonAma ShaShTho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-30\-11 chelAjineti mAdhvapAThaH .. 6\-30\-28 evaM yu~njan iti mAdhvapAThaH .. 6\-30\-41 puNyakR^itA.NllokAn iti mAdhvapAThaH .. 6\-31\-* AtmasaMyamayogonAma iti mAdhvapAThaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 031 .. shrIH .. 6\.31\. adhyAyaH 31 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## ekatriMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdhyAyaH .. 7 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-31\-0 (39743) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-31\-0x (4034) mayyAsaktamanAH pArtha yogaM yu~njanmadAshrayaH . asaMshayaM samagraM mAM yathA j~nAsyasi tachChR^iNu .. 6\-31\-1 (39744) j~nAnaM te.ahaM savij~nAnamidaM vakShyAmyasheShataH . yajj~nAtvA neha bhUyo.anyajj~nAtavyamavashiShyate .. 6\-31\-2 (39745) manuShyANAM sahasreShu kashchidyatati siddhaye . yatatAmapi siddhAnAM kashchinmAM vetti tattvataH .. 6\-31\-3 (39746) bhUmirApo.analo vAyuH svaM mano buddhireva cha . ahaMkAra itI yaM me bhinnA prakR^itiraShTadhA .. 6\-31\-4 (39747) apareyamitastvanyAM prakR^itiM viddhi me parAm . jIvabhUtAM mahAbAho yayedaM dhAryate jagat .. 6\-31\-5 (39748) etadyonIni bhUtAni sarvANItyupadhAraya . ahaM kR^itsnasya jagataH prabhavaH pralayastathA .. 6\-31\-6 (39749) mattaH parataraM nAnyatkiMchidasti dhanaMjaya . mayi sarvamidaM protaM sUtre maNigaNA iva .. 6\-31\-7 (39750) raso.ahamaMpsu kaunteya prabhA.asmi shashisUryayoH .. praNavaH sarvavedeShu shabdaH khe pauruShaM nR^iShu .. 6\-31\-8 (39751) puNyo gandhaH pR^ithivyAM cha tejashchAsmi vibhAvasau . jIvanaM sarvabhUteShu tapashchAsmi tapasviShu .. 6\-31\-9 (39752) bIjaM mAM sarvabhUtAnAM viddhi pArtha sanAtanam . buddhirbuddhimatAmasmi tejastejasvinAmaham .. 6\-31\-10 (39753) balaM balavatAM chAhaM kAmarAgavivarjitam . dharmAviruddho bhUteShu kAmo.asmi bharatarShabha .. 6\-31\-11 (39754) ye chaiva sAtvikA bhAvA rAjasAstAmasAshcha ye . matta eveti tAnviddhi na tvahaM teShu te mayi .. 6\-31\-12 (39755) tribhirguNamayairbhAvairebhiH sarvamidaM jagat . mohitaM nAbhijAnAti mAmebhyaH paramavyayam .. 6\-31\-13 (39756) daivI hyeShA guNamayI mama mAyA duratyayA . mAmeva ye prapadyante mAyAmetAM taranti te .. 6\-31\-14 (39757) na mAM tuShkR^itino mUDhAH prapadyante narAdhamAH . mAyayA.apahR^itaj~nAnA AsuraM bhAvamAshritAH .. 6\-31\-15 (39758) chutrarvidhA bhajante mAM janAH sukR^itino.arjuna . Arto jij~nAsurarthArthI j~nAnI cha bharatarShabha .. 6\-31\-16 (39759) teShAM j~nAnI nityayukta ekabhaktirvishiShyate . priyo hi j~nAnino.atyarthamahaM sa cha mama priyaH .. 6\-31\-17 (39760) udArAH sarva evaite j~nAnI tvAtmaiva me matam . AsthitaHka sa hi yuktAtmA mAmevAnuttamAM gatiM .. 6\-31\-18 (39761) bahUnAM janmanAmante j~nAnavAnmAM prapadyate . vAsudevaH sarvamiti sa mahAtmA sudurlabhaH .. 6\-31\-19 (39762) kAmaistaistairhR^itaj~nAnAH prapadyante.anyadevatAH . taM taM niyamamAsthAya prakR^ityA niyatAH svayA .. 6\-31\-20 (39763) yo yo yAM yAM tanuM bhaktaH shraddhayArchitumichChati . tasya tasyAchalAM shraddhAM tAmeva vidadhAmyaham .. 6\-31\-21 (39764) sa tayA shraddhayA yuktastasyArAdhanamIhate . labhate cha tataH kAmAnmayaiva vihitAnhitAn .. 6\-31\-22 (39765) antavattu phalaM teShAM tadbhavatyalpamedhasAm . devAndevayajo yAnti madbhaktA yAnti mAmapi .. 6\-31\-23 (39766) avyaktaM vyaktimApannaM manyante mAmabuddhayaH . paraM bhAvamajAnanto mamAvyayamanuttamam .. 6\-31\-24 (39767) nAhaM prakAshaH sarvasya yogamAyAsamAvR^itaH . mUDho.ayaM nAbhijAnAti loko mAmajamavyayam .. 6\-31\-25 (39768) vedAhaM samatItAni vartamAnAni chArjuna . bhaviShyANi cha bhUtAni mAM tu veda na kashchana .. 6\-31\-26 (39769) ichChAdveShasamutthena dvandvamohena bhArata . sarvabhUtAni saMmohaM sarge yAnti paraMtapa .. 6\-31\-27 (39770) yoShAM tvantagataM pApaM janAnAM puNyakarmaNAm . te dvandvamohanirmukta bhajante mAM dR^iDhavratAH .. 6\-31\-28 (39771) jarAmaraNamokShAya mAmAshritya yatanti ye . te brahma tadviduH kR^itsnamadhyAtmaM karma chAkhilam .. 6\-31\-29 (39772) sAdhibhUtAdhidaivaM mAM sAdhiyaj~naM cha ye viduH . prayANakAle.api cha mAM te viduryuktachetasaH .. .. 6\-31\-30 (39773) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi ekatriMsho.adhyAyaH .. iti shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre shrIkR^iShNArjunasaMvAde j~nAnayogonAma saptamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-31\-* j~nAnavij~nAnayogonAma iti mAdhvapAThaH .. 6\-31\-16 AbrahmabhavanAt iti mAdhvapAThaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 032 .. shrIH .. 6\.32\. adhyAyaH 32 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## dvAtriMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdhyAyaH .. 8 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-32\-0 (39774) arjuna uvAcha. 6\-32\-0x (4035) kiM tadbrahma kimadhyAtmaM kiM karma puruShottam . adhibhUtaM cha kiM proktamadhidaivaM kimuchyate .. 6\-32\-1 (39775) adhiyaj~naH kathaM ko.atra dehe.asminmadhusIdana . prayANakAle cha kathaM j~neyo.asi niyatAtmabhiH .. 6\-32\-2 (39776) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-32\-3x (4036) akSharaM brahma paramaM svabhAvo.adhyAtmamuchyate . bhUtabhAvodbhavakaro visargaH karmasaMj~nitaH .. 6\-32\-3 (39777) adhibhUtaM kSharo bhAvaH puruShashchAdhidaivatam . adhiyaj~no.ahamevAtra dehe dehabhR^itAM vara .. 6\-32\-4 (39778) antakAle cha mAmeva smaranmuktvA kalevaram . yaH prayAti sa madbhAvaM yAti nAstyatra saMshayaH .. 6\-32\-5 (39779) yaM yaM vApi smaranbhAvaM tyajatyante kalevaram . taM tamevaiti kaunteya sadA tadbhAvabhAvitaH .. 6\-32\-6 (39780) tasmAtsarveShu kAleShu mAmanusmara yudhya cha . mayyarpitamanobuddhirmAmevaiShyasyasaMshayaH .. 6\-32\-7 (39781) abhyAsayogayuktena chetasA.anAnyagAminA . paramaM puruShaM divyaM yAti pArthAnuchintayan .. 6\-32\-8 (39782) kaviM purANamanushAsitAra\- maNoraNIyAMsamanusmaredyaH . sarvasya dhAtAramachintyarUpa\- mAdityavarNaM tamasaH parastAt .. 6\-32\-9 (39783) prayANakAle manasA.achalena bhaktyA yukto yogabalena chaiva . bhruvormadhye prANamAveshya samya\- ksa taM paraM puruShamupaiti divyam .. 6\-32\-10 (39784) yadakSharaM vedavido vadanti vishanti yadyatayo vItarAgAH . yadichChanto brahmacharyaM charanti tatte padaM saMgraheNa pravakShye .. 6\-32\-11 (39785) sarvadvArANi saMyamya mano hR^idi nirudhya cha . mUrdhnyAdhAyAtmanaH prANamAsthito yogadhAraNAM .. 6\-32\-12 (39786) omityekAkSharaM brahma vyAharanmAmanusmaran . yaH prayAti tyajandeM sa yAti paramAM gatim .. 6\-32\-13 (39787) ananyachetAH satataM yo mAM smarati nityashaH . tasyAhaM sulabhaH pArtha nityayuktasya yoginaH .. 6\-32\-14 (39788) mAmupetya punarjanma duHkhAlayamashAshvatam . nApnuvanti mahAtmAnaH saMsiddhiM paramAM gatAH .. 6\-32\-15 (39789) AbrahmabhuvanAllokAH punarAvartino.arjuna . mAmupetya tu kaunteya punarjanma na vidyate .. 6\-32\-16 (39790) sahasrayugaparyantamaharyadbrahmaNo viduH . rAtriM yugasahasrAM tAM te.ahorAtravido janAH .. 6\-32\-17 (39791) avyaktAdvyaktayaH sarvAH prabhavantyaharAgame . rAtryAme pralIyante tatraivAvyaktasaMj~nake .. 6\-32\-18 (39792) bhUtagrAmaH sa evAyaM bhUtvA bhUtvA pralIyate . rAtryagame.avashaH pArthata prabhavatyaharAgame .. 6\-32\-19 (39793) parastasmAttu bhAvo.anyo vyakto.avyaktAtsanAtanaH . yaH sa sarveShu bhUteShuka nashyatsu na vinashyati .. 6\-32\-20 (39794) avyakto.akShara ityuktastamAhuH paramAM gatim . yaM prApya na nivartante taddhAma paramaM mama .. 6\-32\-21 (39795) puruShaH sa paraH pArtha bhaktyA labhyastvananyayA . yasyAntasthAni bhUtAni yena sarvamidaM tatam .. 6\-32\-22 (39796) yatra kAle tvanAvR^ittimAvR^ittiM chaiva yoginaH . prayAtA yAnti taM kAlaM vakShyAmi bharatarShabha .. 6\-32\-23 (39797) agnirjyotirahaH shuklaH ShaNmAsA uttarAyaNam . tatra prayAtA gachChanti brahma brahmavido janAH .. 6\-32\-24 (39798) dhUmo rAtristathA kR^iShNaH ShaNmasA dakShiNAyanam . tatra chAndramasaM jyotiryogI prApya nivartate .. 6\-32\-25 (39799) shuklakR^iShNe gatI hyete jagataH shAshvate mate . ekayA yAtyanAvR^ittimanyayA.a.avartate punaH .. 6\-32\-26 (39800) naite sR^itI pArtha jAnanyogI muhyati kashchana . tasmAtsarveShu kAleShu yogayukto bhavArjuna .. 6\-32\-27 (39801) vedeShu yaj~neShu tapaHsu chaiva dAneShu yatpuNyaphalaM pradiShTam . atyeti tatsarvamidaM viditvA yogI paraM sthAnamupaiti chAdyam .. .. 6\-32\-28 (39802) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi dvAtriMsho.adhyAyaH .. itita shrImadbhagavadgItAsupaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre shrIkR^iShNArjunasaMvAde tArakabrahmayogonAma aShTamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-32\-* akSharabrahmayogonAma iti mAdhvapAThaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 033 .. shrIH .. 6\.33\. adhyAyaH 33 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## trayastriMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdhyAyaH .. 9 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-33\-0 (39803) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-33\-0x (4037) idaM tu te guhyatamaM pravakShyAmyanasUyave . j~nAnaM vij~nAnasahitaM yajj~nAtvA mokShyase.ashubhAt .. 6\-33\-1 (39804) rAjavidyA rAjaguhyaM pavitramidamuttamam . pratyakShAvagamaM dharmyaM susukhaM kartumavyayam .. 6\-33\-2 (39805) ashraddadhAnAM puruShA dharmasyAsya paraMtapa . aprApya mAM nivartante mR^ityusaMsAravartmani .. 6\-33\-3 (39806) mayA tatamidaM sarvaM jagadavyaktamUrtinA . matsthAni sarvabhUtAni na chAhaM teShvavasthitaHka .. 6\-33\-4 (39807) na cha matsthAni bhUtAni pashya me yogamaishvaram . bhUtabhR^inna cha bhUtastho mamAtmA bhUtabhAvanaH .. 6\-33\-5 (39808) yathA.a.akAshasthito nityaM vAyuH sarvatrago mahAn . tathA sarvANi bhUtAni matsthAnItyupadhAraya .. 6\-33\-6 (39809) sarvabhUtAni kaunteya prakR^itiM yAnti mAmikAm . kalpakShaye punastAni kalpAdau visR^ijAmyaham .. 6\-33\-7 (39810) prakR^itiM svAmavaShTabhya visR^ijAmi punaH punaH . bhUtagrAmamimaM kR^itsnamavashaM prakR^itervashAt .. 6\-33\-8 (39811) na cha mAM tAni karmANi nibadhnanti dhanaMjaya . udAsInavadAsInamasaktaM teShu karmasu .. 6\-33\-9 (39812) mayA.a.adhyakSheNa prakR^itiH sUyate sacharAcharam . hetunA.anena kaunteya jagadviparivartate .. 6\-33\-10 (39813) avajAnanti mAM mUDhA mAnuShIM tanumAshritam . paraM bhAvamajAnanto mama bhUtamaheshvaram .. 6\-33\-11 (39814) moghAshA moghakarmANo moghaj~nAnA vichetasaH . rAkShasImAsurIM chaiva prakR^itiM mohinIM shritAH .. 6\-33\-12 (39815) mahAtmAnastu mAM pArtha daivIM prakR^itimAshritAH . bhajantyananyamanaso j~nAtvA bhUtAdimavyayam .. 6\-33\-13 (39816) satataM kIrtayanto mAM yatantashcha dR^iDhavratAH . namasyantashcha mAM bhaktyA nityayuktA upAsate .. 6\-33\-14 (39817) j~nAnayaj~nena chApyante yajanto mAmupAsate . ekatvena pR^ithaktkavena bahudhA vishvatomum .. 6\-33\-15 (39818) ahaM kraturahaM yaj~naH svadhA.ahamahamauShadham . mantro.ahamahamevAjyamahamagnirahaM hutam .. 6\-33\-16 (39819) pitA.ahamasya jagato mAtA dhAtA pitAmahaH . vedyaM pavitramoMkAra R^ik sAma yajureva cha .. 6\-33\-17 (39820) gatirbhartA prabhuH sAkShI nivAsaH sharaNaM suhR^it . prabhavaH pralayaH sthAnaM nidhAnaM bIjamavyayam .. 6\-33\-18 (39821) tapAmyahamahaM varShaM nigR^ihNAmyutsR^ijAmi cha . amR^itaM chaiva mR^ityushcha sadasachchAhamarjuna .. 6\-33\-19 (39822) traividyA mAM somapAH pUtapApA yaj~neriShTvA svargatiM prArthayante . te puNyamAsAdya surendraloka\- mashranti divyAndivi devabhogAn .. 6\-33\-20 (39823) te taM bhuktvA svargalokaM vishAlaM kShINo puNye partyalokaM vishanti . evaM trayIdharmamanuprapannA gatAgataM kAmakAmA labhante .. 6\-33\-21 (39824) ananyAshchintayanto mAM ye janAH paryupAsate . teShAM nityAbhiyuktAnAM yogakShemaM vahAmyaham .. 6\-33\-22 (39825) ye.apyanyadevatAbhaktA yajante shraddhayAnvitAH . te.api mAmeva kaunteya yajantyavidhipUrvakam .. 6\-33\-23 (39826) ahaM hi sarvayaj~nAnAM bhoktA cha prabhureva cha . na tu mAmabhijAnanti tattvenAtashchyavanti te .. 6\-33\-24 (39827) yAnti devavratA devAnpitR^InyAnti pitR^ivratAH . bhUtAni yAnti bhUtejyA yAnti madyAjinopi mAm 6\-33\-25 (39828) patraM puShpaM phalaM toyaM yo me bhaktyA prayachChati . tadahaM bhaktyupahR^itamashnAmi prayatAtmanaH .. 6\-33\-26 (39829) yatkaroShi yadashrAsi yajjuhoShi dadAsi yat . yattapasyasi kaunteya tatkuruShva madarpaNam .. 6\-33\-27 (39830) shubhAshubhaphalairevaM mokShyase karmabandhanaiH . saMnyAsayogayuktAtmA vimukto mAmupaiShyasi .. 6\-33\-28 (39831) samo.ahaM sarvabhUteShu na me dveShyo.asti na priyaH . ye bhajanti tu mAM bhaktyA mayi te teShu chApyaham .. 6\-33\-29 (39832) api chetsudurAchAro bhajate mAmananyabhAk . sAdhureva sa mantavyaH samyagvyavasito hi saH .. 6\-33\-30 (39833) kShipraM bhavati dharmAtmA shashvachChAntiM nigachChati . kaunteya pratijAnIhi na me bhaktaH praNashyati . 6\-33\-31 (39834) mAM hi pArtha vyapAshritya ye.api syuH pApayonayaH . striyo vaishyAstathA shUdrAste.api yAnti parAM gatiM .. 6\-33\-32 (39835) kiM punarbrAhmaNAH puNyA bhaktA rAjarShayastathA . anityamasukhaM lokamimaM prApya bhajasva mAm .. 6\-33\-33 (39836) manmanA bhava madbhakto madyAjI mAM namaskuru . mAmevaiShyasi yuktvaivamAtmAnaM matparAyaNaH .. .. 6\-33\-34 (39837) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi trayastriMsho.adhyAyaH .. iti shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre shrIkR^iShNArjunasaMvAde rAjavidyArAjaguhyayogonAma navamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 034 .. shrIH .. 6\.34\. adhyAyaH 34 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## chatustriMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdhyAyaH .. 10 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-34\-0 (39838) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-34\-0x (4038) bhUya eva mahAbAho shrR^iNu me paramaM vachaH . yatte.ahaM prIyamANAya vakShyAmi hitakAmyayA .. 6\-34\-1 (39839) na me viduH suragaNAH prabhavaM na maharShayaH . ahamAdirhi devAnAM maharShINAM cha sarvashaH .. 6\-34\-2 (39840) yo mAmajamanAdiM cha vetti lokamaheshvaram . asaMmUDhaH sa martyeShu sarvapApaiH pramuchyate .. 6\-34\-3 (39841) buddhirj~nAnamasaMmohaH kShamA satyaM damaH shamaH . sukhaM duHkhaM bhavo bhavo bhayaM chAbhayameva cha .. 6\-34\-4 (39842) ahiMsA samatA tuShTistapo dAnaM yasho.ayashaH . bhavanti bhAvA bhUtAnAM matta eva pR^ithagvidhAH .. 6\-34\-5 (39843) maharShayaH sapta pUrve chatvAro manavastathA . madbhAva mAnasA jAtA yeShAM loka imAH prajAH .. 6\-34\-6 (39844) etAM vibhUtiM yogaM cha mama yo vetti tattvataH . so.avikampena yogena yujyate nAtra saMshayaH .. 6\-34\-7 (39845) ahaM sarvasya prabhavo mattaH sarvaM pravartate . iti matvA bhajante mAM budhA bhAvasamanvitAH .. 6\-34\-8 (39846) machchittA madgataprANA bodhayantaH parasparam . kathayantashcha mAM nityaM tuShyanti cha ramanti cha .. 6\-34\-9 (39847) teShAM satatayuktAnAM bhajatAM prItipUrvakam . dadAmi buddhiyogaM taM yena mAmupayAnti te .. 6\-34\-10 (39848) teShAmevAnukampArthamahamaj~nAnajaM tamaH . nAshayAmyAtmabhAvastho j~nAnadIpena bhAsvatA .. 6\-34\-11 (39849) arjuna uvAcha. 6\-34\-12x (4039) paraM brahma paraM dhAma pavitraM paramaM bhavAn . puruShaM shAshvataM divyamAdidevamajaM vibhum .. 6\-34\-12 (39850) AhustvAmR^iShayaH sarve devarShirnAradastathAka . asito devalo vyAsaH svayaM chaiva bravIShi me .. 6\-34\-13 (39851) sarvatemadR^itaM manye yanmAM vadasi keshava . na hi te bhagavanvyaktiM vidurdevA na dAnavAH .. 6\-34\-14 (39852) svayamevAtmanAtmAnaM vettha tvaM puruShottama . bhUtabhAvana bhUtesha devadeva jagatpate .. 6\-34\-15 (39853) vaktumarhasyasheSheNa divyA hyAtmavibhUtayaH . yAbhirvibhUtibhirlokAnimAMstvaM vyApya tiShThasi .. 6\-34\-16 (39854) kathaM vidyAmahaM yogiMstvAM sadA parichintayan . keShu keShu cha bhAveShu chintyo.asi bhagavanmayA .. 6\-34\-17 (39855) vistareNAtmano yogaM vibhUtiM cha janArdana . bhUyaH kathaya tR^iptirhi shR^iNvato nAsti me.amR^itam .. 6\-34\-18 (39856) shrIbhagavanuvAcha. 6\-34\-19x (4040) hanta te kathayiShyAmi divyA hyAtmavibhUtayaH . prAdhAnyataH kurushreShTha nAstyanto vistarasya me .. 6\-34\-19 (39857) ahamAtmA guDAkesha sarvabhUtAshayasthitaHka . ahamAdishcha madhyaM cha bhUtAnAmanta eva cha .. 6\-34\-20 (39858) AdityAnAmahaM viShNurjyotiShAM raviraMshumAn . marIchirmarutAmasmi nakShatrANAmahaM shashI .. 6\-34\-21 (39859) vedAnAM sAmavedo.asmi devAnAmasmi vAsavaH . indriyANAM manashchAsmi bhUtAnAmasmi chetanA .. 6\-34\-22 (39860) rudrANAM shaMkarashchAsmi vittesho yakSharakShasAm . vasUnAM pAvakashchAsmi meruH shikhariNAmaham .. 6\-34\-23 (39861) purodhasAM cha mukhyaM mAM viddhi pArtha bR^ihaspatim . senAnInAmahaM skandaH sarasAmasmi sAgaraH .. 6\-34\-24 (39862) maharShINAM bhR^igurahaM girAmasmyekamakSharam . yaj~nAnAM japayaj~no.asmi sthAvarANAM himAlayaH .. 6\-34\-25 (39863) ashvatthaH sarvavR^ikShANAM devarShINAM cha nAradaH . gandharvANAM chitrarathaH siddhAnAM kapilo muniH .. 6\-34\-26 (39864) uchchaiH shravasamashvAnAM viddhi mAmamR^itodbhavam . airAvataM gajendrANAM narANAM cha narAdhipam .. 6\-34\-27 (39865) AyudhAnAmahaM vajraM dhenUnAmasmi kAmadhuk . prajanashchAsmi kandarpaH sarpANAmasmi vAsukiH .. 6\-34\-28 (39866) anantashchAsmi nAgAnAM varuNo yAdasAmaham . pitR^INAmaryamA chAsmi yamaH saMyamatAmaham .. 6\-34\-29 (39867) prahlAdashchAsmi daityAnAM kAlaH kalayatAmaham . mR^igANAM cha mR^igendro.ahaM vainateyashcha pariNAm .. 6\-34\-30 (39868) pavanaH pavatAmasmi rAmaH shastrabhR^itAmaham . jhaShANAM makarashchAsmi srotasAmasmi jAhnavI .. 6\-34\-31 (39869) sargANAmAdirantashcha madhyaM chaivAhamarjuna . adhyAtmavidyA vidyAnAM vAdaH pravadatAmaham .. 6\-34\-32 (39870) akSharANAmakAro.asmi dvandvaH sAmAsikasya cha . ahamevAkShayaH kAlo dhAtA.ahaM vishvatomukhaH .. 6\-34\-33 (39871) mR^ityuH sarvaharashchAhamudbhavashcha bhaviShyatAm . kIrtiH shrIrvAkka nArINAM smR^itirmedhA dhR^itiH kShamA .. 6\-34\-34 (39872) bR^ihatsAma katathA sAmnAM gAyatrI ChandasAmaham . mAsAnAM mArgashIrSho.ahamR^itUnAM kusumAkaraH .. 6\-34\-35 (39873) dyUtaM ChalayatAmasmi tejastejasvinAmaham . jayo.asmi vyavasAyo.asmi sattvaM sattvavatAmaham .. 6\-34\-36 (39874) vR^iShNInAM vAsudevo.asmi pANDavAnAM dhana~njayaH . munInAmapyahaM vyAsaH kavInAmushanA kaviH .. 6\-34\-37 (39875) daNDo damayatAmasmi nItirasmi jigIShatAm . maunaM chaivAsmi guhyAnAM j~nAnaM j~nAnavatAmaham .. 6\-34\-38 (39876) yachchApi sarvabhUtAnAM bIjaM tadahamarjuna . na tadasti vinA yatsyAnmayA bhUtaM charAcharam .. 6\-34\-39 (39877) nAnto.asti mama divyAnAM vibhUtInAM paraMtapa . eSha tUddeshataH prokto vibhUtervistaro mayA .. 6\-34\-40 (39878) yadyadvibhUtitatsattvaM shrImadUrjitameva vA . tattadevAvagachCha tvaM mama tejoMshasaMbhavam .. 6\-34\-41 (39879) athavA bahunaitena kiM j~nAtena tavArjuna . viShTabhyAhamidaM kR^itsnamekAMshena sthito jagat .. .. 6\-34\-42 (39880) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi chatustriMsho.adhyAyaH .. iti shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre shrIkR^iShNArjunasaMvAde vibhUtiyogonAma dashamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 035 .. shrIH .. 6\.35\. adhyAyaH 35 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## pa~nchatriMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdyAyaH .. 11 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-35\-0 (39881) arjuna uvAcha. 6\-35\-0x (4041) madanugrahAya paramaM guhyamadhyAtmasaMj~nitam . yattvayoktaM vachastena moho.ayaM vigato mama .. 6\-35\-1 (39882) bhavApyayau hi bhUtAnAM shrutau vistarasho mayA . tvattaH kamalapatrAkSha mAhAtmyamapi chAvyayam .. 6\-35\-2 (39883) evametadyathAttha tvamAtmAnaM parameshvara . draShTumichChAmi te rUpamaishvaraM puruShottama .. 6\-35\-3 (39884) manyase yadi tachChakyaM mayA draShTumiti prabho . yogeshvara tato me tvaM darshayAtmAnamavyayam .. 6\-35\-4 (39885) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-35\-5x (4042) pashya me pArtha rUpANi shatasho.atha sahasrashaH . nAnAvidhAni divyAni nAnAvarNAkR^itIni cha .. 6\-35\-5 (39886) pashyAdityAnvasUnrudrAnashvinau marutastathA . bahUnyadR^iShTapUrvANi pashyA.ashcharyANi bhArata .. 6\-35\-6 (39887) ihaikasthaM jagatkR^itsnaM pashyAdya sacharAcharam . mama dehe guDAkesha yachchAnyaddraShTumichChasi .. 6\-35\-7 (39888) na tu mAM shakShyase draShTumanenaiva svachakShuShA . divyaM dadAmi te chakShuH pashya me yogamaishvaram .. 6\-35\-8 (39889) sa~njaya uvAcha. 6\-35\-9x (4043) evamuktvA tato rAjanmahAyogeshvaro hariH . darshayAmAsa pArthAya maramaM rUpamaishvaram .. 6\-35\-9 (39890) anekavakranayanamanekAdbhutadarshanam . anekadivyAbhAraNaM divyAnekodyatAyudham .. 6\-35\-10 (39891) divyamAlyAmbaradharaM divyagandhAnulepanam . sarvAshcharyamayaM devamanantaM vishvatomukham .. 6\-35\-11 (39892) divi sUryasahasrasya bhavedyugapadutthitA . yadi bhAH sadR^ishI sA syAdbhAsastasya mahAtmanaH .. 6\-35\-12 (39893) tatraikasthaM jagatkR^itsnaM pravibhaktamanekadhA . apashyaddevadevasya sharIre pANDavastadA .. 6\-35\-13 (39894) tataH sa vismayAviShTo hR^iShTaromA dhana~njayaH . praNamya shirasA devaM kR^itA~njalirabhAShata .. 6\-35\-14 (39895) arjuna uvAcha. 6\-35\-15x (4044) pashyAmi devAMstava deva dehe sarvAMstathA bhUtavisheShasa~NghAn . brahmANamIshaM kamalAsanastha\- mR^iShIMshcha sarvAnuragAMshcha divyAn .. 6\-35\-15 (39896) anekabAhUdaravakranetraM pashyAmi tvAM sarvato.anantarUpam . nAntaM na madhyaM na punastavAdiM pashyAmi vishveshvara vishvarUpa .. 6\-35\-16 (39897) kirITinaM gadinaM chakriNaM cha tejorAshiM sarvato dIptimantam . pashyAmi tvAM durnirIkShyaM samantA\- ddIptAnalArkadyutimaprameyayam .. 6\-35\-17 (39898) tvamakSharaM paramaM veditavyaM tvamasya vishvasya paraM nidhAnam . tvamavyayaH shAshvatadharmagoptA sanAtanastvaM puruSho mato me .. 6\-35\-18 (39899) anAdimadhyAntamanantavIrya\- manantabAhuM shashisUryanetram . pashyAmi tvAM dIptahutAshavakraM svatejasA vishvamidaM tapantam .. 6\-35\-19 (39900) dyAvApR^ithivyoridamantaraM hi vyAptaM tvayaikena dishashcha sarvAH . dR^iShTvAdbhutaM rUpamugraM tadevaM lokatrayaM pravyathitaM mahAtman .. 6\-35\-20 (39901) amI hi tvA surasa~NghA vishanti kechidbhItAH prA~njalayo gR^iNAnti . svastItyuktvA maharShisiddhasa~NghAH stuvanti tvAM stutibhiH puShkalAbhiH .. 6\-35\-21 (39902) rudrAdityA vasavo ye cha sAdhyA vishve.ashvinau marutashchoShmapAshcha . gandharvayakShAsurasiddhasa~NghA vIkShante tvAM vismitAshchaiva sarve .. 6\-35\-22 (39903) rUpaM mahatte bahuvakranetraM mahAbAho bahubAhUrupAdam . bahUdaraM bahudaMShTrAkarAlaM dR^iShTvA lokAH pravyathitAstathAham .. 6\-35\-23 (39904) nabhaHspR^ishaM dIptamanekavarNaM vyAttAnanaM dIptavishAlanetram . dR^iShTvA hi tvA pravyathitAntarAtmA dhR^itiM na vindAmi shamaM cha viShNo .. 6\-35\-24 (39905) daMShTrAkarAlAni cha te sukhAni dR^iShTvaiva kAlAnalasannibhAni . disho na jAne na labhe cha sharma prasIda devesha jagannivAsa .. 6\-35\-25 (39906) amI cha tvAM dhR^itarAShTrasya putrAH sarve sahaivAvanipAlasa~NghaiH . bhIShmo droNaH sUtaputrastathAsau sahAsmadIyairapi yodhamukhyaiH .. 6\-35\-26 (39907) vakrANi te tvaramANA vishanti daMShTrAkarAlAni bhayAnakAni . kechidvilagnA dashanAntareShu saMdR^ishyante chUrNitairuttamA~NgaiH .. 6\-35\-27 (39908) yathA nadInAM bahavo.ambuvegAH samudramevAbhimukhA dravanti . tathA tavAmI naralokavIrA vishanti vakrANyabhivijvalanti .. 6\-35\-28 (39909) yathA pradIptaM jvalanaM pata~NgA vishanti nAshAya samR^iddhavegAH . tathaiva nAshAya vishanti lokA\- stavApi vakrANi samR^iddhavegAH .. 6\-35\-29 (39910) lelihyase grasamAnaH samantA\- llokAnsamagrAnvadanairjvaladbhiHka . tejobhirApUrya jagatsamagraM bhAsastavogrAH pratapanti viShNo .. 6\-35\-30 (39911) AkhyAhi me ko bhavAnugrarUpo namo.astu te devavara prasIda . vij~nAtumichChAmi bhavantamAdyaM na hi prajAnAmi tava pravR^ittim .. 6\-35\-31 (39912) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-35\-32x (4045) kAlo.asmi lokakShayakR^itpravR^iddho lokAnsamAhartumiha pravR^ittaH . R^ite.api tvA na bhaviShyanti sarve ye.avasthitAH pratyanIkeShu yodhAH .. 6\-35\-32 (39913) tasmAttvamuttiShTha yasho labhasva jitvA shatrUnbhu~NkShva rAjyaM samR^iddham . mayaivaite nihatAH pUrvameva nimittamAtraM bhava savyasAchin .. 6\-35\-33 (39914) droNaM cha bhIShmaM cha jayadrathaM cha karNaM tathAnyAnapi yodhavIrAn . mayA hatAMstvaM jahi mAvyathiShThA yuddhyasva jetAni raNe sapatnAn .. 6\-35\-34 (39915) sa~njaya uvAcha. 6\-35\-35x (4046) etachChrutvA vachanaM keshavasya kR^itA~njalirvepamAnaH kirITI . namaskR^itvA bhUya evAha kR^iShNaM sagadgadaM bhItabhItaH praNamya .. 6\-35\-35 (39916) arjuna uvAcha. 6\-35\-36x (4047) sthAne hR^iShIkesha tava prakIrtyA jagatprahR^iShyatyanurajyate cha . rakShAMsi bhItAni disho dravanti sarve namasyanti cha siddhasa~NghAH .. 6\-35\-36 (39917) kasmAchcha te na nameranmahAtman garIyase brahmaNo.apyAdikartre . ananta devesha jagannivAsa tvamakSharaM sadasattatparaM yat .. 6\-35\-37 (39918) tvamAdidevaH puruShaH purANa\- stvamasya vishvasya paraM nidhAnam . vettA.asi vedyaM cha paraM cha dhAma tvayA tataM vishvamanantarUpa .. 6\-35\-38 (39919) vAyuryamo.agnirvaruNaH shashA~NkaH prajApatistvaM prapitAmahashcha . namo namaste.atu sahasrakR^itvaH punashcha bhUyo.api namo namaste .. 6\-35\-39 (39920) namaH purastAdatha pR^iShThataste namo.astu te sarvata eva sarva . anantavIryAmitavikramastvaM sarvaM samApnoShi tato.asi sarvaH .. 6\-35\-40 (39921) sakheti matvA prasabhaM yaduktaM he kR^iShNa he yAdava he sakheti . ajAnatA mahimAnaM tavedaM mayA pramAdAtpraNayena vA.api .. 6\-35\-41 (39922) yachchApahAsArthamasatkR^ito.asi vihArashayyAsanabhojaneShu . eko.athavApyachyuta tatsamakShaM tatkShAmaye tvAmahamaprameyam .. 6\-35\-42 (39923) pitAsi lokasya charAcharasya tvamasya pUjyash gururgarIyAn . na tvatsamo.astyabhyadhikaH kuto.anyo lokatraye.apyapratimaprabhAvaH .. 6\-35\-43 (39924) tasmAtpraNamya praNidhAya kAyaM prasAdaye tvAmahamIshamIDyam . piteva putrasya sakheva sakhyuH priyaH priyAyArhasi deva soDhum .. 6\-35\-44 (39925) adR^iShTapUrvaM hR^iShito.asmi dR^iShTvA bhayena cha pravyathitaM mano me . tadeva me darshaya deva rUpaM prasIda devesha jagannivAsa .. 6\-35\-45 (39926) kirITinaM gadinaM chakrahasta\- michChAmi tvAM draShTumahaM tathaiva . tenaiva rUpeNa chaturbhujena sahasrabAho bhava vishvamUrte .. 6\-35\-46 (39927) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-35\-47x (4048) mayA prasannena tavArjunedaM rUpaM paraM darshitamAtmayogAt . tejomayaM vishvamanantamAdyaM yanme tvadanyena na dR^iShTapUrvam .. 6\-35\-47 (39928) na veda yaj~nAdhyayanairna dAnai\- rna cha kriyAbhirna tapobhirugraiH . evaMrUpaH shakya ahaM nR^iloke draShTuM tvadanyena kurupravIra .. 6\-35\-48 (39929) mA te vyathA mA cha vimUDhabhAvo dR^iShTvA rUpaM ghoramIdR^i~Nbhamedam . vyapetabhIH prItamanAH punastvaM tadeva me rUpamidaM prapashya .. 6\-35\-49 (39930) sa~njaya uvAcha. 6\-35\-50x (4049) ityarjunaM vAsudevastathoktvA svakaM rUpaM darshayAmAsa bhUyaH . AshvAsayAmAsa cha bhItamenaM bhUtvA punaH saumyavapurmahAtmA .. 6\-35\-50 (39931) arjuna uvAcha. 6\-35\-51x (4050) dR^iShTvedaM mAnuShaM rUpaM tava saumyaM janArdana . idAnImasmi saMvR^ittaH sachetAH prakR^itiM gataH .. 6\-35\-51 (39932) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-35\-52x (4051) sudurdarshamidaM rUpaM dR^iShTavAnasi yanmama . devA apyasya rUpasya nityaM darshanakA~NkShiNaH .. 6\-35\-52 (39933) nAhaM vedairna tapasA na dAnena na chejyayA . shakya evaMvidho draShTuM dR^iShTavAnasi mAM yathA .. 6\-35\-53 (39934) bhaktyA tvananyayA shakya ahamevaMvidho.arjuna . j~nAtuM draShTuM cha tattvena praveShTuM cha paraMtapa .. 6\-35\-54 (39935) matkarmakR^inmatparamo madbhaktaH sa~NgavarjitaH . nirvairaH sarvabhUteShu yaH sa mAmeti pANDava .. .. 6\-35\-55 (39936) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi pa~nchatriMsho.adhyAyaH .. iti shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre shrIkR^iShNArjunasaMvAde vishvarUpadarshanayogo nAma ekAdasho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 036 .. shrIH .. 6\.36\. adhyAyaH 36 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## ShaTtriMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdhyAyaH .. 12 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-36\-0 (39937) arjuna uvAcha. 6\-36\-0x (4052) evaM satatayuktA ye bhaktAstvAM paryupAsate . ye chApyakSharamavyaktaM teShAM ke yogavittamAH .. 6\-36\-1 (39938) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-36\-2x (4053) mayyAveshya mano ye mAM nityayuktA upAsate . shraddhayA parayopetAste me yuktatamA matAH .. 6\-36\-2 (39939) ye tvakSharamanirdeshyamavyaktaM paryupAsate . sarvatragamachintyaM cha kUTasthamachalaM dhruvam .. 6\-36\-3 (39940) saMniyamyendriyagrAmaM sarvatra samabuddhayaH . te prApnuvanti mAmeva sarvabhUtahite ratAHka .. 6\-36\-4 (39941) klesho.adhikatarasteShAmavyaktAsaktachetasAm . avyaktA hi gadirduHkhaM dehavadbhiravApyate .. 6\-36\-5 (39942) ye tu sarvANi karmANi mayi saMnyasya matparAH . ananyenaiva yogena mAM dhyAyanta upAsate .. 6\-36\-6 (39943) teShAmahaM samuddhartA mR^ityusaMsArasAgarAt . bhavAmi na chirAtpArtha mayyAveshitachetasAm .. 6\-36\-7 (39944) mayyeva mana Adhatsva mayi buddhiM niveshaya . nivasiShyasi mayyeva ata UrdhvaM na shaMshakayaH .. 6\-36\-8 (39945) atha chittaM samAdhAtuM na shaknoShi mayi sthiram . abhyAsayogena tato mAmichChA.a.aptuM dhanaMjaya .. 6\-36\-9 (39946) abhyAse.apyasamartho.asi matkarmaparamo bhava . madarthamapi karmANi kurvansiddhimavApyyasi .. 6\-36\-10 (39947) athaitadapyashakto.asi kartuM madyogamAshritaH . sarvakarmaphalatyAgaM tataH kuru yatAtmavAn .. 6\-36\-11 (39948) shreyo hi j~nAnamabhyAsAjj~nAnAddhyAnaM vishiShyate . dhyAnAtkarmaphalatyAgastyAgAchChAntiranantaram .. 6\-36\-12 (39949) adveShTA sarvabhUtAnAM maitraH karuNa eva cha . nirmamo nirahaMkAraH samaduHkhasukhaH kShamI .. 6\-36\-13 (39950) saMtuShTaH satataM yogI yatAtmA dR^iDhanishchayaH . mayyarpitamanobuddhiryo me bhaktaH sa me priyaH .. 6\-36\-14 (39951) yasmAnnodvijate loko lokAnnodvijate cha yaH . harShAmarShabhayodvegairmukto yaH sa cha me priyaH .. 6\-36\-15 (39952) anapekShaH shuchirdakSha udAsIno gatavyathaH . sarvArambhaparityAgI yo madbhaktaH sa me priyaH .. 6\-36\-16 (39953) yo na hR^iShyati na dveShTi na shochati na kA~NkShati . shubhAshubhaparityAgI bhaktimAnyaH sa me priyaH .. 6\-36\-17 (39954) samaH shatrau cha mitre cha tathA mAnApamAnayoH . shItoShNasukhaduHkheShu samaH sa~NgavivarjitaH .. 6\-36\-18 (39955) tulyanindAstutirmaunI saMtuShTo yena kena chit . aniketaH sthiramatirbhaktimAnme priyo naraH .. 6\-36\-19 (39956) ye tu dharmAmR^itamidaM yathoktaM paryupAsate . shraddadhAnA matparamA bhaktAste.atIva me priyAH .. .. 6\-36\-20 (39957) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi ShaTtriMsho.adhyAyaH .. iti shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre shrIkR^iShNArjunasaMvAde bhaktiyogonAma dvAdasho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 037 .. shrIH .. 6\.37\. adhyAyaH 37 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saptatriMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdhyAyaH .. 13 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-37\-0 (39958) arjuna uvAcha. 6\-37\-0x (4054) prakR^itiM puruShaM chaiva kShetraM kShetraj~nameva cha . etadveditumichChAmi j~nAnaM j~neyaM cha keshava .. 6\-37\-1 (39959) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-37\-2x (4055) idaM sharIraM kaunteya kShetramityabhidhIyate . etadyo vetti taM prAhuH kShetraj~na iti tadvidaH .. 6\-37\-2 (39960) kShetraj~naM chApi mAM viddhi sarvakShetreShu bhArata . kShetrakShetraj~nayorj~nAnaM yattajj~nAnaM mataM mama .. 6\-37\-3 (39961) tatkShetraM yachcha yAdR^ik yadvikAri yatashcha yat . sa cha yo yatprabhAvashcha tatsamAsena me shrR^iNu .. 6\-37\-4 (39962) R^iShibhirbahudhA gItaM ChandobhirvividhaiH pR^ithak . brahmasUtrapadaishchaiva hetumadbhirvinishchitaiH .. 6\-37\-5 (39963) mahAbhUtAnyaha~NkAro buddhiravyaktameva cha . indriyANi dashaikaM cha pa~ncha chendriyagocharAH .. 6\-37\-6 (39964) ichChA dveShaH sukhaM duHkhaM sa~NghAtashchetanA dhR^itiH . etatkShetraM samAsena savikAramudAhR^itam .. 6\-37\-7 (39965) amAnitvamadambhitvamahiMsA kShAntirArjavam . AchAryopAsanaM shauchaM sthairyamAtmavinigrahaH .. 6\-37\-8 (39966) indriyArtheShu vairAgyamanaha~NkAra eva cha . janmamR^ityujarAvyAdhiduHkhadoShAnudarshanam .. 6\-37\-9 (39967) asaktiranabhiShva~NgaH putradAragR^ihAdiShu . nityaM cha samachittatvamiShTAniShTopapattiShu .. 6\-37\-10 (39968) mayi chAnanyayogena bhaktiravyabhichAriNI . viviktadeshasevitvamaratirjanasaMsadi .. 6\-37\-11 (39969) adhyAtmaj~nAnanityatvaM tattvaj~nAnArthadarshanam . etajj~nAnamiti proktamaj~nAnaM yadato.anyathA .. 6\-37\-12 (39970) j~neyaM yattatpravakShyAmi yajj~nAtvA.amR^itamashrute . anAdimatparaM brahma na sattannAsaduchyate .. 6\-37\-13 (39971) sarvataH pANipAdaM tatsarvato.akShishiromukham . sarvataH shrutimalloke sarvamAvR^itya tiShThati .. 6\-37\-14 (39972) sarvendriyaguNAbhAsaM sarvendriyavivarjitam . asaktaM sarvabhR^ichchaiva nirguNaM guNabhoktR^i cha .. 6\-37\-15 (39973) bahirantashcha bhUtAnAmacharaM charameva cha . sUkShmatvAttadavij~neyaM dUrasthaM chAntike cha tat .. 6\-37\-16 (39974) avibhaktaM cha bhUteShu vibhaktamiva cha sthitam . bhUtabhartR^i cha tajj~neyaM grasiShNu prabhaviShNu cha .. 6\-37\-17 (39975) jyotiShAmapi tajjyotistamasaH paramuchyate . j~nAnaM j~neyaM j~nAnagamyaM hR^idi sarvasya viShThitam .. 6\-37\-18 (39976) iti kShetraM tathA j~nAnaM j~neyaM choktaM samAsataH . madbhakta etadvij~nAya madbhAvAyopapadyate .. 6\-37\-19 (39977) prakR^itiM puruShaM chaiva viddhyanAdI ubhAvapi . vikArAMshcha guNAMshchaiva viddhi prakR^itisaMbhavAn .. 6\-37\-20 (39978) kAryakAraNakartR^itve hetuH prakR^itiruchyate . puruShaH sukhaduHkhAnAM bhoktR^itve heturuchyate .. 6\-37\-21 (39979) puruShaH prakR^itistho hi bhu~Nkte prakR^itijAnguNAn . kAraNaM guNasa~Ngo.asya sadasadyonijanmasu .. 6\-37\-22 (39980) upadraShTAnumantA cha bhartA bhoktA maheshvaraH . paramAtmeti chApyukto dehe.asminpuruShaH paraH .. 6\-37\-23 (39981) ya evaM vetti puruShaM prakR^itiM cha guNaiH saha . sarvathA vartamAno.api na sa bhUyo.abhijAyate .. 6\-37\-24 (39982) dhyAnenAtmani pashyanti kechidAtmAnamAtmanA . anye sA~Nkhyena yogena karmayogena chApare .. 6\-37\-25 (39983) anye tvevamajAnantaH shrutvA.anyebhya upAsate . te.api chAtitarantyeva mR^ityuM shrutiparAyaNAH .. 6\-37\-27ayAvatsaMjAyate kiMchitsattvaM sthAvaraja~Ngamam . kShetrakShetraj~nasaMyogAttadviddhi bharatarShabha .. 6\-37\-26 (39984) samaM sarveShu bhUteShu tiShThantaM parameshvaram . vinashyatsvavinashyantaM yaH pashyati sa pashyati .. 6\-37\-28 (39985) samaM pashyanhi sarvatra samavasthitamIshvaram . na hinastyAtmanAtmAnaM tato yAti parAM gatiM .. 6\-37\-29 (39986) pratyatyaiva cha karmANi kriyamANAni sarvashaH . yaH pashyati tathAtmAnamakartAraM sa pashyati .. 6\-37\-30 (39987) yadA bhUtapR^ithagbhAvamekasthamanupashyati . tata eva cha vistAraM brahma saMpadyate tadA .. 6\-37\-31 (39988) anAditvAnnirguNatvAtparamAtmAyamavyayaH . sharIrastho.api kaunteya na karoti na lipyate .. 6\-37\-32 (39989) yathA sarvagataM saukShmyAdAkAshaM nopalipyate . sarvatrAvasthito dehe tathAtmA nopalipyate .. 6\-37\-33 (39990) yathA prakAshayatyekaH kR^itsnaM lokamimaM raviH . kShetraM kShetrI tathA kR^itsnaM prakAshayati bhArata .. 6\-37\-34 (39991) kShetrakShetraj~nayorevamantaraM j~nAnachakShuShA . bhUtaprakR^itimokShaM cha ye viduryAnti te param .. .. 6\-37\-35 (39992) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi saptatriMsho.adhyAyaH .. iti shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre shrIkR^iShNArjunasaMvAde kShetrakShetraj~navibhAgayogonAma trayodasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-37\-1 ayaM shlokaH prakShita iti kechit .. 6\-37\-5 vinishchitAm iti mAdhvapAThaH .. 6\-37\-18 sarvasya dhiShThitamiti pAThAntaram .. 6\-37\-24 ya enaM vetti iti mAdhvapAThaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 038 .. shrIH .. 6\.38\. adhyAyaH 38 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## aShTatriMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdhyAyaH .. 14 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-38\-0 (39993) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-38\-0x (4056) paraM bhUyaH pravakShyAmi j~nAnAnAM j~nAnamuttamam . yajj~nAtvA munayaH sarve parAM siddhimito gatAH .. 6\-38\-1 (39994) idaM j~nAnamupAshritya mama sAdharmyamAgatAH . sarge.api nopajAyante pralaye na vyathanti cha .. 6\-38\-2 (39995) mama yonirmahadbrahma tasmingarbhaM dadhAmyaham . saMbhavaH sarvabhUtAnAM tato bhavati bhArata .. 6\-38\-3 (39996) sarvayoniShu kaunteya mUrtayaH saMbhavantiH yAH . tAsAM brahma mahadyonirahaM bIjapradaH pitA .. 6\-38\-4 (39997) satvaM rajastama iti guNAH prakR^itisaMbhavAH . nibadhnanti mahAbAho dehe dehinamavyayam .. 6\-38\-5 (39998) tatra sattvaM nirmalatvAtprakAshakamanAmayam . sukhasa~Ngena badhnAti j~nAnasa~Ngena chAnagha .. 6\-38\-6 (39999) rajo rAgAtmakaM viddhi tR^iShNAsa~Ngasamudbhavam . tannibadhnAti kaunteya karmasa~Ngena dehinam .. 6\-38\-7 (40000) tamastvaj~nAnajaM viddhi mohanaM sarvadehinAm . pramAdAlasyanidrAbhistannibadhnAti bhArata .. 6\-38\-8 (40001) satvaM sukhe saMjayati rajaH karmaNi bhArata . j~nAnamAvR^itya tu tamaH pramAde saMjayatyuta .. 6\-38\-9 (40002) rajastamashchAbhibhUya satvaM bhavati bhArata . rajaH satvaM tamashchaiva tamaH satvaM rajastathA .. 6\-38\-10 (40003) sarvadvAreShu dehe.asminprAkAsha upajAyate . j~nAnaM yadA tadA vidyAdvivR^iddhaM satvamityuta .. 6\-38\-11 (40004) lobhaH pravR^ittirArambhaH karmaNAmashamaH spR^ihA . rajasyetAni jAyante vivR^iddhe bharatarShabha .. 6\-38\-12 (40005) aprakAsho.apravR^ittishcha pramAdo moha eva cha . tamasyetAni jAyante vivR^iddhe kurunandana .. 6\-38\-13 (40006) yadA satve pravR^iddhe tu pralayaM yAti dehabhR^it . tadottamavidAM lokAnamalAnpratipadyate .. 6\-38\-14 (40007) rajasi pralayaM gatvA karmasa~NgiShu jAyate . tathA pralInastamasi mUDhayoniShu jAyate .. 6\-38\-15 (40008) karmaNaH sukR^itasyAhuH sAtvikaM nirmalaM phalam . rajasastu phalaM duHkhamaj~nAnaM tamasaH phalam .. 6\-38\-16 (40009) satvAtsaMjAyate j~nAnaM rajaso lobha eva cha . pramAdamohau tamaso bhavato.aj~nAnameva cha .. 6\-38\-17 (40010) UrdhvaM gachChanti satvasthA madhye tiShThanti rAjasAH . jaghanyaguNavR^ittasthA agho gachChanti tAmasAH .. 6\-38\-18 (40011) nAnyaM guNebhyaH kartAraM yadA draShTA.anupashyati . guNebhyashcha paraM vetti madbhAvaM so.adhigachChati .. 6\-38\-19 (40012) guNAnetAnatItya trIndehI dehasamudbhavAn . janmamR^ityujarAduHkhairvimukto.amR^itamashrute .. 6\-38\-20 (40013) arjuna uvAcha. 6\-38\-21x (4057) kairli~NgaistrInguNAnetAnIto bhavati prabho . kimAchAraH kathaM chaitAMstrInguNAnativartate .. 6\-38\-21 (40014) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-38\-22x (4058) prakAshaM cha pravR^ittiM cha mohameva cha pANDava . na dveShTi saMpravR^ittAni na nivR^ittAni kA~NkShati .. 6\-38\-22 (40015) udAsInavadAsIno guNairyo na vichAlyate . guNA vartanta ityeva yo.avatiShThati ne~Ngate .. 6\-38\-23 (40016) samaduHkhasukhaH svasthaH samaloShTAshmakA~nchanaH . tulyapriyApriyo dhIrastulyanindAtmasaMstutiH .. 6\-38\-24 (40017) mAnApamAnayostulyastulyo mitrAripakShayoH . sarvArambhaparityAgI guNAtItaH sa uchyate .. 6\-38\-25 (40018) mAM cha yo.avyabhichAreNa bhaktiyogena sevate . sa guNAnsamatItyaitAnbrahma bhUyAya kalpate .. 6\-38\-26 (40019) brahmaNo hi pratiShThAhamamR^itasyAvyayasya cha . shAshvatasya cha dharmasya sukhasyaikAntikasya cha .. .. 6\-38\-27 (40020) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi aShTatriMsho.adhyAyaH .. iti shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre shrIkR^iShNArdunasaMvAde guNatrayavibhAgayogonAma chaturdasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-38\-18 jaghanyaguNavR^ittisthAH iti mAdhyapAThaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 039 .. shrIH .. 6\.39\. adhyAyaH 39 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## ekonachatvAriMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdhyAyaH .. 15 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-39\-0 (40021) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-39\-0x (4059) UrdhvamUlamadhaHshAkhamashvatthaM prAhuravyayam . ChandAMsi yasya parNAni yastaM veda sa vedavit .. 6\-39\-1 (40022) adhashchordhvaM prasR^itAstasya shAkhA guNapravR^iddhA viShayapravAlAH . adhashcha mUlAnyanusaMtatAni karmAnubandhIni manuShyaloke .. 6\-39\-2 (40023) na rUpamasyeha tathopalabhyate nAnto na chAdirna cha saMpratiShThA . ashvatthamenaM suvirUDhamUla\- masa~NgashastreNa dR^iDhena ChitvA .. 6\-39\-3 (40024) tataH padaM tatparimArgitavyaM yasmingatA na nivartanti bhUyaH . tameva chAdyaM puruShaM prapadye yataH pravR^ittiH prasR^itA purANI .. 6\-39\-4 (40025) nirmAnamohA jitasa~NgadoShA adhyAtmanityA vinivR^ittakAmAH . dvadvairvimuktAH sukhaduHkhasaMj~nai\- rgachChantyamUDhAH padamavyayaM tat .. 6\-39\-5 (40026) na tadbhAsayate sUryo na shashA~Nko na pAvakaH . yadgatvA na nivartante taddhAma paramaM mama .. 6\-39\-6 (40027) mamaivAMsho jIvaloke jIvabhUtaH sanAtanaH . manaHShaShThAnIndriyANi prakR^itisthAni karShati .. 6\-39\-7 (40028) sharIraM yadavApnoti yachchApyutkrAmatIshvaraH . gR^ihItvaitAni saMyAti vAyurgandhAnivAshayAt .. 6\-39\-8 (40029) shrotraM chakShuH sparshanaM cha rasanaM ghrANameva cha . adhiShThAya manashchAyaM viShayAnupasevate .. 6\-39\-9 (40030) utkrAmantaM sthitaM vA.api bhu~njAnaM vA guNAnvitam . vimUDhA nAnupashyanti pashyanti j~nAnachakShuShaH .. 6\-39\-10 (40031) yatanto yoginashchainaM pashyantyAtmanyavasthitam . yatanto.apyakR^itAtmAno nainaM pashyantyachetasaH .. 6\-39\-11 (40032) yadAdityagataM tejo jagadbhAsayate.akhilam . yachchandramasi yachchAgnau tattejo viddhi mArmakam .. 6\-39\-12 (40033) gAmAvishya cha bhUtAni dhArayamyahamojasA . puShNAmi chauShadhIH sarvAH somo bhUtvA rasAtmakaH .. 6\-39\-13 (40034) ahaM vaishvAnaro bhUtvA prANinAM dehamAshritaH . prANApAnasamAyuktaH pachAmyannaM chaturvidham .. 6\-39\-14 (40035) sarvasya chAhaM hR^idi sanniviShTo mattaH smR^itirj~nAnamapohanaM cha . vedaishcha sarvairahameva vedyo vedAntakR^idvedavideva chAham .. 6\-39\-15 (40036) dvAvimau puruShau loke kSharashchAkShara eva cha . kSharaH sarvANi bhUtAni kUTastho.akShara uchyate .. 6\-39\-16 (40037) uttamaH puruShastvanyaH paramAtmetyudAhR^itaH . yo lokatrayamAvishya bibhartyavyaya IshvaraH .. 6\-39\-17 (40038) yasmAtkSharamatIto.ahamakSharAdapi chottamaH . ato.asmi loke vede cha prasthitaH puruShottamaH .. 6\-39\-18 (40039) yo mAmevamasaMmUDho jAnAti puruShottamam . sa sarvavidbhajati mAM sarvabhAvena bhArata .. 6\-39\-19 (40040) iti guhyatamaM shAstramidamuktaM mayA.anagha . evadbuddhvA buddhimAnsyAtkR^itakR^ityashcha bhArata .. .. 6\-39\-20 (40041) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi ekonachatvAriMsho.adhyAyaH .. iti shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre shrIkR^iShNArjunasaMvAde puruShottamayogonAma pa~nchasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-39\-3 na cha saMpraviShTaH iti mAdhvapAThaH .. 6\-39\-* purANapuruShottamayoyonAma iti mAdhvapAThaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 040 .. shrIH .. 6\.40\. adhyAyaH 40 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## chatvAriMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdhyAyaH .. 16 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-40\-0 (40042) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-40\-0x (4060) abhayaM satvasaMshuddhirj~nAnayogavyavasthitiH . dAnaM damashcha yaj~nashcha svAdhyAyastapa Arjavam .. 6\-40\-1 (40043) ahiMsA satyamakrodhastyAgaH shAntirapaishunam . dayA bhUteShvalolutvaM mArdavaM hrIrachApalam .. 6\-40\-2 (40044) tejaH kShamA dhR^itiH shauchamadroho nAtimAnitA . bhavanti saMpadaM daivImabhijAtasya bhArata .. 6\-40\-3 (40045) dambho darpo.abhimAnashcha krodhaH pAruShyameva cha . aj~nAnaM chAbhijAtasya pArtha saMpadamAsurIm .. 6\-40\-4 (40046) daivI saMpadvimokShAya nibandhAyAsurI matA . mA shuchaH saMpadaM daivImabhijAto.asi pANDava .. 6\-40\-5 (40047) dvau bhUtasargau loke.asmindaiva Asura eva cha . daivo vistarashaH prokta AsuraM pArtha me shR^iNu .. 6\-40\-6 (40048) pravR^ittiM cha nivR^ittiM cha janA na vidurAsurAH . na shauchaM nApi chAchAro na satyaM teShu vidyate .. 6\-40\-7 (40049) asatyamapratiShThaM te jagadAhuranIshvaram . aparasparasaMbhUtaM kimanyatkAmahaitukam .. 6\-40\-8 (40050) etAM dR^iShTimavaShTabhya naShTAtmAno.alpabuddhayaH . prabhavantyugrakarmANaH kShayAya jagato.ahitAH .. 6\-40\-9 (40051) kAmamAshritya duShpUraM dambhamAnamadAnvitAH . mohAdgR^ihItvA.asadgrAhAnpravartante.ashuchivratAH .. 6\-40\-10 (40052) chintAmaparimeyAM cha pralayAntAmupAshritAH . kAmopabhogaparamA etAvaditi nishchitAH .. 6\-40\-11 (40053) AshApAshashatairbaddhAH kAmakrodhaparAyaNAH . Ihanto kAmabhogArthamanyAyenArthasaMchayAn .. 6\-40\-12 (40054) idamadya mayA labdhamimaM prApsye manoratham . idamastIdamapi me bhaviShyati punardhanam .. 6\-40\-13 (40055) asau mayA hataH shatrurhaniShye chAparAnapi . Ishvaro.ahamahaM bhogI siddho.ahaM balavAnsukhI .. 6\-40\-14 (40056) ADhyo.abhijanavAnasmi ko.anyosti sadR^isho mayA . yakShye dAsyAmi modiShya ityaj~nAnavimohitAH .. 6\-40\-15 (40057) anekachittavibhrAnta mohajAlasamAvR^itAH . prasaktAH kAmabhogeShu patanti narake.ashuchau .. 6\-40\-16 (40058) AtmasaMbhAvitAH stabdhA dhanamAnamadAnvitAH . yajante nAmayaj~naiste dambhenAvidhipUrvakam .. 6\-40\-17 (40059) aha~NkAraM balaM darpaM kAmaM krodhaM cha saMshritAH . mAmatmaparadeheShu pradviShanto.abhyasUyakAH .. 6\-40\-18 (40060) tAnahaM dviShataH krUrAnsaMsAreShu narAdhamAn . kShipAmyajasramashubhAnAsurIShveva yoniShu .. 6\-40\-19 (40061) AsurIM yonimApannA mUDhA janmanijanmani . mAmaprApyaiva kaunteya tato yAntyadhamAM gatim .. 6\-40\-20 (40062) trividhaM narakasyedaM dvAraM nAshanamAtmanaH . kAmaH krodhastathA lobhastasmAdetatrayaM tyajet .. 6\-40\-21 (40063) etairvimuktaH kaunteya tamodvAraistribhirnaraH . AcharatyAtmanaH shreyastato yAti parAM gatim .. 6\-40\-22 (40064) yaH shAstravidhimutsR^ijya vartate kAmakArataH . na sa siddhimavApnoti na sukhaM na parAM gatim .. 6\-40\-23 (40065) tasmAchChAstraM pramANaM te kAryAkAryavyavasthitau . j~nAtvA shAstravidhAnoktaM karma kartumihArhasi .. .. 6\-40\-24 (40066) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi chatvAriMsho.adhyAyaH .. iti shrImanmadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre shrIkR^iShNArjunasaMvAde devAsurasaMpadvibhAgayogonAma ShoDasho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 041 .. shrIH .. 6\.41\. adhyAyaH 41 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## ekachatvAriMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdhyAyaH .. 17 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-41\-0 (40067) arjuna uvAcha. 6\-41\-0x (4061) ye shAstravidhimutsR^ijya yajante shraddhayAnvitA . teShAM niShThA tu kA kR^iShNa satvamAho sajastamaH .. 6\-41\-1 (40068) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-41\-2x (4062) trividhA bhavati shraddhA dehinAM sA svabhAvajA . sAtvikI rAjasI chaiva tAmasI cheti tAM shrR^iNu .. 6\-41\-2 (40069) satvAnurUpA sarvasya shraddhA bhavati bhArata . shraddhAmayo.ayaM puruSho yo yachChraddhaH sa eva saH .. 6\-41\-3 (40070) yajante sAtvikA devAnyakSharakShAMsi rAjasAH . pretAnbhUtagaNAMshchAnye yajante tAmasA janAH .. 6\-41\-4 (40071) ashAstravihitaM ghoraM tapyante ye tapo janAH . dambhAha~NkArasaMyuktAH kAmarAgabalAnvitAH .. 6\-41\-5 (40072) karshayantaH sharIrasthaM bhUtagrAmamachetasaH . mAM chaivAntaH sharIrasthaM tAnviddhyAsuranishchayAn .. 6\-41\-6 (40073) AhArastvapi sarvasya trividho bhavati priyaH . yaj~nastapastathA dAnaM teShAM bhedamimaM shrR^iNu .. 6\-41\-7 (40074) AyuHsatvabalArogyasukhaprItivivardhanAH . rasyAHsrigdhAH sthirA hR^idyA AhArAHsAtvikapriyAH .. 6\-41\-8 (40075) kaTvamlalavaNAtyuShNatIkShNarUkShavidAhinaH . AhArA rAjasasyeShTA duHkhashokAmayapradAH .. 6\-41\-9 (40076) yAtayAmaM gatarasaM pUti paryuShitaM cha yat . uchChiShTamapi chAmedhyaM bhojanaM tAmasapriyam .. 6\-41\-10 (40077) aphalAkA~NkShibhiryaj~no vidhidR^iShTo ya ijyate . yaShTavyameveti manaH samAdhAya sa sAtvikaH .. 6\-41\-11 (40078) abhisaMghAya tu phalaM dambhArthamapi chaiva yat . ijyate bharatashreShTha taM yaj~naM viddhi rAjasam .. 6\-41\-12 (40079) vidhihInamasR^iShTAnnaM mantrahInamadakShiNam . shraddhAvirahitaM yaj~naM tAmasaM parichakShate .. 6\-41\-13 (40080) devadvijaguruprAj~napUjanaM shauchamArjavam . brahmacharyamahiMsA cha shArIraM tapa uchyate .. 6\-41\-14 (40081) anudvegakaraM vAkyaM satyaM priyahitaM cha yat . svAdhyAyAbhyasanaM chaiva vA~NbhayaM tapa uchyate .. 6\-41\-15 (40082) manaHprasAdaH samyatvaM maunamAtmavinigrahaH . bhAvasaMshuddhirityetattapo mAnasamuchyate .. 6\-41\-16 (40083) shraddhayA parayA taptaM tapastatrividhaM naraiH . aphalAkA~NkShibhiryuktaiH sAtvikaM parichakShate .. 6\-41\-17 (40084) satkAramAnapUjArAthaM tapo dambhena chaiva yat . kriyate tadiha proktaM rAjasaM chalamadhruvam .. 6\-41\-18 (40085) mUDhagrAheNAtmano yatpIDayA kriyate tapaH . parasyotsAdanArthaM vA tattAmasamudAhR^itam .. 6\-41\-19 (40086) dAtavyamiti yaddAnaM dIyate.anupakAriNe . deshe kAle cha pAtre cha taddAnaM sAtvikaM smR^itam .. 6\-41\-20 (40087) yattu pratyupakArArthaM phalamuddishya vA punaH . dIyate cha parikliShTaM taddAnaM rAjasaM smR^itam .. 6\-41\-21 (40088) adeshakAle yaddAnamapAtrebhyashcha dIyate . asatkR^itamavaj~nAtaM tattAmasamudAhR^itam .. 6\-41\-22 (40089) oMtatsaditi nirdesho brahmaNastrividhaH smR^itAH . brAhmaNAstena vedAshcha yaj~nAshcha vihitAH purA .. 6\-41\-23 (40090) tasmAdomityudAhR^itya yaj~nadAnatapaHkriyAH . pravartante vidhAnoktAH satataM brahmavAdinAm .. 6\-41\-24 (40091) tadityanabhisaMdhAya phalaM yaj~natapaHkriyAH . dAnakriyAshcha vividhAH kriyante mokShakA~NkShibhiH .. 6\-41\-25 (40092) sadbhAve sAdhubhAve cha sadityetatpruyujyate . prashaste karmaNi tathA sachChabdaH pArtha yujyate .. 6\-41\-26 (40093) yaj~ne tapasi dAne cha sthitiH saditi chochyate . karma chaiva tadarthIyaM sAdityevAbhidhIyate .. 6\-41\-27 (40094) ashraddhayA hutaM dattaM tapastaptaM kR^itaM cha yat . asadityuchyate pArtha na cha tatpretya no iha .. .. 6\-41\-28 (40095) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi ekachatvAriMsho.adhyAyaH .. iti shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre shrIkR^iShNArjunasaMvAde shraddhAtrayabibhAgayogonAma saptadasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-41\-27 tadarthoyaM iti mAdhvapAThaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 042 .. shrIH .. 6\.42\. adhyAyaH 42 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## dvichatvAriMsho.adhyAyaH .. bhagavadgItAdhyAyaH .. 18 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-42\-0 (40096) arjuna uvAcha. 6\-42\-0x (4063) saMnyAsatya mahAbAho tattvamichChAmi veditum . tyAgasya cha hR^iShIkesha pR^ithakkeshinipUdana .. 6\-42\-1 (40097) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-42\-2x (4064) kAmyAnAM karmaNAM nyAsaM saMnyAsaM kavayo viduH . sarvakarmaphalatyAgaM prAhustyAgaM vichakShaNAH .. 6\-42\-2 (40098) tyAjyaM doShavadityeke karma prAhurmanIShiNaH . yaj~nadAnatapaHkarma na tyAjyamiti chApare .. 6\-42\-3 (40099) nishchayaM shrR^iNu me tatra tyAge bharatasattama . tyAgo hi puruShavyAghra trividhaH saMprakIrtitaH .. 6\-42\-4 (40100) yaj~nadAnatapaHkarma na tyAjyaM kAryameva tat . yaj~no dAnaM tapashchaiva pAvanAni manIShiNAm .. 6\-42\-5 (40101) etAnyapi tu karmANi sa~NgaM tyaktvA phalAni cha . kartavyAnIti me pArtha nishchitaM matamuttamam .. 6\-42\-6 (40102) niyatasya tu saMnyAsaH karmaNo nopapadyate . mohAttasya parityAgastAmasaH parikIrtitaH .. 6\-42\-7 (40103) duHkhamityeva yatkarma kAyakleshabhayAttyajet . sa kR^itvA rAjasaM tyAgaM naiva tyAgaphalaM labhet .. 6\-42\-8 (40104) kAryamityeva yatkarma niyataM kriyate.arjuna . sa~NgaM tyaktvA phalaM chaiva sa tyAgaH sAtviko mataH .. 6\-42\-9 (40105) na dveShTyakushalaM karma kushale nAnuShajjate . tyAgI sattvasamAviShTo medhAvI ChinnasaMshayaH .. 6\-42\-10 (40106) na hi dehabhR^itA shakyaM tyaktuM karmANyasheShataH . yastu karmaphalatyAgI sa tyAgItyabhidhIyate .. 6\-42\-11 (40107) aniShTamiShTaM mishraM cha trividhaM karmaNaH phalam . bhavatyatyAginIM pretya na tu saMnyAsinAM kvachit .. 6\-42\-12 (40108) pa~nchaitAni mahAbAho kAraNAni nibodha me . sA~Nkhye kR^itAnte proktAni siddhaye sarvakarmaNAM .. 6\-42\-13 (40109) adhiShThAnaM tathA kartA karaNaM cha pR^ithagvidham . vividhAshcha pR^ithakkeShTA daivaM chaivAtra pa~nchamam .. 6\-42\-14 (40110) sharIravA~Nbhanobhiryatkarma prArabhate naraH . nyAyyaM vA viparItaM vA pa~nchaite tasya hetavaH .. 6\-42\-15 (40111) tatraivaM sati kartAramAtmAnaM kevalaM tu yaH . pashyatyakR^itabuddhitvAnna sa pashyati durmatiH .. 6\-42\-16 (40112) yasya nAhaMkR^ito bhavo buddhiryasya na lipyate . hatvA.api sa imA.NllokAnna hanti na nibadhyate .. 6\-42\-17 (40113) j~nAnaM j~neyaM parij~nAtA trividhA karmachodanA . karaNaM karma karteti trividhaH karmasaMgrahaH .. 6\-42\-18 (40114) j~nAnaM karma cha kartA cha tridhaiva guNabhedataH . prochyate guNasaMkhyAne yathAvachChR^iNu tAnyapi .. 6\-42\-19 (40115) sarvabhUteShu yenaikaM bhAvamavyayamIkShate . avibhaktaM vibhakteShu tajj~nAnaM viddhi sAtvikaM .. 6\-42\-20 (40116) pR^ithaktvena tu yajj~nAnaM nAnAbhAvAnpR^ithagvidhAn . vetti sarveShu bhUteShu tajj~nAnaM viddhi rAjasam .. 6\-42\-21 (40117) yattu kR^itsnavadekasminkArye saktamahaitukam . atattvArthavadalpaM cha tattAsamamudAhR^itam .. 6\-42\-22 (40118) niyataM sa~NgarahitamarAgadveShataH kR^itam . aphalaprepsunA karma yattatsAtvikamuchyate .. 6\-42\-23 (40119) yattu kAmepsunA karma tAha~NkAreNa vA punaH . kriyate bahulAyAsaM tadrAjasamudAhR^itam .. 6\-42\-24 (40120) anubandhaM kShayaM hiMsAmanapekShya cha pauruSham . mohAdArabhyate karma yattattAmasamuchyate .. 6\-42\-25 (40121) muktasa~NgonahaMvAdI dhR^ityutsAhasamanvitaH . 6\-42\-26bsiddhyasiddhyornirvikAraH kartA sAtvika uchyate .. 6\-42\-26 (40122) rAgI karmaphalaprepsurlubdho hiMsAtmako.ashuchiH . harShashokAnvitaH kartA rAjasaH parikIrtitaH .. 6\-42\-27 (40123) ayuktaH prAkR^itaH stabdhaH shaTho naikR^itiko.alasaH . viShAdI dIrghasUtrI cha kartA tAmasa uchyate .. 6\-42\-28 (40124) buddherbhedaM dhR^iteshchaiva guNatastrividhaM shrR^iNu . prochyamAnamasheSheNa pR^ithaktvena dhanaMjaya .. 6\-42\-29 (40125) pravR^ittiM cha nivR^ittiM cha kAryAkArye bhayAbhaye . bandhaM mokShaM cha yA vetti buddhiH sA pArtha sAtvikI .. 6\-42\-30 (40126) yayA dharmamadharmaM cha kAryaM chAkAryameva cha . ayathAvatprajAnAti buddhiH sA pArtha rAjasI .. 6\-42\-31 (40127) adharmaM dharmamiti yA manyate tamasA.a.avR^itA . sarvArthAnviparItAMshcha buddhiH sA pArtha tAmasI .. 6\-42\-32 (40128) dhR^ityA yayA dhArayate manaHpraNendriyakriyAH . yogenAvyabhichAriNyA dhR^itiH sA pArtha sAtvikI .. 6\-42\-33 (40129) yayA tu dharmakAmArdhAndhR^ityA dhArayate.arjuna . prasa~Ngena phalAkA~NkShI dhR^itiH sA pArtha rAjasI .. 6\-42\-34 (40130) yathA svapnaM bhayaM shokaM viShAdaM bhademeva cha . na vimu~nchati durmedhA dhR^itiH sA pArtha tAmasI .. 6\-42\-35 (40131) sukhaM tvidAnIM trividhaM shruNu me bhAratarShabha . abhyAsAdramate yatra duHkhAntaM cha nigachChati .. 6\-42\-36 (40132) yattadagre viShamiva pariNAme.amR^itopamam . tatsukhaM sAtvikaM proktamAtmabuddhiprasAdajam .. 6\-42\-37 (40133) viShayendriyasaMyogAdyattadagre.amR^itopabham . pariNAme viShamiva tatsukhaM rAjasaM smR^itam .. 6\-42\-38 (40134) yadagre chAnubandhe cha sukhaM mohanamAtmanaH . nidrAlasyapramAdotthaM tattAbhasamudAhR^itam .. 6\-42\-39 (40135) na tadasti pR^ithivyAM vA divi deveShu vA punaH . sattvaM prakR^itijairmuktaM yademiH syAtribhirguNaiH .. 6\-42\-40 (40136) brAhmaNakShatriyavishAM shUdrANAM cha paraMtapa . karmANi pravibhaktAni svabhAvaprabhavairguNaiH .. 6\-42\-41 (40137) shamo damastapaH shauchaM kShAntirArjavameva cha . j~nAnaM vij~nAnamAstikyaM brahmakarma svabhAvajam .. 6\-42\-42 (40138) shauryaM tejo dhR^itirdAkShyaM yuddhe chApyapalAyanam . dAnamIshvarabhAvashcha kShAtraM karma svabhAvajam .. 6\-42\-43 (40139) kR^iShigorakShyarabhAvashcha kShAtraM karma svabhAvajam . paricharyAtmakaM karma shUdrasyApi svabhAvajam .. 6\-42\-44 (40140) sve sve karmaNyabhirataH saMsiddhiM labhate naraH . svakarmanirattaH siddhiM yathA vindati tachChR^iNu .. 6\-42\-45 (40141) yataH pravR^ittirbhUtAnAM yona sarvamidaM tatam . svakarmaNA tamabhyarchya siddhiM vindati mAnavaHka .. 6\-42\-46 (40142) shreyAnsvadharmo viguNaH paradharmAtsvanuShThitAt . svabhAvaniyataM karma kurvannApnoti kilviSham .. 6\-42\-47 (40143) sahajaM karma kaunteya sadoShamapi na tyajet . sarvArambhA hi doSheNa dhUmenAgnirivAvR^itAH .. 6\-42\-48 (40144) asaktabuddhiH sarvatra jitAtmA vigataspR^ihaH . naiShkarmyasiddhiM paramAM saMnyAsenAdhigachChati .. 6\-42\-49 (40145) siddhiM prApto yathA brahma tathA.a.apneti nibodha me . samAsenaiva kaunteya niShThA j~nAnasya yA parA .. 6\-42\-50 (40146) buddhyA vishuddhayA yukto dhR^ityA.a.atmAnaM niyamya cha . shabdAdInviShayAMstyaktvA rAgadveShau vyudasya cha .. 6\-42\-51 (40147) viviktasevI ladhvAshI yatakAkkAyamAnasaH . dhyAnayogaparo nityaM vairAgyaM samupAshritaH .. 6\-42\-52 (40148) aha~NkAraM balaM darpaM kAmaM krodhaM parigraham . vimuchya nirmamaH shAnto brahmabhUyAya kalpate .. 6\-42\-53 (40149) brahmabhUtaH prasannAtmA na shochatika na kA~NkShati . samaH sarveShu bhUteShu madtabhaktiM labhate parAm .. 6\-42\-54 (40150) bhaktyA mAmabhijAnAti yAvAnyashchAsmi tattvataH . tato mAM tattvato j~nAtvA vishate tadanantaram .. 6\-42\-55 (40151) sarvakarmANyapi sadA kurvANo madvyapAshrayaH . matprasAdAdavApnoti shAshvataM padamavyayam .. 6\-42\-56 (40152) chetasA sarvakarmANi mayi saMnyasya matparaH . buddhiyogamapAshritya machchittaH satataM bhava .. 6\-42\-57 (40153) machchittaH sarvadurgANi matprasAdAttariShyasi . atha chettvamaha~NkArAnna shroShyasi vina~NkShyasi .. 6\-42\-58 (40154) yadaha~NkAramAshritya na yotsya iti manyase . mithyaiSha vyavasAyaste prakR^itistvAM niyokShyati .. 6\-42\-59 (40155) svabhAvajena kaunteya nibaddhaH svena karmaNA . kartuM nechChasi yanmohAtkariShyasyavashopi tat .. 6\-42\-60 (40156) IshvaraH sarvabhUtAnAM hR^iddeshe.arjuna tiShThati . bhrAmayansarvabhUtAni yantrArUDhAni mAyayA .. 6\-42\-61 (40157) tameva sharaNaM gachCha sarvabhAvena bhArata . tatprasAdAtparAM shAntiM sthAnaM prApsyasi shAshvataM .. 6\-42\-62 (40158) iti te j~nAnamAkhyAtaM guhyAdguhyataraM mayA . vimR^ishyaitadasheSheNa yathechChasi tathA kuru .. 6\-42\-63 (40159) sarvaguhyatamaM bhUyaH shrR^iNu me paramaM vachaH . iShTe.asi me dR^iDhamiti tato vakShyAmi te hitam .. 6\-42\-64 (40160) manmanA bhava madbhakto madyAjI mAM namaskuru . mAmevaiShyasi satyaM te pratijAne priyo.asi me .. 6\-42\-65 (40161) sarvadharmAnparityajya mAmekaM sharaNaM vraja . ahaM tvA sarvapApebhyo mokShayiShyAmi mA shuchaH .. 6\-42\-66 (40162) idaM te nAtapaskAya nAbhaktAya kadAchana . na chAshushrUShave vAchyaM na cha mAM yo.abhyasUyati .. 6\-42\-67 (40163) ya idaM paramaM guhyaM madbhakteShvabhidhAsyati . bhaktiM mayi parAM kR^itvA mAmevaiShyatyasaMshayaH .. 6\-42\-68 (40164) na cha tasmAnmanuShyeShu kashchinme priyakR^ittamaH . bhavitA na cha me tasmAdanyaH priyataro bhuvi .. 6\-42\-69 (40165) adhyeShyate cha ya imaM dharmyaM saMvAdamAvayoH . j~nAnayaj~nena tenAhamiShTaH syAmiti me matiH .. 6\-42\-70 (40166) shraddhAvAnanasUyashcha shrR^iNuyAdapi yo naraH . sopi muktaH shubhA.NllokAnprApnuyAtpuNyakarmaNAM .. 6\-42\-71 (40167) kachchidetachChrutaM pArtha tvayaikAgreNa chetasA . kachchidaj~nAnasaMmohaH pranaShTaste dhanaMjaya .. 6\-42\-72 (40168) arjuna uvAcha. 6\-42\-73x (4065) naShTo mohaH smR^itirlabdhA tvatprasAdAnmayA.achyuta . sthito.asmi gatasaMdehaH kariShye vachanaM tava .. 6\-42\-73 (40169) sa~njaya uvAcha. 6\-42\-74x (4066) ityahaM vAsudevasya pArthasya cha mahAtmanaH . saMvAdamimamashrauShamadbhutaM romaharShaNam .. 6\-42\-74 (40170) vyAsaprasAdAchChrutavAnetadguhyamahaM param . yogaM yogeshvarAtkR^iShNAtsAkShAtkathayataH svayam .. 6\-42\-75 (40171) rAjansaMsmR^itya saMsmR^itya saMvAdamimamadbhutam . keshavArjuvayoH puNyaM hR^iShyAmi cha muhurmuhuH .. 6\-42\-76 (40172) tachcha saMsmR^itya saMsmR^itya rUpamatyadbhutaM hareH . vismayo me mahAnrAjanhR^iShyAmi cha punaH punaH .. 6\-42\-77 (40173) yatra yogeshvaraH kR^iShNo yatra pArtho dhanurdharaH . tatra shrIrvijayo bhUtirdhruvA nItirmatirmama .. .. 6\-42\-78 (40174) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhagavadgItAparvaNi dvichatvAriMsho.adhyAyaH .. iti shrImadbhagavadgItAsUpaniShatsu brahmavidyAyAM yogashAstre shrIkR^iShNArjunasaMvAde saMnyAsayogonAma aShTAdasho.adhyAyaH .. .. samAptaM bhagavadgItAparva .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-42\-14 vividhA cheti mAdhvapAThaH .. 6\-42\-42brahmaM karma svabhAvajam iti mAdhvapAThaH .. 6\-42\-57 buddhiyogamupAshrityeti mAdhvapAThaH .. 6\-42\-78 yatra yogIshvara iti mAdhvapAThaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 043 .. shrIH .. 6\.43\. adhyAyaH 43 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa rathAdavaruhya bhIShmadroNAdyabhivAdanapUrvakaM tebhyo jayAshIrgrahaNam .. 1 .. yudhiShThire punarbhrAtR^ibhiH saha rathArUDhe sannahAbherInnAdanam .. 2 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-43\-0 (40175) vaishampAyana uvAcha. 6\-43\-0x (4067) gItA sugItA kartavyA kimanyaiH shAstrasaMgrahaiH . yA svayaM padmanAbhasya sukhapadmAdviniHsR^itA .. 6\-43\-1 (40176) sarvashAstramayI gItA sarvadevamayo hariH . sarvatIrthamayI ga~NgA sarvadevamayo manuH .. 6\-43\-2 (40177) gItA ga~NgA cha gAyatrI govindeti hR^idi sthite . chaturgakArasaMyukte punarjanma na vidyate .. 6\-43\-3 (40178) ShaTshatAni saviMshAni shlokAnAM prAha keshavaH . arjunaH saptapa~nchAshatsaptaShaShTiM tu sa~njayaH .. 6\-43\-4 (40179) dhR^itarAShTraH shlokamekaM gItAyA mAnamuchyate . bhAratAmR^itasarvasvagItAyA mathitasya cha . sAramuddhR^itya kR^iShNena arjunasya mukhe hutam .. 6\-43\-5 (40180) sa~njaya uvAcha. 6\-43\-6x (4068) tato dhanaMjayaM dR^iShTvA bANagANDIvadhAriNam . punareva mahAnAdaM vyasR^ijanta mahArathAHka .. 6\-43\-6 (40181) pANDavAH somakAshchaiva ye chaiShAmanuyAyinaH . dadhmushcha muditAH sha~NkhAnvIrAH sAgarasaMbhavAn .. 6\-43\-7 (40182) tato bheryashcha peshyashcha krakachA goviShANikAH . sahasaivAbhyahanyanta tataH shabdo mahAnabhUt .. 6\-43\-8 (40183) tathA devAH sagandharvAH pitarashcha janAdhipa . siddhachAraNasa~NghAshcha samIyuste didR^ikShayA .. 6\-43\-9 (40184) R^iShayashcha mahAbhAgAH puraskR^itya shatakratum . samIyustatra sahitA druShTuM tadvaishasaM mahat .. 6\-43\-10 (40185) ` te sene stimite sa~nje vIkShamANe parasparam . ga~NgAyamunayorvego yathaivaitya parasparam .. 6\-43\-11 (40186) evaM pravatte te sene niHshabde janasaMsadi . chitre paTa ivAlekhye darshanIyatare shubhe ..' 6\-43\-12 (40187) tato yudhiShThiro dR^iShTvA yuddhAya samavasthite . te sene sAgaraprakhye muhuH prajvalite nR^ipa .. 6\-43\-13 (40188) vimuchya kavachaM vIro nikShipya cha varAyudham . avaruhya rathAtkShipraM padmyAmeva kR^itA~njaliH .. 6\-43\-14 (40189) pitAmahamabhiprekShya dharmarAjo yudhiShThiraH . vAgyataH prayayau dhIraH prA~Nbhukho ripuvAhinIm .. 6\-43\-15 (40190) taM prayAntamabhiprebhya kuntIputro dhana~njayaH . avatIrya rathAttUrNaM bhrAtR^ibhiH sahito.anvayAt .. 6\-43\-16 (40191) vAsudevashcha bhagavAnpR^iShThato.anujagAma tam . tathA mukhyAshcha rAjAnastachchittA jagmurutsukAH .. 6\-43\-17 (40192) arjuna uvAcha. 6\-43\-18x (4069) kiM te vyavasitaM rAjanyadasmAnapahAya vai . pradmyAmeva prayAto.asi prA~Nmukho ripuvAhinIm .. 6\-43\-18 (40193) bhImasena uvAcha. 6\-43\-19x (4070) kva gamiShyasi rAjendra nikShiptakavachAyudhaH . daMshiteShvarisainyeShu bhrAtR^InutsR^ijya pArthiva .. 6\-43\-19 (40194) nakula uvAcha. 6\-43\-20x (4071) evaM gate tvayi jyeShThe mama bhrAtari bhArata . bhIme dunoti hR^idayaM brUhi gantA bhavAnkva nu .. 6\-43\-20 (40195) sahadeva uvAcha. 6\-43\-21x (4072) asminraNasamUhe vai vartamAne mahAbhaye . utsR^ijya kva nu gantAsi shatrUnabhimukho nR^ipa .. 6\-43\-21 (40196) sa~njaya uvAcha. 6\-43\-22x (4073) evamAbhAShyamANo.api bhrAtR^ibhiH kurunandanaH . novAcha vAgyataH kiMchidgachChatyeva yudhiShThiraH .. 6\-43\-22 (40197) tAnuvAcha mahAprAj~no vAsudevo mahAmanAH . abhiprAyo.asya vij~nAto mayeti prahasanniva .. 6\-43\-23 (40198) eSha bhIShmaM tathA droNaM gautamaM shalyameva cha . anumAnya gurUnsarvAnyotsyate pArthivo.aribhiH .. 6\-43\-24 (40199) shrUyate hi purAkalpe gurUnananumAnya yaH . yudhyate sa bhavedvyaktamapadhyAto mahattaraiH .. 6\-43\-25 (40200) anumAnya yathAshAstraM yastu yudhyenmahattaraiH . dhruvastasya jayo yuddhe bhavediti matirmama .. 6\-43\-26 (40201) evaM bruvati kR^iShNe.atra dhArtarAShTrachamUM prati . hAhAkAro mahAnAsInniHshabdAstvapare.abhavan .. 6\-43\-27 (40202) dR^iShTvA yudhiShThiraM dUrAddhArtarAShTrasya sainikAH . mithaH saMkathayAMchakrureSho hi kulapAMsanaH .. 6\-43\-29avyaktaM bhIta ivAbhyeti rAjAsau bhIShmamantikam . yudhiShThiraH sasodaryaH sharaNArthaM prayAchakaH .. 6\-43\-28 (40203) dhana~njaye kathaM nAthe pANDave cha vR^ikodare . nakule sahadeve cha bhItirabhyeti pANDavam .. 6\-43\-30 (40204) na nUnaM kShatriyakule jAtaH saMprathite bhuvi . yathA.asya hR^idayaM bhItamalpasatvasya saMyuge .. 6\-43\-31 (40205) tataste sainikAH sarve prashaMsanti sma kauravAn . hR^iShTAH sumanaso bhUtvA chelAni dudhuvushcha ha .. 6\-43\-32 (40206) vyanindaMshcha tathA sarve yodhAstava vishAMpate . yudhiShThiraM sasodaryaM sahitaM keshavanena hi .. 6\-43\-33 (40207) tatastatkauravaM sainyaM dhikvR^itvA tu yudhiShThiram . niHshabdamabhavattUrNaM punareva vishAMpate .. 6\-43\-34 (40208) kiM nu vakShyAti rAjA.asau kiM bhIShmaH prativakShyati . kiM bhImaH samarashlAghI kiM nu kR^iShNArjunAviti .. 6\-43\-35 (40209) vivakShitaM kimasyeti saMshayaH sumahAnabhUt . ubhayo senayo rAjanyudhiShThirakR^ite tadA .. 6\-43\-36 (40210) so.avagAhya chamUM shatroH sharashaktisamAkulAm . bhIShmamevAbhyAttUrNaM bhrAtR^ibhiH parivAritaH .. 6\-43\-37 (40211) tamuvAcha tataH pAdau kArabhyAM pIDya pANDavaH . bhIShmaM shAntanavaM rAjA yuddhAya samupasthitam .. 6\-43\-38 (40212) yudhiShThira uvAcha. 6\-43\-39x (4074) Amantraye tvAM durdharSha tvayA yotsyAmahe saha . anajAnIhi mAM tAta AshiShashcha prayojaya .. 6\-43\-39 (40213) bhIShma uvAcha. 6\-43\-40x (4075) yadyevaM nAbhigachChethA yudhi mAM pR^ithivIpate . shapeyaM tvAM mahArAja parIbhAvAya bhArata .. 6\-43\-40 (40214) prIto.ahaM putra yudhyasva jayamApnuhi pANDava . yatte.abhilaShitaM chAnyattadavApnuhi saMyuge .. 6\-43\-41 (40215) vriyatAM cha varaH pArtha kimasmatto.abhikA~NkShasi . evaM gate mahArAja na tavAsti parAjayaH .. 6\-43\-42 (40216) arthasya puruSho dAso dAsastvartho na kasyachit . iti satyaM mahArAja baddho.asmyarthena kauravaiH .. 6\-43\-43 (40217) atastvAM klIbavadvAkyaM bravImi kurunandana . bhR^ito.astmyarthena kauravya yuddhAdanyatkimichChasi .. 6\-43\-44 (40218) yudhiShThira uvAcha. 6\-43\-45x (4076) mantrayasva mahAbAho hitaiShI mama nityashaH . yudhyasva kauravasyArthe mamaiSha satataM varaH .. 6\-43\-45 (40219) bhIShma uvAcha. 6\-43\-46x (4077) rAjankimatra sAhyaM te karomi kurunandana . kAmaM yotsye parasyArthe brUhi yatte vivakShitam .. 6\-43\-46 (40220) yudhiShThira uvAcha. 6\-43\-47x (4078) kathaM jayeyaM saMgrAme bhavantamaparAjitam . etanme mantraya hitaM yadi shreyaH prapashyasi .. 6\-43\-47 (40221) bhIShma uvAcha. 6\-43\-48x (4079) nainaM pashyAmi kaunteya yo mAM yudhyantamAhave . vijayeta pumAnkashtitsAkShAdapi shatakratuH .. 6\-43\-48 (40222) yudhiShThira uvAcha. 6\-43\-49x (4080) hanta pR^ichChAmi tasmAttvAM pitAmaha namostu te . vadhopAyaM bravIhi tvamAtmanaH samare paraiH .. 6\-43\-49 (40223) bhIShma uvAcha. 6\-43\-50x (4081) na sma taM tAta pashyAmi samare yo jayeta mAm . na tAvanmR^ityukAlo.api punarAgamanaM kuru .. 6\-43\-50 (40224) sa~njaya uvAcha. 6\-43\-51x (4082) tato yudhiShThiro vAkyaM bhIShmasya kurunandana . shirasA pratijagrAha bhUyastamabhivAdya cha .. 6\-43\-51 (40225) prAyAtpunarmahAbAhurAchAryasya rathaM prati . pashyatAM sarvasainyAnAM madhyena bhrAtR^ibhiH saha .. 6\-43\-52 (40226) sa droNamabhivAdyAtha kR^itvaM chAbhipradakShiNam . uvAcha rAjA durdharShamAtmaniHshreyasaM vachaH .. 6\-43\-53 (40227) Amantraye tvAM bhagavanyotsye vigitakalmaShaH . kathaM jaye ripUnsarvAnanuj~nAtastvayA dvija .. 6\-43\-54 (40228) droNa uvAcha. 6\-43\-55x (4083) yadi mAM nAbhigachChethA yuddhAya kR^itanishchayaH . shapeyaM tvAM mahArAja parIbhAvAya sarvashaH .. 6\-43\-55 (40229) tadyudhiShThira tuShTo.asmi pUjitashcha tvayA.anagha . anujAnAmi yudhyasva vijayaM samavApnuhi .. 6\-43\-56 (40230) karavANi cha te kAmaM brUhi tvamabhikA~NkShitam . evaM gate mahArAja yuddhAdanyatkimichChasi .. 6\-43\-57 (40231) arthasya puruSho dAso dAsastvartho na kasyachit . iti satyaM mahArAja baddho.asmyarthena kauravaiHka .. 6\-43\-58 (40232) bravImyetatklIbavattvAM yuddhAdanyatkimichChasi . yotsye.ahaM kauravasyArthe tavAshAsyo jayo mayA .. 6\-43\-59 (40233) yudhiShThira uvAcha. 6\-43\-60x (4084) jayamAshAssva me brahmanmantrayasva cha maddhitam . yudhyasva kauravasyArthe vara eSha vR^ito mayA .. 6\-43\-60 (40234) droNa uvAcha. 6\-43\-61x (4085) dhruvaste vijayo rAjanyasya mantrI haristava . ahaM tvAmabhijAnAmi raNe shatrUnvijeShyasi .. 6\-43\-61 (40235) yato dharmastataH kR^iShNo yataH kR^iShNastato jayaH . yudhyasva gachCha kaunteya pR^ichCha mAM kiM bravImi te .. 6\-43\-62 (40236) yudhiShThira uvAcha. 6\-43\-63x (4086) pR^ichChAmi tvAM dvijashreShTha shrR^iNu yanme.abhikA~NkShitam . kathaM jayeyaM saMgrAme bhavantamaparAjitam .. 6\-43\-63 (40237) droNa uvAcha. 6\-43\-64x (4087) na te.asti vijayastAvadyAvadyuddhyAmyahaM raNe . mamAshu nidhane rAjanyatasva saha sadaraiH .. 6\-43\-64 (40238) yudhiShThira uvAcha. 6\-43\-65x (4088) hanta tasmAnmahAbAho vadhopAyaM vadAtmanaH . AchArya praNipatyaiSha pR^ichChAmi tvAM namo.astu te .. 6\-43\-65 (40239) droNa uvAcha. 6\-43\-66x (4089) na shatruM tAta pashyAmi yo mAM hanyAdrathe sthitam . yudhyamAnaM susaMrabdhaM sharavarShaughavarShiNam .. 6\-43\-66 (40240) R^ite prAyagataM rajannyastashastramachetanam . hanyAnmAM yudhi yodhAnAM satyametadbravImi te . 6\-43\-67 (40241) shastraM chAhaM raNe jahyAM shrutvA tu mahadapriyam . shraddhepavAkyAtpuruShAdetatsatyaM bravIti te .. 6\-43\-68 (40242) sa~njaya uvAcha. 6\-43\-69x (4090) etachChrutvA mahArAja bhAradvAjasya dhImataH . anumAnya tamAchAryaM prAyAchChAradvataM prati .. 6\-43\-69 (40243) so.abhivAdya kR^ipaM rAjA kR^itvA chApi pradakShiNam . uvAcha durdharShatamaM vAkyaM vAkyavidAM varaH .. 6\-43\-70 (40244) anumAnaye tvAM yotsye.ahaM guro vigatakalmaShaH . jayeyaM cha ripUnsarvAnanuj~nAtastvayA.anagha .. 6\-43\-71 (40245) kR^ipa uvAcha. 6\-43\-72x (4091) yadi mAM nAbhigachChethA yuddhAya kR^itanishchayaH . shapeyaM tvAM mahArAja parIbhAvAya sarvashaH .. 6\-43\-72 (40246) arthasya puruSho dAso dAsastvartho na kasyachit . iti satyaM mahArAja baddho.asmyarthena kauravaiH . 6\-43\-73 (40247) teShAmarthe mahArAja yoddhavyamiti me matiH . atastvAM klIbavadbrUyAMyuddhAdanyatkimichChasi .. 6\-43\-74 (40248) yudhiShThira uvAcha. 6\-43\-75x (4092) hanta pR^ichChAmi te tasmAdAchArya shrR^iNu me vachaH . ityuktvA vyathito rAjA novAcha gatachetanaH .. 6\-43\-75 (40249) sa~njaya uvAcha 6\-43\-76x (4093) taM gautamaH pratyuvAcha vij~nAyAsya vivakShitam . avadhyo.ahaM mahIpAla yaddhyasva jayamApnuhi .. 6\-43\-76 (40250) prItaste.abhigamenAhaM jayaM tava narAdhipa . AshAsiShye sadotthAya satyametadbravImi te .. 6\-43\-77 (40251) etachChrutvA mahArAja gautamasya vishAMpate . anumAnya kR^ipaM rAjA prayayau yena madrarAT .. 6\-43\-78 (40252) sa shalyamabhivAdyAtha kR^itvA chAbhipradakShiNam . uvAcha rAjA durdharShamAtmaniHshreyasaM vachaH .. 6\-43\-79 (40253) anumAnaye tvAM durdharSha yotsye vigatakalmaShaH . jayeyaM nu parAnrAjannanuj~nAtastvayA ripUn .. 6\-43\-80 (40254) shalya uvAcha. 6\-43\-81x (4094) yadi mAM nAdhigachChethA yuddhAya kR^itanishchayaH . shapeyaM tvAM mahArAja parIbhAvAya vai raNe .. 6\-43\-81 (40255) tuShTo.asmi pUjitashchAsmi yatkA~NkShasi tadastu te . anujAnAmi chaiva tvAM yudhyasva jayamApnuhi .. 6\-43\-82 (40256) brUhi chaiSha paraM vIra kenArthaH kiM dadAmi te . evaM gate mahArAja yuddhAdanyatkimichChasi .. 6\-43\-83 (40257) arthasya puruSho dAso dAsastvartho na kasyachit . iti satyaM mahArAja baddhosmyarthena kauravaiH .. 6\-43\-84 (40258) kariShyAmi hi te kAmaM bhAgineya yathepsitam . bravImyataH klIbavattvAM yuddhAdanyatkimichChasi .. 6\-43\-85 (40259) yudhiShThira uvAcha. 6\-43\-86x (4095) mantrayasva mahArAja nityaM maddhitamuttamam . kAmaM yuddhya parasyArthe varametaM vR^iNomyaham .. 6\-43\-86 (40260) shalya uvAcha. 6\-43\-87x (4096) kimatra brUhi sAhyaM te karomi nR^ipasattama . kAmaM yotsye parasyArthe baddho.asmyarthena kauravaiH .. 6\-43\-87 (40261) yudhiShThira uvAcha. 6\-43\-88x (4097) sa eva me varaH shalya udyoge yastvayA kR^itaH . sUtaputrasya saMgrAme kAryastejovadhastvayA .. 6\-43\-88 (40262) shalya uvAcha. 6\-43\-89x (4098) saMpatsyatyeSha te kAmaH kuntIputra yathepsitam . gachCha yudhyasva visrabdhaH pratijAne vachastava .. 6\-43\-89 (40263) sa~njaya uvAcha. 6\-43\-90x (4099) anumAnyAtha kaunteyo mAtulaM madrakeshvaram . nirjagAma mahAsainyAdbhratR^ibhiH parivAritaH .. 6\-43\-90 (40264) vAsudevastu rAdheyamAhave.abhijagAma vai . tata enamuvAchedaM pANDavArthe gadAgrajaH .. 6\-43\-91 (40265) shrutaM me karNa bhIShmasya dvoShAtkila na yotsyase . asmAnvaraya rAdheya yAvadbhIShmo na hanyate .. 6\-43\-92 (40266) hate tu bhIShme rAdheya punareShyasi saMyugam . dhArtarAShTrasya sAhAyyaM yadi pashyasi chetsamam .. 6\-43\-93 (40267) karNa uvAcha. 6\-43\-94x (4100) na vipriyaM kariShyAmi dhArtarAShTrasya keshava . tyaktaprANaM hi mAM viddhi duryodhanahitaiShiNam .. 6\-43\-94 (40268) sa~njaya uvAcha. 6\-43\-95x (4101) tachChrutvA vachanaM kR^iShNaH saMnyavartata bhArata . yudhiShThirapurogaishcha pANDavaiH saha saMgataH .. 6\-43\-95 (40269) atha sainyasya madhye tu prAkroshatpANDavAgrajaH . yo.asmAnvR^iNoti tamahaM varaye sAhyakAraNAt .. 6\-43\-96 (40270) atha tAnsamabhiprekShya yuyutsuridamabravIt . prItAtmA dharmarAjAnaM kuntIputraM yudhiShThiram .. 6\-43\-97 (40271) ahaM yotsyAmi bhavataH saMyuge dhR^itarAShTrajAn . yuShmadarthaM mahArAja yadi mAM vR^iNuShe.anagha .. 6\-43\-98 (40272) yudhiShThira uvAcha. 6\-43\-99x (4102) ehyehi sarve yotsyAmastava bhrAtR^InapaNDitAn . yuyutso vAsudevashcha vayaM cha brUma sarvashaH .. 6\-43\-99 (40273) vR^iNomi tvAM mahAbAho yudhyasva mama kAraNAt . tvayi piNDashcha tantushcha dhR^itarAShTrasya dR^ishyate .. 6\-43\-100 (40274) bhajasvAsmAnrAjaputra bhajamAnAnmahAdyute . na bhaviShyati durbuddhirdhArtarAShTro.atyamarShaNaH .. 6\-43\-101 (40275) sa~njaya uvAcha. 6\-43\-102x (4103) tato yuyutsuH kauravyAnparityajya sutAMstava . jagAma pANDuputrANAM senAM vishrAvya dundubhiM .. 6\-43\-102 (40276) tato yudhiShThiro rAjA saMprahR^iShTaHka sahAnujaH . jagrAha kavachaM bhUyo dIptimatkanako~njvalam .. 6\-43\-103 (40277) pratyapadyanta te sarve svarathAnpuruSharShabhAH . tato vyUhaM yathApUrvaM pratyavyUhanta te punaH .. 6\-43\-104 (40278) avAdayandundubhIMshcha shatashashchaiva puShkarAn . siMhanAdAMshcha vividhAnvineduH puruSharShabhAH .. 6\-43\-105 (40279) rathasthAnpuruShavyAghrAnpANDavAnprekShya pArthivAH . dhR^iShTadyumnAdayaH sarve punarjahR^iShire tadA .. 6\-43\-106 (40280) gauravaM pANDuputrANAM mAnyAnmAnayatAM cha tAn . dR^iShTvA mahIkShitastatra pUjayAMchakrire bhR^isham .. 6\-43\-107 (40281) sauhR^idaM cha kR^ipAM chaiva prAptakAlaM mahAtmanAm . dayAM cha j~nAtiShu parAM kathayAMchakrire nR^ipAH .. 6\-43\-108 (40282) sAdhusAdhviti sarvatra nishcheruH stutisaMhitAH . vAchaH puNyAH kIrtimatAM manohR^idayaharShaNAH .. 6\-43\-109 (40283) mlechChAshchAryAshcha ye tatra dadR^ishuH shushruvustathA . vR^ittaM tatpANDuputrANAM ruruduste sagadgadAH .. 6\-43\-110 (40284) tato jaghnurmahAbherIH shatashashcha sahasrashaH . sha~NkhAMshcha gokShIranibhAndadhmurhR^iShTA manasvinaH .. .. 6\-43\-111 (40285) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi trichatvAriMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-43\-8 peshyaH kAhalAH . krakachA jayama~NgalAH. goviShANikAH gavAdishrR^i~NgANi .. 6\-43\-25 purAkalpe prAchInashAstre .. 6\-43\-29 vyaktaM niyatam . bhIShmaM bhIShmasya. antikaM samIpam .. 6\-43\-36 vivakShitaM vaktumiShTam .. 6\-43\-50 tAvat saMprati .. 6\-43\-53 AtmaniHshresaM svahita sAdhanam .. 6\-43\-65 abhijAnAmi anujAnAmi .. 6\-43\-67 prAyagataM maraNAya niyatam . achetanaM yogabalena tyaktadeham . yodhAnAM madhye kashchiditi sheShaH .. 6\-43\-68 jahyAM tyajeyam .. 6\-43\-98 bhavataH bhavatsaMbandhI .. 6\-43\-100 tantuH saMtatiH . piNDaH pitR^iyaj~naH . anye sarve mariShyantIti bhAvaH .. 6\-43\-107 gauravaM mAnyatvam .. 6\-43\-108 sauhR^idaM maitrIm . kR^ipAM sneham. dayAM paraduHkhaprahANechChAm .. 6\-43\-109 kIrtimatAM pANDavAnAM stutisaMhitA vAcha iti saMbandhaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 044 .. shrIH .. 6\.44\. adhyAyaH 44 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## kurupANDavasenayoryuddhArambhaH .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-44\-0 (40286) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-44\-0x (4104) evaM vyUDheShvanIkeShu mAmakeShvitareShu cha . ke pUrvaM prAharaMstatra kuravaHka pANDavA nu kim .. 6\-44\-1 (40287) sa~njaya uvAcha. 6\-44\-2x (4105) bhrAtR^ibhiH sahito rAjanputro duHshAsanastava . bhIShmaM pramukhataH kR^itvA prayayau saha senayA .. 6\-44\-2 (40288) tathaiva pANDavAH sarve bhImasenapurogamAH . bhIShmeNa yuddhamichChantaH prayayurhR^iShTamAnasAH .. 6\-44\-3 (40289) kShveDAH kilakilAshabdAH krakachA goviShANikAH . bherImR^ida~NgamurajA hayaku~njaraniHsvanAH .. 6\-44\-4 (40290) ubhayoHka senayorhyAsaMstataste.asmAnsamAdravan . vayaM tAnpratirdantastadA.a.asIttumulaM mahat .. 6\-44\-5 (40291) mahAntyanIkAni mahAsamuchChraye samAgame pANDavadhArtarAShTrayoH . chakampire sha~NkhamR^ida~NganiHsvanaiH prakampitAnIva vanAni vAyunA .. 6\-44\-6 (40292) narendra nAgAshvaratAkulAnA\- mabhyAgatAnAmashive muhUrte . babhUva ghoShastumulashchamUnAM vAtoddhutAnAmiva sAgarANAm .. 6\-44\-7 (40293) tasminsamutthite shabde tumule romaharShaNe . bhImaseno mahAbAhuH prANadadgovR^iSho yathA .. 6\-44\-8 (40294) sha~NkhadundubhinirghoShaM vAraNAnAM cha bR^iMhitam . siMhanAdaM cha sainyAnAM bhIsasenaravo.abhyabhUt .. 6\-44\-9 (40295) hayAnAM heShamANAnAmanIkeShu sahasrashaH . sarvAnabhyabhavachchabdAnbhImasya nadataH svanaH .. 6\-44\-10 (40296) taM shrutvA ninadaM tasya sainyAstava vitatrasuH . jImUtasyeva nadataH shakrAshanisamasvanam .. 6\-44\-11 (40297) vAhanAni cha sarvANi shakR^inmUtraM pramusruvuH . shabdena tasya vIrasya siMhasyevetareka mR^igAH .. 6\-44\-12 (40298) darshayanghoramAtmAnaM mahAbhramiva nAdayan . vibhIShayaMstava sutAnbhImasenaH samabhyayAt .. 6\-44\-13 (40299) tamAyAntaM maheShvAsaM sodaryAH paryavArayan . ChAdayantaH sharavrAtairmeghA iva divAkaram .. 6\-44\-14 (40300) duryodhanashcha putraste durmukho duHsahaH shalaH . duHshAsanashchAtirathastathA durmarShaNo nR^ipaH .. 6\-44\-15 (40301) viviMshatishchitraseno vikarNashcha mahArathaH . purumitro jayo bhojaH saumadattishcha vIryavAn .. 6\-44\-16 (40302) mahAchApAni dhunvanto meghA iva savidyutaH . AdadAnAshcha nArAchAnnirmuktAshIviShopamAn .. 6\-44\-17 (40303) atha te draupadIputrAH saubhadrashcha mahArathaH . nakulaH sahadevashcha dhR^iShTadyumnashcha pArShataH .. 6\-44\-18 (40304) dhArtarAShTrAnpratiyayurardayantaH shitaiH sharaiH . vajrairiva mahAvegaiH shikharANi dharAbhR^itAm .. 6\-44\-19 (40305) tasminprathamasaMgrAme bhImajyAtalaniHsvane . tAvakAnAM pareShAM cha nAsItkashchitparA~NmukhaH .. 6\-44\-20 (40306) lAghavaM droNashiShyANAmapashyaM bharatarShabha . nimittavedhinAM chaiva sharAnutsR^ijatAM bhR^isham .. 6\-44\-21 (40307) nopashAmyati nirghoSho dhanuShAM kUjatAM tathA . vinishcheruH sharA dIptAjyotIMShIva nabhastalAt .. 6\-44\-22 (40308) sarve tvanye mahIpAlAH prekShakA iva bhArata . dadR^ishurdarshanIyaM taM bhImaM j~nAtisamAgamam .. 6\-44\-23 (40309) tataste jAtasaMrambhAH parasparakR^itAgasaH . anyonyaspardhayA rAjanvyAyachChanta mahArathAH .. 6\-44\-24 (40310) kurupANDavasene te hastyashvarathasaMkule . shushubhAte raNe.atIva paTe chitrArpite iva .. 6\-44\-25 (40311) tataste pArthivAH sarve pragR^ihItasharAsanAH . sahasainyAH samApetuH putrasya tava shAsanAt .. 6\-44\-26 (40312) yudhiShThireNa chadiShTAH pArthivAste sahasrashaH . vinadantaH samApetuH putrasya tava vAhinIm .. 6\-44\-27 (40313) ubhayoH senayostIvraH sainyAnAM sa samAgamaH . antardhIyata chAdityaH sainyena rajasA vR^itaH .. 6\-44\-28 (40314) prayuddhAnAM prabhagnAnAM punarAvartinAmapi . nAtra sveShAM pareShAM vA visheShaH samadR^ishyata .. 6\-44\-29 (40315) tasmistu tumule yuddhe vartamAne mahAbhaye . ati sarvANyanIkAni pitA te.abhivyarochata .. .. 6\-44\-30 (40316) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi chatushchatvAriMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-44\-6 mahAn samuchChrayaH saMprahAro yatra .. 6\-44\-9 abhyabhUt abhibhUtavAn .. 6\-44\-14 sodaryAH rAjAnujAH .. 6\-44\-21 nimittaM lakShyam .. 6\-44\-25 paTe iti saptamyantam .. 6\-44\-28 sainyena senAbhavena .. 6\-44\-30 ati atikramya .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 045 .. shrIH .. 6\.45\. adhyAyaH 45 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## kurupANDavasenayordvandvayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-45\-0 (40317) sa~njaya uvAcha. 6\-45\-0x (4106) pUrvAhNe tasya raudrasya yuddhamahno vishAMpate . prAvartata mahAghoraM rAj~nAM dehAvakartanam .. 6\-45\-1 (40318) kurUNAM sR^i~njayAnAM cha jigIShUNAM parasparam . siMhAnAmiva saMhrAdo divamurvI cha nAdayan .. 6\-45\-2 (40319) AsItkilakilAshabdastalasha~NkharavaiH saha . jajhire siMhanAdAshcha shUrANAM pratigarjatAm .. 6\-45\-3 (40320) talatrAbhihatAshchaiva jyAshabdA bharatarShabha . pattInAM pAdashabdashcha vAjinAM cha mahAsvanaH .. 6\-45\-4 (40321) totrA~NkushanipAtashcha AyudhAnAM cha niHsvanaH . ghaNTAshabdashcha nAgAnAmanyonyamabhidhAvatAm .. 6\-45\-5 (40322) tasminsamudite shabde tugule romaharShaNe . babhUva rathanirghoShaH parjanyaninadopamaHka .. 6\-45\-6 (40323) te manaH krUramAdhAya samabhityaktajIvitAH . pANDavAnabhyavartanta sarva evochChritadhvajAH .. 6\-45\-7 (40324) atha shAntanavo rAjannabhyadhAvaddhana~njayam . pragR^ihya kArmukaM ghoraM kAladaNDopamaM raNe .. 6\-45\-8 (40325) arjuno.api dhanurgR^ihya gANDIvaM lokavishrutam . abhyadhAvata tejasvI gA~NgeyaM raNamUrdhani .. 6\-45\-9 (40326) tAvubhau kurushArdUlau parasparavadhaiShiNau . gA~Ngeyastu raNe pArthaM viddhvA nAkampayadbalI .. 6\-45\-10 (40327) tathaiva pANDavo rAjanbhIShmaM nAkampayadyudhi . sAtyakistu maheShvAsaH kR^itavarmANamabhyAt .. 6\-45\-11 (40328) tayoH samabhayavadyuddhaM tumulaM romaharShaNam . sAtyakiH kR^itavarmANaM kR^itavArmA cha sAtyakim .. 6\-45\-12 (40329) AnarchChatuH sharairghoraistakShamANau parasparam . tau sharAchitasarvA~Ngau shushubhAte mahAbalau .. 6\-45\-13 (40330) vasante puShpashabalau puShpitAviva kiMshukau . abhimanyurmaheShvAsaM bR^ihadbalamayodhayat .. 6\-45\-14 (40331) tataH kosalarAjA.asAvabhimanyorvishAMpate . dhvajaM chichCheda samare sArathiM cha vyapAtayat .. 6\-45\-15 (40332) saubhadrastu tataH kruddhaH pAtite rathasArathau . bR^ihadbalaM mahArAja vivyAdha navabhiH sharaiH .. 6\-45\-16 (40333) athAparAbhyAM bhallAbhyAM shitAbhyAmarimardanaH . dhvajamekena chichCheda pArShNimekena sArathim .. 6\-45\-17 (40334) anyonyaM cha sharaiH kruddhau tatakShAte parasparam . mAninaM samare dR^iptaM kR^itavairaM mahAratham .. 6\-45\-18 (40335) bhImasenastava sutaM duryodhanamayodhayat . tAvubhau narashArdUlau kurumukhyau mahAbalau .. 6\-45\-19 (40336) anyonyaM sharavarShAbhyAM vavR^iShAte raNAjire . tau vIkShya tu mahAtmAnau kR^itinau chitrayodhinau .. 6\-45\-20 (40337) vismayaH sarvabhUtAnAM samapadyata bhArata . duHshAsanastu nakulaM pratyudyAya mahAbalam .. 6\-45\-21 (40338) avidhyannishitairbANairbahubhirmarmabhedibhiH . tasya mAdrIsutaH ketuM sasharaM cha sharAsanam .. 6\-45\-22 (40339) chichCheda nishitairbANaiH prahasanniva bhArata . athainaM pa~nchaviMshatyA kShudrakANAM samArpayat .. 6\-45\-23 (40340) putrastu tava durdharSho nakulasya mahAhave . tura~NgAMshchichChide bANairdhvajaM chaivAbhyapAtayat .. 6\-45\-24 (40341) durmukhaH sahadevaM cha pratyudyAya mahAbalam . vivyAdha sharavarSheNa yatamAnaM mahAhave .. 6\-45\-25 (40342) sahadevastato vIro durmukhasya mahAraNe . shareNa bhR^itashIkShNena pAtayAmAsa sArathim .. 6\-45\-27atAvanyonyaM samAsAdya samare yuddhadurmadau . 6\-45\-27btrAsayetAM sharairghoraiH kR^itapratikR^itaiShiNau .. 6\-45\-26 (40343) yudhiShThiraH svayaM rAjA madrarAjAnamabhyayAt . tasya madrAdhipashchApaM dvidhA chichCheda mAriSha .. 6\-45\-28 (40344) tadapAsya dhanushChinnaM kuntIputro yudhiShThiraH . anyatkArmukamAdAya vegavadbalavattaram .. 6\-45\-29 (40345) tato madreshvaraM rAjA sharaiH sannataparvabhiH . ChAdayAmAsa saMkruddhastiShTha tiShTheti chAbravIt .. 6\-45\-30 (40346) dhR^iShTadyumnastato droNamabhyadravata bhArata . tasya droNaH susaMkruddhaH parAsukaraNaM dR^iDham .. 6\-45\-31 (40347) tridhA chichCheda samare pA~nchAlyasya tu kArmukam . sharaM chaiva mahAghoraM kAladaNDamivAparam .. 6\-45\-32 (40348) preShayAmAsa samare so.asya kAye nyama~njata . athAnyaddhanurAdAya sAyakAMshcha chaturdasha .. 6\-45\-33 (40349) droNaM drupadaputrastu prativivyAdha saMyuge . tAvanyonyaM susaMkruddhau chakratuH shubhR^ishaM raNam .. 6\-45\-34 (40350) saumadattiM raNe sha~Nkho rabhasaM rabhaso yudhi . pratyudyayau mahArAja tiShThatiShTheti chAbravIt .. 6\-45\-35 (40351) tasya vai dakShiNaM vIro nirbibheda raNe bhujam . samadattistathA sha~NkhaM jatrudeshe samAhanat .. 6\-45\-36 (40352) tayostadabhavadyuddhaM ghorarUpaM vishAMpate . dR^iptayoH samare pUrvaM vR^itravAsavayoriva .. 6\-45\-37 (40353) bAhlIkaM tu raNe kruddha kruddharUpo vishAMpate . abhyadravadameyAtmA dhR^iShTaketurmahArathaH .. 6\-45\-38 (40354) bAhlIkastu raNe rAjandhR^iShTaketumamarShaNaH . sharairbahubhirAnarchChatsiMhanAdamathAnadat .. 6\-45\-39 (40355) chedirAjastu saMkruddho bAhlIkaM navabhiH sharaiH . vivyAdha samare tUrNaM matto mattamiva dvipam .. 6\-45\-40 (40356) tau tatra samare kruddhau nardantau cha punaH punaH . samIyatuH susaMkruddhAva~NgAravabudhAviva .. 6\-45\-41 (40357) rAkShasaM raudrakarmANaM krUrakarmA ghaTotkachaH . alambusaM pratyudiyAdbalaM shakra ivAhave .. 6\-45\-42 (40358) ghaTotkachastataH kruddho rAkShasaM taM mahAbalam . navatyA sAyakaistIkShNairdArayAmAsa bhArata .. 6\-45\-43 (40359) alambusastu samare bhaimaseniM mahAbalam . bahudhA dArayAmAsa sharaiH sannataparvabhiH .. 6\-45\-44 (40360) vyabhrAjetAM tatastau tu saMyuge sharavikShatau . yathA devAsure yuddhe balashakrau mahAbalau .. 6\-45\-45 (40361) shikhaNDI samare rAjandrauNimabhyudyayau balI . ashvatthAmA tataH kruddaH shikhaNDinamupasthitam .. 6\-45\-46 (40362) nArAchena sutIkShNena bhR^ishaM viddhvA hyakampayat . shikhaNDyapi tato rAjandroNaputramatADayat .. 6\-45\-47 (40363) sAyakena supItena tIkShNena nishitena cha . tau jaghnatustadAnyonyaM sharairbahuvidhairmR^idhe .. 6\-45\-48 (40364) bhagadattaM raNe shUraM virATo vAhinIpatiH . abhyayAttvarito rAjaMstato yuddhamavartata .. 6\-45\-49 (40365) virATo bhagadattaM tu sharavarShaNa bhArata . abhyavarShatsusaMkruddho megho vR^iShTyA ivAchalam .. 6\-45\-50 (40366) bhagadattastatastUrNaM virATaM pR^ithivIpatim . ChAdayAmAsa samare meghaH sUryamivoditam .. 6\-45\-51 (40367) bR^ihatkShatraM tu kaikeyaM kR^ipaH shAradvato yayau . taM kR^ipaH sharavarSheNa chChAdayAmAsa bhArata .. 6\-45\-52 (40368) gautamaM kaikayaH kruddhaH sharavR^iShTyA.abhyapUrayat . tAvanyonyaM hayAnhatvA dhanushChitvA cha bhArata .. 6\-45\-53 (40369) virathAvasiyuddhAya samIyaturamarShaNau . tayostadabhavadyuddhaM ghorarUpaM sudAruNam .. 6\-45\-54 (40370) drupadastu tato rAjansaindhavaM vai jayadratham . abhyudyayau hR^iShTarUpo hR^iShTarUpaM paraMtapaH .. 6\-45\-55 (40371) tataH saindhavako rAjA drupadaM vishikhaistribhiH . tAjayAmAsa samare sa cha taM pratyabidhyata .. 6\-45\-56 (40372) tayostadabhavadyuddhaM ghorarUpaM sudAruNam . IkShaNaprItijananaM shukrA~Ngarakayoriva .. 6\-45\-57 (40373) vikarNastu sutastubhyaM sutasomaM mahAbalam . abhyayA~njavanairashvaistato yuddhamavartata .. 6\-45\-58 (40374) vikarNaH sutasomaM tu viddhvA nAkampayachCharaiH . sutasomo vikarNaM cha tadadbhutamivAbhavat .. 6\-45\-59 (40375) susharmANaM naravyAghrashchekitAno mahArathaH . abhyadravatsusaMkruddhaH pANDavArthe parAkramI .. 6\-45\-60 (40376) shusharmA tu mahArAja chekitAnaM mahAratham . mahatA sharavarSheNa vArayAmAsa saMyuge .. 6\-45\-61 (40377) chekitAno.api saMrabdhaH susharmANAM mahAhave . prAchChAdayattamiShubhirmahAmegha ivAchalam .. 6\-45\-62 (40378) shakuniH prativindhyaM tu parAkrAntaM parAkramI . abhyadravata rAjendra mattaH siMha iva dvipam .. 6\-45\-63 (40379) yaudhiShThirastu saMkruddhaH saubalaM nishitaiH sharaiH . vyadArayata saMgrAme maghavAniva dAnavam .. 6\-45\-64 (40380) shakuniH prativindhyaM tu pratividhyantamAhave . vyadArayanmahAprAj~naH sharaiH sannataparvabhiH .. 6\-45\-65 (40381) sudakShiNaM tu rAjendra kAmbhojAnAM mahAratham . shrutakarmA parAkrAntamabhyadravata saMyuge .. 6\-45\-66 (40382) sudakShiNastu samare sAhadeviM mahAratham . viddhvA nAkampayata vai mainAkamiva parvatam .. 6\-45\-67 (40383) shrutakarmA tataH kruddhaH kAmbhojAnAM mahAratham . sharairbahubhirAnarchChaddArayanniva sarvashaH .. 6\-45\-68 (40384) irAvAnatha saMkruddhaH shrutAyuShamarindamam . pratyudyayau raNe yatto yattarUpaM paraMtapaH .. 6\-45\-69 (40385) Arjunistasya samare hayAnhatvA mahArathaH . nanAda balavAnnAdaM tatsainyaM pratyapUrayat .. 6\-45\-70 (40386) shrutAyustu tataH kruddhaH phAlguneH samare hayAn . nijaghAna gadAgreNa tato yuddhamavartata .. 6\-45\-71 (40387) vindAnivindAvAvantyau kuntibhojaM mahAratham . sasenaM sasutaM vIraM saMsasa~njaturAhave .. 6\-45\-72 (40388) tatrAdbhutamapashyAma tayorghoraM parAkramam . ayudhyetAM sthirau bhUtvA mahatyA senayA saha .. 6\-45\-73 (40389) anuvindastu gadayA kuntibhojamatADayat . kuntibhojashcha taM tUrNaM sharavrAtairavAkirat .. 6\-45\-74 (40390) kuntibhojasutashchApi vindaM vivyAdha sAyakaiH . sa cha taM prativivyAdha tadadbhutamivAbhavat .. 6\-45\-75 (40391) kekayA bhrAtaraH pa~ncha gAndhArAnpa~ncha mAriSha . sasainyAste sasainyAMshcha yodhayAmAsurAhave .. 6\-45\-76 (40392) vIrabAhushcha te putro vairATiM rathasattamam . uttaraM yodhayAmAsa vivyAdha nishitaiH sharaiH .. 6\-45\-77 (40393) uttarashchApi taM vIraM vivyAdha nishitaiH sharaiH . chedirAT samare rAjannulUkaM samabhidravat .. 6\-45\-78 (40394) tathaiva sharavarSheNa ulUkaM samaviddhyata . ulUkashchApi taM bANairnishitairlomavAhibhiH .. 6\-45\-79 (40395) tayoryuddhaM samabhavaddhorarUpaM vishAMte . dArayetAM susaMkruddhAvanyonyamaparAjitau .. 6\-45\-80 (40396) evaM dvandvasahasrANi rathavAraNavAjinAm . padAtInAM cha samare tava teShAM cha saMkule .. 6\-45\-81 (40397) muhUrtamiva tadyuddhamAsInmadhuradarshanam . tata unmattavadrAjanna prAj~nAyata kiMchana .. 6\-45\-82 (40398) gajo gajena samare rathinaM cha rathI yayau . ashvo.ashvaM samabhiprAyAtpadAtishcha padAtinam .. 6\-45\-83 (40399) tato yuddhaM sudurdharShaM vyAkulaM samapadyata . shUrANAM samare tatra samAsAdyetaretaram .. 6\-45\-84 (40400) tatra devarShayaH siddhAshchAraNAshcha samAgatAH . prekShanta tadraNaM ghoraM devAsurasamaM bhuvi .. 6\-45\-85 (40401) tato dantisahasrANi rthAnAM chApi mAriSha . ashvaughAH puruShaughAshcha viparItaM samAyayuH .. 6\-45\-86 (40402) tatratatra pradR^ishyante rathavAraNapattayaH . sAdinashcha naravyAghra yudhyamAnA muhurmuhuH .. .. 6\-45\-87 (40403) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi prathamadivasayuddhe pa~nchachatvAriMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-45\-1 pUrvAhNe pUrvabhAge .. 6\-45\-5 totraM gajadamanaM veNukAkhyaM veNuvudhnasamAkAram .. 6\-45\-13 AnarchChatuH pIDitavantau . takShamANau tanUkurvANau .. 6\-45\-14 puShpaiH shabalau vichitrau .. 6\-45\-17 ekena prAShNi pR^iShThagopaM ekena sArathimiti cha .. 6\-45\-23 kShudrakANAM bANavisheShANAm .. 6\-45\-31 parAsukaraNaM mAraNasAdhanam .. 6\-45\-36 vIraH sha~NkhaH . jatrudeshe aMsasaMdhau .. 6\-45\-38 dhR^iShTaketuH shishupAlasutaH .. 6\-45\-44 sannataparvabhiH alakShitagranthibhiH .. 6\-45\-48 tIkShNena sUkShmadhAreNa . nishite shANollIDhena . mR^idhe saMgrAme .. 6\-45\-58 tubhyaM tava . sutasomaM bhaimasenim .. 6\-45\-60 chekitAno yAdavaH .. 6\-45\-69 irAvAnarjunaputraH .. 6\-45\-72 saMsasajjatuH saMsaktAvabhUtAm .. 6\-45\-81 dvandvaM dvayordvayoryuddham .. 6\-45\-86 viparItaM atItakramam .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 046 .. shrIH .. 6\.46\. adhyAyaH 46 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saMkulayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-46\-0 (40404) sa~njaya uvAcha. 6\-46\-0x (4107) rAja~nshatasahasrANi tatratatra padAtinAm . nirmaryAdaM prayuddhAni tatte vakShyAmi bhArata .. 6\-46\-1 (40405) na putraH pitaraM jaj~ne pitA vA putramaurasam . na bhrAtA bhrAtaraM tatra svastrIyaM na cha mAtulaH .. 6\-46\-2 (40406) na mAtulaM cha svasrIyo na sakhAyaM sakhA tathA . AviShTA iva yudhyante pANDavAH kurubhiH saha .. 6\-46\-3 (40407) rathAnIkaM naravyAghrAH kechidabhyapatanrathaiH . abhajyanta yugaireva yugAni bharatarShabha .. 6\-46\-4 (40408) ratheShAshcha rateShAbhiH kUrA rathakUbaraiH . saMgataiH sahitAH kechitparasparajighAMsavaH .. 6\-46\-5 (40409) na shekushchalituM kechitsannipatya rathA rathaiH . prabhinnAstu mahAkAyAH sannipatya gajA gajaiH .. 6\-46\-6 (40410) bahudhA dArayankruddhA viShANairitaretaram . satoraNapatAkaishcha vAraNA varavAraNaiH .. 6\-46\-7 (40411) abhisR^itya mahArAja vegavadbhirmahAgajaiH . dantairabhihatAstatra chukrushuH paramAturAH .. 6\-46\-8 (40412) abhinItAshcha shikShAbhistotrA~NkushasamAhatAH . aprabhinnAH prabhinnAnAM saMmukhAbhimukhA yayuH .. 6\-46\-9 (40413) prabhinnairapi saMsaktAH kechittatra mahAgajAH . krau~nchavanninadaM kR^itvA dudruvuH sarvato disham .. 6\-46\-10 (40414) samyakpraNItA nAgAshcha prabhinnakaraTAmukhAH . R^iShitomaranArAchairnirviddhA varavAraNAH .. 6\-46\-11 (40415) praNedurbhinnamarmANo nipetushcha gatAsavaH . prAdravanta dishaH kechinnadanto bhairavAnravAn .. 6\-46\-12 (40416) gajAnAM pAdarakShAstu vyUDhoraskAH prahAriNaH . R^iShTibhishcha dhanurbhishcha vimalaishcha parashvathaiH .. 6\-46\-13 (40417) gadAbhirmusalaishchaiva bhindipAlaiH satomaraiH . AyasaiH parighaishchaiva nistiraMshairvimalai shitaiH . 6\-46\-14 (40418) pragR^ihItaiH susaMrabdhA dravamANAstatastataH . vyadR^ishyanta mahArAja parasparajighAMsavaH .. 6\-46\-15 (40419) rAjamAnAshcha nistriMshAH saMsiktA narashoNitaiH . pratyadR^ishyanta shUrANAmanyonyamabhidhAvatAm .. 6\-46\-16 (40420) avakShiptAvadhUtAnAmasInAM vIrabAhubhiH . saMjaj~ne tumulaH shabdaH patatAM paramarmasu .. 6\-46\-17 (40421) gadAmusalarugNAnAM bhinnAnAM cha varAsibhiH . dantidantAvabhinnAnAM mR^iditAnAM cha dantibhiH .. 6\-46\-18 (40422) tatra tatra naraughANAM kroshatAmitaretaram . shushruvurdAruNA vAchaH pretAnAmiva bhArata .. 6\-46\-19 (40423) hayairapi hayArohAshchAmarApIDadhAribhiH . haMsairiva mahAvegairanyonyamabhividrutAH .. 6\-46\-20 (40424) tairvimuktA mahAprAsA jAmbUnadavibhUShaNAH . AshugA vimalAstIkShNAH saMpeturbhujagopamAH .. 6\-46\-21 (40425) ashvairagnyajavaiH kechidAplutya mahato rathAt . shirAMsyAdadire vIrA rathinAmashvasAdinaH .. 6\-46\-22 (40426) bahUnapi hayArohAnbhallaiH sannataparvabhiH . rathI jaghAna saMprApya bANagocharamAgatAn .. 6\-46\-23 (40427) navameghapratIkAshAshchAkShipya turagAngajAH . pAdaireva vimR^idganti mattAH kanakabhUShaNAH .. 6\-46\-24 (40428) pAThyamAneShu kumbheShu pArshveShvapi cha vAraNAH . prAsairvinihatAH kechidvineduH paramAturAH .. 6\-46\-25 (40429) sAshvArohAnhayAnkAMshchidunmathya varavAraNAH . sahasA chikShipustatra saMkule bhairave sati .. 6\-46\-26 (40430) sAshvArohAnviShANAgrairutkShipya turagAngajAH . rathaughAnabhimR^idgantaH sadhvajAnabhichakramuH .. 6\-46\-27 (40431) puMstvAdatimadatvAchcha kechittatra mahAgajAH . sAshvArohAnhayA~njaghnuH karaiH sacharaNaistathA .. 6\-46\-28 (40432) ashvArohaishcha samare hastisAdibhireva cha . pratimAneShu gAtreShu pArshvaShvabhi cha vAraNAn . AshugA vimalAstIkShNAH saMpeturbhujagopamAH .. 6\-46\-29 (40433) narAshvakAyAnnirbhidya lauhAni kavachAni cha . nipeturvimalAH shaktyo vIrabAhubhirarpitAH .. 6\-46\-30 (40434) maholkakApratimA ghorAstatra tatra vishAMpate . dvIpicharmAvanaddhaishcha vyAghracharmachChadairapi .. 6\-46\-31 (40435) vikoshairvimalaiH kha~NgairabhijadhnuH parAnraNe . abhiplutamabhikruddhamekapArshvAvadAritam .. 6\-46\-32 (40436) vidarshayantaH saMpetuH kha~NgacharmaparashvathaiH . kechidAkShipya kariNaH sAshvAnapi rathAnkaraiH .. 6\-46\-33 (40437) vikarShanto dishaH sarvAH saMpetuH sarvashabdagAH . sha~NkubhirdAritAH kechitsaMbhinnAshcha parashvathaiH .. 6\-46\-34 (40438) hastibhirmR^iditAH kechitkShuNNAshchAnye turaMgamaiH . rathaneminikR^ittAshcha nikR^ittAshcha parashvathaiH .. 6\-46\-35 (40439) vyAkroshanta narA rAjaMstatratatra sma bAndhavAn . putrAnanye pitR^Inanye bhrAtR^IMshcha saha bandhubhiH .. 6\-46\-36 (40440) mAtulAnbhAgineyAMshcha parAnapi cha saMyuge . vikIrNAntrAH subahavo bhagnasakthAshcha bhArata .. 6\-46\-37 (40441) bAhubhishchApare ChinnaiH pArshveShu cha vidAritAH . krandantaH samadR^ishyanta tR^iShitA jIvitepsavaH .. 6\-46\-38 (40442) tR^iShAparigatAH kechidalpasatvA vishAMpate . bhUmau nipatitAH sa~Nkhye mR^igayAMchakrire jalam .. 6\-46\-39 (40443) rudhiraughapariklinnAH klishyamAnAshcha bhArata . vyanindanbhR^ishamAtmAnaM tava putrAMshcha saMgatAn .. 6\-46\-40 (40444) apare kShatrikayAH shUrAH kR^itavairAH parasparam . naiva shastraM vimu~nchanti naiva krandanti mAriSha . tarjayanti cha saMhR^iShTAstatratatra parasparam .. 6\-46\-41 (40445) Adashya dashanaishchApi krodhAtsvaradanachChadam . bhrukuTIkuTilairvakraiH prekShanti cha parasparam .. 6\-46\-42 (40446) apare klishyamAnAstu sharArtA vraNapIDitAH . niShkUjAH samapadyanta dR^iDhasatvA mahAbalAH .. 6\-46\-43 (40447) anye cha virathAH shUrA rathamanyasya saMyuge . prArthayAnA nipatitAH saMkShuNNA varavAraNaiH . ashobhanta mahArAja sapuShpA iva kiMshukAH .. 6\-46\-44 (40448) saMbabhUvuranIkeShu bahavo bhairavasvanAH . vartamAne mahAbhIme tasminvIravarakShaye .. 6\-46\-45 (40449) nijaghAna pitA putraM putrashcha pitaraM raNe . svastrIyo mAtulaM chApi svasrIyaM chApi mAtulaH .. 6\-46\-46 (40450) sakhA sakhAyaM cha tathA saMbandhI bAndhavaM tathA . evaM yuyudhire tatra kuravaH pANDavaiH saha .. 6\-46\-47 (40451) vartamAne tathA tasminnirmaryAde bhayAnake . bhIShmamAsAdya pArthAnAM vAhinI samakampata .. 6\-46\-48 (40452) ketunA pa~nchatAreNa tAlena bhAratarShabha . rAjatena mahAbAhuruchChritena mahArathe . babhau bhIShmastadA rAjaMshchandramA iva meruNA .. .. 6\-46\-49 (40453) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi prathamadivasayuddhe ShaTchatvAriMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-46\-1 prayuddhAni yuddhaM kR^itavanti .. 6\-46\-2 jaj~ne j~nAtavAn .. 6\-46\-3 AviShTA iva bhUtAdinA gR^ihItA iva .. 6\-46\-4 yugAni ashvaskandhArpitAni dArUNi .. 6\-46\-5 ratheShA rathadaNDaH . kUbaro yugakIlaH. saMgataiH saMmukhAgataiH .. 6\-46\-6 prabhinnAshryotanmadAH .. 6\-46\-7 viShANairdantaiH toraNAni chatuHstambhamaNDapAkArasya gajapalyANasya ambArIti bhAShayA prasiddhasya . dvArANi patAkAshcha tatraiva stambhashekharasthAH .. 6\-46\-9 saMmukhAbhimukhAH anyonyasaMmukhA ityarthaH .. 6\-46\-17 avakShiptAvadhUtAnAM adhomukhaM pAtitAnAM pareShAM marmasu patatAmasInAmiti saMbandhaH .. 6\-46\-19 pretAnAM nArakANAm .. 6\-46\-26 sahasA balena .. 6\-46\-28 puMstvAdvIryavattvAt . atimadatvAdudbhinnamadatvAt .. 6\-46\-29 pratimAneShu lalATeShu .. 6\-46\-30 shaktyaH shaktayaH 6\-46\-43 niShkUjA niHshabdAH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 047 .. shrIH .. 6\.47\. adhyAyaH 47 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## uttarakumAravadhaH .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-47\-0 (40454) sa~njaya uvAcha. 6\-47\-0x (4108) gatapUrvAhNabhUyiShThi tasminnahani dAruNe . vartamAne tathA raudre mahAvIravarakShaye .. 6\-47\-1 (40455) durmukhaH kR^itavarmA cha kR^ipaH shalyo viviMshatiH . bhIShmaM jugupurAsAdya tava putreNa choditAH .. 6\-47\-2 (40456) etairatirathairguptaH pa~nchabhirbharatarShabhaH . pANDavAnAmanIkAni vijagAhe mahArathaH .. 6\-47\-3 (40457) chedikAshikarUSheShu pa~nchAleShu cha bhArata . bhIShmasya bahudhA tAlashchalatketuradR^ishyata .. 6\-47\-4 (40458) sa shirAMsi raNe.arINAM rathAMshcha sayugadhvajAn . nichakarta mahAvegairbhallaiH sannataparvabhiH .. 6\-47\-5 (40459) nR^ityato rathamArgeShu bhIShmasya bharatarShabha . bhR^ishamArtasvaraM chakrurnAgA marmaNi tADitAH .. 6\-47\-6 (40460) abhimanyuH susaMkruddhaH pishahgaisturagottamaiH . saMyuktaM rathamAsthAya prAyAdbhIShmarathaM prati .. 6\-47\-7 (40461) jAmbUnadavichitreNa karNikAreNa ketunA . abhyavartata bhIShmaM cha tAMshchaiva rathasattamAn .. 6\-47\-8 (40462) sa tAlaketostIkShNena ketumAhatya patriNA . bhIShmeNa yuyudhe vIrastasya chAnurathaiH saha .. 6\-47\-9 (40463) kR^itavarmANamekena shalyaM pa~nchabhirAshugaiH . viddhvA navabhirAnarchChachChitAgraiH pratipAmaham .. 6\-47\-10 (40464) pUrNAyatavisR^iShTena samyakpraNihitena cha . dhvajamekena vivyAdha jAmbUnadapariShkR^itam .. 6\-47\-11 (40465) durmukhasya tu bhallena sarvAvaraNabhedinA . jahAra sAratheH kAyAchChiraH sannataparvaNA .. 6\-47\-12 (40466) dhanushchichCheda bhallena kArtasvaravibhUShitam . kR^ipasya nishitAgreNa tAMshcha tIkShNamukhaiH sharaiH .. 6\-47\-13 (40467) jaghAna paramakruddho nR^ityanniva mahArathaH . tasya lAghavamudvIkShya tutuShurdevatA api .. 6\-47\-14 (40468) labdhalakShatayA kArShNeH sarve bhIShmamukhA rathAH . satvavantamamanyanta sAkShAdiva dhanaMjayam .. 6\-47\-15 (40469) tasya lAghavamArgasthamalAtasadR^ishaprabham . dishaH paryapatachchApaM gANDIvamiva ghoShavat .. 6\-47\-16 (40470) tamAsAdya mahAvegairbhIShmo navrabhirAshugaiH . vivyAdha samare tUrNamArjuniM paravIrahA .. 6\-47\-17 (40471) dhvajaM chAsya tribhirbhallaishchichCheda paramaujasaH . sArathiM cha tribhirbANairAjaghAna yatavrataH .. 6\-47\-18 (40472) tathaiva kR^itavarmA cha kR^ipaH shalyashcha mAriSha . viddhvA nAkampayatkArShNiM mainAkamiva parvatam .. 6\-47\-19 (40473) sa taiH parivR^itaH shUro dhArtarAShTrairmahArathaiH . vavarSha sharavarShANi kArShNiH pa~ncharathAnprati .. 6\-47\-20 (40474) tatasteShAM sahasrANi saMvArya sharavR^iShTibhiH . nanAda balavAnkArShNirbhIShmAya visR^ijya~nsharAn .. 6\-47\-21 (40475) tatrAsya sumahadrAjanbAhvorbalamadR^ishyata . yatamAnasya samare bhIShmamardayataH sharaiH .. 6\-47\-22 (40476) parAkrAntasya tasyaiva bhIShmo.api prAhiNochCharAn . sa tAMshchichCheda samare bhIShmachApachyutA~nsharAn .. 6\-47\-23 (40477) tato dhvajamAmogheMShurbhIShmasya navabhiH sharaiH . chichCheda samare vIrastata uchchukrushurjanAH .. 6\-47\-24 (40478) sa rAjato mahAskandhastAlo hemavibhUShitaH . saubhadravishikhaishChinnaH papAta bhuvi bhArata .. 6\-47\-25 (40479) taM tu saubhadravishikhaiH pAtitaM bharatarShabha . dR^iShTvA bhImo nanAdochchaiH saubhadramabhiharShayan .. 6\-47\-26 (40480) atha bhIShmo mahAsrANi divyAni subahUni cha . prAdushchakre mahAraudre raNe tasminmahAbalaH .. 6\-47\-27 (40481) tataH sharasahasreNa saubhadraM pratitAmahaH . avAkiradameyAtmA tadadbhutamivAbhavat .. 6\-47\-28 (40482) tato dasha maheShvAsAH pANDavAnAM mahArathAH . rakShArthamabhyadhAvanta saubhadraM tvaritA rathaiH .. 6\-47\-29 (40483) virATaH saha putreNa dhR^iShTadyumnashcha pArShataH . bhImashcha kekayAshchaiva sAtyakishcha vishAMpate .. 6\-47\-30 (40484) teShAM javenApatatAM bhIShmaH shAntanavo raNe . pA~nchAlyaM tribhirAnarchChatsAtyakiM navabhiH sharaiH . 6\-47\-31 (40485) pUrNAyatavisR^iShTena kShureNa nishitena cha . dhvajamekena chichCheda bhImasenasya patriNA .. 6\-47\-32 (40486) jAmbUnadamayaH shrImAnkesarI sa narottama . papAta bhImasenasya bhIShmeNa mathito rathAt .. 6\-47\-33 (40487) tato bhImastribhirviddhvA bhIShmaM shAntanavaM raNe . kR^ipamekena vivyAdha kR^itavarmANamaShTabhiH .. 6\-47\-34 (40488) pragR^ihItAgrahastekana vairATirapi dantinA . abhyadravata rAjAnaM madrAdhipatimuttaraH .. 6\-47\-35 (40489) tasya vAraNarAjasya javenApatato rathe . shalyo nivArayAmAsa vegamapratimaM sharaiH . 6\-47\-36 (40490) tasya kruddhaH sa nAgendro bR^ihataH sAdhuvAhinaH . padA yugamadhiShThAya jaghAna chaturo hayAn .. 6\-47\-37 (40491) sa hatAshve rathe tiShThanmadrAdhipatirAyasIm . uttarAntakarIM shaktiM chikShepa bhujagopamAm .. 6\-47\-38 (40492) tayA bhinnatanutrANaH pravishya vipulaM tamaH . sa papAta gajaskandhAtparamuktA~NkushatomaraH .. 6\-47\-39 (40493) asimAdAya shalyo.api avaplutya rathottamAt . tasya vAraNarAjasya chichChedAtha mahAkaram .. 6\-47\-40 (40494) bhinnamarmA sharashataishChinnahastaH savAraNaH . bhImamArtasvaraM kR^itvA papAta cha mamAra cha .. 6\-47\-41 (40495) etadIdR^ishakaM kR^itvA madrarAjo narAdhipa . Aruroha rathaM tUrNaM bhAsvaraM kR^itavarmaNaH .. 6\-47\-42 (40496) uttaraM vai hataM dR^iShTvA vairATirbhrAtaraM tadA . kR^itavarmaNA cha sahitaM dR^iShTvA shalyamavasthitam .. 6\-47\-43 (40497) shvetaH krodhAtprajajvAla haviShA havyavADiva . sa visphArya mahachchApaM shakrachApopamaM balI .. 6\-47\-44 (40498) abhyadhAva~njighAMsanvai shalyaM madrAdhipaM balI . mahatA rathavaMshena samantAtparivAritaH .. 6\-47\-45 (40499) mu~nchanbANamayaM varShaM prAyAchChalyarathaM prati . tamApatantaM saMprekShya mattavAraNavikramam .. 6\-47\-46 (40500) tAvakAnAM rathAH sapta samantAtparyavArayan . madrarAjamabhIpsanto mR^ityordaMShTrAntaraM gatam .. 6\-47\-47 (40501) bR^ihadbalashcha kausalyo jayatsenashcha mAgadhaH . tathA rukmaratho rAja~nshalyaputraH pratApavAn .. 6\-47\-48 (40502) vindAnuvindAvAvAntyau kAmbhojashcha sudakShiNaH . bR^ihatkShatrasya dAyAdaH saindhavashcha jayadrathaH .. 6\-47\-49 (40503) nAnAvarNavichitrANi dhanUMShi cha mahAtmanAm . visphAritAni dR^ishyante toyadeShviva vidyutaH .. 6\-47\-50 (40504) te tu bANamayaM varShaM shvetamUrdhanyapAtayan . nidAghAnte.aniloddhUtA meghA iva nage jalam .. 6\-47\-51 (40505) tataH kruddho maheShvAsaH saptabhallaiH sutejanaiH . dhanUMShi teShAmAchChidya mamarda pR^itanApatiH .. 6\-47\-52 (40506) nikR^ittAnyeva tAni sma samadR^ishyanta bhArata . tataste tu nimeShArdhAtpratyapadyandhanUMShi cha .. 6\-47\-53 (40507) sapta chaiva pR^iShatkAMshcha shvetasyoparyapAtayan . tataH punarameyAtmA bhallaiH saptabhirAshugaiH . nichakarta mahAbAhusteShAM chApAni dhanvinAm .. 6\-47\-54 (40508) te nikR^ittamahAchApAstvaramANA mahArathAH . rathashaktIH parAmR^ishya vinedurbhairavAnravAn .. 6\-47\-55 (40509) anvayurbharatashreShTha sapta shvetarathaM prati . tatastA jvalitAH sapta mahendrAshaniniHsvanAH .. 6\-47\-56 (40510) aprAptAH saptabhirbhallaishchichCheda paramAstravit. 6\-47\-57btataH samAdAya sharaM sarvakAyavidAraNam .. 6\-47\-57 (40511) prAhiNodbharatashreShTha shveto rukmarathaM prati . tasya dehe nipatito bANo vajrAtigo mahAn .. 6\-47\-58 (40512) tato rukmaratho rAjansAyakena dR^iDhAhataH . niShasAda rathopasthe kashmalaM chAvishanmahat .. 6\-47\-59 (40513) taM visaMj~naM vimanasaM tvaramANastu sArathiH . apovAha nasaMbhrAntaH sarvalokasya pashyataH .. 6\-47\-60 (40514) tato.anyAnShaT samAdAya shveto hemavibhUShitAn . teShAM ShaNmAM mahAbAhurdhvajashIrShaNyapAtayat .. 6\-47\-61 (40515) hayAMshcha teShAM nirbhidya sArathIMshcha paraMtapa . sharaishchaitAnsamAkIrya prAyAchChalyarathaM prati .. 6\-47\-62 (40516) tato halahalAshabdastava sainyeShu bhArata . dR^iShTvA senApatiM tUrNaM yAntaM shalyarathaM prati .. 6\-47\-63 (40517) tato bhIShmaM puraskR^itya tava putro mahAbalaH . vR^itastu sarvasainyena prAyAchChvetarathaM prati .. 6\-47\-64 (40518) mR^ityorAsyamanuprAptaM madrarAjamamochayat . tato yuddhaM samabhavattumulaM romaharShaNam .. 6\-47\-65 (40519) tAvakAnAM pareShAM cha vyatiShaktarathadvipam . saubhadre bhImasena cha sAtyakau cha mahArathe .. 6\-47\-66 (40520) kaikeye cha virATe cha dhR^iShTadyumne cha pArShate . eteShu narasiMheShu chedimatsyeShu chaiva ha . vavarSha sharavarShANi kuruvR^iddhaH pitAmahaH .. .. 6\-47\-67 (40521) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi prathamadivasayuddhe saptachatvAriMsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-47\-7 pisha~NkaiH pi~NgalaiH .. 6\-47\-8 karNikAreNa karNikAradrumopamena .. 6\-47\-9 anurathaiH pArShNigopAdibhiH .. 6\-47\-11 pUrNayatavisR^iShTena AkarNAkR^iShTatyaktena . praNihitena preritena .. 6\-47\-36 rathe rathopari .. 6\-47\-43 vairATiH sha~NkhaH .. 6\-47\-47 saptachatvAriMsho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 048 .. shrIH .. 6\.48\. adhyAyaH 48 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## shvetayuddham .. 1 .. bhIShmeNa shvetavadhaH .. 2 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-48\-0 (40522) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-48\-0x (4109) evaM shvete maheShvAse prApte shalyarathaM prati . kuravaH pANDaveyAshcha kimakurvata sa~njaya .. 6\-48\-1 (40523) bhIShmaH shAntanavaH kiM vA tanmamAchakShva pR^ichChataH . 6\-48\-2 (40524) sa~njaya uvAcha . rAja~nshatasahasrANi tataH kShatriyapu~NgavAH .. 6\-48\-2x (4110) shvetaM senApatiM shUraM puraskR^itya mahArathAH . rAj~no balaM darshayantastava putrasya bhArata .. 6\-48\-3 (40525) shikhaNDinaM puraskR^itya trAtumaichChanmahArathAH . abhyavartanta bhIShmasya rathaM hemapariShkR^itam .. 6\-48\-4 (40526) jighAMsantaM yudhAMshreShThaM tadAsIttumulaM mahat . tatte.ahaM saMpravakShyAmi mahAvaishasamachyuta .. 6\-48\-5 (40527) tAvakAnAM pareShAM cha yathA yuddhamavartata . tatrAkarodrathopasthA~nshUnyA~nshAntanavo bahUn .. 6\-48\-6 (40528) tatrAdbhutaM mahachchakre sharairArchChadrathottamAn . samAvR^iNochCharairarkamarkatulyapratApavAn .. 6\-48\-7 (40529) nudansamantAtsamare ravirudyanyathA tamaH . tenAjau preShitA rAja~nsharAH shatasahasrashaH .. 6\-48\-8 (40530) kShatriyAntakarAH sa~Nkhye mahAvegA mahAbalAH . shirAMsi pAtayAmAsurvIrANAM shatasho raNe .. 6\-48\-9 (40531) gajAnkaNTakasannAhAnvajreNeva shilochchayAn . rathA ratheShu saMsaktA vyadR^ishyanta vishAMpate .. 6\-48\-10 (40532) eke rathaM paryavahaMsturagAH saturaMgamam . yuvAnaM nihataM vIraM lambamAnaM sakArmukam .. 6\-48\-11 (40533) udIrNAshcha hayA rAjanvahanaktastatratatra ha . baddhasva~NganiSha~NgAshcha vidhvastashiraso hatAH .. 6\-48\-12 (40534) shatashaH patitA bhUmau vIrashayyAsu sherate . parasperaNa dhAvantaH patitAH punarutthitAH .. 6\-48\-13 (40535) utthAya cha pradhAvanto dvandvayuddhamavApnuvan . pIDitAH punaranyonyaM luThanto raNamUrdhani .. 6\-48\-14 (40536) sachApAH saniSha~NgAshcha jAtarUpapariShkR^itAH . visrabdhahatavIrAshcha shatashaH paripIDitAH .. 6\-48\-15 (40537) tenatenAbhyadhAvanta visR^ijantashcha bhArata . matto gajaH paryavartaddhayAMshcha hatasAdinaH .. 6\-48\-16 (40538) sarathA rathinashchApi vimR^idgantaH samantataH . syAndanAdapatatkashchinnihato.anyena sAyakaiH .. 6\-48\-17 (40539) hatasArathirapyuchchaiH papAta kAShThavadrathaH . yudhyamAnasya saMgrAme vyUDhe rajasi chotthite .. 6\-48\-18 (40540) dhanuHkUjitavij~nAnaM tatrAsItpratiyuddhyataH . gAtrasparshena yodhAnAM vyaj~nAsta paripanthinam .. 6\-48\-19 (40541) yuddhyamAnaM sharai rAjansi~njinIdhvajinIravAt . anyonyaM vIrasaMshabdo nAshrUyata bhaTaiH kR^itaH .. 6\-48\-20 (40542) shabdAyamAne saMgrAme paTahe karNadAriNi . yudhyamAnasya saMgrAme kurvataH pauruShaM svakam .. 6\-48\-21 (40543) nAshrauShaM nAmagotrANi kIrtanaM cha parasparam . bhIShmachApachyutairbANairArtAnAM yudhyatAM mR^idhe .. 6\-48\-22 (40544) paraspareShAM vIrANAM manAMsi samakampayan . tasminnatyAkule yuddhe dAruNe romaharShaNe .. 6\-48\-23 (40545) pitA putraM cha samare nAbhijAnAti kashchana . chakre bhagne yuge chChinne ekadhurye haye hataH .. 6\-48\-24 (40546) AkShiptaH syandanAdvIraH samArathirajihmagaiH . evaM cha samare sarve vIrAshcha virathIkR^itAH .. 6\-48\-25 (40547) tena tena sma dR^ishyante dhAvamAnAH samaMtataH . gajo hataH shirashChinnaM marma bhinnaM hayo hataH .. 6\-48\-26 (40548) ahataH kopi naivAsIdbhIShme naghnati shAtravAn . shvetaH kurUNAmakarotkShayaM tasminmahAhave .. 6\-48\-27 (40549) rAjaputrAnrathodArAnavadhIchChatasa~NghashaH . chichCheda rathinAM bANaiH shirAMsi bharatarShabha .. 6\-48\-28 (40550) sA~NgadA bAhavashchaiva dhanUMShi cha samaMtataH . ratheShAM rathachakrANi tUNIrANi yugAni cha .. 6\-48\-29 (40551) ChatrANi cha mahArhANi patAkAshcha vishAMpate . hayaighAshcha rathaughAshcha naraughAshchaiva bhArata .. 6\-48\-30 (40552) vAraNAH shatashashchaiva hatAH shvetena bhArata . vayaM shvetabhayAdbhItA vihAya rathasattamam .. 6\-48\-31 (40553) apayAtAstathA pashchAdvibhuM pashyAma dhR^iShNavaH . sharapAtamatikramya kuravaH kurunandana .. 6\-48\-32 (40554) bhIShmaM shAntanavaM yuddhe sthitAH pashyAma sarvashaH . adIno dInasamaye bhIShmo.asmAkaM mahAhave .. 6\-48\-33 (40555) ekastasthau naravyAghro girirmerurivAchalaH . AdadAna iva prANAnsavitA shishirAtyaye .. 6\-48\-34 (40556) gabhastibhirivAdityastasthau sharamarIchimAn . sa mumocha maheShvAsaH sharasa~NghAnanekashaH .. 6\-48\-35 (40557) nighnannamitrAnsamare vajrapANirivAsurAn . te vadhyamAnA bhIShmeNa prajahustaM mahAbalam .. 6\-48\-36 (40558) svayUthAdiva te yUthAnmuktaM bhUmiShu dAruNam . tamevamupalakShyaiko hR^iShTaH puShTaH paraMtapa .. 6\-48\-37 (40559) duryodhanapriye yuktaH pANDavAnparishochayan . jIvitaM dustyajaM tyaktvA bhayaM cha sumahAhave .. 6\-48\-38 (40560) pAtayAmAsa sainyAni pANDavAnAM vishAMpate . praharantamanIkAni pitA devavratastava .. 6\-48\-39 (40561) dR^iShTvA senApatiM bhIShmastvaritaH shvetamabhyayAt . sa bhIShmaM sharajAlena mahatA samavAkirat .. 6\-48\-40 (40562) shvetaM chApi tathA bhIShmaH sharaughaiH samavAkirat . tau vR^iShAviva nardantau mattAviva mahAdvipau .. 6\-48\-41 (40563) vyAghrAviva susaMrabdhAvanyonyamabhijaghnatuH . astrairastrANi saMvArya tatastau puruSharShabhau .. 6\-48\-42 (40564) bhIShmaH shvetashcha yuyudhe parasparavadhaiShiNau . ekAhnA nirdahedbhIShmaH pAmDavAnAmanIkinIm .. 6\-48\-43 (40565) sharaiH paramasaMkruddho yadi shveto na pAlayet . pitAmahaM tato dR^iShTvA shveto vimukhIkR^itam .. 6\-48\-44 (40566) praharShaM pANDavA jagmuH putraste vimanAbhavat . tato duryodhanaH kruddhaH pArthivaiH parivAritaH .. 6\-48\-45 (40567) sasainyaH pANDavAnIkamabhyadravata saMyuge . durmukhaH kR^itavarmA cha kR^ipaH shalyo vishAMpatiHka .. 6\-48\-46 (40568) bhIShmaM jugupurAsAdya tava putreNa noditAH . dR^iShTvA tu pArthivaiH sarvairduryodhanapurogamaiH .. 6\-48\-47 (40569) pANDavAnAmanIkAni vadhyamAnAni saMyuge . shveto gA~NgeyamutsR^ijya tava putrasya vAhinIm .. 6\-48\-48 (40570) nAshayAmAsa vegena vAyurvR^ikShAnivaujasA . drAvayitvA chamUM rAjanvairATiH krodhamUrchChitaH .. 6\-48\-49 (40571) ApatatsahasA bhUyo yatra bhIShmo vyavasthitaH . tau tatropagatau rAja~nsharadIptau mahAbalau .. 6\-48\-50 (40572) ayudhyetAM mahAtmAnau yathobhau vR^itravAsavau . anyonyaM tu mahArAja parasparavadhaiShiNau .. 6\-48\-51 (40573) nigR^ihya kArmukaM shveto bhIShmaM vivyAdha saptabhiH . parAkramaM tatastasya parAkramya parAkramI .. 6\-48\-52 (40574) tarasA vArayAmAsa matto mattamiva dvipam . shvetaH shAntanavaM bhUyaH sharaiH sannataparvabhiH .. 6\-48\-53 (40575) vivyAdha pa~nchaviMshatyA tadadbhutamivAbhavat . taM pratyavidhyaddashabhirbhIShmaH shAntanavastadA .. 6\-48\-54 (40576) sa viddhastena balavAnnAkampata yathA.achalaH . vairATiH samare kruddho bhR^ishamAyamya kArmukam .. 6\-48\-55 (40577) AjaghAna tato bhIShmaM shvetaH kShatriyanandanaH . saMprahasya tata shvetaH sR^ikkiNI parisaMlihan .. 6\-48\-56 (40578) ghanushchichCheda bhIShmasya navabhirdashadhA sharaiH . saMdhAya vishikhaM chaiva sharaM lomapravAhinam .. 6\-48\-57 (40579) unmamAtha tatastAlaM dhvajashIrShaM mahAtmanaH . ketuM nipatitaM dR^iShTvA bhIShmasya tanayAstava .. 6\-48\-58 (40580) hataM bhIShmamamanyanta shvetasya vashamAgatam . pANDavAshchApi saMhR^iShTA dadhmuH sha~NkhAnmudA yutAH .. 6\-48\-59 (40581) bhIShmasya patitaM ketuM dR^iShTvA tAlaM mahAtmanaH . tato duryodhanaH krodhAtsvamanIkamanodayat .. 6\-48\-60 (40582) yattA bhIShmaM parIpsadhvaM rakShamANAH samaMtataH . mA naH prapashyamAnAnAM shvetAnmR^ityumavApsyati .. 6\-48\-61 (40583) bhIShmaH shAntanavaH shUrastathA satyaM bravImi vaH . rAj~nastu vachanaM shratvA tvaramANA mahArathAH .. 6\-48\-62 (40584) balena chatura~NgeNa gA~NgeyapranvapAlayan . bAhlIkaH kR^itavarmA cha shalaH shalyashcha bhArata .. 6\-48\-63 (40585) jalasandho vikarNashcha chitraseno viviMshatiH . tvaramANAstvarAkAle parivArya samaMtataH .. 6\-48\-64 (40586) shastravR^iShTiM sutumulAM shvetasyoparyapAtayan . tAnkruddho nishitairbANaistvaramANo mahArathaH .. 6\-48\-65 (40587) avArayadameyAtmA darshayanpANilAghavam . sa nivArya tu tAnsarvAnkesarI ku~njarAviva .. 6\-48\-66 (40588) mahatA sharavarSheNa bhIShmasya dhanurAchChinat . tato.anyaddhanurAdAya bhIShmaH shAntanavo yudhi .. 6\-48\-67 (40589) shvetaM vivyAdha rAjendra ka~NkapatraiH shitaiH sharaiH . tataH senApatiH kruddho bhIShmaM bahubhirAyasaiH .. 6\-48\-68 (40590) vivyAdha samare rAjansarvalokasya pashyataH . tataH pravyathito rAjA bhIShmaM dR^iShTvA nivAritam .. 6\-48\-69 (40591) pravIraM sarvalokasya shvetena yudhi vai tadA . niShThAnakashcha sumahAMstava sainyasya chAbhavat .. 6\-48\-70 (40592) taM vIraM vAritaM dR^iShTvA shvetena sharavikShatam . hataM shvetena manyante shvetasya vashamAgatam .. 6\-48\-71 (40593) tataH krodhavashaM prAptaH pitA devavratastava . dhvajamunmatitaM dR^iShTvA tAM cha senAM nivAritAm .. 6\-48\-72 (40594) shvetaM prati mahArAja vyasR^ijatptAyakAnbahUn . tAnAvArya raNe shveto bhIShmasya rathinAM varaH .. 6\-48\-73 (40595) dhanushchichCheda bhallena punareva pitustava . utsR^ijya kArmukaM rAjangA~NgeyaH krodhamUrchChitaH .. 6\-48\-74 (40596) anyatkArmukamAdAya vipulaM balavattaram . tatra saMdhAya vipulAnbhallAnsapta shilAshitAn .. 6\-48\-75 (40597) chaturbhishcha jaghAnAshvA~nshvetasya pR^itanApateH . dhvajaM dvAbhyAM tu chichCheda saptamena cha sArathe .. 6\-48\-76 (40598) shirashchichCheda bhallena saMkruddho.alaghuvikramaH . hatAshvasUtAtsu rathAdavaplutya mahAbalaH .. 6\-48\-77 (40599) amarShavashamApanno vyAkulaH samapadyata . virathaM rathinAM shreShThaM shvetaM dR^iShTvA pitAmahaH .. 6\-48\-78 (40600) tADayAmAsa nishitaiH sharasa~NghaiH samaMtataH . sa tADyamAnaH samare bhIShmachApachyutaiH sharaiH .. 6\-48\-79 (40601) svarathe dhanurutsR^ijya shaktiM jagrAha kA~nchanIm . tataH shaktiM raNe shveto jagrAhograM mahAbhayAm .. 6\-48\-80 (40602) kAladaNDopamAM ghorAM mR^ityorjihvAmeva shvasan . abravIchcha tadA shveto bhIShmaM shAntanavaM raNe .. 6\-48\-81 (40603) tiShThedAnIM susaMrabdhaH pashya mAM puruSho bhava . evamuktvA maheShvAso bhIShmaM yudhi parAkramI .. 6\-48\-82 (40604) tataH shaktimameyAtmA chikShepa bhujagopamAm . pANDavArthe parAkrAntastavAnarthaM chikIrShukaH .. 6\-48\-83 (40605) hAhAkAro mahAnAsItputrANAM te vishAMpate . dR^iShTvA shaktiM mahAghorAM mR^ityordaNDasamaprabhAm .. 6\-48\-84 (40606) shvetasya karanirmuktAM nirmuktoragasannibhAm . apatatsahasA rAjanmaholkeva nabhastalAt .. 6\-48\-85 (40607) jvalantImantarikShe tAM jvAlAbhiriva saMvR^itAm . asaMbhrAntastadA rAjanpitA devavratastava .. 6\-48\-86 (40608) aShTabhirnavabhirbhIShmaH shaktiM chichCheda patribhiH . utkR^iShTahemavikR^itAM nikR^itAM nishitaiH sharaiH .. 6\-48\-87 (40609) uchchukrushustataH sarve tAvakA bharatarShabha . shaktiM vinihatAM dR^iShTvA vairATiH krodhamUrchChitaH .. 6\-48\-88 (40610) kAlopahatachetAstu kartavakyaM nAbhyajAnata . krodhasaMmUrchChito rAjanvairATiH prahasanniva .. 6\-48\-89 (40611) gadAM jagrAha saMhR^iShTo bhIShmasya nidhanaM prati . krodhena raktanayano daNDapANirivAntakaH .. 6\-48\-90 (40612) bhIShmaM samidudrAva jalaugha iva parvatam . tasya vegamasaMvAryaM matvA bhIShmaH pratApavAn .. 6\-48\-91 (40613) prahAravipramokShArthaM sahasA dharaNIMgataH . shvetaH krodhasamAviShTo bhrAmayitvA tu tAM gadAm .. 6\-48\-92 (40614) rathe bhIShmasya chikShepa yathA devo dhaneshvaraH . tayA bhIShmanipAtinyA sa ratho bhasmasAtkR^itaH .. 6\-48\-93 (40615) sadhvajaH saha sUtena sAshvaH sayugabandhuraH . virathaM rathinAM shreShThaM bhIShmaM dR^iShTvA rathottamakAH .. 6\-48\-94 (40616) abhyadhAvanta sahitAH shalyaprabhR^itayo rathAH . tato.anyaM rathamAsthAya dhanurvisphArya durmanAH .. 6\-48\-95 (40617) shanakairabhyAyAchChvetaM gA~NgeyaH prahasanniva . etasminnantare bhIShmaH shushrAva vipulAM giram .. 6\-48\-96 (40618) AkAshAdIritAM divyAmAtmano hitasaMbhavAm . bhIShmabhIShma mahAbAho shIghraM yatnaM kuruShva vai .. 6\-48\-97 (40619) eSha hyasya jaye kAlo nirdiShTo vishvayoninA . etachChrutvA tu vachanaM devadUtena bhAShitam .. 6\-48\-98 (40620) saMprahR^iShTamanA bhUtvA vadhe tasya mano dadhe . virathaM rathinAM shreShThaM shvetaM dR^iShTvA padAtinam .. 6\-48\-99 (40621) sahitAstvabhyavartanta parIpsanto mahArathAH . sAtyakirbhImasenashcha dhR^iShTadyumnashcha pArShataH .. 6\-48\-100 (40622) kaikeyo dhR^iShTaketushcha abhimanyushcha vIryavAn . etAnApatataH sarvAndroNashalyakR^ipaiH saha .. 6\-48\-101 (40623) avArayadameyAtmA vArivegAnivAchalaH . sa niruddheShu sarveShu pANDaveShu mahAtmasu .. 6\-48\-102 (40624) shvetaH kha~NgamathAkR^iShya bhIShmasya dhanurAchChinAt . tadapAsya dhanushChinnaM tvaramANaH pitAmahaH .. 6\-48\-103 (40625) devadUtavachaH shrutvA vadhe tasya mano dadhe . tataH pracharamANastu pitA devavratastava .. 6\-48\-104 (40626) anyatkArmukamAdAya tvaramANo mahArathaH . kShaNena sajyamakarochChakrachApasamaprabham .. 6\-48\-105 (40627) pitA te bharatashreShTha shvetaM dR^iShTvA mahArathaiH . vR^itaM taM manujavyAghrairbhImasenapurogamaiHka .. 6\-48\-106 (40628) abhyavartata gA~NgeyaH shvetaM senApatiM drutam . ApatantaM tato bhIShmo bhImasenaM pratApavAn .. 6\-48\-107 (40629) Ajaghne vishikhaiH ShaShTyA senAnyaM sa mahArathaH . abhimanyuM cha samare pitA devavratastava .. 6\-48\-108 (40630) Ajaghne bharatashreShThastribhiH sannataparvabhiH . sAtyakiM cha shatenAjau bharatAnAM pitAmahaH .. 6\-48\-110adhR^iShTadyumnaM cha viMshatyA kaikeyaM chApi pa~nchabhiH . tAMshcha sarvAnmaheShvAsAnpitA devavratastava .. 6\-48\-109 (40631) vArayitvA sharairghoraiH shvetamevAbhidudruve . tataH sharaM mR^ityusamaM bhArasAdhanamuttamam .. 6\-48\-111 (40632) vikR^iShya balavAnbhIShmaH samAdhatta durAsadam . brahmAstreNa susaMyuktaM taM sharaM lomavAhinam .. 6\-48\-112 (40633) dadR^ishurdevagandharvAH pishAchoragarAkShasAH . sa tasya kavachaM bhitvA hR^idayaM chAmitaujasaH .. 6\-48\-113 (40634) jagAma dharaNIM bANo mahAshaniriva jvalan . astaM gachChanyathA.a.adityaH prabhAprAdAya satvaraH .. 6\-48\-114 (40635) evaM jIvitamAdAya shvetadehA~njagAma ha . taM bhIShmeNa naravyAghraM tathA vinihataM yudhi .. 6\-48\-115 (40636) prapatantamapashyAma gireH shR^i~Ngamiva chyutam . ashochanpANDavAstatra kShatriyAshcha mahArathAH .. 6\-48\-116 (40637) prahR^iShTAshcha sutAstubhyaM kuravashchApi sarvashaH . 6\-48\-117btato duHshAsano rAja~nshvetaM dR^iShTvA nipAtitam .. 6\-48\-117 (40638) vAditraninadairghorairnR^ityati sma samaMtataH . tasminhate maheShvAse bhIShmeNAhavashobhinA .. 6\-48\-118 (40639) prAvepanta maheShvAsAH shikhaNDipramukhA rathAH . tato dhanaMjayo rAjanvArShNeyashchApi sarvashaH .. 6\-48\-119 (40640) avahAraM shanaishchakrurnihate vAhinIpatau . tato.avahAraH sainyAnAM tava teShAM cha bhArata .. 6\-48\-120 (40641) tAvakAnAM pareShAM cha nardatAM cha muhurmuhuH . pArthA vimanaso bhUtvA nyavartanta mahArathAH . chintayanto vadhaM ghoraM dvairathena paraMtapAH .. .. 6\-48\-121 (40642) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi prathamadivasayuddhe aShTachatvAriMsho.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 049 .. shrIH .. 6\.49\. adhyAyaH 49 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## sha~NkhayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-49\-0 (40643) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-49\-0x (4111) ( shvete senApatau tAta saMgrame nihate paraiH . kimakurvanmaheShvAsAH pA~nchAlAH pANDavaiH saha .. 6\-49\-1 (40644) senApatiM samAkarNya shvetaM yudhi nipAtitam . tadarthaM yatatAM chApi pareShAM prapalAyinAm .. 6\-49\-2 (40645) manaH prINAti me vAkyaM jayaM saMjaya shrR^iNvataH . pratyupAyaM chintayantaH sa~njanAH prasravanti me .. 6\-49\-3 (40646) sa hi vIro.anuraktashcha vR^iddhaH kurupatistadA . kR^itaM vairaM sadA tena pituH putreNa dhImatA .. 6\-49\-4 (40647) tasyodvegabhayAchchApi saMshritaH pANDavAnpurA . sarvaM balaM parityajya durgaM saMshritya tiShThati .. 6\-49\-5 (40648) pANDavAnAM pratApena durgaM deshaM niveshya cha . sapatnAnsatataM bAdhannAryavR^ittimanuShThitaH .. 6\-49\-6 (40649) AshcharyaM vai sadA teShAM purA rAj~nAM sudurmatiH . tato yudhiShThire bhaktaH kathaM sa~njaya sUditaH ..) 6\-49\-7 (40650) prakShiptaH saMmataH kShudraH putro me puruShAdhamaH . na yuddhaM rochayedbhIShmo na chAchAryaH kathaMchana .. 6\-49\-8 (40651) na kR^ipo na cha gAndhArI nAhaM sa~njaya rochaye . na vAsudevo vArShNeyo dharmarAjashcha pANDavaH .. 6\-49\-9 (40652) na bhImo nArjunashchaiva na yamau puruSharShabhau . vAryamANo mayA nityaM gAndhAryA vidureNa cha .. 6\-49\-10 (40653) jAmadagnyena rAmeNa vyAsena cha mahAtmanA . duryodhano yudhyamAno nityameva hi sa~njaya .. 6\-49\-11 (40654) karNasya matamAsthAya saubalasya cha pApakR^it . duHshAsanasya cha tathA pANDavAnnAnvachintayat .. 6\-49\-12 (40655) tasyAhaM vyasanaM ghoraM manye prAptaM tu sa~njaya . shvetasya cha vinAshena bhIShmasya vijayena cha .. 6\-49\-13 (40656) saMkruddhaH kR^iShNasahitaH pArthaH kimakarodyudhi . arjunAddhi bhayaM bhUyastanme tAta na shAmyati .. 6\-49\-14 (40657) sa hi shUrashcha kaunteyaH kShiprakArI dhanaMjayaH . manye sharaiH sharIrANi shatrUNAM pramathiShyati .. 6\-49\-15 (40658) aindrimindrAnujasamaM mahendrasadR^ishaM bale . amoghakrodhasaMkalpaM dR^iShTvA vaH kimabhUnmanaH .. 6\-49\-16 (40659) tathaiva vedavichChUro jvalanArkasamadyutiH . indrAstravidameyAtmA prapatansamitiMjayaH .. 6\-49\-17 (40660) vajrasaMsparsharUpANAmastrANAM cha prayojakaH . sakha~NgAkShepahastastu ghoShaM chakre mahArathaH .. 6\-49\-18 (40661) sa sa~njaya mahAprAj~no drupadasyAtmajo balI . dhR^iShTadyumnaH kimakarochChvete yudhi nipAtite .. 6\-49\-19 (40662) purA chaivAparAdhena vadhena cha chamUpateH . manye manaH prajajvAla pANDavAnAM mahAtmanAm .. 6\-49\-20 (40663) teShAM krodhaM chintayaMstu ahaHsu cha nishAsu cha . na shAntimadhigachChAmi duryodanakR^itena hi . kathaM chAbhUnmahAyuddhaM sarvamAchakShva sa~njaya .. 6\-49\-21 (40664) sa~njaya uvAcha. 6\-49\-22x (4112) shrR^iNu rAjansthiro bhUtvA tavApanayano mahAn . na cha duryodhane doShamimAmAdhAtumarhasi .. 6\-49\-22 (40665) gatodake setubandho yAdR^iktAdR^i~Nbhatistava . saMdIpte bhavane yadvatkUpasya khananaM tathA .. 6\-49\-23 (40666) gatapUrvAhNabhUyiShThe tasminnahani dAruNe . tAvakAnAM pareShAM cha punaryuddhamavartata .. 6\-49\-24 (40667) shvetaM tu nihataM dR^iShTvA virATasya chamUpatim . kR^itavarmaNA cha sahitaM dR^iShTvA shalyamavasthitam .. 6\-49\-25 (40668) sha~NkhaH krodhAtprajajvAla haviShA havyavADiva . sa visphArya mahachchApaM shakrachApopamaM balI .. 6\-49\-26 (40669) abhyadhAvajjighAMsanvai shalyaM madrAdhipaM yudhi . mahatA rathasa~Nghena samantAtparirakShitaH .. 6\-49\-27 (40670) sR^ijanbANamayaM varShaM prAyAchChalyarathaM prati . tamApatantaM saMprekShya mattavAraNavikramam .. 6\-49\-28 (40671) tAvakAnAM rathAH sapta samantAtparyavArayan . madrarAjaM parIpsanto mR^ityordaMShTrAntaraM gatam .. 6\-49\-29 (40672) bR^ihadbalashcha kausalyo jayatsenashcha mAgadhaH . tathA rukmaratho rAjanputraH shalyasya mAnitaH .. 6\-49\-30 (40673) vindAnuvindAvAvantyau kAmbhojashcha sudakShiNaHka . bR^ihatkShatrasya dAyAdaH saindhavashcha jayadrathaH .. 6\-49\-31 (40674) nAnAdhAtuvichitrANi kArmukANi mahAtmanAm . visphAritAnyadR^ishyanta toyadeShviva vidyutaH .. 6\-49\-32 (40675) te tu bANamayaM varShaM sha~NkhamUrdhniM nyapAtayan . nidAghAnte.aniloddhR^itA meghA iva nage jalam .. 6\-49\-33 (40676) tataH kruddho maheShvAsaH saptabhallaiH sutejanaiH . dhanUMShi teShAmAchChidya nanarda pR^itanApatiH .. 6\-49\-34 (40677) tato bhIShmo mahAbAhurvinadya jalado yathA . tAlamAtraM dhanurgR^ihya sha~NkhamabhyadravadraNe .. 6\-49\-35 (40678) tamudyantamudIkShyAtha maheShvAsaM mahAbalam . saMtrastA pANDavI senA vAtavegahateva nauH .. 6\-49\-36 (40679) tato.arjunaH saMtvaritaH sha~NkhasyAsItpuraHsaraH . bhIShmAdrakShyo.ayamadyeti tato yuddhamavartata .. 6\-49\-37 (40680) hAhAkAro mahAnAsIdyodhAnAM yudhi yudhyatAm . tejastejasi saMpR^iktamityevaM vismayaM yayuH .. 6\-49\-38 (40681) atha shalyo gadApANiravatIrya mahArathAt . sha~Nkhasya chaturo vAhAnahanadbharatarShabha .. 6\-49\-39 (40682) sa hatAshvAdrathAttUrNaM kha~NgamAdAya vidrutaH . bIbhatsoshcha rathaM prApya punaH shAntimavindata .. 6\-49\-40 (40683) tato bhIShmarathAttUrNamutpatanti patatriNaH . yairantarIkShaM bhUmishcha sarvataH samavastR^itA .. 6\-49\-41 (40684) pa~nchAlAnatha matsyAMshcha kekayAMshcha prabhadrakAn . bhIShmaH praharatAM shreShThaH pAtayAmAsa patribhiH .. 6\-49\-42 (40685) utsR^ijya samare rAjanpANDavaM savyasAchinam . abhyadravata pA~nchAlyaM drupadaM senayA vR^itam .. 6\-49\-43 (40686) priyaM saMbandhinaM rAja~nsharAnavakiranbahUn . agnineva pradagdhAni vanAni shishirAtyaye .. 6\-49\-44 (40687) sharadagdhAnyadR^ishyanta sainyAni drupadasya ha . atyatiShThadraNe bhIShmo vidhUma iva pAvakaH .. 6\-49\-45 (40688) madhyandine yathA.a.adityaM tapantamiva tejasA . na shekuH pANDaveyasya yodhA bhIShmaM nirIkShitum .. 6\-49\-46 (40689) vIkShAMchakruH samaMtAtte pANDavA bhayapIDitAH . trAtAraM nAdhyagachChanta gAvaH shItArditA iva .. 6\-49\-47 (40690) sA tu yaudhiShThirI senA gA~NgeyasharapIDitA . siMheneva vinirbhinnA shuklA gauriva gopateH .. 6\-49\-48 (40691) hate viprudrute sainye nirutsAhe vimardite . hAhAkAro mahAnAsItpANDusainyeShu bhArata .. 6\-49\-49 (40692) tato bhIShmaH shAntanavo nityaM maNDalakArmukaH . mumocha bANAndIptAgrAnahInAshIviShAniva .. 6\-49\-50 (40693) sharairekAyanIkurvandishaH sarvA yatavrataH . jaghAna pANDavarathAnAdishyAdishya bhArata .. 6\-49\-51 (40694) tataH sainyeShu bhagneShu mathiteShu cha sarvashaH . prApte chAstaM dinakare na prAj~nAyata kiMchana .. 6\-49\-52 (40695) bhIShmaM cha samudIryantaM dR^iShTvA pArthA mahAhave . avahAramakurvanta sainyAnAM bharatarShabha .. .. 6\-49\-53 (40696) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi prathamadivasayuddhe ekonapa~nchAsho.adhyAyaH .. .. iti prathamadivasayuddham .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-49\-51 ekAyanIkurvan ekamArgAH kurvan .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 050 .. shrIH .. 6\.50\. adhyAyaH 50 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## dhR^iShTadyumnena krau~nchavyUhanirmANam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-50\-0 (40697) sa~njaya uvAcha. 6\-50\-0x (4113) kR^ite.avahAre sainyAnAM prathame bharatarShabha . bhIShme cha yuddhasaMrabdhe hR^iShTe duryodhane tathA .. 6\-50\-1 (40698) dharmarAjastatastUrNamabhigamya janArdanam . bhrAtR^ibhiH sahitaH sarvaiH sarvaishchaiva janeshvaraiH .. 6\-50\-2 (40699) shuchA paramayA yuktashchintayAnaH parAjayam . vArShNeyamabravIdrajAndR^iShTvA bhIShmasya vikramam .. 6\-50\-3 (40700) kR^iShNa pashya maheShvAsaM bhIShmaM bhImaparAkramam . sharairdahantaM sainyaM me grIShme kakShamivAnalam .. 6\-50\-4 (40701) kathamenaM mahAtmAnaM shakShyAmaH prativIkShitum . lelihyamAnaM sainyaM me haviShmantamivAnalam .. 6\-50\-5 (40702) etaM hi puruShavyAghraM dhanuShmantaM mahAbalam . dR^iShTvA vipradrurta sainyaM samare mArgaNAhatam .. 6\-50\-6 (40703) shakyo jetuM yamaH kruddho vajrapANishcha saMyuge . varuNaH pAshabhR^idvApi kubero vA gadAdharaH .. 6\-50\-7 (40704) na tu bhIShmo mahAjetAH shakyo jetuM mahAbalaH . so.ahamevaM gate magno bhIShmAgAdhajale.apluve .. 6\-50\-8 (40705) Atmano buddhidaurbalyAdbhIShmamAsAdya keshava . vanaM yAtsAmi vArShNeya shreyo me tatra jIvitum .. 6\-50\-9 (40706) na tvetAnpR^ithivIpAlAndAtuM bhIShmAya mR^ityave . kShapayiShyati senAM me kR^iShNa bhIShmo mahAstravit .. 6\-50\-10 (40707) yathA.analaM prajvalitaM pata~NgAH samabhidrutAH . vinAshAyopagachChanti tathA me saniko janaH .. 6\-50\-11 (40708) kShayaM nIto.asmi vArShNeya rAjyahetoH parAkramI . bhrAtashchaiva me vIrAH karshitAH sharapIDitAH .. 6\-50\-12 (40709) matkR^ite bhrAtR^ihArdena rAjyAdbhraShTAstathA sukhAt . jIvitaM bahumanye.ahaM jIvitaM hyadya durlabham .. 6\-50\-13 (40710) jIvitasya cha sheSheNa tapastapsyAmi dushcharam . na ghAtayiShyAmi raNe mitrANImAni keshava .. 6\-50\-14 (40711) rathAnme bahusAhasrAndivyairastrairmahAbalaH . ghAtayatyanishaM bhIShmaH pravarANAM prahAriNAm .. 6\-50\-15 (40712) kiM nu kR^itvA hitaM me syAdbrUhi mAdhava mAchiram . madhyasthamiva pashyAmi samare savyasAchinam .. 6\-50\-16 (40713) eko bhImaH paraM shaktyA yudhyatyeva mahAbhujaH . kevalaM bAhuvIryeNa kShatradharmamanusmaran .. 6\-50\-17 (40714) gadayA vIraghAtinyA yathotsAhaM mahAmanAH . karotyasukaraM karma rathAshvanarapa~NktiShu .. 6\-50\-18 (40715) nAlameSha kShayaM kartuM parasainyasya mAriSha . Arjavenaiva yuddhena vIra varShashatairapi .. 6\-50\-19 (40716) eko.astravitsakhA te.ayaM so.apyasmAnsamupekShate . nirdahyamAnAnbhIShmeNa droNena cha mahAtmanA .. 6\-50\-20 (40717) divyAnyastrANi bhIShmasya droNasya cha mahAtmanaH . dhakShyanti kShatriyAnsarvAnprayuktAni punaH punaH .. 6\-50\-21 (40718) kR^iShNa bhIShmaH susaMrabdhaH sahitaH sarvapArthivaiH . kShapayiShyati no nUnaM yAdR^isho.asya parAkramaH .. 6\-50\-22 (40719) sa tvaM pashya mahAbhAga yogeshvara mahAratham . bhIShmaM yaH shamayetsaMkhye dAvAgniM jalado yathA .. 6\-50\-23 (40720) tava prasAdAdgovinda pANDavA nihatadviShaH . svarAjyamanusaMprAptA modiShyante sabAndhavAH .. 6\-50\-24 (40721) evamuktvA tataH pArtho dhyAnnAste mahAmanAH . chiramantarmanA bhUtvA shokopahatachetanaH .. 6\-50\-25 (40722) shokArtaM tamatho j~nAtvA duHkhopahatachetasam . abravIttatra govindo harShayansarvapANDavAn .. 6\-50\-27amAshucho bharatashreShTa na tvaM shochitumarhasi . yasya te bhrAtaraH shUrAH sarvalokeShu dhanvinaHka .. 6\-50\-26 (40723) ahaM cha priyakR^idrAjansAtyakishcha mahAyashAH . virATadrupadau chemau dhR^iShTadyumnashcha pArShataH .. 6\-50\-28 (40724) tathaiva sabalAshcheme rAjAno rAjasattama . tvatprasAdaM pratIkShante tvadbhaktAshcha vishAMpate .. 6\-50\-29 (40725) eSha te pArShato nityaM hitakAmaH priye rataH . sainApatyamanuprApto dhR^iShTadyumno mahAbalaH .. 6\-50\-30 (40726) shikhaNDI cha mahAbAho bhIShmasya nidhanaM kila . etachChrutvA tato dharmo dhR^iShTadyumnaM mahAratham . abravItsamitau tasyAM vAsudevasya shrR^iNvataH .. 6\-50\-31 (40727) dhR^iShTadyumna nibodhedaM yattvAM vakShyAmi mAriSha . nAtikramyaM bhavettachcha vachanaM mama bhAShitam .. 6\-50\-32 (40728) bhavAnsenApatirmahyaM vAsudevena saMmitaH . kArtikeyo yathA nityaM devAnAmabhavatpurA .. 6\-50\-33 (40729) tathA tvamapi pANDUnAM senAnIH puruSharShabha . sa tvaM puruShashArdUla vikramya jahi kauravAn .. 6\-50\-34 (40730) ahaM cha te.anuyAsyAmi bhImaH kR^iShNashcha mAriSha . mAdrIputrau cha sahitau draupadeyAshcha daMshitAH .. 6\-50\-35 (40731) ye chAnye pR^ithivIpAlAH pradhAnAH puruSharShabha . tata uddharShayansarvAndhR^iShTadyumno.abhyabhAShata .. 6\-50\-36 (40732) ahaM droNAntakaH pArtha vihitaH shambhunA purA . raNe bhIShmaM kR^ipaM droNaM tathA shalyaM jayadratham .. 6\-50\-37 (40733) sarvAnadya raNe dR^iptAnpratiyotsyAmi pArthiva . athotkruShTaM maheShvAsaiH pANDavairyuddhadurmadaiH .. 6\-50\-38 (40734) samudyate pArthivendre pArShate shatrusUdane . tamabravIttataH pArthaH pArShataM pR^itanApatim .. 6\-50\-39 (40735) vyUhaH krau~nchAruNo nAma sarvashatrunibarhaNaH . yaM bR^ihaspatirindrAya tadA devAsure.abravIt .. 6\-50\-40 (40736) taM yathAvatprativyUhaM parAnIkavinAshanam . adR^iShTapUrvaM rAjAnaH pashyantu kurubhiH saha .. 6\-50\-41 (40737) yathoktaH sa nR^idevena viShNurvajrabhR^itA yathA . prabhAte sarvasainyAnAmagre chakre dhana~njayam .. 6\-50\-42 (40738) AdityapathagaH ketustasyAdbhutamanoramaH . shAsanAtpuruhUtasya nirmito vishvakarmaNA .. 6\-50\-43 (40739) indrAyudhasavarNAbhiH patAkAbhirala~NkR^itaH . 6\-50\-44bAkAshaga ivAkAshe gandharvanagaropamaH .. 6\-50\-44 (40740) nR^ityamAna ivAbhAti rathacharyAsu mAriSha . tena ratnavatA pArthaH sa cha gANDIvadhanvanA .. 6\-50\-45 (40741) babhUva paramopetaH sumeruriva bhAnunA . shirobhUddrupado rAjA mahatyA senayA vR^itaH .. 6\-50\-46 (40742) kuntibhojashcha chaidyashcha chakShurbhyAM tau janeshvarau . dAshArNakAH prabhadrAshcha dAsherakagaNaiH saha .. 6\-50\-47 (40743) anUpakAH kirAtAshcha grIvAyAM bharatarShabha . paTachcharaishcha pauNDraishcha rAjanpauravakaistathA .. 6\-50\-48 (40744) niShAdaiH sahitashchApi pR^iShThamAsIdyudhiShThiraH . pakShau tu bhImasenashcha dhR^iShTadyumnashcha pArShataH .. 6\-50\-49 (40745) draupadeyAbhimanyushcha sAtyakishcha mahArathaH . pishAchA dAradAshchaiva puNDrAH kuNDIviShaiH saha .. 6\-50\-50 (40746) mArutA dhenukAshchaiva taMgamAH parataMgaNAH . bAhlikAstittirAshchaiva cholAH pANDyAshcha bhArata .. 6\-50\-51 (40747) ete janapadA rAjandakShiNaM pakShamAshritAH . agniveshAstudduNDAshcha mAlavA dAnabhArayaH .. 6\-50\-52 (40748) shabarA udbhasAshchaiva vatsAshcha saha nAkulaiH . nakulaH sahadevashcha vAmaM pakShaM samAshritAH .. 6\-50\-53 (40749) rathAnAmayutaM pakShau shirastu niyutaM tathA . pR^iShThamarbudamevAsItsahasrAmi cha viMshatiH .. 6\-50\-54 (40750) grIvAyAM niyutaM chApi sahasrAmi cha saptatiH . pakShakoTiprapakSheShu pakShAnteShu cha vAraNAH .. 6\-50\-55 (40751) jagmuH parivR^itA rAjaMshchalanta iva parvatAH . jaghanaM pAlayAmAsa virATaH saha kekayaiH .. 6\-50\-56 (40752) kAshirAjashcha shaibyashcha rathAnAmayutaistribhiH . evamenaM mahAvyUhaM vyUhya bhArata pANDavAH .. 6\-50\-57 (40753) sUryodhayaM ta ichChataH sthitA yuddhAya daMshitAH . teShAmAdityavarmAni vimalAni mahAnti cha . shvetachChatrANyashobhanta vAraNeShu ratheShu cha .. .. 6\-50\-58 (40754) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dvitIyadivasayuddhe pa~nchAsho.adyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-50\-19 Arjavena akuTilena divyAstramAyAhInena .. 6\-50\-25 antarmanAH vimanAH .. 6\-50\-31 nidhanaM nidhanahetuH .. 6\-50\-32 bhAShitamuktam .. 6\-50\-33 mahyaM mama .. 6\-50\-44 AkAshaga iva pakShIva .. 6\-50\-45 rathacharyAsu rathavartmasu .. 6\-50\-46 paramopetaH parA utkR^iShTA chAsau mA lakShmIshcheti paramA tayA upetaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 051 .. shrIH .. 6\.51\. adhyAyaH 51 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhIShmAdibhiH prativyUharachanA .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-51\-0 (40755) sa~njaya uvAcha. 6\-51\-0x (4114) krau~nchaM dR^iShTvA tato vyUhamabhedyaM tanayastava . rakShamANaM mahAghoraM pArthenAmitatejasA .. 6\-51\-1 (40756) AchAryamupasaMgamya kR^ipaM shalyaM cha pArthiva . saumadattiM vikarNaM cha so.ashvatthAmAnameva cha .. 6\-51\-2 (40757) duHshAkasanAdInbhrAtR^IMshcha sarvaneva cha bhArata . anyAMshcha subahU~nshUrAnyuddhAya samupAgatAn .. 6\-51\-3 (40758) prAhedaM vachanaM kAle harShayaMstanayastava . nAnAshastrapraharaNAH sarve yuddhavishAradAH .. 6\-51\-4 (40759) ekaikashaH samarthA hi yUyaM sarve mahArathAH . pANDuputrAnraNe hantuM sasainyAnkimu saMhatAH .. 6\-51\-5 (40760) aparyAptaM tadasmAkaM balaM bhIShmAbhirakShitam . paryAptamidameteShAM balaM bhImAbhirakShitam .. 6\-51\-6 (40761) saMsthAnAH shUrasenAshcha vetrikAH kukurAstathA . ArochakAstrigartAshcha madrakA yavanAstathA .. 6\-51\-7 (40762) shatruMjayena sahitAstathA duHshAsanena cha . vikarNena cha vIreNa tathA nandopanandakaiH .. 6\-51\-8 (40763) chitrasenena sahitAH sahitAH pAribhadrakaiH . bhIShmamevAbhirakShantu saha sainyapuraskR^itAH .. 6\-51\-9 (40764) tato bhIShmashcha droNashcha tava putrAshcha mAriSha . avyUhanta mahAvyUhaM pANDUnAM pratibAdhakam .. 6\-51\-10 (40765) bhIShmaH sainyena mahatA samanantAtparivAritaH . yayau prakarShanmahatIM vAhinIM sararADiva .. 6\-51\-11 (40766) tamanvAyAnmaheShvAso bhAradvAjaH pratApavAn . kuntalaishcha dashArNaishcha mAgadhaishcha vishAMpate .. 6\-51\-12 (40767) vidamarbhairmekalaishchaiva karNaprAvaraNairapi . sahitAH sarvasainyena bhIShmamahAvashobhinam .. 6\-51\-13 (40768) gAndhArAH sindhusauvIrAH shibayo.atha vasAtayaH . shakunishcha svasainyena bhIShmamAhavashobhinam .. 6\-51\-14 (40769) tato duryodhano rAjA sahitaH sarvasodaraiH . ashvAtarkervikarNaishcha tathA chAmbaShThakosalaiH .. 6\-51\-15 (40770) daradaishcha shakaishchaiva tathA kShudrakamAlavaiH . abhyarakShata saMhR^iShTaH saubaleyasya vAhinIm .. 6\-51\-16 (40771) bhUrishravAH shalaH shalyo bhagadattashcha mAriShaH . vindAnuvindAvAvantyau vAmaM pArshvamapAlayan .. 6\-51\-17 (40772) saumadattiH susharmA cha kAmbhojashcha sudakShiNaH . shrutAyushchAchyutAyushcha dakShiNaM pakShamAsthitAH .. 6\-51\-18 (40773) ashvatthAmA kR^ipashchaiva kR^itavarmA cha sAtvataH . mahatyA senayA sArdhaM senApR^iShTe vyavasthitAH .. 6\-51\-19 (40774) pR^iShThagopAstu tasyAsannAnAdeshyA janeshvarAH. 6\-51\-20bketumAnvasudAnashcha putraH kAshyasya chAbhibhUH .. 6\-51\-20 (40775) tataste tAvakAH sarve hR^iShTA yuddhAya bhArata . dadhmuH sha~NkhAnmudA yuktAH siMhanAdAMstathonnadan .. 6\-51\-21 (40776) teShAM shrutvA tu hR^iShTAnAM vR^iddhaH kurupitAmahaH . siMhanAdaM vinadyochchaiH sha~NkhaM dadhmau pratApavAn .. 6\-51\-22 (40777) tataH sha~NkhAshcha bheryashcha peshyashcha vividhAH paraiH . AnakAshchAbhyahanyanta sa shabdastumulo.abhavat .. 6\-51\-23 (40778) tataH shvetairhayairyukte mahati syandane sthitau . pradadhmatuH sha~Nkhavarau hemaratnapariShkR^itau .. 6\-51\-24 (40779) pA~nchajanyaM hR^iShIkesho devadattaM dhanaMjayaH . pauNDraM dadhmau mahAsha~NkhaM bhImakarmA vR^ikodaraH .. 6\-51\-25 (40780) antavijayaM rAjA kuntIputro yudhiShThiraH . nakulaH sahadevashcha sughoShamaNipuShpakau .. 6\-51\-26 (40781) kAshirAjashcha shaibyashcha shikhaNDI cha mahArathaH . dhR^iShTadyumno virATashcha sAtyakishcha mahArathaH .. 6\-51\-27 (40782) pA~nchAlyAshcha maheShvAsA draupadyAH pa~ncha chAtmajAH . sarve dadhyurmahAsha~NkhAnsiMhanAdAMshcha nedire .. 6\-51\-28 (40783) sa ghoShaH sumahAMstatra vIraistaiH samudIritaH . nabhashcha pR^ithivIM chaiva tumulo vyanunAdayan .. 6\-51\-29 (40784) evamete mahArAja prahR^iShTAH kurupANDavAH . punaryuddhAya saMjagmustApayAnAH parasparam .. .. 6\-51\-30 (40785) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dvitIyadivasayuddhe ekapa~nchAsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-51\-6 aparyAptamaparimeyam .. 6\-51\-20 abhibhavatyabhibhUH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 052 .. shrIH .. 6\.52\. adhyAyaH 52 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhIShmArjunayoryuddham .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-52\-0 (40786) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-52\-0x (4115) evaM vyUDheShvanIkeShu mAmakeShvitareShu cha . kathaM praharatAM shreShThAH saMprahAraM prachakrire .. 6\-52\-1 (40787) sa~njaya uvAcha. 6\-52\-2x (4116) tathA vyUDheShvanIkeShu sannaddharuchiradhvajAH . `tAvakAH pANDavaiH sArdhaM yathA.ayudhyanta tachChR^iNu.' apAramiva saMdR^ishya sAgarapratimaM balam .. 6\-52\-2 (40788) teShAM madhye sthito rAjanputro duryodhanastava . abravIttAvakAnsarvAnyuddhyadhvamiti daMshitAH .. 6\-52\-3 (40789) te manaH krUramAdhAya samabhityaktajIvitAH . pANDavAnabhyavartanta sarva evochChritadhvajAH .. 6\-52\-4 (40790) tato yuddhaM samabhavattumulaM romaharShaNam . tAvakAnAM pareShAM cha vyatiShaktarathadvipam .. 6\-52\-5 (40791) muktAstu rathibhirbANA rukmapu~NkhAH sutejitAHka . sannipeturakuNThAgrA nAgeShu cha hayeShu cha .. 6\-52\-6 (40792) tathA pravR^itte saMgrAme dhanurudyamya daMshitaH . abhipatya mahAbAhurbhIShmo bhImaparAkramaH .. 6\-52\-7 (40793) saubhadre bhImasene cha sAtyakau cha mahArathe . kaikeye cha virATe cha dhR^iShTadyumne cha pArShate .. 6\-52\-8 (40794) eteShu naravIreShu chedimatsyeShu chAbhibhUH . vavarSha sharavarShANi vR^iddhaH kurupitAmahaH .. 6\-52\-9 (40795) abhidyata tato vyUhastasminvIrasamAgame . sarveShAmeva sainyAnAmAsIdvyatikaro mahAn .. 6\-52\-10 (40796) sAdino dhvajinashchaiva hatapravaravAjinaH . vipradrutarathAnIkAH samapadyanta pANDavAH .. 6\-52\-11 (40797) arjunastu naravyAghro dR^iShTvA bhIShmaM mahAratham . vArShNeyamabravItkruddho yAhi yatra pitAmahaH .. 6\-52\-12 (40798) eSha bhIShmaH susaMkruddho vArShNeya mama vAhinIm . nAshayiShyati suvyaktaM duryodhanahite rataH .. 6\-52\-13 (40799) eSha droNaH kR^ipaH shalyo vikarNashcha janArdana . dhArtarAShTrAshcha sahitA duryodhanapurogamAH .. 6\-52\-14 (40800) pA~nchAlAnnihaniShyanti rakShitA dR^iDhadhanvanA . so.ahaM bhIShmaM vadhiShyAmi sainyahetorjanArdana .. 6\-52\-15 (40801) tamabravIdvAsudevo yatto bhava dhanaMjaya . eSha tvAM prApayiShyAmi pitAmaharathaM prati .. 6\-52\-16 (40802) evamuktvA tataH shaurI rathaM taM lokavishrutam . prApayAmAsa bhIShmasya rathaM prati janeshvara .. 6\-52\-17 (40803) chaladbahupAtakena balAkAvarNavAjinA . samuchChritamahAbhImanadadvAnaraketunA .. 6\-52\-18 (40804) mahatA meghanAdena rathenAmitatejasA . vinighnankauravAnIkaM shUrasenAMshcha pANDavaH .. 6\-52\-19 (40805) prAyAchCharaNadaH shIghraM suhR^idAM harShavardhanaH . tamApatantaM vegena prabhinnamiva vAraNam .. 6\-52\-20 (40806) trasayanataM raNe shUrAnmardayantaM cha sAyakaiH . saindhavapramukhairguptaH prAchyasauvIrakekayaiH . sahasA pratyudIyAya bhIShmaH shAntanavo.arjunam .. 6\-52\-21 (40807) ko hi gANDIvadhanvAnamanyaH kurupitAmahAt . droNavaikartanAbhyAM vA rathI saMyAtumarhati .. 6\-52\-22 (40808) tato bhIShmo mahArAja sarvalokamahArathaH . arjunaM saptatasaptatyA nArAchAnAM samAchinot .. 6\-52\-23 (40809) droNashcha pa~nchaviMshatyA kR^ipaH pa~nchAshatA sharaiH . duryodhanashratuHShaShTyA shalyashcha navabhiH sharaiH .. 6\-52\-24 (40810) saindhavo navabhishchaiva shakunishchApi pa~nchabhiH . vikarNo dashabhirbhallai rAjanvivyAdha pANDavam .. 6\-52\-25 (40811) sa tairviddho maheShvAsaH samantAnnishitaiH sharaiH . na vivyathe mahAbAhurbhidyamAna ivAchalaH .. 6\-52\-26 (40812) sa bhIShmaM pa~nchaviMshatyA kR^ipaM cha navabhiH sharaiH . droNaM ShaShTyA naravyAghro vikarNaM cha tribhiH sharaiH .. 6\-52\-27 (40813) shalyaM chaiva tribhirbANai rAjAnaM chaiva pa~nchabhiH . pratyavidhyadameyAtmA kirITI bharatarShabha .. 6\-52\-28 (40814) taM sAtyakirvirATashcha dhR^iShTadyumnashcha pArShataH . saubhadro draupadeyAshcha parivavrurdhanaMjayam .. 6\-52\-29 (40815) tato droNaM maheShvAsaM gA~Ngeyasya priye ratam . abhyavartata pA~nchAlyaH saMyuktaH saha somakaiH .. 6\-52\-30 (40816) bhIShmastu rathinAM shreShTho rAjanvivyAdha pANDavam . ashItyA nishitairbANaistato.akroshanta pANDavAH .. 6\-52\-31 (40817) teShAM tu ninadaM shrutvA sahitAnAM prahR^iShTavat . pravivesha tato madhyaM narasiMhaH pratApavAn .. 6\-52\-32 (40818) teShAM mahArathAnAM sa madhyaM prApya dhanaMjayaH . chikrIDa dhanuShA rAja.NllakShaM kR^itvA mahArathAn .. 6\-52\-33 (40819) `kShatriyANAM shirAMsyugraiH kR^inta~nshastrairmahArathaH . shUnyAnkR^itvA rathopasthAnvyacharatphalgunastadA .' 6\-52\-34 (40820) tato duryodhano rAjA bhIShmamAha janeshvaraH . pIDyamAnaM svakaM sainyaM dR^iShTvA pArthena saMyuge .. 6\-52\-35 (40821) eSha pANDusutastAta kR^iShNena sahito balI . yatatAM sarvasainyAnAM mUlaM naH parikR^intati . tvayi jIvati gA~Ngeya droNe cha rathinAM vare .. 6\-52\-36 (40822) tvatkR^ite chaiva karNo.api nyastashastro vishAMpate . na yudhyati raNe pArthAnhitakAmaH sadA mama . sa tathA kuru gA~Ngeya yathA hanyeta phalgunaH .. 6\-52\-37 (40823) evamuktastato rAjanpitA devavratastava . dhik kShAtraM dharmamityuktvA prAyAtpArthaM rathaM prati .. 6\-52\-38 (40824) ubhau shvetahayau rAjansaMsaktau prekShya pArthivAH . siMhanAdAnbhR^ishaM chakruH sha~NkhAndadhmushcha mAriShata .. 6\-52\-39 (40825) drauNirduryodhanashchaiva vikarNashcha tavAtmajaH . parivArya raNe bhIShmaM sthitA yuddhAya mAriSha .. 6\-52\-40 (40826) tathaiva pANDavAH sarve parivArya dhana~njayam . sthitA yuddhAya mahate tato yuddhamavartata .. 6\-52\-41 (40827) gA~Ngeyastu raNe pArthamAnarchChannavabhiH sharaiH . tamarjunaH pratyavidhyaddashabhirmarmabhedibhiH .. 6\-52\-42 (40828) tataH sharasahasreNa suprayuktena pANDavaH . arjunaH samarashlAghI bhIShmasyAvArayaddishaH .. 6\-52\-43 (40829) sharajAlaM tatastattu sharajAlena mAriSha . vArayAmAsa pArthasya bhIShmaH shAntanavastadA .. 6\-52\-44 (40830) ubhau paramasaMhR^iShTAvubhau yuddhAbhinandinau . nirvisheShamayudhyetAM kR^itapratikR^itaiShiNau .. 6\-52\-45 (40831) bhIShmachApavimuktAni sharajAlAni sha~NghashaH . shIryamANAnyadR^ishyanta bhinnAnyarjunasAyakaiHka .. 6\-52\-46 (40832) tathaivArjunamuktAni sharajAlAni sarvashaH . gA~NgeyasharanunnAni prApatanta mahItale .. 6\-52\-47 (40833) arjunaH pa~nchaviMshatyA bhIShmamArchChachChitaiH sharaiH . bhIShmopi samare pArthaM vivyAdha nishitaiH sharaiH . 6\-52\-48 (40834) anyonyasya hayAnviddhvA dhvajau cha sumahAbalau . ratheShAM rathachakre cha chikrIDaturarindamau .. 6\-52\-49 (40835) tataH kruddho mahArAja bhIShmaH praharatAM varaH . vAsudevaM tribhirbANairAjaghAna stanAntare .. 6\-52\-50 (40836) bhIShmachApachyutaistaistu nirviddho madhusUdanaH . virarAja raNe rAjansapuShpa iva kiMshukaH .. 6\-52\-51 (40837) tato.arjuno bhR^ishaM kruddho nirviddhaM prekShya mAdhavam . sArathiM kuruvR^iddhasya nirbibheda shitaiH sharaiH .. 6\-52\-52 (40838) yatamAnau tu tau vIrAvanyonyasya vadhaM prati . na shaknutAM tadA.anyonyamabhisandhAtumAhave .. 6\-52\-53 (40839) tau maNDalAni chitrANi gatatpratyAgatAni cha . adarshayetAM bahudhA sUtasAmarthyalAghavAt .. 6\-52\-54 (40840) antaraM cha prahAreShu tarkayantau parasparam . rAjannantaramArgasthau sthitAvAstAM muhurmuhuH .. 6\-52\-55 (40841) ubhau siMharavonmishraM sha~NkhashabdaM cha chakratuH . tathaiva chApanirghoShaM chakratustau mahArathau .. 6\-52\-56 (40842) tayoH sha~NkhaninAdena rathanemisvanena cha . dAritA sahasA bhUmishchakampe cha nanAda cha .. 6\-52\-57 (40843) nobhayorantaraM kashchiddadR^ishe bharatarShabha . balinau yuddhadurdharShAvanyonyasadR^ishAvubhau .. 6\-52\-58 (40844) chihnamAtreNa bhIShmaM tu prajaj~nustatra kauravAH . tathA pANDusutAH pArthaM chihnamAtreNa jaj~nireka .. 6\-52\-59 (40845) tayornR^ivarayordR^iShTvA tAdR^ishaM taM parAkramam . viskamayaM sarvabhUtAni jagmurbhAratasaMyuge .. 6\-52\-60 (40846) na tayorvivaraM kashchidraNe pashyati bhArata . dharme sthitasya hi yathA na kashchidvR^ijinaM kvachit .. 6\-52\-61 (40847) ubhau cha sharajAlena tAvadR^ishyo babhUvatuH . prakAshau cha punastUrNaM babhUvaturubhau raNe .. 6\-52\-62 (40848) tatra devAH sagandharvAshchAraNAshcharShibhiH saha . anyonyaM pratyabhAShanta tayordR^iShTvA parAkramam .. 6\-52\-63 (40849) na shakyau yudhi saMrabdhau jetumetau kathaMchana . sadevAsuragandharvairlokairapi mahArathau .. 6\-52\-64 (40850) AshcharyabhUtaM lokeShu yuddhametanmahAdbhutam . naitAdR^ishAni yuddhAni bhaviShyanti kathaMchana .. 6\-52\-65 (40851) na hi shakyo raNe jetuM bhIShmaH pArthena dhImatA . sadhanuH sarathaH sAshvaH pravapansAyakAnraNe .. 6\-52\-66 (40852) tathaiva pANDavaM yuddhe devairapi durAsadam . na vijetuM raNe bhIShma utsaheta dhanurdharam .. 6\-52\-67 (40853) AlokAdapi yuddhaM hi samametadbhaviShyati . iti sma vAcho.ashrUyanta prochcharantyakastatastataH . gA~NgeyArjunayoH sa~Nkhye stavayuktA vishAMpate .. 6\-52\-68 (40854) tvadIyAstu tadA yodhAH pANDaveyAshcha bhArata . anyonyaM samare jaghnustayostatra samAgame .. 6\-52\-69 (40855) shitadhAraistathA sva~Ngairvimalaishcha parashvadhaiH . sharairanyaishcha bahubhiH sastrairnAnAvidhairapi .. 6\-52\-70 (40856) ubhayoH senayoH shUrA nyakR^intanta parasparam . vartamAne tathA ghore tasminyuddhe sudAruNe . droNapA~nchAlyayo rAjanmahAnAsItsamAgamaH .. .. 6\-52\-71 (40857) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dvitIyadivasayuddhe dvipa~nchasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-52\-10 vyatikaro melakaH . samAgama ityarthaH .. 6\-52\-15 dR^iDhadhanvanA bhIShmeNa .. 6\-52\-55 antaraM Chidram . tarkayantau chintayantau. antaramArgasthau ChidrAnveShaNaparau .. 6\-52\-59 chihnaM dhvajaH .. 6\-52\-68 AlokAt AsaMsArasthiteH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 053 .. shrIH .. 6\.53\. adhyAyaH 53 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## droNadhR^iShTadyumnayoryuddham .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-53\-0 (40858) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-53\-0x (4117) kathaM droNo maheShvAsaH pA~nchAlyashchApi pArShataH . ubhau samIyaturyattau tanmamAchakShva sa~njaya .. 6\-53\-1 (40859) diShTameva paraM manye pauruShAditi me matiH . yatra shAntanavo bhIShmo nAtaradyudhi pANDavam .. 6\-53\-2 (40860) bhIShmo hi samare kruddho hanyAllokAMshcharAcharAn . sa kathaM pANDavaM yuddhe nAtaratsa~njayaujasA .. 6\-53\-3 (40861) sa~njaya uvAcha. 6\-53\-4x (4118) shrR^iNu rAjansthiro bhUtvA yuddhametatsudAruNam . na shakyAH pANDavA jetuM devairapi savAsavaiH .. 6\-53\-4 (40862) droNastu nishitairbANairdhR^iShTadyumnamavidhyata . sArathiM chAsya bhallena rathanIDAdapAtayat .. 6\-53\-5 (40863) tathA.asya chaturo vAhAMshchaturbhiH sAyakottamaiH . pIDayAmAsa saMkruddho dhR^iShTadyumnasya mAriSha .. 6\-53\-6 (40864) dhR^iShTadyumnastato droNaM navatyA nishitaiH sharaiH . vivyAdha prahasanvIrastiShThatiShTheti chAbravIt .. 6\-53\-7 (40865) tataH punarameyAtmA bhAradvAjaH pratApavAn . sharaiH prachChAdayAmAsa dhR^iShTadyumnamamarShaNam .. 6\-53\-8 (40866) Adade cha sharaM ghoraM pArShatAntachikIrShakayA . shakrAshanisamasparshaM kAladaNDamivAparam .. 6\-53\-9 (40867) hAhAkAro mahAnAsItsarvasainyeShu bhArata . tamiShuM saMdhitaM dR^iShTvA bhAradvAjena saMyuge .. 6\-53\-10 (40868) tatrAdbhutamapashyAma dhR^iShTadyumnasya pauruSham . yadekaH samare vIrastasthau giririvAchalaH .. 6\-53\-11 (40869) taM cha dIptaM sharaM ghoramAyAntaM mR^ityumAtmanaH . chichCheda sharavR^iShTiM cha bhAradvAje mumocha ha .. 6\-53\-12 (40870) tata uchchukrushuH sarve pA~nchAlAH pANDavaiH saha . dhR^iShTadyumnena tatkarma kR^itaM dR^iShTvA suduShkaram .. 6\-53\-13 (40871) tataH shaktiM mahAvegAM svarNavaiDUryabhUShitAm . droNasya nidhanAkA~NkShI chikShepa sa parAkramI .. 6\-53\-14 (40872) tAmApatantIM sahasA shaktiM kanakabhUShitAm . tridhA chichCheda samare bhAradvAjo hasanniva .. 6\-53\-15 (40873) shaktiM vinihatAM dR^iShTvA dhR^iShTadyumnaH pratapavAn . vavarSha sharavarShANi droNaM prati janeshvaraH .. 6\-53\-16 (40874) sharavarShaM tatastattu sannivArya mahAyashAH . droNo drupadaputrasya madhye chichCheda kArmukam .. 6\-53\-17 (40875) sa chChinnadhanvA samare gadAM gurvI mahAyashAH . droNAya preShayAmAsa girisAramayIM balI .. 6\-53\-18 (40876) sA gadA vegavanmuktA prAyAddroNajighAMsayA . tatrAdbhutamapashyAma bhAradvAjasya pauruSham .. 6\-53\-19 (40877) lAghavAdvyaMsayAmAsa gadAM hemavibhUShitAm . vyaMsayitvA gadAM tAM cha preShayAmAsa pArShatam .. 6\-53\-20 (40878) bhallAnsunishitAnpItAtAnrukmapu~NkhAnsudAruNAn . te tasya kavachaM bhittvA papuH shoNitamAhave .. 6\-53\-21 (40879) athAnyaddhanurAdAya dhR^iShTadyumno mahArathaH . droNaM yudhi parAkramya sharairvivyAdha pa~nchabhiH .. 6\-53\-22 (40880) rudhirAktau tatastau tu shushubhAte nararShabhau . vasantasamaye rAjanpuShpitAviva kiMshukau .. 6\-53\-23 (40881) amarShitastato rAjanparAkramya chamUmukhe . droNo drupadaputrasya punashchichCheda kArmukam .. 6\-53\-24 (40882) athainaM ChinnadhanvAnaM sharaiH sannataparvabhiH . abhyavarShadameyAtmA vR^iShTyA megha ivAchalam .. 6\-53\-25 (40883) sArathiM chAsya bhallena rathanIjAdapAtayat . athAsya chaturo vAhAMshchaturbhirnishitaiH sharaiH .. 6\-53\-26 (40884) pAtayAmAsa samare siMhanAdaM nanAda cha . tato.apareNa bhallena hastAchchApamathAchChinat .. 6\-53\-27 (40885) sa chChinnadhanvA viratho hatAshvo hatasArathiH . gadApANiravArohatsvyApayanpauruShaM mahat .. 6\-53\-28 (40886) tAmasya vishisvaistUrNaM pAtayAmAsa bhArata . rathAdanavarUDhasya tadadbhutamivAbhavat .. 6\-53\-29 (40887) tataH sa vipulaM charma shatachandraM cha bhAnumat . kha~NgaM cha vipulaM divyaM pragR^ihya subhujo balI .. 6\-53\-30 (40888) abhidudrAva vegena droNasya vadhAkA~NkShayA . AmiShArthI yathA siMho vane mattamiva dvipam .. 6\-53\-31 (40889) tatrAdbhutamapashyAma bhAradvAjasya pauruSham . lAghavaM chAstrayogaM cha balaM bAhvoshcha bhArata .. 6\-53\-32 (40890) yadenaM sharavarSheNa vArayAmAsa pArShatam . na shashAka tato gantuM balavAnapi saMyuge .. 6\-53\-33 (40891) nivAritastu droNena dhR^iShTadyumno mahArathaH . nyAvArayachCharaughAMstAMshcharmaNA kR^itahastavat .. 6\-53\-34 (40892) tato bhImo mahAbAhuH sahasA.abhyapatadbalI . sAhAyyakArI samare pArShatasya mahAtmanaH .. 6\-53\-35 (40893) sa dromaM nishitairbANai rAjanvivyAdha saptabhiH . pArShataM cha rathaM tUrNaM svakamArohayattadA .. 6\-53\-36 (40894) tato duryodhano rAjankali~NgaM samachodayat . sainyena mahatA yuktaM bhAradvAjasya rakShaNe .. 6\-53\-37 (40895) tataH sA mahatI sena kali~NgAnAM janeshvara . bhImamabhyudyayau tUrNaM tava putrasya shAsanAt .. 6\-53\-38 (40896) pA~nchAlyamatha saMtyajya droNo.api rathinAM varaH . virATadrupadau vR^iddhau vArayAmAsa saMyuge .. 6\-53\-39 (40897) dhR^iShTadyumno.api samare dharmarAjAnamabhyayAt . tataH pravavR^ite yuddhaM tumulaM romaharShaNam .. 6\-53\-40 (40898) kali~NgAnAM cha samare bhIShmasya cha mahAtmanaH . jagataH prakShayakaraM ghorarUpaM bhayAvaham .. .. 6\-53\-41 (40899) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dvitIyadivasayuddhe tripa~nchAsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-53\-3 nAtarat na la~NghitavAn .. 6\-53\-5 nIDAt sthAnAt .. 6\-53\-20 vyaMsayAmAsa va~nchayatisma .. 6\-53\-21 pItAn pAyitajalAn .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 054 .. shrIH .. 6\.54\. adhyAyaH 54 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhImasenena kali~NgAdivadhaH .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-54\-0 (40900) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-54\-0x (4119) mama putrasamAdiShTaH kali~NgoH vAhinIpatiH . kathamadbhutakarmANaM bhImasenaM mahAbalam .. 6\-54\-1 (40901) charantaM gadayA vIra daNDahastamivAntakam . yodhayAmAsa samare kali~NgaH saha senayA .. 6\-54\-2 (40902) sa~njaya uvAcha. 6\-54\-3x (4120) putreNa tava rAjendra sa tathokto mahAbalaH . mahatyA senayA guptaH prAyAdbhImarathaM prati .. 6\-54\-3 (40903) tAmApatantIM mahatIM kali~NgAnAM mahAchamUm . rathAshvanAgakalilAM pragR^ihItamahAyudhAm .. 6\-54\-4 (40904) bhImasenaH kali~NgAnAmArchChadbhArata vAhinIm . ketumantaM cha naiShAdimAyAntaM saha chedibhiH .. 6\-54\-5 (40905) tataH shrutAyuH saMkruddho rAj~nA ketumatA saha . AsasAda raNe bhImaM vyUDhAnIkeShu chediShu .. 6\-54\-6 (40906) rathairanekasAhasraiH kali~NgAnAM narAdhipa . ayutena gajAnAM cha niShAdaiHka saha ketumAn .. 6\-54\-7 (40907) bhimasenaM raNe rAjansamantAtparyavArayat . chedimatsyakarUShAshcha bhImasenapadAnugAH .. 6\-54\-8 (40908) abhyadhAvanta samare niShAdAnsaha rAjabhiH . tataH pravavR^ite yuddhaM ghorarUpaM bhayAvaham .. 6\-54\-9 (40909) na prAjAnanta yodhAH svAnparasparajighAMsayA . ghoramAsIttato yuddhaM bhImasya sahasA paraiH .. 6\-54\-10 (40910) yathendrasya mahArAja mahatyA daityasenayA . tasya sainyasya saMgrAme yudhyamAnasya bhArata .. 6\-54\-11 (40911) babhUva sumahA~nshabdaH sAgarasyeva garjataH . anyonyaM sma tadA yodhA vikarShanto vishAMpate .. 6\-54\-12 (40912) mahIM chakrushchitAM sarvAM shashalohitasannibhAm . yodhAMshcha svAnparAnvApi nAbhyajAna~njighAMsayA .. 6\-54\-13 (40913) svAnapyAdadate svAshcha shUrAH paramadurjayAH . vimardaH sumahAnAsIdalpAnAM bahubhiH saha .. 6\-54\-14 (40914) kali~NgaiH saha chaidInAM niShAdaishcha vishAMpate . kR^itvA puruShakAraM tu yathAshakti mahAbalAH .. 6\-54\-15 (40915) bhImasenaM parityajya saMnyavartanakta chedayaH . sarvaiH kali~NgairAsannaH sannivR^itteShu chediShu .. 6\-54\-16 (40916) svabAhubalamasthAya abhyavarShanta pANDavam . na chachAla rathopasthAdbhImaseno mahAbalaH .. 6\-54\-17 (40917) shitairavAkiradbANaiH kali~NgAnAM varUthinIm . kAli~Ngastu maheShvAsaH putrashchAsya mahArathaH .. 6\-54\-18 (40918) shakradeva iti khyAto jaghnatuH pANDavaM sharaiH . tato bhImo mahAbAhurvidhunvanruchiraM dhanuH .. 6\-54\-19 (40919) yodhayAmAsa kAli~NgaM svabAhubalamAshritaH . shakradevastu samare visR^ijansAyakAnbahUn .. 6\-54\-20 (40920) ashvA~njaghAna samare bhImasenasya sAyakaiH . taM dR^iShTvA virathaM tatra bhImasenamarindamam .. 6\-54\-21 (40921) shakradevo.abhidudrAva sharairavakira~nsitaiH . bhImasyopari rAjendra shakradevo mahAbalaH .. 6\-54\-22 (40922) vavarSha sharavarShANi tapAnte jalado yathA . hatAshve tu rathe tiShThanbhImaseno mahAbalaH .. 6\-54\-23 (40923) shakradevAya chikShepa sarvashaikyAyasIM gadAm . sa tayA nihato rAjankAli~Ngatanayo rathAt .. 6\-54\-24 (40924) virathaH saha sUtena jagAma dharaNItalam . kahatamAtmasutaM dR^iShTvA kali~NgAnAM janAdhipaH .. 6\-54\-25 (40925) rathairanekasAhasrairbhImasyAvArayaddishaH . `ayutena gajAnAM cha niShAdaiH parivAritaH.' tato bhImo mahAvegAM tyaktvA gurvI mahAgadAM .. 6\-54\-26 (40926) nistriMshamAdade ghoraM chikIrShuH karma dAruNam . charma chApratimaM rAjannArShabhaM puruSharShabha .. 6\-54\-27 (40927) nakShatrairardhachandraishcha shAtakumbhamayaishchitam . kAli~Ngastu tataH kruddho dhanurjyAmavamR^ijya cha .. 6\-54\-28 (40928) pragR^ihya cha sharaM ghoramekaM sarpaviShopamam . prAhiNodbhImasenAya vadhAkA~NkShI janeshvaraH .. 6\-54\-29 (40929) tamApatantaM vegena preritaM nishitaM sharam . bhImaseno dvidhA rAjaMshchichCheda vipulAsinA .. 6\-54\-30 (40930) udakroshachcha saMhR^iShTastrAsayAno varUthinIm . kAli~Ngo.atha tataH kruddho bhImasenAya saMyuge .. 6\-54\-31 (40931) tomarAnprAhiNochChIghraM chaturdasha shilAshitAn . tAnaprAptAnmahAbAhuH khagatAneva pANDavaH .. 6\-54\-32 (40932) chichCheda sahasA rAjannasaMbhrAnto varAsinA . nityatya tu raNe bhImastomarAnvai chaturdasha .. 6\-54\-33 (40933) bhAnumantaM tato bhImaH prAdravatpuruSharShabhaH . bhAnumAMstu tato bhImaM sharavarSheNa chChAdayan .. 6\-54\-34 (40934) nanAda balavannAdaM nAdayAno nabhastalam . na cha taM mamR^iShe bhImaH siMhanAdaM mahAhave .. 6\-54\-35 (40935) tataH shabdena mahatA vinanAda mahAsvanaH . tena nAdena vitrastA kali~NgAnAM varUthinI .. 6\-54\-36 (40936) na bhImaM samare mene mAnuShaM bharatarShabha . tato bhImo mahAbAhurnarditvA vipulaM svanam .. 6\-54\-37 (40937) sAsirvegavadAplutya dantAbhyAM vAraNottamam . Aruroha tato madhyaM nAgarAjasya mAriSha .. 6\-54\-38 (40938) tato mumocha kAli~NgaH shaktiM tAmakaroddvIdhA . kha~Ngena pR^ithunA madhye bhAnumantamathAchChinat .. 6\-54\-39 (40939) so.antarAyudhinaM hatvA rAjaputramarindamaH . gurubhArasahe skandhe nAgasyAsimapAtayat .. 6\-54\-40 (40940) ChinnaskandhaH sa vinadanpapAta gajayUthapaH . ArugaNaH sindhuvegana sAnumAniva parvataH .. 6\-54\-41 (40941) tatastasmAdaplutya gajAdbhArata bhArataH . kha~NgapANiradInAtmA tasthau bhUmau sudaMshitaH .. 6\-54\-42 (40942) sa chachAra bahUnmArgAnabhitaH pAtayangajAn . agnichakramivAviddhaM sarvataH pratyadR^ishyata .. 6\-54\-43 (40943) ashvabR^indeShu nAgeShu rathAnIkeShu chAbhibhUH . padAtInAM cha sa~NgheShu vinighna~nshoNitokShitaH. 6\-54\-44 (40944) shyenavadvyacharadbhImo raNe.ariShu balotkaTaH . ChindaMsteShAkaM sharIrANi shirAMsi cha mahAbalaH .. 6\-54\-45 (40945) kha~Naghgekana shitadhAreNa saMyuge gajayodhinAm . padAtirekaH saMkruddhaH shatrUNAM bhayavardhanaH .. 6\-54\-46 (40946) saMmAhayAmAsa sa tAnkAlAntakayamopamaH . mUDhAshcha te tamevAjau vinadantaH samAdravan .. 6\-54\-47 (40947) sAsimuttamavegena vicharantaM mahAraNe . nikR^itya rathinAM chAjau ratheShAshcha yugAni cha .. 6\-54\-48 (40948) jaghAna rathinashchApi balavAnripumardanaH . bhImasenashcharanmArgAnsubahUnpratyadR^ishyata .. 6\-54\-49 (40949) bhrAntamAviddhamudbhrAntamAplutaM prasR^itaM plutam . saMpAtaM samudIrNaM cha darshayAmAsa pANDavaH .. 6\-54\-50 (40950) kechidagrAsinA ChinnAH pANDavena mahAtmanA . vinedurbhinnamarmANo nipetushcha gatAsavaH .. 6\-54\-51 (40951) Cha_innadantAgrahastAshcha bhinnakumbhAstathA.apare . viyodhAH svAnyanIkAni jaghnurbhArata vAraNAH . 6\-54\-52 (40952) nipetururvyAM cha tathA vinadanto mahAravAn . ChinnAMshcha tomarAnrAjanmahAmAtrashirAMsi cha .. 6\-54\-53 (40953) paristomAnvichitrAMshcha kakShyAshcha kanakojjvalAH . graiveyANyatha shaktIshcha patAkAH kaNapAMstathA .. 6\-54\-54 (40954) tUNIrAnatha yantrANi dhanUMShi cha . bhindipAlAni shubhrANi totrANi chA~NkushaiH saha .. 6\-54\-55 (40955) ghaNTAshcha vividhA rAjanhemagarbhAntsarUnapi . patataH pAtitAMshchaiva pashyAmaH saha sAdibhiH .. 6\-54\-56 (40956) ChinnagAtrAvarakarairnihataishchApa vAraNaiH .. AsIdbhUmiHka samAstIrNA patitairbhUdharairiva .. 6\-54\-57 (40957) vimR^idyaivaM mahAnAgAnmamardAshvAnmahAbalaH . ashvArohavarAMshchaiva pAtayAmAsa saMyuge .. 6\-54\-58 (40958) taddhoramabhavadyuddhaM tasya teShAM cha bhArata . khalInAnyatha yokrANi kakShyAshcha kanakojjvalAH .. 6\-54\-59 (40959) paristomAshcha prAsAshcha R^iShTayashcha mahAdhanAH . kavachAnyatha charmANi chitrANyAstaraNAni cha .. 6\-54\-60 (40960) tatratatrApaviddhaAni vyadR^ishyanta mahAhave . prAsairyantrairvichitraishcha shastraishcha vimalaistathA .. 6\-54\-61 (40961) sa chakre vasudhAM kIrNAM shabalaiH kusumairiva . Aplutya rathinaH kAshchitparAmR^ishya mahAbalaH .. 6\-54\-62 (40962) pAtayAmAsa kha~Ngena sadhvajAnapi pANDavaH . muhurutpatato dikShu dhAvatashcha yashasvinaHka .. 6\-54\-63 (40963) mArgAMshcha charatashchitraM vyasmayanta raNe janAH . sa jaghAna padA kAMshchidvyAkShipyAnyAnapothayat .. 6\-54\-64 (40964) khahgenAnyAMshcha chichCheda nAdenAnyAMshcha bhIShayan . Uruvegena chApyanyAnpAtayAmAsa bhUtale .. 6\-54\-65 (40965) apare chainamAlokya bhayAtpa~nchatvamAgatAH . evaM sA bahulA senA kali~NgAnAM tarasvinAm .. 6\-54\-66 (40966) parivArya raNe bhIShmaM bhImasenamupAdravat . tataH kAli~NgayainyAnAM pramukhe bharatarShabha .. 6\-54\-67 (40967) shrutAyuShamabhiprekShya bhImasenaH samabhyayAt . tamAyAntamabhiprekShya kAli~Ngo navabhiH sharaiH . 6\-54\-68 (40968) bhImasenamameyAtmA pratyavidhyatstanAntare . kali~NgabANAbhihatastotrArdita iva dvipaH .. 6\-54\-69 (40969) bhImasenaH prajajvAla krodenAgnirivaidhitaH . athAshokaH samAdAya rathaM hemapariShkR^itam .. 6\-54\-70 (40970) bhImaM saMpAdayAmAsa rathena rathasArathiH . tAmaruhya rathaM tUrNaM kaunteyaH shatrusUdanaH .. 6\-54\-71 (40971) kali~NgamabhidudrAva tiShThitiShTheti chAbravIt . tataH shrutAyurbalAvAnbhImAya nishitA~nsharAn .. 6\-54\-72 (40972) preShayAmAsa saMkruddho darshayanpANilAghavam . sa kArmukavarotsR^iShTairnavabhirnishitaiH sharaiH .. 6\-54\-73 (40973) samAhato mahArAja kali~Ngena mahAtmanA . saMchukrushe bhR^ishaM bhImo daNDAhata ivoragaH .. 6\-54\-74 (40974) kruddhashcha chApamAyamya balavadbalinAM varaH . kali~NgamavadhItpArtho bhImaH saptabhirAyasaiH .. 6\-54\-75 (40975) kShurAbhyAM chakrarakShau cha kali~Ngasya mahAbalau . satyadevaM cha satyaM cha prAhiNodyamasAdanam .. 6\-54\-76 (40976) tataH punameyAtmA nAsachairnishitaistribhiH . ketumantaM raNe bhImo.agamayadyamasAdanam .. 6\-54\-77 (40977) tataH kali~NgAH sannaddhA bhImasenamamarShaNam . anIkairbahusAhasraiH kShatriyAH samavArayan .. 6\-54\-78 (40978) tataH shaktigadAkha~NgatomararShTiparashvathaiH . kali~NgAshcha tato rAjanbhImasenamavAkiran .. 6\-54\-79 (40979) saMnivArya sa tAM ghorAM sharavR^iShTiM samutthitAm . gadAmAdAya tarasA saMnipatya mahAbalaH .. 6\-54\-80 (40980) bhImaH saptashatAnvIrAnanayadyamasAdanam . punashchaiva dvisAhasrAnkali~NgAnarimardanaH .. 6\-54\-81 (40981) prAhiNonmR^ityulokAya tadadbhutamivAbhavat . evaM sa tAnyanIkAni kali~NgAnAM punaHpunaH .. 6\-54\-82 (40982) bibheda samare tUrNaM prekShya bhIShmaM mahAratham . hatArohAshcha mAta~NgAH pANDavena kR^itA raNe .. 6\-54\-83 (40983) viprajagmuranIkeShu meghA vAtahatA iva . mR^idgantaH svAnyanIkAni vinadantaH sharAturAH .. 6\-54\-84 (40984) tato bhImo mahAbAhuH kha~Ngahasto mahAbhujaHka . saMprahR^iShTo mahAghoShaM sha~NkhaM prAdhmApayadbalI .. 6\-54\-85 (40985) sarvakAli~NgasainyAnAM manAMsi samakampayat . mohashchApi kali~NgAnAmAvivesha paraMtapa .. 6\-54\-86 (40986) prAkampanta cha sainyAni vAhanAni cha sarvashaH . bhImena samare rAjangajendreNeva sarvashaH .. 6\-54\-87 (40987) mArgAnbahUnvicharatA dhAvatA cha tatastataH . muhurutpatatA chaiva saMmohaH samapadyata .. 6\-54\-88 (40988) bhImasenabhayatrastaM sainyaM cha samakampata . kShobhyamANamasaMbAdhaM grAheNeva mahatsaraH .. 6\-54\-89 (40989) trAsiteShu cha sarveShu bhImenAdbhutakarmaNA . punarAvartamAneShu vidravatsu cha sa~NghashaH .. 6\-54\-90 (40990) sarvakAli~NgayodheShu pANDUnAM dhvajinIpatiH . abravItsvAnyanIkAni yudhyadhvamiti pArShataH .. 6\-54\-91 (40991) senApativachaH shrutvA shikhaNDipramukhA gaNAH . bhImamevAbhyavartanta rathAnIkaiH prahAribhiH .. 6\-54\-93adharmarAjashcha tAnsarvAnupajagrAha pANDavaH . mahatA meghavarNena nAgAnIkena pR^iShThataH .. 6\-54\-92 (40992) evaM saMnodya sarvAmi svAnyanIkAni pArShataH . bhImasenasya jagrAha pArShNi satpuruShairvR^itaH .. 6\-54\-94 (40993) na hi pa~nchAlarAjasya loke kashchana vidyate . bhImasAtyakayoranyaH prANebhyaH priyakR^ittamaH .. 6\-54\-95 (40994) so.apashyachcha kali~NgeShu charantamarisUdanaH . bhImasenaM mahAbAhuM pArShataH paravIrahA .. 6\-54\-96 (40995) nanarda bahudhA rAjanhR^iShTashchAsItparaMtapaH . sha~NkhaM dadhmau cha samare siMhanAdaM nanAda cha .. 6\-54\-97 (40996) sa cha pArAvatAshvasya rathe hemapariShkR^ite . kovidAradhvajaM dR^iShTvA bhImasenaH samAshvasat . 6\-54\-98 (40997) dhR^iShTadyumnastu taM dR^iShTvA kali~NgaiH samabhidrutam .. bhImasenamameyAtmA trANAyAjau samabhyayAt .. 6\-54\-99 (40998) tau dUrAtsAtyakiM dR^iShTvA dhR^iShTadyumnavR^ikodarau . kali~NgAnsamare vIrau yodhayetAM manasvinau . 6\-54\-100 (40999) sa tatra gatvA shaineyo javena jayatAM varaH . pArthapArShatayoH pArShiM jagrAha puruSharShabhaH .. 6\-54\-101 (41000) sa kR^itkavA dAruNaM karma pragR^ihItasharAsanaH . Asthito raudramAtmAnaM kali~NgAnanvavaikShata .. 6\-54\-102 (41001) kali~NgaprabhavAM chaiva mAMsashoNitakardamAm . rudhirasyandinIM tatra bhImaH prAvartayannadIm .. 6\-54\-103 (41002) antareNa kali~NgAnAM pANDavAnAM cha vAhinIm . tAM saMtatAra dustArAM bhImaseno mahAbalaH .. 6\-54\-104 (41003) bhImasenaM tathA dR^iShTvA prAkroshaMstAvakA nR^ipa . kAlo.ayaM bhImarUpeNa kali~NgaiH kasaha yudhyate .. 6\-54\-105 (41004) tataH shAntanavo bhIShmaH shrutvA taM ninadaM raNe . abhyayAttvarito bhImaM vyUDhAnIkaH samaMtataH .. 6\-54\-106 (41005) taM sAtyakirbhImaseno dhR^iShTadyumnashcha pArShataH . abhyadravanta bhIShmasya rathaM hemapariShkR^itam .. 6\-54\-107 (41006) parivArya tu te sarve gA~NgeyaM tarasA raNe . tribhistribhiH sharairghorairbhIShmamAnarchChurojasA .. 6\-54\-108 (41007) pratyavidhyata tAnsarvAnpitA devavratastava . yatamAnAnmaheShvAsAMstribhistribhirajihmagaiH .. 6\-54\-109 (41008) tataH sharasahasreNa sannivArya mahArathAn . hayAnkA~nchanasannAhAnbhImasya nyahanachCharaiH .. 6\-54\-110 (41009) hatAshve sa rathe tiShThanbhImasenaH pratApavAn . shaktiM chikShepa tarasA gA~Ngeyasya rathaM prati .. 6\-54\-111 (41010) aprAptAmatha tAM shaktiM pitA devavratastava . tridhA chichCheda samare sA pR^ithivyAmashIryata .. 6\-54\-112 (41011) tataH shaikyAyasIM gurvI pragR^ihya balavAngadAm . bhImasenastatastUrNaM pupluve manujarShabha .. 6\-54\-113 (41012) sAtyako.api tatastUrNaM bhImasya priyakAmyayA . gA~NgeyasArathiM tUrNaM pAtayAmAsa sAyakaiH .. 6\-54\-114 (41013) bhIShmastu nihate tasminsArathau rathinAM varaH . vAtAyamAnaistairashvairapanIto raNAjirAt .. 6\-54\-115 (41014) bhImasenastato rAjannapayAte mahAvrate . prajajvAla yathA vahnirdahankakShamivaidhitaH .. 6\-54\-116 (41015) sa hatvA sarvakAli~NgAnsenAmadhye vyatiShThata . nainamabhyutsahankechittAvakA bharatarShabha .. 6\-54\-117 (41016) dhR^iShTadyumnastamAropya svarathe rathinAM varaH . pashyatAM sarvasainyAnAmapovAhaka yashasvinam .. 6\-54\-118 (41017) saMpUjyamAnaH pA~nchAlyairmatsyaishcha bharatarShabha . dhR^iShTadyumnaM pariShvajya sameyAdatha sAtyakim .. 6\-54\-119 (41018) athAbravIdbhImasenaM sAtyakiH satyavikramaH . praharShayanyaduvyAghro dhR^iShTadyumnasya pashyataH .. 6\-54\-120 (41019) diShTyA kAli~NgarAjashcha rAjaputrashcha ketumAna . shakradevashcha kAli~NgaH kali~NgAshcha mR^idhe hatAH .. 6\-54\-121 (41020) svabAhubalavIryeNa nAgAshvarathasaMkulaH . mahApuruShabhUyiShTho dhIrayodhaniShevitaH .. 6\-54\-122 (41021) mahAvyUhaH kali~NgAnAmekena mR^iditastvayA . evamuktvA shinernaptA dIrghabAhurarindama . rathAdrathamabhidrutya paryaShvajata pANDavam .. 6\-54\-123 (41022) tataH svarathamAsthAya punareva mahArathaH . tAvakAnavadhItkruddho bhImasya balamAdadhat .. .. 6\-54\-124 (41023) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dvitIyadivasayuddhe chatuHpa~nchAsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-54\-34 bhAnumantaM kali~NgAtmajam .. 6\-54\-40 antarAyudhinaM gajArUDhayodham .. 6\-54\-43 AviddhaM bhrAmitam .. 6\-54\-47 kAlAntakayamopamaH pralayakAlInanAshakayamatulyaH .. 6\-54\-53 mahAmAtro hastipakaH .. 6\-54\-54 kaNapAn mudgarAn .. 6\-54\-57 gAtrAvarairgAtraiH pUrvakAyaiH avararadhaHkAyaiH .. 6\-54\-59 khalInAni ashvAsyaniveshyani aDiAlItI prasiddhAni . kakShyA gajamadhyabandhanam .. 6\-54\-70 ashoko vishokaH .. 6\-54\-108 AnarchChuH AchChAditavantaH .. 6\-54\-115 vAtAyamAnaiH itastato dhAvadbhiH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 055 .. shrIH .. 6\.55\. adhyAyaH 55 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## arjunayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-55\-0 (41024) sa~njaya uvAcha. 6\-55\-0x (4121) tato.aparAhNabhUyiShThe tasminnahani bhArata . rathanAgAshvapattInAM sAdinAM cha mahAkShaye .. 6\-55\-1 (41025) droNaputreNa shalyena kR^ipeNa cha mahAtmanA . samasajjata pA~nchAlyastribhiraitairmahArathaiH .. 6\-55\-2 (41026) sa lokaviditAnashvAnnijaghAna mahAbalaH . drauNeH pA~nchAladAyAdaH shitairdashabhirAshugaiH .. 6\-55\-3 (41027) tataH shalyarathaM tUrNamAsthAya hatavAhanaH . drauNiH pA~nchAladAyAdamabhyavarShadatheShubhiH .. 6\-55\-4 (41028) dhR^iShTadyumnaM tu saMyuktaM drauNinA vIkShya bhArata . saubhadro.abhyapatattUrNaM vikirannishitA~nsharAn .. 6\-55\-5 (41029) sa shalyaM pa~nchaviMshatyA kR^ipaM cha navabhiH sharaiH . ashvatthAmAnamaShTAbhirvivyAdha puruSharShabhaH .. 6\-55\-6 (41030) ArjuniM tu tatastUrNaM drauNirvivyAdha patriNA . shalyo.atha dashabhishchaiva kR^ipashcha nishitaistribhiH .. 6\-55\-7 (41031) lakShmaNastava pautrastu saubhadraM samavasthitam . abhyavartata saMhR^iShTastato yuddhamavartata .. 6\-55\-8 (41032) dauryodhaniH susaMkruddhaH saubhadraM paravIrahA . vivyAdha samare rAjaMstadadbhutamivAbhavat .. 6\-55\-9 (41033) abhimanyuH susaMkruddho bhrAtaraM bharatarShabha . sharaiH pa~nchAshatai rAjankShiprahasto.abhyavidhyata .. 6\-55\-10 (41034) lakShmaNo.api punastasya dhanushchichCheda patriNA . muShTideshe mahArAja tataste chukrushurjanAH .. 6\-55\-11 (41035) tadvihAya dhanushChinnaM saubhadraM paravIrahA . anyadAdattavAMshchitraM kArmukaM vegavattaram .. 6\-55\-12 (41036) tau tatra samare yuktau kR^itapratikR^itaiShiNau . anyonyaM vishisvaistIkShNairjaghnatuH puruSharShabhau .. 6\-55\-13 (41037) tato duryodhano rAja dR^iShTvA putraM mahAratham . pIDitaM tava pautreNa prAyAttatra prajeshvaraH .. 6\-55\-14 (41038) sannivR^itte tava sute sarva eva janAdhipAH . ArjuniM rathavaMshena samantAtparyavArayan .. 6\-55\-15 (41039) sa taiH parivR^itaH shUraiH shUro yudhi sudurjayaiH . na sma pravyathate rAjankR^iShNatulyaparAkramaH .. 6\-55\-16 (41040) saubhadramatha saMsaktaM dR^iShTvA tatra dhanaMjayaH . abhidudrAva vegena trAtukAmaH svamAtmajam .. 6\-55\-17 (41041) tataH sarathanAgAshvA bhIShmadroNapurogamAH . abhyavartanta rAjAnaH sahitAH savyasAchinam .. 6\-55\-18 (41042) udvUtaM sahasA bhaumaM nAgAshvarathapattibhiH . divAkararathaM prApya rajastIvramadR^ishyata .. 6\-55\-19 (41043) tAni nAgasahasrANi bhUmipAlashatAni cha . tasya bANapathaM prApya nAbhyavartanta sarvashaH .. 6\-55\-20 (41044) praNeduH sarvabhUtAni babhUvustimirA dishaH . kurUNAM chAnayastIvraH samadR^ishyata dAruNaH .. 6\-55\-21 (41045) nApyantarikShaM na disho na bhUmirna cha bhAskaraH . prajaj~ne bharatashreShTha sastrasa~NghaiH kirITinaH .. 6\-55\-22 (41046) sAditA rathanAgAshcha hatAshvA rathino raNe . vipradrutarathAH kechiddR^ishyante rathayUthapAH .. 6\-55\-23 (41047) virathA rathinashchAnye dhAvamAnAH samantataH . tatratatraiva dR^ishyante sAyudhAH sA~NgadairbhujaiH .. 6\-55\-24 (41048) hayArohA hayAMstyaktvA gajArohAshcha dantinaH . arjunasya bhayAdrAjansamantAdvipradudruvuH .. 6\-55\-25 (41049) rathebhyashcha gajebhyashcha hayebhyashcha narAdhipAH . patitAH pAtyamAnAshcha dR^ishyante.arjunasAyakaiH .. 6\-55\-26 (41050) sagadAnudyatAnbAhUnsakha~NgAMshcha vishAMpate . saprAsAMshcha satUNIrAnsasharAnsasharAsanAn .. 6\-55\-27 (41051) sA~NkushAkansapatAkAMshcha tatratatrArjuno nR^iNAm . nichakarta sharairugrai raudraM vapuradhArayat .. 6\-55\-28 (41052) parighANAM pradIptAnAM mudgarANAM cha mAriSha . prAsAnAM bhindipAlAnAM nistrishAnAM cha saMyuge .. 6\-55\-29 (41053) parashvathAnAM pIkShNAnAM tomarANAM cha bhArata . varmaNAM chApaviddhAnAM kA~nchanAnAM cha bhUmipa .. 6\-55\-30 (41054) dhvajAnAM charmaNAM chaiva vyajanAnAM cha sarvashaH . ChatrANAM hemadaNDAnAM tomarANAM cha bhArata .. 6\-55\-31 (41055) pratodAnAM cha yokrANAM kashAnAM chaiva mAriSha . rAshayaH smAtra dR^ishyante vinikIrNA raNakShitau .. 6\-55\-32 (41056) nAsIttatra pumAnkashchittava sainyasya bhArata . yo.arjunaM samare shUraM pratyudyAyAtkathaMchana .. 6\-55\-33 (41057) yo yo hi samare pArthaM pratyudyAti vishAMpate . sa sa~Nkhye vishikhaistIkShNaiH paralokAya nIyate .. 6\-55\-34 (41058) teShu vidravamANeShu tava yodheShu sarvashaH . arjuno vAsudevashcha dadhmaturvArijottamau .. 6\-55\-35 (41059) tatpabhagnaM balaM dR^iShTvA pitA devavratastava . abravItsamare shUraM bhAradvAjaM smayanniva .. 6\-55\-36 (41060) eSha pANDusuto vIra kR^iShNena sahito balI . tathA karoti sainyAni yathA kuryAddhana~njayaH .. 6\-55\-37 (41061) na hyeSha samare shakyo vijetuM hi kathaMchana . yathAsya dR^ishyate rUpa kAlAntakayamopamam .. 6\-55\-38 (41062) na nivartayituM chApi shakyeyaM mahatI chamUH . anyonyapreyA pashya dravatIyaM varUthinI .. 6\-55\-39 (41063) eSha chAstaM girishreShThaM bhAnumAnpratipadyate . chakShUMShi sarvalokasya saMharanniva sarvathA .. 6\-55\-40 (41064) tatrAvahAraM saMprAptaM manye.ahaM puruSharShabha . shrAntA bhItAshcha no yodhA na yotsyanti kathaMchana .. 6\-55\-41 (41065) evamuktvA tato bhIShmo droNamAchAryasattamam . avahAramatho chakre tAvakAnAM mahArathaH .. 6\-55\-42 (41066) `tataH sarathanAgAshvA jaMya prApya samopakAH . pA~nchAlAH pANDavAshchaiva praNedushcha punaH punaH .. 6\-55\-43 (41067) prayayuH shibirAyaiva dhana~njayapuraskR^itAH . vAditraghoShaiH saMhR^iShTA praNadyanto mahArathAH ..' 6\-55\-44 (41068) tato.avahAraH sainyAnAM tava teShAM cha bhArata . astaM gachChati sUrye.abhUtsandhyAkAle cha vartati .. .. 6\-55\-45 (41069) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dvitIyadivasayuddhe pa~nchapa~nchAsho.adhyAyaH .. .. iti dvitIyadivasayuddham .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-55\-8 tava pautramavasthitaM iti ko gho pustakapAThaH .. 6\-55\-37 yathA kuryAddhanaMjayaH . dhana~njayo.agniH .. 6\-55\-43 naroti vatamAnai .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 056 .. shrIH .. 6\.56\. adhyAyaH 56 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## ubhayapakShayorvyUharachanA .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-56\-0 (41070) sa~njaya uvAcha. 6\-56\-0x (4122) prabhAtAyAM cha sharvaryAM bhIShmaH shAntanastadA . anIkAnyanusaMyAne vyAdideshAya bhArata .. 6\-56\-1 (41071) gAruDaM cha mahAvyUhaM chakre shAntanavastadA . putrANAM te jayAkA~NkShI bhIShmaH kurupitAmahaH . 6\-56\-2 (41072) garuDasya svayaM tuNDe pitA devavratastava . chakShuShI cha bharajvAjaH kR^itavarmA cha sAtvataH .. 6\-56\-3 (41073) ashvatthAmA kR^ipashchaiva shira AstAM yashasvinau . traigarttairatha kaikeyairvATadhAnaishcha saMyuge .. 6\-56\-4 (41074) bhUrishravAH shalaH shalyo bhagadattashcha mAriSha . madrakAH sindhusauvIrAstathA pA~nchanadAshcha ye .. 6\-56\-5 (41075) jayadrathena sahitA grIvAyAM sanniveshitAH . pR^iShThe duryodhano rAjA sodaryaiH sAnugairvR^itaH .. 6\-56\-6 (41076) vindAnuvindAvAvantyau kAmbhojashcha shakaiH saha . pachChamAsanmahArAja shUrasenAshcha sarvashaH .. 6\-56\-7 (41077) mAgadhAshcha kali~NgAshcha dAserakagaNaiH saha . dakShiNaM pakShamAsAdya sthitA vyUhasya daMshitAH .. 6\-56\-8 (41078) kAkarushA viku~nchAshcha muNDAH kuNDIvR^iShAstathA . bR^ihadvalena sahitA vAmaM pArshvamavasthitAH .. 6\-56\-9 (41079) vyUDhaM dR^iShTvA tu tatsainyaM savyasAchI paraMtapaH . dhR^iShTadyumnena sahitaH pratyavyUhata saMyuge .. 6\-56\-10 (41080) ardhachandreNa vyUhena vyUhantamatidAruNam . dakShiNaM shR^i~NgamAsvaya bhimaseno vyarochata .. 6\-56\-11 (41081) nAnAsaMstraupasaMShatrairnAnAdeshyairnR^ipairvR^itaH . tadanyeva virATashcha drupadashcha mahArathaH .. 6\-56\-12 (41082) tadanantaramevAsInnIlo nIlAyudhaiH saha . nIlAdanantarashchaiva dhR^iShTaketurmahAbalaH .. 6\-56\-13 (41083) chedikAshikarUpeshcha pauravairapi saMvR^itaH . dhR^iShTadyumnaH shikhaNDI cha pA~nchAlAshcha prabhadrakAH .. 6\-56\-14 (41084) madhye sainyasya mahataH sthitA yuddhAya bhArata . tatraiva dharmarAjo.api gajAnIkena saMvR^itaH . 6\-56\-15 (41085) tatastu sAtyakI rAjandraupadyAH pa~ncha chAtmajAH . abhimanyustataH shUra irAvAMshcha tataH param .. 6\-56\-16 (41086) bhaimasenistato rAjankekayAshcha mahArathAH . ete sarve mahArAja vAmaM pArshvamupAshritAH .. 6\-56\-17 (41087) sarvasya jagato goptA goptA yasya janArdanaH . `tatrAnurathinAM shreShTho vAmashrR^i~Nge vyavasthitaH.' evametaM mahAvyUhaM pratyavyUhanta pANDavAH .. 6\-56\-18 (41088) vadhArthaM tava putrAmAM tatpakShe ye cha sa~NgatAH . tataH pravavR^ite yuddhaM vyatiShaktarathadvipam .. 6\-56\-19 (41089) tAvakAnAM pareShAM cha nighnatAmitaretaram . hayaughAshcha rathaughAshva tatra tatra vishAMpate .. 6\-56\-20 (41090) saMpatanto vyadR^ishyanta nighnantaste parasparam . dhAvatAM cha rathoghAnAM nighnatAM cha pR^ithak pR^ithak .. 6\-56\-21 (41091) babhUva tumulaH shabdo vimishro dundubhisvanaiH . divaspR^i~NvaravIrANAM nighnatAmitaretaram . saMprahAre sutumule tava teShAM cha bhArata .. .. 6\-56\-22 (41092) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi tR^itIyadivasayuddhe ShaTpa~nchAsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-56\-17 tato.abhUddvipadAM shreShTho vAmaM pArshvamapAshritaH iti kho pAThaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 057 .. shrIH .. 6\.57\. adhyAyaH 57 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saMkulayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-57\-0 (41093) sa~njaya uvAcha. 6\-57\-0x (4123) tato vyUDheShvanIkeShu tAvakeShu pareShu cha . dhana~njayo rathAnIkamavadhIttava bhArata .. 6\-57\-1 (41094) sharairathiratho yuddhe dArayanrathayUthapAn . te vadhyamAnAH pArthena kAleneva yugakShaye .. 6\-57\-2 (41095) dhArtarAShTrA raNe yatnAtpANDavAnpratyayodhayan . prArthayAnA yasho dIptAM mR^ityuM kR^itvA nivartanam .. 6\-57\-3 (41096) ekAgramanaso bhUtvA pANDavAnAM varUthinIm . babha~njurbahusho rAjaMste chAsa~njanta saMyuge .. 6\-57\-4 (41097) dravadbhirathabhagnaishcha parivartadbhireva cha . pANDavaiH kauraveyaishcha na prAj~nAyata kiMchana .. 6\-57\-5 (41098) udatiShThadrajo bhaumaM ChAdayAnaM divAkaram . na dishaH pradisho vApi jaj~nire.atra samAgatAH .. 6\-57\-6 (41099) anumAnena saMj~nAbhirnAmagotraishcha saMyuge . avartata tadA yuddhaM tatra tatra vishAMpate .. 6\-57\-7 (41100) na vyUho bhidyate tatra kauravANAM katha~nchana . rakShitaH satyasandhena bhAradvAjena saMyuge .. 6\-57\-8 (41101) tathaiva pANDavAnAM cha rakShitaH savyasAchinA . nAbhidyata mahAvyUho bhImena cha surakShitaH .. 6\-57\-9 (41102) senAgrAdapi niShpatya prAyudhyaMstatra mAnavAH . ubhayoH senayo rAjanvyatiShaktarathadvipAH .. 6\-57\-10 (41103) hayArohairhayArohAH pAtyante sma mahAhave . R^iShTibhirvimalAbhishcha prAsairapi cha saMyuge .. 6\-57\-11 (41104) rathI rathinamAsAdya sharaiH kanakabhUShaNaiHka . pAtayAmAsa samare tasminnatibhayaMkare .. 6\-57\-12 (41105) gajArohA gajArohAnnArAchasharatomaraiH . saMsaktAnpAtayAmAsustava teShAM cha sarvashaH .. 6\-57\-13 (41106) kashchidutpatya samare vasvAraNamAsthitaH . keshapakShe parAmR^ishya jahAra samare shiraH .. 6\-57\-14 (41107) anye dviradadantAgranirbhinnahR^idayA raNe . vemushcha rudhiraM vIrA niHshvasantaH samantataH .. 6\-57\-15 (41108) kashchitkariviShANastho vIro raNavishAradAH . prAvepachChaktinirbhinno gajashikShAstravedinA .. 6\-57\-16 (41109) pattima~NghA raNe paktInbhimandipAlaparashvathaiH . nyatApatayanta saMhR^iShTAH parasparakR^itAgasaH .. 6\-57\-17 (41110) rathI cha samare rAjannAsAdya gajayUthapam . sa gajaM pAtayAmAsa gajI cha rathinAM varam .. 6\-57\-18 (41111) rathinaM cha hayArohaH prAsena bharatarShabha . pAtayAmAsa samare rathI cha hayasAdinam .. 6\-57\-19 (41112) padAtI rathinaM sa~Nkhye rathI chApi padAtinam . nyapAtayachChitaiH shastraiH senayorubhayorapi .. 6\-57\-20 (41113) gajArohA hayArohAnpAtayAMchakrire tadA . hayArohA gajasthAMshcha tadadbhutamivAbhavat .. 6\-57\-21 (41114) gajArohavaraishchApi tatratatra padAtayaH . pAtitAH samadR^ishyanta taishchApi gajayodhinaH .. 6\-57\-22 (41115) pattisa~NghA hayArohaiH sAdisa~NghAshcha pattibhiH . pAtyamAnA vyadR^ishyanta shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-57\-23 (41116) dhvajaistatrApaviddhaishcha kArmukaistomaraistathA . prAsaistathA gadAbhishcha parighaiH kampanaistathA .. 6\-57\-24 (41117) shaktibhiH kavachaishchitraiH kaNapaira~Nkushairapi . nistriMshairvimalaishchApi svarNapu~NkhaiH sharaistathA .. 6\-57\-25 (41118) paristomaiH kuthAbhishcha kambalaishcha mahAdhanaiH . bhUrbhAti bharatashreShTha sragdAmairiva chitritA .. 6\-57\-26 (41119) narAshvakAyaiH patitairdantibhishcha mahAhave . agamyarUpA pR^ithivI mAMsashoNitakardamA .. 6\-57\-27 (41120) prashashAma rajo bhaumaM vyukShitaM raNashoNitaiH . dishashcha vimalAH sarvAH saMbabhUvurjaneshvara .. 6\-57\-28 (41121) utthitAnyagaNeyAni kabandhAni samantataH . chihnabhUtAni jagato vinAshArthAya bhArata .. 6\-57\-29 (41122) tasminyuddhe mahAraudre vartamAne sudAruNe . pratyadR^ishyanta rathino dhAvamAnAH samantataH .. 6\-57\-30 (41123) tato bhIShmashcha droNashcha saindhavashcha jayadrathaH . purumitro jayo bhojaH shalyashchApi sasaubalaH .. 6\-57\-31 (41124) ete samaradurdharShAH siMhatulyaparAkramAH . pANDavAnAmanIkAni babha~njuHsma punaHpunaH .. 6\-57\-32 (41125) tathaiva bhImaseno.api rAkShasashcha ghaTotkachaH . sAtyakishchekitAnashcha dropadeyAshcha bhArata .. 6\-57\-33 (41126) tAvakAMstava putrAMshcha sahitAnsarvarAjabhiH . drAvayAmAsurAjau te tridashA dAnavAniva .. 6\-57\-34 (41127) tathA te samare.anyonyaM nighnantaH kShatriyarShabhAH . raktokShitA ghorarUpA virerjurdAnavA iva .. 6\-57\-35 (41128) vinirjitya ripUnvIrA sekanayorubhayorapi . vyadR^isyanta mahAmAtrA grahA iva nabhastale .. 6\-57\-36 (41129) tato rathasahasreNa putro duryodhanastava . abhyayAtpANDavaM yuddhe rAkShasaM cha ghaTotkacham .. 6\-57\-38atathaiva pANDavAH sarve mahatyA senayA saha . droNabhIShmau raNe yattau pratyudyayurarindamau .. 6\-57\-37 (41130) kirITI cha yayau kruddhaH samantAtpArthivottamAn . ArjuniH sAtyakishchaiva yayatuH saubalaM balam .. 6\-57\-39 (41131) tataH pravavR^ite bhUyaH saMgrAmo romaharShaNaH . tAvakAnAM pareShAM cha samare vijayaiShiNAm .. .. 6\-57\-40 (41132) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi tR^itIyadivasayuddhe saptapa~nchasho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-57\-3 mR^ityureva nivartanaheturnAnya ityarthaH .. 6\-57\-7 anumAnena dhvajAdichihnena . saMj~nAbhi saMketaishcha .. 6\-57\-26 parikastomaishchitrakambalaiH . kuthAbhistaireva kShudraiH . kambalai rA~NkavaiH . mahAdhanairmahAmUlyaiH .. 6\-57\-36 mahAmAtrAH pradhAnAH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 058 .. shrIH .. 6\.58\. adhyAyaH 58 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## arjunAdiyuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-58\-0 (41133) sa~njaya uvAcha. 6\-58\-0x (4124) tataste pArthivAH kruddhAH phalgunaM vIkShya saMyuge . rathairanekasAhasraiH samantAtparyavArayan .. 6\-58\-1 (41134) athainaM rathabR^indena koShThakIkR^itya bhArata . sharaiH subahusAhasraiH samantAdabhyavArayan .. 6\-58\-2 (41135) shaktIshcha vimalAkastIkShNA gadAshcha parighaiH saha . prAsAnparashvathAMshchaiva mudgarAnmusalAnapi .. 6\-58\-3 (41136) chikShiShuH samare kruddhAH phalgunasya rathaM prati . shastrANAmatha tAM vR^iShTiM shalabhAnAmivAyatim .. 6\-58\-4 (41137) rurodha sarvataH pArthaH sharaiH kanakabhUShaNaiH . tatra tallAghavaM dR^iShTvA bIbhatsoratimAnuSham .. 6\-58\-5 (41138) devadAnavagandharvAH pishAchoragarAkShasAH . sAdhusAdhviti rAjendra phalgunaM pratyapUjayan .. 6\-58\-6 (41139) sAtyakishchAbhimanyushcha mahatyA sekanayA vR^itau . gAndhArAnsamare shUrA~njagmatuH sahasaubalAn .. 6\-58\-7 (41140) tatra saubalakAH kruddhA vArShNeyasya rathottamam . tishalashchichChiduH krodhAchChastrairnAnAvidhairyudhi .. 6\-58\-8 (41141) sAtyakistu rathaM tyaktvA vartamAne bhayAvahe . abhimanyo rathaM tUrNamAruroha paraMtapaH .. 6\-58\-9 (41142) tAvekarathasaMyuktau saubaleyasya vAhinIm . vyadhametAM shitaistUrNaM sharaiHka sannataparvabhiH .. 6\-58\-10 (41143) droNabhIShmau raNe yattau dharmarAjasya vAhinIm . nAshayetAM sharaistIkShNaiH ka~NkapatraparichChadaiH .. 6\-58\-11 (41144) tato dharmasutoka rAjA mAdrIputrau cha pANDavau . miShatAM sarvasainyAnAM droNAnIkamupAdravan .. 6\-58\-12 (41145) tatrAsItsumahadyuddhaM tumulaM romaharShaNam . yathA devAsuraM yuddhaM pUrvamAsItsudAruNam .. 6\-58\-13 (41146) kurvANau sumahatkarma bhImasenaghaTotkachau . duryodhanastato.abhyetya tAvubhAvapyavArayat .. 6\-58\-14 (41147) tatrAdbhutamapashyAma haiDimbasya parAkramam . atItya pItaraM yuddhe yadayudhyata bhArata .. 6\-58\-15 (41148) bhImasenastu saMkruddho duryodhanamamarShaNam . hR^idyavidhyatpR^iShatkena prahasanniva pANDavaH .. 6\-58\-16 (41149) tato duryodhanano rAjA prahAravarapIDitaH . niShasAda rathopasthe kashmalaM cha jagAma ha .. 6\-58\-17 (41150) taM visaMj~naM viditvA tu tvaramANo.asya sArathiH . apovAha raNAdrAjaMstataH sainyamabhajyata .. 6\-58\-18 (41151) tatastAM kauravIM senAM dravamANAM samantataH . nighnanbhImaH sharaistIkShNairanuvavrAja pR^iShThataH .. 6\-58\-19 (41152) pArShatashcha rathashroShTho dharmaputrashcha pANDavaH . droNasya pashyataH sainyaM gA~Ngeyasya cha pashyataH .. 6\-58\-20 (41153) jaghnaturvishikaistIkShNaiH parAnIkavinAshanaiH . dravamANaM tu tatsainyaM tava putrasya saMyuge .. 6\-58\-21 (41154) nAshaknutAM vArayituM bhIShmadroNau mahArathau . vAryamANaM cha bhIShmeNa droNena cha mahAtmanA .. 6\-58\-22 (41155) vidravatyeva tatsainyaM pashyatordroNabhIShmayoH . tato rathasahasreShu vidravatsu tatastataHka .. 6\-58\-23 (41156) tAvAsthitAvekarathaM saubhadrashinipu~Ngavau . saubalIM samare senAM shAtayetAM samantataH .. 6\-58\-24 (41157) shushubhAte tadA tau tu shaineyakurupu~Ngavau . amAvAsyAM gatau yadvatsomasUryau nabhastale .. 6\-58\-25 (41158) arjunastu tataH kruddhastava sainyaM vishAMpate . vavarSha sharavarSheNa dhArAbhiriva toyadaH .. 6\-58\-26 (41159) vadhyamAnaM tatastatra sharaiH pArthasya saMyuge . dudrAva kauravaM sainyaM viShAdabhayakampitam .. 6\-58\-27 (41160) dravatastAnsamAlakShya bhIShmadroNau mahArathau . nyavArayetAM saMrabdhau duryodhanahitaiShiNau .. 6\-58\-28 (41161) tato duryodhano rAjA samAshvasya vishAMpate . nyavartayata tatsainyaM dravamANAM samantataH .. 6\-58\-29 (41162) yatra yatra hi putraM te ye ye pashyanti bhArata . tatra tatra nyavartanta kShatriyANAM maharathAH .. 6\-58\-30 (41163) tAnnivR^ittAnsamIkShyaiva tato.anye.apItare janAH . anyonyaspardhayA rAja.NllajjayA chAvatasthire .. 6\-58\-31 (41164) punarAvartatAM teShAM vega AsIdvishAMpate . pUryataH sAgarasyeva chandrasyodayanaM prati .. 6\-58\-32 (41165) annivR^ittAMstatastAMstu dR^iShTvA rAjA suyodhanaH . abravIttvarito gatvA bhIShmaM shAntanavaM vachaH .. 6\-58\-33 (41166) pitAmaha nibodhedaM yattvAM vakShyAmi bhArata . nAnurUpamahaM manye tvayi jIvati kaurava .. 6\-58\-34 (41167) droNo chAstravidAM shreShThe saputre sasuhR^i~njane . kR^ipe chaiva maheShvAse dravate yadvarUthinI .. 6\-58\-35 (41168) na pANDavAnpratilAMstava manye kathaMchana . tathA droNasya sa~Ngrame draumeshchaiva kR^ipasya cha .. 6\-58\-36 (41169) anugrAhyAH pANDusutAstava nUnaM pitAmaha . yathemAM kShamase vIra vadhyamAnAM varUthinIm .. 6\-58\-38aso.asmi vAchyastvayA rAjanpUrvameva samAgame . na yotsye pANDavAnsa~Nkhye nApi pArShatasAtyakI .. 6\-58\-37 (41170) shrutvA tu vachanaM tubhyamAchAryasya kR^ipasya cha . karNena sahitaH kR^ityaM chintayAnastadaiva hi .. 6\-58\-39 (41171) yadi nAhaM parityAjyo yuvAbhyAmiha saMyuge . vikrameNAnurUpeNa yudhyetAM puruSharShabhau .. 6\-58\-40 (41172) etachChrutvA vacho bhIShmaH prahasanvai muhurmuhuH . abravIttanayaM tubhyaM krodhAdudvR^itya chakShuShI .. 6\-58\-41 (41173) bahusho.asi mayA rAjaMstathyamukto hitaM vachaH . ajeyAH pANDavA yuddhe devairapi savAsavaiH .. 6\-58\-42 (41174) yattu shakyaM mayA kartuM vR^iddhenAdya gatAyuShA . kariShyAmi yathAshakti pashyedAnIM sabAndhavaH .. 6\-58\-43 (41175) adya pANDusutAnekaH sasainyAnsaha bandhubhiH . so.ahaM nivArayiShyAmi sarvalokasya pashyataH .. 6\-58\-44 (41176) evamukte tu bhIShmeNa putrAstava janeshvara . dadhmuH sha~NkhAnmudA yuktA bherIH saMjaghnire bhR^isham .. 6\-58\-45 (41177) pANDavA hi tato rAja~nshrutvA taM ninadaM mahat . dadhmuH sha~NkhAMshcha bherIshcha murajAMshchApyanAdayan .. .. 6\-58\-46 (41178) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi tR^itIyadivasayuddhe aShTapa~nchAsho.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-58\-2 koShThakIkR^itya veShTayitvA .. 6\-58\-39 chintayAnaH abhaviShyamiti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 059 .. shrIH .. 6\.59\. adhyAyaH 59 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## svapratij~nAM vihAya gR^ihItachakrema kR^iShNena pAdachArema bhIShmaM hantumabhiyAnam .. 1 .. arjunena kR^iShNasya pratinivartanam .. 2 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-59\-0 (41179) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-59\-0x (4125) pratij~nAte tatastasminyuddhe bhIShmeNa dAruNe . krodhito mama putreNa duHkhitena visheShataH .. 6\-59\-1 (41180) bhIShmaH kimakarottatra pANDaveyeShu bhArata . pitAmahe vA pa~nchAlAstanmamAchakShva sa~njaya .. 6\-59\-2 (41181) sa~njaya uvAcha. 6\-59\-3x (4126) gatapUrvAhNabhUyiShThe tasminnahani bhArata . pashchimAM dishamAsthAya sthite chApi divAkare .. 6\-59\-3 (41182) jayaM prApteShu hR^iShTeShu pANDaveShu mahAtsasu . sarvadharmavisheShaj~naH pitA devavratastava .. 6\-59\-4 (41183) abhyayA~njavanairashvaiH pANDavAnAmanIkinIm . mahatyA senayA guptastava putraishcha sarvashaH .. 6\-59\-5 (41184) prAvartata tato yuddhaM tumulaM romaharShaNam . asmAkaM pANDavaiH sArdhamanAyAttava bhArata .. 6\-59\-6 (41185) ghanuShAM kUjatAM tatra talAnAM chAbhihanyatAm . mahAnsamabhavachChabdo girINAmiva dIryatAm .. 6\-59\-7 (41186) tiShTha sthito.asmi viddhyainaM nivartasva sthiro bhava . sthiro.asmi praharasveti shabdo.ashrUyata sarvashaH .. 6\-59\-8 (41187) kA~nchaneShu tanutreShu kirITeShu dhvajeShu cha . shilAnAmiva shaileShu patitAnAmabhUddhvaniH .. 6\-59\-9 (41188) patitAnyuttamA~NgAni bAhavashcha vibhUShitAH . vyacheShTanta mahIM prApya shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-59\-10 (41189) hR^itottamAhgAH kechittu tathaivodyatakArmukAH . pragR^ihItAyudhAshchApi tasthuH puruShasattamAHka .. 6\-59\-11 (41190) prAvartata mahAvegA nadI rudhiravAhinI . mAta~NgA~NgashilA raudrA mAMsashoNitakardamA .. 6\-59\-12 (41191) varashvanaranAgAnAM sharIraprabhavA tadA . paralokArNavamukhI gR^idhragomAyumodinI .. 6\-59\-13 (41192) na dR^iShTaM na shrutaM vApi yuddhametAdR^ishaM nR^ipa . yathA tava sutAnAM cha pANDavAnAM cha bhArata .. 6\-59\-14 (41193) nAsIdrathapathastatra yaudhairyudhi nipAtitaiH . gajaishcha patitairnIlairgirishrR^i~NgainiravAvR^itaH .. 6\-59\-15 (41194) vikIrNaiH kavachaishchitraiH shirastraNaishcha mAriSha . shushubhe tadrANasthAnaM sharadIva nabhastalam .. 6\-59\-16 (41195) vinirbhinnAH sharaiH kechidantrApIDaprakarShiNaH . abhItAH samare shatrUnabhyadhAvanta darpitAH .. 6\-59\-17 (41196) tAta bhrAtaH sakhe bandho vayasya mama mAtula . mA mAM parityajetyanye chukrushuH patitA raNe .. 6\-59\-18 (41197) athAbhyehi tvamAgachCha kiM bhItosi kva yAsyasi . sthito.ahaM samare mA bhairiti chAnye vichukrushuH .. 6\-59\-19 (41198) tatra bhIShmaH shAntanavo nityaM maNDalakArmukaH . mumIcha bANAndIptAgrAnahInAshIviShAniva .. 6\-59\-20 (41199) sharairekAyanIkurvandishaH sarvA yatavrataH . jaghAna pANDavarathAnAdishya bhAratarShabha .. 6\-59\-21 (41200) sa nR^ityanvai rathopasthe darshayanpANilAghavam . alAtachakravadrAjaMstatra tatra sma dR^ishyate .. 6\-59\-22 (41201) tamekaM samare shUraM pANDavAH sR^i~njayaiH saha . anekashatasAhasraM samapashyanta lAghavAt .. 6\-59\-23 (41202) mAyAkR^itAtmAnamiva bhIShmaM tatra sma menire . pUrvasyAM dishi taM dR^iShTvA pratIchyAM dadR^ishurjanAH .. 6\-59\-24 (41203) udIchyAM chaivamAlokya dakShiNasyAM punaH prabho . evaM sa samare shUro gA~NgeyaH pratyadR^ishyata .. 6\-59\-25 (41204) na chaivaM pANDaveyAnAM kashchichChaknoti vIkShitum . vishikhAneva pashyanti bhIShmachApachyutAnbahUn .. 6\-59\-26 (41205) kurvANaM samare karma sUdayAnaM cha vAhinIm . vyAkroshanta raNe tatra narA bahuvidhA bahu .. 6\-59\-27 (41206) amAnuSheNa rUpeNa charantaM pitaraM tava . shalabhA iva rAjAnaH patanti vidhichoditAH .. 6\-59\-28 (41207) bhIShmAgnimabhisaMkruddhaM vinAshAya sahasrashaH . na hi moghaH sharaH kashchidAsIdbhIShmasya saMyuge .. 6\-59\-29 (41208) naranAgAshvakAyeShu bahutvAllaghuyodhinaH . bhinattyekena bANena sumukhena patatriNA .. 6\-59\-30 (41209) gajaM kaMkaTasannaddhaM vajreNeva shilochchayam . dvau trInapi gajArohAnpiNDitAnvarmitAnapi .. 6\-59\-31 (41210) nArAchena sumuktena nijaghAna pitA tava . yo yo bhIShmaM naravyAghramabhyeti yudhi kashchana .. 6\-59\-32 (41211) muhUrtadR^iShTaH sa mayA patito bhuvi dR^ishyate . evaM sA dharmarAjasya vadhyamAnA mahAchamUH .. 6\-59\-33 (41212) bhIShmeNAtulavIryeNa vyashIryata saMhasradhA . prAkampata mahAsenA sharavarSheNa tApitA .. 6\-59\-34 (41213) pashyato vAsudevasya pArthasyAtha shikhaNDinaH . yatamAnA.api te vIrA dravamANAnmahArathAn .. 6\-59\-35 (41214) nAshaknuvanvArayituM bhIShmabANaprapIDitAn . mahendrasamavIryeNa vadhyamAnA mahAchamUH .. 6\-59\-36 (41215) abhajyata mahArAja na cha dvau saha dhAvataH . AviddharanAgAshvaM patitadhvajakUbaram .. 6\-59\-37 (41216) anIkaM pANDuputrANAM hAhAbhUtamachetanam . jaghAnAtra pitA putraM putrashcha pitaraM tathA .. 6\-59\-38 (41217) priyaM sakhAyaM chAkrande sakhA daivabalAtkR^itaH . 6\-59\-39bvimuchya kavachAnyanye pANDuputrasya sainikAH .. 6\-59\-39 (41218) vinuktakeshA dhAvantaH pratyadR^ishyanta bhArata . tadgokulamivoddhAntamuddhAntarathayUthapam .. 6\-59\-40 (41219) dadR^ishe pANDuputrasya sainyamArtasvaraM tadA . prabhajyamAnaM sainyaM tu dR^iShTvA yAdavanandanaH .. 6\-59\-41 (41220) uvAcha pArthaM bIbhatsuM nigR^ihya rathamuttamam . asaM sa kAlaH saMprAptaH pArtha paste.abhikA~NkShitaH .. 6\-59\-42 (41221) praharasva naravyAghra na chenmohAdvimuhyase . yattvayA kathitaM vIra purA rAj~nAM samAgame . 6\-59\-43 (41222) bhIShmadroNamukhAnsarvAndhArtarAShTrasya sainikAn . sAnubandhAnhaniShyAmi ye mAM yotsyanti saMyuge .. 6\-59\-44 (41223) iti tatkuru kaunteya satyaM vAkyamarindama . bIbhatso pashya sainyaM svaM bhajyamAnaM tatastataH .. 6\-59\-45 (41224) dravatashcha mahIpAlAnpashya yaudhiShThire bale . dR^iShTvA hi bhIShmaM samare vyAttAnanamivAntakam .. 6\-59\-46 (41225) bhayArtAH prapalAyante siMhAtkShudramR^igA iva . evamuktaH pratyuvAcha vAsudevaM dhanaMjayaH .. 6\-59\-47 (41226) nodayAshvAnyato bhIShmo vigAhe tadvalArNavam . pAtayiShyAmi durdharShaM vR^iddhaM kurupitAmaham .. 6\-59\-48 (41227) sa~njaya uvAcha. 6\-59\-49x (4127) tato.ashvAnrajataprakakhyAnnodayAmAsa mAdhavaH . yato bhIShmaratho rAjanduShprekShyo rashmimAniva .. 6\-59\-49 (41228) tatastatpunarAvR^ittaM yudhiShThirabalaM mahat . dR^iShTvA pArthaM mahAbAhuM bhIShmAyodyatamAhave .. 6\-59\-50 (41229) tato bhIShmaHka kurushreShTha siMhavadvinadanmuhuH . dhana~njayarathaM shIghraM sharavarShairavAkirat .. 6\-59\-51 (41230) kShaNena sa rathastasya sahayaH kasahasArathiH . sharavarSheNa mahatA saMChanno na prakAshate .. 6\-59\-52 (41231) vAsudevastvasaMbhrAnto dhairyamAsthAya sattvavAn . chodayAmAsa tAnashvAnvibhinnAnbhIShmasAyakaiH .. 6\-59\-53 (41232) tataH pArtho dhanurgR^ihya divyaM jaladaniHsvanam . pAtayAmAsa bhIShmasya dhanushChitvA tribhiH sharaiH .. 6\-59\-54 (41233) sa chChinnadhanvA kauravyaH punaranyanmahaddhanuH . nimiShAntaramAtreNa sajyaM chakre pitA tava .. 6\-59\-55 (41234) vichakarSha tato dorbhyAM dhanurjaladaniHsvanam . athAsya tadapi kruddhashchichCheda dhanurarjunaH .. 6\-59\-56 (41235) tasya tatpUjayAmAsa lAghavaM shantanoH sutaH . sAdhu pArtha mahAbAho sAdhu bho pANDunandana .. 6\-59\-57 (41236) tvayyevaitadyuktarUpaM mahatkarma dhanaMjaya . prIto.asmi subhR^ishaM putra kuru yuddhaM mayA saha .. 6\-59\-58 (41237) iti pArthaM prashasyAtha pragR^ihyAnyanmahaddhanuH . mumocha samare vIraH sharAnpArtharathaM prati .. 6\-59\-59 (41238) adarshayadvAsudevo hayayAne paraM balam . moghAnkurva~nsharAMstasya maNDalAnvyacharallughu .. 6\-59\-60 (41239) tathA bhIShmastu sudR^iDhaM vAsudevadhanaMjayau . vivyAdha nishitairbANaiH sarvagAtreShu bhArata .. 6\-59\-61 (41240) shushubhAte naravyAghrau tau bhIShmasharavikShatau . govR^iShAviva saMrabdhau viShANollekhanA~Nktitau .. 6\-59\-62 (41241) punashchApi susaMrabdhaH sharaiH shatasahasrashaH . kR^iShNayoryudhi saMrabdho bhIShmAH prAchChAdayaddishaH . `pArtho.api samare kruddho bhIShmasyAvArayaddishaH ..' 6\-59\-63 (41242) vArShNeyaM cha sharaistIkShNaiH kampayAmAsa roShitaH . muhurabhyardayanbhIShmaH prahasya svanavattadA .. 6\-59\-64 (41243) tatastu kR^iShNaH samare dR^iShTvA bhIShmaparAkramam . saMprekShya cha mahAbAhuH pArthasya mR^iduyuddhatAm .. 6\-59\-65 (41244) bhIShmaM cha sharavarShANi sR^ijantamanishaM yudhi . pratapantamivAdityaM madhyamAsAdya senayoH .. 6\-59\-66 (41245) vAranvarAnvinighnantaM pANDuputrasya sainikAn . yugAntamiva kurvANaM bhIShmaM yaudhiShThire bale .. 6\-59\-67 (41246) amR^iShyamANo bhagavAnkeshavaH paravIrahA . achintayadameyAtmA nAsti yaudhiShThiraM balam .. 6\-59\-68 (41247) ekAhnA hi raNe bhIShmo nAshayeddevadAnavAn . kiM nu pANDusutAnyuddhe sabalAnsapadAnugAn .. 6\-59\-69 (41248) dravate cha mahAsainyaM pANDavasya mahAtmanaH . ete cha kauravAstUrNaM prabhagnAnvIkShya somakAn .. 6\-59\-70 (41249) prAdravanti raNe dR^iShTvA harShayantaH pitAmaham . sohaM bhIShmaM nihanmyadya pANDavArthAya daMshitaH .. 6\-59\-71 (41250) bhArametaM vineShyAmi pANDavAnAM mahAtmanAm . arjuno hi sharaistIkShNairvadhyamAno.api saMyuge .. 6\-59\-72 (41251) kartavyaM nAbhijAnAti raNe bhIShmasya gauravAt . tathA chintayatastasya bhUya eva pitAmahaH . preShayAmAsa saMkruddhaH sharAnpArtharathaM prati .. 6\-59\-73 (41252) teShAM bahutvAsu bhR^isaM sharANAM dishashcha sarvAH pihitA babhUvuH . na chAntarikShaM na disho na bhUmi\- rna bhAskaro.adR^ishyata rashmimAlIka .. 6\-59\-74 (41253) vavushcha vAtAstumulAH sadhUmA dishashcha sarvAH kShubhitA babhUvuH . droNo vikarNo.atha jayadrathashcha bhUrishravAH kR^itavarmA kR^ipashcha .. 6\-59\-75 (41254) shrutAyurambaShThapatishcha rAjA vindAnuvindau cha sudakShiNashcha . prAchyAshcha sauvIragaNAshcha sarve vasAtayaH kShudrakamAlavAshcha .. 6\-59\-76 (41255) kirITinaM tvaramANAbhisru\- rnideshagAH shAntanavasya rAj~naH . taM vAjipAdAtarathaughajAlai\- ranekasAhasrashatairdadarsha .. 6\-59\-77 (41256) kirITinaM saMparivAryamANaM shinernaptA vAraNayUthapaishcha . tatastu dR^iShTvArjunavAsudevau padAtinAgAshvarathaiH samantAt .. 6\-59\-78 (41257) abhidrutau shastrabhR^itAM variShThau shinipravIro.abhisasAra tUrNam . sa tAnyanIkAni mahAdhanuShmAn shinipravIraH sahasA.abhipatya .. 6\-59\-79 (41258) chakAra sAhAyyamathArjunasya viShNuryathA vR^itraniShUdanasya . vishIrNanAgAshvarathadhvajaughaM bhIShmeNa vitrAsitasarvayodham .. 6\-59\-80 (41259) yudhiShThirAnIkamabhidravantaM provAcha saMdR^ishya shinipravIraH . kva kShatriyA yAsyatha naiSha dharmaH satAM purastAtkathitaH purANaiH .. 6\-59\-81 (41260) mA svAM pratij~nAM tyajata pravIrAH svaM vIradharmaM paripAlayadhvam . tAnvAsavAnantarajo nishAmya narendramukhyAndravataH samantAt .. 6\-59\-82 (41261) pArthasya dR^iShTavA mR^iduyuddhAtAM cha bhIShmaM cha sa~Nkhye samudIryamANam . amR^iShyamANaH sa tato mahAtmA yashasvinaM sarvadashArhabhartA .. 6\-59\-83 (41262) uvAcha shaineyamabhiprashaMsan dR^iShTvA kurUnApatataH samagrAn . ye yAnti te yAntu shinipravIra ye.api sthitAH sAtvata te.api yAntu .. 6\-59\-84 (41263) bhIShmaM rathAtpashya nipAtyamAnaM droNaM cha sa~Nkhye sagaNaM mayA.adya . na sAratheH sAtvata kauravANAM kruddhasya muchyeta raNe.adya kashchit .. 6\-59\-85 (41264) tasmAdahaM gR^ihya rathA~NgamugraM prANaM hariShyAmi mahAvratasya . nihatya bhIShmaM sagaNaM tathAjau droNaM cha shaineya rathapravIrau .. 6\-59\-86 (41265) prItiM kariShyAmi dhanaMjayasya rAj~nashcha bhImasya tathA.ashvinoshcha . nihatya sarvAndhR^itarAShTraputrAM\- statpakShiNo ye cha narendramukhyAH . rAjyena rAjAnamajAtashatruM saMpAdayiShyAmyahamadya hR^iShTaH .. 6\-59\-87 (41266) ` itIdamuktvA sa mahAnubhAvaH sasmAra chakraM nishitaM purANam . sudarshanaM chintitamAtrameva tasyAgrahastaM svayamAruroha .. 6\-59\-88 (41267) tachchakrapadmaM pragR^ihItamAjau rarAja nArAyaNabAhunAlam . yathAdipadmaM taruNArkavarNaM rarAja nArAyaNanAbhijAtamak .. 6\-59\-89 (41268) tatkR^iShNakopodayasUryabuddhaM kShurAntatIkShNAgrasujAtapatram . tesyaiva dehorusaraHprarUDhaM rarAja nArAyaNabAhunAlam ..' 6\-59\-90 (41269) tataH sunAbhaM vasudevaputraH sUryaprabhaM vajrasamaprabhAvam . kShurAntamudyamya bhujena chakraM rathAdavaplutya visR^ijya vAhAn . saMkampayangAM charaNairmahAtmA vegena kR^iShmaH prasasAra bhIShmam .. 6\-59\-91 (41270) madAndhamAjau samudIrNadarpaM siMho jighAMsanniva vAraNendram . so.abhidravanbhIShmamanIkamadhye kruddho mahendrAvarajaH pramAthI . vyAlambipItAmbaradhR^ikkakAshe ghano yathA khe taDitAvanaddhaH .. 6\-59\-92 (41271) tamAttachakraM praNadantamuchchaiH kruddhaM mahendrAvarajaM samIkShya . sarvANi bhUtAni bhR^ishaM vineduH kShayaM kurUNAmiva chintayitvA .. 6\-59\-93 (41272) sa vAsudevaH pragR^ihItachakraH saMvartayiShyanniva sarvalokam . abhyutpata.NllokagururbabhAse bhUtAni dhakShyanniva dhUmaketuH .. 6\-59\-94 (41273) tamAdravantaM pragR^ihItachakraM dR^iShTvA devaM shAntanavastadAnIm . asaMbhramaM tadvichakarSha dorbhyAM mahAdhanurgAmaDivatulyaghoSham . uvAcha bhIShmastamanantapauruShaM govindamAjAvavimUDhachetAH .. 6\-59\-95 (41274) ehyehi devesha jagannivAsa namostu te mAdhava chakrapANe . prasahya mAM pAtaya lokanAtha rathottamAtsarvasharaNya sa~Nkhye .. 6\-59\-96 (41275) tvayA hatasyApi mamA.adya kR^iShNa shreyaH parisminniha chaiva loke . saMbhAvito.asmyandhakavR^iShNinAtha lokaistribhirvIra tavAbhiyAnAt .. 6\-59\-97 (41276) rathAdavaplutya tatastvarAvAn pArtho.apyanudrutya yadupravIram . jagrAha pInottamalambabAhuM bAhvorhariM vyAyatapInabAhuH .. 6\-59\-98 (41277) nigR^ihyamaNAshcha tadA.a.adidevo bhR^isha saroShaH kila nAma yogI . AdAya vegena jagAma viShNu\- rjiShNuM mahAvAta ivaikavR^ikSham .. 6\-59\-99 (41278) pArthastu viShTabhya balena pAdau bhIShmAntikaM tUrNamabhidravantam . balAnnijagrAha hariM kirITI pade.atha rAjandashame kathaMchit .. 6\-59\-100 (41279) avasthitaM cha praNipatya kR^iShNaM prIto.arjunaH kA~nchanachitramAlI . uvAcha kope pratisaMhareti gatirbhavAnkeshava pANDavAnAm .. 6\-59\-101 (41280) na hAsyate karma yathApratij~naM putraiH shape keshava sodaraishcha . antaM kariShyAmi yathA kurUNAM tvayA.ahamindrAnujasaMprayuktaH .. 6\-59\-102 (41281) tataH pratij~nAM samayaM cha tasya janArdanaH prItamanA nishamya . sthitaH priye kauravasattamasya rathaM sachakraH punarAruroha .. 6\-59\-103 (41282) `tataH pratij~nAM samavApya bhIShmaH kR^itA~nchaliH stutyamathAkarodvai . traivikrame yasya vapurbabhAse tathaiva dR^iShTvA tu samu~njvalantam .. 6\-59\-104 (41283) pragR^ihya sha~NkhaM dviShatAkaM nihantA sa tAnabhUShUnpunarAdadAnaH . bhIShmaM sharaiH saMparivArya sa~Nkhye chichCheda bhUrishravasashcha chApam .. 6\-59\-105 (41284) shalyaM cha viddhvA navabhiH pR^iShatkai\- rduryodhaM vakShasi nirbibheda.' vinAdayAmAsa tato dishashcha sa pA~nchajanyasya raveNa shauriH .. 6\-59\-106 (41285) vyAviddhaniShkA~NgadakuNDalaM taM rajovikIrNA~nchitapadmanetram . vishuddhadaMShTraM pragR^ihItasha~NkhaM vichukrushuH prekShya kurupravIrAH .. 6\-59\-107 (41286) mR^ida~NgabherIpaNavapraNAdA nemisvanA dundubhiniHsvanAshcha . sasiMhanAdAshcha babhUvurugrAH sarveShvanIkeShu tataH kurUNAm .. 6\-59\-108 (41287) gANDIvaghoShaH stanayitnukalpo jagAma pArthasya nabho dishashcha . jagmushcha bANA vimalAH prasannAH sarvA dishaH pANDavachApamuktAH .. 6\-59\-109 (41288) taM kauravANAmadhipo javena bhIShmeNa bhUrishravasA cha sArdham . abhyudyayAvudyatabANapANiH kakShaM didhakShanniva dhUmaketuH .. 6\-59\-110 (41289) athArjunAya prajighAya bhallAn bhUrishravAH sapta suvarNapu~NkhAn . duryodanastomaramugravegaM shalyo gadAM shAntanavashcha shaktim .. 6\-59\-111 (41290) sa saptabhiH sapta sharapravekAn saMvArya bhIrishravasA visR^iShTAn . shitena duryodhanabAhumuktaM kShureNa tattomaramunmamAtha .. 6\-59\-112 (41291) tataH shubhAmApatatIM sa shaktiM vidyutprabhAM shAntanavena muktAm . gadAM cha madrAdhipabAhumuktAM dvAbhyAM sharAbhyAM nicharta vIraH .. 6\-59\-113 (41292) tato bhujAbhyAM balavadvikR^iShya chitraM dhanurgANDivamaprameyam . mAhendramasraM vidhivatsughoraM prAdushchakArAdbhutamantarikShe .. 6\-59\-114 (41293) tenottamAstreNa tato mahAtmA sarvANyanIkAni mahAdhanuShmAn . sharaughajAlairvimalAgnivarNai\- rnivArayAmAsa kirITamAlI .. 6\-59\-115 (41294) shilImukhAH pArthadhanuHpramuktA rathAndhvajAgrANi dhanUMShi bAhUn . nikR^itya dehAnvivishuH pareShAM narendranAgendratura~NgamANAm . 6\-59\-116 (41295) tato dishaH so.anudishashcha pArthaH sharaiH sudhAraiH samare vitatya . gANDIvashabdena manAMsi teShAM kirITamAlI vyathayAMchakAra .. 6\-59\-117 (41296) tasmiMstathA ghoratame pravR^itte sha~NkhasvanA dundubhiniHsvanAshcha . antarhitA gANDivaniHsvanena babhUvurugrAshvarathapraNAdAH .. 6\-59\-118 (41297) gANDIvashabdaM tamatho viditvA virATarAjapramukhAH pravIrAH . pA~nchAlarAjo drupadashcha vIra\- staM deshamAjagmuradInasattvAH .. 6\-59\-119 (41298) sarvANi sainyAni tu tAvakAni yatoyato gANDivajaH praNAdaH . tatastataH sannatimeva jagmu\- rna taM pratIpo.abhisasAra kashchit .. 6\-59\-120 (41299) tasminsughore kanR^ipa saMprahAre hatAH pravIrAH sarathAshvasUtAH . gajAshcha nArAchanipAtataptA mahApatAkAH shubharukmakakShyAH .. 6\-59\-121 (41300) parItasatvAH sahasA nipetuH kirITinA bhinnatanutrakAyAH . dR^iDhaM hatAH pAtribhirugravegaiH pArthena bhallairvimalaiH shitAgnaiH .. 6\-59\-122 (41301) nikR^ittayantrA nihatendrakIlA dhvajA mahAnto dhvajinimukheShu . padAtisa~NghAshcha rathAshcha sa~Nkhye hayAshcha nAgAshcha dhana~njayena .. 6\-59\-123 (41302) bANAhatAstUrNamapetasatvA viShTabhya gAtrANi nipetururvyAm . aindreNa tenAstravareNa rAjan mahAhave bhinnatanutradehAH .. 6\-59\-124 (41303) tataH sharaughairnishitaiH kirITinA nR^idehashastrakShatalohitodA . nadI sughorA naramedaphenA pravartitA tatra raNAjire vai .. 6\-59\-125 (41304) vegena sA.atIva pR^ithupravAhA paretanAgAshvasharIrarodhAH . narendrama~njochChritamAMsapa~NkAH prabhUtarakShogaNabhUtasevitA .. 6\-59\-126 (41305) shiraHkapAlAkulakeshashAdvalA sharIrasa~NghAtasahasravAhinI . vishIrNanAnAkavachormisaMkulA narAshvanAgAsthinikR^ittasharkarA .. 6\-59\-127 (41306) shvaka~NkashAlAvR^ikagR^idhrakAkaiH kravyAdasa~Nghaishcha tarakShubhishcha . upetakUlAM dadR^ishurmanuShyAH krUrAM mahAvaitaraNIprakAshAm .. 6\-59\-128 (41307) pravartitAmarjunabANasa~Nghai\- rmedovasAsR^ikapravahAM subhImAm . hatapravIrAM cha tathaiva dR^iShTvA senAM kurUNAmatha phalgunena .. 6\-59\-129 (41308) te chedipA~nchAlakarUShamatsyAH pArthAshcha sarve sahitAH praNeduH . jayapragalbhAHka puruShapravIrAH saMtrAsayantaH kuruvIrayodhAn .. 6\-59\-130 (41309) hatapravIrANi balAni dR^iShTvA kirITinA shatrubhayAvahena . vitrAsya senAM dhvajinIpatInAM siMho mR^igANAmiva yUthasa~NghAn .. 6\-59\-131 (41310) vinedatustAvatiharShayuktau gANDIvadhanvA cha janArdanashcha . tato raviM saMvR^itarashmijAlaM dR^iShTvA bhR^ishaM shastraparikShatA~NgAH .. 6\-59\-132 (41311) tadaindramastraM vitataM cha ghora\- masahyamudvIkShya yugAntakalpam . athApayAnaM kuravaH sabhIShmAH sadroNaduryodhanabAhlikAshcha .. 6\-59\-133 (41312) chakrurnishAM sandhigatAM samIkShya vibhAvasorlohitarAgayuktAm . avApaya kIrti cha yashashcha loke vijitya shatrUMshcha dhanaMjayo.api .. 6\-59\-134 (41313) yayau narendraiH sahasodaraishcha samAptakarmA shibiraM nishAyAm . tataH prajaj~ne tumulaH kurUNAM nishAmukhe ghoratamaH praNAdaH .. 6\-59\-135 (41314) raNe rathAnAmayutaM nihatya hatA gajAH saptashatArjunena . prAjyAshcha sauvIragaNAshcha sarve nipAtitAH kShudrakamAlavAshcha .. 6\-59\-136 (41315) mahatkR^itaM karma dhana~njayena kartuM yathA nArhati kashchidanyaH . shrutAyurambaShThapatishcha rAjA tathaiva durmarShaNachitrasenau .. 6\-59\-137 (41316) droNaH kR^ipaH saindhavabAhlikau cha bhUrishravAH shalyashalau cha rAjan . anye cha yodhAH shatashaH sametAH kruddhena pArthena raNasya madhye .. 6\-59\-138 (41317) svabAhuvIryeNa jitAH sabhIShmAH kirITinA lokamahArathena . iti bruvantaH shibirANi jagmuH sarve gaNA bhArata ye tvadIyAH .. 6\-59\-139 (41318) ulkAsahasraishcha susaMpradIptai\- rvibhrAjamAnaishcha tathA pradIpraiH . kirITivitrAsitasarvayodhA chakre niveshaM dhvajinI kurUNAm .. .. 6\-59\-140 (41319) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi tR^itIyadivasayuddhe ekonaShaShTitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-59\-31 piNDitAn ekasthAn . varmitAn kavachinaH .. 6\-59\-39 Akrande yuddhe .. 6\-59\-83samudIryamANaM vardhamAnaprayatnam .. 6\-59\-87 ashvinorashviputrayornakulasahadevayoH .. 6\-59\-111 prajighAya preShayAmAsa .. 6\-59\-112 sharapravekAn bANashreShThAn .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 060 .. shrIH .. 6\.60\. adhyAyaH 60 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhIShmArjunayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-60\-0 (41320) sa~njaya uvAcha. 6\-60\-0x (4128) vyuShTAM nishAM bhArata bhAratAnA\- manIkinInAM pramukhe mahAtmA . yayau sapatnAnprati jAtakopo vR^itaH samagreNa balena bhIShmaH .. 6\-60\-1 (41321) taM droNaduryodhanabAhlikAshcha tathaiva durmarShaNachitrasenau . jayadrathashchAtibalo balaughai\- rnR^ipAstathAnye prayayuH samantAt .. 6\-60\-2 (41322) sa tairmahadbhishcha mahArathaishcha tejasvibhirvIryavadbhishcha rAjan . rarAja rAjA sa tu rAjamukhyai\- rvR^itaH sadevairiva vajrapANiH .. 6\-60\-3 (41323) tasminnanIkapramukhe viShaktA dodhUyamAnAshcha mahApatAkAH . suraktapItAsitapANDurAbhA mahAgajaskandhagatA virejuH .. 6\-60\-4 (41324) sA vAhinI shAntanavena guptA mahArathairvAraNavAjibhishcha . babhau savidyutstanayitnukalpA jalAgame dyauriva jAtameghA .. 6\-60\-5 (41325) tato raNAyAbhimukhI prayAtA pratyarjunaM shAntanavAbhiguptA . senAmahognA sahasA kurUNAM vego yathA bhIma ivApagAyAH .. 6\-60\-6 (41326) taM vyAlanAnAvidhagUDhasAraM gajAshvapAdAtarathaughapakSham . vyUhaM mahAmeghasamaM mahAtmA dadarsha dUrAtkapirAjaketuH .. 6\-60\-7 (41327) viniryayau ketumatA rathena nararShabhaH shvetahayena kAle . ` jaye dhR^itaH shatruvarUthinInAM yathA surendro.asuravAhinInAm .. 6\-60\-8 (41328) nArAyaNenendra ivAbhiguptaH shashIva sUryeNa sameyivAnyathA . tathA mahAtmA saha keshavena varIthinInAM pramukhe rarAja '.. 6\-60\-9 (41329) sopaskaraM sottarabandhureShaM yattaM yadUnAmR^iShabheNa sa~Nkhye . kapidhvajaM prekShya rathaM viSheduH sahaiva putraistava kauraveyAH .. 6\-60\-10 (41330) prakalpitaM guptamudAyudhena kirITinA lokamahArathena . taM vyUharAjaM dadR^ishustvadIyA\- shchatushchaturvyAlasahasrakIrNam .. 6\-60\-11 (41331) yathaiva pUrve.ahani dharmarAj~nA vyUhaH kR^itaH kauravasattamena . yathA na bhUto bhuvi mAnuSheShu na dR^iShTapUrvo na cha saMshrutashcha .. 6\-60\-12 (41332) tato yathAdeshamupetya tasthuH pA~nchAlamukhyAH saha chedimukhyaiH . tataH samAdeshasamAhatAni bherIsahasrANi vinedurAjau .. 6\-60\-13 (41333) sha~NkhasvanAstUryaravAH praNeduH sarveShvanIkeShu sasiMhanAdAH . tataH sabANAni mahAsvanAni visphAryamANAni dhanUMShi vIraiH .. 6\-60\-14 (41334) kShaNena bherIpaNavapraNAdA\- nantardadhuH sha~NkhamahAsvanAMshcha . tachCha~NkhashabdAvR^itamantarikSha\- muddhUtabhaumadrutareNujAlam .. 6\-60\-15 (41335) mahAnubhAvAshcha tataH prakAsha\- nAlokya vIrAH sahasA.abhipetuH . rathI rathenAbhihataH sasUtaH papAta sAshvaH sarathaH saketuH .. 6\-60\-16 (41336) gajo gajenAbhihatAH papAta padAtinA chAbhihataH padAtiH . AvartamAnAnyabhivartamAnai\- rghorIkR^itAnyadbhutadarshanAni .. 6\-60\-17 (41337) prAsaishcha kha~Ngaishcha samAhatAni sadashvabR^indAni sadashvabR^indaiH . suvarNatArAgaNabhUShitAni sUryaprabhAbhAni sharAvarANi .. 6\-60\-18 (41338) vidAryamANAni parashvathaishcha prAsaishcha sva~Ngaishcha nipetururvyAm . gajairviShaNAparagAtrarugNAH kechitsasUtA rathinaH prapetuH .. 6\-60\-19 (41339) gajarShabhAshchApi jagarShabheNa nipAtitA bANahatAH pR^ithivyAm . gajaughavegoddhatasAditAnAM shrutvA viSheduH sahasA manuShyAH .. 6\-60\-20 (41340) ArtasvanaM sAdipadAtiyUnAM viShANagAtrAvaratADitAnAm . saMbhrAntanAgAshvarathe muhUrte mahAkShaye sAdipadAtiyUnAm .. 6\-60\-21 (41341) mahArathaiH saMparivAryamANaM saMdR^ishya dUrAtkapirAjaketum . taM pa~nchatAlochChritatAlaketuH sadashvavegAdbhutavIryayAnaH .. 6\-60\-22 (41342) mahAstrabANAshanidIptamantaM kirITinaM shAntanavo.abhyadhAvat . tathaiva shakrapratimaprabhAva\- mindrAtmajaM droNamukhA visasnuH .. 6\-60\-23 (41343) kR^ipashcha shalyashcha viviMshatishcha duryodhanaH saumadattishcha rAjan . tato rathAnAM pramukhAdupetya sarvAstrivitkA~nchanachitravarmA .. 6\-60\-24 (41344) javena shUro.abhisasAra sarvAM\- stAnarjunasyAtmabhavo.abhimanyuH . teShAM mahAstrANi mahArathAnA\- masahyakarmA vinihatya kArShNiH .. 6\-60\-25 (41345) babhau mahAmantrahutArchimAlI sadogataH sanbhagavAnivAgniH . tataH sa tUrNaM rudhirodaphenAM kR^itvA nadImAshu raNe ripUNAm .. 6\-60\-26 (41346) jagAma saubhadramatItya bhIShmo mahArathaM pArthamadInasatvaH . tataH prahasyAdbhutavikrameNa gANDIvamuktena shilAshitena .. 6\-60\-27 (41347) vipAThajAlena mahAstrajAlaM vinAshayAmAsa kirITamAlI . tamuttamaM sarvadhanurdharANA\- masaktakarmA kapirAjaketuH .. 6\-60\-28 (41348) bhIShmaM mahAtmA.abhivavarSha tUrNaM sharaughajAlairvimalaishcha bhallaiH . tathaiva bhIShmAhatamantarikShe mahAstrajAlaM kapirAjaketoH .. 6\-60\-29 (41349) vishIryamANaM dadR^ishustvadIyA divAkareNeva tamobhibhUtam . evaMvidhaM kArmukabhImanAda\- madInavatsatpuruShottamAbhyAm . dadarsha lokaH kurusR^iMjayAshcha 6\-60\-30 (41350) 6\-60\-30f" taddvairathaM bhIShmadhana~njayAbhyAm .. .. iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi chaturthadivasayuddhe ShaShTitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-60\-1 vyuShTAM prabhAtAm .. 6\-60\-7 vyAlo vyUhavisheShastena nAnAvidhaM gUDhasAraM cha .. 6\-60\-9 sottarabandhureShaM uttareNAchChAdanena bandhurA ramyA IShA tatsahitam .. 6\-60\-18 sharAvarANi kavachAni .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 061 .. shrIH .. 6\.61\. adhyAyaH 61 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## dhR^iShTadyunmena shalaputravadhaH .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-61\-0 (41351) sa~njaya uvAcha. 6\-61\-0x (4129) drauNirbhUrishravAH shatyashchitrasenashcha mAriShaH . putraH sAMyamaneshchaiva saubhadraM paryavArayan .. 6\-61\-1 (41352) saMsaktamatitejobhistamekaM dadR^ishurjanAH . pa~nchabhirmanujavyAghrairgajaiH siMhashishuM yathA .. 6\-61\-2 (41353) nAtilakShyatayA kashchinna shaurye na parAkrame . babhUva sadR^ishaH kArShNernAstre nApi cha lAghave .. 6\-61\-3 (41354) tathA tamAtmajaM yuddhe vikramantamarindamam . dR^iShTvA pArthaH susaMyattaM siMhanAdamathAnadat .. 6\-61\-4 (41355) pIDayAnaM tu tatsainyaM pautraM tava vishAMpate . dR^iShTvA tvadIyA rAjendra samantAtparyavArayan .. 6\-61\-5 (41356) dhvajinIM dhArtarAShTrANAM dInashatruradInavat . pratyudyayau sa saubhadrastejasA cha balena cha .. 6\-61\-6 (41357) tasya lAghavamArgasthamAdityasadR^ishaprabham . vyadR^ishyata mahachchApaM samare yudhyataH paraiH . 6\-61\-7 (41358) sa drauNimiShuNaikena viddhvA shalyaM cha pa~nchabhiH . dhvajaM sAMyamaneshvaiva so.aShTAbhishchichChide tataH .. 6\-61\-8 (41359) rukmadaNDAM mahAshaktiM preShitAM saumadattina . shitenoragasaMkAshAM patriNAbhijaghAna tAm .. 6\-61\-9 (41360) shalyasya cha mahAvegAnasyataH samare sharAn . `dhanushchichCheda bhallena tIvravegana phAlguniH' jaghAnArjunadAyAdashchaturbhishchaturo hayAn .. 6\-61\-10 (41361) bhUrishravAshcha shalyashcha drauNiH sAMyamaniH shalaH . nAbhyavartantaM saMrabdhAH kArShNerbAhubalodayAt .. 6\-61\-11 (41362) tatastrigartA rAjendra madrAshcha saha kekayaiH . pa~nchaviMshatisAhasrAstava putreNa choditAH .. 6\-61\-12 (41363) dhanurvedavido mukhyA ajeyAH shatrubhiryudhi . saha putraM jighAMsantaM parivavruH kirITinam .. 6\-61\-13 (41364) tau tu tatra pitAputrau parikShiptau mahArathau . dadarsha rAjanpA~nchalyaH senApatirarindama .. 6\-61\-14 (41365) sa vAraNarathoghAnAM sahasrairbahubhirvR^itaH . vAjibhiH pattibhishchaiva vR^itaH shatasahasrashaH .. 6\-61\-15 (41366) `pArAvatAshvaH sa rathamAsthAya paravIrahA' dhanurviShphArya saMkruddho nodayitvA cha vAhinIm . yayau taM madrakAnIkaM kekayAMshcha paraMtapa .. 6\-61\-16 (41367) tena kIrtimatA guptamanIkaM dR^iDhadhanvanA . saMrabdharathanAgAshvaM yotsyamAnamashobhata .. 6\-61\-17 (41368) so.arjunapramukhe yAntaM pA~nchAlakulavardhanaH . tribhiH shAradvataM bANairjatradeshe samArpayat .. 6\-61\-18 (41369) tataH sa madrakAnhatvA dashaiva dashabhiH sharaiH . pR^iShTharakShaM jaghAnAshu bhallena kR^itavarmaNaH .. 6\-61\-19 (41370) damanaM chApi dAyAdaM pauravasya mahAtmanaH . jaghAna vimalAgneNa nArAchena paraMtapaH .. 6\-61\-20 (41371) tataH sAMyamaneH putraH pA~nchAlyaM yuddhadurmadam . avidhyatriMshatA bANairdashabhishchAsya sArathim .. 6\-61\-21 (41372) so.atividdho maheShvAsaH sR^ikkiNI parisaMlihan . bhallena bhR^ishatIkShNena nichakartAsya kArmukam .. 6\-61\-22 (41373) athainaM pa~nchaviMshatyA kShiprameva samArpayat . ashvAMshchAsyAvadhIdrAjannubhau tau pArShNisArathI .. 6\-61\-23 (41374) sa hatAshve rate tiShThandadarsha bharatarShabha . putraH sAMyamaneH putraM pA~nchAlyasya mahAtmanaH .. 6\-61\-24 (41375) sa pragR^ihya mahAghoraM nistriMshavaramAyasam . padAtistUrNamAnarchChadrathasyaM puruSharShabhaH .. 6\-61\-25 (41376) taM mahaughamivAyAntaM svAtpatantamivoragam . bhrAntAvaraNanistriMshaM kAlotsR^iShTamivAntakam .. 6\-61\-26 (41377) dIpyamAnamivAdityaM mattavAraNavikramam . apashyanpANDavAstatra dhR^iShTadyumnashcha pArShataH .. 6\-61\-27 (41378) tasya pA~nchAladAyAdaH pratIpamabhidhAvataH . shitanistriMshahastasya sharAvaraNadhAriNaH .. 6\-61\-28 (41379) bANavegamatItasya tathAbhyAshamupeyuShaH . tvaransenApatiH kruddho bibheda gadayA shiraH .. 6\-61\-29 (41380) tasya rAjansanistriMshaM suprabhaM cha sharAvaram . hatasya patato hastAdvegena nyapatadbhuvi .. 6\-61\-30 (41381) taM nihatya gadAgreNa sa lebhe paramAM mudam . putraH pA~nchAlarAjasya mahAtmA bhImavikramaH .. 6\-61\-31 (41382) tasminhate maheShvAse shalyaputre mahArathe . hAhAkAro mahAnAsIttava sainyasya mAriSha .. 6\-61\-32 (41383) tataH sAMyamaniH kruddho dR^iShTvA nihatAmAtmajam . abhidudrAva vegena pA~nchAlyaM yuddhadurmadam .. 6\-61\-33 (41384) tau tatra samare shUrau sametau yuddhadurmadau . dadR^ishuH sarvarAjAnaH kuravaH pANDavAstathA .. 6\-61\-34 (41385) tataH sAMyamaniH kruddhaH pArShataM paravIrahA . AjaghAna tribhirbANaistotrairiva mahAdvipam .. 6\-61\-35 (41386) tathaiva pArShataM shUraM shalyaH samitishobhanaH . AjaghAnorasi kruddhastato yuddhamavartata .. .. 6\-61\-36 (41387) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi chaturthadivasayuddhe ekaShaShTitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-61\-1 sAMyamaneH shalasya putraH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 062 .. shrIH .. 6\.62\. adhyAyaH 62 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhImasenAdiyuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-62\-0 (41388) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-62\-0x (4130) daivameva paraM manye pauruShAdapi sa~njaya . yatsainyaM mama putrasya pANDuputreNa vadhyate .. 6\-62\-1 (41389) nityaM hi mAmakAMstAta hatAneva hi shaMsasi . avyagrAMshcha prahR^iShTAMshcha nityaM shaMshasi pANDavAn .. 6\-62\-2 (41390) `vibhagnAMshcha pranaShTAMshcha nityaM shaMsasi mAmakAn.' hInAnpuruShakAreNa mAmakAnadya sa~njaya . pAtitAnpAtyamAnAMshcha hatAneva cha shaMsasi .. 6\-62\-3 (41391) yudhyamAnAnyathAshakti ghaTamAnA~njayaM prati . pANDavA hi jayantyeva jIyante chaiva mAmakAH .. 6\-62\-4 (41392) so.ahaM tIvrANi duHsvAni duryodhanakR^itAni cha . shroShyAmi satataM tAta duHsahAni bahUni cha .. 6\-62\-5 (41393) tamupAyaM na pashyAmi jIyeranyena pANDavAn . mAmakA vijayaM yuddhe prApnuyuryena sa~njaya .. 6\-62\-6 (41394) sa~njaya uvAcha. 6\-62\-7x (4131) kShayaM manuShyadehAnAM gajavAjirathakShayam . shrR^iNu rAjansthiro bhUtvA tavaivApanayo mahAn .. 6\-62\-7 (41395) dhR^iShTadyumnastu shalyena pIDito navabhiH sharaiH . pIDayAmAsa saMkruddho madrAdhipatimAyasaiHka .. 6\-62\-8 (41396) tatrAdbhutamapashyAma pArShasya parAkramam . nyavArayata yastUrNaM shalyaM samitishobhanam .. 6\-62\-9 (41397) nAntaraM dR^ishyate tatra tayoshcha rathinostadA . muhUrtamiva tadyuddhaM tayoH samamivAbhavat .. 6\-62\-10 (41398) tataH shalyo mahArAja dhR^iShTadyumnasya saMyuge . dhanushchichCheda bhallena pItena nishitena cha .. 6\-62\-11 (41399) athainaM sharavarSheNa chChAdayAmAsa saMyuge . giriM jalAgame yadva~njaladA jalavR^iShTibhiH .. 6\-62\-12 (41400) abhimanyustataH kruddho dhR^iShTadyumne cha pIDite . abhidudrAva vegena madrarAjarathaM prati .. 6\-62\-13 (41401) tato madrAdhipasthaM kArShNiH prApyAtikopanaH . ArtAyanimameyAtmA vivyAdha nishitaiH sharaiH .. 6\-62\-14 (41402) tatastu tAvakA rAjanparIpsanto.arjunaM raNe . madrarAjarathaM tUrNaM parivAryAvatasthire .. 6\-62\-15 (41403) duryodhano vikarNashcha duHshAsanaviviMshatI . durmarShaNo duHsahashcha chitraseno.atha durmukhaH .. 6\-62\-16 (41404) satyavratashcha bhadraM te purumitrashcha bhArata . ete madrAdhiparathaM pAlayantaH sthitA raNe .. 6\-62\-17 (41405) tAnbhImasenaH saMkruddho dhR^iShTadyumnashcha pArShataH . draupadeyAbhimanyushcha mAdrIputrau cha pANDavau .. 6\-62\-18 (41406) dhArtarAShTrAndasha rathAndashaiva pratyavArayan . nAnArUpANi shastrANi visR^ijanto vishAMpate .. 6\-62\-19 (41407) abhyavartantaM saMhR^iShTAH parasparavadhaiShiNaH . te vai sameyuH saMgrAme rAjandurmantrite tava .. 6\-62\-20 (41408) tasmindasharathe kruddhe vartamAne mahAbhaye . tAvakAnAM pareShAM vA prekShakA rathino.abhavan .. 6\-62\-21 (41409) shastrANyanekarUpANi visR^ijanto mahArathAH . anyonyamabhinardantaH saMprahAraM prachakrire .. 6\-62\-22 (41410) te tadA jAtasaMrambhAH sarve.anyonyaM jighAMsavaH . anyonyamabhimardantaH spardhamAnAH parasparam .. 6\-62\-23 (41411) anyonyaspardhayA rAja~nj~nAtayaH saMgatA mithaH . mahAsrANi vimu~nchantaH samApeturamarShiNaH .. 6\-62\-24 (41412) duryodhanastu saMkruddho dhR^iShTadyumnaM mahAraNe . vivyAdha nishitairbANaishchaturbhiH samare drutam .. 6\-62\-25 (41413) durmarShaNashcha viMshatyA chitrasenashcha pa~nchabhiH . durmukho navabhirbANairduHsahashchApi saptabhiH .. 6\-62\-26 (41414) viviMshatiH pa~nchabhishcha tribhirduHshAsanastathA . tAnpratyavidhyadrAjendra pArShataH shatrutApanaH .. 6\-62\-27 (41415) ekaikaM pa~nchaviMshatyA darshayanpANilAghavam . satyavrataM cha samare purumitraM cha bhArata .. 6\-62\-28 (41416) abhimanyuravidhyattu dashabhirdashabhiH sharaiH . mAdrIputrau tu samare mAtulaM mAtR^inandanau .. 6\-62\-29 (41417) avidhyetAM sharaistIkShNaistadadbhutamivAbhavat . tataH shalyo mahArAja svastrIyau rathinAM varau .. 6\-62\-30 (41418) sharairbahubhirAnarchChatkR^itapratikR^itaiShiNau . ChAdyamAnau tatastau katu mAdrIputrau na chelatuH .. 6\-62\-31 (41419) atha duryodhanaM dR^iShTvA bhImaseno mahAbalaH . vidhitsuH kalahasyAntaM gadAM jagrAha pANDavaH .. 6\-62\-32 (41420) tamudyatagadaM dR^iShTvA kailAsamiva shrR^i~NgiNam . bhImasenaM mahAbAhuM putrAste prAdravanbhayAt .. 6\-62\-33 (41421) duryodhanastu saMkruddho mAgadhaM samachodayat . anIkaM dashasAhasraM ku~njarANAM tarasvinAm .. 6\-62\-34 (41422) gajAnIkena sahitastena rAjA suyodhanAH . mAgadhaM purataH kR^itvA bhImasenaM samabhyayAt .. 6\-62\-35 (41423) ApatantaM cha taM dR^iShTvA gajAnIkaM vR^ikodaraH . gadApANiravArohadrathAMtsiMha ivonnadan .. 6\-62\-36 (41424) adrisAramayIM gurvIM pragR^ihya mahatIM gadAm . abhyadhAvadgajAnIkaM vyAditAsya ivAntakaH .. 6\-62\-37 (41425) sa gajAngadayA nighnanvyacharatsamare balI . bhImaseno mahAbAhuH savajra iva vAsavaH .. 6\-62\-38 (41426) tasya nAdena mahatA manohR^idayakampinA . vyatyacheShTanta saMhatya gajA bhimasya garjataH .. 6\-62\-39 (41427) tatastu draupadIputrAH saubhadrashcha mahArathaH . nakulaH sahadevashcha dhR^iShTadyumnashcha pArShataH .. 6\-62\-40 (41428) pR^iShThaM bhImasya rakShantaH sharavarSheNa vAraNAn . abhyavarShanta dhAvanto meghA iva girivrajAn .. 6\-62\-41 (41429) nAkulistu shatAnIkaH samare shatrupUgahA . kShuraiH kShuraprairbhallaishcha pItaishchA~njalikaiH shitaiH . nyahanachchottamA~NgAni pANDavo gajayodhinAm .. 6\-62\-42 (41430) shirobhiH prapatadbhishcha bAhubhishcha vibhUShitaiH . ashmavR^iShTirivAbhAti pANibhishcha sahA~NkushaiH .. 6\-62\-43 (41431) hR^itottamA~NgAH skandheShu gajAnAM gajayodhinaH . adR^ishyantAchalAgrekaShu drumA bhagnashikhA iva .. 6\-62\-44 (41432) dhR^iShTadyumnahatAnanyAnapashyAma mahAgajAn . patataH pAtyamAnAMshcha pArShatena mahAtmanA .. 6\-62\-45 (41433) mAgadho.atha mahIpAlo gajamairAvaNopamam . preShayAmAsa samare saubhadrasya rathaM prati .. 6\-62\-46 (41434) tamApatantaM saMprekShya mAgadhasya mahAgajam . jaghAnaikeShuNA vIraHta saubhadraH paravIrahA .. 6\-62\-47 (41435) tasyAvarjitanAgasya kArShNiH parapuraMjayaH . rAj~no rajatapu~Nkhena bhallenApAharachChiraH .. 6\-62\-48 (41436) vigAhya tadgajAnIkaM bhImaseno.api pANDavaH . vyacharatsamare mR^idgangajAnindro girIniva .. 6\-62\-49 (41437) ekaprahAranihatAnbhImasenena dantinaH . apashyAma raNe tasmingirInvajrahatAniva .. 6\-62\-50 (41438) bhagnadantAnbhagnakarAnbhagnasakthIshcha vAraNAn . bhagnapR^iShThatrikAnanyAnnihatAnparvatopamAn .. 6\-62\-51 (41439) nadataH sIdatashchAnyAnvimukhAnsamare gatAn . vidrutAnbhayasaMvignAMstathA vishakR^ito.aparAn .. 6\-62\-52 (41440) bhImasenasya mArgeShu patitAnparvatopamAn . apashyaM nihatAnnAgAnrAjanniShThIvatoparAn .. 6\-62\-53 (41441) vamanto rudhiraM chAnye bhinnakumbhA mahAgajAH . vihnalanto gatA bhUmiM shailA iva dharAtale .. 6\-62\-54 (41442) medorudhiradigdhA~Ngo vasAmajjAsamukShitaH . vyacharatsamare bhImo daNDapANirivAntakaH .. 6\-62\-55 (41443) gajAnAM rudhiraklinnAM gadAM bibhradvR^ikodaraH . ghoraH pratibhayashchAsItpinAkIva pinAkabhR^it .. 6\-62\-56 (41444) saMmathyamAnAH kruddhena bhImasenena dantinaH . sahasA prAdravankliShThA mR^idgantastava vAhinIm .. 6\-62\-57 (41445) taM hi vIraM maheShvAsaM saubhadrapramukhA rathAH . paryarakShanta yudhyantaM vajrAyudhamivAmarAH .. 6\-62\-58 (41446) shoNitAktAM gadAM bibhradukShitAM gajashoNitaiH . kR^itAnta iva rodrAtmA bhImaseno vyadR^ishyata .. 6\-62\-59 (41447) vyAyachChamAnaM gadayA dikShu sarvAsu bhArata . apashyAma raNe bhImaM nR^ityantamiva sha~Nkaram .. 6\-62\-60 (41448) yamadaNDopamAM gurvImindrAshanisamakasvanAm . apashyAma mahArAya raudrAM vishasanIM gadAm .. 6\-62\-61 (41449) vimishrAM keshama~njAbhiH pradigdhAM rudhireNa cha . pinAkamiva rudrasya kruddhasyAbhighnataH pashUn .. 6\-62\-62 (41450) yathA pashUnAM sa~NghAtaM yaShTyA pAlaH prakAlayet . tathA bhImo gajAnIkaM gadayA samakAlayat .. 6\-62\-63 (41451) gadayA vadhyamAnAste mArgaNaishcha samantataH . svAnyanIkAni mR^idgantaH prAdravanku~njarAstava .. 6\-62\-64 (41452) mahAvAta ivAbhrANi vidhamitvA sa vAraNAn . atiShThattumule bhImaH shmashAna iva shUlabhR^it .. .. 6\-62\-65 (41453) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi chaturthadivasayuddhe dviShaShTitamo.adyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-62\-14 ArtAyaniM R^itAyanaputraM shalyam .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 063 .. shrIH .. 6\.63\. adhyAyaH 63 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## sAtyakibhUrishravasoH samAgamaH .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-63\-0 (41454) sa~njaya uvAcha. 6\-63\-0x (4132) hate tasmingajAnIke putro duryodhanastava . bhImasenaM dhnatetyevaM sarvasainyAnyachodayat .. 6\-63\-1 (41455) tataH sarvANyanIkAni tava putrasya shAsanAt . abhyadravanbhImasenaM nadantaM bhairavAnravAn .. 6\-63\-2 (41456) taM balaughamaparyantaM devairapi suduHsaham . ApatantaM suduShpAraM samudrimiva parvaNi .. 6\-63\-3 (41457) rathanAgAshvakalilaM sha~NkhadundubhinAditam . anantarathapAdAtaM rajasA sarvato vR^itam .. 6\-63\-4 (41458) taM bhImasenaH samare mahodadhimivAparam . senAsAgaramakShobhyaM veleva samavArayat .. 6\-63\-5 (41459) tadAshcharyamapashyAma pANDavasya mahAtmanaH . bhImasenasya samare rAjankarmAtimAnuSham .. 6\-63\-6 (41460) udIrNAnpArthivAnsarvAnsAshvAnsarathaku~njarAn . asaMbhramaM bhImaseno gadayA samavArayat .. 6\-63\-7 (41461) sa saMvArya balaughAMstangadayA rathinAM varaH . atiShThattumule bhImo girirmerurivAchalaH .. 6\-63\-8 (41462) tasminsutumule ghore kAle paramadAruNe . bhrAtarashchaiva putrAshcha dhR^iShTadyumnashcha pArShataH .. 6\-63\-9 (41463) draupadeyAbhimanyushcha shikhaNDI chAparAjitaH . na prAjahanbhImasenaM bhaye jAte mahAbalam .. 6\-63\-10 (41464) tataH shaikyAyasIM gurvIM pragR^ihya mahatIM gadAm . adhAvattAvakAnyodhAndaNDapANirivAntakaH .. 6\-63\-11 (41465) poyayanrathabR^indAni vAjibR^indani chAbhibhUH . karShayanrathavR^indAni bAhuvegena pANDavaH .. 6\-63\-12 (41466) vinidhranyachatatsa~Nkhye yugAnte kAlavidvibhuH . Uruvegena saMkarShanrathajAlAni pANDavaH .. 6\-63\-13 (41467) balAni saMmamardAshu naDvalAnIva ku~njaraH . mR^idganrathebhyo rathino gajebhyo gajayodhinaH .. 6\-63\-14 (41468) sAdinashchAshvapR^iShThebhyo bhUmau vApi padAtinaH . gadayA vyavamatsarvAnvAto vR^ikShAnivaujasA .. 6\-63\-15 (41469) bhImaseno mahAbAhustava putrasya vai bale . sApi pra~njAnasAmAsaiH pradigdhA rudhireNa cha .. 6\-63\-16 (41470) adR^ishyata mahAraudrA gadA nAgAshvapAtanI . tatratatra hataishchApi manuShyagajavAjibhiH .. 6\-63\-17 (41471) raNA~NgaNaM samabhavanmR^ityorAvAsasannibham . pinAkamiva rudrasya kruddhasyAbhighnataH pashUn .. 6\-63\-18 (41472) yamadaNDopamAmugrAmindrAshanisamasvanAm . dadR^ishurbhImasenasya raudrAM vishasanIM gadAm .. 6\-63\-19 (41473) Avidhyato gadAM tasya kaunteyasya mahAtmanaH . babhau rUpaM mahAghoraM kAlasyeva yugakShaye .. 6\-63\-20 (41474) taM tathA mahatIM senAM drAvayantaM punaH punaH . dR^iShTvA mR^ityumavAyAntaM sarve vimanaso.abhavan .. 6\-63\-21 (41475) yatoyataH prekShate sma gadAmudyamya pANDavaH . tenatena sma dIryante sarvasainyAni bhArata .. 6\-63\-22 (41476) pradArayantaM sainyAni balenAmitavikramam . grasamAnamanIkAni vyAditAsyamivAntakam .. 6\-63\-23 (41477) taM tathA bhImakarmANaM pragR^ihItamahAgadam . dR^iShTvA vR^ikodaraM bhIShmaH sahasaiva samabhyayAt .. 6\-63\-24 (41478) mahatA rathaghoSheNa rathenAdityavarchasA . ChAdaya~nsharavarSheNa parjanya iva vR^iShTimAn .. 6\-63\-25 (41479) tamAyAntaM tathA dR^iShTvA vyAttAnanamivAntakam . bhIShmaM bhImo mahAbAhuH pratyudIyAdamarShitaH .. 6\-63\-26 (41480) tasminkShaNe sAtyakiH satyasandhaH shinipravIro.abhyapatatpitAmaham . nighnannamitrAndhanuShA dR^iDhena saMkampayaMstava putrasya sainyam .. 6\-63\-27 (41481) taM yAntamashvai rajataprakAshaiH sharAnvapantaM nishitAnsupu~NkhAn . nAshaknavandhArayituM tadAnIM sarve gaNA bhArata ye tvadIyAH .. 6\-63\-28 (41482) avidhyadenaM dashabhiH pR^iShatkaiH\- ralambuso rAkShaso.asau tadAnIm . sharaishchaturbhiH pratividdhya taM cha naptA shinerabhyapatadrathena .. 6\-63\-29 (41483) anvAgataM vR^iShNivaraM nishamya taM shatrumadhye parivartamAnam . pradrAvayantaM kurupu~NgavAMshcha punaH punashcha praNadantamAjau .. 6\-63\-30 (41484) yodhAstvadIyAH sharavarShairavarSha\- nmeghA yathA bhUdharamambuvegaiH . tathApi taM dhArayituM na sheku\- rmadhyaMdine sUryamivAtapantam .. 6\-63\-31 (41485) na tatra kashchinnaviShaNNa AsI\- dR^ite rAjansomadattasya putrAt . sa vai samAdAya dhanurmahAtmA bhirishravA bhArata saumadattiH .. 6\-63\-32 (41486) dR^iShTvA rathAnsvAnvyapanIyamAnA\- npratyudyayau sAtyakiM yoddhumichChan .. .. 6\-63\-33 (41487) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi chaturthadivasayuddhe triShaShTitamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 064 .. shrIH .. 6\.64\. adhyAyaH 64 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhImena duryodhanAnujAShTakavadhaH .. 1 .. ghaTotkachabhayena kurubhiH senAvahAraH .. 2 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-64\-0 (41488) sa~njaya uvAcha. 6\-64\-0x (4133) tato bhUrishravA rAjansAtyakiM navabhiH sharaiH . prAvidhyadbhR^ishasaMkruddhastotrairiva mahAdvipam .. 6\-64\-1 (41489) kauravaM sAtyakishchaiva sharaiH sannataparvabhiH . avArayadameyAtmA sarvalokasya pashyataH .. 6\-64\-2 (41490) tato duryodhano rAjA sodaryaiH parivAritaH . somadattiM raNe yattaH samantAtparyavArayat .. 6\-64\-3 (41491) taM chaiva pANDavAH sarve sAtyakiM rabhasaM raNe . parivArya sthitAH sa~Nkhye samantAtsumahaujasaH .. 6\-64\-4 (41492) bhImasenastu saMkruddho gajAmudyamya bhArata . duryodhanamukhAnsarvAnputrAMste paryavArayat .. 6\-64\-5 (41493) rathairanekasAhasraiH krodhAmarShasamanvitaH . nandakastava putrastu bhImasenaM mahAbalam .. 6\-64\-6 (41494) vivyAdha vishikhaiH ShaDbhiH ka~NkapatraiH shilAshitaiH . duryodhanastadA rAjanbhImasenaM mahAratham .. 6\-64\-7 (41495) AjaghAnorasi kruddho mArgaNairnavabhiH shitaiH . tato bhImo mahAbAhuH svarathaM sumahAbalaH .. 6\-64\-8 (41496) Aruroha rathashreShThaM vishokaM chedamabravIt . ete mahArathAH shUrA dhArtarAShTrAH samAgatAH .. 6\-64\-9 (41497) mAmeva bhR^ishasaMkruddhA hantumabhyudyatA yudhi . manorathadrumo.asmAkaM chintito bahuvArShikaH .. 6\-64\-10 (41498) saphalaH sUta chAdyeha yo.ahaM pashyAmi sodarAn . yatrAshokasamutkShiptA reNavo rathanemibhiH .. 6\-64\-11 (41499) prayAsyantyantarikShaM hi sharabR^indairdigantare . tatra tiShThati sannaddhaH svayaM rAjA suyodhanaH .. 6\-64\-12 (41500) bhrAtarashchAsya sannaddhAH kulaputrA madotkaTAH . etAnadya haniShyAmi pashyataste na saMshayaH .. 6\-64\-13 (41501) tasmAnmamAshvAnsaMgrame yattaH saMyachCha sArathe . evamuktvA tataH pArthastava putraM vishAMpate .. 6\-64\-14 (41502) vivyAdha nishitaistIkShNaiH sharaiH kanakabhUShaNaiH . nandakaM cha tribhirbhANairabhyavidhyatstanAntare .. 6\-64\-15 (41503) taM tu duryodhanaH ShaShTyA viddhvA bhImaM mahAbalam . tribhiranyaiH sunishitairvishokaM pratyavidhyata .. 6\-64\-16 (41504) bhimasya cha raNe rAjandhanushchichCheda bhAsuram . muShTideshe bhR^ishaM tIkShNaustribhirbhallairhasanniva .. 6\-64\-17 (41505) samare prekShya yantAraM vishokaM tu vR^ikodaraH . pIDitaM vishikhaistIkShNaistava putreNa dhanvinA .. 6\-64\-18 (41506) amR^iShyamANaH saMrabdho dhanurdivyaM parAmR^isham . putrasya te mahArAja vadhArthaM bharatarShabha .. 6\-64\-19 (41507) samAdadhatsusaMkruddhaH kShurapraM romavAhinam . tena chichCheda nR^ipaterbhImaH kArmukamuttamam .. 6\-64\-20 (41508) so.apaviddhya dhanushChinnaM putraste krodhamUrchChitaH . anyatkArmukamAdatta satvaraM vegavattaram .. 6\-64\-21 (41509) saMdadhe vishikhaM ghora kAlamR^ityusamaprabham . tenAjaghAna saMkruddho bhImasenaM stanAntare .. 6\-64\-22 (41510) sa gADhaviddho vyathitaH syAndanopastha Avishat . sa niShaNNo rathopasthe mUrchChAmabhijagAma ha .. 6\-64\-23 (41511) taM dR^iShTvA vyathitaM bhImamabhimanyupurogamAH . nAmR^iShyanta maheShvAsAH pANDavAnAM mahArathaH .. 6\-64\-24 (41512) tatastu tumulAM vR^iShTiM shastrANAM tigmatejasAm . pAtayAmAsuravyagrAH putrasya tava mUrdhani .. 6\-64\-25 (41513) pratilabhya tataH saMj~nAM bhImaseno mahAbalaH . duryodhanaM tribhirviddhvA punarvivyAdha pa~nchabhiH .. 6\-64\-26 (41514) shalyaM cha pa~nchaviMshatyA sharairvivyAdha pANDavaH . rukmapu~NkhairmaheShvAsaH sa viddho vyapayAdraNAt .. 6\-64\-27 (41515) pratyudyayustato bhImaM tava putrAshchaturdasha . senApatiH suSheNashcha jalasandhaH sulochanaH .. 6\-64\-28 (41516) udro bhImaratho bhImo vIrabAhuralolupaH . durmukho duShpradharShashcha vivitsurvikaTaH samaH .. 6\-64\-29 (41517) visR^ijanto bahUnbANAnkrodhasaMraktalochanAH . bhImasenamabhidrutya vivyadhuH sahitA bhR^isham .. 6\-64\-30 (41518) putrAMstu tava saMprekShya bhImaseno mahAbalaH . sR^ikkiNI vilihanvIraH pashumadhye yathA vR^ikaH .. 6\-64\-31 (41519) abhipatya mahAbAhurgarutmAniva vegitaH . senApateH kShurapreNa shirashchichCheda pANDavaH .. 6\-64\-32 (41520) saMprahasya cha hR^iShTAtmA tribhirbANairmahAbhujaH . jalasandhaM vinirbhidya so.anayadyamasAdanam .. 6\-64\-33 (41521) suSheNaM cha tato hatvA preShayAmAsa mR^ityave . ugrasya sashirastrANaM shirashchandropamaM bhuvi .. 6\-64\-34 (41522) pAtayAmAsa bhallena kuNDalAbhyAM vibhUShitam . vIrabAhuM cha saptatyA sAshvaketuM sasArathim .. 6\-64\-35 (41523) ninAya samare vIraH paralokAya pANDavaH . bhImaM bhImarathaM chobhau bhImaseno hasanniva .. 6\-64\-36 (41524) putrau te durmadau rAjannanayadyamasAdanam . tataH sulochanaM bhImaH kShurapreNa mahAmR^idhe .. 6\-64\-37 (41525) miShatAM sarvasainyAnAmanayadyamasAdanam . putrAstu tava taM dR^iShTvA bhImasenaparAkramam .. 6\-64\-38 (41526) sheShA ye.anye.abhavaMstatra te bhImasya bhayArditAH . vipradrutA disho rAjanvadhyamAnA mahAtmanA .. 6\-64\-39 (41527) tato.abravIchChAntanavaH sarvAneva mahArathAn . eSha bhImo raNe kruddho dhArtarAShTrAnmahArathAn .. 6\-64\-40 (41528) yathA prAgryAnyathA jyeShThAnyathA shUrAMshcha saMgatAn . nipAtayatyugradhanvA taM pragR^ihNIta mAchiram .. 6\-64\-41 (41529) evamuktvA tataH sarve dhArtarAShTrasya sainikAH . abhyadravanta saMkruddhA bhImasenaM mahAbalam .. 6\-64\-42 (41530) bhagadattaH prabhinnena ku~njareNa vishAMpate . abhyayAtsahasA tatrayatra bhImo vyavasthitaH .. 6\-64\-43 (41531) Apatanneva cha raNe bhImasenaM shilImukhaiH . adR^ishyaM samare chakre jImUta iva bhAskaram .. 6\-64\-44 (41532) abhimanyumukhAstattu nAmR^iShyanta mahArathAH . bhImasyAchChAdanaM sha~Nkhye svabAhubalamAshritAH .. 6\-64\-45 (41533) ta enaM sharavarSheNa samantAtparyavArayan . 6\-64\-46bgajaM cha sharavR^iShTyA tu bibhiduste samantataH .. 6\-64\-46 (41534) sa shastravR^iShTyA.abhihataH samastaistairmahArathaiH . prAgjyotiShagajo rAjannAnAli~NgaiH sutejanaiH .. 6\-64\-47 (41535) saMjAtarudhirotpIDaH prekShaNIyo.abhavadraNe . gabhastibhirivArkasya saMsyUto jalado mahAn .. 6\-64\-48 (41536) saMchodito madasrAvI bhagadattena vAraNaH . abhyadhAvata tansarvAnkAlotsR^iShTa ivAntakaH .. 6\-64\-49 (41537) dviguNaM javamAsthAya kampayaMshcharaNairmahIm . tasya tatsumahadrUpaM dR^iShTvA sarve mahArathAH .. 6\-64\-50 (41538) asahyaM manyamAnAshcha nAtipramanaso.abhavan . tatastu nR^ipatiH kruddho bhImasenaM stanAntare .. 6\-64\-51 (41539) AjaghAna mahArAja shareNAnataparvaNA . so.atividdho maheShvAsastena rAj~nA mahArathaH . 6\-64\-52 (41540) mUrchChayA.abhiparItAtmA dhvajayaShTiM samAshrayat . tAMstu bhItAnsamAlakShya bhImasenaM cha mUrchChitam .. 6\-64\-53 (41541) nanAda balavannAdaM bhagadattaH pratApavAn . tato ghaTotkacho rAjanprekShya bhImaM tathA.a.agataM .. 6\-64\-54 (41542) saMkruddho rAkShaso ghorastatraivAntaradhIyata . sa kR^itvA dAruNAM mAyAM bhUrUNAM bhayavardhinIm .. 6\-64\-55 (41543) adR^ishyata nimeShArdhAddhorarUpaM samAsthitaH . airAvataM samArUDhaH sa vai mAyAkR^itaM svayam .. 6\-64\-56 (41544) tasya chAnye.api di~NvAgA babhUvuranuyAyinaH . a~njano vamAnashchaiva mahApadmashcha suprabhaH .. 6\-64\-57 (41545) traya ete mahAnAgA rAkShasaiH samadhiShThitAH . mahAkAyAstridhA rAjanprasravanto madaM bahu .. 6\-64\-58 (41546) tejovIryabalopetA mahAbalaparAkramAH . ghaTotkachastu svaM nAgaM chodayAmAsa taM tadA .. 6\-64\-59 (41547) sagajaM bhagadattaM tu hantukAmaH paraMtapaH . te chAnye choditA nAgA rAkShasaistairmahAbalaiH .. 6\-64\-60 (41548) paripetuH susaMrabdhAshchaturdaMShTrAshchaturdisham . bhagadattasya taM nAgaM viShANairabhyapIDayan .. 6\-64\-61 (41549) sa pIDyamAnastairnAgairvedanArtaH sharAhataH . anadatsumahAnAdamindrAshanisamasvanam .. 6\-64\-62 (41550) `vyavartata mahAghoSho bhaimasenisharArditaH . mR^iditvA sarvasainyAni tava putrasya bhArata'.. 6\-64\-63 (41551) tasya taM nadato nAdaM sughoraM bhImaniHshvanam . shrutvA bhIShmo.abravIddroNaM rAjAnaM cha suyodhanam .. 6\-64\-64 (41552) eSha yudhyati saMgrAme haiDimbena durAtmanA . bhagadatto maheShvAsaH kR^ichChre cha parivartate .. 6\-64\-65 (41553) rAkShasashcha mahAmAyaH sa cha rAjA.atikopanaH . etau sametau samare kAlamR^ityusamAvubhau .. 6\-64\-66 (41554) shrIyate chaiva hR^iShTAnAM pANDavAnAM mahAsvanaH . hastinashchaiva sumahAnbhItasya ruditadhvaniH .. 6\-64\-67 (41555) tatra gachChAma bhadraM vo rAjAnaM parirakShitum . arakShyamANaH samare kShipraM prANAnvimokShyati .. 6\-64\-68 (41556) te tvaradhvaM mahAvIryAH kiM chireNa prayAmahe . mahAnhi vartate raudraH saMgrAmo romaharShaNaH .. 6\-64\-69 (41557) bhaktashcha kulaputrashcha shUrashcha pR^itanApatiH . yuktaM tasya paritrANaM kartumasmAbhirachyuta .. 6\-64\-70 (41558) bhIShmasya tadvachaH shrutvA sarva eva mahArathAH . droNabhIShmau puraskR^itya bhagadattaparIpsayA .. 6\-64\-71 (41559) uttamaM javamAsthAya prayayuryatra so.abhavat . tAnprayAtAnsamAlokya yudhiShThirapurogamAH .. 6\-64\-72 (41560) pa~nchAlAH pANDavaiH sArdhaM pR^iShThato.anuyayuH parAn . tAnyanIkAnyathAlokya rAkShasendraH pratApavAn .. 6\-64\-73 (41561) nanAda sumahAnAdaM visphoTamashaneriva . tasya taM ninadaM shrutvA dR^iShTvA nAgAMshcha yudhyataH .. 6\-64\-74 (41562) bhIShmaH shAntanavo bhUyo bhAradvAjamabhAShata . na rochate me saMgrAmo haiDimbena durAtmanA .. 6\-64\-75 (41563) balavIryamasAviShTaH sasahAyashcha sAMprataj . naiSha shakyo yudhA jetumapi vajrabhR^itA svayam .. 6\-64\-76 (41564) labdhalakShaH prahArI cha vayaM cha shrAntavAhanAH . pA~nchAlaiH pANDaveyaishcha divasaM kShatavikShatAH .. 6\-64\-77 (41565) idAnIM yudhi nirjetuM na shakyo.asau sa rAkShasaH . astamabhyeti savitA rAtrau yoddhuM kana shakyate . avahAramataH kurmaH shvo yotsyAmaH parai saha .. 6\-64\-78 (41566) pitAmahavachaH shrutvA yathA chakruHsma kauravAH . upAyenApayAnaM te ghaTotkachabhayArditAH .. 6\-64\-79 (41567) kauraveShu nivR^itteShu pANDavA jitakAshinaH . siMhanAdAnbhR^ishaM chakruH sha~NkhAndadhmushcha bhArata .. 6\-64\-80 (41568) evaM tadabhavadyuddhaM divasaM bharatarShabha . pANDavAnAM kurUNAM cha puraskR^itya ghaTotkacham .. 6\-64\-81 (41569) kauravAstu tato rAjanprayayuH shibiraM svakam . vrIDamAnA nishAkAle pANDaveyaiH parAjitAH .. 6\-64\-82 (41570) sharavikShatagAtrAstu pANDapaputrA mahArathAH . yuddhe sumanaso bhUtvA jagmuH svashibiraM prati .. 6\-64\-83 (41571) puraskR^itya mahArAja bhImasenaghaTotkachau . pUjayantastadAnyonyaM mudA paramayA yutAH .. 6\-64\-84 (41572) nadanto vividhAnnAdAMstUryasvanavimishritAn . siMhanAdAMshcha kurvanto vimishrA~nsha~NkhaniH svanaiH .. 6\-64\-85 (41573) vinadanto mahAtmAnaH kampayantashcha medinIm . ghaTTayantashcha marmANi tava putrasya mAriSha . 6\-64\-86 (41574) prayAtAH shibirAyaiva nishAkAle paraMtapa . duryodhanastu nR^ipatirdIno bhrAtR^ivadhena cha .. 6\-64\-87 (41575) muhUrtaM chintayAmAsa bAShpashokasamAkulaH . tataH kR^itvA vidhiM sarvaM shibirasya yathAvidhi . pradadhyau shokasaMtapto bhrAtR^ivyasanakarshitaH .. .. 6\-64\-88 (41576) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi chaturthadivasayuddhe chatuHShaShTitamo.adhyAyaH .. .. iti chaturthadivasayuddhaM samAptam .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-64\-47 sutejanairbANairiti sheShaH .. 6\-64\-85 ghaTTayantaH spR^ishantaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 065 .. shrIH .. 6\.65\. adhyAyaH 65 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa duryodhanaMprati vishvopAkhyAnakathanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-65\-0 (41577) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-65\-0x (4134) bhayaM me sumaha~njAtaM vismayashchaiva sa~njaya . shrutvA pANDukumArANAM karma devaiH suduShkaram .. 6\-65\-1 (41578) putrANAM cha parAbhAvaM shrutvA sa~njaya sarvashaH . chintA me mahatI sUta bhaviShyati kathaM tviti .. 6\-65\-2 (41579) dhruvaM viduravAkyAni dhakShyanti hR^idayaM mama . tathA hi dR^ishyate sarvaM daivayogena sa~njaya .. 6\-65\-3 (41580) yatra bhIShmamukhAnsarvA~nshastraj~nAnyodhasattamAn . pANDavAnAmanIkeShu yodhayanti prahAriNaH .. 6\-65\-4 (41581) kenAvadhyA mahAtmAnaH pANDuputrA mahAbalAH . kena dattavarAstAta kiM vA j~nAnaM vidanti te .. 6\-65\-5 (41582) yena kShayaM na gachChanti divi tArAgaNA iva . punaHpunarna mR^iShyAmi hataM sainyaM tu pANDavaiH .. 6\-65\-6 (41583) mayyeva daNDaH patati daivAtparamadAruNaH . yathA.avadhyAH pANDusutA yathA vAdhyAshcha me sutAH .. 6\-65\-7 (41584) etanme sarvamAchakShva yAthAtathyena sa~njaya . na hi pAraM prapashyAmi duHkhasyAsya kathaMchana .. 6\-65\-8 (41585) samudrasyeva mahato bhujAbhyAM pratarannaraH . putrANAM vyasanaM manye dhruvaM prAptaM sudAruNam .. 6\-65\-9 (41586) ghAtayiShyati me sravAnputrAnbhImo na shaMsayaH . na hi pashyAmi taM vIraM yo me rakShetsutAnraNe .. 6\-65\-10 (41587) dhruvaM vinAshaH saMprAptaH putrAmAM mama sa~njaya . tasmAnme kAraNaM sUta shaktiM chaiva visheShataH .. 6\-65\-11 (41588) pR^ichChato vai yathAtattvaM sarvamAkhyAtumarhasi . duryodhanashcha yachchakre dR^iShTvA svAnvimukhAnraNe .. 6\-65\-12 (41589) bhIShmadroNau kR^ipashchaiva saubalashcha jayadrathaH . drauNirvApi maheShvAso vikarNo vA mahAbalaH .. 6\-65\-13 (41590) nishchayo vApi kasteShAM tadA hyAsInmahAtmAnAm . vimukheShu mahAprAj~na mama putreShu sa~njaya .. 6\-65\-14 (41591) sa~njaya uvAcha. 6\-65\-15x (4135) shrR^iNu rAjannavahitaH shrutvA chaivAvadhAraya . naiva mantrakR^itaM kiMchinnaiva mAyAM tathAvidhAm .. 6\-65\-15 (41592) na vai vibhIShikAM kAMchidrAjankurvanti pANDavAH . yudhyanti te yathAnyAyaM shaktimantashcha saMyuge .. 6\-65\-16 (41593) dharmeNa sarvakAryANi jIvitAdIni bhArata . Arabhante sadA pArthAH prArthayAnA mahadyashaH .. 6\-65\-17 (41594) na te yuddhAnnivartante dharmopetA mahAbalAH . shriyA paramayA yuktA yato dharmastato jayaH .. 6\-65\-18 (41595) tenAvadhyA raNe pArthA jayayuktAshcha pArthiva . tava putrA durAtmAnaH pApeShvabhiratAH sadA .. 6\-65\-19 (41596) niShThurA hInakarmANastena hIyanti saMyuge . subahUni nR^ishaMsAni putraistava janeshvare .. 6\-65\-20 (41597) nikR^itAnIha pANDUnAM nIchairiva yathA naraiH . sarvaM cha tadanAdR^itya putrANAM tava kilbiSham .. 6\-65\-21 (41598) dharmamUlAH sadaivAsanpANDavAH pANDupUrvaja . na chaitAnbahumanyante putrAstava vishAMpate . 6\-65\-22 (41599) tasya pApasya satataM kriyamANasya karmaNaH . sAMprataM sumahaddhoraM phalaM prAptaM janeshvara .. 6\-65\-23 (41600) sa tvaM bhu~NkShva mahArAja saputraH samuhR^i~njanaH . nAvabudhyasi yadrAjanvAryamANaH suhR^ijjanaiH .. 6\-65\-24 (41601) vidureNAtha bhIShmeNa droNena na mahAtmanA . tathA mayA chApyasakR^idvAryamANo na budhyase .. 6\-65\-25 (41602) vAkyaM hitaM cha pathyaM cha martyaH pathyamivauShadham . putrANAM matamAsthAya jitAnmanyasi pANDavAn .. 6\-65\-26 (41603) shR^iNu bhUyo yathAtattvaM yanmAM tvaM paripR^ichChasi . kAraNaM bharatashreShTha pANDavAnAM jayaM prati .. 6\-65\-27 (41604) tatte.ahaM kathayiShyAmi yathAshrutamarindama . duryodhanena saMpR^iShTa etamarthaM pitAmahaH .. 6\-65\-28 (41605) dR^iShTvA bhrAtR^InraNe sarvAnnirjitAMstu mahArathAn . shokasaMmUDhahR^idayo nishAkAle sma kauravaH .. 6\-65\-29 (41606) pitAmahaM mahAprAj~naM vinayopagamya ha . yadabravItsutaste.asau tanme shR^iNu janeshvara .. 6\-65\-30 (41607) duryodhana uvAcha. 6\-65\-31x (4136) bhavAndroNashcha karNashcha kR^ipo drauNistathaiva cha . kR^itavarmA cha hArdikyaH kAmbhojashcha sudakShiNaH .. 6\-65\-31 (41608) bhUrishravA vikarNashcha bhagadattashcha vIryavAn . mahArathAH samAkhyAtAH kulaputrAstanutyajaH .. 6\-65\-32 (41609) trayANAmapi lokAnAM paryAptA iti me matiH . pANDavAnAM samastAshcha na tiShThanti parAkrame .. 6\-65\-33 (41610) tatra me saMshayo jAtastattvamAchakShva pR^ichChataH . yaM samAshritya kaunteya jayantyasmAnkShaNekShaNe .. 6\-65\-34 (41611) bhIShma uvAcha. 6\-65\-35x (4137) shR^iNu rAjanvacho mahyaM yathA vakShyAmi kaurava . bahushashcha mayokto.asi na cha me tattvayA kR^itam .. 6\-65\-35 (41612) kriyatAM pANDavaiH sArdha samo bharatasattama . etatkShemamahaM manye pR^ithivyAstava vA vibho .. 6\-65\-36 (41613) bhu~NkShvemAM pR^ithivIM rAjanbhrAtR^ibhiH sahitaH sukhI . durhR^idastApayansarvAnnandayaMshchApi bAndhavAn .. 6\-65\-37 (41614) na cha me kroshatastAta shrutavAnasi vai purA . tadidaM samanuprAptaM yatpANDUnavamanyase .. 6\-65\-38 (41615) yashcha heturavadhyatve tekaShAmakliShTakarmaNAm . taM shR^iNuShva mahAbAho mama kIrtayataH prabho .. 6\-65\-39 (41616) nAsti lokeShu tadbhUtaM bhavitA no bhaviShyati . yo jayetpANDavAnsarvAnpAlitA~nChAr~NgadhanvanA .. 6\-65\-40 (41617) yattu me kathitaM tAta munibhirbhAvitAtmabhiH . purANagItaM dharmaj~na tachChR^iNuShva yathAtatham .. 6\-65\-41 (41618) purA kila surAH sarve R^iShayashcha samAgatAH . pitAmahamupAseduH parvata gandhamAdane .. 6\-65\-42 (41619) teShAM madhye samAsInaH prajApatirapashyata . vimAnaM prajvaladbhAsA sthitaM pravaramambare .. 6\-65\-43 (41620) dhyAnenAvedya tadbrahmA kR^itvA cha niyato.a~njalim . namashchakAra hR^iShTAtmA puruShaM parameshvaram .. 6\-65\-44 (41621) R^iShayastvatha devAshcha dR^iShTvA brahmANamutthitam . sthitAH prA~njalayaH sarve pashyanto mahadadbhutam .. 6\-65\-45 (41622) yathAvachcha tamabhyarchya brahmA brahmavidAM varaH . jagAda jagataH sraShTA paraM paramadharmavit .. 6\-65\-46 (41623) vishvAvasurvishvamUrtirhi vishve viShvakseno vishvakarmA vashI cha . vishveshvaro vAsudevo.asi tasmA\- dyogAtmAnaM devataM tvAmupaimi .. 6\-65\-47 (41624) jaya vishvamahAdeva jaya lokahite rata . jaya yogIshvara vibho jaya yogaparAvara .. 6\-65\-48 (41625) padmagarbhavishAlAkSha jaya lokeshvareshvara . bhUtabhavyabhavannAtha jaya saumyAtmajAtmaja .. 6\-65\-49 (41626) asa~NkyeyaguNAdhAra jaya sarvaparAyaNa . nArAyaNa suduShpAra jaya shAr~Ngadhanurdhara .. 6\-65\-50 (41627) jaya sarvaguNopeta vishvamUrte nirAmaya . vishveshvara mahAbAho jaya lokArthatatpara .. 6\-65\-51 (41628) mahoragavarAhAdya harikesha vibho jaya . harivAsadishAmIsha vishvavAsAmitAvyaya .. 6\-65\-52 (41629) vyaktAvyaktAmitasthAna niyatendriya sattkriya . asa~NkhyeyAtmabhAvaj~na jaya gambhIra kAmada .. 6\-65\-53 (41630) ananta vidita brahmannityabhUtavibhAvana . kR^itakArya kR^itapraj~na dharmaj~na vijayAvaha .. 6\-65\-54 (41631) guhyAtmansarvayogAtmansphuTasaMbhUtasaMbhava . bhUtAdya lokattvesha jaya bhUtavibhAvana .. 6\-65\-55 (41632) Atmayoge mahAbhAga kalpasaMkShepatatpara . udbhAvanamanobhAva jaya brahma jayapriya .. 6\-65\-56 (41633) nisargasarganirata kAmesha parameshvara . amR^itodbhavasadbhAva muktAtmanvijayaprada .. 6\-65\-57 (41634) prajApatipate deva padmanAbha mahAbala . AtmabhUtamahAbhUta satvAtma~njaya sarvadA .. 6\-65\-58 (41635) pAdau tava dhA devI disho bAhu divaM shiraH . mUrtiste.ahaM surAH kAyashchandrAdityau cha chakShuShI .. 6\-65\-59 (41636) balaM tapashcha satyaM cha karma dharmAtmakaM tava . tejo.agniH pavanaH shvAsa Apaste svedasaMbhavAH .. 6\-65\-60 (41637) ashvinau shravaNau nityaM devI jihvA sarasvatI . vedAH saMskAraniShThA hi tvayIdaM jagadAshritam .. 6\-65\-61 (41638) na sa~NkhyAnaM parImANaM na tejo na parAkramam . na balaM yogayogIsha jAnImaste paraMtapa .. 6\-65\-62 (41639) tvadbhaktiniratA deva niyamaistvAM samAshritAH . archayAmaH sadA viShNo parameshaM maheshvaram .. 6\-65\-63 (41640) R^iShayo devagandharvA yakSharAkShasapannagAH . pishAchA mAnuShAshchaiva mR^igapakShisarIsR^ipAH .. 6\-65\-64 (41641) evamAdi mayA sR^iShTaM pR^ithivyAM tvatprasAdajam . padmanAbha vishAlAkSha kR^iShNa duHshvapraNAshana .. 6\-65\-65 (41642) tvaM gatiH sarvabhUtAnAM tvaM netA tvaM jagadguruH . tvatprasAdena devesha sukhino vibudhAH sadA .. 6\-65\-66 (41643) pR^ithivI nirbhayA deva tvatprasAdAtsadA.abhavat . tasmAdbhava vishAlAkSha yaduvaMshavivardhanaH .. 6\-65\-67 (41644) dharmasaMsthApanArthAya daityAnAM cha badhAya cha . jagato dhAraNArthAya vij~nApyaM kuru me vibho .. 6\-65\-68 (41645) yattatparamakaM guhyaM tvatprasAdAdidaM vibho . vAsudeva tadetatte mayodgItaM yathAtatham .. 6\-65\-69 (41646) sR^iShTvA saMkarShaNaM devaM svayamAtmAnamAtmanA . kR^iShNa tvamAtmanAsrAkShIH pradyumnaM chAtmasaMbhavam .. 6\-65\-70 (41647) pradyumnAdaniruddhaM tvaM yaM vidurviShNumavyayam . aniruddho.asR^ijanmAM vai brahmANaM lokadhAriNam .. 6\-65\-71 (41648) vAsudevamayaH so.ahaM tvayaivAsmi vinirmitaH . tasmAdyAchAmi lokesha chaturAtmAnamAtmanA . vibhajya bhAgashotmAnaM vraja mAnuShatAM vibho .. 6\-65\-72 (41649) tatrAsuravadhaM kR^itvA sarvalokasukhAya vai . dharmaM prApya yashaH prApya yogaM prApsyati tattvataH .. 6\-65\-73 (41650) tvAM hi brahmarShayo loke devAshchAmitavikrama . taistairhi nAmabhiryuktA gAyanti paramAtmakam .. 6\-65\-74 (41651) sthitAshcha sarve tvayi bhUtasa~NghAH kR^itvAshrayaM tvAM varadaM subAho . anAdimadhyAntamapArayogaM lokasya setuM pravadanti viprAH .. .. 6\-65\-75 (41652) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi pa~nchaShaShTitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-65\-22 sApahnavAH iti pAThe aparisaMkhyAtakilbiShA .. 6\-65\-26 manyasi kamanyase .. 6\-65\-35 mahyaM nama .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 066 .. shrIH .. 6\.66\. adhyAyaH 66 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## vishvopAkhyAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-66\-0 (41653) bhIShma uvAcha. 6\-66\-0x (4138) tataH sa bhagavAndevo lokAnAmIshvareshvaraH . brahmANaM pratyuvAchedaM srigdhagambhIrayA girA .. 6\-66\-1 (41654) viditaM tAta yogAnme sarvametattavepsitam . tathA tadbhavitetyuktvA tatraivAntaradhIyata .. 6\-66\-2 (41655) tato devarShigandharvA vismayaM paramaM gatAH . kautUhalaparAH sarve pitAmahamathAbruvan .. 6\-66\-3 (41656) konvayaM yo bhagavatA praNamya vinayAdvibho . vAgbhiH stuto variShThAbhiH shrotumichChAma taM vayam .. 6\-66\-4 (41657) evamuktastu bhagavAnpratyuvAcha pitAmahaH . devabrahmarShigandharvAnsarvAnmadhurayA girA .. 6\-66\-5 (41658) yattatparaM bhaviShyaM cha bhavitavyaM cha yatparam . bhUtAtmA cha prabhushchaiva brahma yachcha paraM padam .. 6\-66\-6 (41659) tenAsmi kR^itasaMvAdaH prasannena surarShabhAH . jagato.anugrahArthAya yAchito me jagatpatiH . 6\-66\-7 (41660) mAnuShaM lokamAtiShTha vAsudeva iti shrutaH . asrurANAM vadhArthAya saMbhavasva mahItale .. 6\-66\-8 (41661) saMgrAme nihatA ye te daityadAnavarAkShasAH . ta ime nR^iShu saMbhUtA ghorarUpA mahAbalAH .. 6\-66\-9 (41662) teShAM vadhArthaM bhagavAnnareNa sahito vashI . mAnuShIM yonimAsthAya chariShyati mahItale .. 6\-66\-10 (41663) naranArAyaNau yau tau purANAvR^iShisattamau . sahito mAnuShe loke saMbhUtAvamitadyutI .. 6\-66\-11 (41664) ajeyau samare yattau sahitairamarairapi . mUDhAstvetau na jAnanti naranArAyaNAvR^iShI .. 6\-66\-12 (41665) tasyAhamagrajaH putraH sarvasya jagataH prabhuH . vAsudevo.archanIyo vaH sarvalokamaheshvaraH .. 6\-66\-13 (41666) tathA manuShyo.ayamiti kadAchitsurasattamAH . nAvaj~neyo mahAvIryaH sha~NkhachakragadAdharaH .. 6\-66\-14 (41667) etatparamakaM guhyametatparamakaM padam . etatparamakaM brahma etatparamakaM yashaH .. 6\-66\-15 (41668) etadakSharamavyaktametadvai shAshvataM mahaH . yattatpuruShasaMj~naM vai gIyate j~nAyate na cha .. 6\-66\-16 (41669) etatparamakaM teja etatparamakaM sukham . etatparamakaM satyaM kIrtitaM vishvakarmaNA .. 6\-66\-17 (41670) tasmAtsendraiH suraiH sarvairlokaishchAmitavikramaHka . nAvaj~neyo vAsudevo mAnuSho.ayamiti prabhuH .. 6\-66\-18 (41671) yashcha mAnuShamAtro.ayamiti brUyAtsa mandadhIH . hR^iShIkeshamavaj~nAnAttamAhuH puruShAdhamam .. 6\-66\-19 (41672) yoginaM taM mahAtmAnaM praviShTaM mAnuShIM tanum . avamanyedvAsudevaM tamAhustamasaM janAH .. 6\-66\-20 (41673) devaM charAcharAtmAnaM shrIvatsA~NkaM suvarchasam . padmanAbhaM na jAnAti tamAhustAmasaM budhAH .. 6\-66\-21 (41674) kirITakaustubhadharaM mitrANAmabhayaMkaram . avajAnanmahAtmAnaM ghore tamasi ma~njati .. 6\-66\-22 (41675) evaM viditvA tattvArthaM lokAnAmIshvareshvaraH . vAsudevo namaskAryaH sarvalokaiH surottamAH . tasyAmahAtmAjo brahmA sarvasya jagataH patiH .. 6\-66\-23 (41676) bhIShma uvAcha. 6\-66\-24x (4139) evamuktvA sa bhagavAndevAnsarShigakaNAnpurA . visR^ijya sarvabhUtAni jagAma bhavanaM svakam .. 6\-66\-24 (41677) tato devAH sagandharvA munayo.apsaraso.api cha . kathAM tAM brahmaNA gItAM shrutvA prItA divaM yayuH .. 6\-66\-25 (41678) etachChrutaM mayA tAta R^iShINAM bhAvitAtmanAm . vAsudevaM kathayatAM samavAye purAtanam .. 6\-66\-26 (41679) rAmasya jAmadagnyasya mArkaNDeyasya dhImataH . vyAsanAradayoshchApi sakAshAdbharatarShabha .. 6\-66\-27 (41680) etamarthaM cha vij~nAya shrutvA cha prabhumavyayam . vAsudevaM mahAtmAnaM lokAnAmIshvareshvaram .. 6\-66\-28 (41681) yasya chaivAtmajo brahmA sarvasya jagataH pitA . kathaM na vAsudevo.ayamarchyashchejyashcha mAnavaiH .. 6\-66\-29 (41682) vArito.asi mayA tAta munirbhirvedapAragaiH . mA gachCha saMyugaM tena vAsudevena dhanvinA .. 6\-66\-30 (41683) mA pANDavaiH sArdhamiti tattvaM mohAnna budhyase . manye tvAM rAkShasaM krUraM tathA chAsi tamovR^itaH .. 6\-66\-31 (41684) yasmAddviShasi govindaM pANDavaM taM dhana~njayam . naranArAyaNau devI ko.anyo dviShyAddhi mAnavaH .. 6\-66\-32 (41685) tasmAdbravImi te rAjanneSha vai shAshvato.avyayaH . sarkavalokamayo nityaH shAstA dhAtA dharo dhruvaH .. 6\-66\-33 (41686) yo dhArayati lokAMstrIMshcharAcharaguruH prabhuH . yoddhA jayashcha jetA cha sarvaprakR^itirIshvaraH .. 6\-66\-34 (41687) rAjansarvamayo hyeSha tamorAgavivarjitaH . yataH kR^iShNastato dharmo yato dharmastato jayaH .. 6\-66\-35 (41688) tasya mAhAtmyayogena yogenAtmamayena cha . dhR^itAH pANDusutA rAja~njayashchaiShAM bhaviShyati .. 6\-66\-36 (41689) shreyoyuktAM sadA buddhiM pANDavAnAM dadhAti yaH . balaM chaiva raNe nityaM bhayebhyashchaiva rakShati .. 6\-66\-37 (41690) sa eSha shAshvato devAH sarvaguhyamayaH shivaH . vAsudeva iti j~neyo yanmAM pR^ichChasi bhArata .. 6\-66\-38 (41691) brAhmaNaiH kShatrikayairvaishyaiH shUdraishcha kR^italakShaNaiH . sevyate.abhyarchyate chaiva nityayuktaiH svakarmabhiHka .. 6\-66\-39 (41692) dvAparasya yugasyAnte Adau kaliyugasya cha . sAtvataM vidhimAsthAya gItaH saMkarShaNena vai .. 6\-66\-40 (41693) sa eSha sarvaM suramartyalokaM samudrakakShyAntaritAM purIM cha . yugeyuge mAnuShaM chaiva vAsaM punaHpunaH sR^ijate vAsudevAHka .. .. 6\-66\-41 (41694) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi ShaTShaShTitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-66\-39 kR^italakShaNaiH svasvaguNaprakhyAtaiH .. 6\-66\-40 sAtvatAH pa~ncharAtrAgamavidhinA pUjakAstadIyaM sAtvatam .. 6\-66\-41 kakShyA kA~nchI . purIM dvArakAm .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 067 .. shrIH .. 6\.67\. adhyAyaH 67 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa vishvopAkhyAnakathane vAsudevamAhAtmyakathanam .. 1 .. yudhiShThirasya kR^iShmasamAshrayaNena vijaya iti kathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-67\-0 (41695) duryodhana uvAcha. 6\-67\-0x (4140) vAsudevo mahadbhUtaM sarvalokeShu kathyate . tasyAgamaM pratiShThAM cha j~nAtumichChe pitAmaha .. 6\-67\-1 (41696) bhIShma uvAcha. 6\-67\-2x (4141) vAsudevo mahadbhUtaM sarvadaivatadaivatam . na paraM puNDarIkAkShAddR^ishyate bharatarShabha .. 6\-67\-2 (41697) shrutaM me tAta rAmasya jAmadagnyasya jalpataH . nAradasya cha devarSheH kR^iShNadvaipAyanasya cha . asito devalashchApi vAlakhilyAstapodhanAH .. 6\-67\-3 (41698) mArkaNDeyashcha govinde kathayatyadbhutaM mahat . sarvabhUtAdibhUtAtmA mahAtmA puruShottamaH .. 6\-67\-4 (41699) Apo vAyushcha tejashcha trayametadakalpayat . sa sR^iShTvA pR^ithivIM devIM sarvalokeshvaraH prabhuH .. 6\-67\-5 (41700) apsu vai shayanaM chakre mahAtmA puruShottamaH . sarvadevamayo devaH shayAnaH shayane sukham .. 6\-67\-6 (41701) mukhataH so.agnimasR^ijatprANAdvAyumathApi cha . sarasvatIM cha vedAMshcha manasaH sasR^ije.achyuta .. 6\-67\-7 (41702) eShaka lokAnsasarjAdau devAMshcha R^iShibhiH saha . amR^itaM chaiva mR^ityuM cha prajAnAM prabhavApyayau .. 6\-67\-8 (41703) eSha dharmashcha dharmaj~no varadaH sarvakAmadaH . eSha kartA cha kAryaM cha AderAdiH svayaM prabhuH .. 6\-67\-9 (41704) bhUtaM bhavyaM bhaviShyachcha pUrvametadakalpayat . ubhe sandhye divaH khaM cha niyamAMshcha janArdanaH .. 6\-67\-10 (41705) R^iShIMshchaiva hi govindastapashchaivAbhyakalpayat . sraShTAraM jagatashchApi mahAtmA prabhuravyayaH .. 6\-67\-11 (41706) agrajaM sarvabhUtAnAM saMkarShaNamakalpayat . sheShaM chAkalpayaddevamanantamiti taM viduH .. 6\-67\-12 (41707) yo dhArayati bhUtAni dharAM chemAM saparvatAm . dhyAnayogena viprAshcha taM vidanti mahaujasam . karNasrotobhavaM chApi madhuM nAma mahAsuram .. 6\-67\-13 (41708) tamugramugrakarmANamugrAM buddha_iM samAsthitam . harantaM brahmaNo vedA~njaghAna brahmaNaH pitA . brahmaNopachitiM kurvanmahAtmA puruShottamaH .. 6\-67\-14 (41709) tasya tAta vadhAdeva devadAnavamAnavAH . madhusUdanamityAhurR^iShayashcha janArdanam .. 6\-67\-15 (41710) varAhaM nArasiMhaM cha trivikramamiti prabhum . eSha dhAtA vidhAtA cha sarveShAM prAminAM hariH .. 6\-67\-16 (41711) paraM hi puNDarIkAkShAnna bhUtaM na bhaviShyati . mukhataH sosR^ijadviprAnbAhubhyAM kShatriyAMstathA .. 6\-67\-17 (41712) vaishyAMshchApyUruto rAja~nshUdrAnpadbhyAM tathaivacha . tapasA niyataM devaM nidhAnaM sarvadehinAm .. 6\-67\-18 (41713) brahmabhUtamamAvAsyAM paurNamAsyAM tathaiva cha . yogabhUtaM paricharankeshavaM mahadApnuyAt .. 6\-67\-19 (41714) keshavaH paramaM tejaH sarvalokapitAmahaH . evamArhurhR^iShIkeshaM munayo vai narAdhipa .. 6\-67\-20 (41715) evamenaM vijAnIhi AchAryaM pitaraM gurum . kR^iShNo yasya prasIdeta lokAstenAkShayA jitAH .. 6\-67\-21 (41716) yashchaivainaM bhayasthAne keshavaM sharaNaM vrajet . sadA naraH paThaMshchedaM svastimAnsa sukhI bhavet .. 6\-67\-22 (41717) ye cha kR^iShNaM prapadyante te na muhyanti mAnavAH . bhaye mahati magnAMshcha pAti nityaM janArdanaHka .. 6\-67\-23 (41718) sa taM yudhiShThiro j~nAtvA yAthAtathyena bhArata . sarvAtmanA mahAtmAnaM keshavaM jagadIshvaram . prapannaH sharaNaM rAjanyogAnAM prabhumIshvaram .. .. 6\-67\-24 (41719) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi saptaShaShTitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-67\-8 prabhava utpattihetuH . apyayaH pralayahetuH .. 6\-67\-13 karNAtsravatIti karNasrotaH karNamalam .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 068 .. shrIH .. 6\.68\. adhyAyaH 68 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa duryodhanaMprati brahmarShikR^itakR^iShNastavakathanam .. 1 .. tathA kR^iShNasya pANDaveShu prItikathanapUrvakaM taiH saha shamavidhAnam .. 2 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-68\-0 (41720) bhIShma uvAcha. 6\-68\-0x (4142) stavaM vai brahmasaMyuktaM shR^iNu kR^iShNasya bhArata . brahmarShibhishcha devaishcha yaH purA kathito bhuvi .. 6\-68\-1 (41721) sAdhyAnAmapi devAnAM devadeveshvaraH prabhuH . lokabhAvanabhAvaj~na iti tvAM nArado.abravIt .. 6\-68\-2 (41722) bhUtaM bhavyaM bhaviShyachcha mArkaNDeyo.abhyuvAcha ha . yaj~naM tvAM chaiva yaj~nAnAM tapashcha tapasAmapi .. 6\-68\-3 (41723) devAnAmapi devaM cha tvAmAha bhagavAnbhR^iguH . purANAM chaiva paramaM viShNo rUpaM taveti cha .. 6\-68\-4 (41724) vAsudevo vasUnAM tvaM shakraM sthApayitA tathA . devadevo.asi devAnAmiti dvaipAyano.abravIt .. 6\-68\-5 (41725) pUrve prajAnisarge cha dakShamAhuH prajApatim . sraShTAraM sarvabhUtAnAma~NgirAstvAM tathA.abravIt .. 6\-68\-6 (41726) avyaktaM te sharIrotthaM vyaktaM te manasi sthitam . devAstvatsaMbhavAshchaiva devalastvasito.abravIt .. 6\-68\-7 (41727) shirasA te divyaM vyAptaM bAhubhyAM pR^ithivI tathA . jaTharaM te trayo lokAH puruSho.asi sanAtanaH .. 6\-68\-8 (41728) evaM tvAmabhijAnanti tapasA bhAvitA narAH . AtmadarshanatR^iptAnAmR^iShINAM chAsi sattamaH .. 6\-68\-9 (41729) rAjarShINAmudArANAmAhaveShvanivartinAm . sarvadharmapradhAnAnAM tvaM gatirmadhusUdana .. 6\-68\-10 (41730) iti nityaM yogavirdbhirbhagavAnpuruShottamaH . sanatkumArapramukhaiH stUyate.abhyarchyate hariH .. 6\-68\-11 (41731) eSha te vistarastAta saMkShepashcha prakIrtitaH . keshavasya yathA tattvaM suprIto bhaja keshavam .. 6\-68\-12 (41732) sa~njaya uvAcha. 6\-68\-13x (4143) puNyaM shrutvaitadAkhyAnaM mahArAja sutastava . keshavaM bahumene sa pANDavAMshcha mahArathAn .. 6\-68\-13 (41733) tamabravInmahArAja bhIShmaH shAntanavaH punaH . mAhAtmyaM te shrutaM rAjankeshavasya mahAtkamanaH .. 6\-68\-14 (41734) narasya cha yathAtattvaM yanmAM tvaM pR^ichChase nR^ipa . yadarthaM nR^iShu saMbhUtau narAnArAyaNAvR^iShI .. 6\-68\-15 (41735) avadhyau cha yathA vIrau saMyugeShvaparAjitau . yathA cha pANDavA rAjannavadhyA yudhi kasyachit .. 6\-68\-16 (41736) prItimAnhi dR^iDhaM kR^iShNaH pANDaveShu yashasviShu . tasmAdbravImi rAjendra shamo bhavatu pANDavaiH .. 6\-68\-17 (41737) pR^ithivIM bhu~NkShva sahito bhrAtR^ibhirbalibhirvashI . narAnArAyaNau devAvavaj~nAya nashiShyasi .. 6\-68\-18 (41738) evamuktvA tava pitA tUShNImAsIdvishAMpate . vyasarjayachcha rAjAnaM shayanaM cha vivesha ha .. 6\-68\-19 (41739) rAjA cha shibiraM prAyAtpraNipatya mahAtmane . shishye cha shayane shubhre rAtriM tAM bharatarShabha .. .. 6\-68\-20 (41740) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi aShTaShaShTitamo.adhyAyaH .. .. vishvopAkhyAnaM samAptam .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 069 .. shrIH .. 6\.69\. adhyAyaH 69 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## kurupANDavayormakarashyenavyUharachanApUrvakaM yuddhArambhaH .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-69\-0 (41741) sa~njaya uvAcha. 6\-69\-0x (4144) vyuShitAyAM tu sharvaryAmudite cha divAkare . ubhe sene mahArAja yuddhAyaiva samIyatuH .. 6\-69\-1 (41742) abhyadhAvanta saMkruddhAH parasparajigIShavaH . te sarve sahitA yuddhe samAlokya parasparam .. 6\-69\-2 (41743) pANDavA dhArtarAShTrAshcha rAjandarmantrite tava . vyUhau cha vyUhya saMrabdhAH saMprahR^iShTAH prahAriNaH .. 6\-69\-3 (41744) arakShanmakaravyUhaM bhIShmo rAjansamantataH . tathaiva pANDavA rAjannarakShanvyUhamAtmanaH .. 6\-69\-4 (41745) `ajAtashatruH shatrUNAM manAMsi samakampayat.' shyenavadvyUhya taM vyUhaM dhaumyasya vachanAtsvayam .. 6\-69\-5 (41746) sa hi tasya suvij~nAta agnichityeShu bhArata . makarastu mahAvyUhastava putrasya dhImataH .. 6\-69\-6 (41747) svayaM sarveNa sainyena droNenAnumatastadA . yathAvyUhaM shAntanavaH so.anvavartata tatpunaH .. 6\-69\-7 (41748) sa niryayau mahArAja pitA devavratastava . mahatA rathavaMshena saMvR^ito rathinAM varaH .. 6\-69\-8 (41749) itaretaramanvIyuryathAbhAgamavasthitAH . rathinaH pattayashchaiva dantinaH sAdinastathA .. 6\-69\-9 (41750) tAndR^iShTvA.abhyudyatAnsa~Nkhye pANDavA hi yashasvinaH . shyenavyUhena saMvyUhya samanahyanta saMyuge .. 6\-69\-10 (41751) ashobhata mukhe tasya bhImaseno mahAbalaH . netre shikhaNDI durdharSho dhR^iShTadyumnashcha pArShataH .. 6\-69\-11 (41752) shIrShe tasyAbhavadvIraH sAtyakiH satyavikramaH . vidhunvangANDivaM pArtho grIvAyAmabhavattadA .. 6\-69\-12 (41753) akShauhiNyA samaM tatra vAmapakSho.abhavattadA . mahAtmA drupadaH shrImAnsaha putreNa saMyuge .. 6\-69\-13 (41754) dakShiNashchAbhavatpakShaH kaikeyo.akShauhiNIpatiH . pR^iShThato draupadeyAshcha saubhadrashchApi vIryavAn .. 6\-69\-14 (41755) pR^iShThe samabhavachChrImAnsvayaM rAjA yudhiShThiraHka . bhrAtR^ibhyAM sahito vIro yamAbhyAM chAruvikramaH .. 6\-69\-15 (41756) pravishya tu raNe bhImo makaraM mukhatastadA . bhIShmamAsAdya saMgrAme chChAdayAmAsa sAyakaiH .. 6\-69\-16 (41757) tato bhIShmo mahAsrANi pAtayAmAsa bhArata . mohayanpANDuputrANAM vyUDhaM sainyaM mahAhave .. 6\-69\-17 (41758) saMmuhyati tadA sainye tvaramANo dhanaMjayaH . bhIShmaM sharasahasreNa vivyAdha raNamUrdhani .. 6\-69\-18 (41759) pratisaMvArya chAsrANi bhIShmamuktAni saMyuge . svenAnIkena hR^iShTena yuddhAya samupasthitaH .. 6\-69\-19 (41760) tato duryodhano rAjA bhArajvAjamabhAShata . pUrvaM dR^iShTvA vadhaM ghoraM balasya balinAM varaH .. 6\-69\-20 (41761) bhrAtR^INAM cha vadhaM yuddhe smaramANo mahArathaH . AchAryaH satataM hi tvaM hitakAmo mamAnagha .. 6\-69\-21 (41762) vayaM hi tvAM samAshritya bhIShmaM chaiva pitAmaham . devAnapi raNe jetuM prArthayAmo na saMshayaH .. 6\-69\-22 (41763) kimu pANDusutAkanyuddhe hInavIryaparAkramAn . sa tathA kuru bhadraM te yathA vadhyanti pANDavAH .. 6\-69\-23 (41764) evamuktastato droNastava putreNa mAriSha . tatra saMprekShya rAjanaM saMkruddha iva nishchasan .. 6\-69\-24 (41765) bAlishastvaM na jAnIShe pANDavAnAM parAkramam . na shakyA hi yathA jetuM pANDavA hi mahAbalAH .. 6\-69\-25 (41766) yathAbalaM yathAvIryaM karma kuryAmahaM hi te . ityuktavA te sutaM rAjannabhyapadyata vAhinIm . abhinatpANDavAnIkaM prekShamANasya sAtyakeH .. 6\-69\-26 (41767) sAtyakistu tato drauNaM vArayAmAta bhArata . tayoH pravavR^ite yuddhaM ghorarUpaM bhayAvaham .. 6\-69\-27 (41768) shaineyaM tu raNe kruddho bhAradvAjaH pratApAvAn . avidhyannishitairbANairjatrudeshe hasanniva .. 6\-69\-28 (41769) bhImasenastataH kruddho bhAradvAjamavidhyata . saMrakShansAtyakiM rAjandroNAchChastrabhR^itAM varAt .. 6\-69\-29 (41770) tato droNashcha bhIShmashcha tathA shalyashcha mAriSha . bhImasenaM raNe kruddhAshChAdayAMchakrire sharaiH .. 6\-69\-30 (41771) tatrAbhimanyuH saMkruddho draupadeyAshcha mAriSha . vivyadhurnishitairbaiNaiH sarvAMstAnudyatAyudhAn .. 6\-69\-31 (41772) droNabhIShmau tu saMkruddhAvApatantau mahAbalau . pratyudyayau shikhaNDI tu maheShvAso mahAhave .. 6\-69\-32 (41773) pragR^ihya balavadvIro dhanurjaladaniHshvanam . abhyavarShachCharaistUrNaM ChAdayAno divAkaram .. 6\-69\-33 (41774) shikhaNDinaM samAsAdya bharatAnAM pitAmahaH . avarjayata saMgrAmaM strItvaM tasyAnusaMsmaran .. 6\-69\-34 (41775) tato droNo mahArAja abhyadravata taM raNe . rakShamANastadA bhIShmaM tava putreNa choditaH .. 6\-69\-35 (41776) shikhaNDI tu samAsAdya droNaM shastrabhR^itAM varam . avarjayata saMtrasto yugAntAgnimivolbaNam .. 6\-69\-36 (41777) tato balena mahatA putrastava vishAMpate . jugopa bhIShmamAsAdya prArthayAno mahadyashaH .. 6\-69\-37 (41778) tathaiva pANDavA rAjanpuruskR^itya dhana~njayam . bhIShmamevAbhyavartanta jaye kR^itvA dR^iDhAM matim .. 6\-69\-38 (41779) tadyuddhamabhavaddhoraM devAnAM dAnavairiva . jayamAkA~NkShatAM sa~NkShye yashashcha sumahAdbhutam .. .. 6\-69\-39 (41780) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi pa~nchamadivasayuddhe ekonasaptatitamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 070 .. shrIH .. 6\.70\. adhyAyaH 70 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saMkulayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-70\-0 (41781) sa~njaya uvAcha. 6\-70\-0x (4145) akarottumulaM yuddhaM bhIShmaH shAntanavastadA . bhImasenabhayAdichChanputrAMstArayituM tava .. 6\-70\-1 (41782) pUrvAhNe tanmahAraudraM rAj~nAM yuddhamavartata . kurUNAM pANDavAnAM cha mukhyashUravinAshanam .. 6\-70\-2 (41783) tasminnAkulasaMgrAme vartamAne mahAbhaye . abhavattumulaH shabdaH saMspR^ishangaganaM mahat .. 6\-70\-3 (41784) nadadbhishcha mahAnAgairheShamANaishcha vAjibhiH . bherIsha~NkhaninAdaishcha tumulaM samapadyata .. 6\-70\-4 (41785) yuyutsavaste vikrAntA vijayAya mahAbalAHka . anyonyamabhigarjanto goShThiShviva maharShabhAH .. 6\-70\-5 (41786) shirAsaM pAtyamAnAnAM samare nishitaiH sharaiH . ashyavR^iShTirivAkAshe babhUva bharatarShabha .. 6\-70\-6 (41787) kuNDaloShNIShadhArINi jAtarUpojjvalAni cha . patitAni sma dR^ishyante shirAMsi bharatarShabha .. 6\-70\-7 (41788) vishikhonmathitairgAtrairbAhubhishcha sakArmukaiH . sahastAbharaNaishchAnyairabhavachChAditA mahI .. 6\-70\-8 (41789) kavachopahitairgAtrairhastaishcha samala~NkR^itaiH . mukhaishcha chandrasaMkAshai raktAntanayanaiH shubhaiH .. 6\-70\-9 (41790) gajavAjimanuShyANAM sarvagAtraishcha bhUpate . AsItsarvA samAstIrNA muhUrtena vasuMdharAH .. 6\-70\-10 (41791) rajomeghaishcha tumulaiH shastravidyutprakAshibhiH . AyudhAnAM cha nirghoShaH stanayitnusamo.abhavat .. 6\-70\-11 (41792) sa saMprahArastumulaHka kaTukaH shoNitodakaH . prAvartata kurUNAM cha pANDavAnAM cha bhArata .. 6\-70\-12 (41793) tasminmahAbhaye ghore tumule romaharShaNe . vavR^iShuH sharavarShANi kShatriyA yuddhadurmadAH .. 6\-70\-13 (41794) Akroshanku~njarAstatra sharavarShapratApitAH . tAvakAnAM pareShAM cha saMyuge bharatarShabha .. 6\-70\-14 (41795) saMrabdhAnAM cha vIrANAM dhIrANAmamitaujasAm . dhanurjyAtalashabdena na prAj~nAyata kiMchana .. 6\-70\-15 (41796) utthiteShu kabandheShu sarvataH shomitodake . samare paryadhAvanta nR^ipA ripuvadhodyatAH .. 6\-70\-16 (41797) sharashaktigadAbhiste kha~NgaishchAmitatejasaH . nijaghnuH samare.anyonyaM shUrAH parighabAhavaH .. 6\-70\-17 (41798) babhramuH ku~njarAshchAtra sharairviddhA nira~NkushAH . ashvAshcha paryadhAvanta hatArohA disho dasha .. 6\-70\-18 (41799) utpatya nipatantyanye sharaghAtaprapIDitAH . tAvakAnAM pareShAM cha yodhA bharatasattama .. 6\-70\-19 (41800) vAhAnAmuttamA~NgAnAM kArmukANAM cha bhArata . gadAnAM parighANAM cha hastAnAM chorubhiH saha .. 6\-70\-20 (41801) pAdAnAM bhUShaNAnAM cha keyUrANAM cha sa~NghashaH . rAshayastatra dR^ishyante bhIShmabhImasamAgame .. 6\-70\-21 (41802) ashvAnAM ku~njarANAM cha rathAnAM chAnivartinAm . sa~NghAtAH sma pradR^ishyante tatratatra vishAMpate .. 6\-70\-22 (41803) gadAbhirasibhiH prAsairbANaishcha nataparvabhiH . jaghnuH paraspara tatra kShatriyAH kAla Agate .. 6\-70\-23 (41804) apare bAhubhirvIrA niyuddhakushalA yudhi . bahudhA samasa~njanta AyasaiH parighairiva .. 6\-70\-24 (41805) muShTibhirjAnubhishchaiva talaishchaiva vishAMpate . anyonyaM jaghrire vIrAstAvakAH pANDavaiH saha .. 6\-70\-25 (41806) patitaiH pAtyamAnaishcha vicheShTadbhishcha bhUtale . ghoramAyodhanaM jaj~ne tatratatra janeshvara .. 6\-70\-26 (41807) virathA rathinashchAtra nistriMshavaradhAriNaHka . anyonyamabhidhAvantaH parasparavadhaiShiNaH .. 6\-70\-27 (41808) tato duryodhano rAjA kali~NgairbahubhirvR^itaH . puraskR^itya raNe bhIShmaM pANDavAnabhyavartata .. 6\-70\-28 (41809) tathaiva pANDavAH sarve parivArya vR^ikodaram . bhIShmamabhyadravankruddhAstato yuddhamavartata .. .. 6\-70\-29 (41810) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi pa~nchamadivasayuddhe saptatitamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 071 .. shrIH .. 6\.71\. adhyAyaH 71 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saMkulayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-71\-0 (41811) sa~njaya uvAcha. 6\-71\-0x (4146) dR^iShTvA bhIShmeNa saMsaktAnbhrAtR^InanyAMshcha pArthivAn . samabhyadhAvadgAM~NgeyamudyatAstro dhana~njayaH .. 6\-71\-1 (41812) pA~nchajanyasya nirghoShaM dhanuSho gANDivasya cha . dhvajaM cha dR^iShTvA pArthasya sarvAnno bhayamAvishat .. 6\-71\-2 (41813) siMhalA~NgUlamAkAshe jvalantamiva parvatam . asa~njamAnaM vR^ikSheShu dhUmaketumivotthitam .. 6\-71\-3 (41814) bahuvarNaM vichitraM cha divyaM vAnaralakShaNam . apashyAma mahArAja dhvajaM gANDIvadhanvanaH .. 6\-71\-4 (41815) suvarNapR^iShThaM gANDIvaM raNe drakShyAmi bhArata . vidyutaM meghamadhyasthAM bhrAjamAnAmivAmbare . dadR^ishurgANDivaM yodhA rukmapR^iShThaM mahAmR^idhe .. 6\-71\-5 (41816) Ashushruma bhR^ishaM chAsya shakrasyevAbhigarjataH . sughoraM talayoH shabdaM nighnatastava vAhinIm .. 6\-71\-6 (41817) chaNDavAto yathA meghaH savidyutstanayitnumAn . dishaH saMplAvayansarvAH sharavarShaiH samantataH .. 6\-71\-7 (41818) samabhyadhAvadgA~NgeyaM bhairavAstro dhana~njayaH . dishaM prAchIM pratIchIM cha na jAnImo.astramohitAH .. 6\-71\-8 (41819) kAndigbhUtA shrAntapatrA hatAshvA hatachetasaH . anyonyamabhisaMshliShya yodhAste bharatarShabha .. 6\-71\-9 (41820) bhIShmamevAbhyalIyanta saha sarvaistavAtmajaiH . teShAmArtAyanamabhUdbhIShmaH shAntanavo raNe .. 6\-71\-10 (41821) samutpatanti vitrastA rathebhyo rathinastathA . sAdinashchAshvapR^iShThebhyo bhUmau chApi padAtayaH .. 6\-71\-11 (41822) shrutvA gANDIvanirghoShaM visphUrjitamivAshaneH . sarvasainyAni bhItAni vyavAlIyanta bhArata .. 6\-71\-12 (41823) atha kAmbhojaijarashvairmahadbhiH shIghragAmibhiH . gopAnAM bahusAhastrairbAlairgApAyanairvR^itaH .. 6\-71\-13 (41824) madrasauvIragAndhAraistraigartaishcha vishAMpate . sarvakAli~Ngamukhyaishcha kali~NgAdhipatirvR^itaH .. 6\-71\-14 (41825) nAnAnaragaNaughaishcha duHshAsanapuraHsaraH . jayadrathashcha nR^ipatiH sahitaH sarvarAjabhiH .. 6\-71\-15 (41826) hayArohavarAshchaiva tava putreNa choditAH . chaturdashasahasrANi saubalaM paryavArayan .. 6\-71\-16 (41827) tataste sahitAH sarve vibhaktarathavAhanAH . arjunaM samare jaghnustAvakA bharatarShabha .. 6\-71\-17 (41828) chedikAshipadAtaishcha rathaiH pA~nchAlasR^i~njayaiH . pANDavAH sahitAH sarve dhR^iShTadyumnapurogamAH . tAvakAnsamare jaghnurdharmaputreNa choditAH .. 6\-71\-18 (41829) rathibhirvAraNairashvaiH pAdAtaishcha samIritam . ghoramAyodhanaM chakre mahAbhrasadR^ishaM rajaH .. 6\-71\-19 (41830) tomaraprAsanArAchagajAshvarathayodhinAm . balena mahatA bhIShmaH samasa~njatkirITinA .. 6\-71\-20 (41831) AvantyaH kAshirAjena bhImasenena saindhavaH . ajAtashatrurmadrANAmR^iShabheNa yashashvinA .. 6\-71\-21 (41832) sahaputraH sahAmAtyaH shalyena samasa~njata . vikarNaH sahadevena chitrasenaH shikhaNDinA .. 6\-71\-22 (41833) matsyA duryodhanaM jagmuH shaMkuniM na vishAMpate . drupadashchekitAnashcha sAtyakishchaka mahArathaH .. 6\-71\-23 (41834) droNena samasa~njanta saputreNa mahAtmanA . kR^ipashcha kR^itavarmA cha dhR^iShTadyumnamabhidrutau .. 6\-71\-24 (41835) evaM pravrajitAshvAni bhrAntanAgarathAni cha . sainyAni samasa~njanta prayuddhAni samantataH .. 6\-71\-25 (41836) nirabhre vidyutastIvrA dishashcha rajasA vR^itAH . prAdurAsanmahotkAshcha sanirghAtA vishAMpate .. 6\-71\-26 (41837) prAdurbhUto mahAvAtaH pAMsuvarShaM papAta cha . nabhasyantardadhe sUryaH sainyena sajasA vR^itaH .. 6\-71\-27 (41838) pramohaH sarvasatvAnAmatIva samapadyata . rajasA chAbhibhUtAnAmastrajAlaishcha tudyatAm .. 6\-71\-28 (41839) vIrabAhuvisR^iShTAnAM sarvAvaraNabhedinAm . saMghAtaH sharajAlAnAM tumulaH samapadyata .. 6\-71\-29 (41840) prakAshaM chakrurAkAshamudyatAni bhujottamaiH . nakShatravimalAbhAni shastrANi bharatarShabha .. 6\-71\-30 (41841) ArShabhANi vichitrANi rukmajAlAvR^itAni cha . saMpeturdikShu sarvAsu charmANi bharatarShabha .. 6\-71\-31 (41842) sUryavarNaishcha nistriMshaiH pAtyamAnAni sarvashaH . dikShu sarvAsvadR^ishyanta sharIrANi shirAMsi cha . 6\-71\-32 (41843) bhagnachakrAkShanIDAshcha nipAtitamahAdhvajAH . hatAshvAH pR^ithivIM jagmustatratatra mahArathAH .. 6\-71\-33 (41844) paripeturhayAshchAtra kechichChastrakR^itavraNAH . rathAnviparikarShanto hateShu rathayodhiShu .. 6\-71\-34 (41845) sharAhatA bhinnadehA baddhayokrA hayottamAH . yugAni paryakarShanta tatratatra sma bhArata. 6\-71\-35 (41846) adR^ishyanta sasUtAshcha sAshvAH sarathayodhinaH . ekena balinA rAjanvAraNena vimarditAH .. 6\-71\-36 (41847) gandhahastimadasrAvamAghrAya bahavo raNe . sannipAte balaughAnAM gajairmamR^idire gajAH .. 6\-71\-37 (41848) satomarairmahAmAtrairnipatadbhirgatAsubhiH . babhUvAyodhanaM ChannaM nArAchAbhihatairgajaiH .. 6\-71\-38 (41849) sannipAte balaughAnAM preShitairvaravAraNaiH . nipeturyudhi saMbhagnAH sayodhAH sadhvajA gajAH .. 6\-71\-39 (41850) nAgarAjopamairhastairnAgairAkShipya saMyuge . vyadR^ishyanta mahArAja saMbhagnA rathakUbarAH .. 6\-71\-40 (41851) vishIrNarathasa~NghAshcha kesheShvAkShipya dantibhiH . drumashAkhA ivAvidhya niShpiShTA rathino raNe .. 6\-71\-41 (41852) ratheShu cha rathAnyuddhe saMsaktAnvaravAraNAH . vikarShanto dishaH sarvAH saMpetuH sarvashabdagAH .. 6\-71\-42 (41853) teShAM tathA karShatAM tu gajAnAM rUpamAbabhau . saraHsu nalinIjAlaM viShaktamiva karShatAm .. 6\-71\-43 (41854) evaM saMChAditaM tatra babhUvAyodhanaM mahat . sAdibhishcha padAtaishcha sadhvajaishcha mahArathaiH .. .. 6\-71\-44 (41855) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi pa~nchamadivasayuddhe ekasaptatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-71\-7 stanayitnurgarjitam .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 072 .. shrIH .. 6\.72\. adhyAyaH 72 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saMkulayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-72\-0 (41856) sa~njaya uvAcha. 6\-72\-0x (4147) shikhaNDI saha matsyena virATena vishAMpate . bhIShmamAshu maheShvAsamAsasAda sudurjayam .. 6\-72\-1 (41857) droNaM kR^ipaM vikarNaM cha maheShvAsaM mahAbalam . rAj~nashchAnyAnraNe shUrAnbahUnArchChaddhanaMjayaH .. 6\-72\-2 (41858) saindhavaM cha maheShvAsaM sAmAtyaM saha bandhubhiH . prAchyAMshcha dAkShiNAtyAMshcha bhUmipAnbhUmiparShabha .. 6\-72\-3 (41859) putraM cha te maheShvAsaM duryodhanamamarShaNam . duHsahaM chaiva samare bhImaseno.abhyavartata .. 6\-72\-4 (41860) sahadevastu shakunimulUkaM cha mahAratham . pitAputrau maheShvAsAvabhyavartata durjayau .. 6\-72\-5 (41861) yudhiShThiro mahArAja gajAnIkaM mahArathaH . samavartata saMgrAme putreNa nikR^itastava .. 6\-72\-6 (41862) mAdrIputrastu nakulaH shUrasaMkrandano yudhi . trigartAnAM balaiH sArdhaM samasa~njata pANDavaH .. 6\-72\-7 (41863) abhyavartanta saMkruddhAH samare sAlvakekayAn . sAtyakishchekitAnashcha saubhadrashcha mahArathaH .. 6\-72\-8 (41864) dhR^iShTaketushcha samare rAkShasashcha ghaTotkachaH . nAkulishcha shatAnIkaH samare rathapu~NgavaH . putrANAM te rathAnIkaM pratyudyAtAH sudurjayAH .. 6\-72\-9 (41865) senApatirameyAtmA dhR^iShTadyumno mahAbalaH . droNena samare rAjansamiyAyograkarmaNA .. 6\-72\-10 (41866) evamete maheShvAsAstAvakAH pANDavaiH saha . sametya samare shUrAH saMprAhAraM prachakrire .. 6\-72\-11 (41867) madhyaMdinagate sUrye nabhasyAkulatAM gate . kuravaH pANDaveyAshcha nijaghnuritaretaram .. 6\-72\-12 (41868) dhvajino hemachitrA~NgA vicharanto raNAjire . sapatAkA rathA rejurvaiyAghraparivAraNAH .. 6\-72\-13 (41869) sametAnAM cha samare jigIShUNAM parasparam . babhUva tumulaH shabdaH siMhAnAmiva nardatAm .. 6\-72\-14 (41870) tatrAdbhutamapashyAsa saMprahAraM sudAruNam . yadakurvanraNe shUrAH sR^i~njayAH kurubhiH saha .. 6\-72\-15 (41871) naiva khaM na disho rAjanna sUryaM shatrutApana . vidisho vApi pashyAmaH sharairmuktaiH samantataH .. 6\-72\-16 (41872) shaktInAM vimalAgrANAM tomarANAM tathAsyatAm . nistriMshAnAM cha pItAnAM nIlotpalanibhAH prabhAH .. 6\-72\-17 (41873) kavachAnAM vichitrANAM bhUShaNAnAM prabhAstathA . khaM dishaH pradishashchaiva bhAsayAmAsurojasA .. 6\-72\-18 (41874) vapurbhishcha narendrANAM chandrasUryasamaprabhaiH . virarAja tadA rAjaMstatratatra raNA~NgaNam .. 6\-72\-19 (41875) rathasa~NghA naravyAghrAH samAyAntashcha saMyuge . virejuH samare rAjangrahA iva nabhastale .. 6\-72\-20 (41876) bhIShmastu rathinAM shreShTho bhImasenaM mahAbalam . avArayata saMkruddhaH sarvasainyasya pashyataH .. 6\-72\-21 (41877) tato bhIShmavinirmuktA rukmapu~NkhAH shilAshitAH . abhya~Ngantamare bhImaM tailaghautAH sutejanAH .. 6\-72\-22 (41878) tasya shaktiM mahAvegaM bhImaseno mahAbalaH . kruddhAshIviShasaMkAshaM preShayAmAsa bhArata .. 6\-72\-23 (41879) tAmApatantIM sahasA rukmadaNDaM durAsadAm . chichCheda samare bhIShmaH sharaiH sannataparvabhiH .. 6\-72\-24 (41880) tato.apareNa bhallena pItena nishitena cha . kArmukaM bhImasenasya dvidhA chichCheda bhArata .. 6\-72\-25 (41881) apAsya tu dhanushChinnaM bhImaseno mahAbalaH . sharairbahubhirAnarchChadbhIShmaM shAntanavaM yudhi .. 6\-72\-26 (41882) sAtyakistu tatastUrNaM bhIShmamAsAdya saMyuge . AkarNaprahitaistrIkShNairnishitaistigmatejanaiH .. 6\-72\-27 (41883) sharairbahubhirAnarchChatpitaraM te janeshvara . tataH saMdhAya vai tIkShNaM sharaM paramadAruNam .. 6\-72\-28 (41884) vArShNeyasya rathAdbhIShmaH pAtayAmAsa sArathim . tasyAshvAH pradrutA rAjannihate rathasArathau .. 6\-72\-29 (41885) tena tenaiva dhAvanti manomArutaraMhasaH . tataH sarvasya sainyasya niHsvanastumulo.abhavat .. 6\-72\-30 (41886) hAhAkArashcha saMjaj~ne pANDavAnAM mahAtmanAm . abhyadravata gR^ihNIta hayAnyachChata dhAvata .. 6\-72\-31 (41887) ityAsIttumulaH shabdo yuyudhAnarathaM prati . etasminneva kAle tu bhIShmaH shAntanavastadA .. 6\-72\-32 (41888) nyahanatpANDavIM senAmAsurImiva vR^itrAhA . te vadhyamAnA bhIShmeNa pA~nchAlAH somakaiH saha . sthirAM yuddhe matiM kR^itvA bhIShmamevAbhidudruvuH .. 6\-72\-33 (41889) dhR^iShTadyumnamukhAshchApi pArthAH shAntanavaM raNe . abhyadhAva~njigIShantastava putrasya vAhinIm .. 6\-72\-34 (41890) tathaiva kauravA rAjanbhIShmadroNapurogamAH . abhyadhAvanta vegena tato yuddhamavartata .. .. 6\-72\-35 (41891) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi pa~nchamadivasayuddhe dvisaptatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-72\-18 ojasA svaprabhAveNa .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 073 .. shrIH .. 6\.73\. adhyAyaH 73 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## yuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-73\-0 (41892) sa~njaya uvAcha. 6\-73\-0x (4148) virATo.aya tribhirbANairbhIShmamArchChanmahAratham . vivyAdha turamAMtrAsya tribhirbANairmahArathaH .. 6\-73\-1 (41893) taM pratyavidhyaddashabhirbhIShmaH shAntanavaH sharaiH . rukmapu~NkhairmaheShvAsaH kR^itahasto mahAbalaH .. 6\-73\-2 (41894) drauNirgANDIvadhanvAnaM bhImadhanvA mahArathaH . avidhyadiShubhiH Sha~NbhirdR^iDhahastaH stanAntare .. 6\-73\-3 (41895) kArmukaM tasya chichCheda phalgunaH paravIrahA . avidhyachcha bhR^ishaM tIkShNaiH patribhiH shatrukarshanaH .. 6\-73\-4 (41896) so.anyatkArmukamAdAya vegavAnkrodhamUrchChitaH . amR^iShyamANaH pArthena kArmukachChedamAhave .. 6\-73\-5 (41897) avidhyatphalgunaM rAjannavatyA nishitaiH sharaiH . vAsudevaM cha saptatyA vivyAdha parameShubhiH .. 6\-73\-6 (41898) tataH krodhAbhitAmrAkShaH kR^iShNena saha phalgunaH . dIrghamuShNaM cha niHshvasya chintayitvA punaHpunaH .. 6\-73\-7 (41899) dhanuH prapIDya vAmena kareNAmitrakarshanaH . gANDIvadhanvA saMkruddhaH shitAnsannataparvaNaH .. 6\-73\-8 (41900) jIvitAntakarAnghorAnsamAdatta shilImukhAn . taistUrNaM samare.avidhyadrauNiM balavatAM varaH .. 6\-73\-9 (41901) tasya te kavachaM bhittvA papuH shoNitamAhave . na vivyathe cha nirbhinno drauNirgANDIvadhanvanA .. 6\-73\-10 (41902) tathaiva cha sharAndrauNiH pravimu~nchannavihvalaH . tasthau cha samare rAjaMstrAtumichChanmahAvratam .. 6\-73\-11 (41903) tasya tatsumahatkarma shashaMsuH kurusattamAH . yatkR^iShNAbhyAM sametAbhyAmabhyApatata saMyuge .. 6\-73\-12 (41904) sa hi nityamanIkeShu yudhyate.abhayamAstitaH . astragrAmaM sasaMhAraM droNAtprApya sudurlabham .. 6\-73\-13 (41905) mamaiSha AchAryasuto droNasyApi priyaH sutaH . brAhmaNashcha visheSheNa mAnanIyo mameti cha .. 6\-73\-14 (41906) samAsthaAya matiM vIro bIbhatsuH satrutApanaH . kR^ipAM chakre rathashreShTho bhAradvAjasutaM prati .. 6\-73\-15 (41907) drauNiM tyaktvA tato yuddhe kaunteyaH shvetavAhanaH . yuyudhe tAvakAnnighnaMstvaramANaH parAkramI .. 6\-73\-16 (41908) duryodhanastu dashabhirgArdhrapatraiH shilAshitaiH . bhImasenaM maheShvAsaM rukmapu~NkhaiH samArpayat .. 6\-73\-17 (41909) bhImasenaH susaMkruddhaH parAsukaraNaM dR^iDham . chitraM kArmukamAdatta sharAMshcha nishitAndasha .. 6\-73\-18 (41910) AkarNaprahitaistIkShNairvegavadbhirajihmagaiH . avidhyattUrNamavyagraH kururAjaM mahorasi .. 6\-73\-19 (41911) tasya kA~nchanasUtrasthaH sharaiH saMChAdito maNiH . rarAjorasi khe sUryo grahairiva samAvR^itaH .. 6\-73\-20 (41912) putrastu tava tejasvI bhImasenena tADita . nAmR^iShyata yathA nAgastalashabdaM madotkaTaH .. 6\-73\-21 (41913) tataH sharairmahArAja rukmapu~NkhaiH shilAshitaiH . bhImaM vivyAdha saMkruddhastrAsayAno varUthinIm .. 6\-73\-22 (41914) tau yudhyamAnau samare bhR^ishamanyonyavikShatau . putrau te devasaMkAshau vyarochetAM mahAbalau .. 6\-73\-23 (41915) chitrasenaM naravyAghraM saubhadraH paravIrahA . avidhyaddashabhirbANaiH purumitraM cha saptabhiH .. 6\-73\-24 (41916) satyavrataM cha saptatyA viddhvA shakrasamo yudhi . nR^ityanniva raNe vIra ArtiM naH samajIjanat .. 6\-73\-25 (41917) taM pratyavidhyaddashabhishchitrasenaH shilImukhaiH . satyavratashcha navabhiH purumitrashcha saptabhiH .. 6\-73\-26 (41918) sa viddho vikSharanraktaM shatrusaMvAraNaM mahat . chichCheda chitrasenasya chitraM kArmukamArjuniH .. 6\-73\-27 (41919) bhittvA chAsya tanutrANaM shareNorasyatADayat . tataste tAvakA vIrA rAjaputrA mahArathAH .. 6\-73\-28 (41920) sametya yudhi saMrabdhA vivyadhurnishitaiH sharaiH . tAMshcha sarvA~nsharaistIkShNairjaghAna paramAstravit .. 6\-73\-29 (41921) tasya dR^iShTvA tu tatkarma parivavruH sutAstava . dahantaM samare sainyaM vane kakShaM yatholbaNam .. 6\-73\-30 (41922) apetashishire kAle samiddhamiva pAvakam . atyarochata saubhadrastava sainyAni nAshayan .. 6\-73\-31 (41923) tattasya charitaM dR^iShTvA pautrastava vishAMpate . lakShmaNo.abhyapatattUrNaM sAttIputramAhave .. 6\-73\-32 (41924) abhimanyustu saMkruddho lakShmaNaM shubhalakShaNam . vivyAdha nishitaiH Sha~NabhiH sArathiM cha tribhiH sharaiH .. 6\-73\-33 (41925) tathaiva lakShmaNo rAjansaubhadraM nishitaiH sharaiH . avidhyata mahArAja tadadbhutamivAbhavat .. 6\-73\-34 (41926) tasyAshvAMshchaturo hatvA sArathiM cha mahAbalaH . abhyadravata saubhadro lakShmaNaM nishitaiH sharaiH .. 6\-73\-35 (41927) hatAshve tu rathe tiShTha.NllakShmaNaH paravIrahA . shaktiM chikShepa saMkruddhaH saubhadrasya rathaM prati .. 6\-73\-36 (41928) tAmApatantIM sahasA ghorarUpAM durAsadAm . abhimanyuH sharaistIkShNaishchichCheda bhujagopamAm .. 6\-73\-37 (41929) tataH svarathamAropya lakShmaNaM gautamastadA . apovAha rathenAjau sarvasainyasya pashyataH .. 6\-73\-38 (41930) tataH samAkule tasminvartamAne mahAbhaye . abhyadrava~njighAMsantaH parasparavadhaiShiNaH .. 6\-73\-39 (41931) tAvakAshcha maheShvAsAH pANDavAshcha mahArathAH . juhvantaH samare prANAnnijaghnuritaretaram .. 6\-73\-40 (41932) muktakeshA vikavachA virathAshChinnakArmukAH . bAhubha_iH samayudhyanta sR^i~njayAH kurubhiH saha .. 6\-73\-41 (41933) tato bhIShmo mahAbAhuH pANDavAnAM mahAtmanAm . senAM jaghAna saMkruddho divyairastrairmahAbalaH .. 6\-73\-42 (41934) hateshvarairgajaistatra narairashvaishcha pAtitaiH . rathibhiH sAdibhishchaiva samAstIryata medinI .. .. 6\-73\-43 (41935) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi pa~nchamadivasayuddhe trisaptatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-73\-32 sAtvatIputraM abhimanyum .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 074 .. shrIH .. 6\.74\. adhyAyaH 74 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhUrishravasA sAtyakiputradashakavadhaH .. 1 .. sAtyakibhUrishravasoyurddham .. 2 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-74\-0 (41936) sa~njaya uvAcha. 6\-74\-0x (4149) atha rAjanmahAbAhuH sAtyakiryuddhadurmadaH . vikR^iShya chApaM samare bhArasAhamanuttamam .. 6\-74\-1 (41937) yattatsakhyustu pUrveNa arjunAdupashikShitam . pragADhaM laghu chitraM cha darshayanhastalAghavam . prAmu~nchatpu~NkhasaMyuktA~nsharAnAshIviShopamAn .. 6\-74\-2 (41938) tasya vikShipatasChApaM sharAnanyAMshcha mu~nchataH . AdadAnasya bhUyashcha saMdadhAnasya chAparAn .. 6\-74\-3 (41939) kShipatashcha parAMstasya raNe shatrUnvinighnataH . dadR^ishe rUpamatyarthaM meghasyeva pravarShataH .. 6\-74\-4 (41940) tamudIryantamAlokya rAjA duryodhastataH . rathAnAmayutaM tasya preShayAmAsa bhArata .. 6\-74\-5 (41941) tAMstu sarvAnmaheShvAsAnsAtyakiH satyavikramaH . jaghAna parameShvAso divyenAstreNa vIryavAn .. 6\-74\-6 (41942) sa kR^itkavA dAruNaM karma pragR^ihItasharAsanaH . AsasAda tato vIro bhUrishravasamAhave .. 6\-74\-7 (41943) sa hi saMdR^ishya senAM te yuyudhAnena pAtitAm . abhyadhAvata saMkruddhaH kurUNAM kIrtivardhanaH .. 6\-74\-8 (41944) indrAyudhasavarNaM tu visphArya sumahaddhanuH . sR^iShTavAnvajrasaMkAshA~nsharAnAshIviShopamAn .. 6\-74\-9 (41945) sahasrasho mAhArAja darshayanpANilAghavam . sharAMstAnmR^ityusaMsparshAnsAtyakeshcha padAnugAH .. 6\-74\-10 (41946) na viShehustadA rAjandudruvuste samantataH . vihAya sAtyakiM rAjansamare yuddhadurmadam .. 6\-74\-11 (41947) taM dR^iShTvA yuyudhAnasya sutA dasha mahAbalAH . mahArathAHka samAkhyAtAshchitravarmAyudhadhvajAH .. 6\-74\-12 (41948) samAsAdya maheShvAsaM bhUrishravasamAhave . UchuH sarve susaMrabdhA yUpaketuM mahAraNe .. 6\-74\-13 (41949) bhobho kauravAdAyAda sahAsmAbhirmahAbala . ehi yudhyasva saMgrAme samastaiH pR^ithageva vA .. 6\-74\-14 (41950) asmAnvA tvaM parAjitya yashaH prApnuhi saMyuge . vayaM vA tvAM parAjitya prItiM dhAsyAmahe pituH .. 6\-74\-15 (41951) evamuktastadA shUraistAnuvAcha mahAbalaH . vIryashlAghI narashreShThastAndR^iShTvA samavasthitAn .. 6\-74\-16 (41952) sAdhvidaM kathyate vIrA yaMdyevaM matiradya vaH . yudhyadhvaM sahitA yattA nihaniShyAmi vo raNe .. 6\-74\-17 (41953) evamuktA maheShvAsAste vIrAH kShiprakAriNaH . mahatA sharavarSheNa abhyadhAvannarindamam .. 6\-74\-18 (41954) so.aparAhNe mahArAja saMgrAmastumulo.abhavat . ekasya cha bahUnAM cha sametAnAM raNAjire .. 6\-74\-19 (41955) tamekaM rathinAM shreShThaM sharaiste samavAkiran . prAvR^iShIva yathA meruM siShichurjaladA nR^ipa .. 6\-74\-20 (41956) taistu muktA~nsharAnghorAnyamadaNDAshaniprabhAn . asaMprAptAnasaMbhrAkantishchichChedAshu mahArathaH .. 6\-74\-21 (41957) tatrAdbhutamapashyAma saumadatteH parAkramam . yadeko bahubiryuddhe samasa~njadabhItavat .. 6\-74\-22 (41958) visR^ijya sharavR^iShTiM tAM dasha rAjanmahArathAH . parivArya mahAbAhuM nihantumupachakramuH .. 6\-74\-23 (41959) samadattistataH kruddhasteShAM chApAni bhArata . chichCheda samare rAjanyudhyamAno mahArathaiH .. 6\-74\-24 (41960) athaiShAM ChinnadhanuShAM sharaiH sannataparvabhiH . chichCheda samare rAja~nshirAMsi bharatarShabha .. 6\-74\-25 (41961) te hatA nyapatanrAjanvajrabhagnA iva drumAH . 6\-74\-26btAndR^iShTvA nihatAnvIro raNe putrAnmahAbalAn .. 6\-74\-26 (41962) vArShNeyo vinadarAjanbhUrishravasamabhyayAt . rathaM rathena samare pIDayitvA mahAbalau .. 6\-74\-27 (41963) tAvanyonyaM hi samare nihatya rathavAjinaH . virathAvabhivalgantau sameyAtAM mahArathau .. 6\-74\-28 (41964) pragR^ihItamahAkha~Ngau tau charmavaradhAriNau . shushubhAte naravyAghrau yuddhAya samavasthitau .. 6\-74\-29 (41965) asahyamasiyuddhAya bhUrishravasamAhave . matvA vR^ikodarastUrNamabhiplutya mahArathaH .. 6\-74\-30 (41966) tataH sAtyakimabhyetya nistriMshavaradhAriNam . bhImasenastvaranrAjanrathamAropayattadA .. 6\-74\-31 (41967) tavApi tanayo rAjanbhUrishravasamAhave . AropayadrathaM tUrNaM pashyatAM sarvadhanvinAm .. 6\-74\-32 (41968) tasmistathA vartamAne raNe bhIShmaM mahAratham . ayodhayanta saMrabdhAH pANDavA bharatarShabha .. 6\-74\-33 (41969) lohitAyati chAditye tvaramANo dhana~njayaH . pa~nchaviMshatisAhasrAnnijaghAna mahArathAn .. 6\-74\-34 (41970) te hi duryodhanAdiShTAstadA pArthanibarhaNe . saMprApyaiva gatA nAshaM shalabhA iva pAvakam .. 6\-74\-35 (41971) tato matsyAH kekayAshcha dhanurvedavishAradAH . parivavrustadA pArthaM sahaputraM mahAratham .. 6\-74\-36 (41972) evasminneva kAle tu sUrye.astamupagachChati . sarveShAM chaiva sainyAnAM pramohaH samajAyata .. 6\-74\-37 (41973) avahAraM tatashchakre pitA devavratastava . saMdhyAkAle mahArAja sainyAnAM shrAntavAhanaH .. 6\-74\-38 (41974) pANDavAnAM kurUNAM cha parasparasamAgame . te sene bhR^ishasaMvigne yayatuH svaM niveshanam .. 6\-74\-39 (41975) tataH svashibiraM gatvA nyavishaMstatra bhArata . pANDavAH sR^i~njayaiH sArdhaM kuravashcha yathAvidhiH .. .. 6\-74\-40 (41976) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi pa~nchamadivasayuddhae chatuHsaptatitamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 075 .. shrIH .. 6\.75\. adhyAyaH 75 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## kurupANDavayoH krau~nchamakaravyUharachanApUrvakamAyodhanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-75\-0 (41977) sa~njaya uvAcha. 6\-75\-0x (4150) vihR^itya tu tato rAjansahitAH kurupANDavAH . vyatItAyAM tu sharvaryAM punaryuddhAya niryayuH .. 6\-75\-1 (41978) tataH shabdo mahAnAsIttava teShAM cha bhArata . yujyatAM rathamukhyAnAM kalpyatAM chaiva dantinAm .. 6\-75\-2 (41979) saMnahyatAM padAtInAM hayAnAM chaiva bhArata . sha~NkhadundubhinAdashcha tumulaH sarvato.abhavat .. 6\-75\-3 (41980) tato yudhiShThiro rAjA dhR^iShTadyumnamabhAShata . vyUhaM vyUhasva pA~nchAla makaraM shatrunAshanam .. 6\-75\-4 (41981) evamuktastu pArthena dhR^iShTadyumno mahArathaH . vyAdidesha yathAnyAyaM rathino rathinAM varaH .. 6\-75\-5 (41982) shiro.abhUddrupadastasya pANDavashcha dhana~njayaH . chakShuShI sahadevashcha nakulashcha mahArathaH .. 6\-75\-6 (41983) tuNDamAsInmahArAja bhImaseno mahAbalaH . saubhadro draupadeyAshcha rAkShasashcha ghaTotkachaH .. 6\-75\-7 (41984) sAtyakirdharmarAjashcha vyUhagrIvAM samAsthitAH . pR^iShThamAsInmahArAja virATo vAhinIpatiH .. 6\-75\-9adhR^iShTadyumno mahArAja mahatyA senayA vR^itaH . kekayA bhrAtaraH pa~ncha vAmapArshvaM samAshritAH .. 6\-75\-8 (41985) dhR^iShTaketurnaravyAghrashchekitAnashcha vIryavAn . dakShiNaM pakShamAshritya sthitau vyUhasya rakShaNe .. 6\-75\-10 (41986) pAdayostu mahArAja sthitaH shrImAnmahArathaH . kuntibhojaH shatAnIko mahatyA senayA vR^itaH .. 6\-75\-11 (41987) shikhaNDI tu maheShvAsaH somakaiH saMvR^ito balI . irAvAMshcha tataH puchChe makarasya vyavasthitau .. 6\-75\-12 (41988) evametaM mahAvyUhaM vyUhya bhArata pANDavAH . sUryodaye mahArAja punaryuddhAya daMshitAHka .. 6\-75\-13 (41989) kauravAnabhyayustUrNaM hastyashvarathapattibhiH . samuchChritairdhvajaishChatraiH shastraishcha vimalaiH shitaiH .. 6\-75\-14 (41990) vyUDhaM dR^iShTvA tu tatsainyaM pitA devavratastava . kau~nchena mahatA rAjanpratyavyUhata vAhinIm .. 6\-75\-15 (41991) tasya tuNDe maheShvAso bhAradvAjo vyarochata . ashvatthAmA kR^ipashchaiva chakShurAstAM janeshvara .. 6\-75\-16 (41992) kR^itavarmA tu sahitaH kAmbhojairatha bAhlikaiH . shirasyAsInnarashreShThaH shreShThaH sarvadhanuShmatAm .. 6\-75\-17 (41993) grIvAyAM shUrasenashcha tava putrashcha mAriSha . duryodhano mahArAja rAjabhirbahubhirvR^itaH .. 6\-75\-18 (41994) prAgjotiShastu sahito madrasauvIrakekayaiH . urasyabhUnnarashreShTha mahatyA senayA vR^itaH .. 6\-75\-19 (41995) pR^iShThe chAstAM maheShvAsAvAvantyau sapadAnugauH . svasenayA cha sahitaH shusharmA prasthalAdhipaH . vAmaM pakShaM samAshritya daMshitaH samavasthitaH .. 6\-75\-20 (41996) tuShArA yavanAshchaiva shakAshcha saha chUchupaiH . dakShiNaM pakShamAshritya sthitA vyUhasta bhArata .. 6\-75\-21 (41997) shrutAyushcha shAtAyushcha saumadattishcha mAriSha . vyUhasya jaghane tasthU rakShamANAH parasparam .. 6\-75\-22 (41998) tato yuddhAya saMjagmuH pANDavAH kauravaiH saha . sUryodaye mahArAja prAvartata janakShayaH .. 6\-75\-23 (41999) pratIyU rathino nAmAnnAgAshcha rathino yayuH . hayArohAnrathArohA rathinashchApi sAdinaH .. 6\-75\-24 (42000) sAdinashcha hayAnrAjanrathinashcha mahAraNe . hastyArohAnhayArohA rathinaH sAdinastathA .. 6\-75\-25 (42001) rathinaH pattibhiH sArdhaM sAdinashchApi pattibhiH . anyonyaM samare rAjanpratyadhAvannamarShitAH .. 6\-75\-26 (42002) bhImasenArjunayamairguptA chAnyairmahArathaiH . shushubhe pANDavI senA nakShatrairiva sharvarI .. 6\-75\-27 (42003) tathA bhIShmakR^ipadroNashalyaduryodhanAdibhiH . tavApi cha babhau senA grahairdyauriva saMvR^itAH .. 6\-75\-28 (42004) bhImasenastu kaunteyo droNaM dR^iShTvA parAkramI . abhyayA~njavanairashvairbhAradvAjasya vAhinIm .. 6\-75\-29 (42005) droNAstu samare kruddho bhImaM navabhirAyasaiH . vivyAdha samarashlAghI marmANyuddiShya vIryavAn .. 6\-75\-30 (42006) dR^iDhAhatasto bhImo bhAradvAjasya saMyuge . sArathiM preShayAmAsa yamasya sadanaM prati .. 6\-75\-31 (42007) sa saMgR^ihya skavayaM vAhAnbhAradvAjaH pratApavAn . vyadhamatpANDavIM senAM tUlarAshimivAnalaH .. 6\-75\-32 (42008) te vadyamAnA droNena bhIShmeNa cha narottamAH . sR^i~njayAH tAvakaM sainyaM bhImArjunaparikShatam .. 6\-75\-33 (42009) tathaiva tAvakaM sainyaM bhImArjunaparikShatam . muhyate tatratatraiva samadeva varA~NganA .. 6\-75\-34 (42010) abhidyetAM tato vyUhau tasminvIravarakShaye . AsIdvyatikaro ghorastava teShAM cha bhArata .. 6\-75\-35 (42011) tadadbhutamapashyAma tAvakAnAM paraiH saha . ekAyanagatAH sarve yadayudhyanta bhArata .. 6\-75\-36 (42012) pratisaMvArya chAstrANi te.anyonyasya vishAMpate . yuyudhuH pANDavAshchaiva kauravAshcha mahAbalAH .. .. 6\-75\-37 (42013) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi ShaShThadivasayuddhe pa~nchasaptatitamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 076 .. shrIH .. 6\.76\. adhyAyaH 76 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## dhR^itarAShTreNa svasenAkShayashravaNena shochanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-76\-0 (42014) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-76\-0x (4151) evaM bahuguNaM sainyamevaM bahuvidhaM param . vyUDhamevaM yathAshAstramamoghaM chaiva sa~njaya .. 6\-76\-1 (42015) juShTamasmAkamatyantamabhikAmaM cha naH sadA . prahR^iShTaM vyasanopetaM purastAddR^iShTavikramam .. 6\-76\-2 (42016) nAtivR^iddhamabAlaM cha na kR^ishaM na cha pIvaram . laghuvR^ittAyataprAyaM sAgarAkAramavyayam .. 6\-76\-3 (42017) AttasannAhashastraM cha bahushastraparigraham . asiyuddhe niyuddhe cha gadAyuddhe cha kovidam .. 6\-76\-4 (42018) prAsarShTitomareShvAjau parigheShvAyaseShu cha . bhiNDipAleShu shaktIShu musaleShu cha sarvashaH .. 6\-76\-5 (42019) kampaneShu cha chApeShu kaNapeShu cha sarvashaH . kSheNaNIyeShu chitreShu muShTayuddheShu cha kShamam .. 6\-76\-6 (42020) aparokShaM cha vidyAsu vyAyAme cha kR^itashramam . shastragrahaNavidyAsu sarvAsu pariniShThitam .. 6\-76\-7 (42021) Arohe paryavaskande saraNe sAntaraplute . samyakpraharaNe yAne vyapayAne cha kovidam .. 6\-76\-8 (42022) nAgAshvarathayAneShu bahushaH suparIkShitam . parIkShya cha yathAnyAyaM vetanenopapAditam .. 6\-76\-9 (42023) na goShThyA nopakAreNa na cha bandhunimittataH . na sauhR^idabalairvApi nAkulInaparigrahaiH .. 6\-76\-10 (42024) samR^iddhajanamAryaM cha tuShTasaMbandhibAndhavam . kR^itopakArabhUyiShThaM yashasvi cha manasvi cha .. 6\-76\-11 (42025) svajanaistu narairmukhyairbahusho dR^iShTakarmabhiH . lokapAlopamaistAta pAlitaM lokavishrutam .. 6\-76\-12 (42026) bahubhiH kShatriyairguptaM pR^ithivyAM lokasaMmataiH . asmAnabhigataiH kAmAtsabalaiH sapadAnugaiH .. 6\-76\-13 (42027) mahodadhimivApUrNamApagAbhiH samantataH . apakShapakShisaMkAshai rathairnAgaishcha saMvR^itam .. 6\-76\-14 (42028) nAnAyodhajalaM bhImaM vAhanormitara~NgiNam . kShepaNyasigadAshaktisharaprAsasAmAkulam .. 6\-76\-15 (42029) dhvajabhUShaNasaMbAdhaM ratnapaTTasusaMchitam . paridhAvadbhirashvaishcha vAyuvegavikampitam .. 6\-76\-16 (42030) apAramiva garjantaM sAgarapratimaM mahat . droNabhIShmAsisaMgaptaM guptaM cha kR^itavarmaNA .. 6\-76\-17 (42031) kR^ipaduHshAsanAbhyAM cha jayadrathamukhaistathA . bhagadattavikarNAbhyAM drauNisaubalabAhlikaiH .. 6\-76\-18 (42032) guptaM pravIrairlaukaishcha sAravadbhirmahAtmabhiH . yadahanyata sainyaM me diShTamatra parAyaNam .. 6\-76\-19 (42033) naitAdR^ishaM samudyogaM dR^iShTavanto hi mAnuShAH . R^iShayo vA mahAbhAgAH purANA bhuvi sa~njaya .. 6\-76\-20 (42034) IdR^isho.api balaughastu saMyuktaH shastrasaMpadA . vadhyate yatra saMgrAme kimanyadbhAgadheyataH .. 6\-76\-21 (42035) viparItamidaM sarvaM pratibhAti hi sa~njaya . yatredR^ishaM balaM ghoraM nAvadhIdyudhi pANDavAn .. 6\-76\-22 (42036) pANDavArthAya niyataM devAstatra samAgatAH . yudhyante mAmakaM sainyaM yathA.avadhyata sa~njaya .. 6\-76\-23 (42037) ukto.api vidureNAhaM hitaM pathyaM cha nityashaH . na cha jagrAha tanmandaH putro duryodhano mama .. 6\-76\-24 (42038) tathyAM manye matiM tasya sarvaj~nasya mahAtmanaH . AsIttathA.a.agataM tAta yena dR^iShTamidaM purA .. 6\-76\-25 (42039) athavA bhAvyamevaM hi saMjayaitena sarvathA . purA dhAtrA yathA diShTaM tattathA na tadanyathA .. .. 6\-76\-26 (42040) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi ShaShThadivasayuddhe ShaTsaptatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-76\-2 naH asmAn abhikAmaM AkA~NkShamANam . prahvanimipAThe praNatam .. 6\-76\-3 laghuvR^ittaM shIghrakAri . AyataprAyaM prAMshubahulam .. 6\-76\-8 Arohe hastyAdInAm . paryavaskande hastyAdibhyo.avataraNe .. 6\-76\-11 manasvi sAhaMkAram .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 077 .. shrIH .. 6\.77\. adhyAyaH 77 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhImadroNaparAkramavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-77\-0 (42041) sa~njaya uvAcha. 6\-77\-0x (4152) AtmadoShAttvayA rAjanprAptaM vyasanamIdR^isham . na hi duryodhanastAni pashyate bharatarShabha .. 6\-77\-1 (42042) yAni tvaM pashyase rAjandharmasaMkarakAraNAt . tava doShAtpurA vR^ittaM dyUtametadvishAMpate .. 6\-77\-2 (42043) tava doSheNa yuddaM cha pravR^ittaM saha pANDavaiH . tvamevAdya phalaM bhu~NkShva kR^itvA kilbiShamAtmanA .. 6\-77\-3 (42044) AtmanA hi kR^itaM karma Atmanaivopabhujyate . iha vA pretya vA rAjaMstvayA prAptaM yathAtatham .. 6\-77\-4 (42045) tasmAdrAjansthiro bhUtvA prApyedaM vyasanaM mahat . shR^iNu yuddhaM yathA vR^ittaM shaMsato me narAdhipa .. 6\-77\-5 (42046) bhImasenaH sunishitairbANairbhittvA mahAchamUm . AsasAda tato vIraH sarvAnduryodhanAnujAn .. 6\-77\-6 (42047) duHshAsanaM durviShahaM duHsahaM durmadaM jayam . jayatsenaM vikarNaM cha chitrasenaM sudarshanam .. 6\-77\-7 (42048) chAruchitraM suvarmANaM duShkarNaM karNameva cha . etAMshchAnyAMshcha subahUnsamIpasthAnmahArathAn .. 6\-77\-8 (42049) dhArtarAShTrAnsusaMkruddhAndR^iShTvA bhImo mahArathaH . bhIShmeNa samare guptAM pravivesha mahAchamUm .. 6\-77\-9 (42050) athAlokya praviShTaM tamUchuste sarva eva tu . jIvagrAhaM nigR^ihNImo vayamenaM narAdhipAH .. 6\-77\-10 (42051) sa taiH parivR^itaH pArtho bhrAtR^ibhiH kR^itanishchayaiH . prajAsaMharaNe sUryaH krUrairiva mahAgrahaiH .. 6\-77\-11 (42052) saMprApya madhyaM sainyasya na bhIH pANDavamAvishat . yathA devAsure yuddhe mahendraM prApya dAnavAn . 6\-77\-12 (42053) tataH shatasahasrANi rathinAM sarvashaH prabho . udyatAni sharaistIvraistamekaM parivavrire .. 6\-77\-13 (42054) sa teShAM pravarAnyodhAnhastyashvarathasAdinaH . jaghAna samare shUro dhArtarAShTrAnachintayan .. 6\-77\-14 (42055) teShAM vyavasitaM j~nAtvA bhImaseno jighR^ikShatAm . samastAnAM vadhe rAjanmatiM chakre mahAmanAH .. 6\-77\-15 (42056) tato rathaM samutsR^ijya gadAmAdAya pANDavaH . uvAcha sArathiM bhImaM sthIyatAmiti bhArata .. 6\-77\-16 (42057) yAvadetAnhaniShyAmi dhArtarAShTrAnsahAnugAn . ityuktvA bhImasenastu pravishya mahatIM chamUm . jaghAna dhArtarAShTrANAM tadbalaughamahArNavam .. 6\-77\-17 (42058) gadayA bhimasenena tADitA vAraNottamAH . bhinnakumbhA mahAkAyA bhinnapR^iShThAstathaivacha .. 6\-77\-18 (42059) bhinnagAtrAH sahArohaiH sherate parvatA iva . rathAshcha bhagnAstilashaH sayodhAH shatasho raNe .. 6\-77\-19 (42060) ashvAshcha sAdinashchaiva pAdAtaiH saha bhArata . tatrAdbhutamapashyAma bhImasenasya vikramam .. 6\-77\-20 (42061) yadekaH samare rAjanbahubhiH samayodhayat . antakAle prajAH sarvA daNDapANirivAntakaH .. 6\-77\-21 (42062) bhImasene praviShTe tu dhR^iShTadyumno.api pArShataH . droNamutsR^ijya tarasA yayau yatra vR^ikodaraH .. 6\-77\-22 (42063) vidArya mahatIM senAM tAvakAnAM nararShabhaH . AsasAda rathaM shUnyaM bhImasenasya saMyuge .. 6\-77\-23 (42064) dR^iShTvA vishokaM samare bhImasenasya sArathim . dhR^iShTadyumno mahArAja durmanA gatachetanaH .. 6\-77\-24 (42065) apR^ichChadbAShpasaMruddho niHshvasanvAchamIrayan . mama prANaiH priyatamaH kva bhIma iti duHkhitaH .. 6\-77\-25 (42066) vishokastamuvAchedaM dhR^iShTadyumnaM kR^itA~njaliH . saMsthApya mAmiha balI pANDaveyaH parAkramI .. 6\-77\-26 (42067) praviShTo dhArtarAShTrANAmetadbalamahArNavam . mAmuktvA puruShavyAghraH prItiyuktamidaM vachaH .. 6\-77\-27 (42068) pratipAlaya mAM sUta niyamyAshvAnmuhUrtakam . yAvadevAnnihanmyadya ya ime madvadhodyatAH . abhyadhAvadgadApANistadbalaM sa mahAbalaH .. 6\-77\-28 (42069) tato dR^iShTvA pradhAvantaM gadAhastaM mahAbalam . sarveShAmeva sainyAnAM saMharShaH samajAyata .. 6\-77\-29 (42070) tasminsutumule yuddhe vartamAne bhayAnake . bhittvA rAjanmahAvyUhaM pravivesha sakhA tava .. 6\-77\-30 (42071) vishokasya vachaH shrutvA dhR^iShTadyumno.atha pArShataH . pratyuvAcha tataH sUtaM raNamadhye mahAbalaH .. 6\-77\-31 (42072) na hi me jIvitenApi vidyate.adya prayojanam . bhImasenaM raNe hitvA snehamutsR^ijya pANDavaiH .. 6\-77\-32 (42073) yadi yAmi vinA bhImaM kiM mAM kShatraM vadiShyati . ekAyanagate bhIme mayi chAvasthite yudhi .. 6\-77\-33 (42074) tasya na svasti kurvanti devAH shakrapurogamAH . yaH sahAyAnparityajya svastimAnAvrajedgR^iham .. 6\-77\-34 (42075) `raurave narake ma~njedaplave dustare nR^ibhiH .' mama bhImaH sakhA chaiva saMbandhI cha mahAbalaH . bhakto.asmAnbhaktimAMshchAhaM tamapyariniShUdanam .. 6\-77\-35 (42076) so.ahaM tatra gamiShyAmi yatra yAto vR^ikodaraH . nighnantaM mAM ripUnpashya dAnavAniva vAsavam .. 6\-77\-36 (42077) evamuktvA tato vIro yayau madhyena vAhinIm . bhImasenasya mArgeShu gadApramathitairgajaiH .. 6\-77\-37 (42078) sa dadarsha tadA bhImaM dahantaM ripuvAhinIm . vAto vR^ikShAniva balAtprabha~njantaM raNe ripUn .. 6\-77\-38 (42079) te vadhyamAnAH samare rathinaH sAdinastathA . pAdAtA dantinashchaiva chakrurAtsvaraM mahat .. 6\-77\-39 (42080) hAhAkArashcha saMjaj~ne tava sainyasya mAriSha . vadhyato bhImasenena kR^itinA chitrayodhinA .. 6\-77\-40 (42081) tataH kR^itAstrAste sarve parivArya vR^ikodaram . abhItAH samavartanta shastravR^iShTyA paraMtapa .. 6\-77\-41 (42082) abhidrutaM shastrabhR^itAM variShThaM samantataH pANDavaM lokavIraH . sainyena ghoreNa susaMhitena dR^iShTvA balI pArShato bhImasenam .. 6\-77\-42 (42083) athopagachChachCharavikShatA~NgaM padAtinaM krodhaviShaM vamantam . AshvAsayanpArShato bhImasenaM gadAhastaM kAlamivAntakAle .. 6\-77\-43 (42084) vishalyamenaM cha chakAra tUrNa\- mAropayachchAtmarathe mahAtmA . bhR^ishaM pariShvajya cha bhImasena\- mAshvAsayAmAsa sa shatrumadhye .. 6\-77\-44 (42085) tathA tasminvartamAne.ativegaM bhrAtR^Inathopetya tavApi putraH . tasminvimarde tava saMpravR^itte dR^iShTvA raNe vAkyamidaM babhAShe .. 6\-77\-45 (42086) ayaM durAtmA drupadasya putraH samAgato bhImasenena sArdham .. 6\-77\-46 (42087) taM yAma sarve mahatA balena mA vo ripuH prArthayatAmanIkam . shrutvA tu vAkyaM tamamR^iShyamANA jyeShThaj~nayA noditA dhArtarAShTrAH .. 6\-77\-47 (42088) vadhAya niShpeturudAyudhAste yugakShaye ketavo yadvadugrAH . pragR^ihya chAstrANi dhanUMShi vIrA jyAM nemighoShaiH pravikampayantaH .. 6\-77\-48 (42089) sharairavarShandrupadasya putraM yathAmbudA bhUdharaM vArijAlaiH . nihatya tAMshchApi sharaiH sutIkShNai\- rna vivyathe samare chitrayodhI .. 6\-77\-49 (42090) samabhyudIrNAMshcha tavAtmajAMstathA nishAmya vIrAnabhitaH sthitAnraNe . jighAMsurugro drupadAtmajo yuvA . pramohanAstraM yuyuje mahArathaH . kruddho bhR^ishaM tava putreShu rAja\- ndaityeShu yadvatsamare mahendraH .. 6\-77\-50 (42091) `sa vai tato.astraM sumahAprabhAvaM' pramohanaM droNadattaM mahAtmA . prayojayAmAsa udArakarmA tasminraNe tava sainyasya rAjan ..' 6\-77\-51 (42092) tato vyamuhyanta raNe nR^ivIrAH pramohanAstrAhatabuddhisatvAH pradudruvuH kuravashchaiva sarve savAjinAgAH sarathAH samantAt . parItakAlAniva naShTasaMj~nA\- nmohopetAMstava putrAnnishamya .. 6\-77\-52 (42093) etasminneva kAle tu bhImaH praharatAM varaH . vishramya cha tadA rAjanpItvA.amR^itarasaM jalam .. 6\-77\-53 (42094) punaH sannahya saMkruddho yodhayAmAsa saMyuge . dhR^iShTadyamnena sahitaH kAlayAmAsa bhArata .. 6\-77\-54 (42095) etasminnantare rAjandroNaH shastrabhR^itAM varaH . drupadaM tribhirAsAdya sharairvivyAdha dAruNaiH .. 6\-77\-55 (42096) so.atividdhastato rAjanraNe droNena pArthivaH . apAyAddrupado rAjanpUrvavairamanusmaran . 6\-77\-56 (42097) jitvA tu drupadaM droNaH sha~NkhaM dadhmau pratApavAn . tasya sha~NkhasvanaM shrutvA vitresuH sarvasomakAH .. 6\-77\-57 (42098) atha shushrAva tejasvI droNaH shastrabhR^itAM varaH . pramohanAstreNa raNe mohitAnAtmajAMstava .. 6\-77\-58 (42099) tato droNo mahArAja tvarito.abhyAyayau raNAt . tatrApashyanmaheShvAso bhAradvAjaH pratApavAn .. 6\-77\-59 (42100) dhR^iShTadyumnaM cha bhImaM cha vicharantau mahAraNe . mohAviShTAMshcha te putrAnapashyatsa mahArathaH .. 6\-77\-60 (42101) tataH praj~nAMstramadAya mohanAstraM vyanAshayat . tataH pratyAgataprANAstava putrA mahArathAH .. 6\-77\-61 (42102) punaryuddhAya samare pratyudyAtA jigIShavaH . tato yudhiShThiraH prAha samAhUya svasainikAn .. 6\-77\-62 (42103) gachChantu padavIM shaktyA bhImapArShatayoryudhi . saubhadrapramukhA vIrA rathA dvAdasha daMshitAH .. 6\-77\-63 (42104) pravR^ittimadhigachChantu na hi shuddhyati me manaH . pravR^ittirbhimasenasya pArShatasya cha saMyuge .. 6\-77\-64 (42105) vij~neyA samare shIghraM pravishadhvaM rathArNavam . gachChantu parayA shaktyA bhavanta iti me matiH .. 6\-77\-65 (42106) ta evaM samanuj~nAtAH shUrA vikrAntayodhinaH . bADhamityevamuktvA tu sarve puruShamAninaH . madhyaMdinagate sUrye prayayuH sarva eva hi .. 6\-77\-66 (42107) kekayA draupadeyAshcha dhR^iShTaketushcha vIryavAn . abhimanyuM puraskR^itya mahatyA senayA vR^itAH .. 6\-77\-67 (42108) te kR^itvA samare vyUhaM sUchImukhamarindamam . bibhidurdhArtarAShTrANAM tadrathAnIkamAhave .. 6\-77\-68 (42109) tAnprayAtAnmaheShvAsAnabhimanyupurogamAn . bhImasenabhayAviShTA dhR^iShTadyumnavimohitA .. 6\-77\-69 (42110) na saMvArayituM shaktA tava senA janAdhipa . madamUrchChanvitAtmA vai pramadevAdhvani sthitA .. 6\-77\-70 (42111) te.abhijAtA maheShvAsAH suvarNavikR^itadhvajAH . parIpsanto.abhyadhAvanta dhR^iShTadyumravR^ikodarau .. 6\-77\-71 (42112) tau cha dR^iShTvA maheShvAsAvabhimanyupurogamAn . babhUvaturmudAyuktau nighnantau tava vAhinIm .. 6\-77\-72 (42113) `droNamiShvastrakushalaM sarvavidyAsu pAragam.' dR^iShTvA tu sahasAyAntaM pA~nchAlyo gurumAtmanaH . nAshaMsata vadhaM vIraH putrANAM tava pArShataH .. 6\-77\-73 (42114) tato rathaM samAropya kaikeyasya vR^ikodaram . abhyadhAvatsusaMkruddho droNamiShvastrapAragam .. 6\-77\-74 (42115) tasyAbhipatatastUrNaM bhAradvAjaH pratApavAn . kruddhashchichCheda bANena dhanuH shatrunibarhaNaH .. 6\-77\-75 (42116) anyAMshcha shatasho bANAnpreShayAmAsa pArShate . duryodhanahitArthAya bhartR^ipiNDamanusmaran .. 6\-77\-76 (42117) athAnyaddhanurAdAya pArShataH paravIrahA . droNaM vivyAdha viMshatyA rukmapu~NkhaiH shilAshitaiH .. 6\-77\-77 (42118) tasya droNaH punashchApaM chichChedAmitrakarshanaHka . hayAMshcha chaturastUrNaM chaturbhiH sAyakottamaiH .. 6\-77\-78 (42119) vaivasvatakShayaM ghoraM preShayAmAsa bhArata . sArathiM chAsya bhallena preShayAmAsa bhArata . 6\-77\-79 (42120) hatAshvAtsa rathAttUrNamavaplutya mahArathaH . Aruroha mahAbAhurabhimanyormahAratham .. 6\-77\-80 (42121) tataH sarathanAgAshvA samakampata vAhinI . pashyato bhImasenasya pArShatasya cha pashyataH .. 6\-77\-81 (42122) tatprabhagnaM balaM dR^iShTvA droNenAmitatejasA . nAshakruvanvArayituM samastAste mahArathAH .. 6\-77\-82 (42123) vadhyamAnaM tu tatsainyaM droNena nishitaiH sharaiH . vyabhramattatratatraiva kShobhyamANa ivArNavaH .. 6\-77\-83 (42124) tathA dR^iShTvA cha tatsainyaM jahR^iShe tAvakaM balam . dR^iShTvAchAryaM susaMkruddhaM tapantaM ripuvAhinIm . tuShTuvuH sarvato yodhAH sAdhusAdhviti bhArata .. .. 6\-77\-84 (42125) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi ShaShThadivasayuddhe saptasaptatitamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 078 .. shrIH .. 6\.78\. adhyAyaH 78 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saMkulayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-78\-0 (42126) sa~njaya uvAcha. 6\-78\-0x (4153) tato duryodhano rAjA mahotpratyAgatasmR^itiH . sharavarShaiH punarbhImaM pratyavArayadachyutam .. 6\-78\-1 (42127) ekIbhUtAstatashchaiva tava putrA mahArathAH . sametya samare bhImaM yodhayAmAsurudyatAH .. 6\-78\-2 (42128) bhImaseno.api samare saMprApya svarathaM punaH . samAruhya mahAbAhuryayau yena tavAtmajaH .. 6\-78\-3 (42129) pragR^ihya cha mahAvegaM parAsukaraNaM dR^iDham . sajyaM sharAsanaM sa~Nkhye sharairvivyAdha te sutam .. 6\-78\-4 (42130) tato duryodhano rAjA bhImasenaM mahAbalam . nArAchena sutIkShNena bhR^ishaM marmaNyatADayat .. 6\-78\-5 (42131) so.atividdho maheShvAsastava putreNa dhanvinA . krodhasaMraktanayano vegenAkShipya kArmukam .. 6\-78\-6 (42132) duryodhanaM tribhirbANairbAhvorurasi chArpayat . sa tatra shushubhe rAjA shikharairgirirADiva .. 6\-78\-7 (42133) tau daShTvA samare kruddhau vinighnantau parasparam . duryodhanAnujAH sarve shUrAH saMtyaktajIvitAH .. 6\-78\-8 (42134) saMsmR^itya mantritaM pUrvaM nigrahe bhImakarmaNaH . nishchayaM paramaM kR^itvA nigrahItuM prachakramuH .. 6\-78\-9 (42135) tAnApatata evAjau bhImaseno mahAbalaH . pratyudyayau mahArAja gajaH pratigajAniva .. 6\-78\-10 (42136) bhR^ishaM kruddhashcha tejasvI nArAchena samArpayat . chitrasenaM mahArAja tava putraM mahAyashAH .. 6\-78\-11 (42137) tathetarAMstava sutAMstADayAmAsa bhArata . sharairbahuvidhaiH sa~Nkhye rukmapu~NkhaiH sutejanaiH .. 6\-78\-12 (42138) tataH saMprekShya putraiste bhImasenaM samAvR^itam . abhimanyuprabhR^itayaste dvadasha mahArathAH .. 6\-78\-13 (42139) preShitA dharmarAjena bhImasenapadAnugAH . pratijagmurmahArAja tava putrAnmahAbalAn .. 6\-78\-14 (42140) dR^iShTvA rathasthAMstA~nshUrAnsUryAgnisamatejasaH . sarvAneva maheShvAsAnbhrAjamAnA~nshriyA vR^itAn .. 6\-78\-15 (42141) mahAhave dIShyamAnAnsuvarNamakuTo~njvalAn . tatyajuH samare bhImaM tava putrA mahAbalAH .. 6\-78\-16 (42142) tAnnAmR^iShyata kaunteyo jIvamAnA gatA iti . anvIya cha punaH sarvAMstava putrAnapIDayat .. 6\-78\-17 (42143) athAbhimanyuH samare bhImasenena saMgataH . pArShatena cha te sarve kaikayA draupadIsutAH .. 6\-78\-18 (42144) tAdR^iShTvA samare kruddhAMstava sainye mahArathAH . duryodhanaprabhR^itayaH pragR^ihItasharAsanAH . bhR^ishamarshvaiH prajavitaiH prayayuryatra te rathAH .. 6\-78\-19 (42145) aparAhNe mahArAja prAvartata mahAraNaH . tAvakAnAM cha balinAM pareShAM chaiva bhArata .. 6\-78\-20 (42146) abhimanyurvikarNasya hayAnhatvA mahAhave . athainaM pa~nchaviMshatyA kShudrakANAM samArpayat .. 6\-78\-21 (42147) hatAshvaM rathamutsR^ijya vikarNastu mahArathaH . Aruroha rathaM rAjaMshchitrasenasya bhArata . yodhayAmAsa samare tadadbhutamivAbhavat .. 6\-78\-22 (42148) sthitAvekarathe tau tu bhrAtarau kulavardhanau . ArjiniH sharajAlena chChAdayAmAsa bhArata .. 6\-78\-23 (42149) chitraseno vikarNashcha kArShNiM pa~nchabhirAyasaiH . vivyadhAte na chAkampatkArShNirmeruriva sthitaH .. 6\-78\-24 (42150) duHshAsanastu samare kekayAnpa~ncha mAripa . yodhayAmAsa rAjendra tadadbhutamivAbhavat .. 6\-78\-25 (42151) draupadeyA raNe kruddhA duryodhanamavArayan . sharairAshIviShAkAraiH putraM tava vishAMpate .. 6\-78\-26 (42152) putro.api tava durdharSho draupadyAstanayAnraNe . sAyakairnishitai rAjannAjaghAna pR^ithakpR^ithak .. 6\-78\-27 (42153) taishchApi viddhaH shushubhe rudhirema samukShitaH . giriH prasravaNairyadvadgairikAdivimishritaiH .. 6\-78\-28 (42154) bhIShmo.api samare rAjanpANDavAnAmanIkinIm . kAlayAmAsa balavAnpAlaH pashugaNAniva .. 6\-78\-29 (42155) tato gANDIvanirghoShaH prAdurAsIdvishAMpate . dakShiNena varUthinyAH pArthasyarInvinighnataH .. 6\-78\-30 (42156) uttasthuH samare tatra kabandhAni samantataH . kurUNAM chaiva sainyeShu pANDavAnAM cha bhArata .. 6\-78\-31 (42157) shoNitodaM sharAvartaM gajadvIpaM hayormiNam . rathanaubhirnaravyAghrAH prateruH sainyasAgaram .. 6\-78\-32 (42158) ChinnahastA vikavachA videhAshcha narottamAH . dR^ishyante patitAstatra shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-78\-33 (42159) nihatairmattamAta~NgaiH shoNitaughapariplutaiH . bhUrbhAti bharatashreShTha parvatairAchitA yathA .. 6\-78\-34 (42160) tatrAdbhutamapashyAma tava teShAM cha bhArata . na tatrAsItpumAnkashchidyo yuddhaM nAbhikA~NkShati .. 6\-78\-35 (42161) evaM yuyudhire vIrAH prArthayAnA mahadyashaH . tAvakAH pANDavaiH sArdhamAkA~NkShanto jayaM yudhi .. .. 6\-78\-36 (42162) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi ShaShThadivasayuddhe aShTasaptatitamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 079 .. shrIH .. 6\.79\. adhyAyaH 79 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saMkulayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-79\-0 (42163) sa~njaya uvAcha. 6\-79\-0x (4154) tato duryodhano rAjA lohitAyati bhAskare . saMgrAmarabhaso bhImaM hantukAmo.abhyadhAvata .. 6\-79\-1 (42164) tamAyAntamabhiprekShya nR^ivIraM dR^iDhavairiNam . bhImasenaH susaMkruddha idaM vachanamabravIt .. 6\-79\-2 (42165) ayaM sa kAlaH saMprApto varShapUgAbhivA~nChitaH . adya tvAM nihaniShyAmi yadi notsR^ijase raNam .. 6\-79\-3 (42166) adya kuntyAH parikleshaM vanavAsaM cha kR^itsnashaH . draupadyAshcha parikleshaM praNeShyAmi hate tvayi .. 6\-79\-4 (42167) yatpurA matsarIbhUtvA pANDavAnavamanyase . tasya pApasya gAndhAre pashya vyasanamAgatam .. 6\-79\-5 (42168) karNasya matamAsthAya saubalasya cha yatpurA . achintya pANDavAnkAmAdyatheShTaM kR^itavAnasi .. 6\-79\-6 (42169) yAchamAnaM cha yanmohAddAshArhamavamanyase . ulUkasya samAdeshaM yaddadAsi cha hR^iShTavat .. 6\-79\-7 (42170) tena tvAM nihaniShyAmi sAnubandhaM sabAndhavam . shamIkariShye tatpApaM yatpurA kR^itavAnasi .. 6\-79\-8 (42171) evamuktvA dhanurghoraM vikR^iShyodbhrAmya chAsakR^it . samAdhatta sharAnghorAnmahAshanisamaprabhAn .. 6\-79\-9 (42172) ShaDviMshatimasaM kruddho mumochAshu suyodhane . jvalitAgnishikhAkArAnvajrakalpAnajihmagAn .. 6\-79\-10 (42173) tato.asya kArmukaM dvAbhyAM sUtaM dvAbhyAM cha vivyadhe . chaturbhirashvA~njavanAnanayadyamasAdanam .. 6\-79\-11 (42174) dvAbhyAM cha suvikR^iShTAbhyAM sharAbhyAmarimardanaH . ChatraM chichCheda samare rAj~nastasya narottam .. 6\-79\-12 (42175) Sha~Nbhishcha tasya chichCheda jvalantaM dhvajamuttamam . ChittvA taM cha nanAdochchaistava putrasya pashyataH .. 6\-79\-13 (42176) rathAchcha sa dhvajaH shrImAnnAnAratnavibhUShitAt . papAta sahasA bhUmau vidyu~njaladharAdiva .. 6\-79\-14 (42177) jvalantaM sUryasaMkAshaM nAgaM maNimayaM shubham . dhvajaM kurupateshChinnaM dadR^ishuH sarvapArthivAH .. 6\-79\-15 (42178) athainaM dashabhirbANaistotrairiva mahAdvipam . AjaghAna raNe vIraM smayanniva mahArathaH .. 6\-79\-16 (42179) sa gADhaviddho vyathito bhImasenena saMyuge . niShasAda rathopasthe mUrchChAbhihatachetanaH .. 6\-79\-17 (42180) tataH sa rAjA sindhUnAM rathashreShTho mahAbalaH . duryodhanasya jagrAha pArShNiM svapuruShairvR^itaH .. 6\-79\-18 (42181) kR^ipashcha rathinAM shreShThastava putramachetanam . AropayadrathaM rAjanduryodhanamamarShaNam .. 6\-79\-19 (42182) parivArya tato bhImaM jetukAmo jayadrathaH . rathairanekasAhasrairbhImasyAvArayaddishaH .. 6\-79\-20 (42183) dhR^iShTaketustato rAjannabhimanyushcha vIryavAn . kekayA draupadeyAshcha tava putrAnayodhayan .. 6\-79\-21 (42184) chitrasenaH suchitrashcha chitrA~NgashchitradarshanaH . chAruchitraH suchArushcha tathA nandopanandakau .. 6\-79\-22 (42185) aShTAvete maheShvAsAH sukumArA yashasvinaH . abhimanyurathaM rAjansamantAtparyavArayan .. 6\-79\-23 (42186) AjaghAna tatastUrNamabhimanyurmahAmanAH . ekaikaM pa~nchabhirbANaiH shitaiH sannataparvabhiH .. 6\-79\-24 (42187) vajramR^ityupratIkAshairvichitrAyudhaniHsR^itaiH . amR^iShyamANAste sarve saubhadraM rathasattamam .. 6\-79\-25 (42188) vavR^iShurmArgaNaistIkShNairgiriM merumivAmbudAH . sa pIDyamAnaH samare kR^itAstro yuddhadurmadaH .. 6\-79\-26 (42189) abhimanyurmahArAja tAvakAnsamakampayat . yathA devAsure yuddhe vajrapANirmahAsurAn .. 6\-79\-27 (42190) vikarNasya tato bhallAnpreShayAmAsa bhArata . chaturdasha rathashreShTho ghorAnAshIviShopamAn .. 6\-79\-28 (42191) sa tairvikarNasya rathAtpAtayAmAsa vIryavAn . dhvajaM sUtaM hayAMshchaiva nR^ityamAna ivAhave .. 6\-79\-29 (42192) punashchAnyA~nsharAnpItAnakuNThAgrA~nshilAshitAn . preShayAmAsa saMkruddho vikarNAya mahAbalaH .. 6\-79\-30 (42193) te vikarNaM samAsAdya ka~NkabarhiNavAsasaH . bhittvA dehaM gatA bhUmiM jvalanta iva pannagAH .. 6\-79\-31 (42194) te sharA hemapu~NkhAgrA vyadR^ishyanta mahItale . vikarNarudhiraklinnA vamanta iva shoNitam .. 6\-79\-32 (42195) vikarNaM vIkShya nirbhinnaM tasyaivAnye sahodarAH . abhyadravanta samare saubhadrapramukhAnrathAn .. 6\-79\-33 (42196) abhiyAtvA tathaivAnyAnrathAMstAnsUryavarchasaH . avidhyansamare.anyonyaM saMrambhAdyuddhadurmadAH .. 6\-79\-34 (42197) durmukhaH shrutakarmANaM viddhvA saptabhirAshugaiH . dhvajamekena chichCheda sArathiM chAsya saptamiH .. 6\-79\-35 (42198) ashvA~njAmbUnadairjAlaiH prachChannAnvAtaraMhasaH . jaghAna Sha~NbhirAsAdya sArathiM chAbhyapAtayat .. 6\-79\-36 (42199) sa hatAshve rathe tiShTha~nshrutakarmA mahArathaH . shaktiM chikShepa saMkruddho maholkAM jvalitAmiva .. 6\-79\-37 (42200) sA durmukhasya vimalaM varma bhittvA yashasvinaH . vidArya prAvishadbhUbhiM dIpyamAnA svatejasA .. 6\-79\-38 (42201) durmukho vihvalastatra niShasAda raNe vibho . visaMj~naM prekShya te sarve bhrAtaraH paryavArayan .. 6\-79\-39 (42202) taM dR^iShTvA virathaM tatra sutasomo mahArathaH . pashyatAM sarvasainyAnAM rathamAropayatsvakam .. 6\-79\-40 (42203) shrutakIrtistathA vIro jayatsenaM sutaM tava . abhyayAtsamare rAjanhantukAmo yashasvinam .. 6\-79\-41 (42204) tasya vikShipatashchApaM shrutakIrtermahAsvanam . chichCheda samare tUrNaM jayatsenaH sutastava .. 6\-79\-42 (42205) kShurapreNa sutIkShNena prahasanniva bhArata . taM dR^iShTvA chChinnadhanvAnaM shatAnIkaH sahodaram .. 6\-79\-43 (42206) abhyapadyata tejasvI siMhavanninadanmuhuH . shatAnIkastu samare dR^iDhaM vispArya kArmukam .. 6\-79\-44 (42207) vivyAdha dashabhistUrNaM jayatsenaM shilImukhaiH . nanAda sumahAnAdaM prabhinna iva vAraNaH .. 6\-79\-45 (42208) athAnyena sutIkShNena sarvAvaraNabhedinA . shatAnIko jayatsenaM vivyAdha hR^idaye bhR^isham .. 6\-79\-46 (42209) tathA tasminvartamAne duShkarNo bhrAturantike . mumochAsmaishitAnbANAMstIkShNAnAshIviShopamAn chichCheda samare chApaM nAkuleH krodhamUrchChitaH .. 6\-79\-47 (42210) athAnyaddhanurAdAya bhArasAhamanuttamam . samAdatta sharAnghorA~nshatAnIko mahAbalaH .. 6\-79\-48 (42211) tiShThatiShTheti chAmantrya duShkarNaM bhrAturagrataH . mumochAsmai shitAnbANAjjvalitAnpannagAniva .. 6\-79\-49 (42212) tato.asya dhanurekena dvAbhyAM sUtaM cha mAriSha . chichCheda samare tUrNaM taM cha vivyAdha saptabhiH .. 6\-79\-50 (42213) ashvAnmanojavAMstasya karburAnvAtaraMhasaH . jaghAna nishitaistUrNaM sarvAndvAdashabhiH sharaiH .. 6\-79\-51 (42214) athApareNa bhallena suyuktenAshupAtinA . duShkarNaM nAkuliH kruddho vivyAdha hR^idaye bhR^isham .. 6\-79\-52 (42215) sa papAta tato bhUmau vajrAhata iva drumaH . duShkarNaM vyathitaM dR^iShTvA pa~ncha rAjanmahArathAH .. 6\-79\-53 (42216) dighAMsantaH shatAnIkaM sarvataH paryavArayan . ChAdyamAnaM sharavrataiH shatAnIkaM yashasvinam .. 6\-79\-54 (42217) abhyadhAvanta saMkruddhAH kekayAH pa~ncha sodarAH . tAnabhyApatataH prekShya tava putrA mahArathAH .. 6\-79\-55 (42218) pratyudyayurmahArAja gajAniva mahAgajAH . durmukho durjayashchaiva tathA durmarShaNo yuvA .. 6\-79\-56 (42219) shatruMjayaH satrusahaH sarve kruddhA yashasvinaH . pratyudyAtA mahArAja kekayAnbhrAtaraH samam .. 6\-79\-57 (42220) rathairnagarasaMkAshairhayairyuktairmanojavaiH . nAnAvarNavichitrAbhiH patAkAbhirala~NkR^itaiH .. 6\-79\-58 (42221) sharachApadharA vIrA vichitrakavachadhvajAH . vivishuste paraM sainyaM siMhA iva vanAdvanam .. 6\-79\-59 (42222) teShAM sutumulaM yuddhaM vyatiShaktarathadvipam . avartata mahAraudraM nighnatAmitaretaram .. 6\-79\-60 (42223) anyonyAgaskR^itAM rAjanyamarAShTravivardhanam . muhUrtAstamite sUrye chakruryuddhaM sudAruNam .. 6\-79\-61 (42224) rathinaH sAdinashchAtha vyakIryanta sahasrashaH . tataH shAntanavaH kruddhaH sharaiH sannataparvabhiH .. 6\-79\-62 (42225) nAshayAmAsa senAM tAM bhIShmasteShAM mahAtmanAm . pa~nchAlAnAM cha sainyAni sharairninye yamakShayam .. 6\-79\-63 (42226) evaM bhittvA maheShvAsaH pANDavAnAmanIkinIm . kR^itvA.avahAraM sainyAnAM yayau svashibiraM nR^ipa .. 6\-79\-64 (42227) nAshayAmAsaturvIrau dhR^iShTadyumnavR^ikodarau . karavANAmanIkAni sharaiH sannataparvabhiH .. 6\-79\-65 (42228) dharmarAjo.api saMprekShya dhR^iShTadyumnavR^ikodarau . mUrdhni chaitAvupAghrAya prahR^iShTaH shibiraM yayau .. 6\-79\-66 (42229) ` arjuno vAsudevashcha kauravANAmanIkinIm .' hatvA vidrAvya cha sharaiH shibirAyaiva jagmatuH .. .. 6\-79\-67 (42230) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi ShaShThadivasayuddhe ekonAshItitamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 080 .. shrIH .. 6\.80\. adhyAyaH 80 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhIShmaduryodhanasaMvAdaH .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-80\-0 (42231) sa~njaya uvAcha. 6\-80\-0x (4155) kShatriyAste mahArAja parasparakR^itAgasaH . jagmuH svashibirANyeva rudhireNa samukShitAH .. 6\-80\-1 (42232) vishramya cha yathAnyAyaM pUjayitvA parasparam . sannaddhAH samadR^ishyanta bhUyo yuddhachikIrShavaH .. 6\-80\-2 (42233) tatastava suto rAjaMshchintayAbhipariplutaH . visravachChoNitAktA~NgaH paprachChedaM pitAmaham .. 6\-80\-3 (42234) sainyAni raudrANi bhayAnakAni vyUDhAni samyagbahuladhvajAni . vidArya hatvA cha nipIDya shUrAM\- ste pANDavA labdhajayAH prahR^iShTAH .. 6\-80\-4 (42235) saMmohya sarvAnyudhi kIrtimanto vyUhaM cha taM makaraM mR^ityukalpam . pravishya bhImena raNe hato.asmi ghoraiH sharairmR^ityudaNDaprakAshaiH .. 6\-80\-5 (42236) kruddhaM tamudvIkShya bhayena rAja\- nsaMmUrchChito na labhe shAntimadya . ichChe prasAdAttava satyasandha prAptuM jayaM pANDaveyAMshcha hantum .. 6\-80\-6 (42237) tenaivamuktaH prahasanmahAtmA duryodhanaM manyugataM viditvA . taM pratyuvAchAvimanA manasvI ga~NgAsutaH sastrabhR^itAM variShThaH .. 6\-80\-7 (42238) pareNa yatnena vigAhya senAM sarvAtmanA.ahaM tava rAjaputra . ichChAmi dAtuM vijayaM sukhaM cha na chAtmAnaM ChAdaye.ahaM tvadarthe .. 6\-80\-8 (42239) ete tu raudrA bahavo mahArathA yashasvinaH shUratamAH kR^itAstrAH . ye pANDavAnAM samare sahAyA jitaklamA roShaviShaM vamanti .. 6\-80\-9 (42240) keneha shakyAH sahasA vijetuM vIryoddhatAH kR^itavairAstvayA cha . ahaM hyetAnpratiyotsyAmi rAja\- nsarvAtmanA jIvitaM tyajya vIra .. 6\-80\-10 (42241) raNe tavArthAya mahAnubhAva na jIvitaM rakShitavyaM mamAdya . sarvAMstavArthAya sadevadaityA.N\- llokAndaheyaM kimu shatrusenAm .. 6\-80\-12atAnpANDavAnyodhayiShyAmi rAjan priyaM cha te sarvamahaM kariShye. 6\-80\-11 (42242) sa~njaya uvAcha . shrutvA pituste vachanaM pratIto duryodhanaH prItamanA babhUva .. 6\-80\-12x (4156) sarvANi sainyAni tataH prahR^iShTo nirgachChatetyAha nR^ipAMshcha sarvAn . tadAkShayA tAni viniryayurdrutaM gajAshvapAdAtarathAyutAni .. 6\-80\-13 (42243) praharShayuktAni tu tAni rAja\- nmahAnti nAnAvidhashastravanti . sthitAni nAgAshvapadAtimanti virejurAjau tava rAjanbalAni .. 6\-80\-14 (42244) shastrAstravidbhirnaravIrayodhai\- radhiShThitAH sainyagaNAstvadIyAH . rathaughapAdAtagajAshvasa~NghaiH prayAdbhirAjau vidhivatpraNunnaiH .. 6\-80\-15 (42245) samuddhataM vai taruNArkavarNaM rajo babhau chChAdayatsUryashmIn . rejuH patAkA rathadantisaMsthA vAteritA bhrAmyamANAH samantAt .. 6\-80\-16 (42246) nAnAli~NgaiH samare tatra rAjan meghairyutA vidyutaH khe yathaiva . vR^indaiH sthitAshchApi susaMprayuktA\- shchakAshire dantigaNAH samantAt .. 6\-80\-17 (42247) dhanUMShi viShphArayatAM nR^ipANAM babhUva shabdastumulo.atighoraH . vimathyato devamahAsuraughai\- ryathArNavasyAdiyuge tadAnIm .. 6\-80\-18 (42248) tadugranAgaM bahurUpavarNaM tavAtmajAnAM samudIrNakopam . babhUva sainyaM ripusainyahanta\- yugAntameghaughanibhaM tadAnIm .. .. 6\-80\-19 (42249) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi saptamadivasayuddhe ashItitamo.adyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 081 .. shrIH .. 6\.81\. adhyAyaH 81 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa duryodhanasaMharShaNam .. 1 .. rAj~nAM dvandvIbhUya melanam .. 2 .. arjunaparAkramavarNanam .. 3 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-81\-0 (42250) sa~njaya uvAcha. 6\-81\-0x (4157) athAtmajaM tava punargA~Ngeyo dhyAnamAsthitam . abravIdbharatashreShThaH saMpraharShakara vachaH .. 6\-81\-1 (42251) bhIShma uvAcha. 6\-81\-2x (4158) ahaM droNashcha shalyashcha kR^itavarmA cha sAtvataH . ashvatthAmA vikarNashcha bhagadatto.atha saubalaH .. 6\-81\-2 (42252) vindAnuvindAvAvantyau bAhlIkaH saha bAhlikaiH . trigartarAjo balavAnmAgadhashcha sudurjayaH .. 6\-81\-3 (42253) bR^ihadbalashcha kausalyashchitraseno viviMshatiH . `kR^ipashcha saha sodaryaistava rAjanpadAnugAH.' rathAshcha bahusAhasrAH shobhanAshcha mahAdhvajAH .. 6\-81\-4 (42254) deshajAshcha hayA rAjansvArUDhA hayasAdibhiH . gajendrAshcha madodvR^ittAH prabhinnakaraTAmukhAH .. 6\-81\-5 (42255) pAdAtAshcha tathA shUrA nAnApraharaNA yudhi . nAnAdeshasamutpannAstvadarthe yoddhumudyatAH .. 6\-81\-6 (42256) ete chAnye cha bahavastvadarthe tyaktajIvitAH . devAnapi raNe jetuM samarthA iti me matiH .. 6\-81\-7 (42257) avashyaM hi mayA rAjaMstava vAchyaM hitaM sadA . ashakyAH pANDavA jetuM devairapi savAsavaiH .. 6\-81\-8 (42258) vAsudevasahAyAshcha mahendrasamavikramAH . sarvathA.ahaM tu rAjendra kariShye vachanaM tava .. 6\-81\-9 (42259) pANDavAMshcha raNe jeShye mAM vA jeShyanti pANDavAH . 6\-81\-10 (42260) sa~njaya uvAcha . evamuktvA dadAvasmai vishalyakaraNIM shubhAm .. 6\-81\-10x (4159) oShadhIM vIyasaMpannAM vishalyashchAbhavattadA . tataH prabhAte vimale svena sainyena vIryavAn .. 6\-81\-11 (42261) avyUhata svayaM vyUhaM bhIShmo vyUhavishAradaH . maNDalaM manujashreShTho nAnAshastrasamAkulam .. 6\-81\-12 (42262) saMpUrNaM yodhamukhyaishcha tathA dantipadAtibhiH . rathairanekasAhasraiH samantatparivAritam .. 6\-81\-13 (42263) ashvavR^indairmahadbhishcha riShTitomaradhAribhiH . nAgenAge rathAH sapta sapta chAshvA ratherathe .. 6\-81\-14 (42264) anvashvaM dasha dhAnuShkA dhAnuShke dasha charmiNaH . evaM vyUhaM mahArAja tava sainyasya daMshitam .. 6\-81\-15 (42265) sthitaM raNAya mahate bhIShmeNa yudhi pAlitam . dashAshvAnAM sahasrANi dantinAM cha tathaiva cha .. 6\-81\-16 (42266) rathAnAmayutaM chApi putrAshcha tava daMshitAH . chitrasenAdayaH shUrA abhyarakShantitAmaham .. 6\-81\-17 (42267) rakShyamANAH sa taiH shUrairgopyamAnAshcha tena te . sannaddhAH samadR^ishyanta rAjAnashcha mahAbalAH .. 6\-81\-18 (42268) duryodhanastu samare daMshito rathamAsthitaH . vyarAjata shriyA juShTo yathA shakrastriviShTape .. 6\-81\-19 (42269) tataH shabdo mahAnAsItputrANAM tava bhArata . rathaghoShashcha vipulo vAditrANAM cha niHsvanaH .. 6\-81\-20 (42270) bhIShmeNa dhArtarAShTrANAM vyUDhaH pratya~Nbhukho yudhi . maNDalaH sa mahAvyUho durbhedyo.amitraghAtanaH .. 6\-81\-21 (42271) sarvataH shushubhe rAjanraNe.arINAM durAsadaH . maNDalaM tu samAlokya vyUhaM paramaduryayam .. 6\-81\-22 (42272) svayaM yudhiShThiro rAjA vajraM vyUhamathAkarot . tathA vyUDheShvanIkeShu yathAsthAnamavasthitAH .. 6\-81\-23 (42273) rathinaH sAdinaH sarve siMhanAdamathAnadan . bibhitsavastato vyUhaM niryayuryuddhakA~NkShiNaH .. 6\-81\-24 (42274) itaretarataH shUrAH sahasainyAH prahAriNaH . bhAradvAjo yayau matsyaM drauNishchApi sikhaNDinam .. 6\-81\-25 (42275) svayaM duryodhano rAjA pArShataM samupAdravat . nakulaH sahadevashcha madrarAjAnamIyatuH .. 6\-81\-26 (42276) vindAnuvindAvAvantyau yuyudhAnamabhidrutau . sarve nR^ipAstu samare dhanaMjayamayodhayan .. 6\-81\-27 (42277) bhImaseno raNe yAntaM hArdikyaM samavArayat . chitrasenaM vikarNaM cha tathA durmarShaNaM vibhuH .. 6\-81\-28 (42278) ArjuniH samare rAjaMstava mutrAnayodhayat . prAgjyotiSho maheShvAso haiDimbaM rAkShasottamam .. 6\-81\-29 (42279) abhidudrAva vegena matto mattamiva dvipam . alambusastadA rAjansAtyakiM yuddhadurmadam .. 6\-81\-30 (42280) sasainyaM samare kruddho rAkShasaH samupAdravat . bhUrishravA raNe yatto dhR^iShTaketumayodhayat .. 6\-81\-31 (42281) shrutAyuShaM cha rAjAnaM dharmaputro yudhiShThiraH . chekitAnashcha samare kR^ipamevAnvayodhayat .. 6\-81\-32 (42282) sheShAH pratiyayuryattA bhIShmameva mahAratham . tato rAjasamUhAste parivavrurdhanaMjayam .. 6\-81\-33 (42283) shaktitomaranArAchagadAparighapANayaH . arjuno.atha bhR^ishaM kruddho vArShNeyamidamabravIt .. 6\-81\-34 (42284) pashya mAdhava sainyAni dhArtarAShTrasya saMyuge . vyUDhAni vyUhaviduShA gA~Ngeyena mahAtmanA .. 6\-81\-35 (42285) yuddhAbhikAmA~nshUrAMshcha pashya mAdhava daMshitAn . trigartarAjaM sahitaM bhrAtR^ibhiH pashya keshava .. 6\-81\-36 (42286) adyaitAnnAshayiShyAmi pashyataste janArdana . ya ime mAM yadushreShTha yoddhukAmA raNAjire .. 6\-81\-37 (42287) etaduktvA tu kaunteyo dhanurjyAmavamR^idya cha . vavarSha sharavarShANi narAdhipagaNAnprati .. 6\-81\-38 (42288) te.api taM parameShvAsAH sharavarShairapUrayan . taTAkaM vAridhArAbhiryathA prAvR^iShi toyadAH .. 6\-81\-39 (42289) hAhAkAro mahAnAsIttava sainye vishAMpate . ChAdmamAnau raNe kR^iShNau sharairdR^iShTvA mahAraNe .. 6\-81\-40 (42290) devA devarShayashchaiva gandharvAshcha sahoragaiH . vismayaM paramaM jagmurdR^iShTvA kR^iShNau tathA.a.agatau .. 6\-81\-41 (42291) tataH kruddho.arjuno rAjannaindramastramudairayat . tatrAdbhutamapashyAma vijayasya parAkramam .. 6\-81\-42 (42292) shastravR^iShTiM parairmuktAM sharaughairyadavArayat . na cha tatrApyanirbhinnaH kashchidAsIdvishAMpate .. 6\-81\-43 (42293) teShAM rAjasahasrANAM hayAnAM dantinAM tathA . dvAbhyAM tribhiH sharaishchAnyAnpArtho vivyAdha mAriSha .. 6\-81\-44 (42294) te hanyamAnAH pArthena bhIShmaM shAntanavaM yayuH . agAdhe ma~njamAnAnAM bhIShmaH poto.abhavattadA .. 6\-81\-45 (42295) Apatadbhistu taistatra prabhagnaM tAvakaM balam . saMchukShubhe mahArAja vAtairiva mahArNavaH .. .. 6\-81\-46 (42296) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi saptamadivasayuddhe ekAshItitamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 082 .. shrIH .. 6\.82\. adhyAyaH 82 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## droNena virATasUnoH sha~Nkhasya vadhaH .. 1 .. dvandvayuddham .. 2 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-82\-0 (42297) sa~njaya uvAcha. 6\-82\-0x (4160) pravR^ittamAtre saMgrAme nivR^itte cha susharmaNi . bhagneShu chApi vIreShu pANDavena mahAtmanA .. 6\-82\-1 (42298) kShubhyamANe bale tUrNaM sAgarapratime tava . pratyudyAte cha gA~Ngeye tvaritaM vijayaM prati .. 6\-82\-2 (42299) dR^iShTvA duryodhano rAjA raNe pArthasya vikramam . tvaramANaH samabhyetya sarvAMstAnabravInnR^ipAn .. 6\-82\-4ateShAM tu pramukhe shUraM susharmANaM mahAbalam . madhye sarvasya sainyasya bhR^ishaM saMharShayanniva .. 6\-82\-3 (42300) eSha bhIShmaH shAntanavo yoddhukAmo dhana~njayam . sarvAtmanA kurushreShThastyaktvA jIvitamAtmanaH .. 6\-82\-5 (42301) taM prayAntaM raNe vIraM sarvasainyena bhAratam . saMyattAH samare sarve pAlayadhvaM pitAmaham .. 6\-82\-6 (42302) bADhamityevamuktvA tu tAnyanIkAni sarvashaH . narendrANAM mahArAja samAjagmuH pitAmaham .. 6\-82\-7 (42303) tataH prayAtaH sahasA bhIShmaH shAntanavo.arjunam . raNe bhAratamAyAntamAsasAda mahAbalaH .. 6\-82\-8 (42304) mahAshvetAshvayuktena bhImavAnaraketunA . mahatA meghanAdena rathenAtivirAjatA .. 6\-82\-9 (42305) samare sarvasainyAnAmupayAnaM dhana~njayam . abhavattumulo nAdo bhayAddR^iShTvA kirITinam .. 6\-82\-10 (42306) abhIshuhastaM kR^iShNaM cha dR^iShTvAdityamivAparam . madhyaMdinagataM sa~Nkhye na shekuH prativIkShitum .. 6\-82\-11 (42307) tathA shAntanavaM bhIShmaM shvetAshvaM shvetakArmukam . na shekuH pANDavA draShTuM shvetaM grahamivoditam .. 6\-82\-12 (42308) sa sarvataH parivR^itastrigartaiH sumahAtmabhiH . bhrAtR^ibhiH saha putraishcha tathA.anyaishcha mahArathaiH .. 6\-82\-13 (42309) bhAradvAjastu samare matsyaM vivyAdha patriNA . dhvajaM chAsya shareNAjau dhanushchaikena chichChide .. 6\-82\-14 (42310) tadapAsya dhanushChinnaM virATo vAhinIpatiH . anyadAdatta vegena dhanurbhArasahaM dR^iDham .. 6\-82\-15 (42311) sharAMshchAshIviShAkArAjjvalitAnpannagAniva . droNaM tribhishcha vivyAdha chaturbhishchAsya vAjinaH .. 6\-82\-16 (42312) dhvajamekena vivyAdhaka sArathiM chAsya pa~nchabhiH . dhanurekeShuNA.avidhyattatrAkrudhyaddvijarShabhaH .. 6\-82\-17 (42313) tasya droNo.avadhIdashvA~nsharaiH sannataparvabhiH . aShTAbhirbharatashreShTha sUtamekena patriNA .. 6\-82\-18 (42314) sa hatAshvAdavaplutya syandanAddhatasArathiH . Aruroha rathaM tUrNaM putrasya rathinAM varaH .. 6\-82\-19 (42315) tatastu tau pitAputrau bhAradvAjaM rathe sthitau . mahatA sharavarSheNa vArayAmAsasaturbalAt .. 6\-82\-20 (42316) bhAradvAjastataH kruddhaH sharamAshIviShopamam . chikShepa samare tUrNaM sha~NkhaM prati janeshvaraH .. 6\-82\-21 (42317) sa tasya hR^idayaM bhittvA pIttvA shoNitamAhave . jagAma dharaNIM bANo lohitArdravarachChadaH .. 6\-82\-22 (42318) sa papAta raNe tUrNaM bhAradvAjasharAhataH . dhanustyaktvA sharAMshchaiva pitureva samIpataH .. 6\-82\-23 (42319) hataM tamAtmajaM dR^iShTvA virATaH prAdravadbhayAt . utsR^ijya samare droNaM vyAttAnanamivAntakam .. 6\-82\-24 (42320) bhAradvAjastatastUrNaM pANDavAnAM mahAchamUm . dArayAmAsa samare shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-82\-25 (42321) shikhaNDI tu mahArAja drauNimAsAdya saMyuge . AjaghAna bhravormadhye nArAchaistribhirAshugaiH .. 6\-82\-26 (42322) sa babhau rathashArdUlo lalATe saMsthitaistribhiH . shikharaiH kA~nchanamayairmerustribhirivochChritaiH .. 6\-82\-27 (42323) ashvatthAma tataH kruddho nimeShArdhAchChikhaNDinaH . dhvajaM sUtamatho rAjaMsturagAnAyudhAni cha .. 6\-82\-28 (42324) sharairbahubhirAchChidya pAtayAmAsa saMyuge Sha . sa hatAshvAdavaplutya rathAdvai rathinAM varaH .. 6\-82\-29 (42325) kha~NgamAdAya sushitaM vimalaM cha sharAvaram . shyenavadvyacharatkruddhaH shikhaNDI shatrutApanaH .. 6\-82\-30 (42326) sakha~Ngasya mahArAja charatastasya saMyuge . nAntaraM dadR^ishe drauNistadadbhutamivAbhavat .. 6\-82\-31 (42327) tataH sharasahasrANi bahUni bharatarShabha . preShayAmAsa samare drauNiH paramakopanaH .. 6\-82\-32 (42328) tAmApatantIM samare sharavR^iShTiM sudAruNAm . asinA tIkShNadhAreNa chichCheda balinAM varaH .. 6\-82\-33 (42329) tato.asya vimalaM drauNiH shatachandraM manoramam . charmAchChinadasiM chAstha khaNDayAmAsa saMyuge .. 6\-82\-34 (42330) shitaistu bahusho rAjaMstaM cha vivyAdha patribhiH . shikhaNDI tu tataH kha~NgaM khaNDitaM tena sAyakaiH .. 6\-82\-35 (42331) Avidhya vyasR^ijattUrNaM jvalantamiva pannagam . tamApatantaM sahasA kAlAnalasamaprabham .. 6\-82\-36 (42332) chichCheda samare drauNirdarshayanpANilAghavam . shikhaNDinaM cha vivyAdha sharairbahubhirAyasaiH .. 6\-82\-37 (42333) shikhaNDI tu bhR^ishaM rAjaMstaDyamAnaH shitaiH sharaiH . Aruroha rathaM tUrNaM mAdhavasya mahAtmanaH .. 6\-82\-38 (42334) sAtyakishchApi saMkruddho rAkShasaM krUramAhave . alambusaM sharaistIkShNairvivyAdha balinAM varaH .. 6\-82\-39 (42335) rAkShasendrastatastasya dhanushchichCheda bhArata . ardhachandreNa samare taM cha vivyAdha sAyakaiH .. 6\-82\-40 (42336) mAyAM cha rAkShasIM kR^itvA sharavarShairavAkirat . tatrAdbhutamapashyAma shaineyasya parAkramam .. 6\-82\-41 (42337) asaMbhramastu samare vadhyamAnaH shitaiH sharaiH . aindramastraM cha vArShNeyo yojayAmAsa bhArata .. 6\-82\-42 (42338) vijayAdyadanuprAptaM mAdhavena yashasvinA . tadastraM bhasmAsAtkR^itvA mAyAM tAM rAkShasIM tadA .. 6\-82\-43 (42339) alambusaM sharairanyairabhyAkirata sarvataH . parvataM vAridhArAbhiH prAvR^iShIva balAhakaH .. 6\-82\-44 (42340) tattathA pIDitaM tena mAdhavena yashasvinA . pradudrAva bhayAdrakShastyaktvA sAtyakimAhave .. 6\-82\-45 (42341) ........ mAghavatA jitvA bhArata sAtyakiH . shaineyaH prANadajjitvA yodhAnAM tava pashyatAm .. 6\-82\-46 (42342) nyahanattAvakAMshchApi sAtyakiH satyavikramaH . nishitairbahubhirbANaiste.adravanta bhayArditAH .. 6\-82\-47 (42343) etasminneva kAle tu drupadasyAtmajo balI . dhR^iShTadyumno mahArAja putraM tava janeshvaram .. 6\-82\-48 (42344) ChAdayAmAsa samare sharaiH sannataparvabhiH . sa chChAdyamAno vishikhairdhR^iShTadyumnena bhArata .. 6\-82\-49 (42345) vivyathe na cha rAjendra tava putro janeshvara . dhR^iShTadyumnaM cha samare tUrNaM vivyAdha patribhiHka .. 6\-82\-50 (42346) ShaShTyA cha triMshatA chaiva tadadbhutamivAbhavat . tasya senApatiH kruddho dhanushchichCheda mAriSha .. 6\-82\-51 (42347) hayAMshcha chaturaH shIghraM nijaghAna mahAbalaH . sharaishchainaM sunishitaiH kShipraM vivyAdha saptabhiH .. 6\-82\-52 (42348) sa hatAshvAnmahAbAhuravaplutya rathAdbalI . padAtirasimudyamya prAdravatpArShataM prati .. 6\-82\-53 (42349) shakunistaM samabhyetya rAjagR^iddhI mahAbalaH . rAjAnaM sarvalokasya rathamAropayatsvakam .. 6\-82\-54 (42350) tato nR^ipaM parAjitya pArShataH paravIrahA . nyahanattAvakaM sainyaM vajrapANirivAsurAn .. 6\-82\-55 (42351) kR^itavarmA raNe bhImaM sharairArchChanmahArathaH . prachChAdayAmAsa cha taM mahAmegho raviM yathA .. 6\-82\-56 (42352) tataH prahasya samare bhImasenaH paraMtapaH . preShayAmAsa saMkruddhaH sAyaMkAnkR^itavarmaNe .. 6\-82\-57 (42353) tairardyamAno.atirathaH sAtvataH shastrakovidaH . nAkampata mahArAja bhImaM chArchChachChitaiH sharaiH .. 6\-82\-58 (42354) tasyAshvAMshchaturo hatvA bhImaseno mahArathaH . sArathiM pAtayAmAsa sadhvajaM supariShkR^itam .. 6\-82\-59 (42355) sharairbahuvidhaishchainamAchinotparavIrahA . shakalIkR^itasarvA~NgaH shvAvittu shalalairyathA .. 6\-82\-60 (42356) hatAshvashcha tatastUrNaM subalasya rathaM yayau . svAlasya te mahArAja tava putrasya pashyataH .. 6\-82\-61 (42357) bhImaseno.api saMkruddhastava sainyamupAdravat . nijaghAna cha saMkruddho daNDapANirivAntakaH .. .. 6\-82\-62 (42358) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi saptamadivasayuddhe dvashItitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-82\-60 sarvA~Ngo hatAshvaH pratyadR^ishyateti jho pAThaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 083 .. shrIH .. 6\.83\. adhyAyaH 83 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## dvandvayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-83\-0 (42359) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-83\-0x (4161) bahUni hi vichitrANi dvairathAni sma sa~njaya . pANDUnAM mAmakaiH sArdhamashrauShaM tava jalpataH .. 6\-83\-1 (42360) na chaiva mAmakaM kiMchiddhR^iShTaM shaMsasi sa~njaya . nityaM pANDusutAnhR^iShTAnabhagnAnsaMprashaMsasi .. 6\-83\-2 (42361) jIyamAnAnvimanaso mAmakAnvigataujasaH . vadase saMyuge sUta diShTametanna saMshayaH .. 6\-83\-3 (42362) sa~njaya uvAcha. 6\-83\-4x (4162) yathAshakti yathotsAhaM yuddhe cheShTanti tAvakAH . darshayAnAH paraM shaktyA pauruShaM puruSharShabha .. 6\-83\-4 (42363) ga~NgAyAH suranadyA vai svAdubhUtaM yathodakam . mahodadhisamabhyAshe lavaNatvaM nigachChati .. 6\-83\-5 (42364) tathA tatpauruShaM rAjaMstAvakAnAM paraMtapa . prApya pANDusutAnvIrAnvyarthaM bhavati saMyuge .. 6\-83\-6 (42365) ghaTamAnAnyathAshakti kurvANAnkarma duShkaram . na doSheNa kurushreShTha kauravAngantumarhasi .. 6\-83\-7 (42366) tavAparAdhAtsumahAnsaputrasya vishAMpate . pR^itivyAH prakShayo ghoro yamarAShTravivardhanaH .. 6\-83\-8 (42367) AtmadoShAtsamutpannaM shochituM nArhase nR^ipa . na hi rakShanti rAjAnaH sarvathA.atrApi jIvitam .. 6\-83\-9 (42368) yuddhe sukR^itinAM lokAnichChanto vasudhAdhipAH . chamUM vigAhya yuddhyante nityaM svargaparAyaNAH .. 6\-83\-10 (42369) pUrvAhNe tu mahArAja prAvartata janakShayaH . taM tvamekamanA bhUtvA shR^iNu devAsuropamam .. 6\-83\-11 (42370) Avantyau tu maheShvAsau mahAsenau mahAbalau . yudhAmanyumabhiprekShya sameyatA raNotkaTau .. 6\-83\-12 (42371) teShAM pravavR^ite yuddhaM samuhadroNaharShaNam . yudhAmanyuH susaMkruddho bhrAtarau devarUpiNau .. 6\-83\-13 (42372) vivyAdha nishitaistUrNaM sharaiH sannataparvabhiH . tAvenaM pratyavidhyetAM samare chitrayodhinau .. 6\-83\-14 (42373) yudhyatAM hi tathA rAjanvisheSho na vyadR^ishyata . yatatAM shatrunAshAya kR^itapratikR^itaiShiNAm .. 6\-83\-15 (42374) yudhAmanyustato rAjannanuvindasya sAyakaiH . chaturbhishchaturo vAhAnanayadyamasAdanam .. 6\-83\-16 (42375) bhallAbhyAM cha sutIkShNAbhyAM dhanuH ketuM cha mAriSha . chichCheda samare rAjaMstadadbhutamivAbhavat .. 6\-83\-17 (42376) tyaktvA.anuvindo.atha rathaM vindasya rathamAsthitaH . dhanurgR^ihItvA paramaM bhArasAdhanamuttamam .. 6\-83\-18 (42377) tAvekasthau raNe vIrAvAvantyau rathinAM varau . sharAnmumuchatustUrNaM yudhAmanyau mahAtmani .. 6\-83\-19 (42378) tAbhyAM muktA mahAvegAH sharAH kA~nchanabhUShaNAH . divAkarapathaM prApya chChAdayAmAsurambaram .. 6\-83\-20 (42379) yudhAmanyU raNe kruddho bhrAtarau tau mahArathau . vavarSha sharavarSheNa sArathiM chApyapAtayat .. 6\-83\-21 (42380) tasmiMstu patite bhUmau gatasatve tu sArathau . rathaH pradudrAva dishaH samuddhAntahayastataH .. 6\-83\-22 (42381) tau sa jitvA mahArAja yaj~nasenasutaH prabhuH . pauruShaM khyApayaMstUrNaM vyadhamattava vAhinIm .. 6\-83\-23 (42382) sA vadhyamAnA samare dhArtarAShTrI mahAchamUH . vegAnbahuvidhAMshchakre viShaM pItvena mAnavaH .. 6\-83\-24 (42383) haiDimbo rAkShasendrastu bhagadattaM samAdravat . rathenAdityavarNena sadhvajena mahAbalaH .. 6\-83\-25 (42384) tataH prAgjyotiSho rAjA nAgarAjaM samAsthitaHka . yathA vajradharaH pUrvaM saMgrAme tArakAmaye .. 6\-83\-26 (42385) tatra devAH sagandharvA R^iShayashcha samAgatAH . visheShaM na sma vividurhaiDimbabhagadattayoH .. 6\-83\-27 (42386) yathA surapatiH shakrastrAsayAmAsa dAnavAn . tathaiva samare rAjA drAvayAmAsa pANDavAn .. 6\-83\-28 (42387) tena vidrAvyamANAste pANDavAH sarvato disham . trAtAraM nAbhyagachChantaH sveShvanIkeShu bhArata .. 6\-83\-29 (42388) bhaimaseniM rathasthaM tu tatrApashyAma bhArata . sheShA vimanaso bhUtvA prAdravanta mahArathAH .. 6\-83\-30 (42389) nivR^itteShu tu pANDUnAM punaH sainyeShu bhArata . AsInniShThAnako ghorastava sainyasya saMyuge .. 6\-83\-31 (42390) ghaTotkachastato rAjanbhagadattaM mahAraNe . sharaiH prachChAdayAmAsa meruM girimivAmbudaH .. 6\-83\-32 (42391) nihatya tA~nsharAnrAjA rAkShasasya dhanushryutAn . bhaimaseniM raNe tUrNaM sarvamarmasvatADayat .. 6\-83\-33 (42392) sa tADyamAno bahubhiH sharaiH sannataparvabhiH . na vivyathe rAkShasandro bhidyamAna ivAchalaH .. 6\-83\-34 (42393) tasya prAgjyotiShaH kruddhastomarAMshcha chaturdasha . preShayAmAsa samare tAMshchichCheda sa rAkShasaH .. 6\-83\-35 (42394) sa tAMshChittvA mahAbAhustomarAnnishitaiH sharaiH . bhagadattaM cha vivyAdha saptatyA ka~NkapatribhiH .. 6\-83\-36 (42395) tataH prAgjyotiSho rAjA prahasanniva bhArata . tasyAshvAMshchaturaH sa~Nkhye pAtayAmAsa sAyakaiH .. 6\-83\-37 (42396) sa hatAshve rathe tiShThanrAkShasendraH pratApavAn . shaktiM chikShepa vegena pragjyotiShagajaM prati .. 6\-83\-38 (42397) tAmApatantIM sahasA hemadaNDAM suveginIm . tridhA chichCheda nR^ipatiH sA vyakIryata medinIM .. 6\-83\-39 (42398) shaktiM vinihatAM dR^iShTvA haiDimbaH prAdravadbhayAt . yathendrasya raNAtpUrvaM namuchirdaityasattamaH .. 6\-83\-40 (42399) taM vijitya raNe shUraM vikrAntaM khyAtapauruSham . ajayyaM samare vIraM yamena varuNena cha .. 6\-83\-41 (42400) pANDavIM samare senAM saMmamarda sa ku~njaraH . yathA vanagajo rAjanmR^idgashcharati padminIm .. 6\-83\-42 (42401) madreshvarastu samare yamAbhyAM samasa~njata . svastrIyau ChAdayAMchakre sharaughaiH pANDunandanau .. 6\-83\-43 (42402) sahadevastu samare mAtulaM dR^ishya saMgatam . avArayachCharaugheNa megho yadvaddivAkaram .. 6\-83\-44 (42403) ChAdyamAnaH sharaugheNa hR^iShTarUpataro.abhavat . tayoshchApyabhavatprItiratulA mAtR^ikAraNAt .. 6\-83\-45 (42404) tataH prahasya samare nakulasya mahArathaH . ` dhvajaM chichCheda bANena dhanushchaikena mAriSha .. 6\-83\-46 (42405) athainaM ChinnadhanvAnaM ChAdayAmAsa bhArata . nijaghAna raNe taM tu sUtaM chAsya nyapAtayat .. 6\-83\-47 (42406) tataH prasahya samare nakulasya mahArathaH . ashvAMshcha chaturo rAjaMshchaturbhiH sAyakottamaiH .. 6\-83\-48 (42407) preShayAmAsa samare yamasya sadanaM prati . hatAshvAttu rathAttUrNamavaplutya mahArathaH .. 6\-83\-49 (42408) Aruroha tato yAnaM bhrAtureva yashasvinaH . ekasthau tu raNe shUrau dR^iDhe vikShipya kArmuke .. 6\-83\-50 (42409) madrarAjarathaM tUrNaM chChAdayAmAsatuH kShaNAt . sa chChAdyamAno bahubhiH sharaiH sannataparvabhiH .. 6\-83\-51 (42410) svastrIyAbhyAM naravyAghro nAkampata yathA.achalaH . prahasanniva tAM chApi shastravR^iShTiM jaghAna ha .. 6\-83\-52 (42411) sahadevastataH kruddhaH sharamudgR^ihya vIryavAn . madrarAjamabhiprekShya preShayAmAsa bhArata .. 6\-83\-53 (42412) sa sharaH preShitastena garuDAnilavegavAn . madrarAjaM vinirbhidya nipapAta mahItale .. 6\-83\-54 (42413) sa gADhaviddho vyathito rathopasthe mahArathaH . niShasAda mahArAja kashmalaM cha jagAma ha .. 6\-83\-55 (42414) taM visaMj~naM nipatitaM sUtaH saMprekShya saMyuge . apovAha rathenAjau yamAbhyAmabhipIDitam .. 6\-83\-56 (42415) dR^iShTvA madreshvararathaM dhArtarAShTrAH parA~Nbhukham . sarve vimanaso bhUtvA nedamastItyachintayan .. 6\-83\-57 (42416) nirjitya mAtulaM sa~Nkhye mAdrIputrau mahArathau . dadhyaturmuditau sha~Nkhau siMhanAdaM cha nedatuH .. 6\-83\-58 (42417) abhidudruvaturhR^iShTau tava sainyaM vishAMpate . yathA daityachamUM rAjannindropendrAvivAmarau .. .. 6\-83\-59 (42418) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi saptamadivasayuddhe tryashItitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-83\-12 irAvantamabhiprekShya iti jho pAThaH .. 6\-83\-13 irAvAMstu susaMkruddha iti jho pAThaH .. 6\-83\-16 irAvAMstu tataM iti jho pAThaH .. 6\-83\-19 irAvati mahAtmanIti jho pAThaH .. 6\-83\-21 irAvAMstu raNe iti jho pAThaH .. 6\-83\-23 nAgarAjasutAsuta iti jho pAThaH . tatra nAgarAjaH kauravyastasya sutA ulUpI tasyAH suta irAvAnityarthaH .. 6\-83\-31 niShThAnakaH savyathaH kashabdaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 084 .. shrIH .. 6\.84\. adhyAyaH 84 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## yudhiShThirAdiyuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-84\-0 (42419) sa~njaya uvAcha. 6\-84\-0x (4163) tato yudhiShThiro rAjA madhyaM prApte divAkare . shrutAyupamabhiprekShya preShayAmAsa vAjinaH .. 6\-84\-1 (42420) tatastu tvarito rAja~nshrutAyuShamarindaman . nijaghne sAyakaistIkShNairnavabhirnataparvabhiHka .. 6\-84\-2 (42421) sa saMvArya rame rAjA preShitAndharmasUnunA . sharAnsapta maheShvAsaH kaunteyAyA samArShayat .. 6\-84\-3 (42422) te tasva kavachaM bhittvA papuH shoNitamAhave . asUniva vichinvanto dehe tasya mahAtmanaH .. 6\-84\-4 (42423) pANDavastu bhR^ishaM kruddho viddhastena mahAtmanA . raNe varAhakarNena rAjAnaM hR^idyavidhyatA .. 6\-84\-5 (42424) athApareNa bhallena ketuM tasya mahAtmanaH . rathashreShTho rathAttUrNaM bhUmau pArtho nyapAtayat .. 6\-84\-6 (42425) ketu nipatitaM dR^iShTvA shrutAyuH sa tu pArthivaH . pANDavaM vishikhaitIkShNai rAjanvivyAdha saptabhiH .. 6\-84\-7 (42426) tataH kroghAtprajajvala dharmaputro yudhiShThiraH . yathA yugAnte bhUtAni didhakShuriva pAvakaH .. 6\-84\-8 (42427) kruddhaM tu pANDavaM dR^iShTvA devagandharvarAkShasAH . pravivyadhurmahArAja vyAkulaM jApyabhUjjagat .. 6\-84\-9 (42428) sarveShAM chaiva bhUtAnAmidamAsInmanogatam . trIMllokAnma saMkruddho nR^ipo.ayaM dhakShyatIti vai .. 6\-84\-10 (42429) R^iSha ..... devAshcha chakruH svastyayanaM mahat . lokAnAM nR^ipAshAntyarthaM krodhite pANDave tadA .. 6\-84\-11 (42430) sa cha krodhasamAviShTaH sR^ikviNI parisaMlihana . ivArAtsavapurghoraM yugAntAdityasannibham .. 6\-84\-12 (42431) tataH sainyAni sarvANi tAvakAni vishAMpate . nirAshAnyabhavaMstatra jIvitaM prati bhArata .. 6\-84\-13 (42432) sa tu dhairyeNa taM kopaM sannivArya mahAyashAH . shrutAyuShaH prachichCheda muShTideshe mahAdhanuH .. 6\-84\-14 (42433) athainaM ChinnadhanvAnaM nArAchena stanAntare . nirbibheda raNe rAjA sarvasainyasya pashyataH .. 6\-84\-15 (42434) satvaraM cha raNe rAjaMstasya vAhAnmahAtmanaH . nijaghAna sharaiH kShipraM sUtaM cha sumahAbalaH .. 6\-84\-16 (42435) hatAshvaM tu rathaM tyaktvA dR^iShTvA rAj~no.asya pauruSham . vipradudrAva vegena shrutAyuH samare tadA .. 6\-84\-17 (42436) tasmi~njite maheShvAse dharmaputreNa saMyuge . duryodhanabalaM rAjansarvamAsItparA~Nbhukham .. 6\-84\-18 (42437) evaM jitvA mahArAja dharmaputro yudhiShThiraH . vyAttAnano yathA kAlastava sainyaM jaghAna ha .. 6\-84\-19 (42438) chekitAnastu vArShNeyo gautamaM rathinAM varam . prekShatAM sarvasainyAnAM ChAdayAmAsa sAyakaiH .. 6\-84\-20 (42439) saMnivArya sharAMstAMstu kR^ipaH shAradvato yudhi . chekitAnAM raNe yattaM rAjanvivyAdha patribhiH .. 6\-84\-21 (42440) athApareNa bhallena dhanushchichCheda mAriSha . sArathiM chAsya samare kShiprahasto nyapAtayat .. 6\-84\-22 (42441) ashvAMsChAsyAvadhIdrAjannubhau tau pArShNisArathI . avaplutya rathAttUrNaM gadAM jagrAha sAtvataH .. 6\-84\-23 (42442) sa tayA vIraghAtinyA gadayA gadinAM varaH . gautamasya hayAnhatvA sArathiM cha nyapAtayat .. 6\-84\-24 (42443) bhUmiShTho gautamastasya sharAMshchikShepa ShoDashaka . sharAste sAtvataM bhittvA prAvishandharaNItalam .. 6\-84\-25 (42444) chekitAnastataH kruddhaH punashchikShepa tAM gadAm . gautamasya vadhAkA~NkShI vR^itrasyeva purandaraH .. 6\-84\-26 (42445) tAmApatantIM vimalAmashyamagarbhAM mahAgadAm . sharairanekasAhastrairvArayAmAsa gautamaH .. 6\-84\-27 (42446) chekitAnastataH kha~NgaM krodhAduddhR^itya bhArata . lAghavaM paramAsthAya gautamaM samupAdravat .. 6\-84\-28 (42447) gautamo.api dhanustyaktvA pragR^ihyAsiM susaMyataH . vegena mahatA rAjaMshchekitAnamupAdravat .. 6\-84\-29 (42448) tAvubhau balasaMpannau nistriMshavaradhAriNau . nistriMshAbhyAM sutIkShNAbhyAmanyonyaM saMtatakShatuH .. 6\-84\-30 (42449) nistriMshavegAbhihatau tatastau puruSharShabhau . dharaNIM samanuprAptau sarvabhUtaniShevitAm .. 6\-84\-31 (42450) mUrChayA.abhiparItA~Ngau vyAyAmena tu mohitau . tato.abhyadhAvadvegena bhImasenaH suhR^ittayA .. 6\-84\-32 (42451) chekitAnaM tathAbhUtaM dR^iShTvA samaradurmadaH . rathamAropayachchainaM sarvasaikanyasya pashyataH .. 6\-84\-33 (42452) tathaiva shakuni shUraH syAlastava vishAMpateka . AropayadrathaM tUrNaM gautamaM rathinAM varam .. 6\-84\-34 (42453) saumadattiM tataH kruddho dhR^iShTaketurmahAbalaH . navatyA sAyakaiH kShipraM rAjanvivyAdha vakShasi .. 6\-84\-35 (42454) saumadattirurasthaistairbhR^ishaM bANairashobhata . madhyaMdine mahArAja rashmibhistapano yathA .. 6\-84\-36 (42455) bhUrishravAstu samare dhR^iShTaketuM mahAratham . hatasUtahayaM chakre virathaM sAyakottamaiH .. 6\-84\-37 (42456) virathaM taM samAlokya hatAshvaM hatasArathim . mahatA sharavarSheNa chChAdayAmAsa saMyuge .. 6\-84\-38 (42457) sa tu taM rathamutsR^ijya dhR^iShTaketurmahAmanAH . Aruroha tato yAnaM shatAnIkasya mAriSha .. 6\-84\-39 (42458) chitraseno vikarNashcha rAjandurmarShaNastathA . rathino hemasannAhAH saubhadramabhidudruvuH .. 6\-84\-40 (42459) abhimanyostatastaistu ghoraM yuddhamavartata . sharIrasya yathA rAjanvAtapittakaphaistribhiH .. 6\-84\-41 (42460) virathAMstava putrAMstu kR^itvA rAjanmahAhave . na jaghAna naravyAghraH smaranbhImavachastadA .. 6\-84\-42 (42461) tato rAj~nAM bahushatairgajAshvarathayAyibhiH . saMvR^itaM samare bhIShmaM devairapi durAsadam .. 6\-84\-43 (42462) prayAntaM shIghramudvIkShya paritrAtuM sutAMstava . abhimanyuM samuddishya bAlamekaM mahAratham .. 6\-84\-44 (42463) vAsudevamuvAchedaM kaunteyaH shvetavAhanaH . chodayAshvAnhR^iShIkesha yatraite bahulA rathAH .. 6\-84\-45 (42464) ete hi bahavaH shUrAH kR^itAstrA yuddhadurmadAH . yathA hanyurna naH senAM tathA mAdhava chodaya .. 6\-84\-46 (42465) evamuktaH sa vArShNeyaH kaunteyenAmitaujasA . rathaM shvetahayairyuktaM preShayAmAsa saMyuge .. 6\-84\-47 (42466) niShThAnako mahAnAsIttava sainyasya mAriSha . yadarjuno raNe kruddhaH saMyAtastAvakAnprati .. 6\-84\-48 (42467) samAsAdya tu kaunteyo rAj~nastAnbhIShmarakShiNaH . susharmANamatho rAjannidaM vachanamabravIt .. 6\-84\-49 (42468) jAnAmi tvAM yudhAM shreShThamatyantaM pUrvavairiNam . anayasyAdya saMprAptaM phalaM pashya sudAruNam .. 6\-84\-50 (42469) adya te darshayiShyAmi pUrvapretAnpitAmahAn . evaM saMjalpatastasya bIbhatsoH shatrughAtinaH .. 6\-84\-51 (42470) shrutvApi paruShaM vAkyaM susharmA rathayUthapaH . na chainamabravItkiMchichChubhaM vA yadi vA.ashubham .. 6\-84\-52 (42471) abhigamyArjunaM vIraM rAjabhirbahubhirvR^itaH . purastAtpR^iShThatashchaiva pArshvatashchaiva sarvataH .. 6\-84\-53 (42472) parivAryArjunaM sa~Nkhye tava putrairmahArathaH . sharaiH saMChAdayAmAsa meghairiva divAkaram .. 6\-84\-54 (42473) 6\-84\-55 (42474) tataH pravR^ittaH sumahAnsaMgrAmaH shoNitodakaH . tAvakAnAM cha samare pANDavAnAM cha bhArata .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 085 .. shrIH .. 6\.85\. adhyAyaH 85 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saMkulayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-85\-0 (42475) sa~njaya uvAcha. 6\-85\-0x (4164) sa tADyamAnastu sharairdhanaMjayaH padAhato nAga iva shvasanbalI . bANAMshcha bANena mahArathAnAM chichCheda chApAni raNe prasahya .. 6\-85\-1 (42476) saMChidya chApAni cha tAni rAj~nAM teShAM raNe vIryavatAM kShaNena . vivyAdha bANairyugapanmahAtmA niHsheShatAM teShvatha manyamAnaH .. 6\-85\-2 (42477) nipeturAjau rudhirapradigdhA\- ste tADitAH shakrasutena rAjan . vibhinnagAtrAH patitottamA~NgA gatAsavashChinnatanukrakAyAH .. 6\-85\-3 (42478) mahIM gatAH parthabalAbhibhUtA vichitrarUpA yugapadvineshuH . dR^iShTvA hatAMstAnyudhi rAjaputrAM\- strigartarAjaH prayayau rathena .. 6\-85\-4 (42479) teShAM rathAnAmatha pR^iShThagopA dvAtriMshadanye.abhyapatanta pArtham . tathaiva te taM parivArya pArthaM vikR^iShya chApAni mahAravANi .. 6\-85\-5 (42480) avIvR^iShanbANamahaughavR^iShTyA yathA giriM toyadharA jalaughaiH . saMpIDyamAnastu sharaughavR^iShTyA dhanaMjayastAnyudhi jAtaroShaH .. 6\-85\-6 (42481) ShaShTyA sharaiH saMyati tailadhautai\- rjaghAna tAnapyatha pR^iShThagopAn . rathAMshcha tAMstanavajitya sa~Nkhye dhana~njayaH prItamanA yashasvI .. 6\-85\-7 (42482) athAtvaradbhIShmavadhAya jiShNu\- rbalAni rAjansamare nihatya . trigartarAjo nihatAnsamIkShya mahAtmanA tAnatha bandhuvargAn .. 6\-85\-8 (42483) raNe puraskR^itya narAdhipAMstAn jagAma pArthaM tvarito vadhAya abhidrutaM chAstrabhR^itAM variShThaM dhanaMjayaM vIkShya shikhaNDimukhyAH .. 6\-85\-9 (42484) abhyadyayuste shitashastrahastA rirakShiShanto rathamarjunasya . pArtho.api tAnApatataH samIkShya trigartarAj~nA sahitAnnR^ivIrAna .. 6\-85\-10 (42485) vidhvaMsayitvA samare dhanuShmAn gANDIvamuktairnishitaiH pR^iShatkaiH . bhIShmaM yiyAsuryudhi saMdadarsha duryodhanaM saindhavAdIMshcha rAj~naH .. 6\-85\-11 (42486) saMvArayiShNUnabhivArayitvA muhUrtamAyodhya balena vIraH . utsR^ijya rAjAnamanantavIryo jayadrathAdIMshcha nR^ipAnmahaujAH . yayau tato bhImabalo manasvI gA~NgeyamAjau sharachApapANiH .. 6\-85\-12 (42487) bhIShmo.api dR^iShTvA samare kR^itAstrAn sa pANDavAnAM rathino.abhyudArAn . vihAya saMgrAmamukhe dhanaMjayaM javena pArthaM punarAjagAma .. 6\-85\-13 (42488) yudhiShThirashcha prabalo mahAtmA samAyayau tvarito jAtakopaH . madrAdhipaM samabhityajya sa~Nkhye svabhAgamAptaM tamanantakIrtiH . sArdhaM sa mAdrIsutabhImasenai\- rbhIShmaM yayau shAntanavaM raNAya .. 6\-85\-14 (42489) taiH saMprayuktaiH sa mahArathAgryai\- rga~NgAsutaH samare chitrayodhI . na vivyadhe shAntanavo mahAtmA samAgataiH pANDusutaiH samastaiH .. 6\-85\-15 (42490) athaitya rAjA yudhi satyasandho jayadratho.atyugrabalo manasvI . chichCheda chApAni mahArathAnAM prasahya teShAM dhanuShA vareNa .. 6\-85\-16 (42491) yudhiShThiraM bhImasenaM yamau cha pArthaM kR^iShNaM yudhi saMjAtakopaH . duryodanaH krodhaviSho mahAtmA jaghAna bANairanalaprakAshaiH .. 6\-85\-17 (42492) kR^ipeNa shalyena shalena chaiva tathA vibho chitrasenena chaujau . viddhAH sharaiste.ativivR^iddhakopai\- rdevA yathA daityagaNaiH sametaiH .. 6\-85\-18 (42493) ChinnAyudhaM shAntanavena rAjA shikhaNDinaM prekShya cha jAtakopaH . ajAtashatruH samare mahAtmA shikhaNDinaM kruddha uvAcha vAkyam .. 6\-85\-19 (42494) uktvA tathA tvaM pituragrato mA\- mahaM haniShyAmi mahAvrataM tam . bhIShmaM sharaughairvimalArkavarNaiH satyaM vadAmIti kR^itA pratij~nA .. 6\-85\-20 (42495) tvayA cha nainAM saphalAM karoShi devavrataM yanna nihaMsi yuddhe . mithyApratij~no bhava mAtra vIra rakShasva dharmaM svakulaM yashashcha .. 6\-85\-21 (42496) prekShasva bhIShmaM yudhi bhImavegaM sarvAMstapantaM mama sainyasa~NghAn . sharaughajAlairatitigmavegaiH kAlaM yathA kAlakR^itaM kShaNena .. 6\-85\-22 (42497) nikR^ittachApaH samare.anapekShaH parAjitaH shAntanavena chAjau . vihAya bandhUnatha sadarAMshcha kva yAsyase nAnurUpaM tavedam .. 6\-85\-23 (42498) dR^iShTvA hi bhIShmaM tamanantavIryaM bhagnaM cha sainyaM dravamANamevam . bhIto.asi nUnaM drupadasya putra tathA hi te mukhavarNo.aprahR^iShTaH .. 6\-85\-24 (42499) aj~nAyamAne cha dhanaMjaye tu mahAhAve saMprasakte nR^ivIre . kathaM hi bhIShmAtprathitaH pR^ithivyAM bhayaM tvamadya prakaroShi vIra .. 6\-85\-25 (42500) sa dharmarAjasya vacho nishamya 6\-85\-26brUkShAkSharaM vipralApAnubaddham . pratyAdeshaM manyamAno mahAtmA pratatvare bhIShmavadhAya rAjan .. 6\-85\-26 (42501) tamApatantaM mahatA javena shikhaNDinaM bhIShmamabhidravantam . nivArayAmAsa hi shalya ena\- mastreNa ghoreNa sudurjayena .. 6\-85\-27 (42502) sa chApi dR^iShTvA samudIryamANa\- mastraM yugAntAgnisamaprakAsham . na saMmumoha drupadasya putro rAjanmahendrapratimaprabhAvaH . tasthau cha tatraiva mahAdhanuShmAn sharaistadastraM pratibAdhamAnaH .. 6\-85\-28 (42503) athAdade vAruNamanyadastraM shikhaNDyatho.agraM pratighAtamasya . tadastramastreNa vidAryamANaM khasthAH surA dadR^ishuH pArthivAshcha .. 6\-85\-29 (42504) bhIShmastu rAjansamare mahAtmA dhanushcha chitraM dhvajameva chApi . ChittvA.anadatpANDusutasya vIro yudhiShThirasyAjamIDhasya rAj~naH .. 6\-85\-30 (42505) tataH samutsR^ijya dhanuH sabANaM yudhiShThiraM vIkShya bhayAbhibhUtam . gadAM pragR^ihyAbhipapAta sa~Nkhye jayadrathaM bhImasenaH padAtiH .. 6\-85\-31 (42506) tamApatantaM sahasA javena jayadrathaH sagadaM bhImasenam . vivyAdha ghorairyamadaNDakalpaiH shitaiH sharaiH pa~nchasharaiH samantAt .. 6\-85\-32 (42507) achintayitvA sa sharAMstarasvI vR^ikodaraH krodhaparItachetAH . jaghAna vAhAnsamare samantAt susaMmatAnsindhurAjasya sa~Nkhye .. 6\-85\-33 (42508) tato.abhivIkShyApratimaprabhAva\- stavAtmajastvaramANo rathena abhyAyau bhImasenaM nihantuM samudyatAstraH surarAjakalpaH .. 6\-85\-34 (42509) jayadratho bhagravAhaM rathaM ta tyaktvA yayau yatra rAjA kurUNAm . bhayena bhImasya samUDhachetAH sasaubalastatra yuddhasya bhItaH .. 6\-85\-35 (42510) bhImo.apyathainaM sahasA vinadya pratyudyayau gadayA tarjayAnaH . samudyatAM tAM yamadaNDakalpAM dR^iShTvA gadAM te kuravaH samantAt .. 6\-85\-36 (42511) vihAya sarve tava putramugnaM 6\-85\-37 (42512) pAtaM gadAyAH parihartukAmAH . apakrAntAstumule saMpramarde sudUruNe bhArata mohanIye .. 6\-85\-37 (42513) amUDhachetAstvatha chitraseno mahAgadAmApatantIM nirIkShya . rathaM samutsR^ijya padAtirAjau pragR^ihya kha~NgaM vipulaM cha charma . avaplutaH siMha uvAchalAgrA\- jjagAmAnyaM bhramapa bhUmidesham .. 6\-85\-38 (42514) gadApi sA prApya rathaM suchitraM sAshva sasUtaM vinihatya sa~Nkhye . jagAma bhUmiM jvalitA maholka bhraShTA.ambarAdgAmiva saMpatantI .. 6\-85\-39 (42515) AshcharyabhUtaM sumahattvadIyA dR^iShTvaiva tadbhArata saMprahR^iShTAH . sarve vineduH sahitAH samantA\- tpupUjire tava putrasya shauryam .. .. 6\-85\-40 (42516) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi saptamadivasayuddhe pa~nchAshItitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-85\-25 aj~nAyamAne pashchAtsthite .. 6\-85\-26 pratyAdeshaM bhartsanaM .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 086 .. shrIH .. 6\.86\. adhyAyaH 86 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saMkulayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-86\-0 (42517) sa~njaya uvAcha. 6\-86\-0x (4165) virathaM taM samAsAdya chitrasenaM yashasvinam . rathamAropayAmAsa vikarNastanayastava .. 6\-86\-1 (42518) tasmiMstathA vartamAne tumule saMkule bhR^isham . bhIShmaH shAntanavastUrNaM yudhiShThiramupAdravat .. 6\-86\-2 (42519) tataH sarathanAgAshvAH samakampanta sR^i~njayAH . mR^ityorAsyamanuprAptaM menire cha yudhiShThiram .. 6\-86\-3 (42520) yudhiShThiro.api kauravyo yamAbhyAM sahitaH prabhuH . maheShvAsaM naravyAghraM bhIShmaM shAntanavaM yayau .. 6\-86\-4 (42521) tataH sharasahasrANi pramu~nchanpANDavo yudhi . bhIShmaM saMChAdayAmAsa yathA megho divAkaram .. 6\-86\-5 (42522) tena samyakpraNItAni sharajAlAni mAriSha . pratijagrAha gA~NgayaH shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-86\-6 (42523) tathaiva sharajAlAni bhIShmoNAstAni mAriSha . AkAshe samadR^ishyanta svagamAnAM vrajA iva .. 6\-86\-7 (42524) nimeShArdhena kaunteyaM bhIShmaH shAntanavo yudhi . adR^ishyaM samare chakre sharajAlena bhArata .. 6\-86\-8 (42525) tato yudhiShThire rAjA kauravyasya mahAtmanaH . nArAchaM preShayAmAsa kruddha AshIviShopamam .. 6\-86\-9 (42526) asaMprAptaM tatastaM tu kShurapreNa mahArathaH . chachCheda samare rAjanbhIShmastasya dhanushchyutam .. 6\-86\-10 (42527) taM tu chChitvA raNe bhIShmo nArAchaM kalasaMmitam . najaghne kauravendrasya hayAnkA~nchanabhUShaNAn .. 6\-86\-11 (42528) hatAshvaM tu rathaM tyaktvA dharmaputro yudhiShThiraH . Aruroha rathaM tUrNaM nakulasya mahAtmanaHka .. 6\-86\-12 (42529) yamAvapi hi saMkruddhaH samAsAdya raNe tadA . sharaiH saMChAdayAmAsa bhIShmaH parapuraMjayaH .. 6\-86\-13 (42530) tau tu dR^iShTvA mahArAja bhIShmabANaprapIDitau . jagAma paramAM chintAM bhIShmasya vadhakA~NkShayA .. 6\-86\-14 (42531) tato yudhiShThiro vashyAnrAj~nastAnsamachodayat . bhIShmaM shAntanavaM sarve nihateti suhR^idgaNAn .. 6\-86\-15 (42532) tataste pArthivAH sarve shrutvA pArthasya bhAShitam . mahatA rathavaMshena parivavruH pitAmaham .. 6\-86\-16 (42533) sa samantAtparivR^itaH pitA devavratastava . chikrIDa dhanuShA rAjanpAtayAno mahArathAn .. 6\-86\-17 (42534) taM charantaM raNe pArthA dadR^ishuH kauravaM yudhi . mR^igamadhyaM pravishyeva yathA siMhashishuM vane .. 6\-86\-18 (42535) tarjayAnaM rame vIrAMstrAsayAnaM cha sAyakaiH . dR^iShTvA tresurmahArAja siMhaM mR^igagaNA iva .. 6\-86\-19 (42536) raNe bhArata siMhasya dadR^ishuH kShatriyA gatim . agnervAyusahAyasya yathA kakShaM didhakShataH .. 6\-86\-20 (42537) shirAMsi rathinAM bhIShmaH pAtayAmAsa saMyuge . tAlebhyaH paripakvAni phalAni kushalo naraH .. 6\-86\-21 (42538) patadbhishcha mahArAja shirobhirdharaNItale . babhUva tumulaH shabdaH patatAmashmanAmiva .. 6\-86\-22 (42539) tasminsutumule yuddhe vartamAne bhayAnake . sarveShAmeva sainyAnAmAsIdvyatikaro mahAn .. 6\-86\-23 (42540) bhinneShu teShu vyUheShu kShatriyA itaretaram . ekamekaM samAhUya yuddhAyaivAvatasthire .. 6\-86\-24 (42541) shikhaNDI tu samAsAdya bharatAnAM pitAmaham . abhidudrAva vegena tiShThatiShTheti chAbravIt .. 6\-86\-25 (42542) anAdR^itya tato bhIShmastaM shikhaNDinamAhave . prayayau sR^i~njayAnkruddhaH strItvaM tasya vichintayan .. 6\-86\-26 (42543) sR^iMjayAstu tato dR^iShTvA hR^iShTaM bhIShma mahAraNe . siMhanAdAMshcha vividhAMshchakruH sha~NkhavimishritAn .. 6\-86\-27 (42544) tataH pravavR^ite yuddhaM vyatiShaktarathadvipam . pashchimAM dishamAsAdya sthite savitari prabho .. 6\-86\-28 (42545) dhR^iShTadyumno.atha pA~nchAlyaH sAtyakishcha mahArathaH . pIDayantau bhR^ishaM sainyaM shaktitomaravR^iShTibhiH .. 6\-86\-29 (42546) shastraishcha bahubhI rAja~njaghnatustAvakAnraNe . te hanyamAnAH samare tAvakA bharatarShabha .. 6\-86\-30 (42547) AryAM yuddhe matiM kR^itvA na tyajanti sma saMyugam . yathotsAhaM tu samare nijaghnustAvakA raNe .. 6\-86\-31 (42548) tatrAkrando mahAnAsIttAvakAnAM mahAtmAnAm . vadhyatAM samare rAjanpArShatena mahAtmanA .. 6\-86\-32 (42549) taM shrutvA ninadaM ghoraM tAvakAnAM mahArathau . vindAnuvindAvAvantyau pArShataM pratyupasthitau .. 6\-86\-33 (42550) tau tasya turagAnhatvA tvaramANau mahArathau . ChAdayAmAsaturubhau sharavarSheNa pArShatam .. 6\-86\-34 (42551) avaplutyAtha pA~nchAlyo rathAttUrNaM mahAbalaH . Arurohaka rathaM tUrNaM sAtyakestu mahAtmanaH .. 6\-86\-35 (42552) tato yudhiShThiro rAjA mahatyA senayA vR^itaH . Avantyau samare kruddhAvabhyayAtsa paraMtapau .. 6\-86\-36 (42553) tathaiva tava putro.api sarvodyogena mAriSha . vindAnuvindau samare parivAryAvatasthivAn .. 6\-86\-37 (42554) arjunashchApi saMkruddhaH kShatriyAnkShatriyarShabhaH . ayodhayata saMgrAme vajrapANirivAsurAn .. 6\-86\-38 (42555) droNAstu samare kruddhaH putrasya priyakR^ittava . vyadhamatsarvapA~nchAlAMstUlarAshimivAnalaH .. 6\-86\-39 (42556) duryodhanapurogAstu putrAstava vishAMpate . parivArya raNe bhIShmaM yuyudhuH pANDavaiH saha .. 6\-86\-40 (42557) tato duryodhano rAjA lohitAyati bhAskare . abravIttAvakAnsarvAMstvaradhvamiti bhArata .. 6\-86\-41 (42558) yudhyatAM tu tathA teShAM kurvatAM karma duShkaram . astaM girimathArUDhe aprakAshati bhAskare .. 6\-86\-42 (42559) prAvartata nadI ghorA shoNitaughatara~NgiNI . gomAyugaNasaMkIrNA kShaNena kShaNadAmukhe .. 6\-86\-43 (42560) shivAbhirashivAbhishcha ruvadbhirbhairavaM ravam . ghoramAyodhanaM jaj~ne bhUtasa~NghaiH samAkulam .. 6\-86\-44 (42561) rAkShasAshcha pishAchAshcha tathAnye pishitAshinaH . samantato vyadR^ishyanta shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-86\-45 (42562) arjuno.atha susharmAdInrAj~nastAnsapadAnugAn . vijitya pR^itanAmadhye yayau svashibiraM prati .. 6\-86\-46 (42563) yudhiShThiro.api kauravyo bhrAtR^ibhyAM sahitastathA . yayau svashibiraM rAjA nishAyAM senayA vR^itaH .. 6\-86\-47 (42564) bhImaseno.api rAjendra duryodhanamukhAnrathAn . avajitya tataH sa~Nkhye yayau svashibiraM prati .. 6\-86\-48 (42565) duryodhano.api nR^ipatiH parivArya mahAraNe . bhIShmaM shAntanavaM tUrNaM prayAtaH shibiraM prati .. 6\-86\-49 (42566) droNo drauNiH kR^ipaH shalyaH kR^itavarmA cha sAtvataH . parivArya chamUM sarvAH prayayuH shibiraM prati .. 6\-86\-50 (42567) tathaiva sAtyakI rAjandhR^iShTadyumnashcha pArShataH . parivArya raNe yodhAnyayatuH shibiraM prati .. 6\-86\-51 (42568) evamete mahArAja tAvakAH pANDavaiH saha . paryavartanta sahitA nishAkAle paraMtapa .. 6\-86\-52 (42569) tataH svashibiraM gatvA pANDavAH kuravastathA . nyavasanta mahArAja pUjayantaH parasparam .. 6\-86\-53 (42570) rakShAM kR^itvA tataH shUrA nyasya gulmAnyathAvidhi . apanIya cha shalyAni snAtvA cha vividhairjalaiH .. 6\-86\-54 (42571) kR^itasvastyayanAH sarve stUyamAnAshcha bandibhiH . gItavAditrashabdena vyakrIDanta yashasvinaH .. 6\-86\-55 (42572) muhUrtAdiva tatsarvamabhavatsvargasannibham . na hi yuddhakathAM kAMchittatrAkurvanmahArathAH .. 6\-86\-56 (42573) te prasupte bale tatra parishrAntajane nR^ipa . hastyashvabahule rAtrau prekShaNIye babhUvatuH .. .. 6\-86\-57 (42574) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi saptamadivasayuddhe ShaDashItitamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 087 .. shrIH .. 6\.87\. adhyAyaH 87 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## ubhayasenayorvyUharachanApUrvakaM parasparAbhiyAnam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-87\-0 (42575) sa~njaya uvAcha. 6\-87\-0x (4166) pariNAmya nishAM tAM tu sukhasuptA janeshvarAH . kuravaH pANDavAshchaiva punaryuddhAya niryayuH .. 6\-87\-1 (42576) tataH shabdo mahAnAsItsenayorubhayornR^ipa . nirgachChamAnayoH sa~Nkhye yathA sAgarayoriva .. 6\-87\-2 (42577) tato duryodhano rAjA chitraseno viviMshatiH . bhIShmashcha rathinAM shreShTho bhAradvAjashcha vai dvijaH .. 6\-87\-3 (42578) ekIbhUtAH susaMyattAH kauravANAM mahAchamUm . vyUhAya vidadhU rAjanpANDavAnpratidaMshitAn .. 6\-87\-4 (42579) kUrmavyUhaM tataH kR^itvA pitA tava vishAMpate . sAgarapratimaM ghoraM vAhanormitara~NgiNam .. 6\-87\-5 (42580) agrataH sarvasainyAnAM bhIShmaH shAntanavo yayau . mAlavairdAkShiNAtyaishcha Avantyaishcha samanvitaH .. 6\-87\-6 (42581) tato.anantaramevAsIdbhAradvAjaH pratApavAna . pulindaiH pAradaishchaiva tathA kShudrakamAlavaiH .. 6\-87\-7 (42582) droNAdanantaraM yatto bhagadattaH pratApavAn . magadhaishcha kali~Ngaishcha pishAchaishcha vishAMpate .. 6\-87\-8 (42583) prAgjyotiShAdanu nR^ipaH kausalyo.atha bR^ihadbalaH . mekalaiH kuruvindaishcha traipuraishcha samanvitAH .. 6\-87\-9 (42584) bR^ihadbalAdanu nR^ipastrigartaH prasthalAdhipaH . kAmbhojairbahubhiH sArdhaM yavanaishcha sahasrashaH .. 6\-87\-10 (42585) drauNistu rabhasaH shUrastraigartAdanu bhArata . prayayau siMhanAdena nAdayAno dharAtalam .. 6\-87\-11 (42586) tathA sarveNa sainyena rAjA duryodhanastadA . drauNeranantaraM prAyAtsodaryaiH parivAritaH .. 6\-87\-12 (42587) duryodhanAdanu tataH kR^ipaH shAradvato yayau . evameSha mahAvyUhaH prayayau sAgaropamaH .. 6\-87\-13 (42588) rejustatra patAkAshcha shvetachChatrANi bhArata . a~NgadAnyatra chitrANi mahArhANi dhanUMShi cha .. 6\-87\-14 (42589) taM tu dR^iShTvA mahAvyUhaM tAvakAnAM mahArathaH . yudhiShThiro.abravIttUrNaM pArShataM pR^itanApatim .. 6\-87\-15 (42590) pashya vyUhaM maheShvAsa nirmitaM sAgaropamam . prativyUhaM raNe shUra kuru kShipraM mahAratha .. 6\-87\-16 (42591) tataH sa pArShataH krUro vyUhaM chakre sudAruNam . shrR^i~NgATakaM mahArAja paravyUhavinAshanam .. 6\-87\-17 (42592) shrR^i~NgAbhyAM bhImasenashcha sAtyakishcha mahArathaH . rathairanekasAhasraistathA hayapadAtibhiH .. 6\-87\-18 (42593) nAbhAvabhUnnarashreShThaH shvetAshvaH kR^iShNasArathiH . madhye yudhiShThiro rAjA mAdrIputrau cha pANDavau .. 6\-87\-19 (42594) athetare maheShvAsAH sahasainyA narAdhipAH . vyUhaM taM pUrayAmAsurvyUhashAstravishAradAH .. 6\-87\-20 (42595) evametaM mahAvyUhaM vyUhya bhArata pANDavAH . atiShThansamare shUrA yoddhukAmA jayaiShiNaH .. 6\-87\-21 (42596) bherIshabdaishcha vimalairvimishraiH sha~NkhaniHsvanaiH . kShveDitAsphoTitotkruShTairnAditAH sarvato dishaH .. 6\-87\-22 (42597) tataH shUrAH samAsAdya samare te parasparama . netrairanimiShai rAjannavaikShanta parasparam .. 6\-87\-24a`manobhiste manuShyendra yuddhaM yodhAH prachakrire .' punarAhUya te.anyonyaM sharIrairapi chakrire .. 6\-87\-23 (42598) tataH pravavR^ite yuddhaM ghorarUpaM bhayAvaham . tAvakAnAM pareShAM cha nighnatAmitaretaram .. 6\-87\-25 (42599) nArAchA nishitAH sa~Nkhye saMpatanti sma bhArata . vyAttAnanA bhayakarA uragA iva sa~NghashaH .. 6\-87\-26 (42600) niShpeturvimalAH shaktyastailadhautAH sutejanAH . ambudebhyo yathA rAjanbhrAjamAnAH shatahradAH .. 6\-87\-27 (42601) gadAshcha vimalaiH paTTaiH pinaddhAH svarNabhUShitAH . patantyastatra dR^isyante girishR^i~NgopamAH shubhAH .. 6\-87\-28 (42602) nistriMshAshcha vyadR^ishyanta vimalAmbarasannibhAH . ArShabhANi cha charmANi shatachandrANi bhAratata .. 6\-87\-29 (42603) ashobhanta raNe rAjanpAtyamAnAni sarvashaH . te.anyonyaM samare sene yudhyamAne narAdhipa .. 6\-87\-30 (42604) ashobhetAM yathA devadaityasene samudyate . abhyadravanta samare te.anyonyaM vai samantataH .. 6\-87\-31 (42605) rathAstu rathibhistUrNaM preShitAH paramAhave . yugairyugAni saMshliShya yuyudhuH pArthivarShabhAH .. 6\-87\-32 (42606) dantinAM yudhyamAnAnAM saMgharShAtpAvako.abhavat . danteShu bharatashreShTha sadhUmaH sarvato disham .. 6\-87\-33 (42607) prAsairabhihatAH kechidgajayodhAH samantataH . patamAnAH sma dR^ishyante girishR^i~NgAnnagA iva .. 6\-87\-34 (42608) pAdAtAshchApyadR^ishyanta nighnanto.atha parasparam . chitrarUpadharAH shUrA nakharaprAsayodhinaH .. 6\-87\-35 (42609) anyonyaM te samAsAdya kurupANDavasainikAH . astrairnAnAvidhairghorai raNe ninyuryamakShayam .. 6\-87\-36 (42610) tataH shAntanavo bhIShmo rathaghoSheNa nAdayan . abhyAgamadraNe pArthAndhanuHshabdena mohayan .. 6\-87\-37 (42611) pANDavAnAM rathAshchApi nadanto bhairavaM svanam . abhyadravanta saMyattA dhR^iShTadyumnapurogamAH .. 6\-87\-38 (42612) tataH pravavR^ite yuddhaM tava teShAM cha bhArata . narAshvarathanAgAnAM vyatiShaktaM parasparam .. .. 6\-87\-39 (42613) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi aShTamadivasayuddhe saptAshItitamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 088 .. shrIH .. 6\.88\. adhyAyaH 88 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhImena sunAbhAdiduryodhanAnujAShTakahananam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-88\-0 (42614) sa~njaya uvAcha. 6\-88\-0x (4167) bhIShmaM tu samare kruddhaM pratapantaM samantataH . na shekuH pANDavA draShTuM tapantamiva bhAskaram .. 6\-88\-1 (42615) tataH sarvANi sainyAni dharmaputrasya shAsanAt . abhyadravanta gA~NgeyaM mardayantaM shitaiH sharaiH .. 6\-88\-2 (42616) sa tu bhIShmo raNashlAghI tomakAnsahasR^ijjayAn . pA~nchAlAMshcha maheShvAsAnpAtayAmAsa sAyakaiH .. 6\-88\-3 (42617) te vadhyamAnA bhIShmeNa pA~nchAlAH pANDavaiH saha . bhIShmamevAbhyayustUrNaM tyaktvA mR^ityukR^itaM bhayam .. 6\-88\-4 (42618) sa teShAM rathinAM vIro bhIShmaH shAntanavo yudhi . chichCheda sahasA rAjanbAhUnatha shirAMsi cha .. 6\-88\-5 (42619) virathAnrathinashchakre pitA devavratastava . patitAnyuttamA~NgAni hayebhyo hayasAdinAm .. 6\-88\-6 (42620) nirmanuShyAMshcha mAta~NgA~nshayAnAnparvatopamAn . apashyAma mahArAja bhIShmAstreNa pramAthitAn .. 6\-88\-7 (42621) na tatrAsItpumAnkashchitpANDavAnAM vishAMpate . anyatra rathinAM shreShThadbhImasenAnmahAbalAt .. 6\-88\-8 (42622) sa hi bhIShmaM samAsAdya ChAdayAmAsa sAyakaiH . tato niShTAnako ghoro bhIShmabhImasamAgame .. 6\-88\-9 (42623) babhUva sarvasainyAnAM ghorarUpo bhayAnakaH . tathaiva pANDavA hR^iShTAH siMhanAdamathAnadan .. 6\-88\-10 (42624) tato duryodhano rAjA sodaryaiH parivAritaH . bhIShmaM jugopa samare vartamAne janakShaye .. 6\-88\-11 (42625) bhImastu sArathiM hatvA bhIShmasya rathinAM varaH . pradrutAshve rathe tasmindravamANe samantataH .. 6\-88\-12 (42626) sunAbhasya shareNAshu shirashchichCheda bhArata . kShurapreNa sutIkShNena sa hato nyapatadbhuvi .. 6\-88\-13 (42627) hate tasminmahArAja tava putre mahArathe . nAmR^iShyanta raNe shUrAH sodarAH sapta saMyuge .. 6\-88\-14 (42628) AdityaketurbahvAshI kuNDadhAro mahodaraH . aparAjitaH paNDitako vishAlAkShaH sudurjayaH .. 6\-88\-15 (42629) pANDavaM chitrasannAhA vichitrakavachadhvajAH . abhyadravanta saMgrAme yoddhukAmArimardanAH .. 6\-88\-16 (42630) mahodarastu samare bhImaM vivyAdha patribhiH . navabhirvadrasaMkAshairnamuchiM vR^itrahA yathA .. 6\-88\-17 (42631) AdityaketuH saptatyA bahvAshI chApi pa~nchabhiH . navatyA kuNDadhArashcha vishAlAkShashcha pa~nchabhiH .. 6\-88\-18 (42632) aparAjito mahArAja parAjiShNurmahAratham . sharairbahubhirAnarchChadbhImasenaM mahAbalam .. 6\-88\-19 (42633) raNe paNDitakashchainaM tribhirbANaiH samArpayat . sa taM na mamR^iShe bhImaH shatrubhirvadhamAhave .. 6\-88\-20 (42634) dhanuH prapIDya vAmena kareNAmitrakarsanaH . shirashchichCheda samare shareNAnataparvaNA .. 6\-88\-21 (42635) aparAjitasya sunasaM tava putrasya saMyuge . parAjitasya bhImena kR^ittaM gAmapatachChiraH .. 6\-88\-22 (42636) athApareNa bhallena kuNDadhAraM mahAratham . prAhiNonmR^ityulokAya sarvalokasya pashyataH .. 6\-88\-23 (42637) tataH punarameyAtmA prasaMdhAya shilImukham . preShayAmAsa samare paNDitaM prati bhArata .. 6\-88\-24 (42638) sa sharaH paNDitaM hatvA vivesha dharaNItalam . yathA naraM nihatyAshu bhujagaH kAlachoditaH .. 6\-88\-25 (42639) vishAlAkShashirashChittvA pAtayAmAsa bhUtale . tribhiH sharairadInAtmA smarankleshaM purAtanam .. 6\-88\-26 (42640) mahodaraM maheShvAsaM nArAchena stanAntare . vivyAdha samare rAjansa hato nyapatadbhuvi .. 6\-88\-27 (42641) AdityaketoH ketuM cha chChittvA bANena saMyuge . bhallena bhR^ishatIkShNena shirashchichCheda bhArata .. 6\-88\-28 (42642) bahvAshinaM tata bhImaH shareNAnatarvaNA . preShayAmAsa saMkruddho yamasya sadanaM prati .. 6\-88\-29 (42643) pradudruvustataste.anye putrAstava vishAMpate . manyamAnA hi tatsatyaM sabhAyAM tasya bhAShitam .. 6\-88\-30 (42644) tato duryodhano rAjA bhrAtR^ivyasanakarshitaH . abravIttAvakAnyodhAnbhImo.ayaM vadhyatAmiti .. 6\-88\-31 (42645) evamete maheShvAsAH putrAstva vishAMpate . bhrAtR^InsaMdR^ishya nihatAnprasmaraMste hi tadvachaH .. 6\-88\-32 (42646) yaduktavAnmahAprAj~naH kShattA hitamanAmayam . tadidaM samanuprAptaM vachanaM divyadarshinaH .. 6\-88\-33 (42647) lobhamohasamAviShTaH putraprItyA janAdhipa . na budhyase purA yattattathyamuktaM vacho mahat .. 6\-88\-34 (42648) tathaiva cha vadhArthAya putrANAM pANDavo balI . nUnaM jAto mahAbAhuryathA hanti sma kauravAn .. 6\-88\-35 (42649) tato durayodhano rAjA bhIShmamAsAdya saMyuge . duHkhena mahatA.a.aviShTo vilalApa suduHkhitaH .. 6\-88\-36 (42650) nihatA bhrAtaraH shUrA bhImasenena me yudhi . yatamAnAstathAnye.api hanyante sarvasainikAH .. 6\-88\-37 (42651) bhavAMshcha madhyasthatayA nityamasmAnupekShate . so.ahaM kupathamArUDhaH pashya daivamidaM mama .. 6\-88\-38 (42652) etachChrutvA vachaH krUraM pitA devavratastava . duryodhanamidaM vAkyamabravItsamAshrulochanaH .. 6\-88\-39 (42653) uktametanmayA pUrvaM droNena vidureNa cha . gAndhAryA cha yashasvinyA tattvaM tAta na buddhavAn .. 6\-88\-40 (42654) samayashcha mayA pUrvaM kR^ito vai shatrukarshana . nAhaMyudhi niyoktavyo nApyAchAryaH kathaMchanA .. 6\-88\-41 (42655) yaya hi dhartarAShTrANAM bhImo drakShyati saMyuge . haniShyati raNe nityaM satyametadbravImi te .. 6\-88\-42 (42656) sa tvaM rAjansthiro bhUtvA raNe kR^itvA dR^iDhAM matim . yodhayasva raNe pArthAnsvargaM kR^itvA parAyaNam .. 6\-88\-43 (42657) na shakyaH pANDavA jetuM sendrairapi surAsuraiH . tasmAdyuddhe sthirAM kR^itvA matiM yuddhyasva bhArata .. .. 6\-88\-44 (42658) iti shrImanmahAbharate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi aShTamadivasayuddhe aShTAshItitamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 089 .. shrIH .. 6\.89\. adhyAyaH 89 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## dhR^itarAShTreNa putravadhashravaNAt shochanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-89\-0 (42659) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-89\-0x (4168) dR^iShTvA me nihatAnputrAnbahUnekena sa~njaya . bhIShmo droNaH kR^ipashchaiva kimakurvata saMyuge .. 6\-89\-1 (42660) ahanyahani me putrAH kShayaM gachChanti sa~njaya . manye.ahaM sarvathA putrAndaivenopahatAnbhR^isham .. 6\-89\-2 (42661) yatra me tanayAH sarve jIyante na jayantyuta . yatra bhIShmasya droNasya kR^ipasya cha mahAtmanaH .. 6\-89\-3 (42662) saumadatteshcha vIrasya bhagadattasya chobhayoH . ashvatthAmnastathA tAta shUrANAmanivartinAm .. 6\-89\-4 (42663) anyeShAM chaiva shUrANAM madhyagAstanayA mama . yadahanyanta saMgrAme kimanyadbhAgadheyataH .. 6\-89\-5 (42664) na hi duryodhano mandaH purA proktamabudhyata . vAryamANo mayA tAta bhIShmeNa vidureNa cha .. 6\-89\-6 (42665) gandhAryA chaiva durmedhAH satataM hitakAmyayA . nAbudhyata purA mohAttasya prAptamidaM phalam .. 6\-89\-7 (42666) yadbhImasenaH samare putrAnmama vichetasaH . ahanyahani saMkruddho nayate yamasAdanam .. 6\-89\-8 (42667) idaM tatsamanuprAptaM kShatturvachanamuttamam . na buddhavAnasmi vibho prochyamAnamidaM tadA .. 6\-89\-9 (42668) nivAraya sutaM dyUtAtpANDavAnmA druheti cha . suhR^idAM hitakAmAnAM bruvatAM tattadeva cha .. 6\-89\-10 (42669) na shR^iNomi purA vAkyaM martyaH pathyamivauShadham . tadidaM samanuprAptaM vachanaM sAdhu bhAShitam .. 6\-89\-11 (42670) viduradroNabhIShmANAM tathA.anyeShAM hitaiShiNAm . akR^itvA vachanaM pathyaM kShayaM gachChanti kauravAH .. 6\-89\-12 (42671) tadetatsamatikrAntaM pUrvameva hi sa~njaya . tasmAnme vada tattvena yathA yuddhamavartata .. 6\-89\-13 (42672) sa~njaya uvAcha. 6\-89\-14x (4169) madhyAhne mumahAraudraH saMgrAmaH samupadyata . lakakShayakaro rAjaMstanme nigadataH shR^iNu .. 6\-89\-14 (42673) tataH sarvANi sainyAni dharmaputrasya shAsanAt . saMrabdhAnyabhyavartanta bhIShmameva jighAMsayA .. 6\-89\-15 (42674) dhR^iShTadyumnaH shikhaNDI cha sAtyakishcha mahArathaH . yuktAnIkA mahArAja bhIShmameva samabhyayuH .. 6\-89\-16 (42675) virATo drupadashchaiva sahitAH sarvasomakaiH . abhyadravanta saMgrAme bhIShmameva mahAratham .. 6\-89\-17 (42676) kekayA dhR^iShTaketushcha kuntibhojashcha daMshitaH . shuktAnIkA mahArAja bhIShmameva samabhyayuH .. 6\-89\-18 (42677) arjuno draupadashchaiva kuntibhojashcha daMshitaH . duryodhanasamAdiShTAnrAj~naH sarvAnsamabhyayuH .. 6\-89\-19 (42678) abhimanyustathA shUro haiDimbashcha mahArathaH . bhImasenashcha saMkruddhaste.abhyadhAvanta kauravAn .. 6\-89\-20 (42679) tridhAbhUtairavadhyanta pANDavaiH kauravA yudhi . tathaiva kauravai rAjannavadhyanta pare raNe .. 6\-89\-21 (42680) droNastu rathinAM shreShThaH somakAnsR^i~njayaiH saha . abhyadhAvata saMkruddhaH preShayiShyanyamakShayam .. 6\-89\-22 (42681) tatrAkrando mahAnAsItsR^i~njayAnAM mahAtmAnAm . vadhyatAM samare rAjanbhAradvAjena dhanvinA .. 6\-89\-23 (42682) droNena nihatAstatra kShatriyA bahavo raNe . vicheShTanto hR^idR^ishyanta vyAdhikliShTA varA iva .. 6\-89\-24 (42683) kUjatAM krandatAM chaiva stanatAM chaiva bhArata . anishaM shushruve shabdaH kShutkliShTAnAM nR^iNAmiva .. 6\-89\-25 (42684) tathaiva kauraveyANAM bhImaseno mahAbalaH . chakAra kadanaM ghoraM kruddhaH kAla ivAparaH .. 6\-89\-26 (42685) vadhyatAM tatra sainyAnAmanyonyena mahAraNe . prAvartata nadI ghorA rudhiraughaparavAhinI .. 6\-89\-27 (42686) sa saMgrAmo mahArAja ghorarUpo.abhavanmahAn . kurUNAM pANaDavAnAM cha yamarAShTravivardhanaH .. 6\-89\-28 (42687) tato bhImo raNe kruddho rabhasashcha visheShataH . gajAnIkaM samAsAdya preShayAmAsa mR^ityave .. 6\-89\-29 (42688) tatra bhArata bhImena nArAchAbhihatA gajAH . peturnedushcha sedushcha dishashcha paribabhramuH .. 6\-89\-30 (42689) ChinnahastA mahAnAgAshChinnagAtrAshcha mAriSha . krau~nchavadvyanadanbhItAH pR^ithivImadhisherate .. 6\-89\-31 (42690) nakulaH sahadevashcha hayAnIkamabhidrutau . te hayAH kA~nchanApIDA rukmabhANDaparichChadAH .. 6\-89\-32 (42691) vadhyamAnA vyadR^ishyanta shatasho.atha sahasrashaH . patidbhisturagai rAjansamAstIryata medinI .. 6\-89\-33 (42692) nirjihvaishcha shvasadbhishcha kUjadbhishcha gatAsubhiH . hayairbabhau narashreShTha nAnArUpadharairdharA .. 6\-89\-34 (42693) arjunena hataiH sa~Nkhye tathA bhArata rAjabhiH . prababhau vasudhA ghorA tatratatra vishAMpate .. 6\-89\-35 (42694) rathairbhagnairdhvajaishChinnairnikR^ittaishcha mahAyudhaiH . chAmarairvyajanaishchaiva chChatraishcha sumahAprabhaiH .. 6\-89\-36 (42695) harairniShkaiH sakeyUraiH shirobhishcha sakuNDalaiH . uShNIShairapaviddhaishcha patAkAbhishcha sarvashaH .. 6\-89\-37 (42696) anukarShaiH shubhai rAjanyokraishchaiva sarashmibhiH . saMkIrNA vasudhA bhAti vasante kusumairiva .. 6\-89\-38 (42697) evameSha kShayo vR^ittaH pANDUnAmapi bhArata . kruddhe shAntanave bhIShme droNe cha rathasattame .. 6\-89\-39 (42698) ashvatthAmni kR^ipe chaiva tathaiva kR^itavarmaNi . tathetareShu kruddheShu tAvakAnAmapi kShayaH .. .. 6\-89\-40 (42699) iti shrImanmahAbharate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi aShTamadivasayuddhe ekonanavatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-89\-25 kUjatAM avyaktaM dhvanatAm . stanatAM uchchaiH shabdAyamAnAnAm .. 6\-89\-37 niShkairurobhUShaNaiH .. 6\-89\-38 yokrairIShAyojanarajjubhiH rashmibhirashvabandhanarajjubhiH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 090 .. shrIH .. 6\.90\. adhyAyaH 90 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## arjunAtmajena irAvatA shakuneranujAnAM vadhaH .. 1 .. ArshchashR^i~NginAmnA rAkShasena irAvato vadhaH .. 2 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-90\-0 (42700) sa~njaya uvAcha. 6\-90\-0x (4170) vartamAne tathA raudre rAjanvIravarakShaye . shakuniH saubalaH shrImAnpANDavAnsamupAdravat .. 6\-90\-1 (42701) tathaiva sAtvato rAjanhArdikyaH paravIrahA . abhyadravata saMgrAme pANDavAnAM varUthinIm .. 6\-90\-2 (42702) tataH kAmbhojamukhyAnAM nadIjAnAM cha vAjinAm . AraTTAnAM mahIjAnAM sindhujAnAM cha sarvashaH .. 6\-90\-3 (42703) vanAyujAnAM shubhrANAM tathA parvatavAsinAm . vAjinAM bahubhiH sa~Nkhye samantAtparivArayan .. 6\-90\-4 (42704) ye chApare tittirijA javanA vAtaraMhasaH . suvarNAla~NkR^itairetairvarmavadbhiH sukalpitaiH .. 6\-90\-5 (42705) hayairvAtajavairmukhyaiH pANDavasya suto balI . abhyavartata tatsainyaM hR^iShTarUpaH paraMtapAH .. 6\-90\-6 (42706) arjunasya sutaH shrImAnirAvAnnAma vIryavAn . sutAyAM nAgarAjasya jAtaH pArthena dhImatA .. 6\-90\-7 (42707) airAvatena sA dattA anapatyA mahAtmanA . patyau hate suparNena kR^ipaNA dInachetanA .. 6\-90\-8 (42708) kAryArthaM tAM cha jagrAha pArthaH kAmavashAnugAm . evameSha samutpannaH parakShetre.arjunAtmajaH .. 6\-90\-9 (42709) sa nAgaloke saMvR^iddho mAtrA cha parirakShitaH . pitR^ivyeNa parityaktaH pArthadveShAddurAtmanA .. 6\-90\-10 (42710) khamutpatya mahArAja nAgarAT satyavikramaH . indralokaM jagAmAshu shrutvA tatrArjunaM gatam .. 6\-90\-11 (42711) so.abhigamya mahAbAhuH pitaraM satyavikramaH . abhyavAdayadavyagro vinayena kR^itA~njaliH .. 6\-90\-12 (42712) nyavedayata chAtmAnamarjunasya mahAtmanaH . irAvAnasmi bhadraM te putrashchAhaM tava prabho .. 6\-90\-13 (42713) mAtuH samAgamo yashcha tatsarvaM pratyavedayat . tachcha sarvaM yathAvR^ittamanusasmAra pANDavaH .. 6\-90\-14 (42714) pariShvajya sutaM chApi AtmanaH sadR^ishaM guNaiH . prItimAnanayatpArtho devarAjaniveshanam .. 6\-90\-15 (42715) so.arjunena samAj~napto devaloke tadA nR^ipa . prItipUrvaM mahAbAhuH svakAryaM prati bhArata .. 6\-90\-16 (42716) `sa chApi narashArdUlaH shArdUlasamavikramaH.' abravIchcha tadA pArthamayamasmi tavAnagha .. 6\-90\-17 (42717) sthitaH preShyashcha putrashcha sarvathA tvaM prashAdhi mAm . kaM karomi cha te kAmaM kaM cha kAmaM tvamichChasi .. 6\-90\-18 (42718) pariShvajya sutaM premNA vAsaviH pratyuvAcha tam . prItipUrvaM cha kAryaM cha kAryA prItishcha mAnadaH ..' 6\-90\-19 (42719) yuddhakAle tu sAhAyyaM dAtavyaM no bhavediti . bADhamityevamuktvA tu yuddhakAla ihAgataH .. 6\-90\-20 (42720) kAmavarNajavairashvaiH sarvataH shushubhe vR^itaH . te hayAH kA~nchanApIDA nAnAvarNA manojavAH .. 6\-90\-21 (42721) utpetuH sahasA rAjanhaMsA iva mahodadhau . te tvadIyAnsamAsAdya hayasaMghAnmanojavAn .. 6\-90\-22 (42722) kroDaiH kroDAnabhighnanto ghoNAbhishcha parasparam . nipetuH sahasA rAjansuvegAbhihatA bhuvi .. 6\-90\-23 (42723) nipatadbhistathA taishcha hayasa~NghaiH parasparam . shushruve dAruNaH shabdaH suparNapatane yathA .. 6\-90\-24 (42724) tathaiva tAvakA rAjansametyAnyonyamAhave . parasparavadhaM ghoraM chakruste hayasAdinaH .. 6\-90\-25 (42725) tasmiMstathA vartamAne saMkule tumule bhR^isham . ubhayorapi saMshAntA hayasa~NghAH samantataH .. 6\-90\-26 (42726) prakShINasAyakAH shUrA nihatAshvAH shramAturAH . vilayaM samanuprAptAstakShamANAH parasparam .. 6\-90\-27 (42727) tataH kShINe hayAnike kiMchichCheShe cha bhArata . saubalasyAnujAH shUrA nirgatA raNamUrdhani .. 6\-90\-28 (42728) vAyuvegasamasparshA~njave vAyusamAMshcha te . Aruhya balasaMpannAnvayaHsthAMsturagottamAn .. 6\-90\-29 (42729) gajo gavAkSho vR^iShakashcharmavAnArjayaH shukaH . ShaDete balasaMpannA niryayurmahato balAt .. 6\-90\-30 (42730) vAryamANAH shakuninA svaishcha yodhairmahAbalaiH . sannaddhA yuddhakushalA raudrarUpA mahAbalAH .. 6\-90\-31 (42731) tadanIkaM mahAbaho bhittvA paramadurjayam . balena mahatA yuktAH svargAya vijayaiShiNaH .. 6\-90\-32 (42732) vivishuste tadA hR^iShTA gAndhArA yuddhadurmadAH . tAnpraviShTAMstadA dR^iShTvA irAvAnapi vIryavAn .. 6\-90\-33 (42733) abravItsamare yodhAnsvAnvichitrahayasthitAn . yathaite dhArtarAShTrasya yodhAH sAnugavAhanAH .. 6\-90\-34 (42734) hanyante samare sarve tathA nItirvidhIyatAm . bADhamityevamuktvA te sarve yodhA irAvataH .. 6\-90\-35 (42735) jaghnusteShAM balAnIkaM durjayaM samare paraiH . tadanIkamanIkena samare vIkShya pAtitam .. 6\-90\-36 (42736) amR^iShyamANAste sarve subalasyAtmajA raNe . irAvantamabhidrutya sarvataH paryavArayan .. 6\-90\-37 (42737) tADayantaH shitaiH prAsaishchodayantaH parasparam . te shUrAH paryadhAvanta kurvanto mahadAkulam .. 6\-90\-38 (42738) irAvAnatha nirbhinnaH prAsaistIkShNairmahAtmabhiH . sravatA rudhireNAktastotrairviddha iva dvipaH .. 6\-90\-39 (42739) urasyapi cha pR^iShThe cha pArshvayoshcha bhR^ishAhataH . eko bahubhiratyarthaM dhairyAdrAjanna vivyathe .. 6\-90\-40 (42740) irAvAnapi saMkruddhaH sarvAstAnnishitaiH sharaiH . mohayAmAsa samare viddhvA parapuraMjayaH .. 6\-90\-41 (42741) prAsAnutkR^iShya tarasA svasharIrAdarindamaH . taireva tADayAmAsa subalasyAtmajAnraNe .. 6\-90\-42 (42742) vikR^iShya cha shitaM kha~NgaM gR^ihItvA cha sharAvaram . padAtirdrutamAgachChajjighAMsuH saubalAnyudhi .. 6\-90\-43 (42743) tataH pratyAgataprANAH sarve te subalAtmajAH . bhUyaH krodhasamAviShTA irAvantamabhidrutAH .. 6\-90\-44 (42744) irAvAnapi kha~Ngena darshayanpANilAghavam . abhyavartata devAMshcha mAnuShAMshchaiva saMyuge .. 6\-90\-45 (42745) lAghavenAtha charataH sarve te subalAtmajAH . antaraM nAbhyagachChanta charantaH shIghragairhayaiH .. 6\-90\-46 (42746) bhUmiShThamatha taM sahkhye hyantarikShAdavaplutam . parivArya bhR^ishaM sarve grahItumupachakramuH .. 6\-90\-47 (42747) athAbhyAshagatAnAM teShAM gAtrANyakR^intata . asihasto.astrahastAnAM teShAM gAtrANyakR^intata .. 6\-90\-48 (42748) AyudhAni cha sarveShAM bAhUnapi vibhUShitAn . apatanta nikR^ittA~NgA mR^itA bhUmau gatAsavaH .. 6\-90\-49 (42749) vR^iShakastu mahArAja bahudhA viparikShataH . amuchyata mahAraudrAttasmAdvIrAvakartanAt .. 6\-90\-50 (42750) tAnsarvAnpatitAndR^iShTvA bhIto duryodhanastataH . abhyadhAvata saMkruddho rAkShasaM ghoradarshanam .. 6\-90\-51 (42751) ArshyashR^i~NgiM maheShvAsaM mAyAvinamarindamam . vairiNaM bhImasenasya pUrvaM bakavadhena vai .. 6\-90\-52 (42752) pashya vIra yathA hyeSha phalgunasya suto balI . mAyAvI vipriyaM kartumakArShInme balakShayam .. 6\-90\-53 (42753) tvaM cha kAmagamastAta mAyAstre cha vishAradaH . kR^itavairashcha pArthena tasmAdenaM raNe jahi .. 6\-90\-54 (42754) bADhamityevamuktvA tu rAkShaso ghoradarshanaH . prayayau siMhanAdena yatrArjunasuto yuvA .. 6\-90\-55 (42755) sa yodhairyuddhakushalairvimalaprAsayodhibhiH . vIraiH prahAribhiryuktaiH svairanIkaiH samAvR^itaH .. 6\-90\-56 (42756) [hatasheShairmahArAja dvisAhastrairhayottamaiH] nihantukAmaH samare irAvantaM mahAbalam .. 6\-90\-57 (42757) irAvAnapi saMkruddhastvaramANaH parAkramI hantukAmamayitraghno rAkShasaM pratyavArayat .. 6\-90\-58 (42758) tamApatantaM saMprekShya rAkShasaH sumahAbalaH . tvaramANastato mAyAM prayoktumupachakrame .. 6\-90\-59 (42759) tena mAyAmayAH sR^iShTA hayAstAvanta eva hi . svArUDhA rAkShasairghoraiH shUlapaTTasadhAribhiH .. 6\-90\-60 (42760) te saMrabdhAH samAgamya dvisAhasrAH prahAriNaH . achirAdgamayAmAsuH pretalokaM parasparam .. 6\-90\-61 (42761) tasmiMstu nihate sainye tAvubhau yuddhadurmadau . saMgrAme samatiShThetAM yathA vai vR^itravAsavau .. 6\-90\-62 (42762) AdravantamabhiprekShya rAkShasaM yuddhadurmadam . irAvAtha saMrabdhaH pratyadhAvanmahAbalaH .. 6\-90\-63 (42763) samabhyAshagatasyAjau tasya kha~Ngena durmadaH . chichCheda kArmukaM dIptaM sharavApaM cha ka~nchukam .. 6\-90\-64 (42764) sa nikR^ittaM dhanurdR^iShTvA khaM javena samAvishat . irAvantamabhikruddhaM mohayanniva mAyayA .. 6\-90\-65 (42765) tato.antarikShamutpatya irAvAnapi rAkShasam . vimohayitvA mAyAbhisatsya gAtrAmi sAyakaiH .. 6\-90\-66 (42766) chichCheda sarvamarmaj~naH kAmarUpo durAsadaH . tathA sa rAkShasashreShThaH sharaiH kR^ittaH punaH punaH .. 6\-90\-67 (42767) saMbabhUva mahArAja samavApa cha yauvanam . mAyA hi saharAja samavApa cha yauvanam .. 6\-90\-68 (42768) evaM tadrAkShasasyA~NgaM ChinnaMChinnaM vyarohata . irAvAnapi saMkruddho rAkShasaM ta mahAbalam .. 6\-90\-69 (42769) parashvathena tIkShNena chichCheda cha punaH punaH . sa tena balinA vIrashChidyamAna iva drumaH .. 6\-90\-71arAkShaso vyanadaddhoraM sa shabdastumulo.abhavat . parashvathakShataM rakShaH susrAva bahushoNitam .. 6\-90\-70 (42770) tatashrukrodha balavAMshchakre vegaM cha saMyuge . ArshyashR^i~Ngistato dR^iShTvA samare shatrumUrchitam .. 6\-90\-72 (42771) kR^itvA ghoraM mahadrUpaM grahItumupachakrame . arjunasya sutaM vIramirAvantaM yashasvinam .. 6\-90\-73 (42772) saMgrAmashiraso madhye sarveShAM tatra pashyatAm . tAM dR^iShTvA tAdR^ishIM mAyAM rAkShasasya durAtmanaH .. 6\-90\-74 (42773) irAvAnapi saMkruddho mAyAM sraShTuM prachakrame . tasya krodhAbhibhUtasya samareShvanivartinaH .. 6\-90\-75 (42774) yo.anvayo mAtR^ikastasya sa enamabhipedivAn . sa nAgairbahubhI rAjannirAvAnsaMvR^ito raNe .. 6\-90\-76 (42775) dadhAra sumahadrUpamananta iva bhogavAn . tato bahuvidhairnAgaishChAdayAmAsa rAkShasam .. 6\-90\-77 (42776) ChAdyamAnastu nAgaiH sa dhyAtvA rAkShasapu~NgavaH . sauparNaM rUpamAsthAya bhakShayAmAsa pannagam .. 6\-90\-78 (42777) mAyayA bhakShite tasminnanvaye tasya mAtR^ike . vimohitamirAvantaM nyahanadrAkShaso.asinA .. 6\-90\-79 (42778) sakuNDalaM samukuTaM padmendusadR^ishaprabham . irAvataH shiro rakShaH pAtayAmAsa bhUtale .. 6\-90\-80 (42779) tasmiMstu nihate vIre rAkShasenArjunAtmaje . vishokAH samapadyanta dhArtarAShTrAH sarAjakAH .. 6\-90\-81 (42780) tasminmahati saMgrAme tAdR^ishe bhairave punaH . mahAnvyatikaro ghoraH senayoH samapadyata .. 6\-90\-82 (42781) gajA hayAH padAtAshcha vimishrA dantibhirhatAH . rathAshvA dantinashchaiva pattibhistatra sUditAH .. 6\-90\-83 (42782) tathA pattirathaughAshcha hayAshcha bahavo raNe . rathibhirnihatA rAjaMstava teShAM cha saMkule .. 6\-90\-84 (42783) ajAnannarjunashchApi nihataM putramaurasam . jaghAna samare shUrAnrAj~nastAnbhIShmarakShiNaH .. 6\-90\-85 (42784) tathaiva tAvakA rAjansR^i~njayAshcha sahasrashaH . juhvataH samare prANAnnijaghruritaretaram .. 6\-90\-86 (42785) muktakeshA vikavachA virathAshChinnakArmukAH . bAhubhiH samayudhyanta samavetAH parasparam .. 6\-90\-87 (42786) tathA marmAtigairbhIShmo nijaghAna mahArathAn . kampayansamare senAM pANDavAnAM paraMtapaH .. 6\-90\-88 (42787) tena yaudhiShThire sainye bahavo mAnavA hatAH . dantinaH sAdinashchaiva rathino.atha hayAstathA .. 6\-90\-89 (42788) tatra bhArata bhIShmasya raNe dR^iShTvA parAkramam . atyadbhutamapashyAma shakrasyeva parAkramam .. 6\-90\-90 (42789) tathaiva bhImasenasya pArShatasya cha bhArata . raudramAsIdraNe yuddhaM sAtyakasya cha dhanvinaH .. 6\-90\-91 (42790) dR^iShTvA droNasya vikrAntaM pANDavAnbhayamAvishat . eka eva raNe shakto nihantuM sarvasainikAn .. 6\-90\-92 (42791) kiM punaH pR^ithivIshUrairyodhavrAtaiH samAvR^itaH . ityabruvanmahArAja raNe droNena pIDitAH .. 6\-90\-93 (42792) vartamAne tathA raudre saMgrAme bharatarShabha . ubhayoH senayoH shUrA nAmR^iShyanta parasparam .. 6\-90\-94 (42793) AviShTA iva yudhyante rakShobhUtairmahAbalaiH . tAvakAH pANDaveyAshcha saMrabdhAstAta dhanvinaH .. 6\-90\-95 (42794) na sma pashyAmahe kaMchitprANAnyaH parirakShati . daivAsurAbhe samare tasminyodhA narAdhipa .. .. 6\-90\-96 (42795) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi aShTamadivasayuddhe navatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-90\-3 vAjinAM vegavatAM vAjinAmashvAnAM bahubhirgaNaiH parivArayanniti gaNashabdAdhyAhAreNa dvayoH saMbandhaH .. 6\-90\-6 pANDavasyArjunasya suta irAvAn .. 6\-90\-7 nAgarAjasya airAvatasya .. 6\-90\-10 pitR^ivyeNa ashvasenena .. 6\-90\-57 ayamardhaH shloko dAkShiNAtyakosheShu nAsti kho jho pustakayorasti .. 6\-90\-95 AviShTAH grahAdyAviShTAH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 091 .. shrIH .. 6\.91\. adhyAyaH 91 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## duryodhanaghaTotkachayoryuddham .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-91\-0 (42796) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-91\-0x (4171) irAvantaM tu nihataM dR^iShTvA pArthA mahArathAH . saMgrAme kimakurvanta tanmamAchakShva sa~njaya .. 6\-91\-1 (42797) sa~njaya uvAcha. 6\-91\-2x (4172) irAvantaM tu nihataM saMgrAme vIkShya rAkShasaH . vyanadatsumahAnAdaM bhaimasenirghaTotkachaH .. 6\-91\-2 (42798) nadatastasya shabdena pR^ithivI sAgarAmbarA . saparvatavanA rAjaMshchachAla subhR^ishaM tadA .. 6\-91\-3 (42799) antarikShaM dishashchaiva sarvAshcha pradishastathA . `chelushcha sahasA tatra tena nAdena nAditAH' 6\-91\-4 (42800) taM shrutvA sumahAnAdaM tava sainyasya bhArata .. UrustambhaH samabhavadvepathuH sveda eva cha. 6\-91\-5 (42801) sarva eva mahArAja tAvakA dInachetasaH .. sarvataH samacheShTanta siMhabhItA gajA iva . 6\-91\-6 (42802) narditvA sumahAnAdaM nirghAtamiva rAkShasaH .. jvalitaM shUlamudyamya rUpaM kR^itvA vibhIShaNam . 6\-91\-7 (42803) nAnArUpapraharaNairvR^ito rAkShasapu~NgavaiH .. AjaghAna susaMkruddhaH kAlAntakayamopabhaH . 6\-91\-8 (42804) tamApatantaM saMprekShya saMkruddhaM bhImadarshanam .. svabalaM cha bhayAttasya prAyasho vimukhIkR^itam . 6\-91\-9 (42805) tato duryodhano rAjA ghaTotkachamupAdravat .. pragR^ihya vipulaM chApaM siMhavadvinadanmuhuH . 6\-91\-10 (42806) pR^iShThato.anuyayau chainaM sravadbhiH parvatopamaiH .. ku~njarairdashasAhasrairva~NgAnAmadhipaH svayam .. 6\-91\-11 (42807) putraM tava mahArAja chukopa sa nishAcharaH . tataH pravavR^ite yuddhaM tumulaM romaharShaNam .. 6\-91\-12 (42808) rAkShasAnAM cha rAjendra duryodhanabalasya cha . gajAnIkaM cha saMprekShya meghabR^indamivoditam .. 6\-91\-13 (42809) abhyadhAvanta saMkruddhA rAkShasAH shastrapANayaH . nadanto vividhAnnAdAnmeghA iva savidyutaH .. 6\-91\-14 (42810) sharashaktyR^iShTinArAchairnighnanto gajayodhinaH . bhiNDipAlaistathA shUlairmudgaraiH saparashvathaiH .. 6\-91\-15 (42811) parvatAgraishcha vR^ikShaishcha nijaghnuste mahAgajAn . bhinnakumbhAnvirudhirAnbhinnagAtrAMshcha vAraNAn .. 6\-91\-16 (42812) apashyAma mahArAja vadhyamAnAnnishAcharaiH . teShu prakShIyamANeShu bhagneShu gajayodhiShu .. 6\-91\-17 (42813) duryodhano mahArAja rAkShasAnsamupAdravat . amarShavashamApannastyaktvA jIvitAtmanaH .. 6\-91\-18 (42814) mumocha nishitAnbANAnrAkShaseShu paraMtapa . jaghAna cha maheShvAsaH pradhAnAMstatra rAkShasAn .. 6\-91\-19 (42815) saMkruddho bharatashreShTha putro duryodhanastava . vegavantaM mahAraudraM vidyujjihvaM pramAthinam .. 6\-91\-20 (42816) sharaishchaturbhishchaturo nijaghAna mahAbalaH . tataH punarameyAtmA sharavarShaM durAsadam .. 6\-91\-21 (42817) mumocha bharatashreShTho nishAcharabalaM prati . tattu dR^iShTvA mahatkarma putrasya tava mAriSha .. 6\-91\-22 (42818) krodhenAbhiprajajvAla bhaimasenirmahAbalaH . sa viShphArya mahachchApamindrAshanisamaprabham .. 6\-91\-23 (42819) abhidudrAva vegena duryodhanamarindamam . tamApatantamudvIkShya kAlasR^iShTamivAntakam .. 6\-91\-24 (42820) na vivyathe mahArAja putro duryodhanastava . athainamabravItkruddhaH krUraH saMraktalochanaH .. 6\-91\-25 (42821) ghaTotkacha uvAcha. 6\-91\-26x (4173) adyAnR^iNyaM gamiShyAmi pitR^INAM mAtureva cha . ye tvayA sunR^ishaMsena dIrghakAlaM pravAsitAH .. 6\-91\-26 (42822) yachcha te pANDavA rAjaMshChaladyUte parAjitAH . yachchaiva draupadI kR^iShNA evavastrA rajasvalA .. 6\-91\-27 (42823) sabhAmAnIya durbuddhe bahudhA kleshitA tvayA . tava cha priyakAmena AshramasthA durAtmanA .. 6\-91\-28 (42824) saindhavena parAmR^iShTA paribhUya pitR^Inmama . eteShAmapamAnAnAmanyeShAM cha kulAdhama .. 6\-91\-29 (42825) antamadya gamiShyAmi yadi notsR^ijase raNam . evamuktvA tu haiDimbo mahadviShphArya kArmukam .. 6\-91\-30 (42826) saMdashya dashanairoShThaM sR^ikiNI parisaMlihan . sharavarSheNa mahatA duryodhanamavAkirat . parvataM vAridhArAbhiH prAvR^iShIva balAhakaH .. .. 6\-91\-31 (42827) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi aShTamadivasayuddhe ekanavatitamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 092 .. shrIH .. 6\.92\. adhyAyaH 92 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## ghaTotkachayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-92\-0 (42828) sa~njaya uvAcha. 6\-92\-0x (4174) tatastadbANavarShaM tu duHsahaM dAnavairapi . dadhAra yudhi rAjendro yathA varShaM mahAdvipaH .. 6\-92\-1 (42829) tataH krodhasamAviShTo niHshvasanniva pannagaH . saMshayaM paramaM prAptaH putraste bharatarShabha .. 6\-92\-2 (42830) mumocha nishitAMstIkShNAnnArAchAnpa~nchaviMshatim . te.apatansahasA rAjaMstasminrAkShasapu~Ngave .. 6\-92\-3 (42831) AshIviShA iva kruddhAH parvate gandhamAdane . sa tairviddhaH sravanraktaM prabhinna iva ku~njaraH .. 6\-92\-4 (42832) dadhre matiM vinAshAya rAj~naH sa pishitAshanaH . jagrAha cha mahAshaktiM girINAmapi dAriNIm .. 6\-92\-5 (42833) saMpradIptAM maholkAbhAmashaniM jvalitAmiva . tamAgachChanmahAbAhurjighAMsustanayaM tava .. 6\-92\-6 (42834) tAmudyatAmabhiprekShya va~NgAnAmadhipastvaran . ku~njaraM girisaMkAshaM rAkShasaM pratyachodayat .. 6\-92\-7 (42835) sa nAgapravareNAjau balinA shIghragAminA . yato duryodhanarathastaM mArgaM pratyaShedhayat .. 6\-92\-8 (42836) panthAnaM vArayAmAsa ku~njareNa sutasya te . mArgamAvAritaM dR^iShTvA rAj~nA va~Ngena dhImatA .. 6\-92\-9 (42837) ghaTotkacho mahArAja krodhasaMraktalochanaH . udyatAM tAM mahAshaktikaM tasmiMshchikShepa vAraNe .. 6\-92\-10 (42838) sa tayA.abhihato rAjaMstena bAhupramuktayA . saMjAtarudhirotpIDaH papAta cha mamAra cha .. 6\-92\-11 (42839) patatyatha gaje chApi va~NgAnAmIshvaro balI . javena samabhidrutya jagAma dharaNItalam .. 6\-92\-12 (42840) duryodho.api saMprekShya patitaM varavAraNam . prabhagnaM cha balaM dR^iShTvA jagAma paramAM vyathAm .. 6\-92\-13 (42841) `ashaktaH pratiyoddhuM vai dR^iShTvA tasya parAkramam.' kShatradharmaM puraskR^itya AtmanashchAtimAnitAm . prApte.apakranaye rAjA tasthau giririvAchalaH .. 6\-92\-14 (42842) rAdhAna cha shitaM bANaM kAlAgnisamatejasam . suyocha dharamakruddhastasminghore nishAchare .. 6\-92\-15 (42843) tamApatantaM saMprekShya vaNimindrAshaniprabham . lAghavAnmochayAmAsa mahAtmA vai ghaTotkachaH .. 6\-92\-16 (42844) bhUyashcha ninanAdoShaM krodhasaMraktalochanaH . trAsayAmAsa raunyAni yugante jalado yathA .. 6\-92\-17 (42845) taM shrutvA ninidaM ghoraM tasva bhImasya rakShasaH . AchAryamusaMgamya bhIShmaH shAntanavo.abravIt .. 6\-92\-18 (42846) yathaiva ninando ghoraH shrUyate rAkShaseritaH . haiDimbo yudhyate nUnaM rAj~nA duryodhanena cha .. 6\-92\-19 (42847) naiSha shakyo hi saMgrAme jetuM bhUtena kenachit . tatra gachChata bhadraM vo rAjAnaM parirakShitum .. 6\-92\-20 (42848) abhidrutya mahAbAhuM rAkShasena prapIDitam . etaddhi paramaM kR^ityaM sarveShAM naH paraMtapAH .. 6\-92\-21 (42849) pitAmahavachaH shrutvA tvaramANA mahArathAH . uttamaM javamAsthAya prayayuryatra kauravaH .. 6\-92\-22 (42850) droNashcha somadattashcha bAhlIko.atha jayadrathaH . kR^ipo bhirishravAH shalya AvantyaH sa bR^ihadbalaH .. 6\-92\-23 (42851) ashvatthAmA vikarNashcha chitraseno viviMshatiH . rathAshchAnekasAhasrA ye teShAmanuyAyinaH .. 6\-92\-24 (42852) abhidrutaM parIpsantaH putraM duryodhanaM tava . tadanIkamanAdhR^iShyaM pAlitaM tu mahArathaiH .. 6\-92\-25 (42853) pAtatAyinamAyAntaM prekShya rAkShasasattamaH . ...kampata mahAbAhurmainAka iva parvataHka .. 6\-92\-26 (42854) pragR^ihya vipulaM chApaM j~nAtibhiH parivAritaH . shUlamudgarahastaishcha nAnApraharaNairapi .. 6\-92\-27 (42855) tataH samabhavadyuddhaM tumulaM romaharShaNam . rAkShasAnAM cha mukhyasya duryodhanabalasya cha .. 6\-92\-28 (42856) dhanuShAM kUjatAM shabdaH sarvatastumulo raNe . ashrUyata mahArAja vaMshAnAM dahyatAmiva .. 6\-92\-29 (42857) shastrANAM pAtyamAnAnAM kavacheShu sharIriNAm . shabdaH samabhavadrAjangirINAmiva bhidyatAm .. 6\-92\-30 (42858) vIrabAhuvisR^iShTAnAM tomarANAM vishAMpate . rUpamAsIdviyatsthAnAM sarpANAmiva sarpatAm .. 6\-92\-31 (42859) tataH paramasaMkruddho viShphArya sumahaddhanuH . rAkShasandro mahAbAhurvinadanbhairava ravam .. 6\-92\-32 (42860) AchAryasyArdhachandreNa kruddhashchichCheda kArmukam . somadattasya bhallena dhvajaM chonmathya chAnadat .. 6\-92\-33 (42861) bAhlIkaM cha tribhirbANaiH pratyavidhyatstanAntare . kR^ipamekena vivyAdha chitrasenaM tribhiH sharaiH .. 6\-92\-34 (42862) pUrNAyatavisR^iShTena samyakpraNihitena cha . jatrudeshe samAsAdya vikarNaM samatADayat .. 6\-92\-35 (42863) nyaShIdatsvarathopasthe shoNitena pariplutaH . tataH punarameyAtmA nArAchAndasha pa~ncha cha .. 6\-92\-36 (42864) bhUrishravasi saMkruddhaH prAhiNodbharatarShabha . te varma bhittvA tasyAshu vivishurdharaNItalam .. 6\-92\-37 (42865) viviMshateshcha drauNeshcha yantArau samatADayat . tau petatU rathopasthe rashmInutsR^ijya vAjinAm .. 6\-92\-38 (42866) sindhurAj~no.ardhachandreNa vArAhaM svarNabhUShitam . unmamAtha mahArAja dvitIyenAchChinaddhanuH .. 6\-92\-39 (42867) chaturbhiratha nArAchairAvantyasya mahAtmanaH . jaghAna chaturo vAhAnkrodhasaMraktalochanaH .. 6\-92\-40 (42868) pUrNAyatavisR^iShTena pItena nishitena cha . nirbibheda mahArAja rAjaputraM bR^ihadbalam .. 6\-92\-41 (42869) sa gADhaviddho vyathito rathopastha upAvishat . bhR^ishaM krodhena chAviShTo rathastho rAkShasAdhipaH .. 6\-92\-42 (42870) chikShepa nishitAMstIkShNA~nCharAnAshIviShopamAn . bibhiduste mahArAja shalyaM yuddhavishAradam .. .. 6\-92\-43 (42871) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi aShTamadivasayuddhe dvinavatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 093 .. shrIH .. 6\.93\. adhyAyaH 93 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saMkulamuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-93\-0 (42872) sa~njaya uvAcha. 6\-93\-0x (4175) vimukhIkR^itya varsAMstu tAvakAnyudhi rAkShasaH . jighAMsubharatashreShTha duryodhanamupAdravat .. 6\-93\-1 (42873) tamApatantaM saMprekShya rAjAnaM prati vegitam . abhyadhAva~njighAMsantastAvakA yuddhadurmadAHka .. 6\-93\-2 (42874) tAlamAtrANi chApAni vikarShanto mahArathAH . tamekamabhyadhAvanta nadantaH siMhasa~Nghavat .. 6\-93\-3 (42875) athainaM sharavarSheNa samantAtparyavAkiran . parvataM vAridhArAbhiH sharadIva valAhakAH .. 6\-93\-4 (42876) sa gADhaviddho vyathitastotrArdita iva dvipaH . utpapAta tadA.a.akAshaM samantAdvainateyavat .. 6\-93\-5 (42877) vyanadatsumahAnAdaM jImUta iva shAradaH . dishaH khaM vidishashchaiva nAdayanbhairavasvanaH .. 6\-93\-6 (42878) rAkShasasya tu taM shabdaM shrutvA rAjA yudhiShThiraH . uvAcha bharatashreShTha bhImasenamarindamam .. 6\-93\-7 (42879) yudhyate rAkShaso nUnaM dhArtarAShTrairmahArathaiH . yathA.asya shrUyate shabdo nadato bhairavaM svanam .. 6\-93\-8 (42880) atibhAraM cha pashyAmi tasminrAkShasapu~Ngave . pitAmahashcha saMkruddhaH pA~nchAlAnhantumudyataH .. 6\-93\-9 (42881) teShAM cha rakShaNArthAya yudhyate phalgunaH paraiH . etajj~nAtvA mahAbAho kAryadvayamupasthitam .. 6\-93\-10 (42882) gachCha rakShasva haiDimbaM shaMshayaM paramaM gatam . bhrAturvachanamAj~nAya tvaramANo vR^ikodaraH .. 6\-93\-11 (42883) prayayau siMhanAdena trAsayansarvapArthivAn . vegena mahatA rAjanparvakAle yathodadhiHka .. 6\-93\-12 (42884) tamanvagAtsatyadhR^itiH sauchittiryuddhadurmadaH . shreNimAnvasudAnashcha putraH kAshyasya chAbhibhUH .. 6\-93\-13 (42885) abhimanyumukhAshchaiva draupadeyA mahArathAH . kShatradevashcha vikrantaH kShatradharmA tathaiva cha .. 6\-93\-14 (42886) anUpAdhipatishchaiva nIlaH svabalamAsthitaH . mahatA rathavaMshena haiDimbaM paryavArayan .. 6\-93\-15 (42887) ku~ncharaishcha sadA mattaiH ShaTsahasraiH prahAribhiHka . abhyarakShanta sahitA rAkShasendraM ghaTotkacham .. 6\-93\-16 (42888) siMhanAdena mahatA nemighoSheNa chaiva ha . khurashabdanipAtaishcha kampayanto vasuMdharAm .. 6\-93\-17 (42889) teShAmApatatAM shrutvA shabdaM taM tAvakaM balam . bhImasenabhayodvignaM vivarNavadanaM tathA .. 6\-93\-18 (42890) parivR^itya mahArAja parityajya ghaTotkacham . tataH pravavR^ite yuddhaMka tatra teShAM mahAtmanAm .. 6\-93\-19 (42891) tAvakAnAM pareShAM cha saMgrAmeShvanivartinAm . nAnArUpANi shastrANi visR^ijanto mahArathAH .. 6\-93\-20 (42892) anyonyamabhidhAvantaH saMprahAraM prachakrire . vyatiShyaktaM mahAraudraM yuddhaM bhIrubhayAvaham .. 6\-93\-21 (42893) hayA hayaiH samAjagmuH pAdAtAshcha padAtibhiH . `rathA rathaiH samAgachChannAgA nAgaishcha saMyuge' anyonyaM samare rAjanprArthayAnAH samabhyayuH .. 6\-93\-22 (42894) sahasA chAbhavattIvraM sannipAtanmahadrajaH . gajAshvarathapattInAM pAdanemisamuddhatam .. 6\-93\-23 (42895) dhUmrAruNaM rajastIvraM raNabhUmiM samAvR^iNot . naiva sve na pare rAjansamajAnanparasparam .. 6\-93\-24 (42896) pitA putraM na jAnIte putro vA pitaraM tathA . nirmaryAde tathAbhUte vaishase romaharShaNe .. 6\-93\-25 (42897) shastrANAM bharatashreShTha manuShyANAM cha rjatAm . sumahAnabhavachChabdaH pretAnAmiva bhArata .. 6\-93\-26 (42898) gajavAjimanuShyANAM shoNitAnratara~NgiNI . prAvavartata nadI tatra keshashaivalashAdvalA .. 6\-93\-27 (42899) narANAM chaiva kAyebhyaH shirasAM patatAM raNe . shushruve sumahA~nChabdaH patatAmashmanAmiva .. 6\-93\-28 (42900) vishiraskairmanuShyaishcha ChinnagAtraishcha vAraNaiH . ashvaiH saMbhinnadehaishcha saMkIrNA.abhUdvasuMdharA .. 6\-93\-29 (42901) nAnAvidhAni shastrANi visR^ijanto mahArathAH . anyonyamabhidhAvantaH saMprahArArthamudyatAH .. 6\-93\-30 (42902) hayA hayAnsamAsAdya preShitA hayasAdibhiH . samAhatya raNe.anyonyaM nipeturgatajIvitAH .. 6\-93\-31 (42903) narA narAnsamAsAdya krodharaktekShaNA bhR^isham . urAMsyurobhiranyonyaM samAshliShya nijaghnire .. 6\-93\-32 (42904) preShitAshcha mahAmAtrairvAraNAH paravAraNaiH . abhyaghnanta viShaNAgrairvAraNAneva saMyuge .. 6\-93\-33 (42905) te jAtarudhirotpIDAH patAkAbhirala~NkR^itAH . saMsaktAH pratyadR^ishyanta meghA iva savidyutaH .. 6\-93\-34 (42906) kechidbhinnA viShANAgrairbhinnakumbhAshcha tomaraiH . vinadanto.abhyadhAvanta garjamAnA dhanA iva .. 6\-93\-35 (42907) kechiddhastairdvidhAchChinnaishChinnagAtrAstathA.apare . nipetustumule tasmiMshChinnapakShA ivAdrayaH .. 6\-93\-36 (42908) pArshvaistu dAritairanye vAraNairvaravAraNAH . mumuchuH shoNitaM bhUri dhAtUniva mahIdharAH .. 6\-93\-37 (42909) nArAchanihatAstvanye tathA viddhAshcha tomaraiH . vinadanto.abhyadhAvanta vishR^i~NgA iva parvatAH .. 6\-93\-38 (42910) kechitkrodhasamAviShTA madAndhA niravagrahAH . rathAnhayAnpadAtIMshcha mamR^iduH shatasho raNe .. 6\-93\-39 (42911) tathA hayA hayArohaistADitAH prAsatomaraiH . tena tenAbhyavartanta kurvanto vyAkulA dishaH .. 6\-93\-40 (42912) rathino rathibhiH sArdhaM kulaputrAstanutyajaH . parAM shaktiM samAsthAya chakruH karmANyabhItavat .. 6\-93\-41 (42913) svayaMvara ivAmarde prajahruritaretaram . prArthayAnA yasho rAjansvargaM vA yuddhashAlinaH .. 6\-93\-42 (42914) tasmiMstathA vartamAne saMgrAme romaharShaNe . dhArtarAShTraM mahatsainyaM prayayau vimukhIkR^itam .. .. 6\-93\-43 (42915) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi aShTamadivasayuddhe trinavatitamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 094 .. shrIH .. 6\.94\. adhyAyaH 94 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## ghaTotkachayuddham .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-94\-0 (42916) sa~njaya uvAcha. 6\-94\-0x (4176) svasainyaM nihataM dR^iShTvA rAjA duryodhanaH svayam . abhyadhAvatsusaMkruddho bhImasenamarindamam .. 6\-94\-1 (42917) pragR^ihya sumahachchApamindrAshanisamasvanam . mahatA sharavarSheNa pANDavaM samavAkirat .. 6\-94\-2 (42918) ardhachandraM cha saMdhAya sutIkShNaM lomavApinam . bhImasenasya chichCheda chApaM krodhasamanvitaH .. 6\-94\-3 (42919) tadantaraM cha saMprekShya tvaramAmo mahArathaH . prasaMdadhe shitaM bANaM girINAmapi dAraNam .. 6\-94\-4 (42920) tenorasi mahArAja bhImasenamatADayat . sa gADhaviddho vyathitaH sR^ikviNI parisaMlihan .. 6\-94\-5 (42921) samAlalambe tejasvI dhvajaM hemapariShkR^itam . tathA vimanasaM dR^iShTvA bhImasenaM ghaTotkachaH .. 6\-94\-6 (42922) krodhenAbhiprajajvAla didhakShanniva pAvakaH . abhimanyumukhAshchApi pANDavAnAM mahArathAH .. 6\-94\-7 (42923) samabhyadhAvankroshanto rAjAnaM jAtasaMbhramAH . saMprekShya tAnsaMpatataH saMkruddhA~njAtasaMbhramAn .. 6\-94\-8 (42924) bhAradvAjo.abravIdvAkyaM tAvakAnAM mahArathAn . kShipraM gachChata bhadraM vo rAjAnaM parirakShata .. 6\-94\-9 (42925) saMshayaM paramaM prAptaM ma~njantaM vyasanArNave . ete kruddhA maheShvAsAH pANDavAnAM mahArathAH .. 6\-94\-10 (42926) bhImasenaM puraskR^itya duryodhanamupAdravan . nAnAvidhAni shastrANi visR^ijanto mahArathAH .. 6\-94\-11 (42927) nadanto bhairavAnnAdAMstrAsayantashcha bhUmipAn . tadA.a.achAryavachaH shrutvA saumadattipurogamAH .. 6\-94\-12 (42928) tAvakAH samavartanta pAmDavAnAmanIkinIm . kR^ipo bhUrishravAH shalyo droNaputro viviMshatiH .. 6\-94\-13 (42929) chitraseno vikarNashcha saindhavo.atha bR^ihadbalaH . Avantyau cha maheShvAsau kauravaM paryavArayan .. 6\-94\-14 (42930) te viMshatipadaM gatvA saMprahAraM prachakrire . pANDavA dhArtarAShTrAshcha parasparajighAMsavaHka .. 6\-94\-15 (42931) evamuktvA mahAbAhurmahadviShphArya kArmukam . bhAradvAjastato bhImaM ShaDviMshatyA samArpayat .. 6\-94\-16 (42932) bhUyashchainaM mahAbAhuH sharaiH shIghramavAkirat . parvataM vAridhArAbhiH prAvR^iShIva valAhakaH .. 6\-94\-17 (42933) taM pratyavidhyaddashabhirbhImasenaH shilImukhaiH . tvaramANo maheShvAsaH savye pArshve mahAbalaH .. 6\-94\-18 (42934) sa gADhaviddho vyathito vayovR^iddhashcha bhArata . pranaShTasaMj~naH sahasA rathopastha upAvishat .. 6\-94\-19 (42935) guruM pravyathitaM dR^iShTvA rAjA duryodhanaH svayam . drauNAyanishcha saMkruddhau bhImasenamabhidrutau .. 6\-94\-20 (42936) tAvApatantau saMprekShya kAlAntakayamopamau . bhImaseno mahAbAhurgadAmAdAya satvaram .. 6\-94\-21 (42937) avaplutya rathAttUrNaM tasthau giririvAchalaH . samudyamya gadAM gurvI yamadaNDopamAM raNe. 6\-94\-22 (42938) tamudyatagadaM dR^iShTvA kailAsamiva shR^i~NgiNam . kauravo droNaputrashcha sahitAvabhyadhAvatAm .. 6\-94\-23 (42939) tAvApatantau sahitau tvaritau balinAM varau . abhyadhAvata vegena tvaramANo vR^ikodaraH .. 6\-94\-24 (42940) tamApatantaM saMprekShya saMkruddhaM bhImadarshanam . samabhyadhAvaMstvaritAH kauravANAM mahArathAH .. 6\-94\-25 (42941) bhAradvAjamukhAH sarve bhImasenajighAMsayA . nAnAvidhAni shastrANi bhImasyorasyapAtayan .. 6\-94\-26 (42942) sahitAH pANDavaM sarve pIDayantaH samantataH . taM dR^iShTvA saMshayaM prAptaM pIDyamAnaM mahAratham .. 6\-94\-27 (42943) abhimanyuprabhR^itayaH pANDavAnAM mahArathAHka . abhyadAvanparIpsantaH prANAMstyaktvA sudustyajAn 6\-94\-28 (42944) anUpAdhipatiH shUro bhImasya dayitaH sakhA . nIlo nIlAmbudaprakhyaH saMkruddho drauNimabhyAt .. 6\-94\-29 (42945) spardhate hi maheShvAso nityaM droNasutena saH . sa viShphArya mahachchApaM drauNiM vivyAdha patriNA .. 6\-94\-30 (42946) yathA shakro mahArAja purA vivyAdha dAnavam . viprachittiM durAdharShaM devatAnAM bhayaMkaram .. 6\-94\-31 (42947) yena lokatrayaM krodhAtrAsitaM svena tejasAka . 6\-94\-32b`sa rudreNa jitaH pUrvaM nihato mAtarishvanA' tathA nIlena nirbhinnaH samya~Nbhuktena patriNA .. 6\-94\-32 (42948) saMjAtarudhirotpIDo drauNiH krodhasamanvitaH . sa viShphArya dhanushchitramindrAshanisamasvanam .. 6\-94\-33 (42949) dadhre nIlavinAshAya matiM matimatAM varaH . tataH saMdhAya vimalAnbhallAnkarmAramArjitAn .. 6\-94\-34 (42950) jaghAna chaturo vAhAnpAtayAmAsa cha dhvajam . `sUtaM chaikena bhallena rathanIDAdapAharat' saptamena cha bhallena nIlaM vivyAdha vakShasi .. 6\-94\-35 (42951) sa gADhaviddho vyathito rathopastha upAvishat . mohitaM vIkShya rAjAnaM nIlamashmachayopamam .. 6\-94\-36 (42952) ghaTotkacho.abhisaMkruddho j~nAtibhiH parivAritaH . abhidudrAva vegena drauNimAhavashobhinam . tathetare chAbhyadhAvanrAkShasA yuddhadurmadAH .. 6\-94\-38a` bhImaseno mahAbAhurnIlaM nIlA~njanaprabham.' Aropya svarathaM vIro duryodhanamapAdravat .. 6\-94\-37 (42953) ghaTotkachaM cha saMprekShya rAkShasaM ghoradarshanam .. abhyadhAvata tejasvI bhArajvAjAtmajastvaran .. 6\-94\-39 (42954) nijaghAna cha saMkruddho rAkShasAnbhImadarshanAn . yo.abhavannagrataH kruddhA rAkShasasya puraHsarAH . vimukhAMshchaiva tAndR^iShTvA drauNichApachyutaiH sharaiH .. 6\-94\-40 (42955) akruddhyata mahAkAyo bhaimasenirghaTotkachaH . prAdushchakre tato mAyAM ghorarUpAM sudAruNAm .. 6\-94\-41 (42956) mohayansamare drauNiM mAyAvI rAkShasAdhipaH . tataste tAvakAH sarve mAyayA vimukhIkR^itAHka .. 6\-94\-42 (42957) anyonyaM samapashyanta nikR^ittA medinItale . vicheShTamAnAH kR^ipaNAH shoNitena pariplutAH .. 6\-94\-43 (42958) droNaM duryodhanaM shalyamashvatthAmAnameva cha . prAyashashcha maheShvAsA ye pradhAnAH sma kauravAH .. 6\-94\-44 (42959) vidhvastA rathinaH sarve gajAshcha vinipAtitAH . hayAshchaiva hayArohAH sannikR^ittAH sahasrashaH .. 6\-94\-45 (42960) taddR^iShTvA tAvakaM sainyaM vidrutaM shibiraM prati . mama prAkroshato rAjaMstathA devavratasya cha .. 6\-94\-46 (42961) yudhyadhvaM mA palAyadhvaM mAyaiShA rAkShasI raNe . ghaTotkachapramukteti nAtiShThanta vimohitAH .. 6\-94\-47 (42962) naiva te shraddadhurbhItA vadatorAvayorvachaH . tAMshcha pradravato dR^iShTvA jayaM prAptAshcha pANDavAH .. 6\-94\-48 (42963) ghaTotkachena sahitAH siMhanAdAnprachakrire . sha~NkhadundubhinirghoShaiH samantAnnedire bhR^isham .. 6\-94\-49 (42964) evaM tava balaM sarvaM haiDimbena mahAtmanA . sUryAstamanavelAyAM prabhagnaM vidrutaM dishaH .. .. 6\-94\-50 (42965) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi aShTamadivasayuddhe chaturnavatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-94\-44 droNAdrIMshchApashyanteti saMbandhaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 095 .. shrIH .. 6\.95\. adhyAyaH 95 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhagadattAdiyuddham .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-95\-0 (42966) sa~njaya uvAcha. 6\-95\-0x (4177) tasminmahati saMkrande rAjA duryodhanastadA . `parAjayaM rAkShasena nAmR^iShyata paraMtapaH.' gA~NgeyamupasaMgamya vinayenAbhivAdya cha .. 6\-95\-1 (42967) tasya sarvaM yathAvR^ittamAkhyAtumupachakrame . ghaTotkachasya vijayamAtmanashcha parAjayam .. 6\-95\-2 (42968) kathayAmAsa durdharSho viniHshvasya punaHpunaH . abravIchcha tadA rAjanbhIShmaM kurupitAmaham .. 6\-95\-3 (42969) bhavantaM samupAshritya droNaM chaiva pitAmaha . pANDavairvigraho ghoraH samArabdho mayA prabho .. 6\-95\-4 (42970) ekAdasha samAkhyAtA akShauhiNyashcha yA mama . nideshe tava tiShThanti mayA sArdhaM paraMtapa .. 6\-95\-5 (42971) so.ahaM bharatashArdUla bhImasenapurogamaiH . ghaTotkachaM samAshritya pANDavairyudhi nirjitaH .. 6\-95\-6 (42972) tanme dahati gAtrANi shuShkavR^ikShamivAnalaH . tadichChAmi mahAbhAga tvatprasAdAtparaMtapa .. 6\-95\-7 (42973) rAkShasApashadaM hantuM svayameva pitAmaha . tvAM samAshritya durdharShaM tanme kartuM tvamarhasi .. 6\-95\-8 (42974) sa~njaya uvAcha. 6\-95\-9x (4178) etachChrutvA tu vachanaM rAj~no bharatasattama . duryodhanamidaM vAkyaM bhIShmaH shAntanavo.abravIt .. 6\-95\-9 (42975) shR^iNu rAjanmama vacho yattvAM vakShyAmi kaurava . yathA tvayA mahArAja vartitavyaM paraMtapa .. 6\-95\-10 (42976) AtmA rakShyastvayA tAta sarvAvasthAsvarindama . dharmarAjena saMgrAmastvayA kAryaH sadA.anagha .. 6\-95\-11 (42977) arjunena yamAbhyAM vA bhImasenena vA punaH . anyairvA pR^ithivIpAlai rAjA rAjAnamR^ichChati .. 6\-95\-12 (42978) na tu kAryastvayA rAjanhaiDimbena durAtmA . ahaM droNaH kR^ipo drauNiH kR^itavarmA cha sAtvataH . shalyashcha vR^iShasenashcha vikarNashcha mahArathaH .. 6\-95\-13 (42979) sheShAshcha bhrAtarastvanye duHshAsanapurogamAH . tvadarthe pratiyotsyAmo rAkShasaM taM mahAbalam .. 6\-95\-14 (42980) raudre tasminrAkShasendre yadi te hR^ichChayo mahAn . ayamAgachChatu raNaM tasya yuddhAya durmateH .. 6\-95\-15 (42981) bhagadatto mahIpAlaH purandarasamo yudhi . etAvaduktvA rAjAnaM bhagadattamathAbravIt .. 6\-95\-16 (42982) samakShaM pArthivendrasya vAkyaM vAkyavishAradaH . gachCha shIghraM mahArAja haiDimbaM yuddhadurmadam .. 6\-95\-17 (42983) vArayasva raNe yatto miShatAM sarvadhanvinAm . rAkShasaM krUrakarmANaM yathendrastArakaM purA .. 6\-95\-18 (42984) tava divyAni chAstrANi vikramashcha paraMtapa . samAgamashcha bahubhiH purA.abhUdamaraiH saha .. 6\-95\-19 (42985) tvaM tasya nR^ipashArdUla pratiyoddhA mahAhave . svabalenAvR^ito gachCha jahi rAkShasapu~Ngavam .. 6\-95\-20 (42986) sa~njaya uvAcha. 6\-95\-21x (4179) etachChrutvA tu vachanaM bhIShmasya pR^itanApateH . prayayau siMhanAdena parAnabhimukhako drutam .. 6\-95\-21 (42987) tamApatantaM saMprekShya garjantamiva toyadam . abhyavartanta saMkruddhAH pANDavAnAM mahArathAH .. 6\-95\-22 (42988) bhImaseno.abhimanyushcha rAkShasashcha ghaTotkachaH . draupadeyAH satyadhR^itiH kShatradevashcha bhArata .. 6\-95\-23 (42989) chedipo vasudAnashcha dashArNAdhipatistathA . supratIkena tAMshchApi bhagadatto.apyupAdravat .. 6\-95\-24 (42990) tataH samabhavadyuddhaM ghorarUpaM bhayAnakam . pANDUnAM bhagadattena yamarAShTravivardhanam .. 6\-95\-25 (42991) prayuktA rathibhirbANA bhImavegAH sutejanAH . te nipeturmahArAja nAgeShu cha ratheShu cha .. 6\-95\-26 (42992) prabhinnAshcha mahAnAgA vinItA hastisAdibhiH . parasparaM samAsAdya saMnipeturabhItavat .. 6\-95\-27 (42993) madAndhA roShasaMrabdhA viShANAgrairmahAhave . bibhidurdantamusalaiH samAsAdya parasparam .. 6\-95\-28 (42994) hayAshcha chAmarApIDAH prAsapANibhirAsthitAH . choditAH sAdibhiH kShipraM nijaghruritaretaram .. 6\-95\-29 (42995) pAdAtAshcha padAtyoghaistADitAH shaktitomaraiH . nyapatanta tadA bhUmau shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-95\-30 (42996) rathinashcha rathAkaMshchitrAnkarNinAlIkatomaraiH . nihatya samare vIrAnsiMhanAdAnvinedire .. 6\-95\-31 (42997) tasmiMstathA vartamAne saMgrAme romaharShaNe . bhagatatto maheShvAso bhImasenamathAdravat .. 6\-95\-32 (42998) ku~njareNa prabhinnena saptadhA sravatA madam . parvatena yathA toyaM sravamANena sarvashaH .. 6\-95\-33 (42999) kira~nCharasahasrANi supratIkashirogataH . airAvatastho maghavAnvAridhArA ivAnagha .. 6\-95\-34 (43000) sa bhImaM sharadhArAbhistAjayAmAsa pArthivaH . parvataM vAridhArAbhistapAnte jalado yathA .. 6\-95\-35 (43001) bhImasenastu saMkruddhaH pAdarakShAnparaHshatAn . nijaghAna maheShvAsaH saMrabdhaH sharavR^iShTibhiH .. 6\-95\-36 (43002) tAndR^iShTvA nihatAnkruddho bhagadattaH pratApavAn . chodayAmAsa nAgendraM bhImasenarathaM prati .. 6\-95\-37 (43003) sa nAgaH preShitastena bANo jyAchodito yathA . abhyadhAvata vegena bhImasenapurogamAH .. 6\-95\-38 (43004) tamApatantaM saMprekShya pANDavAnAM mahArathAH . abhyavartanta vegena bhImasenapurogamAH .. 6\-95\-39 (43005) kekayAshchAbhimanyushcha draupadeyAshcha sarvashaH . dashArNAdhipatiH shUraH kShatradevashcha mAriSha .. 6\-95\-40 (43006) chedipo dhR^iShTaketushcha saMrabdhAH sarva eva te . uttamAstrANi divyAni darshayanto mahAbalAH .. 6\-95\-41 (43007) tamekaM ku~njaraM kruddhAH samantAtparyavArayan . sa viddho bahubhirbANairvyarochata mahAdvipaH .. 6\-95\-42 (43008) saMjAtarudhirotpIDo dhAtuchitra ivAdrirAT . dashArNAdhipatishchA.api gajaM bhUmidharopamam .. 6\-95\-43 (43009) samAsthito.abhidudrAva bhagadattasya vAraNam . tamApatantaM samare jagaM jagapatiH sa cha .. 6\-95\-44 (43010) dadhAra supratIko.api veleva makarAlayam . vAritaM prekShya nAgendraM dashArNasya mahAtmanaH .. 6\-95\-45 (43011) sAdhusAdhviti sainyAni tvadIyAnyabhyapUjayan . tataH prAgjyotiShaH kruddhastomarAnvai chaturdasha .. 6\-95\-46 (43012) prAhiNottasya nAgasya pramukhe nR^ipasattama . tasya kumbhaparitrANAM shAtakumbhapariShkR^itam .. 6\-95\-47 (43013) vidArya prAvishankShipraM valmIkamiva pannagAH . sa gADhaviddho vyathito nAgo bharatasattama .. 6\-95\-48 (43014) upAvR^ittamadaH kShipramabhyavartata veginaH . sa pradudrAva vegena praNadanbhairavaM ravam .. 6\-95\-49 (43015) saMmardamAnaH svabalaM vAyurvR^ikShAnivaujasA . tasminparAjite nAge pANDavAnAM mahArathAH .. 6\-95\-50 (43016) siMhanAdaM vinadyochchairyuddhAyaivAvatasthire . tato bhImaM puraskR^itya bhagadattamupAdravan .. 6\-95\-51 (43017) kiranto vividhAnbANA~nshastrANi vividhAni cha . teShAmApatatAM rAjansaMkruddhAnAmamarShiNAm .. 6\-95\-52 (43018) shrutvA sa ninadaMka ghoramamarShAdgatasAdhvasaH . bhagadatto maheShvAsaH svanAgaM pratyachodayat .. 6\-95\-53 (43019) a~NkushA~NguShThanuditaH sa gajapravaro yudhi . tasminkShaNe samabhavatsAMvartaka ivAnalaH .. 6\-95\-54 (43020) rathasa~NghAMstathA nAgAnhayAMshcha hayasAdinaH . pAdAtAMshcha susaMkruddhaH shatasho.atha sahasrashaHka .. 6\-95\-55 (43021) amR^idgAtsamare nAgaH saMpradhAvaMstatastataH . tena saMloDyamAnaM tu pANDavAnAM balaM mahat .. 6\-95\-56 (43022) saMchukocha mahArAja charmevAgnau samAhitam . bhagnaM tu svabalaM dR^iShTvA bhagadattena dhImatA .. 6\-95\-57 (43023) ghaTotkacho.atha saMkruddho bhagadattamupAdravat . vikaTaH paruSho rAjandIptAsyo dIptalochanaH .. 6\-95\-58 (43024) rUpaM vibhIShaNaM kR^itvA roSheNa prajvalanniva . jagrAha vimalaM shUlaM girINAmapi dAraNam .. 6\-95\-59 (43025) nAgaM jighAMsuH sahasA chikShepa cha mahAbalaH . sa visphuli~NgamAlAbhiH samantAtpariveShTitam .. 6\-95\-60 (43026) tamApatantaM sahasA dR^iShTvA prAgjyotiSho nR^ipaH . chikShepa ruchiraM tIkShNamardhachandraM sudAruNam .. 6\-95\-61 (43027) chichCheda tanmahachChUlaM tena bANena vegavAn . utpapAta dvidhA chChinnaM shUlaM hemapariShkR^itam .. 6\-95\-62 (43028) mahAshaniryathA bhraShTA shakramuktA nabhogatA . shUlaM nipatitaM dR^iShTvA dvidhA kR^ittaM cha pArthivaH .. 6\-95\-63 (43029) rukmadaNDAM mahAshaktiM jagrAhAgnishikhopamAn . chikShepa tAM rAkShasasya tiShThitiShTheti chAbravIt .. 6\-95\-64 (43030) tAmApatantIM saMprekShya viyatsthAmashanImiva . utpatya rAkShasastUrNaM jagrAha cha nanAda cha .. 6\-95\-65 (43031) babha~nja chainAM tvarito jAnunyAropya bhArata . pashyataH pArthivendrasya tadadbhutamivAbhavat .. 6\-95\-66 (43032) tadavekShya kR^itaM karma rAkShasena balIyasA . divi devAH sagandharvA munayashchApi vismitAH .. 6\-95\-67 (43033) pANDavAshcha mahArAja bhImasenapurogamAH . sAdhusAdhviti nAdena pR^ithivImanvanAdayan .. 6\-95\-68 (43034) taM tu shrutvA mahAnAdaM prahR^iShTAnAM mahAtmanAm . nAmR^iShyata maheShvAso bhagadattaH pratApavAn .. 6\-95\-69 (43035) sa viShphArya mahachchApamindrAshAnisamaprabham . abhidudrAva vegena pANDavAnAM mahArathAn .. 6\-95\-70 (43036) visR^ijanvimalAMstIkShNAnnArAchA~njvalanaprabhAn . bhImamekena vivyAdha rAkShasaM navabhiH sharaiH .. 6\-95\-71 (43037) abhimanyuM tribhishchaiva kekayAnpa~ncha pa~nchabhiH . pUrNAyatavisR^iShTena shareNAnataparvaNA .. 6\-95\-72 (43038) bibheda dakShiNaM bAhuM kShatredavasya chAhave . papAta sahasA tasya sasharaM dhanuruttamam .. 6\-95\-73 (43039) draupadeyAMstataH pa~ncha pa~nchabhiH samatADayat . bhImasenasya cha krodhAnnijaghAna turaMgamAn .. 6\-95\-74 (43040) dhvajaM kesariNaM chAsya chichCheda vishikhaistribhiH . nirbibheda tribhishchAnyaiH sArathiM chAsya patribhiH .. 6\-95\-75 (43041) sa gADhaviddho vyathito rathopastha upAvishat . vishoko bharatashreShTha bhagadattena saMyuge .. 6\-95\-76 (43042) tato bhImo mahAbAhurviratho rathinAM varaH . gadAM pragR^ihya vegena prachaskanda rathottamAt .. 6\-95\-77 (43043) tamudyatagadaM dR^iShTvA sashR^i~Ngamiva parvatam . tAvakAnAM bhayaM ghoraM samapadyata bhArata .. 6\-95\-78 (43044) etasminneva kAle tu pANDavaH kR^iShNasArathiH . AjagAma mahArAja nighna~nshatrUnsamantataH .. 6\-95\-79 (43045) yatra tau puruShavyAghrau pitAputrau mahAbalau . prAgjyotiSheNa saMyuktau bhImasenaghaTotkachau .. 6\-95\-80 (43046) dR^iShTvA cha pANDavo bhrAtR^InyudhyamAnAnmahArathAn . tvarito bharatashreShTha tatrAyudhyatkira~nCharAn .. 6\-95\-81 (43047) tato duryodhano rAjA tvaramANo mahArathaH . senAmachodayatkShipraM rathanAgAshvasaMkulAm .. 6\-95\-82 (43048) tAmApatantIM sahasA kauravANAM mahAchamUm . abhidudrAva vegena pANDavaH shvetavAhanaH .. 6\-95\-83 (43049) bhagadattashcha samare tena nAgena bhArata . vimR^idganpANDavabalaM yudhiShThiramupAdravat .. 6\-95\-84 (43050) tadAsItsumahadyuddhaM bhagadattasya mAriSha . pA~nchAlaiH pANDaveyaishcha kekayaishchodyatAyudhaiH .. 6\-95\-85 (43051) bhImaseno.api samare tAvubhau keshavArjinau . ashrAvayadyathAvR^ittamirAvadvadhatuttamam .. .. 6\-95\-86 (43052) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi aShTamadivasayuddhe pa~nchanavatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-95\-4 bhavantaM samupAshritya vAsudevaM yathA paraiH iti jho pAThaH . Da pAThe ayamarthashloko nAsti .. 6\-95\-15 anushaya iti pAThe pashchAttApaH .. 6\-95\-77 prachaskanda avatatAra .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 096 .. shrIH .. 6\.96\. adhyAyaH 96 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhImena duryodhanAnujAnAM katipayAnAM hananam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-96\-0 (43053) sa~njaya uvAcha. 6\-96\-0x (4180) putraM vinihataM shrutvA irAvantaM dhana~njayaH . duHkhena mahatA.a.aviShTo niHshvasanpannago yathA .. 6\-96\-1 (43054) abravItsamare rAjanvAsudevamidaM vachaH . idaM nUnaM mahAprAj~no viduro dR^iShTavAnpurA .. 6\-96\-2 (43055) kurUNAM pANDavAnAM cha kShayaM ghoraM mahAmatiHka . sa tato nivAritavAndhR^itarAShTraM janeshvaram .. 6\-96\-3 (43056) anye cha bahavo vIrAH saMgrAme madhusUdana . nihatAH kauravaiH sa~Nkhye tathA.asmAbhishcha kauravAH .. 6\-96\-4 (43057) arthahetornarashreShTha kriyate karma kutsitam . dhigarthAnyatkR^ite hyevaM kriyate j~nAtisaMkShayaH .. 6\-96\-5 (43058) adhanasya mR^itaM shreyo na cha j~nAtivadhAdvanam . kiM nu prApsyAmahe kR^iShNa hatvA j~nAtInsamAgatAn .. 6\-96\-6 (43059) duryodhanAparAdhena shakuneH saubalasya cha . kShatriyA nidhanaM yAnti karNadurmantritena cha .. 6\-96\-7 (43060) idAnIM cha vijAnAmi sukR^itaM madhusUdana . kR^itaM rAj~nA mahAbAho yAchatA ta suyodhanam .. 6\-96\-8 (43061) rAjyArdhaM pa~ncha vA grAmAnnAkArShItsa cha durmatiHka . dR^iShTvA hi kShatriyA~nshUrA~nshayAnAndharaNItale .. 6\-96\-9 (43062) nindAmi bhR^ishamAtmAnaM dhigastu kShatrijIvikAm . ashaktamiti mAmete j~nAsyante kShatriyA raNe .. 6\-96\-10 (43063) etadarthaM mayA yuddhaM rochitaM madhusUdana . saMchodaya hayA~nshIghraM dhArtarAShTrachamUM prati .. 6\-96\-11 (43064) pratariShye mahApAraM bhujAbhyAM samarodadhim . nAyaM klIbAyituM kAlo vidyate mAdhava kvachit .. 6\-96\-12 (43065) sa~njaya uvAcha. 6\-96\-13x (4181) evamuktastu pArthena keshavaH paravIrahA . chodayAmAsa tAnashvAnpANDurAnvAtaraMhasaH .. 6\-96\-13 (43066) atha shabdo mahAnAsIttava sainyasya bhArata . mArutoddhUtavegasya sAgarasyeva parvaNi .. 6\-96\-14 (43067) aparAhNe mahArAja saMgrAmaH samapadyata . parjanyasamanirghoSho bhIShmasya saha pANDavaiH .. 6\-96\-15 (43068) tato rAjaMstava sutA bhImasenamupAdravan . parivArya raNe droNaM vasavo vAsavaM yathA .. 6\-96\-16 (43069) tataH shAntanavo bhIShmaH kR^ipashcha rathinAM varaH . bhagadattaH susharmA cha dhanaMjayamupAdravan .. 6\-96\-17 (43070) hArdikyo bAhlikashchaiva sAtyakiM samabhidrutau . ambaShThakastu nR^ipatirabhimanyumavasthitaH .. 6\-96\-18 (43071) sheShAstvanye mahArAja sheShAneva mahArathAn . tataH pravavR^ite yuddhaM ghorarUpaM bhayAvaham .. 6\-96\-19 (43072) `bhImasenastu saMprekShya putrAMstava vishAMpate'. prajajvAla raNe kruddho haviShA havyavADiva .. 6\-96\-20 (43073) putrAstu tava kaunteyaM ChAdayAMchakrire sharaiH . prAvR^iShIva mahArAja jaladA iva parvatam .. 6\-96\-21 (43074) sa chChAdyamAno bahudhA putraistava vishAMpate . sR^ikviNI saMlihanvIraH shArdUla iva darpitaH .. 6\-96\-22 (43075) vyUDhoraskastato bhImaH pothayAmAsa pArthivam . kShurapreNa sutIkShNena sumuktena mahAraNe .. 6\-96\-23 (43076) tADayAmAsa saMkruddhaH so.abhavadvyathitendriyaH . apareNa tu bhallena pItena nishitena tu . apAtayatkuNDalitaM siMhaH kShudramR^igaM yathA .. 6\-96\-24 (43077) tataH sunishitAnbANAnbhImasenaH shilAshitAn . sa sapta saMdadhe hantuM putrAste bharatarShabha .. 6\-96\-25 (43078) preShitA bhimasenena sharAste dR^iDhadhanvanA . apAtayanta putrAMste rathebhyaH sumahArathAn .. 6\-96\-26 (43079) anAdhR^iShTiM kuNDabhediM virAjaM dIptalochanam . dIrghabAhuM subAhuM cha tathaiva makaradhvajam .. 6\-96\-27 (43080) prapatantisma vIrAste virejurbharatarShabha . vasante puShpashabalAH kiMshukAH patitA iva .. 6\-96\-28 (43081) tataH pradudruvuH sheShAstava putrA mahAhave . taM kAlamiva manyanto bhImasenaM mahAbalam .. 6\-96\-29 (43082) droNastu samare vIraM nirdahanaktaM sutAMstava . yathAdriM vAridhArAbhiH samantAdvyakirachCharaiH .. 6\-96\-30 (43083) tatrAdbhutamapashyAma kuntIputrasya pauruSham . droNena vAryamANo.api nijaghne yatsutAMstava .. 6\-96\-31 (43084) yathA govR^iShabho varShaM saMdhArayati svAtpatat . bhImastathA droNamuktaM sharavarShamadIdharat .. 6\-96\-32 (43085) adbhutaM cha mahArAja tatra chakre vR^ikodaraH . yatputrAMste.avadhItsa~Nkhye droNaM chaiva nyavArayat .. 6\-96\-33 (43086) putreShu tava vIreShu chikrIDArjunapUrvajaH . mR^igeShviva mahArAja charanvyAghro mahAbalaH .. 6\-96\-34 (43087) yathA hi pashumadhyastho drAvayeta pashUnvR^ikaH . vR^ikodarastava sutAMstathA vyadrAvayadraNe .. 6\-96\-35 (43088) gA~Ngeyo bhagadattashcha gotamashcha mahArathAH . pANDavaM rabhasaM yuddhe vArayAmAsurarjunam .. 6\-96\-36 (43089) astrairastrANi saMvArya teShAM so.atiratho raNe pravIrAMstava sainyeShu preShayAmAsa mR^ityave .. 6\-96\-37 (43090) abhimanyustu rAjAnamambaShThaM lokavishrutam . virathaM rathinAM shreShThaM kArayAmAsa sAyakaiH .. 6\-96\-38 (43091) viratho vadhyamAnastu saubhadreNa yashasvinA . avaplutya rathAttUrNamambaShTho vasudhAdhipaH .. 6\-96\-39 (43092) asiM chikShepa samare saubhadrasya mahAtmanaH . Aruroha rathaM chaiva hArdikyasya mahAbalaH .. 6\-96\-40 (43093) ApatantaM tu nistriMshaM yuddhamArgavishAradaH . lAghavAdvyaMsayAmAsa saubhadraH paravIrahA .. 6\-96\-41 (43094) vyaMsitaM vIkShya nistriMshaM saubhadreNa raNe tadA . sAdhusAdhviti sainyAnAM praNAdo.abhUdvishAMpate .. 6\-96\-42 (43095) dhR^iShTadyumnamukhAstvanye tava sainyamayodhayan . tathaiva tAvakAH sarve pANDusainyamayodhayan .. 6\-96\-43 (43096) tatrAkrando mahAnAsIttava teShAM cha bhArata . nighnatAM dR^iDhamanyonyaM kurvatAM karma duShkaram .. 6\-96\-44 (43097) anyonyaM hi raNe shUrAH kesheShvAkShiShya mAninaH . nakhadantairayudhyanta muShTibhirjAnubhistathA .. 6\-96\-45 (43098) talaishchaivAtha nistriMshairbAhubhishcha susaMsthitaiH . vivaraM prApya chAnyonyamanayanyamasAdanam .. 6\-96\-46 (43099) nyahanachcha pitA putraM putrashcha pitaraM tathA . vyAkulIkR^itasaMkalpA yuyudhustatra mAnavAH .. 6\-96\-47 (43100) raNe chArUNi chApAni hemapR^iShThAni mAriSha . hatAnAmapaviddhAni kalApAshcha mahAdhanAH .. 6\-96\-48 (43101) jAtarUpamayaiH pu~Nkhai rAjatairnishitAH sharAH . tailadhautA vyarAjanta nirmuktabhujagopamAH .. 6\-96\-49 (43102) kha~NgAshcha dAntatsaravo jAtarUpapariShkR^itAH . charmANi chApaviddhAni rukmachitrANi dhanvinAM .. 6\-96\-50 (43103) suvarNAvikR^itAH prAsAH prabhagnA hemabhUShitAH . jAtarUpamayA yaShTyaH shaktyashcha kanakojjvalAH .. 6\-96\-51 (43104) avaskandAshcha patitA musalAni gurUNi cha . parighAH paTTasAshchaiva bhiNDipAlAshcha mAriSha .. 6\-96\-52 (43105) patitA vividhAshchApAshchitrA hemapariShkR^itAH . kuthA bahuvidhAkArAshchAmarA vyajanAni cha .. 6\-96\-53 (43106) nAnAvidhAni shastrANi pragR^ihya patitA narAH . jIvanta iva dR^ishyanate gatasattvA mahArathAH .. 6\-96\-54 (43107) gajAvimathitairgAtrairmusalairbhinnamastakAH . gajAvAjirathakShuNNAH sherate sma narAH kShitau .. 6\-96\-55 (43108) tathaivAshvanR^inAgAnAM sharIrairvibabhau tadA . saMChannA vasudhA rAjanparvatairiva shAtitaiH .. 6\-96\-56 (43109) samare patitaishchaiva shaktyR^iShTisharatomaraiH . nistriMshaiH paTTasaiH prAsairavaskandaiH parashvathaiH .. 6\-96\-57 (43110) parighairbhiNDipAlaishcha shataghnIbhishcha mAriSha . sharIraiH shastranirbhinnaiH samAstIryata medinI .. 6\-96\-58 (43111) vishabdairalpashabdaishcha shoNitaugapariplutaiH . gatAsubhiramitraghna vibabhau nichitA mahI .. 6\-96\-59 (43112) satalatraiH sakeyUrairbAhubhishchandanokShitaiH . hastihastopamaishChinnairUrubhishcha tarasvinAm .. 6\-96\-60 (43113) baddhachUjAmaNivaraiH shirobhishcha sakuNDalaiH . pAtitai R^iShabhAkShANAM babhau bhArata medinI .. 6\-96\-61 (43114) kavachaiH shoNitAdigdhairviprakIrNaishcha kA~nchanaiH . rarAja subhR^ishaM bhUmiH shAntArchirbhirivAnalaiH .. 6\-96\-62 (43115) vipraviddhaiH kalApaishcha patitaishcha sharAsanaiH . viprakIrNaiH sharaishchaiva rukmapu~NkhaiH samantataH .. 6\-96\-63 (43116) rathaishcha sarvato bhagnaiH ki~NkiNIjAlabhUShitaiH . vAjibhishcha hatairbANaiH srastajihvaiH sashoNitaiH .. 6\-96\-64 (43117) anukarShaiH patAkAbhirupAsa~Ngairdhvajairapi . pravIrANAM mahAsha~NkhairviprakIrNaishcha pANDuraiH .. 6\-96\-65 (43118) srastahastaishcha mAta~NgaiH shayAnairvibabhau mahI . nAnArUperalaMkAraiH pramadevAbhyala~NkR^itA .. 6\-96\-66 (43119) dantibhishchAparaistatra saprANairgADhavedanaiH . karaiH shabdaM vimu~nchadbhiH shIkaraM cha muhurmuhuH .. 6\-96\-67 (43120) vibabhau tadraNasthAnaM syandamAnairivAchalaiH . nAnArAgaiH kambalaishcha paristomeshcha dantinAm .. 6\-96\-68 (43121) vaidUryamaNidaNDaishcha patitaira~NkushaiH shubhaiH . ghaNTAbhishcha gajendrANAM patitAbhiH samantataH .. 6\-96\-69 (43122) vipATitavichitrAbhiH kuthAbhira~NkushaistathA . graiveyaishchitrarUpaishcha rukmakakShyAbhireva cha .. 6\-96\-70 (43123) yantraishcha bahudhA chChinnaistomaraishchApi kA~nchanaiH . `rarAja subhR^ishaM bhUmistatratatra vishAMpate' ashvAnAM reNukapilai rukmachChannairurashChadaiH .. 6\-96\-71 (43124) sAdinAM cha bhujaishChinnaiH patitaiH sA~NgadaistathA . prAsaishcha vimalaistIkShNairvimalAbhistatharShTibhiH .. 6\-96\-72 (43125) uShNIShaishcha tathA chitrairvipraviddhaistatastataH . vichitrairbANavarShaishcha jAtarUpapariShkR^itaiH .. 6\-96\-73 (43126) ashvAstaraparistomai rA~NkavairmR^iditaistathA . narendrachUDAmaNibhirvichitraishcha mahAdhanaiH .. 6\-96\-74 (43127) ChatraistathApaviddhaishcha chAmarairvyajanairapi . padmendudyutibhishchaiva vadanaishchArukuNDalaiH .. 6\-96\-75 (43128) klR^iptashmashrubhiratyarthaM vIrANAM samala~NkR^itaiH . apaviddhairmahArAja suvarNAjjvalakuNDalaiH .. 6\-96\-76 (43129) grahanakShatrashabalA dyaurivAsIdvasuMdharA . evamete mahAsene mR^idite tatra bhArata .. 6\-96\-77 (43130) parasparaM samAsAdya tava teShAM cha saMyuge . teShu shrAnteShu bhagneShu mR^iditeShu cha bhArata .. 6\-96\-78 (43131) rAtriH samabhavattatra nApashyAma tato.anugAn . tato.avahAraM saikanyAnAM prachukruH kurupANDavAH .. 6\-96\-79 (43132) ghore nishAmukhe raudre vartamAne mahAbhaye . avahAraM tataH kR^itvA sahitAH kurupANaDvAH . nyavishanta nishAkAle gatvA svashibiraM tadA .. .. 6\-96\-80 (43133) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi aShTamadivasayuddhe ShaNNavatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-96\-23 vyUDhoraskaM iti jho pAThaH .. 6\-96\-48 apaviddhAni patitAni .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 097 .. shrIH .. 6\.97\. adhyAyaH 97 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhIShmo nyastashastrashchedahaM pANDavAn jeShyAmIti karNabodhitena duryodhanena rAtrau bhIShmametya karNasya yuddhAnuj~nAprArthanA .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-97\-0 (43134) sa~njaya uvAcha. 6\-97\-0x (4182) tato duryodhano rAjA shakunishchApi saubalaH . duHshAsanashcha putraste sUtaputrashcha durjayaH .. 6\-97\-1 (43135) samAgamya mahArAja mantraM chakrurvivakShitam . kathaM pANDusutAH sa~Nkhye jetavyAH sagaNA iti .. 6\-97\-2 (43136) tato duryodhano rAjA sarvAMstAnAha mantriNaH . sUtaputraM samAbhAShya saubalaM cha mahAbalam .. 6\-97\-3 (43137) droNo bhIShma kR^ipaH shalyaH saumadattishcha saMyuge . na pArthAnprati bAdhante na jAne kiMnu kAraNam .. 6\-97\-4 (43138) avadhyamAnAste chApi kShapayanti balaM mama . so.asmi kShINabalaH karNa kShINashastrashcha saMyuge .. 6\-97\-5 (43139) `droNasya pramukhe vIrA hatAste bhrAtaro mama . bhImasenena rAdheya mama chaiva cha pashyataH '.. 6\-97\-6 (43140) nikR^itaH pANDavaiH shUrairavadhyairdaivatairapi . so.ahaM saMshayamApannaH prakariShye kathaM raNam .. 6\-97\-7 (43141) sa~njaya uvAcha. 6\-97\-8x (4183) tamabravInmahArAja sUtaputro narAdhipam . mA shocha bharatashreShTha kariShye.ahaM priyaM tava .. 6\-97\-8 (43142) bhIShmaH shAntanavastUrNamapayAtu mahAraNAt . nivR^itte yudhi gA~Ngeye nyastashastre cha bhArata .. 6\-97\-9 (43143) ahaM pArthAnhaniShyAmi sahitAnsarvasomakaiH . pashyato yudhi bhIShmasya shape satyena te nR^ipa .. 6\-97\-10 (43144) pANDaveShu dayAM nityaM sa hi bhIShmaH karoti vai . ashaktashcha raNe bhIShmo jetumetAnmahArathAn .. 6\-97\-11 (43145) abhimAnI raNe bhIShmo nityaM chApi raNapriyaH . sa kathaM pANDavAnyuddhe jeShyate tAta saMgatAn .. 6\-97\-12 (43146) sa tvaM shIghramito gatvA bhIShmasya shibiraM prati . anumAnya guruM vR^iddhaM shastraM nyAsaya bhArata .. 6\-97\-13 (43147) nyastashastre tato bhIShme nihatAnpashya pANDavAn . mayaikena raNe rAjansasuhR^idgaNabAndhavAn .. 6\-97\-14 (43148) evamuktastu karNena putro duryodhanastava . abravIdbhrAtaraM tatra duHshAsanamidaM vachaH .. 6\-97\-15 (43149) anuyAtraM yathA sarvaM sajjIbhavati sarvashaH . duHshAsana tathA kShipraM sarvamevopapAdaya .. 6\-97\-16 (43150) evamuktvA tato rAjankarNamAha janeshvaraH . anumAnya raNe bhIShmameSho.ahaM dvipadAM varam .. 6\-97\-17 (43151) AgamiShye tataH kShipraM tvatsakAshamarindama . apakrAnte tato bhIShme prahariShyasi saMyuge .. 6\-97\-18 (43152) niShpapAta tatastUrNaM putrastava vishAMpate . sahito bhrAtR^ibhistaistu devairiva shatakratuH .. 6\-97\-19 (43153) tatastaM nR^ipashArdUlaM shArdUlasamavikramam . AropayaddhayaM tUrNaM bhrAtA duHshAsanastadA .. 6\-97\-20 (43154) a~NgadI baddhamukuTo hastAbharaNavAnnR^ipa . dhArtarAShTro mahArAja vibabhau sa pathi vrajan .. 6\-97\-21 (43155) bhaNDIpuShpanikAshena tapanIyanibhena cha . anuliptaH parArddhyena chandanena sugandhinA .. 6\-97\-22 (43156) arajombarasaMvItaH siMhakhelagatirnR^ipa . shushubhe vimalArchiShmAnnabhasIva divAkaraH .. 6\-97\-23 (43157) taM prayAntaM naravyAghraM bhIShmasya shibiraM prati . anujagmurmaheShvAsAH sarvalokasya dhanvinaH . bhrAtarashcha maheShvAsAstridashA iva vAsavam .. 6\-97\-24 (43158) hayAnanye samAruhya gajAnanye cha bhArata . rathAnanye narashreShThaM parivavruH samantataH .. 6\-97\-25 (43159) `padAtayashcha tvaritA nakharaprAsayodhinaH . parivavrurmaheShvAsaM dhArtarAShTraM mahAratham ..' 6\-97\-26 (43160) AttashastrAshcha suhR^ido rakShaNArthaM mahIpateH . prAdurbabhUvuH sahitAH shakrasyevAmarA divi .. 6\-97\-27 (43161) sa pUjyamAnaH kurubhiH kauravANAM mahAbalaH . prayayau sadanaM rAjA gA~Ngeyasya yashasvinaH . anvIyamAnaH satataM sodaraiH parivAritaH .. 6\-97\-28 (43162) dakShiNaM dakShiNaH kAle saMbhR^itya svabhujaM tadA . hastihastopamaM saumyaM sarvashatrunibarhaNam .. 6\-97\-29 (43163) pragR^ihNanna~njalInnR^INAmudyatAnsarvato dishaH . shushrAva madhurA vAcho nAnAdeshanivAsinAm .. 6\-97\-30 (43164) saMstUyamAnaH sUtaishcha mAgadhaishcha mahAyashAH . pUjayAnashcha tAnsarvAnsarvalokeshvareshvaraH .. 6\-97\-31 (43165) pradIpaiH kA~nchanaistatra gandhatailAvasechitaiH . parivavrurmahArAjaM prajvaladbhiH samantataH .. 6\-97\-32 (43166) sa taiH parivR^ito rAjA pradIpaiH kA~nchanairjvalan . shushubhe chandramAyukto dIptairiva mahAgrahaiH .. 6\-97\-33 (43167) ka~nchukoShNIShiNastatra vetrajharjharapANayaH . protsArayantaH shanakaistaM janaM sarvato disham .. 6\-97\-34 (43168) saMprApya tu tato rAjA bhIShmasya sadanaM shubham . avatIrya hayAchchApi bhIShmaM prApya janeshvaraH .. 6\-97\-35 (43169) abhivAdya tato bhIShmaM niShaNNaH paramAsane . kA~nchane sarvatobhadre sparddhyAstaraNasaMvR^ite . uvAcha prA~njalirbhIShmaM bAShpakaNTho.ashrulochanaH .. 6\-97\-36 (43170) tvAM vayaM hi samAshritya saMyuge shatrusUdana . utsahema raNe jetuM sendrAnapi surAsurAn . kimu pANDusutAnvIrAnsasuhR^idgaNabAndhavAn .. 6\-97\-37 (43171) tasmAdarhasi gA~Ngeya kR^ipAM kartuM mayi prabho . jahi pANaDusutAnvArAnmahendra iva dAnavAn .. 6\-97\-38 (43172) pUrvamuktaM mahAbAho haniShyAmi sasomakAn . pA~nchAlAnkekayaiH sArdhaM karUpAMshcheti bhArata .. 6\-97\-39 (43173) tvadvachaH satyamevAstu jahi pArthAnsamAgatAn . somakAMshcha maheShvAsAnsatyavAgbhava bhArata .. 6\-97\-40 (43174) dayayA yadi vA rAjandveShyabhAvAnmama prabho . mandabhAgyatayA vApi mama rakShasi pANDavAn .. 6\-97\-41 (43175) anujAnIhi samare karNamAhavashobhinam . sa jeShyati raNe pArthAnsasuhR^idgaNabAndhavAn .. 6\-97\-42 (43176) sa~njaya uvAcha. 6\-97\-43x (4184) sa evamuktvA nR^ipatiH putro duryodhanastava . novAcha vachanaM kiMchidbhIShmaM satyaparAkramam .. .. 6\-97\-43 (43177) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi saptanavatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-97\-21 bhaNDIpuShpaM ma~njiShThApuShpam .. 6\-97\-29 dakShiNaM svabhujaM saMbhR^itya samuddhR^itya .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 098 .. shrIH .. 6\.98\. adhyAyaH 98 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhIShmeNa duryodhanaMprati arjunaparAkramaprashaMsanapUrvakaM pANDavAnAmajayyatvamabhidhAya shikhaNDivarjaM pA~nchAlAdivadhapratij~nA .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-98\-0 (43178) sa~njaya uvAcha. 6\-98\-0x (4185) vAkshalyaistava putreNa so.atividdho mahAmanAH . novAcha duHkhopahato hyapriyaM priyamaNvapi .. 6\-98\-1 (43179) sa dhyAtvA suchiraM kAlaM duHkharoShasamanvitaH . shvasanniva mahAnAgaH praNunno vAkshalAkayA .. 6\-98\-2 (43180) udvR^itya chakShuShI lopAnnirdahanniva bhArata . sadevAsuragandharvaM lokaM kAla ivAparaH .. 6\-98\-3 (43181) abravIttava putraM cha sAmapUrvamidaM vachaH . kiM tvaM duryodhanaivaM mAM vAkshalyairapakR^intasi .. 6\-98\-4 (43182) ghaTamAnaM yathAshaktiM kurvANaM cha tava priyam . juhvAnaM samare prANAMstava vai priyakAmyayA .. 6\-98\-5 (43183) yadA tu pANDavaH shUraH khANDave.agnimatarpayat . parAjitya raNe shakraM paryAptaM tannidarshanam .. 6\-98\-6 (43184) yadA cha tvAM mahAbAho gandharvairhR^itamojasA . amochayatpANDusutaH paryAptaM tannidarshanam .. 6\-98\-7 (43185) dravamANeShu shUreShu sodareShu tava prabho . sUtaputre cha rAdheye paryAptaM tannidarshanam .. 6\-98\-8 (43186) yachcha naH sahitAnsarvAnvirATanagare tadA . eka evAjayatpArthaH paryAptaM tannidarshanam .. 6\-98\-9 (43187) droNaM cha yudhi saMrabdhaM mAM cha nirjitya saMyuge . vAsAMsi sa samAdatta paryAptaM tannidarshanam .. 6\-98\-10 (43188) tathA drauNiM maheShvAsaM shAradvatamathApi cha . gograhe jitavAnpUrvaM paryAptaM tannidarshanam .. 6\-98\-11 (43189) vijitya cha yadA karNaM sadA puruShamAninam . uttarAyai dadau vastraM paryAptaM tannidarshanam .. 6\-98\-12 (43190) nivAtakavachAnyuddhe vAsavenApi durjayAn . jitavAnsamare pArthaH paryAptaM tannidarshanam .. 6\-98\-13 (43191) ko hi shakto raNe jetuM pANDavaM rabhasaM tadA . yasya goptA jagadgoptA sha~NkhachakragadAdharaH .. 6\-98\-14 (43192) vAsudevo.anantashaktiH sR^iShTisaMhArakArakaH . sarveshvaro devadevaH paramAtmA sanAtanaH .. 6\-98\-15 (43193) ukto.asti bahusho rAjannAradAdyairmaharShibhiH . tvaM tu mohAnna jAnIShe vAchyAvAchyaM suyodhana .. 6\-98\-16 (43194) mumUrShurhi naraH sarvAnvR^ikShAnpashyati kA~nchanAn . tathA tvamapi gAndhAre viparItAni pashyasi .. 6\-98\-17 (43195) svayaM vairaM mahatkR^itvA pANDavaiH saha sR^i~njayaiH . yuddhyasva tAnadya raNe pashyAmaH puruSho bhava . `ashakyAH pANDavA jetuM devairapi savAsavaiH ..' 6\-98\-18 (43196) ahaM tu somakAnsarvAnpA~nchAlAMshcha samAgatAn . nihaniShye naravyAghra varjayitvA shikhaNDinam .. 6\-98\-19 (43197) tairvA.ahaM nihataH sa~Nkhye gamiShye yamasAdanam . tAnvA nihatya samare prItiM dAsyAmyahaM tava .. 6\-98\-20 (43198) pUrva hi strI samutpannA shikhaNDI rAjaveshmani . varadAnAtpumA~njAtaH saiShA ve strI shikhaNDinI .. 6\-98\-21 (43199) tamahaM na haniShyAmi prANatyAge.api bhArata . yA.asau prA~NvarmitA dhAtrA saiShA vai strI shikhaNDinI .. 6\-98\-22 (43200) sukhaM svapihi gAndhAre shvo.asmi kartA mahAraNam . yaM janAH kathayiShyanti yAvatsthAsyati medinI .. 6\-98\-23 (43201) sa~njaya uvAcha. 6\-98\-24x (4186) evamuktastava suto nirjagAma janeshvara . abhivAdya guruM mUrdhnA prayayau svaM niveshanam .. 6\-98\-24 (43202) Agamya tu tato rAjA visR^ijya cha mahAjanam . pravivesha tatastUrNaM kShayaM shatrukShayaMkaraH .. 6\-98\-25 (43203) prahR^iShTaH sa nishAM tAM cha gamayAmAsa pArthivaH . prabhAtAyAM cha sharvaryAM prAtarutthAya tAnnR^ipaH .. 6\-98\-26 (43204) rAj~naH samAj~nApayata senAM yojayateti ha . adya bhIShmo raNe kraddho nihaniShyati somakAn .. 6\-98\-27 (43205) duryodhanasya tachChrutvA rAtrau vilapitaM bahu . manyamAnaH sa taM rAjanpratyAdeshamivAtmanaH .. 6\-98\-28 (43206) nirvedaM paramaM gatvA vinindya paravashyatAm . dIrghaM dadhyau shAntanavo yoddhukAmo.arjunaM raNe .. 6\-98\-29 (43207) i~Ngitena tu tajj~nAtvA gA~Ngeyena vichintitam . duryodhano mahArAja duHshAsanamachodayat .. 6\-98\-30 (43208) duHshAsana rathAstUrNaM yujyantAM bhIShmarakShiNaH . dvAviMshatimanIkAni sarvANyevAbhichodaya .. 6\-98\-31 (43209) ayaM hi samanuprApto varShapUgAbhichintitaH . pANDavAnAM sasainyAnAM vadho rAjyasya chAgamaH .. 6\-98\-32 (43210) tatra kAryamahaM manye bhIShmasyaivAbhirakShaNam . sa no guptaH sahAyaH syAddhanyAtpArthAMshcha saMyuge .. 6\-98\-33 (43211) abravIddhi vishuddhAtmA nAhaM hanyAM shikhaNDinam . strIpUrvako hyasau rAjaMstasmAdvarjyo mayA raNe .. 6\-98\-34 (43212) lokastadveda yadahaM pituH priyachikIrShayA . rAjyaM sphItaM mahAbAho striyashcha tyaktavAnpurA .. 6\-98\-35 (43213) naiva chAhaM striyaM jAtu na strIpUrvaM kathaMchana . hanyAM yudhi narashreShTha satyametadbravImi te .. 6\-98\-36 (43214) ayaM strIpUrvako rAja~nChikhaNDI yadi te shrutaH . udyoge kathitaM sarvaM yathA jAtA shikhaNDinI .. 6\-98\-37 (43215) kanyA bhUtvA pumA~njAtaH sa cha yotsyati bhArata . tasyAhaM pramukhe bANAnna mu~ncheyaM kathaMchana .. 6\-98\-38 (43216) yuddhe hi kShatriyAMstAta pANDavAnAM jayaiShiNaH . sarvAnanyAnhaniShyAmi saMprAptAnraNamUrdhani .. 6\-98\-39 (43217) evaM mAM bharatashreShTha gA~NgeyaH prAha shAstravit . tatra sarvAtmanA manye gA~Ngeyasyaiva pAlanam .. 6\-98\-40 (43218) arakShyamANaM hi vR^iko hanyAtsiMhaM mahAhave . mA vR^ikeNeva gA~NgeyaM ghAtayema shikhaNDinA .. 6\-98\-41 (43219) mAtulaH shakuniH shalyaH kR^ipo droNo viviMshatiH . yattA rakShantu gA~NgeyaM tasmingupte dhruvo jayaH .. 6\-98\-42 (43220) etachChrutvA tu te sarve duryodhanavachastadA . sarvato rathavaMshena gA~NgeyaM paryavArayan .. 6\-98\-43 (43221) putrAshcha tava gA~NgeyaM parivArya yayurmudA . kampayanto bhuvaM dyAM cha kShobhayantashcha pANDavAn .. 6\-98\-44 (43222) te rathaiH suprasaMyuktairdantibhishcha mahArathAH . parivArya raNe bhIShmaM daMshitAH samavasthitAH .. 6\-98\-45 (43223) yathA devAsure yuddhe tridashA vajradhAriNam . sarve te sma vyatiShThanta rakShantastaM mahAratham .. 6\-98\-46 (43224) tato duryodhano rAjA punarbhrAtaramabravIt . savyaM chakraM yudhAmanyuruttamaujAshcha dakShiNam . goptArAvarjunasyaitAvarjuno.api shikhaNDinaH .. 6\-98\-47 (43225) rakShyamANaH sa pArthena tathAsmAbhirvivarjitaH . yathA bhIShmaM na no hanyAdduHshAsana tathA kuru .. 6\-98\-48 (43226) sa~njaya uvAcha. 6\-98\-49x (4187) bhrAtustadvachanaM shrutvA putro duHshAsanastava . bhIShmaM pramukhataH kR^itvA prayayau saha senayA .. 6\-98\-49 (43227) bhIShmaM tu rathavaMshena dR^iShTvA samabhisaMvR^itam . arjuno rathinAM shreShTho dhR^iShTadyumnamuvAcha ha .. 6\-98\-50 (43228) shikhaNDinaM naravyAghraM bhIShmasya pramukhe nR^ipa . sthApayasvAdya pA~nchAlya tasya goptA.ahamityuta .. .. 6\-98\-51 (43229) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi navamadivasayuddhe aShTanavatitamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-98\-25 mahAjanaM janasamUham . kShayaM gR^iham .. 6\-98\-28 pratyAdeshaM nirAkaram .. 6\-98\-29 nirvedaM khedam .. 6\-98\-37 udyoge yuddhAtprAk .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 099 .. shrIH .. 6\.99\. adhyAyaH 99 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## kurupANDavasenayorvyUharachanApUrvakaM parasparAbhigamanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-99\-0 (43230) sa~njaya uvAcha. 6\-99\-0x (4188) tataH shAntanavo bhIShmo niryayau saha senayA . vyUhaM chAvyUhata mahatsarvatobhadramAtmanaH .. 6\-99\-1 (43231) kR^ipashcha kR^itavarmA cha shaibyashchaiva mahArathaH . shakuniH saindhavashchaiva kAmbhojashcha sudakShiNaH .. 6\-99\-2 (43232) bhIShmeNa sahitAH sarve putraishcha tava bhArata . agrataH sarvasainyAnAM vyUhasya pramukhe sthitAH .. 6\-99\-3 (43233) droNo bhUrishravAH shalyo bhagadattashcha mAriSha . dakShiNaM pakShamAshritya sthitA vyUhasya daMshitAH .. 6\-99\-4 (43234) ashvatthAmA somadattashchAvantyau cha mahArathau . mahatyA senayA yuktA vAmaM pakShamapAlayan .. 6\-99\-5 (43235) duryodhano mahArAja trigartaiH sarvato vR^itaH . vyUhamadhye sthito rAjanpANDavAnprati bhArata .. 6\-99\-6 (43236) alambuso rathashreShThaH shrutAyushcha mahArathaH . pR^iShThataH sarvasainyAnAM sthitau vyUhasya daMshitau .. 6\-99\-7 (43237) evaM cha taM tadA vyUhaM kR^itvA bhArata tAvakAH . sannaddhAH samadR^ishyanta pratapanta ivAgnayaH .. 6\-99\-8 (43238) tato yudhiShThiro rAjA bhImasenashcha pANDavaH . nakulaH sahadevashcha mAdrIputrAvubhAvapi .. 6\-99\-9 (43239) agrataH sarvasainyAnAM sthitA vyUhasya daMshitAH . dhR^iShTadyumno virATashcha sAtyakishcha mahArathaH .. 6\-99\-10 (43240) sthitAH sainyena mahatA parAnIkavinAshanAH . shikhaNDI vijayashchaiva rAkShasashcha ghaTotkachaH .. 6\-99\-11 (43241) chekitAno mahAbAhuH kuntibhojashcha vIryavAn . sthitA raNe mahArAja mahatyA senayA vR^itAH .. 6\-99\-12 (43242) abhimanyurmaheShvAso drupadashcha mahAbalaH . yuyudhAno maheShvAso yudhAmanyushcha vIryavAn .. 6\-99\-13 (43243) kekayA bhrAtarashchaiva sthitA yuddhAya daMshitAH . evaM te.api mahAvyUhaM prativyUhya sudurjayam .. 6\-99\-14 (43244) pANDavAH samare shUrAH sthitA yuddhAya daMshitAH . tAvakAstu raNe yattAH sahasenA narAdhipAH .. 6\-99\-15 (43245) abhyudyayU raNe pArthAnbhIShmaM kR^itvA.agrato nR^ipa . tathaiva pANDavA rAjanbhImasenaparogamAH .. 6\-99\-16 (43246) bhIShmaM yoddhumabhIpsantaH saMgrAme vijayaiShiNaH . kShvelAH kilakilAH sha~NkhAnkrakachAngoviShANikAH .. 6\-99\-17 (43247) bherImR^ida~NgapaNavAnnAdayantashcha puShkarAn . pANDavA abhyavartanta nadanto bhairavAnravAn .. 6\-99\-18 (43248) bherImR^idgasha~NkhAnAM dundubhInAM cha niHsvanaiH . utkR^iShTasiMhanAdaishcha valgitaishcha pR^ithagvidhaiH .. 6\-99\-19 (43249) vayaM pratinadantastAnagachChAma tvarAnvitAH . sahasaivAbhisaMkraddhAstadAsIttumulaM mahat .. 6\-99\-20 (43250) tato.anyonyaM pradhAvantaH saMprahAraM prachakrire . tataH shabdena mahatA prachakampe vasuMdharA .. 6\-99\-21 (43251) pakShiNashcha mahAghoraM vyAharanto vibabhramuH . saprabhashchoditaH sUryo niShprabhaH samapadyata .. 6\-99\-22 (43252) vavushcha vAtAstumulAH shaMsantaH sumahadbhayam . ghorAshcha ghoranirhrAdAH shivAstatra vavAshire .. 6\-99\-23 (43253) vedayantyo mahArAja mahadvaishasamAgatam . dishaH prajvalitA rAjanpAMsuvarShaM papAta cha .. 6\-99\-24 (43254) rudhireNa samunmishramasthivarShaM papAta cha . rudatAM vAhanAnAM cha netrebhyaH prApata~njalam .. 6\-99\-25 (43255) susruvushcha shakR^inmUtraM pradhyAyanto vishAMpate . antarhitA mahAnAdAH shrUyante bharatarShabha .. 6\-99\-26 (43256) rakShasAM puruShAdAnAM nadatAM bhairavAnravAn . saMpatantashcha dR^ishyante gomAyabalavAyasAH .. 6\-99\-27 (43257) shvAnashcha vividhairnAdairbhaShantastatra mAriSha . jvalitAshcha maholkA vai samAhatya divAkaram . nipetuH sahasA bhUmau vedayantyo mahadbhayam .. 6\-99\-28 (43258) mahAntyanIkAni mahAsamuchChraye tatastayoH pANDavadhArtarAShTrayoH . chakampire sha~NkhamR^ida~NganiHsvanaiH prakampitAnIva vanAni vAyunA .. 6\-99\-29 (43259) narendranAgAshvasamAkulAnA\- mabhyAyatInAmashive muhUrte . babhUva ghoShastumulashchamUnAM vAtoddhutAnAmiva sAgarANAm .. .. 6\-99\-30 (43260) iti shrImanmahAbharate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi navamadivasayuddhe ekonashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-99\-27 balavAyasAH balodagrAH kAkAH .. 6\-99\-29 mahAsamuchChraye mahati yuddhe .. 6\-99\-30 abhyAyatInAmabhimukhamAgachChantInAm .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 100 .. shrIH .. 6\.100\. adhyAyaH 100 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## alambusasya draupadeyaiH saha yuddhamabhimanyunA samAgamashcha .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-100\-0 (43261) sa~njaya uvAcha. 6\-100\-0x (4189) abhimanyU rathodAraH pisha~NgaisturagottamaiH . abhidudrAva tejasvI duryodhanabalaM mahat .. 6\-100\-1 (43262) vikira~nsharavarShANi vAridhArA ivAmbudaH . na shekuH samare kruddhaM saubhadramarisUdanam .. 6\-100\-2 (43263) shastraughiNaM gAhamAnaM senAsAgaramakShayam . nivArayitumapyAjau tvadIyAH kurunandana .. 6\-100\-3 (43264) tena muktA raNe rAja~nsharAH shatrunibarhaNAH . kShatriyAnanaya~nshUrAnpretarAjaniveshanam .. 6\-100\-4 (43265) yamadaNDopamAnghorA~njvalitAshIviShopamAn . saubhadraH samare kruddhaH preShayAmAsa sAyakAn .. 6\-100\-5 (43266) sarathAnrathinastUrNaM hayAMshchaiva sasAdinaH . gajArohAMshcha sagajAndArayAmAsa phAlguniH .. 6\-100\-6 (43267) tasya tatkurvataH karma mahatsa~Nkhye mahIbhR^itaH . pUjayAMchakrire hR^iShTAH prashashaMsushcha phAlgunim .. 6\-100\-7 (43268) tAnyanIkAni saubhadro drAvayAmAsa bhArata . tUlarAshInivAkAshe mArutaH sarvato disham .. 6\-100\-8 (43269) tena vidrAvyamANAni tava sainyAni bhArata . tratAraM nAdhyagachChanta pa~Nkte magnA iva dvIpAH .. 6\-100\-9 (43270) vidrAvya sarvasainyAni tAvakAni narottama . abhimanyuH sthito rAjanvidhUmo.agniriva jvalan .. 6\-100\-10 (43271) na chainaM tAvakA rAjanviShehurarighAtinam . pradIptaM pAvakaM yadvatpata~NgAH kAlachoditAH .. 6\-100\-11 (43272) praharansarvashatrubhyaH pANDavAnAM mahArathaH . adR^ishyata maheShvAsaH savajra iva vAsavaH .. 6\-100\-12 (43273) hemapR^iShThaM dhanushchAsya dadR^ishe vicharaddishaH . toyadeShu yathA rAjanrAjamAnA shatahradA .. 6\-100\-13 (43274) sharAshcha nishitAH pItA nishcharanti sma saMyuge . vanAtphulladrumAdrAjanbhramarANAmiva vrajAH .. 6\-100\-14 (43275) tathaiva charatastasya saubhadrasya mahAtmanaH . rathena kA~nchanA~Ngena dadR^ishurnAntaraM janAH .. 6\-100\-15 (43276) mohayitvA kR^ipaM droNaM drauNiM cha sabR^ihadbalam . saindhavaM cha maheShvAso vyacharallaghu suShThu cha .. 6\-100\-16 (43277) maNDalIkR^itamevAsya dhanuH pashyAma bhArata . sUryamaNDalasaMkAshaM dahatastava vAhinIm .. 6\-100\-17 (43278) taM dR^iShTvA kShatriyAH shurAH pratapantaM tarasvinam . dviphalgunamimaM lokaM menire tasya karmabhiH .. 6\-100\-18 (43279) tenArditA mahArAja bhAratI sA mahAchamUH . vyabhramattatratatraiva yoShinmadavashAdiva .. 6\-100\-19 (43280) drAvayitvA mahAsainyaM kampayitvA mahArathAn . nandayAmAsa suhR^ido mayaM jitveva vAsavaH .. 6\-100\-20 (43281) tena nidrAvyamANAni tava sainyAni saMyuge . chakrurArtasvanaM ghoraM parjanyaninadopamam .. 6\-100\-21 (43282) taM shrutvA ninadaM ghoraM tava sainyasya bhArata . mArutoddhUtavegasya sAgarasyeva parvaNi .. 6\-100\-22 (43283) duryodhanastadA rAjannArshyashR^i~NgimabhAShata . eSha kArShNirmahAbAho dvitIya iva phalgunaH .. 6\-100\-23 (43284) chamUM drAvayate krodhAdvR^itro devachamUmiva . tasya chAnyatra pashyAmi saMyuge bheShajaM mahat .. 6\-100\-24 (43285) R^ite tvAM rAkShasashreShThaM sarvavidyAsu pAragam . sa gatvA tvaritaM vIraM jahi saubhadramAhave .. 6\-100\-25 (43286) vayaM pArthaM haniShyAmo bhIShmadroNapurogamAH . sa evamukto balavAnrAkShasendraH pratApavAn .. 6\-100\-26 (43287) prayayau samare tUrNaM tava putrasya shAsanAt . nardamAno mahAnAdaM prAvR^iShIva balAhakaH .. 6\-100\-27 (43288) tasya shabdena mahatA pANDavAnAM balaM mahat . prAchalatsarvato rAjanvAtoddhUta ivArNavaH .. 6\-100\-28 (43289) bahavashcha mahArAja tasya nAdena bhIShitAH . priyAnprANAnparityajya nipeturdharaNItale .. 6\-100\-29 (43290) kArShNishchApi mudA yuktaH pragR^ihya sasharaM dhanuH . nR^ityanniva rathopasthe tadrakShaH samupAdravat .. 6\-100\-30 (43291) tataH sa rAkShasaH kruddhaH saMprApyaivArjunaM raNe . nAtidUre sthitAM tasya drAvayAmAsa vai chamUm .. 6\-100\-31 (43292) tAM vadhyamAnAM cha tathA pANDavAnAM mahAchamUm . pratyadyayau raNe rakSho devasenAM yathA balaH .. 6\-100\-32 (43293) vimardaH sumahAnAsIttasya sainyasya mAriSha . rakShasA ghorarUpeNa vadhyamAnasya saMyuge .. 6\-100\-33 (43294) tataH sharasahastraistAM pANDavAnAM mahAchamUm . vyadrAvayadraNe rakSho darshayatatsvaparAkramam .. 6\-100\-34 (43295) sA vadhyamAnA cha tathA pANDavAnAmanIkinI . rakShasA ghorarUpeNa pradudrAva raNe bhayAt .. 6\-100\-35 (43296) pramR^idya cha raNe senAM padminIM vAraNo yathA . tato.abhidradrAva raNe draupadeyAnmahAbalAn .. 6\-100\-36 (43297) te tu kruddhA maheShvAsA draupadeyAH prahAriNaH . rAkShasaM dudruvuH sa~Nkhye grahAH pa~ncha raviM yathA .. 6\-100\-37 (43298) vIryavadbhistatastaistu pIDito rAkShasottamaH . yathA yugakShaye ghore chandramAH pa~nchabhirgrahaiH .. 6\-100\-38 (43299) prativindhyastato rakSho bibheda nishitaiH sharaiH . sarvapArashavaistUrNamakuNThAgrairmahAbalaH .. 6\-100\-39 (43300) sa tairbhinnatanutrANaH shushubhe rAkShasottamaH . marIchibhirivArkasya saMsyUto jalado mahAn .. 6\-100\-40 (43301) viShaktaiH sasharaishchApi tapanIyaparichChadaiH . ArshyashR^i~Ngirbabhau rAjandIptashR^i~Nga ivAchalaH .. 6\-100\-41 (43302) tataste bhrAtaraH pa~ncha rAkShasendraM mahAhave . vivyadhurnishitairbANaistapanIyavibhUShitaiH . 6\-100\-42 (43303) sa nirbhinnaH sharairghorairbhujagaiH kopitairiva . alambuso bhR^ishaM rAjannAgendra iva chukrudhe .. 6\-100\-43 (43304) so.atividdho mahArAja muhUrtamatha mAriSha . pravivesha tamo dIrghaM pIDitastairmahArathaiH .. 6\-100\-44 (43305) pratilabhya tataH saMj~nAM krodhena dviguNIkR^itaH . chichCheda sAyakaisteShAM dhvajAMshchaiva dhanUMShi cha .. 6\-100\-45 (43306) ekaikaM pa~nchabhirbANairAjaghAna smayanniva . alambuso rathopasthe nR^ityanniva mahArathaH .. 6\-100\-46 (43307) tvaramANaH susaMbaddho hayAMsteShAM mahAtmanAm . jaghAna rAkShasaH kruddhaH sArathIMshcha sahasrashaH .. 6\-100\-47 (43308) bibheda cha susaMrabdhaH punashchainAnsutAMshitaiH . sharairbahuvidhAkAraiH shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-100\-48 (43309) virathAMshcha maheShvAsAnkR^itvA tatra sa rAkShasaH . abhidudrAva vegena hantukAmo nishAcharaH .. 6\-100\-49 (43310) tAnarditAnraNe tena rAkShasena durAtmanA . dR^iShTvA.arjunasutaH sa~Nkhye rAkShasaM samupAdravat .. 6\-100\-50 (43311) tayoH samabhavadyuddhaM vR^itravAsavayoriva . dadR^ishustAvakAH sarve pANDavAshcha parasparam .. 6\-100\-51 (43312) tau sametau mahAyuddhe krodhadIptau parasparam . mahAbalau mahArAja krodhasaMraktalochanau .. 6\-100\-52 (43313) parasparamavekShetAM kAlAnalasamau yudhi . `AshIviShAviva kruddhau netrAbhyAmitaretaram .' tayoH samAgamo ghoro babhUva kaTukodayaH .. 6\-100\-53 (43314) yathA devAsure yuddhe shakrashambarayoH purA .. .. 6\-100\-54 (43315) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi navamadivasayuddhe shatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-100\-16 laghu suShThu cha shIghraM shobhanaM cha yathA stAttathA .. 6\-100\-23 ArShyashR^i~Ngimalambusam .. 6\-100\-39 sarvapArashavaiH sarvalohamayaiH .. 6\-100\-40 saMsyUto grathitaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 101 .. shrIH .. 6\.101\. adhyAyaH 101 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## abhimanyunA.alambusasya parAjayaH .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-101\-0 (43316) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-101\-0x (4190) ArjunaM samare shUraM vinighnantaM mahArathAn . alambusaH kathaM yuddhe pratyayudhyata sa~njaya .. 6\-101\-1 (43317) ArshyashR^i~NgiM kathaM chaiva saubhadraH paravIrahA . tanmamAchakShva tattvena yathAvR^ittaM sma saMyuge .. 6\-101\-2 (43318) dhanaMjayashcha kiM chakre mama sainyeShu saMyuge . bhImo vA rathinAM shreShTho rAkShaso vA ghaTotkachaH .. 6\-101\-3 (43319) nakulaH sahadevo vA sAtyakirvA mahArathaH . etadAchakShva me satyaM kushalo hyasi sa~njaya .. 6\-101\-4 (43320) sa~njaya uvAcha. 6\-101\-5x (4191) hante te.ahaM pravakShyAmi saMgrAmaM romaharShaNam . yathA.abhUdrAkShasendrasya saubhadrasya cha mAriSha .. 6\-101\-5 (43321) arjunashcha yathA sa~Nkhye bhImasenashcha pANDavaH . nakulaH sahadevashcha raNe chakruH parAkramam .. 6\-101\-6 (43322) tathaiva tAvakAH sarve bhIShmadroNapuraHsarAH . adbhutAni vichinrANi chakruH karmANyabhItavat .. 6\-101\-7 (43323) alambusastu samare abhimanyuM mahAratham . vinadya sumahAnAdaM tarjayitvA muhurmuhuH .. 6\-101\-8 (43324) abhidudrAva vegena tiShThatiShTheti chAbravIt . abhimanyushcha vegena siMhavadvinadanmuhuH .. 6\-101\-9 (43325) ArshyashR^i~NgiM maheShvAsi pituratyantavairiNam . tataH samIpatuH sa~Nkhye tvaritau nararAkShasau .. 6\-101\-10 (43326) rathAbhyAM rathinau shreShThau yathA vai devadAnavau . mAyAvA rAkShasashreShTho divyAstrashchaiva phAlguniH .. 6\-101\-11 (43327) tataH karShNirmahArAja nishitaiH sAyakaistribhiH . ArshyashR^i~NgiM raNe viddhvA punarvivyAva pa~nchabhiH .. 6\-101\-12 (43328) alamburo.api saMkruddhaH kArShNi navabhirAshugaiH . hR^idi vivyAdha vegena totrairiva mahAdvipam .. 6\-101\-13 (43329) tataH sharasahasreNa kShiprakArI nishAcharaH . arjunAsa sutaM sa~Nkhye pIDayAmAsa bhArata .. 6\-101\-14 (43330) abhimanyustataH kruddho navabhirnataparvabhiH . bibheda nishisairbANai rAkShasendraM mahorasi .. 6\-101\-15 (43331) te tasya vivishustUrNaM kAyaM nirbhidya marmasu . sa tairvibhinnasarvA~NgaH shushubhe rAkShasottamaH .. 6\-101\-16 (43332) puShpitaiH kiMshukai rAjansaMstIrNa iva parvataH . sa saMdadhAnashcha sharAnhemapu~NkhAnmahAbalaH .. 6\-101\-17 (43333) vibabhau rAkShasashreShThaH sajvAla iva parvataH . tataH kruddho mahArAja ArshyashR^i~NgiramarShaNaH .. 6\-101\-18 (43334) mahendrapratimaM kArShNi ChAdayAmAsa patribhiH . tena te vishikhA muktA yamadaNDopamAH shitAH .. 6\-101\-19 (43335) abhimanyuM vinirbhidya prAvishanta dharAtalam . tathaivArjuninA muktAH sharAH kanakabhUShaNAH .. 6\-101\-20 (43336) alambusaM vinirbhidya prAvishanta dharAtalam . saubhadrastu raNe rakShaH sharaiH sannataparvabhiH .. 6\-101\-21 (43337) chakre vimukhamAsAdya balaM shakra ivAhave . vimukhaM cha raNe rakSho vadhyamAnaM raNe.ariNA .. 6\-101\-22 (43338) prAdushchakre mahAmAyAM tAmasImarighAtinIm . tataste tamasA sarve vR^itAshchAsanmahIpate .. 6\-101\-23 (43339) nAbhimanyumapashyanta naiva svAnna parAnraNe . abhimanyushcha tadR^iShTvA ghorarUpaM mahattamaH .. 6\-101\-24 (43340) prAdushchakre.astramatsugraM bhAskaraM kurunandanaH . tataH prakAshamabhavajjagatsarvaM mahIpate .. 6\-101\-25 (43341) tAM chAbhijaghnivAnmAyAM rAkShasasya durAtmanaH . saMkruddhashcha mahAvIryo rAkShasendraM narottamaH .. 6\-101\-26 (43342) ChAdayAmAsa samare sharaiH sannataparvabhiH . bahvIstathA.anyA mAyAshcha prayuktAstena rakShasA .. 6\-101\-27 (43343) sarvAstravidameyAtmA vArayAmAsa phAlguniH . hatamAyaM tato rakSho vadhyamAnaM cha sAyakaiH .. 6\-101\-28 (43344) rathaM tatraiva saMtyajya prAdravanmahato bhayAt . tasminvinirjite tUrNaM kUTayodhini rAkShase .. 6\-101\-29 (43345) ArjuniH samare sainyaM tAvakaM saMmamarda ha . madAndho vanyanAgendraH sapadmAM padminImiva .. 6\-101\-30 (43346) tataH shAntanavo bhIShmaH sainyaM dR^iShTvA.abhividrutam . mahatA sharavarSheNa saubhadraM paryavArayat .. 6\-101\-31 (43347) koShThIkR^itya cha taM vIraM dhArtarAShTrA mahArathaH . evaM subahavo yuddhe tatakShuH sAyakairdR^iDham .. 6\-101\-32 (43348) sa teShAM rathinAM vIraH pitustulyaparAkramaH . sadR^isho vAsudevasya vikrameNa balena cha .. 6\-101\-33 (43349) ubhayoH sadR^ishaM karma sa piturmAtulasya cha . raNe bahuvidhaM chakre sarvashastrabhR^itAM varaH .. 6\-101\-34 (43350) tato dhana~njayo vIro vinighnaMstava sainikAn . AsasAda raNe bhIShmaM putraprepsuramarShaNaH .. 6\-101\-35 (43351) tathaiva samare rAjanpitA devavratastava . AsasAda raNe pArthaM svarbhAnuriva bhAskaram .. 6\-101\-36 (43352) tataH sarathanAgAshvAH putrAstava janeshvara . parivavrU raNe bhIShmaM jugupushcha samantataH .. 6\-101\-37 (43353) tathaiva pANDavA rAjanparivArya dhana~njayam . raNAya mahate yuktA daMshitA bharatarShabha .. 6\-101\-38 (43354) shAradvatastato rAjanbhIShmasya pramukhe sthitam . arjunaM pa~nchaviMshatyA sAyakAnAM samAchinot .. 6\-101\-39 (43355) pratyudgamyAtha vivyAdha sAtyakistaM shitaiH sharaiH . pANDavapriyakAmArthaM shArdUla iva ku~njaram .. 6\-101\-40 (43356) gautamo.api tvarAyukto mAdhavaM navabhiH sharaiH . hR^idi vivyAdha saMkruddhaH ka~NkapatraparichChadaiH .. 6\-101\-41 (43357) shaineyo.api tataH kruddhashchApamAnamya vegavAn . gautamAntakaraM tUrNaM samAdhatta shilImukham .. 6\-101\-42 (43358) tamApatantaM vegena shakrAshanisamadyutim . dvidhA chichCheda saMkruddho drauNiH paramakopanaH .. 6\-101\-43 (43359) samutsR^ijyAtha shaineyo gautamaM rathinAM varaH . abhyadravadraNe drauNiM rAhuH khe shashinaM yathA .. 6\-101\-44 (43360) tasya droNasutashchApaM dvidhA chichCheda bhArata . athainaM ChinnadhanvAnaM tADayAmAsa sAyakaiH .. 6\-101\-45 (43361) so.anyatkArmukamAdAya shatrughnaM bhArasAdhanam . drauNiM ShaShTyA mahArAja bAhvorurasi chArpayat .. 6\-101\-46 (43362) sa viddho vyathitashchaiva muhUrtaM kashmalAyutaH . niShasAda rathopasthe dhvajayaShTiM samAshritaH .. 6\-101\-47 (43363) pratilabhya tataH saMj~nAM droNaputraH pratApavAn . vArShNeyaM samare kruddho nArAchena samArpayat .. 6\-101\-48 (43364) shaineyaM sa tu nirbhidya prAvishaddharaNItalam . vasantakAle balavAnbilaM sarpashishuryathA .. 6\-101\-49 (43365) athApareNa bhallena mAdhavasya dhvajottamam . chichCheda samare drauNiH siMhanAdaM mumocha ha .. 6\-101\-50 (43366) punashchainaM sharairghoraishChAdayAmAsa bhArata . nidAghAnte mahArAja yathA megho divAkaram .. 6\-101\-51 (43367) sAtyako.api mahArAja sharajAlaM nihatya tat . drauNimabhyAkirattUrNaM sharajAlairanekadhA .. 6\-101\-52 (43368) tApayAmAsa cha drauNiM shaineyaH paravArahA . vimukto meghajAlena yathaiva tapanastathA .. 6\-101\-53 (43369) sharANAM cha sahasreNa punareva samudyataH . sAtyakishChAdayAmAsa nanAda cha mahAbalaH .. 6\-101\-54 (43370) dR^iShTvA putraM cha taM grastaM rAhuNeva nishAkaram . abhyadravata shaineyaM bhAradvAjaH pratApavAn .. 6\-101\-55 (43371) vivyAdha cha sutIkShNena pR^iShatkena mahAmR^idhe . parIpsankhasutaM rAjanvArShNeyenAbhipIDitam .. 6\-101\-56 (43372) sAtyakistu raNe hitvA guruputraM mahAratham . droNaM vivyAdha viMshatyA sarvapArashavaiH sharaiH .. 6\-101\-57 (43373) tadantaramameyAtmA kaunteyaH shatrutApanaH . abhyadravadraNe kruddho droNaM prati mahArathaH .. 6\-101\-58 (43374) tato droNashcha pArthashcha sameyAtAM mahAmR^idhe . yathA budhashcha shukrashcha mahArAja nabhastale .. .. 6\-101\-59 (43375) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi navamadivasayuddhe ekAdhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 102 .. shrIH .. 6\.102\. adhyAyaH 102 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## droNArjunayuddhaM bhImasenaparAkramashcha .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-102\-0 (43376) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-102\-0x (4192) kathaM droNo maheShvAsaH pANDavashcha dhana~njayaH . samIyatU raNe yattau tAvubhau puruSharShabhau .. 6\-102\-1 (43377) priyo hi pANDavo nityaM bhAradvAjasya dhImataH . AchAryashcha raNe nityaM priyaH pArthasya sa~njaya .. 6\-102\-2 (43378) tAvubhau rathino sa~Nkhye hR^iShTau siMhAvivotkaTau . kathaM samIyaturyattau bhAradvAjadhana~njayau .. 6\-102\-3 (43379) sa~njaya uvAcha. 6\-102\-4x (4193) na droNaH samare pArthaM jAnIte priyamAtmanaH . kShatradharmaM puraskR^itya pArtho vA gurumAhave .. 6\-102\-4 (43380) na kShatriyA raNe rAjanvarjayanti parasparam . nirmaryAdaM hi yudhyante pitR^ibhirbhrAtR^ibhiH saha .. 6\-102\-5 (43381) raNe bhArata pArthena droNo viddhastribhiH sharaiH . nAchintayachcha tAnbANAnpArthachApachyutAnyudhi .. 6\-102\-6 (43382) sharavR^iShTyA punaH pArthashChAdayAmAsa taM raNe . sa prajajvAla roSheNa gahane.agnirivorjitaH .. 6\-102\-7 (43383) tato.arjunaM raNe droNaH sharaiH sannataparvabhiH . ChAdayAmAsa rAjendra nachirAdeva bhArata .. 6\-102\-8 (43384) tato duryodhano rAjA susharmANamachodayat . droNasya samare rAjanpArShNigrahaNakAraNAt .. 6\-102\-9 (43385) trigartarADapi kruddho bhR^ishamAyamya kArmukam . ChAdayAmAsa samare pArthaM bANairayomukhaiH .. 6\-102\-10 (43386) tAbhyAM muktAH sharA rAjannantarikShe virejire . haMsA iva mahArAja sharatkAle nabhastale .. 6\-102\-11 (43387) te sharAH prApya kaunteyaM samantAdvivishuH prabho . phalabhAranataM yadvatsvAduvR^ikShaM vihaMgamAH .. 6\-102\-12 (43388) arjunastu raNe nAdaM vinadya rathinAM varaH . trigartarAjaM samare saputraM vivyadhe sharaiH .. 6\-102\-13 (43389) te vadhyamAnAH pArthena kAleneva yugakShaye . pArthamevAbhyavartanta maraNe kR^itanishchayAH . mumuchuH sharavR^iShTiM cha pANDavasya rathaM prati .. 6\-102\-14 (43390) sharavR^iShTiM tatastAM tu sharavarShaiH samantataH . pratijagrAha rAjendra toyavR^iShTimivAchalaH .. 6\-102\-15 (43391) tatrAdbhutamapashyAma bIbhatsorhastalAghavam . vimuktAM bahubhiryodhaiH shastravR^iShTiM durAsadAm .. 6\-102\-16 (43392) yadeko vArayAmAsa mAruto.abhragaNAniva . karmaNA tena pArthasya tutuShurdevadAnavAH .. 6\-102\-17 (43393) atha kruddho raNe pArthastrigartAnprati bhArata . mumochAstraM mahArAja vAyavyaM pR^itanAmukhe .. 6\-102\-18 (43394) prAdurAsIttato vAyuH kShobhayANo nabhastalam . pAtayanvai tarugaNAnvinighnaMshchaiva sainikAn .. 6\-102\-19 (43395) tato droNo.abhivIkShyaiva vAyavyAstraM sudAruNam . shailamanyanmahArAja ghoramastraM mumocha ha .. 6\-102\-20 (43396) droNena yudhi nirmukte tasminnastre narAdhipa . prashashAma tato vayuH prasannAshcha disho dasha .. 6\-102\-21 (43397) tataH pANDusuto vIrastrigartasya rathavrajAn . nirutsAhAnraNe chakre vimukhAnviparAkramAn .. 6\-102\-22 (43398) tato duryodhanashchaiva kR^ipashcha rathinAM varaH . ashvatthAmA tathA shalyaH kAmbhojashcha sudakShiNaH .. 6\-102\-23 (43399) vindAnuvindAvAvantyau bAhlikaH saha bAhlikaiH . mahatA rathavaMshena pArthasyAvArayandishaH .. 6\-102\-24 (43400) tathaiva bhagadattashcha shratAyushcha mahAbalaH . gajAnIkena bhImasya tAvavArayatAM dishaH .. 6\-102\-25 (43401) bhUrishravAH shalashchaiva saubalashcha vishAMpate . sharaughairvimalaistIkShNairmAdrIputrAvavArayan .. 6\-102\-26 (43402) bhIShmastu saMhataH sa~Nkhye dhArtarAShTraiH sasainikaiH . yudhiShThiraM samAsAdya sarvataH paryavArayat .. 6\-102\-27 (43403) ApatantaM gajAnIkaM dR^iShTvA pArtho vR^ikodaraH . lolihansR^ikkiNI vIro mR^igarADiva kAnane .. 6\-102\-28 (43404) bhImastu rathinAM shreShTho gadAM gR^ihya mahAhave . avaplutya rathAttUrNaM tava sainyAnyabhIShayat .. 6\-102\-29 (43405) tamudvIkShya gadAhastaM tataste gajasAdinaH . parivavrU raNe yattA bhImasenaM samantataH .. 6\-102\-30 (43406) gajamadhyamanuprAptaH pANDavaH sa vyarAjata . meghajAlasya mahato yathA madhyagato raviH .. 6\-102\-31 (43407) vyadhamatsa gajAnIkaM gadayA pANDavarShabhaH . mahAbhrajAlamatulaM mAtarishveva santatam .. 6\-102\-32 (43408) te vadhyamAnA balinA bhImasenena dantinaH . ArtanAdaM raNe chakrurgarjanto jaladA iva .. 6\-102\-33 (43409) bahudhA dAritashchaiva viShANaistatra dantibhiH . phullAshokanibhaH pArthaH shushubhe raNamUrdhani .. 6\-102\-34 (43410) `sAdinAM shastravR^iShTiM cha vyadhamadgadayA tataH.' vAyuvegasamAyukto vyacharatpANDavo yudhi .. 6\-102\-35 (43411) viShANollikhitairgAtraurviShANAbhihato bhR^isham . viShANe dantinaM gR^ihya nirviShANamathAkarot .. 6\-102\-36 (43412) viShANena cha tenaiva kumbho.abhyAhatya dantinam . pAtayAmAsa samare daNDahasta ivAntakaH .. 6\-102\-37 (43413) shoNitAktAM gadAM bibhranmedobha~njAkR^itachChaviH . kR^itAbhya~NgaH shoNitena rudravatpratyadR^ishyata .. 6\-102\-38 (43414) evaM ke vadhyamAnAshcha hatasheShA mahAgajAH . prAdravanta disho rAjanvimR^idgantaH svakaM balam .. 6\-102\-39 (43415) dravadbhistairmahAnAgaiH samantAdbharatarShabha . duryodhanabalaM sarvaM punarAsItparA~Nbhukham .. 6\-102\-40 (43416) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi navamadivasayuddhe dvyadhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 103 .. shrIH .. 6\.103\. adhyAyaH 103 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saMkulayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-103\-0 (43417) sa~njaya uvAcha. 6\-103\-0x (4194) madhyaMdino mahArAja saMgrAmaH samapadyata . lokakShayakaro raudro bhIShmasya saha somakaiH .. 6\-103\-1 (43418) gA~Ngeyo rathinAM shreShThaH pANDavAnAmanIkinIm . vyadhamannishitairbANaiH shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-103\-2 (43419) saMmamarda cha tatsainyaM pitA devavratastava . mardayechcha yathA rAjansiMhaH prApya mR^igavrajam .. 6\-103\-3 (43420) dhR^iShTadyumnaH shikhaNDI cha virATo drupadastathA . bhIShmamAsAdya samare sharairjaghnurmahAratham .. 6\-103\-4 (43421) dhR^iShTadyumnaM tato viddhvA virATaM cha sharaistribhiH . drupadasya cha nArAchaM preShayAmAsa bhArata .. 6\-103\-5 (43422) tena viddhA maheShvAsA bhIShmeNAmitrakarshinA . chukrudhuH samare rAjanpAdaspR^iShTA ivoragAH .. 6\-103\-6 (43423) shikhaNDI taM cha vivyAdha bharatAnAM pitAmaham . strImayaM manasA dhyAtvA nAsmai prAharadachyutaH .. 6\-103\-7 (43424) dhR^iShTadyumnastu samare krodhenAgniriva jvalan . pitAmahaM tribhirbANairbAhvorurasi chArpayat .. 6\-103\-8 (43425) drupadaH pa~nchaviMshatyA virATo dashamiH sharaiH . shikhaNDI pa~nchaviMshatyA bhIShmaM vivyAdha sAyakaiH .. 6\-103\-9 (43426) so.atividdho mahArAja shoNitaughapariplutaH . vasante puShpashabalo raktAshoka ivAbabhau .. 6\-103\-10 (43427) tAnpratyavidhyadgA~NgeyastribhistribhirajihmagaiH . drupadasya cha bhallena dhanushchichCheda mAriSha .. 6\-103\-11 (43428) so.anyatkArmukamAdAya bhIShmaM vivyAdha pa~nchabhiH . sArathiM cha tribhirbANaiH sushitai raNamUrdhani .. 6\-103\-12 (43429) tathA bhImo mahArAja draupadyAH pa~ncha chAtmajAH . kekayA bhrAtaraH pa~ncha sAtyakishchaiva sAtvataH .. 6\-103\-13 (43430) abhyadravanta gA~NgeyaM yudhiShThirasamAj~nayA . prati rakShaNakAryArthaM dhR^iShTadyumnamukhAnraNe .. 6\-103\-14 (43431) tathaiva tAvakAH sarve bhIShmarakShArthamudyatAH . pratyudyayuH pANDusenAM sahasainyA narAdhipa .. 6\-103\-15 (43432) tatrAsItsumahadyuddhaM tava teShAM cha saMkulam . narAshvarathanAgAnAM yamarAShTravivardhanam .. 6\-103\-16 (43433) rathI rathinamAsAdya prAhiNodyamasAdanam . tathetarAnsamAsAdya naranAgAshvasAdinaH .. 6\-103\-17 (43434) anayanparalokAya sharaiH sannataparvabhiH . sharaishcha vividhairghoraistatratatra vishAMpate .. 6\-103\-18 (43435) rathAstu rathibhirhInA hatasArathayastathA . vipradrutAshvAH samare disho jagmuH samantataH .. 6\-103\-19 (43436) mR^idgantaste narAnrAjanhayAMshcha subahUnraNe . vAtAyamAnA dR^ishyante gandharvanagaropamAH .. 6\-103\-20 (43437) rathinashcha rathairhInA varmiNastejasA yutAH . kuNDaloShNIShiNaH sarve niShkA~NgadavibhUShaNAH .. 6\-103\-21 (43438) devaputrasamAH sarve shaurye shakrasamA yudhi . R^iddhyA vaishravaNAM chAti nayena cha bR^ihaspatim .. 6\-103\-22 (43439) sarvalokeshvarAH shUrAstatratatra vishAMpate . vipradrutA vyadR^ishyanta prAkR^itA iva mAnavAH .. 6\-103\-23 (43440) dantinashcha narashreShTha hInAH paramasAdibhiH . mR^idgantaH svAnyanIkAni nipetuH sarvashabdagAH .. 6\-103\-24 (43441) charmabhishchAmaraishchitraiH patAkAbhishcha mAriSha . ChatraiH sitairhemadaNDaishchAmaraishcha samantataH .. 6\-103\-25 (43442) vishIrNairvipradhAvanto dR^ishyante sma disho dasha . navameghapratIkAshA jaladopamaniHsvanAH .. 6\-103\-26 (43443) tathaiva dantibhirhInA gajArohA vishAMpate . pradhAvanto.anvadR^ishyanta tava teShAM cha saMkule .. 6\-103\-27 (43444) nAnAdeshasamutthAMshcha turagAnhemabhIShitAn . vAtAyamAnAnadrAkShaM shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-103\-28 (43445) ashvArohAnhatairashvairgR^ihItAsansamantataH . dravamANAnapashyAma drAvyamANAMshcha saMyuge .. 6\-103\-29 (43446) gajo gajaM samAsAdya dravamANaM mahAhave . yayau pramR^idya tarasA pAdAtAnvAjinastathA . tathaiva cha rathAnrAjanpramamarda raNe gajaH .. 6\-103\-30 (43447) rathAshchaiva samAsAdya patitAMsturagAnbhuvi . vyamR^idgansamare rAjaMsturagAMshcha narAnrame .. 6\-103\-31 (43448) evaM te bahudhA rAjanpratyamR^idganparasparam . `dR^ishyantesma mahAbAho tatratatra mahAbalAH ..' 6\-103\-32 (43449) tasminraudre tathA yuddhe vartamAne mahAbhaye . prAvartata nadI ghorA shomitAntratara~NgiNI .. 6\-103\-33 (43450) asthisa~NghAtasaMbAdhA keshashaivalAdvalA . rathahradA sharAvartA hayamInA durAsadA .. 6\-103\-34 (43451) shIrShopalasamAkIrNA hastigrAhasamAkulA . kavachoShNIShaphenaughA dhanurvegAsikachChapA .. 6\-103\-35 (43452) ` sha~NkhanakraughasaMkIrNA ChatrakUrmarathoDupA.' patAkAdhvajavR^ikShADhyA martyakUlApahAriNI . kravyAdahaMsasaMkIrNA yamarAShTravivardhanI .. 6\-103\-36 (43453) tAM nadIM kShatriyAH shUrA rathanAgahayaplavaiH . praterurbahavo rAjanbhayaM tyaktvA mahArathAH .. 6\-103\-37 (43454) apovAha raNe bhIrUnkashmalenAbhisaMvR^itAn . yathA vaitaraNI pretAnpretarAjapuraM prati .. 6\-103\-38 (43455) prAkroshankShatriyAstatra dR^iShTvA tadvaishasaM mahat . duryodhanAparAdhena gachChanti kShatriyAH kShayam .. 6\-103\-39 (43456) guNavatsu kathaM dveShaM dhR^itarAShTro janeshvaraH . kR^itavAnpANDuputreShu pApAtmA lobhamohitaH .. 6\-103\-40 (43457) evaM bahuvidhA vAchaH shrUyante sma parasparam . pANDavastavasaMyuktAH putrANAM te sudAruNAH .. 6\-103\-41 (43458) tA nishamya tato vAchaH sarvayodhairudAhR^itAH . AgaskR^itsarvalokasya putro duryodhanastava .. 6\-103\-42 (43459) bhIShmaM droNaM kR^ipaM chaiva shalyaM chovAcha bhArata . yudhyadhvamanahaMkarAH kiM chiraM kurutheti cha .. 6\-103\-43 (43460) `iti duryodhanotsR^iShTAH sarve yuyudhire nR^ipAH' tataH pravavR^ite yuddhaM kurUNAM pANDavaiH saha . akShadyUtakR^itaM rAjansughoraM vaishasaM tadA .. 6\-103\-44 (43461) yatpurA na nigR^ihNAsi vAryamANo mahAtmabhiH . vaichitravIrya tasyedaM phalaM pashya sudAruNam .. 6\-103\-45 (43462) na hi pANDusutA rAjansasainyAH sapadAnugAH . rakShanti samare prANAnkauravA vApi saMyuge .. 6\-103\-46 (43463) 6\-103\-47 (43464) etasmAtkAraNAddhoro vartate svajanakShayaH . daivAdvA puruShavyAghra tava chApanayAnnR^ipa .. .. iti shrAmanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi navamadivasayuddhe tryadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-103\-7 strImayaM ayaM bhIShmaH strIM dhyAtvA chintayitvA . yadvA strImayaM svArthe mayaT .. 6\-103\-22 vaishravaNaM kuberaM chAti atikrAntA .. 6\-103\-28 adrAkShamahaM sa~njayaH .. 6\-103\-42 AgaskR^idaparAdhI .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 104 .. shrIH .. 6\.104\. adhyAyaH 104 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saMkulayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-104\-0 (43465) sa~njaya uvAcha. 6\-104\-0x (4195) arjunastAnnaravyAghraH susharmAnucharAnnR^ipAn . anayatpretarAjasya sadanaM sAyakaiH shitaiH .. 6\-104\-1 (43466) susharmApi tato bANaiH pArthaM vivyAdha saMyuge . vAsudevaM cha saptatyA pArthaM cha navabhiH punaH .. 6\-104\-2 (43467) taM nivArya sharaugheNa sakrusUnurmahArathaH . susharmaNo raNe yodhAnprAhiNodyamasAdanam .. 6\-104\-3 (43468) te vadhyamAnAH pArthena kAleneva yugakShaye . vyadravanta raNe rAjanbhaye jAte mahArathAH .. 6\-104\-4 (43469) utsR^ijya turagAnkechidrathAnkechichcha mAriSha . gajAnanye samutsR^ijya prAdravanta disho dasha .. 6\-104\-5 (43470) apare tu tadAdAya vAjinAgarathAnraNe . tvarayA parayA yuktAH prAdravanta vishAMpate .. 6\-104\-6 (43471) pAdAtAshchApi shastrANi samutsR^ijya mahAraNe . nirapekShA vyadhAvanta tenatena sma bhArata .. 6\-104\-7 (43472) vAryamANAH subahushastraigartena susharmaNA . tathAnyaiH pArthivashreShThairna vyatiShThanta saMyuge .. 6\-104\-8 (43473) tadbalaM pradrutaM dR^iShTvA putro duryodhanastava . puraskR^itya raNe bhIShmaM sarvasainyapuraskR^itaH .. 6\-104\-9 (43474) sarvodyogena mahatA dhana~njayamupAdravat . trigartAdhipaterarthe jIvitasya vishAMpate .. 6\-104\-10 (43475) sa ekaH samare tasthau kiranbahuvidhA~nsharAn . bhrAtR^ibhiH sahitaH sarvaiH sheShA hi pradrutA narAH .. 6\-104\-11 (43476) tathaiva pANDavA rAjansarvodyogena daMshitAH . prayayuH phalgunArthAya yatra bhIShmo vyatiShThata .. 6\-104\-12 (43477) j~nAyamAnA raNe vIryaM ghoraM gANDIvadhanvanaH . hAhAkArakR^itotsAhA bhIShmaM jagmuH samantataH .. 6\-104\-13 (43478) tatastAladhvajaH shUraH pANDavAnAM varUthinIm . ChAdayAmAsa samare sharaiH sannataparvabhiH .. 6\-104\-14 (43479) ekIbhUtAstataH sarve kuravaH saha pANDavaiH . ayudhyanta mahArAja madhyaM prApte divAkare .. 6\-104\-15 (43480) sAtyakiH kR^itavarmANaM viddhvA pa~nchabhirAshugaiH . atiShThadAhave shUraH kiranbANAnsahasrashaH .. 6\-104\-16 (43481) tathaiva drupado rAjA droNaM viddhvA shitaiH sharaiH . punarvivyAdha saptatyA sArathiM chAsya pa~nchabhiH .. 6\-104\-17 (43482) bhImasenastu rAjAnaM bAhlIkaM prapitAmaham . viddhvA nadanmahAnAdaM shArdUla iva kAnane .. 6\-104\-18 (43483) Arjunishchitrasenena viddho bahubhirashugaiH . atiShThadAhave shUraH kiranbANAnsahasrashaH . chitrasenaM tribhirbANairvivyAdha samare bhR^isham .. 6\-104\-19 (43484) samAgatau tau tu raNe mahAmAtrau vyarochatAm . yathA divi mahAghorau rAjanbudhashanaishcharau .. 6\-104\-20 (43485) tasyAshvAMshchaturo hatvA sUtaM cha navabhiH sharaiH . nanAda balavAnnAdaM saubhadraH paravIrahA .. 6\-104\-21 (43486) hatAshvAttu rathAttUrNaM so.avaplutya mahArathaH . Aruroha rathaM tUrNaM durmukhasya vishAMpate .. 6\-104\-22 (43487) droNashcha drupadaM bhittvA sharaiH sannataparvabhiH . sArathiM chAsya vivyAdha tvaramANaH parAkramI .. 6\-104\-23 (43488) pIDyamAnastato rAjA drupado vAhinImukhe . apAyAjjavanairashvaiH pUrvavairamanusmaran .. 6\-104\-24 (43489) bhImasenastu rAjAnaM muhUrtAdiva bAhlikam . vyashvasUtarathaM chakre sarvasainyasya pashyataH .. 6\-104\-25 (43490) sasaMbhramo mahArAja saMshayaM paramaM gataH .. 6\-104\-26 (43491) avaplutya tato vAhAdbAhlIkaH puruShottamaH . Aruraha rathaM tUrNaM lakShmaNasya mahAraNe .. 6\-104\-27 (43492) sAtyakiH kR^itavarmANaM vArayitvA mahAraNe . sharairbahuvidhai rAjannAsasAda pitAmaham .. 6\-104\-28 (43493) sa viddhvA bhArataM ShaShTyA nishitai romavAhibhiH . nR^ityanniva rathopasthe vidhunvAno mahaddhanuH .. 6\-104\-29 (43494) tasyAyasIM mahAshaktiM chikShepAtha pitAmahaH . hemachitrAM mahAvegAM nAgakanyopamAM shubhAm .. 6\-104\-30 (43495) tAmApatantIM sahasA mR^ityukalpAM sudurjayAm . vyaMsayAmAsa vArShNeyo lAghavena mahAyashAH .. 6\-104\-31 (43496) anAsAdya tu vArShNeyaM shaktiH paramadAruNA . nyapataddharaNIpR^iShThe maholkeva mahAprabhA .. 6\-104\-32 (43497) vArShNeyastu tato rAjansvAM shaktiM kanakaprabhAm . vegavadgR^ihya chikShepa pitAmaharathaM prati .. 6\-104\-33 (43498) vArShNeyabhujavegena praNunnA sA mahAhave . abhidudrAva vegena kAlarAtriryathA naram .. 6\-104\-34 (43499) tAmApatantIM sahasA dvidhA chichCheda bhArataH . kShuraprAbhyAM sutIkShNAbhyAMsA vyashIryata medinIm .. 6\-104\-35 (43500) ChittvA shaktiM tu gA~NgayaH sAtyakiM navabhiH sharaiH . AjaghAnorasi kruddhaH prahasa~nChatrukarshanaH .. 6\-104\-36 (43501) tataH sarathanAgAshvAH pANDavAH pANDupUrvaja . parivabrU raNe bhIShmaM mAdhavatrANakAraNAt .. 6\-104\-37 (43502) tataH pravavR^ite yuddhaM tumulaM romaharShaNam . pANDavAnAM kurUNAM cha samare vijayaiShiNAm .. .. 6\-104\-38 (43503) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi navamadivasayuddhe chaturadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-104\-7 tenatena pathA .. 6\-104\-20 mahAmAtrau shreShThau .. 6\-104\-29 bhArata bhIShmam . romavAhibhiH romachChedakaiH .. 6\-104\-35 medinIM prApyeti sheShaH .. 6\-104\-37 mAdhavaH sAtyakiH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 105 .. shrIH .. 6\.105\. adhyAyaH 105 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## yudhiShThirAdiyuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-105\-0 (43504) sa~njaya uvAcha. 6\-105\-0x (4196) dR^iShTvA bhIShmaM raNe yuddhaM pANDavairabhisaMvR^itam . yathA meghairmahArAja tapAnte divi bhAskaram .. 6\-105\-1 (43505) duryodhano mahArAja duHshAsanamabhAShata . eSha shUro maheShvAso bhIShmaH shUraniShUdanaH .. 6\-105\-2 (43506) ChAditaH pANDavaiH shUraiH samantAdbharatarShabha . tasya kAryaM tvayA vIra rakShaNaM sumahAtmanaH .. 6\-105\-3 (43507) rakShyamANo hi samare bhIShmo.asmAkaM pitAmahaH . nihanyAtsamare yattAnpA~nchAlAnpANDavaiH saha .. 6\-105\-4 (43508) tatra kAryatamaM manye bhIShmasyaivAbhirakShaNam . goptA hyeSha maheShvAso bhIShmo.asmAkaM mahAvrataH .. 6\-105\-5 (43509) sa bhavAnsarvasainyena parivArya pitAmaham . samare karma kurvANaM duShkaraM parirakShatu .. 6\-105\-6 (43510) sa~njaya uvAcha. 6\-105\-7x (4197) sa evamuktaH samare putro duHshAsanastava . parivArya sthito bhIShmaM sainyena mahatA vR^itaH .. 6\-105\-7 (43511) tataH shatasahasrANAM hayAnAM subalAtmajaH . vimalaprAsahastAnAmR^iShTitomaradhAriNAm .. 6\-105\-8 (43512) darpitAnAM suvegAnAM balasthAnAM patAkinAm . shikShitairyuddhakushalairupetAnAM narottamaiH .. 6\-105\-9 (43513) nakulaM sahadevaM cha dharmarAjaM cha pANDavam . nyavArayannarashreShThAnparivArya samantataH .. 6\-105\-10 (43514) tato duryodhano rAjA shUrANAM hayasAdinAm . ayutaM preShayAmAsa pANDavAnAM nivAraNe .. 6\-105\-11 (43515) taiH praviShTairmahAvegairgarutmadbhirivAhave . khurAhatA dharA rAjaMshchakampe cha nanAda cha .. 6\-105\-12 (43516) khurashabdashcha sumahAnvAjinAM shushruve tadA . mahAvaMshavanasyeva dahyamAnasya parvate .. 6\-105\-13 (43517) utpatadbhishcha taistatra samuddhUtaM mahadrajaH . divAkararathaM prApya chChAdayAmAsa bhAskaram .. 6\-105\-14 (43518) vegavadbhirhayaistaistu kShobhitA pANDavIka chamUH . nipatadbhirmahAvegairhaMsairiva mahatsaraH .. 6\-105\-15 (43519) heShatAM chaiva shabdena na prAj~nAyata kiMchana . `antardadhe mahA~nshabdastena shabdena mohitaH ..' 6\-105\-16 (43520) tato yudhiShThiro rAjA mAdrIputrau cha pANDavau . pratyaghnaMstarasA vegaM samare hayasAdinAm .. 6\-105\-17 (43521) udvR^ittasya mahArAja prAvR^iTkAle.atipUryataH . paurNamAsyAmambuvegaM yathA velA mahodadheH .. 6\-105\-18 (43522) tataste rathino rAja~nsharaiH sannataparvabhiH . nyakR^intannuttamA~NgAni shareNa hayasAdinAm .. 6\-105\-19 (43523) te nipeturmahArAja nihatA dR^iDhadhanvibhiH . nAgairiva mahAnAgA yathAvadgirigahvare .. 6\-105\-20 (43524) te.api prAsaiH sunishitaiH sharaiH sannataparvabhiH . nyakR^intannuttamA~NgAni vicharanto disho dasha .. 6\-105\-21 (43525) abhyAhatA hayArohA R^iShTibhirbharatarShabha . atyajannuttamA~NgAni phalAnIva mahAdrumAH .. 6\-105\-22 (43526) samAdino hayA rAjaMstatratatra niShUditAH . patitAH pAtyamAnAshcha pratyadR^ishyanta sarvashaH .. 6\-105\-23 (43527) vadhyamAnA hayAshchaiva prAdravanta bhayArditAH . yathA siMhaM samAsAdya mR^igAH prANaparAyaNAH .. 6\-105\-24 (43528) pANDavAshcha mahArAja jitvA shatrUnmahAmR^idhe . dadhmuH sha~NkhAMshcha bherIshcha tADayAmAsurAhave .. 6\-105\-25 (43529) tato duryodhano dIno dR^iShTvA sainyaM parAjitam . abravIdratashreShTha madrarAjamidaM vachaH .. 6\-105\-26 (43530) eSha pANDusuto jyeShTho yamAbhyAM sahito raNe . pashyatAM vo mahAbAho senAM drAvayati prabho .. 6\-105\-27 (43531) taM vAraya mahAbAho veleva makarAlayam . tvaM hi saMshrUyase.atyarthamasahyabalavikramaH .. 6\-105\-28 (43532) sa~njaya uvAcha. 6\-105\-29x (4198) putrasya tava tadvAkyaM shrutvA shalyaH pratApavAn . sa yayau rathavaMshena yatra rAjA yudhiShThiraH .. 6\-105\-29 (43533) tadApatadvai sahasA shalyasya sumahadbalam . mahaughavegaM samare vArayAmAsa pANDavaH .. 6\-105\-30 (43534) madrarAjaM cha samare dharmarAjo mahArathaH . dashabhiH sAyakaistUrNamAjaghAna stanAntare . nakulaH sahadevashcha taM saptabhirajihnagaiH .. 6\-105\-31 (43535) madrarAjo.api tAnsarvAnAjaghAna tribhistribhiH . yudhiShThiraM punaH ShaShTyA vivyAdha nishitaiH sharaiH .. 6\-105\-32 (43536) mAdrIputrau cha saMbhrAntau dvAbhyAM dvAbhyAmatADayat . tato bhImo mahAbahurdR^iShTvA rAjanamAhave .. 6\-105\-33 (43537) madrarAjavashaM prAptaM mR^ityorAsyagataM yathA . abhyapadyata saMgrAme yudhiShThiramamitrajit .. 6\-105\-34 (43538) `Apatanneva bhImastu madrarAjamatADayat.' sarvapArashavaistIkShNairnArAchairmarmabhedibhiH .. 6\-105\-35 (43539) tato bhIShmashcha droNashcha sainyena mahatA vR^itau . rAjAnamabhyapadyetAma~njasA sharavarShiNau .. 6\-105\-36 (43540) tato yuddhaM mahAghoraM prAvartata sudAruNam . aparAM dishamAsthAya dyotamAne divAkare .. .. 6\-105\-37 (43541) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi navamadivasayuddhe pa~nchAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-105\-8 tata iti . sainyeneti pUrvasmAdanukR^iShyate. hayAnAM sainyena parivArya nyavArayaditi tR^itIyenAnvayaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 106 .. shrIH .. 6\.106\. adhyAyaH 106 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhIShmaparAkramamamR^iShyatA kR^iShNena rathAdavaruhya tadvadhAyAbhiyAnam .. 1 .. arjunena pashchAdanudhAvya nivartitasya kR^iShNasya tena saha punA rathArohaNam .. 2 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-106\-0 (43542) sa~njaya uvAcha. 6\-106\-0x (4199) tataH pitA tava kruddho nishitaiH sAyakottamaiH . AjaghAna raNe pArthAnsahasenAnsamantataH .. 6\-106\-1 (43543) bhImaM dvAdashabhirviddhvA sAtyakiM navabhiH sharaiH . nakulaM cha tribhirviddhvA sahadevaM cha saptabhiH .. 6\-106\-2 (43544) yudhiShThiraM dvAdashabhirbAhvorurasi chArpayat . dhR^iShTadyumnaM tato viddhvA nanAda sumahAbalaH .. 6\-106\-3 (43545) taM dvAdashAkhyairnakulo mAdhavashcha tribhiH sharaiH . dhR^iShTadyumnashcha saptatyA bhImasenashcha saptabhiH . yudhiShThiro dvAdashabhiH pratyavidhyatpitAmaham .. 6\-106\-4 (43546) droNastu sAtyakiM viddhvA bhImasenamavidhyata . ekaikaM pa~nchabhirbANairyamadaNDopamaiH shitaiH .. 6\-106\-5 (43547) tau cha taM pratyavidhyetAM tribhistribhirajihmagaiH . totrairiva mahAnAgaM droNaM brAhmaNapu~Ngavam .. 6\-106\-6 (43548) sauvIrA kitavAH prAchyAH pratIchyodIchyamAlavAH . abhIShAhAH shUrasenAH shibayo.atha vasAtayaH . saMgrame nAjahurbhIShmaM vadhyamAnAH shitaiH sharaiH .. 6\-106\-7 (43549) tathaivAnye mahIpAlA nAnAdeshasamAgatAH . pANDavAnabhyavartanta vividhAyudhapANayaH . tathaiva pANDavA rAjanparivavruH pitAmaham .. 6\-106\-8 (43550) sa samantAtparivR^ito rathaughairaparAjitaH . gahane.agnirivotsR^iShTaH prajajvAla dahanparAn .. 6\-106\-9 (43551) rathAgnyagArashchApArchirasishaktigajendhanaH . sharasphuli~Ngo bhIShmAgnirdadAha kShatriyarShabhAn .. 6\-106\-10 (43552) ` yathA hi sumahAnagniH kakShe charasi sAnilaH .' tathA bhIShmo mahArAja divyamastramudIrayan .. 6\-106\-11 (43553) suvarNapu~NkhairiShubhirgArdhrapakShaiH sutejanaiH . karNinAlIkanArAchaishChAdayAmAsa tadbalam .. 6\-106\-12 (43554) apAtayaddhvajAMshchaiva rathinashcha shitaiH sharaiH . muNDatAlavanAnIva chakAra sa rathavrajAn .. 6\-106\-13 (43555) nirmanuShyAnrathAnrAjangajAnashvAMshcha saMyuge . akarotsa mahAbAhuH sarvashastrabhR^itAM varaH .. 6\-106\-14 (43556) tasya jyAtalanirghoShaM visphUrjitamivAshaneH . nishamya sarvabhUtAni samakampanta bhArata .. 6\-106\-15 (43557) amoghA hyapatnabANAH pituste bharatarShabha . nAsajjanta tanutreShu bhIShmachApachyutAH sharAH .. 6\-106\-16 (43558) hatavIrAnrathAnrAjansaMyuktA~njavanairhayaiH . apashyAma mahArAja hriyamANAnraNAjire .. 6\-106\-17 (43559) chedikAshikarUShANAM sahasrANi chaturdasha . mahArathAH samAkhyAtAH kalaputrAstanutyajaH . aparAvartinaH sarve suvarNavikR^itadhvajAH .. 6\-106\-18 (43560) saMgrAme bhIShmamAsAdya vyAditAsyamivAntakam . nimagnAH paralokAya savAjirathaku~njarAH .. 6\-106\-19 (43561) bhagnAkShopaskarAnkAMshchidbhagnachakrAMshcha bhArata . apashyAma mahArAja shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-106\-20 (43562) savarUthai rathairbhagnai rathibhishcha nipAtitaiH . sharaiH sukavachaishChinnaiH paTTasaishcha vishAMpate .. 6\-106\-21 (43563) gadAbhirbhiNDipAlaishcha nishitaishcha shilImukhaiH . anukarShairupAsa~Ngaishchakrairbhagnaishcha mAriSha .. 6\-106\-22 (43564) bAhubhiH kArmukaiH kha~NgaiH shirobhishcha sakuNDalaiH . talatraira~Ngulitraishcha dhvajaishcha vinipAtitaiH . chApaishcha bahudhA chChinnaiH samAstIryata medinI .. 6\-106\-23 (43565) gajArohA gajAnrAjanhayAMshcha hayasAdinaH . abhipeturdrutaM tatra shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-106\-24 (43566) yatamAnAshcha te vIrA dravamANAnmahArathAn . nAshaknuvanvArayituM bhIShmabANaprapIDitAn .. 6\-106\-25 (43567) mahendrasamavIryeNa vadhyamAnA mahAchamUH . abhajyata mahArAja na cha dvau samadhAvatAm .. 6\-106\-26 (43568) AviddharathanAgAshvaM patitadhvajasaMkulam . anIkaM pANDuputrANAM hAhAbhUtamachetanam .. 6\-106\-27 (43569) jaghAnAtra pitA putraM putrashcha pitaraM tatha . priyaM sakhAya chAkrande sakhA daivabalAtkR^itaH .. 6\-106\-28 (43570) vimuchya kavachAnanye pANDuputrasya sainikAH . prakIrya keshAndhAvantaH pratyadR^ishyanta sarvashaH .. 6\-106\-29 (43571) tadgokulamivodbhrAntamudbhAntarathakUbaram . dadR^ishe pANDuputrasya sainyamArtasvaraM tadA .. 6\-106\-30 (43572) prabhajyamAnaM sainyaM tu dR^iShTvA yAdavanandanaH . uvAcha pArthaM bIbhatsuM nigR^ihya rathamuttamam .. 6\-106\-31 (43573) shrIbhagavAnuvAcha. 6\-106\-32x (4200) ayaM sa kAlaH saMprAptaH pArtha yaH kA~NkShitastava . praharAsmai naravyAghra bhIShmAyAhavashobhine .. 6\-106\-32 (43574) yatpurA kathitaM vIra tvayA rAj~nAM samAgame . virATanagare tAta sa~njayasya samIpataH .. 6\-106\-33 (43575) bhIShmadroNamukhAnsarvAndhArtarAShTrasya sainikAn . sAnubandhAnhaniShyAmi ye mAM yotsyanti sa~Ngare .. 6\-106\-34 (43576) iti tatkuru kaunteya satyaM vAkyamarindama . kShatradharmamanusmR^itya yudhyasva vigatajvaraH .. 6\-106\-35 (43577) sa~njaya uvAcha. 6\-106\-36x (4201) ityukto vAsudevena tiryagdR^iShTiradhomukhaH . akAma iva bIbhatsuridaM vachanamabravIt .. 6\-106\-36 (43578) avadhyAnAM vadhaM kR^itvA rAjyaM vA narakottaram . duHkhAni vanavAse vA kiM nu me sukR^itaM bhavet .. 6\-106\-37 (43579) chodayAshvAnyato bhIShmaH kariShye vachanaM tava . pAtayiShyAmi durdharShaM bhIShmaM kurupitAmaham .. 6\-106\-38 (43580) sa~njaya uvAcha. 6\-106\-39x (4202) sa chAshvAnrajataprakhyAMshchodayAmAsa mAdhavaH . yato bhIShmastato rAjanduShprekShyo rashmivAniva . 6\-106\-39 (43581) tatastatpunarAvR^ittaM yudhiShThirabalaM mahat . dR^iShTvA pArthaM mahAbAhuM bhIShmAyodyatamAhave .. 6\-106\-40 (43582) tato bhIShmaH kurushreShThaH siMhavadvinadanmuhuH . dhanaMjayarathaM shIghraM sharavarShairavAkirat .. 6\-106\-41 (43583) kShaNena sa rathastasya sahayaH sahasArathiH . sharavarSheNa mahatA na prAj~nAyata bhArata .. 6\-106\-42 (43584) vAsudevastvasaMbhrAnto dhairyamAsthAya satvaraH . chodayAmAsa tAnashvAnvinunnAnbhIShmasAyakaiH .. 6\-106\-43 (43585) tataH pArtho dhanurgR^ihya divyaM jaladaniHsvanam . pAtayAmAsa bhIShmasya dhanushChittvA shitaiH sharaiH .. 6\-106\-44 (43586) sa chChinnadhanvA kauravyaH punaranyanmahaddhanuH . nimeShAntaramAtreNa sajyaM chakre pitA tava .. 6\-106\-45 (43587) chakarSha cha tato dorbhyAM dhanurjaladaniHsvanam . athAsya tadapi kruddhashchichCheda dhanurarjunaH . tasya tatpUjayAmAsa lAghavaM shantanoH sutaH .. 6\-106\-46 (43588) gA~NgeyastvabravItpArthaM dhanvishreShThamariMdama . sAdhusAdhu mahAbAho sAdhu kuntIsuteti cha .. 6\-106\-47 (43589) samAbhAShyaivamaparaM pragR^ihya ruchiraM dhanuH . mumocha samare bhIShmaH sharAnpArtharathaM prati .. 6\-106\-48 (43590) adarshayadvasudevo hayayAne paraM balam . moghAnkurva~nsharAMstasya maNDalAni nidarshayan .. 6\-106\-49 (43591) shushubhAte naravyAghrau tau bhIShmasharavikShatau . govR^iShAviva saMrabdhau viShANollikhitA~Nkitau .. 6\-106\-50 (43592) vAsudevastu saMprekShya pArthasya mR^iduyuddhatAm . bhIShmaM cha sharavarShANi sR^ijantamanishaM yudhi .. 6\-106\-51 (43593) pratapantamivAdityaM madhyamAsAdya senayoH . varAnvarAnvinighnantaM pANDuputrasya sainikAn .. 6\-106\-52 (43594) yugAntamiva kurvANaM bhIShmaM yaudhiShThire bale . nAmR^iShyata mahAbAhurmAdhavaH paravIrahA .. 6\-106\-53 (43595) utsR^ijya rajataprakhyAnhayAnpArthasya mAriSha . vAsudevastato yogI prachaskanda mahArathAt .. 6\-106\-54 (43596) abhidudrAva bhIShmaM sa bhujapraharaNo balI . pratodapANistejasvI siMhavadvinadanmuhuH .. 6\-106\-55 (43597) dArayanniva padbhyAM sa jagatIM jagadIshvaraH . krodhatAmrekShaNaH kR^iShNo jighAMsuramitadyutiH .. 6\-106\-56 (43598) grasanniva cha tejAMsi tAvakAnAM mahAhave . dR^iShTvA mAdhavamAkrande bhIShmAyodyatamantike .. 6\-106\-57 (43599) hato bhIShmo hato bhIShma iti tatrasma sainikAH . kroshantaH prAdravansarve vAsudevabhayAturAH .. 6\-106\-58 (43600) pItakausheyasaMvIto maNishyAmo janArdanaH . shushubhe vidravanbhIShmaM vidyunmAlI yathAmbudaH .. 6\-106\-59 (43601) sa siMha iva mAta~NgaM yatharShabha ivarShabham . abhidudrAva vegena vinadanyAdavarShabhaH .. 6\-106\-60 (43602) tamApatantaM saMprekShya puNDarIkAkShamAhave . asaMbhramaM raNe bhIShmo vichakarSha mahaddhanuH . uvAcha chaiva govindamasaMbhrAntena chetasA .. 6\-106\-61 (43603) ehyehi puNDarIkAkSha devadeva namostu te . mAmadya sAtvatashreShTha tApayasta mahAhave .. 6\-106\-62 (43604) tvayA hi deva saMgrAme hatasyApi mamAnagha . shreya eva paraM kR^iShNa loke bhavati sarvataH .. 6\-106\-63 (43605) saMbhAvito.asmi govinda trailokyenAdya saMyuge . praharasva yatheShTaM vai dAso.asmi tava chAnagha .. 6\-106\-64 (43606) sa~njaya uvAcha. 6\-106\-65x (4203) anvageva tataH pArthaH samabhidrutya keshavam . nijagrAha mahAbAhurbAhubhyAM parigR^ihya vai .. 6\-106\-65 (43607) nigR^ihyamANaH pArthena kR^iShNo rAjIvalochanaH . jagAmaivainamAdAya vegena puruShottamaH .. 6\-106\-66 (43608) pArthastu viShTabhya balAchcharaNau paravIrahA . nijagrAha hR^iShIkeshaM kathaMchiddashame pade .. 6\-106\-67 (43609) tata evamuvAchArtaH krodhaparyAkulekShaNam . niHshvasantaM yathA nAgamarjunaH praNayAtsakhA .. 6\-106\-68 (43610) nivartasva mahAbAho nAnR^itaM kartumarhasi . yattvayA kathitaM pUrvaM na yotsyAmIti keshava .. 6\-106\-69 (43611) mithyAvAdIti lokAstvAM kathayiShyanti mAdhava . mamaiSha bhAraH sarvo hi haniShyAmi pitAmaham .. 6\-106\-70 (43612) shape keshava shastreNa satyena sukR^itena cha . antaM yathA gamiShyAmi shatrUNAM shatrusUdana .. 6\-106\-71 (43613) adyaiva pashya durdharShaM pAtyamAnaM mahAratham . tArApatimivApUrNamantakAle yadR^ichChayA .. 6\-106\-72 (43614) mAdhavastu vachaH shrutvA phalgunasya mahAtmanaH . `abhavatparamaprIto dR^iShTvA pArthasya vikramam'. na kiMchiduktvA sakrodha Aruroha rathaM punaH .. 6\-106\-73 (43615) tau rathasthau naravyAghrau bhIShmaH shAntanavaH punaH . vavarSha sharavarSheNa megho vR^iShTyA yathA.achalau .. 6\-106\-74 (43616) prANAnAdatta yodhAnAM pitA devavratastava . gabhastibhirivAdityastejAMsi shishirAtyaye .. 6\-106\-75 (43617) yathA kurUNAM sainyAni babha~njuryudhi pANDavAH . tathA pANDavasainyAni babha~nja yudhi te pitA .. 6\-106\-76 (43618) hatavidrutasainyAstu nirutsAhA vichetasaH . nirIkShituM na shekuste bhIShmamapratimaM raNe .. 6\-106\-77 (43619) madhyaM gatamivAdityaM pratapantaM svatejasA . te vadhyamAnA bhIShmeNa shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-106\-78 (43620) kurvANaM samare karmANyatimAnuShavikramam . vIkShAMchakrurmahArAja pANDavA bhayapIDitAH .. 6\-106\-79 (43621) tathA pANDavasainyAni drAvyamANAni bhArata . trAtAraM nAdhyagachChanta gAvaH pa~NkagatA iva . pipIlikA iva kShuNNA durbalA balinA raNe .. 6\-106\-80 (43622) tathaiva yodhA rAjendra bhIShmeNAmitraghAtinA . samare mR^iditAH sarve pANDavAH saha sR^i~njayaiH .. 6\-106\-81 (43623) mahArathaM bhArata duShprakampaM sharaughiNaM pratapantaM narendrAn . bhIShmaM na shekuH prativIkShituM te sharArchiShaM sUryamivAtapantam .. 6\-106\-82 (43624) vimR^idgatastasya tu pANDusenA\- mastaM jagAmAtha sahasrarashmiH . tato hi bhIShmaH sabalAnsasainyA\- nnyavArayatpANDusutA~nsharaughaiH .. 6\-106\-83 (43625) jaghAna chaitAnsubhR^ishaM mahAbalo mahAvrataH pANDusutAnmahAstraiH . raNe karUNAdhipachedipairbalai\- rvR^itAnsadA chakradharasya pashyataH . tato balAnAM shramakarshitAnAM 6\-106\-84 (43626) 6\-106\-84f" mano.avahAraM prati saMbabhUva .. .. iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi navamadivasayuddhe ShaDadhikashatatamo.adhyAyaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 107 .. shrIH .. 6\.107\. adhyAyaH 107 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## yudhiShThireNa kR^iShNenasaha saMmantrya rAtrau bhIShmametya tadvadhopAyakathanaprArthanA .. 1 .. taMprati bhIShmeNa tatkathanam .. 2 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-107\-0 (43627) sa~njaya uvAcha. 6\-107\-0x (4204) yudhyatAmeva teShAM tu bhAskare.astamupAgate . sandhyA samabhavaddhorA nApashyAma tato raNam .. 6\-107\-1 (43628) tato yudhiShThiro rAjA sandhyAM saMdR^ishya bhArata . vadhyamAnaM cha bhIShmeNa tyaktAstraM bhayavihvalam .. 6\-107\-2 (43629) svasainyaM cha parAvR^ittaM palAyanaparAyaNam . bhIShmaM cha yudhi saMrabdhaM pIDayantaM mahAratham .. 6\-107\-3 (43630) somakAMshcha jitAndR^iShTvA nirutsAhAnmahArathAn . ` nishAmukhaM cha saMprekShya ghorarUpaM bhayAnakam.' chintayitvA tato rAj~nAmapahAramakArayat .. 6\-107\-4 (43631) tato.apahAraM sainyAnAM chakre rAjA yudhiShThiraH . tathaiva tava sainyAnAmapahAre hyabhUttadA .. 6\-107\-5 (43632) tato.apahAraM sainyAnAM kR^itvA tatra mahArathAH . nyavishanta kurushreShTha saMgrAme kShatavikShatAH .. 6\-107\-6 (43633) bhIShmasya samare karma chintayAnAstu pANDavAH . nAlabhanta tadA shAntiM bhIShmabANaprapIDitAH .. 6\-107\-7 (43634) bhIShmo.api samare jitvA pANDavAnsaha sR^i~njayAn . pUjyamAnastava sutairvandyamAnashcha bhArata .. 6\-107\-8 (43635) nyavishatkurubhiH sArdhaM hR^iShTarUpaiH samantataH . tato rAtriH samabhavatsarvabhUtapramohinI .. 6\-107\-9 (43636) tasminrAtrimukhe ghore pANDavA vR^iShNibhiH saha . sR^i~njayAshcha durAdharShA mantrAya samupAvishan .. 6\-107\-10 (43637) AtmaniHshreyasaM sarve prAptakAlaM mahAbalAH . mantrayAmAsuravyagrA mantranishchayakovidAH .. 6\-107\-11 (43638) tato yudhiShThiro rAjA mantrayitvA chiraM nR^ipa . vAsudevaM samudvIkShya vachanaM chedamAdade .. 6\-107\-12 (43639) kR^iShNa pashya mAhAtmAnaM bhIShmaM bhImaparAkramam . gajaM nalavanAnIva vimR^idgantaM balaM mama .. 6\-107\-13 (43640) na chaivainaM mahAtmAnamutsahAmo nirIkShitum . lelihyamAnaM sainyeShu pravR^iddhamiva pAvakam .. 6\-107\-14 (43641) yathA ghoro mahAnAgastakShako vai viSholbaNaH . tathA bhIShmo raNe kruddhastIkShNashastraH pratApavAn .. 6\-107\-15 (43642) gR^ihItachApaH samare pramu~nchannishitA~nCharAn . shakyo jetuM yamaH kruddho vajrapANishcha devarAT .. 6\-107\-16 (43643) varuNaH pAshabhR^ichchApi sagado vA dhaneshvaraH . na tu bhIShmaH susaMkruddhaH shakyo jetuM mahAhave .. 6\-107\-17 (43644) so.ahamevaM gate kR^iShNa nimagnaH shokasAgare . Atmano buddhidaurbalyAdbhIShmamAsAdya saMyuge .. 6\-107\-18 (43645) vanaM yAsyAmi durdharSha shreyo vai tatra me gatam . na yuddhaM rochate kR^iShNa hanti bhIShmo hi naH sadA .. 6\-107\-19 (43646) yathA prajvalitaM vahniM pata~NgaH samabhidravan . ekato mR^ityumabhyeti tathA.ahaM bhIShmameyivAn .. 6\-107\-20 (43647) kShayaM nIto.asmi vArShNeya rAjyahetoH parAkramI . bhrAtarashchaiva me shurAH sAyakairbhR^ishapIDitAH .. 6\-107\-21 (43648) matkR^ite bhrAtR^isauhArdAdrAjyabhraShTA vanaM gatAH . parikliShTA tathA kR^iShNA matkR^ite madhusUdana .. 6\-107\-22 (43649) jIvitaM bahu manye.ahaM jIvitaM hyadya durlabham . jIvitasyAdya sheSheNa chariShye dharmamuttamam .. 6\-107\-23 (43650) yadi te.ahamanugrAhyo bhrAtR^ibhiH sa keshava . svadharmasyAvirodhena hitaM vyAhara keshava .. 6\-107\-24 (43651) sa~njaya uvAcha. 6\-107\-25x (4205) evaM shrutvA vachastasya kAruNyAdbahuvistaram . pratyuvAcha tataH kR^iShNaH sAntvayAno yudhiShThiram .. 6\-107\-25 (43652) shrIbhagavAnuvAcha . 6\-107\-26x (4206) dharmaputra viShAdaM tvaM mA kR^ithAH satyasaMgara . yasya te bhrAtaraH shUrA durjayAH satrusUdanAH .. 6\-107\-26 (43653) arjuno bhImasenashcha vAyvagnisamatejasau . mAdrIputrau cha vikrAntau tridashAnAmivishvarau .. 6\-107\-27 (43654) mAM vA niyu~NkShva sauhArdAdyotsye bhIShmeNa pANDava . tvaprayukto mahArAja kiM na kuryAM mahAhave .. 6\-107\-28 (43655) haniShyAmi raNe bhIShmamAhUya puruSharShabham . pashyatAM dhArtarAShTrANAM yadi nechChati phalgunaH .. 6\-107\-29 (43656) yadi bhIShme hate vIre jayaM pashyasi paNDava . hantAsmyekarathenAdya kuruvR^iddhaM pitAmaham .. 6\-107\-30 (43657) pashya me vikramaM rAjanmahendrasyeva saMyuge . vimu~nchantaM mahAstrAmi pAtayiShyAmi taM rathAt .. 6\-107\-31 (43658) yaH shatruH pANDuputrANAM machChatruH sa na saMshayaH . madarthA bhavadarthA ye ye madIyAstavaiva te .. 6\-107\-32 (43659) tava bhrAtA mama sakhA saMbandhI shiShya eva cha . mAMsAnyutkR^itya dAsyAmi phalgunArthe mahIpate .. 6\-107\-33 (43660) eSha chApi naravyAghro matkR^ite jIvitaM tyajet . eSha naH samayastAta tArayema parasparam .. 6\-107\-34 (43661) sa mAM niyu~NkShva rAjendra yAvatsajjo bhavAmyaham . pratij~nAtamupaplAvye yattatpArthena pUrvataH .. 6\-107\-35 (43662) pAtayiShyAmi gA~NgeyamityulUkasya saMnidhau . parirakShyamidaM tAvadvachaH pArthasya dhImataH .. 6\-107\-36 (43663) anuj~nAtena pArthena mayA kAryaM na saMshayaH . athavA phalgunasyaiSha bhAraH parimito raNe .. 6\-107\-37 (43664) sa haniShyati saMgrAme bhIShmaM parapuraMjayam . ashakyamapi kuryAddhi raNe pArthaH samudyataH .. 6\-107\-38 (43665) tridashAnvA samudyuktAnsahitAndaityadAnavaiH . nihantyAdarjunaH sa~Nkhye kimu bhIShmaM narAdhipa .. 6\-107\-39 (43666) viparIto mahAvIryo gatasatvo.alpajIvanaH . bhIShmaH shAntanavo nUnaM kartavyaM nAvabudhyate .. 6\-107\-40 (43667) yudhiShThira uvAcha. 6\-107\-41x (4207) evametanmahAbAho yathA vadasi mAdhava . sarve hyete na paryAptAstava vegavidhAraNe .. 6\-107\-41 (43668) niyataM samAvApsyAmi sarvametadyathepsitam . yasya me puruShavyAghra bhavAnpakShe vyavasthitaH .. 6\-107\-42 (43669) sendrAnapi raNe devA~njayeyaM jayatAM vara . tvayA nAthena govinda kimu bhIShmaM mahAratham .. 6\-107\-43 (43670) na tu tvAmanR^itaM kartumutsahe svAtmagauravAt . ayudhyamAnAH sahAyyaM yathoktaM kuru mAdhava .. 6\-107\-44 (43671) samayastu kR^itaH kashchinmama bhIShmeNa saMyuge . mantrayiShye tavArthAya na tu yotsye kathaMchana .. 6\-107\-45 (43672) duryodhanArthaM yotsyAmi satyametaditi prabho . sa hi rAjyasya me dAtA mantrasyaiva cha mAdhava .. 6\-107\-46 (43673) tasmAddevavrataM bhUyo vadhopAyArthamAtmanaH . bhavatA sahitAH sarve prayAma madhusUdana .. 6\-107\-47 (43674) tadvayaM sahitA gatvA bhIShmamAshu narottamam . ruchite tava pR^ichChAmi mantraM vArShNeya mAchiram .. 6\-107\-48 (43675) sa vakShyati hitaM vAkyaM satyamasmAjjanArdana . yathA cha vakShyate kR^iShNa tathA kartAsmi saMyuge .. 6\-107\-49 (43676) sa no jayasya dAtA syAnmantrasya cha dR^iDhavrataH . bAlAH pitrA vihInAshcha tena saMvardhitA vayam .. 6\-107\-50 (43677) taM chetpitAmahaM vR^iddhaM hantumichChAmi mAdhava . pituH pitaramiShTaM cha dhigastu kShatrajIvikAm .. 6\-107\-51 (43678) sa~njaya uvAcha. 6\-107\-52x (4208) tato.abravInmahArAja vArShNeyaH kurunandanam . rochate me mahAprAj~na rAjendra tava bhAShitam .. 6\-107\-52 (43679) devavrataH kR^itI bhIShmaH prekShitenApi nirdahet . gamyatAM svavadhopAyaM praShTuM sAgaragAsutam .. 6\-107\-53 (43680) vaktamarhati satyaM sa tvayA pR^iShTo visheShataH . te vayaM tatra gachChAmaH praShTuM kurupitAmaham .. 6\-107\-54 (43681) gatvA shAntanavaM vR^iddhaM mantraM pR^ichChAma bhArata . sa no dAsyati mantraM yaM tena yotsyAmahe parAn .. 6\-107\-55 (43682) sa~njaya uvAcha. 6\-107\-56x (4209) evamAmantrya te vIrAH pANDavAH pANDupUrvaja . jagmuste sahitAH sarve vAsudevashcha vIryavAn .. 6\-107\-56 (43683) vimuktashastrakavachA bhIShmasya sadanaM prati . pravishya cha tadA bhIShmaM shirobhiH praNipedire .. 6\-107\-57 (43684) pUjayanto mahArAja pANDavA bharatarShabham . praNamya shirasA chainaM bhIShmaM sharaNamabhyayuH .. 6\-107\-58 (43685) tAnuvAcha mahAbAhurbhIShmaH kurupitAmahaH . svAgataM tava vArShNeya svAgataM te dhana~njaya .. 6\-107\-59 (43686) svAgataM dharmaputrAya bhImAya yamayostathA . kiM vA kAryaM karomyadya yuShmAkaM prItivardhanaM .. 6\-107\-60 (43687) `yuddhAdanyatra he vatsAH prIyantAM mA visha~Nkatha .' sarvAtmanApi kartAsmi yadapi syAtsaduShkaram . tathA bruvANaM gA~NgeyaM prItiyuktaM punaHpunaH .. 6\-107\-61 (43688) uvAcha rAjA dInAtmA prItiyuktamidaM vachaH . kathaM jayema sarvaj~na kathaM rAjyaM labhemahi .. 6\-107\-62 (43689) prajAnAM saMshayo na syAtkathaM tanme bada prabho . bhavAnhi no vadhopAyaM bravItu svayamAtmanaH .. 6\-107\-63 (43690) bhavantaM samare vIra viShahema kathaM vayam . na hi te sUkShmamapyasti randhraM kurupitAmaha .. 6\-107\-64 (43691) maNDalenaiva dhanuShA dR^ishyase saMyuge sadA . AdadAnaM saMdadhAnaM vikarShantaM dhanurna cha .. 6\-107\-65 (43692) pashyAmastvAM mahAbAho rathe sUryamivAparam . rathAshvanaranAgAnAM hantAraM paravIrahan .. 6\-107\-66 (43693) ko.athavotsahate jetuM vAM pumAnbharatarShabha . varShatA sharavarShANi mahAnti puruSharShabha .. 6\-107\-67 (43694) kShayaM nitA hi pR^itanA saMyuge mahatI mama . yathA yudhi jayema tvAM yathA rAjyaM bhR^ishaM mama .. 6\-107\-68 (43695) mama sainyasya cha kShemaM tanme brUhi pitAmaha . 6\-107\-69xsa~njaya uvAcha . tato.abravIchChAntanavaH pANDavAnpANDupUrvaja .. 6\-107\-69 (43696) na kathaMchana kaunteya mayi jIvati saMyuge . jayo bhavati sarvaj~na satyametadbravImi te .. 6\-107\-70 (43697) nirjite mayi yuddhena raNe jeShyatha pANDavAH . kShipraM mayi praharata yadIchChatha raNe jayam .. 6\-107\-71 (43698) anujAnAmi vaH pArthAH praharadhvaM yathAsukham . evaM hi sukR^itaM manye bhavatAM vidito hyaham . hate mayi hataM sarvaM tasmAdevaM vidhIyatAm .. 6\-107\-72 (43699) yudhiShThira uvAcha. 6\-107\-73x (4210) brUhi tasmAdupAyaM no yathA yuddhe jayemahi . bhavantaM samare kruddhaM daNDahastamivAntakam .. 6\-107\-73 (43700) shakyo vajradharo jetuM varuNo.atha yamastathA . na bhavAnsamare shakyaH sendrairapi surAsuraiH .. 6\-107\-74 (43701) bhIShma uvAcha. 6\-107\-75x (4211) satyametanmahAbAho yathA vadasi pANDava .. 6\-107\-75 (43702) nAhaM jetuM raNe shakyaH sendrairapi surAsuraiH . Attashastro raNe yatto gR^ihItavarakArmukaH . tato mAM nyastashastraM tu ete hanyurmahArathAH .. 6\-107\-76 (43703) nikShiptashastre patite vimuktakavachadhvaje . dravamANe cha bhIte cha tavAsmIti cha vAdini .. 6\-107\-77 (43704) `strIjite strIpradhAne cha strIpradhAyini dharmaja' striyAM strInAmadheye cha vikale chaikaputriNi . aprasUte cha ShaNDe cha na yuddhaM rochate mama .. 6\-107\-78 (43705) imaM me shR^iNu rAjendra saMkalpaM pUrvachintitam . asaMkalpadhvajaM dR^iShTvA na yudhyeyaM kadAchana .. 6\-107\-79 (43706) ya eSha draupado rAjaMstava sainye mahArathaH . shikhaNDI samarAmarShI shUrashcha samitiMjayaH .. 6\-107\-80 (43707) yathA.abhavachcha strIpUrvaM pashchAtpuMstvaM samAgataH . jAnanti cha bhavanto.api sarvametadyathAtatham .. 6\-107\-81 (43708) arjunaH samare shUraH puraskR^itya shikhaNDInam . mAmeva vishikhaistIkShNairabhidravatu daMshitaH .. 6\-107\-82 (43709) asaMkalpadhvaje tasminstrIpUrve cha visheShataH . na prahartumabhIpsAmi gR^ihIteShu kathaMchana .. 6\-107\-83 (43710) tadantaraM samAsAdya pANDavo mAM dhana~njayaH . sharairghAtayatu kShipraM samantAdbharatarShabha .. 6\-107\-84 (43711) na taM pashyAmi lokeSha mAM hanyAdyaH samudyatam . R^ite kR^iShNAnmahAbhAgAtpANDavAdvA dhana~njayAt .. 6\-107\-85 (43712) pArShataM tu purodhAya klIbamadya mamAgrataH . Attashastro raNe yatto gR^ihItavarakArmukaH . mAM pAtayatu bIbhatsurevaM tava jayo dhruvam .. 6\-107\-86 (43713) etatkuruShva kaunteya yathoktaM mama suvrata . tato jeShvasi saMgrAme dhArtarAShTrAnsamAgatAn .. 6\-107\-87 (43714) sa~njaya uvAcha. 6\-107\-88x (4212) te.anuj~nAtAstataH pArthA jagmuH svashibiraM prati . abhivAdya mahAtmAnaM bhIShmaM kurupitAmaham .. 6\-107\-88 (43715) tathoktavati gA~Ngeye paralokAya dIkShite . arjuno duHkhasaMtaptaH savrIDamidamabravIt .. 6\-107\-89 (43716) guruNA kuruvR^iddhena kR^itapraj~nena dhImatA . pitAmahena saMgrAme kathaM yoddhAsmi mAdhava .. 6\-107\-90 (43717) krIDatA hi mayA bAlye vAsudeva mahAmanAH . pAMsurUShitagAtreNa mahAtmA paruShIkR^itaH .. 6\-107\-91 (43718) yasyAhamadhiruhyA~NkaM vAlaH kila gadAgraja . tAtetyavochaM pitaraM pituH pANDormahAtmanaH .. 6\-107\-92 (43719) nAhaM tAtastava pitustAto.asmi tava bhArata . iti mAmabravIdbAlye yaH sa vadhyaH kathaM mayA .. 6\-107\-93 (43720) kAmaM vadhyatu sainyaM me nAhaM yotsye mahAtmanA . jayo vAstu vadho vA me kathaM vA kR^iShNa manyase .. 6\-107\-94 (43721) ` kathamasmAdvidhaH kR^iShNa jAnandharmaM sanAtanam . nyastashastre cha vR^iddhe cha prahareddhi pitAmahe ..' 6\-107\-95 (43722) shrIvAsudeva uvAcha. 6\-107\-96x (4213) pratij~nAya vadhaM jiShNo purA bhIShmasya saMyuge . kShatradharme sthitaH pArtha kathaM nainaM haniShyasi .. 6\-107\-96 (43723) pAtayainaM rathAtpArtha kShatriyaM yuddhadurmadam . nAhatvA yudhi gA~NgeyaM vijayaste bhaviShyati .. 6\-107\-97 (43724) dR^iShTametatpurA devairbhaviShyatyavashasya te . yaddR^iShTaM hi purA pArtha tattathA na tadanyathA .. 6\-107\-98 (43725) na hi bhIShmaM durAdharShaM vyAttAnanamivAntakam . tvadanyaH shaknuyAdyoddhumapi vajradharaH svayam .. 6\-107\-99 (43726) jahi bhIShmaM sthiro bhUtvA shR^iNu chedaM vacho mama . yathovAcha purA shakraM mahAbuddhirbR^ihaspatiH .. 6\-107\-100 (43727) jyAyAMsamapi chedvR^iddhaM guNairapi samanvitam . AtatAyinamAyAntaM hanyAddhAtakamAtmanaH .. 6\-107\-101 (43728) shAshvato.ayaM sthito dharmaH kShatriyANAM dhana~njaya . yoddhavyaM rakShitavyaM cha yaShTavyaM chAnasUyubhiH .. 6\-107\-102 (43729) arjuna uvAcha. 6\-107\-103x (4214) shikhaNDI nidhanaM kR^iShNa bhIShmasya bhavitA dhruvam . dR^iShTvaiva hi sadA bhIShmaH pA~nchAlyaM vinivartate .. 6\-107\-103 (43730) te vayaM pramukhe tasya puraskR^itya shikhaNDinam . gA~NgeyaM pAtayiShyAma upAyeneti me matiH .. 6\-107\-104 (43731) ahamanyAnmaheShvAsAnvArayiShyAmi sAyakaiH . shikhaNDyapi yudhAM shreShThaM bhIShmamevAbhiyodhayet .. 6\-107\-105 (43732) shrutaM hi kurumukhyasya nAhaM hanyAM shikhaNDinam . kanyA hyeShA purA bhUtvA puruShaH samapadyata .. 6\-107\-106 (43733) `arjunasya vachaH shrutvA bhIShmasya vadhasaMyutam . jahR^iShurhR^iShTaromANaH sakR^iShNAH pANDavAstadA ..' 6\-107\-107 (43734) ityevaM nishchayaM kR^itvA pANDavAH sahamAdhavAH . anumAnya mahAtmAnaM prayayurhR^iShTamAnasAH . shayanAni yathA svAni bhejire puruSharShabhAH .. .. 6\-107\-108 (43735) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi saptAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-107\-20 ekata iti dvitIyAntAttasiH . ekaM kevalaM mR^ityumevAbhyetItyarthaH .. 6\-107\-40 viparItaH kShudreShu parAkramI . gatasatvo gatabuddhiH .. 6\-107\-61 yuddhAdanyatretyardhaM kaH pustaka eva dR^ishyate .. 6\-107\-91 paruShIkR^itaH rUkShIkR^itaH .. 6\-107\-97 yuddhadurmadaM yuddhotsukam .. 6\-107\-98 gamiShyAti yamakShayaM iti pAThe bhIShma iti sheShaH .. 6\-107\-101 AtatAyinamityasya ghAtakamiti visheShaNamanyebhya AtatAyibhyo vyavachChedAyoktam .. 6\-107\-103 nidhanaM nidhanahetuH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 108 .. shrIH .. 6\.108\. adhyAyaH 108 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhIShmayuddham .. 1 . shikhaNDino bhIShmeNa saha saMvAdo yuddhasannAhashcha .. 2 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-108\-0 (43736) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-108\-0x (4215) kathaM shikhaNDI gA~Ngeyamabhyavartata saMyuge . pANDavAshcha kathaM bhIShmaM tanmamAchakShva sa~njaya .. 6\-108\-1 (43737) sa~njaya uvAcha. 6\-108\-2x (4216) tataH prabhAte vimale sUryasyodayanaM prati . tADyamAnAsu bherIShu mR^ida~NgeShvAnakeShu cha .. 6\-108\-2 (43738) dhmAyamAneShu sha~NkheShu pANDareShu samantataH . shikhaNDinaM puraskR^itya niryAptAH pANDavA yudhi .. 6\-108\-3 (43739) kR^itvA vyUhaM mahArAja sarvashatrunibarhaNam . shikhaNDI sarvasainyAnAmagra AsIdvishAMpate .. 6\-108\-4 (43740) chakrarakShau tatastasya bhImasenadhanaMjayau . pR^iShThato draupadeyAshcha saubhadrashchaiva vIryavAn .. 6\-108\-5 (43741) sAtyakishchekitAnashcha teShAM goptA mahArathaH . dhR^iShTadyumnastataH pashchAtpA~nchAlairabhirakShitaH .. 6\-108\-6 (43742) tato yudhiShThiro rAjA yamAbhyAM sahitaH prabhuH . prayayau siMhanAdena nAdayanbharatarShabha .. 6\-108\-7 (43743) virATastu tataH pashchAtsvena sainyena saMvR^ittaH . drupadashcha mahAbAho tataH pa~nchAdupAdravat .. 6\-108\-8 (43744) kekayA bhrAtaraH pa~ncha dhR^iShTaketushcha vIryavAn . jaghanaM pAlayAmAsuH pANDaveyashcha rAkShasaH .. 6\-108\-9 (43745) evaM vyUhya mahAsainyaM pANDavAstava vAhinIm . abhyadravanta saMgrAme tyaktvA jIvitamAtmanaH .. 6\-108\-10 (43746) tathaiva kuravo rAjanbhIShmaM kR^itvA mahAratham . agrataH sarvasainyAnAM prayayuH pANDavAnprati .. 6\-108\-11 (43747) putraistava durAdharSho rakShitaH sumahAbalaiH . tato droNo maheShvAsaH putrashchAsya mahAbalaH .. 6\-108\-12 (43748) bhagadattastataH pashchAdgajAnIkena saMvR^itaH . kR^ipashcha kR^itavarmA cha bhagadattamanuvratau .. 6\-108\-13 (43749) kAmbhojarAjo balavAMstataH pashchAtsudakShiNaH . mAgadhashcha jayatsenaH saubalashcha bR^ihadbalaH .. 6\-108\-14 (43750) tathaivAnye maheShvAsAH susharmapramukhA nR^ipAH . jaghanaM pAlayAmAsustava sainyasya bhArata .. 6\-108\-15 (43751) divasedivase prApte bhIShmaH shAntanavo yudhi . AsurAnakarodvyUhAnpaishAchAnatha rAkShasAn .. 6\-108\-16 (43752) tataH pravavR^ite yuddhaM tava teShAM cha bhArata . anyonyaM nighnatAM rAjanyamarAShTravivardhanam .. 6\-108\-17 (43753) arjunapramukhAH pArthAH puraskR^itya shikhaNDinam . bhIShmaM yuddhe.abhyavartanta kiranto vividhA~nsharAn .. 6\-108\-18 (43754) tatra bhArata bhImena tADitAstAvakAH sharaiH . rudhiraughapariklinnAH paralokaM yayustadA .. 6\-108\-19 (43755) nakulaH sahadevashcha sAtyakishcha mahArathaH . tava sainayaM samAsAdya pIDayAmAsurojasA .. 6\-108\-20 (43756) te vadhyAmAnAH samare tAvakA bharatarShabha . nAshaknuvanvArayituM pANDavAnAM mahadbalam .. 6\-108\-21 (43757) tatastu tAvakaM sainyaM vadhyamAnaM samantataH . saMprAdravaddashaH dishaH kAlyamAnaM mahArathaiH .. 6\-108\-22 (43758) trAtAraM nAdhyagachChanta tAvakA bharatarShabha . vadhyamAnAH shitairbANaiH pANDavaiH saha sR^i~njayaiH .. 6\-108\-23 (43759) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-108\-24x (4217) pIDyamAnaM balaM dR^iShTvA pArthairbhIShmaH parAkramI . yadakArShIdraNe kruddhastanmamAchakShva sa~njaya .. 6\-108\-24 (43760) kathaM vA pANDavA yuddhe pratyudyAtAH paraMtapAH . nighnanto mAmakAnvIrAMstanmamAchakShva sa~njaya .. 6\-108\-25 (43761) sa~njaya uvAcha. 6\-108\-26x (4218) AchakShe te mahArAja yadakArShItpitA tava . pIDite tava putrasya sainye pANDava sR^i~njayaiH .. 6\-108\-26 (43762) praMhR^iShTamanasaH shUrAH pANDavAH pANDupUrvaja . abhyavartanta nighnantastava putrasya vAhinIm .. 6\-108\-27 (43763) taM vinAshaM manuShyendra naravAraNavAjinAm . nAmR^iShyata tadA bhIShmaH sainyaghAtaM raNe paraiH .. 6\-108\-28 (43764) sa pANaDavAnmaheShvAsaH pa~nchAlAMshchaiva sR^i~njayAn . nArAchairvatsadantaishcha shitaira~njalikaistathA .. 6\-108\-29 (43765) abhyavarShata durdharShastyaktvA jIvitamAtmanaH . sa pANDavAnAM pravarAnpa~ncha rAjanmahArathAn .. 6\-108\-30 (43766) Attashastro raNe yatnAdvArayAmAsa sAyakaiH . nAnAshastrAstravarShaistAnvIryAmarShapraveritaiH .. 6\-108\-31 (43767) nijaghne samare kruddho hastyashvaM chAmitaM bahu . rathino.apAtayadrAjanrathebhyaH puruSharShabha .. 6\-108\-32 (43768) sAdinashchAshvapR^iShThebhyaH pAdAtAMshcha samAgatAn .. 6\-108\-33 (43769) gajArohAngajebhyashcha pareShAM jayakAriNaH . tamekaM samare bhIShmaM tvaramANaM mahAratham .. 6\-108\-34 (43770) pANDavAH samavartanta vajrahastamivAsurAH . shakrAshanisamasparshAnvimu~nchannishitA~nCharAn .. 6\-108\-35 (43771) dikShvadR^ishyata sarvAsu ghoraM sandhArayanvapuH . maNDalIbhUtamevAsya nityaM dhanuradR^ishyata .. 6\-108\-36 (43772) saMgrAme yudhyamAnasya shakrachApopamaM mahat .. tadR^iShTvA samare karma putrAstava vishAMpate .. 6\-108\-37 (43773) vismAyaM paramaM gatvA pitAmahamapUjayan . pArthA vimanaso bhUtvA praikShanta pitaraM tava .. 6\-108\-38 (43774) yudhyamAnaM raNe shUraM viprachittimivAmarAH . na chainaM vArayAmAsurvyAttAnanamivAntakam .. 6\-108\-39 (43775) dashame.ahani saMprApte rathAnIkaM shikhaNDinaH . adahannishitairbANaiH kR^iShNavartmeva kAnanam .. 6\-108\-40 (43776) taM shikhaNDI tribhirbANairabhyavidhyatsanAntare . AshIviShamiva kruddhaM kAlasR^iShTamivAntakam .. 6\-108\-41 (43777) sa tenAtibhR^ishaM viddhaH prekShya bhIShmaH shikhaNDinam . punarnAlokayatkruddhaH prahasannidamabravIt .. 6\-108\-42 (43778) kAmaM prahara vA mA vA na tvAM yotsye kathaMchana . yaiva hi tvaM kR^itA dhAtrA saiva hi tvaM shikhaNDinI .. 6\-108\-43 (43779) tasya tadvachanaM shrutvA shikhaNDI krodhamUrchChitaH . uvAcha bhIShmaM samare sR^ikviNI parilelihan .. 6\-108\-44 (43780) jAnAmi tvAM mahAbAho kShatriyANAM bhayaMkaram . mayA shrutaM cha te yuddhaM jAmadagnyena vai saha .. 6\-108\-45 (43781) divyashcha te prabhAvo.ayaM mayA cha bahushaH shrutaH . janannapi prabhAvaM te yotsye.adyAhaM tvayA saha .. 6\-108\-46 (43782) pANDavAnAM priyaM kurvannAtmanashcha narottama .. adya tvAM yodhayiShyAmi raNe puruShasattama .. 6\-108\-47 (43783) dhruvaM cha tvAM haniShyAmi shape satyena te.agrataH . etachChrutvA cha madvAkyaM yatkR^ityaM tatsamAchara .. 6\-108\-48 (43784) kAmaM yudhyasva vA mA vA na me jIvanpramokShyase . sudR^iShTaH kriyatAM bhIShma loko.ayaM samitiMjaya .. 6\-108\-49 (43785) sa~njaya uvAcha. 6\-108\-50x (4219) evamuktvA tato bhIShmaM pa~nchabhirnataparvabhiH . avidhyata raNe bhIShmaM pratudanvAkyasAyakaiH .. 6\-108\-50 (43786) tasya tadvachanaM shrutvA savyasAchI mahArathaH . kAlo.ayamiti saMchintya shikhaNDinamachodayat .. 6\-108\-51 (43787) ahaM tvAmanuyAsyAmi parAnvidrAvaya~nsharaiH . abhidrava susaMrabdho bhIShmaM bhImaparAkramam .. 6\-108\-52 (43788) na hi te saMyuge pIDAM shaktAH kartuM mahAbalAH . tasmAdadya mahAbAho yatnAdbhIShyamabhidrava .. 6\-108\-53 (43789) ahatvA samare bhIShma yadi yAsyasi mAriSha . avahAsyo.asya lokasya bhaviShyasi mayA saha .. 6\-108\-54 (43790) nAvahAsyA yathA vIra bhavema paramAhave . tathA kuru raNe yatnaM sAdhayasva pitAmaham .. 6\-108\-55 (43791) kurUMshcha sahitAnsarvAnyatamAnAnmahArathAn . ahamAvArayiShyAmi sAvayasva pitAmaham .. 6\-108\-56 (43792) droNaM cha droNaputraM cha kR^ipaM chAtha suyodhanam . chitrasenaM vikarNaM cha saindhavaM cha yajadratham .. 6\-108\-57 (43793) vindAnuvindAvAvantyau kAmbhojaM cha sudakShiNam . bhagadattaM tathA shUraM mAgadaM cha mahAbalam .. 6\-108\-58 (43794) saumadattiM tathA shUramArshyashR^i~NgiM cha rAkShasam . trigartarAjaM cha raNe saha sarvairmahArathaiH .. 6\-108\-59 (43795) ahamAvArayiShyAmi veleva makarAlayam . kurUMshcha sahitAnsarvAnyudhyamAnAnmahAbalAn . nivArayiShyAmi raNe sAdhayasva pitAmaham .. .. 6\-108\-60 (43796) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dashamadivasayuddhe aShTAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-108\-43 kAmaM svachChandam . abhyasa iti pAThe prakShipa .. 6\-108\-49 sudR^iShTaH kriyatAM na punardrakShyasi lokamimamiti bhAvaH .. 6\-108\-55 sAdhayasvasvIkuru jahi vA .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 109 .. shrIH .. 6\.109\. adhyAyaH 109 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhIShmaduryodhanasaMvAdaH .. 1 .. bhIShmaparAkramavarNanam .. 2 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-109\-0 (43797) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-109\-0x (4220) kathaM shikhaNDI gA~NgeyamabhyadhAvatpitAmaham . pA~nchAlyaH samare kruddho dharmAtmAnaM yatavratam .. 6\-109\-1 (43798) ke.arakShanpANDavAnIke shikhaNDinamudAyudhAH . tvaramANAstvarAkAle jigIShanto mahArathAH .. 6\-109\-2 (43799) kathaM shAntanavo bhIShmaH sa tasmindashame.ahani . ayudhyata mahAvIryaH pANDavaiH saha sR^i~njayaiH .. 6\-109\-3 (43800) na mR^iShyAmi raNe bhIShmaM pratyudyAtaM shikhaNDinA . kachchinna rathamadgo.asva dhanurvA.ashIryatAsthataH .. 6\-109\-4 (43801) sa~njaya uvAcha. 6\-109\-5x (4221) nAshIryata dhanushchAsya rathabha~Ngo na chApyabhUt . yudhyamAnasya saMgrAme bhIShmasya bharatarShabha . nighnataH samare shatrUnsharaiH sannataparvabhiH .. 6\-109\-5 (43802) anekashatasAhasrAvakAnAM mahArathAH . tathA dantigaNA rAjanhAyashchaiva susa~njitAH .. 6\-109\-6 (43803) abhyavartanta yuddhAya puraskR^itya pitAmaham .. 6\-109\-7 (43804) yathApratij~naM kauravya sa chApi samirtijayaH . pAryAnAmakarodbhIShmaH satataM samiti kShayam .. 6\-109\-8 (43805) yudhyamAnaM maheShvAsaM vinighnantaM parA~nsharaiH . pA~nchAlAH pANDavaiH sArdha sarvataH paryavArayan .. 6\-109\-9 (43806) dashame.ahani saMprApte tatastAM ripuvAhinIm . kIryamANAM shitairbANaiH shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-109\-10 (43807) na hi bhIShmaM maheShvAsaM pANDavAH pANDupUrvaja . ashaknuvanraNe jetuM pAshahastamivAnatakam .. 6\-109\-11 (43808) athopAyAnmahArAja savyasAchI dhana~njayaH . trAsayanrathinaH sarvAnbIbhatsuraparAjitaH .. 6\-109\-12 (43809) siMhavadvinadannuchchairdhanurjyAM vikShipanmuhuH . sharaughAnvisR^ijanpArtho vyacharatkAlavadraNe .. 6\-109\-13 (43810) tasya shabdena vitrastAstAvakA bhAratarShabha . siMhasyeva mR^igA rAjanvyadravanta mahAbhayAt .. 6\-109\-14 (43811) jayantaM pANDavaM dR^iShTvA tvatsainyaM chAbhipIDitam . duryodhanastato bhIShmamabravIdbhR^ishapIDitaH .. 6\-109\-15 (43812) eSha pANDusutastAta shvetAshvaH kR^iShNasArathiH . dahate mAmakAnsarvAnkR^iShNavartmena kAnanam .. 6\-109\-16 (43813) pashya sainyAni gA~Ngeya dravamANAni sarvashaH . paNDavena yudhAM shreShTha kAlyamAnAni saMyuge .. 6\-109\-17 (43814) yathA pashugaNAnpAlaH saMkAlayati kAnane . tathedaM mAmakaM sainyaM kAlyate shatrutApana .. 6\-109\-18 (43815) dhana~njayasharairbhagnaM dravamANaM tatastataH . bhImo.apyevaM durAdharpo vidrAvayati me balam .. 6\-109\-19 (43816) sAtyakishchekitAnashcha mAdrIputrau cha pANDavau . abhimanyuH suvikrAnto vAhinIM dravate mama .. 6\-109\-20 (43817) dhR^iShTadyumnastathA shUro rAkShasashcha ghaTotkachaH . vyadrAvayetAM sahasA sainyaM mama mahAraNe .. 6\-109\-21 (43818) vadhyamAnasya sainyasya sarvairetairmahArathaiH . nAnyAM gatiM prapashyAmi sthAne yuddhe cha bhArata .. 6\-109\-22 (43819) R^ite tvAM puruShavyAghra devatulyaparAkramam . paryAptastu bhavA~nshIghraM pIDitAnAM gatirbhava .. 6\-109\-23 (43820) sa~njaya uvAcha. 6\-109\-24x (4222) evamukto mahArAja pitA devavratastava . chintayitvA muhUrtaM tu kR^itvA nishchayamAtmanaH .. 6\-109\-24 (43821) tava saMdhArayanputramabravIchChaMtanoH sutaH . duryodhana vijAnIhi sthiro bhUtvA vishAMpate .. 6\-109\-25 (43822) `pAtayiShye ripUnanyAnpANDavAnpratipAlayan . pratij~nAto jayo hyadya pANDavAnAM mahAtmanAm ..' 6\-109\-26 (43823) pUrvakAlaM tava mayA pratij~nAnaM mahAbala . hatvA dashasahasrANi kShatriyANAM mahAtmanAm .. 6\-109\-27 (43824) saMgrAmAdapayAsyAmi hyetatkarma samAhitam . iti tatkR^itavAMshchAhaM yathoktaM bharatarShabha .. 6\-109\-28 (43825) adya chApi mahatkarma prakariShye yathAbalam . ahaM vA.adya hataH sheShye haniShye vA.adya pANDavAn .. 6\-109\-29 (43826) `ashakyAH pANDavA jetuM devairapi savAsavaiH.' kiM punarmartyadharmeNa kShatriyeNa mahAbalAH .. 6\-109\-30 (43827) adya te puruShavyAghra pratariShye R^iNaM tava . bhartR^ipiNDakR^itaM rAjannihatAH pR^itanAmukhe .. 6\-109\-31 (43828) sa~njaya uvAcha. 6\-109\-32x (4223) ityuktvA bharatashreShTha kShatriyAnpravapa~nCharaiH . AsasAda durAdharShaH pANDavAnAmanIkinIm .. 6\-109\-32 (43829) anIkamadhye tiShThantaM gA~NgeyaM bhAratarShabha . AshIviShamiva kruddhaM pANDavAH pratyavArayan .. 6\-109\-33 (43830) dashame.ahani bhIShmastu darshaya~nshaktimAtmanaH . rAja~nshatasahasrANi so.avadhItkurunandana .. 6\-109\-34 (43831) pA~nchAlAnAM cha ye shreShThA rAjaputrA mahArathAH . teShAmAdatta tejAMsi jalaM sUrya ivAMshubhiH .. 6\-109\-35 (43832) hatvA dashasahasrANi ku~njarANAM tarasvinAm . sArohANAM mahArAja hayAnAM chAyutaM tathA .. 6\-109\-36 (43833) pUrNe shatasahasre dve pAdAtAnAM narottamaH . prajajvAla raNe bhIShmo vidhUma iva pAvakaH .. 6\-109\-37 (43834) na chaivaM pANDaveyAnAM kechichChekurnirIkShitum . uttaraM mArgamAsthAya tapantamiva bhAskaram .. 6\-109\-38 (43835) te pANDavevAH saMrabdhA maheShvAsena pIDitAH . vadhAyAbhyadravanbhIShmaM sR^i~njayAshcha mahArathAH .. 6\-109\-39 (43836) sa vadhyamAno bahubhirbhIShmaH shAntanavastathA . avakIrNo maheShvAsaiH shailo meghairivAvR^itaH .. 6\-109\-40 (43837) putrAstu tava gA~NgeyaM samantAtparyavArayan . mahatyA senayA sArdhaM tato yuddhamavartata .. .. 6\-109\-41 (43838) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dashamadivasayuddhe navAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-109\-8 samitiMjayaH saMgrAmajit . samiti yuddhe .. 6\-109\-20 dravate drAvayati .. 6\-109\-22 gatiM dhAma . Ashrayamiti yAvat. sthAne avasthAne .. 6\-109\-29 sheShye svapsyAmi .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 110 .. shrIH .. 6\.110\. adhyAyaH 110 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## arjunaduHshAsanayuddham .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-110\-0 (43839) sa~njaya uvAcha. 6\-110\-0x (4224) arjunastu raNe rAjandR^iShTvA bhIShmasya vikramam . shikhaNDinamathovAcha samabhyohi pitAmaham .. 6\-110\-1 (43840) na chApi bhIstvayA kAryA bhIShmAdadya kathaMchana . ahamenaM sharaistIkShNaiH pAtayiShye rathottamAt .. 6\-110\-2 (43841) sa~njaya uvacha. 6\-110\-3x (4225) evamuktastu pArthena shikhaNDI bharatarShabha . abhyadravata gA~NgeyaM shrutvA pArthasya bhAShitam .. 6\-110\-3 (43842) dhR^iShTadyumnastathA rAjansaubhadrashcha mahArathaH . hR^iShTAvAdravatAM bhIShmaM shrutvA pArthasya bhAShitam .. 6\-110\-4 (43843) virATadrupadau vR^iddhau kuntibhojasya daMshitaH . abhyadravata gA~NgeyaM putrasya tava pashyataH . nakulaH sahadevashcha dharmarAjashcha vIryavAn .. 6\-110\-5 (43844) tathetarANi sainyAni sarvAmyeva vishAMpate . samAdravanta gA~NgeyaM shrutvA pArthasya bhAShitam .. 6\-110\-6 (43845) pratyudyayustAvakAshcha sametAMstAnmahArathAn . yathAshakti yathotsAhaM tanme nigadataH shR^iNu .. 6\-110\-7 (43846) chitraseno mahArAja chekitAnaM samabhyAyAt . bhIShmaprepsuM raNe yAntaM vR^iShaM vyAghrashishuryathA .. 6\-110\-8 (43847) dhR^iShTadyumnaM mahArAja bhIShmAntikamupAgatam . tvaramANaM raNe yattaM kR^itavarmA nyavarAyat .. 6\-110\-9 (43848) bhImasenaM susaMkruddhaM gA~Ngeyasya vadhaiShiNam . tvaramANo mahArAja saumadattirnyavArayat .. 6\-110\-10 (43849) tathaiva nakulaM shUraM kirantaM sAyakAnbahUn . vikarNo vArayAmAsa ichChanbhIShmasya jIvitam .. 6\-110\-11 (43850) sahadevaM tathA rAjanyAntaM bhIShmarathaM prati . vArayAmAsa saMkruddhaH kR^ipaH shAradvato yudhi .. 6\-110\-12 (43851) rAkShasaM krUrakarmANaM bhaimaseniM mahAbalam . bhIShmasya nidhanaprepsuM durmukho.abhyajravadbalI .. 6\-110\-13 (43852) sAtyakiM samare kruddhamArsyashR^i~NgivArayat . `bhIShmasya vadhamichChantaM pANDavaprItikAmyayA' 6\-110\-14 (43853) abhimanyuM mahArAja yAntaM bhIShmarathaM prati . sudakShiNo mahArAja kAmbhoja pratyavArayat .. 6\-110\-15 (43854) virATadrupadau vR^iddhau sametAvarimardanau . ashvatthAmA tataH kruddho vArayAmAsa bhArata .. 6\-110\-16 (43855) tathA pANDusutaM jyeShThaM bhIShmasya vadhakA~NkShiNam . bhAradvAjo raNe yatto dharmaputramavArayat .. 6\-110\-17 (43856) arjunaM rabhasaM yuddhe puraskR^itya shikhaNDinam . bhIShmaprepsuM mahArAja bhAsayantaM disho dasha .. 6\-110\-18 (43857) duHshAsano maheShvAso vArayAmAsa saMyuge . anye cha tAvakA yodhAH pANDavAnAM mahArathAn .. 6\-110\-19 (43858) bhIShmasyAbhimukhAnyAtAnvArayAmAsurAhave . dhR^iShTadyumnastu sainyAni prAkroshaMstu punaH punaH .. 6\-110\-20 (43859) abhyadravata saMrabdho bhIShmamekaM mahArathaH . eSho.arjuno raNe bhIShmaM prayAti kurunandanaH .. 6\-110\-21 (43860) abhyadravata mAbhaiShTa bhIShmo hi prApsyate na vaH . arjunaM samare yoddhuM notsahetApi vAsavaH .. 6\-110\-22 (43861) kimu bhIShmo raNe vIrA gatasatvo.alpajIvitaH . iti senApateH shrutvA pANDavAnAM mahArathAH .. 6\-110\-23 (43862) abhyadravanta saMhR^iShTA gA~Ngeyasya rathaM prati . AgachChatastAnsamare vAryoghAnachalA iva .. 6\-110\-24 (43863) avArayanta saMhR^iShTAstAvakAH puruSharShabhAH . duHshAsano mahArAja bhayaM tyaktvA mahArathaH .. 6\-110\-25 (43864) bhIShmasya jIvitAkA~NkShI dhana~njayamupAdravat . 6\-110\-26btathaiva pANDavAH shUrA gA~Ngeyasya rathaM prati .. 6\-110\-26 (43865) abhyadravanta saMgrAme tava putrAnmahArathAH . tatrAdbhutamapashyAma chitrarUpaM vishAMpate .. 6\-110\-27 (43866) duHshAsanarathaM prApya yatpArtho nAtyavartata . yathA vArayate velA kShubdhatoyaM mahArNavam .. 6\-110\-28 (43867) tathaiva pANDavaM kruddhaM tava putro nyavArayat . ubhau tau rathinAM shreShThAvubhau bhAratadurjayau .. 6\-110\-29 (43868) ubhau chandrArkasadR^ishau kAntyA dIptyA cha bhArata . tathA tau jAtasaMrambhAvanyonyavadhakA~NkShiNau .. 6\-110\-30 (43869) samIyaturmahAsa~Nkhye mayashakrau yathA purA . duHshAsano mahArAja pANDavaM vishikhaistribhiH .. 6\-110\-31 (43870) vAsudevaM cha viMshatyA tADayAmAsa saMyuge . tato.arjuno jAtamanyurvArShNeyaM vIkShya pIDitam .. 6\-110\-32 (43871) duHshAsanaM shatenAjau nArAchAnAM samArpayat . te tasya kavachaM bhittvA papuH shoNitamAhave .. 6\-110\-33 (43872) ` yathaiva pannagA rAjaMstaTAkaM tR^iShitAstathA.' duHshAsanastribhiH kruddhaH pArthaM vivyAdha patribhiH . lalATe bharatashreShTha sharaiH sannataparvabhiH .. 6\-110\-34 (43873) lalATasthaistu tairbANaiH shushubhe pANDavo raNe . yathA merurmahArAja shR^i~NgairatyarthamuchChritaiH .. 6\-110\-35 (43874) so.atividdho maheShvAsaH putreNa tava dhanvinA . vyarAjata raNe pArthaH kiMshukaH puShpavAniva .. 6\-110\-36 (43875) duHshAsanaM tataH kruddhaH pIDayAmAsa pANDavaH . parvaNIva susaMkruddho rAhuH pUrNaM nishAkaram .. 6\-110\-37 (43876) pIDyamAno balavatA putrastava vishAMpate . vivyAdha samare pArthaM ka~NkapatraiH shilAshitaiH .. 6\-110\-38 (43877) tasya pArtho dhanushChitvA rathaM chAsya tribhiH sharaiH . AjaghAna tataH pashchAtputraM te nishitaiH sharaiH .. 6\-110\-39 (43878) so.anyatkArmukamAdAya bhImasya pramukhe sthitaH . arjunaM pa~nchAviMshatyA bAhvorurasi chArpayat .. 6\-110\-40 (43879) tasya kruddho mahArAja pANDavaH shatrutApanaH . apraiShIdvishikhAnghorAnyamadaNDopamAnbahUn .. 6\-110\-41 (43880) aprAptAneva tAnbANAMshchichCheda tanayastava . yatamAnasya pArthasya tadadbhutamivAbhavat .. 6\-110\-42 (43881) pArthaM cha nishitairbANairavidhyattanayastava . tataH kruddho raNe pArthaH sharAnsaMdhAya kArmuke .. 6\-110\-43 (43882) preShayAmAsa samare svarNapu~NkhA~nChilAshitAn . nyama~njaMste mahArAja tasya kAye mahAtmanaH .. 6\-110\-44 (43883) yathA haMsA mahArAja taTAkaM prApya bhArata . pIDitashchaiva putraste pANDavena mahAtmanA .. 6\-110\-45 (43884) hitvA pArthaM raNe tUrNaM bhIShmasya rathamAvrajat . agAdhe ma~njatastasya dvIpo bhIShmo.abhavattadA .. 6\-110\-46 (43885) pratilabhya tataH saMj~nAM putrastava vishAMpate . avArayattataH shUro bhUya eva parAkramI .. 6\-110\-47 (43886) sharaiH sunishitaiH pArthaM yathA vR^itraM purandaraH . nirbibheda mahAkAyo vivyathe naiva chArjunaH .. .. 6\-110\-48 (43887) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dashamadivasayuddhe dashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-110\-18 rabhasaM kR^itotsAham .. 6\-110\-24 pralayAniva iti pAThe pralayAkAlInAniva .. 6\-110\-27 adbhutaM abhUtapUrvam .. 6\-110\-31 yamashakrau iti pAThAntaram .. 6\-110\-41 apraiShIt . upasargAtpUrvo.aDagAmastu ChAndasaH. evamanyatrApi .. 6\-110\-46 dvIpa AshrayaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 111 .. shrIH .. 6\.111\. adhyAyaH 111 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## dvandvayuddham .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-111\-0 (43888) sa~njaya uvAcha. 6\-111\-0x (4226) sAtyakiM daMshitaM yuddhe bhIShmAyAbhyudyataM raNe . ArshyashR^i~NgirmaheShvAso vArayAmAsa saMyuge .. 6\-111\-1 (43889) mAdhavastu susaMkruddho rAkShasaM navabhiH sharaiH . AjaghAna raNe rAjanprahasanniva bhArata .. 6\-111\-2 (43890) tathaiva rAkShaso rAjanmAdhavaM navabhiH sharaiH . ardayAmAsa rAjendra saMkruddhaH shinipu~Ngavam .. 6\-111\-3 (43891) shaineyaH sharasa~NghaM tu preShayAmAsa saMyuge . rAkShasAya susaMkruddho mAdhavaH paravIrahA .. 6\-111\-4 (43892) tato rakSho mahAbAhuM sAtyakiM satyavikramam . vivyAdha vishikhaistIkShNaiH siMhanAda nanAda cha .. 6\-111\-5 (43893) mAdhavastu bhR^ishaM viddho rAkShasena raNe tadA . dhairyamAlambya tejasvI jahAsa cha nanAda cha .. 6\-111\-6 (43894) bhagadattastataH kruddho mAdhavaM nishitaiH sharaiH . tADayAmAsa samare totrairiva mahAgajam .. 6\-111\-7 (43895) vihAya rAkShasaM yuddhe shaineyo rathinAM varaH . prAgjyotiShAya chikShepa sharAnsaMnataparvaNaH .. 6\-111\-8 (43896) tasya prAgjyotiSho rAjA mAdhavasya mahaddhanuH . chichCheda shatadhAreNa bhallena kR^itahastavat .. 6\-111\-9 (43897) athAnyaddhanurAdAya vegavatparavIrahA . bhagadattaM raNe kruddhaM vivyAdha nishitaiH sharaiH .. 6\-111\-10 (43898) so.atividdho maheShvAsaH sR^ikkiNI parisaMlihan . shaktiM kanakavaiDUryabhUShitAmAyasIM dR^iDhAm .. 6\-111\-11 (43899) yamadaNDopamAM ghorAM chikShepa paramAhave . tAmApatantIM sahasA tasya bAhubaleritAm .. 6\-111\-12 (43900) sAtyakiH samare rAjandvidhA chichCheda sAyakaiH . tataH papAta sahasA saholkeva hataprabhA .. 6\-111\-13 (43901) shaktiM vinihatAM dR^iShTvA putrastava vishAMpate . mahatA rathavaMshena vArayAmAsa mAdhavam .. 6\-111\-14 (43902) tathA parivR^itaM dR^iShTvA vArShNeyAnAM mahAratham . duryodhano bhR^ishaM kruddho bhrAtR^InsarvAnuvAcha ha .. 6\-111\-15 (43903) tathA kuruta kauravyA yathAH vaH sAtyako yudhi . na jIvanpratiniryAti mahato.asmAdrathavrajAt .. 6\-111\-16 (43904) tasminhate hataM manye pANDavAnAM mahadbalam . tatheti cha vachastasya parigR^ihya mahArathAH .. 6\-111\-17 (43905) shaineyaM yodhayAmAsarbhIShmAyAbhyudyataM raNe . `abhimanyuM tadA.a.ayAntaM bhIShmasyAbhyudyataM vadhe.' kAmbhojarAjo balavAnvArayAmAsa saMyuge .. 6\-111\-18 (43906) ArjuniM nR^ipatirviddhvA sharaiH sannataparvabhiH . punareva chatuHShaShTyA rAjanvivyAdha taM nR^ipa .. 6\-111\-19 (43907) sudakShiNastu samare punarvivyAdha taM pa~nchabhiH . sArathiM chAsya navabhirichChanbhIShmasya jIvitam .. 6\-111\-20 (43908) tadyuddhamAsItsumahattayostatra samAgame . yadAbhyadhAvadgA~NgeyaM shikhaNDI shatrukarshanaH .. 6\-111\-21 (43909) virATadrupadau vR^iddhau vArayanatau mahAchamUm . bhIShmaM cha yudhi saMrabdhAvAdravantau mahArathau .. 6\-111\-22 (43910) ashvatthAmA raNe kruddhaH samiyAdrathasattamaH . tataH pravavR^ite yuddhaM tayostasya cha bhArata .. 6\-111\-23 (43911) virATo dashabhirbhallairAjaghAna paraMtapa . yatamAnaM maheShvAsaM drauNimAhavashobhinam .. 6\-111\-24 (43912) drupadashcha tribhirbANairvivyAdha nishitaistadA . guruputraM samAsAdya praharantau mahAbalau .. 6\-111\-25 (43913) ashvatthAmA tatastau tu vivyAdha bahubhiH sharaiH . virATadrupadau vIrau bhIShmaM prati samudyatau .. 6\-111\-26 (43914) tatrAdbhutamapashyAma vR^iddhayoshcharitaM mahat . yaddrauNisAyakAnghorAnpratyavArayatAM yudhi .. 6\-111\-27 (43915) sahadevaM tathA.a.ayAntaM kR^ipaH shAradvato.abhyayAt . yathA nAgo vane nAgaM matto mattamupAdravat .. 6\-111\-28 (43916) kR^ipashcha samare shUro mAdrIputraM mahAratham . AjaghAna sharaistUrNaM saptatyA rukmabhUShaNaiH .. 6\-111\-29 (43917) tasya mAdrIsutashchApaM dvidhA chichCheda sAyakaiH . athainaM ChinnadhanvAnaM vivyAdha navabhiH sharaiH .. 6\-111\-30 (43918) so.anyatkArmukamAdAya samare bhArasAdhanam . mAdrIputraM susaMhR^iShTo dashabhirnishitaiH sharaiH .. 6\-111\-31 (43919) AjaghAnorasi kruddha ichChanbhIShmasya jIvitam . tathaiva pANDavo rAja~nChAradvatamamarShaNam .. 6\-111\-32 (43920) AjaghAnorasi kruddho bhIShmasya vadhakA~NkShayA . tayoryuddhaM samabhavaddhorarUpaM bhayAvaham .. 6\-111\-33 (43921) nakulaM tu raNe kruddho vikarNaH shatrutApanaH . vivyAdha sAyakaiH ShaShTyA rakShanbhIShmaM mahAbalam .. 6\-111\-34 (43922) nakulo.api bhR^ishaM viddhastava putreNa dhImatA . vikarNaM saptasaptatyA nirbibheda shilImukhaiH .. 6\-111\-35 (43923) tatra tau narashArdUlau bhIShmahetoH paraMtapau . anyonyaM jaghnuturvIrau goShThe govR^iShabhAviva .. 6\-111\-36 (43924) ghaTotkachaM raNe yAntaM nighnantaM tava vAhinIm . durmukhaH samare prAyAdbhIShyahetoH parAkramI .. 6\-111\-37 (43925) haiDimbastu raNe rAjandurmukhaM shatrutApanam . AjaghAnorasi kruddhaH shareNAnataparvaNA .. 6\-111\-38 (43926) bhImasenasutaM chApi durmukhaH sumukhaiH sharaiH . ShaShTyA vIro nadanhR^iShTo vivyAdha raNamUrdhani .. 6\-111\-39 (43927) dhR^iShTadyumnaM tathA.a.ayAntaM bhIShmasya vadhakA~NkShiNam . hArdikyo vArayAmAsa rathashreShThaM mahArathaH .. 6\-111\-40 (43928) hArdikyaH pArShataM chApi viddhvA pa~nchabhirAyasaiH . punaH pa~nchAshatA tUrNaM tiShThatiShTheti chAbravIt .. 6\-111\-41 (43929) AjaghAna mahAbAhuH pArShataM taM mahAratham . taM chaiva pArShato rAjanhArdikyaM navabhiH sharaiH .. 6\-111\-42 (43930) vivyAdha nishitaistIkShNaiH ka~NkapatrairajihnagaiH . tayoH samabhavadyuddhaM bhIShmahetormahAhave .. 6\-111\-43 (43931) anyonyAtishaye yuktaM yathA vR^itramahendrayoH . bhImasenaM tathA.a.ayAntaM bhIShmaM prati mahAratham .. 6\-111\-44 (43932) bhUrishravAbhyayAttUrNaM tiShThatiShTheti chAbravIt . saumadattiratho bhImamAjaghAna stanAntare .. 6\-111\-45 (43933) nArAchena sutIkShNena rukmapu~Nkhena saMyuge . uraHsthena babhau tena bhImasenaH pratApavAn .. 6\-111\-46 (43934) skandashaktyA yathA krau~nchaH purA nR^ipatisattama . tau sharAnsUryasaMkAshAnkarmAraparimArjitAn .. 6\-111\-47 (43935) anyonyasya raNe kruddhau chikShipate nararShabhau . bhImo bhIShmavadhAkA~NkShI saumadattiM mahAratham .. 6\-111\-48 (43936) tathA bhIShmajaye gR^idhnuH saumadattistU pANDavam . kR^itapratikR^ite yattau yodhayAmAsatU raNe .. 6\-111\-49 (43937) yudhiShThiraM tu kaunteyaM mahatyA senayA vR^ittam . bhIShmAbhimukhamAyAntaM bhAradvAjo nyavArayat .. 6\-111\-50 (43938) droNasya rathanirghoShaM parjanyaninadopamam . shrutvA prabhadrakA rAjansamakampanta mAriSha .. 6\-111\-51 (43939) sA senA mahatI rAjanpANDuputrasya saMyuge . droNena vAritA yattA na chachAla padAtpadam .. 6\-111\-52 (43940) chekitAna raNe yattaM bhIShmaM prati janeshvara . chitrasenastava sutaH kruddharUpamavArayat .. 6\-111\-53 (43941) bhIShmahetoH parAkrAntashchitrasenaH parAkramI . chekitAnaM paraM shaktyA yodhayAmAsa bhArata .. 6\-111\-54 (43942) tathaiva chekitAno.api chitrasenamavArayat . tadyuddhamAsItsumahattayostatra samAgame .. 6\-111\-55 (43943) arjuno vAryamANastu bahushastatra bhArata . vimukhIkR^itya putraM te senAM tava mamarda ha .. 6\-111\-56 (43944) duHshAsano.api parayA shaktyA pArthamavArayat . kathaM bhIShmaM na no hanyAditi nishchitya bhArata .. 6\-111\-57 (43945) sA vadhyamAnA samare putrasya tava vAhinI . loDyate rathibhiH shreShThaistatratatraiva bhArata .. .. 6\-111\-58 (43946) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dashadivasayuddhe ekAdashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-111\-58 loDyate AkulIkriyate .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 112 .. shrIH .. 6\.112\. adhyAyaH 112 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## droNenAshvatthAmAnaMprati durnimittapradarshapUrvakaM yuddhAnushAsanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-112\-0 (43947) sa~njaya uvAcha. 6\-112\-0x (4227) atha vIro maheShvAso mattavAraNavikramaH . samAdAya mahachchApaM mattavAraNavAraNam .. 6\-112\-1 (43948) vidhunvAno narashreShTho drAvayANo varUthinIm . pR^itanAM pANDaveyAnAM gAhamAno mahAbalaH .. 6\-112\-2 (43949) nimittAni nimittaj~naH sarvato vIkShya vIryavAn . pratapantamanIkAni droNaH putramabhAShata .. 6\-112\-3 (43950) droNa uvAcha. 6\-112\-4x (4228) ayaM hi divasastAta yatra pArtho mahAbalaH . jighAMsuH samare bhIShmaM paraM yatnaM kariShyati .. 6\-112\-4 (43951) utpatanti hi me bANA dhanuH prasphuratIva cha . yogamastrANi nechChanti krUraM me vartate manaH .. 6\-112\-5 (43952) dikShvashAntAni ghorANi vyAharanti mR^igadvijAH . nIchairgR^idhrA nilIyante bhAratAnAM chamUM prati .. 6\-112\-6 (43953) naShTaprabha ivAdityaH sarvato lohitA dishaH . rasate vyathate bhUmiH kampatIva cha sarvashaH .. 6\-112\-7 (43954) ka~NkagR^idhrA balAkAshcha vyAharanti muhurmuhuH . shivAshchaivAshivA ghorA vedayantyo mahadbhayam .. 6\-112\-8 (43955) papAta mahatI cholkA madhyenAdityamaNDalAt . sakabandhashcha parigho bhAnumAvR^itya tiShThati .. 6\-112\-9 (43956) pariveShastathA ghorashchandrabhAskarayorabhUt . vedayAno bhayaM ghoraM rAj~nAM dehAvakartanam .. 6\-112\-10 (43957) devatAyatanasthAshcha kauravendrasya devatAH . kampante cha hasante cha nR^ityanti cha rudanti cha .. 6\-112\-11 (43958) apasavyaM grahAshchakruralakShmANaM divAkaram . avAkshirAshcha bhagavAnupAtiShThata chandrakamAH .. 6\-112\-12 (43959) vapUMShi cha narendrANAM vigatAbhAni lakShaye . dhArtarAShTrasya sainyeShu na cha bhrAjanti daMshitAHka .. 6\-112\-13 (43960) senayorubhayoshchApi samantAchChrUyate mahAn . pA~nchajanyasya nirghoSho gANDIvasya cha niHsvanaH .. 6\-112\-14 (43961) dhruvamAsthAya bIbhatsuruttamAstrANi saMyuge . apAsyAnyAnraNe yodhAnabhyeShyati pitAmaham .. 6\-112\-15 (43962) hR^iShyanti romakUpANi sIdatIva cha me manaH . chintayitvA mahAbAho bhIShmArjunasamAgamam .. 6\-112\-16 (43963) taM cheha nikR^itipraj~naM pA~nchAlyaM pApachetasam . puraskR^itya raNe pArtho bhIShmasyAyodhanaM gataH .. 6\-112\-17 (43964) abravIchcha purA bhIShmo nAhaM hanyAM shikhaNDinam . strI hyeShA vihitA dhAtrA daivAchcha sa punaH pumAn .. 6\-112\-18 (43965) asaMkalpadhvajashchaiva yAj~nasenirmahAbalaH . na chAma~Ngalike tasminpraharedApagAsutaH .. 6\-112\-19 (43966) etadvichintayAnasya praj~nA sIdati me bhR^isham . abhyudyato raNe pArthaH kuruvR^iddhamupAdravat .. 6\-112\-20 (43967) yudhiShThirasya cha krodho bhIShmashchArjunasaMgataH . mama chAstrasamArambhaH prajAnAmashivaM dhruvam .. 6\-112\-21 (43968) manasvI balavA~nshUraH kR^itAstro.alaghuvikramaH . dUrapAtI dR^iDheShushcha nimittaj~nashcha pANDavaH .. 6\-112\-22 (43969) ajeyaH samare chApi devairapi savAsavaiH . balavAnbuddhimAMshchaiva jitaklesho yudhAM varaH .. 6\-112\-23 (43970) vijayI cha raNe nityaM bhairavAstrashcha pANDavaH . 6\-112\-24b`abhyudyataM raNe dR^iShTvA bhairavAstraM cha pANDavam .' tasya mArgaM pariharandrutaM gachCha yatavrata .. 6\-112\-24 (43971) pashyAdyaitanmahAghore saMyuge vaishasaM mahat . hemachitrANi shUraNAM mahAnti cha shubhAni cha .. 6\-112\-25 (43972) kavachAnyavadIryante sharaiH sannataparvabhiH . Chidyante cha dhvajAgrANi tomarAshcha dhanUMShi cha .. 6\-112\-26 (43973) prAsAshcha vimalAstIkShNAH shaktyashcha kanakojjvalAH . vaijayantyashcha nAgAnAM saMkruddhena kirITinA .. 6\-112\-27 (43974) nAyaM saMrakShituM kAlaH prANAnputropajIvibhiH . yAhi svargaM puraskR^itya yashase vijayAya cha .. 6\-112\-28 (43975) rathanAgahayAvartAM mahAghorAM sudurgamAm . rathena saMgrAmanadIM taratyeSha kapidhvajaH .. 6\-112\-29 (43976) brahmaNyatA damo dAnaM tapashcha charitaM mahat . ihaiva dR^ishyate pArthe bhrAtA yasya dhana~njayaH .. 6\-112\-30 (43977) bhImasenashcha balavAnmAdrIputrau cha pANDavau . vAsudevashcha vArShNeyo yasya nAtho vyavasthitaH .. 6\-112\-31 (43978) tasyaiSha manyuprabhavo dhArtarAShTrasya durmateH . tapobhAvitadehasya kopo dahati vAhinIm .. 6\-112\-32 (43979) eSha saMdR^ishyate pArtho vAsudevavyapAshrayaH . dArayansarvasainyAni dhArtarAShTrANi sarvashaH .. 6\-112\-33 (43980) etadAlokyate sainyaM kShobhyamANaM kirITinA . mahorminaddhaM sumahattimineva mahAjalam .. 6\-112\-34 (43981) hAhAkilakilAshabdAH shrUyante cha chamUmukhe . yAhi pA~nchAladAyAdamahaM yAsye yudhiShThiram .. 6\-112\-35 (43982) durgamaM hyantaraM rAj~no vyUhasyAmitatejasaH . samudrakukShipratimaM sarvato.atirathaiH sthitaiH .. 6\-112\-36 (43983) sAtyakishchAbhimanyushcha dhR^iShTadyumnavR^ikodarau . paryarakShanta rAjAnaM yamau cha manujeshvaram .. 6\-112\-37 (43984) upendrasadR^ishashyAmo mahAshAla ivodgataH . eSha gachChatyanIkAgre dvitIya iva phalgunaH .. 6\-112\-38 (43985) uttamAstrANi chAdhatsva gR^ihItvA cha mahaddhanuH . pArShataM yAhi rAjAnaM yudhyasva cha vR^ikodaram .. 6\-112\-39 (43986) ko hi nechChetpriyaM putraM jIvantaM shAshvatIH samAH . kShatradharmaM tu saMprekShya tatastvAM niyunajmyaham .. 6\-112\-40 (43987) eSha chAtiraNe bhIShmo dahate vai mahAchamUm . yuddheShu sadR^ishastAta yamasya varuNasya cha .. 6\-112\-41 (43988) sa~njaya uvAcha. 6\-112\-42x (4229) putraM samanushAsyaivaM bhAradvAjaH pratApavAn . mahAraNe mahArAja dharmarAjamayodhayat .. .. 6\-112\-42 (43989) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dashamadivasayuddhe dvAdashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-112\-6 ghorANi bhayaMkarANi . ashAntAni anuparatAni .. 6\-112\-7 rasate shabdAyate . vyathate bibhetIva kampata iva cha .. 6\-112\-12 alakShmANaM prachaNDalakShaNalakShitam . avAkshirA adhomukhakoTidvayaH .. 6\-112\-15 AsthAya Alambya .. 6\-112\-21 astrasamArambhaH udyamamAtraM natu pUrvavadastrANAmupasthitiH .. 6\-112\-28 he putra upajIvibhiranugataiH .. 6\-112\-30 pArthae yudhiShThire .. 6\-112\-32 tasya dharmasya . manyurdainyam. bhAratImiti pAThe senAmiti sheShaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 113 .. shrIH .. 6\.113\. adhyAyaH 113 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhImasenaparAkramavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-113\-0 (43990) sa~njaya uvAcha. 6\-113\-0x (4230) bhagadattaH kR^ipaH shalyaH kR^itavartA tathaiva cha . vindAnuvindAvAvantyau saindhavashcha jayadrathaH .. 6\-113\-1 (43991) chitraseno vikarNashcha tathA durmarShaNo yuvA . dashaite tAvakA yodhA bhImasenamayodhayan .. 6\-113\-2 (43992) mahatyA senayA yuktA nAnAdeshasamutthayA . bhIShmasya samare rAjanprArthayAnA mahadyashaH .. 6\-113\-3 (43993) shalyastu navabhirbANairbhImasenamatADayat . kR^itavarmA tribhirbhANaiH kR^ipashcha navabhiH sharaiH .. 6\-113\-4 (43994) chitraseno vikarNashcha bhagadattashcha mAriSha . dashabhirdashabhirbANairbhImasenamatADayan .. 6\-113\-5 (43995) saindhavashcha tribhirbANairbhImasenamaDAyat . vindAnuvindAvAvantyau pa~nchabhiH pa~nchabhiH sharaiH .. 6\-113\-6 (43996) durmarShaNastu viMshatyA pANDavaM nishitaiH sharaiH . sa tAnsarvAnmahArAja rAjamAnAnpR^ithakpR^ithak .. 6\-113\-7 (43997) pravIrAnsarvalokasya dhArtarAShTrAnmahArathAn . jaghAna samare vIraH pANDavaH paravIrahA .. 6\-113\-8 (43998) saptabhiH shalyamAvidhyatkR^itavarmANamaShTabhiH . kR^ipasya sasharaM chApaM madhye chichCheda bhArata .. 6\-113\-9 (43999) athainaM chChinnadhanvAnaM punarvivyAdha saptabhiH . vindAnuvindau cha tathA tribhistribhiratADayat .. 6\-113\-10 (44000) durmarShaNaM cha viMshatyA chitrasenaM cha pa~nchabhiH . vikarNaM dashabhirbANaiH pa~nchabhishcha jayadratham .. 6\-113\-11 (44001) viddhvA bhImo.anadaddhR^iShTaH saindhavaM cha punastribhiH . athAnyaddhanurAdAya gautamo rathinAM varaH .. 6\-113\-12 (44002) bhImaM vivyAdha saMrabdho dashabhirnishitaiH sharaiH . sa viddho dashabhirbANaistotrairiva mahAdvipaH .. 6\-113\-13 (44003) tataH kruddho mahArAja bhImasenaH pratApavAn . gautamaM tADayAmAsa sharairbahubhirAhave .. 6\-113\-14 (44004) saindhavasya tathA.ashvAMshcha sArathiM cha tribhiH sharaiH . prAhiNonmR^ityulokAya kAlAntakasamadyutiH .. 6\-113\-15 (44005) hatAshvAttu rathAttUrNamavaplutya mahArathaH . sharAMshchikShepa nishitAnbhImasenasya saMyuge .. 6\-113\-16 (44006) tasya bhImo dhanurmadhye dvAbhyAM chichCheda mAriSha . bhallAbhyAM bharatashreShTha saindhavasya mahAtmanaH .. 6\-113\-17 (44007) sa chChinnadhanvA viratho hatAshvo hatasArathiH . chitrasenarathaM rAjannAruroha tvarAnvitaH .. 6\-113\-18 (44008) atyadbhutaM raNe karma kR^itavAMstatra pANDavaH . mahArathA~nsharairviddhvA vArayitvA cha mAriSha .. 6\-113\-19 (44009) virathaM saindhavaM chakre sarvalokasya pashyataH . tadA na mamR^iShe shalyo bhImasesya vikramam .. 6\-113\-20 (44010) sa saMdhAya sharAMstIkShNAnkaramAraparimArjitAn . bhImaM vivyAdha samare tiShThitiShTheti chAbravIt .. 6\-113\-21 (44011) kR^ipashcha kR^itavarmAcha bhagadattashcha vIryavAn . vindAnuvindAvAvantyau chitrasenashcha saMyuge .. 6\-113\-22 (44012) durmarShaNo vikarNashcha sindhurAjashcha vIryavAn . bhImaM te vivyadhustUrNaM shalyahetorarindamAH .. 6\-113\-23 (44013) sa cha tAnprati vivyAdha pa~nchabhiH pa~nchabhiH sharaiHka . shalyaM vivyAdha saptatyA punashcha dashabhiH sharaiH .. 6\-113\-24 (44014) taM shalyo navabhirbhittvA punarvivyAdha pa~nchabhiH . sArathiM chAsya bhallena gADhaM vivyAdha marmaNi .. 6\-113\-25 (44015) vishokaM prekShya nirbhinnaM bhImasenaH pratApavAn . madrarAjaM tribhirbANairbAhvorurusi chArpayat .. 6\-113\-26 (44016) tathetarAnmaheShvAsAMstribhistribhirajihmagaiH . tAjayAmAsa samare siMhavAdvinanAda cha .. 6\-113\-27 (44017) te hi yattA maheShvAsAH pANDavaM yuddhakovidam . tribhistribhirakuNThAgrairbhR^ishaM marmasvatADayan .. 6\-113\-28 (44018) so.atividdho maheShvAso bhImaseno na vivyathe . parvato vAridhArAbhirvarShamANairivAmbudaiH .. 6\-113\-29 (44019) sa tu krodhasamAviShTaH pANDavAnAM mahArathaH . madreshvaraM tribhirbANairbhR^ishaM viddhvA mahAyashAH .. 6\-113\-30 (44020) kR^ipaM cha navabhirbANairbhR^ishaM viddhvA samantataH . pragjyotiShaM shatairAjau rAjanvivyAdha sAyakaiH .. 6\-113\-31 (44021) tatastu sasharaM chApaM sAtvatasya mahAtmanaH . kShurapreNa sutIkShNena chichCheda kR^itahastavat .. 6\-113\-32 (44022) tathAnyaddhanurAdAya kR^itavarmA vR^ikodaram . AjaghAna bhruvormadhye nArAchena paraMtapaH .. 6\-113\-33 (44023) bhImastu samare viddhvA shalyaM navabhirAyasaiH . bhagadattaM tribhishchaiva kR^itavarmANamaShTabhiH .. 6\-113\-34 (44024) dvAbhyAM dvAbhyAM tu vivyAdha gautamaprabhR^itInrathAn . te.api taM samare rAjanvivyadhurnishitaiH sharaiH .. 6\-113\-35 (44025) sa tathA pIDyamAno.api sarvashastrairmahArathaiH . matvA tR^iNena tAMstulyAnvichachAra gatavyathaH .. 6\-113\-36 (44026) te chApi rathinAM shreShThA bhImAya nishitA~nsharAn . preShayAmAsuravyAgrAH shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-113\-37 (44027) tasya shaktiM mahAvegAM bhagadatto mahArathaH . chikShepa samare vIraH svarNadaNDAM mahamate .. 6\-113\-38 (44028) tomaraM saindhavo rAjA paTTasaM cha mahAbhujaH . shataghnIM cha kR^ipo rAja~nCharaM shalyashcha saMyuge .. 6\-113\-39 (44029) athetare maheShvAsAH pa~ncha pa~ncha shilImukhAn . bhImasenaM samuddishya preShayamAsurojasA .. 6\-113\-40 (44030) tomaraM cha dvidhA chakre kShurapreNAnilAtmajaH . paTTasaM cha tribhirbANaishchichCheda tilakANDavat .. 6\-113\-41 (44031) sa bibheda shataghnIM cha navabhiH ka~NkapatribhiH . madrarAjaprayuktaM cha sharaM ChittvA mahArathaH .. 6\-113\-42 (44032) shaktiM chichCheda sahasA bhagadatteritAM raNe . tathetarA~nsharAnghorA~nsharaiH sannataparvabhiH .. 6\-113\-43 (44033) bhImaseno raNashlAghI tridhaikaikaM samAchChinat . tAMshcha sarvAnmaheShvAsAMstribhistribhiratADayat .. 6\-113\-44 (44034) tato dhana~njayastatra vartamAne mahAraNe . AjagAma rathenAjau bhImaM dR^iShTvA mahAratham .. 6\-113\-45 (44035) nighnantaM samare shatrUnyodhayAnaM cha sAyakaiH . tau tu tatra mahAtmAnau sametau vIkShya pANDavau .. 6\-113\-46 (44036) na shashaMsurjayaM tatra tAvakAH puruSharShabhAH . athArjuno raNe bhImaM yodhayantaM mahArathAn .. 6\-113\-47 (44037) bhIShmasya nidhanAkA~NkShI puraskR^itya shikhaNDinam . AsasAda raNe vIrAMstAvakAndasha bhArata .. 6\-113\-48 (44038) ye sma bhImaM raNe rAjanyodhayanto vyavasthitAH . bIbhatsustAnathAvidhyadbhImasya priyakAmyayA .. 6\-113\-49 (44039) tato duryodhano rAjA susharmANamachodayat . arjunasya vadhArthAya bhImasenasya chobhayoH .. 6\-113\-50 (44040) susharmangachCha shIghraM tvaM balaughaiH parivAritaH . jahi pANDusutAvetau dhana~njayavR^ikodarau .. 6\-113\-51 (44041) tachChrutvA vachanaM tasya traigartaH prasthalAdhipaH . abhidrutya raNe bhImamarjunaM chaiva dhanvinau .. 6\-113\-52 (44042) rathairanekasAhasraiH samantAtparyavArayat . tataH pravavR^ite yuddhamarjunasya paraiH saha .. .. 6\-113\-53 (44043) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dashamadivasayuddhe trayodashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-113\-21 karmAraM shastrollekhanayantram .. 6\-113\-32 sAtvatasya kR^itavarmaNaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 114 .. shrIH .. 6\.114\. adhyAyaH 114 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhImArjunaparAkramavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-114\-0 (44044) sa~njaya uvAcha. 6\-114\-0x (4231) arjunastu raNe shalyaM yatamAnaM mahAratham . ChAdayAmAsa samare sharaiH sannataparvabhiH .. 6\-114\-1 (44045) susharmANaM kR^ipaM chava tribhIstribhiravidhyata . prAgjyotiShaM cha samare saindhavaM cha jayadratham .. 6\-114\-2 (44046) chitrasenaM vikarNaM cha kR^itavarmANameva cha . durmarShaNaM cha rAjendra hyAvantyau cha mahArathau .. 6\-114\-3 (44047) ekaikaM tribhirAnarchChatka~NkabarhiNavAjitaiH . sharairatiratho yuddhe pIDayanvAhinIM tava .. 6\-114\-4 (44048) jayadratho raNe pArthaM viddhvA bhArata sAyakaiH . bhImaM vivyAdha tarasA chitrasenarathe sthitaH .. 6\-114\-5 (44049) shalyashcha samare jiShNuM kR^ipashcha rathinAM varaH .. vivyAdhAte mahArAja bahudhA marmamedibhiH .. 6\-114\-6 (44050) chitrasenAdayashchaiva putrAstava vishAMpate . pa~nchAbhiH pa~nchabhistUrNaM suMyuge nishitaiH sharaiH .. 6\-114\-7 (44051) AjaghnurarjunaM sa~Nkhye bhImasenaM cha mAriSha . tau tatra rathinAM shreShThau kaunteyau bharatarShabhau .. 6\-114\-8 (44052) apIDayetAM samare trigartAnAM mahadbalam . susharmANi raNe pArthaM sharairnavabhirAshugaiH .. 6\-114\-9 (44053) nanAda balavannAdaM trAsayAno mahadbalam . anye cha rathinaH shUrA bhImasenadhana~njayau .. 6\-114\-10 (44054) vivyadhurnishitairbANai rukmapu~NkhairajihmagaiH . teShAM cha rathinAM madhye kaunteyau bharatarShabhau .. 6\-114\-11 (44055) krIDamAnau rathodArau chitrarUpau vyadR^ishyatAm . AmiShepsU gavAM madhye siMhAviva madotkaTau .. 6\-114\-12 (44056) ChittvA dhanUMShi shUrANAM sharAMshcha bahudhA raNe . pAtayAmAsaturvIrau shirAMsi shatasho nR^iNAm .. 6\-114\-13 (44057) rathAshcha bahavo bhagnA hayAshcha shatasho hatAH . gajAshcha sagajArohAH petururvyAM mahAhave .. 6\-114\-14 (44058) rathinaH sAdinashchApi tatratatra niShUditAH . dR^ishyante bahavo rAjanveShamAnAH samantataH .. 6\-114\-15 (44059) hatairgajapadAtyoghairvAjibhishcha niShUditaiH . rathaishcha bahudhA bhagnaiH samAstIryata medinI .. 6\-114\-16 (44060) Chatraishcha bahudhA chChinnairdhvajaishcha vinipAtitaiH . a~Nkushairapaviddhaishcha paristomaishcha bhArata .. 6\-114\-17 (44061) keyUraira~NgadairhArai rA~NkavairmR^iditaistathA . uShNIShairR^iShTibhishchaiva chAmaravyajanairapi .. 6\-114\-18 (44062) tatratatrApaviddhaishcha bAhubhishchandanokShitaiH . Urubhishcha narendrANAM samAstIryata medinI .. 6\-114\-19 (44063) tatrAdbhutamapashyAma raNe pArthasya vikramam . sharaiH saMvArya tAnvIrAnyajjaghAna mahAbalaH .. 6\-114\-20 (44064) putrastu tava taM dR^iShTvA bhImArjunaparAkramam . gA~Ngeyasya rathAbhyAshamupajagme mahAbalaH .. 6\-114\-21 (44065) kR^ipashcha kR^itavarmA cha saindhavashcha jayadrathaH . vindAnuvindAvAvantyau nAjahuH saMyugaM tadA .. 6\-114\-22 (44066) tato bhImo maheShvAsaH phalgunashcha mahArathaH . kauravANAM chamUM ghorAM bhR^ishaM dudruvatU raNe .. 6\-114\-23 (44067) tato barhiNavAjAnAmayutAnyarbudAni cha . dhana~njayarathe tUrNaM pAtayanti sma bhUmipAH .. 6\-114\-24 (44068) tatasta~nsharajAlena sannivArya mahArathAn . pArthaH samantAtsamare preShayAmAsa mR^ityave .. 6\-114\-25 (44069) shalyastu samare jiShNuM krIDanniva mahArathaH . AjaghAnorasi kruddho bhallaiH sannataparvabhiH .. 6\-114\-26 (44070) tasya pArtho dhanushChittvA hastAvApaM cha pa~nchabhiH . athainaM sAyakaistIkShNairbhR^ishaM vivyAdha marmaNi .. 6\-114\-27 (44071) athAnyaddhanurAdAya samare bhArasAdhanam . madreshvaro raNe jiShNuM tADayAmAsa roShitaH .. 6\-114\-28 (44072) tribhiH sharairmahArAja vAsudevaM kacha pa~nchabhiH . bhImasenaM cha navabhirbAhvorurasi chArpayat .. 6\-114\-29 (44073) tato droNo mahArAja mAgadhashcha mahArathaH . duryodhanasamAdiShTau taM deshamupajagmatuH .. 6\-114\-30 (44074) yatra pArtho mahArAja bhImasenashcha pANDavaH . kauravyasya mahAsenAM jaghnutuH sumahArathau .. 6\-114\-31 (44075) jayatsenastu samare bhImaM bhImAyudhaM yudhi . vivyAdha nishitairbANairaShTabhirbharatarShabha .. 6\-114\-32 (44076) taM bhImo dashabhirviddhA punarvIvyAdha pa~nchabhiH . sArathiM chAsya bhallena rathanIDAdapAtayat .. 6\-114\-33 (44077) udbhrAMtaisturagaiH so.atha dravamANaiH samantataH . mAgadho.apasR^ito rAjA sarvasainyasya pashyataH .. 6\-114\-34 (44078) droNashcha vivaraM dR^iShTvA bhImasenaM shilImukhaiH . vivyAdha bANairnishitaiH pa~nchaShaShTibhirAyasaiH .. 6\-114\-35 (44079) taM bhImaH samarashlAghI guruM pitR^isamaM raNe . vivyAdha pa~nchabhirbhallaistathA ShaShTyA cha bhArata .. 6\-114\-36 (44080) arjunastu susharmANaM viddhvA bahubhirAyasaiH . vyadhamattasya tatsainyaM mahAbhrANi yathA.anilaH .. 6\-114\-37 (44081) tato bhIShmashcha rAja cha kausalyashcha bR^ihadbalaH . samavartanta saMkruddhA bhImasenadhana~njayau .. 6\-114\-38 (44082) tathaiva pANDavAH shUrA dhR^iShTadyumnashcha pArShataH . abhyadravanraNe bhIShmaM vyAditAsyamivAntakam .. 6\-114\-39 (44083) shikhaNDI tu samAsAdya bharatAnAM pitAmaham . abhyadravata saMhR^iShTo bhayaM tyaktvA mahArathAt .. 6\-114\-40 (44084) yudhiShThiramukhAH pArthAH puraskR^itya shikhaNDinam . ayodhayanraNe bhIShmaM sahitAH sarvasR^i~njayaiH .. 6\-114\-41 (44085) tathaiva tAvakAH sarve puraskR^itya yatavratam . shikhaNDipramukhAnpArthAnyodhayanti sma saMyuge .. 6\-114\-42 (44086) tataH pravavR^ite yuddhaM kauravANAM bhayAvaham . tatra pANDusutaiH sArdhaM bhIShmasya vijayaM prati .. 6\-114\-43 (44087) tAvakAnAM jaye bhIShmo glaha AsIdvishAMpate . tatra hi dyUtamAsaktaM vijayAyetarAya vA .. 6\-114\-44 (44088) dhR^iShTadyumnastu rAjendra sarvasainyAnyachodayat . abhyadravata gA~NgeyaM mA bhaiShTa rathasattamAH .. 6\-114\-45 (44089) senApativachaH shrutvA pANDavAnAM varUthinI . bhIShmaM samabhyayAttUrNaM prANAMstyaktvA mahAhave .. 6\-114\-46 (44090) bhIShmo.api rathinAM shreShThaH pratijagrAha tAM chamUm . ApatantIM mahArAja velAmiva mahodadhiH .. .. 6\-114\-47 (44091) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dashamadivasayuddhe chaturdashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-114\-24 barhiNavAjAnAM mayUrapakShavatAM bANAnAm .. 6\-114\-30 mAgadho jayatsenaH .. 6\-114\-34 apasR^itaH palAyitaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 115 .. shrIH .. 6\.115\. adhyAyaH 115 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## yuddhe viraktena bhIShmeNa yudhiShThiraMprati svavadhodyamachodanA .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-115\-0 (44092) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-115\-0x (4232) kathaM shAntanavo bhIShmo dashame.ahani sa~njaya . ayudhyata mahAvIryaH pANDavaiH saha sR^ijjayaiH .. 6\-115\-1 (44093) kuravashcha kathaM yuddhe pANDavAnpratyavArayan . AchakShva me mahAyuddhaM bhIShmasyAhavashobhinaH .. 6\-115\-2 (44094) sa~njaya uvAcha. 6\-115\-3x (4233) kuravaH pANDavaiH sArdhaM yadayudhyanta bhArata . yathA cha tadabhUdyuddhaM tattu vakShyAmi sAMpratam .. 6\-115\-3 (44095) gamitAH paralokAya paramAstraiH kirITinA . ahanyahani saMprApte tAvakAnAM mahArathAH .. 6\-115\-4 (44096) yathApratij~naM kauravyaH sa chApi samitiMjayaH . pArthAnAmakarodbhIShmaH satataM samiti kShayam .. 6\-115\-5 (44097) kurubhiH sahitaM bhIShmaM yudhyamAnaM paraMtapa . arjunaM cha sapA~nchAlyaM dR^iShTvA saMshayitA janAH .. 6\-115\-6 (44098) dashame.ahani tasmiMstu bhIShmArjunasamAgame . avartata mahAraudraH satataM samiti kShayaH .. 6\-115\-7 (44099) tasminnayutasho rAjanbhUyashashcha paraMtapaH . bhIShmaH shAntanavo yodhA~njaghAna parAmAstravit .. 6\-115\-8 (44100) yeShAmaj~nAtakalpAni nAmagotrANi pArthiva . te hatAstatra bhIShmeNa shUrAH sarve.anivartinaH .. 6\-115\-9 (44101) dashAhAni tathA taptvA bhIShmaH pANDavavAhinIm . niravidyata dharmAtmA jIvite sa paraMtapaH .. 6\-115\-10 (44102) sa kShipraM vadhamanvichChannAtmano.abhisukhaM raNe . na hanyAM mAnavashreShThAnsaMgrAme.abhimukhAniti .. 6\-115\-11 (44103) chintayitvA mahAbAhuH pitA devavratastava . abhyAshasthaM mahArAja pANDavaM vAkyamabravIt .. 6\-115\-12 (44104) bhIShma uvAcha. 6\-115\-13x (4234) yudhiShThira mahAprAj~na sarvashAstravishArada . shR^iNuShva vachanaM tAta dharmyaM svargyaM cha jalpataH .. 6\-115\-13 (44105) nirviShNo.asmi bhR^ishaM tAta dehenAnena bhArata . ghnatashcha me gataH kAlaH subahUnprANino raNe .. 6\-115\-14 (44106) tasmAtpArthaM purodhAya pA~nchAlAnsR^ijjayAMstathA . madvadhe kriyatAM yatno mama chedichChasi priyam .. 6\-115\-15 (44107) sa~njaya uvAcha. 6\-115\-16x (4235) tasya tanmatamAj~nAya pANDavaH satyadarshanaH . bhIShmaM prati yayau rAjA saMgrAme saha sR^i~njayaiH .. 6\-115\-16 (44108) dhR^iShTadyumnastato rAjanpANDavashcha yudhiShThiraH . shrutvA bhIShmasya tAM vAchaM chodayAmAsaturbalam .. 6\-115\-17 (44109) abhidravadhyaM yuddhyadhvaM bhIShmaM jayata saMyuge . rakShitAH satyasandhena jiShNunA ripujiShNunA .. 6\-115\-18 (44110) ayaM chApi maheShvAsaH pArShato vAhinIpatiH . bhImasenashcha samare pAlayiShyati vo dhruvam .. 6\-115\-19 (44111) mA vo bhIShmAdbhayaM kiMchidastvadya yudhi sR^i~njayAH . dhruvaM bhIShmaM vijeShyAmaH puraskR^itya shikhaNDinam .. 6\-115\-20 (44112) te tathA samayaM kR^itvA dashame.ahani pANDavAH . brahmalokaparA bhUtvA saMjagmuH krodhamUrchChitAH .. 6\-115\-21 (44113) shikhaNDinaM puraskR^itya pANDavaM cha dhana~njayam . bhIShmasya pAtane yatnaM paramaM te samAsthitAH .. 6\-115\-22 (44114) tatastva sutAdiShTA nAnAjanapadeshvarAH . droNena sahaputreNa sahasenA mahAbalAH .. 6\-115\-23 (44115) duHshAsanashcha balavAnsaha sarvaiH sahodaraiH . bhIShmaM samaramadhyasthaM pAlayAMchakrire tadA .. 6\-115\-24 (44116) tatastu tAvakAH shUrAH puraskR^itya mahAvratam . shikhaNDipramukhAnpArthAnyodhayanti sma saMyuge .. 6\-115\-25 (44117) chedibhistu sapA~nchAlaiH sahito vAnaradhvajaH . yayau shAntanavaM bhIShmaM puraskR^itya shikhaNDinam .. 6\-115\-26 (44118) droNaputraM shinernaptA dhR^iShTaketustu pauravam . abhimanyuH sahAmAtyaM duryodhamayodhayat .. 6\-115\-27 (44119) virATastu sahAnIkaH sahasenaM jayadratham . vR^iddhakShatrasya dAyAdamAsasAda paraMtapa .. 6\-115\-28 (44120) madrarAjaM maheShvAsaM sahasainyaM yudhiShThiraH . bhImaseno.abhiguptastu nAgAnIkamupAdravat .. 6\-115\-29 (44121) apradhR^iShyamanAvAryaM sarvashastrabhR^itAM varam . droNaM prati yayau yattaH pA~nchAlyaH saha sodaraiH .. 6\-115\-30 (44122) karNikAradhvajaM chaiva siMhakaiturariMdamaH . pratyujjagAma saubhadraM rAjaputro bR^ihadbalaH .. 6\-115\-31 (44123) shikhaNDinaM cha putrAste pANDavaM cha dhana~njayam . rAjabhiH samare pArthamabhipeturjighAMsavaH .. 6\-115\-32 (44124) tasminnatimahAbhIme senayorvai parAkrame . saMpradhAvatsvanIkeShu medinI samakampata .. 6\-115\-33 (44125) tAnyanIkAnyanIkeShu samayudhyanta bhArata . tAvakAnAM pareShAM cha dR^iShTvA shAntanavaM raNe .. 6\-115\-34 (44126) tatasteShAM prayatatAmanyonyamabhidhAvatAm . prAdurAsInmahAshabdo dikShu sarvAsu bhArata .. 6\-115\-35 (44127) sha~NkhadundubhighoShashcha vAraNAnAM cha bR^iMhitaiH . siMhanAdashcha sainyAnAM dAruNaH samapadyata .. 6\-115\-36 (44128) sA cha sarvanarendrANAM chandrArkasadR^ishI prabhA . hArA~NgadakirITeShu niShprabhA samapadyata .. 6\-115\-37 (44129) rajomeghAstu saMjaj~nuH shastravidyudbhirAvR^itAH . dhanuShAM chApi nirghoSho dAruNaH samapadyata .. 6\-115\-38 (44130) bANasha~NkhapraNAdAshcha bherINAM cha mahAsvanAH . rathaghoShashcha saMjaj~ne senayorubhayorapi .. 6\-115\-39 (44131) prAsashaktyR^iShTisa~Nghaishcha bANaughaishcha samAkulam . niShprakAshamivAkAshaM senayoH samapadyata .. 6\-115\-40 (44132) anyonyaM rathinaH peturvAjinashcha mahAhave . ku~njarAnku~njarA jaghnuH pAdAtAMshcha padAtayaH .. 6\-115\-41 (44133) tatrAsItsumahadyuddhaM kurUNAM pANDavaiH saha . bhIShmahetornaravyAghra shyenayorAmiShe yathA .. 6\-115\-42 (44134) tayoH samAgamo ghoro babhUva yudhi bhArata . anyonyasya vadhArthAya jigIShUNAM mahAhave .. .. 6\-115\-43 (44135) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dashamadivasayuddhe pa~nchAdashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-115\-10 niravidyata nirvedaM jagAma .. 6\-115\-14 nirviNyo viraktaH .. 6\-115\-21 brahmalokaparAH bR^ihattvAnmahAntaM lokaM prati yatamAnAH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 116 .. shrIH .. 6\.116\. adhyAyaH 116 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saMkulayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-116\-0 (44136) sa~njaya uvAcha. 6\-116\-0x (4236) abhimanyurmahArAja tava putramayodhayat . mahatyA senayA yuktaM bhIShmahetoH parAkramI .. 6\-116\-1 (44137) duryodhano raNe kArShiM navabhirnataparvabhiH . AjaghAnorasi kruddhaH punashchainaM tribhiH sharaiH .. 6\-116\-2 (44138) tasya shaktiM raNe kArShNirmR^ityorjihvAmivAyasIm . preShayAmAsa saMkruddho duryodhanarathaM prati .. 6\-116\-3 (44139) tAmApatantIM sahasA ghorarUpAM vishAMpate . dvidhA chichCheda te putraH kShurapreNa mahArathaH .. 6\-116\-4 (44140) tAM shaktiM patitAM dR^iShTvA kArShNiH paramakopanaH . duryodhanaM tribhirbANairbAhvorurasi chArpayat .. 6\-116\-5 (44141) punashchainaM sharairghorairAjaghAna stanAntare . dashabhirbharatashreShTha duryodhanamamarShaNam .. 6\-116\-6 (44142) tadyuddhamabhavaddhoraM chitrarUpaM cha bhArata . IkShitR^iprItitajananaM sarvapArthivapUjitam .. 6\-116\-7 (44143) bhIShmasya nidhanArthAya pArthasya vijayAya cha . yuyudhAte raNe vIrau saubhadrakurupu~Ngavau .. 6\-116\-8 (44144) sAtyakiM rabhasaM yuddhe drauNirbrAhmaNapu~NgavaH . AjaghAnorasi kruddho nArAchena paraMtapaH .. 6\-116\-9 (44145) shaineyo.api guroH putraM sarvamarmasu bhArata . atADayadameyAtmA navabhiH ka~NkapatribhiH .. 6\-116\-10 (44146) ashvatthAmA tu samare sAtyakiM navabhiH sharaiH . triMshatA cha punastUrNaM bAhvorurasi chArpayat .. 6\-116\-11 (44147) so.atividdho maheShvAso droNaputreNa sAtyakiH . droNaputraM tribhirbANairAjaghAna mahAyashAH .. 6\-116\-12 (44148) pauravo dhR^iShTaketuM cha sharairAchChAdya saMyuge . bahudhA dArayAMchakre maheShvAsaM mahArathaH .. 6\-116\-13 (44149) tathaiva pauravaM yuddhe dhR^iShTaketurmahArathaH . triMshatA nishitairbANairvivyAdhAshu mahAbhujaH .. 6\-116\-14 (44150) pauravastu dhanushChittvA dhR^iShTaketormahArathaH . nanAda balavannAdaM vivyAdha cha shitaiH sharaiH .. 6\-116\-15 (44151) so.anyatkArmukamAdAya pauravaM nishitaiH sharaiH . AjaghAna mahArAja trisaptatyA shilImukhaiH .. 6\-116\-16 (44152) tau tu tatra maheShvAsau mahAmAtrau mahArathau . mahatA sharavarSheNa parasparamavarShatAm .. 6\-116\-17 (44153) anyonyasya dhanushChittvA hayAnhatvA cha bhArata . virathAvasiyuddhAya samIyaturamarShaNau .. 6\-116\-18 (44154) ArShabhe charmaNI chitre shatachandrapuraskR^ite . tArakAshatachitre cha nistriMshau sumahAprabhau .. 6\-116\-19 (44155) pragR^ihya vimalau rAjaMstAvanyonyamabhidrutau . vAsitAsaMgame yattau siMhAviva mahAvane .. 6\-116\-20 (44156) maNDalAni vichitrANi gatapratyAgatAni cha . cheraturdarshayantau cha prArthayantau parasparam .. 6\-116\-21 (44157) pauravo dhR^iShTaketuM tu sha~Nkhadeshe mahAsinA . tADayAmAsa saMkruddhastiShThatiShTheti chAbravIt .. 6\-116\-22 (44158) chedirAjo.api samare pauravaM puruSharShabham . AjaghAna shitAgreNa jatrudeshe mahAsinA .. 6\-116\-23 (44159) tAvanyonyaM mahArAja samAsAdya mahAhave . anyonyavegAbhihatau nipetaturariMdamau .. 6\-116\-24 (44160) tataH svarathamAropya pauravaM tanayastava . jayatseno rathenAjAvapovAha raNAjirAt .. 6\-116\-25 (44161) dhR^iShTaketu tu samare mAdrIputraH pratApavAn . apovAha raNe kruddhaH sahadevaH parAkramI .. 6\-116\-26 (44162) chitrasenaH susharmANaM viddhvA bahubhirAyasaiH . punarvivyAdha taM ShaShTyA punashcha navabhi sharaiH .. 6\-116\-27 (44163) susharmA tu raNe kruddhastava putraM vishAMpate . dashamirdashabhishchaiva vivyAdha nishitaiH sharaiH .. 6\-116\-28 (44164) chitrasenashcha taM rAjaMstriMshatA nataparvabhiH . AjaghAna rame kruddhaH sa cha taM pratyavidhyata .. 6\-116\-29 (44165) bhIShmasya samare rAjanyasho mAnaM cha vardhayan . saubhadro rAjaputraM tu bR^ihadbalamayodhayat .. 6\-116\-30 (44166) pArthahetoH parAkrAnto bhIShmasya nidhanaM prati . ArjuniM kosalendrastu viddhvA pa~nchabhirAyasaiH .. 6\-116\-31 (44167) punarvivyAdha viMshatyA sharaiH sannataparvabhiH . saubhadraH kosalendraM tu vivyAdhAShTabhirAyasaiH .. 6\-116\-32 (44168) nAkampayata saMgrAme vivyAdha cha punaH sharaiH . kausalyasya dhanushchApi punashchichCheda phAlguniH .. 6\-116\-33 (44169) AjaghAna sharaishchApi triMshatA ka~NkapatribhiH . so.anyatkArmukamAdAya rAjaputro bR^ihadbalaH .. 6\-116\-34 (44170) phAlguniM samare kruddho vivyAdha bahubhiH sharaiH . tayoryuddhaM samabhavadbhIShmahetoH paraMtapa .. 6\-116\-35 (44171) saMrabdhayormahArAja samare chitrayodhinoH . yathA devAsure yuddhe balivAsavayorabhUt .. 6\-116\-36 (44172) bhImaseno gajAnIkaM yodhayanbahvashobhata . yathA shakro vajrapANirdArayanparvatottamAn .. 6\-116\-37 (44173) te vadhyamAnA bhImena mAtgA girisannibhAH . nipetururvyAM sahitA nAdayanto vasudharAm .. 6\-116\-38 (44174) girimAtrA hi te nAgA bhinnA~njanachayopamAH . virejurvasudhAM prAptA vikIrNA iva parvatAH .. 6\-116\-39 (44175) yudhiShThiro maheShvAso madrarAjAnamAhave . mahatyA senayA guptaM pIDayAmAsa saMgatam .. 6\-116\-40 (44176) madreshvarashcha samare dharmaputraM mahAratham . pIDayAmAsa saMrabdho bhIShmahetoH parAkramI .. 6\-116\-41 (44177) virATaM saindhavo rAjA viddhvA sannataparvabhiH . navabhiH sAyakaistIkShNaistriMshatA punarArpayat .. 6\-116\-42 (44178) virATashcha mahArAja saindhavaM vAhinIpatiH . triMshadbhirnishitairbANairAjaghAna stanAntare .. 6\-116\-43 (44179) chitrakArmukanistriMshau chitravarmAyudhadhvajau . rejatushchitrarUpau tau saMgrAme matsyasaindhavau .. 6\-116\-44 (44180) droNaH pA~nchAlaputreNa samAgamya mahAraNe . mahAsamudayaM chakre sharaiH sannataparvabhiH .. 6\-116\-45 (44181) tato droNo mahArAja pArShatasya mahaddhanuH . ChittvA pa~nchAshateShUMshcha pArShataM prati sR^iShTavAn .. 6\-116\-46 (44182) so.anyatkArmukamAdAya pArShataH paravIrahA . droNasya miShato yuddhe preShayAmAsa sAyakAn .. 6\-116\-47 (44183) tA~nCharA~nCharaghAtena chichCheda sa mahArathaH . droNo drupadaputrAya prAhiNotpa~ncha sAyakAn .. 6\-116\-48 (44184) tataH kruddho mahArAja pArShataH paravIrahA . droNAya chikShepa gadAM yamadaNDopamAM raNe .. 6\-116\-49 (44185) tAmApatantIM sahasA hemapaTTavibhUShitAm . sharaiH pa~nchAshatA droNo vArayAmAsa saMyuge .. 6\-116\-50 (44186) sA ChinnA bahudhA rAjandrogachApachyutaiH sharaiH . chUrNIkR^itA vishIryantI papAta vasudhAtale .. 6\-116\-51 (44187) gadAM vinihatAM dR^iShTvA pArShataH shatrutApanaH . droNAya shaktiM chikShepa sarvapArashavIM shubhAm .. 6\-116\-52 (44188) tAM droNo navabhirbANaishchichCheda yudhi bhArata . pArShataM cha maheShvAsaM pIjayAmAsa saMyuge .. 6\-116\-53 (44189) evametanmahAyuddhaM droNapArShatayorabhUt . bhIShmaM prati mahArAja ghorarUpaM bhayAnakam .. 6\-116\-54 (44190) arjunaH prApya gA~NgeyaM pIDayannishitaiH sharaiH . abhyadravata saMyatto vane mattamiva dvipam .. 6\-116\-55 (44191) pratyudyayau cha taM rAjA bhagadattaH pratApavAn . tridhA bhinnena nAgena madAndhena mahAbalaH .. 6\-116\-56 (44192) tamApatantaM sahasA mahendragajasannibham . paraM yatnaM samasthAya bIbhatsuH pratyapadyata .. 6\-116\-57 (44193) tato gajagato rAjA bhagadattaH pratApavAn . arjunaM sharavarSheNa vArayAmAsa saMyuge .. 6\-116\-58 (44194) arjunastu tato nAgamAyAntaM rajatopamaiH . vimalairAyasaistIkShNairavidhyata mahAraNe .. 6\-116\-59 (44195) shikhaNDinaM cha kaunteyo yAhiyAhItyachodayat . bhIShmaM prati mahArAja jahyenamiti chAbravIt .. 6\-116\-60 (44196) prAgjyotiShastato hitvA pANDavaM pANDupUrvaja . prayayau tvarito rAjandrupadasya rathaM prati .. 6\-116\-61 (44197) tato.arjuno mahArAja bhIShmamabhyadravaddrutam . shikhaNDinaM puraskR^itya tato yuddhamavartata . 6\-116\-62 (44198) tataste tAvakAH shUrAH pANDavaM rabhasaM yudhi . samabhyadhAvankroshantastadadbhutamivAbhavat .. 6\-116\-63 (44199) nAnAvidhAnyanIkAni putrANAM te janAdhipa . arjuno vyadhamatkAle divIvAbhrANi mArutaH .. 6\-116\-64 (44200) shikhaNDI tu samAsAdya bharatAnAM pitAmaham . iShubhistUrNamavyagro bahubhiH sa samAchinot .. 6\-116\-65 (44201) rathAgnyagArashchApArchirashishaktigadendhanaH . sharasa~NghamahAjvAlaH kShatriyAnsamare.adahat .. 6\-116\-66 (44202) yathA.agniH sumahAniddhaH kakShe charati sAnilaH . tathA jajvAla bhIShmo.api divyAnyastrANyudIrayan .. 6\-116\-67 (44203) somakAMshcha raNe bhIShmo jaghne pArthapadAnugAn . nyavArayata tatsainyaM pANDavasya mahArathaH .. 6\-116\-68 (44204) suvarNapu~NkhairiShubhiH shitaiH sannataparvabhiH . nAdayansa disho bhIShmaH pradishashcha mahAhave .. 6\-116\-69 (44205) pAtayanrathino rAjanhayAMshcha saha sAdibhiH . muNDatAlavanAnIva chakAra sa rathavrajAn .. 6\-116\-70 (44206) nirmanuShyAnrathAnrAjangajAnashvAMshcha saMyuge . chakAra samare bhIShmaH sarvashastrabhR^itAM varaH .. 6\-116\-71 (44207) tasya jyAtalanirghoShaM visphUrjitamivAshaneH . nishamya sarvato rAjansamakampanta sainikAH .. 6\-116\-72 (44208) aghomA nyapatanbANAH pituste manujeshvara . nAsa~njanta sharIreShu bhIShmachApachyutAH sharAH .. 6\-116\-73 (44209) nirmanuShyAnrathAnrAjansuyuktA~njavanairhayaiH . vAtAyamAnAnadrAkShaM dhriyamANAnvishAMpate .. 6\-116\-74 (44210) chedikAshikarUshAnAM sahasrANi chaturdasha . mahArathAH samAkhyAtAH kulaputrAstanutyajaH .. 6\-116\-75 (44211) aparAvartinaH shUrAH suvarNavikR^itadhvajAH . saMgrAme bhIShmamAsAdya savAjirathaku~njarAH .. 6\-116\-76 (44212) jagmuste paralokAya vyAditAsyamivAntakam . na tatrAsIdraNe rAjansomakAnAM mahArathaH .. 6\-116\-77 (44213) yaH saMprApya raNe bhIShmaM jIvite sma mano dadhe . tAMshcha sarvAnraNe yodhAnpretarAjapuraM prati .. 6\-116\-78 (44214) nItAnamanyanta janA dR^iShTvA bhIShmasya vikramam . na kashchidenaM samare pratyudyAti mahArathaH .. 6\-116\-79 (44215) R^ite pANDusutaM vIraM shvetAshvaM kR^iShNasArathim . shikhaNDinaM cha samare pA~nchAlyamamitaujasam .. .. 6\-116\-80 (44216) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dashamadivasayuddhe ShoDashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-116\-27 chitrasena iti . pANDavapakShIyaH susharmAyamaparo vArdhakShemirnatu traigartaH .. 6\-116\-45 samudayaM saMgrAmam . bhavetsamudayaH sa~Nghe saMyuge cha samudrame iti medinI .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 117 .. shrIH .. 6\.117\. adhyAyaH 117 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## saMkulayuddhavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-117\-0 (44217) sa~njaya uvAcha. 6\-117\-0x (4237) shikhaNDI tu raNe bhIShmamAsAdya puruSharShabham . dashabhirnishitairbhallairAjaghAna stanAntare .. 6\-117\-1 (44218) shikhaNDinaM tu gA~NgeyaH krodhadIptena chakShuShA . saMprekShata kaTAkSheNa nirdahanniva bhArata .. 6\-117\-2 (44219) strItvaM tasya smaranrAjansarvalokasya pashyataH . nAjaghAna raNe bhIShmaH sa cha tannAvabuddhavAn .. 6\-117\-3 (44220) arjunastu mahArAja shikhaNDinamabhAShata . abhitvarasvAsya vadhe shikhaNDinrathasattama .. 6\-117\-4 (44221) kiM te vivakShayA vIra jahi bhIShmaM mahAratham . na hyanyamanupashyAmi kaMchidyaudhiShThire bale .. 6\-117\-5 (44222) yaH shaktaH samare bhIShmaM yodhayeta pitAmaham . R^ite tvAM puruShavyAghra satyametadbravImi te .. 6\-117\-6 (44223) evamuktastu pArthena shikhaNDI bharatarShabha . sharairnAnAvidhaistUrNaM pitAmahamupAdravat .. 6\-117\-7 (44224) achintayitvA tAnbANAnpitA devavratastava . arjunaM samare kruddhaM vArayAmAsa sAyakaiH .. 6\-117\-8 (44225) tathaiva cha chamUM sarvAM pANDavAnAM mahArathaH . apraiShItsa sharaistIkShNaiH paralokAya mAriSha .. 6\-117\-9 (44226) tathaiva pANDavA rAjansainyena mahatA vR^itAH . bhIShmaM saMChAdayAmAsurmeghA iva divAkaram .. 6\-117\-10 (44227) sa samantAtparivR^ito bhIShmo hi bharatarShabha . nirdadAha raNe shUrAnvane vahniriva jvalan .. 6\-117\-11 (44228) tatrAdbhutamapashyAma tava putrasya pauruSham . ayodhayachcha yatpArthaM jugopa cha pitAmaham .. 6\-117\-12 (44229) karmaNA tena samare tava putrasya dhanvinaH . duHshAsanasya tutuShuH sarve lokA mahAtmanaH .. 6\-117\-13 (44230) yadekaH samare pArthAnsAnugAnsamayodhayat . na chainaM pANDavA yuddhe vArayAmAsurulbaNam .. 6\-117\-14 (44231) duHshAsanena samare rathino virathIkR^itAH . sAdinashcha maheShvAsA hastinashcha mahAbalAH .. 6\-117\-15 (44232) vinirbhinnAH sharaistIkShNairnipeturvasudhAtale . sharAturAstathaivAnye dantino vidrutA dishaH .. 6\-117\-16 (44233) yathAgnirindhanaM prApya jvaleddIptArchirulbaNam . tathA jajvAla putraste pANDusenAM vinirdahan .. 6\-117\-17 (44234) taM bhAratamahAmAtraM pANDavAnAM mahArathaH . jetuM notsahate kashchinnAbhyudyAtuM kathaMchana .. 6\-117\-18 (44235) R^ite mahendratanayAchChvetAshvAtkR^iShNasAratheH . sa hi taM samare rAjannirjitya vijayo.arjunaH .. 6\-117\-19 (44236) bhIShmamevAbhidudrAva sarvasainyasya pashyataH . vijitastava putro.api bhIShmabAhuvyapAshrayaH .. 6\-117\-20 (44237) punaH punaH samAshvasya prAyudhyata madotkaTaH . arjunastu raNe rAjanyodhayansaMvyarAjata .. 6\-117\-21 (44238) shikhaNDI tu raNe rAjanvivyAdhaiva pitAmaham . sharairashanisaMsparshaistathA sarpaviShopamaiH .. 6\-117\-22 (44239) na cha sma te rujaM chakruH pitustava janeshvara . smayramAnastu gA~NgeyastAnbANA~njagR^ihe tadA .. 6\-117\-23 (44240) uShNArto hi naro yadvajjaladhArAH pratIchChati . tathA jagrAha gA~NgeyaH sharadhArAH shikhaNDinaH .. 6\-117\-24 (44241) taM kShatriyA mahArAja dadR^ishurghoramAhave . bhIShmaM dahantaM sainyAni pANDavAnAM mahAtmanAM .. 6\-117\-25 (44242) tato.abravIttava sutaH sarvasainyAni mAriSha . abhidravata saMgrAme phalgunaM sarvato raNe .. 6\-117\-26 (44243) bhIShmo vaH samare sarvAnpAyiShyati dharmavit . tadbhayaM sumahattyaktvA pANDavAnprati yudhyata .. 6\-117\-27 (44244) eSha tAlena mahatA bhIShmastiShThati pAlayan . sarveShAM dhArtarAShTrANAM samare sharma varma cha .. 6\-117\-28 (44245) devA api samudyuktA nAlaM bhIShmaM samAsitum . kimu pArthA mahAtmAnaM martyabhUtA mahAbalAH .. 6\-117\-29 (44246) tasmAddravata mA yodhAH phalgunaM prApya saMyuge . ahamadya raNe yatto yodhayiShyAmi pANDavam .. 6\-117\-30 (44247) sahitaH sarvato yattairbhavadbhirvasudhAdhipaiH . tachChrutvA tu vacho rAjaMstava putrasya dhanvinaH .. 6\-117\-31 (44248) arjunaM prati saMyattA balavanto mahAbalAH . te videhAH kali~NgAshcha dAserakagaNAshcha ha .. 6\-117\-32 (44249) abhipeturniShAdAshcha sauvIrAshcha mahAraNe . bAhlIkA daradAshchaiva pratIchyodIchyamAlavAH .. 6\-117\-33 (44250) abhIShAhAH shUrasenAH shibayo.atha vasAtayaH . sAlvaH shakAstrigartAshcha ambaShThAH kekayauH saha .. 6\-117\-34 (44251) abhipetU raNe pArthaM pata~NgA iva pAvakam . sa tAnsarvAnsahAnIkAnmahArAja mahArathAn .. 6\-117\-35 (44252) divyAnyastrANi saMchintya prasaMdhAya dhana~njayaH . sa tairastrairmahAvegairdadAha sumahAbalaH .. 6\-117\-36 (44253) sharapratApairbIbhatsuH pata~NgAniva pAvakaH . tasya bANasahasrANi sR^ijato dR^iDhadhanvinaH .. 6\-117\-37 (44254) dIpyamAnamivAkAshe gANDIvaM samadR^ishyata . te sharArtA mahArAja viprakIrNamahAdhvajAH .. 6\-117\-38 (44255) nAbhyavartanta rAjAnaH sahitA vAnaradhvajam . sadhvajA rathinaH peturhayArohA hayaiH saha .. 6\-117\-39 (44256) sagajAshcha gajArohAH kirITisharatADitAH . tato.arjunabhujotsR^iShTairAvR^itA.a.asIdvasuMdharA .. 6\-117\-40 (44257) vidrutaM dikShu sarvAsu sharairbalamadR^ishyata . atha pArtho mahArAja drAvayitvA varUthinIm .. 6\-117\-41 (44258) duHshAsanAya subahUnpreShayAmAsa sAyakAn . te tu bhittvA tava sutaM duHshAsanamayomukhAH .. 6\-117\-42 (44259) dharaNIM vivishuH sarve valmIkamiva pannagAH . hayAMshchAsya tato jaghne sArathiM cha nyapAtayat .. 6\-117\-43 (44260) viviMshatiM cha viMshatyA virathIkR^itavAnprabhuH . AjaghAna bhR^ishaM chaiva pa~nchabhirnataparvabhiH .. 6\-117\-44 (44261) kR^ipaM vikarNaM shalyaM cha viddhvA bahubhirAyasaiH . chakAra virathAMshchaiva kaunteyaH shvetavAhanaH .. 6\-117\-45 (44262) evaM te virathAH sarve kR^ipaH shalyashcha mAriSha . duHshAsano vikarNashcha tathaiva cha viviMshatiH .. 6\-117\-46 (44263) saMprAdravanta samare nirjitAH savyasAchinA . pUrvAhNe bharatashreShTha parAjitya mahArathAn .. 6\-117\-47 (44264) prajajvAla raNe pArtho vidhUma iva pAvakaH . tathaiva sharavarSheNa bhAskaro rashmivAniva .. 6\-117\-48 (44265) anyAnapi mahArAja tApayAmAsa pArthivAn . parA~NmukhIkR^itya tathA sharavarShairmahArathAn .. 6\-117\-49 (44266) prAvartayata saMgrAme shoNitodAM mahAnadIm . madhyena kurusainyAnAM pANDavAnAM cha bhArata .. 6\-117\-50 (44267) tasminnatimahAbhIme rAjanvIravarakShaye . bhIShmaM prati parAkrAntAH pANDavAH saha sR^i~njayaiH .. 6\-117\-51 (44268) te parAkrAntamAlokya yudhi rAjanpitAmaham . na nyavartanta te putrA brahmalokapuraskR^itAH .. 6\-117\-52 (44269) ichChanto nidhanaM yuddhe svargalokaparAyaNAH . pANDavAnabhyavartanta tAvakA yuddhadurmadAH .. 6\-117\-53 (44270) pANDavAshcha mahArAja smaranto vividhAnbahUn . kleshAnkR^itAnsaputreNa tvayA pUrvaM narAdhipa .. 6\-117\-54 (44271) bhayaM tyaktvA raNe shUrAH svargalokapuraskR^itAH . tAvakAMstava putrAMshcha yodhayanti sma hR^iShTavat .. 6\-117\-55 (44272) gajAshcha rathasa~NghAshcha bahudhA rathibhirhatAH . rathAshcha nihatA nAgairhayAshchaiva padAtibhiH .. 6\-117\-56 (44273) antarA chChidyamAnAni sharIrANi shirAMsi cha . nipeturdikShu sarvAsu gajAshvarathayodhinAm .. 6\-117\-57 (44274) ChannamAyodhanaM rAjankuNDalA~NgadadhAribhiH . patitaiH pAtyamAnaishcha rAjaputrairmahArathaiH .. 6\-117\-58 (44275) rathaneminikR^ittaishcha gajaishchaivAvapothitaiH . pAdAtashchApyadhAvanta sAshvAshcha hayayodhinaH .. 6\-117\-59 (44276) gajAshcha rathayodhAshcha paripetuH samantataH . vikIrNAshcha rathA bhUmau bhagrachakrayugadhvajAH .. 6\-117\-60 (44277) tadgajAshvarathaughAnAM rudhireNa samukShitama . ChannamAyodhanaM reje raktAbhramiva shAradam .. 6\-117\-61 (44278) shvAnaH kAkAshcha gR^idhrAshcha vR^ikA gomAyubhiH saha . praNerdurbhakShyamAsAdya vikR^itAshcha sagadvijAH .. 6\-117\-62 (44279) vavurbahuvidhashchaiva dikShu sarvAsu mArutAH . dR^ishyamAneShu rakShaHsu bhUteShu cha nadatsu cha .. 6\-117\-63 (44280) kA~nchanAni cha dAmAni patAkAshcha mahAdhanAH . dhUyamAnA vyadR^ishyanta sahasA mAruteritAH .. 6\-117\-64 (44281) shvetachChatrasahasrANi sadhvajAshcha mahArathAH . vikIrNAH samadR^ishyanta shatasho.atha sahasrashaH .. 6\-117\-65 (44282) sapatAkAshcha mAta~NgA disho jagmuH sharAturAH . kShatriyAshcha manuShyendra gadAshaktidhanurdharAH .. 6\-117\-66 (44283) samantatashcha dR^ishyante patitA dharaNItale . 6\-117\-67b`iShubhistADyamAnAshcha nArAchaishcha sahasrashaH.' peturArtasvaraM kR^itvA tatratatra mahAgajAH .. 6\-117\-67 (44284) senApatistu samare prAha senAM mahArathaH . abhyadravata gA~NgeyaM sainikAH kiM kR^itena vaH .. 6\-117\-68 (44285) senApativachaH shrutvA somakAH saha sR^i~njayaiH . abhyadravanta go~NgeyaM shastravR^iShTyA samantataH .. 6\-117\-69 (44286) tato bhIShmo mahArAja divyamastramudIrayan . abhyadhAvata kaunteyaM miShatAM sarvadhanvinAm .. 6\-117\-70 (44287) taM shikhaNDI raNe yAntamabhyadravata daMshitaH . tataH samAharadbhIShmastadastraM pAvakopamam .. 6\-117\-71 (44288) etasminneva kAle tu kaunteyaH shvetavAhanaH . nijaghne tAvakaM sainyaM mohayitvA pitAmaham .. .. 6\-117\-72 (44289) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dashamadivasayuddhe saptadashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-117\-5 vivakShayA vichAreNa saMshayena vA .. 6\-117\-9 tIkShNaistadA sharaiH praiShIt iti Do pAThaH .. 6\-117\-14 ulbaNamugram .. 6\-117\-18 bhAratamahAmAtraM bharatavaMshashreShTham .. 6\-117\-28 sharma sukhahetutvAt . varma rakShAhetutvAt .. 6\-117\-29 samAsituM upasarpituM nAshayituM vA . martyabhUtAH martyasvarUpAH .. 6\-117\-30 tasmAddravata he yodhAH iti ko pAThaH .. 6\-117\-63 bhUteShu preteShu .. 6\-117\-64 mahAdhanAH bahumUlyAH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 118 .. shrIH .. 6\.118\. adhyAyaH 118 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhIShmaparAkramavarNanam .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-118\-0 (44290) sa~njaya uvAcha. 6\-118\-0x (4238) asaMvyUDheShvanIkeShu bhUyiShThamanuvartiShu . brahmalokaparAH sarve samapadyanta bhArata .. 6\-118\-1 (44291) cha hyanIkamanIkeShu samasa~njata saMkale . rathA na rathibhiH sArdhaM pAdAtA na padAtibhiH .. 6\-118\-2 (44292) ashvA nAshvairayudhyanta gajA na gajayodhibhiH . unmattavanmahArAja yudhyante tatra bhArata .. 6\-118\-3 (44293) mahAnvyatikaro raudraH senayoH samapadyata . naranAgagaNeShvevaM vikIrNeShu cha sarvashaH .. 6\-118\-4 (44294) kShaye tasminmahAraudre nirvisheShamajAyata . tataH shalyaH kR^ipashchaiva chitrasenashcha bhArata .. 6\-118\-5 (44295) duHshAsano vikarNashcha rathAnAsthAya bhAsvarAn . pANDavAnAM raNe shUrA dhvajinIM samakampayan .. 6\-118\-6 (44296) sA vadhyamAnA samare pANDusenA mahAtmabhiH . trAtAraM nAdhyagachChadvai ma~njamAneva naurjaMle .. 6\-118\-7 (44297) yathA hi shaishiraH kAlo gavAM marmANi kR^intati . tathA pANDusutAnAM vai bhIShmo marmANi kR^intati 6\-118\-8 (44298) tathaiva tava sainyasya pArthena cha mahAtmanA . navameghapratIkAshAH pAtitA bahudhA gajAH .. 6\-118\-9 (44299) mR^idyamAnAshcha dR^ishyante pArthena narayUthapAH . iShubhistADyamAnAshcha nArAchaishcha sahasrashaH .. 6\-118\-10 (44300) peturArtasvaraM ghoraM kR^itvA tatra mahAgajAH . AnaddhAbharaNaiH kAyairnihatAnAM mahAtmanAm .. 6\-118\-11 (44301) ChannamAyodhanaM reje shirobhishcha sakuNDalaiH . 6\-118\-12btasminneva mahArAja mahAvIravarakShaye .. 6\-118\-12 (44302) bhIShme cha yudhi vikrAnte pANDave cha dhana~njaye . te parAkrAntamAlokya rAjanyudhi pitAmaham .. 6\-118\-13 (44303) abhyavartanta te putrAH sarve sainyapuraskR^itAH . ichChanto nidhanaM yuddhe svargaM kR^itvA parAyaNam .. 6\-118\-14 (44304) pANDavAnabhyavartanta tasminvIravarakShaye . pANDavApi mahArAja smaranto vividhAnbahUn .. 6\-118\-15 (44305) kleshAnkR^itAnsaputreNa tvayA pUrvaM narAdhipa . bhayaM tyaktvA raNe shUrA brahmalokAya tatparAH .. 6\-118\-16 (44306) tAvakAMstava putrAMshcha yodhayanti prahR^iShTavat . senApatistu samare prAha senAM mahArathaH .. 6\-118\-17 (44307) abhidravata gA~NgeyaM somakAH sR^i~njayaiH saha . senApativachaH shrutvA somakAH sR^i~njayAshcha te .. 6\-118\-18 (44308) abhyadravanta gA~NgeyaM sharavR^iShTyA samAhatAH . vadhyamAnastato rAjanpitA shAntanavastava .. 6\-118\-19 (44309) amarShavashamApanno yodhayAmAsa sR^i~njayAn . tasya kIrtimatastAta purA rAmeNa dhImatA .. 6\-118\-20 (44310) saMpradattA.astrashikShA vai parAnIkavinAshanI . sa tAM vidyAmadhiShThAya kurvantaparabalakShayam .. 6\-118\-21 (44311) ahanyahani pArthAnAM vR^iddhaH kurupitAmahaH . bhIShmo dashasahasrANi jaghAna paravIrahA .. 6\-118\-22 (44312) tasmiMstu dashame prApte divase bharatarShabha . eko bhIShmo hi matsyeShu pA~nchAleShu cha saMyuge .. 6\-118\-23 (44313) gajAshvamamitaM hatvA hatvA sapta mahArathAn . hatvA pa~nchasahasrANi rathAnAM pratipAmahaH .. 6\-118\-24 (44314) narANAM cha mahAyuddhe sahasrANi chaturdasha . dantinAM cha sahasrANi hayAnAmayutaM punaH .. 6\-118\-25 (44315) shikShabalena nyahanatpitA tava vishAMpate . tataH sarvamahIpAnAM kShapayitvA varUthinIm .. 6\-118\-26 (44316) virATasya priyo bhrAtA shatAnIko nipAtitaH . shatAnIkaM cha samare hatvA bhIShmaH pratApavAn .. 6\-118\-27 (44317) sahasrANi mahArAja rAj~nAM bhallairapAtayat . udvignAH samare yodhA vikroshanti dhana~njayam .. 6\-118\-28 (44318) ye cha kechana pArthAnAmabhiyAtA dhana~njayam . rAjAno bhIShmamAsAdya gatAste yamasAdanam .. 6\-118\-29 (44319) kirandasha disho bhIShmaH sharajAlaiH samantataH . atItya senAM pArthAnAmavatasthe chamUmukhe .. 6\-118\-30 (44320) sa kR^itvA sumahatkarma tasminvai dashame.ahani . senayorantare tiShThanpragR^ihItasharAsanaH .. 6\-118\-31 (44321) na chainaM pArthivAH kechichChaktA rAjannirIkShitum . madhyaM prAptaM yathA grIShme tapantaM bhAskaraM divi .. 6\-118\-32 (44322) yathA daityachamUM shakrastApayAmAsa saMyuge . tathA bhIShmaH pANDaveyAMstApayAmAsa bhArata .. 6\-118\-33 (44323) tathA chainaM parAkrAntamAlokya madhusUdanaH . uvAcha devakIputraH prIyamANo dhana~njayam .. 6\-118\-34 (44324) eSha shAntanavo bhIShmaH senayorantare sthitaH . sannihatya balAdenaM vijayaste bhaviShyati .. 6\-118\-35 (44325) balAtsaMstambhayasvainaM yatraiShA bhidyate chamUH . na hi bhIShmasharAnanyaH soDhumutsahate vibho .. 6\-118\-36 (44326) tatastasminkShaNe rAjaMshchodito vAnaradhvajaH . sadhvajaM sarathaM sAshvaM bhIShmamantardadhe sharaiH .. 6\-118\-37 (44327) sa chApi kurumukhyAnAmR^iShabhaH pANDaveritAn . saravrataiH sharavrAtAnbahudhA vidudhAva tAn .. 6\-118\-38 (44328) tataH pA~nchAlarAjashcha dhR^iShTaketushcha vIryavAn . pANDavo bhImasenashcha dhR^iShTadyumnashcha pArShataH .. 6\-118\-39 (44329) yamau cha chekitAnashcha kekayAH pa~ncha chaiva ha . sAtyakishcha mahAbAhuH saubhadro.atha ghaTotkachaH .. 6\-118\-40 (44330) draupadeyAH shikhaNDI cha kuntibhojashcha vIryavAn . virATashcha mahArAja pANDaveyA mahAbalAH .. 6\-118\-41 (44331) ete chAnye cha bahavaH pIDitA bhIShmasAyakaiH . samuddhR^itAH phalgunena nimagnAH shokasAgare .. 6\-118\-42 (44332) tataH shikhaNDI vegena pragR^ihya paramAyudham . bhIShmamevAbhidudrAva rakShyamANaH kirITinA .. 6\-118\-43 (44333) tato.asyAnucharAnhatvA sarvAnraNavibhAgavit . bhIShmamevAbhidudrAva bIbhatsuraparAjitaH .. 6\-118\-44 (44334) sAtyakishchekitAnashcha dhR^iShTadyumnashcha pArShataH . virATo drupadashchaiva mAdrIputrau cha pANDavau .. 6\-118\-45 (44335) dudruvurbhIShmamevAjau rakShitA dR^iDhadhanvanA . abhimanyushcha samare draupadyAH pa~ncha chAtmajAH .. 6\-118\-46 (44336) dadR^ishuH samare bhIShmaM samudyatamahAyudham . te sarve dR^iDhadhanvAnaH saMyugeShvapalAyinaH .. 6\-118\-47 (44337) bahudhA bhIShmamAnarchChurmArgaNaiH kShatamArgaNaiH . vidhUya tAnbANagaNAnye muktAH pArthivottamaiH .. 6\-118\-48 (44338) pANDavAnAmadInAtmA vyagAhata varUthinIm . chakre sharavighAtaM cha krIDanniva pitAmahaH .. 6\-118\-49 (44339) nAbhisaMdhatta pA~nchAlye smayamAno muhurmuhuH . strItvaM tasyAnusaMsmR^itya bhIShmo bANA~nshikhaNDine .. 6\-118\-50 (44340) jaghAna drupadAnIke rathAnsapta mahArathaH . tataH kilakilAshabdaH kShaNena samabhUttadA .. 6\-118\-51 (44341) matsyapA~nchAlachedInAM tamekamabhidhAvatAm . te narAshvarathavrAtairmArgaNaishcha paraMtapa .. 6\-118\-52 (44342) tamekaM ChAdayAmAsurmeghA iva divAkaram . bhIShmaM bhAgIrathIputraM pratapantaM raNe ripUn .. 6\-118\-53 (44343) tatastasya cha teShAM cha yuddhe devAsuropame . kirITI bhIShmamAnarchCha puraskR^itya shikhaNDinam .. .. 6\-118\-54 (44344) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dashamadivasayuddhe aShTAdashAdhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-118\-1 anivartiShu iti jho pAThaH .. 6\-118\-4 vyatikaraH kShobhaH .. 6\-118\-49 adInAtmA akShINasvabhAvaH .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 119 .. shrIH .. 6\.119\. adhyAyaH 119 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## bhIShmanipAtaH .. 1 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-119\-0 (44345) sa~njaya uvAcha. 6\-119\-0x (4239) evaM te pANDavAH sarve puraskR^itya shikhaNDinam . vivyadhuH samare bhIShmaM parivArya samantataH .. 6\-119\-1 (44346) shataghnIbhiH sughorAbhiH parighaishcha parashvathaiH . mudgarairmusalaiH prAsaiH kShepaNIyaishcha sarvashaH .. 6\-119\-2 (44347) sharaiH kanakapu~Nkhaishcha shaktitomarakampanaiH . nArAchairvatsadantaishcha bhushuNDIbhishcha sarvashaH .. 6\-119\-3 (44348) atADayanraNe bhIShmaM sahitAH sarvasR^i~njayAH . sa vishIrNatanutrAmAH pIDito bahubhistadA .. 6\-119\-4 (44349) na vivyathe tadA bhIShmo bhidyamAneShu marmasu . saMdIptasharachApAgnirastraprasR^itamArutaH .. 6\-119\-5 (44350) neminirhrAdasaMtApo mahAstrodayapAvakaH . chitrachApamahAjvAlo vIrakShayamahendhanaH .. 6\-119\-6 (44351) yugAntAganisamaprakhyaH pareShAM samapadyata . nivR^itya rathasa~NghAnAmantareNa viniHsR^itaH .. 6\-119\-7 (44352) dR^ishyate sma nerandrANAM punarmadhyagatashcharan . tataH pA~nchAlarAjaM cha dhR^iShTaketumatItya cha .. 6\-119\-8 (44353) pANDavAnIkinImadhyamAsasAda vishAMpate . tataH sAtyakibhImau cha pANDavaM cha dhana~njayam .. 6\-119\-9 (44354) drupadaM cha virATaM cha dhR^iShTadyumnaM cha pArShatam . bhImaghoShairmahAvegairmarmAvaraNabhedibhiH .. 6\-119\-10 (44355) ShaDetAnnishitairbhIShmaH pravivyAdhottakaiH sharaiH . tasya te nishitAnbANAtsannivArya mahArathAH .. 6\-119\-11 (44356) dashabhirdashabhirbhIShmamardayAmAsurojasA . shikhaNDI tu mahAbANAnyAnmumocha mahArathaH .. 6\-119\-12 (44357) na chakruste rujaM tasya svarmapu~NkhAH shilAshitAH . tataH kirITI saMrabdho bhIShmamevAbhyadhAvata .. 6\-119\-13 (44358) shikhaNDinaM puraskR^itya dhanushchAsya samAchChinat . bhIShmasya dhanuShashChedaM nAmR^iShyanta mahArathAH .. 6\-119\-14 (44359) droNashcha kR^itavarmA cha saindhavashcha jayadrathaH . bhUrishravAH shalaH shalyo bhagadattastathaiva cha .. 6\-119\-15 (44360) saptaite paramakruddhAH kirITinamabhidrutAH . tatra shastrANi divyAni darshayanto mahArathAH .. 6\-119\-16 (44361) abhipeturbhR^ishaM kruddhAshchAdayantashcha pANDavam . teShAmApatatAM shabdaH shushruve phalgunaM prati .. 6\-119\-17 (44362) uddhUtAnAM yathA shabdaH samudrANAM yugakShaye . ghnata tvarata gR^ihNIta viddhyadhvamavakartata .. 6\-119\-18 (44363) ityAsIttumulaH shabdaH phalgunasya rathaM prati . taM shabdaM tumulaM shrutvA pANDavAnAM mahArathAH .. 6\-119\-19 (44364) abhyadhAvanparIpsantaH phalgunaM bharatarShabha . sAtyakirbhImasenashcha dhR^iShTadyumnashcha pArShataH .. 6\-119\-20 (44365) virATadruShadau chobhau rAkShasashcha ghaTotkachaH . abhimanyushcha saMkruddhaH saptaite krodhamUrchChitAH .. 6\-119\-21 (44366) samabhyadhAvaMstvaritAshchitrakArmukadhAriNaH . teShAM samabhavadyuddhaM tumulaM romaharShaNam .. 6\-119\-22 (44367) saMgrame bharatashreShTha devAnAM dAnavairiva . shikhaNDI tu raNe shreShTho rakShmamANaH kirITinA .. 6\-119\-23 (44368) avidhyaddashabhirbhIShaamaM ChinnadhanvAnamAhave . sArathiM dashabhishchAsya dhvajaM chaikena chichChide .. 6\-119\-24 (44369) so.anyatkArmukamAdAya gA~Ngeyo vegavattaram . tadapyasya shitairbANaistribhishchichCheda phalgunaH .. 6\-119\-25 (44370) evaM sa pANDavaH kruddha AttamAttaM punaH punaH . dhanushchichCheda bhIShmasya savyasAchI paraMtapaH .. 6\-119\-26 (44371) sa chChinnadhanvA saMkruddhAH sR^ikkiNI parisaMlihan . shaktiM jagrAha tarasA girINAmapi dAraNIm .. 6\-119\-27 (44372) tAM cha chikShepa saMkruddhaH phalgunasya rathaM prati . tAmApatantIM saMprekShya jvalantImashanImiva .. 6\-119\-28 (44373) samAdatta shitAnbhallAnpa~ncha pANDavanandanaH . tasya chichCheda tAM shaktiM pa~nchadhA pa~nchabhiH sharaiH .. 6\-119\-29 (44374) saMkruddho bharatashreShTha bhIShmavAhupraveritAm . sA papAta tathA chChinnA saMkruddhena kirITinA .. 6\-119\-30 (44375) meghabR^indaparibhraShTA vichChinneva shatahradA . ChinnAM tAM shaktimAlokya bhIShmaH krodhasamanvitaH . 6\-119\-31 (44376) achintayadraNe vIro buddhyA parapuraMjayaH . shakto.ahaM dhanuShaikena nihantuM sarvapANDavAn .. 6\-119\-32 (44377) yadyeShAM na bhavedgoptA viShvakseno mahAbalaH . `ajayyashchaiva sarveShAM lokAnAmiti me matiH .' kAraNadvayamAsthAya nAhaM yotsyAmi pANDavAn .. 6\-119\-33 (44378) avadhyatvAchcha pANDUnAM strIbhAvAchcha shikhaNDinaH . pitrA tuShTena me pUrvaM yadA kAlImudavaham .. 6\-119\-34 (44379) svachChandamaraNaM dattamavadhyatvaM raNe tathA . tasmAnmR^ityumahaM manye prAptakAlamivAtmanaH .. 6\-119\-35 (44380) evaM j~nAtvA vyavasitaM bhIShmasyAmitatejasaH . R^iShayo vasavashchaiva viyatsthA bhIShmamabruvan .. 6\-119\-36 (44381) yatte vyavasitaM tAta tadasmAkamapi priyam . tatkuruShva mahArAja yuddhe buddhiM nivartaya .. 6\-119\-37 (44382) asya vAkyasya nidhane prAdusAsIchChivo.anilaH . anulomaH sugandhI cha pR^iShataishcha samanvitaH .. 6\-119\-38 (44383) devadundubhayashchaiva saMpraNedurmahAsvanAH . papAta puShpavR^iShTishcha bhIShmasyopari mAriSha .. 6\-119\-39 (44384) na cha tAH shushruve kashchitteShAM saMvadatAM giraH . R^ite bhIShmaM mahAbAhuM mAM chApi munitejasA .. 6\-119\-40 (44385) saMbhramashcha mahAnAsItridashAnAM vishAMpate . patiShyati rathAdbhIShme sarvalokapriye tadA .. 6\-119\-41 (44386) iti devagaNAnAM cha vAkyaM shrutvA mahAtapAH . tataH shAntanavo bhIShmo bIbhatsuM nAbhyavartata .. 6\-119\-42 (44387) bhidyamAnaH shitairbANaiH sarvAvaraNabhedibhiH . shikhaNDI tu mahArAja bharatAnAM pitAmaham .. 6\-119\-43 (44388) AjaghAnorasi kruddho navabhirnishitaiH sharaiH . sa tenAbhihataH sa~Nkhye bhIShmaH kurupitAmahaH .. 6\-119\-44 (44389) nAkampata mahArAja kShitikampe yathA.achalaH . tataH prahasya bIbhatsurvyAkShipangANDivaM dhanuH .. 6\-119\-45 (44390) gA~NgeyaM pa~nchaviMshatyA kShudrakANAM samArpayat . punaH punaH shatairenaM tvaramANo dhana~njayaH .. 6\-119\-46 (44391) sarvagAtreShu saMkruddhastathA marmasvatADayat . evamanyairapi bhR^ishaM viddhyamAnaH sahasrashaH .. 6\-119\-47 (44392) tAnapyAshu sharairbhIShmaH pravivyAdha mahArathaH . taishcha muktA~nCharAnbhIShmo yudhi satyaparAkramaH .. 6\-119\-48 (44393) nivArayAmAsa sharaiH samaM sannataparvabhiH . shikhaNDI tu raNe bANAnyAnmumocha mahArathaH .. 6\-119\-49 (44394) na chakruste rujaM tasya rukmapu~NkhAH shilAsitAH . tataH kirITI saMkruddho bhIShmamevAbhyavartata .. 6\-119\-50 (44395) shikhaNDinaM puraskR^itya dhanushchAsya samAchChinat . athainaM navabhirviddhvA dhvajamekena chichChide .. 6\-119\-51 (44396) sArathiM vishikhaishchAsya dashabhiH samakampayat . so.anyatkArmukamAdAya gA~Ngeyo balavattaram .. 6\-119\-52 (44397) tadapyasya shitairbhallaistridhA tribhiraghAtayat . nimeShArdhena kaunteya AttamAttaM mahAraNe .. 6\-119\-53 (44398) evamasya dhanUMShyAjau chichCheda subahUnyatha . tataH shAntanavo bhIShmo bIbhatsuM nAtyavartata .. 6\-119\-54 (44399) athainaM pa~nchaviMshatyA kShudrakANAM samArpayat . so.atividdho maheShvAso duHshAsanamabhAShata .. 6\-119\-55 (44400) eSha pArtho raNe kruddhaH pANDavAnAM mahArathaH . sharairanekasAhastrairmAmevAbhyapatadraNe .. 6\-119\-56 (44401) na chaiSha samare shakyo jetuM vajrabhR^itA api . na chApi sahitA vIrA devadAnavarAkShasAH .. 6\-119\-57 (44402) mAM chApi shaktA nirjetuM kimu martyA mahArathAH . 6\-119\-58b`R^ite.arjunaM susaMkruddhametatsatyaM bravImi te ..' 6\-119\-58 (44403) evaM tayoH saMvadatoH phalguno nishitaiH sharaiH . shikhaNDinaM puraskR^itya bhIShmaM vivyAdha saMyuge .. 6\-119\-59 (44404) tato duHshAsanaM bhIShmaH smayamAna ivAbravIt . ardito nishitairbANairbhR^ishaM gANDIvadhanvanA .. 6\-119\-60 (44405) vajrAshanisamasparshAH supu~NkhAH supratejanAH . sumuktA avyavachChinnA neme bANAHshikhaNDinaH .. 6\-119\-61 (44406) nikR^intamAnA marmANi dR^iDhAvaraNabhedinaH . susalA iva me dhnanti neme bANaH shikhaNDinaH .. 6\-119\-62 (44407) vajradaNDasamasparshA vajravegadurAsadAH . mama prANAnArujanti neme bANAH shikhaNDinaH .. 6\-119\-63 (44408) nAshayantIva me prANAnyamadUtA ivAgatAH . gadAparighasaMsparshA neme bANAH shikhaNDinaH .. 6\-119\-64 (44409) bhujagA iva saMkruddhA lelihAnA viSholbaNAH . samAvishanti marmANi neme bANAH shikhaNDinaH .. 6\-119\-65 (44410) arjunasya ime bANA neme bANAH shikhaNDinaH . kR^intanti mama gAtrANi mAghamAM segavA iva .. 6\-119\-66 (44411) sarve hyapi na me duHkhaM kuryuranye narAdhipAHka . vIraM gANDIvadhanvAnamR^ite jiShNuM kapidhvajam .. 6\-119\-67 (44412) iti bruva~nChAntanavo didhakShuriva pANDavam . shaktiM bhIShmaH sa pArthAya tatashchikShepa bhArata .. 6\-119\-68 (44413) tAmasya vishikhaishChittvA tridhA tribhirapAtayat . pashyatAM kuruvIrANAM sarveShAM tatra bhArata .. 6\-119\-69 (44414) charmAthAdatta gA~Ngeyo jAtarUpapariShkR^itam . kha~NgaM chAnyataraprepsurmR^ityoragre jayAya vA .. 6\-119\-70 (44415) tasya tachChatadhA charma vyadhamatsAyakaistathA . rathAdanavarUDhasya tadadbhutamivAbhavat .. 6\-119\-71 (44416) tato yudhiShThiro rAjA svAnyanIkAnyachodayat . abhidravata gA~NgeyaM mA vo.astu bhayamaNvapi .. 6\-119\-72 (44417) atha te tomaraiH prAsairbANaughaishcha samantataH . paTTasaishcha sunistriMshairnArAchaishcha tathA shitaiH .. 6\-119\-73 (44418) vatsadantaishcha bhallaishcha tamekamabhidudruvuH . siMhanAdastato ghoraH pANDavAnAmabhUttadA .. 6\-119\-74 (44419) tathaiva tava putrAshcha nedurbhIShmajayaiShiNaH . tamekamabhyarakShanta siMhanAdAMshcha chakrire .. 6\-119\-75 (44420) tatrAsIttumulaM yuddhaM tAvakAnAM paraiH saha . dashame.ahani rAjendra bhIShmArjunasamAgame .. 6\-119\-76 (44421) AsIddhora ivAvarto muhUrtamudadheriva . sainyAnAM yudhyamAnAnAM nighnatAmitaretaram .. 6\-119\-77 (44422) asaumyarUpA pR^ithivI shoNitAktA.abhavattadA . samaM cha viShamaM chaiva na prAj~nAyata kiMchana .. 6\-119\-78 (44423) yodhAnAmayutaM hatvA tasminsa dashame.ahani . atiShThadAhave bhIShmo bhidyamAneShu marmasu .. 6\-119\-79 (44424) tataH senAmukhe tasminsthitaH pArtho dhanurdharaH . madhyena kurusainyAnAM drAvayAmAsa vAhinIm .. 6\-119\-80 (44425) `tatrAdbhutamapashyAma pANDavAnAM parAkramam . drAvayAmAsuriShubhiH sarvAnbhIShmapadAnugAn ..' 6\-119\-81 (44426) vayaM shvetahayAdbhItAH kuntIputrAddhana~njayAt . pIDyamAnAH shitaiH shastraiH prAdravAma raNe tadA .. 6\-119\-82 (44427) `pANDavaiH pa~nchabhiH sArdhaM sAtyakena cha dhanvinA . dhR^iShTadyumnasukhaiH sarvaiH pA~nchAlaishcha samantataHka .. 6\-119\-83 (44428) bhidyamAnAH sharaistIkShNaiH sarve kArShNipurogamaiH . droNadrauNikR^itaiH sArdhaM sarve shalyashalAdayaH . tAvakAH samare rAja~njahurbhIShmaM mahAmR^idhe ..' 6\-119\-84 (44429) sauvIrAH kitavAH prAchyAHpratIchyodIchyamAlavAH . abhIShAhAH shUrasenAH shibayo.atha vasAtayaH .. 6\-119\-85 (44430) sAlvAshrayAstrigartAshcha ambaShThAH kekayaiH saha . dvAdashaite janapadAH sharArtA vraNapIDitAH . saMgrAme prajahurbhIShmaM yudhyamAnAH kirITinA .. 6\-119\-86 (44431) tatastamekaM bahavaH parivArya samantataH . parikAlya kurUnsarvA~nshararShairavAkiran .. 6\-119\-87 (44432) nipAtayata gR^ihNIta yudhyadhvamavakR^intata . ityAsIttumulaH shabdo rAjanbhIShmarathaM prati .. 6\-119\-88 (44433) nihatya samare rAja~nshatasho.atha sahasrashaH . na tasyAsIdanirbhinnaM gAtre dvya~Ngulamantaram .. 6\-119\-89 (44434) evaMbhUtastava pitA sharairvishakalIkR^itaH . shitAgraiH phalgunenAjau prAkshirAH prApatadrathAt .. 6\-119\-90 (44435) kiMchichCheShe dinakare putrANAM tava pashyatAm . hAheti divi devAnAM pArthivAnAM cha bhArata .. 6\-119\-91 (44436) patamAne rathAdbhIShme babhUva sumahAsvanaH . saMpatantamabhiprekShya mahAtmAnaM pitAmaham .. 6\-119\-92 (44437) saha bhIShmeNa sarveShAM prApatanhR^idayAni naH . sa papAta mahAbAhurvasudhAmanunAdayan .. 6\-119\-93 (44438) indradhvaja ivotsR^iShTaH ketuH sarvadhanuShmatAm . dharaNIM na sa pasparsha sharasa~NghaiH samAvR^itaH .. 6\-119\-94 (44439) shalatalpe maheShvAsaM shayAnaM puruSharShabham . rathAtprapatitaM chainaM divyo bhAvaH samAvishat .. 6\-119\-95 (44440) abhyavarShachcha parjanyaH prAkampata cha medinI . patansa dadR^ishe chApi dakShiNena divAkaram .. 6\-119\-96 (44441) saMj~nAM chopAlabhadvIraH kAlaM saMchintya bhArata . antarikShe cha shushrAva divyA vAchaH samantataH .. 6\-119\-97 (44442) kathaM mahAtmA gA~NgeyaH sarvashastrabhR^itAM varaH . kAlakartA naravyAghraH saMprApte dakShiNAyane .. 6\-119\-98 (44443) sthito.asmIti cha gA~NgeyastachChrutvA vAkyamabravIt . dhArayiShyAmyahaM prANAnpatiti.api mahItale .. 6\-119\-99 (44444) uttarAyaNamanvichChansugatipratikA~NkShayA . tasya tanmatamAj~nAya gahgA himavataH sutAH .. 6\-119\-100 (44445) maharShInhaMsarUpeNa preShayAmAsa tatra vai . tatastaM prati te haMsAstvaritA mAnasaukasaH .. 6\-119\-101 (44446) AjagmuH sahitA draShTuM bhIShmaM kurupitAmaham . yatra shete narashreShThaH sharatalpe pitAmahaH .. 6\-119\-102 (44447) te tu bhIShmaM samAsAdya R^iShayo haMsarUpiNaH . apashya~nCharatalpasthaM bhIShmaM kurukulodvaham .. 6\-119\-103 (44448) te taM dR^iShTvA mahAtmAnaM kR^itvA chApi pradakShiNam . gA~NgeyaM bharatashreShThaM dakShiNena cha bhAskaram .. 6\-119\-104 (44449) itaretaramAmantrya prAhustatra manIShiNaH . bhIShmaH kathaM mahAtmA sansaMsthAtA dakShiNAyane .. 6\-119\-105 (44450) ityuktvA prasthitA haMsA dakShiNAmabhito disham . saMprekShya vai mahAbuddhishchintayitvA cha bhArata .. 6\-119\-106 (44451) tAnabravIchChAntanavo nAhaM gantA kathaMchana . dakShiNAvarta Aditye etanme manasi sthitam .. 6\-119\-107 (44452) gamiShyAmi svakaM sthAnamAsIdyanme purAtanam . udagAyana Aditye haMsAH satyaM bravImi vaH .. 6\-119\-108 (44453) dhArayiShyAmyahaM prANAnuttarAyaNakA~NkShayA . prANAnAM cha samutsarga aishvaryaM niyataM mama .. 6\-119\-109 (44454) tasmAtprANAndhArayiShye mumUrShurudagAyane . yashcha datto varo mahyaM pitrA tena mahAtmanA .. 6\-119\-110 (44455) Chandataste bhavenmR^ityuriti tatsatyamastu me . dhArayiShye tataH prANAnutsarge niyate sati .. 6\-119\-111 (44456) ityuktvA tAMstadA haMsAnsa shete sharatalpagaH . evaM kurUNAM patite shR^i~Nge bhIShme mahaujasi .. 6\-119\-112 (44457) pANDavAH sR^i~njayAshchaiva siMhanAdaM prachakrire . tasminhate mahAsatve bharatAnAM pitAmahe .. 6\-119\-113 (44458) na kiMchitpratyapadyanta putrAste bharatarShabha . saMmohashchaiva tumulaH karUNAmabhavattadA .. 6\-119\-114 (44459) kR^ipaduryodhanamukhA niHshvasya rurudustataH . viShAdAchcha chiraM kAlamatiShThanvigatendriyAH .. 6\-119\-115 (44460) dadhyushchaiva mahArAja na yuddhe dadhire manaH . UrugrAhagR^ihItAshcha nAbhyadhAvanta pANDavAn .. 6\-119\-116 (44461) avadhye shantanoH putre hate bhIShme mahaujasi . `duHkhArtAste tato rAjankurUNAM patayo.abhavan .' abhAva sahasA rAjankururAjasya tarkitaH .. 6\-119\-117 (44462) hatapravIrAstu vayaM nikR^ittAshcha shitaiH sharaiH . kartavyaM nAbhijAnImo nirjitAH savyasAchinA .. 6\-119\-118 (44463) pANaDavAshcha jayaM labdhvA paratra cha parAM gatim . sarve dadhyurmahAsha~Nkha~nshUrAH parighavAhavaH .. 6\-119\-119 (44464) somakAshcha sapA~nchAlAH prAhR^iShyanta janeshvara . tatastUryasahasreShu nadatsu sa mahAbalaH .. 6\-119\-120 (44465) AsphoTayAmAsa bhR^ishaM bhImaseno nanAda cha . senayorubhayoshchApi gA~Ngeye nihate vibhau .. 6\-119\-121 (44466) saMnyasya virAH shastrANi prAdhyAyanta samantataH . prAkroshanprAdravaMshchAnye jagmurmohaM tathA.apare .. 6\-119\-122 (44467) kShatraM chAnye.abhyanindanta bhIShmaM chAnye.abhyapUjayan . R^iShayaH pitarashchaiva prashashasurmahAvratam .. 6\-119\-123 (44468) bharatAnAM cha ye pUrve te chainaM prashashaMsire . mahopaniShadaM chaiva yogamAsthAya viryavAn .. 6\-119\-124 (44469) japa~nshAntanavo dhImAnkAlAkA~NkShI sthito.abhavat .. .. 6\-119\-125 (44470) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dashamadivasayuddhe ekonaviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-119\-26 AttamAttaM gR^ihItaM gR^ihItam .. 6\-119\-37 vyavasitaM nishchitam .. 6\-119\-38 nidhane samAptau .. 6\-119\-40 munitejasA vyAsaprabhAvena .. 6\-119\-61 avyavachChinnAH saMtatAHcha .. 6\-119\-66 mAghamA karkaTI proktA tadapatyaM tu segavA . yathA mAghamAM karkaTI mAtaraM segavAstadapatyAni kR^intanti udarasthAnyapatyAni pR^iShThaM vidArya vahirnargachChanti tadvadityarthaH . tena prANApahArivedanAjanakatvaM bAmAnAM nedaM shikhaNDibANeShu saMbhavati . teShAM mada~Nge puShpatulyatvAt .. 6\-119\-70 agre teShAm . mR^ityoriti chaturthyarthe ShaShThI . mR^ityave ityarthaH .. 6\-119\-86 prANapIDitA iti ko gho pAThaH .. 6\-119\-97 kAlaM mR^ityum .. 6\-119\-104 dakShiNena dakShiNamArgasthaM bhAskaraM cha dR^iShTvetyanvayaH .. 6\-119\-105 saMsthAtA mariShyati .. 6\-119\-109 aishvaryaM svasAmarthyaM svachChandamR^ityutvAt .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 120 .. shrIH .. 6\.120\. adhyAyaH 120 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## kurupANDavairanyai rAjabhishcha bhIShmAbhivAdanam .. 1 .. arjunena bhIShmAya bANamayopadhAnasamarpaNam .. 2 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-120\-0 (44471) dhR^itarAShTra uvAcha. 6\-120\-0x (4240) kathamAsaMstadA yodhA hInA bhIShmeNa sa~njaya . balinA devakalpena kaumArabrahmachAriNA .. 6\-120\-1 (44472) tadaiva nihatAnmanye kurUnanyAMshcha pANDavaiH . na prAharadyadA bhIShmo ghR^iNitvAddrupadAtmajam .. 6\-120\-2 (44473) tato duHkhataraM manye kimanyatprabhaviShyati . adyaiva nihataM shrutvA pitaraM mama durmateH .. 6\-120\-3 (44474) ashmasAramayaM nUnaM hR^idayaM mama sa~njaya . shrutvA vinihataM bhIShmaM shatadhA yanna dIryate .. 6\-120\-4 (44475) yadanyannihatenAjau bhIShmeNa jayamichChatA . cheShTitaM kurusiMhena tanme kathaya suvrata .. 6\-120\-5 (44476) punaHpunarna mR^iShyAmi hataM devavrataM raNe . na hato jAmadagnyena divyairastraishcha yaH purA .. 6\-120\-6 (44477) sa hato draupadeyena pA~nchAlyena shikhaNDinA . 6\-120\-7 (44478) sa~njaya uvAcha . sAyAhne nyapatadbhUmau dhArtarAShTrAnviShAdayan .. 6\-120\-7x (4241) pA~nchAlAnharShayaMshchaiva bhIShmaH kurupitAmahaH . sa shete sharatalpastho medinImaspR^ishaMstadA .. 6\-120\-8 (44479) bhIShmo rathAtprapatitaH saMChinno bahubhiH sharaiH . hAheti tumulaH shabdo bhUtAnAM samapadyata .. 6\-120\-9 (44480) sImAvR^ikShe nipatite kurUNAM samitiMjaye . senayorubhayo rAjankShatriyAnbhayamAvishat .. 6\-120\-10 (44481) bhIShmaM shAntanavaM dR^iShTvA vishIrNakavachadhvajam . kuravaH paryavartanta pANDavAshcha vishAMpate .. 6\-120\-11 (44482) khaM tamaHsaMvR^itamabhUdAsIdbhAnurgataprabhaH . rarAsa pR^ithivI chaiva bhIShme shAntanave hate .. 6\-120\-12 (44483) ayaM brahmavidAM shreShTho gatirbrahmavidAM sadA . ityabhAShanta bhUtAni shayAnaM puruSharShabham .. 6\-120\-13 (44484) ayaM pitaramAj~nAya kAmArtaM shantanuM purA . UrdhvaretasamAtmAnaM chakAra puruSharShabhaH .. 6\-120\-14 (44485) iti sma sharatalpasthaM bharatAnAM pitAmaham . R^iShayastvabhyabhAShanta sahitAH siddhachAraNaiH .. 6\-120\-15 (44486) hate shAntanave bhIShme bharatAnAM pitAmahe . na kiMchitpratyapadyanta putrAstava hi mAriSha .. 6\-120\-16 (44487) viShaNNavadanAshchAsanhatashrIkAshcha bhArata . atiShThanvrIDitAshchaiva hriyA yuktA hyadhomukhAH .. 6\-120\-17 (44488) pANDavAshcha jayaM labdhvA saMgrAmashirasi sthitAH . sarve dadhyurmahAsha~NkhAnhemajAlapariShkR^itAn .. 6\-120\-18 (44489) harShAttUryasahasreShu vAdyamAneShu chAnagha . apashyAma mahArAja bhImasenaM mahAbalam .. 6\-120\-19 (44490) vikrIDamAnaM kaunteyaM harSheNa mahatA yutam . nihatya tarasA shatruM mahAbalasamanvitam .. 6\-120\-20 (44491) saMmohashchApi tumulaH kurUNAmabhavattataH . karNaduryodhanau chApi niHshvasetAM muhurmuhuH .. 6\-120\-21 (44492) tathA nipAtite bhIShme kauravANAM pitAmahe . hAhAbhUtamabhUtsarvaM nirmaryAdamavartata .. 6\-120\-22 (44493) dR^iShTvA cha patitaM bhIShmaM putro duHshAsanastava . uttamaM javamAsthAya droNAnIkabhupAdravat .. 6\-120\-23 (44494) bhrAtrA prasthApito vIraH svenAnIkena daMshitaH . prayayau puruShavyAghraH svasainyamabhiharShayan .. 6\-120\-24 (44495) tamAyAntamabhiprekShya kuravaH paryavArayan . duHshAsanaM mahArAja kimayaM vakShyatIti cha .. 6\-120\-25 (44496) tato droNAya nihataM bhIShmamAchaShTa kauravaH . droNastadA.apriyaM shrutvA mumoha bharatarShabha .. 6\-120\-26 (44497) sa saMj~nAmupalabhyAshu bhAradvAjaH pratApavAn . nivArayAmAsa tadA svAnyanIkAni mAriSha .. 6\-120\-27 (44498) vinivR^ittAnkurUndR^iShTvA pANDavApi svasainikAn . rathaiH shIghrAshvasaMyuktaiH samantAtparyavArayan .. 6\-120\-28 (44499) nivR^itteShu cha sainyeShu pAramparyeNa sarvashaH . nirmuktakavachAH sarve bhIShmamIyurnarAdhipAH .. 6\-120\-29 (44500) vyuparamya tato yuddhAdyodhAH shatasahasrashaH . upatasthurmahAtmAnaM prajApatimivAmarAH .. 6\-120\-30 (44501) te tu bhIShmaM samAsAdya shayAnaM bharatarShabham . abhivAdyAvatiShThanta pANDavAH kurubhiH saha .. 6\-120\-31 (44502) atha pANDUnkurUMshchaiva praNipatyAgrataH sthitAn . abhyabhAShata dharmAtmA bhIShmaH shAntanavastadA .. 6\-120\-32 (44503) svAgataM vo mahAbhAgAH svAgataM vo mahArathAH . tuShyAmi darshanAchchAhaM yuShmAkamamaropamAH .. 6\-120\-33 (44504) abhinandya sa tAnevaM shirasA lambatA.abravIt . `parapArshve tava sutAnsthitAnudvIkShya bhArata.' shiro me lambate.atyarthamupadhAnaM pradIyatAm .. 6\-120\-34 (44505) tato nR^ipAH samAjahrustanUni cha mR^idUni cha . upadhAnAni mukhyAni naichChattAni pitAmahaH .. 6\-120\-35 (44506) athAbravInnaravyAghraH prasahanniva tAnnR^ipAn . naitAni vIrashayyAsu yuktarUpANi pArthivAH .. 6\-120\-36 (44507) tato vIkShya narashreShThamabhyabhAShata pANDavam . dhana~njayaM dIrghabAhuM sarvalokamahAratham .. 6\-120\-37 (44508) dhana~njaya mahAbAho shiro me tAta lambate . dIyatAmupadhAnaM vai yadyuktamiha manyase .. 6\-120\-38 (44509) sa~njaya uvAcha. 6\-120\-39x (4242) samAropya mahachchApamabhivAdya pitAmaham . netrAbhyAmashrupUrNAbhyAmidaM vachanamabravIt .. 6\-120\-39 (44510) Aj~nApaya kurushreShTha sarvashastrabhR^itAM vara . preShyo.ahaM tava durdharSha kriyatAM kiM pitAmaha .. 6\-120\-40 (44511) tamabravIchChAntanavaH shiro me tAta lambate . 6\-120\-41b`dIyatAmupadhAnaM me yadyuktamiha manyase' upadhAnaM kurushreShTha upadhehi mamArjuna .. 6\-120\-41 (44512) vIrashayyAnurUpaM vai shIghraM vIra prayachCha me . tvaM hi pArtha samartho vai shreShThaH sarvadhanuShmatAm .. 6\-120\-42 (44513) kShatradharmasya vettA cha buddhisatvaguNAnvitaH . phalguno.api tathetyuktvA vyavasAyaM paraMjayaH .. 6\-120\-43 (44514) gR^ihyAnumantrya gANDIvaM sharAnsannataparvaNaH . anumAnya mahAtmAnaM bharatAnAM mahAratham .. 6\-120\-44 (44515) tribhistIkShNairmahAvegairudagR^ihNAchChiraH sharaiH . abhiprAye tu vidite dharmAtmA svayasAchinA .. 6\-120\-45 (44516) atuShyadbharatashreShTho bhIShmo dharmArthatattvavit . upadhAnena dattena pratyanandaddhana~njayam .. 6\-120\-46 (44517) prAha sarvAnsamudvIkShya bharatAnbhArataM prati . kuntIputraM yudhAM shreShThaM suhR^idAM prItivardhanam .. 6\-120\-47 (44518) shayanasyAnurUpaM me pANDavopahitaM tvayA . yadyanyathA prapadyethAH shapeyaM tvAmahaM purA .. 6\-120\-48 (44519) evameva mahAbAho dharmeShu paritiShThatA . svaptavyaM kShatriyeNAjau sharatalpagatena vai .. 6\-120\-49 (44520) evamuktvA tu bIbhatsuM sarvAMstAnabravIdvachaH . rAj~nashcha rAjaputrAMshcha pANDavairabhisaMvR^itAn .. 6\-120\-50 (44521) pashyadhvamupadhAnaM me pANaDavenAbhisandhitam . shayeyamasyAM shayyAyAM yAvadAvartanaM raveH .. 6\-120\-51 (44522) ye tadA dhArayiShyanti te cha prekShyanti mAM nR^ipAH . dishaM vaishravaNAkrAntAM yadA gantA divAkaraH .. 6\-120\-52 (44523) nUnaM saptAshvayuktena rathenottamatejasA . rakShye.ahaM vai mama prANAnsuhR^idaH supriyAniva .. 6\-120\-53 (44524) parikhAH khanyatAmatra mamAvasadane nR^ipAH . upAsiShye vivasvantamevaM sharashatAchitaH . upAramadhvaM saMgrAmAdvairamutsR^ijya pArthivAH .. 6\-120\-54 (44525) sa~njaya uvAcha. 6\-120\-55x (4243) upAtiShThannatho vaidyAH shalyoddharaNakovidAH . sarvopakaraNairyuktAH kushalaiH sAdhushikShitAH .. 6\-120\-55 (44526) tAndR^iShTvA jAhnavIputraH provAcha tanayaM tava . dattadeyA visR^ijyantAM pUjayitvA chikitsakAH .. 6\-120\-56 (44527) evaMgate mayedAnIM vaidyaiH kAryamihAsti kim . kShatradharme prashastAM hi prApto.asmi paramAM gatim .. 6\-120\-57 (44528) naiSha dharmo mahIpAlAH sharatalpagatasya me . ebhireva sharaishchAhaM dagdhavyo.agnau narAdhipAH .. 6\-120\-58 (44529) tachChrutvA vachanaM tasya putro duryodhanastava . vaidyAnvisarjayAmAsa pUjayitvA yathArhataH .. 6\-120\-59 (44530) tataste vismayaM jagmurnAnAjanapadeshvarAH . sthitiM dharme parAM dR^iShTvA bhIShmasyAmitatejasaH .. 6\-120\-60 (44531) upadhAnaM tato dattvA pituste manujeshvarAH . sahitAH pANDavAH sarve kuravashcha mahArathAH .. 6\-120\-61 (44532) upagamya mahAtmAnaM shayAnaM shayane shubhe .. 6\-120\-62 (44533) te.abhivAdya tato bhIShmaM kR^itvA cha triHpradakShiNam . vidhAya rakShAM bhIShmasya sarva eva samantataH .. 6\-120\-63 (44534) vIrAH svashibirANyeva dhyAyantaH paramAturAH . niveshAyAbhyupAgachChansAyAhne rudhirokShitAH .. 6\-120\-64 (44535) niviShTAnpANDavAMshchaiva prIyamANAnmahArathAn . bhIShmasya patanaM dR^iShTvA upagamya mahAbalaH .. 6\-120\-65 (44536) uvAcha mAdhavaH kAle dharmaputraM yudhiShThiram . diShTyA jayasi kauravya diShTyA bhIShmo nipAtitaH .. 6\-120\-66 (44537) avadhyo mAnuShaireva satyasandho mahArathaH . athavA daivataiH sArdhaM sarvashAstrasya pAragaH .. 6\-120\-67 (44538) tvAM tu chakShurhaNaM prApya dagdho ghoreNa chakShuSha . 6\-120\-68 (44539) sa~njaya uvAcha . evamukto dharmarAjaH pratyuvAcha janArdanam .. 6\-120\-68x (4244) tava prasAdAdvijayaH krodhAttava parAjayaH . tvaM hi naH sharaNaM kR^iShNa bhaktAnAmabhayaMkaraH .. 6\-120\-69 (44540) anAshcharyo jayasteShAM yeShAM tvamasi keshava . rakShitA samare nityaM nityaM chApi hite rataH .. 6\-120\-70 (44541) sarvathA tvAM samAsAdya nAshcharyamiti me matiH. 6\-120\-71 (44542) sa~njaya uvAcha . evamuktaH pratyuvAcha smayamAno janArdanaH . tavaivaitadyuktarUpaM vachanaM pArthivottama .. .. 6\-120\-71x (4245) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dashamadivase viMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-120\-11 paryavartanta parivR^itavantaH .. 6\-120\-17 vrIDitAH vrIDAvantaH . vrIDA chAnyataH. hrIshchAkAryakaraNAt .. 6\-120\-29 pAramparyeNa krameNa .. 6\-120\-34 upadhAnaM upabarham .. 6\-120\-38 iha vIrashayyAyAm .. 6\-120\-43 vyavasAyamuchitodyogam .. 6\-120\-45 anvagR^ihNAt avataShTambhe .. 6\-120\-48 upahitaM upadhAnIyaM dattam .. 6\-120\-53 vimokShye.ahaM tadA prANAn iti jho pAThaH .. 6\-120\-54 mamAvasadane mannivAsasthAne .. 6\-120\-68 chakShuShA hantIti tathA tam . dR^iShTimAtreNa hananakShamam .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 121 .. shrIH .. 6\.121\. adhyAyaH 121 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## tR^iShArtena bhIShmeNa pAnIyayAchanam .. 1 .. rAjabhiH kalashenAnIte jale bhIShmeNa tannindanapUrvakamarjunaMprati yAchanam .. 2 .. arjunena paryanyAstreNa bhUmiMbhittvotthApitasaliladhArayA bhIShmasya tR^iShNAshamanam .. 3 .. bhIShmeNa duryodhanaMprati arjunaprashaMsanapUrvakaM pANDavaiH saha shamopadeshaH .. 4 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-121\-0 (44543) sa~njaya uvAcha. 6\-121\-0x (4246) vyuShTAyAM tu mahArAja sharvaryAM sarvapArthivAH . pANDavA dhArtarAShTrAshcha upAtiShThanpitAmaham .. 6\-121\-1 (44544) taM vIrashayane vIraM shayAnaM kurusattama . abhivAdyopatasthurvai kShatriyAH kShatriyarShabham .. 6\-121\-2 (44545) kanyAshchandanachUrNaishcha lAjairmAlyaishcha sarvashaH . avAkira~nChAntanavaM tatra gatvA sahasrashaH .. 6\-121\-3 (44546) striyo vR^iddhAstathA bAlAH prekShakAshcha pR^ithagjanAH . samabhyayuH shAntanavaM bhUtAnIva tamonudam .. 6\-121\-4 (44547) tUryANi shatasa~NkhyAni tathaiva naTanartakAH . shilpinashcha tathA.a.ajagmuH kuruvR^iddhaM pitAmaham .. 6\-121\-5 (44548) upAgamya cha rAjendra sannahAnvipramuchya te . AyudhAni cha nikShipya sahitAH kurupANDavAH .. 6\-121\-6 (44549) anvAsanta durAdharShaM devavratamariMdamam . anyonyaM prItimantaste yathApUrvaM yathAvayaH .. 6\-121\-7 (44550) sA pArthivashatAkIrNA samitirbhIShmashobhitA . shushubhe bhAratI dIptA divIvAdityamaNDalam .. 6\-121\-8 (44551) vibabhau cha nR^ipANAM sA ga~NgAsutamupAsatAm . devAnAmiva deveshaM pitAmahamupAsatAm .. 6\-121\-9 (44552) bhIShmastu vedanAM dhairyAnnigR^ihya bharatarShabha . abhitaptaH sharaishchaiva nAtihR^iShTamanA.abravIt .. 6\-121\-10 (44553) sharAbhitaptakAyo hi shastrasaMpAtamUrchChitaH . pAnIyamita saMprekShya rAj~nastAnpratyabhAShata .. 6\-121\-11 (44554) tataste kShatriyA rAjannupAjahruH samantataH . bhakShyAnuchchAvachAnrAjanvArikumbhAMshcha shItalAn .. 6\-121\-12 (44555) upAnItaM tu pAnIyaM dR^iShTvA shAntanavo.abravIt . na me.adya sevituM yogyA bhogAH kevalamAnuShAH .. 6\-121\-13 (44556) apakrAnto manuShyebhyaH sharashayyAM gato hyaham . pratIkShamANastiShThAmi nivR^ittiM shashisUryayoH .. 6\-121\-14 (44557) ` sa~njaya uvAcha. 6\-121\-15x (4247) evamuktvA tadovAcha bhIShmaH sharashataishchitaH . payaH pAsyAmi gopAlA gomayaM na tu gomayam . gopayenAgnivarNena gomayaM na tu gomayam ..' 6\-121\-15 (44558) evamuktvA shAntanavo nindanvAkyena pArthivAn . arjunaM draShTumichChAmItyabhyabhAShata bhArata .. 6\-121\-16 (44559) athopetya mahAbAhurabhivAdya pitAmaham . atiShThatprA~njaliH prahvaH kiM karomIti chAbravIt .. 6\-121\-17 (44560) taM dR^iShTvA pANDavaM rAjannabhivAdyAgrataH sthitam . abhyabhAShata dharmAtmA bhIShmaH prIto dhanaMjayam .. 6\-121\-18 (44561) dahyatIva sharIra me saMvR^itasya taveShubhiH . marmANi paridUyante mukhaM cha parishuShyati .. 6\-121\-19 (44562) vedanArtasharIrasya prayachChApo mamArjuna . tvaM hi shakto maheShvAsa dAtumApo yathAvidhi .. 6\-121\-20 (44563) sa~njaya uvAcha. 6\-121\-21x (4248) arjunastu tathetyuktvA rathamAruhya vIryavAn . adhijyaM balavatkR^itvA gANDIvaM vyAkShipaddhanuH .. 6\-121\-21 (44564) tasya jyAtalanirghoShaM visphUrjitamivAshaneH . vitresuH sarvabhUtAni sarve shrutvA cha pArthivAH .. 6\-121\-22 (44565) tataH pradakShiNaM kR^itvA rathena rathinAM varaH . shayAnaM bharatashreShThaM sarvashastrabhR^itAM varam .. 6\-121\-23 (44566) saMdhAya cha sharaM dIptamabhimantrya sa pANDavaH . parjanyAstreNa saMyojya sarvalokasya pashyataH .. 6\-121\-24 (44567) avidhyatpR^ithivIM pArthaH pArshve bhIShmasya dakShiNe . utpapAta tato dhArA vAriNo vimalA shubhA .. 6\-121\-25 (44568) shItasyAmR^itakalpasya divyagandharasasya cha . atarpayattataH pArthaH shItayA jaladhArayA .. 6\-121\-26 (44569) bhIShmaM kurUNAmR^iShabhaM divyaM divyaparAkramam . karmaNA tena pArthasya shakrasyeva vikurvataH .. 6\-121\-27 (44570) vismayaM paramaM jagmustataste vasudhAdhipAH . tatkarma prekShya bIbhatsoratimAnuShavikramam .. 6\-121\-28 (44571) saMprAvepanta kuravo gAvaH shItArditA iva . vismayAchchottarIyANi vyAvidhyansarvato nR^ipAH .. 6\-121\-29 (44572) sha~NkhadundubhinirghoShastumulaH sarvato.abhavat . tR^iptaH shAntanavashchApi rAjanbIbhatsumabravIt .. 6\-121\-30 (44573) sarvapArthivavIrANAM sannidhau pUjayanniva . naitachchitraM mahAbAho tvayi kauravanandana .. 6\-121\-31 (44574) kathito nAradenAsi pUrvarShiramitadyute . vAsudevasahAyastvaM mahatkarma kariShyasi .. 6\-121\-32 (44575) yannotsahati devendraH saha devairapi dhruvam . vidustvAM nidhanaM pArtha sarvakShatrasya tadvidaH .. 6\-121\-33 (44576) dhanurdharANAmekastvaM pR^ithivyAM pravaro nR^iShu .. 6\-121\-34 (44577) manuShyA jagati shreShThAH pakShiNAM patageshvaraH . saritaM sAgaraH shreShTho gaurvariShThA chatuShpadAm .. 6\-121\-35 (44578) AdityastejasAM shreShTho girINAM himavAnvaraH . jAtInAM brAhmaNaH shreShThaH shreShThastvamasi dhanvinAM .. 6\-121\-36 (44579) na vai shrutaM dhArtarAShTreNa vAkyaM mayochyamAnaM vidureNa chaiva . droNena rAmeNa janArdanena muhurmuhuH sa~njayenApi choktam .. 6\-121\-37 (44580) parItabuddhirhi visaMj~nakalpo duryodhano na cha tachChraddadhAti . sa sheShyate vai nihatashchirAya shAstrAtigo bhImabalAbhibhUtaH .. 6\-121\-38 (44581) sa~njaya uvAcha. 6\-121\-39x (4249) etachChrutvA tadvachaH kauravendro duryodhano dInamanA babhUva . tamabravichChAntanavo.abhivIkShya nibodha rAjanbhava vItamanyuH .. 6\-121\-39 (44582) dR^iShTaM duryodhanaitatte yathA pArthena dhImatA . jalasya dhArA janitA shItasyAmR^itagandhinaH .. 6\-121\-40 (44583) etasya kartA loke.asminnAnyaH kashchana vidyate . AgneyaM vAruNaM saumyaM vAyavyamatha vaiShNavam .. 6\-121\-41 (44584) aindraM pAshupataM brahmaM pArameShThyaM prajApateH . dhAtustvaShTushcha saviturvaivasvatamathApi vA .. 6\-121\-42 (44585) sarvasminmAnuShe loke vettyeko hi dhana~njayaH . kR^iShNo vA devakIputro nAnyo vedeha kashchana .. 6\-121\-43 (44586) ashakyaH pANDavastAta yuddhe jetuM kathaMchana . amAnuShANi karmANi yasyaitAni mahAtmanaH .. 6\-121\-44 (44587) tena satvavatA sa~Nkhye shUreNAhavashobhinA . jiShNunA samare rAjansaMdhirbhavatu mA chiram .. 6\-121\-45 (44588) yAvatkR^iShNo mahAbAhuH svAdhInaH kurusattama . tAvatpArthena shUreNa saMdhiste tAta yujyatAm .. 6\-121\-46 (44589) yAvanna te chamUH sarvAH sharaiH sannataparvabhiH . nAshayatyarjunastAvatsaMdhiste tAta yrujyatAm .. 6\-121\-47 (44590) yAvattiShThanti samare hatasheShAH sahodarAH . nR^ipAshcha bahavo rAjaMstAvatsaMdhiH prayujyatAm .. 6\-121\-48 (44591) na nirdahati te yAvatkrodhadIptekShaNashchamUm . yudhiShThiro raNe tAvatsaMdhiste tAta yujyatAm .. 6\-121\-49 (44592) nakulaH sahadevashcha bhImasenashcha pANDavaH . yAvachchamUM mahArAja nAshayanti na sarvashaH .. 6\-121\-50 (44593) tAvatte pANDavairvIraiH sauhArdaM mama rochate . yuddhaM madantamevAstu tAta saMshAmya pANDavaiH .. 6\-121\-51 (44594) etatte rochatAM vAkyaM yadukto.asi mayA.anagha . etatkShamamahaM manye tava chaiva kulasya cha .. 6\-121\-52 (44595) tyaktvA manyuM vyupashAmyasva pArthaiH paryAptametadyatkR^itaM phalgunena . bhIShmasyAntAdastu vaH sauhR^idaM cha jIvantu sheShAH sAdhu rAjanprasIda .. 6\-121\-53 (44596) rAjyasyArdaM dIyatAM pANDavAnA\- mindraprasthaM dharamarAjo.abhiyAtu . mA mitradhrukpArthivAnAM jaghanyaH pApAM kIrtiM prApsyase kauravendra .. 6\-121\-54 (44597) mamAvasAnAchChAntirastu prajAnAM saMgachChantAM pANDavAH prItimantaH . pitA putraM mAtulaM bhAgineyo bhrAtA chaiva bhrAtaraM praitu rAjan .. 6\-121\-55 (44598) na chedevaM prAptakAlaM vacho me mohAviShTaH pratipatsyasyabuddhyA . tapsyasyante etadantAH stha sarve satyAmetAM bhAratImIrayAmi .. 6\-121\-56 (44599) sa~njaya uvAcha. 6\-121\-57x (4250) etadvAkyaM sauhR^idAdApageyo madhye rAj~nAM bhArataM shrAvayitvA . tUShNImAsIchChalyasaMtaptamarmA yojyAtmAnaM vedanAM saMniyamya .. 6\-121\-57 (44600) dharmArthasahitaM vAkyaM shrutvA hitamanAmayam . nArochayata putraste mumUrShuriva bheShajam .. .. 6\-121\-58 (44601) iti shrImanmahAbhArate bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi ekaviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH . ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-121\-4 pR^idhagjanAH prAkR^itA janAH . bhUtAni prANino gandharvAdIni vA. tamonudaM sUryam .. 6\-121\-19 paridUyante paritapyante .. 6\-121\-27 vikurvato visheSheNa kurvataH .. 6\-121\-29 vyAvidhyanbhrAmitavantaH .. 6\-121\-33 nidhanaM nidhanahetuH . tadvido devarahasyaj~nAH .. 6\-121\-35 jagati bhUloke .. 6\-121\-52 kShemamiti pAThe hitaM .. 6\-121\-53 phalgunena yatkR^itaM etadetAvadeva paryAptamastu . chashabdAdetAvatAM bhrAtR^INAmantAdapIti .. 6\-121\-57 yojyayogadhAraNAyuktaM kR^itvA .. 6\-121\-58 dharmArtheti shlokaH jho pusta evAsti .. \medskip\hrule\medskip bhIShmaparva \- adhyAya 122 .. shrIH .. 6\.122\. adhyAyaH 122 ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Topics## apagateShu rAjasu karNena rasahi bhIShmametya tadabhivAdanam .. 1 .. bhIShmeNa karNaM prati tasya kuntIsutatvoktyA pANDavaiH saha saMgamachodanA .. 2 .. karNena sayuktikaM pANDavaiH saMgamasya duShkaratvamabhidhAya bhIShmakShamApanapUrvakaM svAvAsagamanam .. 3 .. ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Text## 6\-122\-0 (44602) sa~njaya uvAcha. 6\-122\-0x (4251) tataste pArthivAH sarve jagmuH svAnAlayAnpunaH . tUShNIMbhUte mahArAja bhIShme shantanunandane .. 6\-122\-1 (44603) shrutvA tu nihataM bhIShmaM rAdheyaH puruSharShabhaH . IShadAgatasaMtrAsastvarayopajagAma ha .. 6\-122\-2 (44604) sa dadarsha mahAtmAnaM sharatalpagataM tadA . janmashayyAgataM vIraM kArtikeyamiva prabhum .. 6\-122\-3 (44605) nimIlitAkShaM taM vIraM sAshrukaNThastadA vR^iShA . abhyetya pAdayostasya nipapAta mahAdyutiH .. 6\-122\-4 (44606) rAdheyo.ahaM kurushreShTha nityamakShigatastava . dvebhyo.atyantamanAgAH sanniti chainamuvAcha ha .. 6\-122\-5 (44607) tachChrutvA kuruvR^iddho hi sharaiH saMvR^italochanaH . rahitaM dhiShNyamAlokya samutsArya cha rakShiNaH .. 6\-122\-6 (44608) piteva putraM gA~NgeyaH parirabhyaikapANinA . shanairudvIkShya sasnehamidaM vachanamabravIt .. 6\-122\-7 (44609) na vipriyaM mamaiveha yatspardhethA mayA saha . yadi mAM nAdhigachChethA na te shreyo dhruvaM bhavet .. 6\-122\-8 (44610) kaunteyastvaM na rAdheyo na tavAdhirathaH pitA . sUryajastvaM mahAbAho vidito nAradAnmayA .. 6\-122\-9 (44611) kR^iShNadvaipAyanAchchaiva tejasA cha na saMshayaH . na cha dveShosti me tAta tvayi satyaM bravImi te .. 6\-122\-10 (44612) tejovadhanimittaM tu paruShaM tvAhamabruvam . akasmAtpANDavAnhi tvaM dviShasIti matirmama .. 6\-122\-11 (44613) yenAsi bahusho rAj~nA choditaH sUtanandana . jAto.asi dharmalopena tataste buddhirIdR^ishI .. 6\-122\-12 (44614) nIchAshrayAnmatsareNa dveShiNI guminAmapi . tenAsi bahusho rUkShaM shrAvitaH kurusaMsadi .. 6\-122\-13 (44615) jAnAmi samare vIryaM shatrubhirduHsahaM bhuvi . brahmaNyatAM cha shauryaM cha dAne cha paramAM sthitim .. 6\-122\-14 (44616) na tvayA sadR^ishaH kashchitpuruSheShvamaropama . kulabhedabhayAchchAhaM sadA paruShamuktavAn .. 6\-122\-15 (44617) iShvastre bhArasaMdhAne lAghave.astrabale tathA . sadR^ishaH phalgunenAsi kR^iShNena cha mahAtmanA .. 6\-122\-16 (44618) karNa kAshipuraM gatvA tvayaikena dhanuShmatA . kanyArthe kururAjasya rAjAno mR^iditA yudhi .. 6\-122\-17 (44619) tathA cha balavAnrAjA jarAsandho durAsadaH . samare samarashlAghinna tvayA sadR^isho.abhavat .. 6\-122\-18 (44620) brahmaNyaH sattvayodhI cha tejasA cha balena cha . devagarbhasamaH sa~Nkhye manuShyairadhiko yudhi .. 6\-122\-19 (44621) vyapanIto.adya manyurme yastvAM prati purA kR^itaH . daivaM puruShakAreNa na shakyamativartitum .. 6\-122\-20 (44622) sodaryAH pANDavA vIrA bhrAtaraste.arisUdana . saMgachCha tairmahAbAho mama chedichChasi priyam .. 6\-122\-21 (44623) mayA bhavatu nirvR^ittaM vairamAdityanandana . pR^ithivyAM sarvarAjAno bhavantvadya nirAmayAH .. 6\-122\-22 (44624) karNa uvAcha. 6\-122\-23x (4252) jAnAmyeva mahAbAho sarvametanna saMshayaH . yathA vadasi me bhIShma kaunteyo.ahaM na sUtajaH .. 6\-122\-23 (44625) avakIrNastvahaM kuntyA sUtena cha vivardhitaH . bhuktvA duryodhanaishvaryaM na mithyA kartumutsahe .. 6\-122\-24 (44626) vasudevasuto yadvatpANDavAya dR^iDhavrataH . vamu chaiva sharIraM cha putradAraM tathA yashaH .. 6\-122\-25 (44627) sarvaM duryodhanasyArthe tyaktaM me bhUridakShiNa . mA chaitadvyAdhimaraNaM kShatraM syAditi kaurava .. 6\-122\-26 (44628) kopitAH pANDavA nityaM mayA.ashritya suyodhanam . avashyabhAvI hyartho.ayaM yo na shakyo nivartitum .. 6\-122\-27 (44629) daivaM puruShakAreNa ko vivartitumutsahet . pR^ithivIkShayasaMshIni nimittAni pitAmaha .. 6\-122\-28 (44630) bhavadbhirupalabdhAni kathitAni cha saMsadi . pANDavA vAsudevashcha viditA mama sarvashaH .. 6\-122\-29 (44631) ajeyAH puruShairanyairiti taMshchotsahAmahe . vijayiShye raNe pANDUniti me nishchitaH manaH .. 6\-122\-30 (44632) na cha shakyamavasraShTuM vairametatsudAruNam . dhanaMjayena yotsye.ahaM svadharmaprItamAnasaH .. 6\-122\-31 (44633) anujAnIShva mAM tAta yuddhAya kR^itanishchayam . anuj~nAtastvayA vIra yudhyeyamiti me matiH .. 6\-122\-32 (44634) duruktaM vipratIpaM vA rabhasAchchApalAttathA . yanmayeha kR^itaM kiMchittanme tvaM kShantumarhasi .. 6\-122\-33 (44635) bhIShma uvAcha. 6\-112\-34x (4253) na chechChakyamavasraShTuM vairametatsudAruNam . anujAnAmi karNa tvAM yudhyasva svargakAmyayA .. 6\-122\-34 (44636) nirmanyurgatasaMrambhaH kR^itakarmA raNe sma ha . yathAshakti yathotsAhaM satAM vR^itteShu vR^ittavAn .. 6\-122\-35 (44637) ahaM tvAmanujAnAmi yadichChasi tadApnuhi . kShatradharmajitA.NllokAnavApsyasi dhanaMjayAt .. 6\-122\-36 (44638) yudhyasva nirahaMkAro balavIryavyapAshrayaH . dharmyAddhi yuddhAdadhikaM kShatriyasya na vidyate .. 6\-122\-37 (44639) prashame hi kR^ito yatnaH sumahAnsuchiraM mayA . na chaiva shakitaH kartuM yato dharmastato jayaH .. 6\-122\-38 (44640) sa~njaya uvAcha. 6\-122\-39x (4254) ityuktavati gA~Ngeye abhivAdyopamantrya cha . rAdheyo rathamAruhya prAyAttava sutaM prati .. 6\-122\-39 (44641) ` vaishampAyana uvAcha. 6\-122\-40x (4255) ityetadbahuvR^ittAntaM bhIShmaparvAkhilaM mayA . shR^iNvate te mahArAja proktaM pApaharaM shubham .. 6\-122\-40 (44642) yaH shrAvayetsadA rAjanbrAhmaNAnvedapAragAn . shraddhAvantashcha ye chApi shroShyanti manujA bhuvi .. 6\-122\-41 (44643) vidhUya sarvapApAni vihAyAnte kalevaram . prayAnti tatpadaM viShNoryatprApya na nivartate .. 6\-122\-42 (44644) tasmAtsarvaprayatnena bhArataM bharatarShabha . shR^iNuyAtsiddhimanvichChanniha vAmutra mAnavaH .. 6\-122\-43 (44645) bhojanaM bhojayedviprAngandhamAlyairala~NkR^itAn . bhIShmaparvaNi rAjendra dadyAtpAnIyamuttamam ..' .. 6\-122\-44 (44646) iti shrImanmahAbhArate shatasAhastryAM saMhitAyAM vaiyAsikyAM bhIShmaparvaNi bhIShmavadhaparvaNi dvAviMshatyadhikashatatamo.adhyAyaH .. .. samAptaM bhIShmavadhaparva bhIShmaparva cha . ##Mahabharata - Bhishma Parva - Chapter Footnotes## 6\-122\-1xa asyAnantaraM droNaparva bhaviShyati. 6\-122\-1xb tasyAyamAdyaH shlokaH. 6\-122\-1xc tamapratimasatvaujobalavIryaparAkramam. 6\-122\-1xb hataM devavrataM shrutvA pA~nchAlyena shikhaNDina . . 6\-122\- 6\-122\-3 janmashayyAgataM janmakAle sharashayyAgatam . sharajanmatvAt .. 6\-122\-12 yenAsIti sArdhashlokaH jho pustaka evAsti .. 6\-122\-15 puruSheShu mAnuSheShu .. 6\-122\-18 tvayA sadR^isho nAbhavat tvayA jita ityarthaH . iyaM kathA rAjadharme. anena nAgAyutabalatvaM karNasya sUchitam .. 6\-122\-19 yudhi saMprahAre .. 6\-122\-22 nirvR^ittaM samAptam .. 6\-122\-24 avakIrNastyaktaH .. 6\-122\-28 nivartituM nivartayitum .. 6\-122\-30 pANDUnarjunaM vihAya chaturaH . arjunena yotsye anyAnvijeShye iti bhAvaH .. 6\-122\-33 vipratIpaM viruddham .. idaM bhIShmaparva kuMbhaghoNasthena TIo Ar_o kR^iShNAchAryeNa TIo Ar_o vyAsAchAryeNa cha muMbayyAM nirNayasAgaramudrAyantre mudrApitam . shakAbdAH 1829 sana 1907 ## \medskip\hrule\obeylines \medskip {\rm Please send corrections to sanskrit at cheerful dot c om} {\rm Last updated \today} {\rm http://sanskritdocuments.org} \end{document}